OEUVRES DE
DESCARTES MEDITATIONES DE
PRIMA PHILOSOPHIA VII
M. Darboux, de l'Académie des la
de
Sciences, doyen honoraire de
Faculté des Sciences de l'Université de Paris,
l'Académie
d'histoire l'Institut
des
Sciences
Morales
et
et
M. Boutroux,
Politiques,
professeur
de la philosophie moderne à la Sorbonne. directeur de Thiers, ont
suivi
l'impression
qualité de commissaires responsables.
de cette publication
en
OEUVRES DE
^
DESCARTES PUBLIÉES PAR
Charles
ADAM &
Paul
TANNERY
sous LES AUSPICES
DU MINISTÈRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE
MEDITATIONES DE
PRIMA PHILOSOPHIA vil
PARIS LÉOPOLD cerf, IMPRIMEUR-ÉDITEUR 12,
RUE SAINTE-ANNE,
1904
12
AVERTISSEMENT Retmti PHiA,
in
|
Des-Cartes Meditationes dé Prima Philosoqua Dei existentia et Animœ immortalilas de|
|
|
\
\
I
monstratur
:
tel est le titre
complet de
la
première édition de
l'ouvrage que nous appellerons tout simplement, en français, les
Méditations de Descartes, Cette première édition fut pu-
Michel Soly, en 1641 (achevé d'imprimer, le 28 août 1641), cinn Privilégia et Approbatione Doctonan. Le privilège se trouve, en effet, à la fin du volume, ou plutôt bliée à Paris, chez
un Extraict du Privilège du Roy, que nous avons reproduit au présent volume, p. 448. Mais l'approbation annoncée manque; nous savons, par la Correspondance de Descartes, et nous verrons, dans
la
Vie du philosophe, au chapitre de l'historique
de cette publication, toutes les tentatives faites pour l'obtenir, mais en vain. Il reste, à ce sujet, l'Epître au Doyen ainsi
Sorbonne Sapienlissimis Clarissimisque Viris Sacrœ Facultatis Theologiœ Parisiensis Decano et Doctoribus, Renaius Des-Cartes S. D., imprimée en tête de l'édiune Préface, tion. Viennent ensuite trois pièces préliminaires
qu'aux Docteurs de
la
:
:
Prœfatio ad Lcctorem, un. Index,
et
un plan ou vue d'ensemble,
Synopsis, laquelle seule est paginée, p. 1-7. Puis, successive-
ment,
Méditations, qui forment
les six
le
corps de l'ouvrage,
bien que matériellement elles n'en occupent que la cinquième partie environ, p. 7-1 16. Les Objections suivent, avec les Ré-
ponses du philosophe p.
:
premières Objections, d'un Théologien,
117-131, et Réponses,
p.
i32-i6o; secondes Objections,
de Théologiens et de Philosophes, suivies d'un
Abrégé à
Œuvres.
II.
la
p.
161-172, et Réponses,
façon des Géomètres,
p.
172-282; a
Avertissement.
VI
troisièmes Objections, d'un Philosophe, avec Réponses intercalées, p. 233-271, quatrièmes
p.
Objections,
Theologi,
subtil, .subtilissimi
très
p.
d'un Théologien
272-304, et Réponses,
3o5-354; cinquièmes Objections, de Pierre Gassend,
qui soit
nommé,
355-4g2, et Réponses, p. 493-55
p.
1
;
le seul
sixièmes
ou dernières Objections, p. 552-566, et Réponses, p. 566-6o2.
numé-
Total, 602 pages (plus 20 pages préliminaires, non rotées); format in-8.
Des-Cartes Meditationes de Prima PhilosoIn quibus Dei existentia, et animœ humanœ a corpore PHiA, demonstrantur His adjunctœ sunt varice objecdistinctio, demonstrationes docto\riim lirorum in istas de Deo et anima cum Responsionibus Authoris. Secunda editio septitiones; non visis aucta tel est le titre mis objectionibus antehac complet de la seconde édition, publiée à Amsterdam, chez la Louis Elzevier, en 1642. Format, petit in-12. Marque Minerve; c'est même un des premiers ouvrages où figure cette marque, avec la devise Ne extra oleas. Le titre, on le voit, est un peu changé in quibus, au lieu de in qua ; et surtout, au Renati
(
\
|
|
\
I
.
\
\
\
\
\
:
\
:
:
lieu
de animée immortalitas, cette variante significative
mœ humanœ a
corpore distinctio. Point d'approbation non plus
d'ailleurs, et plus
même
ani-
:
de privilège. Mais on retrouve, d'abord,
contenu que dans
la
première édition, et dans
le
le
même
ordre, sauf toutefois Y Index, qui a disparu (nous l'avons donné
en note,
p.
troisièmes,
quièmes,
p.
1-6
p.
mières Objections 191-,
Voici ce contenu
lo-ii).
Synopsis, celle-ci
et
p.
;
Réponses,
:
Epistola, Prœfatio, ;
pre-
secondes, p.
i32-
Méditations,
p.
96-131
;
p.
p.
297-454; et sixièmes, p. le titre de tout l'ouvrage,
Objections ne sont plus ;
dans
l'édition
7-95
225-296; cin455-496. Mais en outre,
192-224; quatrièmes,
que l'annonce
ainsi
1641
les six
les dernières,
de 1642,
ultimœ,
elles sont suivies
les sixièmes
comme
en
des septièmes
Objections avec les Notes de l'A utcur. Et cette importante addition forme
comme
un nouveau volume, à
avec un frontispice particulier
:
la suite
du premier,
Objectioncs scptimœ In j
\
Medi-
vu
Avertissement.
déprima Philosophia cum uotis Authoris. [AmsteApud Ludovicum Elievirium, 1642. Cum Authoris lodami, consensu), et avec une pagination à part, p. i-i38, le fron-
tatîones
\
\
\
\
\
comme pages et 2. mêmes que pour toutes les
comptant
tispice et le revers
d'ailleurs
i
Les caractères restent d'abord les Objections et Réponses et les Méditations qui précèdent. Mais la
seconde édition
fait
suivre ces septièmes Objections, où les
Notes de Descartes sont intercalées, d'une pièce fort importante encore, la Lettre de Descartes au P, Dinet, intitulée Admodum Reverendo Patri Patbi Dinet Societatis Jesu Prœposito provinciali per Fraticiam, Renatus Des Cartes :
\
1
|
\
S.
D. Cette Lettre
va de
page
la
\
imprimée en caractères plus
est
KÎg à 212; elle continue donc
la
forts, et
pagination
des septièmes Objections, et forme avec elles un tout. C'est qu'en
effet,
pour une partie au moins,
complète
elle les
:
les
septièmes Objections sont du P. Bourdin, jésuite, qui avait
pour supérieur récit
le
P. Dinet, et Descartes fait à ce dernier
de ses démêlés avec Bourdin,
comme
aussi, par la
un
môme
occasion, avec un ministre d'Utrecht, Gisbert Voët. Cependant
ce nouveau volume, bien que pouvant se détacher du premier, fait
véritablement corps
celui-ci en
fait
avec
lui,
puisque
expressément mention
septimis objectionibus.
.
.
:
le
faux-titre
de
Secuiida editio...
aucta.
Telles sont les deux sources auxquelles nous puiserons pour
une nouvelle édition
latine des Méditations. Celles-ci furent
cependant réimprimées encore une
mais sans
les
fois
du vivant de Descartes,
Objections et Réponses qui les accompagnent,
sans l'Epître ni
la
Préface,
avec
la
Synopsis cependant, et
Descartes n'eut aucune part à cette réimpression. Ce fut en
Amsterdam, apud lohannem Blaer un ami de Gassend, Samuel Sorbière, établi pour lors en Hollande, y publia 1644, à
les
:
Objections de celui-ci, c'est-à-dire les cinquièmes, avec les
Réponses de Descartes, et de longues Répliques ou Instances de Gassend encore, le tout sous ce titre Pétri Gassendi DisQuisiTio Metaphysica. Seu Dubitationes et Instantiœ : :
I
(
I
|
\
Avertissement.
viii
\adpersus
\
Renati Cartesii
\
Aletaphysicam
et
Rcsponsa. L'ou-
vrage in-4'' ne compte pas moins de 3 19 pages (plus 14 pages non numérotées). A la fin du volume, pour la commodité du lecteur, Sorbière a ajouté le texte des six Méditations, avec
une pagination nouvelle, de 48 pages (le faux-titre comptant Renati Des-Cartes Meditationes De Prima pour et 2) I
I
:
a cor\pore
|
|
In quitus Dei
Philosophia,
existentia, et
Animœ humanœ
I
demonstrantur. {Anistelodami,
distinctio,
lohannem Blaev,
\
CID ID C XLIV.)
d'ailleurs pour le texte
aucun
\
Apud
Cette addition n'offre
intérêt.
Les autres éditions des Méditations en latin ne parurent qu'après la mort de Descartes. Les Elzevier d'Amsterdam en donnèrent jusqu'à cinq, sans compter celle de 1642; celle-ci était
un
petit in- 12, les cinq autres furent dans le format in-4°.
La première
édition elzevirienne in-4° est de i65o; les quatre
suivantes sont de 1654,
même,
si
i663,
1670 et 1678. Le
titre est le
ce n'est que ces quatre dernières portent la mention
au
editio ultima,
lieu
de tertia en i65o.
mières (i65o et 1654) portent troisième (i663) ceux de Louis
le
nom
En
outre les deux pre-
de Louis Elzevier,
la
deux dernières le titre com-
et Daniel, et les
(1670 et 1678) celui de Daniel seulement. Voici
mun
Renati Des Cartes Meditationes de prima PHILOSOPHIA. In quitus Deiexistentia, et animœ humanœ a corpore distinctio, demonstrantur. \His adjunctœ suntvariœ objectiones doctorum virorum in istas\de Deo et anima demonstraà toutes
:
]
|
\
I
Cum Responsionibus
tiones.
ultima) prioribus auctior
Même savoir
et
Authoris.
|
Tertia editio (ou Editio
emendatior. (Marque
:
la
Minerve.)
pagination également dans ccb cinq éditions in-4, à :
6 feuillets liminaires,
— igi pages pour
l'a
i" partie,
—
164 pages pour V Appendix (daté 1649 dans l'édition de i65o), 88 pages pour l'Epistola ad Voetium. Ces 88 pages constituent
une addition,
fort
importante de l'édition nouvelle. Elle
fait
suite naturellement à la Lettre au P. Dinct, qui terminait l'é-
dition de 1642
;
complète un volume qui, sans un peu maigre, avec 191 4-164
et surtout elle
cela, aurait peut-être
paru
Avertissement.
ix
+
88 ou 355 pages seulement, tandis qu'il en compte 355 ou 443. D'ailleurs Louis Elzevier avait lui-même imprimé En outre, la déjà cette lettre à Voet séparément, en 1643.
—
première
après
donne,
partie
les
sixièmes
Objections
et
Réponses, une pièce que Louis Elzevier avait aussi publiée à part, en 1648
quoddam, p.
ne
1
:
Renati Des Cartes, Notœ
programma
164J, in Belgio editum, etc., cinquièmes Objections de Gassend
amii
sut finem
69-191. Par contre, les
quatrièmes et
pas à leur place, entre les
figurent
in
les
sixièmes. A cet endroit, Elzevier donne la traduction latine de deux pièces insérées en 1647 dans le volume des Méditations
un Avertissement de Descartes, au sujet des Objections de Gassend, et une Lettre à Cierselier en réponse à quelques-unes des Instances publiées dans la Disquien français
:
à savoir,
Meiaphysica en 1644. La première de ces deux pièces offre, dans l'édition de i65o, une particularité fort intéressante tandis que, pour tout le reste, elle ne fait que traduire exacte-
sitio
:
un passage cependant se trouve tout changé. A propos des Objections de Gassend, Descartes avait dit en « Lors que i'ay fccu que Monfieur C. L.R. prenoit la français
ment
l'original,
:
veine de traduire
autres objeûions, ie
les
celles-cy. » (Vol. des Méditations
édition, p. 109, «
Cùm
1.
8-1
1
.)
iay prié d'obmettre
en français, dans
la
présente
Voici la phrase latine correspondante
audivi Ltidovicum Elievirium,
phum, Meditationes meas unà cum
aliis
:
indusirium typogra-
Objectionibus prœlo sua
iterum subjiccre decrevisse, rogavi ipsum ut Quintas objectiones omitteret. p.
141.)
»
(Edition d'Amsterdam, Louis Elzevier, i65o,
Descartes aurait donc
fait
lui-même des recomman-
dations expresses à Louis Elzevier, pour que l'édition de i65o
en 1649, comme en VAppendix), c'est-à-dire la seconde qui
(commencée
d'ailleurs
fait foi la
sortit
date de
des presses
d'Amsterdam, différât de celle de 1642, qui était la première
imprimée
Hollande.
en
exclure tout à
Réponses
:
il
Œuvres.
fait
Toutefois Elzevier ne voulut pas
du volume,
les
cinquièmes Objections
et
se contenta de les reléguer, avec les septièmes II.
b
;
X
Avertissement.
(du P. Bourdin), dans un Appeiidix, ainsi
graphus
composé
:
Typo-
p. 2,
p. 3, Objectiones quintœ : Eximio viro Eenalo Cartesio P. Gassendus Gassendits S. ; p. 55, Responsio Authoris ad quintas Objectiones ; p, 78, Objectiones septimœ
cum
Lectori ;
notis Authoris, sive
p. 143,
Admodum
Dissertatio de
Reverendo Patri Dinet,
prima philosophia
Au
etc.
reste, voici,
à ce sujet, la déclaration de l'éditeur lui-même, en tête de cet
Appendix, sous «
Typographus Lectori Etiamsi Auctor Meditationum de Prima Philosophia nole titre
luerit ut Objectiones
:
quintœ amplius in suo libro cum cœteris
léger enlur, ut ex posita potest ; quia
rem
curiosis
loco
illarum Admonitione
tamen a magni nominis Philosopha sunt profectœ, ingeniis non ingratam me facturiim existimavi, si
nias hoc loco, quann'is alieno, unà
Quœ
nerem.
liquere
ratio
cùm pro
cum Responsionibus
repo-
septimis etiam Objectionibus et
Responsionibus militet, eas quoque Quintis subjunxi, simulque Epistolas ad lesuitam Dinet
& ad
Gisbertum Voetium Vltra-
Theologum. Et ne qua in re illorum votis desim, eadem opéra Me significabo, Primarum objectionum auctorem esse doctum quendam Fœderati Belgii Theologum, Secundas Lutetiœ a Marino Mersenno ex diversorinn Philosophorum et Theologorum ore exceptas fuisse, Tertias esse Thomœ Hobbii
jectinum
celebris Philosophi Angli,
Quartas Antonii Arnaldi Doctoris
Theologiœ Sorbonici, Quintas nomen auctoris sut Pétri Gas-
eodem Mersenno ex aliorum Sept i mas denique apparere ex Epis toi a ad
sendi prœferre, Sextas rursus ab
ore fuisse exceptas.
Pat rem Dinet
esse lesuitœ
cujusdam.
Vinrent ensuite les éditions de Blaev, à Amsterdam,
en
i685, 1698, etc., aussi dans le format in-4. C'est la repro-
Même
duction des éditions elzeviriennes.
quièmes Objections de Gassend, entre sixièmes
mêmes
;
on trouve, à
pièces
française de
des
Notœ
in
:
la place, la
les
omission des cin-
quatrièmes
et
les
traduction latine des deux
Avertissement de Descartes, dans l'édition
1647,
et
Lettre à
Clerselier.
programma quoddam,
etc.,
Même
addition
après les sixièmes
Avertissement. Objections.
Même Appendix composé
cinquièmes Objections de Gassend Descartes, Lettre
miner,
De
la
de
même
la
manière
:
Réponses de Descartes,
et
Notes intercalées de Dinet. Enfin, pour ter-
Bourdin) et les
septièmes (du P.
les
xi
de celui-ci au P.
Lettre à Voet.
quelle façon maintenant convient-il d'utiliser les éditions
anciennes, soit pour
le
rétablissement du texte
Pour
le
demment
contenu, faire
loi.
contenu du présent volume,
soit
pour
?
seconde édition, celle de 1642, doit éviLa première édition, en eflfet, est incom-
la
y manque les septièmes Objections, qui n'avaient pas été envoyées à temps pour y figurer, et qui d'ailleurs ont été faites, non pas, comme les autres, sur une copie manuscrite plète
:
il
adressée avant toute impression par Mersenne aux théologiens
ou philosophes dont
volume imprimé dès
il
le
provoquait les critiques, mais sur 28 août 1641, et que
le P.
Bourdin,
auteur des septièmes Objections, étudia de lui-même à seule
de
le critiquer.
Descartes ayant
joint,
le
fin
en outre, à ces septièmes
Objections, accrues de ses propres Notes,
Lettre qu'il écrivit
la
ensuite au P. Dinet, nous ne les séparerons pas non plus dans le
présent volume. Mais nous n'y ajouterons pas cependant,
comme la
l'ont fait les Elzevier,
de i65o à 1678, et ensuite Blaev,
Lettre à Voet. Cette addition, en
effet,
de
la
part des impri-
meurs de Hollande, semble n'avoir eu d'autre cause que le besoin de grossir un volume qui, sous le nouveau format in-4, aurait été un peu mince. Or notre présent volume des Médita' lions en latin se trouve assez gros sans cela. D'ailleurs, si une bonne moitié de la Lettre au P. Dinet relate, en effet, les démêlés de Descartes à Utrecht avec Voet, ce qui explique que la Lettre à Voet vienne naturellement à la suite, il faudrait donc aussi,
pour avoir un tout complet, imprimer encore
apologétique au Magistrat d' Utrecht, toujours sur sujet, et
en outre,
comme
l'ont fait les
à partir de i65o, les Nutce in
la Lettre le
même
éditions hollandaises
programma
etc.,
dernière pièce
Avertissement.
XII
du dossier des relations de Descartes avec son ancien disciple ami d'Utcecht, le professeur Henry de Roy. Ne vaut-il pas
et
mieux, puisqu'aussi bien ces trois pièces
gistrat d'Utrecht,
et
Ma-
Voet, Lettre apologétique au
Lettre à
:
place nous ferait défaut, réserver
la
Nota'
in
programma
etc.,
qui complé-
teront fort bien notre autre volume, un peu mince sans cela,
des Principia Philosophiœ en latin
?
D'autre part, nous n'imiterons pas les éditeurs de Hollande, qui ont ôté de leur place chronologique les cinquièmes Objec-
un simple Appendix avec les septièmes, etc. Ils ont bien pu s'autoriser pour cela de V Avertissement de Descartes, dans l'édition française des Médita-
tions et
tions
Réponses, pour en
en 1647, et
même
faire
d'instructions précises que
le
philo-
sophe paraît avoir données à Louis Elzevier en 1649. Toutefois Descartes ne parle, en 1647, 1"^ ^^ '^ traduction de
engage Clerselier à ne pas mais lorsqu'elles eurent été traduites quand l'entreprendre même, il ne s'opposa pas à ce qu'elles fussent imprimées à la fin du volume. Plus tard, également, en 1649, malgré ses instructions à Louis Elzevier, il laissa réimprimer le texte, au moins en Appendix. D'ailleurs lui-même avait déjà permis, et sans doute pris soin, qu'on imprimât ce texte des cinquièmes Objections, avec ses propres Réponses en latin, entre les quaces cinquièmes Objections, et
il
;
trièmes et les sixièmes, dans lui,
la
seconde édition
faite
auprès de
à Amsterdam, par Louis Elzevier en 1642. Nous serons
donc plus
fidèles, ce
maintenant,
comme
semble, à sa pensée première, en lui,
à
leur
place
dans
l'ensemble de
l'œuvre, qu'en écoutant avec trop de complaisance un lui
sera peut-être échappé plus tard dans un
meur,
et qu'après l'avoir dit,
il
les
mot qui
moment
d'hu-
n'aura pas voulu retirer, sauf
à fermer à demi les yeux sur ce que feraient ses éditeurs. Et était si loin
il
de rester lui-même indifférent aux Objections de
Gassend, que non seulement
il
permit, en
imprimât, bien qu'à
la suite
çaise en
texte latin en
1647 et
le
des autres, et
fin
la
de compte, qu'on traduction fran-
1649-1650, mais
il
voulut
Avertissement. lire
en outre
xiii
gros livre d'Instances ou Disquisitio Meta-
le
y répondit au moins sur quelques points. nous avons cru devoir reproduire in extenso ce propos, 394-409 du présent volume) la table des matières de
physica, et
A (p.
il
cette Disquisitio, laquelle table a le double avantage de
à
sommaire
la fois le
qui manquait dans
détaillé des Instances
de
les éditions
maires, point par point, des
1641
et
donner
de Gassend de 1642,
les
et,
ce
som-
Objections de Gassend et des
Réponses de Descartes, bien que, fort probablement, ces derniers sommaires soient l'œuvre de l'éditeur de la Disquisitio,
Samuel Sorbière. Enfin
il
est à peine besoin
où la chose
les endroits
de dire que, à tous
est nécessaire, le lecteur sera averti des différences
entre l'édition de 1642 et celle de 1641, et dont
plus notable
la
un assez long passage qui termine les Réponses de Descartes aux quatrièmes Objections d'Antoine Arnauld ce passage très important sur l'Eucharistie, envoyé d'abord en 1640 à Mersenne, n'avait point paru dans la première édition, en est
:
1641, sans doute afin d'obtenir plus aisément l'approbation de la
Sorbonne;
fut rétabli
il
(voir ci-après, p. 252,
Pour
le texte,
on
1.
haturellement dans l'édition de 1642
22, à p. 256,
1.
8).
doit suivre aussi cette seconde édition
de
1642. Celle de 1641, en effet, fut imprimée à Paris, loin de
Descartes, qui était en Hollande, et à qui on n'envoya point les épreuves. Mersenne, qui eut tenta de
le
soin de l'impression, se con-
demander de temps en temps au philosophe quelques
corrections ou modifications, quelquefois pour le sens, le plus
souvent pour la
la
langue. C'est tout ce que nous apprend du moins
correspondance de Descartes,
donne à ce
renseignements qu'elle
et les
sujet sont rappelés avec soin,
dans
le
présent volume,
par des notes au bas des pages. D'ailleurs, nous avons une déclaration qui, à elle seule, suffirait pour établir l'infériorité du texte de la première édition l'édition
comparée
à la seconde.
de 1641, page des errata, on trouve ceci
:
A «
la fin
de
Quoniam
Avertissement
XIV
hœc
abfente Authore, alqite ab exemplari, non ab eius manuf-
cripto,
mandata
typis
aliqui errores
qiiin
gentur.
Ce
siait,
nulla diligentia potuit impedire,
quorum prœcipui
irrepferint,
corri-
Jic
»
que
n'est pas
revu lui-même
les
sûr cependant que Descartes ait
l'on soit
épreuves de
est vraisemblable,
la
seconde édition. Mais
l'impression se faisant à
la
chose
Amsterdam, qui
n'est pas tellement éloigné (huit lieues environ) d'Endegeesî, où habitait Descartes toute cette année 1642. Nous pouvons donc suivre ce texte avec pleine confiance, sans manquer d'ail-
leurs de signaler soigneusement toutes les variantes de la pre-
même
mière édition. D'autres variantes encore, et parfois corrections heureuses, nous ont été fournies, pour
cinquièmes Objections
des
texte des
le
(celles dé Gassend, Mctaphysica de 1644 nous avons signalé chacune au passage. L'oithographe non plus n'est pas la même dans les deux éditions de 1641 et de 1642. Nous adopterons aussi celle de Hollande en 1642. Elle présente cependant plusieurs innova-
par la Disquisitio
;
du j (sauf cependant pour les majuscules en tête des mots, où l'on trouve presque toujours I, et tions
le
distinction de Vi et
:
cas particulier, ajo, ajebant)
bien
comme
lettres initiales
L'édition de 164
chaïque
:
elle
coniicere, etc.) tête des
mots
mots
1,
distinction de
;
que dans
au contraire,
elle
[vt,
[diuersus,
de
et
v, aussi
corps des mots, à Paris,
etc.
est plus ar-
j de 1'/ (exemple eim, imprime uniformément v pour u ou v en
ne distingue point ;
le
faite
;/
vnus, etc.), et
piuunt, etc.).
11
A
le
.•
pour v ou
11
dans
le
corps des
cet égard, elle se rapproche
certainement plus de l'orthographe de Descartes, et peut-être convenait-il de l'adopter. Toutefois,
Paris
copie
l'a été,
[ab
non sur
le
cxemplari,
comme
le te.xte
imprime à
manuscrit du philosophe, mais sur une
non ab dus manufcriplo),
et
comme,
d'autre part. Descartes a laissé passer dans l'édition de
l'orthographe des Elzevier, et
par
désapprouvée, nous pourrons donc
comme
conséquent la suivre
plus conforme aussi d'ailleurs
ne
l'a
1G42
pas
sans scrupule,
à nos habitudes mo-
xv
Avertissement.
—
dernes.
Notons une
des
intéressante
particularité
quièmes Objections, et qui paraît propre à Gassend la retrouve,
non seulement dans
;
cin-
car on
texte de ces Objections,
le
en 1642, mais dans la Disquisitio Metaphysica de 1644, et en général dans toutes les œuvres de ce philosophe (Gassendi Opéra, édition de i658). Presque tou-
imprimé en 1641
jours, e/ est mis
même
et
pour e dans
aussi pour
/
dans
les
mots omneis, plureis,
heic, heinc,
etc.
etc., et
Nous reproduirons
cette particularité.
nous a quelque temps arrêtés. Le texte latin des Méditations est imprimé, soit en 1641, soit en 1642, tout d'une venue, presque sans mettre à la ligne, ce qui en rend la
Une
difficulté
lecture assez fatigante. Sans doute on a l'impression en quelque sorte matérielle d'un l'autre, et qui
tefois le
plesse et
raisonnement qui se
forme un tout compact
et
tient d'un bout à
comme un
bloc.
Tou-
raisonnement de Descartes a bien aussi quelque sou-
comme
des articulations
qui se développe, ou bien à
:
il
ressemble à un organisme
un corps de troupe en marche,
avec ses compagnies et ses escouades qui se succèdent à des intervalles réguliers. C'est pourquoi les anciens éditeurs, au
pour
la traduction
moins
française, n'ont pas craint de mettre à la
ligne aussi souvent que la chose leur a paru possible.
Nous avons
de même, avec d'autant moins de scrupule qu'une étude attentive du texte de Descartes fournit, ce semble, quelques fait
indications à ce sujet, et qu'en découpant par tranches, autant
que possible en habile cuisinier, comme du philosophe, nous n'avons point cru
disait Platon, la
pensée
trahir ses intentions,
mais, au contraire, les respecter et les suivre plus fidèlement.
En
effet, la
sixième Méditation et déjà
même
la
cinquième
ne ressemblent point en cela aux quatre qui précèdent, comme si les éditeurs s'étaient lassés eux-mêmes de ces longues phrases
mises bout à bout interminablement, sans un repos au moins pour les yeux, ni un arrêt pour l'attention du lecteur. Exacte-
ment,
les
deux premières éditions commencent à diviser
le
XVI
Avertissement.
texte des alinéas, p.
68 du présent volume,
de
est peut-être
même
vingt-neuf
excessif; et le texte de
suivre pour imprimer de et IV, bien que,
III
une seule fois mis à
Mais Descartes
même
cinquième, quatre
la
le texte
en 1642
ni
la ligne
ni
là
Dans
les
pas souvent à
il
voulu
?
Ou
soit
I,
pas
bien n'est-ce pas la
autographes que nous avons de il
ne
?
l'a-t-il ainsi
la ligne,
un exemple
des Méditations
en 1641,
faute de ses éditeurs, qui n'auraient pas compris
tions?
qui
fois (i" édition), ce
qui n'est pas assez. N'est-ce pas
fois déjà, ce
II,
texte
sixième Méditation est mis jusqu'à dix-neuf fois à la
la
ligne (2' édition), et
à
Le
20.
1.
est vrai;
ses indica-
lui,
il
ne met
mais, de temps en temps,
après un point, la phrase suivante, au lieu de reprendre immé-
diatement, laisse un petit intervalle en blanc, très distinct, et qui,
remarquons-le, ne se retrouve pas devant toutes les passent à
phiases, mais devant, celles qui d'idées.
Ce
une mise à
un autre ordre
en blanc correspond donc bien à
petit intervalle
Descartes, ce semble,
la ligne, et c'est être fidèle à
comme nous volumes de la Corresavons fait pondance. Au contraire, n'en pas tenir compte, et passer parque de l'interpréter
typographiquement,
ainsi
à maintes reprises dans
dessus ce petit intervalle en
le
les cinq
négligeant, serait établir un pont
y a un fossé, et rattacher indûment à ce qui précède un développement nouveau que le philosophe a voulu manifesteoù
il
ment en détacher. Que
le
manuscrit des Méditations
senté cette particularité, on
même
ait
pré-
n'en peut rien savoir, et on doit
en douter, puisque ce n'était pas un autographe de Des-
cartes, mais
une copie, avons-nous vu plus haut, ab exemplari,
non ab dus manuscriplo ; à moins que la copie, chose improbable, n'ait reproduit, comme au décalque, les moindres particularités
1642,
de
l'original. Toutefois,
au moins dans l'édition de
on remarque assez souvent, à
petits intervalles en blanc.
conformité avec celui-ci
le
donnât de
On
manuscrit, surtout telles
la fin
des phrases, de
n'oserait dire
indications.
si
que
l'on n'est
c'est
par
pas sûr que
Peut-être ce sont
de
Avertissement. simples négligences du typographe,
xvii
d'autant
intervalles correspondent bien quelquefois, jours, à des
changements le
même
eux-mêmes ont gardé Tobservance
V
voyons pas pourquoi
et VI), et
quon
pas dire que les éditeurs (au
qu'on mît davantage à la ligne, d'abord
de 1642, imprimée il
est possible,
il
moins dans
les
Médita-
le contraire.
pourra cependant objecter que,
l'édition
peut
n'a d'ailleurs point de raison d'attri-
buer à Descartes, mais plutôt
On
même
respect superstitieux d'une disposition typo-
graphique, dont on ne peut
tions
que ces
mais non pas toudoute
d'idées. Alors le
s'interpréter en notre faveur, et nous ne
nous aurions
plus
Descartes avait voulu corrigé en ce sens
aurait
Amsterdam. Mais même probable, que cette édition
si
est
il
si
près de
lui,
à
non pas sur un nouveau manuscrit, qu'on n'aura pas pris la peine de recopier pour cela, mais sur l'édition de i64r, dont on aura sacrifié un exemplaire: on en aura donc
ait été faite,
suivi le plus
ment
souvent
les divisions.
Ensuite,
il
n'est pas absolu-
que Descartes ait revu toutes les épreuves, surtout à ce point de vue on n'attachait pas, au xvii' siècle, la même importance que nous à une disposition purement typocertain
:
graphique, et
il
se
peut fort bien que
le
philosophe, tout
entier à l'ordre logique, ait négligé de rectifier celle qu'avait suivie l'imprimeur, pure question de forme, après tout, assez
indifférente à qui est principalement attentif au fond.
Aucune
conséquence donc, aucune obligation à
et
tirer
de
là,
nous
retrouvons toujours à cet égard notre pleine et entière liberté.
Nous en avons usé pour hésiter, à la ligne,
ment nous y
le
chaque
mieux. Nous avons donc mis, sans
fois
que
le
autoriser, mais l'exiger.
sens a paru, non seule-
Or
le
raisonnement de
Descartes est tellement net, que bien peu de chances d'erreur en cela sont laissées à une interprétation attentive: c'est pres-
que à coup sûr qu'on peut mettre le doigt au point précis où une argumentation finit, où commence une autre argumentation. Nous avons découpé le texte de chaque Méditation en autant d'alinéas que nous Œuvres.
II.
l'avons jugé nécessaire, pour la c
Avertissement.
XVIII
commodité de la lecture et pour l'intelligence plus aisée du développement métaphysique. Aussi bien le lecteur pourra toujours reconstituer le texte tel qu'il a été imprimé d'abord, dans sa continuité trop absolue
:
des notes
indiquent les
met sieule à la ligne, tandis que celle met pas. Mais nous sommes persuadés
endroits où notre édition
de 1641 ou de 1642 n'y que nous n'avons été infidèles à
la lettre,
en apparence, que pour rester plus cartes, et peut-être
même
de sa main, et avec tout ce
fidèles
à son te.xte, qu'il a
sur ce point, et encore
si
à l'esprit de Des-
nous l'avions écrit
pu y mettre d'indications. C. A.
Nancy, 3i
juillet
1904.
R
EN ATI
DES-CARTES, MEDITATIONES DePrtniA
PHILOSOPHIA, In quihui Dei exiflentia , (^ aninut humante à corpore dtjlin^io, demonjtrantuT. Hisadjurvax funt varii objccf^iones doflonim virorum in irta j de Dco Si aaioia dcmonflrationes
Cum
;
Rtj^onfieaihiu ^uthor'i,
ïccand» tditig fcptimis objeftionibus aûteluc non viCiauâj.
Apud Ludovkiim Ehcvirium. 164t.
R E N A T
I
DES-CARTES. MEDITATIONES DE
P
R
I
MA
PHILOSOPHIA QVA
DEI EXISTENTIA ET ANIM^ IMMORTALITAS
IN
DEM0N5TRATVR.
PARIS ApudMiCHAELEM
IIS,
SoLY.viâ Iacot)eâ,fub
figno Pliocnicis.
M.
DC
XLI
RE N ATI DES CARTES
MEDITATI ON ES Le Primx
PHILOSOPHIA. &
anim« humanx à In quibiis Dei cxiftentia , corpore diftindio , dcmonftrantur.
Uù Acijuncltsfnnt varix obje&ionts do[loriim virorum in ijî,î^ de Deo cr
-,
CvM Responsionibvs Avthoris» aucim & ancnd4tior. lert'u editic prioribiu
"^
f^
'
"irr
y-l
-•^ittria
S J E L
O D
Apud Ludovicum C
I
I
D C
A
M
Jy
Elzevirium. L,
,
A
E
P
P
N D
I
X,
Continent
OBIECTIONES SEPTIMAS QJC'
IN
TAS
&
In
R
E
N A T
DE
I
S-C A R T E
S
MEDITATIONES De Prima Cum ejufdem ad iUm
D
Philofophia,
Rejpovfwntbus
& duabui
Ipijloîis
n e t Societatis Icfu Prspofitum Provincialem pcr Franciam,
Vna ad Patrem
i
Altcra ad cdeberrimum Viram
D.
GISBERTVM VOETIVM.
ASISTZLODAMI, Apud Ludovicum
Elzcvirium,
SAPIENTISSIMIS CLARISSIMISQUE VIRIS
SACR.^ FACULTATIS THEOLOGI/E PARISIENSIS
DECANO & DOCTORIBUS RENATUS DES CARTES
Tarn jufta caufa
D*'"'.
impellit ad hoc Icriptum vobis
&
tam juftam etiam vos habituros effe coiiiîdo ad ejus detVcnfionem fufcipicndam, poilquam inllituti mci rationem intclligctis, ut nullà re melius illud lîîc poflim commendare, quàm fi quid in eo feofferendum,
5
me
S.
quutus fim paucis dicam'.
Scmper exiftimavi duas qiuTÛiones, de Dec &. de Anima, preecipuas elTe ex iis quœ Philofophioe potius quàm Thcologiœ ope funt démon |ftranda; nam quamvis nobis fidelibus animam humanam cum corpore non :
lo
a.
Les numéros inscrits en haut de chaque page
deuxième édition (Amsterdam, 1642);
les traits
sont ceux de
la
verticaux de séparation
le teste, sans numéros en regard dans la marge, indiquent les commencements des pages de cette deuxième édition. Les traits avec numéros en regard reproduisent la pagination de la première édition [Paris, 1641). Les numéros de cette Epitre, ainsi que de la Préface qui
dans
—
suit,
sont entre parenthèses, parce que, pour ces deux pièces, ni
mière édition ni b.
Cf.
t.
m,
la
la
pre-
1.
la;
deuxième ne sont paginées.
p.
236,
lettre
CCXV.
Voir aussi
ib..
p.
239,
p. 387. 1.3. c.
Cette Epitre à
première édition «
mise
et
la
est imprimée tout d'une venue dans deuxième, sans division en paragraphes,
Sorbonne
dans
la
à la ligne ».
ŒuviiEs.
II.
I
la
ni
Ci
Œuvres
2
interire,
Deumque
infîdelibus
nuUa
de Descartes
(2-4;-
exiflere, fide credere fufficiat, certc
religio,
nec fere etiam ulla moralis
virtus, videtur pofTe perfuaderi, nifi prius
ratione naturali probentur
majora pauci
quàm
vitiis
redum
cùmque
:
virtutibus
utili pra^ferrcnt,
illis
ifladuo
hac vitâ
faepe in
prœmia proponantur, fi
nec
Deum
5
timerent,
nec aliam vitam expcdarent. Et quamvis omnino ve-
rum
fit,
Dei exiftentiam credendam
facris fcripturis docetur, (3)
&
eflc,
fides
fit
in
vice verfâ credendas fa-
quoniam haben tur a Deo quia nempe, donum Dei, ille idem qui dat gratiam ad
cras fcripturas,
cùm
quoniam
;
10
reliqua credenda, poteft etiam dare, ut ipfum exiflere
credamus
:
non tamen hoc
infidclibus proponi poteft,
quidem animadverti non modo vos omnes aliofque Theologos affirmare quia circulum
elle ju dicarent. Et
Dei exiftentiam naturali ratione poffe probari, led
i5
&
ex facrà Scriptura inferri, ejus cognitionem multis, quoj de rébus creatis habentur, efle faciliorem, atque
omnino
tam facilem, ut qui illam non habent Tint Nec lus c\ his verbis culpandi. Patet enim Sap. effe
1
debcl ignofci.
fent
œjîimarc fœculum, quomodo
c9ic inexcufahiles.
Quod notum
:
Si cnim tanlum polucninl Jcivc,
facilius invcncrunt? Et ad (4)
5
ejl
Rom.
ut poj-
dominimi non
liuju.s
cap.
20
i,
dicitur illos
Atque ibidem etiam per hsc verba Dei, vianifc/luni cfl in illis. videmur :
admoneri ca omnia qure de Deo fciri polîunt, rationibus non aliunde petitis quàm ab ipfàmet noftrà mente poffe oftendi. Quod idcirco quomodo fiât, & quà via Deus facilius Si certius quàm rcs fa^culi cognolcatur, non putavi a me effe alienum inquirerc. Atque quantum ad animam,ctfi multi ejus naturam
25
îo
non
invefligari
facile
etiam dicere aufi illam fimul
rium 5
—
Meditationes.
(4-5).
j
&
pofie judicarint,
interire, folâque fide contra-
tamen hos condemnat Concilium
Lateranenfe fub Leone lo habitum, feffione
mandat
preH'e
menta
Chriftianis Philofophis ut
diflblvant,
nonnulli
rationes humajias perfuadere
Tint
cum corpore
teneri, quia
Epistola.
&
8,
&
ex-
eorum argu-
veritatem pro viribus probent,
hoc etiam aggredi non dubitavi.
(5)
Prseterea, quoniam fcio plcrofquc impios non aliam ob caufam noUe credere Deum efle, mentemque hu-
•
manam
a corpore diftingui,
duo a nemine hadenus
quàm
potuifle
quia dicunt hsec
demonflrari
etfi
:
modo iis affentiar, fed contra rationes fere omnes, quœ pro his quéedionibus a magnisviris allatse funt, cùm fatis intelliguntur, vim demonftrationis ha-
nullo
•
5
bere putem, vixque uUas dari porte mihi perfuadeam,
non prius ab aliquibus iiliis fuerint inventae tamen utilius in Pliilofophià prœftare pofTe
quse hil
timo, 2o
quàm
fi
omnium
femel
tur,tamque accurate
&
:
ni-
exif-
optimae iludiofe quaeran-
perfpicue exponantur,ut apud
omnes conilet in pofterum eas efle demonftrationes. Ac denique, quoniam nonnulli quibus notum eft me quandam excoluilTe Methodum ad quaflibet difficultates in fcicntiis refolvendas, non quidem novam, 25
quia nihil aliis
non
eft veritate
:
ideoque
hac in re conari
officii
''.
i8 prœrtare] praMlaii (inédit.).
a.
Voir
t.
III, p. 387,
1.
II.
me fccpe in me fummo-
hoc a mei cffe putavi non-
infœliciter uti viderunt,
pere flagiiarunt nihil
antiquius, fed quâ
(6)
OEuvRES DE Descartes.
4
(s-s).
Quicquid aiitcm prœftare potui, totum tatu continetur.
Non quod
in
in eo diverfas
cadem prohanda
tiones, quse ad
|
hoc Trac-
omnes
ra-
afFerri polTent, colli-
gere conatus fim, neque enim hoc videtur operse pre-
tium
e{ïe, nifi
ubi nulla habetur fatis certa; fed pri-
mas tantùm &
5
prcecipuas ita profecutus fum, ut jam
pro certiffimis & evidentitîimis dcmonftrationibus illas aufim proponcre. Addamque ctiam talcs effe, ut non putem uHam viam humano ingcnio patere, per quam
enim me caujTae neceffitas, .^ gloria Dei, ad quam lotum hoc rcfertur, ut hîc aliquanto liberius de meis loquarquàm mea fert conluetudo. Atqui quamtumvis certas & évidentes illas putem, non tamen ideo mihi perfuadeo ad omnium captum elle accommodatas fed,quemadmodum in Geometrià multce funt ab Archimede, Apolmeliorcs inveniri
(7)
unquam
poflint
:
cogit
:
lo
i5
|
lonio, Pappo, aliifve fcriptre, quœ,
etfi
pro evidentibus
etiam ac certis ab omnibus habeantur,quia nempe
ni-
plane continent quod feorfim fpedatum non lit cognitu facillimum, nihilque in quo fequentia cum
hil
20
antecedentibus non accurate cohaîieant, quia tamen longiufculœ funt,
&
valde attenium ledorem defide-
non nifi ab admodum paucis intelliguntur ita, quamvis cas quibus hîc utor, certitudine 0^ evidentiâ
rant,
(8)
:
Geometricas œquare, vel etiam fuperare, exiftimem, vereor tamen ne a multis fatis percipi non pollint, tum quia etiam longiufculœ funt, & alia^ ab aliis pendent,
tum pfcTcipue quia requirunt mentem
phme
liberam.
facile fubducal. ficis ftudiis
& quœ Nec
fe
25
a pra^judiciis
ipfam a fenfuum confortio
certe plures in
quàm Geometricis
apti
mundo Metaphyrejperiuntur. Ac
3o
Meditationes.
(8-10).
praeterea in eo differentia
omnibus
fit
perfuafum
—
Epistola.
quod
eft,
in
Geometriâ,
5
quod
falfa
ci^im
quo certa eo peccant im-
nihil fcribi folere, de
demonftratio non habeatur, fœpius in periti,
5
dum
approbent,
ea videri volunt in-
quàm quod vera réfutent contra verô in Philofophiâ, cùm credatur nihi' elfe de quo non pof-
telligere,
:
utramque partem difputai pauci veritatem invefligant, & multo plures, ex eo quod aufint optima
fit
in
quaeque im'pugnare, 10
ingenii aucupantur.
(9)
Atque ideo, qualefcunque mese rationcs elfe poflint, quia tamen ad Philofophiam fpedant, non fpero me illarum ope magnum operie prctium efle faclurum,nifi me patrocinio veftro adjuvetis. Sed cùm tanta inhcereat
i5
famam
omnium mentibus de
tantseque
fit
authoritatis
Facultate opinio,
veftrâ
Sorbon.k
nomen,
ut
non
unquam Societati pofl facra Concilia tantum creditum fit quàm veftrœ, fcd etiam in humanâ Philofophiâ nuUibi major perfpicacia
|modo
in
rébus
fidei nulli
0*1:
ncc ad ferenda judicia major integriias Ov: fapientia cflc cxiftimetur; non dubito quin, fi tantam hujus fcripti curam fufcipere dignemini, primo quifoliditas,
20
dem, ut a vobis corrigatur humanitatis, fcd
:
memor
maxime etiam
affirmo nullos in eo effe errores 23
défunt, vel
non
fatis
enim, non
infcitiae ;
|
modo
meœ, non
dcinde, ut qune vcl
abfoluta funt, vel
majorem
expli-
cationem defiderant, addantur, perficiantur, illuftrcntur, aut a vobis ipfis, aut faltem a me, poflquam a vo-
admonitus ac deniquc, ut poftquam rationcs in eo contentre, quibus Deum eflc, mentemquc a corpore aliam efife probatur, ad eam pcrfpicuitatcm erunt
bis ero
3o
perdudaî, ad
;
quam
ipfas per|duci pofiTe confido, ita
(loi
OEuvRES DE Descartes.
6
ncmpe bendae lilis
:
ut pro
accuratiflimis demonftrationibus ha-
hoc ipfum declararc & publice tertari venon diibito, inquam, quin, û hoc fiât, omnes fuit,
de his quaeftionibus
errores,
qui
brevi ex
hominum mentibus
unquam
judicio fubfcribant;
0^'
iuerunt,
deleantur. Veritas enim
ipfa facile efficiet ut reliqui ingeniofi (11)
(lot.j.
ilv
5
dodi veftio
authoritas, ut Athei, qui fcioli
magis quàm ingeniofi aut docli effe folent, contradiccndi animum deponant, atque etiam ut forte ratio-
omnibus ingenio prœditis pro démonflration.bus haberi fcient, ipfi propugnent, ne non intelligere videantur. Ac denique caeteri omnes tôt nes, quas ab
teftimoniis facile credent,
nemoque amplius
erit
in
mundo, qui vel Dei exiftentiam, vel realcm humancC animœ a corpore diflindionem aufit in dubium revocare.
Cujus
rei
quanta
effet utilitas, vos ipfi,
lo
i5
pro ve-
omnium optime a^ftimare pome vobis, qui maximum Ecclefut;
ftrâ fingulari fapientià, teflis
;
nec deceret
columen femper fuiflis, Dei caufam pluribus hic commendarc. CatholiccG
&
Religionis 20
PRTEFATIO AD LECTOREM
Deo
Quaeftiones de cis attigi
rationis
5
in Dijferiatione de
& veritatis
in fcientiis
Methodo
jam ante paureéle
regendœ
invcjîigandœ, gallice édita
anno 16^7, non quidem ut ipfas ibi accurate tradarem, fed tantùm ut delibarem, & ex ledorum judiciis addifcerem quâ ratione poftea eflent tradandae. Tanti enim momenti mihi vifse funt, ut plus unà vice de ipfis agendum effe judicarem; viamque fequor ad eas explicandas
10
& mente humanâ
tamparum
tritam, atque ab ufu
com-
muni tam remotam, ut non utile putarim ipfam in gallico & paffim ab omnibus legendo fcripto fufiùs docere, ne debiliora etiam ingénia credere poffent
eam
Cùm i5
meis ejus
ingrediendam ^ autem ibi rogaflem omnes quibus aliquid
fibi efle
fcriptis
in
reprehenfione dignum occurreret, ut
me monere
dignarentur'',
nuUa
in ca qux^
de his
objeda funt, paucis, priufquam earumdcm
quseftionibus attigeram notatu digna prseter duo, ad quse hîc
20
accuratiorem explicationem aggrediar, refpondebo. Primum eft, ex eo quod mens humana in fe cona. Celle Préface, comme VEpitre qui la précède, est imprimée tout d'une venue dans la première édition et dans la deuxième, sans division en paragraphes ni « mise à la ligne ». b. Voir Discours de la Méthode, p. j5, 1. 22, de cette édition.
(2)
Œuvres
8
de Descartes.
(2-4)-
non percipiat aliud fe eiïe quàm rem cogitantem, non fequi ejus naturam five ejfentiam in eo tantùm confiftere, quod fit res cogitans, ita ut vox tantùm caetera omnia excludat quse forte etiam dici poflent ad animse naturam pertinere. Cui objedioni refpondeo
verfa
me fam
etiam rei
ibi
noluilTe illa excludere in ordine ad ip-
veritatem (de quâ fcilicet tune non agebam),
fed dumtaxat in
|
ut fenfus effet
me
effentiam
meam
ordine ad
meam
nihil plane
perceptionem, adeo
cognofcere quod ad
fcirem pertinere, prseterquam quod
effem res cogitans, five res habens in (3)
5
fe
10
facultatem
cogitandi. In fequentibus autemj ollendam quo pado,
ex eo quod nihil aliud ad effentiam
cognofcam, fequatur
nihil
meam
pertinere
etiam aliud rêvera ad illam
pertinere.
i5
Alterum eft, ex eo quod ideam rei me perfedioris in me habeam, non fequi ipfam ideam effe me perfediorem, & multo minus illud quod per iftam ideam reprsefentatur exiftere. Sed refpondeo hîc fubeffe œquivocationem in voce idese fumi enim potefl vel materialiter, pro operatione intelledùs, quo fenfu me :
20
perfedior dici nequit, vel objedive, pro re per iftam
operationem repr^efentatâ, quse res, etfi non fupponatur extra intellcdum exiftere, poteft tamcn me effe perfedior rationc
Quomodo verô, ex me perfedioris idca in me fit, fe-
fuse effentise.
hoc folo quod rei quatur illam rem rêvera
25
|
exiftere, fufc in fequentibus
cxponctur. Vidi
quidem
prseterea
duo qua:dam
fcripta fatis
longa, fed quibiis non tam mese his de rébus rationcs
quàm
conclufiones
argumentis ex Atheorum locis
3o
Meditationes.
(4-6).
—
Pr^fatio
9
communibus mutuatis impugnabantur^
quoniam iftiufmodi argumenta nuUam vim hajbere poffunt apud eos, qui rationes meas intelligent, adeoque prœpoftera & imbecillia funt multorum judicia, ut magis a 5
primum
Et
acceptis opinionibus, quantumvis
ratione alienis, perfuadeantur,
quàm
falfis
a verâ
&
&
i*)
a
firmâ,
fed pofterius auditâ, ipfarum refutatione, nolo hîc ad illa
refpondere, ne mihi
tùmque 10
prius referenda. Tan-
fint
generaliter dicam ea omnia, quae vulgo ja-
dantur ab Atheis ad exiftentiam Dei impugnandam, femper ex eo pendere, quod vel humani affedus Deo affingantur, vel mentibus noflris tanta vis & fapientiaarrogetur, ut quidnam Deus facere poffit acdebeat, determinare & comprehendere conemur; adeo ut, modo tantùm memores fimus mentes noftras confiderandas effe ut finitas, Deum autem ut incomprehenfibilem & infinitum, nullam ifta difficultatem lint nobis |
i5
paritura.
poftquam hominum judicia femel utcunque fum expertus, iterum hîc aggredior eafdem de Deo & mente humanà quseftiones, fimulque totius primce Philoibphise initia tradare fed ita ut nullum
Jam
20
verô,
;
vulgi plaufum,
pedem 25
nifi
:
nuUamque Ledorum frequentiam
quin etiam nuUis author fum ut haec legant,
tantùm
iis
qui feriô
a fenfibus, fimulque ab
mecum
meditari,
omnibus
cere poterunt ac volent, quales
mentemque
praejudiciis,
non
nifi
abdu-
admodum
paucos reperiri fatis fcio. Quantum autem ad illos, qui, rationum mearum feriem c^ nexum comprehendcre non curantes, in fingulas tantùm claufulas, ut (
3o
ex-
a.
Cf.
t.
III, p. 296,
Œuvres.
II.
1.
23,
ei
p
3oo, éclaircissement. a
(6)
OEuvREs DE Descartes.
lo
multis in more
efl,
(6-7).
argutari ftudebunt,
ex hujus fcripti ledione
frudum
non magnum
funt percepturi
;
&
quamvis forte in muliis cavillandi occafîonem inveniant, non facile tanien aliquid quod urgeat aut refponfionc dignum
fit
objicient.
5
Quia verô nequidem etiam aliis fpondeo me in omnibus prima fronte fatisfadurum, nec tantum mihi arrogo ut confidam me omnia pofle prœvidere quae alicui diflficilia videbuntur, primo quidem in Meditationibus illas ipfas cogitationes exponam, quarum ope ad certam
&
evidentem cognitionem
10
veritatis
mihi videor pervenille, ut experiar an forte iifdem rationibus, quibus ego perfuafus fum, alios etiam
(6) I
pofi!im
perfuadere. Poftea vero refpondebo ad obje-
diones virorum aliquot ingenio & dodrinà excellentium, ad quos hae Meditationes, antequam typis mandarentur, examinandae miffae funt. Satis enim multa & varia ab illis fuerunt objeda, ut aufimfperare non facile quicquam aliis, faltem alicujus momenti, venturum in mentem, quod ii nondum attigerint. Ideoque rogo etiam atque etiam Ledores, ut non prius de Mediiationibus judicium ferant, quam objediones iftas
earumque folutiones omnes perlegere
dignati fint".
Prœfalia ad Lectorem et la Synopsis, l'édition de Paris un Index, qui ne se retrouve plus dans l'édition d'.\nisterdani (2' édit.). Descartes ne l'ayant pas reproduit, c'est que sans doute il n'en était pas l'auteur; Mersenne l'avait probablement composé lui-même, en l'accommodant à la pagination de la 1" édition. Voici cet a.
(i'«
Entre
édit.i
Index
la
intercale
:
«
Index tractatvvm hoc volvminiî contentorvm.
Poji fynopftm perlegendam, à prima pagina vfqite ad 7, Sequuntur fex Meditationes quarum prima de ijs quœ in dubium uocari poffint, à pag. - ad 16. «
»
»
re-
i5
20
Meditationes. Secuitda de mente humana,
»
&
—
Pr^fatio.
II
quôd/tt ipfa notior quàm corpus, àpag.
i6 ad 32.
•»
» >,
»
Tertia, de Deo, quod exijîat, â pag. 32 ad 5g. Quarta, de vero & falfo, à pag. 5y ad j4. Quinta, de ejfentia rerum mateiialhim, & iterum de Deo, qubd exiJlat,
ad 8j.
»
à pag.
»
Sexta denique, de rerum materialium exijlentia, & reali mentis d corpore dijliitâione, à pag. S" ad i lO. »
7.5
»
«
»
Refponfiones Authoris fubijciuntur. «
n
y,
B
Sequuntur Objccliones aduerfus prxccdentes Meditationes quibus
Objecliones
primœ Theologi,
à pag. ii~ vjque ad i3i.
— Refpon-
fumes, àpag. i32 ad lùo. ad « Objcâiones fccundœ Theologorum & Philofophorum, à pag. itii prœcedenies Meditationes ad Refponfiones ad quarum cakem jyj_ àpag. ad 232. i~2 viorcm Geometricum reducuntur, » Objeâiones lerliœ Philo fophi, cum Refponftombus, à pag. 233 ad 271. » Objeâiones quartœ fubtiliffimi Theologi, à pag. 272 ad 304.
—
Refponfiones, à pag. 3o5 ad
»
3.^4.
I
»
Objeâiones qtiintœ Pétri Gaffendi Diuienfis Ecclefiœ Prœpofti & Refponfiones, à pag. 4rj3 acutij/imi Philofophi, àpag. 3.^5 ad ^^2.
»
ad 53 r.
»
Objeâiones fextœ, feu vltimœ, à pag. 552 ad pag. 566. àpag. 556 ad pag. 602.
»
—
»
»
Finis. »
— Refponfio,
SYNOPSIS SEX SEQUENTIUM MEDITATIONUM
In prima, caufœ exponuntur propter
materialibus ,
omnibus, prœfertim
quas de rébus dubitare;
poJJ'umus
quandiu fcilicet non habemus alia fcientiarum fundamenta,
quam
ea
quœ antehac habuimus,
autem
Etfi
ijlius
prima fronte non appareat, ejl tamen in eo maxima quôd ab omnibus prœjudiciis nos liberet, viamque facillimam Jîernat ad mentem a fcnfxbus tantœ dubitationis
utilitas
abducendam ; ac denique vera
efficiat,
ut de
iis,
quœ
pojleà
comperiemus, non amplius dubitare pojfimus.
ejfe
mens quœ, propriâ libertate utens, fupponit ea omnia non exijlere de quorum exijîentiâ vel miI
In fccundâ,
nimum
Quod
fummœ
ctiam
ejl
utililalis,
quœnam ad fe, hoc ejî,ad naluram inlclleélualem, & quœnam ad corpus pertineanl. Sed quia forte nonnulli ralioncs de animœ im-
quoniam hoc paclo facile
mortalitale
illo in
dijlinguit
|
loco expcclabunt, eos
hic
monendos
12 dubitare potell (/" édit.).
p.
lo
potejî dubitare, animadvertil fieri non pojfe quin
ipfa intérim exijlat.
a.
5
Voir
t.
304-365.
III,
p.
268,
i.
y;
p.
271,
1.
7
;
p.
297,
1.
6.
Cf.
ib.,
i5
—
Meditationes.
j-3.
puto me conatum
Synopsis.
nihil fcribere
ejfe
ij
quod non accurate
demonjlrarem ; ideoque non alium ordinem fequi potuiiïe,
quàm
illum qui
ejî
apiid
Geometras
omnia prœmitterem ex quitus 5
pendet, antequam
ufitatus,
ut
nempc
quœfita propojitio de-
de îpfâ quidquam concluderem. Pri~
& prœcipuum
quod prœrcquiritur ad cognofcendam animœ immortalitatem, eJfe ut quàm maxime perfpicuum de eâ concepium, & ab omni conceptu corporis plane dijiinélum, formemus; quod ibi faélum eji. Prœmuni autem
lo
terea verà requiri etiam ut fciamus ea diflinéle
intelligimus,
mus,
vera
eJfe
non potuit;
il la
\
&
intell io'i-
&
in
ipfâ fecundâ,
partim
e,tiam in
& fexta formatur atque ex his deberc concludi ea omnia quœ clare & dijlincle concipiuntur ut fubjlanlice divcrfœ, Jicuti concipiuntur mens & corpus, effe rêvera quintâ
concludi.
;
mutuà
Idcmque etiam
nullum corpus
in
dijlinélas;
hocque
nifi indivifibilem
:
qudd-
contra autem
neque enim j
mediam partent
-
in J'cxtd
ipfâ conjîrmari ex eo
nifi divifibile intelligamus,
nullam mentem ullius mentis
3
quod ante quartam Mcditationcm probari habendum ejfe dijlinélum naturœ corporeœ
fubjlantias realiter a Je
20
modo quo
:
conceptum, qui partim i5
eo ipfo
omnia quœ clare
poffumus
concipere, ut pojjiimus cu-
jujlibet quantamvis exigui corporis; adeo ut
eorum na-
turœ non modo divcrfœ, fed etiam quodammodo contrariœ 2 5
agnofcantur.
me
egiffe;
Non autem
ultcriiis
eâ de re in hoc fcripto
tum quia hœcfujficiunt ad ofîendendum ex cor-
poris corruptione mentis interitum non fequi, atque fie ad alterius vitœ fpem mortalibus
faciendam; tum etiam quia
prœmiffœ, ex quibus ipfa mentis immortalitas concludi 3o
potefl, ex
to\*ius
Phyficœ explicatione dépendent : primo
23 quantumuis (/"
c'rfj'/.).
4
OEuvREs DE Descartes.
14 ut fciaîur
omncs omnino fubjlantias, Jïve
creari debent ut exijîant, ex naturâ fuâ biles,
3-4.
unquam
nec pojfe
concurfum fuum
iis
definere
quœ
ejje
mcorrupti-
ejfe, nifi
a
Deo
ab eodein Deo
denegante ad nihilum reducantur ; ac
deinde ut advertatur corpus quidem
in
génère fmnptum
nunquam etiam
ideoque
effe J'ubjîaniiam,
rca
perire.
5
Sed
corpus humanum, quatenus a reliquis dijfert corporibus,
non
nifi
ex certâ
membrorum
modi accident ibus non
eJJe conflatuni ;
quàd
etji
:
humanam fed puram ejfc
vientem verà
ex ullis accidentibus conjîare,
ita
fubjîantiam ut
configuratione aliifque ejuf-
10
enim oninia ejus accidentia mutentur, intelligat,
alias res
alias velit,
alias fentiat,
humanum autem quàd figura quarumdam ejus
&c, non idcirco ipfa mens alia euadit;
corpus aliudfit ex hoc folo
partium mutetur perfacile
:
in terire,
ex quibus fequitur corpus quidem
mentem autem ex naturâ fuâ
i5
effe
immortalem. In tertiâ Meditatione,
meum prœcipuum argumentum
exifentiam fatis fufè, ut mihi videad probandum Dei tur, explicui. Verumtamen, quia, ut Leélorum animos
quhm maxime
a fenfbus abducerem, nullis ibi
tionibus a rébus corporeis petitis volui uti,
obfcuritates remanferunt,
fed quœ,
quomodo
compara-
multœ fortaffe
ut fpero, pojîea in
refponfionibus ad objeùîiones plane tollentur ; cœteras,
20
idea enlis fumme perfecli,
ut,
quœ
inter
in nobis
25
ef, tantum habeat realitatis objeélivœ, ut non poj/it non effe
a caufâ
ratione
fumme perfccïâ, quod
ibi illujlratur
machinœ valde perfeclœ, cujus
alicujus arli/icis; ut
enim
compa-
idea ejl in mente
artificium objeélivum
hujus
ideœ débet habcre aliquam caufam, nempe fcientiam hujus artificis,
vel
alicujus alterius a quo illam
accepit,
ita
3o
;
—
Meditationes.
4-''-
quœ
idea Dei,
nobis
in
Synopsis.
i
^
non polejî non habcre
ejî,
Dcum
ipfum pro caufâ. In
quœ
quartâ, probatur ea omnia
clare
&
dijlincîe
percipimu.s, ejfe vera,Jimulquc in qiio ratio falfitatis con5
fi/lat explicalur
quœ
:
neccjjarià fciri dcbcnt tant
ad prœ-
cedentia firnianda,quam ad reliqua intclligenda". (Sed ibi
intérim
advertcndum nullo modo agi de peccato,
ejî
errore qui committitur in perfecutione boni
de eo tantiim qui contingit 10
Ncc
ea fpeclari
quœ
&
agendam, fed tantùm fpeculativas
& folius
vcl
6
mali, fed
in dijudicationc vcri
ad fidem pertinent,
vcl
&
falfi.
ad vilam
luminis natu-
ralis ope cognitas veritates.)
prœtcrquam quàd natura corporea in génère fumpta explicatur, nova etiam ratione Dei exijlentia deIn quintâ,
i5
monjîratur : fed difficiiUates,
folventur
quà rurfus nonnullœ forte occurrcnt
in
quœ pojlca
in
rcfponfwnc ad objcclionc.s rc-
ac denique ojîendilur quo paclo verum
:
fit,
ipfarum Geometricarum demonflrationum certiludineru a
Dei pendere.
cognitione
In fextâ denique,
20
intelleclio
ab
imaginalionc fecer-
nitur; diflinélionum figna defcribuntur;
a corpore diflingui probatur; arclc
illi
ejfe
conjunclam, ut
mentcm
rcaliter
eandem nihilominus tam unum quid cum ipfâ corn-
ponat, oflenditur; omnes errores qui a fenfibus oriri fo25
lent recenfentur;
&
denique
modi quibus
rationes
vitari pofjint exponuntur
omnes ex quibus rerum materia-
lium exifîentia poffit concludi, afferuntur valde utiles cffc putarim ad G- 12 Scd.
a.
Voir
t,
.
.
Veritates.
III, p.
334,
'•
probandum
La première 'O.
parent/lèse
:
id
non quàd cas
ipfum quod
manque
{s' cdil.).
j
,
Œuvres
i6
probant, nempe rêvera
habere corpora,
& Jimilia,
in
devenimus; adeo ut dentijfimœ
&
liomines
de quibus nerno unquam fanœ
fed quia, illas confiderando tam Jirmas nec tam perfpicuas quam
ejje
funt eœ, per quas
5-6.
aliquem mutidum,
ejfe
mentis ferià dubitavit agnofcitur non
de Descartes.
;
mentis nojîrœ
hœ
Jint
quœ ab humano
unius rei probationem
in
omnium
& Dei
cogniîionem
cer\tijfnnœ
ingcnio fciri
pojfjint.
his Meditationihus
fcopo propofui. Nec idcirco
hic
quœjîiones de quibus etiam in
ipjis
recenfeo
&
5
evi-
Cujus
mihi pro
varias illas
ex occajtone traclatur.
lo
MEDITATION UM DE PRIMA
PHILOSOPHIA IN
QUIBUS DEI EXISTENTIA & ANIM^ A CORPORE DISTINCTIO DEMONSTRANTUR PRIMA'
De Us quœ
in
dubium
rcvocari^' pojfimt.
Animadverti jam ante aliquot annos quàm multa, ineuntc cctate, falfa pro veris admiferim, & quàm dubia
fint
quîccunque
iftis
poftea fapercxtruxi, ac
8
I
5
proinde funditus omnia femel in vitâ effe evertenda, atque a primis fundameniis denuo inchoandum, fi quid aliquando firmum & manfurum cupiam in fcienfed ingens opus effe videbatur, eamque tiis ftabilire cetatem expedabam, qu?e foret tam matura, ut ca;
10
peflendis difciplinis aptior nulla fequeretur.
Quare
tamdiu cundatus fum ut deinceps elTem in culpâ, deliberando fi quod temporis fupereft ad agendum,
confumerem. Opportune a.
Au
lieu
de ce long
titre,
en
tète
tout simplement, aussitôt après la
Meditatio Prima. b. Voir t. III, p. 267,
Œuvres.
II.
1.
igitur hodie de page, Synopsis,
la
mentem
curis
première édition donnait sur la même page 7
et
:
25. '
OEuvREs DE Descartes.
i8
7-9-
omnibus exfolvi,fecu|rum mihi otiuniprocuravi,folus fecedo, feriô tandem & libère generali huic mearum opinionum everfioni vacabo. Ad hoc autem non erit neceffe, ut omnes efle falfas oftendam, quod nunquam fortaflis aifequi poflem; fed quia jam ratio perfuadet, non minus accurate ab iis quse non plane certa funt atque indubitata, quàm ab aperte falfis aflenfionem effe cohibendam, fatis erit ad omnes rejiciendas, û aliquam rationem dubitandi inunâquâque reperero. Nec ideo etiam fingulse erunt percurrendse, quod operis effet infiniti fed quia, fuf^
«o
;
|
foffis
5
fundamentis, quidquid
iis
fuperaedificatum
eft
fponte collabitur, aggrediar flatim ipfa principia, qui-
bus
illud
omne quod olim
credidi nitebatur.
Nempe quidquid hadenus
ut
maxime verum
vel a fenfibus, vel per fenfus accepi''
terdum illis
;
admifi,
hos autem in-
fallere deprehendi, ac prudentiae eft
nunquam
plane confidere qui nos vel femel deceperunt.
Sed forte, quamv.is interdum fenfus circa minuta qusedam & remotiora nos fallant, pleraque tamen alia funt de quibus dubitari plane non poteft, quamvis ab iifdem hauriantur
hyemali togâ
effe
&
contredare,
ut
:
negari?
nifi
me
jam me
fimilia.
hîc effe, foco affidere,
Manus verô has
meum
effe,
quâ ratione
ainsi
intervalle en blanc {2' cdit.),et
omis {i"
t.
III, p. 1.
268,!. 27, et
3. t.
V,
p. 146.
to-
poffet
nefcio quibus infanis,
Après vacabo, non à la ligne (i" ni :i' édition), mais un petit
Voir
ipfas, |
comparem
forte
3
b. Ib., p. 267,
20
indutum, chartam iftam manibus
tumque hoc corpus
a.
'5
la
pendant tout
Méditation. — édit.).
le
cours de
16 hos
autem
25
Meditationes.
9-10.
quorum
—
Prima.
contumax vapor ex
cerebella tam
labefadat, ut conftanter alïeverent vel
cùm
19 atrâ bile
reges,
fe elTe
funt pauperrimi, vel purpura indutos,
cùm
funt
nudi, vel caput habere fidile, vel fe totos elTe cucur5
bitas, vel ex vitro conflatos
;
fcd amenjtes funt
nec minus ipfe démens viderer,
Il
quod ab
ifti,
10
exem-
lis
plum ad me transferrem. Pra^clare fane, tanquam non fim homo qui foleam noélu dormire, & eadcm omnia in fomnis pati, vel 10
etiam interdum minus verifimilia, lantes.
togâ
Quàm
veftiri,
cùm tamen i5
quàm
fréquenter vcrô ufitata
quaî
ifta,
me
ifti
vigi-
hîc elfe,
foco aflidere, quies noclurna perfuadet, pofitis veftibus jaceo inter ftrata!
Atqui
nunc certe vigilantibus oculis intueor hanc chartam, non fopitum eft hoc caput quod commoveo, manum iftam prudens & fciens extendo &. fentio non tam diftinda contingcrent dormienti. Quafi fcilicet non ;
recorder a fimilibus etiam cogitationibus
fomnis 20
fuifl'e
delufum
;
quee
dum
me
aliàs in
cogito attentius,
tam plane video nunquam certis indiciis vigiliam a fomno polTe diftingui, ut obftupefcam,& fere hic ipfe ftupor mihi opinionem fomni confirmct. Age ergo fomnicmus, nec particularia ifta vera lint, nos oculos aperire, caput movcre, manus extendere, nec forte etiam nos habere taies manus, nec taie totu-m corpus; tamen pro|fedo fatcndum cft vifa per quietem effe veluti quafdam pidas imagines, quic non nifi ad fimilitudinem rerum verarum fmgi potuerunt; ideoque faltem generalia hœc, oculos, caput, manus, totumque corpus, res quafdam non imaginarias, fed veras exiftere. Nam fane pidores ipfi, ne tum qui|
25
3o
11
OEuVRES DE DeSCARTES.
20
io-ii.
dem, cùm Sirenas & Satyrifcos maxime inufitatis formis fingere ftudent, naturas omni ex parte novas iis polTunt aflignare, fed tantummodo diverforum animalium
membra permifcent
tent adeo
novum, ut
fum, atque ad
ita
minimum
vel
;
nihil
forte aliquid excogi-
fi
omnino
plane fiditium
fit
&
ei fimile fuerit vi-
falfum, certe
veri colores elfe debent,ex
componant. Nec
difpari ratione,
5
tamen
quibus illud
quamvis etiam gene-
manus, & fimilia, imaginaria efle poffent, neceffario tamen faltem alia quaedam adhue magis fimplicia & univerfalia vera effe fatendum eft, ex quibus tanquam coloribus veris omnes iftœ, ralia haec, oculi, caput,
feu verœ, feu
falfse,
lo
qu?E in cogitatione noftrà funt,
reruhi imagines effinguntur.
Cujus generis
12
effe
communi, ejufquc farum
;
vidcntur natura corpo|rea in
extenfio
item quantitas,
five
;
i5
item figura rerum exten-
earumdem magnitudo &
numerus item locus in quo exiftant, tempufque per quod durent, & fimilia. Quapropter ex his forfan non maie concludemus ;
I
20
Phyficam, Aftronomiam, Medicinam, difciplinafque
omnes, quse a rerum compofitarum confideratione dépendent, dubias quidem elfe; atqui Arithmeticam, Geometriam, aliafque ejufmodi, quae nonnifi alias
de fimpliciffimis
& maxime generalibus
atque utrum ex
fint in
rébus tradant,
2 5
rerum naturà nccne,parum cu-
rant, aliquid certi atque indubitati continere.
Nam
dormiam, duo & tria fimul junda funt quinque, quadratumque non piura habet latera quàm quatuor; nec fieri polfe vidctur ut tam perfpi-
five vigilem, five
cuae veritatcs in fufpicionem falfitatis incurrant.
3o
Meditationes.
II-12.
infixa
videantur cxiftcrc
10
21
Prima.
quaedam eft meae menti vêtus opinio, Dcum eiïe qui potefl omnia, & a quo talis, qualis exifto, fum creatus. Unde autem fcio illum non feciffe ut nulla plane fit terra, nullum cœlum, nulla res extenfa, nulla figura, nulla magnitudo, nuljlus locus, ^^ tamcn hccc omnia non aliter quàm nunc mihi
Verumtamcn
5
—
?
13
Imô etiam, qucmadmodum judico
interdum alios crrare circa ea quie fe perfediflime foire arbitrantur, ita ego ut fallar quoties duo & tria fimul addo, vel numéro quadrati latera, vel fi quid aliud facilius fingi potefl? At forte |noluit Deus ita me decipi, dicitur enim fummc bonus fed fi hoc ;
ejus bonitati repugnaret, talem
me
creafiTe
ut femper
ab eâdem etiam videretur efife alienum permittere ut interdum fallar; quod ultimum tamen non
fallar, i5
poteft dici. Effent verô fortafife nonnulli qui
quem Deum 20
mallent negare,
tumque hoc de Deo demus
efije
id
rerum
quod fum
res alias
fiditium
ali-
omnes
non repugnemus,
iis
modo me ad
25
quàm
credere eiTe incertas. Sed feu cafu, feu continuatâ
tam potentem
to-
;
at feu fato,
ferie, feu
quovis alio
pervenifiTe
fupponant; quo-
niam falli & errare imperfedio quœdam elfe videtur, quo minus potentem originis mea) authorem afiTignabunt, eo probabilius erit me tam imperfedum cfi^'e ut femper fallar. Quibus fane argumentis non habeo quod rcfpondeam, fed tandem cogor fateri nihil elfe ex iis quce olim vera putabam, de quo non liceat dubitare, idque non per inconfiderantiam vel levitatem, I
3o
fed propter validas
&
meditatas rationes;
etiam ab iifdem, non minus
quàm ab
ideoque
aperte
falfis,
i*
OEuVRES DE DeSCARTES.
22
h-i3.
accurate deinceps aflenfionem effe cohibendam,
fi
quid certi velim invenire.
Sed nondum
fufficit haec advertifTe,
curandum
eft
enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatem meam tanquam longo ufu & fami|liaritatis jure fibi devindam, fere etiam
ut recorder
me
invito
;
;
affidue
nec
unquam
affentiri
&
confidere de-
fupponam quales funt nempe aliquo quidem modo dubias, ut jam
fuefcam, quamdiu taies rêvera,
iis
5
jam oflenfum
eft,
effe
fed nihilominus valde probabiles,
lo
&
quas multo magis rationi confentaneum fit credere quàm negare. Quapropter, ut opinor, non maie
15
agam, fi, voluntate plane in contrarium verfâ, me ipfum fallam, illafque aliquandiu omnino falfas imaginariafque effe fingam, donec tandem, velut œquatis utrimque praejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a redâ rerum perceptione detorqueat. Etenim fcio nihil inde periculi vel erroris intérim fequuturum, & me plus aequo diffidentiae indulgere non poffe, quandoquidem nunc non rébus agendis, fed cognofcendis tantùm incumbo. Supponam igitur* non optimum Deum, fontem véritatis, fed genium aliquem malignum, eundemque fumme potentem*" & callidum, omnem fuam induftriam in eo pofuiffe, ut me falleret putabo cœlum,
i5
1
:
aërem, terram, colores, figuras, fonos, cundaque externa nihil aliud effe
quàm
ludificationes
quibus infidias crcdulitati mese tetendit a.
Voir
t.
III, p. 147.
b. Jb., p. 147.
:
fomniorum, confiderabo
20
aS
SeCUNDA.
MeDITATIONES.
i3-i5.
2j
meipfum tanquam manus non. habentem, non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum, fed haec omnia me habere falfô opinantem manebo obflinate in hac meditatione defixus, atque ita, fiquidem non in poteftate meâ fit aliquid veri cognofcere, at cette hoc quod in me eft, ne falfis aflentiar, nec mihi quidquam ifte deceptor, quantumvis |
:
5
potens, quantumvis callidus,
10
imponere, obfir-
poffit
matâ mente cavebo. Sed laboriofum efb hoc inftitutum, & defidia qusedam ad confuetudinem vitae me reducit. Nec aliter quàm captivus, qui forte imaginariâ libertate fruebatur in fomnis,
quum
poftea fu-
fpicari incipit fe dormire, timet excitari, blandifque
illufionibus lente connivet '5
teres
:
fie
fponte relabor in ve-
opiniones, vereorque expergifci,
quieti laboriofa vigilia fuccedens,
fed inter inextricabiles jam
tenebras, in poflerum
fit
De
in aliquâ luce,
motarum
II.
humanœ : quàd quàm corpus''.
natura mentis notior
difficultatum
degenda.
Meditatio ao
non
ne placidse
ipfa Jit
In lantas dubitationes heflernâ meditatione conjec-
tus fum, ut
nequeam ampliùs earum
deam ta|men quâ 14 a.
fie]
Voir
hîc (/« édit.). t.
III, p. 297,
oblivifci,
ratione folvendae fint
— 1.
19 II] secunda (/"
22.
;
édit.).
fed,
nec
vi-
tanquam
16
Œuvres
24
de Descartes.
is-ie.
profundum gurgitem ex improvifo delapfus, ita turbatus fum, ut nec poffim in imo pedem figere, nec enatarejad fummum. Enitar tamen & tentabo rurfus eandem viam quam heri fueram ingreflus, removendo fcilicet illud omne quod vel minimum dubitationis admittit, nihilo fecius quàm fi omnino falfum eiïe comperifTem pergamque porro donec aliquid certi, in
17
5
;
veljfi nihil aliud,faltem
hoc ipfum pro certo,nihil
efTe
cognofcam. Nihil nifi pundum petebat Archimedes, quod effet firmum & immobile, ut integram terram loco dimoveret magna quoque fperanda funt, û vel minimum quid invenero quod certum fit & inconcuffum". certi,
lo
;
Suppono nihil
omnia quae video falfa effe credo unquam extitiffe eorum quse mendax memoria
reprsefentat
igitur
;
;
nullos plane habeo fenfus
;
corpus,
gura, extenfio, motus, locufque funt chimerse.
i5
fi-
Quid
verum ? Fortaffis hoc unum, nihil effe certi. Sed unde fcio nihil effe diverfum ab iis omnibus quse jam jam recenfui, de quo ne minima quidem occafio fit dubitandi ? Nunquid efl; aliquis Deus, vel quocunque nomine illum vocem, qui mihi has ipfas cogitationes immittit ? Quare |verô hoc putem, cùm forfan ipfemet illarum author effe poffim ? Nunquid ergo faltem ego aliquid fum ? Sed jam negavi me habere ullos igitur erit
18
20
|
fenfus, a.
&
ullum corpus. Haereo tamen; nam quid
Pas plus pour
l'édition de
1641
« à la ligne »
;
cette
ni celle
mais
la 2°
blanc chaque point de visibles dans
deuxième Méditation que pour de
1642 ne distinguent
la
première, ni
les alinéas
en menant
édition sépare d'ordinaire par un intervalle en la
majuscule suivante,
et
ces séparations, très
l'imprimé, correspondent presque toujours aux
cements de nouveaux alinéas.
commen-
ï5
Meditationes.
16-.7.
inde?
ita
Secunda.
2^
corpori fenfibufque alligatus,ut fine
non poflim ? Sed mihi perfuafi nihil plane eile in mundo, nullum cœlum, nullam terram, nullas mentes, nulla corpora; nonne igitur etiam me non efîe ? Imo certe ego eram, fi quid mihi perfuafi. Sed effe
illis
5
Sumne
—
fumme potens, fumme callidus, qui de indufl:riâ me femper fallit. Haud duhic me fallit; & fallat quantum igitur ego etiam fum, poteft, nunquam tamen cfficiet, ut nihil fim quamdiu me aliquid elTc cogitabo. Adeo ut, omnibus fatis ludeceptor ncfcio quis,
efl
fi
10
perque
penfitatis,
denique flatuendum
tiatum, Ego fum, ego
exi/îo,
fit
quoties a
hoc pronun-
me
profertur,
mente concipitur, ncceffario effe verum. Nondum verô fatis intelligo, quifnam fim ego ille, qui jam ncccflario fum; deincepfque cavendum eft ne forte quid aliud imprudcnter alTumam in locum
vel
i5
mcî, ficquc
omnium
aberrem etiam
j
in
quam
eà cognitionc,
certifiimam evidentifiimamque effe contendo.
Quare jam denuo mcditabor quidnam me olim ïo
effe
crediderim, priufquam in has cogitationes incidiflem ex quo deinde fubducam quidquid allatis rationibus ;
vel
minimum
remaneat
potuit infirmari, ut ita
illud
|
tandem
tantùm quod ccrtum
eft:
lî^
praecife
incon-
cufTum. î5
Quidnam
me eflc putavi ? Homincm homo ? Dicamne animal ratio-
igitur antehac
Sed quid eft Non, quia poftea quierendum foret quidnam
fcîlicet.
nale
?
&
quid rationalc, atque ita ex unû qua.^ftione in plures difficiliorefque delaberer; nec jam
animal 3o
fit,
mihi tantum
otii eft, ut illo
tilitates abuti.
Œuvres. U.
velim intcr iftiulmodi fub-
Sed hic potius attendam, quid fponte 4
19
OElvres de Descartes.
20
&
i7->8.
naturâ duce cogitation! mese antehac occurrebat,
quoties quid eflem confiderabam.
Nempe
occurrebat
me habere vultum, manus, brachia, totamque hanc membrorum machinam, qualis etiam in cadavere cernitur, & quam corporis nomine defignabam. Occurrebat praeterea me nutriri, incedcre, fentire, & primo,
20
cogitare
5
quas quidem acliones ad animam refere-
:
bam. Sed quid effet hccc anima, vel non advertebam, vel exiguum nefcio quid imaginabar, inflar venti, vel ignis,vel 3etheris^,quod craffioribus meî partibus effet infufum. De corpore verô ne dubitabam quidem, fed dillinde me noffe arbitrabar ejus naturam, quam fi forte, qualem mente concipiebam, defcribere tentaffem, fie explicuiffem per corpus intelligo illud omne
lo
:
quod aptum fcribi,
eft
fpatium
excludat
;
figura ali|quâ terminari, loco circum-
replere,utex eo aliud
omne corpus
vifu, auditu, guflu, vel
odoratu per-
fie
tadu,
necnon moveri pluribus modis, non quidem a namque feipfo, fed ab alio quopiam a quo tangatur habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo pado ad naturam corporis pertinere judicabam; quinimo mirabar potius taies facultates in quibufdam corporibus reperiri. Quid autem nunc,ubi fuppono deceptorem aliquem
i5
cipi,
:
21
potentiffimum, &,
fas eft dicere,
fi
malijgnum^, data
opéra in omnibus, quantum potuit, me delufiffe ? Poffumne affirmare me habere vel minimum quid ex iis
omnibus, qua; jam 24 nunc manque (i"
dixi
édit.).
362,1. 8.
a.
Voir
t.
III, p.
b.
Voir
t.
V, p. i5o.
ad naturam corporis perti-
20
25
Meditationes.
I8-I9.
—
Secunda.
27
nere? Attende, cogito, revolvo, nihil occurrit; fatigor eadem fruftrà répétera. Quid vero ex iis quae animse
tribuebam
?
Nutriri
jam corpus non habeo, 5
incedere
vel
?
Quandoquidem
quoque nihil funt nifi figmenta. Sentire ? Nempe etiam hoc non fit fine corpore, &. permulta fentire vifus fum in fomnis quae deinde animadverti me non fenfifle. Cogitare ? Hîc invenio
:
cogitatio eft
haec
haec fola a
;
me
divelli nequit.
Ego fum, ego exifto certum eft. Quandiu autem ? Nempe quandiu cogito nam forte etiam fieri poiTet, fi cefTarem ab omni cogitatione, ut illico totus efle definerem. Nihil nunc admitto nifi quod neceffario fit verum fum igitur praecife tantùm res cogitans, id eft, mens, five animus, five intelledus, five ratio, voces mihi priùs fignificationis ignotae. Sum autem ;
10
;
|
;
i5
res vera,
&.
vere exiftens
;
fed qualis res
?
Dixi, co-
gitans.
Quid praeterea ? Imafginabor non fum compages illa membrorum, quae corpus humanum appellatur; non fum etiam tenuis aliquis aër iftis membris infufus, non ventus, non ignis, non vapor, non halitus, non quidquid mihi fingo fuppofui enimifta nihil efiTe. Manet pofitio nihilominus tamen ego aliquid fum. :
20
:
:
quae
fuppono
quia mihi funt ignota, tamen in
rei veri-
Fortaflis verô contingit, 25
nihil
efiTe,
ut haec ipfa,
non différant ab eo me quem novi ? Nefcio, de hac re jam non difputo de iis tantùm quae mihi nota tate
:
funt,
judicium ferre pofiTum. Novi
quis fim ego 3o
praecife
ille
quem
me
exiftere; quaero
novi. Certiflimum eft hujus
fumpti notitiam non pendere ab
23 Manet] maneat [i"
édit.).
iis
fie
quae exi-
22
OEiJVREs DE Descartes.
28
nondum
ftere
non igitur ab iis ullis, quae imaAtque hoc verbum, effingo, admonet
novi
natione effingo.
me
erroris
mei
19-20.
:
;
nam fingerem
imaginarer, quia nihil aliud
rêvera,
efl
fi
me effe quàm rei
quid
imaginari
Jam
corporeae figuram, feu imaginem, contemplari.
autem certô fcio me elle, fimulque fieri poffe ut omnes iftse imagines, & generaliter qusecunque ad corporis naturam referuntur, nihil fint prœter infomnia. Quibus animadverfis, non minus ineptire videor, dicendo imaginabor, ut diftinélius agnofcam quifnam fim, quàm fi dicerem jam quidem fum exper-
5
|
83
j
:
10
:
videoque nonnihil veri, fed quia nondum video fatis evidenter, data operâ obdormiam, ut hoc ipfum mihi fomnia verius evidentiufque repraefenreclus,
tent. Itaque
cognofco
nihil
eorum
quae poflum ima-
ginationis ope comprehendere, ad hanc
i5
quam de me
habeo notitiam pertinere, mentemquc ab illis diligentiffime efle avocandam, ut fuam ipfa naturam
quàm
diftincliiïime percipiat.
Sed quid igitur fum
Nempe
Res cogitans. Quid
efl:
hoc
?
imaginans quoque,
&
fentiens.
cunda ad me pertiSed quidni pertinercnt? Nonne ego ipfe fum
Non pauca
fane hsec funt,
fi
qui jam dubito ferc de omnibus, qui nonnihil tamcn intclligo, qui tera,
hoc
unum verum
clTc affirmo,
nego
cae-
cupio plura nolTe, nolo decipi, multa vel invitus
imaginor, multa etiam tanquam a fcnfibus venientia 24
animadverto? Quid 18
avocandam
(inédit.).
20
dubitans, intclligens, affirmans, negans, vo-
lens, nolens,
neant.
?
cflc
efl;
horum, quam
(/" dJit.).
—
24 Sed.
.
.
vis
femper dor-
pcninerent? manque
25
Meditationes.
—
Secunda.
29
miam, quamvis etiam is qui me creavit% quantum in fe eft, me deludat, quod non aeque verum fit ac me effe ? Quid eft quod a meâ cogitatione diftinguatur ? Quid eft quod a me ipfo feparatum dici poffit ? Nam quod ego fim qui dubitem, qui intelligam, qui velim, tam manifeftum eft, ut nihil occurrat per quod evidentius explicetur. Sed verô etiam ego idem fum qui imaginor nam quamvis forte, ut fuppofui, nulla prorfus res imaginata vera fit, vis tamen ipfa imaginandi rêvera exiftit, &. cogitationis meae partem facit. Idem denique ego fum qui fentio, five qui res corporeas tanquam per fenfus animadverto videlicet jam lucem video, ftrepitum audio, calorem fentio. Falfa haec funt, dormio enim. At certe videre videor, audire, calefcere. Hoc falfum effe non poteft hoc eft proprie quod in me fentire appellatur (
5
;
10
:
i5
;
;
atque hoc prrecife
fie
fumptum
nihil
aliud
eft
quàm
cogitare.
Ex quibus cquidem aliquanto melius incipio noffe 20
adhuc tamen videtur, nec pofl*um abftinere quin putem, res corporeas, quarum imaquifnam fim
;
fed
|
gines cogitatione formantur,
Oi;
quas
ipfi
fenfus explo-
multo diftindius agnofci quàm iftud nefcio quid mei, quod fub imaginationem non venit quanquam rant,
:
î5
profedo
fit
me
res
quas animadverto
dubias,
aliénas, diftindius
|
comprehendi. Sed video quid fit gaudet aberrare mens mea, necdum fe patitur intra veriiatis limites cohiberi. Efto igitur, & adhuc femel laxilfimas habe:
3o
effe
quàm quod verum quod cognitum, quàm denique me ipfum, a me
ignotas, a eft,
mirum,
a.
Voir
t.
V, p. i5i.
25
OEUVRES DE Descartes.
}o
nas
ei
permittamus,
dudis, facilius
sj-^î
paulo poft opportune re-
ut, illis
fe régi patiatur.
Confideremus res illas quje vulgo putantur omnium diflindiffime comprehendi corpora fcilicet, quse tangimus, quce videmus non quidem corpora in communi, générales enim iftae perceptiones aliquantô magis confufe efle folent, fed unum in particulari. Sumamus, exempli caufà, hanc ceram nuperrime ex :
;
5
:
eduda; nondum
omnem
faporem fui mellis nonnihil retinet odoris florum ex quibus colleda eft; ejus cojlor, figura, magnitudo, manifefta funt dura eft, frigida eft, facile tangitur, ac, û articule ferias, emittet fonum omnia denique illi adfunt quce requiri videntur, ut corpus aliquod poffit quàm diftindilfime cognofci. Sed ecce, dum loquor, igni admovetur faporis reliqui?e purgantur, odor expirât,
favis fuit
amifit
;
26
lo
;
;
i5
:
color mutatur, figura tollitur, crefcit magnitudo, liquida,
fit
calida, vix tangi poteft, nec jam,
fi
fit
pulfes,
emittet fonum.
Remanetne adhuc eadem cera? Rema-
nere fatendum
eft
;
nemo
nam qua^cunque vel
tadum,
vel
|
fub guftiim, vel odoratum, vel vifum,
auditum venicbant, mutata jam funt
:
remanetcera.
25
Fortafiis illud erat
ipfam non quidem
quod nunc cogito
:
ncmpe ceram
dulcedincm mellis, nec florum fragrantiam, nec iftam albedincm, nec figuram, nec fonum, -fed corpus quod mihi apparebat paulo ante modis iftis confpicuum,nunc diverfis.Quid
i'J
eft
autcm hoc
20
quod tam diftinde compreheneorum quae fenfibus attingebam;
Qiiid erat igitur in eâ
debatur? Certe nihil
negat, nerno aliter putat.
fuilfc iftam
prsecife
quod
fie
|
imaginor
?
Attenda-
3o
Meditationes.
23-24.
—
Secunda.
ji
mus, &, remotis iis quse ad ceram non pertinent, videamus quid fuperfit nempe nihil aliud quàm extenfum quid, flexibile, mutabile. Quid verô eft hoc flexibile, mutabile ? An quod imaginer, hanc ceram ex figura rotundâ in quadratam, vel ex hac in triangularem verti poffe ? Nullo modo nam innumerabilium ejufmodi mutationum capacem eam eue comprehendo, nec pofTum tamen innumerabiles imaginando percurrere; nec igitur comprehenfio hîec ab imaginandi facultate perficitur. Quid extenfum ? Nunquid :
5
;
io
etiam ipfa ejus extenfio cente fi
eft
ignota
?
Nam
in cerâ liqucf-
major, major in ferventi, majorque rurfus,
fit
calor augeatur
nec rede judicarem quid
;
cera,
fit
putarem hanc etiam plures fecundùm extenfionem varietates ad|mittere,quàm fuerim unquam imaginando complexus. Supereft igitur ut concedam, me nequidem imaginari quid fit hsec cera, fed folâ mente percipere; dico hanc in particulari, de cerâ enim in nifi
i5
communi 20
non ab
tango,
initio
quam
efiTe
ejus perceptio eft, 25
&
eft haec cera,
quam
video,
imaginor, eadem denique
quam
ea|dem.
quod notandum eft, non tadio, non imaginatio
arbitrabar. Atqui.
non
unquam
vifio,
fuit,
confufa, ut prius erat, vel clara
nunc
quse
quamvis prius ita videretur, fed mentis infpeélio, quse vel imperfeda efiTe poteft
nec
folius
Qusenam verô
eft.
mente percipitur ? Nempe
nifi
quam
clarius
prout minus vel magis ad
eft,
&
diftinda, ut
illa
ex quibus
conftat attendo.
quàm prona fit mea mens in nam quamvis hsec apud me tacitus & fine
Miror verô intérim îo
errores 3-4
;
Quid.
.
.
mutabile
?
manque (/"
edit.)
28
3
Œuvres
2
de Descartes.
24-j5.
voce confiderem, hœreo tamen in verbis ipfis, & fere decipior ab ipfo ufu loquendi. Dicimus enim nos videre ceram ipfammet, fi adfit, non ex colore vel
eam
Unde concluderem ftatim ceram ergo vifione oculi, non folius mentis infpedione, cognofci nifi jam forte refpexifTem ex
5
homines in plateâ tranfeuntes, quos etiam ipfos non minus ufitate quàm ceram dico me videre. Quid autem video praeter pileos & veftes, fub quibus latere poflent automata? Sed judijco homines effe. Atque ita id quod (putabam me videre oculis, folâ judicandi facultate, quae in mente meâ eft, comprehendo. Sed pudeat fupra vulgus fapere cupientem,ex for-
lo
figura
adefle judicare.
:
;
feneftrâ
29
mis loquendi quas vulgus invenit dubitationem qusefiviffe
;
pergamufque deinceps,attendendo utrùm ego
pcrfedius evidentiufque percipiebam quid
cùm primùm
afpexi, credidique
externo, vel faltem fenfu
me
eiXet cera,
illam ipfo fenfu
communi, ut vocant,
potentiâ imaginatrice, cognofcere
?
id eft
an verô potiùs
nunc, poftquam diligentiùs inveftigavi tum quid ea
fit%tum quomodo cognofcatur tare effet ineptum; nam quid
?
nudam
fuit in
prima percep-
a.
ipfammet, Voir
t.
fi]
fie
meo
humanâ mente 3
?
confidero,
ror in judicio
ipfam,
quamvis adhuc ernon poffum tamen fine
illam rêvera,
effe poffit,
percipere.
V, p. i5i.
lo
Certe hac de re dubi-
Quid quod non a quovis animali haberi poffe videretur? At vero cùm, ceram ab externis formis diftinguo, &. tanquam veftibus detradis
tione diftindum
i5
etfi
(/"
cdit.).
25
Meditationes.
25-26.
5
—
Secunda.
3?
Quid autem dicam de hac ipfâ mente, five de me ipfo ? Nihildum enim aliud admitto in me efle prseter mentem. Quid, inquam, ego qui hanc ceram videor tam diftinéle percipere ? Nunquid me ipfum non tantùm multo verius, multo certius, fed etiam multo diftindius evidentiufque, cognofco ? Nam, fi judico ceram exiftere, ex eo quod hanc videam, certe multo evidentius efficitur
me ipfum
30
etiam exiftere, ex eo
quod hanc videam. Fieri enim poteft ut hoc quod video non vere fit cera; fieri poteft ut ne quidem oculos habeam, quibus quidquam videatur fed fieri plane non poteft, cùm videam, five (quod jam non diftinipfo
lo
;
guo)
non i5
cùm cogitem me
videre, ut ego ipfe cogitans
aliquid fim. Simili ratione,
fi
judico ceram
efie,
ex eo quod hanc langam, idem rurfus efficietur, videlicet
me
effe.
Si
ex eo quod imaginer, vel quàvis aliâ
ex caufà, idem plane. Scd
&
hoc ipfum quod de cerâ animadverto, ad reliqua omnia, quae funt extra me
pofita, licet applicare. 2o
25
Porro autem,
fi
m agi s
diftinda
poftquam mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit, quanto diftindiùs me ipfum a me nunc cognofci fatendum eft, quandoquidem nullœ rationes vel ad cerae, vel ad cujufpiam alterius corporis perceptionem pofiint juvare, quin e?edem omnes mentis meœ naturam melius probent! Sed & alia infuper tam multa funt in vifa
fit
cerae perceptio,
mente, ex quibus ejus notitia diftindior reddi poteft, ut ea, qu?e ex corpore ad illam émanant, vix ipfâ
3o
numeranda videantur. Atque ecce tandem fponte fum reverfus eô quô 19 diltinda] diftindè (/"
Œuvres.
II.
édit.). 5
3i
OEuvRES DE Descartes.
34
jô-^s.
volebam nam cùm mihi nunc notum fit ipfamet corpora,non proprie a fenfibuSjVel ab imaginandi faciil;
|
tate, fed a folo intellcclu percipi,
quôd tangantur aut videantur,
fed
nec ex eo percipi
tantùm ex eo quôd
intelligantur aperte cognofco nihil facilius aut evi-
meâ mente
me
5.
Sed quia tam cito deponi veteris opinionis confuetudo non poteft, placet hic confiftere, ut altius ha^c nova cognitio mc-
dentius
poffe a
percipi.
moria: mea^ diuturnitate meditationis infigatur.
32 I
Meditatio
De Deo, quôd
lO
III.
cxijlal'.
Claudam nunc oculos, aures obturabo, avocabo omnes fenfus, imagines etiam rerum corporalium omnes vcl ex cogitationc meâ delebo, vel certc, quia hoc ficri vix potefl, illas ut inancs dam, meque folum alloquendo
& ^<:
falfas nihili
penitius
pen-
i5
infpi-
meipfum paulatim mihi magis notum & familiarem reddere conabor. Ego fum res cogitans, id
ciendo,
eft
dubitans, affirmans,
negans, pauca intelligens,
multa ignorans, volens, nolens, imaginans etiam fentiens; ut
enim anteanimadverti, quamvis |
fentio vel imaginor extra
me
a.
ipfamctl ipfam,
Voir
t.
&
III, p. 397,
(/"
I.
cdit.).
25.
—
qux
fortaffe nihil fmt, illos
tamen cogitandi modos, quos fenfus 1
illa
cS:
&
imaginaiiones
10 lllj tertia (/" cdit.].
20
—
Méditation ES.
28-29.
appelle, quatenus cogitandi fiint, in
me
Atque
eiïe fiim certiis
his paucis
me
faltem quie 5
Tertia.
3 <
quidam modi tantùm
•'.
omnia recenfui quœ verc
fcire
fcio, vel
hac| tenus animadverti.
Nunc
circumfpiciam diligcntiùs an forte adhuc apud alia Tint ad quœ nondum refpexi. Sum certus me
33
me elle
rem cogitantem. Nunquid crgo etiam fcio quid requiratur ut de aliquà re fim cenus Nempe in hac prima 'f
cognitione 10
nihil aliud
diflinda perceptio ejus
quam
quod
me ccrtum de unquam contingere,
fufficeret
pofTct
eft,
ad
ciara
affirmo
quiudam
&
non reddendum, fi quod ita ciare
quae fane
;
rei veritate
ut aliquid,
&
diftinde perciperem, falfum effet; ac proinde jam videor pro régula generali poffe flatuere. illud omne i5 *
verum, quod valde ciare & diftincle percipio. Verumtamen multa prius utomnino ceita L^manifefla admifi, quce tamen poftea dubia effe dcprehendi. Qiialia ergo ifta fuere ? Nempe terra, cœlum, effe
fydera 20
t^-
caetera
Quid autem de
omnia
illis
talium rcrum ideas,
quai
fenfibus
ciare percipiebam
?
ufurpabam.
Nempe
ipfas
menti mex obSed ne nunc quidem illas ideas in me effe inficior. Aliud autem quiddam erat quod affirmabam, quodquej etiam ob confuetudinem credendi ciare me five cogitationes,
verfari.
|
25
percipcre arbitrabar, quod tamen rêvera non percipie-
bam nempe
quafdam extra me effe, a quibus idca) illai proccdebant, & quibus omnino fimiles erant. Atque hoc erat, in quo vel fallebar, vel certe, û verum judicabam, id non ex vi meae perceptionis contingebat. :
3o
Qiiid verô a.
res
?
Cùm circa res Arithmeticas vel Geome-
Même remarque
que ci-avant
p. 24,
note a.
34
OEuvRES DE Descartes.
j6
tricas aliquid valdc fimplcx
&
facile
20-30.
confiderabam, ut
quôd duo tria fimul juncla fmtquinque, vcl limilia, nunquid faltem ilia fatis pcrfpicue intucbar, ut vcra elTc artirmarcm ? Equidem non aliam ob caufam de iis dubitandum elle poftea judicavi, quàm quia veniebat in mente m forte aliquem Deum talem mihi naturam i.*v
indcrc potuifle, ut etiam circa
deciperer, quse
illa
manifeftiiîima viderentur. Sed quoties
fummâ Dei
ccpta de
non polTum non efficerc
oculis 35
ipfas res
converto
,
,
ha.>c
praecon-
potentià opinio mihi occurrit,
fateri,
fiquidem
ut errem, etiam in
quàm
velit, facile
quce
iis
me
illi
effe
10
puto mentis
evidentiffime intueri. Quoties verô ad
quas valde clare percipere arbitrer
tam plane ab
illis
me
,
perfuadeor, ut fponte
erumpam in bas voces fallat me quifquis poteft, nunquam tamen efficiet ut nihil fim, quandiu me aliquid effe cogitabo; vel ut aliquando verum fit me nunquam fuiffe, cùm jam verum fit me effe; vel forte :
etiam ut duo fint
5
&
tria fimul
quàm quinque,
junda plura
vel fimilia, in
pugnantiam agnofco manifeftam.
vel pauciora
quibus
fcilicet rc-
Et certe
cùm nuUam
occafionem habeam exiftimandi aliqucm dcceptorem, nec quidem adhuc
fatis
i5
Deum
20
effe
fciam utrùm
fit
Deus, valde tenuis &, ut ita loquar, Metaphyfica dubitandi ratio eft,quae tantùm ex eâ opinione dcpendet. Ut autem etiam illa tollatur, quamprimum aliquis
occurret occafio, examinare dcbeo an
an
fit,
poffit effe
Nunc autem ordo iisMiis (/"
Deus, &,
fi
dcceptor: hac enim re ignoratà, non
videor de ullà alia plane ccrlus effe
Il
fit
25
Ciiil.).
unquam
polfe.
videtur exigerc, ut prius
omnes
3o
—
Meditationes.
3o-3i.
Tertia.
JJ
meas cogitationes in certa gênera diftribuam, & in quibufnam ex illis veritas aut fal|fitas proprie confiftat, inquiram. Qusedam ex his tanquam rerum ima-
nomen
gines funt, quibus folis proprie convenir ideae 5
ut
cùm hominem,
gelum
Deum
vel
,
vel
Chimaeram,
cùm
ut,
:
cùm
volo,
:
Anquafdam vel
cùm
timeo,
nego, femper quidem aliquam rem
fubjedum meae
ut lo
affirmo,
Cœlum,
cogito. Aliae verô alias
prseterea formas habent
cùm
vel
3G
cogitationis apprehendo, fed ali-
quid etiam amplius
quàm
iftius rei
fi
(
militudinem co-
compledor; & ex his aliae voluntates, five affedus, aliae autem judicia appellantur. Jam quod ad ideas attinet, fi folae in fe fpedentur, nec ad aliud quid illas referam, falfae proprie efle non gitatione
i5
nam
pofTunt;
five
non minus verum
NuUa
teram. falfitas
20'
eft
capram, efl
five
chimaeram imaginer,
me unam
imaginari
quàm
etiam in ipfâ voluntate, vel aflfedibus,
timenda; nam, quamvis prava, quamvis
etiam ea quae nufquam funt, poffim optare, non tamen ideo non verum eft illame optare. Ac proinde fola fuperfunt judicia, in quibus mihi cavendum Praecipuus autem error
fallar.
&.
poffit in illis reperiri, confiftit in
eft
ne
frequentiffimus qui
eo quôd ideas, quae
judicem rébus quibufdam extra me pofitis fimiles effe five conformes; nam profedo, fi tantùm ideas ipfas ut cogitationis meae quofdam modos conin
25
al-
me
funt,
quidquam
fiderarem, nec ad
aliud referrem, vix mihi
ullam^ errandi materiam dare pofTent.
Ex his autem a.
Voir
b. Cf.
t.
t.
ideis
V, p. i52.
III, p. 383,
1.
2.
^
aliae
innatae, aliae adventitiae,
37
Œuvres
j8 aliae
a
me
de Descartes.
ipfo t'adse mihi videntur
ligam quid
fit
res,
quid
fit
3i-3î.
nam quôd
:
veritas, quid
intel-
cogitatio,
fit
non aliunde habere videor quàm ab ipfâmet meâ naturâ; quôd autem nunc ftrepitum audiam, fi^lem videam, ignem fentiam, a rébus quibufdam extra me hsec
5
|
procedere haclenus judicavi
pofitis
renes, Hippogryphes,
omnes
Vel forte etiam tare, vel
as
omnes
&
fimilia, a
me
ac denique Syipfo finguntur.
adventitias pofiTum pu-
efiTe
innatas, vel
;
omnes fadas
:
nondum
enim veram illarum originem clare perfpexi. Sed hîc prœcipue de iis efl; quaerendum, quas tanquam a rébus extra me exiftentibus defumptas confidero, qusenam me mojveat ratio ut illas ifi;is rébus fimiles effe exiftimem.
Nempe
turâ. Et praeterea experior illas
nec proinde a obverfantur lorem, re c
&
me
me
ipfo
dodus a nanon a meâ voluntate
ita
videor
i5
pendere; feepe enim vel invito
ut jam, five velim,five nolim, fentio ca-
:
ideo puto fenfum illum, five ideam caloris, a
nempe ab
diverfâ,
ignis cui afiideo calore,
quàm ut potius quàm
mihi advenire. Nihilque magis obvium
efl:,
judicem iftam rem fuam fimilitudinem aliud quid in
me
me
ita
20
immittere.
Quae rationes, an hîc dico
lo
fatis firmre fint,
dodum
jam videbo.
Cùm
effe a naturâ, intelligo tan-
tùm fpontaneo quodam impetu me ferri ad hoc credendum, non lumine aliquo naturali mihi oftendi effe verum. Quœ duo multum difcrepant nam qusecumque lumine naturali mihi oflenduntur, ut quôd ex eo quôd dubitem, fequatur me efle, & fimilia, nullo
25
;
modo dubia poteft,
cui I
efie poiTunt,
quia nulla alia facultas
aeque fidam ac
lumini
ifi:i,
quaeque
efiTe
illa
3o
Meditationes.
33-34.
non vera
effe poffit
docere
lo
i5
Tertia.
fed
quantum ad impetus
39
jam fsepe olim judicavi me ab illis in deteriorem partem fuifle impulfum, cùm de bono eligendo ageretur, nec video cur iifdem in uUâ aliâ re magis fidam. Deinde, quamvis ideae illse a voluntate meâ non pendeant, non ideo confiât ipfas a rébus extra me pofitis neceffario procedere. Ut enim impetus illi, de quibus mox loquebar, quamvis in me fint, a voluntate tamen meâ diverfi effe videntur, ita forte etiam'' aliqua alia eft in me facultas, nondum mihi fatis cognita, iftarum idearum effedrix, ut hadenus femper vifum eft illas, dum fomnio, abfque uUâ rerum externaturales,
5
;
—
39
\
narum ope, in me formari. Ac denique, quamvis a rébus a me diverfis procédèrent, non inde fequitur illas rébus iftis fimiles effe debere. Quinimo in multis- fsepe magnum dilcrimen videor deprehendiffe ut, exempli caufà, duas diverfas folis ideas apud me invenio, unam tanquam a lenfibus hauftam, & qu?e maxime inter illas quas :
20
adventitias exiflimo eft recenfenda, per
quam mihi
valde parvus apparet, aliam verô ex rationibus Aftronomi^e delumptam, hoc eft ex notionibus quibuf-
25
dam mihi innatis elicitam, vel quocumque alio modo a me fadam, per quam aliquoties major quam terra |
exhibetur; utraque profedo fimilis eidem
me ei
exiftenti effe
maxime
non
poteft,
&
effe diffimilem, quae
foli
extra
ratio perfuadet illam
quàm proximc ab
iplo
vidctur cmanaffe. 3o
Quae omnia a.
Voir
t.
fatis
V, p. i5a.
demonftrant
me non hadenus
ex
40
40
OEuvRES DE Descartes.
34-33.
certo judicio, fed tantùm ex caeco aliquo impulfu, cre-
quafdam a me diverfas
didifle res
exiftere, qucC ideas
imagines fuas per organa fenfuum, vel quolibet alio pado, mihi immittant. Sed alia quaedam adhuc via milii occurrit ad inquirendum an res aliquse, ex iis quarum idese in me funt, five
me
Nempe, quatenus ideae iftae cogitandi quidam modi tantùm funt, non agnofco ullam inter ipfas insequalitatem, & omnes a me eodem modo procedere videntur; fed, quatenus una unam rem, alia extra
aliam
exiftant.
repraefentat,
valde diverfas.
Nam
patet eafdem
proculdubio
efTe
illcc
ab
plus realitatis objedivae in fe continent, quae tantùm
rurfus
illa
modos,
per
10
invicem
quae fubftantias
mihi exhibent, majus aliquid funt, atque, ut 41
5
ita loquar,
quàm
illae
five accidentia, reprsefentant
quam fummum aliquem Deum,
;
&
i5
seter-
num, infinitum, omnifcium,omnipotentem, rerumque omnium, quse prseter ipfum funt, creatorem intelligo, plus profedo realitatis objedivae in fe habet, illae
per quas
finitae
quàm
fub ftantiae exhibentur.
20
Jam verô lumine naturali manifeflum eft tantumdem ad minimum effe debere in caufà efficiente & totali^, quantum in ejufdem caufae efFedu. Nam, quaefo, undenam poffet affumere realitatcm fuam effedus, nifi a caufâ? Et quomodo illam ei caufa dare poffet, nifi
etiam haberet
?
Hinc autem fequitur, ncc nec etiam id quod magis
poffe aliquid a nihilo
fieri,
perfedum
quod plus
I
a.
Après Voir
t.
eft,
hoc
eft
certo] aliquo ajouté {1" éJit.).
III, p. 274,1. 20.
realitatis in fe
con-
i5
35
Meditationes.
.16.
tinet,
—
Tertia.
modo
ab eo quod minus. Atque hoc non
picue verum
adualis
efl
de
iis
effedibus,
quorum
modo non non
perf-
realitas eft
formalis, fed etiam de ideis, in quibus
five
confideratur tantùm realitas objediva. 5
41
Hoc
non
eft,
poteft, exempli caufâ, aliquis lapis, qui
42
nunc incipere efle, nifi producatur ab aliquâ re in quâ totum illud fit vel formaliter vel eminenter, quod ponitur in lapide; nec poteft calor in fubjedum quod priùs non calebat induci, nifi a re
prius
«o
quse
&
fie
efl^e
fit
fuit,
ordinis faltem aeque perfedi atque eft calor,
de caeteris; fed praeterea etiam non poteft in idea caloris, vel lapidis,
aliquâ caufâ, in quâ tatis '5
quantum
quamvis
ifta
dum
20
25
effe in calore vel lapide concipio.
fit
reali-
Nam
caufa nihil de fuâ realitate actuali transfundat,
ab
five
non ideo putan-
minus realem efl'c dcbei^e, fed talem elfe naturam ipfius ideae,ut nullam aliam ex fe realitatem formalem exigat, prêter illam quam mutuatur a cogitatione meà, cujus eft modus. Quôd autem haec idea realitatem objedivam hanc vel illam contineat potius quàm aliam, hoc profeclô habere débet ab aliquâ caufâ in quâ tantumdem fit ad minimum realitatis formalis quantum ipfa continct objecl;iv?e. Si enim ponamus aliquid in ideà reperiri. quod non fuent in ejus caufâ, hoc igitur habet a nihilo; atqui quantumvis imperfedus fit ifte cffendi modus, que res eft objedive in intellectu per ideam, non tamen profeclô eft
illam
plane nihil 3o
tantumdem ad
meam ideam
formali in
me pofita minimum fit
nifi in
me
eft,
nec proinde a nihilo
Nec etiam debeo fidero in
meis
Œuvres.
II.
fufpicari,
ideis
fit
cùm
efiTe
poteft.
realitas
quam con-
tantùm objectiva, non opus 6
43
OEuvREs DE Descartes.
42 effc ut
cadcm
idearum, fed
realitas
fit
fufficcre,
Nam quemadmodum
36-37.
formaliter in caufis iflarum
fi
in
fit
modus
ifte
etiam objedive.
iis
compctit ideis ex ipfarum naturâ,
efTendi objedivus ita
modus
effendi
formalis competit idearum caufis, faltem primis
&
5
earum naturâ. Et quamvis forte una idea ex aliâ nafci poffit, non tamen hîc datur progreffus in infinitum, fed tandem ad aliquam primam prœcipuis, ex
débet deveniri, cujus caufa
fit
inftar archetypi,
in
quo omnis realitas formaliter contineatur,quae eft in ideâ tantùm objedive. Adeo ut lumine naturali mihi fit perfpicuum ideas in me efle veluti quafdam imagines, quse poffunt quidem facile deficere a perfedione relrum a quibus funt defumptse, non autem quicquam majus aut perfeclius continere. Atque l^œc omnia, quô diutius & curiofius examine, tantô clarius & diflinclius vera efi!e cognofco. Sed quid tandem ex his concludam } Nempe fi realitas
10
I
44
objediva alicujus ex meis ideis fim
fit
tanta ut certus
eandcm nec formaliter nec eminenter
nec proinde
me ipfum
fed aliquam aliam rem,
etiam exiftcre.
Si
in
me
ejus ideœ caufam efle
me folum
hinc necefi^ario fcqui, non
quœ
vcrô nulla
eflTe
iftius ideiE
talis in
i5
me
in
elfe,
20
pofl!e,
mundo,
eft
caufa,
idea reperia-
nullum plane habcbo^ argumentum quod me de alicujus rci a me diverfîc exiftentiâ certum reddat omnia enim diligentifilmc circumfpcxi, &. nullum tur,
25
;
aliud potui haclenus rcpcrire.
Ex his autem meis
fum mihi a.
Voir
t.
exhibet, de
V, p. i52.
ideis,
prœter illam
quà hîc nulla
quœ me
ip-
difficultas elfe
io
—
Meditationes.
37-39-
Deum,
poteil, alia efl quse
inanimes,
denique
4J
quse res corporeas
&
quse Angeles, alise quse animalia, ac
alice
homines meî
quse alios
alise
aliae
Tertia.
fimiles reprse-
Tentant. Et
5
quantum ad ideas
quse
I
|
alios
homines,
animalia, vel Angelos exhibent, facile intelligo
ex
&
me
idcam
five
cxtenlionem
lionis exfurgit
obtincnt;
Ov
;
li
in
:
elle quse
nempe magnitu-
longum, latum,
&.
pro-
quse ex terminatione iftius exten-
Iitum,
motum,
quem
fivc
divcrfa figurata inter (c
muiationem
illius litùs; qui-
bus addi pollunt lubltantia, duratio, & numerus csetera autem, ut lumen ^^ colores, foni, odores, :
fapores, calor
&
nonnill valdc
confufe
iVigus, alia^que tacliles qualitates,
&
oblcure a
me
cogitantur,
adeo ut etiam ignorem an tint verse, vel falfse, hoc eft, an idea?, quas de illis habeo, fint rerum quarundam idese, an non rerum. Quamvis enim fallitatcm proprie didam, live ibrmalem, nonnili in judiciis \
polî'et rcperiri
paulo ante notaverim,
tamen proideis, ciim non
ell
fedo quicdam alia falhtas materialis in rem lanquam rem repncfentani ita, cxempli caufâ, frigoris, tam parum clarae idei\} quas habeo caloris j
3o
ni-
nam pcnitiùs infpiciam, modo quo heri examinavi
animadverto perpauca tantùm
lundum; iiguram,
25
;
cxaminem eo
cerse,
elïent.
tantum ut non videatur a
in illis clare ^^ diftincle pcrcipio
dinem,
20
lit
ipfo potuilfc prolicifci
lingulas
mundo
ad ideas rerum corporalium,
occurrit,quod
hil in illis
i5
illas
quas habeo meî iplius li rcrum corporalium Dei poffe componi, quamvis nulli pra^ter me ho-
Quantum autcm
^.^
45
iis
mines, nec animalia, nec Angeii, in 10
vel
:
l'<;
46
OEi'vpFS DE Descartes.
44
&
diftindœ lunt. ut ab
iis
difccre
39-40.
non
poffim, an
fri-
tantùm privatio caloris, vel calor privatio frigoris, vcl utrumquc lit rcalis qualitas, vel neutrum. gus
fit
tanquam rerum
Et quia nuUa: idcaj nili
fiquidem vcrum
tioncm quid
lit
efï'e
quàm
frigus nihil aliud efle
caloris. idca qua.- mihi
illud
poniinf,
tanquam
privareale
politivum.rcprœfentat, non immerito falfa di-
c^
&
cetur,
lie
de cxteris.
Quibus profcdo non cft necefle ut aliquem authorem a me divcrfum aflignem nam, û quidem lint ;
falfcE,
hoc
ell
notum mihi
cft iilas
a nihilo procedcre,
me
effe
quàm
hoc
eft,
non
quia deeft aliquid
autem
natura: meac, ncc eft plane perfeda; û
lint
quia tamen tam parum realitatis mihi exhibent,
vera:.
10
nullas rcs rcprœfentent, lumine naturali
aliam ob caufam in 47
5
quidem
illud a
tuari potuiftc,
nempe
i5
non re pofTim diftinguere, non video cur a me ipfo eft'e non poflTmt. Ex iis verô qua^ in ideis rerum corporalium clara vS: diftinda funt, quscdam ab idcâ meî ipfius videor mu-
ut ne
merum, & lapidem apta
Ci
efte
fubftantiam, durationem, nu-
quae alia fint ejufmodi;
fubftantiam, five elle
eft exiftere,
itemque
concipiam me fam, lapidem vero
me
nam cùm rem
cogito
qua: per fe
ef fe fubftantiam,
quam-
non extenrem cogitantem effe rem extenfam & non cogitantem, ac proinde maxima inter utrumquc conceptum fit diverfitas, in ratione tamen fubftantiam videntur convenire itemque, cùm percipio me nunc effe, &. priiis vis
efl'e
20
^.'l:
25
;
ctiam aliquamdiu
fuifle
recordor,
cùmque
beo cogitationes quarum numerum a.
Voir
t.
V,
p. i53.
varias ha-
intelligo, acquiro
3o
Meditationes.
40-4 1.
ideas durationis
&
—
Tertia.
4^
numeri, quas deinde ad quaf-
cunque alias res polTum transferre. Caetera autem omnia ex quibus rerum corporearum ideœ conflantur, 5
nempe
extenfio, figura, fitus,
cùm
quidem,
quidam
me
fubftantiae,
;
me
motus, in
48
quiim res cogitans, for-
nihil aliud tim
maliter non continentur
&
fed quia funt
tantum modi
ego autem fubftantia, videntur
in
contineri polie eminenter.
Itaque fola reftat idea Dei, in quâ confiderandum lo
efl
an aliquid
cifci.
fit
quod a me
profi-
fumme
&
intelligentem,
infii-
fumme
tum ego ipfe, tum aliud omne, fi quid aliud extat, quodcumque extat,e(l creatum. Quae fane omnia talia funt ut, quo diligentius attendo, tanto minus a me folo profecla elfe poffe videantur.
potentem,
a quâ
Ideoquc ex antedidis,
20
non potuerit
Dei nomine intelligo fubftantiam quandam
nitam, independentem,
i5
ipfo
Deum
nccefl'ario exiftere,
clT:
concludcndum. Nam quamvis fubftantiit quidem idea in me fit ex hoc ipfo quôd fim fubftantia, non tamen idcirco elfet idea fubftantiam
infinitae,
cùm
fim linitus,nifi ab aliquâ
fubftantià, quse rêvera eflet infinita, procederet.
25
Nec putare debeo me non percipere infinitum per veram ideam, fed tantùm per negationem finiti, ut pcrcipio quietem & tenebras per negationem motùs
&
lucis;
contra manifefte intelligo plus reali-
quàm in finitâ, ac proinde priorem quodammodo in me eft'e perceptionem inliniti quàm finiti, hoc eft Dei quàm mei iplius. Quà enira rationc iniclligerem me dubitare', rac tatis
3o
nam
a
elfe
Voir
i.
fubftantià
in
V. p.
i
53.
infinita
49
OEUVRES DE Descartes.
46 cupere, hoc
ci\,
me
clTct,
cerem ? Ncc
& me non
aliquid mihi dccfî'e,
omnino perfedum,
i\
4«-4ï.
elle
nulla idea omis perfcdioris in
ex cujus comparatione dcledus mecs agnof-
banc forte ideam Dei materialiter falfam cÛe, ideoque a nihilo elTe pofle, ut paulo anle de ideis caloris 6>i fri^oris, & fimilium, animadvcrti c<:
dici potefl
cùm maxime realitatis.objec^ivie quàm
nam
;
plus
contra,
clara
&
diflinda
lit,
ulla alia contineat,
magis vera, nec in quà minor falfitalis fLifpicio rcperiatur. Eil, inquam, hœc idea entis fumme perfecli & infiniti maxime vera; nam quam|vis
nulla
per
ell
fe
non
forte fingi poflit taie ens
50
exiflere,
non tamen
ejus ideam nihil reale mihi exhibere, ut de
ideà
frigoris ante dixi. Efl etiam
dillinda
nam quidquid
;
clare
&
maxime
clara
&
efl
reale
\erum,
t<
ï5
difl^inde percipio,
& quod
perfedionem aliquam importât, totum in eà continetur. Nec obftat quod non comprchendam infinitum, vel quod alia innumera in Deo fint, qu?c nec comprehendere, nec forte efl etiam attiiigere cogitatione, uUo modo poilum enim de ratione inliniii, ut a me, qui fum tinitus, non comprchcndatur c^fuflicii me hoc ipfum intclligere, ac jiidicare, illa omnia quiu clare percipio, 0^ perfedio-
quod
10
fingi
potefl; j
5
20
;
;
nem aliquam importare innumeraquiu ignoro, efljc,
vel formaliter vel
cminenter
23
in
ut idea
omnefque lia
aiquc etiam forte alia
quam de illo habeo fit omnium quic me funt maxime vera, \ maxime clara ti diflinda. Sed forte majus aliquid fum quàm ipfe intclligam,
Deo in
fcio,
ilhe
perfediones quas Deo iribuo, polen-
quodammodo
in
me
funt, etiamfi
nondum
{e{c exe-
3o
—
Meditationes.
42-43.
Tertia.
47
neque ad adum reducantur. Experior enim jam cognitionem meam paulatim augeri nec video quid obllet quo minus ita magis & magis augeatur in infi-
rant,
;
|
nitum, nec etiam cur, cognitione 5
omnes Dei
lim ejus ope' reliquas pifci'';
fie |
nec denique cur potentia ad
si
audâ, non pof-
perfediones adiiftas
perfediones,
jam in me eft, non fufficiat ad illarum ideam producendam. Imo nihil horum efle poteft. Nam primo, ut verum
fi
10
cognitionem
fit
me
efle
meam
gradatim augeri,
potentia quae aclu
horum ad ideam Dei omnino efl potentiale
nondum
pertinet, in ;
&
multa in
tamen
funt, nihil
quâ nempe
nihil
namque hoc ipfum, gradatim
argumentum. cognitio mea femper magis & ma-
augeri, certiffimum eft imperfedionis i5
Praeterea, etiamfi gis augeatur,
idcirco fore
adu
infinitam,
nietur, ut majoris
Deum autem 20
nunquam illam quia nunquam eo deve-
nihilominus intelligo
ita
adhuc incrementi non
judico elfe
ejus perfedioni addi poffit.
objedivum ideœ non a prie five
loquendo formali
pofî'e
capax;
adu infinitum, ut nihil Ac denique percipio cfl'e
folo efle potentiali,
nihil eft, fed
fit
quod pro-
tantummodo ab aduali
produci.
Neque profedo quicquam eft in his omnibus, quod diligenter attendenti non fit luminc naturali manifeftum; fed quia, cùm minus attende, & rerum fenfibilium imagines mentis aciem excsecant, non ita facile I
î5
recordor cur idea entis
me
ente aliquo procédât quod a.
Voir
t.
V,
b.
Voir
t.
III, p. 329,
p. 154. 1;
12.
perfedioris neceffariô ab fit
rêvera pcrfediiis, ulte-
52
CEuvRF.s DE Descartes.
48
43-45.
ego ipfe habens illam ideam eirc polTcm, fi taie ens nullum exifteret. Nempe a quo effem ? A me fcilicet, vel a paren-
quœrcre
rius
libet
an
tibus, vel ab aliis quibuflibet nihil
Deo minus
perfeclis
;
enim ipfo perfedius, nec etiam aeque perfedum,
5
cogitari aut fingi poteft.
Atqui,
me
a
fi
effem, nec dubitarem, nec optarem,
nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfcdiones quarum idea aliqua in me eft, mihi dediffem, atque ita ipiemet Deus effem. Nec putare debeo illa
quàm
iUa
acquiri poffe,
contra, mani-
me, hoc eft rem five fubftantiam cogitantem, ex nihilo emergere, quàm multarum rerum quas ignoro cognitiones, quœ tanfcftum
53
quœ mihi défunt difficilius quœ jam in me funt; nam
forfan
tùm
eft
longe
ccrtc,
majus
fi
icm, quiu
dentur";
;
quia fi
me habcrem, non
haberi poffunt,
ulla alia ex
iis,
nempe nuUa
qu?e
autem
quœ
quai habeo, a
mihi
Ac
illa fal-
Dei contineri
fadu mihi vifadu effent, certe
difficiliora
difficiliora
me haberem, quoniam
i5
denegaffem, fed
in ideâ
difficiliora vidcrentur,
etiam mihi
meam
illud a
facilius
neque etiam percipio
difficilius fuiffe
fubftantice accidcntia funt, acquirere.
iftius
10
20
fiquidem reliqua in illis
potentiam
terminari experirer.
fupponam me forte femper fuiffe ut nunc fum, tanquam fi inde nullum e.xiftentiae meœ authorem effe fequerctur quœrendum. Quoniam enim omne tempus vitcc in
Neque vim haruin rationum ^',
iD cognitiones] cogitationcs
V,
a.
Voir
b
Ib., p. i55.
t.
p. 154.
(/'' édit.).
effugio,
fi
25
TeRTIA.
MeDITATIONES.
45-46.
49
quarum fingulse a reliquis nuUo modo dépendent, ex eo quôd paulo ante fuerim, non fequitur me nunc debere efle, nifi aliqua caufa me quafi rurfus creet ad hoc momentum, hoc partes innumeras dividi potefl,
5
me
eft
confervet. Perfpicuum
enim
eft
attendent! ad
temporis naturam, eâdem plane vi & adione opus efle ad rem quamllibet fingulis m.omentis quibus du-
54
confervandam, quâopus efl'et ad eandem de novo creandam, fi nondum exifteret; adeo ut confervationem folà ratione a creatione differre, fit etiam unum rat
10
ex
lis
quse lumine naturali manifefta funt.
Itaque debeo nunc interrogare
beam aliquam vim
per
quijam fum, paulo i5
nihil aliud fim
quam
me
poffim efficere ut ego
poft etiam fim futurus
quàm
fi
:
agam
quse talis vis in
bio confcius eflem. Sed
&
me
efl^et,
nullam
efl^e
ille,
nam, cùm
res cogitans, vel faltem
eâ tantùm meî parte pr?ecife nunc cogitans,
ipfum, an ha-
cùm de
quse eft res
ejus proculdu-
&
experior,
ex
hoc ipfo evidentiffime cognofco me ab aliquo ente a 20
me
diverfo pendere.
Forte verô illud ens
non
eft
Deus, fumque
parentibus produdus, vel a quibuflibet
aliis
vel a caufis
Deo minus perfedis. Imo, ut jam ante dixi, perfpicuum eft tantumdem ad minimum efl'e debere in caufà quantum eft in efi"edu; & idcirco, cùm fim res cogitans, ideamque quandam Dei in me habens, qualifcunque tandem meî caufa aflignetur, illam etiam eflTe rem cogitantem, & omnium perfedionum, quas Deo tribuo, ideam habere fatendum eft. Poteftque de |
25
|
3o
illâ fe,
rurfus quseri, an
fit
a
fe, vel
patet ex didis illam ipfam Œuvres.
IF.
ab
Deum
aliâ.
elle,
Nam
fi
a
quia nempe. 7
55
OEuvRES DE Descartes.
ço
cùm vim
habeat per
fe exiftendi,
46-47-
habet proculdubio
etiam vim poffidendi a6lu omnes perfediones quarum
ideam
concipio. Si autem
omnes quas in Deo effe ab aliâ, rurfus eodem modo de
hoc
in fe habet,
fit
eft
hac altéra quseretur, an fit a fe, vel ab aliâ, donec tandem ad caufam ultimam deveniatur, quse erit Deus.
enim apertum
nullum hîc dari pofTe progrefTum in infinitum, praefertim cùm non tantùm de caufà, qucB me olim produxit, hîc agam, fed maxime etiam de illâ quse me tempore prsefenti confervat. Satis
Nec
eft
caufas partiales ad
fingi poteft plures forte
&
jundœ I
in
uno
aliquo, qui
ab unâ
quse in
Deo
quas
eo
in
fit
Deus.
I
tas, fimplicitas, five
funt,
una
infeparabilitas eft
efle intelligo.
10
me
ideam unius ex perfedionibus quas Deo tribuo, ab alià ideam alterius me accepiffe, adeo ut omnes quidem illae perfedioncs alicubi in univerfo reperiantur, fed non omnes limul efficiendum concurriffe,
66
5
Nam
i5
contra, uni-
eorum omnium
ex praecipuis perfedionibus
Nec
certe iftius
omnium
ejus
perfedionum unitatis idea in me potuit poni ab ullà caufâ, a quâ etiam aliarum perfedionum ideas non habuerim neque enim efficere potuit ut illas fimul jundas & infeparabiles intelligerem, nifi fimul effecerit ut qusenam illœ eflent agnofcerem. Quantum denique ad parentes attinet, ut omnia vera fint quee de illis unquam putavi, non tamen profedo illi me confervant, nec etiam ullo modo me, quatenus fum res cogitans, effecerunt; fed tantùm difpofitiones quafdam in eà materiâ pofuerunt, cui me, hoc eft mentem, quam folam nunc pro me acci-
20
:
18 perfectionibus pnvcipuis (/"
e'dil.).
25
3o
MeDITATIONES.
47-48.
TeRTIA.
Ac proinde
pio, inefTe judicavi.
omnino
cultas efle poteft; fed
( I
hîc nulla de
iis diffi-
concludendum, ex hoc folo quôd exiftam, qusedamque idea entis perfediffimi, hoc eft Dei, in me fit, evidentiffime demon5
Deum
ftrari
eft
etiam exiftere.
Supereft tantùm
10
utlexaminem quâ ratione ideam iftam a Deo accepi; neque enim illam fenfibus haufi, hec unquam non expedanti mihi advenit, ut folent rerum fenfibilium idcae, cùm ift?e res externis fenfuum organis occurrunt, vel occurre|re videntur; nec etiam a
me
effida
nam
eft,
nihil
ab
57
detrahere,
illà
fuperaddere plane poflum; ac proinde fupereft ut mihi fit innata, quemadmodum etiam mihi eft innata idea mcî ipfius.
nihil
i5
illi
non mirum
Et fane
Deum, me creando, ideam effet tanquam nota artificis
eft
illam mihi indidifle, ut
operi fuo impreffa; nec etiam opus
eft
ut nota
illa fit
aliqua res ab opère ipfo diverfa. Sed ex hoc
Deus me 20
modo
creavit, valde credibile
ad imaginem
&
eft''
uno quôd me quodam-
fimilitudinem ejus
fadum
eft'e,
illamque fimilitudinem, in quâ Dei idea continetur, a me percipi per eandcm facultatem, per quam ego
25
me
jora
&
percipior
majora
five
:
eft,
dum
in
meliora indefinite afpi rantem
;
fed
fimul etiam intelligo illum, a quo pendeo, majora
ifta
omnia non
indefinite
infinité in fe habere, 3o
hoc
meipfum mentis aciem converto, non modo intelligo me efte rem incompletam & ab alio dependentem, remque ad maipfe a
vis a.
argumenti Voir
t.
V,
p.
in
i56.
eo
&
potentiâ tantùm, fed reipfâ
atque
eft,
ita
Deum
quôd agnofcam
efte. fieri
Totaque non pofle
es
OEuvRES DE Descartes.
C2
ut exiftam talis naturse qualis fum,
me
in
habens,
nifi
me
omnes
|
dere, fed
fum,
&
nempe ideam Dei
rêvera Deus etiam exifleret, Deus,
inquam,ille idem cujus idea in illas
48-4?.
perfediones, quas
hoc
habens ego non compreheneft,
eft,
quocunque modo attingere cogitatione pof-
nullis plane
defedibus obnoxius. Ex quibus
omnem enim
illum fallacem eiïe non poffe;
fatis patet
fraudem & deceptionem a defedu aliquo pendere, lumine naturali manifeftum eft. Sed priufquam hoc diligentius examinem, fimulque in alias veritates
5
qux inde
coliigi poffunt
10
inquiram,
placet hîc aliquandiu in ipfius Dei contemplatione
immorari, ejus attributa apud
me
expendere,
&
im-
menfi hujus luminis pulchritudinem, quantum caligantis ingenii mei acies ferre poterit, intueri, admi69
|rari,
adorare. Ut enim in hac folà divinae majeftatis
contemplatione
fummam
alterius
confiftere fide credimus, ita etiam
vitse
fœlicitatem
jam ex eâdem,
licet
multo minus perfedâ, maximam, cujus in hac vitâ capaccs fimus, voluptatem percipi pofle experimur.
Meditatio IV.
De Ita
me
vero
&
falfo.
his dicbus affuefeci
in
mente a fcnfibus
abducendà, tamquc accurate animadverti perpauca 4-G quas.
(r
i5
cdil.).
.
.
poffiim cuire parenllièscs {/" édit.).
— 21
IV] quarta
20
Méditation ES.
49-5'.
—
Quarta.
c i
rébus corporeis vere percipiantur, multoque plura de mente humanâ, multo adhuc plura de. de
efle qu3e
(
Deo cognofci,
ut
jam abfque uUâ
difficultate cogita-
tionem a rébus imaginabilibus ad intelligibiles tantùm, atque ab omni materiâ fecretas, convertam. Et fane multô magis diftindam habeo ideam mentis hu-
5
manse, quatenus
gum, latum, 10
&
habens,
quam
attendo
me
eft
res cogitans,
non extenfa
in lon-
profun'dum, nec aliud quid a corpore ideam uUius rei corporeae. Cùmque
rem incompletam
dubitare, five efle
eo
&
dependentem, adeo clara & diftinda idea entis independentis & completi, hoc efl: Dei, mihi occurrit; & ex hoc uno quôd talis idea in me fit, five quôd ego ideam illam habens exiftam, adeo manifefle concludo
Deum
i5
etiam exiftere, atque ab
totam exiftcntiam
meam
dentius, nihil ccrtius ab polfe confidam.
Jamquc
illo fingulis
dependere,
humano
momentis
ut nihil
evi-
ingenio cognofci
videre videor aliquam viam
quam ab iftâ contemplatione veri Dei, in quo nempe funt omnes thefauri fcientiarum & fapicntiîe per
2o
abfconditi, ad cœterarum rerum cognitionem deveniatur.
enim agnofco fieri non pofl^s ut ille me unquam fallat; in omni enim fallacià vel deceptione aliquid imperfedio|nis reperitur; & quamvis polfe fallere, nonnullum efle videatur acuminis aut potentiae argumentum, proculdubio velle fallere, vel malitiam In primis
25
)
vel
imbecillitatem teftatur, nec proinde in
Deum
cadit. 3o
Deinde experior quandam cultatem,
quam
certe, ut
&
in
me
reliqua
efle
judicandi fa-
omnia
quse in
me
6i
^
OEUVRES DE Descartes.
si-sj.
Deo accepi; cùmque ille nolit me fallere, talem profedo non dédit, ut, dum eâ rede utor, poffim unfunt, a
quam
errare.
Nec ullum de hac
re
dubium
me igitur quodcunque in me eu, qui videretur,
errare
fupereffet, nifi inde fe-
nunquam
polTe
;
nam
fi
5
Deo habeo, nec ullam ille mihi dederit errandi facultatem, non videor pofle unquam errare. Atque ita prorfus, quamdiu de Deo tantùm cogito, totufque in eum me converto, nullam a
caufam deprehendo; fed,poilmodum ad me reverfus, experior me tamen innumeris erroribus effe obnoxium, quorum caufam inquirens animadverto non tantùm Dei, five entis fummè pererroris aut falfitatis
fedi,realem
&
pofitivam, fed etiam, ut ita loquar, ni-
quod ab omni perfedione fummè abeil, negativam quandam ideam mihi obverfari, & me tan-
hili,
62
five ejus
quam médium quid
fummum tenus a fit,
ens
& non
fummo
inter
ens
Deum &
ita efle
nihil, five
i5
in|ter
conftitutum, ut, qua-
en|te fum creatus, nihil quidem in
me
per quod fallar aut in errorem inducar, fed qua-
tenus etiam
lo
quodammodo de nihilo,
five
20
de non ente,
non fum ipfe fummum ens, defuntque mihi quamplurima, non adeo mirum effe quôd fallar. Atque ita certe intelligo errorem, quatenus error eft, non effe quid reale quod a Deo dependeat, fed tantummodo elfe defedum; nec proinde ad errandum mihi opus effe aliquâ facultate in hune finem a Deo tributâ, fed contingere ut errem, ex eo quôd facultas verum judicandi, quam ab illo habeo, non fit in me inlinita. Verumtamen hoc nondum omnino fatisfacit; non
participo, hoc eft quatenus
25
3o
QuARTA.
MeDITATIONES.
32-i3.
enim error eft pura negatio, cujufdam cognitionis, quae
^ ^
fed privatio, five carentia
me quodammodo
in
elle
deberet; atque attendeiiti ad Dei naturam non videtur ut
fieri pofTe, 5
non
quse
fit
ille
aliquam in
pofuerit facultatem,
fuo génère perfeda,
in
débita perfedione
fibi
me
fit
privata.
five quic
Nam
aliquà
quo
fi,
péri-
63
|
eo perfediora opéra ab
tior eft artifex,
rerum omnium conditore fadum efle, quod non fit omnibus numeris abfolutum? Nec dubium eft quin potuerit Deus me cantur, quid poteft a
10
talem creare, ut
bium
eft
anne
|
mihi
quin
fummo
nunquam
velit
ergo mclius
Dum i5
fallerer;
femper eft
me
illo
id
falli
quod
efte
optimum
eft
quàm non
falli ?
Cùm
infirmam
&
quomodo ab
exiftentià ideo efte alia efle experiar,
fada fint non compreenim jam fciam naturam meam elTe valde limitatam, Dei autem naturam efle im-
quae quare vel
illo
menfam, incomprehenfibilem, etiam fcio innumerabilia illum
infinitam, ex pofi!e
hoc
caufarum genus,quod a
fatis
quorum caufas
ignorem; atque ob hanc unicam rationem"totum 25
:
perpcndo attentiùs, occurrit primo non mirandum, fi quaîdam a Deo fiant quorum ra-
non intelligam; nec de ejus dubitandum, quôd forte qusedam hendo.
nec etiam du-
hîec
tiones
2o
illo proficif-
fine peti folet, in
illud
rébus Phy-
nuUum ufum habere exiftimo; non enim abfque me puto pofl!e inveftigare fines Dei. temeritate Occurrit etiam non unam aliquam creaturam feparatim, fed omnem rerum univerfitatem elle fpedanficis
|
3o
dam, quoties an opéra Dei perfeda fint inquirimus; quod enim forte non immérité, fi folum eflet, valde a.
Voir
t.
V,
p; 158.
64
OEuvREs DE Descartes.
^6
impcrfedum
videretur, ut habens in
53-5^.
mundo rationem
&
quamvis,ex quo de omnibus volui dubitare, nihil adhuc prseter me &. Deum exiftere certô cognovi, non polTum tamen, ex quo immenfam Dei potentiam animadverti negare quin partis eft perfecliffimum
;
,
multa
alia
ab
fada
illo
fint, vel
adeo ut ego rationem partis
in
faltem
rerum
5
fieri pof|fint,
univerfitate ob-
tineam.
Deinde,ad me propius accedens, & qualefnam fint errores mei (qui foli imperfedionem aliquam in me arguunt) invefligans, adverto illos a duabus caufis fi-
nempe
mul concurrentibus dependere,
me
cognofcendi quae in five
ab
&
a facultate
a facultate eligendi,
hoc eft ab intelledu & fimul per folum intelledum percipio tan-
arbitrii libertate,
avoluntate. C5
eft,
10
Nam
tùm ideas de quibus judicium
ferre poifum,
i5
nec ullus
|
error proprie didus in eo prœcife tur;
rum
quamvis enim innumerce
me
fie
fpedato reperi-
fortafte res exiftant,qua-
non tamen proprie illis privatus, fed négative taniùm dcftiiutus, fum dicendus, quia nempe rationem nullam polTum afferre, qua probem Deum mihi majorem quàm dedcrit cognofcendi ideae
nuUae in
funt,
20
facultatem darc debuifte; atquc quantumvis pcritum
non tamen ideo puto illum in fingulis ex fuis opcribus omnes perfedioncs poncrc dcbuift'e, quas in aliquibus ponerc potcft. Nec verô etiam queri pofl'um, quôd non fatis amplam & perfcdam voluntatem, fivc arbitrii libertatem, a Deo acartificem elfe intelligam,
ceperim;
nam
experior. Et
25
fane nuUis illam limitibus circumfcribi
quod valdc notandum mihi
i3 eligendi] intelligendi (/"
éiiit.).
videtur, nulhi
3o
Médit ATioNES.
54-56.
me
—
Quarta.
57
tam perfeda aut tanta, quin intelligam perfecliora five majora adhuc effe pofle. Nam fi, alla in
funt
|
exempli caufà, facultatem intelligendi conûdero, tim agnofco perexiguam illam 5
effe,
&
fta-
valde finitam in
me
iimulque alterius cujufdam multo majoris, imô
6«
maximae atque infinitae, ideam formo, illamque ex hoc ipfo quôd ejus ideam formare poffim", ad Dei naturam
Eàdem
pertinere percipio.
ratione,
fi
facultatem recor-
dandi vel imaginandi, vel quaflibet alias examinem, 10
nullam plane invenio, quam non in me tenuem & circumfcriptam, in Deo immenfam,effe intelligam. Sola eftvoluntas, five arbitrii libertas, quam tantam in me experior,ut nuUius majoris ideam apprehendam; adeo
quandam & fimilitudinem Dei me referre intelligo. Nam quamvis major abfque comparatione in Deo quàm in me fit, tum ratione cognitionis & potentiœ quse illi adut
i5
illa
praecipue
fit,
ratione cujus imaginera
jundae funt, redduntque ipfam magis firmam & efficacem, tum ratione objedi, quoniam ad plura fe ex20
tendit,
non tamen,
in fe formaliter''
major videtur; quia tantùm
in eo confiftit,
non facere (hoc
vel facere vel
& prsecife fpedata,
efl
quôd idem
affirmare vel negare,
profequi vel fugere) poffimus, vel potius in eo tantùm,
quod nobis ab intelledu proponitur affirmandum vel negandum, five profequendum vel fu-
quôd ad 25
id
||
giendum,ita feramur, ut a nullâ determinari fentiamus. -
vi
externâ nos ad id
Neque enim opus
eft
me
in
utramque partem ferri poffe, ut ûm liber, fed contra, quo magis in unam propendeo, five quia rationem a.
Voir
t.
V,
p.
i58.
b. Ib., p. 1-58.
Œuvres.
II.
8
67
y
Œuvres
5
&
veri
de Descartes.
boni in eâ evidenter intelligo,
56-57.
quia Deus
(îve
intima cogitationis meae ita difponit, tanto liberius illam eligo; nec fane divina gratia, nec naturalis cognitio
unquam imminuunt
&
gent
corroborant. Indifferentia autem
experior,
quàm
libertatem, fed potius au-
cùm
nulla
me
ratio in
illa,
quam
unam partem magis
in alteram impellit, efl infimus gradus liber-
& nuUam
tantummodo in cognitione defedum, five negationem quandam, teftatur; nam fi femper quid verum &bonum fit clare viderem, nunquam de eo quod effet judicandum vel tatis,
iï\
eâ perfedionem, fed
eligendum deliberarem; atque ber, 08
5
nunquam tamen
quamvis plane
ita,
10
li-
indifferens effe poffem.
Ex his autem percipio nec vim volenjdi, quam a Deo habeo, per fe fpedatam, caufam effe errorum meo-
i5
enim ampliffuna, atque in fuo génère perneque etiam vim intelligendi, nam quidquid intelligo, cùm a Deo habeam ut intelligam, procul dubio rede intelligo, nec in eo fieri poteft ut fallar. Unde ergo nafcuntur mei errores ? Nempe ex hoc uno
20
rum, feda
eff
;
j
quôd,
cùm
quàm
latius pateat voluntas
intelledus,
non intra eofdem limites contineo, fed etiam ad illaqusB non intelligo extendo; ad quic cùm fit indifferens, facile a vero & bono defledit, atque ita fallor illam
v.<:
&
pecco.
25
Exempli caufà, aliquid in
mundo
cùm examinarem exifterel,
hifce diebus an
atque advertcrem, ex hoc
quôd illud examinarem, cvidcntcr fcqui me exiflere, non potui quidcm non judicaïc illud quod tam clare intelligebam \erum cffc non quôd ab aliipfo
;
()
in oujinitioiic liaiispvsé
apiès
quandam
(/"
iv/;/..
3o
MeDITATIONES.
57-58.
quâ
vi
QuARTA,
^9
externâ fuerim ad id coadus, fed quia ex
magna confequuta
lùce in intelleélu
eft
voluntate, atque ita tanto magis fponte
magnâ
propenfio in
&
libère illud
quanio minus fui ad iflud ipfum indifferens, Nunc autem, non tantùm fcio me, quatenus fum res qusedam cogitans, exiftere, fed praeterea etiam idea quaedam naturae corporeae mihi obverfatur, contincredidi,
69
|
5
gitque ut dubitem an natura cogitans vel potius
quœ ego
ipfe
fum,
ambœ idem
alia
fit
ab
quœ iftà
& fuppono
me
in
eft,
natura cor-
10
poreà, vel an
i5
huc intelledui mec rationem occurrere, quae mihi unum magis quàm aliud perfuadeat.Certe ex hoc ipfo fum indifferens ad utrumlibet affirmandum vel negandum, vel etiam ad nihil de eà re judicandum. Quinimo etiam haec indiffcrentia non ad ea tantùm
fint;
nullam ad-
j
fe extendit
de quibus intelledus nihil plane cognofcit,
omnia
non fatis perfpicue cognofcuntur eo ipfo tempore, quo de iis a voluntate deliberatur quantumvis enim probabiles conjedurœ me trahant in unam partem, fola cognitio quôd fint tantùm conjedurœ, non autem certœ atque fed generaliter ad
quée ab illo
:
2o
indubitabiles rationes, in
contrarium impellendam.
fum expertus, cùm 25
fufficit
illa
ad aflenfionem
Quod
omnia
fatis |
meam
his diebus
quae priùs
ut vera
quammaxime credideram, propter hoc unum quôd de iis aliquo modo polfe dubitari deprehendilfem, plane falfa elfe fuppofui.
Cùm
3o
autem quid verum fit non fatis ciare&diftincle percipio, fi quidem a judicio ferendo abftineam, clarum eft me rede agere, & non falli. Sed fi vel affirmem vel negem,tunc libcrtate arbitrii non rede utor; atque
70
OEuvREs DE Descartes.
6o
58-6o.
û in eam partem quse falfa eft me convertam, plane fallar; û vero alteram ampledar, cafu quidem incidam in veritatem, fed non ideo culpâcarebo,quia lumine naturali manifeftum eft perceptionem intelledùs prae-
cedere femper debere voluntatis determinationem.
Atque
in
ineft quse
hoc
liberi arbitrfi
formam
in facultate
|
erroris conftituit
quam
operatione quatenus ab
:
quatenus a
ineft in ipfâ operatione,
non
non redo ufu
a
Deo
illo
privatio illa
privatio,
me
5
inquam,
procedit, fed
accepi, nec etiam in
dependet.
lo
Nequeenimhabeo caufam ullam conquerendi,quôd 71
Deus mihi non majoirem vim intelligendi, five non majus lumen naturale dederit quàm dédit, quia eft de ratione intelledûs finiti ut multa non intelligat, & de ratione intelledûs creati ut fit finitus eftque quôd agam gratias illi, qui mihi nunquam quicquam debuit, pro eo quod largitus eft, non autem quôd putem me ;
ab
privatum,
illo iis efte
quœ non
five
i5
illum mihi ea abftuliiTe,
dédit.
Non habeo
etiam caufam conquerendi,qu6d volun-
20
tatem dederit latius patentem quàm intelledum cùm enim voluntas in unâ tantùm re, &. tanquam in indivi;
non videtur ferre ejus natura ut quicdemi poffit; & fane quo amplior eft, tanto
fibiii confiftat,
quam ab
illà
majores debeo gratias ejus datori. Nec denique etiam queri debeo, quôd Deus concurrat ad eliciendos
illos
adus
25
mecum
voluntatis, five
illa
enim adus funt omnino veri & boni, quatenus a Deo dépendent, & major in me quodammodo perfedio eft, quod illos poflim elicere, quàm fi non poffem. Privatio autem, in quà folà ratio
judicia, in quibus fallor
I
:
illi
3o
—
Méditation ES.
60-61.
formalis
falfi|tatis
&
culpœ
curfu indiget, quia non
Qlarta.
confiftit,
efl res,
6i
nullo Dei con-
72
neque ad illum relata
tantummodo negatio dici débet. Nam fane nulla imperfeélio in Deo eft,qu6d mihi libertatem dederit aflentiendi vel non affentiendi quibufdam, quorum claram & diilindam perceptionem in intelledu meo non pofuit; fed proculdubio in me imperfedio eft, quod iftâ libertate non bene utar, & de iis, quae non rede intelligo, judicium feram. Video tamen fieri a Deo facile potuifre,ut,etiamfi manerem liber, & cognitionis finitîc, nunquam tamen errarem nempe û vel intelledui meo claram & diftindam perceptionem omnium de quibus unquam eflem deliberaut caufam privatio, fed
5
10
:
turus indidiffet; vel tantùm 1
5
adeo firmiter mémorise impreffilTet, de nullâ unquam re effe judicandum quam
clare
&
pofTem
diftinde
non
fi
intelligerem, ut
nunquam
eius
me, quatenus rationem habeo totius cujufdam, perfediorem futurum fuilfe 2o
oblivifci. Et facile intelligo
quàm nunc fum,
non ideo
fi
talis
a
Deo fadus
pofifum negare quin major |
perfedio
fit
rerum
in totâ
ejus partes ab erroribus fint,
25
quàm
fi
omnes
univerfitate,
immunes non
Sed
quodammodo quôd quaedam fint, aliae
verô
plane fimiles elTent. Et nullum
|
habeo jus conquerendi quôd eam me Deus in mundo perfonam fuftinere voluerit,quœ non efl omnium prsecipua
& maxime
Ac
prseterea,
perfeda.
etiam ut non poffim ab erroribus
abftinere priori illo
modo
qui pendet ab evidenti eo-
rum omnium perceptione de quibus 3o
efifem.
poflum tamen 3.
Yo'ir
t.
Y,
p.
illo
iSg.
altero
'
eil
deliberandum,
qui pendet ab eo tantùm,
73
Œuvres
02
de Descartes.
6.-62.
non liquet, a judicio fercndo effe ahftinendum; nam, quamvis eam in me infirmitatem eÛ'e experiar, ut non poflim femper uni & eidem cognitioni dcHxus inh?erere. polTum taquôd recorder, quoties de
men
attenta
rei veritate
fœpius iteratà meditatione efficere, ut
&.
ejufdem, quoties ufus cxiget, recorder, atque
ita
5
ha-
bitum quemdam non crrandi acquiram.
Quâ
feclio confiftai, 74
maxima & pn-ecipua hominis pernon parum me hodiernà meditatione
in rc ciim
lucratum
elfe
|
exiftimo,
fam inveiligarim.
quam
explicui;
quôd
erroris
& falfitatis
eau-
10
Et fane nulla alia effe potefl ab cà
nam
quoties voluntatem in judiciis
ferendis ita contineo, ut ad ea tantùm fe extendat quse illi
clare
&
diftincle
ab intelledu exhibentur,
plane non potefl ut crrem, quia omnis clara
tinda perceptio proculdubio a nihilo effe
non
eft aliquid,
poteft, fed neceflariô
&
fieri
dif-
ac proinde
Deum
autho-
inquam, illum fumme perfcclum, quem fallacem effc répugnât; ideoque proculdubio efl vera. Nec hodie tantùm didici quid mihi fit cavendum
rem habet, Deum,
ut
nunquam
|
fallar, fed fimul
alfequar veritatem
;
afl'equar
etiam quid
agendum
enim iilam profedo,
20
ut li
tantùm ad omnia qure perfecle intclligo fatis attendam, atque illa a reliquis, qu?E confulius l^- obfcurius apprehendo, lecernam. Cui rei diligcnter impofterum
opcram dabo.
i5
^5
MeDITATIONES.
62-63.
\
De
75
&
rerum viaterialium ;
ejjentiâ
iterum de Deo,
exi/laf^.
Multa mihi fuperfunt de Dei attributis, multa de meî ipfius five mentis mece naturâ inveftiganda; fed illa forte aliàs
refumam, jamque
nihil
videtur (poflquam animadverti quid
agendum dubiis, 10
6j
Meditatio V.
quàd
5
QuiNTA
cavendum atque
ad aflequendam veritatem),quàm ut ex
fit
quse
in
magis urgere
fuperioribus diebus
emergere, videamque an aliquid
certi
incidi,
coner
de rébus mate-
rialibus haberi poffit.
quidem, priufquam inquiram an aliquae taies res extra me exiftant, confiderare de|beo iilarum ideas, quatenus funt in meà cogitatione, & videre qua^nam Et
i5
ex
diftindœ, quaenam confufse.
iis fint
Nempe
diflinde imaginer quantitatem,
Philofophi appellant continuam, aut potius
rei
iftis
five ejus quantitatis
quantse extenfionem in longum,. la'tura
& profundum; numéro 20
quam vulgo
in eâ varias partes
partibus magnitudines, figuras,
;.
fitus,
quaflibet iS:
motus
motibufque iftis quaflibet durationes affigno. Nec tantùm illa, fie in génère fpedata, mihi plane nota & perfpeda funt, fed prseterea etiam particularia
locales,
innuinera de figuris, de numéro, de motu, 25
bus, attendendo percipio, 1
a.
V] /" Voir
t.
édit.
:
III, p.
quinta. 297,
1.
26.
quorum
v.^
fimili-
veritas adeo aperta
76
Œuvres
64 eft
&
de Descartes.
natufce mese confentanea, ut,
6.-G4.
dum
illa
primiim
detego, non tam videar aliquid novi addifcerc,
quùm
eorum quse jam ante fciebam reminifci, fivc ad ca primùm advertere, quœ dudum quidem in me crant, licet non prius in illa obtutum mentis convertiirem. Quodque hîc maxime confiderandum puto, invenio apud me innumeras ideas quarumdam rerum, quac, etiam û extra me fortafle nullibi exiftant, non tamen
n
&
quamvis a me quodammodo ad arbitrium cogitentur, non tamen a me finguntur. fed fuas habent veras & immutabiles naturas. Ut cum, exempli caufà, triangulum imaginor, etfi Ibrtan'e talis figura nullibi gentium extra cogitationem meam cxirtat, nec unquam extiterit, eft tamen proledo delorminata qua^dam cjus natura, five cflentia, five forma, immutabilis & 3eterna,quaî a me non etiida eft, ncc a mente meà dependct; ut patet ex eo-' quôd dedici pofl'unt nihil efle
;
5
10
|
monftrari polïint variae proprietates de
ifto
iriangulo,
nempe quôd ejus très anguli fint squales duobus redis, quôd maximo ejus angulo maximum latus lubicndatur,
&
fimiles,
agnofco, etiamii de
iis
i5
20
quas velim noiim clare nunc nullo
modo
cùm triangulum imaginatus fum,
anteacogiiaverim,
nec proinde a
me
luerint effidae.
Neque ad rem
dicam mihi forte a rébus exicrnis per organa fenfuum iftam trianguli ideam advcnifte, quia
attinet,
fi
nempe corpora triangularem figuram
liabeniia inierdum vidi; poflum
figuras cxcogitare,de quibus
Voir
t.
V,
p.
160.
enim
nuUa
quôd mihi unquam per fenfus a.
25
alias
innumeras
fufpicio efle poteft
illaplae fint,
i.'C
tamen
3o
QlINTA.
MeDITATIONES,
64-65.
varias de
6
)'
non minus quàm de triangulo, proprie-
iis,
Quae fane omnes funt vcrae, quanclare cognofcuntur, ideoque aliqiiid
tates demonftrare.
78
doquidem a me palet enim illud omne quod funt, non merum nihil verum eft eile aliquid & jam fufe dcmonllravi illa omnia quae çlare cognofco efle vcra. Atque quamvis' id non de|monftraflem^ea ccrtccll: naiura mentis mcîe ut nihilominus non polTcm iis non aircniiri, faliein quamdiu ca clare percipio mcminique me fcmper, etiam ante hoc tempus, cùm fenùium objedis quammaxime inha^rerem, ejufmodi veriiates, quiu ncmpc :
5
;
;
lo
de
figuris, aut
Geometriam
numeris,
vel in
aliifvc
ad Arithmcticam vel
génère ad puram atque abdradam
Mathefim pertinentibus, cvidentcr agnofcebam. pro i5
omnium ceriillîmis habuilfe. Jam verô ex eo folo, quôd alicujus rci idcam poffim ex cogitatione meà depromerc,fequitur ca omnia. qux ad illam-rem pertincre clare & dillinclc percipio, fi
rêvera ad illam pertinere, nunquid inde haberi etiam 20
poteft
argumentum, quo Dei
exiftentia
probetur
?
nempe entis fumme perfecîi, non minus apud me invenio, quàm ideam cujufvis figura?
Certe ejus ideam. aut numeri
;
nec minus clare
&
dillinde intelligo ad
ejus naturam pertinere ut femper exiftat, 25
quàm
id
quod
de aliquà figura aut numéro demonftro ad ejus figura; aut numeri naturam etiam pertinere
;
ac proinde,
quamvis non omnia, qux fuperioribus hilce diebus meditatus fum, vera ellent,
in
certitudinis gradu effe deberet i5
{i"
uon à
la ligne
[i"
cl
i;'
édil.). Œi:viu-.s.
H.
,
édit.).
eodcni ad
minimum
apud me Dci
— 24 Icmpcr exiilat
e.xiltenc\i(tai actu
79
OEuVRES DE DeSGARTES.
66 tia, in qiio
65-67.
fuerunt hadenus Mathematicae veritates.
Qiian|quam fane hoc prima fronte non
eft
omnino
perfpicuum, fed quandam fophifmatis fpeciem
Cùm
enim alluetus fim
omnibus
in
aliis
refert.
rébus exi-
flentiam ab efî'entia diftinguere, facile mihi perfuadeo illam etiam ab eflentiâ Dei fejungi
Deum
ut
non exiftentem
gentius attendenti
polî'e,
atque
Sed tamen
cogitari.
5
ita
dili-
manifeflum, non magis polfe
lit
exiftentiam ab elfentià Dei feparari,
quàm ab
eflentiâ
magnitudinem irium ejus angulorum sequalium duobus redis, five ab ideà montis ideam vallis adeo ut non magis repugnet cogitare Deum (hoc eft ens fumme perfedum) cui défit exiftentia (hoc eft
trianguli
10
:
80
I
oui défit aliqua perfedio),
quàm
cogitare
montcm
cui défit vallis.
i5
Verumtamen, ne poftîm quidem cogitare Deum
nifi
montem fine valle, at ccrte, ut neque ex eo quôd cogitem montem cum valle, ideo fequitur aliquem montem in mundo elle, ita neque exiftentem, ut neque
•
ex eo quôd cogitem
Deum
Deum
ut exiftentem, ideo lequi
20
nullam enim neceflitatem cogitatio mea rébus imponit; & quemadmodum ima-
videtur
exiftere
:
equum alaium, etfi nullus eqiius habeat forte Dco exiftentiam polTum affingcre, quam-
ginari licet alas, ita
vis nullus
Deus
exillat.
25
Imo fophifma hic lalet neque enim, ex eo quôd non pof|fim cogitare montem nifi cum valle, fequitur alicubi montem & vallem exiftere, fed tantùm mon;
2.
(/"
16 cl
et
2b
non
a' édil.i.
actu ajoute
ai'ititl
—
ci
tî
la
ligne
/" cdil.:
c.xiflcntcm.
—
11
cugiiarc
giiare (/"
Deum
(.\iil.).
Deum
co-
—
Meditationks.
("7-68.
QiriNTA.
