Arthura O. Lovejoya filozofia i koncepcja historii idei

UNIWERSYTET MARK CURIE-SKŁODOWSKIEJ

Jerzy Cabaj ARTHURA O. LOVEJOYA FILOZOFIA I KONCEPCJA HISTORII IDEI

W LUBLIN 1989

RacMiMnd prot, d r h a b . J e r s y Topolski doc. dr hab. T a d a u n

BukaUlski

Redaktor Halina

Redaktor Danuta

RayM

techniczny Brsyaka

P r o j e k t okładki Dobroaław

ISSN ISBN

Bagirfaki

0239-9830

83—227-0242-6

SPIS

T R E Ś C I

W s t ę p

7

R o z d z i a ł KSZTAŁTOWANIE ARTHURA

p i e r w s z y SIE t I R O Z W Ó J P O G L Ą D Ó W

FILOZOFICZNYCH

O. L O V E J O Y A

1. Arthur O. L o v e j o y -

13 u źródeł r o z w o j u cnyćli

2. Realizm temporallstyczny 3. Realizm krytyczny a problem n a u k o w o ć c l filozofii

25

4. Epistemologiczny dualizm jako teoria w i e d z y I p o z n a n i a . . . .

27

R o z d z i a ł BADANIA

d r u g i

HISTORYCZNO—FILOZOFICZNE

PRAWOMOCNOŚCI

A

PROBLEM

FILOZOFII T E O R E T Y C Z N E J

1. R o l a historii idei w p r o c e s i e formowania

38 się

temporalistyczno-racjonalletycznej filozofii

39

2. T h e G r e a t C h a i n of Being - filozoficzny s e n s d z i e ł a 3. T h e R e a s o n ,

Und e r stand Ing and Time -

48

4. Historia idei a problem natury ludzkiej

R o z d z i a ł

58

zagadnienie g e n e z y l uwarunkowań

2. " N a t u r a " i "Romantyzm" Jako przedmiot b a d a ń historii idei . . . 3. Historia idei a problem struktury filozoficznego

51

t r z e c i

POSZUKIWANIU METODY 1. Historia idei -

44

krytyka

trracjonalizmu t e o r i o p o z n a w c z e g o

W

13 16

58 65

myślenia 72

P

u z <1 z l a ł

METODA

c z w a r t y

I PROGRAM

HISTORII IDEI

1. Przedmiot l z a d a n i a historii idei

79

2. T h e G r e a t C h a i n of B e l n g a problem metody historii ld*« 3. K r y t y k a historlogragil l idea w s p ó ł p r a c y w badaniach

85

historycznych 4. "Journal of the HI story of I d e a s " jako programu w s p ó ł p r a c y

W S T Ę P

realizacja

w historii Intelektualnej Jednym z n a j b a r d z i e j interesujących zjawisk, jakie miały miej-

R o z d z i a ł KRYTYKA

s c e w X X - w i e c z n e j amerykańskiej historii intelektualnej, b y ł o p o j a w i e -

p i ą t y

METODY

nie s i ę nurtu z w a n e g o hltftorlą IdeU P o w s t a n i e tej nowej g a ł ę z i

I PROGRAMU

nauki

historycznej zwlekane Jest Integralnie z p o s t a c i ą Arthura O n e e n a

HISTORII IDEI

Arthur O. LoveJoy urodził się 10 p a ź d z i e r n i k a 1873 r. w Ś/,KOI!JCZENIE

122

PRZYPISY

... 124

BIBLIOGRAFIA BIBLIOGRAFIA

PRAC PRAC

ARTHURA

O. LOVEJOYA

WYKORZYSTANYCH

bo-

veJoya ( 1 8 7 3 - 1 9 6 2 ) , Jej w ł a ś c i w e g o twórcy, propagatora I o b r o ń c y .

1 3 8

Ber-

linie. Jego ojcem był W a l l a c e Wiliam LoveJoy, syn b o s t o ń s k l e g o p r z e b y w a j ą c y p o d ó w c z a s na studiach m e d y c z n y c h w Europie,

kupca,

matką

z a ń S a r a Oncen, c ó r k a osiadłego w N i e m c z e c h pastora baptysty. W

1875 r, młode małżeństwo w r a z z osiemnastomteslęczriym

synem

p r z y b y w a do Ameryki. P r z y j a z d ów nie Jest, niestety, d l a Arthura s z c z ę ś l i w y . W tym samym bowiem roku umiera mu matka. Ojciec, przątnlęty własną .pracą, oddaje s y n a na wychowanie s w o j e j rodzinie. P i e r w s z e lata ż y c i a s ą więc dla niego b a r d z o trudne. S y t u a c j a

ulega

p o p r a w i e w 1881 r., w którym ojciec Arthura i e n l się ponownie,

po-

r z u c a praktykę l e k a r s k ą i przyjmuje funkcję pastora w k o ś c i e l e

epl-

skopalnym. P i e r w s z e nauki p o b i e r a p r z y s z ł y filozof w wielu Jest to związane z p a s t o r s k ą d z i a ł a l n o ś c i ą ojca, c z ę s t o

szkołach.

zmieniające-

g o m i e j s c e pracy. Przełom w i y c l u L o y e j o y a następuje w 1891 r. W tym roku podejmuje on bowiem studia j ę z y k o w e

na

Uniwersytecie

Kalifornijskim w B e r k e l e y . Tam też po r a z p i e r w s z y styka s i ę *> filoz o f i ą w wydaniu G e o r g a Holmesa Howi sona. Howisonowskl

Idealizm

nie znajduje jednak uznania w o c z a c h LoveJoya. P o d z i w natomiast budzi w nim o s o b o w o ś ć przekonanie

nauczyciela, w p a j a j ą c e g o swoim studentom

o potrzebie poszukiwania prawdy, p o d k r e ś l a j ą c e g o

scep-

tycyzm w o b e c c u d z y c h poglądów z a ś rygoryzm w o b e c w ł a s n y c h P o ukończeniu w 189 5 r. studiów w Uniwersytecie Kalifornijskim

badań. Lo-

-

v e j o y podejmuje d e c y z j ę

n -

o kontynuacji w ł a s n e g o

b i e r a H a r v a r d Jako u c z e l n i ę

wykształcenia.

o najznakomitszym w ó w c z a s

wydziale

lozoficznym. D e c y z j a ta z o s t a ł a podjęta jednak po długich z

L o v e j o y był z w i ą z a n y

c z t e r y lata, to jest do 1899 r. Jego

do

Paryża,

( M . A . ) . W roku następnym

g d z i e krótko studiuje na S o r b o n i e

złe

zdanie o tego

uniwersytecką rozpoczyna

protestu z w i ą z a n e g o

ze

zwolnieniom

Standford i p r z e n o s i

P r z e b y w a tam p r z e z

wyjeżz

zamia-

w roku 1899 p r a c ą

su-

nau-

znak

z p r a c y prof. E . A . R o s s a ,

opusz-

się do Washington Unlversity in St. L o u i s .

s i e d e m lat ( 1 9 0 1 - 1 9 0 7 ) . W roku

akademickim

1907/1908 jako visiting p r o f e a s o r w y k ł a d a w Columbia University. t u a c j a a k a d e m i c k a L o v e J o y a stabilizuje s i ę wiem p r o p o z y c j ę

z ro-

rodzaju p r a c a c h .

c z y c i e l a fltozofil w S t a n d f o r d University. P o roku jednak, na cza

zaś

doktoratu. N i e k o ń c z y g o jednak pod wpływem

gestii Jamesa, m a j ą c e g o Karierę

jednak

g o w pełni do swoich p o g l ą d ó w . W

1B97 otrzymuje on tytuł magistra

d ż a do Europy,

twórczoś-

Santayana. T y l k o

w y w a r ł o wpływ n a L o v e j o y a . Ż a d n e m u

nich nie udało s i ę p r z e k o n a ć

rem p r z y g o t o w a n i a

nauczycie-

przeżywający swój najlepszy okres

o r a z William James i G e o r g

tych d w ó c h p i e r w s z y c h ku

krzyżo-

u c z y n i e n i a z Arthura d u c h o w n e g o . Z H a r v a r d e m

lami filozofii byli w ó w c z a s ci J o s l a h R o y c e

fi-

dyskusjach

ojcem, który niechętny b y ł studiom filozoficznym, p o n i e w a ż

w a ł y mu one j e g o p l a n y

Wy-

1910 r. Przyjmuje on

p r a c y j a k o p r o f e s o r filozofii w Johns Hopkins

Sybo-

Unive«^-

sity w Baltimore, g d z i e p o z o s t a j e a ż d o emerytury, to jest d o r. 1938. Centralnym

problemem myśli filozoficznej L o v e j o y a ,

problemem

k t ó r y określił c a ł ą j e g o k a r i e r ę jako b a d a c z a i n a u c z y c i e l a b y ł o nienie z b u d o w a n i a r a c j o n a l i s t y c z n e j wizji świata i człowieka. rozumu jedyną z a s a d ą

i kryterium

prag-

Uczynienie

wartości p o z n a n i a sytułowało g o

w y r a ź n e j o p o z y c j i d o idealizmu i do p r a g m a t y c z n e g o

mu. F i l o z o f i a L o v e j o y a ma p r z e d e wszystkim charakter krytyczny. za

Idealizmem a t a k u j e o n t a k ż e b e r g s o n l z m

z a p r z e c z a j ą c e możliwości b u d u j e ' on p o d s t a w y bytu

l neoreallzm jako

p o z n a n i a r a c j o n a l n e g o . W polemice

Po-

kierunki z nimi

w ł a s n e j filozofii o k r e ś l a n e j p r z e z niego mianem

realizmu t e m p o r a l i s t y c z n e g o , wy charakter

w

antyintelektualiz-

i

u z n a j ą c e j ontologlczny pluralizm l

czaso-

myćll. T y l k o r e p r e z e n t a c j oni s t y c z n a teoria

poz-

n a n i a i w i e d z y j e s t b o w i e m , j e g o zdaniem, w stanie wytłumaczyć zjo<wistca p o z n a n i a . N a j w a ż n i e j s z y m dziełem filozoficznym L o v e j o y a jest The

R e v o l t a g a i n s t D u a l i s m ( l 9 3 0 ) t stanowiło ono syntezę j e g o

leń t e o r e t y c z n y c h . D o

Innych filozoficznie w a ż n y c h p r a c można

przemyśzali-

-

T h e Anomoly of K n o w l e d g e

czyć matist

9

-

(1923),

(1920 ), A Temporalistlc ReaUsm

Prugmalism

Prag-

(1930 ).

M y ś l filozoficzna I/Ovejoya, jakkolwiek samego

v e r s u « the

uważana p r z e z

z a najbardziej z g o d n ą z e stanem w s p ó ł c z e s n e ]

niiiyo 1 naj-

wiedzy

b a r d z i e j wierną kryteriom naukowości, nie w y w a r t a j e d n a k

wpływu

na

r o z w ó j filozofii amerykańskiej. N i e b y ł a o n a bowiem istotnie t w o r e m

ory-

ginalnym l nowatorskim. Ogromną s ł a w ą i uznanie z d o b y ł natomiast

Lo-

v e ] o y j a k o historyk idei. Jego p r a c e z tego opublikował w 1904 r. -

zakresu - p i e r w s z ą

z

w y w a r ł y ogromny wpływ na a m e r y k a ń s k ą hi -

storlograflę, p r z y c z y n i a j ą c s i ę niewątpliwie d o otwarcia n o w y c h spektyw

nich

per-

badawczych. Z a i n t e r e s o w a n i a historyczne L o v e j o y a koncentrowały

n i c z o wokół oświecenia,

się

zasad-

romantyzmu l myśli e w o l u c y j n e j . W n i ó s ł on tak-

ż e istotny wkład do b a d a ń nad filozofią K a n t a , nad dziejami f i l o z o f i i g r e c k i e j oraz nad Ideami naturalizmu 1 prymitywizmu. W p ł y w nie b y ł naturalnie z w i ą z a n y lecz

z rozwijaną p r z e z

ł o ż e ń przedmiotu b a d a ń

z tematycznym kręglem j e g o

n i e g o k o n c e p c j ą metodologiczną.

ne p r z e z

W myśl jej

historycznych nie powinny stanowić

filozoficzne c z y innego r o d z a j u w i ę k s z e c a ł o ś c i

(unit-ldeas).

określo-

składowe, Postulat

d a n i a unlt-ldeas, ś l e d z e n i a Ich r o z w o j u w e w s z e l k i c h m o ż l i w y c h c z y z n a c h ich h i s t o r y c z n e g o p r z e j a w i a n i a się, a n a l i z a przez

opraco-

waniem programu metodologicznego. Jego p o d s t a w o w ą i d e ą b y ł a niem I>oveJoya szego

współpracy

w o b s z a r z e b a d a ń historycznych,

myśl

co -

zda-

przyczyniłoby się do bardziej adekwatnego i pełniej-

odtworzenia n a s z e j p r z e s z ł o ś c i kulturowej, której p o z n a n i e

w a n e jeat, jak sądził, p r z e z nadmierną s p e c j a l i z a c j ę l p o d z i a ł y w toriografii. R e a l i z a c j ą tej Idei b y ł o p o j a w i e n i e s i ę w roku 1940 czasopisma.

ba-

płasz-

wywoływanych

nie w d z i e j a c h myśli zmian l transformacji z a o w o c o w a ł y

zorganizowania

za-

systemy

teoretyczne,

n a s n a j c z ę ś c i e j mianem izmów, l e c z ich c z ę ś c i

n a z y w a n e p r z e z niego ideami elementarnymi

Lovejoya

zainteresowań,

"Journal of the Hi story of I d e a a " , taką bowiem

otrzymało, stał się periodykiem, który na trwale wrósł w

hamohis-

nowego

nazwę

amerykańską

n a u k ę historyczną p r z y c z y n i a j ą c się niewątpliwie d o r o z w o j u

amerykań-

s k i e j historii Intelektualnej. ^ Metodologiczne daczy. ków

idee L o v e j o y a z o s t a ł y podjęte p r z e z wielu

Stały s i ę one popularne, s z c z e g ó l n i e

w ś r ó d historyków

ba-

i teorety-

literatury. Jakkolwiek nie miał on u c z n i ó w w dosłownym s e n s i e , to

j e d n a k można mówić LoveJoyowsklej s z k o l e historii idei. D o jej w y c h przedstawicieli m o ż n a z a l i c z y ć G e r g a B o a s a ,

czoło-

Phi lipa W i e n e r a ,

Marjorle Nlcolson, nie

sposób

wach

Charolda

przecenić.

uznania l szacunku

wie j e g o

się

Znaczenia

on b o w i e m

grona

A n d r e w J. R e c k o ,

tak z n a c z ą c y ,

że

będą

Ł>ovejoya

w jawnych

lecz także

zwrócenia

pojmowanie uwagi

w

słowa jednego

który pisał następująco: "Jego

jest' niemożliwym

amerykańskiej bez

I wpływu

nie iylko

zwolenników

krytyków. Dowodem tego niech

znawców, myśli

Chernlsso.

Wyraźni

historii

z

sło-

podzijego

wpływ

był

współczesnej

na j e g o p r a c e

krytyczne

i

historyczne".* P a n g a myśli

Lovejoya może

zatem

sama

w sobie

stanowić

d o s t a t e c z n y p o d s t a w ę p o d j ę c i a nad nią b a d a ń . Z a s a d n i c z ą jednnlc czyny,

k t ó r a s k ł o n i ł a mnie d o

zajęcia się twórczością tego

h i s t o r y k a idei j e s t , p r a k t y c z n i e na g r u n c i e

polskiej filozofii, c z y

bowiem trzech polskich S. S w i e ż a w s k i ) szym wiąc nie

stopniu,

podejmowało Lovejoya

biorąc,

( T . Bukslńskl,

w swoich pracach,

z rozdziałów

The

2

w większym

G r e a t C h a i n of

Pojawienie

zainteresowań

artykułu c z y

l

lub

należy zauważyć

nie

Do tej p o r y nie ukazało

myśli Tylko

Z.J. C z a r n e c k i

autorstwa M a c i e j a Orkana-Łęcklogo. o z n a c z a jednak jakiegoś

wybitnego jego

mniej-

z historlograflczną refleksją LoveJoya.

na g r u n c i e p o l s k i m

przekładu jednego

nieobecność

s z e r z e j p o l s k i e j humanistyki.

hlstoryltóvv

wątki z w i ą z a n e

o recepcji się

rzecz

przy-

wzrostu

się tego

Belng

przekładu

myślą

Lovejoya.

s i ę b o w i e m ani Jedna p r a c a , c z y to w

książki, której zosadnlczym

Mó-

pojawie-

tematem b y ł a b y J e g o

formie twór-

czość. Niniejsza rozprawa ku p o l s k i m p r a c ę ,

stanowi

poświęconą

zatem p i e r w s z ą ,

w całości

l o z o f i c z n o j m y ś l i L o v e j o y a . Jnko p r ó b a The

I/ovejoyowslcioj. P i e r w s z ą

J. W i l s o n a : A i t h u r Htll, 1 9 8 0 ) . jest ko

WUlsona,

wybitnego

typu b i o g r a f i c z n e g o ,

l polityczna, nie

napisano

ną

we

do

roku

działalność

ujęcia myśli

bowiem k s i ą ż k a

w którym lecz

została

także

(Chapel Lovejoya,

ujęta nie

publicystyka

l społeczna,

li-

Daniela

znawcy twórczości

naukowa

autora w

czego

tyl-

Spo-

ja w

swo-

u w z g l ę d n i a m . N a temat L o v e j o y o w s k l e j f i l o z o f i i 1 h i s t o r i i dotychczas

F r a n c j i ) . Jeśli z a ś 1906 u k a z a ł o

cztery

prace

doktorskie

w latach

(trzy

w USA

I jed-

i d y i o o p u b l i k a c j e n a j n o w s z e i n n e g o typu,

!=i
pięćdziesiąt prac. Mówiąc

p u b l i k a c j a c h n a j n o w s z y c h mam na m y ś l i te ogłoszone

języ-

d r u g ą t e g o typu p r a c ą

stanowi

j e g o myśl filozoficzna i historyczna,

jej pracy

w

O. L e v e j o y a n d the Q u e s t f o r Intelllglbllity

Książka

opracowaniem

łeczna Idei

całościowego

G r e a t C h a i n of B e i n g j e s t o n a t a k ż e

teraturze

napisaną

filozoficznej l historyczno-fi-

1963-1980

opracowania,

( z a podstawę

które

swojej oceny

to o

zostały

biorę

spo-

-

rządzoną

i wyHeinf) p r z e z

ohojmującą wszystko

co

1 1 -

Wilsona kompletną bibliografię prac zostało napisane

skim d o roku 19(11. a z a lata 1982-1986 sopher 'a

lndex). Wśród

opracowań

nie dominują t e k s t y p o ś w i e c o n o Świadczy

to j e d n o z n a c z n i e

o Lovejoyu w języku informacje zawarte

z t y c h ostatnich lat

historii Idei

(39),

że

angiel-

w

Philo-

zdccydowo*-

z a ś f i l o z o f i i t y l k o 14.

o kierunku b a d a w c z y c h

v e j o y e m . Co n a j c i e k a w s z e jednak, w porównaniu prac

Lovejoya,

zainteresowań

z Ilością

p o ś w i ę c o n y c h L < o v e j o y o w s k i e j f i l o z o f i i i historii

Lo-

wszystkich

idei, o k a z u j e

się ,

w odniesieniu do o b s z a r u p i e r w s z e g o p r o p o r c j e r o z k ł a d a j ą się

w i ę c e j Jednakowo

(18 prac

d o r. 1 9 6 3 w s t o s u n k u d o

natomiast w o d n i e s i e n i u d o ce po

r. 19G3 ( 3 ? d o

pierwsze nie

tego, ż e

obszaru drugiego

55). T e

szy

się

ona w i ę k s z ą p o p u l a r n o ś c i ą

dookreśllć

sona

całość

zdecydowanie

znacznie niż

większe

zaś, że

za

iż

r y e s e j ó w , artykuły k r y t y c z n e I polemiczne, s z e j trzeba stwierdzić,

iż c h a r a k t e r y z u j e

wobec Lovejoyowsklej koncepcji

ważne

- że autorzy większości prac

po

obecnej

(książki

stan

wspom-

najnow-

ona wyraźnym są bądź

krytycyzrównie

z historią

bądź

z t e o r i ą literatury. Biorąc pod

, uwagę

wszystkim z a ś brak cie

n a k r e ś l o n y p o w y ż e j stan badań,

o p r a c o w a ń d o t y c z ą c y c h myśli L o v e j o y a

polskim, z d e c y d o w a ł e m

n e j strony dałaby n e g o dorobku, nowe

towana

okazję do prezentacji j e g o teoretycznego

z drugiej z a ś by wnosiła udowodnić

na o g ó ł p r z e z

ona d o badań nad

gólnie

zaś

w warstwie została

zarazem,

że

tym w z g l ę d z i e

Idealizmu, p r a g m a t y z m u charakteryzuję

l

jed-

historycz-

Lovejoyem

jako niezależna silnie,

Wychodzę

rolę

b
koncentruję

fi-

szcze-

w n i e j od

i czynniki,

które kryo jej

unaukowienia filozofii oraz

o w e g o programu, j a k ą stanowił j e g o

podre-

się na j e g o

1 bergsonlzmu. Następnie w oparciu

w programie

Du-

trak-

od

metodologicznej. Realizacji takiego zamysłu c a ł a struktura pracy.

stymulowały jej rozwój. W wyniki

grun-

j e g o k o n c e p c j a historii Idei,

badaczy amerykańskich

k o n s t r u k c j i f i l o z o f i i L#ovejoya p o k a z u j ą c , o k o l i c z n o ś c i tyco

na

Reyolt agalnst

l o z o f i i t e o r e t y c z n e j , j e s t z tą f i l o z o f i ą z w i ą z a n a b a r d z o porządkowana

przede

s i ę na t a k ą k o n c e p c j ę p r a c y , k t ó r a z

wartości. P r e z e n t u j ą c bowlom myśl autora T h e

allsm p r a g n ę

Wil-

1 zbio-

recenzje,

d o literatury

historii i d e i o r a z - c o związani

cie-

według bibliografii

biogramy,

się

pra-

z a i n t o r e s o wah-

w chwili

z twórczością L o v e j o y a prac

n i e n i a I t p . ) l i c z y 205 p o z y c j i . W r a c a j ą c j e s z c z e mem

góruje

ż y c i a Jej t w ó r c y . B y

bardziej należy powiedzieć,

związanych

mniej

1963),

proporcje dowodzą Jednoznacznie

z dzieła Lovejoya

w z b u d z a d z i ś h i s t o r i a idei, p o d r u g i e

badań

14 p o r .

pró-

udział

we

współpracy

z realistami

krytycznymi. R o z d z i a ł p i e r w s z y

p r e z e n t a c j ą podstawowych tez dualistycznej epistemologii W rozdziale ci L o v e j o y a

drugim p o d e j m u j ę p r o b l e m

zachodzi

między

n o - f i l o z o f i c z n y m l . Staram podkreślając

zarazem

Treścią sze za

-

metody i programu

metodologicznych.

idei

czwarty

się

Po

przechodzę rozdziale

i program

do omówienia programu

Jej z n a c z e n i e

udowodnienia

zestawień.

obszarów W wszystkie

współpracy

w

on s w o j e

Being. dziedzinie

gruncie

się I
meto-

dokonuję

Pracę

dla myśli

założeń filozoficznych,

hi-

reali-

spełnienie.

o c e n y , z jakimi na

oceny

zamykam

krótana-

amerykańskiej. między

wykazanie,

wymagała

s i ę na c h r o n o l o g i c z n e j

r o z w o j u f i l o z o f i i i historii

zastosowa-

rekonstrukcji

idei dokonuje

żo

właśnie po-

równocześnie

D z i ę k i temu p r o c e s w z a j e m n e g o p r z e n i k a n i a

się

obydwu

stujo s i ę j a ś n i e j s z y l v/yradniejszy. przygotowaniu niezbędne

W kilku p r z y p a d k a c h

niniejszej książki

starałem

do tego celu materiały ze

się

źródłowe

w z g l ę d u na n i e m o ż l i w o ś ć

korzystałem

z informacji o c h a r a k t e r z e

czenia

omówienia),

zazntn„iiujqc k a ż d o r a z o w o

bądź

wykorzystać i

opracowania.

zdobycia

oryginalnych pisach.

of

historii idei w u j ę c i u l < o v e j o y a w y n i k a

u Jej p o d s t a w faz

pre-

śledzę

Istnienia ś c i s ł e j w s p ó ł z a l e ż n o ś c i

nia metody, która opierając ich

G r e a t Chain

i h i s t o r i ą idei a w k o n s e k w e n c j i

fiasko metodologiczne

szczególnych

kształ-

w którym w s k a z u j ę n a n a j i s t o t n i e j s z e w a l o r y oraz

filozofią teoretyczną leżących

pokrewień-

w pełni d o j r z a ł e j . A n a l i z u j ę t a k ż e j e g o

w ł a s n e g o punktu w i d z e n i a .

kim p o d s u m o w a n i e m ,

Próba

i

historycznych

h i s t o r i i I d e i . Badam ich z a s a d n o ś ć

lizowanej koncepcji

polemiczno-krytycz-

zbieżności

o r a z form, w k t ó r y c h z n a l a z ł

z

gene-

poświęceun p r e z e n t a c j i m e t o d y l p r o g r a m u

piątym p r z e d s t a w i a m

koncepcji Lovejoya

z

z

pierw-

że

metody.

filozofii l historiografii amerykańskiej spotkała da

wątki. P o

d r u g i e - na p o d s t a w i e

z o s t a ł a d o k o n a n a na k a r t a c h T h e

historycznych W

się

w postaci już

Następnie

historycznych.

dwa

usiłuję d o w i e ś ć ,

najbardziej typowych rodzajów badań kształtowania

zację, jaka nauk

historii Idei w y w o d z i

twórczośhlstorycz—

r o z w o j u j e g o myśli t e o r e t y c z n e j , a etapami

się poglądów

Rozdział storii

ustalenia

w a

uwarunkowanie,

badań

I
stwa m i ę d z y fazami

proces

ich w z a j e m n e

filozoficzną doniosłość

o dotychczasowe

nych doświadczeń

zentacji

się wykazań

relacji jaka

teoretycznymi

rozdziału trzeciego są zasadniczo

w oparciu

towania

rozważaniami

zamykam

Lovejoya.

tekstów

pośrednim ów fakt w

(streszprzy-

R o z d z i a ł

p i e r w s z y

KSZTAŁTOWANIE SIĘ I ROZWÓJ POGLĄDÓW FILOZOFICZNYCH ARTHURA O. LOVEJOYA

Jednym % n a j c z ę s t s z y c h a z a r a r e m p o d s t a w o w y c h pytań, jakie s t a j ą p r z e d historykiem filozofii usiłującym o g a r n ą ć fltozoflcsną. Jest pytanie o to, c z y p o s i a d a zasadę

określoną wizję

o n a j a k i ś punkt centralny,

e s y motyw o r g a n i z u j ą c y j ą jako c a ł o ś ć . O d n o s z ą c Je d o myśli

LoveJoya, możemy stwierdzić, iż tym, c o w y r ó ż n i a j e g o r e f l e k s j ę , c o d a j e Jej z w a r t o ś ć

1 spójność,

tywną, Jest pragnienie

stanowiąc r ó w n o c z e ś n i e

jej ideę

na-

reguła^-

z b u d o w a n i a r a c j o n a l n e j i intelliglbilnej koncepcji

ś w i a t a i csłowteka. B i o g r a f

LoveJoya, Daniel J. Wilson, tak oto n a ten

temat p i s a ł : " P o s z u k i w a n i e

intelllgtbllności

o d p o w i e d ź - rozum Jako Jedyna z a s a d a kształtowało c a ł ą j e g o

I proponowana przez

w pluralistycznym

niego

świecie

-

karierę".1

D l a c z e g o J e d n a k i e L o v e j o y w y b r a ł taki a nie Inny cel, w

czym

tkwiły tego źródła I motywy?

1. Arthur O, LoveJoy Usiłując odpowiedzieć

u ź r ó d e ł r o z w o j u myśli na to pytanie m o ż n a s i ę g n ą ć

w s k a z ó w k i . Jaką z a w a r ł on w s z k i c u p o ś w i ę c o n y m Otóż p o w i a d a tam, ż e " w s z e l k i e filozofie -

tuacje historyczne)

(częściowo

z nleosobowyml

Jamesowi.

c o czyni studia historii filo-

zofii bogatymi i n a j b a r d z i e j typowo humanistycznymi w s p ó ł o d d z i a ł y w a n i a temperamentu

do p e w n e j

Williamowi są

rezultatem

kształtowanego p r z e z

logicznymi

okolicznościami,

sy-

wywo-

d z ą c y m i s i ę s p o ś r ó d charakteru problemów z jakimi konfrontowany jest ludzki

rozum".

2

-

Idąc

za

14

-

tym w r . k a j n n l r m p r z y j r z ę

się

więc

towi t e o r e t y c z n e m u L/Ovc?Joya. W y r ó ż n i a ł y g o racjonalizm - wiara rzenia

I ufność

rzeczywistości

oraz

można

to W i l s o n

niezwykła wprost

cze

przyczyny

stwie.

w ogóle

(nikt p o z a

pytać o ź r ó d ł a

dociekliwość o cechę

w

i two-

poszuki-

pierwszą -

o

Ile

temperamentu t e o r e t y c z n e g o s ą d z i . Iż

racjonalizmu tkwiły w j e g o

w normatywnych, a z w i ą z a n y c h

cechy:

poznania

nim t e g o problemu n i e p o r u s z a )

Lovejoyowskiego

temperamen-

najbardziej dwie

w rozum Jako n a r z ę d z i e

w a n i u n l e p o w ą t p i o w a l n e j p r a w d y . Jeśli I d z i e oczywiście

najpierw

z tym o k r e s e m

-

zasadni-

dzieciń-

doświadczeniach

3 emocjonalnych. myślne zofa

Stwlordza

doświadczenia

on bowiem w p r o s t , on bowiem

ludzkiego bytu aą kapryśne czegokolwiek Niezależnie (sam

słankach jego

przez

jednak

podkreślić,

Co

od t e g o c z y

oraz

W i l s o n ma c z y te£

zaś

to d e c y d o w a ł a

prawd

przez

czesnych

opierała

prze-

się na

oparciu

o nią

ona, w moim mniemaniu,

teoretycznego

o sposobie

Iż

za

c o do k t ó r y c h p r a w d z i w o ś c i

zasadne

za

był c a ł k o w i c i e

Temperament

t e o r e t y c z n y , jak w i a d o m o ,

problemowa,

logiczno

okoliczności"

wieku.

nie-

historycznej, Jednym

Idei. stanowi J e d n a k ż e

c z y też, mówiąc

j a k a w danym momencie I s t n i e j e

kraju, okresu,

przewąt-

ich t e o r e t y c z n e

Jodną s t r o n ę k a ż d e j k o n s t r u k c j i f i l o z o f i c z n e j . D r u g ą bowiem "beznfsohowe

zdo-

współ-

d o u z y s k a n i a a n a l i t y c z n e j j a s n o ś c i myśli j e s t historii

Lo-

uznawał

mniemaniu n a t u r a l n i e -

teorii f i l o z o f i c z n y c h , p i ę t n u j ą c j e

z p o d s t a w o w y c h p o s t u l a t ó w metodologii

rze-

i formie

bowiem, p r a g n i e n i e

i n i e s p ó j n o ś c i . D o t y c z y to t a k ż e j e g o t w ó r c z o ś c i

w której dążenie

war-

wszystkich

S p r a w i a ł o to t a k ż e , iż b y ł o n wnikliwym k r y t y k i e m

sobie

co

świata i natury

usposobienia

nie u l e g a ł y żadnym - w j e g o

w

tworzył

pozaracjonalnych.

n l e p o wątpię w a l n y c h p o w o d o w a ł y .

które

jasności

drugie) c e c h y

racji

cała

w opisie

n i e g o badań. D o c i e k l i w o ś ć

on tylko takie poglądy, pliwościom.

nie ma

faktem Jest, ż e

i n n y c h . D-rł b o w i e m ,

s i ę do argumentów

tyczy

zbudo-

lu<ł7kl«?go Intelektu b y ł a

na j e j b a z i e a t a k o w a ł

odwoływały

prowadzonych

konany,

konstrukcja f i l o z o f i c z n a

filozoficznych, które

filo-

aspekty

opierało".

n a j b a r d z i e j nieprzejednanym krytykiem tych

się

niepo-

n i e b y ł z d o4l n y d o

się

z u p e ł n i e fundamentalnym, W

1 koncepcji

czywistości vejoya,

niego

czymś

pogtądy

poglądów

bycia

l nietrwałe, t o t e ż

na nich w ł a ś n i e b y

r a c j o n a l i s t y c z n y c h . Wiara w m o r

myśleniu

własne to

co

o tym, ź © n i e r a c j o n a l n e

Ł/Ovejoy ria ton temat się nlr» w y p o w i a d a ł )

zbudowana

wczesne

e m o c j o n a l n e w p ł y n ę ł y n a j e g o d z i e ł a Jako

l historyka. Wiedział

wanta

że "jego

są

Inaczej,

w filozofii tego

tylko owe

sytuacja czy

innego

W tym z a ś przyszło

niej, p r z e z łomie X I X nej o r a z nych i

względzie

kształcić

się

-

kontekst t e o r e t y c z n y ,

i tworzyć,

wyznaczony

k r y z y s , Jaki z a r y s o w a ł i XX

w Jakim

całego

związanego

Lovejoyowl

został, mówiąc

najogól-

s i ę w f i l o z o f i i a m e r y k a ń s k i e j na

w i e k u . P o l e g a ł on n a z a ł a m a n i u s i ę z nią s y s t e m u w a r t o ś c i

filozofii

prze-

idealistycz-

religijnych,

moral-

społecznych. Kryzys

ów posiadał dwojakie źródła. Z

nastąpiło z d e r z e n i e uki, c z y

o w ą f i l o z o f i ę , k t ó r e w k o n f r o n t a c j i z nowymi społeczeństwa

całkowicie

zna-

i bronio-

potrzebami,

amerykańskiego

c o n a j m i e j n i e a d e k w a t n e , j e ś l i nie

na-

podważenie

utracił

p o z y c j ę kanon wartości g e n e r o w a n y c h

aspiracjami i oczekiwaniami się być

drugiej z a ś

strony

rozwojem

scjennystycznymi, co spowodowało

n a u k o w e j t e g o typu f i l o z o f i i . Z

l dotychczasową

nych p r z e z

jednej mianowicie

się filozofii i d e a l i s t y c z n e j z burzliwym

s z e r z e j z ideami

wiarygodności czenie

15

wydawały

błędne.

W tej s y t u a c j i p r z e d f i l o z o f i ą a m e r y k a ń s k ą p o j a w i ł y s i ę t r z y raźnie

Sprecyzowane

1. P o p i e r w s z e , filozofię, zbadać sadność

jej tez

należało krytycznie

w perspektywie

zrewidować

aktualnych

wymogów

dotychczasową

naukowości

się potrzeba konstrukcji n o w e g o

świata i człowieka, z g o d n e g o 3. P o t r z e c i e

ze

wreszcie,

stanem

pilne

współczesnej

stało s i ę

zadanie

modelu

wiedzy. zbudowania

w e j t e o r i i w a r t o ś c i , z d o l n e j d o s t w o r z e n i a t r w a ł e j , o p a r t e j na r a c j o n a t n o ś c i a k s j o l o g i c z n e j p o d s t a w y dla l u d z k i c h d z i a ł a ń "Nic

z w i ą z k u z tym w jednym

w panującym

światopoglądzie

dziej praktycznego

znaczenia

sensowność świata

ze

niż s t o p i e ń i c h u f n o ś c i

i zgodność

Wyznanie

z

zum

do w z m o c n i e n i a

stał się z a s a d n i c z ą Drogi

i sposoby

w

i

zachowań. pisał:

nie ma obrazem

potraktować

jako

refleksji filozoficznej dążył

i uwiarygodnienia

owej ufności. Pragnął b y

wytyczną ludzkich działań l

on ro-

zachowań.

realizacji tego zamierzenia staną się

przedmiotem mojej prezentacji. Spróbuję p o k a z a ć

obecnie

tutaj t y l k o wątki i m o -

menty n a j w a ż n i e j s z e . U k a z a n i e bowiem c a ł e j p r z e b o g a t e j treści y o w s k i e j filozofii wymagałoby

bar-

racjonalność,

ludzkich Ideałów z

całym p o w o d z e n i e m

no-

kanonach

esejów Lovejoy

współczesnych pokoleń

oraz bliskość 5 zewnętrznego". to m o ż n a

swoich

motto d l a c a ł e j j e g o t w ó r c z o ś c i . W s w e j bowiem

zar-

i twierdzeń.

2. P o d r u g i e , j a w i ł a

W

wy-

zadania:

obszernego, odrębnego

studium.

LoveJo-

-

16

-

2. R e a l i z m temporali s t y c z n y 2.1. K r y t y k a i d e a l i z m u l k s z t a ł t o w a n i e

się podstaw filozofii

lem porali s t y c z n e j Charakteryzując skiej jeszcze

sytuację, jaka panowała

pod k o n i e c

wieku XIX

Lovejoy

t i o n o w a n ą c e c h ą był i d e a l i z m . W s z y s c y na o g ó ł

z tezą, że j e d y n ą

czywistość rze

świadomości,

s w ó j byt z e

wistość

świadomości

i (...)

przedmiotów l u d z k i e g o

to c o m a t e r i a l n e

niekwessię

jest

rze-

i czasowe

bie-

konstytuuje ona całą

rzeczy-

doświadczenia".^ nie z n a l a z ł a J e d n a k ż e

z nich b y ł G e o r g

s p o t k a ł się w t r a k c i e

nijskim

w Berkley

Wilson,

z d o b y c i e tak c e n n y c h

za

w Lovejoyu

swoich nauczycieli

Holmes

Howison,

swoich studiów

swo-

miał

on

(1891-1894)

l któremu

zawdzięczał,

jak

n a w y k ó w b a d a w c z y c h , jak

wobec własnych poglądów,

Drugim f i l o z o f e m , k t ó r y l i s t y c z n e j - tym r a z e m

z którego

w Uniwersytecie

o k o n i e c z n o ś c i poszukiwania prawdy, s c e p t y c y z m rygoryzm

jej

filozofowie zgadzali

reprezentantów.

Pierwszym LoveJoy

bowiem

że

z w o l e n n i k a , mimo n a w e t t e g o . Iż

jej wybitnych

amerykań-

realną i faktyczną rzeczywistością

że "wszystko

Filozofia idealistyczna jego

w filozofii

stwierdza, ż e

otwartość

wprowadzał g o

podczas Harvardzklch

myślą Kalifor-

podkreśla

przekonanie

wobec

cudzych zaś

na ś w i a t 1 l u d z i . w zawiłości

myśli

studiów L o v o j o y a

idea(1895-

-1899 ) — b y ł Josiah R o y ć e , tant na g r u n c i e

Poszukując przyczyn Chain

wątpienia n a j w y b i t n i e j s z y j e j

niechęci p r z y s z ł e g o

of B e l n g d o i d e a l i z m u , n a l e ż y p r z e d e

abstrakcjonizm nym

bez

ze

I opekulatywizm

szkiców

okres swoich

autora T h e

wszystkim

w jed-

studiów

co

L o v e j o y p o w i a d a , ż e tym

i rozumieniem

o n a b o w i e m to, c o Jemu s a m e m u w y d a w a ł o rza

je

istnieje s f e r a bytu - j e ż e l i

oraz

obszar tego, c o j e s z c z e

w o l l c j o n a l n a natura o r a z n a s z e nastawienia -

zdecydowanie

sobie

i wzajemnie

1 charakter s ą stałe który

najbardziej niepohamowane

l niezdecydowanie,

To wymiesię

ona tytko n a s z e

niezrealizowane,

z

Lekceważyła

nasza egzystencja

zawiera

myśli, uczucia 1 e m o c j e - której t r e ś ć

zmienne

świata.

go

jej tez

się nlepowątplewalne.

jest zmianą, ż e

nam w e f r a g m e n t a c h , k t ó r e n a s t ę p u j ą p o

przenikają; że nione

nasze ż y c i e

na

tej filozofii. W s p o m i n a j ą c bowiem

ludzkim d o ś w i a d c z a n i e m

mianowicie, " ż e

Great

wskazać

w filozofii Idealistycznej raziło najbardziej, była niezgodność potocznym

reprezen-

amerykańskim.

mi-

l nie-

nasza

afektywne

cel l planowanie

-

-

oczywiści© zakładają pierwszą

(...);

17 -

w s z y s t k o to z a w s z e

w y d a w a ł o mi s i ę

i fundamentalną e m p i r y c z n ą prfc.wdą, k t ó r ą k a ż d a Q

r e f l e k s j a musi b r a ć p o d

uwagę".

Idealizm j e d n a k ż e

tego

w ł a ś n i e nie

czynił. Tomporolny

charak-

t e r l u d z k i e g o istnienia, o w a " f u n d a m e n t a l n a e m p i r y c z n a p r a w d a " z n a j d o w a ł a w nim n a l e ż y t e g o

uznania, b y n i e p o w i e d z i e ć ,

się j e j s p r z e n i e w i e r z a ł .

Dostrzeżenie przez

tu s t a ł o

momentem

się kluczowym

wiem, ż e

Lovejoya tego

właśnie

fak-

w r o z w o j u j e g o myśli. Zrozumiał

bo-

założenia

o czasowym

charakterze

teorii d o t y c z ą c y c h zacząłem

natury r z e c z y w i s t o ś c i

doświadczenie

s a m o w s o b i e mą c h a r a k t e r

a później i R o y c e ' a

całą wyrazistością

z

temporalny". Howtsona

Kalifornijski p r o f e s o r L o v e j o y a bronił poglądu n a z y w a n e g o

zawarte

przez

trudności.

wzajemnie nleredukowalnych do

sób można wytłumaczyć niewspółmiernych

-

Istniejąca w ś w i e c i e

s i e b i e Jaźni p a r t y c y p u j e

wiecznym

ową równoczesną przynależność

apriorycznej, zespołu

U nie przyjmuje się, ż e

dwóch

w swej analizie

nie d a s i ę u z a s a d n i ć

koniecznych

spo-

do dwóch

na przesłankach kantowsklch. W

H o w l s o n a w ż a d e n inny s p o s ó b

w

wie-

I c z a s o w y m , W jaki j e d n a k

sfer? Howison, jak p o k a z u j e

oparł swoje rozumowanie

tok

Lovcjoy,

mniemaniu

faktu

istnienia

1 niezmiennych prawd, j e ś -

nasza jaźń uczestniczy

w ponadczasowym

po-

Lovejoya, ponieważ

uz-

ontologlcznym. A r g u m e n t ten nłe p r z e k o n y w a ł j e d n a k ż e

nanie jakiejś prawdy nym, p o s i a d a j ą c y m ż e jeżeli

z a k o n i e c z n ą Jest z a w s z e

swoje

określone, miejsce

konieczność

c o ś zarówno

zdarzeniem

dartej p r a w d y p o s t r z e g a n e j e s t

zaś

c z y też

ów sąd

psychologicznym

wy-

także

o b i e k t y w n e g o Jak l w i e c z n e g o , to o w o c o ś

nosi, nigdy z a ś z funkcją sądzenia ,, 10 sądu.

empirycz-

w czasie. Z tego

n e Jest n a j w y ż e j z p o r z ą d k i e m l o g i c z n y m , d o k t ó r e g o

tem

najbar-

to z n a c z y

obyd-

porządkach rzeczywistości

nikało,

któ-

wcześnie z

idealizmu

ukazywało

. s i e b i e "teizmem p l u r a l i s t y c z n y m " , g ł o s z ą c , ż e

przez

z

w

wu k o n c e p c j a c h

z

najpierw wobec

Zawiary-

wszystkich

mianowicie

faktem n a s z e g o d o ś w i a d c z e n i a ,

Kryterium to z a s t o s o w a n e

rządku

bytu.

i wiedzy - pisał -

s t o s o w a ć j e d n o kryterium - z g o d n o ś ć

d z i e j niepowątplewalnym

wiedzy

świata

innych w s p ó ł c z e s n y c h teorii f i l o z o f i c z n y c h , w p o l e m i c e

rymi L o v e j p y b u d o w a ł f u n d a m e n t y s w o i c h p r z e k o n a ń . " D o

lość

nio

wręcz

to stało s i ę z a r a z e m kamieniem p r o b i e r c z y m f i l o z o f i c z n e j

godności

tym, ż e

że

warunkiem k o n i e c z n y m b u d o w y r a c j o n a l n e j k o n c e p c j i

i p o z n a n i a Jest p r z y j ę c i e łożenie

być

filozoficzna

związasię

od-

podmio-

Absolutny

idealizm

Royce 'a

unikał w p r a w d z i e

wiązały się z k o n c e p c j ą H o w t s o n a - R o y c e c z a s o w y świat 1 c a ł e

ludzkie

Doświadczeniu Absolutnym li, na p r z y k ł a d A b s o l u t bład 1 zna z a r a z e m

jącym dowodem l e g o ,

jednej

że

z a w i e r a j ą się w

w tym c z y

on posiada. czasowy

I

Innym m o m e n c i e

popełniam

błądzenia to j e s t

z a b r a n i a j ą nam, b e z

że

mogłoby być

nie

Jesl ;

Spostrzeżenie

doświadczenia

Jeże-

wystarcza1 niepow-

narażenia

ono zawarte

się

w jeklejś

:

nauczy-

:

całości. Wskazując

na w e w n ę t r z n e

nogo porządku c z y

trudności

w poglądach

bynajmniej możliwości

Boga.

Zdecydowanie

sał on - tak jak j a dzić, że wszystko,

używam co

jednak

zaprzecza

t e g o terminu, n i e b ę d z i e

jest,

jef-t c z a s o w e ,

c o k o l w i e k je.^t e m p i r y c z n e ,

tn Jest

7. tego, c o d o t y c h c z a s d o Idealizmu m o ż o

n y uznał on b o w i e m ny. " T o , ż e

unikalnego

jakimś Innym d o ś w i a d c z e n i u

sonallsta

(Howison -

wiony ograniczeń

przez

jednak

leżność

poszczególnych N a l e ż y Jednakże

loglczny Lovejoya

się

elementów bytu z a

jęcie

D o g a jako f i l o z o f l r ę r n ą r a c j ę m y ś l e n i a ,

ność

przeświadczeń

pozba-

emplryczpodkreśbiorąc,

egzystencjalną własność

zasadniczą, onto-

Teoria

wierzył, eliminując

udowadniała

nie

nieza-

Iż na p l u r a l i z m

wpłynął ewolucjonlzm.

której LoveJoy g ł ę b o k o

wistość poslado charakter

multl-per-

był o c z y w i ś c i e

dokładniej r z e c z

o

posiadać

on bowiem do

jego

-

coś

wskazywał

w tym m i e j s c u z a z n a c z y ć .

temporollstycznych,

wiedzieć

był też, c o n a l e ż y

też

cen-

pluralistycz-

samym c o j e

L o v e j o y uznawał bowiem

w przemożnej mierze

e w o l u c j i bowiem, w I d e e

że

L o v e j o y a pluralizm

n o - c z a s o w e j struktury r z e c z y w i s t o ś c i . N i e tylko personallstycznym.

wątek

indywiduum - s t w i e r d z a ł

Idealistycznych. Odnosił czy

Lovejoya

nie b y ł o . Z a n i e z w y k l e Howlsona

na k t ó r ą s ł u s z n i e

lić, pluralizmem p e r s o n a l i s t y c z n y m ,

że

z n a j d o w a ł on w tej filo-

l niepowtarzalnego,

prawdą, 13 J.C.)".

Zaakcentowany

nie

n i g d y n i e j e s t tym

w y d a w a ł o mi s i ę b y ć

pi-

twier-

podkreślać,

na temat s t o s u n k u

iż

zawarty w koncepcji

w doświadczeniu każdego

Istnieje c o ś

filozofia -

j

czasowe".

wrażenie,

z o f l i elementów w a r t o ś c i o w y c h . T a k

wlecz- j

Identyflkowo-

koniecznie

l e c12 z będzie

powiedziałam

powstawać

swoich

istnienia j a k i e g o ś

nlu g o z o światem b y t u e m p i r y c z n e g o . ' T o m p e r a l l s t y c z n a

-

•'

cały

jednym

charakter, indywidualność

przypuszczenia,

cieli L o v e j o y nie o d r z u c a

(...)

jakie

- a l e 1 on n i e b y ł w o l n y od k ł o p o t ó w .

wie,

że

tarzalność ludzkiego na s p r z e c z n o ś ć ,

doświadczenie

p r a w d ę , to m o j e d o ś w i a d c z e n i e ai

z p e w n o ś c i ą tym, k t ó r e

trudności

twierdził bowiem, ż e

zarazem

a w tym t a k ż e t e g o , ż e

pluralistyczny. Najdobltnlejszym tego

pozasad-

rzeczywyrazem

!

-

był opublikowany of Ihn Etornal, konkretnego ciom

w roku

1000

-

artykuł poci tytułem. T h e

w kt/>rym l , o v o j o y ,

rozstrzygając

istnlpnia mofcnn p o g o d z i ć

wieczności

być

pozytywnie

ona

we

powiada, " ż o myślana

(wieczności na warunki

n-yślenlu j o k o b y t ó w

w tym w z g l ę d z i e

wewnętrznie

Obsolescence

profitem c z y

fakt r e a t n o ś c i

i d e a la

zo

wszelkim naszym

Jest o n a

19

w

sferze

<swolucji z

- XC.)

poję-

nie

może

w jaki<ł w ł ą c z o n a

istniejących w

sprzeczna

jest

czasie.

1 dlatego też

jest

cał-

14

kowicie

pustym

pojęciem".

Rozstanie można

s i ę J/ovr>jr,yn x i d e a l i z m e m

uznać przełom

w ą t p i e n i a faktem n i e z m i e r n i e Oznaczało (warto

ono p r z e d e

znaczącym

w tym m i e j s c u p o d k r e ś l i ć ,

fią, k o n t y n u o w a ł p r z e z w świetle

przez

jeszcze

O k a z y w a ł o się, ż e

tez

teoretycznych

ż e I_>ovejoy p r o w a d z i ł

również

ustanowione

ponad d w a d z i e ś c i a

przez

badania

k t ó r e , mimo r o z b r a t u z t ą

świat nie jest absolutnie Boga

coś

lat)

filozo-

zerwanie on

z

ge-

bowiem

anachronicznego.

racjonalnym prawa

ciwnie, jest g r ą w o l n y c h niezdeterminowanych

bez

rozwoju filozoficznym.

odrzuceniem

w s p ó ł c z e s n e j nauki j a k o

datę

wieku - b y ł o

ten nurt m y ś l i obra:-<=m ś w i a t a . Jawił s i ę

osiągnięć

rządzonym przez

za jogo przybliżoną

w jego

wszystkim, p o z a

h i s t o r y c z n e nad f i l o z o f i ą I d e a l i s t y c z n ą , nerowanym

-

plerw.T«?j i drugiej d e k a d y X X

porządkiem,

lecz, że

sił, ż e

wprost

jest

prze-

strukturą

o n t o l o g i c z n l e otwartą, w z b o g a c a j ą c ą s i ę w c o r a z to n o w e t r e ś c i . T e

właś-

nie

świa-

c e c h y n o w e j w i z j i unlwersum

posiadały

topoglądową

wagę. Ich zaakceptowanie

nomłczności

człowieka,

sę tworzenia

własnego

dla L o v e j o y a

ogromną

Implikowało uznanie p e ł n e j

s t w a r z a j ą c mu tym samym n i e p o w t a r z a l n ą modelu r z e c z y w i s t o ś c i .

W perspektywie

tego

g i a na przykład, nad której problemem Ł»ovejoy także p r o w a d z i ł nia

w pierwszym

narzędziem

okresie

w kreowaniu

r o z u m u , a tym samym 15 lem ś w i a t a . res

rzeczywistości,

oczywiście

Stwierdzeniem

swojej twórczości,

cowanie

swojej twórczości,

podstawowych

musi b y ć

reli-

bada-

przydatnym

zgodna z

z sankcjonowanym p r z e z

zasadami

niego

mode-

tym LrOvejoy z a m y k a ł n i e j a k o p i e r w s z y

k t ó r e g o niewątpliwym tez

jeśli chce być

autoszan-

ukoronowaniem

było

filozofii temporalistycznej. Brzmiały

ok-

wypra-

one

na-

stępująco: 1. C z a s nie j e s t i d e a ł e m w takim s e n s i e , towany jako n i e r z e c z y w i s t y ,

że może

jako Iluzja c z y " z ł u d z e n i e "

on b y ć

czegoś

trak-

nle-czor-

sowego. 2. C z a s o w e ny

wzorzec

zredukowany

n a s t ę p s t w o 1 trwanie konstytuuje j a k o ś c i o w o

rzeczywistości, do j a k i e g o ś

k l ó r y nie m o ż e b y ć

unikal-

b e s f a l s y f l k a c j i ani

i n n e g o typu s e r y j n e g o u p o r z ą d k o w a n i a

ani

.

-

20

-

też

p o j m o w a n y jako kształtująca c z ę ś ć

ko

całość

byłaby

3. P o n i e w a ż sobą

jakiejkolwiek

doświadczenie

czasowego

nia c z a s u

dowodzi,

nym m o m e n c i e

charakterem p r z y s z ł o ś c i ,

że

rzeczywistość

doświadczenia

suma d a n e j r z e c z y w i s t o ś c i w opisie

rzeczywistości.

o g ó l n e j natury

Temporallzm

zatem, jak w y n i k a

P r z y p i s u j e on r z e c z y w i s t o ś c i

nego,

zarazem

jakiekolwiek

wyraźnie

to n o w e

Duże

znaczenie

ralizm

I

był

nimi

p o z o s t a w a ł y bliskie

poglą-

Niemniej Jednak nie m o ż n a

te s p o ś r ó d j e g o wątków, k t ó r e

antyidealistyczne

I plu-

powiedzieć, by

Lovejoy

nia

"prawdziwie tej

znaczeń

jednakże

I

bałaganu

sensów.

wiając pragmatyzm

Nie

ma

zarazem

Akcen-

wszystko

że

to,

i

dotyczyły

werballzmu

takiego

Jego

anty-

pod

niespójności

pojęciowego,

myle-

artykułu, w k t ó r y m

n a te w ł a ś n i e J e g o

znanym w tym w z g l ę d z i e

byco

14 b r o n i ą

głoszą

obiekcje, jakie L o v e j o y wysuwał

nie w s k a z y w a ł b y z a r a z o m

ności. Najbardziej zaś

stwierdzić,

inny s p o s ó b

on pragmatystom,

amerykańskiej filozofii"

doktryny,

raczej

sympatykiem.

w taki c z y

w s p r z o c z n o ś c l . I tak z a r z u c a ł

N^ipoważniejsze logicznej

świata

Idzie

oni w i a r y w n a i w n y realizm, monizm e p l s t e m i o l o g i c z n y , 18 I n t e l e k t u a l l z m l subiektywizm p o z n a w c z y , adresem

się

i b e r g s o n l z m . Jeśli

o n n i e z w y k l e k r y t y c z n i e doń u s p o s o b i o n y m

z

z

w r o z w o j u myśli f i l o z o f i c z n e j L o v e j o y a , w tym

ły b l i s k i e j e g o p r z e ś w i a d c z e n i o m , k r y t y k o w a ł stało

charakter,-

ewolucjonlstycz-

do k r ę g u zwolenników pragmatyzmu. N a l e ż a ł o b y

tując bowiem

po-

bergsonlzm

R e v o l t ... były: u k i e r u n k o w a n i e

ontolofllczny,

należał

treś-

Istnienie

czasowe

wzbogacaniem

z t y c h nurtów, to c e c h a m i , k t ó r e

autora T h e

lego, c o

f i l o z o f i ą typu

J o g o temporallzm u, o d e g r a ł p r a g m a t y z m

o pierwszy

totalna

treści.

2.2. P r a g m a t y z m

także

żad-

z przedstawionych

otwarty, pluralistyczny

utożsamianie

w i e c z n e . Jest on, krótko m ó w i ą c

w

się jej w nowe

uznaje realne

o p o w i a d a j ą c ą się za systematycznym

w coraz

być

Jednością.

p r o c e s u Jest f u n d a m e n t a l n e

w y ż e j tez, j e s t doktryną metafizyczną, która

tym, c o

nie m o ż e

umożliwia w z b o g a c a n i e

stawania s i ę c z y

czasu.

doświadcze-

c z a s u p o k a z u j e ponadto, ż e

ci i d l a t e g o też p o j ę c i e

wykluczając

realność

Jako c a ł o ś ć

za

doświadcze-

nazwana prawdziwie kompletną I o r g a n i c z n ą

4. R e a l n o ś ć

Iż

następstwa pociąga

istotną r ó ż n i c ę między z a w a r t o ś c i ą minionych treści

nia, a n i e z r e a l i z o w a n y m

dom

c a ł o ś c i , k t ó r a Ja-

niezmienna,

jest e s e j T h e

oma-

włas-

Thlrtheen

Pragmatlsms, jącą

się

w którym

z trzynastu

ze

sobą

jego

zarazem

wysiłek

do E s s a y s

pragmatyzm

logicznio za

brak

krytykę

mologia

spójnego

cztery

następujące

tezy:

1. W s z e l k a

wiedza

wewnętrznej

Realism, a

I konsekwentnego

"Instrumentalna"

exlstents)

aktualne

2. R o z w a ż a j ą c

tne"

pragmatycznie

z bytami, k t ó r e

wobec posiadanego

p r z e k r a c z a j ą totalne d o ś w i a d c z e n i e

przez

i że

bez

Tezy całkowicie skiego nych

widać

teoretycznie

żadna

nawet już

Znalazły

spójnym

j e d e n moment,

m e s a . L o v e j o y nie mógł pragmatysty,

kretnego,

Jednakże

lakże

"transcenden-

z bytami,

które

cechy

przypisywane

mu

treści

doświadczenia,

fizycznych.

przez 20 przy

takie

właśnie

psychiczne

one

pobieżnym

spojrzeniu,

konsekwencjami

swoje

szersze

przekonaniu

pragmatyzmem

Lovejoya,

są

Lovejoyow-

rozwinięcie

w

mówiąc

a temporalizmem

r e c e p c j ę pragmatyzmu

a mianowicie

się przy

bowiem

krytykę

kolejinaczej

nie

istnie-

zgodzić

intelekt ludzki

głęboko,

świat m o ż n a

że

przekonaniem

jest

że

podkreś-

każdorazowo wobec

możliwości

niej b e z r a d n y .

z r o z u m i a ł y m . W i a r a ta n i e

Ja-

czołowe-

rzeczywistość

istnieją racjonalne kategorie

uczynić

i nie b y ł a t o ż s a m ą

z

warto

antyintelektualizmu

przyjęciu założenia,

istnienia p r z e k r a c z a

ujęcia, ż e

on bowiem

ki k t ó r y m

nawet

czasowego

pojęciowego rzył

a często

różnica.

jeszcze

go

koniecznie

niemożliwa.

Omawiając L o v e j o y o w s k ą lić

wiedza jest

psychiczne

z teorlopoznawczyml

temporallzmu.

-

światu b y t ó w

fazach jego twórczości. W

między je

te, c o

wiedzy

(non-presenl

poznającogo.

mediatyzowana

nich byłaby

zgodne

nieistniejące

świat posiada

pewne

nie m o ż n a p r z y p i s a ć 4. W i e d z a j e s l

byty

realny

nauki p r z y r o d n i c z e ,

których

za

episte-

zaakceptować

są egzystencjalnie

doświadczenia,

3. I s t n i e j ą , j e ż e l i

zarazem

dane.

rzecz

związana

będącym

on, ż e

zawiera i wymaga

z a s t ę p u j ą c e j byty aktualnie

i ustawicznie

uchodzącym

musi

LoveJoy

zgddnych

tekście

wykazuje

pragmatyzmu

"prezentatywnej", przez

spójności,

Pragmallsts,

tej d o k t r y n y

składa-

wątków."*"^

w nim t e o r e m a t ó w

y e r s u s the

ln C r i t i c a l

najbardziej kompleksową

Jako d o k t r y n ę

niezależnych

odnalezienia

I tak w P r a g m a t i s m

wkładem

-

przedstawia

różnych,

Krytykując pragmatyzm podejmuje

21

konjej

Wie-

1 prawa,

dzię-

oznaczała

z jak^:'. t o t a l n ą f o r m ą r a c j o n a l i z m u

meta-

fizycznego. świat reślonych ną.

Tym

w mniemaniu

praw logiki, bardziej

więc

LoveJoya

>ecz j e s t

on

nie

rozwija

strukturą

Intelekt o k a z y w a ł

się

wodle

otwartą i

z góry

ok-

niezdeterminowa-

&lę n i e z b ę d n y m

elementem,

all.u>v.-ir>m t y l k o Ozimki i

i-'>:'umianym

riiomu Jesteśmy w etanie

skutecznie działać

Podobnie

Jok nntyliitolektunłlzm

nii(-,-inloloktuatlzm

Jamesa

z w a l c z a ł LoveJoy

n e r g s o n n . Autor E w o l u c j i t w ó r c z e j , jak

wiadomo, bronił p o g l ą d u ,

ze

intelekt nie tylko, ż e

do i i - i z u m i o n i a

rzeczywistości,

roollj-.ocjl t e g o

colu podstawową

idanlcm, m o ż e

być

cja bytu. C z a s o w a

tocz ż e

wręcz

struktura r z e c z y w i s t o ś c i

Intuicji.

W podjętej p r z e z

1 procesów. T o

zaś, zaw-

siebie krytyce

Bergsonowsklogo

Mówiąc i n a c z e j , I d z i e

z

o to, ż e

Thlrleen

przypisuje r z e c z y w i s t o ś c i cjonalne. 21

Tym sposobem

cechami

j e j Intelektualnego

narzuca,

własności, jakie

Bergson

temporalnoj, n a w o t wtedy, j e ś l i s ą o n e

bytu I myśli

oraz

niezbędność

Irra-

ewej

wierze

tej ostatniej

pierwszego. on tnk-^e p o f l ą d u B e r g s o n a ,

su wynika j e g o l o g i c z n a

Lovejoy

-

c z a s u , na którym f r a n c u s k i

lepiej

nowicie, ż e " n a s t ę p s t w o prawdziwym kontinuum,

byłoby

cza-

lecz

inny

postulat,

doświadczenia

raczej serią dyskretnych,

bilnych ułanów, z k t ó r y c h k a ż d y p o s i a d a 1 przyszłości,

Lovejoyow?ka krytyka

a

22

mle^

nie Jest

.-szczególny r o d z a j

sta-

czasowego,

wskazywania".

bergr.onizmu p o s i a d a ł a , p o z a

że

zamian

wewnętrznie

teoretycznym, t a k ż e l a u p e k t h i s t o r y c z n y . W jednym z e wskazywał on na p r z y k ł a d ,

zało-

temporatlsta

uzasadnienia. W

przyjąć

nnsy.pgo a k t u a l n e g o

przor,złości

że z ciągłości

ni*>pojrnowalnoćć. J e g o bowiem zdaniem,

opar) s w ó j p o g l ą d , n i e p o s i a d a d o s t a t e c z n e g o

d o t y c z ą c e g o

struktu-

oglądu.

p o j ę c i o w a analiza c z a s u nie

Pragrnotisms,

żenie o n i e k w a n t y t o l y w n o ś c l sugeruje

niespójnoś-

utożsamia

t
we w z g l ę d n ą r o z ł ą c z n o ś ć

-

temporallzmu

w s z y s t k i m n a c i s k na Jego t e o r e t y c z n e

rzoczywlwtoścl

Nip p o d z i e l a ł

koncep-

trwaniem",

s o b i e momentów

ci, W j e ę o mniemaniu b o w i e m B e r g s o n b e z p o d s t a w n i e

do zrozumienia t e g o

Programowy

j e s t "realnym

r-umę n a s t ę p u j ą c y c h p o

w

jego

u p r z e s t r z e n n l a j ą c e j f u n k c j i Intelektu.

L o v o j o y kładł p r z e d o

zdaniem autora T h e

nns

stanowi

o c z y w i s t y z Jego

jest płynną n l e k w n n t y t a t y wną c i ą g ł o ś c i ą z d a r z e ń dzięczamy wyłącznie

powszechnip

barierę, łjstota rzeczywistości,

wiązał się w sposób

że postrzegamy je jako

lokże

nie p r z y b l i ż a

przeciwnie,

u c h w y c o n a t y l k o na d r o d z e

Irracjonalizm B e r g s o n a

rę o n t o l o g i c z n ą

w

świoci* 1 .

wymiarem

swoich

esejów

badania, j a k i e p r o w a d z i ł autor E w o l u c j i

t w ó r c z e j nad p r o b l e m a t y k ą c z a s u , b y ł y mało n o w a t o r s k i e , o p i e r a ł y 23 się • inr> bowiem w z n a c z n e j m i e r z e na myśli K e n o u v i e r a i R a v o i s s o n a .

