Manisa masalları üzerine bir inceleme

T.C. SÜLEYMAN DEMREL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ TÜRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI MANSA MASALLARI ÜZER...

Author: Talha Tunç | Halil Atay Göde

15 downloads 985 Views 878KB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!

Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

T.C. SÜLEYMAN DEMREL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ TÜRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

MANSA MASALLARI ÜZERNE BR NCELEME

YÜKSEK LSANS TEZ

Talha TUNÇ 0530205193

Tez Danımanı: Yrd. Doç. Dr. Halil Altay GÖDE

ISPARTA–2008

i

ÖN SÖZ Masal denildii zaman hepimizin aklnda; uzun kú gecelerinde ninelerimizin dedelerimizin veyahut da bir baúka aile büyüünün bizleri dizinin dibine oturtarak hayal dünyasnn derinliklerine çkard yolculuklar canlanr. Masal halk kültürünün vazgeçilmez temel ürünlerinden biridir. Halk kültürü içerisinde bulunan masallar dünya bilim çevreleri tarafndan uzun yllar öncesinde incelemeye alnd. Tespit ve tahlilleri maalesef ülkemizden çok önceleri neredeyse tamamland. Maalesef diyoruz çünkü ülkemizde bu alanda çalúmalarn yaplmas oldukça

geç

bir

döneme

rastlamaktadr.

Osmanl

ømparatorluunun

son

dönemlerinde yabanc araútrmaclar tarafndan yaplan derleme çalúmalar bizim aydnlarmzn da dikkatini çekmeyi baúarmútr. Bu konuda Ziya Gökalp’in folklor üzerindeki yazlar ilk saylabilir. Halk kültürü çalúmalarna verilmeyen önem, böylece verilmeye baúland. Ancak öncelikle halk úiiri ön plandayd ve nesir ürünler araútrmaclar tarafndan ikinci planda brakld. Nesir ürünlerin üzerinde durulmasnn cumhuriyetten sonra kazand ivme göz ard edilemez ancak bu çalúmalar da sadece derleme ve yaynlama úeklindeydi. Ülkemizde masal konusunda bilimsel anlamda yaplan çalúmalarn temeli 1970’li yllara rastlamaktadr. Bu konuda Prof. Dr. Saim Sakaolu, Prof. Dr. Bilge Seyidolu ve Prof Dr. Umay Günay’n çalúmalar bu alanda ilkler olarak saylabilir. Bugün ne yazk ki ülkemiz masallarnn tam anlamyla her bölgede derleme çalúmalarnn yaplmamú olduu bir gerçektir. Bir baúka olumsuz gerçek de bu çalúmalarn yaplmas için geç kalnmú olduudur. Çünkü takdir edilecektir ki geliúen dünya koúullarnda artk insanmz masal dünyasndan kopmaktadr. Biz derleme çalúmalarmz srasnda bunu net biçimde gördük. Bizden önce benzer çalúmalar gerçekleútiren araútrmaclarn da deindikleri gibi çalúmamz srasnda sklkla “falan kiúi vard çok iyi masal anlatrd ama öldü” veya “ bizim falan kiúi anlatrd ama artk anlatamyor yaúland gitti” úeklinde cevaplarla karúlaútk. Derleme çalúmalarmz maalesef sönük kalmútr. Bunda çalúmamz için seçtiimiz Manisa bölgesinin deiúen hayat koúullarndan çabuk etkilenen bir bölge olmasnn pay büyük olsa gerektir. Bu sebeplerle biz de derleme çalúmalarmzda daha çok krsal kesimlerde younlaútk. Fakat krsal kesimlerde de benzer sorunlar karúmza çkt. Öyle ki

ii

bizim bir “masal anas” bulma ümidiyle kapsn çaldmz insanlar bize masallar unuttuklarn söylediler. Ardndan zorlama ile birkaç masal yarm-tam azndan alabilmek için uraúrken o úahsn torunu yan odada internette gezinmekteydi. Bu durum sadece úehir merkezleri için deil krsal kesim için de geçerlidir. Hayatmza giren teknoloji bizim halkmzn beynindeki ona ait özleri maalesef hzla yok etmektedir. Elbette ki geliúen dünyaya ayak uydurmamz ve bu geliúmeleri takip etmemiz gerekir; ancak bu olurken kültürümüzün özünü oluúturan deerlerimizin de yok olmasna müsaade edilmemelidir. Masal dinleyicisinin olmad bir ortamda masal anlatcnn da bildiklerinden uzaklaúmas tabiidir. Ondan masallarn eski úevk ve heyecan içerisinde zengin motiflerle ve formellerle anlatmasn beklemek oldukça büyük bir iyimserlik olacaktr. Böylelikle anlaúlmaktadr ki Anadolu Türk kültürünün masal dairesi henüz gün úna tam anlamyla çkamadan yok olmaya yüz tutmaktadr. Burada bize düúen görev yaplmakta olan çalúmalarn hzlandrlarak arttrlmasdr. Aksi takdirde kaybmzn büyüyecei aúikârdr. Çalúmamzda Önsöz ve Giriú’in ardndan üç Bölüm ve Kaynakça yer almaktadr. Giriú bölümünde Manisa’nn Corafi, Tarihi, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yaps’na özetle deinilmiútir. Birinci Bölümde Manisa masallar tip yönüyle incelenmiú ve EberhardBoratav ve Aarne-Thompson kataloundaki tip numaralar ve motif sralamalar verilmiútir. økinci bölümde Prof. Dr. Saim SAKAOLU’nun Gümüúhane Masallar’nda belirledii metot izlenmiú ve Manisa masallarndaki ortak unsurlar sralanmútr. Bu bölüm Kahramanlar, Mekan, Eúya ve Masallarn Formel yaps ana baúlklar izlenerek verilmiútir. Üçüncü ve son bölümde ise masal metinleri yer almaktadr. Metinlerimizin sralamas Eberhard-Boratav Tip Katalou’ndaki sralamaya göre yaplmútr. Metinlerden sonraki bölümde ise kaynak úahslarmzn adlar, yaúlar, eitim durumlar, yaúadklar yerler ve meslekleri aktarlmútr. Bu çalúmaya beni yönlendiren ve tezimin her safhasnda yardmlarn esirgemeyen danúman hocam Yrd. Doç. Dr. Halil Altay Göde’ye bu münasebetle

iii

úükranlarm arz ederim. Yine ayn úekilde çalúmam srasnda deerli görüúlerini benimle paylaúmaktan bir an olsun bkmayan sayn hocam Yrd. Doç. Dr. Mehmet Özçelik’e teúekkür ederim. Ayrca beni bu yolda sürekli cesaretlendiren ve hatta derleme çalúmalarma bizzat katlarak benimle birlikte yorulan aileme minnettar olduumu ifade etmek isterim. Talha TUNÇ Isparta, 2008

iv

ÖZET MANSA MASALLARI ÜZERNE BR NCELEME Talha TUNÇ Süleyman Demirel Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 312 sayfa, Austos 2008 Dansman: Yard. Doç. Dr Halil Altay GÖDE Bu çalúma, Manisa’dan derlenen masallar içinden seçilen 70 masal üzerine kurulmuú ve bu 70 masal çeúitli açlardan incelenmiútir. Çalúmamz; masallarn derlenmesi, yazya geçirilmesi ve metinlerin bilimsel bir metotla incelenmesi esasna dayandrarak oluúturduk. Çalúma, giriú ve üç ana bölümden oluúmaktadr. Her bir bölüm kendi içinde alt baúlklara ayrlmútr. Giriú bölümünde Manisa’nn Corafi, Tarihi Sosyal, Kültürel ve Ekonomik yaps’na özetle deinilmiútir. Birinci Bölümde Manisa masallar tip yönüyle incelenmiú ve EberhardBoratav ve Aarne-Thompson kataloundaki tip numaralar ve motif sralamalar verilmiútir. økinci bölümde, Manisa masallarndaki ortak unsurlar üzerinde durulmuútur. Bu bölüm, úu alt baúlklardan oluúmaktadr; Kahramanlar, Mekân, Eúya ve Formeller. Üçüncü Bölümde, derlediimiz masal metinlerine; çalúmamzn son ksmnda ise “Kaynak ahslar Hakknda Bilgiler” ve “Bibliyografya”ya yer verdik.

Anahtar Kelimeler: kültür, folklor, halk edebiyat, masal, Manisa masallar

v

ABSTRACT A SEARCHNG ABOUT MANSA FOLKTALES Talha TUNÇ Suleyman Demirel University, Department of Turkish Language and Literature Ph. D, 312 pages, June 2008 Supervising: Assist Prof. Dr. Halil Altay GÖDE This study, was based upon 70 folktales which were chosen out of tales compiled from Manisa, and these 70 folk tales were analyzed from different points. We prepared our study backed up to the base of compiling folktales, registering them and by scientific methods examination of texts. The study, being formed from introduction, three main chapter, and bibliography. Each chapter is divided in sub-titles. In the introduction chapter, there is the focus on geographical, historical, social, cultural economical situation of Manisa. In the first chapter, by indicating type/subject of category we found the motive lines and numbers in the Aarne-Thompson and Eberhard-Boratave catalogues. In the second chapter, there is the focus on the associate components in Manisa’s tales. This chapter is composed from these sub-titles; The heroes, the places, the goods, and the formeller In the third chapter, we told the folktales we compiled; at the end of study we give “Bibliography” and “Information about source persons”.

Keywords: culture, folklore, folkliterature, folktales, Manisa folktales.

vi

ÇNDEKLER ÖN SÖZ........................................................................................................................ i ÖZET.......................................................................................................................... iv ABSTRACT ................................................................................................................ v ÇNDEKLER ......................................................................................................... vi GR MANSA’NIN CORAFÎ, TARHÎ ve EKONOMK YAPISI............................. 1 1. MANSA’NIN CORAFÎ YAPISI ...................................................................... 1 2. MANSA’NIN TARHÎ YAPISI........................................................................... 3 3. SOSYAL, KÜLTÜREL VE KTSADÎ YAPISI................................................. 6 BRNC BÖLÜM MANSA MASALLARININ TP YAPISI ............................................................ 10 MASALLARIN TP NUMARALARI VE MOTF SIRALARI.......................... 10 KNC BÖLÜM MANSA MASALLARINDA ORTAK UNSURLAR .......................................... 59 I. TEMLER............................................................................................................... 59 A. Yükselme, baúar kazanma yahut tehlikeli bir durumdan kurtulma:..................... 59 B. øffetini muhafaza etme veya etmeme: ................................................................... 62 C. øyilik ve doruluun mükâfat kazanmas ile kötülüün ceza görmesi:................. 63 II. KAHRAMANLAR.............................................................................................. 65 A. øNSANLAR........................................................................................................... 65 B. GERÇEKÜSTÜ VARLIKLAR ............................................................................ 77 C. HAYVANLAR..................................................................................................... 79 III. ÇEVRE ............................................................................................................... 85 A. MEKÂN ................................................................................................................ 85 B. EYA..................................................................................................................... 95 IV. FORMELLER ................................................................................................. 110 A.GøRø FORMELLERø: ........................................................................................ 110 B. BALAYI (GEÇø) FORMELLERø ................................................................ 115 C. AYNI OLAYIN TEKRARI VUKUUNDA KULLANILAN FORMELLER .... 119 Ç. BøTø FORMELLERø ......................................................................................... 120 D. ÇEøTLø FORMEL UNSURLAR ...................................................................... 124 SONUÇ.................................................................................................................... 132 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM METNLER ............................................................................................................ 134 1. KURNAZ TLK................................................................................................ 134

vii

2. DUL TLK......................................................................................................... 136 3. TAVAN LE ÇAKAL ...................................................................................... 138 4. TLK LE HOROZ .......................................................................................... 139 5. TLK LE CANAVAR ..................................................................................... 140 6. KURNAZ TLK................................................................................................ 141 7. HASAN KED .................................................................................................... 142 8. TLK .................................................................................................................. 144 9. KUYRUK ACISI HKAYES........................................................................... 146 10. ODUNCU VE YILAN...................................................................................... 147 11. UMMAN............................................................................................................ 148 12. YLK VE KÖTÜLÜK .................................................................................. 151 13. KAHRAMAN ÇOCUK ................................................................................... 156 14. ÜÇ OLAN KARDE..................................................................................... 160 15. MEHMET' N YÜZÜÜ ................................................................................ 162 16. KARA KÖPEK ................................................................................................ 165 17. AHMAYMUN KADIN .................................................................................. 166 18. ÜÇ YUMURTANIN ERR ........................................................................... 170 19. KURU KAFA.................................................................................................... 174 20. EMNE SULTANIN KUTUSU....................................................................... 176 21. NEYDM, NE OLDUM, NE OLACAIM.................................................. 180 22. GÜL AL ........................................................................................................... 182 23. KAMBURFELEK ............................................................................................ 188 24. ÇÖPÇATAN ..................................................................................................... 189 25. KIL TORBA ..................................................................................................... 191 26. GENÇLKTE M, KOCALIKTA MI? .......................................................... 193 27. NEYDM, NE OLDUM, NE OLACAIM.................................................... 195 28. TUZ KADAR SEVG ...................................................................................... 196 29. ÇÖTÜK OTUNUN AHTL .................................................................... 198 30. TUYANLIK ...................................................................................................... 200 31. YED OLANLAR.......................................................................................... 202 32. GEYK KARDE............................................................................................. 204 33. YUSUF .............................................................................................................. 208 34. KIRK HIRSIZLAR.......................................................................................... 210 35. SABIRTAI ...................................................................................................... 212

viii

36. FESLEENC KIZ.......................................................................................... 214 37. ÜÇ KIZ KARDE ............................................................................................ 216 38. KENUH ............................................................................................................. 218 39. ÜÇ KIZLAR ..................................................................................................... 221 40. NCL KIZ ...................................................................................................... 226 41. SANDIK MASALI ........................................................................................... 229 42. ELEKS............................................................................................................. 231 43. PADAH OLAN KADIN............................................................................... 235 44. TEMBELLK ................................................................................................... 238 45. ESNEK .............................................................................................................. 239 46. ÜVEY ANA....................................................................................................... 241 47. KAZCI MEHMET ........................................................................................... 243 48. DERMENCNN KARISI .......................................................................... 245 49. KADININ FEND ............................................................................................ 247 50. KADININ ERR............................................................................................. 250 51. CADI KARI ...................................................................................................... 252 52. NOHUT AL ..................................................................................................... 255 53. DÜZENBAZ ..................................................................................................... 256 54. MEHMET AA ............................................................................................... 257 55. BABA VASYET ............................................................................................ 258 56. BEHLÜL DANA .............................................................................................. 260 57. SARMISAK TARLASI ................................................................................... 262 58. DELOLAN ................................................................................................... 264 59. KELOLANLA DELOLAN...................................................................... 266 60. KAFA SALLAYAN KORKULUK................................................................. 268 61. HIRSIZ.............................................................................................................. 269 62. ÜÇ KARDE .................................................................................................... 271 63. VEZR VE HIRSIZLAR ................................................................................. 275 64. HANLN SONU ......................................................................................... 277 65. MAMLA GENÇ.............................................................................................. 278 66. KULALIYLA EYTAN .................................................................................. 283 67. MANTIKLI YALAN ....................................................................................... 285 68. KELOLAN..................................................................................................... 286 69. NCL LE KÖYLÜ ....................................................................................... 287

ix

70. KN .................................................................................................................... 290 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 292 KAYNAK AHISLAR .......................................................................................... 298 ÖZGEÇM............................................................................................................ 303

1

GR MANSA’NIN CORAFÎ, TARHÎ ve EKONOMK YAPISI 1. MANSA’NIN CORAFÎ YAPISI

Ege Bölgesi'nde yer alan Manisa øli'nin yüzölçümü 13.810 km 2 'dir. 38’ 04’’-39’ 58’’ kuzey enlemi ile 27’08’’-29’05’’ dou boylam arasnda yer almaktadr. Yükselti ise 43 m. ile 750 m. arasnda deiúmektedir. øl Merkezinden douya gidildikçe yükselti artmaktadr. Manisa komúular bakmndan doudan Uúak ve Kütahya, kuzeyden Balkesir, güneyden Aydn, güneydoudan Denizli, güneybat ve batdan øzmir illeriyle çevrilidir. ølin güney ve kuzeyi dalarla kapldr. 2070 m. yükseklie sahip olan ve Salihli ilçe snrlarndaki Bozdalar kütlesinde bulunan Kumpnar Tepe ilin en yüksek dadr. Manisa yeryüzü úekilleri açsndan oldukça zengindir. Yeryüzü úekillerinin hepsi görülebilmektedir. Yeryüzü úekillerinin çounluunu toplam alann yarsndan fazlasn kaplayan dalar oluúturmaktadr. Dalarn ardndan platolar ve üçüncü srada da ovalar yer almaktadr. Manisa’nn bulunduu corafyann genel olarak, dou-bat

dorultusunda

uzanan

ve

kuzey-güney

ve

güneydou-kuzeybat

dorultularna çatallanan oluk úekilli çukurlardan oluútuu görülür. Çukurluklarn kenarlarnda dalar yükselir. Ovalar doudan batya doru geniú bir alanda yer kaplamaktadr. Platolarn daha çok Demirci bölgesindeki dalarn eteklerinde olduu görülür. Çöküntü alanlar akarsularn getirdii alüvyonlarla dolduu için çok verimli tarm arazileri haline gelmiútir. Tarm açsndan verimsiz alanlar genellikle dou, güney ve kuzeyde yer alr. ølin batsna gidildikçe verimli tarm arazilerinin artarak yer ald görülmektedir. Manisa topraklarnn üçte biri tarm arazisi olarak deerlendirilmiútir. Bilhassa Manisa, Akhisar, Alaúehir ve Salihli ovalar bu çok verimli tarm bölgelerinin baúnda saylabilir.

2

Manisa’da göller az saydadr. Olan gölleri de corafi ve ekonomik açdan büyük önem taúyan göller deildir. Manisa ilinin en önemli akarsular olarak Gediz ve Bakrçay nehirleri saylabilir.

klim: Manisa ilinde Akdeniz iklimi genel olarak hakim görünse de karasal iklimin özellikleri de görülmektedir. Alçak bölgelerde, bilhassa ovalarda Akdeniz iklimi hâkimken yüksek kesimlerde, dalarda karasal iklimin sert koúullar kendini hissettirir. øl genelinde makiler ve ormanlar hakim bitki örtüsüdür. Bitki örtüsü de iklime bal olarak batdan douya gidildikçe deiúiklik gösterir. Batda ova bitkileri hâkimken douya gidildikçe ormanlarn artt görülmektedir. Bitki örtüsünün asl hâkim öesi Akdeniz ikliminin doal bitki örtüsü olan makilerdir. Doal bitki örtüsünün büyük çounluu, kurakla dayankl, sert yaprakl, sürekli yeúil kalan Akdeniz Bitki türleridir. Manisa’da lman iklimin genel etkisi olarak yl içindeki ortalama scaklk 16–17 derece civarndadr. Scakln en yüksek olduu aylar temmuz ve austos aylardr. Bu aylarda ortalama scaklk 30 derecenin üzerine çkar. En souk ay ise ocak ay olarak görülür. Ama bu ayda da scaklk ortalama olarak 6 derecenin altna düúmez. Donlu gün says yllk ortalama 25 gün iken yaúl gün ortalamas da ylda 107-108 gün civarnda seyreder. Yaún en fazla görüldüü aylara kú aylar olan aralk, ocak ve úubat aylardr.

3

2. MANSA’NIN TARHÎ YAPISI

Manisa adnn kaynan Yunanistan’da Thesselia’a Pelion danda oturduklar belirtilen Magnetlere balamak isteyenler olmuútur. Baúka bir görüúe göre Spyles yanndaki Magnesia adnn Sipylos’da bulunan mknats özellikli demir madeninden kaynakland ileri sürülmektedir. Magnesia ad Türk egemenlii ile birlikte, zaman içinde, Magnisiye, Manisa ve en son olarak “Manisa” biçimine dönüúmüútür.

Manisa yöresinde Tarih Öncesi Dönemi aydnlatc nitelikte eser ve buluntulara pek rastlanlmamútr. øl genelinde arkeolojik kazlarn yeterli düzeyde yaplmadn söyleyebiliriz. Manisa kaytlardaki tarihi Hititlerle baúlamaktadr. Hititler Anadolu’da ilk siyasi birlik olarak kabul edilmektedir. Onlarn hâkimiyeti altnda bu bölgede yaúayan øyonlar Manisa’da bir medeniyet inúa etmiúlerdir. Hititlerin ylmasnn ardndan ksa bir süre bölgeye Frigyallar hâkim olmuú ve ardndan M.Ö. 7. yüzylda Lidyallar bölgeye hâkim olan kavim olarak tarih sahnesindeki yerini almútr. Lidyallarn bugünkü Manisa snrlar içerisinde yar alan Sard (Sardes) kenti baúkentleridir. Sard kenti Kral Yolu’nun Efes’ten sonra en önemli ikinci kentiydi. M.Ö. 547’de, Persler bu bölgeyi de kendi topraklarna kattlar. Sard úehrini genel valilik (straplk) yaptlar. M.Ö. 333’te Anadolu’yu ve øran’ ele geçiren Makedonya Kral øskender, Pers Devleti’nin varlna son verdi. øskender’in ölümünden sonra imparatorluk, komutanlar arasnda paylaútrlnca bu bölge Seleukoslar Devleti’nin hâkimiyetine girdi. M.Ö. 190 senesinde Romallar Seleukos Devletine son verip bölgeyi Bergama Krall hâkimiyetine braktlar. Daha sonra da Bergama Krall’n imparatorluk topraklarna kattlar. Böylece bu kez de Manisa, Roma’nn hâkimiyetine geçti. M.S. 395’te Roma ikiye bölününce bütün Anadolu gibi Manisa ili de, Dou Roma ømparatorluu (Bizans) hâkimiyetine girdi. Bu dönemde de antik kent Sard, bölgenin en önemli úehri olarak göze çarparken Manisa onun ardndan gelmekteydi.

4

1071 Malazgirt Zaferiyle Anadolu’nun Türk hâkimiyetine girmesinin ardndan Türkiye Selçuklular kuruldu. Çaka Bey Manisa ve civarn fethetti. Birinci Haçl Seferi ile Bizansllar Manisa’y geri aldlar. Tekrar Manisa’nn kesin olarak Türk hâkimiyetine girmesi Saruhan Bey’in 1313’te bölgeyi ele geçirip Manisa merkezli olarak Saruhanl Beylii’ni kurmasyla gerçekleúti. Yldrm Beyazt Manisa kentini 1390 senesinde Osmanl Devleti snrlar içerisine katt. 1402’de Ankara Savaú’nda Timur’un galip gelmesinin ardndan Saruhanl Beylii çok ksa bir süre için yeniden kurulsa da, Osmanl’da siyasi birlii yeniden kuran Çelebi Mehmet 1410 senesinde Manisa’y tekrar Osmanl toprana katt. Manisa “Saruhan Sanca” adyla Anadolu Beylerbeylii’nin on dört sancandan biriydi. Manisa’da 16 úehzade 160 senelik bir zaman zarfnda sancak beylii yapmútr. Bu úehzadelerden beúi daha sonra padiúah olarak Osmanl ømparatorluu’nun baúna geçmiútir. Manisa’nn ilk valisi Yldrm Beyazt’n olu Erturul Çelebi’dir. Sadece iki yl bu görevi sürdürmüútür. Fatih Sultan Mehmet økinci Murat, Kanuni Sultan Süleyman da Manisa’da valilik yapan padiúahlar arasnda yer almúlardr. Manisa on altnc yüzyln sonlarna kadar “úehzadeler úehri” olarak ün kazand. Adeta ikinci bir payitaht ve siyasi bir merkez oldu. Bu dönem Manisa’nn “ikbal devri” olarak nitelendirilmiútir. Sancaa çkan úehzadelerin kimisinin yannda úair, edip, bilgin, hattat, müzisyen vb. kimseler bulunmaktayd. Manisa seçkin bir kültür ve eitim merkezi durumuna gelmiútir. Canl bir edebi muhit domuútur. Ancak on yedinci asrn baúlarnda bu huzurlu durumun bozulduu görülür. Bu yllarda Manisa çevresinde baúlayan ayaklanmalar ve eúkyalarn halkn huzurunu bozan davranúlar, Manisa için skntl dönemlerden birinin baúlamasna neden olmuú ve Manisa maalesef iki asr boyunca geliúme gösterememiútir. Baz yönlerden geriledii de söylenebilir. Bu dönem on sekizinci asrn baúna kadar devam etti ve ancak o senelerde bu huzursuzluklarn kaynaklar ortadan kaldrld ve Manisa’da yeniden bir huzur dönemi hüküm sürmeye baúlad. Hatta bunun ardndan on dokuzuncu asrda demiryolunun kurulmas ile øzmir limanna balanan Manisa birdenbire geliúme göstererek bölgedeki önemli kentler arasna girdi ve ekonomik ve ticari açdan hzl bir ilerle kaydetti.

5

Tanzimat dönemiyle birlikte Manisa merkezi øzmir olan Aydn vilayetine bal beú sancaktan biri olarak idari yönetimi yeniden belirlenmiútir. Msr Valisi Mehmet Ali Paúa’nn Osmanl yönetimine baú kaldrmas ile birlikte Osmanl ømparatorluu içinde çkan karúklk ortamnda Manisa, Mehmet Ali Paúa’nn olu øbrahim Paúa tarafndan 1833’te ele geçirilmiútir. Birinci Dünya Savaú’ndan øtilaf Devletleri’nin galip ayrlmasnn ardndan Ege Bölgesi Yunanllar tarafndan iúgal edilmiútir. Manisa bu dönemde 3 yl 3 ay 12 gün Yunan iúgali altnda kalmútr. (26 Mays 1919–8 Eylül 1922). Türklerin çou Manisa’y terk etmiútir. Yunan ordusu bozguna urayp geri çekilirken, Manisa’da bulunan 12 bin binann 8 binini yakp ykmútr. Kurtuluú Savaú yllarna tekabül eden bu dönemde, Manisa iúgal altnda oldukça zor bir dönem geçirmiútir. Bu devirde Türklerin çou iç bölgelere göç etmek zorunda kalmútr. øúgalci Yunan ordusunun yenilgiden sonra kaçú srasnda Manisa büyük bir bölümünü yangnlarda kaybetmiútir. Osmanl dönemine ait pek çok tarihi deer de bu srada maalesef yok olup gitmiútir. 1922 ylnda Yunanllarn bölgeden atlmas ve Manisa’nn kurtulmasnn ardndan dier sancaklarla birlikte Saruhan sanca da artk “il” adn almútr. 1927 ylnda Saruhan ad Manisa olarak deiútirilmiútir. Cumhuriyetin ilânndan sonra sancaklara (vilâyet) il ismi verilince Saruhan da il olmuú, 1927’de úehrin ad Manisa olarak deiútirilmiútir. Kent, cumhuriyet dönemi ile yeniden dirilmeye baúlamú ve eitim ve kültür alannda atlan admlar ile hzl bir ilerleme kaydetmiútir.

6

3. SOSYAL, KÜLTÜREL VE KTSADÎ YAPISI

SOSYAL YAPI Manisa tarih’in her döneminde önemli bir kent olmuútur. Saruhan Beylii döneminde beylik merkezi olan Manisa, Osmanl ømparatorluu zamannda da sancak olarak varln sürdürmüútür. Hatta bir dönem Saruhan Eyaleti olarak yönetilmiútir. Manisa’da ilk olarak kaytlara geçen eitim kurumu, Saruhanoullar Beylii’nden øshak Çelebi tarafndan Ulu Cami’nin yanna yaptrlan medresedir. Fethiye ya da øshak Çelebi Medresesi olarak bilinmektedir. Manisa özellikle úehzadeler tarafndan yönetildii 160 yllk dönemde çok önemli eserler kazanmútr. ehirde bu dönem içerisinde han, hamam, cami gibi eserlerin yannda dört medrese yaplmútr. Bu eserlerden bazlar bugün hala ayakta olsa da; çounluu, yukarda belirttiimiz gibi Kurtuluú Savaú’ndan yenik ayrlrken Manisa’y yakp ykan Yunanllarn sayesinde maalesef yangnda kül olup gitmiútir. Manisa ilimiz, eitim seviyesi açsndan Türkiye ortalamasnn üstünde yer almaktadr. Pek çok yönden Manisa ülkemizin önemli úehirlerinden biridir. Tarm kenti görünümündeki Manisa’nn “sanayi kenti” olma yolunda gösterdii çabalar neticesinde Manisa Organize Sanayi Bölgesi kurulmuútur. 1992 ylnda daha önce Dokuz Eylül Üniversitesi bünyesinde yer alan Manisa’da kurulu fakülte ve yüksekokullar, Celal Bayar Üniversitesi ad altnda yeni bir üniversite olarak hizmete girmiútir. Bu tarihten sonra hzla farkl fakülte ve yüksekokullar hizmete açlmútr. Bu, úehirdeki kültürel ve sosyal yaúam olumlu yönde oldukça etkilemiú ve gözle görülür bir canllk getirmiútir.

7

Mesir Bayram Mesir macunu temeline dayanan Mesir enlikleri veya Manisa ahalisinin deyimiyle Mesir Bayram kökeni 16. yüzyla dayanan bir gelenektir. Kanuni Sultan Süleyman Han’n annesi Hafsa Sultan’n hastalna úifa olmas amacyla Halveti eyhi Merkez Efendi tarafndan üretilen mesir macunu; Hafsa Sultan’n úifa bulmasnn ardndan bu úifa kaynandan halkn da yararlanabilmesi amacyla her yl Sultan Cami’nin kubbelerinden saçlmaya baúlanmútr. Böylelikle baúlayan Mesir enlikleri günümüze kadar gelmiú ve “Uluslararas Manisa Mesir Festivali” adyla kutlanmaya devam edilmektedir.

Çalak Festivali:

Manisa’nn Akhisar ilçesinin ev sahipliini yapt bu úenlik de yüzyllardan gelme bir kültür mirasnn yansmasdr. Akhisar halk ve misafirler bu tarihte Çalak Boaz olarak anlan bölgeye gelerek elenceler düzenler. Kurbanlar kesilir, yemekler piúer; klç kalkan ve güreú oyunlar düzenlenir. Günümüzde Akhisar Belediyesi’nin organize ettii Çalak Festivali gittikçe artan bir heyecana sahne olmaktadr.

KÜLTÜREL KURULULAR Manisa Müzesi Manisa

Müzesi’nde

Ege

Bölgesi’nden

toplanan

tarihi

eserler

sergilenmektedir. Özellikle Manisa içerisinde yer alan Sardes antik kentinden toplanan buluntular bu eserlerin baúnda gelir. Bu antik kentten toplanan eserler ayr olarak kurulmuú bulunan Sart Salonu’nda sergilenir. Arkeoloji ksmnda Bronz Ça’ndan Bizans dönemi sonuna kadar olan döneme ait eserler bulunmaktadr. Hazine Odas olarak adlandrlan bölümde ise antik dönemden Osmanl dönemine kadar uzanan uzun bir döneme ait altn ve gümüú eúyalar taklar ve sikkeler gibi deerli malzemeler sergilenmektedir.

8

Manisa Müzesi’nde etnografya bölümünde de Manisa’nn Türk hâkimiyetine girdikten sonraki dönemine ait eserler bulunmaktadr. Bu eserler o dönemden bugüne Manisa’da yaúayan halkmzn yaúayú, kültürü, gelenek ve göreneklerini bizlere aktarmas açsndan oldukça önemlidir.

Kütüphaneler

Manisa’daki en eski kütüphane, Saruhanolu øshak Çelebi tarafndan yaptrlan øshak Çelebi Medresesi’nin içinde bulunmaktadr. Daha sonra Fatih Sultan Mehmet’in valilii zamannda yaptrlan kütüphane ve bunun ardndan merkezde ve çou ilçesinde kurulan kütüphaneler bilinmektedir. Günümüzde Manisa ili genelinde Kültür ve Turizm Bakanl’na bal 29 kütüphane bulunmaktadr.

MANSA HALK KÜLTÜRÜ:

Manisa ikilimi yer alt ve yerüstü kaynaklar gibi nedenlerle tarih boyunca pek çok kültüre zemin olmuú bir kenttir. Genel olarak tarma dayal toplum yaps yaúama biçimini etkilemiútir.

Geleneksel Yemekler: Manisa’nn zengin bitki çeúitlilii yemek kültürüne de yansmútr. Doal bitkiler, elbette ki zeytinya ile birlikte ilk sray alr. Ebegümeci, kazaya, úevketi bostan, istirofiga, radika, gelincik, hardal, turpotu gibi doal bitkilerden genellikle zeytinyal yemekler yaplmaktadr.

Geleneksel El Sanatlar, Dokumaclk, Halclk: Manisa el sanatlar, dokumaclk ve halclk yönünden yüzyllar boyunca adn duyuran bir kent olmuútur. Bunlar içerisinde özellikle halclk; Gördes, Demirci, Kula gibi yörelerin katklaryla yurt dúnda dahi yöre isimleri ile tannr anlr olmuútur.

9

Bunlarn yannda güveççilik, bakrclk, at arabacl, keçecilik de Manisa’da bir dönem parlak olmuú ancak günümüzde deiúen koúullarn etkisi ile azalmú yaygn el sanatlar olarak göze çarpar.

Halk Müzii ve Halk Oyunlar: Manisa zeybek bölgesinde yer almaktadr. øl genelinde müzik kültürü ana hatalar ile Ege Bölgesi’ne ait olmakla beraber Rumeli havalarnn da etkileri görülmektedir. Manisa halk oyunlar yönüyle de ege Bölgesi’nin içindedir. Zeybek havalar ile dokuz zamanl türkülerle oynanr ve giyim kuúam yönüyle de zeybek úeklindedir.*

*

Bu bölümdeki bilgiler için baklabilir: Manisa Valilii, Manisa 2007, Manisa 2007; Fotoraflarla Manisa, Manisa 2007; A. Rza Babacan, limiz Manisa, Manisa 1993; Ali Haydar Aksakal, Manisa’nn Bilinmeyen Yönleri, Manisa 2003.

10

BRNC BÖLÜM MANSA MASALLARININ TP YAPISI MASALLARIN TP NUMARALARI VE MOTF SIRALARI

Bu bölümde metinler bölümünde verilen 70 Manisa masalnn her biri için aúadaki yol takip edilmiútir: Bu bölümde masallarla ilgili bilgiler dört madde hâlinde verilmiútir. 1. Masaln Ad Bu maddede masallarn adlar kaynak úahsn adlandrd úekilde verilmeye çalúlmú, kaynak úahsn adlandramad masallar ise metne uygun olarak adlandlmú veya EB kataloundaki orijinal adlandrmalar yaplmútr. 2. Masaln EB ve AaTh kataloglarndaki tip numaralar Bu maddede ise dünya ve Türk masallar tip kataloglarndaki Manisa masallarnn yerleri tespit edilmiú ve numaralar verilmiútir. Masallarn EberhardBoratav1 ve Aarne-Thompson2 kataloglarndaki numaralar tespit edilmiútir. Bu aúamada her iki katalogda da benzerlerine rastlayamadmz masallarn bu ksm boú braklmútr. Masallarn sralanmasnda ise EB’deki sra numaras esas alnmútr. Masallarmzn EB’deki yirmi üç baúla göre dalm ise aúadaki tabloda verilmiútir. 3. Masal anlatann ad ve bulunduu yer Bu maddede derleme yaplan kaynak úahsn ad ve yaúad yerin ad yazlmú, kaynak úahslarla ilgili dier bilgilere ayr bir bölümde yer verilmiútir. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü’nde yaptrlan üç

bitirme ödevinden alnan masallar bitirme tezlerinin

ksaltmalar verilerek yer almútr. (MYHEM)Emine Yaral, Manisa Yöresi Halk Edebiyat Mahsulleri, Isparta 1999

1

Wolfran Eberhard-Pertev Naili Boratav, Typen Turkischer Volksmarchen, Wiesbaden 1953. (Bu eser calúmamzda (EB) ksaltmasyla kullanlmútr.) 2 Antti Aarne-Stith Thampson, The Types of the Folktale, Helsinki 1964. (Bu katalog çalúmamzda (AaTh) ksaltmasyla kullanlmútr.

11

(SYHEM)Mustafa Varol, Salihli Yöresi Halk Edebiyat Mahsulleri, Isparta 1999 (AYFÖ)Erkin Cerit, Alemúahl Köyü Yöresi Folklorundan Örnekler, Isparta 2003 Bunlarn yannda Celal Bayar Üniversitesi’nde yaptrlmú olan bir yüksek lisans tezinden alnan masallara da ayn úekilde yer verilmiútir. (YDKM) Ebru, Birkan Akhan, Yunt Da Köylerindeki Masallarda Dil Özellikleri, Manisa 2006

4. Masaln motif sras Bu maddede metinler bölümünde yer alan masallarn motif sras verilmiútir.

12

Masal Tipinin Ad

Kapsad Numaralar

Masallarmzdan Bu Gruba Girenler

A. Hayvan masallar B. Hayvan ve ønsan C. Masal kahramanna bir ruhun veya bir hayvann yardm ettii masallar: D. Tabiat üstü bir ruh veya bir hayvanla evlenme konusunu iúleyen masallar E. øyi bir ruh veya evliyalarla birlikte yaúamay konu alan masallar F. ønsanlarn kaderinin önceden yazldn ve deiúmeyecei konusunu iúleyen masallar G. Rüyalar konu alan masallar H. Kötü ruhlarla birlikte yaúamay iúleyen masallar I. Sihirbazlar konu alan masallar J. Genç kzn sevgili bulmasn konu edinen masallar K. Erkek kahramann sevgili bulmasn konu edinen masallar L. Fakir bir kzn zengin bir erkekle evlenmesini konu alan masallar M. Kskançlk ve iftira konusunu iúleyen masallar N. Hor görülen kocalarn kahraman olduu masallar O. Zina ve baútan çkarmay konu alan masallar P. Acaip davalar ve acaip icraat konu alan masallar Q. Acaip davalar konu alan masallar R. Realist masallar S. Acaip tesadüfleri konu olarak iúleyen masallar T. Komik olaylar konu alan masallar U. Aptal ve tembel kadn veya erkekleri konu alan masallar V. Hrszlk ve dedektiflik konularn iúleyen masallar W. Akll, hilekar veya cimri kahramanlar konu alan masallar

1-22 23-33

1,2,3,4,5,6, Yok

34-82

7,8,9,10,11,12,13,14,15,16

83-109

17,18,19,20,21,22

110-122

23

123-142

24,25,26,27,28,29,30

143-145

Yok

146-168

31,32,33

169-184

34

185-196

35,36

197-222

Yok

223-238

37-38

239-255

39,40,41,42,43,44,45,46

256-258

47

259-280

48,49,50

281-289

51,52

289-301

Yok

302-310

53,54,55,56,57

311-316

Yok

317-322

Yok

323-338

58,59,60

339-349

61,62,63

350-378

64,65,66,67,68,69,70

BRNC MASAL 1. Kurnaz Tilki 2. EB 1-5 AaTh 202-1,2,3,4 3. Hatice AZAK, Paaköy 4. Motif Sras 1. Tilkiyle Ay arkadaú olurlar. 2. Bir gün Tilki Ay’y baa üzüm yemeye götürür. Ay’ya burnumuzdan gelene kadar yiyecekleri úartn koúar. 3. Tilki burun deliklerine birer üzüm tanesi yerleútirerek artk burnundan geldiini ve yiyemeyeceini söyler. 4. Burnundan getirmek için uraúan aynn karn úiúer. Ba sahibi gelince tilki bir delik bulup kaçmú ama ay karn úiú olduu için kaçamaz ve yakalanr. 5. Oradan giderken Tilki bir balkçya rast gelmiú ve yola uzanarak ölü taklidi yapar.. 6. Balkç da tilkinin kürkünün para edeceini düúünerek arabasnn arkasna atar. 7. Tilki arabadaki bütün balklar çalarak kaçar. 8. Balkç balklarn almak için Tilkiyi bulur. 9. Tilki balkçya onun beline testi kendi kuyruuna sepet balayarak dereden taze balk tutmay teklif eder. 10.

Belindeki testi ile suya giren Balkç sudan çkamaz ve boulur.

KNC MASAL 1. Dul Tilki 2. EB 15, AaTh 103 3. Canan YILMAZ, Erdelli Köyü 4. Motif Sras 1. Arkadaúlar tarafndan “dul” olarak anlan bir Tilki kendisine koca aramaya baúlar. 2. Bir kedi ile tanúmú ve evlenmeye karar verirler. 3. Tilki arkadaúlarna yeni eúini tanútrmak için yemee çarr.

14

4. Yemee giderlerken Tilkin kocas kedi bir çalya doru sçraynca bütün hayvanlar korkarlar. Hepsi kaçúrlar.

ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Tavan le Çakal 2. EB --- AaTh--3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Tavúan ile Çakal arkadaú olurlar. Tavúan Çakala tapulu üzüm bana gitmeyi teklif eder. 2. Tapu olarak da bir helvac kad gösterir. 3. Baa girip üzüm yerken ba sahibinin gelmesiyla tavúan kaçmaya baúlar 4. Çakal tavúana tapusunu göstermesini söyler ama tavúan kaçmaya devam eder.

DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Tilki le Horoz 2. EB ---, AaTh --3. Canan YILMAZ, Erdelli Köyü 4. Motif Sras 1. Tilki dam üstünde tünemiú olan tavuk ve horozlarn yanna gider. 2. Horoza ezan okumasn ve namaz klmalarn teklif eder. 3. Horoz da yolun ilerisinden iki avcnn geldiini ve onlar da gelince cemaat olmalarn söyler. 4. Bunu duyan Tilki kaçar.

15

BENC MASAL 1. Tilki ile Canavar 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Tilki’nin sürekli tavuklarna musallat olduu kümes sahibi Tilkiye bir kapan kurar. 2. Tilki aaçta sallanan tavuu görünce bunun tuzak olduunu anlar. 3. Oraya gelen kurta niyetli olduunu tavuu onun almasn söyler 4. Tavuu alan kurt tuzaa yakalanr. 5. Kurt’un elinden tavuu alan tilki afiyetle yer.

ALTINCI MASAL 1. Kurnaz Tilki 2. EB ---, AaTh --3. Ahmet Ali SEYMAN, Balam Köyü 4. Motif Sras 1. Tilki karatavuk’un yuvasna gelir ve yavrularndan birini atmasn söyler. 2. Karatavuk atmazsa ne olacan sormas üzerine aaca çkp onu yiyacaini söyler. Karatavuk da yavrularndan birini verir. 3. Karga, Karatavuk’a yavrularn vermemesini, Tilki yanna geleceini söyleyince de aaca çkabiliyorsa gelip yemesini söylemesini tavsiye eder. 4. Karatavuk bunlar söyleyince Tilki bunun baúka birinden alnmú akl olduunu fark eder. 5. Karatavuk’a akl veren Kargadan intikam almak isteyen Tilki oyun yaparak Karga’y yakalar. 6. Karga Tilkiyi kandrarak elinden kurtulur.

16

YEDNC MASAL 1. Hasan Kedi 2. EB 44 , AaTh 3. Behiye ÖZHUN, Arabacbozköy 4. Motif Sras 1. Çocuu olmayan bir çift bir kediyi evlatlk alr. 2. Adam bir yere giderken evi ve karsn Kedi’ye emanet eder. 3. Kedi düünlerde oynayan bir köçektir ve Kediyi o gece cinler düüne götürürler. 4. Kedi gidemeyeceini kadnn evde kendisine emanet olduunu söyleyince kadn da yatayla birlikte götürürler. Dün bitince geri getirirler. 5. Sabah eve gelen adam karsndan olanlar örenince kediyi evden kovar. 6. Kedi ölünce miras olarak iki çuval para adama getirilir. 7. Adama çuvallar kap eúiinde braknca paralar dabaha soan kabuuna dönüúür.

SEKZNC MASAL 1. Tilki 2. EB 48, AaTh 155 3. Üftadiye DÖNE (YDKM) 4. Motif Sras 1. Bir adam atyla giderken bir harman yerinden imdat feryatlar duyar. 2. Bu feryadn kimden geldiini örenmek için atndan iner ve harmann üstüne çkar. 3. Burada bir ylan vardr ve adamdan kendisini kurtarmasn ister. 4. Adam atnn yem torbasn sarktarak ylan kurtarr. 5. Ylan adam sokacan söyler. Adam ona iyilik yaptn söyler ama dinletemez. 6. Bunu baúkalarna sormaya karar verirler. 7. Yollarna çkan bir inee sorarlar inek ylandan taraf olur.

17

8. Sonra da bir Tilki’ye denk gelirler. Tilki adam hakl görse de ylan bunu kabul etmez. 9. Bunu üzerine Tilki hile yaparak ylan yeniden atn yem torbasna sokar ve adama verir. 10.

Adam da ylan sopalayarak öldürür.

DOKUZUNCU MASAL 1. Kuyruk Acs Hikayesi 2. EB 49, AaTh 285 3. Mehmet TÜRKKUU, Akhisar 4. Motif Sras 1. Sütçü ile Ylan çok iyi dostturlar. 2. Sütçünün olu ylandan korkar ve kürekle ylann kuyruunu koparr. 3. Ylan olan sokarak öldürür. 4. Sütçü günün birinde ylana yeniden arkadaúlklarn sürdürmelerini teklif eder. 5. Ylan artk bunun mümkün olmadn söyler.

ONUNCU MASAL 1. Oduncu ile Ylan 2. EB 49, AaTh 285D 3. (MYHEM) 4. Motif Sras 1. Oduncu hergün olunu da yanna alarak daa odun kesmeye giderler. 2. Bir ylan oduncuyla arkadaúlk eder ve birlikte yemek yerler. 3. Oduncunun olu ylann baltayla ikiye böler. 4. Ylan da oduncunun olunu sokarak öldürür. 5. Oduncu Ylana küslüklerini bitirmeyi teklif eder ama ylan artk bunun olamayacan söyleyerek uzaklaúr.

18

ONBRNC MASAL 1. Umman 2. EB 60, AaTh 403A 3. Hatice AZAK, Paaköy 4. Motif Sras 1. Adamn birinin kars ölünce yeniden evlenir. 2. Adamn kzna üvey anas hiç iyi davranmaz ama kz bunu babasna hiç söylemez. 3. Bir gün kz dada çobanlk yaparken bir su kenarnda karúlaút kocakar kendisinden saçlarn taramasn ister. 4. Kz bunu yapnca akarsudan yüzünü ykayp öyle gitmesini ister ve kz dünya güzeli olur. 5. Kzn üvey anas bunu görünce hasedinden çatlar ve kendi kzn da ayn yere götürmesini ister. 6. Üvey kz oraya gidince kocakarnn saçlarn taramas isteine tersleyerek cevap verir. 7. Bunun üzerine kocakar onun da yüzünü ykamasn ister ama bu kez kötü üvey kardeúin yüzü kapkara olur. 8. Kocakar iyi kza bir çift ayakkab verir. 9. Kz bir düüne giderken bu ayakkablar yanna alr. 10.

Düünde bu ayakkablardan birini düúürür. Bu ayakkablar gören Bey

kz bulmalarn ister. 11.

Kz bulurlar ve görücü olurlar.

12.

Üvey anas düün günü üvey kzn saklar kendi kzn gönderir.

13.

Bey bunun o kz olmadn pabuçlarndan anlar ve gidip asl kz

getirmelerini ister. 14.

Üvey anas baúka kz olmadn söyler. Kz ahra sanda

kilitlemiútir. Adamlar ahrdaki inein “umman” diye bardn duyunca ahra girer sand açar ve kz bulurlar. 15.

Bey ile kz evlenir ve mutlu olurlar.

19

ONKNC MASAL 1. yilik ve Kötülük 2. EB 67, AaTh 213 3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. øyilik ve Kötülük arkadaú olurlar ve iú bulmak için yola koyulurlar. 2. Yolda önce øyilik’in ekmeini yerler. 3. Ekmei biten øyilik Kötülükten ekmek ister ama o vermez. Ekmek karúlnda bir gözünü vermesini ister. 4. Çok ackan øyilik bu úart kabul etmek zorunda kalr. 5. Biraz daha yol gidince øyilik bir parça ekmek karúlnda da öteki gözünü vermek zorunda kalr. 6. Gözleri kör olan øyilik’i Kötülük orada brakr ve gider. 7. Bir aacn üstüne çkan øyilik orada gece gelen cinlerin konuúmasn duyar ve srlarn örenir. 8. Sabah olunca øyilik’in gözleri oradaki otlar sayesinde iyileúir. 9. Cinlerden örendii srlar bir susuz köyün yaknlarndaki su kayna, kör bir padiúahn úifasnn hiç bensiz kara koyunun kan olduu ve kör padiúahn saraynn arkasndaki arsada bir külçe altn olduudur. 10.

Susuz köyü suya kavuúturur. Onlardan ald hiç bensiz kara koyun

kan sayesinde padiúah iyileútir ve ondan hediye olarak saraynn arkasndaki arsay ister. 11.

Bu arsadaki külçe altn bularak zengin olur, ve oraya bir köúk

yaptrarak zengin olarak yaúamaya baúlar. 12.

Kötülük dilencilik yapmaktadr ve bir gün øyilik’in kapsn çalarak

sadaka ister. 13.

øyilik onu tanr ve içeri buyur eder. Nasl zengin olduunu anlatr.

14.

Kötülük de ayn aacn üzerine çkarak beklemeye baúlar.

15.

Gece gelen cinler burada söyledikleri srlarn ortaya çktn söylerler

ve bunu kimin yaptn bulmak için etraf ararlar ve Kötülük’ü bulurlar. Kötülüü Parça parça ederler.

20

ON ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Kahraman Çocuk 2. EB 72, AaTh 551 3. Zeki AYHAN (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Padiúahn bahçesinde bir elma aac her sene bir meyve verir ama o meyveyi de bir dev alr gider. 2. Padiúahn oullar o devi öldürmeye karar verirler 3. Büyük ve ortanca olan baúaramaz ama en küçük kardeú bunu baúarr. 4. Bunun üzerine dier iki kardeú onu çekemez ve öldürmek isterler. 5. øçinde dünyann en güzel kz olan kuyuya giderler. Küçük kardeúi kuyuya sarktrlar. 6. Küçük kardeú kz bulur. Kz önce kuyudan olann çkmasn istese de olan kzn kaçacandan korkarak önce kz yukar çkarr. 7. Kz çkmadan önce üç tel saç vererek ne zaman baú skúsa bu saçlar birbirine balamasn ister. 8. Çkma sras küçük kardeúe gelince aabeyleri ipi keserler ve küçük kardeú kuyuya düúer. 9. Olan kuyuda giderken bir ylann bir aaçtaki kuú yuvasna saldrdn görür ve ylan öldürür. 10.

Anne kuú gelince yavrularn öldürenin o olduunu zannederek

öldürmek ister ama yavrular ona gerçei anlatr. 11.

Anne kuú da ona ne zaman baú skúsa gelmesini söyler.

12.

Olan yola devam ederken bir devin suyunu kestii bir memlekete

13.

Bu ülkenin suyunu bir dev her sene bir kz vermeleri karúlnda

varr.

senede bir defa açmaktadr. O sene sra Padiúah2n kzndadr. 14.

Olan o devi öldürerek Padiúah’n kzn kurtarr.

15.

Padiúah ondan ne dilerse dilemesini söyler olan önce kendi

dünyasna gitmek ister. Padiúah bunu nasl yapacan düúünürken olan yavrularn kurtard kuúa gider.

21

16.

Kuú olandan krk koyunla krk kova su getirmesi halinde onu

yeryüzüne çkaracan söyler. 17.

Olan padiúahtan bunlar alr ve kuúun kanatlarna balar. Kuú lark

dedikçe et lrk dedikçe su verecektir. 18.

Tam yeryüzüne vardklarnda kuú lark eder. Eti biten olan kendi

baldrndan et kesip kuúa verir. 19.

Kuú bunu anlar, eti yutmaz. Yeryüzüne varnca eti olann bacana

tekrar yapútrr. 20.

Olan kendi memleketine gider. Memleketinde aabeylerinden biri

kuyudan çkan kz ile evlenecei için düün hazrlklar vardr. 21.

Bir terzi ona padiúahn ondan fndk kabuunda, makasla kesilmemiú,

dikiú dikilmemiú bir elbise istediini söyler. 22.

Olan Kzn verdii saç tellerini birbirine balar ve bu elbise ortaya

çkar. Padiúaha elbiseyi verirler. 23.

Düün nedeniyle yaplacak olan cenge katlan olan iki abisini de

24.

Padiúah tam onu öldürtecekken bir hikaye anlatr ve padiúah onun

yaralar.

olu olduunu anlar. 25.

Küçük olan ve kz evlenirler.

ON DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Üç Olan Karde 2. EB 72, AaTh 551 3. Hatice TÜRKER, Dingilli Köyü 4. Motif Sras 1. Bir padiúahn üç olu vardr. Padiúah bu oullardan en çok en küçüünü sever. 2. Bir gün üç olan bir kuyunun içinde hazineler olduunu duyarlar ve hazineleri çkarmak iserler. 3. Kuyuya önce inen büyük ve ortanca kardeúler korkarak kuyuya inemezler. 4. Küçük olan kuyuya iner ve kuyudaki devi öldürür.

22

5. Hazineyi alr ve önce ipi hazineye balayarak yukar gönderir. 6. Kardeúlerinin içine fesatlk düúer ve kardeúlerini kuyuda brakrlar. 7. Olan kuyuda giderken bir kuú yuvasna bir ylann geldiini görür. 8. Ylan öldürerek yavru kuúlar kurtarr. Bunlar Anka Kuúu’nun yavrulardr. 9. Anka Kuúu gelince olana ne dilediini sorar. Olan kendisini yeryüzüne çkarmasn ister. 10.

Kuú onu yeryüzüne çkarr. Aabeylerini kuú savurarak ortadan

11.

Olan hazineye ve kza kavuúur. Düün yaparlar ve evlenirler.

kaldrr.

ON BENC MASAL 1. Mehmet’in Yüzüü 2. EB ---, AaTh --3. Asiye CERT (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Mehmet çok tembel bir delikanldr. Annesi getirir o yan gelip yatar. 2. Annesi günün birinde artk onun çalúmas gerektiini söyler. 3. Odun kesmek için ormana giden Mehmet bir ylann bir keçiyi boynuzlar yüzünden yutamadn görür. 4. Baltasyla boynuzlar krarak ylan kurtarr. Çok güzel bir kza dönüúen kz mehmet’e bir yüzük verir. 5. Ne zaman baú skúsa iki rekat namaz klp ve bu yüzüü yalarsa karúna derviúlerin geleceini ve her iúini göreceini söyler. 6. Mehmet eve gelir ve iki rekat namaz klarak yüzüü yalar ve karúsna gelen derviúlere evin etrafn odunla doldurmalarn söyler. Derviúler bunu yapar. 7. Sabah olunca Mehmet tekrar namaz klar ve bu sefer derviúlerden evinin Gagaub Padiúah’nn evinden daha yüksekte olmasn ister. Derviúler bunu yerine getirir. 8. Mehmet yüzüü bir kere daha kullanr ve Gagaub Padiúah’nn kzn getirmelerini ister.

23

9. Gagaub Padiúah kaybolan kzn bulana ödül vaat eder. Bir Kocakar buna gönüllü olur. 10.

Kocakar sihirli küp sayesinde kzn yanna gelir.

11.

Mehmet kza yüzüün srrn anlatmútr ve kz bunu azndan kaçrr.

12.

Bunu örenen Kocakar yüzüü alr, iki rekat namaz klar yüzüü

yalar ve derviúlerden Mehmet’in evini eski haline getirmesini ister. Kz da alarak gider. 13.

Eve gelen Mehmet durumu görünce yüzüünü bulmak için köy köy

dolaúmaya baúlar. Gagaub ülkesine gelir. 14.

Gagaub Padiúah’nn aúçs olarak saraya girer. Uzun yllar burada

çalúr. Bir kedi besler. 15.

Bir gece Padiúah’n kzna saldrr. Padiúah saldrann kim olduunu

örenmek için ülkedeki tüm erkeklerin sarayn önünden geçmesini ister. 16.

Mehmet yakalanr bir çuvala konur ve sçan kuyusuna atlr.

17.

Mehmet’in kedisi kokusundan onu takip ederek kuyuya gelir.

Mehmet’in kedisinden korkan sçanlar kedisini çekmesi karúlnda ne isterse yapacaklarn söylerler. 18.

Mehmet yüzüünü getirmelerini ister. Sçanlar kocakardan yüzüü

getirirler. 19.

Mehmet yüzüüne kavuúur.

ON ALTINCI MASAL 1. Kara Köpek 2. EB ---, AaTh ---3. Emine UYMAZ, Maldan Köyü (YDKM) 4. Motif Sras

1. Annesi onu çok üzen kzna bir kara köpek gelip istese versem diye beddua eder. 2. Bir kara köpek gelir ve kz ister alr gider. 3. Kzn babas kzn görmek için arkalarndan gider.

24

4. Kz babasna bir tabaka verir ve bu tabakay açnca türlü türlü yemeklerin etrafa saçlacan söyler. 5. Bu tabaka ile hana giden babas tabakay hancya kaptrr. 6. Tekrar gelen babasna bu kez altn sçan bir eúek verirler. 7. Babas gene ayn handa konaklar ve eúeini hanc çalar. 8. Babasna son kez bir topuz verirler. Topuza emredinve vurmaya baúlayacan emredene kadar vuracan söylerler. 9. Babas topuzla ayn hana gider ve topuza emredince topuz hancya vurmaya baúlar. Hanc daha önce çaldklarn vermek zorunda kalr. 10.

Çaldrdklarn geri alan baba köyüne geri döner ve mevlüt okutur.

ON YEDNC MASAL 1. ahmaymun Kadn 2. EB 86, AaTh 465 3. Canan YILMAZ, Erdelli Köyü 4. Motif Sras 1. Bir beyin üç olu vardr ve evlenme yaúna gelirler. Oullar ellerine denek alacak atacak ve hangi evin önüne düúerse orann kzyla evlenecektir. 2. Büyük olan ve küçük olann att denekler kz evlerinin önüne düúer ama ortanca olannki gübrelie düúer. Atú üç kere tekrarlanr. Her seferinde ayn durum olur. 3. Küçük olan babasna nasibinin bu olduunu söyler. Buraya kendisine bir ev yaptrmasn ister. 4. Orada kalmaya baúlar. Her gün eve gelince evi temizlenmiú ve yemekler yaplmú olarak bulur. 5. Padiúah olanlarn yemee davet eder. Küçük olan nasl gideceini düúünmeye baúlar. 6. Bir gün erken gelerek Peri kzn yakalar ve ona bu durumu anlatr. Peri kz kedi úeklindedir. Ad ahmaymun Kadndr. 7. Peri kz ona bir çeúme tarif eder ve oradan kyafetlerini getirmesini ister. Olan gider ve kyafetleri getirir.

25

8. Yemek esnasnda ahmaymun kadn bir kaúk yer bir kaúk kolunun yeninden içeri atar. Bunu gören dier gelinler de aynsn yapar. 9. Padiúah gelinlerin oynamasn ister. Büyük gelin ve ortanca gelin oynarken kollarndan yemekler dökülür. ahmaymun kadn oynarken kollarndaki yemekler kuúa dönüúür ve uçmaya baúlarlar. 10.

Bu esnada küçük olan eve giderek Peri kznn kürkünü yakar.

11.

Kürkünün kokusunu duyan ahmaymun Kadn Padiúaha olunun onu

bulmak istiyorsa demir çark ve demir asa ile kendisini aramasn söyleyerek kaçar. 12.

Olan yola çkar. Yolda babalarnn miras için kavga eden ç kardeú

görür. Onlar kandrarak ellerindeki sihirli pöstekiyi alr ve Kaf dann arkasna gider. 13.

Orada ahmaymun kadn bulur ve krk gün krk gece düün yaparlar.

ON SEKZNC MASAL 1. Üç Yumurtann erri 2. EB 89, AaTh 408 3. (MYHEM) 4. Motif Sras 1. Bir padiúahn bir olu vardr ve çok yaramazdr. Sürekli çeúme baúndaki kadnlarn testisini taú atarak krar. 2. Bir gün bir kadn testisi krlnca ona üç yumurtann úerrine uramas için beddua eder. 3. Olan büyür ama bu bedduann anlamn çok merak eder ama kimseden örenemez. Sonra bir yaúl kadn o üç yumurtann Kaf danda yaúayan devlerin elinde olduunu söyler. 4. Olan Kaf Da’nn arkasna gidince orada çocuunu emziren dev anasn görür ve dier memesinden emmeye baúlar. Kadn sütolu olduu için olan öldüremez. 5. Kadna derdini anlatnca kadn ona yardm edeceini söyler ve oullar gelince olan öldürmelerine mani olur.

26

6. Kadn yumurtalar baúka bir devin elinde olduunu söyler. Olan oraya götürürler. Olan uyurken gözü açk uyankken kapal olan devin önünden geçerek yumurtalar alr. 7. Olan yumurtalardan birini krar. øçinden çok güzel bir kz çkar su ister ama olmad için hemen ölür. 8. Olan biraz gittikten sonra dier yumurtay da krar ve ayn úey olur. Üçüncüyü bir çeúme baúnda krar ve çkan kza su içirir. 9. Kzn üzerinde elbise olmad için elbise bulmaya gider kz da bir aacn üstünde kendisini beklemesi için brakr. 10.

Çeúmeye su doldurmaya gelen arap kz çeúmenin önündeki suda

aacn üzerindeki aksi görür ve kendisi zanneder. Aaçtaki kz kendisi olmadn söyleyince onu kskanr indirmeye çalúrken kz kuú olur uçar. Arap kz aaca çkarak Padiúah’n olunu bekler. 11.

Padiúah’n olu nasibinin bu olduunu düúünür ve kz memleketine

götürerek evlenir. 12.

Kuú olan kz her gün sarayn penceresine gelerek öter. Arap kz onu

kestirtir. Kannn akt yerden bir aaç çkar. Onu da kestirtir. Aacn dallar mis gibi kokar. Bir yaúl kadn aacn dallarndan biri elbiseleri güzel koksun diye sandna koyar. 13.

Kz her gün sandktan çkarak evi temizler. Bir gün yaúl kadn bu kz

yakalar. Kz baúndan geçenleri anlatr. 14.

Yaúl kadn Padiúah’n oluna gelerek durumu anlatr. Padiúah’n olu

arap kzn cezalandrr ve kzla evlenir.

ON DOKUZUNCU MASAL 1. Kurukafa 2. EB 100, AaTh 3. Dudu ÇETN (AYFÖ) 4. Motif Sras

27

1. Adamn biri alnnda “Neydim, Noldum, Nolacam?” yazan bir kuru kafa bulur ve eve getirir. 2. Kurukafa sürekli konuúur ve bu cümleyi söyler. Buna sinirlenen kars kurukafay ocaa atar ve çkan dumandan evin kz hamile kalr. 3. Annesi kzn namuslu olduuna inanmaz ve olundan onu öldürmesini ister. Ama olu bunu yapmaz. 4. Çocuk doar ve üç günlükken konuúmaya baúlar. 5. Padiúah adam yanna çartr ve ona bir soru sorar ve bu sorunun cevabn adama üç günlük torunu verir. 6. Padiúah doru cevab alnca bu cevab veren çocuu tanmak ister ve yanna çartarak ona kürkünü hediye etmek istese de çocuk almaz. 7. Eve dönerlerken çocuk çok güzel bir bahçeyi dedesine, daha güzel bir bahçeyi annesine ve yeraltndaki katran kazanlarn da anneannesine layk görür.

YRMNC MASAL 1. Emine Sultan’n Kutusu 2. EB 104, AaTh 313A 3. (MYHEM) 4. Motif Sras 1. Bir adam hacca giderken üç kzna ne hediye ne istediklerini sorar. Büyük kz heybe, ortanca kz örtü, küçük kz da kutu ister. Küçük kz eer kutuyu bulamazsa bindii geminin batmas için babasna beddua eder. 2. Adam hacca gider; büyük ve ortanca kzn istediklerini alr ama küçük kznn istedii kutuyu bulamaz. Dönüú yolunda gemi batmaya baúlaynca gemidekiler durumu anlatan adam gemiden atarlar. 3. Adam bir karaya çkar ve of der; Of adnda bir dev gelir. Emrini sorunca adam da kutu ister. Dev kutuyu getirir. Açmamasn adama tembihler. 4. Adam kutuyu alp kzna getirir. Kz kutuyu alp odasna kapanr. Kutuyu açnca içinden bir çiçek çkar ve bu çiçek Peri Padiúah’nn oluna dönüúür. Sabahlar kuú olup uçar gider akúamlar geri gelir. Kz odasndan hiç çkmaz ve onunla vakit geçirmeye baúlar.

