Homo Ludens: Proeve Eener Bepaling Van Het Spel-element Der Cultuur (Athenaeum Boekhandel Canon) (Dutch Edition)

AUP-Huizinga ABC:AUP/12,5 x 20 ABC

31-03-2008

14:19

Pagina 1

De taalwetenschapper en Sanskritist Johan Huizinga (1872-1945) geldt als de belangrijkste historicus die Nederland in de twintigste eeuw heeft voortgebracht, vooral dankzij zijn studies Herfsttij der middeleeuwen en Homo ludens. Daarnaast betoonde hij zich met zijn boek In de schaduwen van morgen (1935) ook een invloedrijk cultuurcriticus van zijn eigen tijd. Dat hij in de jaren dertig als een zeer serieuze kandidaat voor de literaire Nobelprijs werd beschouwd, laat zien hoezeer hij excelleerde in de compositie en zeggingskracht van zijn interpretaties en opvattingen. ‘Een klassiek schrijver, die binnen Nederland alleen concurrentie krijgt van schrijvers als Multatuli, Couperus, Elsschot en Hermans.’– Willem Otterspeer De reeks Athenaeum Boekhandel Canon verschijnt in samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en Amsterdam University Press. Voor meer informatie over de reeks zie www.aup.nl/aaa-serie en www.athenaeum.nl.

J. Huizinga Homo ludens

Naast zijn (cultuur)historische werken en zijn biografieën heeft Huizinga zich vooral tegen het eind van zijn leven aan algemene culturele beschouwingen gezet. Als een van de hoogtepunten van die cultuurwetenschappelijke arbeid geldt de uit 1938 stammende studie Homo ludens. Daarbij ging het hem niet om de betekenis van het spel als cultuurverschijnsel, maar om het ‘ludieke’ als wezenlijk kenmerk van de menselijke beschaving. Dat kenmerk werkt hij uit in beschouwingen over bijvoorbeeld taal, rechtspraak, oorlogvoering, filosofie, kunst en sport. Huizinga toont op briljante en onnavolgbare wijze dat de homo sapiens die wij zijn in wezen tevens een homo ludens is en dat altijd is geweest.

J. Huizinga

Homo ludens Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur met een voorwoord van willem otterspeer

Deze uitgave is mede tot stand gekomen in samenwerking met de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl). Zie www.dbnl.org.

Amsterdam University Press

3 a

Amsterdam Academic Archive

9 789089 640031

Athenaeum Boekhandel Canon

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

homo ludens

20-03-2008

14:06

Pagina 1

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

De reeks Athenaeum Boekhandel Canon verschijnt in samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en Amsterdam University Press. Voor meer informatie over de reeks zie www.aup.nl/aaa-serie en www.athenaeum.nl.

14:06

Pagina 2

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

J. Huizinga

Homo ludens Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur met een voorwoord van willem otterspeer

Athenaeum Boekhandel Canon

14:06

Pagina 3

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

14:06

Voor deze editie van Homo ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur is gebruik gemaakt van de druk uit 1950, uitgegeven in de bundel J. Huizinga, Verzamelde werken 5 door H.D. Tjeenk Willink & Zoon n.v. te Haarlem Omslagontwerp: René Staelenberg, Amsterdam isbn 978 90 8964 003 1 nur 694 © 2008 Erven J. Huizinga c/o Amsterdam University Press, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 kb Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Pagina 4

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

14:06

de speelse mens In 1972, in een lezing op het grote Groningse Huizinga-congres, deed Ernest Gombrich de suggestie dat Huizinga’s biografie over Erasmus een vorm van zelfkritiek was. ‘Somehow the great humanist aroused in him all the ambivalent feelings that sprang from a life-long fight against the temptations of cultured aestheticism.’ De beleefde suggestie van Gombrich was om Lof der zotheid te vergelijken met Homo ludens, omdat men via de overeenkomst van die boeken wel eens veel over Huizinga aan de weet zou kunnen komen. Zelf heeft Huizinga een mogelijke identificatie met Erasmus ontkend. In Mijn weg tot de historie, de autobiografische aantekeningen die hij aan het begin van de Tweede Wereldoorlog op papier zette, schreef hij: ‘Ten aanzien van mijn Erasmusbiografie hebben sommigen wel gemeend: hierin heeft de schrijver nu inderdaad zichzelf gegeven. Voor mij zelf heb ik dat oordeel altijd als volstrekt onjuist verworpen. Zoo groot als mijn bewondering voor Erasmus is, zoo gering is mijn sympathie.’ Dat neemt niet weg dat Erasmus in Homo ludens de rol van kroongetuige heeft. ‘Erasmus, hoe straalt de stemming van het spel uit zijn gansche wezen uit!’ In zijn rectorale oratie van 1933, waarin het voor het eerst over het thema zelf reflecteerde, ‘Over de grenzen van spel en ernst in de cultuur’, noemt Huizinga het spel ‘een categorie die alles verslindt, zooals de Dwaasheid, toen zij zich belichaamd had voor Erasmus’ geest, koningin der gansche wereld moest worden.’ In Homo ludens zelf komt hij op die vergelijking terug. Ook hier verbindt hij het spel met de dwaasheid, nu om te preciseren dat de notie zelf buiten de tegenstelling wijsheiddwaasheid lag. ‘Toch heeft ook het begrip dwaasheid wel moeten dienen, om de groote scheiding der levensstemmingen uit te drukken. In het laat-middeleeuwsche spraakgebruik dekte het woordenpaar folie et sens vrijwel onze onderscheiding spel en ernst’, ‘until Erasmus’, voegde hij er zelf in de Engelse vertaling aan toe, ‘in his Laus Stultitiae showed the inadequacy of the contrast.’ Ook in zijn Erasmusbiografie beklemtoont Huizinga dat de Lof der Zotheid de speldrift bij uitnemendheid belichaamt. ‘Wie het spel des levens de maskers afrukt, wordt eruit gesmeten. [...] Verkeerd doet hij, die zich niet voegt naar het bestaande, en eischt dat het spel geen spel meer zal zijn.’ Huizinga bewondert vooral de virtuositeit waarmee Erasmus zijn

Pagina 5

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

14:06

twee thema’s door elkaar weefde, ‘dat van de heilzame dwaasheid, die de ware wijsheid is, en dat van de gewaande wijsheid, die louter dwaasheid is. Aangezien beide gezongen worden door Dwaasheid, zou men ze beide moeten omkeeren, om de waarheid te verkrijgen, wanneer niet Dwaasheid ... wijsheid was. Nu is het duidelijk, dat het hoofdthema in het eerstgenoemde ligt. Daarvan gaat Erasmus uit, daarheen keert hij terug. Slechts in het middengedeelte, de revue der menschelijke kundigheden en waardigheden in hun algemeene dwaasheid, neemt het tweede thema de overhand, en wordt het geschrift een gewone satire, zooals er zoovele zijn, zoo ook weinige even fijn. In de andere gedeelten is de Lof iets veel diepers dan zulk een satire.’ Vrijwel hetzelfde kan gezegd worden van Homo ludens. Ook hier dezelfde tweedeling. Het spel zoals Huizinga dat ziet draagt het contrast ten diepste in zich. Het wordt zelfs gedefinieerd als een contrast, als nieternst. Tegelijk is er sprake van ‘een vèrgaande contaminatie van de geestelijke waarden’ van spel en ernst. Spel en ernst slaan voortdurend in elkaar om. Het spel verliest zijn kwaliteit van zelfstandigheid en onbevangenheid en wil voor ernst gelden. Tegelijk ziet men ernstige technische en economische bezigheden in het gebied van het spel betrokken. ‘Spel,’ zegt Huizinga, ‘is een categorie, die alles verslindt, zooals de Dwaasheid, toen zij zich belichaamd had voor Erasmus’ geest, koningin der gansche wereld moest worden.’ Een belangrijk raakvlak tussen Lof der Zotheid en Homo ludens is de functie van de spelregels. Zowel Erasmus als Huizinga willen duidelijk maken dat wie de regels overtreedt, meer dan een spelletje bederft. Je speelt óf mee óf je laat je beleefd bedriegen. Getuigt dat dan niet van dwaasheid? vraagt Stultitia zich af. ‘Dat zal ik niet ontkennen,’ is haar antwoord. Als men maar toegeeft ‘dat zó nu eenmaal de komedie van het leven gespeeld wordt.’ Ook in Huizinga’s notie van het spel gaat het onderscheid tussen het geloofde en het geveinsde teloor. Hij gaat zelfs zo ver dat hij onderscheid maakt tussen vals spelen en spel breken. De valsspeler veinst nog steeds het spel te spelen. ‘Hij blijft den tooverkring van het spel in schijn erkennen. De gemeenschap van het spel vergeeft hem zijn zonde lichter dan den spelbreker, want deze laatste breekt hun wereld zelf.’ Er is een verschil tussen vals spelen en spel breken. En dat verschil kunnen we alleen zien als we de verhouding van spel en ernst omdraaien. Een befaamd politiek denker uit de tijd van Huizinga, Carl Schmitt,

Pagina 6

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

14:06

enige tijd de hoftheoreticus van Hitler, noemde de oorlog ‘der Ernstfall’. Hij baseerde zijn politieke theorie op het fundamentele onderscheid tussen vriend en vijand. Oorlog was slechts de uiterste consequentie van dat onderscheid. Huizinga draaide de redenering om. Niet de oorlog was een ernstig ding – veeleer een dwaasheid – maar het gewone dagelijkse leven en men moest er ernst mee maken door te spelen, dat is de regels van het spel te koesteren. Alleen zo kon men zich bevrijden van wat hij de ‘toverkluister’ van het spel noemde. Niet de oorlog is ‘der Ernstfall’ maar de vrede, niet het spel als zodanig is het thema maar de regels ervan, of liever de ethiek ervan. De moderne kritiek op het boek heeft juist op dit punt zijn bezwaren. Drie van de mooiste reacties op Homo ludens, de al genoemde lezing van Gombrich en de essays die George Steiner en Umberto Eco vooraf deden gaan aan de Engelse (1970) respectievelijk Italiaanse (1973) vertaling van dat boek waren het op één cruciaal punt met elkaar eens: Huizinga zou geen begrip gehad hebben voor het idee spelregel. Of men het nu beziet vanuit de ethologie zoals Gombrich deed, vanuit de wiskunde van het spelgedrag zoals Steiner of het structuralisme zoals Eco, hun kritiek kwam erop neer dat Huizinga, door de poging het spel met behulp van de ethiek te verlaten, juist meer in haar ban gevangen bleef. Zij verwijten Huizinga wel over spel geschreven te hebben, maar niet over spelregels. Had hij dat wel gedaan, zo is de veronderstelling van zijn critici, dan zou hij geconstateerd hebben dat wat hij, Huizinga, als spelbederf zag, nog wel degelijk onderworpen was aan de spelstructuur. De gevoelige estheet, zegt Eco – en we horen de echo van Gombrich en vele andere ook Nederlandse critici – die in staat was het spelmoment te vatten in de wreedheid van de Sfinx, die degene die tekort schiet de dood injaagt, slaagde er niet in om het ook te zien in de wreedheid van de contemporaine dictatuur die haar dissidenten ter dood brengt. Dat houdt in, schrijft Eco, dat Huizinga het idee dat hij verkondigt toch niet echt aanvaard heeft: dat het spel behalve ernstig ook verschrikkelijk en tragisch kan zijn. Wat opvalt is dat die kritiek wel degelijk over moraal gaat. Volgens zijn critici roept Huizinga de moraal op om te zeggen dat het spel uit is. Zijn critici zoeken de moraal in het spel zelf. Want het is juist in die regels, juist door ze vrij te maken van elke concrete inhoud, dat het moment ligt waarin de cultuur haar vormen in conditie houdt. Juist los van die

Pagina 7

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

20-03-2008

14:06

inhoud kan men het spel als spel herkenen, oefenen en vervolmaken. ‘En dus is het spel,’ zo concludeert Eco, ‘moment van sociaal welzijn, het moment van de grootste functionaliteit, waarin de samenleving, om het zo maar eens uit te drukken, even de motor vrij laat lopen om de bougies te reinigen, verzuipen te voorkomen, de cilinders warm te laten worden, de olie te laten circuleren en alles even te controleren. Het spel is dus het moment van de grootste en meest verantwoordelijke ernst.’ Het is goed gevonden, maar ik vraag mij af of het waar is. Wat Huizinga probeerde was wel degelijk de morele criteria waar hij op uit was in het spel zelf te zoeken. Hij begint weliswaar met wat hij noemt ‘de diepe aesthetische hoedanigheid van het spel’, maar hij transformeert die in ethische: ‘Wat stijl heet in het aesthetische, heet in het ethische orde en trouw.’ Als hij dus een beroep doet op deze criteria om bepaalde verschijnselen als spelbreuk te karakteriseren, blijft hij binnen de grenzen van het spel. Het onderscheid ligt bij Huizinga dan ook niet zozeer tussen spelen en niet spelen als wel tussen spelen en gespeeld worden. Het evenwicht dat Huizinga zocht tussen kunst en wetenschap en tussen esthetiek en ethiek had in laatste instantie te maken met de overtuiging dat men zichzelf niet zo belangrijk moest maken maar zich moest voegen naar het spel van de cultuur. ‘Niet in de verzaking der cultuur maar in die van het eigen ik ligt de bevrijding,’ zei hij in 1915 bij het aanvaarden van zijn Leidse professoraat. Cultuur gaat om regels, niet om onze eigen uitzondering, om trouw, niet om ons eigen belang. Willem Otterspeer

Pagina 8

voorwerk Huizinga ABC:voorwerk4 Vestdijk ABC

10-04-2008

11:00

inhoudsopgave

Voorrede – Inleiding

26

I

Aard en beteekenis van het spel als cultuurverschijnsel

28

II

Conceptie en uitdrukking van het begrip spel in de taal

56

III Spel en wedijver als cultuurscheppende functie

74

IV Spel en rechtspraak

105

V

Spel en krijg

117

VI Spel en wijsheid

134

VII Spel en poezie

148

VIII De functie der verbeelding

166

IX Spelvormen der wijsbegeerte

177

X

189

Spelvormen der kunst

XI Beschavingen en tijdperken sub specie ludi

205

XII Het spel-element der hedendaagsche cultuur

227

Pagina 9

HOMO LUDENS PROEVE EENER BEPALING VAN HET SPEL-ELEMENT DER CULTUUR

Uxori carissimae

VOQRREDE - INLEIDING Toen wij men5chen niet zoo vcrstandig bleke,n 'lIS een blijder ccuw in haar vereering van de Rede ons gewaand had, heeft men als henaming van ollze 500rt naast homo sapiens die van homo Jaber, de menschmaker, gesteld. De term was minder treA'end dan de cerste, wantJaber is ook menig dier. Wat van maken gddt, gddt ook ,'an spclen: tal van dieren spelen. Toch schijnt mij homo iudcns, de spelende mensch. cen even cssentiecle functie aan te duiden 'lIs het maken, en nust homoiaber cen plaats te verdienen.

Het is al cen oude gedachte die getuigt, dat bij doordenken tot den bodem van ODS kenncn alie mensche!ijk handclen slechts cen spelcn schijnt. Wie aan deze metaphysische conclusie genoeg heeft, moet dit boek niet lezen. Mij schijnt zij geen reden, om de onderscheiding van het spel als een eigen factor in al wat in de wereld is, te latcn varen. Sinds langen tijd ben ik steeds stelliger tot de overtuiging gekomen, dat menschelijke beschaving opkomt en zich ontplooit in spel, als spel. Van 1903 af zijn er sporen van dit inzicht in mijn geschriften aan te treffen. In 1933 wijdde ik aan (lit onderwerp mijn oratie als Rector der Leidsche Universiteit, onder den tite!: OYer de srenun Yan spel en ernst in de cultuur 1. Tacn ik vervolgens deze redc twce maal nieuw bewerkte, eerst voor een voordracht te Zurich en te Weenen (1934), daama voor een in Landen (! 937), gaf ik er den tite! aan: Dos Spieldement det Kulwr, The Plo'y Element cjCIJlture. Beide malen corrigeerden mijn gastheeren: - in dcr Kultur, - in Culture, en telkens weer schrapte ik de praepositie en herstelde den genitief. Immers het was voor mij niet de vraag, welke plaats het spe! temidden van de overige cultuurverschijnselen inneemt, maar in hoeverre de cultuw: zdf spelbrakter draagt. Het was er mij am te doen, - en het is het oak in deze uitgewerkte studic, - het begrip spe!, als ik het zoo mag uitdrukken, tc intcgreercn in dat dcr cultuur. '" H. D. Tjeenk Willink & Zoon N.V., Haarlem '9>1-0 3. 1 Haarlem, Tjeenk Willink, 1933. [Verz.melde werken V, p. 3 vg.J

"

Spd wordt ilkI' opg(·.vat ab ecn cultulI .. v"rsc:hijn"d, nkt of nkt in ('(:I'st,~ plaats als cen hiologischc. fundi", en b"b,nddd md de middden van C.l:" cult.lIurw"t(,n,chappdijk denhn. Metl ,..ill bmllerkclI, ,t1t ik mij van <1", psy(:hnlngisch(, int("pn:tatie van 1,,:1. sl'd, hOI, belangrijk 7.ij onk i" zooved mogdijk onthoml, en ;.:,I, ,hr. hij nkt g""o"g',~am b()h()~.rs(;ht:. All" t"k<')r\:c" a~" k.,nnis C;CI"t nog aanvul1<:n wa, voor mij huitr.ng".lote", ell md hr.t v"rantwoorden vall dk dc.tail ,lu(.Ir ""II v"rwijzing h,,!' ik I",t mij g~makkdijk gemilakt. He\: WI'I'" VOOI' Il)ij nu "chrijv~n of nict s"hrijven. Van iets wat nlij 7('('.1' t."r hart" ging. Dus heb lk geschrcv"l1.

dt>

Leiden, 1 S Juni 1938

AARD EN BETEEKENIS VAN HET SPEL ALS CULTUURVERSCHIjNSEL

Spel is ouder dan cultuur, want het begrip cultuur, hoe onvoldoend omschreven het ook mag zijn, vcronderstelt in iedcr geval menscheHjke samenieving, en de dieren hcbben niet op den mensch gewacht, om hen te leeren spelen. ja, men kan veilig verklaren, dat menscheHjke beschaving aan het algemeene begrip spel geen wezenHjk kenmerk heeft toegevoegd. Dieren spelen juist als menschen. Al de grondtrekken van het spel zijn reeds in dat der dieren verwezenlijkt. Men behoeft slechts jonge honden bij hun spel gade te siaan, am in hun lustig ravotten al die trekken waar te nemen. Zij noodigen e1kander tot spelen uit door een soort van ceremonieele houdingen en gebaren. Zij nemen den regel in acht, dat men in zijn makker's oar niet doorbijten zal. Zij stellcn zich aan, alsofzij vreeselijk kwaad zijn. En voorai: bij dit alles ondervinden zij klaarblijkelijk een hoogen graad van pret of aardigheid. Zulk spel van jonge stoeiende honden nu is slechts een van de eenvoudiger vormen van het dierenspel. Er zijn er van veel hooger, vee! ontwikkelder gehalte: echte wedstrijden en fraaie vertooningen voor toeschouwers. Hier nu valt tcrstond een zeer belangrijk punt te noteeren. Reeds in zijn ecnvoudigste vormen, en in het dierlijke leven, is he,t spcl lets meer dan een louter physiologisch verschijnse! of physiologisch bepaalde psychische reactie. Het overschrijdt als zoodanig de grenzen van zuiver biologische of althans zuiver physisehe activiteit. Het spcl is een zinrijke funetie. In het spel 'speeIt' iets mee, wat buiten de onmiddelIijke zucht tot levensbehoud uitgaat, en in de handeling een zin legt. Elk spel beduidt iets. Noemen wij dit actief beginsel dat aan het spel zijn wezen geeft, geest, dan zeggen wij te veeI, noemen wij het instinct, dan zeggen wij niets. Hoe men het oak beschouwt, in ieJer geval treedt met deze 'bedoeling' van llet spel een immaterieel element in het wezen zelf van het spel aan den dag. Psychologie en physiologie houden er zich mee bezig, het spel van dieren, kinderen en volwassen menschen waar te nemen, tc beschrijvcn en te verklaren. Zij zoeken den aarJ en de beteekenis van

"

hd .pel ~a~t te stell,m en aan het spd lijn plMtS in het leven'plan itall tc wij~ell. IJat het ,bal'in ~.en bdangrijkc pluats inncemt, dat het d"a""1 een nood1.akelijh, althans nlltlige flln(;U" vcrvlIlt, wOl'dt algcmeen en zundel' tegcnspraak als uitgang'plint van all" wctcnsdl'lppdijk OII,lel'wck ,'I' IwsdlOuwing aangenol1lcn. Dc tall'ijkt, I"'o,wen van bcpalitlg van dC7." hiol{)gi~"h" funet;" van het spd loop"n Zel'l" V('I' lIill'l'n. Men heeft oonpI"ong en grond.l~g van het spd gcml'l'ml t~. kllnnen omSLhrijven als h(·t 7.id, ontl~stl'I' l'en /)vN~chot V,II' Il'Vcn.kta~ht. V<>Igc.ns ~ndl'n'" gdlOOI"raanlt het k-wnd WCZPI aJ sp"knde aan "en aangcbo\'cn 7,l.\cht tot naho(1tsing. Of we.! het hl,.Vn'.digt e·l··I) b"hoef!e aan ontspal,ning, OF wd h,:t "cclrijft voorod",,,ing tot (k lTnstigc w"rklaamheid, die het kven van hem zal eischen. Of wd het .pd Ili"nt als ocfening in zelfbedwang. Anderen weer zoekcn het b('ginsei in "cn aangebol'en behoeltc, iets te kUllnen 0(' ids lc vl'r()01'1~,k"n, of in .Ie zudlt om te hcerschen, of ill di" tot mcJcdiIlgiIlg. Weer a,larc WCIIsdlcn in Cl'n tictic en daarm"e zdfhandhaving van hd pctsoolllijk"

v,,,,

hd,lsg,,~od 1.

Al dez" vctkhlfingcn l",bb"ll llIet clkaac g"Illel:Il, ,lot zij uit:gaan van

ck v"rulIdcrstdlilIg, Jat het ,pel g".~hkdt tel" wille van i"t. aml<:cs, .bt het ~ckcrc biologisdll: doclIllatigheili tlient. Zij vtagel1! Waamm "n woart:ue worJt gc..pedd? Dc antwo"rdell, die daamp gegcvcn wocd~n. sluitcn "'kander g<:"nszin. tIit, M<:n zou vdj wd al d" opge"'rndc v('rkbdllg<:n naast dkamlec kUllnen .onvaanlen, zondec zich zt'il' is, Wilt hct vuor de 'pelers ,ell' bete"k"'lt, ,;Iedlt. il. twed" installti" be~ig. Zij gllan he[ 'I'd ollmidddlijk tc lijl' mct de meettniJJdell
Kindcrcn. en Yolwl,sscl1 Ml~mcbc~n, AIlI:-;tl~rtll1n1 1911'1, (~II F. J. 1- RlIyt:~~mlijk, Hd Spcl Viln M{~n~t~h en Dicr all; opc"lmrh~g vi\j~ ttv~I~~drilh~n, Am:.t!,.'.rdilm '?Jl,

onoll,,~,hr~'v"n, ·I\'g"nnv~'.r elk dill' g"g"vlln vC.I'k!.\ringlln !>lijl"e ,1<: vmag gdd"n, go"d, m~~r w~t: i" n\, dg"nlijk £I" '''~rdighdd' van he\: "I'd? Waarolll hai\il de baby van pleizi"r? WaarOIll v0rli~sl .I". spd"r zich in zijn hartstocht, waarom windt de. wNlstrijcl ('<") d\li7.cnclknpl'ig~' m0nigle 01' tot I'azel'llij? De intt,nsitdt van hl't "1'<,1 wordt dool' g"cln bioIogi,dw iln'lly.\e wrkla"rd, Fn to<;h, in dk intt,nsiteit, h\ (bt Vl'l'J1)Og<'.)l om dol t~, m'lhn st,,,,kt •. iin w",,,n, .. ijll homialligh"id, Dc Natllllr, Hchiint het logiseh v"r,tand te "eggen, h:\,1 h'\i\r kroo't. jmm('1'8 "I die 11lltLig" fUlIdics viln onllaJh\g van ov"l'tollig<'. ''ll~.rgic, ont'pannj,\j( rIa in'palll\ing, vO()I'I"'I'"iding op d" dsch<'1l dos l
vonn van louter u"l(,~chanisdlt~ ocft~ningen t:n n:aclit.:,:s. Mai.1.r nt~t'.nt zij

gar O'IS h"t: Sl'd, m"t: ~ijn sp~nning, md 'iin vr"ugd", md 'ijn 'gral'" Dit b,tste "knll,nt, lIt, 'aanligh"itI' Villi het spd, ver",,1 ;!.ieh II,glm elk<: i\'\illy'" (,f Iogisehe inlcrprl'li\ti~, Hd wool'd \lal'digh.,j,l' zdf i. in Ikz,,,, v"dlw.t".I'.k,'n".ncl, In zijn ~Il"hling van 'a.rd' kgt hct ais 't Wilre de hckelltcllis af, ,lat de zaak nid verdeI' Iwrkidbaar is, Deze onhl':d(ddh~l'(~ 'l1J;,litt:~it i~

VOOI'

on.1{ n1()d(~'·nC'! t~algevod nt.~rgcns

7.00

trd'f"lId uitg",Irlikt. "I. ill hd r:ngd,"h" .JIIII, dOlt in d" gangbilr" 1",t""h'lIi, tamdijk jon!: i,. Md on, 'grill" "" 'aanligIwitl' t".allll'" cnrrespo(uJt't'I"l'1I ongcVt'c"r, nli.li.U· l'lllg~ i.1ndere lijl1en, het Duibche Sf'"'" ell Wit, lI'ZJ'kwilanligcrwij, vour dl'1.C nolie ge,'" l'lluiva!t,nt:. l.in jllis[ dit d"l\l(mt i, hd:, wat hd

Wl""n Yi\l\ he! 'pel b"l'aalt. In hd ,pel hd,bcll wij Ie do"n md ""n vonI' i<'d"r""n kr,toml hc:rk.""bar,,, voistr"kt primair" cah'gorh, van IH.'\ kv,'n, l'~.\l tMalitcit, aL~ cr ooit iets b, wat ,lien Haam vertlicilt. In h,,~1' g(.hl·"Ih.)id nHI,'ten wij trachten haar Ie verslaan "n Ie waartl""r,,". De r~~a]itcit Spd stl'ekt zich, vonr icdl,~I·...~,(,~n W;\:1I'1"l,(''!(1111bal\r, .tit ()Vl..:~l'
"",1" h;lill' jot 1l ieto yoor oogen ]'r"ng"l!, ook al wu "ijll taal er g""n aIg"m"en wonrdl)()gl'ip voor bezitkli, Het spd is O/\Io,,~hen],aar, Men kan hijna ~I hl'.t ah,tr,,,'t,, IOOc\l('IlCI); I'l,cht, >;cho()nhcitl, waarhdd, goe,lIwid, g"l',t, Cncl, M"n kan ,kn "l'Ilst I"f)dl,~nl"l. 1-1<:[ 'pd Ili"t. Molal' m~'t h('.t: 'pel <Jl'kc,jlt '11,'.11, ,)1' 111<,n wil ni"t, J~.n g<J
,Ii"

or

hoI spd is, W,lt o(Jk ziin w,\zcn l.ij, niet stor. I-leI dO"I"I,l'ookl, 1·",,,1in de di<:rcl\wo~dd, de grel,"ell van hct phl'i'''h I""t".nd". I kt. " tt~n ()pz.ichtl~ \'1.\11 een g. . ~ dl·.t(.~nnint~('.rd gedachtt~ w e rdd van lOll t(~ 1" k'\u : htw(,~dl,.jn~~(,~n in v"l'to)ligk(,.id . j;".I'Ht door Iw.t ill'lrOOl)l<"" Vi\" Ik" g<., ."t, eli('. d~ vI,I· ,Ircktc gccictcnnim'crdhdd ophd't, wordt de aanwczigheid van hd HI"'.! Ill('gdiik, d"nkbaal', bogrijpclijk, Hd ilestaan vall I.d 'pd b,,y,wigt voortdur""cl, ''II in ,J"" hoogstcn zin, het supralogi"ch br"klor van onr.c situntie in J<:>n koslllos. Dt' dictel! ktllllleII Hpelen, dll' ~lj z.ijn rel1ds uwer d,:lIl Inechi.\nisllH~I\_ Wij l-ipdcn. en w(~tt~n, cin.t wij Hl'd"n, tlu, wij zijn In"er ,bn ..,nkcl n,cldijk.·. w . ""nH, want Iwt Hpd is onr~.dd ij k. Wi . : hl,t oog delIt: op d" fundi" van hd sf'''' "iet in l1\'.t .lkrlijk !even 1)11 Iwt kinc:krkv"", maJr in de cultuUl., is gcrcchtigd, hd b"grip Hl'd (bar nnn te vnttl~ll, w~ar de hiol()gi~ en de psydlo\ogit, IIct I"h,n rustetl_ Hij 'imlt \It'l spt'! in J" culluur als eell gog,w"l1 groollwid, 1",staalllk vb(,t d" tldtllllt ~dvt:, haar (,t:gdddl\nd "n do()[-tn,kk"ml van h~t h"gill "f tot. in tk phn'" vatl ,,"Itllur, dk hij r.df h,·k\Jt , I-lij vinclt o,eral het "1)(,1 aanw(\7.ig als ",:n hepaaldc qllalitcit van hamkkll, die zich van hn 'gewom,' kv(~. n onder~cheidt. I-lij kall in he t midden bh'n, in h()~Vl:tre d" Wclt,n,,,happdijk,, iltlilly'" "r in ,Iaagt, d"z" 'lualit.dt tot quantitaticve f~ct()n'.I' IT hc.rkhl('.ll, Het komt h"1ll juist Mil op die (Iunlit..,;!:, zU.. als hij .Ii .., l\ig(\11 vi,,,lt Ual) d(\I) kVI,nsvorm, dkn hij spd 110l~ lnt. Spc.l als ecn VOI'Jll V\111 activitt~it, als (I.~ cn VOl'In 1l1ct z.in J en als t..~l.~n ~odal(.~ fUIH,.:lit.:? d~lt is ~ij"l objt::,c..;t. Hij I,ockt hict lilngc.~r tmar
Ill".,'

()ppei'stc wt.~rkt:uig~ dat de tlwnsuh zich vorl'llt., om te kunn<~ n mc(~ ­

ded en, kerl,n, gd>ied,'n, Dc tnal,

Wilarmt'C hij

ondcr>chcidt, bepaalt, 3I

vaststelt. kortom noomt. ,lat wi! zeggen ,Ill ,lingen verhd-t in h(,t uomcill van ,kn gee,[. Al spcknijll rol spcdt, OMrin .chijnt het ]\ldj"ke kal'akt<'r van het C\I!tll\lr· "'v,,,, vnJmnndig <",'k".n", J'v,,,,wd, W,11l1\0t'r I1Kn elk g'lnghu
32

blijl't voorloopig <'Ven onh<'deidhaar als her el,) nc'tie ~pcl zclvc is, Zi<:n wij nader toc, c.lan hlijkt ons die tegenstelling spcl.- crmt nodl shlitell,1 l\o~h v,\st, Wij JumnclI ll'ggen; spd is nict·crnst, Doeh he" h~lv,' dat d,:zl! uitsl'l"aak omtrl:nt d" positkv,) dg<:"s\:h~rpl:n van hct spd ni.ct.s Z(,~gt, is zij uih~rl'it wank'ci. Zooc'lm wlj in rl\lat~ vali; spd is nier-ernst, mUlkn Z\'.gg<'.n;
stdling OilS r<:c.ls, want spt:! kall Ze"r g"'''[ ernstig zijn. Bovl"l,lien onrmo\'.t"f) wij t~nt<.'nll wrsehddm f\Jndamcllteclc. categ()ric~n van ht.~t Icv~n, die cvenl~t',ns onder niet-(~tnst vallen, en toch nil~t ln~t slml corrcsponijna nug zuivenkr dan homo "Drlem, Wat van \1".'1 hid, gddt, gddt ook van het kOllli,d"" I kt kOlni"~hc valt cvell'~"II~ onder niet·Cl'l1st, 11,,( 'hlat ill zck"r vcrband In,'\: ,k" hr:h, hd is la"hwckkend, maar t.ijll saillenlmng md het spel is v~n bijko!nstig,:n ".nl. I kt 'I'd is op zich ".,If nkt kotnb.:h, no"h ,O()l' ,k 'pclcrs, Il()ch voor de to,'schouwets, Jml!:" dknm c·n kJdl1" kin,k,ren ?ijn bij wijl"" komi,d, in hun 'I'd, I'(.,,,ds ,,<:n I'aar volwasscn hon,l~.n, die dba!' 11,,1,il«\l1, zljn h ..,t I1kt of muwdijb 111(\
or

n()eillen.

Het kolni>"h" is ellg ,<:rbonden aan de dwaashcid, Het ~pel "cht<,.

;$ ni!;t dwaos. I kt Iigt buiten dc kgensldling wijshcid .• dwaashcid,

.,m

T",:h hcd( ()ok hct begdp dw~asheid wei moct\:.n diem'n, ,k groote '~:hd,ling der l"v"n"t,'hunillg<'11 uit l" drllkkol\. III het bat· Iniddd"uuwsche spraakgcbruik dckte het w()ordenpaar folie ct SCI'" vrijwd on", on,!t:r,,,hdding 'pd "" t:tllst. AI de t
Ho~. m('.('"

wij tra~ht,," d"n

vM!1\

"I'd

V,II\

;lI\ekt", ,chijnb,\"t vel',

wante VOrlIl'.:',n dl.,'.,"i levcll:S 4)1' tc gnmzen, hoe nwer ~djn verregil~\IHIc:

zdl~ml1dighdd in kt licht tl'(,("lt, fOn wij ktml\<'1\ I\og v",'<.1m' g'\'1ll met dit uitzondcren v~n hd ,\pd \lit (k ~/(:er def groote eatcgorisehe tegcn. s("ellingen. Ligt hd ,pel buite,l ,Ie ol1(kr,ehdding wij,hehl- JWil",hdel, hd Iigt <,-V(,I1'l.",'r buit<'-n eli" vall waal'hdJ ,onwa,\rh"id, 1I"t ligt ook buikn die Viln go<,d ,'n sle<:ht. In het 'I'd of' 7.i"h ,dl', hoewd hd e"l1 werkz"ul\hdd Viln d~1I geest is, ligt gee" Inored" [lmelie, noch d<,ugd nodI 7o(\n<:l", In
I-kt. hlijl't "rhij, d,t. wij ill het "I'd t.<: do,," h"hl>,," md ,'<'11 fUllel;': van hd I"v"nel w"zen, Jie zid, "venmin hiologi'''h ai, logi'''h of dhi,eh v()[kolllen IMt dl't,'rl\1inl'.~r<:n. l·!t,t bcgril' 'I'd blijl't merkw,\l,rdig I()~ stMIl V,HI "I 'k ('Wrig" g"d"d,t.,nvorl\ll'n, Wililrin wij dt: ,U'IIl'tIl\lr Van 111'1' g~,'st,,,h-.v,," "" hd g"m",'n.~,'I",p"kvl'n klllln,'n uit· d,'uk.k.,,\' Wij mo<'-l,'" "'' om voorioopig to", hq)(eI"n, 'k h'H)J(Ik.'.nnH,rk(,,\ van h... 1: spd t" omschrijv"n, Ili"r komt on, ten g()(,Je, dilt em, onekrwerp, (Ie ",un""hilng van 'I'd "n ",I[tUUI', tud,'at, (hIt wij ni"t "ll" b"S\'~'HI
'I',

admen. Wij 7.uJlel1

hd)"~11

te "prd,,"

V,\11

w"dbml' ell w(!dl""p,

vcrtuuningcll en opvoeringen, van dllilsen t.~n Jnul..it~k,

V.111

Veln rna~k(~r.lCk

ell tOllrnouL Ond"r ,k k.,nm("ken, di<: wij villd"n 01' h: ,otnlTl(,n, hebbell somrnig" bdn,kking nr 11('.t ~pd in hd algcrn"en, ~nd(!I'\' gdd,'n in hd bijwnJer van hd ,,,,:ble 'I'd, Alk Spd " alh,n:er,t "n hoven.1 eell vl'ije IwnJclillg. Ikvulen 'I'd is gee" 'I'd metT, Hnog't<.,ns k~n 11\'.t ,k. vtTl'liLht<: weergave van e"" spcl zijn, Heed, donr dit karakh:r Van vrijhdd ga'll hd 'pd d"n Innl' viln lid 1"\lUllrpro~e, le bllilcrl. lid vuegt zkh d"~I'.\"n 1O~., hel kgl ,.kh " .. OVer heen als een toui. YrijhciJ 1110.,( hi" .. niltuul'iijk w,>l'dt'll vcr~lil.i:tll in {lien lo~sen Zlll, waarn\cc IH.~t Vl'u\\gsluk Viln ht·,t dt.~ler­

I'ninisl"I\c unnangerocnl wonlt gclat:en_ Men zou kUIHJt'.ll zeggell: dc:f.c

vrijhdd [,,,.h\.t yOur hct jungc dicr en Y(lUr' he! kilill "iel; ~,ij Illud,," instin~t het hun gebiedt, t'l1 ol1ldat het spd diellt tot ontpl()oiing V(ln h\ln Ikb"lllciijk,-. "II sc!t:,:ti\'.v" vl'rtnng"."s, llnch m('t hl't invot!l'('n Vnn ..k'l1 t"l'm ill.ltinCt v(,r.,(:huilt m"n 10k" nehl",,,, ('('I' x, I'n met het vool'opstdlen van J(I VCl'ol1 "v,'r" vluedig, Dc bchudh, lOr.an i, ,Iech!:, dringend, vO"l'mover de 1",[ lOrloe het haar ma"kt. Ilet 'pd kan ttl allell tijdc worden uitgcstdd of a~hl<,rwt'gc blijvlOn, lid wordt nid opglOkgd dour I'hy"id
SpdCIl, omJat hun

~m,url

van

Ilt~t

spd

li!'~t t'l~i\ ht·Wll~it'l.ijn 'V~u\ mil~del-wil~lI-digllcid,

VilI'\

H

'gckheid' tcg"rl<Jv", 'nl""ncns' <)pgc~lotcn, 'ht prinl~ir ~chijnt h' iijll. Wij mcrktcn cchtor reed, op, d~t ,Iii: h",.,]' van 'maar 1<: spolcn' yolstrekt niet lIitsluit, dot.
Ontneemt nu hct fdr, d.1t her "I'd onmi.",al" is, dar h"r diensrbaar w,mlt .an cultuur, nog hl,ter ~df l'IIIt,.\.r worclt, 'T zijn kenmerk aan van bdangdomhdd? -, N""II, want cit, cloddncl,,", ,Ik hl,t client, ligg"n zelf buiten de sfeel" van dh-ect mat"de"! Idang of individucclc bcvtcJiglng vull I.ouddn'ft. AI, gewijde bUnre gI'''II~M V,\Il lijd '''I ph,,\l.!. I-{"l: h""ft l.ijll v~I"l()OP ell zijn zin j'l zichzdl'. Zid.ier dus \)ecl nkuw "n flo,itid' kcnm""k vael hel spd. He,t spd lwgint, en het is 01' ze.kt'l· ooge.nblik 'uit'. Het 'Spt",)t zich ~f', Zoe>bng h~. t gaan(k is, is er bcwegil'g, lleen en weer gaan, ~fwi,.\"'ing, b",lrt, knooping "n olliknooping, Onmidddlijk nan zijn tijddijke [",grc,n.Jbd,1 vinm'll de gcwom" ter volv"edng v~n ''''1\ geHlokrl handeling, !lin'll'" (k ,pI,drllinlk IWI,rsdlt: l'I''l cigl'n I'll vols(n..k!:e nt,\(:, Zi,~4

31

hkl' n1('t('.('.n (",n nkllw", n()g m""r po,itieve tn,k vall h"t 'I'd: het schept 01"1(-., h"t is (, .. cle, I-Ie[ v"rw"zenlijkL ill de unvulrnaakte w"rdcl t'll ltet verwanle leven eml tijddijkt" t,epcrkte vulma'lktheid, Dc unle, dk Iwt spd "I'I"gt, h ,lhs"il Juorssillg. Ilet "pel Hndt cn vDeit, I kt hant, ,bt wi! zcgg"n betouv"rt. lIet is vu1 van elk tw"" "ddsk ho"danigl",dcn, .Ii" d" Ill<:llsch in de dillgcn bn waarllemcn "n zclf bn uitdrukkeu: ryLhmc en harmonie, Onder ,Ie qualilicatlcs, die 01' het spd van tocpassing zijn, nucmJcu wij die van 'panning. Dit clement van spanning IW"lllt "I" ;.:cH. cen zt:t:r hijzundcre en gcwichtig" plaats in, Spanning wi! zeggell unzt:kt:rheld, kans. Er is eell str"ven gaandcllaar ontspanning, EI' m()(lt lets 'Iukhn', lU<.'t zekel'c inspanning, Dit d('.n1t'nt is reed, aanw('.zig in het gl'ijpen van . 1let h"h<.,("""ht ,1<, solita;"" h(lhclJdighelds- of' oplossingssp"kn, zooals puzzks, Icgkaartcn, patien~t:, ,~hijf­ s"hieten, en net'ml in bl'll't,k,'.nis tOl' naarn\dijvl'rt'.,\d kar'lkw .. d"a,\gt , In Iwt d()hhd'pd en h, d':>l\ SpOl'tW"dHtl'ijd i.• h~r: 1'0\: "en uit" .."te g''"tegen. I-let i, <'lit dement 'palming, wat aan ,l., activitdt 'I'd, die op zich zdl' buil"n h"t g"bim1 van got,,1 of sl""ht ligt, lnch "t:n zehren ethischen inhuud IlIccdcclt. Imlrler. in die 'panning wurdt d" ha"ht van ,1"n spdcr op de prud' gestdd: :.ijn Ii<:haamskradlt, zijn volharding, ~.ijn vindingl'i;khcid, zijn moed, ~ijl' uilholldlngsv"I'I\log("l, ,,,, l:,'gdijk ~ijn ge'''tdijk'' kl'.1~hr:, inUl!.'. v.,rr,; hij, hij al ~ijll vurig veriangen om hd spd t" winlll:n, zkh hinn"l1 ,k p<:rk"ll van het g"oorloof
,Ii"

kda spd h"eft zijn r"gek Zij h"l",len,

W,lt " ..

binn"n d" tij'klijk"

""n "I'd

w'~reld, die hd h",Jt. alg"bk\'.nd, geldc.n •.•11. D" r"gels nn zijn volstn,kt J,in,lenc\ "n onb"twijfdba~r, PaId Val,',ry h"dt het

t,,,.-

1001'S (",n, It''z('gd, ('" het is c('n gcJaeht" va'l ()I1gn1w('.n V"ITt' strcb king: tc,n opzichw van ,k regd, van ('\:.Jl 'pd i.~ g"cn 'eqltid~','(' 1l10gdijk, Imlll('!,S dll g!'()ndslag, diG l,e b"paait, is hilT ollwrikbaal' g('gCV('," 7,o()gellblik ill werking, De 'pele!', di" ,kh kgen de regels verwt, 0(' ~ich "raan ollttrckl, is 'pdbn,kcr. Aan Je 'l'dhouding is hct J,"grip fair tell Il"\lwst,, vel'" hondcn, men mod rdwl' breek! hUll toovcrwcrdll, d,tarum is hij lar ell wMdt uitgc.stootC.II, Ook in ,k wcreld van d"n hoogen torrlst 1",]'[',," de valschc spelets, dl' huichcbars "n h",I";"!:,,rs, hd altijd gClllakkdijkel' gdlad ,la,1 de sl'dbn,k"rs: de al'ostat(,n, tI" keners, ,Ie nieuwlic:hl:er"
.

TCIl~ij, ell tlit is v"eltijds he.1 g<wal, d('zc laat~t':11

OJ' hun b"ul"t

1\'1"-

!-it.ond e(.~n ni(~uw(~ ~(~l1H'.(~llst:hap vor)Uen rnut '-~llil t.!igcll~ nieuwen "l~gcJ. Jui,t. (I" <>m.ltlw, ,I<: n:volutionair, de gdwime-dublll"n, d" ketler, is huitenL~"woon st"rk groel'vorm,,,,d ell t"gciijk bijlla altijd van <)\)11 sterk l",\ick b .."kter, be 'pcigcme"n.chap hecft ,'en alg(\m,,,,,,(: neiging. hlijvend te wor(It"1, ()ok ah het spel is algeloopen. Nict ieJcl' knikkcrspcl of icdcl"e pal"tij bridge lciclt tot clubvorming. Evt,nwd hd gt'.v(H.'.I, ~amt'n in uit·

,-,\n,kring te ""rb"""~I1, ''''~''rl e'"rl l("wkhtig ding ttl J"derl, ,arll"ll :dt:h van de nndt..:n~n af tt~ scheidcn (~11 zich nan J. .: alg,Cl'ncc..:ne uonnell tc l>Iltlrekken, Slrdd I,ijn bdooVl,ring Vl,nIe,- ltil .1,1,1 dell duur van hd ,'nk"k 'I'd, Ik I,h,), Jwort hij h"t 'I'd ~I, ,k hOI,d hij h"t )word, l-kt zou al t" go"Jkoop ~ijn, nu maar ine~n; alles wat in de dhnologle l'hralrien of ledUjdsklassl'J\ of mallllt,nbolldl,n heel, voor spdgem"en,~h'lpi'l,n ltl Vl,,'kbnlll, Niutlemin :tal men vool'tdul'('I\,1 wd IllOclcn waal'l\('.mt'I\, hOt', mOdlijk he! valt, (1<: hlijVl'II,k maM'ch'\I'P<'iijkc Vl'l'ban
nit is van ons , en ni(~t voor

de

andert,n. Wat die andert'n daarbuiten doen gaal ons lijddijk niet aal1. Binnell de ,f""r varl .",n ,pel hl'bbl'I' Jl' w.,wm ,m gebl'uikcm "1,1 he:( gewone, leven geell gelding, Wij ,jjn (:1\ wij d,'ell 'an,kl',j', D('.z(: tij
tc~e. Fen vad(~l'b.ndst:h v(~rh:d(:n van ruwcn: private zt.:dt.:n,

IIu:t:,-

stamIsprivikg" en g"mo",ldijker politiu kende de saturnalisdw Ii,;,mlie dur j"llgcling<m ,,,n (1<",\ $lilm ""g ~I. ',t\ld""(,,,,"tl,,',k,,"', A'\1l ,ic: Ikit"d", 1II)iV"I"it<'i('"n "'d't zij gd'lI'malis"(Td vo(')rt in h"t 'ragging', d"or hel WOOl,d"I\I)(,ek h",dm,ven als 'an "xl\:n,ivc display of noisy ,iisonl" .. ly COl),Iu<;t, (",rrkd on in ,I".fianc" of aut/u>rity amI dbelpl""". I'kt: an,k"'-,-ijn "n I",t l:"hdm V,ln hd ,pel zijn samun zidllbaar uitg,,,lrukt in d" vI:rmomming, In"rin wonlt ,Ie 'ongewoonhdd' van hct ~pd vofkorn"n, Tk v"rrnornd" of g"ma,k"nl" "p"dt' ""n :iml"r w(""n. llij 'is' ""n and"r w"~"nl Kind"rfijk<, schrik, uitgdilkn v"rn,ailk, hl.·iligp. ritu:-: .... n n'lyt"(i:oa)w. v,.Q·lH.'.t;.lding g;'I,n in ~lIl.~~ W\lt m~~k(~r cll V"I'\110nlll\i\lg i') (\n0I'I'I~b,\~,' dool"'I,n,

N~ar rkn vorm h"'chollwri bn men dllS, samenvattcnde. Itct "pel 110('.n",n ('en vrij" h~l1rklil1g, die als 'lliet geme,'nd' "ll buit<'n het gCW(lI1" kv"n st~a)lr1" b"wll,t i.', die nicttemin dell spdcJ' geh,)d ill bt~!ilag kan ncmcn~ W:l:lr.l.11l ,g(~c.n dirc,ct lll.atcrkcl hcbnp; v(~l.'h(lndt.~n b:, of nut vcrworvcn wonlt, die zich hinl",n ""n 0l"ct.tdijk bCl'aald" tij" ,:n tllimle vullrckt, die I).lar b"paaIJ" r"gd, ol'lldijk yc,r1oopt, en g"lllcr.n.chapsvCl'banden in h"t k,v'-'1\ rO"I>I', di" .•.ieh gaa I'll <' 111(;'t g'"

hdm ornringcn of door vcrrnornnling .lis andel's chn d(.~ gewonc w(~l'€':ld acccl'l.lllcl~reh.

l'k f<wctk van hd spd, in rl" ho(>g""" VOrm"n w",mm h"t hit,.J' tc <1o"n is, b:lt ~ich voor hd uvcrgroote ried t"rstonri h".-Idrl"n tot twn: csscntkd" aSI'"den, waaron,kr 7.ij zir;h voorrlo"t, I kt 'I'd is <'''n hlnp 11111 kts, of (,,,n vc,-tooning V,III kt~, Ikr.c hdrk fllnctk. kllllm," 7,ich (lok v(:n:"nigen, in di"r vo"g(', rbl: h(,t .pd ,,,,,> strijrl om kt, 'vcrwont', of wd "en w"lIstrij" is, wi<: kt, h"r h",t kan w,,(,rg(:v,'I1, Vt:I·t()onc..:I'~

uctcc:,kc:::nt uaar' dcn woonloorsprong zooved als voor

oogen brcngen_ Dit kan ~ijn IOlltc:r ''''n lah'1I ,i,," van het natllllrlijk g,,!~evl!n" aan llH,sdlOUWets_ De pallw of ,)" kalko"nsl:!J" h<,,, ,it: reeds het ter he wumlering voorlwudcll van hd ,'ring, die 1",1\) ",,,1- n'lbij I>rllngl lot ':<'n me""cn-tl
,Ii"

.p

lijken, hciligcn YO]'lT' aan, De dt,dhebbt'rs in den ClIitliS ~ijn overtuiv;d, ,lat ,Ie h~tldding c<'n :.wk,,1' he.i1 ycrwerkdijkt, en een hoogere orek vall dlngt,n activ~"rt d~n w~arin zij g\,woon[ijk kv\"~, Nicttemin blijft die VCl'wc7.cnlijki[lg eloor vqtoo[ling in all{, opzkhtm de formcelc k"nmcrkcn van cen sl'd drag,.,n, Zij wor
or

«"..,!

Zijn fllnC':ti<~ is nic.:t louter een nahootR(:n, ln~;tr (:(~n clc..':.d gcvcn h~. bh,"1

.,n 2, I let is 'helping the ,,,tion ollt' 3, Het is ve)or 'k cllltllllTwd"n",hap nkt elc vraag, hoc de psychologil1 h,~t gecstclijk P'.'OC('", ,bt in e1" .." vnschijn,ldcn tot Iliting komt, opvat. 1k p.ycholngk zal ,k I",ho"ft", di" tot ,k,c v"l'tooningl'n Idrit,

wdlicht afc'lo(:n nls lidcntiflcation c()mpensatric.~:', of ;;tIs Ir'~ p1·~~.~t~Il'·

l'iltievC h.n,lding hij ,It: onmogdijkhdd tot hd uitvn"r"n van ~cn w"rkdijke, op hd dod gel'kht" hallliding' '. Voor ,It, cul!lIurw"t<,n,(:hap kOnlt ltd: l'r op aan, tc v,:rsta,I1\, Wilt Ilc~" verhc"hling"n in d,," g(,,,st d"r volk"n, die ze vormen Cll huuj:llOlI
M, GI";tlwt,

r~l(:!i (:l l:haWIOIM f"~l:kllUl:/oi ~I(: (;\

Chint', !'ilrhi 1914, p. I So,

2~2; hI.

niln.,,;(~!'1 '~t 1"~:cmll~:I (h~ I., Chll\I..' "lh:it'IHI\', P,wi:-l I ~)H'. p. '~S I Stl'; jd. Lol ~:jvjli:l"ti(Jn Chil1()hj(,~, 1';11'1/4 11)1~" p. 7. '~ C, \,\ "A~ th<.~ GI'~~I..·k1< would NI\Y, I'.,tht,!, rm'thc('tk th~\J~ mlmctlr..;" , J. E. H,lI'I'III"n, ·l'h(~mi.'1, A study !'If' Ihl.~ ,'1,/(!L,1 ,wlglnill of Gl'tTII.. l't:I1,;lm\, C,~I\I­ hl'ld~c 1 \J (~, p, J ' ,r;. ;) It. Ie Mart~U, 'J'lI(~ 'J'h1'C'~hnlcl of' H,·liglcm, I.olllion J ~ 1" p, -1 H.