-

23

-

P o l e m i k a , Jaką L o v e j o y p r o w a d z i ł z p r a g m a t y z m e m Bergsona

przekonywała

go przede

wszystkim,

ci f i l o z o f i i w s p ó ł c z e s n e j b i o r ą s i ę z e

zbyt

w posługiwaniu się pojęciami l kategoriami o tym,

ż e LovcJoy b a r d z o

1 z

(lloznftą

zasadnicze

trudnoś-

słabej samoświadomości

g i c z n e j filozofów, a c z ę s t o z niefrasobliwości właśnie negatywne doświadczenia

że

1 zwykłego

niedbalstwa

języka filozoficznego.

zadecydowały

w moim

aktywnie z a a n g a ż o w a ł

na początku X X

się w dyskusję,

które z a jeden z e

ł o p o d j ę c i e b a d a ń nad tym w ł a ś n i e W zainicjowanej p r z e z A P A

Phllo-

celów

uzna-

n a ten temat d e b a c i e L o v e j o y przedstawił także

C o n d l t i o n s of P r o g r e s s

treścią jego

In

wystąpienia jako

odgry-

różnych,

zwią-

swój

Philosophical prz>ęwodnicząr

APA. Zasadniczym

w y m o g i e m , jaki p o s t a w i ł o n tam p r z e d

filozofami, był

w z r o s t Ich m e t o d o l o g i c z n e j ś w i a d o m o ś c i . F i l o z o f i a w s w o i c h winna stać należy

procedurach

s i ę b a r d z i e j s y s t e m a t y c z n a . W z w i ą z k u z tym, p o d k r e ś l a ł

zwracać

Wprowadzenie

w l ę k B z ą u w a g ę na j a s n o ś ć

większego

1 precyzyjność

rygoru badawczego

kim z m n i e j s z e n i u m o ż l i w o ś c i son,

ro-

zagadnieniem.

z a n y c h z tą k w e s t i ą z e s p o ł ó w I komisji, l e c z w ł a s n y p r o g r a m w On S o m e

już

w

(American

swoich głównych

w a ł w a ż n ą r o l ę . B r a ł o n b o w i e m nie t y l k o u d z i a ł w p r a c y

cego

naukowej

wiązał się z powstaniem

ku 1 9 0 1 A m e r y k a ń s k i e g o T o w a r z y s t w a F i l o z o f i c z n e g o

Xnqulry, t e k ś c i e b ę d ą c y m

jaka

ten p o j a w i ł s i ę w f i l o z o f i i a m e r y k a ń s k i e j

wieku 1 b a r d z o ś c i ś l e

sophlcol Assoclation),

Te

przekonaniu

w filozofii amerykańskiej t o c z y ł a się nad zagadnieniem b u d o w y k o n c e p c j i filozofii. Problem

lo-

ma s ł u ż y ć

on.

wypowiedzi.

przede

p o p e ł n i a n i a b ł ę d ó w . L o v e j o y , jak

wszyst-

pisze

Wil-

zaproponował, b y f i l o z o f o w i e p r z e j ę l i i uznali z a

tona "nie zuchwalstwo,

lecz

przezorność

l jeszcze

s w o j e motto D«r>24 raz przezorność".

T y l k o bowiem taki f i l o z o f , k t ó r y Jest ś w i a d o m b a d a w c z e j p o t r z e b y z o r n o ś c i , jest w etanie Je z n i w e l o w a ć , n a l e ż y wadzić właśnie

dodatkowe

zmniejszyć ryzyko zdaniem

autora T h e

zabezpieczenie

błędu. B y j e s z c z e

G r e a t C h a i n of B e i n g ,

w postaci

w z a j e m n e j kontroli.

c e l o w i ma s ł u ż y ć , m i ę d z y Innymi, w s p ó ł p r a c a Postulat w s p ó ł p r a c y

możliwości

między

między filozofami wiązał s i ę dla

nie tylko z problemem błędu, l e c z

przede

wszystkim

wproTemu

uczonymi. Lovejoya

r. z a g a d n i e n i o m

zbudowania filozoficznie jednolitej, z g o d n e j z zasadami

zumu, w i z j i ś w i a t a . W j e g o wiem ani k o m u n i k o w a n i e m wyłącznie

ro-

przekonaniu badania f i l o z o f i c z n e nie s ą

bo-

w r a ż e ń , j a k i e p o s i a d a j ą f i l o z o f o w i e n a temat

o t a c z a j ą c e g o i c h ś w i a t a , ani t e ż a r t y k u l a c j ą I c h u c z u ć . F i l o z o f i a dla niego

prze-

bardziej

d y s c y p l i n ą r a c j o n a l n ą . J a k o z a ś taka

Jest

powinna

-

ograniczyć

swoje

Trudność,

aspiracje

zała s i ę , J o g o z d a n i e m , z e tycznych,

lecz

zarówno

ci. Z a d a n i a

według

te,

ło b y n a j m n i e j , ż e zofii. U w a ż a ł wie k w e s t i e

niezgodnych

wiarę

że

że

jeśli

wyraźnie przez

jeżeli

identycznej l o g i c z n e j ły, k t ó r e

zdolne

LoveJoya

niu t a k i e j r e a k c j i tała z a ł o ż o n a , specyfiki

ze

strony

może

w

dawczej,

(Na

ustalenie,

ujawniało

wypowiedzi

na

wstępnych

Review" dyskusji

nad

I tek E r n e s t A l b e e

jego

stało. W

M. B a k w e l l p o d k r e ś l a ł

w

umys-

uzyskataka

zos-

wynikająca

ze

stwarzały,

współpracy

ba-

jakiejś jednostkowej

1 -

o He b ę d z i e \ 26

to w

dys-

ludz-

postulatów;.

zainicjowanej przez

prosjramem

zakwestionował

racjonalne

osiągnięcie

dla potrzeb

wszystkim

zdolność

różnica

na

osiągnięcie

zaś

przeświadczenia

i nadzieję

zespołu

których

jako

klej m o c y - w s p ó l n e g o

nie

jest

do

^o tylko

terminologii

s i ę Jednak

to m o ż l i w e te w s z y s t k i e

kusji, w s p ó l n e j i j e d n o z n a c z n e j

Tak

obyd-

oczywis-

przede

umysłów,

chociażby

filo-

naukową,

w sposób

ludzkiej, "Musimy

niepowodzenie

szansę

znaczy-

funkcji

wysiłku filozofów

zrozumienia;

powyższej

w mniemaniu L o v s j o y a ,

pewnoś-

nie

rozdzielić.

Jest r e a l n e

traktowano ?<3 logicznej."

co

moralizatorskiej

świata

być

wrażliwości

Wyrażone

Jak 1 l o g i c z n e j

pogodzenia,

na nie, p r z e z

jego

stę

zjednoczenia

natury

pytanie

iden-

zadań. Domagano

ona dyscypliną

siebie

wią-

sobą

do

mu b y ć

od

reakcji

są do

nio

on s e n s o w n o ś ć

w racjonalność

założyć, pisał,

ze

weryfikowalnych.

to u n l e m o ź l i w i a ł a ,

filozofią dwu na p o z ó r

moralnych

są

budowy naukowej koncepcji

ty j e g o

prawd

przed

wskazówek

natomiast,

Postulowanie

zdobywania

w znacznej mierze

l/ovejoya,

negował

należy

-

stawianiem

praktycznie

od niej b o w i e m

rzecz

do

która d o t y c h c z a s

24

posypały

pojęcie

się

"Phllosophical

rozliczne

filozofii jako

jej indywidualistyczny

charakter,

zarzuty,

nauki. zaś

Charles

Edmund

H. H o l l a n d s p o d d a ł w w ą t p l i w o ś ć m o ż l i w o ś ć j a k i e g o k o l w i e k u s t a l e n i a w s p ó l n y c h z a ł o ż e ń l m e t o d , 27 L o v e j o y u s i ł o w a ł s i ę j e s z c z e b r o n i ć , a l e 28 na n i e w i e l e s i ę t o z d a ł o . P r o p o n o w a n y p r z e z niego program nie znalazł u z n a n i a ,

a

wkrótce

niepowodzenie

było

zwłaszcza,

problemu

że

lecz

wiązał

zofia

stanie

z się

lonym z a k r e s e m oraz

że

dla

kwestią nauką,

zarzuciło

Lovejoya tego

bardziej że

w innych n a u k a c h .

Upadek

racjonalnych

bardzo

tak

ona

programu

aspektów

tym

natury

sprawy

osobistej,

mianowicie,

dysponowała

wyraźnie

podstawowymi

wartościowe,

oznaczał

To

doświadczeniem,

on jako Z

metodami, samo

n a d tym t e m a t e m .

bolesnym

ogólny

będzie

będą

dyskusję

nie traktował

przedmiotowym,

jej osiągnięcia

znaczenie

APA

także,

jak że

że

filookreś-

postulatami m a to

miejsce

przecenił

ludzkiej. W s z y s t k o

to nie

on za-

łamało jednak

L.o»/ejoya. M o ż n a

energią

przystąpił

nak

na s z e r o k i m

nie

podzlelall

jego

on d o

powiedzieć

realizacji

gruncie

nawet ,

własnego

publicznym,

z tym

programu,

lecz

tym

w gronie

większą razem

tych,

jed-

klór*y

przekonania.

Pierwszym

tego

wyrazem

była jego

współpraca

z

krytycznymi

realistami.

3. R e a l i z m

Realizm się

krytyczny

na początku

realistami

to b o w i e m ,

jak: Durant Drakę,

Rogers,

naturalnie

Nowemu

Roy

W. S e l l a r s ,

Lovejoy

oni b o w i e m , ż e przez

uznali, ż e

nich

nie do

Santayonu

Przede

tomie

koncepcja

esejów

wszystkim

D,

i C.A. frontem

Postulowali

n e g o monlzmu, j a k o d o k t r y n y

oni

wewnętrznie

jakoby poznanie

odrzucenie

sprzecznej

wyjaśnienia zjawiska

ich z d a n i o m , b r o n i ą c przyjąć, że

w tym m i e j s c u p o d k r e ś l i ć ,

iż

go

paradoksów 1

poznania.

zmysłowe

ko-

miało

i zastąpienie

bezpośrednio,

złudzenia

Re-

eplstomologicz-

p r e z e n t a c j o n l s t y c z n e j teorii

rzeczywistość

New

L«ovejoy 1 j e g o

u n i k a j ą c ą ne o r e li s t y c z n y c h

zdolną do a d e k w n t n l e j s z e g o ż e podmiot p o z n a j e

więc

neoroallstów

pt. T h e

zaś

utrzymania jest pogląd,

epistemologią d u a l i s t y c z n ą ,

Warto

siebie

Jam o s

w y s t ą p i ć Jednolitym

ieoriopoznawcy.o

w zbiorczym

błędna.

charakter b e z p o ś r e d n i .

go konsekwencje

nazywający

Genrge

postanowili

pojawił

R e a l i z m o w i . ~~

alism j e s t c a ł k o w i c i e

dząc,

amerykańskiej

filozofowie tacy

przedstawiona

bowiem,

nurt w f i l o z o f i i

filozofii

1917. W ó w c z a s

Sądzili

ledzy

jako

naukowości

roku

oraz

przeciwko

a problem

krytycznymi

Pratt, A r t h u r K . Strong

krytyczny

Neorealizm

wiedzy,

twierw

musiał jako

istnieją

te-

obiektywnie.

filozofowie, którzy

wchodzili

w Skład p r z e d s t a w i o n e j p o w y ż e j g r u p y Realizmowi

wcześniej l niezależnie

zatem można b y p o t r a k t o w a ć to, i e się do

s z ł o Im g ł ó w n i e zaakceptowania

jako k w e s t i ę

o wypracowanie przez

w a ż n y dla Lovejoya, Stanowił stawionego przez Ustalenie

występowali przeciwko Nowemu 30 od s i e b i e . I c h z j e d n o c z e n i e się

wszystkich. on b o w i e m

niego wcześniej wspólnego

zespołu

posiada

formalną, g d y b y

Problem swoisty

ten był

rzeczywistość

szczególnie

r o d z a j testu dla

założeń

i tez

wszyscy

niezbędne

od p o c z ą t k u

zgadzali

charakter r e p r e z e n t a c j o n i s t y c z n y ,

miot m ó g ł p o z n a w a ć

nie

nadającej

przed-

programu.

napotykało na trudności. O ile bowiem poznanie

czysto

wspólnej koncepcji

że

się

z

do tego

jest istnienie,

jednolc tym, by

że pod-

pośredni-

ezących

w tym p r o c e s i e

do metody. D r a k ę ,

donych,

.' tron".,

-

o t y l e nie b y ł o w ś r ó d n i c h z g o d y

Snnip.yana i R o g e r s t w i e r d z i l i , ż e

czystymi

i stołami

bozczninwyml,

gicznym.

Sellnrs,

Pratt

ncv i p s y c h o l o g i c z n ą

26

ogólnymi

i I>ovejoy głosili

teorię,

naturami

zaś

dane

o charakterze

bardziej

co są

lo-

konceptuallstycz-

w myśl której istnieją one w

świadomośct

poznającego. Rozbieżności jut

te p o . g ł ę b i o ł y

nie tytko kwestii

się wraz

danych, ale nawet

z e n t n c j o r i l . s t y c z n o j. M i n i o t e g o " d z i ę k i pisa! T;oveioy, wspólno

udało

się

Krytycznym

się

in C i i t i c a l

tej p r a c y

reollwtoro

zarzucano przede

od d o ś w i a d c z e n i a

nogo, ż e

jednym

Pod polaryzacja no0o

wpływem

stanowiska,

sięwzięcia. Nic

dziwnego,

no. t e o r i a p o z n a n i a , u l e g ł Zaznane

na tym

niło b r a k i p r z e ł o ż o n e g o bowiem, ż e

podstawowych

wości

trudność logicznej".

uwzględniać

nie

wiąże

chociażby

tok

oczywistych

tradycji

roztrzygnąć

tutaj, w j a k i e j m i e r z e

cr.y

ci, 7, c a ł ą p e w n o ś c i ą bez e c h a .

W

jąc p o n o w n y

stwierdzić

ca polen.n n a n i e z g o d n o ś c i , dura f i l o z o f i i j a k o n a u k i gdzie

osiąganie

można

się ł ą c z y ć

ta s a m a

współfilozofii

s t o j ą c a na

stopniem

tej

"wrażli-

się po prostu czynników,

nie jak

np.

oczywiście

uświadamiał sobie

natomiast, ż e

idea,

zespołu

unaukowlenia

a ważnych

ujawfaktu

ż e kwestia

różnym

zdawał

Z

te

słaboś-

nie p r z e s z ł y

one

R e v o l t a g a i n s t Dualism,

da-

ż e f i l o z o f i a Jest " k o l e k t y w n y m 1

stwierdził,

no p o l e m i c e

że

autentyczna

współprar-

I dyskusji, "Prawdziwa

p i s a ł - ma s w ó j w z ó r

p r a w d y jest

odręb-

ostrością

podstawowa,

bowiem do T h e

kooperacyjnym przedsięwzięciem"

cach,

z całą

środków

Lovejoy

przeświadczeniu,

przed-

realizm, j a k o

szkół filozoficznych. Trudno jest

przedmowie wyraz

ze i że

moim z d a n i e m ,

odmienność

włas-

wspólnego

akceptowanego

się bynajmniej z

I/ovejoy,

flzycz-

silniejsza tylko

L o v e j o y a programu.

wynikało wyraźnie,

bardziej skomplikowana

koncepcji

rozpadowi,

sobą wspólnie

i postulatów,

przyjęciem.

w ich

nich c o r a z

o całość

niepowodzenie

między filozofami jako jednego

je.r>t o w l e t e drodze

tez

że

krytyczny

wcześniej przez

między

1920

cltfodnym

zasadności

nawnt f i l o z o f o w i e , k t ó r y c h z d a w a ł a

nie p o t r a f i ą u z g o d n i ć pracy

wśród

wkrótce

całkowitemu gruncie

w roku

jak

przepaść.'

się zbytnio

żo

repre-

dane do przedmiotu

usiłował bronić

nie t r o s z c z ą c

toż

wydać

31

wszystkim,

następowała

Każdy

epistemologii

z dość

tego co

i drugim i s t n i e j e

ataków

stanowisk.

dotycząc

Reallsm.

spotkało się

nie ma p r z e j ś c i a między

zasadności

czasu,

d o b r e j woli i d e t e r m i n a c j i " ,

realistom k r y t y c z n y m

d z i e ł o pt. E s s a y s

Ukazanie

z upływem

wspólnym

w Platońskich 33 dziełem."

procedlalo-

Współpraco pisarskim the

I/ovejoya

z krytycznymi

wkładom b y ! s y g n a l i z o w a n y

Pragrnotist nie p o z o s t a w i a ł a

o

dokładnie

się jasne, ż e

daniach

kwestie

zdecydowanie

niu p o ś w i ę c i ł Wysiłek

on n a s t ę p n e

s z ł o mu b o w i e m

pragmatyzmu,

leoriopoznawcze

ów z a o w o c o w a ł

dziesięć

niemniej

opublikowaniem

I

będzie czas,

(1920-1930). Revolt

za najwybitniejsze

swoją

wszystkim etapem

Jego

teorlopoznaw-

syntetyzowania,

nadawania bowiem,

on b r o n i ł d u a l i z m u e p i s t e m o l o g i e z n e g o kiedy zaakceptował

było widoczne

Tym co

dualizm j a k o t e o r i a

zdecydowanie

j a w i a j ą c y m s i ę tam p r o b l e m o m głębiona

r e f l e k s j a nad

samą

W i d a ć to d o p i e r o

w tym

klasy

ustaleń

wczesnych

była

artykułach,

c z y neorealizmowi,

teoriopoznawczym

po-

nio t o w a r z y s z y ł a

po-

epistemologią. Anomaly

of K n o w l e d g e ,

w którym L o v e j o y

zarysował

pierwszym, swą

teoriopoz-

koncepcję. I tak z a s a d n i c z ą

r a c j ą bytu e p i s t e m o l o g i i

faktów e m p i r y c z n y c h -

miotom

dociekania

względzie

pragmatyzmowi

w The

wspomniałem, t e k ś c i e ,

nawczą

ontologlę,

wiedzy 1 poznania

u j ę c i a statusu s a m e j e p i s t e m o l o g i i . W e to p o ś w i ę c o n y c h

że wów-

konsekwencją,

wyróżnia teoriopoznawcze

L o v e j o y a z lat 20. od w c z e ś n i e j s z y c h esejach, czy

Już

on t e m p o r a l l s t y c z n o - p l u r a l i s t y c z n ą

t 4. E p l s t e m o l o g i c z n y

że

przemyśleniom. T o

k t ó r e j taka w ł a ś n i e k o n c e p c j a b y ł a p o p r o s t u l o g i c z n ą

próba

ba-

opracowa-

k o n c e p c j ę w latach dwudziestych p r a g n ę jedynie podkreślić,

o s t a t e c z n e g o kształtu d o t y c h c z a s o w y m

sądzenia,

ż a d n e j i n n e j nauki. W p r o w d z i e

usiłowano problemy epistemologlczne n a u k , jak c h o c i a ż b y p s y c h o l o g i i jego

sta-

teoretyczne.

o k r e s ten b y ł p r z e d e

jak

on

głównie

w jego

w r o k u 1930 T h e

W s k a z u j ą c na fakt, ż e Ł>ovejoy o p r a c o w a ł czą

epis-

jednak

wysuwają się

lat s w o j e j t w ó r c z o ś c i

u w a ż a n e g o na o g ó ł

versuc?

on

tym nie p r z e d s t a w i ł

na p l a n p i e r w s z y . I c h r o z w i n i ę c i u

A g a i n s t Dualism, d z i e ł a osiągnięcie

tekście

sprecyzowanej koncepcji -

krytykę D e w e y o w s k i e j wersji

wało

jego

tułaj e s e j : jPragmatism

ż a d n e j wątp Uwoścl, ż e broni

temologii dualistycznej. Wprawdzie W jeszcze

już

realistami, d o k t ó r e j

zdaniem, p o z y t y w n y c h

wątpienia wielokrotnie,

rozstrzygać

które nie

pewnej są

spostrzega

na gruncie

na d r o d z e

przed-

Lovejoy, innych

c z y fizjologii, ale nie p r z y n i o s ł o

wyników. Wysiłki

u c h w y c e n i a natury p o z n a n i a

jest istnienie

bowiem z m i e r z a j ą c e

to, do

badań j e g o podstaw flzjolo-

gicznych

czy

genetycznych

niu, z d o c i e k a n i a m i Ta

bowiem

28

nte m a j ą nic

nad j e g o uchwycona

uznania epistemologii

że

posiada

ona s w ó j

go

zredukować,

być

sensie

z

człowiek 35

życia"

wyłącznie

opisową

i

przez

mniema-

autonomiczny

epistemolo-

analityczną".34

naukę L o v e j o y bardzo

własny,

rzeczą

-

znaną przez

silnie

l nie d a j ą c y

Domagając podkreśla,

się do

czynienia przez

z jego

warunkami

zjologicznej czy

czy

biochemicznej. T e

interesują. Pragnie

on bowiem

tym L o v e j o y p o w i a d a ,

rozumiał " p e r c e p c j i

większość

że

ostatnie

opisać

przez

Zjawiska

świado-

Innym

mu p r o c e s y

epistemologa

danych bezpośrednio

nie b ę d z i e

l zmysłowo

bowiem

natury

fi-

zupełnie

p o z n a n i e jako takie. W

"wiedzę"

w

j e s t tym,

swojego

korelatomi. Czym

innym t o w a r z y s z ą c e

nicze-

poznanie jest

n a s najlepiej, ponieważ

ma d o

jest akt p o z n a n i a a c z y m

z

może

n i e n a l e ż y j e d n a k mylić - " w s z a k

pewnym

mego

w jego

p r z e d m i o t . J e s t nim sam f e n o m e n p o z n a n i a .

tego, podkreśla, czym

za

wspólnego,

istotą,

g i ę , k t ó r a Jest n a u k ą " c a ł k o w i c i e się

-

nie

związku

on bynajmniej obecnych

w

mo-

m e n c i e b r a n e g o p o d u w a g ę d o ś w i a d c z e n i a , l e c z " w i e d z ę o' (knowledg e a b o u t ) r z e c z a c h , k t ó r e w ś w i a d o m o ś c i nte p r e z e n t u j ą s i ę b e z p o ś 36 rednlo".

M a tu n a m y ś l i

wiedzę

albo z d a r z e n i a c h minionych, przeszłych

doświadczeń

o przedmiotach krótko

niezależnie

od t e g o

poznającego czy

też

indukcyjna

c j a minionych sytuacji, jakiej dokonuje historyk w j e d n y m j a k i drugim p r z y p a d k u p o z n a n i e n e j chwili który

w podmiotowym

w tej s a m e j chwili

wie LoveJoy — jest rodzajem szczególnym sensie

tego

kim z n a c z e n i u . szą, nia z że

mamy d o

Z

zjawiskiem o charakterze

czynienia

pojawia się

organizm

wówczas,

tach

swojego

niki

własnego

częścią

sam

Zarówno

środowiska,

rzeczy,

s u m y m a s , r u c h ó w 38c z y

da-

przedmiot, a

Jest o n a w

dwojo^

nazywaną przez Lovejoya

g d y p a t r z y m y na z j a w i s k o się ona w

w swoim d o ś w i a d c z e n i ^ które nie

sił, a k t ó r e

s ą w tych d l a nauk

po-

w

pełnym mniej-

pozna-

fakcie,

w sobie fizyczny, który w pewnych

ż y c i a posiada dane

w

"anomalii" l to w

punktu w i d z e n i a nauk f i z y c z n y c h . Z a w i e r a

Istnieje

rekonstruk-

c z y geolog.

w y w o ł y w a n i a t e g o37c o n i e o b e c n e ,

einomalią p i e r w s z ą ,

pamięć

w rzeczywistości. "Wiedza -

p r z y p a d k u , t e g o c o nie istnieje." słowa,

to

p o l e g a n a tym, ż o

polu d o ś w i a d c z e n i a nie istnieje

istniejących

czy będzie

momen-

jako

czyn-

momentach

przyrodniczych

konstytucją świat fizyczny. Idzie

tutaj, m ó w i ą c

inaczej,

o elementy

n a s z e j p s y c h i k i ! •wyobrażenia, wrażenia,

składające się na

spostrzeżenia,

treści

treść

pamięci.

-

Druga " a n o m a l i a "

29

Izw. większa,

którą filozofowie c z ę s t o

wiąże

s i ę z tą c e c h ą

poznania,

o k r e ś l a j ą mianem " t r a n s c e n d e n t a l n e g o

s i e n i a " . Jest to p o p r o s t u fakt, " ż e cie jawią się w obrębie w tym

-

odnie-

g d y p o z n a j e m y , to w d a n y m

n a s z e g o pola doświadczenia

momen-

przedmioty,

które

samym c z a s i e musimy p o j m o w a ć j a k o c a ł k o w i c i e I s t n i e j ą c e

z a tym polem, np. Jako m a j ą c e s w ó j byt w c z a s i e poznawania".

innym, niż

po-

czas

ich

39

Dotychczasowe,

funkcjonujące w nauce rozwiązania tych "«no~ 40 maili", L o v e j o y a n i e z a d o w a l a ł y . W s z y s t k i e one bowiem, n i e z a l e ż n i e n i e j a k o od r ó ż n y c h Ich a r t y k u l a c j i , i g n o r o w a ł y naszego

doświadczenia,

przedstawić

co powodowało,

racjonalnego

że

rozstrzygnięcia

temporalny

nie b y t y

całego

one

charakter w

problemu.

stanie Dopiero

p r z y j ę c i e p e r s p e k t y w y t e m p o r a l n e j s t w a r z a s z a n s ę na z r o z u m i e n i e nomenu poznania. Dzięki

n i e j bowiem m o ż e m y

egzystencjalna synchroniczność

pewnej treści

p o z n a n i a . C e ł a k w e s t i a p o l e g a na tym j e s t t r e ś c i ą np. p a m i ę c i

czy

założyć, że z tilctem c z y

zdarzeniem

zdaniem L v e j o y a - ż e

to,

a n t y c y p a c j i m y ś l o w e j , n i g d y nie j e s t

niejącym przedstawieniu

(image)

(to, ż e

zawarta

zachodzi

c o n a z y w a on j e g o d a t ą o d n i e s i e n i a ment w p r z e s z ł o ś c i

czy

ona

s ą d w i e d a n e - data w t e j chwili - J.C.)

(date

to, ż e d a l a

w a r t a w dowolnym p r z e d s t a w i e n i u j e s t s a m a cią pamięciowych jakieś go -

wyobrażeń

zdarzenie posiadamy

aktu i p r z e s z ł e g o

świadomość

się

r e l a c j i , które w ś w i a d o m o ś c i

innymi

w strukturę u p o j ę c i o w i o n y c h

w y o b r a ź n i , jako k a l e n d a r z c z y tablica czasowa,

w postaci 43 czasu."

sobie samesłowy

aktualnej czasowych

przestrzennej

w której jawią się nasze

przedstawie-

nia p o s i a d a p o d w ó j n ą r e l a c j ę do n a s z e j aktualnej świadomości. datum p s y c h o l o g i c z n e j m o ś c i , Jest ona

obserwacji, jako c o ś

włączona

mym c z a s i e j a k o u s t a l o n y moment I j e g o t r e ś ć zentacji.

w obecne

teraz danego

momenty treści, l e c z

w

w ogromnym

Jako

świado-

w tym

schemat relacji obejmuje l o g i c z n i e

jako prostą jedność

o za-

własnoś-

aktualności

pojawiają się

mo-

faktem

aktualną

uchwytujemy r ó ż n e elementy n a s z e j

treści jako wpasowujące

Owa struktura

żo

(Przypominając

charakteru j e g o t r e ś c i ) . " M ó w i ą c

stwierdza LoveJoy -

istnie-

ora?, to,

odniesienia

w sobie

(mertiory-images ) . równolegle

ist-

of r e f e r e n c e ) , d o w o l n y

p r z y s z ł o ś c i " . Warto podkreślić,

Istotnym z n a c z e n i u j e s t w tym w z g l ę d z i e

co pros-

tą, j e d n o s t a j n ą c z y J e d n o w y m i a r o w ą r z e c z ą , W k a ż d y m aktualnie nia w świadomości

fe-

"istnieje

sa-

obecny

systemie

repre-

-

W tym charakterze malii

obecności

obecne. tacji

właśnie

myśli

Oto

"cały

w

świat

przestrzennych, wn

ny

jecz

zdaniem

świadomości dany

czy

tego,

co

przedmiotów

może

w różnego

zaledwie

Ta

własność

naszej

koniecznym,

ograniczony Pytaniem,

nięcia,

była

które

jest u o b e c n i e n i e m te, " W s z e l k i e pośrednie

l

tego,

co

poznawanie

czy

zystencjalnie

rzeczy 43

posam

teraz. do

Jeszcze

rozstrzyg-

faktu, 4 e

z

w czasie

poznanie

bardzo

pros-

miejscu

czy

nie

jeśli

jeszcze

dokładniej,

skiej teorii p o z n a n i a niego

z

naszej

jest

ana-

Jej

nas

roz-

w

ok-

jako

eg-

świadomości,

możemy

fizycznego

założenia

pomysłowych

pozna-

świata,

a

wiedzieliby

nie

wiedzieliby Anomaly

i wiedzy,

n»i pytanie,

analiza

czy

się

repretutaj ml

ż e posiadam

idee,

mniej niż

zarys

wiedzą,

I»oveJoyow-

był najpełniejszy ze nie

obejmował

wszystkim

zaś

wszystJednak-

nie

znajdu-

epistemologia dualistyczna

I ofcis z j a w i s k a p o z n a n i a t e g o n i e

o n a Jako c a ł o ś ć

obronić

nie za

współczesnych

of K n o w l e d g e

Przede

jak

o istnieniu i d e i

wierzyć,

przedstawionych,

więc

zrozumieć

zdaniu omawianego

znacznie 44 nic".

jakkolwiek

zagadnień.

w i ę k s z e j musi

można bowiem

argumentacji

bardziej skłonny

możliwa -

daje

będę

pojmować

anomalii

tym, w ostatnim

dotychczas

jemy tam o d p o w i e d z i

nie

przez

sposób

mniejszej. Nie

w The

że kilku p o d s t a w o w y c h

-

anomalią mniejszą. Kwestii tej L o v e j o y rozstrzygnięcie

n i c h j a I inni l u d z i e

Naszkicowany

polem

w jaki

elementy

nie przyjmie się

związku

zarazem

poza

zageHnienla

z

że

artykułu p i s a ł : " p o m i m o filozofów j e s t e m

mamy

Istnieją jako

się

anomalii

była rzeczywiście

faktu u o b e c n i a n i a

które

zaakceptowanie

zentacyjnych. W

ogóle

możliwym

zewnętrzne,

było już

większej

całkowicie

jednakże

bowiem,

sobą p o c i ą g a ć

ga! - o r a z

czasowych reprezento-

jest tu i

zaś

nie-

reprezen-

akt r a c j o n a l n e g o

wynika

koncepcja

wyjaśnienie

wiążącego

istoty w i e d z y ,

jego

przedmiotów,

które

podjąć. U z n a ł

kich p r z e z

do

odległych

Lovejoya

czy

pozostające

wać r z e c z y ,

mówiąc z a ś

by

Lovejoyowi

To

jako

nie tylko

niego

istnieniu

nieobecne.

przez

nie -

nie r o z s t r z y g a ł o

że b e z

wobec

w swoim

w

substytucyjne."

reśl® p o z n a n i a

problemu

co

pozostawało

tutaj p r o b l e m u ,

wiązaniem

czyni

konsekwencji, jaka

Rozwiązanie lizować

tym,

z

Jest

kwestia

świadomości

w sobie

konkluduje L o v e j o y ,

zaznajamiał nas

bowiem

-

ano-

jest

obejmować

rodzaju relacjach

jost

także

rozwiązania

w rzeczywistości

moment myśli

logicznych

"samo—reprezentatywnym"

!-ovejoya. podstawa

w ipttórch s a m 42 fragmentem."

znania

w

-

duali stycznym,

tkwi,

bowiem

30

w świetle

Jest

rozstrzywspółcześ-

-

ni<-

31 -

f u n k c j o n u j ą c y c h na ten temat p o g l ą d ó w . N a l e ż a ł o także

z o w a ć

przeanali-

problem z w i ą z k u między dualizmem epistemologicznym

r a ontologiczną r z e c z y w i s t o ś c i ,

w tym z a ś między Innymi

dualizm

nie.

D o c a ł e g o kompleksu powrócił

struktu-

zagadnienie,

c z y r e p r e z o n t a c j o n l s t y c z n a teoria p o z n a n i a Implikuje t a k i e p s y c h o f i z y c z n y c z y też

a

owych t e o r t o p o z n a w c z y c h kwestii

w swoich w y k ł a d a c h C a r u s o w s k i c h ,

a opublikowanych następnie

wygłaszanych

LoveJoy

w roku

w d w a lata p ó ź n i e j Jako T h e R e v o l t

1928,

against

Dualiem. D z i e ł o to, b ę d ą c e

najpełniejszym wykładem jego doktryny

temologicznej jest z a r a z e m

c z e s n y c h nurtów filozoficznych, c z y nawet p o s z c z e g ó l n y c h które występowały,

krytykowanych p r z e z

się

współ-

koncepcji,

j e g o zdaniem, p r z e c i w k o dualizmowi. S ą d z i

ż e p i e r w s z e ć w i e r ć w i e c z e X X w. tym w ł a ś n i e Wśród

epls-

n a j b a r d z i e j k o m p l e k s o w ą krytyką tych on

wręcz,

charakteryzowało.

L o v e j o y a filozofów z n a j d ą s i ę zatem między

Innymi James, M o o r e , D e w e y , R u s s e l l , Whitehead, a w ś r ó d k i e r u n k ó w wy realizm. Pomimo tego, li niezmiernie

ważną -

d l a niego s a m e g o krytyka o w a b y ł a

b ę d ą c bowiem integralnym elementem j e g o

f i l o z o f o w a n i a s ł u ż y ł a uprawomocnianiu

metody

reprezentowanych poglądów -

b ę d ę j e j tutaj p r z e d s t a w i a ł . S k o n c e n t r u j ę

elę natomiast n a

j e g o argumentacji n a r z e c z

epistemologii.

dualistycznej

C e c h ą , która j ą wyróżnia,

c h a r a k t e r y s t y c z n ą dla

LoveJoyowskie-

s z y c h l ostatecznych r a c j i w ł a s n e g o myślenia, Jest a n a l i z a Dualizm epistemologiczny

i psychofizyczny -

wu teorii, chociaż

ż e jakkolwiek

są ze

s o b ą związane

nie

pokazaniu

g o s p o s o b u filozofowania, a p r z e j a w i a j ą c ą się w p o s z u k i w a n i u

sądzi,

no-

sprawą

najgłęb-

genetyczna.

L o v e j o y bowiem broni

obyd-

s ą one s o b i e p o k r e w n e , to nie

logicznie - p o s i a d a naturalną g e n e z ę . L u d z i e

s p o s ó b naturalny s k ł a n i a j ą się ku niemu

{dualizmowi

w

epistemologicznemu)

p o n i e w a ż z g ó r y niejako p o s i a d a j ą c p e w n e p r z e ś w i a d c z e n i a o d n o ś n i * natury przedmiotu w i e d z y l p o r ó w n u j ą c je z tym, c o jawi się Im w w i a d c z e n i u , d o s t r z e g a j ą istnienie między nimi n i e z g o d n o ś c i . Z a mem

p r z e m a w i a także w i a r a c z ł o w i e k a w to, " ż e

dualiz-

z j e d n e j s t r o n y jest

on p o ś r o d k u r e a l n y c h bytów, nie b ę d ą c y c h nim samym ani też 45 Ich cieniami,"

z d r u g i e j z a ś , ż e może on j e p o z n a w a ć

nia Ich transcendencji. W i a r a ta, zdaniem L o v e j o y « . ciu z a ł o ż e n i a c h , jakie

do doś-

bez

jakimiś niszcze-

wyraża się

człowiek czyni w kwestii możliwych

w pię-

przedmiotów

poznania: 1. Niektóre

spośród

możliwych przedmiotów poznania,

w p e r c e p c j i z m y s ł o w e j z a j m u j ą miejsce w c z a s i e jest z e w n ę t r z n e

w o b e c p o z n a j ą c e g o podmiotu.

danych

i przestrzeni, i

które

1

-

2, P r z e d m i o t e m

poznania

które bądź to p r z e m i n ę ł y , 3. W b r e w

bądź

4. P o z n a n i e j e s t znaczy - d o k o n u j e

się

-

mogą toż

być

to j e s z c z e

relatywizmowi

naprawdę c z y l i j a k o " r z e c z y

32

można

same

zgodne

w

rzeczy

nie

znać

Istniejące,

powstały.

rzeczy

takimi. Jakimi s ą

z i d e ą tzw. s p o ł e c z n e g o

realizmu, to

z s o b ą . p o s i a d a j ą c y c h s w o j e nie

ce się nawzajem w e w n ę t r z n e kać pewną w i e d z ę . R e a l i z m

życie,

do

redukują-

o którym mimo tego m o ż n a

uzys-

ów, p i s z e L o v e j o y , b ę d ą c y c z ę ś c i ą

czys-

tej epistemologii, j e s t z a r a z e m j e d n ą z e

specyficznych cech

taką samą "Jak w y p r o s t o w a n a p o s t a w a c z y b r a k 5, "Przedmioty, którym podmiot p r z y p i s u j e od zajmowanego p r z e z

siebie, mogą być

znawane p r z e z

innych. I d z i e tutaj 46 tntersubłektywnoścl.

Owe z r e k o n s t r u o w a n e

człowieka,

ogona", inny c z a s i m i e j s c e

p o t e n c j a l n i e c z y aktualnie

mówiąc

Inaczej -

i przedstawione

o warunek

sensie. W y r a ż a

wiadczenie o c z a e o w o - p r z e s t r z e n n e j mocy którego j e s t o n a p o z n a w a n a , mie idzie o o d r ę b n o ś ć

g d y tymczasem

w e właściwym c z y datum

i niepowątpiewalnie

po-

dualiz-

prezen-

l pozna-

r z e c z y w i s t o ś c i . Dualizm filozoficzny Jest zatem

ż e "wszelkie poznawanie

o b e c n o ś ć ' b e f o r e the mlnd' ( . . . ) od ukrytej ( u l t e r i o r )

prześ-

r z e c z y i aktu, p r z y

nie s a m e g o aktu l e c z treści

wanej na tej p o d s t a w i e teorią, która twierdzi,

właś-

on bowiem j e d y n i e

odrębności

tującej się w d a n y m momencie p o ś r e d n i o

będą-

implikują dualizm.

W przekonaniu Ł ó v e j o y a nie Jest to Jednakże j e s z c z e dualizm w e filozoficznym)

po-

teorio-

p o w y ż e j założenia,

c e aktem naturalnej l u d z k i e j " w i a r y " e p l s t e m o l o g i c z n e j , ciwym ( r e s p . -

one

sobie".

ono w otoczeniu Innych ludzi, p o d o b n y c h

siebie lecz r>le t o ż s a m y c h

poznawczej

nie

jest m e d i e t y z o w a n e

bytów, które m u s z ą b y ć

rzeczywistości,

czymś

b ę d ą c e j prawdziwym

przez

różnym

przedmiotem

wiedzy*. Mówiąc i n a c z e j l ujmując c o l ą r z e c z

krótko -

w dualizmie

stemologicznym i d z i e p o p r o s t u nie tylko o fakt z e w n ę t r z n o ś c i tu i podmiotu, l e c z

przede

poznany w y ł ą c z n i e

z a pośrednictwem

epi-

przedmio-

wszystkim o to, ż e przeidmlot ów m o ż e Idei, r ó ż n y c h w s w e j istocie

być od

niego. Na p o p a r c i e tak oto a r t y k u ł u j ą c e j s i ę k o n c e p c j i p o z n a n i a , odwołaniem s i ę d o

wspierających ją przeświadczeń

joy sięga t a k ż e d o a r g u m e n t ó w t e o r e t y c z n y c h , nle aspektów l u d z k i e g o Pierwszy

I,ove-

powszech-

doświadczenia".

z nich wiąże się z poznawaniem

W pamięci d o ś w i a d c z a m y bowiem charakterem z d a r z e n i a

naturalnych,

do " z n a n y c h

poza

zdarzeń

wyraźnej różnicy między

przypominanego, a uobecniającym

minionych. przeszłym

go

aktualnie

-

33

-

obrazem.

Ponieważ

nle

w sensie egzystencjalnym

mogą

s a m o to z d a r z e n i e

i prezentujący

współistnieć

tem k o n i e c z n e j e s t p r z y j ę c i e z a ł o ż e n i a rakterze

Drugi argument n a r z e c z się

w systemie nerwowym. z nimi

światła

Obydwie

Przykładom sadność

z

te c e c h y

natężenia

perspektyw

ze

zjawiska

retatyw-

jej akcie

biorą

rzeczywistości

nigdy

tego może być

widzenie

narządów

przez

w zależności

owe podmioty

nic we

podmioty

niego.

własnościach

dowodem, p r o w a d z ą c y m i wiedzy jest

sądu

do p r z y j ę c i a

i treści

Popełniamy

czego

go

przedmiot,

nie p o s i a d a . I odwrotnie. S ą d p r a w d z i w y to s ą d ,

s ą d u jest z g o d n a z cechami p r z e d m i o t u .

W tylko pozna-

w

która j e s t "jednym z n a j b a r d z i e j g ł ę b o k o

którym którym

Krótko mówiąc,

zakorzenionych

błędu.

mianowi-

o

Joy stoi n a stanowisku k l a s y c z n e j , k o r e s p o n d e n c y j n e j teorii

Love-

prawdy,

i trwałych

(habit)".48

Przedstawione

p o w y ż e j argumenty u k s z t a ł t o w a ł y -

v e j o y a - "korzenie eplstomologlcznego potocznym d o ś w i a d c z e n i u

dualizmu

z rozwojem c z ł o w i e k a zjawiskiem

filozofowania,

z prowadzoną poznania.

przez

zdaniem

w ludzkiej

i naturalnej r e f l e k s j i " . N i e b y ł y

jakimś produktem p ó ź n i e j s z e g o

n ą r e f l e k s j ą nad

repre-

zjawisko błędu.

nie i s t n i a ł a b y n a w e t m o ż t l w o ś ć

zawiera coś

prze-

Odmienność

przedmiotu.

przedmiotu

B ł ą d bowiem p o l e g a n a b r a k u k o r e s p o n d e n c j i .

l u d z k i c h nawyków

przed-

R e v o l t A g a l n s t Duallsm, błąd j e s t m o ż l i w y

nia. G d y b y b y ł y one Identyczne, wtedy, kiedy treść

różno

za-

percep-

od tego, j a k ą p o z y c j ę ,

zajmują wobec

dlatego, ż e z a k ł a d a on istnienie o d r ę b n o ś c i

wraz

wzroku,

zdaniem L o v e j o y a p o t w i e r d z a j ą c y m

nie zmienia j e d n a k ż e

mniemaniu autora T h e

czasu

w każdym

od o g ó l n e j s p r a w n o ś c i

z e n t a c j o n i s t y c z n e j teorii p o z n a n i a

kreśla -

do

o ś w i e t l e n i a i teł.

czwartym,

Ostatnim w r e s z c i e

bodź-

obrazy i

w stosunku

dualistycznej epistemologii, Jest w a r u n k o w y c h o r a k l e r

strzenną czy c z a s o w ą

sądzimy,

mianowicie

sprawiają, ż e

postrzeganie

cji, który w y r a ż a się tym, ż e p o s t r z e g a m y

treść

reprezentujące-

c z a s o w e j transmisji

swoje uzasadnienie

miot o b j a w i a s w o j e w ł a s n o ś c i

cie

i

świata, a

opóźnieniem

czystym. Przykładem

zależne każdorazowo

wrażliwości,

oraz

ś w i a t a . Oto b o w i e m

udział czynniki z e w n ę t r z n e . N a s z e nie j e s t p o s t r z e g a n i e m jego

cha-

zdarzenia.

Argument t r z e c i b i e r z e naszej percepcji

barwy

właściwości

z a w s z e docierają do nas z

zajścia związanego

noścl

za-

o samo-reprezentacyjnym

dualizmu p r z e d m i o t u

z fizycznych

z faktu s k o ń c z o n e j p r ę d k o ś c i bodźce

nigdy

myśli.

g o datum w y w o d z i ców

go obraz

w świadomości,

one -

lecz

niego

l/o-

naturze, pod-

wzrastały

systematycz-

-

34

-

R o z s t r z y g n ą w s z y problem dualizmu e p l s t e m o l o g l c z n e g o on następnie k w e s t i ę

dualizmu p s y c h o f i z y c z n e g o . Jak Już

obydwie doktryny s ą nimi bowiem r ó ż n e

jego

zdaniem -

od s i e b i e n i e z a l e ż n e .

sądza rozbicia p o r z ą d k u sfery. Konieczność

charakteru wiedzy ontologicznego

pisał L o v e j o y -

w ż a d n e j mierze nie

n a dwie n i e z a l e ż n e

od

siebie

że procesy,

Ich uformowania, b y ł y p o d o b n e . Oto bowiem własności

mogło być ono traktowane

człowiek

W momencie j e d n a k , k i e d y w d o ś w i a d c z e n i u s i ę od owych,

ich

podstaw

które d o p r o w a d z i ł y

część

posiada

do

r. g ó r y

to, c o Istnieje,

fizycznego

okaże

Ja-

z r e s z t ą Jak l e p l - •

powinno p o s i a d a ć

Jako p r a w d z i w a

dana treść p e r c e p c j i r ó ż n i

de-

nie z a k ł a d a ł o

on od n a k r e ś l e n i a "naturalnych

zaznaczając,

powzięte pojęcie, j a k i e

nie

d a n y c h z m y s ł o w y c h c z y Innej treści

Analizę dualizmu p s y c h o f i z y c z n e g o , p o d o b n i e rozpoczyna

prze-

z porządku fizycznego. "Nie

ko 'mentalnej' i nic w n a s z k i c o w a n y m r o z u m o w a n i u 49 wykluczenia z p o r z ą d k u f i z y c z n e g o " .

i normalnej g e n e z y "

za

na

istnienia bytów p o ś r e d n i c z ą c y c h w p o z n a n i u

wynika bynajmniej z ich w y k l u c z e n i a

etemologlcznego,

Stoją

a r g u m e n t a c j e . T a , która z o s t a ł a p r z e d ł o ż o n a

rzecz obrony p o ś r e d n i e g o

finiowaliśmy -

podjął

wspominałem,

się, ż e

by

świato.

okluolnie

z g ó r y powziętych

pojęć,

zostanie uznana z a n a l e ż ą c ą d o innej s f e r y bytu. Jakie zatem z a ł o ż e n i a o k r e ś l a j ą r e a l i s t y c z n ą p o s t a w ę wobec fizycznego p o r z ą d k u strzenny Jak i c z a s o w y .

świata? P o p i e r w s z e ,

P o drugie, p e w n e

ci kontynuują s w o j e Istnienie n i e z a l e ż n i e

człowieka

ż e jest on tak

c z y też w s z y s t k i e

prze-

jego

od Ich podmiotowego

częś-

postrze-

gania, żaden element f i z y c z n e g o ś w i a t a nie j e s t t w o r z o n y w a k c i e cepcji. Po trzecie. I s t n i e j ą c e w nim r z e c z y

związane

zasadzie relacji p r z y c z y n o w e j , której p r a w a lone. Po czwarte, p r o c e s y tu, o tyle o c z y w i ś c i e ,

przyczynowe czynnikiem

sobą

perna

w pewnym stopniu

z a c h o d z ą niezależnie

o ile nie s ą p r z e z

porządek 50 ten Jest w s p ó l n y m

są

s ą ze

niego powodowane.

w, c z y p o z a

od Po

okreśpodmio-

piąte,

doświadczeniem

podmiotu. Koncepcja ta, c h a r a k t e r y z u j ą c a f i z y c z n y p o r z ą d e k warta w owych z a ł o ż e n i a c h " m o ż e b y ć

dobrze

kiniowemu, chociaż nie b y l on z d o l n y d o w y r a ż e n i a jej w nych terminach j a k i to, ż e j e s t o n a z a w a r t a -

stwierdzi w pewnym momencie ów pierwotny c z ł o w i e k ,

ko to, co Jest mu d a n e

świata, a

znana człowiekowi w kosmologii

zajas-

a b s t r a k c y j -51 Einsteina"

Lovejoy.

nie k w e s t i o n u j ą c bynajmniej, ż e

w p e r c e p c j i Istnieje r z e c z y w i ś c i e ,

jednakże w b l i ż s z e j n i e o k r e ś l o n e j f a z i e s w o j e j historii, ż e

wszyst-

spostrzegł w

swoim

-

35

-

doświadczeniu posiada

elementy,

świata f i z y c z n e g o . S n y

l halucynacje -

spełniają wszystkich

warunków

( p u n k t 3, 4. 5 ) . S p o w o d o w a ł o fizyczny i psychiczny, wać

przy

t o k ą samą r e a l n o ś ć

wiście

nie

pasują

zrozumieć

całkowicie

o n i c h to b o w i e m

założonych

to r o z s z c z e p i e n i e

rozszczepienia

f a z była dla L o v e J o y a magla l religia. Dualizm

się było niezbędnym

etapu r o z w o j u nauki. I s t n i e n i e służył także

stwa j a k o " w y d z i e l o n y

obóz"

czy

później

wczesnego

rodzaju system

(isolation-comp )

bliższym

dla w s z e l k i c h

"niereal-

porządek

nie pragnieniom

by-

bezpieczeń-

to ł a k ż e t e o r e t y k o m , d a w n y m c z y

nym u c z y n i ć układ r z y c z y

teoretycz-

prostych praw. Świat

(wild d a t e ) , które mogłyby z a k ł ó c a ć

g o uniwersum. P o z w o l i ł o

z

psychofizyczny

czynnikiem

jako s w o j e g o

oczy-

nieustan-

świata myśli umożliwiło bowiem

ną r e d u k c j ę p o r z ą d k u f i z y c z n e g o d o z e s p o ł u

nych danych"

s i ę to

świata, j e d n ą

zatem na d r o d z e n a t u r a l n e j i " m u s i a ł w c z e ś n i e j 52 powstać nieuniknienie".

tów " m e n t a l n y c h "

przypisy-

w s w o j e j historii

powstał

Jego pojawienie

świat

zaczęto

jak temu p i e r w s z e m u . N i e d o k o n a ł o

naturę o w e g o

nie

realizmu

ś w i a t a na

c z y m temu ostatniemu

do

mowa -

dla naturalnego

natychmiast I " b e z b o l e ś n i e " . C z ł o w i e k

nie u s i ł o w a ł jego

które

fizyczne-

współczes-

serca,

lecz

wymo—

53 gom

ich

intelektu.

O p i e r a j ą c s i ę n a p r z y t o c z o n e j p o w y ż e j a r g u m a n t a c j i , na niu n a t u r a l n e j g e n e z y stawił w y s t a r c z a j ą c o

o b y d w u form dualizmu, L o v e j o y s ą d z i ł , s i l n e r a c j e na r z e c z

w realne istnienie

ci. M o g ą

świata, nie m o ż e

one naturalnie

g i c z n y np. d l a I d e a l i s t y ,

być

wątpliwe,

ale tylko też

nie f i z y c z n e g o ś w i a t a . L o v e j o y można wykazać

słuszność

Wystarczy czym

sądzi

realizmu, k a ż d y

zakwestionować

szczególnie o tyle,

zjawisko pamięci. Nawiasem mówiąc, rozpoczynać

dualizm

że

innej niż

wie-

zasadnośepistemoloon

i w tym

p o d kątem

Istnie-

przypadku

teoriopoznaw-

u w a ż a on, ż e

od t e g o

s w o j e badania. W

bowiem w s p o s ó b n a j b a r d z i e j o c z y w i s t y istnieje świadome do r z e c z y w i s t o ś c i

bo-

kto

dualistycznej.

w tym c e l u p r z e a n a l i z o w a ć

nie p o w i n n i e p l s t e m o l o g o w i e

Ich

o Ile o d r z u c a

jednakże,

epistemologii

przed-

ich akceptacji. K a ż d y

wiem w j e g o mniemaniu, k t o stoi na g r u n c i e rzy

wyłoże-

że

właś-

pamięci odniesienie

d a n a t r e ś ć . Nikt n i e wątpi w to, n a w e t

ide-

alista, ż e k i e d y p r z y w o ł u j e m y z d a r z e n i a w c z o r a j s z e , z d a r z e n i a t e n i e m a ją m i e j s c a d z i s i a j . N i k t n i e p o d w a ż a t e ż t e g o , ż e c z y m k o l w i e k j e s t c o ś , c o e k s p o n u j e ich c e c h ę

j e s t punktem w d z i s i e j s z y m ,

aktualnym

czeniu, " R e t r o s p e k c j a - n a p i s z e L o v e j o y - jest zatem w k t ó r y m dualizm r z e c z y

danej i r z e c z y

doświad-

przypadkiem,

poznawanej jest

bezpośred-

nio o c z y w i s t y . które

cechy

Zaprzeczyć

retrospekcji

Ugruntowując

36

mu to z a p r z e c z y ć

c z y n i ą możliwym

s w ó j dualizm

pamięci Ł/ovejoy j e s t o c z y w i ś c i e jej istoty c z y natury. C z y m fakt, ż e

Istnieje stanowi

-

w

temu r o d z a j o w i 54 ogólo".

w teoriopoznawczym świadom,

że

nie

doświadczeniu

rozwiązuje

zagadki

s a m a pamięć jest, tego nie wiemy, l e c z

w y s t a r c z a j ą c e p o t w i e r d z e n i e dualizmu

l o g l c z n e g o j a k o teorii p o z n a n i a i w i e d z y . " W s z y s t k o zywamy wiedzą empiryczną polega przede wanej jako p r a w d z i w y

poznania,

bowiem to, c o

wszystkim

o p i s minionych z d a r z e ń

już

eplstemo-

na pamięci,

w takiej postaci

na-

ujmo-

w jakiej

55 miały one m i e j s c e " .

Cytatem tym m o ż n a w ł a ś c i w i e

tację L o v e j o y o w s k i e j teorii Spróbuję wszystkim ,

zatem

należy

dokonać

stwierdzić,

L o v e j o y s ą d z i ł , ż e tylko poznania t charakter niem, n a t r z e c h

krótkiego p o d s u m o w a n i a . Otóż

że broniąc dualistycznej

e p l s t e m o l o g l c z n y jest w y r a z e m

zda-

swą

ważność

naturalnej

poznawczej

w historycznym

rozwoju

poznanie.

rzeczywistości,

realne

istnienie ś w i a t a f i z y c z n e g o ,

nić fakt p o z n a n i a . N i e potrafiła tego d o k o n a ć wikłając się w

dzenia c z a s o w e g o

sprzeczności

charakter

zdolna j e s t

wyjaś-

ani epistemologia

powstałe

tyzm I b e r g s o n i z m ,

j

ni a b y ł a u c i e c z k ą

!

b e z r a d n y w o b e c kwestii b ł ę d ó w i z ł u d z e ń . 3. Z n a j d u j e o n u z a s a d n i e n i e l p o p a r c i e

idealis-

z niemożliwości

i wiecznego porządku rzeczywistości

I

: ni

zjawisko

l u d z k i e j w i e d z y . P o g l ą d ten opierał on. moim

2. Jest on j e d y n ą teorią, która a k c e p t u j ą c c z a s o w y

tyczna -

przede

epistemologii

o n a może r a c j o n a l n i e wytłumaczyć

wiary c z ł o w i e k a , p o t w i e r d z a j ą c y m na

prezen-

przeświadczeniach:

1. Dualizm poglądów

zakończyć

poznania.

-

ani

pogopragma-

których propozycja rozwiązania paradoksów w irracjonalizm, ani też monizm n o w y c h w rozwoju

poznu-

realistów, współcześ-

nej nauki. I

Nic

zatem d z i w n e g o , ż e dualizm e p l s t e m o l o g l c z n y jawił s i ę

v e j o y o w i Jako j e d y n a ,

j J;

bowiem -

iI I1S •; |; 1i i

1 opisanie świata w kategoriach racjonalnych, na uczynienie g o z r o z u mlałym. P r z e k o n a n i e to, p o d o b n i e z r e s z t ą Jak c a ł a k o n c e p c j a t e o r e t y c z -

i ]

racjonalnie z a s a d n a teoria wiedzy. Tylko

Ło-

: I

w j e g o mniemaniu -

ria Ł
stwarzała realną szansę

j e d n a k w filozofii a m e r y k a ń s k i e j

|

|

określone wpisać

zrozumienie

szerokiego

c z y dualizm nie byty bowiem ani nowymi,

zbyt oryginalnymi teoriami. O b y d w i e one p o s i a d a ł y |

na

swoje

ona

ani

wyraźnie

ź r ó d ł a h i s t o r y c z n e . I tak temporalizm d a j e s i ę ber. trudu

w s z e r o k o r o z u m i a n y nurt materialistyczny,

szczególnie

zaś

w te j e g o wątki, k t ó r e spektyw

wiązały

się

l u d z k i e g o bytu. Dualizm

po części

z

obroną

zaś

z filozofią Kartezjusza

i rifirmacją z i e m s k i c h

ukazuje

a po

wyraźne

części

per-

pokrewieństwo

z emplrycysilyczną

myś~

lą J, L o c k e ' a . Drugim p o w o d e m

braku kontynuatorów L o v e j o y a był s p o s ó b I

styl j e g o filozofowania. Autor T h e kim k r y t y k i e m . W goś

własnego

Spośród

się p r z e z

dy

o ujawnianie s ł a b o ś c i

wydają się być

filozofie bądź

l rozumieniu ś w i a t a b ą d ź

cjonalności

(mieści

się

przede

wszyst-

z tym s z ł o mu n i e t y l e o b u d o w a n i e

systemu, c o

tych z a ś d w i e

wierzanie czeniu

związku

R e v o l t był bowiem

w myśleniu

szczególnie

to e l e m e n t a r n e m u

też

szeroko

w n i c h bowiem

ważne,

sprzenie-

ludzkiemu

rozumianym

zarówno

jakie-

innych. doświad-

zasadom

i r r a c j o n a l i z m jak

rai błę-

logiczne }. Krytycyzm

"dehumanizacji"

I / o v e j o y a p r z y b i e r a z a t e m f o r m ę bunlu

i irracjonalizmowi

s w y c h pozytywnych jej autentycznego

t r e ś c i a c h ku p r z y w r ó c e n i u

związku

z

ludzkim ż y c i e m .

j e g o mniemaniu, n a r z ę d z i e m p r z y b l i ż a j ą c y m wiającym lepsze g o

zrozumienie. Walcząc

of B e i n g afirmuje z a r a z e m tym w ł a ś n i e g ł ę b o k o Mimo bowiem tego, kała weya, myśli

humanistycznym

to o d e g r a ł a

refleksji filozoficznej

człowiekowi

że

świat,

o to autor T h e system

ona jednak

znaczącą

ram u n a u k o w l e n l a f i l o z o f i i p o d k r e ś l a j ą c ki LoveJoyowi f i l o z o f i a a m e r y k a ń s k a

rolę

wskazuje

n a s autora nie

tkwi docze-

Jamesa c z y

w rozwoju

nie z o s t a ł a

g r o z i ł o Jej z a s p r a w ą w p ł y w ó w R u s s e l l a ,

W

jedyna. De-

współczesnej

w tym w z g l ę d z i e

zarazem.

Chain

człowieka.

jej wartość

stała się udziałem R o y c e ' a ,

a m e r y k a ń s k i e j . Philip W i e n e r

Greal

ukierunkowaniu j e g o myśli

filozofia badanego p r z e z

w

umożli-

aksjologiczny,

I podmiotowości

w a r t o ś ć . N i e j e s t to o c z y w i ś c i e

s i ę takiej - s ł a w y jaka

w

Filozofia powinna być,

wyraźnie określony

n a k i e r o w a n y na o b r o n ę a u t o n o m i c z n o ś c i jej główna ideowa

przeciwko

myślenia filozoficznego i zmierza

Iż m i ę d z y

na

prog-

innymi

zlogicyzowana,

Whitheada, C a m a p a

dzięco

czy

Witł-

genstelna.56 P o g l ą d y f i l o z o f i c z n e LoveJoya nie mogą b y ć z r o z u m i a ł e ani tym b a r d z i e j w ł a ś c i w i e

s i ę funkcji, j a k ą w Ich r o z w o j u i kształtowaniu historyczno-filozoficzne. T a tem m o i c h

rozważali.

właśnie

jednak

ocenione, jeśli

kwestia

nie

ani w

się odegrały

stanie s i ę

pełni

uwzględni badania

obecnie

przedmio-

R o z d z i a ł

d r u g i

BADANIA HISTORYCZNO-FILOZOFICZNE A PROBLEM PRAWOMOCNOŚCI FILOZOFII TEORETYCZNEJ

Nakreślony

w poprzednim

rozdziale

p r o c e s kształtowania

p o g l ą d ó w f i l o z o f i c z n y c h LoveJoya b y ł b y Jednakże d o ś ć

się

Jednostronny,

g d y b y m w Jego p r e z e n t a c j i nie uwzględnił roli, Jaką o d e g r a ł y w nim m.ln. badania

historyczno-filozoficzne. S ą d z ę

bowiem,

integralny element. P a k t ów, co może b u d z i ć -

Jak d o t y c h c z a s -

nika to, Jak s ą d z ę , zakresie

w literaturze

w g ł ó w n e j mierze

Ich

znalazł 1 uznania. Wy-

o Lovejoyu należytego

z tego, iż Jego t w ó r c z o ś ć

u t o ż s a m i a n a Jest n a ogół z programem

idei, r z a d z i e j z a ś , niestety,

14 stanowiły one

zdziwienie, nie

i metodologią

z Jej stricte filozoficznymi

w tym

historii

walorami.

S t w i e r d z a j ą c p o w y ż e j , Iż b a d a n i a h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e ya

stanowiły Integralny element j e g o d o c i e k a ń teoretycznych,

zaznaczyć,

iż nie i d z i e ml w y ł ą c z n i e

o to, b y p o k a z a ć ,

filozofii s i ę g a ł on tylko w p o s z u k i w a n i u intelektualnych własnych fa. M a

Jak p o w i a d a L o v e j o y -

myśli f i l o z o f i c z n e j j a k o " m a g a z y n " Ilekroć j e s t to s t o s o w n e

Pragnę filozoficzną, W że

że do

dziejów

poprzedników

r o z w i ą z a ń . C e l taki j e s t bowiem p o w s z e d n i m " c h l e b e m "

on p r a w o -

zawsze.

LoveJo-

pragnę

rozważań,

d2o którego m o ż n a

sięgać

l użyteczne.

natomiast u z a s a d n i ć , iż pełniły one samoistną f u n k c j ę tym w z g l ę d z i e

z a ś mam n a myśli p r z e d e

historia Idei b y ł a o b s z a r e m ,

nował swoje przekonania vejoya w perspektywie rozwoju jego poglądów ciekawej

w s z y s t k i m to,

w którym Ł o v e j o y d o w o d z i ł i s a n k c j o -

filozoficzne.

Rozpatrując całokształt twórczości

nimi p e w n e j

filozo-

d o tego, b y traktować- d z i e j e

historyczno-fllozoficznej

jej związku z procesem

t e o r e t y c z n y c h m o ż n a stwierdzić istnienie relacji.

Lo-

kształtowania s i ę l między

-

39

-

I tok p i e r w s z e m u etapowi p o s z u k i w a ń t e o r e t y c z n y c h — k r y t y c e Idealizmu I formowaniu się p r z e k o n a ń Jemporallstycznych a n a l o g i c z n y etap b a d a ń historycznych. M ó w i ą c

o te b a d a n i a L o v e j o y p o s z u k u j e d o w o d ó w n a b ł ę d n o ś ć sposobu czeń

widzenia 1 rozumienia świata o r a z

w szczególności

zaś

naszego

R e a s o n , U n d e r s t a n d l n g and

(mamy tutaj n a myśU lata t r z y d z i e s t e , (The

G r e a t C h a i n of

odpo-

Belng,

Time).

M o ż n a t a k i e w refleksji historycznej L o v e j o y a w y r ó ż n i ć trzeci,

auto-

opublikowanie T h e R e v o l t against D u a l i s m )

w i a d a ich historyczno-filozoflczna o b r o n a The

przeświad-

bytu.

Etapowi drugiemu, w którym p o g l ą d y teoretyczne r a m o ż n a uznać Już z a ustalone

oparciu

idealistycznego

na z a s a d n o ś ć

o c z a s o w e j strukturze i c h a r a k t e r z e

odpowiada

zaś inaczej w

zamykający i syntetyzujący całość

etap

j e g o b a d a ń , W tym z a ś

wzglę-

d z i e idzie o j e g o t e o r e t y c z n ą r e f l e k s j ę nad problematyką e t y c z n ą mlnal a n d Adjectlval V a l u e s )

o r a z Jej h i s t o r y c z n o - f i l o z o f l c z n y

(Tei>-

odpowied-

nik, z a jaki z całym przekonaniem można u z n a ć Retlectlons on Humań Naturę.

1. R o l a historii idei w p r o c e s i e

formowania s i ę

temporallstyczno-racjonallstyczne]

filozofii

P r z e d s t a w i a j ą c w poprzednim r o z d z i a l e p i e r w s z y o k r e s woju myśli filozoficznej L o v e j o y a , to z n a c z y kształtowanie temporallzmu,

starałem

się pokazać,

Iż Jego z a s a d n i c z ą ,

p r z e s ł a n k ą b y ł a krytyka Idealizmu. R a c j o n a l i s t y c z n e

głębszych

zrębów

negatywną źródeł,

się tylko d o w y k a z y w a n i a

t y c z n y c h n i e s p ó j n o ś c i tego nurtu, l e c z d o m a g a ł o s i ę także Jego

roz-

usposobienie

tora, które było niewątpliwie jednym z jej z a s a d n i c z y c h z w a l a ł o mu Jednak n a o g r a n i c z e n i e

się

w

au-

nie

ze-

teore-

odnalezienia

racji.