28

5. Ablalar durumu merak eder ve kz kandrarak kapy açtrrlar. Çiçei görünce kskanarak parçalarlar. 6. Peri Padiúah’nn olu akúam gelince çiçein parçalanmú olduunu görür ve üzülerek gider. Kz bunun üzerine odasna kapanr ve yemeden içmeden kesilir. 7. Babasna bir han ve hamam yaptrmasn ister ve yolcularn oradan geçerken bu handa rüyaya yatmasn ister. 8. Kelolan bunu duyar ve anasn alarak bu hana gelir. Gece olunca Peri Padiúah’nn olu yaral halde gelir ve “Yaktn beni Emine Sultan!” diyerek gider. 9. Sabah olunca Kelolan bunu kza anlatr. Ertesi gün kz yaúl kadn klna girerek odada kalr ve ayn úekilde Peri Padiúah’nn olu gelince onu takip eder. 10.

Peri Padiúah’nn saraynn bahçesinde bir kulübe verirler ve orada

kalmaya baúlar. Padiúahn adamlarna Peri Padiúah’nn olunu odasna getirirlerse yaralarn iyi edebileceini söyler. 11.

Adamlar uyku ilacyla uyutup úehzadeyi getirirler. Kz iki gece Peri

Padiúah’nn oluna alayarak saksy kendisinin krmadn anlatr. Alamasndan bahçedeki güller kurur. 12.

Sebebini soran olan Yaúl kadnn alamas olduunu örenince

üçüncü gün ilaç içmeden odasna gider ve kzn anlattklarn duyar. Birbirlerine sarlrlar.

YRM BRNC MASAL 1. Neydim Ne oldum Ne Olacam 2. EB ---, AaTh --3. Dudu AYHAN (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Bir ailenin oturduu evin yannda bir ermiú mezar vardr ve bu mezarn üstünde her sene bir Kabak yetiúir. 2. Kabak sürekli “Neydim Ne oldum Ne olacam” der. 3. Evin kz bu kaba koparr ve eve getirir. Annesi bir gün sürekli konuúan bu kaba ateúe atar. Çkan dumandan evin kz hamile kalr.

29

4. Kadn bunu kocasndan bilir ve kz daa götürüp öldürmesini ister ama adam bunu yapamaz. 5. çocuk doar ve üç günlükken konuúmaya baúlar. Bu olay Padiúah’n kulana gider ve adam çartp ona bi soru sorar ve bilemezse öldürteceini söyler. 6. Adam eve gidince sorunun cevabn çocuk söyler. Adam Padiúah’a cevab söyler ve bu cevab torununun söylediini ekler. 7. Padiúah çocuu görmek ister ve aklna hayran olur. Kavuunu çocua vermek ister ama çocuk kabul etmez. Dedesiyle birlikte yollara düúerler. 8. Yerin yedi kat altna gelirler burada bir kap açlr ve iki saray görürler. Çocuk bu saraylardan birinin annesinin birinin de dedesinin olduunu söyler. 9. Anneannesinin sarayn soran dedesine onun yerinin kzn öldürmesini istedii için cehennemde olduunu söyler.

YRM KNC MASAL 1. Gül Ali 2. EB ---, AaTh --3. Ramazan Çevik (YDKM) 4. Motif Sras 1. Çocuu sahibi olamayan bir çift Allah’a dua eder ve ylan dahi olsa çocuklarnn olmasn ister. Allah gerçekten de bunlara ylandan bir bebek verir. Ad Gül Ali’dir. 2. Bu çocuu herkesten gizlerler büyütürler çocuk geliúince padiúahn kzna aúk olur ve babasn görücü olarak gönderir. 3. Padiúah damadn ylan olduunu bilmemekle birlikte gene de kzn kolay kolay vermek istemez. Çok zor úartlar ileri sürer. 4. Gül Ali sihirli yollarla bu úartlar yerine getirir. Padiúah kzn vermek zorunda kalr ve evlenirler. 5. Gerdek gecesi Gül Ali 19 yaúnda bir delikanlya dönüúür. Ama kars bunu kimseye söylememelidir. 6. Padiúah damadn merak ettii için bir úenlik düzenler. enlie katlan Gül Ali karsna tembihlemesine ramen kars onu insanlara gösterir.

30

7. Bunun üzerine Gül Ali ortadan kaybolur. 8. Gül Ali’nin kars babasna bir hastane yapmasn söyler. Hastaneye babasn getiren bir genç ve babas yüz yllk uykuya dalmúlardr ve Gül Ali’yi görmüúlerdir. 9. Bunu söyleyince babas ve kars Gül Ali’yi görmeye oraya gelirler. Gül Ali’yi bulurlar.

YRM ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Kamburfelek 2. EB 118, AaTh 503 3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Bir kambur akúam hamama ykanmaya gelir. Hamamc onu orada unutup kaplar kilitler ve gider. 2. Kambur da orada uyumaya karar verir. Gece cinler hamama gelir ve ortada “Çarúambadr Çarúamba” diyerek dönmeye baúlar. 3. Önce korkan kambur sonra onlar gibi dönmeye baúlar. Onun da kendilerinden olan cinler kamburun srtna vururlar ve kamburunu iyileútirirler. 4. Ertesi gün onu gören bir kambur da gece hamada kalmaya karar verir. 5. Ama bu kez cinler onun farkna varr ve srtna vurarak daha kambur hale getirirler.

YRM DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Çöpçatan 2. EB 124, AaTh 930A 3. Fatma DEMREL, Dingiller Köyü 4. Motif Sras 1. Bir beyin olu bir çöpleri krp atan bir ihtiyar görür. Ne yaptn sorunca ihtiyar çöpçatan olduunu söyler.

31

2. Bey de kendisini kime yaptn sorunca ihtiyar bir çobann kzna yaptn söyler. Bey bundan hoúnut kalmaz. 3. Çobann evine gider ve kzn henüz bebek olduunu görür. Kz daha çok küçük olduu için ve aile fakir olduu için onlarda misafir kald gecenin sabah bebein boazn keser ve heybesindeki altnlar bebein üzerine boúaltp gider. Çoban bu atnlarla zengin olur 4. Günün birinde bey ve hanm oullar için görücü giderler. Beyin olu evlenir. Gerdek gecesi hanmnn karnna yapúmú altnlar görür. 5. Sebebini sorunca kz bebekken eve gelen misafirin sabah onun boazn kestiini ve altnlar üzerine brakp kaçtn anlatr. 6. Kz ölmemiútir ama karnna yapúan altnlar çkmamú ve öyle kalmútr.

YRM BENC MASAL 1. Kl Torba 2. EB 124, AaTh 930A 3. Asiye Cerit (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Bir Padiúah yol kenarnda yaz yazan Hzr’ görür ve ne yaptn sorar. Hzr da insanlar birbirine yazdn söyler. 2. Padiúah kendi kzn kime yazdn sorar ve fakir bir insana yazldn duyunca sinirlenir. 3. Adamlarna o fakir adamn çocuunu öldürmelerini emreder. Adamlar da çocuu bi kl torbaya koyar ve denize atarlar. Çocuu balkçlar bulur ve bir cami imam çocuu büyütür. Çocuun ad “Kl Torba” kalr. 4. Padiúahn yolu bu camiye düúer ve bu çocuun adn duyunca olay anlar. 5. Çocua öldürülmesini emreden bir mektup yazar ve saraya gönderir. 6. Yolda gencin önüne çkan Hzr mektubu deiútirir ve düün olmasn emreden bir mektup verir. 7. Çocuk Hzr’n yazd gibi Padiúah’n kz ile evlenir.

32

YRM ALTINCI MASAL 1.

Gençlikte mi Kocalkta m?

2.

EB 136, AaTh 938

3.

Fatma Selçuk (AYFÖ)

4.

Motif Sras

1. Bir çiftin evine gelen iki adam onlara baúlarna bir dert geleceini gençliklerinde mi ihtiyarlklarnda m gelmesini isteyeceklerini sorar. Onlar da geçliklerinde gelmesini isterler. 2. Baúlarna gelmeyen kalmaz. Adamn oullarnn birini sel, birini kurt kapar. Kars kaçrlr. 3. Sonunda iki oullar ve kar koca dördü de her biri ayr yerlere düúerler. 4. Adam bir ülkeye padiúah olur. Karsn kaçran adamlar o ülkeye gelir ve oradaki insanlardan kapya iki yiit koyarlar. Kadnn duasn duyan yiitler onun analar olduunu anlarlar. 5. Onlar sarlrken gören adamlar dava etmek için padiúaha giderler. Padiúah babalardr. 6. Padiúahn karúsnda olay anlatlnca her úey ortaya çkar aile birbirine kavuúur.

YRM YEDNC MASAL 1. Neydim Ne Oldum Ne Olacam 2. EB 137, AaTh 883C 3. Dudu ÇETN (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Bir Padiúah kznn karn úiúince hamile zannederek oluna onu öldürmesini emreder. Olu öldüremez ve onu daa brakr. 2. Kz dada su kenarnda uyurken azndan bir ylan su içmek için çkar tam geri girecekken bunu gören bir çoban tarafndan öldürülür. 3. Kz evine götüren çoban kzla evlenir ve üç çocuklar olur. Çocuklarn ad “Neydim”, “Ne oldum” ve “Ne olacam”dr.

33

4. Bir gün padiúahn yolu oraya düúer ve misafirleri olur. Çocuklarn adlarn örenince neden böyle isim koyduklarn sorar. Kz baúna gelenleri anlatnca her úey ortaya çkar.

YRM SEKZNC MASAL

1. Tuz Kadar Sevgi 2. EB 137, AaTh 883C 3. (SYHEM) 4. Motif Sras 1. Bir adam üç kzna onu ne kadar sevdiklerini sormuú. Büyük ve ortanca kzlar úeker kadar ve su kadar cevaplarn verince hoúuna gider ama küçük kz “tuz kadar” sevdiini söyler. 2. Bu cevaba sinirlenen babas onu daa götürüp brakr. 3. Kz burada bir olanla evlenir ve üç çocuu olur ve çocuklarna “Neydim”, “Ne oldum” ve “Ne olacam” adlarn verir. 4. Yaptna piúman olup kzn dalarda arayan adam çocuklarla karúlaúr ve isimlerini duyunca úüphelenerek evlerine gider. 5. Kz babasn görünce tanr ve sofradaki yemeklere hiç tuz koymaz. Kocas ve babas bunun sebebini sorunca baúna gelenleri anlatr ve her úey ortaya çkar.

YRM DOKUZUNCU MASAL 1. Çötük Otunun ahitlii 2. EB 141, AaTh 960 3. Dudu ÇETN (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Biri evli biri bekar iki arkadaú köylerinde ktlk olunca para kazanmak için birlikte gurbete gider. 2. Bekar olan para biriktirmeyip müsrif davranr evli olan biriktirir.

34

3. Geri dönüú yolunda bekar dierinin boazna bçan dayar ve parasn almak ister. Evli olan da günün birinde oradaki çötük otunun ona úahitlik edeceini söyler. 4. Bekar onu öldürerek paralarn alr. Memleketine gelince de karsn alr ve evlenir. 5. Günün birinde tarlada yemek yerlerken bir çötük otu sofraya uçar gelir. Adam atsa da tekrar gelir bunu gören adam gülmeye baúlar. 6. Sebebini soran karsna yaptklarn anlatr. Kars eski kocasnn kardeúlerine durumu bildirir ve onlar da adam öldürürler.

OTUZUNCU MASAL 1. Tuyanlk 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Adamn birisi úmarkl yüzünden maln mülkünü kaybeder ve kars onu terk eder. 2. Alanp szlarken Azrail ona görünür. Ona bir toz verir ve hekimlik yapmasn söyler. Ama úmarmamasn eer úmarrsa cann alacan söyler. 3. Hastann baúna geldiinde Azrail eer hastann ayakucundaysa bu tozdan içirmesini ama baúucundaysa az sonra cann alacan hiç uraúmamasn söyler. 4. Adam bu sr sayesinde çok ünlü ve zengin bir hekim olur. 5. Günün birinde gece vakti kapsna gelip hastaya çaran insanlar azarlar ve Azrail cann alr.

OTUZ BRNC MASAL 1. Yedi Olanlar 2. EB 166, AaTh 451 3. (SYHEM) 4. Motif Sras

35

1. Bir Kadnn yedi olu vardr ve analarndan bir kz kardeú isterler. Olmaynca da evi terk ederek giderler. Ormanda bir saray yaparak avlanarak orada yaúamaya baúlarlar. 2. Annelerinin bir kz olur kz büyüyünce aabeylerinin olduunu örenince onlar aramaya gider. 3. Evlerini bulur ve her gün onlarn evini temizler yemeklerini yapar. Aabeyleri gelirken de sanda saklanr. Aabeyleri onu üçüncü gün bulurlar. 4. Kzn karnna ylan girer. Karn úiúince bir kadn kza iftira atar ve aabeyleri kz evden kovar. Kz bir Yörük bulur ve karnndaki ylan çkarr. Kz oluyla evlendirir. øki çocuklar olur. 5. Bir gün aabeyleri avlanrken kz kardeúlerinin çocuklarnn söyledii tekerlemeyi duyar ve kzn evine gelirler. 6. Yörük bunlara olaylar anlatr ve gerçek ortaya çkar.

OTUZ KNC MASAL 1. Geyik Karde 2. EB 168, AaTh 450 3. Fatma DEMREL, Dingiller Köyü 4. Motif Sras 1. Adamn biri her gün ava gider ve bir keklik avlar gelir. Bir gün kars keklii kediye kaptrr. Adamdan korktuu için bir gösünü keser ve piúirir. 2. Adam o gün kekliin çok lezzetli olduunu ve bir daha ayn keklikten istediini söyler. Kadnn bir kz bir olu vardr ve çocuklarn kesmeyi aklndan geçirir. Bunu fark eden çocuklar evden kaçar. 3. Anne ve baba çocuklarnn arkasndan onlar aramaya çkar. Çocuklar kesmek için geldiklerini sanarak onlardan kaçarlar. 4. Ellerindeki tara atarlar her taraf tarak olur anne babalar geçemez; suyu atarlar her taraf deniz olur geçemezler; 5. Bir derenin kenarndan geçerken erkek kardeú derenin suyunu içince geyik olur.

36

6. Bir kuyunun baúna gelirler kz aaca çkar, geyik kardeúi her gün akúam gelir o aacn altnda yatar. 7. Bir gün bir bey o kuyudan su çekerken kovada kz görür. Kzn aaçtan inmesini ister ama kz inmez. Bir kocakar hile yaparak kz aaçtan indirir. Bey olu kzla evlenir. 8. Beyin dier kars hastalanr ve geyiin etiyle iyi olacaktr. 9. Kz havuzdaki yunus balklarndan biri yutar. Geyik kesilecekken sürekli ablasn çarmaktadr. 10.

Bunu duyan bey geyii salmalarn ister. Geyik havuzun baúna gider.

Yunus balnn karnndan ablas çkar mutlu olurlar.

OTUZ ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Yusuf 2. EB 168, AaTh 450 3. Hatice AZAK, Paaköy 4. Motif Sras 1. Bir adamn kars ölünce yeniden evlenir ancak yeni kars iki çocuunu istemez. Çocuklar daa gidip brakmasn ister. Adam bir gün çocuklarn daa brakr. 2. Çocuklar babalarn ararken geyik ayak izindeki sudan içen erkek kardeúi geyik olur. Kz bir aacn üzerinde gizlenirken bir beyin olu onu görür ve indirmek için aac kesmeye baúlar. Ama aaç her seferinde yeniden uzar. 3. Ninesi hileyle kz indirir. Kz da eer geyik olan kardeúini kabul edeceklerse evlenmeye raz olur. 4. Ama beyin anas geyik kardeúi istememiú. Oluna geyii daa attrmú. 5. Kz bunun üzerine kardeúini aramaya dalara gitmiú ve bulmuú. Allaha yalvarmú ve kardeúi normale dönmüú dada mutlu olarak yaúamúlar.

37

OTUZ DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Krk Hrszlar 2. EB 179, AaTh 676 3. Basri DEMRER, Arabacbozköy 4. Motif Sras 1. Bir gün tarlasn süren adam geç vakte kalnca tarlasnda yatar. Gece oraya gelen krk hrszlarn bir kapy sihirli sözcüklerle açtklarn görür. 2. Sabah o da ayn sözcükleri söyleyerek içeri girer. øçeride altnlar görünce heybesine doldurur zengin olur. 3. Kardeúi bunun azndan orann srrn örenir ve altn almaya gider ancak yakalanr. Kardeúinin adn ve köyünü krk hrszlara söyler. Krk hrszlar bunu öldürür. 4. Hrszlarn baú adamlarn tulumlara doldurur ve gaz tüccar klnda adama misafir olur. Gece olunca adamn kars biraz gaz almak için tulumlardan birine ine batrr ve içindeki adamn sesini duyar. 5. Bütün köylü bir olur ve krk hrszlar öldürürler altnlar da pay aralarnda pay ederler.

OTUZ BENC MASAL 1. Sabr Ta 2. EB 185, AaTh 894 3. (MYHEM) 4. Motif Sras 1. Bir kzn baúna konan kuú ona her gün bir ölünün baúnda krk gün beklemesini söyleyip uçar gider. 2. Beúinci gün alp o kz kaps olmayan bir sarayn bacasndan atar. Orada bir ölü vardr kz krk gün o ölünün baúnda bekler. 3. Krknc gün sayrn bir duvarnda bir kap açlr. Kz sarayn bahçesine çkar. Oradaki Arap hizmetçi kadn kza biraz dinlenmesini yerine onun bekleyeceini söyler.

38

4. Ölü olan genç uyanr baúnda Arap hizmetçiyi görünce nasibinin o olduunu düúünerek onunla evlenir. Kz da o sarayda hizmetçilie baúlar. 5. Bey hacya gidecektir ve saraydaki herkese ne hediye istediklerini sorar. Kz da sabr taú ister. 6. Bey sabrtaún getirince kz yaúadklarn her gece sabr taúna anlatr sabr taú çatlar. 7. Onun neden sabr taú istediini merak eden bey bir gecec onu gizlice dinler ve olanlar örenir. Arap hizmetçiyi kovar ve kzla evlenir.

OTUZ ALTINCI MASAL 1. Fesleenci Kz 2. EB 192, AaTh 879 3. (MYHEM) 4. Motif Sras 1. Padiúahn olu her ava gittiinde o dada fesleen yetiútirerek geçinen bir kzla dalga geçer. 2. Bir gün o kz padiúahn saraynn karúsna bir saray yaptrr ve orada yaúamaya baúlar. Padiúahn olu onun Fesleenci kz olduunu anlamaz. Karúlkl aúk yaúarlar. Üç çocuklar olur. 3. Padiúah bir gün olunu evlendirmek ister. Düün kurulunca Fesleenci Kz çocuklarn düüne yollar ve orada söylemeleri için bir tekerleme öretir. 4. Tekerlemeyi duyan saray hizmetkârlar çocuklar Padiúahn oluna götürürler ve olay anlaúlr. 5. Fesleenci Kzla padiúahn olu evlenir.

OTUZ YEDNC MASAL 1. Üç Kz Karde 2. EB 226, AaTh 877 3. (MYHEM) 4. Motif Sras

39

1. Yüz on, yüz yirmi ve yüz otuz yaúlarnda üç kz kardeú bir evde yaúarlarken bir gün peri padiúahnn olu pencerelerinin önünden geçer. øçeride eline maydanoz dikeni battndan úikâyet eden bir ses duyunca o eve görücü gönderir. 2. Gerdek gecesi karúsnda yüz otuz yaúnda birini karúsnda görünce kzp onu merdivenden atar. 3. Peri padiúahnn kz boazna klçk sapland için ac çekerken yüz otuz yaúnda bir gelini görünce gülmeye baúlar ve klçk çkar. Bunun üzerine gelini on beú yaúna döndürür. Bunu gören padiúahn olu gelinden af diler. 4. Gelin kendisini görmeye gelen kz kardeúlerine güzelleúmek için derilerini berbere kazttn söyler. 5. Bunu uygulamak isteyen dier kzlar ac içinde kvranarak ölürler.

OTUZ SEKZNC MASAL 1. Kenuh 2. EB 231–235, AaTh 875–922 3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Bir padiúah vezirine misafirinin sepetine altn doldurmasn emreder. Vezir altn yerine ekúi nar doldurur. 2. Padiúah vezire “kenuh” kelimesinin anlamn sorar. Bilemeyince de krk gün mühlet verir. Bilemezse vezirin kellesi gidecektir. 3. Vezir dalarda bunun cevabn ararken bir yörük kz cevabn söyler. Padiúaha cevab söyler. 4. Padiúah vezirini, cevab bilen kza görücü olarak gönderir. Kz padiúahn sanatnn ne olduunu sorar. 5. Padiúah nakú iúler ve kza gönderir kz o zaman raz olur ve evlenirler. 6. Padiúah bir gün eúkiyalar tarafndan yakalanp zindana atlr. Orada nakú iúler ve zindan bekçisine verir o da onlar sarayn önünde satmaya çkar. 7. Padiúahn kars nakúlar görünce tanr. Adam yakalatr ve zindann yerini örenirler padiúah kurtarrlar.

40

OTUZ DOKUZUNCU MASAL 1. Üç Kzlar 2. EB 239, AaTh 707 3. Hatice AZAK, Paaköy 4. Motif Sras 1. Üç kz kardeúin analarnn öldüü gece bir peri kz gelip bunlarn dileklerini dinler. En küçük kz bir beyle evlenip birinin alnnda ay ötekinin alnnda güneú olan iki evlat vermeyi diler. 2. Ertesi gün peri kz onu bir beyle evlendirmiú. Kz diledii gibi birinin alnnda ay birinin alnnda güneú olan iki evlat dourur. 3. Beyin annesi bunu kskanp çocuklar sanda koyup denize attrr ve beúie köpek enikleri brakr. Bunu gören bey kadn yar beline kadar topraa gömdürüp gelen geçeni yüzüne tükürttürür. 4. Çocuklar denizde balkçlar bulur ve büyütür. Çocuklar büyüyünce annelerini bulmaya yola çkarlar. 5. Annelerinin köyüne gelince annelerinin yüzüne tükürmedikleri için kaldklar yer sabaha kadar saraya dönüúür. Bunu merak eden beyin annesi eve gelince kz görür ve onu oluna almak ister 6. Kz alabilmek için abisinin ölmesi gerektiini düúünen kocakar kza, abisinden “kuúkz”n bulup getirmesini istemesini söyler. Abisi zorluklar aúarak kuúkzn getirir. 7. Olann ölmediini gören kocakar onlar yemee davet edip olan zehirleyerek öldürmek ister. Kuúkz bunu bilir ve olan iki defa zehirlenmekten kurtarr. 8. Bu kez onlar beyi ve annesini yemee çarr. Kuú kz sofraya köpek ve kedi enii piúirerek koyar. 9. Bunu gören bey bunlarn yenmeyeceini söyler o da dorulmayacan söyler. Bey durumu anlara annesini kovar ve mutlu olurlar.

41

KIRKINCI MASAL 1. ncili Kz 2. EB 240, AaTh 510 A–533 3. (MYHEM) 4. Motif Sras 1. Bir kadn ölmeden önce kzn kardeúine emanet eder. Kardeúinin de bir kz vardr yeenine hiç iyi davranmaz hep kötü davranr. 2. Bir gün çeúmeye su doldurmaya gittiklerinde bir ermiú su isteyince kötü kz terslemiú iyi kz su verir. Derviú de ona güldükçe güller açmas, aladkça inciler dökülmesi, bast yerlerde çimen bitmesi için dua eder. 3. Derviúin duas gerçekleúir. Kz çok ünlenir. Padiúah kza görücü gönderir. Teyzesi gelin götürecekleri günün akúam kza tuzlu balk yedirir. 4. Kz ertesi gün yolda çok susaynca su karúl öne bir gözünü sonra dier gözünü alarak onu orada brakp kendi kzn padiúaha gelin eder. 5. Kz orada bir adam bulur evine götürür. Kzn döktüü incilerle zengin olunca bunu herkes duyar. 6. Kzn kolunda sihirli bir muska vardr ve bu çkarlrsa ölecektir. Teyzesi ve kz bu muskay çkarp öldürmesi için bir kadn tutarlar. Kadn muskay çkarr ve kzn güllerinden getirir teyzesine verir. 7. Kz ölünce yannda kald adam ona bir tepeye kapakl bir mezar yaptrr. 8. Kzn güllerini padiúah koklaynca kz hamile kalr. Padiúah ava çkt zaman bu mezar görür merak eder. Bakmaya gidince bebein doduunu görür. Bebei alarak saraya götürür. 9. Bebek sarayda annesinin muskasna dokununca kötü kalpli teyze çocua vurur, çocuk alayarak annesini ister ve padiúah çocuu annesinin mezarna götürür. 10.

Çocuun elindeki muska annesine deince annesi canlanr. Kz

padiúaha her úeyi anlatr. Evlenirler ve mutlu olurlar.

42

KIRK BRNC MASAL 1. Sandk Masal 2. EB 244, AaTh --3. (SYHEM) 4. Motif Sras 1. Bir adamn kars ölünce adam kz ile evlenmeye kalkar. Kz da kendisine sandk yaptrarak içinde yaúamaya baúlar. Kznn kaybolduunu düúünen baba sand satar. 2. Sand satn alan bey her gün odasndaki yemeklerin yendiini görür ve odasn gözetlerken kz sandktan çknca yakalar. Kza aúk olur. 3. Bey askere gidince beyin niúanls sandktan úüphelenir ve krdrr, içinden çkan kzn güzelliini görünce kskanarak yakmalar için frna gönderir. Frnc kza kyamaz ve frna atmaz. Evlatlk olarak alr. 4. Bey askerden gelince kz bulamaynca bulabilmek için herkesten çorba ister. Kz da yapt çorbann içine niúan yüzüünü atar. Bey böylelikle onu bulur ve evlenirler.

KIRK KNC MASAL 1. Eleksi 2. EB 244, AaTh --3. Canan YILMAZ, Erdelli Köyü 4. Motif Sras 1. Bir adamn kars ölürken terlii kimin ayana olursa onunla evlenmesini vasiyet eder. Terlik kznn ayana olunca adam kzyla evlenmeye kalkar. 2. Kz evden kaçar ve kendisine tahtadan bir kabin yaptrarak içinde yaúamaya baúlar. Beyin saraynda mutfaa hizmetçi olarak girer. 3. Beyi niúanlamak için baúka köye gittikleri gün Eleksi sandndan çkarak arkalarndan gider. Orada beye görününce bey buna saatini verir. 4. Baúka bir gün beyi niúanlamak için gittiklerinde yine peúlerinden gider bu kez çaksn verir; bir dier seferde de yüzüünü verir.

43

5. Her seferinde niúan bozan bey bu kz bulmak için yola çkacaktr. Hizmetçiler beyin yanna almas için ekmek yaparken eleksi de ekmek yapar ve ekmeklerin içine niúanlar koyar. 6. Yolda ekmekleri bölünce içindeki niúanlar gören bey her úeyi anlar ve gelip Eleksi’yi bulur, evlenir.

KIRK ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Padiah Olan Kadn 2. EB ---, AaTh --3. Ali DEMRÖZ, Eceler Köyü 4. Motif Sras 1. Bir adam hacya giderken karsn kardeúine emanet eder. Kardeúi kadna sarkntlk yapar kadn raz olmaynca iftira atar. 2. Kadn taúlk yere yar beline kadar gömerler. Bir kervanc kadnd çkarr hizmetine alr. Günün birinde kervancnn yardmcs sarkntlk yapacak olur kadn teslim olmaz. Gözlerinin kör olmas için beddua eder. Adam kör olur. 3. Kadn oray terk eder. Giderken bir adamn borcundan dolay aslacan görünce kervancdan ald parayla adam kurtarr. 4. O adam da sarkntlk edecek olunca ona da ayn bedduay eder. Yolda kaykçlar bunu görür onlar da kötü niyetli davrannca onlara da ayn bedduay eder. 5. Adamlar bunu kaya koyar ve denize brakrlar. Padiúah ölmüú olan bir memleketin insanlar denizde onu bulunca baúlarna padiúah yaparlar. 6. Kadn padiúah olunca körlerin gözünü iyi edeceini ilan eder. Beddua ederek kör ettii insanlarn hepsi gelir. Neden kör olduklarn hepsine itiraf ettirir ve gözleri açlr 7. Kocas da kardeúini alp gelmiútir. Onun da gözlerini açarken o da itiraf eder. Kocas olay örenince kendini tantr ve gerçek ortaya çkar.

44

KIRK DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Tembellik 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Tembeller çoalnca padiúah tembelhane yaplmasn emreder. 2. Ancak herkes tembelhanelere akn eder. 3. Bunun üzerine padiúah adamlarna tembelhaneyi ateúe vermelerini emreder. 4. Yangn baúlaynca herkes kaçúr, sadece gerçek tembeller kaçmaya bile kalkúmazlar. 5. Böylece gerçekten tembel olanlar seçilmiú olur.

KIRK BENC MASAL 1. Esnek 2. EB ---, AaTh --3. Meliha TUNÇ, Akhisar 4. Motif Sras 1. Bir adam asker arkadaún ziyarete evine gider. Adam otururken açlk ve yol yorgunluundan esnemeye baúlar. 2. Asker arkadaúnn kars da esnemektedir. Arkadaú bunu görünce ikisinin aralarnda anlaútn zannederek karsn samanlkta keser. 3. Odaya geri dönünce o da esnemeye baúlar. En sonunda sinirlenerek arkadaúna kzar. Karsn kestiini söyler. 4. Asker arkadaú da kapy çarpar çkar. Polislere ihbar ederek katil olan arkadaún yakalattrr.

45

KIRK ALTINCI MASAL 1. Üvey Ana 2. EB ---, AaTh --3. Hatice TÜRKER, Dingiller Köyü 4. Motif Sras 1. Bir adam kars ölünce bir daha evlenir. Adamn bir kz vardr ve üvey anas kz hiç sevmez. Sürekli kötü davranr. 2. Kz sonunda dayanamaz ve babasnn kendisini daa brakmasn ister. Babas onu daa brakr. Kz dada yürürken bir su kenarnda bir kocakar görür. 3. Kocakar ondan bitini ayklamasn ister kz da bunu yapar. Kocakar kz dereden sar su geçerken suya atar. Kz sudan çknca yürüdükçe altnlar dökülür. 4. Üvey anas bunu haber alnca adamn kz getirmesini ister. Adam kz getirince bunun nasl olduunu sorar. Kz anlatr. 5. Kadn da ayn kocakary bulur. Kocakar ondan da bitini ayklamasn ister ama kadn onu azarlar. 6. Bunun üzerine kocakar onu kara su geçerken suya atar. Üvey ana kara suda kapkara olarak can verir.

KIRK YEDNC MASAL 1. Kazc Mehmet 2. EB 256, AaTh 986 3. Fatma DEMREL, Dingiller Köyü 4. Motif Sras 1. Bir beyin kz kaz çobanl yapan Mehmet’e aúk olur. Babas fakir olduu için vermeyince kz Mehmet’e kaçar. 2. Kazc Mehmet bir gün para kazanmak için kervana katlr. Kervanla giderken içinde dev olan bir kuyuya su almaya iner. Devin hoúuna gidecek sözler söyleyince dev buna üç tane nar verir. 3. Mehmet narlar karsna yollar. Narlar deerli taúlarla doludur. Kars bunlarla saraylar yaptrr. Mehmet dönünce üç çocuklar olur. Bunlarn adlarn “neydim” ne oldum” “ne olacam” koyarlar.

46

4. Kz bir gün babasn yemee çarr. Babas çocuklarn adlarnn neden öyle olduunu sorunca kz yaúadklarn anlatr. O zaman babas kzn tanyor hatasn anlar ve barúp mutlu olurlar.

KIRK SEKZNC MASAL 1. Deirmencinin Kars 2. EB 272, AaTh 882 3. Fatma Selçuk (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Bir

deirmenciye

arkadaú

karsnn

“yolsuz”

olduunu

söyler.

Deirmenci buna inanmaz. 2. Arkadaú bunu ispat etmek için deirmenci evde yokken eve kör ve sar birisi gibi misafir olur. 3. Kars eve yabanc bir erkek alr. O gidince dierleri gelir gider. Dördüncü kiúi evdeyken Deirmenci eve gelir. Kadn adam dolaba saklar. 4. Kadn Deirmenciye arkadaúnn geldiini söyler. Deirmenci arkadaún uyandrnca, arkadaú deirmenciye sanki rüya anlatr gibi olanlar anlatr. Deirmenci dolaba saklanan adam bulur ve karsn evden kovar.

KIRK DOKUZUNCU MASAL 1. Kadnn Fendi 2. EB ---, AaTh --3. ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu 4. Motif Sras 1. Adamn biri kendisinden çok genç bir kzla evlenir. 2. Günün birinde adam eve horoz alp getirince kars namahrem olduu için horozun karúsna çkmayacan söyler. 3. Adamdan horoz görmedik örtü almasn ister. 4. Adam bu örtüyü ararken birisi böyle bir örtünün olmadn, karsnn onu aldattn söyler.

47

5. Adam bunu denemek için karsna örtüyü bulmak için øzmir’e gideceini söyler. Fakat evin çatsna çkp karsn izler. 6. Gerçekten de karsnn onu aldatmak için baúka adamlara haber gönderdiini görür. Her úey ortaya çkar.

ELLNC MASAL 5. Kadnn erri 6. EB ---, AaTh --7. ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu 8. Motif Sras 7. Üç külhanbeyi gezerken birisi “Allah; eytan úerrinden, düúman úerrinden, kar úerrinden korusun!” diye dua edince üçüncü külhanbeyi kadnn úerrinin korkulacak bir úey olmadn söyler. 8. Bunu duyan bir kadn o gence omuz atarak peúine taklmasn salar ve akúama eve çarr. 9. Genç akúam eve gider ancak o srada kadnn kocas gelir. Kadn genci banyoya kilitler. 10.

Adam karsna kimin olduunu sorunca kadn her úeyi açkça anlatr.

Adam gencin banyoda olduunu örenince anahtar ister. 11.

Kadn anahtar verince aralarnda yllardr devam eden “lades”

oyununu kazanmú olur. Bunu duyan adam karsnn bu oyunu kazanmak için numara yaptn zannederek banyoya girmez ve evden dúar gider. 12.

Kadn banyoya gelir ve gence kadnlardan korkmas gerektiini, bir

oyun yaparak ayn anda ona nasl bir ders verdiini hem de kocasyla arasndaki oyunu nasl bitirebildiini anlatr.

48

ELL BRNC MASAL 1. Cad Kar 2. EB 288, AaTh 328 3. Dudu Ayhan (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Yedi çocuu olan bir kadn ekmek yaparken yapt ekmekleri hemen yiyen çocuklarna kzar üpürgeyi onlara atar. Çocuklarn alts ölür birisi kalr. 2. Kadn sa kalan çocuuyla tarlada çalúan kocana ekmek gönderir. 3. Tarlaya giden çouk babas kydan gel deyince ekmein kenarn yer, ortadan gel deyince ortasn yer babasna ekmek kalmaz. 4. Çocuk elma yemeye aaca çkar. Bir cad gelerek hileyle çocuu yakalar. Eve götürür ve kzna çocuu kesip piúirmesini söyler. 5. Çocuk kurnazlk ederek kz öldürür piúirir ve cad karsna kendi kzn yedirir. Bunu cad karsna söyleyince cad kars çocuu kovalamaya baúlar. 6. Çocuk bir kavak aacna çkar. Cad kars çocua nasl çktn sorunca çocuk önce saan kabuklarn yarak çktn, sonra da yumurta kabuklarn yarak çktn söyler. 7. Cad kar bu yollarla çkamaynca bir daha sorar. Çocuk da sacayan kzdrp boynuna geçirerek çktn söyler. Cad kar bunu yapnca ölür ve çocuk kurtulur.

ELL KNC MASAL 1. Nohut Ali 2. EB 288, AaTh 328 3. (SYHEM) 4. Motif Sras 1. Çocuu olmayan bir kadn Allah’a nohut kadar da olsa bir çocuk vermesi için dua eder. Bir gün nohut krarken nohutlardan birisi dile gelir ve evlad olduunu söyler. 2. Kadn olunu büyütür. Bir gün tarlada çalúan kocasna oluyla ekmek gönderir.

49

3. Nohut Ali tarlaya gelince babasna nerden geleceini sorar. Babas kydan gelmesini söyleyince bazlamann kysn yer. Bir daha sorunca ald cevaba göre peyniri yer. Böyle sorarak yemei bitirir. 4. Babas ona hiçbir úey brakmad için kznca korkarak öküzün burnuna girer. 5. Öküz hapúrnca burnundan frlar ve anasna babasna kavuúur.

ELL ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Düzenbaz 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Bir adamn evine giren düzenbazlar kasay açarlar ve içine adamn kendilerine borcu olduuna dair sahte bir senedi brakrlar. 2. Evde otururlar ve adam beklerler. Adam gelince bunlar görünce polisi çarr. 3. Düzenbazlar adamn kendilerine borçlu olduunu ve ödemediini söylerler. Hrsz olsalar kasann açk olduunu paray alp gidebileceklerini söylerler. 4. Kasaya bakan polis senedi görür ve bunlar hakim karúsna çkarr. Hakim polisten kasadaki paralarn çalnmadn örenince ve senedi görünce adama kzar ve borcunu ödemesini emreder.

ELL DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Mehmet Aa 2. EB 308, AaTh 910 3. Meliha TUNÇ, Akhisar 4. Motif Sras 1. Adamn birine babas üç öüt verir. Barbar adamdan borç almamasn, devlet görevlisiyle dost olmamasn ve karsna srrn söylememesini öütler. Adam da bunlar babasnn öütlediini anlamak için denemek ister.

50

2. Barbar birinden borç alr. Hükümet adamyla dostluk kurar. 3. Bir gün sürülerinden bir koç keserek çuvala doldurur. Eve gelir ve karsna birisini öldürdüünü söyler. 4. Hükümet görevlisi arkadaú kapya onu görmeye gelince kars kocasnn birini öldürdüünü söyler. 5. Arkadaú polisleri çarr. Polisler çuval görünce adam tutuklarlar. Barbar adam da yakasna yapúp hapse girmeden borcunu vermesini ister. 6. Adam babasnn ne kadar doruyu söylediini anlar.

ELL BENC MASAL 1. Baba Vasiyeti 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Adamn birisi çok müsrif olan oluna söz geçiremez. Bunun üzerine evin tavanna bir kulp taktrr ve oluna eer günün birinde kendisini asmak isterse bu kulpta asmasn söyler. Ne olursa olsun o evi satmamasn vasiyet eder. 2. Çocuk babas öldükten sonra müsrifliine devam eder. Günn birinde bütün mal mülkü biter. 3. Babasnn sözünü hatrlar ve o kulpa kendini asmaya karar verir. 4. Kendini kulpa astnda kulpun tutunduu yerden tavan çöker ve bir teneke altn düúer. 5. Babasnn vermek istedii dersi anlayan çocuun akl baúna gelmiútir.

ELL ALTINCI MASAL 1. Behlül Dana 2. EB ---, AaTh --3. ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu 4. Motif Sras

51

1. Halife Harun Reúid’in kardeúi Behlül Dana hiç insanlarla haúr neúir olmad için halifeye úikayet ederler. 2. Halife kerdeúini çarr ve bunu söyleyerek biraz insan içine girmesini ister. 3. Behlül bunu bilenlere danúacan söyleyerek ayrlr. Halife kimseye akl danúmayan Behlül’ün kime danúacan merak eder ve peúine adam takar. 4. Behlül gider ve bir umumi tuvalete girer gelir. Adamndan bunu örenen Halife iyice úaúrmútr. 5. Behlül bilenlere danútn ve insan içine girmeyeceini söyler. Halife de tuvalete gittiini bildiini söyleyince Behlül de oradakilere danútn anlatr. 6. Onlarn insan içine girince hallerinin ne olduunu gösterdiklerini ve ona sakn insan içine girmemesini tembihlediklerini söyleyerek Halife’nin huzurundan ayrlr.

ELL YEDNC MASAL 1. Sarmsak Tarlas 2. EB ---, AaTh --3.

ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu

4. Motif Sras 1. Dostlarnn çokluu ile övünen oluna babas bir ders vermek ister. 2. Oluna dostlarn bir teste tabi tutacaklarn söyler ve bir koyun kesmesini ister. 3. Çocuk denileni yapar. Koyunu bir çuvala doldururlar. Arkadaúlarnn evine giderek birini öldürdüünü söyler ve kendisine yardm etmelerini ister. Kimse ona yardm etmez. 4. Adam bunun üzerine kendi dostlarndan birine gönderir olunu. Olan gidince gittii kiúi hemen çuval bahçesine gömer ve zerine sarmsak eker. 5. Çocuk eve dönünce babasna verdii dersi anladn söyler ama babas henüz dersin bitmediini söyler. Olundan bir kere daha o adamn kapsna gitmesini ve kapy açt zaman bir tokat atp bir úey söylemeden gelmesini ister.

52

6. Olan bunu yapnca tokat att adam, bir tokada dostluklarn satlmayacan söyler.

ELL SEKZNC MASAL 1. Deliolan 2. EB 323-324, AaTh 1013-1211- 1600-1643-1653 C 3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Biri deli biri akll iki kardeúten akll olan oduna giderken annelerini deli kardeúine emanet eder. Deli olan da annesini ykayacam diye kaynar suyla öldürür. 2. Akll kardeú gelince annesini gömmek için mezar kazmaya gider. Kardeúine de annesini getirmesini söyler. Deli olan annesinin ayana ip balamú götürürken kadnn birisi laff söyleyince onu da öldürür. 3. Orada kalamayacaklarn anlayp yola düúerler. Deli olan srtna bir sundurma balamútr. Yolda karúdan eúkyalarn geldiini görünce bir aaca çkarlar. 4. Deli olan aaçta çiúi geldiini yapacan söyler akll olan engeller. Sundurmann ar geldiini, atacan söyler ama akll olan yine engeller. 5. Sonunda Deli olan önce çiúini yapar eúkyalar yamur yadn zanneder. Ar gelen sundurmay da aúaya atnca dünya göçüyor sanan eúkyalar kaçar. øki kardeú de altnlar alrlar.

ELL DOKUZUNCU MASAL 1. Kelolanla Deliolan 2. EB 323, AaTh 1013 3. Mehmet AZAK, Paaköy 4. Motif Sras

53

1. Kelolan tarlaya giderken evi Deliolana emanet eder. Eve hrsz gier ve Deliolan görünce days olduunu söyler. Deliolan da Kelolan’a haber vermeye tarlaya gider. 2. Kelolan daylarnn olmadn bilip eve koúana kadar hrsz evi boúaltr. 3. Ellerinde bir úey kalmaynca bir aann hizmetine girerler. Deliolan tarla sürerken geviú getiren hayvanlar kendisile dala geçiyor diye telef edince aadan korkarak kaçmaya baúlarlar. 4. Gece olunca bir aacn üstüne çkarlar. O aacn altnda eúkyalar gelerek paralarn bölüúmeye baúlarlar. 5. Deliolan eúkyalarn üstüne önce küçük abdestini, sonra büyük abdestini bozar. Eúkyalar iyice iúkillenir 6. Sonunda Deliolan dengesini kaybedip de eúkiyalarn üstüne düúer. Gece vakti ne olduunu anlayamayan eúkyalar kaçarlar. øki kardeú de paralar alp zengin olur.

ALTMIINCI MASAL 1. Kafa Sallayan Korkuluk 2. EB ---, AaTh --3. Fatma Selçuk (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Fakir bir adam elinde çapas tarlalarda iú ararken bir korkuluu tarla sahibi sanarak ondan iú ister. Korkuluun kafas rüzgarla sallannca evet dediini zanneder. 2. Akúama kadar çalúp parasn ister ama korkuluk para vermeyince çapasyla korkuluun kafasna vurur. Korkuluun kafasndan bir kese altn düúer. 3. Adam bunu alp evine gelir. Ertesi gün evinin önünde otururken karúdan gelen bir atly paray isteyecek sanp altnlarn onda olmadn söyler. 4. Adam durumu anlar ve antnlar ister. Fakir adam altnlar verir. Atl tam gidecekken kars önüne geçer. Adam onu da atnn arkasna atar kaçrr gider. Fakir adam öylece kalakalr.

54

ALTMI BRNC MASAL 1. Hrsz 2. EB 341, AaTh 1525D-1529 3. Mehmet AZAK, Paaköy 4. Motif Sras 1. øki arkadaútan biri hrsz olan dierinden hrszl öretmesini ister. 2. Hrsz bir adamn satn alp eve götürdüü eúein ipini kendine balayarak eúei çalar. 3. Bir çiftçi iki öküzle tarla sürerken tarlann bir baúndan birisi barr. Çiftçi yanna gelince hrsz öküzlerden birini alr gider. Çiftçi onun peúinden gidince de hrszn arkadaú dier öküzünü çalar.

ALTMI KNC MASAL 1. Üç Karde 2. EB 348, AaTh 916V 3. Mustafa YILMAZ (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Adamn biri ölürken üç tarlasn üç oluna pay eder. Oullar sonra aralarnda anlaúamaz ve kadya giderler 2. Yolda giderken devesi kaybolan bir adama rastlarlar. Adama devesini tarif edince adam onlarn deveyi çaldn söyleyerek davac olur. 3. Onlar da deveyi geride brakt izlerden tarif ettiklerini söyleyince beraat ederler. 4. Kad akúam onlara sofra kurar. Kardeúleri sofrada brakan kad onlar dinler. Kardeúler etin köpek eti olduunu, úarabn suyunun mezardan alndn ve kadnn zina olduunu söylerler. 5. Kad anasna, úarapçya ve çobana bunlar sorar ve hepsi doru çkar. 6. Kad onlar cezalandrmak ister ama sebep yoktur. Bir bardaa ar koyar, minderin altna portakal saklar ve bunlarn ne olduunu bilmelerini ister. 7. Kardeúler ary da portakal da bilince kad onlarn davasna bakamayacan söyleyerek kaçar.

55

ALTMI ÜÇÜNCÜ MASAL 1. Vezir ve Hrszlar 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Bir ülkede hrszlar çoalnca vezir tebdil-i kyafet yakalamaya çkar. 2. Bir hana giren üç kiúi, hancya ancak üçünün geri istemesiyle geri vermesi úartyla paralarn emanet ederler. Bu adamlr dolandrcdr. 3. Gece adamlardan birisi hile ile hancdan paralar alr. Dierleri de hancnn yakasna yapúr. 4. Olanlar gören vezir üç adamn da kellesini vurdurur.

ALTMI DÖRDÜNCÜ MASAL 1. Hainliin Sonu 2. EB 351, AaTh 1535-1539 3.

Muhsin CAN, Sazoba

4. Motif Sras 1. Üç arkadaútan ikisi dierine hyanet ederek onu bir çuvala koyup denize atmaya kalkarlar. 2. Yolda bir aacn altnda dinlenirken çuval aaca asarlar ve uyuyakalrlar. 3. Çuvaln içindeki adam oradan geçen çoban kandrp onu çuvala koyar ve sürüyü alp köyüne döner. 4. Çuval denize atan arkadaúlar köye geri dönüp onu zengin olmuú görünce onlara koyunlar denizden topladn anlatr. 5. øki arkadaú da ayaklarna taú balayp koyun toplamak için denize atlar ve cezasn bulur.

56

ALTMI BENC MASAL 1. mamla Genç 2. EB 353, AaTh 1654 3. Bünyamin CANDAN, Karasonya Köyü 4. Motif Sras 1. Bir kadn çadr kurarak serçe parman insanlara para karúl gösterir. Bir genç bunu görmek için giderken bir imam o paraya o kadnn her tarafn göstereceini söyler. 2. Hile ile gerçekten de bunu yapar. Ama çocuk verdii paray geri almak ister. ømamn köyüne gidince imam öldüünü söyletir. 3. Çocuk imamn ölüsünün baúnda gece beklemek ister amac kefeni alp kaçmaktr. 4. Gece beklerken eúkyalar oraya gelir ve çaldklarn bölüúürler. ømamn dirildiini sanan eúkyalar kaçar. Paralar onlarda kalr. 5. Paralar bölüúürler ama genç hala imama verdii parann peúindedir. Bu para için dövüúmeye baúlarlar. Eúkyalarn neler olduunu örenmek için gönderdii gözcü de geriye dönüp ölülerin iki buçuk kuruú için kavga etiini söyler.

ALTMI ALTINCI MASAL 1. Kulal ve eytan 2. EB ---, AaTh --3. Zeki Ayhan (AYFÖ) 4. Motif Sras 1. Kulal ve úeytan ortak olarak birlikte tarla ekerler. ølk sene buday ekerler Kulal mahsulün üstünü, eytan altn alnca; eytan parasz kalr. 2. Ertesi sene sarmsak ekerler bu sene de eytan üstünü alr, Kulal altn alr. Gene eytan’a bir úey düúmez. 3. Bunu içine sindiremeyen úeytan Kulalnn hanmn kaçrr. Kulal da tellal bartarak hanmn arar.

57

ALTMI YEDNC MASAL 1. Mantkl Yalan 2. EB ---, AaTh --3. Mustafa GÜDER, Demirci 4. Motif Sras 1. Çok inandrc yalan söylemesiyle tannan bir adamn olu bir gün ava gider. 2. Gelince de köylülere tek kurúunlar bir geyii hem ayandan hem gözünden vurduunu söyler. 3. Köylüler adama olunun yalan söylediini söyler. 4. Adam olay gördüünü; geyiin o srada ayayla gözünü kaúdn, o yüzden hem ayandan hem gözünden vurulduunu söyleyerek olunu kurtarr.

ALTMI SEKZNC MASAL 1.

Kelolan

2.

EB ---, AaTh ---

3.

Fatma SELÇUK (AYFÖ)

4.

Motif Sras

1. Tahir Bey adnda birinin uzak bir yerde bir sevdii vardr. 2. Kzn babas kz baúkasna vermek ister ve düün hazrlklar baúlar. 3. Kz Kelolan’a mektubunu Tahir Bey’e ulaútrmasn ister. Mektubun yannda bir de altn tas verir. 4. Tahir Bey’in memleketine giden Kelolan burada Tahir Bey’i bulur ve mektubu verir. 5. Birlikte düün alanna gelirler ve Tahir Bey sazyla maniler söyler. Sonra saznn arkasna sevdiini alp kaçrr gider.

58

ALTMI DOKUZUNCU MASAL 1. ncili ile Köylü 2. EB ---, AaTh --3. ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu 4. Motif Sras 1. Padiúah øncili’ye kendisi gibi birini bulmasn emreder. 2. øncili köy köy gezerken çok hazrcevap bir çocuu görünce babasn görmek ister. Adam gerçekten de hazrcevap ve zeki biridir. 3. øncili adamla padiúah ne verirse yarsn alacana dair anlaúma yapar. 4. Padiúahn yannda verdii cevaplarla Padiúah’n takdirini kazanan adama Padiúah ne istediini sorar. 5. Adam yüz sopa ister. Böylelikle elli sopa øncili’ye vurulur.

YETMNC MASAL 1. Kin 2. EB ---, AaTh --3. Hatice AZAK, Paaköy 4. Motif Sras 1. Bir Padiúah’n kz Padiúah’n hazinesini soymak isteyen krk hrsz öldürür biri sa kalr. 2. Sa kalan adam Padiúah’n yanna hizmetkar olarak girer. Zaman geçtikçe güvenini kazanr. 3. Padiúah kzna o adamla evlendireceini söyleyince kz babasndan bir saray yaptrmasn ister. O úartla evlenirler. 4. Adam seneler geçtikten sonra memleketine gitme bahanesiyle karsn ve çocuklarn alarak yola çkar. Yolda çocuklar keser. Karsn da aaca balayarak yakmak ister. Ateúi yoktur ateú aramaya gidince kervanclar kz çözer. 5. Kz saraya gider saklanr. Adam mezar toprayla sarayn etrafndaki aslanlar uyutur kadn yakalar. Kadn bir parça mezar topran ateúe atnca aslanlar uyanr ve adam parçalar.

KNC BÖLÜM MANSA MASALLARINDA ORTAK UNSURLAR I. TEMLER

A. Yükselme, baar kazanma yahut tehlikeli bir durumdan kurtulma: Bu gruba úu 42 masal girmektedir: 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 24, 26, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 42, 43, 44, 45, 46, 49, 51, 52, 55, 61, 65, 66, 67, 68, 69, 70.

1. Yükselme:

a. Kurnazlkla yükselme: 13 masalda rastlanr. Bu masallarn üçünde hayvan masallarnn kahraman olan tilki kurnazl sayesinde ayy, kurdu ve ylan alt eder. Dier on masalda kahramanlar deiúik kurnazlklarla tehlikelerden kurtulur veya yükselirler. 1 numaral masalda, tilki kurnazl sayesinde ayy ve balkçy kandrr ve kendisi kurtulur. 3 numaral masalda, tilki, kurnazl sayesinde kurdu kandrr ve tuzaktaki tavuu yer. 10 numaral masalda, tilki, ylan kurnazl sayesinde çuvala sokar ve adam kurtarr. 18 numaral masalda, olan dev anasnn gösünden süt içerek cann kurtarr. 38 numaral masalda, padiúah yapt nakúlar sarayn önünde sattrarak eúkyay yakalattrr ve zindandan kurtulur. 47 numaral masalda, Kazc Mehmet deve verdii akll cevap sayesinde ölmekten kurtulur.. 50 numaral masalda, kadn, kurnazl sayesinde hem gence oyun yapar ders verir hem de kocasyla arasndaki bahsi kazanr. 53 numaral masalda, düzenbazlar, yaptklar oyun sayesinde onlarn

60

olmayan bir paray almaya hak kazanrlar. 61 numaral masalda iki arkadaú yaptklar oyun sayesinde çiftçin öküzlerini çalar. 63 numaral masalda vezir hile yaparak hrszlar yakalamay baúarr. 64 numaral masalda masal kahraman, öldürülmeye götürülürken çabana yapt oyunla bin koyun sahibi olarak köyüne döner. 65 numaral masalda imam yapt kurnazlkla, gence kadnn her yerini gösterir 66 numaral masalda Kulal kurnazl sayesinde sürekli eytan’ kandrarak mahsulün iúe yarar tarafn alr.

b. Bilgiyle yükselme: 2 masalda rastlanr. 56 numaral masalda, Behlül Dana, bilgisiyle kardeúi Harun Reúid’e ders verir. 38 numaral masalda Yörük kz padiúahn sorduu kelimenin anlamn bildii için padiúahla evlenir.

c. Çalmayla yükselme: 1 masalda rastlanr. 36 numaral masalda, Fesleenci Kz çok çalúarak padiúahn saraynn karúsna saray yaptrr.

d. Tesadüfen yükselme: 7 masalda rastlanr. 12 numaral masalda øyilik cinlerin konuúmasn tesadüfen duyduu için sralarn örenir ve böylece zengin olur. 26 numaral masalda, Sayiddin Deryani baúna kuú konduu için ülkeye padiúah olur. 39 numaral masalda, öksüz kz yaúadklarndan sonra bey ile evlenir. 43 numaral masalda, kadn padiúahsz kalan bir ülke insanlar tarafndan padiúah yaplr. 58 numaral masalda, deliolan ve kardeúi gece çktlar aacn altnda paralarn sayan eúkyalarn paralarna konar ve zengin olurlar. 59 numaral masalda, kelolan kardeúi ile birlikte çeúitli olaylar yaúar ama

61

sonunda tesadüfen zengin olur. 65 numaral masalda, ømam ve genç eúkyalarn paralarna konar ve aralarnda paylaúrlar. 2. Baar kazanma: Toplam 12 masalda rastladmz baúar kazanmalarn 10 tanesi kötülerin cezalandrlmas, 2 tanesi bir iúin yaplmas sonucu ortaya çkan baúardr. a. Kötülerin cezalandrlmas:

10 masalda rastlanr. Masallarn genel

karakteristik özellii olan iyilerin kazanmas kötülerin cezalandrlmas motifi Manisa masallarnda skça karúmza çkmaktadr. Kötüler cezalandrlarak, iyiler mükâfatlandrlr ve baúarya ulaúrlar. 10 numaral masalda kendisine iyilik yapan adam sokmak isteyen ylan tilkinin oyununa gelerek adam tarafndan öldürülür. 18 numaral masalda, Arap kz “krk katr m, krk satr m” denerek ülkeden sürülür 26 numaral masalda, Sayiddin Deryani’nin ailesine kötülük eden adamlar cezalandrlrlar. 27 numaral masalda, kzn öldürtmek isteyen padiúah kz kendisine beddua edince yar beline kadar taú olur. 29 numaral masalda, arkadaún öldürüp paralarn alan adam, öldürdüü adamn akrabalar tarafndan öldürülür. 39 numaral masalda, kötü yürekli anne yaptklar ortay çknca cezalandrlr. 11 numaral masalda, kötü kalpli üvey ana, kocakar tarafndan kara suya atlr ve kapkara katlarak ölür 63 numaral masalda, vezir hrszlar yakalayarak onlarn boynunu vurdurur. 64 numaral masalda, arkadaúlarn öldürmek isteyen iki kiúi denizde boularak can verir. 70 numaral masalda, çocuklarn kestikten sonra karsn da yakmak isteyen eúkyay, aslanlar kaplanlar parçalar.

b. Bir iin yaplmas: 2 masalda rastlanr. 18 numaral masalda, dev anasnn kendisine tarif ettiklerini yapan

62

padiúahn olu, üç yumurtay devlerin sarayndan kaçrmay baúarr. 39 numaral masalda, olan, kz kardeúinin kendisinden istedii kuú kzn türlü maceralar yaúadktan sonra bulur. 3. Tehlikeden kurtulma: 10 masalda masal kahraman karúsna çkan çeúitli tehlikelere karú mücadele eder ve kazanr.

13 numaral masalda, padiúahn küçük olu, çeúitli maceralar yaúar, kendisini öldürmek isteyen kardeúleri tarafndan kuyuya braklr. Oradan çktktan sonra da çeúitli tehlikeler atlatr ve sevdiine kavuúur. 14 numaral masalda, genç kardeúleri tarafndan bir kuyuya braklr. Çeúitli tehlikeler atlattktan sonra bir kuú sayesinde dünya yüzüne çkar. 32 numaral masalda, ana babalarndan kaçan iki kardeú çeúitli tehlikeler yaúadktan sonra mutlu yaúarlar. 33 numaral masalda, üvey analarndan kaçan iki kardeú, çeúitli tehlikelerden sonra dada mutlu bir yaúam sürerler. 38 numaral masalda, padiúahn sorduu kelimenin anlamn Yörük kzndan örenen vezir padiúahn boynunu vurmasndan kurtulur. 51 numaral masalda kendisini öldürmek isteyen cad karsn ve kzn öldüren çocuk kurtulur. 55 numaral masalda kendisini öldürmek isteyen adam babasnn hazrlad düzenek sayesinde ölmekten kurtulur ve yeniden zengin olur. 58 numaral masalda, deli olann yapt aksilikler yüzünden iki kardeúin baúlarna çeúitli olaylar gelir. 64 numaral masalda, kendisini öldürmek isteyen arkadaúlarnn elinden kurtulan adam zengin olarak köyüne döner. 70 numaral masalda, kocas tarafndan öldürülmek istenen kadn, saray koruyan aslanlar tarafndan öldürülür.

B. ffetini muhafaza etme veya etmeme: 43, 48, 49 numaral masallarda karúmza çkmaktadr.

1. ffetini muhafaza eden kadnlar: 1 masalda rastlanr.

63

43 numaral masalda, iffetini koruyan kadna kötülük etmek isteyenler cezalarn bulurlar.

2. ffetsiz kadnlar: 2 masalda rastlanr. 48 numaral masalda, kocasn aldatan kadn kocasnn arkadaú tarafndan yaptklar ortaya çkarlnca kocas tarafndan evden kovulur. 49 numaral masalda, kocasn aldatan kadn, kocas tarafndan yakalanarak cezalandrlr.

C. yilik ve doruluun mükâfat kazanmas ile kötülüün ceza görmesi: Bu grupta 6, 12, 13, 14, 16, 20, 24, 25, 29, 30, 35, 43, 56, 63 numaral masallar yer almaktadr.

1. yilik: 3 masalda rastlanr. 12 numaral masalda, padiúahn gözlerini iyi eden øyilik padiúah tarafndan arazi verilerek ödüllendirilir. 13 numaral masalda, padiúahn kzn devden kurtaran olan padiúah tarafndan ödüllendirilir. 14 numaral masalda, Anka Kuúu’nun yavrularn ylandan kurtaran genç, kuú tarafndan yeryüzüne çkarlr. . 2. Doruluk: a. Tevekkül: 4 masalda rastlanr. 12 numaral masalda Allah’a dua eden øyilik’in gözleri bir nispet açlr. 29 numaral masalda, kendisine yaplann bir gün ortaya çkacana tevekkül eden adamn katili bir gün kendini ele verir ve cezasn bulur. 43 numaral masalda, kadn sürekli Allah’a snarak kendisine musallat olanlardan kurtulur. 56 numaral masalda, Harun Reúit tarafndan hor görülen Behlül Dânâ ona iyi bir ders verir.

b. Kadere kar gelme: 4 masalda rastlanr.

64

20 numaral masalda, kznn dediini almayan adamn bindii gemi denizin ortasnda batmaya baúlar. 24 numaral masalda, çöpçatann çattn bozmak isteyen bey olu sonunda gene çöpçatann çatt kzla evlenir. 25 numaral masalda, Hzr’n yazdnn önüne geçmek isteyen Padiúah bunu bozamaz ve Hzr’n yazd olur. Çünkü onu yazdran Allah’tr. 35 numaral masalda, ölünün baúnda krk gün bekleyen kz, Arap kz kandrr ve yerine geçer ama sonunda hakikat anlaúlr ve kz padiúahn oluyla evlenir.

3. Frsatlar deerlendirememe: 3 masalda rastlanr. 6 numaral masalda, kurnazlk yapan tilki sonunda karatavuu da kargay da elinden kaçrr. 30 numaral masalda, Azrail2in kendisine verdii frsat úmarkl yüzünden kaybeden adamn can Azrail tarafndan alnr. 63

numaral

masalda,

hrszlar

yaptklar

dolandrclktan

sonra

yakalanrlar.

4. Kötülük: 5 masalda rastlanr. 12 numaral masalda, Kötülük arkadaúndan ekmek karúl gözlerini ister. 13 numaral masalda, su verme karúlnda her sene bir kz alan dev kahraman tarafndan öldürülür. 14 numaral masalda, iki aabey en küçük kardeúlerinin çkard hazineyi elinden alarak onu kuyuda brakrlar 16 numaral masalda, ylan, kendisini kurtaran adam sokmaya çalúr. 29 numaral masalda, arkadaúyla yolculuk yapan adam, arkadaún öldürerek paralarn alr.