II Bllytt!l1Ilijkl I.e., p. 70/7'0

,](, v!'.lag na~r Iwt wuzen VOll cui Ill., dIll, 0.11 mYSl"l'i ... De gdlede Ou<1-lndi.ch" <.)n~'rd(('mt <..lUI' Veda's bel'ust op cd' Greek reliaion 1, llitgaantk van clen gewapenden clans d"r KUtlr~tl' s 01' Creta. ZUll!.ler tot al de godsdicnsthisturische vragen, die dit thoma stdl, It' wil1"n doordrillgen, valten wij hier het .pelkar,kter v,n e1(. ardla';sdlt' cliitushandding W.lt navnvang"nde v"'-w.,~enlijking , 01' ,I" h"i1ig" f~e;kn, die met d" ja'lrgdijden w"derkt,.,n.n. vi,.rt de g"me"n.chap dto gmot(' g(.b~urtl'nissen in he! l~yel\ dcr na tuur in gew ijde ver· tooningen. Zij stell"n ,k wi •• ding ,kr .d1.o"n(.n voor, in v(Thed(lingcl) van opgang en ondcrgang der ge!itcrntcn~ van wasc..luill en ri.ipcn dcr vd(lvrll(.:.hten, van geboortc. ]even en dood van mcn.st~h en dier. 1

0" nll'.nschheid .•pcelt, ZOU'It. Leo hobcnius Ilet ultdtukt, de 01'.1" ,I ... r natuur 2, 7.(loats die. haar be.wust is gcworden. In velTcn voortijd, aidu~ I'roh"niIlS, hedt zij c.c.rst de ve.rschijnsek.n V,ln pbnt('.n- ('n ,lien,nw('.rdd in h,,1' 1)('Wu8t1.ijn opgcnom(.n en vervolg"ns ook d"n 7.in V(Tworv"n voor ,k ol',k van tijd ~.n l'lIimte, voor m»nd,'n (.n ,d7.oen('.n, voor den loop ,k .. zon, En nu 'p"dt zij die gameh" ord" van her bc,taah ill elm hdlig Hpd . En in "n dOOl- ,lit 'I'd y"rwc7.enlijkt zij d" vool'g('.std,1c gebcuttenisscl\ opllieuw, helpt zij ,I" ur,le ,1c.r wer"hl ill stand houde.n. Ja, nog mCl'r gaat er uit van ,lit spd. Want in dc vormc.n van (lit ~1l1tllsspd is de ordc' van haar g,'llw.,'.nschap .. dr, de im.ettingcn v.,,, haal' I'rimitkven st,atworm, opgekol11cn. n" koning is de 7.on, het koning",hap is "('.n vcrhc,d ,ling van ,le.n 7.onndoop; zijn g.lnsch" ]"V"11 sp"dt d" koning '7.0n', om knslotte. ook her lot d('.r zon te on,krgaan: zijn dgen volk hrengt hem in !'iweelc VOrmen om het Icv"n, D" vraag, in ho"Ycrre d",,('. vcrkbring van den ritu"den koningsmoonl en d" geh"dc con<.:"ptic, die daaraehkr Iigt, als bcwe~cn Imlg geld')l\, blijve
m<.><:.t rlcnhn, Hot: v('l'loopt het proc(:.s, d,lt hij ,:en onllitgcdrukt(,. "rvaring van ko,misehc reiICII b'~gil}l, "I} op ~~.n 'I'cdbar~ uilb~"hli'lg v~n lik f\,it(:n uitlnol'ti T"r"d,t v,:rW\Tpt I'ro!>l:nius de al tll gocdkoopll vaklaring. di~ met het imchakden van ccn notie 'Spieltrieb' als aangcborcn instinct zou 111,""1\'.n g,'.nOI'.g gc.daan t('. h~.hll\'.n " "Dk In'tinkt"," z"gt hij, ",inc! dnl: Edimlung .In HilHosigk.:it g"g"nUI,,:r ,1.:m Sinn ,h:r Wirkli"hk"it." bv,,11 lIa,lrukkdijk, ell met \log meet" redell, kallt hij :d"h kg"n de nelging van ,:.m voor],ijgeganc I'eriou", yO,)t" e1ke (;ultuurwinst d" .crklarillg wcht in ccn 'met wdkc hcdoding', 'waart"", , '"m welke r",lell', (htt m"n de l:l.ltullrsd"'l'l'el1lle gem""n,chap ill
,Ii"

g(.~drukte cl-varing van natuur en kVi.:n 111J.nit'(,:steert

7.ic..:h jl,

cI(~n

archiisdu:n nu:nse), als c"n 'El'griH,:nhdt', "Das Gestalten stdgt jm Volk" wie im Kinde wic ill jed~nt sdliipfetisehen Mens"hen aus ,I"r Ergrill'enheit auf." 3 Vc mell,chhcid wurul "crgrifl'en von der Offenb,ml\lg Ik,~ Schick.als" '" "1>i,, Wirklkhkdt J~s ll'llUJ'lich~1l Rhylhmlls inWet,l"n lind Vel'gd":11 [hal] IIll-"n illlll'rt,l) SinH g"p'l~kt 1I1lU die, [h'll] mt zwallgsliiufigen l.",1 rdlcxrtlassig"n '·Iarldlung gd'i.ihtt." ~ Men 1".:<:l't ,Ills volgt:ns hum [" t1ot:n md ""ll nootlwellllig g'lt:slelijk om,.<:lUng'l'ro"",_ Llit de 'I:rgrin,:nhdt', - wat ft:itelijk iets lll<:"r z"gt rb'1 el" 1l~".tbijknnl"lldll N,·:rkrl~lld.dw W(lOl'!k" 'l",wog""hdd, g':lroffenheid, ontJ'oeJ'ing' -, v"rdicht zich e~1l natuul'be,let', bij reflex, tot "en poFli,dle cOlle"pli", l',m hmstvorm, Hct is wcllicht de b"stc be.n,vkl'ing in W()I)J'(].:n,
gt)V('.n

kllnn(~n,

111:1:1.1,'

<.~(~n v(~d(bring kan nl(~n h(~t nauwdijks

no,'.m(:", nt' w~g, eli" vall e1". ac.th,~ti.lt;h(' nf' mystis"h", in ",cI"r g"val a.)ngisd1(' g..,w.l.1l"wrmling v"n c"n kmmisch" onl .., tot het hdligc cIII\:u"p,,1 fddt, hlijll: "v"n
p. 10,

4 Sclii(:b:ll."kuIHlc", p, '42.

van de activiteit der cultus-opvoeringen, maar in de vraag, wat dan hier spelen beduidt. verdiept hij zich niet. Ja men vraagt zich af, of in zijn voorstelling toeh niet weer een doelvoorstelling is ingeslopen. waarvan hij zoo afkeerig was, en die met de qualiteit spel niet volkomen strookt. Immers, zooals Frobenius het weergeeft, dient het spel, om het kosmisch gebeuren te representeeren, te vertoonen, te begeieiden, te verwezenlijken. Een quasi-rationeel moment wil zich onweerstaanbaar opdringen. Het spel, die verbeelding, blijft voor hem zijn reden van bestaan hebben in de uitdrukking van jets anders, namelijk van zekere kosmische bewogenheid. Het [cit, dat die verbeelding gespedd wordt, blijft voor hem, naar het schijnt, van secunclaire beteekenis. Zij zou in theorie ook op andere wijze kunnen zijn meegededd. Volgens OIlS daarentegen komt het juist op het feit van spelen aan. Dit spel is in wezen niet anders dan een hoogere vorm van het in den grond geheel gelijkwaardige kinderspel of zclfs het dierenspeL Bij deze beide laatste vormen van spd nu kan men de oorsprongen bezwaarlijk lOeken in een kosmische bewogenheid, een gewaarwording van wercldorde, die uitdrukking zoekt. Althans zulk een verklaring lOU weinig redelijken zin hebben. Het kinderspel bezit de spel-qualiteit qua talis en in haar zuiverst('; gedaante. Het schijnt ons mogelijk, het proces, dat leidt van het 'gegrepen zijn door leven en natuur' tot een voorstelling van dat besef in een heilig spel, in ietwat andere termen te bcschrijv(';[l, d3.n Frob(';nius het deed, geenszins om daannee een verklaring van iets inderdaad onnaspeurlijks te bieden, doch enkel om een feitelijke toedracht aannemelijk te maken. Dc archalsche gemeenschap speeh, zooals het kind speelt en zooals de dieren spelen. Dit spel is van aanvang af vol van de elementen die aan het spcl eigen zijn: ode, spanning, beweging, plechtigheid, vervoering. Eerst in cen latere phase van samenleving geraakt aan dit spel de voorstelling verbonden, dat daarin iets is uitgedrukt: een voorstelling van het leven. Wat eens woordloos spel was, neemt poetiscben vorm
mi,lddell ''''1' p,'ychologic', hdlij met dllthcork \',)1\ on.< k,,,w<'I.'l11ogc,n zdf, nauwdijks dOlll'dl'ingt. De vl'ag~n, di", hk!' rij,(m, rakcn 'kn dkpst,,,~ gmlld v~n on. hew\lStr.ijn. C\llt\ls is hoogst" ,,,.Iwiligst(, ernsr.

Kan hij nkttcIT)in tcgdijk spd zijn? Van aanv~ng af,tond het vast: ~lle 'pd, van kind of volwass,'ne, !.it ill v(,lm,,~kt"", m~n bn m"t voll~ I'e"ht "'ggen; in h"iliW'l1 ",'l1st. M,)al' h"t 'p(,dr, ,'" Jwt we,'.t, dolt h"t sp(·.dt. D" sportsm~n spedt met ov"rgegev"n ernst "n rnd dell m""d van d"n v"rvoenk. llij 'I'edt, en hij w"d, ,Iat hij "I'~dt. De toonce!'l'der gaat 01' in "ijn ,pd. Nicllcnlin, hi; ,pedt en " zieh bcWlIst, ,h.t hi; ,pcclt. I)" vi,)ol,pcl~.I· on.ierg,),)t de hdlig.~t" ontro(Ting, hij bd(,oft c~.n w(,rdd b\~it('" en hoven .I" gewone, weh hlijft zijn doen ""n spel. Ilet ~l'dkarakkr kan aan ,Ie Vl,rh"v"nst" han
~O.J.

doorbrt'ngcl', jUi't "n,k,,~o!TI gczincl ,Jail zij 11U zij'L -Immcrs, gaut Iwt vcrd",r, ~ij hOI"lell ooriog voot cen crn,lig Jing, "II1aar ill oOr'log i, noch .pd no"h vormil\g 1, wat wi} voor het crnstigste houden. Het kvell vall v,."de mud icd"r zoo gocJ mogdijk doorhreng<'Il. Wat is d,n de n,,,htc wij.? Sl'dcmlc mOd ".1' gdccl
In ,kz" platonis"hc idcl\lificalie vall 'pd "" Ia:iligh"ill won\t Ilkt hN hdligc ncc.)'geh"ald, ,Ioor hd "I'd k nOe!TII,n, rna'" lwt 'I'd ver· h",vcn, door dit bcg)'ip lot in dc hoog't.\: ""gionen von d"n gee't I" 1.11<:11 gdden. Wij zdd~n ill ,kn aOllh,,(, d~t .pc.1 vb"'r alk cultuu)' ,'an. wI'zig is. !-h,.t blilt ill .."k"n,n "in ook hovcn aile "UItUll!" "wcven, of .1lthons 10. d,al'van, De Illcll,,,h ,pcdt .1. kind tot vcn\la.k en vel'pom';ng, hem"l"n hct niVl:MI v.I1 het ctil'tigc.lcvel1. llij bn uuk'l'ckn hoven dot niveau, 'pdcn vall ,,,hOOllhcid ,'JI hciligheid, Vall ,lit gezich(splint lIit bat. 7.ich I\U \1('t il1nigc v"l'bal1'\ t11~"tht'n en spd wal !lad,.1' hq,,,l,,,,. nt, V''I'IC.g".)n,l~ gdijboortighdn ,k vraag, in hoevcrrc elke sacrale han de ling hinncn de s!"ccr van h..t ~I'd va.lt, hlijrt aan d" ol',le, Ond(,r d~ 1()l'IllC('k h.nml'rk<>n van Iw.t .pd nam d" pbatsdijk" ontIr"kking dcl' handding "an hd J!:<>wone \even de eerst<; phats in. f'~n gcslolcn I'uiml" wordt, hd~ij ving. naar hinn"n volt-rdct 7.kh 1H'.t '1''''. daal' hinnen gduk Iwl allt-reel'.<\'I' k".nm('l'k van dk~ heilig" handdin!:. l)eZl: d,d, vall aEwndcring i~ in ,kn cuitu,. md inhegrip van magi" "n 1'<,,,hl''''''''),V'
1,'1.\1\

kunstn1atigt ~f- ('.n uit7.ondering!\positics voor de cxccutantcn of

(Jih,1 o\"J"J ft!XtX'~&: .. oG-r' cd) 7ftXt8I;la. iii V~1. I.r~I'.1; VII, 7y{;, W:I..lT pbtll V;1.Il lie,! hl·i)Jg\~ I'IM1S(:I, 1'1\"\' J(lllln~INI al~ Kou~'h1;'(')v lv6~A\cr;. nlXtyv\((, ~pn~d~t. DI~ il1niJ.!l~ 5.1Ini·nh.'ngj~n tll.II .... dwn }wilig l11y.'iI,(~l"ic UI IIplJ ",jjll up lrdfnll)c wij ... c ;"IIl~;lT"lTd dool' 1

Hom.'Il!) <3l1ilTciini in llC'l: hoof'\bt\lk HDil,,' Lltul'~~JI,," :"\1,'1 SI)id" V,\II .-.ijn VII~I\ GI,."i,.. l d("1" Lil\l!'gh: p, ~'()-":/O (I:,<.'<.'ksia man.lI, 11l~l"all.~g" von 1>1" lI(h,ron~ H(~I-WI~HI~n, I, Fn'illIIl-g i_ B. 1\J~2), ZI,,)Il\I(,!, Pl"tl' tc~ not'IlWIl mulc'rt (iu;lnlini cl;lill" tlic~n~ hic.:l"lmVl~n Vl'rnu,hk lIit81)r.,~k w{) dicht "Iii rn~ar rnogc~lijk i.'L Hij k(~llt: ailn cll'. H!lIrgi(~ till van hmm!'rhn to!,.'" eli!! """,j ah hl"akt/"~ri~(kk 'VClCH' hl~[ Rpd 3al\n1~~l'ktcrJ. O~lk (I l ,. IiturgilJ b Jll hoop;~(~) il1~iI'ilTll it~ , ,zYI.'c'dt IO~1 ~hl'l"

\!cu:,h

SlmIVt)!'" "

iniliandcll, Overal waar 'prake is vall gclofte, opne.l11il1g in cell on]c of "r",,,ln,,",,',,, van "cd, g<:hdm v~rholld, is altijd op e('11 or and"re wij7." ,,"1k ""n afgn"wing in het spd, waarhinn,,,, h,,!: kit gddt, Dc tnov,'naar, ,k wkhdaar, de "f!'Taar begint md '-ijn gcwijde ruimtc Ie. ()1l1.5chrijv('I1, Sacram"nt (,n mysh,rie ve.-ond"rst:dh'n eell hdlige pick, 1'''''1>10d i, ,k {unctie van ,k7.(' afhakt'nin!: tot gcwij,l dod of tot louler spd volkulIlCI1 dezcll,l"" Dc rc'nbaall, hd l'~I)Ili'(:<)\lrt, d" hinkeb"all, hl't schaakho)'(1 wrschilkn rtlnction"d nil'.(: van den tempI'! of rll)c'n lot c'.C.n logi,dl('. 1'"<1,,,,, <1001' d" hdlOdh, lnt al~ hahning ,'.n lIit7.0,,
,Ii"

I'nisleidende vraag: waartoc..~, wanrorll? in lu..~t gdH.~d niet 01'_

IlHlien de gewijde h.ndding /'J1'me.d "'II 1",1 'pd IhHlwdijh tc sd,.,;,kn blijkt, dan I'ijst Ill! dc, vl'aag, (If de (IV('.I'('.".nkQmst tussch<,n cultus I'n .pd nog verd",. .
g:an!=ldH~

WCZCI1l1.iln hct spd OV(~rgL~vcn. I let br:sd'v.ll1, 'nu.l1.I' t(~ :::pdcn' kan volkol'llcll ",,cid,·. w()'lI·,k'n ""11 'uit' ot(lc~tal1J wcergevt'n, Misschicn zou me" kUI\l\('.1\ 7,c'ggcn ...hIt dll spd.temming allijd In Inajaur is, Doch dit zou (1m hl"("'g('" op <1, •. p~yd'()I()gisdl~ vrag"Il, di<, wij willc.l\ untwijkl:n, Ik 'pd-,temming i, uil: haal' aal'd ,,(,n Iabid(" Flk oogcnblik kan

hct 'g(:wone ]L:vcn' zijn I-cchtcn hCI'n(:n1(.~n, h~~t7.ij dool' (~(:n sd-wk Yan

hoil:"", ,li" hd 'I'd ,[oort, of ,10"" """ v"rgrij!, t"g"" c1(, n'gcls, uf v"n binn",] llil: r10()l' '''''' I"",wijking van het spdb0WUSlt,ijll, ""n ontgoo(:hding, een ()ntllllchh~.-ing, I iu" III' is het ge.ld,1 met ,Ie houdillg en de stemmi"g van d" hdl igll

,",,'ril'g,.n? Hd '11"'('1"\ Vi"ITII z"gt hd "I (,ij"a: .I" hciligc adus wonl!: Iwt !""'st, Ht:t ,olk g".vkrd, dat wi! z"gg"n hij valt: in 1",[ ka(k\' dar zkh 0lllluakt lIaar zijn hciligdomlI,,!n, maakt zieh 01' tot. g('7."m('I1lijk vre'lgdebetuon. Wijding, uffer, hdlige rhnse", ",cr,,]" wdblJlo pen, opvoering'''', my,tericn, zij zijn aile gevat in het r.am V,1I, hl't. I'eest. ()ok >II zijn de l'it",1 hl()cdig, de J,"prol:virlgen d"l" inwijrlding(m wn!ed, Je maskers .chrikwekkend, het gehed spcdt I.i"h af ai, f(~est, lId 'gc\vunc icvell' is stopgCI.et. MaaltijJc'l, gd.gen en aile,.]"; uitgebll'nhl'j,1 ""gl'ldd"n den gallHdwn dllllr van het "'est. Of lTI"n denkt ~an Gricksd,,! voorbcddcn of "an AfrikaanHd,,!, hd zal nauwdijb Illogdijk zijll, cen ,~hel"p" grl:IlH tc trckk"n tUHHd"!1l ,h! f',,,st.sh:mmhlg in hct algetncell ,,,I ln dil bock de. 1!(lng'I,u",dl~. gd"''1'd,. Karl K"l'l'Jlyi ,,"('.11 'l'rhandding in het Iicht g"g,,"vl'n. die OilS ondIJrw01"p tI'll \1aIJW,
V,'"

~ Vom Wt'.Sl:11 dl~S Ft'xh"!l, P,lhiL"lllhit , Mittdlull~~l"1I Wi' Kultlll'klindt:, I Hd',. 2 (Dt!C. I ~H H) p, .Jj~1·-"!4, Y~l.l. thlU1i-i viln Ikml.'1i'IIl'l'l; Li\ l{l.'ligiO)1C ililtil'iI 1l1,.'lk !Hll: htll!1.!' rOl~da1111'1l1',lli, BI)I')J~l!.l, 1114°,17,1[1. II: II !,;(,Il!,;()
1')

,,,il\." I Over de r~alildt Cc",tclijkhdd "gldtd n1.\1\", in (leI' Wisscn· ,,,h,,rt so hillweg, .Ils ob sic g.r Ili~ht exisHerk" 2, Juisl al,~ over I",t spd, zijn wij geneigd toe Cc voegeli, 'j'USsdll'll feest en spcl nu bescaan uit den aarJ der zaak de nauwstc bdfckki"gcn, Dc uitschakcling van hct g~wonc leven, de ovcrwcg~nJ, doch niet nood.~kdijk vroolijke t
VillI

c..1c tl~i.1'iS c(.m ~.spel' van den oppergud :J.

Kercnyi" ,1"llk].ccltlcn ()ver hct /-""st "Is clIllllllrbcgdp g"ven C'''/\ v"rskl'king ,m wl'lIn'<'ding ..,," den grondshg, waal''']l elit l.l(x,k is gcbouwd. l:v,'nwd ook /11<'t d" vaslsl,dling van <'('n nallW,' aanrakillg IIl"d1('n
»".

1 I), (.(.

p.

lo!'~lr..

li

p.... ,.
I

I" ..~. p. (\I~I 11:'i,'P K, Th, pr"II.'m, f)'k N.'y.II'il-Fx.pctlitiOi'II, J"l?,

St\ltt~prt I'J,~~.

h"t ,amI, zij bbZ"I\ de fhtiten, die, de stem ,ll'l' voorouc!"rs v"",'stdIcn, "n zw"aicll de brumhuutcn. Om kort tc gaan hUll p",dti", 7."gt Je",,,,,, gdijkt volkon,,:n op Ji" ")11 uUllers, Ji.:: Sintcrldaas ~pckn I. De, man" ",',n di"ch"n d<:n vrouwcn \cugclltj<:' op over hctg(,,,n cl' in het algl~' pl',rkte g<:wijde ho,ch voorv"lt". 1)" hOllding tier iJlwijJclllgc~J1 .<:11' ~\~h()rnln(~lt t:\Js~t:llt.:n c.:ksbltisl:hc.: ~lilnd()t.:nitlg,

gc.vc.:i,,:;dc vc.:rdwi.\i.\stlhc.:hl,

ang~tig

gd,,,,,,k,n "n jDllgl,nsal:htige g(:wid,t:ig,lol'.nt:rij ell "il!1Stdkdj ~. De Vl'ouwcn dmldijk zijn evcnmin gehed en al dUll'l. Zij wd"n prc:"h:s, wi<: l:J- ,,,ht,,r .lit of
D" LeneJengn:ns, waar hdlige "rnst tot 'fun' v"rzwakt is, is bij ,lit: aile, vo!strt:kt nict tc trekken, [,en ictwat kiml"rlijk vader bij OJ" kiln I:rn,tig hou, worcl"n, als ,"ijn kincl",-en h"m bij Sinh:J-klaa,ht"igh,:cI"n h:trapp"n. h;n Kwakiutl-va,kr in [hit,d, C"lumhia ""oclcl" zijn docht(:f, Ilk h,:n' hij z,;kIT ~!1ijWITk YO,)!' ,:I;n ,"',l"\:!1lOni\; v"I'q'l: h,l.d b. Oe zwcvcnde aard van h~t religieus beset'de.r Loango.)j('gl;r.5 WI>I'. 'p. 4'-44. • p. H. • Argon""" or Ti", W,',(crn Pi.dh(,l.olldon t

1~11,

p.

lJ~J.

wlc d" wildcng"lIIc,,"sch~p hm·,'nn~WllrIijk" dg<'nsch~pp"n 1:0,,schrijl't, kan dlkwljls het Iwst wor,kn uitgedrukt. als ""n 'phylng up to the r()I,,' !.

Ondanks dezc gct!ccltclijke bewlisthcid van ht~t 'niet echt zijn' der m"gisch" <'1\ h()VI'I1l1~t\'\'rlijke y"dlOUtlingcl\, ),'ggcn dC7.dl'de ol\d",r· ~""h,\'. I'" d"n nadl'uk

"I', d"t dit ni<'t tot ,I" g"volgn",kking mag lel
hedenklngen. In de eersk plaats s"heidt J"n.en', IgmT. aml"rs' aileen I lit. p. 14,0. h~t!l"Og V{~I"V,llt,

'1,,".,1'" I.". p. In. -- III II..,." wlj7.l· V"II ,,, .. kbrlng .1,. n;l.ll"

ht~t

mij VOi)l"k()lYIt I

I'ijpitcicl!l" tm ucsnijl.knisl:c:n:llwnicn, elie elum" jl.!IISl~n Vl!I'WUrpl"n wunlt.I"

• p,

'4!)/' \0.

Op'",tldil~

npni~'I'w ,ll.,~ rsy,:hn.lIl:l.lyti!(('ht~ yt~rld:l.rll1g dt~I' I~'J. 1"/3/7 .

tu",,,h,,n hct g"l,stdijk pro"". ill dl' kiIlJ""icl "" d~t ill lie zid vall de oor.pronkclijkc SCht.pp01"~ v~n cell l·itlICe!. M'\'lr d"iell kCIIlIml 'vij nid. Wij hebbe.n te doen met c.~·n cliltusgemecnschap, die evengoed at. hcl kind bi; ons haar <;lIltusvoorstdlingtn 'krtig vorgerlihrt' krijgt, als lr'IJilioncelc .tof, cn (JI' ('Vl'n "Is het killd up r,~agc"rt. Duel.
.I,,,

is cen van c..1c gcwkhtig::;tc holies, die icdcr 1)(.~od.'cnJ.al· de .. gndsdi(':,lstwden,,,h.l' lweft sail tc leerell, (lezt:. Wann"",' (,,,n g()cl,dkl1~tvorm

tu"d,en twee dingen van v"r."hillende orei". bijvoodl('.dd c.~n t:t.:n

dic..:r ,

een

heilige identitc..:it vJ.n

('<'11 l1Wmd]

wcz(~n :\.:mnC':fn1t, cbn is

dit':

hetrekking niet .miver en ,lodtrd!'''1I<1 lIitgedl"llkt dool' on1." voorstdlillg vall cell 'Yl'Ilboli.dl verband. Dc ,,,,nh,,,d V,ln dc helde W('Z('.ns is wd w(,zenlijku dan hd verhawl tussch"n ,'"n Suh~t,lntie c'n haar symholisd, h"dtl, I kt is ('en my,tisdw i
wiick, in '7.i,in t()OV(~1'(hU1S,

.1,\' k\\ngal'nl.,.~,

MI.,.',n rnOI..~t t~chtQr

op zijn ho(',1e hlijven voor ,Ie gdll'<,h,,, ('n V(lOI' 'k v,'r~dlilkn V,,'] hd m"n.chclijk uitdrukkingsverll1og"n, Om OJ" d~n g,,,,,tesst,lat van den wilde VOUI· tc ~tclicn, InOt.:tCIl wij dicn wei wc..:cl-g:<'~vt.:n in onzc tUJl\i,\ologie. Wi; Zett"n, of wij willen oi' Ilict, zijn gcloo/svoorstdlingell ull\ in de ~In.ng logisdlC bepaaldhdd van Oil"" b"gripP"'"' z",,,loclld,, drukkclI \Vij ,i<, bdl'ckking 1II"eh,.1I helll "n I.ijll

dl.."!l1 wild(~

hij 'l.ijn

~:tC:I'.'\h~

h;\ndding

11~~t h~~st h~·.nMh·.l't,

cI,)ul'

~l.1n,

dkn primain,n term 'pd,," vast k hOlld"n. In OIlZ., notie 'I'd ga.t de on
en heiligheill. Iedc' " pl'ldudium vall Iheh, kden' I',·.gd ,kr tr.1g,·.,\k b~.wij,t h.,t. Doni' ,.lc gansch~ .leer der ",,1)/,("11.1.11111 primiticvc clIlttlllr te bJijven bcsdwuwCIl .1, ",'n 1Ulli"h, S!C,T, ('pent [\lCn zkh
analr" · HdJig spcl, onmisbMr voor Ill:! hdlcler g<:meeu.;<:h.p, ur.chtig ,.m kosmisch In~it:ht "" "ud.l" ontplooiing, m~~r ~Itijd ('('n 'I'd, ':t,n hUl'dding, die. ~ich, woals I'h1to he.t zag, buiten en boven Ue si,:er van hd nuchtere leven van noodutuft en ,:rnst volt,,:kt. j)e,e S'''''T Nn hd hcilige spel is die, waar kind en dichter thuis ~ijn, samen met den wild,'. Dc at.· ~thdbdlt· g(.vodighdd h"cft den modcrncn mcnsc.h iets nader tot die siCc:r gebracht. Wi; d,·.nkt-.n hi<:r ~~n de "ol(u", waarin ,1(:h 11l" kn ten ,bg" Iwt m~,k(T ~I, KlIn'tohj""t verh"ugt. I kt h,:tkndaagse.hc. cxotisme, er moge soms ictwat alfectatic ill x.ijn, gaat een heel stllk dieper dall dat tier ."httit:lld" """W, toen Tud'Tn, Incliant'n en Chine"z,m in de. mode kw,um~n. D" moJCl'llt·. Ill('.nsch he.. !'t ong""-wijl'dd ('('n st"rk" v"tha~rhd,l V(lor Iwt vustaan van hct verre en vl'eemde. Niets komt hem daul'bij zoo zeel' te stude als ~ijn gevoelighdd vOor .11", w~t lII'skt" "n v<"mommiI)g i~. T(·.rwijl tit: ethnologic er het CliOI'm wt:hlul gewicht V.Ul aantoOllt, ondcrgaat de olltwikkcld" It'e.k Cl' de onmidddlijKc acsth(·ti~C'hc aaodo('ning nn, die: gemengd is uit SChOOllheld, schrikwekhmdhcid en geheimzinnighdd. lir blijft lIu "","n.aI, ook voor ,I"n vol was"", )'cschaafd", iets gdwimzinnigs aan het masker. Het 7.ien van den gemaskcl'de voert 01", o(')k a]s louter at!stht;~ tiJ.a,:h,~ pc.~rcept: k , waarat.t.n g'!l,~r\ utrls<:hreven

gelo<Jfsv<)ol'stdlingc.n vel'bondcn zijn, onmidddlijk buitc.n hc.t 'gc.wmw leven', in eClI and"r" werdd dall die van den Iichtell dag. III de sl"c<'r v~n den wilde, h"t kind cn den dkhtcl', in (k ~ft'er van !tet ~p.,[. Indien het geonrlool(J i~, ')II~(! d'~lIkb,' /:hkn h' n aan~i"'l Vall de betee.kenis en den aard van primiticve cultushandelingen te laten CnnV(,rgeden op h"t onh,,,Idd".q: )'''grip spd, dan hlijf't ""n uiterst hachclijke vraag over. Hoe wannecr wij nu opklimmcll van lagerc g()dsdi~h.stV{)rmen naar hoogere? V'ln de WOf,,~st(': en gdllig(~ S.;lcra Val'l.

Afrikaans~,hl:, Allstralische of Aml:rikaanschc n~t\lllrvolh.n v,·.rplaatst zich ,k blik naar de.n Vcdisch~n ott
f+

mySlet·i,'". Ilun vorm

~"

praxis blijrt, tot in bizat'!"e

CII

bloedig"

hij7.(>n(.krh(~dt~1l tcw, a,.ln dt~ Z()()g{~n\\l\md primitievt: ten n£1L1w.ste v(~r­

want. Molal' wij el'hnn(~n or vCl'mo('(it'll (,f in "('" gdlOlk van wij>hcid (·.Jl wa~l"hdd, dat 0118 vc.l"hi(:t1t, zc. met de SlIpl'riOritt'it t" hcsdlOlIWCIl, dk in <\('11 gr<.,ml ook rt'(.([s tell ()pziGhtt. del" ):c)('gcmamd prinlitiev" CUitlll'CIl mjsphl'lt~t is, lk vr'lag is lilt, or men Wl'g'>lI' de formede gdijksourtighdd ""k a,ln lid h"ilig 1>..,,,:1', hd gel",,!', ,lat JC/.C 1l(I('g'"'' vorm"" vcrvllld", de
II CONCEPTIE EN LlITDRUKKIN(; VAN I [ET

llE(;RIP SI'I'l, IN D\i 'fAAL Wij '1'l'ehn van '1'(,[ als IdS [>"kcnds, Vlij

tl'acht~t1 h~.t

bcgril" ill

rlat woord uitg"drllkt, t" o"d"d,," of althan. w b""'HI,,,,,,.I, maar wij blijvtlll OilS wdb"wllst. ,[at .lit hcgril' voor on. bCl'aa[,1 wordt door h"t woonl, dat. OIls gCITIc<:lIzaam is. Nkt ('<'" vorsdw.ndc w(,t"mchap maar de ~dwprC/ldc ( l\1og('11 olllsc.hrijven als voIgt: sl'd is """ vrijwillig" handding of bezighdd, dk billn"n z(,kt:n' vastg<:sh:[de, grcnz"n van tijd ell pla.t. wordt v"rricht noar vrijwillig aanvaankn do"h volstn:kt billd"lllkn r"gd, m"t h"r dod in zkh "'.It', h(.~gdc...:id door cell gcvocl VMl spi.lnning en vrcugdc , en door el~n hes{'f

van '"ndel's l.ijn' dan lll't 'gewon<: kv<'n', i\[dLl~ b~p"ahl sdlijnt hd ["'grip g"".,hikt, w,,' vvij "I'd '")""'('II, vall dh''''''II, kinciert'l1 ,'n volwas,ell mcns"h"n t(\ omv~tt('. n. hd),m,lighdri< .• kracht .. , ve.l'I1uft. "n kill"'pd"n, op- "" lIitvo"ring"", 1)(:1." (,al:"!:ori,, spd .<:I"".,n "I. <:('" dCI'I'Wl'~(' flilldallll'ntedc g,'estdijk". d,'men!t:n van het leven I.e Illog,'n

,II,,"

worden a..lngcmerkt.

Nu blijkt terstoncl, d.t ,It-. taa[ vohtr"kt ni,," ov"ral ,·,n van ~'nvang af wlk t'<m algcmeenc ca«'gol'ic. met gdijkll stdligheid lleeft ondel'· schd
an~k,I'~~ vcrf')chilkn~h~ vel'~L~ hijllillgsv()nnt~n

V.lTl

hct. ht~!:~rip in (~(~n wonnl

heefl ~,1m(mgev'lt. Dil blijkt ind"nb"d a"nstond, I"'t g"val. n" .hslt'actk van cen algcmccn bt:grip 'I'd i, in .I" ""nt: ""Ituur vmeg".r en volledig~r ing<',lrede" dan in dt: nndt:I,t:, md .lit gt:volg, d,lt "" l}(log 01\1 wjk kdd" [:"kn 7ijn, die, vt:rs"hillcnd" vormcn van het 'I'd ge.hed v(Tschilicnd" wool'dcn zijn blijven g"br'lik"u, wdk" v"dhdd van t('rm"n 'k H,1m(,nvaning van aile vormCll van spill onder een ["1'1\\ in den weg 'ton,!. I let geval is uit d~ v\)rt~. tl! vCl'gdijken mel hd

"""I'

h(~b.:n(lt~ fcit, (bt z(wgcnaanl(1 primiti,',~vt..~ t;\I('~I' .~nnltij(I.1{ w(~1 WQ(ll'clL~1l

I",bb"" v"of d" vcrs"hill"nd" 'p""ko V,1I1 ""n "OOl't, 111,1,11' Ilkt vuor d~~ ~()Ol·t in h('.t ",Igerrh.'er'l, wei voor snock C.~11 aal, rna.l1" nict v()(.1~· visch,

Pr zijn ver,,,hillend,, a.nwij,-ingl,n, cii" g('I.,ige.11 d~t,

de

functic..:

spcl

moct heeten,

7.00

l.()/)

prim"il'

!o\(.c;undail' clt~. :lh!).tr\\cth.'t. van di\t'.

v!"'s"hijnsd in sOl'nn1ige ndtur"n h"d1: pbat. g"had. Van v"d g".wid>" ,,:hijnt mij in dit op~i<;ht het fcit, flat in geen der mi) ),ekencle mylhologidin Iwt spd in c~11 goclddijk<.' of ,h"rnoni""h" figllllr hdkhM[[I,I is 1, t<'I'wijl loch "an den ande,-en kant dikwi)I, '","1 go,Ihdd ,lis 'pd,'nde WOI'dt voorg."khl. 0p hk L:om;el'ti" van ""n ~I­ gemc"" spclbegrip wij.! ook hd !"it, ,!at '~r g".en gemeen,,,h.ppdijk Incio-I;llr()p""s"h wuord vuor 'I'd gevon,]c,n wnrdt, Zd[. ,I" C~r­ maan,e1", taalgroel' gaat \.er hemming V,1n h"t. "pd lIit""n n"'t cll'k v<,,·,chi!lel1l.le woonlcn. I let i, rnisschien geell lo<wal, ,\at juist ,,.,nig" volk"n, wkn h".t "p"kn ill a!l"rld vornll'" ,Ic"d, in hoog ... mate in h".t hloe,1 IH'.c.ft ge~dl'n, dc' lIildl'ukking V,\I\ die .u::livilcil ovn I,d v<.,( Sanskrit, h"t. Chin"".
Ii\i\t

Iw,"~nk~,~1.

~1';1.I11V;:l(lt~r dt~r Lusil;I.I1WI'S,

i.Ii n:t.tullrlijk ['!('11

.\I. II"oR~tl~n~ kiUl r1wn ('l'niK v('~l"b,md v'~rmOl~~lt~n mt't

- . LVUnt;, t~n 01'

t!11

v,roll\l Ik,rv,\n Ik~\ tdt'g,.'llg -- !.\I3/X ttlt ht·t VI)r),'-Jt\,lr)Io!"I'~u,l.'\'HI(:h".', A~L~;\~"lI('hl' t:lI\Iht~!'It;\mldt'(.'l l't'kt'lH'n, All' vn!l:li,1 :onHix trd't Ill/'ll d~'n \Iitg,lll/J Mil in a;)..(v8{o.), xuf..(v8{o.),

heidI.: 1Hc.·t d(' hett:(.·kt·ni~ 'zit'!] hie)" v~~r;t:Y(.l.~ t :I.mw~'zl~.

w(~nH'It.m' l1aast

cX.A(la) en XUA(il. Dc notic

~rdc.·n

.5chijnt

volkomen zelfstandigheicl van dat suffix ligt als 't ware de onherleidbaarheid van het begrip spd symboliseh uitgedrukt. In tegenstelling met deze volstrekt specifieke qualificatie van het kinderspel gebruikt het Grieksch yoor de benaming van de speJsfeer in het algemeen niet minder dan drie verschillende woorden. Daar is vooreerst 1!(.aa~& (paidiJ) , het meest voor de hand liggencle woord voor spel. De etymologie is gchcel doorzichtig: het duidt aan wat tot het kind behoort, doch onclerscheidt zich terstond door het accent van 7t'Gt:tCtGt: (paidia) - kinderachtigheid. In het gebruik evenweI iS7tGt:tct.x in het gehed niet tot de sfeer van het kinderspel beperkt. Met zijn afleidingen 7t'Gt:(~€:tV (paizcin) - spelen, 7t'Gt:~YfLGt: en 7tGt:tyvwv (paiama, paianion) speeltuig, kan het allerlei vormen van spel beteekenen, tot de hoogste en heiligste toe, gelijk wij reeds gezien hebben. Aan de gehede woordgroep schijnt de beteekenistoon V<1n het blijde, vroolijke, onbezorgde verbonden. Het woord &6,)pw, oc6uPfL:t (athuro, athurma) blijft mast 7CGt:tCtr:f op den <1chtergrond. Het drukt de beteekenisnuance van het bcuzelachtige en onbelangrijke uit. Nu blijft echter nog een zeer uitgebreid gebied over, dat in onze terminologie binnen de sfeer van het spel valt, maar bij de Grieken noeh door 7tGUCt&, noeh door &6up[lG( wordtgedekt of omvat, namelijk dat der kamp- en wedspelen. Over dit geheele, in het Grieksehe leven zoo gewichtige gebied heerscht het woord &ywv (agon). In zijn gelding gaat als 't ware cen essentieel dee! van het spelbegrip schuil. De notie van het niet.ernstige, het ludieke, komt er in -den regel niet duidelijk in tot uiting. Op grond daarvan, en wegens de buitengewoon groote plaats, die de &:ywv in de Helleensehe cultuur en in het dagclijksch leven van iedetcn Helleen innam, heeft Bolkestein mij verweten, dat ik ten onrechte in mijn rede "Over de grenzen van spel en ernst in de cultuur" de Grieksche wedkampen, van de groote in den cuItus gewortelde, tot de meest futiele toe, in het begrip spel heb begrepen 1. Wanneer wij spreken van Olympische 'spelen', zegt Bolkestein, nemen wij "gedachteloos cen Latijnschen term over, waarin het Romeinsche waardeeringsoordeel van de daarmee aangeduide wedstrijden zich uitspreekt, dat cehtcr van het Grieksche geheel en al verschilt". Na een opsomming van velerlci vormen van agonistiek, die aantoonen, hoe de zueht tot mededinging het geheele Grieksche Icven vervulde, besluit hij: .. Met 5pel heeft dit alles niets te maken, 1 H. Bolke",~iT1, De Cultuurhi",oricu. en zijn .tof, H.nJelingen van het Zeventiende N ede rbndsche Philologen-congres, '931, p. 26.

,8

knzij Ill,," Wtl will l',l1 volltoud" .n ' \.It: Itl't g'IIlSl:It" kvell voor lIe, (lrick{', I~ een spd is g{~w{~e~t: r' III zukel'cl' ~in ,,,,,1 ewolllll.rillg V')(Ir de wij"e, w"al"Ol'
Ik hcp.la.l

nlij dl}.:lI·Olll v()ol'lnopiL~ tot.

cI" 'gon, Ill,t.7.ij in hd Clrieks"he kv"n of waal'

dit

l,'.t:n ('; \l.1·~llrrH':~~)t';

wel'd gdwd <>nllwgdijk, lien w".d~tTijd "I. <.;UltuUrllllldic uit Iw.t

V(~r1');,nd ~p!':~ I"fi.~I:~.~t"~i'(':r;.\

lo!i:

WI"

h.~ l'l;,kt.~ll. l..k~ vt.~rkh\ring Vi.H~

111..'.(

l'cit, elM in h"t GJ'i<'ie'ch ,k h"gripP''Il spd "n w" .dkarnp t"l'll1inol"gisch geschd'kn 7,ijn, rnnct mijnH jnzkn~ v"d""r g~1:()cht worden in de volg"lHk richtillg, De conccptie vall cen alg."nccn, alomvattcnd en logi,ch h01110gccn spdb"gl'ip is, gdijk wij vooropstdl\('n, vedal laat g"sdli<:d , In de Hed I,'on.lcile Hanl~nl,wing had de agollistillk reeds vl'Ot'gtijdig :llIlk ""n bl'e~. d~. plaats ing,mnnwn en l:t,n zOu llrn,tigc w'lanlesdl'ltling vcrWOI'v,'n, dat d" geesl zkh hilar ludi"k kar'lkt,,,, nil,t Ir\el"~ bewust Were!. De wed~tl'ijd , in alllls en bij aile gei"genhll,lell, w.~ bij de Gl'ickc.ll lO,'.n zoo intL,".i\:ve funeti,' dcr cultuur geworden, ,Iat hij vnnr 'g~.vvoon' en volwaal·ruik, IJc alg"mcenstc term voor spd(~n is kri,l"ti. Ilct woorcl
or

,~

selwrb"n, 'tli",kln', \'oor d,," g"k hOlld,,", D" oorspronkdijk" b,,tcc:kenls schijnt

WCrpeH

te ~jjn?

Wi.\UfI11CC

ook

dk van stralcn

corn~s­

pOIl,kt'rt 1, In
klTIand, wiens

lipd olifant

is, icnlil.nd (lie een olifnnt voorsteJt,

speelt .

III ,I ,k7.c h"narning"" v,n \",t "[,,·1 .~hijllt het s"mantis~h" lIitgangsI'llnt: dH 1',\11 ,,,'" ,mdl..., bcw"ging t" ~ijn, "en verband, dat in vde lIn,kl'~ hlkn worcit t"l'ugg,·.v'>Il,kn. Dit wi! natlllll'lijk nkt 1,~gg,m. bclI a"n!:,·.dllid en ".<,r't btQI' "I' lw.t "1'(·1 •.ijn t(wg"pa.t. sl'dwool'd,>.l\ in hd Sanskrit won"'n niet gdmtikt, om het \",!:rip w,,,lkamp lIit tc drukkt:n, dal:, ]'""wd d" Oud-In,lbch" silllle'lkving w,,,lstrij,kn van all"rl", aanl h.nde, nallwdijb duor t:en 'I'"dfieke henaming vnt"g"flwoonligd wonit, . A,n ,k vri"nddijkc: vo()rlkhting van Prof,,",sor f)uyvlm,bk ,bnk ik 1'l1k"l" !~q~"v"n' omtr"nt. ,I" Chin""",,,h,, Ilitrl\'ukkin~ ,Jr. .. 'pdfllnctil', nok hi"r ontbr"ekt de sarnenvatting van aile .~tivitdt, ,lit: wij ond,,~ h"t ht:grip spd me"n"n t" mod"n rangs~hikk"n, ond"r ,'en ]''''l>ming, 0i> d"I' v,,()rgnmd slaat Ilt't w()"t,1 Wiln, wililtin de noti", van het kindcl'spd ovcnv"gcn. I-Iet onwat in hoof(!I.,lak d~ volgcnde spedillc b,,~ t~'::t~ b~ 11i .'i)oll,: n; zich 1nt,:t k.ts hl,~1.igh(,n~(h,::,), in it.'''~ VI,H'nla;\k vin, sto"''''', ,d'l"'l,""'" l-kt ,/je.nt 001<. 1'(>(\1' h"vodt:n, ond",?o"k"n, ]'"ruik"n, het ,Ioor zijn h,nden bten gaan van bibdots, dnddijk nog 1'001' \wt gl'llie.ten van dClllllancs<,;hijll. Het Sc" m'lIItischc uitgrdelHk dt',m,tisrh,; "'pd, ,Ie <.>pvoc.ring, g"bruikt Itet ChillL"",,1t w()onlen, ,lie tltuishoon,n in ,I" voorsrdling van 'pO.itil', ,i["ati", 0l"telling'. Yoor alles wat wl,Jstrijcl is gcldt ('ell aiz.()tI<.kl'lijk WO('I'cj c!tCTI,q, dat dus volkomen te v"rgdijk~n is l'I\et

nc

1 Dl~ ~~LmC'llhall': IIH.'l 4y/J ,,- ,- liL:hlc hcmcl, blijvc hiL~r ill 11t~t mic.ldrm,

60

hd Grleksdw "8,m, ,b"m.Olst (Jok .wi, i>(' I'""lddijk VOOl" CCIl gcorgUlli."ctdl·11 w"dHrijd om (,e.n prij~. Ais vool'bedd van d" uitc.ll'lIkking van l1<'t sl'dbl'gl'ip in ('ell taaillit hd gt·.bi"d (kl' ;W()gc'Il<\"ll1<1 Pl'il)litieve b,~s,:h"ving of wI.1 (kr nHlItll'v"lk,:I), bn ik hk.l', d.1nk zij de wdwilkndhdd van I'rok.ss"l' Uhknhe(:k den toe,taml he,d,rijven, dkn men in een d('.,· Alg"nkint.,k·.11, Ilt:t lllackl()()t, aantn:ft. Yoor aile kimkrsl'd di"nt ,
"I.

woorden. voor 'winnl.~n· , Wi.,:arvan het 1..'·I..'·11l..·

omotS

l,o()w('.l voor JH:.',t

winn<'.n in elm w,,,Uoop, w(,d,trijd of 'I'd, aI. jn Ill'l g<)V(,,,ht wordt g('.bruikt, in dit b:tt.~t,(~ g(~val m(~t l1J.nl(': vonr '(':en shc:htiT~!! aanrkhtf.,,:n', [(,.rwijl h<:[ an!krc .
'VI,....I·wt':dd~':n',

0l'rl\erhlijk is lwt Vt·.l'lll/lg('.n, ~al1 ()(,n v"rhum cit: hijb\ltl, ckcni~ t\'. g(~ v(m v~n 'ni..,t. !)cht geml){.:n
6,

bl'gl'ip ~I'd in Iwt ~Igcn\l,e li g,-slh"i cb1 vill<",n, tl-rwljl Iwt Hlac:kli,Ol (h~

gn',ns (~l~n wdnig i1lldi.:rs tn~kt) ZO\l OI1S kUlll1c',n dCHTI ()v i.~rhdll..·n tot Jc mlllming, d~r )\olkl,stdn loch gdijk hed!, lm dat dez~ talll-

kundige scheiding aan cen dit'Per ligg('nd wdologisd1 en psychobio]ogisch wcz"I\svel'Hchil tll.<,
fcit,

dat in (lit opzicht ('.CfI l'('ek, Y~ll even vel' lIitccnligg" n,\c takn t"gl'.IH)V'T Ik, g".n(",nld" k(\lll\,,11 w()r(bl W"t:dd, waarill het spdhegrip 1",,1 wijllt,.'" ~ol\c,'pti" Y<'I'toont. Ikhalv" van dc m""stc moderll Eurnp,,,',che takl1 g"ldr .lit V,lIl het Latijn, het Japansch en van althans Mn del' Scmitischc takn . Yoor IIl,t J"p'\I\s"h h",.]'t ,I" VI'klllldijk" hulp van I'ro{(,ssor {{"h(b· rllij tot t:.\ l~ nigl,~ nprlll'Tkingl',n in !\t'.1"H gt~stdd. J-kt: .J:lp.lnsch h(~l't't, in tcg(:n s wllillg' UH.:t het. Chin c<.:~<.:h, t:n in <JYcn.:l:nsll'lnming nH:t de

mod el'l1(, Wc.~ter.
[e"i«-n,-n; \liis1";lpj(,~,

1'1''''''1 ) in Il"t: a Ig('111CI'I1, ontsl'allilillg, WI'm"ak, tijdv(,,·,It'ijf, uitsp:mning. lIit-spat.t:ing. tlol,hdspd , nh~ tlidoen , ongd)TUikt

ligg~'", wcrklo(")s 'l..ijn, [-let di(~nt: ()Ok nilho()t~l-n,

V('J(U&:

il~t:S. spdl~rl, iet.~ vO(Jr~t<.,~IIt..~n,

Opn1('l'kdijk is de [wteek
""II

111.111'< in Ik b"I:""k(,nis vall ,dw()1 do"t Iknkt," , /lsobu k"n


"gon ell ~pd, T,msloll'e gddt ...1'<1/"" hk-,rin te verg<'lljk<'11 met her Chj"""sc:l", wan. viln ,It, ]apnl\~d", kllllsth",dlouw"nd" th""l'artijcll, wa<\rhij men v()orwl'.rJ}(',n van kt'.ranli(,,~k h('~w{)nlkn~nd {~n prijz'~IHl floor

zijn hal\d~n b~1,t g;1~1l\. D~, v~l'bindil\g\~l\ lnet snd b~wcg. .mt s(;hitt\~l'l:t\, .I'lnd " n sdlijlll'n t" ontl)n,k"n. E,-!) nallwk,'\\I'ig", hI-paling VJn ile. ]o1pansdH'. ol'vatring van her spd "Oll ()n~ (Hep"r ill de b"schollwing ,,\1\ d" ]apansdw clIltuur I!\od"l1 Id""n, dan hkr or zijn rl.1ats of mij mogdijk b. Iller volst~ her volgendc, Dc hllil'cng,~wone ernst vall hd ].panst:he levcllsid"aal wor,1t I

lk bn nid

n;1}:;t:lI1,

or h~,t jap7lp~("h .

of hie!"

~!,\""kl'

k.m :lijn van

('('1\

IlIvi!){'d lIt'l '

Fng('hcl1('.

t('dmi('I~

gl;l11"sk""nl o"hl(T ("'" fil'ti~, d.ll dil .ll"s ,1""hl, 'pd is, lidijksoOl,tig nnn (Je chevalatic del' Christdijkc Midddel'lIwen, vcrliep hot Japans"h" blHlIiJ" gdwd in d" 'pd~kcr, w"rd het gCl'"dd h""ft h: ,krven, 1),,7.(' wij7.0 van uildl'ukking ~taat, al. ik goer] rie, 7·,,('1' ,Heht hij ons~ U gdievc I, ,./' hd l)uilsche, "Seine Majesl;it haben geruht" 2, Dc ho"ggel'b.,t"sre wonll gezilln in (",n verhevcllhcid, waar slc(;ht, vrijwillig heha!;"" t')t han
ooh(,rhdd, d<>ftighdd, I'le"htigh""I, "ok: rustighdd, ",,,'Iijkhdd, fatso"n, I kt hangt sarnen md hd woonl, dat wij md 'g".icht' vel'takn in ,It, I",k " 11(1<, Chim,e,ehL' L1il,lrllkking '"ijn gezicht v('rik7.l'Il' , In adj,,<:dvi.eh gehndk kan hd ook 'l'rodiseh, mat!:"r of fan' 11('.dui(k~n. 'I(~t di(~nt voort!i in wc.:n
gckhd,j', 'hij mm in ('rnst, wnt als l~rar b"cl"dtl was', In , Waal'l",ast hlijkhaar natlW v(,rwant lo'at. Hkr (,Vl"lWd h in ""n en hetzdldc woord naast de hetl'0kcnis van spdcn in dgcnlijk('11 r.in ook ,lie van l~chen en vall spotttlll begrepen, Arabist:h 1a'iba UInvat spclel1 ill h".t alg,;m""n, voor ,1"n g"k hou,lcn, plag"n. Jo",b:hAramecsch I,,' ab hck,l'.h,nt bch"n ('n 'poUcn, D.arn.a,t komt aan ,1<:n wortd in het Arahisch ,,,, Iwt Syris"h nog ,k h<;t,,,,k,,ni. to" van kwijkn van ('.1'11 7.lligding, misschkn h' ver,taan nl. hl't hdktje' ]'I
md ntn!' l'c)cc'kM, b<'·1.orgc\ I,ijn

VOI)r

(vgl. rOt'hdt)u,\) OVtTI..'t.'ustcnl.t.

vool'(' lIug d" bdcckeni, b"'pd"n velll IIILII.i"kill.,ulIllwntt:lI, die hd Ar,, met ,,~. lIig<:: lil<>, lo,'ch md de spc.cifi(',h, bd<:ckcllis v
",!.II

,Ii"

1 hvt:m.. '10 (iI: ~~I'lijk ~ "pr'ig(' WIII)I',lt'n l~h.wl'()-I\I)I11i1..11}lI.(:h.

iI', Iwl C,ll;!I,\:m:'H.'I" 11~'l

PI'OHII\';'ilh!,:h (:11

hct

[k lIit,lrllkkingswijdt<, V,lIl Iwt. spdwonl·d is in d" mo,Iall FIJI"" p""seh" talcn <)V".I· ""t Jlg"n",."n hijzonder groot. Zoowd in 'k Romaall,d", aI, in .I" (Jcnnaans"hc talen ,ien wij het 'I'dwoord lIitg<,brei
de GcrJIli\i.'i.Il.sclll~ lalen.

Dc Gcrma"v"I1I'""d. i,- ("pg"llIcrkr, g,'ell g('.I11I'('lls<,happdijk wonI'd V()OJ' spd \'.11 'Iwkn, AI, alg"lll,'cn l"'grip was h"t ,krhaly" hlijkha'1I" in ,k r" V("'ClI,,!erstdkn 0<>1'g(~rma3ns(,:h(,~ pCI~iocl(,~ nog niet g(~(':ollcipken.l. ZOOcil-;} C.:c:..:htlT (~]k d,(T

(';c.l"mnansche taaltakk(~n ('(,~n woonl your spd J spden in gehruik ver-

toont, dan "lllwikkcl~1l ~i<,;h de~u woord~n semanlisch langs v"lk"lllcn dc~dll.l" lijllCII, uf, mbsthicm juist"r, dan blijkt ,1l'l-dldc uilgd)tcid,' C.~11 Hon)s schijnhailr hl'krog,t'ne gnH.~p Villl Ilotit~s <.)w.ler llil~1l tern)

Iwgn'p"n. In ,1., ~""r I"'p"rkl." OYcrl"Y"ring van hlOt ('otisch, immel'S lIid v"d ,r1(,~~T c.lan c.~en ge
voor spd niet voor, III.",. "it de Y"rtllillg ViHI MUClls '0, .i4' XIXL ~1J.l'I:lX(~r"I)O'W IXV-rc:), - en ~ij wll"n helll hespotten - door jail bi!aikanJ ina voIgt vrij stdlig, ILlt hd Gotis,,!. 'pdl'n uildrukll, .1001' hd,.dllie JIliklln, dOlt in d" Sbndillavisch" tal"" het ,ll("III""n" woonl voor 'l'dl'1l opl"Yenlc, CII ook in hct Oud.lillgd,dl en in lie Duilsd", grot']' in die hd""k,,"is v"th'gl'nwoordigd is. In hd Gotis"h ~clf komt J"ikatl enkd voo!' in ,I" ""t,,('.h,nis sl'ring"Il, Wij ,al~"n r""ds ""rd"r "j, COl1cr,'.tl' grondhd""k"nis ya" wmlllig(' spdwonnkn .Ii" van !!,'n sndle b\'.wq;~ing '. Mi"chkn is hd hd\T g('.'''gd: ,'.".n hov('.mlig" ryt.IHnisdll' b"w"ging, Aldus wonlt in Grimm's Wiirt<,rhllch (I" grondbdl'ck("li$ opgcg,wen v"n lid I Ioog
L"g":01 II

Ci,B-

ill

(It!'

Allgds(,bisc/)(,

WCOf)

als concrd,' bel<:"kcl)i'I~('n f(mg""I'(',1l '\() ,willg,

ahout', als (~t".n ~(~hip np dl~ l~olvl~n~ ook V.lll h".t 11;\ddl~n'll Vil!) vogchi, het flikkcn.:u van vlalnnlell. VCI-volgcll:'i dkncn lJI..' CI1 lticun,

W\lVt:

cV<:ll~b bd Olldno(lr~ch(:

iclkr, ielka, voor ~Ikrki ""'rkn V.ll1 'I'd, dans <,n Ikh~~l11s(ld"ning_ In d" jon!:,,,,, Sbndill3Vi,eh" bl,," h"nd""aft zidl voor Ie!!" I,ka "ijna uitsluit"nli d" hdeekelll> 'pdcll l . l)" wdig" w'lsd"I" V<11l .1".11 w(lr\d "1',,1 ill d" lakll V"Il dl, D,litsdll' gl'oq' komt dool' d" 7.(:<'1' lIitVOI:J'igc artikekn Spiel en .'piclcl) van d" J",IHI van M. Ikynl' ".s. in IH.,t [kllt.. Mell kall in h(,t Nl'dcrbndsdl CCIl spelletje cloen, jJl lid i)uil,,:11 cin Spiel t,eil'en, maar het ~ig~nlijk hijhdwore",lc w"rkw(}onl i. -'pclen "df. Men .Ipcd! eell -'pel. Met all("'rc woornd"l'(m ('.1\ ~dt,t'an­ ,ligen .anl is, dat zij zich a.n d" g"wnn" ",ort.en v~n aetivitdt om zoo tt.~ n~ggen unUtekt:

5pdcn

is gt~en dot!.n in den gywont~n :r.in_

h:n and~r bd"ngl'ijk punl is dil. De vuur.tdling 'spd~II' is blijkbam' in (ll\~,l'l' g(>(>~t (dit al1<.>8 gddt cv(,ngocd van i"I"" en van 1<1 l'1c!)' als van "1'
ll(lg skd,t, \:{:n van ,k v(,rschilkndc dgens(:happcll van het spd gl'm""n ,,,hijnt te he"b"n, h", .. ij d" nllal'''(' van z"k\'r(' lid-,dH.dd, of wd van ,,,,n z"k"n, spanning en hachdijkhd
i

i!-: nit.~t: 7·()n'l. ...~el' ~pl\,kl..~ Yitll t\(~n hcwtl:stc (}Y(~nlri.\(.:ht villl ht~t

Ilt't Olu,ll,oorsdw

Idk()

Iwdt,

(.'V('lui,1I

N{'d.

!lp('I~'nl

('(',l huh~'l\g<"wuOJI wijikn

Ill1lwmM V;\ll IwtC't'ktlnl~. I ((It wonit j)ok gdwulkt VOIW: ~kh 'Vrij !ll"Wt'gt·n. ;\tlnvflth"I, lIitl'il:hll~n, Ll'1lilmldclI) zic.:h l1H~t il~I!1 IH~zig: hn,u,I,'n of dt'll tijd vm"drijvl'11 t ;I.\l.'h ~Il Idzl. l)l·ft:IIt~II.

66

begrlp UI) t:dit:nt, v<:ruie:llt de: aalllbcht.. Alvun:n. uver te gaan tot uen derekn wortd, aur, hamlgn:ep, I"mtig"klap, (''''pden van \:<:n IlluziekinstnIJn\:nt, alk, ,1"rl"lve ennerd" I"ntiding"n. l-!(,t bt<:n: Engdseh h"waart nng v('.d van til<: wij,kn: hd\:,:h:nis; v"rgdijk h.v. hij Shakespeare, Richard Ill, IV, ~:

or

Ah, BIl(:kingham, now do I play tlw. tOll"),, To try if:' thou 1", (\11'!'<'nt gold in,k~
of km,n(l nan geva,r of ri,ku bluul,ldkll 2. III de", lijll volgt'lI: 7.i<:h v,·.l·plkhrcn, bl:hartigel\, 1.urgel\ your, vCI-pl"g('n. 1'1"g,·.n ,hlicit ,i<: I

l..)1.~ yuJ'I1\ ,ll,d In kl'r,~tluJ, ,j1,lIJ.'llr1 V\fi)I'dt ,gi1W(H"mlijk Opj~jl,y;\t. :lIs IH~hoOI'l~I1IIl! tot l~t'n

wortd ll)dl ;11." v,m

-lOllS

,\pdJI!/) , ,lie; ()()ic. hl~I\'/)k/, ~Il I ;llg(~I... (h '{/I.~JI t'n W),~P.~1 ()plj~Vt~I·I., l~n dil~ Im~1l

,~pL'1 Vl~I'!H.:h.ilklld bt.'!wh(JlIwt.

hock
J.

tl1ld Z, Ih'l"I

B!H'.kl~llnf,lg4,~n t~11

J.

\a

VgJ, 1;I'IU1(,k-Viln Wijk,

Ilililg,

II. van

I i)'

'l,

l-('~~l'n)

,'S.V.

id4,'m.

pJl~!JCI1;

1;,tym(,lo~i";I:h WoC,)rdl~n ..

Wdh. d, N(,d, tit;d, XII, I,

verrichting "an van g<:wij,k handdinge.l1, huldc, dank, ,,,,,I<,,n, rouw, arbeid, min, toOVl'rij, n:<:ht.pkging .. , en spell, Het ligt dlls VOOl' "cn god d"d in d" sacrak, jUl'idi.dlC ,'n cthisdl~. ~I':'''', M<:n h,,<:!'t tot nl! toc wcgcns het v"l'schil in beteekenis m<:t~tal aangcnomel1 Jat to pi,!>, '" sp,:kn ,:11 ()n~ pl"W" v~., e.'"" wdi.~wa~1' g('.\ijklui,\enden, maar toch v('.r,chilit:nd<:n gl'ondvmIU uitg""n, /'.k.t men l1luwcr tue, Jau blijken de bei,\e wourdclI "ich Ie ,;ntwikkden, hcl C"nt'· it' ,I.: <""'(T ...\tt.~, Iwt: o\\n(ll,~J'I..~ ill dt..~ ~h~tr~ctt· Jijn, "neh uit I,'(~n hc:teckenis!if(~cr, die zen dicht bij die van ltd 'I'd ligt, Men zou h",r de ce,-ernonied" ,/,:n kulllll:1I '''It:lI1en, O",\n d<: ,,",ish: \,,:t.(:t:k,:ni""11 v
On. plcchti8 I1U0r! hic,-toe., Aan UII' plicht bean!woordt form('.d h,:t Angclsaksisd.e plih! 2, waaruil Engdsdl phi/ht, Illaar Jit betcekmll in "c,'sle insl,lIllie gevaar, vervulgellS vergrijp, sl:huIJ, bla'lm, dan 'pl,"lg(', ('t 'I'd ,lis ,lit, l'!' 'kn plidlt 'II'~, b,'tl'('kkil1g h(.~hhen, hoort thuis in dt~ sfe(~1", waal'in 'jC1:l"s np heo.t

spd

staat'.

Dit brengt OllS we"r t"rug op
I ;111'11: I·llnt

~I

modlt dh:

!jph:~ild kl lm'llf.:lI weI. dks Jl\)dt ~·Il 111,\\.:h.

<"(.In~t Yl·r,st,'~·n

Mt~1I :lOU hit~1" p/~~J~1I :lOlHit.'1" bt':I.Wilill" ,.-:c'}wc·1 :il.1~ ~r)t'lc'lI klllllwn IJPVil.l"("i·n, \I: W.ur/111"(,/1, Olldfl"h".lh'h 1111/. g,"v,I.II, ;1 V~1. m~·l /,Jt:dlJ': 111 ,It"zl,." hlilblt: l'ctn·kL"ni!l:scll

~1.l.1S~

la·t ;',,!I,

68

b,,~J'!I't"'ll, b,!t1IhlM'I'JI·

pnC:IIII1Jr1 j·~~~rtMH'rll.lI, ('~'l"t:'lIwn,

,oorbcel,1 tc laten, is vol 'an wending"ll dk lIit \Iit,h·ukkt'll. Dc strij
,Ii"

Stlr~{/~JI}t puaJ ct I!1Jant coram l1obi.'t. P .. komcn twaa,lC van dkt~ :t.i,jdc;

7.ij (Iooc.len dkandcr ~'lllcn, en lh~ plants waar zij viclcll, krijgt t~t~n m'li.u'n van heru·i.Khen klank. Hel doct your ons nict [t:r "ake, uf het ",rl"lal cell etym~)l()gis(;hc Sl\gl~ b, (Jln ccn tupogrilfi:;chc(\ C1i),\I1~ t~. v'1,.~rkL.'ll·l·n,

""11

dun wd hi,tOl'isdll' klTn lweft. WMr het op aankomt i,', dat dit !Judl'ijl' hicr spckl1 Iwet, ell dat cr volsll'ckl lIiel wordt gC7.
D" sCI'I.U,lginl.l hedl: :I In ht,t

i:vd)Tr~()v ~fLC'.;)V/itl"i)llml V:III

6

A'''''~~T(')''''V 8h VO(l\"hjj~i1jHl

'\'~ 1',',~M~L" ,,(Xl ""'L~;(~(,)"a:' zij nog oP!:ell1t'rkt T dnt d~ 7.ondcrlil1!:c "n~d-

Tho!" 1m Luki hij Utf.!l1rdloki, (,;yJril.ginning

~),'i, I\!/k" 111'/"'(1'11,

den. En nog cen gevolgtn,kking vlo<'.it eruit voort. ImB"n <.I" " .. h,· guriciiJ\ sttijd ell .pd ill de archa'j~che cultuur ong,,,chci,kn zijll, dJn behocft de gdijkstdling van j.. <.;ht "n "I'd, wUdl, ~ij ovcrdl in ,Ie tdal en de Iitteratuur aan den dag tf"l'.dt, ge\~n naJ,~re vcrklaring metro Bet woo I'd plc,qclI gal' te verstaan, dolt dc ttmn vour speien bn op' kome.n In de ~r,,~.1' van h~.t cc.l'emonkd,-.. I-lkl'van g('tllig(-.\1 01' 7,('.,,1' bijzond"re wijze de Midddn"dul"lldsd", woonkn III/we/cee, iluwe/de, th"ns hllwclijk, fcc,celic = 'fcc,t' cn vcchcclic :.' 'g~vcehl', Oll<.lJrj('sch Jjut'iltIc<Jk, alle gevormd van den Vl'o<'gCl' l'eeds bcspl'()k<'n wortel lcik, die in de Skan<.lillavhch" tdlen hd algem"'''lle spdwoord oplevel'dc. In zijn Angelsaksischen vorm 18c, laean beteekent hij naast 'prlell, springcn, rythmhch h"w(;g"n ook oil"/,, <>Il,:rgave, g"st\wl\k ill het algc::m"c::n, gun,tbctoon, zdf" miltlh.,;,\. Het uitgdng,pllnt ligt ilkI' waarschiJnlijk In het b"gri'p pI.l.:;hligc ofTel' dans, zooals reeJs GI'imm hed't aang~.nomen 1. In het bi;zondcr wij7.\'n daarop ccaalac en svcoriJa.Jac, lwaardJans. Aivol'ing\"1 vall hd spdwourJ in Je taal in 't algemc,," ),esproken tt: wordell. Yuorecr.t hd ge),ruik vall hct wUOt
rnaans<..:hc, die, uuk rct:ds in de ouuere periotIc, lIe

ill:strUu~cl)tille

vaardigll\'.id algemce.l1 met cen wourd vo"r Spe\CII ailwllliJel1 2 • Vall mlng \Iit hd Duilsch. Dar 'l'ccllll(1II ill Iwt bij. ;",n
iI

I kt

70

It,IIi:t..\II/l.('h

gd'l"lilkt JIll/lin:, Iwt ,')p.l"III!('h fll(,'(Ir,

I'kt ligt ge,hed VOOI' de h,mtl, dilt de gee"t gellcigd is, Je muziek binnen de steer van hd spd Ie trekkell, Mu>i""er~l\ dtaagt in zich zdf bijna aile fOl'meeIc kenmerk'll\ van he' .pel: ,It, activiteit lool't hinn('n b"gl',mSlI lcrl'cin aI', i. vuur hcthalhlg valbUiIt, he,taat van onl", rythmc., altt'met'ring, en onttl'ekt hool"(lcrs ell lIitvoenlcr. aan till 'gewoll'" skcr, in cen hlijlwidsgcvod, da' ook bij somberemuziek Jen 10011 van gem>1 en vt'rhdfing bd101ldt, Het ZOIl op zich zelf volkomcn ht,grijpdijk zijn, intlilln m"n alh; muzi"k ond,,,· .pd begl·,'q>, Necillt llIen cvellwd In '''lIlmerking, ,I~t ,,,dell ,.-.-. ",,,dek maken nooit 01' h"t ,.ing"n WOl",lt to~.g" .pa't, "." .Ie"hts in ""kd,., t,,"'.n g". hn1ikdijk .chijnt, dan wonlt hd waar.d1ijnlijker, ,lat hie,' het WI"· bintl"ntle moment tu,"chen .pd en in.trumentak vaardighdd 1:(' ~O(" k"n is in de nutic vlugge, hehcmlig", onldijk" hcweging Ikr hand"n, Yoorts 1II0"t nog ,,~n to~pa.sing van hut 'I'd woonl t"r .prake kurnc.n, die even ,llgellwc.n vcrhrdd ,'.n eV""1 VOol' de h,,,,,1 liggend i. "I. de gclijkstclling van spd en strijd, namdijk die van sl'ei<:.1 in "totisd", beteekenis, l-\"t is nauwclijks Iloodig, IfIet ved v()()rheclden tt: ill,lstrct:rt:rl, hoc gen:cdclijk ill lie Germaan.clte t"len hd woonl voor .pd"n in "roti.uh"n "in kan wonkn gdJruikt. Spec/kind, h"t (J,IIl • .•pden van hon,lcn, minnospd "ijn .kc!>t. t:nkdc voorhcehkn uit vcIt,. lid lIoog
•

11.,1:, I', 91', .~1. '71'~, VO()l" lVuuillll h.dt hct Ncd,'l"land,,,h r,ccn c'IUiv"k"tcn tL'l'lII i Yr'J(·n beimtwoordt, althaTlII in IH"dt"nd,l:lgl't'h NeJed1ncis(.'h. l"I' niN Ulcer ;lan.

71

den striksten zin de.s wl)()('(b ill. c"n gc.loten 'I'd opvatt:en. l'er,t in de danspasSt'n en ht,t pronkcn der vogel, konlt <:,,,1 duhldijk 'I'delement tot uiting. Licfkoozingen up zid, zdf dcdcII in dat br"ktn nog tcrnauwcrnuud, m het lOU up ccn dwaalspoor leiden, de cohahit"lk "dvI' als 11lillllCSpd ill de "at"gori" van hd 'p"l 01' tc lI"m",1. I\,n ,k j')l'll",dt, kenmerken van hd 'I'd, ZOO,IN wij z" m"cndlC ('cit tlt·j' l"lrillg llid. Dt, 1"al 111Mkt ,I;>.n ook in ,kn ""gel wd d"W'lijk ,)l)d'''',dH,j
abSll'acli" Ym\ h~t b~grlp nkt yoll<"
IndCl",laa,1 kan CTTlost in sOlomigc g".a[[c'l rcgdrccht 'strij,l' bct<:ckcn~n. I let wurdt e~hler belwijrcld, hl:ll Oudnoursehe arrust" - pradiun1 "n het Oud-lingdsdw omcst - lwccgcvccht, pled1lc, I'and, uitdaging tot een tweekaml', ,lie ill hct latert: l!ngelsch t'Jrmed met earnest zijn samengtlVaUclI, hue gocd t'ok .1 t1cze bctcckelli"en in cell ."rhand samenpassen, oil t1cllzclld"ll elymulogischen starn aI, ,orno.
or

vuor crn,~t., hl,.·.t.1.ij in 11(~t Gl'iek!-ich. h,~t (;In'nli,an~ch of d gewunlcn. Vamlaar dat jllist ,,~ C;cI'maansche talen, die hct spelbcgril' wo bijwnder wijd en stdlig hd,ben gecundpieenl, ook zijn opl'o,itum wo nadrukkdijk hd,],en hcnaamd. Iks"hlll.lwt men, "l",iende van ,Ie laalkun,lig" vraag, hd ))"gripp"o. paar .
73

III

SPEL EN WWIJVI,l{ ALS CULTUUR, SCIIEPPENf)E FUNCTIE Met: hc.t ,pd-den",nt del' cultllllr wonlt hier nid be
or zich

om7.ct in cultuur, Inaar vc.dccr

ZOO,

dal:

cultlH..I1'"

il) haal'"

001'"-

spronkdIjk ... phas"n het: br,ktn von "en 'I'd ,Iraagt, in d" vorm"n "n ill ,k sh'mming V~1l h(,t '1'('.1 W()I',lt OPj~'''()<.'n1. In ,lie tw"e-(Tnhd,j van

CUltUlll-

en :;pd is ht~t !ird ht~t prilnairc , objcd.icf waarnec111harc,

cuncred },"p •• ld" fdt, t."rwijl cult:lIl1r ,lechts d" 'l'hlWicatie is, ,lie ulI" hbtul"bd, ""rded """ hd g"g"vell g,,,,,1 h"t:hl'. rkl.e opv"tting ,('aat dicht bij lIi,~ V~1l Froh"niu..,
p. '.1.

'pd"lualitcit is Jan gewoonlijk in de ,:uh:1,llll·v,,,·,ehij.l,d,,n gchcd ",:huilg<:g"'ul. T" all<:" tijd" cv<:nwd b'l opnkuw ill volle hacht L.lt:en gddcn , l~1\ :l.oowd (len persoon als cI(~ mi\~Ra.'~ m\~(·.!1h. ~(~ p(·.n in
van t~l~n n',LJsacht.ig SPf..~1.

I kt ligt vo<)r ,k, hand, dat dc. •amenhang van (;ultuur en spel milt niUnc. tc. zoe ken is in de hoogt~re vornll:n van lll~t sodah: spd, lli1.ilr Wa,H Iwt in ,,(,n g"ord"nd" h~n'kli'1g van ('cn grocp of g,.,m",'mc.hap, of yan twel' grotllwn t~g"n()v<:r dkao,kr b",tMt. Ikt. solo"l'd w('l'dt ,k~ht, in I"'p".-kt<: matI' vrudltbllar voor cultuul', Wij duidd~n reeds vro"g<:r aan, ,ht al de grondlactoren Van h'll ~pd, ouk van hd "I)n<:n· spt:!, reeds in het dierenl(,ycn vt:rw" . ~."nlijkt zijo, Hd zijn d" kamp, .I" vt:rtooning, tI" lIitil'gi ng, het pronh'n, het korho~n"crs VO('.'-"l\ <Jansen uit, de kraaicn hO\lden wcdvl\lcht~')l, de priedvogds CIl and,~re Vl,r· si<:I'en hun nest, de 1A1ngvogel, "r"ng"" md",lk('n voo.-1. W"",,,trij,1 ~~Il vl~r'loollil1g kOlncn llus nh:t all' V(T·nlakl~n

Hit

d(~ cultuur

l'OOl't,

m .l~r

g<\an ~~r a,ln 'Vi)(1fl,!j: Hclt samenspel dl'aagt voor cen uvcl'grout ,it:d (\('·11 antithctisch kanlkt"r. Ilet ,pedt zid. nWe",!."I,,/' 'tu""bc,n' twee partijun. Noml· zakdijk is dit nit~t. El:n danH, cen opt.ocht, cen vcrtooning: klJr'lnl'.:n i'.cet wd dal. antith"l.j~ch ka.-akt<:.- g"h<:d l11i''''.I1, Allti("hdi,,,h wil 01' zi(:h ".,If I\()g lIict ~Cgg"ll strijuig, agonaal Dr agolli.tisdl, Eell beul'tz,mg, dc' tWtl (;,\. h<..·.lft.t~n van. (~('.n koor. (':/.~n

I:"n muzikaal samen.pd, ,k

."t',nw,:.t,
YOOI-

p.ll"ti,j(~,n of stt:n'nl(~11 va.n

de v()lkskundu zoo bclangrijkc at',

Il<,·.<,,~'nspdl{·.tji.·s, zijn v{)orhcdtkn van antithetbt:h ~pd,

d"lt

nicl vo] . .

stl'l,kt agollaal h".h"de: t.-. zijll, al i, Iw.t ,'.km,-.nt van wl"lijVl'.r ".r ,likwijh in aanwczig, MelT d~ll ,'.'-'1)3 WOI',lt ('''Il ~divitdt , ,Ik ill zkh zeit' 1'.-.,,11, ,,('n g,,,I()kll 'pd hd""k<:nt, hij voorbt~d,t het Opvo"1'(~n van ccn \:oolle.el. of muzickstuk, in tweedc instantic weer hct vootw<:rp van tX.ll w<:d~triid, doonh.t. dc, v(Tva:trcliging (,~n d('~ npvoering in prijHg<~
plaats vind'\II, gdijk het gcval wa~ met het Gl'ickschc
d~ment spanning, kans, onz"kel'hd,l Zijl\ lliterstcn gl'aad. H.;t is om

het winnen te dOl"l Iller cell hart,tocht, die Je luchtighdJ van h"t ,~p"1 gd,,)d dl'dgt 01' t'(,.lwlkn. Hkr i~ "dU0l' nog·,,,·.n bdangrijk versehil aan de onle. In het bloote gduksspd dedt zich ,Ie sl',mning skl'ht~ in gering\: mak vdll ,k spdcrs :'Ian ,k to\:sd,ouw,'rs lTIec. De dobbelspelcn zdf '-ijn IIIerkw"anligc ulclhlllrobjeGtcll, maar l1,,'n mod ..e niellcmin v()or d" cttltllur ~dvc. skrid nocl)1<'n. 7,ij har"n g"en "ieuw,·. win't()l) vom' ,k" g",,,t of voor h"t lev,'.". Anders wordt hct, zoodra h"t w(,d'pel vaanlighd,l, kumk, h(,h(·tl,lighl'.id, moed of kracht ver<,i
"

I

1'"

~ 8, GR .

h'l1l11cl'k".n van 11(,t spd, lij zijn als 't w,"'c in Ill't wool'd wcJkamp ~(:If VCl'eenigcl llitgc'dl'llkt: de sp"clnlimh: - campus "n hd wodden, d,w,z, h"t symbolisch yaststdll:" van
gel1(l(~11 7.in b(~jlntW()(')rd w(,) nkn .

De wcrlblllp is, als led,,!" ander sl'd, tot 7.ek<'rl'. h<''''gte ,lodloos te lIot:m"lI, Dat wil zcggen: hij loopt ill zich zdf' aI', ell zijn uitslag maakt g(:('.n tlcd [lit von hd IlDoJw"ndig" 1t""",I""'"'' Vall d" g"o"l', Ik populail'l: ~pl·('."kwij~'.: dl'l,kt e1it dlliddijk llit in ,It- wncmkll: h('l g~nt nkt cHn de knikkcrs, lUnar Oni het ~l'd1 ill andcrc.: woord<.1U: IH~t licmI<.: ('.h.~lncnt d<.:r h<\l1
"dOlt hij wei wht, ,Jat Iwt <'("l<' p" ~l'd h~l'd(,,' 1",1' ,bn I",t. ant gcwo,d'''l, (1l1 will"" llel ziilL Voor h"n i~ hd nkt (Jnhd''''.kcllclld of onvc,"chillig, ur Njonl ur Triton wi nt, I

Pauly WhUiowa XII c. d160.

II V~!t.

lIarrisl.m, Thcrni:1. p.

:}l, 1;',

.~131 (Ht~ In,i.

PilIUl'chu:'! t.(·11 ()IH'(I(:httl I~t:lijk ~~t::dtt w.\.u' hij JilIn V()l'm lIalt d('11 '\HOIl ~IT;j(lig ;!.I.:ht.

77

Hct 'g~~t om ids', in dicn term is dgcnlijk hct wez,'11 van Iwt sl'd hct bonr1igst b,,,lot,,n. Dit icls is ,·.V\·.\lW\·\ nkt. h(·.t l11~t(·.ri"d\·. rcsultuat van de) 'Tdhandding, b. v. dut de bal in het klliltje zit, maar hct idd'de (<:it, dat hd sl'd gclllkt uitgl,kolTI'''1 is. Dit 'gdukt zijn' schert cen htvwliging voor den speier, clie korta Janger aanI","dt. Dit gddt reeds voor het solitaire spcl. Het gcnot del' h,,vn·.d iging stijgt door de Mnwe~.ighd,1 van t(",schouwers, maar zij .ijn ni,.t onmishaar. Dc paticnceiegger smaakt dubbcle vrcugd, als cr

or

krnantl hc:.cd't

lOl~gl~k(:~kl~n, rn~ar

hij

kan

or

het

uuk ~ond~~r t1~~7.~'.n.. Z(~er

"sscntied bi] aile. spd is het fCit, (bt men op zijn wdslagen ro"m kan dragen t"!~enov,,r .nderen. Dc hcngdaar is er iwt g.lngbare rype van. Wi] kOllwn or ,latrocrnl·.\l nog tcrug. T(\n Ilallwst(, aun het sl'ci VerbOIl
Wat. is winn(~n? wat wordt gcwonn(m? -.... Winncil is 4d~ nw,~rc1cr(', hlijken' ill d~1I lIil>I'g VillI "~ton spd. Dod. e1e gdelighd,1 van d"ze Rcblckcn mC<.T,b·heid hceft een nciging, zkh lIit te brcidcII tot t','n ,k m''',nl"r" schij""n in hd algcme"n. En hi\:nn<,e is i<:t.< 111""r g"WOlllH,'n J,H'l htl,t spcl up zid\ zt~lf. Er i:s a;),J\z.i~n gl~W()tllleh, t~r is ccr "~ha"ld. En rlezc eer en dat aallzi"n komen steeds onmidddlijk de gdlCdt> gro<:p van dm winnaar h'.n go"d". Zkhkr "pniclIw c"n Z\"T \wbngrijke Illl,llirdt "all h,., l sf'd: \l('{ ,,~ill hdlaal
"0"11

(l(~ pcn';()(JI) of de gr()(~p hailr matt.~ric..~clc..~ IHadlt uithteidt, kornt ~~1"st

in dt' tw,,,,,I,, pb,t:s .an ,I<, "rdc. Hoot{I~.aak is h,,!: 'g'~w',"n"ll hehheh'. l·kt 1.1Iiv"rSlt' V(wrhcd,1 var. de Z(,.g<·.pra.. l, di(, lid. in llids zichthaars of gcnietoaars d.ln aileen hct willnen zelf manilcstecrt. luvc.rt h"t schak"n, Men k'"hpt: of ~I)(,,··h 0111 iets. Het blijft. in C
In d"n ""gd ""!,t,,r is IT",h hii h('.t. afhak"n"n van I",t 'I'd ann lu.'.t. winncn ids lIIe"r verhoml"ll dan de "cr '11I"en, I-Iet spd hed't ''''.n inzcL Dc~.~ kan van ~ylllholis~hcn aanl 0[' van stolldijkc wa,mlt! 1.ii", hij kan ook v"n lout,'.r hk~.dc waard" zijn, Inzt'.t is t'.en goudl'll bck<:I', eel1 Iddn()od, ('~n kOni'\gsdo<::ht('1' (',I' t'~.n kW,l\'tj", ]wt ",.v(m v~n dcn Spt'll'!: of 11,:t hdl Van ,kn 'tam, Ikt kan ''''·11 p~ncl ',ijn of "·t'l1 prijs. Pand, w"d,k, v"dlllm, !1"l1e is hd IOllte.· symho]js(,ht" voorw,,!,p, dut hinn"n ,I., '1'"".Imiml<: wonlt g"z"t. of g,-.worl',;n, Prijs k~ll <1t,lI l.\\l1W(~rkrilns

zijn of C.~Cll

gdc.h.;o1111 of

(',Ib.~ Ilnd(,.I"c.~ nla.t(~rii.~d(~

w:'I:'ll'dc.

l-kt woonl pretllllll kome ,'.tymologisdl "l' in 'k st",'.r van h~.t ruilcil vall waarc"'n, ':.1' zit. ""n begrip 'tJ'g".\l' in, maar 11\'.( vl'l'sd".1ift mar di" V,lll ht,t spd, Pmitun, prl).! be tee kent eencrzijds protium imttlln, h"t middd"('.lIw,d",. ()gllivait-.'lt va'l 11"t m("l~.rnc' heg!'ip marktwilarde, an(krzijcls gaat het IIII' en ,,,,,. bet.(,ek"n"n, I let is nallwdijk8 nlOgdijk, de ,I(,r"n van prl}s, wllHt "n loon ,,,manti,,,h 7.uiv"r t" "elld(kn, LOoll Iigt gd,e.d buit"n de spdsf""r! het hd"ekent ,It, billijkl! vergd(ling van gc,bl\cll dicl"t ol'arbdd, M,m sp"dt !lid u1\\ loon, mell wc;rkt VIlO\, loon. H~t I::ngdsch CWl\wd ()ntle~llt tijll W()UI".! voor loon, w"ile." juist aan de spl'lsf".er, WiIlsr.ligt c.Vt'nlCc.r binllt'n d,'. sk"r y,\Ilc'c'(lIlOmisehe I'lliling al. van bmp~pd; ,k koopm~n ma,kt winrlj,,'J en flCI'[('zm span\' zkh ,k t.(-.g"nstdling van ('rns\' "I) '1'''1. I·kt. d"m(,nt van h"l'Istocht, van k,,,", van wag,"l, i, ..,v"ngo('(l a,n h".1: ,.,cnnomisch<., ht,drijf aI, aan h~.t /<)(1, W()I"It door sommig"" al·g~.lcid \lit den",]fd"" wortd, die nIlS lVedd~, weddell ".1) hd l.atijns"he v~Jllllonl/J1II oplevert, Ond"r dl! w""rJen, lIit ,Ii"n wort.,] g"vllnml, is o"k &.eA'I)T~<;', athleteI. Kanll', illspanning, ""fening en vanclaa.r ()ok v(~nll1n~n, lijdt.:n, doorsti\an, rarrtp7.ol1lighdc.l 1, z.ijn ck hcgripp"n, di(, hkr v"r"",.igd zijn. Onk in het (;"rmaansd", weddell ligt d" inspanning, de iiver nog lIitgedrllkt. ,lu~h m'~11 zict he.t w()"nl verschuiv(:lI11aar (Ie s('".,'.r vall het r"dltslcvcll, waarov(,r 'poedig m,,,.,.,. I

Vergdijk .I,'n .,.m""],,.ng

"ole zic'k!lt:t'ljd,

,,\!, &.y':'~ ("80n) ,'t. ciY"'v(~, .1;11 ",,",t w,;.I.,trij,l,

];t\('r

ang~t bl~tt~l~k(~nt.

7')

Aan aile ~onll"'titjc i, nkt aiken een <'Ill kts maar ook cen ill kts en l~en met iets vcth()mlen_ Mel~ karnpt om dl~ eerste te z;ijn in kracht of in bd",n(lighdd, in kl,nni3 of in klillstvaardighd(l, in pracht of in rijkdom, ill n(ildhdd of ill gduk, in afktll1\,t of in kintlcrtal. Men bmpt lI1<'t Zijll lichaamskl'acht, met wap,-nen, m~t v(,rnuft of hand, m(~t vcrtoon, met het gr<.,ow woord; prakn'l, snoevcnd, schimpcnd, met hd ,Iobbdtllig, o/' einddijk, Ill!'! li,1: <'II I"'dmg_ Over dit bHste hkr ,'",n ,',nkd woonl In(,..,r, Voor ons g,',vod wordt oogc,n5chijnlijk ,loot de aauwending van list ell bed.og hd ludick" karakt"r Van d" ,ll wedstrijll Vl,rhrohn ,'11 <)l'g!'ilcvcl1 , Immcr.~ het WCZCIl V,)11 het spd i~) dat d(~ rcgds in acht gt,~rl()rnen wonkn. Evcnwd d(~ an.:ha·i~ch(.~ cultuUl' god't in de zen

003


z"t!dijk oorded g"cn gdijk, cvcn111in ab

v~n den haas en dl'n "gd, die door /.(,dr(lg

d,,,,

w,,.lloop wint, komt aan rkn valsch'ln '1'.,1('1' ric hd,knl'ol t'o", Van ,k mythi'''h'' hdden wimlt,JI vde ,I""r 1""lmg or hulp v'\l1 buikn. I'dops koo!,t Ocnomaus' wag,',nm"l1Iwl' om, dk wasscn pinncn in de

:I,.~!ien stt:(.:kt . .J.1~on ell 'J'ht:st:lIs winru:n hun hqHm:ving door Mc.:dc..:a

,'n r\Clor A,-hdnl'" (;lIl1th<,-1' ,1001' Skgfl'kd. 0(. Kal1mva' Sill hl't M.I","h, •• !." wihn"t. hd dobbd'pd door b"droi(_ Met ,'"n dubbd hcdrog hcw,',rkt !'ri., ,Int: Wo(\,n .1"11 I.angoh.nkn ,k, ov,'rwinning sdWllkt, f)t\ A:lil~,n hJ'l'ken de (,:~det'J die:: ~ij del) R(:li:l.eh gezw()tell

h"I,!>"n, In dit alks is om zoo te 7.l'ggen h"t te slim at' 7.ijn zl'1f w,'l'r "en (:otnl'dil.k!.h,,,na "n ,,,,n spdfiglilIr gl'w(>I',kn, lk val~dll' ~I"'.kr, wij zcid,m h,~t hov"" ft""ls, is nkt 'pdhn.kcl'. Hij veinst de I'(:geis van het spd t!'. hotukn, "n sp"dt: m"",,, tot hij '",tr'pt W(lT(1t I. D" "nbc:paaldhcid del' gl-cnzen tllssch"n spd en "rnst komI: tlt,rgcns 7.(')0 sh~rk uit als irt hl~t volgcndt:. Mc.:n !ipedt \1.1,n fit: I"fH.dc.:t1c.:-tafd, <':11, 111CI1 'sl"'l'it aan d ... h('.lIr", In hct t'crSt\1 gl~val 7<11 de spdcr II tocg(':"'"~n, d~lt ~ijn h.'n,k~ling sp,d(',t\ is, ill. llet tw(~~. d~ niet. I·h~t kOOpt~l) ell v",'k""""n op hoop van onzckc!'" kanscn van prijsslijging of I'rijsdaling gd
,1t'l'h.lntl tu:'!~('h('n {It,J''l s:l.gl,'llhdd, elk duul' H!it tn bl.'/I!'(Jg:dJra dud i1(!rdll l

l~11 dl~ fi~:lIUJ' ",m dtcll

rood, die

k~cUik wddm'Ul'j' C'II hcdl'lt'/r.:cl' tll'l' ml'1\.·H:ht~T' i~,

nil'{ ()nl'jlt~~k(·)l. Zii' W. I~. Kl"i.~I'(·n:;lm,

rho

k,m ik.

glHldj'!ijh ht'cI;'it'g('l", Mcdt'dcciingcl1 Ilt,l' K. Ahd. v, WI.·h·I'!!i~h •• ...rt! , I.t~w~rl<.. (,f,/) lll~. '~. 1<)1.8. ttl.J. P. " .• It JI'JSI)I,.'lhl \Ic: j<)l)g. D(" tllli~'!lI'ong V,HI Ill'll J~\l\ldldlihn hl:drlt'~~I~I'1 Ihid. (;Rb , 11 0 , I, 1927.

80

om te winne-n, In Iwt andere g,,~al !limil ,]" speier zich met zekcl'cn w"an, hij d" tuckumsHge n"igitlg v~tl de mlltkt kull berekencn, He[ on,ler.ch ..id van m"llllII" houding is uite"t gering, '-Ie[ verJknt in dit veruat,,1 de aanda~,ht, ,ht twee vOI-I)",n van hlln,lds
"at

Wt~aa('.nschapp(~n op i.~V(~u.tU\llit~ltt~n val~ nit:t-t~(.;(}nOnlist:'hcn aanl, ;lIs

h"t "I,:v"n '''HI<: ,t~'.\'V('n van p"rsoonell, rey,ell oft be",aenlen, oft bacl'cil van knechlkt,ll> "I' mey.kellS, oft opt inn""In"n van ""nig" laIH)('n, plaetz('n oft ,kden" I, AI. ong"oo"\oolcd<: dit:l\stc::B. Tc1.affic.\ v()t~r{:rt ~ij ah 't wan~ in ecn llo(Jit (.:indjg(.~ndc tt::cks 'lIn IlaUW k"urig gcformali~!!"rd" plct:htighcd!!n hd op"nbl1re !even 1 Alltli(}lll() VIIIl Nl:taliAII~'ml OI)l·IIJ.~n'il\~t~ """1 It h,\lI,\t'llt-l j)/I\"('ldHlllilj'll, If,]I, p. 1St ~(;I

i V('r;H'htt~r, Inv('nI';Iin' dl' ... Cha .. I'I~.'i d'Anvl·n, IIO. 742, jJ_ 2 I \' i J.t~ 1:. villc~ cl'Al1vt~l'~ II 1'_ 400, IV 1'_ H; vgL E_ Ikmm. Hi;illlil'j~ 1'1" ('()I\1r;~1 d'a."."lIl"anC:t~ au nll1yt'n !igj~, 1!t1)7, 1'_ 114 vg,: I't~ lian:dml.l. I f:l~', ll~ Gt'llua 1...,(,'/: de-

77,!:l(,vg" 91 vg ..

COIIIIIllW!-I

rrl.,~tnm Ilt~ ;1~H~I.,:uratio lJ;

n,

Hhn,,'nlH'rg,

f>:t!-l

Jit'ri possh

,sllpt~r

vita(m) prillcipllm ct lor.ol'um mutationes.

7I.,'il,"dtl..'l" I'ler Fuggcr \ Jr.'M I ~llll II I"

II)

v~ __

81

"'t

van Jen ;tarn up, I duali.tisch .y.tt:e1J\, d'lt de hciJe stamhdften f;(;hddt, strekt zith lIit uver de gehede YO()l·~tdlingswerdd. Uk We~()n, elk ¥oorwerp bdlOurt tot d" e"nll 0(" tot de. andete ~ijJe, 7o,),ht ,k g~n,chl: k(lsrnos in die c.Ias.~ifi(,ati,~ is gevat, Naast de indt'cling naal' stamhdl'tcn loopt ,k groepcering ,IeI' sl:hl'", die eV~nC("'~ in <'l'.n algeht,d kosmisdl cll,ali.me bn zijn uitgedl"ukt, 7.ooal. de; Chin""."),,, tegen,tdling van Yin en Yang, hct vrouwdijk "n hct manndijk heginsd, die in afwissding en samenwerking Jen ryllulIlis vall hct leven in stam! houtkn. Ook tl'n 0lnichte van J"z" grucpm:rj,lg \\aar sekse staat aan den aanvang vall het g<,dachtllllsystccm, waal'in deze zieh uitdrukt, de concrete schciding itl I;~,haten vah jongcIingen en lI,eisjes, ,lie bij ,Ie fce,ten del' jaargctijlkn dkandcr in rimcdc vormcll aantl'ckken Joor ))ellrtzallg l'n '1'<".1, Hij d~. Ii.W'(('11 dl,. jaal" trecdt de wc.dijver, hdzij van kg"ng"stdd" stamgroel'en of elk d",. "eben, in actk, Dc cultuursd",ppemle wnking van de kcstdijke wedstrij,lcn van a!krlci a,ml, <.Iil'. bij de wi,,~ding dl't Sl'iW<'lll'll gdlO\1dcll wor()(.n, is VOOI' geen ,kr groot" eulr.ur'''1 zoo I",hle,' in h"t Ikht g,,,tdd al. VOo\' die van het umlc China duor Man,d Gram,t, I bedd ,!at hij onl:Wtrudi" zijn 01' ~r'"HI van d" int"l'pr('.t,Oc dcr olHk ]je,kn,n, hd is wo degdijk g"slaaf!I "n het .luit zoo volkom"n aan bij ~11l"s wat de. volkenkllnJ" ullS omtrl'nt arch
"'t

gd)rllik~n I,

Gram)t ,bn bl'sdu'ijft ab de. oorspl'Onkdijbte phase ,kr Chi"e"s"h" I",""having een \:o,,,\,nd, w,~rbij I,",klijke clan. d" fec.ten Jer .dwenen vi,:ren door allerki wedkaml'en, die dl'- kom.t v(1I1 vrul:htbMr"",ijwnJcr ,1'1lI tic hdlig~. 'pI,).,n, v",'hindt ',kh V(10~ Ii" a~d\,\'i,d)" gl.'I11<'l'n"dl<'p
(L'{!yolut:illn

tit.!

I'hum;tnit(~

no_ :1 0, P~lri !i I ~)1t},

hd be.luit van

e~n

reeks van

r~ddijk" g~volgtrckkingcn.

Ikt is v",d-

eer cell Ic"cn~gc.vud, ecn bcvrcdigd zijn, d~t g(~Ht()ld is tot (~t~n Illin of

[II"cr gd'otlnulccnl gdouf, waarvan wij (I" uiting"n nog n~,kr 7.ulkn ontmudell. Olll terug tc k"en'n tot Gran,:t'. h".chrijving van (len Chincc.chcn vuorHjd: hct wint\,,.f"t,,t, don,. ,k mann('·n in het manncnhuis g,:vi"r(l, clro"g ~'()n stllrk drama tisch brakler. III ek.tatischt, opwinding ('11 dronkenschap wcrden dicrdansen op!:evoerd, skmppartijc.1l gchoudcn, weJJellSchapp"n "a'lg"g~an, pmdstukk"n wrto"n'I, Ik vrollWCIl zijn uitgesloten, ma,lr nielt<:min blijft hct antith"tisch kamktl,r del' vicring bewaard, Dc uitwcrkiug dcr <.:l:rcmnnkn is juiOlldcIL l::r Is Cc,l gruel' van g'l
II

1

Zdl~

ind;,·." ))1~n J,jet 7-ooy,'·r w,'mcitt tc g,1;lll al. GI'~.wt, <\it., ,-Ie: gansd,c. rango1'd" in (km latel'en Chinceschcn staat \lit de7,e. prillljti('.v(, g(,bt"\liken alkidt, Jan zal men todl llloct{'lI toestcmmCll, ,hIt hij IlIcestcrlijk hech aangetoond, hOIl in den opbouw d,)r Chilll,(,.j(:h" Leschaving bel agonale beginsd een pIaats heeft ingenomen, Jil~ elll h(,t~,·. kc" li, van d"n ago', in ,k I:-ldk'~.Il
Gnul\.:t, CJvllis,)li(u\, p. 241. HC1.zdfdt: t,lwma Is w,k d()(lr

JOS{: ()rt£~ga

y (;a!tset

z~'~\r In h(~t kl'll't ()nt.wlkk~~M ir\ t\~~() Mtikd ,,1:1 (}rig~~n dt'!)o.rtiv() lit'l nstlld()~I, 1924, EI bPl'l't:\dol', t. VII, M~\d1'id I ~no, p. 10)-141. a GI':.lllct, Ft-ll·!H!t' l'h;\I1~(')II:i , p. 20 j.

l'lt:!. vuste typ" van .I" l"g"Ilprkhting V.1n ,,,,,, "t:'lat"\l1~da is, d,\t ,k, hddh~rtlg<' Y"l"st door cell wOlldcrba'\l"lijke krachtpl'Od' of Cell verbazcnd kun.~tstuk zijn mctlrd"rlwid ov"r ,.iill «'genstand"r" h"wiist. In den regl'i brt'ngt dan zulk tlt:'n tournooi den dood van d"n over-

wonn(lnc n1ec. Waar hd lltl up a:ll1kumt, is hd /"it, dat ill ,I<,;.;c w"dkollnp"ll, ook UC vt~rht:dding hllH hct aanzicn van litanhichcll en dO(J(h·lijkcn strijd verl""nt, met nl hlln ".ig<:naanligh,"kn thuishoorcn in h"t domdn van h"t 'I'd. Dit springt in het (Jog, m()'\ra m,'n <1,' wcd.'dl'dijk Iw.'chl'",,'n in een Parijscl,." "iss""t~t"'~, Hi'~r is mell lI.iddc,\ in J.~ slc<:r val\ "elite ~pel"tI, Beurtzang, t,alspel, ~rijag(:, j"lIx
1 PC:-tt'll ('t ,,:h,ll\!:iI,lI1Il, p. I I, ._., ~·II. ~:;""'uIlS l't d\'~ fill ...~~ '-'II AIlII,\IH. Th,'s(\

1\

Ngllyt'n

I)(\ds

V,'\J} I hIY<"tl, I.('S eh,\lH,'I' ,1/l'1'1'1l'''''\' c!"1:\

I \H,~.

bcbbcn, Jus guJddijk,,~'w"l'killg<)1l j",,/lIiJI ('n 1>"1"'011, ),1, 111,,,, bn "T,I"r gdall, Ik hcgrippc.n bns en lot liggen VOOI' den melJschdijkt~ll ge0,~t altijd bijzond"r didlt hij ,J., ,kIT y,\n hd l1('.ilig", l)~ mod"l'I1C zich l"g h"rhon,n w"nlt, zull"n .I" verjongdc Ast:n d" goud"" sjl,",IIIfIr
,Ii"

h" .,ll'og , Dc 8pckl's mogel' ,1M hiIlt; ni"l VlTbteIl. cer zij ",m hUll vcrplichtingllll h"bbcll Yol
(\'.g\'11

t

Stew,lI'l Cldll\, CIII:.~ .1j ","" PI,lyiIlK-t:;InIIl , Allii. Rt:JlcJI'( Slllllh~()I\i;1II 11I!,;t. \ HI)(" V~j'­

~l'ljik

G. J. Iidd. 'flu.' M"II.,tlhM.'t."

;\1\

EthnulogJL'al Study_

Ll:ili1idll~ di!'!l1l'I't.\t'k

1I) j

~.

0010:.: liil Wl!l'k l~ VOUl' Ill't in:dcht ill (ll~lI ~;\Ill(:lIh;ln~ van .~pd t~1I t:ult'.uUl' vall 'Vl!l" bd,ll)b' ~ Held 1.t..:.I', 1.'1'5' lJ Milia. "J. 2'J('8, '1 ,181. ~ Jl! VI"il~.'1. Ahgt~l"mallht:hcRdi~~ior\!'O­

J-

!~(':whj('ht(,. II. Halin 1\,) n,p. I {4!.{, Ii I-I. LlI\IN~, 1);\:-; W\id·I.·1~pi\.( iql .dtl'l\ hldil!", Ahh. K. U(.'sdl:;ch. d. Wh;scl\~(:h\\rtl'!I (;nl!ijIJ~('II, 1')Q7, P:I, II. KI. IX. ) p. ?

7

grond is, Een gansch hoofd.tuk van hct Mahahhiirata is aan ,I~ opl'ichting V",l ,Ie- speelhal -- sobha - voor hct "pel der I'andu-zuncn "n hun h:g"nstaml",-, £"wijd, •. Bet kansspel heeft dus zijn ernstige zijd\~; h,~t is in d,~n cultus begrcpcn, l\n Tacitus verwonderde er zieh ten onn'l,htl' OYl'r, dat de Germ"ncn lll."htcr en al. "rllstigc hezighcid .I" dubbdstccn"n wier!,cn. Wann"" .. eehtCI' Hdcl Uil d" s"crale h"t,,<,k,,nis van het dohhclspcl be.lull, 1.I
L.,::. p.