67
tem &vallem, five exiflant, five non exiftant, a (c mutuo fejungi non poOe. Atqui ex co quod non pollîm cogitare a 5
Deo
Deum
cxiftentcm, fequitur exillentiam
infeparahilem, ac proinde illum
elle
exillere;
nifi
non quôd mca cogitatio hoc
aliquam neceffiiatem ipfius rci,
nempc
iilli
rci
reverà
ctficiat,
five
si
imponat. fed contra quia
cxillcniice Dci, necclliias
me
déter-
minât ad hoc cogitandum neque cnim mihi libcrum efl Deum abfque cxillentià (hoc cfl cns fummc pcrfeâ;um abfque fummà pcrfcdione) cogitare, ut libc:
ro
rum efl equum vel cum alis vel fine alis imaginari. Neque etiam hic dici débet, nccellc quidem elTe ut ponam Deum cxiftentcm, poftquam pofui illum habere omnes perlediones, quandoquidcm cxiÛcntia i5
una non
eft
fuiffe
omnes
20
ex
illis, ;
fed priorem pofitionem necclfariam
ut neque necelTe
eft
me
putare figuras
quadrilateras circulo infcribi, Icd pofito quôd
hoc putem, ncceft'c erit me fateri rhombum circulo infcribi. quod aperte tamen eft falfum. Nam, quamvis non neceft'e fit ut incidam unquam in ulhim de Deo cogitationem, quoties tamen de ente primo & fummo tanquam ex mentis libet cogitare, atque cjus idcam meœ thefauro depromere, nccenc eft ut illi omnes |
perfeéliones attribuam, 25
nec omnes
eifi
rem, nec ad fingulas attendam furticit ut
poftea,
:
|
tune enume-
qua.' ncccffitas
cùm animadvcrto
plane
exiftentiam eftb
fumperfedionem, recle concludam ens primum mum exiftere quemadmodum non eft necefte me i,S:
:
ullum triangulum unquam 3o
imagir
volo figuram reclilineam très tantùi
tem confiderarc, necefte
eft
ut
illi
ei
tri, \
fed
quoties
angulos habentribuam, ex qui-
82
Œuvres
68
de Descartes.
68-69.
bus recle infertur ejus très angulos non majores e{[e duobus redis, etiamfi hoc ipfum tune non advertam.
Cùm
verô examino quaenam figurœ circulo infcriban-
modo
tur, nulle
teras ex eo
dem
fingere
quod
clare
neceffe eft ut
numéro
putem omnes quadrila-
imô etiam idipfum nequipofTum, quamdiu nihil volo admittere nili
&
effe
;
Ac proinde magna
diftincte intelligo.
differentia eft inter ejufmodi falfas pofitiones,
veras mihi ingenitas,
Nam
idea Dei. efle
83
quarum prima &
imaginem veree quia nuUa alia
meà dependens,
immutabilis naturse
&.
res poteft a
me
deinde, quia non pollum duos intelligere'',& quia,porito
plane vidcam extiterit,
&
quôd multa
me
ideas
praecipua
:
ut,
eft
in
|
aeternum
alia in
fit
fed
primo,
Deum;
aut plures ejufmo4i
quôd jam unus
neceftarium ut
efle
10
excogitari, ad cujus
elTentiam exiftentia pertineat, prceter folum
Deos
&
fane multis modis intelligo illam non
quid ficlitium a cogitatione
5
&
i5
exiftat,
ante ab seterno
manfurus; ac denique,
Deo percipiam, quorum
nihil a
detrahi poteft nec mutari.
20
Sed verô, quâcumque tandem utarprobandi ratione,
femper eô res quîc clare
&
redit, ut
ea
me
fola plane perfuadeant, iis
quœ
fint,
alia
diftinde percipio. Et quidem ex
ita percipio, etfi
verô nonnifi ab
nonnulhi unicuique obvia iis
qui propiùs inlpiciunt
&
diligen-
poftquam lamen deteda funt, hacc non minus certa quàm illa cxiftimaniur. Ut quamvis non tam facile apparcat in iriangulo redanter inveftigant dcteguntur,
2j
iis~
hs£C (/' a.
fis (1" cdit.). L\iil.).
\'oir t. V, p. i6i.
—
2(3
funt, luuc] virgule transportée après
25
MeDITATIONES.
f9-7o.
QlJINTA.
gulo quadratum bafis aequale
quàm
iftam bafim
maximo
elle
quadratis laterum,
eft
i
obruerer,
&rerum
meam omni facilius
e.\
nifi pr?ejudiciis
84
fenfibilium imagines cogitationem
parte obfiderent, nihil
agnofccrem
quàm fjjmmum
non perfpedum.
ejus angulo fubtendi,
tamen minus crcdilur,poftquam femel Quod autem ad Deum attinet, certe 5
69
ens
illo
nam quid ex fe cû'e, five Deum, ad :
effenliam exiftentia pertinet, exiftere
eft
prius aut apertius,
cujus folius
?
opus tamen non
Atqiie, qiuimvis mihi attenta confideratione
10
fuerit
ad hoc ipfiim percipiendum, nunc
modo
de co icque certus fum ac de omni alio quod
|
certifTimum vidctur, fed prseterea etiam animadverto
cieterarum lerum coriitudinem ab hoc ipfo ita peni5
dore, ut abique eo nihil
unquam perfede
fciri polTit.
enim ejus fim naturae ut, quamdiu aliquid valde clare l^ diftinde percipio, non poflim non credere verum efte, quia tamen ejus etiam fum naturse ut non poflim obiutum mentis in eandem rem femper defiEtfi
2o
gcre ad illam chire percipiendam, recurratque faepe
mcmoria
judicii ante facli,
cùm non amplius
attendo
ad rationes propter quas taie quid judicavi, rationes aliiu
cilc 25
re
afleni polTunt quic me, û
Deum
ab opinione dcjiccrent, atque
veram
vi
ita
ignoj rarem, fa-
de nuUà
unquam
certam fcieniiam, fed vagas tantùm
&
mutabiles opinionos, haberem. Sic, exempli caufà,
cùm naturam trianguli confidero, evidentiffime quidem mihi, utpote Geomctrise principiis imbuto, apparet ejus très angulos sequales elfe duobus redis, 3o
nec polfiim non credere 10
non à
la ligne
[i"-'
et
2''
id
ciiit.).
verum
—
effe,
3o verum
quamdiu ad
effe id
(/"
édit.).
85
OEuvREs DE Descartes.
jo
ejus demonftrationem attende tis
aciem ab
;
70-72-
fed ftatim atque
men-
quantiimvis adhuc recorder
illâ deflexi,
me illam clarifîime perfpexiiTe, facile tamen
potell acci-
quidem Deum|ignorei"n. Poffumenim mihiperfuaderemetalem anaturàfadum
dere ut dubiteman
fit
ut interdum in
eiïe,
vera,fi
multa pro veris
faepe
86
me puto quàm cùmprcefertim meminerimme
iis
evidentiffimepercipere,
&
5
fallar quae
certis habuiffe, quse
poftmo-
dum, aliis rationibus addudus, falfaeffe judicavi. Poflquam verô percepi Deum efle, quia fimul etiam intellexi csetera omnia ab eo pendere, illumque non effe fallacem; atque inde collegi illa omnia, qUcT clare & diftinde percipio, necelfariô effe vera; etiamfi non attendam amplius ad rationes propter quas iftud verum effe judicavi, modo tantùm recorder me clare c^
10
i5
diftincle perfpexiffe, nulla ratio contraria afferri potefl,
quse
me
ad dubitandum impellat, fed veram
&
certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantùm, fed & de reliquis omnibus quœ memini me aliquando demonftraffe, ut de Geometricis & fimilibus. Quid enim nunc mihi opponetur? Mené talem fadum effe ut fccpe fallar?
cue intelligo, veris
hendi
& ?
falli
20
At jam fcio me in iis, quœ perfpinon poffe. Mené multa aliàs pro
certis habuiffe,
quœ
Atqui nulla ex
iis
poflea falfa effe depre-
clare
&
dillinde percepe-
25
ram, fed hujus regul?c veritatis ignarus ob alias caufas forte crcdideram, quas poftea minus firmas effe de|texi.
Quid ergo dicetur? Anne
ciebam)
me
forte fomniare, five
nuper mihi objiilla omnia, quiie jam
(ut
non magis vera effe quàm ea quse dormienti occurrunt ? Imô etiam hoc nihil mutât nam cerio, cogito,
;
3o
quamvis fomnia;rem, dens,
omnino
illiid
Atque
meo
evi-
fit
verum.
unâ
veri Dei cognitione pendere,
priufquam illum iioffem,
feéle fcire
71
quid intelleclui
fi
eft
Sexta.
plane video omnis fcienticE certitiidinem
ita
& veritatem ab ut,
—
Meditationes.
72-73.
nihil
adeo
de uUà alià re per-
Jam vcrô innumera, tum de ipfo rébus intelleclualibus, tum etiam de
potuerlm.
Deo aliifque omni illâ naturà corporeâ, objedum, mihi plane nota &
qu?e eil purae Mathefeos
certa
efl'e
poiîunt.
Meditatio VI,
10
De rcnun
malerialium
&
cxijlcnl'ui.
reali mentis
a corpore diJlinclione\
i5
Reliquum e(l ut examinem an res materiales exiftant. Et quidem jam ad minimum fcio illas, quatenus funt pume Mathefeos objedum, polie exillere, quandoquidem ipfas clare c^ diftinde pcrcipio. Non enim dubium efl quin Deus fit capax ea omnia cfiiciendi quœ ego fie percipiendi fum capax nihilque unquam ab illo fieri non polie judicavi, nifi propter hoc quod [
;
I
20
illud a
me
dillinde percipi repugnaret. Prceterea ex
imaginandi facultate, quâ
me
uti experior,
dum
circa
res illas materiales verfor^lequi videtur illas exiftere'';
nam
attentius confideranti
9 poll'untj pollint a.
Voir
b.
Tome
t.
(/"-" tidit.].
111, p. 297, V, p. 162.
1.
37.
—
quidnam
10 VIJ 1" cdil.
fit
:
imaginatio,
kMa.
87
"2
OEUVRES DE Descartes.
nihil aliud efle
apparet
cultalis cognofcitivae
quàm
r!--A-
q.usedam applicatio fa-
ad corpus
ipfi
intime prsefens,
ac proinde exiftens.
Quod
ut
planum
quaî eft inter
primo examine diflerentiam imaginationem & puram intclleclionem.
Nempe, exempli
fiât,
caufà,
cùm triangulum
imaginer,
non tantùm inielligo illud efle figuram tribus lineis comprehenfam, fed fimul etiam iftas très lineas tanquam patientes acie mentis intueor, atque hoc eft quod imagirtari appello. Si verô de chiliogono velim cogitare. equidem acque bene intclligo illud efle figu80
5
lo
ram conftantem mille latcribus, ac intclligo triangulum efle figuram conflantem tribus; fed non eodem modo illa mille laicra imaginor, five lanquam prccfen|
tia iniucor. Et
quamvis tune, propter confuetudinem
i5
aliquid femper imaginandi, quoties de re corpoieà cogito,
figuram forte aliquam confule mihi rcprtcfen-
tem, patet tamen illam non nullà in re
|
eft
diverfa ab ea
efle
chiliogonum, quia
quam
mihi etiam rcprae-
fentarem.fi de myriogono aliàve quàvis figura pluri-
morum
laterum cogitarem
;
nec quicquam juvat ad
eas proprietates, quibus chiliogonum ab nis diftert, agnofcendas. Si verô de
aliis
polygo-
pentagono
quaeftio
quidem ejus figuram intelligere, ficut figuram chiliogoni, abfque ope imaginationis fed pofl'um etiam eandem imaginari, applicando fcilicet aciem mentis ad ejus quinque latera, fimulque ad aream iis fit,
pofl'um
;
contentam; 5
&
manifefte hîc animadverto mihi pecu-
iin;iginationemJ
édit.].
à
20
—
illam
(/"
23 Après agnofcendas,
la ligne
(/"
e'dil.),
mais non
pas dans ginari
la seconde.
eandem {1"
— 26 ima-
edit.).
25
SeXTA.
MeDITATIONES.
74-75-
"]")
quâdam animi contentione opu.s effe ad imaginandum. quà non utor ad intelligendum quœ nova
liari
:
animi contentio differentiam inter imaginationem
&
intelledionem puram clare oftendit.
9o
|
5
vim imaginandi quse in me efl,prout differt a vi intelligendi,ad mei ipfiuSjhoc eft ad mentis meœ cHcntiam non requiri nam quamvis iilaa me abelTct^ procul dubio manerem nihilominus ille idem qui nunc ùim; undc Tcqui videtur illam ab aliquà re a me diverfii pendcre. Atque facile intelligo, li corpus aliquod cxiflat cui mens lit ita conjunda ut
Ad
hîec conlidcro illam
;
10
ad illud vcluii infpiciendum'' pro arbitrio
fe applicet,
polTe ut per hoc ipfum ras corporeas imaginer;
fieri
adeo ut hic modus cogiiandi in eo tantùm a purà intelledione dilîerat, quôd mens, dum intelligit, fe j
i5
ad feipfam
quam
quodammodo
ex idcis quic
converiat, refpiciatque ali-
illi ipfi
infunt;
natur, le conveitat ad corpus,
imagi-
aliquid in eo ideje
conforme intueatur. Facile, inquam, intelligo imaginationem ita perfici polFe, fiquidem corpus exiftat; c^ quia nuUus
vel a le 2o
&
dum autem
alius
intelledae vel l'cnfu perceptae
modus
a:quc conveniens occurrit ad illam expli-
candam, probabiliter inde conjicio corpus exiftere fed probabiliter tantùm, & quamvis accurâte omnia invcfligcm, nondum tamen video ex eâ naturae corpo;
j
25
reas ideà
didindà,
quam
in
imaginatione meii invenio,
ullum fumi polVe argumentum, quod neceflariô concludat aliquod corpus exiftere. 1.
Apres
a.
Tome
b.
Ib
,
ollcndit, ni la
V,
p.
ihz
p. ii2.
(Klvres.
Il
i"
édit., ni la
i'"
ne mettent à la ligne.
«i
Œuvres
74
de Descartes.
r>i(>-
Soleo verô alia multa imaginari,praiter illam naïu-
ram corpoream,
quse efl purse Maihefeos objeclum,
ut colores, fonos, fapores, dolorem,
tam
nulla
diftincle;
& quia hsec
&
fimilia,
led
percipio meliùs fenfu,
quo videntur ope memoriae ad iraaginationem pervenilTe, ut commodiùs de ipfis agam, eâdeni opcrâ etiam de fenfu eft agendum, videndumque an ex iis quœ ifto cogitandi modo, quem fenfum appello, percipiuntur, certum aliquod argumentum pro rerum corporearum exiftentià habere poflim. Et primo quidem apud me hîc repetam quœnam illa a
|
fint quse
lo
antehac, ut fenfu percepta, vera effe putavi,
&
92
5
quas ob caufas id putavi deinde etiam caufas expendam propter quas eadem poflea in dubium revoquid mihi nunc de cavi ac denique confiderabo ;
!
;
iifdem
fit
credendum.
Primo itaque
me
manus, pedes, & membra caetera ex quibus conftat illud corpus, quod tanquam meî partem, vel forte etiam tanquam me totum fpedabam fenfique hoc corpus intcr alia multa corpora verfari, a quibus variis commodis vel incommodis affici poteit, & commoda illa fenfu quodam vofcnfi
liabere caput,
;
luptatis,&
incommoda
prœter dolorem
me famem,
c^
voluptatem, fentiebam etiam
fitim, aliofquc
9pro]
priuter
in
cjufmodi appetitus; iicm-
mais
corporum extenfionem,
dc(/"c''tf//.).
poflim, HO»; petit
ii
— \o Après
la ligne
intervalle
ao
fenfu doloris metiebar. Atque,
que corporeas quafdam propenfiones ad hilaritatem, ad iriilitiam, ad iram, fimilefque alios afl'edus; foris verô,
i5
[i"
édit.),
en
blanc
(2' édit.).
—
dum, non à édit.).
&
figuras,
0^
16 ^jprî's crcdcnla ligne
(/" et 2'
25
MeDITATIONES.
76-7«-
motus, fentiebam etiam in
SeXTA. illis
7^
duritiem,
&
calorem,
aliafque tadiles qualitates; ac praeterea lumen,
&
lores,
odores,
&.
fapores,
tate cselum, terram, maria, 5
c_^
co-
& fonos, ex quorum varie& reliqua corpora ab invi-
cem diftinguebam. Nec fane abfquc ratione, ob ideas iftarum omnium qualitatum quœ cogitationi mece fe |
offerebant,
&
'
quas folas proprie
bam, putabam me
fentire rcs
tione plane diverfas, 10
iftae
&
immédiate
fentie-
mcâ
cogita-
quafdam
ncmpc corpora
procédèrent; expericbar enim
a
93
a quibus idese
illas
abfquc ullo
meo confenfu mihi advenire, adeo ut neque poflem objedum ullum fentire, quamvis vellem, nifi illud fenfùs organo effet prœfcns, nec polTcm non fentire
cùm i5
erat prscfens.
multo magis
Cùmque
&
vividai
ide?c fcnfu
expreiïbc,
&
perceptœ effent
fuo etiam
modo
magis diftindœ, quam ullre ex iis quas ipfe prudens & fciens meditando effingebam, vcl memoriae mère impreffas advertebam, ficri non pofl'e videbatur ut a meipfo procédèrent ideoque fupererat ut ab aliis quibufdam rébus advenirent. Qiiarum rerum cùm nullam aliunde notitiam haberem quàm ex iftis ipfis ;
20
non poterat
ideis,
aliud mihi venire in
mentem quàm
Atque etiam quia recordabar me prius ufum fuiife fenfibus quàm ratione, videbamquc ideas quas ipfe effingebam non tam exprefl'as elfe, illas iis fimiles elle.
25
quàm
illGE
erant quas fenfu percipiebam,
&
plerum-
I
3o
que ex earum partibus componi, facile mihi perfuadebam nullam plane me habere in intelledu, quam non prius habuilTcm in fenfu. Non etiam fine ratione corpus illud, quod fpeciali quodum jure meum apj
•23
Après
fimiles efle, à la ligne [i" édit.), mais non dans la 2'.
9*
OEuvRES DE Descartes.
jb
me
pellabam, magis ad trabar
:
pro
illo
ncm
quàm aiia ulla arbipotcram unquam fejungi,
pertinere
ncquc cnim ab
ut a rcliqiiis;
7î^-79-
illo
omnes appetitus
atTeclus in illo
>i'
lentiebam; ac deniquc dolorem
&
tiiillatio-
non autem
voluptaiis in ejus pariibus,
&
in aliis
'>
extra illud pofitis, advertcbam. Ciir vcro ex ifto nel-
quo doloris fenfu qua^dam animi triflitia, c^ ex Icnfu tiiillationis Iretitia quiedam confcqualur, curve
cio
illa
nefcio
voco,
me
vcllicatio
qLuv:
de cibo fumcndo admoneat, giuturis verô
&
ariditas de potu,
bcbam rationem, neque cnim
de
ita
nifi
non
caiteris,
quia
ita
i?v:
fenfum
Iive inter
cogitationem
rcliqua
iiliam fane ha-
ulla plane efl afiinitas 'faltem
Yoluntaiem,
ab
trillitix
rei
illo
^.^
quam ego
cibi
dolorem
ùimcndi
inl'erentis,
fenùi cxortx. Sed
i5
&
omnia,quœde fenfuum objedis judieabam,vi-
dcbar a naturà
didieifl'e
priùs enim
:
quàm
mihi perfuareram,
illa ita Te
habere
rationes ullas quibus hoc
ipfum probaretur expendilTem. Poilea vero multa paulatim expérimenta fidem om-
nem quam
fenfibus
habucram labefadarunt
interdum turres, qu?e rotunda:
vifie
in
eorum
faftigiis fiantes,
fpedanti videbantur;
Oi:
;
nam
v.*i:
l*(:
ftatua; per-
non magnse
è terra
lalibus aliis innumeris in ré-
bus fenfuum externorum judicia
falli
deprehende-
bam. Nec externoium duntaxat, fed etiam internoCillud'illum
i/'-'t'/
— Apres advcrtcb.iin,
2' ci
étii!.].
ioApii;st\\''C\u\\\\'i:m,u)t]:oinlel
la ligne
virgulect uon a laligue\i"édil.)\
{1" édil.), vmisuon dans la
2'.
—
un point
20
fuerant è longin-
quo, quajdrat:e apparebant c propinquo,
magnœ,
lo
doc^us fum a naturâ;
inielligam) inter iilam vellicationem 9â
famem
quani
ventriculi,
cl
à la ligne {2' édil.).
2 5
Méditation ES.
79-'*f-
rum
5
nam
;
—
S ex ta.
quid dolore intimius
11 potcft
efle
Atqui
?
audiveram aliquando ab iis,quibus crus aui brachium fuerat abfcillum, fc fibi vidcri adhiic interdum dolorem fentire in eâ parte corporis quâ carebant; ideoque etiam in me non plane certum effe videbatur membrum aliquod mihi dolere, quamvis fentirem in eo dolorem. Quibus etiam duas maxime générales dubitandi caufas nuper adjeci prima erat, quôd nulla unquam, dum vigile, melentire crediderim, qua^ non etiam inter dormiendum pollim aliquando putare me '
cg
:
lo
fentire;
cùmque
illa,
qux
leniire mihi \ideor in
fom-
non credam a rébus extra me politis mihi advenire, non advertebam quare id potius credcrem de iis qucc fentire mihi videor vigilando. Altéra erat, quod nis,
i5
cùm authorem mea: originis adhuc ignorarem, vel faltem ignorare me fingerem,nihil videbam obflare quominus in
iis
elî'em naturà ita conllitutus ut fallerer, etiam
quai mihi verilîima apparebant. Et
rationcs quibus 20
antea rerum fenfibilium veritatcm
|
mihi perfuaferam, non difficulter ad
bam.Cùm
quantum ad
illas
refponde-
enini viderer ad mulia impelli a naturà, qua;
non multùm lidcndum elle putabam iis quœ a naturà doccniur. Et quamvis fenfuum pcrceptiones a voluntate meà non pondèrent, non ideo concludendum eife pujtabam illas a rébus a me diverratio dilfuadebat,
25
fis
procedere, quia forte aliqua elle potelt
nondum
facultas, ctfi mihi
Nunc autem, pollquam authorem originis melius 3o
quœ habere videor 7
Apres dolorem, à
meipfo
cognita, illarum elfedrix.
meipfum mea:que non quidem omnia,
incipio nolfe,
a fcnlibus, puto elle
la lii^iw yi"'
in
Jdil.\
jiiais
temere admit-
non dans
!a
i'''.
97
OEuvREs DE Descartes.
^8
sq-s..
tenda; fed neque etiam omnia in duhium revocanda. Et primo, quoniam " fcio omnia qucC clare & diftinde intelligo, talia a
Deo
poffim
fatis ert qiiôd
diflinde intelligere,
polTe qiialia illa intelligo,
fieri
unam rem ahfque altéra clare & ut certus fim unam ab altéra effe
diverfam, quia poteft faltem a
Deo
feorfim poni
;
&
quâ potentiâ id fiât, ut diverfa exiftimetur; ac proinde, ex hoc ipfo quôd fciam me exiflere, quodque intérim nihil plane aliud ad naturam five effentiam meam pertinere animadvertam, prseter hoc folum quôd fim res cogitans, rede concludo meam elTentiam in hoc uno conrifl:ere,quôd fim res cogitans.
non
refert a
Et quamjvis fortaffe (vel potiùs,ut 98
5
lo
poftmodum dicam,
pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arcle con-
jundum
quia tamen ex unâ parte claram
eft,
dam habeo ideam cogitans,
&
diflin-
meî iprius,quatenus fum tantùm res
&
non extenfa,
didindam extenfa, non
ex alià parte
ideam corporis, quatenus eil: tantùm res cogitans, certum eft me a corpore meo rêvera diftindum,
&
i5
abfque
illo
Prseterea invenio in
elle 20
polîe exiftere.
me
facultates fpecialibus qui-
buldam modis cogitandi, puta facultates imaginandi & fentiendi, fine quibus totum me pofllim clare & diflinde intelligere, fed non vice verfà illas fine me, hoc
Intel-
^5
ledionem enim nonnullam in fuo formai! conceptu includunt, unde percipio illas a me, ut modos a re, diftingui. Agnofco etiam quafdam alias facultates, ut locum mutandi, varias figuras induendi, &. fimiles, quse quidem non magis quàm praecedentes, abfque
3o
a.
eft fine
Tome
V,
fubftantià intelligente cui infini
p. i63.
:
Meditationes.
8i-ï<2.
—
Sexta. -JÇ)
aliquâ fubflantiâ cui infint, polTunt intelligi, nec pro-
inde etiam abfqiie
illâ exiftere
: |
fed manifeflum eft
99
has, fiquidem exiftant, ineffe debere fubllaniiae cor-
nonautem intelligenti, quianempe aliqua extenfio, non autem ulla plane intelledio, in eaium claro & diftindo conceptu continetur. Jam
poreaefive extenfae, 5
verô
eft
quidem
in
I
me
paffiva
qua:dam
facilitas fen-
rerum fenfibilium recipiendi c^ cognofcendi, fed ejus nullum ufum haberc poffem, nifi qua^dam adiva etiam exifteret, five in me, five in alio, facultas iftas ideas producendi vel efficiendi. Atque tiendi, (îve ideas
lo
haec fane in
i5
me
ipfo effe
non
poteft, quia
nullam plane
me non
coopérante,
intclledionem pnefupponit,
i^
fed faipe etiam invito, idcic
iftae
fupereft ut
fit
in aliquà fubftaniià a
quoniam omnis (ut
me
objedive
in ideis
ab
jam fupra animadverti),
quâ
facultate
hxc fubquà nempe
vel
omnia formaliter continentur qua: in ideis objedive; vel certe Deus eft, vel aliqua crcaiura corpore nobilior, in quà continentur eminenter. Atqui. cùm Deus non fit fallax, omnino manifeftum tft illum nec per fe immédiate
25
ergo
eminenter
iftà
ftantia eft corpus, five natura corporea, in 20
:
diverfà, in
realitas vel formaliter vel
inelfe débet, qua.^ eft
produdis
producuntur
iftas
ideas mihi immittere, nec etiam
dianie aliquà creaturà, in quà
carum
me-
rcalitas obje-
non formaliter, fed eminenter lantùm contineatur. Cùm cnim nullam plane facultatcm mihi dcderii ad hoc agnofcendum, fed contra magnam diva,
2
Apres
cxilleie, à
la
ligne
(r' ây//.), mais non dans la
—
II
Ayrès
efficiendi,
i."
nicmc
même
remarque. neatur,
27
Ap-'es conti-
remarque.
loa
8o
OEuvREs DE Descartes.
propenfionem ad credendum emitti,
non
effe fallacem,
fi
aliunde
I
rébus corporeis
illas a
non video quà rationc
«2-84.
poffet intelligi
quàm
ipfum
a rébus corporeis
Ac proindc res corporese exiftunt. Non tamen forte omnes taies omnino exiftunt, quales illas fenfu comprehendo, quoniam ifta fenfuum compreemitterentur.
henfio in multis valde obfcura
tem
omnia
illa
in
iis
eft
&
confufa; fed
funt, qua; clare
& diftinde
omnia, generaliter fpeclata, quae Mathefeos objeélo comprchenduntur. ligo, id eft
Quantum autem
5
fal-
intel-
in purae 10
attinet ad reliqua quae vel
tantùm
quôd fol fit talis magnitudinis aut fijgurae &c., vel minus clare intelleda, ut lumen, fonus, dolor, & fimilia, quamvis valde dubia & incerta fint, hoc tamen ipfum, quôd Deus non fit fallax, quôdque idcirco fieri non polfit ut uUa falfitas in meis particularia funt, ut
101
opinionibus reperiatur, facultas a
Deo
nifi
aliqua etiam
tributa ad illam
non dubium
in
me
emendandam, certam
mihi fpem oftendit vcritatis etiam in Et fane
fit
iis
aficquendae.
quin ea omnia quee doceor a
eft
i5
naturâ aliquid habeant veritatis
:
20
per naturam enim,
quàm vel Deum, rerum creatarum coordinationem a Deo
generaliterfpeâ:atam,niliil nuncaliud
ipfum, vel
inftitutam intelligo; nec aliud per particulari,
naturam
meam
in
quàm complexionem eorum omnium quœ
25
mihi a Deo funt tributa.
autem efi quod me ifta natura magis exprefi^e doceat, quàm quôd habeam corpus, cui maie eft cùm dolorem fentio, quod cibo vel potu indiget, cùtti faNihil
I
mem aut
fitim patior,
&
(imilia;
debeo, quin aliquid in eo
fit
nec proinde dubitarc
veritatis.
3o
—
Meditationes.
84-85.
Sexta.
8i
Docet etiam natura, per iftos fenfus doloris, famis, fitis &c., me non tantùm adeffe meo corpori ut nauta adeft navigio, fed
ardiffime effe
illi
loa
conjundum &
permixtum% adeo ut unum quid cum illo componam. Alioqui enim, cùm corpus la^ditur, ego, qui nihil aliud fum quàm res cogitans, non fentirem idquafi
5
circo dolorem, fed puro intelledu laîfionem illam per-
ciperem, ut nauta vifu percipit
& cùm corpus cibo
potu indiget, hoc ipfum expreiïe intelligerem,non confufos famis & fitis fenfus gatur;
10
quid in nave fran-
fi
haberem.Nam
certe
nihil aliud funt
ab unione
&
ifti
quàm
vel
fenfus
fitis,
famis, doloris &c.,
quidam cogitandi modi
confufi
quafi permixtione mentis
cum
corpore
exorti.
Praeterea etiam doceor a naturà varia circa
i5
corpus
alia
meum
corpora exiftere, ex quibus nonnulla mihi
profequenda funt,
alia fugienda. Et certe, ex
eo quôd
valde diverfos fentiam colores, fonos, odores, pores, calorem, duritiem, îo
&
fimilia,
rede concludo,
aliquas effe in corporibus, a quibus variae
fuum perceptiones
adveniunt, varietates
dentés, etiamfi forte
iis
qugedam ex
illis
non
fa-
iis
iftse
fen-
refpon-
quôd
fimiles; atque ex eo
perceptionibus mihi gratse fmt, aliœ
certum eft meum corpus, five potius me totum, quatenus ex corpore & mente fum compofitus, ingratse, plane
25
variis
commodis & incommodis
corporibus 1
(/"
a.
1
affici poffe.
Après haberem, à la ligne mais non dans la 2'.
édit.),
Tome
a circumjacentibus
—
14 Après exorti, à la ligue
{2' édit.),
mais non dans
la 1".
V, p. i63.
Œuvres.
11
II.
\1^^G0^
i03
OEuvREs DE Descartes.
82
8d-«6.
dodus
Milita verô alia funt qure,etfi videar a naturâ
non tamen rêvera ab
effe,
fed a confuetudine
ipfà,
qiiadam inconfiderate judicandi accepi,
atque ideo
qu6d omne fpatium, in quo nihil plane occurrit quod meos fenfus moveat, fit vacuuni; quôd in corpore, exempli gratià, calido falfa effe facile contingit
aliquid
fit
ut
me
eft, in
viriditas
quam
plane fimile idece caloris quse in
albo aut viridi
fit
eadem albedo aut
amaro aut dulci idem quôd & ailra & turres, &
&
fentio, in
fapor,
teris;
queevis alia
corpora ejus
lint
tantùm magnitudinis
fenfibus meis exhibent, 104
:
in
hac re non
debeo
&
cse-
remota
lo
Sed ne quid
percipiam, accura|tiùs
definire quid proprie intelligam,
aliquid doceri a naturâ.
de
& figur3e,quam
alia ejufmodi.
fatis diftinde
fie
5
Nempe
hic
cùm
dico
me
naturam ftridiùs
i5
quàm pro complexione eorum omnium quce mihi a Deo tributa funt; in hac enim complexione multa conlinentur qu^e ad mentem folam pertinent, ut quôd percipiam id quod fadum eft infeclum effe fumo,
I
&
omnia quae lumine naturali funt nota, de quibus hîc non eft fermo; multa etiam quai ad folum corpus fpedant, ut quôd deorfum tendat, & fimilia, de quibus etiam non ago, fed de iis tantùm quai mihi, ut compofito ex mente & corpore, a Deo tributa funt. Idcoquc hcec naturâ docet quidem ea non
poffe,
reliqua
refugere quce fenfum doloris inferunt,
&
20
zS
ea profequi
non apparet illam prscterea nos docere ut quicquam ex iftis fenfuum percepiionibus fine pnuvio intclledùs examine de rébus extra nos pofitis concludamus, quia de iis verum fcire quae fenfum voluptatis, vt talia; fed
3 idco]
adQO {1" édi t.).
3o
—
Méditation ES.
«6-87-
Sexta.
83
ad mentem folam, non auteni ad compofitum, videtur
non magis oculum meum quàm ignis exiguae facis afficiat, nulla tamen in eo realis five pofitiva propenfio eft ad credendum illam non effe majorem, fed hoc fine ratione ab ineunte aetate judicavi & quamvis ad ignem accédons fentio calorem, ut etiam ad eundem nimis prope accedens pertinere. Ita
quamvis
flella
|
5
105
;
fentio dolorem, nulla
profedo
in igné aliquid efle fimile 10
calori, ut ne [que etiam
ifti
tantummodo in eo aliquid efle, quodcunque demum fit, quod iftos in nobis fenfus caloris ifti
dolori, fed
vel doloris efficiat;
nihil
fit
nuUum i5
ratio eft quec fuadeat
& quamvis
etiam in aliquo fpatio
quod moveat fenfum, non ideo fequitur efiTe
corpus
:
fed video
me
multis ordinem naturse pervertere
nempe fenfuum perceptionibus,
in
eo
in his aliifque perefl!c
afluetum, quia
quae proprie tantùm
a naturâ datse funt ad menti fignificandum quacnam
compofito, cujus pars
20
eft,
commoda
fint vel
incom-
moda, & eatenus funt fatis claraî & diftindae, utor tanquam regulis certis ad immédiate dignofcendum qusenam fit corporum extra nos pofitorum efl'entia, nihil nifi valde obfcure & confufe de quâ tamen |
fignificant.
Atqui jam ante 25
fatis perfpexi
ftante Dei bonitate, judicia
mea
quâ ratione, non obfalfa
efl^^e
contingat.
Sed nova hic occurrit difficultas circa illa ipfa quœ tanquam perfequcnda vel fugienda mihi a naturâ exhibentur, atque etiam circa internes fenfus in quibus errores videor deprehendiflTe 3o
alicujus fapore delufus, •2
Après pertinere, à
la
:
ut
venenum
lii^-iu'
(/"' édit.),
cùm
quis, grato cibi
intus latens aftumit. mais non dans
la 2',
106
OEuvRES DE Descartes.
84
87-80
Sed nempe tune tantùm a naturâ impellitur ad illud appetendum in quo gratus Tapor confiflit, non autem ad venenum,
quod plane ignorât; nihilque hinc aliiid conclndi poteft, quàm naturam iftam non effe omnilciam quod non mirum, quia, cùm homo fit res limitata, non alia illi competit quàm limitatcX :
5
perfedionis.
At verô non raro etiam in iis erramus ad quîE a naturâ impellimur ut cùm ii qui ?egrotant, potum vel cibum appetunt fibi paulo poft nociturum. Dici forfan hîc poterit, illos ob id errare, quôd natura eorum fit corrupta; fed hoc difficultatem non tollit, quia non minus vere homo segrotus creatura Dei eft quàm fa:
107
10
nus; ncc proinde minus videtur repugnare illum a
Deo fallaccm naturam habere. Atque ut horologium ex rôtis & ponderibus confedum non minus accurate leges omnes naturse obfervat, cùm maie fabricatum eft & horas non rede indicat, quàm cùm omni ex parte artificis voto fatisfacit nis corpus,
ita,
confiderem homi-
fi
quatenus machinamentum quoddam
oflibus, nervis,
aptum
:
&
mufculis, venis, fanguine
&
eft
ex
atque
etiam ab
difponi ut 108
compofitum.
illà
20
pellibus
nuUa in eo mens exifteret, eofdem tamen haberet omnes motus qui nunc in eo non ab imperio violuntatis nec proinde a mente proccdunt, facile agnofco illi a;que naturalc fore, fi, excmpli caufà, hydrope laborct, cam faucium ariditatem pati, qux fitis fenfum menti inferre folet, ita
i^
ut, etiamfi
ejus nervos
&
25
reliquas partes ita
potum fumât ex quo morbus augcatur,
quàm, cùm nuUum
taie
in
eo vitium
eft,
a
19 Après fatisfacir, à la ligue (/" édit.), mais non dans hx
fimili j'.
3o
.
Meditationes.
«9-90.
faucium
ficcitate
—
Sexta.
moveri ad potum
8ç
fibi utile
affumen-
dum.' Et quamvis, refpiciens ad pneconceptum horologii
ufum, dicere poflïm
illud,
cùm
horas non rede
indicat, a naturâ fuâ defledere; atque 5
machinamentum humani corporis tanquam comparatum ad motus qui in eo fieri folent, putem illud ctiam a naturâ fuâ aberrare, û ejus fauces confiderans
cùm
fint aridae,
potus ad ipfius confervationcm non
tamen animadverto hanc ultimam na-
prodell; fatis 10
eodem modo,
hsec turœ acceptionem ab altéra multùm differre enim nihil aliud cft quâm denominatio a cogitatione :
meâ hominem cXgrotum & horologium maie fabricatum cum ideâ hominis fanL & horologii rede fadi i5
comparante dépendons, rebufque de quibus dicitur extrinfeca; per illam verè aliquid intelligo quod rêvera in rébus reperitur, ac proinde nonnihil habet veritatis.
Ac
certe, etiamfi refpiciendo ad
laborans, ?o
fit
citur ejus
|
corpus hydropc
tantùm denominatio extrinfeca, cùm naturâ
effe
di-
corrupta, ex eo quôd aridas
hubeat fauces, nec tamen egeat potu; refpiciendo tamen ad compolitum, five ad mentem tali corpori
pura denominatio, fed Verus error naturse, quôd fitiat cùm potus cft ipfi nociturus; ideoque hic remanet inquirendum, quo pado bonitas Dei non impediat quo minus naturâ fie fumpta fit unitam, non
25
ei\
fallax
Nempe
iniprimis hîc advcrto
tiam inter So
naturâ fuâ •2
mentem lit
c^
femper
Apres alVumendum, à
magnam
clic dilicrcn-
corpus, in eo quôd corpus ex divifibilc,
mens autem plane
la ligne (/"' ùdit.), tuais
non dans
la 2'.
io9
Œuvres
86
nam
indivifibilis;
de Descartes.
cùm hanc
fane
fum quatenus fum tantùm
me
elTe intelligo;
mens unita
tota
&
rem plane unam & quamvis
efle videatur,
me
abfcifTo
corpori
toti
tamen pede,
5
quâvis aliâ corporis parte, nihil ideo
vel brachio, vel
de mente
confidero, five meip-
res cogitans, iiullas in
partes poffum diftinguere, fed
integram
90-91.
fubdudum
effe
cognofco; neque etiam fa-
cultates volendi,fentiendi,intelligendi &c.ejus partes dici poilunt, lio
quœ
extenfa potefl a
five
in partes
cile
& eadem mens
efl
quee vult,
quse inteljligit. Contra verô nulla res cor-
fentit,
porea
quia una
me
cogitari,
quam non
fa-
cogitatione dividam, atqiie hoc ipfo
illam divifibilem tiîe intelligam
:
qiiod
imum
fufficc-
me docendum, mentem a corpore omnino nondum illiid aliundc faiis fcirem. diverfam, ad
ret
10
effe i5
fi
Deinde adverto mentem non ab omnibus corporis partibus immédiate affici, fed tantummodo a cerebro, una tantùm exiguà ejus parte, vel forte etiam ab |
nempe ab eà quit,
in
quà dicitur
quotiefcunque eodem
effe fcnfus
modo
communis;
ell difpofita,
menti
idem cxhibct, etiamfi reliquat corporis partes diverfis intérim modis poffint fe habere, ut probant innumera expérimenta, quœ hic recenfere non eft opùs. Adverto praeterea eam effe corporis naturam, ut nulla ejus pars poiïit ab aliâ parte aliquantum remotâ moveri, quin polîit etiam movcri eodem modo a quàlibet ex iis qu?e interjacent, quamvis illa remotior Ut, exempli caufà, in fune A, B, C, D,
nihil agai.
I
—
I
I
fatis
cogitari' cxco^itari D
nondum non !
omis [1"
èdit.).
(7"
—
1
i"e'd.).
t-'W//.).
iX
—
Dans
la i"' èdit., les lettres
fi
A, B, C, D,
sont an-dessus d'un trait Itoricontai, rcpi-csent.vil le l'unis.
20
2^
—
Méditation ES.
9'02-
trahatur ejus ultima pars D,
Sexta.
non
87
alio paclo
moVehi-
m
quàm moveri etiam poffet, û traheretur una ex intermediis B vel C, & ultima D maneret immota.Nec diffimili ratione, cùm fentio dolorem pedis, docuit me Phyfica fenfum illum tieri ope nervorum per pedem fparforum, qui, inde ad cerebrum ufque tur prima A,
5
funium
inftar extenfi,
dum
traliuntur in pede, trahunt
etiam intimas cerebri partes ad quas pertingunt, '0
quemdamque motum in iis excitant, qui inllitutus eft a naturà ut mentem afficiat fenfu doloris tanquam in pede
Sed quia illi nervi per tibiam, crus, lumbos, dorfum, & collum tranfire debcnt, ut a pede cxiftentis.
ad cerebrum perveniant, poteft contingere
eorum
i5
20
25
qux
ut, etiamfi
non attingatur, fed aliqua lantùm ex intermediis, idem plane ille motus fiat in cerebro qui fit pede maie affedo, ex quo neccffe erit ut mens fentiat eundem dolorem. Et idem de quolibet alio fenfu eft putandum. Adverto denique, quandoqiiidem unufquifque ex motibus,qui fiunt in eâ| parte cerebri qua.> immédiate mentem afficit, non nili unum aliquem fenfum illi inpars,
|
eft
in pede,
hac in re melius polie excogitari,
fert,
nihil
eum
inférât qui, ex
omnibus quos
quàm
fi
inferre poteft, ad
hominis fani confervationem quammaximc & quàm frequentilîime conducit. Experientiam autem teftari, taies
elfe
omnes
fenfus nobis a iiaiurà inditos; ac
proinde
nihil
lentiain
bonitaiemque
4 Après
plane
iniiiK'ia, a
Li
in iis repcriri, qiiod
tcftetur.
ligne
[j" cdit.), iiiaix non dans la r 27 /" édiL. : imnitnfarn ajouté
—
lia,
non Dei po-
exempli caufà,
ai^anl De[{coiniiie ci-ijpri'x, p. l.
-ju),
— 28 Apres
lig}ie{i
•
cd.),
telleiiir,
mais non dans
,9<9,
à la la -y.
112
88
cùm
OEuvRES DE Descartes.
9Î-93.
vehementer & pra^ter coniuetudinem moventur, ille eorum motus, per fpinse dorfi medullam ad intima cerebri pertingens,ibi menti fignum dat ad aliquid fentiendum, nempe dolorem tanquam in pede exiftentem, a quo illa excitatur ad ejus caufam, ut pedi infeftam, quantum in fe efl, amovendam. Potuifîet verô natura hominis a Deo fie connervi qui funt in pede
ut
flitui,
ille
idem motus
menti exhiberet cerebro, vel 113
:
nempe
quatenus
locis intermediis, nihil
in cerebro
vel feipfum, efl in
5
quidvis aliud
quatenus
eft in
pede, vel in aliquo ex
'o
denique aliud quidlibet; fed aliud ad corporis confervationem seque convel
Eodem modo, cùm potu indigemus,qu3edam inde oritur ficcitas in gutture, nervos ejus moyens & illorum ope cerebri interiora; hicque motus mentem duxiiîet.
afficitfenfu
fitis,
quia nihil in toto hoc negotio nobis
utilius efl fcirc,
quàm quôd potu ad confervationem
valetudinis egeamus,
&. fie
de
i5
cjcteris.
quibus omnino manifeflum eft, non obflante immenfà Dei bonitatc, naturam hominis ut ex mente Ex
20
corpore compofiti non poffe non aliquando effe fallacem. Nam fi qua; caufa, non in pede, fed in alià quavis ex partibus per quas nervi a pede ad cerebrum tV
porrigunlur, vel etiam in ipfo cerebro,
motum
excitet qui
fentietur dolor
folcl excitari
tanquam
eundcm plane
pede maie affcdo,
25
in pede, Icnfufque naturaliter
cùm ille idem motus in cerebro non polfit nifi eundcm femper fenfum menti inferre, multoque frcqucntius oriri Ibleat a caufà quœ hcdit pedem, quam ah alla alibi cxillente, rationi confcntafalleiur, quia,
18 Après ctLicDs, a la lifine [2* édit,;, mais non dans la 1".
3o
Meoitatiûnes.
'jH^-
ncum
efl iii
pcdis poiius
—
quam
Sexta.
89
alterius partis
dolorem
ii^
menti fempcr exhibeat. Et H quando fauciLim ariditas,
non
conducat, fcd 5
quod ad corporis valetiidincm potus
ut folet ex co
ex contraria aliqua caufà oriatur, ut in
|
hydropico contingit, longe melius
quàm
lere.
11
contra Icmper
bene conflitiiium;
Atquc
'
illam tune lal-
cùm corpus
falleret,
efl
de reliquis.
fie
ha^e eonfideratio
plurimum
juvat,
non modo
omnes quibus natura mea obnoxia
ut errores 10
^S^
efl
ani-
efl
madvertam.fed etiam ut illos aiu emendare aut vitare facile pofïim.Nam fane,cum Iciam omnes lenfus circa ea, qu3D ad corporis commodum fpedant. multo fre-
quàm
quentius verum indicare
falfum. poliimque uti
femper pluribus ex iis ad eandem rem examinandam, & infuper memorià, qiuo priefentia cum pra^cefere
i5
dentibus conneclit,
(.<:
jam omnes ernon amplius vereri debeo ne
intelleclu: qui
randi caufas perfpexit;
ill^,quce miiii quotidie a Tenfibus exhibentur,rint falfa,
fcd hyperbolicx' ïo
liùi
fuperiorum dierum diibitationes,ut
dignje.ùmt explodendœ.
lumma
Pnvferiim
illa
quem a vigilià non diltinguebam; nunc enim adverto permagnum inter utrumque elle difcrimen, in eo quôd nunquam infomnia cum reliquis de fomno,
omnibus aclionibus 25
vitie
a
memoriâ conjungantur,
ea quie vigilanti occurrunt;
nam
fane,
fi
quis,
dum
vigilo, mihi
derepente appareret, flatimque poflea
pareret, ut
lit
nilTet,
in fomnis, ita fcilicet ut
nec quo abiret,
7
Après
a.
Tome
reliquis, à la ligue
\
,
Il
dif-
nec unde ve-
viderem, non immerito fpec,^12'
édit.)y
mais non dans
la 1
''.
p. i63.
Œuvres.
ut
12
115
OEuvRES DE Descartes.
90
H6
gs.
trum potius, aut phantafma in cerebro meo effidum, quàm verum hominem effe judicarem. Cùm verô ese res occurrunt, quas diflinde, unde, ubi, & quando mihi adveniant, adverto, earumque perceptionem abfque ullâ interruptione cum totâ leliquâ vitâ connedo, plane certus fum, non in fomnis, fed vigilanti occurrere. Nec de ipfarum veritate debeo vel minimum dubitare, fi, poflquam omnes fenfus, memoriam & intelledum ad illas examinandas convocavi, nihil mihi,quod cum cseteris pugnet, ab ullo ex his nuntietur. Ex eo enim quôd Deus non fit fallax, fequitur omnino in talibus me non falli. Sed quia rerum agendarum neceflitas non femper tam accurati examinis moram concedit, fatendum efl humanam vitam circa res particulares |
f?epe erroribus
mitas
ell
eflTe
obnoxiam,
agnofcenda.
&
naturse noAirse infir-
OBJECTIONES DOCTORUM ALIQUOT VIRORUM IN
PRytCEDENTKS MEDITATIONF.S CUM RESPONSIONIBUS AUTHORIS
PRIMyï
OBJECTIONES\
Viri Clarijjiiniy
Ul vidi vos oninino i/Uus aniini
cffc, ut
faipLi Domini
Cariejii pcnitius infpiciani, non dcbui luic in caufd viris 10
;////;/
undcqiiaqite aniicij/imis non obtcmpcrcirc
ivfo
videatis
&
quantum
quanti vos œjliman, tuni ctiani
vii'ihus nicis
&
ingcnio
défit, ut in
& minus-
plus\culum, Ji indigeo,
avietis
:
htm
ut
hoc
ut conjlct
pojleruvi
&
oncnfitis,fi non
fufficio.
EJi fane D. Cartefus, quantum animadvcrto, vir in-
i5
genii maximi fummœque modcfia.', quales vel ipfe amet,
f adft.
tatio,
aut mens fum.
iD
Pas
Cogito, inquit, ergo Ita.
fum ; imo
ipfa cogi-
Atqui, cogitando, ideas rerum
d'alinéa [i" et 2' édit.].
—
lô
Momus] Mfeuius
[i"
édit.).
Ces premières Objections sont de Caterus, prêtre d'Alkmaar, qui envoya à deux amis de Descartes, Bannius et Bloemaert. Voir t. III,
a.
les
Momus
p. 242,
1.
4
;
p.
265,
1.
20
:
p. 267,
1.
9
;
p. 272,
1.
27.
us
Œuvres
p2
me
in
de Descartes.
96-98-
habeo, ac imprimis ideam entis perfeéîijfimi
&
in-
autem caufa ego non fum, qui ejus rcalitatem objeélivam non œquo; ergo aliquid caufa ejus ejl meperfedius, ac proinde aliquid prœter me ejî, aliquid Etiam.
finiii.
me perfeélius Jïmpliciter
plexus,
&
&
Illius
eJî; aliquis
qui non quovis modo ens
incircumfcripte totum ejje
relut caufa anticipans,
ut
Jed in fe pariter comejl,
5
habet Dionys., de
divin, nom., cap. 8.
Hîc vero cogor paululum fubfiflere, nefatigcr nimium.
Jam enim ingenium mihi œfluat aio,
inflar fluéluantis Euripi:
10
nego, probo, refello iterum, diffentire a viro nolo,
Quant enim, quœfo, caufam idea requirit ? Aut fare quid idea fit. Efl ipfa res cogitata, quatenus objeélive efl in intelledu. Sed quid cfl effe ob\jeélive
affentiri non poffum.
119
Olim
intelleélu?
in
didici
cfl
:
ipfum aélum
intclleéliis
i5
per modum objcéli terminare. Quod fane exlrinfeca denominatio efl, & nihil rei. Sicut enim videri nihil aliud
quàm
efl
acliim vifwnis in
me
tendere, ita cogitari, aut
objeélive effc in intelleclu, efl mentis cogitationem in fe fiflere
& terminare;
quod, re immotâ immutatâque, quin
&
20
non exiflente, fieri potefl. Quid ergo caufam ejus inquiro,
quod aélu non
efl,
quod nuda denominatio
Et tamen, inquit magnum
iflud
&
nihil cfl?
ingenium,
quôd
haec
idea realitatem objedivam hanc vel illam contincat
potiùs
quàm
aliam, hoc profeclo haberc débet ab
quâ caufà'. Imo denominatio
C)
Pas
requiro
a.
efl,
a nullâ
aélu non
d'alinéa {i"édit.).
— i3
d" édit.).
Voir ci-avant,
p. 41,
1.
20-23.
:
realitas cfl.
ali-
enim objcclira pura
Caufa autem realcm in-
ipfa] igitur (i^édil.^.
— 21
incjuiro]
25
&
fluxum donat non
On.IECTIONES.
PRIM.f:
gS-qy.
acîualcm
Ergo
ncduin rcquiril.
habco, lantinn abcjl
lit
nie viajorcm,
&
guh>
120
fallcni afftgna.
folco
parce agcrc, fed quàni Lvgijfvne. idci.s
cxira cogitationem
meam
cnim curn
Illiid
omnibus, quod D. Carte/lus
Elfi fortalTe, inquit, talis
:
earum non
inJîniLini.
admodum; non
Ljuam illam. Opportune
dico de
eji
idca hanc rcalilatcm objeclivam potiùs conlineal
ciir Ihi'c
aniicis
non
aclii
idcas liahco, caufavi
At Ji idearum caufani non das,ralioncni
5
10
quod
ijîiid
proindc jclnalcm caufa} cjjïitxum non pal i-
recipit, ac
tu}\
illani
;
93
alui.s
unircr/îm de trian-
figura nullibi genliiim
cxidai, ncc iiiiquam extile-
tamcn profedo dcterminaia qua;dam cjus nafive cirentia, fivc Ibrma immutabilis 01- a;terna\
rit, c(l
tura,
EJI ncmpe xHerna i5
illa verilas,
Scap/hvn, fcapham c/jc,
e[fe,
&
qua' c.iufani non po/luLit.
niliil
Davum
nliud: Djvuui,
non OHdipuni. Si Lmien niotdicus ralmncni
iniper/eclio c/l
no/lri^qui
inlellccliïs
iujinilu\
e.\igii\
non
c/l
:
cùm cnim univcrfum quod ejl fimul & jemel uno complexv non comprehendat, bomim omne diridit & parlilur atque ;
20
itj,
ut
quod lotum parlurirc non
ctiam ajunt, inadœquate. \
Pergii porro vir
fcdus
lit
Atqui, inquit, quantumvis imper-
:
modus,.qiio res
ifteefl'cndi
intelledii per ideam, 25
potefl, fenfim concipit, aul,
cft,
cjh quia
non
ejl aélu,
ejl
la liisnc
i
'
cdit.
;i.
l'aj^o G-|,
1.
I\
l'.u'A' .11.
1
!
.
2
-II'..
-/.f-^-t-'j
ita
la ligne
aclu,
a nihilo ii"
édit.
.
ejl,
— 25
omnino id e/l
Apiws
in
nihil
clic potcil''. /Equivocatio
quod ens non
atque
4 Après infinitam, non à
objcdivc
non lamcn profcdo plane
ncc proindc a nihilo
Si cnim nihil idem
cil
cjl.
nihil
non a
potcll, à
121
Œuvres
p4
caufâ aliquâ: Si verà
de Descartes.
mhW fiéîiim
ens ralionis indigetanl, non
quod dijïinûc
&
aclu non
ideam,
effe
polTem,
Nempe,
an ego
libet,
ab
habens illam exifteret% nempe
ipfe,
nuUum
taie ens
procédât,
a quo elTem
inquit,
vel a parentibus, vel
caufari minime poiejî.
ùit
me perfeclioris
a quo idea entis ante dicit.
Il
quod vulgà
fed reale aliquid
eji nihil.
concipi quidem,
Sed ulterius quœrere
qiiid dicit.
El tamcn, quia folimi concipilur
conciyiliir.
cjl,
99-100.
immédiate
A me
?
&c. Atqui,
aliis,
ul
fi
a
fcilicet,
me
eflcm,
nec dubitarem, nec optarem, nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfediones, quarum idea
me efl,
aliqua in
mihi dediiTem, atque
ita
5
10
ipfemet Deus
eflem'\ Si verà ah alio fum, tandem ad illud deveniam
quod a fe eji; & ita de illo, idem quod de me, ejî argumcnîum^. nia demum ipfa il la via cjl. quam & S. Thomas
quam
ingredilur, 122
vocal viam a caufalitate cauf?c effi-
camque defumpfit ex Philofopho ;
cienitis'',
i5
de caufn idearum non Jint folliciti.
nifi
quod
ifii
Et forte opus non cral ;
quidni\enim Jlricle reclaquc inccdam? Cogito, ergo fum,
imo
ipfa
mens
&
cogitatio
fum. ab
tatio aut a feipfâ efl, aut
quo ? Si a fe
ejl,
ergo Deus
Illa
alio.
cjl
:
autem mens
&
cogi-
Si hoc, iflud porro a
quod enim a fe
ejl,
om-
nia fibi ipft facile dederit.
4 quidem] equidem
(/'' édit.).
—
a.
Ci-avani. p. 47,
29, à p. 48,
1.
b.
Pagi: 48,
c.
Page
d.
Summa
5o,
1. 1.
1.
14
idem omis
2.
3 à 10.
4-6.
totius
Theologia;
Ordinis Prœdicat., pars
I,
S.
Thoma: Aqi-inatis Doctoris Augelici 11 De Deo, an Deus sit ? An.
quxstio
.^
:
Secunda
via est
[Dcum esse. quinque vils probari ab Egmond. CID ID CXL.)
poicst.]
Vtrtim Deus sit? p. cietttis...
{/"édit.).
7,
col. 2
:
:
ex ratione causœ effi(Col. Agrippinœ.Coin.
20
PRiM^i Objectiones.
looioi.
Rogo virum
objecroque, ut avidum Leclorem,
minus inlelligentein,
je.
non
celet.
quod a fe
&
forte
Accipitur enirn a fe
nempc a fcipfo
duplici modo. Primo, pojitive,
ut a caufa;
fibique ipjî daret effe fuum, Jî prcvvio delecîu fibi daret quod vellet, haud dubie fibi omalqiic ita,
5
9^
nia daret, alque adeo
effet,
Deus
Secundo, accipitur a fe
effet.
négative, ut fit idem quod, feipfo, aul,
non ab
alio; atque
hoc modo, quantum inemini, ab omnibus accipitur.
Nunc 10
verà, fi aliquid a fe
modo probem
ifiud
efi,
id efi non ab alio, quo-
omnia complecli
& effe
infinitum ?
Jam
enim non audio,fi dicas :fi a fe efi, fibi facile omnia dediffet. Nec enim a fe efi ut a caufâ, nec fibi prœvium fuit, ut ante deligeret
Suarcm
ita i5
quod effet pofimodum. Scio me aliquando
audiviffe
:
omnis limitatio
enim limitata finitaque res fecliufque dare aliquid a fe
efi,
123
efi,
efi
a caufâ; idée
vel quia caufa
majus per-
aul quia non voluil; fi ergo non a caufâ, profeclo illimitatum efi
niliil poluit,
&
&
infinilu m. j
20
tio
Ego
verà non omnino acquiefco. Quid, fi enim limitafit ab intrinfecis principiis confiituentibus, hoc efi ab
ipfi
forma
&
effentiâ,
quam tamen nondum
infinitam e/fe
probafii, quantumvis a fe fit, hoc efi non ab alio? Sane,
calidum fi fupponas calidum confiituentibus calidum erit, 25
effe,
&
ex intrinfecis principiis
non frigidum,
gineris a nullo effe ifiud ipfum quod
efi.
Non
licet
ima-
dubito
D
Carlefio raliones non dee/Je, quibus fubfiituat illud qu d alii fortafiis
non fatis clare prœfiiterunt.
Tandem mihi cum nerali fiatuit 3o
:
iftud fane ens a.
Voir ci-avant,
viro convenit. Illud
pro régula ge-
quicquid clare diftinéteque cognofco,
verum p. 35,
1.
eft".
14-13.
hno quicquid\cogito. verum
124
Œuvres
96
Jam enim
ej}.
101-102.
a puero pêne chyineris omnibus
&
aquâ
enti rationis
de Descartes.
Nulh
igné interdiximus.
&
cuivis
namqiie po-
proprio objeclo dcviare potcjl : volunLia Ji movetur, in bonum tendit. Quin nec fenfus ipfi errant : vifiis tenlia a
enim videt id quod aurichalcum
aurum
vides,
videt, auris audit id
audit,
& Ji
5
bene vides; fed erras, ciim judicio tuo
decernis id quod vides. lia ut D. C. meritif-
ejje
fime omnem errorem judicio
Sed nunc ex régula
&
voluntati expenfum ferat.
quod
infcr
ijîâ
infinitum clare dijlinclcque cognofco;
&
quod
vole\bas. .itqui ens
crgo eus verum
cjl
10
nemo clarenc di/îmcleque cognofcis ens injlnitum ? Quid ergo fibi vult iritum ijlud & vulgo notum : infinitum, qiui infiniium, ell ignotum. aliquid. Interrogabit non
:
Si enim ego, ciim de Chiliagono cogite, Jiguram aliquam confufe mihi rcprcefentans
non chiliagomun ipfum di-
,
iS
flincle imaginer, aut cognofco, quia mille cjus latera non dijlinclc intueor, fane rogabil illc 125
:
quomodo infmitum
ut
&
non confufe tantùm cogitet, Ji injinilas ejus perjecliones, quibus confiai, clare & velut ad infinitum dijlinclc
oculum videre non pojfit?
ao
quod Janclus Thomas voluit. Cùm enim ncgajfct hanc propojitioncm pcr fe nolam ejjfe : Deus
Et Jorte
ijlud ejl
cft, objicil Jibi
ftendi
Deum
per
eft
effe, in
ex Damaj'ceno
:
:
quantum
a.
cil...] eft
Summa,
p. 6. col.
Deum effe cognofcere Deum
notum". El rejpondet aliquo communi, fub quàdam.
Deus
fcilicci
naturaliter nobis infertum 28
I.
exi-
naturaliter infeitaeft; crgo
fe
fione, in id
omnibus cognitio
:
etc.,
(]'' et 2' e\iil.
quastio
(Ouvrage
ii,
eft ert.
confu-
inquit,
hominis bcatitudo. .
Sed hoc,
inquii,
.
art.
i
:
Vtrum Deum
cité, p. 94, ii'jic
il..
esae ait
per
se
notum ?
25
Priale Objectiones.
ioi-.o3.
non
eft fimpliciter
non
cere venientem,
Petrus
lit
feéîijjimi, aut
& in génère fui
effe; ita
Deum
ultimi, aut etiam
lo
i5
cognof-
Deum fub
primi
entis
ratione
& per-
denique fub ratione compleélentis confufe
omnia, cognofci,fed non fub prœcifà ratione
enim
infinitus
efl,
& nobis
facile fie interroganti refponfurum
quod ex
ejje; ficut
cognofcere Petrum, quamvis
eft
veniens^, &c. Quajî dicat
communi, aut finis 5
cognofcere
97
quœ
illis,
exercitii
ignotus. Scia effe.
D. C.
Credo tamen
ego caufâ foliim allego, iftud
quod qusedam funt communes animi conceptiones, & per fe notae apud fapientes tantùm*^. Adeo ut mirandum non fit, fi multum interrogent qui plus fapere defiderant ; fique his rébus diuiius immorentur, quas utprimum totius negotii fundamentum inculcatas effe noverunt. & tamen fine magna invefiigatione Boé'tii
recordabitur
:
non intelligunt. îtaque permittamus. aliquis claram difiinûamque idcam
fummi & perfecliffimi ; quid inde promoves ulterius ? Nempe ifiud infinitum ens exifiere, idquc ita certo ut in eodem ad minimum certitudinis gradu habeat entis
20
Dei exiftentia apud
me
hadenus mathematicse repugnet cogitare
quo fuerunt adeo ut non magis fummè pertedum)
effe debeat, in
veritates*^
Deum
(hoc
:
eft
cui défit exiftentia (hoc eft aliqua perfedio), 25
gitare
montem
qui nunc
cedit,
cui défit
fortiori ago, libet paululum velitari, a.
Summa,
etc., quaestio
11,
art.
i
:
Vtriim
ut,
:
Deum
efi;
mihi, quia
cum
ciim vincendus
esse sit
per se notiim ?
p. 6, col. 2.
c.
Citation de Boècc, faite par S. Thomas, Voir ci-avant, p. 65, 1. 28-3o.
d.
Page 66,
b.
1.
Œuvres.
loc. cit.. p. 6, col. 2.
11-14. II.
co-
cardo
vallis''. Ibi totius rei
viéîum fe fateatur oportet
quàm
i3
i26
OEuvRES DE Descartes.
^8 127
Jîm,
I
Ac
io3-io5
nonnihil îamen diffcram quod\ vitare non pojjum. in
primis,
ctfi
modo
aulhoritate non agimus,fcd ra-
maximo ingenio videar reluclari, ipfinu poîiùs S. Thomain audilc. Objicit Jibi : intelledo quid fignifieet hoc nomcii Dciis, ftatim habetur quôd Deus eft; fignificatur enim hoc nomine id quo majus fignificari non potert. Majus autem eft quod eft in re &. in intelledu, qiiàm quod eft in intelledu tantùm undc ciim intelledo hoc nomine Deus ftatim fit in intelleclu, ïequitur etiam quod lit in rc^ Quod argumentimi in forma ita reddo : Deus ejl quo matione tanlùm, tamcn ne ex libidine
5
;
lo
Jus Jign[/tcari non pote/I; fed illud,quo majus Jignificari non polej't, includil exijîentiam ; ergo Deus ipfo nomine vel conceptufuo includil exijîentiam, ac proindefine exijlentiâ nec concipi, nec
ejj'e
Nunc, amabo
polefl.
vos,
nunquid
i5
D. Carte fîi? S. Thomas Deum ita définit: quo majus fignificari non poteft. D. C. vocat cum Ens Jumme pcrfcL^um; illo fane majus fignificari non poîef. S. Thomas fiihfumit : id quo majus fiip/uiii
128
hoc argumentum
gnificavi
non
majus aliquid
|
ejl
poteft, includit exiftentiam: alioqui eo
ncmpe
fignificari potefl,
id
20
quod etiam
A nunquid D. C. idem fubfumcre videtur?\Deus ef cns fumme perfeélum, atexijîentiam fignificatur includere.
t
qui ens fumnte perfeclum exi/leritiam includit, alioqui
fumme pcrfeélum iniclleclo
non
hoc nomine Deus ftatim
fequilur cl.am quôd
fit
in
potejl, involvatur exifcntia,
a.
Siinimaf etc., qu^siio
ii,
:
evi^o ciim
in ipfo intelle(5lu
re; hoc
ipfo concepîu cffentiali entis,
Idem Dominus Cartejius
Thomas
Infcrt S.
effet.
e/l.
eo ipfo
quod
25
fit,
in
quo majus fignificari non
fequitur illud ipfum eus
infcrt
:
art. :, p. 6, col.
atqui. inquit. i
;
ibiti.,
col. 2.
ex
cffe.
co
3o
Prim/E Objectiones.
'o5-io6.
quôd non poffum cogitare Deum
nifi
99 exiftentem, fe-
quitur exiftentiam ab eo efle infeparabilem, ac proinde
Thomas & fibi & D. Cartejio refpondeat : Dato, inqiiit, quod quilibet intelligat hoc nomine Deus fignificari hoc quod dicitur, fcilicet illud quo majus cogitari non potett, non tamen propter hoc fequitur quôd intelligat, id quod fignificatur per nomen, effe in rerum naturâ, fed in apprehenfione intelledûs tantùm. Nec poteft argui quôd fit in re, nifi daretur quôd fit in re aliquid, quo majus cogitari non poteft, quod non eft datum a ponentibus Deum non effe''. Ex quo ego quoque brcviter refponilliim
5
rêvera exiftere
^.
Nunc verà
S.
129
|
10
dco
:
ctiamfi detur ens fumme perfeclum ipfo nomine
fuo
importarc exijlentiam, tamen non fequitur ipfammet illam i5
rerum naturâ aclu quid
exijlentiam in
cum conceptu
cntis fummi
biliter eJfe\conjuné}um.
Dei
aélu quid
exijlerc; tune 20
nifi
ejfe,
&
enim
fed tantiim
effe,
conceptum exijlentiœ infepara-
Ex quo
non inferas exijlentiam
fupponas illud ens fummum aclu
omnes pcrfecliones,
&
liane
quoque
realis exi/lentia', aelu ineludet.
Ignofcitc,
Viri clarijfimi, lajfus
fum; ludam paululum.
Complexum hoc, Léo exiftens, utrumque includit, & quidem ejfentialiier, nempe Iconem & modum exijlentiœ: fi enim alterutrum demas, idem hoc complexum non 25
Nunc autem, nunquid ab œterno Deus
crii.
hoc compofitum
clare dijlincleque cognovit? Et nunquid idea hujus compofiti,
compojilum, utramque ejus partem e/fcntialitcr
ut
\
Hoc
involvit?
a.
Voir ci-avam,
p.
b.
Summa,
pars
dicendum
.
.
.
etc.,
nunquid
cjl,
66,
[\oz. cit.).
1.
I,
exijlentia de efj'cntiâ hujus
29. à p. 67, quaîstio
1.
11; art.
3. i,
p. 6, col. 2
:
Ad
sd-undum
130
OEuvRES DE Descartes.
lOO compofiti
Léo exiftens
ejl,
Et tamen
?
Dei,diftinéla,inquavî,cognitio
106-107.
dijiinéîa cognitio
Dei ab œierno nonnecejfa-
rio un^cl alterutram partein hujus compofiti effe, nififup-
ponas ipfum compofitum ejfe: tune enim ejfentiales fuas perfecliones omnes, ac proinde etiam aélualem exijîentiam cognofcam ens futn-
involvet. Ita quoque, etiamfi dijîinéle
mum, & tiali
licet ens
fumme perfeélum
in
concepiufuo
e/fen-
exijîentiam includat, non tamen fequitur exijîentiam
modo
aélu quid
eJfe, niji
fupponas ens iîiudjummum
tune enim, ut omnes fui perfeéîiones,
Jîentiam aélu
feclum
De
in cludet.
exijîere aîiunde
dcfatigavit,
Atque
ita
probandum
ita
ejje;
etiam hanc exi-
10
ens illud Jumme pererit.
animœ, ejujque dijîincîione a corpore,pauca
e[fentiâ
dicam. Fateor enim,
magnum
ijîud
ingenium jam
pêne
nifiii
poj/im. Dijîinclionem
ut uîteriiis
ita
me i5
corpore, Jî Jit, videtur probare ex eo quàd dijîincle & Jeorjiin concipi pojfint. Ubi virum doclijjimum
animœ 131
5
a
cum Scoto committo alio diftincle
&
:
dicit ipje
feorfim concipiatur, fufficere didinc-
tioncm quam \ocatformaietn
diam ponit
ad hoc quôd iinum ab
inter realem
&
& objeclivam, quam me-
rationis.
Atque
ante
ita dijîinguit
& ejus mijericordiam habcnt enim, omnem operationem intelledûs rationes
ju/îiliam divinam inquii,
ibrmales diverfas,
:
ita ut
tamen non fequitur concipi potefl, ergo
:
&
jam tune una non
fit
alia;
&
feorfim juflitia a mifericordià feorfim exiftere.
Sed omnino video me epijîolœ modum
exccjjijjc.
Hœc
funl quœ de propojîtâ re dicenda habui. Vos verd, Cîarij/imi Viri, difpicite
quid meiius
i3 effentià] exillentiâ {i"édit.).
{!"
cl j' édit.).
20
effe judicctis.
— 16 Après
exirtere,
Si a
non à
me
la ligue
23
Prim.î;
I07-I08.
Jîatis, facile in pojleruvt
Responsiones.
ioi
Doininum de Cartes amicitiâ obruemus, ne maie me
dixerim. Si ah
Jit habiturus,Jî paululum ei
illo ejlis,
manus
beniius, ne iterum vincar.
do, viclus
contra-
fum, idque
li-
Valeîe.
RESPONSIO^ AUTHORIS
5
132
AD PRIMAS OBJECTIONES.
Viri Clariffimi*',
Fortem fane adverfarium mihi concitaftis, cujufque ingenium & doélrina multum mihi negotii facefTere 10
potuifTent, nifi pius
& perhumanus
Theologus
Dei
caufe, ejufque etiam qualicunque patrono, favere ma-
quàrn illam ferio impugnare. Sed quamvis ifta in eo prcevaricatio perhonefta fit, non tamen a^que in luiffet,
i5
me collufio effet laudanda; ideoque hîc malo ejus in me juvando artificium exponere, quàm velut adverfario refpondere.
Imprimis prœcipuam
meam
rationem ad exiften-
tiam Dei probandam paucis complexus eft, ut tanto melius ledorum mémorise inhsereret, iifque breviter 20
conceffis quae fatis clare demonftrata effe judicavit,
atque
ita
quifivit a a.
b.
authoritate fuâ firmatis, in illud
quo
difficultas prsecipua
Voir t. III, p. 340, 1. 9. Dcscartes s'adresse à ses deux amis, Bannius
servi d'intermédiaires entre lui et Caterus.
unum
in-
dependet, nempe
et
Bloemaert, qui avaient
133
Œuvres
I02
de Descartes.
tos-.og.
quidnam hîc per nomen ideœ intelligendum fit, & quam caufam ifta idea requirat. Scripû autem ideam e/Je ipfam rem cogitatam, qiia:
tenus cjl objeclive in intelleclu; quse verba plane aliter
quàm a me dicantur, fingit a fe nem det illa clarius explicandi. in intelleclu, ejî
intelligi,
j
ut occafio-
EJfe, inquit, objeclive
ipfum aéïum intellecîûs per
modum objeûi
îerminare, qiiod tanîiim extrinfeca denominatio
&
ejl,
ni-
Ubi advcrtendum, illum refpicere ad rem ipfam tanquam extra intelledum pofitara, ratione cujus efl fane extrinfeca denominatio quôd ût objeclive in intelleclu me autem loqui de ideâ, qure nunhilrei,
5
(S'c".
lo
;
quam
eft
&
extra intelleclum,
ratione cujus
effe
ob-
non aliud fignifîcat quàm effe in intelledu eo modo quo objecla in illo effe folent. Ita, exempli gratià, fi quis quaerat quid Soli accidat ex eo quôd fit
jeclive
objeAive in accidere
ei
meo nifi
optime refpondetur nihil extrinfecam denominationem, quôd intelleclu,
nempe operationem 134
intellecîûs per
modum
objecli ter-
minet. Si autem de ideâ Solis quceratur quid
rcfpondeatur illam
effe
objeclive in intelledu,
fum folem quatenus
|
fit,
rem cogitatam, quatenus
nemo
& efl
intelliget illam effe ip-
denominatio intelleclu, ù^mûcabit ejus
neque ibi, objeélive ejje in operationem per modum objecli terminare, fed in intelledu eo modo effe quo folent ejus objeda, adeo ut idea folis fit fol ipfe in intelledu exiftens, non quidem formaliter, ut in cœlo, fed objedive, hoc eft eo modo Après requirat, non à
ligne [i" et 2' édit.). a.
Voir ci-avant,
la
— 8 extrin-
p. 92,
1.
20
in eo extrinfeca ifta
eft;
2
i5
14-17.
feca] intrinicca (i" et 2' édit.);
corrigé à l'errata (i"
édit.).
25
PrIM^ ReSPONSIONES.
lOg-Mi.
quo objeéla
IOJ
in intelledu elle folent; qui fanejefTendi
modus longe
imperfeclior
eft
quàm
quo
ille
res extra
intelledum exiftunt, fed non idcirco plane nihil
jam ante
ut
fcripli.
Cùmque
5
îionem in
ell,
dodiffimus Theologus dicit effe œquivoca-
illis
verbis, videtur
me ejus,quam mox no-
monere voluiffe, ne forte illam ignorarem. Ait enim primo, rem ita exiflentem in intcUedu per ideam non effe ens aélu, hoc eft non effe quid extra intelledum pofitum; quod verum eft. Deinde ait etiam eandem 7ion cjfe ficïum quid, five ens rationis, fed reale
tavi,
10
aliquid,
id
quod dijlinde concipilur ; qui|bus verbis omne
quod affumpfi
lïim concipilur, i5
idea
&
eft,
&
non
Sed addit tamen, quia fonon acîu efl, (hoc eft, quia tantùm admittit.
res extra intelledum
quidem, at caufari minime
pojfe'',
hoc
digere ut extra intelledum exiftat
20
machinée
fi
fummo
quseri poteft faciet,
fi
eft
caufà non in-
quod
;
fateor, fed
& de
hac folà quiequis habeat in intelledu ideam alicujus
fane indiget caufâ ut concipiatur, ftio eft. Ita
pofita) concipi
artificio excogitatac,
quecnam ejus
idese
fit
meritô profedo
caufa.
Neque
quis dicat illam extra intelledum nihil
fatiseffe,
nec proinde poffe caufari, fed tantùm concipi; nihil
enim aliud hîc quœritur quàm quae 2 5
cipiatur.
Neque etiam
fit
caufa quare con-
fatisfaciet qui dicet
intelledum
ipTum effe ejus caufam, nempe ut fuœ opcrationis de hac enim re non dubitatur, fed tantùm de caufà ar;
j
tificii
objeclivi
4 Après a.
quod in.eà
fcripli, )ion
eft.
Nam quôd hxc
à la ligne (/" et 2" édit.].
Voir ci-avant pour tout ce passage,
p. g'i,
1.
22, à p. 94,
1.
4.
idea
135
.
m-m.
OEuvRES DE Descartes.
I04
machinse taie artificium objedivum contineat potius
quàm
136
hoc profedo habere débet ab aliquâ caufâ; eftque idem refpeélu hujus artificium obje clivum, quod refpedu idese Dei realitas objectiva. Et quidem hujus artificii caufa varia poteft affignari vel enim eft realis aliqua talis machina prius vifa, ad cualiud
,
:
jus fimilitudinem idea ifta formata
chanicse fcientia, qucC eft in
magna
illo
eft,
vel
magna Me-
intelledu, vel forte
ope etiam
ingenii fubtilitas, cujus
fine prseviâ
Notandumque omne
fcientia potuit illam invenire.
5
ar-
lo
tantùm objedive, neceffario effe debere in ejus caufâ, qualifcunque tandem illa fit, vel formaliter, vel eminenter. Et idem etiam de realitate objectiva, quae eft in ideâ Dei,efte putandum. tificium,quod in ideâ
In
quonam verô
illâ eft
hsec ita erit, nifi
exiftente? Sed vidit optime hsec
Deo
in
omnia
realiter
i5
vir perfpicax,
ideoque fatetur peti poffe, cur hœc idea hanc realitaîem objeélivam potius contineat
refpondit primo
:
137
exijîat,
illam^, eique quaeftioni
de ideis omnibus idem
de ideâ trianguli; nempe,
gentium
quàm
effe
etjî
effe
quod fcripji
forte triangulum nullihi
20
tamen ejus determinatam quandam
naturam, Jîve ejjentiam, Jive formam iinmutabilcm & œternam. Atque illam ait caufam non pojîularc Quod ta.
men non guli
fit
fatisfacere fatis vidit;
immutabilis
&
aeterna,
quaerere licet cur ejus idea
fit
enim natura triannon tamen ideo minus etfi
in nobis.
Ideoque fub-
junxit Ji tamen mordiciis rationem exigercm, cjff'e imperfeéîionem intelleélûs nojîri, ôc. Quâ refponfione non :
quàm nihil verifimile a me voluerint dilVc
aliud videtur fignificare voluifte,
hac de re refponderi ab a.
Voir, pour ceci
et
iis
qui
ce qui suit, ci-avant, p. 93,
1.
5-2
1
25
Prim^ Responsiones.
"2-"3.
10^
tire.Neque enim profedo magis probabile eft caufam, cur idea Dei fit in nobis, efle imperfedionem intel-
ledûs 5
10
i5
20
quàm imperitiam
noftri,
artis
mechanicae elle
caufam cur machinam aliquam valde artificiofam potius quàm aliam imperfediorem imaginemur; nam plane ex adverfo, fi quis habeat ideam machinse in quâ omne excogitabile artificium contineatùr, inde optime infertur ideam iftam ab aliquà caufâ profluxiffe, in quâ omne excogitabile artificium reipfâ exiftebat, etiamfi in eâ fit tantùm objedive; eâdemque ratione, cùm habcamus in nobis ideam Dei, in quâ omnis perjfedio cogitabilis continetur, evidentiffime inde concludi poteft, iftam ideam ab aliquâ caufâ pendere, in quâ omnis illa perfeclio etiam fit, nempe in Deo rêvera exiftente. Neque fane in uno major difficultas quàm in altero appareret, fi,quemadmodum omnes non funt periti mechanici, nec idcirco idcas machinarum valde artificiofarum habere poffunt, ita etiam non haberent omnes eandem facullatem ideam Dei concipiendi fed quia illa omnium mentibus eodem modo eft indita, nec advertimus un;
quam nobis
aliunde
quàm
a nobifmetipfis advenire,
ad naturam noftri intelleclûs pcrtinere fupponimus. Et 25
quidem non maie,
fed aliud quid
omittimus quod
quo tota vis & lux hujus argumenti dependet, nempe quôd hœc facultas ideam Dei in fe habendi non poflet efle in noftro intelledu, fi hic' intelleclûs tantùm eflet ens finitum,
pntcipuc
v'<
a.
eft
confiderandum,
appareret] apparet {i" Voir-t. III, p. 273,
ŒuvRts.
II.
1.
4,
Oi;
a
édit.,.
de cette édition. 14
138
OEuvRES DE Descartes.
io6
ii:i-ii4.
ut rêvera efl,nullamque habcret fuî caufam qu^e effet
i39
Deus. Idcoque ulterius inquifivi, an ego pojfem exijîere, Ji Deus non exijîeref-, non tam ut diverfam a prœce-
quàm
denti rationem afferrem,
ut
eandem ipfam
ab-
folutiùs explicarem.
Hîc vero
me
vir
5
nimis officiofus in locum invidiofum
confert enim
adducit;
quodam
Thoma &
meum argumentum cum
defumptum, ut ita veluti rationem exigat, cur, cùm eandem quam illi viam effem ingreffus, non tamen in (omnibus eandem alio
ex S.
Ariffotele
fim fecutus; fed pcrmittat, quœfo, de aliis
atque eorum tantùm, quœ ipfc
fcripfi,
me
lo
tacere,
reddere ra-
tionem.
Primo itaque^ non defumpfi meum argumentum ex eo quod viderem in ieniibilibus effe ordinem five fueceffionem quandam caufarum efficientium; tum quia Deum exiflere multo evidentius effe putavi, quàm ullas res fenfibiles; tum etiam quia per iftam caufarum fucceffionem non videbar aliô poffe devenire, quàm ad impcrfeclionem mei intellcclûs agnofcendam, quôd ncmpc non poffim comprchendere quomodo infinité taies caufcC fibi mutuo ab seterno ita fuccefferint, 140
nulla
ut
fuerit prima.
Nam
i5
20
certe, ex
eo quod iffud non poffmi comprchendere, non fequitur aliquam
primam
effe
debere, ut neque ex eo quod
non poffnn etiam comprchendere infmitas diviûuncs in quantitate finità, ita
i3
a.
fequitur aliquam dari ultiinam,
ut ulterius dividi Après rationem, non à Ci-avanl, p. 48,
1.
1-2.
non
poiîit
la ligne
[1"
;
led taniùm lequilur
et 2'
cdiL).
25
PrIM/E ReSPONSIONES.
ii4-"!>-
meum,
non capere infinitum. Itaque malui uti pro fundamento mese rationis exiftentiâ meiipims, quse a niillà caufarum ferie dependet, mihique tam nota eft ut nihil notius efle poffit & de me non tam quœfivi a quâ caula olim eflem produélus, quàm a quâ tempore prœfenti conferver, ut ita me ab omni caufa|rum fucceflione liberarem. Deinde non qusefivi quse fit caufa meî, quatenùs confto mente & corpore, fed prcccife tantùm quatenùs fum res cogitans. Quod puto non parum ad rem intelleclum
5
10
I07
qui eft finitus,
;
pertinere
me
:
nam
potui longe melius a prœjudieiis
fie
naturœ lumen attendere, interrogare meipfum, ac pro certo affirmare nihil in me, cujus liberare, ad
modo fim quàm fi, ex
nullo i5
eft
quod plane aliud eo quôd videam me à pâtre genitum
confcius, efte poiïe^;
patrem etiam ab avo effe confiderarem d quia, inparentum parentes inquirendo,nonpoftemprogredi in infinitum, ideo ad finem qucerendi faciendum ftatuerem aliquam elfe caufam primam. efte,
20
(
;
tantùm quœfivi qucc
Pr?eterea n )n
fit
caufa meî,
quatenùs fum res cogitans, fed maxime etiam i!^ prsecipue quatenùs inter cœteras cogitationes ideam entis
fumme
me
perfedi in
animadverto. Ex hoc enim uno tota vis demonftrationis meee dependet primo, elfe
:
25
quia in
illâ
continetur quid
ideà
me
quantum
a
Logicse'',
de nullà
poteft intelligi
unquam
7 Api'ès liberarem, non à la liffne
a.
b.
{i"et 2'édit.).
Voir Voir
—
19
t.
III, p. 273,
1.
t.
III, p. 272,
I.
i
Après i
,
25.
fit
Deus, faltem
&, iuxta legcs verse re quseri débet an fit, nifi ;
primam, même remarque. 26-27 Los'cœ xercc (/"
de ceiîe édition.
—
édit.).
i4i
5
OEuvREs DE Descartes.
io8
hs-hô.
prius quid fit intelligatur; fecundo, quia
illa ipfa eft
quae mihi dat occafionem examinandi an fim a me, vel
ab
alio,
& defedus meos agnofcendi modo aliquam
docet non
eft quae
;
ac poflremo, eiîe
meî caufam,
fed prœterea etiam in caufâ illâ contineri
fediones, ac proinde illam
Denique non 142
Deum
illa
omnes
per-
effe.
dixi impoffibile efle ut aliquid fitcaufa
ipfius;
efficiens
fui
quando
reftringitur
etfi
enim aperte
id
verum
fignificatio
efficientis
ad
fit,
illas
caufas quee funt efFedibus tempore priores, vel quae
non tamen videtur in hac tum quia nugatoria quseftione ita effe reftringenda quseftio effet quis enim nefcit idem nec feipfo prius, nec a feipfo diverfum effe poffe ? tum etiam quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requiri ut tempore prior fit fuo effedu nam contra, non proab
funt
ipfis
5
lo
diverfse,
;
:
1
;
quandiu producit effedum, nec proinde lUo eft prior. Didat autem profedo lumen naturse nullam rem exiftere, de quâ non liceat petere cur exiftat, five in ejus caufam efficien-
prie habet rationem caufse, nifi
tem inquirere,
aut,
poftulare; adeo ut,
dammodo
20
non habet, cur illâ non indigeat, fi putarem nullam rem idem quo-
fi
effe poffe
erga feipfam,quod
eft
caufa
effi-
ciens erga effedum", tantum abeft ut inde conclude143
rem aliquam
effe
caufam primam, quin
6 Apres tKt,nonàlaligne{i" 21 inquirere effi-
et -y édil.).
—
—
24 Après cientem {i" édil.). cffedum] [Notandumcll per haec. verba nil aliud inteliigi quàm a.
Voir
t.
III, p. 335.
1.
n.
e coi)trà|ejus
quôd alicuius rei elfentia talis efle poffît vt nuUà caufâ efficiente indigeat ad cxiflcndum]
[i"
édit.).
ajouté
25
ReSPONSIONES.
PRLVIyC
II6-II7.
OÇ
I
quœ vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem, & ita nunquam ad ullam omnium primam deveipfms,
nirem. Sed plane admitto aliquid effe poffe, in quo
& tam
tanta 5
inexhaufta
potentia, ut nullius
Nam quemadmodum,
cffe intelligo.
etiamfi fuiflem ab seterno ac proinde nihil
a fe
mutuo
non
fequi
me mox
futurum,
nifi
aliqua caufa
etiamfi
me conservât, efficientem appellare Deus nunquam non fuerit, quia tamen ille :
non nimis imUbi tamen eft notandum,
ipfe ell qui fe rêvera confervat, videtur
proprie dici poffe /wf caufa.
non
intelligi
uUum
confervationem quse
fiât
per pofitivum
tantùm quôd Dei effentia fit talis, ut non poflit non fempcr exiftere'\ Ex quibus facile refpondebo ad diflindionem verbi a fe, quam dodiflimus Thcologus monuit effe expliqui, non nifi ad propriam & Etfi enim ii candam caufre efticientis infiuxum,fed
'^
''.
flridam
efficientis fignificationem attendentes, cogi-
tant impoffibile effe, ut aliquid 25
me
non dubitarem
illam caufam, quse
20
prius
quôd jam fim
fejungi polie, atque ita ex eo
quafi rurfus efficiat fingulis momentis,
ita,
me
nihilominus, quia confidcro temporis partes
extitiflet,
i5
unquam
ope eguerit ut exifteret, neque etiam nunc egeat ut confervetur, atque adeo fit quodammodo fui caufa;
Deumque talem
lo
fit
ipfius,
nuUumque
fit
caufa efficicns fui
hic aliud caufœ gcnus efiicienti ana-
logum locum habere animadvertunt, non 1G-19
non
[Notandum etiam
hic
lluxum...
cxi-
intelligi...
a.
Voir
b.
Ci-avant,
c.
Tome
t.
III, p. 335, p. gS,
1.
III, p. 336,
1.
19,
uertant (/"
a p. 336,
1-8. 1.
(icrc] {1" édit.).
4-21.
1.
3.
foleant aliud
—
ec/;7.).
26 animad-
144
no
OEuvREs DE Descartes.
117-119.
intelligcrc,cùm dicunt aliquid a Je eïïe, nullam habcat caul'am fi tamcn iidem :
potins
quàm ad vcrba
quàm quôd
j
ad
ipfi
rem
velint attcndere, facile adver-
tcnt negativam vcrbi a fc acceptionem a folâ intelle-
dùs humani imperfedionc procederc, nullumquc in rébus habere rundamcntum quandam vero aliam effe polltivam, quœ a rerùm veritate petita eft, & de quâ folâ meum argumentum proceffit. Nam fi, exempli
5
:
gratiâ, quis putet
corpus aliquod a
aliud intelHgit qiiam nullam
i45
non neque
fe effe, forte
caufam habere
:
hoc ob pofitivam ullam rationem affirmât, fed négative tantùm, quia nullam ejus caufam agnofcit. Atqui hoc imperfedio quccdam in eo eft, ut facile expcrietur poftea, fi confideret partes temporis unas ab aliis non pendere, ncc proindc, ex co quôd illud corpus fupponatur ad hoc ufquc tempus a fe fuiiïe, id eft fine caufà, hoc futficere ut etiam in pofterum fit futurum,
10
|
nifi
aliqua potcntia in eo
fit
ipfum continuo
vcluti re-
produccns tune enim,vidcns talem potentiam corporis nullam reperiri, ftatim inde colliget ;
fe
non
cfiTe,
fumctque hoc verbum
modo, cùm dicimus Dcum
a fe
fenfus
fit,
caufà cur
nullam
effe
five
cur
fit,
attendcntefque ad
ita
perfeveret,
immcnfam
t*^
iftud a
20
poiTumus quidcm fcilicet ut tantùm
ejus caufam; fed, cfiTe
in ideâ
a fe pofitive. Simili
efiTe,
etiam intelligcre iftud négative,
i5
|
fi
prius de
inquifivimus,
25
incomprehenfibilem
potentiam qua: in ejus ideà continetur, tam exuperantem illam agnovimus,ut plane fit caufa cur ille elTe perfeveret nec alia prxter ipfam eftc pofilt, dicimus
Dcum
a
maxime
fe
efife,
pofitive.
non amplius négative, fed quamQiiamvis cnim diccre non opus fit
3o
III
PRIMiE ReSPONSIONES.
II9-I20.
illum efle caufam efficientem fui ipfius, ne foiite de verbis difputetur, quia
quôd nullam a
fe
tamen hoc, quôd a
pimus, nobis omnino
modo idem
immenfitate
pofitive
gare, an 10
;
licet cogitare
five
fui efFeélûs,
efle perci-
quodamquod caufa
illum
prœftare refpedu fui ipfius
refpedu
efficiens
fit,
diverfam habeat caufam, non a ni-
hilo, fed a reali ejus potentia^ 5
fe
146
ac proinde effe a feipfo
licetque etiam unicuique feipfum interro-
eodem
fenfu
a fe
fit
;
cùmque nullam
in fe
invenit potentiam,qu3E fufficiat ad ipfum vel per
mentum temporis confervandum, mérite
mo-
concludit fe
&
quidem ab alio qui fit a fe, quia cùm de tempore prsefenti, non de prseterito vel futuro', quœftio fit, non poteft hic procedi in infinitum quinimo etiam hic addam, quod tamen ante non fcripfi, nequidcm ad fecundam uUam caufam deveniri, fed omnino illam,in quà tantum potentiœ eft ut rem extra effe
ab alio
;
;
i5
politam confervet, tanto magis feipfam fuâ pro-
fe
|
priâ potentià confervare 20
^,
atquc adeo a
Cùm autem d'ichur omiicm rem quidem veram puto !
^\
liniilationem ejje a cjufâ'^,
intelligi,
fed verbis
minus nam,
non folvi proprie loquendo, limitatio eft tantùm negatio ulterioris perfeclionis, quœ negatio non eft a caufà, fed ipfa res limitata. Etfi autem verum fit, rem omnem effe limitatam a caufâ, per fe tamen non patet, fed aliunde eft probandum ut enim optime refpondet fubtilis Theologus, putari poteft rem unamquamque hoc vel propriis exprimi, ditficultatemque
25
ie effe
;
;
Voir t. III, p. 27?, 1. 16. Voir à la suite de ceci, dan? qui ne se trouve en latin ni dans c. Voir ci-avant, p. 95, 1. 14. a.
b.
la la
traduction, un paragraphe important, première édition ni dans la deuxième.
m
Œuvres
112 illo
modo
turam, ut
de Descartes.
uo-isi.
effe
limitatam, qùia hoc attinet ad ejus na-
eft
de naturâ trianguli quôd non pluri-
bus lineis conftet quàm tribus. Per mihi videtur, omne id quod eft, vel a fe tanquam a caufâ; nam,
fe
autem notum
efle a-caufâ, yel
cùm non modo
cxiften-
5
tiam, fed etiam exiftentiae negationem intelligamus, nihil
poftumus fingere
ita efle
a
ut nulla danda
fe,
quàm non
fit
hoc eft ut illud afe non debeamus interpretari tanquam a caufâ, propter exuperantiam poteftatis, quam in- uno Deo ratio cur potius exiftat
lo
demonftratur.
efle poffe facillime
148
exiftat,
Quod deinde mihi concedit%etiamfi fane dubitationem non admittat, tam parum tamen vulgo confidcratur, & tanti eft momenti ad omnem philofophiam e tenebris eruendam, ut, dum illud authoritate fuâ confirmât, me in inftituto meo multum juvet. Prudenter verô hic qu3erit,a;z clare & dijîinclc cognof-
i5
enim objcdionem iftam prœvenire tam fponte tamen unicuique obvia eft,
cam infinilum
^"
etfi
;
conatus fim,
ut operse pretium
fit
ad illam fulius refpondere. Itaquc
20
imprimis hîc dicam infinitum, quà infinitum eft, niillo quidem modo comprehendi % fed nihilominus tamen intelligi,
quatenus aliquam rem talem fint reperiri, eft
12 dtfinde omis
eft"e,ut nulli
eàit.
,
ré-
Hic vcn»
17
prudenter i"édil. Jesmots Hic a.
Page 95,
1.
b.
i'aijc
1.
c.
Voir
i)f'),
I.
plane ineâ limites pof-
vcrô liclaut donnés que rcita. .1
—
I
1
-2.
2j}.
1.
-ib
la litrne
28.
III, p.
intclligerc
clare intelligere illam eife infinitam.
/'
—
tabli à ierrala.
& diftinde
fcilicet clare
24, de celle ôdition.
par
Ver-
Après inlinitam, non i"
et :j'e'dit.).
25
PRIMiE ReSPONSIONES.
I2I-I2Î.
II
J
quidem hîc diflinguo inter indefinitum & infinitum, illudque tantùm proprie infinitum appelle, m quo nullâ ex parte limites inveniuntur quo fenfu folus Deus eft infinitus; illa autcm, in quibus fub aliquâ tantùm ratione finem non agnofco, ut extenûo fpatii imaginarii, multitudo numerorum, divifibilitas partium quantitatis, & fimilia, indefi\nita quidem appello, non autem /n^n/Va, quia non omni ex parte finecarent^ Prseterea diftinguo inter rationem formalem infiniti, five infinitatem, & rem quœ eft infinita; nam quantum ad infinitatem, etiamfi illam intclligamus elfe quàm maxime pofitivam, non tamen nifi négative quodam modo intelligimus, ex hoc fcilicet quôd Et
:
5
10
i49
|
nullam limitationem adveriamus; ipfam verô rem,quct eft infinita, pofitivc quidem intelligimus, fed in re
i5
non
hoc eft non totum id,quod in eà intcleft,comprehendimus. Sed,quemadmodum in
ada.'quate,
ligibile
mare oculos convertentes,
gamus nec immenfam 20
cimur tamen
etfi
non totum
vifu attin-
ejus vaftitatem metiamur, di-
illud videre
;
& quidem
fi
eminus
refpi-
ciamus, ut quafi totum fimul oculis compledamur,
non videmus
nifi
confufe, ut etiam confufe imagina-
mur chiliogonum, cùm omnia 25
fimul ejus latera
com-
pledimur; fed fi cominus in aliquam maris partem obtutum defigamus, talis vifio efl!e poteft valde clara
&
diftinda, ut etiam imaginatio chiliogoni,
fi
tantùm
unum aut alterum ejus latus fe extendat fimili ratione, Deum ab humanâ mente capi non pofte, cum ad
:
I
8 Après carent, non à la ligne {i"
a.
Voir
t.
III, p. 273,
Œuvres.
II.
1.
et 2' édit.),
27. i5
150
OEuvRES DE Descartes.
114
omnibus Theologis concedo
1J2-123.
& nequidem
;
etiam di-
flinde poffe cognofci ab iis,qui totum fimul conantur
animo compledi, & tanquam e longinquo refpiciunt quo i'enfu dixit S. Thomas, loco citato, Dei cognitionem fub quâdam tantùm confufione'' nobis inell'e. Qui autem ad fmgulas ejus perfeéliones attendere, illafque non tam capere quàm ab ipfis capi, & intelleâ:ûs fui vires omnes in iis contemplandis occupare conantur, illi profeélo multo ampliorem facilioremque materiam clarse & diftindae cognitionis in eo inve:
5
|
niunt,
quàm
in ullis rébus creatis.
Neque hoc
ibi
negavit S. Thomas, ut manifellum
Deum
ex eo quôd, articulo fequenti^',
&
cxiftere
Ego autem, ubicunque
(Irabile elle affirmet.
efl
demon-
dixi
Deum
non nifi de hac finitâ & ad modulum ingenii nollri accommodatà cognitione intellexi. Neque etiam ad veritatem eorum quie chire
151
10
dillincle poffe cognofci,
opus fuit, ut fa|ciic apparebit fi advertatur duobus tantùm in locis me hoc dixifîe nempe ubi queellio erat " utrum in ideà, quam forma-
i5
aiTerui, aliter intelligere
:
mus de Deo,
aliquid reale
'',
vel fola rei negatio
tineatur, ut forte in ideà frigoris nihil aliud efl
20
con-
quàm
negatio caloris, quà de re nullum dubium efle poteit;
&
ubi aflerui
"
exiflentiam ad rationem Entis
perfedi non minus pertinere, 1
1
Après
creatis,
a.
Voir ci-avant,
h.
Summa,
trabile? (loc.
eic.j
p. 96,
pars
cit., p.
c.
Ci-avant, p. 46,
d.
Voir
e.
III.i'p.
non à 1.
I,
ad ra-
26-27.
quxsiio
11,
an.
2
6, col. 2, et p. -\ col. 1.
tria latera
la ligne (/"' et 2' e'dit.).
14.
274, 1. 3. Ci-avant, p. 65, l. 2?. t.
quàm
fummc
:
Vtrum Deum i).
exse sit
démons-
25
Prim/E Responsiones.
123-114-
I I
^
tionem trianguli, quod etiam poteft abfque adsequatâ Dei cognitione
intelligi.
unum" ex meis argumentis cum alio ex S. Thomâ, ut me veluti cogat oftendere quse major vis in uno quàm in altero reperiatur. Atque hoc videor fine magnâ invidiâ facere pofie, quia nec S. Thomas argumento illo ufus efl tanquam fuo, nec idem concludit quod meum, nec denique uUà hîc in Confcrt hîc rurfus
5
|
ab Angelico dodore diiïentio. Quœritur enim ab
re 10
Deum
notum fecundum nos, hoc eft an unicuique fit obvium quod negat, & merito. Argumentum autem, quod fibi objicit, ita poteft ipfo,
an
efle
fit
per
fe
;
proponi
telligitiir id i5
efjc
qiiàm
intelleélu,
e/fc
tantiim; ergo, intellcclo quid fignijîcet hoc intelligitur
Dcum
20
:
rc
cffc in
manifcftum vitium builî'et
j
Deus,
quo majusjignificari non poteji; fed
&
rc,
in
quid fignificcl hoc nomen
Intellcéîo
:
in
&
in
in
cjl
in-
ma jus
intcllcûu
nomen Deus,
intelleélu
^.
Ubi
cft
forma; concludi cnim tantùmde-
cigo, intellcclo quid Jîgnijicct hoc
nomen Deus,
&
in intelleélu;
intelligitur Jignificari
Deum
e[je
in rc
quod verbo fignifîcatur, non idco apparet cffe verum. Meum autem argumentum fuit talc. Quod atqui
& diftinde intelligimus pertincre ad alicujus rei veram & immutabilem naturam, five elîcntiam, five clare
25
formam, 3 hîc
êdit.
:
id poteft
omis (/"
édit.).
in répété à
avant intelledu, texte de saint
a.
Ci-avant,
b.
Ib.,
1.
de eà re
— i5
deux
/"•'
reprises
comme dans
le
Thomas. Omis dans p. 98,
5-10.
1.
2.
cum
la 2'
on
le
veritate atfirmari;
édit.,par inadvertance, car
retrouve aussitôt après,
20. Rétabli à
la 2' place
seulement par l'errala
{2' édit.).
l.
ij
etl.
152
Œuvres
ii6
de Descartes.
124-125.
fed poftquam fatis accurate inveftigavimus quid
Deus, clare
&.
diftinde intelligimus ad ejus
veram
fit
&
immutabilem naturam pertinere ut exiftat; ergo tune cum veritate polTumus de Deo affirmare,quôd exiftat. Ubi faltem conclufio rede procedit. Sed neque etiam major poteft negari, quia jam ante conceflum eft * illud omne quod clare & dijlincle ifitelligijîius ejfe verum Sola minor reftat, in quâ fateor efle difficultatem non parvam primo, quia fumus tam affueti ^ in reliquis omnibus exiftentiam ab eflentiâ diftinguere, ut non fatis advertamus quo pado ad cfTentiam Dei potiùs quàm aliarum rerum pertineat; ac deinde, quia non diftinguentes ea qu?e ad veram & immutabilem alicujus rei effentiam pertinent, ab iis quae non nifi per fig-
5
|
153
!
:
mentum
intelledùs
illi
tribuuntur, etiamfi fatis adver-
10
i5
tamus exirtentiam ad Dei elTeniiam pertinere, non tamen inde concludimus Deum exiftere, quia nefcimus an ejus clTentia fit immutabilis & vcra, an tantùm a nobis
efficla.
Sed, ut prima hujus difficultatis pars tollatur,
diftinguendum inter exiftentiam polfibilem
notandumque
fariam, clare
&
diftinde
in
intelliguntur, conceptu ',
five
quse
ideâ
fed nullibi necefl'a-
Qui enim ad hanc diverfitatem quœ eft inter ideam Dei »& reliquas omnes diligcnter attendent, non dubito quin fint percejpturi, riam,
19
folâ ideà Dei.
nifi in
Après
a.
Page
b.
Voir
c.
Tome
cffida,
<)5, t.
V,
I.
non à
la Uij^iw
28.
p.
164.
III, p. 274,
1.
9.
1
/"' el
20
necef-
eorum quidem omnium,
exiftentiam pofllbilem contineri
154
&
eft
2' édit.).
2S
Prim.c Responsiones.
125-127-
117
quidem res nunquam intelligamus nifi tanquam exiilentes, non tamen inde fequi illas exiftere, fed tantummodo pofle exiftere, quia non intel-
etiamfi caeteras
|
ligimus neceffe 5
efle ut aclualis
exiftentia
ipfarum proprietatibus conjunda
cum
aliis
ex hoc autem
fit;
quôd intelligamus exiftentiam adualem neceflario &. femper cum reliquis Dei attributis efle conjundam, fequi omnino Deum exiftere. Deinde, ut altéra pars 10
eft illas ideas,
quae
diftindam operationem di-
&.
adeo ut illa, quae intelledus fie dividere non poteft, procul dubio ab ipfo non fuerint compo-
vidi
poffe,
fita.
Ut, exempli caufâ,
cùm
leonem adu exiftentem,
vel
fcriptum, facile intelligo
cogito
equum alatum,
triangulum
me
fine quadrato,
vel
triangulum quadrato inetiam ex adverfo poffe
equum non alatum, leonem non
cogitare 20
adver-
non continent veras & immutabiles naturas, fed tantùm fiditias & ab intelledu comportas, abeodem intelledu non pcr abftradionem
tendum
tantùm, fed per claram
i5
difficultatis tollatur,
&
talia,
exiftentem,
proinde
nec
illa
|
&
immutabiles naturas habere. Si verô cogito triangulum, vel quadratum, (de leone aut equo hîc non loquor, quia eorum naturae nobis non funt plane veras
perfpicuae), tune certe 25
contineri deprehendam, ut sequales
in ideâ trianguli
quôd ejus
très anguli fint
duobus redis &c., de triangulo cum
affirmabo,
& de quadrato
veritate
qusecunque in ideâ|quadra'ti
enim poflim intelligere triangulum, abftrahendo ab eo quôd ejus très anguli fint sequales duobus redis, non poffum tamen de eo id negare per
reperiam 3o
qusecunque
;
etfi
8 Après exiftere,
iioti
à la ligne {i"
et
2,'
e'dit.).
155
ii8
OEuvREs DE Descartes.
claram
1J7-123.
&
diftindam operationem, hoc eft rcde intelligendo hoc quod dico. Prîeterea, fi confiderem trian-
gulum quadrato infcriptum, non
ut ea qiiœ pertinent
ad lolum triangulum quadrato tribuam, vel triangulo ea qua; pertinent ad quadratum, fed ut ea tantùm
5
examincm quse ex utriufque conjundione exurgunt, non minus vera & immutabilis erit ejus natura, quàm folius quadrati vel trianguli
quadratum non
cebit 156
&
infcripti,
minus duplo
efle
fimilia, quse
atque ideo affirmare
;
trianguli
liilli
ad compofitae hujus figurœ
'o
I
naturam pertinent. Si
verô confiderem in ideâ corporis
fumme
perfedi
nempe major perfedio eft quàm tantùm elle in intel-
contineri exiftentiam, quia efTe in re
&
in intelledu,
ledu, non inde poflum concludere corpus illud
kimme
'5
perfedum exiftere, fed tantummodo potî'e exiftere; fatis enim animadverto ideam iftam ab ipfomet meo intelledu omnes corporeas perfediones limul jungente rels
fuifte
conflatam
;
exiftentiamque ex
aliis
perfedionibus non exurgere, quia de
corpo-
illis
seque
quinimo ex eo quod, ideam corporis examinando, nullam in eo vim elî'e percipio, pcr quam feipfum producat five confervet, rede concludo exiftcntiam neceftariam, de quâ folâ hîc eft quseftio, non magis ad naturam corporis, quantumvis fumme perfedi, pertinere, quàm ad naturam montis pertinet ut vallem non habeat, vel ad naturam trianguli ut angulos habeat majores duobus redis. Nunc autem fi quseramus, non de corpore, fed de re, qua|liicunque tandem illa fit, qu?e habeat omnes eas
potcft negari atque aflirmari
20
;
|
157
1
1
Après pertinent, non à
la ligne
{i"
et 2' édit.).
25
3o
Prim/E Responsiones.
I28-IJ9-
perfediones quse fimul
effe pofTunt,
1
19
an exiftentia in-
numeranda, prima quidem fronte dubitabimus quia cùm mens noflra quae finira eft non foleat illas nifi feparatas conflderare, non flatim fortafle advertet quàm neceflario inter fe conjundse fint. Atqui, fi attente examinemus an enti fumme potenti competat exiftentia, & qualis, poterimus clare & diftinde percipere primo illi faltem competere poflibilem exiftentiam, quemadmodum reliquis omnibus aliis rébus, ter illas
fit
;
5
10
quarum dirtinda idea
in nobis eft, etiam iis quse per
figmentum intelledûs componuntur. Deinde, quia cogitare non poflumus ejus exiftentiam efife poffibilem, quin fimul etiam, ad
immenfam
ejus potentiam
attendantes, agnofcamus illud propriâ fuà i5
vi
poffe
hinc concludemus ipfum rêvera exijftere,
exiflere'',
atque ab œterno
extitiffe;
eft
enim lumine naturali
notiffimum,id,quod proprià fuâ
vi
poteft cxiftere,fem-
perexiftere. Atque ita intelligemus exiftentiam necef-
fariam in ideà entis 20
fumme
potentis contineri, non
per figmentum intelledûs, fed quia pertinet ad veram
&
immutabilem naturam talis entis, ut exiftat nec non etiam facile percipiemus illud ens fumme potens non polTe non habere in fe omnes alias perfediones quae in ideâ Dei contincntur, adeo ut illœ, abfque uUo i5
:
figmento intelledûs
& ex naturâ fuà,
fimul jundae
fint,
atque in Deo exiftant.
Quœ 1
(/"
5-
hinc.
édit.).
proinde a.
fane omnia manifefta funt diligenter attcn.
.
—
{id.).
Voir
t.
ipfum] ac proinde 18
Atque
ita]
ac
— 19 entis] mentis
III, p. 329,
1.
{i"
faute signalée a l'er26 Après exiftant, non
édit.),
rata.
—
à la ligne [i" et 2' édit.).
20, et p. 336,
1.
22.
158
Œuvres
120
denti; nec differunt ab
tantùm
nifi
in
modo
de Descartes. quae
iis
ng-iSo.
jam ante fcripferam,
quem de
explicationis,
induftriâ
mutavi, ut ingeniorum diverfitati fervirem. Neque hîc
hoc argumentum taie effe, ut qui non omnium quae ad ejus probationem faciunt recordabuntur, facile illud pro fophifmate lint habituri, & ideo me initio nonnihil dubitaffe an illo uti deberem, ne forte iis, qui ipfum non caperent, occafionem darem de diffitebor
reliquis etiam diffidendi. Sed, quia duae
per quas
vise
efFedus, 459
&
poffit
probari
Deum
effe,
5
tantùm funt
una nempe per
'o
altéra per ipfam ejus effentiam five natu-
ram, prioremque in
non
explanavi,
Me
|
ditatione tertiâ pro viribus
credidi alteram effe poftea prseter-
I
mittendam.
Quantum
attinet ad diftindionem
dodiffimus Theologus illam
non
affert
differre a modali,
formalem, quam
ex Scoto
nec
fe
^,
breviter dico
extendere
nifi
ad
entia incompleta, quae a completis accurate diftinxi
&
fufficere
quidem ut unum ab
alio diilinde
&
;
feorfim
concipiatur per abflraélionem intelledûs rem inadae-
quate concipientis, non autem ut
ita
diftinde
unumquodque tanquam ens per
fe
&
'5
20
& feorfim,
ab omni
alio
diverfum intelligamus, fed ad hoc omnino, requiri di-
ftindionem realem ^. Ita, exempli caufâ, inter motum & figuram ejufdem corporis diftindio eft formalis, poffumque optime motum intelligere abfque figura,
&
utrumque abftrahcndo a corpore fed non poffum tamen complète intelligere motum abfque rc in quâ fit motus, nec figuram ciiam figuram abfque motu, :
a.
Voir ci-avant,
b.
Cf.
t.
p. loo,
III, p. 474.
1.
9.
1.
i8.
Oi:
^5
SECUNDiE ObJECTIONES.
"30-.32.
abfque re in quâ
motum
figura
fit
121
nec denique fingere
;
quâ figura efle non poffit, vel motûs incapa|ci. Nec eodem modo jufti-
efle in re, in
figuram in re
160
tiam abfque jufto, vel mifericordiam abfque miferi5
corde, intelligo eft juftus,
non
;
nec fingere
efle
illum eundem, qui
com-
poffe elfe mifericordem. Atqui
plète intelligo quid I
licet
fit
corpus, putando tantùm illud
sxtenfum, figuratum, mobile &c., deque
illo
ne-
gando ea omnia quse ad mentis naturam pertinent & vice verfâ intelligo mentem efle rem completam, qu3e dubitat, quae intelligit, qui3e vult &c., quamvis negem in eâ quicquam eflfe ex iis quse in corporis ideâ continentur. Quod omninô fieri non poflet, nifi inter ;
10
mentem & corpus
eflet diftindio realis.
Hsec funt, Viri Clariffimi, quae ad araici veflri per-
i5
officiofas
ingeniofiflimafque animadverfiones
refpondenda, quibus
2o
nondum
habui
rogo ut eorum quse vel defiderantur vel errata funt admoneat; quod fi ab ipfo per vos impetrem, in magni beneficii partem ponam.
Il
Cùm
2 effe
a.
Voir
ipfi fatisfeci,
OBJECTIONES SECUNDO'.
authorem rerum omnium, V.
gigantes ajjerendum, 1
fi
omis {i" t.
édit.).
III, p. 283,
Œuvres.
II.
1.
illiufqiie
— 6 et
adverfus novos
demonjîrandam exijientiam
i5-2o Haec. 1.
C,
i6i
.
.
ponam manque
(7"
18-19. 16
édit.).
Œuvres
122
de Descartes.
adeo fœliciter aggrej[fus fueris,
i3î-i33.
probi fpefuturum, qui pojî tuarum Mediut dcinceps
rare queant nullum
effe
tationum attentani
leélioncm non fateatur
œternuin, a quo Jingula pcndeant,
tum voluimus,
ut quibujdani
te
monilum atque roga-
locis inferius notatis tanîâ
luce affulgeas, nil ut Juperfit in opère tuo
Cùm
fifier i potejl, demonjîretur. tuufji 162
animum
ita
numcn
ejfe
quod non
5
cîare,
autem a pluribus annis
continuis meditationibus exercueris, ut
quce reliquis dubia perobfcuraque vi\dentur, certijjima tibi
caque forte claro mentis intuitu veluti prima prœci-
Jint,
puaque naturœ lumina percipias, ea foliim quibus operœ pretium
ejl te
lo
hic advertemus
clarius latiufque explicandis
atque demonfrandis incumbere
:
quibus peraéïis, vix
ejï
qui poffit negare tuas rationes, quas ad majorem Dei glo-
riam
& omnium
mortalium ingentem fruélum
inchoajîi,
i5
vim habere demonjîrationum. Imprimis,
memineris
non aélu quidem
te,
I
tantiim
&
rêvera, fed
animi félione, corporum omnium phantafmata pro
viribus rejeciffe, ut te
folam rem cogitantem
effe
conclu-
deres, ne pojlea forte concludi pojfe credas, te rêvera nil ejje prœter
mentem aut cogitationem,
vel
20
rem cogitantem ;
quod circa duas primas Meditationes folum animadvertimus,
in
Sed
certum
effe.
agnofcis
te effe
nefcis. i63
quibus clare ojlendis, faltem
^
tanlifper
hic
te eJfe,
qui cogitas,
fubfijlamus.
Haélenus
rem cogitantem;fed quidfit res illa cogitans
25
Quid cnim
occurfibus
fi fucrit corpus, quod variis motibus illud faciat quod vocamus cogitationem ? \
Licet enim exifiimes te corpus cipi potuifii,qudd teipfum
Quomodo enim 19 folam, sjc (/"
omne
repulife, in ea de-
minime rejeccris,quifis corpus.
dcmonfiras corpus non po[fe cogitare? et 2' édit.).
Lire folum?
3o
Secundo Objectiones.
I33-I35.
iij
vel motus corporeos non effe ipfam cogiiationem?
Scd
^
totum tui corporis fyjiema, qiiod rcjcciffe putas, vel ali-
quœ partes mandos 5
illius,
illos
puta cerebri, poffunt concurrere adfor-
motus quos appellamus cogitationes. Sum,
quis, res cogitans
num fis motus
;fed qui fois
in-
corporeus,
motum ?
aut corpus
Secundo, ex ided fummi
quam
cnlis,
a te
minime pro-
duci poffe contcndis, audcs concludcrc necejfitatem cxifien\tiœ 10
fummi
quo folo
entis, a
pojjit ejfe illa idea,
tuœ menti obverjatur^. At verô reperimus fundamentum
ideam formare pojjumus,
,
cui licet
aut illud exifiere nefciremus,
quœ
nohis ipfis JuJJîciens
in
foliim
innixi prœdiclatn
cns fummum non exificret,
& ncquidem
de eo exificnte
me cogitantem gradum aîiquem habere pcrfeélion^.s ? Igitur & aliquos prœter me habere fimilcm gradum, unde fundamentum habco cujufiibet numeri cogitandi, atque adeo gradum perfeclionis cogitaremus. Nunquid enim video
1
5
|
&
gradui fuperextruendum ufque in infinitum. Quemadmodum etiam, fi unicus gradus lucis aut ca-
alteri
20
alteri
loris exifieret, novos
gere entis,
&
addere poffum
quem
in
alium gradum, perfeéli 25
femper gradus
me
&
:
in infinitum
ufque fin-
cur, fimili ratione, alicui
gradui
percipio, non poffim addere quemlibet
ex omnibus addi pojfibilibus ideam entis
formare?
Sed, inquis. effeélus nullum
gradum
perfeclionis feu realitatis potefi habere, qui nonprœcefierit in
caufâ.
Veriim [prœterquam quôd videmus mufcas,
&
alla animalia, vel etiam plantas, produci a foie, pluviâ,
&
terra,
in
quibus non
efi vita,
gradu mère corporco, unde fit 3o
latem habeat a caufâ, a.
Ci-avant, p. 45,
1.
17-18.
quœ
nobilior efi quolibet
ut effedus
quœ tamen non
fit
aliquam reali|
in caufâ)
illa
164
5
Œuvres
124 idea
ml eji aliud quàm
de Descartes.
i35-i36.
ens rationis, quod mente tua cogi-
tante non ejî nobilius. Prœtcrea nifi doélos inter nutritus 165
effes,
fed jolus
deferto'quopiam totâvitâ degijjes, unde
in
fcis tibi illam ideam adfiituram ?
animi meditatwnibus,
mutuis amicoî'um fcrmonibus
libris,
&c., non a folâ tua mente aut a haujijîi.
adejfe
Itaque clarius
niât
fummo
probandum
non pojje, Ji non exijiat
prœjîiteris,
quam ex prœconceptis
manus omnes
damus<.
eJî,
ente exijîente,
ijlam ideam tibi
fummum
ens; quod ubi
Quod autem
idea re-
illa
ab anticipatis notionibus, inde conjîare videtur, quàd
&
Canadenfes, Hurones,
\
'o
reliqui fylveflres homines nul-
lam prœ fe ferant hujufcemodi ideam; quam etiam efformare pojjis ex prœviâ rerum corporalium infpeclione, adeo ut nil idea tuaprœter férât, qui perfeéîionem
pleélatur ;
ut
mundum hune corporeum
omnimodam
a
te
ré-
cogitabilcm com-
nondum quidpiam concludas prœter Ens
corporeum pcrfcélijjimum,
nifi
quidpiam aliud addas quod
ad incorporeum feu fpirituale nos evehat. Vis addamus angeli pojfe [quemadtnodum
ideam; fed 166
tamen
es\
modum poffis
'5
&
entis perfedîijffimi)
idea non efficietur in
illa
te
te
formare
ab angelo, quo
20
imperfeéïior Sed nec ideam liabcs Dci, qucmad.
nec numeri mfîniti,
habcrc,
efi
aut
&
ille
fimplicitatis uniu.s perfcélionis,
compleélatur, ficri tantummodo ab opéra-
tione intellcclûs ratiocinantis, eo univerfales,
quam fi impojjibilis. Adde
infinita.' linece:
tamen numerus
ideam illam unitatis
quœ omnes alias
\
quœ non
modo quo fiunt
2
unilates
funt in re,fed tantum in intcllcclu,
ut confiât ex unitate genericd, trafccndentali, &c.
Tertio, ciim nondum certus fis de illà Dci cxifientid, neque tamen te de ullâ re certum effc, vel clarc & difiinclc 28 trafccndentali.
sic [i" et s' cdit.).
3o
SeCUND^E ObJECTIONES.
'36-.37-
aliquid
te
cognofcere,poJJe dicas,
Deum noverh
pendeat a clarâ Dei probajii locis
Adde très
10
ut
te
nondum
illis,
exijîentis cognitione,
ubi concludis
&
Atheujji clare
angulos œquales
abfit
fequitur
cxijîere,
ejje
te
clare
clare
te illa
&
cognitio
quam nondum
clare nojfe quàdfis.
trianguli
dijlincle cognofcere
duobus
&
prius certo
quddjis res cogitans, cùm ex
di/Iinéle fcire
5
niji
12^
réélis;
quamvis tantùm
fupponat exijlentiam Dei, quam plane negat,
ex\eo quàd, fi exijleret, inquit, ejfet fummum ens, fummumque bonum, hoc ejl injïnitum ; at infinitum in omni
génère perfeclionis excludit quodlibct aliud, nempe quodlibet ens
&
bonum. imo
&
ciim tamen plura, entia, bona, non entia
'5
&
quodlibet non ens
&
malum,
mala, Jint ;
fatis\facere debere judicamus, ne quid
cui objeélioni
te
impiis fuperfit
quod obtendant.
Quarto, Deum negas pojje mentiri aut
cùm Ga-
decipere,
tamen non dejint Scholajliv qui illud affirment, ut briel'', Ariminenfis^\ & alii, qui putant Deum abfolutâ
&
potejîate mentiri, hoc ejl contra fuam mentem, 20
quod
decrevit,
aliquid hominibus Jignijîcare
contra id :
ciim
ut
abfque conditione dixit Ninivitis per Prophetam, adhuc
quadraginta dies
2 5
Ji
Après
[i" et 2'
a.
alia
dixit,
Pharaonem induravit 5
& cùm
Ninive fubvertetur;
quœ tamen minime contigerunt, quàd verba menti fuœ aut décréta fuo refpondere noluerit. Quàd
multa illa
&
fis,
édit.).
non à
—
18
Sans doute Gabriel
lastique
la
&
lit^ue
ArminenBiel,
obcœcavit, in Prophetas
fis
in]
(2' édit.), faute.
&
ajouté
philosophe du xv«
—
men-
25 avant
{i'' édit.).
siècle,
«
le
dernier sco-
».
Grégoire d'Arimini ou de Riniini, théologien du mv* siècle. Voir Bayle, Dictionnaire historique et critique, an. Rimini (Grégoire de). b.
167
OEuvREs DF Descartes.
120
i?7i?8.
dacii fpiritum immifil, undc hahes nos ab eo decipi non 168
pojfc? Nunquid Deus\fc poteji erga homines gererc, ut medicus circj iVgros\ & pùter circa Jîliolos, quos uterque
tam fœpe decipiunl, idque fapienter & cum utilitate? Si enim Deus puram nabis ojlenderct vcriiaUm, quis eam
5
quœ mentis acies fujlinere valeal? Quanquam non ejî neccjfariuin Dcum fingerc deceptorem, ut in iis quœ te clare & dijlinde nojfc putas deci-
ocuhis,
piaris, ciim deccptionis ijjius caufa in te pojjit ejje, licet
de eâ nequidem cogites. Quid enim,
fi
tua natura Jit ejuf-
cemodi ut fcmper deci\piatur, vel faltem
lo
fcepe fœpiiis?
Sed unde habes quod in iis, quœ clare & di/îincie putas te cognofcere, ccrtum fît te neque decipi, ncque pojfe decipi? Quoties enim qucmpiam experti fumus deceptum fuiffc
in
quœ foie clarius fe fcire crcdebat ? Hoc igilur principium clarœ & dijîinclœ cognitionis ita clare & dijlinde débet cxplicari, ul nullus probœ mentis poJJit unquam decipi in iis, quœ fe clare & dijlinélc fcire crediderit; alioqui nullum adhuc certitudinis gradum pênes homines, feu iis,
169
apud
te,
\po(Jibilem ccrnimus.
i5
20
QuiNTO,_^ nunquam aberrat voluntas aul peccat. cùm fequilur claram
&
dijlinélam mentis
fuœ cognitionem,
que periculo cxponat, fi conccptum
minime clarum
&
dijlinclum, vide
fc-
mtclleclûs feclctur
quid indc fequatur
:
nempe Turcam, aut alium qucmlibet, non folùm non peccare quàd non ampleclatur religionem Chrijlianam, fcd
25
etiam peccarefi ampleclatur, quippe eujus vcritatem ncque clare neque dijlinclc cognofcat.
vera
fit,
Imo
fi
hœc tua régula
nil fere licebit amplecli voluntati, ciim
co(^nofcamus eâ clarilate
& diflindione
certitudincm nulli diibio obnoxiam.
nil
fere
quant requiris ad
Vide igitur
ul,
ciim
3o
Secund.ï: Objectiones.
I38-I40.
veritati cupias patrocinari,
127
nimium probes,,
& evertas,
non
œdifices.
Sexto, ubi refpondes Theologo, videris aberrare
in
I
conclujione, 5
quam
proponis
ita
quod
:
intelligimus pertinere ad alicujus rei
tabilem naturam, &c., id de eâ re
mari poteil; fed (poftquam
10
cum
veritate affir-
accurate in|ve(liga-
fatis
no
vimus quid fit Deus) clare &. diftinde intelligimus ad ejus naturam pertinere ut exiftat". Oporteret concludere : ergo (poftquam fatis accurate inveftigavimus quid fit Deus) cum veritate polTumus affirmare ad naturam Dei pertinere ut exiftat. Undc non fequitur Deum rêvera exijîere,
fed tantùm
pojfJibilis,feu i5
& diftinâe veram & immu-
clare
exijlere debere, Jt
non repugnet; hoc
efi,
illius
non potefi concipi Dei
natura feu efjentia abfquc cxifienliâ, adeo exifiat.
Quod ad
argumentum
illud
natura fit
fi fit, rêvera revocatur, quod alii ut,
non implicet Deum effe, certum eft illum exiftere; at non implicat illum exiftere. Sed de minori laboratur, quœ efi fed non implicat, de hifce verbis affcrunt
fi
:
:
20
quâ veritate adverfarii vcl fe dubitare ajunt, vel illam negant. Prceterea, claufula
illa
tuœ rationis (ubi
vera,
tearis te foliim a5
fit
inadœquate ens infmilum
que plane dicendum de quolibet
enim quidquid
efi\in
inadœquatiffime, ut
Dco, ita
fit
|
illius
ait ingère.
attributo
Idemciim
:
prorfus infinitum, quis
nifi
loquamur, vel aliquantifper Dei
quidpiam mente potefi allingere ? Quomodo igitur clare & diftinde inveftigafti quid fit Deus ? 3o
&
Deus) fupponitur tanquod nondutn omnes credunt, cùm & ipfe fa-
diftinde inveftigavimus quid
quam
fatis clare
fatis
Septimo, nequidem verbulum de tnentis huîuanœ facis a.
Voir ci-avant,
p.
1 1
5,
1.
22, à p.
1
16,
1.
3.
I7i
128
Œuvres
immortaliîate,
quam tamen maxime probare atquc de-
de Descartes.
monjîrare debueras adverfus indignas, quippe qui
necdum
illos
140-141.
homines immortaliîate
eam pernegant
&
forte oderunt. Sed
videris fatis probajfe dijîinclionem illius
corpore, uti
jam prima
addimus, non ex
ab omni
animadverjione diximus ; cui
jam
5
a corpore fequi videri,
illâ dijîinclione
illam ejje incorruptibilem feu immortalem ; quid enim,Jî illius
natura duratione vitœ corporeœ limitata fit,
tantumdem
ei virium
cum vitâ corporeâ Hœcfunt ( Vir
Deus
exiflentice folummodo dederit, ut 10
definat ?
Clarifjime)
quœ
abs
te
defideramus
il-
tuarum fubtilifjimarum, &, ut exijîimarfius, verarum Meditationum leclio fingulis\ utiliffima fit. Quamlufîrari,
i'Z
&
&
ut
obrem fuerit operce pretium, fi ad tuarum folutionum calcem, quibufdam dcfînitionibus, pojîulatis & axiomatibus prœmiffis, rem totam more geometrico, in quo tanconcludas,
ut
unico
velut
intuitu
topere
verfatus
leéloris
cujufcunque animum expleas, ac ipfo numine di-
es,
|
i5
vine perfundas.
RESPONSIO
îo
AD SECUNDAS OBJECTIONES".
Lcgi perlibenter animadverfiones,quas in
meum
exiguum
de prima Philofophià fcriptum feciilis, ftram erga me benevolentiam fimulquc erga a.
Voir
t.
III, p. 386,
1.
18
;
p.
293,
1.
2
;
p. 338,
1.
21.
& veDeum
Secund/E Responsiones.
'4'-'42-
129
pietatem ejufquc gloriae promovendae curam ex
modo
agnofco; nec poflum non gaudere, non
meas rationes 5
veflro
examine dignas
etiam quia
nihil in ipfas proponitis,
videar fatis
commode
iis
quia
judicaftis, fed
ad quod non mihi
poiTe refpondere.
admonetis ut memincrim jne, non aclu, & rêvera, fed tantùvi animificlione, corporum phantafmata rejccijfe, ut me rem cogitantem effe concluderem, ne forte putem inde fequi me rêvera nihil effe prœter mentem". Imprimis,
ro
j
173
Cujus rei fatis memorem me fuiffe, jam teftatus fum in fecundâ Meditatione his verbis Fortafjis verà contingit ut hœc ipfa, quce fie fuppono nihil effe, quia mihi funl ignota, in rei tamen veritatc non dijferant ah eo me qucm novi; nefcio, de hac re jam non difputo^\ &c.; quihus :
i5
20
ledorcm monere volui, me nondum ibi qusercre an mens a corporc efl'ct dillincla, fed examinare tantùm eas ejus propiietates, quarum certam ci; evidentem cognitionem habere pofTum. Et quia multas ibi animadverti, non queo fine diftindione admittcre id quod poftea fubjUngitis, me tamen nefcire qui d fit res cogitans". Etfi enim fatear me nondum fciviiTe an illa res cogitans effet idem quod corpus, an quid diverfum, non ideo fateor me illam non noviffe quis enim ullam unquam rem ita novit, ut fciret nihil plane aliud in eâ effe quàm id ipfum quod cognofcebat? Sed quô cxprefle
j
:
25
plura de aliquà re percipimus,
|
eô meliùs dicimur
homines quibus diu conviximus, quàm ces quorum tantùm facicm illam noffe
:
ita
magis novimus
a.
Voir ci-avant,
b.
Ci-avant, p. 27, 1. 24-27. Page 122, 1. 25-20.
c.
Œuvres.
Il-
p. 122,
1.
illos
17-21.
1/
174
I
OEuvRES DE Descartes.
jo
nomen audivimus,
vidimus, aut
plane dicantureiïe ignoti. monftrafle mentem, une
Quo
iis
conlideratam, elle notiorem
etfi
142-14?.
etiam hi non
fenfu exiftimo
me
de-
quae corpori tribui folent
quàm corpus
fine
mente
fpedatum, quod folum ibi intendebam. Sed video quid innuatis, nempe cùm fex tantùm Medilationes de prima Philofophiâ fcripferim, miraturos cffe ledores quôd nihil nifi iftud, quod jam jam dixi, in duabus primis concludatur, illafque idcirco nimis jejunas
&
luce publicâ indignas judicaturos.
Quibus tantùm refpondeo me non ve liqua
quœ
fcripfi
cum
judicio
reri,
legerint,
5
10
ne qui reoccafionem
habeant fufpicandi materiam mihi defuifle; valdè autcm rationi confentaneum vifum effe, ut ea, quœ fin-
gularcm attentioncm defiderant,
&
feparatim ab
aliis
i5
funt confideranda, in fingulas Meditationes referrem.
i%
Cùm
itaque nihil magis condu cat ad firmam rerum
cognitionem affequendam, quàm ut prius de rébus
omnibus prsefertim corporeis dubitare afluefcamus, etfi libros eâ de re complures ab Academicis &. Scepticis fcriptos
dudum
vidilTem, illamque
20
crambcmnon
recoquerem, non potui tamen non integram Meditationem ipfi dare vellemque ut ledores non modo brève illud tempus,quod ad ipfam cvolvenfine faftidio
:
dam
menfes aliquot, vel faltem hebdomadas, in iis de quibus tradat confiderandis impenderent, antequam ad reliqua progredercntur ita enim haud dubie ex ipfis longe majorcm iVudum carequiritur, fed
25
:
pcrc polTcnt.
Dcinde, quia nullas antehac ideas eorum quae ad
mentem
pertinent habuimus,
nifi
plane confufas
&
3o
cum rerum
:)
I
fenfibilium ideis permixtas,
gnum me
fadurum
operae pretium
putavi,
elle
fi
docerem quo pado proprietates feu qualitates mentis a qualitatibus corporis fint dignofcendœ. Quamvis enim jam ante didum fit a multis, ad res Metaphv-
mentem
intelligendas
ficas
lo
I
hscque prima prsecipua ratio fuit cur nuUa ex iis, quse de anima Deo dicebantur, fatis clare potuerint intelligi, ma-
& & 5
Responsiones.
Secund.î;
143-145.
a fenfibus
efl'e
176
abducen-
dam, nemo tamen adhuc, quod fciam, quâ ratione id fieri poffit, oftenderat vera autem via, & meo judicio :
unica ad
prseftandum in fecundâ
id
continetur, fed quce taliseftut perfpexifle
diu terenda
:
eft
meâ Meditarione
non fit fatis ipfam femel
&
repetenda, ut totius
confuetudo res intelleduales cum corporeis confundendi contraria paucorum faltem dierum confue-
vitae i5
tudine eafdem diftinguendi deleatur. Qua; caufa
fima
fuilTe
juftif-
mihi videtur,cur de nuUà aliâ re in fecundâ
Meditationc tradarim.
iftâ
Prœterea verô hîc quaeritis quomodo demonjlrem cor20
pus non po/Je
cogitJî-e-'
Sed ignofcite
?
fi
refpondeam
nondum me locum dedifle huic quaeflioni, cùm de ipfà primùm egerim in fextà Meditatione his verbis S^itis :
ejî
quod poffim unam rem abfque altéra ut certus
intelligcrc, 25
&c^\ Et paulo port
:
&
&
dijîinclc
Jim unam ab altéra ejje diverfam, quamvis habeam corpus quod mihi
valde arclc con junclum
ram
clare.
eJl,
quia tamen ex unâ parte cla-
difîinclam habeo ideam mei ipjius, quatcnus fum
res cogilans. non cxtenfa; i8 tradarim
i
tradauerim
a.
Voir ci-avant,
b.
Page
78,
1.
4
p. ij2, et
1.
&\cxalià parle dijlinclam ideam
(/"•'
3o.
suivantes.
édit.).
— 26
eit] fit
[i"
Jdit.).
m
"
Œuvres
iji
de Descartes.
145-146.
corporis, quaîenus ej} res extenfa, non cogitans, certum ejl
mente m) a corpore meo rêvera ejje dijîinclum, & abfque illo pojje exijîere^. Quibus facile adjungitur omne id quod potejî cogitare ejî mens, Jïve vocatur mens;fed ciim mens & corpus reahter dijiinguantur, nul-
me (hoc
eft
:
lum corpus
ejl
5
mens; ergo nullum corpus potejl cogitare.
Nec fane hîc video quid negare poffitis; anne fufficere quôd unam rem abfque altéra clare intelligamus, ut agnofcamus illas realiter diftingui Date ergo cer'
fignum diftindionis realis; nam confido nullum dari pofTe. Quid enim dicetis ? An realiter illa diftingui, quorum utrumlibet abfque alio poteft exirtere ? Sed rurfus quseram unde cognofcatis unam rem abfque alià effe poffe ? Ut enim fit fignum dillinclionis, débet cognofci. Forte dicetis hoc haberi a fenfibus, tius aliquod
178
quia
unam rem
abfentc alià videtis, aut| tangitis,
lo
'5
&.c.
Sed fenfuum fides incertior eil quàm intelledûs; & multis modis fieri poted ut una & eadem res fub variis formis, aut pluribus in locis aut modis appareat,atque ita
pro duabus fumatur. Et denique,
corum
fi
recordemini
20
quae in fine fecundœ Meditationis de cerâ dicla
nequidem ipfacorpora proprie fenfu percipi,fed folo intelledu, adeo ut non aliud fit unam rem abfque alià fentire, quàm habere ideam unius rei, & intelligerc iftam ideam non eandem elfe cum idcà alterius. Non autem hoc aliunde poteft intelligi funt'', advertetis
b-C)
led
.
.
.
cogitare détaché de
ce parixixraphe
et
suivant [i" édit.). a.
b.
Page 78, Page 3o,
rattaché au
— 7 hîc
1.
i3-2o.
1.
8, et p. 3i,
1.
omis
25
/ (
\b
édit.).
—9
illas] illa {2'édil.
Après cognofci, à
{i"édit.).
).
la ligne
25
}
146-147-
Secund^e Responsiones.
quàm
ex eo quèd una abfque altéra percipiatur
poteft certo intelligi,
&
diftinda
ad
meum Si qui
5
&
tis
:
atque
}
utriufque rei idea
nifi
ita iftud
débet reduci, ut
autem negent
I
fignum
;
fit
nec
clara
realis diftindionis
certum.
fit
habere diftindas ideas men-
fe
corporis, nihil pofTum amplius
quàm
illos ro-
gare, ut ad ea, quai in hac fecundâ Meditatione con-
10
&
opinionem quam habent, fi forte habent, quèd partes cerebri concurrant ad formandas cogitationes, non ortam effe ab uilâ pofitivâ ratione, fed tantùm ex eo quèd nunquam experti fint fe corpore caruilfe, ac nonraro ab ipfo in tinentur, fatis attendant
;
fciant
operationibus fuis fuerint impediti;
ac
compedibus vindus femper fuilTet, exiftimaret illas compedes elle partem fui corporis, ipfifque fibi opus effe ad ambulandum. fi
i5
eodem modo
quèd ab
quis, ex eo
Secundo,
cùm
infantiâ
dicitis in nobis ipjis fiifficicns reperiri
fundamentum ad idcam Dci formandam", nihil a meâ opinione diverfum aflertis. Ipfe enim exprclTe dixi,ad 20
finem
tertiae
tam^\ five
Meditationis, liane ideam mihi
non aliundc quàm
Concedo ctiam
non Ji rêvera non nam contra monui omnem vim argumenti quàdjieri non
me
fed
pojfil ut faeultas
Deo fim Nec urget id quod
a.
b. c.
d. e.
fit,
nifi a
Ci-avant, p. i23, Page 5i, 1. 6-14.
1.
Page 123, 1. i2-i3. Page 48, 1. 24. Page i23, 1. 26-27.
créa tus dicitis
10-12.
inna-
a meipfo mihi advenire.
ip/avi pojfe for\mari, licet ens
exijiere nefciremus,
2 5
ejjc
ideam
ijîaiii
fummum
cxi/leret in eo
'^
;
ejfe,
formandi
in
''.
de mufcis, plantis &c.
e 5
i79
5
1
OEuvRES DE Descartes.
34
gradum
ut probetis aliquem
180
efFeclu- qui
non
nullam
effe
vel
prœceffit in caufà.
&
Certum enim
eft,
perfeélionem in animalibus ratione
animatis; vel, û quse
nec lolem,
perfeclionis efTe potle in
quœ non etiam
carentibus,
147-148-
fit,
pluviam,
fit
corporibus non
in
illam ipfis aliunde advenire,
&
terram
effe
5
iplorum caufas
adccquatas. Effetque a ratione valde alienum,
fi
quis,
ex eo folo quôd non agnofcat caufam uUam, quse
generationem mufcse concurrat habeatque tôt gradus perfeclionis quot habet mufca, cum intérim non fit certus nullam effe praeter illas quas agnofcit, occafionem inde furaeret dubitandi de re, quae, ut paulo poil fufius dicam, ipfo naturali lumine maniad
10
fefta eft.
Qùibus addo
iftud de mufcis,
lium confideratione
mentem
in
fit
cùm
a rerum materia-
1
defumptum, non poffe venire
qui, Meditationes nicas fequuti, cogita-
iis
tionem a rébus fenfibilibus avocabunt, ut oïdine philofophcntur.
Non magis
quôd ideam Dei, qusc in nobis Neque enim hoc eo fenfu eft, ens rationis appelletis verum eft,quo per ens rationis intelligitur id quod non eft, fcd eo tantùm quo omnis operatio intelledûs ens rationis, hoc eft ens a ratione profedum atque etiam urget,
20
'.
181
;
totus hic
mundus ens
rationis divinœ, hoc eft ens per
25
fimplicem aclum mentis divinai creatum, dici poteft.
Jamquc
fatis variis in locis inculcavi,
de pcilcclionc
me
agere tantùm
fivc realitatc idca," objeclivà, qua:,
minus quàm artificium objcclivum quod
eft in
non ideâ
machinic alicujus valde ingcniofe excogitata^, caufam a.
Page
1:24,
!.
I
.
3o
Secund.î:
i48-'49-
Responsiones.
I
j
^
quâ rêvera contineatur illud omne quod in ipfâ continetur tantùm objective. Nec fane video quid addi poffit,ut clarius appareat ideam iftam mihi adeffe non poiîe, nifi exiftat fummuni exigit, in
5
ens, prseterquàm ex parte ledoris, ita fcilicet ut, ad ea
qu3e
jam
judiciis,
&
fcripfi diligentiùs
fe prae-
quibus forte lumen cjus naturale obruitur,
primis notionibus, quibus nihil evidentius aut vé-
rins effe poteft, potius lo
attendendo.liberet
falfis,
quàm opinionibus
obfcuris
d
fed longo ufu menti infixis, crcdere affuefcat.
Quôd enim
nihil fit in effcclu,quod Jion vcl funili vel
eminentiori aliquo modo prœextilcrit
in caufâ,
prima no-
182
quâ nulla clarior habetur; hœcque vulgaris, a nihilo nihil fit, ab eo non differt; quia fi concedatur aliquid effe in effedu,quod non fuerit in caufà, conccdendum etiam eft hoc aliquid a nihilo factum elfe nec patet cur nihil non poffît elle rei caufa, nifi ex eo quèd in tali caufâ non effet idem quod in effedu. Prima etiam notio eft, omncm rcalitatem five per-
tio eft,
i5
;
20
fedionem^qucc tantùm cf ohjcélive in ideis, vel formaliler vel eminenter effe debere in carum caufs; &. huic foli
omnis opinio, quam de rerum extra mentem noftram pofitarum exiftentiâ unquam habuimus unde enim fufpicati fuimus illas exiftere, nifi ex eo folo quôd ipfarum ideac per fenfus ad mentem noftram
innixa
eft
:
25
pervenirent
?
Quèd autem potentis
3o
&
aliqua idea
fit
in nobis entis
fumme
perfedi, ac etiam quôd hujus idea^ realitas
objediva nec formaliter nec eminenter in nobis reperiatur, clarum fiet iis qui fatis attendent, & diu
mecum meditabun tur, Neque enim
id,
quod ab
alte-
183
Œuvres
ij6
rius cogitatione
de Descartes.
i49-»5o.
tantùm pendet, polTum
ipfi ofcitanti
obtrudere.
Ex his autem manifeftiffime concluditur Deum exiftere. Sed pro iis quorum lumen naturaletam exiguum
non videant primam ef[e notionem, qudd omnis perfeélio, quœ eft objeflive in ideâ, debeat effe realitcr in alîquâ ejus cattfâ, palpabilius adhuc idem demon|ftravi, ex eo quôd mens, quae habet iftam ideam, a fe nec proinde video quid amplius ipfâ effe non poffit eft,
ut
5
;
defideretur ut
manus
lo
detis"".
etiam urget,qu6d forte ideam, quae mihi Deum reprsefentat, ex prœconceptis animi notionibus, libris, mu-
Non
meâ mente^, acceperim. Eodem enim modo procedet argumentum, fi qu?eram de iis aliis, a quibus dicor illam accepiffe, an ipfam habeant a fe, an ab alio, ac fi de me ipfo qusererem femperque illum,a quo primùm profluxit, Deum effe concludam. Quod verô hîc admifcetis, eampoffe efformari exprœnon verifimilius viâ rerum corporalium infpcclione mihi vi'detur,quàm fi diceretis nullam nos audiendi habere facultatem, fed ex folâ colorum vifione in fonorum notitiam devenire plus enim analogie five tuis
amicorum
colloquiis &c., non a folâ
i5
;
"^
184
,
20
:
paritatis fingi poteft inter colores ter res corporeas
&
fonos,
& Deum. Cùmque
quàm
petitis
in-
ut quid
addam, quod ad ens incorporeum feu fpiritualc evehat'\ 2
Après obtrudere, non à
la
ligne {]" édit.), tnais intervalle a.
Voir ci-avant,
b.
/i..,
1.4-5.
c.
Ib.,
1.
ia-i3.
d. Ib.,\. 17-18.
p. 124,
1.
9.
en blanc [2' detis,
non à
édit.).
la ligne
—
10
{1"
Après
édit.).
2b
Secundo Responsiones.
i5o-i5i.
ijj
pofTum melius quàm vos ad fecundam meam Meditationem remittere, ut faltem aliquem ejus ufum effe advertatis. Quid enim hîc unà aut altéra periodo nihil
praeftare poffem, 5
paratâ,
quam
&
in
aliud
longiore
fi
ibi
unum
oratione,ad id
quam non minus indujftriœ quàm in quicquod unquam fcriplerim mihi videor con-
tuliffe, nihil efFeci
?
quod in eâ de mente humanâ tantùm egerim fatcor enim ultro & libenter ideam quam habemus, exempli gratiâ, intelledûs divini, non differre ab illâ quam habemus nodri intelledûs, nifi tantùm ut idea numeri infiniti difFert ab ideâ quaternarii aut binarii atque idem effe de fingulis Dei attri-
Nec
obftat
;
lo
;
quorum aliquod in nobis vefligium agnofcimus. Sed praeterea in Deo intelligimus abfolutam im-
butis, i5 I
menfitatem, fimplicitatem, unitatem omnia alia attri-
buta compledentem habet, fed
eft,
,
qua^ nullum plane
ut ante dixi, tanquam nota
fuo imprejja", ratione cujus 20
artificis
nihil
opcri
eorum
quae particulatim, ut in nobis ea percipimus, ita etiam
Deo propter defeclum
in
25
agnofcimus
exemplum
intellectùs noftri confide-
ramus,univoce illi & nobis convenire; atque etiam dignofcimus ex multis particularibus indefinitis, quorum ideas habemus, ut cognitionis indefinita, five infinitae, item potentiae, numeri, longitudinis &c., etiam înfinitorum, quaedam in ideâ Dei formaliter contineri, ut cognitionem & potentiam, alia tantùm eminenter, ut numerum & longitudinem quod fane non fieret, ;
14 Après agnofcimus, non à la ligne (2' édit.).
a.
Voir ci-avant,
Œuvres. H.
p. 5i,
1.
16-7.
18
iss
OEuvRES DE Descartes.
ij8 idca
fi
aliud elïet in nobis
ifta nihil
i5i-.f.3.
quàm figmentum.
Neque etiam tam conftantcr ab omnibus eodcm
modo
conciperctur.
Eft
quôd omncs Metaphyfici
enim notatu vaide dignum, in Dci attributis (iis fcilicet
qux per folam humanam rationem cognofci 186
5
unanimiter confentiant, adeo ut nulla
defcribendis fit
poffunt)
res phyfica, nulla fenfibilis, nulla cujus
ideam quam-
maxime crafTam & palpabilem habeamus, de cujus naturâ non major opinionum diverfitas apud Philo-
fophos reperiatur.
lo
homines in iflâ ideâ Dei concipiendâ aberrare, fi tantùm ad naturam
Nec fane poffent
fumme
ulli
recle entis
perfedi vellent attendere; fed qui aliqua alia
fimul mifcent, ex hoc ipfo pugnantia loquuntur,
&
chimericam Dei ideam effingentes non immeritopoftea negant illum Deum, qui pcr talem ideam reprœfen-
i5
tatur, exiftere. Ita hîc,ciim loquimini de ente corporeo
perfeûij/îmo",
ut fenfus
fit
nomen
fi
perfeclilfimi abfolute fumatis,
rem corpoream
efi!e
ens in quo omnes
perfediones reperiantur, pugnantia loquimini; quo-
niam
ipfa natura corporis
20
imperfcdioncs multas in-
quôd corpus fit divifibile in partes, quôd unaquaeque ejus pars non fit alia, & fimiles eft enim per fe notum, majorem perfedionem elle non dividi volvit, ut
;
187
quàm dividi, &c. Si verô fedif
fimum
Quod 2f)
ligne
eft in
ratione corporis, hoc
non
eft
Deus.
additis de ideâ Angeli^^ qud fumus imperfeclio-
Après &c., à
la ligne
(ib.).
a.
Ci-avant, p. laj.
b.
Voir
t.
intelligatisduntaxatquod pcr-
V,
p.
157.
1.
16-17.
{i"
L\iil.\.
—
26 Après Dcus, non à
la
25
Secundo Responsiones.
i53-i54.
res,
nempe
non
opiis efje ut ipfa
1^9
ab Angelo
in
nobis ef-
feùla Jït^^ facile concedo, quia ipfe in tertiâ Medita-
tione
jam
habemus Dei & hominis,
dixi illam ex ideis, quas ,
componi pojfe^. Neque hoc mihi uUo
Qui autem negant
5
illius
fe
modo
habere ideam Dei, fed vice
efformant aliquod idolum &c.,
& rem
adverfatur.
nomen
negant,
conccdunt. Neque enim ego iflam ideam puto
ejufdem naturse cum imaginibus rerum materialium in phantafiâ depidis, fed elfe id tantùm quod effe
to
intelledu five apprehendente, tiocinante percipimus
;
Sl
judicante, five ra-
five
contendo ex hoc folo quôd
attingam quomodolibet cogitatione
five intelledlu per-
fedionem aliquam quae fupra me eft, puta ex eo folo quôd advertam inter numerandum me non pofle ad i5
maximum omnium numerorum
devenire, atque inde
agnofcam eife aliquid in ratione numerandi quod vires meas excedit, necefl'arioconcludi, nonquidem numerum infinitum exiftcre, ut neque ctiam illian impUcare, ut dicitis'',fed me iftam vim concipiendi majorem nu20
merum
efle
cogitari,
cogitabilcm
non a meipfo,
quàm
a
me unquam
poflit
fed ab aliquo alio ente
me
perfediore accepiife.
Nec ad rem
25
numeri indefiniti vocetur idea, vel non vocetur. Ut autem intelligatur quodnam fit illud ens me perfedius, an fcilicet fit ipfe numerus infinitus realiter exiftens, an verô aliquid aliud, confideranda funt alia omnia quœ, praiter vim dandi mihi rftam ideam, in eodem a quo a.
b. c.
attinet,
Page 124, 1. 18-21. Page 43, 1. 5-9. Page 124, 1. 23.
fi
conceptus
ifle
I88
.
OEuvREs DE Descartes.
140
proficifcitur effe poffunt,
Dcnique,
cùm Deus
ligitur de cogitatione
non autem de
dente,
&
&
ita
154-155.
invenietur folus Deus.
dicitur elTe incogitabilis, intel-
ipfum adaequate compreheninadsequatâ, quae in nobis
illâ
cognofcendum ipfum exiftere parumque intereft quôd idea unitaîis omnium Dei pcrfeclionum eodem modo que univerfalia Porphyrii efformari dicatur"" quamvis profeélo in hoc plurimum differt, quôd peculiajrem quandam >& pofitivam perfectionem in Deo defignet, unitas autem generica eft,
quse fufficit ad
;
5
:
189
nihil
10
addat reale Tingulorum individuorum naturis.
Tertio'', ubi
di.xi
nihil nos certo pojfefcire, nijî prius
Deum exijhre cognofcamus, expreffis verbis teftatus fum me non loqui nifi de fcientiâ earum conclufionum, quarum memoria potejî recurrere, dimus ad rationes ex quitus
piorum enim
ipfas
i5
deduximus'^. Princi-
non folet a dialeclicis fcientiâ autem advcrtimus nos effe res cogi-
notitia
Cùm
appellari.
ciim non ampliùs atten-
prima quœdam notio efl, quse ex nullo fyllogifmo^ concluditur; neque etiam cùm quis dicit, ego tantes,
to
fum, five c.v//,?o, exiflentiam ex cogitatione per fyllogifmum deducit, fed tanquam rem per fe notam fimplici mentis intuitu agnofcit, ut patet ex eo
cogito, ergo
eam per fyllogifmum dcduceret,noviffe
qu6d,fi
debuifTet iflam fivc cxijîit
nifi
fe experiatur, licri
Ea enim
exiftat.
a.
Page 124,
b.
Ib.,
c.
Page 69,
d.
Voir
1.
t.
illud
omne, quod
cogitât, cjî
atqui profcclo ipfam potius difcit, ex eo
;
quôd apud 190
majorem,
prius
I.
24-28.
29. I.
19-21
V, p. 147.
eft
non
polTc ut cogitet,
natura noflrœ menjtis, ut
iS
Secundo Responsfones.
I.S5-I56.
141
générales propofitiones ex particularium cognitione efFormet.
Quod autem
angulos œquales
très 5
Atheus
pojjit clare
cognofcere trianguli
duobus reûis^, non nego
e[fe
tantùm iftam ejus cognitionem non
efTe
veram
;
fed
fcien-
tiam affirmo, quia nulla cognitio, qua? dubia reddi
cùmque
poteft, videtur fcientia appellanda;
ponatur
effe atheus,
cipi in lis ipfis quae 10
non
illi
poteft effe certus fe
ille
fup-
non de-
evidentiffima videntur, ut fatis
&
quamvis forte dubium iftud ipli non occurrat, poteft tamen occurrere, fi examinet, vel ab oftenfum
eft
;
proponatur; nec
alio
prius
Deum
unquam ab
eo
erit tutus, nifi
agnofcat.
Nec refert quôd forte exiftimet fe habere dcmonftrationes ad probandum nullum Deum effe. Cùm enim nullo modo fint vera:, fempcr illi earum vitia oftendi I
i5
pofiunt;
& cùm
hoc
(iet,
ab opinione dejicietur.
non erit difficile, pro demonftrationitantùm afferat quod hîc adjeciftis, nempe
QjLiod fane
bus 20
fuis id
fi
in/inilum in omni gencre perfeclionis excludere quodlibct
^|Nam
aliud ens, &c.
primo,
fi
qu.xratur unde fciat ex-
omnium entium pertinere ad habebit quod cum ratione ref-
clufionem iftam aliorum
naturam
infiniti, nihil
pondeat, quia nec nomine 25
injîniti folet
aliquid intel-
quod exiftentiam rerum finitarum excludat, nec quicquam fcire poteft de naturâ ejus quod putat nihil efl'e, nuUamque idcirco habere naturam, nifi quod in ligi,
17
Après
ligne [i" a.
Voir
b. Ib.,
dejicietur, non à la ligne [inédit.).
e'dit.).
p. i25, 1.
1.
lo-ii.
6.
—
21
Après &c., à
la
191
Œuvres
142
de Descartes.
ise-iSy.
folâ nominis fignificatione ab aliis receptâ continetur.
Deindc, infiniti,
qiiid fieret infinitâ potentiâ iftius imaginarii fi
nihil
unquam
creare pofTet
Ac denique, ex
?
eo quôd in nobis nonnullam vim cogitandi adverta-
mus, facile-concipimus
in aliquo alio
vim etiam cogi-
5
majorem quàm in nobis fed quamvis hanc augeri putemus in infinitum, non timebimus idcirco ne noftra minor fiât. Idemque eft de rcliquis omnibus, quae Deo tribuuntur, etiam de tandi eiïe pofle, iftamque
potentiâ,
modo nullam
fubdiiam fupponamus nitus abfque ullà
;
in
:
nobis
nifi
ac proinde
\
Dei voluntati
ille
plane
«o
infi-
rerum creatarum exclufione poteft
intclligi. 192
cùm nego Deum mentiri, vel e/fe deceptorcm, puto me cum omnibus Metaphyficis &'Theologis, qui unquam erunt aut fuerunt, confentire. Nec magis obftant qua; in contrarium attulillis, quàm fi negaffem Deum irafci, aliifve animi commotionibus efl'e obnoxium,& objiceretis locaScriptufcT in quibus ei humani affeélus tribuuntur. Omnibus enim eft nota diftindio inter modos loquendi de Deo ad vulgi fenfum accommodâtes, & veritatem quidem aliquam, fed ut ad homines relatam, continentes, quibus Sacrse litterse uti folcnt, atque alios, magis nudam veritatem, nec ad homines relatam, exprimentes, quibus omnes inter philofophandum uti debent, & ego prœcipue in Meditationibus meis uti debui, cùm nequidcm ibi adhuc ullos homines mihi notos cffe fupponerem, neque (Qliarto'',
I
Après continetur, à
même remarque. a.
Page 125,
1.
16.
la ligne {/" édit.).
— 20 Après tribuuntur,
i5
ao
^5
1
SeCUND^E ReSPONSIONES.
57-1 58.
I4)
&
ètiam meipfum ut conftantem mente
corpore, fed
mentem folam, confiderarem. Unde perfpicuum eft me ibi de mendacio,quod verbis exprimitur,non fuiffe locutum, fed de interna tantùm & formali maut
i93
I
5
quse in deceptione continetur.
litiâ,
Quamvis itaque
&
quadraginta aies
id
quod
affertur de Prophetâ, adhuc
Ninive fubvertetur, nequidem ver-
mendacium,
tantùm comminatio, cujus eventus ex conditione pendebat & cùm dicitur Dcum indurajje cor Pharaonis, vel quid fimile, non intelligendum fit ipfum id effeciffe pofitive, fed tantùm négabale fuerit
fed
;
10
gratiam
tive,
fcilicet efficacem
Pharaoni ad
conver-
fe
tendum non largiendo. Nolim tamen reprehcndere qui concedunt
illos i5
Deum
per Prophetas verbale
quod mendacium (qualiafunt ajgrotos decipiunt ut ipfos
ali-
medicorum, quibus curent, hoc eft in quo défit illa
omnis malitia deceptionis) proferre
poffe.
Quinimo etiam, quod majus eft, ab ipfo naturali inftindu, qui nobis a Deo tributus eft, interdum nos 20
realiter falli
videmus, ut
enim impellitur
pofitive
cùm hydropicus
tune ipfi
cùm
ta-
eft
data,
haec natura illum fallat, quia potus eft ipfi noci-
turus 25
;
ad potum a naturâ, quse
ad confervationem corporis a Deo
men
fitit
;
fed
quâ ratione
id
cum
Dei bonitate vel vera-
non pugnet, in fextà Meditatione explicui. iis autem quse fie non poftunt explicari, nempe
citate
In in
maxime
claris
&
accuratis noftris judiciis, quse,
Après confiderarem, à la b Après continetur, non à la ligne [i" édit.]. l'i Après largiendo, à 2
ligne {i"édit. seule).
—
—
—
{i" édit.). iS-iy Au de parenthèses, virgules (/"
la ligne lieu
fi
édit,).
—
la ligne
ij
Après
{i" et 2'
polie,
édit.).
non à
194
Œuvres
144
de Descartes.
falfa effent, per nulla clariora,
iss-iCo.
nec ope ullius altêrius
naturalis facultatis, poffent emendari, plane affirmo
non polie. Cùm enim Deus fit fummum ans, non potefl non elle etiam fummum bonum & verum, atque idcirco répugnât, ut quid ab eo fit, quod pofitive nos
falli
|
tcndat in falfum. Atqui,
cùm
5
nihil reale in nobis effe
quod non ab ipfo fit datum (ut fimul cum ejus exirtentià demonftratum eft), realem autem habeamus facultiitem ad verum agnofcendum, illudque a falfo diftinguendum (ut patet vel ex hoc folo quôd nobis infint ideae falfi & veri), nifi hœc facultas in verum poflit,
tenderet, faltem cîim ipfà recte utimur (hoc eft
lo
cùm
nullis nifi clare&diftindeperceptis affentimur, nullus
enim
alius reclus ipfius ufus fingi poteftj, mérité
Deus
ejus dator pro deceptore haberetur. 195
I
Atque
lum
eft,
rcm,
fi
ita videtis,
neceftc efle ut illum
ea, qua: clare
revocare velimus illa
pcflquam
omnino pro
;
diftinclc
l^-
&
veris
Deum
certis
exiftere cogni-
Hngamus
efl'e
dcccpto-
percipimus, in dubium
quia deceptor
&
i5
eft'e
fingi
non
poteft,
admittenda.
20
Sed quia hîc adverto vos adhuc h;trere in dubiis quîe, a me in prima Meditationc propofita, fatis accu-
putabam fuilfe lublata, exponam iterum fundamentum, cui omnis humana certitudo
rate in fequentibus hic niti
polTc mihi vidctur.
25
Imprimis, ftatim atque aliquid a nobis rede percipi
putamus, fponte nobis perfua|demus illud elfe verum. Hccc autcm perfuafio f\ lam firma fit ut nuUam unquam polFimus haberc caufam dubitandi de eo quod nobis ita perfuadcmus, nihil eft quod ulteriùs inquiramus habomus omnc quod cum rationc licct ;
3o
SECUNDiE ReSPONSIONES.
i6o-i6i.
14^
Quid enim ad nos, û forte quis fingat illud ipfum, de cujus veritate tam firmiter fumus perfuafi, Deo vel Angelo falfum apparere, atque ideo, abfolute loquendo, falfum effe ? Quid curamus iftam falfitatem optare.