II. KAHRAMANLAR

A. ønsanlar B. Gerçeküstü varlklar C. Hayvanlar

A. NSANLAR

1. Saray ve idare adamlar

a. Hükümdarlar: Toplam on yedi masalmzn içerisinde padiúahlara yer verilmiútir. 12, 13, 15, 18, 19, 21, 22, 25, 26, 27, 38, 40, 43, 44, 63 ve 69, 70 numaral masallarda geçmektedir. Bu masallarn ikisinde sradan insanlar talihleri sayesinde padiúah olurlar. øki masalda padiúah evlenmek için görücü gönderir. 12 numaral masalda, padiúahn gözü kördür. 13 numaral masalda, padiúah üç oula sahiptir. 15 numaral masalda, Mehmet Gagaub Padiúahn sarayndan büyük saray yaptrr. 18 numaral masalda, padiúah çok yaramaz bir olana sahiptir. 19 numaral masalda, padiúah adam çarr ve ona bir bilmece sorar. 21 numaral masalda, padiúah sorduu soruyu bilemezse adam öldürecektir. 22 numaral masalda, padiúah kzyla evlenmek isteyenlerden çok zor isteklerde bulunmaktadr. 25 numaral masalda, padiúah yolda giderken, yol kenarnda oturmuú bir adam görür. 26 numaral masalda, ülkenin padiúah ölünce ok atarak padiúah seçimi yaplr ve Sayiddün Deryani padiúah olur. 27 numaral masalda, padiúah karn úiútii için kzn oluna öldürtmek ister. 38 numaral masalda, padiúah misafirini uurlarken ona bir sepet altn

66

hediye etmek ister. 40 numaral masalda, padiúah, kz teyzesinden istetir. 43 numaral masalda, kadn padiúah ölen memlekete padiúah yaparlar. 44 numaral masalda, padiúah tembeller için tembelhane yaptrr. 63 numaral masalda, padiúah ülkedeki hrszlarn yakalanmasn emreder. 69 numaral masalda, padiúah øncili’den hoúsohbet birini bulmasn ister. 70 numaral masalda, padiúah, kzn yannda çalúan adamla evlendirir.

c. Padiah kzlar: 3 masalda padiúah kzlar yer almaktadr. Masallarmzdan ikisinde padiúah kzlar ana kahramanken birinde yardmc karakter olarak yer almútr. 15 numaral masalda Gagaub Padiúah’nn kz kocasnn srrn kocakarya söyler. 27 numaral masalda, padiúahn kz karn úiútii için padiúah tarafndan öldürtülmek istenir. 70 numaral masalda, padiúahn kz çok yiit bir kzdr.

d. ehzadeler: 13, 18, 27, 35, 36, 37 numaral masallarda Padiúah oullarnn yer aldklarn görüyoruz. Padiúah oullar masallarmzda kötü karakterler olarak yer almamútr. 13 numaral masalda, padiúahn üç olu vardr. 18 numaral masalda, padiúahn olu çok yaramazdr. 27 numaral masalda, padiúahn olu babasnn kz kardeúini öldürmesi isteini yerine getiremez. 35 numaral masalda, padiúahn olu uyannca baúnda bekleyen arap kz ile evlenir. 36 numaral masalda, padiúahn olu ava çok merakldr. 37 numaral masalda, padiúahn olu evlenmek istemektedir.

e. Vezir: 3 yerde geçmektedir. Manisa masallarnda vezirler padiúahn yannda ona

67

yardmc olan kiúiler olarak yer almúlardr. 13 Numaral masalda, padiúah vezirlerini çeúmeyi kontrol etmeye gönderir. 38 numaral masalda, padiúah vezirinden bir sepete altn doldurup getirmesini ister. 63 numaral masalda, vezir padiúahtan hrszlar yakalamak için mühlet ister.

f. Dierleri:

Hâkimler: 2 yerde geçmektedir. Hâkimler masallarmzdan birinde hakim adyla geçerken birinde kad adyla yer almútr. 53 numaral masalda, hâkim de hrszlarn oyununa gelir. 62 numaral masalda, üç kardeú meselelerini halletmek için kadya giderler.

Jandarma-Polis: 2 yerde geçmektedir. Her iki masalda da jandarma ve polislere anlatclarmz “o devrin jandarmas polisi” úeklinde yer vermiúlerdir. 53 numaral masalda, adam hrszlar jandarma, polise úikâyet eder. 54 numaral masalda, adam jandarma ve polis tutuklar, ama sonra gerçek anlaúlr adam kurtulur.

2. Din adamlar: Manisa

masallarnda

din

adamlarna

çok

fazla

yer

verilmedii

görülmektedir. Hocalar iki masalda derdine derman arayanlarn ümidi olarak görünürken iki masalda cami imam olarak karúmza çkar. 12 numaral masalda, padiúahn gözünü hiçbir hac hoca iyi edememiútir. 25 numaral masalda, dalgçlarn denizde bulduu çocuu imam büyütür. 41 numaral masalda, çocuu olmayan bir adama rüyasnda bir hoca muska verince adamn çocuu olur. 65 numaral masalda, ømam gençle birlikte yola çkar.

68

3. Halk tabakasna mensup olanlar Bu bölümde masallarmzda yer alan halkn içinden olan kahramanlar sralanmútr. Bir bölümü halkmzn kendisinin kafasnda oluúturduu Kelolan, Köse gibi karakterlerken; bir bölümü de herhangi bir özel isme sahip olmamakla beraber belirli bir tip olma özellii gösteren karakterlerdir.

aa.Kelolan: 3 yerde geçmektedir .20 numaral masalda, Kelolan anasyla hana rüyaya yatmaya gelir. 59 numaral masalda, Kelolan aann yannda çobanlk yapmaya baúlar. 68 numaral masalda, kz sevdiine Kelolan’la mektup gönderir.

ab. ncili Çavu: 1 yerde geçmektedir. 69 numaral masalda, øncili artk emekli olaca için kendi yerine birini bulmaldr. ac. Behlül Dânâ: 1 yerde geçmektedir. 56 numaral masalda, Behlül Dana hiç insanlarn arasna girmeyen birisidir.

aç. Hrsz: 3 yerde geçmektedir. 34 numaral masalda, hrszlar srlarn örenen adam öldürmeye gelirler. 61 numaral masalda, arkadaú hrszdan hrszl örenmek ister. 63 numaral masalda, hrszlar bir türlü yakalanamamaktadrlar.

ad. Ekya: 4 yerde geçmektedir. Bunlardan birinde padiúah kaçrrlarken üçünde çaldklarn pay ederlerken masallarmzn kahramanlarna kaptrrlar. 38 numaral masalda, padiúah kyafet deiútirmiú dolaúrken eúkyalar onu yakalar. 58 numaral masalda, iki kardeú çeúme baúnda dinlenirken eúkyalar gelir. 59 numaral masalda, eúkyalarn baú soygun paralarn pay ederken üstlerine Deliolan aaçtan düúünce korkup kaçarlar. 65 numaral masalda, eúkyalar çaldklarn paylaúmak için cami avlusuna gelirler. ae. Deli: 2 yerde geçmektedir.

69

58 numaral masalda, deli olan abisini sürekli zor duruma düúürür. 59 numaral masalda deli olan eúkyalar korkutup kaçrr.

b. Beyler Manisa masallar içinde önemli bir yer tutarlar. Bunlar içinde özellikle Beyolu birçok masalda, masaln asl kahraman konumundadr.

ba. Beyler: 3 yerde geçmektedir 11 numaral masalda, bey düünde bulunan pabucun sahibinin bulunmasn emreder. 17 numaral masalda, bey üç olunu evlendirmek istemektedir. 41 numaral masalda, kzn içine sakland sand bir bey satn alr

bb. Beyolu: 3 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, beyin oullar ellerindeki denek hangi eve düúerse o evdeki kzla evleneceklerdir. 24 numaral masalda, bey olu atyla giderken çöpçatanla karúlaúr. 32 numaral masalda bey olu atn sulamaya geldii kuyunun baúnda gördüü kza aúk olur.

bc. Bey kz: 1 yerde geçmektedir. 47 numaral masalda, bey kz Kazc Mehmet’e aúk olur.

c. Hizmet Erbab: Bu bölümde hizmet erbaplar sralanmútr. Bunlar hizmetçiler, kahyalar, halayk, seyis, uúak gibi belirli bir meslek grubu olarak görüldükleri gibi “kocakar” genel ad altnda insanlarn belli bir isteini kurnazlk, hileyle veya büyüyle gerçekleútiren karakterler olarak da karúmza çkmaktadr.

ca. Hizmetçi: 2 yerde geçmektedir. 41 numaral masalda, bey hizmetçilerine kendisine neden yarm yemek getirdiklerini sorar.

70

42 numaral masalda, kz çeúme baúnda beyin hizmetçileri ile karúlaúr.

cb. Kahya: 1 yerde geçmektedir. 36 numaral masalda, fesleenci kzn örettii sözleri çocuklarn azndan duyan kahya çocuklar padiúahn olunun huzuruna çkarmú.

cc. Kocakar: 6 yerde geçmektedir. Kocakarlar masallarmzda genel olarak iyi karakterler deillerdir. 15

numaral

masalda,

Kocakar

Padiúah’a

gelerek

kayp

kzn

getirebileceini söyler. 11 numaral masalda, nene kz ykaynca kz dünya güzeli olur. 18 numaral masalda, yaúl kadn padiúahn oluna beddua eder. 31 numaral masalda, kocakar yedi olanlara kz kardeúlerinin devlerden gebe olduu yalann söyler. 32 numaral masalda, kz aaçtan indirmek için bey oluna bir kocakar yardm eder. 46 numaral masalda, kocakar kafasnn bitini ayklayan kza yardm eder.

cç. Halayk: 2 yerde geçmektedir. 18 numaral masalda, Arap kz yumurtadan çkan kz kandrarak yerine geçer. 35 numaral masalda Arap kadn ölü baúnda bekleyen kzn yerine geçer ve peri padiúahnn oluyla evlenir.

cd. Seyis: 1 yerde geçmektedir. 26 numaral masalda, úehre gelen iki adam eúyalarn korumas için iki seyis isterler. ce. Uak: 1 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, Emine Sultan uúaa peri padiúahnn olunu odasna getirmesini söyler.

71

d. Meslek Sahipleri Bu bölümde geçimini salamak için bir iúle uraúanlar ve meslek erbaplar alnmútr.

da. Asker: 4 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda askerler Mehmet’i yakalayp hapse atarlar. 38 numaral masalda, padiúahn kars eúkiyay askerlere yakalatr. 44 numaral masalda, padiúah askerlerine tembelhaneyi ateúe vermelerini emretmiú. 50 numaral masalda, kadnn kocas çok ünlü bir albaydr.

db. Aç: 2 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda Mehmet saraya aúç olarak girer. 36 numaral masalda, aúçlar ayaklarna dolanan çocuklar kovalarlar.

dc. Avc: 4 yerde geçmektedir. 4 numaral masalda, tilki ile horoz konuúurken iki avc oraya gelmektedir. 26 numaral masalda, Sayiddün Deryani’nin oullarndan birini avclar kaçrr. 32 numaral masalda, bir avc her gün bir keklik vurup evine getirir. 67 numaral masalda, avc köylüye geyii tek kurúunla hem gözünden hem de ayandan vurduunu söyler.

dç. Bahçvan: 2 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, güller solunca peri padiúahnn olu sebebini bahçvana sorar. 36 numaral masalda, bahçvan ve kz fesleen yetiútirerek geçimlerini salarlar.

dd. Balkç: 2 yerde geçmektedir. 1 Numaral masalda, balkç tilki tarafndan kandrlr. 39 numaral masalda, denize atlan çocuklar balkçlar bulur.

72

de. Bezirgan: 1 yerde geçmektedir. 43 numaral masalda, taúla gömülen kadn bezirgan bulup çkartr.

df. Çerçi: 2 yerde geçmektedir. 25 numaral masalda, padiúah kznn gezekçinin oluna yazldn örenince çok sinirlenir. 26 numaral masalda, Sayiddün Deryani gezekçilik yapmaya baúlar.

dg. Çiftçi: 4 yerde geçmektedir. 3 numaral masalda, Bac Tavúan ile çakal tüfekle kovalar. 51 numaral masalda, aile geçimini çiftçilikle salamaktadr. 34 numaral masalda, iki kardeú çiftçilik yapmaktadr. 61 numaral masalda, çiftçi öküzlerini hrsza çaldrr.

d. Çoban: 5 yerde geçmektedir. 24 numaral masalda, çöpçatan bey olunu srtmacn kzyla yazmútr. 27 numaral masalda, erkek kardeúi tarafndan daa braklan kz bir çoban bulur. 59 numaral masalda, Kelolan aann yannda çobanlk yapmaya baúlar. 62 numaral masalda, kad çobandan bir koyun alarak misafirlerine ikram eder. 64 numaral masalda, adam çoban kandrarak çuvala onu sokar.

dh. Dalgç: 1 yerde geçmektedir. 25 numaral masalda, denize atlan çocuu dalgçlar kurtarr.

d. Deirmenci: 1 yerde geçmektedir. 48 numaral masalda, arkadaú deirmenciye karsnn hafifmeúrep olduunu söyler.

di. Dilenci: 3 yerde geçmektedir. 12 numaral masalda, Kötülük dilencilik yaparken øyilik2in kapsna gelir.

73

15 numaral masalda, Kocakar dilenci klna girerek Mehmet’in evine gelir. 63 numaral masalda, vezir dilenci klna girerek hrszlar yakalamaya çalúr.

dj. Doktor, Hekim: 3 yerde geçmektedir. 22 numaral masalda, bir adam babasn doktora götürmek için yola çkar. 30 numaral masalda, adam Azrail’in verdii tozla doktorluk yapmaya baúlar. 37 numaral masalda, doktorlar peri padiúahnn kznn boazna batan balk klçn çkartamazlar.

dk. Dükkanc: 1 yerde geçmektedir. 35 numaral masalda, dükkanc sabr taú alan padiúahn oluna sabr taún isteyen kiúiye dikkat etmesini öütler.

dl. Frnc: 2 yerde geçmektedir. 39 numaral masalda, peri kz frnc ile evlenmek isteyen kz frncyla evlendirir. 41 numaral masalda, frnc yakmas için getirilen kz evlat edinir. dm. Hamamc: 1 yerde geçmektedir. 23 numaral masalda, gece olunca hamamc kamburfelei hamamda unutur.

dn. Hanc: 2 yerde geçmektedir. 16 numaral masalda, hanc adamn elindeki tabakay gizlice alr. 63 numaral masalda, hanc hrszlarn oyununa gelir.

do. Kasap: 3 yerde geçmektedir. 37 numaral masalda, yaúl kz kardeúler gençleúmek için derilerini kasaplara kaztrlar. 39 numaral masalda, peri kz kasap ile evlenmek isteyen kz kasapla evlendirir.

74

58 numaral masalda, kasaplar borçlarn almak için geldiinde deli olan sürekli onlar döverek kaçrr.

dö. Kervanc: 1 yerde geçmektedir. 40 numaral masalda, teyzesinin kör edip yola att kz bir deveci bulur ve yanna alr. dp. Marangoz: 2 yerde geçmektedir. 42 numaral masalda, kz dada tahtaclarla (marangoz) karúlaúr 49 numaral masalda, marangoz, kadnn evine gece davet etmesine karúlk geleceini göstermek için oklava gönderir.

dr. Manifaturac-Tuhafiyeci: 1 yerde geçmektedir. 19 numaral masalda, adam karsnn istedii örtüyü bulmak için bütün manifaturaclar, tuhafiyecileri gezer ve bir tuhafiyeci adam kars hakknda uyarr.

ds. Sarraf: 1 yerde geçmektedir. 49 numaral masalda, sarraf kadndn davetine gideceini göstermek için altn gönderir.

d. Sütçü: 1 yerde geçmektedir. 9 numaral masalda, sütçü ylanla dosttur.

dt. arapç: 1 yerde geçmektedir. Kad úarapçdan ald úarabn hangi badan yapldn örenir.

du. Oduncu: 1 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, oduncu her gün dalara gider. dü. Tellal: 2 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, Padiúah tellallarn köye salp bartr. 66 numaral masalda, eytan tellal klnda Kulal’nn yanna gelir.

75

dv. Terzi: 1 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, olan terzinin dükkanna giderek padiúahn ondan yapmasn istedii elbiseyi yapmasna yardmc olur.

e. Aileler: Bu bölümde halk tabakasna dâhil olan sradan aileler incelenmiútir. ea. Baba: 9 yerde geçmektedir. Bunlardan üçü çocuklarnn baúna üvey ana getirir. Dört masalda babalar çocuklarn daa brakmútr. øki masalda ise babalar oullarna ders vermek ister. 11 numaral masalda baba kzna üvey ana getirir. 14 numaral masalda baba olunun ölüm haberini alnca günlerce yas tutar. 16 numaral masalda, baba kzn Kara Köpek alnca peúinden aramaya çkar. 21 numaral masalda, babas annesinin öldürmesini istedii kzn öldüremez. 28 numaral masalda, bir baba kzlarna kendisini ne kadar sevdiklerini sorar. 33 numaral masalda, Fatma ile Yusuf’un babas onlara üvey ana getirir. 46 numaral masalda, babas kzn dada brakr kaçar. 55 numaral masalda, babas olunun savurganlna çok üzülmektedir. 57 numaral masalda, baba oluna bir ders vermek ister.

eb. Anne: 11 yerde geçmektedir. 3 masalda anneler üvey ana olarak karúmza çkarken üvey annelerin hiçbiri iyi karakterde deildir. 11 numaral masalda, üvey anas kzna sürekli kötü davranmaktadr. 15 numaral masalda, annesi Mehmet’e artk onun çalúmas gerektiini söyler. 16 numaral masalda, kz annesini çok üzmektedir. 19 numaral masalda, annesi olundan hamile kalan kz kardeúini öldürmesini ister. 21 numaral masalda, anne hamile kalan kz öldürmesini babasndan ister. 22 numaral masalda, kadn Allah’a anne olmak için dua eder ama ylan

76

úeklinde bir çocuu olur. 31 numaral masalda, yedi olanlar annelerinden bir kz kardeú ister. 32 numaral masalda, çocuklar annelerinin onlar keseceini düúünerek evden kaçarlar. 33 numaral masalda, Fatma ile Yusuf’un annesi ölünce babalar eve üvey ana getirir. 46 numaral masalda, üvey ana kocasna kzn daa brakmas konusunda ikna eder. 55 numaral masalda, anne olunun müsrifliine çok üzülmektedir ve günün birinde üzüntüsünden ölür.

ec. Oullar: 9 yerde geçmektedir. Oullar iki masalda yedi kardeúken, beú masalda da üç olan kardeútir. øki masalda da oullar babalarndan önemli bir ders alrlar. 13 numaral masalda, Padiúahn üç olu vardr. 14 numaral masalda bir adamn üç olu vardr. 17 numaral masalda, bey üç olunu evlendirmek istemektedir. 31 numaral masalda, bir ailenin yedi olu vardr. 47 numaral masalda, kzn üç tane olu olur. 51 numaral masalda, anneleri yedi oluna kzp süpürge atnca oullardan alts ölür. 55 numaral masalda oul müsriflii ile ailesini çok üzmektedir. 57 numaral masalda, oluna babas ders verir. 62 numaral masalda, üç oul babalarndan kalan tarlalar ekip biçmeye baúlar.

eç. Kzlar: 7 yerde geçmektedir. Dört masalda kzlar üç kz kardeú úeklinde yer almútr. øki masalda da kzlar anneleri tarafndan öldürtülmek istenir. 16 numaral masalda, kz annesini çok üzdüü için annesi beddua eder. 19 numaral masalda, kz hamile kald zannedildii için annesi tarafndan öldürtülecektir. 20 numaral masalda, bir ailenin üç kz vardr.

77

21 numaral masalda, evin kz hamile kald için annesi tarafndan babasna öldürtülmek istenir. 28 numaral masalda, üç kz babalar kendisini ne kadar sevdiini sorduunda farkl cevaplar verirler 37 numaral masalda, üç kz kardeú yüz, yüz yirmi ve yüz otuz yaúlarndadr. 39 numaral masalda, üç kz kardeúin annesi ölür.

ed. Kaynana: 39 numaral masalda, kaynana gelinini kskand için ona türlü kötülükler yapar.

B. GERÇEKÜSTÜ VARLIKLAR Manisa masallarnda gerçeküstü varlklar da dier yörelerle farkllk göstermez. Devler, periler, cinler masallarmzn vazgeçilmezleridir.

1. Devler: 5 yerde geçmektedir. Devler masallarmzda genellikle insanlara kötülük eden varlklar olarak karúmza çkar. ønsan eti yerler. Ama iki masalmzda kahramanlarmza yardm ettiklerini görüyoruz 13 Numaral masalda, padiúahn bahçesinde her sene bir elma yetiúmektedir ve bu elmay her sene bir dev gelir alr. 14 numaral masalda, bir dev kuyudaki hazineyi beklemektedir. 18 numaral masalda, üç yumurta Kaf Da’nda yaúayan devler tarafndan korunmaktadr. 39 numaral masalda, dev anas kuú kzn arayan gence yol gösterir. 47 numaral masalda, dev kuyuya su almaya geleni öldürmektedir.

2. eytan-Cin: 3 yerde geçmektedir. 12 numaral masalda, akúam olunca cinler úeytanlar aacn altnda toplanr. 23 numaral masalda, cinler úeytanlar kamburun srtna vurunca kamburu düzelir. 66 numaral masalda, Kulal ile eytan arkadaútr.

78

3. Arap: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, olan bir sopay çeúmenin oluuna sokunca bir Arap çkar.

4. Melekler: 1 yerde geçmektedir. 30 numaral masalda, Azrail adama bir toz vererek hastalara içirmesini söyler. 5. Periler: 4 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, peri kz beyin oluna görünmeden evdeki bütün iúleri yapar. 20 numaral masalda, saksdaki çiçek akúamlar peri padiúahnn oluna dönüúmektedir. 37 numaral masalda, peri padiúahnn kz yaúl kadnn gençleúme isteini gerçekleútirir. 39 numaral masalda, peri kz üç kz kardeúin dileklerini gerçekleútirir.

6. Yardmclar: Yardmclar bölümünde masal kahramanmzn masal srasnda zor iúlerle karúlaútklar zaman onlara yardm eden varlklar incelenmiútir. Bu karakterlerin hepsinin dini varlklar olduu görülmektedir. a. Hzr: 1 yerde geçmektedir. 25 numaral masalda, padiúah yolda giderken Hzr’la karúlaúr.

b. Dede: 2 yerde geçmektedir. 24 numaral masalda, bey olunun gördüü dede çöpçatandr ve kendisini srtmacn kzna yazmútr. 40 numaral masalda, ermiú dede kendisine su veren kza dua eder ve duas gerçekleúir.

c. Dervi: 1 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda, Mehmet iki rekât namaz klp yüzüünü yalaynca karúsna istediklerini yapan derviúler çkmaktadr.

79

C. HAYVANLAR Hayvanlar Manisa masallarnda youn bir úekilde yer almaktadr. Baz masallarmzda ana karakterler olarak yer alan hayvanlar baz masallarda masal kahramanna yardmc olur, bazlarnda ise yalnzca olay örgüsü içinde adlar geçer. Bu bölümde masallarmzda bütün ismi geçen hayvanlar 4 ayr baúlk altnda topladk: 1. Ehli hayvanlar, 2. Orman hayvanlar, 3. Kuúlar ve kümes hayvanlar, 4. Hiçbir gruba koyamadmz dierleri.

1. Ehli Hayvanlar Bu bölümde evcil hayvanlar dâhil edilmiútir. Manisa masallarnda bu tür hayvanlarn oldukça sk biçimde karúmza çktn görmekteyiz. a. At, Aygr, Beygir: 5 yerde geçmektedir. Masallarmzda sihirli özellikler gösteren veya insani davranúlar sergileyen atlar yer almamaktadr. Yalnzca bir masalda at sihir vastas ile ortaya çkar. Ama atn olaanüstü bir nitelii yoktur. 10 numaral masalda, adam atna binmiú giderken yolda bir ses duyar. 13 numaral masalda, olan üç saç telini çatnca ortaya tam tekmil bir at çkar. 39 numaral masalda, anne babasn bulmak isteyen iki kardeú bir ata binerek yola çkarlar. 42 numaral masalda, bey olu atn suladktan sonra hizmetçileri çeúmeye su almaya gelirler. 60 numaral masalda, fakir adam atn üzerinde birinin geldiini görünce onu dün bulduu altnlarn sahibi zanneder.

b. Deve: 1 yerde geçmektedir. 62 numaral masalda, adam devesini kaybetmiútir.

c. Eek: 5 yerde geçmektedir. 16 numaral masalda, kz babasna sihirli bir eúek verir. 22 numaral masalda, Gül Ali’nin babas eúeine binerek kz istemeye gider. 31 numaral masalda, kz aabeylerini bulmaya giderken yola çkmak için annesinden külden bir eúek yapmasn ister.

80

61 numaral masalda, hrsz hile ile adamn merkebini çalar. 69 numaral masalda, øncili merkebine binip yola çkar.

ç. nek: 2 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, adamla ylan yolda giderken inekle karúlaúrlar. 11 numaral masalda, kz her gün inek gütmeye gitmektedir.

d. Keçi: 2 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda, Mehmet ylann keçiyi yuttuunu görür. 65 numaral masalda, ømam yola çkarken yann bir keçi alr.

e. Kedi: 4 yerde geçmektedir. 2 numaral masalda, kedi tilki ile evlenir. 7 numaral masalda, çocuklar olmayan bir kar koca evlerinde kedi beslerler. 15 numaral masalda, Mehmet aúç olarak girdii sarayda bir kedi besler. 32 numaral masalda, avcnn vurup eve getirdii keklii kedi kapar.

f. Koç: 1 yerde geçmektedir. 54 numaral masalda, adam sürüsünden bir koç kesip çuvala doldurur.

g. Koyun: 3 yerde geçmektedir. 12 numaral masalda, padiúahn kör olan gözlerinin ilac tamamen kara olan bir koyunun kandr. 13 numaral masalda, kuú, olandan krk koyun ister. 62 numaral masalda, kad çobandan bir koyun alr.

h. Köpek: 3 yerde geçmektedir. 16 numaral masalda, kara köpek gelir evin kzn alr gider. 39 numaral masalda, gelininin dourduu çocuklar kskanan kaynana, çocuklar alp yerlerine köpek yavru brakr. 62 numaral masalda, kad efendinin kestii koyunu kuzuyken bir köpek

81

emzirmiútir.

. Öküz: 5 yerde geçmektedir. 34 numaral masalda, büyük kardeú tarlada öküzlerle çift sürmektedir. 52 numaral masalda, Nohut Ali babas kendisine kznca korkup öküzün burnuna girer. 59 numaral masalda, deli olan öküzlerin kendisiyle dalga geçtiini sanp öküzleri öldürür. 61 numaral masalda, adam öküzleriyle çift sürerken hrsz öküzleri çalar. 65 numaral masalda, genç iki buçuk kuruúu denkleútirmek için öküzünü satmak ister.

2. Orman Hayvanlar Bu gruba, yaban hayvanlar olarak tanmlanan hayvanlar dâhil edilmiútir.

a. Ay: 3 yerde geçmektedir. 1 numaral masalda, ay tilkinin oyununa gelerek bacya yakalanr. 2 numaral masalda, ay tilkinin yemek davetine gider. 5 numaral masalda, kedinin çok iyi bir avc olduunu gören ay, çok korkar.

b. Aslan: 1 yerde geçmektedir. 70 numaral masalda, karsn öldürmek isteyen adam saray koruyan aslanlarn ve kaplanlarn üzerine mezar topra atarak onlar uyutur.

c. Canavar: 2 masalda geçmektedir. Masallarmzda geçen canavar, kurt anlamnda kullanlmútr. 2 numaral masalda, canavar tilkinin yemek davetine bir kuzu alarak gider. 5 numaral masalda, canavar tilkinin yanna gelir, ne yaptn sorar.

ç. Çakal: 1 yerde geçmektedir. 3 numaral masalda, çakal ile tavúan arkadaú olurlar.

82

d. Geyik: 3 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, olan derenin suyundan içince geyie dönüúür. 33 numaral masalda, geyik izinden su içen kahraman, geyik olur. 67 numaral masalda, avc bir geyik vurduunu söyler.

e. Kaplan: 70 numaral masalda, karsn öldürmek isteyen adam saray koruyan aslanlarn ve kaplanlarn üzerine mezar topra atarak onlar uyutur.

f. Tavan: 2 yerde geçmektedir. 2 numaral masalda, tavúan yemek davetine giderken bostan çalar gider. 3 numaral masalda, tavúan ile çakal arkadaú olurlar.

g. Tilki: 6 yerde geçmektedir. Tilki karakteri masallarmzda kurnazl ile ön plandadr. 1 numaral masalda, tilki ile ay arkadaú olurlar 2 numaral masalda, tilkinin lakab ‘dul tilki’dir 4 numaral masalda, tilki av aramaktadr. 5 numaral masalda, tilki kümesten tavuklar çalmaktadr. 6 numaral masalda, tilki her gün karatavuun bir yavrusunu yemektedir. 8 numaral masalda, adamla ylan tilkiye akl danúrlar.

h. Ylan: 7 yerde geçmektedir. 8 numaral masalda, harmann içine düúen ylan, adamdan yardm ister. 9 numaral masalda, ylan sütçü ile dosttur. 13 numaral masalda, olan kuú yuvasndaki yavrulara saldran ylan öldürür. 14 numaral masalda, ylan yuvadaki kuú yavrularn yiyecekken olan ylan öldürür. 15 numaral masalda, ylan boynuzlarndan dolay bir keçiyi yutmakta zorlanrken Mehmet ylana yardm eder. 22 numaral masalda, çocuu olmayan bir çifte Allah ylan úeklinde bir oul

83

verir. 27 numaral masalda, kzn karnndaki úiúliin sebebi karnnda yaúayan ylandr. 3. Kular ve kümes hayvanlar:

a. Bülbül: 1 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, peri padiúahnn saraynn bahçesinde bülbüller ötmektedir.

b. Horoz: 2 yerde geçmektedir. 4 numaral masalda, horoz tilki ile konuúur. 49 numaral masalda, adam horoz alp eve getirir.

c. Karatavuk: 1 yerde geçmektedir. 6 numaral masalda, karatavuk her gün bir yavrusunu tilkiye kaptrmaktadr.

ç. Karga: 2 yerde geçmektedir. 6 numaral masalda, karga karatavua akl verir. 22 numaral masalda, adam çeúme baúnda dinlenirken kargann üzerine binmiú birinin geldiini görür.

d. Kaz: 1 yerde geçmektedir. 47 numaral masalda, bey kz kaz yetiútiren Mehmet’e aúk olur.

e. Keklik: 1 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, kadn kocasnn avlad keklii kediye kaptrr.

f. Ku: Bu bölümde herhangi bir türe ait olmayan kuúlara yer verilmiútir. 13 numaral masalda, kuú, yavrularn kurtaran olana yardmc olur. 14 numaral masalda, olan kuúun yavrularn ylandan kurtarr. 17 numaral masalda, ahmaymun Kadn, Beyolu kürkünü yaknca kuú olur uçar gider.

84

35 numaral masalda, kuú, kz alp bir ölüyü beklemesi için götürür.

g. Tavuk: 2 yerde geçmektedir. 4 numaral masalda, tavuklar dam baúnda tünemiútir. 5 numaral masalda, tavuklarn sahibi tilkiye kapan kurmak için tavuklardan birini aaca asar.

4. Dierleri Bu bölümde dier bölümler içerisine dahil olmayan hayvanlara yer verilmiútir.

a. Ar: 1 yerde geçmektedir. 62 numaral masalda, kad bir bardaa ar koyarak içindekinin ne olduunu sorar.

b. Balk: 1 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, kz havuzdaki yunus bal yutar.

c. Bit: 1 yerde geçmektedir. 46 numaral masalda, kocakar kzdan baúndaki bitleri ayklamasn ister.

ç. Sçan: 1 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda, Mehmet’in kedisinden korkan sçanlar ona yardm ederler.

85

III. ÇEVRE

Manisa Masallarnda çevreyi incelerken úu iki nokta göz önünde bulundurulmuútur. A. MEKÂN B. EYA

A. MEKÂN Araútrmamzda yer alan masallarda mekân kavram çok çeúitli olarak karúmza çkmaktadr. Belirli bir mekândan söz etmek zordur. Yöredeki baz yer isimlerinin, belirli bir uzakln ifade edilmesine yardmc olmak amac ile veya “diyelim ki…” anlamnda kullanlmú olduu görülmektedir. Bununla birlikte mekânlar hakknda bilgiler de yok denecek kadar azdr. Mekânlar biz de genel eilim olduu üzere iki baúlk altnda inceledik.

1. Geni Mekânlar Geniú mekânlar tabiri úehir veya ülke ad olarak deerlendirilmektedir.

a. Türkiye hudutlar içindekiler Masallarmz belirli yer ismi fazlaca yer almamaktadr. Bununla birlikte çok az da olsa yöreye yakn baz illerin veya il içerisindeki baz köylerin isimlerinin geçtii görülmektedir.

Manisa 8 numaral masalda, adamla ylan kendilerine hakemlik yapacak birini bulmak için Manisa yoluna çkarlar.

Aydn 38 numaral masalda, vezir padiúahn sorduu sorunun yantn bulmak için dolaúrken Aydn’a gelir.

86

zmir 49 numaral masalda, adam karsnn istedii malzemeyi bulabilmek için øzmir’e gideceini söyler . Akhisar 30 numaral masalda, adam doktorluk yapmak için Akhisar’a gelir. 49 numaral masalda, adam karsnn istedii malzemeyi bulabilmek için Akhisar’a gelir.

Mula 66 numaral masalda Kulal ve kars Mula’ya giderler.

stanbul 49 numaral masalda, adam karsnn istedii malzemeyi bulabilmek için østanbul’a gideceini söyler.

Dingiller Köyü: 65 numaral masalda, Dingiller Köyünden bir genç, iki buçuk kuruúu denkleútirmek için öküzünü satar.

Karasonya Köyü: 65 numaral masalda, Karasonya Köyü ømam yolda gençle karúlaúr.

b. Türkiye hudutlar dndakiler Manisa masallarnda Türkiye snrlar dúnda geçen yer adlar da çok kstldr.

Gagagub Mehmet sihirli yüzüü ile Gagagub padiúahnn kzn evine getirtir.

Kaf Da 17 numaral masalda, genç, ahmaymun kadn bulmak için Kaf Da’na

87

gider. 18 numaral masalda olan üç yumurtann úerrinin ne olduunu bulmak için Kaf Da’na gider.

Meçin Da 27 numaral masalda olan kz öldürmek için Meçin Da’na götürür.

2. Dar Mekânlar Manisa masallarnda geçen dar mekânlar oldukça çeúitlilik arz etmektedir. Bunlar genelde úehrin veya köyün dar bir bölgesi, corafî bir yeri, veya herhangi bir iú görülen, bir úey konulan yerleridir. Bu mekânlar açk ve kapal olmak üzere iki baúlk altnda incelemekteyiz.

a. Dar açk mekânlar Manisa masallarnda geçen dar açk mekânlar ba- bahçe, da-tepe, deniz, dere-nehir-rmak-çay, orman, tarla, pnar-çeúme, çöl-ova-yayla vs.

aa. Ba, bahçe: 11 yerde geçmektedir. 1 numaral masalda,, ay ile arkadaú olan tilki, ayy üzüm bana üzüm yemeye götürür. 3 numaral masalda, tavúan tilkiye bana üzüm yemeye gitmeyi teklif eder. 13 numaral masalda Padiúah’n bahçesinde her sene bir tane elma veren bir aac vardr. 18 numaral masalda, dev anas, bahçede oturmuú bebeini emzirmektedir. 20 numaral masalda, padiúahn olu kza sarayn bahçesinde bir kulübe yaptrr. 32 numaral masalda, kz sarayn bahçesindeki havuzlardan biri yutar. 35 numaral masalda, kz, ölünün baúnda bekledii krknc gün bahçeye hava almaya çkar. 37 numaral masalda, peri padiúahnn olu, kzlarn evinin bahçesinin önünden geçerken içeriden seslerini duyar 39 numaral masalda gencin arad kuú kz devlerin bahçesindeki

88

aaçlarda yaúamaktadr. 40 numaral masalda devecinin bahçesinde incili kzn gülleri yetiúmektedir. 57 numaral masalda, adam çocuun getirdii çuval bahçeye gömer, üzerine sarmsak eker.

ab. Ova: Masallarmzda bir yerde ova geçmekte olup düzlük alanlarn tasviri için kullanlmútr. 65 numaral masalda, imam ve genç ovada çadr kuran hanm görmeye giderler.

ac. Da, tepe: Manisa Masallarnda dalar yaygn olarak yer almaktadr. Dalar genellikle masal kahramanlarnn terk edildii, kaçtklar saklandklar, avlandklar yerler olarak tasvir edilmiútir. 2 numaral masalda, hayvanlar tilkinin kocasndan korkarak bir dan aúna kaçarlar. 10 numaral masalda, Oduncu her gün dalara odun kesmeye gider. 11 numaral masalda, kz, ineklerini otlatmaya gittii dada bir kocakaryla karúlaúr. 20 numaral masalda, gemiden atlan adam bir dan kenarna otururken da yarlr ve içinden dev çkar. 21 numaral masalda, kz hamile sanld için babas tarafndan daa öldürmeye götürülür 22 numaral masalda, Gül Ali’nin babas ve kars bir dan baúna hastane kurarlar. 28 numaral masalda, adam kendisini tuz kadar sevdiini söyleyen kzn götürüp daa brakr. 31 numaral masalda analarna küsen yedi olanlar dada saray yaparak orada yaúamaya baúlarlar. 33 numaral masalda babalar çocuklarn üvey analarnn isteiyle daa brakp kaçar. 38 numaral masalda, padiúahn sorduu sorunun cevabn arayan vezir dalara çkar.

89

40 numaral masalda, kz eer ölürse daa gömülmesini vasiyet eder. 42 numaral masalda, kendisiyle evlenmek isteyen babasndan kaçan kz dalara çkar. 46 numaral masalda, üvey anasyla geçinemeyen kz babasndan kendisini dalara brakmasn ister.

aç. Deniz-Göl:

Manisa masallarnda deniz 6 masalda geçmektedir. Bir

masalda da kahramann uyuyakald yer, göl kenar olarak tasvir edilmektedir. 20 numaral masalda, kznn istedii kutuyu bulamayan baba deniz yoluyla gelirken bindii gemi batmaya baúlar. 25 numaral masalda, padiúah, Hzr’n kzna yazd olan adamlarna denize attrr. 27 numaral masalda, erkek kardeúi tarafndan daa braklan kz bir göl kenarnda uyuyakalr. 32 numaral masalda, iki kardeú ana babasndan kaçarken ellerindeki suyu atnca su büyük bir deniz olur. 39 numaral masalda, kaynana gelinin dourduu çocuklar sanda koyup denize atar. 43 numaral masalda, kaykçlar kadn kaya bindirip denize brakrlar. 64 numaral masalda, iki arkadaú tarafndan öldürülmek istenen adam, denize atlmak için çuvala konur.

ad. Dere, rmak, nehir, çay: 7 yerde geçmektedir. Baz masallarda akarsu sihirli olarak gösterilir ve olaandú olaylara kaynaklk ederler. 1 numaral masalda, tilki balkçya nehirden balk avlamay teklif eder. 11 numaral masalda, kocakarnn gösterdii çayda yüzünü ykayan kz dünya güzeli olur. 12 numaral masalda, Kötülük, gözlerini aldktan sonra øyilik’i dere kenarnda brakr gider. 20 numaral masalda, peri padiúahnn saraynn bahçesinden rmaklar akmaktadr. 22 numaral masalda, Gül Ali, dere kenarnda padiúahn kzn görür ve aúk

90

olur. 32 numaral masalda, iki kardeú dereden geçerken o derenin suyunu için olan kardeú geyik olur. 46 numaral masalda, kocakarnn bitlerini ayklayan kz, kocakar dereden sar su geçerken dereye atar.

ae. Havuz: 1 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, havuzun yannda gezen kz havuzdaki yunus bal yutar.

af. Kuyu: 4 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, aabeyleri küçük kardeúlerine bir kuyuda dünyann en güzel kznn olduunu söylerler. 14 numaral masalda, üç kardeú içindeki hazineyi çkarmak için bir kuyunun baúna gelir. 32 numaral masalda, geyik olan olan kardeú kz kardeúini bir kuyunun baúndaki aaçta brakr. 47 numaral masalda, kuyudaki dev su almaya geleni öldürmektedir.

ag. Orman: 2 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, oduncuya dostluklarnn süremeyeceini söyleyen ylan ormann derinliklerine kayar kaybolur. 15 numaral masalda, Mehmet odun kesmek için baltasn alarak ormana gider. ah.

Pnar

çeme:

7

yerde

geçmektedir.

Çeúme

baúlar

masal

kahramanlarnn yol giderken dinlenmek için mola verdikleri veya köy kadnlarnn su doldurduklar yerler olarak karúmza çkmaktadr.

13 numaral masalda, dev çeúmenin suyunu kendisine verilen bir kurban karúlnda yalnzca ylda bir defa açar.

91

17 numaral masalda, peri kz bey oluna sihirli çeúmenin yerini tarif eder ve oraya gitmesini ister. 18 numaral masalda, padiúahn olu çeúmeden su dolduran kadnlarn testilerini taú atp krmaktadr. 22 numaral masalda, babasn doktora götüren adam bir çeúme baúnda mola verir. 42 numaral masalda, kz bir çeúme baúnda beyin hizmetçileri ile karúlaúr. 58 numaral masalda, yola çkan iki kardeú bir çeúme baúnda dinlenirler. 62 numaral masalda, üç kardeú bir çeúme baúnda mola verir.

a. Tarla Arsa: 7 yerde karúmz çkmaktadr. Bunlardan altsnda tarm olan olan tarlalar geçerken birinde de boú arazi anlamnda arsa tabiri kullanlmútr. 12 numaral masalda, øyilik, gözlerini iyileútirdii padiúahtan saraynn arkasndaki arsay ister. 29 numaral masalda, öldürdüü arkadaúnn kars ile evlenen adam tarlalar ekip biçmeye baúlar. 51 numaral masalda, çocuk tarlada çalúan babasna ekmek götürür. 59 numaral masalda, Deliolan çift sürmek için tarlaya gider. 60 numaral masalda, fakir adam akúama kadar tarlada çalúr. 62 numaral masalda, yaúl adam üç tarlasn üç oluna bölüútürür. 66 numaral masalda, Kulal ile eytan ortak tarla ekerler.

ai. Mezar: 2 yerde geçmektedir. 21 numaral masalda, ailenin evinin at tarafnda ermiú birinin mezar vardr. 58 numaral masalda, olan annesini gömmek için mezarla mezar kazmaya gider. aj. Çal: 1 yerde geçmektedir. 2 numaral masalda, çaldan bir húrt duyan kedi çalla atlaynca herkes korkup kaçar.

ak. Terslik: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, beyin en küçük olunun att denek üç kere tersliin

92

üstüne düúer.

al. Harman Yeri: 1 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, adam yolda giderken harman yerinden bir ses duyar.

am. Köy Meydan: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, köylüler beyin oullarnn evlenecekleri kzlar bulmak için köy meydanna toplanrlar.

b. Dar kapal mekânlar Bunlar etraf duvarla çevrilmiú mekânlardr. Bu mekânlar içine ikametgâhlar ve iú yerleri girmektedir.

ba. kametgâhlar Manisa masallarnda ikametgâhlar olay örgüsünde sklkla karúmza çkan mekânlardr. En fazla karúmz çkan ikametgâhlar saraylardr.

Saray: 9 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, küçük kardeú kuyunun dibinde bir saray görür. 18 numaral masalda, padiúahn olu kadn kendisine beddua ettikten sonra saraya döner. 19 numaral masalda, padiúah adama bilmece sormak için sarayna çarr. 20 numaral masalda, Emine Sultan, peri padiúahnn peúine taklp saraya gelir. 22 numaral masalda, Gül Ali sarayn yaknlarna gelince bir kz görür ve aúk olur. 31 numaral masalda, evi terk eden yedi olanlar bir dan baúna saray yaptrrlar. 35 numaral masalda, kuú pençesiyle kapt kz bir sarayn bacasndan içeri atar. 36 numaral masalda, Fesleenci Kz intikam için padiúahn saraynn karúsna saray yaptrr.

93

38 numaral masalda, padiúah zindan nöbetçisine verdii kumaúlar sarayn çevresinde satmasn tembihler.

Han: 3 yerde geçmektedir. 16 numaral masalda, adam sihirli tabaka ile bir hana gider. 20 numaral masalda, kz babasndan bir han yaptrmasn ister. 63 numaral masalda, hrszlar yakalamak için dolaúan vezir bir handa konaklar.

Ev: 7 yerde geçmektedir. 8 numaral masalda, düün sahipleri Hasan Kedi’yi almaya eve gelirler. 11 numaral masalda, beyin hizmetkarlar pabucun sahibini bulmak için kzn evine gelirler. 15 numaral masalda, Mehmet evine eli boú döner. 17 numaral masalda, beyin oullarnn att denek hangi evin üzerine düúerse o evin kz ile evleneceklerdir. 18 numaral masalda, yaúl kadn kesilen aacn dallarndan birini evine getirir. 19 numaral masalda, adam kurukafay bulup eve getirir. 28 numaral masalda, çocuklarn adlarndan úüphelenen adam onlardan kendisini evlerine götürmelerini ister.

Oda: Cami odas olarak geçmiútir. 65 numaral masalda, imam ve genç cami odasnda eúkyalarn brakt paralar bölüúürler. Cami: 2 masalda geçmektedir. 25 numaral masalda, dalgçlar denizde bulduklar çocuu cami avlusuna brakrlar. 65 numaral masalda, imamn tabutunu cami avlusuna koyarlar.

Okul: 2 masalda geçmektedir. 9 numaral masalda, evinin civarnda çocuun gidebilecei bir okul yoktur.

94

35 numaral masalda, kz her gün okuluna giderken bir kuú gelip baúna konar.

bb. yerleri: Baz kahramanlarn geçimlerini saladklar yerler olarak karúmza çkmaktadr.

Hamam: 2 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, kz hamamda ykanp rüyaya yatan herkesin rüyasn dinlemektedir. 23 numaral masalda, Kamburfelek bir gün hamama gider ve içerde kilitli kalr.

Kahvehane: 1 yerde geçmektedir. 51 numaral masalda, adam eve gelen misafirlerini akúam kahvehaneye götürür.

Frn: 1 yerde geçmektedir. 41 numaral masalda, kz yakmak için frna götürürler ama frnc kza kyamaz ve evlatlk edinir.

Deirmen: 1 yerde geçmektedir. 48 numaral masalda, deirmenci deirmene gidince arkadaú evine gelir.

Meyhane: 1 yerde geçmektedir. Müsrif çocuk her gün meyhanede arkadaúlarn arlamaktadr.

Umumi Tuvalet: 1 yerde geçmektedir. 56 numaral masalda, Behlül Dânâ, halifenin yanndan ayrlnca umumi tuvalete gider. Ambar: 1 yerde geçmektedir. 70 numaral masalda, hrszlar padiúahn ambarn soymaya gelirler.

95

bc. Ahrlar Hayvanlarn konulduu yerlerdir. Bir yerde samanlk olarak geçmektedir.

Ahr: 2 yerde geçmektedir. 11 numaral masalda, üvey anas kz ahra saklar. 16 numaral masalda, eúek ahr altnla doldurur.

Samanlk: 1 yerde geçmektedir. 51 numaral masalda, karsndan úüphelenen adam karsn samanlkta keser.

Kümes: 1 yerde geçmektedir. 5 numaral masalda, tilki her gün kümesten tavuk çald için kümes sahibi tilkiye kapan kurar.

bd. Zindan Hapishane: 2 yerde geçmektedir. 38 numaral masalda, padiúah yakalayan eúkyalar onu zindana atar. 45 numaral masalda, karsn kesen adam yakalayp hapse atarlar.

B. EYA Masallarmzda masal karakterlerinin kullandklar eúyalardan bazlar sihirli özellikleri ile karakterlere yardmc olurken bazlar olaylarn olaan seyrinde yer almútr. Bu bölümde aaçlara, bitkilere ve baz meyvelere de yer verilmiútir.

Aaç: 9 yerde geçmektedir. 12 numaral masalda, øyilik gözlerini Kötülük alnca geceyi aaçta geçirmek için aaca çkar. 13 numaral masalda, padiúahn elma aacnda her yl tek bir elma yetiúir ve bu elmay bir dev gelip alr. 18 numaral masalda, olan kza elbise bulup getirene kadar aaçta beklemesini söyler. 32 numaral masalda, geyik olan olan kz kardeúine aaçta durmasn

96

söyler. 51 numaral masalda, cad kars aaçta elma yiyen çocuu yakalar. 58 numaral masalda, iki kardeú eúkyalardan saklanmak için aaca çkarlar. 59 numaral masalda, Kelolan ve Deliolan aacn üzerinde eúkyalardan saklanrlar. 64 numaral masalda, arkadaúlar adam denize atmaya götürürken dinlenmek için durduklarnda içinde olduu çuval aaca asarlar. 70 numaral masalda, eúkya, intikam için öldürecei kadn aaca balar.

Altn: 6 yerde geçmektedir. 12 numaral masalda, padiúahn saraynn arkasndaki arsada bir külçe altn gömülüdür. 15 numaral masalda, Gagaub Padiúah kzn bulup getirene altn vaat eder. 24 numaral masalda, Beyolu heybesindeki altnlar öldürdüü bebein üzerine döküp kaçar. 34 numaral masalda, adam krk hrszlarn gizli yerine girince orann altnla dolu olduunu görür. 49 numaral masalda, sarraf davete gideceini göstermek için altn gönderir. 60 numaral masalda, korkuluun kafas kopunca içinden bir kese altn çkar.

Anahtar: 1 yerde geçmektedir. 50 numaral masalda, albay karsndan banyonun anahtarn ister.

Araba: 1 yerde geçmektedir. 40 numaral masalda, teyzesi yeeninin iki gözünü aldktan sonra onu arabadan atar.

Asa: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, ahmaymun Kadn, bey olunun kendisini bulmak için demir asa ile arkasndan gelmesi gerektiini söyler.

97

Bal kovan: 1 yerde geçmektedir. 2 numaral masalda, ay yemek davetine giderken bir bal kovan alr gider.

Balta: 2 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, oduncu oluna nacak (balta) yapp verir. 15 numaral masalda, Mehmet baltay alp ormana oduna gider.

Bostan: 1 yerde geçmektedir. 2 numaral masalda, tavúan tilkinin yemek davetine giderken bir bostan çalar gider.

Buday: 1 yerde geçmektedir. 66 numaral masalda, Kulal ortak buday ektii eytan’ kandrarak bütün budaylar alr.

Bçak: 4 yerde geçmektedir. 29 numaral masalda, adam bçayla yol arkadaún öldürür. 51 numaral masalda, cad kars kzna yakalad çocuu bçakla kesmesini söyler. 59 numaral masalda, Deliolan öküzler geviú getirince kendisi ile dalga geçtiklerini sanp bçayla öküzleri öldürür. 70 numaral masalda, kz babasndan kldan ince klçtan keskin bir bçak yaptrmasn ister.

Çak: 1 yerde geçmektedir. 42 numaral masalda, bey Eleksi’ye niúan olarak çaksn verir.

Çark: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, peri kz beye olunun kendisini bulmak için demir çark giyip arkasndan gelmesini söyler. Çapa: 2 yerde geçmektedir. 57 numaral masalda, adam çuval gömmek için karsndan çapa ister.

98

60 numaral masalda, fakir adam çapasn omzuna vurup iú aramaya çkar.

Çorap: 1 yerde geçmektedir. 11 numaral masalda, kz inek gütmeye gittikçe çorap örmektedir.

Çuval: 6 yerde geçmektedir. 7 numaral masalda, adama iki çuval para getirirler. 15 numaral masalda, askerler Mehmet’i bir çuvala koyarlar ve sçan kuyusuna atarlar. 51 numaral masalda, çocuu yakalayan cad kars çuvala koyup eve götürür. 54 numaral masalda, adam kestii koçu bir çuvala doldurur. 57 numaral masalda, adam olundan bir koyunu veya keçiyi kesip çuvala koymasn ister. 64 numaral masalda, iki arkadaú adam çuvala koyarak denize atmaya götürürler.

Davul: 1 yerde geçmektedir. 66 numaral masalda, eytan Kulalya davul çalarak tellallk yapar.

Denek: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, bey oullar attklar denek hangi eve düúerse o evin kzyla evleneceklerdir.

Duvak: 1 yerde geçmektedir. 11 numaral masalda, bey daha gelinin duvan açmadan onun istedii kz olmadn anlar.

Ekmek Çks: 1 yerde geçmektedir. 62 numaral masalda, üç kardeú ekmek çklarn alarak yola çkarlar. Elbise: 4 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, padiúah terziden fndk kabuunda, makas demedik,

99

dikiú dikilmedik bir elbise yapmas ister. 17 numaral masalda, peri kz elbiselerini almak için bey olunu gönderir. 31 numaral masalda, yedi olanlar evi toplayann kim olduunu ararken kz kardeúlerinin sandn kenarndan görünen fistann fark ederler. 42 numaral masalda, kz elbiselerini tahtaclarla deiútirir.

Elma: 2 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, padiúahn bahçesinde her sene bir elma yetiúir ve bir dev gelip onu her sene alr. 51 numaral masalda, çocuk aaçta elma yerken cad gelip onu yakalar götürür.

Gaz: 2 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, bey olu peri kznn kürküne gaz döküp yakar. 34 numaral masalda, köylünün kars tüccarn tulumlarndan gaz almak ister.

Gemi: 2 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, adam hacya gemiyle gider. 39 numaral masalda, balkçlar denizde bulduklar sand gemiye alrlar.

Gömeç: 1 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, kocakar kz aaçtan indirmek için ters koyduu sacayann üzerine gömeci oturtmaya çalúr.

Hac Örtüsü: 1 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, hacca giden babasndan ortanca kz hac örtüsü ister.

Hasr: 1 yerde geçmektedir. 41 numaral masalda, kz frnda yakmak için hasra sararlar. Heybe: 2 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, büyük kz hacca giden babasndan hediye olarak

100

heybe ister. 24 numaral masalda, Beyolu heybesindeki altnlar boazn kestii bebein üzerine döker.

çki: 2 yerde geçmektedir. 50 numaral masalda, külhanbeyi kadnn verdii parayla içki alp akúam kadnn evine gider. 62 numaral masalda, üç kardeú kad efendinin getirdii içkinin suyunun kabirden alndn söylerler.

ne: 1 yerde geçmektedir. 34 numaral masalda, çiftçinin kars elindeki ineyi tuluma batrnca tulumdaki adamdan ses gelir.

lâç: 1 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, uúaklar peri padiúahnn oluna uyku ilac içirirler.

p: 3 yerde geçmektedir. 11 numaral masalda, kz örgü örerken ipini suya düúürür. 13 numaral masalda, aabeyleri küçük kardeúlerini iple balayarak kuyuya salarlar. 38 numaral masalda, padiúah vezirinden ip getirmesini ister.

Kapan: 1 yerde geçmektedir. 5 numaral masalda, adam tilkiyi yakalamak için kapan kurar.

Kap: 4 yerde geçmektedir. 19 numaral masalda, çocuk dedesiyle birlikte saraydan gelirken önlerinde bir demir kap açlr. 21 numaral masalda, dede torun yerin yedi kat altna gelince bir kap görürler. 34 numaral masalda, krk hrszlarn gizli yerinin kapsnn açlmas için

101

sihirli sözleri söylemek gerekmektedir. 35 numaral masalda, ölü baúnda bekleyen kzn önünde bir kap açlr.

Karpuz: 1 yerde geçmektedir. 48 numaral masalda, gece kadnn eve ald adam yannda karpuz getirmiútir.

Karyola: 1 yerde geçmektedir. 7 numaral masalda, kadn karyolas ile birlikte düüne götürürler.

Kazan: 2 yerde geçmektedir. 51 numaral masalda, çocuk cadnn kzn kazana atp piúirir. 58 numaral masalda, Deliolan anasn kaynayan kazana atarak öldürür.

Kak: 2 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, peri kz yemek yerken bir kaúk yer bir kaúk da yeninin içine atar. 30 numaral masalda, adam Azrail’in verdii tozdan hastalara bir kaúk içirecektir.

Kayk: 1 yerde geçmektedir. 43 numaral masalda, adamlar kadn kaya koyar ve denize salverirler.

Kefen: 1 yerde geçmektedir. 65 numaral masalda, genç alacana karúlk imamn kefenini çalmak ister.

Kelepçe: 1 yerde geçmektedir. 54 numaral masalda, polisler adam kelepçeleyip götürürler.

Kepenek: 1 yerde geçmektedir. 27 numaral masalda, çoban kepeneini çplak halde uyuyan kzn üzerine sarar.

102

Kese: 1 yerde geçmektedir. 60 numaral masalda, korkuluun kafas kopunca içinden bir kese altn çkar.

Klç: 1 yerde geçmektedir. 65 numaral masalda, eúkyalar çaldklarn paylaútktan sonra en son ortada bir klç kalr.

Korkuluk: 1 yerde geçmektedir. 60 numaral masalda, fakir adam korkuluu tarlann sahibi sanr.

Kova: 1 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, kuú olandan krk kova su ister.

Kuma: 1 yerde geçmektedir. 38 numaral masalda, padiúah vezirine kumaú getirtir.

Kulp: 1 yerde geçmektedir. 55 numaral masalda, müsrif olann babas tavana bir kulp yaptrr.

Küp: 1 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda, kocakar sihirli bir küpe sahiptir.

Kürek: 1 yerde geçmektedir. 9 numaral masalda, sütçünün olu kürein yan tarafyla vurarak ylann kuyruunu koparr.

Kürk: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, olan eve gelip peri kznn kürkünü yakar.

Lamba: 2 yerde geçmektedir. 34 numaral masalda, çiftçinin kars lambann gaz bitince tüccarn

103

tulumlarndan almak ister. 63 numaral masalda, hrszlar gaz olmad için lambay yakamazlar.

Mektup: 1 yerde geçmektedir. 25 numaral masalda, padiúah çocuun eline bir mektup verip saraya yollar.

Merdiven: 1 yerde geçmektedir. 37 numaral masalda, peri padiúahnn olu evlendii kzn yüz otuz yaúnda olduunu görünce onu merdivenlerden aúaya atar.

Minder: 2 yerde geçmektedir. 49 numaral masalda, kadn sarrafn gönderdii altn minderin altna atar. 62 numaral masalda, kad minderin altna portakal koyarak üç kardeúe minderin altnda ne olduunu sorar.

Muska: 1 yerde geçmektedir. 40 numaral masalda, kzn kolundaki muska çkarsa kz ölecektir.

Nohut: 1 yerde geçmektedir. 52 numaral masalda, kadn nohut ayklarken nohutlardan biri dile gelip kadnn çocuu olmay teklif eder.

Ok: 2 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, olan saç tellerini çatnca ortaya ok takmlar çkar. 26 numaral masalda, padiúah seçmek için ok atlr, ok kimin önüne düúerse o padiúah olur.

Oklava: 1 yerde geçmektedir. 49 numaral masalda, kadnn eve davet ettii marangoz geleceine dair iúaret olarak oklava gönderir.

Pabuç: 1 yerde geçmektedir.

104

11 numaral masalda, kz su kenarnda pabucunu unutur.

Para: 3 yerde geçmektedir. 7 numaral masalda, ölen kedinin miras olarak sahibine iki çuval para getirirler. 54 numaral masalda, adam birinden beú metelik borç para alr. 58 numaral masalda, eúkyalar paralarn brakp kaçarlar.

Para Kasas: 1 yerde geçmektedir. 53 numaral masalda, hrszlar kasay açarlar ama paralar almazlar.

Portakal: 1 yerde geçmektedir. 62 numaral masalda, kad minderinin altna portakal koyarak üç kardeúten minderin altnda ne olduunu bilmelerini ister.

Pösteki: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, üç olan babalarndan miras kalan bir pösteki, bir asa, bir sürmedanl paylaúamaz.

Saat: 1yerde geçmektedir. 42 numaral masalda, Eleksi’ye aúk olan bey, Eleksinin koluna saatini takar.

Sabr ta: 1 yerde geçmektedir. 35 numaral masalda, kz hacya giden padiúahn olundan sabr taú ister.

Sacaya: 2 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, kocakar sacayan ateúin üzerine ters koyar. 51 numaral masalda, cad kars sacayan kzdrp boynuna geçirince ölür.

Saç: 1 yerde geçmektedir. 33 numaral masalda, nene kz aaçtan indirmek için sac ateúin üzerine ters

105

koyar.

Saks: 1 yerde geçmektedir. 20 numaral masalda, kutudan altn saks içinde bir çiçek çkar.

Salncak: 1 yerde geçmektedir. 24 numaral masalda, srtmaçla kars bebeklerini salncakta uyutmaktadr.

Sandk: 5 yerde geçmektedir. 11 numaral masalda, üvey anas kz sanda saklar. 17 numaral masalda, peri kznn elbiseleri sandklar içindedir. 31 numaral masalda, kz, aabeylerinin evini derleyip topladktan sonra sanda saklanr. 39 numaral masalda, gelininin dourduu çocuklarn güzelliini kskanan kaynana çocuklarn sanda koydurup denize attrr. 41 numaral masalda, babas kendisiyle evlenmeye kalkan kz sanda saklanr.

Saz: 1 yerde geçmektedir. 68 numaral masalda, Tahir Bey eline sazn alp mani söyler.

Senet: 1 yerde geçmektedir. 53 numaral masalda, Hrszlar sahte bir senet yaparak herkesi kandrrlar.

Sepet: 2 yerde geçmektedir. 1 numaral masalda, tilkinin kuyruuna sepet balayarak balk avlarlar. 38 numaral masalda, vezir bir sepetin içine padiúah altn doldurup getirmesini istedii halde nar doldurup getirir.

Sigara: 1 yerde geçmektedir. 44 numaral masalda, tembelhane yanarken içerideki tembel sigarasn yakabilmek için tavandan ateú düúmesini istemektedir.

106

Sopa: 1 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, adam torbadaki ylan sopalayarak öldürür.

Sundurma: 1 yerde geçmektedir. 58 numaral masalda, Deliolan aaçta saklanrken sundurmay aúadaki eúkyalarn üzerine atar.

Süpürge: 1 yerde geçmektedir. 51 numaral masalda, anne çocuklarna kznca süpürgeyi atar ve çocuklarnn altsn öldürür.

Sürmedanlk: 1 yerde geçmektedir. 17 numaral masalda, üç olan babalarndan miras kalan bir pösteki, bir asa, bir sürmedanl paylaúamaz.

ie: 1 yerde geçmektedir. 12 numaral masalda, øyilik padiúahn gözünü iyi edecek kan úiúeye koyup götürür.

Tabak çanak: 2 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda, sçan kuyruunu pekmez çanana sonra karabiber çanana bular. 16 numaral masalda, adam hancdan bir tabak getirmesini ister.

Tabaka: 1 yerde geçmektedir. 16 numaral masalda, kz babasna sihirli bir tabaka verir.

Tapu: 1 yerde geçmektedir. 3 numaral masalda, tavúan çakala tapulu ba olduunu söyler.

Tara: 1 yerde geçmektedir. 69 numaral masalda, köylü incilinin eúeinin kuyruunu tara ile keser.

107

Tarak: 1 yerde geçmektedir. 32 numaral masalda, iki kardeú anne babasndan kaçarken ellerindeki tara atnca her yer tarak gibi olur anneleri geçemez.

Tas: 3 yerde geçmektedir. 13 numaral masalda, ihtiyar kadn su isteyen olana bir tas su verir. 41 numaral masalda, bey çorba isteyince herkes altn, gümüú taslarda çorba getirir. 68 numaral masalda, kz kelolana mektupla birlikte bir altn tas verir.

Tavla: 1 yerde geçmektedir. 53 numaral masalda, hrszlar girdikleri evde tavla oynarlar.

Tepsi: 2 yerde geçmektedir. 45 numaral masalda, misafir, ev sahibinin tepsilerle yemek getireceini düúünmektedir. 49 numaral masalda, tatlc kendisini gece evine davet eden kadna bir tepsi baklava gönderir.

Terlik: 1 yerde geçmektedir. 42 numaral masalda, kadn kocasna kendisi ölünce terlii kimin ayana olursa onunla evlenmesini vasiyet eder.

Testi: 2 yerde geçmektedir. 1 numaral masalda, balkçya testi balayarak balk avlamak için suya girerler ve balkç boulur. 18 numaral masalda, padiúahn olu çeúmeden su dolduran kadnlarn testilerini taú atarak krmaktadr.

Topuz: 1 yerde geçmektedir. 16 numaral masalda, kz babasna son olarak sihirli bir topuz verir.

108

Torba: 2 yerde geçmektedir. 8 numaral masalda, adam atn yem torbas ile ylan kurtarr. 25 numaral masalda, padiúahn adamlar çaldklar çocuu bir kl torbaya koyup denize atarlar.

Tulum: 1 yerde geçmektedir. 34 numaral masalda, hrszlarn baú adamlarn tulumlarm içine saklar.

Tüfek: 3 yerde geçmektedir. 1 numaral masalda, tilki ile ay badayken ba sahibi elinde tüfekle gelir. 3 numaral masalda, bac elinde tüfekle ban ortasnda beklemektedir. 4 numaral masalda, horoz tilkiye ellerinde tüfekleriyle iki avcnn oraya geldiini söyler.

Urgan: 3 yerde geçmektedir. 10 numaral masalda, adam torbaya urgan balayp ylana uzatr. 14 numaral masalda, üç kardeú srayla bellerine urgan balayarak kuyuya inmeye çalúrlar. 42 numaral masalda, babas tuvalete gidecek olan kznn beline urgan balayarak gönderir.

Üzüm: 2 yerde geçmektedir. 1 numaral masalda, tilki ve ay baa gidip üzüm yerler. 3 numaral masalda, tavúan çakala gidip banda üzüm yemeyi teklif eder.

Yalk: 1 yerde geçmektedir. 65 numaral masalda, imam eúkyann baúndan yal alr.

Yular: 1 yerde geçmektedir. 61 numaral masalda, hrsz eúein yularn kendi kafasna geçirip eúei çalar.