:I: f f .

iI

~I.:hijll:h:l hi tllll1ClItil'

lile

IU(,11

()vt:r (Ir. I)(~tt~d... ,~ni:. Vim 11l~t woonl, (lilt t.(~(" hcnillJlin~ viln hct YL'ruit veil! vL'I'!lChJlh.:rhlr.: lek'r'I\!,;'ll ill (j{!' tillcn (h:,' I,HlhHlI.:II ~ ...·kIJZl"ll bl,

C. D,\Vy, L\ 1;01

jtn'('cl Th~8t Plwl~ 1\)'.ll lei, D('I' CI,U1H- ,,\IX' '~"Ip(l'('ih L'FV(iluI iJ~ .1, M, Mau.".", 1i!'l.",li .UII- I(~ 1.)(')n, I;ol"n'lt': a.1"(:h;l'j'qu(~ dc

tlol\ (It~ Ilhllll1alllll~ no, fi

1"~(:h.lng(·1 1..':1nn'~t· !
N, S_ J, J/)2'3/+_

gl'Ootl'r seh.lal schuldig geword~l\' l:Ilijft de sdl\lhknaar ill gcbrcke, dao Z()U hij zijn Ilaaln, ?ijll hh'men, zijn tOt<''''5, ~ijn ('('r ~n zijn dVide "0 rdigkuzI' J"(·.dltell VCl'licZ('Il, Zoo wissel"11 Ul' go"c1el'l'll hillllell den stalll op avollluul'lijke WijlC lu"chen de vuornamc huizell, Mell lIecmt (1<11', lI.t oorspronkelijk de por.latch .tccd. t" ..dlell lw~c. phrall'icu van l'cn stan' werd gchouuclI, Mell hewijst ill dell potlatch zijn m"enlerhdd flid enkd duor w"gs~henkell van gocdcrcn, maar ook, "n ol' nog trd!'"",I,,r wijz(" door Ycrniclir'lg Viln zijn cigcn bczitting(,~n, om pr.llend tl~ lat(~n zit~n, d\'\t

menlC missell k.,1. Ook d"ze v"midin!:"n gaan g"l'aanl md ,!ramati,,,h ritll<\d, met hooghartlgc uitdaging"n, [)c vorlll dcr hamlding i. aItijd die v.ln ('ell wcdstrijd: breckt 0\(,,\ 0pl't:choohl een kopt:tcn pot, of v("hrandt hij ,,(,n 't'apd d"k~I1S, of vl,midt hij Cl'l1 kal1o, d'"1 is 7.ijll t<.~g(.:nsta[l(.lcr vt:rplicht, t(:nminst(~ t:vt..:nvtw:.l of Ikvt:r nog meLT a.lll

w'lar,l" ttl vCl'Ilidcn. Uitdag"nd"rwij' ,-"mit men zijn ITIcdcding".- .I" schl,rvl'.n to,,, of vcrtoont zc als <\"rd~"ken, Van de met de Kwakiutl nauw vcrwanW Tlinkit: wordt vcrldd, dat W<1ll1l<:cl' <'<'n 0pP<'l'hooln:n v<1tI'suurl'gdijkc g~bruihn <1<111 ill ,Ie Grkbd,c. Rumt'lllsdle, Owl-G(II'maan.,dl(' bcschavingen, Granet vindt zoowd de scll<,nk- als
J10lTIcn act:ionis van cc.n w(~rkw(')()nlvol"Ill, waarvan reeds de ollt.le

wool'ucnboeken, die van dlln ethnol()gi~,~hcn achtergrond niets wisten, aI. bdcckcnis "pgevcn: in rot:rn wcdijv"n:n md hd door,lliju(,n vall d" poot<:n d"r brn(",kn~, I kt door I-kid lIitg"w"rkt<: th"m> was rel"Is door Mauss min of' m""" aang"w,v"n md Ik wuonicn: "Le Mllh'abh,,,ata "st I'histoin,
rk dingt,n, w~al' h"t in hilt v('l'ban,1 vall OilS onderwcrp up aank')l1lt, zijn ,k .. ~, Ht't punt, w".\rom .\l1"s ur.\.\it Wumlen_ Bij een huwdijk v,m "("1 opp(,.hoola lI"r M~lllal"kala, door Boa.• l""ch,',,y •.,n 1, yerklaart de gru'T ,It,.- genoodig{len zi"h "herd,) om ,len Htrijd tc begilHl,.n", d,w,", .I". eel'cmolli", tilt ~I(\t w.lal' ••m de .\.\I1st,landc schonnvacl,," 'k h"ll;'] 7.,1 "Istaa", De pl'"stati" .• drag('ll het bl',lkt<'I' van h"pro,,ying"n "" "p"H'Ting"n, nt' pkcht.ighdd vITI""pt in d"n v"rtn vall een hdlig" handding, "f van "".n spd, h- is ,'1:11 uitg",trekt vicl'ka'lt m"t koor,kn Yom' '1Ig".hak"nd, n... 1II't7.al1g en g,,111'1skt.l',it> dans ],,'gdd,I,," ,k h,ndding, I kt ritu"d is strikt: dl) g"l'ingsk fout lllaakt .Ie gel",d" handding krachtdoos_ Ilo",kn of lachen wonlt met de stl'cngste. su'al' !.>"u,-cigu, n" g~~sle.lijkc ,1,,,",, """\I'in d" pkchtlghdu ph1abvillut, is elk van "er, v"rt"oll, sl1o,'V('n, uitdagh1g, n,' t i~ dc, w<'. rdd V,ln ridd':I,trots en hddenwa,n, waal'in l11"n verk""rt, Wanl' nam"n "n bla~o"n"n "l'gei,1 doen, ~n reeben van vooroud"r. kllen_ lId i, nid ,Ie w~rehl van zorg VOOI' k""nHolI.!"rlu),td, h"r"bcllillg .all VOUI'J"cl, vawcl'ving van nllttig" gOt'..!(,r.,n , l-ld stl"'v,' n is 1'I'e~tig" voor de) gro,"p, hoog"r" rang, slIp,,,-iol'it,:it bov".1l ancl'''''n, Ik Vl'l'houding ('11 de vt"'pl id1ting"n, waarin de tw"" phr~trii;n ,kr Tlinkit ("g"nOY"I' dbnd"I' stann, worden lIitgl"lrllkt do",' ""n t"rm, ,li" <showing ""'peet' h"t""kent_ I)""" vel'hullding won]t do",- alledd wed"r"ijd,ch dicnsthdoon, 0, a, wissclit'g van g",,,henken, vuortdurt'IH) in " ... ktijk g"hrat:ht. Dc volk~nkund" zoekt, z()ov<:r.' mijn k"lInis rdkt, (k verklal'ing "an h"t porl"rch-vcl'schijnse1 hoofd ..akdijk in magischc en mythisdw voorstdling"", G, W, Loclwr gal' da~rvan ,'('n voortrefldijk sp,,,,in,,,n in zijn Tio" Serpellt ill KwtJkJml reli81uIl ~_ Ongdwijfdd zijn d" P,)t/
cen

1

Gt.~ . :it'l'(.'rd

(,ij

lJilVY,

p.

111)/ '2 0.

2

L. ~id,,·n

11).'12.

he.h()~~.ft.

zich skcht!i in

t:t~

den ken in (k ~fc(~r V,1.(\ ('.l~l\ sil.n\(~nleving,

die

direct bchecrscht wOl'dt door do primairc dl'ijfveen'n en roersclen, .lk in .k g'''''lltivl,,,nk m"t~"hal'l'ij Ik ilnpuls,"11 v,,11 dell j"ng"ngl~eflijd uitmakon, Zulk cen samenleving zal in de I]C)ogst" lTIate bC7.ield
elk: wij

hi(.'. 1"h()v'~11 vcrmdddt~n, h'n nallwsh~ Vt:I"-

wallt. Elkl) Iill1lkcl'ing in h<'t rdigktnc srhijnt hkr "v"nwd v"rn:, Primair ,,,hijlll mij in bet gehccle complex, ,bt n1en f'"aar."" Ilocmt, Iwt. ag<"'''''' in'tinct, prilllair is 1",1 spd ,I,'r g,'m<'eJl~Ch'lP tot vel'ho')ging van de Golk,.ctk.vc of indivi,ltwck p"rsoonlijkl",;'l. I let is "'.".n ernstig spel, ('.".11 1",mp'3lig spd, c(,n hloe.lil( spd '''Intij'''' ,,(:n hdl ig 'pd, nl
R. M,tunkl', Lt.~~ th:h,'T1!-:CS l'ltucb en Arl'JqUt~ dl1 !l(mj, L';mncc IHK'iologi(ltlC' N. S, • U",j ,uric don, p' 102 "

II I ~i41 f, p, ~ I',

89

groote speelhuizen, waar fortuin, rang en aanzien voortdurend van de eene hand in de andere overgaan, ingevolge van weddenschap en uitdaging 1. Wanneer derhalve Held concludeert 2, dat het dobbelspel en het primitieve schaakspel geen echte kansspelen zijn, omdat zij thuishooren in het sacrale gebied en een uitdrukking zijn van het potlatch-beginsd, lOU ik geneigd zijn, het argument om te keeren, en te zeggen: zij hooren in het sacrale gebied thuis, omdat zij echte spelen zijn. Wanneer Livius spreekt van de overdadige weelde, waarmee de ludi publici gegeven werden, die in een waanzinnigen wedijver overging 3, wanneer Cleopatra Antonius overtroeft door haar parel in azijn te laten oplossen, wanneer Philips van Bourgondie de rij van banketten van zijn hofadd bekroont met het feest van de Vreux du faison te Rijsel, of wanneer Nederlandsche studenten zich bij bepaalde feestelijke gelegenheden overgeven aan een ceremonieele vernieling van glaswerk, dan kan men, als men wi!, spreken van evenzoovele manjfcstaties van het potlatch-instinct. Juister en eenvoudiger zou het evenwe! mijns inziens zijn, den potlatch zelf te beschouwen als den meest uitgebeelden en uitdrukkelijksten vorm van een fundamenteele behoefte van het menschelijk geslacht, die ik het Spel om roem en eer zou willen noemen. Een technische benaming als potlatch, eenmaal in het wetenschappelijk spraakgebruik ingehurgerd, wordt zoo Iicht een etiket, waarmee men een verschijnsel als verklaard en afgedaan op de plank zet. De spdqualiteit van al het wegschenk-ritueel, dat over de geheele aarde gevonden wordt, is in het helderste licht getreden, toen Malinowski in zijn Araonauts ~ the Western Pacific 4 de levt;ndige en uiterst gedetailleerde beschrijving gaf van het systeem, Kula genaamd, clat hij bij de bewoners der T robriand-eilanden en hunne naburen in Melanesie had waargenomen. De Kula is een ceremonieele zeevaart, op gezette tijden uitgaande van een cler eilandgroepen ten Oosten van Nieuw-Guinea, en wei in twee tegengestelde richtingen, waarbij een aantal bij het gebruik als partners betrokken stammen onderling voorwerpen uitwisselt, die geen economische gebruikswaarde hebben, - het zijn halssnoeren van roode en armbanden van witte schelpen -, maar als kostbare, hooggeroemde sieraden, vele bij name bekend, tijdelijk in het bezit van een andt;re groep overgaan. Deze aanvaardt dan de verplichting. binnen zekeren tijd de voonverpen weer verder 1 Davy, Foi jure., p. '37. 2 L.e., p. Ip. IH. 3 Uvim !. Vlf, 2. 13' london 1911.

,0

t" g"vcn aan ,It, volg"mle Nchakd in d" kt:ten van d" Kula, [)" vOot'wcrpel1 hebb(;11 hdlige waartl". Zij bczittCI1 toovcrkracht, zij Ill:],],,,n ('(:11 g(,"chkd(:nis, die v(: .. haalt, hOt' zij h(:t (:(: r~t ge.wonm:n zijn. Er zijn (:1" bij, wkl" intrd(: in ,kn omloop ~(:"'atic tcw(:cghnmgt, zoo kost],,,ar zijn zij I lid gehcd gaat g"paard md all"rl", f,wmalitdt,,", ritlled, l'cc.tdijkhllitl en magie. Hilt ganschc bcdrijl' verloopt itl dc ,feu van wcdenijdschc vCl'plichting, vertrollwen, vrkndschap en gastvrijhdd, (,dd v"rtonn, mildhdd, """ (,n ,.nem. D(, z"~.tnchtcn 7.ijn dikwijls avnntuurlijk en g<waarlijk. Hd hoogerc cultuurlcv(:n Van de st,1I111l1<:.n, de vervaan]iging val\ het snijwerk aan tic kal\o's, de dichtkunst, dt.: (;od" van (ler Iln manicl'cn, hl!t is allcs vCI'bondcn aall dl! Kula. Ii"n handel in nuttigc waren Iwcht zich aan de Kllla-vaal'te.n, doch als iets hijkomstigN. Nergen" wellkht n"emt ar"ha'is"h cultuul"leven 7,00 7,<'.('.r den vorm aan van een edd 'I'd van gem"en,~hap .1, hij ,k7.e Papo~.sdl<'~. Mdane,iCc>. De wedijver lIit zkh hier in een gcdaante, die in 7.uiV"I"_ held de V"Twantc gdmlik<'n van ande.rc, dikwijls vecl hoog"r bes~haafde volh.n .(:hijnt t" ov"rtrdkn. Onmi.h,nhaal" 7,iet m(:1) hier op '()o\', tl'dklijkhdd. M"n prijst dbn,]"r, m"n prijst ~ich 7.('11'. M~.n ~,)(~.h om zijn deugd. Men wil de vohlocning van hd g""d g"daan t" h"hhel\. I'll'! gocd gctlaall til h"bblll\ ]'etcekcIlt, hd I",ter te he],],,,,, gcdaan <.Ian cen ;\"d,,)'. Om ,\0 ('t.'I'~t(>. r('. 1,ijl1, m<)~t me.l\ .1" e"r.r~ hlijk"n, zich cI" ""rst" hewonen. Tot het l"v<:I'I'" van dat h~wij~ V;tll m" ."rderhci.1 dicnt de wedijver, ,Ie wed.trij,!. 1)(, 'kllgd, u ""r wa.nlig maakt, i. in d" ard1a'is(:h" gem<"(~. n~(.hap I1I<)t ,k ~h,tract" i,lee van een zedclijk<, volmakillj?;, j?;cn10tc:n aan h~. t gdlOd van een hoogste godddijke macht. I kt n<.,.gdp deug
""I'

,Ii"

I f)~: vClnrwc.:tf1cr'I. va.n de Ku/cJ. ~ijl~ wcllil:ht uit (I,: vt:rt~: tc vcrg{:Hjh'n met hctg~~t~n.

de ethllologcn 'Rrnommiel'gdd' hebbclI gCII()cm
hct oog, de bijl, de boog, alles h,~"ft zijn eigcn dcugd. Kracht ,:II gezolldlwid Zijll de d~ugd van hd Ikha'II11, schl"\Il,lerheid en ill~i~ht die van d.~n gcest. Ht:l WUUfLI o:p~.~ h~llgl ,am,'n nlt't Il.pllrro," (ari>to.•), de beste, de voortreH'clijkst!1 J. De dcugd van den cdc/en man is het st...l v~n dW,,,,,,h'I'I',,n di" h"n! g(·.,,,hiktm~kell om te strijdcn ell t" gchi"rbl. 1)"T(md" .. hooT"" va" zdv" ook mildheid, wijshcid en rc"htvaanlighdd. Bet is volkO
,Ii"

haar natuurlijkcn Il'li.m.hil"af'. "D(~ I'nenschcn stn.~'Vt~1l naat eer, 01'11 :r..ich vall htln eig'~1l Wai.lrdl~, hUll d'~lIgd, t(~ v(~rg(~wissen_ 'Lij strcvt~n (~r n~=\T', gd;enl t<: wonk" door oord"dkun,lig"n, dk hen k""m,,,, 01' grn\ld va.n hun wcrkdijb.·, wil.lrdc.," :1 l)cugd, e{~r, add (':11 l'()(~m st:l;'ln zn(')clnencl(~ van a.l11V\lng :if hjnnt.~n ,kn krinK van ,kn w,,,lbml', ,ht wi! 7"gg"" van h"t ,pd. I let kV<'1l vall dCIl jongen nddlijh,n krijg<" is voortdun,,,d od""il'g in .I" ,J"ugd "" kamp om de ,,,,!, van ~ijl1 hoog"" staIll!. Hd HOIIICr'isdll' odl:v ~p'(J'~')~\v XO(( ,'mdpoxov ~VI~~vO(~ /lAA())V (aicn ari.ftc(lcin kai IlUpdrochon cmmcnai alliin), "i.\ltijd de bl'S,h.l te :l.ijt'l tm. de 1)"ll"crJt"rc V4.\h 4.\lldt~n~n" " ,.Il'ukt her id,~aal volkomon \lit. De bd'lllgstdling vall het "pos is nkt bij de krijgsope.rarill ,,]; l.()(),hlllig, In"a!' bi] de ~p~cHdoc (ari'tel,,) 26. VI. 208.

'III."

v~1.

fi. W. I.Ivinl}_

a At'I~t. lith. Nit:.

nOJs nillt lout"r dhb"hen klank. Hct blijft r wcdkaml' hcd"t ook dan nog niets van zijn gllwic.ht ingchoet. lkt ,knkh\,,·.I
p, :)11.

93

dc gc,,:hicdcni, van Rom" staat in Ikmus' nootlluttigun 'pr!lllg, g<:l.lt ,lis e.'n ohligat" lliltarting ill tI" Chillccsc:h" oOl'logsv •• rhalcrl. Ecn krijgn komt hijvoorhcdd kalm met zijn rijzwl'l'p ,k phnkcn tdkn van de pOOl't d"s vijands 1. Nauw wrwant weer de burgers van Meaux, die oJ> den muur staandc, hun kaproenen afstoff~.n, wanner.r dt, ht)legeraar "ijn bolt1\>,I(,lcn hccft afg",,,hotcn. Dit ~Il~s moct h1tcr bi] (k hq>aling v,n h(,t "gonal" (,km"nt Vall ,kn oorlog op";,,uw t,,1' 'prak" kUIIlcn. Thans is het om ,k g"regduc 'joutes UI! jadanc,,' t:c doe.n. l'let b(~.hoeft nauwelijks gezcgd, dat men hier voortdurend vlak bi] het verschijnsd van den putlatdl v"rh,,~rt. Een schakcl tllsschen den w,,,lijv"r in rijk<1()m "" v('l'kwi,ting ,'" ,I<" snodkamp"n lOu men kunnen l.ien in lwl volge",l". Voe,lingsmidddcn, z"gt Malinowski, wunlcn hi] ,I,. Tf<)hl'ialltl~rs Hid "Ilkd gewanr.l«,mpial'''" wo,·,kll ingdijst en m"t kl'''H·"n v".r,kl'cI hllie,,,, Mn ,I" voorraacl."huur 01'g"hang"n, Wann""r in ""n (\orl' (,,,n hoog opl'"rh()o/
Civil.. p. ] 14.

-a Arp'()nilllt~,

p.

""fI,

8 Griml~t,

Civil.. p.

'238. 4 Gtilild l

D.UI!'i('~ l~t U~gl:lllll,,:.'. I 1.1. J'2 I. II Door t'ell mi:tvcr~ti\ml rnt~l~mlc ik III de tc1'8te lIHg.\\,1,;j hi". 96 (lit .lanil (}n(h:l' de woc)r'dt:'li vuui' ~pd(':11 tl! lIiu&(:1I t'l:kl:lltn. I-let 'Vcl'schljnsd zl.:lf dl'~\.\\gt OVc.~rig~~us vd~', t\'~' kk('u vlln C.'tll c(lel spel. "M('u 1.ic Olijn II~rt~ttij d~~r

Mlrltl"'."
94

hn"frl,t\l~,

]Vcrzomcldc Wcrk,.n 1111

vall cI"l1 <,d.~ vall cen gchruik mO";'I''''] g"no"mcl, waarbij de m('d(· dingcr~ hun dgen

n"

kall1f':i.~ kn dt'. p(~zen doonmt:dcll. Dc.: grundvornl

V,lll

lu:t w(:rkwnord,

waal'hij mo'aqvrv bchoorl, bctc"kent wuntl"n of verlllinken. Als 1",tcc.:kt~ nis van TTJ(,'~jqtJrd nu wordt ()ok 0pg-cg;ev(:n:

Cc)/H'kil.\'

t!t dJcn~

S"lJ'ricis ccrWyit CUIII (lli,/II<>, 111Ct ir.mand k",,1pcn m(lt smaadl'r.dcmm t'.I\ hckelt)1ldt· g\,~\,.gd<:n, waarhij wij 1",rirl,l<:td worden aan hd g"val der Egypti~ch(' 7.igeunI,rs, wi,,( Vl:nliciingswl"lstrij,1 als ~l"h, ',"""yerii' hccttc. 1)('. prac-islamitische Arahkn,n kentlen naast mo' .iqvr,j no!: twcc :"\l\dcrc tcchr)i~c::h(~ Ond(~niChddingt~n va.n d{~n snlaa.d- (~11 ti\rtm'?fliklwra g(~na.amd. M(~n nl(~rk~ 0p, dat 31 (h.~

wct.1slrijd~ rn"fJ(~I(JrtJ (,~n

dri" w(JurJcn 01' gdijk<, wij7.(' g"vnrmcl 7.ijn. lId ~jjn n"mJnv ",'lion!.' van den z,g. c\(·.\"ckn vorm van hd wl'.,.kwool"(l. Fn ch~rjn ligt wdlkht Iwt be\angrijbtc y~'1 hd g"h(,d<: g~v~l: h"t Arabi,dl h(,t:!'t ('1"1 11(,paahlen w<.:rkwoordvorm, dk aan icd(,rt,,, wol'td de bcteck"nj~ kan g,-,ven van het w~.dijvel"(·.ll in kts, hl'.t.r.en anller in ieU ov'· rtrdl~'.n , e('.n soort va,l vcrlmle supel.·lati(,f van den gro1\Llvorm , Waunaast dan de ~lgdd , l" ,eSLit: vOrrn bOvcl,dicl1 hct begtil' van hel wt:.lerk"",.ige der handding uit:tlrukt. Van ,kn wortd /"'.
voor het vt»)gt"mdiJ Rid,r flue!!, L' honncur chez

oe 8oC'iologiC":, Pa.rj~

)£1:8 Al'ah~!i.

;\V,H\t l'llil~mt Ett,d,~

J93', illt~ m, Enl:ydIJP6tli(~ d~ I'I~bm, ~.V'. M,!!akharn,

hdd. Men draagt roem 01' zijn ove,'winning,'n, 01' zijn mo~d, op het aantal van zijn groel' of nn zijn kiml"rI·.n, ~ijll n'ildlw.id, op ~ijll ge/~lg, up Jc sdle ..plc Villi djn gezidlt, ()I' ,Ie sch()()nhdd van ~ijn haa,-.

or

Dit alIc~ salllcngnat maakt kmanrls 'Jzz, 'jua uit, cl.w.z. uitnemencl. hdd, hd uitsl:eken u()ven een ande,-, "n van,ha,- macht:, I',-estige, Het smaden of hekden van ,\t,n teg"nstan,ler n"emt hij die v",-hel'fing van dg'·.11 'i~~ cell gl")Ol0 phl,\ls ill, ('II dr""gt cml kchllischc bun'll))ing, hi e/j " , . Ih'~I'. wI"I",-ijd"n om cll'. ('.('1', lII<>ji,k/WW gl·naamd, w"rij lwee partijen hun 'ITijd Olll ,k "el' yoor (,."n rl,cht,,,, of ~chdd'I'I·.dlt,·.I' 11I'1"'gl'" i .,an dl~n wort'd WJ.ilrvall lH~t woord gl~vol'rnd i."l, zi,in h\'.t:I..~t'\.kenis"h~I-' als \1j('!-lpr.1ak, !1(~nt(~ntk v(~l"l)(mden, I'(~t.l~.l:1t onl f,:(~n ilw.(~t~ (~I\ r:r i,q snnl~ e,'n l.ltema \'el'""ld, b. v. een ,-<,ddwist: ove,- d" "dd,k ar'l'ammin!.~ 0111 II\)J\d~nl L,nw,·I"n 1. A" hij een rechbgeding slaan de partijt:ll I,ilkn. Om meer i",lruk h: IImkell, ",'al'e ,cltimp- el\ pb"glictl"rell, die\ ",\1\ Jed uitmaaklel\ h\1l
do,,,,

w",.,.

1 o. hTyl.il~:. Eil\h:illing ill \I,\:t StutUUIIl d(~r ilrilhi~(:lll~n .srr;,,:llt~ "i~ Mllhilll'unc:\I, Dunll 1861, I'. 11t4.

II

Kitii.b ;,I.Agh;\lli IV.

8,

VIII.

109 en .....

XV. ,po s1.

opl'.nh"I'~1I spot kwam het I",kddj<,hr. van Arehil"dlllS "p, dat met mU7.ick voorgedragen bij d" wl"lstrij,kn thuishooc,k, U it ,,,,n OV,TOUlI, ~acr,\al v(>lksgc.bruik ontwikkcl,l" ,It, iamhos .deh tot ""n rnithld nn op(,nhan'. kriti"k, Ouk hut theilla van d"n smaad ov"r d" vrouwen sdlijnt ccn n,.,t w b('.liehn w",lijv"r, q,6yoi;' (P·lOil°.l) , mod ,k alg"Ill'''''''' gl'onds"'g vall ,hit alles zijn gewec,t 1, D,· Oud-G('.l'n,aaIlsdIC o\'cdcY~ring hiedt cCII Lcer uudc r,,,t "\n schilnp~trijd bij cen koningwtaal in het vcrhaal umtr"nt Alhoin "an het hot' del' G,'piden, dat door l'alllus biacOrluS 2 klMrhlijkdijk Uil oudc hdden/i".Jcrcll is gcput. Dc I.angohanh,n zijn g"nomlig.J aan Ill'.t gaslmaal l.>ij Turi.lind, dCIl kuning dec (;"pid"n, Wanne"r d" konin!l loudtt over zijll in dclI slrijd teg"n de Langohardcn guv
or

rnet witt(~. pootCIl, en. vu~gt Craal'l tOl:, dat zij stinken. l)muup ant .. w..,orJt Cen Jer Llngull
zult gil zondllr twijl'el kUIII\eI\ ervaren, hoc «appl,r dil, wdh gij nterrie, t\c)cmt, aChlt!ruit welt:n tc trilPIJt~n, daar waar {'IL~ bt..:{~ndt:rt..:n van uW "rucJ~r

Zoo vcrsprcid Jigg<:n aIH

v~n "~n

,I<:dttl,n knvl mi,ld"n op

,k weide. - 1k koning houcl.t ,Ie smalel1(kn van cC'n hanclgl"meen «'r\lg, e·I1 ·,.laal'op hl'enge.n zij ht:t gaHmaal vroolijk tell dlldc' (fucti., animis "(lllyiviurn pcwaunt), bit hal,te toont tetl «ui,ldijkste I",t ,pd.

kal'ukt,,!, vun ,len gricv<:n,k,n wo()nknstrij'l. 1k OIlllnoor.,,,h,, IitterutUlir kClIl hd gchruik in d<:n sp"c:iakn vonn v~n d<: IIwnnjafnaOr, de v" .rgdijking ,1,,1' mal1lwn, n.,7,e. hoort al~ zde., op gdijken VO('t ,\1. h~t w,,,/ijvl.'l'l'Il ill gdolh:n, hij het JUHi.'l,St lll\lis, E~n \litgcw()rkt voorh"dd g(,l'!'t ,It, saga van Ol'v~r Odd, De?e vl'J'tod't ollh"k,md aan ".I'.n vn",mcl koningshnf, en gaM een we"elen.,,,h",, "an 111I,t .. ijn hoof" ~h in'l,(~t, onl tWCl~ v:m '!i k()ninp;~ '~l"\~'nrh. ~n jn hl'~ t dl'inb. ~n t(,~ st.lan. Bij ieek,rel\ driIlkhonm, c1i('11 de ll'g(,nSlanders dkancl"r n,iken, swO'"n 7.ij op een kl'ijgshedrijf,
I6H ff, '!.ii>, 4 Ibid, H no . .~J.

I p.

'.

l'.

24,

3

bld;\ 1, TI",le I

")l~, 11<',

97

LokllmlnQ gemamd 1, met de Asen bij het drinkgelag, hOOl'en in deze rccks thuis, D" saeral" aanl vall d"zc kamp"ll hlijkt uit .1" lIit,lrukk,,Jijk<.> vcrmclding, dat d" hal, waar het gdag plaats vindt, een 'gruote vredcplaats', ,qrJ()astaiJr mJkJll, is, waar niemand een ander om zijn woonkn gcwdJ mag aand(l,"" Al zijn al ,kZI' vonrh"dd"n liltcrair" ,titw~.rking van een motiel'lIit. den vool"t.ijll, .I" sacrale onll"rgrond is '''' nog t" duidelijk in zkhtbaar, om zc al. I'l"Oevcn vall lat., dkhtcrlijke Jalltazie af te doell, ))l~ Olld-I(;)rsche sag"1l v"n Mal; Oatho', 7.wijn "n h(,.( Fc('.st van l'lricr,'.nll g<WI'n 'krgdijk" v"rgdijkingen van mann"n, De Vri,," adlt dr' m,JI)nj"fiwiJr ong"twijfdd in rdigieuze vourstdling"n g"gronrI~. HOl'vl'd g"wkht m"n aan ,ulk"n sm'l'lJ heuhltc, 'I'n,,,kt uit het g"val van Ilarahl Gormsson, die am "en <'nkd spotdicht eell wraaktoeht tegen IJ"lanJ wi! ondnnclTwn, In het Oud-Ijngcl.ehe el",. BeowulF wordt de hdd ,,

11,,", dan ",I ik h\lil~n d.,. sl"e1 g,,,.iI en 7.00 h"rd. hr.w",,}, ,bt .,ll~. I)()()\'\'('" 'Iit hun h(JIlg.,d. S!)\'illg"Il. AI .• d., kl.lnillg mar mij to"komt:, 7.,1 ik h,.,m 7.00

1

Ibl<1,

lI,l(), 6.

lilt clc' (·Ifdc·

C'C'IIW

Rd. gesell. II p. 'n. • hn vC>C\I'I>i'dd VOll yill'"wIJ" Ili'l"wil.nli, ,<el, Dull'u!O Ilanly en C. 'I'. Martin (ab. Ail.n-

• Altg"l'llI, ~c'c,ft (;c'~l:a

11il1111.~cl viln Gdrn~i Gi,iInilr, LL'~t()dt: \IL'~ En~:k'~),

Rull!:! SL'riLlolf I aaN, I ,,_

::s4~·.

hard Iatcn roncldm,lh,n, (bt hij zijn hcrmclijncn mantd vcrlk.t en ~ijn knevd in hr~nd vlk'gt," ) 1)\, rijmkr(mkk van G(,oA'roi C~imar ()VI'" koning Wilh.,m (kn Hoo(h: van F.ngd~nd la,lt kOl't VO!,,' h\,t no()(llottig" pijlsdlOt in h\,t N"w ':OH:st, d,lt h"m h"t \('v"n 7.0\1 kost"n, d"n koning zulk ""n SIloefg"sI'H:k houden md Woukr Ty,d, dk h"rn domkn wu 2, N~'lr het schijnt, is ,Ie,,, conventiune<;\e vorm van .chimpen en pr.lell later hij de tourIlooicn het "mplooi der her.ut"n gewonlcll. Zij roelTl"n de w.penfdten der deelnemers vall hUll purtij, I'tij,,:ciI hUll voorgcslacht, b"'sputtclI sUllls ook de danlcs, ell word,m als Sc!U'('I'UWCI'S "" schooicrs vcracht 3, 0" Z,)sti(:nde eeuw kent flabe( Ilog at. ('('11 g(,zt>\. schapsspel, wat het in d"n gt()lId altijd gcweest was, Dc hertog y,\I\ Anjou, heet Il<)t, yond dit spd wrmdd in (i\'ll Amadi., ,Ie ("JUh" I'll b,'sloot he.t te spd\,n nl\,t ',ijn Iwvding<;n, Bu",y d' Amhob" bat zkh noode how,,!,;,,", den hcrtog t\' woord t~ st.all. Ev"n.lis in Aegil"s lui hij !. oki'. schimp gddt de n:gd, d.t aile dec\rtelll"tS gdijk wilen zijn, ,,,' d.t men g""n woonl ten kw.dc mag duid",1. Nicttcmin wordt het spel •• nldding tot de Iaaghartige inttigue, W""l'mec Anjou dcn .nd"r in zijll ,,,,,I,,d' bat loopen '. lIet d"nkh"cl,1 van d"n wc,lkarnl' als ""n huofdclClI\cnt van het g"m,,(,ns(:hap.kven is van oudsh"r v<:rhond"n a.n omc v()orsl:dling van de Helleensche bcschaving, L~llg voordat ,k ,odologi!: (:n !:I'hllologic op d" buitcngewollc bcteckt,nis van den agonakn tactor in IH't algcmeen upmcrb;aam werden, had Jac.ob Burckhardt hl't woord 'agonal' g~vorn,d ~II het bl'grip al.~ 1)lm dl,r hllm(:d«"l van ald" p"rio,1<, d".1' (lriekseh" cultuurg08chiedenis conccntn'\'rt, .\11 ,Ie ontw.ikkding van ,len Il<:ll,,,,n voigt hij hcm op den hero'ischcn tn"",c:h "c1('r kolonial" lind agonal" M('llsd,", dill w(','r worclt opg"volgd rIoor ,kn m"nsd,
-itt,.

t·t.~lJw) (~jl, 1(, Kwa:hwit'l. Pari!'! i ~)l~', vs. +11 ".,. Mkhl..'l, CIII'IJnII..IUt'lI Anglo-N".m"ndt~~1 I p. ~'l i v~1. t)ok Wil~:t~. RlllllilJl til:

Lt· PNl!t'ln"gl" clc Ch;U'Icm.,'gne (XI(' I

r.

H.Oth YR. IIjO~8 !<~'I. ('11 WIlH~m n( Malm,'slmry, IV J:2o. :1 TUIlrJ1()i (k Ch,HIVl"lIc.:y, V!I. ~401 J ('19)'''' 1 15"8, t~h:., Lc Dit de!'! hC:I"\llt.':I. R\HH"n\" XLIII.

(~d. M. D('ll'>ouillC't

p. 118 " . . . A. do v.I'II!." III'tol,,'. 'k I "'my lII, I'>r;, '(,94, II" p4, w(:lk" 1'10"\,, oij G(,dcfr()y. Okthmll.dl'c r,cdcdtelijk is wl,.'I,.'rgl,.'gl,.'vl,.'n fj,V, IJoila p, 11)7. J'

den Hdl"nislis"hl'l1 lnen~ch I, Het kolonbl" en agoll<\le lijtlp",-k ornvat dus VOOI' h"m 11l~t nam(, 'k 7.c.~,k ("."uw, Mct ,k7." Voo!'stdling hed't BtJc~khac.!t nog in de laatste jarcn navolging gevondcn 2, Burckhardt nOClllck 'das Agomlc' cen "Triebkraft, die kcin anderes Yolk kennt" a, H~t groo\:(: werk, cia!:, (lIs collf.ge voorgeclragen, na zijn doo.! al., (;rl<':/)I",,/>< Klll/.llt,q"",,"ld.t" v"l'sch,,,:n, stamt uit de jan:n tachtig, t()(~n g(',(~n :lll~(.'. m(~(', I)(~ sociologic.: ck volkt.:nkunuigc gcgc.::vcr'ls !log had v':rw"rkt, ja dC7,C laatstc nog skchts '-c,'c t\:n .!"d" h"k,:ml war"n, I-let b,wl'l'cmdt echtcr, dat Ehrcnlw!'g kort gdcd"n dit standl'lInt nog innt:l!H.: n kOll, Ook hij ad.t: h.:t ago",,]" bt:gillsd spt:<.:iaal (;ri,:bd., "Lkn) Ol'icnt hlicb cs fr(,md und l'dll(lIit:h"; "wl'gcblich wird man in t\".- Bihd 1I,,,:h agon'km Kampf.., ,uel,,:n," 4 In h"t voocafgnnllll" viol reetl, tt' dikWijl., vall I",t Verte Oosten, van her Indicrpt:csiinlit:h b<:stimnwnd" Kraft geworden" _ 6 Eerst achteraf is hij aithans op de IJslandsd\,~ parall..!;:n O!II11t:cbaam en be.rdd g(\Word~n, er een ;lc.~kete hd:ec..~keni!:' n~n toe tc k(~nn,cn. " Fhrcmhcrg v()lgt Burckhardt ook in d" t:Ollccntrt~ering van hd !.>cgrip agona.1 01' I",t tijdl't:ck, ,ht in I-kll" ()(' h"t ht:J",j,d)<: voigt, m<:l (Th.nning. dat dw J(tlhllrg~~whkhu'l h('nHI~g"g~:l>l:n VOl} RIIII',llf M.1rx, III.

I'mhl('lnill:ik t1('1" ~~ <'1"0 '1

I. Sdl .1(.'fl'l\

1<,1':

Kult. p.. III 1'_ liM, to 1.,(" p. '} 1, '14, 1)0. II Hkrhov~'" P, r..(:. p. /;,Ij, :l'I'} ' fllhiil, p. '17 . II Ibid. p. 6')1 :1.ltL

100

2 I

V. r.hi'l~nlll,:!·~;. O!llllmi W<:~l. Sl\ldi\:lI ;"ul' g"·~t:hidlllk'lInl Ant'It.'I.', S~!hrift"'n da Phil. Elk. d. tkutlich . "u L1llIv. PI"'~' '-'d. I ~. I"'~"

S(:l'lt!OfclI"I'I.'I.until'nl!tik,

(~I'.

II

L ..·. 111 p.

l.tl,

jong~.r'" phase Ikr CllltUIlr 1. nit alk' is min of' n1('.I'1' g"h~,~,'nl op I:hm,kharlphi, hij N,'mca, (Ie wI,dstl'ijd gcJurcnJe "en paal' ccuwl'n het lcvensbcginsel Jer Gl'i"kschc gll1llcen,chap \VOI'tv~r1"f 4, Dc Grieksche ovcrIevering ()ndl)r~dlCidt de w~.J8trijdel' in 7,nll
111\,\301'

intcg(.~ndcd ccn ovcrou(le :;i.\n~c,\hi.\'\g yal) be ...

gripp"". 'kt n:chtsg<:ding w,\, eenma"l "en cci.tc agon g"we,"t. Dc Griekell l'hldltc.\l wedsU'ij
'I..,..

8

• o.

gymnischen en mllsischen ';'y~w, met pl'ijzcll voor de b~st
(",Ie".la.d

'1<.'IlWII

Iiier ,Ie oll(lcrlillge we,lkallljlell van V"ij"

1)",1111<"1

1,~ ...I.n g(':"ingt~ pb~l1:S in, Oit wi! t'Chtt.'T nh~t: 7.~~ggl.,~n, ci:tt in dc.~n opho\1w

der RonH.:insche bcschaving: het Il!!onal<.: cknlent hcd't onthrokt:n . Yeeleer Iie"l't n",n Iiier Ie doclI lIIet Iil'l l'igellaardigc Yerschij,,,,·j,

dal hct wcdkampmumcnt zi<:h vroeglijdig Ii"eft VerSdlOYCn V,HI 11<'1' "df lIl"dcJillgen lIaar lid "iell karn('en vall ande"". d,,,\rtoe a"uge.tel.!, Ongctwijfd,i hUlI"t jllist die vers"huiving verbami md hd kit, dat hij de Romcin"n hd saaal" kar.ktcr d,,, kamp,'n hilwnJcr st.'.rk is b"wa"rd gehlovcn ; immers jui~t in dcn cultus is de plaatsv"l'vang"ndc handding van ()udshcr g"gev"Il. O()k al werd"n giadial()l't'llkan'p<'Il, di"l'""kan'p~n ('n wag('.llr"n1l<'n d,)or shv"n uitg~'. vocrd, zij hool'l'.1l nk.m,min volkom'.,n th\li' in ,k .fl"'" vnn h()( agonnk" Voor7,oov,," de 111,11 nkt a~n ,I<, vast" 1"",l:en van h"t jaa .. v''''\'onden war"n, war"n het ludt voclvl, i d(~n dUll I', DI~ agOB, in 'l.ijn Idtdijk,·. d"dlll,,,;hdd "II zinloo,hdd, bdeekemh, tcn,lotte. "AlIfhcbllng 1 V1) lgml1t Ch,\I'I.·/i1 ~h: IlilUly Wi1t~lJw ;\ ~.'V.

•02

i<.\1.1Il0!i, ,:.

1!"4-S". II 1...,:. p. ~,I. D L.,:. p. Mo .

allcr S~hw"n: d", L<',be,n" [)"'lk"lls lind l-Ianddlls , Glci"hgUltigkcit g"gc"UI)(T all"r fn:md"" Norm , V.,rsehwcndung lUll tics ~inzigen will",,; l.lJ ,kg""''') [n r1~z<) hli.\t't<:: w()onlen i, ",,,ker ved waars, m,lal' e1,) volgord" ,l,lI' vOI',,,hij,,,c1en is <.• (.n an,Ie .... e1,111 I'hn.nherg aillll")('.mt, ('.n llllll) 7,Oll do gehd" formuleering van de I".teek"ni, van h(:t ag(malo V(lor de culluur toeh an,kr, mo,'.t<.n lIitdrukkcn. Ikt is nic.1 e.O.11 'uit 'Irijd tul 'pd' gewe(:st, o(lk nkt C('11 'nit spcl tot strijd' I IlIa.r ecn 'ill Ive,lijv"r"I,,1 '1",1 tnt (.11 It\I1I I' , , waarhij dan lij'ldijk d,: wcdkamp het l,,/itu
tal

Vi\n !{p4,:,,:lvol'rl1.en~

d.w.z.

1.1.i.ln

regds gcbonden en

n:tll h(~t 'l~(~WOI1(~

lev"n ' onttrokkt.n handdingel1 1 wal\l'ill ingcs"h"pell behod'l:en mill rythme, i1llt.rnccring, antitheti,d".n dim,1X ,'1\ hill'l11<m;" z,kh klll\ll,'n uII11'100;on. Met dien spcdzill 1(,1.1[ g"pa,1I'd <"'" g"'<'"!, lIi(' S!Tl>l>!"t nililr <:\'.1', waanlighci<.>rbij, Ovcr7.kt lTI('n th.lIlS, alvon~n.1{ v(~T(kr te g,l,'\l'\ mt.~.t hct' itanwij'l.('n Vi,\11 het llldiekc. clement in de voornaamste cuitllurf'u",:U", acbter,,(:l\-

'.'ll

J

IhJII, p. <,fi, 10

l

vulgens. nog <'em ,h, gl'Q<'l' V,lI\ kenndijk<, spdVOl'nl~.I1. waaraal) wij Jen saOlenh~ng van archajs<,h" <,~h:lllll' ,,,, .pd tl'a<,hu"n cluiddijk te Illaken, ,Ian zict men, hue over .Ie gehede aanle een cumplex van volstrckt gelijksool'tige vool'stellingen en gebruiken van agonistischcn aal'd het tcrr"iJ\ van vroeg gcmeenschapslevcn beheerscht, Blijkbaal' untstaan de,e WdHl'd-vormen onafhankclijk van .Ie bijwrlJcrc gdoolsVoo\'stdling,,,,. ,\,\1, dk ,k\' b"tl'okk<;1l v(.lk,,,, (';1';("', I)" g,"',,,,c1,, V/,I'klaring van ,He gdijboortighdd ligt in de ITII,nschdijk" natuur "dve, clie ,\llijJ slr"eft /I,\or hUDger, hctzij Jit hODger is ,\arcl•.:he "el' "n In(,erdel'heid of ",m overwinning DVer het "ardschll, Do a"ngd1ol'~.n funetie nu. waal'(loor d~. mensch dat stl'~.vc.n activeel't, is spelen, Is inJunlaa,1 in de UllltulIrvcr."hijn.den, dill wij hi"r 01' het oog hd111,'I\, d., lo"
1<>4

IV

SI'I:lL J::lN JUiClI'l'SI'RAAK ,-,,~ht, w"t I'" rl:~htsl'raak v"r vall ,li" vall hd "I'd vt,,-wij,knl. I kilige ernst en h,:t vit~al ),d~ng van ,len cnkdc ell van zijll gemccll",hap bchcers~h"n imm~rs ~1I0s w~t re~ht en re~ht'l'raak is. Dc ctyrnologische grundslag voor de lIit,lrukking d"r )'''grippcII recht, g",.,,~bl ell wet ligt ovtlrwegend in hct !l~bicd van zl'ttcn, va~tstellel1, aanwij7.cl1, hO\1den, orde, aann"men, kiczen, verdec!cn, verzamelcn, gdijk.zijn, binde-n, gcwoon zijll, ,a;r.(
01' 11l'.t "tT,t" !:"zicht Iigt .1" ,f"n van

7.~.<·.1'

1

G. n."vy, Lil f(')i

jllr(~I.~.

:t

O~t Ulid WC:lt,

p.

1~, VJ;.:1. 71, IO~

l'\,chl.l~ven c1oor,lral"". I)" re~hl'pr"ak vinlw<1cn, alg"h,\kt:n<1, M"n .'p""t aldus me.nschcn i; opg"hcvclI, Men i,~ CI' tij,ldijk onsdwndbaar, I.,oki V('./'g"wiste zieh, eer hij ,len .dJiml'bml' waagd,:, dat h:d vOOJ' traditi<:, haar dgt'n i" nog and"r(' zeer ouel" tr"kkcn in hd weht up, I h:t dmnent van 'port "n hllmlll' in lid r"dltsg~dil)g, .1""1' mo ,lel.·k ill ZW"l\g, bdlOort tot d" grun,ltn,kk"n Vall h,;t r<:dlt~kv('n in h,'t a]g"m"t,n, TI'(I\1W(>llS, mils In het N"d"rI~"ds"h" volkslwwustzijn onthr""kt tl,,,k nid g"h('cl. 'Il" a good "l'orl,' wi d" Am"rikaan",h" bootlegger in de lIag"" van h"t cimnkv" .. bod tot dc.l\ kommic., dill hem b"kclIn:n Wou. SI'()J"tivit<;it dscht vall dc, jll,tilie ht w"g')"" N'n poging, 0P7Ntdijk ecn politieagcnt te, h"I>I'I:" willen ov,"'J'ij
""r

,Ii"

,Ii"

1 111.111 XVIII 1,"!)4., ~ Zk bnvl:1l p. \JH. Vlg, J.W~:(·I\ P.ddel~\ p. 1.1-7: .!t!i(~ Dilw (toICIl,l!'!'I') I·ltli~ PLlttJ'nrm clj'~ nni·lltlli·twn I,t·ht·n,·;, .1 .. 1' clt·1' I lot'll IIIld G~'I'llIg tlil:h ;d1'\ jUtt:ic:hc~' y'c~y.t·n;it)(,I':ilantlc·II". :, N.H.C. :20 ,JuJli J~)J(;, tll:lilc'nJhlui C. J06

"Om ,1,,1\ "!:,p,t h: <'>ntwijk<:n, hen ik nog naal' links uitgcwekcn." De politkh(:aml*: ontkc:nd" dit:. Vcrdachtc: "Nou mut ge ""rlijk blijvcn <:n 'pc,rti(:f... " E<:11 Dud-r,:cht.,,, sehred' mij: "Stijl l'n inhoud onzcr proccsslukkcn vCl'm1kn, Tlli:t wdk cen spnrticvcn we.ilust onze advokatcn dikwijls elbar met argumelltcn en ll:gen-argUTlll'ntcn (w.o. 1,,:.,1 v<:d sophi,tis"hc) bl:sl:oken, zbb, ,!:It hun m<:nt.llitdr mij w<:k,:n~ ,ked dl:nh·.11 ~"n dk van W()(>l'llv(>I'l'dcr~ in een addlproccs, wanncer zij bij dk urgume.nt Ce,l st"kj" ill den gtond .teken, om tl: tl'a<:ht,·.I1, door hd grootslc aantal stokjcs tI<: oY<:rwinning hI ,,,,:hrijving van (1<: rechtszitting in hct dogenpaleis tl.: V"""tiC' (It"Ii,'niRdw Reise, :I Odobe.r). Dl~Zl·. losse opnlerkingl,.·.n !n()g~:n tHelwn, om op den <.~.s!=;('~I1ti(~<.~I<.~n s~m<:nh"l\g van rc<:htspraak <:1;1 ~pd voor te bcn'irkn , K"ol'en wij du., tot. ardl~'is(:h,: V(lrrJl,'·n v~n het n :dltSgcding t<~rug, In de pt'o~c,dur(l VOOt dcn rechtcr is het te "Ilen tijdc <:11 omlc:r aile orr\slandig""d<:rl 7.0t) z:t.·. t.~r~

zoo ht.'.vig,

ji\ zoo

uitsl\Jit,~nd OJ'n lu~t winn(":1l

tc: dOt~n, (bt

h,\t agonak m01TI,'.nt. C.I· g("'." oog"nblik bn w(,rd"n uitg,',s,~hakdd, j)'larbij plaatst het stdse! van b~pcrk~nd,' I·t'gels, d,ll diel\ brop ,(c"ds bche,:r.~cht, h<:lTI fOfm,:d g<:hed ,:0. al in bet b
Men ervaart den wi! der goddelijke macht, dat is wat de naaste toekomst brengen zal, dat is het lot dat zich voltrekt, door haar een uitspraak te ontlokken. Het orakd wordt gekend door een onzekere kaos te beproeveo. Men trekt staafjes, of werpt steenen, of prikt tusschen de bladen van het heilige boek. Aldus het gebod van Exodus 18. 30 am de urim en tummim, wat voor voorwerpen dit dan oak geweest mogen zijn, in de tasch des gcr~cht~ te doell, die op het hart van den hoogepriester gedragen werd, en waarmee in Numeri 21. 2 I Eleazar, de priester, raad vraagt. Zoo beveelt Saul, het lot te werpen tusschen hem en zijn zoon Jonathan, 1 Samuel 14.42. De samenhang tusschen orake!, kansspd en gerecht is hier reeds zoo dUidelijk mogelijk gegeven. Zulk een lotsorakel kent ook het Oud-Arabische heidendam 1. Doch wat anders is de heilige weegschaal, waarop in de I1ias Zeus het doodslot afweegt, eer de strijd begint? "Toen spande de Vader de beide gouden schalen, en legde daarin twee loten van bitteren doad, van de paardenbedwingende Troers en van de koperbekleede Achaeers." 2 Dit afwegen is Zeus' recht doen, O~)(rX~e::~v (dikauin). De voorstdlingen godswil, noodlot en uitslag van de kans zijn hier gehecl vermengd. De wugschaal der Gerechtigheid - want van dit Homerische beeld neemt de figuur toch zcker haar oorsprong - is de Wol
,,8

Het Gl'tl,kschc. IHxlJ (dihc) r<~"ht, h(:l'ft (:('" sd'nnl van I",t('"kcnis, dte ~tdl tusschcn hilt ~.u(wr ,hstrn'.'t('. ('" h(:t. !TI(:,,,' (;"n(T,J.,: llit;s\;rr.kt. Het kan Ilatlst roeht als abstract "(:grip ook woved als t()(:kolllcml Jccl, schadcv"rgocding, betec.k\'n(",; (I<- pal'tij('11 gown ,)n nomen Jikc, de recht,)r Wtjst dike t.O(), l·kl; I,,:duidt (:vel1eel1S her. proC(:H ,df, 11<)t vonnis ,'.11
I p. 14"

J, H, Ilarri!mn,

I

Ult

cli~~n wn["h~1

wcllicht. ook

lU'l b(Jvt~n hl~lt;\IHll'lcl(~ Ilrlm.

3

Thcml~~

p. S2S, 'Ht~t woonl noodJorf.l!/ wijst door zljl\ d\JhhdL~ t !'I(:hijl1liil.l.Il' up ecn andercn wortd dim c'lien v;'ln Jot, iotM, maar is indcl'dili\d i\l~ Ct~IJ "IIjui~tt! f()I'luatlc da-arvan to bt.~I:H;houwlJn, II 7,.lc hicrbovt'll p. ~ S·, 10 9

symholcn, NicL wlld"r dkl''' gron,l,>.n in hct vcrk,(kn cn in de mens(:hdijk" ,,id I":i111 winn~.n of verli",~en is ill zich ~df hc.ili~, Wol'dt hij ""zide! dno,- gdilrmul"",-d" h"gripp(,n van r""ht <:n ;lI1n:"hl, Jiln v"rhd'l hij zich in de re"htssfeer, wonlt hij g"zien in Iltll Iichl van po~iti"ve voorstdlingclI van godLldijke macht, dan vcrhcft hij zich in ,k HI·,,('.'- van lwt gc.loof. Primair (,chk,. is aan dit all", d" "pdvorrn, De r""htsstdj'\ i, ""n w,;J,trijd. dikwijls in dell vurm van e"n w",lIo()p or vall (""I w"d,I"llSdlap. St.""I, weer dringt d" ,pcdtcl'l1l ill Om:e h('$dwuwing"n lIa,lr vo['".n, Dc p"t:!m,," ~dw.l't ,"'" primitkf "y,(:c."111 van juridis"hc h"tl'()kkin~"n, D" uitdaging hn:ngt ""II ov"n:"nk",nst h:w""g :'. Onafh.nkdijk van ,h:rl potlatch ell v<\I\ h,'t "rh'.II,I" gu
lY""""

1 1':1.11111 ... nl:l.{'lln~1 ,. ';!~~, PI"I~(lt·.':.\r IV (', ;1'.7 (SSt I"(~r. M'r:mw,,' p. 1)1), Zit.:! OVl~r IClt!,;Cll"Clal(~ YI'rd('r II. Brunnl~I·, I)mlt~dlj~ 1(.1!I:ht~gWH:hit:htf~, Hl~ AlllI~lHl~. Bd. II p. ~~"~ ilq.. II Dil', H.\'dl\t1il\to\~ jill friihl:n Gl'icdu.:n\lIIn. p. .J5:. II D:wy, L" fol jlll'~·C p. '7ft, 17(1, ;q~, de"

hct

110

Cl'ke.nllillg V,111 ,wn ,t,1hick V"I'houcUllg t,," o['zic:ht" V,lll C""1 h"l,."lcI gcval, tcrugvinden . Vccl van hetgeen indel'tijd door Otto Gierk(: 7'<)l1ckr lI.d,·.n: v"rklaring olldc~ (\(: IH:namillg 'Humor im lkcht' wad '"Olcng,'.vat:, CII als non vrij" ~pding van den volksgee,t werd I","chouwd, vimlt ill I",t karl,'r van dc agonalc oorsprongen ,Ier recht.hqdillg ~ijn jui,t" vnkbr;'lg. Sl'ding van oJ'bceld ill d" Oud-Germ.ans(:h" rc:.dus· g('.woontcil SOlllS d(~ grens V,ln ~~.t'.n milrke of V()n C(~n gl'ondcigcndonl bcpaald cloor 'It'n wcdloop, uf door e.:I\ worp nwt eel, hijl. Of w,·.\ cell ger<'chtigde wordt 'lallg<.w~,,:c'l doon!.t rtlt:n (",n vc"'rw<.:rp of C.CI1 p,:,.~onn bat aanl'ak,:n dnol' ",:n w,hlindd()ckte of doordat men ",,1, d laat draakn of ro\l"I1. Al ,k7.e. g,wallcn l\Ooren lhuis under hct hoo/{\ n:chtsbt'slissillg doot· krachtprocf of kalls.pel. In hd Arabisch is hn wc",rd v<)or pand qara' g,:v<mnd va,l ""n wortd, di<: lot"n of winlll'" hij h,:t lot. of hij hc:t c..Iods~hi<:t<·.n b,·.t(:,:kc:nt . Het is zckcr gc<'n tocval, dat de. wedstrij(1 in het hijzol1d,'I' ",,11 bchngrijk" pl.ats imI""rnt hij hd ki"z'·.n van
t!C,l)

eVen vcr vc::r:'ichict var~ ft:t:hts-

ell

t:t.,ltul'r~eschil~d~~nis

als aellt(:r hc:t N"dc:rian,lsd", woord brlJilq/i, Hc:t "erst." 'pl'~d,t va'1 d" wcdJ", het symbolische pand, waarmce men zich tot cen aallgegam: vchJl'g,mlieJ de krachtprocven om Bnmhild . 1 ) l( ~ t

k~·l'l.t. I}\ ) g w\:\lf]('tl v() m' trO'lVYI'I'~: "lwt~\ h~"(~1" WI'\\\11'1"Ij ~ EV\-Jl~,\m Allgdsj'\k~is(,'h I)[:/~~Ilbip, OUilnoor~t'h briii"hlc7!1p. 0\111-

Milltldm:tkl'blllhch

iI.H) Vi., .. h",HHh:n".

JlOogciultsl.:h hrutlOidt. N\lhi:H:h y,· .. lli. "l bij

:I

Vgl. J. B. lfal'J'i.'mn, Thr:mis, p. IJ2.

r.f!)hi.~ni\I:<,

l(1Ih'1II"gC3Chh:htc Afrikas, p.

~en

v{Jol'hcdd in

(,(, ta

41~.

J'I

I-let bclHwven ecilter nid inukr Jl~,)("ell op kr,\<;J.t of ,bpperh"id tc ~ijll. die d" vrijer heeft al' tc leggen urtl de bmid k ,erwern,n_ SOllltijds WOI-rlt hij oJ> 7ijn hlllli, !'epruefd duot rnueilijke vrag'''\. In Nguy':n Van .I.1uyrn's bl'schrijving van de fecstelijkc spclcn clel' jongclingen en mdsjes in Annam nIMts in, H<:t zijn bijwijkn ¥o\lcdige ,'xanl<ms. die het 1l1(>i~V \1(>1' jonklllan afnl'.(~mt, In (It, J-;ddi,d" , OV(,..!"v(,,.ing ~,kt m'>11. al is het in eenigszins ve,"choven vorm, ,1<, kennisl'rud' om de bruhl in lId lied van Alviss. wa"r 'rho," llen alwijz\JI\ dwctg zijn llochtcr hdooft, als hij h"m op 'ijn vragel\ de gehdme namen uer 111.1/", w"~rhij i('. I11~nd ,len g\:r"c:htdijken tweekartlp aanho",I, en de" w"ller ~r /CIW, walrhii me" zkh verpliuhtt", op clln !'''paald,," ,lag ,kn on,,,hul,I,,,,,d af te I"ggen. I(oewd r"cd, lang in onbruik gctailkt, w"nkn ,kze vormen e"rot in ,8'9 en ,811 alg."d,aft 2, Draagt I't:~ds lId pl'~it zdl' Iwt karakter van l'cn weddenschal" da~rnaa~t ~taat hot gcbl'llik. dat dll toesd,ouwers 01' d~. n uitsh1g V,1n hc.t gt'.
Tn hl.:t

Fjijl~villlll'lm{d

iidiijnt hl't m(}ttef nog vc',,'ikr vt'n.<(,hi)VI.'n,

:I.:lng(~:f.h·n hlt~I' c1t~

jjlllgt~lln~1 .11l" (1) l'l'll Al:V~\~wlljk(' 111"I11dw('l"vh1g \Iit 1t:1, d,~ vraW'n !;tdt. aan d,~n rt'U!4, di,~ cI,~ 111;\;I~tI hewaakr. I I\lacbl' on'~, <':lII'nm'~ntal"i"!l, ,~,I. K,~rl', III p, 33' !';{l' IS Ennu

Littmann, Ah(· ... !';inlt~n, II;lI'l.1hurg 1~)3)' p. l'!(" I 12

hlijft h"t r"rhts!!,;,lill!~, !lit dCIl ~,1I'd ''''I" ~,l.lk, ""k na.),lt h,)t, bij voorts,:hrijd,,,,,1c h"",having, 7.ijl1 spdqmlitdt g"hed Ill' g("kcltdijk, schijll],aar of w"rkdijk, v<:rlo\"("l hI"~;!\;' Yoor ol'~ oll,lerwt'rp hehh(:n wij ""ht<:r all':I:n t,: m.b,n m"t .1" al"ch'isdl(' "hast' Y.'11 dC7.(' 11 WOO rd· kautp, wailr nict het juric..list:h nauwst ali~(~wo~~(~n J.l"gllI11ent: d(~ n door.':Il:'lg: g"t/t, mMJ' de s<:herpste en trdl":ndst<: sma"d. I)" agon b e st~~t hit'r bijn. gchcd ill hd strevell, dbar in uilg"zoeht" ~In"dl"('.,kn~.n H'. overtn:fl":n en .1" baas t" ],Iijv,,". Van ,kn slllaa,lwl.dsll"ijcl. oil ~.idl ~df, als sodale prclitatk, t (~l'wilk van (!(~ (~(~1' ~tJ ht.~t P)'c,..,tigl..~t

..,.y,\S l"ced:s

vro(~gcr

spm,ke, to(~n wij hl'.t h\1ddt.~11 OV(~l" p.H'l/0'\\ iam/los, l1I~'f~' Jkhara, nI
van :r.ijn wcdt.~rpal-tiJ wan~n ()pgt:gCh.!I~, wilt het

g",-ds"hap zkh zoo annt.rok, d.t hd ill tran.:n uitb.ts(te, I-lct Il'''7.ing\'.n g,~t g(,. p~~1"I1 m,.t lichamdijkt. t<:r!(ing ton mishanddil,g: vlak

in het gczicht snuiycn en

~d,.mcll,

bonz(m m,:t ht:t yoorhoofi1, des

~ndcl's

bk."l 01)(\l1op,n')'('", IWIll v., sthin,"'n aan de.n t<:ntl'",l, al hdwdk
};md

til

Stilll~ llilvl~t, I

II, 1~2)/(;; 'l'11l~ Nt'l':1ilik E1'ikil1w, H'::I)ul'l ui' t\I(' Firth Thlll,-

fix"e.!it;l)n, 191.1/1., VllI. 1. 2: n"d1\'rt K(il,jg, f)"r Iledmbrlldlllnd ,\'in AII'!:"'kh h<'i den n,kimo,. Allthropos, XIX/XX, I~' 24/)"3

me", zij "Pl'budi"''''l'<·. 11 en hitsen de (lJI-tij("1 a.n. Andel'('u zitt~u (I'bij tc SlapCh. Gcdur~hJ~ lJ., p'llZ"n bch~n,kkn ..1" I).rtljen elb.r ab g'H"\c v,-kn,kn. De zitting<'n van z
Van gcwicht is hier 1\\1 in de cel'st" plaats h"t fdt, dat (k"e bnll"'" bij de stammen
(I"""

1

B1l'kcl Smith. 1.(;. p.

2G4 tn~kl: m.L dt~ wcmi

,I"

'1,\11

'jLldil'j.!1

pnJj:l~()dillg!'i' I, '~ ,·;t:hl'!"!>,

;\Is hij v.to (\1' C:i\rihflll·';,'~kjml)'s gl ~ tuigt, (Iitt d(~ rI,il1gk;\Inp('n hi; d"1:('I' tlit k:\t"aktl'l" nkt. dra!!t~n, d,ur ..:ij ('uh·1 ilit'llt'n "I" ,,;\ simrl(~ O\,~t, .,1' V('ngt,' .\IH'I'". M.!(lr l'ilrp(l~~ C!f,~o:t"IIrir)8 qllh',. IJIlII

114-

tlrJcr" .

!I

Th.\lhU:.!:(:r I V. p. 30).

.atiris~h-ll\jllloristisch" r"chtszit:ting~n

ter t,,,strafflng: van allcrld vcrgrijpcn, ill I",t bijwndu s"xu""!.,, zooals IlICIl zc in tal van volksgcbrllikcn dcr GcrlIlaansch" lam"'n (I"'t bckenJst is hd z.g. 'lIab"rt'ddtI'dbcn') a,ntrd't. Zij ~ijn gdl('d al. klucht 0PI;\'Z(,t, manI" s')111tij,]s nidt"min in ('I"llst gdrlig, gdijk het 'Sa\'g("'kht:' Y~11 d~~ j(lngdinl~s( ,hap in Rappcr~wil, vanwaar bcroL'J) ,-,p J,·u Kleint'l, lb"d op(;nst:olld ~. lkt is dlliddijk, dat mcn md d" truIIIllldkalnp"" ,].,. fiskim(>', in do.1.dl(lo.•fccr vcrkccrt als IT",t ,h,n p"tl~tch, m"t d" Oud-A,·.lhisdw snod'" en sdlimpwt;J,trijJcn, md ,ho Chin""sd", w"dkamp\,n, )n"l: d" Olldnool"sch.. IIIwmj'!fiwl>r "n dt,,, nJIJ"w>i/, Idtl,.-lijk 'nijdnng', "en Ih:1dt w\\allne,~ lUe.n. ccn Viji.Uld (nli) b(~tcckl~nt vijandschap, ni(,~t all~\lnst) b('oog,1c c('rl(los te maken. Bet i, "v""",,,I, klilarblijkdijk, ,ht d,,,,, ~",,:r nkt:, ahhalls Ilid oOl"spl't)I1kdijk, Ji" ..III hd gUdSO"I'J"d ill .It'll (·ig(,.)llijk".n 7.in i~. nt'. n"ti(·. V,II\ ,'.,'" uibP('I'Ik. ,I"r gudddijkt: ITh,,·htcll ollltr('nt ah.tra(;t(' waarhd,l en gel""chlighcid kan wellkht s"cumbir ~an z\Ilk .., hancldillgl·n YIThOnfkn raken, maar primair is hier dc ag')nak h,'~lis~ing als zoodanig, d.w.z. d" bcslissillg \',\1\ lOrnslig" ding"" jn "'I do(>r ,:cn "pd. In het bijzondcl" het Arabis~hc ni/ilr of 1II<'r1gd''', h,;1: voor ('e·n ~che.idsl'echtcl' kampcn om I'Ocm ell ccr, komt aall de. bkimo·zeJ,· z~cr nabij. Ouk htot Ldlijlls"hc WOU1'" hrrllium, iurau. moct onder dit gezicht'punt b':gr"p"n Wot,""!. I-Iet j, ollbt.ilan lIit een VOl'lU iu,J-iUium, van illJ ~n. QBele, dlls :l;uov<.:d ,lis (c..~c.;ht v()(.:ring, tc vergdijkcn met litiyiullI, ICH<:rlijk twist-v<>crillg. J,rraiullI Ill' b(·.· t""kent zoowd het pro~es, h,:t prO(;,,, db smaadrcdc, w()ord,:n· strijd, Ilit.lchcldcn, en wij~t OJ> ecn phase, w~arin (k l"edm~tl"ijd nog ill hoofcl7.<1ak c,'n $maa
II it .I" v(:rt." on,I,or .lit g<:zkhtspunt h"zkn. Ja<:g<:r wijst crop. ,bt dc Grieksche pllblicke satire niet zoo maar ~d,,\)r"t:k was, of p"rsuonlijk" rancllnc Ji~nde, maar oorsprollkdijk l",11 sOl:iak fundi" llIod 1,,:1>1,,:11 v,orvuld 2. Di" van "<:n Eskimo'sdl(:n tl"omkamp, mog"n wij vdlig l."~ggt~n

.

Dc ph,"e, waarin de pleitr,,"e en de smaadwctl.trijtl niet te Sdlcitlcil zijn, Wd' uv"rig"ns in Je kla .. ieke bcos<:having HOg niet gdu,d voorbij. I)" g"r""htdijkc orator;" stOlid bij ,k AthCI\('r~ in dCII hlodtijd Ilog 1 St.umpH, Kult.'iJlidc

1'- JC,.

l

P.!llhd., 1'_ 11'19. I ,

.1

gl'h",'1 in h"r t""k"" v"n (,,'.11 l'hdori"d,cll bch~ll,ligheid,weJslrijd, wa.rin all" kunHt,~r"I'''n "n dk ovcrreding,middd v(,roodoold W,lI'm), Ue halic "" ,h, IJ(,!itkh, trihun" golrkn al~ <1,•. pbats, waa\' rk k\lII'~

van Iwt ovcl'reden thuishoordc, Deze kunst maakte tezamen met

h(~t

g"wdd van krijg, roof of' tirannk d" 'jacht 01' den mensch' tlit, w,\arvan dc HI"'cke",["n in plato', Sophl.,'rd"1\ vnor gdd, Iv)" m"n ",,11 I.w"kk" ,,,,,k ste,.k kon )11ak~n, P"n jong politi~'" pb~ht. 7.ijll lonphaal' t(' heginn"n md "en aankb"ht in ""n ",handaaII'J"Oc"" Ook ill R",tle gold voor het ger""ht nOl~ hng dk mhl,ld DIn J"

tcgenpany tell val tc brcllgcn ab geuuriuufd. Mcn huhk zich in l'ouwkl""1'!,n, men zuehttt, en klaag,k, 1I1"n "eriel' zi"h lui,1c 01' het hcil

V.1I1

d~~n ~L1.1t:, nl(~n hrncht tJ.1

Voll1

supporters Ine(~

Olll

nH.~er inJnlk

tc Inah,n, kortom ,1t,,,,1 all,,", wat m"n thans bij wijl"n 1I0g; ,Iod 2, Dc Sloid lr""httcn ""n ,I" ge,.cchtdijkc dO(lucntic ."I',
1 I'(;\tl)t SI)phllltl7:.1 222 CD. fl Cil.!l:I'o, I)l~ (')1';II.(lI"(~ I :221) sq .. MI~n dlmkl~ a;HI ,INI ;1(lvol'aat I dlt· in IW1' II:l.uptm",nn-pt'(11..'1,:i'l 01' dnl Hijl1t:1 slol,:r 1.:11 1II1.: t dt., Alllnik."'I1~\.·hl,," vb~: .-.w'laid", oj' ",an :t.ijn NI'(]C'l"laIlCI.'Wht,'1l (:/)nrrl'I'~', dll' It, ('/'1' ~:('l'u('h.m:"l"{'I\tk ~ll"llf~I'I. .... k lu~!'. vt·r.o.;L,~ Vill' Iwt p:;yc·hii\trisd, rmch.'rw('k doormlddt'll :.lciH'unl(" .. _- Vgl. UUmonn's ht's,:hrijving van t"~'I\ Alw~~ini:;('h~· n.'(·ht;.l;r.ittlng l,t" p. !If,: "In sorgt';UtiJ~ "tuell/-ntlr, ~~L!wafl(ltl:J" H(~dl! l'lll'.wkkdt dl~I' Anld;i/..:r:r SI~il1l~ AI,kb'~I~. IILllnor, S;ltirt!, trt~ffl!l1d~ SJ1I'h:hwHl"tt~1" uml Rl~t.ll~n!'ial"t'l'n, Iwh:~a~mll~ An~rit'!tlllglm, hl!fl.i~:l!1" 'LOIon, kJ.It'I! Vt'l',,\.'htlln~!1 h:bh,\rt\.·~t\.'~ Mi~:lll"Il~[)i\.°I, b.lld \ll'ijhllt~ml ht:I',I\.I:'irutl\I~:J'III\(::t Gt:bJ'i.illool nlWIS 1I1,'l"h.'1.[(,t'n, dtt~ AIlK'i.'1.g t ' ~.U hl'it.I";\fttf',(11l \lIld (1('1\ 1\llgl:~l.lg(111'1 Itl Grund 111111 Hllti(·n :1.11 hohl"('jl,"

t

16

v SPEL EN KRIJG Vechten eeo spel te noemen is ceo zegswijze zoo aud als de woarden voar strijd en spel zelf. Is zulk ceo benaming in den strikten zin over~ drachtelijk te noemen? Wij stelden de vraag hierboven all, en meellden haar ontkennend te maeten beantwoorden: de beide begrippen

strijd en spel schijnen menigmaal werkeHjk ineen te vloeien. Elk vechten, dat aan beperkende regels gebonden is, draagt reeds door die beperkende arde het fonneele kenmerk van ceo spe!, cell bijzonder intensieve, energische en tcgelijk uiterst vaar de hand liggende varm van spelen. De jonge honden en de Heine jongens vcchten 'uit gekheid' naar regels, die de toepassing van het geweld beperken. De grens van het in het spel geoorloofde behoeft echter niet hij bloedstorting, zelfs oiet bij doodslag te liggeo. Het middeleeuwsche tour~ oooi was eo bIeef oobetwijfelbaar spiegelgevecht, dus spel, toch moet het in zijo vroegste gedaante volkomen en uitdrukkelijk 'meenens' zijn geweest, tot den dood toe, evengoed als het 'spelen' van de jonge krijgers van Abner en Joab. Vechten als cultuurfunctie veronderstelt altijd beperkende regeJs, eischt tot zekere hoogte erkenning van een spelqualiteit. Nog in betrekkelijk voortgeschreden tijdperken neemt de oorlog bij wijlen volmaakt den spelvorm aan. Het beroemde Combat des Trente uit het jaar 135"1, in Bretagne, wordt weliswaar in de bronnen niet uitdrukkelijk als een spel bestempcld, maar doet geheel aan als een kampspel, en niet anders is het met de 'Disfida di Barletta' uit het jaar Is03, waar dertien Italiaansche en clertien Fransche ridders elkaar bekampten. In een hetzij archaische, hetzij romantisch-barbaarsche gedachtensfeer, worden bloedigc strijd, feestelijke wedkamp en spiegelgevecht, inzooverre aile aan regels gebonden, tezamen in de primaire spelvoorstdling opgenomen. Van den krijg lean men spreken als cultuurfunctie, zoolang hij gevoerd wordt binnen een kring, waarvan de leden elkander als gelijken of althans gelijkgerechtigden erkennen. Gaat de strijd tegen groepen, die men in den grond nietals menschen erkent, althans geen menschenrechten toekent, hetzij men hen 'barbaren', 'duivels', 'heiclenen', 'ketters' noemt, dan kan hij slechts binnen de 'perken' cler cultuur 1 p. 68/9.

9

"7

"lijven, inwuverre een grm,p zkh t<:rwille van ha"r dg"n n'l' ook ill ,lit geval zckere beperking"n zelf ol'l"gt- 01' zulk<, ""(,erking,,n he, nlStte tot op dell jongstell tijd lid vulkelln,,,lIt, wuarin eell .treven, den oorlog in dc cllitullr op tc ncmcn, tot lIitdrllkking kwam. Dc O(lrlog~t()('.stan,1 w'Td \,it:drukkdijk ontiers.:hddc\l\, Nllwrzijds van (("n vl'destocstaflll, anckrzijds van mi,daclig gewdcl. Buven de parl'ijen wdfile zic:h dc" hlt·.e Y"II ~.,," g('.Ill""llsch"p, die h~,1I' kd"n ~Is 'm"nsd" heid', m(,t re"hten en aanspraken op hdlandeling als 'men.d",n' "rkelllle. licr.t de thcurie vall dell 'lutt.kllll!ligc: b,'.r<,kt'lliIIW'" ook, Dc model'lI" uilhar.tingull van oorlogsl'erh""rliiking, m/l,,\.. 1.ij (ll,S h"bas Ill.lar ,,1 til g()(,d h~'.h.l1d zijn, h,,'I'I'1I /dtclijk tt'rug tot ,Ie: Babylonisch-Assyrisdu, o(,vatting, di<, hd v".r, ddgen dcr vijal1!lcCl al. gudddijk gd}()d h:rwille van hciligen rUl'rn be,dwlIwdc.

""II

JIB

III ~ckerc archl'iseh~ VOrlnt,n V,lll krijl!; kOl11t nIJ hd 'pclbrakt,,,, dat h('1lI v~n nature cigcn is. het onmiddellijkst en her bcminnclijkst tot uiting_ In cell cultliUrph'I~", w~ar l'(,. cht;g"ding, lot, kansspd, w<:dd<:l1s"hap, uitd"ging. kamp ('.n godddijh, h(,slissing. al. hdlig(' ding""}, binnl'n Mn hcgripP"nsfccl' hij clkandcr lagon. wC),lls wij dat hlerbovcn trachllcn t() Lc,chrijv"", )I1m"t (J(Jk de (J(Jrl(Jg kl'a.:hlcl18 r.ijn ~ard g".h"d binn"n (lkn kring va!) v(lontdling"n vall"n, M,,!) voert ooriog, om door (Ie prod- van winnen of vl,r1i(.~,en ('('n bcslissing met hdlige g~lding van ,k go(\"n t" V('rworv"I1, nit, h,,,Ii .. ing bn worJe,n uitgdokt door het wcrp(,n vall hd lot, door ,,,-, h"prol,.vil'g Van kra~hten, ill het wool-d of rnd de w.pcneIl_ Kiest men hel batst". dan toont [k uitslag dl'l1 wil [kl' go[h,o (:V('." onrnid[kllijk als dour d" ,\l1dcr~, pl'oev('.n, In h .. t wood ord".!c, Engdsch ,)rde,li, ons o[)nkd, ligt op zich zdr d.:: sp.::d.l.:: bdl'(:kldng op de godlKid niet \litgr. sprokcn; iC<.lcrc in de jUistc vurrUcl1 verworvt!n bes!issing is (',en OOl',kel del' g(}dddijb.~ nl~chtt~n. f\'.rst in twt'.(.~dt'. instantic IH:~cht ;t;ich het technische begrip godsoordeel aall bcpaalclc procvl'O V,lO w[)nd('.I'· kra~ht, OIIl dezcn $atlH:nh.ng g
cluiddijk

I~ ht~t, h!.ll,~ tlj.~ nor."Jlrun~

v:m lu.,t: woon' tlnrl!)11

\)I~

h:

,, ~\ t(i..·n

ill-,

111<\,'1' \n il,.·clm' J.:"~w ...l hC.Hlrt h~,t tn~:h w,lOlnH:liijlliijk ill dt' ~,\n·l\I\.· l"ir~:u' lhuill. D<.~ h(~t"j'(·L:(.~·

nb '.Ie\' O\li-l·G~'n"~\l,n~<:hi~ wOllnlm" ~1il~ nll~t O"r/O)] t:OI'I'l:!lpm\dl,.'I,.'l"I:I\, WiS6dt ("1If!.~d,cn ~tI'i)d. I1c)odlot, Wilt h.'milnel '\Y('gg:j'!l'gd' i~, I~n tn~·."I·.mll, w;t,lrin d(~ Vl'!'},llI\\!tkl-

hdd door t~~·tI(~11 uit i:-, ;\1 i~ lu~t nil'l. ge:"h~~c:1 ~I'ki'r, kOI1lt>n hl·tzdJ\lt~ WOII)'II It: (lOCI! hcd't.

IIf Il1tll

In ;\IIt.~

!;:C\v;\llcn

met volII!:)

.Iag bij Baclr, waar Mohammed ,k K"raisji<:t<:11 verslo"g. F,(\11 gro"p van ddt.: daagt c.:cn (.)v(:rccnko['J\stigc gn)(.:p van den vijand uit. Men stelt zich your, en erkent c1kall
1~·8.

::J

Gn.'v,oL Tul". II. 1..

i

Frcll,'v,'lr I. IV (~. 17, MG.

Ml:I', II I j I, r. Zk lIIiju HlTflluij tll!I' Midddn:uwl~n 4. II) ~~'. p. 134. [V4.~r:r.. W,'rkc'n Ill, p. 11.{1 0 Bij cl,~ t.'I.p, aan~,~hi\;lld,~ ~c'~I'YI~ns n,)~; l~r.lillnl1.\j S(~hC't,~ l\an Rrallll1UII v. H.ollcnlam, 14' VIII. IpS, All,~n no. :1014, .1/i !'Ifh lOl'), ',. SS,

I2Q

l'a,

tw""kamp, Ilk ""n r"chtsg",t,hil ht'Hlist, nallwdijks t" ,ch"id"n, I kt is ""kend, wdk '''''' hdangrijke plaats hd gere,'htdijk tw"egev""ht in ,k w,.'.tkn "n g"hruih,n ,kr Mi,l.!d""uw"n h""Ft ing"num"n, I)" ~t"ij'lv"",'g, of m"n )'"t, nwt Bnllllln, clan wd Il1d Schri.i,k,' ..,n an,kr"ll 2 ab "l'.n bcwij •."iddd gdijk Jnncre, vljr!illst wd v~n haar b<'tel,kl'ni~, wallnllcr men den kamp bezie.t in zijn we~enlijksle grtv,'~t(loning g<.,w(>rclcn, dan "lljft het twijtdadltig, "f ml'll dit he"ft te hcschouwen als l'en v,:rsl"ppillg lot spedschc VOI'Jn('II, dall wd of niet (lJ' h"t COlin of C0l11n10n rlt~a.~, wenl gch(}ud(~n in r S7 r. op c~n terrdn van 60 V()(~t

in he!: vicrkant, daart"" uitg"zd in Tothill IlddH te W",tminster. I)" kaml' rnocht dun,n van wnsopgang tot.!at d" st"rr"n ~id,t"aar wenlen, maar dmligd", als e"n ,kr l'~rtij"n, ,tdjdcmk met .chihl c·n .tok, 7.oc')a.ls reeds in Karolingist:hc.: C'aritubrii~n

WOrtlt

voorg<.:schrcvel''I., zit.:h

verslagen bekende door het 'vrcesdijkc woor.!' I)"

gd\eele (;eremollit:,

~o()als

craven uit te sprehn. Blackston" hd no"mt, droug .. a n"ar

n~:;<.:nlbli:\Il(.:t:

to t:crtilin tuta] athl~tic diveniions q 4.. I, "ell stel'k d"rIlent van ,pel cige" aan hct gcrc~ht"'ijk tWtlcg<:v<:cht

1 II. Hl'llllllt'r-C. Vim ~khw(.'riI11 I)cllt~(.'he Hi.·(.'ht.lIg('jj(:hit,'ht,l.\ II,

T I);

H,

p • .H.~.

R. S(.'hriickr, Lc·hrhlwh ckr J)t~lItsdl(~n H.j~C"ht'!'i~ml('hic:htj~ 6 p. ~~). :J V~1. mijn H",{,ltij
mcnt~lril.~S

cm

tht~

1.aw:; of Englimtl,

~·tl.

H. M.

K~~IT,

JH p. 337 ,s'l" 121

I",\. l.~ell('.d li<.:tkvI'. vOI'-,n"l,'1\1d, elit gdelt l'V,'Il'leel' vall aalltal E\1I'OPI'I,,,d1t". vol ken 11<:t tot d,m huidigell ,lag kennen. I kt: private dud wl'(",kt ges"homkn t".~r, Bcid~ bl:gril'pcn, J~ ~chenJillg del' Ct:l' CIl d" behoet'te die te Wl'CkCIl, hoorctl, orlv,:rmindenl hUll onverzwakte psy"hologische I!Il sodale h"U,ekenis in hd algemeen, in het hijzol1!lel' duds in ,k aruh"lsdlC sl,,,,r van CI
.1.111

hd gcwon" ,llId, moais

""11

cl-kc.~nning (b.ll-van g{:Vil:U-, (i.:tn rno(:t 7.ij

Rehandhaafd

en afgc.:clwongen

wonkn door agunale h,nJdingen. Bij dl.: I.:rkt'nning van elie 1""1'S(",nlijk" e'T komt IIet er tlid up aall, "I' deZl: gl:gt()nd is in rt,,,htv",al'rligheid, w,]arachtighdd of andcl'" ethist,hc Iwgin.l ek.n, lId is
"'t

l.

I bn"i:-itm, Tlll'llIi!!, p. ~ 2 H.

122

halve, indien het in den regel niet verder wordt voortgez('t dan tot een verwonding, geenszins op te vatten als een belachelijke verslapping van ernstige zeden. Het duel is in zijn wezen een ritueele spelvorm, het is de reglementeering van een onverhoedschen doodslag uit 00bedwongen toorn. De plaats, waar het uitgevochten wordt, is een speelruimte, de wapenen moeten nauwkeurig gelijk zijn; er wordt een teeken gegeven om te beginnen of op te houden, het aantal schoten is voorgeschreven. Bloedstorting op zich zelf is genoeg om te voldoen aan den eisch, dat de ecr bloedig gewroken wordt. Het agomle dement in den echten krijg is niet nauwkeurig af te wegen. In de vroegste cultuurphasen schijnt ill den strijd van stammen en van enkelen het wedkampelement nog niet ontwikkeld. Roofovervallen, ~Iuipmoord, menschenjacht zijn altijd in gebruik geweest, hetzij uit honger, uit vrees, uit religieuze voorstellingen, of uit bloeddorst. Het begrip krijg treedt eigenlijk eerst in, waar een bijzondere, plechtige toestand van algemeene vijandsehap wordt ondcrscheiden van individueelen twist en zelfs tot zekere hoogte van familiev~cte. Zulk een onderscheiding nu plaatst den oorlog niet aileen in de sacrale, maar tegclijk in de agonale sfeer. Hij wordt ennee verheven tot heilige zaak, tot algemeene meting van krachten en tot beslissing van het lot, om kort te gaan opgenomen in die sfeer, waarin recht, lot en prestige nog ongescheidcn bijeen liggen. Daarmee komt hij meteen in de sfeer der eer te liggcn. Hij wordt heilige instclling en als zoodanig omkleed met al de geestelijke en materiecle ornamentiek, waarovcr de sta\u beschikt. Dit wi! niet zeggen, dat de krijg nu voortaan in aBe opzichten wordt gevoerd naar de normen van een cere-code en in de vormen van een cultushandeling. Het brute geweld behoudt al zijn macht. De hijg wordt echter gezien in het licht van heilige plicht en eer, en tot zekere hoogte gespceld in de vormcn daarvan. Het hlijft altijd moeilijk uit te makcn, in hocverre de oorlogvoering werkclijk door die voorstellingen is beheerscht en beinvloed. Het mceste wat wij van zulk strijden in schoonen stijl in de geschiedbronnen vernemen, berust op de litteraire visie van den strijd door tijdgenootcn oflateren, zooals zij in cpos, lied ofkroniek is neergelegd. Er is heel veel schoone schildering en romantische ofherOlsche fictic bij in het spcl. Toch lOU het onjuist zijn te meenen, dat al deze veredeling van den krijg door verheffing in het ritueele en moreele domein louter fictie, of dat de aesthctische aankleeding van den stTijd enke! dekmantel van de wreedOJ

hdd WlI '-ijn g"w('.('.st, En "dfl "I waren 1.ij llt de kamp' pl'ij. (l\dhl~) IUsHdl"n Hdlcn"'l cIlI'er~".n waren, b"h"dt ,.lit lIict me"r te hctc(,kencn dan <'en gangbal"L' Ilwtaphora. Blijkbaal' had toch I-1c.I'O' dutl/" zdl' "ijn twijt;'lingen a'\"g'I~llde de waanle van hd wc,lkampsmndpunt in den oorlog, In d'-.II gding""rden krljgsraad aan he! hot' van Xerxes hat hij door Mardonills hcL onVI!rstand d~r Grieken misprij~en, die dkunder pl~chtig hUll u"derlingc ourlugell ,\~nzeggcl\, en vcrv"lgel\l; eml mooi en v htk Shlgvcld I'kgcn lilt te zockcll en ((aar1 H(~rn(lotll~ VIII c, T'l.l/s.

hecn te ga~n , tot ~;chJde van overwinna~I'S <~I\ ov(,rWOl\IICIl<,I\ bdd~l\' Zij mocstcn hun gcschilIcn door hetaul<m "II afgeiuntcn blen he~Icchlcn, of' (lidiClt

t:"

ddtl vobtn:kt gl~vochlt~1l mo(:sl worden, (.~(.:n

pkk uitzo<:kcn , woar zij h<:t modlijkst ,1.111 tc l:a,t •.'" WOTen, " N~.I' h"t ""hijnl: komI: hijna ov,·.... I, w'~r ,i(-. lit:t'·...~t\'\ll' 'k <:dde en rirldcl'\ijh' krijg hcschn'vcn en g"l)rc7.cn wordt, tcvens de hilick aan hCl w()ord, di~ da,u'tcg<'I\ovor he[ (aui,,,h of sU'dlegisch vu"r,lt:d stdt, Trc:A'<.:nd is in ,lit: opziehl ,1<: gdijk(:ni., tu., .,c;I"", d" Chin,,<:.,,:h<: gcgcvcns en die uit hl't middelcc\lwschc We"tc'n, Van oV0rwi'Illing kan allecn sprakc zijn, ,- aldus ol\twm'pt Granet h~t Iweid vun ti" Chine<'.s"h" kl'ijgv'l<wing in het feodal" lijdptll'k2 -, wanllc:~r dn "er van den aanvocnkr v,:rhoogd "it den stri),1 (:('. voo,.,,:hi)n komt. Dit g,,,,,hicdt nid ~o()t.c"r <1001' bd\aald voordc:d, vooral nict oils men dat tot hct uiter.,tt: henut, wd door rn,tiging te hetoonen. 'rwec e,lde hecl'cn Tsin "n T.'i., ligg,·.n md hlln kg,"'" t"g"n,,,,,r db.r in ,bgordc, zon(./(w tc vt'cht('·.Il , 1.),:' nachts kotnt "(.:n hoo(l,d"'I'I''' r van T~'ill om Tsin Ie wa'\t,,;hllwcn, zich gcrecd t~ makcn: "Aan beid.:: zijdcn ziin krijg,'l"' g''']()':g! I ,a~t ons nlorg,;n()cht,;n,1 dk~'r tTl:ffen, ik Il()(),lig U <:rloc llit I" Maar die van Tsin merhm or, dat: dc afgezant IIkt met v~st."n [,lik kijkt, ell ddt ~ijn stel\\ nid v,.'.rzc:kt:rcl kli,lk!:. 'f's',n h"d't

i,'

"I,

het 1'(~('.ds v(~rl () n~l1. "Ts 'in's ](:gtr is b'lnl~

YonI' Oll:i,

lid: 7.a1 op dc.~

vlu~ht

gaanl Laat 0"·\ ,kn vij.n,l t~gel' ,it: rivkr aal) (Iring"" ! Wij z(llIcn hem zeker vcr,luau." Dodl h.:t kger van '!'sin blijf't in I'llst, en de, tegellstamkr k~n h"da.rd "plm:k"n, Ik ,;(:r wt:t:rhjc:J.1 van hc:t: volg,·.1l va ... zlilk COli l'aa,l. Immel's: "De dooden (.'n gewon,],m nkt "pn,nm:n, ,bt is Olllllcnschdijk I Hd afgcsprok<·.n oogcnblik niet: ~[\vad\l('.I', .1<:1\ vijand in de enKlc drin~"II, dat is Jar.. ," 3 En ,Ic. tlV(Twilloaar w,:ig",-t I",,(:hddell, "i <:I I OF ht:l ,Iagvc:ld <:<:11 z(:gdcekc.n tc bOllw()n; nillg<:n .1<: vijllll(kn
IX (:.

101,

VlI.

I)G.

~ CivJH!I~\LI()n,

p;

320/ J.

:I.

v!lur'lit:d gciH'ulk tt: IIIJkcll~ ()ok in den strijd V,lll Sian V,

DI.:zclfdc vcrwcklng, V;lI1 hd ,\11 Tdl'Ol!, ihid. 310 .

~I('."r, w",rin
,<,1(Tal" o()r.<prong"l1 in .I" "nldll\lr zijn a,u'l tc wij:.tr.cn, z()o:1.ls

V,II,

h"t J{omC;n.d", kg''l'blllP

I~. Muller (~n andtTen .i1a.nnem(.:n , ZektT

is

het, , tkn ,\,\\IWt'lI sam"nlrang lI1',dwn (]" gcJadlt,,,,,t(,e .. va" hd tournooi ,.'n di~ van .1('. oorlogvo''''ing t ..dknd h"wijzt"L lien gcbtuik, ,]at lIit dt: opvalting v~n ,I"n krijg als c"ld spd van c'cr v()orlvlocil, .,n zid, bijwijlcn nog in ,Ie mudcrllc, gdwd onlmcns(;hclijklc oOl'logvocring halldhclaft, is de uitwis,ding van bdccl'dhc,len md chtm J",oJ,llen oorlog zcndt lIIen ,It-n tegr.mtande.r e,'" huik wijn, dk pl(·chng ondcr hcrcienking van ,I" ,'cr!",wijz,'n "it hd v..e"dznnm v"rkd"" ged,'onken wOl'dt~, Me" gnwt dkam"'r md alkrki e"rh"toon, men wi"dt ge,ch"nkcn van wapcmm, gdijk GliI<'CUR " " Dk,Il,eclt", Nog bij hd bdeg van Brc,la tlOot I'l'ed"dk Ht,ndrik jn r {~37, 011"1 hicr hTstond (~en modern W(~~tc:.-sch v()orhedd aan t()(~ t" voegen, Ii(,t de b
""II,

hn.~Ilg:":1l 1..

l)"ze afsprahl1 omtrcnt tijd "11 plaats van den vdd,lag votlllull I"'t ""rclinal" punt van akn van t.err";n vom' h"t gl'v('cht, cen strijdpel'k, is md hd omhdnen, Duih"h 'h"l~('.n', v,{n ck,
""II

j 1.,("

p.

)11.

I! Clrant·t., 1.( ~.

gC· ! ;dlicht(~ l!t~ .o.; Mittt·laltl~r~ , 1(;.

12(,

p. ]14- _ 8 (;r:uwt' , lot", p, \If., 4. W. FI'b ~"~' J(rI('~~Bl'i!lL'ft, zur "i~tnr. Zt'il'sduift, MOnr'ht"'l '1)'1)1 p. 'H.

zin g~n'gddc'n vd,lsbg. In hocv"l'l'(' 711lk "(,,, ,1.",lwcrkdijkc afgl'('''~i''g V~11 het veld il, ,\e'l ermtig~.n "I)I'lof, in,lcl'(b~c1 I'Ia~tsvoml, is )11l)diijk Ilit tl' m~k(m. H"t wH l'<'('.d~ in ?ijn WI'.7,,,n "cn "crait: Vl)l'm, (,n k(}u ~I." zo,,,I~nig ~ltijd 1I)IItl'... ~yml",lis"h word"n aang"dllid Cinor ""n of aml"r t""h,;, te plaat."n, dat voor een werkclijke ,,1'hahning in d" "Iaat, trad. [k "I""ht.ig" aanhi"ding eehter van tijd en plaat' voo,. hd gcvc"ht is in talio,,,,, voorbcehlcn llit de mhl
wordl: in ,kn n'gd g,.,wdf",,'d d' V('I'\\"'~I'I(}().,,!. j(,lrd Wit"'-m vall I{olhnci, ,k,n RO(II1'Hdl,Koninf" W('.t.("l: A

v~n

Anjoll 1.1,lt

"dat hi .dv(' (\nde .in!) mal' tott" A•.\che 01' c!,,1' hd,J"n sij'" d,.\\ d'gl", wilde v(,.,.hdc1"n," I'~cht

Ik.r(of, JlIl vall Ilrah,nt Ia.t in 13 J ~ Koning Jan van Bohem"n do",' \)I'n h,'raut, c1i\,. h'.,t. hlook 7.wa"nl in ,J" hand c1raagt, den WOI,,,,dag ('.n ""n h"paald" plant.. voor d"n Htdjd aanhie,l"n, met verz""k om ~\1\'wool'(l "n event.u"d een g"wijzigd voo<std. I)" koning ""ht\\f, ov('rig"'" zdF jlliHt hd modd van d" ol'gc,""hrod(l" ridd"rm,,,le ,lier d,1g"n, lid ,kn h'\ftog ""n ,hg in ,j"n n'g"n w,c:hkn. Aan ,j"n ,lag hij en'ey (I )46) ging "".n hrkFwiSHding vooqf, wa.rhij ,k koning Van rrankrijk dkl' van r:ngdand ,I" k,,"s lid tll"d",n twe,,, piaatH"n "n vier d~g(''', or d,'''('rkicr,(,",k ml'('.r~, j(onil)g fi,lmrcl h('l'ich~k t('rllg,
a Z!C' ... t~l"(lc~r 1:l"ht~nl.c;. p. 9.1

:";'1. ('n mijn

IIt~rf~tlii clc~r

Mitldt·l.

~t~lIwc~n. p. 141. IVt~rz. 'Wm"kl:n III. p. 121) ;s Volgl"r\!I de J;\p.~mH:hC' pC'I'!!~\gnllll1l\' Dlllntd, zoml dt~ J:l";III!'1du.~ ()ppt:I·I,(~wlh..::hbcl· n~l ch' itl1ll,.""lh\g' Vo\!) )(,II)(IH) ill,)\ T~J~ul,1.l

Kli Sj(:k t:(~11 uildj~:hl~~. Om ill clc~ Z\licl-Chhl(~C'sc.:h(~ vlil.kt(~ (,:C'1'1 IU',lIIli,o;."i('ndC'1l sl"g tc~ I~'.v('r('n, d.li1l·rTH~C~ :.o:ijn krijg."irn,·u\:ll..!t.~l' t~ J'cddtn, en ~kh hij d(: ull'lPl',h\k V,\\) IH'l :f.w;\,\,'d "",," It, )"g~"n

(N.R.C. 'I. XII. '9.1R). J

27

Ii.~t.

de aampraak op ('I·.n vast(, "erep!;,'!:s in de .,J"!~ord,, ,,,, ,j., dlCh, .1:'t: .I". OV(Twillln\l' dl'i" dog"" 01' hn sb~vd (] ~ol v~.:wijl"n. 1·11'1' ('('1"\", het recht "1' den voorst:";jd, ,bt "JIl1S "ij oorkonde werd vastgest:"fd, of Ilok als kl:n a,ln h"pi\;,hk g(:shdlh:n of hmdst,h"Pl'cn t(lckwam, g~r ,likwijls aankiding tilt lwvig,'n twist, zdr.~ met noodlottig gcvolg. il' d"n hd'.md"n slag hij Nicol'o]b in I ~9(" waa!' ~ell uitgezo<,;ht lip hlli'todlt Wil' \'itgt'g~i\n, rit)d"rl"ger, Illt md v"t:! pn,ill '''I dour de Tlll'k(,n ve.l·niNigd werd, wa~ de kan.' 01' ('('." 7.egr. met zulkl,. ijdd" vrag~n van V()()lTang versp",,]d . Ori'l h"t st,.·.(,J .~ we,'r g('Vord ,'rclc. y\,.rblijl' VillI
"I'' ' '

z...

(~vl'nnlin zt'ggCi1; dilt in vruegc t:ultllllr i.llle ~trijd in del) vonr) Vi.)n

~f., dat in ,k" n](l,kl'111'l1 ,,,)I·log het agona'" denwl1t: in I,,:t gel",,,, g""n "laM' me" .. wu h,,kl<:",kn . I let blijlt h: all"n tijd" e"n lIl"nsc.:hdijk ille"al, in ""'"" t:" ,trijd"n voor ,,,,,I Zilak, di" g"'''] is. Dit ideaal wonlt in ,Ie ruw" wl:rkdijkl",i,) v,m '1,\ltV'lng af' ge,,,homIClI. f)" wil 0111 t" oYerwinn"n is ~lceds ,terke!' dan de dout IIct eergevoci opgd"g'''' zdf'bel'"rking. Dc III
gel'cgddcll w(,dkamp mil 7.ijll V('r1oop(,n ,

7.(m van Ilt.~t geoorloofdc..:, tie .spdrcg(~IH n'lct ilm.lcrc woon'lcn, (~ng om

,kn dg"n kring V,\11 stamg"'llJotllll en gc!;jk"n. Dc eer, wa .. raan m"n g"tro\lw wil hlijvl'.Il. cnkd t"g'\Ilov,'r
g"'' t

I.""

J. Y~I, II: VJ~I.

128

1:l'htm I.e:, p.

vOllr

100, ml

Ilj ~ l'f."Uij

Chill.J. GrillH~l, 1.('. p. .1.14.

(1(, .. Mh, P,

Itj() ,

lVI,,·)'1..

Wt,;t'~CI\

IlL lJ.

I2.Q]

geweld te loor, en ziet men de geschiedenis der menschheid bczoedeld met de afschuwelijke wreedheid, waarop Babylonische en Assyrische koningen als godgevallig werk roem droegen. Een fatale ontwikkeling van technische en staatkundige mogelijkheden en een ver gaande moreele ontworteling hebben in den jongsten tijd de mocizaam verworven constructie van het oorlogsrecht, waarbij de tegenstander werd erkend als gelijkwaardige partij, die op een eervol!e en eerlijke behandeHng aanspraak had, in bijna aile opzichten buiten werking gesteld, zelfs reeds in den gewapenden vrede. Voor het primitieve in zelfverheffing gewortelde ideaal van eer en adeldom, treedt in voortgeschreden phasen van cultuur een ideaal van gerechtigheid in de plaats, of Hever, het hecht zich aan het eerste, en wordt, hoe erbarmelijk slecht ook in praktijk gebracht, op den duur de erkende en nagestreefde norm van cen menschelijke gemeenschap, die zich inmiddels van de aanraking tusschen clans en stammen tot een samenleving van groote volken en staten heeft uitgebreid. Het volkenreeht ontspringt in de agonale sfeer, als een bcsef: dit is tegen: de cer, tegen de regels. Is een systeem van volkcnrechtelijke verplichtingen eenmaal uitgegroeid, dan laat het voor het agonale element in de verhouding der staten weinig plaats meer. Het tracht immers het instinct van politieken wedkamp op te heffen in een rcchtsbesef. Een statengemeenschap, die zich onder een algemeen erkend volkenrecht schaart, biedt voor agonale oorlogen binnen eigen kring geen grond meer. T oeh heeft zij daarmee volstrekt niet aile trekken van een speigemeenschap verloren. Haar beginsel van wederzijdsche gelijkgerechtigdheid, baar diplomatieke vormen, haar wcderkeerige verplichting tot trouw aan "Verdragen en formeele opzegging van aangegane overeenkomsten, gelijken formee! inzooverre op een spelregel, dat zij slechts binden, inzooverre het spel ze!f, d.w.z. de noodzaak van een geordende menschdijke samenieving, erkend wordt. Ditmaal echter is dit 'speI' de grondslag ze!f "Van aUe beschaving. Enkel formee! is hier de benaming spd nog eenigermate op haar plaats. Het is evenwel werke!ijk zoo "Ver gekomen, dat dit systeem van het "Volkenrecht niet langer algemeen als grondslag van elke beschaving wordt erkend, althans in acht genomen. Zoodra cr icden "Van die statengemeenschap de verbindendheid van het volkenrecht in praktijk verloochcnen, of zelfs in theorie ais eenige norm der statengedragingen het belang en de macht van de eigen groep, hetzij yolk, partij, kiasse, kerk of staat, vooropstellen, "Verdwijnt met de laatste louter formeeJe

"9

r~.l van tI" sl'dIIDutling ()ok dk(, ,),)nspl'aak op besch,wing, ,,,. zinkt ,k g"rnecnschap t"rug tot on,kr h"t niv"JU ""hter Je agonal" aandril'l' ge".IlS •.ins (lpg~.hcwn. want. hij ligt in 'k, men,dIClijke natllur zdf. lk aangd)()l'<,n 7.1.<;ht (1m el" "~I'"tc. t" Willen zijn drijfl ook tlan tI" groepen teg,m elkander. en kan hen in waanlinnige zclfvcrhd'fing tot ungchool'd
Wellijvcr om zleh ,Ic ecr.lc le bdoon"n h"k"k"nt ongdwijfdrb(,d,!ing zdf we~cl\lijk tctugw"rh,n 01' ,I" "ultur",,!..: en p,,,soonlijh hOllcling ,'.n activitoit. door

den moed te stalen en de pHchtveJ.'"Vulling te verhoogen. Het systeem van edclen kamp a!s levensideaal en levensvorm bij uitnemendheid is van nature verbondcn aan een maatschappclijke structuur, in welke een talrijke krijgersadel met matig grondbezit afhankelijk is van een vor· stelijk gezag met heilig aanzien, waarbij de trouw aan den heer het centrale motief van het bestaan is. Enkel in een wodanige samenieving, waar de vrije man niet behoeft te arbeiden, kan het ridderwezen bloeien, met zijn onontbeerlijke meting van krachten, het steekspel. In die sfeer maakt men ernst met het spel van fantastische geloften tot ongehoorde heldendaden, daar gaat men op in vragen van blazoen en banieren, daar verbindt men zich tot orden, en betwist elkander rang en voorrang. Enkcl een feodale aristocratic heeft "oor deze dingen den tijd en de stemming. Dit groote agonale complex van ideeen, zeden en instellingen heeft zich het zuiverst omlijnd in het middclecuwse Westen, in de Moslimsche staten en in Japan. Bijna nog duidelijker dan in het christelijke ridderwezen vertoont zich het fundamenteele karakter van dit alles in het land der Opgaande Zan. De samurai beleed de opvatting, dat hetgeen ernst is voor gewone menschen, slechts spel is voor den dappere. Nobel zelfbedwang tegenover het gevaar van den dood is hem alles. Het conflict van smalende woordenwisseling, waarvan vroeger sprake was, lean zich tot een edel ridderlijk bedrijf verheffen, waarin de strijders hun beheersching van den heldhaftigen vorm betoonen. Tot dit feodale hero"isme behoort ook de minachting van den edele voor a1 het materieele. De Japansche eclelman gaf blijk van goede opvoeding door de waarde der munten niet te kennen. Een Japansch vorst, Kenshin, in oorlog met cen ander, Shingen, die in de bergen woonde, vernam, dat cen derde, die nict met Shingen in openlijken oorlog was, dezen den zouttoevoer h~d afgesneden. Daarop beval Kenshin zijn onderdanen, den vijand overvloed van zout te zenden, en schreef hem, dat hij die daad van economische bestrijding verachtelijk "ond: "Ik vecht niet met zout, maar met het zwaard" 1. Oat was nog cens trouw aan de spelrcgels. Het is niet te betwijfden, dat dit ideaal van ridderlijke eer, trouw, moed, zdfbedwang en plichtvervulling, de culturen, die het gehuldigd hebben, zeer wezenlijk bevorderd en veredeld heeft. Ook al vond het zijn uitdrukking grootendeds in fantazie en fictie, het heeft tach zeer zeker in de opvoeding en in het openbarc leven de persoonlijke geest~ Kracht bevorderd en het ethische peil verhoogd. Het historische beeld 1 Nitobe, The Soul of Japan, Tokyo 1.90~, p. ,8, H.

, 1'

van zlIlke. clIltuurvormcn cvenwd, zooals \u:t in episdw ,~n rOlnanti,ch" glol'ic. zoo [,ctoo""r"",lldt I1liJJcle"uw,ch-christdijke en uit J.pansch" brl)nnell "pr""kt, h"eft hcthaalddijk ook ,k ' gn:at ut possibl" to a nation hut that which i, llulld, in hrief, " Yl,rvo!gt hij vc.rd~J'()p, ni,,! mn.k,r ct,nig<: ll<,'ievc oppcrvlakkigh.'id in het hante~.I,,,.n van zijn hi,t:ol'i.lche voorbedd,'1' (hat all gn'at nations learn"d their truth of word, and stl'.:ngth 1)1' thought, in war; that tlwy were nourish"d in war, and was t .." I hy P",l(:C; taught by war, and decdyed by l'"ace; train",1 by war, and betrayed by [,,,ace; - in a word, that they were born in w,lr, illIll "xpired in peace," kts Waal'S is "r natlllll'lijk in, ~II [,et is n'cll'l'nd gl,z,'gd, Maar R\lskin achtol'haalt 7,(:[1' 7.ijn cigen rh.'t()I'i"k t()rstond: dit allo~ gddt nit't van dfwl ool'l0f:, flij "edodt. I",.paalddijk "rll<' <;l'"ativ", or lillllldMion,,1 Wilr, in whi"h th" natural .-",ti,'Sst"", and lov" of cont"st among men arc. disciplined, by "onsent, into moJes ,?f heGlltif'" - thollg}, it m,!>, be fill af _. f,I,!},", Hij zit't het menschdom vall aanv"ng "f vt'nllldd in tw,'e ",-a,,,,,; on" of wOl'k<'.l's, and th" nth,,. of' phy ...I'~", dolt zijn de 'trij,J.,rs. "proudly hll", and continually th"I'(..fol'<'. n,'.edin~ recc"ation, in which they u", the produdivc amI bbo,,;olls onl."., p«rtly as thdr ".ttl", and partly as thdr p\lppn' 01' pic""s in th", flame ,,{.!ellt.},", In Huskin's vlucht:ig" vi,;" 01' hd sl'dkaraktel' van den archi;s(:hen krijg liggen diel' in"icht en 0l'p".-vbkki~" g"dachtenv[nd,t dicht. hij"en, lId helallgrijke "rin is, ,I.t hij ,bt 'I'dekm<'.nt h"cft ""gn,p<'.n_ I-lij a"ht dat "l'dl<).l,d", krijgside.<11 v"rw",""nlijkt in Sparta <:n in hd rilld".-w"""n, Onmidddlijk l,cht"r II" de ~OOcYen «angehaaldc w()()rdcn wl-""kt /-ieh zijn e1'l1.tige ".n ,,,,.'Iijke 7.acht7.ill(\igh,:id ",\1\ :t:ijn illVal, en g'IM zijn b,\t"ug, g",chreven on,ler d"n in,h'uk ,I<:I' sbchtingen van de'l Amerib"",,,hen hurgertlorlog. oy<:r in ,It: hartstoehtdijkst<: y"rf"ding van (kn moJerncn oorlog ("Ill ,M6\") di" ,nen zich dunk"'l kan 1, F.'", d''''i~d ~d'\ijl't il,d,'.rd""d in de sf.,,,r V,III h,:t "ri~to,'r'ltische llll 1

Tht,..

13~

Ci'uwlI of

Wild Olive, Four

JCl:tlln~~

on

Indu~try ilml War.

III:

Wilr.

agonalc krijgsmansleven van den voortijd te zijn opgekomen: de trouw. Trouw is de overgave aan cell persoon, een zaak of een idee, zander de redenen tot die overgave verder te discuteeren of haar permanente bindendheid in twijfel te trekken. Het is een houding, die wei zeer sterk aan het wezen van het spel eigen is. Het is niet ver gezocht, den oorsprong van een deugd, die in haar zuiverste gedaante en in haar gruwelijke perversies zulk een krachtig ferment in de geschiedenis heeft opgelcverd, in deze sfeer van primitieflevensspel te vermoeden. Hoe dit zij, cen schitterende bloci en een rljke vrucht van cultuur· waarden is uit den hodem van het ridderwezen opgekomen: epische en Iyrische expressie van hct edelste gehalte, houte en grillige versieringskunst, fmaie yormen van ceremonieel en conventie. Van den ridder over den 'honnete homme' der zeventiendc eeuw tot den modemen gentleman loopt een rechtc Iijn. Het Latijnsche Westcn heeft in chen cultus van bet edele krijgcrsleven auk het ideaal van boofscbe minne opgenomen, het er zoo innig door heen geweven, dat op den duur de inslag de schering vcrborg. Een ding moet hier nag gezegd worden. Sprckcnde van dit alles als schoone yonncn van cuhuur, zooals wij het ridderwezen uit de overlevering van yerschillende yolken kennen, loopt men gevaar, den sacralen achtergrond ervan uit het oog te verliezen. Dit aHes wat wij als schoon en edel spel voor ons zien, is eenmaal heilig spel geweest. Ridderwijding, steekspel, orde en gelufte hebben ongetwijfeld hun oorsprongen in de initiatiegebruiken van cen verren voortijd. De schakels in die keten van ontwikkeling zijn niet meer aan te wijzen. Met name het middeleeuwsch-christelijke ridderwezen is ons in hoofdzaak als een nog kunstmatig in stand gehouden, tendeele opzdtelijk weder opgewekt cultuurelement bekend. Wat het met zijn kostbaar uitgewerkten toestcl van eerecode, hoofsche zede, heraldiek, ordeverband en tournooi nog in latere Middeleeuwen heeft heteekend, heb ik elders uitvoerig getracht te beschrijven 1. Het is op dat gebied hovenal, dat mij de innige samenhang van cultuur en spel duidelijk is geworden.

1

Herfsttij der Midde!eeuwen, Hoof<1stuk

l!~X.

[Yen. Wcrkcn 1lI]

VI

n,~ drift orn zic.h d(~ eer"tc: te bctoont~n

lIit zkh in zuuvccl vorn~en

"h lIe ,~menl<:vlng mogdijkhe<,«lIt· wool'd".n, D" w"c1strijd kan den vorm aanllemen vall cen godsl'nlak, een w"d,k\l~chap, "en rechtsgeding, een gdofk of cell raadsd. III al die gedaanh:n blijft hij in we""n eell spd, ell ill 'Illalitdt ,all opd ligt het uitgallgsl'ullt, Vall wa«ruit melJ "ijll IllIIel;" VI)OI' .I" (:\111\1\11' k'lIl Yct.t,lall, Aan lIet begin van alle.n wedbmp ,t,'at h"t 'I'd, ,\at is "."n al~pmak Onl in <~cn perk V,'ll bjd c.n l'uilllt(" mar h"l,aal,k r"gds, in h"paal'kn vOl'm, kt, te volhr"ngen, wat ""n oplossing van cen spanlling br"ngt, cn wat huit"n d"n gewonen loop ..I". kveJl,~ S[aat. Wlt "r yulbl"I"ht moet wor..Icll, ,,1\ wilt daarm"" g<)W()IlIWI\ wordt, is C."1l vraag, dill zkh aan d() spd·opg~v" ".('I'st in twe<:<\e in.tanUe he,,!.t:. Een huit(,ngewone gdijboortighdd kCl1l1lcrkt ill "1\,, bcs~havingen de gehruih,n van wcdkaml' "" de hd"ckcnis, ied van !'<'cht ,m van k!'ijg, dat hi,·tb()v<~tl h"handdd we!',I, sprcck.t de gdijkvol'mighciu van ar· cha';sch" cultull/' uit de w,,,]strij,\en in wdcll en wijshdd. VOO/' dcn vrocgen men.ch bcteckcnt ids k
,Ii",,,,,

,Ii"

134

lcVclI en tot heil van
Vgl. Lk
Vll, S), GillUug"u ,,1), p. lOS (I, ,G4, H).

·l.c., p. 98 (VlIl, 1.9'-:)' '3;

wellicht het bewondett:rl.waardig,tt: stuk wij.bcg""rte
w;.\;\I'lIit, dt~7.l~ sch(~ppil)g,.,

11

I",lien men toeg"d't, dat ,lit lied "ijn herkumst vel'r'l,l(lt uit llet riluedl' raadsd.licd, dat oJ> zijn beurt w~er dl' lim,rain' v(Tw(H'king v''''tc'g"nwoorcligt V,1I1 W('l'k<,lijk gd1Oucl"n raad.elwcdstrijden bij hee offerf"e,t, elan i. daarm"" ,k g"n"tis<:he ,amenhang lu"dwll raadsdspel en hcilige wijsbegeerte zuu uVl'rtlligend mogl'iijk aallgl·roond, In sommig<\ hyn11l()n van <1"11 Atharv,wc,b, al. X, 7 "n R, s"hijn"n h"de reek,en van zulk" raacl,dvrag"n verzamcld en lu, aanccllg"reg"n, en untl,'.r e.en nuemer gcbra<:ht, hdzij er C"" antwuorJ voigt uf zij ollb"alltw()ol'd blijvell, "Waarh""n gaan de maall.clhdft,,,l, waarh ..,,,n ,k m.an,kn, md h"t jaar vcrcelligd? waarh""n ,Ic jaargdij,kn?, _ :l"g mij
AII~~f,,"IIH"iJII..~ G4.'!'it: hidllt~ (lt~r Philo!'lophh~

l.

Lt'ip:t.iH

I

R')4. p.

120.

I: Licdt~r (1t~!'I

H.j,!vNI.\ p. 1:1 1. 3 AI'h.\rv.lVl"I.\ X. 7. ,{, 6, 1.I'tII'rHjk pijll-r, hlt'r in my~;thll'lw hd"j·kj·nt~1 ~1"01H~!'IlaH V~\II In:l lH~!'Ila~\Ildl~ uJ' iet!! dCl"gdijk!i. "X. 7· 17-

wcrl in spdvorm. Oil cosmoguII"ch" vraag , hot, alles war oil tie wcreld is lod. gdwlIl"n is, is Illl c·.elll11aa\ cc.n del' primair" occupatics van den mcns(;hdijb:n gt""I:. I"k (:xpcrimentcdc kinderpsycho)ogi" toont aan, ho" ",:n hd,ngrijk ded del' vmgen, .Ii<: Cell kin') v~n 7.,,, j.~r stdt, fdtdijk van (",smogonischcn aard pkgcn tc "ijn: wi<'. hd wakr dod st:room<:n, waar de wind vanrl"an komt, ouk vragen omt ..ent do()()-zijn enz. _ 1 D" ra..lsdvrag"n ,kr Ve,)"d,,: hymn"n )d,kn rq~dn'.(,ht naar de diep.t" uit'l'raken vall tI" L1panishad' •. Hd is hkr ;:chtcr niet onze taak, het wijsgceI'ig geh'lltc vall het hdligc r.allsd n.,kr t<: h~.pI·()(:Vt:ll, maar um hd spclbl\lklCr crvlI" lIug ictwat na,kr h: ontl",kn, en OIT) "" .1<: bctcckcnis vuur de (;ultuur zoo duiddijk mogdijk van aan tc toonen.

lk raa,lsdwcdsltijd, wt:! v"rre van louh:r ""n v"rmaak k "ijll, maakt (,,:n wez<:nlijk ded uit van den oll'<,,·cu\tus. '·kt raa,hd~ opln<~('n kan c.vcnmin g"mist won)"n al. h,:t off(,\, "df~. Het dWingt de. gn,k,n. Een bclangwckkcndc paralld van h('.( Oud.)ndische gebruik villdt meJl hij d
h".gint, a,\\ng<"~7.kn \w.t 'uitk,)m,;n' van ,Ie raa,lsds h"v"l'
koor in mN d('11 w(:n.,(:h; "f10('p! kOD1 \lit, 0 ollze rijst, komt lIit, 0 vette aren, daarbovcn Oil d" ht'.l'gt'11, ,bar bcncdcn in de dalen I" In hct sdzocn dat ,-I,: g'''1()t:md(, p"riodc voora(gaat, is elk" letter" kUIItllg" w"rkzaamheiu verhoden, daar 7.ij gcvaarlijk zou kUlIllcn zijll voor ,),,/\ gr()d der rij~t. Hctzclfdc woord wcJi10 bctcckent raadsel en git:rst,
"ai,

I J\~"'II P,i:.~gt:t~

L\,"

I~\ngl\g(' ('t l~ pi,·nfjcl,.' dlCZ l\'nl~\nt, N("t1dl[ltf.:I-P.U'I~

1930,

chap.

V, LI~!I qUI!StiOIlS Il'tlll r,,'nl:\nt. II M. Willl("I'nlt'z, G('~l'hldlh' IkE" IndiNdnm LIla;\ltlr I, L(:l.jJ/,ig: , IJ 0 1:1 , p. 1(,1'), 3 N. Adrian! ('n A. C. Kr\lyt, PI~ lu.rt~'-~pr('k<.'ndc Tor"clji1l~ V\\11 Midd(,'n-C\.'.I(.'b('~. nat, 1914., III p. .1714 N. Add.mi, I)~.'. ni\~m (In gi~r"t lU Mhl
""" 11m," das korn d"'oba. 0,,.,11," ,(j/l"," St"'''pfi, Kult'picic, p. 1'137

~t(Tk v~n

dbar arwijhn, "I bar t('gcmpreken, in de hoogst~ matc l)(Int, v"rward ('.n g".7.ncht 7.ijn, .amenhang of algcmcen~ zin is er n",t in tI, vind"n. Wallllc"r men zkh nn
1',,"

'GdlJk !lOg II. Oldonborg, DI< Wtll.n,~h,""ng ,101' B,'.hm.naltx!,', GiilliTly,on 1919, gC'nciEtc)

w:t.!t

tc dn('n, p. rflli, IH2,

.. ny.k.-IIpallishad. II. 1-9.

138

i S;lta.path:a-br5.hma.':Ia XI. Ii, 3. ], nrhfl~J~­

dat hij ""I ,krYen, ~I, hij ,,,.'.n h"tt'1' ,.kne .. ont:mod ,bn hij7.df is. Hij villdt MOp:-iWi en zij g.l~ln (~cn l':1;uhwlk:lI11P mUl, waadll de Ia.lbitt~ ()VI.~l''" willt, Cdd,a,; skrrt Yilll Y'T,lrid, of wd hii ,IOOl!.lc ziel. "df uit 'pijt.; "ijn ",'lgdillgclI gingl'lIllld Mop",,, m"c I, I-Id is, ,Iullkt lIIij, Juid"liik, dH ilk .. h,,! 1)10tid' vall ,,'" 1.;,"'\"1<1.",) Vl'I'h'''p"ld wo,',1t !<'''''ggl'vOlldell_ I::".ll vast motid' i. 01" vmgenkarnp om bd icYe'1 ill ,Ie bhliM;h" ov"ricvc"illg, In he:!: Vafll.ruOlli"nal rned Odin zijll wii,hcid md dk vull
dag

ell J1Ildlt ,

VaIlWili.\r

winter en

ZOfT1cr ,

vanwaar de wind? In h(~t

Alvissm;\1 V)'un 1\\'I,h"hlrijd ·tocl. OWl'," vh,k YOOl' dt' halld.

,I"

lid antwo"",l OJ' ,k raa,1sdvr~ag wonlt nkt g"vol1llen dool' Ila,knk"n of ,Ioor logi,eh" rden""ring_ I-IcC an[wvonl is i"d,'.re vraag J:IIa;1r ('<'n al1(:W(lOI'nt. De spcll'('gels zijn van gri1lumatkakn, vall poiitischcll of V,1l) ritll,'ekll a;1l'd. Men moct ,k raaJ,d!'"al kennen, m"n lTIod weten, welk" e
wrbcd<.l of lIitg\'.st"at de oplossing vall ccll faa,b,,1 e.nkd in 11('.t w"t"n van (,,,n h"paald"n hdlig,'.n (If gdle.imc.n 1I"am del' dingcn, zooa!s in ht,t hicrbovcn rct,ds vCl'mclde VafthrMnismal, Indicn het hia 0111 het: ver~t~~n van clr.n vorm raadRel in het: algem~'cn too c1o!;n was, in l'!aat. van ill het bijzondcr om d<) !udiekc qllalitcit en fundic villI hd raads.,}, dan 7.011 111"11 cliCp('l' l11oct0n il1gaan op d~ etymo!ogisch(>. ('.n ",manti,,-h,, Ram"nhang"n, ,Ii" h"t woord ra.c1.d raden, md zijn ""hijnh.ar duhh"It, hd""k"niR Van wrhinclcn aan '~<m raad g"vcl1' ,'', ,<,,:n raadsd (lplt Gri"k.ch IXt'/O<;' (alno .•) - 'prokl', llit.praak, spreekwoonl, m('t <:d'lt'yfL{'<;', '., fLlX (<1lnl,q"'o .• , - Ill") .am"n, Cultullrhistod,ch Iiggcn ,k llitdl'\.kkingSV(lrt1wn roa,l, raa,lsd, mythis"h l'xl'mpd, f.1hd (,n spr<;ck. woor<1 c1kht hij"en, nat alles zij ,,,:hter hkr sl"rhtR pro 111Cmoria V(,rmdcl, om thans ,Ie Hin"n van hd raa,lsd nog in "nkdc anrl"l'(' richtingen venlcr tc tr"kken, lid raa.wicht, zond.,r w.r ,1<\1\ honig? tmz .. Bij dc' Grit,k<'.n was het opgevctl van ApoTliin, (Lw,~, vr~g,'n Waal'op g,'."n sluitend .ntwoord t" vind~.11 is als g"zd. schapsspd gel"'I'\. Zij kunn"n .Is "en ve"7.wakt" vorm van het hals. raa
,,,,,.1,

'4. 0

I<wnl hlijl't jn 1"'.gill,,'.1 ,k inzN, F(,.II .'I'I'I.,k':I1(1 vool'l)('dd V.111 ,(" WijlC, waarol' de laten, overil\Vering hd motid' van 1",1: h.lsr•• dsd V("'w(~rkt, zoo Jat (ud, d" "I<;r.k a"hlcrgrOlld zkh nog dllitldijk vC'Tda,lt, I"vert tie g",,,hkden,. van de Olllm()"ling va" Alexamlcf ,kn Groole met tI" IndhdlC gY')l11l>Sol'hht<'.n, Nil de Yl'.rOy<'ring "\II <'<"I "lad, die hem WCl'fsta"n had, laM Akxal1,kl' eI,·. tkn wijze.'Il, eli" d,," 'trijd f"gell hem geradcll h"d(kn, V"O,' 7.kh konwn, Hij 7,11 hili) onopl()sholl'l' vl"'gen ~tcJl"n, Wk h"t skcht,t antwoorclt, .,1 ll('.t ""rst st"rv"n. I'"n V"l hIm zi11 dit (",oonk")"n. Oonkdt hij go",I, dan !',,,,n d.n llIysLisdu) wijshcid, Wallncel' (""slott" 6(:11 op d" vra"g, wit: hd skciltst gcantwoord h"d't, lIilSptauk doet: d" cen nog ,ICc-iller J.,I ,k "nder, hed't hij 11<:t gcheeIt. pi'lll verij,idd: er mag nil'milut! g".Ioud w()rdcn l , (1<., tockg om mcr. ,'.\'.11 l'a~,lsd den n'.g('mt~n,kr (,'. Y,'.rschalk~,n is csseJltkd ::\\\11 h(':t ~fJl(!mma, de vJ'.\ll'g, Wi\:lI,"Op hct :mtwo(,H"cI !oIt('~eds t<m nade~k v,)n ,kn h"antwoorclel' mot,1: uitvollI"n, I ktz.,}f·'le gdclt Y"n het l'i1aclsd mer. (l<J11 ,I\lhhd" oploss",'('n i~, bet me('st v<)or ,k hanclligt; men vinclt Z\' reed, in den AtholrV.1V(,(b 2, Onder ,k samcngestd,je geclaanwn, waarin hd raa,!.d ,,,,n ktn'.\'kundig" VOl'm wonlt, hdzij tot v('rmaak of tot leering, zijn ,,.. ""n polar, d", hijznnckre •• mlacht v('rclien"n, o,miat zij den sa,nc:nholng tllssd,\", hd ludkk" en ht:t sacr"l" ,"00 dlliddijk vo"r ()ogell breng"n. Dt, ,,,,,'sk is het vraagg"sprek van g",I"I,,:nsl:igen of wijsg,,,,rigen inhO\l'\. M"n vindt: het in all"rki culturen t<:rug. Het th"'Tla is doorgaan", ng". hwhm(I('eJrin a,\1l ".,'n koning"hol' koml, ('n daaf of oll,kl'v\'a')gd wonlt, of 7.df vl'ag'''' stdr., ('.n 7.00 vall I",'riing k"l'aar

«"

1 11. Will.:kl.:lI. All~x;mdl:l' (1\'1' Gr()SII(' und Ilh: lrljll!ll,.·h~·n Gy'lHIP~l\l'ld;
I}vcrlulgcnd worden

op~c1o.,t,

'XX no,

'lj. '34,

wordt. Het behoeft nauwe!ijks betoog, dat dezc vorm ten nauwste aansluit blj den archa"ischen heiligen raadselwedstrijd. Karakteristiek is in dit opzicht een verhaal in het Mahibharata 1. De Pa~?ava's komen zwervend door het woud bij een schoonen vijver. De watergeest verbiedt hun, eruit te drinken, eer men zijn vragen beantwoord heeft. Allen die het toch doen, vaUen levenloos neer. Tenslotte verklaart YudhiHhira zich bereid, de vragen van den geest te beantwoorden. Daarop begint een vraag- en antwoordspe!, dat 0P treffende wijze den overgang van het cosmologische heilige raadsel tot het vernuftspcl illustreert, en bijna de gcheelc Indische zedeleer in dezen vorm Yoordraagt. Welbeschouwd is het godsdienstgesprek uit den tijd der Hervorming, als dat van Luther en Zwingli te Marburg in I.P9, of oat yan Theodorc dc Bhc en ilijn ambtgcnootcn met de katholieke prclaten te Poissy in 1}"6 I, niet anders dan de regelrechte voortzetting van de oude, heilige zede. Onder de letterkundige yoorthrengselen, waartoe deze vorm van het vraaggesprek aanleiJing heeft gegeven, moge er een wat nader worden beschouwd. De Milind<1p<1iiha, d. w.z. de Vragen van Menander, is een geschrift in het Piili, waarschijnlijk omstreeks het begin van ome jaartelling samengesteId, dat, hoewel niet tot den canon zelfbehoorende, zoowel bij de ZUidelijke aIs bij de Noordelijke Boeddhisten in hooge eere stond. Het geeft de gesprekken weer van koning Menander, die in de tweede eeuw voor Chr. de Grieksche heerschappij oyer Bactri2 voortzette, met den grooten Arhat Nagasena. Inhoud en strekking van het werk zijn zuiver godsdienstig-wijsgeerig, maar vorm en toon sluiten gehed aan hij den raadselkamp. Reeds de inIeiding der samenspraken is karakteristiek. "De Koning zeide: Eerwaarde Niigasena, wilt ge met mij in gesprek treden? - Als Uwe Majesteit met mij wil spreken, zooals de wijzcn samenspreken, wil ik, maar aIs gij met mij spreekt zooals koningen converseeren, wi! ik niet. - Hoe converseeren dan de wijzen, eerwaarde Nagasena? - Voigt de uitleg: de wijzen worden niet boos, als zij in het nauw gedreyen worden, de koningen wei." Dus stemt de Koning toe in samenspraken op voet van gelijkheid, juist als in het spelO(Jbu genaamd hij Frans van Anjou. Er nemen ook wijzen van's konings hofaan dee!. Vijfhonderd Yonaka'J, d. i. Ioniers, Grieken, en tachtigduizend monniken vormen het publiek. Nagasena 'll1,3'3·

stdt ,,<'c.n vl:aagstuk 111~t: twee puntt'n, (licpzinnig, l110dlijk t" ont\Van'eh , sl:iiVt~ r diln e(~n knoopJl , (~ n IS konings wij:.r.t~n klag('.n, <.Iat hij hen I'laagt: md strik vrag"n Vi' " k<:tt<:rs"hc stn:kkhlg. I let ,ijn indcnlaad h~"I"~lddijk typiHch" diI.,,11I'11.'., tl:i'~mrant.dijk uit.d'g"nd nnngd,,,,kn : "Rom cla~r IlU ""n~ uit, UW<' Maj':.Htdt!" M"t ,ht .1 p"S''''('I",:n OIlS itl Socratischen vorm d,·. grondvl'agen del' Bocddhistischc IccI' in Cen (·.cnvoudigc w ijsg~ttig<: /'}tmuke'ing. T ot. h,'.r g" .nn: .I'T l'digkll7.
te jOIlgl"cr~n. Gddddijk<: oV'Tg'lng"n v',.rbill,k" den h(\ilig"n raadsdbmp ow.r h<:t ontstaan dc'l' dingc'll ('n dtll we,],tl'ijd in stl'ikvl\)gt'n om cct, Hif of ~o<:cl met hct tht:ologi,dl-wijsg""rige vraagg<:sl'rek, In ,kzdf'd" lijn ligg(':n 11(l~ andere vo["nlt~n van dialnog 'ills (h.'. dtlled(,~ lofprijzing en dt.'. katechi~"'''' V;ll\ l,,'n goclsclicnstklT, Nagcns vindt men al ,k7.c vormcn zoo tng bij(.cn CI\ doorc('n als il\ de. Avc~ta, wa.l!' d<) kel' hoo!(\lA~k('lijk in wiSHding vun vraag en untw()onl t:usschcn Zarathuslra <:n Ahura Ma~da wordt vC)org"clr'g<.'.Il, I.k YasJl~'s, cia\: .ijn ,k Iihlrgisdl<' kkskn voor I",t olfc.rl'illl"d, dragclI nog nwnig spoor van c.,'n prilllitieven spdvn'll1 . 'l'Yl'i;dl t1,,:()I()gi,,;h~ vt'ag"n a.\ng.) alj(l~ k~t, lev,~n,wan"d '''I dlUCd wis.' ckn voo,'t:(!'ll'encl I\\('. t ,k oll,k c:osmognnisdl(: vl',~g('l\, ~.()t,.I" ill Ya,na 44 I, Elk VCI'S hegint mt\t Zal',lthl1~t'ra's woo I'd ; "N.)ar dit vraag ik LI , g",,/'rnij r"dlt 1I",;,.: hdd, 0 Ahlll'a," en .!iln afwissl'i,:n,1 vragen, bc.ginn('nclc. n1<;t: "Wi<\ 1.< Iwt dk .. , " ('" nl"t: "or wij wd ... " "w i<: ,,:hraag,l() de aur ..l<: b~t\Cd"l\ ~n het Illchtrllim, ,bt zij niet vi("kn .. ," "Wi<: koppdd," ,ndh",,1 1'II,:t wind en w(,lkctll" - "Wk ,~hjcp ?'cgmrijk Hcht ,'·n dlliskrnis .. , shap "n wahn /" - Fn ,Ian t('g<:n hd slot d~ metkWilil!'digc vraag, die vcrrandt, dat wij hie)' im1cr"ano lc. do en hchlwn met (".'n fe.,t van ,,<:n oud"n raail,dkamp' "N"ar dit vraag ik U .. , of ik wei d(m prijs erlallgcll 7,11, tiell mel'l'i~~ met c,'1l hengst cn "l'.ll kam("'.I,
Chr. R.1I"tllCllfJm;).(~1

n,~ G.l(l.;l'~ rt~~~

t\wt'!lta, IX, p.

lR!.rj 9 .

143

hed'!: nid vt!rrnoed, ho,~ ,Hellt hij 1TI,'.t 7.ijn inv,ll OV~~I'()'l(k (:llhu\lI" lri,~t()l'i,~dll~ S,\ll1c'llhangen naderue, I kt tlreulugbch-wij,geerigc vraagg'''pl'ek, 7.ooal, dat van Koning Mcnandm', kidt tensl()tt~. ook r~gdreelrt tot de vrag'~I\ van wd'~n­ ""happdijken aanl, ,Ioor vorsten van Iatel'en r.ijtl nan hun holg,~k,~ ,'(kn of "an wijl.~'11 uit ,bl vr~>.emuc vuorgdegtl. Vall Kdwr hetlerik II, ,kn Ilohenstalll(~r, kent men zoowel een v,'agenlijst aan zijn aHtl'Olo()g Midh)l'.1 Sel)l\I~ 1, ,)I~ c,~n J'(~"k~ philosoplrisd\e vr'lgen aall den Moslimsehen l~de"nle Ihn Sabin in Marokko, J-;".'stgl.,n""n1Cl" I'''"ks is voor ons vcrhaml vounrllllerkwaanlig om d,~ vel'menl;ing van h"t cosmologbd,,,, hd !.lliver 'Mlllllrkulilligt! en het theologbdu:. Waarop "URt tI". annIe? Iloevd,~ hernei"11 I.ijn t!r? Il()(~ zit (io,1 op Zijn twon? Wat: b Ir"t nnd,'\'sehdcl tus.~ch('.n v"rdoemdl' mell~dwlI/,idl'1l c'" g~wallen "ngdclI? Is d" aanle gatlSdl ")lid,,, of he"r!: zij hoi It: ruimlen? Wanl'dnol' is het zeewar.er zout? Il()(~ staar. her. met: ,kn wind, cli,~ V,ll) vde kant"tl bhaH? I,,)e mIlt vllkanbch" lritlhunpillg"n en lIillmr,tingen? Hoe komt het, ,lat tIe I.idcn J"r algestol'venen oogenschijnlijk nic',t n,lar 'k aal'de t."l'lIgv,,,'bng,,n? "n7., _. Oluk kh1nk(~1l m,'.t nk\IW,~ gc· nw.ngtltlcrhalve. De 'Sieiliaan",h('. vrag"n' aan Ihn S,lbi.1 zijn ,ceplL,dl ,'.11 Atistott!· lisch van aarcl, v"e1 m""r HtJ'ikt wijsg" .(~ I'ig cla'1 cI,>. vro,,!;(,,'(~, Toeh slllit:"n ook de"" nog bij het uud" g"nr" ann, 0" iong" Mo"lim,~hc philosoof V0.l'gt dt'll kl'iz(,l' gl'W(l('I1W"g dell marltd uil: gij vraagt dOITI "n onhd1Olpen, "n sI"-",,kt 1I z"lf t"gl'.n I - In '$ kd7.(,,'S IwdMl'd en hc""hd,lell op.lemell van .lit .t"mIje erkent Ibmp" 'den mensch Fl'I),It,r'ik', "n pl'ij.t h"m "rvoor, Oo"h Fr"dc.rik wist, "v"'llal~ kOllillg Me lIamlt:r , ,)at hd ,pel van vraag ell antwoonl g'''pt,,~ld wordt or voet V.ln gdijkh"id! men eOIlV""secrt, om md' d"n "ll,k" N:igas,.:"a te. 'prd",.n, ni,~. t al. koning"n maar a.ls wii',en. D" Grkk"n zijn zich in I"tercn tijtl z"h""~n .un,mhang w .,"dl<~1l 1,<",d.d"IWI ,m d" O()l'"pl'ongl)ll ('10", W ij~""g~crt" nog wei ],cwust gew,~"st. C!e;ln:hus, "en leerli'lg vall A rist:ot..,J"., gat' in (~el1 (,mctant ov"r dl'. "P",~,~kw()ol'd,~n (~"n t.l1(~OI'il' v,m hN 1"',I,bel ~. II gl'tuigt, ,hit lrd ,~"n­ .maal v o orw'~rp dt!r philowphic is gt!wel'st; .. ck oud"n pbcht:,~n da.a.I'. nll"~ lit-, pt'o,~r van hun on\:wikk()ling (rrIXLllE~lX) te gev.m" w
Zi(" Ists IV.

'1

.no,

II, 1921; J I.11" V,1I"1I

K,li.'('~I-I;ricdri(.:h II i\b r;rilK('.,tclll.:r,

G"d~) I~27,

p, (j-'(,7 ,

Kuhl.lr-

1111Itol'iL':ll Stlt(ih:~ ='.'J.

11) 24 , l'll K. Hal1lpt' , unu Unlv(~r!1;\ISt'!t(.~ hkht(·, (I~t~:"Il".whdft: W,\!tf:1"

bCI'l'"kkil\g h..·.l'ft lip het sourt wij:;g~crigc raa,lsclu~f~ningen, waarnn hi<".,·hov(,,) Sp~OIk<.·. WOI·thl·"ng"dl·.1I (J..,r (..Iriek~d,c wijsb,:gecrte. Hd hlijv,~ in 11(,1: midd,-. II, i'l ho"v ..,rl·I·. iI,·. t wo,,,·\1 7t:fl(~r~A'I]f.l.OC (pr~blcllll:V(:n nn wijsh"g"(:I'ti: zijn pol'.:I11i.~ch (:n agonaal. Doorgaans spr(~ ken zij in d,~ n ik"vol'm. W;U1'W,,,'.1' h'J10 villl 1:1.,)1'\ 7,ijn tl:g..m~t"l1del's bC8tl'ijdt, doct hij ..lit met "poTien, d. w .~. hij gaat schijnhimr uit van hun veromlcrstelling, lTIaar i<:idt dilarllit twel~ tegl:nstrijJige ell dkalldl'r uitsluitende gcvolgtn~kking':n aL Dc vorm vl'rra"dt nug lIitdrllkkdijk Jc sf'c cr Villi ,k raadsdopgav,:. "Zeno vroeg: indi..:n de ruimtc iets is, wilarin ~ill ~ij dan ~ijn I - I let Ti1<1d.~~1 is niet moeilijk up te Illssl~n." 2 Voor I kradituH, den 'duish:n:', Vl'.I'teg(:nw()()l'dig,:n n~tlllll' l'.n kv(~n ,~.~n /Jtlpl",." ""n 1'.lad,,,1, l-lijzdr is <"i., ma1b:loplossel' :1. fk lIitspl';lk,~n van Empl:do<:i,:s dl'o1g,~n m"",' d,I" ,:,'I\~ <1(,,, klank Van mythischl' 1'i1ads"'loplossillgl'IL Zij ~ijll Iwg In diclttvoml gekle.l'.'l, Dc. tot ill hd grlltc~ke wilde voor~ldlingell vilIl 1:111pedudes' leer aangaande hd ontstaan der dil'J"(,I'I, ~oudcn in een del' Oud-Imlische brahlllu
or

I C. i"1't.1I1.I.I. G~: Hl,.'hkht~' alr.:: I' I /\.l glk III" A"~·lldl.u\I.lc.~ I P, ," }I) , I ArI,qtl,I('j·I" .II, Phy!;iI '11 IV, J. llQh. 1:2 !'I(I .. w. C;'pt~lIc~ Die Vor1'lokri1l'ikt~I', p. 172. ]1 1;U'~:t'r, Paitkia, p, 1,n/4. 4 C'IH'lIt" Vor."iOkr'Ltikt~I·, p. '116. Trdrt'ndt~ gt·lijkllt'id ViH1 I~Hl('i1I'.k in Mt)1'gt'll!'Itt~rn'!'I: "I.:in Knil' ~:dll l'ill!'l1l1B dun.:h dit~ Wt'h ... "

die in den vorm van een gelijkzijdigen driehoek mast elkander gelegen zijn 1, zondert zich mettertijd cle logische speculatie over de gedaante van het heelal af. Het agonale moment cler vroege wijsbegeerte vertoont zich, schijnt het, nog in het bijzonder hierin, dat men geneigd is, in het wereldproces een eeuwigen strijd van primordiale tegenstellingen te zien, die in het wezen van aIle dingen besloten liggen, zooals de Chineesche tegenstelJing van yang en yin. Voor Heraclitus was de strijd de 'vader van aIle dingen'. Empedocles stelde als de twee beginselen, die van aanvang tot in eeuwigheid het wereldproces beheerschen, de begrippen qnAt-x (philia) - genegenheid en VE~)(O~ (n~ikos) - twist. Het is naar allen schijn geen toeval, dat de neiging der vroege wijsbegeerte naar een antithetische verklaring van het bestaande correspondcert met den antithetischen en agonalen bouw der vroege maatschappij. Men was van oudsher gewoon, alles in een dualisme van tegenstellingen te denken, en door den wedkamp te zien beheerseht. Hesiodus kent nog de goede Eris, de heilzame twistzueht, naast de verderfelijke. In dezen veronderstelden samenhang past ook de voorstelling, waarbij de eeuwige strijd van al het bestaande, de strijd van de Physis, als een reehtsstrijd wordt opgevat, Daanoee zijn wij weder midden in het arehai"sehe eultuurspel. De eeuwige strijd der Natuur is dus een bmp voor een gerecht. Volgens Werner Jaeger 2 heeft men de begrippen Kosmos, Dike en Tisis, (dit laatste = vergelding, straf), uit het reehtsleven, waar zij thuishoorden, overgedragen op het wereldproces, om ciit in de termen van een rechtsgeding te kunnen verstaan. In denzelfden trant heeft Gt:h·(Gt: (aitio) aanvankelijk schuld in reehte beteekend, eer het de algemeene teno werd voor het begrip natuurlijke oorzakelijkheid. Het was Anaximander, die aan deze gedachte vonn gaf, een vonn die helaas slechts in uiterst fragmentaire gedaante is bewaard a. "Uit datgene echter, waaruit de dingen hun oorsprong hebben (bedoeld is: uit het oneindige) daarin gaan zij ook ten onder, noodwendiglijk. Want zij moesten elkander zoen en boete doen voor hun onrecht, naar de beschikking van den tijd." 4 Geheel dUidelijk is deze uitspraak zeker niet. In ieder geval betreft zij een voorstdling, ah wu de kosmos wegens een begaan onrecht zelf verzoening moeten zoeken. Hoe dit ook gemeend is, ongetwijfeld schuHt in deze woorden , Zie Capdle, Vorwkratiker, p. 102. 1 Paideia, p. 220. 8 VOTsoh. p. I.c.p. 15f, C~pellep. SIb.

~2.

I

Jaeger

e~o

zeer diep~ gedachte, die naar christelijke voorstellingen klinkt. Men vraagt zich echter af, of aan deze voorstelling inderdaad reeds het rijpe denkbeeld van een staatsorde en een rechtsleven, zoaals de Grieksche stadstaat dat te aanschouwen gaf, ten grondslag hecft gelegen. Zou men hier niet vecleer te doen hebben met een veel oudere laag van rechtsbegrippen? Is hier niet aan het woord die archaische conceptie van recht en vergelding, waarvan hierboven sprake was, waar de idee van het recht nag besloten lag in de sfeer van het lot werpen en elkaar bekampen, kortom waar de rechtsstrijd nog een heilig spel was? Een der fragmenten van Empedodes spreekt ten opzichte van den machtigen strijd der elementen van een vervuld worden van den tijd, die aan die beginselen wederkeerig "door een breeden eed getrokken is" 1, Het is waarschijnlijk niet mogelijk, de beteekenis van dit mystisch-mythische heeld ten volle te verstaan. Zeker is het evenwel, dat de gedachte van den wijsgeer-ziener hier verwijlt in die sfeer van het kampspel om recht, die wij als een gewichtige basis van primitief cultuurleven en denkleven leerden kennen.

131. fr. 30, bij C' p"ll~, Vorwkr. p. 200.

"7

VII SPEL EN POEZIE Wie over de oorsprongen cler Grieksche wijsbegct';rte moet spreken, in hun samenhang met overoud sacraal wedspel in wijsheid, beweegt zich ollvermijddijk ret';ds voortdurend op of over de grens tusschen religieus-wijsgeerige en poetische uitdrukking. Het is daarom ge~

wenscht, thans de vmag aangaande het wezen cler pOHische schepping aan de orde te stellen. In zekeren zin vonnt die vraag het centrale thema voor eeo verhandeling over het verband tusschen spel en culImmers terwijI godsdienst, wetenschap, recht, krijg en staatkunde in haoger georganiseerde varmen van samenleving de aanrakingen met het spel, die zij in vTaege stadien van cultuur zoo ruim~ schoots bleken te bezitten, aHengs schijnen te verliezen, blijft het dichten, dat in de spelsfeer geboren is, altijd in die sfeer thuis. Poicsis is een spelfunctie. Zij vindt plaats in een speelruimte van den geest, in een eigen wereld, die de geest zich schept, waarin de dingen een ander gelaat hebben dan in het 'gewone leven', en door andere banden Jan de logische aan elkander verbonden zijn. Wanneer men ernst 0rvat als datgene, wat zich in de termen van het wakende leven sJuitend laat uitdrukken, dan wordt poezie nooit volkornen ernstig. Zij staat aan gene zijde van den ernst, aan die oorspronkelijker zijde, waar het kind, het dier, de wilde en de ziener thuishooren, in het veld van den droom, de vervoering, de bedwelming en den lach. Om poezie te verstaan, moet men de ziel van het kind kunnen aantrekken als een tooverhemd en de wijsheid van het kind aanvaarden boven die van den man. Het is dat primaevale wezen der poezie, door Vieo reeds twee eeuwen geleden begrepen en uitgedrukt 1, dat het naast van al staat aan het zuivere begrip van het speL Poesis doctrinoe tanquam somnium, poezie is als een droom van wijsgeerige leer, Iuidt een diep woord van Francis Bacon. In de mythische verbeeldingen van een natuurvolk over de gronden van het bestaan ligt de zin, die later in logische vormen en termen doordenking en uitdrukking zal zoeken, als in kiem reeds opgesloten. De philologie en de godsdienstwetenschap trachten steeds dieper tot het verstaan tUUT.

1 Vgl. Erich "'u~tbach, Giambattista VieD unci die Idee det Philologie, Hornenatg.. a Antoni Rubio i Uuch, Bucelon~ '936, I p. 197 ''I ..

,.'

van die mythisc.he kern van vrol'g gcloor door h: dringcn 1. In hd li"ht vall (k norspronkelijkc eenhllid van diuhlkllnsl, heiligc leer, wijshdd en (,lIltus wOl'dt de gansche hmclie vall de oud" bcs<:havillgt'n nicuw bt'gn'l'('n, rkn ('("'st(' V(lnl'W'lal'dll tot zulk Vt,rstaan is, dal nwn zich /osmaakt van ,k ()I'v~tting, als ..ou c'm didllkunst enkd cen acsthetischL' functi" h'zitt(,n, of )(,\Iter uit aesth~.tisehe grondt:n zou ~ijn tc VIlrkhmlll or t" h"grijl'"n. Dc pol;,.i" is in dk(, blockndll, kven,le he~chaving, ,'n bovcnal in de art!halsc.he cultun~n, (~(':n vitlli(: fUllctil":, (.~en Hocbl(~ <.:n

Iilurgische fllllcti". ledcr" oud" !ikhtkunst is al t" 1-aI11l,n "n kgdijk"rtijd cliitus. l"",tvcrma'lk, gl:~dSL,hal''"l'cl, kUIIstvaanlighcid, ptod~ stuk· ,," raarhdol'gave. wij~e leering, overreding, bCl'oovering, waar7."gging, l'rordk, werlkarnp, Nerg''I1" wdlkht vindt ll1,)11 all"r,ki mo· ticven van an.:::hJ.IHch HJ.t.:raal l('.v(~n

7.00

trdfc.nc1 biji.":l:n :tIs in den d(:nlc..~n

zang vall de Kaievala, llet Fins"h" volb"pos. De oud" wijzc Viiinamuin"n bct(>o."rt dell jO/lg,m SIlo"."r, die hem tut "ell w~dkarIlp iw"ft durv"n \Iitd.lgCII, Et,rst strijd"'ll 1-ij ulll kelllli, van dL' nat\l\lrlijkc dillgen, dan Olll die van de oor'pr'ollgcll vall ,d hel bestaanrle, waarbij de jonge Jonkahairwn .ich v~l'meet. e'en "anded in de scllt'pping zeit' voor 7k.h 01' tc. dsdl,m, [hln edlter zi/Wt. .I" ()\Id~. t()OVt'.I)~,U' ill'm. jll .I,'. ,' ue w"kml". Sja' ir, zoo Il""m"n h"m ,}" OIJ(}" A,.,hie,."n. III d" bddisdlc mythologk h,:.\:t ,k m("k, di(, n1\'11 drinkt, om dkht<:\, tt.' w(Jrtkn, bcrdd \Iit h"t blocd van I(vasir, den wijsten de .. schcp",kn, wkn nkmand em vraag kOll stdkn, rli~. hij niet kon h('.antwool',kn. !lit dIm dkht",.-7.k'll(,r "plit"'ll ,.kh "",.,t gaan,lewc.g ,k ligu,."" .r van ,len prof~;c..~t. d,~n prit~ster, dc.,·m waarzegg(~r, (h~n

lnystagoog, den kun::it-

dkht(,r, ook ,lk vnn ,kn wijsg""r, ,!t:n wdg"v"r, d"n oratur, d~mag()og. 1 Ik clt'l1k "an ~tllllWn al~ t1it~ van W. H. Kri,';tenst'n of Vi,n K. Kt~r('llyi in th'n hunlld Apuilon, Studkn i.ibcr ~mtih~ Rdi~ion lind 1"lII'n~mit,;il., Wil:1I 19]7.

It

sOl'hi~t

en rhetor. De otldere Gl'ieksche dichtol's hebbon all(1I1 nog een "t.('rk ."dale hmet:i". Zij "IH'<,k"ll als Opvo(,.rn,"('ntel'nl. door ,kn th"I, in ,k OIl,lnnm-"(,he kth,rkun,k, ill !Jd Angebaksisch tl9'lc gric en dc; t\'(\cliti<., kent., eli" hij f("'"t.(·.lijh handding"" I",t woonl VOl,.t, ,lie.: ,k ,t~mh()<'lmen du hdde" en der "dde" wed "I' 1" zegg~n_ ZIjn cmploui ill hd bijwmler is d" w"dkamp in h~t spn·ken of in allcrld kCJ\nls_ In dic fUlldic ontn\octen wij helll ill Ullferi'l tilt den Ileowulf. Dc mcrnnjajlwJr, W,l<\rvan wij vl'oeger spraken, d" wijs. heidskampcll van Odin met de reuzen 01' dwergen bdlOol'en in her dome in van den t./JII/t. De. hek<'nd,~ Allgdsabische. gc m Je Zwerver schijncn typischl' pl'oductcn van zulkr vrd~.ijdigc hnf' dic;htc.,r". AI dazc., tl'ckk('l1 1'<11'g"dlikb.,,, zkh OJ' ,I(, n~t\IudijkHt.(, wij'~ in h"t. hcclcl van nen archa'sch"n clicht~l', wi<:ns rune!:i" t('. all"n tijd" t<,gdijk sacra~1 ('.'1 iit.t.rl'all' moet. 7ijn gC'.w"e,t, Ok fll"c.,tk wort"'I:, hd7.ij hdlig of nkt, ahijd in "en vorm van 'pd, Om nog ecnwoord van het Ollugcrmaallsch" type vall ,I"n Y<1tc.' t(' ze[!gcn, het ;chijnt niet g"waagd, d" lla""tcll vall dell tllllir in de f"ndale Middeleeuwen te willen rtlrugvinden eensdeds in den spew.lman, ,kn jocuiator, al1cknkch ook in de h('l'aut.<".J\, Doze. laat,tl'.n, Van wic reeds even sprake was rlaar aanleiding van den ;m"adw~dstl'ijd, hd>h('n het voornaamstc deei yan hun taak g<'mecn met den oud('n •Kultrcdncr' , Zij 7.ijn hcwaankl'R van hi"tol'i", tl'~ditie ('11 gt:nca!ogh', Sl'r"hl'S bij plechtige h'lll
,Ii"

1

Vgl.

Ji\t~g~r,

I'airldil, p.

l~dJillt:lll'n Wi!l!lcn~;dit:ht"unH, i.U

Kid. IY. I.

'SO

1~)2:/o

"I, lXI, 10("

I

.10.1.

II

W. II. Yogi", Slilgt·st·hkhlt clt"r o

I)t~l· 'Kultn:t1lwr ::". Sdlrif'lt"l1 dt!1" Balti!ICht!l1 Konlllli1l!don

I'oczie, in haar oorsl)r<>nkdijkc funetic aI, factor van vrocgc cultuur, wordt in "pel en aJ. .pel geboten, Het i. gewijd "pd, maar in zijll hcilighcid blijft dit spel toch voortduH;nd 01' de gren, van uitgdatenhcill, .dlerts "n v"rmaak, Van h,,,vllst<> h,;vrdiging Van ,dloonhcid,drang is nogz,;,,, langg,;cn 'pl'akl', OC7.C ligt ongckl'nd opg".lot"n in de bd<:ving Vl\n d"n hdligw actus, die woord wordt in dichtyorm, die on,krgaan W(ll'elt ab wondel'wcrk, als fe.estdijke bedwelming. als \;k~tas,;, Doeh dit nkt alleen. want lllnclCdcrtijd bot de puiltis"hc a(;tiviteit ook uit in vruolijk ell meesleepeml gczds"hap"pcl en ill h"vig h<:wog,;n w\"lijv\)1' van de groepen dcr archaisd", gClIletll""ltap. Nicts is zulk "en kw""kboc\,,", VOOI' pOdische e.xpr"ssi., g,;W(:,'H al.~ ,1" to<:n~'kring del' ",ksen in blijde. vormell gtlvierd hij de I"nlel'ctlslell of .mlen; hooggetijsollilnlie, die the,e en anti the,,, verbin,lt, ,lour herldillg van hetzelfde woord, doot vadtl"ting vall wounlen. t1et p""ti~chc mOment is
:\f<.l.

I) •.,,)r Prof. Or Jo",,,lin de long voorgcdragcn in d" K. Ncd. Abd. v. W"ten;(;h. Ldt. op 12 JUIlI 193,~', tlntler til'rl t'IH~l 009t-lndonc!lischc Po(!-zit:. I, I

gaan. Dczc po('zie hat zi"h .Icchts in spdtCrIlW. !JCSdl,ijvc,1. Zi) gehoo<7.1amt aan ,,,on fijn std'cl van pro~odi,chc ,cgd., Haar in!."ud " de unloun:uze aanduitling of wd km'll vall lcvemwijsheid, hatdijk. hl:dm en spot, i-fo('wd ~i(:h ",~n dp,:rt(>in: V~n ov''''g,:kv,:rd" inaa focl,a-sl:n)lt:n h"nelha~ft, hlijl't hd to"h om il11pr()visl"T(:n t,: r1"':n. 0" h",taon,l" coul'ktten worden door g",bagel" aanvulling of v,lriilU" v"rhdcrd, Virtllositoit(m word"n tl"1 11OOgSt('. g,:w'1,)r(k,)rd, JoopV' ontb\'(:kel1 Ilil>t, I.-kt 'l:ntimcnt "n hIlt dh:kt ,1.:1' in vl:rtalil'g m""gd,,"!(I,: vom'h,:"!,!,:n h,:rinn,:rt aan ,kn M.ki,(:h,:n I"J/H."~I>, wa~rvan el" l\o"I"O,,.dll: Iittl:rJ.tuur nict g"h"c1 onafhanh:lijk is, m,l~r ook aan (I"n v<:r v<:rwijdcrden VOI'In V,11l de Japan,,;hc hai-kai, Naast hd eig,:nijjkt, inga/ocka kent men oil Rana nog andt:r~ vurmen Van poij~k, op hdzdt\k f(.>rmccle principe gcbasecrd, 1.Ooal, de z(:,:r uitvo"rig" g<:dachtcnwi,sdingcn in h"t ·voorgaan-.:n-voig"n'-schcnl
,It,

als '.starn' :en 'kruin', of' 'toP', doch waarjn hl..~t Vri.lilg: .. \";n ;lnt . .

woor(i.chema niolt, ul'nit:t m""r, duitldi)k 'I>r!",kt, Karakl:(:dstkk VOOI' ,k pO('.7.il' van Babar is hut feil, dat hct dl'ckt hier vcel HIe"r in het spd<:nel varic:".l"l:n de.1' ' .• llgwijzI'.n dan in IH'.t ,pel met wUerl h(>\:".,:hl't tnt: ill II" "",liend" (:.,'Uw ill den "'gel gelijkenis of spn:<:kwonrcl, '''' <:<:I'SI: in tW')
opg'w(> in ~pd gcwe~.~t:, e.~.rll('.t: ~."n gdjk(" did\l V()I'11l w'''''1, De kern van ek 0l'[ossing 7.it in e·en tn(','p('.ling dnor rijnl.)11Ck, kli\llksugge.,til' 1_ Nauw vcrwant is ongctwijfdd ek Japansche dkhtvorm, gewoonlijk haj·k,,1 g(,noernd, in zijn h(,'kncl~agschc gedaantc cen gcdichtje viln drk n,gds van acht('l'(,(,nVcl1g(,ns vijf, ""V<'o ('11 vijf ktt<'rgrepcn, dat doorgnans ('nkd c('·n t('('I'(' il1lp.""k opro('pt v,)n ('('11 Vl~.llg plantcn. h,ven, dicrcnleven, natulIr- of menschenlcven, soms met cen ad"tn van lyrische11 weemoed of hdmw('.(), soms met een loespeling van den alkrlidltstl'n humor, F(,n p~ar vOOl'I",dcl,'n, W ~t "en ,lingl,n in n'lijn hart 1 Laat ze gaan 01' Itel wlIi""n van .I" wilg.

/1) ,I., 7.on dmg"n ell, kimono's, 0, hd mouw*, van h"t g(,storven kind, Oorspronkdijk moct ook hai-bi cc.n spd 7.ijn g('.wecst van k(lttingrijll\cm, waarm,\e de
ijv,mkn in het opz~.gg~n ,Jr. str"f"". F.m soortgdijk g(,hrllik wordt reeels in ell' Oudnoorscl", solga hc."hy"v"n ", Dichten als sociaal spd, ~'" met ('''11 h"loding, ,Ii" n;"t ofn.1llwdijb di~ van hew\l~t voorthr<,ng"n v~n sdlOonhdcl ITI'Ig h~~t('n, vindt men overal en in tal va.n vnrm"n, Zd,kn nnthr""kt I",t w"dkampckmc.nt. I·kt hdl('c,)'s~ht 'kn h"urtzang, het strijdg",]icht, het clkhttCJu,nooi ('t'm' r~ijd" ~nder7.jj'h ,I<: improvis~ti(: ~ls "pg.1V" ')Ill "kh Ilit een of anclcrCII ball tl' Iosscn, Hd: springl ill bet u"g, d"t dit iaatstgeno"lTId" Illotid' z,,,,. cli"ht bij ltd 'phillx-raad,d staat, waarVan hicrhovcn "pmk" was, Rijk ontwikkcld vin,]t men al ,J"ze vorm"n in O"st-Azit'. Cmnct ] Yj.(1. t.lll~I\,

H()(~IWIIl

Batavii!.

DJ."lJildhlingr:lt, [)(. IlF'Ig,ischl.!'

1~331

hI. Pl'l,yluskl,

l"l ... ·ht.I,:I'~~I'ond

Jl)lIl'11al'\!ll;\UI,I\lC~ '91.4,

v.IIl dl:n M.::ald!ldll:n p,m-

t.. loS', p_

101,

1iI

Ha~b~ cI,~

}'h"ih(,) l!t til! ~l!~ I,li~L:irll' !~, tratiul:liml t1~! K_ Mat~un t,,!t ~tl,dllilbcr-Ubl,'rlin, l'arJs I ~ 36. :J Vgl, W, II, Vogt., nl,~r K"hTI,~dnl,~r p, l (,.fi,

gaf In zljn fijn(, en .Ichc.rpzilmige interprctatie en n'.COllstrudic ult tI" uUUc Chine",ch" teksten ov"rvl"" .,lig(' v()orh"dcl"n van ,Ie wissdemJc koren, in vraag· ell antwoonl,trofen, waarmcc in hd ch" ,chimp- en ,noefwctl,trij(len nJ(jiikhara en IIIMii/JreJ genaamd, en tlcn hatdijken "11 Jastcrlijhn trummdkamp, d", hij eI,) Esklmo'~ de pbats iImam van een redltsgcdlng, dan w('Ir,lt It"t duldclijk, dat in cl,'z(' reeks ook het booisehe Cour d'amnllr llit den Hjd der Trouhaclour. thui.hoort, Nadat ('l,n nuel() th,,,e, ,lie ,k tfCmhaclourspO('7.i" zdve lIit etc, praktijk van zulke Minnehoven ha,1 willen atl""kn on vel'khU'cn, tcreche verwol'pcn was, i. kt in ik R.nm~an~c.he. philologil: "en strijdvraag gebleven, of f)C - twi~t.. gl)spr"k, partimcn - beul'tzang, Joe partll 2 - vl'~ag- e" antwoorel.pd, 1 lIet bQ('k van Mdrll.'h y, H.wWl1h,~q,~ J:lcanm" nf AiJuil:airH!7 (11H"~n "f ~hl!! tr'uuhadnur!C nnd nf t.he~ (;nurts of luve!, Lumlull I~) P d;el v(}ur ,Ie J't:,\IJLl'jt V;III lll~t gebruik opkoml , millt. hda~,~ ll! :f.<.:<."l' WCh-ns..:haplwlijke v(':,"w('rklng vnn h(~t (lndcl'wt.'rp. a Grond"'(I"IH van h(~t Engd~ch,~ WQorci j(~()p.lT(ly" j

n1d: hd ,1J\I()llteuze: pld,luul ill hct nauw,te v"rham!. Aan hd hegin vall dit alios st,I,It noch e.0n ~'ig('nlijk rc"htsgcJing, Ilu"h "en v~ijtl poi:'ti~d,(, " " l'l!'~tk, noeh ('''n IO\ltc!' gezdschapsspd, maar de overu\1,k w('.dbmp om ,k "u in zak"n ckr Iid,1", In hct Iicht van gc'p"d,lc cultuur 01' agonakn gl'oncbbg zijn uul al1,kre VOrlTlCII van tikht'l'd ttl bCRChouW"I1, "'manel w(lrclt voor de opgavc g,,,tdd, ~i(;h dour cell gcillll'wvis"crd geJicht uit <:"n hekllllllC!·ing tIe l>~. vrijdell, Cok hier is het nlet de vraag, of zl.llk cen I'r.ktijk O(lit Il('.( l)\1dl(,r" lewn v.1 ik lid'heLbe:n, en andel's zul-jc in 't ve.rvolg beschaamd mijn deur voorhijsluip"l1", Zij 7d ,k" zin 01" G('CI1 vnll de le.crlinge.n wist t" antwo(l)"k,n, I)" volg<'.n'k (lag<'.n moe.t"n zii lang. ""n omw"g n"~1' h,·.( \luis van ,len lTIe,,,ter. Zic,.iaar cen "pisdle svayamvara uf cen vriiagc V,11l nnll1hild in ,I"n vonll V,1lI Ce.1I durp""hool-idylle ult Annatn 1 Khanh-Llll, lIit (I" dynasti(" (kr "friln, wa, 0111 ()('11 erIlstige lint! afgel."r, "11 w<'.l'd koknv<'.rko0I'''1' in Chi Linh. n" kei""r, 0[' <'."n I"'ijgsroche (I" wijk g"nomen l",bhemTt, in ,lie >trc"k, k wam ',ijn (Ju,lell 1ll
~

Ibit!. p. 132.

I, Diplon\atie ill spdvorm dll~, ]jen gan,,;he reeks van nuttige kundigh",]en wonlt in
tI" keizer of zijn mandarijllen 'I:ddrn

In
'II

DC!

p. 42.

v~ ..

V~t~nml: willl.iH LmI1r(~(.htl.·n, (,:<1,

v.

~U~hthofcn,

Pl'lesische

bepaling ovel' nooJ~akcn tot Vlll'ko<>p van het erfgoc.d V,lll ~·<.'· n Wtll'S QPc:c:ns in Iyris(:h stil/'rijm vcrvalt: "n,: t.w<:".d,: noo,\ is: ~l~ Il\,t jaar duur wor,lt, en de h,:d" hongcr over he.t land vaart, en het kind van hong"r stl:I'V'\I\ wil, zoo nloet de moc<.l~1' haar kinds "rf Veilell C,) vetkoop.on, ,m koopen haar kind kn,: <:" kort:n <:nz, - l),: ,knk nnod i~ : ~1s h,:t kind g,:hcd ,tokmakt is en huiHI,)os, en de duistcl'c neve! en koucle winter aankomt. ,()o tijgt cell iNlet' op ~ijn hoI' ell '.'1' ~ijn hl)is, ,:n in w~mHo: hok!1, t:n het wil,l" dkr zo"kt ,kn hal/"n boom cn ..k luwtl\ van den h":"g, waa!' het zijn lijl' bdl(ludc.n mag, Dan w~c.nt ell sohrdl het onmoll(ligc kind, eli bcklaagt ziin naakte ledel\ "II ~ijn gd>r<:k aan o"d"tdak, l~n .:ijn vader, ,lie hc:tn v<.:t~')Tg(:n mOC.lt t<:g<.:n ,kn honger en de Ilcvdigc koudc van <.len winter, dat hij zoo l\der aardc i, he,luten en lw,kkto" MC!1 h~"ft hkr naar nlijn mccning nkt te d'H:n mct ccn opzettdijke versicring van den tekst uit cen sped$chcnilwal, l11a"r met het /(:it, dat de r""hl,l'ormulc<.:r;ng 1-...If /"'g in de verhcvm g,:estdijkc sfc<3r lag, waar de I'0t'tischc b~woo1'lling hd naluurlijkc lIitdrukkingsmiddcl waso JlIist in dit plotscling uitbrek"n in pohie is dit hie,,,!.,, vo()r" h ..:...Id hijzomler trd1':I1(I, "pn:h:mkr in 7,,,h,,,c.n 1.;n
vI"t"n VCtSh:rkt:n

o

"f,(jnV(T

als m(:n~ehe"

op wolven jngen, Chrisknmanl"H~n

hrkcn bcmeh,n, hdtll:rl"n "Il,onon in Iwt hdligdolll, vuur vhum, vdd grvcnt, kind modcr ro(:pt, n"h,d"r kind vocdt, rl1<.:n haanlvuur hocdt,

schip vaarc, schilden blinken,

zan schijnt, sneeuw valt, den groeit, valk vliegt lentedag lang, in beide vleugels staat hem stevige wind, hemel zich heft, heem bebouwd is, wind bruist, water naar zee stroomt, knechten koren zaaien." Hier toch heeft men kennelijk te doen met een zuivcr litteraire uitwerking van een bepaald rechtsgeval; als praktisch geldend document kan het gedicht bezwaarlijk ooit gediend hebben. Met dat al verplaatst het ons levendig in die sfeer van primitieve eenheid van poezie en heilige uitspraak, waar het in dit verband op aankomt. Alles wat poezie is groeit op in spel: heilig spel van godsverecring, feestelijk spel van vrijage, strijdbaar spel van wedijver, met snoeven, schimp en spot, spel van vernuft en vaardigheid. In hoeverre blijft de spelqualiteit der poezie bij de ontplooiing en verbijzondering der beschaving bewaard? De my thus, in welken vorm hij ook is overgeleverd, is altijd poezie. Hij geeft in dichterlijke gedaante en met de middelen der verbeelding een verhaal van dingen, die men zich als gebeurd voorstdt. Hij kan vol van den diepsten en heiligsten zin zijn. Hij dmkt wellicht samenhangen uit, die rationeel nimmer te omschrijven zijn. Ondanks dit heilig en mystisch karakter, dat aan de my the eigen is in de cultuurphase, waaraan hij beantwoordt, toekomt, dus met volle erkenning van de 'Volstrekte cprechtheid, waarmce men hem aanvaardde, blijft de vraag geoorlcofd, of een my the ooit volkomen emstig genoemd kan worden. De my the is ernstig, voorzoover poezie ernstig kan zijn. Met alles wat de gremen van het logisch afwegend oordeel overschrijdt, bewegen poezie en my the beide zich in het domein van het spel. Doch dit wi! niet zeggen in het lagere domein. Het kan zijn, dat de my the spelend zich tot hoogten verheft, waar het verstand niet volgen bn.

,"

Dc gten. tu,.dlen hce als mogelijk dellkbilre en ltet onlnogdijk" wonlt dUM Jen mcnst:hdijkerl gce,t ecrst bij het grodcn der he" s,:havillg gaalltJ.,weg getrokken. Voot dCII wilde , lIIet 1jjll bt;pcrkte logisdl" ol'dcnirlg del' wcrcld, is elgelllijk alles nog moge\ijk. lJe myth,~., IIlct 1.ijn abSllrdH<'it<,n ell (,n()l'mitl'itell, inN .. ijn 111atdoo1.c ovcl'drijving en w.)'w~rdllg van v"rh()uding"n, met 7.ijn onh"kommer,k inconseq\1\'lltks en 'I"·,dseh,, variaties, stomt h"m nog nid als kt, onmogdijks. 1-odl ZOli rrl"n mog"11 vtagell , of Iliet uok yOUr den wild" met het gdoof aan zijn hciligst<'. my then van aanvang at' ecn zehr ckm"ht Vall humuristischc opvatting verDon"",1 is. lJe lrlytlll' ontspringt met de poc~it' in de sfecr van hee spel, en hce gcloof van ,kll wil,k ligt, aJ. zijn g"h"de icven, ",,,,or dan half in ,Ik sfeu. /':o(){lra de my the litterutLlllr is gcwurdclI, d, w .z. in vasten ovngd,:.v'T,lc:n vorm wunlt rIlcegellragerl door elOn cliltullr, dk 7kh inmidclds uit ,k vel'he"hling"f,,,,,' van l1<:n wilde hl"Jt losg"maakt, gel'a~kt hij ond"rworp"n aan de umkrst:hd,ling van "rnst of ~I'd, /-lij is hl'ili g , ,Ius hij rn(){ost "rnstig ,djn, Maar hij sl'r"l,kt nog ~ltij,1 wildentaaJ , ,Iat wil z"gg"n ""n toal, llie I",ddvoorstdling"n uitclrllkt , W,larop de tl'g"nstdling sl'd-lOrnst nog gl",n vat h,,,,ft , Wij 7.ijn van ollds zoo vertl'()\lwcl mlOt de vlOrlw.d,ling"n ,kr (iri!:b"hc mythologic, ')11 zoo berei t" I\t~mcn, dat wij doorgaans gencigd ~ijll over het hool'd Ie zi~n, "m, g"wddig barhaars<;h aile be.ide zijn, Eel's! de aanraking md de "ns min,ler IeI' harte gaande. Olld-Indische mythenstof en de wuest" phantasmagork, clill de Nlmologel1 OilS lIit alle
",:r"

,Ius tie my the, Qln. ~Is hdlig d"n'lOnt ,kr cultuur in tt, hlijv"n, of wd lrlystisl;h ge'int\~rpreteel'd worden, of louta ah littcrJtullr gecultivccrd hlijvl'll, Naarmatl' hd ekment. gcloof lIit den lIIyth,~

'SY

wijkt, klinkt ,k ludh,k" tnon, di(, ~. r v~n ,kn h"ginnr. ~f in thuishoort, weer ,1"I'ker duor. R""ds IlolIlcrus i, geen gdoovige me'T. Nidtemin blijf't d" mylhc, ai, I'ueti,ehc uit(lrukkingsvonn van hd gmlt!dijh, (10k nadat hij aIs adc.quate wc()rgavc van het bogl'c.pcnc 7.ijn waJl'uc \lcriur"n h""f[, nog "en hdangrijk" fundic buitc" de louttlr ae,[hctist:h" behoud"ll. Zoowd Arlstoldc, als Pialo leggen nog de dicps[c h,,'n van hun philosophi",I\(, g('.c1i),:hh: in myth,sdwn vorm n(:cr: bij Plato is hd d" myth". ,ler zid, hij Ari.t.otd,,. <'1(' vOOl'st.dling van de lie/,it, d"r ding'''' lot. dcn onhcwogen h"w"g"r ,kr w"rdd. Vo()r hd v"rstaan va" ,kn spdtoon, <,ortgelijk gesl'rck huutlt Thor in d" hal van \Itgartl.l.oki. Van "'''' spd spn'"kt hin, Vi)n den wind, van winkr cn 1OUIIl<:r. De antwoClnkn g"v"n in d"n T1'gd skcht. een bil'.arre mytlwloglsche figuur als oplossing, lid ""gin van SHld" skaparm{J! ligl' ovcll()ens gdlcd iII d" ,pdsker: I'rir'lliti"ve st.ijlloo1O" 1 El"l /'I!lOI't~:dijkl:n tm:~t:;md hc.~,, :hrijft' ))t.~ JI,).,;.';i.,~lIn DO('l'()l', i Thul\!: XX, 24.

160

c,k J(mg ti..'n ~i\l1~kn

V.:\11

het ('Hand

1:lntazk ovcr .10m me rcuzcn en booz", lisligc ,lwe·rgclI, gmvc, beltwckkcnd" g('.valkn, wOI1(krutdoos, ab~ul',), gcwilcl-h,nt.,lSti,ch tOCJnt, cI,\ll gaat het ni"t ,1<111, d",ze IrckkclI tc vel'klal'ell aIs late, jong" v"rbast"ring van hCI'("isch" mythisdw (;On(;Cplies. Lij floorcll illh,gcndccl, juist in hun stijlloo.lhl'id, van aanvang af volkomcn in ,len mylhu, lh,lis .

nt' voml"n ,)"1' poi;"i" zijn vd" , mcrri.dw. VOl'11l01l, 'tr(lli~d", vnrmcn, poi'ri."h" mi
h-.rug. Al <1(~1'.(~ V()rnl(~n en 1l1ntii,,~v(·.n 7.ijn

(){l!)

7.00 g"~ I11.(·.(\U'la"m~

clat hun 11('.staan voor cms ai, 't ware van 7.de sprc.,·. kt, en wij 7.dJen V'\'g"n nanr ,I" "\g~.ln",'n\) ratio, e:!. in(h,d"n van cI" gC'l'rok"n of gczongClI rcdc, 1",[ r
Dc ~~m,'"h~ng V
,kn

Ilih:.rlijk"'l

vorm del' rcdc. Even wezenlijk tr.::"Jt hij aan hd lkht .net betn,kking tot ,k vor"','n dcr vcrbechling, .1" muUe,,," en hUll aankl"".1ing en uitdrukking. !·kt7.ij m,:I, t<, ,\"<'.n hccft met mythische Y"rb""hlillg. of met epische, dramatische of lytisdw, m\,t '~g"n uit .1m v""rtijd of m\'t den h(,den\laagschen roman, altijd is het bCWllst" of OI'lbt'Wllste dod, mel het woc)r
doon"'ll. \Ii"""'''')'' i, 111':1' .'"",], g,,"ad"l'd tot h,,[ ,)ol11dn,
!:"vallen Iigt hd ""ntral" thema van een I'0l;tis~h of in hd aigelllt!en hltl"I'kulldig gegevcll ill ~.,'n t~ak. ,lie d" hdd moet v<JlbrcIIgcll, ""ll ""Ill',wving, di" hij mo,·.t do()rst~'1n, ("'11 ),"ktHd, dolt hij mo"t k hoven konwn, I)" hemming hdd of protagonist voor den h.ndden,)en p(,r""on van (,(,n verh •• 1 'pre"kt zdf hoehh:den, De 0pg.v" mod blliteng(,woon mod!ijk, s"hijnbaar on!Uogdijk zijn. Zij is v"dal ",rbonden aan "en uitdaging, of lIan de vervulling van "en wen,,,h, aan ""n procf.,tuk, "en gdolh, of "en hdol-h,. Men zid h:rstclI)d, dat al d"ze moti"ven on. ,!ired tt!rllgvu"rt!n naar hct gebi",j van het agonale spel. Et!n tWll"'..I" reeks 'lin spanllingsll"ooli,,,,m is gcgrollli in u" v"rborg"ll idcntitelt van dc:n hdd, Hij wc>!'Clt nk!" IW.l'hml nl~ dcgccn die hij is, h"t7.ij hij .. ijn w(""n "'rb\Tgt, of .. <:If nid k"nt, of "") gC'.(bantc; kan wisHekn of ",ranclen,n, In ('':,n woon], (Ie hdd draagt "",,n mask" .. , tr"edt ill vt,rlllOlnmillg op, draagt gdwim milt zid .. Alwei"" van h"t oude hdligc spd van het vcrbOl"g"1l WC:' .."", d,lt .. kh ,u" cI,·. ing"wijcl"'l ont.llIllt. In wedkal1lp heo"'"nd, hijna altij,l md hd dod, "."n t\'g,'n.tan,kr le oVertrell'en, i. Je ar~hlllsd." I'oczie van d"n ()yenlu,)"n bmp m"t my.ti."hc of vt:rnufligc r ,1,\ 'ylJlh.,!c-n h"p,\,\It:, hetzij hcilige of 1011!e'l" po,:.tisch,,; me.estnl ?'ijn zij beid" teZl\lll,'n. Raad,db'lIp ell

""I.

.62

poc;zi" vCl'oll,krstdlCl\ LeiJ" cerl hillg van ingcwij1'zeltdijk uitdrukt in bij~onJcrc bcdden, die uid icdcrecn ",,,taat, Aile t.al is uitdrukking in hedden, I)" klo"f tu"d",n 1,,;,tJan ('.n v(~rsta.ilU

kan slc..~chts w()rdt~11 ovcrbrugd, doordilt d{~ vonk dl,,~1" vcr'"

b"cltlillg uv"rspringt. lid .,In wlIDrdcn ge.kuppddc hcgrip Illud altijd imldc(.Il1i.lat blijvcn alih het v'licicn van den levt:(~sstruol1'L I let v(~r1"",ld"lllk w<>(J,,1 hult ,k dingen ill "xI''''''''', Joorlieht '"" rnd sh-alen van h('.j~.-ip. T(TWijl nil ,k t,,] van h"t g"w""" I"",n, al. p",ktiHch "n '1ig"I11"cn gangha,r instrul11"nt, hd kddkarakh:r V.lI1 alk 1",Wo,)[,ding voort,hrr"n,1 d,)(,t ,I'lijt"n, "n e,,,, Hchiinh"ar' Htrik\: logische zcl!stan,liglwid aan"",,,,,!:, hlijl't ,Ie pOi:z;" h"t h"ddeIHI kar.1kt,,,, d,,., ta,1 ()pz"ttdijk ,;oltiv",,,'(,n. Wat ,k po('ti~~h(, taal met ,It; h"dden dod is e':I1 spd, Zij rangsdlik\: zc· in stijlvollc l'ccksen, ~ij kgt ()I' gdwim~n in, mo
waarde, die de bcoefening ,I"r 1""'1.k vonr (k archa'i~d1(' cultmll' hoeft, is Jll't g<'cn w('nder, dal jllist dilar cI". techni('k cler dkhtklll1St tOt clen llihTH[('n gr,a.! van ~tr,'ngl"'id en vcrfijning ontwikk"Id is, Ilct is immel's tc doen om cen nauwkcurig OlllsdH','V('n (,,,,I,, van sl'dr"gds, in strikt sysl(lC:m, met dwing"nd" g"Idighdel, do(:h ";nddooz" nwgclijkhdd van variati<:. Ikt "yst""m well'cit aI, ,,,ld,, w('kns"h,p h"waani "" (\V''''gckvc.l'd, H,,[ is g""" to"val,
Your wiml, g"d't zijll Iwonl"rs t"Ik"ns ""n I',,(;tisch raatlsdtj" op, dat "ij stilzwijgend oplossen. I)" dkhter en "ijll maat moden Z~ bij honci"l'cit,II,,,, k".nn(,". I)" bd,lngl'ijkstc c.iingen, l.'ijvoorbc·c.ld het gouc\, ell',!:"n tic.ntalkn poi'ti"~h,.' n,n1('n, I::"n cI,'.r tl'actat('n van de jong('l'c Fchla, ShilJ.\k~l'~rmdl, d,i, rlkht~rt:a,l, gd1('.('t:,,,,, ~omt t,Il,;,,1.(' dkhterlijke lIitdrukkillg"n 01'. D('. kClll1il1l1 dknt nid in d" \aatste I'\aa(s aIs prod' op iellla"ds mythologiseh(, k"nnis. Elk d"r god"n h"dt djll vclerl(·.i schuilnamlm, tii" ~eI1 toespding of> zijn avolllltr~n, zijn g,.",i;1aI1t(,. of ~ijn k()sl"isdw vcrwa"tsuhap bcyallcn. "Hoe omsdll'ijl't ,,,en f]"imtlall? - M(,n 110('111(: hom dl'n 1.oon del' 11('gun 1110"eI~I'S, of ,I('n wacht"r der go
en nog Y(':I..~I n1l,~I..~r

I,

Dc n,uwe H,menh,ng n ... (:h,," didlt:klm't "n matl.of hlijft 7.ic:h in menig spoor v"rrad"lI. lid aI te tluid"Iijke geldt hij de Skalden als \.'"n tl'Gh"i~dl<' fout. Het is cell OlUIe cisch, ,lie ouk hij d" Grick"n ("'.11 m.1.1 1 g"gol(lr dll~, lcttcdijk gcslown clicht"Il, het dieht"n 111,,( verhorg"n "in, ,I. ".('n bijzol1,kl'" v,,,,di"l),t(' in (,(,r('.. Model'lle l)'r;"<:1,,, richtingcll,
D~

vCJ"Omlt:nllt,lling, d~lt'. llt~t pl'im~lil"(~ lw~in ,.. d {IL'l" JI'~l1nJn;lllr in lH~t, pj~.:.t.I ,"i:h~ tt~

'l:(Wk('ll 1111 IH-ho(,t't ~'('I) v \'I'h~"lIll1\('l fU/'l.Il!-vl!I-!ll:liiju,":L'iL-n ui{'l uit tl- 1!luilcn_

.1-

Vgl. Albl!l't~l J'ort('nJ~(~n, I )I~ ()lJclK(~nlliliU1.l;dll~ dl,:ht"I't',li.1 In h~ill' ("tY'lll.llo~i,'1{'h v('I'h.'IHI, L('Jd("H

11, I ~'.

nid algem""n to"gankclijke en de v"rraa,lsclillg van J"II .ill in hct wuurd lut Iwu/,haak vall hUll ,,:htlpping makell, blijvt:ll dcrhalve aan hd wcZell vall hlm kulI,t volkonlcn gclrouw _ Met cen "ligen kring van It..~zcrsl die..: hun tilaI verlitatlt , althans kent. vorrnl~n zij cell gc~lutcn ,:ultuurgro"l' v,m e'''n Ze'('r: olld t.Ylw. J-kt blijft alI.:"n d" vr"ag, of de ()/l1ring'·.,1(lc c.IIltul1r \1\111 po,itic in ge'no~.g7,'me' mate' bn waar,k"n,n en erkent, om de hedJing tc vornlt'-n, waarin hun klillSt de vitale fllncti<; k,\I\ lIitod'cn,;n, die de. r~.dc.n is van haar bl,staan.

12

VIlI DR I'UNCTIJi DER. VERHliELD1NC

"''I,

Zuudril een ['ccl,l'praak haar efl'ckt h~cl'l in de l)('..chl'ijving V,'1l toc.tand of van e.c.n gcbe. lIr~. n ill d~. t<'l'm"l) van ""n b"w"&,,nd kv"n, i. men 01' d<:n weg naar personificati<:. Y<:rpcrsuonlijking V,1l1 hct onlidl<\mdijk.: 01' he.t levclllooze i~ de zid van all" myth.,nvOI·l\ljl\g ,m v,n bijna alk po"7.k. Stl'ikt g"nonwn v,,,.loopt. h"t uit.drukking"proc,," niet in ,Ie volgonk door dez" wool'd"n aangeduid. Imm"rs 'T is nid "prake van cen ,;(mc"ptic van ids aI, olllichamclijk of levenloos, die gevolgd wonlt cloor <"'" uitclrukking van die ,,,,,,c"ptle als ids levends. 1)e verhedding van het waargenom,,,", aI, een leYe",) wezen is de primair" uitdrukking "rvan. Zij treedt in wu,)ra de "ehueft" zi"h Inat gd,)clI, hc! waargellumenc Illcc tt, dcdell. Als vcrbeclding wordt de voo1'stdling geborcli. H~.Ilrt nl<'11 het l'<'.cht, deze illgeschapen <'11 volst1'"kt onmishal'e ndging van den geest om zich een d<'nkwlll'e1d vall IIlvcnde WC7,OI1S te .<;h"!'I'"n \'('n "I'd van ckn g('<'"t t" nO".Ill(,n? 'rot de me".t d"mentain, I'"r.onif\cati"s hd100ren ongdwijfd,) de mythls(;h" b"'l'iegclingcn ovcr he! untstaan dcr w"I'dd ell dcr dillg"n, waal'in dat gcbcul'en v"1'bce1d is als de benUlting cle1' lellon V,lll hilt Ji<;haaJl1 van ('ell wll1'ddreus
.'whl.ll . . n~.

.,hijd I:t!lIllmJ1:.'I.akt',

j~('n pl'/mUfli '1f}(.'i),~ "M,,·

nile hl~!<1':I.:l.n

tjeven. In v,. II komt ,I" Oil. hckelllie vl'aagvllrlh l!ven door: "toen zij den l'uru.ha verdeclJeIl, in hoeved stukhn venl"dd,," zij h"m? wat was zijn mond, wat zijn arrnen, wat nOl'l1It ml'n 'djn dij"n, zijn voct"n?" Ev"nzo" vra.lgt Gangkri in (I<" Snorra F,lda ; "Wat was het begin? hoc b"gon h"t? wat was holt tevorl'n?" In bont.:: opccnhoping van IIlotievcn voIgt dan de bcschrijving van hilt ontstaan del' werdJ: ,,(,rst ont.taat uit hct sam"ntrdfen vall heet"n IlIuhtstroom en ij"Iaag ,k oernoUS Ylllir. D" gOlilln douden hem, "II lIlakCl\ lIit zijn vIce."h d" aarde, uit zijn bloeJ Jll "el' en de mer"n, uit zijn heendcr"n ,k bergen, de boomen uit zijn haal', uit 2jjn s(;hedel Jun humel "liZ. SnOrti dtcert de hij:tondcrhudch uit verSuhillel1 uit Jl<'t g('}'i<'d vall dUll (ultus in dat d".r litwrat\I\I\' nag"I)<)('g gd1cd i~ algc7.0nkcn, ell d.o()r Iaten gee.t gGCOllS'TVClTd wordt ,)Is ,'(Twaanlig" cIIlt\l\ll' vool' k(llTIend" gl!,Ja(hten. Hic.rbovcn kwam reeds tor sprake, hoe het traUaat, waarin dit aJles v()orkolllt, G.Y!faginning, in "ijn gansch'''1 bouw, to on l!n stfekking de trekken draagt van "ell nauwdijh l11eer ernstig 'I'd md oud" motil!ven. n" vraal; hlijft ""hter h,·.staan, of nict .an d" .fc('r, waarin (k~" v(Th"dding"n opkwal11"!l, van aanvang af :l"k"I"(' 1u hilt \,\~rsl:\~ g\"icht vallen under die vcr·

"'1Il

1(,7

oordeding ook dc. conceptics, die men reeds bij Homc.nls aantreft, At", Vcrblinding. die in ,k bart,,,, ,kr m,; nsch,~n ,Iuipt, a<.;ht"r haar aankomcnd de Litai, de Smcekbeden, ledijk en scheel, allen dochters van Zeus, Even vaag en schijnbaar kunstmatig bedacht blijven de talrijke vcrpersoonlijkilJgtm bij I':ksiodu~, die oIlS als kroost van d,; h()()~c Eris (.cn gameh .. n ...b van abstracta voor oogen vo"r!: het

al~

ZW()(~.g",,:n~ lu":t V,,~ rg(~ten, d(~n Hong(.~r, de Pijncn, tic Uood~Ii.\gcn en

Maot,lL'n, de TwistCIl, h(~t n"d1'Og, de 11vcl'zu~ht. Tw,,,. van <1" kimlt:rcn, dit: Styx, ,Iu~htcr van Okeanos, met dcn Titan Pallas wclde, Kratos en Bi." krac.ht cn gcweld gc.naamd, r.ijn alt:ijd g,;zdd,1 daar waar ZeUs vt,.to~rt "n v(,lgcn h,-tn, w
nomen, dat d,)ze vL'I'persoonlijking vall dg"ns(:hal'l'el1 ved",... tot ()\I,:roudt: I'undies Van rdigit:u,-" vormgcving behoort, waarin dt: krachtcn en machten, waarmt'e de mensch 7.kh o/11";ngd vocl,k., nag g"v." m~.n,c.I1v(>rmig~' g,,,laantt; h.dd,,,} .~ng"t}o,nt·n, N('g ""f tI" g(l';,t m~n,;chvol'mig,~ godcn(igurcn concipiecl't, g.-dt hij, onmiddellijk \lit tit: gt:gn:pt:nhcid duo!' hd gt:hd,minnige en ontzaglijkt:, waarmt:(. natulIr en levc:n hem belagen, vage namen aan de dingcn, die hem ht:n.uw~n of wrhdfcll, llij 7kt z,. als w(:zcns, m~ilr Img nauwdijks als figuren 2, lIit zulk cen primordialc gecstesoccupatl,) schijnt:n "ok nog de half pl'imitit:f, hall' ,c1I!)()I,d, aarrd",:ndt: ¥crbt:ddingc:n gcsproten, waarmce ~~!J)I'(,d,)(:k3 de (l1),kJ'wcrcld h(.volkt, "h .. t Vl"'\lgde!oos 0')1'(1, waaJ' moord <':n gramschap en scharcn van and,-re. onhdlsgodtln, uitmergc. It'.lltk zit:kt(lll lIn v"rrotting (In wuken ,kr unthinding "p .It: wddt: van het ongeluk in het dlli.~ter rondwaren" :l, "Da~~ W;:H'(~n. dt; AafrlIrt{)~~d(,,~r (,~n dt~

VtT

uit:t.icIi
de. bloedige Strijd, d~ rustig crn8tig kijhnde Harmonic, vrouw Schoon t:n vmuw I,,,dijk, V\,O\lW Ha.. tig ".n vrnuw l'raag t:n ,k litJdijkc Waarachtighcid en d,~ zwartoogige Onduiddijkheid," 4 Dc Romcincn, met hun opmerkclijk archalsch godsdienstig b"wllst· zijn, hatldt:n ,hlzt: primitkvt: I'unt:tk van lid din.ct v"rh"ddon van voar,tcllingcll, die wij abstracta zoudcll not'men, bcwaard ell sacraal· 1

Theot'_

227

!lel_, J/oll

~cl--

a V~L

M;ln~tt, I908, p. 7~·. !) I 7i·j Vv,I. Diehl, h'agm. tlt'I" Vur!mkl'atih~I'

ml. R. R.

~,:hw;lr7.:iugigl~.

168

Gi1IH~I"t

Murray, Anthrnpolunr ;Inti tl1t~ Clas.'ii(:.'1, fr", I:! I, C"r~·l1l~ p. :L:j.l. 41 lh. p. "42:, fro I "ll, If p_ 11 "l. S~~hwar .... lm;lI·it-tl~, in dO': 1att·.rl; et!itit'!j

tcchnisch vastgel"gd in de praktijk der zoogcnaanlllc indigitan"nt",

d. W ,z,

ttc

gc.w()()nh~

011\ nkuw\~ gm.lt·,nfig\1n·,n te, ~ch('. pp'-m naar

aanlciding Nn hCI'~aldc gcv"l\l·.n van hdtige commotio del' geme"nsellap. of ook wei ter fixecl'ing van altijd aallw~zig" zorgcll of ettmties, Loo kendc men Pallor en Pavor, blcekheid ell vr,·cs, zOo Aius Lo,,"thJ~, naal' (k ,t."rn, di<: voor ,k (i.lli('rs g,'w~arsl'hllw'l had,,,],,n dogma in, .1 gm, viteer spden, is t:r (,el> dat uitgJ~t hov!)n II<, ,f,,(,t van h\,t r"'klijk ,kn\;('.n, ".en ~f('''r on. tocgankdijk VOOr de aan logische hcgrippt'n g~h()nden b;,spicgding, 1

Maulo!lI, c."!lal

!lUI'

Ie don, p.

111.

De Iloties '1'.,1 1'" hdli~hdd hlijvon dkan,kr ~ltij,1 I'~ken. ZU() tlm:n het ouk .lie van PU<;t.ifi<;h,; v('rh"d"in~ "" van gdooL Over .l" i,kd'nwa.nl" ,kr .Ikgorisclw figtn·.,n "ij ""tlig" mid.ld· eeuwsdlt~ clidt\:l'rs, vi~il)lIairm t'n thcologcn, hdl ik uitvoeriger ge. han
van :r.i,jn Ant.ida!lJJ£JrHH (~n zijn Da planet!] Naturae

Iltlllvoudig als lillcrairc 'Spiclcrd' tc qualificccrcn, Da,utoll is zijn Wrbt\c1<1il\g te ~cer nlet zijn dicl"t<: philosophis"h" en theolugische gedachte r cl""g,kn in h~,,. vizi""n"n als m"tal'hY'i.dw wC7.(mlijkhcrkn t" tlt"n gdckn, Zij waal',chuwt ..df. t"!!:,,.n ~ulk ('."n v(>')r.tdlillg~, nt, n,'tn,kking d"r!!:,,~chouwde hcdtl<~11 tot d" "cug,kn zdF is elk va" ""n 'hetcck"nen', deslgnare, praetcndere, dec/arare, .
4

,kn y",Ii,d",n PUTlI.,iI" .F tot .I" h"kolll·lijk<, ligullrt.j'" van Til. Rape the Lock toe. blijft .I" vtJrl'"rHulmlijking t"rzdlllcrtijd een uittJr>t g". widltig<' uitdrukkingsvorm van <1<'11 mcn,,,hdijken geest en l.;V<'ns ""11 .spdfunctic. Ook in m()d(~l'ne cultllur is

dt':.

p(TROnificJ.tit':. gcen1-lZinR

louter tot ""n kun,t.matig" "n wilkk""rig aangcnomcn Iit.t"rair" aetivileit g"redllc",~rlL I'crsonHicati" is ""I~ g,,~oonh' van ,len g""st, waaraan wij in ons dagdijk~<:h I",,,n all"rmin.t olltgl'oe;<1 zijn, Wi\! hctl'i,pt: Cl' zilch nid hcrha"hldijk up, dat hij \Jen Ic.vcnloos voorwe.rp, hij v(lol'heehl een weel'bal'stig boordknoopje. !uide en doodelijk ernstig tot'"I"""kt. in '.t1ivCI' lll"n.dldijke qtl~lifk~t'ies, w"arm('e. hij het e,'" wcu.pannigen wil to"k"nt, het v"rwijt~.n ,InCI:, het w,,!!:c.n. 7.ijn bakb~a( V"r"d bclcdigt? Tueh bd""dt gij, dit do~'nrk, nkt IIW gdnof 1

Ml.d{~(I(.(.linw'n (l(~r Kon, Akacl, v, W('t'(·n"(.'hJ\)Jp~'n, ~f(l. Ldtl"l"k.!

I~J'P,

p. Sl sq .. IVl'I'Z. Wl~l"h'n IV, p. ('4 v~.l

p. ,.~ 1 • I,,,, 1', 170

"0,

[Vel", W.'I'k,'o IV, p,

)0

J

:/4, B. no, I), III,,;:!, p. A£" I'V,,~I·I'.• w~~rk,~n IV,

in hot: bUf)nlkn •.lUpj<; aIs c<:h w<:,,<:n, of .df.. ah cell ;<11'0. Cij vI').rviclt

cnkd,

\Iw~

,,",hnb, in <.\".

~pd.ho\lding.

Indi,'" illdel"(b~,l d". "IUj,1 werh,mll: n<:iging van clen g",,,t "IT) d" ,li'lg"n WMrtllce ,I" me,tseli ill "ijn kv"n t<: IIn\,n h\,d\; als 1'\'rSOlll,n h' t,'. 7.i\'n, w(lrtdl" ill ,It, 'l'd-i>uudillg, thn rij,t \'.r <.'e-l1 ge.wichtige vr'\~g, die hier ~lecht:s eV\'1l r.ij a"ngcl'ocrJ, Vc spd-houJing mud a.l1w"zig zijn gewe"st, Cer nWlIs~hdijke eultuur "f'l'f".k- "n llit,lsdkn'tkv(;ll de vCl'bedding van de goden- "n g,:<.,stcn. w"rdd ill di"rg"d,)"nte d,)(:n kenh"n, rk", tiJ''I'ioIT)orphc vel"bcdding: ligt kn gr() "I' ..;hil,lp.,,1. Zij "1'I',,('. kt evclleens uit de ovcr tit: g'ln~dl\: w,,,'.,.hl vCI"pl'eid" vnnr., tdling van dcn va.,ip",ll.. , ,kn m()l1~ch, die tij,ldijk Ji''''gc,b.nh., "anm,\,mt, 7:()n~b de wCl)l'wolf, Zij spr(:ckt uit Zeus' md"lTIorphosen terwillc van Europa, Leda, (,nz., I,n t<:n.~lf)ttc I,it tie <:oJ)t:l1mj,\"t/(, valt J)\<'.J),ch- ,'.n dkrv()rm~.\l in Iw.t Fgyptisch,~ p~nth,,()n, In al ,leze g(,valkh h""fl m,'n t(: ,](,,'n 1]1',t cell hntasti.!che ""rhulling v~n J1(:t nu:n,ddijb ill hc.t dil,.rlijh, cr bdwcft g""1t

of)g"nblik twijfd ~a'l te

~ijl1,

dat zulk

eell

hdigc dkrvoorst.dling vnor

d\,n wil,l" volst"t;kt 'm(:':Il<:ns' is, Hij t:r('.kt. j'\Ul'<:rs \:v('.J1n1in al~ h"t. kind ceo sdJ"rl'e gnm. h.lS,d"," 11l"11,,,), "11 ,\kr, Fn {ocb, w~llI1<'cr hij ~ijn schl'ikw"kkcnd ,li..,rIT)a.~k"r opzct I'" al" dier optrecclt, wellt hij in dej) gr()nd 'wd heter l • D~. t~cnig'~ it\lt~rp(l;~t .U.it~, Wil,\rl'r'H::(: wi,j t'1il.~t­ w.~hed-nlt·,cr .. wildcll ons zijn gt\e.~te~~taat l~t'nigcrmntc kUi'1n(~n voorstdkn, is d<:1.", dat v()or .1,,1\ wild" dl' j!".".t,:s,f".<'r van hct spd, zoo~J. wij di,., bij het kil1'\ \V.arn",n"n, hCJg .. ijn ~an .,chr. wr."'m omv't houdt:, van de heiligm' ~~n'h)('nil1g,'n tot kind('rlijk vcrmaak, Men Z.OH <1<.' stdling willell w"gen, '\at de lhcr.iomorph" I:,,;tor in \~ul!us, my thologic. <'n god~,lkl1slk"t hct best b"gfep"n karl wo"l<:11 door lIit t(, g,utn van de spclho!J(!ing, E@ oog di':pI;r liggt:h'k vt.,ag, wMrt<>G ,k bc.\ (;hollwing omtl'ent p';I'HOnillcalic en allegorie aanldJing gecl'l, iH dez,;, fkbb"n !I,ler alkg()ric I r7t

1.)" cielllt1l1lClI en lllidJd"n der pot'zj" zijn dg"nlijk alk het

h"Rt

til

Yersl.\~n

.. Is 'pdf'UlIl,(j,,;, Waar()1ll sc;],ikt ,Ie mcn,,,h hd woo,J op m,lat, cada\1~ ('n I'ythme.? Wi<:' zegt: om ,dlOUll],dJ, wi!, uf uit hcwogl~nhdd, dm~t ni<.:t ander~ dan de vraag in ontocgankelijkcr sfecr Yc<s(;huiv!:n, Wi\> ,.:dlt\:r alltwllllf(lt: rll: mmsch ,licht, om oat hij in g")l1e<)n~d1ap ~pd"'1 mo<..t, ht.d"t Jw.t w~.zt'lllijke punt gc.tl'oll\m, Het nwt:l'i
,Ii"

sc.~mmtic.~

eener inHpir'atit~ die van hllit(~n tot h(,~Jl1

kl)l)lt.

Hit'r is hij hc:t

,Hd.tst hij lIe IllJug,te wijshdll. maar ook hij cle 7.inndooslH,icl. De totale prijsgav(' van d,~n rcddijken "in is ",,,tis ""n b:.nml'.rk van pl'ks\:er- en orakdtaal hij d<> ll(l[uUI.'volh.n, die s()mlijds eenvulldig ;'1 warbal overg"t. Emil<, F'gll~t: gi)Waagt erg"!!s Van "Ie grain de sottise I\{,c,,,saite all Iyriclu" ,no,krnl'''' f)o(;h k zelf, .,;",h buiten tI" hin
en allegorie is heengegaan en toch den impetus van den archalschen vates bewaart. De zucht overigens om de voorstelling door een fantazie van onmetelijke quantiteiten of qualiteiten zoo verbijsterend mogelijk te maken, werkt niet uitsluitend als poetische functie en in Iyrischen VOtm. Het is immers een typisch ludieke functie, deze behocfte aan het verbijsterende. Zij is eigen aan het kind, en wordt teruggevonden bij zielszieken \ evengoed als zij altijd dierbaar is geweest aan de littcraire uitwerkers van my the en heiligenleven. De Oud-Indische legende laat den asceet Cyavana in zijn tapas-oefening geheel verborgen zitten in een mierenhoop, waarin slechts zijn oogen als vurige kooltjes zichtbaar zijn. Visvamitra staat duizend jaar lang op zijn teenen. In dit verband van het spelen met wonderbaarlijke afmetingen of getallen behoort een goed stuk van aile reuzen- en dwergenverbeelding, van den my the af tot Gulliver toe. Thor en zijn gezellen vinden in een zeer groote slaapzaal een bijvertrek, waarin zij overnachten. Het blijkt den volgenden morgen de duim van reus Skrymir's handschoen te zijn geweest 2. De zucht tot ceo verbazingwekkend effekt door grenzenlooze overdrijving of verwarring van afmetingen en verhoudingen moet mijns inziens nimmer als volkomen ernstig worden opgevat, om het even of wij haar aantreffen in my then, die eell bestanddeel van een geloofssysteem votmen, of in louter Iitteraire of echt kinderlijke fantazieproducten. In al die gevallen heeft men te doen met denzdfden aandrift tot spelen van den geest. Men stelt zich het geloof van den arehaisehen mensch aan de my then, die "lijn geest sehept, onwiIlekeurig nog altijd te zeer voor naar de maatstaven van modcrnc wetcnschappelijke, wijsgeerige ofleerstdlige overtuiging. Eenhalfsehertsend element is van den echten my thus onafscheidelijk. Daar is altijd 'het verbluffende dee! der poe"lie' aan het woord, waarvan Plato spreekt 3. In de behoefte aan het verbazingwe.kkende, het exorbitante, ligt voor een goed ded de verklaringsgrond der mythische verbeeldingen.

1 Een driejarig meisje wenscht zich een wollen aap. Hoc iroot moet hij %ijn? Tot.an den heme!. Een patient zegt tot den psychiater: "Dokter, ik word zoo meteen afgeh""ld, in "en rijtuig". 0,.: "Zeker geen gewoon rijtuig?·' P.' "Een gouden rijtuig·'. Dr: "En hoe i. het be'pannen /"' P.: "Met veertig mHlioen diamanten herten". Mondelinge mededeeling v'n Dr J. Sch., <>m,treeks het i"ar '900. Met $oortgcJijke qualiteiten en getallen werkt de Boeddhistische legende. • Gylfaginning, 45, vgl. bet opblen VlIn den Midgardslang, ,,"So ~ t7i" Ttot~(Je«) .. , • TO 6ctU/LctT01tOUXOY 1.I.6p~OY, Sophistes 168 D.

'73

i(omt ~'.O() cle poezj,\ ill ,I"rl wijd"n Ziti van het oorspronkclijk" woord, het Gri"kschc 7rO('I1<1l<;', tdkcm w""r oil hinn"n hd domdn vall hct 'pd, I,,:t: I}(.:wustzijn van haar wezenlijk ludick karaktcl' blijl"t niet ovcral bewaard, Her epos v('rlie~t de associatic met het spel, zoodra Iwt nit,t meer ill l"ecsldijk gezelschap word! voorg(,dl"'gcn maar diem om gdczell h' wor(l"n, Ook ,I" lyriek wordt n'Hlwdijk~ n1ccr nb C(~n ~pc.:lfuncti(: h'.~gl"t}p(m, W;)1'\1lt;(~r t:cnmllill haar verbindillg

met ,k m(17kk is losgchten, Enkd hd too ned handhaaft door zijn hlijvcnd" 'lualltdt van handding t(' zijll roijn vast"rl samenhang met Iwt spel. Ook de taal wI'erspi"gelt "at hecht vcrbancl, met name htlt Latijn "ll d,: tal"ll, die uit de hron van L~tium g"dtonkt:II hd,!>"n, Hd dranu he.d ('.1' (wn ,11',,1, het wordt nespeelJ, I kt hlij!'! m<:rkw.l anlig, ho('wd ill het hellt van het reeds (:<:rder 1 g'~.7.('g'k h('grijpdijk , ,ht juist hij de. G l'iekI'u, die hl'! drama in zijn yolkomcnst" g,,<1aantc ,,,ltiepOll, het spdwootd hic! "".,tdt toeg"p.sl op de theat~. I'opv(),\ring "I' op },,:t ,dlOlIW'l'd "df, I kt fdt, dat hct Grh:ks~h gecn ulomvattt:nd woord voor hd gans"h" ,lom",n van h(,t 'I'd h"eft gccondpi""t,l, is hkrlmv"n be'prokcn, In z"kn"n .in i. dit zoo k b,~,ch()uwcn, dat II" Hdl"('nKI,,; "~n"'1I1"villg in "I h"ar uitingen 7.00 ,]001' "n door ]."Ikk is 'ingestdd', dat: h'lt ludi<:k" nauwdijks meer als iets uitzondcrlijks in het hc.wustroij 11 tr"d, Dc herkomst lIit hct spd is bii tragcdlc en kom~.dic bdde VO()l'tdun,n" zichth"r. I kt AttisdlI.' hlij,pd grod'k uit d<:n uitgd"l:<,n k"ma., van het Dionysus.lhst, Een bewlist l'ltterkulldige praktijk wordt h,;t ""rst in '''''' btl"- .(.,lium, 1~I1 "ok da" nol(, in II" dag"n van Adsto· phanes, vertoont het alkrlei sporcll van zijn dionysisc.h g~cr'lal Y('.riNkn, In den opt()~ht van hd kO()t, parabaIiI geh.amd, W,)Il,!t d"t~. d" vetlllDtnmillg van h<.~t kt)ot, in ht~t hijzond(:r 111(~t di(,~r(,~nfl\~skt~t':;, Zijh ovc.~r()udt~ tI,,,kkI,,1. Me! zijn W<.'p
"dJig" tra(liti<: van v')l"heelding in (liervorm, Dc ourtc kom,)(Jj" hoort met haar open!>are censuur ell hijtenden spot geheel thuis ill de sl"cr clet smad"",lc en uit
I',

n

V~"

door Relhert Stump!! in zijn werk KlIh.!piclc d"t Gcrm(liJcn aIs Ur.!p"I1'lJ de.' mittclaltcrlichcn Drama.! I. lk trag"di" "v"m",ns i. in h~ar o(ll'~l'rong ni<:t ""n Op7.cttclijkc lctterkuncligc wo."'rg~w v~n ~Cn stllk mcmchdijk l"tg(;v~l, maar c
van gebcuttenisst.~n~ d(~ Wllc.rgjlV~ Voill' l~(~n v(~rha.ilJ, l.ien vcrtoog ,I<:n oo"pmng van I,..,t (jrick."h(, elrama ""hh,,- moge hier aehte.r-

wcgll blijwn. Tragt:dill (:n komcdil! nu stann "d,lI: van ",mvang of in ct<; sfecr van den wedknmp, die, woals wij vroegct bduogdell, in aile onlstandigh"dell spel moel I,c~lllll. hi m,\dedingi1\g """"ppen .I" diuhh:ro; hun w(~rkcn vout acn dit>nyshil:hen wcdstdjd. D~~ st.lat org;lJli.')(~I..~l"t weJis .. W,',\I-
Het g~llsdl" J'ubli"k V(;tst3nt alII-. to'''pdingen, mag';I;l"t OJ' aile finesstls van qualitdt I'll ~\jjl, ckdt in ,I" sp~l1l1ing V~ll dcn wl,i1bmp als ,Ie t(1("dlOuwel's van "en voctbalm~tch. Met sp~nning wacht men 01' ht:t nkuw~ ko()r. W,lanOll d,) burgers dk h"t zull,m voorstcll"n hct gallsdH; jaal" g~rcpc.tl,crd h"bl";n. O"k d,', inhoud van het drama zell', 'm(:t name van d,) kornt:nysi~chc. (,kst~RC, ,kn fccstroes, dt) dithyrambische geestdrift, waarin de speier, V
I V~1. JJ.(:g~!r', raic:h~I",

11. +~J--474'

in .Ie 'l'jalilcit vall Cell ,pd. In Euripides wcifdt d" toon t.usschcn dit'pcn ,'rmt ,-'n ~pdl!nd<' l"rivolitolit. De. w,\r"
, Sy"'p. 17 6

21)

D, phllc!>. So fl.

IX

SPELVORMEN DER WIJSBEGEERTE

"tot

Mitlden ill d"n drkd .lien wij md [,cgrip 'I'd w(,h,n tc besdlrijV(,n stllat .I" fig\lur van (l"n G ri"h(,h"n sophist, Dc sophist i~ de lichtdijk ontspool'
hem stdkn wi!, ~n die nooit l.ijn meel'dc,l'e bewecrt gcvondt:n h: h"bll"n 1, bit is nog vulkomcn de stijl van Yjji,avalkya, dell rilad.duplus,clIden priester \lit de Ur'lhmalla's, EpJdcixi" vertoollillg, te,ntoonspl'ciciing, uitvocring, heet het optredell van dell sophist, Hij hed't, 1.00als I'"(,,h 7,()O(W('n \litkwam, ecll repertoire YOOI' l.ijn Vool',jtdling"Il, Hij n,,(,me c:r honorariuln VOOI', "r i. ZeUS sprake van stukkcn )11('t vast" I'rijzen, zooals Pmdicus' vijftig-drachmcn-rt:dc, Gorgias maakte zoo hoog(~ h(HlOr,wh), dat hij een massief gouden bccld van zich zclf aan den goJ V,1Il DdpJ.i wij
KL Hippi". J68/9'

'77

e1bar Jl~ in cen 11('.t van Je n"J" 1, rn(,,~ g(,dt zijn t'('.g('nst'lmlcr c"n kl,ock-ollt ~, nwn hc.roclllt cr zich 01', niets cia" stl' ikv"~g(',\ tc. >Idlen, WJ~rnl' Il('.t Jntwool'd ,I!tijd verkeenl uit.v~lt, WJnncer Protagol'as de sophistkk '('('.n (luck kunst' - 'il.xv"fjv rrctAct~,*v (k(,hll(,tI pabial!) - IHI~"Tlt. 3, dan trdt hij dam'mec hd w,'~('n vall de z~ak, I·ld is h"t OUlk "I'd V~1l hl'! vc.rt)urt, d~t in ar"h~·i,d\(~. .,;ult\lur, ook reed. in <1" uur'prunkdijbt(, p('.l'i()ckll, ;'-.ckl' oogenhHk nlglijclt van h(,t h<'iligc. naal' loutt,r wrm'luk, ,hIt dall een. de upp~r.te wij.h",d makt, dan we,,,, enkd 'p"d.,,,h('. wl,dijvcr is, Werner Ja"gel' h~~1't de "n("""" Mo,le, Pythagc),'as als cine Art VOI\ Me.dizitlm~nn hinztl.td"'-,,", ge('" t('g"nspm~k WMtdig gca(;ht 4, Hij vel'g~et, d.t de me,dicijnman ten opzichte van philosophen en sophistetl altegad,'r todl in
II

11 8

8

I'l"ot:l.g. ,~I(id. 17, 33. "V~;l.

$

'P.,idd,\ I). C:l.pdk,

(It~lijk

H.. W. Living.·;t"OI"H.' ,

221. I)~~

Ul"t~l'k.

Iwdt eCrl rn"rkwaal",lig': VQOI'g~s~hkmen, AI d~,-(' 'Fangschllissc' b"ru,(en op .I" vuorwililrde, dat het veld viln logiscill' gdding stihwijgcml b"l'erkt is tot "cll spcdl'lIimtt" waal'binnt'.n d" tcg"nstamll:r gcacht worut zid. h, I",udell, zond"r ('"n ja Jl1aar ()I' t" werpen, u.t het .pel brcc.kt, 1.00,,1, i>iI,!;<"",s ,k,,,d, Stylistis"h kunn"', dezc proposities tot klln.tvorl111,n Ilitg"hQ\Jwd worden, met rythme, hcrhaling, pmllelisme enz" 'fUs'Chel\ dl:'-" 'Spid"rci,m', .I" gcwkhtigc kUllstredm'Ol,rillgcn van d"l1 ~ophi,t ('11 h(,t Socratischc wijsgl'('rig twistg<':spl'"k, 'ijn de ovc.rgang('n gdcidelijk. Het sophim1\l .ta~t vl.k bij h"t g"won", .Is vermaak hedoelde madsel, Jl1aar daal'm~.~. <'",ngn(,(] hij h,:t hdlig" "Ostllogonischc raadsd, Euthydcmus spedt den el'll('11 h,CI' l11et ,Tf'

'79

kinderlijkc gl'ammali.d", "" logi«:hc drogn'.dcn 1, ,kn ul1,kn'.n hIT ligt ;djn Vl\lag a",1 J~n prakcn ,kr vro"g" Gri"bd", wij,b"g""
,I"

n\Ii.·H~(~l·(~~nd oot"(J.,~d w ...~rd

h(".wu."it it) t'h~n uit'(·I.I·lijkt~n VOl'ln van d" Sorlte." ,I" k"t:tingvr:tag. M.,ah, al. 'T ,,,;n mll(l gr:t,n wonlt ull-

t"rwn

~id\

ge,tort, d" el:r,t\: korrd hd g"drui,eh? _.. N""n. - De hveed" dan? en!.,.

I)" Gr'iehn ~c1f zijll ~kh wei bcwu.t g"hlevell, hoele~1' zij met dit 011", ill de ,I""r van hct 'I'd vcrk"enlcn. In dell ElIth),dcInll' VCI'W"l'pt Sllcral,,, d" .ophi.ti,d", strikvrag"" als het .pdlctje ,Ier lee.ring,,,,. Met d~:t:c dillgcll, zcgt hij, Icet? 3 In phIlo'. Sophist mud The"clctu, ,kn vn:"mJeling uit Hea t()(:geven, ,!at de sophbt tot hd .Iag vall ,Ie kerll1isga.tcn hoorl, Ictterlijk, tot hOll die. zich met .pel ophoud""j -.;(~)v 'I'~~ 1C~~a~OC" p.e'l'ex<\v'l'(')V, (ton tc,~ p,'idias mete.t:II110l()J\) 4.I"lrm('lJides, gedl'ong,'n, om OV"I' h"t \,1'<1~g" stuk van het bestaan 1-ieh uit tc spl'(,.k"n, noe.mt die taak h"t .pd"n van ,'fn mocjlijk 'I'd - 1tPC
I

tioplL lHu,

6lolarul.

kluchtschrijver Sophron hebben gevolgd,en Aristoteles noemt dan ook den dialoog een vorm van den mimus 1, de klucht, die zelf weer een vorm van de comedie is. De inlijving hij het genus der kunsten~ makers, jongleurs, wonderdoeners, die den sophisten gold, hleef Socrates en plato zelf niet bespaard 2. Indien dit alles niet voldoende is, om het spel-element der wijsbegeerte te verraden, kan men het in de Platonische dialogen zelf vinden. De dialoog is een kunstvorm. Het is een fictie. Al mag de werkelijke conversatie bij de Grieken nog zoo hoog hebben gestaan, zij kan toch nooit geheel hebben beantwoo-rd aan den letterkundigen vonn van den dialoog. De dialoog blijft bij Plato een luchtige, speelsche kunstvorm. Neem den novellistischen opzet van den Parmenides, het begin van den Cray-lus, den luchtigen, vroolijken toon van deze beide en van zoovele andere dialogen. Een zekere gelijkenis met den mimus, de schertsrede, is inderdaad niet te miskennen. Schertsend worden in den Sophist de verschillende grondbeginselen van de oudcre wijsgeeren aangeroerd 3. Gcheel in humoristischen toon wordt in den ProtaBoras de my the van Epimetheus en Prometheus verteld 4. "Er is van de gedaante en van den naam dezer goden, - zegt Socrates in den Cra;ylus -, een ernstige en een luimige verklaring, want ook de goden houden van kort~wijl" (If'tAOrtcdO"fLo\l£~ xO'.:t o! Elders in denzelfden dialoog laat Plato hem zeggen: "als ik de vijftig-drachmen voordracht van Prodicus gevolgd had, zoudt ge het terstond weten, maar ik heb euke! de een-drachme voordracht gehoord" 5. Opnieuw in denzelfden toon, in het blijkbaar opzettelijk onzinnige en satirisch bedoelde spel met etymologieen: "nu let op den truc dien ik invoer bij ailes, wat ik niet oplossen kan" 6. Tenslotte zelfs: "Ik heb aI lang verbaasd gestaan over mijn eigen wijsheld, en geloof er niet aan". Wat te zeggen, wanneer de ProtoBoros eindigt met een omkeering der standpunten, of wanneer men twisten kan, of de grafrede in Menexenus ernstig bedoeld is of niet? plato's sprekers zelf tellen hun philosophische bezigheid als c.en beyaUig tijdverdrijf. T egenover de clisputeerzucht cler jeugcl staat de zucht om geeerd te zijn bij den oudere 7. "Zoo staat het met het ware ervan," zegt Callicles in den CorBias s, "en ge zult het begrijpen, als ge nu philosophic laat rusten v~~r de grootere dingen. Want philosophie is een liefelijk ding. als men er in zijn jongere jaren met mate

rocp

1 Poet. 'HJb. '406<:. s 184b. (Bude p. S2).

'3

ewl).

~

'R~ich,

Der Mimus, p. 3H.

4o')J.

Parmenide~

7

I28e.

~

I 142 cd, vgl. Cratylus, 4-40. Gorgi.. 48-4£. Vgl. Mencxenus

,8,

aall doet, maar hd i~ verder/' voor t::en rnc:mch, al. hij cr hnger ,Ian hdworlijk zich in v"r!icst," Ais cen .pel dcr jcugd (krh~Ivc haddclI zij zeIf h(,t g~.~kn, die Vout 0" Iat,'rc w,Tdd de onvergankclijke grundslag"n IegdclI yoor \vijsh.,;d (,n wijsb\1geert(" Om J() gromU'out del' Sophistcn, hun I()gis~h en hUll <>thi.d, t"kort, VO
m(,t al haar vcrd",ping, d" wijsb"g""rk ("'" cdel spel. En indien nid all,,"n Pbto, rna,,\, ook nog Arislotde. de drogrtl([,mcn ~·n de woord· ~pding('n ,kr Sophisten zoo ernslige bestrijdi'lg waardig hcbben ge· kl'uf(l, <1.111 was h<,t, omdat ook hllIl cig"n wij.gcerig den ken zich lIog nid uit d" sfc;'1f van hct ~pd had losgemaakt, Dod hilt dit ooit? Dc opecnvolging va,' ,Ie ~ta,lj(;n del' philosophic kan in grnv(, tnlkken aldus worden g"zien, Zij gaat in Vern,n voortijd uit van h.,;lig tMdsdspd cl'l rcdctwist, di" nidkmin kgdijk ,I" fundi" van fcc.tvermaak "ervull"n. Naar lIen g"wijd"n kilnt untspruit hieruit de dit,p" theo- en philosophic ,ler Upanishad's en der praesocrHische denkcrs, naar den Iudiekcl\ kant hilt bedrijf der ,ophislell, Volstr~.kt g<,schcidc,1I 7.ijn .1(, bdd(, "t,ren nict, Plato VOt'l't de. wijsb"geert(' al. ddRtc .treV('" "a,(, waarhcid tot de hoogtcn, dit' cllkel hij bereikcn kOIl, maar altij; cultell,r viln d" wijdcre gro\!.pclI (k7.e in de schaduw w,Idc, Ja dreigde tc verslikkcn, Corgia" die .. ieh afkc,'rde van de verdiepte wijsheid, om de macht van het s(,hitwl'('lld~ w(lord te vt,rhcerlijkcll en te misbruiken, bled' het typo V,)n <\"7.0 Ollta,lI',[;ng (1,,\' hBchaving, 'f<'.11 top gedl'(Well w"dijv"r '''' verschooising vall het philosophisch h"'ldjf gingen hand in han,1. Hilt is nillt dc """igc ninal gew"cst, ,lat "en tijdperk dat d"n .. in d"r dingen zoc:ht <1uor "en is gevuIgII, dat aan hct woonl en lit, formule geno"g hat!. 1kt Iudi"k" gehalt(, d"z('r v"I'schij""ekn is nid door scherpe lijlllm tc omRchrijven, D" grcn. tu,"chen kind'Ta~htige 'Spiderci' en hct vil!.dl vernuft, dat bij wijlen aan d" dicpste waathcid r~kcllllgs "ool'bijgaat, is zdd<:ln zuivcr tl! trekkclI, De bef".. mcle vc.rhandding van Co\,· gia. 'Ove\' "P.t ni('.t-,.ijll<""', ,1(" all" ('.I'I1R\·ig". k"nnis volstl,,,kt vc"looch('.l1 van ('('11 ra,Hcaal nihilism", is "v"nz"e,. ""n spd 182

te nocmcn ah de de.cbmlltie oVer Hckna, waaman hij 7df (lien naam gal'. Het ontbrcken van klaal' bewlIste grenz"ll tusschen spel en wijsheid sl'l'ct,kt ook uit. het. fdt, Jat de Stoki dc 7.inloo7.(', 01' ecn grammatische.n valstrik gebouwde suphismctl in Mn adem bdlandelcn met de erl1Stige rc,\cneeringen der school V,\Il Megara 1. Rcdetwist en ded.matie vierden hooglij. Ook dcze Iaatstewas st"c,ls cen voorwcrp va,l open),an,,, w",IHtdj'l. Bet spt(,ken was v"rte"(lning, paratleet"n, pral"n m"t hd woord. n" woo"knkamp was voor den Ildl""n d" aangew"7."n le'tt" ..kllnciigc VOl'm om ""n hac;hdijk,' kwc.stic weu te geven .on tt, ),e"ord"c,kn. Z"" v""rt Thucydiclt,s de vr.ag V"'1 oo.-!og of vrede ten tunede in de n,devueringen van Architlamus I,n Sthcncladas, Weet andere VI"agen in die van Nidas en Aldbiildes, van Clcon e.n Diodotll'. ZOu behamlclt hij het conflict tlls.chen macht "n rc"ht ill dell gehed ills suphistis"h Haag- en alltvvuol'J,pci gd'urnlule" .. d"n f,"kt wist UVl'l" de.• chen<.lillg ,Ie.r lIeutr"lilcit vun het eHilml Mdos. Ar-istophanc,. p"ro(liee.rt in de Wolke", ct"n lust. aan paradcelisput\:n in het rhl'torisch dud van d~.n rt,chtvaarcligen ,'.11 den 011n,,,htvaanlig"" Jogos. I)" hck"kt,nis van de. hij de sophisten gelicfrlc antilogic of duhbde l't,de Iigt ov(:rigem nid louter in de ludicke waardt~ van dien vorm. Hij hecl't tevens de': strekking, Je "ellwigc ambigll'iteit van het menschclijk oot·Jed op pra~g"ant~ wijze uit te drllkkcn: men bn het ,"66 zeggen, <'n ook ,"us. Hd is hd .pdkarakter der redc, wat de kun,t om filet wuurden te winnen tot "ekere huogle ;,:uiver homlt. llet w{)ord van
2

UOl'gl.l,<

LhbalUh:

1~l"-1.~4J.

J ~'J4,

• Zit II. l.. Mlevllk, Nietzsche lot b Ch;.H'icR Alldler, N.icb::~du~, 8.J. vi(~ ct ~.\ pel~/jec,

Wi] wlllen ons hier niet bcg~w~'n in ,k die!, rdkemh.: vr.lag. in hOllv<'tre de middden van onzc Ted" in den grolld h"t k,\takter vall spdr~gds drag~n, d. w .z. slcchts gelding h"bbell binnen cen zeker gl'~"ldijk ladn, waarin []lcn 7,C als bind"nd aanvaardt. Is 81'11001 hac! in d,," Romdllsr:h('n keh~rtljd hct !'eddjf van rellctwist en wounll'ara,le zijll pbats. J)" rhelor Dio Chrysostollllls verha'IIt ull. vall d~. slraatphilosoplwn, dill ~b el'n 800rt gcdecIassccrde sophistcn slaven ell ze.dui h~.t hoolH op hoi hrachten met een mengelmoes van grollcn, praatjes en platte 8m'dig" gezegden. lJaar liep bIijkbaar ook opstandige propaganda onc!"r door, g<'tIlig<' h<'t cb::rllet, waarbij V<)spa11;'11\11 aile phiiosophcll lIit RIlme v(Thancl(,. St(,(,ds weer mocsten de crnstige g<.,(,st"n waar· S<;huwl,n t"g('n dc' ovc,~chatt.ing van dl' strckking van hl:t sophismc, wa~rv~n Ik staan,k v()ol'bedlkn blijv('nc\ kOI'rs hid,kn. Allgustimls spr~,'kt V,'I\ die ~chaddijkc twist1.ucht <'n dM kind"rachtig ve.\'toon, om zijn teg<:nstand", (Tin W latc.n loopcn 1. Aardigh(:tl<:n van h<:t .lag vdn: gij h(:bt hon,nH, imm(:!'" gij hcht ho\'('1lS nlet verior"n - Ie.icl door olell formcd thcol"gisch tournooi van dt' hu()gc g"cstelijken aan bd(l" 7.ijclen t" Tokclo in >R~), £<:11 z""r tl'dl(,nd vourbedd van het 'poTtief karaktc:r du wijs\)<:g""tlt: in d" ,,<:n!t:n: MiddeleeuVVcII levert hc::t v".-Ilaal Otntrent Gerbett, J"n Iateren pauH t

Dc

JO ...·lJ·inii

v('rlol'(~n~ djl;\.,

dlri .~liilll;1

iu

('UrtlUU

11 3 I .

II

tlUtlll~rdldil'ti

V(~rtilling lilt }1t~t Liltijn gailt f'~itdijk dc.~ poinh: ht!l ·uw I1m·cud' ligl upgc~lu(cll.

Hli

Silv".ter II, en zijn t."g"nstander Ottrik van MMgdenburg, Mil het hof van Keizer Otto II te Ravenna in het jaar 9801. DIl domscholastcr Ortrik was naijv"rig "1> G"l'bl':rt's rOllm, Iln zond icmand naar RdIns om Jiens onJerwij. heimdijk t~. bduiste.rcn, ten \!.inJc hem op "ell onjuistc mC.41ning til bc.trappen. Dc vcrRpk.der verstaat Gerbert Vetkeerd, en bl'engt aan het hot' aan, wat hij me('.nt ge.hoord te hebben. In hilt volgendc jaar weet de keizer de heide. gdce.rden te Ravenna hijc"n te brengen, en laat hen in aanwezighcid vaneenaanzl"nlijkgchnQr r,,,ktwistCII, totdat J" Jag tell ",nJ" is en J" tOehour,krH vermodd zijn. i"Iet principale punt is dit, Ortrik vcrwijt zijn tegcnstandcr, math"matick ""n oIIJ,.td"e! Jer physka genuemd to, hcbben 2. In w"rkdijkhdd had G(:rbcrt h.ar met dcze gelijk en gdijktijJig gcnoern "l' l.ich ze.lf bij~ond"r vatbaar voor d~'n spclvorm. De kring i,~ van zclve kl"irl cn ge.loten. Reeds de eerbk"l voor de maje~tcit dWingt tot hct "phouden van aile rid rllgel~ en Ii~ti(> •. In K~f('.I'" Jlc(Jd"I>I/(J P"/(lt.i'I(I, die cen Atlrellae noVae als llitgcsprohll idca~1 voot oogcll hafl, was de ot"nlming ondanks de vrome bcclodingcn die van c"n "dd vrrmaak. Men wedijverdelll verskunsten en in w"<.!,,r•. ij,\ .• dl(m .pot. J.1~[ .!tl·C.V,)]\ naar klassieke elcgantie sluit daarhij e·('ll primitkv('11 trek ni(,t lIit. "War is het schrift?" vraagt rk, jong(' Pippijn, Kard '0 won, en AIc'lin antwol1nlt: "D<; hcwaarHter der welcnschilp". - "Wat is h"t woor Je 11I~ht? ~ Do hcwa~rHt<:r d,," h,.enS. - Wilt is h"t l"vcn? - Dc vrcllgd" ,I"t gdllkkigen, de smart ocr ungdukkigcn, de verwachtillg n~ ni(,t ollhckt:nd" klallken. Ziehier immers opnieuw lid vmag- (:n antw"'>r<1spd, ,kn raaclsclweJstrijd, het alltwoorden ill cell k~/lTlIJlEI, kortnm aI die tn:kkcn van hel spd Jer wij.hcid, die wij vrOeg"r hij de Vedische JOlliers, hij J~. Arilbiercn, hij J" SkanJill

oe

aanwezcn. J Richter, Hlst. It. IV, III c. b.trek.ni,.

n-6s. • Ilcidc termcn te ve,.,t..n Inde middclceuw,eh"

Wanne"r leg".'\ IWI ,'.il\d ,kr df,lr. <'('uw ..It-. gl'nok Tueht naar keunis omlr""t hd b",I"'\11 '''' .1 ht,t hc.sta,1I1,k "pkomt:, clie "",'L,ng d" Universlteit "Is sch",,1 en de SdlOlast:i"k al. vrllcht 7.,1 vnonlll'"ng,'.n, in allcrlci str,~kcn aanwast lot ,,\,n I"v\'ndig\' g\"."t"sb<.,w<"ging, dan g<."",hiedt dit in di" bijna koott ..ehtig" h"vighdd, dl" .a" grook "ultullrvt,rnicllwingen Homt:ij oOgt'll .pringt, M"n tradn ('.lk~~l' door
Ope", II',

186

~, ~, '~J,

II P,),

'L.e, I p, 4-

('n sl'd vindt men in de schoolschc wedkampen van de Mo,lin"d", t!'l:ulogen krLlg J_ In d" gans"h" vntwikkding van tic ~ch()la5tkk "11 van ,k UI,iv,'r~i­ kit is Iw.t agonalc element zoo prominent mogclijk_ Dc bngllurigc. VOgli" Villl he[ pr()blMm d~r 1IIliv"r,alia ill, ':;clllta.l Lh"mil van d" wijligec.:t·igt~

dis{:tlsliil~~ w,mr()VL~r

lnt:n zic.:h s(, :hddd{~ in H,(:a.listen

(',1\

Nominalist"n, hangtongctwijkld -alTlen met de primairc bdlOcfrc aan pilrtijvorming Over Cen twistpunt, die aan clk"n gcestdijkcn cultuurgrod on.I'chdddijk v"rI",nd"n i, _ Ilct g"h",-.k hcdrijf van ,I<: miI1,k1i11g vcrh.cr van gdc.crden aard lIitmaaktcn, hct ccrcmonicd, dat aan de Uiliversitdt zoo wdig hlodd", <1" grc." ,. p""ring in natiallc." d" splitsing in richting"n van alkl-Id aarrl, al dC1C v<\I-schij",d "n _taan min of )TI""," ill d'l .I'l",r van w,",rI.tl'ij'! <,,, sl",h-"g~k Erasmus hecft dicn samcntmng nog dlliJclijk gcvodd, WilnllL,er hij in cell brief aan zijn hardnckkigen tcgenstand"r NoiJl B,\dicl- zich be.klaagt OVIT ,Ie bekromp"nh"id, Waarl""e In"n in ,I" sd",h," "nk'" d.Lg"nc b
geen spd _ Maar hij het g(,I"",.d V
hl d(~ 7.cvcntknd(~ el~llW d~":. I'\a.t.llu~·wl..":.h":.n,,<.~hap , jn haa.r Ht:hit.-

ter"nJen ophloei, huat tcl-rt'in Vc.l'ov<'rt, ('11 h~t gC7.ug yan ,I" Oudhcicl "n va" hd gl'luof heid" wordt aangctast. Alles sGhaart zich t"lke-ns w"ct in bmp"n of partlje!\. Men i~ Cartl'.siaan of m"n i" t"gen h"t stdscl, men kic,~t part.ij voor ,f<, 'A nciens' of voor de 'Mod,.'rIlCs', nl"l1 is, tot v"t buiL"t' .I" gd"erd" krir'g"n "dve, v,,,)r of teg,'n Newton, v66r of t('.g"ll (I" "fplatt:ing ,kr aank, cl" in"nting (\nz, _ I)" a<:htlh~l\dt'. ~'~l;'.UW., ln~~,t.

h.,.,r

l(~vl~ndig g(\.(~~t.,.'.lijk v~\.rl«('.~I\

d:lt door de

h"p"rktlwid der middcl el1 nog voot" ehaotischc ovcrvlo,)dighcicl were! 1 MI.~dl~d~din~ v;u\ wijl(~I\ Pl"d. C. Slh)u(: k HmgrQl1j~~. t. YJ nO. q -H ,lIln SCI ·, I .~ JIIIl! IPJ .

:I

Allen, Opmi {'pist. Erasmf,

r81

hdlO",l, rnlw<;t hij

\lit~tek

het tijdpcl'k dcl' pcnncstrijden worden. Zij

V()1"m,kn, m('t 'k m\I~.iek, met ,\~. pr\lik, me! het frivolc rationalismc, md de gratk van hd 1\0,,,,,.0 ~.n ,il' ~hanl1"
nicmand aan de achttiende eeuw zal willen ontzeggcn, en waarom wij haur soIlllij
188

SPELVOltMGN

DEl~

KUNS'r

In hd. w"""" .1\" poczk von,kn wij het dement sl'd 7.0(} inhacrcnt, en dk<, vorm van hd po\'tische bk"k aan ,k structuur van het spd 7.007."'''· verhonden, ,lat el,,,e innig~ 'am".nh'lng wdhao .• t olloplosbililr moest h"d"n, en dat in .lien samenh~"g de terme" 'I'd <'" dicht hun 7.df,tallllighei.! van beteckMis hijna drcig,kn tc veriiezen. Dit7.clfde gehlt in nog hooger mate van d~n samenhang tllsschcn spd ell Inuziek. I Herbo~en we.r..l reeds gewe.zen op lid fcit, dat ill sommige tilk" het harlt"ercn van m\lzi<,.kinstl'llmcnten spd"n g~.llo.'md WOI'dt, ell we! cencrzijd, ;" h()t ArahiA,-]" an,lerzijd~ i" ck G',rm~an,~h~ \'11 'ommige Sbwi,,,he talcn, mitsgaclers het I'ran,,,h. Dit fcit mag als een uitel·lijk kenkek"n worden "pgevat Van dell tliepen p'y"hologi.dwn grond die den san'lenh'"g tu .. "hell "pel ell rntlziek bepaalt, ai\lIgezicll de~e .emantis"h" uvetcell,t"mming tus,dlen het Ar,\iJi."h en tI" genol\lntle Eurnp~es"he tal"n to(;h wei letl1auwernoml op onll"enlng lou kunne" hel·u,kll, IIoe~el:r nu ook ucze sam,mhang van muzj~k en spd ons al. ""n natuutlijk gegeven aandoet, het ZOli niet gemakkelijk zijn, zich van d" ratio v",1 tlien .. rnenhallg een dUltldijk omschrcvcn voor.tt:ilillg t" vormen. Lien p"ging, ut: gemet:nschappdijke lerml'n van u" hdd" kgrippen va,t te ,lellen moge volstatln, /-let spd, zciden wij, ligt blliten
bonden aan het feit, dat de uiting van het woord in die phase nog onafscheiddijk is van de muzikale voordracht. Aile echte cultus wordt gezongen, gedanst, gespeeld. Voor ons dragers van late cultuur is niets zoo geschikt am am te doordringen van een besef heilig spel als de muzikale aandoening. Ook zander betrekking op geformuleerde religieuze voorstellingen, vloeien in het genieten van muziekschoonheidsgewaatwotding en wijding ineen, en in die versmehing be7.wijkt de tegenstelling spel en ernst. Het is in het verband dat hier aan de ode is van gewicht te doen uitkomen, hoe in het Helleensche denken de noties, die wij aan de termen spel, arheid en kunstgenot verhinden, gehed anders bijeenliggen dan ons gemeenzaam is. Het is bekend, dat het woord muziek, fJ.ouO'~x~, in het Grieksch veel meer omvat dan bij ons nieuweren. Niet aIleen sluit het met zang en instrumentale begeleiding ook den dans in, maar in het algemeen betteft het al de kunsten en kundigheden, waarover Apollo en de Muzen regeeren. Deze heeten de musische kunsten in tegenstelling tot de plastische en mechanische, die buiten het gebied der Muzen liggen. AI het musische is ten nauwste verlxmden aan den cuItus, met name aan de feesten, waarin het zijn eigenlijke functie heeft. Nergens wellicht is de samenhang van cultus, dans, muziek en spel zoo klaar beschreven als in Plato's Wett~u. De goden, luidt het claar 1, hebben uit medelijden v~~r het tot Ieed geboren menschdom als rustpoozen van hun zorgen de dankfeesten ingesteld, en aan de menschen de Muzen en Apollo, den leider Jer Muzen, en Dionysus tot feestgenooten gegeven, opdat door deze goddelijke feestgemet';nschap de orde det dingen onder de menschen steeds weer herste1d wordt. Onmiddellijk hierop aan sluit de passage, die veelal als Plato's verklaring van het spel wordt aangehaald, waarin gezegd wordt, hoe aile jonge schepselen hun lichaam en hun stem niet kunnen stilhouden, zij moeten heweging en geluid maken, springen, huppelen, clansen van pleizier en allerlei klanken uitstooten. De dieren echter kennen in dat alles niet het onderschcid van orde en wanorde, dat rythme en harmonie heet. Ons menschen is door die goden, die ons als reigenooten geschonken zijn, de door genot begeleide onderscheiding van rythme en harmonie gegeven. - Hier wordt derhalve zoo duidelijk mogelijk cen onmiddellijk verband gelegd tusschen spel en muziek. Deze gedachte evenwel wordt in den Helleenschen geest geremd door het semantische fdt, waarop wij vroeger reeds gewezen 1 Lege~" 60.

,,0

hebben: in het Grieksch blijft aan het spelwoord 1tCX~~t&; (paidia) uithoofde van zjjn etymologischen oorsprong de beteekenis kinderspel, beuzeling, a1 te zeer k1even. Paidia kon m.uwdijks dienen om de hoogere spdvormen aan te duiden, de gcdachte aan kind was er te onverbrekdijk aan verbonden. De hoogere spelvormen vanden derhalve hun uitdrukking in eenl,ijdig beperkte termen als aeon - wedstrijd, scholazein - vrijen tijd passeercn, diaaoae - letterlijk: doorbrenging. Hierdoor ontging aan den Griekschen geest de erkentenis, dat al deze begrippen in cen algemcen begrip :woals het wiver geconcipieerd is in het Latijnsche ludus en in de nieuwcre Europeesche taien, wezenlijk vereenigd :djn. Vandaar nu de moeite, die Plato en Aristotdes zich moe.ten geven, om uit te maken, of en in hoeverrc de muziek meer dan spd is. Bij Plato luidt het ter genoemder plaatse "erderop 1: lets wat noch nut, noch waarheid, nuch een waarde als gelijkenis bevat, noch ook schadelijkheid inhoudt, kan het best beoordeeld worden naar de mate van de bekoring XctptC; (charis) die erin gelegen is, en het genot, dat het schenkt. Zulk een genoegen, dat geen noemenswaarde schade of nut behelst, is spel, paiJia. Let wei: het betreft hier nag steeds de muzikale uiting. - Men moet echter in de muziek hooger dingen zoeken dan dit genot, en hiermede gaat plato thans verder, waarover straks nader. Aristoteles zegt 2, dat de aard der muziek niet gemakkeHjk te bepalen is, noch het nut, dat in honis van muziek gelegen is. Is het terwille van sper, paiJia - men zou hier ook 'vermaak' kunnen vertalen - en verpoozing, dat men muziek begcert, evenals slaap en drank, welke eveneens niet in zich zelf van belang of ernstig «(J"I;;o\J8cx~r.() zijn, maar aangenaam en de zorgen verdrij"end? Aldus gebruiken sommigen de muzick, en voegen aan het drietal slaap, drank, muziek den dans nog toe. Of zullen wij zeggen, dat muziek tot deugd leidt, inzooverre zij, gelijk de gymnastick het lichaam fit maakt, eell zeker ethos kweekt, ons gcwent, op rechte wijze te kunnen genieten? Of draagt zij hij, en dit is een derde stelling, meent Aristoteles, tot geestelijke verpoozing - iltcxy(>ly~ - en kennis '1lpov'I)cn!;'? Dit diaBage is in het verband, dat hier aan de orde is, een belangrijk woord. Het betcckcnt letterlijk 'doorbrenging' van den tijd, doch een weergave door 'tijdvcrdrijf' is enke! toelaatbaar, wanneer men zich verplaatst in Aristoteles' opvatting van de tegcnstclling arbeid 1 Leg~s II 667 E.

I Politica vm. 4, ... '3390.

'9 '

en vrijt'n tijd. Teg('nvvoordig, zegt Aristotdes 1, Leod'Cn,m clc mcesten dc mU7.kk 0111 h,,[ g"no('g(,n, 111"ar de Oll(jen he.bben haar ond"r ,I" OPvc)(,ding - (pa/,Ie/a) - gt;rangschikt, omdat de natuur zclve cischt. dilt wij nk! alle"11 gOI,d kUJl!lcn arbcidcn, maar ook gocd kunnen kdig zijn ~. Want (kzc (ell' ledighcicl) is het beginsd van ~Ik~. Lcdighdcl is verkicsdijk hovcn arhdcl en h"t clod, -r£Aos ([do .•), van ck~(,n. D("c (lmkr:\'r van de ClnS g"me"n7.amC vr:rhollcling is weer tr: b"grijpcn in het licht van d" ont,I'g"nh"hl van loonarhei,l, ,lie den Hdl""nH(:hcn Vl'ijen man eiglm was, en die hem in staat stehk, door hd volgen van edd" I'.n vorm"",]" hezighdcl zijn I"v"nsclod (reAo,) na k ~t.rcV("'. De vraag iH lluH, h"" den vrij"n tijcl (cTxoA~) t" h,,,tden. Nkt Hpdcnck, want ,hll\ ZOU spd on. Iwt kvenHdoe\ zijn. Di~ is (lIlmogdijk ("allgc~k'll paidia voor Aristc>td0~ sl~chts kinderspci, vt'rmaak bctcekent). Spden clknen enkd tot vcrp001.ing van arhcid, aI. cen soort mcdicijll, cloordat ',il ,Ie zid ont.lpalJlling (111 rust g,mlJ]. 1-kt kclig zijn cchter schijnt in zichzdf gcnot I,n gc.luk "n kvensvn,ug,k in t" houckn. Dit gd\lk nil, d.i. elit nid me"r .tmv"n naar id. wat m"n niet hedt, is -reAo,"lev"""loel. Maul' .Iit gellut wordt nid door allen in h(:t~dr.Ic g,,;td "chci cling5Iijl1"n tlI'schen "pd <:n
I

JJ7 b 'fl.

8"rxy(,)y~v.

•

• "X"),'*~"v iNv«"&"",, ""'),,~,~

IB':)Q 29-

0 IB9b 35-

•

"po,

"<~v
Dew ge<1.cht\, pla.tst d"rh.lv" de muziek in een sfeer, die tus.ch\,n cdel spel en zdfstandig kunslgcnut in gdcgen is. Zulk "'en ucschouw ing wonlt. ~.d1tcr bij de Grickcn doorkruist door cen andere overtuiging, Jk "an de mu~i<.'k cell zccr bcpaaldc tcdlllisch(" psydlOlogischc en morcck functi<.' opl,'gt. Zij gdaal,k w('fking to"k"nc\en; ,It, ,,,'ne maaktcn lnt i8 het kit, dilt I'lato hoar hkr aiR ,,,,n spd"n hcd't opgcv.t, I)" uitwdding over ,k w'larJecring del' muziek bij de. Crie-ken kan ht'hbcn
• dwx\ 1'l'O(tO\&:v

TWo(

~ Ari~I'f1t'(~I('!j,

)(c
1"f1!itk;,t VlII. 134°.:1.

3

Rep. X. 6(Jzb .

(J1'l'Olla~v T~V IL(IL1)
193

drllkkclijk wordt uitgesprokcn, tu"h cigelllijk uv,:l'al erkcmd. Of ,Ie mUl,kk v(,rm~,)k e,n vr~'lIg:ijn van jong"n datum. 01' cJ., afl><""ldingQIl van muzick· uitvo"ringen uit de a"htti"nd" ceuw zic:t men steeds de toehoorcl"r. in ekgant gcsprek. In het Franschc mU:dcklevcn mod"n nog e"n "ertig jaaJ' gd,,,len kritisd,e inturupti,,. t"g"noV<"r o"k c~t or JirigCllt niet ongewuun zijn geweest. Dc muzi"k was en hied' jn hoofdl"·,,,k ,livcrtiss"mcnt, ,,1'1 ((" bewondering, althan. <1" uitg""prohn h.,· wOllckring, gold vooral de virt\lositcit. Dc schepplng van den e<JIIIponist gold nog volstr"kt niet al. hdlig "n onaantastbaar. Van de vrijc cad"n"e' werd zulk e"n onhcs"hdden gd,,·\.ik g(,maakt, dat men 194

het moest te.gengaan. Frcderik II van I'\,ui,\,n v"rbo",1 den znng,'rs, door dgcn vCl'sillringen een cumpositie te verander,,". Bij gcc.n menschdijke prcslatic hedt, van .I"" karnp tuosch,'.n Apollo Cn Marsps af tot heden,
Or

Indicn mCn met allcs wat IUlizick betreft, zkh cigcnlijk voortdllrend binncn ,I,'. g~"'nzcn V,\ll h~t Spd b"w"~.gt, in nog vee! hoogcrc mate geldt .lit van haar onafscheiddijke twcdingkunst don Dans. Van den I)alls, hetzij men
in d<:n s"\,,dans, knrtc)m claar, waar de dans vcrtooning, voorstdling, uithcdding uf wei rythmischc., op~tellillg en bcwc.,ging is, 7.OO'lh bij mcnud uf qua,lrill<:. Is hd v,,,dring"!! val) ckn \"onckc\am, r"icbns en figuurdans door den parendans, htlt:dj ronuuraahmd als bij wals en polka, of voortschuivend als in jongeren tijd , to h(,~<.,hcJ\lwm ah (,(,n v".-schijnsd van v<.'rsl~pping 01' v"ral'ming <.1,,1' cuit:uur? I'r zijn rdcnen gellu"g um hd tc heweren vuur wic de geschkdenis van den dans uvcr~it:t in al de hooge ontplouiingen van ,dluonheid en stijl, dit! deze heert opgdevcrd, tOl de opmcrkdijh mc)derJlc hcrleving villI dell kUllstdans tot!, Z"k<'!r is hd, dat juist hd sl'dkaraktcr, den dans ~oo wezenlijk dgen, in de hcdenclaagsch<: c1ansv(Jrmen vrijwd te lunr gaat. Ik s~n"'nh"ng van dans ('II sl'd ~tdt gccn prohh,,'m. )lij is wo klaarblijkdijk , 7-<)0 innig \)11 zoo vo Ikomen, dat cell uitvoel'ige. integn'<')"ing van h(,t h<'gl'ip van den dans in dat van het spel hier achterw,'gc Illogc blijvlJn, Dc vCl'houJing van ulln dans tot het spill is niet die van een dc.elh"bbcn aan, maar dill van e<::11 d"d llitmakt!1I van, t!en idcntiteit van w(~zen. D~~ dJ.nH is (~(~n hij7.ond(~re e.n 7;C(.',}' v()hn\l~kt~': VOrnl Y:.\11 h(~t

sPc\"JI zclf ab wod,mig.

W t'lldt mt'n zich van pOeZli"ckn van (1,,,tl1I'-tjs...,h., voortbrengillg ell waarncll1ing scheidt, wa.~ door ,kn 'kll''''llSd'('1l g(·." ~t goc.cl lwgrcp('Il, toen hij ovr.r n'll J"(,(,b van kumligh'''kn '''1 vaar(lighdc.", (I" Mu~c.'.n Ikt h",,,'.d''''l, t"l"wijl hij aan "en ancien' rl'."b daarvall, dczulken die wij omkr h"dcknclc kun,t ,am"nvatt"n, elk wa~l"elighdc.l onthidJ, Aan cl~. h~ckk'llde. kunst, vctcclligd nlet ltd hamlw<:rk, werd"n ge"n Muz,," toeg"k"n(1. Voorzoover cr van ""II unders~ltikking aan ""n goclcldijk h<:,tkr sprak<: Was, bt'.hool"d,' n z,ij samcn onder dat van l-Ieph3".tu. of vall Athena Ergalle, vClorthrt,ngc.,l's ,IeI' plastisdlc Kunst gcnoten bij langll nil nkt de "pm"rb.'amhdel el\ waardet·.ring. uie aan d" diehters gcschonh11 werd. Overigens \uopt di" gn,1lS van N'l' C'l1 waal'clec'ring, dell kunst"l'aar g,'wijcl, niet s(,h('rp tus.!dl<'11 het gebic" der Mll~cn ell dat daarbuiten, getuige de g~ringe m'a\"s~happdijk(" C"l' V,,1l ,leu n>u.! icus, W,larvan hier Luven re,,,1s "prak" was. Met hd di"pga,1nck V('.I'Sd,i1 tIl.schon' het 111mische .'.n lIet plastischc curresl)onckcrt nu in groot" IT"khn de sdlijnbarc a!wel.ighdd van

n"

1 96

hct ludiekc cl~mcrlt in de iaatstg,,,,,,,,,,,dc groep, teg""0ver d<; uitg(,"pwken sl'd'lualiteit"n ,kr ,'erste., Eon hoofdrl"kn van die tl'.g(mstelling is nkt V"I' W "o('.k~n , In Je mu~ische kunstcn b",staat d,\ fdtc.lijke aesthclischc aClivccring in J" uitvocring, Ook indkn hd kunst Wl\~k te voren is vcrvlIardigJ, aangdcenl of gcnotccrd, hd wurdt cc[":'st lcvt.:llu it\ Je uitvot:ring, Opv()~~rinl" k .n gdluon:. hn:ngin,g, vc.~r­ t,)oning. produclio in ,len l"thTlij\
n(H.~nlcn.

Gcheel anders staat het met de bcdd(,nd(, kunst, Reeds door haar g~.bond<:nhdd aan dt: lI1at<-.dc "n aan ,I" bt',[,crktlw.id ,kt vornl" mogdijkhedcn, die de stor hiodt, kan ~.ij niot ~oo vrij .pelon als de in a"th"dN"h<; ruimt<:1l zw<:v"n,l<: J>0i~zk "" ",Ilzi"k. Ik dans staat hiL~r in i.'en grenssf(,cr, Hij is musisch en pI as tisch te.gclijk, JTI\lSbch, t:.at itl rythmisdlc bewegit1g, Tu"h is hi) l<,venS ,Iall de SlOt' gehonbakkcr 'm in hd algl'",,,cn {Ie vcrsierendll kunste.naar legt zijn aestheti,~ch~'11 il11l'ul., ,'1 00" vlijtig"n (:11 languurigel\ arbdd vast in de materie, Zijn schel'ping i" hlijv(,nd, en blijvt'nd lkhtbaar, lk w\Tkillg van ~ijn kUl,~t is nkt afhankdijk van cen opzettdijke vertooning of uitvoering, door andel'(~11 of 0001' 1'1-

hem zelf, als bij de muziek. Ecnmaal vcrvaardigd, odent zij, 011bewcgdijk en .tulIl, haar werkillg uit, wulallg "r mel\.~h"n zijn, ,Ii<, er hun oogen aa!1 weiden_ Bij gebrek aan "en upenhare handding, wa~dn hr.t k\m~twt'rk kvc."d wordt t." g(,noten wonlt, schijnt (T in hd domcin dcr hccldcnde kunst vOur C':l1 luditlk0.1\ (,Ictor cigenlijk gcet\ plaats_ Dc kllt\stt:rlaar, hoezeer hij b,~z(;tcn mag ~,ijn cloor "ijn sch~ppillgsdrirt, werkt al~ ".('./1 hallclw<,rk",,,n, el"ll,tig en ing"'p.1l1n"n, st,,,,,1. .kh zdf h"lJr""v"nrl I,n cOITigene",1. Zijn vervo<:rillg. vrij en un.tuinlig hij ,Ie ~un"eptie, mod bij de bt!werking olldel"worpCII blijvell .an .I" vaanlighdd van d" vurmend" hand. Ontbreckt Z(){),I""n(!e {)(}gens"hijnlijk hij de vnvaanliging viln het kunstwcrk lIet spdemk I,k,ment, hij ,!(, aanschouwing en gCllkting cryan kumt hd in lH't gdJ"d n)(,t tot lliti"g_ Fr i< gl,(,n .. khtbare han,lcling_ Staat hij de h"ddende kunst rceds haar karakter van n\akenden arhdo, van no"st handwerk, van nijvcrhcid, den spclflldur in ,len w"g, ,Ieze verhoU(ling wordt nog ver.terkt ,Iuor het fcit, dilt de aard Viln het kUIi.twerk mee.tal gcoott!tHlccls wunlt bepaahl door zijn praktisclltl bestemming, tm dilt dtlzc l
tieve identiteit met kosmische dingen, symboolwaarde, kortom wijding. Nu staan, gelijk hierboven werd betoogd,wijding en spel zoo dicht bijeen, dat het verwonderlijk lOU zijn, indien de ludieke qualiteit van den cultus niet ook over de voortbrenging en waardeering der beeldende kunst in eenig opzicht uitstraalde. Niet wnder aarzeling waag ik het, aan de kenners der HeUeensche cultuur de vraag voor te leggen, of niet een zeker seman tisch verband tusschen cult us, kunst en spelligt uitgedrukt in het Grieksche woord &.yctAfLCl (u8a1ma), dat onder andere de beteekenis heeft van een standbeeld of godenbeeld. Het is gevormd van een werkwoorclstam die een beteekenissfeer clekt waarvan het centrum schijnt 'jube!en, uitgelaten zijn', het Duitsche JrohIocken, daarnaast 'pralen, pronken, vieren, versieren, schitteren, zich verheugen'. Als oorspronkelijkste beteekenis van oBoIrna geldt sieraad, pronkstuk, kostbaarheid, dat waarover men zich verblijdt. 'Ay.xAfLCl't<X vux..o~, sieraden cler nacht, is eeo dichterlijke benaming voor de sterren. Over wijgcschenk heen lOU het dan godenbeeld zijn gaan beteekenen. Indien de Helleen het wezen cler gewijde kunst het best uitdrukte met een woord uit de sfeer van blijde verheffing, is men daarmee dan niet dicht bij die stemming van spelende wijding, die ons aan den archaischen cultus zoo eigen scheen? Stelliger conclusies wil ik aan deze opmerking niet yerbinden. Een samenhang tusschen beeldende kunst en spel is reeds langen tijd geleden aangenomen in den vorm van de theorie, die de voortbrenging van kunstYormen wilde verklaren uit 's menschen aangeboren spe!aandrift 1, Een bijna instinctieve spontane versieringsbehoefte, die gevoegelijk een spdfunctie mag heeten, is inderdaad niet ver te lOeken. Iedereen kent haar, die we! eens met een potlood in de hand cen vervelende yergadering bijwoonde. In een achteloos, nauwelijks bewust spcl van lijnen trekken en ylakken vullen ontstaan fantastische versieringsmotieven, soms aan even grillige mensch- of diervormen yerbonden. Afgezien van de vraag, welke on- of onderbewuste drijfveeren de psychologie aan zulke vervelingskunst meent te moeten toekennen, kan men deze functie ongetwijfe!d spe!en noemen, een spelen, dat op een cler lagere niveau's van de categorie spel thuishoort, bij het spelen van een kind in het eerste levensjaar, aangezien de hoogere structuur van het georganiseerde sociale spel er geheel aan ontbreekt. Als verklaringsgrond voor het ontstaan van versieringsmotieven in de kunst, om van plastische vormgeving in het algemeen 1

Schiller, tiher die iisthetische Erziehung des Meruchen. Vieruhnter Brief.

'99

niet eens te spreken, ~chijnt d~:z<; psyd\iSdl\' fUllctil: to.::h wd wat ontacrt:lkcnd, llit ~"'n d"dl"", srd~,n van ,](, han,1 "ntsta.t g""n stijl. Bavcndien gaat de behoeftc tat plasti,clllO v()l'mgcving veel vel'der dan enkcl het versieren van een vlak. Zij is drieledig: versiering, con· structic en nabaotsing, Om de kunst globaill uit ~','I\ 'Spi"ltrieb' af te leiden zou men ook het hO\lwcn ,'" h<:t afb!.,"]""n ""ar(")d,,r moet<:n brcngclI, De hulcnschilderingen uit den oudcl'".1\ sk,,,,tij,l rrod~ct van ,,,,n 'l,,,b.n
of d" dichl- "n ~allgkall1p voor gi0.~n,

N",

201

hebben in wedbmp, om hun leven te redden, .11 de nieuwe dingen van vinding en maaksd geschapen, die nu den schat der cultuur vormen. De Vedis<.:he godsdienst benaamt zich een eigen Deus Jaber, TVGsbtar, dat is: de maker, de vervaardiger. Hij smeedde voor Indra den vajra, den donderwerphamer. Hij hield eeo wedstrijd in kunstvaardigheid met de drie Rbhu's of kunstenaars, goddelijke wezens, die Indra's paarden, den wagen der Asvin's, E~haspati's wonderkoe ~chie­ pen. De Crieken kenden een sage omtrent Polytechnus en Aedon, die zich heiden beroemden, meer te beminnen dan Zeus en Hera, waarop deze hun Eris, den wedijver, lOnd, die hen liet kampen in allerlei kunstarbeid. In deze reeks hOOfen de kunstvaardige dwergen uit het Noorden, Wieland de smid, wiens zwaard zoo scherp is, dat het den stroom voortdrijvende vlokken wol snijdt, en oak Daedalus. Zijn kunststukken zijn vele: het labyrinth, beelden, die loopen kunnen. Voor de opgave gesteld, een draad door de windingen van een schelp te trekken, lost hij die op, door een mier als trekdier voor den draad te spannen. Ziedaar de verbinding van het technische proefstuk met het raadsel. Tusschen deze beide bestaat echter dit onderscheid, dat een goed raadsel zijn oplossing heeft in een onverwacht en treffend contact van den geest. terwijl het technische proefstuk slechts zelden een rake oplossing heeft als het bovengenoemde, en zich in den regel in het absurde verliest. Het bekende touw van zand, reepen steen om mee te naaien, dat zijn de verbeeldingsmiddelen der technische sage 1. De Chineesche heldenkoning van den voortijd moet zijn aanspraken erkend maken door allerlei beproevingen op en door proeven van bekwaamheid, lOoals het kampspel in het smeden tusschen Yu en Houang-ti 2. Eij al deze voorstellingen van het wonderbaarlijk volbrachte proefstuk sluit wclbeschouwd het mirakel, dat is het kunststuk, waarmt':e dt': heilige, levend of dood, de waarheid van zijn roeping en zijn aanspraak op meer dan menschelijke eer bewijst, vrij regelrecht aan. Men behoeft niet ver in de heiligenlegende te zoeken, om waar te nemen, dat het mirakelverhaal herhaaldelijk een onmiskenbaar ludiek element verraadt. Al vinden wij het motief van den wedkamp in kunstvaardigheid in de eerste plaats in my the, sage en legende, de factor van wedijver heeft ook aan de ontwikkeling van techniek en kunst in de werkelijkheid wel dt':gelijk dee! gehad. Naast mythische kunstwedstrijden als

or

I

1 The Story of Ahihr ed. by F. C. Conybe.re etc. Cambridge [9' 3, p. lxxxix, 20/2'. Gnnet, Civilisation, p. H9, 1 35-'39.

'"

die ViII' I'olyt""hllus ell Ai'llon, sla.111 hi,toriseh,': aI, die 01' S,'111O~ tllSS"]''''' I'ilrrhil,ius "" "':II m"d,,(Iing"r om ""n voorstdlillg V.ll1 d"ll sldjd lll,"chen Aiax "n Ody,sclIs, of die bij de Pythische I,:esten Iusschen l\ll1aellll. ell Tim