W tym w ł a ś n i e

celu L o v e j o y z w r ó c i ł

się ku historii filozofii.

wił bowiem n a d z i e j ę nie tytko na to. Iż u d a mu się

Ży-

zrekonstruować

p r o c e s y , które s t e r o w a ł y historycznym r o z w o j e m tradycji i d e a l i s t y c z n e j lecz

także, ż e

o d n a j d z i e w nich p o d s t a w y d l a u z a s a d n i e n i a

p r z e k o n a ń . C z y n a d z i e j a ta, można z a p y t a ć , z n a l a z ł a s w o j e By

odpowiedzieć

szych,

n a to pytanie n a l e ż y s i ę g n ą ć d o d w ó c h

a zarazem najważniejszych w pierwszym

ci, p r a c z historii

idei.

własnych spełnienie?

najwcześniej-

okresie jego

twórczoś-

-

Pierwszą The

40

-

z nich jost n a p i s a n y w 1902 r. e s e j pod tytułem

R e l i g l o n and T i m e - P r o c e e a . L o v e j o y usiłuje w nim z b a d a ć ,

w historii myśli p r z e b i e g a ł

rozwój koncepcji

określanej przez

mianem " o t h e r w o r l d l l n e s ^ a o z n a c z a j ą c e j " d y s p o z y c j ę d o o s t a t e c z n e g o Bytu i p r a w d z i w e j Wartości (otherness) za

'inności'

do c e c h n a s z e g o potocznego doświadczenia w

s k i e r o w a n i e myśli f i l o z o f i c z n e j na tory s z e r o k o

niego

definiowania

w terminach ich

l m i e j s c u " . 3 K o n c e p c j a ta jest bowiem, Jego zdaniem,

Jak

czasie

odpowiedzialna

rozumianego

idea-

lizmu. Siedząc jego historyczny rozwój p o c z ą w s z y

od p l a t o ń s k i c h

ź r ó d e ł , p o p r z e z ż y d o w s k o - c h r z e ś c i j a ń s k ą filozofię l religię, nie i ewolucjontzm u k a z u j e ori, ż e zauważyć

system t y c z n e

c a na oświeceniowe powodzeniem, cia czasu mowl -

albowiem d e l ś c i

także

zwra-

niestety

nie-

poję-

ewolucjonlzPrzypisanie

idealistycznej,

B o g a j a k o f i l o z o f i c z n e j r a c j i myślenta, n i o s ł o w D z i ę k i temu bowiem s t a ł a

so-

się

według której d o b r o l e ż y "nie w

dosko-

l wstrzymaniu p o s t ę p u l e c z w samym p r o c e s i e i r u c h u " . Znaczenie

t e g o tekstu b y ł o d l a r o z w o j u L o v e j o y a b a r d z o

bowiem

wnioskiem, jaki z n i e g o

Idealizm w ś w i e t l e

r e j " p a r a d y g m a t * Już s i ę historycznego

P o drugie, i zmiany, c o

okazywało

się, ż e

któ-

oczywisty

z tym kierunkiem.

silna p o z y c j a tradycji

idealistycz-

z niemożliwością zracjonalizowania pojęcia

czasu

z kolei p r z e k o n y w a ł o p o c z ą t k u j ą c e g o w ó w c z a s filozofa,

logiczną podstawę trzecie boskimi

własnych

wreszcie,

c z ł o w i e k a . Jego z d o l n o ś c i powanego

istot-

stwierdze-

u k a z a n e g o tam p r o c e s u jest doktryną,

w y c z e r p a ł . U d z i e l a ł o to w s p o s ó b

z a ł o ż e n i a temp orali sty c z ne s ą s ł u s z n e Po

wynikał, b y ł o

p o p a r c i a j e g o t e o r e t y c z n e j polemice

nej związana była

sadną,

obalić.

z a s a d n i c z e j roli w z b u r z e n i u tradycji

Implikacje p o z a t e o r e t y c z n e .

ne. Pierwszym

że

się

uwagę

nie byli w stanie z r a c j o n a l i z o w a ć

j a k s i ę p ó ź n i e j o k a z a ł o dzięki

m o ż l i w a n o w a t e o r i a wartości,

nie, ż e

zakończone

b y ł o k o n i e c z n e p o to, b y g o c a ł k o w i c i e

w wyeliminowaniu

nałości

z biegiem d z i e j ó w d a j e

od n i e g o . S z c z e g ó l n ą

p r ó b y walki z idealizmem

1 zmiany, c o -

ewolucjontzmowi bie

wraz

odchodzenie

oświece-

i ż e m o g ą one s t a n o w i ć

za-

dociekań.

tekst ten b y ł a f i r m a c j ą a u t o n o m i c z n o ś c l

do a k t y w n e g o i t w ó r c z e g o d z i a ł a n i a

niekrę-

ograniczeniami.

Drugim tekstem h l s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n y m j o y a t a k ż e tuż n a p o c z ą t k u X X

Lovepo-

d l a j e g o badań teoretycznych, b y ł a monografia 5 ś w i ę c o n a d i a l e k t y c e w filozofii B r u n a l S p i n o z y .

po-

znaczenie

(w

napisanym p r z e z

1904 r . ) , a który miał

ważne

wieku

-

T a k ż e tutaj z a s a d n i c z y m

41 -

problemem

byty perypetie tradycji

alistycznej. Usiłując w y j a ś n i ć w punkcie w y j ś c i a l o g i c z n e s p l n o z j a ń s k i e j m e t a f i z y k i L o v e J o y w r a c a d o myśli Jej z a s a d n i c z e g o

źródła,

niezbędnego

również,

neoplatońskiej

wiem

synteza pewnych

niecznego

stało s i ę

w ą t k ó w myśli

źródła w s z e l k i e g o

s t a n i a problemu, k t ó r y ry można zawrzeć

Platona

wyprowadzenie

z

jako

w j e g o mniemaniu,

zrozumienia metafizyki nowożytnej. W neoplatontzmle rej możliwe

Ide-

własności

dokonała

1 Arystotelesa,

do

się

bo-

dzięki

Platońskiego *p°Jęcla B o g a

bytu. P r z y c z y n i ł o

s i ę to j e d n a k ż e

do

zdominował f i l o z o f i c z n ą tradycję Zachodu,

w n a s t ę p u j ą c y m pytaniu. C z y d o s k o n a ł y ,

d e n t n y , n i e z m i e n n y byt m o ż e " z a w i e r a ć

w sobie

wszelką

któkopow-

a

któ-

transcen-

różnorodność

u n l v e rsum".^ P y t a n i e to, p o d k r e ś l m y , b y ł o go Lovejoya. Łączyło budowy

się

również

ono bowiem

IntelltgibilneJ w i z j i ś w i a t a . M ó w i ą c

pozytywnej odpowiedzi Tym jednakże,

przekreślało co

bardzo

w sposób zaś

szansę

w przedstawianym

ważne

i dla

oczywisty

z

same-

kwestią

wprost - udzialarile

na o s i ą g n i ę c i e łutaj a r t y k u l e

tego

nań

celu.

zasługuje

na

s z c z e g ó l n ą u w a g ę , Jest z a m y k a j ą c a g o k o n k l u z j a . L«oveJoy s t w i e r d z a wiem, ż e " z a b e z n a d z i e j n y n a l e ż y u z n a ć w oparciu o k o n c e p c j ę samym

rzeczywiście

wysiłek

budowania

'absolutnego'

c z a s i e myślany jest jako obejmujący „

7

Bytu, k t ó r y

sobą zarówno

bo-

metafizyki w tym

wszelką

re-

alną jak 1 potencjalną r z e c z y wielość". K o n k l u z j a ta w s p o s ó b l a z ł argumenty p r z e c i w k o Słuszne

jednoznaczny

Idealizmowi

również

dowodzi,

w i ę c , w moim p r z e k o n a n i u , s t w i e r d z a W i l s o n ,

"jego

( L o v e j o y a - J.C.)

noścl

w p o j ę c i u A b s o l u t ug, p o m o g ł y mu w o d r z u c e n i u

filozofii

przez

LoveJoy

kiedy

powiada:

ujawnienie

spr^acz-

abaolutystycznych

dotychczasowych

ustaleń możemy w i ę c

stwierdzić.

Już n a j w c z e ś n i e j s z e h l s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e p r a c e L o v e j o y a

ł y istotną rolę Dzięki

w r o z w o j u Jego nim d o w i ó d ł

tylko z teoretycznego, Oczywiście dowód żałoby

lecz

on, ż e f i l o z o f i a I d e a l i s t y c z n a j e s t b ł ę d n a także i z historycznego

ten n i e b y ł ani k o m p l e t n y ,

raczej powiedzieć,

odegrer-

poglądów.

iż byt to z a l e d w i e

punktu

ani w y c z e r p u j ą c y .

Nale-

Jego s z k i c . N i e m n i e j

nej drogi l upewnić, ż e j e g o przekonania p o s i a d a j ą głębokie, racje.

nie

widzenia.

nak b y ł on w y s t a r c z a j ą c y , b y u t w i e r d z i ć b o v e j o y a w s ł u s z n o ś c i ne

zna-

historycznym.

współczesności". N a podstawie

±e

badania historyczne

że

na g r u n c i e

jed-

obra-

historycz-

-

Znaczenie

by na p o z ó r

waioń

teoretycznych.

sądzić,

The

w Ich d o r a ź n e j roli

O k r e ś l i ł y one bowiem kierunki

spojrzymy na związaną

Lovejoya w przedziale

Great Chain

of B e i n g ,

k ę . Jej z e w n ę t r z n y m

dalszych

z tym o b s z a r e m

od p o c z ą t k u X X

to o k a ż e

w. a ż p o

twórczość opublikowanie

się, ż e p o s i a d a o n a s w o i s t ą

w y r a z e m Jest fakt, Iż p r a w i e w s z y s t k i e

romantyzmu l e w o l u c j o n l z m u . Z a i n t e r e s o w a n i e

mniej p r z y p a d k o w e . w pierwszym się

S t a n o w i ł y one bowiem -

z prezentowanych

l u d z k i e j myśli

mianem

spod

esejów -

w e w n ę t r z n e j logiki Jego b a d a ń

lozofia Kanta,

szkiców -

filozofa -

należy

zaliczyć

miejsce

wykazywaniu

zajmuje fi-

sympatią. l

poruszanych

także

próbę

oświeceniem,

nie b y ł o d o ś ć

c z e g o poświęcił

on

kilka

w ramach badań

zdołano jednak Jeśli z a ś

w

n a d tym

Jako t e o r i ą sztuki, jeśli

o

idzie

zamknięcia I ocenienia Lovejoyowsklej

Idzie

etapem w p r o c e s i e n a j e g o gruncie,

ż e jakkolwiek

przezwyciężania

o

za

Rozu-

przełomu.

o romantyzm, to m o ż n a p o w i e d z i e ć ,

iż

nad

nim j a k o f o r m a c j ą Intelektualną z a j m o w a ł y w t w ó r c z o ś c i Revolt z a s a d n i c z e interesującym

oświece-

s p r a w ą absolutyzacjl

Istotnego w tym w z g l ę d z i e

reflek-

idealizmu,

The

W

a

r e f l e k s j e n a d delzmem, Jeśli Idzie

to n a l e ż a ł o b y p o w i e d z i e ć ,

ważnym

mu, d o k o n a ć j a k i e g o ś

badania autora

miejsce. mnie tutaj a s p e k c i e

f i l o z o f i a romantyzmu

przy-

się, z d a n i e m L o v e J o y a , d o p r z e j ś c i a od s t a t y c z n e j I a b s o l u t y s -

t y c z n e j d o d y n a m i c z n e j l zmiennej wizji ś w i a t a . Jednym

ze

l ruchu" cklego

Zasadninleoryginal-

estetyczną.

Jeśli p o d j ą ć

czyniła

określić

hlstoryczno-filozoficznych.

nie tyle r z e k o m a wtórność

wątki r e f l e k s j i r e l i g i j n e j i k l a s y c y z m e m problematykę

ta nie

wyzwalania

d o m i n u j ą c y wpływ n a r o z w ó j w s p ó ł c z e s n e g o , 9 a m e r y k a ń s k i e g o , idealizmu t e o r l o p o z n a w c z e g o .

D o Innych z a g a d n i e ń

sji n a d

etapy

co jego

szczególności okresem

oświe-

nimi nie j e s t b y n a j -

zasadnicze

k t ó r e j nie d a r z y ł Jednak s z c z e g ó l n ą

królewieckiego

prace

n a c o L o v e j o y w s k a z a ł Już

refleksji L o v e j o y a w a ż n e

c z ą tego p r z y c z y n ą b y ł a może

logi-

jego

dominacji Idealizmu. I to w ł a ś n i e m o ż n a

W "oświeceniowej"

ność

roz-

badań

d o t y c z ą t r z e c h Istotnych w d z i e j a c h myśli e u r o p e j s k i e j z j a w i s k : cenia,

jak

służebnej wobec

historycznych.

Jeśli b o w i e m pisarską

-

t y c h p i e r w s z y c h p r a c nie z a m y k a ł o s i ę j e d n a k ,

można

l dociekań

42

s z k i c ó w pojmowanie przez

oznaczało

schematu

całkowite

unlwersum".

Jak p i s a ł b o w i e m

romantyków d o b r a " j a k o

odwrócenie

w

procesu

Platońskiego l Arystotelesow-

-

W tym w z g l ę d z i e Toteż

43

-

romantyzm był d o n i o ś l e j s z y

Lovejoy poszukiwał jego teoretycznych

wpływów, jakie Trzecim

wywarł

on n a d w u d z i e s t o w i e c z n y

zjawiskiem, które obok

od

oświecenia.

i Ideowych stan

źródeł

o ś w i e c e n i a l romantyzmu

wiło s z c z e g ó l n y przedmiot z a i n t e r e s o w a ń L o v e j o y a był, jak Już nałem, ewolucjonizm. W doniosłość

rozumieniu autora T h e

tego nurtu p o l e g a ł a p r z e d e

w a n i a z refleksji

filozoficznej

Revolt a g a l n s t

wszystkim na p r ó b i e

stanowspomi-

Duallsm

wyelimino-

argumentów t e l e o l o g l c z n y c h . . T e o r i a

lucji s t w a r z a ł a ponadto s z a n s ę

zracjonalizowania

czasowego

ru z j a w i s k , d a j ą c tym samym n a d z i e j ę n a p o j ę c i o w e u j ę c i e

ewo-

charakte-

kategorii

zmiany.

,

N a podstawie tak oto, skrótowo l o n y c h kierunków p o s z u k i w a ń zauważyć

z konieczności

istnienie Ich w y r a ź n e g o z w i ą z k u

v e j o y a było pragnienie

samoistne

nakreśjednak

z jego refleksją teoretyczną. I d e ą r e g u l a t y w n ą myśli

z b u d o w a n i a r a c j o n a l n e j I IntelligibilneJ

ś w i a t a , to łatwo s p o s t r z e ż e m y , mem ewolucjonlzmem

rzeczy,

historycznych Łovejoya daje się

Jeśli bowiem uświadomimy s o b i e , ż e

że badania nad

oświeceniem,

Lo-

koncepcji romantyz-

w n o s i ł y do r e a l i z a c j i tego z a m i e r z e n i a t r w a ł e i

wartości.

Przede

wszystkim

w o j u myśli, p r o c e s u

z a ś , dzięki

odkryciu w e w n ę t r z n e j logiki

k i w a ł h i s t o r y c z n ą legitymizację a nawet l o g i c z n ą p e w n o ś ć , w jegi r a m a c h s ą d y , s ą

Warto p r z y tej o k a z j i uświadomić

charakteru

l l s t y c z n o - r e l l g l j n y c h kategorii, to staje s i ę o c z y w i s t e , z o f i a j e s t buntem l p r ó b ą p r z e z w y c i ę ż e n i a

uzys-

kierunek

prawdziwe.

on argumentów n a

czasowo-emptrycznego

jeśli usiłuje on z e r w a ć k r ę p u j ą c ą l u d z k ą w o l n o ś ć

n e j z nim tradycji

że

s o b i e także 1 ten fakt, ż e

na gruncie badań historycznych poszukuje o b r o n y obiektywnego,

roz-

o d c h o d z e n i a od filozofii i d e a l i s t y c z n e j L o v e j o y

j e g o b a d a ń , tak jak i f o r m u ł o w a n e

ci, ż e

oraz

świadomości.

jeśli

rzecz

rzeczywistośsiatkę

idea-

ż e c a ł a Jego

filo-

Platona oraz całej z w i ą z a -

j

filozoficznej.

- W s z y s t k o to stanie

s i ę b a r d z i e j j a s n e , jeśli p r z y j r z y m y s i ę

b l i ż e j treści Jego g ł ó w n e g o d z i e ł a h i s t o r y c z n e g o B e l n g , j e s t ono bowiem

The

syntezą jego wszystkich wcześniejszych

m y ś l e ń nad dziejami filozofii i d e a l i s t y c z n e j . Jest ono t a k ż e , podkreślić, p r a c ą o ogromnych

walorach

nieco

G r e a t C h a i n of

filozoficznych.

co

prze-

należy

2. T h e

Great

Chain

Stwierdzając,

że

of B e i n g -

wszystkim

na uwadze

przekonań

filozoficznych, przede

to, iż

ideą fałszywą,

jeżeli

on,

Iż " n a d p r z y r o d z o n a

Wynika konklu-

idea dobra musiała

być

czaso-

stworzeń".

do

c a ł ą strukturą dzieła, L o v e j o y

swoich pierwszych iż T h e

rozwinięciem

tez

szkiców

G r e a t Chain

wcześniej

filozoficznej, j a k a toczyła się -

podstawowych

temporalizmu.

12

n a b y nawet p o w i e d z i e ć ,

zbudowania

zaś

z e s f o r m u ł o w a n e j n a końcu d z i e ł a

K o n k l u z j ą tą, j a k r ó w n i e ż

obszernym

ona obronę jego

wszystkim

dzie-

przede

p r a w d z i w ą w a r t o ś c i ą Jest Istnienie ś w i a t a

wych i niedoskonałych zuje bezpośrednio

z historii filozofii. mam

stanowiła

I jednoznacznie

zji, w której s t w i e r d z a

dzieła

g ł ó w n a h i s t o r y c z n a p r a c a L»oveJoya Jest

łem filozoficznym, a nie tylko p r a c ą

to w y r a ź n i e

filozoficzny s e n s

nawią-

historycznych.

of B e i n g j e s t p o

sformułowanych,

Moż-

prostu

zapisem

dyskusji

w myśli e u r o p e j s k i e j na temat m o ż l i w o ś c i

r a c j o n a l n e j k o n c e p c j i ś w i a t a . "Historia, którą tutaj b a d a m y

pisał Lovejoy -

Jest zatem

siłków, jakie podejmował

wśród

innych r z e c z y

c z ł o w i e k 13 Zachodu, myśli".

by

c z ę ś c i ą historii

uczynić

świat,

wy-

w którym

ż y ł racjonalnym dla s w o j e j Kanwą cucha

Bytu -

owej dyskusji

który w średniowieczu, był bezdyskusyjnie

przez

wobec

pierwszy,

wielu f i l o z o f ó w l w i ę k s z o ś ć

rozumiejąc p r z e z

l prawdziwe

istotnościowej charakterystyce w ludzkim naturalnym Drugiej z a ś patią do

życiu,

samozadowolenia

l

Nietrudno naturalnie

w y j ś c i a , jak

tego w s z y s t k i e g o ,

potocznym b i e g u

ludzkiego

procesem

zarówno

prawdziwa.

w

obce

w

po-

autenswej

co zawiera

się

doświadczenia".3

j a k o teorii I d e n t y f i k u j ą -

l walką w czasie,

anty-

skończonoścl".1® nie z a u w a ż y ć ,

Iż p i e r w s z a k o n c e p c j a

strukturallzuje on problem p o d kątem

b y n ą j m n l e j . Iż p r a g n i e

sta-

odpowied-

L o v e j o y a filozofii r e a l i s t y c z n e j . Już zatem

widać,

c e l ó w nie k r y j ą c

nauki".

antytetyczne

ź r ó d ł o filozofii i d e a l i s t y c z n e j , p o d c z a s g d y d r u g a j e s t

punkcie jest

d o b r o Jest r a d y k a l n i e

wobec

egzystencji "z

nikiem b r o n i o n e j p r z e z

akceptow any 14

on, znanym Już nam

to wiarę, ż e

p r z y p i s u j e n a z w ę "thl&-worldllness"

cej główną wartość

ludzi

Łańświata,

tej Idei L o v e j o y s i ę g a d o myśli Platona,

s i e b i e k o n c e p c j e . J e d n ą z nich o k r e ś l a

tycznie "rzeczywiste"

nych

d o w i e k u XVIII

j e g o zdaniem, p o j a w i ł y s i ę dwie

jęciem "ótherwortdliness",

nowi

l o s y idei W i e l k i e g o

" j a k o planu l struktury

a także później aż

Dociekając genezy której p o r a z

s ą historyczne

j a k to L o v e J o y o k r e ś l a -

z b a d a ć , która z

w włas-

nich

Jak J e d n a k ż e d o s z ł o joy

s ą d z i , Iż w y r o s ł y o n e

kując

odpowiedzi

do powstania

na p y t a n i e o r e l a c j ą

z a ś I d e ą Dobra, a z i e m s k ą tak,

według Platona, ż o

tych koncepcji? Otóż

z t r u d n o ś c i , na j a k i e między

rzeczywistością

Poza

tym, j a k a to z a s a d a

pierwsze,

określa liczbę

zmysłowy I c z a s o w y

autor O b r o n y

światem

idei,

sobą wszelką dodatek

d o ś w i a t a Idei? -

r o d z a j ó w gatunków

świat? Odpowiadając na

Sokratesa powiada, jak

logicznej Inwersji, dzięki

czemu

stworzeń,

pytanie

stwierdza L o v e j o y ,

czasowy,

sób

materialnego

i różnorodnego

w świadomości filozoficznej pojawiło

ty, ś w i a t r z e c z y w i s t o ś c i c z y materialnych. Jeśli

idzie

Ją r e a l i z a c j ę w

konceptualne 17 aktualności.

w y w o d z i już

stworzenia

oraz

z filozofii Arystotelesa,

— w e d l e której w ś w i e c i e między poszczególnymi hierarchicznym

s i ę tych z a s a d , Siedząc

dwie

właśnie

w filozofii

że

straciła

na dobre

t o ś c i ą Jest ś w i a t r z e c z y w i s t o ś c i ło bynajmniej procesem

do

ciągłość

stopnia ich

Idei W i e l k i e g o

nastąpiło, p o p r z e z

p o c z y n a j ą c od kontrowersji

do-

zjednocze-

zbadać,

w

czy

rozumu,

się d o m y ś l e ć ,

z toczonej

była

dziejach

i d e a Ł a ń c u c h a Bytu j a k o Bwoje

uświadomił

znaczenie sobie, ż e

l sens

okreś-

w

mo-

prawdziwą

war-

e m p i r y c z n e j . U ś w i a d o m i e n i e to n i e

prostym. B y je u z y s k a ć , myśl ludzka

długą i skomplikowaną d r o g ę .

o

Łańcucha

zgodnej z zasadami

L o v e j o y a , Jak ł a t w o

wynika jasno,

kiedy człowiek

ciągłości

neoplatońskiej.

lona koncepcja r z e c z y w i s t o ś c i mencie,

swo-

l/ovejoy

zachowana

stosownie

o b r a z u b o w i e m , jaki w y ł a n i a s i ę

n a t e n temat d y s k u s j i

a

z a s a d a gradacji, mówiąca

w oparciu o nią możliwe jest zbudowanie, negatywna. Z

zasada

Iż

(plenltude)

muszą znaleźć

l o s y tej idei l
k o n c e p c j i świata. O d p o w i e d ź

świa-

realnych

Inne z a s a d y , które

składowe

ukonstytuowanie

historyczne

spo-

r o d z a j e bytów,

stworzenia

musi b y ć

zwierząt

elementy

możliwe pełni

a mianowicie

gatunkami — o r a z

Bytu, której o s t a t e c z n e

r o z d w o j e n i e na d w a

możliwości

przyrodniczym

uporządkowaniu

skonałości, tworzą nie

wszystkie

wszelkie

Z a s a d a pełni

unlwersum. W ten oto

się

która o tym d e c y d u j e Jest z a s a d a

oznaczająca, ż e

byt Istnie-

o p y t a n i e d r u g i e , to P l a t o n s ą d z i ł ,

ś w i a t e m p i r y c z n y mu^i z a w i e r a ć zasadą,

źródłem

l wartości i d e a l n y c h I świat wartości zaś

Iż

zdaniem

bezcielesny

stał s i ę z a r ó w n o l o g i c z n ą p o d s t a w ą j a k l d y n a m i c z n y m nia c z a s o w e g o ,

jest

doskonałość,

świat ziemski jest n i e z b ę d n y . O d p o w i e d z i ą t ą Platon dokonał, LoveJoya,

poszu-

głównie

c i e n i . Jeśli b o w i e m

Idea Dobra uosabia

to d l a c z e g o i s t n i e j e j a k i ś z m i e n n y ś w i a t j a k o które tworzą

Love-

P l a t o n natrafił,

Kreśląc

poszczególne

etapy

I k o n f l i k t ó w , Jakie r e c e p c j a

owej

zasady

by-

przeszła drogi, pełni

-

46

-

w myćll ś r e d n i o w i e c z n e j p o p r z e z

wywoływała

jej wpływ no

powstanie

n o w o ż y t n e j k o n c e p c j i ś w i a t a , artykulacje w filozofii S p i n o z y 1 L e i b n i z a i doloj poprzez

oświecenie

d o romantyzmu, Ł
i b ę d ą c e g o Jego źródłem A b s o l u t u . O w o

dobra przede nią

aż

z a ł a m y w a n i a s i ę wiary w istnienie

systemolycznego wszystkim

sprzecznościami.

n a od

wewnątrz

załamywanie

z narastającymi sukcesywnie Systematycznie

przez

bowiem

proces

nadprzyrodzonego wiązało

i generowanymi

z o s t a w a ł a ona

Implikacje k t ó r e j ś z a n a l i z o w a n y c h

rozsadz«v-

zasad.

Tak

w filozofii ś r e d n i o w i e c z n e j , g d z i e rozwinięta p r z e z A b e l a r d a

było

p a d a pełni p r z y b r a ł a p o s t a ć "deterministycznego możliwych

światów — poglądu

koncepcją Boga, zrównania próby

optymizmu" -

za-

wedle

ćwiat j a k o m a n i f e s t a c j a b o s k i e j " d o b r o c i " Jest n a j l e p s z y m

którego

sprzecznego

nie może

oznaczać

c z y w filozofii ś w . T o m a s z a ,

którego

w ł ą c z e n i a t e j ż e z a s a d y d o w ł a s n e j r e f l e k s j i omal c o nie 19

wadziły do

dopro-

herezji.

Podobnie było l w okresach późniejszych. Wewnętrznych ności bę

nie uniknął bowiem

włączenia ziemskiego

c o l a filozofia o ś w i e c e n i a Mówiąc Bytu

uwikłana w dylematy

inaczej, logika historycznego

wieku

religijno-moralne.

r o z w o j u Idei

Łańcucha

ż e Implikowana p r z e z nią w i z j a

s p r z e c z n a . Bunt zatem p r z e c i w k o

jak p o w i a d a L.oveJoy, musiał b y ć koniec

nieunikniony. Jego s z c z y t o w y

osiemnastego, k i e d y to pojawiły s i ę

d o k o n a n i a temporollzacjl Idei Ł a ń c u c h a Bytu, to z n a c z y wtedy, bardziej zaczęto

uświadamiać

sobie,

ż e konieczność

w s z e l k i c h b y t ó w nie b y ł a dziełem b o s k i e j inwencji, l e c z samej przyrody, b r z y m i ą rolę

realizowanym

w tym p r o c e s i e

Z a j e g o to bowiem

pró-

ś w i a t a w w i e c z n y p o r z ą d e k Absolutu, ani też

j e s t wewnętrznie

p r z y p a d ł pod

sprzecz-

S p i n o z a , którego Ł o v e j o y ostro atakuje z a

w s k a z y w a ł a jednoznacznie,

czywistości

coraz

z

z funkcjonującą w ó w c z a s

w myśl której Jego d o s k o n a ł o ś ć

S t w ó r c y 1 stworzenia,

się

przez

sukcesywnie

okres próby kiedy

Istnienia

programem

w k o s m i c z n e j historii.

o d e g r a ł , zdaniem Ł o v e j o y a ,

s p r a w ą dokonało

rze-

niej,

się p r z e j ś c i e od

Ol-

romantyzm.

oświeceniowej,

w pełni r a c j o n a l n e j , statycznej l koherentnej d o dynamicznej I zmiennej wizji r z e c z y w i s t o ś c i . Romantyzm bowiem w y s t ę p u j ą c p r z e c i w k o c e n i o w e m u Ideałowi

oświe-

uniformizacji l s t a n d a r y z a c j i g u s t ó w I wartości,

implikował z a r a z e m p o g l ą d , ż e p r a w d z i w a Istota bytu p o l e g a n a j e g o m a k s y m a l n e j r ó ż n o r o d n o ś c i . H o ł d u j ą c temu p r z e k o n a n i u filozofowie romantyczni d o p r o w a d z i l i o sztuce, łej jego

do pojawienia się nowych wzorców refleksji

w myśl których powinna o n a ujmować ż y c i e ludzkie w

różnorodności

ca-

I bogactwie. D u c h romantyzmu, jak p o w i e Ł o v e j o y ,

-

zawierał

4-7

-

w tym, ż e ż ą d a ł n i e u s t a n n e j t r a n s c e n d e n c j i i n l e PO o g r a n i c z o n e j ekr.pansji. " T e właśnie j e g o c e c h y byty L o v e j o y o w i bardzo

Się w ł o ś n i e

bliskie, ponieważ

postulowały one wszechstronny

ka i broniły Jego p r a w a

do

własnego

Analiza filozofii romantycznej pod

j e j wpływem

Great dza,

C h o i n of B e t n g

iż

nesie

snutej p r z e z

historyczny

a ludzkie świata re

wynik

długiej serii

wysiłki

się

konflikcie z sposób

niepowodzeniom.

doświadczeniem nie m o ż e

być

o ideę Taki

czasowoścl

Powyższa

k o n s t a t a c j a nie p o z o o l a w l e

że

idei W i e l k i e g o

realizm tomporallslyczny

on l o g i c z n ą k o n s e k w e n c j ą I d e i . W ten s p o s ó b one

całkowicie

także ryczne nie

które

że

na pierwszy

Łańcucha

jego

wizji

obraz

stał w

że

któ-

Istnie-

1 "koniecznych"

filozoficznej

co

w tym d z i e l e ,

zdaje

Lrovojoya. P o w i a d a iż

wręcz,

że

tej z a w a r t e się

są było

przeczyć

on p r z e c i e ż ,

że

niemożliwe jest

zrozumiałej

jest ruchu

rozstrzygnięcia

nie p o w i e d z i e ć w konstatacji rzut o k a

wprost,

legitymizację, ż e

własne

do

samego

Dytu p o k a z a ł y , m ó w i ą c

jego

Bytu dowiodły,

w pełni r a c j o n a l n e j i c a ł k o w i c i e

Łańcucha

zrozumiałej

cienia wątpliwości

historyczną

fundament, b y

teoretycznym

l o s y Idei

się,

naszej egzystencji,

a nakreślonego

pewne. Niemniej jednak

stwierdzenie,

przekonaniom

posiada całego,

stawania

bytu.

Łańcucha

J j o v e j o y dowiódł,

p o s i a d a j ą trwały i m o c n y

bocałko-

z postulatem,

k r y j ą c e j s i ę z n nią, q z n a n e j nam j u ż , p o s t a w y Loyejoyn. Dzieje

margil

21

w prawdziwej logice

na

doskonały

systemu " w i e c z n y c h "

zawartych

stwier-

się

Wielkiego

bowiem

The

w którym

czasowego

pogodzone

nie j e s t e k s p r e s j ą i k o n s e k w e n c j ą

Na

Okazało

racjonalnej i całkowicie

w pełni

hi-

Platona.

czynionych

wynikiem".

światem

z m i e r z a j ą c e w oparciu

zbudowania

w żaden

prawd

zapisków

nieuchronnym

identyfikowany z e

zakończyły

jawnym

z myśli

się

badanie

w ostatnim r o z d z i a l e

Absolut pojmowany jako samowystarczalny,

wity n i e m ó g ł b y ć Bytu d o

się

opowieści,

LoveJoy dokonuje podsumowania,

Platona był " l o g i c z n i e

wiem, ż e

rozwijającej

Bytu k o ń c z y

wywodzących

siebie

człowie-

świata.

prezentacja

SchelUngowskiej koncepcji

storycznych losów koncepcji, zakończenie

widzenia oraz

rozwój

histo-

zbudowa-

wizji świata. S ą d

ów

n i e o z n a c z a j e d n a k ż e - i n i e m o ż n a g o o d c z y t y w a ć j a k u c z y n i ł to J, P e l b l e m a n - ż e L o v e j o y g ł o s i n i e m o ż l i w o ś ć f i l o z o f i i r a c j o n a l i s t y c z -

22

nej.

Zaprzecza

o n t y l k o taki om u j e j n u r t o w i , k t ó r y r o ś c i

t e n s j e d o ujmowania r z e c z y w i s t o ś c i czasie

bytu a b s o l u t n e g o . T a k a k o n c e p c j a b y ł a b y b o w i e m

talizmem, p o z b a w i a j ą c y m wiek

wyborów. Na

człowieka możliwości

szczęście

sobie

pre-

jako formy r o z w i j a j ą c e g o się czystym

dokonywania

jednak temporalny

w fa-

jakichkol-

charakter bytu

wyklu-

-

c z a możliwość

ujęcia go

48

-

w ramy j a k i e g o k o l w i e k

c j o n a l l z m u . JSwlat j e s t k o n s t r u k c j ą ontologlcznle ciągle

wzbogacającą

świecie

sensownie

nia, w i e d z ą c

się

o n o w e treści, a c z ł o w i e k c h c ą c

d z i a ł a ć , musi d ą ż y ć

zarazem.

Lovejoya w The

filozofii t e m p o r a l l s t y c z n e j no-filozoficznym głosem bę

rozprawy

irracjonalizmem

3. T h e

Reason,

W t r z y lata p o w roku

poświęconych W The ukazały

się

badanie z

i analizę

filozofii

rego

więc

Chain of B e i n g ,

Universlty

aspektom problematyki

romantyzmu,

wiedzę

o

wstępie tego

Lovejoy

właśnie

sposób szego może

albowiem

dość

a rozwijana była

szczególną

redni,

niczym

rekonstruuje proces,

o pogląd,

cji

wpływy,

Jakie

względzie

pokazuje

eplstemologa do przeświadczenia,

nlepowątpiewalną

wiedzę

nie m e d l a t y z o w a n y Ideę

pod-

iż

na

o rzeczywistości,

do

on, w jaki najwybitniejże

człowiek

której

nie Jest z w y c z a j n a p e r c e p c j a z m y s ł o w a , l e c z

wywarta

może

który d o p r o w a d z i ł J a c o b l e g o

interpretacja K a n t a przywiodła

systemach

przez któ-

w tym m i e j s c u

jednostronna

w

on^

według

tutaj b l i ż e j omawiać -

źródbezpoś-

ogląd.

z a punkt w y j ś c i a L o v e j o y ś l e d z i

f a z y j e j r o z w o j u l transformacji. K r e ś l i

widoczne

się

z d o l n o ś ć , dzięki której

W tym z a ś

B i o r ą c tę w ł a ś n i e czególne

podejmuje

szczególnie

przekonania.

łem, p o d k r e ś l m y ,

iż

bycie.

k w e s t i i tej nie b ę d ę

"romantycznego" posiąść

tytułem

u z u p e ł n i e n i a m o ż n a tutaj d o d a ć ,

Z d o l n o ś c i ą tą Jest intuicja. W a r t o j e d n a k ż e kreślić -

więc

epistemologicznej,

p o d takim bowiem

H. J a c o b l e g o . I d z i e tutaj mianowicie

prawdziwą

a

odczytów

serię

n a rok p r z e d j e g o ś m i e r c i ą -

człowiek posiada p e w n ą

zdobyć

pró-

krytyka

p e w n e j Idei t e o r i o p o z n a w c z e j . W y w o d z i ł a

niemieckiego

Friederlcha

Great

wygłosił w Princeton

w d r u k u — mianem

b y ł o to w 1961 r., a

p o d e j m u j e on r ó w n i e ż

a n d Time -

U n d e r s t a n d i n g and Time -

one

historycz-

przeświadczeń

teorlopoznawczego

historycznym

Reason,

okresie

opublikowaniu T h e

1939, L o v e j o y

ostatnim

własnych

obrona

teoriopoznawczym,

Understanding

irracjonalizmu

oponowa-

osiągnie.

G r e a t C h a i n of B e l n g

uzasadnień

r«*-

w takim

racjonalnego

nie b y ł a b y n a j m n i e j j e g o na rzecz

W tym samym bowiem

z

do jego

Iż p e ł n e j r a c j o n a l n o ś c i n i g d y nie

Dokonana przez

teoretycznych.

absolutystycznego

otwartą, d y n a m i c z n ą l

Schlelermachera

posz-

więc formy.Jej

i Schopenhauera,

recep-

ukazuje

o n a n a filozofię b r y t y j s k ą I a m e r y k a ń s k ą ,

szcze-

gólnie

z a ś na C o l e r i d g e 'a,

reperkusje

widoczne

Zasadniczym joki

owa koncepcja

oczywistym go

własnego

C a r l y l e "fi

w XlX-wlecznej

i limersona. etyce

j e d n a k ż e Jego z a m i a r e m

(...), że

była 23

wieku".

ona jednym

W tym z a ś

m y ś l autora M a t e r i i

produkcją poglądów Słowem, T h e toryczno-filozoficzne nania z się

z

czynników

względzie

Reoson,

z jaką Lovejoy

drodze

osiągnięcie

procesu

Tchnie

ona w

LoveJoy, je

się

się

w ostrej polemice

stę

wprowadzona

Jak zatem

w j ę z y k u , p i s a l i na j e g o

jest że

człowieka,

ku t w i e r d z e n i u ,

Taki pogląd, w znacznym

zauważa

stopniu d o

że

poznanie

lu a u t e n t y c z n e g o , u c z u c i o w e g o p r z e ż y w a n i a Tym, co b y ł o to, Iż j e g o

i n t u i24 cyjne nie

czenia,

czymś zgoła

eplstemologów, czenia

z w o l e n n i c y twierdzili, ż e

w i a d a j ą mianowicie, niu, im b a r d z i e j

"życia"

że

Lovejoya

jako

się symbo-

a tym

sa-

najbardziej

zapytali

ona rodzajem

o s i ą g n ą ć , t o d a j ą oni c i e k a w ą b ę d z i e m y m o g l i Ją z d o b y ć się

samowledią,

intelektualizmowi.

e m p i r y c z n y m . J e ś l i b y ś m y Jednak

odwrócimy

da-

wnę-

Intuicja jest r o d z a j e m

p o w i a d a l / o v e j o y , jakim to j e s l

l jak j ą można

s i ę ku

rzeczywistości,

w Intuicjonlzmle bulwersowało

Jest

tomy?

wiedza jest

wszelkiemu

wię-

ironicznie

Lavojoy, przyczynił

uformowania się kategorii

mym j a k o c z e g o ś p r z e c i w s t a w n e g o

na

pojęciowo.

możliwo, pyta

prawdziwa

Lovejoy,

olśnienia. C o

temat g r u b e

na m a r g i n e s i e

Jacoble-

sIę d o k o n a ć

nagłego

tej

krytyce,

przez

Inną c e c h ą n o w e j teorii p o z n a n i a jest kierowanie trzu

i

w

koncepcji.

ona t a j e m n i c z o ś c i ą , powladti

by filozofowie, którzy twierdzą,

wyrazić

hispoz-

przedstawionych

p r e z e n t o w a n y c h tom

lecz jedynie

prostu nlewysławlatna.

re-

ukształtowaniu

c e j , z d o b y t a n a t e j d r o d z e w i e d z a n i e dt»je s i ę w y r a z i ć ona po

wrt;cz,

romantycznej teorii

intuicyjnego wglądu nie m o ż e

racjonalnego,

prezentuje

sądząc

epistemologii.

charakteryzowała

n o w a teoria wiedzy?

albowiem

zawiera

bogato

neszo-

transcendentalnej".

t y l k o Jedną s t r o n ę

bowiem

wpływu,

"uczynienie

and T i m e j o k o d z i e ł o

roli, j a k ą o d e g r a ł a

występuje wobec

je)

w wielu miejscach dokładną

Understandlng

w XX-wlecznej

to j e d n a k ż e

C z y m bowiem

bardzo

Jest p r ó b ą r e k o n s t r u k c j i

zamiarem u k a z a n i a

p r a c y badań. Druga

go

l Pomięci była

także

w ruchu i d e i

i Bergsona,

twórcy "systemu filozofii

niektórych prądów Stanowi

jest pokazanie

w y w a r ł a na m y ś l d w u d z i e s t o w i e c z n f j ,

związki, jakie ł ą c z y ł y filozofię Schellinga że

Szkicuje

1 literaturze.

od z e w n ę t r z n e g o

doświadowych

doświad-

odpowiedź.

w tym w i ę k s z y m

Postop-

świata i p r a k t y c z n e g o

ż y c i a . Jeśli tak - k o n k l u d u j e - to o k a ż e s i ę , ż e n a j b l i ż e j i n t e l e25 ktualn e g o oglądu jesteśmy w snach, marzeniach c z y halucynacjach.

-

Za bliższego

oczywistą

k r y t y k ą tej k o n c e p c j i

rozumieniem z

mniemaniu p o z n a n i e

doświadczenia

czasowym

przekonaniu Czy

ona

z

Schelllngo, można

takim

rzeczy, dza

wytłumaczyć

empiryczną).

ona

z

jaźń,

której Istnienia d o w o d z i uniwersalnym,

wewnętrzna

w każdym

przypisane

Schelllnga

Boga

Jaźnią

wrażenie

czas

gdy "klasyczne"

stwarzało

"przedmiotowymi",

aczasowej

tylko

jedno.

wszystkich

wypadku,

stwier-

("meln Ich"). Krótko

mówiąc,

filozofii

transcendentalnej,

bądź

razie czymś,

konkretnemu

co

Z

jednej

koncepcji

patosem

czy w

żad-

indywiduum.

strony była

swoje

ona

źród-

a n l m a - mundl, z d r u g i e j emocjonalnego

metafizycznym. Nazwanie

bezpośredniego

Boga łączono

których jawił

chabowiem

z nim o b c o w a n i a ,

zazwyczaj z

się

zaś

pod-

własnościami

on j a k o byt w o b e c

czło-

zewnętrzny. Podobnych

wskazujących tycznej,

można

znacznie

na

w charakterze wewnętrzne

by

w The

-

swój wyraz

zarówno towane

Renson,

wystarczającym

pu f i l o z o f i i . N i e c h ę ć swoje

po

raz

Understanding

dowodem

pierwszy.

wstecz

pierwsze

to z n a c z y

niechęci czymś,

Posiadała

sięgające

argumentów

w epistemologii and T i m e

te, k t ó r o p r z e d s t a w i ł e m

ta nie b y ł a naturalnie

daleko

źródła. T e

argumentów,

sprzeczności

w i ę c e j . Już J e d n a k ż e

Jak s ą d z ę

lazło

pojęcie

w ramach

uwlkłłv-

ma na .

nadania j e g o filozofii swoistego nazywa

-

może być

d o d a j m y , miała j e d n a k ż e

i znaczenie.

rakteru, który L o v e j o y

wieka

ich

do

do Parmenidejskiego "Bytu"

sprzeczność,

rozwiniętej p r z e z do

ona

być

konsekwencje się

problem

-py

Innym n i ż to, c o

autor S y s t e m u

podobnym

Jest

wypadku nie może

przyczyniła

czymś

k i e d y p o w i a d a " m o j e Ja"

katolickiego "Boga".

łem

czy

i d z i e tutaj o z w i ą z e k

Odpowiedź

pewnością

Schelllng,

Ta

jaźni

Jaźni.

s i ę to r ó w n i e ż

i I s t o t a , W takim j e d n a k

myśli

określone

odnosi

w

nas

rozważa

k i e d y J a ź ń b ę d z i e p o j m o w a n a Jako ź r ó d ł o

Lovejoy, będzie

nym

wielość

(Lovejoyowl

jako ich p r z y c z y n a

jest bytem

w

sprzeczności?

w tym w z g l ę d z i e

twierdzi, ż e

z

zwtązar-

inaczej,

zawarta jest

nie k r y j ą się jednak

chociaż

rzeczywistością

'.Tylko w ó w c z a s ,

barier

naszej egzystencji. Mówiąc

na j e g o gruncie -

w relacje przedmiotowe

jaźni

temporabyło

w b ę d ą c e j niepodzielną Jednością a c z a s o w e j

w poglądzie

Bergsona -

intuicyjne ł ą c z o n e

tntułcjonizmu w i e c z n o ś ć

t a L o v e j o y . Jak b o w i e m on t e o r i e

chęć

nawiązuje do

Jako w y s i ł k u p r z e k r a c z a n i a

charakterem

teoretyków

samych. Tkwi

nla

s z ł a jednak także

w y j a ś n i e n i a j e j ź r ó d e ł . I tutaj L o v e j o y

llzmu, W Jego b o w i e m nych

<>o -

intuicjonlsodnaleźć

powyżej,

są

LoveJoya do tego co

w pracy tej

o n a b o w i e m , Jak

k o r z e n i e , jak l trwałe,

odsyłają n a s do krytyki

idealizmu

tyzna-

wiemy, ugrunHowi-

-

s o n a 1 R o y c o ' a , te d r u g i e gowanie poznawczej

51

-

z a ś do temporalizmu. Niemniej Jednak

wartości

epistemologii

idealistycznej w

zane-

okresie,

k i e d y w ł a s n e p o g l ą d y L o v e j o y a z o s t a ł y Już definitywnie ustalone,

po-

s i a d a s w ó j o k r e ś l o n y s e n s . Jest ono mianowicie drugim etapem

jego

globalnego

bowiem

r o z r a c h u n k u z tą f o r m a c j ą intelektualną. O d r z u c e n i e

ontologli, jakie d o k o n a ł o

się na kartach T h e

(etap pierwszy), pociągało

G r e a t Chain of

Being

z a s o b ą niejako także r o z p r a w y

z

episte-

mologią. Wynikało to p o prostu z w z a j e m n e j t e o r e t y c z n e j b l i s k o ś c i dziedzin. czą

P o k r e w i e ń s t w o teoretyczne

ważną, o wyraźny

z o s t a j e uzupełnione,

związek historyczny. T h e

dlng and Time j e s t po prostu w warstwie The

G r e a t Chain of B e i n g . M ó w i ą c

s w o i s t e g o r o d z a j u zamkniętą Wieńczą

one t a k ż e

poglądów Lovejoya. W

krótko,

ci L o v e j o y a b a r d z o

etapie

on ku p r o b l e m a t y c e

w 1907

wcześnie.

etyki l

histo-

natury.

ludzkiej

P i e r w s z y bowiem

w

twórczoś-

napisany przez

of S e l f - C o n s c l o u s

wyborów etycznych

własnych

swoją refleksję

r. W artykute tym LoveJoy postawił pytanie dokonywania

stanowią

okres obrony

problematyką e t y c z n ą p o j a w i ł o się

n a temat s z k i c pod tytułem T h e D e s i r e s procesie

Understan-

kontynuacją

obydwa dzieła

w zasadzie

bowiem

4. Historia idei a problem natury Zainteresowanie

rze-

całość.

1 kończą

następnym

ryczno-fllozoflczną kieruje

Reason,

historycznej

obu

c o Jest

zachodzi

niego

ukazał

się

o relację, j a k a między w o l ą

w

a

rozumem. Z

udzielonej tam o d p o w i e d z i

który p o b u d z a zaś

n a s d o działania,

wynika, iż b e z p o ś r e d n i m

s ą pragnienia,

tym, co n a d a j e o s t a t e c z n y kształt n a s z e m u

j e s t rozum, p o n i e w a ż dobre,

tylko on może r o z s ą d z i ć ,

a c o złe. W tym z a ś

względzie

kieruje

namiętności, etycznemu

impulsem, uczucia,

wyborowi

co dla człowieka się

on j e d y n ą

jest

zasadą

-

a p r o b a t ą . P r a g n i e bowiem b y c i a uznanym i d o b r z e ocenianym p r z e z ' 26 i n n y c h jest, zdaniem L b v e j o y a , głównym celem n a s z y c h d z i a ł a ń . Przedstawione r y w a n i a autora T h e

w The Desires

of S e l f - C o n s c l o u s e t y c z n e

G r e a t C h a i n of B e i n g nie miały j e d n a k ż e

zapat-

charak-

teru j a k i e j ś jednolitej, z w a r t e j k o n c e p c j i . B y t y one z a l e d w i e JeJ z a r y sem. Niemniej j e d n a k g ł ó w n y problem z o s t a ł tam w y r a ź n i e w a n y . B y ł o nim w ł a ś n i e

zbadanie l określenie

n i a c h moralnych z a c h o d z i m i ę d z y w o l ą a

wyartykuło-

relacji, j a k a w

rozumem.

zachowa-

-

Rozstrzygnięcie go

Ł>ovejoy z d a w a ł

52

-

t e g o problemu nte b y ł o Jednak możliwe,

sobie

doskonale

sprawę,

na g r u n c i e

z

czysto

cze-

teore-

t y c z n y m , p r z y n a j m n i e j w t a k i e j mierze,

w j a k i e j niemożliwe j e s t

nie k o n c e p c j i

o k r e ś l o n e j teorii natury l u d z k i e j ,

Świadomość

etycznej bez

tego właśnie

posiadania

faktu z a d e c y d o w a ł a -

o tym, iż p o d j ą ł on b a r d z o

wnikliwe b a d a n i a

budowa-

w moim p r z e k o n a n i u -

nad tym w ł a ś n i e

•

zagad-

nieniem. Problem dla LoveJoya

n a t u r y l u d z k i e j , p o t r z e b a jej zrozumienia,

walor

partykularnej,

uniwersalny l wykraczała

przez

b y ł a b o w i e m jednym Idei,

Powinna

cesy,

niego z

-

z a d a ń , jakie

stawiał on p r z e d

p i s a ł w Jednym z e

gusta

oraz ciągi

zasad

ta

historią

s w o i c h artykułów — " p r o -

d z i ę k i którym f o r m u ł u j ą s i ę I n d y w i d u a l n e

teresy,

potrzebę

budowanej koncepcji etycznej. K w e s t i a

głównych

ona badać

posiadała

daleko poza

l grupowe

ich p r z e k s z t a ł c a n i a

poglądy.

In-

się i zmian o tyle,

0 He w i e d z ą o o w y c h p r o c e s a c h m o ż n a oświetlić tę s p r a w ę " ( n a t u r y 27 l u d z k i e j - J.C. ) . T a k i c e l s p r a w i a ł t a k ż e , " ż e historia jest g a ł ę z i ą antropologii,

a historyk

nlenia delflcklego

tym, który wnosi 28 Imperatywu".

O k r e s e m , któremu

wkład

w ludzkie

wysiłki

w s w o i c h d o c i e k a n i a c h nad naturą

p o ć w t ę c a ł l » o v e j o y n a j w i ę c e j u w a g i , b y ł wiek XVII l XVIII. t w ó r c y bowiem, filozofowie, p i s a r z e rozważaniach

stosunkowo

ty m o r a l n e j . S z c z e g ó l n i e które

eksponowały

c z y moraliści

własnym

r e l a c j e między irracjonalnymi

z

problemem. P r a g n ą ł

Ówcześni swoich Isto-

autora te teorie,

aspektami

w bezpośrednim

on p o n a d t o p o k a z a ć

w

człowieka jako

cenne były dla n a s z e g o

k o n d y c j i a r o z u m e m . S t a ł o to bowiem

ludzką

poświęcali

wiele miejsca badaniom zaś

speł-

ludzkiej

związku

z

jego

konsekwencje.

f u n k c j o n u j ą c y c h n a ó w c z a s teorii l u d z k i e j n a t u r y w y n i k a ł y d l a

Jakie ekonomii

1 polityki. Przedstawieniu ' joy a

cykl

które

Humań

wykładów,

swoich rozmyślań

które

n a ten temat p o ś w i ę c i ł

w roku 1941 w y g ł o s i ł

w d w a d z i e ś c i a lat p ó ź n i e j u k a z a ł y

w Swartmore

się j a k o

Love-

College,

Peflectlons

on

Naturę. P r a c a ta p o s i a d a ł a d w a z a s a d n i c z e

stawienie

wątki. Jednym b y ł o

i a n a l i z a p o g l ą d ó w , Jakie n a temat motywów l u d z k i c h

wań

głosili myśliciele

dów

z pozycji

w XVII i XVIII w. Drugim

współczesnego

zaś -

przedzacho-

o c e n a tych

teoretyka p o s z u k u j ą c e g o

poglą-

argumentów

dla

29 własnych W

rozwiązań. filozofii i m o r a l i s t y c e XVII w. p r z e w a ż a ł o ,

przekonanie, chaotycznymi

iż

człowiek

emocjami

zdaniem

j e s t bytem z gruntu Irracjonalnym, l namiętnościami. T a

negatywna

Lovejoya, rządzonym

ocena

natury

-

53

-

l u d z k i e j nie b y ł a j e d n a k , jak m o g ł o b y oretyczną, Posiadała wiem p o w s t a w a ł o wać

ona także

wydawać,

Istotne i m p l i k a c j e p o l i t y c z n e .

i polityczne,

by zapewniały

Taki

właśnie problem

należy

stanął p r z e d

o n b y n a j m n i e j , jak

abstrakcyjnej filozofii c z y nej psychologii;

Oto

one państwu

twórcami

bobudo-

stabil-

etyki politycznej, l e c z o to, j a c y

problemem

powinni być,

sfi, w y p r a c o w a ć

w rozstrzygnięciu

praktycz-

lecz

tego,

co

pożądane

tego zagadnienia była s z e r o k o

na w X V I I i XVIII w. k o n c e p c j a n a z w a n a m e t o d ą of c o u n t e r p o l s e ) . M ó w i ł a względu na dobro

żenia sprzecznych

ona, ż e

społeczne

motywów

kim w y r a z e m j e s t E s s a y s rządzenia"

polega

nych przestanek

tej

1, C z ł o w i e k

me-

skiej, c z e g o

dokona

Pope'a,

w którym

(method pożądane

zrównowa-

powiadał

i zastosowaniu

dwu

literac-

on,

że

politycz-

metodyt

i harmonijnego

przykładem

racjonalnie;

osiągnięcie "ogólnego

dobra"

l

zbudo-

państwa.

wykorzystali

twórcy

Konstytucji

Amerykań-

m o ż e być, według L o v e j o y a , filozofia

politycz-

Madisona.

O t ó ż r o z s t r z y g a j ą c p r o b l e m . Jak z e " z ł e g o zbudować

Kię

obec-

l namiętności, Najdobitniejszym tego

na rozpoznaniu

właśnie metodę

na Jamesa

równoważenia

można osiągnąć

rezultaty, jeśli

n i g d y nie d z i a ł a

szczęśliwego Tę

w polityce

on Man

2. Mimo to m o ż l i w e j e s t

środkiem

Ame-

problemem

rządzenia.

Pomocą

wanie

Konstytucji

p o d k r e ś l a L>ovejoy,

nie t e g o j a c y A m e r y k a n i e

zrobić, b y w oparciu

chanizmy

"siła

te-

l trwanie.

r y k a ń s k i e j l nie b y ł

ze

kwestią tylko

z a g a d n i e n i e , Jak w ś w i e t l e t a k i e g o p r z e k o n a n i a

systemy prawne

ność

się

idealne

społeczeństwo,

do realizacji t e g o

p r z y j ą ł on, ż e

celu będzie

(wielość

partit, d w u i z b o w y

ludzkiego"

najskuteczniejszym

s t w o r z e n i e takich

n a l n y c h form, w k t ó r y c h n e g a t y w n e i n d y w i d u a l n e wzajemnie znosić

materiału

instytucjo-

skłonności

będą

się

parlament). U źródeł

k l e j p r o p o z y c j i tkwiły, zdaniom L o v e j o y a , d w i e

przyjęte przez

to-

niego

przesłanki) 1. P o l i t y c z n e wyjątkami, z a w s z e jące

poglądy l aktywność

determinowana p r z e z

w sprzeczności

z

2. W t w o r z e n i u ogólne

bez

interesy grunt

względu

sprawie

jednostek będzie,

indywidualne

ogólnym c z y "publicznym"

z

motywy,

interesem.

politycznej konstytucji można zbudować

na "zło"

części, podporządkowując

publicznej poprzez

walki politycznej, gd^ie

alę

sprowadzenie 31

zneutralizują.

małymi pozostadobro

konfliktowe

i c h na

wspólny

-

54

-

W XVII I XVIII w. f u n k c j o n o w a ł o t a k ż e j e s z c z e o wiele, Według

zdaniem

Lovejoya, popularniejsza

niej c z ł o w i e k

p o s i a d a pewien szczególny,

typ motywacji, który nie g o d z i j e d n a k

I inna

od "metody

w dobro

koncepcja

równoważenia".

także

nieracjonalny

ogólne, l e c z

wręcz

c i w n i e — m o ż e Je p o m n a ż a ć , , nie w y m a g a j ą c w tym celu, c o sże,

żadnych

motywacji

zewnętrznych.

1. A p r o b a t a wu d l a

siebie opinii"

o sobie,

mi w tym c z y innym 32 przez

-

pragnienie

swoich działań ł

osiągnięć.

(self-esteem) -

3. R y w a l i z a c j a

swoim

skłonność

charakterze,

(emulotion) względzie

owej

namiętności:

(approbativeness)

samego,

2. S a m o o c e n a "dobrej

Instytucjonalnych ś r o d k ó w . T y p e m

s ą m i a n o w i c i e trzy r o d z a j e

uznania c z y

do, c z y

pragnienie

działaniach i

osiągnięciach,

wiara w s w o j ą w y ż s z o ś ć

oraz pragnienie

podzi-

u z n a n i a tej

nad

Inny.

wyższości

innych. Te

właśnie

sarzy, teologów, motywem

namiętności,

zdaniem L o v e j o y a , b y ł y d l a wielu

f i l o z o f ó w , s a t y r y k ó w " n a j b a r d z i e j silnym l

ludzkiego,

tych z a ś , którzy

zewnętrznie

obserwowalnego

w Swej twórczości

Bezsprzecznie

zachowania".

d a w a l i temu w y r a z

Wśród

wymienia

Hurnowi l A d a m o w i

l u d z k i e j natury -

logicznej niemożliwości

wszystkim

za

przekonanie

determinowania n a s z y c h

oczywiste,

ż e motywacje n a s z y c h d z i a ł a ń

nie z

woli, z a ś

władza

wości

bądź fałszywości of M o r a ł

rozumu o g r a n i c z a

działania, ważne

wyłąc:

prawdzi-

idzie o Smitha, to

p o d e j m u j ą c ą p r o b l e m motywacji jako z a s a d n i c z e g o

dostrzegając

zarazem,

s t r o n y tej kwestii, to z n a c z y tego, ż e

niach j e d n a k o w o

temporallsty

orygi-

ludzkich

j a k r z a d k o który w ó w c z a s teoretyk -

na pojęcie aprobaty

nasze

obydwie

zaś

rozum.

wypływają

s i ę tylko d o o c e n y

s ą d ó w moralnych. Jeśli

z a c h o w a ń . Smith b o w i e m jącego

psycho-

przez

Sentlments L o v e j o y u w a ż a ł z a n a j b a r d z i e j

nalną osiemnastowieczną pracę cał u w a g ę

o

zachowań

D l a b r y t y j s k i e g o emplrysty, tak Jak l d l a a m e r y k a ń s k i e g o

jego Theory

Naturę

Davldowl

Smithowi.

Hume * a c e n i ł on p r z e d e

b y ł o bowiem

on Younga.

Jednak n a j w i ę c e j w R e f l e c t l o n s on Humań

p o ś w i ę c a L o v e J o y m i e j s c a dwom teoretykom

pi-

z n a33 czącym

P a s c a l a , M a l e b r a n c h e ' a , L o c k e ' a , S a m u e l a Johnsona, E d w a r d a

go

prze.

najwużnlej-

są: pragnienie

czynnika

co podkreśla w naszych

uznania jak

zwra-

pobudzaLoveJoy,

zachowa-

i strach przed

je-

brakiem. P o n a d t o tak d l a Hume ' a ,

Smitha Jak i L o v e j o y a

p r o b l e m e m b y ł a a n a l i z a d w ó c h typów z j a w i s k z w i ą z a n y c h cią: s ą d ó w m o r a l n y c h

oraz

uwarunkowań

centralnym z

w y b o r ó w I aktów.

moralnoś-

Jeśli idzie o kwestię p i e r w s z ą , to dla 1-Iume ' a

I Smitha

sądy

moralne dotyczyły wyłącznie aprobaty b ą d ź d e z a p r o b a t y dla o s ó b . Ich 34 motywów, uczuć c z y celów. M ó w i ą c Inaczej, z w i ą z a n e one b y ł y z o b r o n ą nieinstrumentalnych

wartości moralnych

( L o v e j o y n a z y w a Je:

adlectival v a l u e s ) , o c e n ą Intencji, a nie skutków działań. L e c z

czy

wartości takie s ą wartościami autonomicznymi, c z y nie s ą one

podpo-

r z ą d k o w a n e jakimś innym celom? - pyta L o v e j o y . Odpowiedź Hume 'a, którą on także podzielał,

stwierdzała, ż e jeśli Isnleją nielnstrumentalne

wartości estetyczne, to nie ma ż a d n y c h a p r i o r y c z n y c h , w a ż n o ś c i nie p r z y p i s a ć

wartościom

racji, b y takiej

etycznym.

N i e we wszystkim jednak, zdaniem L o v e j o y a , Hume miał r a c j ę . N i e Istnieje n a przykład ż a d e n uniwersalny standard bacyjnych bądź dezaprobacyjnych. S ą

zachowań

one historycznie

nie Interesujące dla L o v e j o y a były r o z w a ż a n i a , jakie cl d w a j towieczni myśliciele wiedli n a temat uwarunkowań

wyborów

A n a l i z u j ą c w tym w z g l ę d z i e k o n c e p c j e Smitha dochodzi

apro-

zmienne.

Rów-

osiemnas-

moralnych.

on d o

wniosku,

ż e nakreślił on p o p r a w n y opis d o ś w i a d c z e n i a moralnego. Smith bowiem w s k a z a ł , ż e motywy n a s z y c h z a c h o w a ń nowane przez

społeczeństwo,

są

zapośrednlczone

1 determi-

p r z e z f u n k c j o n u j ą c e w nim s y s t e m y

moralne. T e o r i e Hume ' a

l Smitha d o s t a r c z y ł y Lovejoyowi

z a p o m o c ą których b u d o w a ł bowiem definitywnie, ż e

argumentów,

on w ł a s n ą k o n c e p c j ę etyczną.

rozum nie może nigdy motywować

ralnych, stanął on p r z e d problemem

Ustaliwszy działań

mo-

o k r e ś l e n i a wzajemnej między nimi

relacji. R o z s t r z y g a j ą c tą kwestię dokonuje on r o z r ó ż n i e n i a n a dwie s y s ą d ó w etycznych: te, które w l ą z ą się z o c e n ą wartości c e l ó w skutków działań

( w a r t o ś c i Instrumentalne - terminal v a l u e s )

r e d o t y c z ą aprobaty b ą d ź d e z a p r o b a t y samych działań b ą d ź łającego

( w a r t o ś c i nielnstrumentalne -

adjetival

i I te, któcech dzia-

values).35

T e n drugi r o d z a j wartości L o v e j o y cenI z d e c y d o w a n i e Ich Istnienie Jest ci)

wyżej.

j e g o zdaniem - tym, c o w y r ó ż n i a c z ł o w i e k a

ród Innych gatunków. Dzięki nim ( a m o ż e on d o k o n y w a ć

klaczy

s ą one rezultatem

spoś-

samoświadomoś-

samooceny. K l u c z o w y m jednak momentem w

p r o c e s i e wartościowania moralnego Jest istnienie Innych ludzi,

równie

jak my zdolnych do r o z p o z n a n i a wartości nleinstrumentolnych l manif e s t o w a n i a Ich w s w o i c h działaniach, " N i e ż y j e m y w etycznym ś w i e c i e -

pisał -

wyizolowanym

l e c z w ś w i e c i e e t y c z n y c h aktorów,

d z i a ł a n i a I motywy s ą przedmiotem aprobują bądź dezaprobują nasze

naszych

o c e n l którzy -

których

n a odwrót

ws asne d z i a ł a n i a l motywy".

-

-

56

-

W tej właśnie s p o ł e c z n e j r z e c z y w i s t o ś c i

moralnego

wartościo-

wania rozum odgrywa z a s a d n i c z ą

rolę. D o k o n u j e on bowiem

nania funkcjonujących s p o ł e c z n i e

zasad

działań pod kątem z g o d n o ś c i

bądź

drugie, pełniąc funkcję s ę d z i e g o

moralnych oraz

niezgodności sensie,

cy moie wpływać n a z m i a n ę n a s z y c h ktoś powiada, że j e g o p o s t ę p o w a n i e

oceny

naszych

z nimi. T o j e d n o .

stymuluje on naszymi

szymi pragnieniami w takim mianowicie

rozpoz-

wyborami,

Po na-

w jakim s ą d

oceniają-

z a c h o w a ń . Jeżeli, n a

przykład,

jest nieuczciwe

być szanowanym, to p r a g n i e n i e to p o w i n n o

wpływać

l pragnie

zarazem

n a zmianę

jego

postępowania. Prawdziwa natura c z ł o w i e k a , j a k o Istoty p o ż ą d a j ą c e j nlelnatrumentalnych ( a p r o b a t y , zdaniem l>ovejoya, ż e " r o z u m

uznania,

szacunku -

jego

zachowania

pragnień, których to z a c h o w a n i e j e s t

a nawet modyfikację 37 wyrazem".

Rozwinięty w R e f l e c t l o n s on Humań N a t u r ę bacyjnej" posiadał d l a L o v e j o y a d u ż e

z j e d n o c z e n i a tego, zrównania,

system etyki

co

w człowieku

albowiem

udało

racjonalne

p o d k r e ś l i ć , iż

mimo tego, ż e

zjedno-

wola

budza nas do działania, to rozum j e d n a k d e c y d u j e o s t a t e c z n i e borze jego kierunków. Z a m y k a j ą c s w o j ą t w ó r c z o ś ć flczną takim oto akcentem Ł o v e j o y r a z j e s z c z e bokie przywiązanie d o r a c j o n a l i s t y c z n e g o czości zwornik, który b a r d z o

ściśle łączył

obydwie

twór-

strony j e g o

sji, nadając im tym samym t e o r e t y c z n ą s p ó j n o ś ć

i koherencję.

w obrębie jego

ta artykułowała się tam, j a k

myśli. wiara

wielorako.