109

Yumurta: 3 yerde geçmektedir. 51 numaral masalda, cad aaçtaki çocua eriúebilmek için aacn altna yumurta kabuklarn yar. 58 numaral masalda, Deliolan annesini öldürdükten sonra yumurta piúirip yer. 69 numaral masalda, padiúahn kars, köylüden beú yumurtay üç kiúiye eúit datmasn ister.

Yüzük: 3 yerde geçmektedir. 15 numaral masalda, kza dönüúen ylan Mehmet’e sihirli bir yüzük verir. 39 numaral masalda, yemekte zehirlenmek istenen olan kuú kznn verdii yüzüü yalaynca zehirden etkilenmez. 42 numaral masalda, Eleksi’ye aúk olan bey ona yüzüünü verir.

Zembil: 1 yerde geçmektedir. 22 numaral masalda, anne babas ylan úeklindeki oullarn zembille tavana asarlar.

Zeytinya: 1 yerde geçmektedir. 22 numaral masalda, Gül Ali babasna gidip kayadan zeytinya istemesini söyler.

110

IV. FORMELLER

Formeller masal içerisinde dinleyiciyi masal dünyasnn içerisine çekmek ve masaln anlatm srasnda dinleyicinin ilgisini diri tutmak amac ile söylenen kalp sözler olarak tanmlanabilir. Masal anlatclnn geliúen koúullar içerisinde yok olmaya yüz tutmas yannda, formellere de anlatanlar tarafndan masallarn içerisinde eski canll ve çeúitlilii ile yer verilemedii görülmektedir. Anlatclarn formelleri eski canll ile kullanamamasnn sebebi büyük ölçüde zengin formellerin hafzasnda artk bulunmamasndan kaynaklanmaktadr. Biz de Masallarmzdaki formelleri Giriú Formelleri, Ara Formeller ve Bitiú Formelleri olarak incelemeyi uygun bulduk.

A.GR FORMELLER:

a) Sade Giri Formelleri:

a.a- Bir Varm’l giriler x

“Bir varm bir yokmu”

8 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu. Bir adam atna binmi gidiyormu…” 10 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu. Bir oduncuyla bir çocuu varm…” 70 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu. Padiahn bir kz varm.” x

“Bir varm bir yokmu. Allah’n kulu çokmu.”

“Bir varm bir yokmu. Allah’n kulu çokmu. Günün birinde biri yilik biri Kötülük diyorlarm iki kii varm.”

111

a.b- Evvel zaman’l Giriler: x

“Evvel zaman içinde…”

35 numaral masalda, “Evvel zaman içinde... Bir ailenin bir kz varm.” 36 numaral masalda, “Evvel zaman içinde... Az gidip uz gidip dalar ap peri padiahnn sarayna vardm.” 37 numaral masalda, “Evvel zaman içinde... Üç kz karde yayormu.” 68 numaral masalda, “Evvel zaman içinde Tahir Bey adnda bir adam varm.” x

“Evvel zamanda…”

61 numaral masalda, “Evvel zamanda iki arkada varm.” x

“Evvelden bir ……… varm.”

23 numaral masalda, “Evvelden bir kambur varm.” x

“Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir ……… varm”

13 numaral masalda, “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir padiah varm.” 19 numaral masalda, “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir kuru kafa varm.” 21 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir anne bir baba bir de kz varm.” 25 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir padiah varm.” 26 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde Sayiddin Deryani adnda bir adam

112

varm.” 27 numaral masalda, “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir padiah varm.” 28 numaral masalda, “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir adamn üç kz varm.” 29 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde iki arkada varm.” 48 numaral masalda, “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde deirmenci’yle kars varm.” 51 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde yedi çocuklu bir aile varm.” 60 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir fakir varm.” 62 numaral masalda, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde yal bir adamla üç olu varm.” x

“Vakti zamannda ...”

49 numaral masalda, “Vakti zamannda evlenmeler görücü usulü olurmu.” 55 numaral masalda, “Vakti zamannda olann biri çok para harcyormu.”

Düz Giriler x

“Günün birinde…”

5 numaral masalda, “Günün birinde tilki tavuklar götürü götürüveriyor kümesten.” 38 numaral masalda, “Günün birinde Padiah’n birinin bir misafiri varm.” x

“Memleketin birinde…”

18 numaral masalda,

113

“Memleketin birinde padiahn yaramaz bir olu yaarm.” 40 numaral masalda, “Memleketin birinde iki kz karde yaarm.” x

“Adamn biri…”

67 numaral masalda, “Adamn biri çok yalan söylüyormu.”

Bir Varm ve evvel zaman’l giriler: x

“Bir varm bir yokmu. Evvel zamanda bir …..... varm.”

33 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu. Evvel zamanda Fatma’yla Yusuf varm.” 42 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu evvel zamanda bir kocakar bir adam varm.” 59 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu evvel zaman içinde bir Kelolan varm.” x

“Bir varm bir yokmu. Evvel zaman içinde bir ... …… varm.”

11 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu. Evvel zaman içinde bir adam varm.” 59 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu evvel zaman içinde bir Kelolan varm.” x

“Bir varm bir yokmu. Vakti zamannda…”

7 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu vakti zamannda çoluk çocuu olmayan bir kar koca bir kedi edinmiler.” x

“Bir varm bir yokmu. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde

bir……… varm” 14 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir adamn

114

üç olu varm.” 31 numaral masalda, “Bir varm, bir yokmu, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir adam ve kans varm.” 41 numaral masalda, “Bir varm, bir yokmu, evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir adam varm.” 46 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir kzn anas yokmu.” 52 numaral masalda, “Bir varm, bir yokmu, evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir kadn varm.” 64 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir adama iki arkada hyanet etmiler denize atmaya kalkmlar.” x

“Evvel zamanda bir varm bir yokmu. Bir ……… varm”

17 numaral masalda, “Evvel zamanda bir varm bir yokmu bir bey varm.” 39 numaral masalda, “Evvel zamanda bir varm bir yokmu. Üç kzlar varm.”

b) Tekerlemeli Giriler: x

“Evvel zaman içinde, kalbur zaman içinde, ite develer tellal iken,

pireler berber iken...” 22 numaral masalda, “Evvel zaman içinde, kalbur zaman içinde, ite develer tellal iken, pireler berber iken, bir köyde bir erkekle bir kadn yaarm.” 45 numaral masalda,

115

“Bir varm bir yokmu evvel zaman içinde kalbur saman içinde pireler berber iken develer tellal iken adamn biri uzak bir memleketten kalkm asker arkadann yanna gelmi.” 54 numaral masalda, “Bir varm bir yokmu. Evvel zaman içinde kalbur saman içinde; develer tellal iken pireler berber iken adamn biri oluna demi…”

B. BALAYI (GEÇ) FORMELLER

a-Masalda olayn geçtii yerive kahraman deitirmek için kullanlan balay formelleri: x

“Bu haberi kimden verelim? …….’den verelim.”

15 numaral masalda, “Biz haberi kimden verelim. Gagagub Padiúah' ndan verelim” 26 numaral masalda, “Biz haberi kimden verelim, karsndan verelim.”

b- Dinleyicinin dikkatini arttrmak için söylenen formeller: x

Tekrarlara Dayal Formeller:

1 numaral masalda, “Gitmiúler baa yemiler yemiler.” “Tilki oradan giderken giderken yolda balkç gidiyormuú.” 2 numaral masalda, “Kuyruumu çamura batrp batrp döverim” 4 numaral masalda, “Ararken ararken bir bakmú damn baúnda tavuklar tünemiú duruyor.” 5 numaral masalda, “Günün birinde tilki tavuklar götürü götürüveriyor kümesten.” 10 numaral masalda, “Yolda giderken, giderken, giderken, giderken goca bir buday harman

116

görmüú.” 23 numaral masalda, “ ‘Çarúambadr Çarúamba’ deyip deyip dönüyorlarmú ortada.”

24 numaral masalda, “Giderken giderken bir bakmú ki kayann üstüne bir dede çkmú.” 32 numaral masalda, “Evden çkyorlar bunlar, düúüyorlar yollara, habire git bakalm habire git.” “Giderken giderken bir dereden geçeceklermiú.” 34 numaral masalda, “Krk hrszlar yirmier yirmier geliyorlarmú.” 40 numaral masalda, “Yolda attklar kz ise alaya alaya incilerin içinde kalmú.” 43 numaral masalda, “Orada dururken dururken barrken bir kervanc geçermiú, bezirgân” “Giderken giderken bir toplant varmú orada.” “Oradan kadn gene yola düúmüú giderken giderken bir deniz kenarnda üç kiúi varmú.” 61 numaral masalda, “Giderken giderken adam arkasna dönüp bir bakmú adamn birisi geliyor merkep yerinde.” 64 numaral masalda, “Çuvaln içindeki beklerken beklerken bir ses duymuú.” 65 numaral masalda, “Hazineyi paylayorlar paylayorlar da en son ortada bir klç kalmú.” x

“bir bakm”

1 numaral masalda, “Balkç varmú köye balklar satacak bir bakm balklar yok.” 4 numaral masalda, “Ararken ararken bir bakm damn baúnda tavuklar tünemiú duruyor.” 7 numaral masalda,

117

“Adam gitmiú. Kadn yatmú gece bir bakm kap çalnyor.” 12 numaral masalda, “Bizimki de balkondan bir bakm Kötülük aúada.” “Bir bakmlar kötülük tepede titreyip durur.” 14 numaral masalda, “Olan aúaya inince bir bakm.” “Bir bakm bir ylan yuvadaki yavrular yemeye geliyor.” 18 numaral masalda, “Padiúahn olu da elinde elbiseyle dönüp geldiinde aaca bir bakm kocaman bir arap kz duruyor.” 23 numaral masalda, “Dúar çkmú bir bakm hamamc yok.” “Sabaha karú hamamc gelmiú bir bakm…” 24 numaral masalda, “Giderken giderken bir bakm ki kayann üstüne bir dede çkmú.” 30 numaral masalda, “Fakat tam o srada bir bakm Azrail tepesinde belirivermiú.” 34 numaral masalda, “Bir bakm içerisi altn dolu.” 35 numaral masalda, “Saraydaki padiúahn olu uyanmú bir bakm karúsnda arap kadn duruyor” 37 numaral masalda, “Bir bakmlar ki yüz otuz yaúndaki ablalar on beú yaúnda bir genç kz olmuú.” 58 numaral masalda, “Bir bakm bir anas bir de komúu kar.” 59 numaral masalda, “Bir bakm öküzler bunu taklit ediyor.” 61 numaral masalda, “Giderken giderken adam arkasna dönüp bir bakm adamn birisi geliyor merkep yerinde.”

118

“Adam kafasn bir çevirmiú bir bakm öküzün biri yok!”

c- Uzun zaman ksaca ifade etmek için kullanlan formeller: x

“Gel zaman git zaman …”

18 numaral masalda, “Gel zaman git zaman bu üç yumurtann úerrini köydeki bir kadndan örenebileceini duymuú.” 21 numaral masalda, “Gel zaman, git zaman bu olay köyde duyulur ve padiúaha kadar gider.” 26 numaral masalda, “Gel zaman, git zaman o iki adam gene gelirler.” 62 numaral masalda, “Gel zaman git zaman yaúl adam ölüm döúeine düúer.” x

“böyle böyle derken”

6 numaral masalda, “Böyle böyle derken bir tane yavrusu kalyor.”

Masal ortasnda geçii salayan formeller: x

“Az gider uz gider dere tepe düz gider.”

13 numaral masalda, “Kuyuda kalan küçük kardeú az gider uz gider. Dere tepe düz gider.” 25 numaral masalda, “Az gider; uz gider, dere tepe düz gider.” x

“Az gitmi uz gitmi”

18 numaral masalda, “Az gitmi uz gitmi Kaf Dana ulaúmú. Orada yaúayan devlerin evine varmú.” 20 numaral masalda,

119

“Ertesi günü anasyla kelolan az gidip uz gidip hana varrlar.” “Az iler uz gitmiler peri padiúahnn saraynn bahçesine varmúlar.” 36 numaral masalda, “Az gidip uz gidip dalar aúp peri padiúahnn sarayna vardm.” x

Dierleri

62 numaral masalda, “Git Allah' im, git Allah' im... Derken karúlarndan bir adam gelir.” 43 numaral masalda, “Ha bakalm ha bakalm ha bakalm varyor.” “O kayk giderken az duruyor çok duruyor denizde, az duruyor çok duruyor.” 31 numaral masalda, “Annesi, kza külden bir eúek yapvermiú, kz ha babam de babam alt ay gece gündüz gitmiú, olan kardeúlerini bulmuú.”

C.

AYNI

OLAYIN

TEKRARI

VUKUUNDA

KULLANILAN

FORMELLER

a) Karlkl iki varln konumalar baz yerlerde ayn kalptan çkm gibi benzerlik gösterir

“n misin cin misin” li Formeller: 18 numaral masalda, "Sen in misin cin misin bana bir söyle?" demiú. Kz: "Ben ne inim ne de cinim." deyip Arap kznn kendisice yaptklarn anlatmú: 40 numaral masalda, Yanna gidip; "Sen in misin cin misin?" diye sormuú. Kz; "Ben ne inim ne de cinim" deyip baúndan geçenleri anlatmú. Padiúah úaúrp; "Nasl olur sen in misin cin misin?" diye sormuú. Kz: "Ben ne inim ne de cinim aslnda ben sizin evlenmek istediiniz kzdm" deyip baúndan geçenleri anlatmú.

120

41 numaral masalda, Kza: "Sen kimsin, kimin neyi kimin fesisin, in misin cin misin" demiú. Kz: "Ben bir âdemin" demiú. Baúndan geçenleri anlatmú.

“dile benden ne dilersen” 13 numaral masalda, “Çocuk uyandnda anne kuú; ‘Dile benden ne dilersen.’ der.” “Padiúah; ‘Dile benden ne dilersen’ der.” 14 numaral masalda, “Ylann öldüünü görünce olana teúekkür etmiú; ‘Dile benden ne dilersen!’ demiú. 15 numaral masalda, Bu güzeller güzeli kz Mehmet'e: ‘Dile benden ne dilersen’ der. 37 numaral masalda, “Sen beni güldürdün; boazmdaki klçktan kurtardn ya dile benden ne dilersen” 69 numaral masalda, “Padiúah; ‘Dile bakam benden ne dilersen’ diyor. x

“cansa benim, malsa sizin”

39 numaral masalda, Beyi de; “Malsa senin cansa benim olsun” demiú. 42 numaral masalda, “Karúdan biri geliyor cansa benim malsa sizin” “ ‘Birisi geliyor cansa benim malsa sizin’ der gene arkadaúlarna.”

Ç. BT FORMELLER

a) Çplak (nachte) Biti: x

“Onlar ermi muradna …”

42 numaral masalda,

121

“Eleksiye yeniden krk gün krk gece düün yaparlar. Onlar ermi muradna…” x

“krk katr m krk satr m?”

18 numaral masalda, “Arap kzna da ‘Krk satr m krk katr m’ deyip onu memleketten sürdürmüú.” 35 numaral masalda, “Gerçek nasibinin bu kz olduunu örenmiú hemen arap kadnnn yanna çkmú: ‘Krk katr m krk satr m istiyorsun?’ demiú. 39 numaral masalda, Bey annesine; ‘Anne katr m istersin satr m?’ demiú. x

Krk gün krk gece düün yapmak:

11 numaral masalda, Bey buna krk gün krk gece düün yapmú. 14 numaral masalda, Hazineyi alyor köyün en güzel kzyla evlenip krk gün krk gece düün yapyor. 17 numaral masalda, Ondan sonra olan yeniden düün yapar krk gün krk gece gari. 35 numaral masalda, Kzla da padiúahn olu krk gün krk gece düün yapp evlenmiúler. 41 numaral masalda, Oradan kzla bey evlenmiúler. Krk gün krk gece düün etmiúler. Çoluklar çocuklar olmuú. 42 numaral masalda, Krk gün krk gece düün yaparlar.

b) Devam eden “ileriye giden” (fortführende) biti: x

“Onlar çkm kerevetine, biz çkalm seyir bakalm”

122

17 numaral masalda, “Onlar çkm kerevetine, Bizim çkam gari seyir bakam…”

c)Özetleyen “terkip eden” (zusammenfassande) biti: 9 numaral masalda, Bende bu kuyruk acs sende bu evlat acs varken biz artk dost olamayz” demiú ve yürümüú. 10 numaral masalda, "Nasl geleyim bende kuyruk acs var; sen de evlat acs var. Birbirimize hayretmeyiz" demiú. 12 numaral masalda, “øyilik yapan iyilik bulur, kötülük yapan kötülük bulur” øúte bunun karúl bu! 15 numaral masalda, Karúsna derviúler çkar ve Mehmet' e derler ki: "Eee... Karsna srrn bildiren kendisini sçan kuyusunda bulur." 23 numaral masalda, “Kambur üstüne kambur” dedikleri oradan gelmiú. 24 numaral masalda, Öyledir iúte “Çöpçatann çatt bozulmaz”mú. 25 numaral masalda, Padiúah gelip durumu görür. Ama bir úey yapamaz. Çünkü bu düünü Allah yazmútr.

d) Ani biti formelleri (Die Abschlussformeln): 34 numaral masalda, Hrszlar yakalyorlar öldürüyorlar. Altnlarn da gidip alp bütün köye datyorlar. Bu masal da burada bitiyor.

e) ahsi (persönlicher) bitiriler: x

Olay yerinden gelme (teminat) formelleri:

11 numaral masalda,

123

“Ben dün yanlarndan geldim size selamlar var.” 13 numaral masalda, “imdi yanlarndan geldik. Geçinip duruyorlarm.” 28 numaral masalda, “Bende imdi onlarn yanndan geliyorum.” 43 numaral masalda, “Ben imdi yanlarndan geldim.” 52 numaral masalda, “Ben de imdi onlarn yanndan geliyorum.” 59 numaral masalda, “Ben imdi yanlarndan geliyorum.” 70 numaral masalda, “Ben gözlerimle gördüm dün yanlarndan geldim.” x

Anlatcnn kendisine veya dinleyenlere iyi temennilerde bulunmas:

14 numaral masalda, Hazineyi alyor köyün en güzel kzyla evlenip krk gün krk gece düün yapyor. Onlar ermiú muradna dars bizim baúmza. 17 numaral masalda, Onlar çkmú kerevetine Bizim çkam gari seyir bakam… 32 numaral masalda, Ondan sonra da mutlu mutlu yaúamúlar gitmiúler gari. Allah size de mutlu yaúamak nasip etsin. 33 numaral masalda, Kz da bir daha dönmemiú evine dada ikisi de mutlu huzurlu yaúayp dururlarmú. Dars dinleyenin baúna… 38 numaral masalda, Hem padiúah hem de oradaki mazlumlar kurtaryorlar. Selamete eriyorlar. Allah bizi de selamete erenlerden eylesin.

124

D. ÇETL FORMEL UNSURLAR a) Saylar: a.a.- 3 says: 3 kardeú: Kz kardeúler: 20, 21, 28, 37, 39 Erkek kardeúler: 13, 14, 17, 14, 47, 62, 65 Cinsiyeti belli olmayan çocuklar: 27, 28

Zamanla ilgili olanlar: Tabiatüstü varlklar: 13 numaral masalda, Kz yukarya çkmadan önce, olana Uç tel saç verir. "Ne zaman baún skúrsa bu saç tellerini birbirine bala." der. 19 numaral masalda, Sonunda çocuk doar. Üç günlükken konuúmaya baúlar. 21 numaral masalda, Bu arada çocuk doal üç gün olmuútur. Çocuk da babas gibi, sürekli "Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam" der.

Hayvanlarla ilgili olanlar: 15 numaral masalda, Mehmet, kocakarya kaptrd yüzüünü tekrar almak ister. Bunun için de üç sçan gönüllü olur.

Yiyecek ve içecekle ilgili:

Eúya ile ilgili olanlar:

18 numaral masalda, Gel zaman git zaman bu üç yumurtann úerrini köydeki bir kadndan örenebileceini duymuú. 42 numaral masalda, Eleksiye bir topak hamur verirler. Eleksi üç tane ekmek yapar. Üç tane niúan olur Eleksi’de. 47 numaral masalda,

125

Dev de güzel cevap verdi diye ona üç tane nar veriyor; “østediin kadar su al çk” diyor. 69 numaral masalda, “øki tane sende var Padiúahm bir tane daha verdim üç oldu. øki tane bende var bir tane daha üç etti” diyor. “Hatunda hiç yok bu üç tane de onun” diyor.(yumurta)

ønsan ile ilgili olanlar: 43 numaral masalda, Oradan kadn gene yola düúmüú giderken giderken bir deniz kenarnda üç kiúi varmú. Bunu hacya giden kocasnn biraderi duyuyor. O Arap o da duyuyor. O da çkyor oradan. O delikanl da duyuyor borcunu ödedii. O da geliyor. Üçünün de gözü kör bunlarn. 44 numaral masalda, Seninkiler bir ateú koyuvermiúler iki kiúi üç kiúi kaçyorlarmú kapdan zor çkyorlarmú. Kaça kaça üç kiúi kalmúlar içerde. 50 numaral masalda, Vakti zamannda üç tane külhanbeyi gezerken birisi demiú ki; “Allah; eytan úerrinden, düúman úerrinden, kar úerrinden korusun!” demiú. 63 numaral masalda, Orada serseri klkl üç kiúi görüyor. Eski elbise giymiúler.

øú yapma: 20 numaral masalda, Peri padiúahnn olu üç kere: "Yaktn beni Emine Sultan" demiú.20

Dierleri: 3 yara: 22 numaral masalda, “Gül Ali’nin dört yarasndan üç yaras kald!” 3 yol: 39 numaral masalda,

126

Üç yolun ortasna gömmüúler bunu beline kadar gelen geçen herkes tükürmüú. 3 Öüt: 54 numaral masalda, Adamn biri oluna demiú; “Olum úu öüdümü sakla; birincisi, karna srrn verme, ikincisi hükümet adamyla arkadaú olma, üçüncüsü barbar adamdan borç alma.” diye öüt vermiú. 3 tarla: 62 numaral masalda, Baba, nasihatlerinin yannda, üç tarlasn her bir çocuuna birer tane deecek úekilde bölüútürür. 3 dilek: 69 numaral masalda, Padiúah; “Dile benden ne dilersen; benim üç dileim vardr ona göre!” diyor.

3. ile ilgili olanlar: 17 numaral masalda, Ondan sonra “Olmad” demiúler gene. Üçüncü atmúlar. Gene ayn olmuú üçünün. Gene küçük olannki tersliin üstüne denk gelmiú, ötekilerinki kz evlerine denk gelmiú. 22 numaral masalda, Neyse, üçüncü kez geldiinde, kargann arkasndan koúup, gidiyor. 26 numaral masalda, Ok üç defa atlp da onun önüne düúünce herkes kabul etmek zorunda kalr ve Sayiddin Deryani padiúah olur.

a.b.- 7 says: 7 Kardeú: 31 numaral masalda, Bir varmú, bir yokmuú, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir adam ve kans varmú. Bunlarn yedi tane olanlar varmú. 51 numaral masalda, Evvel zaman içinde kalbur saman içinde yedi çocuklu bir aile varmú.

127

Dierleri: 21 numaral masalda, Giderken, giderken yerin yedi kat altna gelirler ve burada bir kap açlr.

a.c.- 40 says: Zamanla ilgili olanlar: 40 gün 40 gece (düün): 11 numaral masalda, Bey buna krk gün krk gece düün yapmú. 14 numaral masalda, Hazineyi alyor köyün en güzel kzyla evlenip krk gün krk gece düün yapyor. 17 numaral masalda, Ondan sonra olan yeniden düün yapar krk gün krk gece gari. 35 numaral masalda, Kzla da padiúahn olu krk gün krk gece düün yapp evlenmiúler. 41 numaral masalda, Oradan kzla bey evlenmiúler. Krk gün krk gece düün etmiúler. Çoluklar çocuklar olmuú. 42 numaral masalda, Krk gün krk gece düün yaparlar.

40 gün: 35 numaral masalda, Okula tam yaklaút srada bir kuú gelip tepesine konuyormuú ve "Sen krk gün ölü baú bekle" deyip uçuyormuú. 38 numaral masalda, “Git krk gün sana izin bunu ören gel. Eer krknc gün gelince bunu örenemezsen kelleni alacam!” diyor.

ønsanlarla ilgili olanlar: 22 numaral masalda,

128

Krk tane gelin alcs olacak.

Hayvanlarla ilgili olanlar: 1 numaral masalda, Tilki; “Gitti krk tane balk bulamad orada kald” demiú. 22 numaral masalda, Krk tane diyor, at olacak.

Dierleri: 40 Çomak: 22 numaral masalda, Bu sefer, krk tane çomak istiyorum, diyor. 40 Hrszlar: 34 numaral masalda, øki tane çiftçi kardeú varmú. Bir de krk hrszlar varmú. 70 numaral masalda, O

devirde

de

Krk

Hrszlar

varmú

bunlar

padiúahn

ambarn

soyacaklarmú. 40 satr - katr 18 numaral masalda, “Arap kzna da ‘Krk satr m krk katr m’ deyip onu memleketten sürdürmüú.” 35 numaral masalda, “Gerçek nasibinin bu kz olduunu örenmiú hemen arap kadnnn yanna çkmú: ‘Krk katr m krk satr m istiyorsun?’ demiú. 39 numaral masalda, Bey annesine; ‘Anne katr m istersin satr m?’ demiú.

b) Renkler: b.a- Krmz - al: Krmz elbise: 42 numaral masalda,

129

Eleksi o tahtann içinden çkar gari. Krmz giyer üstüne. Krmz at: 42 numaral masalda, Damdan krmz bir at çkarr. Ata biner hadi bakam o köye. Krmz portakal: 62 numaral masalda, Küçük kardeú: "Krmzysa portakaldr." der.

b.b- Beyaz - ak: Beyaz at: 22 numaral masalda, øúte benim beyim, beyaz ata bindi, dersen, gerçekten talan olurum. 42 numaral masalda, Bunlar gider gene çkar Eleksi sandnn içinden. Beyaz ata biner. Beyaz elbise: 42 numaral masalda, Beyazlar giyer üstüne. Gider onlarn arkasndan.42 Beyaz su: 46 numaral masalda, Sar su geçmeye baúlamú. Kz haber vermiú kocakar hemen bunu suyun içine atvermiú. Ak mahsul: 66 numaral masalda, Vallahi arkadaú, geçen sene ak mahsul ektik, sen zarar ettin.

b.c- Kara: Kara su: 46 numaral masalda, Bu da altn bulacak gari ya beklemiú suyun baúnda sar su geçmiú, beyaz su geçmiú, kara su geçince hemen koúmuú haber vermiú. Kara koyun: 12 numaral masalda,

130

Hiç

bensiz

kara

koyunun

kann

çalverseler

vuruverseler

(sürseler)açlverecek gözü kimse bilmiyor. Kara köpek: 16 numaral masalda, Kara köpei annca bu Kara Köpek gelmiú, çocuu almú, gitmiú.

c) Zaman ve yer formelleri: c.a- Zaman formelleri: Formel saylar olarak verilen bu formeller burada toplu olarak verilmiútir. Gün: 3 Gün: 19 numaral masalda, Sonunda çocuk doar. Üç günlükken konuúmaya baúlar. 21 numaral masalda, Bu arada çocuk doal üç gün olmuútur. Çocuk da babas gibi, sürekli "Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam" der. 40 Gün: 35 numaral masalda, Okula tam yaklaút srada bir kuú gelip tepesine konuyormuú ve "Sen krk gün ölü baú bekle" deyip uçuyormuú. 38 numaral masalda, “Git krk gün sana izin bunu ören gel. Eer krknc gün gelince bunu örenemezsen kelleni alacam!” diyor. Gün – Gece: 40 gün 40 gece: 11 numaral masalda, Bey buna krk gün krk gece düün yapmú. 14 numaral masalda, Hazineyi alyor köyün en güzel kzyla evlenip krk gün krk gece düün yapyor. 17 numaral masalda, Ondan sonra olan yeniden düün yapar krk gün krk gece gari.

131

35 numaral masalda, Kzla da padiúahn olu krk gün krk gece düün yapp evlenmiúler. 41 numaral masalda, Oradan kzla bey evlenmiúler. Krk gün krk gece düün etmiúler. Çoluklar çocuklar olmuú. 42 numaral masalda, Krk gün krk gece düün yaparlar.

c.b- Yer formelleri: østanbul: 49 numaral masalda, “Git karna de ki ben bu örtüyü burada bulamadm mesela øzmir’e gitcem de østanbul’a gitcem de; ayrl evden dolaú saklan” diyor.

132

SONUÇ

Manisa Masallar’n konu edindiimiz tezimizin sonucunu úu úekilde sralayabiliriz. Çalúmamza esas olan masal metinlerinin tip yaps birinci bölümde incelenmiú olup öncelikle Eberhard-Boratav Katalou’ndaki yerleri belirlenmiú ve ardndan Aarne- Thompson Katalou’ndaki numaralar eklenmiútir. Motif sralar aktarlrken aúadaki baúlklar izlenmiútir: 1.Masaln Ad 2.Masaln EB ve AaTh kataloglarndaki tip numaralar 3.Masal anlatann bulunduu yer 4.Masaln Motif sras. Eberhard Boratav ve Aarne Thompson Kataloglarnda incelememize aldmz masallarn dalm úöyle olmuútur; EB

Katalou’nda

incelememize

aldmz

26

masaln

numaralar

bulunmamaktadr. Sadece EB’de olup da AaTh katalounda olmayan da 2 masalmz mevcuttur. Bu halde masallarmzdan 26 tanesi yeni tipler olarak tespit edilmiútir. Tezimizin ikinci bölümünde masallarmzdaki ortak unsurlar Prof. Dr. Saim Sakaolu’nun Gümüúhane Masallar adl eserinde izlenen baúlklarla incelenmiútir. Buna göre Kahramanlar, Mekan, Eúya ve Formeller baúlklar açlmútr. Manisa masallarnda kahramanlar hem yaygn Türk masal kahramanlar, hem de genel karakterler olarak incelenmiú ve belirlenmiútir. Mekan açsndan Manisa yöresinde birkaç yer ad dúnda farkl yer adlar masallarda bulunmamaktadr. Masallarmzda masal ülkeleri yaygn deildir. Bunun da masallarmzn motif yönüyle zaman içerisinde deiúen úartlar nedeniyle zayflaúmasndan kaynakland görülmektedir. Çalúmamzda masallarmzda geçen eúyalar da tespit edilmiú ve örnekleriyle verilmiútir. Bundaki amaç masallarda geçen eúyalarn yörenin etnografyas hakknda bizlere fikir vermesidir. Masallarmzn formel yaps da Ortak Unsurlar baúl altnda incelenmiútir. Özellikle bu noktada masallarmzn formel açdan oldukça zayfladn belirtmek gerekir. Artk masal anlatan kiúiler zihinlerinde formel zenginlie sahip deildir ve

133

bu nedenle anlatmlarn formellerle zenginleútirememektedir. Bütün bunlar masal dünyamzn yok olmas ile ilgili endiúelerimizi hakl klan nedenlerdir. Tezimizin üçüncü bölümünde, derlediimiz yetmiú masal, günümüz imlâsna uygun olarak düzgün cümlelerle yazarken, masal kahramanlarnn konuúmalarnda geçen yöreye ait kelimeleri de muhafaza etmeye gayret ettik. Çünkü masallar yöreye balayan unsurlarn baúnda az özelliinin yannda yöreye ait kelime ve deyimler gelmektedir. Çalúmamzn baúnda belirttiimiz gibi oldukça uzun bir süre derleme çalúmas yapmak için çaba sarf ettiimiz halde zengin motiflere sahip masal bulmakta hayli zorlandk. Pek çok anlatc masal yarda kesti, masaln devamn bilmediini söyledi veya masaln motiflerini oldukça fakir biçimde bize aktard. Biz de bu nedenle Manisa’nn farkl bölgeleri konu edilerek hazrlanmú bitirme tezlerinden ve Manisa az özelliklerini konu edinmiú tezlerden yararlandk. Bu tezlerde motif ve formel yönüyle iyi durumdaki masallar da tezimiz masallarna dahil ettik. Bu tezlerde kaynak úahslar hakknda verilmiú bilgiler ölçüsünde biz de kaynak úahs bilgilerini aktardk. Manisa yöresinin hzla geliúmekte olmas ve yeniliklere açk olmas nedeniyle masal kültürümüzün belki de farkl bölgelerimize göre daha büyük bir hzla yok olduunu böylelikle tespit etmiú bulunuyoruz. Bu olumsuz úartlar göz önüne alndnda yaptmz çalúmann gelecek nesillere aktarlmú olmas oldukça önemlidir

134

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM METNLER 1. KURNAZ TLK

Bir varmú bir yokmuú tilkiyle ay varmú. Tilki; “Hadi baa gidelim üzüm yiyelim” demiú. “Burnumuzdan gelene kadar üzüm yiyeceiz” diye de gitmeden anlaúmúlar. Gitmiúler baa yemiúler yemiúler. Tilki burun deliklerine iki üzüm sokuvermiú; “Benim burnumdan geldi” demiú. Aynn burnundan gelmemiú ay kaba bizim gibi. Karn davul gibi olmuú yiye yiye. Oradan ban sahibi çkvermiú elinde tüfekle. Tilki önden hemen koúmuú baa girdikleri geçitten çkvermiú dúar. Ay úiúmiú karnyla çkamamú. Tilki’ye; “Beni kandrdn” demiú ama faydas yok gari. Tilki oradan giderken giderken yolda balkç gidiyormuú. Onu görmüú. Ölü gibi yatvermiú yolun üstüne boylu boyunca. “Bunun kürkü para eder” demiú balkç almú da arabann üstüne atvermiú. Tilki de arkadan hep balklar atmú sonra kendi de atlamú götürmüú balklar evinin tavanna dizmiú. Balkç varmú köye balklar satacak bir bakmú balklar yok. “Eyvah! N’oldu benim balklar?” Tilkinin yaptn anlamú tabi. “Gideyim o tilkiyi bulaym öldüreyim!” demiú. Gitmiú o tilkiyi aramaya. Bulmuú tilkiyi; “Nasl ettin sen bunu sen ölüydün ya!” demiú. “Ben seni aldattm balklar da tavana dizdim” demiú. “Ama istersen demiú gidelim úuradan benim kuyruuma sepet balayalm senin kuyruuna testi balayalm úurdan nehirden geçen balklar avlayvereyim sana” demiú. Balkç da; “Tamam” demiú.

135

Adamn kuyruuna testi balannca kalkar m? Dolmuú testi adam kalkamamú suyun içinde kalmú; “krk krk” etmiú boulmuú. Tilkinin kuyruundaki sepetten su akmú geçmiú. Tilki; “Gitti krk tane balk bulamad orada kald” demiú. Kurnaz Tilki ya herkesi aldatmú. Hatice AZAK, Paúaköy

136

2. DUL TLK

Eskiden bir tilki varmú. Bu tilkiye hep “Dul Tilki” derlermiú. “Dur kendime bir koca bulaym kendime dul dedirttirip durmayaym” demiú. Oradan çkmú gezinmeye baúlamú. Gezinirken mrn mrn mrn ordan bi kediye rastlamú. “Sen demiú ne geziyorsun tilki kardeú” demiú kedi. “øúte ben usandm dul tilki demelerinden kendime bir koca bulacam dul dedirtmeyeceim.” “øyi sen bana kar olur musun?” demiú kedi. “Sen beni kzdane (kznca) neyle döversin demiú. “Kuyruumu çamura batrp batrp döverim” demiú. “E hadi sen bana koca ol” demiú. Neyse gidiyorlarmú. Kedi adam olmuú mrr mrr mrr; Dul Tilki de kar olmuú adam bulmuú ya gidiyormuú gari. Giderlerken bi orman (çal) çndrdamú (hareket etmiú). Çndrdayncaya kadar kedi bi tüngemiú (zplamú). Kedi tüngeyince tilki; “Ne tüngedin?” demiú. “urada bir sçan gördüm orman çngrdad onun için tüngedim.” demiú. Giderken geliyormuú gari arkadaúlar; “Dul Tilki!” diye baryorlarmú. “Hadi biz yaylmaa gidiyoruz.” Bir gün böyle iki gün böyle bakmú hala “dul” diyorlar kendisine. “Ben sizi yemee çaracam. Bir adam buldum size tanútracam.” “øyi” demiú aylar maymunlar domuzlar canavarlar. Ay gitmiú bal kovan getirmiú; tavúan gitmiú bostan çalmú gelmiú. Canavar gitmiú sürülerden hayvan getirmiú gelmiú. Toplanmúlar gari. Hep yemekler hazrlanmú. Çkmúlar bunlarn yanna gidiyorlarmú gari. Bunlar da geliyormuú; domuzlar úunlar bunlar yol kenarna toplanmúlar gari seyre bakyorlarmú “Dul Tilki’nin kocasn görelim” diye. Dul tilkinin kocas gene bir çngrt olmuú bir tüngemiú. Tüngeyinceye kadar ay da çkmú seyre bakyormuú “kütdedek” atmú kendini. Ondan sonra yan baúnda tavúan varmú

137

“Eyvah” demiú “Dul Tilki’nin kocas beni yiyecek! Kaçaym.” Tavúan kaçmú bir ekin tarlasna girmiú. Ekin tarlasna kaçarken ayann altndan kalkan kelleler (taúlar) kçna úap úap vurmuú. Herkes kaçúmú. Neyse varmúla gari oturmuúlar bir dan baúna da hepsi diyormuú; “Üleee Dul Tilki’nin kocas beni tutsayd yiyecekti. Bir tüngüdü üstüme zor attm kendimi ekin tarlasna.

Canan Ylmaz, Erdelli Köyü

138

3. TAVAN LE ÇAKAL

Çakal ile tavsan arkadaú olmuúlar. Tavúan demiú; “Benim tapulu bam var gel biraz üzüm yiyelim” demiú çakala. “Nerde?” diyor “Aha burada” diyor. “Len tapu göster” diyor çakal; Taúan bir helvac kad gösteriyor. Çakal inanyor varmúlar ban birine ama üzümler salkmlar ylp duruyormuú. Çakal üzümleri görünce; “yahu burada yiyiverelim” demiú. “Ortada daha iyileri var” demiú tavúan. Tavúan tam ortaya varmú da krmayla (tüfekle) beraber ban sahibi bekleyip dururmuú. Tavúan bir bakyor adam tüfei kaldryor bunlara baúlyor tabana kuvvet kaçmaya. Çakal da bir yandan koúuyor bir yandan da Tavúana; “Lan tapunu göster Tavúan kardeú” diyormuú. “Ülen bu toz dumanda tapumu olur kaç kaç!” diyor tavúan. Yiyecek kurúunu tabii…

Mustafa GÜDER, Demirci

139

4. TLK LE HOROZ

Günün birinde tilki av aryormuú. Ararken ararken bir bakmú damn baúnda tavuklar tünemiú duruyor. Tilki hemen yanaúyor. Horoza; “imdi 9 kar kocas hoca efendi bir ezan okuyuver de cemaatle namaz klverelim” diyo. Horoz da bir bakyor yine aúadan iki tane avc geliyor; “Aúadan eli tüfekli iki avc geliyor. Onlar gelince bir cemaat oluverelim diyor. Tabi evvela tilki yiyecek kursunu. “Benim abdestim bozuldu bir abdest alvereyim de öyle geleyim” demiú hemen svúmú.

Canan Ylmaz, Erdelli Köyü

140

5. TLK LE CANAVAR

Günün birinde tilki tavuklar götürü götürüveriyor kümesten. Tavuklarn sahibi artk illallah demiú; “Olmayacak böyle, ben buna bir kapan kuraym.” demiú. Gitmiú tavuun birinin bacandan tutmuú bir aaca asmú böyle sallanyor. Alta da bir kapan kurmuú. Tilki geliyor bir bakyor orada huylanyo. “Burada beni kapan tutar” diyor. Karúya geçiyor oturuyor öte yandan bir canavar sallanp geliyor “Tilki kardeú ne yapyorsun? Diyor “Ne yapaym oturuyorum” diyor “Ee o tavuu alsana” diyor “Ben niyetliyim bugün kendin ye” diyor; “bugün senin olsun” diyo. Canavar tavua hamle yapnca hemen tutuveriyor kapan. “Aman aman kapan tuttu Tilki kardeú kurtar beni” diyor. Hemen alyor Tilki önünden tavuu, baúlyor çtr çtr yemeye. Hani oruçluydun diyor. Ben orucu bozdum diyor. Canavar gene; “Ya benim iúeyeceim sçacam geldi. Allah aúkna kurtar beni!” diye yalvaryor. “Dingillenme úimdi geliyordur eli krmal (tüfekli). O hem iúer hem sçar sana!” diyor. Mustafa GÜDER, Demirci

141

6. KURNAZ TLK

Bir gün karatavuk yuva yapyor. Yavrular yuvadayken Tilki geliyor; Karatavuk at bakaym yavrularn” diyor “Atmazsam ne olacak?” “Atmazsan yanna çkar seni yerim” diyor. Karatavuk yavrusunun birini atyor. Attktan sonra, Tilki alp gidiyor. Böyle böyle derken bir tane yavrusu kalyor. Bir gün karga geçiyormuú. Karatavuk’a; “N’oldu senin bu yavrularn?” diye sormuú. “Tilki gelip benim yavrularm istiyor. Beni yiyecek yoksa. Yavrularm birer birer yiyor.” Karga; “Sen de ki ona, ‘Çkabilirsen ye!’ de bir dahaki sefere gelince” diyor. Tilki gene geliyor ayn úekilde Karatavuktan yavrusunu istiyor. Karatavuk da bu sefer karga’nn söyledii gibi; “Çkabilirsen ye!” diyor. “Vay anasn” diyor Tilki; “Kim öretti sana bunu?” “Karga öretti” Sonra Tilki bir gün Karga’y yakalamak için yol üstüne ölü gibi yatyor. Karga da bunu görünce yanna yaklaúyor. Yiyecek ya! Yanna gelince Tilki davranmú yakalamú Karga’y. Karga yakalannca; “Aman Tilki Day benim etimi ye kemiimi ye ama arkadaúlarna atma beni” diyor Tilki bakmú korkmuú ya bu; “Yok, arkadaúlarma atacam seni” diyor. Bir savurmuú arkadaúlarna doru Tilki Karga’y. Karga “gak gak” diye uçuyor gidiyor. Tilki aval aval bakmú kalmú arkasndan. Ahmet Ali SEYMAN, Baúlamú Köyü

142

7. HASAN KED

Bir varmú bir yokmuú vakti zamannda çoluk çocuu olmayan bir kar koca bir kedi edinmiúler. Kedinin adn da Hasan koymuúlar. Hasan büyüyormuú onlarn arasnda mutlu. Adam bir gün bir iúi çkmú dúar gitmiú. Adam dúar gidince kediyi çarmú da demiú ki; “Hasan bak ben dúar gidiyorum yengeni sana emanet ediyorum. Yengene güzel bak.” demiú. Kedi gari ne dicek “mravv” demiú. Adam gitmiú. Kadn yatmú gece bir bakmú kap çalnyor. Hasan gitmiú kapy açmú. Bir bakmú bir sürü insan. “Hasan bizim bir düünümüz var.” demiúler. Hasan da düünde oynuyormuú yani. Köçekmiú masal bu ya masalda öyle anlatlyor. “Sen olmadan düün olmaz.” Hasan da diyormuú ki; “Sahibim bana hanmn emanet etti. Ben onu brakp gelemem diyormuú. “Onu da götürelim” demiúler. Tutmuúlar kadn karyolasyla birlikte da tepe aúrmúlar, götürmüúler bir yere. Orda düün dernek kuruluyormuú. Aman bir oynuyormuú kedi gari bir oynuyormuú. Sabaha yakn olunca gene kadn karyolasyla birlikte geri getirmiúler. Ama kadn çok kötü olmuú çok korkmuú. Korktuu için de yataklarna pislemiú. Kadn kalkmú sabahleyin ykyormuú eúyalarn gari. Kocas gelmiú; “Hanm n’oldu?” demiú. “N’olsun” demiú; “Senin Hasan beni böyle yapt böyle yapt götürdü” demiú. “Ondan ben de korkumdan her yakalara pisledim” demiú. Çarmú kediyi; “Bak demiú Hasan biz seni evlat yerine koyduk ama sen demiú yengeni çok üzmüúsün o gece. Biz seni istemiyoruz gari biz seni azat ediyoruz” demiú. Kedi kafasn önüne emiú çkmú gitmiú. Bir müddet bir zaman geçmiú gece yars gene kap çalmú. Adam gitmiú bakmú iki çuval para getirmiúler. Demiúler; “Sizin bir Hasan kediniz vard. Öldü baúka mirasçs yok; mirasn size getirdik” demiúler.

143

Adam o ara bakmú iki çuval paraymú getirdikleri. “Oraya koyun” demiú kapnn altna koydurmuú. Köylerde kap alt oluyor ya öyle gari. Adam gelmiú yatmú almamú paralar içeri. Sonra sabah kalknca adam çuvallara bakmúmú; iki çuval soan kabuuymuú.

Behiye Özhun, Arabacbozköy

144

8. TLK

Bir varmú bir yokmuú. Bir Adam atna binmiú gidiyormuú. Yolda giderken, giderken, giderken, giderken koca bir buday harman görmüú. Buday harmannn içinden bir ses geliyormuú. Dinlemiú, dinlemiú, dinlemiú. Harmandan; “Ben yanyoooom, ben yanyom.” diye bir feryat sesi geliyormuú. “Yav, bu adam m, insan m ne bu?” demiú hemen inmiú attan. Hemen harmann tepesine çkmú. Bakmú içine, koca bir ylan; “Beni kurtar! Arkadaú ne olur beni kurtar” diyormuú. Adam; “Ben seni nasl kurtaraym, ne yapaym?” “Beygirin torbas olur, onu beygirin urganyla at. Onun içine gireyim, beni kurtar! Ben yanyorum burda.” Adam beygirin saman torbasn balamú ipe, harmann içine sallamú. Ylan girmiú torbaya adam da çekmiú yukar çkarmú. Çkardktan sonra ylan; “Arkadaú sen beni kurtardn emme ben seni sokacam úimdi” demiú. Adam; “Ama ben sana iyilik yaptm neden sen böyle yapyorsun demiú ama ylan diretmiú. Adam; “O halde yolda gidelim, birini görünce; “øyilie karú kötülük olur mu?” diye soralm olur derse o zaman sokarsn.” demiú. Yola düúmüúler. Mesela Manisa yolu gibi… Giderken, giderken, giderken bir koca inek görmüúler. Selam vermiúler. Adam; “øyilie karú kötülük olur mu? demiúler. “Olur” demiú inek. “øyi de koca inek, ben bunu harman içinden kurtardm, çkardm. Bu úimdi beni sokacakmú, öldürecekmiú! Böyle úey olur mu?” Bir daha çkmúlar, gitmiúler, gitmiúler, gitmiúler… Bir tilki çkmú yollarna; “Tilki, ya arkadaú, seninle bizim iúimiz var.” demiú, atn üstünden adam. “øyilie karú kötülük olur mu?” demiú. “Olmaz” demiú tilki. “Hah!” diyo adam; “Kurtulduk inúallah!” Tilki;

145

“Peki bu sizin baúnza nasl geldi?” diye sormuú. Adam; “Bu ylan harman içinde yanyormuú, ben de yoldan geçiyordum. Bunu saman torbasyla kurtardm çkardm. Beni sokacakmú bu úimdi! øyilik varken kötülük olur mu? øyilik yaptm, kurtardm, yanyor dedim. Neden bu böyle yapyor?” Tilki ylana; “Sen bu torbann içine mi girdin? Bu torbann içine nasl sdn?” demiú. Ylan; “Oho syorum ben, bu torbann içine!” demiú. “Nasl sabiliyorsun?” “Sen iyi bak ben nasl syorum, onun içine!” demiú. Ondan sonra, girmiú torbann içine. Tilki hemen torbann azn balamú. Adama; “Al düúmann, nasl yapacaksan yap.” demiú. Adam almú eline sopay, sopalamú sopalamú sopalamú ylan bir tatl öldürmüú. Üftadiye DÖNE, Örselli Köyü

146

9. KUYRUK ACISI HKAYES

Eskiden bir sütçü varmú. Hayvanlarn saarmú uzun müddet ylan besliyor. Payn ayryormuú. Ylan bunu yanna her gün geliyor sütünü içiyormuú. Günün birinde sütçünün evlad ylan görmüú. Kürein yan tarafyla ylana vurmuú kuyruunu koparmú. Ylan da o acyla evladn sokmuú ve öldürmüú. Bir daha ylan sütçünün yanna gelmemiú. Sonra bir gün sütçü ylan görüyor; “Gel diyor seninle dostluumuz devam etsin.” Ylan da buna “Fakat diyor senin olun kürekle benim kuyruumu kopard; ben de onu soktum. Ben onu dost kabul ediyordum ama o benim kuyruumu kopard. Sen de evladndan oldun. Bende bu kuyruk acs sende bu evlat acs varken biz artk dost olamayz” demiú ve yürümüú.

Mehmet TÜRKKUU, Akhisar

147

10. ODUNCU VE YILAN

Bir varmú bir yokmuú. Bir oduncuyla bir çocuu varmú. Her gün dalara odun kesmeye giderlermiú. O civarda çocuun gidebilecei bir okul yokmuú. Oduncu da çocuu bir meslek örensin diye onu da yannda götürür getirirmiú. Her gün giderlerken oduncu yanma yiyecek alrmú ama çok fazla alrmú. Meer odun kesmee gittii dada bir ylan varmú. Onlar yemeklerini yerken ylan da onlarla birlikte yemeklerden yermiú. Yine böyle bir gün daa giderlerken oduncu oluna nacak yapp vermiú. Çocuk babas dada odun keserken elinde nacakla bir sola bir saa koúup oynarmú. Yine böyle re gün ylan çimenlerin üstünde upuzun yaylmú, yatyormuú. Çocuk oyun olsun diye ocakla kocaman ylana bir vurmuú onu ikiye ayrmú. Ylann upuzun kuyruu bir tarafta gövdesi bir tarafta kalmú. Ama can acsyla nacak darbesini alr almaz çocuu sokuvermiú. Çocuu öldürmüú. Bunu gören oduncu odunlarn sarmadan çocuun ölüsünü alp köye inmiú. Günlerden yine bir gün oduncunun oduna ihtiyac olmuú. Odun kesmek için ayn daa varmú. Orada kuyruu kesik güdük ylan görmüú. Ylan da oduncuyu görmüú ama hiç laf atmamú. Oduncu dayanamayp: "Eski arkadaúm ylan bu kadar küslük olur mu? Konuúmuyorsun, yanma gelmiyor sun?" demiú. Ylan cevap vermiú: "Nasl geleyim bende kuyruk acs var; sen de evlat acs var. Birbirimize hayretmeyiz" demiú. Ormann derinliklerine kaymú gitmiú.

148

11. UMMAN

Bir varmú bir yokmuú. Evvel zaman içinde bir adam varmú. Adamn da bir kz varmú. Adam tekrar evlenmiú. Üvey anas kz inek gütmeye gönderirmiú. Kuru ekmek verirmiú yanna yemek diye. Adamcaz sorarmú kzna; “Nasl kzm analn iyi bakyor mu sana yediriyor mu?” dermiú. “Çok iyi bakyor baba çok iyi yemekler veriyor” dermiú. Hâlbuki yedii kuru ekmek. Kz inek gitmeye gittikçe çorap örermiú. Bir gün gene dada ineklerin arkasndan giderken çorap örerken bir su kenarnda ipini suya düúürmüú. Bakmú suyun aúasnda bir neneyi saçlarn emiú ykarken görmüú. “Nene benim ipimi alversene” demiú. “A kzm ykayaym emme sen de beni ykayver” demiú. Kz da hiç yüz çevirmemiú kadn bir güzel ykamú paklamú. Bakmú nene bu böyle yapnca; “Kzm burada bir yüzünü yka da öyle git.” demiú. Kz baún emiú yüzünü ykamú. Baún kaldrmú dünya güzeli olmuú çkmú. Eve varnca gari üvey anas hasedinden çatlamú. “Ne yaptn da sen böyle oldun” der kz skútrrmú. Kzcaz da “Vallahi bir úey yapmadm ne yapaym” dermiú ama kadn inanmazmú. Kz bir dövmüú bir dövmüú. “Ne yaptnsa benim kza da yap!” dermiú. Üvey anasnn da bir kz varmú tabi kzn üstün tutarmú üvey evladndan. Kz yaptklarn anlatmú kadna; “Böyle böyle ettim gittim çayda yüzümü ykadm. Baúka ne edeyim!” demiú. “Hadi benim kzm da ykasn o da böyle güzel olsun” demiú. Gitmiúler neneyi görmüúler gene. Nene saçlarn emiú ykyormuú. “Naslsn nene?” demiú kz “øyiyim kzm” demiú “Kz kardeúim de geldi o da yüzünü ykayacak” deyince “Gel kzm ykayver saçlarm” demiú.

149

“Ne yapaym ben senin saçlarna bakmaya m geldim güzel olmaya geldim” demiú. “Güzel olmaya geldiysen git úuradan akan suda yka yüzünü” demiú. Kz gitmiú yüzüne çalnca o suyu kapkara arap gibi oluvermiú. Sen hususi yaptn diye üvey anas bir dövüyormuú bu kz bir dövüyormuú. “Neden böyle oldu” demiú. “Oradaki nenenin saçlarn ykamad ondan böyle oldu” demiú. Kz pabucunu brakmúmú orada. Ertesi gün gitmiú; “Nene benim pabucum kalmú burada” demiú. Nene de; “Kzm ne edeceksin o pabuçlar ben sana güzel pabuçlar vereyim” demiú. Güzel pabuçlar almú. Almú ama saklamú yeni pabuçlarn. Bir gün bir yerde düüne gitmiúler. Kz da yeni pabuçlarn giyememiú. Koltuunun altna almú yalnayak gitmiú. Düün evinde yangn çkmú herkes kaçúrken o da kaçmú ama pabucunun birinin tekini düúürmüú. Sabahleyin düün sahipleri pabucu buluyorlar. Beye veriyorlar. Bey de; “Kimse bu pabucun sahibi bulun onu” diyor. Bu pabuç bu kadar güzelse kim bilir sahibi ne kadar güzeldir” diyor. Çkyorlar köyden köye köyden köye kimse o pabuç benim demiyor. Onlarn evine gelmiúler. Kz kapdan bakmú pabucu görünce; “Benim” demiú. O eve bakmúlar adresini almúlar götürmüúler beye. Bey gelmiú Allah’n emriyle istemiú. Kadn; “Beni bir kzm var” demiú. Güzel kz göstermiú kendi kzn gelin edecek. Saklamú kendi kzn. “Tamam” demiúler. Düün ediliyor kz alp gidiyorlar. Beyin önüne getirmiúler. Bey kzn pabuçlarna bakmú daha duvan açmadan; “Götürün bunu geri!” demiú. “Neden?” “Bu o deil. O olsayd pabuçlarn giyerdi.” demiú. Hemen geri götürmüúler. Kadn; “Benim baúka kzm yok” demiú

150

“Senin kz beenmedi” demiúler. O kz da inein ahrnda sandn içine saklamú. ønek de ahrdan “umman” diye baryormuú. Kzn ad “Umman”mú. Hala inekler “umman” diye barrlar. “Bu inek neden böyle baryor bir açalm bakalm” demiúler. Ahra giriyorlar bakyorlar bir sandk sand bir açyorlar kz ölmek üzere baylmú. Alyorlar gidiyolar kz. Bey kza soruyor; “Annenle babana ne yapmam istiyorsun?” demiú “Ben hiçbir úey yapman istemiyorum. Ne olduysa oldu biri annem biri de kardeúimdir. Hele babama bir úey olursa evlenmem senle” demiú. “Ben babamn gönlü hoú olsun diye kuru ekmek yedim günlerce” demiú. Öyle deyince Bey de baúlamú anasn babasn kardeúini. Bey buna krk gün krk gece düün yapmú. Onlar evlenmiú geçiniyorlarmú. Ben dün yanlarndan geldim size selamlar var.

Hatice AZAK, Paúaköy

151

12. YLK VE KÖTÜLÜK

Bir varmú bir yokmuú. Allah’n kulu çokmuú. Günün birinde biri øyilik biri Kötülük diyorlarmú iki kiúi varmú. Bunlardan biri sürekli iyilik yapma gayretinde öteki kötülük yapma gayretindeymiú. Bir gün böyle bizim gibi oturuyorlarmú. Demiúler böyle oturup duracamza çalúmaya gidelim demiúler. Kötülük biraz erzak almú yanna. øyilik de almú biraz erzak. Yayan gidiliyor tabi o sra. Dere tepe giderken giderken tabi bir ara da karnlar ackmú. Kötülük demiú ki; “Ya øyilik senin ekmei yiyelim ya” demiú. O da tabi hep iyilik yapma peúinde; “ øyi ya yiyelim buyur” demiú. Yiyorlar tabi hepsi yenmiyor bir miktar yiyorlar. Gene yola devam. Gene yol gidince gene karnlar ackyor. Kötülük gene demiú; “Senin kalan ekmei yiyelim.” O da demiú; “Tabi yiyelim komúu.” Bunlar gide gide øyilik’in ekmei bitmiú kalmamú. E úimdi bir miktar daha gitmiúler. Kötülük’e demiú ki; “E komúu getir de ack úurada ekmek yiyelim.” Kötülük; “Yemek yedirmem sana!” demiú. “E nolcek?” “Vermem bir úey sana” demiú. “Ee nolcek ben sana ekmemi yidirirken sen neden bana yidirmiyosun?” “Vermem iúte” demiú. Bir miktar daha gitmiúler. Yalvarmú; “Bak ben kötü oldum” demiú. Az daha gitmiúler Kötülük baklay azndan çkarmú; “Senin demiú bir gözünü çkarrsan sana demiú bir parça ekmek veriririm” demiú. “Etme komúu yapma!” Yok Kötülük insafa gelecek gibi deil.

152

Adam mecbur kalmú gözünün birini çkartmaya. Çkaryor gözünü veriyor bir ekmek. Karnlarn doyuruyorlar gidiyorlar gidiyorlar tabi hep yemek gerekecek. øyilik diyo; “Hadi Kötülük ver bir parça ekmek” “Vermem” diyor Kötülük. “Niye?” “E öteki gözünü de çkarrsan öle veririm” diyor. “Yahu yapma etme.” “Yok.” Neyse ona da raz geliyo mecbur galmú. Gari uzatmyoz. Bu arada bir dere varmú derenin kenarndalarmú. Palamut aaçlar varmú. Palamut aacna gelmiú; Bir gözüm görmüyor bir gözümü daha verirsem ben n’apar nasl ederim nasl giderim” demiú. Kötülük; “Ben götürürüm seni yedekte” demiú. Tekrar dereye falan bakmú raz gelmiú. Onu da kör etmiú. Kötülük; “Hadi bana eyvallah sen ne edersen et burada gari” demiú çekmiú gitmiú. Kötülük yapacak ya… Neyse adamcaz alamú szlamú barmú ama kimse yok etrafta. Demiú; “Kurt kuú gelir burada yrtar parçalar beni. urada palamut aacna çkaym belki oralarda dururum” demiú. Çkmú trmanmú aaca da bekliyormuú. Gecenin yars olmuú cinler úeytanlar gelmiú. Aacn etrafn çevirmiúler sohbet etmeye baúlamúlar; “Heyytt” demiúler lafa baúlamúlar. “Arkadaúlar iúte filan padiúahn gözü kör. Hiç bensiz kara koyunun kann çalverseler vuruverseler (sürseler)açlverecek gözü kimse bilmiyor.” Biri de demiú; “Bilmem nerde bir köy var susuzluktan krlyor, üst kynda bir kaya var o taú kaldrverseler bir deirmen döndürecek su geçiyor bilen yok!” demiú. Biri de demiú ki;

153

“O kör padiúahn saraynn öte tarafnda tarlasnda bir külçe altn var bilen yok!” demiú. Gene “Heyyttt” demiúler gitmiúler. Seninki bunlar duyuyor. “Sabah olmuútur” diyor. Dereye inmiú. Elini yüzünü ykamú. Oralardaki o otlar vururken bu otlar vururken Cenab- Allah’n izniyle gözleri bir nispet görmüú. Doru koyulmuú yola ‘susuz köy’e varmú. “Siz n’apyonuz?” “øúte úöyle böyle” “Sizin köyde su yok mu?” “Yok!” “urada tepede bir kaya var o kayay kaldrsanz altnda bir deirmen döndürecek su var bildiiniz yok” demiú. “Yahu amca deli misin divane misin biz yllardr asrlardr burada dedelerimiz burada. Hiç su olur da biz bilmeyecek miyiz!” demiúler. “Yahu siz ne edeceksiniz bu kayay kaldrn bunun altnda su var!” “Yahu diyorlar bunu Allah m gönderdi acaba?” diyorlar. Kayay bir kaldryorlar löngürt löngürt akyor su. Suya kavuúurlar bütün millet kurban kesiyor “Bir dilein var m?” diyorlar. “Hiç bensiz kara koyunu keserseniz kanndan bir úiúeye katarsanz memnun olurum.” Herkes kara koyun getirmiú kesmiúler neyse yedirmiúler içirmiúler adam uurlamúlar. Kan almú doru padiúahn yanna. Padiúah gözünü iyi edene neler adamú ama hocalar haclar gelmiú bir türlü açamamú gözünü. Padiúahn oraya varyor padiúahn adamna diyor; “Ben padiúah iyi etmeye geldim” diyor. “Sen kimsin? O elindeki ne? Zehir mi pis mi belli deil” diyor. “Bu hiç bensiz kara koyunun kan” diyor. “Len amca git diyor padiúah asacak kesecek seni!” diyor. “O kadar hekimler geldi iyi edemedi senin pis kann m iyi edece defol úuradan!” diyor. Padiúah da pencereden duymuú. “Ne o?” demiú.

154

“øúte efendim pis kan” demiú. “Gelsin” demiú Padiúah. Çkmúlar yukar. Neyse demiú; “Nasl olacak olum bu?” “øúte gözüne vuracaz.” Neyse vurmuúlar kandan, prl prl olmuú cam gibi olmuú gözleri. “Aman demiú yahu ne istersen vereyim.” “Ben hiçbir úey istemem. Senin sarayn arka tarafnda bi arsa varmú oray bana verirsen mutlu olurum” demiú Padiúah’a. “Ne demek olum” demiú. “øçinden ne çkarsa da benim” demiú. “Len olum her yakas altn olsa da senin olsun” demiú. Hemen arsay vermiú. øyilik o külçeyi de buluyor. Sen gibi ev yaptryor. Gelgelelim Kötülük’e. Kötülük bir torba almú baúlamú kap kap dilenmeye. Neyse dilene dilene geliyor bu. Bizimki de balkondan bir bakmú Kötülük aúada. Kapy açyor. “Yahu sen n’apyorsun burada diyor.” “Gir içeri” diyor. øçeri giriyor “Ne oldun sen görmüyordun görüyorsun artk. Nasl oldu ya” diyor. “Yahu sadç böyleyken böyle oldu” diyor. “Ben burada kuruldum gari yatyorum. øúim rahatm iyi. “Len diyor ben de gideyim oraya” diyor. “Git sadç madem. Cinler úeytanlar gelince sen dinle” diyor. Gidiyor kötülük o palamuda çkyor gece bekliyormuú. Gelecekler úeytanlar cinler diye. Cinler úeytanlar gelmiúler; “Heyyyy”demiú. “øúte biz bilmem nerde su yok köyün baúndaki kayann altnda var dedik; gittiler o kayann altndan o suyu çkardlar, bunu kimse bilmiyordu!” demiú. “Bilmem nerenin padiúahnn gözü kör oldu hiç kimse bilmiyordu úifasn; onun da gözleri açld!” demiú. “Külçeyi de çkardlar!” demiú. “Bizi burada bir dinleyen var! Arayn!” demiú.

155

Bir bakmúlar kötülük tepede titreyip durur. “Len sen mi duydun!” bunu paramparça datvermiúler. “øyilik yapan iyilik bulur, kötülük yapan kötülük bulur” øúte bunun karúl bu!