5
cùm
abfolutam,
modo credamus, nec
illam nullo
196
vel
minimum fufpicemur? Supponimus enim perfuafionem lam firmam ut nullo modo tolli polTit quse ;
proinde perfuafio idem plane eu quod perfediflima certitude.
Sed dubitari poteft an habeatur aliqua
10
tudo, five firma Et
'5
de
immutabilis perfuafio.
quidem perfpicuum
minimum
quse vel haec
&
non haberi de
illam
eft
iis
obfcure aut confufe percipimus
enim qualifcumque obfcuritas dubitemus.
ipfis
talis certi-
:
fatis eft caufse, ut
Non habetur etiam de
iis
quœ,
quantumvis clare, folo fenfu percipiiintur, quia fa^pe notavimus in fenfu errorem poffe reperiri, ut cùm hydropicus fitit, vel cùm idericus nivem videtut flavam non enim minus clare & diftinde illam fie videt,quàm nos ut albam. Supereft itaque ut, fi quse habeatur, fit tantùm de iis quae clare ab intelledu percipiuntur. Ex his autem qusedam funt tam perfpicua, fimulque :
ao
tam
fimplicia, ut
pofilmus de
iis
cogitare,
quôd ego, dum cogito, exiftam quôd ea, quai femel fada funt, infeda effe non poffint, & talia, de quibus manifeftum eft hanc certitudinem haberi. Non poffumus enim de iis dubifed non poflumus de tare, nifi de ipfis cogitemus quin vera
25
nunquam
effe
credamus
:
ut
;
;
1
Après optare, à la ligne (i" 9 Après certitudo,
édil. seule).
non a
—
la ligne
{i"
Œuvres,
II.
et 2° édit.).
—
11 (
Après perfuafio, à la ligne 27 Après haberi, 1!
/"' édit.).
la ligne
—
(/''-'
édit.). 19
197
OEuvRES DE Descartes.
146
i6i-i6a.
iifdem cogitare, quin fimul credamus vera elle, ut
affumptum
eft
ergo non poffumus de
;
quin fimul credamus vera
unquam in
elle,
hoc
eft,
iis
dubitare,
non poffumus
dubitare.
Nec obftat, quàdfcepejimus expcrli alios deceptos fuijfe iis quœ foie clarius Je fcire credcbant'^. Neque enim
unquam
advertimus, vel ab ullo adverti poteft,
tigiffe iis qui claritatem
id
con-
fuœ perceptionis a folo in-
tantùm qui vel a fenfibus, vel a falfo aliquo prfejudicio, ipfam defumpferunt. Nec obftat etiam, fi quis fingat illa Deo vel Angelo
telledu petierunt, fed
apparere
effe falfa,
non permittet ut
iis
198
10
quia evidentia noftrae perceptionis
talia
iingentem audiamus.
quidem etiam clarilïime ab intelledu noftro percipiuntur, jcùm ad rationes ex quibus penAlia funt,
5
qua:;
i5
det ipforum cognitio fatis attendimus, atque ideo tune
temjporis non poffumus de
iis
dubitare
;
fed quia ifta-
rum rationum poffumus oblivifci, & intérim recordari conclufionum ex ipfis dedudarum, quaeritur an de his conclulionibus habeatur etiam firma perfuafio,
quandiu recordamur
principiis fuiffe deduélas; hîcc
ipfas
&.
immutabilis
20
ab evidentibus
enim recordatio fup-
poni débet, ut dici poffint conclufiones. Et refpondeo haberi quidem ab
iis
qui
Deum
fie
norunt ut
intelli-
non poffe quin facultas intclligendi ab eo non autem haberi ab aliis. ipfis data tendat in verum Hocque in fine quintœ Meditationis tam clare explicatum eft'\ ut nihil hic addendum videatur.
gant
ficri
;
4 uni.]iiam omis
{2' éAit.)
A.
Ci-avant, p. 126,
b.
Paije 70,
1.
i5.
1.
14-1
sans doute pur iihidvei-tauce. ?.
25
Secundo Responsiones.
'62-'63.
147
QuiNTO, miror vos negare voluntatem fe exponere' periculo, Ji conceptum intelleclûs fecletur minime clarum & dijiinâum''. Quid enim ipfam certam reddit, fi clare
non perceptum 5
fit
quod fedatur?
id
Theologus, vel tantùm homo ratione utens, non confefTusj eft, eô minori in errandi periculo nos verfari, qu6 clarius aliquid intelligimus, ipfi
199
aflentiamur, atquc illos peccare qui
caufà ignotà judicium ferunt
i5
unquam,
vel Philofophus, vel
antequam 10
Et quis
Nullus autem conceptus dicitur obfcurus vel confufus, nifi quia in ipfo aliquid continetur quod efl ignotum. ?
|Nec proinde id quod objicitis de fide ampleclcndâ^ majorem vim in me habet, quàm in alios omnes qui unquam rationem humanam excoluerunt, nullamque profedo habet in ullos. Etfi enim fides dicatur eflc de obfcuris,
non tamen
illud,
propter quod ipfam ample-
obfcurum, fed omni naturali luce iiluftrius. Q.uippc diftinguendum eft inter materiam five rem
dimur,
eft
ipfam cui affentimur, ao
&
rationem formalem
vet voluntatem ad aflentiendum.
Nam
in
quc-e
mo-
hac folà
perfpicuitatem requirimus. Et quantum ad materiam, nemo unquam negavit illam eft'e pofte
ratione
obfcuram, imo ipfammet obfcuritatem
;
cîim enim ju-
dico obfcuritatem ex noftris conceptibus 25
eft"e
tollen-
dam, ut abfq[ue uUo errandi periculo ipfis aftentiri poffimus, de hac ipfà obfcuritate clarum judicium formo. Deinde notandum eft claritatem, five perfpiI
Apres requirimus, tnênie remarque. 21
a.
Page 126,
1.
21-24.
b. Ib.,l. 25-28.
ci
la ligue
[i" édit. seules
— 27 Après formo,
200
Œuvres
148
de Descartes.
163-164.
cuitatem, a quâ moveri poteft noftravoluntas ad aflen-
tiendum, duplicem rali,
&
effe
aliam fcilicet a lumine natu-
:
aliam a gratià divinà.
Jam
dicatur effe de obfcuris, hoc
vero,
tamen
etfi fides
vulgo
intelligitur tan-
tùm de re, five de materiâ circa quam verfatur, non autem quôd ratio formalis, propter quam rébus fidei alTentimur,
fit
nam coitrà hcec ratio forlumine quodam interne, quo a Deo
obfcura
malis confiftit in
5
;
fupernaturaliterilluftrati confidimus ea, quse credenda
&
proponuntur, ab ipfo eHe revelata, polTe ut certius
ille
eft,
&
fieri
plane non
10
mentiatur, quod omni naturœ lumine fsepe etiam, propter
lumen
gratiae, evi-
dentius.
Nec fane Turc ?e aliive infidèles ex eo peccant, cùm non ampledunturreligionemChriftianam. quôd rébus
»5
obfcuris, ut obfcurre funt, nolint allentiri, fed vel ex
eo quôd divinœ 801
gratia} interius
gnent, vel quôd, in indignos. Atque
aliis
peccando,
fe
moventi repugratiâ reddant
audader dico infidelem qui, omni
gratia fupernaturali deftitutus, quaî nos Chriftiani credimus a
tamen, quamvis
illos
fibi
obfcura,
&
plane ignorans ea
Deo
effe revelata, ipfa
falfis
aliquibus ratioci-
addudus amplederetur, non ideo fore fidelem, fed potius in eo peccaturum, quôd ratione fuà non re6le uteretur. Ncc puto ullum orthodoxum Thcologura aliter unquam de his fenfilfe. Ncc etiam ii,qui mea let^enl, putarc poterunt me iftud lumen fupernaturale
20
niis
non ngnoviffe, cùm valdc exprcfiis verbis in ipfa quartà Mcdiiatione, in quà caufam falfitatis invelligavi. dixc3
Après divinà, à
même remarque.
la ligne
(i"
e'dit.
seule).
—
2D Après uteretur,
25
Secund.'E Responsiones.
ir)4-i66.
rim
149
illud intima cogitationis nojîrce difponere
:
ad volen-
dum, nec tamen minuere libertaiem".
Cseterum velim ut hîc memineritis me, circaea quae amplecli voluntati, accuratiffime diftinxifle inter
licet 5
ufum vitse & contemplationem veritatis. Nam, quod ad ufum vitse attinet, tantum abeft ut putem nullis nifi clare perfpedis efîe aflentiendum, quin è contra ne-
femper expedanda, fed interdum è multis plane ignotis unum eligendum, nec minus firmiter tenendum, poftquam eledum eft, quan-
quidem 10
verifimilia puto efle
diu nuUae rationcs in contrarium haberi poflunt,
ob rationes valde perfpicuas
indicat,
tum etiam
declaravi, dicendo 20
fuiffet
expreffis verbis ad :
me
ibi
fincm primaî
plus œquo difidentiœ
indiil-
gère non pojfe, quandoquidem non rébus agendis, fed cognofcendis ianliim mcumbebam'^. Sexto'', ubi rcprehenditis
a
me
tiari
conclufionem fyllogifmi
fadi, videmini ipfimet in eâ aberrare.
quam
fionem enim 25
quàm
eledum, ut in Differtatione de Methodo pag. 26 explicui^ Ubi autem agitur tantùm de contemplatione veritatis, quis negavit unquam ab obfcuris & non fatis diftinde perfpedis afl'enfioncm effe cohibendam ?Qu6d autem de hac fola in Mcditationibus meis egerim, tum res ipfa
fi
>5
202
debuilTet
:
vultis,
quod clare
cujus rei naturam, id potejl
naturam pertinerc ; atque
Ad
enunintelligimus pertinerc ad alicum veritate afîrmari ad ejus major propofitio
ita ni
liil
lie
in ipfà, praeter inu-
tilem tautologiam, contineretur. Major autem
b.
Voir Voir
c.
Ci-avant, p. 22,
d.
Page 127,
a.
p. 58,
1.
2-4,
p. 24,
1.
18 et suiv., de cette édition.
1.
1.
3-12.
19-22.
conclu-
mea
fuit
203
OEuvRES DE Descartes.
i^o talis
Quod
:
166-167.
ad alicujus rei
clare intelligimus pertinere
naluram, id potcjl de eâ re cum veritate affirmari.
Hoc
animal pertinet ad naturam hominis, poteft affirmari hominem eiïe animal fi habere très angulos eequales duobus redis pertinet ad naturam trianguli, eft,
fi
elTe
;
5
poteft affirmari triangulum habere très angulos jequa-
duobus redis
les
:
fi
Aiqiii perlinct
quibus patet
elle
naturam Dei, &c. Minor verô haic
exiftere pertinet ad
Deum
poteft affirmari fuit
;
exiftere,
ad naturam Dei, quàd
exijîat.
concludendum, ut conclufi
:
Ex
Ergo ; non
'o
Dco cum veritate affirmari, quàd exijîat autem ut vultis Ergo cum veritate poffumus affirmare,
pote/l de
:
ad naturam Dei pertinere
ut exijîat.
utendum exceptione quam fubjungitis% neganda vobis fuifîet major, & dicendum idquod ciare Itaque ad
:
intelligimux pertinere
ad aiicujus
'5
rei naturam, non ideo
pojfe de eâ re affirmari, nijî e/us rei natura Jit poffihilis, 204
Jive non
\
répugne t. Sed videte, qucefo
,
quàm parum
hœc exceptio. Vel enim, ut vulgo omnes, per poffihile intelligitis illud omne quod non répugnât humano conceptui quo fenfu manifeftum eft Dei navaleat
*o
;
turam, prout ipfam defcripfi, nihil in ipfà fuppofui nifi
quod
eiTe |
clare
poffibilem, quia
&
diftindc per-
ciperemus debere ad illam pertinere, adeo ut conceptui rcpugnare non poffit. Vel certe fingitis aliquam aliam poffibilitatem ex parte ipfius objedi, quse,
cum
praicedente conveniat,
ledu cognofci I
a.
Apres
talis,
Pai^c 127,
1.
à
I
poteft,
nunquam ab humano intel-
ideoque non plus habet virium
la lii-iie ij"'u\iil.).
ii-16.
nill
^5
SECUNDiE ReSPONSIONES.
167-168.
ad negandam Dei naturam
five
I C I
exiftentiam,
quàm
ad reliqua omnia, quae ab hominibus cognofcuntur, evertenda. Pari enim jure, quo negatur Dei naturam effe poffibilem, 5
quamvis nulla
impoflibilitas ex parte
conceptûs reperiatur, fed contra omnia, quae in ifto naturae divinae conceptu compledimur, ita inter fe
connexa iis
ad
fint,
ut implicare nobis videatur aliquid ex
Deum non
pertinere, poterit etiam negari poffi-
duobus redis, vel ut ille, qui adu cogitât, exiftat & longe meliori jure negabitur ulla ex iis quae fenfibus ufurpamus vera effe, atque ita omnis humana cognitio, fed abfque bile effe ut très anguli trianjguli fint aequales
10
205
;
ullà ratione, toUetur.
i5
Quantum ad argumentum quod cum meo hoc fcilicet Jî non implicet Dcum exijlere, :
confertis,
certum
ejî
fed non iniplicat ergo'^ &.c. materialiter verum, fed formaliter efl fophifma. In ma-
illum exijlere
;
;
quidem eft jori enim verbum implicat refpicit conccptum caufae a quâ Deus effe poteft in minori autem folum conceptum ipfius divinae exiftentiae & naturae. Ut patet ex eo quôd, fi negetur major, ita erit probanda .fi Deus nondum exijîit, implicat ut exijlat, quia nulla dari potejl caufa ;
20
fufficiens exifiere, 25
minor,
|
ad illum producendum ; fed non implicat illum ut affumptum efl; ergo &c. Si verô negetur
fie
erit
dicendum
formait conceptu nihil
efl
:
illud non implicat, in cujus
quod involvat contradiclionem ;
fed in formali conceptu divince exiflentiœ vel naturœ ni\hil efl quod involvat contradiélionem ; ergo &c. Quae duo funt 21
Après probanda, à
même remarque. a.
Page 127,
1.
17-18.
la ligne
{i"
édit. seule).
— 24 Après &c.,
206
I ^
Œuvres
2
Nam
valde diverfa. intelligatur, ftere,
de Descartes.
168-169.
poteft ut nihil in aliquâ re
fieri
quod impediat quominus
ipfa poffit exi-
interimque aliquid intelligatur ex parte caufœ,
quominus producatur. Etfi autem Deum inadsequate tantùm, vel, fi placet, inadœquatij[fime'' concipiamus, hoc non impedit quominus certum fit ejus naturam effe poffibilem, live non implicare nec etiam quominus vere affirmare poflimus, nos fatis clare ipfam inveftigafTe (quantum fcilicet fufficit ad hoc cognofcendum, atque etiam ad coirnofcendum exiftentiam neceffariam ad eandem Dei naturam pertinere). Omnis enim implicantia five impoffibilitas in folo noftro conceptu, ideas fihi mutuo adverfantes maie conjungente, confiftit, nec in ullà quod
obftet
5
;
extra intelledum pofitâ effe poteft, quia hoc ipfo
re''
quôd
aliquid
fit
extra intelledum, manifeftum
eft
10
i5
non
implicare, fed effe poffibile. Oritur autem in noftris 207
conceptibus implicantia ex eo tantùm quôd
& confufi,
fcuri
effe poteft
in claris i^ diftinclis
fatis eft
quôd ea pauca, quœ
dq Deo percipimus, clare nullo
mus
modo
adiL'quate
;
ob-
unquam
nec uUa
^ Ac proinde
fint
Si
diftinde intelligamus,
& quôd
neceffariam exiftentiam
in
20
etfi
inter ca,nera adverta-
hoc noftro ejus con-
ceptu quantumvis inad?cquatocontineri,ut affirmcmus
nos
fatis clare inveftigaffe ejus
naturam, aiquc ipfam
non implicare. I
Après diverfa, à
édit. seule).
—
.8 ^l/-;-ès
a.
Page 127,
b.
Voir
c.
Ibidem.
t.
la limite (/"
1.
27.
V, p. 161.
implicare,
mcme remarque. fibile {id.).
— 17 Après pof-
25
SeCUND^E ReSPONSIONES.
lôg-iyo.
animœ
Septimo, cur de immortalitate
rim
jam
^,
Qu6d
omni corpore diftindionem
ejus ab
animœ
élione
Quod
'
fatis
vero additis, ex
"^^
pro-
dijlhi-
a corpore non fequi ejus iniinortalilatem,
quia nihilojuinus dici potcjl illam a
Deo
naturœ
lalix
cum duratione vitœ corporece finiatur'^, fateor a me refelli non poffe. Neque enim tantum mihi afTumo, ut quicquam de iis, quse a libéra Dei voluntate dépendent, humanse rationis vi determinare aggrediar. Docet natu ralis cognitio mentem a corpore effe diverfam, ipfamque effe fubftancorpus autem humanum, quatenus a reliquis tiam
faclam
10
nihil fcripfe-
mearum Meditationum
dixi in Synopfi
baverim, fupra oflendi. 5
I^J-
ejfe,
ut ejus duralio Jijuul
;
corporibus is
ex folâ
differt,
membrorum
configura-
tione aliifque ejufmodi accidentibus conftarc
;
ac de-
nique mortem corporis a folà aliquâ divifionc aut figurae
mutatione pendcrc.
NuUumque habemus
argu-
mentum, nec exemplum, quod pcrfuadeat mortem, annihilationem fubilantiœ, qualis
five 20
debere ex tam
quœ
efl
mens, fequi
levi caufâ, qualis eil figurae
nihil aliud efl
mutatio,
quàm modus, & quidem non mo-
dus mentis, fed corporis a mente realiter diftindi. Nec quidem etiam habemus ullum argumentum, vel
exemplum, 25
quod
poffe interire.
Quod
4 Après oftendi, à remarque. a.
b. c.
perfuadcat fufficit ut
la ligne
Page 127, 1. 3o, à p. 128, Page i3, 1. 25, à p. 14, 1. Page 128, 1. 4-5.
d. Ib.,
1.
1.
{i"
aliquam
fubftantiam
concludamus mentem,
édit.).
—
8 Après pcifc,
1.
17.
6-10.
Œuvres.
II.
20
même
208
i^
Œuvres
de Descartes.
'70-171.
nalurali philolbphiù cognofci poteft, elle
quantum ex
inimortalem.
Sed
II
de abfoluta Dei poteftate qu?eratur, an forte
decreverit ut humauit animai iifdem temporibus elle delinant, quibus corpora quîe 209
folius
tur,
Dei refpondcre.
eft
adjunxit deftruun-
illis
Cùmque jam
1
5
iple
nobis revelaverit id non futurum, nulla plane, vel
minima,
eft
occafio dubitandi.
Supereft jam ut vobis gratias agam, quôd tam
offi-
tam candide, non modo eorum qua.> ipfi fenUftis, fed etiam eorum quœ ab obtreclatoribus aut Atheis dici pollent, monere me dignati fuis. E'tli enim nulla videam, ex iis quœ propofuiftis, qu?e non jam ciofe
il
10
I
ante in Meditationibus vel folviffem, vel exclufiffem
(nam, quantum ad ea quœ de mufcis a foie produclis-,de Canadenfilnus, de Ninivitis, de Tiircis
& Jimilibus
'5
attu-
non polfunt venire in mentem iis qui, viam a me monftratam fequuti, omnia quai a fenfibus accepere aliquandiu feponent, ut quid pura l^ incorrupta ratio didet advertant, ideoquc ipfa putabam jam fatis a me fuifle exclufa), etfi, inquam, ita fit, judico tamen liftis%
20
has veftras objecliones valde ad meum inftitutum profuturas. Vix enim ullos ledores expedo, qui tam accurate ad omnia quse fcripfi velint attendere, ut
cùm ad
finem pervenient,
cordentur;
& quicumque
hoc non agent,
re-
facile
incurrent, quibus poftea
aliquas dubitationes
2A0
omnium prœcedentium
in
vel
I
5-6 deliruantur (i" édit.) cor-
rigé à l'enata.
pondère, à a.
—6
la ligne
Ci-avant, p.
1
[
Apres
i"
23,
1.
;
—
p. 124,
Non
à la ligne 'i"édit.).
—
14 Mcditationibusj meditatione
rcl-
édit.).
26
8
{i" 1.
11
;
édit.
>.
p. 12 5,
— 23 ullos] 1.
21
;
illos {ib.).
p. 126,
1.
25.
25
Secund^e Responsiones.
I7I-I72-
meà
videbunt in hac
1^5
refponfione efTe fatisfaftum, vel
faltem ex eà occafionem fument veritatem ulterius
examinandi.
Quantum denique ad 5
confilium veflrum de meis
more geometrico proponendis,
rationibus
intuitu a leclore percipi pojfint^, operse
ut unico velut
pretium
eft
ut
exponam quatenus jam illud fequutus fim,cfe quatenus deinceps fequendum putem. Duas res in modo
hîc
fcribendi geometrico diflinguo, ordinem fcilicet,
&
10
rationem demonflrandi.
j5
tantùm confiftit, quôd ea, quœ prima proponuntur,abfque ullà fequentium ope debeant cognofci, & reliqua deinde omnia ita difponi, ut ex praecedentibus folis demonflrentur. Atque protedo hune ordinem quàm accuratiffime in Meditationibus meis I
Ordo
in eo
fequi conatus
fum
;
ejufque obfervatio fuit in caufà
cur, de diflindione mentis a corpore,
fed
demum
in fextà Meditatione
multa volens 20
25
&
fciens omiferim,
non
in fecunda,
tradarim, atque alia |
quia plurium rerum
explicationem requirebant.
Demonflrandi autcm ratio duplex eft, alia fcilicet peranalyfim, alia per fynthefim. Analyfis veram viam oftendit per quam res methodice & tanquam a priori inventa eft, adeo ut, fi ledor illam fequi velit atque ad omnia fatis attendere, rem non minus perfede intelliget fuamque reddet, quàm
autem habet, quo ledorem minus attentum aut repugnantem ad cre-
ft
ipfemet illam
19 plurium] ligne [i" édit.). a.
Page 128,
invenifl'et.
plurimarum {/"
1."
16-18.
Nihil
édit.).
—
27 Après invenlffet,
àla
2U
Œuvres
1^6
dendum
impellat
quae proponit ceffitas
;
de Descartes.
nam
fi
i72-«74-
minimum
vel
quid ex
iis
non advertatur, ejus conclufionum ne-
non apparet, faepeque mulra
vix attingit, quia
perfpicua funt, quse tamen pr^ecipue
fatis attendenti
funt advertenda.
5
Synthefis c contra per viam oppofitam a pofteriori qusefitam
(etfi
& tanquam
faepe ipfa probatio
fit
in
hac magis a priori quàm in illâ) clare quidem id quod conclufum eft demonftrat, utiturque longâ definitionum, petitionum, axiomatum, theorematum, & pro 212
blematum
ferie,
ut
fi
quid
ipfi
lo
ex confequentibus
negetur, id in antecedentibus contineri flatim oftendat, ficque a ledore,
quantumvis répugnante ac per-
non ut altéra fatisfacit, nec difcere cupientium animos explet, quia modum quo res fuit inventa non docet. Hac folà Geometrœ veteres in fcriptis fuis uti folebant, non quôd aliam plane ignorarent, fed, quantum tinaci,
aircnfioncm extorqueat
fed
;
judico, quia ipfam tanti faciebant, ut
quam arcanum
fibi folis
«5
tan-
quid refervarent.
Ego verô folam Analyfim, qua; vera & optima via efl ad doccndum, in Meditationibus meis fum fequutus fed quantum ad Synthefim, quse procul dubio ea eft quam hîc a me requiritis, etfi in rébus Geometricis aptiflîme poft Analyfim ponatur, non tamen ad has Metaphyficas tam commode poteft applicari. H?ec enim differentia eft, quèd primai notiones, quse ad res Geometricas demonftrandas prœfupponuntur, cum fenfuum ufu convenientes, facile a quibullibet admit tantur. Ideoque nulla eft ibi difticultas, nifi in
20
;
213
26 Après applicari, non à
la ligne
{i"
édit.).
25
3o
Responsiones.
Secund.'e
174-175
deducendis
confequentiis rite
etiam minus attentis
1^7
quod a
;
fieri poteft,
quibuflibet
modo tantùm
prse-
cedentium recordentur & propofitionum minuta diflindio ad hoc efl parata, ut facile citari atque ita vel ;
5
nolentibus in
memoriam
reduci poffint.
Contra verô in his Metaphyficis de nullâ re magis laboratur,quàm de primis notionibus clare & diftinde percipiendis. Etfi enim ipfse ex naturâ fuâ non minus notae vel etiam notiores fint, ro
tris
quàm
confiderantur, quia tamen
illa;
iis
qu?e a
Geome-
multa répugnant
fenfuum prœjudicia quibus ab ineunte setate alTuevimus, non nifi a valde attentis & meditantibus,
mentemque avocantibus i5
a rébus corporeis, ,
quantum
perfede cognofcuntur
ponerentur, facile
;
a contradicendi
poteft,
fieri
atque
fi
folse
negari
cupidis
pofTent.
Quae ratio
fuit
cur Meditationes potius quàm, ut
Philofophi, Difputationes, vel, ut
mata 20
&
teftarer
Problemata, fcripferim
nuUum
mecum rem
mihi
effe
:
Geometrœ, Theore-
nempe hoc
ut
negotium,
nifi
cum
attente confiderare ac meditari
ipfo
iis
qui
non
re-
cufabunt. Etenim, vel ex hoc ipfo quôd quis ad im-
pugnandam veritatem
fe
feipfum a rationibus quîe illam 25
randis, ut alias
quœ
quoniam avocat
accingit,
perfuadent confide-
dilTuadeant inveniat, minus red-
ditur idoneus ad ipfam pcrcipiendam.
Forte" verô hic aliquis objiciet, nullas quidem ra18 Dilputationes ovtis
(/"' i/lHL).
Toute cette fin, jusque p. 159,1.22, qui se trouve et dans la i" édition dans la 2°, manque dans la iraduetion française celle-ci ne donne, à la place, qu'un court alinéa de six à sept lignes. a.
et
;
214
OEuvREs DE Descartes.
1^8
tiones ad contradicendum
efî'e
175-176.
quserendas,
cùm
fcitur
quandiu de hoc dubitatur, mérité rationes omnes in utramque partem expendi, ut quœ firmiores fint cognofcatur atque me non veritatem
proponi
fibi
;
fed
;
aeq^uum poflulare,
tequam
fi
meas pro
veris admitti velim, an-
5
fuerint perfpedœ, aliafque ipfis répugnantes
confiderari prohibeam.
Quod
quidem diceretur, û quse ex iis, in quibus attentum & non repugnantem ledlorem defidero, ut illum poffent avocare ab aliquibus
effent,
talia aliis
jure
confiderandis, in quibus vel
plus veritatis 215
quàm
in
minima
10
effet fpes
cùm
meis reperiendi. Sed
inter
fumma de omnibus dubitatio conmagis commendem quàm ut fmgula
quse propono,
illa I
tineatur, nihilque
diligentiflime circumfpiciantur, nihilque prorfus ad-
i5
quod tam clare & diflinde fuerit perfpedum, ut non poflimus ei non affentiri & è contra non alia fint, a quibus leclorum animos cupio avocare, mittatur,
nifi
;
quàm
ea quse
nunquam
fatis
examinarunt, nec ab ullâ
firmâ ratione,fed a fenfibus folis,hauferunt; non puto
quemquam
aliquo eft
fi
poffe in majori fe errandi peri-
credere |
culo futurum,
quàm
fi
ea quse
ipfi
propono
ab his mentem revocet,
modo
&
fola confideret,
ad
alia, quse ipfis
adverfantur, tenebrafque offundunt (hoc
ad prrejudicia fenfuum), illam convertat.
Ideoque non in ledoribus
dum prœ ciliari
20
modo
25
meritô fingularem attentionem
meis defidero, illumque fcribendi mo-
que illam quammaxime conex quo mihi perfuadeo ledores
CcCteris clegi,
poffe putavi,
l^
4 cognol'cMUT eri-ata (2' édit.); cognokanluv iiiiparai'anl (/" et
2''
édit.).
— 22 ea]
— (oIaodus
ibla
ii"cdit.).
{/''''
édit.).
Responsiones.
Secund.1^
176-177.
1^9
quàm ipfimet fint animadverfuri, cùm e contra ex modo fcribendi fynthetico plura fibi videri foleant didiciffe, quàm rêvera
plus utilitatis elle percepturos
I
didicerunt; fed etiam îequum elle exiftimo, ut illo5
rum, qui mecum meditari noluerint anticipatifque fuis
opinionibus adhaerebunt, judicia quse de meis fe-
rent prorfus recufem,
& tanquam
nullius
momenti
contemnam. Sed quia novi quàm 10
qui attendent
&
difficile fit
futurum, etiam
iis
veritatem leriô quœrent, totum cor-
pus Meditationum mearum intueri, & fimul ipfarum fmgula membra dignofcere, qu?e duo fimul exiftimo elfe facienda, ut integer frudus ex iis capiatur; pauca
quœdam i5
fynthetico
ililo
hic fubjungam, a quibus, ut
modo tamen, placet, advenant me, nec tam multa hic quàm in Meditationibus compledi velle, quia multô prolixior quàm in ipfis efl'e deberem, nec etiam ea quœ compledar fpero, nonnihil juvabuntur
li
;
|
accurate elfe explicaturum, partim ut brevitati 20
deam,
&
partim ne quis, hgec fufficere exiftimans, ip-
fas Meditationes, ex cipi poffe
flu-
quibus multô plus
utilitatis per-
mihi perfuadeo, negligentius examinet.
4 Après didicerunt, à
la ligne
i
i"'
édil.).
21»
RATIONES DEI EXISTENTIAM d^
ANIM^ A CORPORE DISTINCTION EM PROBANTES MORK GEOMETRICO
DISPOSIT/E
DeFINITIONTS.
217
I.
Cogilationis
fie in
nobis
eft,
nomine compleclor
illud
omne quod
ut ejus immédiate confcii fimus. Ita
omnes voluntatis, fuum operationes
intelledûs, imaginationis
&
funt cogitationes. Sed addidi
fen/;//-
lo
excludenda ea quœ ex iis confequuntur, ut motus voluntarius cogitationem quidem pro prinmédiate, ad
cipio habet, fed ipfe II.
Idece
formam ipfius
nomine
tamen non intelligo
illam, per cujus
eft eogitatio.
oujullibet
cogitationis
immediatam perceptionem
i5
ejufdem cogitationis confcius fum; adco ut
quod dico, quin ex hoc ipfo certum fit, in me efiTe ideam ejus quod verbis illis fignificatur. Atque ita non folas imagines in phantafià depidas ideas voco; imo ipfas nihil poffim
hic nullo
verbis exprimere, intelligendo id
modo voco
i-D Rationes.
.
.
ideas,
dirpofita;
quatenus funt
manque [i"
édit.).
in phantafià
20
Secund>e Responsiones.
i-9-iÇo.
[corporeâ, hoc
ert
l6l
in parte aliquà cerebri depidae,
tantùm quatenus menitem ipfara in illam ccrcbri partem converfam informant. III. Pcr realita tein nbjeclivam idecc intelli^o entitatem rei reprsfentatae pcr ideam, quatenus eft in fed
5
ideà;
eodemque modo
dici poteft
2i8
perfedio objectiva,
objedivum, &c. Nam quaecumquc percipimus tanquam in idearum objeclis, ea (unt in ipfis
vel artificium
ideis objective. lo
Eadem dicuntur efl'e formaliter in idearum objedis, quando talia tunt in ipfi.s qualia illa percipimus; & emincnter, quando non quidem talia funi, fed IV.
tanta, ut talium vicem fupplere polfint.
Omnis res cui inefl'* immédiate, ut in fubjed.0, per quam c.xiflit aliquid quod percipmius. hoc eil
V. i5
five
aliqua proprietas, fivc quaUtas, livc attributum, cujus idea in nobis
realis
enim 20
eft,
vocatur Suhjiantia. Neque
ipfius fubftantia: prœcife fumptac aliam
ideam,
quàm quôd
nenter
exiftit illud
quà formaliter vel emiaHquid quod percipimus, five quod fit
res, in
objedive in aliquâ ex noflris
eft
lumine notum
eft,
habemus
nuUum
ideis,
effe polTe
|
quia naturali
nihili reale at-
tributum. Subftantia. cui ineft immédiate cogitatio, vo-
VI. 25
catur Mens
loquor autem hic dc| mente potius
:
de anima, quoniam anima:
nomen
eft
quam
itquivocum,
&
fœpe pro re corporeâ ufurpatur. VII.
Subftantia, quce eft
tenfionis 3o
localis,
praefupponunt, ut a.
Voir
t.
V,
ŒUVRLS.
p.
i
II.
&
fubjedum immcdiatum quije
cxtenfionem
motùs
localis, cSfc.
accidentium
figurae,
fitûs,
ex-
StJ.
21
219
OEuvREs DE Descartes.
162
An
vocatur Corpus. quae vocatur erit
Mens
verô una
& eadem
iKo-iSi.
fubllantia
fit,
Corpus, an dux> diverfœ, poftea
c^
inquirendum.
quam fumme perfedam
Subftantia,
VIII.
ligimus,
&
in
quâ
quem defedum
nihil plane
five
effe intel-
concipimus quod
ali-
5
perfedionis limitationem invol-
Deus vocatur. IX. Cùm quid dicimus conceptu, contineri, idem
vat,
re
verum
elle, five
in alicujus rei naturâ, five ell
ac
fi
diceremus
id
de eâ
de ipfà poffe affirmari.
10
X. Duce fubftanticE realiter diftingui dicuntur,
unaqua:quc ex
ipfis
cùm
abfque aliâ potelt exillere.
||P0STULATA.
820
Peto, PRIMO, ut leclores advenant,
quàm
débiles fint
hadenus crediderunt,
i5
omnia judicia quaD illis fuperidque tam diu & tam fsepe apud fe ftruxerunt revolvant, ut tandem confuetudinem acquirant non ampliùs ipfis nimiùm fidendi. Hoc enim necefle judico ad certitudinem rerum Metaphyficarum percipiendam.
20
rationes, ob quas fenfibus fuis
& quàm
incerta fuit ;
Secundo, ut confiderent
mentem propriam, cunc-
taque ejus attributa, de quibus deprehendent fe dubitare non poffe, quamvis omnia, quce a fenfibus fuis
unquam
acceperunt, falfa effe fupponant; nec prius
illam confiderare defiftant, qucàm ipfam clare perci-
piendi
&
rébus omnibus corporeis cognitu faciliorem
credendi ufum fibi compararint. Tertio, ut propofitiones per fc
invenicnl, qualcs funt
:
fe
notas, quas apud
Qiidd idem non
yojfit cjfc
25
Secund.^^,
i8i-i82.
&
fimul
non
ejfe;
i6j
Responsiones.
quàd nihil nequeat
ejje caiifa efficicns
221
I
ullius rei,
&
fimiles, diligenter
perfpicuitatem intelledûs
quam fenfuum 5
vifa
fibi
ita
a naturà inditam, fed
quammaxime
obfcurare, piiram atque ab
Hac
expendant, atque
ipfis
turbare folent
&
liberatam exerceant.
enim ratione fequentium Axiomatum
veritas
I
ipfis facile innotefcet.
Quarto, ut examinent ideas naturarum, in quibus multorum fimul attributorum complexio continetur, 10
qualis efl natura trianguli, natura quadrati, vel alte-
itemquc natura Mentis, natura Corporis, & fupra omnes natura Dei, five entis fummc perfedi. Advertantque illa omnia, quai in iis contincri pcrcirius figurse;
pimus,vere de i5
ipfis
polfe affirmari. Ut, quia in naturà
Trianguli continetur cjus très angulos œquales elle
duobus redis,
&. in
naturà Corporis,
five rei cxtenftu,
continetur divifibilitas (nullam enim rem extcnfam
20
tam exiguam concipimus, quin illam faltem cogitatione dividere poflimus), verum c(1: dicerc omnis Trianguli très angulos icqualcs elle duobus redis, & omne Corpus effc divifibile. QuiNTO, ut diu multumque in najturâ entis fumme perfedi contemplandà immorentur; c^ inter cîctera confiderent, in aliarum qiiidem omnium naturarum
25
ideis exiflentiam pofiîbilem, in Dei
poflibilem tantùm, fed
Ex hoc enim folo,
Deum
exiftere
;
&
manque
(/"^^ c'dit.],
au second tirage.
omninô necelfariam
abfquc
eritque
i3-i4 Advertantque... mari,
iplis
atfir-
ajouté
— 22 Dans
autem ideà non
un
iillo
contineri.
difcurfu, cognofcent
non minus per second tirage,
la
fe
notum,
page 222
viencc à l'alinéa Quinto.
..
corn-
222
OEUVRES DE Descartes.
164
quàm numerum binarium imparcm,
&
.82-184.
parem, vel ternarium Nonnulla enim quibufdam per fe
fimilia.
nota funt, quae ab
efle
non
aliis
j
nifi
per difcurfum in-
telliguntur.
Sexto, ut, perpendendo exempla diflinélse perceptionis,
omnia
itemque obfcurse
&
clarae
5
confufae,
&.
qu£e in Meditationibus meis recenfui, ea quse clare
cognofcuntur ab obfcuris dillinguere affuefcant hoc enim facilius exemplis quàm regulis addifcitur, & ;
me
omnia hujus rei exempla faltem utcumque attigifle.
puto vel
ibi
Septimo denique, ut, advertentes
quam 223
in
iis
vel explicuifle,
nuUam
fe
10
un-
perceperunt falfitatem de-
quae clare
prehendifTe, nul|lamque e contra veritatem in obfcure
tantùm comprehenfis
nifi
cafu reperifle, confiderent
i5
a ratione plane alienum, propter fola fenfuum
eiïe
pr?ejudicia, vel propter hypothefes in quibus aliquid
ignoti contineatur, ea, quae a puro intelled:u clare
&
dubium revocare. Ita enim fequentia Axiomata pro veris & indubitatis
diftinde percipiuntur, in facile
admittent.
Quanquam
melius cxplicari,
iX;
fane pleraque ex
inflar
Axiomatum proponi
iis
20
potuilTent
Theorematum potius quàm
debuilfent,
û accuratior
elle
vo-
luiffem.
I
Axiomata
aS
SIVE
Communes Notiones. 1.
fit
Nulla rcs
exiftit
caufa cur exiltat.
de quà non
pollii quiuri
Hoc enim de
ipfo
quacnam
Dco
quieri
Secundo Responsiones.
i84-i85.
non quôd indigeat
poteft,
165
ullâ caufâ ut exiflat, fed
quia ipfa cjus natur^e immenfitas
caufa
eft
five ratio,
quam nuUâ caufâ indiget ad exiftendum. Tempus praefens a proxime praecedenti non
propter
224
|
II. 5
pendet, ideoque non minor caufa requiritur ad
rem
confervandam,quàm ad ipfam primùm producendam. III.
Nulla res, nec ulla
poteft habere nihil, flve
rei
perfedio
adu
exiftens,
rem non exiftcntem, pro caufà
fujE exiftentiac.
IV.
10
quâ
Quidquid
eft realitatis five
perfedionis in
formaliter vel eminenter in prima
re, eft
&.
ali-
adœ-
quatâ ejus caufâ. V.
i5
20
Unde etiam
fequitur,
realitatem
objedivam quâ eadem
idearum noftrarum requirere caufam, in ipfa realitas, non tantùm objedive, fed formaliter vel emi|nenter, contineatur. Notandumque hoc axioma tam necelïariô elfe admittendum, ut ab ipfo uno omnium rerum, tam fenfibilium quâm infenfibilium, cognitio dependeat. Unde enim fcimus,exempli caufà, cœlum exiftere ? An quia illud videmus ? At iftavifio mentem non attingit, nifi quatenus idea eft idea, inquam, menti ipfi inhccrens, non autem imago in phantafiâ depida. Nec ob hanc ideam poflumus judicare cœlum exiftere, nifi quia omnis idea caufam fuse realitatis objedivae habere débet realiter exiftentem quam caufam judicamus efî'e ipfum cœlum, & fie de :
|
25
;
caetcris.
VI.
nam 3o
vel
Sunt
diverfi
gradus
realitatis,
fubftantia plus habet realitatis,
modus;
etiam plus
&
fubftantia infiniia,
eft realitatis
quâm
five
entitatis;
quâm finita.
accidens
Ideoque
objedivae in ideâ fubftantiœ,
225
Œuvres
i66
quàm
&
accidentis;
de Descartes.
i85-i86.
in ideâ fubftantice infinitc-e,
quàm
in ideâ finitse.
Rei cogitantis voluntas fertur, voluntarie qui-
VII.
dem &
enim
libère (hoc
nihilominus
eft
;
fi
Quod Majus
quàm
fint in
fi
poteft efficerc id
difficilius, poteft eft
fibi
clare cogni-
etiam efficerc
fuà poteftate.
quod majus efl; id quod minus. |
creare vel confervare
|
didum
eft
idem creare,
five
fubftantiam,
lo
non auquàm confervare, ut jam
attribula" five proprietates fubftantiœ
tem majus
5
norit aliquas peifcdiones quibus ca-
reat, fibi ftatim ipfas dabit,
IX.
bonum
infallibilitcr, in
tum ideoque, VIII.
de elTentiâ voluntatis),fed
;
eft.
X. In omnis rei ideâ
five
conccptu continctur
quia nihil pofiTumus concipere
ftentia,
e.xiftentis;
nempe continctur
contingens in conceptu
perfeda
nifi
exi-
fub ratione
i5
exiftentia poflibilis five
rei limitata^, fed necelîaria
&
conceptu entis fumme perfcdi.
in
Propositio dei existentia ex sola ejus
1.
nature consideration e
20
cognoscitur. Dcmonjlratio.
Idem
dicere aliquid in
eft
rei
aiicujus naturâ five
conceptu contineri, ac dicere idipfum de eâ
vcrum
(per
def.
ly Prima. a.
Voir
t.
V,
p.
154.
9).
re clTc
Alqui exiftentia neceflaria in
zS
SfîCLND.'L:
iss-i.s;.
Responsiones.
Dei conceptu continctur (pcr axio.
10).
167
Ergo verum
de Deo dicere, nccen'ariam exiftentiam in eo
eft
five
ipfum
|
effe,
227
exiflere.
Atque hic eft fyllogifmus, de quo jam fupra ad objedionem fextam"; ejufque concluûo per fe nota |
5
effe poteft iis qui a prsejudiciis funt liberi, ut
poftulato quinto
eft
;
fed quia
non
facile eft
tara perfpicacitatem pervenire, aliis
diélum ad tan-
modis idem quae-
remus.
Propositio
10
II.
SOLO QUOD EJUS IDEA SIT KOBIS, A POSTERIORI DEMONSTRATUR.
DEI EXISTENTIA EX EO
IN
Demonjlratio. Realitas objediva cujuflibet ex noftris ideis requii5
caufam, in quâ eadem ipfa
rit
realitas,
non tantùm
objedive, fed formaliter vel eminenter, contineatur (per ax.
&
8),
Habemus autem ideam Dei
5).
(per def.
hujufquc ideœ realitas objediva nec formaliter
nec eminenter in nobis continetur (per ax. 20
2
in ullo alio
prœterquàm Ergo
(per def. 8). rcquirit
Deum
h.nec
in ipfo
Deo
nec
6),
poteft conti|neri
idea Dei, quae in nobis
pro caulà, Deufque proinde
eft,
exiftit (per
ax. ^).| 2
eo]
Deo il"
cdil.).
2' Ciiil.].
a.
Piu'ic
149,
1.
22.
—
3
Après
exifterc,
non à
la ligne
'
i"
et
228
.
i68
OEuvRES DE Descartes.
Propositio DE[ EXISTENTIA IPSI
las-isg.
III.
DEMONSTRATUR ETIAM EX E0 QUOD NOS
HABENTES EJUS IDEAM EXISTAMUS. Demonjiratio
vim haberem me ipfum confervandi, tantu magis haberem etiam vim mihi dandi perfeétiones quae mihi défunt (per ax. 8 & 9) illae enim funt tantùm attributa fubftantiae, ego autem fum fubftantia. Sed non habeo vim mihi dandi iftas perfediones alioqui enim jam ipfas haberem (per ax. 7}. Ergo non habeo vim Si
5
;
;
meipfum confervandi. Deinde, non poiTum
me
diu exifto, five a 229
five
ab alio
exiftere,
ipfo,
10
quin conferver quan-
fiquidem habeam iftam vim,
qui illam habet (per ax.
i
&
2).
Atqui
]
& tamen
non habeo vim meipfum confervandi, ut jam jam probatum eft. Ergo ab alio confervor. PrcCterea, ille a quo confervor, habet in fe formaliter vel emincntcr id omne quod in me eft (per ax. 4). In me autem eft perceptio multarun^ perfedioexifto,
num 2
&.
qure mihi défunt, fimulque idese Dei
(per def.
ao
j
8j.
Ergo
eft
etiam in
rumdem perfedionum
illo,
a
quo confervor, ea-
perceptio.
idem non poteft habere perceptionem ullarum perfe6lionum quse ipfi defmt, five quas in fe non habeat formaliter vel eminenter (per ax. 7). Cùm enim habeat vim me confervandi, ut jam diélum eft, tanto magis haberet vim libi ipfas dandi, fi deeftTent, Denique,
16
i5
Non
à la
ille
lif^iic
{2' édit.).
jS
.
1
Sf.CUND.'E
89-1 90.
(per ax. 8
&
9).
ReSPONSIONES.
169
Habct autem perceptionem earum
omnium quas mihi deeffe, atque in folo Deo efle polie concipio, ut mox probatum eft. Ergo illas formaliter vel
eminentcr
in fc liabet,
atque
ita eft
Deus.
COROLLARIUM.
5
230
CREAVIT DEUS CŒLUM ET TERRAM, ET OMNIA QU/t IN Eis sunt; INSUPERQUE POTEST EFFICERE ID OMNE QUOD CLARE PERCIPIMUS, PROUT IDIPSUM PERCIPIMUS. Demonjlratio. lo
Hsec omnia clare fequuntur ex praicedenti propofi-
Deum
tione. In ipfà
enim
quôd debeat
aliquis exiftere, in
I
nenter
fint
eo probatum
autem
in
eft,
quo formalitervel emi-
omnes perfediones, quarum
in nobis. Eft i5
exiftere ex
idea aliqua
eft
nobis idea tantse alicujus poten-
cœlum & terra, de. creata Tint, & alia etiam omnia, quœ a me ut poffibilia intelliguntur, ab eodem fieri poffint. Ergo fimul cum Dei exiftcntià hœc etiam omnia de ipfo probata funt. tire,
ut ab illofolojin
quo
ipfa eft,
Propositio IV.
231
I
MENS ET CORPUS REALITER DISTINGUUNTUR.
20
Demonjîratio
Quidquid clare percipimus, a Deo illud
fieri poteft,
prout
percipimus (per coroll. prœcedens). Sed clare
7 Eisj iLi.is [i" édit.). (Euvur.s. H.
— 23 prœcedensj prœced.
{Ibid.).
33
OEuvRES DE Descartes.
i^o
lyo-iot.
percipimus mentem, hoc eft, fubflantiam cogitantem, abfque corpore, hoc eft, abfque fubftantià aliquà & vice verfâ corpus abfque extenfà (per poft. 2) ;
omnes concedunt). Ergo, faltem per divinam potentiam, mens elle poteft fine corpore, & mente
(ut facile
corpus
fine
mente.
una abfque aliâ, realiter diftinguuntur (per def. 10). Atqui mens & corpus funt fubftantiae (per def. 5, 6 & 7),qu3e una abfque aliâ efle pofl'unt (ut mox probatum eft). Ergo mens & corpus realiter diftinguuntur. Notandumque me hîc ufum efi^e divinâ potentiâ pro medio, non quôd extraordinariâ aliquâ vi opus
Jam verô
5
fubftantiae, quse
efife pofil'unt |
232
10
I
fit
ad mentem a corpore feparandam, fed quia,
cùm
de folo Deo in prœcedentibus egerim, non aliud habui quo uti polTem. Nec refert a quâ potentiâ duce res feparentur, ut ipfas realiter diftindas efle cognof-
camus.
'5
OBJECTIONES TERTI^^
233
CUM RESPONSIONIBUS AUTHORIS. ODJECTIO PRIMA. Satis con/Ial ex 5
nullum
ii.s
ejje /.p'.Tv^piov,
quœ
dicla funt in lue Mcdilalione,
quo fomnia nojîra a
Jionc verâ dignofcanlur ;
&
vigilid
^d Meditationem
& fen-
propterea phantafmalci,
quœ
dc Us quw III
diibiiim revncari
poffunl.
vigilantes &fentienles habemus, non cjfe aceidentia ohjeclis
exlernis inhœrentia, neque argiimenio ejfc lalia objecla
externa omnino exijîere. Idcoqiie fi fenfus nojîros fine aliâ 10
ratiocinatione fcqucimur, mérilo dubitahimus an aliquid exijlal, neene.
Verilatem crgo huju.s Meditalwnis agnof-
cimus. Sed qiioniam de câdcm incerlttudine fenjlbilnun difpulavit Plato
&
alii
antiquorum P/iilofoplioruni,
&
vulgo obfcrvatur difficultas dignofcendi vigiliam ab ini5
fomniis, nolini excellentijjiinum authorcm culationuni
illa
novarum fpe-
vetera publicare.
Responsio.
Duhitandi rutiones, quœ hic a Philofopho admittuntur ut ver?e, non a 20
me
tanquam verifimiles fuere propofitœ; iifque ufus fum, non ut pro novis venditarem, fed partim ut ledorum animos prœpara4 a.
Ad Meditationem Primam omis Voir
t.
III, p. 36o,
1.
ig.
nifi
(/'''
cdil.
.
234
Œuvres
172
rem ad
de Descartes.
193-194.
res intelleduales confiderandas, illafque a
corporels diftinguendas, ad quod
omnino
necelTariae
mihi videntur; partim ut ad ipfas in fequentibus Meditationibus refpondèrem
derem quàm firmae quandoquidem ab 236
&
;
partim etiam ut often-
fint veritates iflis
Metaphyficis dubitationibus
labefadari |non pofTunt. Itaque
laudem
cenfione
fed
qusefivi;
ipfas omittere potuifTe,
quàm
Sum
Ao Meditationem
res cogitans
methodum
OBJECTIO
^ ;
reéle.
nuUam exearum renon puto me magis
medicinse fcriptor morbi
defcriptionem, cujus curandi
I
quas poûea propono,
vult docere.
10
II.
Nam ex eo
quod
cogito, five
Secundam.
De naturd mentis huinana;.
phantafma habeo, Jive vigilans, Jive fomnians, colligitur quod fum cogitans; idem enim Jïgnificant cogito & lum
Ex
quod fum cogitans, fequitur. Ego fum, quod cogitât non ejl nihil. Scd ubi fubjungit, hoc
cogitans.
quia id
eo
mens, animus, intelledus, ratio
efl,
Non
oritur dubitatio.
enim videtur recla argumentatio, dicere
:
ego fum
fum cogitatio nequc ego fum intelligens, ergo fum intelledus. Nam codem modo poffcm dicere fum ambulans, ergo fum ambulatio. Sùmit ergo cogitans, er^o
236
*",
'5
;
20
:
I
D. Cartejius idem nem,
quœ
ejje
rem intelligcntem,
ejl acïus intelligentis, vel faltem
intelligentem,
& intellcclum,
Omnes tamen Philofophi facultatibus a.
Page 27,
b.
Ib.,
1.
1.
& i3.
13-14.
aclibus,
qui
cjî
&
intelleclio-
idem
eJJe
potentia intelligentis.
diflinguunt fubjeclum
hoc
cfl,
rem
a fuis
a fuis proprietatibus
&
2 5
Objectiones
i9«-i9'^-
ejfentiis
;
aliiid
enim
ejl
ijj
Terti.î:.
ipfum ens, aliud
ejl
ejus eflentia
poteji ergo efjc ut res cogitans fit fubj eclum mentis,
ideoque corporeiim aliquid: cujus con-
nis, vcl intelleclûs,
trariiimfuinitur, non probatur 5
j
;
ralio-
hœc
cfi tavicn
;
illatio fiin-
damcntiim conclufionis, quam videtur vcllc D. C.fiabilirc. Ibidem, novi
novi
:
me
quxro quis fim ego qucm
exiftere,
certiffimum
hujus
efl
tiam non pendere ab
iis
fie prciecife
fumpti noti-
nondum
qucC cxiilere
novi".
Certijfimum efinotitiam hujus propofilionis, ego exiAo, 10
ego cogito,
pendere ab
liac,
unde nobis
cfi notifia hujus,
quàm ab
alio
ni recle ipfc nos docuit.
ego cogito
qucm\cumquc fine fubjcclofuo,
reum quid;
fiubjeéla
mal cria.',
figura,
tamen femper eadem tionibus fubjecla.
fe cogitafife uilJe),
res,
&
hoc
;
exemplo cerœ^, qua\ mu-
eadem materia
colligilur
[quœ cogitatio nihil aliud
tamen omnino
efi impofiibile
fcis te fcire, le fcire, te
Quoniam
j
mula-
cogitarc per
efi
quàm memi-
à p. 28,
1.
2.
infiinita
:
fcire?
igilur nolitia hujus propofitionis,
Page 27, 1. 28, Pane 3o, 1.8.
tôt
cogitare fe cogitare,
&
ego
exifto,
nolitia hujus, ex eo
quod non pofiumus feparare cogitationem
b.
me
enim intcrrogatio
pendet a nolitia hujus, ego cogito;
a.
mliouc
quamvis enim aliquis cogitare potefi
fient nec fcire fe fcire. Effet
nnde
fiub
inlel-
cœleris aclihus, intelligilur
efi
Non autem
aliam cogitaîionem
corpo-
efifc
enim omnium acluum videntur
ut ofiendil ipfe pofi in
lalis colore, durilie,
a 5
rem cogitanlcm
fequi,
folummodo fub ralionc corporeâ, fire
ligi
20
veluti faltarefiine fiiltante,
cogilare finie cogitante.
Alque hinc videtur
i5
Certe non ab
quod non pofi^umus conciperc aclum
hoc,
fcire fine fciente,
?
Sed
a
matcnd cogi-
237
Œuvres
174 238
de Descartes.
tante, vidctur inferenduin potius
196-197.
Tem cogitantem
ejfc
maj
quàm immaterialem.
terialem
Responsio.
dixi hoc ejï mens, aninius, intellcclus, ratio, &c.,
Ubi
non
intellexi per ifta
nomina
folas facultates, fed res
5
duo priera vulgo per duo pofteriora fré-
facultate cogitandi pneditas, ut per intelligitur ab
omnibus,
&
quenter; hocque tam exprefle, totque in locis explicui, ut nullus videatur fuifTe dubitandi locus.
Neque tionem ipfà;
:
ambulationem & cogitaquia ambulatio fumi tantùm folet pro adione hîc
efl:
paritas inter
10
cogitatio interdum pro aélione, interdum pro
l'acultate,
interdum pro
re in
quà
eft facultas.
Nec dico idem efle rem intelligentem & intelledionem, nec quidem rem intelligentem & intelledum, fi fumatur intelledus pro facultate, fed tantùm quando fumitur pro re ipfà quœ intelligit. Fateor autem ultro me ad rem, five fubftantiani quam volcbam exuere omnibus iis qu?e ad ipfam non pertijucnt, fignificandam, ufum fuiife verbis quammaxime potui abfiradis, ut
i5
|
,
239
contra hic Philofophus utitur vocibus concretis,
ncmpc
fubj'c cl i,
matcriœ,
20
quammaxime
& corporis,
ad iftam
rem cogitantem fignificandam, ne patiatur ipfam a corporc
divelli.
Nec vercor ne
cui videatur
ille
ejus
modus plura
fimul conjungendi aptior ad veritatem inveniendam,
quàm meus, quo
fingula
quammaxime polfum
guo. Scd omittamus vcrba, loquamur de
re.
diftin-
25
"97-'9s
Tertf^,.
Ob,ii:(:tione.s
17^
Poteji, inquit, cjjc ut rcs cogitaiis fit
quid
:
ali-
Imo nec uUo modo eo ufus fum
cujus contrarium fumitur, non probatur''.
contrarium non affumpfi, pro fundamento 5
corporeum
fed plane indeterminatum reliqui,
;
ufque ad fextam Meditationem
Deinde re6le
in
quà probatur.
dicit nos non pojje concipere
aclum ullum
Jine fubjeàlo fuo^, ut cogitationem fine re cogitante,
quia id quod cogitât non ratione, 10
&
contra
omnem
efl nihil.
loquendi ufum
omnemque
logicam, addit, hinc videri fequi rem cogitantem
corporeum quid
: \
fuhjecla enim
liguniur quidem fub ratione
omnium acluum
e[fe
intcl-
fubjîantiœ'^ (vel etiani, |
fub ratione materiœ, nempe Metaphyficae), non autem idcirco fub ratione corporum. Sed & logici & vulgo omnes dicerc folent fubfi
i5
Sed abfque uUà
lubet,
flantias,
alias elle fpirituales, alias corporeas.
Ncc
exemplo cerae, nifi tantùm colorem, duritiem, figuram, non pertinere ad rationem formalem ipfius cerae. Nec etiam de ratione formali mentis, nec quidem de ratione formali corporis
aliud probavi
20
ibi egi.
25
Neque ad rem pertinet,quod hic Philofophus dicat unam cogitationem non polfc q^q fubjedum alterius cogitationis. Quis enim unquam, pra:ter iplum, hoc finxit? Sed, ut rem ipfam paucis explicem, certum eO; cogitationem non polTe eife fine re cogitante, ncc omnino ullum adum, five ullum accidens, fine fub22
\\\c
apri's
SX.
Page 173,
h.
Ib.,
c.
Ib.,
1.
1.
Philolbphus [i" 1.
I2-l3. i5-iS.
2-4.
édil.].
—
dicat] ait {ib.).
240
OEUVRES DE Descartes.
176
Cùm
autem ipfam fubftantiam non immédiate per ipfam cognofcamus, fed perhoc tantùm quôd fit fubjedum quorundam aéluum, valde rationi confentaneum eft, & ufus jubet, ut illas fubftantias, quas agnofcimus efle fubjecla plane diverforum actuum five accidentium, diverfis nominibus appellemus, atque ut poftca, utrum illa diverfa nomina ras diverfas vel unam & eandcm fignificent, examinemus. Sunt autem adus quidam, quos vocamus corporeos, motus, alia omnia qua: ut magnitudino, figura, abfque locali extenfione cogitari non poiïunt atque fubftantiam, cui illi infunt, vocamus corpus ; nec fingi ftantiâ cui infit.
wi
igs-'gg-
c*i;
j
5
lo
:
poteft alia effe fubftantia qu?e
fubjeclum
fit
figurée,
fubjedum motûs localis &c., quia omnes illi aélus conveniunt fubunà communi ratione extenfionis. Sunt deindealii actus,quos vocamus cogitativos, ut intclligere,velle,imaginari, fentire &c., qui omnes alia quae
fit
fub ratione
communi
atque fubftantiam cui
rem cogitantcm, five mentem, five alio quovis nomine, modo ne ipfam cum fubftantia corporeâ confundamus, quoniam adus cogitativi nullam cum adibus corporels habent affinitatem, & |cogitatio, qu^e eft ipfarum ratio communis, toto
20
communis
25
infunt, dicimus
242
cogitationis, five perceptionis,
confcientise, conveniunt;
five
iS
génère
differt
efl'e
ab extenfione, quie
aliorum. Poftquam iftarum
eft ratio
verè duos diftindos conceptus
duarum fubftantiarum formavimus,
facile eft,
ex didis in fextà Meditatione, cognofcere an una
eadem I
fint,
Après
édit.).
—
&
an diverfœ.
infit,
8 Apres
à la
liffiie
(/"
examinemus,
luéme remarque.
aliorum,
—
26
même remarque.
Apres
Objectiones Terti^e.
joo-joi.
\OBJECTIO
^77
III.
Quid ergo eft,quod a meâcogitatione diftinguatur ? Quid, quod a me ipfo feparatum dici potefl" ? Forte refpondebit aliquis huic quœjiioni a meâ cogi:
5
tationc dijlinguor ipfe ego qui cogito
;
&
a me, non fepa-
ralam quidem, fed diverfam ejjfe meam cogitationem, eo modo, quo {ut ante diclum cjï) dijîinguitur faltatio afal-
Quàd
tante.
&
ligit,
lo
D. C. ojlendcrit idem
fi
intclleélum, recidemus in
ejfe
eum qui
intcl-
moduni loqucndi Scho-
lajlicum. Intelleéîus intelligit, vifus videt, voluntas vult,
& per
analogiam optimam, ambulatio, vel faltem facultas ambulandi, ambulabit. Quœ om\nia obfcura, impropria,
& perfpicuitate folitâ Domini Des
Cartes indignijfwia.
Responsio. i5
Non nego me, qui tione, ut rem a modo a
meâ
;
fed ubi quœro, quid ergo
cogitatione dijlinguatur,
gitandi
modis
meâ
cogito, diftingui a
ibi recenfitis,
hoc
cogitacjl
quod
intelligo de variis co-
non de meâ
fubftantiâ;
&
ubi addo, quid, quod\a meipfo feparatum dici pojjit, figni2o
fico
tantùm
illos
omnes cogitandi modos mihi
nec video quid hîc dubii vel obfcuritatis
OBJECTIO
a.
b.
Page 29, Page 3i,
fit
hsec cera, fed folâ
mené
imaginari qui-
mente concipere"".
1.
3-4.
1.
16-18. Descartes avait icr'npercipere.
Œuvres.
II.
fingi poffit.
IV.
Supereft igitur ut concedam,
dem quid
inefle;
23
243
OEuvRFS DE Descartes.
178 Diffcrenlia
magna
aliquain Jiabere, colligcre 244
&
cfl inlcr
effe,
non cxpliciiit, nobis D. quoqiie
imaginari, hoc
vicnlc concipcre, hoc
rem aliquam
vel
C.
301-202.
qiio
in
ideain
ratiocinando
ejl,
rem aliquam
ejï,
Scd
exijlcrc.
differunt.
Veteres
non
percipi
Peripateiici docuerunt fatis clare
5
fubjiantiam fenfibus, fed colligi rationibus. Qiiid jam dicimus, fi forte ratiocinatio nihil aliud fit
qiiàm copulatio
&
concathenatio
num, per vcrbum hoc
iitriim
appellatio-
unde colligimus rationc nihil
fed de earum appellationibus, copiilcmus rerum nomina fecunditm pacla
omnino de naturâ
nimirum
efl ?
nominum Jive
rcriim,
10
[quœ arbitrio noflro fecimus circa ipfarum fignificationes) vel non. Si hoc fit, bit a
nominibin, nomina ab imagmatione,
forte, ficiit fentio,
mens
feut effe potefi, ratiocinatio dépende&
ab organoriun corporeorum
nihil aliud erit
prœtcrquàm motus
in
imagi\nalio motii,
&fc
i5
partibus qui-
biifdam corpôris organici.
Responsio.
Differentiam inter imaginationem
245
&
purae mentis
conceptum hîc explicui, ut in exemple enumerans quaenam lint in cerâ quœ imaginamur, & qurenam quœ fola mente concipimus; fed & alibi explicui quo eandem rem, puta pentagonum, aliter paclo unam intelligamus, &. aliter imaginemur. Eli autem in ratiocinatione copulatio, non nominum^, fed rerum nomi-
20
I
i^L-
mirorque alicui contrarium vementem. Quis enim dubitat quin Gallus
nibus-lîgnilicatarum nire polie in 7
;
Dicimus] diccimis (i"
liijne
(y" cJiL).
cciit.
mieux).
—
27 Apre.-;
mcntcm,
à la
jS
Objectiones Terti;E.
202-204.
179
& Germanus
eadem plane iifdem de rébus poffint racùm tamen verba concipiant plane diverfa?
tiocinari,
nunquid Philofophus feipfum condemnat, cùm loquitur de padis quce arbitrio noftro fecimus circa verborum fignificationes ? Si enim admittit aliquid verbis fignificari, quare non vult ratiocinationes noftras efle de hoc aliquid quod fignificatur, potiùs quàm de folis verbis ? Ac certe eodem jure quo conEt
5
cludit
mentem
terram
10
efle
I
motum, poflet etiam concludere cœlum, vel quidquid aliud ipfi placuerit. elle
I
Qupedam ex
OBJECTIO
V.
246
his (fcdicet cogilationibus humanis) tan.
.
quam rerum imagines
.
..
.
Ad MnonAnoNEM Tkrtiam.
.
lunt, quibus Ions proprie
con-
dc oeo.
nomen, ut cùm homincm, vel Chimitram, vel Cœlum, vel Angelum, vel Deum cogito". Cùm hominem cogito, agnofco idcam, fivc imaginem
venit idese i5
& colore,
conjlitutaîn ex figura
hominis
fit
lum. 20
fiimilitiido, vel
Cùm Chimœram
non. Similiter
cùm
cogito
cœ-
cogito, agnofco idcam, fiive imagi-
nem, de quâ pofi'um dubitare an
fit fimilitudo alicujus
fed quod
exificre poffit, vel exti-
animalis, non exifientis, terit alio
tempore, vel non.
Cœterum 25
de quâ po/fum dubitare an
cogitanti
Angelum obverfatur animo
ali-
quando imago flammœ, aliquando puelli formofi alati, de quâ certus mihi videor effe, quod non habet fimilitudinem Angeli; neqiie ergo |
8 a.
Ac manque Pa?e
?^,
1.
{i" 3-6.
effe
édit.).
—
eam An\geli ideam. Sed credens 26 credens]
lire
credentes
?
247
i8o ejfe
OEuvRES DE Descartes. creaturas aliquas
Deo
204-205.
minijîrantes, invifibiles,
&
im-
matenales, rei créditée vel fuppofitce nomen Imponimus
Angelum, cùm tamen fit compofiia ex ideis
idea,
rerum
fub quâ Angelum imaginor, vijibilium.
Eodem modo ad nomen vcnerandum
Dei, nullam
Dei
5
habemus imaginem, Jîve ideam; ideoque prohibemur Dcutn fub imagine adorare, ne illum, qui inconceptibilis ejî, videamur nobis concipere. Videtur ergo nullam
efjc in
nobis
cœcus natus, fœpius igni admotus, agnofcit effe
aliquid,
a quo
Dei ideam. Sed ficut
&
fentiens fc calere,
audienfque
calefaélus ef,
illud appellaj-i ignem, concludit
ignem
10
exijlere,
nec tamen
qualis fgurœ aut coloris ignis fit cognofcit, vel ullam
om-
nino ignis ideam, vel imaginem animo obverfantem liabct;
Homo cognofcens debere efe caufim aliquam fuarum imaginum vel idcarum, & caufv illius aliam caufam itaquc
248
priorem,
& fc
i5
continuo, deduci\tur tandem adfincm,fivc
fuppofitionem alicujus caufœ œternœ, quœ, quia nunqiiam
cœpit
caufam fe habere priorem non pote/l ; neceffario aliquid œternum exifere concludit. Nec tamen ideam effe,
ullam habet,
quam
fed rem credi\tam
poffit dicere effe
vel
ideam œterni
20
illius,
agnitam nominat, five appcllal
Deum.
Jam quoniam Dei
ex poftione hac, quàd habemus ideam
anima nofrâ, procedit D. C. ad probationem hujus Thcorematis, quàd Deus [id ef fumme potens, fapicns, in
mundi
crealor) exifat, oportuit illam ideam
explicare,
&
Dei
tnclius
non modo inde deducere ipfus cxifentiam,
fed ctiam mundi créât ionem. 14 Après habet, à la ligne {i" et s'
édit.).
25
Objectiones Tertl-e.
2o5-2o6.
i8i
Responsio.
Hîc nomine
5
tantùm
vult
ideae
intelligi
imagines
rerum materialium in phantafiâ corporeà depidas; quo poûto facile illi eft probare, nuUam Angeli nec Dei propriam ideam effe poffe. Atqui ego paffim ubique, ac prsecipue hoc ipfo in loco, oftendo me nomen ideae fumere pro omni eo quod immédiate a mente percipitur, adeo ut, cùm volo & timeo, quia
249
|
me velle & timere, ipfa volitio &. timor me numerentur. Ufufque fum hoc no-
fimul percipio 10
inter ideas a
mine, quia jam tritum erat a Philofophis ad formas
1
5
perceptionum mentis divinae fignificandas, quamvis nuUam in Deo phantafiam agnofcamus; & nulium aptius habebam. Satis autem puto me explicuilTe ideam Dei pro iis qui ad meum fenfum volunt attendere fed pro iis qui mea verba malunt aliter quàm ego intelligere, nunquam poffem fatis. Quod denique hîcadditur ;
j
de mundi creatione, plane
eft
a quaeftione alienum.
OBJECTIO »o
Alise verô [cogitationes] alias
mas habent,
cùm
ut
cùm
volo,
VI.
quafdam
cùm
timeo,
praeterea for-
cùm
affirmo,
nego, femper quidem aliquam rem ut fubjedum
meae cogitationis apprehendo. Sed aliquid etiam ampliùs 25
quàm
pledor,
&
iftius rei fimilitudijnem
ex his
aliae
voluntates
autem judicia appellantur". 22 aliquam] aliam (/" a.
Pijge 37,
1.
6-12.
et 2' édit.).
cogitatione
five
affedus,
comalise
250
5
OEUVRES DE Descartes.
i82
Cùiu quis
quam
habct qiiidem imagincm
vult, vel timet,
&
timet,
aélionis
quam
vult;
quidem timor fit
teJl e (Je alia,
enim
&
quam quis timet. Quid aliud, quàm idea irruentis
cogitatio rei
effeélus f^quem talis idea
timens inducitur ad
non
ejjc in
générât
in
5
corde) quo
motum animalem illum,quem vocamus
fugam ? Jam motus hicfugœ non net,
non explicatur.
non video quo modo po-
cogitatio,
timor irruentis leonis
ejl
leonis,
quam
rci
fcd quid ampliùs vo-
lens vel timens cogilatione compleélitur,
Etji
206-107.
ejî
cogitatio; quare rema-
timore\aliam cogitationem prœter illam qucc
confijlit in fimilitudinc rei.
Prœterea affîrmatio
&
Idem
'o
dici pojfet de voluntate.
negatio non funt fine voce
&
appellationibus, ita ut animantia bruta non pojjint affir-
mare neque negare, ne cogitatione quidem, ideoque nequc judicare; attamen cogitatio fimilis pote fî 251
ejje
in
homine
'5
Nam, cùm affirmamus hominem\currere, ion habemus aliam cogitationem ab ed quam habet canis videns currentem dominum fuum nihil igitur addit afirmabe/îid.
(§>
;
tiovel negatio cogita t ionibus Jîmplicibus, niji forte cogi-
tationem qudd nomina, ex quibus conjîat affirmatio, fint
nomina ejifdem rei cogitatione plus
militudinem
in
quàm
20
affirmante; quod non eji complccli rei fimilitudinem,
fcd candem fi-
bis.
Responsio.
notum eft aliud efle videre leonem & fimul illum timere, quàm tantùm illum videre item aliud cfle videre hominem currentem, quàm fihi ipfi affirPer
fe
;
2G-27 uliud il"
édit.].
ellci
quôd
aliud
eft
(/"
édit.).
—
27
fibi ipil
manque
2
.
Objectiones Terti.e.
207-209.
mare
illum videre,
fe
quod
fit
18^
fine voce.
Nihilque hîc
animadverto quod egeat refponfione.
I
OBJECTIO VIL
Supereft ut examinem, quâ ratione ideam iftam a 5
Deo
accepi; neque enim illam fenfibus haufi; nec un-
quam expedanti mihi advenit, ut folent rerum fenfibilium idese, cùm ipfae res externis fenifuum organis occurrunt, vel occurrere vidcntur; nec etiam a me effida eft, nam nihil ab eâ detrahere, nihil illi fuper10
addere plane pofTum; ac proinde fuperefl ut mihi innata,
quemadmodum
etiam mihi
fit
innata idea meî
eft
ipfius".
Si non deîur Dei idea [nonaulein prohaliij- dari), quem-
admodum non dari 1
5
fitio.
videtur, tota
Prœterea idea meî
ipjius
hœc
collabitur difqui-
mihi oritur
[Ji
corpus
fpeélatur) ex vijione [Ji anima) nulla omnino
meum
animœ
ejî
fed ratione colligimus cjfe aliquid internum corpori humano, quod ei motum impertit animalcm^ quo fentit & idea,
movetur; atque hoc qu idq u id ejl, fin eideàvocamus an im a m
Responsio.
20
Si
detur Dei idea (ut manifeftum
haec collabitur objedio.
mée
j
ideam, fed ratione
eft
illam dari), tota
Cùmque additur non colligi,
idem
eft
ac
dari ani-
fi
non dari ejus imaginem in phantafiâ depidam. dari tamen illud quod ego ideam vocavi.
tur 25
dicere-
i
quod.
7 ipfœ] a.
.
iftai
Page
.
voce,
manque (/"
Desc.
5i,
1.
6-14.
cJil.).
— 4 iltamj
ipfam (i"
fed
édil.).
—
252
OEUVRES DE Descartes.
184
ODJECTIO
«63 I
sog-sio
VIII.
Aliam vcrô folis ideam, ex rationibus aftronomicis defumptam, hoc eft, ex notionibus quibuldam mihi innatis elicitam^. Solis idea unica uno tempore videtur effe, Jlvefpecletur
oculisyjïve ratiocinatione intelligatur efje multoîies
5
major
Nam
hœc altéra non ejl idea folis,fed colleûio per argumenta ideam folis multoîies fore majorem,
quàm
videtur.
fi multo propiiis fpeéïaretur.
Veriim diverfis temporibus diverfœ poffunt
tempore nudo oculo, alio tubo
ideœ, ut fi uno fpeéletur. folis
effe folis
"o
optico
Sed rationes Afironomiœ non reddiint ideam
majorem, vel minorent; docent
lem fallacem
potiiis
ideam fenfibi-
effe.
'5
Responsio.
Hîc quoque quod dicitur non effe idea folis, & tamen defcribitur, eft idipfum quod ego ideam voco. |
OBJECTIO
254 I
Nam
procul dubio
illrc ide^e,
IX.
quee fubftantiam mihi
exhibent, majus aliquid funt, atque, ut ita loquar, plus realitatis objedivse
tantùm modos illa
per
5 Solis
a.
Page
five
in fe continent,
quàm
la ligne
39,
22-24.
1.
qucc
accidentia repraefentant. Et rurfus
quam fummum aliquem Deum, non à
illae
(1"
et 2' ciiit.).
îeternum, in-
20
Objectiones Terti-e.
2I0-J1I.
185
omnipotentem, rerumque omipfum funt, creatorem intelligo,
finitum, omîiifcium,
nium, quse prseter
quàm
plus profedo realitatis objedivae in fe habet,
per quas
illae
finitce fubflantise
Notavifœpius
5
exhibentur^
ante, nequc Dei,
neque animœ, dari ul-
lam ideam; addo jam, ncque fubjlantix. Siib/tantia enim (ut
quœ
matcria fubjeéla accidentibus
cjî
&
jnutaiw-
nibus) folâ ratiocina lione evincitur, nec iamen concipi-
aut ideam ullam nobis exhibet.
tur, 10
quomodo
dici potejî ideas,
majus aliquid
quàm
nias
e[fe,
quœ mihi
&
Hoc
fi
verum
quœ fubjîantias mihi
fit,
exhibent,
plus habere realitatis objeclivœ,
exhibent accidentia ? Prœterea con-
D. C. quid velit dicere plus realitatis. An fufcipit magis & minus? Vel Jî putat unam rem
fideret de\nuo realitas i5
magis
aliâ
ejje
rem, confidcret quomodo hoc pojfit captui
cum tantà pcrfpicuitate explicari, quanta omni demonjlrationc, & quanta ipfe aliàs ufus
nojîro
exigitur
\
in
ejî.
Responsio.
Notavi f?epius 20
me nominare
ratione evincitur, ut
&
& minus
:
ita
nempe
quàm modus; atque fubftantiae 25
fi
quœ quolibet modo perciquomodo realitas fufcipiat
alia
piuntur. Saiifque explicui
plus
ideam, idipfum quod
ut fubftantia
magis
res
dentur qualitates reaies, vel
incompletîe, funt magis res
minus quàm
fit
quàm modi,
complets; ac denique, fi detur fubftantia infin'ta & independens, eft magis res quàm finita &dependens. Hsecque omnia per fe funt fcd
fubflantiae
notiffima. a.
Page 40, 1. 12-20. Œuvres. II.
24
255
5
OEuvRES DE Descartes.
i86
256
I
OBJECTIO
X.
Itaque fola reftat idea Dei, in quâ confiderandum
an aliquid fit quod a me ipfo non potuerit proficilci. Dei nomine intelligo fubftantiam quandam infinitam, independentem, fumme intelligentem, fumme eft,
&
tum ego
tum
omne, fi quid aliud exftat, eft creatum. Quse fane omnia talia funt, ut que diligentius at|tendo, tantô minus a me folo profeda effe videantur; ideoque ex antedidis, Deum neceffario exiftere, eft concludendum^ Conjiderans attributa Dei, ut Dei ideam inde habeapotentem,
mus,
&
ut
a quâ
videamus an
in
ipfe,
illâ
5
aliud
«o
aliquid fit quod a nobis
non potuerit projicifci, invenio, ni fallor, neque a no-
iffis
bis projicifci quce
ad nomen Dei cogitamus, neque
cejjarium ut pi-oficifcantur aliunde
Nam Dei
ternis.
Deum
nomine
quàm ab
ejfe
ne-
objeélis ex-
'5
intelligo fubftantiam, hoc efi
per ideam, fed per ratiocinationem). Infinitam [hoc ejl, quod non pojfium concipere, intelligo
257
cxijîere [non
neque imaginari terminas ejus, five partes extremas, quin adhuc pojjim imaginari ulteriores) ex quo fequitur ad \
2°
;
nomen
meorum
infiniti
non oriri ideam
injînitatis
divinœ,
fed
Independentem, hoc eft, non concipio caufam ex quâ Deus onatur; ex quo patet me aliam ideam ad nomen independentis non habcre,
ipfius finium, fivc limitum.
prœlcr memoriam mearum idcarum incipientium
diverfis lemporibus, ideoque dependenlium.
Quapropter dicere 23 Apil's oiiatLir, a.
Page 45,
1.
9-18.
ci
Deum
la ligne
(i"
e[je cl 2'
independentem, éJH.).
nihil
2
2
Objectiones Tertle.
12-214-
aliud
ejl
Deum
quant dicere
ejje
187
ex earum rerum numéro,
quarum non imaginor originem. Sicut dicere Deum ejJc infinitum, idem ejï ac fi dicamus eum ejfe in numéro earum rerum, quarum non concipimus fines. Et fie omnis idea Dei excluditur; qualis enim efi idea fine origine & |
5
m in is? Summe
ter
D. C.
intelligit
Summe 10
Quœro hic intelleélionem Dei?
intelligentem.
I
per quant ideam
potentem. Item per quant ideam
potentia, quce efi
tium ?
:
rerum futurarum, hoc
efi
intelligitur
non exifien-
Certe ego potentiam intelligo ex imagine, five
memoriâ aé}ionum prœteritarum, hoc modo
258
colligens : fie
ergo exifiens idem fie poterit habet potentiam faciendi. Jam
fecit, ergofic potuit facere;
ilerum facere, hoc i5
efi,
hœc omnia [uni ideœ quœ ortœ
eJfe
pojjunt ab objeélis
externis.
20
Creatorem omnium quae exiant, Creationis imaginem quandam mihi ipfi fingere pojfum ex iis quœ vidi, velut hominem nafcenteni, five crefcentem velutex punûo in figuram & magnitudinem quam nunc habet. Aliam ideam ad nomen creatoris nemo habet. Sed nonfufiîcitad probandam creationem, quôd imaginari pojjumus mundum creatum. Ideoque,
etfi
tum, independens, a5
demonfiratum
fumme
ejfet
aliquid infini-
potens, &c.
exifiere,
non
tamen fequitur exifiere creatorem. Nifi quis putet reéle inferri ex eo quôd exifiit aliquid quod nos credimus \creafie cœtera omnia,
ideo
mundum ab
eo fuifie
ali-
quando creatum. Prœterea, ubi dicit ideam Dei 8 Après Dei, tton à la ligne (/" et 2' édit.). lo-u Après
—
&
ani\mœ nofirœ nobis
exiflentium, à la ligne
{ib.).
2Z Après crtsitum, à la ligne
—
(ib.).
259
OEuvREs DE Descartes.
liiS
innatam
ejfc,
velim fcire fi
214-315.
animœ dormientium profundc
fine infomnio cogitent. Si non, non habent eo tempore ideas ullas.
Quare
nulla idea efi innata;
nam quod
efi in-
natum, femper adefi.
Responsio.
5
eorum quae Deo tribuimus, ab objedis externis tanquam ab exemplari poteft efle profedum, quia nihil eft in Deo fimile iis quae funt in rébus externis, hoc efi corporeis quidquid autem iis diffimile cogitamus, manifeflum eft non ab ipfis, fed a caufà iflius Nihil
:
10
diverfitatis in cogitatione noftrà proficifci.
Et qusero hîc
quo pado
ifte
Philofophus intelleclio-
nem Dei a rébus externis deducat. Quam autem habeam ejus ideam, facile explico, dicendo me per ideam intelligere id omne quod forma eft alicujus non percipiat fe ac proinde qui non habeat iftam
perceptionis. Quis enim eft qui
quid intelligere? 260
mam,
five
ideam intelledionis, quam
|
cseteris ejus attributis
Quoniam verô
ali-
for-
indefinite ex-
tendendo, format ideam-' intelledionis divinae,
de
&
fie
?
fumus ideà Dei quae in nobis eft ad ejus exiftentiam demonftrandam, atque in hac ideà tam immenfa potentia continetur, ut intelligamus repugnare, fi Deus exiftat, aliquid aliud prœter ipfum exiftere, nifi quod ab ipfo fit creatum, plane fequitur, ex eo quôd demonftrata fit ejus exiftentia, demonftratum etiam efle totum mundum, five res omnes a Deo diverfas, quœcunque exiftunt, ab ipfo effe creatas. I
a.
Voir
t.
i5
20
ufi
III, p. 36i,l. 3.
25
Objectiones Terti^.
îi5-2i6.
189
cùm dicimus ideam aliquam
Denique,
nobis
effe
innatam, non intelligimus illam nobis femper obverfari
:
enim nulla prorfus
fie
nos habere
in
nobis
ipfis
effet innata; fed
facultatem illam eliciendi.
OBJECTIO
5
Totaque
vis
argumenti
tantùm
in
XI.
eo
eft,
quôd cognofcam
non poffe ut exiftam talis naturœ qualis fum, nempe ideam Dei in me habens, nifi rêvera Deus
fieri
;
etiam exifterct, Deus, inquam, 10
ille
cujus idea in
n-.e
eft-'.
Qiioniam crgo non
&
habere, ejfe
cjî
denion/lralinn nos ideam
Clirijliana rcligio nos obligat credere
inconceptibilem, hoc
cjl,
ut
Dei
Dciim
ego opinor, cujus idea non
habctur, fcquilur e\iJlentiam\Dei non ejje denwnjlratam, 1
5
inulto ininiis creationcni.
Responsio.
Cùm
dicitur
Deus
inconceptibilis, intelligitur de
comprehendente. Quomodo autem idea Dei habeatur, ad naufeam ufque
20
conceptu
adouquate
repetitum
eft;
illum
ac nihil
mon ftrationes meas
omnino
redit. a.
K
Pai;c 5i,
1.
2g, à p. 52,
quod dé-
convellat.
6 cognolcainj agnol'cam Desc. {
hic affeitur,
I,
3
—
2o--i\ ac...
convellat.
manque
aei
:
Œuvres
190
262
\s)
I
Atque
Meditationem QUARTAM.
De vero
€ falfo.
eft,
de Descartes.
OBJECTIO
XII.
errorem, quatenus error
ita certè intelligo
non
effe qiiid reale, fed
tantummodo defeclum.
Nec proinde ad errandum mihi opus teftate ad hune finem a Deo tributâ''. Certum que opus
cfl
de er*-ore non
&
ignorantiam tantummodo
cjfe facultate
216-217.
po-
elle aliquâ
ejje
defeclum, ne-
aliquâ pofitivâ ad ignorandum; fed
ejî ita res
manifefia. Videntur enini lapides
inanimala errare non pojfe, propter hoc folùm qudd
non habeant facul\tatem ratiocinandi, neque imaginandi
proinde pronum
ejl colligere,
qudd ad errandum opus ft
facultate ratiocinandi, velfaltem imaginandi, tates funt
amhœ pofitivœ,
10
tributœ omnibus
quœ facul-
& folis
erràn-
tibus,
Prœterea D. C. 263
errores) a
dere,
&
dicit fie
:
adverto
illos (fcilicet
meos
i5
duabus caufis fimul concurrentibus depen|
nempe a
facultate cognofcendi quse in
me
a facultate eligendi, five ab arbitrii libertate^
videtur prœcedentibus
contradiclorium.
eft,
Quod
Ubi notandum
quoquc arbitrii libertatem affumi fne prabationc, contra opinionem Calviniflarum.
20
Responsio.
Etfi
ad errandum opus
potius judicandi,
nempe a.
b.
eft
five
facultate ratiocinandi (vel
affirmandi
ejus defeclus,
Page 54, 1. 24-28. Page 56, 1. 11-14.
fit
&
negandi),
quia
non ideo fequitur hune de-
25
Objectiones Terti^.
2i7-2'8.
fedum
efle
ipi
realem, ut neque cœcitatem efle realem,
quamvis lapides non dicantur cœci, propter hoc folum quôd non fint vifûs capaces. Miiorque me nuUam 5
hadenus redam illationem in his objedionibus invenifle. Nihil autem de libertate hîc affumpfi, nifi quod omnes experimur in nobis; eftque lumine naturali notiffimum, nec intelligo quam ob caufam prœj
cedentibus contradidorium Etfi 10
vero forte multi
effe dicatur.
fint qui,
cùm ad
|
praeordina-
tionem Dei refpiciunt, capere non polîunt quomodo cum ipfà conliftat noflra libertas, nemo tamen, cùm feipfum tantùm refpicit, non experitur unum & idem efle
voluntarium
minandi quaenam
&
liberum.
Exempli caufâ, quid in
mundo
hîc efl locus exa-
eà de re opinio aliorum.
fit
OBJECTIO
i5
Neque
XIII.
cùm examinarem
his diebus,
an
ali-
atque adverterem ex hoc ipfo quôd iliud examinarem, evidenter fequi me exiftere, exifteret,
20
non potui quidem non judicare quod tam clare intelligebam verum elle, non quôd ab aliquâ vi externâ fue-
25
coadus, fed quia ex magnâ luce in intelledu magna confequuta efl propenfio in voluntate, atque ita tanto magis fponte & libère illud credidi, quanto minus fui ad iftud ipfum indifferens". Vax hœc, magna lux in intelledu, meîaphorica ejl, rim ad
id
nec igitw argumeniativa
.
(Jyiufquifque
14 aliorum] Caluinillarum (T' édil.). a.
Page
58,
1.
26, à p. 59,
I.
4.
autem qui dubita-
264
OEuvRES DE Descartes.
192 265
&
tione caret, talent lucem prœlendit,
voluntatis
ad affirmandum
|
îis-jîo
habet propenjîonem
quo non dubitat, non
id de |
minorem quàm qui fevera fait Potejî ergo lux hœc .
ejfe
caufa quare quis objlinate opinionem aliquam defendat vel
eam eJfe. Prœterea non modo faire aliquid verum
teneat,fed non quddfciat veram
5
&
cre-
dere vel ajfenfum prœbere, aliéna funt a voluntate;
nam
quœ
ut credibilia
nar-
quàd
affir-
validis
argumentis probantur, vel
ejfe,fed
rantur, volentes nolentes credimus. Verujn
mare
&
negare, propugnare
&
ejî,
refellere propojîtiones,
10
funt aéîus voluntatis ; fed non ideo fequitur affenfum internum dependere a voluntate.
Non
itaque fatis
atquç in hoc ineft
démon flratur
liberi arbitrii
quœ formam
conclufio
quœ fequitur :
non redo ufu
privatio
illa
erroris conflituit^
i5
Responsio. Nihil ad 266
rem
argumentativa,nec-ne, eft.
Nemo enim
perfpicuitatem
an vox, magna
attinet qu?erere
modo
nefcit per
fit
lux,
fit
explicaiiva, ut| rêvera
lucem
in intelledu intelligi
quam
non habent habere; fed hoc non impedit
cognitionis,
omnes qui putant fe quominus valde diverfa
fit
forte
ab obfl;inatà
20
opinione
abfque evidenti perceptione conceptà. |Cùm autem hîc dicitur nos rébus clare perfpedis volentes nolentes aflentiri, idem
bonum
efl
ac
fi
diceretur nos
cognitum volentes nolentes appetere verbum enim, nolentes, in talibus non habet locum, quia implicat nos idem velle & noUe. a.
l'aide
clare
60,
1.
6-7.
:
aS
Objectiones
Terti^îî.
19?
OBJECTIO XIV.
Ut cùm, exempli caufâ, triangulum imaginor, etfi fortafle talis figura nullibi gentium extra cogitationem
meam 5
exiftat,
nec unquam
exftiterit, eft
poffint demonftrari variae proprietates
de
De
Si triangulum
nullibi
gentium
cxijlat ,
8C7
ifto
non intelligo
quomodo naturam aliquam habeat; quod cnim non
ejl;
neque crgo habet
Triangulum fis fiéîo. •
5
in
ejfe,
nullibi
ejl,
feu naturam aliquam.
mente oritur ex triangulo
vifo, vel
ex vi-
Citm autem femel rem {unde putamus oriri
idcam trianguli) nomine trianguli appcllaverimus, quan-
quam
périt ipfum triangulum,
Jt cogitât ione nojlrâ
nomcn manet. Eodem modo,
femel conccpcrimus angulo.s trianguli
omnes Jimul œquari duobus redis,
&
nomen hoc allerum
dederimus triangulo, habens très angulos aequales duo20
bus reélis, etji nullus angulus exijleret in mundq, tamen nomen maneret, & fempiterna erit veritas propojitionis ijîius : triangulum eft habens très angulos duobus redis œquales. Sed non
erit fempiterna natura trianguli,
omne triangulum périret. Vcra fimiliter in œternum erit
fi forte
homo
eft
animal, propter nomina œterna ; fed pereunte génère
liu-
25
propofitio,
mano, non erit amplius natura humana. 8 poflînt] poflunt (/" a.
Page 64,
1.
(EuVRES.
1
édil.).
— 20 Apres redis, à
la ligne (/'• édit.).
1-18. 11.
ï5
effeniid rervtr,
materialium.
triangulo". 10
-
Qlintam.
tamen pro-
fedo determinata quaedam ejus natura, five eflentia, five forma immutabilis & aeterna, quse a me non effida eft, nec a meâ mente dependet, ut patet ex eo
quôd
Ad Meditatione
268
Œuvres
194
Unde
221-22J
confiât ejjentiam, quatenus dijîinguitur ab exi-
ftenliâ, nihil aliud ejfe
verbum,
de Descartes.
pr celer nominum copulationem per
Ideoque ejfentia abfque exijîentiâ
efl.
tum nojîrum. Et videtur ad homineni,
cJfe ut
homo, ad
exiflit, ita Socratis ejfentia efl;
connexionevi
imago hominis
comnienin
animo
ejfentiam ad exijîenliam; vel ut
ita eJfe
propojitio, Socrates eft
Socrates
cjî
hœc
5
hanc, Socrates eft vel
ad ejufdem
exijîentiam.
Jam,
homo, quando Socrates non exijîit, fignijîcat nominum tantîim, & eû,\/îve effejiabetfub
fe imaginent unilatis rei duobus nominibus nominalœ.
10
Responsio.
omnibus effentise ab exiflentiâ diftindio & quse liîc de nominibus seternis, loco conceptuum five idearum ceternae veritatis, dicuntur, jam ante fueNota
efl
;
runt fatis explofa
r5
269
\b
)f
meditationem
nrum
wlteria-
ii.an exijientid.
OBJECTIO XV.
I
Cùm
enim nullam plane facultatem mihi dederit Dcus ad Hoc [iitrum ideœ cmittanîiir a corporibus necne) cognofccndum fed contra magnam propenfionem ad credendum illas a rébus corporeis emitti, non video quâ ratione poffît intelligi ipfum non effe fallacem, ,
fi
aliunde
quàm
a rébus corporeis emitterentur;
ac
proinde res corporese exiflunt". 5 clic est à feniiii]
supprimer?
//'rfcHcntiam
reii/hcses inlrodiii/es a.
P;ige 79,
1.
?
—
— 18
dans
24, à p. 80,
7 ef-
Pal'er-
1.
4.
i\ila
de la 1" cdit., siippriiiiées
dans
la 2'.
—
19
cognofcendum]
agnolcenduiii. Desc.
20
Objectiones Tertle.
222-224.
Communis
195
non peccare medicos qui œgrotos
efl opinio,
decipiunt ipforum falutis caufâ; nequc patres qui filios
fuos fallunt\ boni ipforum gratiâ; neque crimen deceptionis conjïjiere in falfitate 5
diéîorum,fed
in injuria decipien-
Viderit igitur D. C. an vera fit propofitio univer-
tium.
faliter fumpta,
Deus nullo cafu
poteft nos fallere
;
narn
fi non fit vera ita univerf
270
ergo res corporese exiftunt.
Responsio. 10
Ad meam conclufionem non cafu poffimus
(admifi
falli
requiritur, ut nullo
enim ultro nos
fsepe falli),
non fallamur, cùm ifte nofter error decipiendi voluntatem in Deo teftaretur, qualem in eo effe répugnât. Rurfufque hîc efl mala illatio. fed ut
OBJECTIO ULTIMA.
l5
Nunc enim adverto permagnum {hoc efl inler vigiliam
ao
&
effe inter
utrumque
infomnium) difcrimen, in eo
quôd nunquam infomnia cum reliquis omnibus adionibus vitse a memoriâ conjungantur^ Quœro utrumfit hoc certum, quôd quis,fomniansfe dubitare an fomniet necne, non poffit fomniare cohœrere
fuum fomnium cum rum.
Si potefi, ea
ideis
rerum longâ ferie prœterita-
quœ fomnianti
videntur
I
vitœ 25
fuœ
quàm a.
anteaélce, poffunt cenferi
fi vigilaret.
Page
89,
1.
21-24.
pro
effe aéliones
veris,
non minus
Prœterea, quo\niam, ut ipfe affirmât,
271
OEuvRES DE Descartes.
196
omnis fcientiœ
certitiido
gnitionependet,
A theus
&
vel.
224-225.
vent as ab unâ veri Dei co-
non potejî colligerefe vigilare
ex memoriâ anteaclœ vitœ, vel potejl aliquis fcirefe vigilare /îne veri
Dei cognitione.
Responsio.
Non poteil ibmnians rum
5
ea quae fomniat
cum
ideis re-
prseteritarum rêvera connedere, quamvis fom-
Quis enim negat dormienAtqui poflea experredus errorem
niare poflit fe connedere.
tem
falli
fuum
pofle
?
facile dignofcet.
10
Poteft verô Atheus colligere fe vigilare ex
anteadse
vit£e
cere ut certus
;
fed
fit
fe
non poteil non errare,
fcire
memoriâ
hoc fignum
nifi fciat fe
a
fuffi-
Deo non
fallente efle creatum.
OBJECTIONES Q.UART^".
"8
Ad Virum
Clariffimum Epiftola.
me beare fummi beneficii compenjationem exigis, & quidem gravem, dum eâ tantùm lege ingeniojïffimi operis participem me fieri vo~ luijli, ut fenfus de illo meos aperirem. Dura profeclo conditw, quam res pulcherrimas nofcendi cupiditas extorfit, Noluijli, Vir ClariJJiJîie, gratis
9 Atqui] atque a.
Voir
t.
(z*^' ^t/i7.).
III, p. 328,
1.
24
,5
;
p. 3^4,
1.
2.
:
20
Objectiones Quarts.
225-226.
&
197
adverfus quant libentiffime reclamarem,Ji, ut a
tore datur exceptio,
fi
quid
vi
aut metu,
ita
Prœ-
novam pof-
Jîm obtinere, fi quid fuadente voluptate fadum eft. Quid enim vis tibi? Meum de Authore judicium non 5
expeélas, cujus
fummam
ingenii vim eruditionemque Jin-
gularem quanti faciam jam pridem etiam
quàm
Non
nojîi.
273
ignoras
molejîis occupationibus detinear, nec,Ji quid
mihi tribuis aniplius quàm deceat, fequitur ut ego
meœ
Jim ; & îamen quod examinandum prœbes, ciim ingenium non vulgare, tum plurimum ferenœ tenuitatis confcius non
•
o
mentis dejiderat, ut a rerum libéra fibi ipfi vacet,
omnium exteriorum
quod nonnifi
attenta meditatione
nihilominus, fiquidem jubés; quidquid a
pênes
te
culpa
verà toium
me
peccabitur,
qui ab fcribendum cogis.
erit,
&
Parendum
defixo in feipfam obtutu Jieri pojfe fatis vides.
i5
Jlrepitu
Quanquam
hoc opus Philofophia Jibi vindicare
pojjit,
quia tamen vir modejlijffimus ultro Je Theologorum tri-
bunali fijiit, duplicem hîc
agam perfonam proponamque :
primiim quœ circa prœcipuas de naturâ Mentis nojirœ 20
de
Deo
&
quœjliones a Philofophis opponi pojje mihi vide-
buntur ; tum verà fcrupulos aperiam, quos
in
opère uni-
verfo Theologus pojfet offendere.
De NATURA
25
MENTIS HUMANT.
274
Hîc primum mirarifubit, Virum Clarijfimum idempro totius fuœ Philofophiœ principio Jîatuijfe, quod Jîatuit D. Augujlinus, acerrimi modo, fed etiam Lib. a.
in
vir ingenii,
t.
III, p. 358.
Theologicis
Philofophicis rébus plane mirandus.
enim 2 de Libero arbitrio, cap. Voir
nec in
1.
i5.
3"",
Alipius
cum Euo-
Œuvres
198
de Descartes.
Deum
dio difputans probaturufque
abs
te qu^ero ut
utrùm
tu ipfe
rogatione
nino non verba
:
fumme
226-227.
ejfe
Prius, inquit,
:
de manifeftiflimis capiamus exordium,
fis,
fallaris,
an tu forte metuis ne hac in inter-
cùm
utique,
non
fi
effes, falli
om-
pofles? Quibus fiviilia funt Authon's nojîri
|
fed
eft
fumme
deceptor nefcio quis
potens,
me femper
qui de induflriâ
callidus,
5
fallit
;
haud dubie ego etiam fum, fi me fallit'. Sed pergamus, &, quod potius ad rem fucit, videamus quo paclo ex hoc principio confici pojfit Mentent nojîram a corpore
ejje
10
feparatam. 275
Dubitare pojfum an corpus habeam, imd an ullum fit rerum naturâ corpus ; nec tamen mihi licet dubitare |
in
quin fim, five exijlam, quandiu dubito,
Ego
igitur, qui dubito,
&
five cogita.
cogito, corpus non fum
quin, de corpore dubitando, de
me
;
alio-
ipfo dubitarem.
Imd, etiamfi objîinatâ mente contendam, nullum
omnino corpus, manct nihilominus
pofitio
effe
ego aliquid
:
fum, non fum igitur corpus. Acute fane, fed opponet aliquis quod etiam fibi ipfi author objicit : quod de corpore dubitem, vel corpus eJfe negem, non efficitur nullum effe corpus. Fortaiïis ergo contingit, ut hsEC ipfa quse
funt ignota,
tamen
fuppono
nihil elfe,
in rei veritate
non
me quem novi. Nefcio, inquit, de hac novi me exiftere quaero quis fim ego ;
certiffimum
efl
pendere ab
iis
hujus
20 Acute, non à la ligne a.
b.
Page 25, Page 27,
fie priiîcife
quae exiflere (
/
1.
5-8.
1.
24, à p. 28,
"
I.
i.
—
20
quia mihi
différant ab eo
re
non difputo
ille
quem
novi
^5 ;
;
fumpti notitiam non
nondum
ut 2' édit.).
i5
novi^.
2 2 Fortallis,
à la ligue {ib .),
ObJECTIONES QuARTiE.
228-329.
I99
Verùm,cùmfateatur,perargumentum in Meîhodo propq/îtum, rem eo tantum deduélam ejfe, ut quidquid corpoI
5
reum ejî excluderet a naturâ mentis \Juœ, non in ordine ad ipfam rei veritatem, fed dumtaxat in ordine ad fuam perceptionem (adeo ut fenfus effet fe nihii plane
276
cognofcere, quod ad effentiam fuam fciret pertinere,
praeterquam quôd effet res cogitans"), patet ex hac
ref-
ponjïone, in iifdem adhuc tertninis difputationem hœrere,
10
proinde integram rejîare quœjïionem quam fe foluturum fpondet : quo paélo, ex eo quod nihii aliud ad effen-
tiam fuam pertinere cognofcat, fequatur nihii etiam aliud reverà ad illam pertinere''. Quod tamen ab illo prœjiitum
Meditatione
eJfe totâ
meam, deprehendere non i5
2,
ut fatear tarditatem
potui. Sed,
quantum conjicere
pojjfum, hujus rei probationem aggreditur in Meditatione
quôd illam dependere judicarit a clarâ Dei notitiâ, quam Meditatione 2 fibi nondum compararat. Sic ergo 6, eo
rem ijlam probat
Quoniam, 20
intelligo,
&
omnia
inquit, fcio
talia
ligo, fatis eft
clare
:
Deo
a
quse clare
poffe qualia
diftinde
illa
intel-
quôd poffim unam rem abfque
altéra
fieri
unam ab Deo feor-
diftinde intelligere, ut certus fim
altéra effe diverfam, quia potefi; faltem a
& non
|
quâ potentiâ id fiât, ut diverfa exiftimetur. Quia ergo ex unâ parte claram & diflindam habeo ideam meî ipfius quatenus fum tantùm res cogitans, non extenfa, & ex aliâ parte diftindam ideam corporis, quatenus eft tantùm res extenfa, non cogitans,- certlim eft me a corpore meo
fim poni; 25
&
refert a |
,
a.
b.
Voir Prcefatio, p. Ibidem, 1. i-2-i5.
8,
1.
6-i
i.
277
5
Œuvres
20O
rêvera effe diftindum,
de Descartes. &.
abfque
Hic paulifper fubfijiendum ; totius difficultatis
in his
tummodo de adœquatâ
C,
enim
paiicis vcrbis
ut vera Jit illius fyllogifmi propo-
&
non de quâcunque, eliam clarâ
tur enim V.
poiTe exiftere".
cardo verfari niihi vidctur.
Ac primùm quidem, Jitio,
illo
jîç-jSo.
dijlinélâ,
fed tan-
5
rei cognitione, intelligi débet. Fate-
in refponjione
ad Theologum,
fufficere
formalem, nec requiri resdem, utunum ab diftinde & feorfim concipiatur per abftradionem
dijlinéîionem alio
rem inadaequate concipientis ^
intelledûs
dem
loco
fubfumit
;
unde
in
eo-
«o
:
Atqui complété intelligo quid
fit
corpus, putando
tantùm illud effe extenfum, figuratum, mobile &c., deque illo negando ea omnia quse ad mentis naturam 878
pertinent
&
:
vice verfâ intelligo
mentem
effe
rem
i5
completam,qUcE dubitat, quae intelligit,qu3e vult &c., quamvis negem in eâ quidquam effe ex iis qusc in corporis ideâ continentur. Ergo inter corpus & mentem diftindio realis".
eft
Sed Ji quis hanc fumptioneni tendatque inadœquatam tantiini ie
in
dubiiim
revocet, con-
effe tuî conceptioneni,
20
dum
tanquam rem cogitantem,non extenfam,Jimiliciim te concipis tanquam rem extenfam, non cogi-
concipis
terqiie
quomodo id infupcrioribusprobatumfit. Non enim arbitror rem ijlam ita claram ejfc, ut tanquam tantem, videndum
principium indemonjîrabile affumi dcbeat, non probari.
Et quidem, quod ad fcilicct
a.
b. c.
illius
primant partent
complète intelligas quid
Page 78, I. 2-8, et I. i5-20. Paye 120, 1. 19-21. Page 121 I. 6-14. ,
fit
attinet,
quàd
corpus, putando
2
OrJECTIONFS Ql'ART^.
23o-23i.
S
20I
tantùm illud efle extenfum, figuratum, mobile t^c, deque illo negando ea omnia qua; ad mentis naturam pertinent, pariim ad rem facil. Qui cnim contenderct menlcm nojlram cjje corporcam, non idco cxifiimarcl corpus omne menlem c[fe. Corpus crgo fe haberel ad mentem,ficut genus adfpeciem. At genus potejî intelligi fine fpecie, & de illo negando quidcjuid fpeciei proprium &
279
pcculiare ejî;undc vulgo Logici ajunt, negatd fpecie, non
negari genus 10
:
qudd intclligam
Jîc
poffum intclligere Jiguram abfque eo
ullaiu ex lis affecli^nibus
quœ circula pro-
priœfunt. Probanduni crgo fuperejl, mentem complète
adœquate
Non
pojjfe intelligi fine
&
corpore.
aliud in toto opère idoneum video ad hanc proba-
tionem argumentum, prœter illud quod initio propojituin
poffum negare ullum effe corpus, ullam rem cxtenfam, & tamen certum mihi eft me effe, quandiu hoc nego, feu cogito; fum ergo res cogitans, non corpus, & ad meî notitiam non pertinet corpus. At ex eo conjîci tanliim video, aliquam meî notitiam
i5
ejî
20
parari poffe abfque notitiâ corporis ; fed notitiam illam effe completam & adœquatam, lia ut certus fm me non
:
falli,
dum ab
mcâ corpus
effentiâ
plane perfpicuum
ejl.
Rem
efe,
& proinde
culi
reclangulum
triangulum ex effe
;
illo
femicirculo recluw
in
angulo
dubitet verd,
& diametro
ratione 3o
quam
effe
quadratum
quadratis laterum
:
cddem
vir clarijjimus proponit, vidctur fe in falfâ
fuâ perfuafione conjirmaturus diftinéle percipio Œuvres.
cir-
necdum certo depre-
henderit, imà fophifmate aliquo dehifus neget,
bafs reclanguli cequalc
nondum
exemplo dcclarabo.
Certo noverit aliquis angulum 25
excludo, milii
II.
:
Ut enim,
triangulum illum
effe
inquit, clare
&
redangulum. 26
28O
OEuVRES DE DeSCARTES.
202
dubito tamen utrum
quôd
quadratum sequale
fit
non ergo ad illius effentiam perbafis quadratum aequale fit quadratis
quadratis laterum tinet,
illius bafis
î3.-j33
illius
;
laterum. Deindc, ctiamfi negavero quôd
5
œquale quadratis laterum, certus tamen remaneo quôd
Jil
& clara
fit rcclan\gulus, notitia,
quôd unus ex
Deus quidcm
Non ergo remanet 281
quadratum
illius bajis
dijlinélaque remanet in
illius
angulis Jit reclus ; quo falvo, ne
cfficere pojfit ut
non Jit reclangulus.
id de quo dubito,
idea,
ad
meâ mente
immo quo fublato,
ea mihi
'o
ejfentiam pertinet.
illius
quoniam fcio omnia quae clare & diftinde intelligo, talia a Deo fieri pofTe qualia illa intelligo, fatis efl quôd poffim rem unam abfque altéra clare & Prœterca,
I
diftinde intelligere, ut certus fim
diverfam, quia poteft a
Deo
ab altéra qKq
feorlim poni. Ai clare
hune triangulum
dijîincle intelligo
unam
ejfe
i5
&
reclangulum, abf-
que eo quàd intelligam quadratum
illius bafis
quadratis laterum; ergo faltem a
Deo fieri potejî
œquale
effe
trian-
gulus reclangulus, cujus bafis quadratum œquale non
fit
20
quadratis laterum.
Non clare
video quid lue refponderi pofit, nif illum liominem
&
di/lincle
At undc
quam ef
liabeo
illc
ille
reclum,
non percipere triangulum reclangulum.
me
clariiis
percipere naturam mentis meœ,
percipiat naturam trianguli? JEque enim certus
triangulum
quœ cf
fcmicirculo Jiabcre
in
25
unum angulum
nolio trianguli reclanguli, ac ego certus
fum me cxifere, ex eo quàd cogitem.
Quemadmodum
ergo
ille in
quôd ad
eo fallitur
illius
|
282
que m clare
trianguli naturam,
&
difincle novit
j
reclangulum, pertinere non arbitretur quàd
illius
cffc
bafs
?)0
ObJECTIONES QuART.t:.
233-2J4-
cjuadralum
Jlt &c.
admcî natiwam,
ita
;
cur
quant ccrlc
in
co forlajjc non fallor. ijuaJ
& dijlindc
tantcm, nihil aliud pcrtincrc arbitrer,
cogitana? 5
ciini
20}
novi
ejjfe
rem
cngt-
quàm quàd fitn
ctianiforlc ad illani pertineat, quod
fini
res res
extenfa.
El profeclo, inquiet
quod
eo
aliquis, viirum
cogitcni, colligo
me
exijïerc,
non
ejl.
fi
duni ex
idea quoin de
me
hoc paclo cognito ejformo, nihil aliud animo mco reprcv-
quàm meipfum lanquam rem cogitantem, quippe quœ ex folâ mcâ cogitât ionc defumpta fit; ut proinde ex illâ ideâ nulluvi argumentum dcfumi pojje videatur, nihil ampliu.s ad meî ejffentiam pertinere, quàm quod in cd
fentat lo
conlinelur.
Accedit quàd hoc argumentum nimis prohare videtur, 1
5
& nos in author
eam Platonicam opinionem deduccre [quam tamen
refellit), nihil
homo
tinere, ita ut
corporeum adnoftram
fît
ejffentiam per-
folus animua, corpus verô non
nifi
rchiculum animi; unde\hominem defniunt animum uten-
tem corpore. 20
Quod Jî
refpondeas, corpus non fimplicitcr a meî cjfen-
tiâ excludi,
fed tanlummodo quatenus prœcife
fum
res
me iuendum videtur ne quis hanc in fufpicioncm num forte notitia meî, quatenus fum res cogitans,
cogitans, veniat,
non fit notitia alicujus entis complète 25
fed tantiim inadœquate
&
& adœquate concept
cum quâdam
i,
abflracîione intel-
leélûs.
Unde, ficut Geometrœ concipiunt lincam tanquam longitudinem latitudinis expertem, longitudinem 3o
etfî
nu lia
fimul
latitudinem
fuperfîcie7n
tanquam
ahfque profunditale,
longitudo fine latitudine, nec latitudo fine
fît
profunditate
&
&
:
ita
forfan aliquis duhitare pofjit,
num
res
283
.
Œuvres
204
de Descartes
1Ï4-235.
omnis cogitans Jit etiam res extenfa, fed cui tamen prœter
communes cum rébus
aliis extenjis affecliones, ut ejfe fi-
gurabile, mobile, &c.,
injït
peculiaris cogitandi virtus.
Undejîaî ut cum hac folâ virtute tanquam res cogitans, per abjiradionem intelleéîûs apprehendi poj/it, licet ,
284
re vera rei cogitanti corporis affeéïiones conveniant
quantitas
cum folâ longitudine
quantitali reipfa conveniatJimul
:
concipi potejl, licet
cum longitudine
5
ficut
omni
latitudo
& profunditas. Difficultatem auget,
quàd
illa
cogitandi
corporels
vis
organis affixa videatur, ciim in infantibus fopita, tibus extincla judicari poJ/it; nifices
in
10
amen-
quod impii animorum car-
potijfimum urgent.
Haclenus de reali mentis nojlrœ a corpore dijlinclione Ciim rerd V. C. de?nonJîrandam fufceperit animorum immortalitatem, mérita quœri pojjit an
i5
ex eâ fcparatione
evidenter fequatur. In vulgaris enim Philofophiœ principiis id
minime fequitur,
mas ab illorum corporibus il lis
quœ tamen cum 20
&
ufque refponjionem protraxeram,
ojlendcre
285
ejjc dijîinclas,
intereant.
Hue quœ
brutorum ani-
ciim vulgo velint
quomodo fecundum authoris
nojlri principia,
illius
facillime concludalur, ciim
ad me perlata
Clarijjimi lucubratiuncula'^,
quœ ciim
ajfert,
tum
in
Quod a.
?i
toti
immortalitas ejî
nova Viri
operi lucem mul-
lue parte eadem prorfus adducit ad
propojitam quœjlionem dijfolvendam
le
animo erat
ex ejus philofophandi ratione collegijje mihi videbar,
ex reali mentis a corpore dijlinclione,
tam
in
quœ eram
allaturus.
verd fpeclat ad brutorum animas, fatis infinuat
La Synopsis (ci-avr.nt p. i2-i(Jj. envoyée par Descartes à Mersenne, décembre 1640, cinquante jours après les Meditationes.
ï5
.
Objectiones QuART.t:.
235-230.
nu liant
aliis in locis
quodam
lis
inejfe,
&
certo conjïguratuni,
tum, ut operationes omnes in
fed
205
tant uni corpus
modo
variis organis ita confla-
& per
illo
illud Jieri pojjint
quas videmus. 5
Sed vereor ut hœc perfuajio
in
animis hominum fidem
invenire pojjit, niji validij/imis rationibus comprobetur
Incredi bile enim prima fronte apparet, quomodo fieri pojjit fine ullius
reflexum 'o
animœ
ovis oculos ienuij/ima
in
&
Jila moveai,
ex
illâ
ad
lumen a lupi corpore
nervorum opticorum
motione ad cerebrum ufque periin-
gente fpiritus animalis necejfe ejl
minijîerio, ut
in
nervos diffundalur eo paclo quo
hoc, ut ovis fugam arripiat.
Ununi hîc addam, quod de imagi nationis a cogitationc Jive intelligentiâ dijlinclione, '5
quœ
& illoruni
majori certitudine
quàm quœ corporels fenjiVir C. docet, fummoperc a me probari.
ratione comprehendimus,
bus obverfantur,
Jamdudum
enivi
ab Augujîino,
i5, de animse quanti-
c.
tate", didici, procul abjiciendos ejje qui fibi perfuadent
miniis ejJe certa 20
corporels oculis
Unde etiam
quœ
intelligentiâ cernimus,
femper cum
ait, Solil.,
/.
me 25
in
geometrico
Nam cùm,
inquit, ipfi
4,fenfus Je
ejJe.
ad locum quô tendebam pervexerint, ubi eos
mifi,
&
jam
in folo pofitus
cœpi cogitatione
vere, diu mihi veftigia titubarunt
videtur in terra pofTe navigari, fibus percipi,
:
a.
Voir
t.
ifta
di-
vol-
quare citiùs mihi
quàm geometriam
fen-
quamvis primo difcentes aliquantum
adjuvare videantur. 9 ovis' ejus
his
pituitâ bellum gerentibus.
/, c.
negotio quafi navim expertum
quàm quœ
(/"' el 2' l'iiil.).
III, p. 35t),
1.
i.
—
2<S
videatur
{ib.).
286
.
OEUVRES DE DeSCARTES.
206
237-238.
|De Deo. Dei demonjhationis, quam in Meditatione 3 author explicat, duœ funt partes : prior\eJî, quàd Deus fu, fiquidem cjus idea in tne Jit ; pojlerior ejl, Prioris de exijîentiâ
287
quàd ego habens talem ideam non pojjim
ejfe nifi
a Deo.
5
Circa priorem partent id unum mi/ii non probatur, quàd ciini
VirC.
non
ajferuiffet
nifi in judiciis
falfitatem pro-
prie reperiri, paulo pojî tamen admit ta t ideas,
non
for-
maliter quidem, fed materialiter, falfas effe poffe";
quod ab ejus principiis dijjonum Sed vereor
ut in re obfcurijffimâ
di lucide poj/ini cxplicare inquit, frigus
fit
288
objeélive
caloris, idea frigoris,
repicclentar, i5
illud mihi
tanquam rem pofitivam reprœ-
hic ab authorc
efi idea frigoris
\
Si,
erit*".
cum
idcd confunditur
? Frigus ipfum, quatenus efl
At fi frigus fit privatio, non pot efi
objeélive in intellcclu. efi'e
.
pnvatio, nulla potcril dari fri-
& judicium
Quidcnim
rcs exeniplo clarior Jiet
tantiini
Imàyfi frigus fit
fentet,
lo
aniwi meifenfa fatis
tanquam rem pofitivam
materialiter falfa
quœ
:
tantùm privatio
quae illud mihi
goris idea,
niihi vidctur.
in intcllecîu
per ideam, cujus
20
effe objecli-
vum fit ens pofitivum Ergo, fi frigus fit tantùm privatio, nunquam illius poterit effe idea pofitiva, & proindc nulla quœ materialiter falfa fit. .
\
Confirmatur eodem argumento entis infiniti non poffe
a.
b.
Pnge 4?, Page 44,
1. 1.
26-29. 5-8."
non
effe
qiio
veram
probat Vir C. ideam ;
nam quamvis fingi
2 5
.
Objectiones
238-539.
207
Qjîart.î:.
non exijlere, non tamen fingi potejl ejus
fojjit taie ens
ideam nihil reale mihi exhibere. Ita vis 5
Nam, quam-
plane de omni ideâ pojitivâ dici potejî.
fingi poffit
fentari, non
frigiis, qiiod
.ejffe
arbitror ideâ pofitivâ reprœ-
pofitivum, non tamen fingi potefi ideam
pofitivam nihil reale
& pofitivum
mihi exhibere ; ciim idea
fecundum ejfe quod habet tanquam enim modo omnespofiitivce ejifentjfedab
pofitivâ non dicatur
modus cogitandi, eo eJfe objeéîivo quod continet 10
ergo
illa
&
idea non ejjefrigoris
menti nofirœ exhibet. Potefi
ideajed non potefi ejfe falfa
Sed, inquies, eo ipfo falfa idea.
quàd non
efi,
Imà judicium tuum falfum,fi
goris ideam
:
efi frigoris'
illam judicas
efi'e
ipfa verô in te verifjima. Si\cut idea
fri-
Dei ne
materialiter quidem falfa dici débet, quamvis illam quis i5
pofjit transferre,
ad rem quœ non fit Deus, ficut fecerunt
idololatrœ.
Denique,
frigoris idea,
illa
I
falfam vera 20
effe,
quœ caufa
tenus a nihilo fum. Ergo cujus ideœ a nihilo
25
efi
frigoris idea. Et
illius entis pofitiviobjeclivi,
ut materialiter falfa fit illa
damenta
dicis materialiter
quid menti tuœ exhibet ? Privationem ? Ergo
Ens pofitivum? Ergo non
efi.
prœterea, vis,
quam
effe
effe potefi,
undefieri
idea? Ego, inquis, qua-
objeélivum pofitivum ali-
quod prœcipua C. Virifun-
convellit.
Sed pergamus ad pofieriorem demonfirationis partem, quâ quœritur, utrum ipfe habens ideam entis infiniti ab alio effe poffirn
quàm ab
G-7 idea pofitivâ] idea; pofitivœ
[i"édit.). — [ib.].
—
rage),
7 dicatur] dicantur
habet] fint
[ib.,
1"
habent (2' tirage).
ti-
—
ente infinito, 8
modus] modi
tinetl
continent
exhibent
[ib.).
&
prsefertim
— q con— exhibet]
{ib.). [ib.].
289
5
.
Œuvres
2o8
utrum a me
de Descartes.
139-140.
me a me ipfo ejfe non pojfe, eo qudd. fi mihi ipfe efle darem, darem etiam omnes perfeétiones quarum ideam in me effe animadverto^. Sed reponk acutc Theologus EfTe a fe non pofitive fumi débet, fed négative, ut fit idem quod non efiTe ab alio". Nunc verô, inquit, fi aliquid a fe efl, id eft non ab alio, quomodo probem ifi:ud omnia complefti & effe infinitum ? Jam enim non audio, fi dicas fi a fe eft, fibi facile omnia dediffet nec enim a fe efl, ipfo''.
Contenant Vir C.
:
290
5
:
;
ut a caufâ, nec
ante praevius
fibi
fuit,
ut ante deli-
quod effet poftmodum''. Ut hoc argumentum dijfolvat, contendit VirC. effe a fe, non négative, fed pofitive*^, debere fumi, etiam quantum ad Deum fpeélat ; ita ut Deus quodam modo idem prseftet refpedu fuî ipfius quod caufa efficiens refpedu fui effed:ûs^ Quod fane durum mihi videtur, & falfum^. Itaque partim cum Viro C. confentio, partim ab illo diffentio. Fateor enim non poJfe me a me ipfo effe nif pofitive, nego verd idem de .Deo dici debere. Imè ar-
10
geret,
bitror manifeflam effe contradiclionem, qudd aliquid fit
a feipfo pojitive
quod author
&
nofler,
tanquam a fed
aliâ
caufâ.
plane
Unde idem
via, in
hune
efficio
fcilicet
modum Ut a me 2 ipfe] ipfi
ipfo (/"
efém, deberem a me ipfo
èdit.).
—
3
i.
a.
Page 48,
b.
Ib.,
c.
Page 95,
d.
Ib., !.9-i3.
e. r.
Page 10, 1. 3o-3i. Page 111,1. 5-7. Voir
g.
Voir
1.
omnes]
&
omnes
1-6.
7-10.
1.
1.
6-7.
1
t.
III, p. 33o,
1.
i3.
Ill, p. 337,
1.
17.
(//».).
effe pofitive,
&
1
20
ObJECTIONES QuARTiE.
240-I4'-
2O9
tanquam a caufâ ; ergo Jîeri non potejî ut a me ipfojim. Hujus fyllogifmi propojitionem probant Viri rationcs
E91
ex eo defumptœ, quod, cùtn temporis partes a fc mutuo fejungi pojjint, ex eo quàd Jim, non fequatur me futu5
rum, nifi aliqua caufa me quafi rurfus efficiat fingulis momentis". Quod verà ad fumptionem atttnet, illam arbitror adco claram
ejje
lumine naturali, ut vix probari pojffit
gatorie,notum probando per minus notum. Imo 10
nu-
illius vcri-
tatem Author videtur agnovijje, ciim aperte inficiari au/us
non
ejl.
Hœc enim,
ad Thcologum I
Non
quando
quœfo, verba penfcntur
in rcfponjione
:
dixi, inquit, impoffibile elle ut aliquid
efficiens i5
niji
fui
ipfius
;
enim aperte
etfi
id
fit
caufa
verum
fit,
reftringitur efficientis fignificatio ad illas cau-
tempore priores, vel quse ab ipfis funt diverfae, non tamen videtur in hac quaellione ita eile reilringenda'', quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requin ut tempore prior fit fuo fas quae funt effeélibus
20
effeélu*^.
Optime, quantum ad prius membrum; fed cur omijfum pojîerius, nec additum idem
rationem niJi
efficientis requiri,
ut diverfa
I
a fuo effeclu,
ciim effeélus omnis a caufâ dependeat, a caufi
ejfefuum accipiat, nonne clarum
(/"
\Jit
quia per lumen ipfum naturale idafferere non licebat?
Et fane
25
lumen naturale non diclare ad
Après
fim, lion à la ligne
et 2' édit.).
—
4 fequatur]
a.
Page 49,
b.
Voir
c.
Page 108, I. 7-16. Œuvres. II.
t.
1.
efî
idem a feipfo depen-
fequitur [i"
édit.).
n. [abréfiation,
i"
—
11
3-5.
III, p. 337,
1.
enim]
et 2' édit.).
22.
2^
292
o5
2IO
OEuVRES DE DeSCARTES.
dere non pojfe, idem a feipfo fuum
Prœterea, caufa omnis
caufœ
&
effecïus,
proinde
ejl
ejje
;4i-î42.
accipere non poffe ?
effeclûs caufa,
inutiia cjl inter
&
effeclus
caufam
&
ef-
duorum eji. Dcinde, concipi fine abfurditate non potejî rem aliquarn aï habitudo nonniji
feélum habitudo ; accipere
&
ejfe,
tamen illud idem
ejfe
5
habere, priufquam
conceperimus illud jam accepijfe. At ijîud contingeret, fi notiones caufœ & effcclûs eidcm rei refpeclu fui ipfius tri-
buercmus.
Quœ
A ccipere efje.
notio effeclûs ? notio,
quàm
Jam
893
ejl
Quœ
aiitem naturâ caufœ
i
vero concipere non poffumus rem aliquarn fub nO"
dantem
effe, nifi
&
tamen
effe,
in eo
illam concipiamus habere
Ergo priiis rem conquàm conciperemus illud eam accc-
nemo cnim dat quod non
ciperemus halbere piffe ;
Prior
ejfe.
notio effeéîûs.
tione caufœ ut cffc;
ejl\enim notio caufœ? Daje
habet.
qui accipit, prius
ejî
1
accipere quant
habere. Aliter ea
ratio
formari potefl
habet; ergo nemo potejl
habeat ; Ji autem
effe
Denique,
nem
ajfcrit
fbi darc
jam
:
nemo dat quod non
effe, nifi
qui jam illud
habet, ut quid fbi illud darct?
lumine naturali notum
eiïe,
20
creatio-
a confervatione folà ratione diftingui". At eodem
lumine naturali notum
efl,
nil feipfum creare pojffe;
ergo
Deo
fpe-
nec feipfum confervarc. Veriim, fi a thef generali ad hypothefim de
cialcm defccndamus, res adhuc meo judicio manifejlior erit,
Deum
a feipfo pofitive
négative, id ()
a.
non ab
eft
Darc] dans [i" l'agc 49,
1.
g-i
I,
alio.
cl 2' cdit.).
cjfc
non poffe, fed lantiim
2 5
Objéctiones Quarts.
242-244.
Ac primùm quidcm,
5
quam
paiet ex rationc
ici
V. C. ad probandutn, Jî corpus a fe
Temporis enim,
pofitive.
211
inquit,
fit,
affert
dcbcrc a fcipfo
parles
alise
ab
ejfc
aliis
non pendent; nec proinde, ex eo quôd illud corpus fuppo|natur ad hoc iifque tempus a fe fuifle, id cft fine caufà, hoc fufjficit ut etiam in pofterum nifi
aliqua potentia in eo
fit
futurum,
294
ipfum continue vcluti
fit,
reproducens''.
At tanlum 10
ahejî ut !kvc ratio in ente
Jivc injinito, locum habere
pojffit,
fumme perfcclo,
quin potius contrarium
ob contrarias caufas cvidenter deduci pojffit. In idcâ cnim cntis infiniti con^metur,
quôd cjus duratio fil etiam
nita, fcilicet nullis claufa limitibus, bilis, i5
&
permanens, totajîmul,
& in
infi-
ac proinde indiviji-
quâ non
niji
per errorem
intelleclûs nojîri imperfeélionem concipi pojfit prius
&
pojlcrius.
Unde
manifejle jcquitur concipi non pojfe Eus injinituni
vel per monientuni exijlcre, quin
per 20
exlitijfe,
Author cur
&
in
funul concipialur
& fcm-
œtcrnum exijicntiam habiturum [quod
ipfe alicubi docct)^\ ut
proinde vanuvi
fit
qu.vrcre
in e[fe perfcverct.
Imo, ut fréquenter docet Augujlinus [quo nenio unquam pojl authorcs facros dignius efï), in
25
Deo nullum cf
& fublimius
vel fuifje vel futurum
cffe; ut hinc evidentius appareat,
quœri poffe, cur Deus
j
a.
b.
1
nifi
locutus
ejfcfedfcmper
cum ahfurdilatc
& pojlerius, prœteritum & futu-
infiniti notione excludi dehent.
Prœterea, Deus a fe Page 10, 1. 14-19. Page 68, 1. 14-16.
non
Dca
in effe perfeveret, ciim luvc qua'jlio
manifefe involvat prius rum, quœ ab Entis
de
effe pofitive
cogitari non potejl,
295
OEuVRES DE DeSCARTES.
212 quafi Jcipfum cjjet
primo produxent
fed tantùm
;
:
244-245.
enim antequam
fuijjet
fœpius déclarât AutJior), quia fc
[ut
rcvera confervat.
At in ens injinitum confervatio non magis cadil quàm prima produélio. Quid enim, quœfo, confervatio nifi cou-
5
quœdam rei reproducîio ? Undc confervatio omnis fupponit primam produclionem ; & propterea nomen ipfum tinua
eontinuationis,ficut
dam
involvit.
& confervationis,potentialitatcm quan-
Ens autem infinitum aclus
efî
purijjimus
fine ullâ potentialitate.
Concludamus
concipi non poffe Deiim cffc a
igitur,
fcipfo politive, ni/i
Dcum
lo
pcr imper feclioncin
nojlri intcllcclûs,
Quod
injhr rerum crcatarum concipientis.
magis-
adhuc conjlabit aliâ ratione. Caiifa cfficiens rei alicujus non quœ\ritur, nifi ratione
i5
Verbi gratiâ, fi triangiilum confpicio, caufain efficienlem quœram pcr
exiflcntiœ,
non verb ratione ejjcntiœ.
qiiam faclum fit ut hic triangulus cxijleret efficientem fine abfurditatc non
per caufam
id tantùm, quia ea efî natura trianguîi. lici,
quia de fui objccli
j
monjlrant pcr eficicntem cffcntià entis
quàd très
infiniti
in effe perfeveret,
cxijlentia non
& fincm.
quùd
quàm
fed caufam
quœram cur
habeat très angulos œquales duobus reciis renti non benc refponderctur
;
cxijîal,
;
triangulus
&
quœ-
id
20
cfficientem, fed
Undc Mathemaagunt, nihil dc-
At non minus
cjl
imù etiam, fi
de
vclis,
25
de effentiâ trianguli habcrc
angulos œquales duobus redis. Ergo, ficut quœrcnli
cur triangulus très angulos œquales duobus réélis habeat, refpondcri non débet per caufam cjficicntcm, fed diccn-
dum folummodo cam ^7///
naturam
:
ita
c[fe
œternam
&
immutabilem trian-
quœrenti cur Dcusfit, vcl
in cffc
pcr-
3o
Objectiones Quartje.
345-246.
Deo
feveret, nulla, vel in
215
Deum, caufa
vel extra
efficiens,
vel quaji caufa efficiens {de re enim, non de nomine, difI
quia ea 5
fed id unumpro rationc afferendum, natura entisjumme perfeûi.
quœrenda
puto),
cjl
ejl,
297
Unde ad id quod ait V. C..: diclare lumen naturse nullam rem exiflere de quâ non liceat petere cur exiftat, five in ejus caufam efficientem inquirere aut fi non habeat, cur illâ non indigeat, poflulare", refpondeo petenti cur Deus exijîat, non per caufam efficientem refpondendum ejfe^fed nihil aliud quàm quia Deus ejî,feu Ens injinitum. Et in ejus caufam efficientem inquirenti, ;
10
refpondendum, caufa percontanti cur infinitum i5
efî,
illâ
non indigeat, refpondendum, quia ens
cujus exiflentia
folummodo caufa
non indigere. Et rurfum
efficient i
efl
efficienti indigere, in
aélualem ab cfjentià diflingucre
Quamobrem corruunt quœ
20
fua
effentia;
j
ea enim
quibus exiflentiam
lice t.
verbis citatis fubjungit.
Adeo, inquit, ut fi putarem nullam rem idem quodammodo'' elTe poffe erga feipfam quod efl caufa efficiens erga effeélum, tantum abeft ut inde concluderem quin e contra ejus aliquam efle caufam primam, ipfius, quœ vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem; & ita nunquam ad ullam omnium primam deve|
nirem''. 25
putarem cujufcunque rei caufam efficientem, vel quafi efficientem, effe quœrendam, cujufcunque rei affignatœ caufam ab ea diverfam inquirerem, ciim evi-
Imd
verô, fî
21 contra] contrario {i" édit.),
a.
Page io8,
b.
Voir
c.
Page 108,
t.
1.
t8-22.
III, p. 3?7, 1.4-16. 1.
22, à p. 109,
1.
3.
293
;
.
2
OEUVRES DE Descartes.
14
dentijfimum mihi pojfe,
quod
ejfe
caufa efficiens erga cffeéliim.
cji
Monendus
modo erga feipfum
nihil ullo
Jit,
246-247.
mihi videtur, ut hœc attente diligen-
vei-à
terquc confideret, quia certo fcio vix ullum Thcologum reperiri poJfe, qui non eâ propofitione offendatur, quàd
Deus afeipfo Jit
5
&
tanquam a caufâ. LJnicus mihi rejïat fcrupulus, quomodo circulus ab eo pofitive,
dum
non committatur,
quje a nobis clare
quàni quia Deus
&
ait,
non
aliter
nobis conftare,
diftinde percipiuntur, vera elTe, 10
efl''.
Ai nobis conjlare non
Deum
potejî
quia id a
cjje^ niji
I
& evidenter percipitur
nobis clare 299
conjlet
Deuvi
nobis conjlare
ejje,
C,
nihil in fe,
tans, effe pofTe, cujus confcius
quatenus
ejl res cogitans, nihil
Jit?
multa
Mens
in
verum
eJjTe
quod-
mente
videri,
quatenus
non
fit"".
ell
quod pro res cogi-
Per
fe enim,
quàm menAt quis non
eJfe poJfe,
dijlinéla ejl.
quorum mens
confcia non
De
lis
Quyt:
ejl.
Mitto innumera Jirnilia
Theologos morari possunt.
Ut tœdiojum Jermonem aliquando abjolvam, brevitati conjulere,
& res potius
indicare,
libet
quàm de
iis
hic
ac-
curatius dijputare.
Primum,vereor ne quojdam offendat b.
Pa^e 69, Page 49,
20
injantis in matris utero habet vim cogitandi
at ejus conjcia non
a.
i5
aliud intelligit
tem fuam, quatenus a corpore videt,
débet,
mihi
exciderat, falfum
certo affirmât V.
ergo^ priufquam nobis
& evidenter percipitur.
cunque a nobis clare
Addo quod
\
;
I.
i5, etc.
1.
14-18.
liberior
hœc Phi-
2 5
2
ObJECTIONES QuART^.
17-H9-
2
I ^
lofophandi ratio, quâ otnnia revocantur in dubium. Et
fane Author ipfe fatetur in Methodo^, mediocribus ingcniis hanc viam eJfe\periculofam ; fateor tamen hanc invi\
diam 5
in
Synopji^ mitigari.
erumtamen haud fcio an aliquâ prœfatiunculâ hœc Meditatio prœmuniri debeat, quâ fignijîcetur de iis rébus ]
ferio non dubitari, fed
minimam
vel
alio in loco", 10
firmum
ita
aliquantifper fepojïtis
ut, iis
hyperbolicam,
Author
ut
ipfe vocat
reperiri pofjit, ut de eo ne pervi-
liceat vel tantilluni dubitare. ilnde etiam
illorum verborum
:
quôd cùm Authorem
mese originis ignorarem, reponendum ccnferem rare
me
:
igno-
fingerem''.
In Meditatione 4, de
i5
quœ
dubitandi occafionem relinquunt, aliquid
& fîabile
ut loco
fît,
&,
quidem
cacifjimo
quas longum
Vero
effet recenfere,
&
Primum
efl,fe,
dum caufam
Falfo, tnultas ob caufas,
vehenienter optarcm, ut
ipfâ Meditatione vel in Synopfi
falfi,
non autem de
illo
crroris inquirit, de illopo-
qui contingit
in
&
perfecutione boni
&
mali.
&
Ciim enim prius illud fufîciat ad Au\thoris infîitutum fcopum, & quœ hîc dicuntur de caufâ erroris, in gra-
viffimas objeéliones 25
in
duo fignifîcaret.
tifjimum fatagere qui committitur in dijudicatione veri 10
300
incidant, fi etiam
ad poflerius caput
fc cxtendant, prudentia, nifî fallor , exigit, & flagitat docendi ordo, cujus Author nofler amantiffimus efî, ut \
quœcunque ad rem non faciunt, ia-17, de cette édition
a.
Page
b.
Ci-avant, p. 12 et 16.
c.
Page 89, Page 77,
d.
i5,
1,
1. \.
ly.
i5-i6.
&
altercationibus
anfam
301
Œuvres
2i6
de Descartes.
prœbere pojfunt, omittantur, inutiliter
ne,
dum
249-150.
Icélor de fuperfluis
jurgatur, a necejfariorum perceptione retar-
delur.
Alterum quod Authorem nojlrum indicare velim,
dum
Je,
clare
afferit nulli nos rei ajfentiri debere,
&
quœ ad
dijlincîe noven'mus,
difciplinas
non verd de
dam;
iis
/pédant
de
5
intelligentiam cadunt,
quœ adjîdem pertinent,
itaque Je
quant
tantùm rébus agere,
lis
& fub
nifi
cjl
&
ad vitam agen-
damnare opinantium temeritatem, non
prudenter credentium perfuafionem.
10
Tria enim funt, ut fapienter monet B. Augujlinus, de
credendi,
utilit.
c.
i5^, velut finitima fibimet, in
animis ho;ninum diftindione digniffima
intelligere,
:
credere, opinari. 302
\Intelligit,
qui certà ratione aliquid comprehendit.
i5
commotus verum ratione non com-
Crédit, qui gravi aliquâ authoritate efTe arbitratur
etiam quod certâ
quod
prehendit. Opinatur, qui,
nefciat, fe fcire exi-
ilimat.
Opinari autem duas ob ras turpiffimum
non
edifcere
modo
potefl, qui fibi
illud difci potefl;
;
&
bene affedi animi fignum
Quod
jam
par
fe ipfa
20
fi
temeritas non
debemus
rationi |
;
errori.
quod Hx^c
25
funt, ut intelligercmus nos, retentà fide illarum
nondum comprehendimus,
a teme-
opinantium vindicari.
Nam
qui dicunt nihil efle credendum,
fcimus, id a.
quôd
efl;.
intelligimus igitur,
atiam rerum quas ritate
:
fe fcire perfuafit,
credimus, authoritati; quod opinamur,
dida
efl
Voir
t.
quod unum cavent nomen opinationis, quod
III, p. 359,
1-
3.
nifi
3o
.
llj
ObJECTIONES QXJARJiE.
a5o-23i.
fatendum
eft
turpe ac miferrimum. Sed
fi
quis dili-
genter confideret plurimum intereffe, utrum fe fcire quis putet, an quod nefcire fe intelligit, credàt ali-
5
quà authoritate commotus, profeclo erroris manitatis atque fuperbiic crimen vitabit.
&
inhu-
Et paulo pojl, c. 12, fubjungit : Multa polTunt arferri, quibus oflendatur, nihil omninô humanœ focietatis incolumc rcmancre, fi nihil credere flatuerimus, quod non potucrimus tenere perceptum. Hue ufque
303
\
lo
Augujî{inus).
Quanti momenti multi, hoc tempore
fit
Virum C.
ad impietatan
ad everjionem fidei abuti poj/inl,
Iiœc
diflingucre,
ne
proclives, illius vcrbis
ipfe facile
pro fuâ pru-
dent iâ judicabit. i5
Veriini,
quod maxime Theologi.s ojfendiculo fore prœ-
video, cjî quod,
fecundum Viri
C
dogmata, falva
&
inté-
gra remanere non pojje videantur, quœ de facrofanclis al taris myjîeriis docet
E ce lefia.
Fide enim credimus, ablaid ab Eucharijlico pane panis 20
fubftantiâ, fola
illic
acci\dentia
remanere
exlenfio, figura, color, odor, fapor,
:
ca autem funt
aliœque fenfiles qua-
litates.
Qualitates fenfiles nullas
tummodo 25
liones,
varias
ejje piitat
Vir
C, fed
tan-
corpufculorum nobis adjacentium mo-
quibus varias
illas impreffioncs
percipimus, quas
deinde coloris, faporis, odoris nominibus appellamus
ReJiant\ergo figura, extenfio, mobililas.
At
negal Author
facultates illas abfque aliquà fubfiantiâ cui infini, pojfe 6 L'alinéa ne commence qu'après fubjungit {i"édit.),
— 26 coloris]
caloris {i" édit.).
Œuvres.
II.
iS
304
OEUVRES DE Descartes.
2i8 intelLigi,
nec proindc eliam ahfque
illâ
^.s.osj.
exijlerc
;
quod
cliam repetit in refponfione ad Tlieologum^.
Nec
agnofcit, inter illas affeûiones
&
fubjlantiam, di-
Jlinclionem nifi formalem'', qiiœ fufficere non videtur, ut qiiœ fie dijîinguuntur, a fe invieem etiam divinitiis fepa-
5
rentur.
Non
dubito quin, quâ pietate
attente diligenterque perpendat,
Vir Clarijfimus, id
eji
& fummo fibi Jîudio judi-
cet ineiimbendum, ne, citni
Dei caufam advcrfus impios
agere meditatur,fidei,
authoritatefundatœ,
bencficio
illius
immortalem illam
vitani,
&
cujus
\o
qûam hominibus per-
fuadendam fnfcepit, fe confecuturinn
fpcrat,
aliquâ
m
re
periculuni creafe videatur.
IIRESPONSIO
aû5
AD Q.UARTAS OBJECTIONES.
Non
potuilTcm optarc magis perfpicacem, nec fimul
magis officiofum
fcripti
illum elle expcrior cujus llfli
:
mihi
quàm animadverfioncs ad me mimei examinatorem
tam humaniter enim mecum v?v:
iS
agit,
caufa: favere facile percipiam
;
0(:
ut
,
ipfum
&
nihiiominus
oppugnat circumfpcxit, tamque intime pervidit, ut ipcrem etiam in reliquis nihil ejus aciem cffugifle; ac pra^terea tam acute illa urgct qusc judicavit efle minus probanda, ut non verear ne quis
tam accurate
a.
l*ai;e 120,
b.
//>.",
I.
/5.
1.
illa
qua;
24. etc.
20
Quarts
=52-3i3.
Responsiones.
219
quicquam i^raticC caufâ diffimulalTe ideoque non tam moveor lis qu?s objecit, quàm gaudco qucd in pluribus non adverletur.
exiftimet illum
;
I
Rcfponfio ad
primam partem,
306
de naturâ mentis humanœ.
Non hîc morabor in gratiis Viro Claiiffimo agendis, quôd me divi Auguftini authoritatc adjuvarit, rationefque meas
non 10
propofuerit, ut timere vidcrctur ne
ita
fatis fortes aliis
apparerent.
Sed primùm dicam ubinam probare cœperim quo pad:o, ex eo quod nihil aliud ad mcam cjfentiain (hoc cft I
ad effcntiam folius mentis) pertiucrc cognofcam, prœterquam qiiddfim res cogitans,fequatur nihil eliam aliud rêvera ad illam pertinerc' i5
Deum fcilicet clare & diftinde ut
nempc
ubi probavi
exiftere,
illum, qui poteil
ego
poflibilia
Etfi
enim multa
verto (ut rêvera
advertere 20
:
forte in
illo in
loco
me
omnia quœ
cognofco.
nondum adfupponebam me nondum fint
quîe
mentcm habere vim corpus movendi,
effe fubflantialiter
vel
illi
unitam), quia|tamen id quod ad-
verto, mihi fufficit ut
fum me a Deo
Dcum
cum hoc
folo fubfiftam, certus
non ad mentis eifentiam non
potuifle creari abfque aliis qucC
adverto, atque ideo
ifla alia
pertinere. 25
Nihil
enim eorum
fine
quibus res aliqua
mihi videtur in ejus eflentià comprehendi vis
mens
fit
de effentiâ hominis, non tamen
de effentiâ mentis, quôd a.
Page 199,
1.
10-12
humano
corpori
elfe poteft, ;
& quam-
efl;
fit
proprie
unita.
307
Œuvres
220
Dicendum
etiiïm eft
de Descartes.
253-254.
quo fenfu intelligam,
dijîindio-
nem realçm non inferri, ex eo quod una res abfque aliâ concipiatur per ahftraélionem intellecîûs rein inadœquate concipientiSjfed tantùm ex eo quod nnaquœque res abfque aliâ complète fîve ut res compléta ijitelligatur'^.
|Neque enim
exiftirno
adaequatam
rei
5
cognitionem
hîc requiri, ut Vir C. affumit; fed in hoc differentia
quod, ut aliqua cognitio
eft,
omnes omnino
eâ contineri re cognitâ
;
omnium
adœquata, debeant in
proprietates qu?e funt in
idcirco folus eft
lv
cognitiones rerum 308
fit
Deus qui novit
le
habere
"o
adaequatas.
autem creatus, etfi forte rêvera habeat rerum multarum, nunquam tamen poteft fcire fe habere, nifi peciiliariter ipfi Deus revelet. Ad hoc enim |Intelleclus
ut habeat adiequatam alicujus rei cognitionem. requi-
tantùm ut
ritur
quet iftam rem
vis
;
cognofcendi quie in ipfo
quod
illam habere, five
fe
quàm
re,
ilh'i
id
facile fieri potéft.
Deum
nihil
eft ada;-
Ut autem
amplius
quod cognofcit, oportet
fciat
pofuift'e in
fuà
ut
cognofcendi adiequet infinitam Dei potèftatcm^' fieri
;
vi
quod
20
plane répugnât.
cognofcendam diftinclionem realem inter duas res, non requiritur ut noftra de iis Cognitio fit adrequata, nifi poflimus fcire ipfam efife adœquatam fed nunquam pofTumus hoc fcire, ut mox didum eft; ergo non requiritur ut fit ada^quata.
Jam
verô, ad
;
Ilaquc ubi dixi, non fujficere quôd una res abfque aliâ b
'^
Après
lignei'j'
Ci.iil.).
a.
Page 200,
b.
Voir
t.
la
multarum,
— i3.1/nv5 rerum
adivquatas
intclligatur,
V,
1.
6-19.
p.
i.^i.
non à
siipplcc- cognitiones (l.
i / ci-dessus k
^5
.
ReSPONSIONES.
221
intelligaiur per abjlraélionein intellccïûs
rem inadœqiiate
QUART.4i:
254-256.
concipientis^,
non putavi inde
poffe inferri, ad diftin-
|
élionem realem requiri cognitionem adœquatain, fed tantùm cognitionem, quam nos ipfi per abftraclionem 5
non reddercmus /7zaii
309
;
eoufque lo
efle
ad?equatam,ut a nobis per abftraclionem
intelledûs inadaequatam non reddi percipiamus.
Eodemque modo, cùm dixi rem intelligendam elTe complète, fenfus non erat intelledionem debere efTc adîtquatam, fed tantùm rem fatis debere intelligi, ut fcirem efle completam
Quod tam
i5
putabam
ex antecedentibus
maniicftum
efl'e
:
quàm
ex fcquentibus
diftinxcram enim paulo
ante entia incomplcla a complclis, dixeramque requiri ut
unumqiiodque ex
quam 20
&
ens per fe
Poftea verô,
iis
quae realiter diftinguuntur, lan-
ab omni alio diverfum
eodem
fenfu
quo
intell igatur^\
dixi ;«c complète intcl-
me etiam intelligere mentem ejje rem completam^ fumendo fcilicct intelligere complète & intclligere efl^e rem completam, in unâ & eàdem fignificatione. Scd hîc mérité qua;ri potcft quidnam in|tclligam per rem completam, ^ quomodo probem fuj/icere ad dijUnclionem realem, quod duœ res tanquam completœ una ligere quid fit corpus, ftatim fubjunxi ,
25
I
abfque aliâ inielligantur. a.
b. c.
Page 200, Page 120, Page 121,
1.
6, etc.
1.
18 et
1.
6-7
1.
et
1.
22-23. lo.
310
CEUVRES DE DeSCARTES.
222 Itaque ad nihil aliud
formis
ipfam
primum refpondeo, me per ran completavi intelligere, quàm fubftantiâm indutam iis
five attributis, quse fufficiunt
effe
îSÔ-sS;.
ut ex
iis
agnofcam
fubftantiâm.
Neque enim
fubftantias immédiate cognofcimus, ut
5
notatum eft, fed tantùm ex eo quôd percipiamus quafdam formas five attributa, quse cùm alicui rei debeant ineffe ut cxiftant, rem illam cui infunt vocamus alibi
Subjlantiam. Si
verô poftea eandem illam fubftantiâm fpoliare vel-
lemus
iis
attributis ex quibus illam
ncm noftram de
cognofcimus, om-
ipfà notitiam deftrueremus
atquc
;
verbaquidem aliquade ipfà polTemus proferre,
fed
ita
non
quorum fignificationem clare & diftinde perciperemus. Non ignoro quafdam fubftantias vulgo vocari incomplcUis. elfe 311
Sed
non
dicantur incomplets, quôd per
fi
poflint, fateor
ut fint fubftantiœ, hoc
fimul incompletîe, hoc lentes. Aliter
autem
lo
\
5
fe fola)
mihi contradidorium videri, eft, eft,
dici
rcslper
fe fubfiftentes, c^
per fe fubfiftere non vapoft'unt fubftantice
incom-
20
quatenus funt fubftantiœ, nihil quidem habeant incomplet!, fed tantùm quatenus refcruntur ad aliquam aliam fubftantiâm, cum quà unum pletx, ita fcilicet ut,
per
fe
Ita
|
componuni.
manus
eft
fubftantia incompleta,
cùm
refertur
25
ad totum corpus cujus eft pars fed eft fubftantia compléta, cùm fola fpedatur. Et codcm plane modo mens ;
corpus funt
e<:
ad
fubftanti;v;
cùm
incompleta:,
hominem qucm componunt;
fed,
fola:
referuntur fpedatcc,
funt completiv. i3 ruHcniLis
poirmnu«;, 2'
3o c.iil. et
à l'cirotn
:
polTimus.
.
Quemadmodum enim
effe
guratum &c., funt formse
5
22
QjJART/E ReSPONSIONES.
237-258.
extenfum,
J
divifibile, fi-
quibus
five attributa, ex
agnofco fubflantiam illam quse vocatur corpus ; ita effe intelligentem, volentem, dubitantem &c., funtformse, ex quibus agnofco fubftantiam quae vocatur mens; nec intelligo fubftantiam cogitantem effe
minus
quàm fubftantiam extenfam. Nec ullo modo dici poteft id quod Vir
rem com-
pletam,
C. fubjunxit,
sia
I
corpus forte fc habcre ad mentem,Jicut genus adfpeciem 10
etfi
enim genus
rentiâ fpecificâ, fine
non
tamen
modo
ullo
fpccies
caufà, facile intelligimus figuram,
cogitando de circulo (quamvis
nihil fit
poteft
;
illâ diffe-
génère cogitari.
Nam, exempli i5
hac vel
poffit intelligi fine
^
diftincla, nifi
intelledio
non
ad fpecialem aliquam figuram refe-
ratur, nec de re compléta, nifi |
prehcndat)
ifta
naturam corporis com-
fed nullam circuli differentiam fpecificam
;
intelligimus, quin fimul de figura cogitcmus.
Mens autem diftinde 20
ficit
& complète,
quantum
fuf-
ut habeatur pro re compléta, percipi poteft, fine
formis
ullà ex
iis
corpus
effe
five attributis,
fubftantiam, ut puto
tione fatis oftendifie
;
iis
Hic tamen urget Vir C. pojjit
ex quibus agnofcimus
me
in
fecundà Mcdita-
corpufque intelligitur diftinde
atque ut res compléta, fine 2 5
five
:
admentcm
quae pertinent
etfialiqua
meî notitiaparari
ahfque nolitiâ corpo\ris, non ta?nen inde
tiliarn
illam cjfe completam
Jim me non
dum ab
falli,
28 Après excludo, à a.
Page 201,
b.
Ibid.,
1.
1.
5-6.
19-22.
la ligne
&
adœquatam,
cjjentiâ (/"
conjîci,
ita
no-
ut certus
meà corpus cxcludo^\
édit. seule).
313
2
Œuvres
24
Remque fcripti,
de Descartes.
ass-aSg.
déclarât exemplo trianguli femicirculo in-
quem poflumus
clare
&
diftincle intelligere
redangulum, quamvis ignoremus, vel etiam negemus, illius bafis quadratum sequale effe quadratis nec tamen inde licet inferre, dari pofîe laterum triangulum, cujus bafis quadratum aequale non fit quaeffe
;
5
dratis laterum.
Sed quantum ad hoc exemplum, multis modis differt a re propofitâ.
Nam
primo, quamvis forte triangulus fumi
poffit in
lo
concreto pro fubllantià fîguram habentetriangularem,
quadratum
certe proprietas habendi
bafis ?cquale qua|
non eft fubftantia nec proinde unumquodque ex his duobus pote(l intelligi ut res complota, quemadmodum intelliguntur Mens & Corpus ; ncc quidem potell rt'.v ocari, eo fenfu quo âi\\\ fatis cjfc quàd pojjim unam rém (nempe rem completam)
dratis laterum,
314
;
abfque allerd intelligere, verbis quse fequebantur tates,
&c.
(S"c.
:
Neque enim
''.
% ut
fit
i5
ma|nifefium ex
Prœterea invenio
in
me facul-
iflas facultates dixi effe res,
20
fed ipfas accurate a rébus five fubltantiis dirtinxi.
Secundo, quamvis clare
i.^
diilinde poffimus intel-
redangulum, abfque eo quôd advertamus cjus bafis quadratum a.^quale effe quadratis laterum, non tamen ita poffumus clare intelligere triangulum in quo bafis quadra-
ligere triangulum
7
in femicirculo
Après laterum, non à la Après
ligne [2' èdit. seule).
—
propolità, non à la ligne [i" et a.
Page
L-
Ibid.,
;8, 1.
1.
21.
40.
2' cditA.
ligne
efi^e
—
20 Après
i" édit. seule).
d'ilXinxi,
—
&.C., 2
même remarjue.
1
à la
Après
2S
Quarts
259-260.
tum
fit
mus
effe
& 5
Responsiones.
22^
sequale quadratis laterum, quin fimul adverta-
& mentem
redangulum. Atqui
&
fine corpore,
corpus
fine
Tertio,
quamvis conceptus trianguli femicirculo
mente, clare
haberi
fcripti talis
poflit,
diftin(Ete
percipimus. in-
ut in eo sequalitas inter qua-
dratum bafis & quadrata laterum non contineatur, non potefi: tamen haberi talis ut null^ proportio inter bafis quadratum & quadrata laterum ad hune triangulum pertinere intelligatur ac proinde, quamdiu ;
10
ignoratur qualis j
negari, nifi |
pertinere
fit
ifta
quam
proportio, nulla de eo poteft
clare intelligamus ad ipfum
quod de proportione
;
aequalitatis
non
nunquam
poteft intelligi. Sed nihil plane in corporis conceptu
quod pertineat ad mentem nihilque in conceptu mentis, quod pertineat ad corpus. Itaque, quamvis dixerim,/ûtm effe quàd poiffim unam rem abfque altcrâ clare & dijlhicle inlelligere &c., non includitur,
i5
;
ideo poteft fubfumi
tum
bafis
at clare
&
dijîincle intelligo
&c.\ Primo, quia proportio
triangulujn, 2o
:
&
quadrata laterum non
Secundo, quia non clare
eft
inter quadra-
res compléta.
intelligitur ifta proportio
sequalitatis, nifi in triangulo reftangulo. Tertio,
nequidem triangulus diftinde poteft getur proportio quse i5
hune
eft inter
intelligi,
fi
quia
ne-
quadrata ejus laterum
& bafis. Sed jam dicendum 3
pleta,
à la ligne {2"
comme à
.
(
19, 20, 22, a.
quo paélo ex hoc folo quàd
Apres percipimus, non à la -y édil.) 3 Après intcl-
ligne Vigi,
eft
—
Après
Page 202,
1.
1
et 2' ddit.).
&.C.,
—
...com-
{
i
.redangulo, à la ligne " édit. seule) La 2' édit. laisse, .
.
.
l'ordinaire,
un petit
intervalleen blanc.
16.
(Elvues. h.
29
3i5
2
Œuvres
20
de Descartes.
unam fubjlantiam abfque altéra clare & gam, cer'lus fim unam ab aliâ excludi^
Nempe
816
hsec ipfa efl
260-261.
dijlinéîe intelli-
noûo fubjîantiœ, quôd per
fe,
\
hoc
abfque ope uUius altcrius fubftantia}
eft
poffit
nec ullus imquam qui duas fubflantias per duos diverfos conceptus percepit, non judicavit illas exiftere;
5
elle realiter diflindas.
Ideoque,
certitudinem vulgari majorcm quse-
nifi
contentus fuilTem oftendille, in fecundà Me-
fiviflem,
|
Mentem ut rem fubfiftentem intelligi, quamvis nihil plane illi tribuatur quod pertineat ad corpus, &L vice verfà etiam Corpus intelligi ut rem fubliftentem, etfi nihil illi tribuatur quod pertineat ad mcntem. Nihilque amplius addidiflem ad demonrtrandum mentem realiter a corpore diftingui quia vulgo res omnes codem modo fe habere judicamus in ordine ad ipfam vcritatem, quo fe habent in ordine ad noftram peràAX.-<\XionQy
:
ceptionem. Sed, quia intcr hyperbolicas tiones,
quas
in
nique proceffit veritatem
20
quai es ipfas pcrcipimusj certus
authorem meit^ originis igriorare me fupponcbam, idcirco omnia qua; de Dco & de elle
317
i5
dubita-
illas
prima Meditaiionc propofui, una cout de hoc iplo (nempe quôd res juxta
fint taies
10
non
pofl'em, quandiii
|
veritate in tertià, quartà
& quintà
Meditatione
fcripfi,
confcruni ad conclufionem de reali mentis a corpore llindione,
quam demum
Après cxcludi, nmi à la lifi)ie {y cdit.\. 7 Apres dillinctas. 1
—
à
la
ligne
ti" édit.
seule].--
17-iN Après perceptioncni, à la a.
Pape ;8,
I.
4-0
Meditatione perfeci.
in fextà
/'''
ligue
ma varit
i
1
-j'
.
di-
édit. seule).
édil..
—
kj pri-
crrala). Aiipara-
\iict.\ndi\ (/"' el
2' édil..
25
Atqui,
VirC,
ait
quadrata
ejiis bafis
triangiilum femicircido
etfi
&
modo
20
ille
eft inter
ftantiarum, qiiôd fefe
negandam. Contra
intelligijmus illam effe fine
nent, de ipfâ poffe negari
i5
quadratum
laterum non cogitemr; fcd non
corpore, fed etiam omnia
10
hajia
de proportionc qu?e
poteft intelligi ipfam de eo effe
verô de mente, non
227
laterum\ Imô, poteft quidem
e[fe qitadratis
triangulus intelligi, 5
intelligo
qudd fciam cjus
abfqiie eo
infcriptum
œquale
ReSPONSIONES.
QUART.T-,
25!-2r.2.
illa ;
quee ad corpius perti-
enim
hsec
mutuô
eft
natura fub-
excliidant.
Neque mibi advcrfatur,quôd VirC. adjunxit, mirum non effe, fi, dum ex eo qudd cogitem colligo me cxifiere, idea quam hoc paclo efbrmo, me tantùm reprœfentet ut rem cogitantem ^\ Nam eodem modo, cùm naturam corporis examine, nihil prorfus in eâ reperio quod rcdoleat cogitationcm. NuUumque majus argumentum diftindionis inter duas res haberi poteft, quàm |
quôd in utramvis nos convertamus, nihil plane in ipfâ deprehendamus quod ab altéra non fit diverfum. Non ctiam video quâ ratione hoc argumentum nimis probel". Nihil enim minus dici poteft, ad oftcndcndum unam rem realiter ab altéra diftingui, quàm quôd per divinam potentiam
pofllt
ab ipfà feparari. Satifquc
di-
ligenter cavere mihi vifus fum, ne quis ideo putaret 25
hominem 3
(i"
Après laterum, à cdit. seule).
[i'' édit.).
—
b.
Page 202, Page 20?,
c.
Ib.,
a.
folùm animum ulenlem corpore 'K
ejfe
1.
d. Ib.,\.
la
— quidem
6 Après 1.
17.
1.
6-9.
14.
18-19
lii^nie
omis negan-
dam, à
corpore, à la ligue
édit. seule).
1
in
la ligne (/"' édit. seule).
— 25 Après (i'''
Nam
3i8
2
OEuVRES DE DeSCARTES.
28
eâdem
fextâ Meditatione, in
a6î-263.
quâ egi de
diftinélione
mentis a corpore, fimul etiam probavi lubftantialiter illi
effe
unitam
memini me
minis dijceret 31!)
ufufque fum rationibus, quibus non
ullas ad
idem probandum
quemadmodum
Atque,
le^ilie.
;
elle
ille
fortiores alibi
qui brachium ho-
lubftantiam realiter a reliquo ejus
corpore diftindam, non ideo negaret illud idem
hominis integri naturam pertinere; nec qui
dicit
|
ad
idem
brachium ad hominis integri naturam pertinere, ideo dat occafionem rufpicandi non polTe illud per fe fublifterc
;
ita
conceptu fuperficiei vel linec^e^quîe
res complctic poffunt intelligi,
nem &
multum non ita ut
nili,
prœter longitudi-
latitudinem, etiam profunditas
iis
tribuatur.