Przede wszystkim n a l e ż y z a u w a ż y ć ,

że

b y ł a o n a ich

najgłębszą

przesłanką. Lovejoy s ą d z i ł bowiem, iż i d e ą k i e r u n k o w ą r o z w o j u filozoficznej jest d ą ż e n i e d o r a c j o n a l n e g o . Intelektualnego świata. "Tym rodzajem w i a r y w r a c j o n a l n y świat, - pisał - pobudzana i k i e r o w a n a b y ł a w i ę k s z a zofii i

reflek-

Dzięki

h l s t o r y c z n o - f l l o z o f l c z n y c h , to

widzieliśmy,

głę-

wartości.

temu właśnie możemy mówić

Jeśli Idzie o o b s z a r b a d a ń

wy-

hlstoryczno-fllozo-

stanowiła w j e g o

o istnieniu j e d n o ś c i

po-

o

potwierdził s w o j e

systemu

Wiara w rozum, w j e g o s a m o i s t n ą moc

(...)

"apro-

z n a c z e n i e . Dzięki niemu

I nieracjonalne, rozumu 1 woli. N a l e ż y j e d n a k ż e czenie to nie oznaczało

oznacza,

staje się zdolny do wpływania na

(człowieka - J.C,) s p o n t a n i c z n e

nu się bowiem dokonać

J.C.)

wartości

opanowania

w którym

część

myśli

żyjemy

zachodniej

filo-

nauki".38 Nie znaczy to o c z y w i ś c i e .

Iż nte d o s t r z e g a ł on w

filozofii wpływu czynników i r r a c j o n a l n y c h . W r ę c z

dziejach

p r z e c i w n i e , byt

na

nie wyjątkowo czuły l w r a ż l i w y . P i ę t n o w a ł Je z r e s z t ą - j a k I w i d z i e l l ś my - na każdym kroku.

-

Prowadzone tylko

tego, ż e

przez

dzieje

bi

~

L»ovejoy« badania historyczne

refleksji filozoficznej byty

zrozumienia ś w i a t a , l e c z t a k ż o , ż e

stanowiły

one

ludzkiej godności,

również

Lovejoy przyjmuje postawę

ż o w a n e g o , Jawnie i wprost do

się

tych

której

wariości

badacza

z a prawem

naangtt-

człowieka

samorealizacji. Warto także

zauważyć,

r a c j o n a l n o ś ć przekonaniom mierze, że

opowiadającego

uroniło

nie

riei U r o d z ę

a r e m ; walki,

centrum stanowił problem i na tym g r u n c i e

dowo
wysiłkiem

w jakiej stanowiła

człowiek posługuje

iż

historia idei

teoretycznym

nadawała

L o v e j o y « także

oria p o t w i e r d z e n i e

s i ę nimi na d r o d z e

tego, ż e

zrozumienia

filozoficzną i w

takiej

i d e e 'istnieją i świata^

Rozdział

trzeci

W POSZUKIWANIU METODY

Zasadniczą

Intencją przedstawionych

hlstoryczno-fllozoflcznych poszukiwań kontekstu t e o r e t y c z n e g o ;

pokazanie,

myślenia filozoficznego l i e konałem

wprowadzenia do

że

zrodziły

rozdziale

s i ę one z

Ich

potrzeb

s ł u ż y ł y temu myśleniu. W ten s p o s ó b

do-

c e n t r a l n e g o tematu n i n i e j s z e j r o z p r a w y ,

mianowicie d o p r o b l e m u metody l p r o g r a m u wiem n a j m n i e j s z e j w ą t p l i w o ś c i , ż e f u n k c j o n o w a n i a myśli, s t a n o w i ą c e tutaj zatem,

zagadnienie

w jaki

a

historii Idei, N i e u l e g a mechanizmów

fundamentalny problem

-filozoficznej refleksji I>ovejoya, wyrosło Spróbuję pokazać

w poprzednim

Lovejoya było nakreślenie

z doświadczeń

sposób

w

bo-

l dróg

hłstoryczno-

filozoficznych.

w j e g o myśli

kształtowała

się p o t r z e b a b a d a ń

n a d mechanizmami m y ś l e n i a f i l o z o f i c z n e g o o r a z

jak

przebiegały główne

kierunki p r o w a d z o n y c h p r z e *

w

tym

niego poszukiwań

zakresie.

X. H i s t o r i a Idei Zainteresowanie

się przez

chanizmów r o z w o j u myśli refleksji w ł a ś c i w i e już z jego

zagadnienie g e n e z y

tującą s i ę w całym

od jej początków

Na

o b s z a r z e poszukiwań

wstępie n a l e ż y

ó w miał j e d n a k

z temp orali zmem, c o systematycznych

związek

nieco z

pokrewne

inny kształ-

w i z j ą filozofii.

szerzej. że

w r o z p a t r y w a n e j pod kątem

h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e j r e f l e k s j i LoveJoya d a j ą s i ę

różnić t r z y f a z y . d o ś ć poprzednim.

zauważć,

historyczno-filozoficzne)

I p o s i a d a nader ścisły

s i ę on b o w i e m

S p r ó b u j ę k w e s t i ę tę w y j a ś n i ć n i e c o

todologicznym

uwarunkowań

L o v e J o y a p r o b l e m a t y k ą natury i m e -

widoczne jest w j e g o

d o c i e k a n i a m i teoretycznymi. Z w i ą z e k

c h a r a k t e r . N i e tyle w i ą z a ł

l

tym, Jakie p r z e d s t a w i ł e m

w

mewy-

rozdziale

-

59

-

1. F a z o p i e r w s z a obejmuje o k r e s m i ę d z y latami Warto podkreślić, iż g r a n i c e

chronologiczne

n a l e ż y j e traktować j a k o d o ś ć okres

w z g l ę d n e . E t a p ten m o ż n a o k r e ś l i ć

wstępnych, n i e s y s t e m a t y c z n y c h p o s z u k i w a ń

wskaźniku

samoświadomości

o stosunkowo

niskim

ukierunkowaniem

znamionującą się

b a d a ń . LoveJoy w tym

ś w i a d o m i e kieruje s w o j ą h i s t o r y c z n ą r e f l e k s j ę n a k w e s t i ę I uwarunkowań

jako

metodologicznej.

2. F a z ę d r u g ą s t a n o w i ą lata 1924-1936, w y r a ź n y m teoretycznym

1902-1924.

nie s ą tutaj s z t y w n o i

już czasie

mechanizmów

d z i e j o w e g o r o z w o j u myśli, Intensywnie p o s z u k u j ą c

c z a 1 metody d o ich

klu-

zrozumienia.

3. F a z a t r z e c i a to lata 1936-1962,

okres dojrzałych

o w y r a ź n i e Już s p r e c y z o w a n e j metodzie i programie, o k r e s nia l walki o u z n a n i e

dociekań propagowa-

racji bytu historii Idei j a k o s a m o d z i e l n e j i a u t o -

nomicznej dziedziny refleksji

historycznej.

W niniejszym r o z d z i a l e b ę d ą mnie I n t e r e s o w a ł y tylko d w i e s z e f a z y . S ą one w a ż n e

z lego względu,

że

f o r m o w a n i a się metody i programu historii Jek więc

stwierdziłem p o w y ż e j , etap p i e r w s z y w r o z w o j u

szukiwań.

Późniejszy

się w tym c z a s i e

brakiem

wyraźnie

elę

określonego

n a rekonstrukcji

hlsto-

metodologicz-

kierunku

autor Reflections on Humań N a t u r ę

zasadniczo

etapy

idei.

ryczno-fllozoflcznej refleksji L o v e j o y a charakteryzował n ą nie s y s t e m a t y c z n o ś c i ą ,

pierw-

stanowią z a s a d n i c z e

po-

koncentruje

określonych

tradycji

myślenia. Dociekając na przykład g e n e z y ewolucjonizmu p o s z u k u j e j e - • go w c z e ś n i e j s z y c h i d e o w y c h p r z e s ł a n e k . to w s k ą . Z

z w i ą z k ó w myśliciela k r ó l e w l e c k t e g o fem c z y D . Humem -

z platonlkoml

z Cambridge,

w pierwszym

w y b i j a ć na p l a n p i e r w s z y ,

okresie

kan-

śledzeniem

p o d d a j e j ą ostrej k r y t y c e . T e n ostatni

je s i ę z r e s z t ą z d e c y d o w a n i e tym, ż e

P o d o b n i e jest z t r a d y c j ą

tą r ó ż n i c ą tylko, iż w tym w z g l ę d z i e — p o z a

Ch.

Wol-

aspekt

zda-

co świadczy

w hlstoryczno-fllozoficznej refleksji

Lnvo-

j o y a mamy d o c z y n i e n i a z wyraźnym prymatom tego, c o f l t o z o f i c z n e tym, c o

nad

historyczne. Wiąże

s i ę to w s p o s ó b

j e g o m y ś l e n i a potrzebami

naturalny z ó w c z e s n y m związku

z tym j e g o b a d a n i a

no-fllozoflczne s ą ściślej podporządkowane się po prostu s p r a w a

zostaje uwieńczony

włas-

historycz-

tym w ł a ś n i e p o t r z e b o m . L>o-

v e j o y a i n t e r e s u j ą b a r d z i e j treści niż fnrroy myślenia. nań f i l o z o f i c z n y c h . W

zdominowaniem

teoretycznymi, b u d o w ą p o d s t a w I z r ę b ó w

nej koncepcji filozoficznej. W

staje

o

Najważniejsza

h i s t o r y c z n e j llgltymlzacji w ł a s n y c h

momencie jednak, k i e d y p r o c e s j e j

s u k c e s e m , k i e d y u z n a j e on, ż e

za

przeko-

poszukiwań

temporallzmem

-

s t o j ą silne r a c j e h i s t o r y c z n e , nie

więzi m i ę d z y b a d a n i a m i

60

-

daje się

wyraźnie

zaobserwować

I n a c z e j , w m i a r ę Jak d z i e j e filozofii t r a c ą w a ż n o ś ć się

bardziej znaczące

nych.

Gdybym

of B e i n g . P o by

jako pole badań

usiłował

by powiedzieć,

że

wyznaczyć

stanowią je

roku

było

można

Great

czystym -

chciało-

Idei. okresie

historyczno-fllozoficznej

g ł ę b s z e j refleksji nad naturą r o z w o j u myśli i z

Inną o k o l i c z n o ś c i ą ,

Idzie

mianowicie

o

zwią-

jego

własną k o n c e p c j ę filozofii, a właściwie

o jej ówczesny

-

w polemikach z

Idealizmem,

nie d y s p o n u j ą c

sprecyzowanym

Jak w i e m y — k s z t a ł t o w a ł a l

samym

cie

rzeczy

Nie

podejmować

dysponował

lecz

doświadczeń

jakie

konstrukcje nie

ligią, ż e

go

jeszcze

oderwane z

ŁoveJoyowl

jest ona

związanych

rym powiada, czasowym cych wobec

co jest wewnętrznie

jest pewien że

tego,

co

fragment j e g o

dzięki nie

porządkiem

do

filozof

się

z

sprzeczne.

(w

rzeczywistości)

musi

naszerodzaetapy.

przekonybudującą

życia,

lecz

Uprzytomnił więzami

moralnych

z

i

łączenia

Znamienny

autobiograficznych

meta-

w

spój-

w tym

wyznań,

w

tym p r z y p a d k u A b s o l u t u

Jest j e d n ą z " n a j b a r d z i e j z

baczności".

1

re-

społecz-

R e n o u v l e r a pojął, Iż

t e m p e r a m e n t u . Jednym s i ę mieć na

mam od-

na

jego

nim

spekulatywną,

Jest u s i ł o w a n i e

pogodzenia

l

w s z e l k i e j metafizyki, z a ś

Jamesowi l lekturze

pokus metafizycznego których

uwagę

poszczególne

z nią wartości

"instynktem"

odnie-

do drugiej dekady

s p l e c i o n a głębokimi

I d e a l i s t y c z n e j v> s z c z e g ó l n o ś c i ,

system tego,

że

grun-

doświadczenia

od realiów konkretnego

fizyki

godzenia

próg.

dziejowego. wcześnie

f a k t y c z n ą naturą s a m e g o bytu.

l to, ż e

obronie

bardzo

szczególną

o i d e a l i z m , to z e t k n i ę c i e

niezgodne

służy

zwrócić

Zrozumiał także,

względzie

bowiem

celu p ł a s z c z y z n ą

studenckie

filozofia jest dyscypliną

tytko

również

należy

nych. ny

do tego

ona kształtować

przynosiły

idzie

wało l#ovejoya, ż e

sobie

się

jej rozwoju

p r o c e s j e j formowania trwał a ż

I tak j e ś l i

on

niezbędną

pierwsze,

stulecia. Analizując

na dodatek

Iż

analiz mechanizmów

zaczęła

tutaj n a myśli j e g o

je

brak. T a

c z y m j e s t f i l o z o f i a , I j o v e j o y nie mógł w

po prostu

sienia. Wprawdzie

go

powiedzieć.

na temat t e g o ,

czucia -

się dopiero

bergsonlzmem.

C h c ę tym poglądem

1

stają

linię g r a n i c z n ą , to

19 40 Ł o v e j o y stał s i ę w ł a ś c i w i e

również

matyzmem

i

filozoficzną,

zań

hlstoryczno-fllozoflcz-

tutaj j a k ą ś

Zjawisko braku — w pierwszym zane

stricte

lata tuż p o opublikowaniu T h e

s i ę p o w i e d z i e ć — historykiem

refleksji LoveJoya -

osłabie-

filozoficznymi a historycznymi. M ó w i ą c

któ-

żądza z dręcząr

niebezpieczeństw,

Jak wiemy

z treści

rozdziału

nia f i l o z o f i c z n e g o w z b u d z a ł bowiem

w oczywisty

tycznym

61

drugiego,

sposób

niezgodny

wyraźnie

określić,

łości

rzeczywistości, sprzecznościami,

nie

pozostanie,

pierwsze,

idealizm

niemu

I,o-

odgrywają

to w e w n ę t r z n y m i ,

nie mówiąc już p r z e c z e n i u

przypadkach

rolę, pełnią

wręcz

zasadniczą

teoretycznie

filozoficzne moralizatorstwo. się, d o m a g a j ą c

że

zdrowemu

także,

zgadzał

dzięki

filozoficznym

P o d r u g i e , u ś w i a d o m i ł on s o b i e

też

iż

p r a g n i e n i a u j ę c i a w Jednym k o n s t r u k c i e

n a w e t wtedy, j e ś l i g r o z i

filozoficznych czynniki czy

Po

on

racjonaltstyczno-r^aUe-

w d w ó c h c o najmniej, d a j ą -

rolę w myśleniu

tinlwersalislyczne,

nymi

piętno

aspektach.

z r o z u m i a ł , Jak w i e l k ą

dążenia

tórych

z Jego

u s p o s o b i e n i e m . N i e m n i e j Jednak faktem

się

veJoy

taki t y p f i l o z o f i i i m y ś l e -

w I/ovejoyu instynktowny protest, Był

w y c i s n ą ł na nim t r w a ł e , " n e g a t y w n e " cych

-

im o b c e Z tym

się w r ę c z

ca-

logicz-

rozsądkowi.

niepoślednią,

o

w rozwoju

w

poglądów

moru tutaj na myśli

r ó w n i e ż , jak wiemy,

odseparowania

niekreligię

I/ovejoy

f i l o z o f i i od

tych

czynników. N i e c o inne

wąłlci d o L o v e j o y o w s k i e g o

filozofio, wniósł pragmatyzm. tyki

wynika jednoznacznie,

nia f i l o z o f i c z n e g o

niespójności

pragmatyzmowi nej przebiega

Z analizy k i e r o w a n e j pod j e g o iż n a j b a r d z i e j p i ę t n o w a n y m i

są: werbalizm, bałagan p o j ę c i o w y -

s e n s ó w — nieświadome nętrzne

rozumienia tego,

przekształcanie

i nieuświadomione

Łovejoy

kontrolą

wewnętrznej

Inne j e s z c z e

wnioski

to z n a c z y

a nade

że

samego

bienie

intelektualne,

zakorzeniona

mylenie

wszystko

wew-

Słowem,

dzięki

jest

on

(

zj o wie-

samoświadomości.

i

wynikały dla L o v e j o y a

wpływ na kształt

a w tym p r z y p a d k u ,

Jest p o t r z e b a

kry-

myśle-

p r o c e s refleksji filozoficzfilozofo, ż e ze

eonlzmem. Analiza filozofii francuskiego temporalisty n o w l c l e , jak p r z e m o ż n y

jest

adresem

grzechami

zapońrodnlczenia.

jasno dostrzega,

jakby p o z a

kiem p o z b a w i o n y m

znaczeń,

czym

uczuciowego

spotkania

z

berg-

u ś w i a d o m i ł a mu mi;*-

myśtl m o ż e

wywierać

jak g ł ę b o k o

usposo-

w ludzkiej

naturze

kontaktu I p r z e ż y w a n i a

rzeczy-

wistości. Takie

oto s y s t e m a t y c z n i e

kształtują Lovejoyowskl gatywnym,

narastające

nie p o d z i e l a n y m i krytykowanym,

r y g ł ę b o k o w nim z a p a d a , p r z e s ą d z a j ą c , 1 charakterze Na Pierwszą, nakże

odczucia

metodologicznym

doświadczenia

historii

lecz

zarazem

ów

nie n a j w a ż n i e j s z ą r z e c z ą ,

j e s t to, iż

znamienny akt p r z e s ą d z e n i a

w procesie

ne-

tiakże tym, o

któ-

kierunku

idei.

czym jednakże chyba

obrazem

w moim mniemaniu,

chociaż

zauważyć

i

o b r a z filozofii. Josl on w p r a w d z i e

paralelnego

poleg&ł?

którą n a l e ż y rozwoju myśli

jedfilo-

-

zoficznej Lovejoya powała

to z n a c z y

62

-

teoretycznego

t historycznego -

systematyczna konfrontacja reprezentowanych

filozofii. K w e s t i ą p r o b l e m a t y c z n ą naturalnie bliższego

określenia charakteru

mywać,

Iż w w i ę k s z y m

powstające na badzle nlzmem

na obszar

stwierdzić,

o charakterze

Iż p o w s t a j ą c e

walkę

jej pozytywne

Wziąwszy zdomi-

negatywne

pragmatyzmem

odwrotnie. M ó w i ą c

domnie-

odczucia

czy

z a ś inaczej,

bergsomożna

przeświadczenia

n a temat

r o z w o j u myśli b y ł y w z n a c z n e j m i e r z e

teoretyczno-polemlcznych.

zakończenie,

swoich pracach

jakiegoś

teoretycznym, możemy

w jego świadomości

o naukowy

obrazów

w rozwoju Lovejoya

stopniu p r o j e k t o w a ł on s w e

mechanizmów historycznego prowadził

b y ł a b y tutą] p r ó b a

polemik z Idealizmem,

historii niż

chodną doświadczeń

okres

nastę-

nie

wzajemnych zopośrednlczeń.

Jednak p o d u w a g ę fakt, 14 p i e r w s z y nowany był poszukiwaniami

przez

Niemniej j e d n a k ,

po-

dopóki

c h a r a k t e r filozofii, dopóki miał n a d z i e j ę dopóty nie a k c e n t o w a ł

na

I nie e k s p o n o w a ł

w

h i s t o r y c z n y c h tych c e c h r e f l e k s j i f i l o z o f i c z n e j , które

taką z a w z i ę t o ś c i ą z w a l c z a ł

w d y s k u s j a c h z filozofami s o b i e

z

współczes-

nymi. P r z e ł o m , Jak ł a t w o s i ę d o m y ś l e ć , musiał n a s t ą p i ć stąpił w momencie, k i e d y j e g o p r o g r a m fiasko. Utracenie

przez

L o v e j o y a nadziel

p l i n ą w pełni r a c j o n a l n ą , reguł metodologicznych,

n a u c z y n i e n i e filozofii d y s c y -

a przede

wszystkim

n a wyplenienie

dokonało

P o c z y n a bowiem

niach

większą

zwracać

r o z w o j u myśli, n a

N i e m o ż n a b y Jednak nie

wspomnieć

no-polemlcznych żeniem, ż e

uchwycić

tutaj o j e s z c z e

wie. I d z i e mianowicie

coraz

zagadnienie

o to, ż e

doświadczeń

ujęć. Stawało

uwagę

na kwestię

wraz

pełnego

n a o b s z a r d z i e j ó w myśli w r a z regułom

zapośredniczenla,

wartości,

że

ze

spostrzesię

u Ło-

hlstorlograficznych

4 e Jeśli r o z w ó j r e f l e k s j i f i l o z o nleuśwtadamia-

pozafllozoflcznych

to jej h l s t o r l o g r a f i c z n y o b r a z , p r z e d s t a w i a j ą c y Ją j a k o fałszywy.

spra-

teoretycz-

rozwoju, rodziła

u w i k ł a n a jest o n a w o b r o n ę

w z g l ę d n i e p r o s t ą I Jednolitą musi b y ć kowicie

gdyby

ważnej

swoich

f i c z n e j s t e r o w a n y j e s t takimi czynnikami Jak temperament, ne

mecha-

s e n s u tej zmiany,

z przenoszeniem

oczywiste,

bada-

uwarunkowań.

błędności jego dotychczasowych,

się d l a n i e g o

w swoich

j e d n e j n a d e r , moim zdaniem,

p o d l e g a j ą o n e tym samym

vejoya świadomość

jej

z niej

istotnej zmiany w Jego

hlstoryczno-fllozoflcznej świadomości. z tego z a k r e s u

na-

n a ustalenie d l a niej j a s n y c h l p r e c y z y j n y c h

wszystkich krytykowanych "grzechów"

nizmów

l faktycznie

u n a u k o w i e n l a filozofii p o n i ó s ł

strukturę

c o najmniej b ł ę d n y , j e ś l i nie

cał-

-

Warto z w r ó c i ć cie

wieku ca

uwagę

n a to. Jak p o d k r e ś l a Istniał j e d e n

do

historii

dla L o v e j o y a ,

zbytnio

profesora,

przeceniać.

Po

pewne

do

z tej racji, ż e

się

yowsklch

wynika z

postębłędnej

obeznanego

z

że

nale-

autor

The Po

otwar-

przekonany,

tych

ujęcia wydawały

że

negatywny

się

stosu- •

Immanentnych

sprawą

stwierdzenia,

cech

historycznego

unauknwlenln

uwagi na kwestii

kluczowa

z jakryś n a g ł ą

procesem.

w tym w z g l ę d z i e

naszego

wieku. P i s a n e

historyczno-filozoficzne pozwalają zaliczyć

je

jost k o ń c o w a

ujawniają wyraźnie do

wadzenia do The

Great

Rozstrzygający mułuje

zresztą

wyborze rokiem

dowód

i esejów,

1936, a w i ę c

p r o g r a m u historii Idei, HI s t o r y

C h a i n of

zaradności

of I d e a s , nie

napiranych

w zosndnicr^in wydanych

niż

dotychczas" określenia

gwałtowną można

by

przez

albowiem

zmianą,

lecz

powiedzieć, dziesięcio-

Lovejoya

strukturalne

teksty

cechy,

i d e i , to z n a c z y

które

odpowiadają

z n a j d u j e m y na kartach

Wpro-

Beini^.

sam L o v e J o y . Oto b o w i e m

szkiców

te

w ł a ś c i w e j historii

niż

mechanizmów

f a z a drugiego

wówczas

b a r d z o b l i s k o temu j e j p o j ę c i u , j a k i e

za

bynajmniej prosty,

Niemniej jednak bowiem

spowodowały,

filozofii, w i ę k s z ą

czy

z głęb-

chronologicznego

o w e g o p r z e ł o m u . N i e j e s t to p r o b l e m z powolnym

oraz

"większą

bliższego,

w Lovejo~

polemikom,

wewnętrznych

rozwoju myśli. Stwierdzenie

s i ę naturalnie j a k i e g o ś

n i e m a m y tutaj d o c z y n i e n i a raczej

przełom

związany był ściśle

natury myślenia f i l o z o f i c z n e g o

upadku p r z e d s i ę w z i ę c i a

domaga granic

powyższego

t e o r e t y c z n y m i . D a ł y mu o n e , d z i ę k i

dotychczas koncentrację

one

du-

występuje z jakąś

badaniach historyczno-filozoflcznych

rozważaniami zrozumienie

lecia

pra-

w

myślenia. Jak w i ę c

że

to

o n r a c z e j na p r o s t o w a n i u

nek L o v e j o y a do historiografii filozofii wynikał z

sze

Była

utrzymana

dlatego,

z d z i e j ó w myśli, których d o t y c h c z a s o w e jestem

XX

p i s m a c h nie p o r u s z a .

1924 r. I < o v e j o y n i e

nieadekwatne. Słowem,

jego

filozofii.

znaczenie. Nie

pierwsze

drugie

tą k r y t y k ą h i s t o r i o g r a f i i . K o n c e n t r u j e

jego

mianowi-

2

znakomicie

s p r a w y tej w s w o i c h

być

a

z początków

Phllosophy,

G r e a t C h a i n of B e i n g

epizodów

okoliczność,

w Ameryce

zbliżania się do prawdy. T e n przykład

swojego harvardzklego

t e g o jednak

jedną

że

p r z e d s t a w i a j ą c a d z i e j e myśli f i l o z o f i c z n e j j a k o

historiografii mógł p o s i a d a ć ży

na J e s z c z e

Georg Boas,

pt. S p i r l t of M o d e r n

pujący naprzód p r o c e s pracami

-

rodzimy podręcznik

J o s i a h a I ? o y c e *a

chu heglowskim,

63

takiego

przypuszczenia

w dokonanym

w większości

przez

przypadków

oIcrcrMp f o r m o w a n i a

w 1948

r. p o d

z n a j d u j e m y ani j e d n e g o

for-

siebie

się

metody

tytułem E s s a y s

tekstu, który

przeć! in

i the

póchodziłby

-

64

-

z okresu wcześniejszego niż s y g n a l i z o w a n a j u ż k o ń c o w a f a z a dziesięciolecia XX w. Najstarszym bowiem

u m i e s z c z o n y m tam

Jest pochodzący z 1916 r, e s e j pod tytułem T h e M e a n l n g

drugiego tekstem

of " R o m a n t l c "

In earty German Romatlclsm. N a p o d s t a w i e t e g o możemy s ą d z i ć . Iż wcześniejszych nie uznał on z a w y s t a r c z a j ą c o storii idei. Potwierdzeniem tego Jest z r e s z t ą

reprezentatywne

wypowiedź

samego

Joya, który w przedmowie do E s s a y a In the H l s t o r y of I d e a s li racją wyboru prezentowanych tam tekstów b y ł a p o t r z e b a nia ogólnych założeń historii Idei, które

swoje pełniejsze

znalazły w Innych, późniejszych s z k i c a c h -

w tym z a ś

on namyśli zarówno Wprowadzenie d o T h e

Great.,.

w 1938

stwierdza, zilustrowa-

rozwinięcie

względzie

Htstoriography

szcze-

gólnie cenne 1 co sprawia, ż e n a s t ę p u j ą c e p o niej e s e j e m o ż n a tować Jako waine etapy w zrozumlontu r o z w o j u Jego k o n c e p c j i

trakmetodo-

założenia rodziły się

z prowadzonymi badaniami, a nie p o p r z e d z a ł y

ma

r.

Tym Jednak, eo w przedmowie a u t o r s k i e j L o v e j o y a Jest

logicznej Jest stwierdzenie, ż e owe o g ó l n e

hi-

Love-

Jak I p o p r z e d z a -

jący ów wybór manifest metodologiczny p o d tytułem T h e of Ideas opublikowany po raz p i e r w s z y

prac

dla

Ich. " E s e j e te -

wraz

powiada

LoveJcy « nte są przykładami ś w i a d o m e g o w y s i ł k u n a r z u c a n i a z g ó r y 3 określonej'metody1 na surowy materiał". S ą o n e p o prostu ś w i a d e c t w e m Je] rozwoju. To właśnie świadectwo u c z y n i ę tutaj przedmiotem waiarf I przedstawię główne wątki k s z t a ł t o w a n i a

się

swoich

programu i metody historii idei, W tym c e l u r o z p o c z n ę

również

zówki, Jakiej analizowany p r z e z e mnie autor udzlalił w s w e j Otói powiada on tam, ż e przedstawione

eseje

roz-

t>ovejoyowsklego od

s t a n o w i ą Ilustrację

najczęściej występujących w historii Idei z j a w i sic. S ą 1, Rola semantycznych zmian l p o w i ą z a ń

wska-

przedmowie. trzech

nimi:

(confuslons),

przesu-

nięć I dwuznaczności pojęć w historii myśli 1 g u s t ó w , 2, Wewnętrzne napięcia I załamania w u m y s ł o w o ś c l wych pisarzy powstałe b ą d ź to z konfliktu Idei b ą d ź też z

Jednostkoodmiennych

typów wrażliwości uczuciowej.

£

3, Obecność i wpływ tych samych z a ł o ż e ń

(presupposltlon)

Innych operacyjnych "Idei" w r ó ż n y c h d z i e d z i n a c h myśli l w

czy

różnych

okresach,* Spróbuję zatem zjawiskom tym 1 metodom ich b a d a n i a się nieco bliżej, Rozpocznę od p i e r w s z e g o

przyjrzeć

z nich, albowiem n a

problem LoveJoy kieruje s w o j ą u w a g ę w stopniu

ten

najznaczniejszym.

2. "NaturiP

i "Pomantyzm"

Stwierdzenie, " ż e

jako przedmiot

badań

liietorl

n i e tylko c l i l e b e m c z ł o w i e k

h a s ł a m i " nie j e s t w p r a w d z i e

i dokładnie

rzecz

żyje, lecz

biorąc

intelekt przywiązuje

się do określonych

nakże

cechą tego

p o j ę ć . Idzie mianowicie '

słów, ż e

Natury. P r z y w i ą z a n i e

z pewną s z c z e g ó l n ą

ważną,

Najlepszym przykładem

r o d z a j u kultem Jest p o j ę c i e

o to, ż e

czy

też

za pozorną

o t a c z a Je

ludzki swoistego

to z w i ą z a n e

jest

r y k a Idei, c z ę s t o b a r d z o

d.elikatnym l trudnym, j e s t o k r e ś l e n i e

kierunki duje

tekście

oznacza

ta c z y Inna z w i ą z a n a

Już to u c z y n i , p o w i n i e n t a k ż e rozwoju

ono

owego

w obszarze

pojęcia,

swojego

zwrócić

zmiany

Odnosząc

nad g e n e z ą

powyższe

i historią

semantycznych może W tekście znaczeń

z nich,

być

e s e j p o d tytułem

tym L o v e j o y d o k o n u j e

i literaturze. W y l i c z e n i e stwierdza,

iż p o t r z e b a

to p o p r z e d z a

"Naturę"

które

lacji, j a k i e między nimi z a c h o d z ą umożliwić

określenie

przedsięwzięcia zasadnicze

umożliwią

NĆe Jestem w s t a n i e wy. S k ł a d a

sle

w

jest

(?rup którym

niezbędna

I d e e l myśli, j a k i e

on j e d n a k ż e

rozjaśnienie

sporządze-

Natury),

rodzaju

logicznych co

prawdopodobieństwa

re-

powinno wzajem-

drugie.

naturalnie p r z e d s t a w i ć

s i ę on m i a n o w i c i e

norm.

filozofii

l e c z tylko takiego

(znaczeniami

tekstów. analiz

aesthetlc

uzasadnieniem,

semazjologicznego

tam podziału. W y s t a r c z y

as

krótkim

n y c h w p ł y w ó w o r a z r o z w o j u Jednych w nego

wstępnych

i XVlH-wlecznej

nia p e ł n e j listy definicji l e k s y k o g r a f i c z n y c h ,

w

Interesujących

z etapem

f u n k c j o n o w a ł y w tych o k r e s a c h . Nie d o m a g a

idei

hlstorycziio-filozo-

wyliczenia podstawowych

realizacji tokiego

sensów,

rzecz

historykiem

w XVII.

tym wszystkim, k t ó r z y p r a g n ą zrozumieć

a n a l i t y c z n y c h map

powo-

własnej twórczości

na kilka b a r d z o

słowa Natura występujących

Idea,

pojęć.

aktywności

związanego

co

na d r o g i i

oto, n a j k r ó c e j

stawia przed

postulaty do j e g o

trudu w s k a z a ć

Przykładem pierwszego

tego,

i przekształcenia jakie

i n t e r e s u j ą c e j mnie tutaj d r u g i e j f a z i e j e g o flcznej, można bez

uwagę

sło-

histo-

z tym p o j ę c i e m

oddziaływania. T a k

ujmując, w y g l ą d a j ą zadania, jakie L o v e j o y podejmującym badania

z tym z a d a n i e m

baczną

mu

samego

różne

Gdy

jed-

innych, p o d o b n y c h

w a k r y j ą się c z ę s t o k r o ć w danym

o

powiada

tego, ż e

identycznością

Idee. W z w i ą z k u

liilcże

całą prawdą

c z ł o w i e k u . Jest o n o J e d n a k ż e p r a w d ą 1 to n i e z m i e r n i e 5 l < o v e j o y , dla h i s t o r y k a i d e i .

idei

stwierdzić,

tutaj c a ł e g o

iż jest on b a r d z o

z trzech działów.

D z i a ł piet ..

dokona••:egół(>od

-

tytułem

Znaczenia

zasadniczych grupy. W pierwszym plikowane

B, C,

stanowi

cie

były p r z e z

zastosowanie

Remarks,

zachodziły

wzajemnie

deratami

działu

pomiędzy

zabiegu,

Some

Prlmltivlsm

sześćdziesiąt jest

dzących

samym

and

toczyć

powinny dotyczyć

Related

tż

ników

myśli

zatem

1 Boasa

zagmatwane, związku

o procesach

asocjacyjnych -

myśli

-

i

części

filozofii".8

do

pracę,

a

można

przy-

mianowicie jest

nawiasem

z

zastosowaniem

wartości,

mówiąc,

zwłaszcza.

nad

pseudologicznych, dla jakiegokolwiek

średniowiecznej

być

drogami

Iż d r o g i

o randze

'Na-

dobro

nie m o ż e

się badań

oni, " w i e d z a

czyn-

pojęcia

Identyfikującego

te

różne tego

czy

w w y n i k u k t ó r y c h p o w s t a j e Jeden s e n s , klasycznej,

po-

zacho-

najsilniejszych l trwałych

jeśli nie podejmie

warunkiem

celem

dalszych

rozwoju danego

I d e a ta, w I c h mniemaniu,

logicznych,

zacho-

nie j e s t

wstępnym

a l b o w i e m termin " n a t u r a " k o n o t o w a ł

w I n n e , Jest n i e z b ę d n y m ogromnej

ludzkich

z tym, p o w i e d z ą

aż

opozycji".**

nie ideami, ś l e d z e n i e m

funkcjonowania tego pojęcia,

niezwykle

Appen-

wyliczenia

In A n t l ą u l t y . J e j t e z ą p r z e w o d n i ą

"związana jest

(...)".

zrozumiana,

czenia. W ka,

semazjologlczne procesu

literatury

I/ovejoya.

jako jeden z

standard

'naturalne*

normatywnego

dezysłowa

on Ich

owego

Implikacji c z y

wspomnianą p o w y ż e j Ideas

zachodniej -

dobrze

l

znaczeń

wskazania

historia idei prymitywizmu traktowana,

wyrażającego

tym, c o

jfikie

wydanym j a k o

celem

etapem

przez

opracowań

chociażby

LoveJoya

właściwie

map

z m i a n 1 p r z e k s z t a ł c e ń . I tutaj t a k ż e

znakomitych

przez

opracowanie

denotowanyml

w Ich obrębie

iż

pokrewieństwa.

zaś

że

r o z w a ż a j ! nad

przekonanie,

z

relacji

ono

and

1 wresz-

1 relacji,

wymienia

z nich powstawały,

tż

Weźmy

tury '

pewne

jest

Prlmltlvlsm

im-

osiemnastu

do filozofii l

tekście

R e l a t e d I d e a s In A n t l ą u l t y

w sobie,

wiele

z

sztuki

z działu p i e r w s z e g o

w odniesieniu

of " N a t u r ę " ,

Wiemy jednakże,

dzących

związków

sporządzenia

wyjaśniając zarazem,

nimi

badań i analiz. T e jęcia,

to z n a c z y

również

tego "jak

między

znaczeniami

Meanlngs

sześć,

określenie

w dziełach

z powyższych

omówienie

pod-

związany

Ł/Ovejoy w y m i e n i a d z i e w i ę t n a ś c i e .

zawiera

Natura dokonuje L o v e j o y dtx d o

D z i a ł drugi,

jakie

któregoś

grup

posiada j e s z c z e

drugiego.

Podobnego starożytnej. W

znaczeń.

dezyderatów,

dezyderatów

dział trzeci, z

osiemnaście

wyliczenie

e s t e t y c z n e j , obejmuje pięć

Z których każda

D, E ) ,

d a j e to

znaczeń. Takich

-

" N a t u r y " j a k o normy

( A,

sumie

66

są zna-

zjawis-

całkowicie

przechodząc

odczytywania

l współczesnej

literatury

-

Znakomitą c z ę ś ć w aspekcie

tych j e g o

tej p r a c y

znaczeń,

67

-

stanowią

jakie

więc

wiązały

analizy pojęcia

się z ideą

O k r e ś l i w s z y Je L o v e j o y I B o a s usiłują n a s t ę p n i e zachodziły cjami

między

owymi

znaczeniami,

stanu natury^ K o l e j n y m

zbadać

implikowanymi

relacje,

przez

nie

etapem j e s t ś l e d z e n i e k o n c e p c j i

licieli

zamierzeniem

starożytnych

a u t o r ó w Jest z b a d a n i e ,

artykułowały

lub d l a c z e g o p r z e c i w k o

stanu

g u j e t a k ż e , Iż L o v e j o y gał proces,

dzięki

z Boasem

któremu

W

dlaczego

Ich

na-

tym

Jole w k o n c e p c j a c h

s i ę te z n a c z e n i a ,

nim w y s t ę p o w a l i . N a

jakie koncep-

tury n a b a z i e k o n k r e t n y c h f i l o z o f i c z n y c h £ l i t e r a c k i c h t e k s t ó w . względzie

Natura

prymitywizmu.

myś-

bronili

uwagę i podkreślenie

usiłują d o c i e c ,

w jaki

słowo Natura z y s k a ł o

sposób

znaczenie

zasłu-

przebie-

normatywne

1 to tak w i e l o z n a c z n e . I ć r e ś l ą c l o s y j e g o s e m a n t y c z n y c h p r z e k s z t a ł c e ń c z y n a j ą od r e k o n s t r u k c j i ml

(nomos)

dochodzą

historycznego przez nie

etymologii p o p r z e z

oni

przypadku,

greckich myślicieli

zdarzyło,

piszą

iu p ł a s z c z y z n a c h

w ostateczności że

związki do

to w i o ś n i e , a n i e Inne

potoczyć

nad reperkusjami, jakie

bardzo

goria

ta ukształtowała

dzięki

zaadoptowaniu

założenie

wywoływało

ono

w p ł y w u ńa r e f l e k s j ę

niektóre

nym n a t u r a l l s t ą . U z n a ł b o w i e m , ż e

za

elementami j e g o doktryny, autorytetu i c h o ć

z jego

wszelkie

na przykład

żądze

stały

łem

w " d ł u g i e j i c i e k a w e j historii p r a k t y k i

wem

'natura'."

z

"Naturę"

koncepcji, które

we

bowiem

wszystkich stał

antropologicz-

wynikające

w konflikcie z

Istotnym

czy

zawar-

się

zabra-

Innymi

uznawania

bos-

uznania, to

jed-

1 ważnym

wyprowadzenia (...)

kate-

eplstemologlcz-

nie powinno

z koniecznością

T e r t u l l a n a j e s t dla L o v e j o y a

bowiem

wieloznacznego

także

nie zyskały później w i ę k s z e g o

przypadek

l e t y c z n y c h norm

hlstoryczno-

sprawą tego pojęcia

są dobre l dlatego też

nak nych

rodzaja-

sprawą, k t ó r e g o

racjonalistą, l e c z

I c h z a s p o k a j a n i a . W p r a w d z i e t e z y te

kiego

wle-

z tez T e r l u l t o ń s k l e j filozofii. Oto

on nie tylko t e o r l o p o z n a w c z y m

niać

w

się

chrześcijański*. W

Implikacji, T e r t u t l o n m ó g ł p r z y j ą ć

człowieka

tok

w f i l o z o f i i s t a r o ż y t n e j , wi-

o Istnieniu " ś w i a t ł a n a t u r y " . Jako o b e c n e g o

te w " n a t u r z e "

użyte

się

artykulację. Obok

l u d z i a c h I d a n e g o Im w j e d n a k o w e j m i e r z e . Z a się

Gdyby

znajdowała w

t e g o terminu, w y c i ą g n i ę c i u

charakteru określonych

kwestią

zostało

wielostronnymi

szeroką

a s n o r m In T e r t u l i a n I / o v e j o y u k a z u j e p r o c e s ,

ne

słowo

inaczej".

mi l f u n k c j o m ! j e g o k u l t u r o w y c h o d d z i a ł y w a ń -

analizę Jego

kotegorio-

Iż b y ł o to

oni, " h i s t o r i a myśli e u r o p e j s k i e j m o g ł a b y g

- f i l o z o f l c z n c j refleksji L o v e j o y a dzimy także

Innymi

na określenie " o b i e k t y w n o ś c i " .

F a s c y n a c j a fenomenem pojęcia Natury -

badań

z

wniosku,

po-

związane

rozdzia-

eplstemologlczzostały

ze

sło-

-

Kategoria Natury

68

-

ujawniała swój z n a c z ą c y

r o z w ó j p o g l ą d ó w f i l o z o f i c z n y c h l e c z także l o n y c h tendencji w s z e r o k o przykładem

może b y ć

wpływ nie tylko

na kształtowanie

się

rozumianej s z t u c e . Interesującym

osiemnastowieczna

na

okreś-

tego

architekturo. A n a l i z u j ą c

zja-

w i s k o n e o k l a s y c z n e j f a s c y n a c j i gotykiem, L o v e j o y u k a z u j e rolą, Jałtą w tym w z g l ę d z i e twórczości

o d e g r a ł powrót do Natury

badań

Lovejoya,

też

lepiej epoka

okresem,

n a j w i ę k s z e triumfy. D z i ę k i dzięki

własnej

retyczne

ekspllkacje. Nie

tym p o j ę c i e m

związana.

w jego

pracach

w

zyskiwała

b y ł o bowiem

k t ó r a w taki c z y Nic

więc

Oświeceniem

że

się

z

przeanalizuje z

się

można dobrze

wszechstronnie

Interesującym

m n i e tutaj o k r e s i e

twórczości

I/OVeJoya, o b e j m u j ą c y m

1924-1936

widać

także jeszcze

semazjologicznych. Związany wie

rzecz

biorąc, z

do

Z

jednej

pojawienia

"romantyzmu". graflczną

Z

jako

tego

on p r z e d e

jego nie

łączono

zbadać, został

badań

romantyzmu, a

właści-

l "romantyzm", dwa kierunki

w Jaki s p o s ó b on o k r e ś l o n y się

poszudoszło

mianem

z jego

historlo-

zamieszania I błędów. kierunek

poszukiwań, to

na analizach twórczości

czołowym

teoretykiem

szkiców

pierwszego

z

naturalnie

konieczne

do

znacznym

słowie,

uważali je

tych, którzy nazywali zrozumienia tego, oni z a

koncentruje

Friedricha

Schlegla

t e g o nurtu l k t ó r y p o ze

L o v e j o y pisał: "zrozumieć

i program

s z t a n d a r z e " .1 3

w

przypomnijmy, lata

z a ś próbuje on rozprawić

wszystkim

że

iż

okresu, jeśli

n i e c o inny, typ

okresem

u ż y ł terminu " r o m a n t y z m " . W jednym

temu tematowi

jakie pojęcia

ideami.

nad tą kwestią widać

o pierwszy

tego, który był

pierwszy

fascy-

hlstoryczno-filozoficznej

chociaż

nurtu l d l a c z e g o

drugiej

wizją, pełną

Jeśli I d z i e się

jeden,

s t r o n y L>oveJoy u s i ł u j e

się

tego

samymi pojęciami "romantyk"

W Jego dociekaniach kiwań.

stwierdzić,

w przybliżeniu,

j e s t on z

byłaby stanowiło

wątków,

jakie po 12j ę c i e to

głównymi, funkcjonującymi na Jego gruncie W

nie

analizowaniem

zrozumieć

związków,

teo-

znaczą-

inspiracji i

tutaj w s z y s t k i c h

wiązały

swoje

wszystkim

Oświecenie

teoretycznych

N a t u r y . N i e p o z o s t a j e ml n i c I n n e g o , j a k t y l k o mniemaniu nie b ę d z i e

a przede

inny s p o s ó b

dziwnego,

źródło

wynika

najprzeróżniejsze

bodaj żadnej żywej I

stanie przedstawić

nad

ona

b y ł a . Jak

Natury święciła

swojemu renesansowi,

d l a L o v e J o y a ni o w y c z e r p a l n e nacji. Nie jestem

Oświecenia

w którym k a t e g o r i a

wieloznaczności

c e j tendencji Intelektualnej, z

w

artystycznej.

W i e k XVIII, c z y z

Jako normy l modelu

11

co

swoich

centralne

się

Idee,

romantykami

kryto

stosowne

się

raz

poświęconych

w tym

wypisać

na

cel Jest

wieloswoim

-

Zgodnie śledzi

więc

r o z w ó j myśli

tyczne

69

-

z p o w y ż s z ą d e k l a r a c j ą L o v e j o y etap p o Schlegla,

ukazuje i dowodzi, ż o

1 filozoficzne i d e e filozofii romantycznej zostały

znacznie

w c z e ś n i e j niż

znalazły

ją charakter polemicznytacji

W y s t ę p u j e on b o w i e m

(Haym, Klrcher, Scholl, S c h i e l e ) ,

szych

romantyków p o w s t a ł

Wilhelmem Meistrenr,

obiektywności

z krytyką tych

zaś, ż e

rozważań

teoretyków c o do g e h e z y

w y t e j nie n a l e ż y ł ą c z y ć

estetyki

ona sztu-

klosycystycznej.^^

krytykowanych

przez

na temat p o w i e ś c i j a k o gatunku l i t e r a c k i e g o ,

Schlegla

przez

on, iż

naz-

rozwnżnniami

z próbą określenia 15 z e s p o ł u p o s t - k l a s y c z n y c h Idei e s t e t y c z n y c h . W tym w z g l ę d z i e

całego zaś

"dus

przeciwko

słowa "romantyzm". Uważa

z prowadzonymi

nad

powstała

b y ł a ona Jego protestom

p i ę k n a Jako j e d n e j z c e c h

pierw-

nad k w e s t i ą i d e a ł u

L o v e J o y nie p o d z i e l a t a k ż e p r z e k o n a n i a siebie

teoria

ma-

Interpre-

wpływom r o z w a ż a ń

b y ł a produktem k l a s y c y z m u , ż e

ki n o w o ż y t n e j , a w s z c z e g ó l n o ś c i

nume

według których program

z Inspiracji I pod

jako konsekwencja Schleglówsklch

w 116

badania I
Goethego. L o v e j o y sądzi

elgentumlich M o d e r n e "

este-

ukonstytuowane

swój programowy wyraz

r z e "Athenaeum", Sąd ów jest o tyle ważny, ż e

etapie

zasadnicze

ż a d n e inne s ł o w o nie w y d a w a ł o

lecz

się mu b y ć

bardziej stosowne

i

adekwatne. N i e m o g ę naturalnie nezy

orzec,

c z y LoveJoyowska

romantyzmu j e s t p r a w d z i w a c z y

interpretacja

tą Istotna z i n t e r e s u j ą c e g o mnie tutaj m e t o d o l o g i c z n e g o Ważny

natomiast j e s t s p o s ó b ,

Polega

on mianowicie

gla pod

punktu

w jaki usiłuje on d o w o d z i ć

na d r o b i a z g o w e j a n a l i z i e

kątem w y d o b y c i a

widir-nia. racji.

pism

Sohlo-

wczesnych

z nich t y c h w s z y s t k i c h

p o prostu wykazać, iż kontekst teoretyczny,

wątków i i d e i ,

ciem. T e g o

zaś

któro

pru finie

w którym termin ten

o t y l e , ż e nlo o k r e ś l a

w a t n i e t y c h z n a c z e ń l t r e ś c i , Jakie k r y ł y

zrcr.z-

swoich

s t a n o w i ł y p ó ź n i e j f a k t y c z n ą t r e ś ć p o j ę c i a romantyzmu, L o v e j o y wił s i ę p o r a z p i e r w s z y , j e s t m y l ą c y

ge-

b ł ę d n a . S p r a w a ta nie jef>l

się

rzeczywiście

w ł a ś n i e z d a w a ł s i ę nie u w z g l ę d n i a ć

on za

pojaadek-

tym

Haym i J o r o

pojękon-

tynuatorzy. W swoich badaniach j o y nie ogranicza się

z r e s z t ą t y l k o d o b a d a ń pism S c h l e g l a .

t a k ż e do t w ó r c z o ś c i Innych olbrzymim lera,

w

Dlchtung.

nad g e n e z ą I p o j ę c i e m romantyzmu

Sięga

romantyków, p o k a z u j ą c na p r z y k ł a d

źródłem i n s p i r a c j i d l a t w ó r c y romantyzmu b y ł y p i s m a szczególności Celem

zaś

Lovejoya

jego jest

esej

Hbor

ukazanie

nalve

und

"dokładnych

Loveon

jnk Schil-

sentimenlale logicznych

r e l a c j i " między SchlUerowsklm p o j ę c i e m " p o1e fi zji sentymentalnej" a Schleglowskim ideałem " p o e z j i romantycznej". W y l i c z a j ą c je I omawia-

-

Jąc

stwierdza

jednak

w rozumieniu czyną nały

się

dzięki

tekście

poza

obrębem

Jednak,

zasługuje

on p r z e c i w k o

Istniejącemu która

l definicji, W

owych pojęć

Co

sensach,

więc

obrazowi

jednakże

literackich

form

że

badaniach

nad

w tym z a k r e s i e

spojrzeli

bałaganowi

na d z i s i e j s z y

naszą

uwagę,

f a k c i e tym n i e b y ł o b y

I

obraz

wszystwerbaliz—

romantyzmu,

Jest o g r o m n a

liczba

nic niepokojącego,

rozeznonie

co do

s i ę tym terminem

w lok

w tej sytuacji

pyta L o v e j o y , b y

powinniśmy uniknąć

właśnie

wielu z n a c z e n i a c h

dzisiaj cokolwiek

robić? Jakie

tego pojęciowego

środki

gdyby

kryjących

w tym. Iż n i e p o s i a d a j ą oni t a k i e g o

p o j ę c i e to p r z e s t a ł o

roman-

występuje

t e g o nurtu, p r z e d e

l d e f i n i c j i mieli j a s n e

rozeznania l posługują

sięwziąć,

doko-

powstałe

sie

uwagę, jest krytyka, z jaką

zwraca

nimi t r e ś c i . P r o b l e m

wielu

przy-

zmiany, j a k i e

estetycznych,

który w LoveJoyowsklch

jeślibyśmy

rzeczą,

Jego p o j ę ć

tak

rozbieżności

zasadniczą 17 interpretacyjnych.

do uformowania się

hlstoriograflcznemu

przeciwko

to p i e r w s z ą

za

uniknąć

z kolei

standardach

na s z c z e g ó l n ą

mo wl. O t o b o w i e m

autorzy

się

B

Tematem

zaś

u d a ł o Im s i ę

stało

s a m e j literatury, p r z y c z y n i a j ą c

stopniowemu przenikaniu,

tyzmem

-

Lovejoy "przedstawia

w osiemnastowiecznych

rom a n t y z m

się

co

dwuznaczności

innym z n ó w

pierwotnie

kim

w k o n k l u z j i . Iż

obydwu kategorii,

późniejszych W

70

I w

19

oznaczać. należy

l myślowego

przedbała-

ganu? Najbardziej radykalnym wszystkich

znaczeń

określonego

sensu.

s ł o b y Jednak zażegnało dwa

inne

wane

Istniejące

historyczne

dokładnie

zaistniałej logicznych

a

w obrębie

pierwszy

-

poprzez

które

wykazać,

dystynkcji, jak

Lovejoy,

nie

niejasność

zrozumienia

w ruchu myśli. N a w i a s e m

się do

s i ę g a tutaj d o

ogólnego

ruchu

mówiąc

osiągnęło Tego

zarówno

warto

z

procedurą

czysto

sprawczych

zaznaczyć,

koja-

różnorodność,

rodzaju analiza

masę

Istotnie

swą

Idei,

epizodami

na śledzeniu p r o c e s ó w

znaczeniową. i ważność

analogii

zrealizo-

uzdrowienia

z a s20 adniczymi nowożytnej".

- polegałby

by

stwierdza,

relacji między myśli

przekonaniu,

obecność

przynio-

trudno p r z y p u ś c i ć ,

badań, które - Jeśliby zostały

słowo "romantyzm"

w Jego też

albowiem

zredukowanie

zdefiniowanego 1

mogłyby p r z y c z y n i ć

Lovejoy

psychopatologii

w konsekwencji

winna

sposoby

l psychologicznych

Sposób

oczywiście

dobrze

k o n t r o w e r s j e . I s t n i e j ą natomiast,

sytuacji, " d o j a ś n i e j s z e g o

współczesnej

byłoby

takie, p o w i a d a

rezultatów,

l sumiennie -

i przekształceniami

rzenia,

Rozwiązanie

pożądanych

ono

środkiem

do Jakiegoś jednego,

po-

werbalnych czynników

iż przykładem

re-

-

71

a l l z a c j l t e g o postulatu b y ł y te j e g o Powyższe go

punktem

zadanie

-

teksty,

jest ściśle

w y j ś c i a Jest p o t r z e b a

o których

związane

c z y też

mówiłem

z drugim

za

pojęciem

tym, u ż y w a n y m

przez

krajach k r y j ą się odmienne treści. Nie sądzi, ż e można a

między owymi

natomiast z a ł o ż y ć ,

rozdzielenia rzeczą

autorów

że

różnych

to n a t u r a l n i e ,

n i e ma e l e m e n t ó w

jak p o d k r e ś l a ,

oczywis-

w

wspólność

iż

Ł
wspólnych.

taka

Nie

Istnieje

priori. J e ś l i Już c z y n n o ś c i

przeanalizowanie się

różnych

oznacza

romontyzmaml

s p o s o b e m . .Te-

konieczność

r o m a n t y z m u na r o m a n t y z m y . D l a I j o v e j o y a j e s t b o w i e m tą, ż e

powyżej.

nań elementów,

Tytko bowiem

myśli b ą d ź

napięć,

wyraźnie odróżnionych

stopień

Ich p o k r e w i e ń s t w a

t o n a p o d tytułem T h e

za klasyczny przykład

poezji

Poesle". W

neoklasycznej

proklamacji niezależności także

(1740),

ważkie

różnice.

jest wykazywanie

"zasad"

Oto bowiem

wyższości

estetyce,

nie, p r z e z

uznać

go

za

wątek

ana-

ogólnym

oryginalny

Schteglowską l/ovejoy

dla

tematem w i e r s z a

nad " s z t u k ą " . M o t y w nowym,

wkład

wyka-

lecz

istniały

Wnrlona ów,

wręcz

jak

p r23 zeclw-

z w y c z a j n y banał.

W a r t On a d o t e o r i i wskazuje

Nie

poezji,

ponadto

nie p o z w a l a j ą w ł ą c z y ć

s a m e j t e o r i i e s t e t y c z n e j . Jaką u o s a b i a S c h l e g l o w s k a

-

Szekspira,

artystycznej -

"romantyczny", L o v e j o y

n a inne c e c h y p o e m a t u , k t ó r e

ze

War-

Edmunda

podobieństw

podziwowi

w i e l e w i e k ó w f u n k c j o n o w a ł on j a k o

więc

a tym b a r d z i e j z a także

autorami

w twórczości

"natury"

przez

rozważaniach

22

ocenić nazwie".

porównań

romantycznej

swych

s t w i e r d z a L o v e J o y , n i e b y ł Jednak c z y m ś można

emotywnych

mogli

o tej samej

a uważanego

obok I s t n i e j ą c y c h m i ę d z y obydwoma

— buncie przeciwko

tych

L»oveJoya a n a l i z a p o e m a t u J o s e p h a

Enthuslast

k o n c e p c j ą "romantische zuje, Iż

będziemy

z Innymi k o m p l e k s a m i

er.tetycz-

wyodrębnieniu

z a w a r t y c h w nich

I wyliczonych

przez

będzie

składających

Idei l w ł a s n o ś c i

przykładem potrzeby 1 zasadności

l i t y c z n y c h jest d o k o n a n a G o s s e *a

Ich l i c z n y c h

krokiem

p o d kątem

w ten s p o s ó b , tylko " d z i ę k i

fundamentalnych c z y n n i k ó w

Praktycznym

to n a s t ę p n y m

z tych romantyzmów

w "aspekcie

21

nych".

tej dokonamy,

każdego

go

koncepcja

do

tej

"poezji

romantycznej". Rzeczą

bardzo

kluzja, jaką L o v e j o y istnieją żadne

i n t e r e s u j ą c ą i w a r t ą tutaj p o d k r e ś l e n i a

s z e r o k i e k o m p l e k s y Idei, takie

romantyzm, l e c z

jest

z a m y k a ten e s e j . S t w i e r d z a on mianowicie,

"raczej prostsze,

różnorodnie

c h o c i a ż b y jak połączone,

kon-

że

nie

właśnie

intelektualne

i e m o c j o n a l n e s k ł a d n i k i t a k i c h k o m p l e k s ó w , k t ó r e s ą p r a w d z i w24 ymi elementaml l d y n a m i c z n y m i c z y n n i k a m i w h i s t o r i i m y ś l i l s z t u k i " . Zada-

-

nlem

zaś

genezą

h i s t o r y k a Idei

l często

bowiem

ś w i a d c z ą c , Iż towały

się

refleksji, ż e n«

ogół

zręby

we

losami

tę p r z y t o c z y ł e m

na kartach

sądzi -

tutaj c e l o w o . T a

Lovejoyowsklego

one źe

do T h e

ich pojawi

C h a i n of

Being

metodologicznego

kształ-

hlstoryczno-fllozoficznej

długich p r z e m y ś l e ń

powstał jako

z

sama myśl

Great

programu

etapach jego

owocem

się

ich h i s t o r y c z n y c h funkcji.

Wprowadzenia

wcześniejszych

były

-

w literaturze jest z a z n a j o m i e n i e

dramatycznymi

Konkluzję się

72

nie z a ś - jak

wstęp metodologiczny

do tej

się

właśnie

pracy. Prowadzone

przez

-filozoficznej twórczości studiów lecz

semazjologicznych -

obejmowały

nowicie mych

o -

1 załamań

swoim

na

różne

3, H i s t o r i a

Idei

Jeśli I d z i e założeń

o

w wielu

na r ó ż n e

różnych

kowych

również myśli

oraz

nad wpływom

rolą wewnętrznych

-

czy

sa-

napięć

pisarzy.

filozoficznego

kwestię

roli I w p ł y w u

d z i e d z i n y m y ś l i , to c z ę ś c i o w ą

tych

ilustracją

wiadomo, kształtowała

d z i e d z i n a c h : filozofii, literaturze,

operacyjna

Ilustracji, d l a t e g o

mia-

tych

tego

nad hlstoryczno-fllozoflcznym fenomenem

tą b o w i e m , j a k obecność

nie

też tej kwestii

do

zmian I p r z e k s z t a ł c e ń -

myślicieli

pierwsze

historyczno-

się jednakże tylko

dwa. Inne z j a w i s k a . I d z i e

dociekania

struktury m y ś l e n i a

zagadnienie

cia "natury". Kategoria wszechstronna,

semantycznych

zresztą -

a problem

okresie jego

ograniczały

poszczególnych

zjawiska były dociekania myśli

roli

dziedziny

w twórczości

w drugim

nie

zakresem

wzmiankowane

założeń

samych

LoveJoya

badania

rozwój

sztuce.

Jej

w y m a g a zatem j a k i c h ś nie

poświęcę

zbyt

poję-

wiele

dodatmiej-

sca. O

Ile j e d n a k

zrozumiała

l jasna,

dodatkowych ciekań

nad

bierze

się

l wpływem

rzadko

całkowicie

różne

w jednym

okresie

siebie

o tyle

charakter

Informacji. Otóż rolą

z

wewnątrzkulturowa

bywa

l tak, ż e

lecz

nierzadko

esej

pod

samych

dostrzeganego

owo

The

na r ó ż n e

faktu, Iż lub

one mleć

powszechne

L>ovejoya z a s a d n o ś ć

Idei

ogół bowiem

występują dwie -

także

tytułem

tych

"natury"

jest

I c e l t e g o typu b a d a ń d o m a g a

w przekonaniu

rezultaty. N a

k o n c e p c j e , to m u s z ą

funkcja kategorii

są

więcej -

mniemanie

się być

parallel

of d e l s m

sądzą,

znajduje

źródła.

myśli

generować że

antytetyczne

różne

błędne. and

w stanie

historycy

również

okazuje

one

dziedziny

się

do-

jeśli

wobec

Wprawdzie

potwierdzenie,

Przykładem

classlcism,

w

może którym

być

-

L>ovejoy p o k a z u j e , ż e naturze -

te d w i e

l traktowane

s f e r y myśli,

się

w kwestii

pod

lany

uważany

gustów

wpływem t e g o

c z ę s t o i błędnie

nalizmu" wśród patię

różne bądź

składało

co bądź

w charakterze

w

konserwatyzmu

właśnie

autorytetowi

czy

zaś

odrzu-

pojmowany

rsakcjonizmu,

1 tradycji -

s a m e g o kompleksu idei. Na

swej

i orientacji

z a formę r e l i g i j n e g o radykalizmu

autorytet l tradycją, n e o k l a s y c y z m

Jest j a k o r o d z a j e s t e t y c z n e g o jącego

-

również jako odmienne

d e i z m Jest b o w i e m

c a j ą c e g o wszelki

73

hołdu-

kształtowały

kompleks ów,

okreś-

z d a n i e m L o v e J o y a , mianem " o ś w i e c e n i o w e g o

racjo-

się kilka r ó ż n y c h idei. Mianem przykładu

można

nich w y m i e n i ć : unlfornlzm, r a c j o n a l i s t y c z n y I n d y w i d u a l i z m , do "entuzjazmu" I oryginalności,

racjonalistyczny

anty-

antyinlelektua-

25

lizm, r a c j o n a l i s t y c z n y

prymitywizm.

C e l e m , k t ó r y p r z y ś w i e c a t e g o typu b a d a n i o m Jest j e d n a k ż e tylko

chęć

pokazania,

że

r ó ż n y c h Intelektualnych

ta s a m a I d e a j e s t

skutków, l e c z t a k ż e

m o ż l i w i e jak n a j p e ł n i e j s z e g o o b r a z u czej,

im p e ł n i e j s z y o b r a z

tym l e p i e j b ę d z i e m y Nieco z

1 zadania

1 załamań

historyków w prowadzonych

w przypadku

wiążą

z

się

z

terystyczne, bądź

przez

Lovejoy

siebie

dociekaniami poszczególnych

też

przedstawiać

historyk j e s t świadom, ż e istnieją w e w n ę t r z n e

T a k a praktyka

refleksji,

badaniach

nad takimi skłonność

oni m i a n o w i c i e czy

s i ę to n a w e t w t a k i c h

w analizowanym I

przez

czynienia z

wewnętrzne

twórcami

zasługuje,

on, p r a g n i e m y

badać

większego

wybierać

danego

te

charakkon-

przypadkach,

niego

procesie

zdaniem L o v e j o y a , Tam

formatu w i d z i m y

u k r y t ą d y s h a r m o n i ę . Jeśli

I analizować

uprasz-

niezgodności.

w wewnętrznej harmonii".26

zróżnicowanie,

wielu

bądź do

najbardziej

tępienie. T y l k o bowiem, jak p i s z e , " n a j c i a ś n i e j s z e i najmniej umysły mogą pozostawać

krytyka

iż b a r d z o

m y ś l b a d a n e g o t w ó r c y Jako

napięcia

badawcza

sądzi,

przejawia

są " n a j w a ż n i e j s z e "

s t r u k c j ę jednolitą l s p ó j n ą . Z d a r z a

mamy do

drugim

r o m a n t y z m u , Jest

c z a n i a i unifikowania ich myśli. S t a r a j ą się

myślowym

posiadali,

w twórczości

autorami, f i l o z o f a m i c z y p i s a r z a m i

i d e e , k t ó r e w ich mniemaniu

kiedy

ina-

będziemy

w y j ś c i a t e g o typu h i s t o r y c z n o - f l l o z o f i c z n e j

jak miało to m i e j s c e

p e w n e j tendencji h l s t o r i o g r a f i c z n e j . Otóż innymi

nakreślenia

roli. M ó w i ą c

Ideę.

założenia

napięć

wywoływania

1 pisarzy.

Punktem podobnie

jej historycznej

p o w y ż e j t y p ó w b a d a ń , to z n a c z y

rolą wewnętrznych

myślicieli

samą

do

pragnienie

kulturowej funkcji idei

rozumieli

inne n a t o m i a s t

sygnalizowanych

nad

zdolna

nie

autora nie

więc,

na

po-

ciekawe

zaś,

gdzie

najczęściej postuluje

w sposób

pecha-

-

nlczny, powinniśmy dziele

ideami

zgodności, W

innym

wzajemnych

dem

być

primitlvlsm

tym

dziele

o

Iż j e s t nym -

obiegowo

naszego

ona błędno.

które

chociażby ogłaszały

nej mierze

się

faktycznie

broni. C o

historyków

podąża

Stawiając bowiem

więcej

najbardziej znaczące, antagonistycznym syjnoścl ny

(...)

wkład

zem

nad

jest

więc

się

się

pytanie

w

wielorakości aniżeli

spod

Jej

sensów

posługiwanie

to, j a k i e g o

dowodzi

głów-

wokół

on

L»oveJoy,

że

określonej tradycji się

o to, c o

w Ideale

pry-

"dobrego

ludzkiej

historii.

w Rozprawie...

tak: " j e s t ona ruchem

jest Istotnie

prymitywizmu, jak l r e l i g i j n e j

ortodok-

w historii I d e i , Jako

ewolucyjnej koncepcji ludzkiej

historii*. niesobra-

umyśle

dowodem,

w c29 zes-

k o n f l i k t u w m y ś l i J.J, R o u s s e a u . J e s t o n a walki, ś c i e r a n i a

się

Podejmując

swoich pracach

w

-

niedostrzegalnego

w Jego

wewnętrznego

Interpretacje

Rousseau

jaka artykułowała

nie z a ś — jak

rolą

co dó

najbardziej znacząca się

ogól-

interpretacji jest

się, c z e g o

dla L o v e j o y a

historyków,

toczącej

dencji,

ona

do formowania

Rozprawa... tety p r z e z

Jest

tych

ewolucyjnej koncepcji

wobec

że

wykazać,

p o j ę c i o w e g o , jaki p o w s t a ł

L o v e j o y powiodą

zarówno

się

k o n c e p c j a Dunnlnga

znacr,ęniu

okopuje

sobą

Jest

nie tylko,

stara

się

w

Rozprawie

w swoim 28 prymitywizmowi".

przypisuje

wyzwolić

w kierunku przed

w

prymitywizmu?

innym

mltywlstycznej, tej mianowicie, dzikusa",

Love-

Lovejoy, jest

opierały

błędność

zamieszania

pragnie

tym R o u s s e a u

Lovejoya

obrońcą

w zupełnie

autor R o z p r a w y . . .

w którym

J.J. R o u s s e a u

niż b l i ż s z a zapylać,

natury". Brak jasności

tym t e r m i n e m

suppo-

reprezentowany

przeciwnie -

, pisze

przez

Lovejoya

większość

-

no-

przykła-

esej: T h e

on Inequolity",

wręcz

daleka

Rousseau

kategorii "stanu sprawił, ż e

lecz

możemy

konsekwencją

być

źró-

s t a n n a t u r y i b r o n i ł idei p r y m i t y w i z m u

krytykowana

W przekonaniu

Jest

narodzin

idei. Znakomitym

studiów m o ż e

"Diaeourse

Rozprawa,..

zatem,

w danej myśli

uchwytywalnych

autora w d z i e l e

"raczej

czym

danym

prostej 27 się.

wykluczania

co

funkcjonujący pogląd

gloryfikował

w

relacjami

wpływu tradycji, r ó ż n y c h

W.A, Dunninga - jakoby

charakterze

jak

tego,

I wartościowych

Idei prymitywizmu,

Na

wzajemnego

c z y trudno

of R o s s e a u s i że

Zdaniem

broni

czy

takich

występującymi

r e l a c j o te b ę d ą

nie d o s t r z e c

i celowości

przez

nierówności

błędny. nie

implikacji

możemy

znaczących

zasadności wykazuje,

relacji między

i najbardziej wartościowe!

może

joy

-

n a to, c z y

opozycyjnych tendencji

wych, sed

świadomi

względu

przypadku

najcenniejsze deł,

być

bez

74

powszechnie

r u c h u Idei

sądzi

-

się

sprzecznych

zespołem

spójnych

hlstoryczno-fUozoflcznych

w umysłowoścl

tenIdei.

badania

poszczególnych

myśli-

-

cletl

czy

cych

się

także

pisarzy,

ukazując, ż e

w ich umysłach

i na inne, w a ż n e

75

r o z w ó j I c h myśli j e s t

walk, I-.ovejoy z w r a c a

w tym w z g l ę d z i e ,

w p ł y w temperamentu t e o r e t y c z n e g o , nych

na powstawanie

-

się

toczą-

baczną

uwagę

zjawisko. Idzie mianowicie

wrażliwości

1 kształtowanie

wynikiem

również czy

upodobań

poglądów takiego

o

estetycz-

czy

innego

autora, i Mianem

przykładu można

w którym LoveJoy stwierdza. la w k i e r u n k u p o e z j i mentr. go

J.C.)

prawdopodobne, teorii

na z

omawiany już

całą rzecz

ciekawość

jak p i s z e

własny

ujmując, s z ł o

życia

b y ł a tak

włączenia

do kompozycji

on b y ć

osobowości

samego

w której, zdaniem L o v e j o y a , można d o s t r z e c wyprowadza

jego

t e m p e r a m e n t u . Oto b o w i e m e p l s t e m o l o g l c z n e

nieniu "światła natury" , d a j ą c e g o

on z

pojęcia

wszystkim

zewnętrznego

koniecznym które sie,

będąc

ludzkiego

nie b y ł y b y

w konsekwencji

zbawienia

znane

natury a

Tertullana, normatywcechami

przeświadczenie

o

z jego

wiarą

Jest a k c e p t a c j a

wszystkim

w jawnej opozycji

ludziom wobec

ist-

pozna—

stało w s p r z e c z n o ś c i

autorytetu, j a k r ó w n i e ż

warunkiem

oczywiście

myśl

ludziom m o ż l i w o ś ć

nla kilku prostych l fundamentalnych prawd, potrzebą

z

a

konflikt m i ę d z y

implikacjami, j a k t e

je-

mało

wyrzektt31 autora".

I ducha być

jest

zadowolony

ogólnych,

zjawiska może

nymi

tekst, Schleg-

g u s t l temperew-

ogromna, ż e

n a s z autor, b y " m ó g ł

Inną Ilustracją lago

wiódł

p o p r o s t u o to, iż

sztuki ż ą d a j ą c e j p o r t r e t o w a n i a t y l k o t y p ó w

JąceJ s i ę

zresztą

c z y n n i k ó w , jaki

romantycznej, był " j e g o

Dokładniej z a ś

(Schlegla -

wskazać I ż Jednym

z

w to,

że

dogmatów,

w każdym

cza-

"naturalnego

ro-

32 zumu"

człowieka. Podobnie

przez re

sprawa

Tertullana,

l że

że

przedstawiała

ludzkie

tendencją ascetyczną, mówiąc,

całemu

wrażliwość

przykładów,

emocjonalna

są

L o v e J o y nie p r z e j a w i a ł

nikało to tego

ników. Mówiąc swoich

w kwestii

Inaczej, L o v e j o y

temperament

stymulatorami

z

się

dobz

nawiasem

intelektualny

r o z w o j u myśli, warto

niezwykle "delikatnego" raczej w sferze skłaniał

się

ująć w ramy racji

czy moż-

podkreślić,

d o Ich p r z e c e n i a n i a .

które

niż

bardziej

są łatwiej

logicznych.

Wy-

charakteru

przypuszczeń

zdecydowanie

badaniach ku analizom tych c z y n n i k ó w ,

tywane, które d a d z ą

wspólną,

więcej. Niemniej jednak

się

są

stolo w konflikcie

płci,

zbytniej skłonności

sytuującego

z Natury,

Uznanie

czasach.

gdzie

ważnymi

w moim p r z e k o n a n i u

czynnika,

z drugą tezą.

Jako w y n i k a j ą c e

w tamtych

na b y naturalnie p r z y t o c z y ć

także

ich z a s p o k a j a n i a ,

szczególnie

Kościołowi

Analogicznych

Iż

żądze

nie n a l e ż y z a b r a n i a ć

się

peww

uchwy-

-

W taki yowskich

oto

poszukiwań

poprzedzającym więc

na

sposób

Pierwszym

The

niniejszego się

w okresie

Chain

stojącym

u ich

Lovejo—

bezpośrednio

of B e i n g .

rozdziału dokonać

głównym,

Spróbuję

krótkiego

źródeł

podsu-

założeniom

z n i c h i niewątpliwie fundamentalnym j e s t

Lovejoya,

że

rozwojem jednostkowych

historia myśli nie j e s t historią całości

teoretycznych,

głębokie

określonych,

l e c z ż e Jest

ona

Idei. I d e e te, ich struktura l funkcja,

w ł a ś c i w y przedmiot b a d a ń

j ą o kształcie 1 formach, jakie myśl

Greot

kierunki

metodologicznym.

wewnętrznte koherentnych zatem

zasadnicze

historyczno-filozofic^nych

i przyjrzeć

l przeświadczeniom przekonanie

przedstawiłem

opublikowanie

zakończenie

mowania

-

76

historycznych.

w swoim

stanowią

O n e to bowiem

dziejowym

rozwoju

decydu-

przybiera

ludzka. Z

charakterystyki

nika wyraźnie, ż e bowiem

w stanie

Idea może

idee

wywierać

kształtować

religijną generując, Niezwykle

przedstawionych

są

czynnikami

p o w y ż e j badań l>ovejoya

niezwykle

wpływ w obrębie

twórczość

dynamicznymi.

c a ł e j kultury. T a

f i l o z o f i c z n ą , literacką,

podkreślmy, nawet radykalnie

Istotną c e c h ą Idei Jest r ó w n i e ż

własnym,

wewnętrznym

przekształceniom,

kategorią

wieloznaczną,

niezwykle

zagmatwany.

Nie można także

co

sprawia,

że

stając

l to, ż e się

czy

skutki.

ulega

ona

w konsekwencji

jej h i s t o r y c z n y

nie d o s t r z e c tej Ich

one

sama

naukową

odmienne

wy-

Są

obraz

staje

w ł a s n o ś c i , która

się

decyduje

o Ich k u l t u r o w o k r e a c y j n e j funkcji. Idzie tutaj o z j a w i s k o konfliktu I walki

Idei. T ę

cechę

zdaje

się L>ovejoy e k s p o n o w a ć

k r e ś l a j ą c , n a p r z y k ł a d , istnienie analizowanych Z żenie

tak oto r o z u m i a n e j natury idei

konaniu,

że

żadnych

bieg

ruchu

idei. N i e musimy się zewnętrznych,

polityczne

czy

w moim p r z e k o n a n i u ,

naturalnie

Wiedzie

się

separuje

pod-

obrębie

co

zało-

w

wyjaśnić na bazie

przeanaliz

w tym c e l u o d w o ł y w a ć

takich c h o c i a ż b y , Jak

społeczne.

on Ją od

Jest o n a j e d n a k ż e bowiem

ono mianowicie

S f e r a myśli

stanowi d l a

albowiem ł ą c z n o ś ć

n a d e r k r u c h a i w dodatku

n a j w y ż e j od myśli d o

działania.

Łove-

sposobem

o b s z a r u bytu i d z i a ł a n i a . W p r a w d z i e

radykalnego,

do

uwarunkowania

s w o i s t ą l zamkniętą c a ł o ś ć . Tym

ó w nie m a c h a r a k t e r u

chowana.

w

wynika drugie z n a c z ą c e

metodologii. Z a w i e r a

d z i e j e myśli d a j ą się c a ł k o w i c i e

czynników

ekonomiczne,

szczególnie,

sprzeczności

poglądów.

LoveJoyowskleJ

wewnętrznego

joya,

wewnętrznych

za-

zostaje

jednostronna.

za-

-

Założeniem

trzecim, dającym

w przedstawianych ność,

że

jakie

powodują one

ci

-

się

również

p o w y ż e j badaniach,

zachodzące

obiektywny i ż e

77

pomiędzy

ideami

w obszarze

w związku

jest

relacje

swojego

bez

trudu

wiara c z y oraz

się

one

rnczej

rodzaje

działania, mają

z tym d a d z ą

wyczytać

też

pew-

skutków

charakter

w swej

obiektywnoś-

odtworzyć. Pragnę

w tym m i e j s c u z w r ó c i ć

wionymi p o w y ż e j z a ł o ż e n i a m i Przede

także

kryją się

wszystkim pluralizm

ontologiczny,

o b s z a r myśli u p r a w o m o c n i a p r z e k o n a n i e większej, niezależności je brak

idei. T a k jak

uwagę,

stricte

którego

m i ę d z y ideami związki k o n i e c z n e g o . R u c h idei

P o drugie -

tak r ó w n i e ż

obronę Z

Stawało

charakteru

wiedzy

Idee, to c a ł y wysiłek

cele poznania przedstawiały

ż e jeśli

historycznej.

się n a s t ę p u j ą c o :

historycznego

metody.

zasadniczymi

są

czynnlka-

"indywidualistycznie"

historyka musi b y ć

1. P i e r w s z y k i e r u n e k p o s z u k i w a ń

skoncentrowany

w z g l ę d z i e metoda i

-

z m i e r z a do o d k r y c i a

możliwie

ruchu Idei. W tym celu historyk

d o ś l e d z e n i a j e j funkcji w o b s z a r z e

w ten s p o s ó b b ę d z i e mógł on dokonać dziejowej. Realizacja powyższego

powinien

c a ł e j kultury. T y l k o

w miarę p e ł n e g o

celu prowadzi

r o z j a ś n i e n i a tła epoki, p r z y b l i ż a n a s d o l e p s z e g o czy

bowiem

o p i s u Jej roli

w konsekwencji zrozumienia

do

nurtu

dzieła. 2. N i e c o inny c h a r a k t e r p o s i a d a natomiast metoda wtedy,

celem b a d a n i a jest nurt, system szym

moż-

Lovejoyo-

w y r a s t a j ą reguły

n a p o z n a w a n i u ich h i s t o r y c z n e j roli. W tym z a ś

dążyć

charakteru

s f e r y myśli, r o z d z i e l e n i a j e j od s f o r y bytu,

obiektywnego

się bowiem r z e c z ą oczywistą,

obrazu

zachodzące

intelektu.

mt s p r a w c z y m i l stymulującymi r o z w ó j myśli

pełnego

myśli

Istnie-

relacjami,

o g r a n i c z a n y Jest J e d y n i e

tak oto a r t y k u ł u j ą c y c h się z a ł o ż e ń

rozumiane

rzeczami,

epistemologlczny dualizm, który umożliwia

wl z a r ó w n o autonomizację j a k też

na

bytu e m p i r y c z n e g o

nie m u s z ą m i e ć

w tym w z g l ę d z i e ludzkiego

przedstaprzesłanki.

przeniesienie

w obszarze

n i e mają, c z y t e ż

liwościami i w ł a s n o ś c i a m i

za

o w z a j e m n e j , m n i e j s z e j lub

w sferze

ścisłej korelacji m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i

cechami czy własnościami,

że

filozoficzne

c z y wieloznaczna kategoria.

krokiem Jest tutaj r o z ł o ż e n i e o w e j " s p ó j n e j " konstrukcji n a

jednostkowe następnie

zaś

badanie

r e l a c j i w jakie o w e idee

kiedy

Pierwze

Idee sobą

wchodzą. Dzięki temu,

zdaniem L o v e j o y o , nie tylko lepiej uchwycimy

a n a l i z o w a n ą k o n s t r u k c j ę , l e c z także

znaczenia I sensy

całą

składających

-

«i<j nn nią idei. W a r t o w

flićwneJ

Bez

mierze

poza

aąclzt rolę

on, nie b ę d z i e m y

czynnika

Iż L o v e j o y o w l

myśli, jakie

w stanie z r o 2 u m l » ć

osobowego.

t w o r z ą c y m j ą podmiotem. T w ó r c z o ś ć

Idzie

s t e r u j ą ruchem

sposobem

idei. ol-

akcentuj®

M y ś l nie istnieje

bowiem

w i ę c musi b y ć t a k ż e

ekspres

osobowości. W praktyce

prezentowała

się

badawczej,

ona

wie metody. T r z e b a goś

procesów

o b s r . a r ń w filozofii c z y literatury. T y m

on naturalnie d u ż ą ją

-

w tym mlejpeu p o d k r e ś l i ć .

o analizę

ich znajomości,

brzymich

7fl

iż p o s i a d a j ą c p e w n e tyło, j a k

Iż nie stanowiły one

reguł l przepisów. Należałoby ogólne

przeświadczenia

raczej

wiemy,

utwierdzenie

określonym programem wspominałem,

of B e l n g . W

się

powiedzieć,

u s i ł o w a ł on b a d a ć

w Ich p r z y d a t n o ś c i ,

n a sformułowanie

badawczym.

Po

p r z y j r z ę ralę s p o s o b o w i

rozdziale przedstawię Jego

realizacji.

z

Ich

do The

tego

konsekwenwyraźnie

r a z p i e r w s z y pojawił

na kortach Wprowodzenlo

następnym

co w

l wystąpienie

obyd-

jakie-

n a b o z i e k o n k r e t n y c h a n a l i z h i s t o r y c z n y c h . Efektem

cji p o z w o l i ł o Ł o v e j o y o w l o cssym

w jakim

w omawianym tutaj o k r e s i e , L o v e j o y ł ą c z y ł

nolomlnr,t z a m o c z y ć ,

zwartego kanonu

zasadność

p r z y n a j m n i e j w takim k s z t a ł c i e ,

się

Great

on,

Chain

zatem ó w p r o g r a m 1

R o z d z i o ł

c z w o r ł y

METODA I PROGRAM HISTORII IDEI

Rekonstruując w poprzednim rozdziale f a z y rozwoju p r o w a d z o nych p r z e z Lov«Joya badań historycznych w aspekcie kształtowania etą Jego koncepcji metodologicznej starałem się przedstawić te

wszyst-

kie elementy, które były dla tego p r o c e s u najistotniejsze I dzięki którym w latach trzydziestych uzyskała ona s w ą ostateczną postać. nie w i ę c przejdę do analizy ostatniego w pełni już dojrzałego

Obec-

okresu

j e g o hlotoryczno-fllozoflcenej twórczości. O k r e s ten, którego ramy nologlcsne zamykają elę w latach 1936-1962, charakteryzuje się wszystkim dwiema cechami. P o pierwsze -

chroprzede

sformułowaniem programu

historii idol) wyraźnym określaniem Jej przedmiotu oraz stawianych przed nią c e l ó w I zadań. P o drugie -

wystąpieniem z krytyką d o t y c h c z a s o w e j

historiografii oraz inicjatywą współpracy między historykami j a k o

środ-

kiem zaradczym na jej kłopoty. Tym właśnie kwestiom p o ś w i ę c ę tutaj s w o j ą uwagę. Rozdział niniejszy b ę d z i e składał s i ę niejako z dwóch

części.

W p i e r w s z e j przedstawię sformułowany p r z e z Ł>ovejoya we W p r o w a d z e niu d o T h e G r e a t Chain of Being program historii idei oraz

sposób

Jego realizacji na b a s i e analizy tego właśnie dzieła. W drugiej z a ś omówię krytykę historiografii i Ideę współpracy, prezentując z a r a z e m formy, w których Idea ta znajdowała s w o j e

1. Przedmiot i zadania historii

wyrazy.

Idei

W rozważaniach 1 analizach poświęconych

metodologicznym

aspektom głoszonej p r z e z Lovejoya koncepcji historii przyjmuje się na ogół, Iż formalnym początkiem tej dyscypliny były postulaty l tezy,

- eo

j a k i e przedstov.il Przekonanie my s i ę

-

on we W p r o w a d z e n i u d o T h e

to jent o a z y w i ń c i e

słuszne,

G r e o t Choin of

ale tylko o tyle. o ile

uznoć, l>. początkiem Jnkiegoś ruchu, doktryny c z y

jest j a k i ś j a w n y

zgodzi-

koncepcji

m a n i f a s t . W p r z y p a d k u L o v e j o y a naturalnie tak nie by*-

ło, albowiem jok

starałem

clą p o k a z a ć , p o d s t a w y l z r ę b y j e g o

przeko-

nań metodologicznych

ukształtowane z o s t a ł y j e s z c z e p r z e d

niem t e g o d z i e ł a . T h e

G r e a t Chain of B e i n g jest zatem w moim

k o n a n i u etapem

syntezy

dotychczasowych

nie z a ś , j a k s i ę p o w s z e c h n i e program

Being.

doświadczeń

sądzi, punktem,

historii Idei r o z p o c z y n a

swoje

opublikowaprze-

badawczych,

od którego metoda l

Istnienie.

Niemniej j e d n a k j e s t faktem, Iż w ż a d n e j Innej z e s w o i c h n i e j s z y c h p r a c nie wystąpił on z tak w y r a ź n i e historii idei. Jak w ł a ś n i e zarówno próbę

koncepcją

n a kartach W p r o w a d z e n i a . Widzimy tam bowiem

o k r e ś l e n i a tego, czym jest historia Idei,

przedmiotu jej b a d a ń Jak l n a k r e ś l e n i e nią

zakreśloną

wcześ-

zasadniczych

przedstawienia

stojących przed

zadań. Jeśli idzie o k w e s t i ę p i e r w s z ą , to L o v e j o y tak oto p i s z e .

historię idei rozumiem niż historia filozofii -

c o ś b a r d z i e ) s p e c y f i c z n e g o I mniej

(...)

Jej w s t ę p n ą p r o c e d u r ę możemy p o r ó w n a ć —

c h o ć j e s t to n i e b e z p i e c z n e - d o chemii analitycznej. W

bowiem

"Przez

ograniczonego

z historią doktryn filozoficznych i n g e r u j e ona w

postępowaniu nienaruszalne

i n d y w i d u a l n e s y s t e m y l d l a w ł a s n y c h c e l ó w r o z d z i e l a Je na Ich

elemen-

ty s k ł a d o w e , które m o ż n a n a z w a ć

plemen-

tamyml

Tak turalnie

J.C.) Ideami

oto a r t y k u ł u j ą c e s i ę rozumienie historii Idei p o s i a d a ł o

swoje korzenie

p r o s t u uogólnieniem a

Ich ( s y s t e m ó w -

(unit-ideas)".

w szczególności

we w c z e ś n i e j s z y c h etapach badań i było

napo

w y n i k a j ą c y c h z nich d o ś w i a d c z e ń . N a ich b a z i e , w oparciu o przekonanie,

ż e czynnikami

stymulująr

cyml r o z w o j e m myśli e ą Idee elementarne, I>ovejoy może stwierdzić, h i s t o r i a filozofii j e s t b a r d z i e j o g r a n i c z o n a niż historia idei. T a sza

p r z y j m u j e bowiem,

d o k t r y n y c z y nurty,

iż właściwym przedmiotem b a d a ń s ą

określane

iż

pierw-

systemy,

n a j c z ę ś c i e j mianem -izmów, p o d c z a s

gdy

n a g r u n c i e historii Idei u w a ż a się, ż e system jest k o n s t r u k c j ą h e t e r o g e niczną -

z e s p o ł e m r ó ż n o r o d n y c h l c z ę s t o n i e s p ó j n y c h lub w r ę c z

n y c h elementów.

Są

ne i wyróżnione

r a c z e j w Ich strukturach

nikach

one

sprzecz-

( s y s t e m y ) , jak p o w i e I/ovejoy, " o r y g i n a l ( p a t tern a )

niż w ich

skład-

(components)". Odmienność

oczywiście

również

f o r m a l n y c h przedmiotów b a d a ń p o c i ą g a z a różnicę

w z a k r e s i e przedmiotów

sobą

materialnych.

- ai Historia filozofii o g r a n i c z a

s i ę bowiem d o

c z a s g d y historię Idol interesuje s f o r a o Ile b a d a n e idee manifestują s i ę

we

tekatów filozoficznych,

c a ł e j k uliury, w s z y s t k i c h Jej

T a k więc z a s a d n i c z ą r ó ż n i c ę m i ę d z y Iż odmienność

ta jest n i e k o r z y s t n a

obszarach.

badań,

zainteresowań

Czym z a t e m

dla p i e r w s z e j

z

łych

s ą o w e urilt-ldeas?

2

charakterystyki

przedstawiono]

N a l e ż y bowiem z a l i c z y ć

do niej p e w n e

słowa

czy

(Natura),

(hasło powrotu

( S c h i e g l o w s i c l postulat, b y

w całym Jego b o g n c l w i o )

l wiele

podawać

finicji. N i e czyni też tego, c o w a r t o p o d k r e ś l i ć o g r a n i c z a j ą c się w y ł ą c z n i e d o p r e z e n t a c j i

do

sztuka

innych,

g u j ą c s i ę tak oto rozumianymi ideami e l e m e n t a r n y m i , ś l e d z ą c losy, ŁoveJoy nie usiłował j e d n a k ż e

rnnia histo-

zróżnicowana.

kategorie

r o d z a j e w r a ż l i w o ś c i emocjonalnej, f o r m u ł y i z w r o t y "natury* ), z a ł o ż e n i a metodologiczne

przeze

Lovejoyowsklch badań

r y c z n y c h wynikało, iż k l a s a tych z j a w i s k jest b a r d z o

ryczne

dys-

centralnym

historyka.

w poprzednim r o z d z i a l e

d ą ż y ł a d o opisu życia

historią

podkreślając

cyplin. T o nie systemy bowiem l e c z u n l t - i d o a s p o w i n n y b y ć punktem

pod-

nfi^uralnio,

h i s t o r i ą filozofii a

Idei widzi L o v e j o y w odmienności p r z e d m i o t ó w zarazem,

o tyle

Posłu-

ich

histo-

ich b l i ż s z e j

l wa

de-

Wprowadzeniu,

ich głównych

typów.

Przyj-

r z y j m y s i ę Łm zatem n i e c o b l i ż e j . 1. S ą to p o p i e r w s z e "ukryto b ą d ź z a ł o ż e n i a , u m y s ł o w e

_

b a r d z i e j lub mniej n a

w_y_Js_i

j e d n o s t e k , jak i c a ł y c h

^

milcząco

intelektualnymi tendencjami o k r e ś l o n e g o przytaczanych przez L o v e j o y a w okresie

s z y c h rozwiązań ekscentrycznym koncepcji czy

vj I a d o m o

ś

zarówno

r a c z j s j niż

decydują

t e r z e doktryn f i l o z o f i c z n y c h , a j e s z c z e

on n a w y k o w ą

on, odkryć

wieku c z y

rodzajów tego

o

O ś w i e c e n i a duch prostoty

charak-

dominującymi

o k r e s u . Jednym

typu idei b y ł (esprits

Skłonność

z

panujący slmplistes).

skłonność do p r z y j m o w a n i a możliwie

najprost-

ta n i e b y ł a b y n a j m n i e j , j a k p i s z e

ornamentem l e c z " p r a w i e k o n i e c z n y m 4

l»ovejoy,

atrybutem

każdej

doktryny".

w myśleniu jednostek,

szkół

I zdeterminowanie p r z e z toki

nia, trik logiczny, żone

myśleniu

(ormalnić

s ą otio

pierwszemu,

Je o k r e ś l a L o v e j o y - "motywy d i a l e k t y c z n e " . M o ż n a dza

w

one c z ę s t o

częściej

2. Drugim typem unit-ldeas, p o k r e w n y m

"zdominowanie

eksplikowalne

pokoleń^""

Jest to r o d z a j o c z y w i s t y c h ,

powszechnie

n i e

działające

r a ż a n y c h przekonań. Niemniej jednak

Oznaczał

niezupełnie

ekSpllclte -

z a ł o ż e n i e metodologiczne, mogłoby

oznaczać

czy czy

s ą ~ jak

mianowicie,

stwier-

całych pokoleń

ich

Inny zwrot

rozumowa-

które - j e ż e l i b y ł o b y

znaczącą

i ważną,

a być

wyra-

może

- BP. -

Wzorom

lep,o t y p u

Mt(),Anlcyf.tycT.ny; wrw-^lltlch p o j i j f r]ri" 1 ,i

0 <-.rdo»'ć O r h i ki

rr-lacji

wyjn:'-nirml.e w o w n :trx

istotną tok na

Innym

typem

riinrf.o

Są

one

równo

także nie

filozofów jak

sądzi

Lovejoy, może

tępowały -

także

Inne

id«*ą

stołoricl,

mistrzowskim

Wrażliwońć niem

Lovejoya,

r.nrćwnt)

precz

1 częściowo cnltj g r u p y

czy

rozwoju

drodze

popularności

czy

wszystkim Ich na

czy

wgląd

W

Celem

empatii,

za-

u

zwyczy-

Istnieje

w naturę

rzeczy

czego,

Jak

d z i e j a c h filozofii

jak

patos

wys-

eternallstyczny

z

abstrakcyjną

patos panteistyczny

w

woluntaryśtyczny. patosów

formowaniu

się

odgrywała,

systemów

zda-

filozoficznych

lotjiką m y d l e n i a f i l o z o f i c z n e g o

Zadaniem

I wpływu

różnych

historyka

Idei b ę d z i e

unit-ideas

zadaniem

historyka

w

r o z w o j u myśli

(sacred)

ruchu

wyświetlenie znaczeń

kształt

popularność

wpływał

filozofii

jak

na

więc

poko-

na kształtowanie

I sensów czy

na

czy

zwrotami

Celem

oraż

_

się

zbadania

dróg,

ze

względu

rozpoznać

nienaruszalny-

panującymi będzie

odczytanie

też p r z y c z y n i a ł y

się kongenialne

nad

tych b a d a ń

Inną. Jakiś zwrot

akceptację stało

Idei p r a g n ą c e g o

są badania

Ich wieloznaczności,

doktryn

czy

znaczeń

słowami

Intelektualnym.

li z j e d n e j d z i e d z i n y

z jego

rozwo-

p o e z j i , f or*-

i wielkim.

obcowanie

owych

ten typ

czynnik!

mi, u ś w i ę c o n y m i

one

takie nom

rodzaje

roi':; w

pokolenia.

w

świata.

Intuicji, p r z y k ł a d e m

czy patos

kierowanie

sposób

mogą

I tak Istnieje p a t o s

wieczności,

onromną

4. K o l e j n y m

cieni

różne

dzię-

myśli.

operatywne

okresie

czy

Schellinga,

na

wrażliwości

niezwykłym

lecz

r-ubtelne

na

w jaki

czymś

jaką daje

niezmienności

opisie

nlepojętoścl^ wywołujący

odmiany patosów,

wydaniu

do języka

w każdym

filozofia B e r g s o n a .

ep-tetyczna p r z y j e m n o ś ć ,

j e s t to, ż e

istotną r o l ę

oferujący człowiekowi

być

oparciu

funkcjonują.

metafizyczne",'* zbliżonymi

nastroju,

z w y c z a j n e j logiki

w

o k r e ś l o n e j kultury

i ich czytelników.

ezoteryczny,

drodze

konkretów,

one

dialektycznych

obecnymi

z

obrębie

odgrywających

umiłowanie

obcowania

czy

redukowania

jednostkowych

gruncie

rodzaju "patosy

określonego

wrażanie

patos

na

do

dziedzinach.

czynników

c z a j n e j nlozroz.umla.łosicl, telników

na

wielu

filozoficznego,

wywołnnle

w^ród

w

chnrnlrt-?ry ^tycznymi,

marnl d y s k u r s u Ich j e s t

n om i nali s t y c z n y

w którego

motywów

I popularności

ro?.-vój mytill

ju m y ' -H

motyw

tondenej^

el' 1 meritów

syBlcinti,

rozumianych

nhocnorcl

nwnj

wpływać

być

t«n.v;7.n

oc/Mryyr-b tH> r m y j - J o w y c h I j e d n o s t k o w y c h

nnkozi

yr\,r-

idf>i m o ż e

plorws-y

ton

w

danym

przede

różnych

n a jakich

od-

wpływały

się do transformacji

c z y formuła może

na przykład

do panujących

myś-

zyskać

n a to, Iż aktualnie

jedno przeko-

-

nań, s t a n d a r d ó w

wartości

czy

83

-

gustów. N a j b a r d z i e j klasycznym

ł a d e m t e g o typu Idei. a z a r a z e m

najbardziej znaczącym

badań f i l o z o f i c z n e j semantyki może

być

słowo

5. Ostatnim w r e s z c i e , a w y m i e n i a n y m

przyk-

przedmiotem

Natura.

przez Lovejoya we

Wpro-

w a d z e n i u d o T h e G r e a t Chain of Being- typem Idei elementarnych, d z i e j określonym i wyraźnym

s ą jednostkowe

twierdzenia c z y

bar-

za&ady.

Ich c e c h ą w y r ó ż n i o n ą jest f u n k c j o n o w a n i e n a j a w n e j p ł a s z c z y ź n i e k u r s u f i l o z o f i c z n e g o . P r z y k ł a d e m takich z a s a d nas

w c z e ś n i e j z a s a d y pełni stworzenia,

wet w p r o c e s i e

mogą być

dys-

omawiane

przez

c i ą g ł o ś c i c z y g r a d a c j i . Jeśli

na-

s w o j e g o r o z w o j u u l e g n ą o n e stopnieniu 1 fuzji, tak jak

miało to m i e j s c e w k o n c e p c j i W i e l k i e g o Ł a ń c u c h a Bytu, to nie t r a c ą s w e j identyczności

c z y I n n e g o myśliciela. J e d n a k ż e p o d o b n i e Jak w s z y s t k i e - i d e a s m o g ą one g e n e r o w a ć

inne typy

r ó ż n e rezultaty w z a l e ż n o ś c i

Z

przedstawionych powyżej charakterystyk spostrzeżenie,

Wprowadzeniu do The gicznie

nasuwa się

przede

iż k o n c e p c j a u n l t - i d e a s p r z e d s t a w i o n a okresem b a d a ń p o p r z e d z a j ą c y m

t e g o d z i e ł a . W y r a ż a s i ę to, w moim p r z e k o n a n i u ,

w

^

G r e a t Chain of B e l n g Jest d o j r z a l s z a

w porównaniu z

unit-

od tego,

Jakiej kombinacji p o j ę c i o w e j 1 kontekstowej s i ę p o j a w i ą .

wszystkim

one

I m o g ą b y ć niezależnymi momentami w r e f l e k s j i tego

we

metodolo-

opublikowanie

zarówno

w próbie

ich

t y p o l o g i z a c j l jak I wysiłku p r e c y z y j n i e j s z e g o o k r e ś l e n i a ich funkcji. N i e m n i e j jednak tak tam, j a k i tutaj L o v e j o y niezmiennie

stoi n a

stano-

w i s k u , iż s ą o n e z a s a d n i c z y m i czynnikami dynamizującymi r o z w ó j

ludz-

k i e j myśli, tym c o n a d a j e j e j kształty 1 formy. Z więcono

tak oto r o z u m i a n e g o p o j ę c i a unlt-ideas, k t ó r e g o a n a l i z i e w i ę c e j uwagi w d a l s z y c h partiach p r a c y ,

cele l zadania badawcze 1. P i e r w s z y m

d l a historii

wprowadza

Idei.

z nich, a z a r a z e m -

jak

się wydaje -

s z y m , j e s t b a d a n i e k a ż d e j w y i z o l o w a n e ] idei w możliwie jak s z e j perspektywie śledzić

poś-

LoveJoy

historycznej. Idzie tutaj p r z e d e wszystkim

j e j rolę l f u n k c j ę w tych w s z y s t k i c h d z i e d z i n a c h

najważniejnajszerw o to,

by

twórczości

kulturowej, w których możemy natrafić c h o ć b y n a j e j n a j m n i e j s z y ś l a d I to n i e z a l e ż n i e

od tego, jak p o w i a d a L o v e j o y , c z y d z i e d z i n y te

nazwie-

my filozofią, nauką, literaturą, sztuką, r e l i g i ą c z y polityką. T y l k o

bowiem

dzięki całościowej analizie historycznego pełni z r o z u m i e ć

ż y c i a idei b ę d z i e m o ż n a

jej rolę d z i e j o w ą : c h a r a k t e r j e j o d d z i a ł y w a n i a ,

zmian i transformacji, j a k i e p r z e c h o d z i ł a w swoim r o z w o j u I j a k i e wodowała w obszarze

s w o j e g o wpływu. D z i ę k i temu te*ż, c o U l a

Joya j e s t równie w a ż n e ,

b ę d z i e m y w stanie z b u d o w a ć

w

rodzaje po-

Love-

jednolite tło d l a

-

wielu

obecnie niepowiązanych,

f a k t ó w . W tym z a ś

względzie

84

-

a w konsekwencji skąpo idzie mu g ł ó w n i e

filozofii l literatury. L i t e r a t u r a jest bowiem szym

nośnikiem

idei f i l o z o f i c z n y c h . W

u b o l e w a n i e . Iż z r a c j i b r a k u literatury r z a d k o na ogół

obecności

obszaru

najleptakże

w d z i e ł a c h literackich

Idee

jak l h i s t o r y c y filozofii, n l e d o s t r z e g a j ą c y

w p r a c a c h f i l o z o f i c z n y c h Idei w y w o d z ą c y c h

się

z

literatury. również

filozoficznych na twórczość grupy

związanym

się u n i t - i d e a s w p e r s p e k t y w i e czy

u m o ż l i w i ł a b y na d r o d z e

tła e p o k i p e ł n i e j s z e

wpływu

zrozumienie

ich

oddzia-

przekona-

wybitnych p i s a r z y . rekonstrukcji

zachodzących

Idei

podejmowano

ludzkie a nie tylko n a p o g l ą d y l

w ą s k i e j l i c z b y g ł ę b o k i c h myślicieli

c j a tego postulatu

z badaniem

literacką, Jest p r o p o z y c j a b y

b a d a n i a nad manifestowaniem ływania na s z e r s z e

i

z tym w y r a ż a

w ł a ś c i w e g o treningu w filozofii, h i s t o r y c y

zresztą

2. Z a d a n i e m drugim,

nia

zbliżenie

w jego przekonaniu

związku

kiedy dostrzegają obecne

filozoficzne. Podobnie

rozumianych

o badawcze

Realiza-

Intelektualnego

w Jej o b r ę b i e

procesów

zmian.

przed

3. K o l e j n y m ,

a zarazem

ostatnim zadaniem,

historią idei

Jest to, b y

w o p a r c i u o metodę a n a l i t y c z n ą

ona wysiłek

z r o z w n i e n l a t e g o , w jaki

rozpowszechniają kim z a ń

nowe

sposób

przekonania l wzorce

jakie L o v e j o y

wprowadzane

s ą l jak

intlektualne. P r z e d e

Idzie tutaj o w y j a ś n i e n i e p r o c e s ó w p s y c h o l o g i c z n y c h ,

rym n a s t ę p o w a ł y Tak

zmiany popularności

oto p r z e d s t a w i a j ą się p o d s t a w o w e

cele l zadania

n i e j s z ą niż d o t y c h c z a s o w e , r e k o n s t r u k c j ę r z ą d z ą procesami t w ó r c z e j funkcji. W

lepsze

rozpowszechniania tym z a ś

zresztą bardzo podkreśla, to nie p o w i n n o Otóż

zrozumienie

nam j e d n a k

nie u l a g a

dykalnie

różny

cych daje nych,

wszystkim,

podziałów

Iż o b r a z

od p r e z e n t o w a n e g o hlstorlograflcznych.

wyraz także

iż s w o j ą

rzeczywistości

koncepcją

hlstoriograflczną. zaintere-

kulturowej Jest

ra-

w ramach tradycyjnie funkcjonująr S t ą d też L o v e j o y d o m a g a

na kartach Wprowadzenia,

konwencjonalnie

co

Pragnienie

r u c h Idei, k t ó r e g o naturą historia idei Jest r ó w n i e ż

sprawia jednakże.

jakie

b a r d z i e j fundamentalnej kwestii.

n a j m n i e j s z e j wątpliwości,

sowana,

peł-

także Ich. k u l t u r o -

Idzie mu p r z e d e

u n l t - l d e a s I > o v e j o y k r e u j e Jakby n o w ą r z e c z y w i s t o ś ć Swobodny

na

d z i e j o w e g o r o z w o j u myśli.

o z b l i ż e n i e filozofii l literatury. przesłonić

któ-

idei.

historii

nie tylko mechanizmów, s i ę Idei, l e c z

względzie

się

wszysfc

dzięki

l w p ł y w ó w tych c z y I n n y c h

IdeU I c h r e a l i z a c j a w p r z e k o n a n i u L o v e J o y a p o w i n n a p o z w o l i ć P o w i n n a umożliwić

stawia podjęła

się,

czemu

porzucenia starych l błęd-

u s t a l o n y c h llnll d e m a r k a c y j n y c h m i ę d z y

filozofią

-

85

-

t literaturą 1 p r z y j ę c i a t e j perspektywy, j a k ą on bowiem wprost, ż e

historia Idei w y r a ż a

s t w a r z a historia idei, z d e c y d o w a n y protest

k o k o n s e k w e n c j o m u m o w n e g o podziału l i t e r a t u r y l kilku I n n y c h lin h i s t o r y c z n y c h w e d ł u g ów

narodowych c z y j ę z y k o w y c h

linii".7

nie ma bowiem nic w s p ó l n e g o z taktyczną r o l ą idei

czą

aktualnie b a r d z i e j p o ż ą d a n ą , konkluduje on, b y t o b y

W

oświecenia c z y

przeciwdyscyp-

Podział

w historii.

Rze-

posiadanie

miast p r o f e s o r ó w od literatury niemieckiej c z y a n g i e l s k i e j od r e n e s a n s u , ś r e d n i o w i e c z a ,

Pisze

profesorów Q

romantyzmu.

świetle tego s t a j e s i ę j a s n e , Iż historia Idei podejmuje

próbę

b u d o w a n i a s w o i s t e g o r o d z a j u s y n t e z y h i s t o r y c z n e j . Powiadam

"swois-

t e g o rodzaju^, albowiem mamy tu d o c z y n i e n i a , c o p o d k r e ś l a

Lovejoy,

tylko z p e w n ą g r u p ą c z y n n i k ó w w historii. Celem z a ś tej s y n t e z y j e s t

j

u c h w y c e n i e r u c h u myśli w j e g o dynamice,

•

nie z a ś

w jego formach

w procesie

stawania

się,

statystycznych.

C z y p r ó b a ta ma s z a n s ę p o w o d z e n i a ? Oto pytanie, n a j a k i e d z y innymi n a l e ż y o b e c n i e

o d p o w i e d z i e ć . W tym w z g l ę d z i e

tem m o j e j a n a l i z y stanie s i ę T h e G r e a t C h a i n z g o d n e j opinii wielu b a d a c z y -

zaś

Df B e i n g , jako -

mię-

przedmiowedług

n a j l e p s z y p r z y k ł a d Ilustrujący metodę

historii Idei.

2. T h e G r e a t C h a i n of B e i n g a problem metody historii

idei

P r ó b a analizy najwybitniejszego fllozoflczno-hlstorycznego ł a LoveJoya, którą o b e c n i e podejmuję, s k ł a d a ł a mentów, ką

wyznaczonych -

podkreślę -

przez

się b ę d z i e

z kilku

ele-

perspektywę badawczą,

z a w a r ł on w p r z e d s t a w i o n y c h p o w y ż e j c e l a c h I z a d a n i a c h

IdeL

dzieja-

historii

Sformułuję Je tutaj w postaci n a s t ę p u j ą c y c h pytań: 1. C o s k ł a d a

się n a p r z e d s t a w i o n ą

perspektywę historyczną

w tej p r a c y p r z e z

( p y t a n i e to Jest z w i ą z a n e

2. W jakich d z i e d z i n a c h t w ó r c z o ś c i

Lovejoya

z zadaniem

l)?

kulturowej b a d a on f u n k c j ę

a n a l i z o w a n y c h tam Idei? 3. Jakie zmiany I t r a n s f o r m a c j e p o w o d o w a ł y swojego

one w

obszarze

oddziaływania?

4. Jak I i o v e j o y widzi p r o c e s ruchu I r o z p o w s z e c h n i e n i a

się

Na

miała

idei? wstępie n a l e ż y z a z n a c z y ć .

Iż o b e c n a

analiza będzie

c h a r a k t e r w y b i ó r c z y . S k o n c e n t r u j ę się bowiem tylko n a p e w n y c h kach l

zagadnieniach.

wąt-

-

Ad. to, j a k

Great

od filozofii P l a t o n a

zaś

okres cze,

w The

filozofii s t a r o ż y t n e j

Abelard,

Piotr L o m b a r d , okresu

Kartezjusz,

Pascal,

LoveJoy

(do

usza

Tomasz

a przed©

niowa,

z Akwinu.

s k ł a d a j ą się:

Z

Na

schyłkowy średniowie-

filozofów nowożytnych

reprezentowani

wszystkim S p i n o z a

r o z d z i a ł . Jeśli

s ą Bruno,

I Leibniz,

którym

z a ś idzie o Innych

końca średniowiecza

twórców

a pierwszą

Kopernika,

fazą

Keplera,

b o g a t o r e p r e z e n t o w a n a j e s t myśl

poświęca Lovejoy aż

rodzaju badanych

Galile-

Goldsmlth,

takie

P o p e , Haller, T h o m p s o n ,

Diderot,

oświece-

trzy r o z d z i a ł y . W ś r ó d

lani t w ó r c ó w m o ż n a o d n a l e ź ć

King, Bolingbroke,

B u f f o n , Bonnet,

chronolo-

Brahe.

której a n a l i z i e

Jakt A d d l s o n .

historycznej

s i ę g a ona

Plotyn i ś w . A u g u s t y n ) ,

n o w o ż y t n e j , to n a l e ż y tutaj wymienić

Najbardziej jednak nego

Idei

k o ń c a wieku X V I I )

poświęca oddzielny

l T y c h a de

składowych

k t ó r e g o z n a j d u j e m y takich myślicieli Jak

d z i a ł a j ą c y c h między okresem epoki

elementów

d o p i e r w s z e j p o ł o w y wieku XIX. w tym d z i e l e

(głównie

reprezentantów

pierwszego

określenia

w r o z d z . trzecim,

aż

rozwoju badanych

wśród

-

C h a i n of B e i n g p e r s p e k t y w y

z o s t a ł o to stv.ierdr.one

gicznie etapy

o kwestię

1. J e ś l i i d z i e

przedstawionej

86

Kant, Lambert, H e r d e r ,

róż-

nazwiska Akenslde, Schiller

l

c a ł ą p l e j a d ę t e o r e t y k ó w m n i e j s z e g o formatu. Kolejnym, prowadzi przede

a zarazem

on r o z w a ż a n i a

wszystkim

znajdujemy Schlegla,

Bytu. W ś r ó d

ne p r z e z

niego

Ad.

badane nymi, nym

zarówno

w The

wyraźnie,

Great

Chain

c z a s o w o . Jak i z a k r e s o w o .

z

nich l niewątpliwie

nieco

By

dokładbada-

szczególnych oraz

cała

jest całkowicie

z a s a d n i c z ą jest filozofia.

z r o z u m i a ł y i nie

wymaga

u z a s a d n i e ń . W y n i k a on p o prostu z tego, związana

iż

z nimi t r a d y c j a s ą ideami f i l o z o f i c z -

a więc filozofia z konieczności

rzeczy

niejako jest ich

natural-

środowiskiem. W a r t o J e d n a k ż e p r z y tej okazji z w r ó c i ć

ra

filozofów

Idee.

?. P i e r w s z ą

idee

się tempo-

kulturowej, w j a k i c h manifestowały s i ę

Jej prymat w tym w z g l ę d z i e żadnych

w y n i k a więc

s o b i e j e j kształt, p r z e d s t a w i ę

niej dziedziny twórczości

wiązała

się p r o c e s

SchelUngo.

jaką Lovejoy zawarł

rozległa,

lepiej uzmysłowić

którym

w j e g o ramach

powyżej wyliczenia

badawcza,

of B e i n g Jest b a r d z o

dokonał

badanych

Schletermachera,

przedstawionego

iż p e r s p e k t y w a jednak

j e s t romantyzm. J e g o w a ż n o ś ć

z faktem, iż tam w ł a ś n i e

r a l l z a c j l Idei Ł a ń c u c h a Z

ostatnim nurtem l o k r e s e m , nad

w Lovejoyowsklej koncepcji

uwagę na kwestię,

historii idei j e s t w a ż n a i

któ-

znacząca.

-

I d z i e mianowicie

87

-

o to. Iż filozofię, a w ł a ś c i w i e

historię filozofii

on z a g ł ó w n e ź r ó d ł o f u n k c j o n u j ą c y c h w kulturze Przeświadczenie jednakże,

nazwać

faktem,

posiada

w mniemaniu Ł o v e j o y a , d w i e p r a k t y c z n e k o n s e k w e n c j e .

pierwsze badań

to, trudno j e bowiem

uważa

Idei.

s ą d z i on. Iż w p r z y g o t o w a n i u

w większości

obszarów

uczonych do

wiedzy historycznej

Po

kompetentnych

należy

szczegól-

n ą u w a g ę z w r ó c i ć n a z a z n a j o m i e n i e ich z historią idei f i l o z o f i c z n y c h , a t a k ż e f i l o z o f i c z n ą metodą Ich a n a l i z y . D z i ę k i temu b ę d ą oni w nie l e p i e j l s k u t e c z n i e j r o z p o z n a w a ć siebie

ich d z i a ł a n i e

w badanych

o b s z a r a c h d z i e j ó w , c o z kolei p o w i n n o p r z y c z y n i ć

atoprzez

s i ę d o boro-

d z i e j a d e k w a t n e g o z r o z u m i e n i a f a k t y c z n e g o r u c h u idei. P o tej u w a d z e p o w r ó ć m y d o z a s a d n i c z e g o toku w y w o d ó w . .drugim p o d w z g l ę d e m z n a c z e n i a l w a ż n o ś c i

obszarem,

j o y ś l e d z i manifestowanie s i ę b a d a n y c h p r z e z D o w o d e m tego m o ż e b y ć dzlestu różnego

c h o c i a ż b y taki fakt, iż w ś r ó d

r o d z a j u autorów, których t w ó r c z o ś ć

w p ł y w z a s a d y pełni Stworzenia, •obie

oczywiście

tyka b e z zywać

sprawę

w którym

s i e b i e idei jest

około p o ł o w y

ponad

Otóż Love-

literatura. czter>-

odzwierciedla

s t a n o w i ą literaci.

z tego, ż e t a k i e g o c z y i n n e g o

Zdajemy

rodzaju

statys-

w z g l ę d u n a to, j a k b y ł a b y o b s z e r n a i b o g a t a , nie m o ż e

f a k t y c z n e g o o b r a z u d z i a ł a n i a o w y c h Idei w literaturze.

tutaj b o w i e m w g r u n c i e Ich u o b e c n i a n i a

rzeczy,

uka-

Idzie

nie o i l o ś ć , l e c z o s p o s o b y l formy

Niemniej j e d n a k d l a p r z y b l i ż e n i a kształtu

perspek-

t y w y kulturowej Ł o V e j o y o w s k i e g o d z i e ł a i to t a k ż e w y d a j e s i ę b y ć ne. Ś w i a d c z y bowiem m i ę d z y Innymi i o tym, ż e postulat z b l i ż e n i a historii filozofii 1 literatury nie j e s t postulatem lecz

że

znajduje w jego dziele swoją praktyczną

Mówiąc o znaczącym literacką należy z a u w a ż y ć . ya -

czego The

waż-

badawczego gołosłownym,

realizację.

wpływie idei f i l o z o f i c z n y c h n a

twórczość

Iż g ł ó w n ą w tym w z g l ę d z i e intencją L o v e j o -

G r e a t C h a i n of B e i n g j e s t t a k ż e i l u s t r a c j ą -

z y w a n i e Ich o d d z i a ł y w a n i a n a s z e r o k ą opinię s p o ł e c z n ą .

jest

uka-

Praktycznym

t e g o w y r a z e m j e s t to, Iż o b o k n a z w i s k tak wybitnych p i s a r z y 1 p o e t ó w jak Y o u n g , z prac

P o p e , A d d l a o n , Milton c z y A k e n s l d e , p o j a w i a j ą s i ę

cytaty

autorów mało l u b zupełnie n i e z n a n y c h . M i a n e m p r z y k ł a d u

moż-

n a tuta) wymienić takie p o s t a c i e jak: J. N o r r i s , E . Ł a w , W . Petty, H. ke, A .

Pluchę.

W

p r z e k o n a n i u Ł o v e j o y a bowiem cl w ł a ś n i e d r u g o 1

t r z e c i o r z ę d n i a u t o r z y kształtowali p o g l ą d y ó w c z e s n y c h ponieważ

wielcy t w ó r c y z n a n i byli n a o g ó ł

Powoływanie ogranicza

się przez

się oczywiście

I/ovejoya n a

społeczeństw,

wąskiej liczbie

ludzi.

źródła drugorzędne

tylko d o literatury. O d n o s i

się

ono

nie także

Bro-

-

I do łnnych dziedzin padku

służy

88

aktywności

uobecnianiu

-

intelektualnej. W każdym j e d n a k

w p ł y w u idei

na p o g l ą d y

przy-

szerokich warstw

spo-

łeczeństwa. Trzecim Joy ś l e d z i zaś

i właściwie

działanie

obok

nie pominąć

tych g ł ó w n y c h

także

jednak

Po

moralno-etyczną

G r e a t Chain ot B e i n g

przez

Ad.

Chain

trzecim

of B e i n g

hlstoryczno-kulturowej

pierwszy

będzie

odegrała

and

kładanych przez

związany

w myśli

soma

z a s a d a pełni

stworzenia wobec

średniowiecznego

jąc

w Ich o b r ę b i e

konflikty, j a k i e

Oto b o w i e m nlzego wała z

groziła,

z ukazaniem

literalnie się

wraz

o n a bowiem, j e ś l i

pogląd,

w myśl którego

Zasada

ta b o w i e m

chrześcijaństwa,

pełni, która n a

wyprowadziło

rodzaj kosmicznego

grunt

Pseudo-Dlo-

herezją._Impliko-

się w s z y s t k i e

deternjinlzmu, a

i s t n i e j ą c y świat istnieje n a mocy

musi

był

zarazem

był

nie tylko k o n i e c z n y

zostać

determlnizmem

zaktualizowane.

optymistycznym,

lecz

także, dzięki

na

pokazu-

płynące

mianowicie

konieczności.

mówiła, przypomnijmy. Iż w s z y s t k o c o k o l w i e k

p o j ę c i o w o możliwe,

za-

wpłynęła

pismom ś w . A u g u s t y n a i

oczywiście

Love- .

z grupą

niej idei

w p r z y p a d k u p r ó b y jej z a s t o s o w a n i a ,

niej wnioski, p e w i e n

w

The

w y w o ł y w a ł y p r ó b y Jej r e c e p c j i .

rozumiana z a s a d a

dzięki

wy-

roli,

I n t e m a l conflicts In medieval T o u g h t

że

n i ą c z y też p o c h o d n y c h

średniowiecza dostała

na

myśli.

c h r z e ś c i j a ń s k i e j . Otóż

k s z t a ł t teologii i k o s m o l o g i i zarazem

w dziejach

a n a l i z o w a n e j p r z e z e mnie p r a c y pod tytułem

Joy b r o n i p r z e k o n a n i a ,

myśl

perspek-

s p r ó b u j ę naświetlić

rolę, j a k ą i d e e to o d e g r a ł y

3. P r z y k ł a d

dostrzec

idei n a

społeczno-polityczną.

Lovejoya badoń

idea Ł a ń c u c h a Bytu

rozdziale

czy

tej krótkiej c h a r a k t e r y s t y c e

branych przykładach

wszystkim

n i c z e g o istotnego powinniśmy d o d a ć , iż

nurtów m o ż n a w T h e

tywy p r o w a d z o n y c h

Love-

biologia.

wątki, w k t ó r y c h I » o v o j o y u k a z u j e w p ł y w b a d a n y c h

rellgljno-teologlczną,

jaką

kultury, w którym

Idei Ł a ń c u c h a Bytu, Jest nauka, p r z e d e

osiemnastowieczna By

ostatnim z a k r e s e m

Kosmiczny

albowiem

jest

determinlzm

Istniejący

stworzeniu go p r z e z

świat Boga,

najlepszym. Głoszenie z

zanegowaniem

Bernard z

z

Clalrvaux

powyższym

bec

siebie

wolności nia,

że

takiego boskiej -

w myśli

poglądu wolności,

ze

był jego

równoznaczne

a w konsekwencji -

zrównaniem

Stwórcy

Jak

było

Jednak

wskazywał

i stworzenia. W

związku

średniowiecznej pojawiły się dwa opozycyjne

"motywy dialektyczne":

Boga,

(Abelard)

przyznaniu,

że

"kaprysem",

albo

opowiedzenia

świat p o w s t a ł co

oczywiścio

się z a t e z ą

z j o g o woli i w p r o s t e j linii

wo-

o

ustanowieprowadziło

-

89

-

do Irracjonalizmu, d o r e z y g n a c j i z wysiłku zrozumienia ś w i a t a i waniu w tej mierze n a ł a s k ę " o ś w i e c e n i a " ,

albo też do

oczeki-

ograniczania

b o s k i e j wolności lub w ekstremalnej formie na j e j z a n e g o w a n i u , j ę c i u tezy, ż e świat r o z w i j a się na m o c y k o n i e c z n o ś c i

przy-

na

logicznej.

Mówiąc

krótko z a s a d a pełni stworzenia dokonała, zdaniem LoveJoya. r o z ł a m u

myś-

li ś r e d n i o w i e c z n e j n a d w a nurty: i r r a c j o n a l i s t y c z n y 1 racjonalistyczny. Ponieważ drugi z nich nie mógł b y ć

g ł o s z o n y jawnie 1 otwarcie

z e zrozumiałych w z g l ę d ó w ideologicznych, dlatego też konflikt ów manif e s t o w a ł się, jak p o w i a d a Łovejoy, w "formie wewnętrznej opozycji ten9 d e n c j i w umysłach p o s z c z e g ó l n y c h myślicieli". Maj wybitniejszym tego przykładem b y ł a dla L o v e j o y a filozofia ś w , T o m a s z a , który z a s a d ę pełni s t w o r z e n i a aflrmował "milcząco 1 nlewyp.owtedzlalnte", r o z w i j a j ą c tom, g d z i e s ł u ż y ł a j e g o celom, a unikając "chytrymi sposobami* jej k o n s e k w e n c j i w tych momentach, w których z d a w a ł a się ona p r o w a d z i ć do herezji. W p o d o b n e j sytuacji, p o w i a d a L o v e j o y , znajdowali się w s z y s c y ó w c z e ś n i

ortodoksyjni filozofowie.

S c h a r a k t e r y z o w a n y p o w y ż e j konflikt nie był jedynym, jaki w niowieczu wywoływała " z a s a d a pełni". S u g e r o w a ł a ona bowiem

dwie odmienne k o n c e p c j e B o g a . Jedna utożsamiała j e g o p o j ę c i e z rem, a d r u g a -

z Dobrocią* W pierwszym p r z y p a d k u B ó g - D o b r o

c z a ł j e d n o ś ć , saroo-dostateczność, samo-transcendencję,

spokój. W

drugim z a ś

śred-

takża Dobozna-

różnorodność,

płodność.

Odmienność tych d w ó c h koncepcji, c o L o v e j o y silnie artykułowała się w Istnieniu d w ó c h r ó ż n y c h ideałów n y c h . Jeden z nich z w l ą z a f r y z pierwszym

podkreśla,

moralno-pr&ktycz-

rozumieniem B o g a , ż ą d a ł

od

ludzi b y obsuwali się od w s z e l k i c h p o k u s d o c z e s n e g o ż y c i a 1 domagał się jego nie -

Boga -

ekstatycznej kontomplacjU Drugi z a ś wprost

przeciw-

mobilizował c z ł o w i e k a do udziału w k r e a c y j n e j funkcji B o g a ,

"świadomej współpracy rodność

w p r o c e s i e , dzięki któremu o s i ą g a n a jest

r z e c z y I pełnia

do różno-

unlversum."

K o n c e p c j e te, z a z n a c z a Lovejoy, nie p o s i a d a ł y jednak • s z e r s z e g o r e z o n a n s u w ś r e d n i o w i e c z n e j filozofii I religii. Niemniej jednak

kon-

flikt między nimi istniałajb ukryciu l d a j e się w y c z y t a ć

w pismach

na-

wet n a j b a r d z i e j ortodoksyjnych teologów

Bellarmino).

( ś w . Tomasz,

Drugim niezmiernie Interesującym przykładem wpływu Idei c u c h a Bytu

Łań-

n a r o z w ó j myśli e u r o p e j s k i e j b y ł y zmiany, Jakie z a jej

s p r a w ą dokonały s i ę w nowożytnej kosmografii. Oto bowiem w XVII pojawiło się i z y s k a ł o s z e r o k i e uznanie średniowiecznym

obrazem

świata -

całkowicie

kilka -

wieku

w zestawieniu

r e w o l u c y j n y c h tez.

ze

Były

-

to m i a n o w i c i e mieszkałe słońcami

przekonania,

przez

żyjące,

podobnymi

planetarne

do

również

ic

naszego

f i z y c z n y jof;t n i e s k o ń c z o n y

-

inne p l a n e t y

rozumne

zamieszkałe

Ż e d n a Jednakże

90

Układu

l czujące l że

mogą

przez

Słonecznego

Istoty, ż e one

gwiazdy

posiadać

istoty inteligentne,

1 nieograniczony

żadną

zasą

własne że

granice^

znaczącym

s w o j e g o powstania rozwojowi l postępowi

c z e s n e j w i e d z y a s t r o n o m i c z n e j . W mniemaniu L#ovejoya bowiem Kopernika, T y c h o

de

Brahe

olbrzymiego z n a c z e n i a , nia ( . . . )

c z y K e p l e r a nie zmieniły, mimo

p a n u j ą c e j do k o ń c a XVI wieku

wizji unlversum. W s z y s t k i e

one

gdy na jej podstawło

astronomię pytania stępowanie

układy

wszechświat

zewnętrzną

z tych tez, p r z y n a j m n i e j w jakimś

stopniu, nie z a w d z i ę c z a ł a

są stałe

o wielkość

wypływały udzielono

zaś

gwiezdnego

życia i świadomości

w

swojego

średniowiecznej

z " z a s a d y pełni

odpowiedzi

stworze-

na stawiane

wszechświata,

przez

c z y też

o

n i e o b c a b y ł a myśl ów z o s t a ł p r z e z

LoveJoy, b y nie b y ł się p o p u l a r n o ś ć gląd

LoveJoy, n a w e t j u ż

o nieskończoności

niego

niej. Ś w i a d e c t w e m

tego

również niektóre p r a c e

w średniowieczu,

współczesnej koncepcji

pomysł

stwierdza

z w ł a s z c z a jeśli

s ą pisma filozofa ż y d o w s k i e g o

zważy

się więc

Crescasa,

jak

okazuje,

pisze

n o w e j astronomii n a l e ż ą d o tych

świata, których z a l ą ż k i

po-

powszech-

elementów

n i o s ł a Już myśl

śred-

(.„)".

zamieszkałych

światów

w ł a ś n i e dzięki

niemu z y s k a ł a

r z e n i a już to z cie z z a s a d y

założenia,

warunku

ona p o w s z e c h n i e

reprezentantem

był w epoce

s f o r m u ł o w a ł argumenty,

wielości

Bruno.

wynikające "już

to z z a s a d y pełni

n a którym t e o r i a ta s i ę w s p i e r a ł a ,

wystarczającego",

Pod jego

o wielości

światów

autor R o z p r a w y

(1686)

stały się

upowszechnione

wśród

szerokich

za

warstw

On stwo-

została

się

nowych o meto-

*raś wpływem tworzył

p o p u l a r y z u j ą c y m n o w e Idee, dziełem,

To

mianowi-

na podstawie których

p r z y j ę t a . D u ż ą rolę w r o z p o w s z e c h n i a n i u

nell, k t ó r e g o R o z m o w y one

o

uznanie I akceptację.

idei o d e g r a ł a m o d a n a k >rtezjanlzm, albowiem

znanym dziełem

poglądu

nowożytnej Glordano

ona szerokie

dzie b y ł t a k ż e Ich zwolennikiem.

go z o s t a ł y

Wprawdzie

c z y I n a c z e j d o k o ń c a XIV w.

M i k o ł a j a z K u z y . Jak

Najwybitniejszym jednakże

także

mo-

któremu

wszechświata przyjmowany jest coraz

Lovejoy, "logiczne podstawy niowieczna

wszechświata.

pism A u g u s t y n a . T a k

o nieskończoności

u św. Augustyna,

z a r z u c o n y , l e c z trudno p r z y p u s z c z a ć ,

on z n a n y

wy-

kosmosie".^*

N a ś l a d y takiej oto k o s m o g r a f i c z n e j Interpretacji tej z a s a d y i e m y natrafić, p o w i a d a

ów-

odkrycia

Fonte-

najbardziej

sprawą

które-

społeczeństwa.

-

Niezwykło lenia się,

że

-

i n t e r e s u j ą c ą r z e c z ą i g o d n ą , moim zdaniem,

s ą ukazywane

wyciągano

91

przez

w odniesieniu do kwestii religijnych. Oto bowiem

kosmograficzne

Innowacje mogą być

znakomitym

o d r z u c e n i a teologii a n l r o p o c e n t r y c z n e j ,

c y n o w a n e g o ideą n i e s k o ń c z o n o ś c i , z a u f a n i a i wiary w

racją pokory

i samoponiżenia,

s k ł a n i a ł a wielu ludzi b y ł a

l wielości

ostatnia k s i ę g a M y ś l i

czci

i nabożności

wielkością fizycznego wszechświata,

I d e a Wielkiego

światów

nocnych Y o u n g a .

Poemat

religijności,

upatrywał w rozmyślaniach

stanowiąc

niżania człowieka i l e p s z e g o przygotowywania 13 teologii chrzęściJańsklejT

zarazem

okazywały

się

także

nych kierunków b a d a ń

i poszukiwań

o d d z i a ł y w a ń może b y ć

osiemnastowieczna

stymulatorami

nowożytokreślotypu

b i o l o g i a . Oto bowiem

w istnienie c i ą g ł o ś c i m i ę d z y różnymi rodzajami istot s p r a w i a , odrzucają możliwość

ujaw-

naukowych. Ilustracją tego

n a w e t w pewnym

wiara

że

istnienia g a t u n k ó w w ś w i e c i e

n i c z y m . P r z e k o n a n i e to g ł o s i ł Goldsmlth,

po-

tajemnic

Ł a ń c u c h a Bytu o r a z p o k r e w n e j e j z a s a d y

lecz

nad

Instrument

g o do p r z y j ę c i a

niały s w ó j wpływ nie tylka n a p o w s t a n i e p e w n y c h a s p e k t ó w

ni b a d a c z e

racją

l refleksji religij-

zamieszkałych

ó w o d p o w i a d a ł bowiem, p o d k r e ś l a Ł o v e j o y , p e w n e m u typowi

światopoglądu,

one

zafas-

Boga.

nej, d o jakich teoria n i e s k o ń c z o n o ś c i

nego

obrony

stały się

a dta P a s c a l a ,

C i e k a w y m literackim w y r a z e m tego typu u c z u ć

"który źródeł grozy,

Idei

okazywało

źródłem

w ą t k ó w t r a d y c y j n y c h religii. D l a K a r e t z j u s z a na p r z y k ł a d podstawą

podkreś-

L»ovejoya wnioski, jakie z tych n o w y c h

ówcześ-

przyrodokresie

Buffon. Ta

sama z a s a d a

n a d a j e również

impuls i kierunek

poszukiwa-

niom z o o l o g ó w I botaników. U s i ł u j ą oni mianowicie o d n a j d y w a ć jące

ogniwa w Łańcuchu

braku-

Bytów, które, n a m o c y wiary w z a s a d ę

ciąg-

ł o ś c i l pełni s t w o r z e n i a , m u s z ą Istnieć w p r z y r o d z i e . T e n d e n c j a ta

by-

ł a w ó w c z a s tok silna, s t w i e r d z a L o v e j o y , ż e n a w e t p r o g r a m

badawczy

R o y a l S o c i e t y z a w i e r a ł postulaty b a d a n i a n i e z n a n y c h faktów

przyrody

w celu

odnalezienia

w ł a ś c i w e g o Im m i e j s c a w Ł a ń c u c h u

R o z w ó j ó w c z e s n e j biologii, w s z c z e g ó l n o ś c i ki w y n a l a z k o w i m i k r o s k o p u , n i e z m i e r z o n e g o

zaś

bogactwa

Bytów. odkrycie,

dzię-

mikroorganizmów

nie tylko d o s t a r c z y ł o e m p i r y c z n y c h argumantów

na poparcie

owych

apriorycznych przeświadczeń,

się także do

powstania,

c z y też może l e p i e j Oto bowiem rażający

lecz przyczyniło

ukształtowania p e w n e g o

rodzaju

z j e d n e j strony świat z a c z ą ł jawić

spektakl p o w s z e c h n e g o

pesożytnlctwa,

wyobrażeń. się j a k o

prze-

życia żerującego

na

-

życiu, k t ó r e g o

o f i a r ą , jak

2

strony

drugiej z?b

nq p ł o d n o ś ć

Natury,

92

-

pA-żniej m i a ł o

się

odkrycie bogactwo

ukazywało

jej form i p o s t a c i ,

s ą cytowano

przez

Addlsona czy Thompsona. wiście jedyną d z i e d z i n ą tu a r t y k u ł o w a ł a

się Stała

ność

się

Osiemnastowieczna

b i o l o g i a nie b y ł a

oczy-

w którym i d e a ta z y s k a ł a ona na przykład

k o n d y c j ą l naturą

wówczas

Istnienia w s z e l k i e g o

0 swej "rasowej" słanką

(...)

serii

wały ogromną c z ę ś ć Przedstawia w Jaki s p o s ó b

idea

zem niektóre Idzie

Łańcucha

tywne,

Innymi

swoich

dla obrony

ówczesnych

ludzkiego,

o etykę r o z t r o p n o ś c i , dążeń

to mianowicie myślicieli

naświetlając

nakazującą

człowieko-

I a s p i r a c j i tylko d o tego c o nie

możliwości. Idzie

t a k ż e o idee

k t ó r y c h t e z a o "złym materiale"

zara-

przeświadczenia. prze-

konserwa-

ludzkim b y ł a

istot-

argumentem. Kolejnymi a

of B e i n g etapami powstanie się

bytu

prze-

konstytuo14

wieki/*.

i p o l i t y c z n e k o n s e k w e n c j e tego

kracza jego przyrodzonych nym

będącym "ukrytą

przeciwny,

Bytu p r o w a d z i ł a

koniecz-

przeświadczeniem

argumentów, które

wręcz

o n i s k i e j wartości

tutaj m i ę d z y

wi o g r a n i c z e n i e

on m i ę d z y innymi n a konflikt,

f i l o z o f i c z n e j XVII

proces

ów-

ludzką.

przeświadczeniem

teologicznych

twórczości

etyczne

akcepta-

przesłanką

między z a s a d ą pełni, Implikującą

on t a k ż e

do p r z e ś w i a d c z e ń

wskazuje

By-

w mniemaniu

największą

zasadniczą

r o d z a j u bytów, a ludzkim

wyższości,

długiej

rodzaPope ' a

O m a w i a j ą c ten p r o b l e m Jaki z a r y s o w a ł

tego d r u g i e g o

fragmenty z d z i e ł

l u d z k i e j refleksji, w której i d e a Ł a ń c u c h a

się

c z e s n e j refleksji nad

somyra

I>ovfjoya pewne

tak w y r a ź n i e . W i e k XVIII b y ł bowiem,

Ł o v e j o y a , tym o k r e s e m , cję i uznanie.

człowiek.

nleprzebrew

d a j ą c tym

asumpt d o w y c h w a l a n i a b o s k i e j d o b r o c i . W y r a z a m i ju u c z u ć

byl t a k ż e

okazać,

mikroorganizmów

rozwoju badanych

wczesnych

zasadniczych

tutaj n i e c o

ukazywanymi przez

4. W i e k

na

l to może nie tyle

ze

natury rozwoju i ruchu

ona dokonanie

lecz

Idei.

Lovejoya badań,

się

przede

wszystkim

n a Jego g r u n c i e

peł-

potrzeby

okresem

z

per-

najciekawszym.

z tej racji, ż e i d e a Ł a ń c u c h a Bytu z y s k a ł a

największą popularność,

na

poświęcimy

w z g l ę d u na k w e s t i ę

XVII b y ł niewątpliwie. Jeśli s p o j r z y m y nań przez

Chain

ukształtowanie

k u l t u r o w e g o f u n k c j o n o w a n i a Idei, c o z

spektywy p r o w a d z o n y c h 1 to b y n a j m n i e j nie

Groat

idei b y ł Ich stymulujący w p ł y w

Idei filozofii romantycznej. Wątkom tym

rozpatrzenia problemu

wodowała

w The

form myśli e w o l u c y j n e j o r a z

więcej uwagi

niejszej prezentacji Ad.

LoveJoya

w nim

z tego p o w o d u ,

n a d e r istotnego

Iż

spo-

przełomu.

N a s t ą p i ł m i a n o w i c i e p r o c e s lemporolizacji tej Idei. O s o b l i w o ś ć t e g o

z ja-

w t s k a p o l e g a na tym, ż e

ta s a m a idea w tym samym

d z i ł a d o pojawienia s i ę d w ó c h radykalnie w i s t o ś c i . Oto bowiem

z j e d n e j strony widzimy,

b y ł doskonałym p r z y k ł a d e m matu r z e c z y " ,

z drugiej zaś,

absolutnie że

okresie

że " Ł a ń c u c h

rzeczyBytu

z a c z ą ł on b y ć

sche-

pojmowany "jako w

historii". 1 5 N a czym j e d n a k ż e

różnego

p o l e g a ł a Istota tej transformacji?

Odpowiada-

analizowanego przez w całości

nas

wyprowadzone

z j e d n e j strony -

"glej -

z j a w i s k a tkwiła w trudnościach, (...)

i poważnie

rozważone.

niemiłe d l a u c z u ć

stało się z u p e ł n i e

ważny.

bowiem

kompletny Stanowi

te p o j a w i ł y się j e d n a k

G d y b y tak nie było, to kierunek

s w o j e całkowite s p e ł n i e n i e

to trudno z a p r z e c z y ć

że " z a s a d a

determinizmu"

dzi p e r y p e t i e tej Idei n a d r o d z e

ruchem

ciągiem

logicznym,

aktualizowania

na przytoczyć nich j u ż

zmierzałby rozdziale

pełni p o s i a d a ł a

ukryty

Bkrupulatnle

do togo, b y implikacja ta mogła

śle-

zna-

Łańcucha

Bytu,

jej zmian.

LoveJoya i d e e

się zawartych

rozwijają

w Ich p o j ę c i a c h implikacji

c a ł y s z e r e g argumentów. P o n i e w a ż j e d n a k przy

część

okazji o m a w i a n i a form kulturowej

cji b a d a n y c h Idei, to tutaj o g r a n i c z m y s i ę d o p r e z e n t a c j i tylko ważkiego

że

to z n a c z y , ż e Ich r o z w ó j Jest p o s t ę p u j ą c y m

przedstawiliśmy

aczkolwiek

wów-

charakter

w pierwszym

1 następnie

logicznemu charakterowi

do-

a mianowicie,

w statycznej koncepcji

N a p o p a r c i e tezy, ż e b a d a n e p r z e z się

sto-

dopiero

r u c h u tej idei nie

w p r o s t d o jej s a m o s p e ł n i e n i a . Jeżeli jednak już rodzaj kosmicznego

ruchu że

i rozważone".

s a m o p o j ę c i e pełni, tak jak I natura Jego r o z w o j u , p o s i a d a

r o z w a ż a n e j tutaj p r a c y s t w i e r d z a ,

on

s p r a w ą trudności do Jakich

s t w i e r d z e n i a t e g o w y n i k a n a d e r c i e k a w y wniosek,

w sobie

z dri>-

z niego,

c z a s k i e d y jej implikacje " z o s t a ł y w pełni w y p r o w a d z o n e

logiczny.

by-

pogodze-

p o j m o w a n i a natury

swoistej dlalektyki. Dowiadujemy się

p r o w a d z i ł a z a s a d a pełni. T r u d n o ś c i

te

ciężarem".16

bardzo

znakomitą i l u s t r a c j ę L o v e j o y o w s k l e g o

t y c z a w e r s j a Ł a ń c u c h a B y t u upadła z a

zostały

religijnych wielu ludzi,

Cytat ten jest w moim p r z e k o n a n i u Idei, j e g o

których

Konsekwencje

oczywistym, ż e b y ł y one trudne d o

Ł a ń c u c h Bytu z a ł a m a ł s i ę p o d swoim własnym bowiem

do

wobec

k i e d y jej k o n s e k w e n c j e

n i a z e znanymi faktami natury. S y m p a t y c z n y l c a ł k o w i c i e

leźć

były

rodzaju, l e c z jedna, która j e s t n a j b a r d z i e j a d e k w a t n a

d o p r o w a d z i ł a s a m a z a s a d a pełni

Ze

prog-

kosmicz-

j ą c n a to pytanie L o v e j o y tak oto p i s z e " p r z y c z y n y tej zmiany

ły -

(...)

sztywnego i statycznego

ram natury r e a l i z u j ą c y s i ę stopniowo I niezmiernie powoli nej

doprowa-

różnych koncepcji

przykładu.

możz recepJednego,

-

Idzie I,nvnjoyn niom

znstuyi

mić,

że

By tym

się

mpndy

jednak

porządku nałość,

on

w

pełni,

ustalonego

pojmowanego,

l jednostajny krótko,

Otóż Głosił

dualizacji

był

k a c j i remu

tym

(podkr.

miała Czy

jest jednak

zmiana

J e s t to m o ż l i w e z a w s z e tyzmowi".19 zasada

Cytat

czy

ów,

według

vejoya

nie

zaś

który mi,

w The

I oceny

w

lecz

Great

do

który

swych

zarazem

była

w

od

obecna

się

wykracza

ducha

czasu

powiada

że

się

b y tak

któ-

rewoluO t ó ż tak.

tradycji

zmierzająca ku

Roman-

wątpliwości,

że

logicznym. zastosowanej

hlsotril

partiach

przez

Idei. D o j e j

niniejszej pracy.

omówionymi nie.

zawierać

zasadzie.

clenia

ztv-

filo-

i m p l i -

w platońskiej

zasada

czy

(Zeitgelst),

Jego m e t o d o l o g i c z n e j z

Indywi-

Jak

tendencji

okazuje

sceptyk,

metody

poza

zaprzecze-

u k r y t e j

prezentację

of B e i n g

Ideałem. kultywował

deprecjonował

albowiem

nie p o z o s t a w i a

następnych

tendencją

unifikacji d o

służbie

zapytałby

sądzimy

wiąże

pew-

reguł,

Ironii historii Jest to, ż e

jej

tego

prostotą,

radykalnym

pełni,

"Jest o c z y w i s t y m ,

w

l

życia.

d z i ę k i j e d n e j I tej s a m e j

Chain

norm

for-

do

dominującą

I

niej c z ę s t o

cechą

p o d e j m u j e m y k o l e j n y wątek treściach

on

Ł o y e j o y a , jest pojęciem

przejdziemy

w każdej

odrębności,

był

Zasady

K o n s t a t a c j ą tą z a k o ń c z y m y

zy

że

rozumu,

z tego r o d z a j u

w przejściu

niszczący

jak

jak

zrywał z

pokolenie

przez

J.C.)

w

dosko-

standardu,

którego

rasowe

wpływu

się

do

zespołu

zerwaniem

Słowem,

jedno

ponieważ

(podkr.

pełni,

właśnie

możliwym,

dokonała

człowiek

w

także

kategorię

się

tak m y ś l i

kongenialnego

służyć".1''

cyjna

bytu

właśnie,

J.C.),

wiary

bytu, l e c z

Idei,

racjonalnym

nieskomplikowany, nlez17 racjonalnego". Oświecenie,

różnorodności,

zarodek,

o

uniwersalny,

narodowe

przez

nastroju

nlepodejrzewany

że

najbardziej pouczających

wprowadzona

zoficznego

był

skutkiem

z

ono,

dostosować

I>oveJoya wiekiem,

standardy.

1 w

on

Lovejoy: "Jedną

rów-

uświado-

zespół

obrony tezy

przyjmowanego

"jako

pochwałę

rodzaju

Oświecenia.

przekonaniu

sobie

wieku

o n tylko p o d s t a w ą

Głosiło

1 standaryzacja,

Indywidualne

wszelkiego

w

musimy

tegoż

1 koherencyjność

każdego

dlo

Romantyzm

on b o w i e m

lokalne.

sada

nie b y ł

powinien

dla

było

uproszczanle

Otóż

w i e k u XVIII b y ł o

o dominującą w ó w c z a s

podkreślmy,

mówiąc

połowie

nie tylko d o

i powszechnie

mientry

niem

że

założenia.

swojej aktywności

było

służył

oparciu

rodzaj

końcu

to z j a w i s k o

pierwszej

rzeczywistości,

szczególny nego

zrozumieć

statyczną kompletność

wytworzył

romantyzmu.

pełni.

lepiej

zasada

-

t e g o nurtu p r z y

funkcjonujący w

także

mie

o narodziny

mianowicie

pojawienie

94

analiObec-

refleksji,

poprzednio

Lo~

wątek,

postulatar-

-

Idzie tutaj mianowicie

95

-

o zainicjowany przez

W s p ó ł p r a c y między specjalistami z r ó ż n y c h Tezy

Lovejoya

dyscyplin

tego programu z o s t a ł y p r z e z a u t o r a T h e

program

historycznych.

Grofll--,,

przedstawione

dwukrotnie. P o r a z p i e r w s z y pod tytułem T h e

Historiography

ukazały

of the A m e r i c a n

s i ę one w r o k u

sophlcal Ideas

19 3B w

Proceedlngs

nal of the Hlstory of

do p i e r w s z e g o

w badaniach

Inicjatywa w s p ó ł p r a c y między uczonymi, o k r e s i e p o opublikowaniu o czym

dzie

warto przypomnieć,

1916, a d r e s u j ą c w ó w c z a s

pierwszym

l Innym cetom s ł u ż y ł y - niemniej j e d n a k romnej w i e r z e Ł o v e j o y a w w a r t o ś ć czymś lecz

tego rodzaju

odosobnionym,

właściwym

szczególnie

umysłowości

Z ności

z samym pojęciem

kreślonej przez

ż e formułowane p r z e z

naszego

zrealizowane

przyrodników,

racje. B y ł a

tendencje c a ł y c h e p o k ,

tak jednostek jak

w kulturze dziedzin,

całkowicie

huma-

zasadne

j e b o w i e m p o temu kilka

moż-

możności praktycznie

wynikało n a d z w y c z a j

nie b ę d ą mogły b y ć

jasno, jak-

w pełni

r o z u m i a n e j historii idei. Istnie-

przeszkód.

P i e r w s z ą z nich j e s t b a r i e r a kompetencji. Ż a d e n j e s t p o prostu w stanie z n a ć lu d z i e d z i n a c h t w ó r c z o ś c i

z

i p o k o l e ń 1 to

autora postulaty m e t o d o l o g i c z n e ,

t słuszne,

w r a m a c h autonomicznie

ona

unit-ldeas.

w każdej z obecnych kolwiek

wy-

badaczy,

L o v e j o y a ich k u l t u r o t w ó r c z e j funkcji, z

w p ł y w a n i a n a intelektualne

kształtowania twórczości

szczególne

og-

wówczas

jednoskowych

nistów z a p a t r z o n y c h w s u k c e s y p r a c u j ą c y c h z e s p o ł o w o związana

racji o

zbiorowego

stanowiła o n a trwały element r e f l e k s j i ona

blis-

s i ę tó ś w i a d c z y ć

skoordynowanego,

to w p r z y p a d k u Ł o v e j o y a p o s i a d a ł a bowiem

on w Wpraw-

one bowiem z i n n y c h

zdaje

jed-

przedsię-

Jakkolwiek tefio r o d z a j u w i a r a nie b y ł a

w r ę c z przeciwnie -

wystą-

wystąpił

ku filozofom.

między o b y d w i e m a Inicjatywami nie ma j a k i c h ś wynikały

historycznych

dzieła, nie b y ł a

pomysłem

swoje przestanie

kich związków merytorycznych -

siłku b a d a w c z e g o .

Jour-

z którą L o v e j o y

swojego głównego

w z i ę c i e m . Pamiętamy bowiem, Iż z podobnym roku

numeru

Ideas".

3. K r y t y k a historiografii I I d e a w s p ó ł p r a c y

nakże,

ldeae Philo-

Society a p o r a z drugi, j a k o R e f t e c t l o n s on the h l s t o r y of

stanowiły treść artykułu w s t ę p n e g o

pił w

of

się w j o d n a k o w o

dobrym

kulturowej, b y móc b a d a ć

historyk

nie

stopniu n a

r o z w ó j idei

w s z y s t k i c h formach j e j p r z e j a w i a n i a s i ę . N i e b ę d z i e mógł zatem

wie-

we zrea-

Mzować z a d o w a l a j ą c o postulatu ruchu Idei w możliwie jak

można także w tym m i e j s c u stwie, Jakie grozi zapuszczając się

z tali

znane

może

jest w pełni świadom t e g o nich, pułapek

śledzenia

o jeszcze

idei z b r a k u

subtelnym

w słabo

ginowane g e n e r a l i z o c j e , historyków idei

zapomnieć

historykowi

""Aląc do czynienia

o konieczności

najszerszej płaszczyźnie

historycznego

historycznej.

jednym

Nie

niebezpieczeń-

n a l e ż y t y c h kompetencji.

Otóż

czynnikiem, jakim s ą u n l t - i d e a s i

sobie

dziedziny,

odkrywać

niebezpieczeństwa

jako p r z e d jedną z

może

tworzyć

nieistniejące związki. i przestrzega

wyima-

ŁoveJoy

przed

nim

najgroźniejszych, a czyhających

na

badawczych.20

Przeszkodą drugą wanych p r z e z

u t r u d n i a j ą c ą w istotny s p o s ó b

realizację

formuło-

I j o v e j o y a p o s t u l a t ó w jest i s t n i e j ą c a w historiografii

lizacja. Podział n a p o s z c z e g ó l n e

nauki

z mniej lub

bardziej

co

rozbicie

poclspec-

ostro zakreślonymi

polami b a d a w c z y m i ,

jollzacje w ramach

Jednej I tej r.nmej nauki

praktycznie b a d a n i e

więcej -

historycznej

na

uniemożliwiają

d z i e j o w e g o r u c h u idei. H i s t o r y c y s ą p o

świadomi i niewrażliwi

specja-

historyczne,

n a to, c o w y k r a c z a

poza

prostu

uprawiana przez

nie-

nich

"poletko". N a j p o w a ż n i e j s z ą konsole wericją zaistniałej, sytuacji jest to, prezentowany w r a m a c h

owych podziałów

obraz

fragmentaryczny i n i e a d e k w a t n y . N i e

ujmuje on r z e c z y w i s t e g o

w całym b o g a c t w i e

riio funkcji.

W świetle

pełnionych

powyższego

przez

nie m o ż e

zatem

że

naszoj przeszłości

dziwić

fakt, ż e

jest

biegu

Idei

w The

Hi sto-

nography of I d e a s Ivovejoy z p a s j ą atakuje w e w n ą t r z h i s t o r i o g r a f i c z n e działy, S ą d z i wielko. W

on, ż e

ich

o p a r c i u o nie

powiedzi na w i e l e pytań my chociażby, p o w i a d a angielskich b a d a c z y badane jako tak

poznawcza

nie m o ż n a po p r o s t u

przeważa

wiele się

zadowalającej

żo

d z i e ł a literackie

twórcy,

zróżnicowań

z perspektywy

w obrębie

jej

mogą

być

to jest dol hi-

osobowych

j e g o stylu i myśli

na u c h w y c e n i e

Weź-

wśród

sytuacja, jaka panuje w

to d z i e ł o

od-

myśl intelektualną.

literatury. Otóż

po-

nie-

U t r a c o n y m Johna Miltona. Wysiłki t e o r e t y k ó w

Istotnej

cha-

na niewartoś-

która tkwi nie

swoistości a s y m i l o w a n y c h ich h i s t o r y c z n e g o

w tym, c z e g o

l przetwarzanych

pochodzenia,

elementem

ku z tym -

owocnej

O tyin, ż e p r z e k o n a n i e

z d a j ą , N i e p o z w a l a j ą one bowiem

ci tego dzieła,

zbędnym

czysta",

dobitnie

storyków u s i ł u j ą c y c h a n a t i z o w a ć rakterystyk j e g o

z historii

przekonanie,

świadczy

ciekaniach nad R a j e m

udzielić

nurtujących w s p ó ł c z e s n ą on, p r z y k ł a d

z w a n o "literatura

najzupełniej b ł ę d n e

f u n k c j a jest w chwili

do jego

konkluduje

znaczeń,

pełnego

Lovejoy -

oni akurot p o s z u k u j ą , l e c z tam Idei. D o g ł ę b n a

sensów

zrozumienia.

"ocenić

w

znajomość

l transformacji j e s t

nie-

Jest niemożliwe

związ-

charakterystyczne

w

w ł a s n o ś c i po-

-

97

-

etyckiego tej idei

umysłu i sztuki, g d y w y r a ż a 21 oraz Innych jej wyra>.eń".

Atakując wewnętrzne jąc konieczność

wiem z a r ó w n o z e

Po pierwsze

nie był podziałem

bez

znajomości

liifiloriotirofii i

uzasadnia-

tego,

że

czysto

r o z d z i a ł na r ó ż n e

arbitralnym. Wynikał

w z r a s t a j ą c e j s p e c j a l i z a c j i , Jak i r o z w o j u

technik b a d a w c z y c h , postępu

rozczłonkowanie

c o w pewnym o k r e s i e

P o drugie, nie żywi

on z ł u d z e ń

Lovejoya w " T h e

j ą Istnienie podziałów.

stabilna. W

Historiography

Z m i e r z a j ą one

dziedzictwem

związku

lozoficznej. Twierdząc

nie tylko swój p o c z ą t e k ,

w przygotowywaniu

ważne

-

źródło idei, źródło,

literatury,

religii

wyjaśnić badanych

czy

przez

zakłada,

z którego b i o r ą

sztuki

w pełni

oni p o s i a d a ć

się podejmować

zaowocować,

umiejętność p o s ł u g i w a n i a

się

podziały stanowią barierę

nej, l e c z

także,

by jej

metodą swoją

przyczy-

zrozumienia d z i e j ó w ludzkiej myśli Jest to, szerokie

za-

s t o s o w n ą I adekwatną. by

b a d a n i a n a d historią p o j e d y n c z y c h

u n l t - i d e a s . Dzięki temu b ę d z i e można w y k a z a ć jące

w

znajo-

mogli d o s t r z e c

P r o p o z y c j ą d r u g ą , która p o d o b n i e Jak p i e r w s z a może się do pełniejszego

kul-

posia-

w stanie

a n a l i z y filozoficznej. M ó w i ą c to, l»oveJoy ma naturalnie na myśli

starano

że

one

nie b ę d z i e

siebie zjawisk. B y

d z i e j ó w myśli f i l o z o f i c z n e j mogła j e d n a k

w ł a s n ą metodę, n a j b a r d z i e j w tej sytuacji nić

his-

w metodę a n a l i z y fi-

historycy z pozafilozoflcznych obszarów b a d a w c z y c h powinni

uczo-

Ich w d o g ł ę b n ą z n a j o m o ś ć

c o równie

rzetelnej w i e d z y h i s t o r y c z n o - f l l o z o f i c z n e j , nie b ę d z i e

znaczenie,

wynika-

l e c z z k t ó r e g o także promieniują na c a ł ą

turę. Jeśli zatem historyk dowalający sposób

zakłada-

do zniwelowania

tak, LoveJoy z p e ł n ą ś w i a d o m o ś c i ą

f i l o z o f i a stanowi n a j b o g a t s z e

przedstawio-

konsekwencji.

nych b a d a ń historycznych wyposażono torii myśl' filozoficznej o r a z -

z tym

bowiem

określonej

of I d e a s " p r o p o z y c j e

jednakie

z nich, n e g a t y w n y c h dla nauki,

krytyka

sytuację. Jest ona

I tak p i e r w s z ą z nich jest postulat, b y

mość

warunkiem

c o do tego, ż e jego

u z d r o w i ć zaistniałą

t r a d y c j i l jako taka Jest b a r d z o ne p r z e z

i

bo-

różnych

b y ł o koniecznym

efektem długotrwałych h i s t o r y c z n y c h p r o c e s ó w ,

dał

dyscypon

naukowego.

j e s t w stanie c a ł k o w i c i e

jących

Ideę,

j e g o przełamania, L o v e j o y jest z a r a z e m d o : k o n a ł o

ś w i a d o m dwóch r z e c z y . liny historyczne,

on ogólny

l hamulec

a m o ż e nawet p r z e d e

nie tylko to, ż e

w rozwoju wiedzy

wszystkim,

Istnie-

historycz-

ż e tego typu

badania

p o s i a d a j ą ogromną s a m o i s t n ą wartość. Ł o v e j o y p i s a ł bowiem*. " P o p r z e z r o d z a j b a d a ń totalne u r- ż y c i a d u a l n y c h Idei m o ż n a b ę d z i e

historycznego ujawnić (...)

(total llfe-history)

wiele faktów, które

indywi-

będąi

-

widzianymi

w

nowej „22

98

perspektywie

-

zyskają na

znaczeniu

i

większej

z r o z u m i a ł o ś c i " .

Tak nym Sądzi

więc

uprawianą

środków

ze

on.

przez

zaradczych

Iż m o ż e

ona

w

na

istotnym

jej kondycji. Niemniej j e d n a k że

sugerowane

w wyniku Na kładzie nakże

ten

nacisk

sposób,

tów

nie

właśnie

poddzledzlny wnosi

lecz

własną, a

Dowodem

parcelacji

niezbędną

konieczności

p o t r z e b n a jest,

do

według

literatury a n g i e l s k i e j

w myśl

Dy

nad

i klasycznej,

znawcami

ologami

nauki.

Omawiając

zasadnicze minąć rał

Historii

Został

on

kowie

rekrutowali

pisze

Dorothy

mu, " ł ą c z e n i e

jego

że ze

sp^cjalis23 wiedze;. zdaniem

już

tutaj R a j e m

w pełni

zrozumiane

specjalistami i

między

ważną

od

średniowiecza, między

te-

historykami

tezę,

m e t o d o l o g i c z n e g o , , nie

roli. Jaką

Jed-

przez

specjalistycz-

i żydowskiej,

bardzo

jedyny

problemu,

między

współpracy

programu

a

zarazom sposób

w jej ukonstytuowaniu

się

poodeg-

Idei. założony

przez

Hopkins

się

Stimson, członów

Lovejoya

Universlty,

spośród

powołując

się

społeczności

historycznych

idei e t y c z n y c h

i kilku j e g o k o l e g ó w

Celem

pracowników

artykułów i komunikatów

to j e s t b a d a ń koncepcji,

ideę

stanowiącą

inspirującej

r. p r z y J o h n s

I dyskusji

Ideę

przesłanie

milczeniem

Klub

1923

ŁoveJoyowską

specjalnońci.

być

LoveJoy

Jest, J0550

palrystyki

literatury r a b i n i s t y c z n e j

różnych

na

te " o

tylko

z m i a n y . Jałt

problemu

wspomnianym

współpraca

tego,

dziedziny.

j e s t to on,

działań

d z i e ł o to m o g ł o

I/oveJoya,

że

powiada

rozwiązania

filozofami, b a d a c z a m i i historykami

of I d e a s

której k a ż d y

top,o r o d z a j u

z

prawdziwych

różne

i pozytywne

Otóż

określonego

w badaniach

Johna Miltona.

Utraconym

rzeczywiste

współpracy?

poprawy

mogą powstawać

reprezentującymi

Historiography

konwergencję,

s y t u a c j a jaka p a n u j e

bowiem

do

sprawę

budowy

całą mocą podkreśla,

przynieść

rozumie

Te

jed-

historiografii.

się

doskonale

zlikwidują problemu

w The Z

Lovejoy czyni

współczesnej

sobie

uczonymi

wątek

szczególny.

który m o ż e

on

historycznych. między

Ł o v e j o y pojmuje Ideę

termin ten nie ne

syntez

współpracy

dyscyplinę

stopniu p r z y c z y n i ć

zdaje

rozwiązania

| wiarygodnych

siebie

schorzenia

Klubu,

tegoż

no drugi

rozdział

rozwoju i wpływu

1 wzorców

z jego

celem

ogólnych

było.

Jak

progra-

prezentacji

na polu 'historii

estetycznych

w

człon-

uniwersytetu

uniwersyteckiej naukowych

którego

Idei*,

filozoficznych

w zachodniej

litera-

t u r z e o r a z I c h r e l a c j i d o m a n i f e s t u j ą c y c h s i ę t y c h s a m y c h Idei l t e n n dericjl w historii f i l o z o f i i , n a u k i o r a z p o l i t y c z n y c h i s p o ł e c z n y c h r u c h ó w

-

99

-

O r g a n i z a c j o to. c z y t a m y d o l e j , " o p i e r a wskazanych p o w y ż e j polach dą

w s p ó l n y Interes

nia

użytecznego

rycznych

l że

(cross-fertilir.atlon) 25 wydziałów".

działalność

Klubu

D. Stlmson t r z y d z i e s t o l e t n i

tytuły w y g ł a s z a n y c h p r z e z

że

zawarta

Świadczą

wali tam tacy znakomici b a d a c z e Bohr,

Alexandre

Koyre,

Problematyka

wystąpień

obejmowała

s z c z e g ó ł o w y c h problemów fizyki c z y tutaj p o d a ć c h o c i a ż b y

z nich p o d e j m o w a n o

m i ę d z y Ideami w s f e r z e Aktywność dzenia

wały

opublikowaniem o różnych

aż

po

kwestię byłoby

zresztą

w

owym

z a s ł u g u j e to, iż

w

więk-

1 relacji

kultury. również

l systematycznych

tylko d o

prowa-

źródłem

inspi-

dociekań.

Przy-

zaowoco-

I rlmlłyvlsnt and P e l a t e d I d e a s in Antiąuity,

dzieła

efektem w s p ó ł p r a c y

uczo-

specjalnościach.

P o d auspicjami K l u b u

ukazał się także

e s e j ó w Lovejoya zatytułowany E s s a y s wie

krąg za-

rozważania

zanotowanych

się jednakże

c o n a j w27 ażniejsze -

Nils

Innych.

b a d a n i a nad i d e ą prymitywizmu, któro

unikalnego i b ę d ą c e g o nych

litera-

występo-

szeroki

poprzez

l estetycznych

o d c z y t o w e j . B y ł on bowiem

tego m o g ą b y ć

l wielu

niezwykle

rozumianej

Uniwersy-

specjalności:

wysiłek poszutćiwanla z w i ą z k ó w

szeroko

i tych

Doarci, C a r l B e c k e r , Doas

uwagę jednakże

racji d l a b a r d z i e j u k i e r u n k o w a n y c h kładem

a u t o r z y jak

1 historyków

biologii. Trudno

K l u b u nie o g r a n i c z a ł a

działalności

de-

z odczytami

skrótowy opis wszystkich

trzydziestoleciu referatów. N a szości

Charles

literackich

omawlan-/ lala

rói-ne

historii f i l o z o f i i i p o l i t y k i

n a d formowaniem s i ę p r ą d ó w

hlsto-

konstytucji

pracowników

że

Leo Spltzer. G e o r g

gadnień, p o c z ą w s z y od

wielu

to j e s t

zarówno

bardzo

wtrącić,

jak

orinai-

promowa-

za podstawę

historyków f i l o z o f i i , t e o r e t y k ó w można

we

Klubu referatów. W ś r ó d

spośród

tetu, widzimy u c z o n y c h r e p r e z e n t u j ą c y c h tury, fizyków. N a m a r g i n e s i e

badań

w jego

O tym

n i c h n o forum

p i e r w s z y c h , r e k r u t u j ą c y c h s i ę na o g ó ł f i l o z o f ó w , biologów,

się do

o k r e s Jego działalności,

potwierdza całkowicie,

k l a r a c j a nie b y ł a g o ł o s ł o w n a .

(biorąc

że

specjalności

przyczynić

się

I humanistycznych

1923-1953)

no wierze,

różnych

j e j istnienie m o ż e

krzyżowania

1 rzeczywiście przez

reprezentanci

się

w roku

1948

wstępnym do t e g o w y b o r u D o n C a m e r o n A l l e n p o d k r e ś l a

rolę, j a k ą K l u b o d e g r a ł

wybór

In the History of I d e a s . W

sło-

ogromną

w promowaniu nowej, zainicjowanej pr-

iej

twórcę, d y s c y p l i n y h i s t o r y c z n e j . K l u b b y ł bowiem. Jak p i s z e , "rou;:ajem 20 seminarium, g d z i e młodzi ludzie pobierali n o w e i w a r t o ś c i o w e l e k c j e " . Dzięki micklm

niemu historia Idei " z y B k a ł a wielu z w o l e n n i k ó w 29 studiom filozofii n o w ą r a n g ę I w i t a l n o ś ć " .

I nadała

akode-

-

lOO

-

O m a w i a j ą c d z i a ł a l n o ś ć K l u b u Historii Idol nie s p o s ó b nie wspomnieć 0 roli

Lrovejoy« w f u n k c j o n o w a n i u tej o r g a n i z a c j i . Otóż byl on

nie j e j p r z e w o d n i c z ą c y m na jej były

forum d z i e s i ę ć

przez

i wygłosi!

p o d p u b l i c z n ą d y s k u s j ę pierwowzorami

jednakże

LoveJoya

w The

o różnych

o i n s p i r u j ą c e j roli K l u b u

iż

jego

póź-

Historiography

pisarstwa

w proklamowanej

of I d e a s Idei w s p ó ł p r a c y

specjalnościach badawczych,

mniej n a myśli tylko tego, własnego

trzykrot-

1938-19 3 9 )

artykułów.

Mówiąc historykami

1926-1929.

o d c z y t ó w . Ich tytuły ś w i a d c z ą j e d n o z n a c z n i e ,

one poddawanymi

niej p u b l i k o w a n y c h

(1927-1928,

że

wnosił on p e w n e

historycznego.

między

nie mamy b y n a j -

wartości

w kształt Jego

B y ł b y to bowiem " z y s k "

stosunkowo

niewielki. Tak

więc

przede

wszystkim Idzie tutaj o to, ż e j e g o

1 owocne

funkcjonowanie

celowości

i zasadności

konywało

Łovejoya,

że

suniętych kształtach kowicie realne z

realny. W

konanie,

jakie

współpraca

wielość

i programowym

4. " J o u r n a l w

numer

Powstanie

"Journal

w styczniu

pomnikowe badań

z

się

wstępny

z działalności

zaowocowały

Klubu,

prze-

możliwa his-

najpełniej w

of the History of

jako r e a l i z a c j a programu

dzieło

1940 r. n a l e ż y

L o v e j o y a . B y ł o to bowiem

amerykańskiej zakresu

of the H l s t o r y of I d e a s " ,

historii

czasopismo

którego

niewątpliwie

Ideas".

współpracy

poświęcone

za w

his-

prezentacji

wszystkim c z a s o p i s m o ,

kształt z a w d z i ę c z a ł o

głoszonej przez

hlstorlograflcznej. Najdobltnlejszym tego dowodem p o d tytułem R e f l e c t i o n s on the H i s t o r y of I d e a s ,

v e j o y Jako r e d a k t o r n a c z e l n y ,

pierwszy

uznać

nie tylko p i e r w s z e

całkowicie

Idei, tecz p r z e d e

swój Ideowy l programowy koncepcji

historycznych

intelektualnej

ukazał

toriografii

konieczna,

of I d e a s "

cał-

dyscyplin.

k s z t a ł c i e "Journal

of the H l s t o r y

historii

po-

równie

w świetle fundamentalnych z a ł o ż e ń

torii Idei j e s t o n a Imperatywnie ideowym

s i ę także, ż e

w badaniach

Lovejoy wyniósł że

prze-

oferował Klub, był

okazywało

w historii Intelektualnej jest c a ł k o w i c i e

co najważniejsze -

testem

co

nawet w daleko b a r d z i e j

w s t o s u n k u d o tych. jakie

historiografii n a

że

r o d z a j u praktycznym

w y p a d ł pozytywnie,

zamysł współpracy,

k o n s e k w e n c j i tego

Doświadczenia -

swoistego

Jest p o k o n a n i e b a r i e r z w i ą z a n y c h

podziałem

oraz

stało s i ę

o w e j idei. T e s t len

długoletnie

przedstawiając

zasadnicze,

które niego

Jest artykuł

w którym stawiane

Lo-

-

przed

tym periodykiem

101

cele i zadania

tulatów w ł a s n e j k o n c e p c j i ,

-

odwołuje

a w tym p r z e d e

się do g ł ó w n y c h

pos-

wszystkim do motywu

współ-

pracy. Oto bowiem r o z p o c z y n a j ą c s w ó j w y w ó d

od z n a n e j już

nam

r o w e j funkcji idei, z a z n a c z a j ą c , iż s ą one "most migratory the

world", piętnując n e g a t y w n e k o n s e k w e n c j e

grafii podziałów,

stwierdza

on, iż środkiem

w s p ó ł p r a c a między historykami uprawiane przez

thisigŁi In

istniejących w

zaradczym

jest

historio-

"ściślejsza

w tych w s z y s t k i c h punktach,

nich d z i e d z i n y z a c h o d z ą n a s i e b i e " .

kultu-

gdzie

Współpraca

ta

ma s ł u ż y ć " o s i ą g n i ę c i u p e ł n i e j s z e j i l e p s z e j komunikacji, w z a j e m n e j 31 m o c y i wzajemnemu krytycyzmowi". Określąjąc cele

czasopisma,

spośród

w y b i j a s i ę niewątpliwie n a p l a n p i e r w s z y , c z t e r y g r u p y tematów, które ce

i warte p o d j ę c i a . S ą

których i d e a

Interesują-

to:

p e j s k i c h tradycji l d z i e ł n a a m e r y k a ń s k ą

w tym wpływ

euro-

literaturę, sztukę, filozofię i

społeczne. 2. W p ł y w Idei f i l o z o f i c z n y c h o b e c n y c h

ligii, myśli s p o ł e c z n e j n a normy e s t e t y c z n e tody

także

są szczególnie

1. W p ł y w k l a s y c y z m u na myśl w s p ó ł c z e s n ą , ruchy

współpracy

L o v e j o y prezentuje

zdaniem redakcji,

po-

w literaturze,

i moralne,

sztuce,

na teorie

re-

i me-

edukacji. 3. W p ł y w teorii i o d k r y ć n a u k o w y c h

d z i e d z i n y i filozofię; kulturowe

na s y g n a l i z o w a n e

skutki z a s t o s o w a n i a

powyżej

nauki.

4. Historia r o z w o j u i d z i a ł a l n o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h ,

szeroko

n y c h idei c z y doktryn, takich Jak e w o l u c j a , p o s t ę p , prymitywizm, teorii motywacji i o c e n y natury ludzkie], mechanistyczriych l t y c z n y c h k o n c e p c j i natury I s p o ł e c z e ń s t w a ,

obecróżnych

organicys-

metafizycznego i historycz-

n e g o determinizmu i indeterminizmu, indywidualizmu i kolektywizmu,

na-

c j o n a l i z m u i rasizmu. Tak jak

oto p r z e d s t a w i a j ą c y s i ę z a k r e s tematów nie

pozostawia,

s ą d z ę , c l e n i a wątpliwości c o d o p r o g r a m o w e g o kształtu

ma. I n t e n c j ą i>ovejoya -

tak jak i c a ł e j r e d a k c j i -

kim, b y "Journal of the History of I d e a s "

czasopis-

było p r z e d e

wszyst-

stał się f u n k c j o n u j ą c y m p o n a d

wszelkimi histori©graficznymi podziałami forum p r e z e n t a c j i i wymiany glądów,

b y tworzył on d l a wielu g a ł ę z i historiografii platformę

i d y s k u s j i . T a k też

się rzeczywiście

stało, c z e g o n a j l e p s z y m

polemik dowodem

było i jest funkcjonowanie tego periodyku. Warto zwrócić

uwagę

d z i a ł a l n o ś ć "Journal ..." w o k r e s i e k i e d y j e g o redaktorem

naczelnym

b y ł L o v e j o y , to jest w latach 1940-1948. N a w i a s e m mówiąc

po-

na

można

-

dodoć,

Iż

czasopismem

z

•J949 r. Jako k o n s u l t a n t niczący

był

skład

Herman

plro

(historyk),

nesansu).

W

Louis

1944

osoby

Krlstellera

(to z n a c z y

i Theodora

książek.

Na

znajdujemy dowód,

co

że

J.

Scha-

literatury o

przez

o b e j m u j ą c swoim

re-

dalsze Paula

czasopisma, Składała

s p r a w o z d a n i a I dokumenty, od d z i a ł u o kształcie

dysku-

"artykuły". czasopisma, również

L o v e J o y a w artykule

wstęp-

realizację. P r z e d e

wszyst-

znalazły pełną

zagadnień

problematyki.

Publikowane

z historii filozofii, literatury, zakresem

estetyki,

historię myśli

od

współczesność.

N a ł a m a c h "Journal

of the H l s t o r y

o b e c n a j e s t w tym c z a s i e

także problematyka

metodologiczna

związana

po

Salwyn

w nich p r a c e . I w tym w z g l ę d z i e

teksty d o t y c z ą b o w i e m starożytności

amery-

angielskiej),

standardowa.

najbardziej świadczy

ogromne bogactwo

I religii,

specjalizujący

literatury

o strukturę

większy

polityki,

nauki

Coker

zasługuje dział poświęcony

przedstawione

w oczy

(neoflloW.

H ą j o Holborna,

Jeśli i d z i e

objętościowo

nym z a m i e r z e n i a p r o g r a m o w e kim r z u c a s i ę

filozofii),

współ-

członków.

( s p e c j a l i s t a w dziedzinie

podkreślenie

publikowane

(filozof

(historyk

artykuły, d y s k u s j e ,

Tym j e d n a k ż e , oczywiście

P. M c K e o n

o Ernsta Casslrera,

był

dziesięciu

redakcyjny został poszerzony

Spencera).

Idea

czasopisma

G i l b e r t Chtnard

Iż b y ł a o n a w z a s a d z i e

czterech części:

że

celów

( s p e c j a l i s t a od literatury

B . Wright

sjom, który n i e r z a d k o

z problemem

przyczynowoścl

Redakcja czasopisma problematyki

ani j a k i e j ś

nej. N i e m n i e j j e d n a k

w

nie p r e f e r o w a ł a

można

spostrzec,

ani j a k i e j ś

dosyć

czy

określonej metodologicz-

|ż w całym b o g a c t w i e

w " J o u r n a l ..." z a g a d n i e ń

zane

z I d e ą n a c j o n a l i z m u . Jest to z u p e ł n i e

of

historii.

orientacji ś w i a t o p o g l ą d o w e j

nych cej

(od

przewod-

(filozof), Francis

P e r r y Miller

Jr ( h i s t o r y k

r. z e s p ó ł

to m o ż n a p o w i e d z i e ć , przegląd

(historyk),

Richard

H, N l c o l s o n

RandaU,

wątpienia,

z naczelnych

o n a p o z a LoveJoyem

Brlngton

średniowiecznej),

John

cztery

potwierdzającym b e z

myśli p o l i t y c z n e j ) ,

w myśli

Ideas"

do końca ż y c i a

1962 j a k o h o n o r o w y

literatury), M o r r i s R. C o h e n

kańskiej), Marlorie

są

1957 d o

Jest jednym

redakcji. Liczyła d o niej C r a n e

(historyk

z

od

historykami

łog l b a d a c z

się

tym był on z w i ą z a n y a

pierwszym,

między

Wchodzili

się

-

redakcji). Paktem

p r a c y

102

porusza-

c z ę s t o p r z e w i j a j ą się teksty zrozumiałe w okresie

zwiątoczą-

się . w o j n y . Za

szczególnie

cenną należy

numerów monograficznych. W naczelnego

ukazało

romantyzmowi

się

uznać

Inicjatywę

ich c z t e r y . P i e r w s z y

( v o l . II, n r 3 ) ,

opracowywania

okresie kadencji Lovejoya jako

redaktora

z nich p o ś w i ę c o n y

drugi filozofii N i e t s c h e g o

był

( v o l . VI, nr

3),

- 103

trzeci

problematyce metodologicznej

liovejoyowl

(voL IX, nr

N a podstawie

-

( v o l . VII, nr 3 )

I czwarty

samemu

4).

p o w y ż s z e j charakterystyki

można. Jak s ą d z ę ,

d z l ć , Iż cele, które p r z y ś w i e c a ł y z a ł o ż e n i u c z a s o p i s m a z o s t a ł y

stwlerw

osiągnię-

te. D o t y c z y to nie tylko o k r e s u , k i e d y L o v e j o y stał na j e g o c z e l e ,

lecz

t a k ż e l t y c h etapów, k t ó r e nastąpiły p ó ź n i e j . " J o u r n a l of the H l s t o r y of Ideas" się

n a trwałe w r ó s ł

w k r a j o b r a z a m e r y k a ń s k i e j historiografii I stał

niewątpliwie Jednym z j e j s z t a n d a r o w y c h pism. M ó w i ą c to

j e d n a k pamiętać, Iż w Ideowym i programowym LoveJoya, dowodem

należy

k s z t a ł c i e byt on

dziełem

wysokiej oceny l uznania dla głoszonej p r z e z

g o k o n c e p c j i historii Idei,

nie-

R o z d z i a ł

p i q t y

KRYTYKA METODY I PROGRAMU HISTORII IDEI

ReflecHons on the H l s t o r y of I d e a s b y ł o ostatnim przez L o v e j o y a tekstem

o J e d n o z n a c z n i e metodologicznym

Przedstawione w nim t e z y l postulaty m o ż n a zatem

uznać

opublikowanym charakterze. za

ostatnie

ałowo, Jakie w y p o w i e d z i a ł

on n a temat s w o j e j k o n c e p c j i historii

Ni« znaczy to naturalnie,

Iż z a p r z e s t a ł

on p r a c y p i s a r s k i e j .

idei.

Wręcz

przeciwnie. W l a t a c h c z t e r d z i e s t y c h l p i ę ć d z i e s i ą t y c h n a p i s a ł k i l k a teresujących s z k i c ó w Hlstory of I d e a ę -

w większości

zamieszczonych

w Easays

a b ę d ą c y c h kolejnymi Ilustracjami r o z w i j a n e j

niego metody historii Idei. N i e b ę d ę Ich j e d n a k

in-

In the przez

omawiać tutaj, p o n i e -

waż nie d o t y c z y ł y o n e kwestii m e t o d o l o g i c z n y c h . Wyjątkiem w tym

wzglę-

dzie może b y ć tylko d y s k u s j a , j a k ą L a v e j o y wiódł z L e o S p l t z e r e m temat, wartości historii idei. D y s k u s j ę tę L o v e j o y s p r o w o k o w a ł łem The M e a n i n g

of Romantlclsm for the H l s t o r l a n

na

artyku-

of I d e a s . W

szkicu

tym stara się on u d o w o d n i ć . Iż Jedną z z a s a d n i c z y c h p r z y c z y n p o wsta— X nia Ideologii n a z i s t o w s k i e j b y ł a f i l o z o f i a n i e m i e c k i e g o romantyzmu. Ta kontrowersyjna t e z a w z b u d z i ł a g w a ł t o w n y s p r z e c i w

S p l t z e r a , który

kazując, ż e j e s t o n a c a ł k o w i c i e b ł ę d n a , p o k a z y w a ł

zarazem,

iż

wy-

źród-

łem tego jest zbytni a b s t r a k c j o n l z m L o v e J o y o w a k i e g o rozumienia unlt-ideas, a w tym p r z e d e w s z y s t k i m b ł ę d n e g o p o j m o w a n i a r e l a c j i p r z y 2 czynowych.

K r y t y k a S p l t z e r a , której L o v e J o y nie p r z e c i w s t a w i ł

nowego, p o z a p o w t ó r z e n i e m

swoich,

gicznych, z a s ł u g u j e n a u w a g ę

z n a n y c h nam, p r z e k o n a ń

I z tego względu,

że

niczego

metodolo-

zapoczątkowała

ona poniekąd p r o c e s

o c e n y LovejoyowskleJ koncepcji l programu

torii Idei. T a w ł a ś n i e

k w e s t i a stanie

zainteresowań. T a k

więc

nicze zarzuty, j a k i e ich z a s a d n o ś ć . W

się obecnie

p r z e d e wszystkim

wysuwano

przedmiotem

tym w z g l ę d z i e

zaś

moich

z r e k o n s t r u u j ę tutaj

p r z e c i w k o tej k o n c e p c j i o r a z

his-

zasad-

zbadam

skoncentruję się głównie

na

-

105

-

k r y t y c e przedmiotu i metody historii Idei, j a k o n a kwestiach,

które

d z i ł y n a j w y ż s z y oddsSwlęk. S p r ó b u j ę także

Łovejoya

z w ł a s n e g o punktu w i d z e n i a l p o k a z a ć ,

ocenić koncepcję

Iź w s w y c h z a s a d n i c z y c h

ł o ż e n i a c h Jest o n a typowym p r z y k ł a d e m Idealizmu Wśród

of

Being,

K i l k u autorów u w a ż a n a p r z y k ł a d , historii idei, jest w g r u n c i e

j e j n i e p o w o d z e n i a . S ą d z i tak Armand M a u e r , ne p r z e z

fakt,

wiążą

że

u w a ż a n y na ogół z a n a j l e p s z y przykład ,

i p r z y d a t n o ś c i metodologii

ŁovoJoy-

wszystkim

z nich d o t y c z y trudności i n i e j a s n o ś c i , jakie

z pojęciem u ń l M d e a s . Chain

za-

historiozoficznego.

o c e n k r y t y c z n y c h formułowanych pod a d r e s e m

o w s k i e j koncepcji historii Idei z w r a c a u w a g ę p r z e d e iż w i ę k s z o ś ć

wzbu-

się

The

Great

:asadnoścl

rzeczy

dowodem

którego zdaniom

prowadzo-

L o v e j o y a n a k a r t a c h tego d z i e ł a a n a l i z y s ą w wielu m i e j s c a c h

błędne. Twierdzi

on n a p r z y k ł a d , ż e z a s a d a

pełni nie b y ł a w filozofii

O c k h a m a tak z n a c z ą c a ,

jak p o k a z u j e to L o v e j o y . C o w i ę c e j u w a ż a , 3 należał d o Jej c z o ł o w y c h krytyków.

Ockham Z

krytyką p o g l ą d ó w

L o v e j o y a wystąpili

tury. F . E . L . P r i e s t l e y w s k a z u j e n a p r z y k ł a d , niego E s s a y zaś

on M n n

również b a d a c z e

że

litera-

często cytowany

przez

P o p e *a nie n a l e ż y d o historii Idei Ł a ń c u c h a

R i c h a r d V. M l c h e n e r

na p o d s t a w i e

że

a n a l i z y pism P i c o D e l l a

Bytu,

Mlran-

doli, Johna Dońne ' a ( A l e x a n d r a P o p e *a d o w o d z i , tż I d e a Ł a ń c u c h a Bytu odgryw 4 a ł a w w i e k u XVII i XVIII zupełnie inną rolę niż p o k a z u j e to ŁoveJoy,

W podobnym d u c h u c o w y ż e j w y m i e n i e n i

d a s i ę także Jaakko Hintikka. T w i e r d z i u n l t - i d e a s jest c a ł k o w i c i e

z a s a d y pełni. P o d s t a w o w ą t r u d n o ś ć

uchwycenia

tacy

c o do p o j ę c i a unit-ideas

a u t o r z y Jak M a u r i c e Mandelbaum, T h o m a s

Kvastad.

Pierwszy

teorii elementarnych niedostrzegania, siadać

że

z nich s p o s t r z e g a .

Istotny wpływ na p r o c e s y

ne p r z e z kładanie

niż idee elementarne,

LoveJoya k o n s t r u k c j e s y s t e m o w e . ^

Hintikka

środowiska,

wnoszą

również

Bredsdorff, Nlls

Iż w k o n c e p c j i

c z y n n i k ó w myśli z a w a r t e jest

struktury s z e r s z e

wielości

w jego koncepcji

w tym, iż w s w o i c h a n a l i z a c h LoveJoy pomija czynniki 5 z e w n ę t r z n e w o b e c b a d a n y c h idei. zastrzeżenia

koncepcja

konsekwencją

widzi

Poważne

wypowia-

on, ż e L o v e j o y o w s k a

błędna, c z e g o n a j p o w a ż n i e j s z ą

s ą trudności 1 n i e p o w o d z e n i a U o v e j o y a n a d r o d z e znaczeń

autorzy

Bjorn

unit-ideas

r o z w o j u myśli m o g ą a w tym tak

Zdaniem M a n d e l b a u m a ,

systemów n a ich unit-ideas nie z a w s z e p r z y n o s i

nie tylko wątki, j a k i e d a n y filozof p r z e t w a r z a ,

l motywy, które o w o p r z e t w a r z a n i e

po-

krytykowaross-

pozytywne

rezultaty, W interpretacji h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e j c h c e m y bowiem cić

jako

niebezpieczeństwo

lpcz t a k ż e

p o p r z e d z a j ą i warunkują,

uchwy-

Intencje Problemo-

-- 106 ~

unlWdeni

tyczno&ć że -

posługiwanie o He n a s z e

dajA one

"Bwierfi

się także

w tym, p o d k r e ś l a

s i ę tą kotagorl*\ v> b a d a n i a c h

I n t e r p r e t a c j e tnoki b y c

ciągłość

swojpgo

użyteczne

historycznego

takim zawożeniu m o ż e m y p o s z u k i w a ć

Mandelbauin,

d z i e j ó w myśli

zakłada

l owocene -

rozwoju.

Iż

genetycznych

zwią^Ków

b a d a n ą filozofią, a p o p r z e d z a j ą c ą j ą t r a d y c j ą Intelektualną. w

s w o j e j k o n c e p c j i I/ovejoy t a k ą c i ą g ł o ś ć

kach

u d o w a d n i a j e j istnienie,

w przypadku terze cie

każdej

cyklicznym -

Natury -

jest, j e g o Na Thomas

Wprawdzie przypad-

c o nie z n a c z y Jednak, Iż z a c h o d z i

Idei elementarnej. I s t n i e j ą bowiem Idee

których przydatność

w analizach

o

ona

charak-

takiej Idei j e s t

poję-

hlstoryczno-fllozoflcznych

niewielka.

Inne t r u d n o ś c i

Bredsdorff.

wląAące

Po pierwsze,

się z pojęciem zauważa

unlt-ldeas

wskazuje

on, ż e k a t e g o r i a ta nie

ni w k o n c e p c j i L o v e j o y a tylko funkcji o p i s o w e j , l e c z t a k ż e że

przy

między

Z a k ł a d a I w kilku

dla Mandelbauma przykładem

zdaniem,

poslor-

T y l k o bowiem

Jest o n a z w i ą z a n a

z

uznawanym

l bronionym p r z e z

peł-

normatywną,

niego

systemem

wartości

l to b y n a j m n i e j nie tylko p o z n a w c z y c h , l e c z r ó w n i e ż I ś w i a t o 8 pogtądowych. P o d r u g i e , p o d n o s i on b a r d z o Istotną k w e s t i ę z w i ą z a n ą z

zagadnieniem

dokonywanych

n y c h . Jak pamiętamy, warunkiem dzenie

wstępnym

l/oveJoya r o z r ó ż n i e ń

Great Chain

ciekawe,

z a przykład

w którym I.-ovojoy p r z e d s t a w i a t a k ą mapę

znaczeń

stwierdza

B r e d s d o r f f pyta,

czy

on, w i e l e

s ł u ż ą niczemu

badawczych.

poza

nie różni

go do przekonania.

Bredsdorff

p o l e g a n a tym, ż e D o t y c z y to t a k ż e

nie The

własnym deklaracjom zespoły

uprawomocnieniem

Co

się m i ę d z y

Iż d o k o n a n e

so-

tam

metodologicznej,

LoveJoyowsklch

procedur

ono w c a l e przedmiotu b a d a ń

G r e a t Choin of B e i n g ,

Mea-

odniesiesześćdzie-

twierdzi także, 14 z ł u d n o ś ć p o j ę c i a

stenowi

nie

w

o s t a t e c z n ą c z y nie.

s tych z n a c z e ń

w c a l e . S y t u a c j a ta p r o w a d z i

sporzą-

Some

wymienione tam

tej kategorii jest l i c z b ą

r o z r ó ż n i e n i a nie p o s i a d a j ą ż a d n e j Istotnej w a r t o ś c i nie

ażeby

r o z u m i e n i a wpływu tej c z y Innej Idei b y ł o

niu d o p o j ę c i a N a t u r y siąt s z e ś ć

analitycz-

of B e i n g postuluje,

możliwie p e ł n e j m a p y j e j s e n s ó w . B i o r ą c

ning s of N a t u r ę ,

bą

przez

autor T h e

unlt-ldeas Ł»ovejoya.

w którym j e g o autor

wbrew

b a d a bynajmniej l o s ó w Idei Ł a ń c u c h a Bytu, lec2

Idei k o n s t y t u o w a n e

przez

z a s a d y pełni, c i ą g ł o ś c i

I gradacji.

B a d a n e p r z e z Ł o v e J o y a i d e e miały historię tylko dlatego, p a r o d o k s a l n l e k o n k l u d u j e B r e d s d o r f f , ż e nie p i s a ł on tam historii unlt-ldeas, l e c z ich zespołów.

10

D o tego p r z e k o n a n i a przychyla k t ó r y w swoim artykule Ł o v e J o y a , to z n a c z y

się także N i l s Bjorn

w y k a z u j e ponadto, ż e

Jako elementarne,

unlt-ldeas w

Kvastad, rozumieniu

niepodzielne "cegiełki"

myślowe.

-

p o p r o s t u nie Istnieją, Z niejasne,

107

-

Jego analizy

wynika,

ż e p o j ę c i e to j e s t tak

Iż w p r a k t y c e b a d a w c z e j o k a z u j e się

całkowicie

bezużyteczne.11

P r z e k o n u j ą n a s o tym z r e s z t ą sami historycy, którzy, z d a n i e m da,

nie b a d a j ą idei elementarnych, l e c z p e w n e

zespoły

Idei.

O m a w i a j ą c krytykę p o j ę c i a u n l t - i d e a s n a l e ż y t a k ż e o t e z a c h L o u i s O. M i n k a . U w a ż a 0 charakterze go

ahlstorycznym,

on, ż e Idee

wspomnieć

elementarne

są

ż e nie p o s l a d j ą one ż a d n e g o

s e n s u p o z a zmianą z e w n ę t r z n y c h

wobec

Kvastiv-

nich z j a w i s k

bytomi

pojęciowe-

Intelektualnych.

W krytycznej o c e n i e L o v e j o y o w s k l e j k o n c e p c j i historii Idei zarzutów

wysuwanych pod adresem

zastrzeżenia dotyczące

unit-ideas

znajdujemy także

metody l programu. T h e o d o r

S p e n c e r , Jeden

z n a n y c h teoretyków literatury, p o w i a d a n a p r z y k ł a d , ż e d z i e ł literackich z p o z y c j i historii idei -

to z n a c z y

postulat

czasami

dzieła. Metoda t program

prowadzić

ich

ryzykow-

d o z a c i e m n i e n i a innych

historii Idei m o ż e r o d z i ć

sugestię,

on, ż e

unlt-ideas t w o r z ą p e w i e n r o d z a j przedmiotów,

niczym

z półki s k l e p o w e j b i e r z e to, c o jest mu aktualnie

ze

badania

analizowanie

t r e ś c i c e l e m o d k r y c i a t w o r z ą c y c h Je Idei elementarnych - j e s t n y o tyle, ż e może

obok

liczne

wartości

podkreśla

z których

twórca

potrzebne.

Tymczasem

akt t w ó r c z y j e s t b a r d z i e j z ł o ż o n y i nie p o l e g a b y n a j m n i e j 13 n a mechanicznym ł ą c z e n i u Idei. S p e n c e r pyta także, c z y na g r u n c i e

historii Idei m o ż n a p o w i e d z i e ć ,

że każdy zespół

wartość

o człowieku

dla wyrażenia prawdy

nie j e s t r a c z e j tak, ż e

artysta w tworzeniu

idee, które dla w y r a ż e n i a j e g o

Idei p o s i a d a

s w o j e j wizji d o b i e r a

artystycznego

zamysłu

a d e k w a t n e I które w z w i ą z k u z tym nie m u s z ą b y ć nie panującymi teoriami i poglądami. W DoveJoya bowiem, ż e

odkrycie

oceny . Wielkości

zgodne

z

idei, l e c z uczuć

historia Idei o k a z u j e się b y ć

idei

wpływów

głębią

nie

się jego

l wyobraźni.

W

bezradno.

Innym słabym punktem l > o v e j o y o w s k l e j k o n c e p c j i historii T a y l o r , może b y ć

się

zrozumienia dzieła,

ilością zasymilowanych przez niego

Jak piodkreśla H a r o l d A.

aktual-

koncepcja

t w ó r c y nie m i e r z y

a r t y s t y c z n e j wizji, z d o l n o ś c i ą d o p o b u d z a n i a tym p u n k c i e z a ś

takie

l sztywna. O k a z u j e

wiele wnosi d o

Czy

najbardziej

ź r ó d e ł t w ó r c z e j Inspiracji, Intelektualnych

jakkolwiek

w y s t a r c z a do pełnej j e g o przecież

są

świetle tych u w a g

Jawi s i ę Jako zbyt s c h e m a t y c z n a

1 zapośrednlczeń,

jednakową

w formie a r t y s t y c z n e j .

Idei,

b a d a n i e kulturowej d y f u z j i

w oparciu o p i s m a teoretyków I artystów m n i e j s z e g o formatu.

taki, p o w i a d a on. Jest ugruntowany w p r z e ś w i a d c z e n i u ,

że

Cel

badania

h i s t o r y c z n e p o s l a d ą j ą s a m o i s t n ą wartość l ż e s ą one n i e z a l e ż n e od 14 w s p ó ł c z e s n y c h "punktów widzenia". T y m c z a s e m z a ś , j e g o zdaniem.

12

-

108

-

obiektywny o p i s h i s t o r y c z n y nie jest możliwy l L o v e j o y łudzi s ą d z i , iż w s w o i c h p r a c a c h t a k ą o b i e k t y w n o ś ć Najpoważniejsze

j e d n a k zarzuty, j a k i e

cji historii idei, d o t y c z y ł y kwestii

wysunięto

ności

procesami

odwoływania

się

ład, ż e

że

okoliczności,

także

z

niach

uwzględnieniem

wymóg

uwarunkowań

warsztatu

LoveJaya

jego konsekwencji , . . 1? idei. Tak

n«

acza-

wiecznej

mąd-

i Jako taki

szerokiego

sam wątek

wachla-

podkreśla

kontekstu h i s t o r y c z n e g o

sta-

historyka,16

w prowadzonych

przez

siebie

bada-

z w i ą z a n e Jest, c o p o d k r e ś l a j ą

teorią przyczynowoćcl,

o p i e r a się n a p r z e k o n a n i u

Prze-

przyk-

okoliczności 151 merytorycznych.

Idei c z y

możliwości

uwzględnienie

zewnętrznych

sdorff l Mink, z j e g o

możkoniecz-

się

utwór jest tekstem historycznym

Kvastad, dla którego -Pomijanie p r z e z

bez

zewnętrznych.

do poważnych błędów

w jakich został napisany. T e n

nowi elementarny

Lo-

myśli

w studiowanych d z i e ł a c h istnieją j a k i e ś

każdy

powinien być b a d a n y rza

okoliczności

elementy, c z y to w formie u n i w e r s a l n y c h

rości. Tymczasem

koncep-

w i e l u autorów. Qentln S k l n n e r u w a ż a n a

może prowadzić

Z a k ł a d a o n a bowiem, sowe

w obszarze

a n a l i z a d z i e j ó w myśli, w której nie u w z g l ę d n i a

zewnętrznych,

wobec

jej wewnętrznych przekształceń,

d o Jakichkolwiek

k o n a n i e to z a a t a k o w a ł o

jeśli

w y j a ś n i e n i a zmian i r u c h u idei.

veJoy, Jak wiadomo, twierdził, ż e k a ż d ą zmianę n a wytłumaczyć

się,

osiągnął.

o racjonalnym

przyjęciu założenia

T e o r i a ta. Ich

charakterze

człowieka,

o l o g i c z n e j naturze

oto p r z e d s t a w i a j ą s i ę z a s a d n i c z e

zastrzeżenia

jakie p r z e z filozofów I historyków amerykańskich

Bred-

zdaniem, a

w

ruchu

I zarzuty,

zostały wysunięte

w

s t o s u n k u d o L o v e j o y o w s l c l e j k o n c e p c j i 1 p r o g r a m u historii Idei. I c h lizę r o z p o c z n ę W

od p r o b l e m u

unlt-ldeas,

koncepcji metodologicznej L o v e j o y a

klasa zjawisk odgrywa.

autora T h e

mentów w s z e l k i c h

w historii myśli. S ą

w p ł y w n a Ich k s z t a ł t l c h a r a k t e r . B ę d ą c namicznymi

one

która p o s i a d a czynnikami

I zbadanie

stanowi

warunek

m u ł o w a n y c h p o w y ż e j z a r z u t ó w w y n i k a Jednak w y r a ź n i e , ż e nia pokładanych

w nim

nadziel.

oraz, c c

rzecz

dy-

Intelektual-

konieczny do

głęb-

s z e g o l p e ł n i e j s z e g o p o z n a n i a n a s z e j p r z e s z ł o ś c i kulturowej. Z e skle pojęcie unlt-ldeas jest błędne

ele-

decydujący

z Istoty s w e j

stymulują r o z w ó j w s z y s t k i c h d z i e d z i n kultury

1

bowiem,

G r e a t C h a i n of B e i n g , tą k l a s ą p o d s t a w o w y c h

struktur t e o r e t y c z n y c h ,

nej. Ich rozpoznanie

ona

historii Idei, I c h w y j ą t k o w y status z w l ą z a -

n y j e s t z f u n k c j ą , j a k ą p e ł n i ą one zdaniem

o k r e ś l a n a tym p o j ę c i e m

Jak wiadomo, rolę fundamentalnej Stanowi

z a s a d n i c z y przedmiot b a d a ń

ana-

sfor-

Lovejoyow-

oczywista,

nie

speł-

-

109

-

P o d e j m u j ą c problem metodologicznego zauważyć

przede

statusu

G r e a t Chain of B e i n g , j e d y n e g o

Wprowadzenia do

w y ł ą c z n i e l e g o , jakie

u n l t - i d e a s w y s t ę p u j ą n a j c z ę ś c i e j , c o czyni p r a w o m o c n ą

zasadność

rodzi ona

g u j ą c metodotoglczną z a s a d n o ś ć

który

unlt-ideas, p o d k r e ś l a z a r a z e m

nad "motywami dialektycznymi", " z a ł o ż e n i a m i

tej kategorii

strukturalne, Jakkolwiek k ł o p o t l i w e , n i e jest j e d n a k

1 zasadności.

sprawdzianem

Spostrzeżenie

jednak powyższego

to, s k ą d i n ą d

słuszne,

w l a on p o j ę c i e unlt-ideas, l e c z wśród

nich p r z e d e

nie

Great

rozwiązałoby przedmiotem

z a s t o s o w a n i a postulowanej p r z e z

Adwersa-

deklaro-

studiów. N i e j e s t nim bowiem,

u przy-

najmniej nie na kartach c a ł e g o d z i e ł a . I d e a W i e l k i e g o Ł a ń c u c h a l e c z t r z y t w o r z ą c e j ą z a s a d y . Jest to r ó ż n i c a Istotna. K a ż d a zasad pełni -

n a w i a s e m mówiąc o d g r y w a ł a bowiem

e k s p o n o w a n ą n a j b a r d z i e j jest tam

mtać z f u n k c j ą o w e j centralnej idei. I tak, p r z y k ł a d o w o , pełni, nie z a ś Idei Ł a ń c u c h a Bytu. Z a

słuszne

s t r z e ż e n i e B r e d s d o r f f a , który o w ą n i e s p ó j n o ś ć P o drugie i n a j w a ż n i e j s z e w głównym

Bytu,

z tych zasado

rolę, której ż a d n ą m i a r ą nie można

i d e e n o w o ż y t n e j kosmografii zostały uformowane pod

udo-

bezzasadne.

z w r a c a u w a g ę fakt n i e s p ó j n o ś c i między

wanym a faktycznym przedmiotem

kątetn

niego metodologii

w a d n i a j e j fiasko. N i e s t e t y Ich z e s t r z e ż e n i o nie s ą P o pierwsze,

otut-.-

historyczno-filozofic^iiii,

Chain of B e i n g .

r z e L o v e j o y a u w a ż a j ą bowiem, ż e p r a c a ta r o z p a t r y w a n a p o d praktycznego

t,ą

przydatności

L o v e j o y a , w których

włośnie p r a c e

wszystkim T h e

wystarczają-

p o p r o s t u w tyrn, ż e

krytyki nie s ą bynajmniej teksty t e o r e t y c z n e

za-

zróżnico-

teksty, k t ó r e

Ich metodologicznej

problemu. R z e c z

klasyfi-

wprawdzie

z j a w i s k , Ich ogromne

cym argumentem do Ich o d r z u c e n i a . Istnieją p r z e c i e ż n i e j a k o praktycznym

ne-

metodologicznymi"

k a c j i L o v e j o y a rodzajami Idei elementarnych. M o ż n a by Iż n i e o k r e ś l o n o ś ć

w

potr&fbę

c z y "patosami metafizycznymi", a więc n a j b a r d z i e j typowymi w uważyć,

Roz-

nieporozu-

mienia. Dowodem tego Jest cytowany tutaj artykuł K v a s t o d a ,

a

ich

statusu unit-ideas nie ułatwia także n a k r e ś l o n a

owym t e k ś c i e ich typologia. W r ę c z p r z e c i w n i e ,

wanie

pitypy

o r a z w y j a ś n i a n a czym p o l e g a Ich f u n k c j a kulturotwórcza.

s t r z y g n i ę c i a kwestii

badań

TIi^

z r e s z t ą tekstu, w którym L o v e j u y

na ten temat s z e r z e j , dowiadujemy się

badania

iu»l«<ży

wszystkim, Iż p o j ę c i e to nie z o s t a ł o j a s n o I p r e c y -

z y j n i e zdefiniowane w k o n c e p c j i L o y e j o y a . Z sał

unlt-ldoua

utożs
zasadnicze

wpływem

więc należy

zasady

uznać

spo-

dziele Lovejoya jego

kry-

akcentuje.

t y c y o d n a j d u j ą Inną p o w a ż n ą trudność. Z w r a c a j ą na nią u w a g ę a.? t r z e j a u t o r z y : Hintikka, B r e d s d o r f f i Mlnk. Otóż t w i e r d z ą oni, ż e

priced-

-

miotom

badoń

zeepcty nej

idei.

historii.

wencji wagę

l i O V e j o y B nie Samo

Są

w

Chain

of B e i n g

charakterze

gi c z . n y c h toż

to

sem

W

stwierdziłem,

zachodzące

w

wydobywania w

że

momencie,

takim

z

owo

bowiem

ktedy

właśnie

d o jej p o j ę c i a

cały

daje

nianych

czas

"rozwoju" zatem

charakter

się

rolę

wehikułu,

cego

owe

idee.

czy

kowana

ich r o z w o j o w i

rodzaju

proces.

J e s t to

każdym

okresie

rozwoju

dzie

wydobędzie dziejów

mydli

jest naturalnie

wiemy,

do

są

zawarte były

a r e n i e myśli że

lo-

zasada

w

pełni

to

niej

Jako

idea wnosi

przez

identyczności

wysunięty kilku

pytanie

został

i

wobec

o relację między

leploj -

do

uwagą,

proeta. w

ich

j a k a w tym

kontekstu

pasa

podstawowa. Idea

filozoficznej znaleźć

filozoficznej. Nie b e z

przenosząpodporząd-

tego

samego

musi p o p r o s t u kogoś,

w ł a ś c i w ą implikację. C i ą g osób

wzglę-

historia

to l

również

myśli

Jaką

intelektualnego,

logiczny,

sprawa

rozwoju.

że

transmisyjnego -

charakter

prawomocności

pierw-

logicznoś-

wydaje się

jest stwierdzenie,

swoj^Y t w ó r c z o ś c i ą

plan

kontekst historyczny.

Pierwszą

wyłącznie

wspom-

metody

to s t r o n ą a k t y w n ą

nich

nią

tożsamoś-

przez

problemów. N a

sprawa

niezmienne,

owego

tak

proce-

filozoficznej.

pełni, z a c h o w y w a n i e rozwoju,

oczywisty,

kierunek

uzasadnienia

pojęciami

konsekwencji. Oznacza

pozoru

majc\ ono

jej

me-

Great

p e ł n i Jest p o p r o s t u

h i s t o r i a musi p r e z e n t o w a ć

uosabiających je

giczności

Z

mo£o

Ponieważ

są

całokształtu Lovejoyowskiej

wszystkim

tutaj, p r z y p o m n ę ,

pełni

po-

treści.

jeszcze

historią.

sposób

w The

tam z a s a d y

na

z a r z u t u , jaki

zev»nętrzny

w

swoją

i statycznym". Historia nie

zasady

p r z y p i s u j e mu L o v e j o y ?

naauwa

etapie

ona

logicznego

unit-ideas

musi b y ć

rolę

a

żad-

konsek-

naturą r o z w o j u kategorii

konsekwencje

Zbadanie

się p r z e d e jeśli

ograniczona

oraz

z

nowych

rozstrzygnięcia

l Ich r u c h u

Oto b o w i e m

nym

zaś

to n o w y c h

czy

żadnych

do

względu na

zastosowana

można powiedzieć,

swojego

w

Lovejoyowską koncepcję

ona

analizowane

"niezmiennym

wyżej autorów.

wysuwa

c i ą Idei

coraz

zatem p o d s t a w ę

w y m a g a jednak

dzie

została

p o j a w i ł a się

sensie

a

z m i a n y p o l e g a j ą n a r u c h u Implikacji, l

Implikacje

A historyczny przez

szy

rozdziale

że

nich

elementarna jest bytom

ci,

Z a r z u t ten z e

Zgodnie

niej

szersze

l statycznymi,

wyjllridra u Ł o v e J o y n . R o z w ó j z a s a d y

jednakże, już

w jakiej

logicznym.

pewne

rozpatrzenia.

w poprzednim

takiej postaci,

lecz

nie p o s i a d a j ą bowiem, i c h z d a n i e m , niezmiennymi

w y m a g a tutaj w n i k l i w s z e g o

tody o

unlt-ldeas

ahi s t o r y c z n y m l .

Omawiając

-

s ą tom u n l t - l d e a s ,

one "bytami"

całkowicie

lio

daje

kto n a

owych właśnie

znaczenia Zmierza

w da-

implikacji obraz

w tym

wzglę-

on bowiem,

temporallzmu. L o v e j o y o w l

lojak za-

-

leży

więc przede

111

-

wszystkim na tym, b y w y k a z a ć ,

l o z o f i a stanowi l o g i c z n ą k o n s e k w e n c j ę

że jego własna

fi-

tego nurtu w d z i e j a c h myśli fi-

l o z o f i c z n e j , który z w i ą z a n y b y ł z pytaniem

o możliwość

zbudowania

r a c j o n a l n e j koncepcji świata. / Logiczny charakter kreślonego p r z e z f i l o z o f i c z n e j nie o z n a c z a jednak, iż p r o c e s bardzo

L»ovejoya r o z w o j u myśli ó w jest prostolinijny.

on o b r a z

w p o j ę c i u z a s a d y pełni

Implikacje nie u k ł a d a j ą się w Jakąś p r o s t ą

w e n c j ę , C o więcej, m o ż n a b y p o w i e d z i e ć ,

zagmatwany.

Iż nie w a r u n k u j ą

w z a j e m n i e . S ą j a k b y niezależnymi

od

k o mówiąc, ma p o w a ż n e

w utrzymaniu

trudności

Zawarte

Wręcz

przeciwnie, przedstawia

bowiem

się'one

s i e b i e momentami. L o v e j o y , wewnętrznej

Rzeczywistość

r z u c o n e m u na nią a p r i o r y c z n e m u j ą może b y ć chociażby

kulturowa

s y t u a c j a z a s a d y pełni

afirmacja implikowała bowiem

jako przyczynę

czy

C h a i n of Being, był w ó w c z a s tak p r z e m o ż n y ,

s z a logice

stworzenie ś w i a t a że

zdominował

z Akwinu, p r z y c z y n i a j ą c

z a s a d y pełni, a tym samym usytuowanie

w tym samym nurcie,

nurcie,

w którym mieści

kę. Anton C. P e g l s

w którym mieści

się Platon i Plotyn

w książce

Saint T h o m a s

go

rzeczy

z

myślenie się

zaraToma-

konieczności

w tym

spowodowało

samym

ostrą

ond the G r e e k s

a n a l i z y p o g l ą d ó w ś w . T o m a s z a w kwestii

było

Great

w j e g o filozofii. P r z y p o r z ą d k o w a n i e

rzeczy

stawie

utrzymuje

c z y k o n i e c z n o ś c i . Jej wpływ, zdaniem autora T h e

d o p o w s t a n i a rozłamu

kryty-

na

pod-

wolnej woli l d e t e r -

minizmu w stosunku d o p o g l ą d ó w Platona, A r y s t o t e l e s a i P l o t y n a wodzi, ż e L o v e j o y o w s k a

interpretacja filozofii n a j w y b i t n i e j s z e g o

ciela średniowiecza jest całkowicie błędna. T o m a s z

różnił się

bowiem Boga

s t w ó r c y , p o d c z a s g d y oni j e j nte p o s i a d a l i . N i e j e s t t a k ż e

dą, twierdzi P e g l s ,

b y z a s a d a pełni

odgrywała

do-

myśli-

od s w o i c h g r e c k i c h p o p r z e d n i k ó w tym, ż e p o s i a d a ł k o n c e p c j ę jako

jej

wykluczała

c e n t r a l n e g o konfliktu t e o r e t y c z -

n e g o t e g o okresu, a mianowicie problemu,

zem

Mimo

zewnętrznych -

determlnlzm l

s t w o r z e n i a ś w i a t a akt b o s k i e j woli - L o v e j o y

tak w y b i t n e g o f i l o z o f a Jak T o m a s z

na-

ilustrac-

w średniowieczu.

kosmiczny

tż to o n a w ł a ś n i e s t a n o w i ł a z a r z e w i e aktem woli

opór

Znakomitą tego

n a d z w y c z a j n i e s p r z y j a j ą c y c h d l a niej o k o l i c z n o ś c i pełna

"materia-

stawia po prostu

schematowi.

krót-

spójności

s w o j e g o opisu. S y t u a c j ę tę, moim zdaniem, p o w o d u j e o p o r n o ś ć łu h i s t o r y c z n e g o " .

sek-

praw-

w myśli T o m a s z a

rolę

dominującą.18 M o ż n a b y naturalnie p r z y t o c z y ć opracowań,

których a u t o r z y

tutaj j e s z c z e

kilka

z a r z u c a j ą Lovejoyowł błędy

cji z a s a d y pełni, c o z d a j e się j e d n o z n a c z n i e

Innych

w opisie

potwierdzać,

że

za

funkcenę

-

112

-

z a c h o w a n i a l o g i c z n e g o charakteru a n a l i z o w a n e g o p r o c e s u ca

on

'akty, h l s t o r y c z n o f l l o z o f i c z n e ,

podstawę

do p r z y p u s z c z e n i a ,

że The

Sytuacja

ta

zniekształ-

daje

Bredsdorffowl

G r e a t Chain of Being

stanowi

znakomitą Ilustrację mechanizmu myślenia ideologicznego. Jest to strzeżenie dość porządkowuje

spo-

trafne nie tylko dlatego, ż e L o v e j o y r z e c z y w i ś c i e

opis dowiedzeniu

pod-

z g ó r y p r z y j ę t e j i p r a w d z i w e j w Jego

mniemaniu filozofii, l e c z t a k ż e dlatego, ż e filozofia ta jest z a r a z e m orią " p o ż ą d a n y c h

wartości". Temporalizm

bowiem, o czym n a l e ż y

miętać, to nie tylko ontologla l d u a l i s t y c z n a "racjonalistyczna" wierzy że

w moc l u d z k i e g o

człowiek

wytyczgłęboko dowieść, uciekania

innego absolutu, j

G r e a t Chain of B e i n g nie można pominąć

tego, ż e d o w o d z ą c zarazem

że podstawową

rozumu. L o v e j o y

zrozumienia świata, b e z potrzeby

czy jakiegoś

Analizując The pragnie

są zasady

intelektu, toteż filozofią s w ą pragnie

z d o l n y jest d o

się d o pomocy B o g a

czeniem

epistemologia, to także

a k s j o l o g i o , to p r z e k o n a n i e ,

ną ludzkich działań 1 z a c h o w a ń

historycznej prawomocności

uzasadnić

prawdziwość

mil-

temporallzmu

z w i ą z a n e j z nim struktury

w a r t o ś c i . Jest to n i e z w y k l e Istotna kwestio. W p r o w a d z a do r o z w a ż a ń nad metodologiczną

ona bowiem

w a r t o ś c i ą unit-ideas zupełnie

nowy

p r o b l e m , a mianowicie k w e s t i ę ich uwikłania a k s j o l o g i c z n e g o . N i e g a b o w i e m n a j m n i e j s z e j wątpliwości, ż e cha Bytu

z badaniami nad Ideą

bardziej prawdziwa

w myśli Platona teorii wartości

w s z e l k i m kategoriom

czy

pragnący

też

dążeniu

ta,

jego

do osiągnięcia

której

wypełnienia Bóg

pozaczasowy,

l u d z k i e g o myślenia i działania, jal^o byt któ-

r y p r a g n i e , b y ż y c i e ludzkie p o l e g a ł o na p l a c j i , ustawicznym

Ideałem

świata

ekstatycznej kontem-

zawartej

jest

Bóg

stworzeniami

w nim

dobroci

wszelkich

możliwych

człowieka

doskonałości

I

"partnerem"

wiąc j e s z c z e

i n a c z e j , j e s t to pytanie o to, c z y najistotniejsze

czyniący

ż y c i a l u d z k i e g o tkwią p o z a

go

da

się Jednoznacznie

uczestnictwa w

procesie

idzie

ro-

jego

kreacji.

Mó-

wartości

c z y też istnieją one w ś w i e c i e

ziemskim "tu l teraz". L o v e j o y , jak wiemy, i wyraźnie

bytu opowia-

z a d r u g ą z tych teorii.

Jak to się m a j e d n a k ż e d o b a d a n y c h p r z e z Jeśli

w

światem empirycznym - Jak ma to m i e j s c e

w filozofii P l a t o n a I A u g u s t y n a w naszym

do

doskona-

I miłości,

dopuszczający

realnego,

jest

w a r t o ś ć l u d z k i e g o istnienia upatruje w k o n -

c e p c j i a b s o l u t u p o j m o w a n e g o j a k o byt s a m o w y s t a r c z a l n y ,

dzajów,

Łańcu-

w ś w i e t l e s w o j e j d o t y c h c z a s o w e j historii. C z y Jest

n i ą ta, która z a s a d n i c z ą

łości,

ule-

LoveJoy ł ą c z y n a d z i e j ę na r o z s t r z y g n i ę c i e pytania o to,

która z dwóch zapoczątkowanych

obcy

tepa-

o najbardziej ogólną perspektywę,

niego

unit-ideas?

to w y g l ą d a ona

następu-

-

j o y musi ionego Jak

wykazać,

wiadomo,

jako

Iż

stanowi

w Th© Orreot O h o l n zakończył

orię

uosabiała

upadkiem

pierwszą

w a r t o ś c i . Jest to r z e c z Niezmiernie

petie

wałki

pozwala

Chain

aksjologiczny

plikowaną przez t u r y Jest w i a r a

pełni

w całkowicie

f u n k c j o n u j e Jako s a m o i s t n y on w

różnego

rodzaju

w

wartości

c a ł e j gamie r e a k c j i

emocjonalnych,

Znakomitym p r z y k ł a d e m może

być

temporalizacjl

wiemy,

dokonał

łamaniem

się

się

Idei

niezmiennego

wieceniowego był

I statystycznego

światów kiego są

optymizmu, lormy,

przekonanie, zakładało

nie mogą z o s l a ć

niezbędnymi

świata.

ani

-posia-

pierwszej wyraża między

t>. !:..:,

artykułuje

spotykało

się

owa

fazach

w płaszczyźnie

sl-śf

kugo •

się

Bytu. P r o c e s i był

on

ów,

jak

spowodowany

rzeczy"

wszechmoc

i moralnymi

zniesione

pierwsze i

wizji r z e c z y w i s t o ś c i ,

schematu we

wymiaru

w której p r z e d s t a w i a

oraz

za-

"absolut-

będącej

rozumu. U p a d e k się

owa z

Zło,

cierpienie,

ani p r z e z w y c i ę ż o n e ,

u t r z y m a n i a harmonii

i

jego oś-

wiara,

konsekwencjami,

Olo

możliwych

Istnieje w ś w i e c i e

nieuniknionym.

elementami d o

struk-

działanie

samoistną f u n k c j ę

w, XVIII

oczywisty, ż e

czymś

tej

rzeczywistości

Istniejący świat jest najlepszym

w sposób

Idul war-

w y j s c 1;> % Im-

podstawą

w której a r t y k u ł o w a ł a

negatywnymi

że

rodzaju zła jest

Istnieć,

wiary

ruchu

rozumianą

zachodzą

Łańcucha

racjonalistycznej

spowodowany jego

bowiem

opisu,

Wielkiego

aksjologiczną konsekwencją

-

2 Jakimi

r u c h u idei

w drugiej połowie

w pełni

siebie

czyni

twórców.

ta f a z a L o v e j o y o w s k l e g o

proces

przez

subiektywnej,

ilustrującym

a k s j o l o g i c z n e g o Jako c z y n n i k a

Great

w poszczególnych

strony p o s z c z e g ó l n y c h

wy-

wymiar T h e

płaszczaźnie

drugiej, b a r d z i e j

pola

normatywnego

w punkcie

Jakie

(napery-

i w

charakter

oddziaływaniach,

płaszczyźnie

d a pełni z e

perspektywa

rozwoju^łdel. Jego

W

komentarzy.

historyczne

~ szeroko

już

że te-

l/ovejoyu

wymiar p o l e g a

wartości

racjonalny czynnik

s t r u k t u r ą a Innymi teoriami procesu. W

element

strukturą

charakter.

ów

do badanego

W a r s t w a ta z w i ą z a n a

zasadę

to z n a c z /,

tej p e r s p e k t y w y -

aksjologiczny

Jako Jego n o w y

dwupłaszczyznowy

się

na dostrzeżenie

Otóż

of B e i n g p o l e g a n a tym, ż e wprowadza -

I ważność

czym j e d n a k ż e

s i ę Jego d o n i o s ł o ś ć ?

LoveJoy stwę

ona

tiyiu

wymaga żadnych

okazuje

niesów,

Łańcucha

której z a s a d n i c z ą t r e ś c i ą s ą

o b y d w u teorii. D o n i o s ł o ś ć

caioyu

procos

l krytykowaną przez

i n t e r e s u j ą c a natomiast

g ł ó w n i e n a tym, i ż

zawiera

nie

Ponioważ

idei W i e l k i e g o

o c z y w i s t a I nie

miaru p o j ę c i a unit-ideas. N a

on

logie:unii k u i i b e k w e i i c j ę

ono

of B e i n g p r o c e s u ,

się

z w i j m y Ją s z c z e g ó ł o w ą )

da

-

skrajnie r a c j o n a l i s t y c z n e g o modelu r z e c z y w i s t o ś c i ,

ta w ł a ś n i e i d e a

ga

113

wszelaból

muszą

ponieważ

doskonałości

-

intern,

Optymizm ną z o c l i o w o n i a religii

doskonałości

na l e p s z ą

przyszłość, Było

koncekwencji naturalnie się

Jego efektem b y ł o lającej

spod

się

c e j mu s z a n s ę

nieograniczonej

niekończącego

się

leksjl nad

zasadami

Jak

więc

ya procesie łem r u c h u nie d o

procesu pełni

widać,

odgrywa

idei,

alnych,

lecz

myśli tę

również

warstwę

j a c h myśli

walkę

c z y poetów.

w

bo

lub

w ogóle

czych.

konsekwencją ocen. P o resuje

przez

Zarzut Taylora

wiem z a p r a w d ę ,

negowania

pierwsze,

w zasadzie

drugo-

spektywie nie z a ś

dociekań

To

nad

w danej

epoco

sprowadza

Jako ref-

stanowi

Chain

of

Taylora

wyłącz-

intelekto> tutaj

się

przez

zawiera

z

prac

w

że

Jeden

pewne

się

można

jedno.

Po

wydaje

idei, p o d drugie,

się

być

intelekt*uilnym formatu było

oceny

badaw-

uznać

są

potrzeba

w

per-

oni p r z e c i e ż ,

źródłem

najbardziej popularne

jedy-

tworzył

autorów

zrozumiała

tłem e p o k i . T o

najbogatszym

inte-

on

wpływem badania

całkowicie

nie

Pragnie

których

bo-

był

kryteriów

h i s t o r y k a Idei dzieło.

sła-

konsek-

standardów

obowiązujących

Lovejoya jako

estetycznej

dzie-

autorów

okazuje

trafny. Nie

Lovejoya

na

pisarzy

niewątpliwie

współczesnych

zupełnie

źród-

Being.

metodologii

zdaniem

Lovejo-

się

dla twórczości

cytaty p o c h o d z ą

co

zasadniczych

twórcy wielkiego

o tym, c o

Great

owe

przez istotnym

w której t o c z ą c a

inspiracji

z Ich d z i e ł

The

jest

dlatego,

i trzeciorzędnych

wyzwai dają-

p o s t u l a t b a d a n i a " l i t e r a c k i e j miernoty"

problem

Inny p i s a r z .

opisu,

źródło

Lcejoya

nie

jakoby

nie z r e k o n s t r u o w a n i a ten c z y

źe

on b a r d z o

subiektywnych. Mam

i t e n punkt j e g o

nieznanych,

wencją odrzucenia

-

ludzkiego

dominujących tendencji

odczuć

cytatów

walorów

w tym,

rozumu

w analizowanym Jest

Jego f u n k c j a nie obrębie

sferze

Niemniej j e d n a k trudności. I^zecz

że w

stanowi

Bogactwo

z najistotniejszych

LoveJoy

zatem Jako k o n s e k w e n c j a

20

wartości

Loyejoyo wskiego idei

praw

właś-

oczywiste".19

r o d z a j u eschatologii,

się

niebagatelną.

zmian

w pełni

w

tych

ciągłości".

zwłaszcza,

generowania

one

się

a

spowodować

pisze

sampkreacji. " W i z j a losu

obszar

rolę

nim -

zniewalających

pojawiła

i

się

nowego

dominacji

doskonalenia

Dostrzeżenie

Za-

nadzieję

i stagnacji,

implikacji m u s i a ł o

stały

doktry-

człowiekowi

możliwość

przeciwko

z

tradycyjnej

refleksja moralna.

pasywizmu

l degradacji.

tylko

pojawienie

człowieka

z góry

"Bunt

widzenia

odbierało

aksjologicznych

akoro

jednoznaczny

punktu

negatywna

życiowego

przeciwną,

nieunikniony,

z

świata

zepsucia

rodzaju

reakcję

również

źródłem

moralnego

nie d w o j a k i e g o

l/ovejoy, b y ł

wykluczało

więc

-

negatywnemu

Istniejącego

1 postępu.

stał

kunkludtdn

złra. T e m u

wnlorjcowi t o w a r z y s z y ł a

łożeni e

114

i

informacji

powszednie.

a

-

Tak

wyglądałaby

rzecz

z prac

G r e a t Chain

się

ogólnometodologicznej. odwoływanie

p o m n i e j s z o n y c h autorów Jest w k o m p o n o w a n e

tła epoki

że

nie stanowi w tym p r z y p a d k u

cytatów

w przewodni

zamysł

rekonstrukcja

Intelektualnego

c e l u samoistnego.

Służy

jeden

ona

zjawiskiem.

tego, c o p o w i e d z i a ł e m dotychczas,

nasuwa

wniosek. Przedstawiona l zastosowana p r z e z

się

nieodparcie

Lovejoya w

The

G r e a t C h a i n of B e i n g metoda analityczna p o k a z a ł a . Iż w k o n c e p c j i storii zać

idei tkwią p o w a ż n e na

trudności. P r z e d e

s ą one elementarnymi

wska-

jednej

czynnikami

strony

B tym ig-

łującymi rozwojem myśli filozoficznej, z d r u g i e j z a ś p o k a z u j e , ż e W

to z n a c z y byty l o g i c z n e -

tym samym tekście d o w o d z i

same nie p o s i a d a j ą w ł a s n e j

on także, ż e

w warstwie

m o ż n a mówić o dynamizującym c h a r a k t e r z e n a k Jest j u ż

sprzeczne

przedmiotem p r o w a d z o n y c h tecz p e w n e W

szersze

więc n a l e ż y

aksjologicznej

przypisywanym

stwierdzić,

Jest o n a k o n s e k w e n c j ą w ł ą c z e n i a p r z e z

unit-ideas,

stosowane

"sił"

rozumie

on n a w ł a s n y

on w k a t e g o r i a c h z w i ą z a n y c h

w terminach systemu użytek, z a ś z naszymi

Istnieje historia idei, z a ś

o k r e ś l a i d e e w taki s p o s ó b , S p r a w i a to, ż e g ł ó w n e badań

są

prostu żadnego bec

B k ą doktrynę

co

doktryna ogóle.

przedmiotu

metodę ich a n a l i z y . N i e p o s i a d a j ą o n e

metodologicznego

nich I p r a w d z i w i e

przyrod-

elementów

ż e nie m o g ą one mleć historii w

w ł a s n o ś c i p o j ę c i a u n i t - i d e a s jako

określone p r z e z

poję-

odczuciami

doktryna

jakie

koncepcję

d o n a t u r y myśli I u c z u c i a . Efektem tego z e s p o l e n i a jest to, ż e sił w y j a ś n i a , d l a c z e g o

Lo-

w tych k a t e g o r i a c h t e o r e t y c z n y c h ,

s ą do o p i s u r z e c z y f i z y c z n y c h ,

a który z a a d o p t o w a ł

me-

pojęcie unit-ideas

c i o w e g o , który r o z w i j a ! s i ę jako s p o s ó b m y ś l e n i a w n a u k a c h niczych,

Minka

L o v e j o y a w Jeden system

doktryn. Oto bowiem

v e j o y pojmuje - j e g o zdaniem -

jed-

kate-

Idei.

czym jednak tkwią ź r ó d ł a tej s p r z e c z n o ś c i ? Zdaniem

todologiczny dwóch różnych

co

tej

iż faktycznym

p r z e z L o v e j o y a b a d a ń nie s ą

zespoły czy kompleksy

jako

historii.

idei elementarnych,

z pierwotnym s e n s e m

gorii z j a w i s k . W k o n s e k w e n c j i

hi-

wszystkim z a ś n a l e ż y

"Sprzeczność, Jaka tkwi w rozumieniu unit-ideas. Z

b o w i e m ŁoveJoy d e k l a r u j e , ż e takie -

lo-

czytelnika

ż e t o c z ą c y s i ę w d z i e j a c h , a u o s a b i a j ą c y Ją p r o c e s

b y ł Intelektualnie i e p o k o w o dominującym Z

ją

się do

r o z w o j u idei Ł a ń c u c h a Bytu. M a p o p r o s t u utwierdzić

w przekonaniu,

Nieco

ona w momencie, k i e d y o d n i e s i e m y

of Delng, Tutaj bowiem

f i l o z o f i c z n y . M o ż n a także p o w i e d z i e ć , gice

-

w perspektywie

I n a c z e j Jednak p r e z e n t u j e do T h e

115

sensu

poza

h i s t o r y c z n y c h idei. Jeśli

sił, to Mink p i s z a

po

zmianą z e w n ę t r z n y c h idzie z a ś

wo-

o Lovejoyow-

o niej n a s t ę p u j ą c o : "Jest o n a n a

wskroś

-

dialektyczna, wyniki

są

aczkolwiek

historycznie

116

-

jest to dtalektyka b e z

zrozumiale,

chociaż

praw, dialektyka,

teoretycznie

P r z e d s t a w i o n a p o w y ż e j d i a g n o z a M i n k a jest w g r u n c i e słuszna, cie

chociaż

pojmować

oczywiste

unlt-ideas

wtedy,

analitycznej, co Jest s w o i s t e g o kiego

nte j e s t o n a kompletna. LoveJoy z d a j e kiedy

n a s p o s ó b mechanistyczny.

sugeruje

obiektywne

ną będzie

można

k i e g o Jednak nie

kryterium,

sposób

historyk

"realnie

celem

żadnej

unit-ideas

idei ma d o k o n a ć w gruncie

jako

na ten temat

typów tego r o d z a j u

ro-

ucieka

zjawisk,

c a ł e j ich k l a s y . W

rozłożenia badanego

jaki

systemu

r z e c z y nie wie, czym

o tyle,

byłaby

oczywiście

o Ile s ł u ż y jakiemuś

one

są?

czynników

d z i a ł a j ą c y c h idei". T o jednak,

I działające",

że

owe

myśli",

zjawiska

nie n a l e ż y do ich natury. " M o t y w

metodologiczne"

siły s p r a w c z e j . M o ż e w perspektywie

posiada

negatywna.

celowi. D l a L
tym j e s t o d k r y c i e " o p e r a t y w n y c h

czy "założenie

miemy g o

ta-

I przyjąć, z konieczności rzeczy, dość T to m o ż n a b y z a p y t a ć , c z y a n a l i z a struktur m y ś l o -

i efektywnie

"operatywne"

Intelektual-

Kryterium

s k ł a d a j ą c y c h s i ę n a nią Idei elementarnych

Jest o n a s e n s o w n a

ny"

podstawowych

samoistną wartość? Odpowiedź

wiemy,

ta-

istnieje

założyć

arbitralną typologię, jakąś

składniki.

definicji, która o k r e ś l a ł a b y

skoro

nawet jednak

w y c h p o d kątem

że

o w ą mieszaninę

n a jej elementarne

w ż a d n e j m i e r z e nie w y c z e r p u j e

Idee elementarne,

Gdyby

w e d l e którego

teoretyczny

Problematyczność

L o v e j o y w swoich wypowiedziach

do w s k a z a n i a pewnych oczywiście

zatem

jak

Iż k a ż d y system

intelektualną.

chemii

ma.

N i e ma p o p r o s t u

na

niedwuznacznie,

rozdzielić

d z a j przedmiotów. co

rzeczy

rzeczywiś-

Jest to n a j b a r d z i e j

u j ę c i a p o l e g a m i ę d z y innymi n a tym, iż z a k ł a d a ono,

jakieś

się

się

s w o j ą metodę p r z y r ó w n u j e do p r o c e d u r

rodzaju mieszaniną

której

niededukownlrw"^

j a k o byt sam

dialektycz-

w s o b i e nie

stać s i ę takim d o p i e r o

są

wówczas

posiada gdy

uj-

jakiejś s z e r s z e j dynamicznej 1 dialektycznej

całości. O z n a c z a to j e d n a k , ż e p o d k r e ś l ę j e s z c z e tkwi w

samych unit-ideas,

swojej koncepcji, jak Nie

można jednak

słusznie

kiedy powiada,

wzorował

na odczuciach

przekonaniu ny b e z

uznać

że przedstawioną dotyczących

jest znacznie

głębszy

za

natury myśli. P r o b l e m właściwie

z a ł o ż e ń j e g o filozofii.

do

metody.

zadowalające jego

w niej doktrynę

i nie m o ż e b y ć

uwzględnienia podstawowych

nie

go

z a u w a ż a Mink, z a p o ś r e d n i c t w e m

w tym w z g l ę d z i e

jaśnienie,

r a z , Iż dynamizm

l e c z p o z a nimi. L o v e j o y w p r o w a d z a

sił

wyLoveJoy

w moim zrozumia-

-

117

N a wstępie n a l e ż y w y j ś ć z e

-

stwierdzenia

tego mianowicie, ż e w p o s z u k i w a n i u p r z y c z y n nie

wykracza p o z a analizowane

nie d o w ó d tego, ż e

wyłącznym

teksty. Tym

nader w a ż n e g o

r o z w o j u myśli

samym d a j e

bezsprzecz-

źródłem zmian w d z i e j a c h l u d z k i e j

f l e k s j i intelektualnej s ą " p r a w a " myślenia. P r a w a te s ą zatem z przyczynami

faktu,

L»ovejoy

zmian. W ś r ó d nich z d e c y d o w a n i e

n a plan p i e r w s z y

b i j a j ą s i ę reguły logiki, j a k o ż e c z ł o w i e k j e s t d l a L o v e j o y a wszystkim bytem rozumnym. Nic zatem d z i w n e g o , y o w s k l e j metodzie p a d a n a p o s z u k i w a n i e

re-

tożsame

iż akcent w

związków

i relacji

Lovejo-

logicznych.

Orie też tworzą z a s a d n i c z y nurt, którym p r z e b i e g a r o z w ó j myśli. wiek nie jest j e d n a k ż e

tylko istotą l o g i c z n ą . Jest on także

o p r z e b o g a t e j warstwie

uczuciowo-emocjonalnej,

ż y c i u r o l ę b a r d z o istotną. W ną, ż e

Jest j e d n a k ż e

która o d g r y w a

rzeczą

więc w przedstawionej p r z e z Lovejoya

metody z a w i e r a j ą się d w a r o d z a j e s p r a w c z y c h 1. L o g i c z n e

analiza koncepcji

ciśnienie i p r e s j a Idei, dzięki której z a w a r t e

wej, odmienność g u s t ó w

skłonności, czy

różne

rodzaje wrażliwości

Stwierdzając powyżej, że w poszukiwaniach przyczyn j e d n ą t e g o k o n s e k w e n c j ę . Idzie mianowicie

wskazać

o to, ż e

uczucio-

na

rozwoju jeszcze

utożsamia on tym

p r z y c z y n y I r a c j e myślenia. Ich i d e n t y c z n o ś ć

do paradoksów

może być

przez

temperamentu.

myśli L o v e j o y nie w y k r a c z a p o z a teksty, p r a g n ę sposobem

w

wprowadzone

wnioski.

2. Indywidualne

jednak

jego

slłi

p o j ę c i u unit-ideas implikacje d ą ż ą d o tego, b y b y ć k o g o ś jako

w

metodo-

charakterystycz-

odwołuje się do niej p r z e w a ż n i e wtedy, k i e d y z a w o d z i

l o g i c z n a . Ostatecznie

Czło-

"stworzeniem"

z w i ą z k u z tym L o v e j o y w s w o j e j

logii nie może jej z l e k c e w a ż y ć .

wy-

przede

prowadzi

w r o d z a j u tych, k t ó r y c h znakomitym

go

przykładem

wspomniany n a p o c z ą t k u n i n i e j s z e g o r o z d z i a ł u e s e j p o d

tułem T h e M e a n l n g

of Romantlcism for the Historian of I d e a s .

d o w o d z i tam - ż e p r z y p o m n ę -

iż z a s a d n i c z e

przesłanki

ideologii

na-

zistowskiej biorą s w o j e

ź r ó d ł o z filozofii romantycznej. S e d n o

jego

argumentacji o p i e r a s i ę

w tym w z g l ę d z i e

że

na p r z e ś w i a d c z e n i u ,

d o m i n u j ą c e idee myśli romantycznej, te mianowicie, które w p o j ę c i a c h : G-anze, S t r e b e n , Elgentumlichkeit w świadomości rego

trzy

wyrażają trwałą

b y ł a Ideologia niemieckiego

D o w ó d ten jest o c z y w i ś c i e f a ł s z y w y , założeniu,

że

któ-

totalitaryzmu.

albowiem o p i e r a s i ę

ź r ó d ł o myśli j e s t t o ż s a m e

się

obecność

d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n e j ukształtowały stan u m y s ł ó w ,

efektem końcowym

błędnym

poprzez

ty-

Lovejoy

z przyczyną

r o z w o j u . R o z u m u j ą c w e d ł u g metody L o v e j o y a m o ż n a b y ł o b y b e z

na jej trudu

-

u d o r.-odnić, wości l( f«>

nóziom

ludzkiego

rozumu.

z m»kceptować.

t-eol

Nic

w kręgach

dentnego

nym

dla

za

nościami stawę

dzieł

że

zbrodnie

F-r.e o w i ą z a n e wość jego

n»go tyczy

prowadził to z n a c z y runków

w tym

By

nie

niego

jakiej

znaczeniu.

udziela w

zakresie

o

czyni

idei

pluralizm)

i bytu,

historii

bndoń

nieco

d z i e j ó w myśli, tylko

możliwości

ni© musi

się

f i l o z o f i i t e o r e t y c z n e j . WsTrak

obiektywnego

odwoływać

do

przedmiotem

inaczej.

nie

powiedzieć, ludzi,

g d y b y je

d o historii

do-

Lovejoy

zdarzeń,

poznania

teoria

drugie

j e ś l i tak m o ż n a

wyglądałaby

and

temporallzmu

zaś

mówiąc,

może,

możli-

względzie

epistemologicz-

Znaczenie

Być

plerw-

o

S t a d p 3ints

1 tezach

konkretnych

hi-

Znaczenie

reprezentacjonlstyczna

historycznych,

metodologiczna do

o pojęciu

W tym

podw

zazna-

należy

Present

myśli. N a w i a s e m

badaniem

sprzecz-

zasadniczą

on n a p y t a n i e

ogóle.

19 39 r. w a r t y k u l e

c z y " ekonomicznych.

tylko

także

na ontologlcznych- z a ł o ż e n i a c h

zajmował się

uzasadnienia

nle-

uniknąć j e d n a k ż e

m o ż n a mówić

historycznego

w

obszaru

klasycznych

ewi-

katastrofal-

owocujący

nieporozumienia,

w dwojakim

odpowiedzią, pognania

społecznych

przez do

pewnego

myśli Ł o v e j o y a

(rozłączność

Jogo k o n c e p c j a się

stanowi

k o r e s p o n c f t n c y j n o teorln p r a w d y ) . 2 2

wyłącznie

on

Ś w i a d c z y bowiem

I/ovejoya,

obiektywizmu.

charoJIcler d o ś w i a d c z e n i a ,

dualizmu

wiedzy,

że

do

Hlstory — opierają się

(czasowy

fita-

to Jest on t a k ż e

samych historyków

interpretacyjnymi,

t e z y ~ opublikowane

Past

zaś

w

ostrą

fakt, i ż d o w o d z i

romantyzmu było

metodologiczny

obiektywizmu

Jest z

obiektywnego

P o m i j a j ą c już

możli-

nie b y ł b y

t e k s t ten w z b u d z i ł

samoświadomości.

hlstoriograficznego

w odniesieniu

szczytu

hitleryzmu.

racjonalizm

tffoHos>raficznego

nikt j e d n a k

że

niemieckiego

rijsrwnianloch nad tą kwestią czyć,

uosobieniem

absurdu

historycznym,

l paradoksami

jego

czasie

I , o v e j o y o w s k i e j metodologii,

błędem

' Skrajny

-

dziwnego,

humanistycznej

skutkach

współwinnymi

Takiego

humanistów.

pielęgnowanie

w

w wwolm

zatem

ograniczenia

bezpieczny 1vm, ż e

był

118

wa-

prowadził

Ograniczenie

idei

sprawia,

historycznego

całego "bagażu"

swojej

p o z n a n i a nie

są rzeczy,

według

logiki. T e

lecz

myśli. Myśli lei

są

zaś

stałe,

to Im m y ś l e n i e w ich ne, b y

rozwijają się

powszechne

teksty,

Platona, rozdzielić

cią

K artezjusza w ".ich to c o

uj«-z«»ć r»M«~M\*v«»ią

wistością. Metoda taka,

S^by

jest

człowiek

w dziejach

i niezmienne.

czy

w

logiczne

od t e g o c o

myśleniu

i byłaby

nie p o d l e g a ł

z

ko-

podlego-

więc

wejrzeć

pseudotoglcz-

z pełną jasnością

prosta i niezawodna

swoim

stopniu

Kanta. Wystarczy

t» •->'-ć i c h (iloTnfii

zatem

reguł

W jednakowym

z

i

oczy-

pewnoś-

żadnym

deter-

-

minantom

119

-

zewnętrznym. Niestety, p o d l e g a Im i to w niebagatelnym

stop-

niu. C z y ż b y jednak Ł>oveJoy nie d o s t r z e g a ł tego? O c z y w i ś c i e ,

4©

s t r z e g a . W Reflectións on the Hlstory ol I d e a s

"unika-

j ą c m o ż l i w e g o nieporozumienia, pojęciami 'Idee*

c z y 'Intelektualny*

Implikującym jakiekolwiek nego

pisze

bowiem

niech ml wolno b ę d z i e

powiedzieć,

nie p o s ł u g u j ę s i ę tutaj w

założenie

determinowania p o g l ą d ó w ,

o jedności

zachowania

do-

czy wyłączności

czy

że

sensie

historycznego

logiczruchu

23 myśli". Parę w i e r s z y dalej stwierdza podobnie " b y ł o b y nieporozumieniem p r z y p u s z c z a ć , b y historyk intelektualny z a j m o w a ł s i ę w y ł ą c z n i e 24 historią

intelektu". Nieporozumieniem

wę p o w y ż s z e

pozaloglcznych ale

także byłoby p r z y p u s z c z a ć ,

cytaty, ż e

są

one d e k l a r a c j a m i

konkretnie

logii w i e d z y wołując sądów

się wyłącznie

zadowalająco

do z a k ł a d a n y c h

powiada,

i rozumowań

że

nie

zdaniem

wyjaśnić

przez

większość

P o t r z e b a r a c j o n a l i z a c j i zatem, n a

wyklucza

cl, którzy genezy

L o v e j o y , historiograf

Idei

od-

s i e b i e kategorii. Jeśli

czy

też

wszystkie

głównie

z treści

z

na-

naszych

racjonalizacji.

tych m i ę d z y

intelektualny " b ę d z i e

innymi racji,

myśU, nawet wtedy j e ż e l 24 i z a ł o ż e n i a tego nie b ę d z i e mógł

w

nie stwierdza

bronił hipotezy, ż e

stanowi jeden z n a j w a ż n i e j s z y c h o p e r a t y w n y c h c z y n n i k ó w

togika historii

zaakceptować

s k r a j n e j formie". Niemożliwość

charakterze ostatecznie

zaakceptowania

założenia

o wyłącznie

r o z w o j u myśli f i l o z o f i c z n e j z m u s z a L o v e j o y a do

roli c z y n n i k ó w

o Innym c h a r a k t e r z e . W s z y s t k i e

sprowadzić

d o tej kategorii

one j e d n a k

z j a w i s k , których

o k r e ś l a r a c j o n a l i s t y c z n a teoria natury ludzkiej. M ó w i ą c on skłonny j e s z c z e

rament intelektualny, osobowości

dopuścić

wrażliwość

jako m i e s z c z ą c e

wpływ

estetyczna

się

łecznym.

Społeczne,

l e n i a j a k o nie d a j ą c e

wiem d o j e g o konstrukcji stanowi to b a r d z o

istotne

się

znaczenie inaczej,

c z y innego typu

c z y polityczne

w pełni z r a c j o n a l i z o w a ć chaos

uznania dają

jeśli tempe-

cechy

w p o j ę c i u natury ludzkiej, to j e s t

ekonomiczne się

logicznym

takich c z y n n i k ó w jak

n a j w y ż s z y m stopniu niechętny uznaniu roli z j a w i s k

że

ich

socjo-

mocy tej s a m e j hipotezy jest

mniej Imperatywna niż p r a g n i e n i a . Z

jest

podsta-

ważności

s ą " r a c j o n a l i z a c j a m i " ś l e p y c h emocji i p r a g n i e ń ,

n a t u r a tych p r a g n i e ń musf p o c h o d z i ć

w jego

i

z a ś polemizuje on z M a n n h e i m o w s k ą teorią

nie s ą w stanie

wet uznalibyśmy,

za

rangi

determinantów myśli. L o v e j o y ich więc

też nie p r z y p i s u j e im z n a c z ą c e j roli. Jego

bronią -

biorąc

uznania

i zamieszanie.

ograniczenie

o charakterze

uwarunkowania wprowadzałyby

Jest r z e c z ą

Jego metodologii

w spo-

myśbo-

oczywistą, i jest

od-

powiedyialr-M? sowanie. tykom, jest

za

którzy

rzeczą

słabości jakby

powstające

bezsprzecznie

przyznać,

r>a to w l n t n i o

zadziwiającr\,

prezentowanej

że

niego

podstawnr-Ii

A jest

tanowi

idei,

przecież

zasto-

na

liczne

zdają

się

oczywiste,

przykład

kry-

jednak

wskazując

historii

typowy

o jej

tym j e g o

Skądinąd

l.ovpJoyo

koncepcji

wniosków.

w oparciu słuszność

ograniczenie.

adwersarze

przez

ostatecznych

ta w s w o i c ł i

-

interpretacyjne

katoni

wskazują

unikać

cepcja

błędy

Nnlo;-y

120

że

kon-

idealizmu

his-

toriozoficznego. Przyjęcie charakterze ra

historyczna

przez

bowiem

poznania

reguły

przez

zmienności

logiki.

Lovpjoya

Tak

filozofii

nieuchronnie

Za

w

cowym

t ę Jest o n

etapem jej

przedziale lemem tego

rodzaju

świetle

Jej h i s t o r i i ,

budowy

problemu

racjonalizm ramencie części

racjonalnej można

uformowany

badań

swej

on

niezmiennych

Joy m o ż e

obronić

charakter

ne

własności

niem

metody

zachodzą

Ich

nie

między

tylko

powoduje, wpływu czymś kiego

ie

tezę

idei

co

koncepcji

staje

ideami

czyste

autor T h e i tych

w procesie logiki.

rola

rozwoju

to t a k ż e

Chain

czynników.

ich

Słowem

wyjaśniania

Great

że

si<; d o

buduje model

historycznego.

bytów

po

z Love-

filozoficznego. analogicz-

centralnym relacji, ludzka

pragnienia, są

zada-

jakie

nurcie,

że

czy natura emocje,

konieczność

one

z

natury

wyjaśnienia tego

myśli f i l o z o f i c z n e j odbiega

L,ovejoy

tempe-

i Royce 'a

rzeczy

podkreśla

jednak

dotyczy Skrajny

taką c e n ę

logicznych

of B e i n g

Ponieważ

sprowadza

za

to. ż e

uczucia,

nie

prob-

deklarowany

poznania

jednakże,

z

w jego

a więc

w danej epoce,

tego

poglą-

idei.

konieczności

śledzenie

się

wąskim

umysłowoścl

jako

Tylko

w

jest

co

części

koń-

staje

minione

tylko

Iłowisona

ruchu. S p r a w i a się

myśli

dziejów.

i omyłek.

historii

historycznej

funkcjonującymi lecz

po

logicznych,

z

się zaś,

ż.e u n i t - i d e a s

pojęć

Świadomość

ratio,

To

idealizmu

implikuje

historycznego

Irracjonalnym,

kanonów

ciągłości

dziełach.

również

kształt

jej

zatem

związany

typie

i ahistorycznych.26

o

obrazu

błędów

i koncepcję

pierwsze,

unit-ideas

historii

jednostkowych to

po

zapis

logicznym

wpływem

rozumu,

rozwoju

porządkującą

ugruntowany

metodę

przybrały

Logiczny

jako

struktu-

własna filozofia jest

w tym, k t ó r y

chłodnym,

pod

jego

rzeczywistości.

L>ovejoya,

bezsprzecznie

Spowodował przedmiot

wizji

że

prawa

warunków

filozoficznej dokonuje

potraktować -

Jest p r z e z

dziejów. Temporalizm

mianowicie

filozoficzny

zaś

Istoty

a

że

racjonalnym

wniosku,

zdeformowania

teteologiczną.

myśli

intelektualnym

zdominował

do

wykazać,

zasadą

rozwój

do

ograniczenie

jej d o t y c h c z a s o w y c h

tutaj s w o i s t e g o dy. W

stenie

go

wyznaczona

radykalne

filozoficznej wiedzie cenę

założeni a o czysto

filozoficznego prowadzi

od

wszyst-

surowości

samouzasadniającej

się

-

Wadliwość

121

-

lej k o n c e p c j i , g ł ę b o k o tkwiąca

swoimi korzeniami

z a ł o ż e n i a c h L o v e j o y o w s k i e j filozofii, w dualizmie bytu i myśli o r a z d ą c y m t e g o k o n s e k w e n c j ą oderwaniem

c z ł o w i e k a od j e g o

i h i s t o r y c z n e g o bytu j e s t oczywista. Uniemożliwia

ona

w bę-

społecznego

L
uj-

r z e n i e c a ł e j gamy c z y n n i k ó w faktycznie s p r a w c z y c h w r o z w o j u myśli f i l o z o f i c z n e j . Z całym przekonaniem cie

m o ż n a bowiem p o w i e d z i e ć ,

że

ży-

s p o ł e c z n e c z ł o w i e k a w r ó ż n o r o d n y c h Jego formach 1 p r z e j a w a c h

nie Jest mniej Istotnym Nieuwzględnienie

zaś

czynnikiem w r o z w o j u myśli niż z a s a d y tego nieuchronnie musi p r o w a d z i ć

i d e f o r m a c j i w opisie jej d z i e j ó w .

do

rozumu.

wypaczeń

Z A K O Ń C Z E N I E

Zamykając że

swoje

ona żadnych nie

zyskała

ków

nie c h c i a ł e m

wartości.

poprzednim

wśród

z wysoką

czym

zatem

konkluzją,

oceną

w kręgach

analizą to, ż e

stosowanych historycy

czeniach,

w

i zasadność

Po

of

sposób prowadzi

trzecie

dociekaniach wych

niego

słowa,

patosem Obok

zyskała

na

wnikliwą częs-

różnych

zna-

l błędów

In-

potrzebę

idei elementarnych,

lecz jako wreszcie,

the

też

że

odgrywać

og-

analiza

traktowanych j e d n a k ż e

nie

historyczne. zwrócił

on u w a g ę

ma dostrzeganie

to p r z e j a w i a ć

bądź

historycznymi,

literackiej m o ż e

się bądź

n a znaczenie,

czynników jego

jakie w

osobowościo-

sposobu myślenia i

to w formie p r z y w i ą z a n i a

w p o s t a c i formy w y r a z u n a z y w a n e j

do

przez

metafizycznym.

tych, p r z e d s t a w i o n y c h p o w y ż e j ,

poznawczych

poprzedzony

Ilustrującym z a r ó w n o

Innego twórcy na swoistość

odczuwania. Może jakiegoś

historyków myśli

do bałaganu

o n swoimi p r a c a m i

twórczości

historycznych

tego c z y

przykładem

udowodnił

w rozumieniu

byty logiczne Po

zostać

literac-

kwestie:

Romonticisms.

j e j struktury p o d kątem jako

powinien

na-

literatury.

dla badń

takiej a n a l i z y jest e s e j L o v e j o y a p o d tytułem O n

drugie,

romną rolę

badań history-

nim p o j ę ć 1 k a t e g o r i i . Jej b r a k p o w o d u j e

c o w p r o s t y Już

Dlscriminatlon

l znaczenie

u ż y w a j ą tych s a m y c h terminów w b a r d z o

t e r p r e t a c y j n y c h . Znakomitym jak

t e o r e t y k ó w l historyków

z w r ó c i ł on u w a g ę

badawczy

posiada

amerykańskich

w s k a z u j ą tutaj n a t r z y

n a to, ż e

fakt, Iż k a ż d y p r o c e s

nie

kultury l c y w i l i z a c j i . S p o t k a ł a s i ę

się jej wartość

kich? Z w o l e n n i c y L o v e j o y a

że

faktem, ż e j a k o metoda

u z n a n i a ani w ś r ó d

badaczy

zawiera

Po pierwsze

bynajmniej powiedzieć,

Jest w p r a w d z i e

ona w i ę k s z e g o

filozofii ani

tomiast

ya

w rozdziale

L o v e j o y o w s k a k o n c e p c j a historii Idei Jest p e w n ą formą Idealizmu

historiozoficznego

W

rozważania

istnieje j e s z c z e

szeroką

Immanentnych

wartości

Jedna r z e c z , k t ó r a w metodologii

a k c e p t a c j ę . I d z i e tutaj m i a n o w i c i e

o ideę

Lovejowspół-

-

pracy

w dziedzinie

całkowicie

nauk

zasadnie,

działy, jakkolwiek t e r e s u nauki,

że

123

-

historycznych.

I , o v e j o y p o k a z a ł bowiem

f u n k c j o n u j ą c e w historiografii

wyrosłe

s ą obecnie

w swoim c z a s i e

ż e poznaniu

istotnie w a r t o ś c i o w e j w i e d z y

of I d e a s " j a k o c z a s o p i s m a

służącego

wymianie p o g l ą d ó w

różnych dyscyplin

Hlstoryczno-filozoficzna twórczość Being

i

histo-

doświadczeń

autora T h e

Great

Chain

ś l ę między obydwoma niewielkie,

zaangażowanie

im p i s a r s t w e m

historycznym

został

i walkę

się bovejoya w

nurtami s p ó r metodologiczny b y ł o

niemniej j e d n a k j e g o g ł o s

toczący

stosunkowo

zanotowany z

I»ovejoy wzmocnił także

uwagą.

ten nurt w

analizie

wewnętrznego

Samuela E . Morlsono,

r u c h u Idei. Mam tutaj n a myśli p r o c e Ralpha Gabriela.

Słowem,

w a m e r y k a ń s k ą m y ś l f i l o z o f i c z n ą I h i s t o r y c z n ą był n a tyle

że

nie m o ż n a d z i s i a j mówić

N a koniec j e s z c z e jedna uwaga. W pałem

oczywiście

p o w i e d z i e ć . Wl^le gółowego

wszystkiego, zagadnień

opracowania.

badań

tutaj r o z p r a w a

niż. i c h

LovejoIstotny,

n i n i e j s z e j p r a c y nie

wymaga d o k ł a d n i e j s z e g o

na

prac.

c o n a temat myśli L o v e j o y a

Przedstawiona

punkt w y j ś c i a do d a l s z y c h

jego

się

Perry

wkład

ya

o niej z pominięciem

Swo-

historio-

grafii amerykańskiej, który w historii intelektualnej k o n c e n t r o w a ł Millera,

of

historiografii.

o o b r o n ę obiektywizmu h i s t o r y c z n e g o jak

z prezentyzmem. W p r a w d z i e

History

historycznych.

w y w a r ł a także p e w i e n wpływ na" s t a n a m e r y k a ń s k i e j

I d z i e tutąj z a r ó w n o

in-

historycz-

n e j . Efektem u z n a n i a d l a tej idei było powstanie "Journal of the m i ę d z y przedstawicielami

po-

z dobrze pojmowanego

o tyle mało e l a s t y c z n e ,

r y c z n e m u umyka niemała c z ę ś ć

i to

wewnętrzne

i bardziej stanowi

zakończenle.

wyczer-

można

by

szcze-

raczej

P R Z Y P I S Y

Wykaz

1. P r a c e RD

_ -

skrótów

Lovejoya T h e R e v o l t a g a t n s t Duallsm: Ari Inąulry Concerntng the E x l & tence

of I d e a s , L a S a l l e , Illinois: O p e n Court Publishing

pany,

19 30. W s z y s t k i e

cytaty z a w a r t e

c h o d z ą z w y d a n i a 2„ które u k a z a ł o s i ę w tym samym nictwie w r o k u GChB

-

Cambridge, M a s s a c h u s e t t s , dania EHI

Study of the Hlstory of an Idea,

Harvard

Unlverslty P r e s s ,

1936,

cytaty z a w a r t e w n i n i e j s z e j p r a c y p o c h o d z ą z

wy-

8.(1966).

- Essays

,

po-

wydaw-

1960.

T h e G r e a t C h a i n of B e i n g . A Wszystkie

Com-

w niniejszej p r a c y

In the Hlstory of Ideas,

Baltimore

and London,

the J o h n s - H o p k i n s

1948. W s z y s t k i e

Press,

cytaty p o c h o d z ą

z

w y d a n i a 5. ( 1 9 7 0 ) . RUT • -

The Reason,

Understanding

Hopkins Universlty P r e s s , RHN

-

TP

-

R e f l e c t i o n s on Humań Naturę, Baltimore, T h e Johns Unlverslty

Press,

T h e Thirteen

Press,

and Other E s s a y s , Baltimore,

Czasopisma

PR

-

"Phllosophlcal

Johns Hopkins

1961.

Pragmatisms

Hopkins Unlversity

2.

and Time, Baltimore, T h e 1961.

Revlew"

AJT

-

" A m e r i c a n Journal of

JP

-

"Journal

of

Theology",

JHI

-

"Journal

of the Hlstory of

Philosophy", Ideas".

1963.

The

Johns

-

125

-

W s t ę p

A . J. R e c k,

1

The

(1B73-1962)."The Revlew

of M e t a p h l s l c s " ,

Z o b . "Pamiętnik

2

Philosophy

Literacki"

73

17

D . J.

W i l s o n ,

(1963),

nr 2, s. 258.

( 1 9 8 2 ) . nr l/2, s.

R o z d z i a ł

InteUlglblllty, T h e

of A r t h u r O. L o v e j o y

269-314.

p i e r w s z y

Arthur O. L o v e j o y and the Q u e s t for

U n i v e r s l t y of North C a r o l l n a

Press,

Chopel

HI 11

1980, S. XII. 2 A . O.

L o v e j o y ,

A r t h u r O. LoveJoy, T P , s .

William

James a s P h i l o s o p h e r

(w:)

88-89.

3 W i l s o n mą tutaj n a myśli problemy s i ę z faktem w c z e s n e g o miał on o s i e m n a ś c i e diów,

miesięcy.

Zaś

jakie

syna na wychowanie

W ó w c z a s to bowiem j e g o o j c i e c ożenił się powtórnie

4 5

D . J. A . O.

gdy

W i l s o n ,

lat

i zaoz-4!

co stworzyło

Lovejo-

op. cit. s. 8.

L o v e j o y, Some A s p e c t s

of Darwin ' s

Influence

upon M o d e r n Thought, "Bulletln of the W a s h i n g t o n U n i v e r s i t y 7 ( 1 9 0 9 ) , s. 85-99;

stu-

rodzinie.

dopiero wtedy, k i e d y L o v e j o y miał o s i e m

p pastor w e Episkopalnym, y roawcl o w b aarćd zjiaekj o stabilną s y tKuoaśccj ięe lemocjonalną.

tlon",

wiązały

o j c i e c pochłonięty k o ń c z e n i e m

a p ó ź n i e j p r a k t y k ą l e k a r s k ą oddał

S y t u a c j a u l e g ł a zmianie (l88l).

uczuciowe,

s i e r o c t w a L o v e j o y a . Jego matka z m a r ł a

cytat pochodzi

z t e g o artykułu

Associa-

opublikowa-

n e g o w p r a c y pod red. L. Baum e r a pt. Intellectual M o v m e n t s In M o d e r n European

Hlstory, T h e

Mcmi lian Company, N e w

Limited, L o n d o n 1965, s . 6

P.

A . O.

A d a m s

and

Company

1930, s. 85.

Collier-Mcmillan

122.

L o v e j o y,

A

T e m p o r a l l s t l c Realism,

W. P. M o n t a q u e ,

can Philosophy. Personal

York,

(w;)

Contemporary

Statements, t. 2, N e w Y o r k , T h e

Ameri-

Mcmlllan

-

7

D. J.

0

A . O.

I, o

9

Ibidem,

s.

07.

10

Ibidem,

s.

93.

11

Ibidem,

s.

93.

12

Ibidem,

s.

89.

13

Ibidem,

s . 9 5.

A . O.

L

(1909),

s.

126

W i l s o n , v

e

-

o p . cit.,

j o y

,

s.

15.

A Temporalistic

Pealism,

..., s .

87-68.

14 PI?

18

o v e j o y ,

The

Obsolescence

of the

Eternal,

409,

15 Sąd

ó w b y ł j e d n ą z ł e z L o v e j o y o w s k i e j k o n c e p c j i religii r a c j o n a l -

ne), n a d k t ó r ą p r o w a d z i ł b a d a n i a w p i e r w s z y m o k r e s i e s w o j e j t w ó r c z o ś c i (mam tutaj na myśli tata 1 8 8 9 - 1 9 0 9 ) . B a d a n i a te, Jak s t w i e r d z a W i l s o n , cit.,

s.

30-34),

nia p r z e z

wiązały

Lovejoya

cjonallstycznego rzędzlem go

zdaniem

ograniczeń

naukę

tów L ' o v e j o y a n a l e ż ą : The

pozostawać

obrazem

Entangling A l l i a n c e

w zasadniczej zgodności

świata,

powinna

ona s t w a r z a ć

udziału człowieka

and the T i m e - P r o c e s s ,

of the S e l f - C o n s c i o u s ,

w

teru temporallzmu b y ł a g ł o s z o n a p r z e z on mianowicie,

jest

ona procesem

że

JP

AJT

6

nieciągłym

o skokowo

z jakiegoś ko

dodać,

że

ustawicznie broniąc

przeciwko

jednego

czy

wzbogaca

w

nauce.

Twierże

zmianach.

się w coraz

całej

116-43,

charak-

to

nowe

charakter.

ewolucjonizmu emergencyjnego

Idei o w y w o d l i w o ś c i

zespołu prostych praw,

unifikacyjnym t e n d e n c j o m

s.

5

to z n a c z y ,

przebiegających

p o s i a d a j ą c tym samym immanentnte p l u r a l i s t y c z n y również

29-39;

L o v e j o y a teoria e w o l u c j i .

ma o n a c h a r a k t e r e m e r g e n c y j n y ,

temu r z e c z y w i s t o ś ć

występował

teks-

(1902), s.

ewoiucjonistycznego

Dzięki

vejoy

z

podsta-

tworzeniu

4 (1907),

treści, Można

Je-

of R e l i g i o n and History, " H i b b e r t Journal H ,

N a j d o b i t n i e j s z y m potwierdzeniem

dził

ne*-

społecznych.

( 1 9 0 7 ) , 1 6s . 258-76; P r a g m a t l s m and T h e o l o g y , A J T 12 ( 1 9 0 8 ) , Cyt. z a : D . J. W i l s o n , op. cit., s . 78. 17

re*-

s i ę b y ć mato przydatnym l zachowań

(op,

przezwycięże-

D o n a j w a ż n i e j s z y c h d o t y c z ą c e j tej kwestii

Religlon

Deslres

z chęcią

t r a d y c y j n e j religii, która w o b l i c z u

okazywała

i aktywniejszego

rzeczywistości.

439-72; T h e

wszystkim

ludzkich d z i a ł a ń

religia powinna przez

wy do pełniejs-zego

s.

przede

ducha epoki

w inspirowaniu

kreślonym własnej

się

Lo-

rzeczywistości

a więc t a k ż e

przeciw-

-

127

-

Do najważniejszych teoretycznych prac

L o v e j o y a w tym

n a l e ż ą : T h e Dlscontlnultles of Evolutlon, " U n i v e r s l t y Hcattons In Philosophy", "Emergence" Congress

5 (1924),

and Its M o d e s , ( w : )

of P h i l o s o p h y

Y o r k , tiongmans. G r o n

t

s.

173-220

and C o ,

19 27, s.

of C a l l f o r n l a

Pub-

oraz T h e Meanlng

Proceedinga

Edited b y E d g a r

zakresie

of the Slxth

of

International

Sheffield Brigtman,

New

20-33.

4o Z o b . Pragmatlsm

and Realism

and Interactlonlsm, ibidem, s . 191-219; exlst, Ibidem, s.

(w:)

TP,

James's

s. 30, does

Pragmatlsm

consciousnasa

113-133.

19 T h e Thirteen Pragmatisms, ( W J ) T P ; s. 1 - 3 0 , 20 A . O. L o v e J o y , Pragmatlsm V e r s u s the (wł),

TP,

Pragmatist,

a. 184-185.

21 A . O. French

Ł o v e j o y ,

2 Philosophy, 2 Ibidem, s .

The

P3 R3 521 - 3 6 .( 1 9 1 2 ) ,

b.

Problem

of Time In

Recent

329-30.

23 A . O.

L i o v e j o y ,

of B e r g s o n . T h e

Conception

Some A n t e c e d e n t s

of R e a l Duratlon, " M i n d "

of the 22

Philosophy

(1913),

s.

465-83. 2 4

D. J.

W i l s o n ,

op. cit,, s .

91.

25 A , O.

L o v e j o y ,

In PHtlosophtcal Inqulry, P R 2 6 Ibidem, s . 158.

On S o m e

26 ( 1 9 1 7 ) ,

s.

Conditions of

Progress

159.

27 E, A 1 b e e , g

u n a

Adderess,

Ch. M .

B a k e w e l l ,

T.

I In., P h i l o s o p h i c a l Inqulry and M r L o v e j o y ' s PR

26

(1917),

s.

D e l a Presledentlal

315-18.

28 A . O. PR

26

(1917),

0 o v e j o y , s.

Progres

in P h i l o s p o p h i c a l

Inquiry,

537-45,

29 N a temat filozofii n o w e g o New

Realism on the Łlght of Scholasticism,

cowań T.

realizmu z o b .

zań dostępnych

L a n g a

n,

czesnej, Warszawa ^

V e r d a ,

N e w York

1926; z

w j ę z y k u polskim m o ż n a p o l e c i ć

A. A.

M a u ^ e r e r ,

1979, s .

Jeśli idzie

M.

E. G

opral l s

Historia filozofii

584-589.

o L o v e j o y a to m o ż n a w tym w z g l ę d z i e

wskazać

na n a s t ę p u j ą c e artykuły: R e f l e c t i o n s of a Temporatist

on the N e w

alism,

of the N e w

JP 88

(1911),

o n,

współ-

s. 5B9-600;

On Some N o v e l t i e s

ReRealism,

-

JP 10 ( 1 9 1 3 ) , JO (l'">3 3 ) , 31 32

S.

s.

-

-

R e a U s m V e r s u s E p l s t e m o t o g l c a l Monism,

(wt)

561-72.

Z o b . D. J. W , l Zob.

56

JP

Q. H.

l s B

o n ,

o d e ,

s.

op. cit., s . 97. Crltlcal Reallsm, JP 19

129

-

* Lovejoy s

p. W i e n e r ,

S t u d i e a In Intellectual Hi story,

Role

The

34

\j o v

A . O.

L

e J o y , RD,

o v e J o y ,

s.

36

37

T h e Anomaly

of K n o w l e d g e

/ \ (w;),

Zagadnienie Wilson tytułem

Ibidem,

s.

245.

A r t h u r O . L o y e j o y and morał of T h e G-reat Chain of B e i n g ,

Ibidem,

s.

246.

(1980),

Hill, 1980,

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55

s.

s. 139-156; z o b .

takie

artykuł tego

pod

Chapell

242.

s a m e g o autora

pt.

JH1 41

249-65.

2 s.

A , O,

251.

A , O. on

w tym w z g l ę d z i e k o n c e p c j e p o z n a n i a P , Samuela Alexandra,

Ibidem, a.

Poyce

6

(1902)

256-278,

4

3. 2 8 2 .

Ibidem,

s. 286.

O.

L

o v

e J o

Ibidem, s .

14.

Ibidem,

s.

15-18.

Ibidem,

s. 1 9 .

Ibidem,

s. 28.

Ibidem,

s.

32-33.

Ibidem,

s.

34.

Ibidem,

36.

a.

381.

AJT

T h e Dlalectic

Spino-

448.

b

o v e j o y,

y

6

Ibidem, s.

150.

7

Ibidem, s.

173.

ol B r u n o and 1

(1904),

8 D . J,

W i l s o n ,

Arthur O, L-oveJoy and the Q u e s t

Intelligibllity s. 144-45. 9 D o n a j b a r d z i e j z n a n y c h tekstów L o v e j o y a p o ś w i ę c o n y c h zofii K a n t a n a l e ż ą : K a n t ' s "Mind"

15 ( 1 9 0 6 ) ,

fOr G e s c h i c h t e

Antithesis of Dogmatism

s . 191-214;

A . O.

On K a n t ' s

der Phllosophle"

Slflcation of the Judgment, P R

16

19

s.

filo-

Crlticism,

R e p l y to Hume,

(1906),

(190?),

and

for

"Archlve

s . 380-407; K a n t ' s

Cla-

58B-603.

L o v e j o y ,

The

Paraleli

of Delsm a n d

L o v e j o y ,

Religlon and T i m e - P r o c e s s ,

Clas&l-

80.

11 A . O.

s.

Religlon and T i m e - P r o c e e s ,

141-74,

Ibidem. Ibidem,

Past

a. 440.

clsm, E H L s.

Standpointa and

z a , " U n l v e r s i t y of Caiifornia, P u b l i c a t l o n s In P h U o s o p h y "

10

Ibidem,

Present

480.

L o v e J o y ,

Ibidem, s, A . O.

Ibidem,

s.

5

Ibidem.

A.

L o v e j o y ,

H l s t o r y , 3 J.P. 36 ( 1 9 3 6 ) ,

behavloryzm l teorię w i e d z y 41 Ibidem, s . 2 8 1 .

45

Arthur O, l>ovejoy and the Q u e s t for Intelligibllity,

s.

40 Ibidem. Omawia

44

z a k r e s i e tylko D . J,

s i e b i e intelektualnej biografii L»ovejoya

Ibidem,

Ibidem,

43

d r u g i

to p o d e j m u j e w s z e r s z y m

w napisanej przez

38

42

1953,

IX-X.

s. 241. 35

Phllospphy,

(1922), R o z d z i a ł

A . O.

in American

Johno Hopkins P r e s s ,

164.

70. 33

TP,

s. 2 9 - 4 3 ;

128

(1902),

s.

461-62,

AJT

6

-

12

A . O.

1 3

Ibidem,

130

e j o y ,

h o

v

s.

47.

Ibidem, s,

59.

Ibidem,

25.

-

GChB,

s.

327.

14

15

s.

17 Ibidem. Ibidem, s , 52. T e z i e

16

w filozofii A r y s t o t e l e s a

LoveJoya

przeciwstawił

L o v e j o y on Plentltude

o istnieniu z a s a d y

się J a a k k o Hlntlkka;

in Aristotle, " A j a t u s " 29

(1967),

pełni

zob.

s.

A.O.

5-11.

18 O p . cit., s . 55, 58. Jeśli Idzie o z a s a d ę A r y s t o t e l e s ,

Metafizyka,

ciągłości

PWN, Warszawa

por.

1980, s .

300,

19 l / ó v e j o y o w s k a r e c e p c j a filozofii ś w , T o m a s z a d o k o n a n a omawianym tutaj d z i e l e

spotkała

się z b a r d z o

w z n a n e j p r a c y : S a i n t T h o m a s and the G r e e k s te Universlty

Press

do myśli g r e c k i e j ,

b a d a j ą c stosunek

1930)

szczególnie

kacji T o m a s z o w e j k o n c e p c j i

(Milwaukee!

filozofii <5w. T o m a s z a

najzupełniej błędny dokonał

Boga

s. 6 6 - 9 0 ) . C niezrozumienie

y o j a t a k ż e H. V e a t c h

(A

Freedom, Wlth S p e c l a l "The

Note

on the M e t h a p h y s l c a l PPR

7 (1947)

Grounds

Łove-

for

Thesls

wręcz,

k o n c e p c j a Jest

że

Lovejoya

nieporozumieniem. W

p r z e k o n a n i u V e a t c h a h i s t o r i a Idei Ł a ń c u c h a

ś w i a t j e s t a l b o produktem, k o n i e c z n o ś c i a l b o

chaosem 20. A . O. L o v e j o y , 2 1 Ibidem, 327.

GChB,

s.

In

cała

przedstawiona przez tu d o w o d z i , ż e

w tym d z i e l e

sądząc

kon-

bezosobowy

myśli ś w . T o m a s z a p o s ą d z i ł

R e f r e n c e to P r o f e s s o r L o v e j o y ' s

G r e e t C h a i n of B e i n g " ,

Bóg

stwórcą, p o d c z a s g d y w

c e p c j a c h g r e c k i c h t r a k t o w a n y b y ł on j a k o byt l o g i c z n y , (zob.

Plotyna

Identyfi-

z teoriami myślicieli g r e c k i c h .

w filozofii T o m a s z a jest, j e g o zdaniem,

Pegls

Marąuei-

z a ś do Platona, Arystotelesa l

wykazuje, ż e L o v e j o y w s p o s ó b

w

o s t r ą krytyką, A . C .

wielkim By-

ogromnym

307.

po J.

P e i b l e m a n ,

Studles in C o n t e m p o r a r y

Philosophy,

Carolina P r e s s 1946, s» 9 9 - 1 3 6 . 23 A . O. L o v e j o y , 24.

25

Ibidem, s .

38.

Ibidem,

65-66.

s.

The

R e v i v l a l of R e a l i s m :

Chapel PUT,

s.

Hlll, U n l v e r s l t y of 27.

Crltical North

26

A . O.

JP 4 ( 1 9 0 7 ) ,

131

Ł o v o J o y ,

s.

-

The Desires

of

Self-Conscious,

33-35.

27 Zob. A . O.

X, o v e J o y ,

P a s t History, JP 36 ( 1 9 3 9 ) , 2 8 Ibidem, s . 4B4. 29

Present

Standpoints

P o r . A . O . LoveJoy, RHN, s. V.

•an

i

w

Ibidem, s .

42-43.

3 1

Ibidem, s .

47-52.

32

Ibidem, a .

129.

3 3

Ibidem, s,

131.

Ibidem, s .

248.

3 4

35

A . O, JP 47

(1950),

s,

L o v e J o y ,

T e r m i n a l and A d j e c t l v a l

3 6

Ibidem, s. 602,

3 7

Ibidem, s,

3 8

A . O. h

* A . O, A d a m s

American

Values,

596-597,

604-605.

o v e J o y ,

GChB,

R o z d z i a ł

O. P.

and

s. 434.

L o v e j o y , and

W. P.

Phllosphy. P e r s o n a l

A

s.

328.

t r z e c i

Temporallstłc

Realism

M o n t a g u e , Statements,

(w«)

Contemporary

t, 2, N e w Y o r k ,

The

Mcmtllan C o m p a n y 1930, s . 91. 2

G.

B

o a

e,

T h e History of P h i l o s o p h y

p h l c T h o u g h t in F r a n c e

and U S A . E s s a y s

In c o n t e m p o r a r y F r e n c h

and A m e r i c a n

State U n l v e r s l t y of the N e w Y o r k 3

A . O.

L o v e j o y ,

*

Ibidem,

s . XII-OCVI.

5

Ibidem, s . XII~XHI.

(ws)

Phllospo-

Representlng major

Philosophy, ed. M a r v l n

Press Albany EHI, s . XI.

1968, s .

300.

trends Farber,

-

® A. O. fi, O.

132

L o v e j o y ,

L o v e j o y ,

O.

B

-

Some Meanings

o a

as In Antlqulty, The Johns H o p k i n s

s ,

of " N a t u r ę " ,

(wj)

Prlmltlvism and Related

Press,

Baltimore

1935, s .

Ide-

447-456.

7 Ibidem, s. 12. 8

Ibidem.

9

Ibidem, s. 110.

"

A, O,

L o v e j o y ,

"Naturę"

L o v e j o y ,

The

a s Norm In Tertullan,

(w:)

EHI, s. 335-336. 11

A. O.

Return to "Naturę", ( w )

EHI, s .

First Gothlc Revival and

the

136-164.

12 A, O,
The

P a r a l l e l of Oelsm a n d

Classl-

clem, (w:) EHI, s. 80-81, 13 A. O.

L o v e J o y ,

Early German Romantlclsm, 1 4 Ibidem, s. 203, 15

Ibidem, s.

16

A. O,

of "Romantle"

In

183.

205-206.

L o v e J o y ,

Romajitlclsm, (vn) EHI, s , 17

The Meanlng

(ws ) E H I , s .

Schiller and

G - e n e s l s of

German

216,

Ibidem, s. 222.

18 Love]oy ma tuta) n a myśli te I n s p i r a c j e , jakie romantyzm wdzięczał zmianom w z a k r e s i e

architektury

(odrodzenie

ogrodnictwa (idzie tutaj o r o z p o w s z e c h n i e n i e

się

się angielskiego

czy

cwanego "naturalnego" etylu w o g r o d n i c t w i e ) . Jeśli idzie o b l i ż s z e macje, zob, The C h i n e s e

Orlgln of Romantlsm,

( w j ) EHI, s.

za-

gotyku) tak Infor-

101-122.

19 A, O,

L o v e j o y ,

O n the Dlscrimtnatton of

Romantl-

clema, (wt) EHI, s. 232. 20

Ibidem, a. 234.

21

Ibidem, s. 237.

Ibidem. 23 Ibidem, s. 238.

22

24

Ibidem, s. 2 5 3 .

25

A. O.

Ł o v

e j o y ,

The

Parallel

26

A, O.

L o v

e j o y ,

EHI, s . XIV.

of Delsm . „ ,

s.

78-98.

- 133

2 7

Ibidem.

2 8

^

o.

s « a u "Dlscourse

V o v

e J o y ,

on l n a q u a l i t y " ,

2 9

Ibidem,

30

A <

3 1

Ibidem,

s.

A . O.

Ł o v e 1 o y

32

O.

s. Ł

-

The

(w.)

EIH,

A . O.

Hlstory

of I d e a s ,

s.

Prlmltlvlsm

ol

Rous

16.

25. o v e j o y ,

S c h i l l e r a n d the G e n e s i s

.... s .

21

215. ,

"Naturę"

R o z d z i a ł

1

Supposed

L o v (wt)

e J o y ,

G-ChB, s .

2

Ibidem,

3

Ibidem, s .

7.

4

Ibidem,

9.

5

Ibidem, s . 10

6

Ibidem,

s.

11-14.

7

Ibidem,

s.

17.

8

Ibidem, s .

18.

9

Ibidem, s,

73.

10

Ibidem s .

84.

1 1

Ibidem,

s.

111.

1 2

Ibidem, s ,

115.

1 3

Ibidem,

s,

136.

1 4

Ibidem,

s,

186.

1 5

Ibidem, s .

245.

1 6

Ibidem.

1 7

Ibidem, s .

s,

289.

1.

as

In T e r t u l l a n

(wt)

c z w a r t y

Introductlon: T h e

Study

of the

EHN

- 134 -

1B

Ibidem.

19

Ibidem, s. 297.

2 0

Ibidem, s. 21.

21

A. O.

L o v e j o y ,

The Hlstoriography of I d e a s ,

(w:)

EHI, s. 4, Tekst ten po raz pierwszy został opublikowany w " P r o c e e dlngs of the American Phllosophlcal Soclety" 78 ( 1 9 3 8 ) , nr 4, s. 22

Ibidem, s. 9-10.

23

Ibidem, s. 10.

24

D.

S t I m s o n ,

The Hlstory of I d e a s Club,

In Intellectual Hictory, The Johns Hopkins P r e s s 25

(wt)

529-43.

Studles

1953, s. 178.

Ibidem, s. 178. Zob. w tym względzie sporządzony p r z e z Dorothy

Stlmson

l dołączony do wyżej cytowanego artykułu appendbc, w którym

przed-

stawia ona tytuły wszystkich referatów w y g ł o s z o n y c h na forum

Klubu

w latach 1923-1953. 27

Unikalność Primitivism and Related I d e a s In Antląuity

pole-

g a ł a na tym, iż było to pierwsze w literaturze a n g l o j ę z y c z n e j dzieło, w którym 2ostały przedstawione i omówione p o g l ą d y starożytnych filozofów na ideę prymitywizmu. Dodatkowym walorem tej p r a c y b y ł o

za-

mieszczenie w niej fragmentów analizowanych tam myślicieli w j ę z y k u greckim 1 łacińskim. W przygotowaniu tej książki do druku, p o z a

Ło~

wejoyem l Boasem jako jej głównymi autorami, brało .udział wielu

spec-

jalistów (Roger M, Jones, Wilfred P, Mustard, T e n n e y Frank,

Davld

M . Robinson), znawców filozofii t literatury starożytnej. OD Don Cameron

A l l e n ,

F p r e w o r d to Arthur O. LoveJoy

E s s a y s in the Hlstory of Ideas ... s. VIII. 29

Ibidem, s. VEI.

in A. O.

Ł o v e j o y ,

Ideas, JHI nr 1, s. 6. 31

Ibidem, s. 6.

32

Ibidem, s. 7.

Reftections on the Hlstory of

-

135

-

R o z d z i a ł

A , O. L o v e J o y ,

1

HJstorian of I d e a s , JHI 2

p i ą t y

Ths Meanlng

(l94l),

a.

of Romftntlclsm for the

257-278.

2 S p i t z e r w s w o j e j krytyce p o k a z y w a ł bezzasadnie

p o prostu, ż e

LoveJoy

zakłada abstrakcyjną, p o n a d c z a s o w ą

ciągłość

między

f i l o z o f i ą romantyczną a hitleryzmem. Jego zdaniem

ciągłość

tego

ju nie Istnieje w o g ó l e . Z o b . L. versus Przy tora 6

S p i t z e r ,

H l s t o r y of I d e a s a s A p p l i e d to Hitlerlsm, JHI

o k i u j i warto z w r ó c i ć (Hlstory

5 (1944),

u w a g ę także n a Inny tekst t e g o

of I d e a s v e r s u s R e a d i n g

(1940-1941),

s.

191-203.

samego

of Poetry, " S o u t h e r n

s . 584-609, w którym p o k a z u j e

I n t e r p r e t a c j a poezji l literatury s ą dwiema

rodza-

Gelstesgeschichte, au-

Revlew",

on, ż e historia Idei

różnymi

sprawami. Nie

a

można

ich, j e g o zdaniem, mylić I wzajemnie u z a t e ż n l a ć . Poemat bowiem

Jako

rodzaj przeżycia estetycznego może być

rozumiany b e z

kort-

tek s t u a l n e g o . 3 Z o b . A.

on the P o s s l b l U t y

M a u e r ,

Ockham

W o r l d , " M e d l a e v a l S t u d l e e " 38 ( 1 9 7 6 ) , s. 300. 4 Z o b . F, E . L. P r l e s t l y , Pope of B e i n g . E s s o y s an A g e ł M

P r e s e n t e d to A . S . P . W o o d h a u s e I c h n e r ,

G r e a t Chatn

" B a l i State U n W e r s l t y F o r u m " , 5 Zob. J a a k k o

11 ( 1 9 7 0 ) ,

Chatn of B e i n g . A n E x e r c i s e tlon" 49 wobec

(1976),

s, 2 2 - 3 8 .

® M,

Chain

s.

ol the A m e r i c a n

Gaps

S. 5 - 1 1 o r a z

( w ? ) Leibniz: A

M e n d e l b a u m ,

H l s t o r y and the H l s t o r y

In the

autora,

Ibidem, &. 3 8 - 3 9 .

krytycznych Plenltude

Plenltude,

of Cristal

Essoys,

155-190.

T h e History of I d e a s ,

of Philosophy, " H i s t o r y and T h e o r y "

37.

Ide-

Associa-

LoveJoy on

Coliection s.

Great

of the H l s t o r y of

L e i b n i z : on

City 1972,

Approaches,

Philosophlcal

D o innych tekstów tegoż

Q. Frankfurt, G a r d e n

MacLare

60-71.

In the M e t h o d o l o g y

(1967),

Vlctori-

1964, s, 213-228;

of B e i n g " . T h e r e

metodologii L o v e J o y a m o ż n a z a l i c z y ć : A . O.

R e l a t i o n s a n d R e l g n of L a w ,

a.

Press,

H l n t l k k a ,

and A d d r e s s e s

In Arlstotle, " A j a t u a " 29 Ed. b y Harry

Better

and the G r e a t

1964, E d . b y M l l l a r

"The

as, "Procedlngs

of a

In E n g l l s h Literatur© form R e n a i s s a n c e to the

and F . W . Watt, T o r o n t o , U n l v e r s i t y of T o r o n t o R. L .

aparatu

Intelectual 5

(1965),

*

-

136

-

g T.

B r e d s d o r f f ,

gical Mechanlsm. A n Ideas Acordlng s.

Lovejovlanlsm -

Inqulry tnio tli© P r l n c l p l e s

or the

Ideolo-

of the History of

to A r t h u r O. L o v e j o y , " O r b i s Litterarum" 30 ( 1 9 7 5 ) ,

5-7. Ibidem, s .

10-13.

Ibidem, s .

13.

N.

v a s t a d ,

9

11 B.

K

"International L o g i c R e v l e w "

9

O n method In the H l s t o r y of I d e a s ,

(1978),

n r 17-18, s . 98.

12 L . O.

M

l n k ,

Ideas, "Elghteenth Century

Change Studles",

and C a u s a l ł t y In the H i s t o r y of 2

(1968),

s.

10-11.

13 Zob. T. of I d e a s , JHI 9

S p e n c e r ,

(1948),

s.

Lovejoy's Essays

In the

History

436-439.

14 H. A . Ideas,

J P 40

T a y l o r ,

(1943),

s.

F u r t h e r R e f l e c t i o n s on the H l s t o r y of

284.

15 Z o b . Q.

S

k i n n e r ,

Meanlng

and U n d e r s t a n d l n g

In

the H i s t1o6r yN .of BI. d e aKs , v" Hai s s t o rty a and e o r yclt^ " 8 s .( 1 9 6 9 ) , nr 1, s . 3 - 5 . d , T hop. 106-107, 17 T. B r e d s d o r f f , op. cit., s . 17, O. M l n k , op. clt„ a .

16.

18 A.

C.

P e g l s ,

Saint T h o m a s

k e e ] M a r q u e t t e TJnlverslty P r e s s

1939, s ,

and the G r e e k s ,

Milwau-

70-80.

19 A . O. G C h B , s, 20 Ibidem, Ls , o 2v4 6 e . j o y , 21 . . . . , , L. O. M l n k , op. cit., s . 15.

244-245.

22 A . O. Hlstory, z

J P 36

L

o v e j o y ,

(1939),

historiografią prezentystyczną,

ną tezą.

szerzej

rycznej, (Arthur s.

S t a n d o p o i n t s and

wszystkim

piszą: T.

aktualnych p r o b l e m ó w . Zdaniem

Bukslńskl

PWN, Warszawa-Poznań ).

central-

podporządkoLovejoya

historycznych

jest

h i s t o r y k a . N a temat obiektywizmu h i s t o r y c z n e g o

O. L o v e j o y and

412-423

Past

Lovejoya

z a ś z jej

historycznego

w a r t o ś c i ą , j a k a Interweniuje w b a d a n i a c h

zainteresowanie ya

Przede

wedle której c a ł y p r o c e s badania

w y w a n y jest rozwiązywaniu jedyną

Present

s . 4 7 7 - 4 8 9 . T e k s t ten j e s t polemiką

(Problemy 1979,

the T h e o r y

obiektywności

s . 66 i n . )

wiedzy

oraz M.

of H l s t o r i o g r a p h y ,

JHI 9

LoveJohisto-

Mandelbaum (1948),

-

137

-

23 A . O.

L o v e j o y ,

R e f l e c t l o n s on the Hlstory of

Ideas

JHI 1 ( 1 9 4 0 ) , s . 16. 24 Ibidem, s . 2 5

16-17.

Ibidem, s . 20. Spośród

p o l s k i c h b a d a c z y na a h l s t o r y c z n y c h a r a k t e r

ldeas

o r a z idealistyczne

c e c h y metodologii

neckl

w artykule i P r o b l e m y h i s t o r y c z n e j c i ą g ł o ś c i

grafii w s p ó ł c z e s n e j , " S t u d i a F i l o z o f i c z n e "

unlt-

L o v e j o y a w s k a z u j e J. Caai>filozofii w

1973, nr 9, s.

historio-

81-84.

BIBLIOGRAFIA PRAC ARTHURA O. LOVEJOYA

Skróty

AAUP

American A s s o c l a t l o n

^ffp

American Historical

of U n l v e r s l t y

Revlew

American P h l l o s o p h i c a i

Assoclatlon

jSŁH

ELHs A

jAH

Journal of A m e r i c a n

jj-H

Journal of the H l s t o r y of I d e a s

jp

Journal ol E n g l l s h L l t e r a r y

( T h r o u g h Volusne 17

Psychology,

MŁN

Modern Ł a n g u a g e

Hlstory

Hlstory

Journal of P h l l o s p o p h y of Philosophy,

Profesaors

and

Sctenttflc

(1920),

Journal

Methods)

Notes

PM LA

Publicatłons of the M o d e r n L a n g u a g e

PPR

Philosophy and

PR

Phllosophicai

TbS

Times U t e r y r y

Phenomenologlcal

Assoclatlon

Research

Review Supplement

1, Annual Report of the N o r t h B r o d w a y S o c l a l The North B r o d w a y S o c l a l Settlemenł

1903,

Settement, St. L o u i s , 15 p p .

2, The Revołt A g a l n s t Duallsm: A n Iqulry C o n c e r n i n g the

Exlstence

of Ideas, LaSałle, Illinois, O p e n Court P u b l i s h l n g C o m p a n y

1930,

405 pp.

1

Niniejsza b i b l i o g r a f i a nie obejmuje r e c e n z j i , notatek,

listów i przemówień. Z o s t a ł a s p o r z ą d z o n a s o n ,

n a p o d s t a w l e j D . J.

Arhur O. LoveJoy A n Annotated

lishlng, INC, New Y o r k

and L o n d o n

1982.

poematów,

Blbttography,

Garland

W i l Pub-

-

3. Hitler a s Branch 4.

-

Paclflst, Baltimore, A m e r i c a n 1933, 19

(With G o o r g e A

139

Jewlsh C o n g r a s s ,

Boas),

PKmltivism and Related I d e a s In Antiqulty,

Documentary H l s t o r y

ol Primltivlsm and Related I d e a s , voU

Baltimore, T h e Johns H o p k i n s U n l v e r s l t y P r e s s 5. T h e

G r e a t Chain of B e i n g : A

Cambridge, Harvard 6. S h o u l d T h e r e

Be

Baltimore

pp.

1935, 482

Study of the History of an I d e a ,

Universlty P r e s s

1936,

382 pp.

an International O r g a n l z a t i o n for G e n e r a l

A g a i n s t Mili tary A g g r e s s t o n ,

1,

pp.

and

Security

S h o u l d the United S t a t e s

Parti-

clpate In S u c h a n Organlzation? P r o b l e m A n o l i s i s 4, P a r t s B o s t o n , U n l v e r s l t l e s Comlttee on P o s t - W a r International

1 and 2,

Problems

1943, 29 pp., 14 pp. 7. C a n W e

P r e v e n t Futurę W a r s ? E M

12, G.I. Roundtoble,

D . C.; U . S . G o v e r n m e n t Prlntlng Office 8. T h e

Dumbarton O a k s

lem A n a l y s l s

national P r o b l e m s

1944, 28 pp.

P r o p o s a l s , T h e E n f o r c e m e n t of P e a c e ,

18, B o s t o n , U n i v e r s l t l e s

9. What S h a i l B e

Washington, Prob-

Commlttee on P o s t - W a r

Inter-

1944, 39 pp.

Done

A b o u t G e r m a n y A f t e r the War? E M

P o u n d t a b l e , Washington,

D.C, U . S .

IO, G . I.

G o v e r n m e n t Prlntlng Office

19 44, 2 4 pp. 10. E s s a y s

in the H l s t o r y

of I d e a s .

Foreword

Baltimore, T h e Johns H o p k i n s U n l v e r s i t y 11. T h e

R e a s o n , the U n d e r s t a n d l n g

H o p k i n s Unlverslty

Press

by Don Cameron Press,

13. T h e

1961, 275

Johns H o p k i n s

Press

19 63, 290

Baltimore, T h e

of the W a r for

S p e a k e r s , N e w Y o r k , National S e c u r i t y L e a g u e , W o o d r o w , A m e r i c a Joins the W o r l d ,

Public

1917, 128

ciatton P r e s s

1919, 96

Conference

Record

Held June 5, 1943, B o s t o n , U n i v e r s l t i e s

Foundation

Asso-

pp.

b y Military S a n c t l o n s ,

of a

1943.

Study

Commlttee

on P o s t - W a r International P r o b l e m s in a s s o c t a t l o n with the Peace

pp.

S e l e c t l o n s from the

S p e e c h e s an Introduction b y Arthur O, L o v e j o y , N e w Y o r k ,

16. E n f o r c e m e n t of P e a c e

Johns

pp.

(With A l b e r t B u s h n e l l H a r t ) , H a n d b o o k

15. W i l s o n ,

Univer<~

pp.

Thirteen P r a g m a t l s m s and Other E s s a y s ,

H o p k i n s Unlversity 14.

pp.

Johns

pp,

12. R e f l e c t l o n s on Humań Naturę, Baltimore, T h e sity P r e s s

1948, 359

and Time, Baltimore, T h e

1961, 210

Allen,

World

-

1 -*<J -

17. James Burnett, L o r d M o n b o d d o , " U n i v e r s i t y 1

(1985),

of Callfornla M a g a z i n o "

68-79.

18. Some H a r v a r d N o t e s , " U n l v e r s i t y

of Californla M a g a z i n e "

2

(1896),

111-18. 19. T h e Buddhistic T e c h n l c a l

Terms

upadana and upadisena,

of the American Oriental Society" 20. T h e

"Journal

10, S e c o n d Hall ( 1 8 9 8 ) ,

126-36.

S o c l a l Role of the F r e n c h Universlty, "Universlty of C a l l f o r -

nla M a g a z i n e " , 6 ( 1 9 0 0 ) ,

134-46.

21. Rellgion and T i m e - P r o c e s s , " A m e r i c a n Journal of T h e o l o g y " , 6 (1902),

439-72.

22. T h e Dlalectlc of B r u n o

and S p i n o z a , " U n i v e r s l t y of Callfornla

Publicatlons In P h i l o s o p h y 23. E t h l c s and International Unlverslty Associatlor^" 24. Recent Literature Theology"

1 (1904),

2 (1904),

In P h i l o s o p h y

8 (1904),

141-74.

Polations, "Bullettn of the Washington 30-61.

and Ethics, "American

395-405.

25. R*|igious Instruction In N o n - S e c t a r i a n C o l l e g e s and "Educational O u U o o k "

1 (1904),

238-51,

Unlversltles,

107-112,

26. Some Eighteenth Century Evolutionisls, " P o p u l a r 65 ( 1 9 0 4 ) ,

Journal of

Science

Monthly"

323-40.

27. S c h o o l Extenslon, " E d u c a t i o n a l

Outlook"

2 (1905),

202-208.

28. D e m o c r a c y In the Twentieth Century, "Bulletln of the Washington Unlversity A s s o c l a t l o n " 29. T h e 16

4 (1906),

Pundamental C o n c e p t (1906),

81-102.

of the Primitive

Philosophy,

"Monlst"

357-82.

30. T h e Influence of S e l f - C o n s c i o u s n e s s

upon Volitton, JP

3

(1906)

326-27. 31. K a n t ' s

Antithesis

(1906),

32. On K a n t * s hie"

19

of Dogmatism

R e p l y to Hume, " A r c h l v e

(1906),

33. T h e D e s i r e s ( 1 9 0 7 ),

of the

Self-Consclous,

fur G e s c h i c h t e d e r

Phllosop-

JP

4 (1907),

29-39.

of Religlon and History, "Hibbert

Journal"

258-76.

35. I n c r e a s e in the P r e s l d e n t ' s Questlons Club Club

n.s. 15

380-407.

34. T h e ĘntangUng A l l i a n c e 5

and Crlticlsm, "Mlnd"

191-214.

1907, pp.

of St. L o u i s " , 99-106.

P o w e r , " A d d r e s s e s B e f o r e the St. Louis, T h e

Public

Public

Quest!ons

36. K a n t * s

Classiflcatlon of the F o r m s

of Judgment. PR

16

(1907),

588-60 3. 37. T h e Mlnd of the F r e s h m a n , "Bulletln of the Washington Assoclation"

5

(1907),

38. T h e O r l g l n s of E t h l c a l I n w a r d n e s s - Journal of T h e o l o g y " 39. T h e

Unlverslty

105-137.

11 ( 1 9 0 7 ) ,

In Jewish Thougth,

"American

228-48.

P l a c e of L l n n a e u a in the Hlstory of S c i e n c e , " P o p u l a r

Monthly"

71 ( 1 9 0 7 ) ,

Science

498-508.

40. P r o f e s s o r O r m o n d ' s

P h l l o s o p h y , " P s y c h o l o g i c a l Bulletln"

4

(1907),

339»49. 41. R e p o r t of the M i s s o u r i

Chlld L a b o r Commlttee,

American A c a d e m y o f 1907),

Polltlcal and S o c l a l

"Anuals

Science"

29

of the (January

145-B2,

4 2 . S o c i o l Leglalatlon In M i s s o u r i , " C h a r l t i e s (1907),

and the Commons"

18

326-28.

43. K a n t a n d the E n g l l s h

Piat oni sta, E s s a y s

P h l l o s p o p h l c a l and

c h o l o g i c a l In H o n o r of William James, P r o f e s s o r in H a r v a r d versity, B y H i s C o l l e a g u e s at Columbia Unlverslty, N e w Longmans, 44.

Grreen, a n d Co., 1908

pp.

York,

265-302.

Pragmatism and T h e o l o g y , " A m e r i c a n Journal of T h e o l o g y " (1908),

12

116-43.

45. R e l l g l o u s T r a n s l t l o n Journal"

PsyUnl-

6 (1908),

46. T h e T h e o r y ot

a n d Ethlcal A w a k e n l n g

In America,

"Hlbbert

800-514,

a P r e - C h r t s t i a n Cult of J e s u s , "Monlsl?'

18

(1908),

597-609. 47. T h e T h l r t e e n Pragmatlsras, JP

5 (1908)

5-12,

29-39.

48. T h e Argument f o r O r g a n i e Evolutton B e f o r e T h e Origtn of •Popular

Science Monthly"

49. T h e M e a n l n g

of

>/-1

,.

75

(1909),

In the G r e e k

499-514,

Specles,

537-49.

Physlologers,

PR

18

(1909),

369-83. 50. T h e M etaphysl cl an of the Life F o r c e , " N a t l o n " 51. T h e

Obsolescence

52. Pragmatism

of the Eternal, P R

and R e a l i s m , JP

53. S o m e A s p e c t s

of D a r w i n ' s

6

(1909),

18

89

(1909),

298-301.

479-502.

575-80.

Influence upon M o d e r n

"Bulletln of the W a s h i n g t o n Unlversity A s s o c i a t i o n " 85-99.

(1909),

Thought, 7

(1909),

-

142

4. Kant and E v o l u t l o n , " P o p u l a r 70 55. T h e

(1911), Place

Science

Monthly"

77

(1910),

538-53,

36-51. of the T i m e

7 (1910),

Problem

In C o n t e m p o r a r y

Philosophy,

JP

683-93.

56. T h e Treatment of O p p o s l t l o n 57. Bulion and the P r o b l e m (1911), 464-73,

of

In F o r m a l

Logic,

Specles, "Popular

JP

7

( 1 9 1 0 ) , 101-105.

Science Monthly"

79

544-67.

58. Christian E t h t c s (1911),

-

and

Economlc

Formal

Logic,

Competition, " H l b b e r t

Journal"

9

324-44.

59. E x f s t e n c e a n d

JP

8

60. T h e Import of VltaUsm, " S c i e n c e " , 61. Lelbnitz, " A

Cyclopedia

1911-13,

of Vitalism, " S c i e n c e " ,

63. Reflectlons of

34

of E d u c a t i o n " ,

roe, N e w Y o r k , M a c m i l l a n 62. T h e M e a n i n g

(l91l),

n.s,

a Temporalist

660-63. (l91l),

Vol,

pp.

75-80.

3, E d i t e d

by

Paul

Mon-

673-75.

n.s.

33

o n the N e w

(l91l),

610-14.

Realism, JP

8

(1911),

589-600. 64. (With O t h e r s ) ,

Report

rican P h l l o s o p h i c a i 65. S c h o p e n h a u e r

as

66. William J a m e s a s 21 ( l 9 1 1 ) , 67. P r e s e n t 68. T h e

an

Problem

Phllosopher,

of T i m e

of

ce. S e r l e s

in R e c e n t

Science,

1

(1912),

(l91l),

Journal

195-222.

of

Ethlcs"

9

French

(1912),

673-84.

Philosophy,

PR

21

(1912),

of M i s s o u r i

BuHetln",

Scien-

1-34.

of the

PR

22

Camegle

(1913),

410-23.

Foundation, " S c i e n c e " ,

rus.

37

546-52.

72. On Some N o v e l t l e s

of the N e w

Practical T e n d e n c i e s

of E t h i c s "

23

(1913),

Realism, 419-43.

versus Kpistemologlcal

Monism,

Quallties

76. Some A n t e c o d e n t a of R e a l Duration, and

lr> ( 1 9 1 4 ) ,

and

of tho "Mlnd"

RnmanMr 429-07.

JP

of B e r g s o n l s m ,

251-75,

75. S e c o n d a r y

77. B e r g s o n

JF

" T h o ,Unlverslty

71. T h e M e t a m o r p h o s l s

74. Realism

21

Ame-

701-708.

527-45,

Realism,

73. T h e

(l9łl),

"International

Tendencies,

70. E r i o r and the N e w

(1913),

o n D e f l n l t l o n s of the

8

Evolutlontst, " M o n i s t "

Phllosophicai

Unity

JP

126-53.

11-31, 3 2 2 - 4 3 , 69. T h e

of the Committee

Assoclatlon,

Subjectivity, Philosophy rusu 22

"The

JP

JP

(1913),

10

10

29-43.

International

(1913),

(1913),

of B e r g s o n ,

(1913),

rvnl'iHńni.«:m,

10

The

Journal

561-72.

214-18. Conceptlon

465-83.

"University

of C a l i / o r n ł a

Chronicie'

-

78.

(With O t h e r s ) , T h e Committee and

Case

143

of P r o l e s s o r

of Inąulry of the A m e r i c a n

the American

Psychoiogical

79. O n the E x i stonce of I d e a s , " T h e lar" 80. T h e

33

(1914),

P r o f e s s l o n of the

Magazlne"

(December

Johns H o p k i n s U n i v e r s l t y Johns H o p k i n s

Contradictlon,

JP

11

Sellgman and O t h e r s ) ,

1915),

Freedom

" S c t e n c e " , n.s. 41

(1915),

Clrcu-

Alumni

and A c a d e m l c

421-30.

R e p o r t of Tenure,

the

BAAUP,

of U n l v e r s l t y

Professors,

150-54.

the Unlversity of Utah, T h e 85. T h e

67-81.

15-43,

(Wtth O t h e r s ) , R e p o r t of the Commlttee P r o f e s s o r s , July

(1914),

General

83. Organization of the A m e r i c a n A s s o c i a t i o n 84.

Association,

11 ( 1 9 1 4 ) ,

181-95.

Gommittee on A c a d e m i c 1

A s s o c i a t i o n , JP

Professorałe, "The

2 (1914),

(With Edwin R.A.

Mecklin, R e p o r t of the Fhllosophical

178-235.

81. Relatlvlty, Reality, a p d 82.

-

of Icjuiry of C o n d i t i o n s

American Association

at

of

University

103

(1916),

1915.

Futurę of the C a r n e g l e

Foundation, "Nation"

417-19. 86. O n the M e a n l n g 31

(1916),

of Romantic tn E a r l y G e r m a n Romanticism

385-96, 32

87. (With H a r l a n F . Stone

(1917),

and O t h e r s ) ,

P e n s i o n s and I n s u r a c e s ,

MLN

65-77.

BAAUP,

Report of Commlttee P 2, N o . 5 ( N o v e m b e r

on

1916),

57-80. 88.

(with D . O . M c G o v n e y , LeRosslgnol), Charges

of Vlolatlon

Colorado, B A A U P , 89.

P e r c y B o r d w e l l , Edmund II. H o l l a n d s ,

R e p o r t of the Commlttee ot A c a d e m i c

Roscoe

90.

P o u n d ) , R e p o r t of the Committae

Spauldlng),

of the A m e r i c a n Some

(1917),

Conditions

Giddlngs,

of Inqulry on the

Case

PennsyWanla,

1-57.

T o p i e for D l s c u s s l o n

of P r o g r e s s

of

1-72.

Franklin H.

Phitosophlcal Association,

at the 1916

Meeting

JP, 13 ( 1 9 1 6 ) ,

in P h i t o s o p h l c a l Inqulry,

573-81. Pr,

26

123-63.

92. P h l l o s o p h i c o l D l s c u s s l o n tion, JP 14, 93. P r o g r e s s

1916),

JJ2.

Concemlng

at the U n l v e r s l t y 1916),

of the U n l v e r s i t y of

2, N o . 3, P a r t 2 ( M a y

(With E . G .

91. On

(Aprll

Henry W. F a m a m ,

of P r o f e s s o r Scott N e a r l n g BAAUP,

Inquiry

Freedom

2, N o . 2, P a r t 2

(With Davld R. D e w e y ,

of

(1917),

and the A m e r i c a n

Philosophical

Associa-

719-20.

in P h i l o s o p h i c a l

Inyuiry,

PR

26

(1917),

537-45,

94. G e r m a n

P«ace

Magazlne", 95.

-

Drtv.es Rightly Mamed T r a p s , " N e w Y o r k

Juiy 28,

1916,

(With E d w a r d

Copps

on A c a d e m i c

Freedom

1918),

144

Times

4, 15.

and A « A . Y o u n g ) . in W a r t i m e )

R e p o r t of the

BAAUP,

4

Commlttee

(Pebruary-March

29-47.

96. A n n u a l M e s s a g e 1919),

of the P r e s i d e n t , B A A U P ,

5

(November>-Docember

2-32.

97. I s T h e r e

a Huge

Soclal

Surplus?, " T h e

Weeltly Review"

Pensions

and I n s u r a n c e ,

BAAUP,

1

(1919),

163-65. 98.

(Wlth Others), ber

99.

1919),

(With Charles A .

K ofold, G u i d o H. M a r a ,

R e p o r t of the Commlttee of A c a c e m i c

Preedom,

and T h r e e M e m b e r s BAAUP,

3, N o .

Revlew"

60

Essays

of lnqulry C o n c e r n i n g

of the Faculty,

(Octo-

(May

(Nowember

1920),

a s Interactlonlsm, the

of Vtolation

President of M o n t a n a ,

1-52. Unionłzatlon,

"Educational

329-35,

JP

Pragmatist,

ln C r l t l c a l R e a l i s m , A

of K n o w l e d g e ,

1919),

Padelford),

Charges of the

at the Unlverslty

of T e a c h e r s Without

102. P r a g m a t l s m V e r s u s

Federic M.

l n v o l v l n g the D l s m i s s a l

Part 2

5,

100. B e t t e r O r g a n i z a t i o n 101. P r a g m a t l s m

5, N o . 6

20-76.

17

(1920),

Cooperative

L o n d o n , Macmillan

589-96,

622-32.

( W l t h Durant D r a k ę and

and

Study of the

Others),

Problem

C o m p a n y , Ltd, 1920,

pp.

35-81. 103. S c h i l l e r a n d the G e n e s i s 1-10,

104. T e a c h e r s 1920 ) ,

and T r a d e - U n i o n s , ' E d u c a t i o n a l

Prlde

106.

Profit-Sharing

107.

ln E l n g h t e e n t h - C e n t u r y

(1921),

and

Industrlal S,

Bauer,

Swift, U . G . W e a t h e r l y ) , C o n d l t l o n s in W a s h b u r n -Pobruary

19 109. T h e

(1920),

Revlew," 60

(September

Thought, M L N ,

36

(l92l),

31-37.

P e a c e , "International Journal of

Ethlcs",

241-63.

(Wlth G r a c e Van

108. T h e

35

106-119.

105.

31

of G e r m a n Romanticism, M L N ,

134-46.

1921),

Length

Raymond

G.

Gettell, E d g a r

R e p o r t of the Commlttee College,

BAAUP,

James

of Inqulry

7, N o . 1 - 2

on

(January-

66-137.

of H u m a ń I n f a n c y ln E l g h t e e n t h - C e n t u r y T h o u g h t ,

(1922),

JP

381-85.

Parado*

of the Thinl.ing B o h a v i o r i s t ,

110.

Pragmatlsm

and the N e w

111.

R e p l y to P r o f e s s o r

Mnlerialism,

Babbltt,

MLN,

37

JP

31 19

(1922),

(1922),

(1922), 257-68.

5-15.

135-47,

-

112. Tlmo,

Meauirig

and

145

-

Transcendence,

JP

(l<.»i;2), fi05>-f>15,

10

533-41. 113. T h e

Anomaly

of K n o w l e d g e ,

In P h l l o s o p h y " , 114.

32 115.

4

Representotive (1923),

117. C o n t e m p o r a r y

Primitivlsm

21

121. P r o f e s s i o n a l E t h i c s (1924),

and

do

Robert

Inequa-

Thelr

Common

Problem,

565-68, of C a l i f o r n i a

Publl-

173-220.

21

P M LA,

39

(19 24),

Progress,

25

1924),

(1925),

Meanlngs

(1924),

229-53.

601-611.

"North American

Review"

Henry Clark

S. White),

Report

Universlty,

BAAUP,

40-107. la C o n s c i e n c e

"Bulletln de

la

dans

la

Phllosophie

Socirft<£ Prant^aiso

de

Phi-

89-132.

of E r n e r g e n c e Congress

S h e f f i e l d Brightman,

K . Root,

Concerning

la Sterilite d e

S l x t h International

and

Its M o d e s ,

of P h l l o s o p h y ,

N e w York,

Longsmans,

1 i w . e e d i i i f j i . of Edited

by

Green

and

the

Edgar Co.,

1927,

20-33.

125. N a t u r ę

a s Aesthetlc

1 2 6 . Optlmlsm and 127. A n t l - E v o l u t i o n "School

and

128. A c a d e m i c

Norm, M L N ,

Romantictsm, Laws

and

Society",

Freedom,

pany,

1930, p p .

29

42

PM LA,

the

(19 2 7),

42

(1929),

Seligman,

Temporalisttc

Personal Eilliam 1930,

Neutrality,

133-38. of the

New

Social

York,

Sciences,

Vol,

T h e Macmillan

1,

Com-

384-88. Simultaneity,

JP,

27

645-54. Realism,

Statements,

Pepperell pp.

921-45.

of R e l i g i o u s

Dlalectlcal Argument Against Absolute

( 1 9 3 0 ) , 617-32,

444-50.

(1927),

Principle

Encyclopódia

Edited b y Edwin R.A.

130. A

JP,

Soclal

et A n g l a i s e ,

lo sophie"

129. T h e

(1924),

of l n q u i r y

(October

Amerlcalne

pp.

Psychology,

of Romanticisms,

Brewer,

of the Committee

124. T h e

5

on

390-407.

( W i t h John M .

123. L a T h e o r e

Oiscourse

165-86.

(1924),

and T r a n s c e n d e n c e ,

10, N o . 6

n.s.

449-52.

of E v o l u t l o n , " U n l v e r s i t y

c a t i o n s in P h l l o s o p h y "

122.

1'ubltcatinn';

Arnautd, " M i n d " ,

(1923),

(1923),

and

BuUetin"

119. O n the Discrimination

219

38

21

Phllosophy

Dlscontlnuities

Pastness

and

of R o u s s e a u ' s

Philology"

"Psychological

120.

California

3-43.

in M a l e b r n n c h e

Pesslmist,- MLN,

Supposed

Uty, " M o d e r n

118. T h e

of

449-61.

Rosseau 's

116. T h e

(1923),

Ideas

"Unlver.'3ity

85-105.

Vol,

Contomporary 2, Edited

Monlague,

New

by

York,

American George

Philosophy, I". A d a m s

T h o Mocmlllan

nnii

Company

-

13). The

Paradox

of the

146

-

Time-Retardlng

Journey,

PR

40

(1931),

4R-60, 152-67. 132. The Tlme-Retarding

Journey, A

133. Dualisms Good and

Bad,

134. T h e First G o t h l c

JP

Reply,

29

PR

(1932),

40

(l93l),

337-54,

549-67.

375-81.

R e v i v a l and the Return to Naturę, MI./N. 47

(1932), 419-46. _ 135. The Parallel of D e i s m (1932),

and C l a s s l c l s m , " M o d e r n

Phllology"

29

281-99.

136. The Travels of P e t e r , P a u l ,

and

Zebedee,

PR

41

(1932),

498-517. 137. The Chlnese Orlgln

of a Romantlclsm, " T h e

and German P h l l o l o g y "

32

138. Dualism and the P a r a d o *

(1933),

of R e f e r e n c e , JP, 30

139. Monboddo and R o u s s e a u , " M o d e r n 140. (With Austin S. E d w a r d s ) , (1933),

Journal of

Engllsh

1-20. Phllology"

RolUns C o l l e g e

(1933), 30

589-606.

(1933),

275-96.

Report, B A A U P ,

19

416-39.

141. Milton and the Paradcoc

of the Fortunata F a l i , E L H ,

4

(1937),

161-79, 142. (Wlth A.J. C a r l s o n ) , T e a c h e r s Oath L a w s , B, B A A U P , 23 ( 1 9 3 7 ) ,

Statement of

143. The Historiography of I d e a s , " P r o c e e d i n g s sophicai Soclety", 78

Commlttee

26-32.

(March

144. Professional A s s o c l a t l o n

1938),

or T r a d e

of the A m e r i c a n

Phllo-

529-43.

Union?, B A A U P ,

24

(19 38),

409-417. 145. Present Standpoints and 146. Coleridge and K a n t * s

P a s t Hlstory, JP

Two

Worlds, ELH,

36 7

147. Reflections on the Hlstory of I d e a s , JHI, 1 14B. The Meaning of Romantlclsm (1941),

(1940),

for the Hlstorlan

477-89. 341-62,

3-23.

of I d e a s ,

JHJ

2

257-78,

149. The Communlsm of St, A m b r o s e ,

JHI

3

150. On the Criteria and Llmits of M e a n i n g , Honor of E d g a r Arthur

(1942),

458-68.

Phllosophicai E s s o y s

S i n g e r , Jr, E d i t e d b y F . P . C i a r k ę

M.C. Nahm, Philadelphla, pp.

(1939), (1940),

Unlverslty

of P e n s y l v a n l a

Press

ln

and 1942,

3-23,

151. Culbertson*s

International Armed

Force, "Free

World", 6

(1943),

463-69. 152. Reply to P r o f e s s o r 15 3. (With Others), A tions, JP

S p i t z e r JHI

Discussion

<12 ( 1 9 4 5 ) ,

5 (1944),

of the T h e o r y

477-97.

204-219. of International

Rela-

-

147

-

154. Goldsmitb and the Chain of Being, 155. A n a l o g y and

Contrndiction, A

JHI

7 (1946),

Surrejoinder,

PPR,

91-90. 7

(l947),

626-34. 156. T h e 7

Duali ty of Thomistlc

(1947),

Theology, A

R e p l y to M r . Veath,

413-38.

157. Comment on M r .

P e g l s *s

Rejoinder, P P R

158. H e r d e r and the Enlightenment P h i l o s o p h y The

Hlstory of I d e a s , Baltimore, T h e

Press 159. N a t u r ę

1948, pp.

9

(1948),

284-90.

of History, E s s a y s

Johns H o p k i n s

Baltimore, T h e

Unlverstty

Johns H o p k i n s U n l v e r s i t y PPR

9

161. Communism v e r s u s A c a d e m i c

(l948),

19 48, pp.

308-338. Reply

71-88.

Freedom, " T h e

American

Scholar"

332-37.

162. Terminal and AdjecHveJ Vatues, JP, 47 163. O n a S u p p o s e d (1952),

Press

Ideas,

S e t f - S u f f i c i e n c y in the Thomistlc T h e o l o g y , A

to P r e s i d e n t P e g i s , (1949)

ln

166-82.

and Norm in Tertulian, E s s a y s " ln the H l s t o r y of

160. N e o e s s i t y and

18,

PPR

Resurgence

(1950),

593-608.

of V i c i o u s Intellecuualism,

JP

49

85-69.

164. W h a t Is the Pragmatlcist T h e o r y of M e a n i n g ? T h e S t u d i e s in the P h i l o s o p h y Philip P. W i e n e r and Unlverslty P r e s s 165. R e c e n t Criticlsm

of C h a r l s

Sanders

F r e d e r i c H. Y o u n g ,

1952, pp.

Phase,

P e l r c e , Edlted

Cambridge,

by

Harvard

3-20.

of the D a r winian T h e o r y

G r o u n d s a n d Its Initiator, F o r e r u n n e r s E d l t e d by Benttey

First

of Recapitulatlon,

of Darwin,

G l a s s , O w s e l Temkin,

and William L.

Jr, Baltimore, T h e Johns H o p k i n s U n i v e r s l t y

Its

1745-1859,

Press

Straus,

1959,

pp.

438-58, 166. Milton *s

Dialogue

d i e s in the H l s t o r y

on Astronomy, R e a s o n

N e w York, Columbia Unlverslty 167. J a m e s ' s 1963, pp.

Press

1962, pp.

D o e s C o n s c l o u s n e s s Exlst7, T h e

and Other E s s a y s , 113-32.

and Imaginatlon,

of I d e a s , 1 6 0 0 - 1 8 0 0 . Edlted b y J.A.

Stu-

Mazzeo,

129-42.

Thlrteen

Pragmatlsms

Baltimore, T h e J o h n s H o p k i n s U n l v e r s l t y

Press

BIBLIOGRAFIA PRAC WYKORZYSTANYCH

A

1 b e e

E r n e s t ,

B

a k w e 1 1

c a i Inqulry and M r L o v e j o y ' s (1917),

s.

Metafizyka,

F r a n k l i n

"Journal

of M o d e r n

B a u m e r

Hlstory"

Hlstory, T h e

C h a r l e s

New York B e a r d B o w l e y

B o a s

21

PWN,

i

s,

(1948),

s,

Problems,

191-203, Colller-

T h e American

Splrlt,

1953,

amery-

L o v e j o y and H l s t o r y of I d e a s ,

"Scru-

162-68. A . O . LoveJoy a s Some

s.

Hlstorlan of

Philosophy,

Problems

C r e o r g e ,

of Intellectual H l s t o r y ,

Johns H o p k i n s U n ł v e r s i t y

(w»)

Press,

3-21. The

p h l o T h o u g h t ln F r a n c e t r e n d s ln c o n t e m p o r a r y Farber,

R o z w ó j cywilizacji

1961.

404-411.

G r e o r g e ,

Marvln

s.

M a r y ,

S t u d l e s In Intellectual Hlstory, B o a s

(1949),

M a r y ,

Warszawa

(1949),

Baltimore

1980,

1965.

a n d

O e o r g e ,

JHI 9

Warszawa

L., Intellectual M o v m e n t s ln M o d e r n

M a u r l u s ,

Hny" 16 B o a s

26

1942,

C h a r l e s

kańskiej,

PWN,

M c m U l a n Company, N e w Y o r k ,

M cm i lian Limited, L o n d o n B e a r d

PR

L „ Intellectual Hlstory and Its

F r a n k l i n

European

Presldentlal Address,

phllosophi-

315-338.

A r y s t o t e l e s , B a u m e r

l lrv, P r o g r e s ln

Hlstory

of P h i l o s o p h y ,

and U S A . E s s a y s French

(w:)

Phllospo-

Representlng major

and A m e r i c a n P h i l o s o p h y ,

State Unlverslty

of the N e w Y o r k

Press,

Ed. Alabany

1968. B o a s

G e o r g e ,

York

B r e d s d o r f f Ideas Acordlng s, u k

H l s t o r y of I d e a s . A n Introduction,

T h o m a s ,

cal Mechanlsm.

B

The

New

1969.

An

Lovejovianlsm -

or the

Idelogl-

E n q u l r y Into the P r l n c l p l e s of the H l s t o r y of

to A r t h u r O. L o v e j o y , " O r b i s Llteraturum"

30

(1975),

1-27. s 1 ń s k I

historycznej,

T a d e u s z , PWN,

Warszawa

Problemy 1961.

obiektywności

wiedzy

-

B y n u m

W i l l i a m ,

Ycars: C l a r k

149

"The

-

Great

C

of B e i n g "

A . F . B . , Literature and the History

of the Royal Soctety of C a n a d a " s.

Chain

40

of I d e a s ,

(Section

2)

R. S.,

Phllosophy,

"Modern Philology" C z a r n e c k i

52

L>iterature, and the Ilistory of

(1954),

s.

A b r a h a m ,

Ideas,

J., P r o b l e m y h i s t o r y c z n e j

L e v e l s of M e a n i n g

JHI 7 ( 1 9 4 6 ) ,

ciąg-

Filozoficzne"

North C aro li na P r e s s H i n t i k k a

Ue, " A j a t u s " 29

(1967),

s.

H i n t i k k a

of Realism:

Chapel

Crltlcal

HI 11, U n l v e r s l t y of

A . O . L o v e j o y on Plenitude in

Aristo-

s. 5-11. Gaps

in the G r e a t Choin of

In the Methodoloy of the Hlstory of I d e a s ,

d l n g s and A d d r e s s e s (1976),

Revival

1946.

J a a k k o ,

An Exerclse

Essays,

The

Phllosophy,

J a a k k o ,

H i n t i k k a

and the Hlstory of

s. 360.

J a m e s ,

S t u d i e s in C o n t e m p o r a r y

of the A m e r i c a n

Phllosophlcal

Being. "Proce-

Association"

22-38.

J a a k k o ,

Leibniz: A

Collection of

Edited by H a r r y G . Frankfurt, G a r d e n

Critlcal

City 1972,

155-190.

K r l e g e r

L e o n a r d ,

r y JHI 34 ( 1 9 7 5 ) , K

Ideas,

73-83.

Z d z i s ł a w

F e l b l e m a n

s.

1946,

(1973).

d e 1

49

1-p.i'i.

"Tronsoctions

May

ł o ś c i filozofii w historiografii w s p ó ł c z e s n e j , "Studio E

Forty

s.

30-42.

r a n e

9,

After

An A p p e a i s a l , "History of S c i e n c e " tt ( 1 9 7 5 ) ,

v a s t a d

s.

N i l s

T h e Autonomy of Intelłectual

B J o r n ,

On method In the History of

I d e a s , "International L o g i c R e v l e w " 9 M a n d e l b a u m

Hlsto-

499-517.

M a u r i c e ,

(1978), The

nr 17, s.

96-110.

History of I d e a s ,

lłectual History and the Hlstory of P h l l o s o p h y , " H i s t o r y and ory"

5 (1965),

s.

M a n d e l b a u m Theory M a u e r

A r m a n d ,

World, " M e d i a e v a l

J o s e p h

60-71.

38

Arthur O. LoveJoy and

(1948),

Ockhem

on the

s.

A n t h o n y , L.,

s.

" The

s.

the

412-423.

PossibiUty

(1976),

JHI 33 ( 1 9 7 2 ) ,

R i c h a r d

Three Approaches, s.

JHI 9

Studies"

the History of I d e a s , M i c h e n e r

The-

33-66. M a u r i c e ,

of H l s t o r i o g r a p h y ,

M a z z e o

Inte-

of a Better

191-312. S o m e Interpretatlon of

379-94. G r e a t Chain of

" B a l i State TJniversity Forum"

11

Being",

(1970),

-

M

i n k

L o u i s

"Eighteenth N

i c o 1 s bia

Century

o n

History

O.,

M

a

Change

and C a u s a l i t y ln the History

Studios"

2

Press

R o y

of I d e a s , P e g i s

H

JHI 9

1940, s . PWN,

P. E.

Press

A

H i s t o r y of I d e a s ,

Note

U e

c k

A n d r e

-1962), "The

in the

History

and the G r e e k s ,

Mllwaukke,

to the Victorian A g e ,

1964, Edited b y Millar M a c L a r e of T o r o n t o

H e r m a n 23

Jr,

(1963),

w J„ T h e

Review

on Method

and the G r e a t Chain of B e i n g . E s s a y s

Unlverslty

PPR

spo-

1939.

Pope

J o h n

the

Colum-

372-379.

ted to A . S . P . W o o d h a u s e , F . W . Watt, T o r o n t o ,

and

York,

1983.

in E n g l i s h L i t e r a t u r e from R e n a i s s a n c e

R a n d o l l

of Literaturo

1939, N e w

E w o l u c j a a m e r y k a ń s k i e j myśli

Saint T h o m a s

L.,

Ideas

7-25.

History

Warszawa

s.

C.,

Unlverslty

P r l e s t l y

s.

of

56-39.

a r v e y ,

(19 49),

A n t o n

Marguette

The

W i k t o r ,

łecznej i politycznej, e o »• c e

(1966),

E n g l i e h Institute A n n u a l

O s i a t y ń s k i P

-

r j o r i e ,

of I d e a s ,

Universlty

150

s.

Press

Presen-

and

1964.

Arthur O. L o v e j o y and

the

475-479.

Philosophy

of Arthur O.

of M e t a p h i s l c s "

17

R o b i n s o n

J a m e s

H.,

The New

R o b i n s o n

J a m e s

H.,

The

(1963),

LoveJoy nr 2, s .

(1873258.

Hlstory, N e w Y o r k

Mind

1912.

in the M a k Ing, N e w

York

1921. S k i n n e r tory

Q e n t l n ,

of I d e a s ,

S k o t h e l m Historians,

S p i t z e r

Princeton,

JHI 9

New

(1948),

L e o , L e o ,

"Southern S t a r k e y terary

R„

T h e o d o r ,

R e

JHI 5 History

l e w" 6

"Modern

S w l e ż a w s k i 1966.

8

Understandlng (1969),

s,

ln the

Jersey

His-

3-53.

A m e r i c a n Intellectual H l s t o r y

and

1966.

Lovejoy ' s

Essays

in the

History

437-446. (1944),

s.

versus

Ilistory

(1940-41), M.,

The

The

S t e f a n ,

s.

of

as

Quarterty" Hohn

Poetry,

291-312.

History of I d e a s

History

Hlstory, T h e

of I d e a s

191-203.

of I d e a s V e r s u s R e a d i n g

Language

D o r o t h y ,

S t u d i e s in Intellectual

Warszawa

s.

M a r g a r e t

Studies,

S t i m s o n

v

and

Cioi.stcs.geschic.hte

A p p l i e d to Hltlerism, S p i t z e r

Meanlng and T h e o r y "

A l l e n

S p e n c e r of I d e a s ,

"Hlstory

13

(1952),

of I d e a s

Club,

Hopkins

Press

ir:>'<

and s.

Li264-67.

(w:) 1953.

hi.T.tr-rii Utozofll,

PWN

-

T a y l o r Ideas, T

e g g

H a r o l d JP 40

a r t

A.,

(1943),

s. s.

H e n r y ,

W i e n e r (w:)

Further

Great Chain P h i l i p ,

R e f l e c t l o n s on the H l s t o r y

of

J., A

Problem

In the History

of

494-503.

A N o te on the M e t a p h y s l c a l G r o u n d s

F r e e d o m , With S p e c l a l in " T h e

-

281-199.

F r e d e r l c k

I d e a s , JHI 1 ( 1 9 4 0 ) , V e a t c h

151

R e f e r e n c e to P r o f e s s o r L o v e j o y ' s

of B e i n g " ,

PPR

L.ovejoy*s

7 (1947),

s.

Thesia

391-412.

R o l e in A m e r i c a n

Studies In Intellectual History, T h e

for

Phllosophy,

Johns H o p k i n s

Press

1953. W i l s o n

D a n i e l

Intelllglbllity, T h e

J., Arthur O. Ł.ovejoy and the Q u e s t

U n i v e r s i t y of North

Carollna P r e s s ,

for

Chapel

HtU

1980. W i l s o n

D a n i e l

the G r e a t C h a i n

J.,

Arthur O. L o v e j o y and the M o r a ł

of B e i n g , JHI 41

(1980),

s.

249-265.

of