Mustafa GÜDER, Demirci

156

13. KAHRAMAN ÇOCUK

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir padiúah varmú. Padiúahn da üç olu varmú. Bu Padiúah’n büyük bir elma bahçesi varmú. Ama bu bahçede sadece bir aaç senede bir tane büyük bir elma verirmiú. Bu elmay da yiyemeden, her sene bir Dev gelir alr gidermiú. Üç çocuk bir gün toplanp, bu Dev" i öldürmeye karar verirler. Önce büyük olan Dev" i öldürmeyi deneyecektir. Büyük olan, yaz gelip de o bir elma olgunlaúnca, aacn dibine oturup Dev' i beklemeye baúlar. Ama karúdan Dev çkp da yaklaúnca korkar ve kaçar. Ertesi sene yaz gelir, elma olgunlaúr. Bu defa ortanca olan Dev' i öldürmeye çalúacaktr. Ama o da Dev' in büyüklüünü görüp, öldüremeyeceini anlaynca korkup kaçar. Geriye en küçük olan kalr. Sonunda elma olgunlaúnca, o beklemeye baúlar. Dev karúdan çknca küçük olan klcn çeker. Dev git gide yaklaúr. Yanna gelince de: "Ya Allah, bir Bismillah" deyip klcn Dev' e saplar ve onu öldürür. Elmay alr ve babasna götürür. Babas ve kardeúleri çok úaúrr. Aabeyleri úaúrr ama úaúrmakla kalmazlar. Çekememeye baúlarlar. Çünkü kendilerinin yapamadn kardeúleri yapmútr. Kafalarnda plan kurup kardeúlerini öldürmeyi düúünürler. Akllarna bir fikir gelir. Kardeúlerine: "Falan yerde bir kuyu var. Kuyunun içinde de dünyann en güzel kz. Gidip çkaran o kzn sahibi olacak." derler. Kardeúlerini alp kuyunun yanna giderler. Küçük kardeúlerini ipe balayp kuyuya sallayacaklardr. Kz çknca kz alp, ipi kesecekler ve kardeúlerinden kurtulacaklardr. Küçük kardeú kuyunun dibinde bir saray görür. Saraydan da o dünya güzeli kz. Kza aúk olur. Kz:

157

"Önce yukar sen çk, yoksa kardeúlerin sana hile yapacaklar." der ama olan buna inanmaz. Önce kendisi çkarsa kzn kaçacandan korkar. Bunun içinde önce kz çkartacaktr. Kz yukarya çkmadan önce, olana Uç tel saç verir. "Ne zaman baún skúrsa bu saç tellerini birbirine bala." der ve iple yukarya çkar. Sra, küçük kardeúlerini çkarmaya gelmiútir. Küçük kardeú ipe tutunup yukarya çkarken kardeúleri ipi keserler. Küçük kardeú düúer kuyunun dibine. øki kardeúte kz alp giderler saraya. Kuyuda kalan küçük kardeú az gider uz gider. Dere tepe düz gider. Önünde aaç olan susuz bir çeúmenin yanna varr. Yorulmuútur. Aacn gölgesinde yatar uyur. Biraz uyuduktan sonra kuú cyaklamalanyla uyanr. Bir de bakar ki, ylann biri aacn beline dolanmú, yuvadaki kuú yavrularn yiyecek. Hemen yerden ald taúla ylan öldürür ve yavrular kurtarr. O ylan da o zamana kadarki her sene gelir, o kuú yavrularn yer gidermiú. Olan ylan öldürdükten sonra aacn gövdesinde uyumaya devam eder. Uykuya daldktan sonra o kuú yavrularnn annesi gelir. Birde bakar ki yuvasnn altnda birisi uyuyor. Her sene gelip de yavrularn yiyen yaratk bu herhalde diye düúünüp, tam saldracakken yavrularnn barúlaryla birden durur. Yavrular: "Anne ne yapyorsun. Bizi ylandan o kurtard." deyince, aacn belindeki ylan görür ve vazgeçer. Olan, uyurken gölge gitmiú güneúte kalmútr. Kuúlarn annesi uyanana kadar üzerinde uçarak ona gölge olur. Çocuk uyandnda anne kuú: "Dile benden ne dilersen." der. "Cannn saln dilerim." der olan da. Anne kuú: "Bir gün benden bir dilein olacak. Ben buradaym." der ve olan oradan ayrlr. Git gide bir ihtiyar kadnn evine gelir kapy çalar, kap açlr. "Tanr misafiriyim teyze. Bana bir tas su verir misin? "diye sorar. Yaúl kadn hemen gider bir tas su getirir. Çocuk bir de bakar ki suyun içinde kurtlar. "Aman teyze, bu kurtlar ne;? " deyince kadn anlatmaya baúlar: "Biz onu bulduumuza úükrediyoruz olum. Senede bir gelir bizim suyumuz. Bizim kuru bir çeúmemiz var. Her sene bir Dev gelir. Biz ona kurbanlk bir kz

158

veririz. Kz alr, suyu açar. Biz de bir senelik suyumuzu doldururuz. Ondan kurtlu bu su " der. Bu sene sra Padiúah 'in kzndadr. Çocuk Dev' i öldürmeye karar verir. Çeúmenin baúna gider. Padiúah 'in kzn da buraya getirip brakmúlardr. Çocuk kza arkasna saklanmasn söyler. Devi karúdan görünce klcn çeker ve bekler. Yaklaúnca klcn kaldrr. “ Ya Allah bir Bismillah" deyip klcn indirir ve Devi öldürür. Dev ölünce çeúme canlanp akmaya baúlar. Devi öldüren çocuk, sonra kz alp saraya götürür. Onu orada brakp Padiúah' a görünmeden oradan ayrlr. Padiúah kzn görünce çok sevinir. Kz durumu anlatrsa da inanamaz. Vezirlerini gönderir çeúmenin baúna. Çeúme kzn dedii gibi gürül gürül akmakta, yannda Dev ise ölü bir biçimde yatmaktadr. Vezirler durumu Padiúah' a anlatr. Padiúah da hemen tellallarn köye salp barttr. Buna göre köyde ne kadar 7’ den 70' e erkek varsa ertesi gün sarayn önünden geçecektir. Kz da, olan tanyacaktr. Ertesi gün olur. Erkekler srayla geçerken kz olan tanr. Olan hemen Padiúah' m huzuruna çkarrlar. Padiúah: "Dile benden ne dilersen" der. Olan da: "Kendi dünyama gitmek dilerim." der. Padiúah bunu nasl yerine getireceini düúünürken olann aklna yavrularn kurtard kuú gelir. Hemen kuúun yanna gidip: "Bir zamanlar dile benden ne dilersen demiútin. imdi ben kendi dünyama çkmay diliyorum." deyince, kuúta: "Ondan kolay ne var. Bana 40 koyunla 40 kova su getir. Seni dünyana çkartaym." der. Çocuk "Tamam" deyip döner. Padiúah' in yanna varr. 40 koyunla, 40 kova suyu alp kuúun yanna varr. Kuú olana, 40 koyunu bir kanadna, 40 kova suyu da bir kanadna koymasn söyler. Ortaya da olan bindirerek: "Lark dedikçe koyun, lrk dedikçe bana su vereceksin." der ve uçmaya baúlarlar.

159

Olan lark dedikçe et, lrk dedikçe su verir. Tam kuyunun azna geldiklerinde kuú "Lark" der. Et bittii için de olan kuúa hissettirmeden baldrndan bir parça et kesip kuúa verir. Kuú bunu hisseder. Eti damann altna saklar. Sonunda dünyaya çkmúlardr. Kuú damandaki eti çkarp diliyle olann baldrna tekrardan yapútrr. Olann aya düzelir. Bu arada da olann kardeúleri, küçük olann kuyudan çkarmú olduu kza düün edeceklerdir. Küçük olan, bir terzi dükkanna girer. Bakar ki terzinin can skkn niye olduunu sorunca da Terzi: "Ben sklmayaym da, kimler sklsn. Padiúah' in bana bir emri var. Fndk kabuunun içinde el dememiú, makas kesmemiú,dikiú dikilmemiú, bir elbise istiyorlar benden." der. Olan o iúin kolay olduunu söyleyince terzi úaúrr. Olann aklna kuyudan çkmadan önce kzn vermiú olduu üç tel saç gelir. Hemen onlar birbirine çatar ve ortaya, fndk kabuunun içinde el dememiú, dikiú dikilmemiú bir elbise çkar. Terziye, al bunu Padiúah' a götür der. Terzi padiúaha götürür. Kz bu elbiseyi görünce olann yer yüzüne çktn anlar. O gün, düün için Padiúah' in elma bahçesinde elence olarak cenk yaplacaktr. Olan hemen o üç tel saç birbirine çatar ve ortaya tam tekmil bir atla birlikte ok takmlar çkar. Ata atlayp o da cenge katlr. Burada okun biriyle aabeylerinden birinin kolunu bir dier okla da dier aabeyinin ayan yaralar. Padiúah onu hemen yakalatp huzuruna çkartr. Cellât edecektir. Ama olan: "Efendim, beni cellât etmeden önce bir hikâyem var. Onu anlataym. Sonra kararnz verin." der. Olaylar anlatmaya baúlaynca Padiúah onun olu olduunu anlar ve kucaklaúrlar. Ardndan küçük olan ve kza düün ederler. imdi yanlarndan geldik. Geçinip duruyorlarmú.

Zeki AYHAN, Alemúahl

160

14. ÜÇ OLAN KARDE

Bir varmú bir yokmuú evvel zaman içinde kalbur saman içinde çok önceden bir adamn üç olu varmú. adam oullarn çok seviyormuú ama küçük olunu daha çok seviyormuú. Bir gün üç olan kardeú bir kuyunun içinde hazineler olduunu duymuúlar. Kimseler duymadan almak istemiúler. Gitmiúler kuyunun baúna. Büyük olann beline urgan balamúlar kuyuya sarktmúlar ama inerken aúadan ateú fúkrmú korkmuú yukar çektirmiú kendini. Ortanca olan inmek istemiú ama o da inemeden çkmú tekrar yukar çektirmiú kendini. Küçük kardeúleri; “Ben ineim beni saln kuyuya” demiú. “Ama ben yanyorum desem de siz daha aúaya saln” demiú. Küçük olan kuyuya salmúlar. Olan aúaya inince bir bakmú. Kocaman bir dev bir duda yerde bir duda gökte, azndan ateúler fúkryor. Olan çok korkmuú. Korkmuú ama bir yandan da düúünüyormuú ben bundan nasl kurtulurum diye. Çekmiú klcn dev daha davranamadan bunun baún kesmiú. Hazineyi oradan almú belindeki urgana balamú. Aabeylerine çektirmiú. Sonra kendisini çeksinler diye beklemiú. Ama yukardaki aabeylerinin kalbine fesatlk düúmüú. Zaten babalar en çok bunu seviyor ya zaten çekemiyorlar. Onu orada brakvermiúler. Hazineyle köylerine dönmüúler. Babalarna; “Öldü kardeúimiz” demiúler. Yazk adamcaz günlerce yas tutmuú alamú ama faydas yok gari. Neyse masaldr bu olan kuyunun dibinde bakmú bir yol var. Yoldan giderken iyice kuyunun dibine gelince orada bir kuú yuvas görmüú. Bir bakmú bir ylan yuvadaki yavrular yemeye geliyor. Hemen ylan öldürüyor yavrular kurtaryor. Yavrularn annesi geliyor. Öyle güzel bir kuúmuú ki Anka Kuúu’ymuú. Ylann öldüünü görünce olana teúekkür etmiú; “Dile benden ne dilersen!” demiú. Olan da

161

“Bir úey dilemem beni yeryüzüne çkarrsan bir tek onu dilerim” demiú. Anka Kuúu delikanly kanatlarnn üstüne alp yeryüzüne çkaryor. Delikanl gidiyor aabeylerinin karúsna geliyor. Hyanet abilerini Anka Kuúu alp savuruyor. Babas da bir seviniyor bir seviniyor. Hazineyi alyor köyün en güzel kzyla evlenip krk gün krk gece düün yapyor. Onlar ermiú muradna dars bizim baúmza.

Hatice TÜRKER, Dingilli Köyü

162

15. MEHMET' N YÜZÜÜ

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir Kocakar ile olu varmú. Olann ad Mehmetmiú. Annesi çalúr, olu Mehmet yermiú. Hünersizmiú de biraz. Bir gün Kocakar olu Mehmet' e: " Olum, bu güne kadar hep ben getirdim, sen yedin. Biraz da sen getir., ben yiyeyim" der. Bunun üzerine Mehmet, srtna baltay vurur, orman orman dolaúmaya baúlar. Kesecek aaç ararken, bir de bakar ki ylann biri bir keçi yutmuú. Keçinin boynuzlarndan ylann az gerilip kalmútr. Bunu gören Mehmet, hemen gidip keçinin bir boynuzuna bir balta, dierine bir balta vurur; ylan da keçiyi rahatça yutar. Keçiyi yutasya kadar ylan, güzel mi güzel bir kz olur. Bu güzeller güzeli kz Mehmet'e: " Dile benden ne dilersen" der. Mehmet, bir dilei olmadn söyleyince, kz ona bir yüzük verir ve: " Eer bir dilein olursa, iki rekat namaz kl, sonra da yüzüü yala. Karúna derviúler çkar. Dileini onlara söylersin" der. Mehmet yüzüü alp eve gelir. Eve gelir ama annesi onu eli boú görünce çok sinirlenir. Mehmet, akúam olunca iki rekat namaz klar. Namazdan sonra yüzüü yalar. Karúsna derviúler çkar. " Dile bizden ne dilersen" " Sabaha kadar evin etrafn odunla doldurun" diye diler Mehmet. Mehmet sabah da iki rekât namaz klp, yüzüü yalaynca, derviúler gene karúsna çkar. Bu defa da: "Benim evim Gagagub Padiúah' inin evinden daha yüksek olacak." diye diler. Ev hemen yükselir. Bunun ardndan Mehmet, Gagagub Padiúah' nn kzn, yatayla birlikte emreder. Sihirli yüzük sayesinde bu dilei de gerçekleúir. Biz haberi kimden verelim. Gagagub Padiúah' ndan verelim: Gagagub Padiúah kznn kaybolduunu anlaynca, kzn bulup getirene altn vereceini halka duyurur. Halktan bir kocakar Padiúaha gelip:

163

"Ben senin kzn ksa zaman içinde bulup sana getireceim." der. Kocakarnn da bir küpü vardr. Bu küp de sihirlidir. Küpün içine girip rgala küpüm rgala deyince bir anda Mehmet' in köyüne gelir. Köyde dilenci klnda ev ev dolaúrken Mehmet' in evini bulur. Kocakar eve girip Gagagub Padiúah' nn kzyla dertleúiri. Mehmet de daha önce karsna onu, yüzüün sihirli etkisiyle kaçrdn söylemiútir. Kz bunu azndan kaçrr. Sonrada yüzüü alp, koca karya verir. Kocakar iki rekât namaz klp, yüzüü yalaynca derviúlere emrini söyler; ev eski haline, kz da saraya geri döner. Mehmet yalnz kalr. Yüzüü de kaptrmútr. Mehmet yüzüü bulmak için köy köy dolaúrken, Gagagub Padiúah' nn köyüne gelir. O gün de padiúahn aúçs ölmüútür. Mehmet de saraya aúç olarak girer. Burada bir kedi besler. Çalúmaya baúlayal uzun zaman olmuútur. Bir gün padiúahn kzn yalnz görünce ona saldrr. Hemen oradan askerler gelmeden kaçar. Ama kaçmak yetmez. Çünkü ertesi gün, köydeki bütün erkekler padiúahn emriyle sarayn önünden geçecektir. Kz da kendisine saldran kiúiyi rahatça tanyacaktr. Mehmet "Sarayn önünden geçsem bir dert geçmesem bir dert." diye düúünür. Geçmese cellat olacak, geçse tannacak. "Ama belki tanyamaz." diye düúünüp sarayn önünden geçer. Fakat iú düúündüü gibi olmaz. Kz, onu tanmútr. Hemen askerler onu yakalar, bir çuvaln içine koyup, sçan kuyusuna atarlar. Kuyuda sçanlar, çuvaln kenarndan köúesinden yemeye baúlarlar. Bu arada da Mehmet' in sarayda besledii kedisi, onun kokusunu takip ede ede sçan kuyusuna gelir ve kuyuya atlar. Sçanlar dört bir yana perem perem dalrlar, saklanacak delik ararlar. Sçanlar Mehmet' e: "Arslann tut. Yoksa bizi yiyecek." derler. "Aslanm tutarm ama siz de benim iúimi göreceksiniz." der Mehmet. Mehmet, kocakarya kaptrd yüzüünü tekrar almak ister. Bunun için de üç sçan gönüllü olur. Bu sçanlar da Zr Deli, Zr Zr Deli ve Hnzr Delidir. Bu üç sçan yola çkp, Kocakar' nn evine gelirler. Kocakar, evde yatyordur. Evi didik didik ederler ama yüzüü bulamazlar. Sonunda anlarlar ki yüzük, kocakarnn azndadr. Zr Deli hemen gidip, kuyruunu önce pekmez çanana sonra da karabiber çanana bular ve kocakarnn burnuna kuyruuna sokar. Bunun

164

ardndan kocakar hapúrr, yüzük azndan çkar. Hemen yüzüü alp, Mehmet' in yanna gelirler. Mehmet sçanlardan son bir kez bir matara su ister. øki rekat namaz klar, yüzüü yalar. Karúsna derviúler çkar ve Mehmet' e derler ki: "Eee... Karsna srrn bildiren kendisini sçan kuyusunda bulur."

Asiye CERøT, Alemúahl

165

16. KARA KÖPEK

Evvelde bir çocuk varmú. Annesini epey çok üzüyormuú. Annesi demiú ki; “Bir kara köpek gelse de veriversem seni!” demiú. Kara köpei annca bu Kara Köpek gelmiú, çocuu almú, gitmiú. Çocuu alp gidince babas arkasndan çocuunu aramaya çkmú. Babas çocuunu bulunca ona bir tabaka vermiúler. “Bu tabakay al baba. ‘Açl tabakam’ deyince içinden bütün yemekler saçlr içinden. Bütün öte dünyadaki olan yemekler gelir buraya.” demiú. Onlar almú gelmiú eve. Hanmna; “Bak çocuu verdiimiz iyi oldu, bu tabakayla bize cennetteki bütün yemekler gelecek.” demiú. Ondan sonra tutmuú tabakay çarúya gitmiú. Hana girip hancdan tabak istemiú. Tabakasyla dolduruvermiú bu taba. Hanc da gizlice almú tabakay ve saklamú. Tabakasn çaldrnca adam eve gelmiú. Hanmna tabakay çaldrdn söylemiú. Sonra tekrar kznn yanna gitmiú. Baúna gelenleri anlatmú. Bu kez ona bir eúek vermiúler. Ama eúein pislii altnmú. Tekrar hana gitmiú. Eúek handa ahr altnla doldurmuú. Hanc eúei de saklamú. Baúka bir eúek vermiú adama. Adam evine dönmüú hanmna eúei de çaldrdn söylemiú. Hemen tekrar kznn yanna gitmiú. Bu kez kzlar ona bir topuz vermiú. Bu topuz da ‘vur topuzum’ deyince vurmaya baúlarmú ve ‘dur topuzum’ demeden durmazmú. Adam bu topuzu da alp hancya gitmiú. ‘Vur topuzum’ deyince topuz baúlamú hancya vurmaya. Hancya; “Sen benim tabakam çaldn. Sonra da eúeimi çaldn. Eer onlar verirsen ancak öyle vurmay braksn.” demiú. Hanc da aldklarn geri vermiú adama. Adam tabakasn eúeini ve topuzunu almú gitmiú evine. Hanmna; “Artk paramz da çok aúmz da çok.” demiú. Mevlüt yapmúlar hemen. Mevlüt yaptn m sorun yok gari. Emine Uymaz

166

17. AHMAYMUN KADIN

Evvel zamanda bir varmú bir yokmuú bir bey varmú. Beyin üç tane olu varmú. Olanlar büyümüú. Hinci (úimdi) olanlar evermek istiyormuú. Köylüye demiú ki “Ben olanlar niúanlayacam.” “øyi ya sabah köy meydanna çkarz olanlar birer denek alr; o denekleri birercik atar kimin evinin üstüne denk gelirse o kzlarla olanlar niúanlarz.” “øyi” demiú. Sabah köy meydanna köylü toplanmú. Çkmú büyük olan eline bir asa almú. Bir yldrmú (savurmuú) kz olan bir evin önüne düúmüú. øyi ya onu ona sözlemiúler. Ondan sonra ortanca olan almú; o da bir yakaya (tarafa) düúmüú. Onu da niúanlamúlar oraya. økisini niúanlamúlar, bir küçük olan kalmú. Atmú, bir tersliin üstüne denk gelmiú elindeki denei. Ondan sonra “Olmad” demiú köylü; hadi bakam bir daha… Gene ayn olmuú. Büyük olan gene bir kz evine; ortanca olan gene bir kz bulmuú; küçük olan gene bir terslik tepesine düúmüú denek. Ondan sonra “Olmad” demiúler gene. Üçüncü atmúlar. Gene ayn olmuú üçünün. Gene küçük olannki tersliin üstüne denk gelmiú, ötekilerinki kz evlerine denk gelmiú. “E benim nasibim bu” demiú küçük olan. “Onlara o kzlar al bana da bu terslikleri temizlettir, buraya bir ev yaptr ben burada kendi halimde duraym.” demiú babasna. “E olur mu?” “Olur, úöyle olur böyle olur.” Büyük olana düün yapalar. Alrlar kz. Ortanca olana düün yaparlar ona da alrlar kz. Neyse küçük olana terslikleri temizlerler oraya bir ev yapalar. Ondan sonra olan gider girer oraya. Öteki olanlar evinde; o olan akúam oldu mu evine gider. Emme evinde bir peri kz çkarmú. O peri kz o olann ne yemeklik getirirse o yemekleri yaparmú, ortal siler süpürür buz gibi yaparmú olana görünmezmiú.

167

Bir gün böle iki gün böle epey böyle bir zamanlar geçer. Ondan sonra Bey der ki; “ Benim olanlarm birer gün yemee gelsin” der. Büyük olan yemee ünler, ondan sonra ortanca olan ünler, ondan sonra küçük olan ünler. Küçük olan böyle düúünüyormuú gari yemee gidecekleri vakit napaym gari napaym. Hinci ben peri kzn nasl çkaraym gari. Bir gün gelir kahveden peri kzn yakalar. Peri kz kedi gibi bir úeymiú. Peri kzyla konuúur; “Sen böylesin ben seni insan içine nasl çkaraym babam bizi yemee çard iúte úöyle böyle.” Peri kz; “Sen yemee ne zaman bir gün kalrsa bana haber ver” der. Yemee bir gün kald zaman haber verir ona. Büyük olan gider karsyla, ortanca olan da gider küçük olana sra gelir. Küçük olana bir sopa verir peri kz. “Filan yerde bir çeúmeye git” der “O çeúmenin oluuna bu sopay sok karútr. Oradan bir duda yerde bir duda gökte bir Arap çkar” der anlatr yapacaklarn. Çocuk gider Peri Kz’nn anlatt gibi yapar. Arap der; “Emret da da üstüne koyaym” Peri kznn ad ‘ahmaymun kadn’mú. Olan der; “Beni ahmaymun Kadn yollad, ahmaymun Kadn’n selam var. Burada sandk sandn içinde, sandk yeúil sandn içinde, ahmaymun Kadn’n elbiseleri varmú. Onlar alacaksnz hem de yemee buyuracaksnz” der Arap’a. Ondan sonra gelirler ertesi gün o peri kznn soyu sopu hep çkar. Altn arabalar gümüú tekerler gari çkarlar padiúahn oraya giderler. Sofralar kurulur yerler içerler. Peri kz ahmaymun Kadn da bir kaúk yermiú yemeklerden bir kaúk da yeninin içine atarmú. Ondan sonra ötekiler de bakarlar ahmaymun Kadn öyle yapyor diye onlar da bir kaúk yerlermiú bir kaúk yenlerinin içine atarlarmú. Ondan sonra Bey; “Gelinler bir oynayversin” der. Hinci gelinler kalkar. Koca gelin oynamaya kalkar kollarn kaldrdkça indirdikçe kollarndan sapr sapr yemekler yerlere dökülür.

168

“Otur otur” onu yerine oturturlar. Ortanca gelin kalkar o da ayn. “Otur otur” oturttururlar. ahmaymun kadn kalkar oynarken kollarn kaldrdkça indirdikçe kollarndan prr prr kuúlar uçar. Kuú olur kollarndaki yemekler. Bey’in omzuna konar onun baúna konar hayran olur millet. Ondan sonra olan hemen eve gelir o peri kznn ahmaymun Kadn’n kürkünü gaz döker yakar. ahmaymun Kadn orda oynarken kürkün kokusu burnuna gider. “Eyvahhh!” der ahmaymun Kadn. Bey’e; “Olun der ayana demir çark giysin eline demir asa alsn, beni Kaf Da’nn arkasna aramaya gelsin” der. Prr diye kuú olur uçar gider. Olan koúa koúa gelir oraya bakar gitmiú ahmaymun Kadn gitmiú. Hinci ne yapsn bir gün geçer iki gün geçer üç gün geçer yola çkar ahmaymun Kadn’ aramaya. Giderken üç olan babas ölmüú kavga ediyorlarmú mirasn baúnda. “Sen onu alacaksn ben bunu alacam!” diye. Bir asa varmú demir asa, bir pösteki varmú. Bir de sürmedanlk varmú. Hinci onlara selam vermiú; “N’oluyonuz Selamun Aleyküm” “Aleyküm selam. Babamz öldü mirasn üleúemiyoruz” demiú olanlar buna. Bu da onlara; “Bu elimdeki asay ataym kim önce gidip alrsa pöstekiyi alsn, ikinci giden asay alsn, son giden sürmedanl alsn” demiú bunlara. “Raz gelir misiniz”? “Geliriz.” “øyi öyleyse” Sopay atar onlar gelinceye kadar pöstekinin üstüne oturur ondan sonra sürmeyi çeker gözlerine öteki asay vurur pöstekiye; “Hadi beni Kaf dann ardna at” der. Ondan sonra Kaf Da’nn ardna o pösteki onu çarçabuk atar. Orda derlermiú; “Burada adem eti kokuyor, adem eti kokuyo”

169

ahmaymun kadn oradaymú. ahmaymun kadn demiú ki; “Sizin uzakta bir eriniz olsa gelse ne yaparsnz” demiú. “Baúmzn üstünde yeri var” demiúler. “Öyleyse benim filan yerde erim var o geldi gidin onu aln gelin” demiú. Onlar alr gelirler onu. Ondan sonra olan yeniden düün yapar krk gün krk gece gari. ahmaymun kadnla geçinir. Onlar çkmú kerevetine Bizim çkam gari seyir bakam…

Canan YILMAZ, Erdelli

170

18. ÜÇ YUMURTANIN ERR

Memleketin birinde padiúahn yaramaz bir olu yaúarmú. Köyün çeúmesinden su dolduran kadnlarn testilerini taú atp krarmú. Köyün kadnlar da padiúahn yaramaz olundan bkp usanmúlar; ama padiúah olu olduu için úikâyet edemezlermiú. Yine böyle bir gün çeúme baúnda yaúl bir kadnn testisini taú atp krnca kadn ilenmiú; "ønúallah üç yumurtann úerrine urarsn.'" demiú. Bunun üzerine çocuk saraya dönmüú.Aradan yllar geçmiú çocuk yakúkl bir prens olmuú. Aradan uzun zaman geçmesine ramen yaúl kadnn söylemiú olduu üç yumurtann úerrinin ne olduunu unutmayp merak ediyormuú. Etrafndaki bir kaç kiúiye sormuú bilmediklerini söyleyip; fazla merak etmemesi gerektiini belirtmiúler. Yalnz aklndan hiç çkmyormuú. Gel zaman git zaman bu üç yumurtann úerrini köydeki bir kadndan örenebileceini duymuú. Doru kadna gitmiú, sormuú. Kadn: "Bu yumurtalarn úerri çok adam öldürdü ama madem istiyorsun; bu yumurtalar Kaf Dan 'da yaúayan devler tarafndan korunuyor; ancak, o devlerden örenebilirsin.''' demiú. Padiúahn olu Kaf Dana doru yola çkmú. Az gitmiú uz gitmiú Kaf Dana ulaúmú. Orada yaúayan devlerin evine varmú. Devin iki büyük olu varmú, onlar insan avna çkmúlar. Anne dev bahçede oturmuú memelerinin birini omzundan bir kaldrp arkasna atmú, dier memesiyle de bebeini emzirmeye baúlamú. Padiúahn olu da úaúknlk içinde ne yapacan düúünürken usulca devin arkasndan yaklaúp memesini emmeye baúlamú. Bu srada dev insan kokusunu alp arkaya baktnda padiúahn olunu görmüú ensesinden yakalayp önüne koymuú; "Ey insanolu ne aryorsun burada, sen benim mememi emmemiú olsaydn ben seni úimdi yerdim; ama, sütümden içtiin için benim çocuum saylrsn, seni yiyemem." demiú. Sonra da dönüp derdinin ne olduunu sormuú. Padiúahn olu üç yumurtann úenini örenmeye, onlar bulmaya geldiini söylemiú. Dev; "Bu yumurtalar burada deil öbür Kaf Danda ve bizim düúmanmz olan devlerin elinde bulunuyor. Bu gece burada kal sabah olunca biz seni oraya götürür ne

171

yapacan anlatrz. Yalnz úimdi benim oullarm avdan gelirler sen hemen saklan. Seni görmesinler.'''' demiú. Az sonra devler avdan dönmüúler içeri girince hemen insan kokusunu almúlar. Etraf aramaya baúlamúlar. Anne dev de dayanamayp onu saklad yerden çkarp onun kendisinin sütünden içtiini dolaysyla artk kardeú olduklarn söyleyip üç yumurtann úerrini aramaya geldiini anlatmú. Yardm etmeleri gerektiini söylemiú. Sabah olunca hep beraber yola çkmúlar. Snra gelince padiúahn olunu brakmúlar ve; "Biz buradan öteye geçemeyiz. Yalnz senin gibi üç yumurtann úerrini aramaya gelenler bir daha geri dönmediler. Sen dönmek istiyorsan karúdaki devin gözlerine dikkat et; eer gözleri açksa uyuyor, kapalysa uyanktr.'" demiúler. Arkasndan eklemiúler; "Yumurtalar aldktan sonra da bir su kenar bulmadan sakn krma." diye tembihlemiúler. Bunun üzerine padiúahn olu devin gözlerinin açk olduu an kollayp yumurtalar ald gibi kaçp kurtulmuú. Amma velâkin padiúahn olu dayanamayp su kenarna varmadan yumurtann birini krmú. øçinden ay parças gibi bir kz çkmú ve su istemiú. Su bulunmad içinde orackta ölmüú. Sonra yine yoluna devam etmiú ama dier yumurtalardan da yine kz m çkacak diye merak etmiú ve birini daha krmú. Bir kz çkmú o da su istemiú olmad için yine ölmüú. Elinde kalan üçüncü yumurtay ise akllanp bir çeúmenin baúnda krmú. øçinden ay parças gibi bir kz çkar su isteyince padiúahn olu hemen suyu içirip onu yaúatmú. Kz yumurtadan çrlçplak çkt için ona; "Sen úu aacn tepesine çk ben sana giyecek bir úeyler alp geleyim." demiú. Oradan ayrlmú. Bu arada çeúmeye su doldurmaya saraydan bir arap kz gelmiú. Su doldurmak için çeúmeye eildiinde suya yansyan aaçtaki kzn gölgesini görünce kendi gölgesi zannedip úaúrmú. Suyunu doldurup úaúknlk içinde saraya dönmüú. Ertesi günü tekrar su doldurmaya geldiinde yine ayn güzel yansmay görüp kendisi sanmú ve kendi kendine; "Meer ben ne güzelmiúim. Bir de bu güzelliimle sarayda hizmetçilik yapyorum" demiú. Tam testisini kracakken aaçta bekleyen kz; "Dur! Boúuna krma o senin deil benim gölgem." diye seslenmiú.

172

Niye aaçta olduunu padiúahn olunu beklediini anlatmú. Bunu kskanan arap kz onun yerine aaca çkp padiúahn olunu kendisi beklemek için kzn elinden tutup aaçtan indirmek isterken kz kuú olup uçmuú. Padiúahn olu da elinde elbiseyle dönüp geldiinde aaca bir bakmú kocaman bir arap kz duruyor. Sesini çkarmayp; "Her halde benim nasibim bu." deyip arap kzn almú saraya götürmüú ve evlenmiúler. Kuú olup uçan kz da her gün sarayn kapsna gelip arap kzn görünce "Arap kz" diye ötermiú. Padiúahn olunu görünce "Sultanm, padiúahm." diye iltifat ediyormuú. Arap Kz bu kuúun o kz olduunu bildii için her úeyi bozacak diye padiúahn olunu kandrp kuúu kesmesi için emir vermiú. Kuúu kesmiúler; kann akt yerde bir aaç çkmú. Bu defa aaç, Arap kz geçerken dikenlenip üstüne doru açyormuú. Padiúahn olu geçerken güzel güller açyormuú. Bu aac da kestirmiú. Aaç kesilince etrafa mis gibi bir koku yaylmú. Bu konuyu duyan sarayn çalúanlarndan yaúl bir kadn kesilen aacn dalndan almú. Evine götürüp elbiseleri güzel koksun diye sandnn içine koymuú. Yaúl kadn her sabah evini toplamadan evden çkyormuú. Akúam eve döndüümde de evi derli toplu tertemiz buluyormuú. Yaúl kadn evden çktktan sonra sandn içindeki dal parças kza dönüúüyormuú. Evi toplayp temizliyormuú. Bir gün iki gün böyle sürüp gitmiú; kadnda merak uyandrmú. Bir gün evde saklanmú. Odadaki sandk yavaúça açlp içinden kz çknca kzn kolundan tutup sormuú: "Sen in misin cin misin bana bir söyle?" demiú. Kz: "Ben ne inim ne de cinim." deyip arap kznn kendisine yaptklarn anlatmú: "Kuú oldum beni öldürttü, aaç oldum kestirdi. Sen de aacn dalndan aldn buraya getirdin." demiú. Sonra da; "Aslnda padiúahn olunun arad benim" demiú. Bunun üzerine yaúl kadn: "Ben de bunu padiúahn oluna anlatacam" demiú. Varmú padiúahn oluna gitmiú; "Hünkarm siz üç yumurtann úerrini aramaya gittiniz. økisini su bulmadan krdnz içinden çkanlar öldü, üçüncüsünü çeúme zbnda krdnz dünya güzeli bir kz çkt; onu yaúattnz. Aacn üzerine çkartp beklemesini söylediniz, döndüünüzde ise arap kzyla karúlaútnz. Arap kz sizi kandrd. O kz kuú oldu

173

kestirtti. Aaç oldu kestirtti ben de ondan bir dal aldm sandma koydum yine Allah ona bir can verdi. imdi benim evimde. Sizin aradnz kz o kz." demiú. Padiúah yaúl kadnn evine gitmiú. Kz görmüú. Ayn çeúmenin baúnda krd yumurtadan çkan kz. Buna sevinmiú, kz alp saraya götürmüú. Arap kzna da "Krk satr m krk katr m"" deyip onu memleketten sürdürmüú.

174

19. KURU KAFA

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir kuru kafa varmú. Bu kuru kafann alnnda “Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam” yazyormuú. Adamn biri bir gün bu kuru kafay bulup evine getirmiú. Getirdikten sonra baksa ki kuru kafa konuúuyor. Sürekli Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam diyor. Adamn kars da huysuz biridir. Bu kuru kafaya sinir olup atar ocan içine. Kuru kafann oday kaplayan dumanndan evin kz hamile kalr. Olayn üzerinden yedi sekiz ay geçer. Artk kzn karnndaki úiúlik belirginleúir. Anne bunu fark eder ve kzna sorar, "Bu nereden çkt.". Kz, "Anne ben bir úey yapmadm." dese de annesini inandramaz. Annesi hemen oluna durumu anlatr ve onu öldürmesini ister. Olu da : "O can Allah verdi, Allah alr." diyerek annesinin dediini yapmaz. Sonunda çocuk doar. Üç günlükken konuúmaya baúlar. Bu durumu örenen padiúah adam huzuruna çartr ve ona bir soru sorar: "On beúinde naslsn, yirmi beúinde naslsn, krknda naslsn?" Adam cevap için zaman istedikten sonra evine gelir. Adam düúüncelidir. Bunu gören torunu dedesine niye düúünceli olduunu sorar. Dedesi de durumu anlatr, soruyu söyler. Üç günlük çocuk: "Bunu bilemeyecek ne var ki dede." der ve ekler. "On beúinde deli folu(civciv çkacak yumurta), bilmezsin gittiin yolu; yirmi beúinde akl az baúna gelir, krknda olgunlaúrsn." der. Cevab örenen adam hemen padiúahn huzuruna çkp soruya karúlk verir. Cevab duyan padiúah çok úaúrr ve: "Sen bunu nereden örendin?" diye sorar. Adam da: "Padiúahm benim üç günlük bir torunum var, o söyledi." der. Padiúah üç günlük çocuun konuúmasna, hele böyle bir soruyu cevaplamasna ihtimal vermese bile, merak edip onu huzuruna çartr. Üç günlük çocuun konuútuunu ve böyle bir soruya cevap verdiini anlayan padiúah kürkünü çkarp

175

"Al bu senindir." der ama çocuk kabul etmez. Çocuk dedesiyle saraydan ayrlp giderken önlerine bir demir kap çkar. Kap açlnca güllük gülistanlk bir yer ortaya çkar. Çocuk: "Dede, buras senin." der. Oray geçip ilerlerken bir demir kap daha çkar. Kap açlr ve bir önceki yerden daha da güzel bir yer çkar. Dede: "Buras kimin yavrum?" diye sorar. Çocuk: "Buras annemin." der. Dede: "Olum, bura benim, bura annenin, hani anneannenin yeri?" der. Çocuk da: "Anneannemin yeri altta katran kazanlarnn içi." der. "Zamannda anneannem annemi öldürtmek istedi. Ondan onun yeri Cehennem." der. Dede: "Senin yerin neresi olum." deyince de bir demir kap daha açlr. Oras da cennettir.

Dudu ÇETøN, Alemúahl

176

20. EMNE SULTANIN KUTUSU

Bir ailenin üç kz varmú. Babalar hacca gitmeye niyet etmiú. Kzlarna: “Hacdan ne istersiniz, ne getireyim size" demiú. Bunun üzerine büyük kz hal heybe, ortanca kz hac örtüsü, en küçüü de: "Baba ben bir kutu istiyorum" demiú. Babalar hacca gemiyle gidecekmiú. Kz babasna; "Eer istediim kutuyu bulursan gemin çarçabuk denizleri aúsn gelsin. Ama bulamazsan gemin orackta batsn." demiú. Babalar hacca gitmiú hac vazifesini yapmú büyük kzlarn hediyelerini almú. Küçük kzn istedii kutuyu sormuú soruúturmuú kimse bilmiyormuú. Alamadan gemiye binmiú. Gemi denizin ortasndayken sallanmaya baúlamú. Gemidekiler telaúlanp; "Gemide intizarl, suçlu bir kimse var m? Varsa insin bu kadar yolcu tehlike altna girmesin." demiúler. Adamcaz da; "Benim, kzmn istedii bir kutu vard onu bulamadm bu yüzden oluyor." demiú. Gemidekiler de adam gemiden atvermiúler. Denize düúen adam yüzerek bir karaya çkmú. Orada bir dan kenarnda; "Of of nedir bu benim çektiim." diye söylenirken; birden bire da ikiye yarlp içinden bir duda yerde bir duda gökte bir arap çkmú; "Beni mi çardnz emredin." demiú. Adam da úaúrp; "Ben sizi çarmadm, siz de kimsiniz." demiú. Arap; "Siz biraz önce of of diye beni çardnz. Benim adm Of. Emredin" demiú. Adam; "Küçük kzm benden bir kutu istedi; bulamadm. Ne yapacam?" demiú. Of da adamn istedii kutuyu hemen bulup getirmiú; "Bu kutuyu açmadan kzna ver. O istediine göre ne yapacan biliyordur." demiú. Babalar üç kznn hediyelerini alarak eve dönmüú. Herkesin hediyesini vermiú. Küçük kz ise kutuyu, alr almaz odasna kapanmú ve pencerenin kenarnda

177

açmú. Kutudan altn bir saks içinde eúi benzeri görülmeyen bin bir çeúit mücevherle bezenmiú çiçek çkmú. Yalnz çiçek akúam ezanndan sonra peri padiúahnn oluna dönüúüyormuú. Küçük kz odasndan hiç çkmayp tüm zamann peri padiúahnn oluyla geçiriyormuú. Padiúahn olunun getirdikleriyle beslenip onunla gününü gün ediyormuú. Sabah olunca peri padiúahnn olu kuú olup uçuyormuú. Üç gün böyle, beú gün böyle geçmiú. Ablalar kzn odasna kapanp günlerce o kutuyla ne yaptn çok merak ediyorlarmú. Kza; "Günlerdir yiyip içmiyorsun, srtnda kirlenmiútir gel biz seni yedirelim içirelim, banyonu yaptralm yine odana kapanrsn" demiúler. Kz kandrp odadan çkarmúlar birisi banyosunu yaptrrken dieri de odasna girer; gördükleri karúsnda çok úaúrr ve kskanr. Çünkü saksdaki çiçek tüm ihtiúamyla karúsndadr. Buna dayanamayp altndan yaplmú saksy, bin bir mücevherle bezeli çiçei parçalayp odadan çkar. Bunun üzerine kuú klndaki peri padiúahnn olu içeriye girer bir de ne görsün içinden çkt saks ve çiçek paramparça olmuú. Bunun üzerine; "Benim nasibim bu kadarmú artk beni istemiyor" deyip üzülmüú. Üzüntüsünden kolunu kanadn krp uçup gitmiú. Banyodan çkan kz odasna geldiinde gördükleri karúsnda çok úaúrr ve üzülür. Kendini bu defa üzüntüsünden odaya kapatmú. Günlerce aú ekmek yememiú sonra babasna; “Bana yolun kenarnda bir han bir hamam yaptr gelen geçen sebeplensin. Ben ancak öyle avunabilirim.'" demiú. Babas kzna kyamayp istediklerini yaptrmú. Kz orada yaúamaya baúlamú. Gelen geçenler orada konaklayp yerler içerler, banyolarn yaparlar o gece rüyaya yatarlarmú. Sabah olunca da rüyalarn hann sahibine anlatrlarmú. Uzak memlekette yaúayan Kelolan da bu hann methini duyup anasna; "Gel ana biz de bu hana gidelim bir rüyaya yatalm''' demiú. Ertesi günü anasyla kelolan az gidip uz gidip hana varrlar. Vakit epeyce geç olmuú. Yemeklerini yiyip banyolarn yapmúlar an yatacaklar srada birden hann duvarlar yarlmú içeriye ordusuyla birlikte peri padiúahnn olu girmiú. Kelolan ve anas korkularndan bir kenara büzülmüúler. Peri padiúahnn olu üç kere: "Yaktn beni Emine Sultan" demiú. Yanndakilerde yaralarn temizleyip sarmúlar. Giderken yine üç kere: "Yaktn beni Emine Sultan" diyerek ayrlmúlar.

178

Sabah olunca Kelolanla anas olanlar hanma anlatmak için yanma gitmiúler. Kelolan hanma; "Akúam biz yatmadan önce ay gibi güzel ama kollar bacaklar yaral bir genç geldi. Üç kere yandm Emine Sultan dedi. Yanndakiler yaralarn sarp gittiler” demiú. Anlatlanlardan sonra bunun kendi kutusundan çkan peri padiúahnn olu olduunu anlar. Ertesi gece klk deiútirerek tekrar gelmelerini bekler. Vakit gece yarsn aútktan sonra yine peri padiúahnn olu yanndakilerle birlikte gelir; üç kere; 'Yaktn beni Emine Sultan" diye barr. Yanndakilerde yaralarn temizleyip sararlar. Tam gidecekleri srada yaúl kadn klna girmiú olan Emine Sultan onlarn peúine taklr. Bunu fark eden peri padiúahnn olu yanndakilere; "Sorun bakalm nereye gidiyor?" demiú. Kadn da; "Siz nereye gidiyor sanz ben de oraya gidiyorum." der. Az gitmiúler uz gitmiúler peri padiúahnn saraynn bahçesine varmúlar. Bahçe güllük gülistanlkmú. Güllerin dalnda bülbüller ötüyor; altnda da rmaklar akyormuú. Padiúahn olu yanndakilere; "Bizim bahçvana söyleyin bu kadncaza kulübesinin yannda bir oda versin" demiú. Uúaklardan biri onu odasna götürürken Emine Sultan uúaa; "O genci bana verin ben onu bir gecede iyileútiririm'' demiú. Ertesi gece uúaklar padiúahlarnn ac hissetmemesi için ona uyku ilac içirip kadnn odasna brakrlar. Yaúl kadn alayarak anlatmaya baúlar; "Padiúahm ben Emine Sultanm senin arkandan o han hamam yaptrdm. Odamdaki saksy ve çiçei ben deil ablamlar kskandklar için krd. N'olur uyan. øyileú" demiú. Böyle yalvararak sabah olur ama ne yazk ki padiúahn olu anlatlanlar duymamútr. Padiúahn olu odadan çkar. Ertesi günü yine ayn úekilde padiúahn olunu odasna alr. Alar anlatr. Padiúahn olu duymaz. Sabah olup da uyandnda bahçeden geçerken rmaklarn kuruduunu, güllerin solduunu, bülbüllerin ölmüú olduunu görür. Çok üzülür. Bahçvanbaún yanna çarr; bahçeye ne olduunu sorar. Bahçvan da ona güçlükle cevap vererek;

179

"Yaúl kadn buraya gelip de sizi iyileútirmek için odasna aldndan beri yalvarp alamalarndan güller soldu, bülbüller öldü, rmaklar kurudu. Eer bir gece daha alar, inlerse ben de öleceim'" demiú. Bunun üzerine meraklanan padiúahn olu ilaç içmeden kadnn odasna gitmiú. Uyuyor numaras yapan padiúahn olu kadnn bütün anlattklarn duyup yerinden kalkmú ve Emine Sultana sarlmú. Kavuúmann mutluluundan sonra güller açmú, bülbüller ötmüú, rmaklar akmú. Ömürlerinin sonuna kadar mutlu ve beraber yaúamúlar.

180

21. NEYDM, NE OLDUM, NE OLACAIM

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir anne bir baba bir de kz varmú. Bu ailenin evinin alt tarafnda da ermiú bir yaúlnn mezar varmú. Bu mezarn üzerinde her sene bir kabak açarmú ve konuúurmuú. Azndan hep, "Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam" sözleri çkarmú. Evin kz hep bu mezarn yanlarnda oynarmú. Bir gün bu kaban konuútuunu görünce koparp eve getirir ve odann bir köúesine bunu koyar. Kzn annesi de huysuz bir kadndr. Bu kabak hep "Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam" deyip durduundan sklr ve kaba alp ocaa atar. Kabak yannca da evin içini bir duman kaplar. Bu çkan dumandan da evin kz hamile kalmútr. Olayn üzerinden yedi sekiz ay geçtikten sonra kzn karn úiúmeye baúlar ve hamile olduu anlaúlr. Anne de, çocuun, kzn babasndan olduunu düúünür ve kocasn çararak: "Bu çocuu bu hale sen getirdin. Ele güne karú nasl bakarz. Git bu çocuu götür dada kes gel. Bari namusumuzu kurtaralm." der. Baba bu sözün üzerine çocuu daa götürür ama kesemez. Alp tekrardan eve getirir. Tabi hanm bu duruma çok kzar. Gel zaman, git zaman bu olay köyde duyulur ve padiúaha kadar gider. Bu arada çocuk doal üç gün olmuútur. Çocuk da babas gibi, sürekli "Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam" der. Padiúah bu durumu örendikten sonra kzn babasn huzuruna çartr. Ona der ki: "Sana bir soru soracam. Eer bilemezsen seni cellat edeceim." der ve soruyu sorar: "Deli fol, tam akl, clk yumurta(bozuk yumurta) nedir?" Adam soruyu duyunca eve gider. Cevap için bir gün zaman verilmiútir. Adam düúüncelidir. Dedesinin düúünceli olduunu gören çocuk: "Dede ne düúünüyorsun?" diye sorar. "Padiúah bana bir soru sordu, onu düúünüyorum." der. "Ne sordu?"

181

"Deli fol, tam akl, clk yumurta nedir?" "Bunu bilemeyecek ne var dede. Bir insan anasndan dodu mu, on beú yaúna kadar neyin ne olduunu bilmez, bu deli foldur. On beú yaúndan sonra akl yerine gelir, krk, krk beú yaúna kadar. Bu tam akldr. Krk beú yaúndan sonra insann akl ermemeye baslar. O da clk yumurtadr. " der. Dede bunu örenip, çkar padiúahn huzuruna. Cevab verir. Padiúah úaúrr. "Sen bunu nereden örendin?" diye sorar. "Padiúahm. Benim üç günlük bir torunum var, o söyledi." der. Padiúah buna inanamaz. Çünkü üç günlük çocuun konuúmas akl alacak iú deildir. Bunu görüp, anlamak için çocuu huzuruna çartr. Çocuk huzuruna gelince, padiúah gördüüne inanamaz. Bu defa çocuk, "Padiúahm. Müsaade ederseniz, benim de size bir sorum var." der. "Sor bakalm." "Dünyann tad nedir?" "Dünyann tad gezmektir." der padiúah. Çocuk: "Dünyann tad muhabbettir padiúahm. Muhabbet olmaynca, gezmiúsiniz neye yarar." der. Bunu duyan padiúah hemen kavuunu çkartr, çocua uzatr. Çocuk: "Yok padiúahm. Ben aldm, kabul ettim. Ama o sizindir." der ve kavuu kabul etmez. Ardndan çocuk, dedesiyle birlikte kalkp yola düúer. Giderken, giderken yerin yedi kat altna gelirler ve burada bir kap açlr. Gidip bir bakarlar ki, her taraf mis kokulu çiçeklerle dolu. Geldikleri yer cennettir. Burada iki tane saray vardr. Çocuk: "Dede, bu saray senin, bu saray benim" deyince dede: "Olum hani anneannenin saray?" diye sorar. Çocuk: "Onun saray bunun altnda. Cehennem kazannda." der ve ekler. "Hani dede, anneannem sana demiúti ya, daa annemi götürüp kes diye, ondan onun yeri cehennemdir." der. Dudu AYHAN, Alemúahl

182

22. GÜL AL

Evvel zaman içinde, kalbur zaman içinde, iúte develer tellal iken, pireler berber iken, bir köyde bir erkekle bir kadn yaúarmú. Belli bir yaúa gelmiúler, çocuklar olmamú. Çocuklar olmad için gerçekten üzülüyorlarmú. Bu üzüntüleri yüzünden her namazdan sonra dua ediyorlarmú Bir çocuklar olmas için. Hatta kadn bir gün úöyle dua ediyor; “Yrabbi, bana oldu olmad, bir çocuk ver, ylan dahi olsa, çocuk ver” diye, dua eder. Gerçekten dokuz ay sonra, kadn bir yavru dünyaya getirir ama o ylandr. Ylan çocuklar gibi beslerler, gözü gibi büyütürler, gözü gibi bakarlar, çok severler. Ama halktan çekindikleri için, o ylan, kendi yattklar odann tepesine, zembilin içine yerleútirirler. Belli bir yaúa kadar büyütürler. Fakat hiçbir zaman komúularna, bizim bir ylan olumuz var, diye kimseye söylemezler. Ama tabi ylan büyümeye baúlaynca, etraf gezip, görmek ister. Babasyla birlikte bazen beraber oduna gittii zaman, bazen bir kayann içine, babas, her zaman, bunun girdiini görür. Fakat babasna niçin girdiini söylemez. Fakat olunun konuútuunu dinler. On sekiz yaúlarna geldiinde, bir gün yine oduna gittiklerinde, ylan biraz bulunduu yerden uzaklaúr. Bir saray kenarna gelir. Dere kenarnda, bir kzn geldiini görür. Kz görünce, çok beenir. Akúam olunca, her gün, o zembilin içinde yatt yerde, o gün artk uyuyamaz. Derler ki anne babas; “Bizim olan, bugün niye uyumuyor?” øndirirler; “Olum, sen niçin uyumuyorsun?” diye sorarlar. “øúte, ben aúk oldum.” “Olum, ylanlar aúk olur mu?” “øúte ben, aúk oldum baba.” “Kime?” “Padiúah’n kzna.” “Olum, Padiúah’n kzna sen aúk olmazsn. Sen ylansn. Sana kz vermezler.”

183

“Olsun baba, sen, ille git. Bana, o kz iste.” Babas, biner eúeine, Padiúah’n huzuruna çkar. Padiúah’tan kzn ister. Padiúah der ki; “Tamam, benim kzm çok isteyen olur ama benim bir isteim var, der. Herkesten, benim isteim úu; Kim ki, benim kzm istiyorsa, benim saraymla, o ev arasnda, güllük gülistanlk, güzel bir yuva, çiçekler, havuz kenarnda, böyle balklar, ben, böyle bir yer istiyorum” der. Tabi, bizim bu köylü vatandaú çok üzülür. Gelir olunun yanna, namaz kldktan sonra, akúam namazn kldktan sonra, olum, durum böyle böyle, bizim yapamayacamz iú var. Biz bunu yapamayz.” “Babacm, nedir?” diye sorduunda, “øúte iki ev aras, yani, bizim evle, onun saray arasnda, güllük gülistanlk bir, çiçeklik yer olacakmú.” Baba sana, ben bir adres söyleyeceim, oraya gideceksin. Hani, ben her zaman, seninle gittiim zaman, bir kayann arasna giriyordum ya! Kayaya var de ki: Gül Ali’nin selam var. Bana zeytinya ver, ekmekte verecekmiúsiniz, de.” diye, babasna öütte bulunuyor. Babas, gider oradan zeytinyan alr, ekmei alp gelir. Öbür gün, babasna der ki; “Ekmek krntsn ufala, zeytinyan dök. Bunu, padiúahla bizim ev arasnda yap” der. Akúama kadar, babas iúini bitirir. Akúam evlerine yatarlar. Sabahleyin yine babasna; “Babacm, anneciim, kalkn sabah ezan okunuyor,” dediinde, onlar bir kalkarlar ki, her taraf güllük gülistanlk olmuú. Gerçekten saraya kadar, güllük gülistanlk, çiçekler açmú. Herkes úaúrr. Neyse artk tabii padiúah da görür bu olay. Öbür gün bir daha giderler. Biz gelin almaya gelelim, diye. Padiúah der ki; “Tamam, sen benim kzm alacaksn ama benim saraym gibi, bu saray olmadktan sonra, sen ben sana kzm vermem ki!” der. “øyi, o zaman bir saray yapalm ama biz saray yapamayz.” diyor kendi kendisine, yine oluna geliyor, babasna diyor ki ylan; “Babacm, sen geçen gittiin yere git. Dört tane çomak iste. Sen bu çomaklar bana getir gel!”

184

Neyse babas gidiyor kayaya, kayann yanna varyor. Kayaya úöyle eliyle vuruyor; “Gül Ali’nin selam var” diyor. “Evet, ne istiyorsun?” “Dört tane çomak istiyorum. Ama çatal çomak” diyor. Dört tane çatal çoma veriyorlar. Ylana getiriyor. Ylan; “Baba sen bunlar, ölç ölç dik. Yalnz gece dikilmesi gerekiyor.” Gece, babas, bunu dikiyor. Sabah olduunda, ezan okunduunda; “Baba kalkn, sabah namaz vakti geldi.” dediinde, kalktklarnda, padiúahn sarayndan daha güzel bir saray olduu ortaya çkyor. Padiúah saray da görünce, ürkmeye baúlamú. Acaba böyle bir zengin kim ki benim böyle iúlerimi yapyor, diye. Gül Ali, ylan, babasn yine gönderiyor. Artk, ne zaman gelelim, gelin almaya diye. Padiúah, diyor ki; “Tamam, bunlar oldu ama diyor. Krk gelin krk tane diyor, at olacak. Krk tane gelin alcs olacak. Krk tane at, birbirine benzeyecek” diyor. “Gelin almaya gelirken, düün alayna, öyle geleceksin” diyor. Gene geliyor babas. Tabi olunun, artk böyle iúler baúarabildiinin her an farknda! “Olum! Bizden, bu sefer daha zor istediler. Krk tane at olacak, krk da hem siyah olacak, birbirine benzeyecek. Krk yerden gelin alc da birbirine benzeyecek. Baba, ondan kolay ne var, diyor. Sen yine ayn yere git. Neyse, gidiyor oraya, yine kayaya sesleniyor. Gül Ali’nin selâm var diye. “Evet, ne istiyorsun?” “Bu sefer, krk tane çomak istiyorum.” diyor. Onlar akúamleyin, yerlerine yerleútiriyor. Ve sabahleyin, yine kalktklarnda, yine o olay, krk tane atn kiúnediini duyuyor. Gelin almaya, gidiyorlar. Akúam olduunda, gerdee gireceinde, gelin içeriye giriyor. Ama içerde, hiç kimse yok. Sana soluna bakyor. Hiç bir úey yok. Belli bir zaman geçiyor. Gelin ürpermeye baúlamú! “Acaba ne var burada?” Yukardan bir ses: “Beni indirir misin? Beni indirir misin?”

185

Bakyor ki orada, bir zembil var. Zembili úöyle bir indiriyor. Allah! øçinde, bir ylan. Atyor, elinden ylan. Ylan yere düúüyor. Gelin baylmú. Tekrar ayldnda; “Sen bir ylansn, hem de konuúuyorsun benimle.” diyor. “Ben senin kocanm iúte” diyor. “Ben, bu ylanla m evlendim?” “Evet, sen bir ylanla evlendin” diyor. Neyse, saatler ilerliyor. Diyor ki: “Ben seni çok sevdim, seni aldm. Yalnz aramzda, bir srrmz olmas lazm! Srrn ne olursa olsun, annenin babann, herkesin yannda saklar msn?” “Saklarm.” “Ama bu sr öyle bir sr ki; eer bu srrm açarsan, ne bu saraylar, ne bu evler, ne de ben kalrm, hepimiz gideriz.” “Tamam, kabul ediyorum” diyor. Bunun üzerine ylan, derisini çkaryor. On dokuz yaúnda bir genç, öyle yakúkl bir genç ki… Derisini kenara koyuyorlar. Neyse, gerdek iúi bittikten sonra, tekrar, ylan derisini giyip, zembile asyorlar o tepeye. Gelini kocasyla beraber ziyarete gelmiúler, herkes anneleri, babalar, komúular. Her gelen diyormuú ki; “Senin kocan nerde? Senin kocan nerde? Kz insanlara söyleyemiyor. Yalan söylüyor; “Kocam gelecek, úuraya gitti, buraya gitti.” “Padiúah’n tabi zoruna gitmiú damadn görememek. Bir gün diyor ki; “Ben bir yarú düzenleyeceim, herkes katlabilir. Hem de o zaman benim damad görebilirsiniz” diyor. Ylan ve kz yine akúamdan konuúuyorlar. Ylan kza diyor ki; “Sakn ola ki, benim, úu beyaz ata bindiimi kimseye söyleme! øúte benim beyim, beyaz ata bindi, dersen, gerçekten talan olurum. Depremli oluruz, yaúayamayz!” Bugün tabi panayr günü, yarú yaplacak. Yarúta, tabi kzn teyzeleri, falan yanna gelmiúler; “Kocan nerede? Göster!” diyorlarmú.

186

“Söyleyemem, gösteremem” diyormuú kzcaz. “Yani burada m?” “Burada ama gösteremem!” Göstereceksin, göstermeyeceksin. Bir an dalgnlna geliyor. Etrafndakilere; “øúte beyaz atl geliyor, o benim kocam.” diyor. O anda, deprem olmaya baúlyor. Bir toz bulutu kalkyor ortaya, ne saraylar kalmú, ne baúka bir úey kalmú. Herkes, yerlerde dolanyor. Ylan artk diyor ki; “Siz bana söyleútiniz, bakn ne hale geldim!” O zamana kadar da tabi bu olaylar, belli bir yerde olurken de, bu olay bitmiú. Amma, belli bir yerde, bir olay var ayn anda devam eden… Bir adam da babasn doktora götürecekmiú. Evlerinden yola çkyorlar. Bizim tarafta; ylan depremden sonra alyor baún gidiyor. Kz kaynpederine olunun yerini bilip bilmediini soruyor ama adam da bilmiyor. Bunun üzerine kz kaynpederinden bir hastane kurmasn istiyor. Böylelikle gelen geçenden kocasn sorabilecek belki de izini bulabilecek. Bizim babasn doktora götüren adam vard ya; onun yolu da oradan geçiyor. Bir çeúmenin baúna oturuyorlar. Babas, gencin dizinde yatmú uyurken, yukardan bir úey geliyor. Kargann üzerine bir úey binmiú, çeúmeye geliyor. Çeúmeye kargann ucuna daldrp, geriye gidiyor. Babas yatmú, uyuyor. Babasn dizinden kaldrp da koyup, gidip, onun arkasndan gidip, bakacak. Tekrar geliyor, kargayla birisi geliyor suya, yine suya daldrp, gidiyor. Babas da oraya yatal yüzyl olmuú, o zamanki devirden, yüz yl geçmiú. Babas diyor; “Olum uyudun mu?” diyor. “Baba, biraz uyudum” demiú o da. Neyse, üçüncü kez geldiinde, kayann arkasndan koúup, gidiyor. Bir kaya yarlyor. Kayann içine giriyor, oradan bir ses iúitiliyor. “Gül Ali’nin on beú yarasndan, on dört yaras kald.” “Allah allah, bu ne ya?” diyor. Babasyla, tekrar, bunlar, yine yola çkp, belli yere, tam o padiúahn kznn oralara, mekan kurduu yere gidiyorlar. “Hoú geldiniz, ne yapyorsunuz?” “øúte, babam hastayd, ona baktracaktm.”

187

“Ama ne gördün, ne geçirdin? Bize bir anlatr msn onu?” diyor. “Valla hiç bir úey görmedim ki. Yüz yldan beri yoldayz, biz” diyor. “Ancak bu, buralara kadar gelebildik. Yalnz bir úey gördüm, duydum. Birisi geldi kargann üzerinde geldi gitti, geldi gitti, geldi gitti. Bir de en son gidiúte, gittim. Bir kayaya vardk. Oradan bir ses duydum. Gül Ali’nin, on beú yarasndan, on dört yaras kaldn duydum.” “Bu mal mülk, ne varsa, senin olsun. Bu yere hemen bizi götür.” “Tamam götürelim.” O zaman, babasn götürüyorlar. øúte bir hekim evine brakyorlar. Çkyorlar yola, o çeúmenin baúna geliyorlar. Çeúmenin baúnda gerçekten, bir yüzyl beklemek gerekiyormuú. Beklemiúler, beklemiúler, beklemiúler. O ne bir úey gelmeye baúlamú, Gene bir kargann üzerinde birisi gelmeye baúlamú, suyu alyor, gidiyor. Kz hemen gitmek istiyor kargann peúinden ama adam üç kere beklemek gerektiini söylüyor. Üçüncü geliúinde kadn da tam kaya yarlrken içeriye girmiú. Orada bir ses iúitiliyor; “Gül Ali’nin dört yarasndan üç yaras kald!” Kz barmaya baúlyor; “Ben Gül Ali’yi aryorum. Ben Gül Ali’yi aryorum,” diye. Gül Ali ortaya çkyor. Bir sarlyorlar ve aniden her tarafta, o güllük gülistanlk, ayn anda ortaya çkmú. øki sevgili böylece tekrar buluúuyorlar.

Ramazan ÇEVøK, Süngüllü Köyü

188

23. KAMBURFELEK

Evvelden bir kambur varmú. Kamburfelek derler halk arasnda. Kamburfelek varmú bir tane. ehirde herkes tanrmú. Gitmiú bir gün akúamleyin hamama gitmiú. Hamamc da sabahtan gelen giden gidince Kamburfelek’i unutmuú kapy kilitlemiú gitmiú. Kambur yumuú ykanmú kimseler yok gari kalmamú. Dúar çkmú bir bakmú hamamc yok. Oraya aranmú buray aranmú kimse yok. Kap da kilitli. “Len kimsem yok zati yataym úurada scack yavv.” demiú. Yatmú gece úeytanlar cinler gelmiú; “Çarúambadr Çarúamba” deyip deyip dönüyorlarmú ortada. O da kalkmú; “Çarúambadr Çarúamba” diye aralarnda dönmeye baúlamú. “Ülen bu bizden yahu!” demiúler. Beline bir vurmuúlar, bir daha vurmuúlar belini dorultuvermiúler. Seninki seviniyor tabi. Sabaha karú hamamc gelmiú bir bakmú; “Len olum senin kambur n’oldu len!” demiú. “Böyle böyle oldu” “Len olum iyi olmuú!” demiú sevinmiúler. Yola çkmú gidiyormuú bir kambur daha varmú o kadar kambur deilmiú. Yolda denk gelivermiú. “Len kambur senin kambur n’oldu?” demiú. “Len gel demiú yahu böyle böyle oldu!” “Ben de gideyim yataym ya oraya” diyor. Gitmiú öteki kambur hususi yatmú oraya. Cinler gelmiú; “Cuma akúamdr Cuma akúam” diye dönmeye baúlamúlar. O da kalkmú; “Çarúambadr Çarúamba” diye dönmeye baúlamú. “Len bu bizden deil” demiúler. Bir vurmuúlar bir daha vurmuúlar yere yapútrvermiúler. “Kambur üstüne kambur” dedikleri oradan gelmiú.