Nec denique, ex eo quôd vis cogitandi Jit m infjiitibu.s fopita, in amentibiis non quidem extincla^\ fed perturbata, putandum cft illam organis corporcis ita effe affixam, ut ablquc iis exiftcre non poffit. Ex eo cnim quôd expcriamur fa^pc ab iplis cam impcdiri, nullo modo fcquiiur ab iifdem produci; nequc hoc ullà, vel minimâ, ralionc probari poteA. Vcrumtamen non inficior ardam illam mentis cum corpore conjunclionem, quam fenfibus affidue cxpeb
i5
complota} conceptus habeatur. Ideoque
dilTert a
320
lo
nec mihi videor nimium probaffe, often-
dendo nientem abfque corpore elFe polie, nec etiam ni mis parum, dicendo illam effe corpori fubftantialiter unilam, quia unio illa fubftantialis non impedit quominus clarus & diftinclus lolius mentis tanquam rei
5
Aprèx
Icgiffe,
a.
Pa£;c 2o3,
b.
l'ai^c
i04,
I.
I.
à
la li^iie
27.
10-12.
'/'
edil. seule).
20
25
QUART^E ReSPONSIONES.
263-265.
229
rimur, in caufâ effe cur realem ejus ab ipfo diftindio-
nem non fine attenta meditatione advertamus. Sed, meo judicio, qui fréquenter ea quae in fecundâ Mej
dida funt apud fe revolvent, facile fibi perfuadebunt, mentem non diftingui a corpore per folam fîdionem, vel abftradionem intelledûs, fed ut rem ditatione
5
diftindam cognofci, quia rêvera diflinda Nihil refpondeo ad
illa
eft.
quae de animae immortali-
non adverfantur. Sed quantum ad animas brutorum^', etfi earum confideratio non fit hujus loci, nec fine totius Phyficae tradatione plura de ipfis dicere pofiim quàm quae jam in differtationis de Methodo parte quintà explicui*^, ne tamen omninô nihil dicam, maxime notandum mihi videtur nullos motus fieri pofle, tam in brutorum corporibus quàm in noftris, nifi adfint omnia plane organa, five infl;rumenta, quorum ope iidem etiam in machina peragi poffent adeo ut nequidem in nobis ipfis mens immédiate moveat membra externa, fed dirigat tantùm fpiritus a corde per cerebrum in mufculos fluentes, eofque ad certos motus determinet, tate Vir C. hîc adjecif, quia mihi
10
i5
|
:
20
cùm
ex
fe
ifti
fpiritus ad
multas adiones diverfas
aeque facile applicentur. Plurimi vero ex motibus qui in nobis fiunt, nullo 25
pado
a
mente dépendent
:
taies
funt pulfus cordis, ciborum codio, nutritio, refpiratio j
dormientium, atque etiam 2 Api'ès
gne [i" a.
édit. seule).
Page 204,
b. Ib., c.
advertamus, à
1.
1.
—
i3
la
H-
Après
in vigilantibus ambulatio, explicui,
même remarque.
20 Après applicentur, idem.
i5.
29.
Disc, de la Méth., p. Sô-Sg de cette édition.
—
321
Œuvres
2J0
&
cantio
Cùmque
fimilia, illi
cùm
de Descartes.
animo non advertente.
fiunt
qui ex alto decidunt,
praimiitunt ut caput tueantur, rationis id faciunt, fed
265-266.
manus
in
terram
nullo fane confilio
tantùm quia
vifio
impendentis
cerebrum ufquc pertingens, fpiritus animaies in nervos mittit, eo modo quo necefle eft ad hune motum, vel mente invita, & tanquam in machina, producendum. Cùmque hoc in nobis ipfis pro certo experiamur, quid eft quod tantopere miremur, fi lumen cafùs, ad
322
5
I
c liipi
corporc in ovis oculos reflcxum'^
vim ad motum
eandem habeat
10
excitandum ? Jam verô, fi velimus uti ratione ad dignofcendum an aliqui brutorum motus fimiles fint iis qui peragunfug.T in ipfà
tur in nobis ope mentis, vel
rituum influxu
iis
& organorum
tantùm qui a
folo fpi-
difpolitione dépendent,
i5
confiderandae funt differentiîequaiinteripfos reperiun-
nempe ill?e quas in parte quintâ DiiTertationis de Methodo explicui, non enim alias puto inveniri tuncque facile apparebit, omnes brutorum acliones iis tur
:
;
tantùm
ope mentis a nobis fiunt. Unde concludere cogemur nullum plane in ipfis principium motùs a nobis cognofci, pr?eter folam difpofitionem organorum, & continuum afflu|xum fpirituum, qui a calore cordis fanguinem attenuantis producuntur. Simulque advertemus nihil nobis antehac occafionem dediife aliud ipfis affingendi, nifi tantùm
3£3
quod prius, 1
I
i''
a.
fmiiles efte quae fine ullà
duo prin|cipia motùs non diftinguentes, cùm quod a folis fpiritibus & organis dcpendet, in
illa
Apres advertente, à la Ufçue S Après proCiiit. sctiU'i.
—
Pai;c 20?,
1.
8-y.
duccndiim, vicme remarque. 21
Après
luint,
iiieiii.
—
20
25
QUARTiE ReSPONSIONES.
266-267.
brutis,
quod
2JI
tanquam
in nobis, effe videremus, aliud etiam
mente,
five cogitatione, conûflit, ipfis ineffe
in
inconfulte crederemus. Et fane quidquid ita nobis ab
ineunte aetate perfuafimus, quantumvis poftea falfum 5
effe rationibus ollendatur,
fréquenter ad rationes
non tamen
iftas
facile, nifi diu
&
attendarnus, ab opinione
noftrâ deletur.
Rejponjîo ad alteram partem, de Deo. 10
Hadenus argumenta Viri Cl. diffolvere, ejufque impetum fuftinere conatus fum deinceps, ut ii qui cum fortioribus pugnant, non direde ipfi me oppo;
nam, fed ab idu potius declinabo. De tribus tantùm agit hac in parte, quœ i5
funt admitti, prout ipfe
illa intel|ligit;
feram, alio fenfu intellexi,
qui
facile pof-
fed quce fcrip-
verus etiam
mihi
videtur.
Primum
eft,
quôd quœdam ideœ materialiter
Jint
I
hoc efl, ut ego interpretor, quôd taies fmt, ut judicio materiam prsebeant erroris. Ille verô, ideas formaliter fumptas confiderando, nullam in iis falfitatem effe contendit. Alterum eft, quôd Deus fit a fe pojitive, & tanquam a caufd^; ubi tantùm intellexi rationem, propter quam
falfœ''',
20
25
Deus non indiget ullâ caufâ efficiente ut exiftat, fundatam effe in re pofitivâ, nempe in ipfàmet Dei immen.3 a.
b;
Apres crederemus, à Page 206, Page 208,
1.
1.
8-g. i2-i3.
la ligne
(/"
édit. seule).
324
Œuvres
2)2
quâ
fitate,
magis pofitivum
nihil
Deum
de Descartes.
2G7-268.
vcro
effe poteft. Ille
non produci, nec confcrvari, per pofitivum aliquem caufse efRcientis influxum; quod probat
a fe
plane etiam affirmo.
Tertium denique
eft,
quàd
cujus non fimus confcii"
pojffit
intellexi,
&
ille
nihil in menle nofirà effe
quod de operationibus
;
de potentiis negat.
Sed, ut fingula diligentius exequamur, ubi frigus
ait,
fit tantiim frivatio, nullam pojffe dari ideam
tanquam rem pojîtivam reprœfentet^
illud
5
^
Jî
quœ
manifeftum
10
ipfum agere tantùm de ideâ formaliter fumptâ. Nam, cùm ipfœ ideaî fint formœ quae|dam, nec ex mate-
eft 325
componantur, quoties conlîderantur quatenus aliquid repraefentant, non materialiler, (ed formaliter fumuntur fi verô fpedarentur, non prout hoc vel illud riâ ullâ
|
;
i5
tantummodo prout funt operationes quidem poflet materialiter illas fumi,
repr3efentant, fed
intelledûs, dici fed tune nullo
rum
modo
refpicerent.
veritatem vel falfitatem objedo-
Nec ideo mihi videtur
materialiter falfas dici pofTe, plicui
:
nempe
non aliam me eadem
five frigus
fit
illas alio
fenfu
quàm eo quem jam
ex-
res pofitiva, fivc privatio,
habeo ideam, fed mancl in illa quam femper habui quamquc ipfam dico mihi prœbere materiam erroris, fi verum fit frigus effe privationem & non habere tantum realitatis quàm calor; quia, utramque ideam caloris iS: frigoris confiderando prout ambas a fenfibus accepi, non pofTum II
(I" a.
b.
idcirco de ipfo
;
Apfès fumptâ, à
édit. seule).
Page 214, Page 206,
20
—
la
lif^ne
iG funt omis
I.
17.
1.
16-18.
{i"
édil.^.
—
ig
Après rclpicc-
rcnt, à la ligne {1" édit. seule).
25
.
QuARTiï: ReSPONSIONES.
Ï68-269.
advertere plus mihi realitatis per
ram exhiber! Nec fane judicium cum poteft elTe nifi
ideâ confudi^
;
per alte-
nam
in
prouL
non 326
,
idcam frigoris ejjefrigus ipfum
nbjeclive in intelleclu^\ diftindione
cjî
hac
|/b/-;/za//.v.
Cùm autem'ait Vir C.
arbitrer
hoc enim frepe contingit in ideis obfcuris & confufis. inter quas hit caloris 0^ frigoris funt numeraiidœ, ut ad aliud quid rcferantur quàm ad id cujus rêvera idccc funt. lia, fi iVigus fit tantùm privatio, frigoris idca non cil frigus ipfum, prout cft objective in intcUcdu, fed aliud quid quod pcrperam pro
opus
10
unam quàm
rcperiri falfitatem viaterialem, in illo verô
dixi 5
2J)
cffe
:
|
privatione fumitur
iftâ i5
lum habens eftc Neque eft par clara
cft
e^'
20
nempe
quidam nul-
ratio de ideâ Dci, faltem de illà quae
non
poteft ipfam referri
conformis.
Quantum autem ad
diftinda, quia dici
Deorum
fit
ideas qua; ab idololatris effinguntur,
non video cur non etiam materialiter falfaa dici poffint, quatenus falils ipforum judiciis materiam praebent. Quanquam fane liku qu3C vel nullam vel perexiguam judicio dant occafionem erroris, non tam meritô materialiter falfcE dici videntur,
25
fenfus
cft
extra intcUedum.
ad aliquid cui non confufas
;
quàm
quse
|
magnam
:
unas autem majorem quàm altéras erroris occafionem priebere, facile eft exemplis declarare. Neque enim b
{i"
à
Après ioxmoWs, non à et
la
2''
edit.).
—
ligne {i" édit
a.
Page 206,
b.
Ib.,
1.
1.
laligiie
11 Ap/-ès l'unt, .
seule).
—
18
Apres conformis, même re21, 26, après prœ-
marque.
—
bent, ...declarare, idem.
18.
19-20.
Œuvres. U.
3o
327
2
OEuvRES DE Descartes.
34
tanta
369-270.
confufis ideis ad arbitrium mentis effidis
eft in
(quales funt ideae falforum Deorum), quanta
quœ
&
eft in iis
a fenfibus confufœ adveniunt, ut iunt ideœ coloris
û quidem, ut dixi, verum fit illas nihil reale exhibere. Omnium autem maxima eft in ideis quse ab appetitu fenfitivo oriuntur ut idea litis in hydropico, nunquid rêvera ipii materiam prœbet erroris, cùm dat occafionem judicandi potum (ibi efl'e profuturum, qui tamen fit nociturus ? frigoris
;
5
:
At
petit Vir Cl.
quidnam mihi exhibeat
illa frigoris
10
I
idea,
quam
dixi materialiter falfam effe
:
Si enim, in-
quit, exhibet privationem, ergo vera eji; fi ens pofitivum,
non
ergo frigoris
efi
tùm
idea"".
Rede, fed propter hoctan-
illam materialiter falfam appelle, quod,
&
obfcura
fit
confufa, non poifim dijudicare an mihi
quid exhibeat quod extra fenfum 328
cùm
meum
fit
i5
pofitivum,
necne ideoque occafionem habeo judicandi efl'e quid pofitivum, quamvis forte lit tantùm privatio. Nec proinde quaeri débet, quœ fit caufa illius cnlis ;
\
pofitivi objcCÎivi, unde fieri ajo ut materialiter falfa illa
idea^
\
quia non ajo illam
fieri
fiit
20
materialiter falfam
ab aliquo ente pofitivo, fed a folâ obfcuritate, quiu
tamen ens aliquod pofitivum habet pro fubjedo,
nempe fenfum ipfum. quidem ens ego fum res vera Et
iftud pofitivum in ;
obfcuritas verô,
me
eft,
quœ
quatcnus
fola mihi dat
occafionem judicandi iftam ideam fcnfûs frigoris re5
Aprks exhibere, à
même remarque. a.
Page 207,
b. Ib.,
1.
1.
21-22.
19-20.
la
ligue (;" cdit. seule).
—
l'i
Après idea,
25
Quarts
^70-271.
prsefentare
Responsiones.
objedum aliquod
extra
2î<
me
pofitum, quod
vocetur frigus, non habet caufam realem, fed inde
tantùm
oritur,
quôd natura mea non
fit
omni ex parte
perféda. 5
Neque hoc uUâ ratione fundamenta mea convellit. Vererer autem ne forte, quia in legendis Philofophorum libris nunquam valde multum temporis impendi, non fatis ipforum loquendi modum fcquutus fim, cùm |
materiam pr?ebcnt erroris, niaterialiler falfas efle, nifi apud primum authorem qui mihi jam incidit in manus, vocem materialiter in eâdem fignificatione fumptam invenirem nempe apud Fr. Suarem, Metaphyficse difput. 9, fedione 2, numéro 4. Sed pergamus ad ea qua; V. C. omnium maxime reprehendit, mihi autem minime omnium reprehenfione dixi ideas, quse judicio
10
|
:
i5
digna videntur, nempe ubi
Deum quodam modo quod eau fa 20
dixi, licere nohis cogilare
idem prœflare rcfpeclu fui
efficiens rcfpeclu fui effeelûs".
Hoc enim
negavi illud quod Viro Cl. durum videtur
nempe quôd Deus
caufa efficiens
fit
&
&
falfum,
me non
pr^emittendo verba, nobis om-
nino licet cogitare, fignificavi 25
ipfo
fui ipfius, quia,
dicendo idem quodammodo prœjîare, oftendi exiftimare idem effe;
ipjius
me
hsec
tantùm propter
imperfedionem intelledûs humani fie explicare. Sed & in reliquo fcripto idem ubique confirmavi nam ftatim ab initio, ubi dixi, nullam rem exijîerc in cujus ;
caufam efficicntcm non 19, 25,
a.
Après effedûs,
Page 208,
1.
14-16.
.
.
.
liceat inquirere,
addidi,
explicare, à la ligne [i"
e'dit.
vel, fi
seule).
329
Œuvres
2^6 non habcL cur 330
non indigcaî,
illâ
171-27?.
pojîulaj'c''
\
indicant mej pu|taiïe aliquid cxiftcre
fatis
efficiente
pi\Tter
&
de Descartes.
non
Deum
indigeai. Qiiid
autem
Dixique paulô'poft,
?
tam incxliaujlani potentiam,
ni
in
quec vcrba
quod caufà
taie effe potefl
Dco
nulliu.s
ejjc lanlani
unqiiam ope
5
egueril ut cxijlcrel, neque etiam nunc egcat ut confer-
quodammodo
vetin\ alqiic cidcofit
uî caufa. nullo
modo
;
ubi verbum,
de efficiente poteft
intelligi, fed
fui caufa
tantùm qiiôd inexhaufta Dei potentia fit caufa ratio propter qiiam caufà non indiget. Cùmque inexhaufta potentia,
maxime pofitiva, quam Deus non
five eflentiœ
illa
fit
indiget caufà, elfe pofilivam.
Quod
non poftet de ullà re finitâ, quamvis in fuo génère fumme perfedà; fed fi diceretur elfe a fe, hoc tantùm intelligi poflet négative, quoniam nulla ratio a pofitivà ejus naturà defumpta afterri polfet, propter quam intelligeremus ipfam caufà efficiente non inidem
10
quamcaufam ob
immenfitas
idcirco dixi rationem five
five
dici
i5
digere. 331
Atque eodem modo, in omnibus aliis locis, ita contuli caufam formalem, five rationem ab effentiâ Dei petitam,. propter quam ipfe caufà non indiget ut exiftat, neque ut conferuetur, cum caufà efficiente, fine quà res finitie effe non pbflunt, ut ubique illam a caufà
20
meis verbis cognofca-
25
|
efficie.ite effe
tur.
Nec
diverfam ex
ullibi dixi
Deum
ipfis
confervare pcr pofitivum
fe
aliquem influjxum, ut res creatse ab ipfo confervantur, 3
{j"
Apres indigeat, à édit. seule).
— 7,
ta ligne
10, i3, ly,
apri's cauÇa, ...indiget, ...pera.
Page io8,
1.
19-22
;
feclà,
.
marque.
.
.indigere,
catur, idem.
puis page 109,
1.
3-6.
môme
re-
— 25-26 Apj-ès cognof-
QUART/R ReSPONSIONES.
27^-274-
2^7
fed
tanlùm immcnfitatem potentia;,
Tive eflentiae,
ter
quam
effe
confcrvaiore non indigec,
prop-
rem pojîtiva m.
ItaquepofTum ultroadmittere qusecunque a ViroCl. afFeruntur ad prohandum Deum non eife caufam effi5
cientem
fui ipfius,
fluxum pofitivum,
nuam
lo
neque five
fe
per
confervare per ullum in-
fui
reprodudionem conti-
quod folum ex ejus rationibus efficitur. Sed, ut fpero, etiam ille non negabit immenfitatem illam potentiai, proptcr quam Deus non indiget caufà ut exiftat, efTe in ipfo rem pofitivam, nihilque ejufmodi quod {\l pofitivum intelligi polfe in ullis aliis rébus, proptcr quod caufà efficiente non egeant ad exiftendum quod folum fignificare volui, cùm dixi nuUas res ;
|
;
poffe intelligi i5
20
efle a fe,
nifi
négative, praîter
unum
Deum. Nec quicquam amplius alTumere mihi opus fuit, ad difficultatem quœ propolita erat diiïblvendam, Sed, quia tam ferio hîc monet Vir Clar., vix ullum Theologum reperiri poffe, qui non eâ propoftione offendatur, quùd Deus a fe ipfo fil pofitive, & tanquam a caufà'' paulo accuratius exponam quare ifte loquendi modus in hac quaeftione perutilis, atque etiam necef^
farius, &.
ab omni offenfionis fufpicione valde remotus,
mihi videatur.
25
Scio LatinosTheologos non ufurparejnomen caufœ in divinis, cùm agitur de proceffione perfonarum fa-
crofandœ aÎTiov
&
maxime 2
Trinitatis, illofque, ubi Grîeci indifFerenter <^p/,^^
dixerunt,
nomine ut
generali uti malle, ne cui fcilicet inde occa-
Après politivam,
«07; à la ligne {2' édil.).
la ligne [i" édit. seule). a.
folo principii
Page 214,
1.
4-6.
—
']
Apres
efficitur,
à
332
Œuvres
238 333
de Descartes.
^74-275
fionem dent judicandi Filium efle minorem Pâtre. Sed ubi nullum taie erroris periculum effe poteft, nec agi|
tur de
Deo
nomen
ut trino, fcd tantùm ut uno,
caufœ
fit
tantopere fugiendum, praefertim
talem locum incidimus, ut
in
pemodum
non video cur
neceffarium
illo uti
perutile ac pro-
quàm
fi
effe
po-
Dei exiftentiœ demonftranda.^ inierviat;
nullaque major neceffitas,
quàm
cue demonftrari non poffit. Atqui confiderationem caufse
mum &
5
efle videatur.
Nulla autem major hujus nominis utilitas teft,
cùm
fi
abfque eo perfpilo
efficientis
efle
pri-
pr?ecipuum médium, ne dicamunicum, quod
habeamus ad exiftentiam Dei probandam, puto omnibus efl^e manifeftum. lUud autem accurate perfequi non pofl'umus, nifi licentiam demus animo noftro in rerum omnium, etiam ipfius Dei, caufas efficientes inquirendi quo enim jure Deum inde exciperemus, priulquam illum exiftere fit probatum ? Qua^rendum & igitur ert de unâquâque re, an fit a fc, vel ab alio quidem per hoc médium exiftentia Dei concludi poteft, etfi non exprefife explicetur quo modo intclligendum fit aliquid efife a fe. Quicunque enim folius
i5
:
:
|
334
20
|
luminis naturalis
dudum
fequuntur, fponte
fibi for-
conceptum quendam caufœ efficienti & formali communem, ita fcilicet ut quod cft ab alio, quod autem fit ab ipfo tanquam a caufà efficiente eft a fe, fit tanquam a caufà formali, hoc ell, quia talem habet eflentiam, ut caufà efficiente non egeat;
mant hoc
in loco
;
I
Après Patre, à
édit. seule).
feftum,
à
—
la
la ligne
(r"
14 Après manilimite
(;"' édit.).
—
18 Après probatum, wcrne remarque. 22 Après] a le,
idem.
—
23
QuARTyE ReSPONSIONES.
275-276.
ideoque
quam
At cùm
fe
notum
illi
39
meis non explicui, fed tan-
iftud in Médit,
per
2
prsetermifi.
qui affueti funt judicare nihil effe poffe
caiifam eflicientem fui ipfius, illamque a caufâ for5
mail accurate diftinguere, quaeri vident an aliquid
a feipfo, facile
fit
ut,
fit
de folà efficiente proprie didâ
non putent illud, a fe, debere intelligi tanquam a caufâ, fed tantummodo négative tanquam fine caufâ, ita fcilicet ut aliquid fit de quo non debcamus inquirere cur exiftat. Quse interpretatio verbi cogitantes,
10
a fe
admitteretur, nulla poffet ab effedibus haberi
Çi
I
demonflrandam, ut rede in primis Objeftionibus ab ipfarum Authore probatum ratio ad exiftentiam Dei
el\,
ideoque nullo
modo
eft
admittenda.
Ut autem appofite ad ipfam refpondeatur, exiftimo
i5
neceffe effe oflendere inter caufam efficienUem proprie
didam &
nullain
caufam efTe quid intermedium, ncmpe
pofilivam rei efjentiani, ad
quam
caufae efficientis con-
eodem modo poteft extendi quo folemus in Geometricis conceptum linese circularis quammaximae ceptus
20
,
ad conceptum
conceptum polvgoni redilinei, cujus indefinitus fit numerus laterum, ad conceptum circuli extendere. Hocque non mihi videor uUà ratione melius explicare potuiffe, quàm cùm dixi, 25
caufœ
lineai red?e,
efficientis fignifîcationem
rcflringendam ad
i
illas
caufas
non
hac quœfîione
effe in
quœ funt
effecïibus
Après pnetermifi, non à la 10 Apres exi-
— Les mises à
à la ligne (/"
vent. Jusqu'à
ligne {2' édit.). llat,
vel
—
édit.
seule).
— i4.Ap>-ès admittenda, non à — 23 Après exligne
la
{2' édil.).
tempore
tendere, à la ligne (i" éd. seule), la ligne qui sui-
Notandumque
{ci-
242, 5) non compris, ne se trouvent pas dans la 2' édit. après, p.
l.
336
OEuvRES DE Descartes.
240
276-277-
quœ ab ipjïs funt diverfœ ; tum quia ejfet nucùm nemo nefciat idem necfeipfo prius nec afeipfo
priores, vel
galoria,
diverfum ns»
ejfe poJJ'e ;
tum quia una ex
nibus ab ejus conceptu tolli poteji,
&
his
duabus conditio-
ni\hilominus intégra
notio efficient is remanere^.
Nam, quôd non
5
requiratur ut tempore
quôd non habeat rationem
patet ex eo
fit
prior,
caufae,
nifi
quamdiu producit efFeélum, ut didum eft. Ex eo verô quôd non poflit aliaconditio etiam tolli, débet tantùm inferri non elTe caufam efficientem proprie didam, quod concedo non autem nullo modo
10
:
caufam pofitivam, qu^e per analogiam ad efficientem referri poffit, hocque tantùm in re propoûtà requiritur. Eodem enim lumine naturali quo percipio me mihi daturum fuif|fe omnes perfediones quarum idea effe
aliqua in
me
eft,
fiquidem exiftentiam mihi dedifTcm,
percipio etiam nihil
modo
ad
illo,
fibi
quem
ipfi
exiftentiam dare polTc
caufae efficientis propric dida:
idem, quaic-
fignificatio reftringi folet, ita fcilicet ut
nus dat
fibi efle, fit
cipit effe, five
quatcnUvS ac-
fe ipfo,
i!i:
non
idcMu
cùm
poffit,
qua^ritur an aliquid
non
aliud
|
eft
fibi
ipfi
Lxiften-
intelligendum,
quàm
quaereretur, an alicujus rei natura five clfcntia
talis,
taie, illud fibi
omnes perfediones quarum idea aliqua
Jiquidem ipfas nondum habet^\ fenfus a. b.
fit
ut caufà efficiente non indigeat ad exiftcndum.
Cùmque fubfumitur,yz ^w/V/y// ejje
20
diverfum.
tiam dare fi
diverfum a
quia contradidoria funt idem
Ideoque, 837
i5
Page io8, Page 208,
1.
7, etc. Cl.
1.
2-4.
page 209,
1.
21-24.
oft ficri
in
dalurum ipfo
cjl,
non polfc
25
Quarts
277-278-
Responsiones.
241
quin habeat aélu omnes perfeâ:iones quas cognofcii, quia lumine naturali percipimus illud cujus elTentia
non indigeat ad exiftendum, hac etiam non indigerc ad habcndas omnés perfediones quas cognofcit, propriamque effentiam dare ipfi eminenter illud omne quod polî'umus
tam immenfa 5
eft
ut caufà efficiente
cogitare aliquibus
aliis
rébus a caufà efficiente dari
pofle.
Atque 10
haec verba,yz
nondum
habct. ïpfuin fibi effc da-
rem explicandam, quia copercipimus illud jam non polTe
turum, juvant tantùm ad
dem lumine habere vim
naturali
&
j
voluntatem
dandi aliquid novi, fed
fibi
ejus eflentiam talem efle ut habuerit ab aeterno illud
omne, quod jam cogitare poilu mus ipfum i5
effe,
fi
nondum
daturum
haberet.
Atqui nihilominus
caufœ
lîbi
analogiâ
efficientis
lumen naturale
ita
omnes modi loqucndi,
ifti
pctiti, perneceflarii funt
dirigendum, ut
a
ad
perfpicue ad-
ifta
vertamus eodem plane modo quo nonnulla de fphœrâ & aliis tiguris curvilineis ex comparatione cum figuris :
20
redilineis apud
Archimedem demonftrantur,
aliter intelligi potuilTent. Et
qucmudmodum
demonflrationes non improbantur, inftar polyedri 25
in loco pofle
fit
confideranda
ita
illiufmodi
fphaera in
illis
non puto me hoc
reprehendi, quôd analogiâ caufa;
cientis ufus fim ad ea quse ad eft
;
etfi
qu?e vix
effi-
caufam formalem, hoc
ad ipfammet Dei effentiam pertinent, explicanda.
Nec ullum hac in parte erroris periculum timeri poteft, quoniam id unicum quod caufa; efficientis pro22 Apri's potuiirent,à la Uii-ue[i" Jdit. suulcineul).
exilleniiam
i
/"
Œuvres.
— 27
ellentiarn]
cdil.j. II.
3i
338
OEuvREs DE Descartes.
242
prium
278-279.
atque ad formalem non poteft extendi, ma-
eft,
nifeftam contradidionem involvit, ideoque a nemine credi polTet ^39
five
î
:
nempe quôd
& non
idem fimul
Notandumque
aliquid
idem.
eft caufae
dignitatem
inde fequeretur.
a nobis
Deo
5
Nam, quemjadmodum Theologi, cùm
dicunt Patrem effe principimn
dunt Filium
Deum
dici
illum
ef[c
illâ effe
principiatum;
quodammodo eodem modo
fcilicet efFeclus
&
fie
tributam, ut nulla efFedûs indignitas in ipfo
fuifle
men
a feipfo diverfum,
fit
non ideo concequamvis admiferim
Filii,
ita,
poiïe
fui'
caufam, nullibi ta-
fui effcclum nominavi, quia
ad efficientem praecipue folet
quamvis
ignobilior,
10
faepe
referri,
nobilior aliis
lit
caufis.
Cùm mali
nam
autem integram
\\\c
lib.
milfa,
pro caufâ for-
rei effentiam
fumo, Ariflotelis veftigia tantùm fequor 2
anal. poft. c.
primam nominat
11,
i5
:
caufâ materiali pra:ter-
aiTio-v xo ti
five,
etvai,
r,v
ut
vulgo vertunt Latini philofophi, caufam formalem, illamque ad omnes quia ut
nempe
ibi
omnium rerum
non
neque ego etiam
Quôd
verô
fieri
20
agit de caufis compofiti phyfici, hîc, fed generalius
quibus aliqua cognitio peti 340
effentias extendit,
de caufis ex
poffit.
vix potuerit in re
propofitâ ut a |
caufœ
nomme Deo
tribuendo abflinerem, vel ex eo
poteft probari, quôd,
ego
efficere
ftiterit,
conatus
faltem
fit,
22 ego omis (;"
Vir Cl. alià via idem quod
non tamen
quantum mihi
multisverbis oftendit
setilemeiil).
cùm
(.Util.).
videtur.
Deum non
—
id uilo
elfe
modo prœ-
Nam, poftquam caufam
efficien-
2b Après videtur, à la ligne
{i"^'
édit.
25
Quart,ï; Responsiones.
279-281-
tem
fui ipfius,
ut diverfa
quia requiritur ad rationem efficientis
a fuo effecîu
fit
245
intelligendo per
verbum
item non
;
pofitive
effe a fe pofitive,
pofitivum caufse in|
fluxum; itemque feipfum rêvera non confervare. fu5
mendo
confervationem pro continua rei produclione,
omnia lubens admitto rurfus probare contendit Deum non dici debere caufam efficientem fui ipfius,
quae
;
quia, inquit, caufa efîciens rei alicujus non quœritur, ni/i
ratione exijlentiœ, neutiquam vej'à ?-atione ejfentiœ ; at non 10
minus
eft
effentiâ
rcûis
:
de ejfentiâ entis infimti quàd
i5
quam
de_
U'ianguli habere très angulos œquales duohus
ergo non magis per efficientem
ciim quœritur cur très
exijlat,
Deus
exijlat,
quàm
eji
refpondendum,
ciim quœritur cur
anguli trianguli fint œquales duobus réélis^.
fyllogifmus facile in illum potefl retorqueri hoc
Qui |
pado
:
non quseratur efficiens ratione eifentise, quîeri tamen potefl ratione exiftentise; at in Deo non ditlinguitur effentia ab exiflentiâ ergo de Deo quaîri poetfi
;
tefl efficiens. 20
Sed ut hœc duo
fimul concilientur, dici débet,
Deus exiftat, non quidem effe refpondendum per caufam efficientem proprie diclam, fed tantùm per ipfam rei effentiam, five caufam formalcm, quae propter hoc ipfum quôd in Deo cxiftentia non quserenti cur
2 5
diftinguatur ab elTentià, efficiente,
ideoque quafi caufa
Denique, addit refpondcndum
effe
in
Page 212,1.
efficiens vocari poteft.
Dei caufam
efficientem inquirenti
illum eâ non indi\gere ;
14 Après reftis, à la a.
magnam habet analogiam cum
i5, etc.
lif^iie
(/" cdit. seulement).
&
rurfuni per-
341
OEuvRES DE Descartes.
244 conlanti
381-282.
non indigeat, refpondenditm quia eus
ciir ilLi
in-
Jinitiun cjh ciijus cxijlentia ejî fiia ejfentia; ea enini tan-
lummodo
caiifâ cjjïcienli indigerc, in ijuibus cxijlentiam
jcîualem ab eljcntiâ di/Iingiicre
licet^.
Ex quibus
ait cor-
ruere id quod dixeram, nempe,Jî pularem nullam rem 342
\idem
quodammodo
cjfc pojfe
erga feipfam, quod eau fa
5
cffî-
nunquam me in eaufas rcrum inquirendo ad iillam omniuju primam deventurum^ Quod tamen ncccorruere, nec ullo modo concmi vel infirmari, mihi vidctur; & praecipua vis, non modo mese, fed & omnium omnino demonftrationum quae afferri poiTunt ad exiftentiam Dei ab cfFeclibus probandam, ab eo dependet. Nullam autem Theologi fere omnes, nifl ab
ciens erga cjjcclum,
.
cfl'eclibus, afferri polîe
contendunt.
Deo
Itaquc, tantum abeft ui demonflrationem de
cùm analogiam
illuftret,
cauf?e
efficientis
feipfum tribui non permittit, quin potiusab
gendâ Icdores Jipularet
in
illi
illâintclli-
avertit, prsecipue in fine ubi concludit
euju/que rei caufam cfficientem, vel quafi
re divcrfam quœfilurum'^.
Quomodo enim
ii
'5
erga
:
ejffî-
cientem, cjfe inquircndum, fe cujufcunque rei caufam ab eâ
nondum
lo
qui
20
Deum
norunt, in caufam aliarum rerum efficicntem
inquirerent, ut lioc paclo ad Dei cognitionem devenirent, 343
nifi
pofle inquiri 4 Apres édil.
licci,
seulement
tcndunt,
caufam efHcientcm quomodo tandem in Deo ut caufà
putarent cujufque
<.
?
li
,
Et la
— 14
lii^iie
.l/.';vx
(/"'
cpn-
lion à Li li^ne {2' édit.)
a.
l'aye 213,1.11-10.
b.
Ibid.,
I.
18-24.
c. Ibid.,
I.
25-27.
rei
— ..
21,
|
2:1
.inquiri,
seuleineiih.
Après quiurituruni, ci la ligne {i"édiL
25
Quarts
28î-283.
5
Kesponsiones.
245
prima finem quserendi facerent, û putarent cujufque rei caufam ab eâ re diverfam effe quserendam ? Certe idem feciffe mihi videtur Vir Cl. hac in parte, ac fi, poflquam Archimedes, loquens de iis quae de fphterâ per analogiam ad figuras reftilineas fphserae infcriptas demonftravit, dixiflet fi putarem fphseram :
pro figura redilineâ vel quafi redilineâ infinitorum laterum fumi non pofle, nullam vim ifti demonftrationi tribuerem, quia, 10
non de fphaerà ut
figura curvi-
tantùm de ipfâ ut figura reclilineâ infinitofi, inquam, Vir Cl., rum laterum, rede procedit; nolens fph?eram ita nominari, & tamen Archimedis demonflrationem cupiens retinere, diceret fi putarem lineà, fed
—
:
id i5
quod
concluditur de figura redilineâ infinito-
ibi
rum laterum
effe
intelligendum, id ipfum de fphserâ
non admitterem, quia mihi certum & compertum eft, fphjeram nuUo modo effe figuram redilineam. Quibus fane verbis non idem quod Archimedes efficeret, fed contra pror|fus ab ejus demonflratione refte 20
intelli-
gendà feipfum aliofque avocaret. Hsec verô paulo prolixius hic perfequutus res forte poftulabat, ut oftendam effe cavere
ne vel
|
minimum
fum quàm
fummae mihi
curae
quid in meis fcriptis
re-
quod merito Theologi reprehendant^. Denique, quod circulum non commiferim^, cùm dixi non aliter nobis conjîare, quœ clare & dijlinéle perdpiuntur vera ejje, quàm quia Deus eji; & nobis non conperiatur,
25
II
Après procedit, à
reftilineam, a.
1.
ligne (/" édit. seulement).
même remarque,
Page 214,
b. Ibid.,
la
7.
1.
4.
— Voir aussi
t.
V, p. 148.
—
17
Après
344
5
OEivREs DE Descartes.
246
Deum
Jîarc
e/Je, nifi
2.S3-2S4.
quia id clarc percipitur ;
jam
fatis in
numéro j & 4, quod reipfa clare
refponfione ad lecundas Objediones, explicui", diflinguendo fcilicet id
percipimus, ab eo quod recordamur nos antea
clai'e
Primùm enim, nobis confiât Deum exiquoniam ad rationes quœ id probant attendimus
percepiffe. ftere,
;
poftea verô,
fufficit
ut recordemur nos aliquam
clare percepiffe, ut ipfam
non
fufficeret, niû
Quôd autem
345
5
Deum
veram
non
;
fallere Iciremus.
nihil in mente, quate\nus ejî res cogilans,
cujus non fit confcia
ejje pojfit,
&
effe
fimus certi
effe
rem quod
detur, quia nihil in illâ
fie
"",
per
fpedatà
fe
notum mihi
10
vi-
effe intelligimus,
quod non fit cogitatio, vei a cogitatione dependens'^; aiioqui enim ad mentem, quatenus ell res cogitans, non pertineret nec ulla poteft in nobis effe cogitatio, cujus eodem illo momento, quo in nobis ell, confcii non fimus. Quamobrem non dubito' quin mens, lla;
1
tim atque infantis corpori infufaell, jincipiatcogitare,
fimulque
fibi
fuae cogitationis
confcia
fit, etfi
poftea
non recordetur, quia fpecies iflarum cogitationum memoriai non inhœrent. Sed notandum ell, aduum quidem, five operatioejus rei
num,
nollrae
facultatum,
mentis nos femper aélu confcios
five
potentiarum, non femper,
tià; ita fcilicet ut,
cùm ad utendum
Après
fimus,
effe;
potcn-
aliquà facultate lit
in
mente,
percepille, à la ligne [i" édit, seulement).
—
17
nos accingimus, llatim, 3
nili
fi
facultas illa
même remarque. 140,1. 12,
a.
l'aL^e
b.
Page 214,
c.
Tome
d.
Ibidem.
1.
i5.
et p. 142,
— Voir
V, p. 149.
t.
1.
14.
V, p. 149.
20
Après
25
Quarts
284-285.
Responsiones.
fiamus ejus aélu confcii eiïe in
mente,
\Ad Oppofui 5
declinavi
terquam
:
me
nequeamus.
fieri
quœ Theologos
ea
jam
atque ideo negare poffimus
;
ejus confcii
fi
247
inorari poljunl'.
34(i
primis Viri Cl. rationibus, a fccundis iis
quœ fequuntur plane quâ fpero me non
altimse, de
affcntior, prîcdifliculter ef-
feélurjm ut ipfe mihi aflentiatur. Itaque,
quôd ea
quae in prima Mcditatione atquc
etiam in reliquis coritinentur, ad 10
i5
omnium ingeniorum
captum non Tint accommodata^, plane concedo; idquc, ubicunque fefe obtulit occafio, teftatus fum, atque in pofterum teftabor. Et hsec unica fuit caufa cur eadem in DilTertatione de Methodo, quse gallice fcripta erat, non tradajrim, fed ad lias Meditationes, quas a folis ingeniofis & dodis legendas eiïe preemonui, refervarim. Neque dici débet redius me fadurum fuilTc, fi
abflinuiffem ab
iis
fcribendis a quibus legendis per-
multidebeant|abftinere; tamneceffariaenimexillimo, ut fine 20
unquam firmum &
ipfis nihil
flabilc in philofo-
phiâ flatui poffe, mihi perfuadeam. Et quamvis ignis
&
feiTum ab imprudcntibus aut pueris fine pcriculo non tradentur. quia tamen utilia funt ad vitam, nemo
carendum. quartâ Meditatione tantùm egerim de
qui putet idcirco
eft
Quôd verô \2
Apres Xt^&hor, à
édit. seulement).
refervarim, a.
b.
in
—
ipfis eiïe
la ligne
[i"
i5-i6 Après
même remarque.
Pages 214 a 218. Page 214, 1. 27, à
p. 21 5,
—
1.
14.
20 Après perfuadeam. idem. l'i
ipfis]
ipli
[i"
édit.).
—
347
.
OEuvREs DE Descartes.
248
285-286.
& falji, non boni & mali^
errore qui committitur in dijudicatione veri auteni de illo qui contingit in perfecutione
;
quôdque ea quœ adfidem pertinent atque ad vitam agendam femper exceperim, cùm afferui nulli nos rei ajfentiri dehere, nifi quam clare cognofcamus^" totius fcripti :
5
mei contextus oflendit & expreffe etiam in refponfione ad fecundas Objediones, numéro ^, explicui''; nec-non & in Synopfi prsemonui ut ita, quantum Viri ;
''
;
Cl. judicio tribuam, confilia,
& quàm
accepta mihi
fint
ejus
declarem.
10
Supereft facramentum Euchariftise,
cum quo judicat
Vir Cl. meas opiniones non convenire, quia, inquit, 348
Jtde cre dimus, ablatâ ab
\
Eucharijîico pane panis fubjîan-
tiâyfola illic accidentia renianere'^
;
putat autem, me nulla
accidentia realia admittere, fed tantiim modos, qui abfque
i5
aliquâ fubjîantiâ, cui injint, non pojfunt intelligi, nec proinde etiam abfque illâ exijlere^
Quam objedionem
perfacile poflem eludere, di-
cendo me nunquam hadenus accidentia realia negaffe nam, quamvis ipfis in Dioptricâ & Meteoris non ufus fim ad ea de quibus agebam explicanda, dixi tamen ex;
In his
17
Après
exirtere,
non à
la ligne {2' édit.).
la ligne {i"édit. seulement).
a.
Page
b.
Va^,c 216,
c.
Page Page Page Page Page
d. c. f.
g.
me
non negare. verô Meditationibus fuppofui quidem ipla non-
preffisverbis in Meteoris, p. 164^,
21 5,
1.
149, i5,
18-21.
1.
5-6 et
1.
8-9.
3-21.
1.
7-12.
1.
217,
1.
19-20.
217,
1.
23, à p. 218,
239,
1.
5,
1.
I.
de cette édition.
—
illa
22 Après negare, à
20
QuARTiE ReSPONSIONES.
Î86-287.
dum
5
a
me
non
cognofci, fed
249
idcirco nulla effe
modus
;
enim fcribendi analyticus, quem fequutus fum, id patitur ut quœdam interdum fupponantur quae nondum fint fatis explorata, ut patuit in prima Meditatione, in quâ multa aflumpferam, quae deinde in fequentibus refutavi. Nec fane hic quicquam de naturâ accidentium volui
llabilire, fed
ea tantùm, quae de
ipfis
tanquam prima fronte apparuerunt, propofui. Ac denique, ex eo quôd dixerim modos abfque aliquâ fubflantiâ cui infint non pofle intelligi, non débet inferri I
lo
me
negalTe illos abfque ipfà per divinam potentiam
poni poiïe, quia plane affirmo poffe efficere, I
i5
Sed, ut hîc
agam
credo
Deum
non diffimulabo me plane aliud elle a quo fenfus
liberalius,
noftri afficiantur praeter
folam illam fuperficicm, quae
terminus dimenfionum ejus corporis quod fentitur
in folâ
20
&
multa quae nos intelligere non polTumus.
mihi perfuadere, nihil
eft
enim
:
contadus; & nullum fenper contadum, non ego folus, fed fere
fuperficie
fum affici nifi omnes philofophi cum ut,
349
fit
ipfo Ariftotele^ affirmant. Ita
exempli caufâ, panis vel vinum non fentiatur,
nifi
quatenus ejus fuperficies, vel immédiate a fenfûs organo, vel mediante aëre aliifve corporibus, ut ego judico, vel, ut ajunt plerique Philofophi, mediantibus 25
fpeciebus intentionalibus, attingitur.
Notandum autem corporum
eft,
iflam fuperficiem,
folâ
figura externâ quae digitis tradatur, efle
a;ftiman|dam, fed confiderandos etiam effe G Après refutavi, à a.
non ex
Voir ci-aprcs,
Œuvres.
II.
la ligne
p. 25i.
1.
omnes
\i" édit. senlemenf).
23.
3a
illos
350
Œuvres
2^o
de Descartes.
287-288.
exiguos meatus, qui inter pulvifculos farinée ex quibus panis conflatus
aquœ,
vinum
aceti,
eft,
atque inter particulas fpiritûs,
& fœcum
confiât,
feu tartari, ex
quorum
mifturâ
itemque inter reliquorum corporum
Nam fane particule iftse, cùm figuras & motus, nunquam tam apte
minutias reperiuntur. diverfas habeant
5
jungi poffunt, quin multa inter ipfas fpatia relinquan-
vacua non funt, fed vel aëre vel aliâ materiâ repleta ut ad oculum videmus in pane fpatia ejufmodi fatis magna, quse non modo aëre, fed etiam
tur, qu3e :
|
10
aquâ, vel vino, aliifve liquoribus impleri poffunt.
Cùmque panis maneat femper ipfe
idem, quamvis aër,
aliave materia ejus poris contenta mutetur, patet ifla
ad ejus fubflantiam non pertinere
ideoque ipfius fuquœ breviffimo ambitu inte-
non eam effe grum cingit, fed eam quae
perficiem
;
i5
fingulis ejus particulis eft
immédiate circumpofita.
Notandum etiam 351
totam moveri,
cùm
eft,
hanc fuperficiem non modo
totus pajnis ex
uno loco
transfertur, fed etiam moveri ex parte,
in
cùm
alium aliqua^
20
panis particule ab aëre aliifve corporibus ejus poros ingredientibus agitantur adeo :
fint
quœ corpora talis omnes eorum partes
ut,
naturœ, ut vel aliquae, vel
fi
moveantur (quod de plerifque partibus panis & de omnibus vini verum exiftimo), intelligenda etiam fit ipforum fuperficies in continuo quodam motu elle. alfidue
25
Notandum denique, per fuperficiem panis, aut vini, alteriufve corporis, non hîc intelligi partem uUam quidem quantitatis ejufdem corporis, nec etiam partem corporum circumjacentium, fed tanfubftantiœ nec
5
Après reperiuntur, à
la ligne
{i" édit. seulement).
3o
QUARTiE ReSPONSIONES.
288-29°.
tummodo
& corpora
nullam plane habet entitaîem,
5
^ I
terminujji illum qui inedius ejje concipitur inter
fingulas ejus parîiculas
Jam
2
cùm
nifi
ipfas ambientia, qui\que
modalem
^.
hoc folo termino contadus fiât, & nihil nifi per contadum fentiatur, manifeftum eft, ex hoc uno quôd dicantur panis & vini fubftantiœ in verô,
in
alicujus alterius rei fubflantiam ita mutari, ut hsec
nova fubftantia fub eifdem plane terminis continea|
quibus aliœ prius erant,
tur, fub 10
loco exiftat in quo panis potius (quia
jam
& vinum
eorum termini
exiflerent
fi
adefTent,
eodem
five in
prsecife
prius exiflebant, vel
affidue moventur), in
fequi
novam omncs
necelTario
eodem plane modo fi^nfus debere, quo panis & vinum illos
illam fubfiantiam
noflros afficere i5
cerent,
&
i^, can. 2
Ecclefia, in Concilio Tridentino, feff.
4, conveî-fionem fier i totiusfub/lantiœ
panis
fubflanliam corporis Chnfli Domini nojlri, manente
Ubi non video quidnam polBt
dunlaxat fpecic panis. 20
affi-
nulla tranfubfiantiatio fada effet.
fi
Docet autem in
quo
intelligi
per fpeciem panis, prceter illam fuperficiem,
quœ média
eft inter
fingulas ejus particulas
&
corpora
ipfas ambientia.
Ut enim jam didum eft, in hac folà fuperficie fit contadus &, fatente ipfo Ariftotele, non modo fenfus ;
ï5
qui fpecialiter tadus vocatur, fed
ille,
tadu
fentiunt, lib.
)
de anima, cap.
22 Après ambientia, non à la ligne (2'
e'dit.).
\)
Vuir
t.
III, p. 387,
1.
o
;
et
t.
IV, p. i63,
1.
:
alii
xai.
24.
fenfus
Tà|aAAa,
— 27 Après
même remarque. a.
&
yl-j^i-jt-yi
352
Œuvres
2p 353
de Descartes.
sg».
nemoefl qui putet hîcperfpeciem|aliud intelligi, quàm prîEcife id quod requiritur ad fenfus afficiendos. Et
nemo etiam
Et
qui credat converfionem panis in
eft,
hoc Chrifti corpus fub eâdem accurate fuperficie contineri, fub quâ contineChrifli corpus, quin fimul putet
retur panis,
quam
tamen
adeflet; etiamfi
fi
ibi
proprie in \oco,fedfacramentaliîer,
quam
ratione,
lem tamen
ejfe
etjl
non
fit
tan-
& eâ exijlendi
verbis exprimera vix pojfumus, pojfibi-
DEO cogitatione perfidem illujhatdajfequi
& conftantijjime credere debcmus^. Quee omnia tara commode ac tam rede per mea principia explicantur, ut non modo nihil hic haheam quod verear,
poffumus,
ne orthodoxis Theologis offendiculo contra potius elTe
magnam me
ab
ipfis
quàm
nés, qucT longe melius
Nam
futurum, fed
fane nullibi unquam, faltem quod
& vini
raculofe fola fubfiftant.
cùm
forte primi Theologi qui
nem Philofophico more 21
i4jyrè5 fublillant.]
hanc
quii:flio-
explicare conati funt, tam gulis obiedionibus hac in matc-
Omitto
lin
caitera,quiv hic rcquiri poli'ent,
rià fieri Iblitis latisfaciant.
donec fufiùs in i'ummà Philofophi;v,quam piii; manibus habco, ea omnia cicmonllrem, exquibus
aux 4" Objections dansLi ["édition. Ceque noiisiniprimons, p. 25 2, l. 2 2, à p. 256,
folutiones deducantur, n.
Voir
b.
Tome
c,
Ibid., p. 340,
t.
quœ
fin-
/.
IV, p. i65,
1.
7, et p. 346,
1.
i5.
17
;
p.
349,
1,
|
des Réponses
III, p. 545, I.
i5
cum Theologià
rémanentes in Sacramento Euchariftise effe accidentia qu3edam realia^', Iquse, fublatâ fubftantiâ cui inhaerebant, miScd',
'o
gratiam initurum
yulgares
fciam, docuit Ecclefia fpecies panis
354
fit
confidam, quôd eas in Phyficà proponam opinio-
confentiant.
5
4;
8, ne se trouve que
1.
i5.
p.
416,
1.
5; p. 449,
1.
dans
12.
la 2*.
20
QUART.C ReSPONSIONES.
290-292-
2ijj
firmiter fibi perfuajderent accidentia illa quse fenfus
movent
quid reale a fubftantiâ diverfum, ut ne adverterent quidem eâ de re pofle unquam diibitari, effe
examine ac
fine ullo 5
•"
fine juftâ ratione
fuppofuerant
fpecies panis eife accidentia ejufmodi realia
deinde in eo fuerunt, ut explicarent
fubjedo
effe poflint.
Quâ
;
totique
quomodo
ipfa fine
in re tôt difficultates inve-
(quemadmodum viatores, & loca nullo modo pervia deve-
nerunt, ut vel ex hoc uno
cùm 10
forte ad falebras
nerunt)
fe
a vero itinere deflexiffe judicare debuiffent.
In primis
qui
omnem
concedunt,
rum
1
5
cùm
in
objedis aliquid aliud,
quàm
ipfo-
movendos fenfus requiri fupponunt quia per fe notum eft ad contadum folam fuperficiem fufficerc. Si qui verô id non concédant, nihil eà de re afferre poffunt quod ullam habeat fuperficies varie difpofitas, ad :
fpeciem
io
enim non vidcntur fibi conftare, faltem ii fenfuum perceptionem per contadum fieri
veritatis.
Deinde non poteft humana mens cogitare accidentia panis effe realia & tamen abfque ejus fubftantiâ exiftere, quin fimul illa per modum fubflantiae concipiat.
Adeo
ftantiâ
ut implicare vidcatur, ut tota panis fub-
mutetur,
quemadmodum
crédit
Ecclefia,
&
intérim ut aliquid reale, quod prius erat in pane, re2 5
maneat; quia nihil reale poteft intelligi remanere, nifi quod fubfiftat, &, quamvis verbo vocetur accidens, concipiatur tamen ut fubftantiâ. Ideoque in re idem eft ac fi diceretur totam quidem panis fubftantiam mutari, fed tamen illam ejus fubftantiœ partem, quae |
10 Apri's debuillent, veritatis,
iioit
même remurque.
à la
li,^iic
[i"
et 2' édit.).
—
18
Apres
OEUVRES DE Descartes.
2^4
vocatur accidens reale, remanere verbis, certe in
sg^-^gs.
quod,
:
conceptu contradiélionem
non
fi
in
involvit.
Atque hœc praecipua ratio efTe videtur ob quam nonnulli hac in parte ab Ecclefiâ Romanâ diflenferunt. Quis autem neget, ubi liberum efl, & nulla ratio, nec
5
Thcologica, nec quidem Philofophica, cogit nos ad aliquas opiniones ampledendas, quin illœ potiffimum fint
eligendœ,
quœ nullam
aliis
occafionem nec prœ-
textum dare poflint a veritate fidei defledcndi ? Quôd autem opinio, quœ realia ponit accidentia, cum Théo-
non conveniat, puto hî'c fatis perfpicue oftendi quodque Philofophicis plane adverfetur, fpero me in fummâ Philofophire, quam jam habeo in manibus, clare elî'e demonftraturum ibique quo pado color, fapor, gravitas, & reliqua omnia qute fenfus movent, a folâ extimâ corporum fuperficie de-
lo
logicis rationibus ;
;
i5
pendeant, oftendam.
Denique non poilunt accidentia realia fupponi, quin miraculo tranfubftantiationis, quod folum ex verbis confccrationis concludi potcfl, aliud novum, & quidem incomprehenfibile, gratis addatur, per quod acciden-
20
|
tia ifta realia
ipfa intérim
abfque panis lubftantià
non
fiant fubftantiiL^;
ita exiftant, ut
quod non modo
pugnat contra humanam rationem, fed etiam contra axioma Theologorum, qui dicuntverba ifla confccrationis nihil efficere nifi
fuum
fignificatum,
l<;
quiu pcr
rationem naturalem poffuntexplicari, miraculo nolunt adfcribi.
Qux omnes
difiicultatcs pcr
ôxplicalioncm plane tolluniur Apres
involvii.
umi à
vlam, niciih- reni^ir^juc.
la lii^iic
[i"
:
mcam
nam lantum
et 2' cdil.'\.
hujus
rei
abcll ut
— 17 Après ollen-
25
QlART.^^ ReSPONSIONES,
293-294-
juxta ipfam opus
fit
2^^
aliquo miraculo ad confervanda
accidentiapoft fublatam fubilantiam, quin potius fine
5
novo miraculo (per quod fcilicet dimenfiones mutentur) toUi non poffint. Hocque aliquando contigiffe memoriai proditum eft, cùm, loco panis confecrati, caro vel puer in manibus facerdotis apparuit non enim id ;
unquam per miraculi ceffationem, fed omnino novum miraculum, accidilTe creditum eft.
per
PrcXtcrea nihil eft incomprehenfibile aut difficile in 10
eo quod Deus creator omnium in aliam
i5
poffit
unam
fubftantiam
mutarc, quôdque haec pofterior fubftantia lub
eàdem plane fuperficie remaneat, fub quâ priorcontinebatur. Nec etiam quicquam rationi magis confenbancum dici poteft, nec vulgo apud Philofophos magis receptum, quàm non modo omnem fenfum, fed gencralitcr omnem corporis in corpus jadioncm, fieri per contaclum, huncque contaclum in folâ fuperficie unde fequitur evidenter, eandem fuperfiefle pofte :
quantumvis fubftantia quse fub eà eft mutetur, eodem femper modo agere ac pati debere. Quapropter, fi verum hîc fine invidiâ fcribere licet, aufim fperare venturum tempus aliquando, quo illa
cieni, 20
opinio qure ponit accidentia realia, ut a ratione aliéna, c^ 25
incomprehenfibilis,
tuta in fide, a
Theo-
& mea in ejus locum ut certa & indubitata recipietur. Quod hic diffimulandum effe non putavi, ut, quantum in me eft, occurram illorum calogis explodetur,
lumniis, qui,
quoniam
nihil aîgrius ferunt, 3o
& parum
quod
fibi
8 Api-i's
cil,
aliis
quàm
prius cognitum lion à la ligne.
fi
dofliores videri volunt,
quid novi in
fuift'e
fingere
fcientiis,
non
poflint,
6
OEuvRES DE Descartes.
2)'
294-195
afFeratur. Et fcepe in illud eo acrius invehuntur,
verius
&
majoris momenti
eiïe
putant
;
quodquc
quo
ratio-
nibus refutare non valent, Sacris Scripturis ac veritatibus fidei adverfari abfque ullâ ratione affirmant.
Impii certe hac in parte
quôd authoritatc
Ecclcfist uti
evertendam veritatem. Sed provoco ab iftis ad pios & orthodoxes Theologos, quorum me judiciis
velint ad
&
cenfurse libentiflimc fubmitio.
IIOBJECTIONES QLINT.t.
355
Exi.Mio
Renato Cartesio Gasshndus s.-'
VFRO p.
10
Vir Eximie, Beavit
me Merfennus
cùm
nojîer,
luarujn illarum
fii-
blimium de prima Philofophià Mcdilationum participem fccit.
Quippe argumenti prœjJantia, ingenii pcrfpicacia,
nilorque diélionis miri/ice placuit. Qiiarc lor,
quàd animo adeo
& liibens gratu-
excelfo ac fœlici aggi-edcris fcieii-
tiarum fmeis provehere, 356
i5
abjïrufijjimas emicleare.
&
res
omnibus rctrd
faxiilis
quàd
Id mi/ii fuit durum,
ii/e
\
prceterea amicitiœ jure exegit, ut ad
te
perjcribcrem.
quis fortaj/is fcrupulus ingcreretur fupercjfetrc.
dem prœfcnji
nihil aliud me,
ruin. fi rationibus tuis
quam hcbetudincm
Voir
i
111, p. T'ù'i-'ifib,
Siquiteflalu-
non acquiejcerem; vcl polius, quàm'
temerilatem, Ji tanlillum cliam a.
fi
in
cclairchsemeni.
oppofuum, quaji rcpuet p.
384,
1
i5.
20
ObJECTIONES QlUNT/E.
2:i5-297.
2^7
Annui tamen viro amico, ratus aliundc te non tam meum, quàm illius, conjïlium œqui bonique confulturum ;\cùm eo nempc candore Jis, ut facile putes nihil aliud me. quàm nudas tibi proponere
gnando,
5
liifccrc aiiderem.
fi
nias vel ad
te
permovere debeant,
:
nam, quùd
minimum
ut vel de luis ratiociniis
etiam non audco,
qui cerlo
Author non fum. Quincum rubore-, illas coram te propa-
ipfe profcclo
curis dejlinaluni,
lare,
ufque légère fufîinueris
calccjii
ad rcfpondendum tempus deteras melioribus
dijffidas, vel
lo
abunde fore,
vieas dubitandi rationes voluijje. Tejlor fane
nifi
fum
tibi pluries inter
quœ non & quam tamen,
certior nullam cffe earum,
meditandum occurrerit,
certo confilio, vel contempferis, vel cenfueris 'diffimulan-
i5
dam. Profero ergo, fcd eâ mente, ut prolatas duntaxat velim ; prolatas, inquam, non de rébus ipjis, quas demonJîrandas fufcipis, fed de methodo ac vi demonfirandi. Prc-
&
feélo enim
ler-maximi Dei exijîcntiam,
& animorum
nofîrorum immortalitatem, profiteor ; ac hœreo duntaxat circa cnergiam 20
alia
illius
ratiocinii,
quo
tu
tam
ijla,
quàm
Metaphyfica cohcerentia, probas.
In
Meditationem
I.
I
De
quai in
dubium revocari
pofTunt.
pr imam quidem Meditationem, non efl quàd multiim immorer : comprobo enim inflitutum, quo mentem tuam exuere omni prœjudicio voluijli. Id unum non fatis_
Ac
25
lis,
circa
percipio
:
quamobrem
fatius non duxens, Jimplicitcr ac
paucis verbis incerta habere feligeres,
qux
ŒuvHKS
II.
quœ prœnoveras,
vera deprehenderentur
.
ut ea deinde
quàm, habendo 33
357
OEuvRES DE Descartes.
2^8 358
omnia pro
falfis,
tam vêtus exuere, quàm induere
non
novum prœjudicium. Et ipji
297-298.
vide,
ut
neceffe fuerit,
Deum
faceres fidem, fingere
humanœ
lilatem,
.
Fingis prœterea
&
dubium omnia revoces,
fomniare, ut
te
erit,
ex
te
credas,
&
qui perfuadcatur
te
extorques, ut
inccrta falfaque iiabcas,
te ejfe
perfuafum, nihil
omnibus quce cognoveris
lis
m
quœ
funt aut gerunlur ? Quicquid dixeris, ncmo
te
5
quicquid rerum agitur, pro
ludijicatwne diicas ; fed an propterea a
coram
fuijjet fuffi-
mentis caliginem, folamve naturœ imbecil-
caujfari
non vigilare
tibi
deceptorem, aut nefcio
quem malum Geniuin delujorem ; cùm vifum cere,
quo
;
ejfe
10
verum
ac tibi perpétua vel fen-
fum, vel fomnium, vcl Deum, vel cacodœmonem impo-
An
J'itijfd-
dore
&
non futurum fuijjet magis
veritatis
amorc dignum,
res,
& philofophico canut fe habenl, & bond
i5
Jide ac Jimpliciter enunciare, quàm, quod objiccre quif-
piam
pojfet,
feélari
recurrcre ad machinam, captare prxjligias,
ambages? Qiianquam, quia
tibi ita ejî vifum,
no-
lim amplius contcndere.
^^^
Meditationem
In
De naturà Mentis humanjc; quôd
quàm Circa fecundam, video
&
Jlare,
le
ipfa
fit
notior,
corpus.
adhuc
in
ludificatione per-
nihilominus animadvertcre, faltem te eue, qui
pronunciatum profertur, vel mente
ludijicaris; alque idcirco ftatuere iilud
Ego fum, Ego
cxifto, quoties a te
>
7
20
II.
quicquid quidquid 1
(i!
ijjil.,.
:
25
298-Î99-
Objectiones QuiNT^t:.
concipitur, effe
verum^
erat, te ejfe
;
vc-
poterafque idem vel ex quâvis aliâ
liij
quidagit,
non propterea
Hoc autemferio
notiim fit, quic-
Nempe
quid
fatis intelligere
&
accipitur,
que opus ac labor.
ulird conceditnr
id ahfquc
;
fis^\
id ipj uni-
ambagibus totàque
fuppofitione videtur fuiffc requirenduni.
qualcm te efTe credideris, ut, fubtradis dubiis, id folum remaneat, quod certum fit & inconcufTum'. Hoc veri) nemine non probante faciès. Rem aggreffus, & cùm te pularis e[fe hominem. Meditari
lo
cras,
ejfe.
Subdis, te
illâ
quando aliundc certus
cùm luminc nalurali
aélione eolligere, 5
Attaincn non video tihi opus
&
fuijfe tante apparatu,
rum
2^9
ris
confequentcr,
\
'
quid
quceris, i3
homo
fit
;
&
dimiffà confultd dcfmilionc
prima frontc tibi occurrcbant, vultum, manus, & CcCtera membra, qiicC
vulgari, feligis ea, qusc
ut habere te
nomine corporis defignabas
;
itemque, te nutriri, in-
cedere, fentire, cogitare, qua; refercbas ad animam^'.
20
modo caveamus difinélionem liiam inler corpus. Dicis te tune non advcrtille quid elTet anima, fed imaginatum folùmaliquid inftarvcnti, ignis, vel cTetheris, quod craffioribus tui corporis parIfudmemorabile cf. De corpore, tibus effet infufum non dubitaffe naturam ejus in co effe, ut fit quid
Hoc porro animam &
eflo,
"'.
25
aptum 5
figurari, circumfcribi, fpatiuni replere,
Après
elle,
à la ligne
i!0)i
[i" édit.), intervalle en a.
Page
25,
1.
h.
Ibid.,
1.
14.
c.
Ibiii.,
1.
d.
Page 25, Page 26,
c.
i
(i»''
âum,
blanc
i-i ?.
21-24. 1.
2G
et
1.
8-1
1,
1.
?i, à p.
2(3,
êdil.).
1.
S.
—
&
c.\
9 Après rcquiicn-
nicnie rcniai\]ue.
3co
OEi'VREs DE Descartes.
200
omne
eo
209- ?ot.
aliud corpus excludere; tadu, vifu, auditu,
odoratu. guflu percipi,
0^
pluribus modis moveri
Potes vero hœc eliam hodie jttribucrc corporihus,
modo non omnibus
oninia Jiquideni vcntiis corpus
nam 331
ventus, ignis,
ncgafje te corpori
dumcjl,
:
non pcrcipitur tamen vifu
;
& phi\ra
'.
&
ncque cxcludas adjuncla alia
:
5
viovent. Qitod Juhjicis autctti,
vim feipjfum movendi'', non apparct
qui tueri jcim pojjis
:
quafi corpus ovine
clje
dcbeat fudple
nalurâ immobile, omnifque ejus motus a principio incorporeo procedere
&
;
ncque aqua /lucre, neque animal ince-
10
dere,Jine incorporeo motore, ccnfcatur. 2.
num,
Exploras deinde,
luppolitù adhuc decep-
tione, affirmare poiïis elle in te aliquid
tinere cenfuifti ad
e.\
naturam corporis.
examine faélo, dicis jam loco non fpcclas te
iis,quae per-
i!l',
attcntiflimo
te nihil taie in le lepcrirc-.
Hoc
i5
quafi liomineiii integrum, fed quafi
interiorem occultioremve parlem, qualem cogi taras
c/J'e
animam. Quœfo le ergo, ô Anima, feu quocumque relis nomine cenferi emendajline haclenus eam cogitationem, :
quâprius imaginabaris
te c[Je
quidpiam in/lar vcnti (imi-
poj/is
membris infufa;? lYon fcci/li fane. Cur non igilur ejfe adhuc ventus, vel potius lenuijfimus fpi-
riius,
qui calorc cordis ex purijjimo fanguine, aliundeve,
20
lifve rei his
aut ab aliâ cauffâ exciteris. ferveris, 368
vitam
illis
tribuas,
cum cercbro
& cum oculo
videas,
cœtcraque,
cogites,
&
buuntur, munia exfcquaris? Id Ji
fuj'us
cum aure
qucc ila fil,
vulgo
I\ige 26,
l>.
Ibid.,
c.
Page 26,
1.
1.
11-18.
20. I.
24. à p. 27,
1.
2.
i
audiax,
tibi
îri-
cur non habeas
eandem Jiguram, quam totum hoc cor\pus, a.
per mcmbra
uli acr ean-
2 5
Objectiones Quint^e.
3oi-3oi.
dem quam
eodem
fcribi ab
Cur non
vas continens ?
261
cenfearis
circuni-
quo corpus, aut a corporis
atnbiente,
epidermide? Cur non replere fpatium, Jlve parteis
fpatii,
quas craffuvi corpus feu partes ipjius non replent ? Qiiippe 5
corpus crajjum habet porulos, per quos ipfa diffundaris ;
adeo
ubi partes tuœfuerint, partes
ut,
dem modo, quo
& aquâmiflis,
in vïno
illius
non fuit
:
eo-
ubifunt partes unius,
non funt partes alterius, quantumcumque vifus difcernere nequeat. 1
Cur non
excludere corpus aliud ab eodem fpatio ?
ciim in quibufcunque fpatiolis fueris, partes corporis fïoris effe fimul.nequeant.
Cùm
tibus?
modo
tu
craf
Cur non moveri pluribus mo-
enim plureis
membris
ipfis
tribuas,
quo
•
id poffis, quin movearis ipfa? Certe neque moves
immota, cùm opus contentione fît; neque potes non moi5
veri
ad
ipfius corporis
\dicas in te nihil clTc
fpedant ).
motum. Si
luvc igitur ita fint, cur
corum, quœ ad naturam corporis
?
neque
Pergis,
efle in te
ex
buuntur, nutriri, vel inccdere ao
iis,
quae animre tri-
At primiim,
".
corpus, nec tamen nutriri. Deinde, fï taie fis corpus, qualcm fpiritum diximus, cur, ciim craffiora illa
aliquid
membra
effe
crafjiore fubflantiâ nutriuntur, non poffis ipfa te-
nuior tenuiore quoque nu\triri? Et nonne,
illo
corpore,
cujus ece funt partes, adolefcenle, ipfa adolefcis? 25
potefî
quoque ipfa? cùm membra inccdant per te, &
illud dcbilitatur,
quod attinet,
lum concédant,
nifi
fine tuo inccflu?
non habeo, Page
h,
Ibïd.,l. 3-5.
1.
agcnte
& ferenlc
Quandoquidcm,
te,
in
2-3.
ince[fum
îocum nul-
quomodo
inquis,
hcec nihil funt, ni(i figmenta^\
a.
27,
Ad
dcbilitaris
& dum
id fiât
jam corpus Verùm,fcu
363
OEuVRES DE DeSCARTES.
3o5-?"3
nos bidis, feu ipfa deluderis, nihil nobis
morandum. Sin
202
neque
loqueris ferio, probanduni ejl
tibi,
corpus quod informes, neque
le effe
te
habere ullum
ejufmodi, quod unh
nutriri incedereque valeal.
364
Pergis adhuc, neque te fentire", At ipfa profedo
es,
non
fit
quœ
Hoc,
vides colores, audis fonos, &c.
fine corpore.
inquis,
Credo equidem ; fed primum adefî
|
^
tibi cor-
pus, ipfaque es intra oculum, qui non videt fane abfque te
;
ac votes deindc
effe
tenue corpus, quod per organum
fenfûs opereris. Permulta, inquis, vifa fiim fentire in fomnis, quse me non fenliffe poftea animadverti. Enim-
lo
vero tametfifallaris, quàd non utcns oculo videaris fentire
quod fine oculo non
fentitur,
non
eandem falfitatein, neque non ufa feris,
es
tamen femper cxperta
per quem fcn-
es oculo,
imaginefquc hauferis, quibus
jam
fine
oculo
uti
i5
pofjis.
Deprehendis tandem non effe
te
cogitare'\ Id verà abnuendum
fed probandum fuperefî tibi, vim cogitandi ita fupra naturam corpoream, ut neque fpiritus, neque ejl;
aliud corpus agile, purum, tenue, ullâ difpofîtione parabile fit,
quàd cogitationis
mul animas brutorum
effe
20
Probandum fividelicet quœ cogi-
efficiatur capax.
incorporeas,
prœter funéïiones fenfuum externorum, aliquid non vigilando modo, fed fomniando etiam, cognof-
tent, feu,
interne,
Probandum rurfus craffum hoc corpus ad cogitationcm luam nihil prorfus conferre {ciim abfque illo tamen nunquam fueris, neque ab illo fe/uncla aliquid huc-ufquc
cant. 365
j
4 Après valeat, non à la ligne {1" et 2'
même remarque. a.
I>ai;c
L>,
Ibli..
27, 1.
1.
7.
5-/.
édit.).
—
lô
Apres
pollis,
25
ObJECTIONES
3o3-3o4.
lÔ}
Ql'INT.i:.
cogitaveris)^ ac te idcirco independenter ah eo cogitarc
:
adeo ut nequè impediri, neque turbari valeas a vaporibus Jive fumis tœtris crajjifque, qui tain maie cerebrum inter-
dum 5
afficiunt.
4. eft
Concludis
Mens,
10
Sum
igitur prsecife
animus, intelledus,
five
me
agnofco
:
Res cogitans, ratio".
hallucinatum. Exijîimabam enim
Heic ego
me
alloqui
animam humanam, feu internum illud principium, quo homo vivil, fentit, loco movetur, inlelligit; & alloqucbar tamen folam mentem, quippe quœ non modo corpus exuit, fed exuit quoque animam ipfam. Anne idfacis, vir eximie, antiquorum illorum injlar, qui, ciim putarent animam diffufam tolo corpore, principem tamen parlem to (xovizov
i5
id
habere fedem opinabantur
in
corporis, ut in cerebro, aut in corde?
rr^t-
determinalâ parte
Non quàd cenfcrcnt
animam quoque in eâ parte non reperiri, fed quàd crcdcrent animœ illeic exifîenti mentem veluti fuperaddi, coadunarique, & unà cum illâpartem infonnare. El debebam 20
fane id commemini/fe ex difputatis in illâ tua Differiationc de Methodo : vifus enim es in eâ velle munia luvc omnia,
quœ animœ tam
végétative
quàm
fenfitivœ tribuuntur, non
dependere a rationali, pojfeque etiam exerceri, antequam illa
adveniat, ut exercentur quoque in hrutis, in quibiis
rationis niliil ejje contcndis. 25
id
fueram,
nifi
Sed
nefcio quo paélo oblilus
quia dubius remanferam, illudnc princi-
pium, quo tam nos quàm bruta vegelamur alque fentimus, non
animam, fed animam propriè effe cùm tamen illud principium dicalur
velles dici
nofîram mentem
:
propriè animare, mens nihil aliud prœjlet, quàm 3o
temus, a.
Page
quod 27,
1.
tu
quidem fieri
13-14.
ajjeris.
Utcumquc
ui cogi-
id fue~
366
OEuvRES DE Descartes.
264
3o4.?o5.
diçare jam
Mens, atque ejîo Res cogitans prœcife. Subdis folam cogitaiionem non poffe divelli a te^
rit,
Hoc
vero non
&
Mens,
867
nolis
eji
cur
tibi negetur, fi
confideratione difiinéîam.
dicis
non poffe cogitatiojnem |
es,
fis fola
tuam fubfiantiam a fubfiantiâ animœ plus
quàm
quandiu
prœferlim
Quanquam hœreo, an, cùm divelli a te, intelligas
S
te,
indcfinenter cogitare. Idfane conforme effato
Philofophorum celebrium, qui immortalitatem tuamprobaturi afifumpfere tîperpetuo moveri,feu, ut ego
pretor, cogitare perpétua
modo
qui non capient quo
cum, aut terea,
vcriim
;
pojfis aut
in utero etiam, cogitare.
an exifiimes
inter-
non perfuadcbuntur,
10
per foporem lethargi-
Quo
îoco
hœreo prx-
corpus illiufve partem, intra ute-
te in
rum, aut ab exortu,
ii
quidem
ejfe
'nfufam. Sed nolo molefiius id
inquirere, neque cogitare, an reminifcaris quid in utero,
i5
primifve ab exortu diebus, menfibus, aut annis, cogitaveris,
quamobrem oblita omnium fueris. utmemineris, quàm ob/cura, quàm tenuis,
neque,fiidfis refponfura,
Infinuo duntaxat,
quàm pêne
nulla
Pergis, te
corpus
efi'e
non
humanum appc
86Î
:.ur
^'
j
tua cogitatio.
quse
Id verd admitlendum
ui res cogitans,
ab hac exteric.
illis
compagem membrorum,
effe
quia fpeclans foliim pofiti,
potuerit temporibus
&
cfi,
pars humani com-
crajfwreque difiiuch.
Non fum
membris infufus, non ventus, non ignis. non vapor, non halitus, non quicquid mihi fingo. Suppofui enim illa nihil cffc etiam, inquis, tenuis aliquis|aër
iftis
;
i
Apri's praiài'ii, iioiut la ligne
[i"el2'édit.). suspect.
a.
— iDcogitarc
Faut' il
Page 27,
b. Ibid.,
1.
1.
lire
H.
18-19.
:
iiiol
agitarc
?
20
— m
.[près co^'ii^wiu, non
lipnc
i' el
:i-
ddit.^.
.»
Li
2^
-
ObJECTIONES QuINT^.
3o5-3o7.
26^
maneat pofitio^ Heicautem confijlc, à Mens,
&pofitiones,
feu potius fiéliones illœ, tandem facejjant Non fum, inat Ji anima tota taie quidquis, aër, aut aliquid taie .
:
\
piam 5
ejl,
quorfum
tu,
quœ
cenferi potes pars
non cenfearis quoque
lijfima,
ejjfe
animœ
nobi-
quafi flos, feu portio
fubtiliffima, puriffima, aéîuofiffimaque illius ? Fortaflis,
10
inquis, haec, quae
fuppono
diverfum ab eo
me quem
hoc jam difputo
^.
novi; nefcio tamen, nec de
Sedfi nefcis,fi non difputas, cur
ifîorum affumis? Novi, inquis,
ejfe
neque
nihil effe, funt aliquid,
me
exiftere
te
nihil
hujus
;
autem rei notitia praecife non poteft pendere ab eo, quod non novi''. Hoc efîo ; fed memineris te nondumfidem feciffe, ^. i5
quod non fis
aé'r,
non vapor, non
alia.
Defcribis confequenter quid fit, quod imaginationem
appellas. Dicis quippe, imaginari nihil efle aliud,
contemplari figuram imaginemve licet, ut
rei corporese'^; vide-
inferas te aliâ cogitationis fpecie, quàm., imagina-
tione, \cognofcere
naturam tuam.Attamen, cum tibipro tuo
arbitratu imaginationem definire liceat, quœfo jo
quàm
poreajis, ut
te,
fi cor
nondum probajîi oppofitum, cur non contem-
fub figura imagineve corporeâ ? El quœfo te, dum contemplaris, quidnam experiris tibi obverfari, prœter fubfîantiam quandam puram, perfpicuam, tenucm, plari
te pofjis
aurœ univerfum corpus vel cerebrum certc illiufve partcm pervadentis, animantis, funcîiones tuas illeic obcuntis? Cognoico, inquis, nijhil eorum, quiu poirum imaginationis ope comprehendere, ad hanc, quam de infîar
23
a.
Page
27,
I.
20-23.
— Var.
h. Ibid.,
1.
24-27.
c.
IbU.,
1.
28, à p, 28,
d.
Page 28.
1.
1.
:
«
manei
politio
»
(Disqtiisitio etc.}.
I.
4-5
ŒuvKEs. H.
34
369
Œuvres
206
de Descartes.
307-308.
habeo, notitiam pertinere". Verùm, quomodo co-
me
gnbfcas, nondicis;
adhuc
ijlane
ad
te
& cùm
paulô ante Jiatuijjes ne/cire
pertinerent, undenam, quœfo, id
te
jam
concludis ? 6. Pergis:
Mentem
dam, ut fuam piat*^.
ipfa
effe
ab
diligentiffime evocan-
naturam quàm
quàm
Nam
dijlincîc
te diligentijjhne
naturam tuam
folùm te effe Rem cogitantem, operationem mcmoras, quam omnes prius tenebamus ; fed operantem fubjîantiam, qualis nempefit, quomodo cohœ-
perceperis.
dicere
|
quomodo ad agendum tam varia tam
reat,
^
diftincliflime perci-
Id recle moncs ; fed pojîquàm ipfa
avocajli, renuncia, quœfo, 370
iflis
'o
varie fefe
comparet, ac hujufmodi cœtera prius ignorala nobis non déclaras.
quod imaginaiione (quam cum fenfu communi) non poteft^ Sed,
Dicis, percipi intelleclu,
idem
cj]e Jlatuis
ô bona Mens, docerene potes plureis intus cani fimplicemve facultatem,
camus ? Ciim ego Salem efî fenjio.
fefla
me
Cùm
cagito, manifcfla
e[]e,
&
non uni-
quâ quidvis demutn cognof-
oculis apertis intucor.
mani-
deinde oculis clau/is Salem apud interna cognitio.
efl
'5
20
At quomodo
tandem difcernere valeam, me fenfu communi, feu facul^ ta te imaginatrice, non verà mente, feu intelle du percipere Salem, adeo ut pofjim pro
quœ non
Solem comprehenderc ? Sane,
5-6 evocandamj avocandam, besc.
;
et cp.
a
Page
H.
Ibid,,
c.
Page 34,
28, 1.
nunc
intclleclionc,
imagina tio, nunc imaginatione, quœ non
fit
mtellcclio,
libitu,
l.
1.
cV,
—
avocasti.
[i"
iS-j;.
\-?i.
Ci
p. 32,
1.
fi cerebro tur-
14 Apri'S déclaras, non à la limite
17-19. \.
fit
18-19.
édit.),
bLxuc \2' édit.).
^5
ObJECTIONES QuiNTiE.
:-io8-3o9.
bato,
&
imaginatrice lœfâ, intelleûus conjîaret, qui fun-
éliones proprias purajque obiret,
dici dijîingiii ab nnaginatione,
externâ; at quia fecus 5
267
tum pajifet
in
telledio tam
quàm imaginatio afenjione
cjje contingit,
facile profeéîo non
appojitum Jîatuere difcrimcn.
ejî
Dicere
cùm
rei
cùm non
imaginationem tune e^e^ corporeae contemplamur imagincm", vides, certe,
ut tu facis,
aliâ ratione contemplari corpora liceat, fore igi-
tur corpora imaginatione foliim cognofcenda ; aut 10
reas,
fieri
adhuc non
pofle, quin putes res
eorpo-
quarum imagines eogitatione formantur, explo-
ranturque fenfibus, diftindius agnofci, nefeio quid 5
ita certe,
ut facultas alia cognofcens difcerni non valeat.
Dicis
1
371
mirum
tuî,
quod
res dubias
fit
in
e^
quàm
iflud
imaginationem non cadit
:
ut
a te aliénas diftindius cognofci
atque comprehendi''. Sed priniùm, peroptime facis, ciim dicis, illud nefeio quid tuî reve?-a enim nefcis quid fit, :
feu quœ natura ejus
fit
;
nec proindc potes certior fieri,
idne hujufmodi fit, quod in imaginationem cadere non 20
Deinde omnis nofîra notitia videtur plane ducere originem a fenfibus ; & quamvis tu neges, quiequid efl in intelledu, praejelTe debere in fenfu, videtur id effe
poffit.
|
nihilominus verum, ciim nifi folâ incurfonc, /.axà TieciTTTco^tv, ut 2 3
loquuntur, fat, perficiatur tamen analogiâ,
compofitione, divifione, ampliatione, extenuatione, aliifque fimilibus modis, quos
proinde mirum, fi 3
h
ea,
quœ per fe
Après difcrimen, non à
ligne a
commemorare nihil
[i" édit.),
Page 28, Page 29,
1.
1,
intervalle
4-5.
20-28.
efî neceffe.
incurrunt
& percellunt
—
la
blanc
en
valeat, mente remarque.
{2'
édit.).
Ni lui
10
Après
372
.
Œuvres
268
de Descartes.
309-310.
fenfum, imprejfwnem vehenientiorem in animo faciant, quàm qux animus, accepta folùm occajione, ex rébus in
fenfum incidentibusfibi ipfafingit atque comprehendit. Et vocas lu quidcm dubias res corporeas ; fedfi vcnirti fateri non minus certa
vii,
&
ifîa
omnia,
Et ciim
quœ
es exifîere corpus, intra
te circumfîant,
quàm
ipfa te tibi ipfîfolâ operatione,
quid hoc
citur, manifefîas,
efi,
quod verfaris,
5
exifîere teipfim.
quœ
cogitatio di-
refpeclu manifcjhtionis
hujufmodi rerum ? Quippe non modo manifejîantur variis
&
operationibus, fed
aliis
prceterea multis evidentifjimis
10
accidentibus, magnitudine, figura, foliditate, colore, fapore
mirum, fi ipfas cognofcas comprehendafque At quo-
&c., adeo ut, quamvis extra 373
di\flinclius,
quàm
te,
nihil
te fini,
.
nam modo fier i potefl, ut rem alienam mclius quàm icipfam intelligas ? Qiio nempe modo oculus videt cœtera, non
i5
videt feipfum j
ell
7.
Sed, inquis, quid
fum
hoc? Nempe dubitans,
igitur
?
Res cogitans. Quid
intelligens, affirmans, ne-
gans, volens, nolens, imaginans quoque,
Multa heic
dicis, in
hœreo, quod ciim
jam
luifli,
te
quibus fingulis non hœreo
rem fentientem
dicis.
an te afferueris oppofitum.
effe
prœtcr
&
te
:
fentiens". in
hoc uno
Id nempe mirum,
An
dicere forte vo-
facultatem corpoream rcfidentem in
oculo, aure, cœtcrifquc organis, quœ, fpccics
lium excipienSjfcnfwnem
rerum
fenfi-
ita inchoet, ut tu
dcinde pci-ficias,
&
cœlera fentias?
ipfique fis,
quœ
Hac nempe
de caufâ, ut puto, tam ipfam fcnfionem,
rêvera videas, audias,
quàm
ctiam imaginationem, cogitationis fpeciem facis. Id porro lire ipfc.
3
ipfa]
a.
Page 28,
1.
—
20-2Z.
20
8 nianifcrtes {errata, j" édit.)
:
manifclbs
25
Objectiones Quinte.
3io-3it.
cjio
:
fedvîde tamen, an non quœ fenjio
269 in brutis eji,
cùm
non fit tuœ ahfimilis, cogitatio quoque dici valeat, (îcque
mens Jït non
in ipjis etiam brutis
dij/imilis îuî.
374
Ego, inquies, arcem in cerebro tenens, excipio quic•5
quid per fpiritus nervis tradudos renunciatur; ficque
apud me peragitur pore. E/lo : fedfunt
fenfio, quse dicitur fieri toto corin brutis nervi, funt fpiritus, ejî cere-
bruvi, eJî in cerebro principium cognofcens,
quod renun-
ciata perfpiritus pari modo excipiat,fenjîoncmque pcrjiciat. 10
Dices illud principium in brutorum cerebro non eiïe aliud
quàm
cem. Ai
Phanta|(iam, five facultatem imaginatri-
fiam, imaginatricemve critérium, quo i5
allatura.
quàm PhantaQuœrebam mox antè
lu ojlende te aliud in cerebro effe,
te
humanam
probares aliam
;
.
at
non
es,
opinor, illud
Afjeres fane operationcs longe prœjlantiores,
quàm qUiV eliciuntur a brutis.-at quemadmodum, licet Homo fit pr œfiant ifjimum animalium, non eximitur tamen ex animalium numéro,
quamvis
ita,
tu
cxinde proberis imagina-
tricum five Phantafiarum prœflantifjima, non eximêre ta20
men ex numéro earum. Nam & qudd te mentem fpecialiter voces, nomen effe potefl dignioris, fed non diverfœ propterea, na\turœ. Sane, ut te effe diverfœ [hoc
efî,
ut contendis,
incorporer) naturœ probares, deberes quandam operatio-
nem 25
ira
aliâ ratione exferere,
quàm
exferant bruta,ac nifi ex~
cerebrum,faltem independenter a cerebro : quod tamen
nonfacis. Siquidcm illoperturbatoperturbaris ipfa, oppreffo opprimeris,
&fî quœ rcrum
eodem
fpecies ex eo excidant,
non rétines ipfa ullius vefligium. Fiunt omnia, inquis, in brutis impulfione c?ecâ fpirituum ca.'terorumque orga3
il"
Apres
tui,
et 2' édit.).
non à
—
la
18-19
ligne
iniiigi-
natricum lue] imaginari,cùm \Disquisitio), mauvaise leçon.
fis
376
5
OEuvREs DE Descartes.
270
norum co modo, quo
in
:
:<m-3i3.
horologio machinàve aliâ pe-
raguntur motus. Sed, utcunquc id verum fit circa funéliones cœteras, ut niilritionis, pulfationis arteriaruvi,
& Jimi-
leis,quœ ipfœ qiioque pari ra tione peraguntur in hoinine ; ajfcri?ie potejî
animœ diciint, in
rcl aclioncs fenfuum,
vel quas pajjiones
5
ex/cri in brutis cœco itnpetu, non cxferi verà
nobis? Emittil
ojj'a
in ociiluni canis fui fpecicm, qiiœ,
cerebrmn ufque trajecla, quibujdam quafi hamulis hœret aniinœ ; ipfaquc anima proinde, & cohœrens ipfi totum corin
376
quibujdain quafi catcnulis fuhtilijjimis rapitur ad
pus,
10
offam. Eviiltiteliam lapis intentatus fuî fpeciem, quœveclis injiar animant propellal, coipufque
cogat.
Sed nonne hœc eadcm cjî
tajfis alius-
in
modus, quo fie ri
unà abigat,feu fugere
homine Jiunt? Niji forijia conçipis,
quemque fi
doceas, valdc obftringas.
1
Ego, inquis, libéra fum, clique in
hominem nempc
x^que a fugâ
facit
m
idem
licct canis, nihil
&
meâ
poteftate, ut
profequutionc avertam. Sed
brulo cognofcens illud principium;
interdum minas iclufquc rcveritus,
in
&
offam
confpedam profiliat quàm facit homofœpcfimilia ! Latrat, inquis, canis mero impetu, & non ex delcdu, ut loquitur homo. Sed & caujjœ homini funt, ut loqui cenfcatur ex ,
impetu
nam
& fuus
ejl,
tus.
ad
;
&
quod
tribuis deleclui, ex Jtiajore impetu
quoque bruto
efi delcclus,
Vidi certe canem fie lalratum
lituiim, ut
omneis foni
tationes imitarctur
:
ubi major
ejî itnpe-
fuum attemperantem
acuti, gravis, lenti, céleris
quantumcumquc
ilLv,
pro lubitu
mu-
&
ex
inopinato,aut crcbrefcerent, aut producerentur. Ratione, 377
inquis, I
5
carent bruta.
Sed nimirum carent humanà,
Apri's obllringas, non à la ligne (/" cl 2' édit.].
!•' édit.).
20
—
iG inquics
25
ObJECTIONES QuINT^.
3i3-3i4.
non fuâ
adeo proinde ut non videantur a/oya, dicenda,
;
Ratio tam
alioquin lôyoc, feu
pcffeque 5
ad nojiram fpeciem, cùm
compai'ata ad nos, feu
nijî
27 1
illis
videatur effe generalis,
quàm facultas cognofcens, fenfufve ea non ratiocinari. Verùm, cùm non ra-
attribui,
internus. Dicis
tiocinentur tam perfeéle, deque tôt rébus, ac homines,
ratiocinantur tamen,
&
fecundùm magis
&
nihil videtur difcriminis
minus. Dicis ea
non proférant voces humanas 10
proferunt tamen proprias,
non
[fcilicct
nifi
,
loqui. Scd, ciim
homines non funt),
ut nos nojîris,
iifque,
&
pcrinde
utuntur. Poteft, inquis, etiam delirus plureis voces con-
texere ad aliquid fignificandum
non
i5
;
cùm nihilominus
id
brutorum fapientiflimum. Sed vide, an fis fatis œquus, qui voces humanas exigis in bruto, nec attendis ad proprias. Veriim hœc longioris funt difquifitionis. poffit
8.
Adfers deinde
rima habes,
exemplum
ceraj, ac circa illud plu-
ut fignifices aliud elle, quai
vocant acci-
dentia cerae, aliud ipfam ceram ejufve fuhftantiam;
opus
ac
effe folius
mentis
five
non verô
intelledûs,
I
20
fenfûs aut imagina tionis, ipfammet ceram ejufve fub-
ftanliam diftinde percipere
At prima,
'"
illud ipfum
ejl,
quod omnes vulgo profitentur, abjhahi pojfe conccptum cerœ fubflantiœve ejus a conceptibus accidentium An .
verô propterea ipfa fubfîantia feu natura cerœ difîincle 2$
concipilur? Concipvnus quidem prêter colorem, ftguram,
quod fit fubjeclum accidentium, mutationumque obfervatarum ; fed quidnam aul liquabilitatem &c., ejfe aliquid,
quale illud
fit,
nefcimus. Qiiippe latcl femper,
&
folùm.
quafî conjiciendo, fubeffe debcre aliquid putatur.. Heine 3o
miror qui dicas a.
Page
3o,
1.
te,
3, a p. -M,
peraclâ )
28. (A. p.
illâ 3.|, 1.
detraclionc i-3
formaruw
378
Œuvres
272
de Descartes.
314-Î15.
quaji vejlium, perfeflius atque évident ius percipere quid
cera
debcre fit,
Nam
fit.
percipis quidem ceram ejnfve fiibjîantiam
aliquid prceter cjufmodi formas
cjjfe
non percipis,
nifi
latur, ut revelari
at
quid illud
nos fallis. Ncqiie eniin id tibi reve-
potef homo, eu jus
leumquc foliim confpcximus, dum ifa 379
;
priiis illi
vefeis pi-
5
detrahimus, ut
dut qualis ft, nof\catur. Deinde, ciim putes id te
quis,
quomodocujuq ne percipere, quomodo, quœfo, percipis ? Annon ut aliqutJ fufum extenfumque? Ncque enitn tanquani
punclum
hujnfmodi ft, ut nunc latius, conlracUus cxlendatur. Et cùm hu/ufmodi extenfo
niinc
concipis, tainetfi
infinita
nonft, habeatquc tcrmi\num, an non illud etiam
concipis
quadam
illud
quaf
rationc (igural::m ? Et
videre,
nonne
illi
?
Habcs
quàm merum quœdam e/i. Si
pulcntius, iia vifbiliiis,
imaginât io
videaris tibi
prœterea nefcio quem, ta-
melf confulum, colorcm afingis intcllcclio
ciini
10
id certe, ut cor-
inane.
Quarc
&
i5
tua
dicas te abfque ulld
extenfonc, figura, colorcquc conciperc, die. bond fide
:
qualenam ergo? Illud,
quod habes de hominibus
perceptis,
380
quorum tamen non
vilis,
nifi pileos,
feu
mente
aut vefteis,
con(picimus% non arguit mentem potius effcquàm imaginalricem, quœ dijudiccl, Certe & canis, in quo parem tibi mentem non admittis, fimili modo dijudicat, ciim non herum fuum. fed pileuvi foliim aut vefeis vide t. Quid, qudd tametf lierus flet, fedeal, cubet, reclinetur, contra^!
hatur, ejfundatur, agnofcit tamen
omnibus II)
•1.
il lis
for mis
Apres ergo, l'aL'c
32,
1.
e/fe
femper herum, qui fub potef, cùm tamen non fub iinâ
n<>n a la ligue
6-to,
1
'
et
-j'
édit.
1.
20
2 5
ObJECTIONES QuINT^-.
3i5-3i6.
quàm fub
potius
aliâ, fit
27 J
eâdem proportione, quâ ccra ?
Et cùm leporem currentem venatur, integrumquc tuum,
videt, putas, 5
cxcoriatuin
ac pojiea
dicis,
reipfâ.
Ciim verà addis,
ex quibus conftat cera, attenditur
quœ
rei
eam
in-
*" ;
id fane ar-
infpeélionem mente faéîam illius nefcio cujus eji
prœter omneis formas,
ejje
claram dijiin-
clamque cognitionem cerœ, fed infpeélionem per fcnfus faéîam omnium, quantum fîeri potejî, accidentium mutationumque, quarum cera
efi
capax.
Ex
his certe concipere
&
explicare poterimus, quid\ nomine cerœ intelligamus
al
nudam
;
illam vel potius occultatam fubjlantiam, neque
ipf concipere, neque explicare aliis valemus. 9- Subdis confequenter : Quid autem dicam de hac
Nihildum enim aliud admitto in me effe prseter mentem. Quid, inquam, ego, qui hanc ceram videor tam diftinde percipere ? Nunquid meipfum non tantùm multo verius, multo certius, fed etiam multo diftindius evidentiufque cognofco ? Nam, fi judico ceram exiftere, ex eo ipfo quôd hanc videam, quantè magis me? Fieri enim poteft, ut hoc quod video vere non fit cera. Fieri poteft, ut nequidem oculos habeam, quibus quicipfâ
25
?
fpedionem efle poffe imperfedam & confufam, vel perfedam & diftindam, prout minus vel magis ad guit, non
20
ejfe
perceptionem coloris, duritiei, & fimilium, efTe non vifionem, non tadionem, fed folius mentis infpedionem-'; ejîo : dummodo mens non diffé-
Quod proinde
illa,
i5
mor-
in frujîa,
non exijlimat eundcm femper leporem
rât ab imagina\trice
10
difcerptumque
&
a.
mente,
Page
b. /è.",
1.
3i,
1.
five
de meipfo
?
23-25.
25-28.
Œuvres.
II.
35
381
OEuvRES DE Descartes.
274
quam videam. Sed
fieri
cùm vidcam, cùm cogitem me videre,
plane non poteft,
(quod jam non diftinguo)
five
315.317.
non aliquid fim. Simili ratione, ceram efle, ex eo quôd hanc tangam, idem fi judico rurfus efficietur, me effe. Si ex eo quôd imaginer, vel quàvis alià ex cauiTà, idem plane. Sed & hoc ipfum, quod de cerâ animadverto, ad reliqua omnia,
ut iple ego cogitans I
382
me
quou funt extra funt verba,
Jlrare co
illa
quôd
quœ
ideo
quidcm
pofita, licet applicare \
î'epono,
Tôt tua
^.
ut aniinadvertas
demon-
cognofcere quod exijîas, ex
te dijîinéle
dijlinéle videas cognofcafve exijiere
5
10
ceram illaque
ejus accident ia, al non probare le propterea cognofcere
quœ
aul
qualis Jis, nec dijîincle, nec indijîinéle;
operœ pretiutn tamen fueral
:
nam, quôd
exi/îas,
quod
non du-
bitalur. Vide intérim, ut lieic non injîjfam, ut neque prius inflili circa id,
qudd, ciim nihil in
te
i5
admittas prœter folam
mentcm, atque idcirco oculos, manus, cœleraque organa corporea excludas, nihilominus loqueris de cerâ ejufque
quœ
accidentibus,
videas,
quœ
tangas,
&c.
;
quœ pro-
feélo neque videre Jine oculis, neque tangere Jînc manibus ut
{feu,
tecum loquar, cogitare
te
videre
&
20
tangere)
potes.
Pcrgis
:
Si
magis diftinda
vifa
fit
cerse perceptio,
poftquàm mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit, quanto diftindius meipfum a me nunc cognofci fatendum eft quandoquidem nul lai :
rationes vel ad cerse, vel ad cujufpiam corporis per11)
la 2''
Troisième quiu
DilqLiilitio,)] e'dit.),
a.
&
{leco\i
de
qua- i/" et
— 22 Après potes, non à
l^ngc 33,
1.
i-io.
la
lig-tie
(i"
et 2'
e'dit.).
—
23
diilindaj di(tindè(/"(?^»7.); cor-
rigé à /'errata de la 2' édit.
25
ObJECTIONES QuINT^E.
3i7-3i9.
27^
ceptionem poffunt juvare, quin esedem omnes mentis mese naturam probent^ ? Verùm, ut quœ de cerâ dej
diixijîi,
probant tantùm perceptionem exijîentiœ mentis,
non verd naturœ 5
illius, ita
non prohabunt amplius omnia
alia.
Quàdjî
cerce
aliarumque reriimfub/îantiâ, infères folùm, quemad-
modum
velis
prœterea deducere aliquid ex perceptâ
fubjlantiain illam confufe foliim
concipimus,
ita
&
ut ncfcio quid
menlem quoque concipi ; adeo
pctere liceat quodejl a ,o
383
)
te
ut vere re-
diclum, illud nefcio quid tuî
'^.
Atque ecce tandem fponte fum reverfus eô que volebam. Nam, cùm mihi nunc notum fit ipfam Mentem & corpora, non proprie a fenfibus vel Concludis
:
ab imaginandi facultate, fed a folo intelleclu percipi, ncc ex eo percipi, quod tangatur aut videatur, aperte i5
coc^nofco
facilius aut evidentius
nihil
potTe percipi
".
Ita tu
quidem
;
meâ mente
at ego non video,
undenam
deducas, aut aperte cognofcas, aliud poffc percipi de tua
Mente, quàvi quod
exijîat.
Unde
Mcdilalionis promijjujii, fore ut 20
quod fueral ipfo litulo per ipjain meiis humana
6^'
efficeretur corpore notior, non video qui prœjlitum fit.
Neque enim tuum injîitutum fuit, probare e[[e mentem humanam, ejufve exiflentiam e/Je exiftentiâ corporis notio\
rem,ciim faltem, anjitexijlatve, controvertalur a nemine;
fed 2 5
voluijîi
haud-dubie facere
naturâ corporeâ, certc I
h.
naturam notiorem
hoc tamen non prœfîitifli.
corporeâ recenfuifîi ipfa, o Mens,
9 Après a.
&
illius
tuî, nuit
à la ligne [i"
Page 3'.\ 1. 19-26. Page 29, 1- 2^-24. Page 33, I. :^o, à p.
De
naturâ
quàm mulla
el 2' edit'.).
—
Gassend a ajouté Mentem (1. 12), lisant 34, 1. 6. sorpora, tandis que Descartes n'avait parlé que des corps ipj'amel corpora. c.
ipfam
i-
:
384
Œuvres
276
de Descartes.
319-320.
nofcamus, cxtenfwnem, figurant, occupationem fpatii, &c.
De
vero ecquidnam
te
tandem ?
Non
compages cor-
es
porea, non aér, non ventus, non res incedens, nonfcnticns,
non
Hœc
alla.
quoque
fed quid tandem
Rem
&
&
385
fis.
cogitantem, id
Hœc
dicere.
vox
te
effe
quàm quicquid non
Res?
efi,
es.
Sed
dicis,
nihil non es; feu,
la\pis etiam nihil
&
fimiliter,
tam, nequc requifitam a
fiantia
indifcreta, vaga,
Quod
efi,
non
efi,
in
toto
Tu
prorfus nihil.
quod
idem,
efi
feu aliquid
cœtera omnia. Dcinde, quàd
rem quidem notam
cogitans ?
efi
notum
efi nihil
efi generalis,
inundo, id
te
dubitantem, affirmantem,
Rem,
te
efi,
5
fis,
eft
magis attinens, quàm quicquid
non
te
enim
non po/iulatur quid non
Itaque refers nobis ad fummum
Sed dicere primùm
&c.
tu
non ea funt tamen, qucv cxpcûamus.
refellifii),
Scilicet negationes funt,
effe
{quorum tamen quœdam
ut concedantur
10
efi
es
aliquid
&
mufca
cogitantcm
i5
fed tamen non prius ignoQuis dubitel enim quin fis
dicis, te.
nos latct, quod quœritur, intima tua fub-
cujus proprium
efi
cogitare.
inquirerc, fie concludere oporteret, non
Quocirca,
quàd fis
ut
res cogi-
20
res,quœes cogitans. An-non, fi quxralur Vini notitia fupra vulgarem, non fatis erit tibi
tans, fed qualis fis
ex
te
dicere:
Vinum
rubra, dulcis,
efi
res\ liquida, ex uvis exprejja, alba vcl
inebrians, &c.
;
fed conabcre explorarc
declarareque, utcumque intei'nam ejusfubfiantiam, prout contexta obfervatur, ex fpiritu, phicgmate, tartaro, cœtcrifquc partibus,
hac aliâve quantitatc temperationeque
inter fe commifiis?
vulgarem, hoc 7 quid] (s' édit.).
quis
efi
Pari ergo modo, ciim
tui notitia fupra
haélenus habitam, quœratur, vides haud
\^i" ëdit.),
corrige en quid {voir errata), non corrigé
25
Objectiones Quint^.
320-321,
277
dubie non fa lis efjc, Ji nobia renuncies te effe rem cogitantem, dubilantem, intelligcnlem, &c. ; fed incumbere tibi, ut
nés, ut 5
laborc
\
quodam
inteniam tuam fubjianliam
Jlrare nobis pojjis.
mus
chymico
qiiafi
Hoc
detegere
menta, cujufmodi
tôt
fit,
In
aliœ artes,
.
386
demon-
quod anatotnia,
tôt fenfus, tôt expéri-
multum manifefîant.
Méditation em
De Deo, quôd
10
&
exami-
certc fi prœjlileris, explorabi-
ipjimel, fis-ne ipfo corpore notior,
quod chymia, quod
I
&
tcipfain ita
III.
exiftat.
Circa tertiam, ex eo quôd agnoveris claram di/îin-
cîamque notitiam
illius propofitionis,
Ego fum res cogi-
quam de illâ habes, inillud fers te pofje flatuere generalem hanc Regulam omne verum efl, quod valde clare & diflinde percitans,
j
caufim
effe certitudinis,
:
i5
pio
^.
tantâ
Cœteriim,
licet
haclenus Régula nulla melior in
rerum caligine inveniri potuerit
:
ciim videamus
tamen ingénia îam magna, quœ videntur debuiffe tam clare tamque diflincle plurima pcrcipere, cenfuiffe rerum 20
Deo vel in puteo effe abfconfam : an-non fufpicari par efl Regulam forte effe fallacem ? Et certe, cùm tibi ignota Scepticorum argumenta non fnt, quid efl, veritatem vel in
I
quod poffimus verum perceptum, 25
nifi
inferre,
apparere
id,
tanquam clare
&
diflincle
quod cuique apparet ? Ego
faporem peponis gratum clare diflinclequc pcrcipio : ilaquc verum efl peponis faporem apparere mihi hujufcea.
Page 35,
1.
14-15.
387
2-8
CEuvRES DE Descartes.
modi. At ijudd proplcrcj verum ejfe,
lalcm
Jil
quomodo mihi pcrfuadcam?
32i-:<;3.
in ipfo
pepone
puer cinn cffcm ac
cpii,
bcnc valcrem, Jcciis judicavi, nimiriim clarc dijlinclcquc aliiim in
pepone faporem percipienx. Video
minibus fecus videri ; video
&
An
qudd aliquid clarc
potius, non ex co
ejl,
Idem pêne clant. 388
qudd clarc diftincîeque
cjl
dicendum de
lio-
taie
ejl,
dijlin-
fed verum
per\cipiatur?
quœ ad mentem fpe-
iis,
5
ergo verum vero ré-
clcquc percipitur, id fecundiim fe verum
folummodo
multis
multis animalihus, qucv
gujiu pollent, optimeguc valent.
pugnât? An
&
\o
Jurajfcm alias non pojfe a minore quantitate ad
major cm
tranfiri, niji
tranfeundo per œqualem; non pojfc
item duas Imcas, ad fcfc continuo magis acccdcntcis, Jî producerentur infinité, non tandem concurrerc. Ncmpc
videbar mihi
adeo clare diflinclequc pcrcipere, ut pro
ijla
axiomatibus vcrijjimis
pojlea tamen fuçrc argumenta, vcluli
habcrem
mdubitalijfimijquc
quœ
:
i5
&
oppojitum fua/eriut,
pcrccptum clarius dijlincliufquc. Nunc vcro rurfus
ambigo, ciim ad Mathemalicarum Juppofitionum naturam altcndo.
Quare &
dici
quidem potejl verum
taleifque propojitiones agnofcerc, neas, at
& Jimilia,
qudd
me
talcis
prout quantitalcni.
20
li-
hoc fe habere modo fuppono aut concipio:
illœ proptcrea
tulà non potcf.
ejje
verœ fecundum fe fnt, pronunciari
Et quicquid
fit
de rébus Malhcmaticis,
quœfo te, qudd ad cœteras, de quibusjam qiiœritur,Jpeclal, cur-nam tôt tamque varice fun t inler homines opinioncs?
25
Putal unujquifquc fc clarc difinclcquc cam percipcrc,
quam 389
défendit.
fngcrc, funt
Et ne dicas plerojquc aut hcurerc, aut
ecce,
qui pro
iis,
quas
|
habent, opinionibus
etiam morlem oppctant, tametfi videant alios pro oppofitis oppctcnlcis
:
nif vcro putas\tum
demum
a pcclorc imo
3o
ObJECTIONES QuINT^.
323-324.
279
Et attingis quidem ipfc difficultatem, quèd prius multa ut jomnino certa ac manifefla adveî'as voces
non
ejici.
miferis, quce poftea^deprehenderis dubia'\ loco neque folvis, neque 5
Verùm hoc
Jïnnas Regulam ; fed occajionem
folùm captas dijjerendi de Ideis, quibus deludi potueris, ut reprœfcnlantibus quidpiam extra le, quod extra te tamen fortajjis nonfucrit,
iterumque traéïas de Deo deceptore, a
m
quo fa potueris circa il las propoji lianes : duo & tria funt quinque, quadratum non habet plura latera quàm 10
quatuor *"; quo nempc ïnnuas expecîandam confirmatione^i Rcgulœ, doncc Deum ejfe ojlenderis, qui non pojjit ut hoc
prœmoneam, non tam
dcceptor.
tibi
laborandum, ut confirmes hanc Regulam, ex quâ pro-
clivc i5
Quanquam,
ejjc
adeù
ejl falfum
pro vero admittere, quàm
Mclhodum, dirigcntem
ut
ejî.
propo-
docentem quando fallamur aul non fallamur, quoties exijlimamus nos clare nas
nos, ac
dijiinélcque aliquid pcrcipere. 1.
Dijlinguis confequenler Ideas [quas vis
ejje
cogi-
laliones,proulfunl lanquam imagines) in innatas, adven20
titias,
faditias. Et
intclligas quid
25
fit
primi quidem generis
Jîatuis,
quèd
res, quid veritas, quid cogitatio
;
fecundi, quod flrepitum audias, folem videas, ignem fentias; lertii, quôd Sirenas & Hippogryjphes fingas. Ac fubdis polTe forte omneis efle adventitias, vel omneis innatas, vel omneis fadas, quatenus nondum originem illarum clare perfpexifti''. Porrà, ne aliqua interea, donecperfpexeris,fallaciafubrepat, adnotare placet
videri omneis Ideas ejfe adventitias, procedereve a rébus a.
b. c.
Page 35,1. Page 36, 1. Page 37, 1.
16-18. 2.
29, à p. 38,
1.
10.
390
Œuvres
28o
df;
Descartes.
?s4-323.
mcntem exijîentihus, & cadcntibus in aliquem fenfuin. Videlicet mens faculîatem habel (vel ipfa potius facultas ejï) non pcrfpiciendi modo ipf<.is Idcas adventitias, extra ipfam
feu quas ex rébus per fenfus trajecïas accipit, perfpiciendi, inquam, nudas & dijlinclas, &omnino qualei.s in Je rccipit :
fed prœterea 391
illas
varie componcndi, dividendi, contra^
hendi, ampliandi, com\parandi,
&
id
genus fimilia\
Heine tertium faltem Idearum genus dijlinclum non a fecundo
nam Idea chimœrce
:
5
capitis leonis, venlris caprœ,
quàm Idea
alia non eji,
caudœ
ejî
ferpentis, ex quibus
lo
mens unam componit,cùm illœfeorfim,JiveJingulœ,adventitiœ Jint. Sic Idea Gigantis, hominifve injïar mentis aut
mundi
totius concepti,
non alia
eJî,
quàm
adventitia: Idea
puta hominis magnitudinis vulgaris, quant mens ampliat
pro
libitu, tametji tantà confujiits,
quanta ampliiis concipit
illam. Sic Idea Pyramidis, urbis, aut alterius rei vifœ, non
\
alia
ej\,
quàm
urbis, aut alterius rei,
'5
nunquam
adventitia vifce antea Pyramidis,
non nihildcformata, ac proinde con-
fufâ aliquâ ratione multiplicata comparataque.
Quod fpeclat nullœ videntur,
adfpecies, quasdicis innatas,
& quœcunque dicuntur talcs,
cœ profeclù
ao
videntur ori-
ginem quoque habere adventitiam. Habeo, inquis, a meâ naturâ, quôd intelligam quid fit Res'\ Nonputo verà te velle loqui de ipfâ vi intelligendi, de quâ nec dubium, nec 392
fed potius de Idea Rei. Non loqueris etiam de Idea alicujus Rei particularis : nam Sol, hic lapis, quœjlio
ejl ;
omnia fingularia, funt Res, quarum dicis.
a.
Idcas innatas non
Loqueris crgo de Idcd Rei univerfc confidcratœ,
La I"
et la 2»
de ce paragraphe b.
effe
Page ?8,
1.
édition ne mettent point à la ligne dans tout
2.
1-4.
le
&
cours
25
.
ObJECTIONES QuINT^.
325-336.
prout cum ente fynonyma
Quœfo
te verd,
28 1
ac tam late quant illudpatet.
ejl,
hœc Idea qiiomodo
ejje potejl in
mente, nijî
Jiniul Jint tôt resjîngulares, illarumque gênera, ex quibus
J
mens abjîrahat formetque conceplum, qui nullius fingU' larium proprius Jît, & omnibus tamen conveniat ? Profcélo Rei innata
fi Idea
plantœ, lapidis,
ejl,
innata quoque erit Idea animalis,
omnium univerfalium Nihilque
ut nos faligemus
.
ad internofccndum plura Jingularia, quo
folum retineamus, quod videbitur omnibus commune, feu, quod idem ejî, generis id
refeéîis variis difcriminibus, 10
erit opus,
Idea m
quoque
Dicis
te
I
quid
habere a tua naturâ, ut intelligas
Veritas, y^«, ut ego interpretor,
fit
5
cum
re,
eJî,
ac proinde nihil dijiinklum ab tis,fcu,
&
quod idem
rem, qualis
tatis Idea,
20
efl,
ejl,
Ideâque ad fe rela-
ab ipfâ rei Idea
reprœfentat
quàm Idea
ipjîs re
rei,
.
Quare
f Idea
:
quippe
& non
quœ & fe
alia efl veri-
quatcnus rei conformis
quatcnus ipfam reprœfentat cujufmodi ut,
veritatis.
quàm conformitas judicii de quâferturjudicium, veritas eji quœdam relatio,
Porrd,Ji veritas nihil aliud 1
Ideam
ejl
:
efl,
feu
adeo proinde,
rei non innata,
veritatis adventitia fit,
fed adventitia fit, Idea quoque non innata. Et citm id de quâlibet
veritate fingulari intelligatur, intelligi etiam potefl uni-
verfe de veritate, ciijus notio, feu Idea [ut 2 5
jam
diclum
ejl
de idea rei) ex notionibus feu Ideis fïngularium eruitur.
Dicis rurfus te liabere a tuà naturà, ut intelligas
quid
fit
nis).
Veriim, ut mens ex Idea unius iirbisfingit Ideam
cogitatio [interpretor fempcr
Ideam cogitatio-
alterius, ita ex Idea unius aélionis, ut vifionis, vel gujla3o
lionis,
nis.
fingere potejl Ideam alterius, ipfius puta cogitatio-
Nçmpe ŒuvRKs.
analogia agnofcitur II.
quœdam
inter facultates 36
393
Œuvres
282
de Descartes.
ue-itu.
ad aherius notitiam facile deducit, Quanquam de Ideâ cogitationis laborandum non ejl, fed de
cognofccnteis, unaque
394
Ided poliiis
j
ipjius mcn\tis, atque
natam dedcrimus, nihil
Ideam
erit
cogitationis innatam.
adeo
anirnce, qiiamfi in-
incoinmodi admiltere quoque
Quare
&
exfpeclandum
ejl,
5
donec probata res fuerit de ipfâ mente, feu anima. 3.
Videris pojîea vertere in
utrum
non tantùni
diibiiim
procédant ex rébus externis, fed
Ideae aliqua.^
etiam utrum omninô
fint
externat res aliquae. Vidcrif-
quamvis fint in te Ideae rerum, quae dicuntur externse, non tamen Ideas arguere, quôd res fint, quoniam non ab ipfis necelTario procédant, fed poiïint vel a te, vel modo alio nefcio quo efle. Hac puto de caufâ ante diccbas : te non pcrcepilTe prius terram, cœlum, fidera, fed terrai, cœli, fiderum Ideas, a quibus poffet effe delufio. Itaqiie,/i nondum credis terque proinde inferre
rain,
cœlum, fidera,
rant ambulas,
:
&
cœtera
ejj'e,
promovcfve corpus,
ut refpecles
Solem ? Cur
Cur ad mcnfam,
aui
famcm cxfalics? Cur movcs linguam, ul laquamanum. ut hœc ad nos fer i bas? Certe ijla quidem
cibujn, ut
395
aut
i5
cur, quœfo, Jiipra ter-
ducis ad ignem, ul calorcm fentias?
ris,
10
20
aut dici, aut âxcogilari fubtililcr poffunt: at negolium nihil
extra
promovcnl. Et ciim rêvera non dubiles, quin res te fini,
againusfcriù ac bond
loquamur. Sin,
j
fide,
&
ut res funt, ita
rerum externarum,
fuppofilà exijlentiâ
putas abunde dcmonjlralum non poffe. nos ex
quas habemus ipfarum Ideas. jolrenda'
non modù quas ipfc
libi objicis,
jed
ijlœ
illis
mutuari
tibi rationcs funt,
quiZ' pra.'lerea objici
pojjfunf. i\. Pour ce para};raplic cune division d'alincas.
3.
ks deux
prciiiii.rcs
cdiiions
iic
lioiiiKni
au-
25
.
Scilicet ita accipis, quafi
ex rébus, quia
5
ita
ideœ admittantur provenire
videmur doéli a naturâ,
&
quia ex-
perimur illas a nobis noftrâve voluntate non pendere". Verùm, ut nihil neque de ralionibus, neque de foliiîionibus dicamus, opponendum quoque & folvendum erat inter ccetera, quamobrem in cœco nato nullajit idea coloris, aut in furdo
quia ijlœ res externœ non potue-
vocis.- niji
runt ex Je immittere in infœlicis
fpeciem 10
28 j
Objectiones Quint.î:,
338-329-
:
quôd fores a
illius
mcntern ullam fui
nativitate conclufœ, obiccfque
illis
trajiciendis fuerint perpetuo pofiîi
Urges poflea exémplum Solis, cujus cùm dua^ fint idese, una haufta ex fenfibus, ut puta quâ parvus apparet effe i5
altéra ex ra|tionibus Aflronomicis,
;
concipitur
illa
:
fimilior ac verior eft,
duda eft, fed ex notionibus innatis quâcumque aliâ ratione cffeda'\ Eniinverà
fenfibus
elicita,
vel
gcminj;
fed una inagis,
&
feu Soli conformes : alia minus. Eodemmodo, quo duœ ejufdcm
illœ Solis idece fimiles funt,
verce,
una emiffa ex decimo paffu, alia ex centefîmo, aut millefimo, fimiles, & verce, feu conformes funl : fed illa magis, ijla minus, co quôd illa, quœ propior rcnit, hominis
20
idea',
deteritur minus,
quœ
neque
liceret, paucis,
longius, magis, ut explicaretur, fi tu ipfe fatis caperes.
Quôd autem mente folâ percipiamus 25
quà ingens quse non ex
folis,
non ea propterea clicitur ex innatd quàdam îwtionc
fed
ea,
bat
&
quœ per fenfum ratio
illi
minores feipfis
b
Page 38, Page 39,
;
incurrit, quatenus expericntia pro-
innixa confirmât res dijlanleis apparere vicinis,
tantum ampliatur ipfd vi mentis,
10 Fuerint (/" e/ 2' édit.)\ îucTunt a.
vafîam illam idcam
1.
i3-i6.
1.
i8-25.
i
Disqtiisitio Metiiphj-sica).
396
.
Œuvres
284 quantum
.
de Descartes.
229-330.
confiât Soient a nobis difiare, excequarique dia-
metrofuâ tôt illis terrenis feniidiametris Et capere vis hujufce ideœ nihil a naturâ 397
cjfe infitum
Illam require ex cœco nato. Expcn'ere \primùm non
ejfe in
mente coloratam aut lucidam ; experiere deinde nequc
illius eJfe
?
rotundam,
nifi quis
5
illum monuerit, ipfeque prius cor-
pus rotundum manibus attreélaverit ; experiere denique non
ejje
tantam, nifi
v,el
ratione, vel authoritate motus
prœaccepîam ampliaverit
Quanquam, loties Soient
ut ifiud interjiciam,
tCy
te:
nos
toties
10
de verâ ratiocinatifumus,
inquam, habemufne aliam, quant vulgarem ima-
ginent Solis? Colligimus quidcm ratione e[fe Solem
jorem
qui
ipfii,
confpeximus, qui toties apparentent ejus dia-
metrum obfervavimus, qui quœfo
quœfo
terra centum fexaginta
&
ma-
pluribus vicibus
at
i5
habemus? Ampliamus liane fime fenfibus acceptant, quantum pojjumus ; contendimus mcntem, quantum poffumus. Al nihil tamen aliud, quàm icnebras nieras nobis facimus; & quoties liabere difiinclam de Sole cogitationem volutnus, oportet mens
20
:
pro\plerea ideamne tant vafii cotporis
redeat adfpcciem, quant inlercedenle oculo accepit. Suffî398
non abnual, quin Sol reverâ [major fit, quin,fi oculus propius admoveatur, ampliorem ideam adepturafit ; cil illi,fi
&
inlcrea tamen
obtinel,
ad tantam attcndat.
Agno/cens deinde inœqualitatem
4.
runi
quantam
:
Procul dubio,
& direrfitatem
inquis, illse quae
idea-
fubftantiam mihi
exhibent, majus aliquid funt, atque, ut
ita
plus rcalitatis objeâiva; in fe continent,
quàm
loquar, illa^,
quic lanuirn niodos live accidentia rcpntfentant.
rurfus
num.
il
la,
pcr
intinilum,
25
quam fummum aliqucm Deum,
Et
aeter-
omnipotentem, rerum omnium, quse
io
ObJECTIONES QuiNTiE.
330-331.
praeter
ipfum funt, creatorem
intelligo, plus
quàm
realitatis objedivae in fe habet, finitse fubftantise
circa id,
in feipjis,
cujus cfî idea
rei,
quod
contineat,
:
pajju
non hœrco qnidcin ejl,
qiiàd,
effe fubjeélive feu formalitcr
objeélive autem feu
videaris tu nihil aliud velle,
10
Ac
es.
profedo per quas lieic
quod vocas realitem objedivam. Saîù
cùm.vulgo dicant res externas
mari
illee
exhibentur". Incedis porrà
grandi ; quare nonnihil Jijîenda 5
285
idealiter
intel\lcclu,
in
quàm dcbere ideam confor-
adeo ut reprœfentativc nihil
ipfo faéîo non fit in ipfàmet re,
&\ tanlo
399
plus reprœfentct realitatis, quanto res reprœfentata plus realitatis in feipfâ habucrit. Diflinguis certe flatim pdfl
realitatem objeélivam a formali, quœ, fit ipfa idea, 1
5
non ut reprœfentans, fcd
inierprctor,
ut
ut entitas aliqua.
Cœtcriim confiât feu ideam, feu realitatem objeélivam ejus
menfurandam pênes totam realilatem formaient rei, feu quam res ipfa habet in fe ; fed pênes eam duntaxat partem, cujus intellcclus notitiatn accepil, feu, quod ejl non
effe
idem, pênes notitiam, 20
nempe
effe in te
attente
& fœpiiis &
illius,
quem
intellcclus habet de re.
dicetur idea perfecla ejus hominis, in
omnem faciem
in tranfcurfu,
Sic
quem
circumfpcxeris; at
quem femel, quem ex parte J'o"
imperfecla. Quod fi non ipj'um Itominem, fed larvam faciei obduclam, & vcflcis corpus undequaque contegenteis adjpexcris : aut dicendum ejl non
liim vider is,
2S
quam
erit profeclb
effe in te illius
fecliffim a
ideam, aut fi
m fu m me que
Ex quo
efl
con fufa m
aliqua, illam effe imper" ^
dico habcri quidem ideam dijlinclam
que accidentium ; atj'ubflanticefub
iis
latentis
|
a.
h.
Page 40, 1. 12-20. iVIéme remarque que pour
le
paragraphe
lî
(page 282.
germanam-
non
niji con-
nu-ic a
400
OEuvRES DE Descartes.
286
fufnm ficlamque adfummum Adeo\ .
ut,
cùm
realiuitjs objeclivœ in ideà fubftantiae,
ideam feu rcprcefcntalionern
cejj\i,
Ihiheal ex ideiy in lia}-
quàm
in ideâ
;
atque idcirco ullam ipjius
,
ac deinde, ubi fuerit aliqua con-
ncgandum quoque Jit eam
ideis accident ium, ciim
plus effe
dicis
negandumjlt fuhjîantiœ ejfeveram
accidentium,jpr/7;n'//«
realiuilcin nhjeclivam
331.333.
ejfe
majorem, quàm fit
5
in
quicquid realitatis hujufmodi habct,
eorum accideniium, fub quibus
vel
quorum
concipi fubjîanliam Jupra diximus, déclarantes illam
concipi lion pojfe, nifi ni extenfum, Jîguratiim, coloratum
10
aliqjtid.
quod fubdis de Ideâ Dei, quœfo te, ciim tibi iwndum conjîet an Jit Deux, quomodo nojîi Deum reprœCirca
id,
perfuî ideam, fummum, cCternum, infinitum, omnipotentem, omnium creatorem ? Annon ex pr^vconccplà de Deo notitiâ, quatenus audiijh illa attributa de Deo eniinciari? Qiiippe fi nihil taie haclenus audiijfes,
ftnlari
i5
jamfoliim afferri in exemqudd quidpiani adhuc definiatur. Eflo :
itanc defcriberes? Dices hoc 401
pluin, abfque eo, l'fd
ride ne pojîea id habeas quafi prœjudicatum.
20
Dicis effc in ideà Dei infiniti plus realitatis objediv;v,
quàm
in ideà rei finit^e^
Sed primo, cùm humanus
inlcUeclus non Jït concipiendœ in/iuitatis capax, ideo nequc
hahcl nequc rcfpicit ideam injinita' rei repra.'fentatricem.
Quarc & qui infinitum quid dicil, allribuit rei. quam non capil, nomen quod non intclligil ; quoniam, ut res
25
I
cxlcnditur ultra exlen/ioni
illi
omncm
illius
captum,
ita finis
negalio
attributa, ab eo non intelligitur, cujus intel-
ligentiafinc aliquo fempcr coé'rcelur.
Deinde, cùm a.
Pnt;c 40,
I.
maximœ quœquc perfccliones foleanl Deo
10-20.
3o
335-334.
vidcntur
attrihiii,
miramur
Ob.IECTIONES QuINT/E.
287
cœ omnes defumptœ ex
rcbus, quas viilgo
cujufmodi funl diuturnitas
in nobis,
pronunciamus
5
oiwnipotcntem,
Quœ
idca porro
omnia reprœfenlat, non habet proplcrea plus
quàm habeant
tatis objcclivœ,
quarum
reali-
res finitce Jimul fumplœ, ex
idea illa compaéla
ideïs
Natn nequc qui
diélo adauéla. 10
Dcum œternum,
omnifcium, optimum, beatijjîmum, &c. hcec
potcntia,
quœ quantum pojfumus am-
fcienlia, boniias, beatitudo &c.,
pliantes,
,
ejî,
dicit
ac deinde
modo jam
œternum, compleclilur
propterca mente lotam extcnjionem ejus durationis,
nunquam
&
cœpit,
nunquam
dejitura ejî
;
ita
;
at-
de cœteris.
Pojîremd, ecquis dici potejl habere ideam de i5
quœ
neque qui omni-
potentem, totam multitudinem effeclorum poJfibHiufn
que
402
manam, feu quœ reprœfentet Dcum pufilla res
c[j'et
Deus,
niji cjfet alius,
Deo ger-
qualis ejl? Quj?n
haberetque
alia,
quàm
hœc quanlillacumque! Annon cenfenda ejl ejje minor perfeclionum proporlio inter Deum & hominem, quhm inter elephantem & mtercutaneum ammalculum acari? nojîra
\
20
An
ergo, Ji
ejformarel
namque Jî
m
/c
ideam,
quam
acari perfcclionibus,
-clcphantis diccret,
aJfcYcrarcl, meplijjimus liaberetur,
quis ex
vijis
quam & Dci 25
ex ob/en\itis
quis,
quomodo
in
&/ibi plaudel,
hominis perfeclionibus ideam effonnet,
e/fe,
etiam, pauculas
germa-
& germanam
ijlas,
quas
contendal? Quœfo
nobis eJfe depreliendimus,
in
Deo agnofcimus
ejfe
eJfe? El ubi agnoverimu\.
\^qualemnam licebit praptcrea ejus e[Jentiam imaginari? EJI projeclo Deus fupra o/iinem captum infinitis inlervallis ;
(S»
cum mens
2u Acaii (errata, de acari.
no/ira la
i'
ad
édil.
illius et
contemplationem com-
Disquis. Met,
i:
ciiipararaiil
in
403
5
.
OEuvRES DE Descartes.
288
paratur, non modo caligat, fed
&
334-333.
Quare nequc ejî, cur dicanius germanam iillam cjje l'deam, quœ Deum reprcefentet; abundeque ejî,ji, ex analogiâ harum rerum nojîratium, qiialemcumque & ad itfum nojlrum ehciamus formemiifque ideam, quœ captum humanum non fupcrct, neque realitatem contineat, quam in rébus cœteris, cœlerarumve rerutn 5
nulla
ejl.
5
occajione, non percipiamus
Ajjumis confequenter manifeftum efTe naturali lu-
.
mine tantumdem ad minimum debere efficiente & totali, quantum in effedu
tantumdem
inféras,
|
elle in eft
'.
caufà
Idque
ut
\o
faltem efle debere realitatis for-
malis in caufà idece, quantum objedivœ in ideâ PaJJus nempe hîc etiam grandis,
&
in
eft'\
quo nonnihil conji-
Jîcndum Jit. Primo, vulgare illud diclum, nihil efle in effedu, quod
non 404
fit
in caufà, videtur debere potius de materià,
de efficiente intelligi. Quip\pe effïciens externum
1
quàm eft,
&
diverfœ pleruinque naturœ ab effeclu. Et quamvis cffeclus dicatur habere realitatem ab efficiente, habet tamen, non
quam
effïciens
habeat neceffario
in Je,
fed quaiu mutuari
aliunde poffit. Patet res perfpicue in effeclu
quamvis domus habeat
tota?n
artis.
fuam realitatem ab
20
Nam.
artifice,
artifex tamen illam non a Je, buit.
Idem
fed aliunde acceptant trimateriam inferiorem varie com-
facit Sol, ciim
mutât, variaque animalia procréât.
quo ut a
licet
a.
b.
a
proies habeat materice aliquid, illud tamen non
principio efficiente, fed ut a materiali habet.
objicis, efTe 14
Imô etiam parens,
Après
(it
Quod
effedûs debere vel formaliter vel eminenHOU à
la ligue
Pape 40, 1. 22-24. Page 41,1. 22-23.
i
/"' et 2' edit.].
2
Objection ES Quinte.
335-336.
289
quàm
ter contineri in caulâ, nihil amplius arguit,
feélum aliquando habere formam Jimilem caufa\ aliquando dijfimilem
adeo 5
forma caufœ fupra
ut
quœ
vel
ejje,
imperfeéîiorem quidem, illam
Sed non
emineat.
in
effeclu
;
opinor, patrem
tamen,
H
dareque
il
efficiens
non aliâ
ciim générât filium,
,
Deinde circa
refecare
animœ partcm. Uno ver ho, caufa ratione continet effeclum, quàm quatenus
illud,
adumbrarc poteft ac perfîcerc. quod infers de realitate objedivà,
exemplum ufurpo imaginis meœ, quœ fpeclari potefl, vel in fpeculo cui me objicio, vel in tabula quam piclor adornat. Ut enim ego ipfefum caufa imaginis
me
quatenus ex
vel
imago meî
quœ
fpeciem
in
intellcclum
quodam
in
tabula
fini caufa illius,
oculum, ;
cxhibetur
&
an verà
caufa
fit
quœpiam
intelleclus
me
effc
quœri
alia,
quœ
illam
meî ideam ampliare, minuere, \
caufa primaria totius realitalis,
quam
24
:
&
r'
[sic,
el 2'c\iit..
ainsi que Disqiiis. Met.i paraît (U'peiida)il
-après
(Kl VKi-i
:
11.
ou trouve de
Certc
6c
nam &
rcquirenda;
poffil,
ci
'idca
quatenus emitto meî
componere, aliâ ratione traclarc
même
cum
quafi penicillofîylove in intelleclu delirieet. Vide-
quamvis pojlea
iuiidlc.
ita,
intcrcedcnte oculo in ipfum ufque
tur porrà non alia caufa prœter
7 et
:
& piclor
fit in te vel quovis alio intelleclu,
an ego ipfe
potejî,
in fpeculo,
emitto meî fpeciem in fpcculum,
caufa imaginis,
25
*05
rationalis
illum ex certâ materiâ
20
fuam
continet \formaliter, partiatur
nam & quamvis id fieri vi\deatur generatione viventium, quœ efi ex femine, non dices
formam cum
i5
formœ fuœ
fequitur ut propterea vel cminens caufa det aliquid de
fuo
10
&
ef-
nili
p. 2C)(j,
l.
ipfe illa
-jS...
fum tamen habet Quare
in fe.
—
^c fu-
^
tura p. So-j, l. 3-4\. .. i\ 'hisquis. Ivlet.]] &c. [faute, i" et
u'édit.}. 3/
406
Œuvres
290
de Descartes.
336-3^8.
Et quod heic dicitur de me, idem intelli\gendum
ejl
de
te ;
&
quolibet ohjeùlo externo.
Jam
realitas
ideœ dijlinguitur duplex per
il la
formalis quidem alia
me
fubjlantia, quce ex
non poteji, quàm tenuis
ejjfe
inque ideam conformata
effluxit, ejl.
&
illa
in intelleclu recepta,
5
[Niji velis autem fpeciem ex
objeélo procedentem effluxionem ejje fubjîantialem , fac
quodcumque
lubuerit, realitatem
fempcr imminues.) Ob-
jecliva autem nihil ejJe poteji prœter reprœfentationem
feu Jimilitudinem mcî, quam gerit idea, aut certe prœter fymmetriam, quâ partes ideœ ita difponuntur, ut me réfé-
Quocumque modo
rant.
videtur ; quoniam
acceperis, nihil ejfe relatio
ejï fola
10
quidem reale
partium inter Je
&
ad
me, vel modus realitalis formalis, quatenus hoc modo con-
formata
ejl.
Sed
nihil rcfert
:
dicatur, quia placet, rea-
i5
litas objectiva.
Hoc pofito, 407
vidcreris tu
quidem debere comparare rca-
litatemfor\malem ideœ cum realitate mcâ formali feu cum
meâ
&
fubflantiâ,
metriâ partium mei feu delineatione at placet
tamen
cum fym-
realitatem objeclivam ideœ
tibi
&
forma externâ
;
20
comparare realitatem objcclivam
ideœ cum realitate meâ formali.
Porrà quicquid fit de explicatione fuperioris axiomatis, patet non modo effe in me tantumdem realitatis formalis,
quantum
efl
objeclivœ in mei idcâ,fed rea\litatem
etiam formalem ideœ nihil pêne malis, feu totius
dendum
effe
formalis in 2
it"
meœ fubjlantiœ.
2 édit.
).
rcj'pcclu
Quocirca
&
meœ for-
tibi
concc-
tantumdem faltem elle debere realitatis caufà idex, quantum objediva} in ideà
Aprè.t cxtcrno, intu el
effe,
I)e
,1
Li
ligne
même pmn-
les
j/Zhc'it.s"
xidiuiiils,
graphe
6.
Jusqu'au para-
25
ObJECTIONES QuINT^.
338-339-
quando totum quicquid
eft^,
comparatione
fit 5
cjl.
niliil
pêne
eft
fi
in te
fit
idea, cujus realitas objediva
tanta, ut nec eminenter nec formaliter illam con-
adeô
tinueris, atque
tum demum
illius
caufa
efi"e
non
potueris,
fequi neceffariô, exiftere aliquid prceter
mundo
te in
cùm
:
certus reddaris caufa non es 10
ided
ipjius caufœ.
Subfumis :
6.
in
29I
\
efife
feciis
aliquid^'.
realitaiis
argumente, quo Verùm ex jam dicîis tu
careas
idearum, fed ipfœmet res per
ideas reprœfentatœ, quatenus emittunt imagines fuî in te ut in
fpeculum
;
licet
tu ex ipjis
occajionem pojfis ali-
quando fumer e chimœrarum depingendarum. Sed, feu ipfa fis caufa,
i5
feu non, an propterea incerta
mundo
Bona
quid prœter
te in
non
quicquid de ideis
efî,
ut,
?
es, effe ali-
verba, quœfo
;
nam opus
aigumenta ad
fit,
id
quœ-
ramus. Percurris deinceps ideas, qua'
in
te
funt, ac,
prœter
ideam tuî, numeras ideas Dei, rerum corporearum inanimatarumque, angelorum, animalium hominum idque, ut, cùm de ideâ tuî difficultatem non effe dicas, inferas ideas hominum, animalium, angelorum, componi poffe ex iis, quas habes tui, Dei, rerum corporalium, & ideas rerum corporalium potuiffe quoque a te proficifci ^ Hoc verà loco mirari fubit, qui dicaris habere ideam tuî [& fœcundam adeo, ut ex illâ poffis tôt alias depromere)^ ac rem carere difficul,
20
:
I
25
if)-i6 Après quœramus, no7i à paragraphe 7 [1" et 2' ddit.]. a.
b. c.
Page 41, Page 42, Page 42,
1. 1. 1.
23-24. 18-26. 29, à p. 43,
1.
9.
la
li^ne.
Aucun
alinéa araiil
le
408
Œuvres
292 taie
;
339-340.
cùtn rêvera tamen aut ideam tuî nullam habeas, aut
illam 409
de Descartes.
admodum confufam
obfervavimus
in
atque imperfeéîam, prout
fuperiorem Medita\tionem. Et inferebas
tu in illâ, nihil po/fe facilius
quàm
te
jam
atque evidentius a tepercipi,
ipfam. Quid,Ji, ciim non habeas nec habere pof-
5
Jis tuî ideam, dicaris pojje quidvis aliud facilius atque
evidentius
quàm
teipfam percipere?
Cogitanti certe mihi quorjum fieri pojfit, ut neque vifus
feipfum
neque intelleclus feipfum
videat,
intelligat, illud
mentem fubiit, quàd nihil agat in feipfum : quippe nec manus {aut in ipfâ digitus fummus) fe verberat, nec pes in
Jîbi calcem impingit. Ciim aliundc verà,
ad notitiam
10
ali-
cujus rei eliciendam, neceffe fit rem agere in ficultatem
cognofcentem, immittere nempe
fui fpecie illam informare
:
in
illam fui fpeciem, five
perfpicuum videtur ipfam
facultatem, ciim extra fcipfam non
fit,
i5
non poffe illam fui
feipfam tranfmittere, neque fui notitiam confequcnter elicere,five, quod idem cfl, percipere feipfam.
fpeciem
in
|
El quarc, puUis, oculus, ciim fe in feipfo non videat, videt tamen in fpcculo ? Nempe quia inter oculum fpeculumquc 410
eft inlerfiitium,
in
illud
priam
&
oculus ita agit infpeculum, immit\tens
fui fpeciem, ut fpeculum
in
ipfum reagat, pro-
ejus fpeciem in illum remittens.
fpeculum,
in
refleéîente in
quod
ipfa
Dato mihi porrà
perinde agas : fpondeo fore
teipfam tuî fpeciem, tum
direélâ quidem,
20
demum
ut,
te,
eo
non
2 5
fed reflexâ tamen, cognitione percipias ;
quoufque aulem non dederis, fpes non
cfl,
ut
te
ipfam
nôris.
Poffem heic quoque
infîflere
Dei? nif forte qualem, Angelorum? de quibus,
&
:
qui dicaris habere ideam
quo modo jam diximus. Qui
niji
aliquid audiiffes, nefcio an
3o
Objectiones QuiNTiE,
Ho-hi.
unquam cogilajfes rum ? quarum fi ,
Juin
5
te
29)
Qui aniynalium, cœterarumque rein fenfus non incidijfcnt, pêne certus
.
nullas idcas fuijfe habituram
:
ut
&
nullam habes
innumcrarum rerum, quarum ad te neque adfpeclus, neque fa?na pervenit. Sed his diniijfis, illud admitto, ideas diverJarum rerum in mente exijîentei.s ita pojfe componi, ut plures aliarum formes cooriantur, tametjî quas enumeras,
non videantur fufficere ad ijîam tantam diverjîtatem, imà neque ad dijlinclam delerminatamque certœ cujufpiam 'o
*i^
ideam.
rei I
Hœreo autemfolùm
rerum corporearum, non parvajit, quomodo ex folâ tuî ideà, circa ideas
qudd difficuUas dum le pro inco^poreâ I
geris, teque ut talem conjideras,
Nam,
eas deducere ex te po£îs'\ i5
incorpoream
nojli,
quomodo
Ji
folam fubjîantiam
Jîeri poteji, ut capias
prœ-
terea fubjîantiam corpoream ? EJl-ne aliqua inter hanc
&
illam analogia ? Dicis utramque convenire in eo,
fît apta
;
al
convenientia non
ijîa
intelligitur,
quœ convenit, intelligatur. Notionem quippe communem facis, quce priufquam fonnetur, niji
20
exijlere
quàd
prius res utraque,
oportet particularia intelligi. Profeéîo, Ji ex intelleélâ
Jubjtantiâ incorporeâ poteji intelleéîus
Jubjlanliœ corporcœ, non
ejl
Jormare ideam
cur dubitemus quin cœcus,
vel qui a nativitate detentus Juerit in denfijjimis tenebris, 25
Jormare apud Je ideam
&
lucis
&
colorum
pojjit.
Dicis
poJfe conjequenter haberi ideas extenûonis, figurse, tus'',
aliorumque fenjibilium communium ; Jed Jacile ni-
mirum 22
mo-
dicis.
Formare
Id mirum
:
cur non lucem, colorem, alia,Jaci-
{2' édit., cl Disquis.
a.
Page 44,
1.
18-20.
b.
Pajie 45,
1.
4.
Met.)]
formam
[faute, i"édit.),
OEuvRES DE Descartes,
294 412
litate
pari dcducas ? Verùm immorandum Concludis
j.
an aliquid
eft,
potuerit proficifci. Dei
quandam ligentem, aliud
omne,
quid aliud
fi
Quœ
creatum.
Deum
necelfanô exiftere,
cjî,
fumme
exilât,
ideoque
;
eft
hujufmodi folo non potuerint id nempc :
quàm quod runi ris 413
a
;
a
te
Sed
effe,
te
Scilicet
'.
ifia,
amqu3e
ut proficifci a te
intendens, ut debuerint
pritnitjn,
nihil verius
i5
efi,
vel
per
duntaxat non habue-
te
funt enim profeéla habitaque a rébus, a parentibus,
Ai mens fola fum,
hominum,
|
in
quâ
jo
inquies ; nihil admitto extra
ne aures quidem quibus audieriîn, neque homines me-
Hœc
colloquutos.
auribus nos audires, ac
dicere potes nifi effcnt
;
fed
dieerefne, nifi
homines, a quibus verba
Loquamur ferid. & die bonâfide : Voees illas, quas de Deo cjjers, nonne habcs a foeietate hominum, accipcres?
b indefinitam (/"^'c/
intinitam
-j'
édit.)]
Met.).
{Disqiiis.
— —
a exilât] exilkt {faille, 2' édit.,
corrigée à t'errala a.
'o
folo profeéla non fuerint, feu quàd illo-
intelligentiam a
es verfatus.
cum
folo pro-
conclujionevi
ut
magifiris, a docloribus, a focietatc
jne,
ipfe,
ex antedidis,
concludendum
intelligis,
proficifci.
5
quodcumque
minus a me
quo tcndebas. Ego verà,
ab ipfo Deo
intel-
quà lum ego
plcclor, ita non video qui fie coneludas. Dicis
de Deo
non
a meipfo
fane omnia talia funt, ut,
pofTe vidcantur
elfe
eji.
intelligo fubftantiam
a
diligentius attendo, tanto
feda hue
nomine
fumme potentem, &
exftat, eft
quo
quod
fit,
indefinitam, independentem,
|
non
in ijîis
Itaque fola reftat idea Dei, in quâ
:
confiderandum
tum
341-342.
Page 45,
1.
8-17.
:
extat).
i5 intendens (/" édit., et Disqtiis.
Met.)] intendes (2' édit.,
errata
:
intendis).
^5
ObJECTIONES QuINTvE.
342-344-
quibus convixifli? Et cùm ab
2915
voces habeas, nonne
illis
&
notiones fubjeéîas defignatafque vocibus? Igitur non Jint
tamen non propterea a Deo,fed aliunde
a te folo, videntur ejje. 5
Deinde, quid\nam
rébus occajione, habere ex
Anne propterea
te ipfe
deinceps non potueris ?
aliquid capis, quod Jît fupra
jam
&
amplificare, ut aliquoties diôlum
ejl.
\Dicis
:
cùm
fubftantia es, nitse,
ex te
non
poffit efle
idea fubftantiae, quia
tamen ideam fubftantise infinon es ". Verum nulla ejl propterea
polîe
quia infinitus
&
qua-
tenus homines comprehendere [quod ejl rêvera non
com-
in te infinitœ
fubftantiœ idea,
nijî notuine tenus,
prehendere) injinitum diciinlur. Adeo ut
non 20
nccejjfe
proinde
talem ideam a fubflantiâ infinitâ proficifci
fit,
:
ea
nempe fieri componendo ampliandoque potefl, quemadmodujnjam diélum ejl. Nifi, ciim prifci Philofophi ex comprehenfo hoc vifibili fpatio, hoc unico mundo, his paucis principiis, ipforum
p liantes 25
humanum
fi intelligeres
intelligere, colligere
i5
quod, accepta primiim a
Deum, cujufmodi ejl, effet cur a Deo te docîum putares ; hœc verà omnia, quœ Deo attribuisj nihil aliudfunt, quàm obfervatœ aliquœ in hominibus aliifque rébus perfeûiones, quas mens humana valeat captum ? Sane
10
in illis ejî.
ideasfc infc habucrunt,
ut illas
ideas efformaverint infiniti univeifi, infinitorum
mundorum, infinitorum principiorum : diélurusfis efformaffe faleis ideas
mentem ex
in
principiis.
\
infinito univerfo, infinitis
Quod
Page 45,
b. Ib.,
1.
1.
non
mundis, infmitis
défendis autem, te percipere infinitum
19-21.
23-24.
illos
ex vi fuœ mentis, fed eas procefjijje
per veram \
am-
illa effet vera,
reprœfentaret
4i4
5
Œuvres
296
infinitum cujufmodi 415
&
ipfo prœcipuujn,
Verùm
\
ejî,
de Descartes.
34a-h^-
ac proinde perciperes quoi
ejl in
de quo nunc agitur, videlicet infinila-
tuafemper ierminaturadfinituni aliqu{d,folùmque infinitum dicis, quia non percipis quod eJî ultra tuam perceptionem, ut proinde non maie cenfearis
îem.
cogitatio
5
percipcre injînitum per negationem Jiniti. Neque fufficit dicere percipere te plus realitatis in infinitâ fubflantiâ
quàm
infinitâ".
Oporteret enim
te
percipere realitatetn in-
Jînitam, quod tamen non facis. Quinetiam rêvera non plus
quoniam Jînitam foliirn amplias,ac deinde imagi-
percipis,
naris effe amplius realitatis in eo in
eodem,
illos
dum ejl contraélum.
quod dilatatum
ejl,
10
quàm
Nijivelis quoque Philofophos
quœ rêvera ejfet, ciim plureis quàm dum unicum in mente haberent.
plus percepi[le realitatis,
mundos conciperent,
Ex quo
obiter adnoto caujfam, cur
mens nojlra tantb magis
1
confundatur, quanta aliquamfpeciem fivc Ideatn magis am-
quod hujufmodi fpeciem a fuo Jitu dijirahit, dijlinélionem partium illiadimit,ac ila totam attenuat, ut ta}i\dem evanidaJîat.\Ne memorem mentemperinde
pliat, ex eo ejje videri,
416
confundi ob caufam oppofitam, cùm nimis contrahit Idcam.
20
non obftare quôd non comprehendas infinilum aut omnia quee in illo funt, fed fufficere ut pauca qujedam intelligas, quo veram & maxime claram diftindamque ideam habere dicaris''. Imo verà non habes Dicis,
veram ideam 4
injiniti, fed Jiniti foliim,fi
dicis [i" édit. et Disqiiis.
Met.)] dicit, à tort {2' édi t.).
20 oh {j"
et 2' édit.)]
ad
{Distjitis.
Met.), corrigé à l'errata
a. b.
Page 45, Page 46,
1.
26-27.
1.
18-28.
—
:
ob.
—
non comprehendas
comprehendas {1" et 2' édit.)] appréhendas {Disqitis. Met.), 21
leçon fautive {voir /.
2S
:
ci -dessous,
comprehendas).
25
Objectiones QyiNT^E.
345-346.
297
fed finitum dumtaxat. Die i pôles ad fummum eognofeere partem infiniti, at non propterea ipfum infîinfînitum,
nitum
:
nunqiiam egrejfus fpeeuin fubterra-
ut ille qui,
neam, diei quidem potejî eognofeere partem mundi, at non 5
mundum
propterea ipfum
;
adeo ut propterea ineptus eva-
furus fit, fi tam angujïœ partis ideam eenfeat ejfe ideam veram germanamque lotius ?nundi. At, inquis, de ratione ut a
infiniti efl,
qui finitus es,
Credo equidem;
tur". 10
te,
injînitœ,
at non eji de ratione
ut illius tantiim
nullam ob nullam eum Sufficere
ais,
verœ ideœ rei
partem minimam, Jive potius proportionem, reprœfentet.
toto
ut pauca haec a te clajre percepta intel-
Sed nempe,
ligas.
non comprehenda-
ut fufficit vider e
extremum eapillum
germanam Ideam. Annon pielor unum jnei eapillum
ejus hominis, eujus vis habere i5
ejjet
meî egregia
ejufve
effigies , Ji
extremum duntaxal depinge\ret? At minor, non
dico longe, aut longiffime,fed infinité etiam, ejl proportio
eorum omnium quœ de quàm unius mei capilli 20
Uno
illis
ad meipfum totum. probant, quod non probent
nihil
mundis ; ac tantà magis, quanta
potuerunt elarius ex hoc uno clare perfpeelo
quàm Deus vel ens infinitum ex modi fit, nondum tibi confiât. 45
8.
Argumentaris aliunde
me
telligerem
mihi deeffe,
dubitare,
& me non
tione defeélus
b.
Page 46, Page 45,
1.
1.
ŒnVRRs.
fie
me
tuâfubfîantid,
intelligi,
quœ
Quâ enim
ratione in-
cupere, hoc
eft aliquid
:
omninô perfeclum, fi nulla me effet, ex cujus compara-
meos agnofcerem ^ ?
Veriim, fi de re ali-
21-2 3. 3o, à p. 46, II.
1.
cujuf-
elle
idca entis perfedioris in
a.
feu de Deo cognofcimus,
apicifve ejus
hœc de Deo
verbo,
etiam de infinitis illi
infinito
4.
38
417
OEuvRES DE Descartes.
298
*18
346-347.
quâ dubitas, Ji aliquani cupis, fi agnofcis quidpiam tibi dceffe, quid mirum, cùm non nôris om\nia, cùm non fis omnia, cùm non habeas omnia ? Agnofcis
proinde omnino perfedum
?
dicique citra invidiam potejî. te perfe6lius
femper
panem
te,
?
non
efle
Et hoc profeélo verum ejî, Ergo intelligis efle aliquid
Quidni? tametjî quicquid
quâcumque
te
cupis,
ratione, perfeclius.
5
non Jit
Quippe, cùm
dejideras, non eJî panis te vel corpore tuo unde-
quaque perfeélior ; fed perfeéîior folùm eâ injlomacho tuo
Quomodo ergo
ejl.
Nempe
perfeclius ?
quœ
inanitate, |
colligas ejfe aliquid te
10
quatenus vides univerftatem rerum,
quœ & te, & panem, & cœtera compleclitur : adeo ut, cùm fngulœ partes univerfi aliquid perfeclionis habcant, & aliœ
advenireque valeant, facile fit intelligere plus perfeclionis effe in toto, quàm in parte; ac aliis inferviant,
cùm fis folùm pars, debere agnofccre quidpiam perfeclius. Hoc igitur modo eJfe potefi in te idea enti^
proinde te
te,
perfeélioris, ex cujus comparatione defeélus agnofcas.
419
i5
Ut
prœteream pojfe quoque parteis alias perfecliores efje, te cupere quod illœ habent, & ex iifdem tecum comparatis
20
\
Quippe cognofcere
potuifii
hominem, qui foret fanior, robufiior, pulcrior,
doclior,
moderatior, ac proinde perfeélior ; neque fuit tibi
difficile
poffe tuos defeélus agnofci.
concipere illius ideam,
non
& ex illius comparatione
gradum fanitatis, quœ in illo forent.
effc in te
fe
Objicis tibi po/l-modum
quàm
ipfa
roboris, aliarumque pcr-
omncfque potentià quàdam
nondum ad adum
z^
Sed forte majus aliquid fum,
intelligam,
quas Deo tribuo, 28 ipfa {2'
:
intelligerc
reducantur, ut
édit. et Disquis. Met.)] ipfe
(/"
perfecliones,
illse
in
me
fieri
funt, etiamfi
potefl:,
édit. et
Desc).
fi
mea
3o
;
ObJECTIONES QuINT^E.
?47-349-
299
cognitio magis magifque augeatur in infinitum^ Refpondes autem : Ut verum fit meam cognitio|nem gra-
datim augeri,
5
&
multa
nondum
funt, iiihil
tinet, in
quâ
nihil
effe in
potentiale
efl;
mentum''. Porrà vérum quidem
aûu
potentiâ, quae
adu
tamen horum ad ideam Dei per-
gradatim augeri, certiflimum cipis, ejje
me
eft
:
namque hoc ipfum,
imperfedionis argu-
ejî illa,
quœ
in ideâ
per-
ideâ; at non funt tamen propterea
in ipfâ
aéîu in ipfâmet re, cujus eji idea. Architeclus quippefibi 10
quœ
Jingit ideam domûs, parietibus, tabulatis,
idea aélu confiât ex defignatis
teelis,
feneflris &c.,
&
Sic illa Philofophorum idea continetaclu infinitos at non dices propterea illos infinitos aélu i5
quid
in te fit, fine
non fît potentiâ, fatis
420
tamen domus
nondwn adu funt, fed potentiâ
partes
illa ipfiufque
\
effe.
tantiim.
mundos
Quare, fïve
quàd idea
efl,
vel
cognitio tua gradatim augeri ampliarive pofjit ; neque
propterea inferri débet, quod per eam reprœfentatur cognofciturve,
aûu
effe.
nem tuam nunquam 20
Quod
agnofcis deinde, cognitio-
fore infinitam
ultro accipitur
""j
fed nempe agnofcere debes neque fore in te unquam veram germanamque Dei ideam, de quo femper amplius {inià infinité)
cognofccndum
reflet,
quàm de
liomine, cujus vi-
der is extremum duntaxat capillum. Certe illum totum videris, vidifli 25
ralione aliquam facere de
&
hominem tamen alium, ex cujus compa-
illo
nifî
conje\cluram valeas ; at ali-
quid fimile Deo illiufque immenfitali nunquam
efl
datum
cognofcere.
Dicis te judicare
b.
Page 46, Page 47,
c.
ïb.,
a.
1.
Deum adu
1.
29, à p. 47.
1.
9-14.
16-17.
1.
4.
infinitum,
]
ut nihil per-
421
OEuvRES DE Descartes.
joo
fedioni ejus addi
&
ras,
valcat-'.
349-350.
Scd judicas nempe quoi igno-
ex prœfumptione folùm judicas, ut judicahant Phi-
lofophi infiniios mundos, infinita principia, ac infinitum
univcrfum, cujus ivimenfitati nihil addi pojjet. Jicis-: eiïe tiali,
objedivum
Quodfub-
non pendere abeffe poten-
iderc
5
fed ab acluali'', vide qui pojfit ejje verum,Jî verwn
quod jain diximus de ideâ Architecli & antiquorum Philofop/wrum ; acprœfertim, ubi memineris hujufcemodi
fit,
ideas conflatas effe ex aliis, quas intelleclus prœhabueril
ab exijlentibus aclu
Quœris
9.
an jam habens idcam entis te ipfapoiïes, li taie ens nullum exifte-
deinceps,
perfedioris, effe ret
Et refpondes
?
vel a parentibus perfeclis*^
10
caiifis.
:
?
Nempe vel
ab
a
quo eiTem
aliis
me
a
quibuflibet
Probas confcquentcr,
?
?
te
non
;
r
Deo minus
ei^Q a te''
hoc niJnl nccejfc. Rationein cliam reddis, cur fucris'^
fcilicet
\
fed
i5
non femper
fed id quoque fuperfluuni, nifi quatenus vis fimul
inferre habere te caufain tui non produclricem modo, fed 422
&
confervatricem.
Nempe, ex eo quôd tempus vitœ tuœ |
plureis parteis habet, infers te creari debere in parti-
20
bus fmgulis, ob mujtuam iilarum a fe independentiam. Sed vide qui id intelligi poffit. Nam funt nonnulli quidem effeclus, qui ut perfeverent, neque momento quolibet deficiant, indigent
prœfentiâ continudque efficientid
caufœ,per quam primiim
efje
cœperunt : cujufmodi efî folis
lux (quanquam hujufmodi effeclus non tam iidem reipfâ funt,
quàm
a.
Pasjc 47,
h.
Ib.,
1.
c.
Patîc 48,
Ib\
e.
//>.,
1.
1.
10-2(1.
2(1-2'^.
il.
1.
xquivalenter, ut de fluminis aqud dicitur).
1.
1-^.
7-24. 2 5 Cl Si].
At
25
ObJECTIONES QuINT.E.
350-351.
videmus
JOI
qui perfeverent, non modo eâ caufâ, quam agnofcunt, non amplius agente, fed, fi velis, etiam coralios,
ruptâ reduélâque in nihilum
5
hujus generis funt
:
tôt res
genitœ faéîœque, ut recenfere pigeât, fufficitque te ejfe unam ex illis, quœcunque tandem tuî caufa fit. At partes tui
temporis non dépendent
pojjet,
quœnam
alise
ab
aliis.
Heic
infiari
fit excogitabilis res, cujus partes fint a
fe inviceîH infeparabilcs magis ? inter cujus parteis fit inviolabilior ferics & connexio? cujus quœ funt partes lo
pofieriores , pofjint minus averti, magis cohœrerc, magis
delpendere a prioribus ? Sed ne
hœc urgeamus, quid prop-
hœc feu depcndentia feu independentia par-
terea facit
tium temporis,
quœ extcrnœ funt, fuccejffivœ
funt, aclivœ
non funt, ad tuî producîioncm reproduclionemve ? Proi5
feclà nihil magis,
quam fluxus
ac pertranfitio partium
aquœ, ad producîioncm rcprodu\clioncmve alicujus rupis,
20
quam fuvius prœterfluit. At, ex eo quôd paulô ante fueris, non feqiiitur te nunc eiïe debere. Credo fane : veriim non ex eo quàd caufa requiratur, quœ te de novo creet, fed quàd non teneatur abcffc caufa, quœ te pofifit deftruere, vel tu non debeas in te habere imbccillitatcm,
quâ tandem
deficias.
Dicis proinde efle manifeflum naturali lumine, con-
fervationem a creatione non-nifi ratione 25
quomodo
efi
manifefium,
difterre-'.
Sed
nifi forte in ipfâ luce, effcélibufve
non efle in te vim, per quam paulo quôd confcia illius non fis, cùm fis
fimilibus? Subdis poft
fis
tamen
futura,
res cogitans
cxifiimare a.
Page 49,
b.
Jb.,
1.
te
1.
^\
Veriim
efi in te
aliqua
vis,
quâ pofiis
quoque paulo pofi futuram : non tamen neccf 9-10.
12-18.
423
OEUVRES DE Descartes.
^02 424
farid aul indiibie, quia \
tio,
quœcumque
illa tua vis
351-352.
feu naturalis conjliîu-
ca fil, eb non extenditur, ut omneni caufani
corrumpentem, feu internam^feu externam, arceat. Quare
& futur a
quod vim habeas, non quœ
es,
cat, fedquœ, ut perfeveres,
de nova produ-
prœfiare fufficiat,
pens caufa fupcrvenial. Quod autem te
te
ab aliquo ente diverfo a
nifi
colligis,
corrum-
^
dependere
te^, bene colligis,
non tamen
quafi de novo ab eo producaris,fed quafi producla ab ipfo
Pergis taie ens non efle parentes aliafve
olini fueris.
caii|fas quaflibet.
Sed quarc parentes nonfint, a quibus
ri-
10
cum corpore producla ? ne aliquid dicam de Sole cœterifque caufis concurrentibus. At ego, inquis, fum res cogitans, ideamque Dei in me habens.
deris adeo manifefie unà
Veriim nonne parentes tui mentefve illorum fuere quoque res cogitantes habentefque
urgeri non debeat effatum
dem
minimum
ad
efTedu^\ Si 425
potcft, fi
ab
quœ
an
fit
fit
a
efle
ideam Dci ? Ut propterca hcic
illud,
de quo jam an t e :\:a.ntum-
debere in caulîa, quantum in
Deum caufa, quaeri Nam a fe, erit Deus
alia, inquis, prieter
ab
fe, vel
alià
?
fi
j
;
donec ad illam perveniatur, Deus, cùm in infinitum progredi non
alià, toties quîeretur, fit
a fe,
liceat'.
non a
& fit
Verùm,
fe,
i5
(i
caufa fuere parentes, ea potuit
20
cffe,
fed ab alià; illaque rurfus ab aliâ, atque ita in
Neque abfurdiim probaveris progreffum i/lum infinitum, nifi fimul probes cœpiffe aliquando mundum, ac ideà fuifj'e parentem primum, cuj'us parens non fucrit. infinitum.
Infinitus certe progreffus videtur duntaxat abfurdus in
caufis ita inter fe conncxis fubordinatifquc, a.
Page 45,
1.
ii)-20.
11.
Pai^c 49,
1.
24-25.
c.
Page 40,
).
29, à p. ?o,
I.
10.
ut
inferior
zS
Objectiones Quint^.
352-354.
agere fine fuperiore rnovente nonpo£ït :
joj
ut,
dum
lapis qiiid-
piam impellit, impulfus a baculo, quetn impellit m anus ; vel cùm infimus annulus catenœ pondus trahit, traclus ipfe a fuperiore, 5
&
ijie
ah alio ;
fc enim per\veniendum
ununi movens, quod primum moveat. natis, ut,
priore defruclâ, ea
At
quœ ab
ejî
ad
in caufis ita ordi-
illâ
pendel, fuperfit
poffitquc agere, non videtur effe perinde abfurdum. Heine,
apertum
progreffum heic infinitum non dari", vide an fuerit adeà apertum Arijîoteli, qui citni dicis
10
:
fatis
,
perfuafus tantopere fuit nullum Pergis
fuiffe
parentem primum.
nec plureis caufas partialeis ad
:
te efficien-
dum conveniiïe, ex quibus ideas variarum perfedionum Deo attributarum acceperis cùm illœ reperiri ;
non i5
poffint, nifi in
uno ac
folo Deo, cujus unitas feu
fimplicitas cft praecipua pcrfedio'\ Verumtamcn, feu
una,feu plures tuî caufœ fuerint, non
ejï propterea neceffe,
ut illœ in te imprejferint fuarum perfeélionum ideas, quas
adunare potueris. Interea verd occajïonem facis quœrendi a te,
20
cur,
nif plures tuîcaufœ,faltem res plures effe potuerint,
quarum perfecliones mirata, beatam
illam
rem duxeris,
in
quâ exijîerent omnesfmul. Nojli ut Pandoram Poetœ def cribant. Quidni tu, mirata in hoininibus variis eminentem
quandam
fcientia?n, fapientiam, jufitiam, conjlantiam,
potentiam, fanitatem, pulchritudinem, beatitudinem, diu25
&
turnitatem,
alia,
componere hœc oninia non
potuijîi,
fifpiciendum exijlimare,fi quis omnia fimul haberet ?
&
Cur
non deinceps omneis per\feéliones variis gradibus adauI
agere] agens (inédit.), cor-
rigé à l'errata, non corrigé {2' a.
Page
5o,
1.
7-8.
b. Ib.,\. II, etc.
éiHt.).
omis
—
2? non {i"
(Disqtiis.
Mel.K
et 2" ddit.),
^26
OEuvRES DE Descartes.
jO/\ 427
gère, donec
ille
354-355.
magis viderctur fufpicien\diis, fi ejusfcien-
&
tiœ, potentiœ, durationi
cœteris nihil deejfet, addive
pojfet, ficque foret ovinifcius, omnipotens, œternus,
tera
omnia ? Et cùm videres
taies perfeéliones in
nam naturam cadere non pojjfe, car non potuifii
&
cœ-
huma-
exi/limare
5
beatatn fore illam naturam, fi oui ifia competerent? Cur non dignimi putare invefiigatione^ talifne effet aliqua,
an-non ? Cur non argumentas quibufdam induci, ut con-
fenianeum magis videretur effe, quàm non ejfe ? Cur non confequenter ipfi adimere corporeitatem, limitationem, & cœtera omnia,
10
quœ imperfeélioncm quandam connotarent?
ha profeéld proccfiiffe plurimi
videntur
;
ciim, exi/îentibus
tamen variis ratiocinationis modis gradibufque, aliqui cor-
poreum
membra humana habennon unu?n,fed îuultiplicem, & quœ funt alia
rcliquerint
tem, aliqui
Deum,
aliqui
i5
nimis vulgaria. Circa illud, de perfedione unitatis, nihil
répugnât omncis perfeéliones Deo attributas concipere intime juncîas 428
&
infeparabileis
illarum, non ab ipfo
\
;
tamctfi idea,
fueril in te pofita,
quam habes
fed a
ex rébus perfpeclis, ampliataque, ut diclum
ut
efi.
te
haufia
Sic certe
20
depingunt non modo Pandoram, omnibus donis perfeclio-
Rempublicam, perfeéluni Oralorem, Se. Denique, ex eo quôd exiftas, entifquc perfedilîimi idcam in te habeas, concludis, demonllrari evidentiflime exiftere Deum. nibuf\que ornatam deam, fed perfeclam etiam
At, ciim conclufio vera fil,
apparet tamen ex
diclis,
Deum
eam
effe
nempe exiftere,
25
iion
a le evidentiffime dc-
monfiratam.
examincm, quâ ratione idcam iftam a Deo accepi neque enim illam a fenfibus haufi ncc etiam a me effida e(l (nam nihil ab illà detrahere, 10. Supcreft, inquis, ut :
;
3o
Ob.IECTIONES QuINT/K.
335-356.
nihil
illi
fuperaddere phine polTum"-
pereft, ut mihi
ac proinde fu-
quemadmodum
innata,
lit
;
^O^
innata idea meî ipfius'. Enimvero,
efl
iit
eiiam mihi illam pai-tim
haiirire a fenfibus, pcirtim ejffîngere potuen's. aliquotie.s 5
jam
dicliim cjh
Quod autcm
dicis te nihil poiTe
dere, aut detrahere, cogita ul initio non
illi
ad-
œque perfcclam
habucris. Cogita ut pojfint ejje homincs, vel Angcli. aut
aliœ
I
naturœ
quœ nonduni
ralea.y. lo
fie
a quibus aliqua moneri de
te dotliores,
Cogita po[fe faltcni
novijîi.
Quicquid denium
pojfit.
pe?-fcélinnuni
Dei,
(!"'•
nofcunlur. pojfuntque poffe idcam
lane
non miriim
mihi indidille,
2 5
&
no/li.
ad eognitionem
ilLv omne.s non
ul
jam
&
plurex
uno niomenlto
plures in dies detegi,
Dei non uno moinento haberi perfeelani,
fcd magis viagifque
20
te
cogita, ut ex perfeelionibus
fit.
crcalarum Jieri afcenfus valeat
l'cruin
ita
Dcum
429
erudire, eâquc claritate. fwe in hae ritâ, Jive in a lia
perficerc, ut reputari ni/iiluni. quicquid de illo
iS
Deo
efl
m
dies perfeeliorcni
in
Deum
clfet
in
cil.
Pergis
:
Et
creando, ideam illam
tanqiiam nota
fuo impreHa. Nec opiis
.
ut
nota
operi
artificis illa
fit
aliqua
res
ab opère ipfo diverfa: fcd ex hoc uno quod Deus
me
creavit, valde credibilc cft
me quodammodo ad ima^inem & fimilitudinem ejus fadum elle; illamquc limilitudinem, in quà idea Dei continetur. a me percipi per eandem facultatem, quâ ego ipfe a me percipior h. e.. dum meipfum intelligo, non modo intclligo me elle rem incompletam abîaliodependcniem. :
li-
remque ad majora
iive
meliora indemnité afpirantem.
led limul etiam intelligo illiim. a 3o
ifta a.
omnia, non indelinilc Page
5i,
1.
(FUVRES.
iS.'
quo pendeo, majora
potentià tantùm, fcd re-
6-\:\. II.
3q
/,:io
OEuvRES DE Descartes.
jo6
atque
ipfà infinité, in fe habere,
objicio
anledicla cnim
nota
tion c[Jc
prœteream
Jionis? Qiiœnàm
forma
e/l
Ac
vera non
idea Dei eft in
Si
:
operi imprefTa, quifnam
artificis
el^e^
Uimcn undenani probentiir? Ut
fcd qiuvjîcriin
:
Deum
ita
quidcm hœc omnù, ipfcquc
lu fpeciofc
336-357.
ijîius
ut
te,
impref-
e/I rnodiis
5
modo
nolcc? Qiionam
non eft aliud ab opère five a reipfà, lu ipfa ergo es idea? Tu ipfa niliil aliud es, quàm cogilalionis\modus? Tu ipfa es & nota imprejfa & fubjeclum illam difcei-nis? Si
imprefjionis? Credibile
nem &
eft, inquis, te
fadam ad imagi-
limilitudinem Dei. Credibile fane religiofdjîde
at ralione naturali, qui liceat intelligere, nifi
hominiformem? El ludo?
An
illi,
glorio/îj/inuv,
j
o"
cum
&
;
facias
potejî
hœc fimili-
cinis,prœfumere
te fimilem
incorporer, immenfi'. perfeclijfinuv.
quod capul
ejï,
nalurœ? An
prchcnfibili[Jimœque ut te
quonam confijhre
tu,ciim fis pulvis
potes a:lernœ 431
in
Deum
10
i5
incom-
iurifibilijjima.\
illam de facie novifli,
ipfà comparans, affcvcrarc
conformem
poffis ?
Credibile dicis, ex eo qiiôd creavit. Sed ex eo polius incredibile
cjî.
Siquidem opus operanli fimile non
ab eo gênera tur per communicationem naturœ. Al
ciim
hoc modo genita a
Deo non
es
:
neque enim
nalurœre ejus par liceps; fed creala folùm
fada fecundum ideam magis fimilcm, quàm quidem, fuppoftà
:
fit
lui,
lit;is
te
hoc
es,
adco ut non poffis
24 fada]
ficla,
I'at;c 5i
.
I.
I
corrigé (/" 3-2g.
tu
te
cfî
ab eo
dicere
illi
domus fabro murario. Atque id quam nondum probajîi, a Deo
rem incompletam. dependcntem. cciit.,
20
es ejus proies,
creatione. Percipis, inquis, fimilitudincm,
.1.
eji, nifi
dum
i^c
intel-
ad majora
errata), non corrigé [2' édil.K
25
,
Ob.IECTI0NES QjJINTyE.
357?59-
melioraque afpirantem
.
Sed quare non hoc potius
argiimentum
dij/îmilitudinïs
cùm Deus ex
,
complclijfimm, independentifiîmus,
dcpendcntem le
fihi Jufficientijfimus
Ut prœteream
miriim
qiioqiic
quod
/wminu?}i,five mentium, idem 10
fertim,
cùm non
perinde ac
unum
tibi,
imprcffa
tu
ejfe,
te
ipfii
vel fi
fiimilem
mtelligant; ac prcv-
cur non crcdatiir
Deum
&
fpecie,
& fimul
omnibus,
eadem
mu lia jam
In
illi
una cademquc,
tribuerent,
Deum
eadem plane .
Sed
Meditationem IV, 0^
433
Falfo.
Circa quartam'\ recenfes iniiio
quœ putas
fupe— rioribus demonfirata, quibufque faclam viam prœfumis ad I.
progrcdiendum iufi/lam
abunde 25
fi-
nimis.
De Vero, 20
illis,
ideam fui. Profeclà vel hoc ideam a Dco imprejfam ; quando-
de eo fentirent; cùm oppofitum tamen noliffimum fit de his tamen
ulterius. Ipfe, ne
continua dcbuiffc crit,
te
remoram
illa
in
injiciam, non
firmius demonfirarc
:
fi memincris quid conceffum fuerit, quid non,
ne res trahatur in prœjudicium. \Y
iS
[i" et a.
-2'
un
\i"
432
cur non cœtcri
hominefque omnes conciperent
effet,
te
imprefiiffe
ita effet,
forma ac
mili
ratio,
arguil, non effe
quidcm, fi i5
fil
cùm
quàm parentes;
ejfc aliud,
aliud intelligis, non fuhefi'e caufam, cur putes.
,
non propterea fiatim intelligerc
intelligis,
a quo dépendes,
id,
fit
oppojito fit
maximus optimufque ? Ut prœteream
qiiippc 5
)OJ
ddil.i.
ddit.).
Ci-avani, p. 52.
—
25 Après prœjudicium, non à
la ligne
.
Œuvres
jo8
de Descartes.
Ratiocinaris confequenter
& utfacultatem fallacem
non
pofle
359-360
Deum
errorive obnoxiam,
fallere te
quam ab
',
ipfo
habes, excufes, conjicis culpam in nihilum, cujus tibi
434
ideam quandam obverfari dicis, ex quo te ais participare, inter quod & Deum te médium ajfuj}iis^\ Ac pulchra quidem ratiocinatio ; fed ut prœteream explicari non pojfe, quomodo habeatur aut qualis fit nihili idea, quomodo participemus ex nihilo, & alla, obfervo folum ex dijiinûione hac non tolli, quin Deus potuerit dare homini facultatem judi\candi erroris immunem. Nam, quamvis non dedifet rat,
quœ
injïnitani, ejiifmodi
errori non affentiretur, adeà
5
10
tamen dare polc-
ut,
quœ
nojjet qui-
quœ non noffet, non pronunciarct effe hujufmodi, potius quàm alla. Id tibi objiciens, non mirandum cenfes, fi aliqua a Deo fiant, quorum rationem non intelligas''. Et id
dem, ea clare perciperet ;
quidem reéle ; fed miranduin tamen,
effe in te
i5
ideam veram,
quœ reprœfente t Deum omnifcium, omnipotentcm, omnind
&
bonum,
videre
nind abfoluta
:
nihilominus aliqua ejus opéra non om-
le
adco
ut,
ciim \faltem potuerit perfecliora
20
conderc, ncque tamen condiderit, argumenîo effe videatur,
quàd aut
fa Item
nefcierit, aut
non potuerit, aut noluerit.
impcrfeclus fuerit, quàd, fi fciens
in eo
Ac
& potens
noluerit, pojîliabuerit perfeclionem imperfeélioni
Quôd autem caufarum 14
Après
a Phyficà confideratione rejicis
finalium'', alià fortaffis occafione potuiffes reéle aliii,
non à
la ligne
H.
l'iipc
53,
I.
23-24.
b.
Page 54,
1.
12-17, et
c.
l'agc
1.
14-16.
d. Ibid.,
5 5, 1.
ufum
23-25.
I.
{
21-22.
i"
el 2' c'dit.).
25
Objectiones QyiNT.t:.
36o-n6i.
facere
;
at de
Deo cùm
309
agitur, verendum profeéld ne
prœ-
cipuiim argumentuin rejicias, quo divina fapientia, pro-
adeô exijlentia luviine naturœ
vi\dentia, potentia, atqiie
Jîabiliri potcjl. Quippe, ut
&
5
mundum
alias cjiis prcecipuas paries
435
univerfum, ut cœlum
prœteream, undenavi aut
quomodo melius argumenlari valeas, quàm ex ufu partium in plantis, in
animalibus, in honiinibus,
in teipfa (aut
cor-
pore luo) quœ Jimililudineni Dei geris\^ Vidcmus profeclo niagnos quofqiie viros ex fpeculatione anatomicd corporis 10
humani non ajfurgere mode ad Dci notitiam, fed hymnuni quoque ipji canere, qudd onines partes ita conformaverit, collocaveritque ad ufus, ut fit omninà propler folertiam
atquc providentiain incomparabilem commendandus.
Dices Phyjicas i3
quœ
ejje
caufas hujufmodi
invejligari debcant,
potius
quàm ad agens |
nemo mortalium
ineptofque
formœ
ac Jîîûs,
qui ad finem,
ejjfe,
aut materiam recurrant. Sed,
ciini
necdum
quod
poj/ît inlelligere
explicare,
agens formel collocetquc, eo quo obfervamus modo, valvulas nias, 20
quœ ad
va forum orifîcia in fnubus cordis con-
Jlitutœfunt; cujus conditionis, \aut unde mutuetur mate-
quomodo fefe ad agendum applicet ; quibus utatur organis, aut quomodo illa ufurpet; riam, ex quâ
quid opus
illi,
il las
élaborât ;
ut eâ temperie, confijientiâ, cohœrentid,
flexilitate, tnagnitudine, 2 5
fgurâ, fitu illas perficiat : ciim, inquam, nemo Phyjïcorum hœc & alia perfpicere declararcque valeat, quid liffimum
cur non faltem miretur prœflan-
ejl
&
illum ufum
tam appofite ad illum
ineffabilem providentiam ,
taleis valvulas
concinnavit?
quœ Cur
primam quandam caufam necefadmittendam agnofcat, quœ ifia cœteraque omnia
non laudetur, fi exinde 3o
farid
7 teiplà [Disquis.
Met.
et
errata 1"
édit.)] teipfo
{i"
et 2' édit.).
436
OEuvRES DE Descartes.
jio
36.-36?.
&
ad fuos fines confonanlijjime difpofuei'it ? Dicis temeritatem elTe inveftigarc fines Dei". Sed,
fapientiffime
cùm id pojjït ejje verum, fi intelligantur fiines quos ipfe Deus occultas voluit aut invefiigari prohibuit, non profeéld tamen, fi illi quos quafi in propalulo pofuit, qiiiquc non mullo laborc innotejciint, ac funt aliundc hujiifinodi iil
magna ad
laus
Dcnm, tanquam authorcm,
ipfuni
5
rcfc-
ralur.
Dices forte ideam Dei, qiiœ
'»37
efi in
unoquoque,
ad hahendinn veram germanamque
cere
providentiâ notitiam
:
de
Deo
fuffi-
cjufque
lo
abfque co qiiàd aut ad fines rerum,
aut ad aliud quid omninà refpiciat. Veriim non funt omnes câ fœlicitate, quâ
tu, ut
ideam illam tam perfeôlam a
nati-
vitatc obtine'ant, vcl tantâ claritate objeclani contueantur.
Quamobrcm, quibus Deus non caciam, invidendum non
cfi,
dedit tantam hanc perfpi-
qubd ex infpeélione operum
cognofcere glorificareque opificem pojfinl. id non obfiare,
quominus ideâ
Ne memorem
illâ uti liceat,
quœ
videtur omninà ex cognitione rerum ita pcrfici, ut
verum dicere
relis,
etiam tu,
fi
huic cognitioni non prorfus parum, ne
omnia pêne dicam, debeas. Quafo
dem progreffuram
i5
te
20
enim, quoufque tan-
fuiffe putas, fi ex quo es infufa in corpus, manfiffes hue ufque in eo claufis oculis, obturatis te
& nullo denique fenfu externo hanc rerum univerfitatem & quicquid extra efi percepiffes ; totaque interea, meditando apud te, volvendoque & rerolvendo cogitationes, œvum trivi/fes ? Die, boni fide, & defcribe, quam auribus,
438
ideam tui Deique •2.
te
exifiimas fuiffe habituram ?
quôd creatura, vifa imdebeat, non ut totum quid, fed
Solutionem deinde
perfeda, coniiderari a.
Page
55,
1.
25-26.
25
ajfcrs,
3o
.
Objectiones Q[jinta;.
?6''-3r,4.
tanquam
univerli pars,
Et laudanda fane
quà latione perlecla erir
dijîinclio
perfecîionc partis,
ni
;
pars
fed hic non agimux de im-
cjl
& cum
confertur, fcd ut in fe totiim quid ejî 5
exercet.
per
Qiiodcùm ad iiniverfum
re/lahil,
311
integritale tolius
munufque
rctuleris, difficullasfem-
annon rêvera univerfum
illa
10
per-
fiituriim fuijjet
feclius,Jiomnes ejus partes perfeela' ex/liti^ent, Jint,
fpeciale
quàm nunc
partibus plerifque imperfcelis exfijlcntibus. Sic enim
Refpublica
boni fuerinl,
&
fulura perfecïior,
ejî
quàm
alia, in
in
quà
cives otnnes
quà plerique aut aliqui
tnali.
majorem quodammodo effe univedîtatis rerum perf'edionem quod partes aliquse illius fint errori obnoxise, quàm li omQuare
ciim
pojîmodum
dicis
:
,
majorem quodammodo ejje Reipublicœ perfeclionem, quàd aliqui cives mali fint, quàm quàd omnes boni. Ex quo fit ut, quemadmodumvidetur plane e[fe debere pro optimi principis veto, liabere omnes cives bonos, ita videatur ejJe debuijje pro infiiluto Aut/wris univer/i, partes ejus omnes creari nes fimiles eirent
i5
20
eljeque erroris
^\
perinde
ejl
ac fi dicas
immunes. Et quamvis
poj/is dicerc
\
perfe-
quœ Junt immunes, apparerc majorem ex oppo/ilione earum quœ [uni obnoxiœ, illud tamen e/l pcr quem admodum rirtus bonorum, quamvis accidens folùm eluceat quodammodo ex oppofilione eorum qui vitiofi funt, eluccl foliim ex accident Adco ut, quemadmodum dcfiderandum non c/L ut aliqui cives mali fini, quô boni fiant
clionem earum
:
25
i.
ila
illu/lriores,
ncque videatur
fuiffe
committendum,
ut
iq univerli [iJisqtiis. Met.)' un'wQri'o, corrii^-é en univerle [i"i'Jil., cr)-ala),
non
coi-rii^c (-y édit.).
M>, a p. 36,
;i.
l'aijc 55,
b.
Pai^c 61.1. uû 2S.
1.
1.
2.
439
.
Œuvres
JI2
de Descartes,
364-36.S.
aliquœ univerji partes forent errori obnoxice, quo clarerent magis qiiœ forent immunes.
Dicis:
te jus
conquerendi, quôd Deus
te
effet
mundo fuftinere perfonam voluerit, quse non omnium prsecipua & maxime perfeda^ Sed hoc
non
toi lit
eam 440
non habere
in
dubium, cur fatis
I
dare perfonam,
quœ
non fuerit fujlinendam
ex perfedis minima
etiam tibi dare imperfeclam. vitio
illi
5
Nam &
ejjet,
&
non
quamvis principi
non vertatur, quôd non omnes cives ad fublimia mu-
nera vocet,fedaliquos habeat in mediis, aliquos verteretur tamcn, fi non aliquos
mode
in infimis,
10
dejîinaret operibus
viliffimis,fed aliquos etiam dejîinaret pravis.
non poffe rationem afferre, quà probes Deum tibi* majorem cognofcendi facultatem, quàm atque quamtumvis peritum dederit, dare debuiffe artificem effe intelligas, non ideô tamen putare te illum in fingulis operibus omnes perfediones ponere Dicis
te
:
;
debuiffe, quas in aliquibus potell ponere
^\
vigetfemper quodmodà dicebam; vidcfque non tam cultatem
effe,
i5
Veriim \
dijji-
cur Deus tibi facultatem cognofcendi ma-
20
jorem non dederit, quàm cur dederit crrantem ; neque controverti cur artifex fiimmus perfediones omnes dare nolit
omnibus operibus. fed cur etiam aliquibus tribuere
relit inipcrfccliones 441
non valeas ab erroribus abftincre o\ evidenti perceptione rerum, poffe tamen ex inftitulo. quo firmiter tibi proponas nulli rei affentiri, quam evidcnter non perceperis''. Sed, ulcumquc pofjis Dicis
«. 11.
c.
:
Page ôi, Page 56, Page 61,
tametli
1. 1. I.
2?-26. 2
1-26.
27, à p. 62,
1.
2.
25
ObJECTIONES QuINT^.
365-366.
ed femper altentione
quœ
ea,
5
nonne J'emper
ejl
imperfeSlio,
dijudicare ejl opus, non percipere evidenter, ac
errandi periculo Dicis
e[je,
jlj
:
ejfe
errorem
perpétua obnoxium ?
ineffe in ipfà operatione,
quatenus
'
qucedam eft, non in facultate quam a Deo accepifti, neque etiam ab operatione, quatenus ab illo dependet Sed, non fit error in facula te procedit
&.
privatio
'.
tate a
10
cum non
Deo
accepta proximc,
eft
tamen remote, quatenus
Quare eft quidem, ut ais, quôd conquerare de Deo, qui rêvera tibi nihil debuit, tamen illa bona tribuit, ob quae debes illi gratias agere *"; fed ejl femper quôd adeâ imperfetlione creata
ejl,
ut errare pof[it.
cS.:
miremur, cur perfeéliora non dederit,
f fcivit quidem, fi
poluit, fi livore duéîus non fuit. i5
neque effe cur conquerare, quôd tecum concurrat ad errandi adum cùm adus omnes lint veri & boni, quatenus a Deo dépendent, majorque \Addis
:
:
quodammodo perfedio in te fit, elicere quàm non poiTe; privatio, in quâ folà ôi.
20
illos poffe, falfitatis
culpae eft ratio formalis, concurfu Dei nullo indigeat,
quia neque fil
fit
res,
neque ad eum relatai
illa fubtilis dijlinélio,
Veriim,
aclu falfilafque
&
error
cùm
non tamen plane fat isfacit. Si-
quidem non concurrat Deux ad privationem quœ 25
&
ejl,
ejl in
concurrit tamen ad aclum
;
ad quem jï non concurrerct, privatio non effet. Et aliunde ipfe ejl Author potentiœ quœ fallitur aut errât, atque adcà, ut ita dicam, impotentis potentiœ. Sicque defeclus, 10 ais (/" édit. et Disquis. a.
Page 60,
b.
Ibid.,
1.
c.
Ibid.,
1.
1. I
.Met.)].,
mas, faute
(2' édiL).
7-10.
i-ii).
2G, à p. 61,
Œl'VRES.
II.
1.
2.
40
442
}
H
qui
Œuvres non
cjî in aclu,
tain
de Descartes.
ad
il la m,
?66 06-.
quœ impotens
eji,
quam
ad Authorem, qui impotentem fecit, nec potentem potcntioremve, ciim pojfet, voluit facere, videtur ejfe referendus. Certe, ut fabro non vertitur vitio,
quàd aperiendo
fcriniolo prœgrandeni clavim non elaboret,
formam aperiendo
Jîllam fabricatus, difficilem tribiiat ^*3
:
non
ita
ejî
quantam rébus
illi dedei'it,
in
Deo, quàd,
homuncioni, non tan-
omnibus vel pluri-
rel
mis vel maximis fuffecluram arbitraretur ; fed permiruni cur ad pauca
eJî,
illa,
quœ
5
aut inhabileni aut
quidem culpa
facultatem judicatricern tribuens
tam
fed quàd, pu-
homme
dijudicari ab
10
voluit,
iîiiparem, implicitam incertamque tribuerit.
Requiris proinde queenam
j.
Ac primiim quidem
erroris caufa".
in te falfitatis vel
fit
hîc non difputo, cur
intelledum voces folam facultatem nofcendi ideas,/ez/ res ipfas fimpliciter
&
tionc apprehendendi,
abfque ullâ affirma tione aut nega-
voluntatem verà ac liberum arhi-
trium voces facultatem judicandi, cujus
Jit
affirmarc
aut negare, ajfentiri aut dijfentire. Propono foliim
:
quarc
voluntas libertafvc arbitrii limitibus nullis circumfcri-
batur pcr
dentur leclus
te,
i5
20
circumfcribatur intelleélus? Sane cniin ri-
hœ duœ
facultates
œque
late patere,
faltem miniis quam voluntas, cùm
in
&
non intel-
nullam ran
quam intelleclus non prœviderit. Dixi non faltem minus; quippc videtur intelleclus ctiam latius quam voluntas patere. Siquidem non modo voluntas feratur,
444
voluntas, five arbitrium, judicium,
projequutio, fuga, de nullâ re
clio,
lienderimus, feu cujus idea perccpta Icclu a.
non fuerit
l'a^c
5.S.
1.
20.
;
&
conjequenter ele-
ejl,
quam non appre-
&
25
propofita ab inlel-
fed ctiam multa obfcurc intelligimu.s, de
io
.
ObJECTIONES QuINT^E.
367-368.
} I )
quitus nullum judicium, profequutio , aut fuga facultas judicandi
num momen
lis,
fœpe
ita
ejî anceps, ut,
Et
paribus ratio-
nullifve exijîentibus, nullum fequatur ju-
dicium, ciim intelleûus intérim appréhendai ea 5
cjî.
quœ rcma-
nent injudicata.
Quod porrà
femper majora majoraque intelligere, ac nominalim facultatem ipfam intelledûs, cujus ideam etiam infinitam formare valeas'', ro
dicis
dem, fed intelleélu
Qudd
potejî.
verà agnofcis voluntatem
voluntati divinee,
non
extenlive qui-
formaliter'', vide quorfum idem non pojfit de
quoque
dici,
ubi formalem intclleclûs non fecus
atque voluntalis nolionem dcfiniveris. Sed, paucis, die nobis,
ad quidfe voluntas cxtendere pojfit, quod intelleclum
effugiat? ajferis,
& 20
te polfe
hoc ipfum arguit intelleclum non ejfe magis limitatum quàm volunlalcm, quando fefc cxtendere ad ufquc ob-
jedum infinilum tuam exaequari
i5
:
fefe
Non
videlur proinde error ex eo nalci,
ut
quàm intelledus pateat, ad illa judicanda extendat, quœ intelledus non quôd voluntas
latius
pei'clph", fed ex eo qudd, ciim leclûs aliquid percipit
œque
non bene,
&
late pateant, intcl-
voluntas judicat non
bene.
Quarc neque
eji
cur voluntatem ultra fines intel-
leélûs promoveas, ciim neque judicet de rébus quas in25
telleclus
non percipit,
& prave foliim judicet quod
intel-
leclus pj-ave percipiat
Non à la ligne '[C' et édit.). De même pour tous 26
a.
b. c.
Page
57, 1. 1-6. Cf. p. 57,1. ri-2i. Page 58, 1. 21-23.
2' les
autres
alitiéas, Jusqu'à.
ergo... \p. 3ij,
•
t.
6).
Demquc
'^'>^
55
.
Œuvres
p6
Quod exemplum de
de Descartes.
368-370.
te ipfâ^ adfers circa ratiocinium
faclum de rerum exijïenîiâ, procedit quidem reclc, quantum ad judicium de tuî exijîentiâ fpeclat ; fed quantum fpeélat ad alia, videtur non rede ajjumptum : cùm
a
te
j
quicquid dicas, vel potius ludas, rêvera non dubites, fed
omnino judices
ejfe
aliquid prœter
quippe aliquid prœter
&
a
&
a te dijîinéîum
unum
perfuadeat magis
quàm
;
dijîinclum prœintelli-
te
Quod fupponis, nullam rationem occurrere,
gens. 446
te,
te,
5
quce
?diud^\ fupponere potes ;
|
fequuturum judicium, fed voluntatem femper fore indifferentem, neque Je ad judicandum determinaturam, quoufque intelleélui major at Jimul debes fupponere, nullum
quàm ex
aliqua verijimilitudo ex unâ parte
1,0
alia occur-
rerit.
Quod proinde dicis : hanc indifFerentiam ita extendi ad ea, quse non fatis perfpicue cognofcuntur, ut quantumvis probabiles conjedurae hant, fola cognitio,
quôd
te in
unam partem
lere ad contrariam aflenfionem poffif^, id nullo illa,
cum
trahunt,
numquam nifi
aliqua formidine
faciet, ut
&
modo
quàd Jînt foliim con-
jeclurœ, faciet quidem ut judicium de eâ parte, te
tra-
conjedurae, te impel-
fint
videtur verum. Quippe cognitio
in
hœjitatione feras ;Jed
judicium feras de parte contraria,
pojlquàm occurrerint conjeéîurœ non mode œque pro-
Quod falfa
fubdis
eue
:
te id fuiffe
fuppo|fuifti, quai
te iplà [errata,
Page Page
58,
1.
b.
59,
1.
c.
IbiJ..
1.
a.
20
quam
babiles, veriim etiam probabiliores
I
1
1"
26.
10-12.
i5-2?.
2
expertam
his diebus,
maxime vera
édit.)] re ipfà
[i"
cùm
efle credide-
et a' édit. et Disqtiis.
Met.).
Objectiones Quint^.
37o-?7'-
ras'',
mémento
JIJ
id tibi non fuijfe concejfum.
Neque enim
rêvera Jenfijje aut perfuafijje tibi potes, non vidijfe fo\lem, îerram, homines, alia, non audiijj'efonos, non bulajje, 5
te
am-
447
non comedijje, nonfcripfijjfe, non loquuiam fuijje
{ufam fcilicet corpore organifve ejus), non
alia.
Denique ergo forma erroris non tam videtur conjiftere in
non redo ufu
in dijjonantïâ judicii
quàd ta
liberi arbitrii '',y/cw/a//'^m, quavi
a re judicatâ,
intelleclus illam rem, fecus
hcndat.
&
Quare
quàd non
&
ex eo quidem ortâ,
quàmfefe habeat, apprê-
non tam videtur
ejfc
culpa arbitrii,
recle judicet, quant intelleclus,
quàd non reûe
demonjîret. Quippe ea videtur arbitrii ab intellecïu depcndentia,
ut,
Ji intelleclus
videaturve percipere, i5
quidem aliquid clare percipidt
arbitrium ferai judicium ratum
atque determinatum, feu id reipfâ ver um
fit,
feu verum
exijîimelur ; fin autem obfcure,
tum arbitrium fcrat judicium dubium ac formidolofum, & pro tempore tamen e[j'e
lubilum verius quàm oppofitum, feu in re ipfâ verilas, feu falfitas fubfit. Ex quo fit ut non tam cavere poffimus 20
ne erremus,
quàm
ne in errore pcrfeveremus, expenda-
mufquc propria judicia, non tam vim facienles arbitrio, quàm applicantes intelleclum ad cla\riorem notitiam, quam judicium fempcr fecuturum fit. 4. 25
Concludis fruélum exaggerando, quem ex hac
ditatione potes confequi, ac prœfcribis quid
ut aflequaris veritatem Il
:
nempe ailequuturum
tantùm ad omnia quce perfede
lendas, atque
illa
Pa^c
5q,
b.
Ibid.,
\.
c.
l'agc 02,
1.
23-27.
28, etc. 1.
2i-25i
te dicis,
intelligis fatis at-
a reliquis, quai confulius
rius apprehendis, fecernas". a.
lit
Meagendum,
c<;
obfcu-
448
OEuvREs DE Descartes.
^i8
Hoc porro non mode ut tota
éjl
:>7':^:=-
vcrum, fed etiam hujufniodi,
prœcedens Méditât io, fine quâpotuit
intelligi, vi-
deatur fuijje fupervacanea. Attende tamcn, eximie Vir, difficultatem non vider i an,
ut non fallaniur,
debeamus
fed quâ arte aut nos habere claram dijîin-
clarc atque dijîinéîe intelligerc aliquid,
methodo difccrnere
liceat, ita
elcinique intelligentiam
5
ut ea vera fit, nec fieri poffil ut
Quippe initio objecimus, nos non rardfalli, lanobis videamur aliquid adeà clarc di/lincleque cogno-
fallaniur.
me tfi 449
fcere, ut nihil pofiit clarius
&
feu metlwdum, cui prœcipue fit
In
I.
eflentiâ
Tu quoque
id
lo
& expeélamus tamen
libi ipfe objecifii,
De
difiinclius.
adhuc ifiam artem, incumbendum.
Meditationem V.
rerum materialîum quôd exiftat.
Circa quintam, dicis
quantitatcm, hoc
eft
primum
;
&
iterùm de Deo, i5
le
di /Unifie imaginari
extenfionem in longum, latum
&
protundum; itemque numerum, figuram, fitum, motum, durationem". Ex lus omnibus, quorum te ideas haberc dicis, feligis figuram,
quo hœc habes
:
etfi
&
ex figuris Iriangulum, de
fortaffis talis ligura nullibi
tium extra cogitationem
meam
exiftat,
nec
gcn-
unquam
tamcn profedo determinata qu^edam ejus natura, C[ux a me non effida eft, nec a mente meà dcpendet, ut patet ex eo quôd demonftrari pofextiterit,
i3
a.
eft
Après V] Quie Page 63,
20
1.
eil
16-21.
ajoute {Disqtiis. Met.].
25
.
Objectiones QuintvE.
?72-^73.
proprietates de
lint variée
très anguli
ejiis
5
lint
ifto
fimiles,
quas, velim nolim, ils
nullo
duobus
maximum
ejus angulo
etiamfi de
triangulo,
ccquales
maximo
modo
J19
lium
;
elJentiâ
nain cjjuœ paiicula fubjicis,
codem
10
Deum
Dices
perinde
&
ejl,
Dicunl aliud
&
rerum,
ejl
ejfe
capi aliunde non polcjî
ne rofa quidem
fcd
&
seternam,
terniaximum effe-
œternas,Jierique de
cjfe
in
non
effe
homo, aul dici rofam
nain, ciim nullus ejl
20
Ac
propofitiones fcmpiternœ veritatis. Sed hoc duruin
ipjis i3
pertinent.
proferre nihil aliud, quàm quod in fcholis
te
fue-
infmuo folum diirum videri
naturas feu cjfentias rerum
riinl,
me
rerum materia-
aliquam naturam immutabilem
jlaluerc
prœter
;
450
cùm
ante cogitaverim,
Et tantum habes de
hœrerc quidem hic nolo
&
nunc agnofco,
trianguliim imaginatus fum, nec proinde a rint effida;".
quôd
rectis,
latus fubtendatur,
clare
|
nempe quôd
naturam humaejje
jlorem,
cùm
ejl.
eJfe
eJfe
loqui de e[Jentià, aliud de cxijlenlid
quidem ab œterno exijîentiam rerum,
lamen e/fenliam. Veriim, ciim prœcipuum, quod
magni Deus
rébus, fit effeniia, ecquidnam
facit,
quando producit exijlcnliam ? Videlicet non amplius facit,
quàm dum
fartor vcjlc
induit hoviinem.
défendent effenliam hominis, 25
nam At
quœ
eft in
in
Platone nihil
ejl, nifi fingulare .
conjimilibus naturis abjlrahere
munem,
in
P;l,m.' (14, 1,
I
inquient ?
Et folet quidem
in-
cœterorum hominum
quendam conceptum com-
quo omnes conveniant,
poj/it univerj'alis ;.l.
Platone, effe œter-
& independentem a Deo ? Ut univerfalis ejl,
telleclus ex vifs Platonis, Socratis, ac
3o
Quanquam qui
&
qui proinde cenferi
natura effentiave hominis, quatenus omni
2-24.
451
po
OEuvRES DE Descartes.
•^74--^7-^-
\/iomini inlelligiîur convenire; aï univerfalem fuijfe, ante-
quam Plato & cœteri
ejjfent
&
intelleclus abjlraherei, ex-
plicari fane non potejî.
Dices
numquid, homine etiam non exifiente, atque
:
idcirco
ah œterno, vera propojitio hœc
animal
?
Sed videtur plane non ejjfe, quandocumque fuerit homo, futurus
& homo
eft
attamen neque ah
fit
animal.
&
exijlentia;
animal;
propofi-
neque ah
ijlâ
homo eft, intelligitur homo homo eft animal, intelligitur
ciim dicitur
:
homo dum exiftit. Prœterea autem, ciim hœc propofitio homo eft animal, non fit major is necefijitatis quàni :
ijla
:
Plato
veritatis,
eft
homo,
& fingularem
quœ profequi
hominem
cjfentiam Platonis non fore minus
mal, non
eJjfe
piget.
mile
effe,
effe
alla
non pofiit quin fit anipropterea imaginajidum, talem naturam cffe eJjfc
aliquid aut alicubi prœter intelleélum
modo
&
Et addo tamen, cùm dicitur
naturœ, ut
ejje talis
ad hoc
cœteris
|
iis
iS
fore igitur etiam ijlam fempiternœ
independentem a Deo, quàm univerfalem hominis; fimilia,
lo
dicitur:
fed ciim
&
illas
Certc
pojleriore ejfcntia.
ejjentia exclu\ditur,
il la
5
animal, quàd priore exi-
Jlentia diferte magis fignijïcetur, 452
e(l
nifi eo fenfii qiidd.
enim, licet difcrimen videatur inter duas tiones :\iom.o eft,
homo
ejî,
ut aliquid fit
20
fed fenfum folumhomo, deberc ipfum fi;
rébus, quibus propter fimilitudinem
mutuam eadem hominis denominatio
tributa efi
;
fimilitu-
dinem, inquam, naturarum fingularium, ex quâ
2 5
intel-
anfam efformandi conceptum feu ideam formamve naturœ communis, a quâ diffidere non dcbcat leclus accepit
quicquid homo futurum 453
efi.
Hinc eadem de tuo triangulo Nam Iriangulus quidem mentalis
naturâ dico.
illiufve
I
efi relut i
régula, quâ
3o
.
ObJECTIONES QuiNTiE.
375-376.
3 2
explores an aliquid mereatur dici triangulum
propterea dicendum, talem triangulum
;
ejfe
at
non
I
eji
reale quid
veramque naturam prœler intelleéîum, qui folus,
vifis
triangulis mater lalibus, illam, perinde ac dicîum eji de 5
naturâ humanâ, formavit
Unde neque
exijîimandum, proprietates demonjîra-
eji
de triangulis materialibus
tas
quôd nias mutuentur ab in 10
& communem fecit.
&
fe habeant,
idcirco
,
ipfxs
ideali triangulo
;
cùm
convenire, ipji
potius
idealis non habeat, niji quatenus inlel-
leSlus ex ipfis infpeàlis
eafdem
redditurus po-
Eodem modo, quo
Jlea inter demonjirandum.
naturœ humanœ nonfunt
illi tribuit,
Platone
in
&
proprietates
Socrdte, quafi ipfi
nias a naturâ univerfali acceperint, ciim potius natura j
i5
univerfalis ideo habeat,
pojiquàm diturus
mis
Notum aliis,
in
deinceps, ciim
eji
cùm
\
intelleélus ipJi eas tribuit,
&
Platone, Socrate
cœteris animadvertit, red-
ratiocinatione opus fuerit
enim intelleclum ex
omnibus rationalibus,
propojitionem 20
quôd
:
collegijje
omnis homo
vult probare
vifis
454
Platone, Socrate
&
hanc univerjalem
efl rationalis
Platonem rationalem
;
ejje,
ac deinde, illam
pro
principio in Jyllogijmum induere. Et dicis, tu quidem, ô
Mens habere :
ideam, habituramque illam
nuUam unquam in corporibus triangularem figuram vidiffes, quemadmodum habes aliarum figurarum complurium, quae tibi in fenfus nunquam
fuiffe,
25
te trianguli
tametfi
incurrerunt ^ Verùm,ji, utjupra dicebam, jlc juijjes haéîenus orbata
omnibus jenjuum junàîionibus, ut nunquam neque
vidijfes,
21 induere [i" et 2' édit.)] inducere {Disqiiis. Met.).
a.
Page 64, 1. 25, à Œuvres. II.
p. 65,
1.
2.
41
.
Œuvres
p2 neque
de Descartes.
376-377.
extrema corporum,
tetigijfes varias fuperficies five
putas ideam trianguli alteriufve figiirœ habere aut effor-
mare
Habes jam complures in te, quse per fenfus non fint". Sed nimirum facile iis, quœ illapfœ funt, ipfas effingis, formaf-
potuiffes?
in te
in te illapfse habes, quia ex
que varias, niodis fuperius 455
expofitis.
Dicendum hîc prœterea foret de falfa il la trianguli naturâ, quœ fuppomtur conflare ex lineis, quœ latitudine careant, continere aream, quœ profunditate, terminari ad triapunéla, quœ omnibus part ibus. Attamen nimium eva|
I
lO
garemur. 2.
Aggrederis confequenter devionflrare Dei exijîen-
afgumenti
tiam, vifque
efi in illis
verbis
:
Attendenti
fit
manifeftum, non magis pofle .exiftentiam ab effentiâ Dei feparari, quàm ab efîentiâ trianguli magnitudi-
nem
trium ejus angulorum squalium duobus redis,
ab ideà montis ideam
live
'5
repugnet
fedum)
Deum
cogitari
vallis
(hoc
quàm
cogitare
Enimverh adtendendum
efî,
adeo ut non magis
eft
cui défit exiftentia (hoc
perfedio),
:
ens
eft,
montem,
fumme
per-
cui défit aliqua cui défit vallis^'.
videri tuam hujufmodi
20
com-
parât ionem non fatisjujlam
Nam
quidem comparas effentiam cum
rite
veriim non comparas deinde aut exiflentiam
456
tiâ,
aut proprietatem
cum
proprie\tate.
5 habes]
habet
rigé à l'errata.
(/" a.
b.
édit.).
—8
Page 64, Page 66,
1. 1.
cum
cum proprietate fed ,
effentiâ
:
exifien-
exiflentiam
vel
dicendum fuiffe videtur, non
(2' édit.),
cor-
2' édit.),faute corrigée [errata,
—
ipfa
2' édit.).
quse] 28-3o. 7-14.
Hinc
ipfas]
qua {/'
et
^5
,
ObJECTIONES QuiNTiE.
377-379-
pojife inagis fepai-ari
quàm ab
omnipotentiam,
v.
J2}
c, a Dei
e/fenliâ,
magnitudinis angulorum
ejfentiâ trianguli illam
œqualitatem ; vel certe, non pojfe viagis feparari Dei exiJlentiani 5
ab ejus
ejfentiâ,
ejfentiâ trianguli ej us
exijîentiam. Sic enim bcne \proceJfiJfet utravis comparatio,
&
non niodà prior Juijfet concejfa,
quanquam non propterea quia neque
evicijfes
veriini
etiam pojlerior
Deuni necejfariàexijîere,
triangulus necejfarià
ejfentiâ exijîentiaque 10
quàm ab
tametfi
exijîit,
illius
Jeparari reipjâ non valeant, quan-
tumcumque mente Jeparentur Jive Jeorfim
cogitentur, ut
cogitari etiam ejfentiâ exijîentiaque divinapojfunt.
Deinde adtendendum divinas perjeéliones,
&
ejl te
collocare exijîentiam inter
non collocare tamen inter perfe-
éîiones trianguli aut montis, ciim perinde tamen, i5
cujujque modo, peijeclio dicivaleat. Sed nimirum, neque in
Deo, neque
id, \Jine
in ullâ aliâ re exijîentia perfeélio ejî,
id,
quod non
457
neque perfecîionem neque
exijîit,
&
imperjeclionem habet;
quod
exijîit
plurejque perfe-
éliones habet, non habet exijîentiam ut perjeéîionem Jin-
gularem unamque ex eo numéro, Jed
ut illud,
ipjum quàm perjecîiones exijîentes funt,
&
que exijîentia perjecîionum injîar exijîerc
tant
in
H inc ne-
re dicitur,
neque, Ji res careat exijîentia, tam imperfe\éîa (Jive privata perfeclione) dicitur
Quamobrem, recenjes
buijîi in
ut
ila,
:
illis
exijlere, niji
quàm nul la.
enumerando perjecîiones trianguli non
exijîentiam,
triangulum 3o
quo
Jine quo nec
ipfujn habere, nec perjecîiones haberi dicuntur.
25
Jed
quo non Junl perfecliones.
Siquidem
2o
& Juo
neque proindc
concluais exijlere
enumerando perfecliones Dei, non de-
ponere exijîentiam.
pnncipium petcre
ut concluderes
vcUes.
Deum
OEuvRES DE Descartes.
j2/\
Dicis
omnibus rébus diftingui exiftentiam nonverô in Deo. Sed quomodo, quœfo, exi-
in aliis
:
ab efTentiâ, 458
379-380.
Jîentia Platonis
&
ejfentia Platonis dijîinguuntur
inter
\
Je, niji cogitatione duntaxat ? Fac enim Platonem non
plius exijîere
:
ubinam
Deo pari modo
Nonne porrà
erit ejus ejfentia ?
ejfentia
&
amin
5
exijîentia cogitatione dijîin-
guuntur ? Objicis tibi ipje
equum
valle, aut
:
alatum, non fequitur propterea aut
montem, aut talem equum cogites
Deum
ac tum latere
montem cum
Forte, ut cogitando
exiftere; ita ex eo
quôd
10
non fequi illum exiftere'' Jophijma arguis. Verùm non Juit difficile ut exiftentem,
:
Jolvere Jophijma, quod ipJe finxijîi^ ajjumendo prœfertim
quod tam manijejîe répugnât,
id
At Jî
accepijfcs, ut
montem cum
Deum cum fcientiâ,
alis, ita
difficultas procejfijfet,
&
valle
j
declivis, aut
«9
Dicis
:
quôd
liberum non
exijîat,
aliis,
tibi incubuij-
equus alatus co-
gitari valeat, abjque eo quôd exijîat; Deusjciens cogitari, abjque eo
i5
equum cum
potentiâ attributijve
explicandumque
qui Jîeri pojfit, ut mons
Jet,
exijlentem non
neque perinde ajfumendo Jiominem aut equum.
exijiere,
tum
Deum
& potens
20
non valeat.
Deum
effe cogitare
abfque exi-
I
ftentià, h.
e.
fumme perfedum abfque fummâ liberum eft equum cum alis vel fine
ens
perfedione, ut alis imaginari*".
Sed nihil addcndum,
nijî
rum
equum non habentem
alas,
ejî
cogitare
exijlentid, qucejî advenerit, perjeéîio, ita
liberum
tiam
ejl
cogitare
Deum
& perjecliones cœteras,
a.
Pa.m.'
66,
1.
i5-20.
b.
Page 67,
1.
6-9.
per
quôd, ut libe-
non cogitatâ
te, in
eojuerit:
habentem Jcientiam, poten-
non cogitatâ
exijîentia,
quam
aS
ObJECTIONES QuINT/E.
38o-38i.
fi hahuerit,
tum conjummatœ
J2Ç
fit perfeéîionis
.
Quare, ut
ex eo qudd equus, cogitatus perfeéîionem alarum habens,
non propterea colligitur habere exijîentiam, perfeélio-
num, per
te,
prcecipuam
:
ita
neque ex eo qudd Deus cogi-
tatur habens fcientiam perfeéîionefque cœteras, colligitur
5
propterea ejus exijientia, fed ea demiim probanda
dicis, lo
ajfumis.
:
Nam
etiani alioquin
j
dicerem
in ideâ
feéli contineri, non tantiim perfeéîionem
\
beat alas, fed etiam illam, qudd exi/îat.
cogitatur perfeélus in
1
5
Et
tam exiflentiam quàm perfediones caein ideâ entis fumme perfedi comprehendi% id quod probandum ejï, & conclujionem pro principio
quamvis dicas teras
ejl.
Pegaji per-
illam,
qudd ha-
Ut enim Deus
omni génère perfeélionis,
ita
Pega-
fus cogitatur perfeélus in fuo génère ; nihilque hîc poffe injlari videtur, quod, proport ionefervatâ, ufurpari utrim-
que non valeat. Dicis. ut cogitando triangulum
non
eft
necefle cogi-
quôd treis angulos habeat pareis duobus redis, licet id minus verum non fit, ut attendenti poftea patet ita poffe quidem cogitari alias Dei perfediones, non cogitatâ exiftentiâ, fed illam non effe propterea minus veram, cùm attenditur perfedionem effe^. Attamen vides quid dici poffit. Nempe, ut illa proprie tas
tare
2o
;
attenditur pojlea effe in triangulo, quia demonjlratione 25
probatur
:
ita,
monjlratione
ut exijientia attendatur effe in
probandam
effe.
Deo, de-
Secus profeélo quidlibet in
quolibet effe facile evincam.
Deo omnes perfediones, non putes omnes quadrilateras figu-
Dicis :tQ attribuentem
perinde facere, ac a.
Cf. p. 67,
b. Ibid.,
1.
1.
10-26.
27-31.
fi
460
OEuvRES DE Descartes.
326
381-382.
quoniam, ut heic falleris, quia deprehendis poftea rhombum non infcribi, non ita ras circule infcribi
461
quia poflea exiftentiam Deo conyenire
falleris,
illic
:
i
deprehendis". Sed perinde prorfusfacere videris ; aut, Ji non facis, necejfe Jlentiam,
ojîendas
ejî ut
quemadmodum
circulo infcribi.
Deo non repugnare
ojîenditur
|
jam
5
repugnare rhombo
Cœtera prœtereo, quœvel non
non probas, vel ex
exi-
allatis folvuntur, ut
:
explicas, vel
nihil pofle
excogitari, ad cujus eiïentiam exiflentia pertineat,
folum ejufmodi Deos
praeter
tifle,
Deum
non
;
intelligi
;
polTe duos,
Deum
talem
& in eeternum effe manfurum
alia in
Deo, quibus nihil
Oportere
ijîa
propiùs
;
ab seterno
exfti-
nec mutari''.
ac diligentiiis invejiigari,
ut detegantur, certaque habeantur, &c. j.
10
percipere te multa
poffit detrahi,
infpici,
aut plureis
i5
Déclaras pojlremd omnis fcientiae certitudinem
veritatem ab unâ veri Dei cognitione
ita
&
pendere, ut,
hac non habita, nulla certitudo aut fcientia vera haberi poffit^ Exempluni adfers : cùm enim, inquis, natU'
ram
trianguli confidero, evidentiffime
quidem mihi,
20
uipute Geomctriae principiis imbuto, apparet ejus très
duobus redis; nec poffum non credere id verum effe, quandiu ad ejus demonftrationem attendo. Sed ftatim atque mentis aciem ab illâ deflexi, quantumvis adhuc recorder me illam clariffime perfpexiffe, facile tamen poteft accidere, ut duangulos œqualeis
462
effe
|
14 Oportere, /a»/t' probable,
pour oporteret. a.
b. <-,
Page 67, Page 68, Page 69,
1.
—
23
10-17.
I.
n-i8.
I,
12-14.
id
verum
effe
(2' édit. et Disquis. Met.)]
verum
elle id
(/"
édit.).
25
Objectiones
382-Ï84.
bitem an
vera, fiquidem
fit
QuiNTiî-:.
Deum
J27
ignorem. Poffem
enim mihi perfuadere, me talem a naturâ fadum ut interdum in
percipere
tiffime 5
&
multa pro veris
quàm
praefertim
certis habuiffe,
Deum
verô percepi
illa
quàm
eviden-
meminerim me quse poftmodum, judicavi. Poft|
quia fimul intellexi ccc-
efle,
omnia ab eo pendere, illumque non
atque inde coUegi 10
puto
rationibus addudus, falfa effe
aliis
tera
cùm
:
me
quae
iis fallar,
effe,
effe fallacem,
omnia, quse clare
&
diftincle
non attendam amplius ad rationes, propter quas iftud verum effe modo tamen recorder me clare & diftinde judicavi percipio, neceffario effe vera
:
etiamll
:
percepiffe, nulla ratio contraria afferri poteft, quae
veram & certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantùm fed & de reliquis omnibus, quae memini me aliquando demonad dubitandum impellat
i5
;
fed
;
ftraffe,
ut de Geometricis,
Ad ijla porro,
fidem impetraturus,
Deo
& fimilibus^
Vir eximie, cùm admittam
nihil aliud licet dicere, nifi 20
es ratiocinatus,
quod
te ferio loqui,
œgre a quoquam
videris
ante id tempus quo fuperiora de
te,
minus fuijfe certum illanim Geotne-
tricarum demonjîrationum,
quàm pojîmodum
fueris.
eœ démonjîrationes ejus evidentiœ ac videntur, ut per Je ajffenfum extorqueant,
feéîo enim dinis 25
Pro-
certitu-
& femel
perceptœ intelleélum amplius hœrere non Jinant ; adeo etiam pravo turus, ac
illi
dum
Genio
{tametfi
tatn facile fit
Deo nondum
nem illationemve quantumvis a.
Page 69,
fit 1.
:
ego cogito, itaque
verum, uli nihil
25, à p. 70,
1.
20.
j
ut
laqueum manda-
cognito) lam animofe
affeverafi non poffe tibi imponi circa
3o
me
il
lam propofitio-
exifto.
verius,
Quinetiam
Deum
exiflere,
463
Œuvres
p8 ejfe
omnium Authorem, non
illum
ejfe
384-385.
fallacem, quia
quàm demonjîrationes illœ Geometricœ, vel eo argumento quàd Dei exijîentiam, rerum creationem, & alia de Deo multi controvertant, has demonjirationes nemo injîcietur, ecquis eft, quem perfuadeas ijlas ab illis evidentiam\ certitudinemque tamen hœc
464
de Descartes.
ejfe
videntur minus evidentia,
5
mutuari? Et quis capiat Diagoram, Theodorum, aut Ji qui Jimiles funt athei, certos omnino reddi non pojfe hujufmodi demonflrationum? Et quotufquifque credentium eji, quem Jî rogaris, cur cerlus Jit in triangulo quadra-
tum bafeos œquale quia fcio ejfe
Deum
quadratis crurum, refponfurus fit
ejfe
non rejpondeat potius
non poJfe fallere, & ipfum aliorum omnium Authorem? &
:
quoniam
indubitatâ demonjîratione?
illud Jcio, ac perjuadeor
Quanta magis
id refponde-
rent Pythagoras, Plato, Archimedes, Euclides,
Mathematici, quorum nemo
ejfe
que aliunde pium
aliis,
non
eJi,
In
465
Jed de ejî
cœteri
Deo coQuanquam,
teipfo folo fpondebis, id-
profeélo quare contendam.
20
Meditationem VI.
De rerum materialium
&
i5
videtur qui de
ut demonjirationum certijfimus fiatl
quia forte non de
:
& Deum
ejfe,
tam hujus rei quàm
gitet,
lo
reali
exiflentiâ,
mentis a corpore diftindione.
I.
Circa fextam, id non moror quod
materiales, ut funt
objedum
initio dicis
:
Res
purae Mathefeos, poiTe
10 Après triangulo] redangulo ajouté {Disquis. Met.).
25
ObJECTIONES QuiNTiE.
385-386.
exiflere^;
cùm tamen
non purœ, maîhefeos
punéîum, bilia, 5
res ;
JIÇ
mater iales Jint objeéïum mixtœ,
&
objeéïum
purœ
mathefeos, ut
linea, fuperficies, conjiantiaque ex
us
indiviji-
indivifibiliterque fe habentia, exijîere reipfâ non
eofolùm hœreo, quàd heic iterum imaginatioab intelledione dijîinguis. Quippe, 6 Mens, hœ
pojjint. In
nem duœ
videntur unius ejufdemque facultatis aéliones,
ut
fupra injinuavimus ; &, Ji quidjit difcriminis, idnon videtur amplius ejjfe, quàm fecundùm magis & minus; & vide lo
ut illa inde jam probentur.
Dixijîi fupra
:
imaginari nihil
templari figuram imaginemve
efle aliud, |
rei
quàm con-
corporeae. Heic
verà non abnuis intelligere efle contemplari Trigo-
,5
num, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, & hujufmodi cœ\tera, quœ figurœ funt rerum corporearum. Et difcrimen quidem jam Jîatuis, quàd imaginatio fit cum quàdam applicatione facultatis cognofcitivae ad corpus, intelledio verô talem applicationem feu con-
&
fine
labore percipis Trigonum ut figuram conllantem
tri-
tentionem non exigat. Adeo 2o
bus angulis,
ut,
cùm
fimpliciter
id intelligere te dicas. Et
cùm non
fine
aliquâtuî contentione figuram quafi praefentem habes, infpicis, exploras,
diftindeque
&
figillatim agnofcis,
difcernifque treis angulos, id te dicas imaginari. 2 5
cùm
Ac
quidem abfque labore Chiliogonum efle figuram mille angulorum, neque tamen, applicando & contendendo teipfam, difcernere poflis,
proinde,
percipias
x^CMxWogonum [i" et 2' édit.)]
Met.). —
Chiliagonum {Dis>jnis. Miriofionum (/"•' el ::' édit.)] Mi1.
riagonum {Disquis. Met.). De même ci-après, p. 33o, l. 3, &c.
Page 71,1. 14-15.
ŒuvuEs.
II.
42
<66
5
}
Œuvres
}o
&
de Descartes.
386-387.
quafi praefenteis habere, figillatimque
omneis
difcernere
angulos; fed te perinde confufe habeas,
illius
quamcumque
ac circa Myriogonum, aut
cemodi figurarum
;
aliam hujuf-
idcircô cenfeas, refpedu Chilio-
goni aut Myriogoni, Intelleélionem
effe,
non Ima-
5
ginationem''.
Veruntamen nihil fane
467
objîat quin, ut
ad Trigonum,
I
ad Chiliogonum, quemadmodum
fie
imaginationem extendas.
Nam &
intelleélionem,
ita
nonnihil contendis, ut
tam multorum angulorum aliquo modo
figurant illam
imagineris, lieet multitudo
illa
angulorum tanta
ipfam difiinéïe capere non pojjis
;
&
fit,
10
ut
aliunde per\cipis
quidem voce Chiliogoni fignificari figuram mille angulorum, fed hœc
efi tanliim vis
terea in eâ figura intelligis
nominis ; nam non prop-
magis mille angulos, quàm
i5
imaginaris.
Attendendum verà ut amitlatur confufio per gradus.
difiinclio
Tetragonum enim,
&
acquiratur
confufiiis
Trigonum, percipies imagmaberifve aut
quàm
fed Pentagonum tum ; hoc confufius Tetradifiinélius quàm gono, Hexagono difiinélius, atque ita confequenter, donec
poffis,
20
proponas; &, quia jam diferte contendere teipfam ut pluritnum né-
non habeas quiddiferte capere non
intelliges,
tibi
gliges-
Quamobrem, 468
intelleclionem fenfibili
quddam
verà foliim, 22 diferte, a.
|
dum
sic
Cf. p. 72 et
&
fi velis quidem imaginationem fimul vocare, quandiu figuram difiincle cum
{1" 7.1.
&
contentione
cognofcis
confufe foliim
& cum
el 2' édit,).
Lire dillinde
?
;
inlclleclionem
nullâ aut perexiou difcrete?
2
Objectiones Quint.*:.
387-388.
guâ contentione
}jl
fpecularis, licebit profeélo.
At non
erit
unum genus internœ cognitionis accidentarium folummodo fit, ut, fecundùm
vropterea, cur plufquàm adjîruas, cui îîiagis 5
&
minus, difiinéîe vel confufe, intente vel remijfe,
quampiam
figurant
intuearis
.
Et certe, ciim Heptago-
num, Oéîagonum, cœterafque porro figuras ad Chiliogonum aut Myriogonum ufque percurrere volucrimus, & ad |
majorent minoremque difiinclionem vel remijjionem fent-
per continuoque adtenderimus, dicerene potenmus, ubi10
nam,feu
in
quâ figura, imaginalio
definat, intelleélio-fola
rema'neat? Nifi potiiis non apparebit [cries tenorque uniuf-
modi cat
cognitionis, cujus continua infenfibiliterque decref-
difiinélio
&
contentio,
&
crefcat confufio
remifiio.
Alias certe confidera, ut intelleclionetn déprimas, imagii5
nationent exfolias. Qiiid
commendationem
ifii
fufionem
enijti aliud,
quceris,
dum
quàm
illi
illi
ludibrium,
negligentiam
& con-
tribuis, huic vero diligentiam <& perfpicuitatem
adfcribis ?
vim imaginandi, prout a vi intelligendi diflinguitur, ad tuî effentiam non requiri^ Quomodo id vero, fi una eademque vis fit, cujus fundioAJferis pofiea
2o
:
nes différant fecundiim magis Subjicis
:
&
minus duntaxat?
mentem, imaginando,
fefe
convertere ad
corpus, intelligendo, ad feipfam ideamve 25
in
fe*",
Quid
ita vero,
fit
quam habet
non potefi mens fefe ad feipfam
ideamve uUani convertere, quin fimul fefe convertat ad aliquid corporeum, ideâve corporeâ reprœfentatum ? Nam
Trigonum quidem, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, cœterœque figurœ earumve ideœ corporeœ omnino a.
Page
b
Ibid.,\. i5-i8.
73,
1.
5-7.
469
Œuvres
JJ2
de Descartes.
funt ; neque potejî mens ad
rearumve
388-390.
nifi ut
corporeas corpo-
injlar, intelligendo attendere.
Quod fpeéïat ad
illas,
|
rerum immaterialium creditarum, ut Dei, Angeli, animes humanœ feu mentis, confiai etiam quafcumque ideas
410
habemus de
ipfis ideas, ejfe vel
corporeas, vel quafi cor-
humanâ
poreas, ex forma fcilicet
5
\
&
ex rébus aliàs tenuif-
fimis, fimplicijfjimis, infenfibilijjimis, cujufmodi funt aër
œtherve, defumptas, ut fupra quoque attigimus.
autem
conjicere te probabiliter folùm aliquod
dicis
corpus exiftere*, quia non potes dicere ferio,
morandum non 2.
10
efi.
primum
quœ per fenfus
innotue-
&
eorum,
infiituis
crédita vera a te fuerant, folâ judice ac duce na-
turâ. Refers fubinde expérimenta'^
fidem
idcirco
Difputas deinceps^ de Senfu, ac prœclare
enumerationem rant
Quod
^
quœ habitam fenjibus
i5
labefaélaverint, ut eô te adegerint, que te rccep-
ita
tam vidimus circa Meditationem primam.
Hoc poîTO
loco
mens mihi non
efi
de veritate fenfuum
Tametfi enim fallacia falfitafve
intendere litem.
fit,
non
qui mère paffive fe habet, refertque foliim ea apparent, quœque talia ex fuis caufis apparere necef-
in fenfu,
quœ fum
efi.,
fed
in judicio, five in
fatis non agit, neque advertit ea 471
\aliifve caufis
mente,
quœ
circumfpecle
quœ proculfunt, ex
apparere confufiora mi\noraquc feipfis,
hifce
dum
pr ope funt, & ita de cœteris : attamen, ubicumque fallacia negandum non efi quin aliquafit. Soliimque difficulfit, tas efi, ficne femper fit, ut nunquam de rei cujufpiam fenfibus perceptœ veritate confiare poffit. a.
b.
c.
Pape 73, Page 74, Page 76,
1.
23.
1.
I,
1.
21, à p. 78,
à p. 76,
1.
20. 1.
I.
20
25
.
ObJECTIONES QlJfNT^.
390-391.
Sane vero nihil
eji necejfe
35
exempta obvia conquirere
Dico folùm adea, quœ profers Jive potiùs
omninà
gimus, certos nos 5
ejje
quàd Jit quadrata,
contin-
qui, remotiores,
habueramus anfam judicandi rotundam, vel certe dubitandi, quadratane an rotunda an alterius figurœ ejfet. Sic fenfus
il le
doloris^, qui apparet
membra
aut manu, pojîquàm ea
quando potejl, 10
ohjicis, conjîare
& prope fpeéîamus &
cùm turrim
videri,
J
in iis fcilicet
adhuc
ejJe in
pede
refcijfa funt, fallere ali-
quibus funt
refciffa,
idque ob
fpiritus fenforios affuetos in ipfa déferre inque ipfis fen-
fum in
exprimere ; attamen qui integri funt, tam certifuntfe
pede aut manu, quam compungi
vident, doloremfen]tire,
ut dubitare non valeant.
vigilemus fomniemufque per vices, donec vi-
Sic, ciim i5
vimus, fallacia quidem per fomnium
ejl,
quàd ea videri
coram appareant, quœ coram non funt ; attamen necfem-
per fomniamus,
nec,
dum
rêvera vigi\lamus, dubitare pof-
fumus vigilemufne an fomniemus potius. Sic, cum cogitare pofjimus nos effe naturœ 20
obnoxiœ, etiam
in
tamus etiam nos
25
rébus veriffimis vifs, nihilominus cogi-
effe a
naturâ veritatis capaces. Et ut ali-
quando fallimur,
ut
média ex parte
aquam immerfo ;
gimus verum, baculo ex aquâ
in
fallaciis
ut in
non deteéîo fophifmate, vel baculo ita
aliquando intelli-
Geomctricd demonjïratione, aut
in
educlo, adeo ut de neutrius veritate dubi-
tare plane pojjimus Et ut dubitare de cœteris liceat,faltem .
de eo dubitare non
licet,
quàd
res taies appareant; nec
potefi non effe veriffimum taleis apparere. 28 Après apparere, non à a.
Page 77,
1.
1-7.
la ligne
(/"
et 2' édit.).
472
.
Œuvres
JJ4
Qudd autem impellit, 473
non
ratio multa dïJJ'uadeaî,
iollit
Toû cpatvofxévou.
de Descartes.
|
391-39».
ad quœ nos natura
hocfaliem veritatem ejus quoi apparet,
Tametjï nihil
ejî necejfe
heic difquirere,
ratio-ne fenfûs impulfui repugneî, eo duntaxat modo,
dextera manus prolabentem lœvam tat,
an vero quodam
y
prœ
que
lajfitudine fujien-
5
alio.
Accedis confequenter ad injîitutum, fed levi quaji
enim
velitatione. Pergis
:
Nunc autem, poflquàm
inci-
pio meipfum, meaeque authorem originis melius noffe,
non quidem omnia,
quse habere videor a fenfibus,
10
temere admittenda, fed neque etiam omnia in dubium revocanda''. Bene hoc habet, quanquam & antea idem haud dubie puiaveras puto
effe
|
Sequitur
&
Et primo,
:
&
téra clare
ab altéra fim poni
te
& non
quôd poffim unam rem abfque
al-
refert a
Ad hoc
quâ potentiâ nihil aliud
feor-
id fiât, ut diejl,
quàm
20
obfcuritatem
ejjfe
Ac non hœreo quidem
aliquam.
i5
unam
Deo
dicendum
clarum ex obfcuro, ne caujjer
in illatione
quse clare illa
fieri poffe,
diverfam, quia poteft faltem a
verfa exillimetur''.
probare
omnia
diftinde intelligere, ut certus fim
effe ;
Deo
fcio
qualia
diftinde intelligo, talia a
intelligo, fatis eft
vi'i
quoniam
in
eo,\quod
probare prius oportuerit, exijîere Deum, & ad quœ potentiâ ejus Je extendat, ad ojîendendum facere eum pojfe quicquid tu potes intelligere. Quœfierim Joliim, nonne tu clare dijlinélcque intelligis in triangulo
illam,
quôd majora
latera majoribus angulis fubten-
23 oportuerit [errata i" édit.)] oporteat {i" quis. Met.]. a.
b.
Page 77, Page 78,
1. I.
28, à p. 78, 2-8.
proprietatem
1.
I.
el
2' edit., et Dis-
2 5
Objectiones Quinte.
392-393.
dsintur,feparatim ah
aliâ,
duobus redis
tur pares
quâ très flmul anguli haben-
Deum
Et admiitifne propterea
?
pojfe illam proprietatem ab hac feparare
ita
&
ponere, ut triangulus ifiam, 5
j j ^
& feorjim
non illam, habeat, vel
ijîa
quoquc prœterea fit feorfim a triangulo?
quod hœc feparatio paruai ad rem facïat,fubjicù : Ac proinde ex hoc ipfo, quôd fciam Sed, ne te heic remorer,
me 10
exiflere, j
quôdque intérim
nihil
plane aliud ad
naturam fiveeflentiam meam pertinereanimadvertam, prseter hoc folum, quôd fim res cogitans, rede concludo meam eflentiam in hoc uno confiftere, quôd fim res cogitans''. Heic remoi'arer fed vel repeterejuf; Jicit quœ circa Meditationem fecundam dicla funt, vel cxfpeéiandum quid inferre
,5
\
Pojlremd enim
:
Et
velis.
quamvis, inquis
,
fortaffe
(vel
poflmodum dicam, pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arde conjundum eft, quia tamen ex unâ parte claram & diftindam habeo ideam meî ipfius, quatenus fum tantùm res cogitans, non potius, ut
20
&
extenfa,
quatenus
tum
eft
abfque
ex alià parte diftindam ideam corporis,
eft
me illo
tantùm res extenfa, non cogitans
a corpore
meo
pofle exiftere
;
cer-
reverà effe diftindam,
&.
''.
Videlicet hue properabas ? Ergo, quia cardo difficul25
tatis heic
potif/îmum vertitur, confijîendum nonnihil
ftindione inter 5
te
&
corpus.
Après triangulo, non à
fum {i"
édit.).
a.
Page 78,
b.
Ibid.,
1.
1.
8-12.
i3-20.
efl,
Agiiur heic primiim de di-
ut pateat qui illujn fabilias.
Quod porro
la ligne
{i"
corpus intelli-
et 2' édit.).
— \o
et 12 fim]
vih
Œuvres
jj6
de Descartes.
393-595.
gis? Nempe hoc craJJ'um ex membris conjlans, de quo funt haud dubie hœc verba : habeo mihi conjundum, &, certum eft
me
a corpore
meo
diftindam &c.
effe
Atqui, ô Mens, de hoc corpore non ejl difficultas. Effet
quidem, Ji objicerem cum plerifque Philofophis te effe hxz\iyz\a.v^\perfeéîionem, aéîum, formam, fpeciem, & ut vulgari modo loquar,
magis
476
te
ab
ijîo
modum
Quippe
corporis.
illi
5
non
corpore dijîinélam feparabilemque agnof-
I
cunt, quant figurant tota,
feu
fis
modumve
aliunt
prœterea etiam vouç
idque,feu fis anima
;
ôuvajxei^ voùç
7i;a.9r,Ti/.oç,
jo
intelledus poffibilis,feu paffibilis, ut loquuntur. Sed agere
placet tecum liberalius, 7coir,Ti/,dv,
intelleéJum agentem, into
bilem, tametfi aliâ, quâ
Cùm
illi
illi,
&
ut voûv
/ wpiaxov, yèpara-
ratione.
enim ifium fiatuerent omnibus hominibus
potius rébus) bili,
nimirum confiderando
te
communem, prœfiantemque
ut intelligat,
eâdem
{nifi
i5
intelleélui poffi-
pj-orjus ratione ac neceffitate,
quâ lux oculo, ut videat {unde folari lumini comparare foliti erant, fpeélareque proinde ipfum, ut advenienîem extrinfecus), ipfe te potius confidero
bene
vis) ut
intelleélum
[nam
&
tu
quoque id
20
quendam fpecialem, qui domineris
in corpore.
Repeto aulent difficultatem non
effe,
fi/ne feparabilis,
annon, ab hoc corpore {unde
& paulà
fuiffe neceffarium recurrere
ad Dei potentiam, quâ
fint feparabilia,
quœ feparatim
quod ipfantet fis : quafi poffis
471
ante innuebam non illa
intelligis),fedde corpore,
ipfa effe tenue corpus, intra
I
craffum iflud diffujum, aut I
Ccsteriim
nondum
—
parte fedem obtinens.
fecifii fidem, effe te aliquid
8 diftindum {i" édit., faute
corrigée à lerrata).
in ejus
i5 iftum
pure in-
ajouté {Disquis. Met.), omis (i" et 2' édit.).
25
;
Objectiones QyiNTyf:.
395-396.
corporeum. Et cùm
in
jjj
fecundâ Meditatione enunciajfes
non ventum, non ignem, non vaporem, non
elle
admonita profecîo
tum'',
es,
te
hali-
id fine probaîionc fuijfe
enunciatum.
Dicebas te de
5
iftis
rébus
illeic loci
non difputare
^ ;
aï deinceps non difputajîi, neque ullâ ratione probajîi non
corpus hujufcemodi. Spes erat, ut heic id prcejîares
ejfe te
&,Ji quid tamen difputas, fi quid probas, difputas & probas te non ejje crajjfum corpus hoc, de quo, ut jam dixi, 10
non
efi difficultas.
4.
unâ parte claram & diftinquatenus fum tantùm res cogi-
At, inquis, habeo ex
dam ideam non
tans,
meî
ipfius,
extenfa,
&
ex aliâ parte diftindam ideam
corporis, quatenus eft tantùm res extenfa, i5
tans. Enimverà, quod fpeclat primiim
non cogi-
ad ideam
corporis,
non videtur multum de eâ laborandum. Nam,fi id quidcm
pronunciares de ided corpo\ris univerfc, repetendum
quod objecimus, probandum
ejJe
tibi,
ejfet,
repugnare naturœ
corporeœ ut fit cogitationis capax. Sicque principium pete20
retur, ciim quœfiio de te infiituta fit,
non
corpi^s
fis,
an tenue nempe
quafi cogitare corpori repugnet.
& agis cer\te foliim de crajfo difiinclam & feparabilem con-
Veriim, quia id pronuncias ifio
corpore, a quo
non tam
tendis, ideo 25
quàm
te
Quœfo
te
habere pojfe
te
eJfe
inficior,
quin habeas ipfius ideam,
inficior, fi inextenfa
enim, quomodo exifiimes
quidem
res fis.
in te,fubjeéîo inextenfo,
quod extenfum efi ? Seu enim talis fpecies procedit ex corpore, illa haud dubie
recipi poffe fpeciem idcamve corporis,
corporea a.
efi,
Page 27,
b. Ibid.,
1.
1.
habetque partes extra partes, atque adeo ex21.
27.
Œuvres.
II.
43
478
OEuvRES DE Descartes.
j^S
tenfa ejî. Seu aliunde imprejfa
per
eft,
396-397.
quia necejfarium fejn-
eji,
adhuc
ut reprcefentet corpus extenfum, oportet
habeat partes,
& perinde extenfajit.
ut
Alioquin certe,fipar-
quomodo partes reprœfentabit ? Si extenjione, quomodo retn extenfam? Si figura, quomodo rem figuratam ? Si pofitione, quomodo rem habentem fuperiores, tibus careat,
479
5
I
inferiores, dextras, finifiras, obliquas partes ? Si varie-
Non
quojnodo colores varias &c. ?
tate,
extenfione prorfus carere
;
nifi
ergo videtur idea
vero careat,
quonam modo
fi inextenfa fueris, illifubjicieris ? Quomodo illam tibi aptabis ? Quomodo ufurpabis ? Quomodo fenfim oblitetu,
10
rari evanefcereque tandem experieris ?
Deinde, quod fpeélat ad ideam
ad ea quœ jam
tui,
nihil efi
addendum
Meditationem prœfertim
dicîa funt, ac in
fecundam. Exinde enim evincitur, tantiim abejfe
ut\
ideam
i5
claram difiinclamque habeas, quin penitus nulLvn
tuî
habere videaris. Quippe quia, tametfi agnofcas cogitare te,
nefcias
tamen qualis res fis, quœ cogitas; adeo
fola hœc operatio nota fit, lateat
te
tamen quod
efi
ut,
ciim
prœci-
puum, fubfiantia nempe, quœ operatur. Unde fuccurrit
20
comparatio, quâ dici potes fimilis cœco, qui, calorem fentiens,
ram
480
admonitufque eum
efie
a Joie, putet Je habere cla-
&
difiinclam ideam Jolis, quatenus, fi ex eo quœratur quidjit Jol, reJpon\dere pojfit : efi res calejaciens. Sed, inquies, heic addo, non tantiim
quàdfim res cogita.ns,Jed etiam, quod tes non extenfa. Verumtamen, ut taceam fine probatione id
quœjo primiim habes? Dicis verà quid fis.
:
te
dici, ciim in
quœfiione tamen fit,
idcircone ideam tuî claram
non extenjam
An ad liabendum
24 Après calefaciens, non à
:
dicis
&
difiinûam
quid non
fis,
non
claram difiinéïamque, Jeu,
la ligne
25
{i" et s'
édit.).
3o
Objectiones Quint^.
:-!97-398.
qiiod idem
non
veram germanamqiie alicujus
ejî,
ipfammet rem
ejl necejfe
quàd
illa
ideam,
rei
ut ita dicam,
&,
pofitive,
affirmate nojJ'e,fufficitque nojfe,
non fit alia quœ-
Ergone clara dijîinélaque erit Bucephali idea, quis faltem norit de Bucephalo, quod mufca non fit?
piam 5
339
Ji
res ?
Sed, ne hoc urgeam, requiro potius
:
tu igitur res
non
per corpus ? Nefcio quid refponfurafs; nam, licetegoab initio te agnoverim in cerebrofoliim, id tamen conjiciendo potius quam plane affeextenfa
10
annon
es,
es diffufa
|
quendo opinionem tuam. Conjecluram duxi ex
quœ
poftea fequuntur,
poris partibus
affici,
dum
ais te
verbis,
iis
non ab omnibus cor-
tantiimmodo a cerebro,
fed
vel
etiam ab unâ tantùm exiguâ ejus parte \ Veriim certus I
plane non 1
5
&
:
ut vulgo
in oculo
ejfes propterea tantiim in
&
in
cerebro parteve
unâfoliim parte
fatemur animam diffufam
toto corpore,
tamen duntaxat videre.
Dubium 2o
an
ciim poffis effe in corpore toto,
illius,
affici
fui,
fimiliter moverunt verba
illa
fequentia,
&
quamvis toti corpori tota mens unita eiïe videatur, Quippe illcic loci non afferis quidem te effe uni&c. ''.
tam
corpori
toti
Utcumque
;
fed
te
effe
tamen unitam non negas.
primiim, fi placet, diffufa toto corpore. Sive idem cum anima fis, five quid diverfum quœfo fit,
ejlo
,
quœ coœquaris corpori? quœ te,
25
teis
inextenfa
es,
parteis habes?
tota in toto fis, 5
Apres
fit,
et 2' édit.).
—
&
An
tôt illius
Page 86,1. i6-i8.
b.
Ibid.,
4-5.
partibus correfpondcn-
dices te ideo effe inextenfam,
tota in
non à la ligne {i" 10 duxi (/" édit.
a.
1.
quœ
es a capite ad calcem protenja ?
quâlibet parte ? et
—
Quœfo
quàd te,
fi
Disquis. Met.)] dixi [2' édit.)
26 dicesj dicis
',2'
édit.).
48i
OEuvREs DE Descartes.
J40 dicas,
quomodo idcapis? Itane potejî iinum quid ejfefimul
totum
in
te,
ut de re naturali, difputatur hetc,
mine quidem natu\rali. Licetne intelligere\plura
&
non
eJfe
&
ex lu-
ejfe loca,
plura locata? Et nunquid centum funt plura
uno ? Et nunquid, Ji res aliqua eJfe in aliis, nifi ipja fit
Dicito quod voles
:
per fingulas
uno
tota ejî in
extra Je, uti locus
5
loco, poterit
ejl
extra loca?
& obfcurum & incertum erit, tota, & non potius in fingulis par-
faltem
Jîfne in quâlibet parte tibus
my-
pluribus locis? Fides nos id doceat de facro
Jîerio; de 482
398-400.
tuî parteis.
Et ciim
longe evidentius
fit
10
nihil pofe totum fimul effe in pluribus locis, etiam evidentius evadet
duntaxat
non
ejfe te
in toto,
totam
in fingulis
partibus,fed totam
atque adeo per tuî parteis diffufam per
totum, ficquc habere extenfonem.
EJîo deinde
in
cerebro foliim, aut in exiguâ foliim ejus
i5
parte. Cernis idem plane incommodi effe; quoniam, quan-
tulacumque fit
il la
pars, extenfa tamcn
ejl,
(S*
tu illi coex-
tenderis, atque idcirco extenderis, particulafque particulis illius
refpondenteis habes.
An
dices te cerebri partem
punélo accipere? Incredibile fane ; fed illud taie 483
Si\
punéîum. Si
ao
quidem Phyficum fit, eadem remanet di^cultas,quia
punélum extenfum ef, neque partibus prorfus caret. Mathematicum, nojîi primiim id nif imaginatione non
dari.
Sed detur, vel fngatur potius dari
thematicum punélum, cui jlas
ejlo
pro
:
vide
quam futura fit
tu
adjungaris,
inutilis fiéîio.
in
&
Ma-
cerebro in
Nam,
quo exiut \
aS
fn-
gatur, fie jîngi débet, ut fis in concurju nervorum per
quos omnes partes informatce anima îranfmittunt
in cere-
rerum fenfibus perceptarum. At primiim, nervi omnes in punélum non coéunt, feu quia, cerebro continuato infpinalem medullam, multi nervi toto
brum
ideas feu fpecies
3o
Objectiones Quint^.
400-401.
dorfo in eam abeunt caput, non in
feu quia qui tendunt
:
mathematicum punélum. Et
per
ncquit, quia
ejje
non mathematicœ lincœ funt, ut cnire
videlicet corpora,
fpiritus
nihilominus con-
;
mathematico punélo
curfus illorum in
pojjint in
illos traduéli cxire e nervis
nonpoterunt, utpote
corpora Jint,
ciivi
&
demus
ut
corpus eJJe
feu Iranfïrc pcr non locum, cujufmodi ma\thenialicum, non pofjit. Et quamvis demus fîre poffe, attamen
plagœ
punclo
tu, in
coire,
autfubire nervos
loco, lo
médium
in
eundem cerebri locum dcjïnerc deprehen-
dunlur. Sed demus concui-rere omneis
5
J4^
exifîens, in
ejï
non
in
punélum
effc,
& tran-
quo non funt
dextra, finijlra, fuperior, inferior, aut alia, diju-
dicare non potes unde adveniant, aut quid renuncient.
Idem autem dico de i5
renunciandumve,
&
quos tu debeas ad fentiendum
iis,
ad movendum tranfmittere. Ut prœ-
teream capi non po/fe, quomodo fi ipfa in punélo fis,
quo
habeas,
illos
|
motum
tu
ipfa corpus fis,
ni/i
illis
feu
imprimas, nifi
contingas, fimulque propellas.
corpus
Nam,fi
per fe moveri, ac te folummodo diriger e ipforum motum, mémento te alicubi negalTe moveri corpus
dicas illos 2o
per
fe
",
ut proinde inferri pofjit
fam. Ac deinde explica
nobis,
te effe
quomodo
motus
talis direélio
aliquâ tuî contentione alque adeo motione effe valeat ?
modo 25
taélu
content io in
rem aliquam,
mutuo moventis
corpore, qucindo
(iit
i3
Apres renuncient,
a.
b.
mobilis?
fine
;;o;z
à la
— 27 Arant
motio
illius,
Quomodo
lumine naturali
Tangerc nec tangi ligue {i" et 2' édit.).
&
&
efl
cl
fine
Quo-
fine con-
contaclus
fne
adeo perfpicuuni)
corpore nuUa poteft Tant;crc ligne (/"
cau-
illius
après
cl z' edii
Page 26, 1. 18-19. Lucrèce, De natura rerum, I, ?o5 Tangerc enim et tangi, nisi corpus, nulla potest
rcs, ).
:
res.
res"" ?
non à
la
484
5
OEuvRES DE Descartes.
j/\2 485 j
Quanquavi
401-40J
immoror, cùm
qiiid in his
incum-
tibi ipjî
rem inextenfam atque idcirco incorpoream ? Neque verd, quantum opinor, argumentum ex eo duces, quôd homo conjlare vulgo dicitur ex corpore & animo ; quaji, cùm una pars corpus dicatur, alia non
bat probare, ejfe te
corpus dici debeat. Si enimfaceres,
ita
dijlinguendi occa-
Jîonem dares : conjlare hominem ex duplici corpore, crajfo
& fubtili;
fcilicel,
nomen
corporis,
idem de tibi ipJî
animam, cludis,
aliis
adeà
ut,
ciim illud retineat
nomen animœ
ijîi
concejferis
certum
iri
fpeciem
486
ejje
pomo
te
quidem
&
te
proinde pofTe abfque
ubi concejfumfuerit
te
exifiit
:
mutatione
ita evanefcit, ut
&
i5
te
inflar figuras fcilicet,
plane
cere, abireve
Après
19-20.
1.
20.
Page ?28,
1.
7.
\
dum
quidnam exinde
penitus
quœ
e
lu-
20
in
ipfâ
morte
ex fuperficiei im-
deinceps nulla, feu nihil plane
quœdam feu
morte penitus evanef-
nihilu7n,fed per tuî parteis
diftindi, non à la ligne (/" et 2' cdit.).
Page 78, 1.
in
Ve-
illo exiftere''.
Siquidem, cùm fueris prceterea corporea
b. Jbid.,
non potins
quàm quod Philofophi
tenuis fubfiantia, non diceris ipfa in
c.
fed non concef-
vapor odoratus,
exiliens in auras difpergitur,
opinantur
16
fane, fi vel
perinde pojfe abfque craffo
memorati'^ volunt, qui perire
a.
iri,
incorpoream,
crata eris ? Certe aliquid amplius,
fit.
illis
tenuij[fimi corporis a crajfiore ijîo dijiinéîi.
corpore exifîere, ac
ifîo
beatis
:
10
effe te a corjpore tuo reverâ efle di-
propterea,
Addis riim,
iri,
authore, habeant. Heine igitur, quando con-
te
ftinélam'', vides concejfuin id
fum
Ut prœteream quibus tu mentem
detur.
animalibus diéîum
parem non
commune
dijfi-
2
.
ObJECTIONES QuiNTyE.
402-403.
J4}
patas fiibfijiere, quantumciimque ob dijiraélionem cogitatura amplius non
&
Jîs,
neque res cogitans, neque mens,
neque anima Jîs dicenda. Quœ îamen omnia femper objicio, non ut de conclujione a te intenta dubitans, fed ut de 5
vi demonjîrationis a te expojîtœ diffîdens (.
tia,
Interfpergis confequcnter nonnulla eodem pertinen-
quibus omnibus non
ejl
injijîendum. Id noto,
docere naturam per fenfum doloris, famis, te
non
quod
ais
&c.,
fitis
adeffe corpori, ut nauta adefl navigio, fed
I
10
effe te
illi
ardiffime conjundam,
&
quafi permiftam,
unum quid cum illo componas. Alioquin enim, inquis, cùm corpus laeditur, ego, qui nihil aliud fum quàm res cogitans, non fentirem idcirco doloadeo ut
I
rem, fed puro intelledu Lnefioncm iftam perciperem, i5
ut nauta vifu percipit,
cùm corpus
Nam
&
certe
quàm
Ac bene quidcmfe quonam modo
fitis
confufi
ijïa
ijja
confufio competcrc
modo conjungens
toti
cum corpore
exorti ^
habcnl ; fed explicandum fuper-
&
quafi permillio aut
fi fis incorporea, incxtenfa
{ul dicluui
efi'<
es,
&
in-
quo-
corpori, quod efî magnitudinis
tantœ? Qiiomodo faltem cerebro, aut exiguœ
quœ
&c.,
famis^, doloris
quidam modi ab unione
conjunélio
tibi,
&
fenfus habe-
fitis
Si puncïo enim grandioi' non
divifbilis, poffil. 25
fenfus
ifti
quafi permiftione mentis
eft,
&
non confufos famis
nihil aliud funt, 20
quid in nave frangatur. Et
cibo vel potu indiget, hoc ipfum cxprefle
intelligerem,
rem.
fi
quanlulacumque
fit,
illius parti,
magnitudinem
Iamen feu exlenfonem habet? Si partdnis oinnino cares, 20 Après exorti, non à la ligne (r^
a.
Pjge Si,
1.
1-14.
el 2' édit.).
^87
Œuvres
544
quomodo 488
culis? I
de Descartes.
mifceris, aut qiiaji niifceris, partis hujus parti-
neque enim
efi mijlio
fine partihm cominifcibili-
bus utrinque. Et, fi difcreta plane
unumque componis cum
deris,
403-405.
quomodo confunmateriâ? Et, cùm
es,
ipfâ
compofitio, con\junclio feu unio inter partcis aliquas fit,.
nonne débet
nam
effe proportio inter
cum incorporeâ
verà corpureœ
Capimufne quomodo
parteis hujufmodi?
lapis
&
aer
Quœ-
intelligi potefi?
compingantur,
ita
5
v. c.
pumice, ut germana inde fiât compofitio ? Et major tamen efi proportio inter lapidem & aèrem,qui ipfe quoque in
corpus
efi,
quam
inter corpus
&
10
animam, mentemve plane
incorpoream. Et nonne débet unio per contaéîum intimum
Quomodo id verà, ut ante dicebam, fine corpore? Quomodo quod corporeum efi, apprehendet quod incorpo-
fieri?
reum, ut fibi junélum teneat, aut quomodo incorporeum apprehendet corporeum, ut fibi devinéîum reciproce habeat,fi nihil prorfus in illo
fit,
i5
neque quo apprehendatur,
neque quo appréhendât ? Heine, quia
modo
489
te putes,
I
effe
capacem
"/
te
fateris fentire dolorem, quœfo
te,
quo-
&
inextenfa fis, fenfûs doloris fi incorporeâ Quippe doloris affeélio non nifi ex quâdam
partium difiraélione
intelligitur, ciim
20
quidpiam interji-
quod continuitatis folutionem faciat Videlicet fiatus doloris efi quidam fiatus prœter naturam ; quomodo verà citur,
.
potefi prœter naturam
effe, afficive,
quod, per naturam,
25
uniufmodi, fimplex, indivifibile, intranfmutabileque efi? Et, ciim dolor aut alteratio, aut non \fine alteratione fit,
quomodo potefi
id alterari, quod,
cùm
fit
punélo imparti-
non potefi fieri alterum, defincreve effe cujufmodi quin in nihilum redigatur? Addo &, cùm dolor ex
bilius, efi,
18 Après appréhendât, non à la ligue {1" et 2' édit.).
3o
Objection ES Quint^e.
4o5-4o6.
J45
pede, ex brachio, partibufve aliis fimul advenu, nonne oportet in te'ejfe parteis vai'ias, in quibus illum varie ex-
ne confuje
cipias,
&
quaji iinius duntaxat partis dolorem
fentias ? Sed uno verbo, generalis femper difficultas nianet, 5
quomodo corporeum cum incorporeo conimunicare quant proporlioneni Jiatuere alterius
ris, ut
enim 10
ojîendas cjje aliquid
prœter
quœ
in
i5
eleganter profeque-
490
ac Deuni. Deducis
tuosfenfus ac teipfam immittant fui
fpecies, efficiantque voluptaiis
profequutio
in te
te
altero liceat.
tuum corpus facultatefque corporeas ; itemque
ejfe
alia corpora,
funt
&
Cœtera prœtereo, quœ fufe
|6.
cum
valeat,
&
doloris pajjiones, unde
& fuga.
Ex quibus hune tandem fruélum colligis, ut, cùm omnes fenfus circa ea, quae ad corporis commodum fpedant, multo frequentius verum indicent quàm fal-
fum%
idcirco inféras te
amplius vereri non debere, ne
eafalfafint, quae tibi quotidie a fenlibus exhibentur^. Idetn confequenter dicis de infomniis,
perinde ao
cum
reliquis
quœ, quia non
omnibus aélionibus
vitae
a
me-
moriâ conjunguntur, ut ea quae vigilanti occurrunt'', ideo Jîatuis tibi res veras, non in fomnis, fed vigilanti, j
occurrcre fequilur
^'.
quôd Deus non fit te non falli''. Quod,
Et, ex co, inquis,
omnino
in talibus
fallax, ut
ad-
modum pie dicis, ita, citm pojlremd concludis efle humanam vitam erro ribus obnoxiam, nolliieque naiurœ infir:
2 5
miiatcm a.
elVe agnofcendam,/àcù^7-o/t?c*7o
Piif^c 8(),
b. Ihi.i.,
1.
I
L 17-1
optitue".
i-i î.
S.
23-i5.
c.
Jbùi.,
d.
Page Qo,
1.
quàm
1.
6.
i'.
Ibid.,
1.
10-12.
{.
Jbid.,
1.
14-16.
ŒuvRns.
II.
44
491
OEuvREs DE Descartes.
}4^
406-407.
Hœcfunt, Vir cximie, quœ mihi circa Mcdilationes adnotanda occurreriint. Repeto non
quàd meum judicium te
meo fuavis
ipfc ea cures,
tanti non fit, ut haberi debeat
quem
ejî,
gujîatum meuîn placet opinio,
me
cw
apud
momenti. Ut enim, cùm aliquis cibus palato
tantilli
tuear
cjje
tuas
ejfe
difplicere aliis video, non defendo
alieno perfediorem
quœ non
;
ita,
5
cùm menti
arridet cœteris, longe abfum ut
in veriorern incidijfe.
Idpotius puto vere diéîum,
fuo quemque fenfu abundare; ac tam prope iniquum habeo, velle ut
omnes eâdemfententiâ, quàm ut omnes eodem Jint
10
Quod dico, ut exijîimes tibi, per me, liberum ejje, hœc, quœ cenfui, omnia flocci-facere, nulloque plane loco habere. Abunde erit, /î pronum meum erga te affecîum
gujiu.
agnofcas, îutis. 492
&
non ducas pro nihilo venerationem tuœ vir-
Poteji forte aliquid eJfe inconfderatius prolatum, ut
inter\diffen\tiendum proclivius
plane devoveo ; antiquius,
tu
quàm
niliil ejl.
i5
Id fi occurrat,
& fie habe, nihil mihi fuijfe demererer & fartam teélamque tuerer
duc lituram,
ut
amicitiam tuam. Vale. Scribebam Parifis, Pojlridie Eidus
Majas, an.fal. 1641.
20
IRESPONSIO AUTHORIS
493
AD QUINTAS OBJECTIONES".
Vir prseftantifiîme,
Tarn eleganti 5
10
&
accuratâ differtatione Meditationes
meas impugnafti, quaeque ad earum veritatem illuftrandam adeo profutura elTe mihi videtur, ut multum me tibi debere exiftimem, quôd ipfam perfcripferis, multumque etiam R. P. Mercenno, quôd te ad fcribendum incitant. Quippe optime novit vir ille rerum omnium ftudiofiffimus indagator, & eorum prsecipue Iquae fpedant ad gloriam Dei promotor indefeflus, nullâ via melius
|
cognofci poiïe an mese rationes pro
veris demonflrationibus habendae fint,
quot ex i5
iis,
qui dodrinà
&
fi
ali-
ingenio reiiquos antece-
dunt, ipfas examinarent ac totis viribus impugnarent, ut deinde fieret periculum an ego fatis
20
quàm
commode ad
omnia quse ab iis propofita effent refponderem '\ Idcirco quamplurimos ad hoc provocavit, a nonnullis impetravit, & gaudeo quôd etiam a te, Quamvis enim non tam Philofophicis rationibus ufus fueris ad opiniones meas refutandas, quàm oratoriis quibufdam artibus ad illas eludendas, hoc tamen ipfum ideo mihi gratum eft, quôd inde conjiciam non facile in
me rationes a.
Voir
b.
Voir
afferri potuiiïe diverfas
t.
III, p. 384,
1.
2
t.
III, p.
416,
1.
20.
;
p. 386,
1.
ab
i8, et p, 388,
iis
1.
quse in prx-
25.
494
OEuvRES DE Descartes.
J48
cedentibus aliorum objedionibus quas
408-409.
legifti
conti-
Neque enim, fi quae ell'ent, ingenium & diligentiam tuam effugiflent, & judico te hîc non aliud habuifTe inftitutum, quàm ut eorum me admoneres, quibus meae rationes, ab iis quorum ingénia fenfibus nentur.
495
5
immerfa funt ut a Metaphyficis cogitajtionibus
ita
prorfus abhorreant, eludi poflent, atque ita mihi dares
occafionem
iis
occurrendi.
Quamobrem ego
hîc,
tanquam tibi Philolopho acutiflimo, fed tanquam cui ex hominibus iftis carneis refpondebo.
I
IN
De
iis
non ali»o
quœ
Meditationem primam objecta funt.
Ais te comprobarc injliîutuin quo menîem prœjudiciis exuere conatus fum, utpote efle
improbandum
verbis",
eft,
fingere poteft
a.
fcilicet
Page 35;,
1.
tam
ii-2j.
i5
fed velles ut fimpliciter ac paucis
perfunclorie tantùm
id
effeciflem.
omnibus fe erroribus liberare, quibus ab infantiâ imbuti fumus ? & quafi nimis accurate id fieri poffit, quod nemo negat efle faciendum ? Sed nempe indicare voluifli plerofque homines fateri quidem verbo tenus prœjudicia efle vitanda, fed tamen nunquam illa vitare, quia nuUum ftudium aut laborem in hoc impendunt, nuUaque ex iis quse femel ut vera admifcrunt pro prsejudiciis habenda efle arbitrantur. Tu certe hîc illorum perfonam egregie agis, &. nihil eorum quae ab ipfis dici poflent omitQuafi
496
hoc
;
quod nemo
facile
fit
jo
^5
QuiNTiE ReSPONSIONES.
409-410.
tis
;
quod Philofophum redoUbi ehim ais opus non effe Deum
fed intérim nihil afFers
lere videatur.
Jîngere deceptorem, neque
nos fomniare^
^
nec
talia,
addendam eiïe rationem cur vel, fi nullam hailla non poffint in dubium revocari buiffet, ut reverâ nuUa eft, id non dixiffet. Neque addidiflet /«^cere hoc in loco humanœ mentis caligiPhilofophus putaflet
5
349
fibi
;
j
.
nem, aut naturœ nojlrœ imbecillitatem caufari^
10
.
Nihil
enim prodeft ad errores noftros emendandos, quôd dicatur nos errare, quia noftra mens caligat vel natura eft imbecilla idem enim eft ac fi tantùm diceretur nos errare, quia fumus erroribus obnoxii & manifefte utilius eft attendere, ut feci, ad omnia in ;
;
quibus contingere poteft ut erremus, ne i5
Non etiam
aflentiamur.
bendo dubia omnia
-pro
dixiffet
falfis,
ipfis
temere
Philofophus, me, ha-
non tam vêtus exuere quàm
induere novum prcejudicium'^; vel prius probare cona-
tus fuiffet ex
tali
periculum alicucontra paulo poft affirmas me
fuppofitione oriri
)
jus deceptionis. Sed tu è ao
25
non
me
poffe a
extorquere, ut
illa
pro
incertis faljifquc
habeam quœ falfa
fuppofui'^^
utiliter fie affumi
ad veritatem illuftrandam
hoc eft, ut novum illud induam prsejudicium quod ne induerem verebaris. Nec magis miraretur Philofophus iftiufmodi fuppofitionem, quàm quôd aliquando, ut baculum qui curvus eft redum reddamus, illum in contrariam partem recurvemus. Novit enim fsepe falfa pro veris
a.
Page 258,
b.
Ibid.,
c.
Page 257, Page 258,
d.
1.
1.
3 et 6.
4-5. 1.
28, à p. 258,
1.
8-10.
1.
2.
:
ut
cùm
497
Œuvres
ji^o
de Descartes.
4'o-4ii.
Aftronomi vîquatorem, Zodiacum, aliofque circulos in cœlo imaginantur, cùm Geometrse novas lineas datis figuris adjungunt, locis.
Qui autem hoc
&
faepe Philofophi mul|tis in
vocat, recurrere ad machinam,
captare prœjligias, feàlari ambages, aitque Philofophico
candore ac veritatis amore
ejje
5
indignum^, non certe ipfe
Philofophico candore nec uUâ ratione, fed Rhetorico
tantùm fuco,
uti fe velle teftatur.
498
\
De
lis
quce
SECUNDAM MeDITATIONEM
IN
lO
objeélafunt^.
I
Pergis hîc Rhetoricam fimulationem loco ratio-
.
nis ufurpare
&
;
enim me ludificari, ubi feriô ago; tanquam vere didum & affirmatum,
fingis
feriô accipis,
quod tantùm interrogando
&
ex vuigari aliorum fen-
tentià propofui, ut de eo ulterius inquirerem.
enim
i5
Quod
omnia fenfuum tejîimonia pro inccrtis, imo etiam pro falfis, ejJe hahenda^^ omnino ferium ell, & ad dixi,
meas Meditationes intelligendas adeo neceffarium, ut quifquis illud admittere non vult, aut non potefl, nihil in ipfas refponfionc dignum objiciendi fit capax. Sed advertenda
eft
cata, inter
adiones
1
a.
1
Après
Page 258,
b. Ibid., c.
d.
funt]
Page Voir
24,
1.
vitîe
numéro primo 14-18.
20.
1.
t.
1.
diflindio, variis in locis a
14.
III, p. 398,1. 9.
&
me
incul-
inquifitionem veritatis*^
ajouté [i"
édit.).
.
20
Quinte Responsiones.
4' 1-412.
cùm enim de regendâ
vitâ quaeftio eft,
351
ineptum fane
non credere, planeque ridendi fuerunt qui res humanas eô ufque negligebant, ut,
efTet fenfibus
5
Sceptici
ne
fe in praecipitia
affervari
conjicerent, ab amicis deberent
admonui, ncmincm ferià dubitare''. Cùm autem,
atjque idcirco alicubi
;
mentis de talibus
faîiœ
quidnam
certiffime ab
humano
inquiritur, plane a
fit,
10
|
illi
ingenio cognofci pof-
ratione alienum
eft,
eadem
noUe ut dubia, imo etiam ut falfa, feriô rejicere, ad animadvertendum alia qusedam, quae fie rejici non poffunt,
hoc ipfo
effe certiora,
Quod autem fit ille
dixi,
qui cogitât,
nobifque reverâ notiora.
me nondum
non bonâ
fatis intelligere quis
fide ut feriô
didum
acci-
cùm id ipfum explicuerim nec etiam quod dixerim, me non dubitafle de eo in quo natura corporis pis,
i5
499
;
nullamque vim feipfum movendi illi tribuifle, meque imaginatum eiïe animam inftar venti, vel ignis, & talia, quse ibi tantùm ex vulgi opinione confiftebat,
retuli, ut fuis locis falfa effe
Quâ autem
20
me
oftenderem.
fide ais nutriri, incedere, fentire &c., a
ad animam, ut ftatim fubjungas caveamus dijîinéîionem tuam inter animam
25
referri
:
&
ejîo,
modo
corpus^?
Ego enim paulo poft expreffis verbis nutritionem retuli ad folum corpus, incefTum verô & fenfum maximâ ex parte refero etiam ad corpus, nihilque quod ad illos pertineat animse tribuo, praeter id folum quod |
eft cogitatio. II
La i"
graphe a. b.
et la
2' édition
2.
Page i6, 1. 2-3. Page 25o, 1. 17-20.
n'ont point d'alinéa jusqu'au
para-
500
Œuvres
j^2
Quam fuijjfe
de Descartes.
411-414.
deinde habes rationem ut dicas non opus
I
tanto apparatu
ad probandum me
exijlere''}
Certe
ego ex his ipfifmet tuis verbis optimam mihi videor habere rationem judicandi, nondum me ibi fatis magno apparatu ufum fuiffe, quandoquidem efficere nondum potui ut rem rede intelligas. Cùm enim ais
me idem potuijfe ex quâvis aliâ meâ aéîione colligere^, multum a vero aberras, quia nullius meae adionis omnino certus fum (nempe certitudine illâ Metaphylicâ, de quâ folâ hîc quaellio eft), praeterquàm folius ego cogitationis. Nec licet inferre, exempli caufâ
5
10
:
ambulo, ergo fum, tia cogitatio eft,
nifi
quatenus ambulandi confcien-
de quâ folâ hsec
illatio eft certa,
de motu corporis, qui aliquando nuUus
cùm tamen
501
eft in
etiam mihi videor ambulare
;
non
fomnis,
adeo ut ex
i5
hoc quôd putem me ambulare, optime inferam exiftentiam mentis quse hoc putat, non autem corporis quod ambulet. Atque idem eft de caeteris. \i. Incipis deinde non injucundâ profopopeiâ me,
non amplius ut hominem integrum, fed ut animam feparatam interrogare " quo me videris admonere hafce objediones, non a mente fubtilis Philofophi,
20
,
;
fed a folâ carne, fadas fuifle. Quaefo te igitur, ô caro,
quocunque velis nomine cenferi, habefne tam parum cum mente confortii, ut advertere non potueris quandonam emendavi illam vulgi imaginationem, per quam fingitur id quod cogitât, efle inftar venti fimilifve corporis ? Fmendavi enim illam profedo, feu
a.
|
l'âge 2^9,
b. Ibid., c.
1.
1.
i-iî.
3-4.
Page 260,
1.
18.
25
QuiNTiE ReSPONSIONES.
4i4-4'5.
cùm
oftendi fupponi poffe,
mundo
corpus in quibus
me
nuUum ventum
ac nihilominus
effe,
J^}
illa
nec aliud
omnia, ex
rem cogitantem agnofco, remanere. Ac
ut
proinde quaecunque poftea interrogas, cur non 5
igitur effe adhuc ventus, cur non replere fpatium, cur non
&
moveri pluribus motibus^,
j
.
tam inania
talia,
funt, ut
non egeant.
refponfione
10
pojffim
Nec magis urgent
quse fubjungis
Jî Jim tenue reliqua. cur non pojffim nutriri^, :
quoddam corpus, & Nego enim me effe corpus. Atque, ut femel abfolvam, quia fere femper eodem ftilo uteris, nec meas rationes impugnas, fed ipfas, tanquam fi nuUae effent, diffimulando, vel imperfedas tantùm & truncatas re|
ferendo, colligis varias difficultates, quae vulgo ab iS
imperitis in
meas concluûones,
aliafve
aut
iis affines,
etiam diffimiles, moveri folent, quaeque vel ad rem
non
pertinent, vel
jam a me
fuis locis fublatae funt
aut folutae, non operae pretium interrogas refpondeam 20
jam ante fcripû
agam
eft
ut ad fingula quae
centies enim
;
eadem
|
quae
Sed breviter tantùm
effent repetenda.
non plane ineptos morari poffe videbuntur. Et quantum ad illos qui non tam ad vim rationum, quàm ad verborum multitudinem attendunt, eorum approbationem tanti non facio ut, de
a5
iis
quae ledores
ejus promerendae gratiâ, verbofior
Primùm
itaque hîc notabo,
mentem àdolefcere ac
debilitari
tibi
cum
25 Après velim, non à la ligne (i"et 2' a.
b.
Page 260, Page 261,
c. Ibid.,
1.
1.
21, et p. 261,
1.
19-20.
1.
i
fieri
non
velim. credi,
corpore'^,
cùm
nullâque
édit.).
et i-i 2.
23-a5.
Œuvres.
II.
ais
43
soi
OEuvRES DE Descartes.
J^4
ratione id probas; nam, ex eo 603
agat in corpore infantis
quàm
4t5-4'6.
quôd non tam perfede adulti, ac faejpe a vino
aliifque rébus corporels ejus
adiones poffint impediri, fequitur tantùm illam, quandiu corpori eft adjunda, ipfo uti ut inftrumento ad eas operationes, quibus ut plurimum occupatur, non autem perfediorem vel imperfediorem reddi a corpore * nec melius hoc inde
5
:
infers,
quàm
fi,
ex eo quôd artifex non rede operetur
quoties malo utitur inftrumento, inferres ipfum artis fuae
peritiam ab inftrumenti bonitate nancifci.
Notandum etiam ô caro, quidnam
lo
plane non viderl intelligere,
te
ratione uti, quandoquidem, ut
fit
probes fenfuum fidem mlhl non debere
effe
fufpedam,
dicls, etji aliquando non utens oculo vifus
Jïm ea fentire quœjîne oculo non fenîiuntur, me tamen non ejfe femper \
expertum eandem falfitatem^
:
tanquam
fi
non
i5
fufficiât
ad dubitandum, quôd errorem aliquando deprehenderimus;
& tanquam
fieri
fi
fallimur, adverteremus nos ipfo error confiftat,
poifet ut femper, quoties falli,
cùm
e contra in hoc
quôd a nobis fub
fpecie erroris
20
non advertatur, 604
De|nique quia faepe a
me
&
tibi
ô caro, nullas habes,
petis rationes,
cùm
ipfa,
probandi onus incumbit,
advertendum eft ad rede philofophandum non opus effe ut ea omnia quae non admittimus, quia ignoramus an ûnt vera, probemus falfa effe; fed tantummodo effe fummopere cavendum ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus probare verum effe. Ita, 2 a.
b.
1
Après advertatur, non à Voir t. III, p. 400, Page 263, 1. 12-14.
1.
i.
la ligne
(/"
et 2' édit.).
aS
Quinte Responsiones.
416.417-
3 ç ç
cùm deprehendo me effe fubftantiam cogitantem, formoque clarum & diftindum iftius fubftantiae cogitantis
conceptum,
in
quo
eorum
nihil
quae ad con-
ceptura fubftantiae corporeae pertinent, continetur, 5
hoc plane
fufficit
quàm rem cogitantem, quod
novi, nihil aliud efle
folum
me ipfum
ut affirmem me, quatenus
in 2. Meditatione, de
quâ jam
agitur, affir-
mavi. Nec debui admittere iftam fubftantiam cogi-
tantem 10
efle
quoddam corpus
agile,
purum, tenue
quandoquidem nullam habui rationem quae id mihi perfuaderet; tu, û quam habes, tuum eft ipfam docere, non autem exigere a me ut probem id falfum efl!e quod non aliam ob cau|fam admittere recufavi, quàm quia mihi erat ignotum. Idem enim facis ac û dicenti me jam in Hollandiâ verfari, negares efle credendum, nifi probarem me non efle etiam in China, nec in uUâ aliâ mundi parte, quia forte fieri poteft ut idem corpus per divinam potentiam duohus in locis &c.,
|
i5
diverfis exiftat. 20
Cùm
dum animas brutorum
verô addis, mihi etiam probanejje
incorporeas,
pus nihil c onferre ad cogitationes^,
&
crafjum cor-
teftaris te
non modo
ignorare cujus fmt partes probandi, fed etiam quid a
quoque fit probandum nam ego neque animas brutorum puto effe incorporeas, nec craflum corpus nihil conferre ad cogitationem, fed tantùm iftarum rerum confiderationem nullo modo efle hujus loci. ;
25
4.
Quaeris hîc
cis anima,
fed
^
obfcuritatem ex cequivocatione vo-
quam ego tam
accurate fuftuli fuis
locis, ut hîc pigeât repetere. Itaque a.
b.
Page 261, Page 263,
1.
21 et 25.
1.
7.
dicam tantùm
505
Œuvres
j^6
de Descartes.
4'7-4«8.
nomina rébus ut plurimum impofita fuifle ab imperitis, ideoque non femper fatis apte rébus refpondere no|ftnim autem non efle illa mutare, poftquam ufu ;
606
recepta funt, fed tantùm
licere
cùm advertimus
ipforum
fignifica-
non rede intelligi. Sic, quia forte primi homines non diftinxe|runt in nobis illud principium quo nutrimur, crefcimus, & reliqua omnia nobifcum brutis communia fine uUâ cogitatione peragimus, ab eo quo cogitamus, utrumque unico animce nomine appellarunt; tiones emendare,
illas
ab
aliis
5
to
ac deinde animadvertentes cogitationem a nutritione
diftindam, id quod cogitât vocarunt mentem,
efle
hancque animae praecipuam partem efle crediderunt. Ego vero, animadvertens principium quo nutrimur toto génère diftingui ab eo quo cogitamus, dixi animce nomen, cùm pro utroque fumitur. efle aequivocum atque ut fpecialiter fumatur pro aûu primo five prœcipuâ hominis forma, intelligendum tantùm efle de principio quo cogitamus, hocque nomine mentis ut plurimum appellavi ad vitandam sequivocationem mentem enim non ut animse partem, fed ut totam
i5
;
lo
;
607
illam
animam
quse cogitât confidero. |
Hœres verô,
inquis, an ergo exijiimem
animam fem-
per cogitare^. Sed quidni femper cogitaret, fl;antia
cogitans
?
&
cùm
fit
fub-
quid miri quôd non recordemur
cogitationum quas habuit in matris utero, vel in lethar-
cùm nequidem recordemur plurimarum, quas tamen fcimus nos habuiffe, dum eflemus adulti, gico &c.,
I
rebus omis
(2'édit.).
— 22 Après confidero, non à
2'édit.). a.
Page 264,
1.
5-7.
,
la ligne (/" et
i5
QjJINT^E ReSPONSIONES.
418-430.
fani,
&
J57
Ad recordationem enim
vigilantes.
cogitatio-
num
quas mens habuit, quandiu corpori eftconjunfta, requiritur ut qusedam ipfarum veftigia in cerebro im|
preffafint, ad quse fe convertendo, five fe applicando, 5
recordatur
:
quid autem miri, û cerebrum infantis vel
ineptum^ ? Denique, ubi à.\x\, forfan Jieri paj^e, ut id quod nondum novi (nempe raeum corpus) non fit diverfum ab eo me quem novi (nempe a meâ mente), nefcio, de hac re
lethargici veftigiis
«0
non difputo, &c. te nihil ejfe
quam tra,
;
iftis
recipiendis
objicis
:
fit
Ji nefcis, fi non difputas, cur
ifiorum affumis^}
Ubi falfum
quic-
quod nefcirem; nam plane e conquia nefciebam efletne corpus idem quod mens |
donec poftea,
fideravi, liter
me
aflumpfiffe
necne, nihil eâ de re affumpfi, fed folam i5
eft
mentem con-
in 6. Meditatione, illam rea-
a corpore diftingui,
non
affumpfi, fed
demon-
Tu verô, ô caro, in hoc plurimum peccas, quôd, cùm nuUam vel minimam habeas rationem ad probandum mentem a corpore non diftingui, nihilo-
ftravi.
2o
minus tamen id afifumis. 5, Quae de imaginatione attendenti; fed nihil miri,
tantur fint perobfcura.
25
fi
fatis clara
fcripfi*=,
forte
iis
Moneo autem
qui
funt
non medi-
ipfos, ea quae
ad
hanc quam de me habeo notitiam non pertinere affirmavi, non pugnare cum iis quae dixeram antea me nefcire an ad me pertinerent quia plane aliud eft, pertinere ad me ipfum quàm pertinere ad eam quam de me habeo notitiam ^. ;
a.
Voir
b.
Page 265,
t.
c. Ihid.,
d. Voir
III, p. 400,
1.
t.
I.
1.
8.
1.
34.
9-10.
14.
Ili, p.
400,
|
608
OEuvRES DE Descartes.
j^8 6.
509
450-421.
Quaecunque hîc habes^, ô caro optima, non
tam mihi videntur effe objediones, quàm obmurmurationes qusedam nullâ refponfione indigentes. fed quse, non 7. Hîc etiam'' multa obmurmuras, magis quàm prsecedentia, egent refponfione. Nam, quae de brutis inquiris, non funt hujus loci, quia mens meditabunda apud fe ipfam poteft experiri fe cogitare, non autem an bruta etiam cogitent necne led hoc poflea ex eorum operationibus a pofteriori tantùm invelligat. Nec haereo in iis quae me inepte loquentem introducis abnegandis, quia mihi fatis eft femel monuiiïe, te non omnia mea fideliter referre. Ssepe verô attuli critérium, quo dignofcitur mentem nempe quôd tota mentis naaliam effe a corpore tura confiflat in eo quôd cogitet, tota autem natura corporis in eo quôd fit res extenfa, nihilque pror|
5
;
ro
:
fus
commune
fit
inter cogitationem
Oftendi etiam faepe difl;inde, denter a cerebro operari ufus elfe
potefl;
imaginandum
nam
;
510
extenfionem.
pofiTe
indepen-
fane nullus cerebri
ad pure intelligendum, fed tantùm ad
vel fentiendum. Et
dente imaginatione vel fenfu perturbatur),
mentem
&
non
facile
mens
j
i5
quamvis,
(ut
aliis
fit
forti
20
acce-
cùm cerebrum
rébus intelligendis
experimur tamen, cùm imaginatio ell minus fortis, nos faepe aliquid ab ipfâ plane diverfum intelut, cùm inter dormiendum advertimus nos ligere fomniare, opus quidem eft imaginationis quôd fomva|cet,
:
21-22 accedente {errata 2' 2' édit.). a.
b.
Page 266, 1. Page 268,1.
5.
17.
édit. et
Disquis. Met.)] accidente (/"
et
25
QyiNTyE Responsiones.
4» '-42 2.
J59
niemus, fed quôd nos fomniare advertamus, opus
eft
folius intelleélûs.
non fatis intelligere illa qu3e conaris reprehendere. Neque enim abftraxi conceptum ceree ab ejus accidentium conceptu fed potiùs indicare volui quo pado ejus
Hîc%
8.
5
ut fsepe alibi, tantùm oftendis te
''
;
fubflantia per accidentia manifefletur,
&
ejus perceptio reflexa
diftinda,
& quomodo
qualem nullam, ô
unquam habuiffe, différât a vulgari & confufâ. Nec video quonam fretus argumento pro certo affirmes canem fimili modo atque nos dijudicare, nifi quia, cùm videas illum etiam carne concaro, videris
10
flare,
in illo i5
eadem omnia
quse in te funt, putas efle etiam
fed ego, qui nullam in eo
;
verto, nihil fimile
iis
quae in
mentem animad-
mente cognofco,
in ipfo
reor inveniri.
omnia illa quae in cerâ confidero, demonjîrare quidem me dijîinéîe cognofcere I9.
Miror
te hîc
'^
fateri,
quôd exijlam, non autem quîs aut qualis Jim^ 20
fine alio
nifi
ut dicatur cujus coloris, odo-
quo fale, fulphure & mercurio fit conflata; vis enim ut ipfam, inftar vini, labore quodam Chytnico" examinemus. Quod te profedo dignum eft, ô caro, & iis omnibus ris
25
cùm unum
non demonftretur. Nec video quid amplius
|eâ de re expedes,
&
,
faporis
fit
mens humana,
24 Après examinemus, à
a.
Page 271,
b.
Voir
c.
Page 273, Page 274, Page 277,
d. e.
t.
V,
1.
la ligne {i" édit. seulement).
16.
p. i5i. 1.
20, à p. 274,
1.
9-1 3.
1.
3.
vel ex
1.
8.
511
Œuvres de
560 qui,
cùm
nihil nifi
Descartes.
admodum
de quâque re queerendum
fit
4aa-4î3.
confufe concipiant, quid
ignorant
;
fed
quantum
ad me, nihil unquam aliud requiri putavi ad manifeftandam fubflantiam, praeter varia ejus attributa, adeo
quo plura alicujus fubllantise attributa cognofcamus, eo perfedius ejus naturam intelligamus. Atque, ut multa diverfa attributa in cerâ diftinguere poffumus, unum quôd fit alba, aliud quôd fit dura, aliud quôd ex dura fiât liquida &c. ita etiam in mente totidem funt, unum quôd habeat vim cognofcendi albedinem cerse, aliud quôd habeat vim cognofcendi ejus duritiem, aliud quôd mutationem duritiei five liquefadionem &c. poteft enim quis noffe duritiem, qui non ideô novit albedinem, nempe qui csecus natus ut,
512
;
5
|
10
;
eft
;
&
de
ita
Unde clare colligitur nullius cognofci, quàm noftrae mentis, quia,
caeteris.
rei tôt attributa
quotcunque cognofcuntur in quâlibet aliâ re, etiam numerari pofTunt in mente, ex eo quôd cognofcat tiffima.
nihil in
;
atque ideo ejus natura
omnium
|
eft
i5
tôt illa
no-
Denique hîc obiter reprehendis^ quôd, cùm me ejfe admiferim prœter mentem, nihilominus
20
loquar de cerâ quant videam, quant tangam, quod fine oculis
me
&
manibus fieri non
potefi.
accurate monuiffe, non
ibi
Sed notare debuifti
agi de vifu
&
tadu,
organorum, fed de folâ cogitatione videndi & tangendi, ad quam organa ifta non requiri quotidie in fomnis experimur. Nec fane hoc non notafti, fed tantùm monere voluifti quàm abfurdae quae fiunt ope
9 Après &c., à la ligne (/" a.
Page 274,
1.
16-22.
édit. seulement).
25
j6i
QuiNTiE ReSPONSIONES.
423-4J4.
faepe atque injujftse cavillationes
ab
quàm impugnare
aliquid intelligere
iis
non tam
qui
5i3
fatagunt, exco-
gitentur.
De IN
5
iis
quœ
TERTIAM MeDITATIONEM objeéîa funt^.
Euge hîc tandem aliquam contra me afFers rationem, quod nullibi prius te fecifle animadverti. Ut enim probes non ejje régulant certam, quàdea quœ valde I
lo
.
clare
:
&
dijîinéle
percipimus Jint vera^, dicis ingénia
permagna, quae videntur debuiffe plurima clare & diftinde percipere, cenfuifle nihilominus rerum veritatem vel in Deo vel in puteo effe abfconfam In quo fateor te rede ab authoritate argumentari fed me.
I
i5
;
miniffe debuifles, ô caro, te hîc affari
corporeis
abdudam,
fie
quam homines
ante
nequidem
fe cxtitiffe,
authoritate moveatur.
Quod
a rébus
unnec proinde ipforum fciat ullos
deinde affers de Scepti-
communis non malus, fed nihil probans, ut neque quôd quidam pro falfis opinionibus mortem oppetant", quia probari nunquam poteft illos clare cis,
20
ut
mentem
locus
eft
|
& diftinde percipere id quod Quod denique addis, non tam 25
pertinaciter affirmant.
de veritate regulae
effe
laborandum, quàm de Methodo ad dignofcendura an fallamur necne, cùm exiftimamus nos aliquid clare percipere, non inficior; fed hoc ipfum accurate a me a.
Pnge 277,
b.
Ibta.,
c.
Voir
t.
1.
1.
9.
14-16.
III, p. 401,
(EUVRES.
II.
1.
19.
46
ma
5
Œuvres
j62
de Descartes.
424-415.
primùm enumeravi omnes
prsellitum fuiffe contendo fuis in locis, ubi abftuli
omnia
prœjiidicia,
&
poflea
prsecipuas ideas, ac diftinxi claras ab obfcuris aut confufis.
Miror verô ratiocinium quo probare
2,
vis
omnes
5
noftras ideas effe adventitias, nullafque a nobis fadas,
mens facultatem habet non tantùm perci-
quia, inquis,
piendi ipfas ideas adventitias, fed prceterea
illas varie
com-
ponendi, dividendi, contrahendi, ampliandi, comparandi, id genus Jïmilia^
quas mens efTej
unde concludis ideas Chimaerarum, componendo, dividende &c., non
:
facit
ab ipfâ fadas, fed adventitias.
pofles probare nec figna ulla 515
quoniam a
fe
&
fada
Quo pado fuiile
etiam
a Praxitèle,
non habuit marmor ex quo
illa ex|cul-
peret, nec te has objediones feciife, quia ex verbis
a te inventis, fed ab
aliis
10
non
1
mutuatis, ipfas compofuifti.
At carte nec forma chimaerse in partibus caprœ aut leonis, nec forma tuarura objedionum in fmgulis verbis quibus ufus es, fed in folâ compofitione, confiftit.
Mirabile etiam
mente
efl
quôd ideam Rei non
poffe efle in
fuftineas, nifi fimul fini idece animalis, plantce,
omniumque
lapidis,
agnofcam me
univerfalium^
.
Tanquam
fi,
ut
rem cogitant em, debeam agnofcere animalia & plantas, quoniam dcbco Rem, fivc quid fit Rcs, agnofcere ^ Nec verius hic de veritate agis. Ac denique,
effe
cùm
impugnes, non 19
20
Après
ea tantùm de quibus nihil affirmavi nifi in
conlillit,
a
Page 280,
b.
Ci-avant, p. 281,
c.
Voir
t.
1.
ventos
pra:liaris,
non à la ligne (/"
2-7. I.
III, p. 403,
3-7. 1.
I.
et
:."
cdit.)-
2$
QuiNTiE ReSPONSIONES.
415-426.
}6j
Hîc^ ut convellas rationes ob quas de rerum materialium exiftentiâ cenfui effe dubitandum, quaeris cur ergofupra terrant ambulem &c. ^. In quo mani).
fefte 5
principium petitur
cùm
unam
20
&
rationibus, quas mihi objeci
vis addere,
coloris,
i5
affumis enim id quod effet
probandum, nempe tam certum effe me fupra ambulare, ut de eo non poffit dubitari. Et
lo
:
aut
in
quamobrem
in
terrain
refu|tavi,
cœco nato nullajît idea
fur\do vocis"^ plane oftendis te nullam
habere uUius momenti. Qui enim
nullam effe ideam colorum in caeco nato ? cùm interdum in nobis, etfi claudamus oculos, nihilominus fenfus lucis & colorum excitentur. Et, quamvis quod ais concedatur, fois
nunquid eodem jure dici poteft ab eo qui negat exiftentiam rerum materialium, caecum natum non habere ideas colorum, quia ejus mens facultate illas formandi efl deftituta, quo a te dicitur ipfum eafdem non habere, quia oculis efl privatus ? Quse fubjungis de duabus ideis folis*^, nihil probant; fed, cùm ambas pro unâ accipis, quoniam ad unum folem referuntur, idem efl ac fi diceres verum & falfum non difïerre, cùm de eodem fubjedo affirmantur. Et
cùm
illam,
quam
ex rationibus aflrono-
micis coUigimus, negas effe ideam, 4 petitur
(2' édit. et Disquis.
Met.)] petis [i"édit.).
— 6 Après
dubitari, non à la ligne [i" et
a.
Ci-avant, p. 281,
b.
Page 282,1, 17, etc. Page 283, 1. 6-7.
c
d. Ibid.,
1.
II, etc.
1.
12.
2' édit.).
nomen
—
18
ideae
ad
Après privatus.
même remarque.
5i6
5
Œuvres de
j64
Descartes.
4ï6-4a7-
quod
folas imagines in phantafiâ depidas, contra id
expreffe aflumpfi, reftringis. 4. 517
Idem hîc^
facis,
cùm negas
ram ideam, quia nempej
fubftantia
fubftantiae effe ve-
non imaginatione,
dudum ego pronegotii efle cum illis
fed folo intelledu percipitur. Atqui teftatus fum, ô caro, nihil mihi
qui folâ fuâ imaginatione,
non autem intelledu,
5
uti
volunt. ais fub/îantiœ ideam nihil habere realitatis,
Ubi verô
quod non habeat ex
ideis
eorum accidentium, fub quibus
10
quorum injîar concipitur^ probas te rêvera nuUam habere diftindam, quia nunquam fubftantia inftar accidentium concipi poteft, nec fuam realitatem ab fed contra vulgo a Phiiofophis accideniis mutuari \vel
,
;
fubftantiarum inftar concipiuntur,
tia
realia efle dicuntur.
tas (hoc eft poteft, quae
NuUa enim
nempe
quoties
i5
accidentibus reali-
nuUa entitas plufquam modalis) non ab ideâ fubftantiae defumatur.
tribui
Porro ubi ais ideam Dei haberi tantùm ex eo quod audiverimus
quœdam
aiîribuîa de
Deo
enuntiari'^,
vellem
20
adderes undenam ergo primi homines, a quibus ifta audivimus, eandem Dei ideam habuerint. Si enim a fe ipfis,
mus ? 618
cur non etiam eandem a nobis habere
Si verô a
Deo
révélante, ergo
Deus
Cùm
poflTu-
exiftit.
autem addis, eum qui infinitum quid attribuere rei, quam non capit, nofnen quod non I
8 Après volunt, non à la ligne (/"
matur,
même remarque.
b.
Page 384, Page 286,
c.
Ibid.,
a.
1.
1.
25.
1.
7-9.
16-17.
et a' édit.).
dicit,
intel-
— 18 Après
defta-
a
QuiNTiE ReSPONSIONES.
4»7-4»8.
365
non diftinguis intelledionem module ingenii noftri conformem, qualem de infinito nos habere unufquifque apud fe fatis experitur, a conceptu rerum adaequato, qualem nemo habet, non modo de infinito, ligit^,
5
fed nec forte etiam de ullâ aliâ re quantumvis parvâ.
Nec verum tationis
eft intelligi
negationem
negationem
infiniti
'',
infinitum per finis five limi-
cùm
e contra
omnis
limitatio
contineat.
Nec verum etiam eft ideam, omnes illas perfeéliones quas Deo tribuimus reprœfentantem, non habere plus realitatis objeéîivœ quàm habeant res finitœ Fateris enim ipfemet iftas perfediones ab intelledu noftro ampliari ut Deo tribuantur. An ergo exiftimas illa quae fie ampliata funt, non ideo majora effe non ampliatis ? Et unde effe poteft facultas omnes perfedio)
10
'^.
'•5
nes creatas ampliandi, hoc
amplius concîpiendi,
nempe
nifi
aliquid ipfis majus five
eft
ex eo quôd idearei majoris,
Nec denique verum eft, perpujillum fore Deum,Ji non fit major quàm a nobis intelligaîur; intelligitur enim effe infinitus, atque infinito nihil majus effe poteft. Atqui confundis intelledioDei,
fit
in nobis
?
\
ao
nem cum
imaginatione, fingifque nos
Deum
imaginari
hominis alicujus permagni, tanquam fi quis nunquam vifum elephantem imaginaretur effe inftar inftar
«5
animalculi acari
quammaximi quod tecum ;
ineptiffimum. 8 Après contineat, non à
b.
Page 286, p. 25-26. Voir t. III, p. 403, 1.
c.
Ci-avant, p. 287,
a.
1.
17.
5-7.
la ligne
(/"
et 2' édit.).
fiateor effe
^^
Œuvres
^66
de Descartes.
4a8.4»9-
Multa hîc" dicis ut mihi videaris contradicere
^.
;
nec tamen ullo modo contradicis, cùm plane idem quod ego concludas. Sed tamen multa hinc inde permifces, a quibus valde diiïentio, ut quôd axioma, nihil ejî in
ejfecîu
quod non prœextiterit
materiali potius
quàm de
nunquam enim perfedio
in caufâ^,
efficiente
formae
|
fit
de caufà
intelligendum
5
;
in caufâ materiali,
fed in folâ efficiente, praeexiftere poteft intelligi. Et,
quddformalisrealiîas ideœ fit fubjiantia'^ &talia. 6. Si quid haberes ad exiftentiam rerum materia,
lium probandam, procul dubio 520
cùm ejje
lo
Sed
hîc'^ attulifles.
tan|tùm interroges, an ergo mea mens incerta fit
aliquid prœter fe in mundo^,
&
fingas
non opus
effe
ut argumenta ad id quaeras, atque ita provoces tan-
tùm ad
pr8ejudicatas opiniones, multo clarius oftendis
nullam
quàm
te ejus
quod
affirmas dare pofTe rationem,
omnino tacuiiTes. Qusecumque verô hîc difputas de fi
refponfione, quia tu
nomen
ideae
ideis
',
non egent
ad folas imagines in
phantafiâ depidas reftringis, ego verô ad id
quod
nihil agere in fe ipfum
Après
non à extendo, même remarque. a.
d.
tacuiiTes,
Page 388,
b. Ibid., c.
omne
cogitatur, extendo.
Sed obiter quserere
17
is
1.
1.
8.
i5-i6.
Page 290, Page 291,
1.
17-19.
1.
3.
e. Ibid.,
1.
13-14.
f.
Ibid.,
1.
17.
g.
Page 292,
1.
10.
quo argumento probes, Nempe non foies uti argu-
libet, s.
la ligne
{/"
et 2' édit.).
—
21
Après
ao
QyiNTiE Responsiones.
4Ï9-4ÎO.
Hoc autem
mentis.
probafti
j6y
exemple
ipfum non verberat,& oculi qui
qui fe
digiti,
non videt, refpondere, non elfe
fe in feipfo
Quibus facile eft oculum qui fpeculum videt magis quàm feipfum, fed fed in fpeculo.
5
mentem
quae fola,
&
&
fpeculum,
&
oculum,
quoque, agnofcit. Atque etiam dari poflunt pla in rébus corporels tit,
nunquid
ifta
ut
;
cùm
feipfam
alia
exem-
turbo fe in gyrum ver-
converfio adio
eft
quam
in fe
ipfum
exercet"? ««
Denique notandum eft, me non affirmafle ideas rerum materialium ex mente deduci^, ut non fatis bonâ fide hîc fingis. ExprefTè enim poftea oftendi, ipfas a corporibus faepe advenire, ac per hoc corporum exiftentiam probari. Hîc vero tantùm expofui, nullam in iis tantam realitatem inveniri, ut, ex eo quôd nihil lit in effedu quod non formaliter vel eminenter praeextiterit in caufà, concludi debeat illas a folâ mente non potuiffe proficifci, quod nullo modo impugnas, 7. Hic*^ nulla habes quae non jam ante dixeris, & a \
\
«5
ao
me
fuerint explofa.
quam
ais non pojfe ejfe veram, niji
tum, diciquepojje niti,
Unum monebo
&
adfummum me
6 agnofcit (2'édit. Met)] cognofcit (/" Voir
t.
III, p.
Page 294, d. Page 296,
et Disquis.
—
édit.).
404,
b. Ci-avant, p. 293,
c.
comprehendam
effigies
1.
1.
1.
2.
1.
24, et p. 297,
1.
et 2' édit.).
Voir aussi r,
infini-
e contra plane repu-
14.
ii, etc.
infi-
hominem integrum
9 Après exercet, non à {i"
infini-
cognofcere partem
Moneo, inquam,
reprœfentat^.
a.
infiniti,
quidem partem minimam, quœ non melius
tum refert,quàm exigui capilli aS
de ideâ
10, 16.
t.
III, p. 404,
1.
19.
la ligne
52i
Œuvres de
368 g^are,
fi
hendo
fit
nullo
Descartes.
quid comprehendam
,
ut id
430.431.
quod compre-
infinitum; idea enim infiniti, ut
modo
fit
vera,
débet comprehendi,quoniam ipfa incom-
prehenûbilitas in ratione formali infiniti continetur.
6M
ideam quam habemus infiniti, non repraefentare tantùm aliquam ejus partem, fed rêvera totum infinitum, eo modo quo débet Et nihilominùs eft manifeftum,
repraefentari per
humanam
|
ideam,
etfi
5
procul dubio
multo perfedior, hoc eft accuratior & dijftindior, haberi poflit a Deo, aliâve naturâ intelligente, quae fit humanâ perfedior. Eâdem ratione quâ non dubitamus quin Geometriae imperitus totius trianguli ideam habeat, cùm figuram efife tribus lineis comprehenfam intelligit, etfi a Geometris alia multa de eoalia
dem
triangulo cognofci poffint atque in ejus ideâ ani-
madverti, quae ab
illo
ignorantur. Ut enim
intelligere figuram tribus lineis
dam ideam
;
i5
fufficit
contentam, ad haben-
quoque fufficit intelligere rem nullis limitibus comprehenfam, ut vera & intégra idea totius infiniti habeatur^ 8. Eundemhîc'' repetis errorem, cùm veram ideam Dei haberi negas. Etfi enim omnia quae in Deo funt non cognofcamus, omnia ea nihilominùs funt vera, totius trianguli
10
fie
10
quae in eo effe cognofcimus. Quae vero intermifces, ut 6SS
pa\nem non
ejfe eo,
qui panem de/îderat, perfeéliorem
ex eo quod percipiam aliquid ejjfeaélu in re cujus a.
b. c.
d. t.
Voir
eft.
idea
t. III, p. 403, 1. 22. Ci-avant, p. 297, 1. 25.
Page 29g, Page 299, Page 3oo,
1.
8.
1.
7.
1.
i.
^ ;
eJfe aélu in ideâ.
me judicare
id
•=
;
non idea
quod ignoro^^
25
Quinte Responsiones.
43i-4?2.
& talia,
5
369
tantùm te, ô caro, multa temere velle impugnare, quorum fenfum non affequeris. Neque enim ex eo quoi quis panem dejideret, infertur panem ejje ipfo perfeéliorem, fed tantùm illum qui pane eget, effe imperfediorem fe ipfo, cùm non eget. Et exeo quàd aliquid fit in ideâ, non infero idem éjfe in rerum naturâ, teflantur
cùm nulla alia iftius ideae caujfa reddi poteft, prsequod non ter rem quam reprsefentat adu exiftentem nifi
;
de pluribus mundis, nec de ullâ aliâ 10
de folo Deo, verum effe demonftravi. Nec judico id quod ignoro; rationes enim attuli cur id judicarem,
&
quidem tam firmas ut nullam ex impugnare potueris.
ipfis vel
minimum
Cùm
negas" nos continua caufœ primœ influxu indigère, ut conferveinur, negas rem quam Metaphylici 9.
i5
prseterquam
re,
omnes
ut manifeftam affirmant, fed de quâ fsepe
illi-
non cogitant, quia tan|tùm ad c^.\x(^s fecundiim fieri, non Siutem fecundiim eJJe, attendunt. Sic Architedus eft caufa domûs & pater fiVn fecunditm /îeri tanterati
20
tùm, ideoque,
cùm opus abfolutum
efl,
poteft abfque
iftiufmodi caufâ remanere; fed fol eft caufa lucis ab ipfo procedentis,
25
& Deus
eft
caufa rerum creatarum,
non modo fecundiitu Jieri, fed et'iam fecundiim eJJe, ideoque débet femper eodem modo influere in effedum, ut eundem confervet''. Hocque apertè demonftratur ex eo quod explicui de partium temporis independentiâ, quodque fruftra conaris eludere, proponendo necejfitatem confecutionis 25 Après confervet, non à la ligne (/" et 2' a.
Page 3oo,
b.
Voir
t.
1.
1
édit,).
1.
III, p. 4o5,l. 3.
ŒuvRKS. IL
47
524
;
OEuvREs DE Descartes.
}yo
432-433.
partes lemporis in abftrado confiderati''
(juce ejî inter
de quo hîc non
eft quseftio,
fed de tempore, feu dura-
non negas fin|gula raomenta hoc eft rem durantem fingulis
tione rei durantis, cujus
poHe a vicinis feparari, momentis definere efl'e.
Cùmque
•
prœjiare
non
ais,
vim
5
qiiœ ut perfeveremus
ejje in nobis,
corrumpens caufa fuperveniat^,
niji
fufficiat.
'
advertis te creatur?e tribuere perfedionem crea-
quôd nempe independenter ab feveret, ac creatori imperfedionem
toris, 525
alio in elle per-
quôd nempe per pofitivam adionem tendere debeat in non ens, û quando velit efficere ut effe definamus. Qiiod deinde addis de progrejju non abfurdum
creaiturse,
in infinitum,
nempe
illum dari", a te ipfo poftea infirma-
effe
tur. Faferis
enim abfurdum
connexis ut
inferior Jine fuperiore agere non pojjif^
in caufis ita inter
ejffe
de talibus enim tantùm hîc quîeftio fis
in
non de
eJffe,
Nec proinde
eft,
nempe de
fe
i5
\
cau-
caufis in fieri, ut funt parentes
".
Ariftotelis authoritas hic mihi adverfa-
neque etiam
tur; ut
10
id
quod
ais
enim omnes perfediones quas
de Pandorà
:
fateris
20
hominibus animadverto, variis gradibus pofTe a me adaugeri, adeo ut poftea videam taies efle, ut in humanam naturam in
quod omnino mihi exiftentiam demonftrandam. Eft enim cadere non poffint
5
Apres
non à
effe,
:
la ligne [i" et a' édit.).
même remarque. b.
Page 3or, Page 3o2,
c.
Ibid.,
1.
24.
d.
Ibid.,
1.
27, à p. 3o3,
c.
Voir
a.
t.
1.
6, etc.
I.
4-6.
III, p.
406,
1.
1.
20.
i.
—
1
2
fufficit illa
ad Dei
ipfa
vis
Après definamus,
25
Quinte: Responsiones.
433-434.
^71
perfediones omnes humanas eoufque ampliandi, ut
plufquam humanae cffe cognofcantur, quam urgeo c*^ contendo non futuram Tuiffe in nobis, ni(i a Deo fadi eflemus^ Atqui, quôd tibi non appareat me iflud |
5
evidentiflime demonflralle,
nequaquam miror, quia
non iiadenus animadverti
ullam ex meis rationibus
te
rede percepifTe.
Cùm
10.
I
reprehendis id quid dixi, nihil ideœ Dei
addi, nihilqiie ab eâ detrahi pojfe 10
difl'e
ad
rum
elî'e
'',
non
videris atten-
quod vulgô aiunt Philofophi, eflentias reindivifibiles. Idea enim repraefentat rei effen-
id
tiam, cui û quid addatur, aut detrahatur, protinus alterius rei idea
:
Pandora,
fie
fie falfi
omnes
Dii ab
fit
iis,
verum Dcum non reéle concipiunt, effinguntur. At poftquàm femel concepta eft ideaveri Dei, quamqui
i5
vis novae detegi pofiint in ipfo
dum
perfediones quœ non-
fuerant animadverfre, non ideo tamen augctur
ejus idea, fed tantùm diftindior redditur
omnes
eàdem illà, quae prius habebatur, debuerunt eontineri, quandoquidem fupponitur fuifiTc quia
20
& exprefiior,
vera.
in
Ut neque augetur idea trianguli, cùm
vari?e in
eo proprictates, qua) prius fuerunt ignoratde, adver-
Neque enim,
tuntur.
Dei forma Iw a
nohis
ex fcrfcclionibus creaturarum amplialix^. fed
fiiccc[fivc 25
ut fcias, idea
quôd ens infinitum omnifque ampliaincapax mente attingamus.
tota fimul ex hoc tionis •>G
incapaccm
(/"' édit.).
— Après attingamus,
2' édit.).
a.
b. c.
Voir
IbiJ..
403,
III, p.
1.
Pn-o 3o5. 1.
I.
12.
5.
I,
27.
uoii à la
//.ç-hc'
[i'' et
526
Œuvres
^72
Cùm
527
autem
petis iindenam
tanquam
in nohis
de Descartes.
probem ideam Dei
notant artificis operi imprejfam,
mo\dus imprejfwnis, quœve forma
fit
ac
eil
aliquâ in tabellâ tantùm
fi
434-435.
ijlius
&
cjfe
\
guis
idem deprehen-
notœ'',
artificii
dens ut ipfam a folo Apelle pingi potuiffe judicarem,
5
diceremque inimitabile iftud artificium elle veluti quandam notam, quam Apelles tabellis omnibus luis impreflit ut ab aliis dignofcantur, tu verô quîereres quae forma iflius notae, quifve modus impref:
fionis? Certe rifu potius
quàm
refponfione dignus
10
videreris.
cùm
Quid,
pergis -.f non
ejl
es idea, tu ipfa niliil aliud es
ergo
&
dus, tu ipfa es
aliud ab opère, tu ipfa
quàm
cogitationis
mo-
nota impreffa, &fubjeàlum imprefionis^
?
Nunquid aeque acutum eft ac fi dixiflem artificium illud, quo Apellis tabellse ab aliis dignofcuntur, non eiïe
quid diverfum ab
ipfis tabellis,
bellas iftas nihil aliud elfe
quàm
urgeres
ergo ta-
artificium, nec ex
ullà matcriâ conftare; ergo ipfas elle
pingendi &c.
:
i5
tantùm
modum 20
?
cùm ut neges nos ad imaginent Dei faéîos cffe, dicis, ergo Deum effe hominiformem'^, & ea colligis in quibus humana natura differt a divinâ ? efne in eo acutior quàm fi, ut negares quafdam Apellis tabellas Quid,
528
I
ad fimilitudinem Alexandri fadas
Alexandrum ligno II
&
eife,
non ex
videreris, non à la ligne {i" et 2* édit.).
a.
Page 3o6,
b.
Ibid.,
1.
7-10.
c.
Ibid.,
1.
lo-i?.
1.
diceres ergo
fuiffe inftar tabellae, tabellas
pigmentis compofitas
Après
fuiffe,
3-6.
autem ex oflibus
&
25
QuiNTiE ReSPONSIONES.
435-436.
Nempe non efl: de ratione imaut in omnibus eadem fit cum re cujus eft imago,
carne, ut Alexander ginis,
JJJ
?
|
&
fed tantùm ut illam in aliquibus imitetur;
cuum 5
Deo
eft
quam
perfediffimam illam vim cogitandi,
efle intelligimus,
perfpiin
per illam minus perfedam, quae
in nobis eft, repraefentari.
Cùm
verô mavis conferre Dei creationem
quàm cum
operatione,
ratione id facis. 10
génère diverfi
Etfi
fint,
enim
quàm ab
i5
modi toto a produdione
très agendi
illi
eft
argumentari.
artificiali
Sed nec tantam fimilitudinem
Deum, quanta
fabri
generatione parentis^ fine ullâ
propius tamen
naturali ad divinam
cum
eft inter filios
&
nos
inter
efte dixi
&
parentes; nec etiam
femper nulla eft fimilitudo inter opus fabrum, ut patet cùm ftatuarius fibi
|
&
fabri
fimile
ipfum
fignum
exculpfit.
Quàm me
malâ autem
incompleta 20
me
dixifte a
&
fide refers
mea
cùm
fingis
percipi fimilitudinem in eo quàd fim res
dependens^,
cùm
e contra ifta in diffimili-
argumentum attulerim, ne putaretur me velle homines Deo aequare. Dixi enim, me non modo percipere me in iftis Deo effe inferiorem, & intérim ad majora afpirantem, fed etiam majora ifta in Deo efte, tudinis
quibus majoribus aliquid fimile in 25
verba,
aufim afpirare
Après Alexander, à la ligne 6 Après rt[i" édit. seulement). prœfentari, non à la ligne [i" et 2' Après argumentari, édit.). I
—
—
a.
1
c.
1
Page 3o6,
b. Ibid.,
Page
1.
1.
27.
5i,
1.
me
fit,
cùm ad
ipfa
*=.
20.
24, etc.
à
—
la ligne {1" édit. seulement),
16 Après exculpfit, non à la
ligne [i" et 2' édit.). afpirare,
—2
5
même remarque.
Après
529
Œuvres
)74
de Descartes.
cùm mirum
Denique,
num idem quod ego
de
4^6-437.
homi-
efle ais ciir non cccteri
Deo
intelligont,
cùm
in illis,
œquc
idem eft ac (i mirareris quôd, cùm omnes norint ideam triangiili, non tamen omnes aeque multa in ipfâ animadvertant, & forte nonnulli falfa qusedam de ipfâ ratiocinentur. ac in me,
|
imprefferit ideam
\De
530
fiiî^,
5
quœ
lis
Meditationem quartam
IN
objeéla funt.
I.
Quamnam
nihili
ideam habeamus,
cl-
quomodo
,0
de 7zone«/eparticipemus'',fatis expliciii,vocando illam
& dicendo nihil hoc aliud fignificare quàm non efle fummum ens, & nobis deeffe quamplu-
negativam,
nos
rima. Sed tu nodos ubiquc in fcirpo qiuuris. Et
cùm
ais
me
vidcre aliqua
Dci opéra non omnino
i5
quod nullibi fcripfi nec ccnfui, fed tantùm, fi quaîdam fpedarcntur, non prout habent in mundo rationem partis, fed ut totum quid, abfoluta", plane affingis id
tune videri polie imperfeda.
Quœcunque deinde
affers
cientem funt referenda;
ita
pro caufà
fpcclione
operum cognofcere
14 Après quœris, non à la ligne (/"
a.
b.
Page 307, Page 3o8,
c. Ibid., ci.
ibid.,
1. 1.
Deum
mirari,
1.
8-1
1.
3.
IQ.
35.
1.
—
Voir aussi
effi-
t.
&
ex in-
ac glorificarc opificem, et 2' édit.).
—
remarque.
perfe(5\a, inênie
ad
ex ufu partium in plantis,
animalibus &c., effedorem
in
fînali^',
III, p.
407,
1.
^3.
19
Après im-
20
Quinte Responsiones.
437-438.
par
eft,
non autem quo
Ac quamvis aliquando poffimus 5
10
in Ethicis,
fit
57^
quidque fecerit divinare. ubi fsepe conjeduris uti licet, fine |
pium confiderare quem finem
Deum
in
fibi
con'jicere
531
regendo univerfo propofuiffe,
omnia firmiffimis rationibus riiti debent, eft ineptum. Nec fingi poteft aliquos Dei fines, magis quàm alios, in propatulo elle; omnes enim in imperfcrutabili ejus fapienti?e abyflb funt eodem modo reconditi. Nec etiam fingere debes neminem mortalium caufas alias poffe intelligere nuUa enim non eft cognitu multô faciliorquàm Dei finis^; & eas ipfas quas in exemplum difficultatis proponis, non certe in Phyficis, ubi
;
nemo
exiflimat fe novifTe.
Denique, quia hîc tam ingénue interrogas, quas pui5
tem mentcm
quo infufa oculis,
&
meam
cjl in
habituramfiii[fe Dci
& fiiî
ideas, Jï,
ex
corpus, manfijfct hue ufquc in co claujis
abfquc ullo aliorum fenfuuin ufu
candide refpondeo
me non
dubitarc
*",
ingénue
(modo ipfam
& in
cogitando non impeditam a corpore, ut neque etiam 20
adjutam, fupponamus), quineafdcm, quas nunc habet, Dei
&
fui
ideas fuilTet habitura,
nifi
tantùm quôd Senfus enim
multo puriores l<; clariores habuilTet. ipfam in multis impcdiunt, ac in nullis ad
&
piendias juvant; 25
nihil obftat
illas| perci-
quominus omnes ho-
mines eafdem fe habere a:que animadvcrtant, quàm quia in rerum corporearum imaginibus percipicndis
nimium occupantur. 9 reconditiv (/"
édit.).
—
2' édit.). a.
Voir
b.
Ci-avant, p. 3io.
t.
III, p. 408, 1.
1.
i3.
21-28.
i?
Après
noviifc, noii à la ligne (/"' et
532
Œuvres
^7^
de Descartes.
439-44°-
ubique maie affumis pro pofitivâ imperfedione, quod fimus erroribus obnoxii, cùm tamen fit 2. Hîc''
I
tantùm (prsefertim refpeâ:u Dei) majoris perfedionis in creaturis negatio. Nec rede quadrat comparatio civium Reipublicse cum partibus univerfi civium enim malitia, cùm refertur ad Rempublicam, eft aliquid pofitivum; non autem quôd homo fit errori obnoxius, five quôd non habeat omnes perfediones, cùm refertur ad bonum univerfi. Sed melius inflitui poteft comparatio inter eum qui vellet totum humanum corpus :
5
10
oculis tegi, ut elegantior appareret, quia nulla ejus
pars oculo pulchrior videtur, creaturas in
perfedas,
mundo
& eum
errori obnoxias,
qui putat nuUas
hoc
eft
non plane
eife debuiiïe.
Planeque falfum
eft
quod fupponis, Deum
nos dejîi-
nare operibus pravis, nobifque tribuere imperfeéîiones 633
talia.
i'k
Ut etiam plane falfum
eft,
incertamque facultatem judicatricem ci
Vis ut
\\\c
tantcm, itcmque tenue corpus
unam aulem & candcm
a.
b. c.
d.
Apres
debuilTe,
Page 3 10, Page 3 12, Page 3i4, Page 3i5,
1.
tribuijje'^.
non à
29, cl p.
1.
II.
1.
11-12.
i.
i5.
!<
1
elfe
la ligne
1
,
1.
1
1
,
20
Nempe ad id Ita cùm judicas
cffugiaf-K
omne in quo contingit nos errare. mcntcm efte tenue quoddam corpus, dcm potes, ipfam effe mcniem, hoc
\j^
implicitam,
paucis dicam ad quid fe voluntas pojjit
quod intelleéîum
extendcre,
^,
Deum ad illapauca,
quce dijudicari ab homine voluit, imparcm,
y
i5
cffe
intelligere quieft,
rem
etc.
cogi-
rem exicnfam
rem quœ cogitet
[i"
|
et 2' c'dil.).
t.^
;
qua)
25
QuiNTiE ReSPONSIONES.
440-44'.
fit
vis
)']']
profedo non intelligis, fed tantummodo credere, quia jam ante credidifti, nec libenter de
extenfa,
fententiâ decedis. Ita
cùm pomum, quod
forte vene-
natum eft, judicas tibi in alimentum convenire, intelligis quidem ejus odorem, colorem, & talia giata eife, non autem ideo ipfum pomum tibi effe utile in alimentum; fed quia ita vis, ita judicas. Atque fie fateor quidem nihil nos velle de quo non aliquid aliquo modo intelligamus fed nego nos aeque intelligere ac velle polfumus enim de eâdcm re velle permul|ta, & perpauca tantùm cognofcere. Cùm autem prave judicamus, non ideo prave volumus, fed forte pravum quid nec quidquam prave intelligimus, fed tantùm dicimur prave intelligere, quando judicamus ;
10
;
;
'5
nos aliquid amplius intelligere quàm rêvera gamus.
intelli-
Quce pollea de indifferentiâ voluntatis negas% etfi per fe manifefta fint, nolo tamen coram te probanda fufcipere. Talia 20
enim funt ut
debeat experiri, potius
quàm
tuque, ô caro, ad ea quae ris
attendere.
certe
meâ
&
fe
rationibus perfuaderi;
non
intra fe agit,
vide-
non lubet ego gaudebo, cùm & illam apud me
fis
libertate
apud
igitur libéra,
fi
;
tantùm negationibus, impugnetur. Majoremque forte apud alios mercborfidem, quia id affirmo quod expertus fum, & quilibet apud fe poterit experiri, quàm tu, quse idem negas ob id tantùm, quôd forte non experta fis.
experiar, 25
Ne
mens
ipfa quilibet
1
fis,
a.
a te nullà
(
ratione, fed nudis
Apres intelligamus, non à même remarque.
5- 1 6
Page 3i6, Œuvres.
1.
la ligne (/" et 2' êdit.)
.
— 28 Après
i5.
II.
48
534
Œuvres
jy8
Quanquam
etiam evinci
poffit
44>-44î-
ex tuis verbis, te id
expertam. Negando enim nos cavere pojfe ne erremus, quia non vis voluntatem in| quicquam ferri ad quod non determinetur ab intelledu, fimul con-
ipfum 535
de Descartes.
effe
cedis cavere nos pojfe ne in errore perfeveremus^
omnino fe
ipfam
fieri
naquit abfque
fine
determinationé intelledûs in
alteram partem movendi
,
illâ
\
quod
5
voluntatis libertate,
unam aut quam negabas. Nam, fi
femel intelledûs determinavit voluntatem ad falfum aliquod judicium proferendum, quaero a
mùm
ipfa incipit cavere
quonam ad ad aliquid
id
?
Si a fe ipfâ,
pri-
&
de quo folo controverfia
ficut prius ferebatur in falfum
;
eft.
fed tan-
quod
536
quàm
i5
ipfi
jam cafu contingit ut feratur in verura, quia intelledûs ei verum proponit''. Sed prseterea vellem foire quam naturam falfi concipias, & quo pado putes illud effe poffe objedum| intelledûs. Ego enim, qui per falfum nihil aliud intelab intelledu proponebatur,
ligo
lo
ergo poteft
verô ab intelledu, ergo ipfa non cavet
tummodo,
cùm
ad quod ab intelledu non impellitur,
quod tamen negabas, Si
:
ne in errore perfeveret, a
determinatur
ferri,
te
ita
veri privationem, plane
20
repugnare mihi
perfuadeo, ut in|telledus falfum fub rationc veri ap-
préhendât; quod tamen
effet neceffe,
fi
determinarel
unquam voluntatem ad falfum ampledendum. 4. Quantum ad frudum harum Meditationum % fatis prsemonui, in pra:fatiunculà quam te legiffe exi(limo,
non magnum illum futurum pro
b.
Page 317, p. 19-20. Voir t. III, p. 408, 1. 22.
c.
Ci-avant, p. 317,
a.
1.
24.
iis qui, ratio-
25
Quinte Responsiones.
442-443.
mearum fcriem
379
&
nexum comprehcndere non curaninjîngulas tantùm earum paries difpuiare Jludehunt^.
nuni tes,
quantum ad Methodum quà poffimus ea dignofcere, quœ rêvera clare percipiuntur, ab iis quae clarc percipi tantùm putantur, etfi credam ipfam a me fatis accurate traditam efle'', ut jam didum eft, nequaquam tamen confîdo illos, qui de prrejudiciis exuendis tam parum laborant, ut querantur quèd non fimpliEt
5
citer ac paucis verbis'^ '0
de
ipfis
fim loquutus,
eam
facile
percepturos.
effe
De
Il
m
iis
quœ
537
QUINTAM MeDITATIONEM objecîa funt.
I. i5
Quia
hîc, relatis pauculis
meis verbis, addis me
haberc de quœflione propofitâ'-^ cogor
ea tanliim
nere te non attendiife.
ad cohecrentiam eorum quec
fatis
Talem enim
mo-
fcripfi
illam puto, ut ad cujufque rei
probationem conférant omnia quae ipfam prrecedunt, & maxima pars eorum quai fequuntur adeo ut bonâ :
20
non habeam, fide
quantum de aliquâ quccftione etiam totum id, quod de reliquis fcripfi,
poffis referre nifi
recenfeas. 9 de 12
ipfis,
omis {i"
quintam] fextam,
corrigée [i" a.
b. c.
d.
édit.).
—
Page 9, 1. 28, etc. Voir t. m, p. 402, Page 257, 1. 26-27. Page 319, 1. 7.
édit.).
/Iiî/Ze
—
non
22 Après
1.
4.
recenfeas, uon à la ligne [i" et 2' édit.).
OEuVRES DE DeSCARTES.
^8o
Quod mulabilc
&
fi
quid
ita
duriim vider i, jLituere aliqiiid im-
tibi
œlei-num prœlcr Dciim
de re
tur,
a
Ycrè ais
443-444-
exifleiite
quœflio
merito
'',
vcl
elTet,
fie
viderc-
tantùm,
immutahilc ftatuerem, ut cjus immutabilitas
Dco non
pcndcret. Sed,
giint a love
quidem
quemadmodum Poëtœ
fata fuilTe condita, fcd
condita fuere, ipfum
fe iis
fin-
5
poftquàm
fervandis obftrinxiffe
ego non puto elïentias rerum, mathematicafque 538
fi
ita
;
illas
veritates quïc de ipfis cognofei pofiunt, etïe indcpenj
dcntcs a Deo''; fed puto nihilomintis, quia Dcus voluit, quia rcternas.
Quod
mihi quôd Oiia:?
feu
durum, feu molle
immutabiles
j
&
effe velis, fuffieit
deinde contra Dialeclicorum univerfalia batangunt, utpote qui ipfa, non ut
intelligam. Sed dillincle
efl'c
lo
verum.
fit
me non
bas,
difpofuit, ipfas
fie
fie
quantum ad
efiicntias
eognofcuntur, qualis
efl
quai
illi,
elare
i5
iS:
ea trianguli altc-
riufve cujufvis figurœ Geometricae, faeilè
eogam
te
ut fatearis illarum ideas, qua; in nobis funt, a fin-
gularibus non clTc dcfumptas dicis,
quia
fcilicet
cum
;
hîc
enim
illas falfas
20
pra^eonceptâ tuâ de naturâ
rerum opinione non conveniunt. Et
paulo poft ais objeclum purœ Mathefcos,
élum, lineam, fupcrjïcicm, conjîantiacjue ex bilia,
polfe"
indivifibiliterque fe ;
habentia, exijjere reipfâ non
iis
quœ ad
ipfius
aliarumve figurarum
22 Après conveniunt, tion à la ligue {i"
b. c.
indivifi-
unde fequitur nullum triangulum, nihilque
omnino ex
a.
iis
ut piin-
Page 319, 1. 9-11. Voir t. III, p. 406, 1. i5. Voir Object. à ta 6* Médit.,
p. 329,
1.
cdil.