Mustafa GÜDER, Demirci

189

24. ÇÖPÇATAN

Bir beyin olu ata binmiú gidiyormuú. Giderken giderken bir bakmú ki kayann üstüne bir dede çkmú. Kayann altnda su geçiyormuú. Dede çöpleri krp iki çöpü birleútirip birleútirip suya atyormuú. Krp krp iki çöpü suya atyormuú. Beyin olu varyor; “Selamün aleyküm dede.” “Aleyküm selam.” “N’apyon” diyo. “Çöpçatann olum ben” diyor. “Senin kz benim olana benim kz senin olana bunlar birleútirip birleútirip suya atyorum” diyor. “Benimkini ne yaptn?” diyor. “Seni falan yerde Srtmaç’n kzna yaptm” diyor. “Yahu dede olmaz” diyor; “Bir Srtmaç’n kzyla” diyor. Dede de; “Öyle denk geldi öyle yaptm” diyor. Beyin olu gide gide, araya araya Srtmaç’n evini buluyor. Bakyor bir tek o gün domuú kz çocuu var evde. Beyin olu bakyor baúka çocuk yok. Soruyor Srtmaç’a; “Sizin kaç çocuunuz var? diyor. “Yok, baúka” diyor. Onlar da fakirmiú genç evlilermiú. Biz diyor köyün srlarn güdüyoruz bir tek çocuumuz oldu baúka yok diyorlar. Ortaya bir salncak kurmuúlar salncakta sallanyor. “Eyvah!” diyor beyin olu içinden; “Bu çocuk büyüyecek de ben evleneceim de; bu diyor ne zaman olacak” diyor. Bir de Srtmaç fakir. Zaten orta yere bir perde germiúler. Bir yana onu yatrmúlar, bir yana kendileri yatmúlar. Sabah olmuú erkenden adamla kadn srlar çkarmú gitmiú. Olan kalkyor bir saa bakyor bir sola bakyor kimse yok. Hemen kalkyor salncan baúna varyor. Çocuun boazn bir kesiyor. Heybesinde altnlar varmú; döküveriyor çocuun üstüne altnlar. Biniyor atna kaçyor. Gün oluyor zaman oluyor. Babas;

190

“Olum everelim seni iúte oraya dünürcü gidelim” “Olmaz” “Buraya dünürcü gidelim” “Olmaz” diyor olan. Olan; “Olmaz da olmaz” diyor. Bey olunun döktüü altnlarla Srtmaç zengin oluyor gari. Meslei brakyor. O da o yörenin beyi oluyor. Zengin oluyor, gari aa oluyor, bey oluyor. imdi duyuyorlar babas anas. Anas da hep evladnn peúine düúüyor; evlendirebilmek için; “Olum úurada bir aann kz varmú oraya gidelim olum.” “Gidin bakalm hadi” diyor. Gidiyorlar bakyorlar aa olan Srtmacn kzna. Neyse olmuú Allah nasip etmiú evermiúler. Alyorlar geliyorlar gelini. Kendi evlerine getiriyorlar. Misalde hata olmasn gerdee giriyorlar. Kz karnn bezle kapatmú hiç açmazmú. Ne bu diye olan açyor. Böyle karnna yapúmú kalmú altnla duruyor öyle. Olan irkiliyor; “Allah Allah bunlar ne böyle?” diyor. Kz ayn hikayeyi anlatyor; øúte bir beyin olu varmú da bizim eve misafir olmuú bizim evde kalmú beni gidecekken kesmiú altnlar bana dökmüú gitmiú. Allahtan ölmemiúim ama karnmdaki altnlar böyle yapúmú kalmú çkmamú. Sonra da onun döktüü altnlarla zengin olmuúuz aa olmuúuz bey olmuúuz” diyor. Öyledir iúte “Çöpçatann çatt bozulmaz” mú.

Fatma DEMøREL, Dingiller köyü

191

25. KIL TORBA

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir Padiúah varmú. Bir gün Padiúah yolda giderken, yol kenarnda oturmuú bir adam görür. Adam yaz yazyordur. Bu kul, Hzr'dr. Padiúah bu adamn yanna gider. "Selamün Aleyküm" “Aleyküm Selam" “Sen böyle ne yazyorsun?" “Falann olunu, falann kzna yazyorum" der Hzr. “Peki, benim kzm kime yazdn?" diye sorar Padiúah. Hzr: “Falan yerde bir gezekçi var, onun oluna yazdm" der. Padiúah, bu duruma çok sinirlenir. Hemen adamlarn, çocuu çalmalar için gezekçinin evine yollar. Padiúah'n adamlar, çocuu çalp, bir kl torbann içine koyup, denize atarlar Kl torbasnn içindeki çocuu dalgçlar kurtarr ve bir caminin avlusuna brakrlar. Çocuu da caminin hocas alr, besler. Yllar sonra çocuk büyümüútür. Bir gün Padiúah'n yolu bu camiye düúer. Çocuun ad Kl Torba kalmútr. “Kl Torba úunu ver, Kl Torba úunu al gel..." Padiúah bu ad duyunca çok úaúrr ve hocaya bunun adnn niye böyle olduunu sorar. Hoca da: “Ben bunu kl torbann içinde caminin önünde buldum, besledim. Ad da Kl Torba kald.” der. Padiúah durumu anlar. Çocuk ölmemiútir. Hemen çocuun eline mektup verir. “øki yanna bakmadan, durmadan, hemen bu mektubu saraya götür" der. Çocuk mektubu alp yola koyulur. Az gider; uz gider, dere tepe düz gider. Yolda bir adam önüne geçer. Adam Padiúah' in kzn, Kl Torba' ya yazan Hzr'dr. “Elindeki mektupta senin idam fermann var." der Hzr. Mektupta " Bu çocuu hemen cellat edin" diye yazyordur. Hzr mektubu deiútirir ve içine

192

" Bu gelen delikanlya hemen düün edin" yazar. Çocuk mektubu saraya götürür. Padiúah gelmeden krk gün krk gece düün edilir. Padiúah gelip durumu görür. Ama bir úey yapamaz. Çünkü bu düünü Allah yazmútr.

Asiye CERøT, Alemúahl

193

26. GENÇLKTE M, KOCALIKTA MI?

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde Sayiddin Deryani adnda bir adam varmú. Bir gün Sayiddin Deryani ile hanm, evde otururken iki misafir gelmiútir. Önlerine yemek koyarak onlar arlarlar. Daha sonra da o iki adam, oradan ayrlrlar. Gel zaman, git zaman o iki adam gene gelirler. Sayiddin Deryani' ye derler ki: "Baúnza bir iú gelecek gençlikte mi gelsin kocalkta m?" Kar koca düúünüp ihtiyarlmzda çekemeyiz gençliimizde gelsin derler. O iki adam oradan ayrlrlar. Bir zaman sonra evleri yklr, harmanlar yaklr, köyden ayrlp úehre gelirler. Sayiddin Deryani, yapacak bir iú bulamaynca, gezekçilie(iúportaclk) durur. øki olan, bir hanm evde yalnz kalr. Gel zaman git zaman, çocuun birini avclar kaçrr, birini sel kapar. Anne evde yalnz kalmútr. Bir zaman sonra bu úehre o iki adam gene gelirler. Kahveye girerek oradakilere: "Burada hiç muhtaç yok mu, bizim çamaúrlarmz ykayverse." derler. Kahvede oturanlar da, Sayiddin Deryani 'nin evini gösterirler. Bu iki adam çamaúrlarn ykatmak için oraya vardnda Sayiddin Deryani' nin karsn da kaçrrlar. Gezekçi kalr bir baúna. O arada da, bu ülkenin padiúah ölmüútür ve yeni bir padiúah seçilecektir. Ok atlp da kimin önüne düúerse, o padiúah olacaktr. Meydanda Sayiddin Deryani de vardr. Ok atlr, onun önüne düúer. Ama oradakiler bunu kabul etmez. Çünkü çulsuzun tekidir. Ok üç defa atlp da onun önüne düúünce herkes kabul etmek zorunda kalr ve Sayiddin Deryani padiúah olur. Biz haberi kimden verelim, karsndan verelim. O iki adam, on sekiz sene Sayiddin Deryani' nin karsn gezdirir. Ama kadn, arn teslim etmemiútir. Sonunda, padiúahn oturduu úehre gelirler. Kadn, burada bir odaya hapsederler. Bu iki adam, o úehirde bulunanlardan birbirine benzer güvenilir, yiit iki seyis isterler. øki genç getirilir. Bunlardan biri avclarn kaçrd dieri ise selin götürdüü çocuktur. Biri kapya biri pencereye dikilir. øki adam oradan ayrlr.

194

Sayiddin Deryani' nin kars abdest alp, namaz klar. Namazn sonunda da: "Ya Rabbim, ben, on sekiz senedir bunlara arm teslim etmedim. Ben, Hasan' imla Hüseyin' ime, babalar Sayiddin Deryani' ye karú nasl sualimi vereyim. Al canm da kurtulaym." diye dua eder. Bu arada da iki kardeú, duay dinler ve birbirlerinin kardeú olduklarndan emin olurlar. Hemen, kapy çalarlar. "Biz senin olunuz ana kapy aç." derler. Anneleri baúta inanmaz ama: "Eer doruysa, benim çocuklarmn gösünde kiraz beni var. Açn gösterin o zaman." der. Çocuklarda açp gösterince, anneleri de kapy açar ve kucaklaúrlar. O iki adam onlar bu úekilde görünce onlar dava etmek için padiúaha giderler. Anne ve çocuklar da gelir. Kadn, orada olanlar anlatr.. Sayiddin Deryani de onlarn kars ve çocuklar olduunu anlaynca sarlrlar, kucaklaúrlar. Adamlar da cezalarn çekerler.

Fatma SELÇUK, Alemúahl

195

27. NEYDM, NE OLDUM, NE OLACAIM

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir padiúah varmú. Bu padiúahn bir kz bir de olu varmú. Bir zaman gelip de kzn karn úiúmeye baúlamútr. Babas da onu hamile sanp, olunu çartp, ondan kzn öldürmesini ister. Olan kz alp Meçin dana gider. Orada öldürecektir ama kyamaz. Öldürse kardeúine kyamaz, öldürmese babasna karú gelecektir. Birden aklna bir fikir gelir. Hemen kardeúinin kyafetlerini çkartp, orada tavúan öldürür. Tavúann kann elbiselere bulayp babasna götürür. Babas kzn öldü sanmútr. Kz çplak bir úekilde Meçin danda, bir gölün kenarnda uyuyakalmútr. Orada koyun güden bir çoban, kz görünce hemen oraya gelir. Bir de bakar ki kzn azndan bir ylan çkyor. Ylan kzn azndan çkp göl kenarna gelip suyu içip, geri dönerken, çoban ylan öldürür. Kzn karnndaki úiúlik ylandr. Çoban, kzn baúnda oturup uyanmasn bekler. Kz, uyannca da kepeneini kza sarar. Kz bakar ki karnnn úiúlii inmiú. Çobana sorduunda da , çoban ylan gösterir. Çoban, kza niye böyle çrlçplak olduunu sorunca kz anlatr. Sonra çoban kz alp evine götürür ve ardndan evlenirler. Çobanla kzn üç tane çocuu olur. øsimlerini, Neydim, Ne Oldum, Ne Olacam koyarlar. Bir gün padiúah, atna binip dolaúrken, yolu çobann evine düúer ve orada misafir olur. Çoban Padiúah' arlar. Yemei yedikten sonra Padiúah: "Olum bu çocuklarn adlarn niye böyle koydunuz?" diye sorar. Soruyu duyan çocuklarn annesi: "Ben bir zamanlar padiúahn kzydm, Neydim, Babam beni haksz yere öldürtmek istedi, ondan kurtuldum, bu hale geldim, Ne Oldum, bundan sonra da Ne Olacam bilmiyorum." der ve "Ben senin kzndm, sen beni öldürtmek istedin, beline kadar taú ol ønúallah" deyince, padiúah beline kadar taú olur kalr. Dudu ÇETøN, Alemúahl

196

28. TUZ KADAR SEVG

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir babann üç kz varmú. Bir gün babas sormuú: "Kzm sen beni ne kadar seviyorsun?" demiú. Birinci kz: "Baba ben seni úeker kadar seviyorum" demiú. økincisi: "Baba ben seni su kadar seviyorum" demiú. Üçüncüsü: "Baba ben seni tuz kadar seviyorum" demiú. Üçüncü kzn tuz kadar seviyorum demesini babasn kzdrmú. Babas bir gün bu kza: "Hadi kzm biz seninle úöyle bir gezmeye gidelim" demiú. Kz daa götürmüú, oraya atmú, brakmú kaçmú. Kz dada tek baúna dururken, bir olan onu görmüú, almú götürmüú. Olan kz sevmiú, evlenmiúler. Üç tane kz çocuklar olmuú. Birine "Neidim", birine "Nededim", "Neolcam" adm koymuúlar. Daha sonra kzn daa brakp kaçan baba piúman olmuú. Tuzun çok güzel bir úey olduunu düúünmüú. Kzn aramaya gitmiú. Derken kzm ararken çocuklara rast gelmiú. Çocuklara "sizin adnz ne" diye sormuú. Çocuklar: "Neidim, Nededim, Neolcam" demiúler. Adam bunlardan úüphelenmiú. Evlerine girmeye karar vermiú, evin kapsn çalmú, "ben misafirlie geldim"demiú. Neyse bunu misafir etmiúler. Adam eve geldiinde kz babasn tanmú. Akúam olunca kz yemek yapmú. Yemein içine hiç tuz koymamú. Adam kzn kocasna: Olum sizin âdetiniz bu mu, yemein içine hiç tuz koymaz msnz?" demiú. Kznn kocas: "Yok, bizim tuzumuz var" demiú. Karsna: "Hanm niye yemee tuz koymadn" demiú. Kars: "O benim babam da ondan tuz koymadm" demiú. Olanlar kocasna anlatmú: "Ben babama, onu tuz kadar sevdiimi söyledim. O da beni daa götürdü, orada tek baúma brakt gitti" demiú.

197

Kocas, karsn alp babasnn yanna getirmiú. Kadnla babas sarmaúmúlar. Kadn babasna: "Babacm gördün mü, tuzsuz yemek olur mu hiç" demiú. Daha sonra hepsi beraber ölünceye kadar mutlu bir hayat sürmüúler. Bende úimdi onlarn yanndan geliyorum.

198

29. ÇÖTÜK OTUNUN AHTL

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde iki arkadaú varmú. Bunlardan biri evli biri bekarmú. O sene köyde ktlk olunca iki arkadaú anlaúp gurbete para kazanmaya gitmeye karar vermiúlerdir. Yolluklarn alp, yola çkarlar. Gidip gurbete, iú bulurlar. Bekar olan kazandn yerken, evli olan biriktirmiútir. Bir süre sonra slalarna dönmek için yola çkarlar. Bekar olan kazandn yedii için beú parasz yola çkar. Yolda, kimsenin olmad boú bir arazide bçan çekip evli olan arkadaúnn boazna dayar. Onu öldürüp parasn alacaktr. Evli adam yalvarr ama dinletemez. Arkadaúna, söz geçiremeyeceini anlaynca da: "Tamam. Sen beni öldür ama bir gün gelip bu çötük otlar bile benim úahidim olur." der. Daha sonra arkadaún öldürür. Paralarn alr ve yola düúer. Memleketine geldiinde ise adamn karsnn ve kardeúlerinin yanna gidip: "Benim arkadaú yolda öldü. Ben de onu defnettim." der. Bu arada adam, öldürdüü arkadaúnn karsna göz dikmiútir. Bir süre sonra da onu kandrp, onunla evlenir. Beraber tarlalar ekip biçmeye baúlarlar. Hasat zaman gelmiútir. Bir gün öleye kadar çalútktan sonra oturup yemek yerler. Yemek yerken, bir çötük otu rüzgarda savrularak gelir, sofrann ortasna. Atarlar,ot gene gelir. Adam gülmeye baúlar. Arkadaúnn söylemiú olduu "Olurda çötük otlar bile úahidim olur." sözü gelir aklna. Kadn: "Niye güldün Bey." deyince cevap vermez. Kars srar edince de dayanamaz anlatr. "Hanm, senin ilk kocan ölmedi, onu yolda ben öldürdüm." der. Kars hiç bozuntuya vermeden: "Cann sa olsun. Kader buymuú." der.

199

Kadn sofradan kalkp su alma bahanesiyle eve gider. Hemen ilk kocasnn kardeúlerine durumu anlatr. Onlar da tüfek, bçak alp, harman yerine gelirler. Kadnn kocas, öldürdüü adamn kardeúlerini görünce durumu anlar, baúlar yalvarmaya. Adamn kardeúleri: "Hiç boúuna yalvarma. Bizim kardeúimiz de sen gibi, sana yalvarmútr." derler ve adam orada öldürürler. Adamn söyledii gibi çötük otu úahitliini yapmútr.

Dudu ÇETøN, Alemúahl

200

30. TUYANLIK

Adamn biri vakti zamannda tuyanlktan tüm maln mülkünü kaybetmiú. Hatta öyle olmuú ki günün birinde çokluunu çocuunu alp da gitmiú bunu brakmú. Bu artk her úeyi elimden gitti diye üzülüp dururken kendini dalara taúlara vurmuú. Bir gün gene da baúnda bir çalnn dibinde alar szlarken yan baúnda birisi peydah olmuú. “Bak demiú ben sana bir toz vereceim úimdi. Gideceksin úehre “Ben doktorum” diyeceksin. Sonra bu tozla hastalar iyi edeceksin” demiú. “Nasl olacak bu iú?” diye sorunca. “Ben Azrail’im. Hastann yanna vardn m beni baúucunda görürsen ‘Bu ölecek úimdi’ deyip çk. Ama beni hastann ayakucunda görürsen bu tozdan bir kaúk içir. Hasta iyi olacak” demiú. “Yalnz “tuyanlk” yaparsan senin cann alrm. Bunu da bil iyi düúün!” demiú. Geldii gibi gene kaybolmuú gitmiú adam. Bizimki varmú gelmiú Akhisar’a; “Ben doktor oldum ben doktor oldum!” diye geziyormuú sokaklarda. Millet de; “øyice delirdi herhalde; yazk” diye üzülüveriyormuú bunun haline. Kimse inanmyor tabi. Bir gün köylünün birisi dolanyormuú; “Yahu benim bir hastam var doktor aryorum.” Demiú. Köylü de biraz safça diye; “Bak bu doktor götür git bunu” demiúler. Neyse efendim bunu almú gitmiú Köylü adamcaz. Bakyor bizim doktor Azrail ayak ucunda duruyor hastann; “Ben úimdi ‘dört kaúkla oynayacak kadar’ iyi ederim úimdi onu!” diyor. Alyor bir tas su katyor içine o tozdan içiriyor. Hasta adam oturuveriyor yatan üstünde iyileúiyor. Ondan sonra bizim doktor oraya gidiyor, buraya gidiyor; ölecei biliyor, ölmeyeni iyileútiriyor derken çok zengin olmuú.

201

Ev almú bark almú yllar geçmiú. Bir gün çok erken vakit daha gün domadan bir hasta yakn gelmiú kapya. Bu da hanmna; “Bakn kapya” demiú. “Baklacak bir hastamz var doktor almaya geldim falan filan.” “Söyleyin sabah gelsin” demiú içerden. Gece gündüz giden adam tuyanlk yapmaya baúlamú yani. Kapdaki adam ne yapsn kapdan gitmiú. Sabah gün dounca gelmiú gene adam. Bu sefer de kzmú gene bizimki; “Ne bu sabahn köründe aceleniz ne falan…” diye azarlamaya baúlamú adam. Fakat tam o srada bir bakmú Azrail tepesinde belirivermiú. Kaçp kurtulmak istemiú alamú yalvarmú ama fayda var m? Yok. Tuyanlktan gene sonunu getirmiú.

Mustafa GÜDER, Demirci

202

31. YED OLANLAR

Bir varmú, bir yokmuú, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir adam ve kans varmú. Bunlarn yedi tane olanlar varmú. Olanlar ise her gün annelerine. "Anne bize bir tane kz kardeú douruver" dermiú. Anneleri de: "Allah vermeyince ben ne yapaym" dermiú. Olanlar küsmüúler, evi terk etmiúler. Bir dan baúna saray yapmúlar, orada oturmaya baúlamúlar. Avdan gelip ava gidiyorlarmú. Yedi olan evden ayrlnca bir tane kz kardeú domuú. Kz annesine: "Benim olan kardeúim yok mu anne" diye sormuú. Annesi de: "A kzm, senin yedi tane olan kardeúin vard bize kz kardeú douruvermiyon diye göçtüler gittiler, nereye gittiklerini de bilmiyoz" demiú. Kz: "Anne sen onlarn gittikleri yeri tarif et, ben onlar bulurum" demiú. Annesi: "Bulamazsn kzm çok uzak gittiler" demiú. Kz: "Anne sen bana külden bir eúek yapver, ben onlar bulurum demiú. Annesi, kza külden bir eúek yapvermiú, kz ha babam de babam alt ay gece gündüz gitmiú, olan kardeúlerini bulmuú. Bakmú evin alt üstü batk, silmiú süpürmüú. Sonra eúee bir tekme vurmuú göndermiú. Kz, olan kardeúleri eve gelecei vakit sandn içine saklanmú. Olanlar eve geliyorlar, bakyorlar ki evin içi tertemiz, yemek piúmiú, ekmek olmuú, olanlar "kim etti acaba bunu" diyerek birbirine sormuúlar. Ama kimin evi düzelttii, yemekleri yaptn bulamamúlar. "Komúunun biri de acd da bunu yapmú" deyip yiyip, içip yatmúlar. Sabah kalkmúlar ava gitmiúler. Döndüklerinde evi yine ayn úekilde görmüúler. Bu kez de "Komúunun biri bize acd" demiúler. Ertesi gün yine ayn úeyle karúlaútklarnda, bunun içinde bir iú var demiúler. Derken kz kardeúinin fistannn az bir úeyi sandn dúnda gözükmüú. "Ha bulduk” diye sevinmiúler. "Kimsin sen, neyin nesisin?" diye sormuúlar kza. Kz: "Ben sizin kz kardeúinizim, anneme sizi sordum o da bana abilerin bize kz kardeú douruvermiyon diye küstüler gittiler dedi. Ben de kalktm sizi aradm" demiú. Ondan sonraki günlerde olan kardeúlerden her biri birer gün kardeúlerinin

203

baúnda beklemiúler. Daha sonra bakmúlar bu iú olmayacak, hep beraber ava gitmiúler. Kardeúlerini evde yapayalnz brakmúlar. Kz, bir gün evde ateú bulamaynca komúularna ateú istemeye gitmiú. Ertesi gün susamú. Su istemeye komúularna gitmiú. Komúular suyun içine ylan koyup kza içirmiúler. Kzn karn her geçen gün büyümeye baúlamú. Kocakarnn biri olan kardeúlerine "sizin kardeúiniz devlerden gebe" deyince olanlar kz kovmuúlar. Kz, almú baún yolda giderken bir yörük çadrna rastlamú. Çadrdaki adam "kimin nesisin, kimin fesisin" diye sorunca kz olanlan anlatmú. Yörük kurnaz adammú, bir kazan süt piúirmiú ortaya koymuú, kz tepesi aúa asmú. Sütün kokusunu duyan ylan lap diye sütün içine düúmüú, kz kurtulmuú. Yörük oluna o kz alvermiú. øki tane çocuklan olmuú. Kadn, çocuklar büyüdüü zaman baúndan geçenleri anlatmú. Avclar da oradan gelip geçiyorlarmú. Çocuklar: "Yedi olanlar daymz Fatma anamz ebemiz sek aú yicek sek" derlermiú. Çocuklardan bunu duyan avclar úüphelenmiúler. Çocua: "Bunu size kim öretti" demiúler. Çocuklar "annemiz öretti" deyince avclar kovduklar kz kardeúini çadrda bulmuúlar. Yörük olanlar anlatmú. Yedi olan gitmiúler, bir firn yakmúlar, devi ateúin içine atmúlar.

204

32. GEYK KARDE

Bir avc varmú her gün gider keklik vurur gelirmiú. Gene bir gün vurmuú gelmiú. Onu da kadn kediye kaptrmú. Adam da çok huysuzmuú. Kadn; “Eyvah! Ben kediye keklii kaptrdm adama ne diyeceim ben!” demiú. Alamú alamú akúamüstü. Tutmuú gösünün birini kesmiú piúirmiú kocasna. Kocas akúam yiyorlarken; “Yav hanm ne kadar tatlymú. Öteki vurduum keklik etlerinden daha tatlymú.” demiú. Kadn acdan kvranyor tabi söylemiyor. Kocas; “ølla bu keklikten bir daha vuralm bir daha piúirelim.” Kadn naparm artk diye düúünüyormuú. Kocasndan çok korkuyor ya. Çocuklarn birini mi kessem piúirsem diye düúünüyormuú. Çocuklar da biri olan biri kz onu düúünüyor; “Acaba annem bizi keser mi?” diyorlar korkuyorlarmú. Öyle derken öyle derken; “Annemiz babamz bizi kesmeden biz kaçalm.” diyorlar. Evden çkyorlar bunlar, düúüyorlar yollara, habire git bakalm habire git. Arkadan babasyla anas da uyanyor. “Eyvah nereye gitti bizim çocuklar!” diyorlar. Onlar da çkyorlar onlarn peúlerinden bulmak için çocuklarn. Çocuklar da; “Kesecekler bizi!” hesabyla onlar önden kaçyorlarmú arkadan gelen ana babasndan. Ana babalar; “Yavrum bir úey yapmayacaz” diyorlarmú ama çocuklar durmuyorlarmú. Koúup kaçarken kz abisine; “Kardeúim o taran at da her taraf tarakla dolsun ayaklarna batsn gelemesinler” demiú. Çocuk taran bir atyor yere, her taraf taraklar doluyor ana babas yürümeye çalúrken onlar epey bir yol alyorlar. Tekrar yaklaúyorlar. Bu sefer de; “Elindeki suyu at her taraf deniz olsun aúp bize yetiúemesinler” diyor.bu sefer de elindeki úiúeyi atyor her taraf deniz oluyor.geçemiyorlar gari kalyorlar. Çocuklar kaçp gidiyor. Giderken giderken bir dereden geçeceklermiú. Kz;

205

“Kardeúim sakn bu derenin suyunu içme. øçenler geyik olurmuú sakn içme.” Demiú. Olan da; “Çok yandm abla ne olur bir yudum alacam” demiú. Çocuk bir yudum içiyor hadi geyik oluyor. Biri geyik biri kz gidiyorlar bir kuyunun baúna varyorlar. Kuyunun baúnda da büyük bir selvi aac varmú. Geyik kardeúine; “Kardeúim sen bu selvi aacna çk. Sen orada dur. Ben gündüz dolaúr gelirim akúam oldu mu da gelirim bu aacn dibinde yatarm” demiú. Anlaúyorlar brakyor gidiyor. Oralarn beyinin olu da her gün o kuyuya atn sulamaya geliyormuú. Suyu çkaryormuú kuyudan atn önüne koyuyormuú. Koyunca kovay önüne kovann içinde tepedeki kzn yüzü yansyormuú. ønsan sureti görünce hayvan korkuyormuú. “Yahu bu hayvan hergün içtii sudan neden korkuyor ki acaba?” diyormuú beyin olu. Tekrar sunduruyormuú hayvan gene çekiliyormuú korkup kovann baúndan. Bey bir bakyor kovann içinde kz resmi. Masal ya… Sa aryor solu aryor yok. Bir gün aryor iki gün aryor üç gün aryor yok bulamyor. En sonunda kzn gönlü oluyor; “Ben buradaym boúuna arama tepedeyim” diyor. “øn konuúalm” “ønmem” diyor. Neyse bey aúada beklerken geyii de görüyor. “Sen nesin?” diyor. “Benim iúte kardeúim var burada akúam sabah onun yanna geliyorum” diyor. Beyin olu indiremiyor ya eve geliyor. Kocakarlar eskiden firavun olurmuú. Bir kocakarya; “Falan selvinin tepesinde bir kz var” diyor. “Onu bana indiriverirsen ne istersen iste benden” diyor. “Ondan kolay ne var?” diyor kocakar. “Ben sana indiririm o kz” diyor. Ertesi gün bir torbann içine bulgur koyuyor, sacaya koyuyor selvinin baúna varyor. Bulgur aú piúirecek gari. Sacaya atyormuú tersine atyormuú yere.

206

Gömeci (toprak tencere) koyacak üstüne koyulmuyor. Neyse oradan bakmú bakmú da kzcaz üzülmüú. Baúlamú oradan seslenmeye. “Nene öyle olmayacak böyle olacak.” Nenenin de arad o zaten, “Kzm ben bilebiliyor muyum ki! Gel de bana yardm et gösteriver.” Kz iniyor nenenin yanna gelecek olan çkyor sakland yerden yaka paça alyor götürüyor eve. Akúam oluyor geyik kardeúi geliyor bakyor yok. Ünlüyor ünlüyor yok. Bey onu götürüyor gidiyor kendine eú ediyor ama kendinin de bir kars varmú zaten. Ayr odada gidiyor gelmiyor gidiyor gelmiyor olunca takip etmiú. Takip edince geyiin kardeúini öreniyor. Akúam olunca da geyik gelirmiú kzkardeúinin penceresine tk tk vururmuú. O da pencereye çkarmú güzel güzel konuúurlarmú sonra da kardeúi gidermiú. Sonra gün oluyor kötü niyetli insanlar beye söylüyor; “Bak

iúte

senin

karnn

dostu

var

her

gün

biriyle

pencereden

konuúuyor.”diyorlar. Bey bir yandan inanmamú ama bir yandan da içine kurt düúmüú. Takip ediyor bakyor geyik olduunu öreniyor. Yakalyor geyii. Diyor; “Ben bunu keseceim!” Kz da alyor; “ølle kesme” diye yalvaryor. “Kim bu söyle bak keseceim!” demiú. Öyle olunca da kz baúndan geçenleri anlatmú. øúte analarndan kaçtklarn yolda kardeúine suyu içme dediini ama kardeúinin içtiini geyik olduunu anlatyor. Neyse brakyor geyii kocas kesmiyor. Gel zaman beyin kars hastalanmú döúeklere düúmüú. O geyiin etinden yerse iyi olacakmú. Yani illa ki baz zaman; “kar ksmnn doksan dokuz dediine inan da birine inanma; firavun olur kar ksm” derler. Hepimiz kadnz da… Kars ölüm döúeinde o geyiin etini yiyecek illa. Kz da alyormuú; “Kesmeyin benim kardeúimi” diye gari baúka geyik avlyorlarmú ama yok olmuyor illa o geyik olacak. Sarayn bahçesinde de havuz varmú havuzda yunus balklar varmú. Kz havuzun kenarnda gezerken hasta kadnn yardmclar kaktrvermiúler kzcaz havuzun içine. Havuzdaki yunus balklarndan biri de diri diri yutuvermiú kz. Bey

207

geliyor aryor kz her taraf aryor yok. Geyik de gelirmiú pencere önüne kardeúi yok. Geyii kesecekler artk. Geyik geliyormuú pencerenin önüne; “Ablam bçaklar bilendi Galaklarm kzla boyand Çk yunus balnn karnndan Beni kurtar.” Diyor. Bey bunu duyuyor; “Allah Allah ne aryor yunus balnn karnnda benim kar?” diyor. Soruyor soruúturuyor kimse bilmiyor. Neyse geyii tutmuúlar yatrmúlar kesecekler artk. Geyik gene; “Ablam bçaklarm bilendi Galaklarm yere dayand. Kesiyorlar beni Çk yunus balndan beni kurtar” diyormuú. Bey bunu duyunca salverin ayaklarn diyor. Salyorlar havuzun baúna gidiyor geiyk gene ayn nakarat söylüyor. Hemen yunus bal geliyor havuzun kenarnda azn bir açyor kz içinden çkyor. Hemen sarmaú dolaú oluyorlar gari. Bey hemen öteki karsna; “Boúsun” diyor. Ondan sonra da mutlu mutlu yaúamúlar gitmiúler gari. Allah size de mutlu yaúamak nasip etsin.

Fatma DEMøREL, Dingiller Köyü

208

33. YUSUF

Bir varmú bir yokmuú. Evvel zamanda Fatma’yla Yusuf varmú. Onlarn annesi ölmüú babalar bir daha evlenmiú. Üvey anneleri bunlar istememiú. “Git bunlar daa at gel” demiú. Götürmüú babas daa odun toplama bahanesiyle. Hadi odun toplayalm derken babalar almú baún gitmiú. Çocuklarn haberi yok tabi. Oynarken oynarken hava kararmú bunlar ancak fark etmiú. Bakmúlar babalar yok. Babalarn aramaya çkmúlar yolda giderlerken, Yusuf baúlamú “Ben çok susadm abla” demeye. “Aman kardeúim geyik izinden içme geyik olursun. Ne izinden içersen ondan olursun” demiú kz. Sonra çocuk sabah dayanamamú geyik izinden içmiú geyik olmuú. Hadi gari giderken giderken bir köye varmúlar. Köyün kysnda kz bir kavaa çkyor geyik dibinde bekliyor. Kavak altnda bir çeúme var. At sulamaya geliyor orya bir beyin olu. Tepeden kzn yüzünün gölgesi suya vuruyormuú. Olan da görmüú onu; “øn aúaya!” demiú indirememiú. “øn” demiú indirememiú. Sonra demiú; “Ben kava keseyim de indireyim” demiú. Kesmeye baúlamú kava tam kesememiú akúam olmuú. Yarn keserim diye brakmú. Gece geyik gelmiú bir yalamú kava kavak bütün olmuú. Bir gün böyle iki gün böyle olunca olan ninesine demiú; “Nine böyle böyle. Ben kava kesiyorum ertesi gün bütün oluyor. Bir türlü indiremiyorum” demiú. “Ben indiririm olum onu” demiú. “Nasl indireceksin” “Gel gidelim” demiú. Nine un almú, elek almú, saç almú gitmiú. Hepsini ters koymuú. Kz tepeden; “Nine öyle yapma” demiú kz. “Kzm gözüm görmüyor gel de yapver” demiú. Kz da bilmeden inmiú aúaya. Aúaya inince olan kz yakalamú. Götürmüúler evlerine evlenmiúler. Kz demiú ama baútan;

209

“Benim bir geyik kardeúim var. Ona bakarsan hor görmezsen öyle evlenirim” demiú. “Tamam” demiú. Ama olann anas istemiyormuú geyii kaynana. “Git at gel olum git at gel” diye diye geyii daa attrmú. Olan gitmiú atmú daa gelmiú. Sabah gelmeyince geyik kzcaz sormuú kocasna; “Geyik kardeúim nerde?” demiú. “Gittim attm daa” demiú. “E o zaman ben de giderim” demiú kz. Daa gitmiú aramaya kz peúinden. Dada kardeúini bulmuú. Abdest almú namaz klp dua etmiú. Allah kardeúini geyik klndan kurtarmú. Kz da bir daha dönmemiú evine dada ikisi de mutlu huzurlu yaúayp dururlarmú. Dars dinleyenin baúna…

Hatice AZAK, Paúaköy

210

34. KIRK HIRSIZLAR

øki tane çiftçi kardeú varmú. Bir de krk hrszlar varmú. Büyük kardeú çifte gitmiú bir gün. øúi uzamú. Uzakmú da tarla köye. Akúam olunca balamú öküzleri yatmú. Krk hrszlar yirmiúer yirmiúer geliyorlarmú. Büyük bir saray kaps gibi bir kap varmú orada. Oraya gelince; “Emrol açl!” deyince kap açlyormuú. Bu dinlemiú tabi oradan. ølk yirmi kiúi girmiú ikinci vardiya da girince iyice görmüú bu nasl kapy açtklarn. Ertesi gün de orada kalmú. Sonra merak etmiú; “Yahu nasl oluyor acaba, ben de bir deneyim” demiú. Gitmiú kapya; “Emrol açl!” demiú kap açlmú. Bir bakmú içerisi altn dolu. Bu altnlardan dolduruyor. Hemen köyüne geri dönüyor. Sonra bu zengin oluyor. Biraderi geliyor yanna; “Bu iú nasl oldu anlat bakalm” diyor. “Anlatvereceim ama kimseye deyiverme” “Tamam” diyor. “Bizim falanca tarla var m?” “Var” “Bir tane bina var myd orada?” “Vard” “He iúte o binann olduu yerde Krk Hrszlar’n gizli yeri var. Yirmisi bir geliyor yirmisi sonra geliyor” diyor. Biraderi hemen yola çkmú gidiyor bekliyor. Vardiyalardan biri geliyor gidiyor. Bu hemen koúmuú kapya; “Emrol açl!” diyor kap açlyor. Dolduruyor yannda getirdii torbalara. Sonra çkaca zaman kapya ne diyeceini unutuyor. Bu arada ikinci vardiya gelince bunu yakalyorlar. Sana kim söyledi burann srrn diye zorla söyletiyorlar. Bu da kardeúinin adn veriyor adresini veriyor kafasn uçuruyorlar bunun. Sonra bunlar klk deiútirip yola çkyorlar bunlarn köyüne. Hrszlarn baú adamlarn tulumlara yerleútirmiú. Ondan sonra da tulumlarm azna gaz ya dökmüú biraz. Gaz satyorum ben köy köy dolaúyorum diye misafir olmuúlar bizim adama.

211

Neyse adam buyur etmiú onlar sonra adamlar almú kahveye götürmüú. Orada otururlarken evde de adamn kars oya yapyormuú. Gaz bitmiú lambann da ack alvereyim úuradaki tulumlardan demiú. Elinde ine varmú ineyi batracak tulumun alt tarafndan acck ya alacak aklnca. Batrnca ineyi tulumun içinden ses gelmiú. Tabi içindeki adama batmú ine. Kadn öyle olunca hemen konu komúuya haber veriyor. Hrszlar yakalyorlar öldürüyorlar. Altnlarn da gidip alp bütün köye datyorlar. Bu masal da burada bitiyor.

Basri DEMøRER, Arabacbozköy

212

35. SABIRTAI

Evvel zaman içinde... Bir ailenin bir kz varmú. Kz her gün okuluna gidip geliyormuú. Okula tam yaklaút srada bir kuú gelip tepesine konuyormuú ve; "Sen krk gün ölü baú bekle" deyip uçuyormuú. Üç gün, dört gün böyle. Beúinci gün yine baúna konup; "Sen ölü baú bekle" demiú ve pençesiyle kz kapmú bir saraya götürmüú. Sarayn kaps yokmuú. Kz bacasndan aúa atmú. Kz kalkp baknca o kuúun dedii gibi içeride bir ölü yatyormuú. Sarayn içi bomboúmuú ve ölünün baúnda günlerce beklemiú. Tam krknc güne yaklaútnda bir güç tarafndan sarayn duvarna bir kap açlmú. Kz sarayn içinde günlerce bunald için kapy açp dúar çkmú. Kap sarayn bahçesine açlyormuú. Bahçe o kadar güzelmiú ki güller, bülbüller, çeúit çeúit hayvanlar ve sarayn hizmetçileri, arap kadnlar varmú. Arap kadnn biri kz görünce; "Ne yaptn hanm" demiú. Kz, "Ne yapaym. Sarayn içinde günlerce ölü baú bekledim. Skldm dúar hava almaya çktm" demiú. Arap kadn; "Siz brakn o zaman ölüyü ben beklerim" demiú ve gitmiú. Saraydaki padiúahn olu uyanmú bir bakmú karúsnda arap kadn duruyor; "Demek krk gün beni sen bekledin. Nasibim sensin Allah 'in emriyle seninle evleneceim." demiú. Arap kadnla padiúahn olu evlenmiú. Günlerce baúnda tekleyen kz da o saraya hizmetçi olmuú. Günlerden bir gün padiúahn olu hacca gitmeye niyet etmiú. Yannda çalúanlara istekleri olup olmadn sormuú. Herkes bir úeyler istemiú sra kza gelince o sabr taú istemiú. Padiúahn olu úaúrmú; "Bu kadar güzel bir kz niye sabr taú ister acaba?" demiú. Hacya gitmiú dönüúünde herkesin isteini almú. Sabr taú almak için de bir dükkana girmiú almú. Çkarken dükkan sahibi; "Bu sabr taún verecein insana bakarak ol." demiú. Padiúahn olu hacdan dönüp hediyeleri datmú. Kza sabr taún vermiú oradan ayrlmú. Hizmetçi kz her akúam sabr taún önüne alp ona anlatyormuú;

213

"Ben bir evin bir kzydm. Okulum yarm kald. Bir kuú beni ald bu saraya getirdi, kimseler yokken otuz sekiz gün ölü baú bekledim. Arap kadn beni kandrd O hanm oldu, ben hizmetçi; sorarm sana sabr taú ben dayanyorum sen dayanr mydn?" Sabr taú anlatlanlara dayanamayp çatr çatr çatlyormuú. Bir gün padiúahn olu merak edip kz takip etmiú; "Bu sabr taú istedi bir bakaym derdi neymiú" demiú. Bir kenara saklanp kz dinlemeye baúlamú. Kz sabr taúma anlatp aladkça padiúahn olu bu dorular karúsnda dayanamayp çkmú; "Beni krk gün bekleyen sen miydin?" demiú. Gerçek nasibinin bu kz olduunu örenmiú hemen arap kadnnn yanna çkmú; "Krk katr m krk satr m istiyorsun?" demiú. Arap kadn; "Ben ettim sen etme krk katr ver de köyüme gideyim." demiú ve saraydan ayrlmú. Kzla da padiúahn olu krk gün krk gece düün yapp evlenmiúler.

214

36. FESLEENC KIZ

Evvel zaman içinde... Az gidip uz gidip dalar aúp peri padiúahnn sarayna vardm. Padiúahn olu ava çok meraklymú. Her gün ava gidermiú. Ava gittii yerde kzyla birlikte yaúayan bir bahçvan varmú. Bahçvan sebze yetiútirir kz da fesleen yetiútirerek geçimlerini salarlarmú. Padiúahn olu her ava çktnda fesleenci kza urayp onunla alay edermiú; "Fesleenci kz, fesleenci kz fesleenlerinin says kaç." dermiú. Fesleenci kz da; "Padiúahm siz bana gökteki yldzlarn saysn söyleyin." dermiú. Bu úekilde padiúahn olunun dalga geçmesine çok üzülürmüú. Bir gün intikam almak için biriktirdikleri tüm parayla padiúahn olunun saraynn karúsnda bir saray yaptrp fesleenci kz oraya yerleúir. Padiúahn olu bu kz görüp aúk olur. Ama onun fesleenci kz olduunu anlamaz. Karúlkl aúk yaúarlar. Gel zaman git zaman iki olu, bir kzlar olur.

Olanlarn birinin ad Tarçn Bey, dieri Çin

Bey, kzn ise Nar Hanm imiú. Aradan ksa bir zaman sonra padiúah olunu bir padiúahn kzyla evlendirmek istemiútir. Padiúahn olu da bunu kabul etmiú ve düün hazrlklarna baúlanmú. Bunu duyan fesleenci kz çok üzülür. Büyük olu Çin Bey'i yanna çarp; "Karú sarayda bir düün var Tarçn Bey 'i ve Nar Hanm da yanna alp oraya gideceksin. Aúçlarn yanna gidip yemek isteyip, ayaklarnn altnda dolaúacaksn. Onlar sizi görünce kzacaklar, sizi kovalayacaklar o zaman sen, benim úimdi söyleyeceimi orada söyleyeceksin." demiú. "-Tarçn Bey. -Ne diyorsun Çin Bey. -Tut Nar Hanmn elinden düúmesin altn nalndan, Bey babamzn düününe zerde, pilav yemee geldik, kurtulamadk aúçlarn elinden." Çin Bey ve Tarçn Bey Nar Hanmn elinden tutup padiúahn sarayna gitmiúler. Aúçlarn yanma varmúlar. Annelerinin dedii gibi aúçlar onlar kovalamaya kalkmúlar. Çocuklar da o zaman annelerinin söylediini aúçlarn yannda tekrar etmiúler; "-Tarçn Bey.

215

-Ne diyorsun Çin Bey. -Tut Nar Hanmn elinden düúmesin altn nalndan, Bey babamzn düününe zerde, pilav yemee geldik, kurtulamadk aúçlarn elinden." demiúler. Aúçlar úaúrmúlar. Orada bulunan kâhya duyup; "Ne diyorsunuz siz." diye sormuú ve çocuklarn kolundan tuttuu gibi padiúahn olunu yanna götürmüú. Çocuklar padiúahn oluna da söylemiúler. Padiúahn olu; "Sizin Anneniz kim?" diye sormuú. Onlar da; "Karú saraydaki fesleenci kz" demiúler. Padiúahn olu bu çocuklarn gerçekten çocuklar olduunu anlayp doruca karú saraya gitmiú ve fesleenci kzn kendi sarayna getirip yaplmakta olan düünü yarda kesmiú fesleenci kzyla evlenmiú

216

37. ÜÇ KIZ KARDE

Evvel zaman içinde... Üç kz kardeú yaúyormuú. Bu kardeúlerin en genci yüz yaúnda dierleri yüz yirmi ve yüz otuz yaúndaymú. Bir de ayn memlekette peri padiúahnn olu yaúarmú ve kendine evlenecek bir kz bulamyormuú. Bir gün padiúahn olu kzlarn evinin bahçesinin önünden geçerken kzlardan birisi; "Ay abla elime maydanozun dikeni batt.'" demiú. Padiúahn olu; "Ah ne kadar kibar benim aradm kz iúte bu" diyerek ertesi günü kzlara dünürcü göndermiú. Bu durumda öncelik sras büyük kzndr yani yüz otuz yaúndaki kzn evlendirilmesi gerekiyormuú. Kz istenmiú, verilmiú. Hemen süsleyip püsleyip yüzüne de duvan örtüp kz saraya getirmiúler. Padiúahn olu da hazr olarak onu bekliyormuú. Padiúahn olu duva bir açmú ki ne görsün yüz otuz yaúnda yaúl m yaúl, buruúuk bir nine. Hemen sormuú; "Senin eline mi maydanozun dikeni batmút?” demiú. Kzp gelini merdivenden aúaya atvermiú. Yaúl ama süslü mü süslü gelin orackta kalvermiú. Günlerce yerinden kalkamamú. Peri padiúahnn bir de kz kardeúi varmú. Yemek yerken boazna balk klç batmú. Doktorlara haber salnmú. Doktorlar gelmiú, bakmú ama klç bir türlü çkaramamúlar. Peri padiúahnn kz kardeúi merdivenin oradan geçerken yerde yatan süslü, eli yüzü boyal, yaúl gelini görünce kahkahalarla gülmeye baúlamú. Kz gülünce boazndaki klçk da çkvermiú. Tabi kz çok sevinmiú; "Beni çok güldürdün. Senin burada ne iúin var. Yerin kocann yan deil mi?" demiú. Gelin de; "Kardeúiniz peri padiúahnn olu beni böyle yaúl ve buruúuk görünce istemedi. Buraya att." demiú. Peri padiúahnn kz bunun üstüne; "Sen beni güldürdün; boazmdaki klçktan kurtardn ya dile benden ne dilersen." Yüz otuz yaúndaki gelin;

217

"Ben on beú yaúnda bir gençlik diliyorum." demiú. Bunu söylemesiyle on beú yaúnda su gibi güzel bir genç kza dönüúmüú. Peri padiúahnn olu sarayn içinde dolanrken; "u attm geline gideyim de bakaym" demiú. Ve ne görsün; dünyalar güzeli bir kz. Padiúahn olu; "Eyvah ben ne yaptm!" demiú. Çok üzülmüú. Kz da güzelliine güvenerek naz yapp yerinden bile kalkmamú. Padiúahn olu; "N'olur ben ettim sen etme haydi gel.'" demiú. Sarayn gelini olmuú. Yüz yirmi ve yüz yaúndaki kardeúler bir gün saraya ablalarn görmek için gelmiúler. Bir bakmúlar ki yüz otuz yaúndaki ablalar on beú yaúnda bir genç kz olmuú. Ablalarnn hemen yanna varmúlar; "Nasl olabildin böyle, bize de söyle.” Gelin; "Kocam peri padiúahnn olu; tabi ki çok zengin, çok kudretli. Bana usta bir berber buldu. Yüzümün, vücudumun buruúukluklarn kaztt." demiú. Bunu duyan iki kz. kardeú saraydan ayrlp evlerine varmúlar. øyi de iki kasap bulmuúlar; "Bizim yüzümüzdeki derileri yüzün bakalm." demiúler. Yüzlerini kazttkça canlar yanyormuú. Kasaplar da dayanamayp; "Yeter artk daha fazla yüzemeyeceiz, öleceksiniz" diyorlarmú ve sonunda ikisi de dayanamayp orackta ölmüú, kalmúlar.

218

38. KENUH

Günün birinde Padiúah’n birinin bir misafiri varmú. Oturmuúlar etmiúler. Adam kalkaca srada padiúah vezirini çarmú; “Git hazineden bir sepete altn dolduruver” diyor. Vezir de anlayamamú herhalde. Adam gidince bir bakyor vezir sepete ekúi nar dolduruvermiú. Adam gidiyor padiúaha gösteriyor sepeti. Padiúah da vezirini çartyor; “Kenuh ne demek?” diyor. “Bilmiyorum Padiúah’m” “Git krk gün sana izin bunu ören gel. Eer krknc gün gelince bunu örenemezsen kelleni alacam!” diyor. Adam periúan gidiyor. Oraya soruyor buraya soruyor, büyüe soruyor küçüe soruyor yok. “Kenuh” un manasn bilen yok. Neyse giderken giderken diyelim Aydn’a gidiyor. Aydn’da da soruyor. Dalara çkyor adam varyor bir Yörük çadrna gidiyor misafir oluyor. Akúam olmuú gidecek yer yok. Gün aúp giderken bir komúu gelmiú oraya. Misafir gidince ev sahibinin yetiúkin bir kz varmú. Ona soruyor; “Kimdi o kzm?” diyor. “Amca kenuhtur o kenuhtur.” diyor. “Kenuhun manas ne?” diyor heyecanla. “Kendi mal olmayp da elin maln saknana ‘kenuh’ derler.” diyor. Kelleyi kurtaryor seninki. Sabah olunca hemen gidiyor padiúahn sarayna; “Buldum padiúahm!” diyor. “Neymiú kenuh?” diyor padiúah. “Kendi mal olmayp da elin maln saknana “kenuh” derlermiú” diyor. “Kim dedi sana bunu?” diye soruyor padiúah. “øúte falan yerdeki bir Yörük çadrnda yörüün yetiúkin kz söyledi.” “Git o kza benden dünür söyle” diyor. Gidiyor ikinci sefer; “Hoú geldin amca buyur” “øúte ben sana hayrl bir iú için geldim.” Anlatyor böyle böyle… Padiúahla böyle oldu padiúah da istiyor sizin kz Allahn emriyle.” diyor.

219

“Ee kza soralm” diyor. Kza soruyorlar; “ Sanat neymiú ya?” diyor kz. “E kzm hükümdar! Padiúaha sanat sorulur mu?” “Ben diyor sanat olmaynca gitmem!” diyor. Yeniden gidiyor vezir. Padiúah; “Sanatn sordu padiúahm” “E sen hükümdar demedin mi?” “Dedim ama ‘Sanat olmaynca varmam’ dedi padiúahm. ‘Tahtan indirirlerse n’olur benim halim’ dedi.” diyor. Padiúah da hakikaten de hiç aklma gelmiyor öyle bir úey olsa benim halim ne olur gibilerden düúünüyor. Padiúah küçükken böyle yastk iúlemesi yapyorlarmú. O aklna gelmiú. Vezirine kumaúla ip getirtmiú iúte malzemesi neyse gari. øúlemiú vermiú vezirin eline; “Git ‘øúte sanat budur padiúahmzn’ de onlara” diyor. Neyse vezir tekrar gidiyor veriyor iúlemeleri. Kz kabul ediyor evleniyorlar. Neyse efendim bir gün padiúah sivil giymiú dolaúrken bunu eúkyalar yakalyorlar zindana atyorlar. Bu zindana gidince bakyor oradakilere; “Sen ne zaman geldin buraya?” “øki sene oldu.” “Sen?” “On sene oldu” “Sen” “Otuz sene oldu” “Buradan çkú yok mu?” “Yok!” Padiúah bakmú olacak gibi deil. Sonunda aklna gelmiú. Nöbetçiye; “Ya ben burada canm sklyor. Ben iúleme yaparm. Sen kotonlar getir ben iúleyeyim sen sat da paras ortak olsun.” Demiú. Seninki getirmiú kotonlar. Padiúah buna; “Bak bunlar kymetlidir. Sen bunlar padiúahn saraynn önlerinde sat.” Diyor.

220

Alyor seninki iúlemeleri vuruyor omzuna gidiyor sarayn oralara; “øúlemeci geldi iúlemeci geldi” Padiúahn kars balkondan duyuyor. Bakyor kendi kocasnn iúlemelerini tanyor. Hemen askerlere yakalatyor adam. Adam söyletiyorlar. Ordu gidiyor eúkyalara bir baskn yapyor. Hem padiúah hem de oradaki mazlumlar kurtaryorlar. Selamete eriyorlar. Allah bizi de selamete erenlerden eylesin. Mustafa Güder, Demirci

221

39. ÜÇ KIZLAR

Evvel zamanda bir varmú bir yokmuú. Üç kzlar varmú. Bu üç kzlarn annesi ölmüú, öksüz kalmúlar. Ondan sonra; “Bugün hiç konuúmayn” demiúler. Konuúmamúlar. “Evde úavklar (úklar) yakmayn demiúler.” Yakmamúlar. Sonra bunlar konuúurken Peri kznn biri gelmiú bunlar dinlemiú. Bunlar yatarken yattklar yerden düúünüyorlar. Büyük kz; “Ben bir frncya varsam da otursam ekmek yesem” diyormuú. Ortanca kz; “Ben bir kasaba varsam da otursam et yesem” diyormuú. Küçük kz da; “Ben bir beye varsam da iki çocuum olsa birinin alnnda gün, birinin alnnda ay olsa” diye geçiriyormuú içinden. Sabah olunca peri kz bunlardan büyük kz bir frncya vermiú. Ortanca kz bir kasapla evermiú. Küçük kz da bir beye vermiúler. Küçük kzn gel zaman git zaman bunlarn iki çocuu olmuú. Hakikaten de bunlardan birinin alnnda gün birinin alnnda ay varmú. Kzn kaynanas fesatlk edip kskanmú bunlar. Çocuklar almú yerlerine köpek enii brakmú. Götürmüú çocuklar bir sandn içine koyup denize atmú. Oluna da; “Senin karn bu enikleri dourdu!” demiú. Bey gelmiú çocuklarnn yerinde köpek eniklerini görünce sinirlenmiú. “Ben bunu Üç yol ortasna yar beline kadar gömdüreyim gelen geçen yüzüne tükürsün demiú.” Üç yolun ortasna gömmüúler bunu beline kadar gelen geçen herkes tükürmüú. Sonra çocuklarn denize atldklar sand balkçlar bulmuú. Balkç’nn biri sand görmüú. Beyine; “Beyim denizde bir karalt var” demiú. Beyi de; “Malsa senin cansa benim olsun” demiú. Sand almúlar gemiye. Bir açyorlar biri olan biri kz iki tane çocuk. Birinin alnnda güneú birininkinde ay varmú. Balkçlarn kaptan yaúl karsyla

222

yaúarmú hiç çocuklar yokmuú. Onlar almúlar beslemiúler, büyütmüúler. Çocuklarn da bozduklar büyük abdestleri altnmú. Olan bir gün oynarken çocuun biri; “Senin annen yok baban yok kim bilir nerdensin sen?” demiú. Çocuk bunu duyunca içine dert olmuú. Alamú üzülmüú. Günden güne zayflamú. Böyle olunca kza demiúler; “Kzm abinin derdini sor balm bir derdi var ama nedir?” demiúler. Kz gelmiú abisine sormuú; “Abi n’oldu, nedir derdin neden böyle zayflyorsun?” demiú. “Bizim annemiz babamz yokmuú, bunlar bizim ninemiz deilmiú. Bizim nerden geldiimiz belli deilmiú ona üzülüyorum.” demiú. Kz gelmiú nineye anlatmú. Nine; “Tamam kzm biz sizi bulduk” demiú. Bunlar tabi geldikleri yeri bulmak istemiúler. Öyle olunca dede bunlara bir at getirmiú. Altnlarn bir heybeye doldurmuú. “Hadi bakalm yolunuz açk olsun” demiúler. Gide gide gitmiúler ta annesinin köyüne varmúlar. Köyün yannda durmuúlar. Bunlar tabi ackmúlar susamúlar. Abisi; “Sen kardeúim burada dur atn yannda, ben gideyim ekmek alaym geleyim.” demiú. Bir de giderken bakmúmú yolun ortasnda bir kadn gömülü. Ona bakmú geçmiú. Tükürmemiú. Bey de görmüú. Arkasndan dükkâna gelmiú; “Neden tükürmedin!” demiú. “Ben görmedim” demiú. “Dönerken tüküreyim” demiú. Dönerken de tükürmemiú çocuk. Sabaha kadar kaldklar yer koca bina olmuú. Sabahleyin Bey görmüú; “Allah Allah bu çocuk tükürmedi Allah onlara sabaha kadar bir ev verdi” demiú. Anasna demiú; “Git bakalm bir ören de gel” demiú. Gelmiú kocakar kapy çalmú kz çkmú. Kocakar kz görünce geri gelmiú. “Olum dünya güzeli bir kz var orada. Sana alaym m? demiú.

223

“Al” demiú Bey de. Kocakar gitmiú kzn yanna; “Kzm falan yerde bir Kuú kz var abine söylesene gitsin alsn gelsin. Senin cann sklr, o kz sana can yoldaú olur.” demiú. Kz abisine akúam olunca söylemiú. Abisi de binmiú atna yola çkmú. Yolda bir Dev anasna rast gelmiú. Dev anas buna sormuú; “Nereye gidiyorsun olum?” demiú. “øúte falan yerde Kuú Kz varmú onu almaya gidiyorum.” “Olum onu almaya giden kimseler dönmedi geriye, orada taú oldular.” demiú. Kocakarnn da niyeti oymuú, abisi ölünce kz oluna alacakmú. Dev anas olana; “Orada devler var, sen úimdi onlardan nasl geçeceksin?” demiú.”Ben úimdi seni emzireyim sen dev anas benim anam dersin kurtulursun” demiú. Hakikaten de Dev anas ona dev kolyesi takmú. Devlerle karúlaúnca devler onu ellememiú. Gitmiú Kuú Kz’n almaya. Kuú Kz’n bulmuú. Dev anas ona tembihlemiúmiú. “Orada bir bahçe var, bahçede dünya güzeli rengârenk bir kuú var. O kuúu al. Ne kadar çrpnrsa çrpnsn ellerini yrtarsa yrtsn sakn koyuverme.” demiúmiú. Olan o kuúu bulmuú yakalamú. Kuú çrpnmú ellerini yüzünü yrtmú olann ama olan brakmamú. Brakmaynca kuú silkinmiú dünya güzeli bir kza dönüúmüú. Kz almú gelmiú evine dönmüú olan. Kocakar gelmiú olann kzkardeúinin yanna; “Abin geldi mi kzm?” “Geldi” demiú kz. Kocakar gitmiú oluna; “Olum kzn abisi geri gelmiú bizim bundan kurtuluúumuz yok. Biz bunlar yemee alalm. Olan zehirleyelim öldürelim.” demiú. Yemee gitmeden önce de Kuúkz biliyor durumu. Olana;

224

“Bak biz demiú yiyeceiz yiyeceiz. En aradan yemek gelcek biz yemeyeceiz sen yiyeceksin.” demiú. Parmanda yüzük varmú kzn. Onu vermiú olana; “Bu yüzüü al. Azn siler gibi yap. Yüzüü yala” demiú. “Tamam” demiú olan. Yemee gitmiúler. Yemiúler içmiúler. En arkadan yemek gelmiú. “Biz doyduk” demiú kzlar çekilmiúler. Ev sahipleri de çekilmiúler. Olan yemiú. Ama Kuú Kz’nn tembihledii gibi yüzüü yalamú. Sonra da; “Karnm ard benim.” demiú. Kalkmúlar eve gelmiúler. Sabah kocakar gelmiú gene. “Kzm akúam abinin karn aryordu nasl oldu?” demiú gelmiú. Kz abisine seslenmiú. “Ne var?” demiú abisi kalkmú gelmiú. Kalknca oluna gelmiú; “Olu biz zehri az katmúz çocuk ölmemiú. Bugün de çaralm çok katalm” Gene yemee çaryorlar. Gene ayn oluyor. Olan yüzüü yalyor bir úey olmuyor. “Hep onlar m bizi çaracak biz de onlar çaralm” demiú Kuú Kz. “øyi” demiúler. Yemekleri hazrlamúlar. Kuú kz; “Sen git bir yerden bir köpek eniiyle bir kedi enii bul gel” demiú. Olan getirmiú gelmiú enikleri. “Ne olacak bunlar?” demiú. “Kes bunlar” demiú Kuú Kz. Kesmiú olan onlar.Kuú Kz piúirmiú koymuú. Yemekleri yemiúler yemiúler. Gitmiú onlar getirmiú en son Kuú Kz. Bey kapa bir kaldrmú; “Bunlar yenir mi!” demiú. “E bunlar dourulur mu?” demiú Kuú Kz da. “Senin hanmn ne dediydi alnlarnda güneú olacak ay olacak demedi miydi?” demiú. Olanla kz yanna çarmú. Alnlarndaki bezleri bir syrmú. Birinin alnnda güneú birinin alnnda ay var. Kocakar hopluyomuú yerinde. Tabi çkt ya foyas meydana. Bey annesine;

225

“Anne katr m istersin satr m?” demiú. “Ne edeyim olum satr. Katr ver de bineyim gideyim.” demiú. Katrn kuyruuna bir krbaç vurmuúlar kocakary sürüklemiú gitmiú. Karsn da gömdürdüü yerden çkarmú gelmiú. Kuú Kz’n oluna alvermiú. Kzn baúka yere gelin etmiú. Kendi de kendi karsyla geçiniyormuú mutlu olmuúlar.