2-5.
seulement).
23
Geometricarum
quam ullis
extitifle,
effentias pertinere intelliguntur,
ac proinde
iftas effentias
non
effe
un|
ab
539
rébus exiflentibus defumptas, At, inquis, funt
falfaé. 5
^Si
QyiNTiE ReSPONSIONES.
444-445.
Opinione tuâ
rerum
quia naturam
fcilicet,
non fint ipfi conformes. Sed, nifi omnem Geometriam falfam quoque effe contendas, negare non potes quin de ipfis multse veritalem effe fupponis, ut
ese
cùm esedem femper fint, merito dicuntur immutabiles & seternse. Quôd autem forte non fint conformes ei rerum naturœ quam tu fupponis, ut nec etiam illi quam Democritus & tates demonftrentur, quae,
10
j
Epicurus ex atomis effinxerunt,
efl
tancùm
&
minatio extrinfeca quae nihil mutât;
haud dubie funt conformes i5
Deo condita
qure a vero
efl.
verae
denonihilominus ipfis
rerum naturje
illi
Non quôd
fint in
mundo
fubftantiœ longitudinem habentes fine latitudine, aut
latitudinem fine profunditate metricae
non confiderantur ut
;
fed quia figurse
Geo-
fubftantiae, fed ut ter-
mini fub quibus fubflantia continetur. Intérim autem non concedo ideas ijlarum figurarum
20
unquam per fen/us fuijfe illapfas^, ut vulgo omnes fibi Iperfuadent. Etfi enim haud dubie dari poffmt in mundo, quales a Geometris confiderantur, nego tamen ullas dari circa nos, nifi forte tam minutas, ut nobis
25
nullo
modo
nuntur ut plurimum ex
unquam
lineis redis
ulla pars linese, quae rêvera
noftros movit, quippe
cùm
9 Après aeternœ, à la ligne {i" édit. seulement). 19 Après
—
a.
Page 332,
1.
Nam compo-
fenfus noftros attingant.
2-6.
illas,
;
at
reda
quae
nequidem
effet,
fenfus
maxime redae
coniinctur, tion à la ligne {i" 2' édit.).
— 20 iftorum (/"
et
édit.).
540
OEuvREs DR Descartes.
j82
nobis
funt, pulicario
vifse
perfpicillo
44'>-i46.
examinamus,
&
undulatim ubique incurvas elle deprehendimus. Ac proinde'', cùm primùm olim in infantiâ figuram triangularem in chartà depidam afpeximus, non potuit illa figura nos doceie quo plane irregulares
pado
verus triangulus, ut a Geometris confideratur,
effet
concipiendus, quia non aliter in eâ contine-
5
I
quàm
batur
jam ante a mente
valut in rudi ligno Mercurius. Sed quia
in nobis erat idea veri trianguli
*",
quàm magis compolita
noftrâ.
trianguli, concipi poterat,
&
facilius
figura pidi
lo
idcirco, vifâ iflâ figura
compofitâ, non illam ipfam, fed potius verum trian541
gulum apprehendimus. |Eodem plane modo quo, dum refpicimus in chartam, in quâ lineolse atramcnto ita dudae funt ut faciem hominis repraefentent, non tam excitatur in nobis idea iftarum lineolarum,
minis
:
quod omnino non contingeret,
humana nobis magis
affueti
i5
quàm honifi
faciès
aliunde nota fuiffet, atque effemus
de
quàm de lineolis iftis cogilare, etiam, cùm aliquantulum a nobis
illà
quippe quas faepe remotœ funt, ab invicem diftinguere nequimus.
20
Ita
fane triangulum Geometricum, ex eo qui in chartà
pidus
eft,
agnofcere non poffemus,
nifi
aliunde
mens
noflra ejus ideam habuiffet.
non video cujus generis rerum velis effe exiftentiam, nec quare non œque proprietas atque omnipotentia dici poffit, fumendo fcilicet nomen 2.
j3 a.
b. c.
Hic''
Après apprehendimus, à Voir t. V, p. i6i. Voir t. III, p. 409, 1.7. Page 32 2, I. 12.
la ligne
{i"
cdil.
seulemenl).
25
QUINT.-E ReSPONSIONES.
446-447-
^8^
quolibet attributo, five pro omni
proprietatis pro
eo quod de re potefl prsedicari, ut hîc omnino fumi
Quim
débet.
Deo 5
etiam exiftentia neceflaria
&
competit,
foli
modo
proprietas ftrijdiffimo
Nec proinde
rêvera in
efl
fumpta, quia
illi
eo lolo eiTentise partem facit
in
exiftentia trianguli
cum
^.
exiflentià Dei
I
débet conferri, quia manifelle aliam habet relatio-
nem ad lo
Deo quàm
effentiam in
in triangulo.
Nec magis efl petitio principii ^, qudd exijjentia inter ea, quœ ad ejfentiam Dei pertinent, nutneretiir, quàm qu6d aequalitas trium angulorum cum duobus redis inter trianguli proprietates recenfeatur.
Nec verum
admodum i5
/a/i'^,
eft ejfentiam
inficior
20
quin exiftentia
polfibilis
fit
in ideâ trianguli, ut exiftentia neceft'aria eft
perfedio in ideâ Dei
quàm
quem-
unam ahftjue aliâ pojfe cogiûium ciTe'', non autem trian-
ell
Nec tamen
perfedio
Deo,
in
in triangulo,
quia Deus
gulus.
& exiflentiam
fini
efficit
idese illarum
ftentia nulla
minimum
;
pofle
efl'e
ullâ in re
enim illam prseftantiorem
Chimœrarum, quarum exifupponitur. Nec proinde vel
argumenti mei vires
haerefque femper delufus
illo fophifmate,
me folvi potuiffe'^. Ad ea autem quae fubjungis, jam
infregifti,
quod
ais
tam
facile a
25
pondi..Et plane 8
falleris,
Après triangulo,
ligne
{i'''el 2'édil.}.
ito)t
—
a.
Voir
b.
Page 32?, 1. 3i. Page ?24, 1. I. Voir t. 111, p. 410, 1. Page 324, 1. i2-i3.
c.
d. e.
t.
III, p.
416,
1.
12
cùm
à la
Après
25.
14.
alibi
fatis ref-
ais non demonjlrari exi-
icccnfeatur,
même remarque.
23 Après potuiffe
[Ui.).
—
542
Œuvres
j84 543
de Descartes.
Jîenîiam de Deo, ut demonjîratur
de iriangulo quàd ejus
anguli Jint œquales duobus réélis^
très
par ratio,
eft
|
exiftentiam
nifi fit
altéra
utriufque enim
multo fimplicior
|
quia,
explicare^, nihil ipfe explicas te
:
quôd demonftratio probans
Caetera denique praetereo,
tùm
447-448-
&
dum
nihil
&
ais
probas,
in
Deo
clarior.
me nifi
nihil
5
tan-
probare nihil poiTe.
Contra ea quse hîc habes de Diagorâ, Theodoro, oppono Scepticos, qui de ipfis Pythagorâ aliifque Geometricis demonftrationibus dubitabant &. affirmo ipfos id faduros non fuiffe, fi Deum, ut par eft, cognoviftent''. Nec rede probatur unam rem aliâ efle notiorem, ex eo quod pluribus vera videatur, fed tantum ex eo quôd illis, qui utramque, ut par eft, .
j
•=,
;
cognofcunt, appareat
&
efle
cognitu prior, evidentior
10
i5
certior.
\De
544
In 6.
lis
quœ
Meditationem
objeélafunt.
I.
De eo quod
neges rcs materiales, ut funt objcclum
purœ Mathefeos, exijlere^^ jam ante egi. Falfum autem eft intelledionem Chiliogoni efle confufam diftindiffimè enim & clariflimc multa de ;
21
Aprks
egi,
c.
Page 325, Page 32Ô, Page 328,
d.
Voir
e.
Page 328,
a.
b.
t.
non à
1.
23-27.
1.
7.
1.
7, etc.
III, p. 410, 1.
25.
la ligne
1.
18.
(/"
et 2' édit.).
20
Quinte Pesponsiones.
448-44-)
38^
eo poffunt demonflrari, quod certe non ficret, fi non nifi confufe, vel, ut ais, nomine îenus^ perciperetur. Sed rêvera illud totum fimul clare intelligimus, etfi
non poflimus totum fimul imaginari ex quo patet vires intelligendi & imaginandi non differre tantùm fecundùm magis & minus, fed ut duos modos operandi plane diverfos. Qiiippe in intelledione mens fe folâ utitur, in imaginatione verô formam corpoream contemplatur. Ac quamvis figura Geometricœ fmt omnino corporea.\ ri'^n tamen idcirco ide?e illai, per quas intelliguntur, quando fub imaginationem non cadunt, corporece funt putanda?. kc denique te folà dignum cil, ô caro, exiftimare ;
5
10
j
ideas Dei, Angeli, i5
&
mentis humancv
ejjc
corporcas, vel
quaji coiyorcas, ex forma fcilicet humanâ,
&
aliis tenuijfimis.fim-plicijfimis, infciifibilijjimis,
mentem
ita libi
in verâ
2.
niti,
rem non imaginabinifi corpoream ideam
&
nihil
Dei vel mentis falfo tribuit.
mentis ideà fola cogitatio
quorum
25
nomen
effingit, cui
Deum
repncfentat,
lem conatur imaginari, 20
cujufmodi
Quifquis enim
funt aèr celherve, dcfumptas^\ aut
ex rébus
cum
ejus attributis,
nulla corporea funt, continctur.
Hîc^ manifefte oftendis
nunquamque
illa
tantùm
te prsejudiciis
exuere,
cùm
velis
nos
in iis,
quibus falfitatem nunquam detcximus, nullam
in
fitatem fufpicari; atque ideo,
âamus &
b.
Page ?3o, Page 332,
c.
IbiJ.,
d.
Page 333,
1.
cùm turrim
fal-
& propefpe-
contingimus, certos nos ejje quàd fit quadrat.r\
12 Apii's putandiv, a.
Nam
1.
14.
1.
3-8.
non à
la ligne
(
;"' cl 2' Jdit.).
12.
ŒUVRKS.
1.
3-4.
II.
49
b45
3
OEuvRES DE Descartes.
86
quadrata apparcat
Il
;
&.
cùm
449-4^>-
rêvera vigilamus, duhi-
nos non polfc vigilemufne an fomnic\rnu.s^,
icire
&
talia.
Niillam enim habes rationcm exiftimandi omnia, in
animadverfa; c^ facile probari polTet, te in iis intcrdum falli quae certa eO'e fie admittis. Cùm autem cô redis, ut
qiiibus error elTc poteft,
546
jam olim a
te fuilTe
5
|
faltem dubit
liceat quin rcs taies
non
.re
apparent^, ad viam redis,
appareant
hocque ipfum
qiiales
fecundà
in
Meditatione aflcrui. Sed hîc de veritate rerum extra
nos pofitarum quccftio erat, de quâ
Non
3.
:
ftravi
iis
;
egi de quolibet, etiam
quce taediofe ûepe repe-
quàm maxime
fubtili; c^ talia.
Qiiid enim iftiufmodi affirmationibus nullà ratione
opponi débet aliud
fulcitis
tamen vellem
fcire
mco
quàm
fubtili egilfe^'.
habco inihi conjunclutn,
:
& cerlum
Sed obitor
ejl
Nempe me
ci
quia
cor-pore
Qlku verba non video cur non rcque ac cralfo corpori conveniant, nec puto pneler
quemquam videre. Canerùm in feci% mentem intelligi polfe ut
te
tem,
etfi nihil
|ignis, vel
fubiilc
333,
17-iS.
a.
Pai,'c
b.
Jbid
c.
d.
Page 334, 1.21. Page 336, 1. 1-3.
e.
Ibid.,
1.
1.
I.
26-2S.
29.
iX:
tenue.
(/"' edil.).
An
20
Meditatione lidem
lubllantiam exillen-
intelligamus exiftere quod
hocque' hoc enim
,
2
fit
ventus, vel
vapor, vel halitus, vel quodvisj aliud corpus
quantumvis <S
?
elfe dijlinclam.
fubtili
547
negatio
i5
quo argumento probes, me potius
quàm de
de craflb corporc dixi
lo
me quœdam non probajfe, quœ tamen demonme egiffe de crajjo tantùm corpore, cùm tamen
"^
tiifli
hîc ha^reo in
nihil veri attulifli.
verù
in rei veritate
23
Quinte Responsiones.
451-432.
ab omni corpore tare
Tu
hîc
;
5
ipfo difputavi
verô, quseftionem de eo
qusellione de eo
horum 4.
me
effet diverfa, dixi
autem de eo
quod
quod rêvera
387 ibi
&
non difpu-
demonflravi.
potefl intelligi
cum
confundendo,
nihil
efl:
te intellexiffe tcilaris.
Hic quaeris quomodo exijh?nem
tenfo, recipi pojje
in
me,fubjeélo inex-
fpeciem idcainve corporis, quod exten-
Refpondeo nuUam Tpeciem corpoream in mente recipi, fed puram intelledionem tam rei cor-
fum 10
ejl"".
porese
poreâ.
quàm incorporese fieri abfque ullà fpecie corAd imaginationem verô, quae non nifi de
rébus corporeis
opus quidem
fit
:
20
effe fpecie
verum corpus, & ad quam mens fe applicet, fed non quae in mente recipiatur. Quod ais de ideâ Jolis, quam ex folo ejus calore cœcus elicil^\ facile refutatur. Potefl enim cx-cus ille claram & diftindam habere ideam folis ut rei calefacientis, etfi non habeat ejufdem ut rei illuminantis. Nec rede me illi cseco comparas primo, quia cognitio rei quîe
i5
effe potefl,
I
cogitantis multo latius patet
imô etiam
latius
quàm
quàm quicquid de
rei calefacientis,
ullâ alià re co-
gnofcimus, ut fuo loco oflenfum efl; ac deinde, quia nulli poffunt arguere ideam illam folis, quam format caecus, 25
non omnia
tinere, nifi
ilî
nequidem
id
l\\-c 337,
h.
l*agc
{2'
Tu
1.
3;'>S, 1.
20-27. 20.
lumen
&
figuram
verô,
édit.,
auparavant.
omis
a.
de foie percipi poffunt con-
non modo nihil amplius, ipfum quod ego, de mente cognofcis;
mens, ajouté
errata),
|
qui, vifu praediti, ejus
infuper agnofcunt. fed
qu?e
—
14 Après recipiatur, non à la ligne [i" ut 2' édit.).
548
OEuvREs DE Descartes.
^88
adeo ut hac lufciofus
in parte tu
cum
totâ
45î.
fummum
potius cœcus, ego ad
humanà gente
dici poffim.
Neque verô addidi mentem non
extenfam
cjfc
'',
ut
monercm Eodem modo
quid ipfa effet explicarem, fed tantùm ut qui putant effe extenfam''.
illos errare
quo,
non
fi
qui affirmarent Bucephalum
de ipfo ab
fruftra
aliis
fcilicet
mentem
corpore utitur quod
melius ratiocinari mihi videris 6^9
Muficam, id
negaretur. Et fane in
quae hîc fubjungis ut probes
quia
ejje
eft
quam
effe
iis
extenfam,
extenfum, non fi
ex eo quod
Bucephalus hinniat vel mugiat, & ita edat fonos qui referri polîunt ad [Muficam, concluderes de Bucephalo, quôd fit Mufica''. Etfi enim mens fit unita 2
Après poflhn, non à
la ligne (/"' et 2'
éditX
a.
Page 338,
b.
Voir
c.
Revins, dans un pamphlet contre Descartes et contre Heereboord,
t.
1.
28.
III, p. 411,
1.
16.
disciple de Descartes, Statera Pbilofopbiœ Cartefianœ, en i65o, tait les
réHexions suivantes sur ce passage:
«
Eruditilfimus Gall"endus,del"cripiio-
>
nom quandani animie apud Cartelium
»
cani diceret
rem non extenfam
:
exaniinans, in eo videlicet
quôd
ideam non extenfam. Dicis quid non
qua'fo, inquit, primitm, idcircone
»
claram € dijlbulam habes ? Dicis te non verô quid fis. Kt pofi nonnulla Krgone elara difiinâaque erit Rueephali idea, fi qiiis faltem norit de Bitcephalo, quod Mva(:.\ non fit ? Haec cùm ita l'cripta elleni à Gallendo, «S: à Cartelii utroque typographe ita exprclTa (Parilicnli pag. 480, Amllelodamenli pag." 397), tamen Lyn-
»
ccus noiler Cartclius pro Mvsca
»
tionem addidit.
»
Neque vero addidi, mentem non
>>
tui
« fis, »
>
»
:
iegit
Mvsic.wt. Et ridiculam expoli-
Ita cnini rel'pondet (piioris edit. p. 548,
poUerioris 452).
extenfam, ut quid ipfa ejfet cxplicarem, fed tanliim ut moncrein, ///os critve qui putant effe extenfam. effe
Eodem modo quo, fi qui affirmarent liueepl-ilum eJJe Mv^irwi, id non frufira de ipfo ab aliis negaretrr. lit fane in iis qiiœ hie fubjungis, ut «probes mentem effe extenfam, quia fcilieet eorpore utitur, quod efi >'
"
» » »
»
5
extenfum, non melius ratiocinari mihi videris, quant fi ex eo quod Bucephalus hinniat vel mugiat, S- ita edat fonos qui referri poffunt ad MvsicAM, concluderes de Bucephalo, quod fit Mvsica. Habemus crratum quod dixinius juculare, in eo qui le extra onine errandi periculum
10
Quint.î: Respqnsiones.
452-4?3-
non inde fequitur ipfam efle extenfam per corpus, quia non eu de ratione iplius, ut fit extenfa, fed tantùm ut cogitet. Nec intclligit extenfionem per fpeciem extenfam in fe exiftentem, quamvis eandem imaginetur convertendo fe ad fpeciem corpoream quae eft extenfa, ut jam dicluni eft. Nec corpori,
toti
5
^89
denique necelTe
eft
ut ipfa
fit
corpus, etû habeat vim
movendi corpus. 5.
10
Quae hîc habes de unione mentis cumlcorpore",
fimilia funt praecedentibus. Nihil uUibi in ponit.
Nune audiamus
meas
ra-
pervicaciam inauditam. Quum ciiini ab aJvciMeiaphylicani pag. 3o5, de hoc laplii 1110-
fario, Difquifitionis in fiiain
dclle
admonitus
cll'et,
hil'ce
vcrhis
:
video te {feu fpoute, feu
cnore
comparaie Bucephalum cum Mvsic.\. quem ego d- ex feiifu commuiii, & ex leâione Typographi, comparavi cum Mvsc quid fccit: An quod peccatum crat coircxii ? An quicquam nuiiavii.Imo in Gallicâ verlione & Mvscam in veibis- Gallendi, \ Mvsicam in luis, ut erant, reliquit, quamvis vaHius intcr hxc duo vocabula in illà linguâ lit divoniuni quàm in Ronianà. Legantur vcrba GaUcndi. p. 5j3 Et celuy la auroit il vue Idée claire £ dijiincle de Buccphal, qui cmiiwijlroit du moins qu'il n'ejl pas vue Moyche? Subjiciaiur rcfponluiii Cartclii, p. 389 Or ie n'ay pas adjoutc, £c. Tout de mefmc que, s'il fc trouuoit quelques vus qui voulujfent dire que liucephal ejï vue M\sii^i 1:, leclionis tie/ciu)
1
,•
:
:
il me femble que vous ne raifoune\ pas mieux, que Ji de ce £-c. Kt mox que liucephal liannit (nuigitum omilii intorprcs, quum vidcici cum cquo non convenire lod reliqua, ut invcnii, poluit addil enim' £'ainfi poujfc des fons qui peuucnt e/lre rapyorte^ à la MvskjVF, vous tirie^ cette cnnfequence que Bucephal cjl donc vue Mv^iqih. Quis non hic cxclamct o cor Zcnonis 6 jccur Cratctis Cartclium tc.v Tcavî-;9T/îu,ova non vidillc, ut in S. litcris culcx camcio, in prophanis mufca elephanti opponiiur, :
;
;
:
1
iia
!
Galiondum mufcam lîucephalo oppoiuilUc
!
et ita à
communi
l'ciiiu
dcrclictum hic ollendiile. ut pro mulcà legerct mulicam! imo ne fine ratione infanire vidcrctiir, oiiam rationcm commcntum elle qua hoc
fc
graphicum l'anc nugaturem Fabula fuppofilam narrât pro virgine cervam. At nunc pro A/r.sc.i ,\/i'i:/c.i fuppo/ita ejf. Scd de his hack'nus.
dclirium iliullraret i
« •
I
Rkvh a.
Page 343,
1.
21.
s,
!
Statcra Phil. Cartefiance,
p.
231-234.)
Œuvres
jc)o
tiones.objicis, fed
de Descartes.
453-454.
tantùm dubia proponis, quœ
ex meis conclufionibus fequi videntur,
etfi
tibi
rêvera ex
eo tantùm oriantur, quôd ea, quse ex naturà fuà fub
550
imaginationem non cadunt, ad ejus tamen examen velis revocare. Ita hîc ubi mentis & corporis permirtionem cum permiftione duorum corporum vis comparare, fufficit ut refpondeam nuUam inter talia inflitui debere comparationcm, quia funt toto génère diverfa, partefque in mente non effe imaginandas, ex co quôd ipfa partes in corpore intelligat. L'nde enim habes id omne quod mens intelligit, in ipfà elle debere ? Profedo 11 hoc effet, cùm magnitudinem orbis terrarum ita
intelligit. illam
non modo
ctiam in
elTet extenfa, fed
fe
10
haberet, atque
etiam extenfione major
orbe terrarum. 6.
5
Hic^ nullà in re mihi contradicis,
i5
&
fatis
multa
nihilominus dicis, ut nempe ledor inde cognofcat ex proli,\itate
non
effe
verborum, rationum tuarum multitudinem
airtimandam.
Haclenus verô mens cum carne differuit, atque, ut par erat, in multis ab ipfà diffenfit; fed jam in conclufione verum Gaffendum agnofco, illumque ut prse(lantiffimum Philofophum fufpicio, ut virum candore animi atque integritate vita: celcbrem ampledor, ejus femper amicitiam quibufcunque potero obfequiis demereri conabor. Itaque rogo ne illi grave fit, j
quôd
lîv:
libertate Philofophicà ufus fuerim in ejus ob-
jedionibus refutandis, ut mihi profedo pergratum fuit quicquid in ipfis continetur; ^^ inter cretera gavia.
l'aj-c
345,
I.
-.
20
25
Quinte: Kesponsiones.
454-
quôd
fus fum,
tam longâ
|
tçi
a viro tanti nominis, in Differtationc
&
tam accurate confcriptâ, nuUa ratio allata fit quse meas rationcs oppugnaret, nullaqiic etiam in meas conclufiones, ad quam mihi non per-
5
facile fuerit refpondere".
ADDITION AUX
^"'"
OBJECTIONS ET RÉPONSES,
Les Objections de Gassend et les Réponses de Descartes t'uicm publiées la première ddiiion des Méditations, à Paris, chez Soly (achevé d'imprimer le 28 août 1641). Gassend répliqua dans de longues [nstanccx, qui
dès
furent achevées
imprimer
i5
le
mars 1642.
Il
ne se décida pas cependant à les
dans un petit cercle Hollande la plainte devint publique, dans un passage de son Epitre au P. Dinet, imprimée à Amsterdam, en 1642, avec la seconde édition des Méditatinns. D'aune part, un ami de Gassend, Sorbièrc, obtint enfin de celui-ci le manuscrit des Instances, et les fit imprimer à Amsterdam. Il réimprima en même temps les premières Objections de Gassend et les Réponses de Descarics. Seulement, au lieu de donner tout d'une suite les Objections comme une aussitôt, se contentant de les faire circuler
d'amis. Descartes
seule et
même
ou
de
la
les différentes parties,
put ainsi intercaler
taient à telle
s'en plaignit en
lettre, et ensuite,
donna séparément et
le sut, et
telle
détachée des autres
manière,
en suivant les
les
Réponses,
il
numéros indiqués,
selon qu'elles se rapporRéponse. Ainsi chaque Objection se trouve suivie immédiatemein de la Réponse: après celle-ci
ù leur place les Instances,
Objection et
même
:
vient aussitôt l'Instance,
ou
et
les
Instances.
De
là le titre
nouveau de
l'ou-
DISQVISITIO METAPHYSICA. Seti DVBITATIONES ET INSTANTLI^ -.adversus Renati C\v.tf.si\ Metaphysicani, et Responsa. (Amsterodami, apud lohanncm Blacv, CID ID G XLIV.i Les
vrage
:
Pétri Gassendi
Dubitationes désignent
les
Objectiones de 1641.
contient un Index très complet, qui donne
En outre
cet
ouvrut^c
sommaire, non seulement de chaque Instance, mais aussi de chaque Réponse et de chaque Objection. Nous reproduisons ici, à titre de documents, d'abord deux pièces, qui sont en tète de cet ouvrage, à savoir une lettre d'envoi de Gassend à Sorbière, et un avis de l'Imprimeur au Lecteur, puis tout au long VIndcx. qui le
vient aussitôt après, enfin quelques passages de la première /nstaiiee, a
cause de l'intérêt qu'ils présentent pour l'historique de celte puMiciUi.in. a.
Voir
t.
III, p.
416,
1.
10.
ssi
OEuvRES DE Descartes.
j()2
I
Samveli Sorberio
"
p. Gassendvs
»
s
.
»
Facio tandem
«
faiis,
Sorberi
Nilî priùs feci, caulfam ad
»
:
niitto fcilicet
codicem mearum adverfus
talli
>
«
te
Cartelii fcripfit
qucm jamdudum
cfflagi-
Metaphylicam Inrtaiitiaium. praeclarus
ille
juvcnis tuiquc
amans Thomas Martellus, qui cil confcius illum abiilVe, exulalleque procul a me, & vix nunc per varias ambages rediilVe in meas manus. Nempe amici varié habuerunt invicemque, ac etiam longé extra urbem communicàrunt; neque te id iatuit, qui fignificafti dixilVe tibi Carteliuni le, cùm ell publiée conquellus de Icriptis adverlum le libris, qui non in
>>
» » " "
lucem emitterentur,
)•
l'ed
privatim lectitarentur",
meum
fubnotarc pra;-
ipfum non legendi modo, fed & cvulgandi licentiam depol'cis, ut tibi lanè, qui lie me amas, qui lie depolcis, videbitur, tametll res mihi non videtur tanti. Quippe opus quidem conl'cripli, ut amicis gratiricarer, cùm non ferrent virum eo folùm fine lertim voluill'e.
" i>
» "
Quùd
tu verô
»
habere voluille ex mealiirque privatas cenluras, ut jadare publiée pollet non carere le advcrfariis, qui reverà habuerat nuUos (me faltem non habuerat). Scd cùm iplis lamen amicis faiisfecilTe vifus fim, mihi ipfe
»
non
» »
1)
" Il
• " '.
"
"
l'atisl'eci.
Cùm
illi
enim cenluerint,
quot
•'
" n .«
"
priùs
fue-
quod fum author, ut, fi velle pergas, quotmeà Kpillolà dillincli, drllinguantur jam, atque infcribantur Dubitationcs totidcm, ac Tituli fiant, qui & txdium lèvent, argumentis appolitis, quid in unaquaque contineatur, doceant. Nam tameiii Hpillola (alio fine fcripta, quàm ut fundamcntum difputationis
perfpcclior, id videris; nili
"
•
quemadmodum
;
•'
"
ut,
ramcontextùs fericm infequrnus, & Cartelius l'uas Refponliones lingulis Epiltolic meae articulis accommodàrat, lie ordine eodem inrtarem in Refponliones lingulas; mihi tamen ipli opus videbatur elle futurum longe concinnius, li, propolito cauil'x llaiu, quce dicenda haberem omnia Ipeciali quàdam cohxrentequc dilporuione contexerentur. Et exceperc illi quidem, id demùm praellandum, li forte Cartelius quidpiam deinceps reponeret, quod novam nianum foUicitaret fed intérim tamen ell quumobrem verear, ne, quà res ell compagine, fi edendam cenfueris, non lit fatis leclu futura jucunda. Tu tamen, ubi res legendo fuerit l'uerant articuli in
i*^
non
llerneretur)
lie
digella fuerit, ut quilibet aniculus fpecialis
quidam
liquidem unamquamque fuà conclulionc fuifque probationibus lanquam numcris ablolviifem), nihilominus, quia lie res tulit, & Cartelius me privatim monentem traduxit in publicum jurgium, enitendum ell, quantum licet. ne res indecorè objeclio feu
a.
en
Lettre au
it)42.
Voir
Dubitaiio
/'.
p.
fierct
(aliàs
Dinet, imprimée ci-aprcs, à
206 de l'édition frinceps.
la
suite des j""- Objections,
Qi'iNT^ Responsiones.
}<)}
Certè & quamvis urgcam nunc niulta circa Meditationem primam, non ideù tamen dillinguendas plureis Dubitationes cenfeo, quando initio circa ipfam non-nili caput unicum fuit; idque cùm vis dicere plura circa cxtcras cogitarem, qui fenfim tamen abreptus fum ad commemorandum lam multa. Satis erit articules Inflantix facere dilcretos, fummulis feu ad marginem feu ad frontem appolitis; cùm & pofilt idem circa cxtcras ac etiam circa Proefationem five Occafionem
procédât.
Nimirum
ex hac difcretione appofitioneque lux clt potKlimiim Elencho, five indice, quem li leclores percurrcrint, pudint ut fummam opcris noiTe, lie deligere, lî quid forte fit, quod cognofcere potiflimùni velint. Vale, & amicos optimos faluta. Parilîis, V. Eid. lun. M.IDC.XLIII. »
fcribendi praeftari.
affulfura, ac arx-mllfo
II
TYPOGRAPHVS &
CaNDIDO « »
Venit in
manus
noftras,
ERUDITO LECTORI.
leiflor
fummi viri Pétri GalTendi tum ob fubje<5tam materiam, quem fcripta eft famam, fummè
candide,
Difqui/itio Metaphyfica, cujus editionem,
tum ob Aucloris ncc non fuilfe
expetitam
Cartelii in
fcio. Obftitit
tamen toium fermé biennium
optimi
viri
modeftia, qui, aliunde clarus poftgenitis futurus, infuper habuit alter-
funem trahere, apud amicos tantiim interioris notx, quibus codicem fuum manufcriptum communicàrat, oftendens quàm fa-
cationis folis cili
negotio diluere polTet adverfarii ratiocinia
&
acerbiora
diiîla ridere.
Sed tandem viclus amici, ad quem milit codicem fuum, importuna ertlagitatione, quippe qui nullum precibus rinem faciebat, libertatem ipfe fecit evulgandi. Spero, nec vana fides, magno eruditorum omnium plaufu opus iftud exceptum iri, utpote quo nullum in ifto fcriptioiiis génère potullfet accuratiùs fcribi. Quàm diligenter enim doilifTimus ille vir omnia rimatur adverfarii dida! Quanta folertià cuniculos detegit Quanto acumine intricata folviti Quàm validé fpicula in adverfarium !
retorquet
Quanto
I
Quàm
judicio
firma velligia
rem
& priEcipiti loco ponit Quàm dode dill'erit Quàm mo-
lubrico
in
difticilem iradatl
dcllè de fe ipfo loquitur!
Quàm
habentem virum, quem prœ
!
!
prœ
lenis in adverfarium,
caeteris fufpicere
&
maie Quan-
caeteris
revereri debebat
!
Intererat fané bonae mentis ftutus nitor, quanta fermonis elegantia dioforum, ne tôt numeris abfolutus liber diutiùs premeretur, & natus in !
publica
commoda
•fif éf!ç
TJoc
ingenua funt
&
privatis
tantùm paucorum ulîbus
inferviret. 'AYaOr,
dubio in quam Qui contendunt viri doleo, GafTendum non fuifTe fatis
pioToïm. Quaeftio gravis eft, digna procul
excelfa ingénia vires fuas exerceant.
omni exceptione majores. Œuvars. H.
Unum
5o
OEiivRKS DE Descartes.
J94 » ->
notiim Cntclio:unde vir bonus, ing«;niol'us,& cujus praeclaris conatibiis nemo non debei favere, cùni ex indole cœtcroruni philofophantium
)
indolem xllimaret, lecus accepit vcrbuluni uniim altcrum fuerat bénigne prolatum; prehendens autem isoçv-v/ Ix^j-r,'/, fad.um eft ut paulatim vchenientifliniè anime commovcreuir, & fui oblitus, rationis quoque oblivifcereiur, ad quam lamen erai in primis atieodenduni. Sed tu vidcb s, ledoi' candide, & judicabis. Non ell quùd
.
le diuiiiis
»
Gall'endi
«
atque ab
>•
»
in
» II
K
iSc
illo
murer. Haec cnini
veltibulo pra;mittere volui. ut te rega-
in
rem gratam habere operam noilram qualemcunque, & milii extorquere ab auclore nollro, quà valebis apud iilum gratià, Exercitationum Philofophicarum opus, quod ajunt inimenfà (ruge referium; cujus l'pes ante aliquot annos literatis eft fac^a. Yale. E Typographeio nollro. )
III
DVBITATIONVM & INSTANTIARVM
INDEX SCRIBENDI OCCASIO (p. 256,
Responsio
(p.
1.
lo)
Pag.
'
I
2
347) Instantia.
1 .
Inftandi neceffitas
2.
Non
3.
Si
agi heic de
3
rerum
4
Veritate, fed de ratiociniorum vi
Demonftrationes tuerunt,
necelVe implorare Sor-
niliil fuilTe
bonae decretum 4.
Non
6
vituperandos, qui
ciunt. aliifque viis ad Dci 5.
jadatas Demonllrationes
animœque naturam
Demonllrationum vim non ex
ignoratione aeftimandam
fui
iis,
lufpi-
alVurgunt
8
jadatione neque ex aliorum 10
effe
In Meditationem
De
non
I,
quiV
ell,
qiuv in dubiinn l'crocari pojfimt.
Dlbitatio Vnica.
De Methodo, quâ omnis
cognitio, feu vera, feu falfa, etiam ad-
hibiiis machinis, jubetur cxtrudi (p. 25;,
Responsio a.
(p.
348.
1.
1.
23)
14)
La pagination entre parenthèses est celle de la présente édition, numéros renvoient aux pages de la Disqttisilio inédit. 1644).
autres
11
'2 l.cs
Quint/p:
Responsiones.
jç^
Instantia.
non
1.
r^hilofophum
2.
Falfù fuppoiii oninia prœjudicia polie cxui, ac deinccps ceriil-
clic
jactatorcni, Icd Ihidioluin rapicniia;
i3
lima cvidentiliîmaque principia h abc ri
Iiemque omnia prœjiidicia
3.
iia
14
haberi aiiquandiu diibia ac
falfa,
non deiorqueat ampliùs mcnteni
ut dcinceps prava conructiido
a
rcflù reruni percepiionc
i()
ab opinionibus mente habendum delcduni, m in liunioribiis nenipc ut non omncs etiani laudabilcs
In piirgandà
4.
purgandis
;
18
ej^eraniur
Elle
5.
ncm
quidem omncm
faH'am
;
nequccum
quod dormiat Immcriiô haberi
fenfuni failaceni
;
at
non
omnem
l'enfio-
quod
vigilei,
qui vigilat, non ceriioreni elle
20
quiini 6.
an-non
forte in
Deum
quali dcccptoreni,ut
dubium
l'acianius,
qure evideniiflîma ac certiflima nobis videniur,
iis,
dccipiannir 7.
21
Mentem pcrperam
in l'allitaicm conjici, cà
ut
l'pe
t'aciiiùs
ad 2j
veriiaieni allur^ai 8.
cipi,
Genium,
Injuria recurri ad nialum
duni
ut perfuadeanuir nos de-
nos habere manus, cxtcraque exillimanuis,
elle caeluni,
aut plulqunni pro infomniis habcnuis 9.
Non
concludi légitimé propolitam
iMrnn
In
aii(;Ni
m
23
Mcthodum
II,
quii:
legitiniam elle.
26
cit,
Du Ncilitra Mentis liuiuaiuv Quod ipfa fil iiolior, qiiàm (laypus. :
Dl'BlTATIO
Inutilitate fuperioris apparatils, ut quis inl'erat,
De
cogilal. fe
I.
non
&
elle
ex illo quali prin'cipio
corpus
Rksponsio
(p.
258,
(p.
35o,
1.
1.
omnia
Je
cffc,
quia
certô deducat. ac Ipccialiier
26
23)
12)
27
Instantia. 1.
Fuilfe
omnia honà
fide
objeda etiam circa Luditicationcm
....
28
Scepticos abs re luggillari, qui mcliùs & a>ftiones vitœ iS: ri oaivo[A£va reliquerunt, ac foliim de rébus revcià oblcuris incertilque 2.
coniroverfiam fecerunt 3. L't quis inquirat, Qtiid ipfe/it ? non elle necellarium ut ticlione & opcrolà molitione effe fe feu exiillere probet 4.
Qux" fuinma ac
feries illius
refiduarumque Meditationum
?o 32
34
OEuvREs DE Descartes.
J96 5.
tanquam inconculfum princifit omni prx-
Frullrà del'udari in llabiliendo,
Ego
piiini, illud
Juin, ac
illi
prxlertini qui fpoliaius
36
iudiv.io
6.
Vanitas apparaiùs ad illam coiifcquuiionem: £"^o
tt»g'/7o, i^/'/wr
38
exftjlo -.
Ex hoc
coniiiiuto principio cxtera,
qux'
nolcumur
oninia,
connexionc nccelfarià deduci, falfum
3o
DlBITATlO
De non demonltratà anima dcccptus, repcrirc,
II.
incorporeà,
ex co
quod quifpiam
& tamen advertens, affirmât fe nihil corporeum in fe & ne quidpiam quideni, quod lit quali fpiritus, ventus,
aui aiiud corpus tenue
Responsio
(p.
352,
1.
260,
(p.
1.
41
12)
43
19)
Instantia. 1.
Eum,
qui
le
nihil
llomachari immeritô,
li
corporeum, fed puram quis
cum
elle
Mentem
ipfo agcns ailoquatur ut
dicii,
folam
mentem
42
Non probari Animam non quàm l'upponatur nullum plané 2.
quidcm, fed vana effugia 3. Demonftraiionem non aliquid,
qnàni
le
elle elVe
corpus tenue, li nihil aliud, corpus in mundo. Et varia
44 elle,
li
non habere
quis, ut probei
le
quod ad corporis naturam pertincat, nihil aliud afferat, a malo Genio delufum, attendere tamen, & nihil taie polTe
ailirmare
46 DUBITATIO III.
fe,
De non demonftratà Anima incorporeà, ex eo quùd idem pari modo delufum, non deprehendere quùd nutriatur, deprehendat intérim Responsio (p. 353, 1.8)
fentiat, ac
fefe cogitare (p. 261,
1.
affirmet
incedat,
18)
47 48
Instantia. 1.
Nihil-nc 'rnpugnatum, ac propofitum, quod fuerit refponlîone
5o
dignuni
lUum non
dcmonllrare, fed qua-'litum petere, qui, probaturus Animam non adolefcere, debilitari, aut turbari cum corpore, nihil aliud dicat, quàm uti Animam corpare tanquam inllrumcnto 3. Pollulari jure Denionllrationes ab eo qui fe demonllrare glo2.
riatur
;
iS:
maie remitti probandum in Meditaiionem VI, quod illà probatum, ubi tamen probatum non cft
fupponitur in
5i
illeic
52
Quinte
"Responsiones.
^97
4. lllum, qui dicit non habere fe rationcin, quare Animam dicat corpus tenue, non idcircô demonftrare, quôd anima corpus tenue
non
54
fit
5.
Non
ex eo
quod
&
cogitationis
corporeitatis diftincli conceptus
funt, probari res elfe reipfà diftinilas
quod obje^lum
;
ac non debuilTe diffimulari,
de Brutorum ratiocinio deque cerebri ad
fuerat
ratiocinandum nccefTitate
56 DlBITATIO IV.
De non probatà confequutione tans. id ejl
illà
Sum
;
Mens, Animux. intelleâus, ratio
Responsio
(p.
355,
igitur prœcifè res cogi(p.
Sy
263, 1.5)
59
27)
1.
Insiantia. 1.
De
utero,
&
ufurpatione
vocum Animae
ac Mentis;
deque cogitatione
in
per Lethargum
60
Refponfionem de ineptitudine cerebri in infante aut lethargico ad reruni ve(tigia recipienda, nullam elTc 3. Iterùm non praeftari heic,quod in Meditatione fextâ fupponitur praeftitum, ac vitiofam elTe confequutionem Cognofco me prcecijè tatitùm rem cogitantem, ergàfum tantùm res cogitans 2.
61
:
62
DUBITATIO V.
De non probatâ
Intelleif>ûs
Intelledio fine imaginatione
Responsio
'p.
SSj,
fit
& (p.
Imaginationis diftindione, quafi 265,
1.
64
14)
66
21)
I.
Instantia.
non proptereà fe cognofcere fe, quod in imaginationem cadat, non eum proptereà fuam naturam diftinftiiïimè percipere. 2. Declinatam fuilTe difficultatem de corporeâ imagine, fine quà mens intelligere non polUt 3. Declinatam quoque illam de criterio, quo difcernatur, quandonam imaginatione, qux intelledio non fit, aut intelleilionc, qua; non fit imaginatio, quidpiam concipiamus 1.
Eurn, qui cognofcit aliquid
totum. Et qui
fui,
nihii agnofcere in
dicit fe
.
.
.
66 67
69
DlBITATIO VI.
De Mente Brutis vifà &c (p. 268, I. 17)
afferendà,
nans,
Responsio
(p. 358,
1.
fi
Mens
fit
res fentions,
imagi71
4)
"3
OEuvRES DE Descartes.
398
Instantia.
Difficuhatcm de Bruiorum ratiocinaiionc dcclinatam immeriiô
1.
73
l'uillc
non critérium, (cd peiitionem principii circa diilinclioncni Mentis &' corporis, quùd illa dicatur Res cogitans, iftud extenfa ; t'ai lu m que elle, quùd tota illius natura in cogitatione, hujus m Elle
2.
cxteiifione conlillat
74
Iterùm longe abelîe, ut qui pcrfpedum habet nientem cogitare, totam proptercà feu intimam mentis naturam perfpeclam iiabeat. ... 4. Non t'uilVe probatum intelligere mentem independenter a cerebro, etiam cùm inter fomniandum le Ibmniare advenit 3.
77 79
DUBITATIO VII.
De exemple
Cera; quôd, dctraclis mente omnibus illius accidennon proptereà intima illius natura clare diftinctequc & intelquidem abfque imaginatione nofcatur (p. 271 1. 16) :
tibus, Icc^u
,
Respossio
(p.
81
82
359, 1.3) Instantia.
Nihil non fuilTe jure objeclum ex ipfâ
1.
verborum commemo83
raiione 2.
Dillimulatas intérim difliculiates prcecipuas de fubllantià ccra'
mancnte occulta, ac
l'ubllantià
Mentis
limiliter,
quantumcumque
cognitis detraclifque nonnullis accidentibus fpeclentur
84
DUBlTATIO VIII.
De Natura mentis non declaratà tantùm cam effe notiorem quàm corpus (p. 273, 1. 20) ;
Rf.sponsio (p. 359,
1.
abell ut
probatum
lit.
86 89
17)
Instantia. DifTicuitates prxcipuas dilTimulatas fuiffe Quicquid de rébus cognofcimus, non elfe intimam illarum naturam quam voluit Deus latere nos, ut cjus notifia non perinde
89
nobis ac accidcntium necellaria
90
1.
2.
;
Etfugium
lepidum, tôt proprietates mentis agnol'ci, quot res lingulares polTunt ab eà cognofci ut indc arguatur pleniorem illius quant ullius alterius rei liaberi notitiam 3.
effe
;
4.
tionis
Meus
92
Tota Sccunda .Meditatio in Syllogifmum cogitur, ut ratiocinaimbccillitas diciuir
cj/'e
magis pateat ac varia noiantur circa quàm corpus
noiior
;
id
quôd .
.
94
QuiNT^E Resfonsiones.
In Meditationem III, quae
De
De habenda Régula, non quà ;
fed
Responsio
(p.
36 1,
1.
I.
flatuatur id ejfe verum,
cognofcamus nos
quà
falhmur
dijiinâe percipere, ut non
eft
Deo, quod exijlat. DUBITATIO
dijiinâeque percipimus
J99
277,
(p.
I.
1
quod clare
ita clare
& 93
1)
97
7)
Instantia.
De connexione Meditationum, &
1.
ex Régula heic fuppofità,
Deo
& non
quae pugnantia confequantur
habita, qute fupponitur fuiura, de
notitiâ
98
Declinatam
2.
quîB fuit
diffîmulatamque difficultatem prscipuam, adverfus Regulam applicationemve illius obje>fta fuiffe
Defiderari adhuc
3.
Regulam,
aliquid clare dillinileque percipcre, l'pecla, ut nihil poiïit
luboriri,
unde
omnium Idearum
adventiiià
(p.
loj
II.
origine,
etiani Rei, Veritatis, cogitationis (p. 279,
Rksi'onsio
deprehendamur
erralfe
DUBITATIO
De
100
Methodum, quà putantes nos ccrti fimus omnia elle circum-
five
1.
Chima:rarum,
etiam
io3
18)
362, 1.5]
io5 Instantia.
Declinatas fullFe difficultates prascipuas, quibus efficitur non
1.
clic
idcas, nifi advcntitias
alTumptx,
;
& quo
artificio alla:
ides
in
excmpkim
alii' pra-icrmillae
io5
Declinatum fpecialiter quod obje^^um fuerat circa Ideam Rei non formatam, nili ex perfpeflis fmgularibus, pra;habitifque illorum ideis & eum, qui poltquàm atfedavit exuere omnia prœjudicia, deprehendit in le aliquas idcas, dicere non polïe eas elTe innatas 2.
:
DuBlTATIO
De
adventitiâ
comprobatâ ampliaiur
;
fp.
Idearum
&
de
282,
Ricsi'ONSic) fp.
1.
;^fi3,
Ideà
origine, ex
III. ils
quae casco
unicà Solis, qui>
fenfu
&
furdo défunt
habita ratione
io9
7) 1.
107
I
,
)
,0
Instantia. I. Objectionem faflam de casco & furdo elTe infolutam. Neque ex quibufdam iblùm propofitis id quod intendifur légitime concludi...
m
OEuvRES DE Descartes.
400 2.
Diflkultatcm pnccipuani de Ideà Solis diliimulaiani.
imaginem
propriî;
Ideani
pcr veram ideam pcrcipi, aliqua vi
elle. Alic|iui
confequutionis
1
13
DUBITATIO IV.
De Ideâ rubltaniiiv non proprià, & per accidentia, ac inltar iploDcque idcà Dei dcfumptâ ex rcbus eaiumvc perfedionibus
runi.
ip. 284,
23i
I.
Rkscossio
ii5
364,
(p.
I.
118
3^
Instantia. I.
Vidiri iniellcclioncm non polïe ab imaginationc fcjungi
candem
&• ;
imaginem
obverfari in utràque
clic livc
119
FaU'um videri fubUantiam, non imaginaiione, fed intelledu folo iS: v]uam habcmus illiiis idcani, non pendere ab lis quas percipi ".
;
habemus accidciuiiim 3.
Quà
121
primi
vidcantur
rationc
Il non habuciunt ingeniiam ingvuitam putat
potiiille, 4c
4.
cùm
Dei,
intinitus
ncgatione foià cognofci. tore
Dcum.
pcrpulillum
non
lit,
iiomines
Ideam
iiabere
ut ratiocineiur, qui habere
<S:
:
Dei
1
liabcri
23
veiam ideam. Infinitum
Unde li
lit ideœ ampiiatio. Injuria negari major non lit, quam a nobis intcUi-
126
gatur
Dmbitatio V.
De
nihil cjl in effeâu, qttod
illo elîato,
gcndo de faltem
materiali.
caull'à
dcberc realitalis formalis
cjfe
objcclivœ in ideà
RKsroNsio
(p.
ej\
360,
i
p. I.
non
fit in caujfà, inielli-
Va quatenus verum in
elle pollit,
cauffd
ideœ,
tanlum
quantum
288, 1.8) i)
1
28
1
3o
1
3o
Instantia. 1.
Haud
juic
rclinqui rcgiam viam.
quà Dei
cxlillcntia
ex etIecJibus in univcrfu manilcllis, ut per vocatam
realitaiem probetur. Rcalitatis 2.
ccrx'
vocem impropriè
probatur
objedivam idex
ulurpari
cum lu;i realitate objectiva lefe habere ut Hguram imprellam cum luà ligilli repra.'1'eniaiione; adeo ut, qucmad-
Videri Ideam
modum habeat
figura rcprwfentaiiva
rcaliiaicm
elt
objcclivam,
ligillum
(eu
lie
idea
caulVa-,
ipfa
rcpra-fentabile,
repraerentaiionem
cauHa realiiaiem formalem, feu rcpra-lentabilitatem & quatenus verum aut non 3. Dinimulatas difficultates luille
i32
:
vcruin litate
lit
prxexliflere cffci:lum
concludaïur
in cauin'i, ut
de objccliva ideœ rea134
QuiNT.K Responsiones.
401
DfBITATIO VI.
De non habente ex fe fuî ipfius ideam mente (quae non videatur pode feipfam magis intelligere, quàm oculus feipfum videre), & neque Dei, neque Angelorum, neque corporearum potifïïmùm rerum (p. 291, 1. 3) Responsio
366,
(p.
1.
lo)
137 1
39
Instantia. 1.
Non
inepiiendum.
dcclinatas
Difficultates
fuille.
Omncm
imaginem quare in intcllcdu, non minus quàm in imaginatrice, imaginem elle 2. Probatum non fuilTe, idem non agere in feipfum, fuggillari immeritô, & retorqueri in dodorem culpani. In circumdudionc turbinis non agere idem in feipfum ideam
3.
e(Te
:
Nihil confiftum
poffe deducere ex fuiffe
cùm objei^um
fuilfe,
ideas
fe
quœ
ad difficultatem,
eft,
rerum corporearum
didam ;
elle
140
141
mentem
neque refponfum
propofita fuerat eâ de re
142
DUBITATIO VII.
De
Dei exftjientiâ ex prxcedente ad cujus imitationem conficiatur exliHcre rcipfà intinitos Mundos, quorum liabita ell idea ab antiquis Phiiorophis (p. 294, 1. 2) Responsio (p. 367, 1. 19) Capiiali Demonftraiione pro
apparatu
;
144 147
Instantia. 1.
Capitalis
iila
Demonftratio
ejufque imbeciilitas univerfe 2.
proponitur forma Syllogifticâ ac varie monftratur
;
primùm
147
Monllratur deinde fpeciatim ac varie in Majore Profyllogifmi
propofitione
149
3.
Similiterque in Minore five Affumptione
4.
Ac
rurfùs in Sub-alTumptione
exiftentià infinitorum
;
ubi
&
i5i
de Confequutione pro
Mundorum
Falfum, quam habemus ideam Entis infiniii, repraefentare reverà, non partem, fed totum infinitum. El qui différât idea,. quam Deus habet fuî, ab eâ, quam homo habet de Deo
1
53
1
56
1
58
5.
DuBITATIO VIII.
De
fubfidiariâ Demonrtratione, ex eo
aiiquid, inferre debeat dari Ens,
quod
fit
quôd, qui
fibi
deefle fentit
infinité perfciflius (p. 297,
1.25)
Responsio
(p.
Œuvres.
368, II.
1.
160
21) 5«
1
OEuVRES DE DeSCARTES.
402
Instantia. 1.
Si
DifTimulaiam difficultatem
unum 2.
confequutionem
luilTe circa illam
perfeâius ejï, igitiir illud ejl infinitum Comniitti femper Paralogifmos, quibus ex e(Te
:
alio
colligitur elTe acluale rei
;
6
1
aiSluali
ideaE
ex finitudine cognitionis, quoe portlt adhuc
crefcere, infinitudo cogniti
;
ex eo
quôd
aliquid in ideâ
eft,
exfi-
162
ftentia illius ut cauffae
DUBITATIO IX.
De
Demonftratione, ex eo quôd aliquid
aliâ fubfidiàriâ
non
exfiftere
temporis
poffet,
indépendantes
fint inter le
Responsio
369,
(p.
Ens infinitum non
fi
(p.
exfifteret
3oo,
1.
1
;
fieri
quôdque
aut
partes
i65
1)
168
14)
1.
Instantia. 1.
Non
torem
;
caulTa
eft
2.
demonftratum in antecedentibus elle Deum creaneque elle Deum caullam rerum, eo modo quo Sol lucis
fuilTe
ut
169
Remanere Paralogifmum ex alïumptà Temporis conditione
feu naturà alià 3.
quàm
lit
1
70
partium
demonftrationem, ex independentià
peccare
Varie
fe dedudam Non agi hcic de veritate Rci iplius, fed de vi Ratiocinii, adverl'us quam quae objecta prxfenim fuerant, aut infoluta funt aut intada..
temporis inter
1/3
4.
.
5.
Prave detortum quod objedum fuerat de progreiru
&
caulTis elfentialiter 6.
Non
accidentaliter fubordinatis
quôd
ex eo
perfeiftio
176
inrinito in
177
aliqua mente ampliatur, illam am-
pliatam reipfà dari
178
DuBITATIO X.
De modo
imprelTionis ideae Dei in mente, ut notas impreirae ab
Artifice, cujus fimilitudinem
Responsio
(p.
371,
1.
mens
gerit (p. 304,
I.
28)
179 181
8)
Instantia. Syllogifticà forma 1. Quae conclufa ad calcem Meditationis III exhibentur, ut quid virium habeant uno profpeflu pateat 2. Falfum, ideis, quas de rébus habemus, nihil polfe addi aut
adimi 3. Falfum,
Quo
l'enfu
182 |85
niliil
rerum
divinis attributis
addi pod'e ideœ, clfcntiic
lint
quam de Deo
indivifibilcs,
femel
habemus.
ctiam divina
:
&
de 187
QuiNT.'R Responsiones, 4. 5.
40 j
Declaratur varie, ut habita femcl de Deo idca amplictur Diflicultatem lepidc clufam, quafl agatur de ideà, quœ
189 fit
non
fimilitudo ariiticis, Ced nota peritiae illius
102
non omnimodam quidem, fcd faltem tamcn •iliquani elle (imilitudinem cum eo cujus eft imago 7. Frictcxtu comparationis Trianguli non appolita:, declinaiani difficultatcm de iis, qui ideam Dei vel nuliani habent, vel candem non hnbcnt 6.
Debcre
in imagine,
Meditationém IV, qua;
In
De
fcro
d-'-
De
Deo
creatâ a
eft,
I.
tacultate judicandi erroris
non immuni
Phyficâ caullarum tinalium conlideratione
KicspoNSio (p. 3-4,
1.
ig5
fil I/o.
DlBlTATIO
rejcclù a
193
;
(p. '?o-,
dcque 1.
20'.
iqiS
200
10)
Instantia. 1.
more diffimulatam circa creationem faculiatis tanquam principium, quud infcrius prol'upponi demonllratum, quod demonQratiim non
Difficultatem pro
obnoxiœ. Id
crrori
bandum
lit
ac
;
llatui
201
fuit 2.
maxime finium conliderationem tum Author l'niverfi agnofcatur
Nccellariam'
Dcus tum Reclor,
Non
in
Phyficà, ui
2o3
incompertos hominibus omneis fineis Dei idque vel ex variarum partium corporis humani tinibus conftare 4. Inexplicabileis elle dilficuliates propofuas de caufTà efficiente valvularum cordis.cùm tamen finis live ufus videatur perfpcfliirmius. 5. Falfum, li quis ab utero abfquc omni lenfuum ufu mancrei, habiturum eafdem (ac etiam puriores) rcrum ideas, quàm habeat 3.
elVc
;
ul'us fenfibus
20O
20S DUBITATIO
De
2o5
II.
judicandi facultate errori obnoxiâ homini tributà a Deo, qui
tamen
immunem
Rksponsio
(p.
iribuere
376,
1.
ilii
potuerit (p. 3io,
1.
209
29)
2J
i)
i
Instantia. I.
Comparationem Mundi cum civem malum, faille appoiicum liominc, cujus nuUa pars oculus non ht.
Diflicultatem declinatam
Repubiicâ, in quâ
pra;flet
tam; non iicm illam
fuiffe.
neminem
elTe
,
212
3 5
Œuvres
404
de Descartes.
Diffieultatem iterùm diflimulatam adverfus imbecillitaiem Ra-
2.
tiocinii,
quo
facultas judicandi, quae eft in
homine, concluditur
elfe
2
pcrfefta
1
DUBITATIO III.
De
caufTà erroris vel falfitatis
judicandi facultas latiùs pateat,
Responsio
(p.
376,
i.
:
fit-ne ex eo,
quàm
quôd voluntas aut
intelicLlus (p. 3i4,
1.
21
i3)
217
20)
iNSTAKTrA.
Vitandx confufionis
1.
gratiâ debere intelle£lum
&
diftingui, ut quicquid cognitionis
neat
;
&
voluntatem
lia
judicii eft, ad Intelic\;lum perti-
quicquid appetitionis eleitionifque, ad Voluntatem
218
ProgrelVus IntelleiSlûs a prima operatione in fccundam,
&
ab hac in tertiam, eamque multiplicem, abfque uUâ ai^ionum volun2.
intermiftione
tatis
219
Omnem
actionem voluntatis fupponere intelleflûs de re expeetiam cùm ipfi intelledui impetendâ aut non expetendâ judicium 3.
;
rat,
220
ut dijiidicet aliquid
4. latè), 5.
Non
&
patere latiùs voluntatem
intelleftum (imô nec tam
amor fuerit quôd voluntas, aut etiam judicium,
objectus-ne merito propriœ fententiae
Non
nafci errores ex eo,
quàm
latiùs pateat, 6.
quàm
intelleétus aut fimplex apprehenfio
222
224
Inditferentiam intelleiilùs videri radicem indifferentiœ volun-
quà
tatis, in
libertatem
libertas,
eft
quàm
&
libentiam
hanc ab
cùm
e(Te,
illo
determinari
voluntas haeret,
;
ac
non tam
fummo bono 226
clare perfpc(5\o 7. Ut voluntas corrigatur, corrigendum priùs intelleflûs judicium & voluntatem non imperare inex correclà apprehenfione rerum ;
ipfomet prxlucente Quatenus falfitas in rébus
228
telleclui, nifi 8.
fit,
cùm non
fit
proprie,
nifi
in
2 3o
intellcclu
DUBITATIO IV.
De
dcfideratà
adhuc Methodo, quâ agnofcamus nos ita clare periculum ne erremus non fubfit
diftiniSlequc aliquid percipere, ut ip. 317,
1.
23
24)
Responsio
(p.
378,
1.
1
232
26)
Instantia.
an promiffa Methodus foret tradita, prtEcipuas Meditationum particulas figillatim expendendas I.
Ut agnofci
polTet,
fuiffe
232
QuiNTiE ReSPONSIONES.
405
2. Circulum commill'um, probando elle Deum, ipfumque veracem, quia clara dilHncilaque eft ejus notitia & notitiam Dei elfe clarani dillinrtamque, quia Dcus cil, ipfeque verax. Delideratam denique Methodum adhuc defiderari ;
In Meditationem V,
De
rerum Malcrialium
e[[entiâ
quud
;
£
;
dcquc aitributà
lique naturâ (p. 3i8,
Responsio
rerum Materialium
ac Univerfalibus xtcrnâ immutabi-
236 238
16)
1.
379,
(p.
ideis
iterùm de Deo,
I.
cognità ex folà quantitate, figura, &c.
eireniiâ
eft,
exjîjlat.
DUBITATIO
De
quœ
14)
I.
233
Instantia.
Vilam haud inimeritô
fuilTe tractationcm de effentiâ rerum jejunam 2. Naturas rerum xternas ac reaicis nullas effe, & quas ut ideas habemus in mente, ab iplà mente ex infpeilis rcbus iingula; ibus fieri. 3. Fall'um, ideas figurarum Gcometricarum non elle hauftas a l'enlibus, ac dari in mundo taleis polie, quales a Geometris conlidc1.
materialium
rantur, h.
admodùm
e. indivifibileis
Fall'um, expcriri
4.
le
trianguli ideam, priul'quam
DUBITATIÛ
probaiâ Dei exliftentiâ ex eo quôd Ens fumme perfeiîlum lie exigat, ut triangulus asqualitatem trium angulorum re(ïlis (p.
Responsio
(p.
322,
382,
1.
1.
24?
246
II.
flentiam
duobus
242
344
puerum habcre
triangulum aliamve figuram, ex cujus analogiâ raiiocinetur, viderit. 5. Animalis,aut alterius rei,qu£ fenfu percepta non fuerit, nullam elle in mente ideam, expericntià ipfà convinci
De
240
exfi-
cum
12.)
247 25o
25)
Instantia.
Exfiftentiam
1.
non
rerum Paralogilmum
elle
proprieiatem, nequc
elle
ullius determi-
naii gcneris 2.
nem
25 faille,
ex itatu ideali in ilatum realem
3.
Deus
Non
aliâ
exlillit
ratione
i
ac pcrfevcrare, ob niutatam fuppofuio-
fuille.
probatum
252
Deum
exlillere,
quàm
quia
254
OEuvRES DE Descartes.
4o6
DUBITATIO III.
De
certitudine ac veritate
pendere a clarâ evidenteque (p. 326,
omnis cognitionis, quatenus quôd Deus fit, & quôd
notitiâ,
afferitur fit
verax
256 258
i6)
1.
Responsio
(p.
384,
I.
8)
Instantu. 1.
Scepiicos non difputaffe adverfus apparentia(in quibus habuere
propofitiones Geometricas), fed adverfus hypothefeis
dogmaticorum 2. Res divinas
&
arrogantiam 258
magis necelTarias, ai non magis notas, quàm Geometricas; neque proinde harum evidentiam ab illarum evidentiâ pendere elïe
In Meditationem VI, qufe
De rerum Materialium
exjîjîentiâ,
259
eft,
&
reali
Mentis
a corpore dijlinâione DuBlTATlO
De
Diftinftione Intelleflionis
Responsio
(p.
384,
1.
&
I.
Imaginationis
(p.
328,
1.
261
25)
263
20)
Instantu. 1.
Difficultates difTimulatas.
Falfum
effe,
Chiliagonum
clarc di-
imaginatione intelligi, & Trigonum non clarius dirtinftiufque intelligi cum imaginatione 2. Nullam intellcctionem fine imagine corporeâ elfe. Difficultatcm diirimulatam. Intelligi etiam Deum, Angelum, Mentem fub rtinfteque
fine
266
aliquâ fpccie corporeâ
Dubitatio
De
fenfu
non femper
Responsio
(p. 385,
1.
264
fallente (p. 332,
II.
1.
268
12)
269
33)
Instantia. 1.
Quis a
2.
Etfi
praejudiciis cavere pra;fertim dicendus
fallamur aliquando,
camus teretem, ploramus
polTe
dum
tamen non
270
turrim cminùs fpeélatam judi-
falli
nos,
dum eam cominùs
ex-
271
QyiNTiE Responsiones. DUBITATIO
De
capitali demonftratione
pore, ex eo
quôd
ipfa
407
III.
pro mentis exfijientià Jeparatim a cor& corpus res extenfa (p. 334,
res cogitans
fit
273 275
1-7)
Responsio
(p.
386,
1.
11)
Instantia.
Sponte revelari difTimulatum t'aralogifmum de feparatione reex feparatione conceptuum. Falfo alfumi ut demonilratum, pofle Deum quicquid a quoquam clare diftincteque intelligitur 2. Vere objei^um fuilTe demonftrationis verba intelligi de corpore craffo & ex membris conftante, non de corpore tenui aut quolibet. 3. Etfi ex II Meditatione colligatur Mentem concipi ut fubftantiam, feu rem exAftentem per fe, non colligi tamen ej^e proptcrea 1.
rum
.
fubftantiam, five
rem per
fe
exfiftentem
Vitlofus demonftrandi
277
279
Demonftratio perturbate propofita reducitur forniam 4.
5.
2-5
modus, ex eo quod quis
fyllogiHicam
in
281 dicit fe in feipfo
Paralogifmum haie repeti, qui fuit inculcatus in Medita282 rerum ex feparabilitate conceptuum 6. Ex Refponfis ad alios, colligi quid ad objedum de duabus trianguli proprietatibus, qua; concipi quidcm, fed exfiltere tamen feparatim non pofTini, refponderi potuerit 284 7. Quœftionem maie inllitutam. Non qua-ri, an duce compléta: fubjlantiœ ftnt feparabiles ; fed an duo qucedam Jeparatim intelleâa experiri.
tione II, de feparabilitate
fint
duœ
8.
286
complétée Jubjiantiœ
Fruftra recurri ad diftindionem
gnitionis,
cùm
adœquatx
fit, aut cognofci ada-quaia poflit de fpeciali cogitatione & extenfione ac proeffe, repugnarc rei extenfa.' corporexve, ut cogitct.
elTe
nondum tamen
Ex
probatum non
effe
in eodeni tenui corpore,
11.
287
;
10. Licet elle extenfio fine cogitatione,
retortis
înadœquatx- co-
nulla adxquaia
Quœftionem batum adhuc non 9.
poffit,
&
qualc
&
polfe fimul
poffit
elfe
289
cogitatio fine extenfione
utrumque
elfe
anima, idque etiam ex
exemplis
291
praïcifione
conceptuum propofiià tam
inferri
mentem
elle
corpoream, imo confici potius infeparabilem.quàm feparabilemelfe.
293
DuBlTATIO IV.
De
fpecie rei
incorporeâ;
&
corporeœ,
videatur effe polfe inextenfa
Responsio
quœ non
de mente, qua;
(p. 387, 1.6)
fi
(p.
videatur recipi potfe in mente
coexfiltat corpori feu rei extenfa,
337,
1*
'
')
•
non ^94 298
53 1
Œuvres
4o8
de Descartes. Instantia.
1.
imaginem
feu
Ad
Artificiofa evafio.
Non
;
& imaginem
intelledionem quoque requiri fpeciem rci extenfœ fine cxtenfione non elTe. .
comparationem
.
299
.
qui dicii, Je clare nojje natiiram mentis, quia dicere potell, Efl res co^itans, cum ca;co qui dicit, Je clarè noffe naturam Solis, quia dicere poteft, Eft res cate2.
infirmari
ejus,
3o
faciens 3.
Ex eo quùd
quis dicere non pofTit, quid aiiud
res cogitans, colligi 4.
fam,
Remanere
non
i
mens quàm
polTe iliam igitur nihil effe prœterea
3o3
quôd dicere Mentem rem non exienfed quid non fit ut fi dicatur de Buce-
difficultatem,
dicere, non quid fit, quôd non fit mufca. Peti principium. Authoritatem propriam
fit
phalo,
fit
;
affumi pro demonftratione. Difficultates praecipuas diffimulari
3o5
DUBITATIO V.
De commiftione Mentis cum fcilicet tieri polîe (p.
corpore, deque doloris fenfu; quod
non videatur,
fi
mens
inexienfa
&
incorporea
fit
307 3o8
343, 1.6)
Responsio
(p.
389,
1.
9)
Instantia. 1.
quas videntur in conclufiones objici, impeterc
Difficultates,
ipfas rationes feu principia, quae débita; firmitatis 2.
Petitum
fuifTe
non
funt
309
& declinatas difficultates circa objecla Mentis & fenfum doloris, mens quidem
principium,
adverfus commiftionem
fi
inextenfa
fit
3.
3 10
Etfi fpecies extenfa
quantum obje£lum, quod
fit,
non
fequi propterea
eam
elfe
tantam,
repraefentat
3
1
3
1
imago rei vifibilis magna in parvà oculi capacitatc 4. Quâ imprimitur, eâdem videri imprimi in longe minore cerebri aut ratione
mentis PRvF.TEWTIO.
De quibufdam 345,1.7) Responsio
capitibus
fuperftitibus ex poftremâ
Meditatione
3i5
(p.
(p.
390,
1.
3i3
16)
Instantia. Fuiffe occafionem infultandi abs re tamen) captatam
&
prxpoftcre (fed de induflriâ 3
1
QuiNT/E Responsiones.
409
CONCLI CoNci-usio (p. 346,
1
Responsio
1.
(p.
390,
.
317
I )
20)
'
17
3
18
Instantu. FuifTe objeclioncs ablque duplicitate. tatc, l'ed
de Ratiociniorum
vi.
Aclum non de rerum Vcri-
Bcnevolcntix
teftatio grate cxcipitur
ac refertur
1-INIS.
IV Après cet Index, la Disquisitio commence par l'en-tête, que Gassend a mis à ses Objections, et qu'on peut très bien appeler Scribendi occasio : « Bcavit me Mersennus noster. » (Ci-avant, p. 256, !. 12.) Vient ensuite .
.
« Tarn eleganti et accurata... > Gassend réplique par une Instance, divisée en plusieurs parties; la première porte en marge ce titre Instandi nécessitas. Elle donne des détails intéressants sur les circonstances de cette polémique. Nous la reproduisons donc ci-dessous
la
Réponse de Descarics
(Page 347,
1.
3.)
A
à ce préliminaire
:
cela
:
:
« " " " >
•
" "
«
Prodicrc
cxenipluni
e pr;tlo fuperiorc autumno" tuce illx Meditationcs, quarum MS. Merfennus mecum communicàrat. Adjuncla iis luit
Objeiilionum Refponiioiiumque congeries, quas me, cùm ad te fcriberem, legilVe haud vere fupponis quippe oblatas a Merfenno viderc pror:
nolueram, ne prxoccupatus accederem ad Meditationum examen. CaL'tera inter tibi Objecta, meam quoque Epillolam l'atis prolixam cditam vidi. Rcfponfioncm poUquàm pcrlegi, mirari latis non potui, quo erga me gcnio fueris animaïus. Nani quod conl'cripta quidem a me iliiccifacienda cenfueris, eiiam niihi pro votis fuit, qui nihil meum ta. ni x'ilimo, ut habendum prctii alicujus putcm. At non potui majorem quendam non deliderare candorem, quo, (i nihil tibi videbatur alicujus elle momenii, dcbebas potius filentio tenebrifque involvere, quàm propalando lie infultare. Ego certè ad te, non ultrô, fed rogatus perfcripfus
a.
La
cette date
i'" :
édition des Meditationes. à Paris, chez Michel Soly, porte La Disquisitio Acheué d'imprimer, lé 28 Aoust 1641. '
—
Metaphysica de Gassend, publiée d'ailleurs en 1644 seulement, ainsi
:
"
Parisiis, Eidib. Mart.
Œuvres.
II.
MDCXLIL
se
>
32
termine
Œuvres
410
&
de Descartes.
»
fcram;
»
»
mihi mens fuerat, ut tibi ingénue amiceqae proponerem, quos obfervâram Inter legendum mihi fubnafci fcrupulos quo. Cl res videretur tanti, poffes leflionem facere aliquantù explana-
»
diffeniiendo
fignificâram.
Ea
a
te,
difficultates,
non publiée,
fed privatim
fcilicet
;
tum effet in te, ut rem plané fupprimcres. Puiaexemplum mihi aliifque legi, ut, judicia varia
»
tiorem; nid videretur,
»
bam enim
»
expertus, providere poffes, autographum-ne, priufquam edi procurares,
velle te id
»
aliquâ rationc foret
»
coniilium
»
refcribens,
emendandum. At verô
ita excepifti,
pugnam
tu
plénum benevolentias
quafi hoftiliter provocaffem;
publiée
inftituifti,
&
deelarans reipfà
nihil
privatim
exemplum
fuiffe
»
commonftratum a te, non quafi ratum non haberes quicquid a te fcriptum femel fuerat, fed quôd excitari velles aliquos, adverfus quos poffes vireis expcriri. Annon proinde mihi fecifti propugnationem necellariam, qui vifus es velle facere nihil aliud, quàm ex amieo adverfarium, & nihil taie cogitantem, in arenam compellere? Quôd enim bona quxdam verba praemiferis fubjunxerifque, illa, quâ eonfentaneum eft, excipio gratitudine (quantumvis me ut puerum habueris, cui poeulum circùm
»
eontingitur melle, ut tetrum abfinthii laticem perpotet).
»
» » >'
»
»
Quod
fupereft
»
periculum feciffe vidcaris, num me probares degenerem, eumque, qui tibi porrigerem herbam. Conditiones ergo accipio; qui in receffu non invidebo, fi, prout cœpifti tibi plaufum dare, ita ovationem & triumphum captes. Hoc unum cavebo ne, quia te agnofco offenfum, quôd te Meditationibus totis fub nomine Mentis loquentem nomine Mentis interpellarim, ut fi feciffem ironice, quod factum fuit
»
prorfjs ingénue,
» » » II
»
verô,
fie geffifti te,
ut
:
quemadmodum
poftea
mémorandum
eft; ne,
inquam,
»
amplius Mentem vocitem; fed te, tametfi non loquentem, nifi ut partem hominis, alloquar ut hominem totum. Tu me, ut voles; nam, per me quidem, integrum tibi eft affari non modo ut Carnem, quae vox folertias tus occurrit, ut effet menti ivriôeToç; fed etiam, ut faxum, ut plumbum, &, fi quid putes effe obtuiius. Quippe quôd te heic refpondere dicis : Non tanquam mihi Philojopho acutijjimo, fed tanquam uni ex hominibus carneis, gratias primùm habeo, qualeis debeo, tibique tanquam melius merenti acutijfimi ènîOeTov reddo; ac deinde me, qui fcripfi ad te, illum non inficior, cui ipfe refpondes. Nimirùm ago longé fimpliciùs, quàm ut diftindionem hanc nôrim; & qui diffimulare nefcio, duplicem perfonam mihi non affumo. lllam proinde ingénue refpuo, quam tu facis fepofitam, aliamque fuftineo, quam reliquam facis. Ac fi ageretur quidem de rei veritate, ut puta de Dei exfiftentiâ animorumquc immortali naturà, eo fané cafu abnegarem quôd videri polfet ex Literarum Sacrarum fenfu adverfari caro fpiritui; fed quia non amplius agitur quàm de vi tui Ratiocinii,ficque privata tua cauffa eft, ac tibi foli eft repugnandum, non apparet cur mihi potius detredanda perfona fit, quàm ipft Ariftoteli, cùm eft advcrfatus Anaxagorœ, qui Mens vulgô
»
appellabatur. Tamctfi
>
mem;
»
»
» » »
» » »
» » » » » »
n « »
te
;
enim carneum me dicas, non ideô facis cxanimcnialem géras, te dcircô facis excarnem.
ut neque, tametfi te
Quinte Responsiones. »
Quare
&
permittendum
ut pro genio loquaris tuo; fufficitque ut,
tibi,
»
Deo propitio, neque ego fim plané caro fine mente, neque tu plané mens fine carne; & neque tu fupra, neque ego infra conditionem homi-
»
nis fimus;
»
»
quamvis tu quod non putem... » (Page 3-4.)
Le passage suivant de rique
la
elt
humanum
même
recufes, ego id a
me alienum
Instance offre un certain intérêt histo-
:
Quin-etiam, cùm me
monjîratîonum
nullt'us tuaruni
vint experiri
ditationes tuas legerant,
prehendi auîem vim non
Jenfijje.
&
împenfè
ecquidnam
doéïis,
ipjls
perinde ac me,
illos,,
jaélaîarum de-
agnofcerem, quœfivi ab ali-
&
qnot viris magni nominis
5
411
qui
Me-
videretur; de-
demonjîraîionts
Quam-putas verd condoluimus, cùm a
tantum exfpeélantes, fpe excidimus? Communis fane hœc vox fuit : Fieri-ne pdte,
tanto viro,
teft,
10
res
ut ille vir
tantâ in re,
Mathematicis Jîudiis innutritus,
dcmonfratio
fit
beat evulgctque pro
tantoperc fciens,
& quœ
eas rationes ha-
demon/lrationibus germanis,
quœ
a nobis tamen adeô attentis, adeà bene anima tis, elicere
affenfum non valeant?
An
forte elatus applaufu, quo
aliqua nova in Geometricis excogitavit demonjîravitque, i5
eô
adduûus
fuit, ut confderet poffe fe circa ccetera, ac
metaphyfica prœfertim, paria effefelicitatis? cœteros, fie
Ptolcmœum quoque
fecit,
An
nihili, ut
qui Mathematicen
profequutus, dixit fe intadam Theologiam Phyficamque relinquere, ifiam ob materiœ conditionem infiabilem, illam
ob rerum divinarum incomprehenfibilem naturam? An, fuâ Synopfi tantim promifit fegetem, putavit Leéîores fore fpe contentos, neque fludiofe requifituros
pofiquam
in
utrum plenœ
effent
Enfin, toujours dans
sage éclaircit
un
point
an inanes fpicœ? [Page 6.) la
même
première Instance, un dernier pasLa Réponse aux 4""\Objections
curieux.
Œuvres
412
(d'Arnauld) avait une la
fin,
de Descartes.
que Descartes ne
455.
laissa pas
i" édition (1G41), mais qu'il rétablit dans
la
imprimer dans
2""-"(i642), (voir ci-
1. 22, à p. 256, 1. 8). Mersenne cependant l'avait montrée en manuscrit à diverses personnes; Gasscnd, entre autres, en avait eu connaissance, comme le prouve le passage suivant de sa première Instantia, imprimée en 1644, mais écrite avant le i5 mars 1642, c'ést-à-dire lorsque la 2' édition, qui donne la réponse complète, n'avait pas encore paru
avant, p. 252,
:
«
Nempe
ne Jint impii, qui.... Jirmiores faltem ra-
tiones ex ipjifmet
Dodoribus repetere negligant, quos
crevijfe putarunt,
nullam viam humano ingenio patere,
perquam meliores verba aufus licet, illa
inveniri
unquam
poirinf".
Quo
de-
loco
quœ ad ipforum unum es fcribere : Quapropter, fi verum hîc fine invidiâ fcribere aufim fperare venturum tempus aliquando, quo illa
prœtereo,
5
opinio, quae ponit accidentia realia, ut a ratione
& incomprehenfibilis, & parum tuta in fide, a Theologis explodetur, & mea in ejus locum ut certa aliéna,
&.
Quod
indubitata recipietur.
non putavi, ut &c.
552 li
»
^.
(Page
hîc diffimulandum efle
8.)
OBJECTION ES SEXT^E^ &
Perleclis attentijjime tuis Meditationibus,
iis
quœ
haélenus objeélis refpondijli, nonnulli etiamnum fcrupuli Juperfunt, quos a iG
Apres
auferri,
le
jujlum
non à
a.
Voir ci-avant,
p. 4,
h.
IbiJ., p. 253,
1.
c.
Voir
t
10
1.
cjî auferri.
la ligne [s'édit.).
9-10.
21-27.
III, p. 282,
1.
18
;
p.
382,
1.
3;;
p. 385,
1.
i
et
i5
i5
ObJECTIONES SEXTiE.
455-456.
Primus
ejî,
cogiîemus^.
4I
non videri adeo certum nos
Ut enim certus
ejje,
ex eo quàd
Jis te cogitare, debes fcire
quid fit cogitare feu cogitatio, quidve exijîentia
cùmque necdum fcias quid fut 5
j
illa,
qui noffe potes
te
tua; cogi-
tarevel exijîere? Ciim igitur, dicens cogïto, nefcias quid dicas, ciimque,
addens
fum
imà nequidem fcias
cas,
te
igitur, nefcias etiam quid di-
dicere Vel cogitare quidpiam,
553
I
quoniam ad hoc
neceffe videtur ut fcias te fcire quid dicas,
iterumque ut noveris quàd fcias lo
in infinitum, confiât te
te
fcire quid dicas,
fcire non poffe an
fis, vel
& Jic
etiam an
cogites.
Sed, ut ft
fecundus fcrupulus, ciim
exiftere'', contendet
i5
quifpiam
ais te
te decipi,
cogitare
&
ncque cogitare,
fed tantùm moveri, teque nihil aliud effe quam motum corporeum, cùm nullus dum tuam demonfrationem aninw compleéli potuerit, quâ putas te demonjîraffe nullum motum corporeum\effc poffc, quam vocas, cogitationcm. An igitur eâ quâ uteris Analyfi motus omnes tuœ materiœ fubtilis ita fecuifli, ut certus fis, nohifque attentiffimis &,
îo
ut putamus, fatis perfpicacibus ofîendere pojfis, repugnare
cogitationes nojîras in illos motus corporeos refundi?
Tertius fcrupulus perfimilis
eJî
:
cùm enim nonnulli
Patres Ecclefiœ cum Platonicis exijîimarint Angeles corporeos, unde 25
&
Concilium Lateranenfe concluft
effe illos
pingi pojje, idemque penitus de anima rationali putarint, quippe
quam opinarentur ex
eis aliqui profecîam
duce, dixerunt tamen tam Angelos
quàm animam
quod proinde fieri poffc per motus corporeos, ipfos effe a.
b.
ex tra-
cogitare, vel etiam
motus corporeos, cenfuiffe videantur, a quibus
Page 25, Page 78,
1. 1.
12, etc. 12.
554
OEUVRES DE DeSOARTES.
414
cogitationem minime dijîinxerint
num & aliorum animalium teji
:
456-45?-
Quod & Jimiarum,
.
ca-
cogitationibus confîrniari po-
canes enim dormiendo latranî, acjî lepores vel fures
infequerentur,fciuntqiiefevigilando currere, imà
niando latrare, quamvis nihil tecum in
Quod
& fom-
a corporibus
iis
5
canem /cire fe currere aut cogitare, prœterquam quod id dicis nec prodijîinéliim agnofcimiis
bas,
.
forjan fimile judicium efformat,
ipfe canis de nabis
nempe nos
Ji negaris
curramus aut cogitemus, dum cur-
nefcire an
rimus vel cogitamus
:
|
neque enim
num operandi vides, quemadmodum
modum
nec
ilîe
illius inter-
tmim
\o
infpicit,
magni qui belluis rationem concédant, olimque tribuerint. Tantumque abeji ut credamus omnes nec défunt viri
555
illarum
abfque fenfu, vitâ
ope\raîiones,
&
anima, ope
Mechanicœ pojje fatis explicari, quin illud & àôuvaxov & rifu dignum quolibet pignore certare velimus. Ac denique non défunt plures, qui hominem ipfum etiam
abfque fenfu
&
intelleélu diélurijînt,
mechanicorum,
beneficio elateriorum fî
&
tandem fimia, canis
i5
& omniapo[fe facere & abfque ullâ mente, modo fuis omnibus
elephas hoccc
20
operationibus fungi queant, ciim, fi ratio mediocris bel-
luarum différât a ratione hominis, fecundùm plus folummodo différant, quœ non mutant cffentiam^.
Quartus fcrupulus tendit effe certiffimam,
dum
efî
de fcientiâ Athei^,
& etiam, juxta
& minus
quam con-
tuam regulam,
evi-
ab aequalibus sequalia demantur, quse fuperfunt sequalia fore; très angulos
dentiffimam,
affcrit
: fi
trianguli redilinei requales effe fxmilia; quandoquidem de a.
Voir
b.
Ci-avant, p. 141,
t.
III, p.
4i5, 1.
1.
3.
i
iis
duobus redis, &
mille
cogitare nequit, quin ea cer-
i-i5, et p. 385,
1.
5-6.
25
4I
ObJECTIONES SeXT-E.
457-459-
Quod
tijjima credat.
neque Deus
exijlat,
contenait
neque fit
ha verum
ejje, ut,
poj[fibilis, ut ille
5
tantifper
afferes? bit
fe
in
etiamji
putat, non
minus Jit certus de illis\veritatibus,quàmjirevera Negat\que ullam dubitandi rationem
5
exijleret.
ei pojje affcrri,
566
quœ
eum deturbet, aut dnbium efficiat. Quant enim An Deum, fi fit, illum poffe decipere? Sednegahis etiam a Deo fuam omnipotentiam exerente
poffe decipi.
Hincque nafcitur quintus fcrupulus, qui radiées 10
in illâ deceptione.
quam
figit
Deo penitus denegas^. Cùm
ipfi
enim plurimi Theologi cenfeant continua damnatos, tum angelos, tum homines, per ideam ignis torquentis fibi a
Deo inditam i5
decipi,
clarij/i-
meque videre atque percipere putent, fe rêvera torqueri ab igné, licet nullus ft ignis, nunquid fmilibus ideis nos
Deus potejl
decipere, nobifque continua illudere fpeciebus
vel ideis in
animas nojiras immijjis? Adeo
nos clare videre,
ut exijiimemus
& fengulis fenfibus percipere, quœ
t,)men
neque cœlum ft aut terra, neque brachia, pedes,oculos &c. habeamus. Quod quidemfacere non Jînt extra
20
adeo ut frmij/ime credant,
nos, ut
potef abfque injuria & iniquitate, cïim\fit fuprenius omnium Dominus, deque fuis abfolute pojjit difponere ; prœfertim cùm id efficere queat ad deprimendam hominum
2 5
fuperbiam & illorum punicnda peccata, vel propter peccatum originale, aut alias ob caufas nobis occultas. Quœ fane confirmari videntur bant nos fcire nihil poffe, cap. 8, verf 2 2 ille {i"é^dit.)]
a.
G-avant,
:
illis
Scripturœ\
locis,
quœ pro-
qiialis eft locus Pauli, I
ad Cor.,
Si quis, inquit, fe exiftimat aliquid fcire,
\\\\,
p. 52,
1.
faute
{2' édit.).
7, et p. 53,
1.
23.
— 27 Cor.] Corin.
(/*'•
édit.).
557
S5
Œuvres
4i6
de Descartes.
nondum cognovit quemadmodum
&
locus.EcclefiaJîœ,
c.
8,v. ij
operum Dei nullam eorum quœ fiunt fub
foie;
l^
eum fcire; quôd omnium
oporteat
Intellexi
:
homo
poteft
459-460.
invenire ratioaem
quanto plus lahoraverit
ad queerendum, tanto minus invenict; etiamfi dixcrit fapiens fe noiïe,
non
potcrit repcrire.
Quôd julcmfi-
picns^ id dixerit ob prœmeditalas rationes, tranfcnnatn, vcl incogitanter
non pcr
abrupto, conjîat ex lolo
Nam verfu. uj, c. 3, ait hominis & jumentorum. Quod
conlendis immortalem
eundem
&
prœfertim ubi quœjîio proponitur de mente,
illius libro,
quam
& ex
cire
intcritum
.
ne rcfpondeas de folo corpore intelligi, fubjungit 5;jS
nem
amplius habere jumcnto. Et loquens de hominis, negat uUum ç.i!ïe qui noverit an ille
fur-
cum
fpi-
l'um afccndat, hoc eji an fit immortalis,
jumentorum defcendat,
ritibus
Nec
cjl
qiwd dicas
in
de rc ferio monere, vel etiam negcs le loi(ox
ejfc
ejl
ipfo
1
corrumpatur.
perfonâ impiorum loqui : alioqui ed
& quœ
attulerat refellere debuijfet;
ad ea refpondere debere, quàdad Thco-
Scriplura pertineat
paratum
hoc
an verô
10
homi-
nihil
fpiriiu
5
:
enim
ciim
fis Chrijlianus, te
20
ad omnibus aliquid adverfus fidem,
decet
piwfertim vcrà adverfus ea quœ fatuere cupis, objicien\
libus
refpondcndum,
& pro
viribus fatisfaciendum.
Sextus fcrupulus orilur ex indijferentid ber tatis^\
quam negas ad
judicii, feu
li-
arbitrii perfeélionem attinere,
fed ad folan impcrfeclionem, adeo ut indijfcrentia tollatur,
mens clare perfpicit quœ crcdenda, vel faomittenda funt Quibus pofitis, numquid vides
quo/ies
cienda, vcl
.
2 V.] vers. [1" édit.). a.
Voir
b.
Page
t.
III, p. 413,
5;,
1.
2;, etc.
— 6 reperirej 1.
9-1
1.
recipere [ibid.].
2
ObJECTIONES SeXT^E.
46o-46r.
Dei
te
dum
mundum hune
créât
eondit ?
quâ
libertatein dejlruere, a
cùm
fit
j
tollis
indifferentiam,
quàm alium
potius
tamen de fide
417
Deum
aut nulluin
ah œlerno fuijfe
in-
559
differentem, ut conderet unum, vel innumeros, vel etiam 5
nullum. Qiiis verà dubitat
Deum
omnia,
tant
agenda quam
07mttenda,feinper clarijjimo inluilu perfpexijfe?
Non
igi-
tur clarijjima reruin vifio atque perceptio tollit arbitra
indifferentiam; quœ, fi non pojjit venire, neque divinœ congruet, 10
numerorum,
ri:m funt, injlar
humanœ
libertati con-
quandoquidcm ejfentiœre-
indivifibiles
&
immutabiles.
Quapropler non minus includitur indiffer&ntia
quàm
in
humani
in divini
arbitrii libertate.
St^i\vi\w?> fcrupulus erit de fuperficie, in
quâ vel cujus
Non enim intelligimus neque Jit pars corporum quœ fcntiuntur,
ope ais fieri omnes fenfationes'^. i5
quifieri pojfil ut ,
neque pars c[Je
20
ipfius aéris,
& vaporum, quorum
partent ullam, vel etiam extremum.
capimus nulla
ejjfe
dcntia realia,
quœ
illam ncgas
j
Necdum
etiam
cujujlibet corporis aut fubjlantiœ accivirtute divinâ poj/int abfque ullo
fub-
jeélo exijiere, reque verâ exijlant in Altaris Saeramento, utiajferis.
Non
ejl
tamen quàd Doélores nojlri moveantur, ^
donec vider int numjîs cujus nobis fpem facis,
il la
demonjîra turus
quamque
in tua Phyjicâ,
vix credunt ea nobis adeo
clare propofituram, ut ipfa pojfint vel debeant amplecli. 25
rejeélis antiquioribus.
0&.a.\usfcrupulus oritur ex tua refponjione ad quintas
Qui
Objecliones.
fieri pojfit ut veritates
Metapliyficœ,quales funt a
& œternœ, a.
b.
te
memoratœ,fint immutabiles
nec tamen independentes a
Page 2 5o, Page 38o, Œuvres.
— Voir III, p. 415, — Voir III, 415,
27, etc.
1.
1.
i-i3.
II.
t.
t.
Geometriœ aut
p.
1.
Deo^? Nam 1.
in
ii-i5, et p. 385,
i5-i8. 53
1.
quo 5-6.
560
8
OEuvRES DE Descartes.
41
46.-462.
génère caufœ dépendent ab eo ? Numquid ergo potuit efficere, ut natura trianguli non fuerit? Et quâ ra-
amabo, potuijfet ab œterno facere, ut non fuiffcl verum bis 4 ejje oélo? aut trianguluw non haberc très tione,
angulos? Vel igitur
dum hœc
folo,
ijîœ veritates
intelleclu
5
cogitât, vel a rébus exijlentibus; vel j'unt
independentes, ciim
Deus non videatur
efficere potuiffe
feu veritatibus non fuerit ab
ulla ex ijîis effentiis
ut
pendent ab
œterno.
Nonus
denique fcrupulus maxime nos urget, ciim
fenfuum operationibus 561
titu\dinem
effc
|
diffidendutn,
&
ais
10
intelleclûs cer-
fenfuum certitudine longe majorem
effe'\
Quid
enim, fi nullS poffit intelleclûs certitudine gaudere,
nifi
prius eam afenfibus bene difpofitis liabeat ? Siquidem non polcfl
alicujus fenfûs errorem corrigere, nifi prius
ille
aller fenfus prœdiclum
emendet errorem. Apparet baculus
fraclus in aquâ ob refraclionem, qui tamen reclus fit
corriget illum errorem? tadiis.
Idemque de
omnes
rite difpofitos
tient,
i5
An
intelleclûs?
:
quis
Nufquam, fcd
reliquis eflo judicium. Itaquefî fenfus
adhibeas, qui fempcr idem renun-
maximam omnium
ccrtitudinem, cujus
homo fît
20
na-
quœ fœpenumero te fugiet, fi quœ fœpe aberrat in iis, de quibus
iuraliter capax, affequeris ;
mentis operationifidas,
nequidem dubitan poffe credebat. Hœc funt prœcipue quœ nobis remoram
injiciunt.
Qui-
iS
bus etiamfubjungas certam rationem, certofque characlcres, ita
qui nos certiffimos reddant, quandonam rem aliquam complète abfque aliâ intclligimus, ut certum
abaliâ
ita dijlingui, ut feorfim poffint, faltem
fubfijlere a.
:
hoc
Voir ci-avant,
quomodo poj/imus
efî, p.
i8,
1.
to, et p. 82,
1.
25.
fit
Dei
unam
virtute,
ccrto , clarc dif-
3o
1
Objectiones Sext^
462-464.
419
tinéleque cognofcere illam intelleélionis dijîinéîionem non
ab ipfofieri infelleélujfedab
ipjis
rébus procedere'^. Enini-
cùm immenjitatem Dei contemplamur, non cogitantes de illius jujïitiâ; vel cùm de illius exijîentiâ, non cogîtantes de Filio vel Spiritu fanclo; numquid complète verà
5
j
percipimus illam exijlentiam, vel Dcum exijlentem, abfque
mis perfonis, quas perœque pojffit aliquis in/idelis negare, atque negas mentem vel cogitationem de corpore ? Quem-
admodum 'o
igitur tnale quis concludct, Filium
tum fanélum
a
Deo Pâtre
ab 60 feparari pojfe,
cogitationem vel mentem
a corpore dijlingui,
& unum
de alio perne-
ncm. Quibus fane Jî fatisfacias, nil pcnitus nobisfuperejfe videtur, quod Theologis nofîris difpliceat.
Appendix.
j
Pauca quœdam ah
aliis quselita
563
hîc fubjungentur,
& ad
proxime praecedentia refpondeatur, quia funt ejufdem argumenti. Quidam
ut conj'undim ad ipfa 20
humanam
per ullam tuœ mentis abjiraclio-
ges, neque putes idfieri '5
tibi concefferit quifpiam,
unutn abfque alio concipias,
licet
Spiri-
ejfentialiter ejje dijlinclos, aut
neque
ita
&
itaquc ex dodiffimis
&
perfpicaciflimis hsec tria dili-
gentius explicari voluerunt .
1
^\
Quomodo cerlofciam me habere claram ideam
ani-
mœ mçœ. 2 5
2.
X^uomodo certo fciam ideam illam
vcrfam a qudcumque alid a.
Page 78,
b. Ibid.,
1.
1.
2.
2-20.
rc.
effe
prorfus
di^
OEuvRES DE Descartes.
420 j
Quomodo
.
corporeitatis Alii vero
fciam
certo
illarn
464-465.
nihil prorfus hahere
•'".
propofuerunt ea quse fequuntur.
& GeOMETR;E
Philosophi
5
AD
Dominum
Cartefium.
Quantumvi-s apud nos cogitanus, nojlrœ feu hiimanœ Idola
quidpiam corporeum 564
?nus, nulli corpori,
in
^,
num
rêvera mentis
hoc ejl cognitio atque perceptio,
Je contineat, ajferere non aude-
qiiocunque velis molu affeélo, id\ quod
10
vocamus cogitationern ullâ ratione convenire. Ciim enim
cernamus qucedam corpora quœ non cogitant, utpote
humana
& forte
brutorum,
ipfe nosfophifmatisreosperages,
&
quœ cogitant, numquid
& audaciœ nimiœ,fi prop-
tcrea concludamus nu lia effc corpora
quœ cogitant? Vix
ut dubiternus nos a te continua deridendos, fi primi
vientuni illud ex idcis, tam
pofitum cudifjcmus,
Quâ teipfum jam tuœ ipfe
&
|
alia,
argu-
pro mente quàmpro Deo, pro-
illud deinde tud cenfuiffes Analyfi.
prœoccupaffe
& prœvcnijfe
vider is, adeo ut
menti callum obduxijfe videaris, quœ non fit
deinceps libéra ut videatfïngulas, quas in
te
reperis,animœ
proprietates vel opérât iones a motibus corporels dependere.
Vcl nodum folvas, quo vinculis adamantinis exijlimas nos ipfos detineri, quominus mentes nojlrœ corpus 2
Apres corporeitatis, non à
ligne [1"
femus
mus
el 2' édit.).
[errata,
(/" et 2' édit.).
a.
Voir
b.
Mol suspect
t.
III, p. :
la
— i-Scudif-
i'" édit.\]
i5
audilfe-
— cenl'uilfes
\i
"'
édit.
)]
confuilies
omne
[2' édit.).
—
19 videris] videaris (/"' Jdil.).
— 22 Après dependere, non à la ligne {i" et 2' édit.).
420, 1. 3-i i. lu version de Clersclior suppdsc IJea.
20
ObJECTIONES SeXT/E.
465-466.
prœtervolent.
cere
^,
Nodus
5
nos optime percipere
ejl,
j
&, û sequalia ab sequalibus auferas,
aequalia futura; his
pênes
42
&
&
1
fa-
2
adhuc
mille aliis convincimur, idemque
Cur fimililer non convinci\mur ex ideis animam hominis ejfe dijlinélam a corpore,
te reperies.
tuis velnojîris,
& Deum
exijlere ? Dices, te
in os, niji
565
non pojfe nobis hanc veritatem
meditemur tecum, ingerere. En fepties legimus
quœ fcripjijîi, &
Angelorum
ment-em,
injîar,
pro viribus
necdum tamen perfuademur. Neque tamen exijîimamus tepotius diéîurum mentes omnes nojîras brutb
attollimus; 10
fafcino infedas,
&
Metaphyjicis rébus, quibus a 3o annis
quàm ut fatearis tuas mentis & Dei haujîas, non
ra-
ajfueîi fumus, prorfus ineptas, tiones,
hadenus ex
ideis
eJfe
tanti ponderis, tantarumque virium, ut mentes hominuju i5
dodorum,
majjâ cor\poreâ fe proripien-
totis viribus e
tium, Jîbi poj/int atque debeant fubjicere.
Quin potius
ar-
idem fajjurum, fi Meditationes tuas eo relegas animo, quo illas ad examen analyticum revocares, bitramur
fi
te prorfus
ab inimico
tibi propo/itœ fuijfent.
Denique, quamdiu nefcimus quid a corporibus
20
rum motibus fcire poffe,
ponere
valet,
fieri pojfit,
quœ Deus
cùm in
& fatearis
&
illo-
nullum omnia
aliquo fubjedo pofuit atque
abfque ipfius Dei revelatione, qui fcire po-
hanc a Deo non fuiffe pojitam in quibufdam corporibus vim & proprietatem ut dubitent, cogitent &c. ? tuijîi
»5
Hœc funt five
argumenta, Jîvc mavis prœjudicia
noflra,
quibus fi medearis, quantas, Deus immortalis, tibi gratias
omnes fimul habituri fumus, VirClariffime,qui nos ab \
Après prœtervolent, à la 16 Après
ligue [i" et 2' édit.). fubjicere,
—
même remarque.
—
iflis
\g Après {u\iïent,non à la ligne
{i"
et 2' édil.).
— 25 Après
même remarque.
etc.,
566
Œuvres
42 2
de Descartes.
466-468.
/finis tuamj'ementemfuffocantibuseripueris!
Deus Opt. Max., omnia
tua
uni
cujiis
gloi-ice
cernimus
QuoJ te
faxit
fœliciler
objïrinxijfe.
RESPONSIO AD SEXTAâ OBJEGTIONES. I
Verum quidem
.
cxiflcntia^.
vel per
567
Nonquôd
certum Je nifi fciat quidjit cogilatio, & quid
cft
cogilare, nec fe exijlere,
neminem pojfe
5
ejfe
ad hocrequiraturfcientia reflexa,
demonftrationem
acquifita,
&
multo minus
fcientia fcientice reflexae, per
quam fciat fe fcire, iterum-
que
ita in infinitum, qualis
atque
fe fcire fe fcire,
nullà
unquam
id fciat
re haberi poteft.
cognitione
antecedit,
illâ
Sed|omnino
fufficit
lo
de ut
interna, quae reflexam femper
& qu3e omnibus.hominibus de cogitatione &.
quamvis forte prcejudiciis obruti, & ad verba magis quàm ad verborum fignificationes attenti, fingere poflimus nos illam non habere, non poflimus tamen reverâ non habere. Cùm itaque cxirtentiàita innata
eft, ut,
i5
quis advertit fe cogitare, atque inde fequi fe exiftere,
quamvis
forte
nunquam antea
quaefiverit
quid
fit
potefl
tamen non
uiramque fatis noffe, ut fibi in hac parte |2. Nec etiam fieri potefl:, cùm quis
fatisfaciat.
cogitatio, nec quid exiftentia,
cogitare, intelligitque quid cipi,
fit
non
a.
\'o\v ci-avant, p.
b.
Ibid.,\. 13-14.
413,
1.
2-3.
five
advertit fe
moveri, ut putet /e de-
feque non cogitare, fed tantitm moveri^\
plane aliam liabe^t ideam
20
Cùm
enim
notionem cogitationis,
25
Sext-€ Responsiones.
468-469.
quàm motus
corporel, necefle
ab alio diverfum intelligat
nem
etfi,
;
fieri poffit
&.
ut
unum tanquam
propter confuetudi-
plures diverfas proprietates.
connexio cognofcitur, uni 5
ert
42?
&
intcr quas
eidem fubjedo tribuendi,
ut dubitet, vel etiam ut affirmet,
unum & eundem,
nuUa
qui cogitât
&
j
fe
elle
ses
qui loco movetur.
Notandumque eft duobus modis ea, quorum diverfas habemus ideas, pro unâ & eâdem re fumi pofle nempe vel unitate & identitate naturae, vel tantùm unitate compofitionis. Ita, exempli caufâ, non eandem quidem habemus ideam figurae & motûs; ut neque eandem habemus intelledionis & volitionis :
10
;
neque etiam offium
& i5
rei
extenfse.
&
neque cogitationis Atqui nihilominus clare percipimus carnis,
eidem fubflantise, cui competit ut fit figurata, competere etinm ut poflit moveri, adeo ut figuratum & mobile fit unum & idem unitate naturae itemque rem intelligentem & volentem efle etiam unam & eandem unitate naturae. Non autem idem percipimus de re, quam confideramus fub forma offis, & de re, quam conjfideramus fub forma carnis; nec idcirco pofl'umus illas pro unâ & eâdem re fumere unitate naturae, fed tantùm unitate compofitionis, quatenus fcilicet unum & idem eft animal quod habet offa & carnes. Jam verô quaeftio eft, an rem cogi.tantem & rem extenfam percipiamus eiTe unam & eandem unitate illi
;
20
25
naturae, ita fcilicet ut inter cogitationem
fionem aliquam talem affinitatem
five
inveniamus, qualem inter figuram Bo
intelledionem 5
Premier
&
&
exten-
connexionem
& motum,
vel
volitionem advertimus; an potius
ui] Si, faute, (2' édit.).
569
OEuvRES DE Descartes.
424
dicantur tantùm
effe
unum & idem
460-470-
unitate
compo-
eodem homine reperiuntur, ut ofla & carnes in eodem animali. Quod ultimum affirme, quia diflinélionem live diverfitatem omnimo-
fitionis,
dam
quatenus
in
naturam
inter
rei extenfae
&
rei cogitantis,
non
5
minus quàm inter ofla & carnes, animadverto. Quia verô etiam authoritate hîc certatur, ne forte ipfa veritati prsejudicet, ad id quod additur, neminem adhuc meam demonjîrationem animo compleéli
potuijfe'^,
cogor refpondere, quamvis nondum a multis fuerit examinata, nonnullos tamen efle qui fe illam intelligere affirment. Et
teftis,
qui,
Americam navigavit, ait fe vidifle Antipodas, majorem meretur fidem, quàm mille alii qui [negarunt illos efle, propter hoc folum quôd ignorarent; ita etiam apud eos qui rationum momenta, ut
poftquam 570
quemadmodum unus
par
in
examinant, pluris facienda
eft,
'o
«5
authoritas
eft
unius, dicentis fe aliquam demonftrationem rede intelligere,
quàm
mille aliorum, qui
eandem
a nemine
adjundâ ratione affirmant. Etfi enim ipfi non intelligant, hoc non impedit quominus ab aliis poffit intelligi &. quia, hoc ex illo concludentes, ollendunt fe non fatis accurate ratiocinari, non valde magnam fidem merentur. Ad id denique quod quccritur an eâ quâ utor Anapofle intelligi nullâ
20
;
:
lyji mollis
omnes
meœ matcriœ fubtilis
ita
fecuerim,
ut
virifque attcntijfjimis atque, ut putant, fatis
cerius Jim,
perfpicacibus ojiendere pojjim, repugnare cogitationes in
motus corporeos refundi^^ hoc a.
Page 4i3,
b.
Ibid.,
1.
1.
i
3-i6.
17-21.
eft,
ut interpretor, cogi-
î5
Sext.'E
470-47'-
tationes
5
& motus
Responsiones.
corporeos
effe
42 ç
unum &
pondeo mihi quidem efle certiflimum, fed non ideo fpondere aliis, quantumvis attentis & fuo judicio perfpicacibus, idem polie perftiaderi, faltem quandiu non ad res pure intelligibiles, fed tantùm ad imaginabiles, attentiojnem fuam convertent, ut apparct illos feciffe, qui diftinclionem cogitationis a
diffedionem alicujus matcria: finxerunt.
efl'e
10
idem, ref-
notiones fint
Nam
&
plane diverfae, atque a
repugnetque ut
motu per
fubtilis intelligcndam
ex co tantiam intelligitur, quôd
cogitantis
rei
571
ilhe res,
rei extenfae
|
mobilis
mutuo independentes, nobis tanquam diverfcC
fe
quœ
five
a
&
independentes clare intelliguntur, fepaiatim, faltem a Deo, poni non poflint. Adeo ut quotiefcunquc i5
& eodem
illas in
uno
tionem
& motum
fubjedo reperimus, ut cogitacorporeum in eodem hominc, non
debeamus idcirco exiftimare ipfas ibi efTe unum & idem unitate naturse, fed tantùm unitate compofitionis. 20
j.
Quod
hic''
de Platonicis eorumque fedatoribus
jam ab univerfà Ecclefiâ Catholicà & vulgo ab omnibus Philofophis cxplofum eft. Concilium autcm Lateranenle conclufit quidem Angelos pingi poffc, non autem ideo conceffit elfe corporeos. Et quamvis rêvera corporei crederentur, non certe magis in ipfis, quàm in hominibus, mentes a corporibus infeparabilcs polVent intelligi. Nec quoque fi fingeaftcriur,
25
retur
animam humanam
efle
ex traduce, ideo con-
cludi polîct elle corpoream, fed tantùm, ut corpus 5o
nafcitur a corpore a
Page 413,
Œt
1.
parentum
,
ita
ipfam ab eorum
22.
vREs. II
Sa
572
Œuvres
426
de Descartes.
47'-47:'-
anima proficifci. Quantum ad canes & fimias", ctfi concederem in iis elTe cogitationem, non inde ullo modo fequeretur mentem humanam a corporc non diftingui, fed contra potius in aliis quoque animaquod illi libus mentes a corpori|bus elle diflindas :
ipfi
Platonici,
quorum
authoritas
Pythagoricos cenfuerunt chofi
manifeftum
eft.
ut ex
modo
pofl
eorum mctemplV-
At verô nuUam plane
cogitationem non
effe
,
mox laudabatur,
5
in brutis
dixi, ut hîc afliimitur,
fed etiam firmiflîmis rationibus,
&
nemine ha.
quse a
10
denus fuerunt refutatae^probavi. Atqui rêvera illi qui zffiv mant canes fcire fe vigilando currere, imd & J'ojiiniando latrare, tanquam fi in ipforum cordibus verfarentur, id dicunt, & non probant. Etfi enim addant Je non credere operationes belluarum abfquc fcnfu, vitd, & anima (hoc eft, ut interpretor, abfque cogitatione
i3
;
573
neque enim
id |
quod vulgo vocatur
vita,
nec anima
me denegaillud & rirj'ytrj-o^,
corporea, nec fenfus organicus, brutis a
Mechanicœ pojfe explicari,quin & rifu dignum quolibet pignore certare velinî, id pro ratione haberi non débet. Idemque de quâlibet alià
tur) ope
quantumvis verâ
re
certari
non
dici poiTet
;
folet, nifi ubi rationes
dum & cùm ;
olim eodem fere
quin
&
pignoribus
défunt ad proban-
modo
viri
magni Anti-
podas irriferint, non ftatim pro falfo habendum puto quidquid ab aliquibus irridctur. Quod denique fubjungitur'\ non dcejfe plures, qui
hominem ipfum etiam abfque fenju fmt, a.
&
omnia pojje facere
Page 414,
b. Ibid.,
I.
1.
1-16.
16-21.
&
mtelleclu diclun
beneficio elalcriorum J
20
Mecha-
25
SEXT.E ReSPONSIONES
47-'-474.
nicorum, abfque ulla mente,
42/
tandem Jîmia, canis
Ji
&
ele-
phas hocce modo fuis omnibus operationibus fungi queant,
non fane etiam ratio eft quâ quicquam probetur, nifi forte quofdam homines tam confufe omnia concipere, 5
&
anticipatis opinionibus,
verbo tenus intelledis, potius quàm illas mutent,
adeo tenaciter adhaerere, ut, de fe ipfis id negent quod non poflunt non femper apud fe experiri. Nam fane fieri non poteft quin femper apud nofmetipfos experiamur nos cogitare nec proinde ex eo quôd oftendatur bruta animantia omni-
574
I
;
10
abfque ullâ cogitatione fungi poiTe, quifquam concludet feipfum ergo etiam non
bus
fuis operationibus
cogitare,
aliter operari i5
cùm prius fibi perfuaferit fe non quàm bruta, propter hoc fcilicet quôd
nifi qui,
cogitationem tribuerit, adeo pertinaciter adhœrebit iftis verbis, homines & bruta eodem modo ope-
illis
rantur, ut, ciim
illi
oftendetur bruta non cogitare,
cujus non poteft non elle fibi confcius, cogitatione exuere, quàm mutare opinioio
malit fe etiam
illâ fuà,
nem quôd
eodem modo ac bruta operetur. Cujus hominum multos efle non mihi facile
ipfe
tamen generis
perfuadeo; fed fane multo plures tione invenientur, qui,
motu corporeo non 25
atque in nobis
corporeos
in illis,
majori
cum
ra-
concedatur cogitationem a
eandem illam in brutis contendent, quoniam omnes motus dijîingui,
quemadmodum
|
in nobis,
animad-
addentefque differenliam, quœ ejî tantiim fecun\dùm plus & minus, non mutare effentiam, quamvis forte minus rationis eflfe putent in belluis quàm in nobis, mentes tamen efle in ipfls ejufdem plane fpe-
vertent
3o
efle
fi
&
ciei
;
cum
noftris
optimo jure concludent.
575
5
OEuvREs DE Descartes.
428
474-475.
Qiiantum ad fcientiam Athei% facile efl demonftrare illam non efl'e immutabilem & certam. Ut enim jam ante dixi, quo minus potentem originis fuse authorem aflignabit, tanto majorem habebit occafionem 4.
dubitandi, an forte tam imperfedse lalur etiam in
bunt
&
a vero
5
quàm evidentiiïima apparedubio libcrari nunquam poterit, nifi
iis
illoque
;
natura^, ut fal-
fit
quae
fibi
fallere nefcio
Deo
fe
creatum
efle
prius
agnofcat.
Quôd autem
).
repugnet homines a Deo decipi^\
clare demonftratur, ex eo
non
quod non
ens, in
quôd forma deceptionis
potefl ferri
fummum
hoc omnes Theologi confentiunt, omnifque flianse certitudo
Deo crederemus, s^e
'o
fit
ens. Et in fidei
Chri-
ex hoc pendet. Cur enim revelatis a fi
nos interdum ab ipfo decipi arbi-
i5
quamvis vulgo Theologi affirment damnâtes igné inferni torqueri, non ideo tamen cen|fent ipfos decipi per falfam ideam ignis torquentis fibi a Deo traremur
?
Et
|
inditam, fed potius ab igné vere torqueri, quia, ut viventis hominis incorporeus fpiritus tenetur naturaliter in
2°
corpore, fie- facile per divinam potentiam teneri potejl pojî
mortem corporeo
dift.
44.
igné, &c.
Quantum autem ad
meum
eiïe
Vide Mag.
ad ipfa rcfpondere,
nifi
fi
enim tantùm alferuntur
23 Après 44, non à Li ligne {i"
b.
Page 414, Page 415,
1.
24.
1.
9.
fent.
quando videanfit
in illas qua;
Chrillianos funt vulgares, quales funt
a.
4
loca Scripturse, non exiftimo
tur adverfari alicui opinioni quai mihi
Cùm
lib.
et 2' édil.).
ea;
peculiaris.
apud omnes quae hic im-
2
Sext^ Responsiones.
475-47G.
pugnantur, nempe quôd aliquid animae humanse non
429
fciri poflit,
& quôd
jumentorum, ve-
fint lîmiles iis
rerercrimen arroganti3e,finon mallemrefponfionibus ab 5
aliis
jam inventis contentus in
nifi
quàm novas
ex-
nunquam me Theologicis ftudiis imquantum ad privatam meam inftitu-
cogitare, quia
mifcui,
effe,
tionem conferebant, nec tantùm
in
me
divinœ graliaî
vocatum putem. Itaque propofterum de talibus refponfurum
experior, ut ad illa facra
me nihil nondum id
fiteur
in
;
I
>o
fed
fervabo hac vice, ne forte aliquibus
me ideo commode poflim
occafionem pra^beam exiftimandi loca propofita
non
fatis
quôd
cxplicare.
locum D. Pauli, ad Corinth., cap. 8, verf. 2% debere tantùm intelligi de fcientiâ qucB non ell cum charitate conjunda, hoc eft, de fcientiâ Atheorum, quia quifquis Deum, ut par eft, novit, non poteft ipfum non diligere, nec charitatem non habere. Hocque probaturex verbis proxime prœIn primis igitur aio
>5
tacere,
I
I
cedentibus 20
:
Scicntia
l'njlat,
charilas vcro œdijicat,
&i
ex
proxime fequentibus Si quis autem diligit Dciim, hic (nempe Deus) cognitus ejl ab co. Ita enim non vult Apoflolus nullam plane fcientiam haberi pofTe, quia fatetur diligentes Deum ipfum cognofcere, hoc eft, de fed ait tantùm eos qui non ipfo habere fcientiam :
;
25
habent charitatem, nec proinde fatis Deum norunt, etfi forte in cseteris rébus aliquid fe fcire exiftiment,
nondum tamen cognofcere quemadmodum oporteat fcire, quia nempe incipiendum eft a Dei cognitionc, 1
a.
2
Après explicare, non à Page 41
5,
1.
28.
la ligne
(
/"
et 2' edit.).
br»
1
OEuvRES DE Descartes.
4)0 678
omnium rerum
ac de(inde aliarum
476-477
cognitiones huic
uni funt fubordinandœ, quod in meis Meditationibus
Atque ideo hic ipfe locus, qui contra me afferebatur, meam hac de re opinionem tam aperte confirmât, ut non putem ipfum ab iis, qui a me diffentiunt, polTe rede explicari. Quôd û quis contendat pronomen hic non referri ad Deum, fed ad hoexplicui.
Deo cognofcatur & approbetur, alius Apoflolus, nempe D. loannes, Epift. I, cap. 2, meee explicationi prorfus favet. Nam, verf. 2, haec habet
minem
qui a
:
in
&
cognofcit
qui
:
diligit,
Deo
ex
natus
Deum.
Nec difpar ratio eft de locis Ecclefiaftfe ^ Notandum enim Salomonem, in illo libro, non quidem agere perfonam impiorum, fed fuam tantùm, quatenus fcilicet, cùm peccator & a Deo averfus ante fuilTet, ibi pœnitentiam agens, utente fapicntiâ,
&
i5
quidem, humanà tantùm
ait a fe
illam ad
nihil inveniri potuiiTe 579
10
hoc fcimus quoniam cognovi\mus cum, fi mandata cjus
obfervamus; cap. 4, verf. 7 ejî,
5
Deum non
quod plane
referente,
fatisfaceret, five in
20
quo non effet vanitas. Ideoque hinc inde variis in locis monet oportere converti ad Deum, ut exprefTe |
in cap.
,
verf. 9
Deus
cet te libri
1
in
:
Et fcito quàd pro omnibus
judicium,
&
in fequentibus,
his addu-
ufque ad
finem. Specialiter autem, in cap. 8, verf. decimo
feptimo, hcCC verba
:
Et
intellexi
quàd omnium opcrum
homo inrenire mtionem eorum quœ fiunt fuh foie &c., non intelligenda funt de quovis homine, fed de co quem defcripfit in verfu praecedenti Ejl homo qui dicbus & noclibus fomnum non cjpit Dei nullam
pojffit
:
.a.
Page 416,
25
1.
3.
3o
Sext^e Responsiones.
477-478.
oculis.
Tanquam
vellet ibi
fi
4^1
Propheta monere,
illos
non aptos efle ad affequendam veritatem; hocque profedo non facile ii, quibus fum notus, de me didum effe exiftimabunt, Sed prsecipue attendendum eft ad haec verba qiiœ Jiuntfub \fole. Sœpius enim repetuntur in illo libro, & femper defignant res naturales, ad exclufionem earum fubordinationis ad Deum, quia nempe, cùm Deus fit fupra omnia, non continetur inter ea quse funt fub foie. Adeo ut loci citati verus fenfus fit, hominem non pofiTe res naturales recle fcire, quandiu Deum non cognofcit, ut ego etiam affirmavi. Denique in cap. verf. 19, manifeftum cft non dici eumdem ejje intcritiim hoviinis & jumentoruin, neque etiam hominem niliil am~ qui nimis affidui funt in ftudiis,
5
10
:
'
^-,
i5
tantùm ratione corporis tantùm mentio eorum qu3e pertinent ad
plius habere jumento, nifi
nam
ibi fit
corpus;
t^
:
Quis novit fi fpirilus filiorum fi fpirilus 20
anima
ftatim poftca fubjungitur feorfim de
Adam
afcendat furfum,
jumentoruin defcendat deorfum ?
Hoc
eft,
:
& an
humanse animae bcatitudine cœlefti fruiturae fint, quis hoc nouitper humanas rationes, lI^ quandiu ad Deum fe non convertit ? Certe humanam animam non elfe corpoream naturali ratione probare conatus fum fed an furfum fit afcenfura, folâ fide cognofci pofife ;
25
concedo. 6.
Quantum
ad arbitrii libertatem", longe alia ejus
ratio eft in Deo,
quàm
voluntatem non
fuilTe
3
profedo] ideo (/"
édit.).
7 uefignant] Jelignat (ibid.). a.
Page 416,
1.
24.
in nobis.
Répugnât enim Dei
ab aeterno indiiferentem ad
—
6 repetuntur]
repemur
(ibid.).
—
580
Œuvres
432
de Descartes.
omniii quae fada funt aut
581
unquam
478.^8o,
fient,
quia nullum
bonum, vel verum, nullumve creden|dum, vel faciendum, vel omittendum fingi poteft, cujus idea in in|
tellectu divino prius fuerit",
quàm
déterminant ad efficiendum ut
id
ejus voluntas fe
Neque ne quidem prius
taie effet.
hic loquor de prioritate temporis, fed
luit ordine, vel naturâ, vel ratione ratiocinatâ, ut
cant, ita fcilicet ut ifla boni idea impulerit
unum
potius
quàm
non ideo
caufà,
quia vidit melius
aliud eligendum.
voluit fie
mundum
fore,
quàm û
5
vo-
Deum
ad
Nempe, exempli
creare in tempore, creaffet ab aeterno
lo
;
nec voluit très angulos triaoguli aequales effe duobus redis, quia cognovit aliter fieri non poffe S:c. Sed contra, quia voluit fie
melius
eft,
mundum
quàm
fi
creare in tempore, ideo
creatus fuiffet ab seterno
;
^^
i5
quia voluit très angulos triangulî neceffariô squales
duobus redis, idcirco jam hoc verum eft, & fieri atque ita de reliquis. Nec obftat aliter non poteft quôd dici poffit, mérita fandorum eft'e cauiam cur vitam aeternam confequantur neque enim ita ejus effe
;
;
funt caufa, ut
dum, 582
fed
Deum
jo
déterminent ad aliquid volen-
tantùm funt caufa effedûs, cujus Deus
voluit ab aeterno ut caufa effent. Et ita
|
fumma
indif-
Deo fummum eft ejus omnipotenti« arçumentum. Sed quantum ad hominem, cùm naturam omnis boni & veri jam a Deo determinatam inveniat, ferentia in
25
in aliud ejus voluntas ferri poffit, evidens eft ip-
nec I
fum eo libentius, ac proinde eiiam liberius, bonum & verum ampledi, quo illud clarius videt, nunquamque effe indifferentem, nifi quando quidnam fit melius aut a.
Voir
t.
V, p. 159.
3o
Sext-e Responsiones.
480-48'-
4J
j
quando tam perfpicue non dubitare. Atque ita longe alia
verius ignorât, vel certe videt,
quin de eo
poffit
humanse libertati convenit quàm divinae. Neque hîc refert quôd effentiae rerum dicantur efle indifferentia
5
indivifibiles
nam
:
primo, nulla effentia poteft univoce
Deo & creaturae convenire ac denique indifferentia non pertinet ad effentiam humanae libertatis, cùm non ;
modo
10
quando ignorantia redi nos reddit indifférentes, fed maxime etiam quando claraperceptio ad aliquid profequendum impellit. 7. Non aliter concipio fuperficiem% a quà fenfus noftros affici puto, quàm ab omnibus Mathematicis fimus
liberi,
|
vel Philofophis concipi folet (vel faltem débet) illa,
quam i5
a corpore diflinguunt,
rere fupponunt. Sed
& omni
duobus modis
apud Mathematicos ufurpatur
:
profundiiate ca-
fuperficiei
nempe
pore, ad cujus folam longitudinem
c^
nomen
vel pro cor-
latitudinem at-
quodque nuUà cum profunditate fpedatur ^, etfinonnegetur ipfum aliquamhabere veltantùmpro corporis modo, quando fcilicet omnis ei profunditas tenditur,
;
îo
|
denegatur. Et idcirco dixi
me
loqui de eâ fuperficie, quse,
modus, non fubftantia, 25
ad vitandam
potefl effe pars corporis
& modus non
Sed non negavi
effe
maxime proprie
;
ambiguitatem,
cùm
fit
tantîim
corpus enim
eft
poteft effe pars fubftantise.
corporis extremum
;
quin e con-
tam corporis contenti quàm continentis, eo fenfu quo dicuntra,
vocari poteft extremitas
tur ea corpora effe contigua, 18
quodque
nullà (2* édit.)]
a.
Page 417,
1.
b.
Voir
p. 164.
t.
V,
Œuvres.
quorum
nuUàque (/"
extremitates
édit.).
i3.
II.
55*
583
4
Œuvres
4}
de Descartes.
481-482.
Nam fane, cùm duo corpora fe mutuo una & eadem efl utriufque extremitas, quae
funt fimul".
tangunt,
neutrius pars 584
fed utriufque
eft,
idem modus, qui etiam
quamvis ifta corpora tollantur, modo quae fint ejufdem accurate magnitudinis ipforum loca fuccedant. Quin & locus
potefl ma|nere,
tantùm
&
alia,
figurae, in
ille,
5
qui ab Arfftotelicis dicitur effe fuperficies cor-
non
poris ambientis, ficies,
quàm
potefl intelligi effe alia fuper-
non
haec, quae
eft fubftantia,
Neque enim mutatur locus
fed
modus.
aër ipfam
turris, etfi
«o
ambiens mutetur, vel aliud corpus in locum ipfius turris fubftituatur, nec proinde fuperficies, quae hîc pro loco fumitur, pars ulla
eft
aëris ambientis, vel
turris.
Ad accidentium autem
realitatem explodendam,
i5
non mihi videtur opus effe expedare alias rationes ab iis quœ jam a me tradatse funt. Nam primo, cùm om|
nis fenfus tadiu
rum
fiât, nihil
poteft fentiri
debent
efife
;
atqui,
fi
praeter fuperficiem
corpo-
qucc fint accidentia realia,
quid diverfum ab
iftâ fuperficie,
quœ
nihil
jo
quàm modus ergo, fi quae fint, non pofifunt fentiri. Quis autem unquam exiftimavit illa elfe, nifi quia putavit fentiri ? Ac deinde, omnino répugnât aliud eft
;
dari accidentia realia, quia quicquid eft reale, poteft 585
fepajratim ab
omni
alio
fubjedo exiftere
;
quicquid
autem ita feparatim poteft exiftere, eft fubftantia, non accidens. Nec refert quôd dicatur accidentia realia, non naturaliter, fed tantùm per divinam poten14 Après turris, tton à la ligne {i" a.
Voir
t.
V,
p. 164.
et 2' édit.).
2$
Sext^ Responsiones.
482-4S3.
4^
^
tiam, a fubjedis fuis fejungi poiTe; nihil enim aliud eft fieri
quàm fieri per potentiam Dei quœ nullo modo differt ab ejus potentiâ
naturaliter,
ordinariam,
quicquam ponit in rébus adeo ut fi omne id, quod naturaliter fine lubjedo elTe poteft, fit fubftantia, quicquid etiam per quanextraordinaria, nec aliud
5
Dei potentiam poteft
tumvis extraordinariam fubjedo, fubftantia
fine
unam 10
:
eft
fubftantiam" alteri
efle
dicendum. Fateor quidem
fubftantiae pofl'e accidere
;
cùm hoc contingit, non ipfa fubftantia eft quse habet formam accidentis, fed folus modus quo accidit, ut, cùm veftis accidit homini, non ipfa veftis, atqui,
Quia verô prîccipua ratio qua: movit Philofophos ad ponenda accidentia realia, fuit, quôd putarint fine illis fenfuum perceptiones explicari non polTe, promifi me id fed
tantummodo
ve/îitum e(fe eft accidens. j
i5
]
minutatim de
fingulis fenfibus in Phyficis expofitu-
rum non quôd velim ;
quia ex 20
iis
ut mihi ullà in re credatur, fed
jam de
quse
vifu in
Dioptricâ explicui,
putavi rede judicantes facile faduros
ram de eo quod
efife
conjedu-
in cyeteris praeftare pofilm.
Attendenti ad Dei immenfitatem% manifeftum
8.
omnino efi^e pofife, quod ab ipfo non pennon modo nihil fubfiftens, fed etiam nullum
eft nihil
deat 25
:
ordinem, nullam legem, nullamve rationem veri & boni; alioqui enim, ut paulo ante dicebatur, non fuift'et
Nam
fi
plane indifterens ad ea creanda quae creavit.
ouœ
ceffilîel, illa
3o
eft a
ratio boni ejus pri^ordinationem ante-
ipfum determinaflet ad
faciendum
;
id
quod optimum
fed contra, quia fe determinavit ad ea
Ci-avant p 417
1
26
586
CEuvRES DE Descartes.
4^6
483-484-
jam funt facienda, idcirco, ut habetur in Genefi, funt valde bona, hoc efl, ratio eorum bonitatis ex eo pendet, qiiôd voluerit ipfa fie faeere. Nec opus efl qu?e
587
quonam génère caufse ifla bonitas, aliseve, tam Marhematicœ quàm Metaphyficae, veritates a Deo dependeant cùm enim caufarum gênera fuerint ab qiicxrere in
5
;
enumerata, qui forte ad hanc caufandi rationem |non attcndcbant, minime mirum ell'et, fi nullum ei iis
nomen
tamen impofuerunt potefl enim vocari efficiens, eâdem ratione quâ Rex efl legis effcdor, etfi lex ipfa non fit res phyfice exiftens, fed tantiun, ut vocant, ens morale. Nec opus etiam eft quserere quà ratione Deus potuiifet ab seterno faeere, ut non fuilfet verum, bis 4 elfe 8, &c. fateor enim id a nobis intelligi non poffe. Atqui, cùm ex aliâ parte rede intelligam nihil in uUo génère entis efle polie, quod a Deo non pendeat, & facile illi fuiife quœdam ita inftituere, ut a nobis hominibus non intelligatur impofuilTcnt. Sed
:
10
;
ipfa polTe aliter fe
habere
quàm
fe
habcnt, effet a ra-
quod nec intelligimus nec advertimus a nobis debere intelligi, de eo quod rede intelligimus dubitare. Nec proindc putandum efl œtcrnas veritates pendere ab humano intellcclu, vel tione alienum, propter hoc
ab
aliis
9.
20
rébus exijlentibus, fed a folo Deo, qui ipfas ab
îEterno, ut 588
i5
fummus
25
legillator, inllituit.
Ut rede advertamus qua^nam
fit
lenfùs certi-
i
tude'", très quafi
gradus
in ipfo funt dillinguendi.
Ad
primum pcrtinct tantùm illud quo immédiate afficitur organum corporeum ab objcdis externis, quodque nihil aliud eife potefl quàm motus particularum iflius a.
I'af;c
418,
I.
10.
3o
Sext^ Responsiones.
484-486.
&
organi,
dens. Secunjdus continet id
5
illo
relultat in
mente ex eo quôd organo corporeo
fedo unita
fit,
fie
af-
talefque funt perceptiones doloris,
ti-
colorum, foni, faporis, odoris,
tillationis, fitis, famis,
&
caloris, frigoris,
fimilium, quas oriri ex unione ac
cum corpore
quafi permiflione mentis
didum
tatione
omnia 10
motu proceomne quod immédiate
ac fitûs mutatio ex
figurse
4^7
illa
efl.
Medi-
denique comprehendit
Tertius
motuum
occafione
judicia, quae,
in fextâ
organi
corporei, de rébus extra nos ab ineunte selate facere
confuevimus.
cùm baculum
Ut, exempli caufâ,
dum
eft aliquas^/^ec/c^ inîentionales
non putanab ipfo ad oculum video,
advolare, fed tantùm radios luminis, ex i5
reflexos, dian|te,
quofdam motus
etiam
in
nem
brutis
communis
me-
fatis prolixe in
fe extendit,
eft,
oriturque ex eo quôd fit,
rendum, vellemus. cior,
fi
mens cerebro
ut a motibus qui in
fiunt afficiatur; atque nihil aliud ad
fenfum
ipfo
effet réfé-
accurate illum ab intelledu diftinguere
Nam, quôd
ex
ifto
judicem baculum, extra
tum, itemque|quôd ex minatione, ac 3o
illo
atque in hoc cerebri motu, qui
tam intime conjunda
25
baculo
primus fentiendi gradus confiftit. Ex ipfo verô fequitur fecundus, qui ad folam coloris luminifvc ex baculo reflexi perceptionobis
20
nervo optico, &,
cerebro excitare, ut
Dioptricà explicui;
cum
in
iflo
fitûs
coloris fenfu,
me
quo
affi-
pofitum,effe colora-
iftius coloris
relatione ad
extenfione, ter-
partes cerebri, de
ejufdem baculi magnitudine, figura & diftantià ratiociner, etfi vulgo fenfui tribuatur, ideoquc hic ad tcrI
I
Après conluevimus, non à
la Ht^nc
[i"-' el
i»"'
cdit.j.
589
OEuvRES DE Descartes.
4^8
486-487-
tium fentiendi gradum retulerim, manifeftum tamen eft a folo intelledu pendere. Atque magnitudinem, diftantiam & figuram per folam ratiocinationem unas ex 590
percipi poffe in Diop. demonftravi. Sed in hoc
aliis
tantùm differentia eft, quôd ea quse nunc pri;mùm ob novam aliquani animadverfionem judicamus, intelledui tribuamus; quee verô a prima aetate, eodem plane
modo
atque nunc, de
iis
5
quse fenfus noftros
afficiebant judicavimus, aut etiam ratiocinando con-
clufimus, referamus ad fenfum, quia
nempe de
iis
10
confuetudinem ratiocinamur & judicamus, aut potius judiciorum jam olim a nobis de rébus fimilibus fadorum recordamur, ufhas opc-
tam
celeriter propter
rationes a fimplici
non
fenfùs perceptione
diftin-
guamus.
'5
Ex quibus patet,
cùm dïclmus intelleélûscertiludinem
fenfuum certitudine longe tiim ea judicia, quae
ejje
majorem, fignificari tan-
jam provedâ
setale
ob novas
ali-
quas animadverfiones facimus, certiora ei^e iis, quae a prima infantiâ & abfque ullà confideratione formavimus; quod abfque dubio eft verum. Nam de primo
& fecundo
fentiendi gradu manifeftum eft hic
20
non
I
agi, quia
nuUa
in ipfis falfitas efte poteft.
dicitur baculum apparere fraclum
ncm % idem 591
eft
ac
fi
in
diceretur, co illum
quo etiam nos, fecundùm
5 et t8 liffiie
a.
{1"
ob] ad (/" édil.). et 2' édil.).
Page 418,
1.
16-17.
—
itaque
aquâ ob rcfraclio-
apparere, ex quo inlfans judicaret ipfum
& ex
Cùm modo
nobis
fradum
eife,
praejudicia quibus ab
i4-i5 Après dillinguamus, non à la
^5
Sext^ Responsiones
487-488.
4j9
ineunte setate affuevimus, idem judicamus. Q_uod au-
tem hîc additur, nempe illiim errorem non intelleclu, fed taéîu corrigi'\ non potefl a me concedi quia, etfi ex tadu baculum rectum efl'e judicamus, idque eo judicandi modo, cui ab infantiâ fumus affueti, quique idcirco/t'H/z/^ vocatur, non tamen hoc fufficit ad errorem vifûs emendandum, led infuper operae eft, ut aliquam rationem habeamus, quse nos doceat credendum :
5
hac de re judicio ex tadu, potius
effe 10
ex vifu, elicito
cùm
qu^e ratio,
:
quàm
in nobis
judicio
ab infantiâ
non fenfui, fed tantùm intelledui, eft tribuenda. Atque ideo in hoc ipfo exemplo folus efl non
fuerit,
intelledus, qui fenfûs errorem emendat; nec
unquam i5
uUum
quo error ex eo continuât, quôd mentis operationi magis quàm fenfui fidamus. 10. Quandoquidem ea quae fuperfunt^, tanquam dubia, potius quàm tanquam objediones, proponuntur, non mihi tantum aflumo ut aufmi fpondere me afferri poteft, in
|
de quibus vijdeo plerofque dodiffimos
illa,
20
niofiflimos viros
adhuc dubitare,
inge-
fufficienter effe ex-
pofiturum. Sed tamen, ut quicquid in
&
&.
me
eft
preeftem
non defim, dicam ingénue quâ ratione contigerit, ut meipfum iifdem dubiis plane liberarim.. Sic enim, fi forte aliis eadem ufui fint, gaudebo; 25
caufae
fin
minus, faltem nullius temeritatis confcius mihi
ero
".
9 judicio après
quàm
omis {i"
édit.).
ligne (;" et 2' édit.).
a.
Page 418,
b. Ibid., c.
Voir
t.
1.
1.
18-19.
25, etc. III, p.
420,
1.
3, à p.
421,
1.
20.
—
2C Apres ero, non à
la
592
Œuvres
440
Cùm primùm
de Descartes.
88-489.
ex rationihus in his Meditationibus
mentem humanam realiter a corpore dillin& notiorem efTe quàm corpus, & reliqua coUe-
expofitis
gui,
giflem, cogebar quiderti ad airenlionem, quia nihil in
non cohaîrens, atque ex evidentibus
ipfis
principiis
5
juxta Logieœ régulas conclufum, advertebam. Sed fateor
me non
idemque poftquam Solem
idcirco fuiffe plane perfuafum,
quod Aftronomis, qui, efle aliquoties Terra majorem rationibus evicerunt, non poffunt tamen a fe impetrare, dum in illum oculos convertunt, ut judicent non elfe minorem. PoAquam autem ulterius perrexi, & iifdem innixus fundamentis ad rerum Phyficarum confilderationem tranfivi, primo attendendo ad ideas, five notiones, quasde unàquàque re apud me inveniebam, & unas ab aliis diligenter diftinguendo, ut judicia omnia mea cum iplis confenfere contigiffe
593
tirent, adverti nihil
i5
plane ad rationem corporis perti-
tantùm quôd fit res longa, lata & profunda, variarum figurarum, variorumque motuum capax ejufque figuras ac motus elle tantùm modos, qui per nullam potentiam fine ipfo polliint exiftere; colores ver6,odores,fapores, & talia, effe tantùm fenfus quofdam in cogitatione meâ exiftentes, nec minus a corponere,
ro
nifi
j
;
ribus différentes, teli
quàm
dolor differt a figura
20
& motu
dolorem incutientis; ac denique gravitatem, duri-
25
tiem, vires calefacicndi, attrahendi, purgandi,aliafquc
omnes qualitates, quas in corporibus experimur, in folo motu motûfve privatione, partiumque configuratione ac fitu confiffere.
Quae opiniones cùm plurimum differrent ab 39 Après confillcre, non â
la lis^iie
{i"
cl 2' édil.
\.
iis,
3o
Sext.î:
489-490-
Responsiones.
441
quas prius de iifdem rébus habueram, cœpi deinde confiderare quas ob caufas aliter antea credidiiTem ;
prsecipuamque eflelanimadverti, quôd primùm ab infantiâ varia de rébus Phyficis, utpote 5
quam
quœ ad
594
vitse,
ingrediebar, confervationem conferebant, judi-
eafdemque poflea opiniones, quas tune de ipfis praeconceperam, retinuiilem. Cùmque mens, illâ œtate, minus rcde organis corporeis uteretur, cia tulirtem,
iifque 10
firmius affixa nihil abfque ipfis cogitaret, res
tantùm confufas advcrtebat;
&
quamvis propriœ fua:; naturai fibi confcia eflet, nec minus apud fe ideam cogitationis quàm extenfionis haberet, quia tamen nihil |
intelligebat, quin fimul eriam
i5
20
aliquid imaginaretur,
utrumque pro uno & eodcm fumebat, notionefque omnes, quas de rébus intelledualibus habebat, ad corpus referebat. Et cùm deinde in reliquâ vitâ nunquam me illis praîjudiciis liberalfem, nihil omnino fatis diftinde cognofcebam, nihilque quod non fupponerem elfe corporeum; etiamfi earum rerum, quas corporeas elle fupponebam, taies ûepe ideas five conceptus effingerem, ut mentes potius quàm corpora referrent.
Namcùm,
exempli caufà, concipiebam gravitatem
cujufdam realis, quse craffis corporibus ineffet, etfi vocarem illam qualitatem, quatenus fcilicet ad corpora, quibus inerat, ipfam referebam, quia tamen addebam elî'e realem, rêvera putabam elle inftar quajlitatis
2 5
eodem modo quo vellis, in fe fpedata, eft, etfi, cùm ad hominem veftitum refer-
fubflantiam fubftantia
:
10 confuCa {r' cdil.). 2'
— 22
Après
referrent,
non à
la ligue
élit t.).
Œuvres.
II.
56
[i"
et
595
OEuvREs DE Descartes.
442 tur,
fit
ftantia
qualitas; atque etiam mens, fit,
490-491
rêvera fub-
etfi
nihilominus tamen corporis, cui adjunda
qualitas dici poteft. Et quamvis gravitatem per
eft,
totum corpus, quod grave eft, fparfam effe imaginarer, non tamen ipfi eandem illam extenfionem, quse vera enim corporis naturam conflituit, tribuebam
5
;
corporis extenfio
talis eft,
trabilitatem excludat;
quantum
|
eft in
ligno
ut
omnem
partium penc-
tantumdem autem gravitatis, decem pedum, putabam elfe in
maffà auri alteriufve metalli unius pedis
eandem omnem pofTe judicabam.
;
quin
&
illam
'o
pundum Mathematicum contrahi Quin etiam, dum corpori gravi ma-
in
nebat coëxtenfa, totam fuam vim in quàlibet ejus 596
quâcunque
parte exercere poft!e videbam, quia ex |
parte corpus illud funi appenderetur, totâ fuâ gravi-
i5
funem trahebat, eodem plane modo ac fi gravitas ifta in folâ parte funem tangente, non etiam per reliquas, fparfa fuiftet. Nec fane jam mentem aliâ ratione
tate
corpori coëxtenfam, totaraque in toto, quàlibet ejus parte
eft'e
quam habebam
totam in
Sed ex eo prscipue
intelligo.
apparet illam gravitatis ideam
&
fuift'e
ex parte ab
20
illâ,
mentis, defumptam, quôd putarem
gravitatem déferre corpora verfus centrum terrœ, tan-
quam
aliquam ejus cognitionem in fe contincret. Neque enim hoc profedo fine cognitione fieri, nequc fi
25
Attamen alia etiam nonnuUa gravitati tribuebam, quai non eodem modo de mente polfunt intelligi ut quèd effet divifi-
ulla cognitio nifi in
mente
elfe poteft.
:
bilis,
menfurabilis &c.
Poftquam autem 29 Après &c.,
voit
hsec fatis animadverti, l^ mentis
à la ligne (/"et 2' ddil.).
3o
Sext-e Responsiones.
49'-49?-
ideam
rumve
omnefque
facile
Nam
exolvi.
ideam
10
cùm
qualitatum realium forma-
meœ
effidafve fuifle deprehendi, per-
597
!
dubiis,
quae hîc propofita funt,
primo, non dubitavi quin claram haberctn
mentis^, utpote cujus mihi intime confcius
eram; nec quin plane
alias
ideis accurate
fubftantia|lium ideas; quas ante habueram, ex
me conflatas me omnibus
ipfis a 5
motûfque corporei
a corporis
diflinxi,
443
idea illa ab aliaruni
nihilque
diverfa^^
corporeitatis
rerum
ideis ejjct
haberef^, quia,
cseterarum etiam rerum veras ideas qucefiviffem,
omnes
ipfafque
in
génère cognofcere mihi viderer,
quod ab ideà mentis non omnino difFerret, inveniebam. Et longe majorem diftindionem efTe videbam inter ea, quae, quamvis de utroquc atnihil
>5
plane in
iis,
tente cogitarem
nihilominus diftinda apparebant,
,
mens & corpus, quàm
qualia funt
inter ea,
quorum
quidem unum poffumus intelligere non cogitantes de alio, fed quorum tamen unum non videmus abfque alio elfe pofTc, 20
25
cùm
de utroque cogitamus. Ut fane
quamvis ad ejus juflitiam non attendatur; fed plane répugnât ut, ad utramque attendentes, ipfum immenfum & tamen non jullum elfe putemus. Potellque etiam Dei exiftentia red:e cognof(ci% quamvis perfonae facrofandïe Trinitatis ignorentur, utpote quse non nili a mente immenfitas Dei potefl
per fidem
illuilratà percipi pofl'unt; atqui,
ceptse funt, a.
Page 419,
b.
Ibid.,
c.
d.
Page 420, Page 419,
e.
Ibid.,
1.
1.
intelligi"*,
nego 1.
23-24.
25-26. 1.
1-2.
1.
3-4.
5-6.
injter ipfas dillinclionem
cùm
per-
realem ra-
598
OEuvREs DE Descartes.
444
49?-404-
tione eflcnticG divinae pofTe intelligi, quamvis ratione
rclationum admittatur.
Ac denique non timui ne me meâ praeoccupaffem
rem quîcdam
"
ac decepifTem,
quîedam corpora
nunquam
gitare, fed
&
539
fine cogitatione
quàm
ex eo quôd viderem
alia corpora, utpote liumana, qiiœ cogilant^\
cludere cogitationem rêvera
vidi aut percepi
&
con-
modum. Nam humana coo-pora co-
corporis
elle
elle
lionem rei cogitantis cum corporeâ ex eo perfpexi, quôd, rem cogitantem feparatim examinando, nihil in illà deprehenderim, quod ad corpus pertineret, ut neque ullam cogitatio'nem in naturâ corporeâ feorfim confideratâ; contra autem, examinando modos omnes tam corporis quàm mentis, nullum plane animadverti, ciijus conceptus a rei, cujus erat modus, conceptu non penderet. Atquc ex eo quôd duo quaedam limul junda fpepe videamus, non licet concludcrc ipfa clVe unum & idem; fed ex eo quôd aliquando unum ex ipfis abfque alio advertamus, optime infertur elfe diverfa. N(;|quc ab hac illationc potentia Dci nos débet deterrere, quia non minus conceptui répugnât ut ea, qua: tanquam duo diNcrfa clarc pcrcipimus, fiant in-
a.
Après admittatur, non à Paf;u 420.
b. Jbi.l.,
1.
I
1.
19.
2-1 3.
lo
homines, qui habent corpus. Hocque fieri per compofi-
tantùm eofdem
cogitationem
2
5
malui arguere cogitationem ad naturam
corporis non pertinere,
quœdam
ex eo quôd vide-
corpora qiiœ non cogitant, vel potius
e£'c
clare intelligerem efTe pofl'e,
cùm
forfan Analyfi
Li ligne
l
/" cl
i:"
cJil).
iS
20
25
Sext^ Responsiones.
404-495.
&
trinfece
abfque compofitione
modo
ea, quae nullo
ideo, û diderit 5
unum &idem,quàmut
diftinda funt, feparentur
vim poteft ab
iis
atque
feparare, ficque nihilominus eft ab
diftinda.
Nec miror quôd olim, antequam me feniuum praejudiciis liberaffem, rede quidem perceperim 2 & 3 facere 5, &, cùm ab œqualibus œqualia aiiferuntur, quœ rémanent ejfe] œqualia, &. multa ejufmodi, cùm tamen animatu hominis ab ejus corpore dijlinclam e/fe non putarem-'. Nam facile adverto non contigilTe, dum adhuc plane infans effem, ut de propofitionibus
omnes œque admittunt, quicquam i5
:
Deus quibufdam corporibus vim cogitandi in(ut rêvera illam humanis indidit), hanc ipfam
ipfis realiter
10
44 ^
iftis,
quas
judicarem,
falfi
nondum mihi ufui erant, nec pueri difcunt prius numerare 2 & 3 quàm capaces fmt judicandi an fiiit L^c. Contra autem a prima infantiâ mentem & corpus (ex quibus fcilicet me compofitum elfe confufe advertebam) tanquam unum quid conccpi atque id in quia tune
5
;
20
omni
imperfedà cognitionc contingit, ut multa fîmul inftar unius apprchendaniur, qua; poflea per fere
accuratius
examen
funt diftinjguenda.
Sed valde miror dodos homines, rébus a triginta annis ajfuetos, 2 5
&
Metaphyficis
poûquam Meditationcs
mQ'às fep lies legerunt^\ arbitrari, nic,fi cafdem co rele-
gcrem animo, Après
qiio
ipfas
non à guenda, jnème remarque. ()
diltincta,
a.
Pa^c 42
b.
Ibid.,
1.
1, 1.
- Li
3-7. 1
1-1 2.
la
ad examen analyticum revocarem, ligne {1"
et
_•'
édil.).
— 22
Après dHWn-
600
Œuvres
446 Ji
mihi ab inimico propojitce
virium, ut
495-496.
ejfent^, rationes in ils con-
tanti ejje ponderis, tantarumve
non crediturum
tentas
«oi
de Descartes.
cùm
debeant omnes ajfentiri^,
lis
intérim
nulium plane vitium in iftis meis rationibus oftendant. Ac profedo multo plus inihi tribuunt quàm debent, vel etiam quàm ulli homini fit tribuendum, û putent me aliquâ uti Analyfi, cujus ope vel verse deipfi
I
evertantur, vel
monftrationes
falfse
ita
tegantur
&
cùm
e
adornentur, ut a nemine alio everti poffint contra
eam tantùm me
quâ vera-
'o
certitude ac falfarum vitia cognofcan-
rum rationum
Atque ideo non
tur.
quaefiviffe profitear,
:
5
ita
moveor, quôd
viri
dodi non-
meis conclufionibusaffentiantur, quàm quôd,poft attentam e^ fepius repetitam mearum rationum ledio-
dum
nem,
nihil in ipfis vel
illatum efle oftendant.
maie alTumptum
Nam quôd
vel
non
reéle
i5
conclufiones segre
admittant, id facile tribui poteft inveterata} confue-
jam ante notatum imaginari Solem effe ma-
tudini aliter de ipfis judicandi; ut
Aftronomos non facile jorem Terra, quamvis certiflimis rajtionibus id demonftrent. Non autem video caufam ullam effe polTe cur nec ipfi, nec ulli alii, quod fciam, quicquam hadeeft
602
20
meis reprehen derint, nifi quia funt omnino verse ac certse, cùm prœfertim ipfa? ex nullis
nus
in rationibus
obfcuris ignotifve principiis, fed
rum omnium
dubitationc, ac deinde ex
prsejudiciis libéra; eflc
primùm
omnium
a
iis
evidentiffima
fummà
re-
quse menti
apparent, gradatim dcduda} fmt; hinc enim fe-
quitur,
plane nullos in
a.
Page 421,
b.
IbiJ.,
1.
I
1.
17-19.
2-16.
iis
errores eïTe poiïe, quin
25
SeXT^E ReSPONSIONES.
496.
facile a
447
quovis mediocri ingenio praedito advertantur.
Atque hîc idcirco mihi videor meritô poffe concludere, non tam ea quae fcripfi infirmari authoritate dodiffimorum virorum, qui ipûs fsepe perledis nondum poffunt affentiri, quàm e contra eorundem authoritate confîrmantur, ex eo quôd nuUos errores five
paralogifmos, poft tôt accurata examina, in de-
monftrationibus meis annotarint.
FINIS
.
a. Ici se termine le texte de la première édition, comme celui de la première pagination de la seconde édition. Vient ensuite, dans la première édition, un feuillet qui contient VExtraiâ du Priuilege du Roy (voir ci-après) et V Errata, précédé de la note suivante " Quoniam hxc absente Authore, atque ab exemplari, non ab eius ma» iiuscripto, typis mandata sunt,- nulla diligcntia potuit impedire, quin :
»
aliqui errores irrepserint,
Dans
la
seconde édition,
seconde pagination.
quorum la
praecipui sic corrigentur.
page 496
est suivie
»
du faux -titre de
la
.
EXTRAICT DV PRIVILEGE DV ROY
Par grâce & Prhiilege du Roy tres-ChreJlien, il ejl permis à l'Autheur du Liure intitulé, Meditationes Metaphyllcae, de prima Philofophia, de faire imprimer fes Œuures par tel Imprimeur & Libraire, & en telle part que bon luy femblera, dedans & dehors te Royaume de France, 6' ce pendant le terme de dix années confecutiues, à compter du tour qu'il fera acheué d'imprimer, fans qu'aucun autre que le Libraire qu'il aura choifi le puiffe imprimer, ou faire imprimer, en tout ny en partie, fous quelque prétexte & déguifement que ce fait, ny en vendre ou débiter d'autre imp> efjion que de celle qui aura ejié faite par fa permifjion, à peine de mille Hures d'amende, conjifcation de tous les exemplaii es, & ainft qu'il ejl plus amplement déclaré par les Lettres données à ''jris le 4. iour de May 1 63y Par le Roy, en [on Confeil, Ceueret. Et fcitées du grand Sceau de cire iaune,fur fimple queue.
Le Sieur René des-Cartes a permis à Michel Soly, marchand Libraire d'imprimer le prefeni Liurc, intitulé, Meditationes Metaphyftcœ de prima Philofophia, & de iouir du Priuilege, pour le temps, & aux conditions entreux accordées. A Paris, le 2. Aouft 1641. à Paris,
Acheué d'imprimer-le zS. Aoufl 164t.
Objediones feptim^ (
N
MEDITATIONRS De
prima Philofophia cum notis Autfioris.
^mfitîoiUmi
Apud LuJoWcum
Œuvres.
II.
,
Elzcvirium
,
li^ii
57
OBJECTIONES SEPTIM.Î CUM NOTIS AUTHORIS SIVE
DISSERTATIO DE PRI.MA J'HILOSOPHIA
j
Milita ex
me
quœris, V[ir) C^LiriJfime). circa noram
modo Silebo tamcn. nec morem
A
ve/Jigandi veri mcthodujn, iifquc ut refpondeam, non pojIuLis,
/cd injlantcr urges.
geram, mihi
mum lo
niji illud
ante concejferis
pcnitus totâ in dijfertationc ab
fci-ipferc aut dixere aliquid;
:
iis,
abducamu.s ani-
qui eà de re aut
addoquc, quœfita tua fie eom-
ponas, ut ne videari.s poJluLve quidfenferint, qiio exitu, reélene ferit, fcripferit,
an fecus
dixerit
;
iis
dumtaxat ea, quœ meditanti i5
l'ophandi
methodum
& que anime,
fed perinde quajî
fen-
de rébus quicquam, qua'ras tibi,
&
novam aliquam
&
&
verum quœramus,
ramus, ut amicitiœ obfervantiœque leges crga
&
nemo
pJiib)-
vejîiganti, aliquid difficultatis liaberc
videbunlur, ut hoc paclo,
falvœ
B
ineol urnes retineantur.
ita
quœ-
viro.s doclo.s
Quia annuis
f,
& fponde s.
ego qiioquc tuos ad nutus refpondeo. Itaquc
NoT.i:.
2
Multa ex me quœris. ejus
Cùm
hanc dllVertationcm ab
authore acceperim, poftquam enixe rogalîem,
ut ea quae ab ipfo, in
meas Meditationes de prima
Philofophiâ, confcripta fuifle audiebam,
« vel in
lucem
a
OEuvRES DE Descartes.
4)2
me
cderet, vel faltem ad
»
mitteret, ut reliquis ob-
eafdem Meditationes ab aliis fadis » adjungerentur" » non potui recufare quin illam hîc adjunc^erem, nec ctiam dubitarc quin ego is fim quem ille hoc in loco alloquitur, etfi profedo non meminerim me unquam ab eo quaifiviffe quid de meâ vejlijedionibus
»
in
:
gandi veri met/wdo fentiret. Quin
cùm
c contra,
5
ante
fefquiannum Velitationem quamdam ab ipfo in me confcriptam vidifTem, in quâ veritatem non qusri, fcd ea qua.' nunquam fcripfi nec cogitavi, mihi affingi judicabam, non diflimulavi me in pofterum quicquid ab illo folo veniret refponfione indignum crediturum. Sed quoniam addidus eft Societati, ob dodrinam ac cujufque omnia
pietatem celeberrimx,
membra
ita
conjunda funt, ut rarô quicquam ab uno ex fateor me fiât, quod non ab omnibus approbetur
inter fe ipfis
i5
:
non modo
pollulaffe, fed
ex eâ Societate
mea
&
inftanter urfifîe, ut
j
aliqui
fcripta examinare, ac quicquid in
a veritate alienum effet, mihi indicare dignarentur.
iis
Rationes etiam multas addiui, ob quas id mihi non
20
recufatum iri fperabam ac monui, me ob hanc fpem « quicquid in pofterum, vel ab hoc authore, vel a » quovis alio ejufdem Societatis, de meis opinionibus » fcriberetur. maximi effe fadurum; atque non dubi;
» » » » ))
taturum quin illud, cujufcunquc tandem nomen ferret, non ab illo uno, fed a pluribus ex dodiffimis
corredum, atque ideo nullas nuUa fophifmata, nuUa contineret cavillationcs tum, examinatum
i^'
,
a.
Lettre à Mcrsennc,
p.,467,
1.
2.
du 22 dcc. 1641.
— Voir
i.
III, p. 460,
1.
26, à
25
ObJECTIONES SÈPTIM.t.
10
nullamque inancm loquacitatem, fed
M
convitia,
»
tùm
»
argumentis,
firmiffimas
&
quœ
lan-
folidiffimas rationes; atque ex
jure in
me
afferri poiïunt,
J
iis
nullum
omiffum adeo ut pcr illud unum fcrip» tum erroribus me omnibus meis libeiatum iri confi» derem; & Il quid ex iis qua^vulgavi non foret in eo » refutatum, a nemine poffc refutari, Icd omnino ve» rum & cerium effe, arbitrarcr' ». Quamobrem nunc haec omnia de hac Differtatione judicarcm, erede»
5
4^
in eo effet
:
remque ipfam lotius Societatis julTu fcriptam effc, li nuUas in eà cavillationes, nulla fophifmata, nulla convitia, nullamque inanem loquacitatem contineri certus tam quoniam hac fanclis viris profeclam clTe fufpicari in re judicio meo non fido, dicam hic ingénue ac candide quid mihi videatur, non utullo modo meis verbis ledor credat, fed lantùm ut ipfi proebeam occafionem effem. Sed fane,
fi
qua; fmt, nefas puto illam a :
».*v.
«
|
i5
ad examinandam veritatem. Silcbo tamen &c. Hic promittit author nofler 20
fe nul-
fcriptum impugnàturum, fed tantùm ad ea qua;
lius
ab ipfo
qua^fivi
ab ipfo
qutcfivi
unquam nec quidem unquam hominem fum
refponfurum. Et tamen nihil ;
alloquutus, aut vidi. Atque ea quse
me ûmulat
a
fe
componit ut plurimum ex verbis, qu?e in Meditationibus meis habentur adeo ut fit plane manifeflum nihil praeter illas ab ipfo impugnari. Caufœ
qua:rere, 2 5
:
autem cur contrarium fingat, fortaffe funt honeftie ac fed ego non alias poffum fufpicari, quàm quùd pice ;
credat a.
p.
fibi
hoc pado magis.liberum
Lettre à Mersennc, du 3o août 1640.
,73,1.
5.
effe quidlibet
— Voir
t.
III, p. 172,
1.
mihi 21, à
H
OEuvRES DE Desgartes.
4)4
ncmpc ex mcis fcriptis mendacii argui cùm fe illa non impugnare profiteatur;
alîingerc, quia
non
poterii,
quôd caverevelit ne leclorihus fuis occafioncm dei ea examinandi daret enim fortalîe, (i de iis loqueietur; quôdque malit me tam ineptum atque imperitum deicribere, ut ipfos ab omnibus ils, qme
ac pnvterea,
:
unquam
me
a
5
proficifcentur, legendis abfterreat. Ita
quàdam, ex fragmentis mearum Meditationum malc compacta, vultum meum non tegere, fed deformare conatur. Ego verô illam detraho & rejicio, tum quia HiflrionicT faciendae non fum afliietus, tum etiam
larvà
7
cum viro religiofo de parum decet.
quia hic, ubi mihi ferià quaeilio eft,
!
re
lo
admodum
QU/ESTIO PRIMA. AN ET
(jUO
PACTO DUBIA PRO FALSIS HABENDA.
Quœris primo
Jilnc légitima Icx illa vcjligandi vcri
quidquid habet vel falfo
habendum
minimum
efl.
2. j.
18 liiiéa
te Jionnulla
Minimum dubitationis Quid illud Habendum pro fallb Quaterius hahenàum pro falfo? Qz/Zt/y?/
:
dubitationis, illud pro
Ul refpondeam, qucerenda mihi funt a 1.
li
///z/ii
:
20
?
'
Apris
clt,
// II'}-
a pas d'à-
jusqu'après attinct
p. ^55).
l'ieiit
(/.
ciisuile le litre
2,
du
^
i,
puis à
iftud, etc.
la
liffiie
:
Quid
cil
Objectiones Septuple.
Ac
dubitationem quodattinet, quid
pluribus,
ais,
aliquid, de 5
MINIMUM DUBITATIONIS ?
QUID
§ 1.
ej} ijiud
quo pojfum dubitare, an fit velan
velit illudere,
&
clarum
fe habeat,
mum
&
ctji milii
clarum
malo aliquo Genio, qui
milii
artibus fuis ac prœfligiis efficere, ut id
certum appareat, quod rêvera ft falfum
.
Pri-
parum; fecundum nonnihil quidem, fed illud minimum, fatis tamen ut illud dubium vocetur & fit. Vis exemplum ? Ejfe terram, cœlum, colodubitationis habet non
funt primi generis. Secundi verb hœc lolum efi fuâ parte majus ; & fimilia.
Prœclare fane. At
quod
& 2
:
mentem, dubia
&
3 faciunt 5;
quid, quœfo, crit, fi fe res habet, dubitationis habeat nonnihil? Quid immune ab eo
metu,
quem vafcr
nihil,
quoad
Deus, &,
ita
intentât
Deum
effe,
Genius? Nihil,
ut fi
ea fit fit,
an
lex
omnino
ais,
nec poffe decipere, certà
exploratum
ex Metaphyficœ principiis
firmiffimis
beamus,
unica
ignoratâ
:
illâ re,
&
ha-
an
fit
deceptor, non videor de
pofîit effe
unquam
ullà alià re plane certus effe
poffe.
Et vcrô.
mentem meam penilus agnofcas, nifi fcivero Deum & veracem Deum, qui genium illum malum coérceat,
ut hic 2 5
effe,
vereri
femper potero ac debebo,
falfum verifpecieveluti clarum verà penitus intellexero
&
^
I
res; te habere caput, te oculos, te corpus
20
ita
non temere quidem,fed validas ob rationes. Prœterea illud
videatur, pojfum decipi a
i5
Minimum?
non morabor. Illud habet diibitationis
te
habet dubitationis aliquid, circa quod,
10
4^5
Deum
ut ne
mihi illudatur,
& certum
effe,
nec
obtrudatur.
eum poffe
decipere, adeoque necejfario impedire,
&
Ubi
& decipi
mihi ne Genius
^
OEi'VRF.s DE Descartes.
4^^ imponat
in
cnimverd, fi ccpcro, 9
hœc
iis
quœ
.
qitcv
erunl
vcra.
Iicvc
quœram
:
di/linclc intcllcxcro
quid chrc
lalia, Ji
Illud
:
omne
verum, qiiod c/i, quod ultra
eft
QUID, PRO FALSO
HABENDUM
Dicis gmlià. cuni duhiumjît haberc
?
te oculos, te caput,
corpus, adeoquc illud habere dcbcjs
pro
falfo,
An
foire velim quid fit illud habere pro falfo.
& dicere
:
falfum
&
credere,
me habere
cjl
te
credere
'o
An
volunthte plane in contrarium vcrfà dicere: vcrbo dicam,
ut
oppoftum ejus, quod dubium ejl? At refpondeas adhuc velim. Non ejl
credere, dicere, poncre
Hoc
ipfum, ais. Belle.
& 3 facere 5. An non faciunt 5? Crede, ais,
certum 2
me,
dum
ifla
credam
&
Crede,
ais,
molejlus.
An
ergo credam
dicam
&
Non
:
ergo credam
&
&
&
Non eft certum fomniare. An ergo
non
certum, certum efe
dicam
:
20
&
certum, id non
efl
& falfum ? Quid hœres ? |
An
tibi
multis, ut fomnianti certa
dèrent ur, qucc dubia poftea,
niiniquam
& clarum.
quod dubitanti vigiletne an
indulgcrc non potes ditïidcntia:.
pi'udenlice ell
&3
certum id quod dubitanti vigilelne an
certum, fed obfcurum
quod bene
2
dum loquor, non vigilo, fed fomnio ? Apponam & hoc ullimum, ut ne fim
dormiat, apparet clarum
tigit,
:
ita
die. efl
& ponam
i3
S'pone. Pergo.
loquor, rigilarc
dormiat, apparet clarum
10
ex
oculos, caput, corpus?
non habeo oculos, caput, corpus; fivc,
E
5
vcnio adfccundam, jc
% 2.
te
& dijlinclc pcv-
diftinde percipio. AY/z/7
li
liiin
,
ccrla cffc dicam, ut tune temporis
cajit 7'c\gula veri ccrtiquc
valde clarc
&
cLirc
quœ
illis
falfa
clarum
&
œquo mimquam con-
&
Plus
clara ea vi-
compcreris? Sane
plane eonlîdcrc, qui
le
25
Objectiones Septim/E, vel femel decepere. At, ais,
4^7
aliafumme certorum
F
ea ijliufmodi, ut vel fomniantibus aut deliris ap-
ejî. Sutit
parere non pojfint dubia. Seriàne loqueris, a?nabo
illafumme certa fie confingas, 5
ratio
ut ne fomniantibus
quidem
Quœ funt
porro ?
aut deliris apparere po£int dubia ?
Ac fi
dormientibusy fi maie fanis, abfurda, certa interdum videnlur,
etiam certa,
qui
te,
& fumme certa, falfa
quœ
illa
ridicula funt,
quœ
& fumme certa, quidni videantur & dubia ? Novi
ego, qui dormitabundus aliquando pulfari
«o
horam quartam audiverit, & fie numeravit : Una, Una, Una, Una; ac tum prœ rci abfurditate, quam animo concipiebal, exclamavit :
Nœ
i5
délirât horologium! qualer pulfavit
horam primam.
Et verd quid adeo efi abfurdum & a ratione alienum, quod dormienti, quod deliro veniî'e non poffit in mentem ? quod non probet famnians, non credat, & de eo tanquam a fe prœclare invento excogitatoque non gratuletur ? Sane, ne pluribus tecum contendam, ej/à/wm
;
certum, 3o
Quod efl
illud
ut
effeceris,
hoc
dubitanti fomnietne an vigilet, vidctur
certum,
&
ita
certum, ut
llatui poffit velut
fundamentum|fcientice alicujus&MetaphyficîE certse
fumme
& accuratoe hoc, inquam, habeam tam certum atque 2 & j faciunt ^, nedum tam certum, ut de eo nullo ;
:
modo quifquam dubitare 25
nunquam
ut
poffit,
nec decipi circa illud a
Genio aliquo malo; nec vcreor tamen, càfiin mente perfiitero, ut me quifquam putet pervicacem. Quare aut ex lege illa
tua fie dicam
ret
certum
:
non
efi
certum id efi'e certum, quod appa-
ei qui dubitat vigiletne
an dormiat; ergo quod
dubitanti vigiletne an dormiat apparet certum, id reputari potefi ac débet 3o
habendum tibi
Aut fane,
efi.
fi
&
omnino pro
II.
falfo
quam habes aliam peculiarcm
mecum communicabis. Venio ad
regulam, Œuvres.
tanquam falfum,
tertiam, 58
&
li
Œuvres
4)8
de Descartes.
QUATENUS HABENDUM PRO FALSO?
§ 3.
cùm certum non videatw
Qiiœro,
&
2
3 facere
5,
cùmque ex p'rœcedenti régula debeam crcdere & dicere : 2 & 3 non faciunt 5, an continua illud ita debeam credere,
ut mihi
perfuadeam
atque illud certum
ejfe.
12
:
&3
2
non faciunt
omnibus certum,
&
|
ita
pojjfe,
5
Miraris quœfitum illud mcum.
Nec mihi mirum, cùm ipfe necejje ejî, a me Jî refponfuju certum
habere fe non
aliter
Refpondcas tamen
mirer.
Vis
expccîas.
5^ Imà
habcam
vis illud effe
&
illud
videri
certum, ut etiam ab artibus malt
10
Genii tutumjit? Rides, ais
:
Idfano homini qui veniat
in
mentem ?
Quid igitur? Dubium erit & incertum, perinde atque illud : 2 & 3 faciunt 5 ? Hoc fi ita cft, fi dubium cjl illud 2 & 3 non faciunt 5, credam, & tua ex lege dicam, illud eJfe falfum, adeoque ponam contrarium, & ita fîatuam : 2 & 3 faciunt 5. Atque eodem modo in cœteris me geram; :
&
quia certum non vidctur
Nullum cft
Ita
eft
eft,
ire, redire,
&
corpus aliquod, dicam
& quia certum
non
corpus, dicam, volunlatc penitus
Aliquod
G
corpus;
eft
effc
corpus; fimulque
&
cjl illud,
corpus
erit,
ais; alque illud efl dubitare, in
hoc
&
illud
afîrmare
&
&
:
NuUum
contrarium verfâ
in
i5
non
orbem
:
20
erit.
ferri,
negare, clavum fîgcre
refîgere.
Prœclare omnino. Al,
ut iis utar
quœ dubia
crunt, quid
faciam ? Quid de illo : 2 &. ) faciunt ? Et de quod eft corpus ? Ponamne ? An ncgabo ? )
Nec poncs,
ais,
iflo
:
ali-
nec negabis. Nculro utcris; ulrumque
habebis velut falfum, nec ab
iis,
quœ fie
nutant,
quidquam
2$
Objection ES Septim^.
4^9
quoque nutans, dubium
expeéîabis, niji illud
&
incertum.
quod rogem, refpondeo ubi tamen doélrinœ tuœ brevem \fecero fyllabum.
Quia 1.
5
nihil fuperejî
De
fcientiarum fundamenta,
eo in 10
13
rébus cmnibus, ac prœfertim de mater ialibus,
habemus
pojfumus dubitare, quandiu fcilicet non
2.
vicijjim,
quàm
ea
Aliquid habere pro falfo
alia
quœ antchac habuimus. fuavi ab
ejî ajjenfioncin
tanquam ab aperte falfo cohibere, &, voluntate plane contrarium verfâ, opinionein fuam de eo tanquam fal-
fam & imaginariam j.
fingere.
Eatenus id quod dubium
falfo, ut
oppojitum
illius fit
<efî>
haberi débet pro
quoque dubium
&
pro falfo
habeatur^.
NOTJE..
i5
me
nimis dili^entem,
&
multa verba impendere, in omnibus annotandis, quse, meis Tere verbis hîc expreiïa, pro meis tamen non agnofco. Sed Puderet
elle
rogo tantùm ledores ut memoriâ répétant ea quae in Meditatione, atque initio 2 ac 3, ipfarumque fynopfi I
20
a
me
fcripta funt; agnofcent
habentur, inde quidem
effe
enim
fere
omnia
defumpta, fed
& perperam interpretata proponi,
diftorta
quse hîc
ita turbata,
ut,
quamvis
non valde confentaneum rationi contineant, tamen magna ex parte abfurdiflîma videantur.
ibi nihil
hîc
Validas ob rationes^. Dixi fub finem
25
nos pofTe de 3
iis
Après fyllabum,
a.
Voir
b.
Ci-avant, p. 455,
la suite, p.
i
Meditationis,
omnibus, quse nunquam adhuc //
n'y a pas de mise à la ligne jusqu'aux Nota;.
462, 1.
fatis
1.
5.
lô, ci-après.
C
5
Œuvres
460 i4
de Descartes.
ob validas & meditatas » rationes », quia nempe ibi tantùm agebatur de fummâ illâ dubitatione, quam faepe metaphyficam,
clare perfpeximus, dubitare
«
|
hyperbolicam, atque ad ufum vit?e nullo modo tranfferendam eiïe inculcavi, & ad quam id omne, quod
minimum
vel
5
fufpicionis afferre potcft, pro fatis va-
fumi débet. Hîc verô vir amicus & candidus proponit in exemplum eorum, de quibus dixi dubitari « ob validas rationes », an fit terra, an habeam lida ratione
corpus,
&
fimilia, ut
nempe
fui
ledores, qui de hac
10
Metaphyficà dubitatione nihil fcient, ipfam ad ufum vitse
D
referentes,
me non
Nihil, ais, oinnino
fanae mentis elTe arbitrentur.
nihil''.
Quo
fenfu iftud Nihil debeat
intelligi, fatis explicui variis in locis
:
ita
nempe,
ut,
quandiu attendimus ad aliquam veritatem, quam valde
non poffimus quidem de
clare percipimus,
1
ipfù dubi-
quando, ut f?epe accidit, ad nullam fie attendimus, etfi recordemur nos antea multas ita perfpexiffe, nulla tamen fit de quâ non meritô dubitcmus, fi nefciamus id omne quod clare percipimus verum effe. Hîc verô vir accuratus hoc Nihil ita intelligit, ut ex tare; fed
eo quod femel dixerim
nempe
.nihil
elfe
20
de quo non liceat
prima Mcditatione. in quâ fupponebam me non attendere ad quicquam quod clare dubitare,
in
me
perciperem, concludat
'^5
tanquam li rationes, quas interdum habemus ad dubitandum de re aliquà, non fint legitimse ac validae, nifi probent de eâdem re femper
certi polfe
15
etiam in fequeniibus nihil
cognofcere
:
j
effe
E
dubitandum.
Credcrc, a.
Page 455,
dicci-e, 1.
i8.
poncre oppofuuvi cjus quod dubiuvi
3o
Objectiones Septinle. ejî'^.
Ubi
tanquam
five
me tantùm
5
dubia
dîxi
effe
461
aliquandiu pro falûs habenda,
falfa rejicienda,
tam manifefte
explicui
ad veritates metaphyfice certas inveftigandas, non majorem habendam efle rationem dubiorum, quam plane falforum, ut nemo fanae menintelligere,
videatur pofTe
tis
nemo mihi
affingere,
quod dubium
ejus
mea verba
aliter
eft,
me
interpretari
voluifTe credere
;
&
oppofitum
praefertim, ut paulô poft habe-
mihi perfuadeam aliter habere fe non atque illud certum ejfe^^ nifi qui pro cavillatore
tur, ita credere ut 10
pojfe,
haberi non erubefcat. Et quamvis hoc ultimum ab
i5
Authore noftro non affirmetur, fed ut dubium tantùm proponatur, miror tamen virum tam fandum voluilTe hac in parte imitari peflimos illos detradores, qui fepe fie tantùm narrant ea quae de aliis credi volunt, addentes fe ipfos non credere, ut impunius maledicant. Alia fumme certorum ratio
ejî.
Sunt ea ijîiufmodi
fomniantibus aut deliris apparere non pojfint dubia cio per 20
fcriptis
quam
quam
;
unquam
vel per
fomnium
vis ille »5
vigilet,
vis
fit
&
diftinde percipitur effe
imô etiam, :
a.
b. c.
me
quic-
Conomne quod ab verum, quam-
|
fi
lubet,
quamvis fomniet, quam-
quia nihil poteft clare ac diftinde per-
quocunque demum percipiatur, quod non fit quale percipitur, hoc cft, quod non fit verum. Sed
cipi, a
taie
Ncf-
aliquis poffit intérim dubitare fomnietne an
delirus
Page 456, Page 458, Page 457,
F
cogitalTe.
cludere quidem potuilTet ex mcis, id aliquo clare
'".
Analyfin vir fubtiliflimus hoc ex meis
deducere potuerit non enim memini
taie
ut rcl
1.
14.
1.
4-6.
1.
I-?.
dt
OEuvRES DE Descartes.
462 quia
prudentes rede diftinguunt inter
foli
&
quod
id
quod taniùm videtur vel apparet, nolo mirari quod vir bonus unum pro altero hîc ita percipitur,
id
Tumat.
Alque
Cl
illud ejî dubitare, in
orhem ferri'' &c. Dixi du-
biorum non majorem habendam
effe
5
quàm
rationem
omnino falfa effent, ut ab illis cogitatio plane avocetur, non autem ut modo unum, modo ejus contrafi
rium affirmetur. Sed nuUam author nofter occafionem
non
cavillandi
ipfum hîc
eft,
Intérim verô notatu
quccfivit.
in fine, ubi ait fe
dignum
10
brevem facere dodrinae
meîe fyllabum, nihil eorum mihi tribuere, quae in
pr?e-
ccdentibus aut fequentibus reprehendit vel irridet,
nempe fciamus
ut
non
atfinxilVe,
illum
ifta
tantùm mihi per jocum
feriô credidilTe.
i5
Responsio. Rcfp.
I
Si Icx
.
illj,
in velligando vero, id
quod
niinimiun duhiLilionis hahct pro fjlfo habcndiim inlcUigatiir 17
ullo
;////.v
habcnt
cjî,
vel fie
ciim vejîigainus quidjit certuni, non dcbc-
:
modo
nili iis,
quœ non
diibilationi.s aliquid,
quœ reeepta, &^
funt \certa,
légitima
cJl,
ujii
.lut
20
communijjiina apud omnes Philo foplios. Rcfp.
quid
non
/il
finit,
///;//•,
2.
Si
i/c'?v7
Icx itj intclligatur
ciim vcjligamus
eerlum, lU debemus rcjiccre omnia .iitt
ciliqito
modo
diibi.i.
iil
illis
eaniu.s
animum. légitima quoque
l'auc 4S8,
I.
j2.
quj.'
ccrlj
nullo paclo iitj-
adeoque ea fpeclemiis pcrindc quj/i non
patins ea non fpeelemus omnino, fed
u.
:
clfcnt,
cib iis penilu.s
aut
abdu-
ejh tuta. tritaque eliam
21
Objectiones
Septim.^-;.
46^
cum prcece-
a iyronibus, atqiie affinitatem habet tantam denti, ut
ab câ vix
dijfci-al.
Refp. 3. Si dicla lex ilafumatur
certum 5
:
ciim ve/ligavius quid
debemus rejicere dubia omnia,
fit, ita
ea de faclo non
ejje,
aut
ut
ponamus
oppo/itum rêvera,
ejfe illorurn
&
utamur eà fuppojitione lanquain certo aliquo fundamento, utamur us non
Jive
nitamur eorum non
exijîentibus, aut
cxijicntiâ, illegitima ejl,fallax,
& cum
bonâ pugnans Phi-
quœ Jupponat dubii aliquid & incerti ad vejligandum verum & certum, aut quœ fupponal tanquam certum id quod alio atquc alio modo Je poteji habere, puta ea quœ dubia funi de faclo non exijîcrc, cùm Jicri pojfil ut lo fophiâ, ut
10
exijîant.
Refp. 4. Si i5
uti
câ Icge inlellecld ut paulà anle, vellet
qui.s,
ad vejîigandum vcrum ccrlumquc,
molam
perdcret, \ac rcr/arel
oleum
ix
mercedem,
cilra
magis con/iccrci id quod quœrit,.quàm
exemplum?
Vis
\
ccrporeus, coque inter cœtera utitur vo
pus aliquod cxi/Iere: crgo. ex Icgc nullum corpus
exi/Iil.
fum vcrô ego
&
ejl;
ul 2 S
c[je
rc/umet
non
lalà, .
cjfc ejl
Dubium
unde? Confecla ex i/lit; vero
&
er:.^t>
rcs e/l.
effe
crgo
&
:
exijlil
;
Dubium
&
certum,
ait,
nullum
:
:
corpus
incerlum. Quis illud prœjlel?
po/jiiin
corpus.
certum, cor-
ponam dicamque
Al quale illud
ex lege dicaui
exi/lo;
En polfum
fane
corpus, aut
corpus. Prœclare quidem; at eccc cjl
:
illud eji
:
nullum corpus
aliquod corpus
corpus
effe, fi
non poffum
18
oppofilum.
nullum corpus
aliquod corpus exi/lere; crgo ex lege
exi/lir.^
qui non
ponam & dicam
eodem ex capifc ducal oppojilum. Non cxi/lii.
operam
mihi aliunde probe compcrtum
ut
exi/Io.
crgo non po[fum
nullum corpus
3o
Tum
:
ut
illius
cjhgal aliquis an pojjit
&
exi/lit.
Sum
aliud vctal ni lui.
elle corpu.^.
An
f'eci
H
Œuvres
464
de Descartes.
fatis? Vereor ut ne plane fecerim, quantum ex quœfitis '^
fequentibus colligo. Itaque
NOTiE.
Hîc in duabus primis refponfionibus probat, 19
quod de
re propofitâ cenfui,
fcriptis elici poteft.
Sed addit j
ejfe
omne
id ap-
quodve ex meis
communijjîmum,
tri-
duabus autem ultimis id reprehendit quod me cenfuifle vult credi, quamvis fit tam abfurdum ut in mentem nullius hominis fani venirc poflit. Allute fane, ut quicunque Meditationes me;. s non legerunt, vel non tam attente legerunt, ut tuvtque etiam a tyronibus^
recle fciant quid in
iis
.
5
In
10
contineatur, iplius authoritate
commoti, me ridiculas opiniones habere arbitrentur; atque ut aliis, qui id non credent, faltem perfuadeat, nihil a me allatum, quod non fit conimunij/imum, tritunique cliam a lyronihus. Ego verô de hoc ultimo non difputo. Neque ullam unquam ex novitate mearum opinionum laudem quaefivi nam contra ipfas omnium antiquilîimas puto, quia vcriirimas; 0^ nulli ici magis loleo ftuderc, quàm fimpliciffîmis quibufdam veritatibus animadvcrtendis, quK cùm mentibus noftris fint innata,', ftatim atque alius admonetur, non putat fe
i5
:
illas
unquam
Ac
ignoralfe.
certe facile potell intclligi
hune authorem non aliam ob caufam mea impugnarc, quam quia Se bona Oi: nova effe arbitratur nam fane, fi tam abfurda crederct ac fingii, conicmpiu 0(; fileniio :
a.
Voir la Suite, Quœslio Sccun.hi, ci-aprèî.
b.
Pa^e
4.62.
I.
22
et p.
463.
1.
1.
20
.'3
Objectiones potius
quam tam longà &
Septim.'e.
465
affeclatâ refutatione digna
judicaffet.
&
dicam oppojïtum
in tahulis iflam
unquam legem
Ergo, ex legè latâ,ponam fcire 5
quibus
lam quidem fupra
invenerit.
fed ibi etiam fatis
ad verba
dubium
10
|
negavi
fatis
meam
"^ .
Vellem
fcriptam
illam inculcavit;
effe,
nempe
in notis
Crcderc, dicerc, ponere oppojuum ejus quod
:
Nec
eji.
ille,
opinor,
meam
effe fuflinebit,
Il
eâ
de re interrogetur. Induxit enim me, fupra in ^ %^ de lis quœ dubia funt fie loquentem Ncc pones, nec nega:
bis,
neutro uteris, iitrumquc habcbis relut fa Ifuni
mex
paulo poft, in fuo dodrinœ
^ .
Ac
fyllabo, oportere af-
fenftoneinfuam a dubio, tanguant ahaperte
falfo, cohiberc;
ac voluntale plane in contrariuvi verfâ opinionem fuani de i5
tanquam falfam & imaginariamjingere'^, quod plane aliud eft quàm ponere & dicere oppojitum, ita fcilicet ut co
oppofitum provero habeatur,quemadmodum hic fupponit. Atque ubi ego, in Meditatione, dixi me vclle iftud
i
20
aliquandiu conari mihi perfuadere oppofitum eorum qua; antea temere credideram,ftatim addidi me id velle. ut valut îequatis utrimque prsjudiciorum ponderibus
25
non magis in unum quàm in aliud propenderem, non autem ut alterutrum pro vero fumerem, idve tanquam fcientia^ fumme cert?e fundamcntum ftatuerem, ut alibi etiam cavillatur. Itaque vellem fcire quo inftituto legem illam fuam attulerit. Si ut ipfam mihi affingat, defidero ejus candorem; patet enim ex didis ipfum rede fcire meam non effe, quia fieri non poteft ut quis a.
b. c.
Page 463, Page 458, Page 459,
1.
20.
1.
28.
1.
Œuvres.
7. II.
H
5g
20
OEt'VREs DE Dkscartes.
466
pulct utrumque
me 21
habendumcne
vclul falfum, licut dixit
putare. ac llnuil uniusopporilum ponat
verum, ut
hac \c^e habctur.
in
caufà ipfam ret,
attulit, ui aliquid
miror acumen
verô tantùm animi
quèd
nihil
lubtile poluerit excogitarc.
aut
fimile
Si
dicat effe
haberet qiiod impugna-
ingenii,
ejiis
j
t't
magis veri-
5
Miror otium,
quod tam multa verba impendcrit in refutandà opinione tam abfurdà, ut nequidem ulli puero leptuenni probabilis vidcri poiru notandum cnim eft illum hue ufque nihil prorfus praeter ineptiflimam iftam legcm impugnafl'e. Miror denique vim ejus imaginationis, qu6d cùm tantùm in iftam vanilïimam & ex cerebro fuo educlam chimseram prseliaretur, eodem tamen plane modo compofuerit gradum, iifdemquc femper ;
ufus
fit
verbis, ac
fi
me
repugnantemcoràm
adverfarium habuilTet, libique
'o
'5
vidiflet.
QU/ESTIO SECUNDA. AN
SIT nos A
METHODUS PHILOSOPHANDI PER
ABDICATIONEM DUBIORUM OMNIUM.
Quœris
2
:
An
bonafit mcthodus philofophandi pcr ab-
dicationem eorum omnium,
Hanc
nifi
melhodum
quœ
20
modo duhu Junt. non ejl quàd a me ref-
quovis
fufius aperias,
ponfujn exfecles;fic verô facix.
Ut philo fophcr,
fumme I
credidi,
certi,
qu^
&
jis,
ut
vejîigem fitne aliquid ccrti,
&
quid illud fit, fie facio. Omnia quce olivi .vitchac fciri, cùm dubia fint & incertj.
iS
Objectionks
pro
\faljis
467
Septim-^;.
habeo, eaque penitus abdico, ac milii pcrjuadco
quœ olun
nec cjje terram, nec cœlum, nec quidqiiam conim credidi in
mundo
ejfe,fed
7iec
mundum
5
ipfum, nec corpus
Tum faclâ
ullum, nec mentem, verbo dico, nihil.
neralï abdicatione, aîque obtejîatus nihil
&
aliquis potentijjimus
rem inducere. Quare, 10
callidiffimus,
tanquam qui
me
ge-
illà
penitus phi-
ejfe,
&
certum
effet
Genius
lofophiam ingredior ineam, eâque duce verum vejîigo caute, prudenter, perinde
22
vellet in erro-
ut ne decipiar, circumfpicio attente,
atque illud habeo plane conjïitutum, nihil admittere, quod
non fit ifiiufmodi, ut
in eo,
vaferrimus, mihi nullo
quantumvis nitatur Genius
modo
pojjit
illc
imponere, fed ne ipfe
quidem pofiim a me extorquere id ut cJJe dijfimulem, nedum negem. Cogito igitur, volve & revolvo, quoad occuri5
rat aliquid taie, atque illud ubi offendi, co
lanquam Ar-
chimedeo punélo utor ad cruenda cœtera, coque paclo alia ex aliis certa penitus
Prœclare omnino,
&
explorata indipifcor.
ac, fpecietn
quod
attinet, facile ref-
ponderem Methodum illam videri mihi 20
&
illufirem
ejni-
nentem; veriim, quia refponfum expeclas accuratum, nec illud a
me reddi polefi,
nifi
antca
iifu
&
cxercitatione ali-
qud tentem illam tuam methodum, tritam tutamque inea-
mus viam, ex\ploremus
ipfi,
Jlexus illius nofii, cal les 25
cxcrcuifii, liabes aut itcr, ctfi
ducem mihi
3o
:
&
in eà fit
tandem ;
diverticula, teque in
prœbe. Age,
fiire
:
novum
& mihi tenebris me
te
quia
eà diu
Ad
illud
non affueto formidandum,
verifpecies potenter
jubés id faciam quod
&
expedilum
focium aut difcipulum. Quid jubés?
accedo luben», adeo le
te
quid
allicit.
facientem vider o;
ibi
Audio
pedem
figam, ubi fixer is. Prœclara fane imperandi duccndique ratio.
Ut mihi places! Audio.
23
Œuvres
468
ADITUS APERITUR
1.
?!
de Descartes.
IN
METHODUM.
Principio, ais, ut vêlera revolvi animo, fateri nihil elfe ex iis quîe
non
liceat dubitare,
cogor tandem
olim vera putabam, de qiio
idque non per inconliderantiam
vel levitatem fed propter validas ti meditatas rationes ,
ideoque etiam ab iifdem, non minus falfis,
aflenfionem efle cohibendam,
quàm ab
5 ;
apertc
quid certi velim
fi
Quare non maie agam, fi, voluntate plane in contrarium verfa, meipfum fallam, ac veteres illas opiinvenire
'.
niones aliquandiu omnino falfas imaginariafque elle
fingam, donec tandem, velut
10
prsejudiciorum
a.^quatis
ponderibus, nulla amplius prava confucludo judicium
meum
24
redâ rerum perceptione detorqueat'\ Supponam igitur Genium aliquem malignum, cundcmque fumme potentem & callidum, omnem fuam induflriam in eo pofuifle, ut me falleret. Putabo cœlum, a
'5
aërem, terram, colores, figuras, fonos, cunclaquc externa nihil aliud
rum, quibus
effe
ludificationes fomnio-
infidias credulitati
fuadebo mihi nihil plane
K
quàm effe
mc?c tetendit'. Per-
in miindo,
nullum cœlum.
-°
nullam terrain, nullas mentes, nulla corpora, aie nullas mentes, nulla corpora, &c.
;
hœc meta
fit,
& princeps meta.
Confiderabo meipfum tanquam manus non habentem,
non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum, fed ha^c omnia me habere falfo opinanlcm.
Manebo
obflinate in hac meditatione defixus^'.
a.
Voir ci-avant,
b.
Page 22,
c.
Ibid.,
d.
Page
1.
1.
p. 21,
I.
37, à p. 22.
12-18.
23-29.
22.
I.
ag
a p. 23,
I.
4.
I.
2.
^5
ObJECTIONES
469
SEPTIM.1i.
Hic,Jîplacet,fubfiJîamusaliquanlulum, ut
novofs refit-
jnamus fpirilus. Rei novitas me nonnihil commovit.
Iiibes
abdicem vêlera omnia ? lubeo, ais, omnia. 5
Omnianc ? omnia qui Omnia addis.
L
dicit. niliil cxcipit.
^
jfgrcfane, facio tamen, At oppido durum inirenuc fatear, non fine Jcrupulo id facio
10
pro volo aditus
mihi eximis, rereor
ut ne
cédai. Fateris vêlera
omnia dubia
fatcris.
ejjc,
Quidni eam mihi vim pateris
ipfe coaclus
falearV Quid
le,
;
ejl, clique
ac niji
ille
&, ut
ut
eum
nojîcr fuc-
ais,
coaelus
ut eliam
inferri,
quœfo, coègit? Audivi qui-
dem ex te mo\do validas fui[Je & medilatas rationes. At quœfunt illœ tandem? Si valida.-, cur abdicas? quin rei5
tines ?
Si dubiœ
(<
fufpicionum plenœ, quâ
te
illœ vi
coegere ?
En, ais,funt prœmiltere, ut
20
in
propalulo. Has,
pugnam
inchoenl
uli fiindihularios, foleo
.
Nempe
fenfus nos ali-
quando decipiunî. Aliquando fomniamus. Délirant interdum nonnulli, alque ea fe videre credunt, qux minime vident,
quœ nujquam funt.
Dixijli? Validas cùjn promifijli, éîavi certas,
&
cùm meditatas,
cxpc-
omnis dubitationis expertes, quales nempe
tua depofcit libella, quâ nunc utimur, ufque adeo accu23
umbram dubitationis recufet. An verd funl tuœ ? Non dubitationes nterœ, & fufpiciones dum-
rata, ut vel taies illœ
taxat? « Senfus nos aliquando dccipiunt.
fomniamus. certd, 3o
&
» «
»
«.Aliquando
Délirant nonnulli. » Id verà unde habes
citra dubitationem ullam,
&
ex régula
illâ tua,
quam femper habes in manibus Summopere cavendum eft ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus :
M 25
5
OEllVKES DE DliSr.ARTES.
470 probare verum ccres certà
probe «
fcio. » «
S une
Hic phrenejiui
ille
\illuferit tibi
:
«
me fenfiis decipiunt,
«
Si fuijfe
tecum Jlatuis
quando lirajfe
:
lu inentinijli,
»
« i\'on ejl
ejl,
forfan
dum
ne
5
:
dicis
méditatif « Senjus nos
6''
digito
illc
illudat illufo. Si vero negas. cur
Svinniamus intcrdum
»
ride ut probes
dicis.
malus, cujus
rafer
»,
hoc
quœ minime
ridere fe putat
aliquid
v.ilidi
di-
Paulo antè fomniabam.
atque omnino.verendum
aliquando decipiunt 6'"
&
palitur.
imo vide ne Genius
quo
fuit tempiis aliquod, in
fomnio. »
» ?
modo, tanquam
N
An
nec mcntitur
videl,
26
?
Indubitanter niinc
«
:
efïe
te
commonjîret,
tam fidenter
ajjeris
:
"o
Quin ex lege tua prima Jïc omnino certum fcnfus nos ali?
decepijje, Joniniaffe nos aliquando. aliquando dc-
hommes; ergn
(ic
& Jlatuam, nunquam
dicam
nos
»?
Jenfus decipiunt, Joiiiniamus nunquam, délira t nemo
i5
At. ais, jufpicQr llic
ncmpe fcrupulus meus. Ubi pedem admovi,
das illas radonei fenji molles, nidas, adeoque Ita.
ai.\,
&
vali-
injlar fufpicionum eva-
premere formidari. Sufpicor.
fiifpicor. Sai fi fufpicere.
Sat
fi
dicas
Vigi-
:
20
lemne an donniam, ncfcio. Ncjcio an me fcnfus [allant, an non fallant.
Tua pace cur
ita
dixero,
colligas
haud mihi
Nec plane
ejî fatis.
vigilemne an fomniem, ncfcio; ergo
:
aliquando fomnio.
Quid fi nunquam
Quid Ji nefomniare quidcm poffis,
le
?
Quid
fi
femper ?
vero cachinnis
piat Genius eo, quia libi tandem fuafit fomniare
quando, quii 21
O
te decipi.
Gemum
raliones
ad
eu m id
quo boni habcas
i^
forfan
nihil.
»
rerocafli,
Quid,fi catus
malum illc
&
te ali:
ex
meditalas
induxijli, a \
omnia
2
e.xci-
minime fiai? Crede mihi
illum induxijli, ex quo validas illud
video
libi velut
3o
Orjectiones dubia
&
Septim.i^.
471
cùm Jirma Jint, cùm certa, cùm abdicaris omnia, nudum
nutantia proponat,
alque eâ quidem mente,
ut,
foveam agat prœcipitem ? Num confultius egeris Ji, priufquam te abdices, certam tibi legem proponas, ex quâ, te in
5
Magna
quce abdicabiintur, bene fint abdicata ? res
ejî,
&
momentifummi, generalis
abdicatio; ac fi
me
profeéïo
P
veterum omnium
illa
audis, cogitationes tuan vocabis infe-
natum, ut ferio délibères. Imo, 10
plus
ais,
fum, ac fcio
œquo
diffidentiae
nihil inde
periculi
indulgere non poferroris fequu-
vel
turum^. ut
Quid ais :fcio ? An hœ faltem reliquiœ
& citra
ponere « 2
tanti naufragii Veritatis tholo ap-
&
illa
intraturi jubeantur vêtus illud
tua
3 faciunt 5
»,
hoc verd retinere
diffidentiœ indulgere non pojfum
«
»? At Ji
Plus cequo
iyroni con-
lingat ut obmurmuret, ut illud frangat dentibus
jubeor illud vêtus, a nemine unquam vocatum tionem, « 2
&
Genius illudat non pofjfum
»,
:
Ponere
in dubita-
3 faciunt 5 » quia fieri poteji ut mihi aliquis ; jubeor vero retinere hoc anceps, ,
\
hoc rimarum plénum 25
Q
aut, quia
inquam, adyta
20
dubitationem omnem,
novam Philofophiam aperis, deque familiâ cogitas, hoc in propylœo literis aureis infcribatur : Plus aequo diffidentiae indulgere non pofTum, ut, pendantur?
i5
certd,
«
r
Plus cequo diffidentice indulgere
quaji in eo mihi Genius non poj/ît imponere;
quid dices? Et vero an
tu
mihi illud prcejlabis,
ut
non
verear modo, non formidein, metus mihi non fit a malo
Genio ? Sane me
licet
confirmes
manu
&
verbo, non fine
limore ingenti niîuiœ diffidentiœ hœcvetera 3o
ingenita abdico, a.
Médit.
&
ejuro velut falfa
I, ci-avant, p. 22,
1.
18-20.
:
i
«
&
mihi prope
Argumentum
in
S
28
5
OEuvREs DE Descartes.
4/2
Barbara
reéle concluait. » Item
&
corpore
anima
Ac,/î mihi
».
T
verum «
&
ejl,
ex vultu
te
aformidine.
dijîinclam
quod valde clare
& voce conji-
cœteris prceBes, qui
Age ingénue &
Dei
»
?
An
illud
:
:
«
can-
Habeo Id omne «
5
& dijîinéîe percipio n} An ijlud,
Cogitare, nutriri, fentire, minime pertinent ad corpus,
fed ad mentem
De
Quid fexcenta
» ?
iifdem ferio anquiro, refponde,
in exitu veteris
& pones ram
&
Philofophiœ
ejurare v élut
tere, exuere,
29
licet
aliquid conjlans ex
dide, ut foies; an Jînc fcrupulo hoc vêtus abdicas
ideam claram
V
es
Sum
ducem
cere, ne qu idem ipfe tu, qui
viam munis, immunis
«
:
oppojitum
:
&
genus perfequar?
amabo
in aditu
falfa,
« nunc,
id
aio ex
te.
Potes, hoc
novœ, hœc excu-
animo? An
modo non habeo ideam
dices cla-
Dei » « maie haéîenus credidi nutriri, cogitare, fentire, ad corpus minime pertinere,fed ad mentcm » ? Sed 6 me pro\pofiti immemorem ! Quid feci? Tolum me tibi principio commiferam, me focium, me difdijlinéîam
cipulum,
&
;
ecce hœreo in aditu,
natus. Ignofce
;
'o
pcccavi largiter,
me
inferre,
pofîto, in abdi-
&
hœfi,
2°
& refiiti.
Compcnfaho, fî parcis, & fadum maie, amplâ ac libéra li manumiffionc veterum omnium, plane delebo. Abdico, abjura vetera omnia. Nec œgre feres, fi cœlum, aut terram,
quœ
nulla effe vis, non obtefîer. Nihil efî omnino, nihil.
Age, pra.'i,fequor. Te fane facilem I Sic prœirc non renuis.
NoT.t:.
I
Quœ a.^
antchac fcivi, cïim dubia fnt^. Hic poluit fcivi
Pam; 466.
1.
26.
5
& meticulofus, & obfîi& tenuitatem ingenii mei
probavi dumtaxat. Debueram, omni metu cationis caliginem intrépide
'
2
-
ObJECTIONES SEPTIMiE.
47 J
pro /cire putavi. Eftenim contrarietas inter werh'àfcin & dubia funt, quam tamen haud dubie non animad-
Nec illi eft malitiae tribuendum alioqui enim non tam leviter attigiflet, fed fingens a me efTe profedam, multis ipfam verbis exagitaflet. vertit.
5
:
Aio nullas mentes, nulla corpora^. Hoc diu
multumque
quôd
cavilletur,
initio,
ait,
ut infra
K
cùm fuppone-
rem mentis naturam nondum mihi elTe fatis perfpedam, illam inter res dubias enumerarim poftea verô, advertens rem quae cogitât non poffe non exiftere, illamque rem cogitantem nomine mentis appellans, dixerim mentem exiftere; tanquam fi fuiffem oblitus me prius idem negalTe cùm mentem pro re mihi ignotâ fumebam, & tanquam fi ea, quae tune, quia mihi dubia erant, negabam in perpetuum neganda effe j
30
;
•o
,
1
5
,
cenfuiffem, nec
fieri
poffet ut evidentia
&
certa mihi
Notandumque ipfum ubique condubitationem & certitudinem, non ut rela-
poftea redderentur. fiderare
tiones cognitionis noftrse ad objeda, fed ut proprie ao
tates
objedorum
quse perpetuo ipfis inhaereant, adeo
ut ea, quae femel dubia effe cognovimus, non poffint
unquam
reddi certa.
Quod tantùm
ejus bonitati,
non
tribuendum. Omniane^ ? Hîc cavillatur in verbo omnia, ut fupra in verbo nihil, inaniter. Coaélus fateris". Hîc ludit in verbo coaélus aeque inamalitise, eft
25
niter. Eae
enim funt
nos ut dubitemus, quae ipfae,dubiae
b.
Page 468, Page 469,
c.
Ibid.,
a.
1.
1.
21.
1.
5.
ad cogendum funt, nec proinde
fatis validae rationes
12.
Œuvres.
II.
60
L
M
Œuvres
474
de Descartes.
jam fupra notatum eft. Aiquc valida: quiquandiu nullas alias habemus, quse diibiia-
retinendae, ut
dem
funt,
tionem tollendo certitudinem inducant. Et quia taies nullas inveniebam in Meditatione, quantumvis circumfpicerem & meditarer, idcirco eas, quas habui ad i
dubitandum, dixi effe vfilidas & meditatas. Sed hoc non eft ad captum noftri authoris addit enim Validas cùm \promi/î/li, expecîavi certas, quales tua depofcit li:
;
31
tanquam
bella"^
in
fi
haec
quam
fingit libella
prima Meditatione dida funt
poft ait
:
An fuit
dubitanter nunc
non videns
tempus aliquod
me fenfus
tetur.
referri poflit. Et in
eft vir
paulo
& fimul
de
&c^
quôd
?
ali-
ipfo dubi-
illo
bonus.
fidenter ajferis
rurfus fine malitiâ errât.
lo
quo diceres certd: In-
hîc rurfus ineffe contrarietatem,
Nempe
Cur tam
ad ea qu?e
decipiunt, hoc probe fcio
quid indubitanter teneatur,
N
5
i"»
fomniamus interdutn?'- Hic Nihil enim prorfus Hdentcr :
prima Meditatione, qUcX^ tota dubitatroiiis plena eft, &ex quâ folàhiec vcrbadcfumpfit. Eàdemquc « fomniamus nunratione potuit in eâ invcnire quam », atque « fomniamus intcrdum ». Et cùm paulo poft addit Ncc plane video cur ita colligas Vigilcmnc anfomniem nefcio, ergo aliquando fomnio'^ affingil mihi ratiocinationcm fc folo dignam, quia nempe eft vir afferui, in
:
20
:
:
\
bonus.
O
25
Quid, Ji catus ille (Genius) ovinia tibi velut dubia & nutantia proponat, citmjirma fini, ciim certa ?" Hîc clare
b.
Page 46'). Page 4-0,
c.
Ibid.,
1.
10.
J. Ibid.,
1.
2 3.
a.
e.
1.
22.
1.1.
Ibid. A. 3i.
Objectiones Septiule.
47^
quod fupra moniii, dubitationem & certitudinem confiderari ab illo tanquam in objedis, non tanquam in noftrâ cogitatione. Alioqui enim quomodo pofTet fingere aliquid mihi proponi tanquam dubium, quod non effet dubium, fed certum ? cùm ex hoc folo, quôd proponatur ut dubium, dubium reddatur. Sed forte Genius impcdivit ne vide|ret effe repugnantiam in fuis verbis. Dolendum eft quôd ejus cogitationi Genius ille tam faipe obverfetur. patet,
5
Magna profeclo res
1
eji,
& momentifummi
veterum omniu!?i abdicalio'\
Hoc ego
refponfionis ad 4 objediones
harum Meditationum, quas ribus ingeniis legendas i5
gcneralis
illa
,
'\
atque
idcirco
obtuli''.
monui
fatis
in
non
in fine
prœfaiionc nifi folidio-
Praîmonui etiam
illud
idem valde expreffe in Differtationc de Mcthodo gallice édita anno 16^7, pag. 16 & i7,ubi quia duo gênera ingeniorum defcripfi, quibusabdicatio ifla fummopcrc eflvitanda, fi forte horum altcrutrum in Authorc noftro reperiatur,
Quid
20
ais
non mihi débet imputare fuoserrores. :
fcio'-^
&c.
Cùm
me
dixi
fcire nihil
periculi effe ex iUâ abdicatione, addidi
:
mihi
quia tune non
fed tantùm cognofcendis incumbcbani" ex quo tam clare patet, me ibi tantùm loquutum effe de morali fciendi modo, qui fufficit ad vitam regcndam, rebits agendis,
25
& quem
:
a Metaphyfico illo, de
plurimum
difl:'erre
quo
fa;pe inculcavi,
nofter id videatur poffe ignorare. a.
K. c.
d. e
Page 471,1. 5. Page 247, 1. 8-23. Page 9, 1. 25. Page 471, 1. 12. Page 22, 1. 20-22.
hîc quiellio
cil,
ut folus Auihor
32
Œuvres
47^
R
Hoc
anceps, hoc
de Descartes.
rimarum plénum Plus œquo :
tiœ indulgere non pojjuni^
Nemo enim
ejus verbis.
diu
.
diffiden-
Hîc rurfus repugnantia
eum
nefcit
qui
diffidit,
eft in
quan-
nec proinde quicquam affirmât, nec negat,
diffidit,
ne ab ullo quidem Genio in errorem induci poffe; a 33
Iquo tamen eum, qui i & j fimul addit, poffe decipi probat exemplum, quod fupra ipfemet attulit, de eo
horam primam.
qui quater numerabat
Non
S
fine timoré ingenti nimiœ diffidentiœ
hœc vetera
abdico^, &c. Etfi multis hîc verbis conetur perfuadere
nimium diffidendum, notatu tamen dignum efl illum ne minimam quidem fpeciem rationis affisrre ad id probandum, nifi tantùm quôd timeat, five diffidar ne non fit diffidendum. In quo rurfus repugnantia eft; nam ex eo quôd timeat tantùm, non autem certô fciat fibi non effe diffidendum, fequitur ipfi effe diffidendum. A nfinefcrupulo velus hocabdicas, « Habeo ideam claram non
T
5
&
lo
effe
difiinclam
Dei
ni:
An
illud, «
Id omne verum
efi,
quod
& difiincîe percipio » ? Vetera haec vocat, quia timet ne pro novis & a me primum animadverfis habeantur. Sed per me licet. Scrupulum etiam vult injicere valde clare
"^
ne qui nôrunt quàm ftudiofe omnia quae ad pietatem ac generaliter ad mores fpeélant, ab hac abdicatione exceperim, ipfum de Deo, fed obiter tantùm
:
i5
jo
forte
,
calumniari arbitrentur. Denique non videt abdicatio-
nem non
pertinere
nifi
ad
eum
qui
nondum quicquam
clare ac diftinde percipit. Ut,exempli caufà, Sceptici, a.
Page 471,
b.
Ibid.,
c.
Page 472,
1.
1.
23.
28. 1.
5.
2S
Objectiones Septim^.
477
quibus eftfamiliaris, nihil unquam, quatenus Sceptici, clare perceperunt. Ex
percepiffent
de eo dubilare ac
,
quia vix etiam
fent. Et 5
hoc enim ipfo quôd aliquid clare
nem quicquam claritate quae tur, idcirco
clare
alii ulli
unquam
|
Sceptici efle defiif-
ante iilam abdicatio-
percipiunt, eâ fcilicet
ad certitudinem metaphyficam requiri-
haec abdicatio perutilis eft iis qui
darse cognitionis funt capaces, illamque bent; 10
i5
20
non autem authori
nondum
tam ha-
noftro, ut res judicat, fed
cavendum. An ijîud « Cogitare, nutriri. fenlire, minime pertinent ad corpus, fed ad mentem" » ? Haec verba refert tanquam mea, & fimul tanquam lam certa, ut a nemine in dubium poffint revocari. Sed tamen nihil magis notabile eft in meis Meditationibus, quàm quôd nutritionem referam ad folum corpus, non autem ad mentem, iivc ad eam hominis partem quae cogitât. Adeo ut ex hoc uno clare probetur, primo illum eas minime intelligere, quamvis refutandas fufceperit, falfumque elîe ex eo quôd in i ex vulgi opinione loquens nutritionem ad animam retulerim; ac deinde ipfum multa pro indubitatis habere quae non fine examine funt admittenda. Sed tandem hîc in fine veriflime concludit, fe in his omnibus tenuitalem ingeniifui prohajje dumlaxat '\ exiftimo
25
ipfi
ab
illâ
fludiofe effe
PARATUR INGRESSUS
2.
«5
IN
/vo/Sum, cogito .1
PUiiC 4;.'.
/HJ.,
1.
I.
1.,
,-.
;
fum,
dum
V
METHODUM.
Vetera, ais, ubi ahdicavi omnia, philofophari fie inci-
b.
34
cogito.
Hoc pronuntia-
X
35
•
OEUVRES DE Descartes.
478 tum,
Ego
«
I
me
exifto », quoties a
profertur vel mente
verum Prœclare, Vir eximie. Archimcdcum punûujn occupas mundum haud dubie, fi lubct, movebis; en jam nutant omnia. Ac te quœfo [vis enim, opinor, ad vivum refécart concipitur, neceflario eft
^.
:
omnia, ut nihil fit tua rens,
in
Methodo non aptum, non cohœ-
non necejfan'um)^, cur mentis meminijîi, ciim
mente concipitur? An non tem ? Sed forte excidit
:
exularejuj/i/li corpus
adeo
arduum, etiam
eft,
&
ais
men-
expertis,
eorum quibus a pueris affucvimus, ut rudi, fi fors vacillem, haud maie fit fperandum. Sed
oblivifci penitus milii
5
«o
perge, obfècro.
meditabor quidnam fim, quidnam me olim crediderim, priufquam in bas cogitationes inciex quo deindc fubducam quidquid allatis radiflem
Denuo,
ais,
;
minimum
tionibus vel
remaneat
potuit infirmari, ut ita praicife
tantiim
illud
i5
quod certum
eft
il
incon-
cufTum'.
Audebonc, priufquam intro pcdem feras, ex tari.
quo conflio
tu,
qui vêlera omnia tanquam dubia
falfi abdicaris folenni ri lu, ea
le
cei'ti
aliquid? Quid
&
incerta (fecus cur abdi-
eadem modo dubia non fut & incerta".^ N if forte abdicatio illa fil relut i quoddam Circœum medicamentum, ul ne dicam lixivium. Quanquain caffes?), qui
f
et,
ut
malo fufpiccre confilium luum a.
Pai^c 2
b.
Non
c.
Page
5,
1.
I
i-ilî.
entre parcinliLso. 2'?, 1.
19-^4.
20
credidijh? Imo, quia omnia, qicœ paulo
ante ejurajli, dubia cranl 36
&
iterum velis infpicere,
perinde quaf ex panniculis illisfperes
f maie olim de
le fcifci-
1.
5-7.
&
rcncrari. Sa'pe fit
ul.
25
Oeiectiones Septim/e. qui amicos inducunt
in palatia
bajilicas videndi caufâ,
non prœtoriâ aut decumanâ porta,
pojficis familiaribus,
5
&
479
ingredianlur. Sequor etiam per fpecus fubterraneos,
dum
ad veritatem afpirem aliquando. Quidnim igitur, ais, antehac
Ho-
minem
me
efle putavi
fcilicet^.
Hic etiam patiere artem tuam admirer, vejîiges,
utare dubiis
;
qui, ut certa
ut nos educas in lucem,
lencbras mergi. Vis confulam 10
?
quem
ine
olim
dcrim ? Vis refumam centonem illum veterem
& jam diu abdicatum, « Sum homo »
?
jubeas
ejfe
in
credi-
Z
& detritum,
Quid,Jî Pythagoras,
aul ex difcipulis illius unus aliquis, hic adjit? Quid, fi dicat
tibi, fuiffe
fe olim gallum gallinaceum ? Ut ne ceri-
& phanaticos, & peritus es, & dudor tos,
i5
deliros,
& phrœneticos
expertus ; flexus nojli
inducam. Sed
&
diverticula.
Sperabo bene.
Quid
homo ?
ais^.
refpondeam, rogem antc permittc
qucm quœris homincm ? aut quid quœris, cùm quœris quid fit homo ? An homo ille, quem mihi Jingebam olim. quem me \eiïe Si
2o
eft
vis ut
credebam,
&
:
37
quem, ex quo abdicavi luj gratid, pono me
non eJfe? Hune fi quœris, fi quem mihi formabam maie, eji conjlalum quoddam ex anima & corporc. A n feci falis ? Opinor, quiajicpergis'^
:
NOT.'E.
2 5
Philo fophari a.
Page
l\ Ib'iti., c.
d.
V.'ii
incipio
:
Sum,
cogilo.
2 3-2ri.
23,
1.
I.
20.
ci-Mpii-S
Page 477,
fie
1
:
sj
20.
i.
Qi 'd cnrpu:).
p. /)Sl).
Sum, dum
cnorito'^.
X
OEuvRES DE Descartes.
480
Notandum
ell
illum hîc fateri, initium philofophandi,
initium firmse alicujus propofitionis ftatuendae, a
five
me fadum fciatur
cognitione propriai exiftentiae
efTe a
ipfum
aliis
me dubiorum omnium
inlocis, ubi finxit
tivâ five affirmativâ
illud a pofi-
abdicatione
feciffe,
contrarium ejus quod rêvera fentiebat
malTe.
Non addo, quàm
fubtiliter hîc
phari incipientem inducat
enim
in
omnibus,
vel
me
:
ut
:
me
affir-
philofo-
Sum, cogito &c.
fatis
;
tacente. candor ejus agnofci
poteft.
Y
10
Cur mentis
niemini/Ii,
cùm
aïs «
mente concipitur n?
non exulare juffijli corpus
&
monui illum parare
argutias ex verbo mentis. Sed
lias
mentem?''
lamdudum
tur;
&
ideo maie fupponit
quatenus
eft
pars hominis.
fieri
prae-
quàm
cogita-
mentionem
mentis
mente concipitur nihil hic aliud fignificat,
38
An
Prœterea,
etfi
corpus
i5
&
mentem cum reliquis omnibus antea rejecerim, tanquam dubia five nondum a me clare percepta, hoc non impedit quo minus eadcm poftea rcfumam, contingat ut ipfa clare percipiam. Sed nempe Author fi
non
nofter hoc
capit, quia putat
dubitationem
20
effe
aliquid objeclisinfeparabiliterinhiErens. Quœrit enim
paulo poft
Qiiifict ut
:
eadem modo (qua)
fcilicet
antea
dubia crant) non amplius dubia Jint & incerta^' ? vultque me ipfa foienni ritu ejuraffe; ac miratur artem meam,
tanquam pro fundamento Philofophice fumplitrem, dubia omnia femper habenda effe pro falfis. Vis confulatn qucm me olim effe crcd'dcrim? vis refu-
qui, ut certa veftigcm, utar dubiis,
Z
u.
Page 478,
t>.
//•;./.,
I.
1.
2 5.
:.
0»Lc.,
fi
2^
Objectfones Septim^e
mam
centonem illum ôc''? Utar hîc exemplo valde fa-
miliari, ad
liicli
mei rationem
ipfi
deinceps illam non intelligat, aut
5
481
explicandam, ne
non intelligere aufit fimulare. Si forte haberet corbem pomis plenam, & vereretur ne aliqua ex pomis iftis eflent putrida, velletque ipfa auferre, ne reliqua corrumperent, quo pado id faceret? An non in primis omnia omnino ex fe
corbe rejiceret? ac deinde fingula ordine perluftrans, ea fola, quee agnofceret non effe corrupta, refumeret, 10
atque in corbem reponeret, ratione,
i5
ii
qui
aliis
nunquam rede
relidis
?
Eàdem ergo
philofophati funt, varias
habent in mente fuâ opiniones, quas cùm a pueritià coacervare cœperint, meritô timent ne pleraeque ex iis non fint verae, ipfafque ab aliis feparare conantur, ne ob earum mifturam reddantur omnes incertae. Hocque nullà meliore via facere poflTunt, v<:
quàm
fi|
omnes
fimul
femel, tanquarnincertasfalfafve, rejiciant; ac deinde
fingulas ordine perluflrantes, cas folas refumant, quas
veras 20
maie
&.
indubitatas efTe cognofcent. Atque ita non
initio
omnia
rejeci
me
;
deinde advertens nihil cer-
quàm quôd ego cogitans exifterem, non maie etiam hoc primum afferui ac denique non maie qusefivi poftea, quem me olim elfe crcdidiiTem, non ut eadem omnia de me adhuc
tius evidentiufque a
cognofci,
;
25
crederem, fed
ut,
qu?e perciperem vera effe, refu-
fi
merem, fi quce falfa, rejicerem, &. fi quae incerta, in aliud tempus examinanda refervarem. Unde patet Authorem noftrum inepte hoc vocare artem cliciendi certa ex incertis, vel, ut infra, tnethodiim fomnianJi^" a.
b.
Paije 479, 1. 9. Voir ci-avant, p. 479,
Œuvres.
II.
1.
7, et ci-après, p.
484,
1.
id, et p.
495, tJi
1.
8.
;
39
OEUVRES DE Descartes.
482
&
ea quse hîc de Pythagorse gallo gallinaceo, atque in
duobus iequentibus paragraphis de aliorum opinionibus circa naturam corporis & animée nugatur, nihil plane ad rem pertinere cùm ego nec debuerim nec :
voluerim recenfere quicquid
alii
unquam de
iis
credi-
5
derunt, fed tantùm quid fponte ac naturâ duce mihi
olim vifum
rum
fuerit,
aliis videatur, five id
ve-
falfum, quia non recenfui ur ipfa crede-
live
lit,
aut vulgo
rem, fed tantùm ut examinarem.
S 3.
Quid,
corpus ?
ais,
Non œgre
40
QUID CORPUS?
Quidper corpus
10
intelligebam olim ?
fer es, fi omnia circumfpiciam, fi ubique ve-
I
rear, ut ne in plagas incidam.
corpore interrogas ?
proponebam,
An
de
eo,
Quare quonam, quœfo, de quod mihi olim
certis ex proprietatibus conjlans,
&
in
animo
quidem,
'5
fuppono ex legibus abdicationis, maie? An de quovis alio, fi forte ejfe potejî? Quid enim fcio? Dubito, pojfit ut
necne. Si primum quœris, facile refpondebo
intelligebam illud
omne quod aptum
eft
terminari, loco circumfcribi, fpatium
ex eo aliud
omne corpus
non moveri ab
mum
quod
alio
cenfui, illud a
me
putarem, prêter corpus,
maxime
hoc aut illud
»,
per corpus
figura aliquâ
fie
replere, ut
quo tangatur". En priquidquid haberet ea quœ pera
vocarelur corpus, nec continua tamen
illud, nihil
ciim aliud
aliud aut
fit «
ejje
aut rocari pojje
intelligebam, per corpus,
aliud « intelligebam nihil, prceter hoc aut
illud ejfc corpus ». Si fecundum, refpondebo ex recentioa.
Page 26,
1.
14-19.
20
excludat, fenfu percipi, nec-
quopiam
ita intellexi, ut
:
25
Objectiones Septim^.
48 j
rum Philofophorum opinione [neque enim tam fenfum meum exigis, quàm quid fentire quis pojfit)'' per corpus intelligo illud omne quod aptum ejî vel loco circumfcribi, :
ut lapis; vel definiri loco, adeo ut fit in eo toto totum, 5
totum in quâvis parte, ut indivifibilia quantilatis, aut
& Jimilium, quœ
pidis,
cent,
I
o
vel extendi aéîu, ut
:
indivifibilia
vel effe partibilia
;
lapis, ^
in
vel impartibile, ut indivifibilia alio, ut lapis
niulus. 5
ejl
&
Ac
partes aliquot, ut ;
lapis,
movcri ah
vel
furfum, velafe, ut lapis deorfuvi
alio vel a fe, quodfentiret, taret, id,
aliud
do-
vel virtute, ut dicla
prœfata
;
vel Jcnut
quod aut moveretur ab
fi quid olim offendi,
quod imaginaretur, quod cogi-
nifi objîitit,
vocavi corpus,
&
etiam nunc
voco.
20
At maie, ais, & perperam. Namque habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo pado ad naturam corporis pertinere judicabam'^ ludicabas ? Quia dicis, credo ; liberœ funt cogitationes. At dum ita cogitabas, fuum cuique fenfum finehas effe liberum; neque eum te credam, ut effe volueris arbiter cogitationum
25
omnium,
lias ut rejiceres, illas
canon certus
&
probares;
expedilus, de
nifi forte aliquis
tibi fuit
quo quia
ciim nos abdicare juffijli omnia, utar
filuijli,
conceffâ nobis a naturâ libertate.
cabam olim. Ego quidem
non entre parenthèses (/"
a.
Ligne
h.
Lire parlibile ?
c.
Page
1-2,
26,
ï.
fie, tu
19-22.
Olim judicabas ; judivero aliter, forte ambo
édit.).
*i
apud Ovie-
ut canis, vel cogitare, ut fimia, vel imaginari,
tire,
1
indivifibiliuin,
non Jîne plaufu, falteni fuo, ut videre
donem
Li-
nonnulli récent iores inducunt ad
Angelorum aut animarum
ijj/lar
&
Aa
OEUVRES DE Descartes.
484 48
niale
;
&
certe non fine dubitatione aliquâ, fi quidcm mihi primo in aditu exuenda fuit ea vêtus opinio. |
&
tibi
Quare, ut ne diu
lis ifia
protrahatur,
fit
tua peculiari ex
fenfu corpus velis definire, uti primo loco faclum
efi,
ni-
dumfis memor tua illâ definilione non omne univerfim corpus, fed certum quoddam genus a te comprehenfum dejcribi, omitti verà cœtera, quœ ex hil veto
;
ultro admitto,
virorum doélorum mente, an fint an
quam
pofiint
requiris, cerliludinc, polfumus definire,fierinc
an non
adeo
;
ut,
reclene an fecus definitum fit
corpus haclenus, dubium place t, dumfequor, bentia
adeo
:
vocantur
aut fiine de quibus nihil certd, eâ fal-
in difceptationem,
tem,
ejfe pofiint,
me
5
&
fit
& fane
10
omne
Quare perge, fil quam ipfa efi lu-
incertum.
tam lubens,
&
trahit nova illa
inaudita expeélatio
Irahendi cerli ex incerto.
i5
NOT.E.
Vel fentire, ut canis; vel cogitare, ulfimia; vel imagi-
Aa
nari, ut
mu lus \ Hic logomachiam
efficere,
&
pofuilTe difFerentiam inter
corpus, in eo quôd
lit
is
me maie
quod
ctiam
illa
mentem
cogitet, hoc verô non, fed
omne quod
fentit,
quod imagina-
cogitât, aj fc corpus vocari.
Sed fane vocet
extenfum,
tur,
parât, atque ut poffit
ait id
mulum
aut fimiam,
polîit efficere, ut
nova
ifta
il
lubet; atque
nomina
tint
fi
unquam
ufu recepta,
non recufabo. Intérim verô nuUum habet reprehendendi. quôd utar rcceptis.
ipfis uti
a-
I'ai;c483,
1.
i2-i3.
20
jus
25
ObjECTIONES SEPTIMiE.
§ 4.
Quid,
Nempe quid
hiec
QUID ANIMA.
Quid per animam intelligebam ? effet, vel non advertebam, vel exigui
anima
aïs,
48^
?
nefcio quid imaginabar inftar venti, ignis, vel aitheris, 5
quod
mei partibus effet infufum ad illam verô referebam nutriri, incedere, fentire, cogitare^ craffioribus
''
:
Abunde fane. At patieris, opinor, hic a nihil. De animo ciim quœris,fenfa nojlra 10
An
& quœ Bb
ejî, ais.
verà putas nos fenfijfe bene, ut hac tua methodo
opus? an deerraffc neminem
nihil fit
Sane tam varice funt,
&
tantis in lenebris?
lam difcrepantes, Philofophorutn
fententiœ circa animam, ut mirari fatis non pojfim artem illam tuam,
& falubre
quœ lam
vili
ex fœce medicamentum cerlum
confeéluram confidat
veneno fit theriaca.
anima opinionem, 20
vêlera,
non-
olim de eo credidimus, expofcis? lia
i5
le rogiteni
P'is
igitur
quamquam viperino ex addam ad illam tuam de ;
quid fentiant aut fentire poffint non-
nulli? Bene an maie, éx
me non quœris;fat
fi ita opi~
nentur, ut a fud mente abduci fe pojfe nullis rationum
momenlis exifliment.
2 5
Animam
dicent nonnulli
efjfe
cerlum
quoddam genus corporis ita vocitatum. Quid fîupes? Is eorum fenfus ; nec fine aliquâ, ut putant, veri fpecie. Nempe ciim corpus appelletur, & verà fit illud omnc, quod efi extenfum, quod trinam habet dimenfionem, quod cjl divifibile certas in partes, cumque in equo, dicis gratiâ, a.
Page
26,
b. Ibid.,
1.
1-
8-1
6-8.
1.
^*
OEUVRES DE Descartes.
486
aliquid animadvertanî extenfum, ac partibile, pula car-
ncm,
ojfa,
ac
compagem
illam externam,
fenfus, concludant verd, vi illam
compagem
&
tenue,
fufum,
fum
trine,
& partibile,
libus,
adeo
quœdam:
extenjis,
&
&
45
net,
interius
&
dimen-
trine dimenjïs, quce,
&
partibi-
ut differunt
nominibus dijiinguuntur, atquc altcrum,
ejî,
quod imaginationem, quod cogitationem, putant
&
10
retinet, alterum,
vocatur Anima. Porrofenfum quod
tum fentiendi, tum cogitandi
5
intelligunt conflatum
puta externum, Corporis appellationem
quod
illud qiii-
pede, abfcindatur
ut, abfcijfo
adeoquc ex corporibus duobus,
inter fe, ita
&
extenfum per compagem,
illius interni pars
equum ex duobus
incurrit in
momento rationum, prœter
adhuc internum aliquid,
ejje
dem
quoque
&
quœ
imaginandi vim
atti!
////
inejje
animœ, five interno corpori, cum habitudine tamen aliqud ad externum, fine quo nullus fit fenfus Alii aliud dicent
i5
.
&
comminifcentur ;
ut
quid enim fingula perfequar? Nec
deerunt, qui putent omnes omnino animas effe taies, qualcs
paulo ante funt defcriptœ.
A page,
ais,
hoc impium.
20
fane impium. At cur quœris ? Quid Atheis facias? quid carneis hominibus, quorum cogitationes omnes in Ita
fœcibus Cc
ita
funt defixœ, ut prœter corpus
tiant nihil?
&
Imo verd quia
tibi
carnem fen-
tua illâ methodo Jîabilire vis
dcmonflrare hominis animum
ritualem, id
&
effe
incorporeum
&
fpi-
^5
minime debes fupponere, fed potius fuaderc
adfuturos ex adverfo, qui hoc negent, qui faltem, dif-
putandi gratiâ, dicant id quod ex
me
audifli.
Quare finge
unum aliquem, qui roganti tibi quid fit animus, refpondeat, ut tute ipfe antea Animus efi aliquid corporeum, tenue, & fubtile, & fufum per corpus hic illorum effe
:
3o
Objectiones Septim^. cxternum,
& fenfûs
&
omnis,
imaginationis^
&
cogitalio-
adeo ut 3 Jint gradus, Corpus, Corpo-
nis principiiwi,
& Mens Jive
7-eum five animus,
fpiritus, cujus exijîentia
quceritur. Qiiare deinceps très illos 5
487
bus exprimamus,
j
gradus tribus
Corpus, Animus, Mens.
qui tibi rogantific refpondeat.
Sit,
his voci-
inquam,
46
A nfecerit falis ? Sed artem
tuam nolo prœvertere ;fcquor. Sic ergo progrederis^.
NOT^. Ita 10
Hîc,
ejl, ais ^\
me
& fere omnibus
minis 5
ejje
me fupponere tam
talia, quae
débet,
vis
&
demonjîrare animum ho-
incorporeum, id minime debes fupponere". Falfô
nimâ ratione
id
quod debui probare. Atque
libère finguntur,
fulciri poiTunt,
quàm
falfa efle.
Nec
nihil
ullo
&
nullâ vel mi-
aliud refponderi
modo
de eo, quod
vocandum eft corpus, vel animus, vel mens, difputavi; fed duo explicui, nempe id quod cogitât, & id quod eft extenfum, ad quae alia omniareferri probavi, haecque qG^q duas fubftantias realiter diftindas ratio-
nibus
25
Bb
ea, quse
fibi
hîc fingit
ad
20
indu-
ab opinione meâ plane diverfa funt, refpondentem. Sed nimis taediofum eilet omnia ejus figmenta recenfere. cit
Imo verd quia Jîabilire
1
aliis in locis,
Unam autem
evici.
ex his fubftantiis vocavi
mentem, aliam corpus; quae nomina fi ipfi alia poteft iis tribuere, non repugnabo. a.
Suite ci-après
b.
Page 485, Page 486,
c.
1. 1.
1
:
§ 5, p.
1.
24.
488.
difplicent,
Ce
Œuvres
488
47
ejî,
dum
funi,
du'm
Dd
tentatur ingressus
|§ 5.
Bene
de Descartes.
ais;
cogito.
deinceps,
debam
:
methodum.
jaâa funt fundamenta féliciter Ego Hoc certum, hoc inconcujfum Extruen.
.
ac providendum cauie,
malus imponat. Sum. Sed quid quid eorum
in
quœ
ne mihi Genius
fum? Haud
dubie ah-
olim cenfebam. EJfe vero hominern cre-
hominern habere corpus
corpus? An mens? Corpus
ejl
&
An ergofum
animant.
extenfum, loco comprehen-
Jum, impermeabile, afpedabile. An quidquam illorum eJî in me ? Extenjio? Qui in me ejfet, ciim nulla fit? hanc principio abdicavi.
putem modo me Ee
An
cogito, volvo, revolvo, nihil occur-
quœ ad corpus pertinent, in me reperio. Non fum corpus. Sum tamen, & effe me cognofco; & dum cognofco me effe, nihil quod fit corporis cognofco. Sumne igitur mens ? Quid olim mentis effe credebam ? An aliquid illorum in me efl? PuFatigor eadem repetere. Nihil eorum,
tabam mentis 48
tangipoffe, poffe videri? Etfifane
me a memet tangi, attamen non Hoc certum mihi, ex quo abdicavi.
Quid ergo? Attendo,
Ff
10
videri,
videor, non tangor.
rit.
5
effe cogitare.
Sum, cogito. Sum, dum
At
at cogito. E'jpr.xa, eupT.y.a.
i5
20
fum res cogitans, fum mens, intelleàlus, ratio. En Methodum illam meam, quâ féliciter fum prœtergreffus. Tu fequere, fodes.
O
te
cogito,
\
felicem, tantis qui in tenebris uno prope faltu
evaferis in
lucem! At,
nutantem firmes, repeto, fed,
meo
tuis
te
dum
quœfo,
manum
ne recufes, ut
infiflo vefligiis.
pro' modulo, paulo lentius.
quœ
Ea
ut
Sum,
me
eadem cogito.
Sed quid
fum? An
debam
Sed an credebam bene ? Id incertum. Dubia ab-
?
aliquid eorum,
olim
effe
cre-
2 5
Objectiones Septuvle. dicavi omnia,
&
bene credidi.
Gg
ibi pedemfige.
? Mutant omnia.
Figam 5
Non
habeo tanquam falfa.
Imoverà, clamas,
489
Quidfi aliud fim ? Meticulofus es, addis. Aut corpus es, aut mens. Sim igitur. Quanquam hauddubie vacilla. Manuin
licet
prehenfes, vix audeo inftjîere. Quid, te quœfo, quid, Ji Jim
animus ? Quidfi aliud quid ? Nefcio. Perinde
ejl,
EJîo igitur. o
•
ais
Sum
corpus, aut mens.
Annon corpus? Ero
me reperero, quod ejjfe corolim credideram. Quanquam vereor ut bene credi-
haud dubie corpus, poris
Hh
aut corpus, aut men.s.
;
fi quid in
derim.
Euge, addis, verendum
Audebo i5
igitur,
olim cogitare eupr,y.a.
quid,
Sum,
fum
ejje
quia Jic facis animos. aliquid corporis.
cogito.
20
repellis ?
ego, tua
Sum
At
&
teneo,
&
quo
Credideram
49
fum corporeum
res cogitans,
Quid fuccenfes,
Ripam
|
at cogito. EupT,/-aj
extenjio, divifibile aliquid, voces
gnificationis ignotœ.
manv
nihil.
&
mihi prius
Ji-
prœterveclum
tu fias in littore, fio
abdicationis illius tuœ gratiâ.
At perpcram,
addis.
Quippe quid peccavi? Maie, apponis, olim credideras cogitare corporis. 25
cjje
aliquid
aliquid mentis.
Quin ergo monueras principio ? Quin, ubi me accindum vidifii & paratum ad vetera prorfus abdicanda, jufveluti fifii ut faltem hoc retinerem, imo a te fumerem Naulum : « Cogitare efi aliquid mentis » ? Atque omnino
fum 3o
Credere debueras
ejfe
tibi author,
culces, ac ne
faciunt
5
»
Œuvres,
cum
hoc ut effatum Tyronibus deinceps incœteris, ne
abjurent, tl,
cum
illo
Duo & 3 Quanquam
vetere «
accurate prœcipias.
62
li
QEuvRES DE Descartes.
490 Jîntne ejî
obfecuturi,
illi
haud facile prœjîabo.
fenfus, ac paucos reperias, qui id
Pythagorœ,
lenles
in eo olÙtoç
£
cuique
quod olim
tibi,
fi-
conquiefcant. Qiiid Ji
Jînt qui rcnuant ? qui recufent ? qui 50
Siius
illâ in
fuâ
vcteri
Quid faciès? Ac cœteros ne appel-
opinione perjîent?
5
unum te volo. Ciim polliceris te confeélurum vi & momento rationum animant humanam non cjje corpolem,
ream, fed plane fpiritualeni, hoc Ji propofucris veluti demonjîrationum tuarum fundamentum, « Cogitare ejl «
aliquid proprium
&
incorporées
quod
lare ,
quifquam « aliquid
verà
&
»,
ita
lo
annon videbere id novis verbis pojlu-
veteri
fit
mentis, Jive rci plane fpiritualis
in
quœjîione fit
ut fi credat
fiupidus,
proprium
pofitum ?
rei fpiritualis
&
«
Quaf
Cogitare
effe
incorporées », fciat
fibi fit confie ius fe cogitare (^quotufquifque porrà
'5
qui venam illam divitem cogitationis in fe non repererit, ut monitore fit opus ?), dubitare poj/ît in fe aliquid effe fpirituale & minime corporatum ! Ac, ne putes efi,
hcBc a
me
jacîari gratis, quammulti funt,
iique graves
Philofophi, qui bruta velint cogitare, adeoque qui pulcnt
cogitationcm, non quidem effe
communem
poris,fed animœ extcnfœ, qualis effe
a, quœfo,
cum jubebuntur
liane
uttuam gratis induant? Ac gratiam
maie fum prœtcrveclus, a.
Suite ci-apiès
:
§ 6, p.
493.
&
vis ut
adeoque non
rei fpiritualis!
Quid
fuam opinionem abdicare,
tu ipfe, ifia
num principium
petis,
cujufiibct cor-
efi in brutis,
propriam quarto modo mentis
2°
dum
pofiulas,
num
? Sed quid contcndo? Si
repedem
"
?
25
ObJECTIONES SEPTIM>t.
49 1
|N0T^.
51
Sed quidfum? Haud dubie aliquid eorum quœ olim cenfebam". Hoc, ut & alia innumera, fuo more fineullà veri fpecie
mihi
Hoc certum
5
mihi
affingit.
Dd
affingit.
mihi, ex quo abdicavi^.
Nunquam enim
FaKumhÂc
rurfus
Ee
conclufi quidquam, ex
eo quôd abdicafTem; fed contrarium expreffe monui, per haîc verba
:
«
Fortaffis
verô contingit ut hsec ipfa
fuppono iiihil effe, quia mihi funt ignota, in rei tamen veritate non différant ab eo me quem novi &c''. » Sumne igitur mens'^? Falfum etiam ell me qusefivifTe an mens effem nondum enim quid nomine mentis inquse
10
Ff
:
telligerem explicueram
fed qusefivi an aliquid in
me
qus animse prius a me defcriptae tribuebâm, cùmque non omnia quœ ad ipfam retuleram in effet
'5
;
me me
ex
iis,
invenirem, fed folam cogitationem, ideo non dixi
animam,
effe
rei cogitanti
huic
fed tantùm
nomen
rem cogitantem, atque
mentis, five intelledùs,
five
non ut aliquid amplius fignificarem nomine mentis quàm nomine rei cogitantis, atque ideo rationis, impofui,
ïo
£uprix.a,, eup7i)ca,
latur.
Nam
exclamarem, ut hîc ineptiffmie
contra exprefîe addidi
:
«
voces
cavil-
illas
mihi
prius fuiffe fignificarionis ignotse''»; adeo ut dU|bitari
non 25
quin prœcife idem tantîim per
poffit
nomen
rei cogitantis intellcxerim.
a.
Page 488,
b.
Ibid.,
c.
Médit.
d.
Page 488,1. Page 27, 1.
e.
1.
1.
5.
13.
Il,
ci-avant, p. 27, 18. i5.
I.
24-26.
illas
ac per
52
Œuvres
492
Gg
Non
de Descartes.
bene credidi. Imo verà, clamas''.
unquam
flîmum. Nullibi enim
credideram,
Hoc
rurfus
falfi-
fuppofui ea, quae ante
tantùm examinavi an vera
efTe vera, fed
effent.
Hh
Autfum hoc
li
Falfum rurfus
corpus, auî mens^\
me unquam
5
pofuifTe.
Maie, apponis, olim credidei-as cogitare
ejfe
corporis; credere debueras ejje aliquid mentis ^
quoqueme hoc apponere;
aliquid
Falfum
rem quse cogitât melius vocari corpus quàm mentem, per me licet: non ipfi mecum eâ de re, fedcumGrammaticis, efldifputandum. Sed
fi
dicat enim, fivelit,
fingat
mine mentis quàm nomine
meum
efl
negare
:
me
aliquid amplius no-
rei cogitantis fignificatlb,
ut paulo poft, ubi addit
:
Hoc
Ji po-
fueris, cogitare ejl aliquid proprium mentis, five rei plane
fpiritualis
&
principium'^
incorporer &c., num gratiam petis,
incorpoream, fed in 6
demum
i3
num
nego me ullo modo pofuifTe mentem
?
10
efle
Meditatione demon-
ûralTe.
Tœdet autem me
toties
fimulabo deinceps, ufquc,
cum
filcntio
&
ipfum
falfitatis
arguere
;
dif-
20
reliquos ejus ludos, ad finem
fpedabo.
Quanquam
fane difpu-
dcat vidcre P. R., prie nimià cavillandi cupiditaïc,
!.3
comicuin foccum induKTc; alque hic, feipfum ut meticulofum, lenium, parvi ingenii, defcribendo, non Epidicos aut Parmenones' velcris Comœdiae, fed hoa.
l'a^c 48g,
l..
Ibid., I.'S.
c.
IbU.,
1.
1.
1-2.
2 3. et îii-iô.
J.
Piigc .(OU,
c.
Kpidiciis et Parnienon,
I.
ii-i
I
noms
médie de Plaute ainsi intitulée, y Hécyre et V Eunuque.
ci
le premier dans une codan> deux comédies de Térence,
esclaves,
le secor>d
25
Objectiones Septim^.
49?
diernae viliflimam illam perfonam, quse infulfitate fuâ
rifum môvere affedat, imitari volniffe.
ITERUM TENTATUR INGRESSUS.
§ 6.
Placet, aïs,
dum mea proxime premas
Obfequor, nec
5
te vel
vejiigia.
tranfverfum unguem defero. Re-
fume. Cogito,
ais.
Ego quoque. Sum,
addis,
dum
cogito
Sum pariter ego, dum
lo
Quid verdfum
O fapienter!
cogito.
? apponis.
hoc enim qucero, tecumque dico lubcns
:
quid verdfum ? Pergis 1
5
Quem me
:
olim
credidifDe me quis mihi
effe
olim fuit fenfus ?
Verba
ne, qucefo,
precor, adjuva.
ingemines ; fat
illa
Ubi ponam vcfïigium
audio
.
At
at,
tantis in tenebns,
non video. Die, 20
ais,
mecum ; mecum
vefiiga.
Quidnam me olim
efje
credidi ?
Kk
Olim ? Fuitne olim ? Olimne credidi ? Erras, addis.
Imo
tu
ipfc, fi palcris,
dum
abdicavi omnia; ctiam illud 2 5
At
benig\num duclorem
te
« !
« olim » ingeris.
Vetera
olim » nihil fuit, nihil
ejl.
Ut manum prœhenfas,
ut
trahis!
Cogito, ais,fum. Ita
prœtcr
ejl.
Cogito, fum.
illud
unum, nihil
Hoc efl,
habeo,
& unum
nihil fuit.
habeo
;
ac
54
OEuvREs DE Descartes.
494
Eugc, addis; quid de
me
Vis, opinor,
grum
olim credidijîi?
5
menfem inteahdicationis pofuerim ; horam qui-
probare, an
in tyrocinio illo
dem pofui
te
di'es
1
vel
hic dumtaxat tecum, at oppido tantâ contentione
animi, ut extenfionem temporis operationis intenfio com-
pofui menfem, &, fi vis, annum. Niliil prœterea efî. Abdicavi omnia.
penfet
:
Sed recordare,
ais,
En
cogito,fum.
memineris.
Quid cfi hoc « recordare » ? Cogito quidem modo, olim me cogita /[e ; at an continua olim cogitavi, quod modo cogilem, me olim cogitaffe ? Timiduses,
me
ais.
verto.
infeliccm! Inlenduniur tenebrœ, ncc illud
Somnio me cogitare, non
îmo,
Kk
«.
Co-
modà animad-
cogito.
i5
qui fomniat cogitat.
ais,
Allucet. Somniare cogitare S5
lo
Umbramvereris. Refume. Cogito.
gito », quod milii antea clarum apparebat,
Kk
5
\Nufquam,
Qui fomniat
ais,
cfi,
&
cogitare fomniare.
latiùs patet cogitare
quàm fomniare.
cogitat; qui verà cogitat, non continua fom-
n ia i, fed vigila ns cogita t.
20
liane verà? fed an illud fomnias? an verà cogitas?
Quid, fi fomnies cogitare patere latiiis, an ideo latiiis patebit? Sane, fi lubet, fomniabo latiùs patere fomniare
quàm
nullum tafii
te
efi,
Sed unde habes
patere cogitare, fi fed fomniare dumtaxat? Quid, fi quotics pu-
cogitare.
latiùs
cogitare vigilantem, non cogitafii vigilans, fed
fomniafii
te
cogitare vigilantem, ut hoc unumfit dumtaxat
fomniare, cujus operà fomnies interdum
terdum
le
vigilantem cogitare?
Vin' nie audire?
&
25
vadum aliud
Quid
te
fomniare, in-
hic facias? files.
vefiigemus, hoc
dubium
cfi
infidum, ut mirari fatis non pofiim, cur intentalum
3o
Objectiones Septinle. antea mihi
modo aperire
quem me olim
ejje
volueris.
Ex me
crediderim, fed
49^ igiîiir
ne quœras
quem me modà fom-
niem olim me fomniajfe Si facis, refpondeo. Ac ne verba illa fomniantium fermonem nojîrum interturbent, verbis .
5
utor vigilantium, dumfis
memor « cogitare
» deinccps nihil
quàm «.fomniare », (& nihilo plusponas tuis quàm foîJiniajis fuis in fomniis ; imo Metho-
aliudfignificare in cogitutis,
dum
illam tuam infcribas
artis illius •
o
Methodum fomniandi, ^/^«e
^c
j
tuœfumma: Ut quis bene
ratiocinetur, fom-
Kk
niet. Place t, opinor, confilium, quia fie pergis.
Quidnam igitur antehac me effe putavi? En lapidem, ad quem paulo ante offenderam. Cavendum tibi mihique; quare patere ex te quœram, cur illud non prcemittas, veluî effatum >5
effe
olim credideram », aut «
me effe Non
»
Sum aliquid eorum, quce Sum illud, quod olim credidi «
Ll
?
ejl opus, ais.
Imo, tua pace, opus maxime, aut inani labore fatigaris,
20
dum
poffe, ut
fac fieri difli,
vejligas quid te olim fuiffe putaveris.
non fis illud quod olim
Pythagorœ
ut
frufîra quœres quid
contigit, te
te effe
fed aliquid aliud ; an non
efl,
& abdicatum.
Efi omnino, fi quidem abdicata funt omnia.
facias? Aut fîfîendum Imo,
ais,
Ne
ne que fis aliud ?
An
At quid
aut utendum eo.
&
aliâ via.
En : fum
vel
corpus ?
Unde habes ifîud « Sum corpus vel corpus & menlem abdicaris? Imo quid, fi
ultra, quœfo.
mens», cùm 3o
hic,
tentandum iterum,
corpus, vel mens.
credi-
olim fuiffe credideris?
At, ais, effatum illud vêtus
25
Et verà
\
&
corpus, neque mens,
fed animus, aut aliquid
Quid cnim fcio? Hoc refiigamus ; ac fi fcirem,
fi
57
Œuvres
4o6 nojfem,
de Desgartes.
haud itafatigarer. Neque enim velim putes, deam-
buîandi aut fpatiandi tantùm gratiâ, has
&
tionis oras,plenas caliginis
me
abdica-
in
timons,veniJfe : una
me
ccrîi
Jpes aut trahit, aut impellit.
Rcfumamus
igitur, ais.
Sum
vel corpus, vel aliquid non
corpus, five non corporeum.
Aliud ccrtum
&
iter,
?
CertiJJimum,
Cur crgo cjfct
novum, ingrederis modo. At an illud
ais,
&
necejfarium.
An
abdicajli?
non verebar mérita ut ne quid
lo
retinendum, ac fieri pojje, ut plus œquo difjidentix
indulgeres? Sed
ejlo. Sit
An fum corpus?
Quid tandem
hoc certum.
An quidquam
pergis.
reperio
? in
me
eorum, quœ olim ad corpus pertinere cenfui?
En allerum Ll
offendiculum. Impingemus hauddubie, nifi
hanc prxmifcris cynofuram : pertinent ad corpus »
;
«
vel « Nihil
prœter ea quœ olim pertinere
Quippc
es,
& humani a
omnis
Mm
ille
iis
quœ
ad corpus pertinet,
intcllexi
».
cur, ais?
Ncmpe fi omifijli
58
Rcéle olim cenfui de
i$
aliquid olim, fi cen\fuijU maie (Jiomo
te nihil
alienum putasy\ fupervacaneus
Libor luus, alque omnino vereri debes,
20
erit
tibi ut
ne contingat quod rujlico nuper. Ls ubi priminn vidit lu-
pum
a longe, hœfit,
&
egit ita
ingenuo quem comitabalur
:
«
cum hero fuo adolefcentc Quid video? Animal haud
»
Quodnam verô animal ? Neinpc unum aliqiiod eorum quœ novi. Quœ porro illa funt? Bos, Equus, Capra, Afmus. An ejl bos ? Son cornua non habct. An cquus? fV.v caudatum ejl nonejl. An
»
capra ? Barbata HIj. hoc imberbe
» »
»
dubie
:
25
movelur, ingreditur.
:
:
;'..
Cl. TiiKKNCi",
Heautonlimoninienos. àcic
:
capra non
I,
sccnc
i,
ejl.
v. 25.
Afinus
3o
Objectiones Septim^e. »
ergo
ejî,
cùm
497
nec bos, nec equus, nec caprafit. »
Quid
rides? exitum fabulœ expeéla. « Attenim, ait adolefcens » herus, quidni ejfe » 5
»
An
equum perinde
bos ?
ejl
non
eji.
lo
:
EJI ergo equus. y> Turbatus nonnihil rujîi-
cus Analyfi illâ nova: «
»
afinum ?
Non cornua non habet. An afinus ? Minime: auriculas non video. An capra ? Nihil barbœ Age.
» habet;
»
conficis atque
At
at,
exclamavit, non eJî animal.
Nempe animalia, quce novi./unt bos, equus, capra, afinus. Non ejî bos, non equus, non capra, non afinus. Ergo-»,
ajfiliens
&
triumphans
:
«
non
efl
animal. Ergo aliquid
Strenuum fane Philofophum, non ex Lycœo, fed ex armenio ! Vis peccatum illius ? Sat, ais, video. Malepofuit apudfe in animo, etfi reticuit : « Novi animalia omnia », aut: « Nullum eft animal »
non animal.
»
I
1
5
59
prœter ea quce novi n.At quid illud nofrum ad injlitutum ? Nempe laéli laéle non videtur fimilius. Ne dijfimules. Taces nonnihil, quod habes
in
animo.
An
non ijlud: « Novi
omnia quœ fpeclant & fpeclare poffunt ad corpus », aut illud « Nihil ad corpus pertinet, prœter illud quod » olim pertinere intellexi » ? Et verà fi omnia non nojii, »
:
2o
fi omniififii vel unum,fi aliquid, quod rêvera fit corporis, aut rei corporeœ ut animœ, menti tribuifii, fi cogitatio-
nem, fi fenfum, fi imaginât ionem maie removifii a corpore aut anima corporeâ, addo, fi vel fufpicaris aliquid i5
illorum a
te
commiffum an vereri non debes eundem exi:
tum, ut quidquid concludas fit conclufum maie? Sane, licet trahas, eum nifi obicem removes, obfiinatus hîc perfic, nec
pedem
ultra moveo.
Repedemus, 3o
ais,
omnes, vias,flexus,
& tertio tentemus ingreffum. & meandros obeamus.
Placet admodum, at eâ lege Œuvres.
II.
ui,
quœ
Aditus
occurrent dubia, 63
Mm
.
OEuvRES DE Descartes.
4oH 71011
londeamus modà^fed eradamus. Agc,prœi, nihil non
ad vivum rcfcco. Pergis.
60
7.
|5^
Nn
Cogilo,
TERTIO TENTATUR INGRESSUS.
ais.
Nego. Somnias
voco « cogitare
Hoc,
ais,
Maie
voca.s.
*
cogitare.
te
».
Ficum egoficum
voco. Somnias.
Hochabes.
Perge.
dum
SuJH, ais,
Quia fie loqui
EJîo.
Hoc
cogiîo.
certuin, addis,
vis,
&
evidens.
Nego. Somnias dumtaxat
Nn
Per/las
:
'O
non rixabor.
tibi
ejjfe
Ergo faltem certum
efi
&
certum
&
evidens.
evidens fomnianti.
Nego. Vidclur dumtaxat, apparet. Non efi. Urgcs: De eo non duhito; hoc mihi fum confcius, nec eo
me genius
certum rcndus
mus.
&
confcium,
Sunt duo
bium
non du bi tare,
admodum
illa
diverfii
videtur certum
vigilanli) aliquid
efi
alius aditus, ut ne fomniantes
Quanquam dandum es,
aliquid,
&
:
&
cogitas. efi
&
Aio
«
ut
20
œtatem hic terametatur fcmentis
perge. Facis.
Quem, ais, me olim ejfc crcdidi ? Apage « olim ». Invia illa via efi. ejje vetera omnia ? Es dum cogitas,
dum
te
& fomnianti [perinde ac vigilanti) aliquid efi & evidens. Atque hœc meta efi; non ultra. Quœ-
facienda. Certus 61
te tibi effe
elfe evidens.
fomnianti Çadde evidens,
'5
decipit, etfi moliatur.
Nego. Somnias hoc tibi
in
dum
a5
Qiioties dixi occlufa
&
certus es te
cogitas », prœteritum
incertum, ac J'olum
tibi
eJjfe
omne du-
fuperefi prœfens
.
Objectiones Septim/E. Perjlas tamen. Nihil, ais,
Amo te, quem
nec adverja fortuna frangat.
me qui fum, qui
ejl in
499
cogitans, nihil, inquam, eoî'um quce
cogiîo, qui
fum
res
Oo
ad corpus aul rem
corpoream pertinent.
Nego. Probas.
5
Ex
quo, ais, abdicavi omnia, nullum eji corpus,
mdlus
animus, nulla mens, verbo, nihil. Ergo Ji fum, uti fum cerlus me ejje, non fum corpus aut quidquam corpo-
reum.
Ut mihi
lo
dum
places,
lia
incalefcis,
dum
mtiocinaris,
teque ad formant paulatim rcfcrs! Perge, hac vid
labyrinthorum ijiorum repcriemus exilum,
&
qui.i libera-
Nego ego, & antecedens. c- confequens, & confequentiam Nec flupeas, quœfo non abs re nego. En caufas. Nego confequentiam, eo quia tu pari modo poffes arguere oppofitum hoc paclo « Ex quo abdilis
es,
ero liberalior.
:
.
i5
citiiis
:
cavi omnia, non efl mens, non animus, non corpus, verbo, nihil.
Ergo, Jî fum,
uti fum,
non \
fum mens
».
En nucem
cariofam, cujus tu vitia agnofces ex fequentibus 20
tecum
num
ipfe délibéra,
Intérim
melius tuo ex antecedenti
Ergojifum,
ita
deinceps Jis conclu furus.
«
Aut fane maie pofitum
fuit antecedens; vel, pofitum. de-
utifum, nihil fum ».
Jlruitur pojlea a lia ta conditionali : « Si fum
antecedens illud: 25
.
Ex quo
«
».
Quare nego
abdicavi omnia, non
corpus, non animus, non mens, non aliud quid »,
merito. Etenim,
dum
abdicas omnia,
vel
efl (&
ullum
quidem
maie abdicas
omnia, vel omnia non omnino abdicas; nec enim potes, ciim neceffario fis ipfe, qui abdicas. Atque ut accurate
refpondeam 3o
:
Cùm
dicis Nihil efl,
mus, non mens &c Nihil
eft,
&c.,
&
,
aut excludis
intelligis
:
non corpus, non te
Nihil
a propofîtione eft, i:c.
ani-
illd
praeter
tua
me;
62
OEuvREs DE Descartes.
^oo
ijuod nccejfarid debes facere, ut propojiiio illa tua fiai,
perfeveret ; perindc atque in Logicà de «
Omnis
A ut
& fexcentis
dum dicis
pojitio
«
:
:
Nihil
quœ
aliud,,
Ego
fcipfas cxcludunt. veli.s\
dum
ab-
nihil ejî, &c. »
\adeoque
Es cnim,
&
vel animus, vel mens,
cxijlit necejjarid vel corpus,
vel animus, vel mens, vel quid aliud. Si fccundum, peccas,
&
quidem peccalum geminum
fieri nequit, ac velis nihil
hil
uti
ejje,
ciim Jis;
Jum, <&c.» Etenim qui fieri
fit? Et quandiu ponis nihil
ejfe? Et fi ponis te «
Nihil
&
confequens. At
efi
&c.
»
eJJe, ?
eJJe,
tum quàd propo-
dum
addis:
«
Ergo
potejl, ut fis, fi ni-
qui potes ponere
te
i5
annon defiruis paulo ante pofitum
Falfum igitur
pugnam
efi
antecedens, falj'um
infiauras.
Dum, ais, dico « Nihil efi », non fum corpus, me animum, me mentem, aut aliud
fum
\o
tum quàd Jatagas id quod
:
fitum illud tuum dejîruas in conjequente,
Jîjum,
5
.
& necejjarid es vel corpus,
quidpiam
:
&c Siprimum,Jîare nequil pro-
eft,
Exquoabdicavi omnia,
aliquid es; vel
ijîiupnodi,
temet ipfe quoque includis, ut nequeejfe
dicas,
63
vulgo dicitur
lis
propojitio fcripta in hoc libro eji falfay>\ h
rncntior»,
&
certus eJJe aliquod aliud corpus,
certus
me
ejJe
Imà non aut animum, aut quid.
20
mentem. Ergo ex lege abdicationis, quâ dubia ponuntur
& ponam Non
velut falfa, dicam
:
efi
corpus, non animus,
non mens, non aliquid aliud. Ergo fi fum, uti fum, non
fum Oo
corpus.
2 5
Prœclare omnino. At, gillatim excutiam,
quœfo, patere ut fingula fin-
ut librem,
ut
non Jum certus
trutinem.
me efe
«
Nihil
»
mentem, aliud quid n,difiinguo antecedens
tus te C4
te
ejl,
&c.
;
efe corpus determinatc,
men\tem determinate,
te
te
Dum
corpus,
animum
:
dico
animum,
Non
es cer-
determinate,
te
aliquid aliud determinate. EJlo
3o
Objectiones Septim.e.
Non
es certiis te ejfc inde-
animum,
vel mentem, vel aliud
antecedens, hoc enim qiiœris. terinijiate vel corpus, vel
quid.
Nego
antecedens.
501
Es enim,
&
es aliquid,
& es
necef-
farid vel corpus, vel animus, vel mens, vel aliud quid5
piam ; neque
id potes ferid in
tumvis follicitet Genius. lege abdicationis dicam
:
dubium vocare,
Venio ad confequens
Non
ejl
te :
Ergo ex
corpus, non animus, non
mens, non aliud quidpiam. Dijlinguo confequens.
determinate non 10
ejî
Dicam:
corpus, non animus, non mens, non
aliud quid ; ejlo confequentia ejl vel
quan-
.
Dicam
:
indetcrminate non
corpus, vel animus, vel mens, vel aliquid aliud;
nego confequentiam. Atque eodcm modo dijlinguam illud
tuum ultimum confequens : Ergo fi fum,
'5
fum corpus. Determinate, concedo. Indetcrminate, nego. En me liberalem : propojitiones tuas altero lanto auxi. At animum non de/pondes ; aciem rcjlituis. Ut te amo ! Novi, ais, me exijlerc. Qiiœro quis Jim ego ille quem novi. Certijfjimum eJî liujus fie prcecife
Pp
fumpti notiliam
quœ exijlere nondum novi ! Quid prœterea ? Omniane dixijli? Confequentiam ego
non pcndcre ab 20
uti fum, non
ils,
aliquam, ut paulo an te,, expeclabam. Forte veritus es ne
65
meliorem exitum non fortiretur. Prudenter fane, tuo pro
25
more;fed refumo fingula. Nojli te exiftere. Efto. Quceris quis fis ille quem nofii: Ita efi, & tecum quœro, & diu ejl ex quo quœrimus. Notitia illius, quem quceris, non pendet ex iis quœ nondum nofii exifiere. Quid dicam, nondum liquet fatis; nec fatis video,
quo pertineat effatum illud
tuum. Et vero, fi quceris quis fis ego quoque. Cur quceris, fi nofii? 3o
A t novi,
ille
quem
me ejfe; non novi quis fim. Prœclare, At unde agnofces quis fis
nofii,
quœro Pp
ais,
ille
qui
es,
nifi
OEUVRES DE DeSCARTES.
f02
quœ aut nojli olim aut olim fcies? Non, opinor, ab lis quœ olim nojli dubiis fcatent, & abdicata fiint. Ergo ab iis quœ nondum fcis, fcies verà pojîea nec video, cur
ab
lis
:
;
hîc comniovearis adeo.
Nondum,
ai.s,
novi
ijla exijlere.
5
Spera bene, cognofccs aliquando. At, addis, quid faciam interea?
Quanquam Dijhnguam ni ante. Non conccdo. Non nojli claie Expeclabis.
:
J'ufe 60
ncgo. Nojli cnim
:
corpus, rcl
animum,
quid tum ? Nofces Pp
facias'/
Unus
le
vcl
te
diu non patiar ancipitem.
nojli quis fis determinate
quis Jis indcterminate
te eJJe
&
echinus
refiduum, implora.
Jeci.
lo
necejjarià vel
:
&
determinate.
Quid
lue
Determinate, Indctermi-
nate, ylt'c//////;/ inlegrum remorahitur. Aliud ejl
con-
mcnlem, vel aliquid aliud. At
pojlca clare
te ille
aliquid.
&
&
Aude lamen
Res magna' S novœ novis
&
:
iter, Ji
quod
i5
nec enim hajlas ab-
magnis
difficultatibus
obvallanlur.
Una,
culum, aclum abdicationis
rare
quœ Jîhabet obicem,fi vel ojjendipedcm referam, nec nie unquam liœ
ai\. rejlatvia,
ejl
;
orœ videbunt erronem.
20
Vis hanc ctiam explo-
:
Placet
ai eà lege ut. quia
;
cxtrema
efl,
extrema omnia
expeclcs a me. Prœt.
i
Q.|
s.
QUARTO TCNTATUR INCRESSUS,
'Sum^ ais.
Nego. PerQi's
Nego.
:
cogilo.
&
DESPERATUR.
25
ObJECTIONES SEPTIMiE. Addis
:
Nego
te ejje, te
dixi
:
quid
nihil
negas ?
tu
cogitare.
taviomnia. Nihil ejî: non 5
At,
mea
quœfo, ais
te
confcientia
nego. Nihil
En
confcius. lo
pono ob
hœc
efi
Non
Nimius
es,
uno
:
cùm
feci,
iclu
anipu-
non cogitas.
fum, mihi\fum
me
hœc
confcius,
cogilare.
«
hœc propofitio
& necejjaria Nihil
efi, ais, ifie
facio,
«
efi », ut
«
vites,
Nihil
Non es, non cogitas ». vis. Ergo vera quoque
».
rigor. Emolliendus nonnihil.
&
Es
ullro.
:
permitto. Cogitas
:
res cogitans, adde, fubfiantia cogitans, adeo verbis
& fie
tamen,
Sum,
ais,
Vis
ultimos colligis fpiritus:
fubfiantia cogitans,
&
me
novi
exifiere
fub-
& novi fubfiantiam exifiere cogitanlem, & habeo clarum & difiinclum fubfiantiœ ifiius cogitant is conceptum, & tamen non novi exifiere corpus, non quœ ad conceptum fubfiantiœ
voreœ pertinent ; imà corpus non
Ergo
porea, abdicavi omnia.
non res ulla cor-
exifiit,
notitia
cor-
exifientiœ aut exi-
fientis rei cogilantis, non pendet ex notitia exifientiœ\ aul cxifientis corporis. tia cogitans,
mens. 3o
Qq
fiantiam cogitanlem,
novi quidquam eorum,
25
en
efi »,
deleélaris magnificis: gaudeo, gratulor ; at ne plura.
20
67
admoveas, vel fi jures & obtenon es, non cogitas, non es tibi
non cogitas
Quia rogas, Es
ejje,
efi,
hœc
Sed vera
do.
me
oculos. Si vera efi efi
«
certus
injîgne
rémora, quam, ut probe nofcas, ut
vera quoque
il la
i5
ejî,
:
es,
novi quid
manum pedori
Vel fi fiere,
Ac probe
Omnino facinus
ejl.
)0}
&
Ergo
ciim exifiam,
corpus non
Hœc funl,
hœc,
exifiat,
non
&
cxifiam fubfian-
fum
quœ me cogunt
corpus.
Ergo
ut affentiar, ciim
nihil in ipfis fit non cohœrens, atque ex evidentibus principiis
juxta Logicœ régulas conclufum.
68
.
.
OEUVRES DE Descartes.
^04
O
Cygneam vocem ! At
& perjpecle
amijjâ'^
quin anteajîc loquebare, clare
procul abdicationc
illd tud
? EJî pro-
quàd querar, qui nos lue diu errare fis paffus, imo duxens per avia & invia, cùm iino pajju /us ad mêlas
feclo de te
& fuccenfeam,
nos polueris fijlere;ejl quàd nifi
admodum
cjfes
amicus,
in te
Jlomachum crumpereni
&
nec enim agis ut folebas olim, candide tibi
Rr
atque omnino, :
rotunde, imo ejl
quod ajjerves velut peculiari in penu, nec mecum com-
munices. Stupes. Diu
te
non tenebo.
En querelœ
caput.
Quœrebas paulo ante, vix ante pajfus centuvi, quis ille ejjes, quem noras : nunc non modàfcis quis illejit,fed & clarum
& dijiinclum
habes Hlius conceptum.
A ut tegebas
nonnihil,
teque ignorarejîniulabas, quodcalleres maxime; aut venam
Quanfontes, quàm
veri certique habes fubtcrraneam, quani occultas.
quam malo quœrere
Ji digilum intendis in
&
queri. Unde, qucefo, habes clarum illum 69
i5
dijiinclum fub-
Jlantiœ cogitantis conceptum ? Si averbis, ab ipfà re,adco ejl clara & evidens, pofulabo etiam atque etiam, cum ut
mihi conceptum tam clarum, tam dijiinclum,
relfemelofen-
maxime cum ab
das, ejus ut afpeclu reficiar,
illo
penc uno
vcritatem, quant vcjligamus tantis laboribus, expeclemus
Nempe, Kr
ais,
certù fcio
me
ejfe,
me
cogitare.
me
exi-
Jlc rc J'u bjla n t ia m cogitanlcm.
me
formando conceptui lam arduo comparent. Scio ego quoque & probe non me cxi/lerc, me cogitare, me cxijlere fubjlantiam cogilantem. Pcrge nunc Expecla, fi placet,
demum, Imà, tiani
ut
23
Ji placet. ais,
aclum
cfl.
Cum
cogilari
me
cxi/lcrc fub/lan-
cogitantem, formavi conceptum clarum
J'u b/Li n t ia.'
cogita n t is
&
di/linclum ^
Objectiones Septim^.
5
JOC
Papœ! Quant fubtilis es & acutus! Ut momento pénétras & pervadis omnia, quœ funt & quœ non funt, & quœ ejje queunt & quœ nequeunt ! Formas conceptum clarum & dijlincîum fubjlantiœ cogitantis, dum concipis clare & dijlinde exijîere fubjîantiam cogitantem. An ergo,Ji clare cognofcas, ut cognofcis profecio, adeo es felicis ingenii,
nullum montent exijîere fine
&
\ceptum clarum
continua habebis con-
valle,
dijlincîum mont is fine valle ? Sed artem
quia non novi, faclum demiror novum. Aperi, quœjh, 10
&
qui clarus Jit
In prompt u
ejl, ais.
clarus ejî
Audio ceptus
&
tandem,
te
concipio corporeum,
niliil
Jed Jolam fubjîantiam meus Jubjîantiœ cogitan-
ille
ac, ni fallor, capio.
Clarus
An rem
eJî
con-
ejl,
quia
digito attigi? Opinor.
Nam
:
plane
ipfum novi, nihil
fufficit,
effe
tus clarus
ut
affirmem me, quatcnus
me
aliud quant rem cogitantem.
Abunde omnino; acji
clare
mentem tuam
& dijîinclus fubjlantiœ cogitantis,
cepi,
concep-
quem formas,
quôd reprœfenlet tibi fubfîantiam exifîere cogitantem, nihil attcndendo ad corpus, ad animum, ad mentem, ad quidquam aliud, fed tantitm quôd exijîat. Atque ita in
2 5
niliil
quia certb cognofcis; dijîinclus
ille tuus,
Illud, ais,
20
&
dijlincle exiJlere
dijîinclus.
nihil aliud cognofcis.
addis
&
Concipio clare
Ergo conceptus
cogitantem. tis
&
nihil aliud prceterea,
J'pirituale,
5
70
dijlinéîus ille conceptus, ojlende.
J'ubJîantiam cogitantem,
1
Rp
eo
eJî,
dicis, te,
quatenus
te nojîi,
nihil aliud effe
quàm fubjîantiam
cogitantem, non verà corpus, non animum, non mentem,
non quid aliud îo
noJîi,
effes
:
adeo
ut, Ji
accurate exijîeres quatenus \
tanlum fubjlantia cogitans,
Tibi, opinor, Œuvres.
& II.
arrides,
&
te
& prœterea
nihil.
me
longo
applaudis, ac putas
'54
7^
OEuvREs DE Descartes.
506 ijîo,
quo utor prœtcr morem, vcrborum duclu nuvas nc-
pugnam
éîere,
dcfugere, ut infradam tucim illam acicni
declinem. At profeéîo alia inihi mens
omnem &
illum
caule fer-vafti,
triarios,
quos
cuneatirn
etfi
En primum. A
nojje
ad
meditare faltejH dies i5,
& ferratim
&
ejje
&
exlrcmam dimicalioncui
in
ordinales, vcrbo
5
ne vel nuncius rejlef.
iinico difflcm ? Faciavi tribus, ut
Rr
Vis apparalum
cjl.
non valet confcqucnlia. Hoc
meditationis exlabil fruclus,
quidem non pœnitendus, Ji oculos fubinde referas ad fequentem abacum. Subjîantia cogitans ea cjh quœ vel ille
intelUgit, vel vult, vel dubitat, vel foninial,
natur, vel fentit
;
adeoque aélus cogitativi,
velle, itnaginari, fentire,
vel
10
imagi-
ut inlelligcrc,
omnes fub ratione communi
co-
gitationis,Jive perceptionis, Jïvc confcientia\ conveniunl,
atque fubjlantiam,
cui
dicimus
infunt,
ejfe
rem eogi-
,s
tantem. '2 I
Corporea,
(ive
habens corpus,
illo
Eitenfa
Rr
&
Subllantia cogitans
Incorporea,
&
impartibilis
Anima
Anima
Mens
Mens
equi
canis
Socratis
Piatonis
En Jeeundum.
five
nec
Inextenia
partibilis
&
utens
non iilo
Dcus
haliens corpus,
uiens
Angclus
,ft
Determinatc,indelerminalc. Dijlinclc. con-
fufè. Explicité, implicite. Atque illud quoque animo voiras & revolvas ad dies 5. Erit opéra,' pretium, Ji luis ipfe
propofitionibus fingula, difiinguas.
Rr
Nec
ut decet, applices,
fi dividas, fi
verù facere defugerem modo, nifi vererer
tœdium. En tertium.
Quod
nimis concludil, nihil conclu-
Nec mcditando lempus afiignatur. Injlat, urget Age, refer animum ad tua illa, & vide num eodem modo pro-
dit.
a.
?5
.
Après
reflet,
non
à la ligne
(i"
l'-dii.
.
3o
.
Objection ES
Septim.*;.
grediar. Siun rcs cogiians, novi vie tantein,
abdicata funt omnia 5
&
.
Ergo
niilla
mens
cogi-
tamen nondum
cxijîit
nihil
:
ejl,
notifia exijlentiœ aut exijlcntis
fubjîantiœ cogitanîis non pendet a notitid exijlentiœ aut
Ergo
exijientis mentis.
&
tans,
10
ejfe fubjlantiam
fubjîantiam cogitantem exijlere,
novi mentem cxijiere, imo
^07
inens non
cùrn exijfam,
cxijlat,
non
&
exijîam res cogi-
fum mens; ergo corpus. Necdum ego fpcm abjeci
73
Quid files? quid pedcm refers? omnem. Scquerc me nunc demum. Euge, viaéle animo, vetercm formam admoveo, & methodum regendœ rationis anliquis omnibus, quid ajo? omnibus omnirio hominibus
familiarem. Palcre, quœfo, ncc œgre feras: tuli ego
Viam
illa
5
&
defpcraiis
fi minus id prœfliterit, faltem, dum nos recipimus, mcthodi illius tuœ, quodfit vitium, digito
Aut fane,
in rébus. 1
forfan aperiet, ut folet intricatis
te.
commonfirabit. Eccc igitur rem
% 9.
Nulla
TUTO
res,
fi tiiam in
forma.
FIT RECEPTUS IN VETERl FORMA.
quœ
talis efi ut
de eâ dubitare pofjim an cxi-
Ss
fiât, de faclo cxifiit 20
Omne corpus efi taie
ut
de eo dubitare pofjim an
Ergo nullum corpus exifiit de fado. Annon major propofitio tua efi, ut ne Efi
&
fumo 25
miner propofitio,
igitur
ut tua
quoque
vetera
exifiat.
revocem?
fit conclufio.
Re-
:
Nullum corpus exifiit de fado. Ergo nullum de fado exifiens efi corpus^. Pergo : Nullum de fado exifiens efi corpus. \Ego (ego fubfiantia cogitans) fum a.
Non
à la ligne [Edit. princeps).
exifiens de
Ss
fado.
74
Œuvres
508
Ss
de Descartes.
Ergo ego {ego fubjlantia cogitans) non fum corpus. Quid vullus rcnidet, in coque fe ver aperit novum ? Arridet, credo, forma. & quod forma conficitur. Al eccc rifum fardonium. Loco corpori.s pone mcnicm, & tune, bond ex forma col liges : Ergo ego [ego fubjlantia cogitans) non fum mens.
Nul la cxijlat,
res,
Nempc: quœ ta lis
de fado
efl ut
de ed du bit are pofjim an
cxijlit.
Omnis mens ejl lalis ut de ed dubitare poffim an Ergo nul la mens exijlit de fado.
Nu lia
mens
5
exijîit
cxiflat. 10
de fado.
Ergo nullum de fado exijlens ejî mens. Nullum exijlens de fado ejl mens.
Ego
[ego fubjlantia cogitans) fum exiflens de fado.
Ergo ego[egoJ'ubJlantia Quid ergo? Forma bona nufquam falfum
conficit,
cogitans) non ejl,
nifi
fum
mens.
i5
légitima; nufquam peccat,
Jors ex falfo. Ergo quod
vitium difplicel in confcqucnti, non a formaft, neceffe
cjl,
Tt
fed ab aliquo maie pofito in prœmiffis. Et verà an benc
ib
pofitum putas hoc
quœ
tuœ peregrinationis firmamentum
«
Nulla
res,
»
cxijlat
aut an vera
An
certum illud?
animo huic «
liabco corpus »
pus
»
?
dij'ciplinœ,
efl
Jît,
An
ita
de
.-\n
.'
Haud
fado
cxijlit,
atque
illius
aut vera
e/l » ?
&
libero
cxploralum, ut Jirmo
quafo, cur illud negas
dubie quia dubium vidctur
quoque dubium non quifquam
20
ut de ed dubitare poffim an
poffis infijlcre? Fare,
.{n vcro illud w
talis
:
ejl,
ejl:
n
tibi.
25
non liabeo cor-
qui fcientiœ fuœ omnis
maxime, quant
:
&
ca.'teris uti juagi-
Jlram relit imponere, fundamenlum Jlabiliat illud, quod prudenter falfum exijlimet ? Sed abunde. Max meta ultima, & errorum finis: niliil ejl quod Jperem deinceps.
3o
Objection ES Septim-e.
Quare quœfito
An Ju
luo «
bona Methodus philofophandi
per abdicationem diibiorum omnium expeélas, ingénue, libère,
^-09
&
»
refpondeo, ut
=",
verborum involucra.
citra
NOT.H.
Hucufque
5
R. P.
jocatus
e(l
feriô agere, ac plane aliam
;
i.^
quia in fequentibus
perfonam inducre
videtur, hic breviter ea intérim
ponam
velle
qua; in his
jocis animadverti'\
Haec ejus verba 10
me
fonà
An
non
cogitarc,
quam
I
cogilo'^^,
? Fuiinc olim"
&
lalia,
fumpfit digniflimœ. Ut
De
v.^
gravis quieilio
dedifl'e
?
Sed non puto
.
me
;
atque argu-
Metliodo fomniandi, &, Ut
ratiocinclur, fomniet''
minimam
\, Somnio
?
illis
occafioncm, quia cxpreirc
cjui.\
bene
iillam vol fignificavi
me, durn loquebar de abdieatis, non affirmarc quôd elTeni, l'ed tantummodo quôd viderentur adeo ui. quierendo quid me olim elîe putatlem, quiererem tantùm quid mihi lune videretur me olim pulafTe. Ae ;
20
dum
dixi
viirilans
me
cogitare, non inquillvi an eogitarem
an fomnians. Et miror eam ab
Mclhoduiii fumniJindi a
illo
quà non parum videtur
voeari fuilîe
excitatus. a.
V(jir
ci-avam.
Ob]cciioiiï, p. no
p. 4C1J,
lie
b.
Non
c.
Pape 4o3. 1.31.
à la lit^n*.
d.
Pdtze 49^.1
e.
IbU., 1. is Page 495
I
1
i5.
I
810
I.
18, et ci-après \i\[Responsio
id\\\on priuccps.
Kk
facetiiv funt. per-
cogitarc latius pateat quiim fomniare"
tuni diclum,
i3
Olim
:
Je l'auteur des
76
^
OEuvRES DE Descartes.
lo
Ratiocinatur etiam convenienter fuae p£rfonie, cùm,
Ll
me
ut quaeriim quid
antehac
pnTmitti velut efFatum olim crediderani, aut ejfc'\
Ac paulo
vult pr?emitti
:
pofl,
efle
me
Sum aiiquid eorinn quœ nie cjfc. Sum illud quod olim credidi me :
ad qu?erendum an lim corpus.
hanc Cynofuram
Us quœ pertinent ad corpus, vel net,
putarim, vult a
:
:
prœter ea qux olim pertinere
5
Recle olim cenfui de
Nihil ad corpus pertiinlcllexi^\
Nam
dicla,
quae rationi manifefte répugnant, apta funt ad rifum
movendum
&
;
manifeftum
me
potuille, quid olim
fem corpus, 77
etfi
e{ïe
efl
utiliter a
me
quceri
credideram, atque an
lo
el-
nefcirem an quidquam efTem eorum
quîe credi|deram, nec an bene credidifTem, ut
nempe
eorum, quce tune de novo elTem percepturus, ipfum examinarem atque, fi nihil aliud, faltem
auxilio iftud
;
addifcerem nihil a
me
illâ
i5
via poffe inveniri.
Egregie rurfus perfonam fuam agit, narrando fa-
.Mm
bellam de
ruftico'^;
quàm quod
nihilque in eâ magis ridiculum,
putando ipfam meis verbis applicarc. applicet tantùm fuis. Mox enim me reprehendebat, quôd non fuppofuifTem hoc elVatum Rccle olim cenfui Nihil ad corpus de Us quœ pertinent ad corpus, vel ille,
20
:
:
pertinet,
prœter ea quœ olim pertinere
intellexi'^.
Nunc
autem hoc ipfum, quod querebatur a me diclum non fuilfe, quodque totum ex fuà imaginatione eduxit, tanquam (i meum effet reprehendit, c^ cum abfurdà ruflici fui ratiocinatione comparât. Ego vero nunquam ncgavi rem cogitantem effe corpus, propterea b.
Page 495, Page 496.
c.
IhÙ.,
d.
Rapprocher
a.
I.'
1.
1.
14-16.
16-18.
23. ;7';i/.,
1.
16-1S.
ci p.
497.
1.
19-20.
j3
ni
Objectiones Septim^.
quôd fiippofuerim me olim de naturâ corporis rede cenfuiffe, fed propterea quôd hoc nomine corpus non iitendo, nifi ad rem mihi fatis notam, nempe fubftanliam extenfam lignificandam, agnoverim rem cogi5
lantem ab eà
differrc.
Elcgantiœ jam fepius didcc, quse hic repetuntur, Cogita, dcn.s.
&
Ceî'tum. addis,
S:,
evi-
Nego,J'omnias; Vidctiir dumlctxat, apparet, non
nomine fahem rifum movent, quôd
&c.^^ hoc 10
Nego, fomnias^;
ais.
Ne verô tyrones
qui feriô ageret efl'ent inepta.
in
Nn
ejl, |
eo
'8
forte
hic errent, putantes dubitanii vigiletne an fomniet,
&
certum
nihil aliud polî'e elle
recordentur ejus quod
videri, aut apparere, velim ut
anie notatum i5
(ad F)',
id
quod
clare perci-
a
pauci
quod rêvera quia pauci
rcde diftinguant inter
qui
lint,
percipitur, chiris ac
il
quod
id
diftinclis
id,
putatur,
percipi
perceptionibus (unt
afliicti.
Hue uiquc Ador lii
libi
propofuit, in quos ubi aliquandiu gefticuhitus cecinit receptui,
efl, (laiini
verni. Hic
'^
quidem Page
b
IbU..
c
Page 461, Page 409.
d
4'^8. 1.
nempe
aliis vilîbilcm, Icd
rebro cduxit, a
c^ in
aliam partem
piinnim incipit ingens certamcn,
(uà (eeiia dignilîimum, lis
memorandi pncexiguos tantùm obi-
nofter nullius
iiiiagincm nobis exhibuit, fed
ces
25
nempe
quocunquc demum percipiatur, verum eilc, non autcm videri, aut apparere verum dumtaxat. Etfi
pitiir,
prol'cclo
îo
cil
evidens, fed tantùm
1.
>1,
4-?.
11-14. I.
17.
1.
.;.
ne non
latis
in
conhoflem
fe
umbram meam, nulquam ex proprio fuo cein
vana viderctur, ex ipfo
C)o
c 1
Œuvres
2
Nihilo conflavit.
de Descartes.
Seriô verô in ipfam certat, argu-
mentatur, fudat, facit inducias, Logicam
auxilium
in
pugnam, fingula excutit, librat, truquia tam valentis adverfarii idus clypeo non
vocat, inftaurat
tinat^ Et
'9
audet excipere, corpore ipfos déclinât, diflinguit, & denique per diverticula, Determinatè & in\determinatè^, fugiens evadit. Cujus fane rei fpedaculum
eft
5
perju-
cundum prsefertim û tanti diffidii caufa intelligatur. Nempe cùm in meis fcriptis forte legiflet, quas ve;
fi
ras opiniones,
antequam
feriô
philofophemur, habea-
'o
mus, eas tam multis aliis, vel falfis, vel faltem dubiis effe permiflas, ut, ad illas ab his fecernendas, opti-
mum
fit
omnes
initio rejicere, five nihil
non abdicare, ut poftea commodius
plane ex
iis
quae verse fuerant,
agnofci, vel novae inveniri, ac folae verae admitti poffint.
Quod
plane idem
eft,
ac
fi
dixiffem, ad
i5
cavendum,
ne in caniftro vel corbe pomis pleno aliqua corrupta haberentur, principio omnia elfe effundenda, nihil-
que prorfus in eo relinquendum, & deinde ea fola, vel refumenda, vel aliunde alfumenda, in quibustiullum vitium elfe cognofceretur. At ille rem tam altae fpeculationis non capiens, vel certe, ut fit, fimulans fe non capere, miratus eft pnecipue quod diceretur « Nihil non efle abdicandum », ac diu multumque de ifto
Pp
Nihilo cogitando,
fie
illud
cerebro fuo
infixit,
ut
quamvis nunc in ipfum ficpe prœlietur, non facile tamen eo fe poflii liberare. Poft lam fccundum prix^lium, opinione vidoriae elatus, novum hoftem laceflii, quem quidem rurfus putat a
Pape 5oo,
b
fbiJ
.
1.
I.
^-0-3
^627. 1.
20
25
:
Objectiones Septim^.
umbram meam,
C I I
ea enim perpétue ejus phantafiae obverfatur, fed nunc ipfam ex nova materiâ compoeffe
80
Novi me exijîere ; quœro quis Jim, &c.^. Et, quia haec minus ipû nota eft quàm praecedens, cautius aggreditur, & eminus dumtaxat. Primum telum, quod jacit, hoc eft Cur quœris,Jî nojîi^ ? Quod quia putat ab hofte excipi hoc umbone Novi me ejje, non novi quis Jim, ftatim hanc longiorem haftam intorquet Unde agnojces quis fis, nifi ab iis, quœ nit,
5
nempe ex
|
verbis
:
:
:
:
10
Non ab
quœ olim nojîi dubiis fcatent, & abdicata funt Ergo ab iis quœ nondum fois, Joies verà pojlea. Quo idu miferabilem umbram aut nojîi olim, aut olimjcies?
iis,
.
commotam
valde
ac prope proftratam audire fe putat
Nondum novi ijia exijhre. Tuncque, exclamantem iram fuam in mifericordiam mutans, eam folatur his :
i5
verbis
:
Spera bene, cognojces aliquando.
&
voce querulà
Quidjaciam decet ao
:
ricors,
fupplici
fie
Ad
quse ipfam
refpondentem inducit
interea ? Ille verô imperiofe, ut
Expeélabis, inquit.
Verumtamen, quia
non diu patitur ancipitem,
:
vidorem eft
mife-
fed rurfus fugiens
ad diverticula Detcrminate, indeterminate ; clare, confuje", quia neminem ibi fe infequentem videt, folus triumphat. Quse profedo omnia eximia funt, in eo gé:
nère facetiarum, quod petitur ab inexpedatâ 25
fimulatione in viro cujus fapientise
|
vultus
veftitus
gravitatifque promittebant.
clarius pateat, confiderandus eft
quam
&
vir gravis
a.
Page 5oi,
1.
b.
Ibidem,
29
c.
Page 5o2,
1.
Œuvres.
1.
& dodus,
qui, ad
ftultitise
multum
Sed, ut
Ador
nofter tan-
impugnandam eam
17. et suiv.
14. II.
hoc
6.S
si
5
OEuvREs DE Descartes.
14
Methodum omnibus
quaerend?e veritatis, quae jubet ut, rejeclis
incertis,
incipiamus a cognitione proprise
atque inde progrcdiamur ad examen na-
exiflenticX',
turae noftr?c, five ejus rei
quam jam
exiftere cognof-
cimus, probare conatur pcr hanc viam
nuUum
tum patere ad ulteriorem cognitionem, hacque ratione
:
Cùm
noveris tantiun
non potes hoc difcere ah abdicavcris; ergo ab
lis
te ejje,
adi-
5
utitur
non auiem quis Jîs,
quœ olim nojîi, cùm omnia quœ nonduni fcis. Ad quae vel ils
puer triennis poiïet refpondere, nihil obflare quominus difceret ab iis quae olim noverat, quia, etfi fuif-
lo
cùm dubia erant, poterant tamen recùm vera eiïe conflaret; ac praeterea,
fent abdicata,
fumi poftea, etfi
concederctur
difci nihil pofTe
faltem altcram viam, per ea quae
& animadvcrfione effet
lUidio tere.
Scd hîc nofler
modo priorem viam
ab olim cognitis,
nondum
noverat, fed
cogniturus, omnino pa-
fingit fibi
conccdit
adverfarium, qui non
eff'e
occlufam, fed etiam
qui nlteram ipfemet claudit hoc verbulo ijla cxijîere.
Tanquam
poffel acquiri, ac effentiae 82 j
maxime
fcripfi
nova
fi
tanquam
enim,
ficri
non
Non
:
novi
exiftentiae cognitio nulla fi
ejus ignoratio
cognitionem impediret.
nempe
infulfum. Sed
Quod
fane
alludit ad
poffe ut ea,
efl
mea
quàm
verba;
quam jam habeo,
quam novi exiftere, pendeat a notitià ejus, quod exiflere nondum novi". Atque hoc, quod tantùm
25
de praefenti, ridicule transfert ad futurum, eâ-
dem ratione qui nondum
ac
Page 27,
1.
fi,
quia jam non polfumus videre
nati funt, fed
cludcrct nos a.
20
omnem
notitia rei,
dixi
i5
nunquam
29, à p. 28,
I.
hoc anno nafcentur, con-
videre ipfos poffe. i.
illos,
Nam
fane
îo
Objectioxks pcrfpicuiim
eft, rei, qiirc
Septfm.'f:.
^
i
^
cognofcitur ut exiftens, no-
jam habetiir, non pendere a nolitià quia ejus, quod nondiim cognofcitur ut exiftcns hoc ipfo quôd aliquid percipiatur ut pcrtinens ad rem exiflcntem, neccfl'ario etiam pcrcipitur exiftcrc. Sed longe aliud cfl de futuro, quia niliil obflat quominus
titiam illam, quee
;
5
quam novi epciflerc, augeatur aliis rébus, quas exiftere nondum novi, led tum demum fum cogniturus, cùm cas ad ipfam pertinere percinotitia ejus lei,
10
piam. Pergit verô inquicns
:
Spcra benc, cognofces
ali-
Te diu non paliar jncipitcm. Quibus verbis jubet nos a fe expedare, vel ut demonllret per viam propofitam ad nullam ulteriorcm cognitio-
quando"; ac deinde
nem i5
:
polTe devenir]; vel certc,
verfario
q{{q.
NoJJi quisfis indclcr\ininalc
quàm 20
&
fupponat illam ab ad-
occlufam (quod tamen
ut aliquam aliam aperiat. Sed
minatc
fi
clarc.
&
incptum),
effet
tantummodo fubjungit confiifc,
:
non autcni dctcr-
Ex quibus verbis nihil proclivius
83
eft,
ut concludamus, nobis crgo viam patere ad ul-
teriorem cognitionem, quia meditando
&
advertendo
poilumus efficere, ut id quod indeterminate ac confufe dumtaxat cognofcimus, clare ac determinate pofl:-
modum
percipiamus. Sed nihilominus
verba Determinate, indeterminate, •-i5
e[]'e
ineptitudinem
&
nihil
concludit,
echinum quod nos
fœculum pojjit remorart, atque ideo aliud
rendum. Qiiibus omnibus
ille
iter
aptius, ad
eiî'e
quée-
fummam
imbecillitatem ingenii proprii fimu-
landam, excogitari ab eo potuille mihi videtur. Sum, ais. Nego. Pergia cogilo. Nego 6c^\
—
a.
Page 5o2,
b.
Ibid.,
1.
1.
6,
—
puis
26-20, puis
].
p.
:
8, 9-11, 14-15.
5o?,
1.
3.
—
Qq
t
OEuvREs DE Descartes.
516
Hîc rurfus prseliatur in priorem umbram, putanfque fe flatim in primo congreflu ipfam obtruncaffe, gloriabundus exclamât Omnino facinus infigne, uno iélu :
amputavi omnia. Sed quia haec umbra ab ejus cerebro vitam habet, nec nifi fimul cum illo mori poteft, etiam
obtruncata rât fe
s
manum pedori admovens jucogitare. Quo novo precandi génère
revivifcit. Et fe
effe,
mollitus, veniam
vivendi concedit, ac multa,
illi
fpiri-
tibus ultimis colledis% ineptiffime garriendi, quae ipfc
non
réfutât, fed potiùs amicitiam
atque ad alias delicias 84
Rr
Primo
ante pajfus centum, clariim
quœ
& dijïinùlum
illà
contrahit,
ejfes
habes
Qiiœrebas paulo \antc,vix
:
;
nunc non
t?iodàfcis, fcd
&
conccptum^ Deinde ro-
ill,ius
.
gat conceptum tam clarum, tam dijlinûutn, fibi o/îcndi, ejus ut afpeélu reficiatui-"
in his verbis
fubjîantiam cogitantem ;
probat hoc exemplo
:
.
Tum
me
Certàfcio
:
aûum
montis fine valle".
rus efi conceptus efiy
me
ejl'^.
me cxificre Quse non fufficere
cogilare,
Cognofcis etiam nullum montem
conceptum clarum
Idemque
ille tuus,
fie
.
&
interpretatur
quia certà cognofcis
quia nihil aliud cognofcis ..
;
dijlin:
difiinclus
Atque adco conceptus
cla-
&
tibi
fubfiantiam exifiere cogitantem, nihil attendendo ad
corpus,
a.
b.
in eo
efi,
quàdrepr
ad animum, ad mcntcm, ad quicquam
Page 5o3, Page 504,
c. Ibid.,
I.
d. Ibid.,
1.
e.
qucm formas,
1.
i8
1.
10-12.
et suiv.
19-20.
22
Page 5o5,
et 1.
28.
6-8,
20
Cla-
rus
difiinélus,
i5
fingit illum fibi oftendi
ejje,
exijiere fine valle, ergo habes éîuîii
10
tranfit.
ipfam objurgat
fie
cum
aliud,
fed
a5
Orjectiones
Septim.t:.
517
tanlùmquàd cxij}al\ Pollremô, llratioticos animos
fumcndo, pulat
magnum
fe ibi viderc
riofquc cuneattm ac ferrati'm
novus Pyrgopoliniccs
appciralum, iria-
ordini.jtos^,
quos omncs
difflat ipiritu,
Qiiafi ventus folia, aui panicula tedoria*^,
5
&
ne vcl nunlius rc/lcl
ila ul
vcrba
:
A
no[Je ad
ollcniat, indar
elfe
Primo
.
flalu cmillit haec
non valel confequenlîa'^^ fimulque
vcxilli,
abacum quenidam
in
llanliam cogilanicm pro arbitrio defciipfit. 'o
rc-
HaiLi cmillit ha:c confiije.
Determinale, indelerminale. Di/lincle,
:
Explicite, implieilc". Teriio ha:c
concludil,
quo lubSecundo
nihil eoncludil'
.
:
Quod
Hocquc ullimum
nimis
ita expli-
Novi me exiJJere Jubjhntiam cogitanlem, & tamen nondum novi mcnlem cxi/Icre. Ergo nolilia exijîcntiœ
cal
'5
:
mex
Ergo ciim non fum mens. Ergo corpus^.
non pendet a nolitià cxiJJentis menlis.
exi/îam,
&
Quibus
audiiis, illa
mens non
exi/Ialy filci,
pcdcm
refcrt,
animum
dc-
fpondcl, ac fc capiivam duci ab co paiitur in trium-
20
phum. Ubi mulia immoiiali rifu digna pon'cm oflendcre; fcd malo parccie Acl;oris toga;, ac ciiam mcum efle non pulo de rcbus lam Icvibus diu ridcre. Quapropter hic ca tanlùm noiabo, quiT a veriiaie aliéna
cùm fini, forlè tamen ab quam a me concelTa, fi de 24 Apres taccrein, non à a.
b.
Page 5o5, Page 5o6,
1.
i6 et
1.
3-5.
c.
Plavte, Mil.,
d.
Page 5o6,
1.
I,
7.
23-24.
f.
IbiJ.,
1.
f.
/&/
1.28.
p.
Page 507,1.
1-7.
1.
I,
aliquibus credcreniur tanipfis
plane taccrcm.
la ligne {édit.
priiueys,,
23.
17. Il faut lire
:
aul paniculam iccloriam.
ss
OEuvRES DE Descartes.
)i8
nego eum jufte qucri. qiuifi dixilTem me hahere clarum & diftindum mci conceptum, priu(quam fufficienter explicuifTem quâ ratione habeatur, In primis
atque, ut
ait,
cùm
Nam,
quis ejfem''.
vix anie paffus centum quœfivijjcin
inter ifla duo, recenfui
prietates rei cogitantis,
nempe quôd
imaginetur, recordetur, fentiat &c.
5
intelligat, velit,
itcmque omnes
vulgo notas, quai ad ejus conceptum
alias proprietates 86
;
omnes pro-
non pertinent, ut unas ab aliis diflinguerem, quod folum poil fublata prœjudicia potuit optari. Sed faleor illos, qui pr^ejudicia non exuunt, non facile ullius unquam rei clarum & diftinclum conceptum habere manilellum enim cft eos conceptus, quos in pofTe pueritiâ habuimus, claros & diftindos non fuille; ac I
lo
:
proinde ab
ipfis,
nili
cunque poflea acquirimus, obfcuros reddi
Cùm
itaque vult
libi
quof-
fuerint depofiti, alios,
oflendi clarum ijlum
& &
i5
confufos. di/linclitm
conceptum ejus ut afpcclu refïciatur^, nugas agit; ut
etiam
cùm me
verbis
:
dijlinclum
fallit.
clare valle,
quia,
in his 20
:
fine vallc; ergo habes conceptum clarum
mentis fine vallc^ fophifmate fe ipfum
Nam ex antecedentibus tantùm fequitur Ergo & dijîinélc percipis nullum montem exijhrc fine :
non autem cùm nuUus
Page 504,
b. Ibid.,
1.
c. Ibid.,
1.
d.
oftcndentem
me ejfe (Sv^. Cùm verô vult eas ipfas hoc exemplo Certà etiam J'ci's nullum
nullum montem a.
fibi
Certdfcio
nugas refutarc montem cxijierc
&
inducit illum
1.
10.
19-20. 22.
Page 5o5, 1.6-8
Habcs conceptum montis fine valle, lit, non débet habcri, ut percipiatur :
eiïc
fine valle.
Sed nempe
eft
adeo
2 5
)I9
Objectiones SePTIM/E. ipfafmet
felicis ingenii, ut
non
poiïit fine
Cùm
ait poflea, rnc concipcrc fiihjlantiam cogi-
nihil fpirituale &c.
corporis vel rei|Corpore3e intelligerem
tantùm quod
id
efl
extenfio continetur.
extenfum,
crafle affingit, ut
&
ducit dicentem
Sum
:
gitante negare,
nifi
aliis
",
ea
mente nunquam
Cùmque
i5
gnafco,
&
nempe
cujus conceptu
addit de fpirituali,
pluribus in locis, ubi
me
in-
fed non fuvi corpus, poiTum enim de re co-
Non in quorum conceptu nullam fcio, quod me fcire de animo
fcripfi
nec cogitavi.
poflea d\cit fc recle capere
me putare
ac
:
res cogitans,
cogitationem contineri vel de
five in
Quod autem
nec aninius, nec mens^, &c.
ineatii
mentem,
clariun ejje conceptum vieuin, quia certà co-
dijUnClum, quia nihil aliud agnofco'^, fe ipfum
valde tardi ingenii effe fingit. Aliud enim cipere, ac certô fcire, ao
finxit,
de corporeo conccdo, quia prius cxplicueram quid per
nomen
10
quas
novis ineptiis refutare.
& nihil concipcre coj'porcum,
tanlem, 5
verô
illas ineptias,
cùm
ell
clare per-
multa, non tantîim ex fide
divinâ, fed etiam quia prius ea clare perfpeximus,
jam
tamen non clarè jam percipimus & aliarum rerum cognitio minime impedit quominus ea,quam habemus alicujus rei,fit diflinda; nec ullum, vel minimum, verbum unquam fcripfi, ex quo taies
certè fciamus, quce
25
aft'ania;
deduci polTcnt.
F'ra.'terea
2
eflatum ejus
point d'iilinca
Page 5o5,
b.
Ibhi., I.27-2S. 1.
1.
i
16-18.
:
A
[cdit. priiiceps).
a.
c. Jbiii.,
;
i-i3.
noJJ'e
—
i-|,
ad
ejfe
non valet con-
25, iiiciue rciiiarijiie.
87
Œuvres
^20
de Descartes.
fequentia^, eft plane falfum.
nofcamus alicujus exifte'e 88
;
rei effentiam,
non fequatur
fi
illius naturae,
ut
fieri poffit
|
fallamur
5
aliquam rem cognofcamus, prout illam cognofcimus nempe
fit
:
eam fi
Falfum etiam
exiftere percipimus, vel hujus aut
tantùm ejus natura nobis eft,
aut faltem ab
fit
nota.
abfque ullà vel
illo
minimâ ratione affirmatum, aliquam fubjîantiam eJfe
:
poteft, ut
rêvera ipfa
vel exiftens,
fi
a no/fe ad ejfe valet confequentia, quia
omnino tamen plane fieri non
tantem
illam
nec ex eo quôd putemus nos aliquid cognof-
cere, fequatur illud efle,
nifi
enim, ex eo quôd
Etfi
partibilem
^,
ut habet in
«o
cogi-
abaco, in quo
illo
tanquam ab oraculo aliquo edodus, proponit. NuUam enim pofTu-
diverfas fubftantise
mus
cogitantis fpecies,
cogitationis extenfionem aut partibilitatem in-
i5
omnino eft abfurdum id verbo affirmare ut verum, quod nec a Deo eft revelatum, nec afifequimur intelledu. Atque hîc tacere non pofiTum opiniotelligere, ac
nem
iftam, de partibilitate fubftantiae cogitantis, peri-
culofiflimam ac religioni Chriftianae
quàm maxime
20
quia, quamdiu quis illam adverfantem mihi videri admittet, realem humanae animse a corpore diftindio:
nem nunquam
agnofcet.
vi rationis
Verba Determinate, indeterminate. Explicite, implicite"^
cùm
Dijlincle, confufc.
fola, ut hîc,
ponuntur, nul-
lum plane habent fenfum nec aliud funt quàm ofiutia;, quibus videtur Author nofter velle difcipulis fuis ;
9 point d'alinéa a.
Page 5o6,
b.
Ibid.,
1.
20.
c.
Ibid.,
1.
23-24.
1.
7.
[édit.
priuceps).
— 23 tnème remarque.
25
Objegtiones Septim.e.
cùm
perfuadere,
nihil boni
^2
habet quod dicat,
1
tamen
fe
aliquid boni cogitare.
Aliud etiam ejus effatum \nihil concluait 5
Nam
fi
débet admitti.
prudentise leges huic rei pofTunt adver-
verô intelligat per verbum nimis non fimpli-
citer aliquid
amplius quàm quaerebatur, fed aliquid
quod
fine controverfià
rum
fed plane errât R. P.,
;
»
fit
falfum, tune
cùm
taie
Cùm
quidem
eft
quid mihi
vc-
affin-
enim ita fcripfi « Notitia eorum qua} novi exiftere, non pendet a notitià eorum quai
gere conatur.
:
»
nondum novi; atqui novi rem cogitantem exiftere, ac nondum novi corpus exiftere; ergo no-
)i
titia rei
»
exiftere
nihil
mit tent 25
fine diftinclione
id
unquam
fari. Si
2o
nimis concluait,
quod quaerebatur, ut cùm infra'' reprehendit argumenta quibus exiftentiam Dei demonftravi, ob id qu6d putet per illa plus concludi quàm leges prudentise exigant, aut quifquam mortalium dcpofcat, plane falfum eft & ineptum, quia, quo plus concluditur, modo rede concludatur, tanto melius eft, nec ullae
i5
Quod
per verbum nimis intelligat tantùm aliquid am-
quàm
plius
10
% non
:
:
non pendet a notitiâcorporis'' », nimis & nihil non rede conclufi. Cùm verô aflTuNovi rem cogitantem exijiere, ac nondum novi mencogitantis
imo nulla mens
exijiere,
exijlit,
nihil
ejl,
abdicata
rem plane nugatoriam ac falfam allumit. Non enim polî'um quidquam affirmare aut negare de
funt omnia'\
2
point d'alinéa
{cdil.
princeps).
a.
Page 5o6,
b.
Respons.
c.
Cf. Médit. II, ci-avant, p. 27,
d.
Page 5o7,
1.
4
28-29.
(p.
1.
100 de
l'édit.
princeps). 1.
28
et suiv.
1-4.
Œuvres. H.
66
89
OEuVRES DE DeSCARTES.
^22
mente, 90
nifi
fciam quid per hoc
nomen Mens
inielli-
gam; nihilque poiïum intelligere, ex iis qu3e pcr illud folent intelligi, in quo noncontincaturcogitatio. Adeo ut repugnet, ut quis cognofcat rem cogitantem exiflere, ac non cognofcat mentem, five aliquid ejus quod fignificatur nomine mentis, exiflere. Quodquc fubjungit Imo nulla mens exijlit, nihil ejl, abdicata funt omnia, tam abfurdum eft, ut refponfionem non mereatur. Cùm enim poft abdicationem agnita fit exiflentia rei |
5
:
cogitantis, agnita fimul eft exiftentia mentis (faltem
quatenus hoc nomine res cogitans proinde amplius eft abdicata.
Cùm tollit
lo
nec
fignificatur),
denique, ufurus fyllogifmo in forma, id ex-
tanquam Methodum aliquam regendœ
quam meae opponat,
rationis'\
videtur velle perfuadere,
me
fyl-
i5
logifmorum formas non probare, ac proinde Methodum aliquam a ratione valde alienam habere. Hoc autem falfum efl'e fatis patet ex meis fcriptis, in quibus
nunquam non
ufus
fum
fyllogifmis,
cùm
locus id 2o
poftulavit.
Hîc^
Ss
aff'ert
fyllogifmum ex
falfis prccmiflis,
pernego. meas efte affirmât, ego verô nego quantum ad hanc majorem Nulla res, quœ talis
:
de eâ dubitare poffim an
furda
ut
non verear ne
defaclo
ullis
Nam eft ut
cxiJlit ^,ta.m
perfuadere
poffit
ab-
eam
profedam, nifi quibus unà perfuadcat me rationis compotcm non efte. Nec pofl'um fatis mirari quo confilio, quâ fide, quâ fpe, quà confidcntià id
a
fK
eft,
exijlat,
quas
me
efte
|
12 tton à la ligiie {édit. priuceps). a.
Page 307,
1.
b. Ibid.,\. 18.
10.
2 5
Objection ES Septim.c.
Nempe
52
j
prima Meditatione, in quâ nondum de ullà veritate ftatiiendà, fed tantiimmodo de prsejudiciis tollendis agebam, poftquam oflendi eas opiniones quibus credendis quammaxime fueram
fufceperit.
in
,
5
alTuetus, in diibium poflc revocari, ac proindc ab
iis,
non minus quàm ab aperte falfis, affenlionem effe cohibendam, ne quo mihi in veritate qiiîerendà impedimento cfTc poffent, addidi ha;}c vcrba « Sed nondiim fatis cil hoc advcrtilTc; curandum cil: ut recorder. » Ainduc enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatcm meam, tanquam longo ufu & :
))
to
))
i5
familiaritatis jure fibi devincl:am, fere etiam
»
vito;
»
cam, quamdiu
taies
»
rêvera,
nempe
aliquo
»
jam oftenfum eft, fed niiiilominus valde probabiles, & quas multo magis rationi confentaneum fit credcrc quàm negare. Quapropter, ut opinor, non
» »
unquam
iis
alTentiri c^ confidere defuef-
fupponam quales funt quidem modo dulv'as, ut jam cfle
» »
perceptione detorqueat\)) Ex quibus Author nofter
» »
»
25
nec
in-
maie agam, li, voliintale plane in contrarium verfâ, me ipfum fallam, illafque nViC[ui\nd'm omni no fa Ifas imaginariafquc ejfe fingam, donec tandem, velut œquatis utrimque prsejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a redà rerum
» 20
me
»
elegit haec verba, ca^teris rejedis, »
modo dubias
», « roliintale
plane
in
« opiniones aliquo |
contrarium verfâ
»,
fingam ». Ac prseterea in locum verbi fingam fubllituit ponam, credam, & ita credam ut contrarium ejus quod dubium ejl pro «
3o
omnino
falfas imaginariafque cffe
vcro affirmem. Voluitque a.
Ci-avant, p. 22,
1.
3-i8.
hoc
effe
tanquam effatum
five
92
OEuvRES DE Descartes.
524
regulam certam quâ femper uterer, non ad praejudicia tollcnda, fed ad fundamenta Metaphyficse fumme certae & accuratse flatuenda. Primo tamen cunclanter tantùm & per ambages hoc propofuit, nempe in §. 2 &.
}
primse fuae Qu3eilionis\
quam
fuppofuit ex
non
}
facere
^,
iftâ
Quin &in
régula
quserit an
fe
3
illo g.,
poft-
debere credere,
continuo illud
2
5
&
dcbeat
ita
crcderc, ut fibi perfuadeat aliter habere fc non poJfe^\
Ad
quod abfurdiffimum qusefitum inducit me, pofl aliquot ambages & verba fuperflua, fie denique refpondentem Nec pones, nec negabis; neutro uteris, utrumque lia-
10
:
bebis velut falfum"
Ex quibus verbis, mihi ab
plane manifeftum
tributis,
93
.
illo ipfo
eum rede fcivilTe, me ut
eft
verum non credere contrarium ejus quod dubium eft, ac neminem ex meâ fententià eo uti pofte pro majore propofitione alicujus fyllogifmi ex quo certa conclufio expedetur, contradidoria enim funt, nec ponere nec negare, neutro uti,atque unum ex iis ut verum affirmare, atque eo uti. Sed fenfim poftea eorum, quse tanquam mea retulerat, oblitus, non modo contrarium affirmavit, fed & tam fsepe inculcavit, ut fere
i5
20
I
hoc
unum
omnia
in totâ fuâ differtatione reprehendat,
&
duodecim peccata, qusc deinceps ad finem ufque mihi affingit"*, ex hoc uno componat. Unde profedo, tum hîc, ubi hanc majorem Nulla res quœ talis eft ut de eâ dubilare pojjiin an exijîat, defaûo illa
:
24 non à a.
b.
Page 456, 1. 7, et Page 458,1.4-5.
c. Ibid.,
d.
la ligne [cdit. princeps).
Voir
1.
la
p.
458,
1.
i.
28-29.
Responsio ci-après
(p. 527,
1
i5)
25
Objectiones
meam
exijîit,
effe affirmât,
ubi quid taie mihi tribuit,
verbum mentiri contra
tiri, five 5
fignificet,
Septim.î:.
^25
omnibus
tum
aliis
nifi
prorfus ignorem quid
mentem & confcientiam
loqui, eviden-
admodum
inhonefto verbo utar, exigit tamen hoc a
non
quam
erubefcit,
men-
illum inexcufabiliter
tiffimedemonftratur. Etquamvis
veritatis,
in locis
invitustam
me
defenfio
quod ille tam aperte facere ego faltem nomine proprio vocare non fufcepi, ut
Cùmque in toto hoc fcripto nihil aliud fere quàm ut hoc idem ineptiffimum mendacium,
recufem. 10
agat,
modis exprelTum, ledori perfuadeat & inculcet, non video ipfum aliter poiTe excufari, quàm quia forte tam fœpe idem affirmavit, ut paulatim fibi ipfi perfuaferit efle verum, nec ampliùs pro menfexcentis variis
r5
dacio fuo cognofcat.
Omne vel
:
corpus
ejî taie, ut
Omnis mens
exijîal,
Il
Quantum deinde ad minorem
de eo dubitare pojfim an exijîat^,
eJî talis, ut
de eâ dubitare pojfim an
de quovis tempore indefinite
intelligajtur, ut
ad ejus conclufionem débet intelligi,eftquoque 20
&
nego
meam
efle.
Nam
falfa,
ftatim poft initia fecundse
Meditationis, ubi certô perfpexi ftere, quae res
:
rem cogitantem
exi-
cogitans ex vulgari ufu mens appella-
non ampliùs dubitare potui quin mens exifteret; ut etiam poft fextam Meditationem, in quâ corporis exiftentiam cognovi, non ampliùs de ipfà potui dubitur,
25
tare.
Quàm
ftupendi verô ingenii
eft
author nofter,
qui duas falfas prœmiflas tam artificiofe potuit excogitare, ut ex
tur! a.
b.
iis,
in
bonâ forma, conclufio
falfa fequere-
Sed non intelligo cur hîc mihi rifum fardonium^ Page 507, Page 5o8,
1.
20, et p. 5o8,
1.
4.
I.
9.
94
5
OEuvREs DE Descartes.
26
adfcribat,
cùm
laetitiœ
caufam dumtaxat, non quidem
permagnac, fed certe verae ac
folidae, in ejus Differta-
nempe quôd ille, multa ibi reprehennon mea funt, fed a fe mihi affida, clare
tione repererim
dendo, quse
:
oftendat fe niillum non moviffe lapidem, ut aliquid
reprehenfione dignum inveniret in mais fcriptis, Tt
nihil
efl crudelis^.
Nam cùm
lo
nullas odii habeat caufas, ni-
hilque invenerit reprehendendum, pr
&
omnino inveniffe. At certe, illum non ex animo hadenus rifilîe, fatis déclarant, tum feria objurgatio quà hanc partem concludit'', tum maxime fequentes ejus refponfioncs, in quibus non modo triflis & feverus, fed etiam profedo tamen
5
abfurdum, quod mihi prudens j
&
unum
fciens affinxit, quod-
que paulo ante non potui honeftiùs quàm mendacium ejus nominare quia tamen putat fe jam illud ledori
\
5
:
fuo plane perfuafilTe (non quidem
vi
rationum, utpote
quas nullas habet; fed primo admirabili affirmandi confidentiâ, quac, in viro pietatem
& charitatem
flianam peculiariter profeffo, tanta, dore, de re falfà efle poffe
deinde pertinaci fsepe
fit
ut, ex
&
0^
tam
Chri-
pu-
fine
nunquam putatur
;
20
ac
frequenti ejufdem repctitione,qui\
confuetudine audiendi etiam res quas
confuetudinem cas pro veris habendi acquiramus atque hae duœ machinas apud plebcm, illofque omnes qui res accurate non examinant, omni pondère rationum potentiores efle folent), nunc vido fuperbe infultat, & me tanquam puerum gravis Pa^dagogus objurgat, pluriumquc pcccatorum reum facit falfas fcimus, :
a.
Page 5o8,
1.
b. Ci-aprcs, p.
19 et suiv.
527
et suiv.
23
Objection ES Septim^e.
quàm
in fequentibus 12 refponfionibus,
tamen
praecepta habeantur. Excufandus
non ampliùs apud poti duas tantùm 5
ille
fe effe videtur
res pro
^27
;
(ed,
Decalogo
in
eft R. P.,
quia
cùm plufculum
unâ foleant
videre, tante
charitatis zelo turbatus efl, ut in unico contra
mentem &confcientiam propriam
diclo fuo
peccata mihi tribuenda inveniat. Qiut,
nifi
duodecim
me
aperte
ac citra verborum involucra hîc loqui puderet, non
deberem 10
aliter
quàm
I
convitia
S:
calumnias vocare
96 ;
jam puto meas efle vices jocandi, hallucinationes tantùm dicam, & vclim ut Leclor animadvertat, ne minimum quidem verbum ab ipfo contra me in fequentibus haberi, in quo non fit hallucinatus. fed, quia
Responsio".
i5
Refp.
I.
nul la habct, tates, ut
Peccat Met ho Jus circa principia.
&
infiniîa habet.
nihilo nihil 20
Ac cœterœ quidem facul-
ex certis educant certa, clara, evidentia
fibi ponunt principia
hunl fcfe
in
:
Totum
Nempe
eft
&
innata
fuâ parte majus
;
ex
& fexcenia id genus, quitus fubnixa evealtum & ad veritatem tutd contenduni. Hœc
fit,
veràfecus, ut faciat aliquid, non ex aliquo,fed ex nihilo,
amputât, abdicat, ejurat omnia ad
unum principia
refera;
ac voluntate plane in contrariutn verfa, ne vidcatur alis
25
omnibus carere, fingit & aptat fibi e cerâ, ac principia ponit nova veterum plane contraria. Atque eo paclo vetera exuit prœjudicia, uL induat nova; certa deponit, ut ajfu-
mat dubia a.
Rcponsc
;
alas fibi aptat,
à la 2«
fed cereas; fubvchit fefe
Question, ci-avant,
p.
466,
1.
17.
in
Œuvres
^28
de Descartes.
altum, at ut cadat ; denique ex nihilo molitur aliquid. ut faciat nihil. V) j
Refp.
habet,
Pcccat Mcthodus circa tncdia.
2.
dum
toi lit vetera,
certos,
quorum
ex labyrinthis expédiant fefe, facile
&
tuià.
dum novo
Hœc verà
nulla
nec adhibet nova. Rcliqiuv dlf-
ciplinœ formas habent logicas,
argumcntorum
Scmyc
& fyllogifjnos, &
niodos
duélu, relut Ariadnœofilo,
&
res involutas exir.'cent
contra formam veterem dclurpal,
pallct metu, quetn Jibi a Genio fingit,
veretur ut ne fomniet,
dum
dum
dubitat an deliret. Propane
fyllogifmum. Pallebit ad majorem, quxcunque
Genius me
fil
ait,
lo
il la
Quid verà ad minoreni ? Trepidabit, dubiam dicel. Quid fi fomniem ? Quoties fomnianti vifa funt certa & clara, quœ pojl fiunnium falfa comperta funt? Quid denique faciet ad conclufionem ? Omnes omnino velut laqueos & pedicas fugitabit. Annon deliri, & pueri, & ameutes prcvclarc fe credunt ratiocinari, ciim omni mente & judicio dcficiantur? Quid fi mihi idem contingat modo? Quid, /? fucum faciat & offucias Genius? Malus e/l ; necdum Dcum novi exifiere, & ab eo deceptorem coerceri. Quid hic facias? tandem. Forte,
5
decipit.
i5
»o
Quidciim dicet,.& obfiinato animo, confcquentiam dubiam effe, nifî 98
fed
antea certà fcias,
Deum,
effe
\
& veracem
liaberi in vinculis? bit
materiam
te
nec fomniare, nec defipere,
Deum, & ab
eo
Quid, ciim fyllogifmi
& formam ? «
Idem
efi
Gcnium malum liujus
répudia-
^5
dicere aliquid in rei
alicujus naturâ five conceptu contineri, ac dicere ipfum
de eâ re
effe
verum. Atqui exificntia &c.
Quid
alia id
Quœ fi urgeas Expecla, dicet, quoad efe Deum & Genium videani ligatum. At faltem, ais. id habet
genus? fciam,
»
commodi
:
:
dum
nullos adhibet fyllogifmos, tutù viLil pa-
3o
Objectiones Septim^. ralogifmos. Prœclare enimverd,
denafetur.
Num
ut,
ne mucofus fit puer,
meliùs cœterœ matres fuos emungunt?
Quare unum hoc habeo, quod dicam forma, nihil remanet, Refp.
5
nifi
certi affequitur.
Sed nec potejî
fmem, dum
10
id verd
&
minime
& Quanquam &
te effe
potuijîi conficcre,
quidem
vepribus,
toties,
quibus ipfa fibi
te
fed
hœfijîi in falcbris
ut meminiffc
|
En
igitur
tatis
&
vix pojfun.
Methodus nervos
fumma
vigiles,
i.
adeoque nihilo plus dcbcs
capita,
omnemque
fuccidit,
plane fpem ad veritatis lucem prcecludil.
fomnies an
cxpertus
recordari proderit mode, ut refponfioni
huicce nojîrœ fuum fit robur.
i5
&
vidijli
meque focium fatimentem, aut hahere mentem : quibus
es fuis in erroribus Ulyffeis,
Contendebas
nihil
ajfequi, ciim ipfa fibi vias
omnes ad veritatem occludat. Ipfemet gajli.
Suhlatâ omni
:
informe.
Peccat Methodus contra
3.
^29
Nefcis an
tuis in cogi-
ratiocinationibus [fi qiias tamcn habcs, non verd
fomnias dumtaxat
te
habere) poncre,
quàm fomnians
in
Hinc dubia omnia & nutantia, & ipfœ conclufioncs inccrlœ. Exempla non afferam ; obi ipfe, & pcrcurre apothecas memoriœ tuœ, & fi quid repérer is, quod eâ labc non fit infcélum, profer : gratulabor. 2. Antcquam fciam Dcum exifiere, qui Genium malum liget, dubitare debeo de omni re, & omnem omnino propofilionem habere fiiffuis.
10
25
peclam ; aut fane, quœ vulgaris efi philofophia & vêtus ratiocinandi methodus, ante omnia defmiendum efi an fint,
& quœ,
illœ
tandem propofitioncs immuncs, deque
nendis monendi funt îyrones. Hinc, perinde prcecedenti, dubia omnia, 3o
&
fus inutilia. 3. Si quid fit bitationis, id, voluntate
ŒUVUES.
II.
iis
rcti-
atquc ex
ad vefiigandurn verum pror-
quod habeat
plane
in
vel
minimum du-
contrarium verfâ, falfum <>7
99
55
OEuvREs DE Descartes.
530
&
ejfe crede,
Hinc
cipio.
crede oppojîlum, eoque utcre tanquam prin-
enim fperes ab 100
omnes ad veritalem prœclujl. Qiiid
aditiis illo
&
nulla mens,
ahdicationem
:
Caput non habeo ;
nulliiin ejl corpus,
fexcentis ijîiufmodi ? Ne\quc verà dicas
illain
non
ejjfe
ad tempus, admenfem, ad
perpétuant, fcd, jujlitn injîar,
dies
1
majori con-
5, ut qui/que
ad tempus ; at
tentione in illani incumbet. EJîo enini,fit eji
eo tempore quo veritatem vejiigas, quo uteris abdica-
tis
&
&
abuteris, perinde quafi ab us veritas omnis pendeat,
in iis, veluti necejjfario in
Annon
Architcélis.
iruunt,
uluntur, ut
iis
Jîereomate, conjîjiat. At,
& columnam Jîabiliam,
eâ utor, ut Jlylobatam ejl
5
illi
ais,
lo
ut folenne
machinas extemporaneas ex-
columnam
& fuo
élèvent
loco
in
Jlabiliant, tum, velutprceclarefuo defunélam^ munere, dif-
& amovent ? at vide ne &
folvunt licet, illi
Quidni
quod
illud ejl
&
Jlylobata
machinœfic innitantur,
Atque
illos
in
ut,
illis, illa
hac remotâ,
quàm ab
illa
concidant.
Methodo reprehenfione dignum ita nititur, ut, re-
quoque fit amovenda.
20
Refp. 4. Methodus peccat excejju. tur
1
columna extemporaneœ
putem. Falfa ponit fundamenta, iifque motis
me
imiter ? Imitare, per
Hoc
ejl,
eâ prudentiœ leges cxigant, plus
plus moli-
quam ab
eâ
quifquam inortalium depofcat. Petunt quidem nonnulh\fibi
Dei exijlentia, & humanœ mentis immorproj'eclo nemo repertus ejl haélenus, qui fibi
ut demonjlretur 101
talitas
;
at
2
\
fatis eJfe non duxerit, fi
admini/lrari,
&
Deum
exijlere,
animas hominum
ejje
fpirituales
mortales, tam certà fciat atque illud, 2
aut
ijlud,
habeo caput, habeo corpus,
& mundum &
ab eo
&
im-
3 faciunt
ut fuperjluafit
5,
omnis
cura majoris alicujus ccrtitudinis rejligandœ. Prœterea, a.
Liic dvJ'iiiiJas ?
3o
Objectiones Septim^e.
531
ut in praélicis aut agiindis rébus certi funt fines certitu-
gerat
:
ita in
limites, 5
meditandis
& fpeculandis
quos qui attigit cerlus
aut defperatis aut damnatis
&
qui/que prudenter
dinis, quifufficiantabunde, ut
rébus definiti funt
efi, (& ita
quœ
aliis,
certus, ut mérita,
quis ulterius ten-
tare vellet, in eo prudenter ac fecure conquiefcat ultra,
Ne quid nimis.
promovere,
&
At, ais,
vaduni ab omnibus
naufragium Quare
fit citra
.
Refp.
quàmfit par, nihil
i-etro
Hoc
cem. Qiiid prœfiilifii apparatu
efi,
vadari pof-
illo
dum plus
magnifico? Quidabdi-
&
generofd, ul ne
tibiipfipeperceris, nifihoc tritum Cogito, fum,
cogjtans
?
hoc, inquam,
firingil
te volo tefiem, le j'udi-
catione illâ tam folenni, adeo generali ,5
feculis intentatum
dum vadum
Unum
colligit.
Ne plus
:
Peccat deffeélu
5.
:
hœc laus non vulgaris: Metas
pervadere. Ita fane laus eximia, at 10
tutà fe
fum
plebeculœ familiarc,
ita vel
nemo repertus fit ab orbe condito, qui de eo vel dubitarit, nedum qui ferià popofcerit probarifibi,
20
gratias tibi
pro amicitiâ
nemo fit
effe
rem cogitantem,
habiturus,
& fingulari
lixam tuam erga genus
erga
nifii
te
forte,
ut
Icvilcr
\
fe exifiere,fe cogitare,fe
res
fe elfe,
ut
mérita
quod ego meà
voluntatc facio, ul pro-
humanum
voluntatem probct,
&
laudet conatum.
Refp. 6. Peccat j5
arguit.
commune peccalum, quod
in cœteris
Nempe miratur mortales omnes omnino hœc
& ponere
tam confidcntcr
Et feipfam non miratur,
:
Habeo
dicere
caput, haheo oculos, &c.
dum pari
confidentiâ dicit
:
Non
habeo caput, &c,
3o
Refp. 7. Peccat peculiare fibi peccatum. Nempe, quod cœtcri hominum aliquatenus certum habent, & fujjicientcr
:
«
Habeo
caput, efi corpus, efi
mens
», illa,
fingulari
102
5
OEuvREs DE Descartes.
5J2
Jîbi conjîlio, oppojitum
pus, non mens », non
«
:
Non habeo
caput, non eji cor-
mode certum, fed
ita
certum, ut in
eo fundari pojjit accurata Meîaphyjica, ponit, eoque nititur ufque cd, ut hoc Ji fulcrum removeris, in vultum pro-
cumhat.
5
Refp. 8. Pcccat imprudens.
bium
gladium ancipitem
ejje
ah altéra lœditur. Dubium 103
exijlat
»
I
«
nullum
certum,
;
:
Nempe non advertens, dudum alteram fugit aciem,
illi ejl «
quia dubium, removet,
corpus
ejî
:
cjjet
dum fciens
ac volens
& mo-
voluntariâ abdicatione eorum
quœ
funt necejfaria ad vejîigandum verum, fuâ deludi fe finit A nalyfi, non modo id conficiens quod < non > intendit, fed illud etiam,
lo
nititur, vulneralur.
Refp. 9. Peccat prudens,
&
ponit oppofitum
atque in hoc dubio, tanquamji
»,
dum imprudens
nita occœcat fefe,
&
an aliquod corpus
1
quod maxime reformidat.
Refp. 10. Peccat commij/ione, dum, quod vetat folcnni ediélo, redit tit
ad
&
vetera,
contra leges abdicationis, repe-
abdicata. Sat recordaris.
Peccat omiffione, dum, quod prœfcribit uti
jo
firmamentum : Summopere cavendum eft ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus probare verum eflc, non femel prœtergreditur, impune afumens uti fummc certum & verum, nec probans : Senfus nos aliquando deludunt fomniamus omnes; nonnulli deli-
25
Refp.
II.
;
rant,
&
alia id genus.
Methodus aut nihil habct non, plurimum verd fupcrflui. Refp.
12.
Etenim
f dicat fua
illâ
boni,
aut nihil
abdicatione dubiorum fe intel-
ligere abjlraclioncm, ut vocant, Metaphyficam, qud dubia \b
non
aj. [ci. p.
552,
1.
^3).
—
28 Apres lupcrflui, non à
la lif^ue.
3o
Objectiones Septim.e. non conjideranlur
nijï ut dubia,
<)J}
adeoquc ab
iis |
animas
avocatur, ubi quœritur certi aliquid, neque tune in
plus ponitur
quàm
in falfis
novi, nec nova erit 5
:
boni aliquid
illa abjlraélio,
fed
dicet,
fed
104
iis
nihil
& omnium
vêtus,
philofophorum ad unum. Si abdicatione ut fupponantur
&
illa
dubiorum
dicantur
amandari dubia,
ita velit
ejfe falfa,
&
iis
tanquam
falfis,
aut eorum oppoftis tanquam vcris, utatur: no\i dicet ali-
fed
quid, lo
nihil boni, eritque abdicatio illa
fed fpuria. Sidicat fe vi évidente?' »
i5
quidem nova,
fum
:
«
&
momento rationum
Ego fum
res cogitans,
id conficere certo
&
&
quà cogilans, nec
mens, nec animus, nec corpus, fed res ab is fie
nondum
»
abduéla, ut poffim intelligi,
»
perinde atque inlelligilur animal, Jive res fentiens, non-
»
dum
intelleclis
intelleéïâ re hinnicnte, rugiente, &c. »
quit dicet,
fed
nihil novi,
cùm
:
illis,
boni ali-
id ubique pulpita refonent,
ac diferlis verbis id doceant quotquot animantes aliquas cenfent cogitare, ac, fi cogitalio etiam 20
quoque
fenfum complccli-
quod fentiat, videat, audiat, quotquot exijlimanl bruta fcntire, hoc efl ad unum omnes. liir,
ut illud
cogitet,
Si dicat probatum a fe rationibus validis
&
meditatis,
fe rêvera exiflere rem & fubflantiam cogitantem, &, dum exiflit, non exijlere reapfe mentcm, non corpus, non animum : novi dicet aliquid, fed nihil boni, & nihilo plus j
25
quàm
fi diceret exiflere animal, nec effe
tamen leonem,
aut vulpem, ôc.
Si dicat fe cogitare, hoc effe intclligere, nari, fentire ; 3o
& fie
cogitare, ut
aclu rcjlexo intueatur 'Jciat
&
&
fuam
velle,
imagi-
illam cogitationcm
confideret ; adeoque cogitet, five
confideret fe cogitare [quod vere efl effe confcium,
105
OEuvRES DE Descartes.
^j4
&
aé}û,s alicujiis
habere confcicnliam)] id vcrd
ejje
pro-
prium facultati.s aiit rei, quœ fit pojita fupra maleriam, quœquc fil plane fpiritualis ; coque paclo fc ejfe menlem, fe fpiritum : dicet quod nondum dixit, & quod dcbuil dicere, & quod expeclabam ut diceret, & quod fœpius fœpe, ubi ridi parturientem, fed inani conatu, volui fuggerere dicet,
inquam,
hom aliquid, fed
novi
ni/iil,
a nojîris olim prœceptoribus acceperimus, aique, opinor, alii ab aliisjam inde ab
Id porro fi
&
aut ad prœfigias?
illiid
illi
abdicationis cjjc
illius
Quœ
Quœ
?
machinœ aut ad
Quorfum fallaciœ fcnfuuvi,
hilum? Cur percgrinationcs
uinbras inter &fpcclra ?
Quid faciunt
illa
finis
tain
i5
tandem adfia-
biliendum Dei exifientiam, perindc quafi fiarc
liones
lo
diuturnœ, exteras in oras, pî'ocul a fenfibus,
ita
pojfit, nifi
re-
adco\ auficrœ, ut ne nobis plus rcfidui
patiatw, quàm
longœ,
nos
a fuis,
fomniantium illufones, ludibria delirantium ? Quis lOô
:
Adamo.
quœ & quanta fupererunt
dicat,
diindabunt ? Quanta battologia ?
pompam
cùm
5
omniafus deque vertanlur ? Sed cur
opinionum
toi
illa
non
interpola-
ac tantœ, ut veteres ponantur, in-
20
duantur novœ, iifque abjcélis rurfum veteres affumantur?
An for le,
rorum, fui fingulis riim
Bonœ Deœ, & Confcj'i'', & cœleerant ritus, ita hœ novoruin arcano"
ul facris olim
novœ funt cœrimoniœ ? At quin
illa,
procul amijjis
ambagibus, nitide, clare, breviter, fie verbo veritatem cxhibuit
:
fum mens
«
Cogito, liabeo cogitalionis confcicnliam, crg'o
» r
Denique, fi dicat intclligcrc, vellc, imaginari, fcnlire, hoc efi cogilare, fie cffe propria mentis, ul nulla prorfus animalia, prœter homincm, cogitent, nulla imaginenlur, a.
1-irc
25
Confi ?
3o
Objection^es Septim^.
^ij^
fentiant, videant, audiant, &c., novi dicet alhjuid,fed nihil
boni,
&
ajfervat
&
quandiu
&
ingratiis, nififors aliquid
abfcondit (quod unicumfuperejî perfugium) fuo
machina Jlupentibus exhibendum At illud, ex quo expeélatur, ut plane fit defpcrandum ?
iempore velut 5
quidem gratis,
illiid
ejî,
e
.
Refp. ult. Hic vereris, opinor, Methodo
I
amaSy quant amplecleris, ignofco, quam
Times
laris tuani.
10
&
ad
Ne
abjiciendam putem.
tuœ, qiiam
107
uti filiolani oj'cu-
peccatorum feci ream,
ut ne, quia tôt
quia, ut ipfe vides, rimas agit tefias
illi
undique difluit, veteres vereare, amicus fum.
Vincam expeclationem tuam, au t fane fallam
;
filebo
&
Novi te, & aciem ingenii tui acreni ac perfpicacem. Ubi tempus aliquod ad meditandum acceperis, ac maxime ubi Analyfim illam tuam fidam fecreto in recejfu expeélabo.
i5
pulverem
confulueris,
excuties, fordes ablues,
politam Methodum nofiris habe,
meque
audi,
tuis
fifies
dum
a/que compleélor bene multa,
terfiim
&,
àfpcclibus. Interea hoc
quœfitis
quœ
pergo rcfpondere,
brevitatis fiudio
per-
quœ mentem attinent, quœ conceptum clarum ac difiinclum, quœ verum, quœ falfum, & fimilia; fed ea ipfe relegis, quœ prudent ibus excidere, & firinxi leviter, ut ea,
20
QU/ESTIO TERTIA. AN POSSIT INSTAURA RI METHODUS. Quœris 2 5
3, an*.
Plura non milTa funt à R. P.
reliqua ab eo rogarentur, refpondit
non vel
elle
nunc otium
plura compo|nendi. Nobis verô religio
minimam
i2 tcnia"
fibi
Cùmquc
3.
ejus fcriptl fyllabam omiltere.
fuit,
los
OEuvRES DE Descartes.
5j6
NOTiE.
putarem egregium hoc de meâ qualicunque inveftigandi veri Methodo judicium retuliffe, ad ejus falfitatem & abfurditatem declarandam, û profedum elTct ab ignoto. Sed quia ejus Author in tali loco efl conftitUtus, ut non facile ab ullo credatur, ipfum effe vel non compotem fui, vel eximie mendacem, & maledicum, & impudentem, ne nimia ejus authoritas contra manifeftam veritatem aliquid poffit, rogo ledores ut meminerint illum fupra, ante has refponfiones, nullam vel minimam rem contra me probaffe, fed ineptis tantùm cavillationibus ufum fuifie, ad opiniones mihi tam ridiculas affingendas, ut ne refutatione quidem indigerent; nunc verô in his refponfionibus ipfum ne conari quidem aliquid probare, fed falfô fupponere omnia, quae mihi affingit, jam ante a fe fuiile probata; utque œquitas ejus judicii magis appareat, illum prius in accufando jocatum tantùm fuilTe, hic autem poftea in judicando maxime ferium eflc ac feverum; atque in undecim primis refponfionibus indubitanter & decretorie me condemnarc, ac demum in duodccimu deliberare, & diflinguerc Si .Y/cj/ hoc. nihil habct non; Jî hoc, nihil boni Se, cùm tamcn in iis omnibus agat tantùm de unâ e^ eîidem rc diverfis modis fpeclatâ nempe de uno fuo figmento, Satis
efl'c
5
'o
i5
20
:
109
!
:
cujus abfurditatem atque infulfitatem fimilitudine hic declarabo. Tcftatus fum ubique in meis fcriptis,
me
Archiic-
clos in co imitari, quôd, ut folida xdificia conftruant,
25
Objectiones
Septim.ï:,
^}7
quodcunque confedum^ eft, foflas
in locis ubi faxiim, vel argilla, vel aliud
firmum folum
primùm
arenofii fuperficie
excavent,
omnemque
ex
iis
arenam,
&
alia
qucxnis arense nixa aut permifta, rejiciant, ut deinde 5
in folo
firmo ponant fundamenta. Sic enim ego dubia
omnia,
primùm
inliar arense,
rejeci; ac
deinde ani-
madvertens dubitari non polie quin laltem fubftantia dubitans five cogitans exiftat, hoc ufus fum tanquam
quo Piiilofophiae meae fundamenta locavi. Author autem nofler fimilis eft Csementario cuidam,
faxo 10
qui
in
cùm
in fuâ
urbe magnus artifex haberi
vellet,
atque ideo fummopere invideret Architedo facellum ibi
conftruenti,
ftudiofiflime qusefivit occafiones
reprehendendam fed quia erat tam rudis, ut nihil eorum quce ab illo fiebant capere poflet, nihil aliud aufus eft attingere, quàm prima & maxime obejus artem
i5
via initia.
;
Nempe
non modo arenam
notavit
&
eum
principio fodere, ac
terram mobilem, fed
lapides, ^^ quaevis alia ïo
ad
arena admifta
&
ligna,
&
rejicere, ut ad
folum firmum perveniret, ibique facelli jaceret fundamenta. Et praeterea audivit ipfum aliquando, quaerentibus cur
ita foderet, refpondifl^e,
terrse
fuperfi-
ciem, cui infiftimus, non femper efle fatis firmam ad
arenam praecipue efle inftabilem, quia non modo magnis ponderibus prefla fubfidet, fed etiam aquae prceterfluentes eam non rarô fecum abducunt, unde fequitur inexpedata ruina eorum quse ab ipfà fuftinentur; & denique, cùm taies ruinse in fodinis interdum accidunt, earum caufam ad Lémures, aut malos Genios loca fubterranea inhabi-
magna 25
3o
a.
sedificia fuftinenda; &.
Lire conteûiim.
Œuvres.
II.
68
iio
OEUVRES DE Descartes.
^j8
tantes, folere a folToribus refcrri. Ex quihus fumpfit
occafionem fingendi foflionem utebatur, haberi ab ipfo pro
illarrr,
quâ Architedus conftrudione;
lacelli
atque vel fofîam, vel faxum in ejus fundo retedum, vel certe id quod fupra folTam ita conftiueretur, ut
5
vacua remaneret, pro facello conftruendo ipfumque Architedum effe lam fatuum, ut timeret ne terra, oui infiftebat, fub pedibus fuis fatilceret, neve
ipfa intérim
;
Lemuribus everteretur. Qu?e cùm forte perfuafiffet quibufdam pueris, aliifve Architedurse tam ignaris, ut iis novum effet ac mirum, fodas tieri ad locanda a
&
cedificiorum fundamenta;
quem
m
qui facile credebant
lo
illi
probum ignoto, 0^ quem
norant, fatifquc peritum artis fuse ac
virum eflc putabant, de Architedo fibi foffas tantùm excavalîe aunihil adhuc ftruxiffe, fed diebant tantoperc deledatus cil hoc fuo tigmento, ut fperaverit fe idem univerfo mundo efle perfuafurum.
i5
|
:
quamvis jam Architedus omnes fadas lapidibus impleviflet, atque Et
primum facellum fuum
fotfas a fe ibi
ex folidilîimà materià firmilîime conftruxilfet, omni-
20
bufque videndum exhiberet, manebat ille nihilominus in eàdem fpe & inltituto, nugas fuascundis hominibus
Atque in hune finem llans quotidie in plateis, ludos de Architedo plebi tranfeunti exhibebat. Quorum taie erat argumentum. Primo inducebat illum jubentem ut folfre fièrent, & non modo ex iis arenaomnis, fed etiam ea omnia quse arenœ elfent admirta aut fuperftruda, etiam cseperfuadendi.
menta, etiam hipides quadrati, verbo omiiia rejicerennihil phme rclinqucrctur. Atque haic verba, tur, v.<:
ni/iil,
oiiinij, ctiain c.vincnta, eli.vii hipides,
valdc incul-
25
3o
Objectiones Septim^.
^39
cabat; fimulque fingebat fe velle arlem illam ab eo addifcere, ac eu m ipfo defcendere in iflas foflas.
cem
te
prcebe, ajebat. Age, fare
&
novum,
Ad
illud iter, etfi
mihi tenebris non ajfueto formidandum, accedo
Audio
lubcns.
expcdiium habcs aut-
Qiiid jubés?
fociiun aut difcipulum. 5
:
Du-
te
:
jubés idfaciam quod
te facientem vidcro,
pedem figam ubi fixeris. Prœclara fane imperandi ducendique ratio! Ut mihi places! Audio^. Deinde, fimulans fibi metum efle a Lemuribus in iftis foffis, ita rifum fpedatorum elicere conabatur ibi
I
10
:
Et
verà,
an tu niihi illud prœjîabis, ut non verear mode,
non formidcm, metus mihi non
me
licet
ijliic
)5
confirmes
defcendo.
manu
Jît a
& verbo,
Ac paulo
pofl
:
malo G.enio? Sane,
non fine timoré ingenti^
Sed ô me propofiti imme-
morcm! Quidfeci? Toliim me tibi principio commiferam, mefocium, me difcipulum, & ecce hœreo in aditu, & meticulofus,
&
obflinatus. Ignofce
:
peccavi largiter,
tatem ingenii mei probavi dumtaxat.
metu 20
ferre,
&
Dcbueram, omni
depofito, in ijlius foffœ caliginem intrépide
&
hœfi,
Architedum
fundo lapidem,
cium fuum
me
in-
& refiti".
Tertio, reprsefentabat in foflse
tenui-
five
inniti vellet.
fibi
oftendentem
faxum, cui totum sdifi-
Hocque
ita rifu
excipiebat
:
Prœclare, Vir eximie. Archimedeum punélum occupas; 25
inundiim haud dubie, fi lubet, omiiia. At, te
quœfo
{vis
omnia, ut nihil fit tua
in
movebis.
En jam
enim, opinor, ad vivum refecari arte non aptum, non cohœrens,
non neceffarium), cur lapidem hic rétines? a.
b. c.
Page 467 ci-avant, 1. l5-3i. Page 471, 1. 26-29. Page 472, 1. 16-21.
nutattt
An
non exu-
112
OEuvRES DE Descartes.
^40
cum arcnâ? Sed forlè
Lire jujjijli lapides
cxcidil; adeo ejl
arduuin, etiam expertis, ohlivifci penitus eorum quibiis a
H3
mihi rudi, fi fors vd\cillem, haud niale fit fperandu7n\ &c. Item Architedus rudera qua:-
piteris ajfuevimus,
dam
limiil
ut
cum arenà
ex
rejeda colligehat,
foflis
ad a:diticandum uterctur; quà de re alter
iis
batur
:
Audebone, pnufquain mtro pedem
quo
ficifcilan
confiilio tu,
m
5
joca-
ita
ex
fieras,
qui rudera omnia ut non
le
fiât is
fiinna rejcceris folenni ritu, ea iterum relis infipicere, pe-
rinde
ex panniculis
quafii
quœ paulo
Imd, quia omnia,
&
illis
fiperes fiirmi aliquid^?
'o
anle rejecifii, nulantia erant
modo paulo poft Hic
infirma [fiecus cur rejecifies?), qui fiel ut eadem
non nulantia
fiint
&
infiirma? &c. Et
:
etiam patiere arlem tuam admirer, qui, ut fiirma fiahilias, ulare infirmis; ut nos educas in luccm, jubeas in tenebris
'5
mergi", &c. Atque hic multa ineptiffime dillerebat de
nominibus
&
ad rem facientia, fufâ,
&
Cîementarii, nihil
nominum
fignificatione con-
ofRciis Architedi
unum ab
nifi ut,
alio diftingui
minus
poffet.
Quarto adu, flabant uterque in foffbe fundo, ibique Architedus facelli fui conftrudionem incipere cona-
Nam
batur; fed fruflra.
dratum locare fc
vellet, flatim a
ut lapides
julîiiïe
cum
ideo pugnarc
primo,
omnes
regulis
cùm
dclifterc cogebatur.
latcrcs,
rejicerentur, atque hoc
fua."
Cùmquc
cùm calccm aquà
a.
l'iii^o
I1.
IbiJ.,
c.
Page 478,
478, 1.
1.
3-1
^.^
artis
1.
2?-26,
ei p.
479,
1.
:
quo verbo, tan-
vidus, ab opcre
dcinde ca^menta,
|
fabulo fermentatam,
19-22. I.
lapidem qua-
Csementario monebatur
quam Archimedeà demonflratione 114
ibi
20
7-.,.
cùm live
25
Objectiones Septim^.
541
quidvis aliud aflumebat, femper ingerebat Ccementarius
:
«
verbis
5
Omnia rejecifti, Nihil retinuifti », folifque Nihil, Omnia &c., tanquam incantamentis
iftis
qui-
bufdam, omnia ejus opéra deftruebat, Atque utebatur oratione tam fimili iis quae fiiprà a ^ ad 9 ^. habentur', ut hîc non opus fit eam re ferre. Quinto denique, cùm videbat fatis magnam plebis
coronam
circa fe eiïe colleélam,
Comœdiœ
fuse hilari-
tatem, novo more, in tragicam feveritatem mutabat, 10
vuku
calcifque maculis ex facie fuà abfterfis, ferio afliimpto, cenforiâ voce,
omnes Architedi
errores (eos
quos fupponebat in pra^cedentibus adibus effe demonftratos) enumerabat & condemnabat. Totunique hoc enarrabo ejus judicium, quale ipfum protulit ultimâ vice, quâ hos ludos populo dédit, ut, quàm fcilicet
i5
accurate illud Author nofter
Fingebat fe rogatum
fuilTe
fit
imitatus, agnofcatur.
ab Architedo, ut fuum de
ejus artc judicium expromcret, eique refpondebat hoc
20
pado. Prima pecc.T Ars habel,
&
illa
hahet.
infinila
circa fundamenta
Ac
ccetcrce quideni
.
Nempe
nulla
domuuin con-
Jiruendarum arles fundamenta ponunt firmijjima, ut la~ pides quadratos, lateres, cœmenta, & fexcenta id genus, quibus fubnixa 25
\
œdificia evehunt
in
altum.
Hœc
verà
fecus, ut conjlruat aliquid, non ex aliquo,fed ex nihilo, diruit, cffodit, rejicit
omnia ad iinum fundamenta
refera,
ac voluntate plane in contrarium veifà, ne videatur alis
omnino carere, fingit
&
aptat fibi c cerâ, ac fundamenta
ponit nova, veterum plane contraria. Atque eo paéîo vêteîo
j-um vitat a.
Ci-avant,
inflabilitatem, ut incurrat in p.
488 à 509.
novam
:
firma
iiB
OEuvRES DE Descartes.
^42 cvcrtit,
iil
ajfiimal infirma
œdificium
iollit
in
:
alas fibi aptat,
allum, at ni cadat
:
Jcd ccrcas
:
deniquc ex nihilo
moliliir aliquid, ul facial nihil'.
omnia vel folum facelium ab Architcdo j'am conftrudum irridenda; falfitatis arguebat. In co enim Quii;
erat manifeflum,
menta;
dum & •
nifi
&
firmillîma ipfum pofiiilTe fiinda-
^^
nihil deftruxiil'e,
quod non
fuiiret
deftruen-
nullâ in rc ab aliorum pi\Tceptis deflexifle,
ubi aliquid melius habuerat;
altum
5
kiiUililTe, ut
&
œdificium
ita in
nullam ruinam minaretur;
i.'<:
de-
non ex nihilo,. fed ex folidiflimà materià, non nihil, fcd firmum & duraturum facelium, in honorem Dei conftruxiffe. Ut & confimilia etiam, inquibus hallucinatus eft Author nofter, ex folis Meditationibus a me editis fatis patent. Nec verô arguendus eft Hiftoricus, ex quo Ccumentarii verba exfcripfi, quôd eum
lo
nique,
induxcrit alas Architedura,^ tribuentem, 116
parum
qu[c
videntur convenire
ipfi
:
& alia
i5
mulia,
hoc enim de
I
induftrià forfan fecit, ut perturbationcm animi
talia
Atque profedo eadem omnia Methodo quœrenda; veritatis non melius conveniunt, cui tamen ab Authore noftro tribuuntur. Refpondebat 2 Peccat Architedura illa circa mc-
dicentis exprimeret.
20
:
dia.
Ncmpc
niilla habct,
dum
tollil
rctera, ncc adhibct
nova. Rcliquœ cjufmodi arlcs normain liabcnl,
&
libcl-
zS
& perpcndiculiun, quorum dudu, relui Ariadncofilo, ex labyrinlhis expédiant fcfc, & cœmcnla quanlumvis informia difponanl facile & rccle. Hœc verô conlrà formant lam,
dum novo pallel ihcUl quemfibi a Ledum vcretur ne terra fubfidal, dum dubitat
velerem delurpat,
muribus a.
fin^il,
Comparez
ci-avant, p. 52-,
I.
i5, à p. iz>>.
1.
2.
3o
ObJECTIONES
SEPTIMi*:.
Ç4J
an non arena diffugiet. Propane columnam. Pallebit ad
&
Jîereobatani ait,
bafini,
Lémures illam
quœcunque
dejicient.
fit illa
tandem. Forte,
Quid vero ad fcapum? Tre-
pidabit, injîrmum dicet. Quid,fi ex gypfo tantùm 5
marmore? Qnoties
ex
alla nobis vifafunt
non
fit,
& firma,
dura
quœ, faélo experimento, fragilia comperta funt? Quid denique faciet ad epijlylium ?
&
pedicas fugitabit.
velut laqueos
Annon mali Architedi
alia
fœpe
quamvis firma putarent, /ponte tamen
Jlruxerunt, quœ, 10
Omnia omnino
funt collapfa? Quid, \fi huic idem contingat mode? Quid, fi Lémures folum concutiant? Mali funt. Necdum novi bafun fubnixam faxo tam firmo, ut in illud Lémures
Quid
niliil poffint.
naio aninio, cpijlylii firmitatem dubiam i5
quam Lémures
valcant
&
nifi
antea
quas Architedus
Quœ fi
faxo quod nulli un-
& formam
dacià proferebat effigiem unius ex
genus?
effe,
commovere? Quid, cùm columnam
hujus repudiabit materiam
id
objîi-
nec columnam ex fragili rtiateriâ conjîare,
certà fcias,
nec arena.' inniti, fed firmo faxo,
20
&
lue facias? Quid, ciim dicet,
^?
(Hic joculari au-
illis ipfis
in facello fuo pofuerat.)
urgeas
:
columnis,
Quid
Expeéïa, dicet, quoad
alia
faxum
fubeffe fciam, nullofque ibi Lémures verfari. Atfaltem, ais, id
habet commodi,
dum
nullas adhibet columnas, tutà
cavet ne quas maie conflruat. Prœclare enimverà, 25
mucofus
&.C.,
ut fupra"; hoc enim
&
ut repetatur,
ponfiones
cum
eft
ut,
ne
nimis fordidum,
rogo ledorem, ut fingulas hafce refearum comparibus Authoris noflri
velit conferre.
Atque îo
hciec
refponfio, ut prsecedens, vel a folo fa-
ccllo impudentiffimi a.
Vas,t 528,
i.
3, à p.
529,
mendacii arguebatur, quoniam 1.
4.
m
OEuvREs DE Descartes,
544
eo multœ folidiffimse columiife extabant,
di in
&
inier
tanquam ab Architedo repudiat?e, effigiem oftendebat. Eàdemque rationc, me non improbare fyllogifmos, nec earum-' veterem formam Cc-eteras illa ipla, cujus,
<18
I
deturpare, fatis judicant''
per
iis
cùm
ufus fum,
fuit
me
fcripta, in qiiibus
fem-
repudiare materiam
&
for-
habeo enim illum in tine refponfionis ad primas' Objediones, Propofitione i, ubi Deum exiftere demonflro^. Nec video quo inftituto id tingat, nifi forte ad innuendum ea omnia, quae ut vera & certa propofui, pugnare cum abdicatione dubiorum, quam folam nomine mese Methodi vult intelligi. Qiiod plane idem eft, & non minus puérile ac ineptum, quàm figmentum Caementarii fumentis ex
foflionem
,
5
opus. Et inter Cceteros illum
me
ipfum, cujus hîc fingit
mam,
mea
exfcripfit;
quae
fit
"5
ad jacienda sdificiorum funda--
omnc quod ab tanquam pugnans cum iftà foflione,
menta, pro totà arte Architedi, eo conftruitur,
'o
id
Oi:
reprehendentis.
Refpondebat
j
:
nihil Jïrmi conjîruit. fibi
vias
vidijîi
&
Peccat ars
Sed nec potejî conjîruere, cùm
omnes ad opus faciendum occhidat expertus
meque focium
fatigajli.
Jicere,fed hœfijîi
crroribus
es, tuis in
Contendebas
aut habere artem Architecli
:
a.
earum imprime pour eorum. Lire indicant ? \^\tc fecundas. Page 106 ci-avant,
c.
ipfa
Ipfcmet
Architeclum,
minime potuijli con-
& vepribus, & cjuidem toties, Quanquam & recordari proderit
b.
I.
19 et p. $28,
I.
fuum fit
26-28.
20
(Jlyjjeis, quilnis te
te ejje
id verd
modà, ut refponfioni huicce no\jlrœ
il.
.
dum
in falebris
ut meminijje vix pojjim. 119
contra Jïnem,
illa
robur.
En
»5
.
Objectiones
Septiivlï:.
54^
igitur fiimmacapita, quibus ipfa Jïbi ars illa nervos fuccidit, 1
.
omnemque plane fpem ad opus proniovendum prcecludit
Ncfcis an infra fuperjîciem terrœ fit arena vel faxum,
adeoquc nihilo plus debes fidere faxo 5
faxo
[fi
quam arenœ. Hinc dubia omnia
infiflas)
unquam
cui tamen
& nuîanîia,
& ipfœ fruclurce infirmœ. Exempla non afferam; obi ipfe, & pcrrurre apothecas inemoriœ tuœ, & fi quid repereris, quodcà labe non
infeélum, profer
fit
gralulabor
:
.
2.
A nte-
quani mvenerim folutnfinnuni, infra quod nullam arenam I
o
mobileni
c[fe fciain,
nullofquc Lémures ipfam cormnoventes,
debeo omnia rejicere, fuj'pcclam
;
& omnem
omnino materiam habere
autfane, quœvulgaris
efi
Architeclura
& vêtus,
an fini, & quœ, illce tandem mater lœ non rcjiciendœ, dcquc illis in fofia retinendis mo-
anie umnia dcfiniendum
i5
nendi funt fojfores. Hinc, perindc atque ex prœcedenti, infirma omnia, inulilia. 3.
6''
Si quid
volunlate plane in crede, 20
efi
& crede effe
ad confiruclioncm œdificiorum prorfus
minimum concuti poffit, id, conlrarium verjà, jam collapfum effe
fil
quod
vel
efiodiendum,
&
uterc foffâ vacuâ tan-
quam fundamento. Hinc adilus omnes ad œdificationem « Nulla hic jam efi prœclufi. Quid enim fperes ab illo :
\
& fexe enta
lerra, nulla arena, nulli lapides »,
Neqiie verà dicas foffionem illam non jufiitii infiar, 2 5
quoquc
in loco
pus; at
efi eo
fofœ tio
ad tempus
&
effe
tempore quo putas
vacuitate,
&
omnis pendeat,
II.
ut
te
œdifîcare, quo uteris
abuteris, perindc quafi ab eâ cedifica-
&
in eâ, veluti neceffario in
lÀTc fcxccnlis ? Voir p. 53o ci-avant,
ŒuvRi:s.
perpetuam, fed,
magis,alta efi arena. Eflo enim, fit ad tem-
biliam, ut folenne efi aliis Architcclis. a.
ifiiufmodi?
ad altitudinem quamdam,
confifiat. At, ais, eâ utor ut fiylobatam 3o
""
1.
fiereomate,
& columnam fia-
Annon
illi
machi-
4.
69
120
OEUVRES DE Descartes.
^46
nas extemporaneas extruunt,
iis
columnam
utuntur, ut
élè-
vent? &c., ut fup^a^ In quibus etiam nihil eft
quàm ab Authore
tario
magis ridicule a Csemen-
noflro
enim rejedione dubiorum non magis mihi ad
facelli
conftrudionem,
qu3e poftea demonftravi
;
vias prae-
fatis
déclarant ea
vel certc aliquid in
falfum, aut incertum, notare debuiiïet
:
iis,
aut
quod cùm nec
ipfum inexcufabiliter hallucinari eft confitendum. Nec magis unquam laboravi, ut proba-
faciat,
nec
10
five
;
nofter 121
poffit,
rem cogitantem, efle mentem, quàm alut probaret fe efle Architedum fed fane Author
rem me, ler,
5
quàm Architedus
cluferim ad cognitionem veritatis, foffione
Quôd
excogitatum.
magno conatu &
labore nihilliîc probavit,
nifi
mentem, faltem bonam, non habere. Nec, ex co quôd metaphyftca dubitatio eô ufque procédât, ut quis
fe
i5
|
fupponat quitur
fe nefcire
eum
an fomniet, an
nihil certi polie invenire,
Architedus,
dum
fodere incipit,
vigilet,
magis
fe-
quàm, ex eo quôd
nondum
fciat
an
fa-
xum, an argiliam, an quid aliud infra arenam fit inventurus, fequitur illum ibi non pofte faxum invenire, vel invento fidere non debere. Nec, ex eo quôd, ante-
quam
quis fciat
Deum
exiftere,
20
habeat occafionem
dubitandi de omni re (nempe de omni re cujus claram
perceptionem animo fuo prccfentem non habet, ut aliquoties expofui), magis fequitur omnia effe ad veftigandumyerum inutilia, quàm, ex eo quôd Architedus omnia ex foflis fuis rejici curaftet, antequam firmum
folum
effet
in ipfis a.
inventum, fequebatur nuUa rudera aut alia fuiffe, quœ fibi poftea in jaciendis fundamentis
25
Page 629,
1.
5,
à p. 53o,
1.
20.
3o
Objectiones Septim^.
Nec magis inepte errabat Caemen-
ufui fore judicaret. tarius, dicendo,
juxtavulgarem
&.
veterem Architeclu-
non effe ex foffis rejicienda, & de iis retinendis monendos effe foffores, quàm errât Author nofler, tum dicendo ante omnia dejiniendum ejfe an Jint, & quœ,
ram,
5
547
illa
tandem propojitiones a dubitatione immunes (qui
illœ
enim
definiri poffent
quem
ab eo
nullas adhuc nofle
fupponimus?), tum affirmando hoc
effe
prseceptum
vulgaris ac veteris Philofophiae (in eâ enim nihil taie 10
Nec magis Architedum velle uti
infulfe fingebat Caementarius
reperitur).
vacuà pro fundamento, omnemque ejus aedificationem ab eâ pendere, quàm aperte hallucinatur Author nofler, dicendo me uti oppoJito ejus quod dubium ejî, ut principio, & abuti abdicatis, fofla
I
i5
perinde quajiab
iis
veritas omnis pendeat,
necejfario in Jîereomate, conjîjîat",
quae pro meis fuprà retulerat
:
&
in iis, veluti
immemor verborum
Nec pones,
nec negabis,
neuîro uteris, utrumque habebis velut falfum^
20
2 5
.
Nec deni-
que imperitiam fuam magis declarabat Caementarius, foflam ad jacienda fundamenta excavatam comparando extemporaneae machina;, cujus ufus effet ad columnam erigendam, quàm Author nofler, eidem machinae comparando abdicationem dubiorum. Refpondebat z^: Ars illa peccat excejfu. Hoc ejî,plus violitur
quàm ab
eâ prudentiœ leges exigant, plus
quàm
ab eâ quifquam morlalium depofcat. Petunt quidem non-
utfirma œdificia cnnjlruantur; at profeclo nemo
nulli fibi
repertus
eJî
hacîenus, quijîbifatis eJfe non duxerit,fiœdes,
4 monendos] movendos {i"
édit.).
— 6-8
thèse omis. a.
b.
Page 53o, Page 524,
8-10.
1.
1-2 et
1.
11-12, et p. 458,
1.
1.
28.
e^
9-10 Signes de paren-
122
OEuvRES DE Descartes.
548 in
quibus habitarct, œqiic firmœ
ac ipfa terra
eJJ'ent
quœ
nos fujîinet, ut fuperflua Jit omnis cura majoris alicujus firmitatis quœrendœ. Prœterea, ut ad
inambulandum
certi
funt fines Jîabilitati.s foli, qui fufficiant abunde, ut qui/que fupra illud tutà incedat, ita in domibus œdificandis certi funt 123
quos qui attigit certus
limites,
cfi
&c.
5
ut fuprà".
,
Ubi quamvis injufte Architedus a Caemenjtario culparetur, multo tamen injuftius in re fimili ab Authore noflro reprehendor.
Verum enim
ftruendis certos effe fines, infra
eil,
in
domibus con-
fummam
firmitatem
10
quos progredi operse pretium effe non folet, iique varii funt pro magnitudine molis conftruendce nam & humiliores cafae ipli arense tuto imponuntur, neque ha^c minus firma eft ad illas fuflinendas, quàm faxum :id alias turres. Sed falfiffimum eft, in funda-
i5
foli,
ultra
:
mentis Philofophiœ ftatuendis, taies tandi limites infra
fummam
elfe
aliquos dubi-
certitudinem, in quibus
prudcnter ac fccure conquiefcere poffimus.
Cùmenim
Veritas in indivifibili confiftat, poteft contingere, ut
quod non agnofcimus
effe
vis probabilc appareat,
prudenter
fit
fumme
certum, quantum-
plane falfum; nec fane
philofopharetur,
qui ea
poneret fundamenta, quse cognofceret
fuc-E
tafie
falfa.
omnes
dubitationis limites tranfcendunt
Nempe
?
annumcrabunt effe
me, ac fere Page 53o,
omnis
effe
for-
?
?
Quâ
ratione
Neque putandum
illi
eft
eum
intérim
eorum fedam
extindam. Viget enim hodie quàm maxiomnes, qui fe aliquid ingenii prai ca:te1.
21,
ii
p.
5m,
1.
25
defperatis aut damnatis annu-
merabit. Egregie certe; fed quibus
dudum
ille
Et vero, quid refpondebit Scepticis, qui
ipfos refutabit
a.
fcientise
20
10.
3o
Objectiones Septim/E. ris
habere putant, nihil invenientes
fophiâ quod
in vulgari
Philo-
aliamque veriorem non
ipfis fatisfaciat,
ad Scepticam transfugiunt. Atquc
videntes,
funt
ii
&humanse mentis immortalitem fibi demonftrari expofcunt. Adeo ut valde mali exempli ca fint, quœ ab Authore noftro hîc dicuntur, pr0cfertim cùm eruditus clueat oftendunt enim ipfum non putare Atheorum Scepticorum errores poffe refutari; atque ita illos, quantum in fe eft, fulcit & confirmât. Quippe omnes hodierni Sceptici
prsecipue, qui Dei 5
549
|
exiflentiam
124
:
o
non dubitant quidem quin uti
2 &.
j
faciant
tanquam
<j,
in praxi,
&
quin habeant caput,
tantùm iis apparent, non autem certô
talia; fed
veris, quia fie
dicunt
fe
credere, quia nullis certis rationibus ad id impelluni5
exiftere,
his nifi
nequidcm prius
quàm 20
modo ipfis apparet Deum mentemque humanam efle immortalem, ideo
quia non eodem
tur. Et
in praxi
tanquam
veris
utendum putant,
probata fuerint, rationibus magis certis
fibi
lint ullse
ex
pleduntur. Quc-e
iis
cùm
ob quas apparentia omnia ama
me
fie
probata
fint,
&
a ne-
mine ante me, faltem quod fciam, nuUa majora gnior
quàm
maledicentia excogitari ea
eft
fertatione 25
Authoris noftri,
unum
feda
confiftit,
mihi
affingit
dum
in totâ
dicat laudeni
videtur,
hac fuâ Dif-
illum errorem. in quo Scepticorum
nempe nimiam dubitationem, continue
&
fexcenties inculcat.
Eftque profedo
meis pec^atis recenfendis;
liberalis in
effc
dum ah omnibus 3o
mihi
pofTe
indi-
etfi
enim hîc
non vulgarctn mêlas protnovcrc, rctro fœculis
&
intenlalum pcrvaderc'',
nullamquc habeat ra|tionem fufpicandi, hoc a a.
Page 33 1,
1.
7-9.
va-
me
^25
5
OEUVRES DE Descartes.
^o
faclum non efle in eâdem iilâ re de quâ agit, ut mox oftendam,hoc tamen ipfum pro peccato mihi apponit, quia, inquit, eft fane laus eximia, at dum vadum vadari pojfit citra
me
naufragium''
mifilTe
:
nempe vult
feciffe, five
excogitare potuiffet
quid errafle in toto
Nam
fane,
fi
vel
gnitione propriœ exiftentise ad cognitionem exiftentise
Dei
&
diilindionem
5
minimam rationem, ad fufpicandum me aliillo itinere, in quo mentem a co-
ratione fufpicatur.
ullà
a ledoribus credi,
errorem aliquem comquod tamen ipfemet nec crédit, nec quidem
naufragium
ibi
:
fuî ipfius
lo
a corpore perduxi, pro-
cul dubio ipfam in Differtatione
tam longà, tam
ver-
&
rationum tam vacuâ, non omififfet; longeque maluiffet illam proferre, quàm mutare queeftionem,
bofà,
ut femper fecit, quoties
argumentum poflulabat
ut eà
i5
me inducere difputantcm an res cogitans effet Mens. Non liabuit itaque rationem ullam ad fufpicandum me aliquid erraffe in iis de re loqueretur, ac inepte
&
quibus Scepticorum dubitationem omnium primus everti. Fatetur hoc eximià laude dignum effe; ac nihilominus fatis habet frontis, ut hoc noquîc afferui,
20
mine me reprehendat, ipfamque illam dubitationem affingat, quce cseteris omnibus mortalibus-, qui eam
nunquam
refutarunt, meliori jure
bui poffet. Ccementarius 126
Refpondebat
^
:
Peccat defeclu.
Quid prœjlitijli apparalu
Hoc
eji,
Unum
te
illo
53
1,
1.
9-10.
\
dum
plus
volo tcjlcm,
magnifico? Quid
& gcnerofd,
quidem firmijjimis lapidibus peperceris, Pas*."
tri25
fojjionc illâ tamfolcnni, adco gcncrali
a.
uni mihi
autcm
molitur quamfit par, nihil abfolvit. tejudicem.
quàm
niji
ut
ne
hoc tritum
:
3o
Objectiones Septim.^.
ççi
Saxum, quod invenitur infra omnem arenam, ejîfolidum &firmum » ? Hoc, inquarn, ita vel plebeculœ familiare &c. «
ut Tupra"".
5
Hîcque expedabam, tum a Csementario, tum etiam ab Authore noflro, ut aliquid proharetur. Sed, ut ille petebat tantùm quid Architeélus prceftitiffet foffione, nifi quod faxum retexiilet, diffimulando ipfum ei faxo facellum fuum fuperftruxiiTe taxat quid prceftiterim
10
c^
unum me
audacise fuœ; ut
nofter quaerit
nempe pro
Dei cxiftcntiam
rim. Atque
ita
dubiorum rejedione,
tritum: Cogito,fum, quia
ex his
:
& de
hoc
nifi
nihilo ducit,
quod
reliqua multa demonftra-
vult teftem,
& alibi,
dum-
aliis
tam
infignis fcilicet
etiam non veris,
ait
:
Credere ad unum omncs. Ubiquc pulpita refonare. Se à i5
prœceptoribus fuis acccpijfc, illofque ab
Adamo^\
&
aliis,
uti folcnt,
inde ab
Qiiibus non major debctur fides,
talia.
quàm juramcntis quorumdam hominum, bus
jam
quo
id,
qui eo pluri-
quod volunt perfuadere, magis
incredibile ac falfum putant. Alter verô 20
Refpondcbat 6 cœteris arguil.
&
hœc dicere arena
quœ
Nempe
miratui-
nos fujlmet. ;
& fe
in
mor laies omnes omnino
poncre tam conjidenter
jnoveiur &c. » 2 5
Peccat commune pecca\tum, quod
:
Hoc folum
:
« Satis
in
ipfam non miratur,
firma
ejî
quo flamus non
dum pari
conji-
Arena ejl rejicienda &c.'^. » Quod non magis erat ineptum, quàm quod Author
dcnlid dicil
:
«
nofter in re fimili affirmât.
Refpondebat A.
b. c.
Page 53 Page 533, Page 53 1, i
,
y
:
Pcccalpeculiarc fibi pcccalum.
1-2?.
1.
1
1.
17 et 2
1.
24.
1,
ei p.
534,
1.
7-9.
Nempe
127
5
Œuvres
52
de Descartes.
quod cœieri hominum aliquatenus firmum habent, cienter,
terram
&
fed pro
quâ
modo pro
reliqua fublata funt, non
tant
fiiffi-
quâ Jîamus, arenam, lapides; iUa,fingu-
in
lari fibi confilio, oppofituni, fojjam fcilicet, ex
lapides
&
firmâ, ut
in eâ
fundari
facellum,fumit, eoque nititur ufque
areria,
re Jirmd,
pojfit folidijjiminn
eo, ui
5
hoc fi fulcrum
removeris, in viiltum procumbat'.
Ubi non magis hallucinatur, quàm Author nofter, dum immemor eft verborum Nec pones, nec nega:
bis,
&c.
10
Nempe non advertens injlabilitatem Joli ejfe gladium ancipitem dum altérant fugit aciem, ab altéra lœditur. A rena non ejl illifolum Refpondebat 8
:
Peccat imprudens.
:
fatisjlabile; quia fcilicet 128
^
illam removet, &ponit oppoJîtum,fqffam
arenâ vacuam, atque
resjîr\ma,
dum imprudens
in
hac fojfâ, tanquam ji
ejfct
i5
nititur, vulneratur'^.
Ubi rurfus meminiffe tantùm oportet verborum Nec pones nec negabis. Hocque de gladio dignius ed :
fapientiâ Csementarii,
Refpondebat 9
6
:
noftri.
Peccat prudens, dumfciens ac volcns
monita occœcat fefe,
quœ funt
quàm Authoris
&
20
voluntariâ rejeclione eorum,
ad œdificandas domos, fuâ deludi fc finit régula, non modo id conficiens quod non intendit,fcd illud etiam, quod maxime reformidaf^. neceffaria
Quod quàm verum effet de Architedo, conftrudio facelli, & quàm fimile verum fit de me, quiu demonftravi déclarant.
b.
Page 53i, 1. 29, à p. 5?2, 1. 5. Mal calqué sur la phrase de la
c.
Paj;c 5?2,
a.
d. Ibid
,
1.
1.
6-1
12-16.
1.
p. 5?2,
1.
9.
Quia pour quapropter.
aS
Ob.iectiones Septim.i;.
Refpondebat lo
ce:
Pcccat commijjione,
:
&
folcnni cdiclo, redit ad vetcra,
diuii, (jiiod vetat
contra leges foj/îonis,
refumil rejccîa. Sat recoi'daris^.
Quod 5
boriim
imitando, Author nofter non recordatur ver-
Ncc poncs, nec
:
fronte fingeret, id
dem nej^Mndum Refpondebat
enim quà folenni edido vetitum, quod nequi-
efle prius dixit ii
» »
:
«
dum quod prœfcri-
Suminopcrc cavendum
ne quid
cjl,
verum admiltamus. quod non pojjimus probare verum ejje », non femel prœtcrgreditur, impune ajjuinens uli ut
fumme »
?
Pcccat omijfione,
:
bit uti firinamentuni 10
negabis, &c. Alioqui
&
certuni
verum, nec probans :
non fatis firmum
e/î
«
Arenofum folum
ad œdificia Jujîinenda
&
»,
alia id
genus^\
Ubi plane, ut Author nofter, hallucinabatur, appli-
i5
dubiorum rejedioni, quod pertinet tantùm ad ftrudionem, tam ccdificiorum, quàm Philofophiie. Veriffimum enim eft, nihil admittendum elfe ut verum, quod non polîimus probare eft'e verum, cans
20
foflioni, ut nofter
cùm de eo ftatuendo vel affirmando quaeftio eft; fed, cùm tantùm de effodiendo vel abdicando, fufficit quôd fufpicemur.
Refpondebat
12
:
Ars
illa
aut nihil habet boni, aut
nihil novi, plurivium verà fuperjlui. Etenim, 2 5
Jud
illà
rejeclione
arenœfe
cœteri utuntur Architecli,
qualenus non
dum arenam non
ejî fatis firma
a.
vêtus,
fi dicat
1.
ad œdificiorum inolem fujlinihil novi; nec nova cril
& omnium Architeclorum
ad unum
1. 17-19. 20-26.
Page 5?2,
1.
Œuvres.
27, à p. 533. \\.
1.
quâ
rejiciunt, niji
Page 332,
b. Ibid., c.
fed
.
iyitelligere fojjionem illam,
nendam: boni aliquid dicet,fed illa foj[fw.
i
5.
70
-.
129
.
OEuvRES DE Descartes.
5)4
Si fojjione
2.
arenœ
illâ
&
arenam, ut tollatur
ita
nihil cjus i-etineatur,
nullâ, aiit ejus oppojilo,
nempc
fcd
& eâ
racuitate loci
prius implebat, tanquam re Jolidâ dicet aliquid,
amandari omnem
velit
& firmâ
tanquam
quem
utarnur
:
illa
no\\
quidem
nihil boni, eritquc fojjio illa
5
nova, fed, fpuria". 130
Si dicatfe vi
^.
[
& inomcnlo rationum
&
evidenter
»
exercco
»
Cœmentarius, nec Bajulus, fed res ab
;
Ego fum
«
:
&
tamen
peritus Architeclurœ, illamque
quà
nondum
nec
talis,
fum
poffim intelligi,
»
intelligitur animal, five res fentiens,
»
re hinniente, rugiente, &c. »
verbis
ciini
Architeclurœ
iisjîc abducla, ut
nondum
intelledâ dicet,
fed
id ubique compila rcfonent, ac diferiis
doceant quotquot homines aliquos cenfent effe
fciant, qui calcem
ut illi
quoque Archi-
cum arenâ tempérant, qui
materiam apportant, quotquot
exijli-
mant operarios id agere, hoc efî ad unum omncs^\ 4. Si dicat probatum a fe rationibus validis & medi-
dum
:
&
fi dicerel exifîere
nihilc plus
quàm
novi dicet aliquid, fed nihil boni,
tamen leonem, aut vulpem,
animal, nec
effe
&.c.^.
Si dicat fe œdificare, hoc
efl
Architeclura uti
in
œdi-
&fic œdificare, utfiiam illam aclwnem & conaélu rcflexo intucatur & confîderet, adeoquc fciat
fîciis conjlruendis, 131
20
fe rêvera exifîere, & effe Architeclurœ peritum, &, exiflit, non exifîere reapfc Architeclum, non Cœmen-
tarium, non Bajulum
5
i5
peritos; ac,fi Architeclura etiam parie-
lapides cœdunt, qui
tatis
lo
perindc atquc
boni aliquid
:
tum conflruclionem compleclitur,
teduram
Architcclus, ncc
intelleclis illis,
»
nihil novi,
id conficere ccrlù
\
6-10.
a.
Page
b.
Ibid.,
1.
ri-21.
c.
Ibid.,
1.
22-27.
53:'.
1.
25
ObJECTIONES SePTIM/E. Jîderct fe œdificare (quod vcrc
)
confcium,
cjl cjfe
alicujus habcrc confcientiam)^ id verd cJfe
rum, eoque paclo fe dixit,
&
ejje
Architecîwn
:
aclûs
bajiilo-
quod nondiim
dicet
& quod debuit dicerc, & quod cxpeclabam
quod fœpius
)
proprium Ar-
quœ Jit pojïta fupra peritiain
chitcé}urœ,five artis
5
&
')
ut diceret,
ubi vidi parturientem, fcd inani
fcepe,
conatu, volui fuggerere
dicet,
:
inquam, boni aliquid,
fcd nov\ nihil, cùin illud nos a nojlris olim prœccptoribus acccpenmus, & illi a fuis, atque, opino?', alii ab aliis,jam 10
indc ab
Adamo^.
Id porrofî dical,
quœ & quanta fupcrcrunt? Quœ
dundabunt? Quanta battologia?
pompam
& i5
aut ad prœfligias ?
&
terrœ commotiones,
menla? Quis
machinœ aut ad Quorfum arenœ injlabilitas,
Leniures, fivc inania terricula-
nobis plus l'cfidui cffc patiatur ila
profundœ,
quam hilum
diuturnœ, cxlcras
cul a fenfibus, umbras inter
20
Quœ
finis foffionis illius adco
grinationes lam longœ,
&
?
ut ne
Cur pcre-
in oras,
pro'
fpeclra? Quid faciunt
illa
tandem ad flabiliendujn facellum, perinde quafiflare illud non pofjit, nifi omnia fufque dequc vertantur? Sed cur
ponan-
interpolationcs inateriarum tôt ac tantœ, ut veteres tur, eligantur novœ',
mantur? An forte,
rurfmn veteres affu^ fumus in templo, vel coram
iifque abjeclis
ut,
dum
mag|natibus, aliter nos gerere debemus, 2 5
rc-
guftio vel popinâ, ita
hœ
quàm
in gur-
novoruvi arcanorum novœfunt
cœrimoniœ ? At quin illa,procul amiffis ambagibus, clare, breviter, fie verbo veritatem exhibuit »
habeo
iflius œ'difîcationis
» teéïus^ » a.
b.
Page 533, Page 534,
?
1. 1.
28, à p. 534,
10-27.
1.
9.
confeientiam,
:
nitide,
« /Edifico,
ergofum Archi-
132
OEuvREs DE Descartes.
^56
Denique, fi dicat domos conftruere, carum cubicula, cellas, porticus, januas, fcnejlras, columnas, & rcliqua, 6.
mente prœordinarc, difponere, ac deinde ad ea conjlrucnda cœmentariis, fcandulariis, bajulis,
maleriariis, laîomis,
operariifque cœteris prœejfe, ipforumque opéra dirigere, ita eJJ'c
proprium Architecli,
id pojjint
:
ut nulli
prorfus
novi dicet aliquid, fed nihil boni,
5
alii artifices
&
illud qui-
dem gratis & ingratiis, niji fors aliquid ajfervat & abfcondit (quod unum fuperejî perfugium) fuo tempore relut c machina Jîupentibus exhibendum. At illud quamdiu ejî, ex
'o
quo expeclatur, ut plane fit defperandum^ ? Refp. ult.
amas, laris
quam
:
Hîc
vereris, opinor, arti illi tuœ,
amplecleris, ignojco,
tuam. Times ut ne, quia
quia, ut ipfe vides, rimas agit
ad 133
tcflas
abjiciendam putepi.
tôt
&
quam
quam
uti fîliolam ofcu-
peccatorum feci ream, undique
Ne
diffluit, veteres
vereare, amicus
i5
fum.
Vincam expeéîationem tuam, aut fane fallam. Silebo & ex\peélabo. Novi te, & aciem ingenii tui acrem ac perfpicacem. Ubi temporis aliquid ad meditandum acceperis, ac
maxime ubi regulam
confulueris,
pulverem
illam tuam fidam fecreto in receffu excuties, fordes ablues, terfam
politam Architecluram nojîris hoc habe, meque
aiidi, tuis
dum
iifque compleélor bene multa,
fifîes afpeclibus.
&
Interea
quœfitis pergo refpondere,
quœ
brevitatis Jludio per-
quœ fornices attinent, quœ feneflrarum aperturas, quœ columnas, quœ porticus, &fimilia^. Sed en Programma novse Comœdise.
flrinxi leviter, ut ea,
a.
Page 5?4. ! 28, à
h.
l'âge 535,
1.
6-20.
p.
535,
1.
5.
20
25
Objectionks Septim/e.
(f-^j
AN POSSIT INSTAURARl ARCHITECTURA. Qiuvris 3. an...
nimiam invidcntiam & odium, quihus percellebatur, jam phme in morbum tranfiifle, non paffi funt ipfiim diutius ita in platcis declamare, fed protiniis ad Medicum deduxerunt. Ego certe non aufini quidquam taie de Auihoro noftro fufpicari; fed pcigam tantiim hie notare, quani accurate illum in omnibus fit imitatus. Eodem plane quot ejus
5
10
modo
amici,
Cùm
pronunciet.
ob
vit,
videntes
integerrimum
agit judicem,
cireumfpede ac
religiofe
&
temere fla-
quafi folîas fecerim ad jacienda icdifieii
dcmum
rem examinât,
viee
eam
intellexerim, ut rêvera
fcit
me
intelle-
patetque ex verbis, Ncc pones ncc negabis,
xifTe,
ab ipfo mihi tributis 2o
qiiid
:
Si
1.
caventem, ne
dubia rejeeerim ad ceria
fundamenta, duodccimâ aitque
fcilieet, ae valde
poftquam undecies me eondemna-
unum quèd
id
bilienda, i5
quse verba eu m pervcniffet, ali-
Ad
:
lunc quidem
me
aliquid boni
habcre, fed nihil novi.
modo, ex quo prrecedentia undecim pcccata defumpfit, & quem tamen ab omni fenfu meo tam remotum effe novit, ut lupra 2.
in 25
5
Si
^.
vero intellexerim alio
primée fuîc qu?eftionis induxerit
admiratione ac rifu dicentem
mcnlcm^? tune me
in
h")
a.
illo
uon à
la lig-iiu.
Pa^c 45s,
1.
12.
:
me
de iplo
cum
Idfano homini qui reniât
fcilieet aliquid wojv'
— 20 vicnn' remarque.
habere, fed
m
OEuvREs DE Descartes.
5^8
Quis unquam in conviciando, non dicam tam impudens, tam mendax, tam veri omnis verilimilifque contemptor, fed tam imprudens & immemor nihil boni.
fuit,
ut in meditatà atque elaboratà Diflertatione,
unam & eandem opinionem
fexcenties braret, a
quâ
faffus effet, in principio
alicui
expro-
5
ejufdem Dif-
eam exprobrabat, adeo homini fano in mentem
fertationis, illum ipfum, cui
abhorrere, ut ipfam nulli venire poffe putaret
Quantum ad
?
quseftiones quse fequuntur (n.
3,
4, 5),
10
tam apud Authorem noftrum quàm apud Caementarium, nihil plane ad rem pertinent, nec a me vel
135
Architedo unquam funt motae. Sed verilimile efl ipfas primum a Csementario fuiffe excogitatas, ut, cùm nihil eorumjquse ab Architedo fada fuerant, auderet attingere, ne imperitiam
quid tamen amplius
fuam nimis
quàm folam
i5
declararet, ali-
ejus foffioncm repre-
hendere videretur; Authoremque noftrum illum etiam hac in parte
imitatum.
effe
y Cùm enim
ait,
rem cogitantem
poffe intelligi,
20
non intelledâ mente, nec animo, nec corpore, non meliùs philofophatur quam Cœmentarius, cùm ait Architedurae peritum non effe magis Architedum,
quàm Ca;mentarium,
aut Bajulum, &iine ullo ex
iis
poffe intelligi.
25
Ut etiam fane aeque ineptum eft, dicere rem cogitantem exiftere, non exiftente mente, quàm Architedurae peritum, non exiftente Architedo (faltem cùm 4.
fumitur a
me
nomcn
fumi
mentis, ut illud, ufu confentiente,
fignificavi).
19 non à la ligne.
—
a5
Et
non magis répugnât rem
même remarque.
3o
Objectfones
cogitantem exiftere
peritum 5
fit 5
fine
Item
.
Septim.î:.
fine corpore,
quàm
Architedurse
Caementario, vel Bajulo.
cùm
non
ait
cogitans, ut
fit
fufficere
quôd fubftantia aliqua
pofita fupra materiam,
&
quam folam vult vocari mentem, ut adu reflexo cogitet fe cogitare,
plane fpi-
ritualis,
fed infuper
requiri
five
cùm
Csementarius,
adu
reflexo
priufquam
nemo
fit
ait
Architedurae peritum debere
confiderare fe habere poflit
efl'c
habeat
œque hallucinatur ac
cogitationis fuct confcientiam,
10
559
Architedus.
illam peritiam, Etfi
enim rêvera
Architedus, qui non faepe confiderarit, aut
faltem confiderare potuerit, fe habere œdificandi peri-
manifcftum tamen
tiam,
non
requiri ut
|
iftam confiderationem
eft
Architedus. Nec magis etiam
fit
fimilis
i5
confideratio five reflexio requiritur, ut fubftantia co-
20
prima quœvis co-gitatio, per quam aliquid advertimus, non magis differt a fecundà per quam advertimus nos iftud prius advertilTe, quàm hsec a tertiâ per quam advertimus nos advertift'c nos advertiffe nec ulla vel minima ratio afferri poteft, fi prima concedatur rei corporece, cur non etiam fecunda. Quapropter notandum eft Authorcm noftrum multo periculofius errare hac in parte quàm C?cmentarium toUendo enim veram & gitans
fit
pofita fupra materiam. Etenim
:
:
25
maxime
intelligibilem differentiam, ouîe eft inter res
corporeas quae nullo
3o
&
modo
omne quod
non à
la ligne.
nempe
hae cogitent,
aliam in ejus locum fubftituendo,
elfentialis videri poteft,
confiderent fe
facit •X
incorporeas, quôd
non item,
ilK-E
hae
&
non confiderent, ad impcdiendum ne realis
cogitare,
in fe eft
quôd nempe
illœ
136
OEuvRES DE Descartes.
ç6o
humanœ
mentis a
corpore
diftindio
intelligatur.
Minus etiam eft excufandus quôd brutorum animalium caufa; faveat, eifque non minus quàm homi6.
nibus cogitationem tribui
137
velit,
quàm Caementarius
quôd fibi, & fui fimilibus, Architeélurœ peritiam, non minus quàm Architedis arrogare fit conatus. Ac denique in omnibus fatis apparet, utrumque eodem modo, non quid verum aut verifimile eifet, cogitalTe, fed tantummodo quid fingi poffet ad detrahendum de inimico, illumque apud eos, qui ipfum non
5
lo
|
noffent, nec de rei veritate curiofius inquirere curarent, ut plane
imperitum
&
ftultum defcribendum. Et
quidem appofite Hiftoricus Cccmcntarii, ad infanam ejus invidiam exprimendam, refert illum Architedi foffionem, ut apparatum magnificum, extuliffe, faxum verô foffione iftâ retedum, facellumque ipfi fuperflrudum, ut rem nullius momenti, contempfiffe; nec minus tamen pro amicitiâ &. fingulari erga ipfum voluntate gratias egifle, &c. Itemque in conclufione inducit ipfum egregia haec epiphonemata proferentem Idporro fi dicat, quœ & quanta fupererunt ? quœ redunda:
bunt? Quanta battologia? aut ad prœjiigias'' arti
un
?
Quœ
&c. Et paulo poil
quam amas, quam
tuœ,
machina,' aut ad :
1
tioii
à
la ligue.
b.
Pape 555, Page 556,
c.
Ibid.,
a.
1.
1.
1.
i6.
ii-i3. i2-i3.
20
pompam
Hîc vereris, opinor,
amplecleris, ignofco^ &c.
Itemque Ne vereare, amicus/um*^ &c. Hsec enim omnia Cœmcntarii morbum tam graphice repraefcntant, ut nihil ad id aptius ab ullo poetâ fingi potuilfe videatur. :
i5
25
Objectiones
At mirum
5
'o
Septiivle.
^6i
Authorem noftrum eadem omnia tanto cum afFedu imitari, ut quid ipfe agat non advcrtai, illoque cogitationis adu rellexo, quo mo\ ajebal homines a brutis diftingui, non utatur. Non cnim profedô diceret nimium effe apparalum verborum in meis fcriptis, fi confidcraret quanto majorcm habcat, ad unicam dubitationem de quà cgi, non dico impugnandam, quia nullis rationibus impugnat, fed (liceat uti verbo duriufculo, quia nullum aliud œque aptum ad rei veritatem cxprimendam occurrit) allatrandam, quàm ego ad eandem proponendam. Ncc etiam baitoeft
I
logiœ meminiflet, fuperfluâ,
quàm
fi
advcrteret
inani loquacitate ufus
DifTertatione, in cujus '5
lluduiffe.
ut
quàm
quàm
tamcn
Quia verô ibidem amiciflime
cum
fine
quam
lit
in totû fuâ
afBrmat
fc brcvitati
ait fc
ipfo
prolixà,
mihi effe amicum,
agam, qucmadmodum
CcTmentarius ab amicis fuis ad Mcdicum duclus ita
fuit,
ego hune noftrum Superiori fuo commendabo''.
a. Ces mots semblent annoncer la lettre Admodum Rcvcreiuio J'atri DiNKT, qui, en effet, dans l'édition princeps de 1642, fait suite immédidtument aux Objectiones et Responsiones septimœ.
Œuvres. H.
71
i38
ADMODUM REVERENDO
PATRI
PATRI DINET SOCIETATIS JESU
PRiEPOSITO PROVINCIALI PER FRANCIAM
RENATUS DES CARTES
Cùm
nuper R.
P.
Mercenno per
fem''me valde cupere, ut a R. P.* in
cem 10
me
fcriptam
eiïe, vel
me
fignificaf-
quam audiebam
ab ipfo R P.* in lu-
mitteretur, ut
eam cum
Objedionihus ab aliis ad me miffis edi curarem, rogaffemque ut hoc, vel ab illo, vel certe, quia aequiffimum effe judicabam, a Reverentiâ tua impereliquis
refpondit fe literas
:
legendas tradidiile, ipfafque non tas, fed
& multa
poftea
modo
me
ifta Difl'ertatio
ad agendas
a.
Voir pour et aussi, p.
ad
1.
R.
tibi fuiffe
gra-
me
fuit miiïd'^.
meam et la
de
nom
illâ
Differtatione libère
date de cette Epttre,
t.
III, p.
Janvier 1642. Voir ibid.,
t.
564
et
— L'astérisque après
de Bourdin.
III.
t.
me non
gratias impellunt, fed
558, éclaircissement.
6, et p.
Quai
ftatim
p.
464-465,
et
469-470.
lettres
22 déc. 1641. c.
tuœ
demon-
fum expertus, quia
maximas
composition
523.
R. P. remplace le Voir Correspondance,
les lettres h.
la
re
tibi
etiam ad opinionem
i55,
modo
meas
tuse figna fibi a te effe
Hocque etiam
flrata.
illas
fingularis prudentiae, humanitatis, ac
benevolentiœ erga
20
"
D.
literas
Difleriatio,
ederetur, vel faltem ad
trare conaretur
i5
S.
III, et p, 481,
1.
16, et p.
523,
1.
6.
du
140
OEUVRES DE Descartes.
564
aperiendam, fimulque ad confilium de ftudiorum meo-
rum
inftituto
petendum
invitant.
Equidem cùm primùm illam in manibus meis tenui, tanquam de magno thefauro gaudebam nihil enim mihi optatius efl quàm, vel opinionum mearum certitudinem experiri, fi forte, a magnisviris examinatse, nullâ in parte falfe reperiantur; vel faltem errorum admoneri, ut ipfos emendem. Et quemadmodum in corporibus bene conftitutis talis efl partium omnium inter fe communicatio & confenfus, ut fingulse non fuis privatis viribus tantùm utantur, fed praecipue etiam commune quoddam fit totius robur, quod ad :
141
5
10
I
unamquamque, dum operatur, accedit ita, cùm fcirem quàm arda foleat effe inter omnes veftros animorum conjundio, non unius R. P.* DifTertationem, fed :
totius Societatis
sequum
meis judicium habere
& accuratum
me
i5
de opinionibus
arbitrabar.
Ubi verô illam legi, plane obllupui, & longe aliud mihi de ipfâcredendum elle cognovi. Nam fane, fi pro-
féra
effet
ab Authore qui eodem fpiritu quo tota
20
major aut faltem non minor in eâ benignitas, & manfuetudo, & modeftia, quam in privatorum eâdem de re fcriptis, appareret veflra Societas regeretur,
:
cum aliorum in meas Meditationes objedionibus conferatur, nemo non credet illas potius a tantâ cum acerbitate Religiofis fadas, hanc autem
at contra,
142
fi
fcriptam effe, ut ne privatum quidem,
25
& nullis fpccia-
magis quàm reliquos homines ad virtutem impulfum, decere pofiit. Appareret etiam amor Dei, at ejufque promovcndie gloriœ defiderium ardcns libus votis
:
2
ituii
à
la ligue [Jdil. priiiccps).
—
17 viàue rL-marque.
3o
Epistola ad p. Dinet
56^
contra principia, ex quibus exiflentiam Dei animae a corpore dillindionem deduxi, ftudio, contra
rationem ac veritatem,
& humanae
magno
in eâ
falfâ authoritate
ac figmentis impugnantur. Appareret quoque doélri5
na,
& ratio, & ingenium
at, nifi
:
forfan latinae linguae
notitiam, qualem olim plebecula Romae habebat, pro
10
dodrinâ numeremus, nullam plane in eâ inveni, nullumque ratiocinium non illegitimum aut falfum, nec etiam uUum acumen ingenii, quod non ceementario dignius fit quàm Pâtre Societatis. Omitto prudentiam, caeterafque virtutes, quce mise
fint, nullae
nec ullum vel
tamen
|
cùm
in Societate veftrà exi-
in iftâ DiiTertatione apparent,
minimum
fui
odorem
in
ipfam transfu-
derunt. Sed appareret faltem veritatis reverentia, i5
&
&.
Notis% quas ei adjunxi, nullum convicium fingi pofTe ab omni veri fpecie magis remotum, quàm id totum quod mihi in probitas,
candor
ipfâ exprobratur.
20
i43
:
at contra patet ex
Ac proinde,
ut
magna unius
partis a
communi totius corporis lege dilTenfio indicat ipfam morbo aliquo fibi peculiari laborare, ita omnino ex Differtatione R. P.* manifeflum efl ipfum eâ fanitate
non
frui, quae in
verô minoris facimus vel caput vel
25
Neque totum hominem,
reliquo veftro corpore
exillit.
ob id quod forte pravi humores, contra ejus voluntatem ac citra culpam, in pedem aut digitum influxerint; fed contra œftimamus conftantiam ac virtutem, cùm dolorem curationis ferre non recufat &. nemo unquam contempfit C. Marium quod varices in cruribus haberet, fed non minus faepe laudatur quôd unam forti animo fecari fit paffus, quàm ob feptem fuos :
I
îo
a.
Ci-avant, pages 45r, 459, 464, 472, 479, etc.
144
OEuvREs DE Descartes.
566
&
confulatus
plurimas viélorias ab hoftibus reporta-
Eodemque modo, cùm non ignorem quàm pio & paterno affedu omnes tuos profequaris, quo deterior
tas.
DilTertatio illa mihi videtur, eo pluris facio integri-
tatem ac prudentiam tuam, quôd illam ad
me
mitti
5
magis totam Societatem fufpicio & colo. Sed quiaipfemet R. P.* fuam DilTertationem ad me mittendam dédit, ne temere videar judicare id illum fponte non feciffc, quid me ad hoc credendum volueris, eoqiie
impellat,
&
fimul
omnia
mihi hacleniis
qiire
cum
ipfo
10
intercefferunt, enarrabo.
jam
Scripfit
145
anno 1640,
ante,
alios [qiiofdam in
me
Traclatus de Opticis,quos audio ipfum difcipulis fuis legilî'e,
ac etiam exfcribendos dediife,
non
forte
omni-
"5
bus, id cnim ignoro, fed faltem uonnullis (nempe, ut credibile
eft,
maxime
charis
ab uno, in cujus manibus
&
vifi
fidelibus
:
cùm enim
fueranl, exemplar pcti
curaiTem, non poiuit impetrari). Deinde Thefes de edidii,
quas per triduum in Collegio veftro
magno cum apparatu &
iis
Parifienfi
infoliià celebritate veniilavit
ubi quidem de nonnullîs etiam
aliis
20
:
rébus, fcd prce-
cipue de meis opinionibus difputavit, multafque de
me (nempe haud tavit'\
Quin
0^
difficiles
vidi
de abfente} victorias rcpor-
Velitationem
five
iftarum Difputationiuninitio recitatam
a R. P.
* eiu-
quà de nuUà plane alià re quam de me impugnando agcbatur, c^ nullum tameniverbum ut
cubratam, 146
&
Pra}fationcm
I
a.
1
ito)i
in
à la ligue [Jdil. princeps).
Voir Correspondance,
t.
III, p.
^4-95,
et. p.
96.
zS
Epistola ad p.
meum
non magis qtiàm
&
affingit,
mentem, ut Notis
poffit in
in
quem nondum fciebam
privatim miflis, tune explieui^
autem, non
modo quafdam meas
opi-
elle ajebat,
caufâ, angulo,
gnifieationes mutabat, ut, exempli
qui
hadenus ab
bat
nomen
opticis rcfraélus fuit appellatus, da-
anguli rcfraéîionis, pari acumine quo in
fuâ Differtatione pcr corpus dicit a i5
mihi
quod fane euilibet licet, prsefertim fi rationcs habeat ad id probandum; fed etiam, ut candore folito uteretur, vcrborum quorundam finiones falfas
10
tam aperte abfurdum, ut
fit
ad Authorem,
effe ex Socictatc,
In Thcfibus
fcripferim aut
ea, quae in DiiTertatione
uUi homini fano venire
ipfam fadis,
^67
unquam
reprehendebatur, quod
cogitarim, qiiodqiie non
5
Dinet.
cogilJt,
&
hujus
artifieii
per animam,
quod
id
fe intelligi id
ejl
mea
ope, nonnulla
quod
cxlenfum; atque inventa, verbis a
I
meis valde diverfis expreffa, tanquam fua proferebat, meque, tanquam fi de illis aliud quid plane ineptum fenfiffem, arguebat.
Qiiorum ubi
20
R. P.
25
Redorem
fui
admonitus, dcdi ftatim
ejus CoUegii^', quibus
»
quandoquidem opiniones meec
»
qua: ibi publiée refutarentur,
»
gnum
»
ret,
»
quem
judiearet, ad
literas
rogabam
«
ad ut,
dignre vifcC fuerant,
me quoque non
indi-
refutationes iftas mitte-
quique intcr veftros difcipulos cenferi poffem' ». Aliaque multa addebam, quibus omnino
mihi videbar 6 non à la ligue
debere impetrare, ut inter ccetera,
id
{cdil. priiiceps)
a.
Voir Correspondance,
b.
Lettre
c.
Tome
GXCVI, du III, p. 99,
I.
t.
III, p.
—
io5-iiq. Lettre du 29
22 juillet 1640,
25-3o.
19 luàiie remarque.
t.
IIL
p- 97-
juillet 11)40.
i*'
5
Œuvres
68
«
quôd longe malim a
»
doceri, quia vos ut
» totius
148
de Descartes.
mese primae
&
veftris
quàm ab
ullis aliis
Praeceptores adhùc meos,
aetatis inftitutores
&
unicos, fum-
obfervo^; quôdque tam exprefle
»
mopere colo
»
in DiiTertatione
»
ut
» »
monere dignarentur, tamque paratum ad illos emendandos me efle oflenderim, ut non putarim
»
quemquam
fore, praefertim religiofam
»
feffum, qui
me
» »
condemnarc,quàm mihimetipfi meos errores oftendere, de cujus faltem charitate ergaproximum non
»
mihi liceret dubitare""
me
Ad
de Methodo pag. 7 ^ rogarim omnes, errorum, quos in fcriptis meis invenirent,
quse,
non
5
vitam pro-
maliet abfentem apud alios erroris
lu
».
ipfe R. P.
Redor, fed R. P.* princi-
pio refpondit, fe Tradatus fuos, five rationes quibus
meas opiniones impugnabat, intra odiduum efle miffurum. Ac paulo pôll alii quidam Patres Societatis idem intra fex menfes ejus nomine promiferunt forte quia, cùm Tradatus iilos non probarent (exprelTe enim eorum, quse ab illo in me fufcepta fuerant, confcios fe non fuifle fatebantur), id temporis * ad illos emendandos requirebant. Ac denique R. P. literas ad me dedit% non folùm fuâ manu fcriptas,
i5
:
149
20
|
fed
ctiam communi
Societatis figillo munitas, ut tune
tandem illum ex Superiorum voluntate pareret; iifque 1
3
a.
uou à Lettre
fignificavit
\.
:
fcribere ap-
fibi a R. P.
Redore
la ligue [ddit. princeps).
CCV, du
3o août 1640 (cnvoycc
le i5 sept.),
t.
III, p. 169,
1.9-13.
23O0.
b.
Ibid., p. 169,
c.
Lettre perdue. Cf.
1.
t.
III, p. 2o5,
I.
i,
à p. 207,
1.
7, et p.
222.
25
Epistola ad p. Dinet.
prœceptum
cùm
ut
ejfe,
literœ,
quas ad
^69 illiim fcripfe-
fe prœfertim fpcclarent, ipfc ad cas rcfponderct, fuique injîituti rationem apcrirct. 2. Nulliim a fc fufcipi, rarUy
fed nec 5
iri
fufceptum peciiUarc prœlium advcrfus meas
opiniones^.
Quàd
j.
Jiihil dedijfet petit ioni
quant pro-
pofui Methodi p. j5, idfuœ tribucndum ignorant iœ, quia Methodum non perlegerat^\ 4. De Notis ineis in fuain prolujionem, fe nihil addere, ab eo quod pridem fignificarat, fuijfetque fcripturus, niji aliter fuafijjent amici"; 10
omnino, quia nihil antea fignificarat, nili fe rationes, quas contra me habcbat, cffe miflurum adeo ut tantùm per h?ec verba declararet fe hoc eft; tantùm
nihil
:
nunquam
cas eiïe miflurum, quia difluajferant amici.
Ex quibus omnibus i5
fummo
me
de
vato confilio,
etfi
maledicendi
& non
crat
manifcflum
fl;udio flagrafl^c,
illuni
idque
pri-
confcnticniibus reliquis Patribus
quàm vos fpiritu quàm ut ea videam,
Societatis, fufcepifl!e, ac proindc alio agi,
& denique
qu3e in 20
me
videretur,
unquam
nihil
fcribit
:
hominem
minus etfi
vellc,
etiam mihi valde indignum
religiofum,
cum quo
nulla mihi
quidem notitia interccflferat, tam publiée, tam aperte, tam infolenter de me maledixifl'e, nihilque aliud habere excufationis, quàm quôd diceret fe Difl^ertationcm meam dcMcthodo non legifl!e quod quàm verum eflet, clare patebat ex eo, quôd Analyfim meam, tum in Thefibus, tum in prolufionc, aliinimicitia nec
:
25
quoties reprehendiflTet, quamvisnuUibidcipfàegiflem, i3 a.
non à Cf.
t.
la ligne [édit.
III, p. 222,
1.
pr inceps),
12-14.
b. Ibid., p.
223,
1.
10-14.
c. Ibid., p.
225,
1.
i?-i4.
Œuvres.
II.
7^
iso
Œuvres
^/o 151
de Descartes.
nec quidem nomen Ana lyfeos fcriplîfrem, proclcrquam ea Differiaiione de Meihodo,
in
fingebat
verumlamcn,qiiia
:
\c in
quam
non
le
legilîe
poftcrum quieturum
promittehat, lihenter prœterita dllFimulabam.
eiTe
minime mirabar
Et
pro prima vice in mihi fadi
fui
R.
P.
Reclorcm
fateretur, le nihil
;
atque
ita
eorum, quae contra me
coram me
5
ut ipfemet
non occulte in Thelibus,
magno cum
Difputatione acTraclatibus fuis tulerat,
quàm
illiim dccreviffe,
rationem apciiret
nihil fcverius
faftu pro-
quod
tueri poile; nihilque habere,
lo
ad Notas, quas in cjus Vclitationem fcripferam, refponderet. At certe miror hune R. P. Tendi deliderio arlilTe, ut, tio
tam parum
fœlicitcr
nullinn fc pcculiarc 152
rum
cjfe
ullo
ex
ei
prœlium
in
veftris
interccirifTet,
fcripfcrit. Nifi
quidnam
nom
illa
fit i
in
ne
afficlas,
rarit illam
Nam
Velita-
quo
atque ex
meas opiniones fufccplu-
cum
fc
DilTcrtationem tamen
cnim
in
eâ peculiarc prœ-
opiniones alicujus exculet,
impugnct;
unquam
prccliari
ad
:
nifi
vel
fc
per ca-
etiam quôd non fpc-
manus meas
clic
pcrventuram.
fcriptam,ul Objcdionibusin meas Meditationes faclis
annumcraretur; paictquc etiam c\
quam
me
noluit videri
in ipfa poluit efle
4 non a yarc7illii:sc.
?
;
aliis illis
quid cnim
ïraclali-
in
iis
pejus
patet dcnique ex mira ejus
la ligne [édit. princcps).
20
quôd non revcrà meas
fane patct ex (Ivlo non eo inftituto fuitlb cou-
bus, quos a
i5
illo vel alio
opiniones, fed alias plane infanas, mihi a
lumniam
lacef-
mcas opiniones contineatur, nefcio
lium adverfus
forfan eo
me
tanto
prior
fuccelTilTet,
promife'rat, nihil mihi novi
fuam portca ccrte
quamvis
*
—
28-29
A'*""'
<^^'
sigfn-'^
de
25
Epistola ad p. Dinet.
571
meis quammaxime diverfas mihi neque enim tantâ ufus fuilTet, fi hoc fibi
licentiâ opiniones a
affingendi
:
i53
|
unquam
a
me
publiée exprobratum
iri
que, quôd ipfam acceperim, non fane 5
ac
tati,
tibi,
maximas
gratias
putafTet. Ideoilli,
fed Socie-
habeo atque ago.
Vellemque ut ea qualilcunque occafio, qux mihi nunc datur, gratiam rcfercndi, cum ejus in me inju-
quàm cum aliquà ulmeâ caufâ facere videar
riarum diflimulatione, potius tione,conjungi pofTet, ne id 10
:
quod reverà non committerem,
etiam ad laudem
nifi
Societatis,& tuam, veritatumque fcitu perutilium pa-
teiadionem, conducere exiftimarem. Sed, cùm R. P.*
Mathclim doceat
in veftro Collegio
Parifienfi,
quod
fpedari poteft ut primarium totius orbis terrarum, i5
Mathefis autem
cor
ut nullus
:
efl:
faculias,
quâ ego prcecipue
uti di-
in totà veftrâ Societatc qui authori-
tate fuà plus pofiit
ad meas opiniones impugnandas,
nullus etiam
cujus errores eâ in re admifii laci-
ita
ell
omnibus tribucrentur,
lius vobis 20
fit
Multi cnim
fibi
fi
perfuadercnt illum
de
ipfis
unum
tacercm.
ex univcrfo
delcdum ad judicium de meis ferendum, ideoque non minus ei foli, quàm vobis omcorpore
vefi:ro
fuifiTe
nibus fimul fumptis, hac de re credi oportere, nec etiam aliter de vobis, quàm de ipfo, elTe judicandum. a5
Ac
prseterea confilium Icquutus
eft,
ut ad cogni-
impediendam & retardandam valde efficax, fie ad ipfam plane fupprimendam non fufficiens, quodque, ciam tandem detegcretur, nuUo vobis honori efiTet. Quippe non conatus efl;
tionem
veritatis aliquandiu
'
5 a.
non à «
la ligne {cdit.
Nullo
»,
sic
pro
>i
j:rincefs\
— 24 métne remarque.
nuUi .
peut-être
Ou
:
niillo
< modo'>?
154
OEUVRES DE Descartes.
^72
meas opiniones rationibus ineptas
meis 155
&
abfurdas, verbis fere meis exprelTas, pro
propofuit,
derifit.
fed alias plane
refutare,
Quo
tanquam refutatione indignas fa|cilè omnes eos, qui me non
ac
artificio
norunt nec fcripta mea viderunt, ab
iis
legendis aver-
tilTct,
ac etiam eos, qui viderunt quidem, fed
fatis
intelligunt,
ab
ipfis
cnim
hoc
eil
fere
omnes
hominem
nondum
qui viderunt,
ulterius examinandis revocaflet
fufpicati fuiffent
:
nunquam
religiofum, prsefer-
tim ex veflrà Societate, adeo confidenter opiniones
pro meis proponere,
&
5
irridere, quae reverâ
'o
meae non
client.
Atque ad hoc multum juviffet, quôd fuam Diflertationem non palam omnibus, fed privatim tantùm amicis fuis leditaffet ita enim facile caviffet, ne ulli eam :
i5
vidèrent, qui polTent ejus figmenta dignofcere; ac cse-
majorem ei fidem ideo habuiffent, quôd putaffent eum noUe ipfam in lucem edere, ne famse meae noceret, ac mihi eiïe amicum. Nec intérim fuifTet periculum ne a non fatis multis legeretur nam, fi tantùm Sociis fuis, in veftro Parifienfi Collegio, id quod fperabat perfuafiflet, hinc facile ad omnes alios veftrae Societatis, toto orbe fparfos, eadem opinio tranfiiflet; atque ab his etiam ad alios homines fere omnes, qui Societatis veflrîe authoritati credidifTent. Nec fane mirarer, fi hoc contigifTet nam, cùm veftri fmt femper fuis quifque fludiis quammaxime occupati, tieri non poteft ut fmguli examinent omnes novos libros, qui quotidic magno numéro prodeunt in lucem, fed creteri
156
:
20
|
25
:
didcrim expedari judicium ejus, qui primus ex So12
non à
la ligne {ddit. princeps).
3o
Epistola ad p. Dinet. cietate
quemque librum legendum
^'7j
fiifcipit,
ac prout
de eo judicat, cseteros poflea vel etiam légère, vel
ille
Jamque mihi videor ejus rei feciffe experimentum circa Tradatum quem edidi de Meteoris cùm enim partem Philofophise contineat, qux, nili admoabftinere.
:
5
i57
,
dum fallor, accuratiùs & .veriùs in iplb explicatur, quàm in ullis fcriptis aliorum-', nullam puto cfle caufam cur Philofophi, qui Meteora fingulis annis in unoquoquc ex veftris Collegiis doccnt, illum pra^lerto
i5
20
quàm quia forte, falfis credentes, nunquam legerunt. mittant,
de
me
R. P. * judiciis
At quandiu tantùm illa ex meis, quœ ad Phylîcam aut Mathefim pertinebant, impugnavit, parum curavi. Cùm autem in fuâ Differtatione principia illa Mctaphyfiea, quorum ope Dei exiil:entiam realemquc humanae animac a corpoie diftindionem demonftravi,
non rationibus, fed malediclis, evertenda fufceperil, harum veritatum cognitio tanti cft momenti, ut nemini probo poiïit difplicere, quôd ea, qua; de illis fcripfi, pro viribus defendam. Nec fane difficultcr id pra;ftabo cùm cnim mihi nihil aliud quàm nimiam dubitationem objeceiit,non opus eft,ad oftendendum quàm injuflc ipfam mihi affingat, ut referam loca om:
|
mearum Meditationum, in quibus eam diligenter, ac, ni fallor, accuratiùs quàm ullus alius cujus fcripta habeamus, refutavi l^ fuiluli; fed fatis eft moneam nia
25
fi
quod expreffe tertias Objedioncs ejus
1
a.
1
iioii
à /j ligne
{i.\iil.
Cf. Discouru de la
fcripfi, initio :
nempe
mea: refponfionis ad
nullas dubitandi rationes
priiiccps).
Mclhnde
cL A.vsaiV,
p.433.
1.
i8-26,dc cenc édition.
158
OEuvRES DE Descartes.
^74 fuiflc a
me
propofitas, eo fine ut ipfas pcrfuaderem,
codem plane modo, quo « MedecincC fcriptores morbos defcribunt, quorum » curandorum Mcthodum volunl docere-' ». Quis tam audax & tam impudens in calumniando unquam
fed contra ut rcfutarem
:
Galenum, quôd
ut accufaret Hippocratcm aut
fuit,
5
caufas ex quibus morbi nufci folent exponani, atque 159
inde concluderct, ipfos nihil aliud docere
thodum
a^grotandi
|
quàm Me-
?
Certe, qui tantam in R. P.* audaciam fuifle fciimt,
non
facile fibi perfuaderent
tantùm
confilio
ufum
ipfum hac in re privato
ego
elle, nifi
tumque facerem quo pado, fcripferat, non probata fmt
lo
&
ipfe teflarer,
ea quae prius
a veftris,
&
in
no-
me
ultima ejus
me fuerit miiTa. Quod cùm nullibi commodiiis polfim quàm in hac epiftolà, non abs re elfe puto eam fimul cum Notis meis in DiiVerDilTertaiio tuo julVu ad
i5
lationem^' edi curare.
Atque, ut ego etiam ex ipfà fruclum percipiam, di-
cam
quam,
rum
quam confcribo, annum unum aut alteCùm, anno 16^7, non-
hîc aliquid de Philofophià
quid obftiterit, poil
nifi
lucem edere decrevi'. nulla ejus Specimina vulgarem, in
lus fum. ut pra)cavercm non à a.
Ov;
nihil
invidiam,
non facere cona-
quam
mihi, licet
la ligne {cdil. pi'inceps).
Ci-avani, pa^c 172,
I.
o-io.
Les Notcv de Doscartos. intercalccsdans la Disxertatio du P. Bourdin, paruicm, en cflei, sous le liue de Objcctiones scpliiiur. etc. (,voir ci-avant, h.
p. :j5i;. c.
dans
le
Priiicipia
10 juilieiK
.
même volume
ijuc cette lettre
l'Itilosoplitœ,
publiés
en
au P. Dinet. (achevé d'impriiner
1644
le
20
Epistola ad p. Dinet.
575
indigno, imminere adver|tebam; hsec caufa fuit cur
nomen meum
leo
Speciminibus prœfigi noluerim, non, ut quibufdam forte vifum ell, quôd rationibus iftis
non fiderem,
in iis contentis 5
eorum me puderet;
h?ecque etiam fuit caufa, cur declararim cxpreffis verbis, in Diflertatione
animo
effe ut,
Quo
dum
de Methodo, pag. 66, mihi non in vivercm, Philofophia mea vulga-
adhuc manerem, fi, ut fperabam & ratio poflulabat, hoc me, faltem aliquà ex parte, invidiâ liberafTet. At plane fecus accidit. Ea enim eft fortuna Speciminum meorum, ut, quamvis non a multis intelligi potuerint, quia tamen a nonretur.
10
vel
in inftituto
nullis, iifque
maxime
ingeniofis
&
dodis, qui ea di-
gnati funt examinare curiofiùs, multas veritates, noni5
dum
antca vulgatas, continere compcrta funt, hsec fama tranfierit ad multos, qui ftatim ideo fibi perjfua-
me
ferunt
aliquid in Philofophia ccrti
troverfiis obnoxii poffe cxplicare.
ut 20
maxima quidcm
extra
fcholas
etiam ex
25
iis
libère
qui
pars,
con-
e^ nullis
Unde fcquutum
ncmpe non tantùm
philofophantur, fed
lei
ii
cfl,
qui
ploerique
docent, priefertim juniores,
&
qui
magis ingenio quàm immeritâ doclrinae famâ nituntur, ac verbo omnes qui amant veritatem, integram a me Philofophiam in lucem edi optarint. Sed aliapars, ii fcilicet qui dodi videri malunt quàm eiïe, jamque aliquod
quôd de rint,
nomen
inter eruditos ex eo fe habere putant,
fchol?e controverfiis acriter difputare didice-
timentes ne, detedâ veritate, controverfiae
iilae
abrogentur, ac fimul eorum dodrina omnis abeat in 3o
contemptum, mea;que Philofophi?e editione veritatem detedum iri cxiftimantes, non aufi quidem funt aperte j
I62
;
Œuvres
576
de Descartes.
oftendere fe non cupere ut ederetur, fed invidiâ exarferunt. Et
ab
aliis dillinguere.
fummâ in me
quidem perfacile mihi fuit hos Qui enim Philofophiam meam
optarunt, optime recordati funt
me
de
dum
ilUi,
vive-
rem, non vulgandâ confilium fumpfiffe, ac nonnulli etiam funt conquefti quôd eam mallem nepotibus
quàm
cosevis
5
meis concedere, quanquam omnes in-
& mihi non
genui, caufam cur id facerera advertentes,
commodis ferviendi, non ideo minus me amarint. Qui autem ipfam timuerunt, deeiïe voluntatem publiais
modo
nullo
id recordati funt, aut faltem
promifiife
:
hinc vocabar apud
credere no-
me
luerunt, fed contra fuppofuerunt ejus
10
editionem
illos celebris
promijfor
hinc comparabar nonnuUis, qui librorum, quos a fe 163
fcribi fimulabant,
editionem per multos annos fruflra
i5
I
minati funt; hincque etiam R. P.* ut deinceps fit
cxpeélari,
fedô,
dcfperandum
putat aliquid ab homine
fi
diu expedari, quod ab
tuilTe
nondum
prseflitum
eft
;
ait
hoc iandiu a me :
ridicule pro-
nondum
aliis in
multis faeculis
ac imprudenter, quôd, ubi
conatur vituperare, talem q^q concédât, ut intra
ab
garetur,
20
fexcentos,
fi
tandiu vita utriufque proro-
non expedarem. Hujufmodi autem homines,
plane
phiam
fibi
illam,
effet parata,
jam a me
me
perfuaderent
decreviffe Philofo-
editis explicantur, fed fibi
etiam praecipue iftam
nondum cognitam,
multis male-
quà occultis,quà etiam apertis li' publiais, funt profequuti, ut fcilicet vel me ab eà edendà abflerredidis,
25
quam metuebant, emittere flatim atque non modo eas opiniones, quse in fcriptis
Philofophiam, 164
id a
me me
paucos annos diu potuerit expeclari, quod ego
illo intra
cùm
fene po-
|
3o
Epistola ad p. Dinet. rent,
veîeditam ftatim everterent,
fufFocarent,
5
in
madverti, tanto pluris
me
eorum numeriim
in cunis
cendi qu?erendas,
mcis inipugnandis ab
effe
&
ciTc ani-
ipfis fieri exiltimavi.
in dies augeri vidi, atque, ut
multo diligentiores eos
10
& tanquam
qiiidem initio illorum conatus,
Rifi
quanto vehementiores ubi
577
Sed fit,
ad occafioncs mihi no-
quàm uUos benevolcntcs ad me
protegcndum, veritus ne forte clandeftinis moliminibus aliquid poflint, ac ne otium meum magis interturbent, fi pcrmaneam in inftituto Philofophiam mcam aperte ipfis me opponam, at^, non edendi, quàm pr?Efl:ando id totum quod timent, ne ampliùs timcndum habeant efliciam pauea illa omnia, qu?e de Phifi
:
lofophià cogitavi, publici juris facere inftitui, ac con|
i5
20
quamplurimis recipiantur. Quapropter illa non eodcm ordine ac ftylo proponam, quo magnam eorum partcm ante confcripfi, eo in Tradatu cujus argumentum in DilVertatione de Metiiodo explicui'', fed alio ad fcholarum ulum magis accommodato, brevibus fcilicet articulis fingulas qucTfliones includendo, taiique ordine ipfas excqucndo, ut fequentium probatio ex folis prrecedcntibus dcpcndeat, omnefque in unum corpus rcdiganiur. Quà ratendere ut,
fi'
tione fpero 25
vera
me
fint,
a
eorum omnium, de quibus difputari, tam clare eiîc cxpofitu-
veritatem
in Philofophiâ folet
rum, ut quicunque illam quîcrent, perfacilè ipiam fint
ibi
inventuri.
Qua^runt autem profisdô veritatem juvenes omncs, 27 non à
Ici
ligne
[cdil.
a.
IJre et ? ou bien
b.
Tome
VI de
rtc
princeps).
?
cette édition, p. 41,
Œuvres. U.
1.
21.
/3
i65
5
OEuvREs DE Descartes.
'jjQ
cùm primùm 166
ad .difcendam Philofophiam
Quaerunt
gunt.
cunque
|
etiam illam
cùm
caeteri
fe
accin-
omnes
cujuf-
apud fe de rébus Philofophicis mcditantur, eafque in proprium ufum examinant. Sed & Principes omnes, & Magiflratus, aliive qui Academias aut Gymnafia inftituunt, -fumptufque fuppeditant ut Philofophia in iis doceatur, non nifiveram, quantum fieri poteft, volunt doceri nec patiuntur setatis,
foli
5
;
dubias
&
controyerfas opiniones
ibi ventilari,
ut ex
difputandi confuetudine fubditi magis contentioli, refradarii,
&
&
pertinaces, atque ideo fuperioribus fuis
minus obfequentes, & feditionibus commovendis aptiores évadant, fed tantùm ob fpem veritatis, quam ex iftis difputationibus aliquando emerfuram plœrique fibi perfuadent vel fi jam longâ experientià fint edodi quàm rare illa hoc pado reperiatur, adeo tamen ipfam curant, ut etiam per|exiguam ejus fpem non putent effe negligendam. Nulla autem unquam gens fuit tam fera aut tam barbara, tamque a redo ufu rationis, quo folo homines fumus, abhorrens, ut apud fe doceri voluerit opiniones, qu?e pugnarent contra cognitam veritatem. Atque ideo non dubium eft, quin veritas opinionibus omnibus ab eâ diverfis, quantumlibct ;
167
inveteratis
nes
ii,
qui
&
lo
pervulgatis,
fit
prœferenda;
alios doccnt, ipfam
&
quin
1
20
om-
pro viribus quœrere
25
atque inventam docere teneantur.
Sed nempe non creditur eam fore
in
nova
illâ
Phi-
quam promitto. Non vcrifimilc efl me unum vidilTc, quàm fcxccnta millia ingcniofiflîmorum
lofophia plus
virorum, qui opiniones 26
iiou
à la
lii(ne {édil.
in fcholis
priuceps).
vulgo reccptas fe-
3o
Epistola ad p. Dinet.
quuti funt;
viae tritae
^79
ac cognitae novis ac ignotis funt
femper tutiores; prœfertim propter Theologiam, cum quâ veterem & vulgarem Philofophiam optime confentire multorum annorum experientia jam docuit, de nova autem incertum cil. Ideoque ne forte, impe-
168
I
5
ritam multitudinem novitatis avidam ad
paulatim crefcat
&
10
fumât, Scholarumque
vires
Academiarum pacem
fe allicicndo,
five
&
quietem perturbet, vel etiam in Ecclefiâ novas hœrefes adducat, mature prohibcndarii atque extinguendam effe quidam contendunt.
Ego verô contra refpondeo, me quidem mihi nihil arrogare, nec profitcri me plus videre quàm caeteros fed hoc forte mihi profullfe, quôd, cùm prôprio infaciles vias genio non muhum fidam, planas tantùm fim fequutus. Nam, i\ quis per ipfas magis promoveat quàm alii, multo majori ingenio prccditi, per falebrofas & impenetrabilcs illas quas fcquuntur, non cil ;
i_<.
i5
mi|randum.
Addo me 20
169
nollc ut mihi credatur de veritate
qucc promitto,fed ut ex judicetur.
Non cnim
iis
ibi
Speciminibus qui€ jam dcdi
unam
aui alteram, fed plus
fexcentis quîcftionibus explicui, qua:
me
eorum
fie
fuerant explicata?; ac quamvis muiti
a nullo ante
hadenus mea
modifque omninemo tamen, quod fciam,
fcripta tranfverfis oculis infpexerint, 25
bus refutare conati
fint,
quicquam nonverum potuit in iis meratio quœftionum omnium, qure
reperire. Fiat enuin tôt fa^culis, qui-
bus aliœ Philofophiit viguerunt, ipfarum ope folutai funt, & forte nec tam multîE, nec tam illullrcs inve3o
nientur. 10
11011
Quinimo
profiteor ne unius
à la ligue [cdit. princeps).
—
18
même
quidem rciiuvqiic.
quit^ftio-
OEuvRES DE Descartes.
^8o
ope principiorum Peripateticce Philofophiiv pcculiarium, datam iinquam fuilTe, quam non poffim demonftrare effe illegitimam &. fal.fam. Fiat periculum, proponantur, non quidem omnes, neque enim operse pretium puto multiim temporis eâ in re nis folutioncm,
170
5
impendere, fed paucec aliquae felediores ftabo promiffis. Et moneo tantùm, ne captioni locum relin:
quam, loquendo de phiîe
pcculiaribus,
principiis Peripateticse Philofo-
me
excipere
illas
qusefliones,
quarum folutiones defumptae funt vel a folà experientià omnibus hominibus communi, vel a conûderatione figurarum & motuum quae Mathematicorum propria eft, vel denique in Metaphyficis a communibus illis
notionibus quas a
me
admitti, ut
& prcccedentia,
ex Meditationibus mois apparet.
Addo nihil in
i5
etiam, quod forte videbitur efle paradoxum,
eà Philofophià
ef[e,
quatenus cenfetur Peripa-
novum; nihilquc in meâ, quod non fit vêtus. Nam, quantum ad principia, ea tantùm admitto, qua; omnibus omnino Philofophis hadenus communia fuere, funtque idcirco
tetica, &. 171
lo
ab
aliis divcrfa,
quod non
fit
I
omnium
antiquiffima;
Si
quce deinde ex
&
iis
deduco,
tam clare oftendo, ut etiam antiquiffima, utpote humanis mentibus a naturà indita, efle appareat. Contra autem principia Philofophiae vulgaris, eo faltem tempore quo ab Ariftotclc aliifve inventa funt, crant nova, nec jam meliora putari debent quàm tune fuere; nihilque ex iis deducitur quod non fit controverfum, & ex more
jam ante
in ipfis contenta
implicita fuifTe
fcholarum a fingulis Philofophis mutari 1
5
non à
la ligne {édit. princeps).
20
poffit,
ac
25
3o
Epistola ad p.
proinde quod non
fit
Dinet.
^8i
maxime novum, cùm
quotidie
adhuc renovetur. Quantum ad Theologiam, cùm una veritas
nunquam
adverfari 5
poffit, ef|fet
veritates in Philofophiâ inventse
alteri
impietas timere, ne iis
172
quae funt de fide
omnino profiteor nihil ad religioquod non œque ac etiam magis facile
adverfentur. Atque
nem
pertinere,
mea principia, quàm pcr ea quae vulgo Jamque hujus xei mihi videor fpecimen
explicetur per
recepta funt. 10
dediffe fatis luculcntum, in fine
mex
refponfionis
ad quartas Objediones'', circà quaeftionem in quâ
omnium
difficillime Philofophiâ
Non 20
folet
opus fit, prseflarc paratus fum, ac etiam oftendere multa e contra cffe in vulgari Philofophiâ, quse reverâ pugnant cum iis quce in Theologià funt certa, etfi id vulgo a Philofophis diffimuletur, vel ob longam iis credendi confuetudinem non advertatur. conciliari. Et
i5
idem
cum Theologià
etiam
peritam
&
in aliis quibuflibet,
metuendum
novitatis
efi,
fi
ne me?e opiniones, im|
avidam multitudinem alliciendo,
nimis crefcant; cîim e contra doceat experientia ipfas pr?ecipue a peritioribus probari, quos fed
folà veritate, allicientes,
nimium
non
novitate,
crefcere
non
poiïunt.
Nec magis metuendum
25
eft,
ne Scholarum pacem
cùm omnes Philofophi tôt controverfiis fe mutuo vexent, ut nunquam majore in bcllo effe poffint quàm jam funt, nulla melior ratio eft perturbent;
2
non à
la
fed contra,
ligne {édit. princeps).
24 idem. a.
Ci-avant, p. 252,
1.
22
et suiv.
—
18
même remarque.
—
173
OEUVRES DE Descartes.
^82
ad paccm intcr ipfos conciliandam, hœrefefque ctiam,
quœ
qiiotidie ex
RLicndas,
quàm
iflis
controvcrliis repulluiant, mi-
meas
vera; opiniones, quales
fi
efle
earum enim clara perccptio omncm dubitandi ac difputandi materiam tollet. Atque exhis patet, nullam rêvera efferationem, ob quam nonnulli lanto fludio reliquos homines ab iis
jam prohavi, recipiantur
174
:
cojj;nofcen|dis velint avertere
dentes
Ol'
certas cas elle exiftimantes, vereantur ne
famœ
obtint
doclrina:,
probabilium cognitione
quam
ipfi
ex aliarum minus
qua-^fiverunt.
illorum invidia non cxiguum
argumentum. Scd ne
fophice
quôd, nimis évi-
nifi
:
5
fit
Adeo
lo
ut hcec ipfa
veritatis mcru Philo-
forte hîc vidcar de invi-
dia falfô gloriari, ac folam Differtationem R. P.* in
teflimonium vocare polTe, dicam quid nuper in recentilfimà
harum Provinciarum Academià
i5
contigerit.
Doclor quidam Médicinal % vir acerrimi ac perfpicaciflimi ingcnii, atque ex eorum numéro qui, quamvis Scholarum Philofophiam rede didicerint, quia tamen
&
non ideo multum fuperbiunt, nec fe admodum dodos efle fingunt, ut aliis quibufdam in more eft, qui ipfà funt inebriati legit ei
non credunt
funt ingenui,
20
:
175
Dio|ptricam
meam
("t
Metcora,
in lucem, ac ftatim aliqua in
cùm primùm iis
édita funL
verioris Piiilofophiœ
principia contineri judicavit. Quai coUigendo diligen-
&
alia ex iis
non à
Li lii^iie (cdil.
deducendo, eâ fuit fagacitate, ut intrapaucos menfes integram inde PhyfioIogiam''contius,
b a. b.
pr inceps).
Henricus Rcgiub, ou Henry Je Roy, à Utrcclu. t. II, p. 548-549, cl t. IV, p. ^40, éclaircissement.
Voir
25
Epistola ad p. Dinet. cinnarit, quse, fie
cùm
privatim a nonnullis vifa
effet, eis
placuit, ut Profeffionem Medicins, ibi tune forte
vaeantem, pro
qui antea ipfam
illo,
Magiftratu petierint 5
^83
offieii fui effe
non amhiebat,
a
& impetrarint'\ Ita profeffor fadus
putaviteapotiffimum docere, propterquae
ad illud munus voeatus
fuiffe
videbatur
:
prœfertim
eùm ipfa vera effe. ae quaecunque cum iis pugnant falfa, judicaret. Sed cùm id agendo magnam. pro ratione loci, 10
haberet auditorum frequentiam, quidam rtatim ex
ejus collegis, ipfum
fibi praiferri
ad verientes, manifelle
m
inviderunt, ac perûcpe apud Magiflratum conqucfti funt, petentes ut ei tur.
Nec tamen
trare, 1
5
quàm
nova
ifta
docendi ratio prohibere-
aliud tribus annis potuerunt impe-
tum Philofo-
ut hortaretur ad vulgaris,
phiœ, tum Medicince principia fimul
cum
fuis
docenda,
ut ita auditores ad aliorum etiam fcripia Icgcnda pa-
enim prudens Magirtratus, fi nova ifta autem falfa, non vcracff(ir;, prohiberi non debere; opus'd c'-jun"^ fpontc intra paucos menfcs cffent collapfui'^jsjK,-» autem c contra crefcerent in dies. excorarct. Sentiebat
fi
20
lercntuiquc potifiimum ab honeftiÛimis Ov- ingcniofiffimis quibufque, magis quàm ab humilioribus aut junioribus, confilio ab 25
qui iis
faciliùs
invidorum auihoriiale aut
audicndis revocabantur
:
novaoi etiam
provinciam Magiftralus Mcdico dcdii. ui ncmpe Pro-
blemata Phvfica, tum
Ariftotelis,
lum aliorum,
ceriis
diebus, ledionc cxtraordinarià explicarct'\ atquc ita majorem haberet occafioncm. quani in (ola tuà Me.1.
(638. p.
Kci^ius lut
3o?-3o(i, 307. I-.
nomme
protcsscur cxtraordiiuuix' d'abord, le 6 septembre le iS mars ib'S'j. Voir t. II. p. 52;i: cF.
puis professeur ordinaire,
Voir
1,
334
et
111, ip, (>o.
527.
i"
Œuvres
ç84 dicinâ, de
omnibus
Phyficse partibus agendi. Et quie
deinceps reliqui
fortaffe
viflent
de Descartes.
cjus
Collègue,
ac
unus inter cœteros, qui tune erat illius Academiae Reclor% omnes fuas in eum machinas intendere decreviflet. Ut autem cujus generis adverfarios habeam appareat, hune paucis hîc veritati
locum
dediiTent, nifi
5
defcribam.
Cluet Theologus, Concionator, Difputator magnamque fibi apud plebejos homines gratiam poten;
178
tiamque conciliavit, ex eo quôd, modo in Romanam Religionem, modo in alias quafeunque a fuâ diverfas, modo in potentiores invehendo, ferventem & indomitum pietatis zelum prae fe ferat, interdumque etiam dideriis fcurrilibus plebeculse aures demulceat; quôd-
lo
que, multos quotidie libellos,fed a nemine legendos,
i5
(
emittendo, varios Authores, fed
quàm
pro
fc facientes,
notos, citando,
&
earum gnarus
fi
fe
ac forte ex indicibus tantùm
de quibuflibet effet,
contra
faepius
tanquam
fcientii^
audaciîîime, fe
'
.i:
imperi-
admodum dodus indoJ videatur. Pcritiores autem, qui Iciunt quam imporlunus in aliis provocandis femper fuerit, ac quàm faepe, ubi tiflime,
fuit rit,
loquendo,
difputandum,
,
convitia pro
turpiterquc viclus difccfferit,
ipfo religionis,
pahim irrident
&.
rationibus fi
fint
attulc-
diverfœ ab
contemnunt, eum-
que jam publiée nonnulli fie exceperunt, ut nihil novi deinceps in ipfum fcribi poffe videatur; fi verô 7
a.
iG
non à
la ligne {cdil. princcps).
Gisbertus Vûctius, recteur de rUnivcrsitc d'Utrecht, i6 mars 1641-
mars 1642.
20
^5
Epistola ad p. ciim
illo
rcligione
in
poffunt cxcufcnt
&
Dinf.t.
confcntiunt,
tolcrcnt^
in
î8« |
ctfi
quanium
179
animo tamen non
probant.
Poftquam 3
cùm
hic honio aliquanJiu Rcclor fuit, contigii
Mcdico Pricfidc ab ejiis auditoribus dcfendcbaniur. non daretur ipfis libertasad argumenta quoc proponcbantur rcTpondcndi, fed fcholafticis ut,
thcfes
l\.
importunis fupplolîonibus turbarcniur. Quas fupplo-
non dico a Thcologo pcr amicos luiffc excitancquc cnim fcio, Icd antca non licbant; atquc
fioncs 10
tas,
audivi a fidc dignis. qui adliicrant, nullo cas nec rcf-
i5
pondentium ncc Prcclidis merito potuilTc contingerc, cùm fempcr prius incipcrcnl quam ipfi mcntem luam explicuilTcnt. Et intérim rumor fpargebatur, novam ibi Philofophiam maie dcfcndi, ut Tcilicct inde inferrent homincs, non dignam cire qurc publiée doceatur.
cùm
Contigit etiam,
fréquentes difpu tationes ûib
Medici habercntur, ac Thcfes minus euriofe,
praifidio
ad arbitrium refpondentium, ex variis 20
qua^ftionibus conflarcntur, ut in rint
:
ex
iiicnlc
&
&
quàdam
corpore non Ji cri
unum
inconnexis
Thefi pofue-
cns
pcr
fc,
fcd
vocando fcilicct ens pcr accidcns id omnc quod ex duabus fubrtantiis plane diverfis conftarct, nec ideo negando unionem fubftantialem quà mens
per
25
accidcns'^;
corpori conjungitur, nec utriufquc partis aptitudincm
naturalem ad iftam unionem, ut patebat ex eo quôd ftatim poftea fubjunxilTent pletas, rationc compojiti 3
non à
a.
Voir
la ligne [cdil
t.
.
:
illas fubjîanlias dici
mcoin-
quod ex eariim unione orilur;
princeps). -^
i
r>
mcnie remarque.
III, p. 4tJo et suiv.
Œuvres.
II.
74
I80
Œuvres
^86
adeo ut
181
nihil in
de Descartes.
ipfis pofTet
reprchendi,
nifi
forfan
modus loquendi minus in fcholis ufitatus. At verô h[cc fatis magna occafio vifa eft Reclori Theologo ad Mcdicum circumveniendum, haerefeofque condemnandum, l^ ita, vel invito Magiftratu, fi
5
res ut fpcrabat fucceffiffet. de Profeffione deturban-
quôd, ubi Medicus advertit eam ab thefim non probari, ftatim ipfum & reliquos ibi
dum. Nec illo
obftitit
Theologise ProfelTores adierit, iifque
mentcm fuam
explicando, affirmant fe nihil adverfus Theologiam
ipforum,
&
fuam,
fenfiffe
aut fcribere voluifTe^
lo
Nam
paucis poft diebus Thefes edidit, quibus,ut mihi certô
nuntiatum
eft,
hune titulum
voluit prsefigere
:
laria admonitoria, ex aulhoritate S. S. Facultatis
Corol-
Theo-
Scntcntiam Tau-
i5
quem Hcidelbcrgenfes Theologi appellarunt Athcum Medicum, & vertiginofi juvenis G.orlœi, quâ Jîatuitur homo ejje cns per accidens, multis impingere modis in Phyjîcarn, Metaphyficam, Pneumaticani & Theologiam &c.^\ ut nempc, iis fubfignatis a reliquis omnibus illius loci ProfeflbribusTheologise acConcionatoribus (fi tamen fubfignafTcnt, id enim ignoro), mitteret ex coUegis, qui dicerent Magiftratui Medicum, ecclefia(tico concilio, cum Taurello & Gorl?eo, quos Authorcs
20
logicœ ad Jluiiofos propojita ;
&i 2.àà\io
:
rclli,
182
nunquam legit, mihi certe funt ignoti, hcTrefeos ut ita non poffet Magiftratus, cum effe damnaium plcbis gratià, eum diutius in Profcirorem retinerc.
forte
:
Scd cîim jam Thefes 2
non à
a.
Cf.
b.
IbU..
t.
iftit
la ligne (cdil. princeps). III. p. p.
487.
463.
effent fub praelo, forte ad
aS
Epistola ad p.
Dinet.
587
manus quorundam e Magiftratu pervenerunt, qui Theologum ad fe vocatum officii admonuerunt, atque ut titulum faltem mutaret, Facultatifque Theologicse
publicà authoritate ad calumnias fuas non abuteretur, 5
effecerunt''.
At nihilominus perrexit iis,
ad imitationem R. P.
Et quia
tùm de 10
parum
per triduum^' difputavit.
*,
fubjlantùs dicendum
fit
i83
j
matericC in ipfis fuiffet,
logomachià
illà
in Thefibus edendis; ac de
egiffet tan-
coinpoJUum ex duabus
aji
:
fi
ans per accidens.
nccne,
alias
quafdam quoefliones huic adjunxit, quarum praicipua erat de formis fubjlantialibus rerum materialium, quas
i5
20
omnes, excepta anima rationali,Medicus negarat; ille autem, quibufcunque potuit rationibus, ipfas fulcire ac,tanquam Peripateticsc Scholse Palladium, defendere conatus ell. Atque, ut hîc non videar line caufà me alienis controverfiis immifcere, prteterquam quôd in Thefibus fuis nomen meum expreiferat, ut & Medicus fœpe in fuis, etiam inter difputandum me nominabat, qua^rebatque ab opponente mihi nunquam vifo, num indigniffimâ comparaipfi argumenta fuggeffilTem ili:
;
tione utens, ajebat eos, quijbus vulgaris Philofophandi ratio difplicet, aliam a
me
expeclare, ut Judsei ex-
pedant fuum Eliam, qui eos deducat 25
in
omnem
veri-
tatem.
Cùm
autem per triduum
qui prsevidebat 5 7/0»
fe,
fi
Tome
b.
Le
III. p.
18,
Voir ci-avant
23
et
—
488-489.
24 décembre 1641.
p. 566,
I.
20.
triumphaffet, Medicus,
taceret^ a multis
à la ligne [édit. princcps).
a.
fie
25
—
habitum
iri
pro
même remarque.
Le R. P.*
est le P.
Bourdin.
184
5
Œuvres
88
de Descartes.
autem publiais difputationibus fe defenderet, flrepitus, ut antea, fore paratos ad impediendum ne audiretur fumpfit confilium de relponfione ad Theologi Thefes edcndâ, in quà quidem ea omnia, qu3e in iftislliefibus contra fe autfuadogmatacontinebantur, folidis rationibus refutaret; fed intérim earum Authorem tam blande ac tam honorifice compellaret, ut ipfum fibi conciliare conaretur, aut faltem exulceratum ejus animum non irritaret". Ac reverâ refponfionem illam fuam ita concinnavit, ut multi, qui legerunt, exillimarint nihil in eà elfe, de quà Tlieologus queri poffet, nifi quod ibi vir pius & ab omni maledi-
vido,
fi
:
185
5
lo
I
cendi lludio alienus diceretur.
Sed etfi verbis non Isederetur, fibi tamen magnam injuriama Medico fadam eiïe putabat, quia rationi-
i5
& quidem rationibus ex quibus videbat
bus viduserat,
aperte fequi fe effe calumniatorem,
&.
rerum quas
jadaverat imperitum. Cui malo nullum aliud reme-
dium potuit
quàm
reperire,
refponfionem illam
fibi
ut potentià uteretur, ac
odiofam
in
urbe fuà prohiberi
20
quod de Ariftotele quidam dicunt, ipfum, cùm Philofophorum fe antiquiorum opiniones folide refutare non polTet, alias quafdam
curaret. Audiverat forfan
valde abfurdas
ipfis affinxiffe,
fcriptis leguntur, ac 186
omnes eorum
1
a.
3
iinii
Voir
III, p
ne fraus a pofleris detegeretur,
com buri
[ddil. priiiceps).
491-520,
et
p. 5?o.
Cette réponse de Regius (rcdii^cc
en partie par De^eartcs liii-nicme) fut publiée p. iSo).
quae in ejus
nofter, ut fidelis Peripateticus, imitari
à la ligne t.
illas
libros diligenter perquifitos
Quod
curafle.
nempe
le
16 février 1642 (IbiJ.,
25
Epistola ad p. Dinet.
conatus, congregavit Senatum
de libelle in
5
fe
^89
fuum Acadcmicum%
a Collegâ edito conqueftus
eft,
eum
prohibendum ac totam iftam turbatricem Academide Philofophiam eliminandam effe dixit. Affenferunt plaerique. Très ex eorum numéro'', delegati ad Magiftratum, idem ibi conqueili funt. Magiflratus, ut eis fatisfaceret, pauca quœdam exemplaria a Bibliopolà auferrî juffit quo fadum eft, ut reliqua cupidius eme:
Cùmque
rentur, ac curiofius legerentur. 10
nihil in iis
appareret, de quo Theologus jufte queri poiïet, prêter folam vim rationum, quas declinare non poterat,
omnes eum
irriferunt.
non cellabat; congrcgabat quoSenatum fuum Academicum, ut ei aliquid de iftà
Ipfe verô intérim tidie i5
infamiâ impertiret.
Magna pro
]
ipfo res erat
:
qu?e-
rendcc erant rationcs, cur rcfponrionem Medici ac totam ejus Philofophiam damnari vellct, nec ullas po-
lucem judicium, noraine Senalùs Academici, fed quod foli Redori tribuere œquius cft. Cùm enim in omnibus terat invenire. Atnihilominusprodiit
20
conventiculis,
quœ congrcgabat,
tandem
in
fedcret ut judex ef-
fetque idem acerbiffimus accufator, Medicus autem nec audiretur, nec unquam adelfet, quis dubitat quin facile 25
maximam fuorum CoUegarum partem
voluit pertraxerit, ac fuffragiorum dilTentientes fuperarit?
numéro
cùm prœfertim
eo quô
alios a fe
aliqui
eandem
quam ille, vel etiam majorem,haberent occafionem Medicum odio profequendi; ac 12
Nou
â la ligne {édit.
Redori
pr inceps).
19 février 1642. (Ibid., p. 53o.)
a.
Les 18
b.
Maetsius, Mathaeus
et
alii, viri pacifici,
et
Lirxus.
{Ibid., p.
53o-5?3
et p.
534-535.)
i87
OEuvRES DE Descartes.
^ço
quem noverant
mordacem, non libenter contradicerent. Hocqiie ctiam infigne, quôd nullus fuo,
188
ex
ipfis
efle
ut iftlus judicii approbator nominari voluerit,
unus% nec Medico ulhi familiaritate conjundus, nec mihi imquam notus, ne particcps fieret infamice fed
quam
inde fequuturam elle praividebat, expreffe pe-
tierit,
ut
nomen fuum, tanquam non
5
approbantis, in
eo poneretur.
exemplar hîc apponam, tum quia forte Reverentiae tuae non erii ingratum fcirc Iftius
quid
in
autem
judicii
regionibus inter litcratos agatur,
his
etiam ut, quantum in
quot annos, eft,
cùm
erunt forte
me
eu,
impcdiam ne
ad
tum
poft ali-
levés chartul?o, in quibus impreflum
omnes
difperditae, utantur ejus autho-
rilate maledici, ac fingant juftas aliquas in
rationes
lo
Philofophiam
eo
fuilfe
i5
meam eondemnandam.
Nomen tantùm
189
Academia} tacebo'', ne quod heri aut nudiurtertius turbulentus ejus Rejctor imprudenter ac
fecit,
fortafl'e
cras vcl perendie alius mutabit,
ci
apud exteros dedecori vertatur'.
20
lUDICILM SUB NOMINE SeNAtCs ACADEMICl ** EDITLM.
Profejfores
Acadcmîœ* cùm non fine gravi ,
dolorc vi-
dijfcnl lihcllum in luccni cdilum^nicnfc Febr.ciD.iD.c.xui. 8 non à la ligne {cdit. princcps). a.
b.
Cyprianus Regneri, professeur de droii. {Ibid., p. 557-558.) Descaries a remplacé par des asiérisi.]ues, les noms propres Ullrajec-
tini et
Ultiajectinœ (ci-après
Ce
1.
i\ et 22). et Ultrajccti (p. 5<)3,
1.
16).
du jui^ement, ijue nous avons déjà reproduit, t. III, p. 55 1553,avaitété envoyé à Descartes par Regius, le 3 mars iC^-2.ibiJ., p.557c.
texte
1
558.
Epistola ad p. Dinet. hoc prcefcripto îitulo
coi
Refponfio feu Notée ad corollaria Theologico-Philofophica, &c. cumque ad fingulare :
;
&
cjufdcm Acadcmiœ delrimcnlurn
ignominiam, excitan-
aliorum animis fini/Iras fufpiciones, fpedare animadvertcrent ; vifum il lis fuit, omnes & fingulos cerdafque
tiorcs
in
facere
:
Primo, difplicere fibi cum agendi modum, quo collega aliiis in aliurn
libros aut libellos publiée edat,
prœfertim
exprejfo nomine ; idque ob îhcfes, aut corollaria, de rébus 10
/; in
Acade\mia controverjis, nullius nomine
edito, difputata.
Deinde, fe improbarc eam propugnandi pro nova
pra'fumplâ philofophiâ rationem, quce frequentaîur; utpote in i5
ut
m
&
alibi contrariam
&
vul-
Academiis receptam, philofophiam li-
:
f) :
uti folcnt,
nunquam
ingeniis paulo pcrfpicacioribus
plene fatisfaciunt, fed
eorum 25
hic
Jamdiu enim pernovi magnos mcorum auditorum progrelTus, quos breviffimo temporis fpatio apud me faciunt, quofdam malc habere. Pag. y : Termini, quibus alii ad nodos folvendos Pag.
20
prœdiclo libello
vcriorem projîtentur. Veluti, ciim auclor prœdicli
bclli dicit
&
cum verboruminfolentiâconjunélam,
eorum opprobrium, qui
garem, omnibufquc
in
190
& nebulis animos
folis tenebris
repleut.
Ibidem: Verus fcnfus multo meliùs
&
promptiùs ex probat ipfa expe-
me percipitur,quàm vulgô exaliis: rientia quam multi meorum difcipulorum in publiais difputationibus cum honore jam fepius exhibuerunt, poflquam tantùm paucos aliquot menfes meâ inftitu|
17
lion
a
la
ligne
{édit. princeps).
alinéas suivants qui précèdent
le
De même pour
Tertio, p. 592,
1.
25.
tous les
i9i
OEuvRES DE Descartes.
ufi.
Nullus autcm dubito quin quilibet
mortalium, cui tanlùm cft fanLim linciput, liîc nihil quicquam culpandum. fcd omnia laudanda. cenfeat. Pasr. o;Mifera illa entia ffcilicct formas fubllantiales,
&
qualiiates reaies) nullius
perfpeximus, ingénia,
quam
&
nifi
ipfis
tantopere
forte
ad
locum
in
plane ufùs
elTe
5
excœcanda ftudioforum illius
do6la.>
ignorantia;,
commendas, fafluofam quandam
aliam ignorantiam obtrudcndam. Pag. i5: Contra verô, ex opinione formas fubftantiales flatuente, facillimus
cfl.
lo
prolapfus in fcntentiam
mortalcm. eorum, qui animam dicunt corpoream Pag. 20: Qu[cri poffct, an non illa philofophandi i!i:
192
ratio potius
ad
unum
Chora:bo
'
aliquo digna
lit
ccnlenda, quai
principiumaclivum, nempc formam fubÛan-
omnia revocare folet. Pag. 25: Atquc hinc palet, non
"5
tialem,
illos
qui formas
fubftantiales negant, fed potius cos qui illas aftruunt,
eô tandem per folidas confequcntias adigi polfe, ut fiant aut atheiaut beflise.
hadenus ut plurimum quàm nec animo veritatis
Pag. 3g: Propterea quôd cauni:. ab
etiam in minimis propofita.\ fini maxime jejunœ & a vero alienœ,
20
aliis
r.upido fatisfaciant.
Tertio, fe rcjiccre novam iflam Philofophiam auia velcri Philo fophia,\quam
193
Acadcmiœ
:
pn'jnà,
tolo orbe Icrra-
rum haclenus oplimo
conjilio docuerc, adrerfatur, cjiifcjiic
fundamenta fubverlil
:
dcindc, ijuia juvcntutem a velcre
f^inâ Philofopliiâ avertit, impcdilcjne a.
Chora;hiis --
limaquc.
tr.
?07.
Kos'v.ôo;,
\i.i<\y',i
m
[ut^-i'^-^
quoininus
\
&
ad culmcn
ti x-jj/.xtx (Suidas).
—
(21.
Cal-
25
EpISTOLA ad p.
pi
UlNKI. 5
eruditionis provehatur
fophiœ adminiculo profejforumque
:
eo quàd,
ijîius
technologemata,
,
leélionibus
&
prœfumptœ Philoin
auclorum
difpiitalionibus
libris
ujîtata,
percipere nequit; pojîremà, quàd ex eddcjîi variœ, falfce 5
&
abfurdœ opiniones partim confequanlur, partim ab improvidâ jiiventute deduci pojjint, pugnantes cum cxteris difciplinis
& facullatibus,
atquc inprimis cum orthodoxâ
Theologiâ.
Cen/cre igitur ac Jlatuere, onincs philofophiam 10
Academiâ docentes
in
pojîerum a
tali injîitulo
in
hac
alquc in~
cepto abjlincrc deberc, contentas modicd liberlalc dijfenticndi in Jingularibus nonnullis opinionibus,
ad aliaruin
celebrium Academiarum exemplum^ hic ujîtata: itaut ve-
&
teris ,5
&
in eo
receptx philofophiœ fundainenla non labefaclent, etiam alquc etiam laborcnt, ut
quillitas in
omnibus farta
Acadcmiœ
tccla confcrvetur. *
Die
tran-
XV I^
Martij, 1642.
Eflautcm notatu dignum,hoc judiciumcdiiumriiifTe, cùm jam aliquandiu rififlent homines, quôd Redor 20
quàm ad ipfum refpondcre; nec proindccffedubitandum,quin omnes librum
Medici fupprimi maluiirct,
rationcs, faltem
q-x.
quai ab illo potuerunl cxcogitari
ad iftud faclum excufandum, hîc expreirie ergo, j5
fi
dicitur libellum Medici
& ignominiam
interpretari,
non
a.
b.
//7Ct'?L77-t;
ad detrimen-
Acadcmiœ, ac etiam adjinijlras opinio-
nes in aliorum animis excitandas^\
•24
Eas
placet, percurramus.
Primo tum
fini.
quàm quôd hac
Qiiod non aliter pofium occafione homines
à la ligne [cdit. priiiceps).
Die XVII «, texte Page 591, 1. 2-4.
K
Œuvres.
II.
olVicicl.
Voir
t.
III, p. 533.
7^
fini
194
OEuvRES DE Descartes.
594
Academiae Redorem fuiffe imprudentem, quôd manifefl:?e veritati fe opponeret,acmalignum,quôd rationibus vidus authoritate tamen vincere conax'etur. Sed jam illa ignominia fufpicaturi, vel potius cognituri,
196
|
Redor^; nec Academiœ tantùm dedecoris eft, quôd hune habeat adhue in Profeflbrem, quàm honoris, quôd habeat etiam Medicum, quia non amplius
celTavit,
modo
eft
indignam non prœftet. Diciturfecundô ei difplicere unum collegam in alium libros edere, prœfertim exprejfo nomine^. Sed ob hanc rationem ipfe potius Redor, qui in hoc judicio erat
5
fe illo
accufator
& Prœfes,
10
folus reus eiîe debuiffet, folufque
condemnandus. Ipfe enim antea, non laceffitus, libellos duos, Thefium nomine, in collegam fuum ediderat, eofque etiam S. S. Facultatis Théologien authoritate munire conatus erat, ut innocentem circumveniret ac per calumniam everteret. Ac ridiculum efl, û fe excufet quôd nomen ejus no;j pofuerit, cùm ipfamet ejus verba ante édita citarit, eumque ita defierat
196
,
5
|
gnarit, ut
nemo
poflet dubitare quin
impugnabat. Medicus autem
illc elTet
quem
tam modeilc refpondit, ac nomcn ejus tôt elogiis ornavit, ut non contra ipfum, fcd amice potius ad ipfum fcriplîlî'e, ac eum honoris tantùm caufà nominalle, fuerit credcndum": ut & reverà creditum fuid'et, Ci Theologus rationes, utcunque faltem probabiles,ad eas Medici rcfcllcndas 8
a. fin.
non Le Il
ci
à la ligne [édil. princeps).
16
mars 1642,
les
pouvoirs de Voetius comme recteur avaient pris Maithxus. Voir t. III, p. 533, _///».
avait été remplacé par
b.
Page 591,
c.
Voir
t.
1.
--y.
111, p. 4<)-j,
1.
i3, à p.
497,
20
1.
21.
ij
Epistola ad p. Dinet.
595
Quid autem iniquius eiïe poteft, quàm quôd Redor Collegam fuum injuriarum reum faciat,- ob id unum, quôd tam manifeftas & veras rationes attulerit, habuiflet.
ad rejicienda criminahserefeos 5
fiierant impofita, ut fe
illo
circumveniri non paffus
&
atheilmi qu?e
fibi
ab
ab ipfo per calumniam
fit ?
At nempe improbat Theologus eam propugnandi pro nova
& prœfumptâPhilofophiâ ralionem, quam
libello ait frequentari, utpote 10
conjunélam,
in
|
cum verborum
in
rum
i»'
infolentiâ
opprohrium eoruin qui vidgarem ut verio-
vrofilcntur^. Ipfe Icilicct vir modcftiflimus
rem
Medici
verbo-
quam tamen
infolentiam in alio reprehendit,
reverà nullamfuiflequifque poteftagnofcere,fi tantùm confideret ipfa locahîccitata, 5
librOjUt
omnium maxime
etiam notetur,nihil
id 2u
quod
funt
effe ufitatius in
;
praefertim
fi
fcholisphilofopho-
ut quifquc fine ullis verborum delinimentis
fentit loquatur,
nés veras
infolentiâ atque ad invidiam
aptiflima, excepta
concitandam
rum,quàm
quœ hinc inde ex Medici
effe,
aliafque
atque ideo folas fuas opinio-
omnes
falfas, affirmet
:
affuefe-
enim illos difputandi ufusifti libertati,qu3e forte in iis qui urbaniorem vitam fequuntur durior effet. Item qu?e hîc citantur tanquam fi plaeraque ex verbis, contra omnes omnium locorum Philofophos invidiofe cit
|
25
didaeffent,nonnifi de folo Thcologoeffeintelligenda, ut ex libro Medici clarum eft; nec in plurali numéro,
& tanquam
de tertià perfonâ,fuiffe prolata, nifi tantùm ut illum minus offenderent. Ac denique ea quse hîc 6 non à a.
la
Page 5g I,
ligne {Jdit. frinccps).
1.
11-12
et
1.
i3-i6.
198
OEUVRES DE Descartes,
^çô
notantur de Chorœbo, item de Atheis aut
beftiis &c.,
non fponte a Medico fuiffe fcripta, fed prius injuriofe ac falfô a Theologo in ipfum jada, quse ut poffet refellere, coadus fuit veris & evidentibus rationibus oftendere illa nomina non fibi, fed potius adverfario fuo, convenire. Quis ferat hominem tam importunum, ut fibi velit licere alios per calumniam Atheos & beflias vocare, feque ab futari
cura veris rationibus modefte re-
iis
non patiatur
?
Sed
feftino
ad
illa
quse
me magis
fpedant. 199
5
10
Très habet rationes ob quas novam Philofophiam condemnat. Prima eft quod veteri adverfetur^. Hîc non I
repeto
quod fupra
omnium
dixi,
meam
Philofophiam
effe
antiquiffimam, nihilque ab eâ diverfum effe
invulgari,
quod non fitnovum. Sed tantùm interroge
i5
an rede intelligat iftam Philofophiam quam condemnat, homo ufque adeo ftolidus (aut, fi mavult, malignus), ut eam in Magiee fufpicionem voluerit adducere, quia figuras confiderat. Interrogo etiam cur dif-
putari foleat in fcholis.
Haud dubie ad manifeflam
ao
veritatem quserendam. Si enim jam haberetur, ceffarent
iflae
difputationes, ut patet in Geometriâ, de
non moris
eft difputare.
fefta illa veritas,
Sed
tandiu qusefita
vel
&
ab Angelo mani-
expetita,
propone-
nunquid per eandem rationem effet rejicicnda, fcholarum difputationibus afquia nempe iis, qui ucti funt, nova effe videretur? At forte inquiet non difputari de principiis, quse tamen a praefumptâ noftrâ retur,
200
fi
quâ
|
10
a.
Non
à la ligne {édit princeps).
Page 592,
1.
26-27.
25
Epistola ad p. Dinet.
^97
Philofophiâ evertuntur. Sed cur ea tam facile everti finit?
Cur rationibus non
quôd
oftenditur ea effe incerta, ex eo
haclenus fuperftrui potuerit 5
nunquid
fatis
ipfis nihil certi
?
prœfumptœ Philofophiœ adminiculo, technologemata in Authorum libris Altéra ratio
eft,
quodjuventus,
ijîius
Quafi verô neceffe fit ut Philofophiâ, quse ad veritatis cognitionem eft inftituta, doceat ullavocabula, quibus ipfa non egeat! Cur non Grammaticam & Rhetoricam potius eo nomine con-
ujîtata percipere
10
Et
fulcit?
nequeat\
demnat, cùm earum magis officium fit agere deverbis, ac tamcn ab iftis docendis adeo fint aliense, ut tanquam barbara rejiciant
?
Dicat ergo eas idcirco juven\tutem
a fana Philofophiâ avertere, i5
ac ivipedire quominus ad
culmen cruditionis provehatur^; necmagiseftirridendus,
de noftrâ Philofophiâ idem dicit neque enim ab ipfâ, fed a libris eorum qui vocabulis iftis utuntur, ipforum explicatio eft requirenda.
quàm cùm
:
Tertia denique ratio duas habet partes 20
tera eft manifefte ridicula
Nam
quid tam verum
deduci poffint
"
?
&
eft,
falfa.
ex quo non facile
&
quœ pugnent cum orthodoxâ Theologiâ'\ plane falfum eft & injuriofum. Neque utar exceptione quôd ejus Theologiam orthodoxam efle non reverâ confcquantur
25
&
al-
abfurdœ opinioncs verô uUse ex meâ Philofophiâ
varice, falfœ
Quôd
quarum
altéra injuriofa
apertum
tSc
ab improvidâ juvenîute
;
:
4 non
à la ligne {édit. priuceps).
c.
Page Sg3, Page 592, Page 593,
d.
Ibiii.,
a.
b.
I.
1.
1-4.
1.
28, à p. ig3,
1.
6-8.
4-6.
1.
i.
—
18
même
remarque.
m
OEuvRES DE Descartes.
ççS
putem
:
neminem unquam
quàm ego 202
enim
fentiret,
fidem
|
dem quam
eiïe
ideo contempfi, quôd alia
donum
Dei
quin
;
fum
&
multos, qui ean-
religionem profitentur, etiam Theolo-
ille
gos, etiam Concionatores, colo teftatus
novi
praefertim circa res fidei;
nolle
& diligo.
Sed jam
me unquam ullis Theologiae
fsepe
contro-
verfiis
immifcere; cùmque in Philofophiâ etiam non
agam,
nifi
de
iis
quee naturali ratione clariflîme co-
gnofcuntur, non pofTunt pugnare cum ullius Theologiâ, nifi fi quae lumini rationis manifefle adverfetur,
quod
fcio
5
neminem de
lo
fuâ efle didurum.
Cseterum, ne temere videar affirmare nullas ex rationibusaMedicoallatis aTheologo folvi pofTe, duplex
jam vel triplex ejus rei experimentum habetur. Jam enim duo vel très libelli eâ de re editi funt, non quidem a Theologo, fed prô ipfo, & a talibus, ut, fi quid boni continerent, 203
nomine
fe
fifl'et,
meliora habuifiet.
fi
Primus filio
in
futilia
tribueretur, nec,
ei foli
tegendo, eos
eorum
ineptiffima proferre permi-
|
libellus editus
efl:
titulo
Thefium ab ejus
eâdem Academiâ Profeflbre^ Cùmque
in eo
etiam inaniora
adjunda, nec ulla plane fada fit mentio rationum Medici, quibus jam ifta omnia fuerant refutata, nihil
quàm
ejus
docilem non
eife.
aliud ex ipfo colligi potefi,
non çapere, non
vel certe
à la ligne {édil.
priitceps).
27 idem.
a.
ao
tantùm patris argumenta ad formas fubfiantia-
les aftruendas fint repetita, vel alia
II
«5
Paul Voet. Voir
i
III, p.
558
et 56i.
—
Authorem eas
19 mC-me remarque.
—
^5
EpISTOLA ad
Alius libellus,
mine
DlNET.
^99
& quidem
Redore
geminus, prodiit fub nofeditiofà trium dierum dif-
qui in
illius fludiofi,
putatione,
p.
praefide, refponderat^; titulufque
ejus eà: Prodromus Jîve Exa?jien tutelare orthodoxœ Phi5
lofophiœ principiorum &c.
Atque
in
eo quidem omnia
colleda funt, quae ab ejus Authore, vel Authoribus, potuerunt hadenus excogitari ad rationes Medici
204
oppugnandas nam etiam fecunda pars, five novus Prodomus primo adjundus eft, ne quid omitterctur ex iis ;
10
quae Authori venerunt in
mentem dum
prior typis
mandabatur. Scd tamen in iis omnibus, nulla, vel minima, ex rationibus Medici, non dicam folide, fed nequidem verifimilitereft refutata. Ideoque ille Author nihil aliud curafle videtur, i5
quàm
ut,
crafTum vclumen
ex meris ineptiis compingendo, ac etiam Prodromum infcribendo ut adhuc plura expedentur, caveret ne quis refpondere dignaretur: atque hoc pado, laltem
coràm imperitâ plèbe, quae libros eo meliores effe putat quo craffiores, ac femper eos qui audaciffime ac 20
diutiffime loquuntur judicat efle vidores,triumpharet.
Ego verô, qui plebeculae gratiam non capto, nec aliud euro
quàm
|
veritatem
ut,
protegendo, probis
&
25
aliafque efle
omnes quibus
:
fpero
in
me
iis
in
eft
futiles iftasaftutias,
adverfarii uti folent, ita
fadurum, ut nemo
me
gratificer ac propriae
peritis
confcientiae fatisfaciam
quantum
pofterum
fit
palam
ufurus,
nifi
qui pro calumniatore atque ofore veritatis aperte co-
hadenus non parum ad verecundiores cohibendos, quôd ab initio
gnolci non erubefcet. Et quidem profuit a.
Lambert Waterlact. Voir
t.
III; p. 56i.
205
OEuvRES DE Descartes.
6oo
rogarim omnes, ut mcis
fi
quid haberent quo ea, quïe in
fcriptis ut vera propofui,
impugnarent,
perfcribere dignarentur, ac promilerim
me
id
iis
ad
me
refpon-
furum^ viderunt enimfe nihil polie coram aliis de me loqui quod mihimct ipfi non fignificarent, quin hoc :
ipfo
206
5
mérita in calumniae fufpicionem adducerentur.
Sed multi hoc neglexerunt, ac quamvis reverà nihil invenirent in meis fcriptis quod poffent falfitatis arguera, nec quidem forte legifTent, occulte tamen de ipfis maledixerunt idque aliqui tanto cum fludio, ut |
:
integros eâ de re libros confcripferint,
non quidem
m
in
lucem emittendos, fed, quod multo pejus exiftimo, eofque partim privatim coram credulis leditandos'' falfis rationibus, fed multis verborum ambagibus tedis, partimque etiam veris, fed quibus tantùm impugnabant opiniones falfô mihi affidas, impleverunt. Nunc autem ego hos omnes rogo & hortor, ut fcripta ifta fua in lucem edant. Docuit enim me experientia melius hoc fore, quàm fi ea, ut prius rogaram, ad me mittant ne, fi forte refponfione digna non judicarem, ipfi intérim vel me fibi refpondere non poife falfô jadarent, vel fe a me contemni quererentur neve etiam ;
;
i5
20
;
207
nonnulli,
me
quorum
fcripta
|
vulgarem, injuriam
fibi
a
quôd meas refponfiones iis adjungerem, quia, ut nuperrime de fe ipfo quidam ajebat, privarentur hoc pado frudu quo poterunt gaudere fi ea ipfimet edi curent, utncmpc per aliquot mcnfcs legantur, ac multorum animos imbuant & praioccupcnt, fieri
putarent,
priufquam ad a b.
illa
poffim refpondere.
Hune
Discours de la Méthode, p. j5 de cette édition, I. 23. Descartes vise ici Gassend. Voir ci-avant, p. 392.
itaqueipfis
25
Epistola ad p.
frudum non invidebo effe
non promitto,
nifi
;
quin etiam refponfurum
5
me
ubi taies rationes invenero, ut
eas paffim a ledoribus folvi poiïe
tum enim ad
6oi
Dinet.
non putem. Quan-
cavillationes aut convitia, vocefque alias
quafcunque a propofito aliénas, ipfas pro me potius quàm contra me facere arbitrabor, hoc argument©,
quôd non exiftimem quemquam
iis
in tali caufâ effe
ufurum, nifi qui pluracupiet perfuadere, quàm rationibus probare poffit; quique hoc ipfo veritatem fe non quaerere, fed eam velle impugnare, ac proinde
208
|
10
i5
20
ingenuum & probum non efle oftendet. Verùm non dubito quin etiam permulti viri candidi ac pii meas opiniones poffint habere fufpedas, tum quia vident eas ab aliis reprehendi, tum etiam ob hoc folum quod novae efle dicantur, & non a multis hadenus fuerint intelledae. Ac forte non facile ullus judicantium cœtus poflet inveniri, in quo, û de iis deliberaretur, non multo plures futuri eflTent, qui cenferent efl'e rejiciendas, quàm qui auderent ipfas approbare. Suadet enim ratio, & prudentia, ut de re nobis non
omnino perfpedâ, non contingerc, judicemus
nifi :
juxta id quod in fimili folet
ac tam multi hadenus novas
in Philofophiâ opiniones protulerunt,
quas vulgatis
&
non meliores, fed faepe periculofiores efle cogniltum efl;, ut non immeritô illi omnes, qui nondum meas clare percipiunt, fi fententiam fuam rogentur, eas diduri fint efle rejiciendas. Atque ideo, quantum-
receptis, a5
vis verse exiflant,
3o
mihi nihilominus
metuendum
eflTe
putarem, ne forte a totà tuâ Societate, ac univerfim ab omnibus cœtibus eorum qui docent, ut nuper à II
non
à la ligne {édit. princeps).
Œuvres. H,
7^
209
OEuVRES DE DeSCARTES.
602
Senatu rentur;
illo
Academico de quo jam fcripfijCondemna-
nifi
eas a
te,
pro fingulari tua benignitate ac
cùm eam Societatis partem regas% a quâ facilius quàm a reliquis mea. Specimina legi poiTunt, quia nempe prsecipua eorum pars eft Gallice confcripta, te unum hac prudentiâ protedum
plurimum
in re
gratiam a vel, 210
iri
confiderem. Sed,
poffe mihi perfuadeo.
te hîc peto,
quàm
5
Nec verô aliam
ut vel ipfe
examines,
illa
majora negotia impediant, non uni R. P;*'', fed magis ingejnuis eam curam demandes; ac que-
fi
aliis
madmodum
in forenfibus judiciis,
cùm duo
lo
vel très
telles fide digni aliquid (c vidiffe affirmant, plus iis
habetur,
folis fidei
quàm
multitudini, quce forte
hominum conjeduris adduda contrauniverfae aliorum
rium putat ita illis dumtaxat credas qui rem, de quâ judicabunt, perfede fe intelligere profitebuntur; ac demum ut, û quas habueris rationes quae me ab inflituto meo debeant revocarc, ipfas me docere non :
i5
graveris.
Etenim, in paucis principia
omnia
illis
Meditationibus quas edidi,
Philolbpliiai
quam paro
continentur;
in
Dioptricâautem
iis
deduxi quae déclarant quo ratiocinandi génère utar
&.
Meteoris, particularia multa ex
,
ideoque, quamvis iflam Philofophiam
oftendam, exiftimo tamen, ex tu
poffe intelligi qualis 19 non à a.
Paris
Le »
la
fu^tura.
quae
jam
dedi, facile
Nec, ut opinor,
administrait,
comme
provincial,
«
(suivant les circonscriptions et dc-nominations de
Jésus). b.
fit
iis
;
nondum totam fine
ligne {édil. princeps).
P. Dinet
Le P. Bourdin.
20
la la
province
de
Compagnie de
25
ôoj
Epistola ad p. Dinet. juftâ ratione
malui quaedam ejus fpecimina prcemittere,
quàm integram
exhibera priufquam fuerit expetita.
Quamvis enim, ut libère loquar, de ejus veritate non dubitem, quia tamen novi quàm facile etiam veritas, 5
a paucis invidis fub fpecie novitatis impugnata, poffit
amultisprudentibuscondemnari, noncertusfum illam ab omnibus optari, nec vole invitis obtrudere. Quamobrem longe ante cundos prœmoneo me illam parare privati multi cupiunt & expedant unus quidem doccntium cœtus judicavit efle rejiciendam at quia tantùm :
:
10
;
& inepto
a feditiofo
alii
apud me habct
nihil
fcio,
fuo Redore ad id
eam noUent,
plures
permotum
authoritatis. Sed,
omnino
profiteor
me
forte
ac rationes nolendi juftiores
haberent, privatis ipfos anteponendos i5
fi
fuiffe
nihil fcienter
putarcm.
Et
contra prudentio-
|
rum
confilia vel
rum.
elle
ladu-
quin ea pars, in
quam
potentiorum voluntatem
Cùmque non dubitem
Societas tua fe fledet, alteri debeat praepondcrare,
fummo me 20
tenti^e
monere
vitâ vos
hac in
beneficio afficies, velis
:
ut,
i\
quam
alicujus
tuorumque len-
quemadmodum
femper prœcipue colui
re,
tuyc
&
in rcliquû
obfervavi,
momenti elTeputo,
vobis faventibus fufcipiam. Vale.
FINIS.
fie
etiam
nihil nifi
212
1
.
CORRECTIONS ET ADDITIONS
Page
igné i3
4,
quamtumvis,
:
II.
.
pénultième
8,
.
16 (var.)
26,
.
9
(var.)
28,
.
24
3i,
.
•
3-4 (var.)
32,
3 (var.)
32, 33,
4 (var.) T-
47.
7 (var-)
:
48,
9 (var.)
:
66 (var.)
Sed... pertincrent :
quod
68,
1.
21 (var.)
illarum]
»
1.
24
»
77y l->6
:
:
85,1. 12
:
:
»
1.
14
»
1.
26
(id.).
{id.).
ex figura (i" édit.).
qu6d. illorum (/"
quorum
édit.).
{id.).
7-
12.
à diviser le texte en alinéas. lire
—
» 26 fingerem
»
25.
;
27.
Note:
voir ci-après, p. 21
13-14. Voir aussi tome III, p. 335, lire
:
— —
I.
5,
7.
meâ, (virgule).
comparante, (id.). quominus. après quod et aut supprimer virgules. après efle virgule(aulieude deuxpoints).
:
:
99, note a 125, 1. i3
:
p. 65,
:
1-
p. 66,
:
entia,
:
1.
II.
lire
1.
:
— 29, à p. 67,
bona,
<
après unica
:
Œuvres.
28-30,
n-14.
entia II
id.,
corrigé
deux premières éditions com-
meâ
96, 1. 22 97, note c » note d
1.
Ici les
comparante quo minus
95,1.7:
i3i,
: «
édit.).
rétabli {second tirage).
—
mencent pro 24
I.
omis (i"
lire
1
Ajouter
rétabli (second tirage],
—
quarum] pro 6 :
(sic
— — — — —
fi]
fîgurâj
:
»
»
?]
Quid... mutabiie?]
ipfammct
:
:
(var.)
— — —
vel], :
quantumvis. pro 566).
lire
556, h os autcm],
:
:
(var.)
:
(sic,
et
>
1"
1.
3,
p. 65, 1.
—
1.
29, à p. 66,
1.
i
I2-I5. p. 67,
1.
2-5.
et 2' édit.) lire (peut-être ?]
bona. virgule.
77
:
.
Corrections et Additions.
6o6 Page i33,
19
1.
:
140, note c
:
i55,
1.
19 (var.)
161,
1.
19 :
168, var.
:
176,
9
1.
:
:
166, var.
affertis.
:
— —
Page
1.
4
21
1.
9-10
note a
:
quàm.
:
253, var.
:
254,
1.
2 (var.)
268,
1.
8
(1"
:
{i"
:
—
édit.).
édit.].
quidam (non en 27.
1.
:
—
ad.
deux pointsiau lieu de virgule] ex eo quod fim (non en ital.). ponctuation (deux points), 16.
1.
;
—
fui.
après acr
virgule à supprimer,
{1"
à supprimer.
et 2' édit.]
ital.).
virgule.
lire
i5
uî
:
12
lire
lire
24
1.
:
3o.
rétabli (second tirage).
ex eo quàd Jim après refpondeo
:
1.
quâm
ab après cxordium
209,
5i,
20-22.
1.
plurlum
1.
:
.98,1.2:
1.
19-21.
24.
après vifione
:
197,1. i5:
25o,
1.
1.
q^uidam
:
236,1. 8
48,
ajouter
194, note a
7.14,
p.
(2' édit.)
i83,l. 16
3,
lire
affertis
:
i33, note d
:
manifeftas
:
lire
manifeftes.
:
après infpeiflioncm virgule.
273,
1.
7:
275,
1.
14
tangatur aut videatur lire
:
tangantur aut videan-
:
tur (Desc).
après declarareque, virgule à supprimer,
276,
1.
25
:
282,
1.
26
:
289,
1.
21 (var.)
294,
1.
après polie, :
&.pro &c.
»
faute corrigée à Verrata [i" édit.).
5 (var.)
a
710 te
»
:
1.8-17
:
infinità
296,
1.
8
»
I.
21 (var.)
397, 3oo,
I.
I
:
:
5
i.
Disquis. Met.
:
—
in finitâ.
à la ligne [i" et 2' édit.).
abc de
lire
9-10
3o2, note a
:
Page 45. rcipfà
:
Desc.
et
Dici
1.
7
:
9-18.
:
Voir Desc.
:
1.
lire
Voir ci-dessous
3oi, note a 3o6,
ajouter
ab
:
—
1.
et ci-dc.
elTe.
9-1
1.
Page 49. lire
re ipfà {2' édit.),
:
tôt tciplà (Mens.), cf. p.
3ii,1.8:
cxfiftentibus
3i5, note a »
"
321,1. 21
c
:
1.
:
1.
322, note b 324, note a » » b
1-6
—
—
:
I.
7-14 l5-20
:
1.
6-9
:
1.
:
21.
après inducrc
:
lire
à la
l.
exiltentibus (2« édit.).
1.2-7. 1.
20.
lif^ne.
lire
ou plu-
3og,
.•
1.
8-i5.
—
1.
16-2
--
1.
8-11
7.
Corrections et Additions. Page 325, note
a
»
b
»
:
I
a
326,
b a
329,
a
9
35o,
1.
3
27-31
1.
10-17 11-18
lire
1. 1.
12-14 1.25
:
1.
.4
:
:
Page 26t
»
b
:
1-7
»
a
363,
12-28. 29, à p. 68,
1.
l3-20.
1.
14-15.
1.
27.
1.
i3.
p.
:
Page
262.
281
1.
282,1.
12
quid
quod.
383,1. 3:
quim
quin.
388, note a
:
1.
28
c
:
1.
7
»
389,
»
393,
II,
fin
10
428,
1.
29
1.
22
:
:
1. :
Et poji nonnulla
Revius...
:
1.
:
1.
lire
— —
28
dcirco
—
lacère
Vide Mag.
29.
lire: Et port nonnulla.
(Revius...
ipfc
:
402, Dub. X 410, dernière 426,
2.
lire :\. 5.
371,1.8:
»
1.
12, etc.
Philofopho acutilTimo. Voir p. ir, l. 20. après veritatis point et virgule.
:
355, note a »
1.
1.
327,
1.
10-26
1.
1.
c
348,
1.
607
lib.
4, etc.
:
ipfi. I.
29.
idcirco. facere.
Note. Mag(istri Senten-
tiarum) liber IIII, Distinctio i>
11
)'
G
xliiii,
:
«
Si
anima' sine corporibus sentiunt ignem cor-
poraiem... De hoc Iuliaiius Toletanx ecclesiae
episcopus, Gregorij dicta secutus,
iia
hominis incorporeus cur non post spiritus tenetur in corpore » mortem etiam corpore igneo teneatur?... » (Pag. 548, Pétri Lombardi Episcopi parisiensis Sentcntiarum Lib. IIII, Parisiis.ex officina loannis Roigny, sub Basilisco et quatuor »
scripsit
:
Si viuentis
>)
elcmentis, per
:
loannem Aleaume
Theologix Professorem, 463,
Parisien.
in-4°, i55o.)
.
Corrections et Additions.
6o8 Page 5o9,
1.
22
541
1
1.
547,
1.
4
4
:
1.
I
:
590, no/c a 592,
1.
8
:
dernier
ajouter
c(. p.
:
bzg,
après fcd
:
»
:
:
/.
2
:
558
p.
fomniandi est cognofco. un point [et non une virgule) lire
le
après deftrucbat
:
(var.)
a
584,
ajouter
:
554, 1. 6 : 563, note a 573,
fumniandi : où
:
519, note c
1. 28, et p. 545, 1. 14-15. virgule d supprimer.
lire
Ibid.
— — —
faftuolam
—
455, quie p.
1. .
18-26.
:
mot
:
p. 568. p, 233,
1.
quict.
III.
fartofam.
3.
TABLE DES NOMS PROPRES
Adam:
43i, 534, 53i, 5J^,
Alexander Alipius
551, 555.
372, 373.
:
:
:
4.
4, 24, 241, 245, 3z8, 488, 489, 491, 53(j, 478, 467, 540.
Ariminensis
:
1
;
25.
X, xin,
:
412.
:
:
:
91, 10 1, 12
Bannius BiEL vid. Gabriel. Blaev (Johannes) vu, vin,
:
ig-,
:
:
x, xi, 391,
:
(Louis)
»
393.
Bloemaert BoETuis
:
602. DiONVSius Areop. 92. Ecdesiastes 4' 6, 430. Elias : 587. Elzevier (Daniel) viii, :
1.
:
:
:
:
AuGusTiNUS (Divus vel Sanctus) 205, 216, 217, 219. :
Consus 534. Crates 389. Damascenus 96. Davus 93. Democritus 381. DiAGORAS 328, 336, 384. DiNET VII, VIII, X, XI 391, 392, 563, :
Aristote: 04, lOG, 242, 249,251, 3o3, 336, 370, 410, 434, 580, 588.
Arnauld
97.
:
534.
Bona Dca Bourdin VII, X, xi, 563, 564, 565, 568, 568, 570, 571, 573, 574, :
:
576, 587, 602. : 33g, 388, 389, 408. Calvinistœ : igo, 191. Canadcnses 124, 154. Caterus X, 91, loi, 121, 200, 20S,
Biicephalus
VI,
381. 492. Euci.iDEs 328. Evodius : ig7, ig8. Gabriel 1 25. Galenus 574. Gassendus vi, vu, li,
Epicurus Epidicus
xi, xiv.
vu,
viii, ix, xi,
:
:
:
:
:
:
XIV, XV,
:
1
1,
256,
2.7'},
x, xi, xii, xiii,
388, 389,
390,
391-394, 409, 412, 600.
:
Geiiesis
20g, 2 iS.
:
XII, XIV.
91, loi, 121.
:
11, x, xii.
:
Concilium Laieranense :3, 41 3, 425. » Tridentinum : 251.
:
:
478.
:
Clersei.ier
An.\xagoras 410. Apei.les 372.
Apollonius Archimedes
:
Circe
Kjy.
:
Ceberet 44S. Chorœbus 592, 5g6.
:
436.
texte de Doscartes {Méditations et a. Les chiffres gras renvoient au Réponses aux Objections), les italiques au texte des Objections, et les Les noms en italiques sont ceux autres aux notes ou éclaircissements. dans des textes, sacrés ou figurent qui ou mythologiques, personnages de profanes, cités au cours de ce volume, ou encore des désignations de sectes,
—
peuplades,
etc.
6io
Table des Noms propres.
Gorlteus : 586. Grégoire de Rimini
Plautls
:
Arimincn-
vid.
sis.
Hayneuve 567, 568, 570. Heereboord 388. :
:
:
HippooRATES
574.
:
HoBBES X. Hurones i 24. JoHANNES (Divus
:
:
:
:
Jupiter
LiR«us
vel Sanctus)
:
430.
380.
:
:
58r).
:
Lombard
:
(Pierre)
:
Mag(ister
vid.
Sententiarum). Lucretius 341. Maetsius: SSq. Md'vius g I Mag(ister Sententiarum)
Marius
:
:
ScoTLS
.
:
428.
565.
Martellus
:
ig4,3iQ,32i.
:
SoLY V, 391, 409, 448. SoRBiERE (Samuel) vu, Suares g5, 235. Taurellus 586. Terentius 492, 4g6. Theodorus 32S, 384. :
x, xi, xiii, 10, igC, 204, 256, 347, 409, 412, 563. Momus : gi. Œdipus : g3. OviEDo" 483. Pandora : 3o3, 304, 370, 371. Pappus 4. Parmenon : 492. Paulus (Divus ve/ Sanctus) 2, 4i5, 429. Pharaon : i25. Pi.ato IV, I y 1 3ig, 3 20, 32 1 324, 32S. Platonici : 2o3, 425, 426. :
:
:
:
,
: 2, / 1'5, 142, 143, 154, 25G,4i5,4i6, 429, 430, 431,
SocR.\TEs
:
:
100, 120.
:
Scriptiira' Sacrce
436.
392.
Matha:us 58g, 5g4. Mercurius : 382.
Mersennus
:
:
:
:
492, 517. : 517. Porphyrius : 124, 140. Praxitei.es 362. Prophelœ : 125, 143, 431. Ptolem;€US 41 1. Pvthagoras 328, 384, 4jg, 482, 4g5. Pylhagorici : 426, 4()0. Recil's XIII. 582, 583, 588. Reoneri 5go. Revius 388, 389. Salomon 416, 430. Sceplici 130, 351, 361. 476, 477, 549, 550. :
Pj'rgopoliitices
,
:
viii, xiri.
:
:
:
:
Thdmaî (Divus vel .'^anctus) g4, g6, g-,g8, gg, 1O6, 114, 115. :
Turc(E
Voet
126, 148, 154.
:
Ulysses
:
52g, 544.
(Gisbert),
vri,
vin, ix, x, xi, xii,
584, 594.
VoET(Paul), 5çS.
Waterlaet Zenon
:
:
399.
38().
a. OviKDO (François de), né à Madrid, en 1G02, entra dans la Compagnie de Jésus en 161 8. Il enseigna d'abord les humanités, puis cinq ans la philosophie, deux ans la théologie morale, et cinq ans la scolastique à Alcala et à Madrid, où il mourut le 9 février iG5i. 11 a laissé trois ouvrages corpus redactus (t. I et II, t° Iiiteger cursus philosophiciis ad unum Lyon, 1640; seconde édition, ibid., 1641), Approb. Prov., 8 août i638. 2° Traclalus Theologici, Scholastici et Morales [ibid., 1646*. 3° De virtutibus Fide, Spe et Charitate {ibid., i65i). :
—
—
TABLE DES MATIÈRES
^
Avertissement
x"f
Frontispices des trois premières éditions
EPISTOLA PRiEFATIO AD LECTOREM SYNOPSIS
7 '2
fequcntium fex Meditaiionum
MEDITATIO
—
'
I.
De
II.
iis
quae in
dubium
revocari pollant
De natura mentis humanœ
:
quôd
17
ipfa lu notior
^3
quàm corpus
—
—
III.
De Deo, quùd
IV.
De vero &
^4
exiftat
52
falfo
V. De effentia rerum niatcrialium,
quôd VI.
&
itcrum de Dco, 63
exiftat
De rerum materialium
exifteniia,
&
reali
mciuis 7'
a corpore diftinftione
OBJECTIONES PRIM.^ in précédentes Mediiationes RESPONSIO AUTHORIS ad primas Objectiones OBJECTIONES SECUND.-E RESPONSIO ad secondas Objectiones Rationes Dei exiftentiam & animae a corpore diilindionem bantes,
more geomeirico
91 101 '
2
'
'28
pro-
difpofitce
OBJECTIONES TERTL^ cum RESPONSIONIBUS AUTHORIS OBJECTIONES QUART.E RESPONSIO ad quartas Objectiones
160
'7'
'96
218
6i2
Table des Matières.
OBJECTIONES QUINTA£ RESPONSIO ad quintas Objeciiones
256
Addition aux S""" Objections
391
et
347
Réponses
DISQUISITIO METAPHISICA
392
Gassendus Sorberio
3g2
Typographus Lectori
39?
Index Dubitatiouum
et
Iiistanliarum
Addenda
?94
409
OBJECTIONES SEXT.E RESPONSIO ad sextas Objeciiones
412
Privilège
448
Frontispice des
7'""
422
Objections
449
OBJECTIONES SEPTIM.'E cum NOTIS AUTHORIS RENATI DES CARTES EPISTOLA ad patrem Dînet
464
Corrections
additions
6o5
Table des noms propres
609
et
Paris.l
F
M P
P 1939
563
^x^.rjè
University of
Connecticut
Libraries