Hatice AZAK, Paúaköy

226

40. NCL KIZ

Memleketin birinde iki kz kardeú yaúarmú. økisinin de birer kzlar varmú. Gel zaman git zaman kardeúlerden biri ölmüú. Ölmeden önce de kzn ablasna emanet etmiú. Teyzesi kza kötü davranr her iúi yaptrrmú. Bir gün kzlar çeúmeye su doldurmaya gitmiúler. Oradan da ermiú geçmekteymiú, kzlardan bir tas su istemiú. Kadnn kendi kz; "Ben sana su veremem yaúl bunak." demiú. Dier kz: "Ben veririm." demiú. Ona bir tas su götürüp içirmiú. Ermiú dede kza; "Kzm sana Allah dünyada darlk göstermesin; sen yürüdükçe çimenler bitsin, güldükçe güller açlsn, aladkça inciler dökülsün." deyip kaybolmuú. Kz yürümeye baúlaynca bast yerde çimenler bitmiú, gülmüú güller açmú. Bunu gören teyzesi ve kz çok kskanr. Sonra bu olay herkes tarafndan duyulmuú. Padiúahn kulana gitmiú. Bu güzellik ve maharet karúsnda Padiúah Allah'n emriyle kz teyzesinden istemiú. Teyzesi bu durumu çok kskanr. Padiúah istedii için vermek zorunda kalmú. Teyze akúam yemeine balk yapmú, kzn baln da çok tuzlamú. Kzcaz sesini çkarmayp önüne konulan yemiú. Sabah olunca; kz süsleyip hep beraber saraya doru yola çkmúlar. Gelin yolda çok susamú. Teyzesinden su istemiú. Teyzesi; "Bana gözünün birini verirsen sana su veririm." demiú. Kz; "Nasl olur teyze ben gelin gidiyorum; gözsüz olur mu?" demiú. Teyzesi yine ona su vermeyip: "Sen bilirsin." demiú. Ama kzn akúam ki yedii tuzlu balk onu çok susatr. Dayanamayp teyzesine gözünü verip suyu içmiú. Kz tek gözü kör yola devam etmiú. Yine susamú, teyzesine söylemiú; teyzesi; "Gözünün birini daha verirsen veririm.” demiú. Kz dayanamayp tek kalan gözünü de verip kör kalmú. Teyzesiyle kz da gelini yolda arabadan atvermiúler. Kadn arabada kendi kzna gelinlik giydirip süslemiú. Saraya varmúlar. Vardklarnda padiúah kapda bekliyormuú. Kz arabadan annesiyle inmiú padiúahn koluna girmiú. Yürümüúler. Gelinin yürüdüü yerde çimenler bitmemiú, gülmüú güller açmamú. Kz alatmúlar inciler dökülmemiú. Padiúah bu durum karúsnda telaúlanp;

227

"Yanlúlk m oldu acaba? Yoksa bu benim istediim kz deil mi?” demiú. Dayanamayp kza sorduunda kz; "Zaman var padiúahm" demiú ve hep böyle oyalamú. Yolda attklar kz ise alaya alaya incilerin içinde kalmú. Yoldan da bir deveci geçiyormuú. Kzn alayún duyup baktnda ise incilerin altnda kalan kz görmüú. Yanna gidip; "Sen in misin cin misin?" diye sormuú. Kz; "Ben ne inim ne de cinim" deyip baúndan geçenleri anlatmú. Buna üzülen deveci incileri bir çuvala doldurup kz almú evine götürmüú. Adam incileri bozdurmuú kendisine muhteúem saraylar yaptrmú. Kars ve kzla bu sarayda yaúyorlarmú. Devecinin bu úekilde zengin olmas herkesin diline düúmüú; úann duymayan kalmamú. Padiúahn sarayndaki teyzesi ile kz da duymuúlar. Devecinin attklar kör kz bulduunu anlayp bir hainlik planlamúlar. Kör kzn kolunda bir muska varmú. Muska çkarld anda kz, ölüyormuú. Ana kzn bu aklna gelip bir kadn bu iúi yapmas için tutmuúlar. Kadndan kzn kolundaki muskay ve bahçedeki güllerden alp getirmesini istemiúler. Tuttuklar kadn yola çkmú devecinin sarayna varmú. Ne yapp edip içeri girmeyi baúarmú. Kör kzn odasna çkmú. Kz görünce güzellii karúsnda büyülenmiú. Misafir olarak geldiini söyleyip kz konuúturmaya baúlamú. Amac kz uyutup kolundaki muskay almakmú. Kz bu kadna da baúndan geçenleri anlatmú. Anlattkça yorulup uykusu gelmiú. Uyuduu gibi de kadn muskay kolundan çkarp bahçeye inmiú ve bahçeden de gül toplayp padiúahn saraynn yolunu tutmuú. Anasyla kzna muskay vermiú. Muskay odadaki krk selenin içine atmúlar. Gülleri alp bahçeye ekmiúler. Padiúah bahçedeki gülleri görünce kzn yanna gitmiú. Kz padiúaha; "Gördünüz mü padiúahm bugün neúem oldukça yerinde ve zaman da gelmiúti bakn güller açt" demiú. Padiúah; "Ben gülleri kokladm onlar senin güllerin deil." demiú. Bu sarayda bu olaylar olurken devecinin saraynda da kzn ölüsü bulunmuú. Kz ölmeden önce deveciye; "Ben bir gün olur da ölürsem beni karú dada yaptracan bir kabrin içine göm. Yalnz kabrin kapa açlp kapansn" diye vasiyet etmiú. Deveci bu vasiyet üzerine kz istedii yere istedii mezarn yaptrp yatrmú.

228

Padiúah gülü koklad anda da kabirdeki kz hamile kalmú. Ayrca padiúahn da gülü kokladktan sonra gözü hiçbir úey görmez olmuú. Her gün sürekli uzak uzak yerlere ava gitmiú, kabrin olduu tepe padiúah görünce; "Muradna ermedik dilber." diye kabarrmú. Bunu merak eden padiúah o tepeye çkmú kabir onu görünce; "Muradna ermedik dilber." diye açlp kapanyormuú. Açld srada padiúah da içine girmiú. O girince de bir olan çocuu domuú. Annesinin parman emiyormuú. Padiúah da çocua parma braktrp azn annesinin memesine götürtmüú. Çocuk iútahla emmeye baúlamú. Bu srada padiúah kadn uyansn diye yalvaryormuú. Uyanmaynca çocuu alp sarayna getirmiú. Çocuu gören ana kz; "Kendi çocuumuz olmadan bu çocuk da nereden çkt." demiú. Hükümdar cevap vermeyip bu çocua bakacaksnz ve hiç alatmayacaksnz demiú. Gel zaman git zaman çocuk emeklemeye baúlamú. Emekleyip odadaki krk seleden muskay çkaryormuú. Bir deil iki deil artk anneyle kz dayanamayp çocuun eline vurmuúlar. Vurunca çocuk alamaya baúlamú. Padiúah çocuun sesini duyunca koúmuú gelmiú. Çocuun elindeki muskay görmüú ne olduunu sormuú; kz; "Annemin hastalk muskas.'''' demiú. Çocuk hâlâ alyormuú; "Annemi istiyorum" diye tutturmuú. Padiúah çocuu alp annesinin kabrine koymuú. Çocuk annesinin memesine uzanmú ve elindeki muskay da üstüne koymuú. Muskann kzn vücuduna demesiyle uyanmú, kalkmú. Padiúah úaúrp; "Nasl olur sen in misin cin misin?" diye sormuú. Kz: "Ben ne inim ne de cinim aslnda ben sizin evlenmek istediiniz kzdm" deyip baúndan geçenleri anlatmú. Padiúah bunun üzerine her úeyi anlayp çocuunu ve karsn alp sarayna getirmiú. Hain teyzeyle kz da bu ülkeden sürmüúler. Kz güldükçe güller açmú, yürüdükçe çimenler bitmiú, aladkça inciler dökülmüú.

229

41. SANDIK MASALI

Bir varmú, bir yokmuú, evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir adam varmú. Bu adamn çocuklar olmuyormuú. Bir gün rüyasnda duvar yarlmú oradan bir hoca görünmüú. Hoca adam: "u muskay tak, çok güzel bir çocuun olacak" demiú. Adamn güzel kz bir çocuu dünyaya gelmiú, kz büyümüú. Büyüyünce babas hocaya gitmiú. Hocaya: "Yetiútirdiin meyveyi önce kendin mi yersin, yoksa baúkasna m yedirirsin?" diye sormuú. Hoca: "Evvela kendin yersin" demiú. Sonra gelmiú kzna olanlar anlatmú. Kz: "Baba hiç öyle úey mi olur, ben senin kznm, hiç babann kzyla evlenmesi olur mu?" demiú. Babas: "Olur kzm ben hocaya danútm" demiú. Kz iúin içinden çkamayacan anlaynca babasna kilitli bir sandk yaptrmú. Kz yiyeceini, içeceini içine koymuú, kendini de sandn içime girmiú. Babas kzn göremeyince kzn kaçtn sanmú, sand da satmú. Sand niúanl bir bey satn almú, evine koymuú. Kz, sandkta yiyeceini, içeceini tüketince, çkmaya karar vermiú. Evdeki beyin odasna her gün bir sofra yemek konuyormuú. Kzda sandktan usulca çkp yemeklerini yiyormuú. Bey, bu durumda karúsnda hizmetçilere: "Bana niye yenmiú yemek koyuyorsunuz" demiú. Hizmetçiler: "Bey biz sana tam yemek koyuyoruz" demiú. Bu durum karúsnda evin beyi oday gözetlemeye baúlamú. Bir gün yine odaya bir sofra yemek konmuú. Kz sandktan çkmú, yemekleri yemiú. Tam sanda girecekken kz bey yakalamú. Kza: "Sen kimsin, kimin neyi kimin fesisin, in misin cin misin" demiú. Kz: "Ben bir âdemin" demiú. Baúndan geçenleri anlatmú. Bey olanlar dinledikten sonra kza hak vermiú. Bey, bir zaman gelmiú askere gitmiú. Giderken de

230

hizmetçilere, odasna her gün bir sofra yemek koymalarn tembihlemiú. Tabi yemek her gün yeniyormuú. Sonra bu olay beyin niúanls duymuú. "Acaba buraya neden yemek konuyor" diye içinden geçirmiú. Odadaki sandktan úüphelenip, hizmetçileri çarmú, hemen sand krdrtmú. Sand krmúlar, bir de içine bakmúlar ki dünya güzeli bir kz. Niúanl kz, bu güzellik karúsnda úaúrp kalmú. Artk niúanlsnn bu güzel kz gördükten sonra kendisiyle evlenmeyeceini anlaynca kz bir güzel dövdürtmüú. Sonra kz hasra sardrp, frnda yakmalarn söylemiú. Kz frna götürmüúler. Frnc bu güzel kz görünce ona babalk etmiú, kz da ona evlatlk etmiú. Bey askerden gelmiú. Eve girdiinde aceleyle doru odasna koúmuú. Bir bakyor ki sandk hh... edince dil içine gidiyor. Oradan herkesten çorba istemiú. "Eer kz sasa niúan yüzüünü takar" demiú. Yüzüü parmana geçirmiú, giderken herkes altn tasla gümüú tasla çorba getiriyormuú. Kz bunu görünce: "Baba o çorba deil meram, bu yüzüü istiyor" demiú. Toprak tasn içinde çorba piúirmiú. Kz yüzüü içine koymuú. Oradan kza: "Defol demiúler. Herkesin altn tasndan, gümüú yasndan yemiyor da senin toprak tasndan m yiyecek" demiúler. Ama bey toprak tastan yemiú, tngrt yüzük dili açlmú. Sevinçle: "Baba demiú, bu kz benim oldu gari" demiú. Babas: "Ben ona babalk edindim, oda bana kzlk edindi" demiú. Oradan kzla bey evlenmiúler. Krk gün krk gece düün etmiúler. Çoluklar çocuklar olmuú.

231

42. ELEKS

Bir varmú bir yokmuú evvel zamanda bir kocakar ve bir adam varmú. Bunlar ikisi geçiniyorlarmú. Kadn buna diyormuú; “Ben ölünce benim terliim kime iyi gelirse onu al!” der dururmuú. Gel zaman git zaman kar ölmüú. Hinci terliin birini bir komúuya vermiúler birini bir komúuya vermiúler. Bütün köyü dolaútrmú. Biri bir mahallede, biri bir mahallede kimseye iyi gelmemiú. Terlikleri getirmiúler. Bir kzlar varmú. Terlikleri ayana giyip gelmiú. “Baba kimseye terlikler iyi gelmedi” demiú. “E terlikler nerde kzm.” “øúte ayamda” “O zaman kzm ben seni alacam.” demiú “Baba nasl olur ben sana varr mym úöyle böyle…” ama gel zaman git zaman kzn gönlünü yapmúlar. “Ben sana varrm baba emme sen bana snda demedik fndk kabuunun içine elbise yaparsan ben sana öyle varrm” der. Neyse ne yaar ederler elbiseyi yaparlar. Krk gün krk gece düün yaparlar. Kz artk gelin olmuú babasnn yanna götürecekler kz. Kz yeraltna lam kazdrr. Babasna der ki; “Ben tuvalete gideceim” der. “øyi” der belinden urgan balar kzn. Kz salar tuvalete gidecek. Kz brakr urgan çkar gider. Beklerler kz gelecek, kz yok. Kz firar olur gider. Oraya gider buraya gider bir daa çkar. Dada tahtaclara rast gelir. Tahtaclara der ki;”Benim bu elbiselerimi aln, bana tahtadan bir úey yapn ben içine gireyim, kitleyim kapsn, onun içinde duraym, emme yürüsün” “øyi” derler. Elbiselerini tahtaclara verir. Onlarn elbiselerini giyer. Bir tahtann içine girer takdk tukuduk gider. Varr bir çeúmenin baúna. Çeúmenin baúna beyler varmú hizmetçileri varmú her gün suya gelirlermiú. Beyin oullar atn sulamaya gelirmiú ardndan hizmetçileri suya gelirmiú.

232

Hizmetçiler buna demiú; “Nesin sen.” “Ben demiú ne inim ne cinim sizin gibi ademim” demiú. “Adn ne” demiúler. Kz adn Eleksi koymuú; “Adm Eleksi” demiú. Ondan sonra yemekler yanyormuú mutfakta diye bir gün demiúler bey oluna bizim yemekler yanyor bu çeúmenin baúnda Eleksi var getir onu da burada yemeklerin baúnda elensin (dursun) bari demiúler. Beyolu gelmiú. Kza; “øn misin cin misin nesin böyle?” demiú. “Ne nim ne cinim senin gibi bir ademim” demiú. “E sen bizim oraya gelir misin” “Gelirim” Hadi bakalm takr tukur takr tukur giderler oraya mutfaa koyarlar bunu. Mutfakta durur gari. Bir gün olan niúanlanr. Hizmetçiler der buna; “øúte beyi niúanladk filan köye niúana gidiyoruz. Biz gelene kadar bizim tavuklar yemle, hayvanlarmza bak.” “øyi” der onlara. Onlar giderler. Eleksi o tahtann içinden çkar gari. Krmz giyer üstüne. Damdan krmz bir at çkarr. Ata biner hadi bakam o köye. Beyolu da oturmuú pencerenin önüne bunu karúdan görür; “Karúdan biri geliyor cansa benim malsa sizin” demiú yanndakilere. “Peki, beyim peki” demiú arkadaúlar. Kz gelmiú “øúte filan yerden geldim filan yere gidiyordum” demiú bunlara. Beyolu buna saatini takmú koluna. Oturmuúlar etmiúler. “Bana müsaade” demiú Eleksi. Bunu koyuvermek (salmak) istememiúler emme ayrlmú Eleksi. Gelmiú köyüne tekrar girer sandn içine. Beyolu da der;

233

“Kalsn artk bu niúan. Ben niúan falan istemiyorum.” Niúan brakrlar dönerler. Eleksi; “Hayrl olsun niúannz” demiú hizmetçilere. Hizmetçiler; “Olmaz olsun biri geldi iúte böyle böyle oldu bizim olan vazgeçti” derler. “Hayrls olsun Allah hayrlsn versin” der Eleksi. Aradan zaman geçer bir daha niúanlanr Beyolu. Gene tembihlerler buna bizim hayvanlara bak diye. Bunlar gider gene çkar Eleksi sandnn içinden. Beyaz ata biner beyazlar giyer üstüne. Gider onlarn arkasndan. Olan oturmuú pencere önüne hayal edermiú Eleksi’yi. Bakmú karúdan birisi geliyor bembeyaz. “Birisi geliyor cansa benim malsa sizin der gene arkadaúlarna. “Peki beyim” der arkadaúlar. Kz gelir gene olann boynuna sarlr. Olan çkar çaksn verir buna. Ondan sonra brakr gene niúan, dönerler gelirler. Eleksi “E hadi hayrl olsun” der bunlara. “Aman olmaz olsun geçenki gene geldi, niúan gene kald” demiúler. Gel zaman git zaman anne babas; “Gel olum ne olacak böyle seni niúanlayalm” derler. “øyi” der olan. Bir kz bulurlar gene. Niúanlamaya giderler Eleksiyi brakrlar. Eleksi çkar damdan mor giyer, gider peúlerinden. Olan gene pencereden görür birinin geldiini; “Birisi geliyor cansa benim malsa sizin” der gene arkadaúlarna. “Peki” der onlar da. Gene gelir Beyolu’nun boynuna sarlr. Beyolu da ona yüzüünü verir bu defa. Üç tane niúan olur Eleksi’de. Gene niúan bozar Beyolu. Dönerler gelirler. Bir gün geçer iki gün geçer üç gün geçer. Ne olacak bu iúin sonu. Beyolu ille de çkacaz bu kz bulacaz diye tutturur. “øyi” derler gari olana ekmek yapacaklar yanna koyacaklar hazrlk yapyorlar. Eleksi;

234

“N’oluyonuz?” der bunlara. “Beyolu yola gidecek o kz aramaya ona ekmek yapyoruz yollarda yiyecekler.” “øyi o zaman bir topak hamur verin de ben de ekmek yapaym belki benim duamla bulunur” der Eleksi. “Hadi pis úey!” der hizmetçiler, “Senin duanla bulunacaksa hiç bulunmasn!” derler. Olan duyar der ki; “Ne diyor Eleksi?” der. “O da ekmek yapacakmú.” diyorlar. “Verin Eleksi’ye hatrm krmayn.” Eleksiye bir topak hamur verirler. Eleksi üç tane ekmek yapar. Birisine saati kor birisine çaky kor birisine de yüzüü kor. Onsan sonra o ekmekleri verirler onlara. Olan gider yola. Ara o köyü ara bu köyü kzdan haber yok. Bir çamla gelmiúler ackmúlar yorulmuúlar. Olan torbadan ekmekleri çkarn da yiyelim der. Biraz uyumaya yatar. Çkarrlar birini keserler yüzük çkar, birini keserler çak çkar, birini keserler saat çkar. Beyim müjde senin yüzüü çaky saati bulduk. Bakar olan hakikaten de kendi saati yüzüü. “Siz arkadan gelin” der hemen biner atna gelir. “Eleksi çk bakalm der” Eleksiye. Eleksi; “Ben çkamam” diye diretmiú. “Bak çk yoksa parçalayacam sand.” Eleksi; “Bak” der; “Sen bana krk gün krk gece düün yap onsan sonra ben çkarm buradan” der. Krk gün krk gece düün yaparlar. Eleksi çkar artk sandktan. Kaynatas baylr kaynanas baylr Eleksiye. Yeniden krk gün krk gece düün yaparlar. Onlar ermiú muradna… Canan Ylmaz, Erdelli Köyü

235

43. PADAH OLAN KADIN

øki birader varmú. Büyük demiú küçük biraderine; “Ben demiú hacya gidiyorum, sen buralar idare et gari.” demiú biraderine. O gidiyor bir zaman sonra biraderi kardeúinin hanmna sarkntlk yapacak olmuú. O da teslim olmamú. O zamanlarda “öyle olan” kadnlar çal’a (taúlk) gömerlermiú. Bir gün gitmiú bu adam söylemiú; “Bizim biraderin ailesi ‘aya dúar’ oldu” demiú. Kadn çala gömmüúler. Orada dururken dururken barrken bir kervanc geçermiú, bezirgân. Bakmú orada bunu görünce, demiú; “Ben seni buradan kurtarrsam yere süpürge çalar msn bana hizmet eder misin?” “Ederim” demiú kadn. Çkarmú bunu bezirgân. Bezirgânn yannda dururken bezirgânn bir Arap hizmetçisi varmú. Bir zaman o da sarkntlk yapacak olmuú; “Benim kocam var hacya gitti.” demiú teslim olmamú gene kadn. “Gözlerin kör olsun!” demiú Arap’a. Giderken giderken bir toplant varmú orada. ønsanlar toplanmú; “N’oluyo burada?” diye sormuú kadn. “Burada birinin hükümete 300 lira borcu var ödememiú; ödemeyince asacaklar biz de onun seyrine bakyoruz” demiúler. Kadnn da 300 liras varmú söylemeyi unuttuk, bezirgân en baúta vermiú kadna. “Madem öyleyse aln bu 300 liray brakn o adam” demiú. Kurtarmúlar daraacnn altndaki adam. Sormuú aslacak olan delikanl; “N’oldu” demiú. “øúte bir kadn geldi senin borcunu yatrd” demiúler. “Nereye gitti?” “øúte úu yakaya gitti” Ha bakalm ha bakalm ha bakalm varyor. O da tebelleú olacak olmuú. Kadn gene;

236

“Benim kocam var hacya gitti.” demiú teslim olmamú gene kadn.”Gözlerin kör olsun!” demiú. Oradan kadn gene yola düúmüú giderken giderken bir deniz kenarnda üç kiúi varmú. Oraya gitmiú kadn, orada da bunlar sarkntlk yapacak olmuúlar; “Benim kocam var hacya gitti. Gözleriniz kör olsun!” demiú onlara da. Onlar da denize kaya bindirmiúler de salvermiúler. O kayk giderken az duruyor çok duruyor denizde, az duruyor çok duruyor. Görenler olmuúlar; “Bu kayk ne duruyor denizde?” demiúler. “Gidelim bakalm” demiúler. Bakyorlar içinde bir kadn. “Bizim padiúahmz yaúamyor bunu bize padiúah yapalm” demiúler. Getirmiúler artk hangi memleketteyse. Oradan bir padiúah elbisesi giydirmiúler kadna. Padiúah olunca kadn ilan etmiú; “Filan memlekette bir padiúah var gözleri kör olanlar açtryor!” demiú. Bunu hacya giden kocasnn biraderi duyuyor. O Arap o da duyuyor. O da çkyor oradan. O delikanl da duyuyor borcunu ödedii. O da geliyor. Üçünün de gözü kör bunlarn. Gelmiúler; “Sen úöyle otur” demiú kaynbiraderine. “Bak!” demiú; “Dosdoru söylersen gözün açlr. Söylemezsen gözün açlmaz!” demiú. “Benim bir biraderim vard. Hacya gitti. Ben de ailesine sarkntlk yapacak oldum. O da teslim olmad. Beddua etti gözüm kör oldu” demiú. Ne yaptysa yapyor gözü açlyor. “Hadi çk!” diyor. Sra Arap’a gelmiú; “Dosdoru söylersen gözün açlr, dosdoru söylemezsen gözün açlmaz” diyor. “Ben diyor bir aann yanndaydm. Bir kadn geldi. Ona sarkntlk yapacak oldum o da teslim olmad; ‘Benim kocam var hacya gitti, gözün kör olsun!” dedi; ben de kör oldum” diyor. Ona da ne yaptysa yapyor gözleri açlyor. Geliyor kaykçlara. Onlara da ayn úeyi söylüyor; “Doru söylerseniz gözünüz açlr söylemezseniz gözünüz açlmaz” diyor. Onlar da anlatyor;

237

“Bir kadn vard biz ona sarkntlk yapacak olduk bize teslim olmad. Bize ‘Gözünüz kör olsun!’ dedi. Biz de onu bir kaya bindirdik denize sallayverdik. Sonra da gözlerimiz kör oldu.” diyorlar. Sonra biraderiyle birlikte gelen kocasna sormuú; “Beni tanyabildin mi?” demiú. “Tanyamadm” demiú. “Duydun hadiseyi ya” demiú. “Böyle böyle böyle” demiú. “Ben iúte senin ailenim demiú”. Kavuúmuúlar mutlu mesut yaúar giderler. Ben úimdi yanlarndan geldim.

Ali Demiröz, Eceler Köyü

238

44. TEMBELLK

Günün birinde Padiúah zamannda tembel çoalmú. Padiúaha demiúler; “Padiúahm tembeller çoald” Demiú; “Bir tembelhane yapn” demiú. Tembelhaneyi yapmúlar bir gün on tane, yarn elli tane, öbür gün yüz tane, öbürsü gün iki yüz tane olmuúlar çoalmúlar. “Padiúahm tembel deyip deyip millet doldu” demiúler. Padiúah da askerlerine emretmiú demiú; “Bir ateú koyuverin tembelhaneye tembeller ayrlr úimdi!” demiú “Yalnz yakmayn kurtarn yanacak olurlarsa” demiú. Seninkiler bir ateú koyuvermiúler iki kiúi üç kiúi kaçyorlarmú kapdan zor çkyorlarmú. Kaça kaça üç kiúi kalmúlar içerde. Tavan yanyormuú cayr cayr, biri diyormuú; “uradan bir ateú düúse de úu sigaram yaksam diyormuú” Öbürü de; “Sen üúenmeden o laf nasl söylüyorsun?” diyormuú. Biri varmú o gene hiç ses etmiyormuú. Bir üçü kalmú onlar kurtarmúlar!

Mustafa GÜDER, Demirci

239

45. ESNEK

Bir varmú bir yokmuú evvel zaman içinde kalbur saman içinde pireler berber iken develer tellal iken adamn biri uzak bir memleketten kalkmú asker arkadaúnn yanna gelmiú. Arkadaúnn evini aramú sormuú bulmuú. Çalmú kapsn girmiú içeri. Buyur hoú geldin sefalar getirdin falan filan. Oturmuúlar eve ama bir ikram bir úey yok. Hanm oturuyor arkadaú oturuyor; hayli zaman gelmiú geçmiú. Adam açlktan yorgunluktan esnemeye baúlamú. Esnerken esnerken uzun zaman geçmiú arkadaúnn hanm da esnemeye baúlamú. Ev sahibi adamn içine fesatlk girmiú. “Benim karyla benim asker arkadaú bir úeyler düúünüyor galiba esneyerek iúaretleúiyorlar!” demiú. Hanmna; “Gel bakalm sen benle!” demiú. Kalkmú hanmn götürmüú. Asker arkadaú da bekliyormuú; “imdi yemek gelecek birazdan ellerinde tepsilerle gelecekler” diye bekliyormuú. Asker arkadaú yalnz giriyor içeri. Ocan baúna oturuyor. Karúlkl otururlarken baúlyor bu sefer ev sahibi adam da esnemeye. Misafir esniyor ev sahibi esniyor, misafir esniyor ev sahibi esniyor. Ev sahibi en sonunda kzmú; “Ehhh esnek esnek getirir esnek de kasnak getirir; kasnak da kafasnn tasn attrr; kafas atnca da kalkar samanlkta kary kestirir!” demiú. “Ne diyon sen” demiú arkadaú. “E siz hanmla karúlkl esneúince benim de kafamn tas att, ‘Bunlar aralarnda haberleúiyorlar iúaretleúiyorlar galiba!’ dedim; kary götürdüm samanla ‘Öyle bir úey yok’ dese de kestim samanla gömdüm!” demiú. “Senin karúna oturdum ben de esnemeye baúladm!“ demiú. “Senin gibi asker arkadaú olmaz olsun benim karnm aç midemi bastryorum açlktan esniyorum” demiú. “Bir lokma bir úey getirecek diye bekliyorum burada.

240

Acaba neden bu kadar uzun dúarda diyorum herhalde kuzu tavuk bir úey kesti çiden anca piúecek diye dört gözle bekliyordum” demiú. “Senin gibi asker arkadaú olmaz olsun!” demiú çarpmú kapy gitmiú. Giderken de adamn karsn kestiini söylemiú; adam almúlar o zamanki hapislere nezarethanelere atmúlar. Masal da burada bitmiú.

Meliha Tunç, Akhisar

241

46. ÜVEY ANA

Bir varmú bir yokmuú evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir kzn anas yokmuú. Ne yapacaz üvey ana dövüyormuú sövüyormuú. Giydirmiyormuú yedirmiyormuú babasna diyemiyormuú. Babas da anlyormuú geçim olsun istiyormuú tabi adam. Ee ne yapalm ne edelim, ne yapalm ne edelim, ne yapalm ne edelim… Kz babasna; “Baba beni al git dalarda brakver gel” demiú. “Olmayacak böyle. Ben baúm yiyeceime oralarda kurtlar kuúlar yesin beni” demiú. N’oldu ki o adam bir gün almú bunu götürmüú. Dada bir yerde brakmú bunu; “Ben odun keseceim, sen benim taktak buradan dinle iyi mi? demiú. “øyi demiú. Adam oraya bir kabak asmú. Kabak sallanyormuú çamn beline tan tan diye vuruyormuú kabak. Kz; “Babam odun kesiyor.” diyormuú. Akúam oluyormuú kesiyormuú sabah oluyormuú kesiyormuú. Kz sonunda; “Tantan babacm beni aldatan babacm! Çksana meydana” diyormuú. Korkmaya baúlamú gari. Ee yok. Ondan sonra kz almú baún gitmiú. Dolanrken orda bir kocakar varmú; “Kzm benim baúma bakver” demiú. Evvelden bit oluyormuú ya. “Ver baún bakaym.” demiú kzcaz. Kz onun baúna bakvermiú. Baknca Kocakar; “uradan dereden kara su geçer haber verme, beyaz su geçerse haber verme, sar su geçerse haber ver bana” demiú. Uykuya yatmú. Kara su geçmiú, beyaz su geçmiú, sar su geçmeye baúlamú. Kz haber vermiú kocakar hemen bunu suyun içine atvermiú. Suyun içinden o kz úangr úungur srf altnla çkmú meydana. Hinci üvey anas da; “Gidelim alalm gelelim onu” diyormuú. Altnlar var gari ya. Haber almú bunu. “ølla alalm gelelim alalm gelelim.”

242

Almúlar gelmiúler. O altnlar illa ben alacam diyormuú gari kar. Birbirleriyle “alacaksn almayacaksn.” diye kavga ediyorlarmú. Sonra üvey anas; “Sen nasl böyle aldn geldin bu altnlar?” demiú. Kz da tarif etmiú. øúte filan yerde bir kocakar var beni suya att demiú gari. Üvey anas da gitmiú tarif ettii yerde o kocakary görmüú. Kocakar ona; “Bitimi ayklayver” deyince bu ona çkúmú; “Senin pis bitini ben mi ayklayacam!” diye. Kar bir úey dememiú. Sonra; “Bak kzm demiú úuradan dereden sar su geçer haber verme, beyaz su geçerse haber verme, kara su geçerse haber ver bana demiú. Bu da altn bulacak gari ya beklemiú suyun baúnda sar su geçmiú, beyaz su geçmiú, kara su geçince hemen koúmuú haber vermiú. Kocakar da hemen bunu suyun içine atvermiú. Kar orada kvrana kvrana ölmüú kalbi gibi kapkara katlmú. Hatice Türker, Dingiller Köyü

243

47. KAZCI MEHMET

imdi kaz dam varmú. Kazc Mehmet orda kaz bakarmú sabah akúam. Bir beyin kz varmú. Bey ya beyin kz ya. Herkes bey kz diye kimse sokulamyormuú. O beyin kz da kaz dam olan kazc Mehmet’i sevmiú. Baba istemiyor tabi o da kaçmú. Zaman geliyor beyin de kervanlar varmú úimdi øpek Yolu deniyor ya. O zaman da develerle hacya gidiliyormuú. Alt ayda bir senede geliniyormuú hacdan. Gün oluyor kz kocasna babasnn kervanyla gitmesini söylüyor. “Hadi sende onlarla git de sen de beú on kuruú alrsn” diyor. Neyse çkyor babasnn develeriyle yola. Yolda giderken bir kuyu varmú. O kuyu da her sene giderken beyin adamlar bir adam indirirlermiú içine adam geri çkamazmú. Çünkü kuyunun içinde bir dev varmú yermiú yani. O Kuyuya varnca Kazc Mehmet fakir ya gari ona diyorlar; “Sen in su al gel” diyorlar. Kazc Mehmet aúaya iniyor suyu dolduruyor “Çekin” diyor. “Allah Allah sen nerden geldin sen ölmedin mi? Demiú úaúrmúlar adamlar. “Sen kimi gördün aúada neden ölmedin sen?” diye sormuúlar. “Orada bir dev vard. Suyun bekçisiymiú. O dev yemedi.” “Ne dedi sana? Dev ona demiú ki; “Güzel kim?” demiú. O da; “Su kiminse güzel o” demiú. Dev de güzel cevap verdi diye ona 3 tane nar veriyor; “østediin kadar su al çk” diyor. Hemen yukar çkyor oradan bir atl geçiyormuú. Atly durduruyor; “Kazc Mehmet’in evine götür bunlar diyor. Neyse o ipek yoluna onlarla gidiyor gari. Onlar gelesiye kadar Kazc Mehmet’in kars evleri söktürüyor; yeni evler yeni saraylar yaptryor babasnn avlusuna. Neler neler yaptryor babasnn haberi

244

bile yok. Alt ay sonra Kazc Mehmet oraya geliyor. Kars geleceklerini biliyor tabi hazrlk yapyor. Kazc Mehmet evi bilememiú. Karsna; “Ya hatun ne oldu buralar neyin nesi? Sen nasl yaptn?” diye sormuú. “Hani sen üç nar yolladn ya. Ben onlar sattm birini ancak harcayabildim. Onla yaptrdm diyor. Meerse narlarn içleri inci mercan doluymuú. Kadn narlardan birini yarnca ortala saçlmú elmaslar inciler. Neyse efendim masaldr bu… Üç olu oluyor o kzn. Üç çocuun birine “Neydim” birine “Ne oldum” birine “Ne olacam” koymuú olanlarnn adlarn. Günün birinde evine babasn çaryor. Yemee çaryor úimdi. O da onun kz olduunu bilmiyormuú. Oturuyorlar yemek yiyorlar. “Neydim su getir!” “Ne olacam yemei al gel!” “Ne oldum falan yap gel!” Neyse oturmuúlar baya sonra kalkmúlar. Kza sormuú; “Kzm sormas ayp olmasn bu çocuklarn adn neden böyle koydun” demiú. O da anlatyor benim anlattm masal baútan aúaya. “øúte ben bir beyin kzydm kimseleri münasip göremiyordu. Ben Kazc Mehmet’e kaçtm.” diye aynen anlatmú. Piúman oluyor Bey babas da sonunda. Aa da olsan bey de olsan “ben úuyum ben buyum” demeyeceksin. Kz öyle bir örnek vermiú ki ona ders vermiú. Fatma DEMøREL, Dingiller Köyü

245

48. DERMENCNN KARISI

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde Deirmenci’yle kars varmú. Bu Deirmenci' nin bir de arkadaú varmú. Deirmenci' nin arkadaú, karsnn yolsuz olduunu düúünür ve bunu da Deirmenci' ye söyler. Ama Deirmenci buna inanmaz. "Yok arkadaú, sen yalan söylüyorsun benim hanm iyidir." der. Adam, Deirmenci' ye inandramaz. Ama bunu ispatlamak için bir oyun düúünür. Bir sabah Deirmenci iúe gider. Adam, arkadaúnn deirmene gittiini görünce eve gelir, kapy çalar. Kadn kapy açnca, kocasnn arkadaú olduunu söyler ve nerede olduunu sorar. Deirmende olduunu örenince: "Benim gözüm görmüyor, kulam duymuyor. Kocan gelene kadar beni misafir eder misin?" diye sorar. Kadn da kabul eder. O gece kadnn kocas gelmez. Gece olduunda, kadnn yanna bir adam gelir. Adam gelirken de yannda simit getirmiútir. Kadn simiti alp divliyiye (dolaba) koyar. O adam gidince ikinci bir adam gelir. O da yannda karpuz getirmiútir. Kadn da karpuzu alp yüklüe koyar. O adam gidince üçüncü bir adam gelir. Bu adam da gelirken yannda kadna pekmez getirir. Kadn pekmezi alp serene(ekmek konulan yer) koyar. O gidince dördüncü adam gelir ama o adam gitmeden kocas deirmenden döner kadn, adam hemen dolaba saklar. Kadn, kocas gelince, arkadaúnn geldiini söyler. Adam da kalkp arkadaún uyandrr. Arkadaú uyannca: "Biraz daha kaldrmayacaktn arkadaú. Rüya görüyordum." der. Deirmenci: "Hayr olsun. Nasl rüya gördün." der. Arkadaú anlatmaya baúlar: "Kapdan bir ylan girdi, bulana bulana, divliyideki simit gibi, kaldrdm bir taú vurdum yüklükteki karpuz gibi. Ylandan bir kan ak verdi serendeki pekmez gibi. Daha hala yüreim atyor dolaptaki adam gibi." der.

246

Adam da kalkp tek tek bakar. Her úey arkadaúnn anlatt gibidir. Adamn arkadaú: "Arkadaú, ben sana demedim mi?" der. Deirmenci karsn evden kovar. øki arkadaúta oturup yemek yerler, birbirlerine karúlkl masal anlatrlar.

Fatma SELÇUK, Alemúahl

247

49. KADININ FEND

Vakti zamannda evlenmeler görücü usulü olurmuú. imdi zengin bir adam biraz safmú, biraz da yaúl. Fakirin de çok güzel bir kz varmú. Nasl olsa bu fakir verir bu kzn bize diyorlar. Fakir ya hani her úeyi yapyorlar. Farz edelim bir úeyler vaat ediyorlar yani. Farz edelim araba alacaklar ev alacaklar bir úeyler yapacaklar. Çeyizini biz yapacaz falan diye. Veriyorlar. Kz da genç on beú, on alt yaúlarnda. Öbürü yaúl… Veriyorlar evleniyorlar aradan zaman geçiyor tabi. Kz artk çana geliyor aradan baya seneler geçiyor ama. Kzn kadn olduu zaman söyle yirmi yaúnda yirmi beú yaúnda falan. Adamda pil bitik yani. Pil bitik demeyelim de gari vakti geçmiú yaúlanmú. Kzmzn da tabi istedii birkaç tane dostu varmú. Adam bir gün horoz alyor eve geliyor. Kadna bir bakyor kadn örtünmüú de geziyor avluda. Diyor; “Kar yahu ne oldu?” Kar diyor ki; “Eve erkek girdi ya!” diyor. Namuslu ya namahrem! “Eee n’olcek diyor. Kar; “Bir úey olmaz. Bana bir horoz görmedik örtü alrsn olur biter diyor. Adam da mesela diyelim Akhisar’a gidiyor bütün manifaturaclar tuhafiyecileri dolaúyor. Bir yere geliyor bir dükkânda Hac oturmuú böyle sakall. Ona soruyor; “Var m?” diyor. “Bunu kim istiyor?” diyor adam. “Benim kar istiyor. Ben bir horoz aldm.” diyor. Hac da “Kardeúim diyor. Senin kar yolsuz; aya dúarda!” diyor. Adam; “Olur mu yahu sen ne diyorsun!” diye boazna sarlacak oluyor. Hac da; “Bak ben buradaym. Git karna de ki ben bu örtüyü burada bulamadm mesela øzmir’e gitcem de østanbul’a gitcem de; ayrl evden dolaú saklan” diyor. “Uzaktan bak dikiz et karna; benim dediim çkacak” diyor. O da;

248

“Tamam!” diyor. Karya diyor; “Ben iúte øzmir’e gitcem.” diyor. Kar diyor; “Ne gerek var” falan. “Yok gitcem!” Hazrlanyor filan çkyor evden. Komúulardan dolanyor tavana geçiyor oturuyor. imdi o gitti diye artk senin o horozdan kaçan kar süsleniyor püsleniyor fldr fldr. Komúuya sesleniyor olunu bi gönderiversin diye. On yaúnda bir çocuk geliyor. O onun habercisiymiú meerse. Çocua; “Al úu on kuruúu; git marangoza ‘Hatçe Abla’nn kocas øzmir’e gitti bu akúam on gibi gel.’ de tamam m?” Çocuk gitmiú kadnn dedii gibi marangoza söylemiú böyle böyle. O da geleceine dair iúaret olarak bir oklava veriyor ona. Çocuk gidiyor kadna geri. “Ne dedi?” diyor. “Gelecek; bu oklavay sana gönderdi.” diyor. “Heh!” diyor kar; hemen oklavay kapnn arkasna dayyor. “Git úimdi sen sarrafa.” Sarrafa da gidiyo çocuk. “Sarraf amca Hatçe Abla’nn selam var seni saat dokuzda davet ediyor evine.” “Tamam” diyor sarraf, hemen bir altn veriyor böyle sandk altnlarndan. “Selam söyle” diyor. Alyor o altn kadn hemen minderin altna koyuyor. “Sen úimdi git tatlcya.” Çocuk gidiyor tatlcya; “Hatçe Abla söyledi bu gece saat onbir gibi geleceksin” diyor. O da bir tepsi baklava gönderiyor çocukla beraber. Onu da dolaba koyuyor. “Git sen olum Kuúbazc Hasan’a” diyor. O birazck daha kavîmiú herhalde. Gidiyor çocuk bakyor ki Kuúbazc Hasan kuú satyor. “øúte Hatçe Abla’nn kocas øzmir’e gitti…” falan deyince; hemen kuúu kafesiyle beraber; “Al götür git.” diyor. Çocuk alyor kafesi getiriyor geliyor kadna. Kadn da eve asyor.

249

Süsleniyor püsleniyor bekliyor; Artk saate bakyor. Adam da bekliyor tabi saat dokuzda falan ya. Tam dokuza beú kala “dan dan dan” vuruyo kapy. “Kim o” diyor kadn. “Aç kar aç” diyor adam. “Eyvaahhh!” diyor kadn, baúlyor dudaklar silmeye. Baya bir süslendi ya. “Ne oldu adam neden geldin?” diyor. “Sorma kar” diyor. “Treni kaçrdm. Kovaladm arkasndan koúturdum. Önüme bir ylan çkt; o kapnn arkasnda duran oklava gibi” diyor. Karnn yüreinin ya “czzz!” demiú hemen oklava deyince… “øki adm attm arkam döndüm ne göreyim! Minderin altnda duran sandk altn gibi ylann gözleri parl parl parlyordu” demiú. “Eer kafesteki kuú gibi kaçmasaydm dolaptaki baklava gibi yiyecekti beni!” demiú. “Vay seni bilmem ne yaptmn kars! Diye kapyor oklavay. Güm pam dayak sabaha kadar! Kapya gelen adamlar içerde bir güldür paldr var basyor gidiyor geri. Kimisi altndan oluyor iúte kimisi baklavadan. Yani iúte hani diyorlar ya kadnn fendi erkei yendi diye iúte bu.

ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu

250

50. KADININ ERR

Vakti zamannda üç tane külhanbeyi gezerken birisi demiú ki; “Allah; eytan úerrinden, düúman úerrinden, kar úerrinden korusun!” demiú. Dieri de “Âmin!” demiú. Üçüncüsü de; “Yahu sen úimdi düúman úerrinden dedin” diyor. “Pusu kurar, tamam” diyor. eytana da bir úey demem. Ama karnn úerrinden ne olacak ki yahu!” diyor. Böyle derken oradan geçen bir kar duyuyor. Hafifçe külhanbeyine dokunuyor böyle. Külhanbeyi arkasna taklyor. “Bu akúam bize gelir misin?” diyor kadn. “Gelmem mi?” diyor külhanbeyi. Kadn çok güzelmiú. “Tamam, içki al gel.” diyor kadn. Evini gösteriyor ona. Gidiyor içki alyor külhanbeyi. Vuruyor kapy. Kadn sofray kuruyor. Kadn bir úeyi bekliyor ama... Kocasnn gelecei saati biliyor. “Hadi!” diyor külhanbeyi. “Dur!” diyor kadn. øçki bile içmemiúler daha. Tak tak! Kap çalnyor. “Eyvah!” diyor. “N’oldu?” diyor külhan. “Kocam geldi!” diyor. “Ne yapacaz?” diyor olan. “Gir banyoya” diyor. Kilitliyor hemen kapy. Karnn kocas da çok ünlü bir albaymú. Geliyor adam; “Hayrola hanm bu sofra ne, sen böyle sofra hazrlamazdn?” diyor. “Sorma bey, bugün pazara çktm, üç tane külhanbeyi geziyordu; bi tanesi dedi ki; ‘Allah úeytan úerrinden düúman úerrinden kar úerrinden korusun’ dedi; dieri ‘Amin’ dedi ama içlerinden bir tanesi ne dese beenirsin; ‘Yahu düúman pusuyu kurar bir úey demem úeytan da tamam ama kar úerrinden ne olacak ki yahu!’ dedi. O Külhanbeyini davet ettim buraya. Masay hazrlattm. Bugün akúam benim misafirim ol dedim.” diyor. Adamn beyni atyor tabi; “Nerde o!” diyor.

251

“Banyoda, buyur anahtar al git!” diyor. Adam anahtar alnca “lades!” diye baryor kadn. Adam vuruyor anahtar yere; “Vay be!” diyor; “Demek ki sen bana bu oyuna getirip de aldatacaktn1” Meer kar koca arasnda on seneden beri lades varmú. Birbirini aldatamyorlarmú bir türlü. Adam oyuna geldim diye çkyor gidiyor dúar. Kadn gidiyor açyor kapy bir bakyor olan doldurmuú pantolonlarna. Pis kokuyor; leú gibi kokuyor Külhanbeyi. “Gördün mü karnn úerrini!” diyor. “Aman abla ben ettim sen etme” diyor. Kadn; “Ben namuslu bir kadnm, ben seni mahsustan çardm! Git o arkadaúnn elini öp! Bak ben hem seni aldattm hem sana ders verdim hem de senin bu halin bana on senedir kazanamadm ladesi kazandrd!” diyor. Karnn úerri hepsinden fazladr. Hakikaten öyledir…

ønsan hayatta Allah helal süt emmiúe düúürsün. Adam demiú; Fani dünya hoútur amma akbet mevt olmasa Cennet ala hoútur amma úiddet-i nar olmasa Bin atn kulasna eúkini* dar olsa Sev yârin iyisini muhabbeti tatl olsa Bir evde muhabbet tatl var m o evde her úey huzur vardr. Zenginlik iúte oradadr.

x

Kula: Al ile kr aras bir at donu. Eúkin: Atn bir tür hzla yürüyüúü.

ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu

252

51. CADI KARI

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde yedi çocuklu bir aile varmú. Bunlar geçimini çiftçilikle salarmú. Evin babas bir gün tarlaya çifte gitmiútir. Anne evde kalmútr. Çünkü ekmek yapacaktr. Anne ekmei yapar, arkasna atarmú. Çocuklarda piúirilen ekmei yerlermiú. Anne, durun etmeyin dese de çocuklara dinletemez. En sonunda sinirlenip yanndaki süpürgeyi çocuklara frlatnca, çocuklarn alt tanesi ölür. Birisi de süpürgenin kenarnda ksp kalmú ama korkudan sesini çkartamamútr. Anne: " Eee... Çocuklar ölmüú. Babalarna ekmei kim götürecek diye söylenirken, küçük çocuk: "Ben götüreyim anne." der. Anne de, ekmei çocua verip yollar. Çocuk elinde ekmekle koyulur yola. Tarlaya gelince de hendekten: "Baba nereden geleyim." diye seslenir. Babas da: "Kyla da gel olum, kyla da gel." der. Babas böyle deyince o da ekmein kysn yer. Sonra "Baba nereden geleyim." diye seslenir. Baba: "Ortala da gel olum, ortala da gel." deyince ekmein ortasn da yer. Ortada ekmek kalmaz. Çocuk babasnn yanna varr. Babas: "Hani olum ekmek" diye sorunca çocuk: "Sen kyla da gel deyince ben ekmein kysn yedim. Ortala da gel dediin zaman ekmein ortasn yedim." der. Baba sinirlense de bir úey yapmaz. Çocuk oralarda biraz oynadktan sonra: "Baba ben susadm." der. Baba da: "Git, aúada pnar var oradan iç." der.

253

Çocuk gidip pnarn yanna varr. Su içerken bir elma düúer. Çocuk elmay yer ama yetmez. Aacna çkp elmalar yemeye baúlar. Oradan geçen cad kar onu aacnda görünce hemen aacn dibine varr. "Olum bana bir elma at da yiyeyim." der. Çocuk elmay atar. Ardndan... "Olum o çktn dal bana bir eiver." der. Çocuk dal eince de cad kar çocuu yakalar, çuvalnn içine atp eve getirir. Eve gelene kadar çocuk uyumuútur. Cad kar eve gelince kzna "Kzm ben avlandm geldim. Bizim baú bçan al gel. Ben odun toplarken, sen çocuu kes yiyelim." der. Kz: "Ben nasl keseyim anne." deyince, anne de "Kardeúim senin baúnda bit var eil de öldüreyim dersin. Baún eince de bça kafasna vurup öldürürsün." der. Bu arada çocuk onlarn konuútuklarn dinler. Cad kar odun toplamaya gidince çocuk uyanr. Uyannca cadnn kz: "Aa, senin baúnda bit var eil de bir bakaym." deyince çocuk: "Abla sen eil. Ben senin baúna bakaym." der. Kz eilir, çocuk bça kaldrr baúna vurur ve öldürür. Hemen kzn elbisesini giyer. Kzn derisini yüzüp kazana atp, kaynatr. Çocuk kazan kaynatrken, cad kar gelir. "Kzm, kestin mi çocuu?" deyince, çocuk "Kestim anne, kaynyor." der. Kazan kaynadktan sonra getirip cad karnn önüne koyar. Cad kar yer. Yedikten sonra çocuk: Cad kar kzn kestim. Yediin kznn etiydi." der ve hemen kaçar. Cad çocuu kovalamaya baúlar. Çocuk önde cad kar arkada... Derken çocuk hemen bir kavak aacnn tepesine çkar. Cad kar: "Sen nasl çktn oraya?" deyince çocuk: "Soan kabuklarn ydm ydm çktm." der.

254

Cad hemen gidip, bir sürü soan kabuu getirip, kavan dibine yar. Üstüne çkaym der ama pat diye düúer. Cad gene çocua nasl çktn sorunca çocuk: "Yumurta kabuklarn ydm ydm çktm." Cad hemen gidip bir sürü yumurta kabuu bulur, kavan gibine yar, ama ckamaz. Cad gene çocua nasl çktn sorunca çocuk: "Saç ayan kzdrp, boynuma taktm. Sonra da buraya çktm." Der Cad gidip hemen saç ayan kzdrr. Boynuna takar, hemen orada ölür, olan da kurtulur.

Dudu AYHAN, Alemúahl

255

52. NOHUT AL

Bir varmú, bir yokmuú, evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir kadn varmú. Bu kadnn hiç çocuu olmuyormuú. Kadn, çocuu olmad için strap çekiyormuú. Bir gün Allah'a yalvarmú: "Allah'm bana bir çocuk nasip eyle, istersen nohuttan küçük olsun" demiú. Kadn bir gün nohut krarken nohudun bir tanesi dúar frlayvermiú. Nohut demiú ki: "Sen beni krma, ben senin çocuun olaym" demiú. Kadn bu söz karúsnda mutlu olmuú nohut çocuu kabul etmiú. Adn da "Nohut Ali" koymuú. Kocas eve geldiinde kocasna; "Bizim nur topu gibi bir çocuumuz oldu" demiú. Kocas: "Çocuumuz nerede bir bakaym" demiú. Kars: "imdi, yeni uyuttum, büyüdüü zaman gör" demiú. Aradan aylar, ylar geçmiú. Çocuk büyümüú. Babas tarlada çalút bir gün anas çocua, babasna yemek götürmesi için, tarlaya göndermiú. Çocuk tarlaya vardnda babasna seslenmiú: "Baba, nereden geleyim" demiú. Babas: "Kenardan gel olum" demiú. Çocuk, anasnn koyduu bazlamann bir kenarn yemiú. Sonra: "Baba, nereden geleyim" demiú. Babas: "Ak taún yanndan gel " demiú. Çocuk bu sefer bohçadaki peynirin kenarm yemiú. Yine seslenmiú: "Baba, nereden geleyim" demiú. Babas: "Ortadan gel olum, ortadan" demiú. Çocuk bu kez de peynirin ortasn yemiú. Babas: "Sen peyniri, bazlamay yedin, bana hiçbir úey brakmamúsn" demiú. Çocuk babasnn sinirlendiini anlaynca çok korkmuú öküzün burnuna girivermiú. Babas oluna seslenmiú. Nohut Ali'de öküzün karnndan seslenmiú. "Baba ben, öküzün karnndaym" demiú. Tam bu srada öküz hapúrmú, hapúrnca Nohut Ali de öküzün burnundan dúarya çkvermiú. Böylece Nohut Ali anasna babasna kavuúmuú. Ölünceye kadar mutlu bir úekilde yaúamúlar. Ben de úimdi onlarn yanndan geliyorum.

256

53. DÜZENBAZ

Hain insanlar bir gün bir eve giriyorlar, Evi aryorlar evde insan yok. Kaplar açyorlar. Kasa varmú anahtar uydurup da kasay da açyorlar. Kasann içindeki paralar almyorlar. Bir senet yapyorlar. Adamn senedini imzalyorlar pulluyorlar. Evin sahibinin haberi yok. Öte yandan seninkiler bunlar yaparken; tavla oynuyorlar, kahveleri içmiúler, kahveleri dökmüúler, fincanlar orada, tavla oynayarak yazmúlar çizmiúler. Akúamdan gelmiúler. Adam geliyor evin sahibi; bir bakyor iki kiúi oturup dururmuú. “Siz kimsiniz yav!” diyor. Adamlar da; “Sen utanmyor musun bizim paray ödememeye, bir de yalan söylüyorsun ha!” diyorlar. O günün jandarmas polisi neyse geliyorlar. “Ben bunlardan úikâyetçiyim bunlar evde oturup duruyorlar” diyor adamcaz. Bunlar da; “Polis efendi biz aksamdan geldik buraya diyorlar bak kasa açk paralar burada.” Polis bakyor; hakikaten de paralar kasada. “Bu paralar kimin?” “Benim” diyor adamcaz. Adamlar o zaman; “Bizim bundan para alacamz var senet cebimizde. Paray ödememek için ben çkaym geleyim dedi; dúar çkt; bir de size haber vermiú! Biz hrsz falan deiliz!” diyorlar. O anda da polis úahit oluyor mahkemeye gidiyorlar. Her úey tekmil adamlar minarenin klfn hazrlamúlar. “Biz hrsz olsak efendim kasa açkt paralar alr kaçardk” diyorlar. Hâkim adama soruyor; “Doru mu? diye. Adamcaz da “Evet efendim geldiimde paralar duruyordu ellememiúler diyor. Bu sefer de Hâkim; “O zaman neden borcunu ödemiyorsun eúek herif öde borcunu!” diyor. Mustafa GÜDER, Demirci

257

54. MEHMET AA

Bir varmú bir yokmuú. Evvel zaman içinde kalbur saman içinde; develer tellal iken pireler berber iken adamn biri oluna demiú; “Olum úu öüdümü sakla; Birincisi, karna srrn verme, økincisi hükümet adamyla arkadaú olma, Üçüncüsü Barbar adamdan borç alma.” diye öüt vermiú. Olu öyle böyle derken olan bu öütleri babas vermiú ama neden verdi ne olur acaba bir deneyeyim demiú. Gel zaman git zaman olan bir gün barbar adamn birinden beú metelik borç almú. Ondan sonra hükümet adamnn biriyle dost oluyor. Bir gün sürülerinden bir koç kesmiú. Almú bunu bir çuvala doldurmuú. Samanla saklamú. Eve gelmiú üstü kan içinde. Karsna; “Ben yataym üstümü ört biraz dinleneyim iúim var. Kimseye bir úey söyleme. Falan adam öldürdüm ben. Gidip onu gömeceim.” diyor. O srada da kapya arkadaúna hal hatr sormaya hükümet adam geliyor. Kapy açyor kars nasl olsa kocasnn arkadaú diye “Yorgun yatyor baúna da bunlar bunlar gelmiú.” diyor söylüyor. Hükümet adam da hemen gidiyor samanla bakyor polisler artk o devirde neyse onlar geliyor. Bir bakyorlar ki bir çuval var içinden kanlar akyor. Hemen adam yatandan kaldryorlar elini kelepçeleyip götürürlerken herkes toplanmú. Eúi dostu üzülürken o borç ald barbar adam yakasna yapúyor; “Benden aldn paray ver! Sen úimdi hapse girersen ben kimden alrm o paray diye yakasna yapúyor.” O zaman adam “Durun!” diye barmú; “Benim babamn vasiyeti vard bana. Ben de bunu denemek istedim inanmadm çünkü. Gidin benim kestiim çuvala bakn. Gidin filan yerdeki arkadaúm bulun sapasalam úu anda!” diyor. Hakikaten de çuvala bakyorlar hayvan var içinde, o arkadaún buluyorlar adam sapasalammú. Adam böylece babasnn ne kadar doru söylediini anlamú. O günden sonra da babasnn öütlerini hep tutmuú. Meliha TUNÇ, Arabacbozköy

258

55. BABA VASYET

Vakti zamannda olann biri çok para harcyormuú. Zenginmiú halleri vakitleri. Bir deirmenden bir deirmene yerleri var, kavaklklar var, zeytinlikleri var; zengin… Bir evin bir olu… Bir sabah çok para harcadndan dolay anas da ölüvermiú. Anas ölünce babas kalmú. Olann gidiúatn babas beenmemiú. Çok para harcyor ya. “Ben de ölürsem bu mallar mülkleri arkadaúlaryla yer!” demiú. Düúünmüú; “Napaym napaym napaym? Ben tavana bir kulp taktraym. Üstüne bir gaz tenekesi altn koyaym bir kulp yaptraym. ‘Olum bak bu mallar kaybedersen bu evi satma; kendini de asmaya kalkarsan bu kulpu yaptrdm sana bu kulpa as kendini’ diyeyim; orda ereti zaten asnca düúer altnlar…” demiú. “Olan da yeniden düzen alr.” Kararn verince; “Olum buraya gel!” demiú. “Sen paray çok harcyorsun! Eer ben de ölürsem sen periúan kalacaksn; eer kendini asmaya kalkarsan borçtan dertten de kurtulamazsan; bu halkaya as kendini!” demiú. “øyi baba!” demiú evlat öyle yarm az! Ee vakit geçiyor, babas da ölüyor. Ama oradaki altn kimsenin bildii yok. “Evi satma!” demiú babas ya ev öyle duruyor. Seninki gene ohooo on tane arkadaúlar, ertesi gün on tane deil yirmi tane, öbürsü gün otuz tane, öbürsü gün elli tane olmuúlar. Her gün meyhaneye oraya buraya geziyorlarmú. Bu sabah “Zeytinlii sataym” demiú satmú, yemiú. Öte yandan “Deirmeni sataym” demiú yemiú, “Kavakl sataym” demiú yemiú. Oray sat buray sat arkadaúlar yemiúler, bitirmiúler; bu sabah fakirleúmiú. Satacak yer kalmamú. Babasnn da vasiyeti var evi satamyor! Bir sabah da kars çokluk çocuu almú gitmiú; “Sen demiú berduú oldun artk” demiú. Arkadaúlar da kapya dayanmú; “Len úöyle böyle adam paray ver!”diyen de çoalmú! “Ülen babamn dediinin asl m çkacak yav!” demiú. “Ben illallah dedim kahveye çkamyorum! ønsan içine çkamyorum kar gitti çoluk çocuk gitti. Benim halim ne olacak!” demiú.

259

Düúünmüú taúnmú; “En iyisi babam ne güzel dedi; benim bu hale geleceimi ne iyi biliyordu. Abdest alaym geleyim de úurada asaym kendimi úu millete illallah etmekten kurtaraym kendimi!” demiú. Seninki abdest alp geliyor, dua ediyor; “Allah’m günah yazma bana yarabbi benim baúma bu da m gelecekti. Babamn dedikleri doru çkt” diye kendini ipe takmú sallanmú yere. “Donbadak” ediyor bir bakyor bismillah öbür dünyada mym burada mym diyor. Sar liralar ylmú kalmú tepesinde. Bir bakyor dünyada. “Babam çok akll insanmú!” diyor alyor hüngür hüngür! Hemen altnlarla satt yerleri topluyor geri. Arkadaúlar; “Sadç!” diye toplanmaya baúlyor etrafna. “Ülen diyor siz yediniz bitirdiniz beni! Boazma urgan takarken siz nerdeydiniz!” diyor.

Mustafa GÜDER, Demirci

260

56. BEHLÜL DANA

Ünlü Halife Harun Reúid’in yaknlar gelip halifeye úikâyet ediyorlar. Kardeúi Behlül yalnzl seviyor halkn içine girmiyor. ønsan içine girmedii için kardeúi Harun Reúid’e úikâyet ediyorlar; “Kardeúine söyle de azck insan içine girsin.” Halife de Behlül’ü yanna çaryor; “Bak diyor kardeúim sen Halife’nin kardeúisin. Ara sra insanlarn içine gir. Behlül de diyor ki; “Tamam” demiú, “Soraym ne derlerse onu yapacam.” Harun Reúid’in dikkatini çekmiú. Behlül kimseye bir úey sormayan bir zat. Merak ediyor. Behlül gidiyor hemen arkasna bir adam takyor; “Bak bakalm kime gidecek kime soracak?” diyor. Behlül çkyor devrin umumi tuvaletine gidiyor. Giriyor tuvalete ksa bir zaman kalyor çkyor. Ardndan Halife Harun Reúid’in adam bunu takip ediyor tam saraya girdii srada baúka bir kapdan saraya giriyor. Harun Reúid’e diyor ki; “Böyle böyle kardeúin o tuvalete girdi. Kald bir müddet orda çkt geldi kimseyle görüúmedi.” Harun Reúid bunu duyuyor kardeúi Behlül’ü çaryor. “Görüútün mü? “Görüútüm” “Sordun mu?” “Sordum.” “Yahu sen gitmiúin umumi tuvalete!” diyor. “Tamam” diyor, “Tuvalete gittim. Sordum orada. Bana dediler ki sakn karúma!” “Yahu nasl olur” diyor Harun Reúid. “Ben orda tuvalete girdim. Orda sordum, dedim ki; ‘Halkn içine gireyim girmeyim mi?’; Bana dediler ki; ‘Ya bak Behlül sakn girme, bak biz daha evvel türlü úeftaliydik kaysydk mis gibi kokuyorduk. ønsan içine bir girdik bak ne hale geldik! Sen de eer insan

261

içine girersen bizden daha beter olursun sakn girme!’ dediler. Ben insan içine girmem! ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu

262

57. SARMISAK TARLASI

Bir tarihte baba-oul yaúyorlarmú. Olu, arkadaúlarnn dostlarnn

çokluuyla babasna övünüyormuú. Babann can sklmú buna; oluna; “Gel bakalm senin úu arkadaúlarn dostlarn teste tabi tutalm” demiú. Olu da güvenerek; “Tamam, olur” demiú. “Ne yapacaksn baba?” demiú. Babas “Git” demiú; “Aldan bir kuzu veya keçi kes bir çuvala doldur getir demiú. Olu keser yüzer, çuvala doldurur. “Al” demiú, nerde senin dostun var?” ”øúte falan köyde.” “Ad ne ?” demiú; “Ahmet” “Gideceksin kapsn çalacaksn. Biz diyeceksin bir hata yaptk bir adam öldürdük. Kolluk kuvvetleri görmesin. Senin evde saklayabilir miyiz diyeceksin demiú babas. “Tamam” demiú olan almú gitmiú. Gitmiú dostu dedii adamn kapsna. Demiú böyle böyle… “Biz bir yanlú yaptk bir adam öldürdük.” Tabi kanlar da akyormuú bunlar söylerken. Dostu; “Aman” demiú “Bizim de baúmz belaya sokma; sen ne yapyorsan yap.” Kabul etmemiú. Olan gelir üzülerek; “Baba demiú böyle böyle. “øúte nerde dostun vard? Ahmet demiú, Mehmet demiú hepsini gezmiú. Hiçbiri de kabul etmemiú. Babas “Benim bir dostum var; gel bir de onu snayalm.” “Tamam” demiú çocuk. imdi kendi arkadaúlar gibi babasnn dostunu da geri çevirecek sanyor. Babas demiú;

263

“øúte falan yerde ben Ahmet olu Mehmet’im Biz babamla bir hata yaptk. Bir insan öldürdük. Bunu saklayn baúmz belaya girmesin.” diyeceksin diye tembihlemiú. Olan gitmiú; “Ben falan kiúinin oluyum. Biz babamla bir hata yaptk birini öldürdük. Babam selam söyledi saklayalm.” demiú Hemen; “Gir içeri olum” demiú. Tabi eski zaman herkesin evinde avlu var. Hemen hanma demiú; “Getir bana bir çapa.” Kazmú eúelemiú; hiç çuvala bakmadan. Gömmüú hemen onu. Trmklamú ve karsna demiú ki; ”Git bana biraz sarmsak tohumu getir.” Sarmsak tohumunu üstüne ekmiúler. Çocuk sonra sormuú; “Niye sarmsak ektin? “Yer belli olmasn diye sarmsak ektim.” demiú adam. Çocuk geriye dönmüú, biraz da hüzünlenmiú tabi… “Baba hakikaten senin dostun dostmuú!” demiú babasna. “Yoo” demiú “daha bitmedi” “Nasl olur baba; biz adam öldürdük dedik adammz gömdü; hatta üzerine sarmsak ekti.” “Git sen yarn olsun, snav devam edecek. Gideceksin kapy çalacaksn. Hiç bir úey deme kapdan çkt anda bir tokat çakacaksn geri döneceksin.” Olan demiú; “Baba olur mu?” “Sen, ben ne dersem onu yapacaksn.” Eski zaman tabi babaya emre itaatsizlik yok. Gitmiú çalmú kapy. Adam kapya çkmú. Daha çkar çkmaz bir Osmanl tokad çkartr. Döner iki üç adm atar. Tokat yiyen adam der ki; “Babana selam söyle, biz bir tokada sarmsak tarlasn satmayz!” ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu

264

58. DELOLAN

Eskiden bir kocakar varmú iki de olu varmú. Olunun biri deliúenmiú. Büyük olan bir gün küçük olana; “Kardeúim ben oduna gideceim. Anam da çamaúra gidecek. Sen yardm ediver ona” demiú. Eúekleri yüklemiúler. Olan anasna yardm ediyor kazan yakyor, suyu kaynatyor. Anasn da oturtuvermiú kazana, anas ölmüú. Anasn almú gelmiú de evin orta direi olur böyle, anasn oraya balamú. Oradan yumurta piúirmiú yiyormuú. Abisi gelmiú; “Birader birader ne yapyorsun geleyim mi?” “Gel” demiú. “Anam n’apyor” demiú. “Yumurta piúirdim de yiyip duruyor” demiú. Olan bir geliyor anas ölmüú diree bal. “Len olum anamz ölmüú.” demiú. “Biz” demiú “Mezarla gidelim, ben mezarn kazaym. Sen de insan topla aln gelin cenazesini getirin” demiú. Abisi mezar kazmaya gidiyor. Öteki de ayandan bir ip balamú anasna köyün içinde fldr fldr sürükleyip giderken kadnn biri; “Anan öldürdün de bacandan ip baladn sürükleyip gidiyor musun” demiú. Bir taúlamú kary onu da düúürmüú yere. Onu da balamú yan baúna anasnn ölmüú halde. Gelmiú mezarn baúna. Baryormuú abisine; “øki tane iki tane!” diye. Abisi; “Bizim olan ne o iki tane olan?” demiú. Bir bakmú bir anas bir de komúu kar. Neyse gömmüúler ikisini de; “E biz ne edelim bunun arkasndan hayr edelim.” demiúler. Et almúlar onu köpeklere vermiúler hayvanlara vermiúler insanlara vermiúler. Eti aldklar kasaplar; “Etin parasn verin” dediler mi çkveriyormuú deliolan bunlar dövermiú taúlarmú.

265

Bir gün yola çkmúlar bunlar artk buralarda kalamayz diye. Bir çeúmenin baúnda dinlenirken karúdan toz duman atllarn geldiini görmüúler. Eúkyalarn geldiini anlaynca hemen çeúmenin baúndaki aaca çkmú bunlar. Eúkyalar varmú aacn altna gelmiúler. Beygirleri balamúlar para sayyorlarmú. Onlar aaca çkarken bir sundurma götürmüúler. Deliolan; “Ben bunu atvereceim.” “Len bizim olan atlr m? “Benim çiúim geldi iúeyeyim.” “Len bizim olan buradan iúenir mi.” Bir salmú sapr sapr iúemiú. “Len havada bulut da yok yamur yayor derlermiú eúkyalar. Olan; “Ben bu sundurmay atvereceim” dermiú gene. Alttakiler de paray yaymú saymaya devam ediyorlarmú. Deliolan bir atyor paldr küldür onlar bir korkuyor beygirine

binen

kaçyormuú.

Deliolanla

abisi

de

aúa

inmiú

paralar

toplayvermiúler.

Mustafa GÜDER, Demirci

266

59. KELOLANLA DELOLAN

Bir varmú bir yokmuú evvel zaman içinde bir Kelolan varmú. Bir de bunun kardeúi Deliolan varmú. Kelolan bir gün tarlaya gitmiú. Kardeúine Deliolana evi emanet etmiú. O sra eve hrsz girmiú. Deliolan’ görünce bakmú; “Ben sizin daynzm” demiú. Deliolan da deli ya gari “Daym geldi” diye abisine haber vermeye koúmuú tarlaya geliyor. Hrsz evde ne var ne yok yüklenmiú gitmiú. Tarlaya gidince Deliolan, Kelolan’a; “Daym geldi eve misafirlie” demiú. “Len bizim daymz m var Deliolan dellenme hrszdr o! Evi adama brakp m geldin?” demiú. Koúmuúlar gelmiúler eve ama ev tamtakr kurubakr hiçbir úey kalmamú tabi. Neyse gari bunlar elimizde avucumuzda bir úey kalmad buralarda durmayalm artk diye yollara düúmüúler. Gitmiúler bir köyde bir aann yannda iú tutmuúlar. Kelolan çoban olmuú koyunlar güdecek. Deliolan da tarlalar sürecekmiú. Neyse bizim Deliolan almú öküzleri tarlaya gitmiú. Öleye kadar sürmüú tarlay ölen de yemek yemek için durmuú. Balamú öküzleri yemeini yerken gözü öküzlere kaymú. Bir bakmú öküzler bunu taklit ediyor. Deli ya gari bilmiyor ki hayvancazlar geviú getiriyor. “Bana bakn siz kendinizle elenin benle dalga geçmeyin” demiú. Öküzler laftan ne anlar hayvanlar devam ediyorlarmú geviú getirmeye. Bu almú eline sopay kalkmú hayvancazlar bir güzel dövmüú. O sinirle oturmuú ekmeini yemeye devam ederken bir daha bakmú hayda bunlar gene taklit ediyor. Bunlar akllanmad diye almú eline bça, öküzleri bir güzel kesmiú telef etmiú. Ondan sonra koúmuú gitmiú abisinin yanna. Demiú böyle böyle. Kelolan; “Eyvah!” demiú “Kardeúim ne yaptn gariban hayvan geviú getiriyor sen neden kestin bunlar. imdi aa bizi mahveder ne deriz ne ederiz. Kalk gidelim artk çabuk kaçalm!” demiú.

267

øki kardeú kalkmúlar hemen yollara düúmüúler. Gece olunca kurda kuúa yem olmayalm diye bir aac tepesine çkmúlar. Bunlar orada otururken ilerden eúkyalar gelmiú de o aacn altnda dinlenmeye durmuúlar. Eúkyann baú soygun paralarn pay ediyormuú aralarnda. Neyse bunlar pay ederken Deliolan’n çiúi gelmiú. Kelolan yapma etme dese de faydas yok salmú aúaya. Hadi olan oldu derken bu sefer de büyük abdestini bozaca tutmuú. Bir de onu salnca iyice iúkillenmiú aúadaki eúkyalar. Deliolan böyle böyle debelenirken debelenirken yukarda, hoopp dengesini kaybetmiú, eli kypvermiú aúaya düúmüú. Aúaya feryat figan düúerken barnca eúkyalar gece vakti korkmuú tabi n’oluyor ne bitiyor anlayamamúlar tabana kuvvet kaçmaya baúlamúlar. Bunlar da iki kardeú inmiúler aúaya paralara konmuúlar. Köylerine dönmüúler saraylar yaptrp içinde durmaya baúlamúlar. Ben úimdi yanlarndan geliyorum.

Mehmet AZAK, Paúaköy

268

60. KAFA SALLAYAN KORKULUK

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir fakir varmú. Bu fakir, onun bunun tarlasnda çalúp para kazanrmú. Bir gün bu fakir çapay omzuna atp yola koyulur. Tarla tarla dolaúp iú arar. Sonunda bir tarlaya girer. Oradaki korkuluu tarlann sahibi sanp karúsna geçip:"Arkadaú, ben iú aryorum. Sana da iúçi lazmsa bugün burada çalúaym." der. Rüzgar da estikçe, korkuluun baú sallanr. Fakir de onun tamam dediini düúünür akúama kadar çapa sallar. Akúam olur, parasn ister. Ama korkuluk cevap vermez ,durmadan kafa sallar. Adam da kzp, korkuluun kafaya çapay vurur. Kafann içinden bir kese altn çkar. Hemen keseyi alp eve gider. Olanlar karsna da anlatr. Kars da paray alp yüklüe koyar. Kars ertesi günü komúularna oturmaya gider, adam evde yalnz kalr. Adam evin önünde otururken, ileriden atn üzerinde bir bey geldiini görünce, onu altnlarn sahibi sanarak: "Ben o altnlar hanma verdim, hanma verdim." der. Atl hemen durumu anlar ve altnlar ister, atn sürüp gider. Kadn durumu örenince hemen atlnn önüne geçer. Adam onu atnn arkasna bindirip götürür. Fakir adam kalakalmútr.

Fatma SELÇUK, Alemúahl

269

61. HIRSIZ

Evvel zamanda iki arkadaú varmú. Bunlardan biri hrszmú. Dieri, hrsz olan arkadaúna; “Yahu hrszlk nasl oluyor bana öretsene sen?” demiú. “Olur, öreteyim” demiú hrsz; “Hadi pazara gidelim o zaman” demiú. Pazara gitmiúler. Bakmúlar birisi pazardan bir merkep almú. Tutmuú ipini merkebin gidiyormuú. Hrsz; “Bakn ben bunun merkebini çalacam” demiú. “Yahu adam merkebini almú eline evine gidiyor. Sen nasl çalacaksn bunu?” “Çalarm ben” demiú. Koúmuú adamn arkasndan yetiúmiú. Hemen çkaryor merkebin yularn kendi boynuna geçirmiú. Giderken giderken adam arkasna dönüp bir bakmú adamn birisi geliyor merkep yerinde. “Sen kimsin yahu, merkep nerede?” “Ne merkebi yahu, ben insandm ben anamn babamn sözüne bakmadm. Allah da beni merkep etti” demiú. “Hay Allah yahu görüyor musun Allah’n iúini. Hadi madem bak gari sen yoluna” demiú yularn çözmüú. Oradan

dönmüú

arkadaúlarnn

yanna

merkebi

yanlarna

almúlar

gidiyorlarmú. Giderken bakmúlar adamn birisi öküzleriyle çift sürüyormuú. “Ben bunun öküzlerini úimdi çalacam” demiú. “Yahu sen bunu nasl çalacaksn?” “Çalarm ben” demiú. “Sen git üst yanna tarlann üst yanna otur demiú. Sen oradan baracaksn. Adam senin yanna gelecek. Ben de o zaman öküzünü alacam. Sonra benim peúimden gelecek sen de öteki öküzünü alacaksn” demiú. Adam çkmú tarlann baúna baúlamú barmaya; “Yandm ben yandm ben!” diye. Çiftçi de meraklanmú; “Bu demiú ne barp duruyor ya n’oldu acaba?” demiú. Gitmiú adamn yanna; “Yav sen niye baryorsun?”

270

“Neden barmayaym yav. Biz iki öküzle çift sürüyorduk sen bir öküzle sürüyorsun!” demiú. Adam kafasn bir çevirmiú bir bakmú öküzün biri yok! Hadi peúinden gitmiú hrszn. Oraya gidince de öteki öküzü de o adam almú. Çiftçi dönmüú gelmiú o da yok! Mehmet AZAK, Paúaköy

271

62. ÜÇ KARDE

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde yaúl bir adamla üç olu varmú. Gel zaman git zaman yaúl adam ölüm döúeine düúer. Oullarn baúna toplayp: "Evlatlarm, ölmeme az kald. Birbirinizle iyi geçinin, "der. Baba, nasihatlerinin yannda, üç tarlasn her bir çocuuna birer tane deecek úekilde bölüútürür. Baba öldükten, topraa verildikten sonra çocuklar iúlerinin baúlarna geçerek tarlalarn ekip biçmeye baúlarlar. Ama iki kardeú emek çekip, tarlalarn ekip biçerken dieri yan gelip yatar. øki kardeú ekip biçip mahsul kaldrrken o, mahsul kaldramaz. Gel zaman git zaman emek harcamayp mahsul kaldramayan kardeú suçun kendinde olduunu düúünmekten ziyade tarlann verimsiz olduunu düúünmeye baúlar. Verimsiz tarlann kendisine düútüünü düúünüp tarlalar tekrar bölmek ister. Dier kardeúleri bunu kabul etmeyince de çareyi kadya gitmekte bulurlar. Her birisi birer ekmek çks alp yola çkarlar. Yollar uzundur. Uzun süre yürüdükten sonra bir çeúme baúnda hem yemek yemek hem dinlenmek için otururlar. Yemek yerlerken büyük kardeú: "Bakn, burada bir deve yaylmú. Hem de bir gözü kör." der. Ortanca kardeú de: "Bir aya topal." der. Küçük kardeú ise: "Kuyruu da güdük." der. Kardeúler, yemeklerini yedikten sonra oradan ayrlp tekrardan yola koyulurlar. Git Allah' im, git Allah' im... Derken karúlarndan bir adam gelir. "Selamün Aleyküm" "Aleyküm Selam" Adam: "Arkadaúlar, geldiiniz tarafta bir deve gördünüz mü?" diye sorar. Üç kardeú de:

272

"Görmedik arkadaú." derler. Büyük kardeú: "Arkadaú senin devenin bir gözü kör mü be?" diye sorar. Adam da: "Kör. Nereden bildin?" diye sorar. Ortanca kardeú: "Eee, Ayann biri topal m?" "Topal." Küçük kardeú: "Kuyruu güdük mü?" "Güdük." der. Adam: "Nerede benim devem, verin benim devemi." diye feryat etmeye baúlaynca kardeúler: "Arkadaú biz senin deveyi görmedik." derler. Adam, onlardan úüphelenir. Hem deveyi görmediklerini söylemiúler, hem devenin topal olduunu, kör olduunu, güdük kuyruklu olduunu bilmiúlerdir. Onlardan önce hemen gidip kadya varr. Kadya durumu anlatp, o gelecek olan üç adamdan davac olduunu söyler. Bir zaman sonra kadnn kaps çalnr. Kardeúler gelmiúlerdir. "Selamün Aleyküm" "Aleyküm Selam" Dertlerini kadya anlatmaya baúlarlar. Ama kad: "Durun bakalm. Tarladan önce sizin baúka bir davanz var. Önce onu halledelim. Tamam m?" "Tamam." Kad: "Söyleyin bakalm siz bu adamn devesini ne yaptnz?" der. Kardeúler: "Biz deveyi görmedik." derler. Kad da:

273

"O zaman bu devenin güdük kuyruklu, kör, topal olduunu nereden bildiniz?" diye sorunca kardeúler durumu anlatmaya baúlarlar. Büyük kardeú: "Kad Efendi, biz çeúme baúnda dinlenmek için oturduk. Baktk ki orada önce bir deve yaylmú. Ama otun bir tarafn yemiú, bir tarafn brakmú. Demek ki gözünün birisi körmüú Gördüü taraf yemiú, görmedii taraf yememiú." der. Ortanca kardeú de: "Bu devenin ayak izlerine baknca, üç ayann salam bast belli. Demek ki biri topalmú" der. Küçük kardeú: "Kad Efendi, deve yere yattn da kuyruunu yere vurur. Bu hiç yere vurmamú. Güdük kuyruklu olduunu ben de oradan anladm" der. Bütün bunlar dinleyen kad, devesini kaybedip de davac olan adama: "Sen git. Bunlar senin deveni görmemiú" diyerek yol verir Kardeúlerle yalnz kalan kad kardeúlere: "Siz bugün burada kalp, misafirim olun. Sizin fetvay da yarn veririz." der. Kardeúler de kabul eder. Ardndan kad hemen pazara çkp úarapçdan úarap, çobandan koyun alp eve gelir, masay donatr. Yemek yerlerken, bir ara Kad: "Siz yemeinizi yiyin. Benim bir iúim var. Az sonra gelirim." der ve adamlarn kendisi için ne söyleyeceini merak edip yemek yedikleri odann altndaki odaya saklanr. Kardeúler, yalnz baúlarna yemek yerlerken, büyük kardeú: "Bu içkinin suyu kabirden alnmú." der. Ortanca kardeú: "Bu et köpek etiyle karúk." der. Küçük kardeú de: "Kardeúlerim, bu kad zinadr, bizi dinler." der Bütün bunlar duyan kad sinirlenip yukarya çkar. Niye böyle konuútuklarn sorunca da küçük kardeú: "Sen zina olmasaydn bunlar olmazd." der.

274

Kad sinirlenip hemen annesinin yanna gider. "Anne beni nerden aldn. Eer doru söylemezsen senin idamn vereceim." der. Annesi de: "Benim adamn çocuu olmazd, bir gün bizim orada bir yolcu misafir oldu, seni ondan aldm." der. Küçük kardeúin söylediinin doru olduunu anlayan kad buradan doru úarapçya gider. "Bana verdiin úarap nereden?" diye sorar. arap satan adam: "Bizim burada üzüm balar hep ayndr. Hepsinin kökü, kabrin orta yerindeki aaca sarl olan asmadandr." der. Buradan da ayrlp, koyunu ald çobana gider. "Bana verdiin koyun nereden dodu?" Çoban: "Koyundan dodu." der. Kad: "Eee, nasl dodu?" Çoban: "Onun annesi yaúl bir koyundu. Kún öldü kald. O zaman da bizim köpek enikledi. O kuzu, o köpein sütünü içip meydana geldi." der. Kad, kardeúlerin bütün söylediklerinin doru çkmas üzerine daha da sinirlenir. Onlar cezalandrmak ister, ama gerekçe yoktur. Aklna bir fikir gelir. Bir bardak ar ile bir portakal alp eve gelir. Barda kapnn önüne, portakal minderin altna koyar. Kardeúlere: "Bu bardan içinde ne var?" diye sorar. Büyük kardeú: "Azn açmayn uçar." der. Ortanca kardeú: "Uçarsa, ardr." der. Kad iyice sinirlenmeye baúlamútr. "Pekâlâ. Minderin altndakini bilin." der. Büyük kardeú: "Yuvarlak." der. Ortanca kardeú: "Krmz." der. Küçük kardeú: "Krmzysa portakaldr." der. Kad çok úaúrr. "Aman diyeyim, yürüyün gidin. Babanz tarlay nasl bölüverdiyse öyle sürün. Ben tarla marla bölemem." der ve kaçar.

Mustafa YILMAZ, Alemúahl

275

63. VEZR VE HIRSIZLAR

Padiúah zamannda hrszlar türemiú. Ama öyle böyle hrsz deil üçkâtç dolandrc

hrszlar.

Bir

türlü

yakalanamyorlar.

Dolandrclklarn

türlü

numaralarla yapp tereyandan kl çeker gibi de syrlyorlar beladan. Bir türlü yakalanmyorlar adamlar. Gel zaman git zaman, bunlardan illallah etmiú Padiúah, demiú; “Hrszlar yakalanacak.” Padiúah’n çok akll bir veziri varmú. Veziri demiú; “Bana úu kadar izin ver demiú ben bunlar bulur gelirim” demiú. Vezir tebdil-i kyafetle memlekette dolaúmaya baúlyor. Bir gün bir hana uramú yolu. Orada serseri klkl üç kiúi görüyor. Eski elbise giymiúler. Bunlar hana girmiú üçü beraber. Hancya seslenmiúler. “Ne var?” demiú. “Yatak var m?” “Var.” “Burada üçkâtç çokmuú, hrsz bolmuú. Bizim su kadar paramz var. Sana teslim edeceiz. Biz yukarda yatacaz dinleneceiz. øyi demiú. Vezir de dilenci klnda hana girmiú. Onlar dinliyormuú. Paralar saymúlar hancya. Yukarya çkmúlar üçü beraber. Lambay yakacaklarmú. Lambada gaz yokmuú. Aralarndan birine; “Aúa in gaz al gel” demiúler. Aúa inen adam paray istemiú hancdan. Hanc; “Üçünüz geldiydiniz. Üçünüz beraber alacaktnz ya” demiú. Adam kurnazca yukar kata sanki gaz kastediyor gibi; “Vermiyor vermiyor!” diye yukarya seslenmiú. Yukardakiler de “gaz varsa ver” anlamnda; “Ver ver” demiúler. Üçkâtç paray almú gitmiú. Yukardakiler de hancya gelmiú; “Hani nerde arkadaú” demiúler. “Paralar ald gitti.”

276

“E hanc biz sana ne dedik. Paralar üçümüz verdik, üçümüz alacaz dedik ya!” “Siz verin dediniz bende verdim” demiú hanc. “Biz o adam tanmyoruz. Paramz sen kaptrdn!” demiúler. Mahkemeye veriyorlar hancy. Ar para. Adamn han satlacak paralar verilecek. O hale geliyor vaziyet. Vezir geliyor; “Ne oldu?” diye soruyor. “O gün sende vardn amca bak diyorlar. Sen de bize úahit ol diyorlar. Mahkemede çaryorlar Vezir’i; “Anlat bakalm bildiini gördüünü.” diyorlar. “Bunlar üç kiúiydiler. Bunlar iki kiúi kalmú. Bunlar paray sayd diyor üçü. Uyank diyor gaz alma bahanesi ile geldi paray ald. Ben de úahidim” diyor. Üçü bir araya gelsin ben bunlarn paralarn ödeyeyim diyor. Bunlar üçü bir araya gelsin diyor. Paray ödeyeyim deyince adamlar gidiyor üçüncü kiúiyi buluyor. Bir araya geliyor. Vezir bunlarn üçünü de askerlerine yakalatyor. Orada artk kim olduu aça çkyor. øbret-i âlem için adamlarn boyunlarn vurduruyor.

Mustafa GÜDER, Demirci

277

64. HANLN SONU

Bir varmú bir yokmuú evvel zaman içinde kalbur saman içinde bir adama iki arkadaú hyanet etmiúler denize atmaya kalkmúlar. Bunu bir çuvaln içine koymuúlar yola çkmúlar gari. Denize giderken yolda dinlenmek için durmuúlar. Bunu bir aacn dalna asmúlar kendileri de uyumuú kalmúlar. Çuvaln içindeki beklerken beklerken bir ses duymuú. Bakmú bir çobandan geliyo ses anlamú; “Almcem almcem!” diye söyleniyormuú çuvaln içinden. Çoban gelmiú; “Neyi diyorsun arkadaú neyi almayacaksn yahu?” demiú buna. “Yav padiúah’n kzn vereceklermiú bana ben de istemiyorum almcem diye onu diyorum.” Demiú. “Ben alrm yahu” demiú adamcaz. “O zaman ipi çöz” demiú. Öbürünü koymuú çuvala bir güzel ayn úekilde asmú aaca. Sonra koyunlarn almú çobann, köyüne dönmüú. Dierleri de uyanmú. Çuval almúlar. Velhasl ip balayp atmúlar gari çuval denize. Geliyorlar köye bir bakyorlar arkadaú bin tane koyunla gelmiú köyde oturup durur. “Nasl oldu bu yav?” “Siz beni daha büyük taúla balasaydnz iki bin, üç bin tane koyunla dönecektim.” demiú. Bu iki arkadaú gene kafalar birleútirmiúler. Denize gitmiúler. Ayaklarna taú balayp atlamúlar denize cezalarn bulmuúlar.

Muhsin CAN, Sazoba

278

65. MAMLA GENÇ

Bizim burada bir mevki vardr. Adnda “Karayerler” derler. Eskiden buralar

bataklk olduu için suyu bol olduu için öyle derler. Tam Dingiller köyü var bizim karúmzda. Dingiller köyü ile Karasonya’nn arasnda bir mevki… ”Karayerler” mevkiine zamann bir hanmefendisi, bir bayan gelmiú bir çadr kurmuú avanesiyle beraber. Bütün bu civar köylere haber göndermiú. Demiú ki; “Benim bir srça parmam görmek isteyen varsa iki buçuk kuruú para getirecek sraya girecek görecek.” Tabi bu böle olunca halk arasnda bir merak uyandrmú bu, ”Bu nasl bir úeydir acaba bu kadar. Kadnn parmanda ne var? øki buçuk kuruúa bu kadnn parma görülecek?” Dingiller köyünden üç kardeúten büyük aabeyleri gitmiú görmüú; ortanca aabey gitmiú görmüú. En küçük kardeúi de paras olmad için; “Ben bu öküzü sataym parasyla da kadnn parman göreyim” diye yola çkmú. Yolda giderken bizim Karasonya’nn ømamyla karúlaúmú. ømam aslnda bu olaya kzyor ama milletin de bu merakn anlamadndan demiú; “Nereye gidiyorsun?” “øúte sizin ovada úu mevkide kurulan çadrdaki hanmn parman görmeye gidiyorum.” “Ne yapacaksn?” “Öküzümü satacam o paray denkleútirip göreceim.” ømam demiú; “Sen o iki buçuk kuruúu bana ver, ben bu hanmn her tarafn sana göstereyim!” “Tamam; olur.” Demiú. Anlaúmúlar. Ama bunlarn bir huyu varmú: Dingillerden olan çocuk verdiini alr. Bizim köyün imam da aldn vermezmiú. Böyle bir huy… Çkyorlar yola. Bizim imam bir tane keçi almú yanna. Olana bir úart koúmuú; “Ben ne yaparsam sen de onu yapacaksn. artm bu.”

279

Çadrn karúsna geçmiúler keçiyi balamúlar ayaklarndan. Baúlamúlar ensesinden kesmeye. Tabi keçiyi ensesinden kesmeye baúlaynca hayvan barmú. Hayvan barnca çadrdan o hanmn hizmetçileri ona bakanlar demiúler ki; “Bak iki tane deli geldi. Keçiyi ensesinden kesiyor hanmefendi ne yapacaz?” O da çadrdan, penceresinden kafasn çkarmú, demiú ki; “Olum o öle olmaz.” Açmú barn; “Bak böyle keseceksiniz!” Hoca da olan görsün de sonra “Bana göstermedi” demesin diye; “Kör! øyi bak nasl kesilecekmiú!” diye gösteriyor. Neyse keçiyi kesmiúler asmúlar dala. Yüzecekler; baúlamúlar srtndan yüzmeye. Hanm gene çkmú demiú bak úöyle yüzeceksiniz. Diye önünü açmú. Netice demiúler bunlar çok yoruldu. Bunlar çadra alalm bu hayvan piúirelim yedirelim bunlara. Biri úu karúki köyden; biri de bu köydendir. Emekleri geçti buraya kadar geldi bunlara baktralm demiúler. Neyse hikâyedir bu… Hayvan piúirmiúler sofraya atmúlar. Hoca çatal kaú almú olann burnuna; olan da çatal kaú alyor hocann burnuna… Demiúler ki bunlar yemek yemesini bilmiyor. Olan demiú bayan ben alaym yanma; hocay siz aln bunlara biz yemek yedirelim. Bunlar bir de oturtup yemek yedirmiúler falan. Akúam geç olmuú hadi bunlar misafir edelim yatak hazrlayalm. Hoca yorgann altndan girip üstünden çkyor; olan da arkasndan girip çkyor derken hadi bunlar yatmasn bilmiyor bunlar yatralm derken neyse birliktelik pekiúmiú. Yola çkmúlar olanla imam bizim. Yolda ayrlmúlar. O köyüne gitmiú Dingiller’e, bizimki buraya gelmiú. Günlerden bir gün olmuú, tabi çocuk iki buçuk kuruúu vermiú alacak ac var içinde. Hoca da bu almaya gelir diye bunu bildiinden kendini devaml sakl tutuyor. Bizim köye geliyor çocuk diyor ki; “Hoca nerde?” Hoca da diyor ki;

280

“Öldü deyin öldü deyin!” diyor. Hoca öldü numaras yapyor. “Eyvaahhh benim bu hocadan alacam vard. Bu para da ölmese bari!” diyor. Neyse o dönemde adetmiú; ykanan ölüleri bir gece sevdii birisi beklermiú. Çocuk da diyor ki “Benim ahbabmd bu sevdiim biriydi ben bunu bekleyeyim” diyor. Niyeti de kefeni çalp kaçacak. Caminin avlusunda hocay ykamúlar. Bizim de eski bir selvi vard selviyi yktlar úimdi yeni camiyi yaparken. Selvinin dibine koymuúlar. Çocua demiúler; “Madem sen bunun samimi bir arkadaúsn bunu bugün bekle yarn defnedelim.” Çocuk úimdi bir kenara geçiyor bekliyor ortalk tenhalaúsn, insan kalmasn ki hocann kefenini soyup gidecek. Tam onun o kefenini açma srasnda bir tabur eúkya köy camisine geliyor. Baúlyorlar çaldklar hazineyi kendi aralarnda paylaúmaya. Hazineyi paylaúyorlar paylaúyorlar da en son ortada bir klç kalmú. Eúkya baú demiú ki; “Bu klc bu cesede kim batrrsa bu klç onun olacak. Kimin cesareti varsa gitsin bu cenazeye batrsn alsn bu klç onun olsun. Anasnn ak sütü gibi helal olsun. Bir tanesi demiú; “Ben yaparm bu iúi.” Eúkyann biri. Klc almú eline masatlamú. Biliyor yani klc keskin olsun. Tam kaldrmú vuraca srada, Hoca demiú; “imdi kalkarm haa!” demiú. imdi kalkarm ha diye ölüden ses kesilince adamn elinden ayandan can kesilmiú tak düúmüú klç. “Tüh lan korkak!” falan demiúler úu bu üç beú kiúi denemiú. Gene ayn gene ayn. Eúkya baú demiú ki; “Siz yapamadnz bunu ben yapacam, klç benim olacak artk baúka çare yok!” Kalkmúlar cenazenin baúna varyor, diyor ki; “Hadi kalk da göreyim!” diyor; “Ben diyor úimdi sana klc vuracam!” Hoca anlyor tabi iúin ciddiyetini;

281

“Kalkn lan ölüler diyor ne bizim bu dirilerden çektiimiz!” diyor ha tabuttan kalyor. Kalknca bütün ölüler kalkt zannediyorlar. Klc atyorlar eúkya bir toparlanyor, bizim “Kalabak Taú” denilen bir mevki var dan baúnda, o tarafa kaçyorlar. imdi onlar öyle kalknca bizim olanla hoca hazinenin baúnda kalyor. Bizim cami odasna oturmuúlar iúte üçü senin beúi benim paylaúmaya baúlamúlar. Hazineyi paylaúyorlar iú bitiyor. En son iú iki buçuk kuruúa kalyor. Çocuk diyor ki; “Benim diyor iki buçuk kuruúumu ver.” Hoca diyor; “Olmaz bak bu kadar sözümü yerine getirdim kadnn her tarafn gösterdim. Bir de seni hazinenin içine soktum.” diyor. Ama olan; “Benim iki buçuk kuruú nolcek?” diye tutturmuú! “Olurdu olmazd” derken kavga etme esnasna gelmiúler. O arada eúkya baú oradan demiú ki; “Ulan cesaretli biriniz varsa gitsin baksn da hakikaten bu Karasonya’daki bütün ölüler kalkt m yav” demiú. Biri demiú ki; “Ben giderim.” Neyse usul usul, yavaú yavaú cami odasna pencereye doru yanaúmú. Bakmú ki içerde iki buçuk kuruú kavgas var. Eskiden eúkyalarn baúnda yalk denen bir örtü bir üstlük olurmuú. Hoca da bakmú biri pencereden bizi dinliyor. Olana diyecek. Olan da o ara demiú ki; “Ben iki buçuk kuruúumu isterim!” Hoca da elinin biriyle eúkyann üstlüü tutmuú; “Al ulan iki buçuk kuruúunu!” demiú öfkeli úekilde borcunu ödemiú. Eúkya da kafasn pencereden çekerken kulan bir çiviye taktrmú. Kulak parçalanmú. O hzla dan baúna “Kalabak Tepe” denen yere eúkyann baúnn yanna varmú. “Noldu anlat hele ne bu baúna gelen.” demiúler.

282

“Valla” demiú “Karasonya’da bütün ölüler kalkmú. Adam baúna bizim hazineden iki buçuk kuruú düúmüyor. Biri benim külah ald biri de kulam yard, hadi kalkn buradan gidelim!” demiú.

Bünyamin CANDAN, Karasonya Köyü

283

66. KULALIYLA EYTAN

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde bir Kulal bir de eytan varmú. Bu Külal ile eytan arkadaúmú. Bir zaman gelir, Kulal' yla eytan ortakçlk yapmaya karar verirler. Tarla Kulal'nndr, iúçilik ise eytan'a kalr. ølk olarak buday ekmeye karar verirler. Bahar olur; iú zaman gelir. eytan çalúr, çabalar, tarlaya buday eker, bakmn yapar., büyütür. Sonunda, hasat zaman gelir. Ama buday nasl bölüúeceklerine karar veremezler. Hemen Kulal' nn aklna bir cinlik gelir. " Arkadaú ben buldum nasl bölüúeceimizi" der Kulal ve hemen ekler. " Bu iúte senin emein çok. Onun için mahsulün çounu sen al. Bana üstte kalan dört beú parmaklk yerini ver. Altta kalan bütün yerleri senin olsun" der. Bu iú eytan' in aklna yatar. Öyle ya, Kulal mahsulün on santimetresini alacak, geri kalan yetmiú, seksen santimetre eytan' in olacaktr. Kulal hemen gidip, budaylarn üst ksmn, baúan, keser. Kestiini savurur, çkan tanelerini de çuvallara doldurup pazarda satar. Cebini doldurur. eytan ise budaylarn altta kalan ksmn keser, savurur, payna kalan da yel alr, gider. eytan, kandrldn anlar. Ama sesini çkarmaz. Bunun hesabn seneye ekilen mahsulde soracaktr. O da aynsn Kulal' ya yapacaktr. Gel zaman git zaman güz mevsimi gelir. Ne ekeceklerine karar vereceklerdir. Külah: " Vallahi arkadaú, geçen sene ak mahsul ektik, sen zarar ettin. Bu sene gök mahsul ekelim" der. eytan da kabul eder. Sonunda sarmsak ekmeye karar verirler. Ekim zaman gelir. Gene eytan tarlay sürer, mahsulü diker, bakmn yapar, büyütür. Gel zaman git zaman hasat mevsimi gelir. Bu defa eytan atlar: " Arkadaú geçen sene sen üstünü aldn, ben zarar ettim. Bu sene ben üstünü alaym, alt sana kalsn" der. Kulal hemen kabul eder. eytan gider, topraktan üstünü biçer, savurur. Gene elinde bir úey kalmaz. Kulal gidip, topran altndaki sarmsa çkartr, pazarda satar, gene kesesini doldurur.

284

eytan' in sapn alan yok. Kulal' nn sarmsan alan çok. Kulal gene eytan' kandrmútr. eytan: " Elbet bir gün ben sana gösteririm" diye iç geçirir. Olayn üstünden hayli zaman geçer. Bu arada eytan, Kulal' nn karsnn aklna girer. Önleri de bayramdr. Leyla Hanm bir gün kocasna: " Bey, annemleri görmeyeli dört beú sene oldu. Onlar özledim. Bu bayramda da Mula' ya gidelim" der. Kulal' yla Hanm Mula' ya girince eytan' in adamlar onlar karúlar ve Leyla Hanm' tanyormuú gibi yaparak: " Ooo, Leyla Hanm hoú geldin" " Hoú geldin Leyla Hanm..." derken Kulal' in hanmn kaçrrlar. Kulal orta yerde kalakalr. Hiçbir yer bilmedii için de oradan ayrlamaz. Dört, beú gün geçer. Sonunda, eytan tellal klna girip, eline bir davul alarak Kulal' nn karúsndan: " Tellal barl, tellal barl" diye bararak geçerken, Kulal: " Tellalc, gel buraya" der. " Kaç liraya baryorsun?" " Elli liraya" der eytan. " Al sana iki yüz elli lira, úöyle bar: "Birisi Külal Birisi Mulal Beú gün oldu kaybolal Makas marka beú numara Getirsinler emanetimi Ben gideceim geri"

Zeki AYHAN, Alemúahl

285

67. MANTIKLI YALAN

Adamn biri çok yalan söylüyormuú. Ama yalan da çok mantkl konuúuyormuú inandrc oluyormuú. Adamn olunun da yalan söyledii meydana çkmú. Olu demiú; “Ben yarn ava çkacam” demiú. Ava gitmiú bu. Gelince; “Ne vurdun?” demiú konu komúu. “Geyik vurdum” demiú. “Gezdim gezdim, bir kurúun vard bir attm hem gözünden hem ayandan vurdum.” demiú. Köylüler gülmüú; “Olum” demiúler “Hem aznla ‘bir kursun vard’ diyorsun, bir yandan da ‘hem gözünden vurdum hem ayandan vurdum’ diyorsun! Nasl oluyor bu?” demiúler “Yalan söylediin ortaya çkt!” demiúler. Babas gelmiú o srada; “Gel gel Süleyman Day, olunun yalan konuútuu ortaya çkt” demiúler. “Ne diyor” demiú. “Güya bir kurúunu varmú. Geyii hem ayandan hem gözünden vurmuú! Bu kadar yalan olur mu? Aya nerde gözü nerde!” “Ben karsdan baktm” demiú. “Hayvan arka ayayla gözünü karútryordu bir atmú hem arka ayan hem gözünü vurmuú” demiú. Yani illa ki gene yalan almú baú köúeye oturtmuú.

Mustafa GÜDER, Demirci

286

68. KELOLAN

Evvel zaman içinde Tahir Bey adnda bir adam varmú. Tahir Bey’in de hem sevdii hem sevildii güzel bir kz varmú. Tahir Bey kz, ne kadar da istetse, kzn babas vermezmiú. Gel zaman git zaman baba, kzn bir baúkasna verir. Kazanlar kurulur, düün tutulur. Kzn, Sultanasarl"da oturan sevdii Tahir Bey' e haber vermesi gerektir. Ama nasl verecek. Nasl vereceini düúünürken birden Kelolan' görür. Kelolan' a: “Kelolan Kelolan kervandan msn? Derdime dermandan msn? Ben sana bir mektup versem, Tahir Bey' e verenlerden misin?" der. Kelolan da: “Veririm" der. Kz, Kelolan' a mektupla birlikte, altn tas verir. Kelolan su data data Sultanasarl' ya gelir. Tahir Bey bu tas görünce Kelolan'a: " Bu tas nereden aldn?" diye sorar. Kelolan da: " Sevdiinden aldm. Düün tutuldu, sevdiin seni bekliyor" der. Tahir Bey, hemen Kelolan' da yanna alp slasna doru çkar. Gelip bakar; düün kurulmuú. Eline sazn alp, meydann orta yerine oturup, mani üstüne mani söyler; " Sabah namazn kldm Sultanasarl' da Öle namazn kldm Kars' in düzünde økindi namazn kldm çeúme baúnda Akúam namazn kldm kendi slamda" Ardndan, meydan yerinden sevdiini alp, atnn arkasna atar, kaçrr gider. Düün kurulmuú kalmú, onlar keyiflerine bakmú.

Fatma SELÇUK, Alemúahl

287

69. NCL LE KÖYLÜ

øncili artk emekli olacakmú. Padiúah da øncili gidince muhabbetine ortak olacak birini bulsun diye bir gün øncili’ye “Git kendine göre bir adam bul” demiú. øncili biniyor merkebe. Çkyor köy köy dolaúyor. Tabi orann halk biliyor øncili’yi ve Padiúah’n yannda olduunu. “Ben buralara geldim kendime göre bir insan aryorum. Ben artk padiúahn yanndan emekli olacam.” diyor. Köylünün biri; “u karúda diyor beú haneli bir köy var görüyor musun, git oraya kendin gibi birini bulacaksn” diyor. øncili geliyor bakyor o köye beú-alt çocuk oturmuú bilye oynuyorlar. Yan tarafta da bildiimiz pislii yuvarlak yapan böcek, pislii top yapmú yuvarlyor. Çocuklara; “Olum diyor siz burada bok böceinin yannda oyun oynuyorsunuz. Bu böcein ne iúi var yannzda?” diyor. Bir tanesi çkyor çocuklardan; “Onlar efendimizin kokusunu duydular da ondan geldiler!” diyor. øncili anlyor hemen; “Senin baban nerde?” diyor. Bakyor o bahsedilen adamn olu. “Ne yapacaksn sen benim babam?” diyor olan. øncili; “Beni sizin eve kadar götürsene ben size misafir olmak istiyorum” diyor. “Babam odunda.” diyor gidiyorlar eve. Az zaman sonra adam çkyor geliyor odundan. øncili adama; “Ey sadç!” diyor. “Ben seni padiúahn yanna götürüyorum” diyor. “Padiúah sana tabi hazinesinden altn verecek; ne verirse yar yarya diyor. “Yoookk bana ne verirse benimdir. Sana verilen de senindir” diyor adam. “Ama ben senin ayana kadar geldim” diyor øncili. “Olsun!” diyor adam. øncili; “Allah aúkna!” deyince, Adam

288

“Allah aúkna denince akan sular durur. Hadi bakalm senin dediin olsun. Ne verirse yar yarya üleúiriz diyor. Köylü kavi ama øncili gibi yaúl deil böyle. Kalkmú øncili merkebine binecek; Köylünün eúeinin alt dudayla üst dudan kesmiú. Bizim Köylü anlyor iúi. Padiúahtan ald ile on eúek alacak. Hiç aldrú etmiyor. øncili eúee binerken yardm ederken tara bçayla kesiyor øncili’nin eúeinin kuyruunu. Eúein kuyruunu “gerisi”ne sokuyor. Bunlar yola çkmúlar. Tabi bunlarn geldiini görünce tellallar salyorlar her yere. Halk toplanyor yolun iki tarafna. ehre gelirken øncili’nin eúei hzl hzl geliyor. Köylününki de köye giderken hzl yürür çünkü yem var evde. Baz yan yana gelirler baz øncili önde öyle giderlermiú. Tam padiúahn hareminin altndan geçerlerken øncili; “Siz hiç gülen eúek gördünüz mü? Bak köylünün eúei nasl gülüyor!” Millet kahkah gülmeye baúlamú. Köylü elini kaldrmú; “Bir dakika!” demiú. “Benim eúek öyle her úeye gülmez. Muhakkak øncili’nin eúeinin kuyruu götüne kaçmútr ona gülüyordur!” demiú. Bir bakyor halk, øncili’nin eúeinin kuyruu sallanmyor. Millet bir daha kahkah gülmüú. Neyse efendim ardndan içeri saraya alyorlar bunlar. Oturuyorlar yemek sohbet falan bilmem neler. Padiúah; “Dile bakam benden ne dilersen” diyor. “Saln dilerim Devletlim” diyor Köylü. Padiúah; “Dile benden ne dilersen; benim üç dileim vardr ona göre!” diyor. økincisine de köylü; “Saln dilerim Padiúah’m” diyor. “Bak diyor üçüncü son defa soruyorum; dile benden ne dilersen!” diyo. “Dileimi yerine getirecek misin Padiúahm?” diyor. “Getireceim” diyor. “Söz mü?” diyor. “Söz!” “øki yüz sopa diliyorum!” diyor. Padiúah; “Olur mu?”diyor. Bizimki; “Olur, bu dilek yerine gelecek Padiúah’m; söz verdin!” diyor.

289

Yatryorlar bunu doksan dokuz, yüz derken, Köylü baryor; “Durun yüz tane de øncili’ye” Padiúah “Neden?” diyor, Köylü; “øncili ‘Padiúahtan ne alrsan ortaz’ dedi!” diyo. Padiúah çaryor øncili’yi yüz sopa da øncili’ye vuruluyor. Neyse bunlar kalkp gidecekler artk saraydan. Padiúah’n Hanm diyo ki; “Padiúah’m eer müsaade edersen bir de ben bir soru soraym” “Buyur hatun” demiú padiúah. Köylüye demiú; “Hanm sultan sana bir soru sormak istiyor bakalm cevap verebilecek misin?” Kadn beú tane yumurta kaynatmú. Getiriyor geliyor sofraya koyuyor. “Bu beú yumurtay padiúaha sana ve bana hiç bölmeden taksim et” demiú. “Tamam” demiú Köylü. Bir tane padiúaha bir tane kendine üç tane de kadna vermiú. “Oldu mu olmad m?” derken, Köylü “Söyleyeceim ama darlmak yok” diyor. Müsaade alnca; “øki tane sende var Padiúahm bir tane daha verdim üç oldu. øki tane bende var bir tane daha üç etti” diyor. “Hatunda hiç yok bu üç tane de onun” diyor.

ükrü GÖNÜLKA, Kayalolu

290

70. KN

Bir varmú bir yokmuú. Padiúah’n bir kz varmú. Çok yiit bir kzmú. O devirde de Krk Hrszlar varmú bunlar padiúahn ambarn soyacaklarmú. Kz demiú ki; “Baba bana kldan ince klçtan keskin bir bçak yaptr” demiú. Padiúah’n ambarn soymaya girmiúler. Kz orada beklemiú gireni kesmiú gireni kesmiú içeri. Otuz dokuzuncu adam topalmú o bakmú içerde kan úldyor ambara girmemiú kaçmú gitmiú. Sonra zaman geçmiú bu adam dönmüú gelmiú padiúah’n yanna girmiú. Alt ay bir sene geçmiú. Padiúah; “Bak kzm bu adam ne zamandr bizim yanmzda bir kötülüünü görmedik. Seni buna vereceim” demiú. “Olurdu olmazd” derken öyle kalmú. Kz padiúah’a; “Bana demiú bir saray yaptr demiú. Emme her taraf muhafazal olacak demiú. Bir yan aslan bir yan kaplan. Bir yan asker bir yan polis. Öyle bir úey yaparsan evlenirim” demiú. Yapmú babas iyi ya evlenmiú. Çoluk çocua karúmúlar iki çocuklar olmuú. Bir gün demiú ki kaynatasna yani padiúaha; “Benim memleketimi köyümü göreceim geldi.” demiú. “øyi” demiú padiúah. “Yolunuz açk olsun” demiú. Bunlar yola çkmúlar. Yolda adam önce bir çocuunu sonra ikinci çocuunu kesmiú. Karsn da bir çnar aacna balamú. Yakacak gari kadn. Kini var seneler evvelinden kesti ya kadn arkadaúlarn. Kadn aaca balamú. Akúam karanlymú ama ateúi yok. Gelen giden de yok. Bakmú karúda bir úavk aydnlanyor. Kalkmú oraya doru gitmiú. Kz da; “Kurtarn beni!” diye baryormuú. Oradan da kervan geçiyormuú o srada. Kervandan biri de; “Hadi be kim bilir ne yapt da baladlar bunu oraya!” diyormuú. Neyse insafa gelmiú bazlar indirmiúler bunu. Yanlarna almúlar.

291

Kocas gelmiú bakmú deve izlerini görmüú takip etmeye baúlamú. Kadn babasnn yaptrd saraya saklanyor. Adam geliyor elinde mezar topra varmú üstlerine serpince aslanlarla kaplanlar uyumuú hemen. Gelmiú karsnn yanna; “Seni öldüreceim! Sen benim krk tane arkadaúm öldürdün ben de seni öldüreceim!” diyormuú. Frn yanyormuú kadna; “Seni frna atacam!” demiú. Kadn aslanlara kaplanlara sesleniyor yalvaryor; “Bak beni frna atacak kalkn!” diyormuú ama kalkmyorlarmú. Alyormuú kadn. Oradan bir kuú çkmú gelmiú; “Bak kapnn yannda mezar topra var. O topraktan atar da frnda yakarsan aslanlar kaplanlar uyanr” demiú. Kadn da orada yerde topra varmú almú o topraktan bir avuç atvermiú frna. Toprak yannca aslanlar kaplanlar uyanvermiú. Adam parça parça etmiúler. Bir damla kann brakmadan yiyivermiúler. Ben gözlerimle gördüm dün yanlarndan geldim.

Hatice AZAK, Paúaköy

292

KAYNAKÇA AKGÜN, Ylmaz, Trabzon Masallar Üzerine Bir Araútrma, Van 2000, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi) AKøDøL, ønci, “Alman ve Türk Masallarnda Formel øfadeler” Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimleri Dergisi, 2(1), Mart 1970 AKKOYUNLU, Ziyat Abdülmecit, Binbirgece Masallarnn Türk Masallarna Tesiri, Ankara 1982, (Yaynlanmamú doktora tezi) AKSAKAL, A. Haydar, Manisa’nn Bilinmeyen Yönleri, Manisa 2003. ALANGU, Tahir, Masal Aratrmas Sahasna Toplu Bir Bak ve Türk Masallarnn ç Yaps ile Kahramanlar Üzerine Bir Deneme, (Lisans Tezi, østanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, 1942–1943). _____, Billur Kök Masallar, østanbul 1961. _____, Kelolan Masallar, østanbul 1967, 1990. _____, Türk Folkloru El Kitab, østanbul 1988. ALPTEKøN, Ali Berat, Taeli Platosu Masallar, Ankara 2002 _____, Hayvan Masallar, Ankara 1991. _____, "Edebiyat Fakültesinde Yaplan Talebe Tezlerindeki Masallar", Türk Dili ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi II, øzmir 1983, 208– 228 _____,"Türk Masallarnda Yeni Tespit Edilen Tipler", Türk Dünyas Aratrmalar Dergisi 33, Aralk 1984, 170–184. ARSLAN, Mehmet Ali, Kuzey Dou Anadolu Kars ve Kuzey Britanya Halk Edebiyatnda Masallar, Erzurum 1980, (Yaynlanmamú doktora tezi). ARSLAN, Namk, Yozgat Masallar, Kayseri 1995. (Yaynlanmamú doktora tezi) AYYILLDIZ, Ferit, øspir ve Pazaryolu Yöresi Masallar, Erzurum 2001, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). BABACAN, Rza, limiz Manisa, Manisa 1993. BAKIRCI Nedim, Türk Dünyas Corafyasnda Tespit edilmi Hayvan Masallar Üzerine Bir nceleme, Konya 2004, (Yaymlanmamú Doktora Tezi) _____, Nide Masallar, Nide 2006. BARAZ, Turhan- Semra Tetik - Nazmiye Özsan, Türk Folklor Aratrmalar Dergisi/ Konu-Yazar Kaynakças, Eskiúehir 1986.

293

BERKø, Meltem, Hakkari Masallar Üzerine Bir Aratrma, Van 2003, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). BøLDøK, Suna PAMøR, Yldzelili Atfet Bildik’ten Derlenen Masallar Üzerine Bir Araútrma, Elaz 1996, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). BøRKAN AKHAN, Ebru, Yunt Da Köylerindeki Masallarda Dil Özellikleri, Manisa 2006 (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). BORATAV, Pertev Naili, Contes Turcs, Paris 1955. _____, Zaman Zaman çinde, østanbul 1958. _____, Az Gittik Uz Gittik, Ankara 1969. _____, 100 Soruda Türk Halk Edebiyat, østanbul 1969. _____,"Dil ve Tarih-Corafya Fakültesinde Halk Edebiyat ve Folklor Arúivi" Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi Dergisi 1, (1) 1947, 99-111. _____, "Billur Köúk Maddesi", slâm Ansiklopedisi, c.2, 1962, 617-618. CAFEROLU, Ahmet, Anadolu Dialektolojisi Malzeme I-II, østanbul 1942. CERøT, Erkin, Alemúahl Köyü Folklorundan Örnekler, Isparta 2003, (Bitirme Tezi) ÇELøK,

Suzan, Türk Masallarnda Ölüm ve (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi)

Yas,

Elaz

2002,

ÇETøN, Gülen, Dil ve Tarih-Corafya Fakültesinde Yaplan Folklorla lgili Lisans Tezleri Bibliyografyas, (1940-1980), Ankara 1980. DEMøRBA, Seher, Sütçüler Masallar Üzerine Bir nceleme, Isparta 2006, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). DEMøRCøOLU, Yusuf Ziya, Yörükler ve Köylülerde Hikayeler, Masallar, østanbul 1934. DENøZ, Rasim, Kayseri Masallar, Kayseri 1996 DøLÇøN, Ali Dehri, Çankr Masallar, Çankr 1933. DORAMACIOLU, Hüseyin, Kilis Masallar (Derleme ve Tahlil Çalmas), Gaziantep 2001, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). DOLU, Arzu, Diyarbakr ve Yöresi Masallarnda Motif ncelemesi, Diyarbakr 1997, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi) EBERHARD, Wolfram Und Pertev Naili Boratav, Typen Turkischer Volkmarchen, Wiesbaden 1953. EKøZ, øbrahim, Manisa li Alaehir ve Kula lçeleri Halk nanlarnn Karlatrlmas, Elaz 2000, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi).

294

ELÇøN, ükrü, Halk Edebiyatna Giri, Ankara 1981, 1986. EMøROLU, Seyit, Meram lçesi (Konya) Masallar Üzerinde Bir nceleme, Konya 1996, (Yaymlanmamú Doktora Tezi) ERCøLASUN, Ahmet Bican- A. ekür Turan, (Lâtin Harflerine ve Türkiye Türkçesine aktaranlar), Uygur Halk Masallar, Ankara 1989. ERDOAN, Agül, Manisa Kula lçesi Folkloru Üzerinde nceleme Çalmalar, østanbul, 2000 (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). EREN, Metin, Bitlis Masallar Üzerine Bir Aratrma, Van 2001, (yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). ERGUN, Metin, Türkmen ve Anadolu Halk Masallarnn Yap ve Motif Açsndan Mukayesesi Üzerine Bir Aratrma, Erzurum 1988. (Yaynlanmamú yüksek lisans tezi). ESER,

Ruhiye Eda, Türk Masallarnda Çocuk Motifi, Elaz 2000, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi)

FURTANA, Mahmut, Selendi lçesindeki Yaygn Halk nanlar ve Bu nanlardaki Eski Türk nancnn zleri, Elaz 2003, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). GÖDE, Halil Altay, Yalvaç Masallar Üzerine Bir nceleme, Isparta 1997, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). GÜNAY, Umay, Elaz Masallar (nceleme), Erzurum 1975 (Doktora tezi) "Masallarda Deiúen Motifler ve Tesirleri" Türk Kültürü, 18 (211, 212, 213, 214) Mays, Haziran, Temmuz, Austos 1978. GÜNEY, Eflatun Cem, En Güzel Türk Masallar, østanbul 1948. _____, Bir Varm Bir Yokmu, østanbul 1957. _____, Evvel Zaman çinde, østanbul 1957. _____, Gökten Üç Elma Dütü, østanbul 1960, 1967. _____, Az Gittim Uz Gittim, østanbul 1961. _____, Masallar, Ankara 1992. GÜNGÖR, Seza, Halk Bilgisi Haberleri Bibliyografyas, Elaz 1990, (Lisans tezi). GÜROL, Pehlivan, Manisa (Merkez) ’da Veli Kültü, Manisa 2004, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). KARA, Ruhi, Erzincan Masallar, Erzurum 1996. (Yaynlanmamú doktora tezi) KARADA, Metin, Erzurum ve Çevresinde Derlenen Halk Hikayeleri Üzerinde Aratrmalar, C.II, Erzurum 1984, (Yaymlanmamú Doktora Tezi). KARASU, Cihat, Bolu Masallar Üzerine Bir Aratrma, Van 2002,

295

(Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). KAYAOLU, ø. Günda, Türk Halk Bilimi le lgili Kitaplar çin Bir Bibliyografya Denemesi (1985–1990), østanbul 1991. KETRE,

Melek, Adana Masallar Aratrmas, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi).

Adana

1998,

KIRAÇ, Ekrem, Divrii Masallar, Sivas 1996, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). KOCASAVA, Yldz, Uygur Halk Masallar (Gramer, Metin, Tercüme, Sözlük), østanbul 1990, (Yaynlanmamú yüksek lisans tezi). KÖKSEL, Behiye, Gaziantep Masallar Üzerine Bir nceleme, Konya 1995, (Yaynlanmamú doktora tezi) KUNO, Ignas, Türk Halk Edebiyat, østanbul 1925. Türk Masallar, Çev. Gazi Yener, østanbul 1987. KURNAZ, Cemal, "Hacettepe Üniversitesi, Sosyal ve ødarî Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümünde Yaplan Tez Çalúmalar", Türk Kültürü, 21 (243), Temmuz 1993. MANøSA VALøLøø, Manisa 2007, Manisa 2007. _____, Fotoraflarla Manisa, Manisa 2007 OUZ, M. Öcal – Emine Aydoan, 2003–2004 Yllarnda Çorum’dan Derlenen Masallar, Ankara 2004 OYAR, Ahmet, Salihli lçesi ve Köyleri Azlarnda Derlemeler (øncelemeMetin-Sözlük), Edirne 1998 (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). ÖCAL, Ahmet, Karakuyu Köyü (Boazlyan-Yozgat) Çevresi Masallar, Erzurum 1999, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). ÖNAY, Ylmaz, Van Masallar Üzerine Bir Araútrma, Van 1995, (Yaynlanmamú doktora tezi). ÖZÇELøK, Mehmet, Afyonkarahisar Masallar Üzerine Bir Aratrma, Konya 1993. PROPP, Viladimir Ja., (Çev. Hüseyin Gümüú), Masallarn Yaps ve ncelenmesi, Ankara 1985. (Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat), Masaln Biçimbilimi, østanbul 1985. SAKAOLU, Saim, Gümühane Masallar, Metin Toplama ve Tahlil, Ankara 1973, (Doktora tezi). _____, Türk Çocuklarna Masallar, Ankara 1977. _____, Kbrs Türk Masallar, Ankara 1983, 1986. _____, Sahada Derleme Metodlar, Erzurum 1988. _____, Folklor Bibliyografyalar Bibliyografyas Üzerine Bir Deneme, Konya 1991.

296

_____, "Formel Kavram ve Türk Masallarnda Benzer Durumlarda Kullanlan Formeller", I. Uluslararas Türk Folklor Semineri Bildirileri, Ankara 1974, 148-154. _____,

"øngiliz, Fransz ve Alman Dillerinde Anadolu Masallar Bibliyografyas", Türk Folkloru Aratrmalar Yll, Ankara 1976, 209-222.

_____, "Masaldan Masalbilimine Geçiú ve Türk Masallarnn Kaynaklar Üzerine", IV. Milletleraras Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, II, 323-329, Ankara 1992. SARIÇøÇEK, Fevzi, Arapgir Masallar, (ncelemeler-Metinler), Erzurum 1997, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). SEVER, Mustafa, Erciyes Yöresi Masallarnda Tipler, Ankara 1995, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). SEYøDOLU, Bilge, Erzurum Halk Masallar Üzerine Aratrmalar (Metinler Açklamalar), Ankara 1975. SÜMBÜLLÜ, Yusuf Z., Türkmen Halk Masallar Üzerine Motif ncelemesi (Büyülü Masallar), Erzurum 2000, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). SÜMER, Faruk, Ouzlar (Türkmenler), Ankara 1972. øMEK, Esma, Yukarçukurova Masallarnda Motif ve Tip Aratrmas, Elaz 1990, (Yaynlanmamú doktora tezi). TAKA,

Bülent, Manisa li Ziyaret Yerleri, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi).

Çanakkale

1998,

TANER, Nuri, Masal Aratrmalar / Folktale Studies-I, østanbul 1988. TEZEL, Naki, Kelolan Masallar, østanbul 1936. _____, stanbul Masallar, østanbul 1939. _____, Türk Masallar 1,2, Ankara 1992 _____, "Türk Halk Edebiyatnda Masal", Türk Dili, 19 (207), Ankara 1968. THOMPSON, Stith, The Folktale, New York 1946. _____, Motif ndex of Folk Literature, USA 1955-1958. _____, The Types of the Folktale, Helsinki 1964. TURUL, Mehmet, Malatya’dan Derlenmi Masallar, Ankara 1946. _____, Mahmutgazi Köyünde Halk Edebiyat, østanbul 1969. _____, Türk Folklor ve Etnorafya Bibliyografyas- I, Ankara 1971. _____, Türk Folklor ve Etnorafya Bibliyografyas- II, Ankara 1973. _____, Türk Folklor ve Etnorafya Bibliyografyas- III, Ankara 1975. VAROL, Mustafa, Salihli Yöresi Halk Edebiyat Mahsülleri, Isparta 1999,(Bitirme Tezi)

297

YARALI, Emine, Manisa Yöresi Halk Edebiyat Mahsülleri, Isparta 1999,(Bitirme Tezi) YARDIMCI, Mehmet, Yaayan Malatya Masallar/Metinler ve ncelemeler, Malatya 1996. YAAR, Seyfullah, Ar Masallar Üzerine Bir Aratrma, Van 2002, (Yaymlanmamú Yüksek Lisans Tezi). WALKER, Warren S.- Ahmet Edip Uysal, Tales Alive in Turkey, Cambridge, Massachusetts 1966. _____, More Tales Alive in Turkey, Texas Tech Universty 1992. WALKER, Barbara K., Turkish Folktales for Children, Ankara 1989.

298

KAYNAK AHISLAR Ad Soyad: Hatice AZAK Yaad Yer: Paúaköy Ya: 63 Eitimi: Okuryazar Meslei: Çiftçi, Ev Hanm Verdii Masallar: 1, 33, 39 Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

Ad Soyad: Canan YILMAZ Yaad Yer: Erdelli Köyü Ya: 70 Eitimi: Okuryazar Meslei: Çiftçi, Ev Hanm Verdii Masallar: 2, 17, 42 Verdii Masallar Nereden Örendii: Annesinden dinlemiú.

Ad Soyad: Mustafa GÜDER Yaad Yer: Demirci Ya: 60 Eitimi: ølkokul Meslei: Kasap Verdii Masallar: 3, 4, 5, 12, 23, 44, 55, 62, 63, Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

Ad Soyad: Ahmet Ali SEYMAN Yaad Yer: Baúlamú Köyü Ya: 67 Eitimi: ølkokul Meslei: Tütüncü Verdii Masallar: 6 Verdii Masallar Nereden Örendii: Nenesinden dinlemiú.

299

Ad Soyad: Behiye ÖZHUN Yaad Yer: Arabacbozköy Ya: 69 Eitimi: ølkokul Meslei: Ev Hanm Verdii Masallar: 7 Verdii Masallar Nereden Örendii: Annesinden dinlemiú.

Ad Soyad: Mehmet TÜRKKUU Yaad Yer: Akhisar Ya: 71 Eitimi: Lise Meslei: Emekli Kaptan Verdii Masallar: 9 Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

Ad Soyad: Fatma DEMøREL Yaad Yer: Dingiller Köyü Ya: 54 Eitimi: ølkokul Meslei: Ev Hanm Verdii Masallar: 24, 32, 47 Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

Ad Soyad: Basri DEMøRER Yaad Yer: Arabacbozköy Ya: 77 Eitimi: Okuryazar Meslei: Çiftçi Verdii Masallar: 34 Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

300

Ad Soyad: Ali DEMøRÖZ Yaad Yer: Eceler Köyü Ya: 87 Eitimi: Yok Meslei: Çiftçi Verdii Masallar: 43 Verdii Masallar Nereden Örendii: Babasndan dinlemiú.

Ad Soyad: Meliha TUNÇ Yaad Yer: Akhisar Ya: 57 Eitimi: ølkokul Meslei: Ev Hanm Verdii Masallar: 45, 54 Verdii Masallar Nereden Örendii: Babasndan dinlemiú.

Ad Soyad: Hatice TÜRKER Yaad Yer: Dingiller Köyü Ya: 55 Eitimi: ølkokul Meslei: Ev Hanm Verdii Masallar: 14, 46 Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

Ad Soyad: ükrü GÖNÜLKA Yaad Yer: Kayalolu Ya: 56 Eitimi: ølkokul Meslei: Çiftçi Verdii Masallar: 50, 56, 57, 69 Verdii Masallar Nereden Örendii: Dedesinden dinlemiú.

301

Ad Soyad: Mehmet AZAK Yaad Yer: Paúaköy Ya: 70 Eitimi: Okuryazar Meslei: Çiftçi Verdii Masallar: 59, 61 Verdii Masallar Nereden Örendii: Arkadaúlarndan dinlemiú.

Ad Soyad: Muhsin CAN Yaad Yer: Sazoba Ya: 50 Eitimi: ølkokul Meslei: Çiftçi Verdii Masallar: 64 Verdii Masallar Nereden Örendii: Büyüklerinden dinlemiú.

Ad Soyad: Bünyamin CANDAN Yaad Yer: Karasonya Köyü Ya: 43 Eitimi: ølkokul Meslei: Çiftçi Verdii Masallar: 65 Verdii Masallar Nereden Örendii: Dedesinden dinlemiú.

Ad Soyad: Üftadiye Döne Yaad Yer: Örselli Köyü Ya: 65 Eitimi: Meslei: Ev Hanm Verdii Masallar: 8 Verdii Masallar Nereden Örendii:

302

Ad Soyad: Ramazan ÇEVøK Yaad Yer: Süngüllü Köyü Ya: 40 Eitimi: Meslei: Din Görevlisi Verdii Masallar: 22 Verdii Masallar Nereden Örendii:

Ad Soyad: Emine UYMAZ Yaad Yer: Maldan Köyü Ya: 65 Eitimi: Meslei: Ev Hanm Verdii Masallar: 16 Verdii Masallar Nereden Örendii:

303

ÖZGEÇM Kiúisel Bilgiler: Ad ve Soyad: Talha TUNÇ Doum Yeri: Akhisar Doum Yl: 1981 Eitim Durumu: Lise: 1995–1999 Ortaklar Anadolu Öretmen Lisesi Lisans: 1999–2003 Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eitim Fakültesi Türkçe Öretmenlii Bölümü Yabanc Dil(ler) ve Düzeyi: l øngilizce Deneyimi: 2003–2008 Milli Eitim Bakanl (Türkçe Öretmeni) Bilimsel Yaynlar ve Çalúmalar: l ....................................................... 2....................................................... 4. 5. Dier: