Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд). Ҷилди 1

– 1–

«…Бигзор ин фарҳанги љомеъ ҳамчун мероси азизи гузаштагони мо дастраси ҳар хонадони тољик ва китоби рўимизии ҳар фарди бонангу номуси миллат бошад». Эмомалї Рањмон

‫ ﺑﮕﺬار اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻴﺮاث ﻋﺰﻳـﺰ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن ﻣـﺎ دﺳـﺘﺮس ﻫـﺮ‬...» «‫ﺧﺎﻧﺪان ﺗﺎﺟﻴﻚ و ﻛﺘﺎب روي ﻣﻴﺰي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻧﻨﮓ و ﻧﺎﻣﻮس ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ رﺣﻤﺎن‬

‫–‪– 2‬‬

‫اﻛﺪﻳﻤﻴﺔ ﻋﻠﻢﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻧﺎم رودﻛﻲ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻔﺴﻴﺮي زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‬ ‫)ﻋﺒﺎرت از ‪ 2‬ﺟﻠﺪ(‬ ‫ﺟﻠﺪ ‪1‬‬ ‫ا‪-‬ن‬ ‫زﻳﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮ‬ ‫ﺳﻴﻒ اﻟﺪﻳﻦ ﻧﻈﺮزاده )رﺋﻴﺲ(‪ ،‬اﺣﻤﺪﺟﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦاف‪،‬‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻛﺮﻳﻢاف‪ ،‬ﻣﻴﺮزاﺣﺴﻦ ﺳﻠﻄﺎن‬

‫دوﺷﻨﺒﻪ ‪2008 -‬‬

– 3–

АКАДЕМИЯИ ИЛМЊОИ ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН ПАЖЎЊИШГОЊИ ЗАБОН ВА АДАБИЁТИ БА НОМИ РЎДАКЇ

ФАРЊАНГИ ТАФСИРИИ ЗАБОНИ ТОЉИКЇ (иборат аз 2 љилд) ЉИЛДИ 1 А–Н Зери тањрири Сайфиддин Назарзода (раис), Ањмадљон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Њасани Султон

Душанбе – 2008

– 4–

ББК92 Я2+81.2 Тољик – 4 +81.2 Форс – 4 Ф-41 Тартибдињандагон: С. Назарзода, А. Сангинов, Р. Њошим, Њ. Рауфзода Иштирокдорони тањрир ва такмили аввал: С. Назарзода, А. Сангинов, А. Маниёзов, С. Каримов, М.-Њ. Султон, О. Ќосимов, С. Матробов, С.Сабзаев Иштирокдорони тањрири нињої: С. Назарзода, С. Каримов, М.-Њ. Султон, А. Сангинов Њамгунсозї ва коркарди фарњангнигорї: С. Холматова, С. Каримов Тањрири назоратї: Ѓ. Ќодиров, С. Холматова Фарњанги тафсирии забони тољикї беш аз 80 њазор вожаву ибора ва таркибњои забони тољикиро фаро гирифта, аз лињози сохтор калимаву таркиб ва истилоњоти њам давраи классикии инкишофи забон ва њам давраи муосири рушди онро дар бар гирифтааст. Дар охири фарњанг мифтоњи арабї замима шудааст. Фарњанг барои истифодаи доираи васеи хонандагон пешбинї мешавад.

Тасњењот: И. Мискинов, С. Зарафшонї, Г. Усмонова, Ч. Назаршоева, С. Некбахтшоева, О. Мирзоева Чопи компютерї: а) бо хати кириллиасос: Ч. Назаршоева, Н. Ашўрова, О. Мирзоева, С. Некбахтшоева, Г. Усмонова, М. Раљабова, Ш. Назарзода, М. Носирова, А. Шералиева; б) бо хати арабиасос: И. Мискинов, Г. Усмонова, О. Ќосимов, М. Музофиршоев, С. Матробов. ISBN 978-99947-715-5-4 (љ.1) ISBN 978-99947-715-7-8

©Пажўњишгоњи забон ва адабиёти Рўдакї, 2008

– 5–

ПЕШГУФТОР Фарњангнигорї дар таърихи забони тољикї собиќаи дерина ва намунањои барљаста дорад. Фарњангу луѓатномањои фаровон, ки луѓатшиносон ва фарњангнигорони машњур дар даврањои гуногун тањия ва таълиф кардаанд, ганљинаи бебањои вожагони забони тољикї мањсуб гардида, то имрўз ќолаб ва шаклу гунањои мухталифи калимасозї ва истилоњофаринии забон аз рўи онњо омўхта мешавад. Дар ин фарњанг ва луѓатњои гуногунњадаф муаллифону мураттибон таѓйироту тањаввулоти бахши вожагони забон ва калимањои навсохту тозаэљоди замони худро бо шарњу тафсир сабт карда, барои нигањдошту такмил ба ояндагон мерос мондаанд. Фарњангнигорї як риштаи басо муњими забоншиносии тољик буда, тањлил ва баррасии он яке аз василањои асосии пажўњиш ва тањќиќи бахши вожагони забон мањсуб мешавад. Њадафи асосии чунин тањќиќот тањияи фењристи мукаммали фарњангњои тољикїфорсї, тартиб додани маљмўи умумии баргањои хаттї ва компютерии вожагон ва таркибњои дар ин фарњангњо сабтшуда, баррасии илмии усулњои фарњангнависї, тањия ва нашри матни интиќодии фарњангњои пешин, бунёди як маркази умумии тањќиќи муќоисавии фарњангњо ва дар нињоят, дар асоси ин фарњангњо тањия намудани як фарњанги мукаммали вожагони тамоми минтаќањои интишори забон мебошад. Муњаќќиќони забоншинос марњилањои таърихи фарњангнигории тољикїфорсиро ба таври шартї ба марњилањои тоисломї ва баъдиисломї људо менамоянд.

Аз давраи тоисломии фарњангнигории тољик ба ѓайр аз чанд намуна, аз ќабили «Фарњанги оим-евак» (Frahang-i oim-evak), «Фарњанги пањлавик» (Frahang-i pahlavik) дигар осоре ба дасти мо нарасидааст, ки дар асоси онњо оид ба сатњи фарњангнигорї дар як давраи таќрибан якунимњазорсолаи таърихи забон ба таври муфассал ќазоват намоем. Дар «Фарњанги оим-евак», ки бо њуруфоти авестої ва пањлавї тањия шудааст, калимаву вожањои авестої ба забони пањлавї шарњ ёфта ва дар «Фарњанги пањлавик» бошад, идеограммањои забони форсии миёна (пањлавї) тафсир шудаанд. Бояд гуфт, ки фарњангнависї барои матнњои бостонї, махсусан матнњои динии зардуштї баъдан њам идома ёфта, нусхањои ин гуна фарњангњо дар марказњои эроншиносии дунё мањфузанд.1 Замони ављу густариши фарњангнигорї ба давраи навини таърихи забон, ки бо номи форсии нав ё форсии дарї машњур аст, рост меояд. Тавре ки маълум аст, аз асри XI сар карда ба забони тољикиву форсиву дарї фарњангњои сершуморе, аз ќабили «Луѓати фурс»-и Асадии Тўсї, «Фарњанги Љањонгирї»-и Њусайни Инљу, «Бањори Аљам»-и Рой Текчанди Бањор, «Фарњангнома»-и Њусайни Вафої, «Фарњангї Рашидї»-и Абдуррашиди Таттавї, «Бурњони ќотеъ»-и Муњаммадњусайни Халафи Табрезї, 1

Муфассал ниг: Основы иранского языкознания. Среднеиранские языки. –Москва, 1981, -С. 14-15, 235-236; Энсиклопедияи советии тољик, -Душанбе, 1987, љилди 7. -С. 537-538; Маљидов Њ. Забони адабии муосири тољик, Душанбе, 2007, љ. 1, -С.191; Баевский И. С. Описание таджикско–персидских рукописей Института народов Азии. – Вып. 4. –Москва, 1962, -С. 51-52.

– 6– «Ѓиёсуллуѓот»-и Муњаммади Ѓиёсуддин, «Чароѓи њидоят»-и Алихони Орзу ва дањњо луѓатномањои дигар тањия ва тадвин шудааст. Устод Саид Нафисї дар маќолаи «Фарњангњои порсї» фењристи фарњангњои форсиро овардааст, ки он 202 луѓатро дар бар мегирад ва ќисме аз онњо то замони мо нарасидааст. Дар «Луѓатнома»-и Дењхудо шумораи ин фарњангњо 250 китоб нишон дода шудааст.2 Муњаќќиќон ин давраро ба таври куллї ба ду марњила – марњилаи фарњангнигории минтаќаи Хуросон (асрњои X-XV) ва давраи луѓатсозї дар сарзамини Њиндустон (асрњои XVI-XIX) људо кардаанд.3 Ба ин даврабандї бояд як марњилаи дигар - марњилаи фарњангнигории замони муосир (асрњои XX-XXI) низ илова шавад, зеро ин марњилаест, ки дар фарњангнигории тољикї-форсї тањаввулоти амиќе рух дод ва он имрўз бояд аз љониби муњаќќиќон ба таври алоњида мавриди баррасии амиќи илмї ќарор гирад. Ќадимтарин луѓати тафсирї, ки то замони мо мањфуз мондааст, «Луѓати фурс»и Асадии Тўсї (асри XI) мебошад. «Луѓати фурс» тафсири калимањои нодиреро, ки дар осори шоирони Осиёи Миёна ва ќисми шарќии Хуросони асри X ва ибтидои асри XI вомехўранд, фаро мегирад. Ин калимањо бо намунањо аз ашъори Рўдакї, Даќиќї, Фирдавсї, Унсурї, Фаррухї ва дигарон оварда шудаанд. Дар фарњангњои баъдина аз осори Хоќонї, Низомї, Саъдї ва дигарон низ шоњид оварда шудааст. Ба ин тариќ, фарњангњо тадриљан ташаккулу такомул ёфта, забони тољикї- форсиро дар тамоми ќаламрави интишори ин забон дар бар гирифтаанд. Метавон гуфт, ки фарњангњои то асри XV таълифшуда дар минтаќаи Осиёи Миёна ва Хуросону Эрон идомаи

мантиќии њамин «Луѓати фурс»-и Асадии Тўсї мебошанд. Дар асри XV ва махсусан дар асри XVI баъд аз барќарории давлати темуриёни Њинд ва интишори забони тољикї-форсї дар ин сарзамин маркази илми фарњангнигории тољику форс низ ба ин кишвари пањновар интиќол ёфт. Дар асрњои XV–XVII дар Њиндустон фарњангњои машњуре мисли «Шарафномаи Мунярї»-и Иброњим Ќавоми Форуќї (асри XV), «Туњфатуссаодат»-и Зиёуддини Муњаммад (асри XVI), «Муаййидулфузало»-и Муњаммад ибни Лоди Дењлавї (1519), «Мадорулафозил»-и Файз ибни Асадулуламо (1593), «Фарњанги Љањонгирї»-и Њусайни Инљу (1608), «Бурњони ќотеъ»-и Муњаммадњусайн ибни Халафи Табрезї (1652), «Фарњанги Рашидї»-и Абдуррашиди Таттавї (1654) ва дигарон таълиф ёфтаанд. Дар садањои XVIII-XIX дар минтаќањои форсизабон фарњангу луѓатномањои зиёде тањия шудаанд, ки намоёнтарину муњимтарини онњо «Бањори Аљам»-и Рой Текчанди Бањор (1739), «Сирољуллуѓот» ва «Чароѓи њидоят»-и Сирољиддин Алихони Орзу (миёнањои асри XVIII), «Њафт ќулзум»-и Ѓозиуддин Њайдар (1818), «Ѓиёсуллуѓот»-и Муњаммад Ѓиёсиддин (1827), «Фарњанги Онандрољ»-и Муњаммади Подшоњ (1888) мебошанд.4 Ошноии эрониён бо фарњангу дастовардњои илмї ва фарњангу тамаддуни аврупоиён ва нуфузи сиёсию иљтимоии љањони Ѓарб дар фарњангнигории анъанавии эрониёни садаи ХХ низ дигаргунињои љиддї ба вуљуд овард. Вуруди њазорон мафњум ва луѓоту истилоњоти нав аз забонњои пешрафтаи дунё дар њаёти иљтимоию сиёсї ва зиндагии рўзмарраи мардуми Эрон аз соњибони забони форсии муосир таќозо мекард, ки барои онњо

2

Ниг: «Бурњони ќотеъ», нашри Муњаммади Муин, чопи I, љ. I. -Тењрон, 1330 њиљрии шамсї, муќаддима. -С. 71–77; Назарзода С. Забон ва истилоњот (Андешањо дар атрофи забони тољикї ва ташаккули истилоњот). –Душанбе, 2003, -С. 78. 3 Маљидов Њ. Забони адабии муосири тољик. -Душанбе, 2007, љ. 1, -С. 191.

4 Ниг. Фарњанги забони тољикї (аз асрњои X то ибтидои асри XX), иборат аз 2 љилд. -Москва, 1969, љ. 1. Сарсухан, С. 5-7; Маљидов Њ. Забони адабии муосири тољик. Душанбе, 2007, љ. 1. -С. 191; Капранов В. А. Таджикскоперсидская лексикография в Индии XVI-XIXвв. -Душанбе, 1987. -С. 5.

– 7– муодиле пайдо кунанд ва ё дар луѓатномањое онњоро љамъ оварда ба мардум таќдим намоянд. Бинобар ин дар луѓатсозї низ марњилаи нав оѓоз шуд ва чандин фарњангномањои мўътабар тањия ва тадвин гардид. Аз луѓатномањои тафсирии Эрони муосир, ки дар луѓатнависии тољик ва хосатан дар фарњанги њозир таъсири худро гузоштанд, инњо мебошанд: «Фарњанги Нафисї ва ё «Фарнудсор»5, таълифи Алиакбари Нафисї, фарњанги тафсириест, ки солњои 1899-1924 таълиф гардида, 158431 моддаи луѓавиро дар бар мегирад, ки аз он 58879-тоаш форсї ва 99552-тоаш арабист. Дар фарњанг калимањои туркї ва аврупої, ки ба забони форсї гузаштаанд, низ тафсир ёфтаанд. Барои он ки талаффуз фањмо бошад, дар њар як сарвожаи моддаи луѓавї овонавишти лотинии он њам сабт шудааст. Пас аз тафсири маънои калимањо таркибњо ва иборањои фразеологии онњо дар њамон моддаи луѓавї шарњ меёбанд. Муаллиф дар тафсир ба тобишњои маъноии калима ва гунањои он диќќат додааст. «Фарњанги Нафисї» дар 5 љилд бори аввал солњои 19381955 дар Тењрон ба табъ расид. «Луѓатнома»-и Алиакбари Дењхудо 6, фарњанги бисёрљилдаи энсиклопедї ва аввалин фарњанги љомеест, ки калима ва истилоњоти соњањои гуногунро фаро мегирад. Яке аз хусусиятњои барљастаи ин «Луѓатнома» айнан овардани вожагон ва ашъори шоирон аз фарњангу луѓатномањои тафсирии давраи классикї мебошад ва он як навъ љамъбасти фарњангнигории тољикїфорсї аз «Луѓати фурс»-и Асадии Тўсї то ибтидои асри XX ба њисоб меравад.

«Фарњанги Амид»7, таълифи Њасани Амид, фарњанги тафсириест, ки зиёда аз 25 њазор калимаро дар бар мегирад. Тарзи дуруст хондани баъзе калимањо бо њаракатњои замма, фатња ва касра нишон дода шуда, овонавишти лотинии калимањои иќтибосии аврупої низ оварда шудааст. «Фарњанги форсї»8, таълифи доктор Муњаммади Муин луѓати тафсирї мебошад, ки солњои 1963-1973 дар 6 љилд ба табъ расидааст. Се љилди аввали он калимањо, таркибњои феълї ва иборањои рехтаро дар бар мегирад. Дар охири љилди 3 таркиботи хориљї, фаронсавї, англисї ва ѓ. илова шудааст. Дар радифи сарвожа ва баъзе иборањо овонавишти лотинии онњо оварда шуда, номи лотинии истилоњоти тиб, наботот, њайвонот ва ѓ. дар повараќ ишора гардидааст. Тавре мебинем, тайи садаи бист ќадамњои љиддї дар фарњангнависии Эрон бардошта шудааст. Вале пешрафтњои илмї ва фарњангии солњои охир зарурати тањия ва тадвини як фарњанги љомеи забони форсї мутобиќ ба ниёзмандињои рўзро ба миён овард. Аз ин рў «Интишороти сухан» кори таълиф ва чопи як фарњанги мўътабареро бо номи «Фарњанги бузурги сухан»9 оѓоз намуд ва тайи солњои 1995-2003 он дар 8 љилд аз чоп баромад. Фарњанги мазкур ба таври кулл мутобиќ ба завќ ва фањмиши табаќаи миёнаи босаводони эронї ва њамчунин дигар хонандагони кишварњои њамзабон тањия ва тадвин шудааст, то ки њам эњтиёљоти касоне, ки ба матнњои муосир ва вожањои ноошнои забони гуфтории рўзмарра бармехўранд ва њам ниёзи

5

Алиакбари Нафисї, Фарњанги Нафисї, дар панљ љилд. Тењрон, 1964; Энсиклопедияи советии тољик, -Душанбе, 1983, љилди 7. -С. 537. 6 Алиакбари Дењхудо, Луѓатнома, дар 17 љилд. - Тењрон, 1373//1995; Энсиклопедияи советии тољик. -Душанбе, 1983, љилди 4. -С. 72.

7

Њасани Амид, Фарњанги Амид, дар ду љилд, чопи шашум, Тењрон, 1351//1973; Энсиклопедияи советии тољик.- Душанбе, 1983, љилди 7. –С.536. 8

Муњаммади Муин, Фарњанги форсї, дар шаш љилд. Тењрон, 1963–1973; Энсиклопедияи советии тољик, Душанбе, 1983, љилди 7. -С. 538. 9 Њасани Анварї, Фарњанги бузурги сухан, дар 8 љилд. Тењрон, 1995–2003

– 8– ононеро, ки ба матнњо ва осори куњан сарукор доранд, бароварда тавонад. Фарњангњои тафсирии забони тољикї дар замони шўравї нисбат ба луѓатњои дузабонаи русї-тољикї ва тољикї-русї таърих ва умри кўтоњтаре доранд. Тавре ки медонем, нахустин кўшиш барои сохтани чунин фарњанг њанўз солњои 30-юм аз љониби устод С. Айнї оѓоз гардида буд. Ў соли 1938 нусхаи дастнависи фарњангро барои тањрир ба академик Е.Э. Бертелс фиристода буд. Бо сабабњои гуногун ва шояд ба сабаби оѓози Љанги Бузурги Ватанї нусхаи он, ки барои чоп ба Нашриёти Давлатии Тољикистон фиристода шуда буд, аз байн рафтааст. Нусхаи дуюми ба њуруфоти лотинї баргардоншудаи он соли 1944 аз љониби А. Дењотї ва Я. Калонтаров ошкор гардид. Ин фарњанг бо такмилу иловањо аз осори устод аз тарафи Њ. Рауфзода ва Р. Њошим мутобиќи усулњои вожашиносии нав тањия гардида, соли 1976 ба сурати љилди алоњидаи Куллиёт, ба муносибати 100-солагии устод С. Айнї ба чоп расид. Фарњанги мазкур «Луѓати нимтафсилии тољикї барои забони адабии тољик»10 ном дошта, бештар аз 11000 вожаро фаро мегирад. Яке аз њодисањои муњиме, ки дар таърихи фарњангсозии забони тољикї дар даврони шўравї ва њатто хато нахоњад буд, агар гўем дар њаёти фарњангии Тољикистон рух дод, ин чопи «Фарњанги забони тољикї» дар ду љилд аст, ки 45000 калима ва таркиботро дар бар мегирад. Соли 1958 тањияи ин фарњанг дар наќшаи корњои илмии Пажўњишгоњи забон ва адабиёти ба номи Рўдакї дохил карда шуд ва баъд аз ин кори љиддї барои сохтани ин луѓат оѓоз гардид. Баъди тахминан 10 сол (1969) њосили мењнати њайати калони вожашиносон ва олимони соњањои забон ва адабиёт бо номи «Фарњанги забони тољикї» 10

Айнї С. Луѓати нимтафсилии тољикї барои забони адабии тољик // Куллиёт: 13 љилд, љ.12 -Душанбе: Ирфон, 1976.

дар ду љилд зери тањрири М. Шукуров, В.А. Капранов, Р. Њошим, Н.А. Маъсумї рўи чопро дид. Ин нахустин фарњанге буд, ки дар ќарни XX нашр шуда, вожагони забони тољикиро (албатта дар њудуди имконоти ин ду љилд) аз асри X то ибтидои садаи ХХ дар бар мегирифт. Дар тањияи ин луѓат фарњангњои маъруф ва серистеъмоли забони тољикї, чун «Бурњони ќотеъ», «Ѓиёсуллуѓот» ва мисли инњо истифода шуда, маводи фаровон ва мисолу иќтибосоти зиёд аз осори шоиру нависандагони классикї дар он љой дода шудааст. Ќайд кардан бамаврид аст, ки њамин «Фарњанги забони тољикї» бо баргардон аз хати кириллї ба форсї ва бо баъзе шарњњои Мўњсини Шуљої аз тарафи муассисаи «Фарњанги муосир»-и Эрон дар 2 љилд (Тењрон, 2006 ) ба табъ расид. Табиист, ки забон ҳамчун падидаи љамъиятї ҳамеша дар ҳоли инкишофу такомул ва таѓйиру таҳаввул буда, пайваста мафҳумњои нав ва маълумоти тозаи фаровон тавассути расонаҳои мухталифи ахборї ба он ворид мегардад. Маъмулан, ин гуна воситаҳои ифода дар фарҳангҳои тафсирии забон танзим, такмил ва нигаҳдорї мешаванд. Дар забони тољикї то имрўз чунин нақшро «Фарҳанги забони тољикї» мебозид, ки он њам бештар барои омўзишу тадқиқи забони адабиёти классикї ба кор меравад. Њамчунин эътироф бояд кард, ки «Фарҳанги забони тољикї» асосан калимаву таъбироти адабиёти китобии асрњои X то ибтидои асри XX-ро фаро гирифтааст. Имрўз аз чопи он таќрибан ним аср мегузарад. Дар тўли ин муддат дар њаёти иљтимоию сиёсї ва фарњангии Тољикистон рўйдодњои басо муњим ва дигаргунињои бисёр амиќ ба вуќўъ пайваст. Махсусан, пас аз эълони истиќлолият ва забони давлатї шудани забони тољикї дар бахши вожагону истилоњоти он таѓйироти зиёде ба вуљуд омад. Ин тањаввулот ва ин њама истилоњоту наввожагон дар таркиби захираи луѓавии забон бояд љойгоњи худро пайдо кунад. Ифодаи забонии падидаҳои иљтимоии даврони муосир дар ягон фарҳанги дигар

– 9– сабту танзим нагардидааст. Яке аз сабабҳои нобасомониҳои забон ва худсариҳо дар истифодаи забони ду-се даҳсолаи охир низ ҳамин омил аст. Бори аввал аст, ки барои тасвир ва инъикоси ин таѓйироту тањаввулот ва пешрафтњое, ки дар як муддати тўлонї, яъне ќариб як аср дар таркиби луѓавии забони адабии тољикї рух додаанд, фарњанги тафсирие бо фарогирии таќрибан 80 њазор калимаву ибора мураттаб ва нашр мешавад. Дар тањияи ин фарњанг нуктањои зерин дар назар гирифта шудааст: - инъикоси хусусиятњои асосии забони тољикии давраи классикї то садаи XX ба таври фишурда бо истифода аз маводи «Фарњанги забони тољикї» ва дигар фарњангу луѓатњои давраи классикї бидуни овардани намунањо аз осори шоирон ва адибони ин давра; - истифода аз таљрибаи фарњангсозиву луѓатнигории њамзабонони мо дар Эрону Афѓонистон. Дар ин маврид аз фарњангу луѓатномањои њамзабонон фаќат вожаву таркибњои серистеъмол гирифта шуд, ки аз лињози дарку фањмиш барои тамоми форсизабонон муштараканд; - истифода аз калимаву истилоњот ва таркибњои забони тољикии муосир, ки то кунун дар фарњангњои тафсирї инъикос наёфта буд. Забони тољикї тўли се даҳсолаи охир аз вожаҳову ифодаҳои дарии Афѓонистон ва форсии Эрон фаровон истифода бурда, таркиби луѓавии хешро ѓанї ва эҳтиёљоти ифодаи мафҳуму падидаҳои навинро таъмин сохтааст. Айнан ҳамин гуна ниёзмандї дар забони дариву форсї низ мављуд аст ва «Фарҳанги тафсирии забони тољикї» барои ҳамзабононамон чунин шароитро фароҳам хоҳад овард. Гузашта аз ин, «Фарҳанги тафсирии забони тољикї» имкон медињад, тамоми мафҳуму зуҳуроти дар садсолаи гузашта дар калимаву истилоҳоти забони тољикї ифодагашта мавриди таваљљўҳи ҳамзабонон қарор гиранд. Манбаи асосии калимаву иборањои мавриди тафсири ин фарњанг захираи бисёр

бузурги ганљинаи баргањо-вожањои мисолдори то солњои 80-уми асри гузашта аз осори адабиёти бадеї, сиёсию иљтимої, илмию соњавї, аз матбуоти даврї, њуљљатњои расмї, китобњои дарсї ва аз тарљумаи асарњои бадеии гуногун интихоб ва љамъомада мебошад, ки аз тарафи кормандони шўъбаи фарњангнигорї ва истилоњоти Пажўњишгоњи забон ва адабиёти ба номи Рўдакї ба вуљуд оварда шудааст. Ин ганљина дар тањияи «Фарњанги тољикї ба русї» низ ба таври васеъ истифода шудааст.11 Азбаски аз ибтидои солњои 90-уми асри XX интихоб ва барчидани калимаву иборањо дар ин шўъба бинобар камбуди ќувваи корї ќатъ гардид, дар тањия, ислоњ ва такмили «Фарњанги тафсирии забони тољикї» маводи «Фарњанги тољикї ба русї» њамчун сарчашмаи асосии вожагон ва иборањои забони муосири тољикї истифода гардид. Инчунин, ба ѓайр аз вожаву таркибњои забони меъёр дар фарњанг як теъдод воњидњои луѓавї аз забони зиндаи халќ, ки аз лињози сохт зебову шинам, аз љињати ифодаи маъно бенуќсонанд ва аксар дар осори шоирону нависандагон истифода шудаанд, љойгоњи худро ёфтаанд. Ин амал барои аз нав зинда кардани калимањои нобу асили тољикї ва мавриди истифодаи минбаъда ќарор гирифтани онњо наќши муњим хоњад дошт. Мураттибони фарњанги њозир ба сифати дастур ва раҳнамо дар ќатори фарҳангҳои тафсирии тољикї ва форсии гуногун аз маводи њамаи луѓатњои дузабонаи тољикї-русї ва русї-тољикї, форсї ба русї ва русї ба форсї, Энсиклопедияи советии тољик дар њашт љилд, Энсиклопедияи адабиёт ва санъат дар се љилд ва дигар луѓатномаҳои мўътабар њамчун сарчашма васеъ истифода бурдаанд 11 Фарњанги тољикї ба русї љ.1, зери тањрири С. Д. Холматова, С. Солењов, С. Каримов. -Душанбе, 2004; љ.2, зери тањрири Д.Саймиддинов, С. Д. Холматова, С. Каримов. -Душанбе, 2005; нашри дувум бо илова, такмил ва ислоњ, зери тањрири Д. Саймиддинов, С. Д. Холматова, С. Каримов. -Душанбе, 2006.

– 10 – ва ба услуби нигориши онњо пайравї намудаанд. Дар тањияи ин фарњанг «Фарњанги забони њозираи тољикї», ки бо баъзе сабабњо дар охири солњои 80-уми садаи XX рўи чопро надид, њамчун асос ва манбаъ ба таври васеъ истифода гардид. Фарњанги мазкур дар охири солњои 60-уми садаи XX бо истифода аз маводи асосии чопшуда ва боќимондаи «Фарњанги забони тољикї» (дар 2 љилд, соли 1969) ва маводи забони тољикии садаи XX оѓоз шуда, ба таври нињої соли 1975 анљом ёфта ба чоп тавсия шуда буд. Дар тањияи ин фарњанги чопнашуда Ходими шоистаи илми Тољикистон Рањим Њошим, номзади илми филология Њ. Рауфзода ва номзади илми филология А. Сангинов иштирок намуданд. Дар аснои таълифи ин фарњанг њамон ваќт кормандони собиќи шўъбаи фарњангнигорї ва истилоњот номзадњои илми филология А. Отахонова, М. Собирова, М. Юсуфова дар интихоби мисолу шоњидњо ба мураттибон ёрии бевоситаи худро расонидаанд. Солњои 1996-2005 њарфњои љилди аввал аз тарафи А. Сангинов такмилу ислоњ шуда буд. Ин љилд аз тарафи узви вобастаи АИ ЉТ А. Маниёзов низ ќисман тањриру такмил ва ислоњ шуд. Матни њамин љилди якум дар Шўрои илмии Пажўњишгоњ 2 июни соли 2006 мавриди муњокимаи љиддї ќарор гирифт. Дар ин љаласа зикр гардид, ки бо дарназардошти таѓйироту инкишофи забон дар даврони истиќлолият ба забон калимаву иборањои зиёде ворид гардидааст, ки дар ин фарњанг њанўз инъикос нашудааст ва њар ду љилди ин фарњанг ба тањрир ва такмилу иловањои љиддї ниёз дорад. Бинобар ин, Шўрои илмї ќарор кард, ки барои тањрир, такмил ва ислоњи бунёдї гурўњи корї ва њайати тањририя созмон дода, фарњанг бо истифода аз вожањову таркибњои имрўзаи забони тољикї таљдиди назар шавад. Њамин тариќ, дар тањияву тањрир ва такмили нињоии «Фарњанги тафсирии забони тољикї» њайати зерини муаллифон ва муњаррирон иштирок намуданд: I. Таълифи фарњанг:

- њарфњои И, К, Л, М (м-мол), О, Р, С, Т, Х, Њ (њ-њарф), Ш – Р. Њошим; -њарфњои А, Г, Ѓ, Е, Ё, Ж, М (мола-мўя), Н, П, Ў, Њ (њасаб-њўрт), Ч, Љ, Э, Ю, Я - Њ. Рауфзода; -њарфњои Б,В, Д,З,Й,Ќ,У - А.Сангинов; -бахши аъзами иловањо–С.Назарзода. II. Тањриру такмили фарњанг: А. Љилди аввали фарњанг. 1. Тањрири аввал (то иловањои бунёдї) А. Сангинов (њамаи њарфњо), А.Маниёзов (њарфњои А, Б, В, Г, Д, Е, Ё, Ж, З ва ќисми аввали К). 2. Тањрир ва такмил (иловањои бунёдї) С. Назарзода (њарфњои А-Н), С. Каримов (њарфњои А-Н), М.-Њ. Султон (њарфњои БН), А. Маниёзов (њарфњои Г, Ѓ), К (ќисман), О, Ќосимов (њарфњои А,Б,И,Ќ), С. Матробов (њарфњои А,В,З,К,М), С. Сабзаев (њарфи Н). 3. Тањрири нињої: С. Назарзода, С. Каримов, М.-Њ. Султон, А. Сангинов. 4. Тањрири назоратї: Ѓ. Ќодиров ва С. Холматова. 5. Њамгунсозї ва коркарди фарњангнигорї: С. Холматова ва С. Каримов. 6. Тасњењот: И. Мискинов, С. Зарафшонї, Ч. Назаршоева, С. Некбахтшоева, Г. Усмонова, О. Мирзоева. Б. Љилди дуюми фарњанг. 1. Тањрир ва такмил: С. Назарзода (њарфњои О-Я), М. Музофиршоев (њарфњои Љ, Ш, Э, Ю, Я), С. Сабзаев (њарфњои Х, Њ), О. Саидљаъфаров (њарфњои О, У, Ў, Ф), О. Ќосимов (њарфњои Ф, Х, Њ, Ч), С. Матробов (њарфњои П, Т, Њ ), Ќ. Тўрањасанов (њарфњои Р, Т), М.-Њ. Султон (њарфи С, Ф, Ш). 2. Тањрири нињої: С. Назарзода, С. Каримов, М.-Њ. Султон, А. Сангинов. 3. Тањрири назоратї: Ѓ. Ќодиров ва С. Холматова. 4. Њамгунсозї ва коркарди фарњангнигорї: С. Холматова ва С. Каримов. 5. Тасњењот: И. Мискинов, Г. Усмонова, Ч. Назаршоева, С. Некбахтшоева, О. Мирзоева. III. Мифтоњи арабии вожагон: Фирўзи Набавї ва И. Мискинов.

– 11 – IV. Чопи компютерї: а) бо хати кириллиасос: Ч. Назаршоева, Н.Ашўрова, О.Мирзоева, С.Некбахтшоева, Г. Усмонова, М. Раљабова, Ш. Назарзода, М. Носирова, А. Шералиева; б) бо хати арабиасос: И. Мискинов, Г. Усмонова, О Ќосимов, М. Музофиршоев, С. Матробов. Роњбарияти Пажўњишгоњи забон ва адабиёти ба номи Рўдакї ба аъзои Шўрои илмии Пажўњишгоњ ва кормандони фаъоли он аъзои вобаста ва пайвастаи Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон М. Шакурї, Х. Отахонова, Д. Саймиддинов, М. Муллоањмадов, докторњои илми филология Р. Њодизода, Д. Карамшоев, Б. Тилавов, Ф. Зикриёев, А.Мирзоев, М.Файзов, Д.Обидов, номзадњои илми филология С.Мирзоев, А.

Набиев, Р. Ањмадов, В. Самадов, Ш. Солењов, Б. Алиев, М. Муњаммадиев, ки дар баррасї ва муњокимаи ин фарњанг фаъолона иштирок намуда, маслињатњои муфид ва арзишманд додаанд, изњори сипос ва ташаккур менамояд. Албатта, дар баробари муваффаќияту дастовардњо, ин фарњанг аз камбуду нуќсонњо низ орї нест. Бинобар ин аз тамоми алоќамандоне, ки дар бораи њусну ќубњи ин фарњанг изњори аќида кардан мехоњанд, хоњишмандем мулоњиза ва пешнињодњои худро ба нишонии шањри Душанбе, хиёбони Рўдакї, 21, Пажўњишгоњи забон ва адабиёти ба номи Рўдакии Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон бифиристанд, то дар нашрњои минбаъда ба эътибор гирифта шаванд.

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫ﻓﺮﻫﻨــﮓﻧﮕــﺎري در ﺗــﺎرﻳﺦ زﺑــﺎن ﺗــﺎﺟﻴﻜﻲ ﺳــﺎﺑﻘﻪي‬ ‫دﻳﺮﻳﻨﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دارد‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻟﻐـﺖ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي‬

‫ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮدن ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻜﻤـﻞ واژﮔـﺎن ﺗﻤـﺎم ﻣﻨﻄﻘـﻪﻫـﺎي‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر زﺑﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓــﺮاوان‪ ،‬ﻛــﻪ ﻟﻐــﺖ ﺷﻨﺎﺳــﺎن و ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻧﮕــﺎران ﻣــﺸﻬﻮر در‬

‫ﻣﺤﻘﻘـﺎن زﺑـﺎنﺷـﻨﺎس ﻣﺮﺣﻠـﻪﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫دورهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪي ﺑﻲ ﺑﻬـﺎي‬

‫ﻧﮕﺎري ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺮﻃﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪﻫـﺎي ﺗـﺎ‬

‫واژﮔﺎن زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﻣﺤـﺴﻮب ﮔﺮدﻳـﺪه‪ ،‬ﺗـﺎ اﻣـﺮوز ﻗﺎﻟـﺐ و‬

‫اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻌﺪ اﺳـﻼﻣﻲ ﺟـﺪا ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬از دوره ﺗـﺎ اﺳـﻼﻣﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻠﻤﻪﺳﺎزي و اﺻﻄﻼحآﻓﺮﻳﻨـﻲ زﺑـﺎن‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕـﺎري ﺗﺎﺟﻴـﻚ ﺑـﻪ ﻏﻴـﺮ از ﭼﻨـﺪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴـﻞ‬

‫از روي آﻧﻬﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻟﻐـﺖﻫـﺎي‬

‫»ﻓﺮﻫﻨـــﮓ آﻳـــﻢ اوك« )‪، (Frahang-i oim-evak‬‬

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﺪف ﻣﺆﻟﻔﺎن و ﻣﺮﺗﺒﺎن ﺗﻐﻴﻴـﺮات و ﺗﺤـﻮﻻت ﺑﺨـﺶ‬

‫»ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﭘﻬﻠﻮﻳـﻚ« )‪ ،(Frahang-i pahlavik‬دﻳﮕـﺮ‬

‫واژﮔﺎن زﺑﺎن و ﻛﻠﻤﻪﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺎزهاﻳﺠﺎد زﻣـﺎن ﺧـﻮدرا‬

‫آﺛﺎري ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﺳـﺎس آﻧﻬـﺎ ﻋﺎﺋـﺪ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺛﺒـﺖ ﻛـﺮده‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺖ و ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﺑـﻪ‬

‫ﺳﻄﺢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري در ﻳﻚ دورهي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ و ﻧـﻴﻢ ﻫـﺰار‬

‫آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻴﺮاث ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﻟﻪي ﺗﺎرﻳﺦ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در »ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري ﻳﻚ رﺷﺘﻪي ﺑﺴﺎ ﻣﻬـﻢ زﺑـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‬

‫آﻳﻢاوك«‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮوﻓﺎت اوﺳﺘﺎﻳﻲ و ﭘﻬﻠﻮي ﺗﻬﻴﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻚ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ آن ﻳﻜﻲ از وﺳﻴﻠﻪﻫـﺎي اﺳﺎﺳـﻲ‬

‫ﻛﻠﻤﻪ و واژه ﻫﺎي اوﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﭘﻬﻠـﻮي ﺷـﺮح ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺨﺶ واژﮔﺎن زﺑﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫـﺪف‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻬﻠﻮﻳﻚ« ﺑﺎﺷـﺪ اﻳـﺪﺋﺎﮔﺮﻣﻬﺎي زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ﻣﻴﺎﻧـﻪ‬

‫اﺳﺎﺳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﻬﻴـﻪ ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻣﻜﻤـﻞ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫـﺎي‬

‫)ﭘﻬﻠﻮي( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﻳـﺴﻲ ﺑـﺮاي‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﮔﻪﻫﺎي ﺧﻄﻲ‬

‫ﻣﺘﻦ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺘﻦ ﻫﺎي دﻳﻨـﻲ زردﺷـﺘﻲ ﺑﻌـﺪاً ﻫـﻢ‬

‫و ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي واژﮔﺎن و ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي در اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ ﺛﺒـﺖ‬

‫اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ در ﻣﺮﻛﺰﻫـﺎي‬

‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺻﻮﻟﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﻧـﺸﺮ ﻣـﺘﻦ‬

‫اﻳﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﻲ دﻧﻴﺎ ﻣﺤﻔﻮظ اﻧﺪ‪.1‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎدي ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ‬ ‫‪١‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻮي ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در اﺳـﺎس اﻳـﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫـﺎ‬

‫– ‪Основы иранского языкознания. Среднеиранские языки.‬‬ ‫‪Москва, 1981, -С. 14-15, 235-236; Баевский И. С. Описание‬‬ ‫‪таджикско – персидских рукописей Института народов‬‬ ‫‪Азии. – Вып. 4. – Москва, 1962, -С. 51-52.‬‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 13‬‬

‫زﻣﺎن اوج و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري ﺑﻪ دورهي ﻧﻮﻳﻦ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮ ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻲ دري ﻣـﺸﻬﻮر اﺳـﺖ‪،‬‬

‫اﻣﺮوز ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻠﻲ ﺣﺪه ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫راﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ از ﻋﺼﺮ ‪ XI‬ﺳﺮﻛﺮده ﺑـﻪ‬

‫ﻗﺪﻳﻢﺗﺮﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه‬

‫زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ و دري ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺳﻴﺮﺷﻤﺎر‪ ،‬از ﻗﺒﻴـﻞ‬

‫اﺳﺖ »ﻟﻐﺖ ﻓﺮس« اﺳﺪي ﻃﻮﺳﻲ )ﻋـﺼﺮ ‪ (XI‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪» .‬ﻟﻐـﺖ‬

‫»ﻟﻐﺖ ﻓﺮس« اﺳﺪي ﻃﻮﺳﻲ ‪»،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮي« ﺣﺴﻴﻦ اﻧﺠﻮ‪،‬‬

‫ﻓﺮس« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻤﻪﻫﺎي ﻧﺎدري را ﻛﻪ در آﺛـﺎر ﺷـﺎﻋﺮان آﺳـﻴﺎي‬

‫»ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ« راي ﺗﻴﻜﭽﻨﺪ ﺑﻬﺎر‪» ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻪ« ﺣـﺴﻴﻦ وﻓـﺎي‪،‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻗﺴﻢ ﺷﺮﻗﻲ ﺧﺮاﺳﺎن ﻋﺼﺮ ‪ X‬و اﺑﺘﺪاي ﻋـﺼﺮ ‪ XI‬وا ﻣـﻲ‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ رﺷﻴﺪي« ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷـﻴﺪ ﺗﺘـﻮي‪» ،‬ﺑﺮﻫـﺎن ﻗـﺎﻃﻊ« ﻣﺤﻤـﺪ‬

‫ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮا ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻛﻠﻤـﻪ ﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎ از اﺷـﻌﺎر‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻠﻒ ﺗﺒﺮﻳـﺰي‪» ،‬ﻏﻴـﺎث اﻟﻐـﺎت« ﻣﺤﻤـﺪ ﻏﻴـﺎث اﻟـﺪﻳﻦ‪،‬‬

‫رودﻛﻲ‪ ،‬دﻗﻴﻘـﻲ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳـﻲ‪ ،‬ﻋﻨـﺼﺮي‪ ،‬ﻓﺮﺧّـﻲ و دﻳﮕـﺮان آورده‬

‫»ﭼﺮاغ ﻫﺪاﻳﺖ« ﻋﻠﻲ ﺧﺎن آرزو و دﻫﻬﺎ ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‬

‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﺑﻌﺪﻳﻨﻪ از آﺛﺎر ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻌﺪي‬

‫ﺗﻬﻴــﻪ و ﺗــﺪوﻳﻦ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬اﺳــﺘﺎد ﺳــﻌﻴﺪ ﻧﻔﻴــﺴﻲ در ﻣﻘﺎﻟــﻪي‬

‫و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﭘﺎرﺳﻲ« ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻓﺎرﺳـﻲ را آورده‬

‫ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﺗﺸﻜﻞ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪-‬ﻓﺎرﺳﻲ را در ﺗﻤﺎم‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آن ‪ 202‬ﻟﻐﺖ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻗﺴﻤﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ‬

‫ﻗﻠﻤﺮو اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ زﺑﺎن در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ‬

‫زﻣﺎن ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در »ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣـﻪ« دﻫﺨـﺪا ﺷـﻤﺎرهي اﻳـﻦ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﭘﺎﻧﺰده ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ‪ 250‬ﻛﺘﺎب ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.2‬‬

‫و ﺧﺮاﺳﺎن و اﻳﺮان اداﻣﻪى ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﻤﻴﻦ »ﻟﻐـﺖ ﻓـﺮس« اﺳـﺪي‬

‫ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﻦ دوره را ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ ﺑـﻪ دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ ‪-‬‬

‫ﻃﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺧﺮاﺳﺎن )ﻋﺼﺮﻫﺎي ‪(X-XV‬‬

‫در ﻋــﺼﺮ ‪ XV‬و ﻣﺨــﺼﻮﺻﺎً در ﻋــﺼﺮ ‪ XVI‬ﺑﻌــﺪ از‬

‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن )ﻋـﺼﺮﻫـﺎي ‪XVI-‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮاري دوﻟﺖ ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن ﻫﻨﺪ و اﻧﺘﺸﺎر زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﻓﺎرﺳـﻲ‬

‫‪ (XIX‬ﺟﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .3‬ﺑﻪ اﻳـﻦ دورهﺑﻨـﺪي ﺑﺎﻳـﺪ ﻳـﻚ ﻣﺮﺣﻠـﻪي‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻠﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري ﺗﺎﺟﻴـﻚ و ﻓـﺎرس‬

‫‪XI-‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻋﺼﺮﻫﺎي ‪XV-XVII‬‬

‫و دورهي ﻟﻐﺖ ﺳﺎزي‬

‫دﻳﮕﺮ ‪ -‬ﻣﺮﺣﻠﻪي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ )ﻋـﺼﺮﻫﺎي‬

‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﭘﻬﻨﺎور‬

‫‪ (XX‬ﻧﻴــﺰ ﻋــﻼوه ﺷــﻮد‪ ،‬زﻳــﺮا اﻳــﻦ ﻣﺮﺣﻠــﻪﻳــﺴﺖ ﻛــﻪ در‬

‫در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮري ﻣﺜﻞ »ﺷﺮف ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﻴﺮي«‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﮕﺎرﺋﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻤﻴﻘﻲ رخ داد و آن‬

‫اﺑــﺮاﻫﻴﻢ ﻗــﻮام ﻓــﺎروﻗﻲ )ﻋــﺼﺮ ‪» ،(XV‬ﲢﻔــﺔ اﻟــﺴﻌﺎدت«‬ ‫ﺿﻴﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤـﺪ )ﻋـﺼﺮ ‪» ،(XVI‬ﻣﻮﻳﺪاﻟﻔـﻀﻼ« ﻣﺤﻤـﺪﺑﻦ ﻻد‬

‫اﻧﺴﻜﻼﭘﻴﺪﻳﺔ ﺳﺎوﻳﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،1987 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬ص‪537-538 .‬؛ ﻣﺠﻴﺪاف ح‪ ،.‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت‬

‫دﻫﻠﻮي )‪» ،(1519‬ﻣﺪاراﻻﻓﺎﺿﻞ« ﻓﻴﺾ اﺑـﻦ اﺳـﺪاﻟﻌﻠﻤﺎ )‪،(1593‬‬

‫ﻧﮓ‪» .‬ﺑﺮﻫﺎن ﻗﺎﻃﻊ« ﻧﺸﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ ،1‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان ‪ 1330‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪.‬‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬـﺎﻧﮕﻴﺮي« ﺣـﺴﻴﻦ اﻧﺠـﻮ)‪» (1608‬ﺑﺮﻫـﺎن ﻗـﺎﻃﻊ«‬

‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،2007 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ص‪.191 .‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪71-77‬؛ ﻧﻈﺮزاده س‪ .‬زﺑﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت )اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ در اﻃﺮاف زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ و ﺗﺸﻜﻞ اﺻﻄﻼﺣﺎت(‪.‬‬ ‫دوﺷﻨﻪ ‪ ،2003‬ص‪. 78 .‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﻣﺠﻴﺪاف ح‪ ،.‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،2007 ،‬ج‪ ،1.‬ص‪.191 .‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺧﻠـﻒ ﺗﺒﺮﻳـﺰي )‪» ،(1652‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ رﺷـﻴﺪي«‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 14‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷــﻴﺪ ﺗﺘــﻮي )‪ (1654‬و دﻳﮕــﺮان ﺗــﺎﻟﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘ ـﻪ اﻧــﺪ‪ .‬در‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻔﻴﺴﻲ« و ﻳﺎ »ﻓﺮﻧﻮدﺳﺎر«‪ 5‬ﺗﺄﻟﻒ ﻋﻠـﻲ اﻛﺒـﺮ‬

‫ﺳﺪهﻫﺎي ‪ XIX-XVIII‬در ﻣﻨﻄﻘﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ زﺑـﺎن ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬

‫ﻧﻔﻴﺴﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻔﺴﻴﺮي اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺳـﺎﻟﻬﺎي ‪ 1899‬ﺗـﺎ ‪1924‬‬

‫ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي زﻳﺎدي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺎن ﺗـﺮﻳﻦ و ﻣﻬـﻢ‬

‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﮔﺮدﻳﺪه ‪ 158431‬ﻣﺎدهي ﻟﻐﻮي را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻛﻪ از‬

‫ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ »ﺑﻬـﺎر ﻋﺠـﻢ« راي ﺗﻴﻜﭽﻨـﺪ ﺑﻬـﺎر )‪» ،(1739‬ﺳـﺮاج‬

‫آن ‪ 58879‬ﻓﺎرﺳـــﻲ و ‪ 99552‬ﻋﺮﺑـــﻲ اﺳـــﺖ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨـــﮓ‬

‫اﻟﻠﻐﺎت« و »ﭼﺮاغ ﻫﺪاﻳﺖ« ﺳﺮاج اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﺎن آرزو )ﻣﻴﺎﻧـﻪ‬

‫ﻛﻠﻤﻪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ و اوروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬

‫ﻫﺎي ﻋﺼﺮ ‪» ،(XVII‬ﻫﻔﺖ ﻗﻠﺰوم« ﻏﺎزي اﻟﺪﻳﻦ ﺣﻴـﺪر )‪،(1818‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آن ﻛـﻪ ﺗﻠﻔـﻆ ﻓﻬﻤـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﻫـﺮ ﻳـﻚ‬

‫»ﻏﻴــﺎث اﻟﻠﻐــﺎت « ﻣﺤﻤــﺪ ﻏﻴــﺎث اﻟــﺪﻳﻦ )‪» ،(1827‬ﻓﺮﻫﻨــﮓ‬

‫ﺳﺮواژه ﻣﺎدهي ﻟﻐﻮي آواﻧﻮﺷﺖ ﻻﺗﻴﻨﻲ آن ﻫﻢ ﺛﺒﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬

‫آﻧﻨﺪارج« ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎدﺷﺎه )‪ (1888‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.4‬‬

‫ﭘﺲ از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎ و ﻋﺒﺎره ﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ در‬

‫آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤـﻲ و‬

‫ﻫﻤﺎن ﻣﺎدهي ﻟﻐﻮي ﺷﺮح ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻒ در ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﺑـﻪ ﺗـﺎﺑﺶ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اوروﭘﺎﻳﻴﺎن و ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺟﻬـﺎن‬

‫ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠﻤﻪ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي آن دﻗّﺖ داده اﺳـﺖ‪» .‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫ﻏــﺮب در ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻧﮕــﺎري ﻋﻨﻌﻨــﻮي اﻳﺮاﻧﻴــﺎن ﺳــﺪه ‪ XX‬ﻧﻴــﺰ‬

‫ﻧﻔﻴﺴﻲ« در ‪ 5‬ﺟﻠﺪ ﺑﺎر اول ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1955-1938‬در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‬

‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎي ﺟﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ورود ﻫـﺰاران ﻣﻔﻬـﻮم و‬

‫ﻃﺒﻊ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻐﺖ و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻧـﻮ از زﺑﺎﻧﻬـﺎي ﭘﻴـﺸﺮﻓﺘﻪ دﻧﻴـﺎ در ﺣﻴـﺎت‬

‫»ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ«ي ﻋﻠـﻲ اﻛﺒـﺮ دﻫﺨـﺪا‪ .6‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﺴﻴﺎر‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣـﺮدم اﻳـﺮان از ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬

‫ﺟﻠﺪه اﻧﺴﻜﻼﭘﻴﺪي و اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻛﻠﻤـﻪ و‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻌـﺎدﻟﻲ ﭘﻴـﺪا‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺳﺎﺣﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﻓـﺮا ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬

‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ در ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻊ آورده ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻘﺪﻳﻢ‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ »ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ« ﻋﻴﻨﺎً آوردن واژﮔـﺎن‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﻟﻐﺖ ﺳﺎزي ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻧـﻮ آﻏـﺎز ﺷـﺪ و‬

‫و اﺷﻌﺎر ﺷﺎﻋﺮان از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي دوره ي‬

‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﻟﻐﺖ‬

‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و آن ﻳﻚ ﻧﻮع ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري‬

‫ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻟﻐﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ و‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ از »ﻟﻐﺖ ﻓﺮس« اﺳﺪي ﻃﻮﺳﻲ ﺗﺎ اﺑﺘﺪاي ﻋـﺼﺮ‬

‫ﺧﺎﺻﺘﺎً در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧـﻮد را ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬـﺎ ﻣـﻲ‬

‫‪ XX‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻧﮓ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ )ﻋﺼﺮﻫﺎي ‪ X‬ﺗﺎ اﺑﺘﺪاي ﻋﺼﺮ ‪ ،( XX‬ﻋﺒﺎرت از ‪ 2‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮ‪،‬‬

‫‪ ،1969‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﺳﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ص‪5-7 .‬؛ ﻣﺠﻴﺪاف ح‪ ،.‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪،2007 ،‬‬ ‫ج‪ ،1 .‬ص‪191 .‬؛‬

‫‪Капранов В. А. Таджикско-персидская‬‬

‫‪лексикография в Индии XVI-XIX‬‬

‫‪ ٥‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻧﻔﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻔﻴﺴﻲ‪ ،‬در ﭘﻨﺞ ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1964 ،‬؛ اﻧﺴﻜﻼﭘﻴﺪﻳﺔ ﺳﺎوﻳﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪،‬‬ ‫دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،1983 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬ص‪.537 .‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬در ‪ 17‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ .1995 = 1373 ،‬اﻧﺴﻜﻼﭘﻴﺪﻳﺔ ﺳﺎوﻳﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪،‬‬

‫دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،1987 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬ص‪.72 .‬‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 15‬‬

‫»ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻋﻤﻴــﺪ«‪ ،7‬ﺗــﺄﻟﻒ ﺣــﺴﻦ ﻋﻤﻴــﺪ ﻓﺮﻫﻨــﮓ‬

‫ﻫﻢ زﺑﺎن ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻪ ﻫﻢ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﻛﺴﺎﻧﻲ‪،‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎده از ‪ 25‬ﻫﺰار ﻛﻠﻤﻪ را در ﺑﺮ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪.‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ و واژه ﻫﺎي ﻧـﺎ آﺷـﻨﺎي زﺑـﺎن ﮔﻔﺘـﺎري‬

‫ﻃﺮز درﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻌﻀﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺎ ﺑـﺎ ﺣﺮﻛـﺖ ﻫـﺎي ﺿـﻤﻪ‪،‬‬

‫روزﻣﺮه ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻫﻢ ﻧﻴﺎز آﻧﺎﻧﻲ را‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺘﻦ ﻫـﺎ و‬

‫ﻓﺘﺤﻪ و ﻛﺴﺮه ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪه‪ ،‬آواﻧﻮﺷـﺖ ﻻﺗﻴﻨـﻲ ﻛﻠﻤـﻪ ﻫـﺎي‬

‫آﺛﺎر ﻛﻬﻦ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ ﺑﺮآورده ﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻗﺘﺒﺎﺻﻲ اوروﭘﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻫــﺎي ﺗﻔــﺴﻴﺮي زﺑــﺎن ﺗــﺎﺟﻴﻜﻲ در زﻣــﺎن‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ«‪ 8‬ﺗﺄﻟﻒ دﻛﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﻌـﻴﻦ ﻟﻐـﺖ‬

‫ﺷـﻮروي ﻧــﺴﺒﺖ ﺑــﻪ ﻟﻐــﺖ ﻫـﺎي دو زﺑﺎﻧــﻪ روﺳــﻲ ﺗــﺎﺟﻴﻜﻲ و‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1963‬ﺗﺎ ‪ 1973‬در ﺷﺶ ﺟﻠﺪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ روﺳﻲ ﺗﺄرﻳﺦ و ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﻮري ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬

‫ﻃﺒﻊ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺟﻠﺪ اول آن ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ‬

‫داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻮﺷـﺶ ﺑـﺮاي ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫﻨـﻮز‬

‫و ﻋﺒﺎره ﻫـﺎي رﻳﺨﺘـﻪ را در ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬در آﺧـﺮ ﺟﻠـﺪ ‪3‬‬

‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺳﻲ ام از ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺘﺎد ﺻﺪر اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻴﻨـﻲ آﻏـﺎز ﮔﺮدﻳـﺪه‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻏﻴﺮه ﻋﻼوه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻮد‪ .‬او ﺳـﺎل ‪ 1938‬ﻧـﺴﺨﻪى دﺳـﺖ ﻧـﻮﻳﺲ ﻓﺮﻫﻨـﮓ را ﺑـﺮاي‬

‫در ردﻳﻒ ﺳﺮواژه و ﺑﻌﻀﻲ ﻋﺒـﺎره ﻫـﺎ آواﻧﻮﺷـﺖ ﻻﺗﻴﻨـﻲ آﻧﻬـﺎ‬

‫ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺑﻪ اﻛﺪﻳﻤﻴﻚ اي‪ .‬ا‪ .‬ﺑﺮﺗﻴﻠﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺳـﺒﺐ ﻫـﺎي‬

‫آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺎم ﻻﺗﻴﻨﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻃﺐ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺗـﺎت‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧـﺎت و‬

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺑﺰرگ وﻃﻨـﻲ ﻧـﺴﺨﻪى‬

‫ﻏﻴﺮه در ﭘﺎورق اﺷﺎره ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫آن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭼﺎپ ﺑﻪ ﻧﺸﺮﻳﺎت دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷـﺪه‬

‫ﻃﻮري ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻃﻲ ﺳﺪه ي ‪ XX‬ﻗﺪم ﻫﺎي ﺟـﺪي در‬

‫ﺑﻮد از ﺑﻴﻦ زﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪى دوم ﺑﺎ ﺣﺮوﻓﺎت ﻻﺗﻴﻨﻲ ﺑﺮﮔﺮدان‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﻳﺴﻲ اﻳﺮان ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟـﻲ ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ ﻫـﺎي‬

‫ﺷﺪهى آن ﺳﺎل ‪ 1944‬از ﺟﺎﻧـﺐ دﻫـﺎﺗﻲ و ﻛﻼﻧﺘـﺮاف آﺷـﻜﺎر‬

‫ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي آﺧﺮ ﺿـﺮورت ﺗﻬﻴـﻪ و ﺗـﺪوﻳﻦ ﻳـﻚ‬

‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻜﻤﻴـﻞ و ﻋـﻼوه ﻫـﺎ از آﺛـﺎر اﺳـﺘﺎد از‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻊ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﻫﺎي روزرا ﺑـﻪ‬

‫ﻃﺮف ﺣﻔﻴﻆ رﺋﻮف زاده و رﺣﻴﻢ ﻫﺎﺷﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮل ﻫﺎي واژه‬

‫ﻣﻴﺎن آورد‪ .‬از اﻳﻦ رو »اﻧﺘﺸﺎرات ﺳـﺨﻦ« ﻛـﺎر ﺗـﺎﻟﻴﻒ و ﭼـﺎپ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1976‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻠﺪ ﻋﻠﻲ ﺣـﺪه‬

‫ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺘﺒﺮي را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺰرگ ﺳﺨﻦ«‪ 9‬آﻏﺎز‬

‫ﻛﻠﻴﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺳﺘﺎد ﻋﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1995 -2003‬آن در ﻫﺸﺖ ﺟﻠﺪ از ﭼﺎپ ﺑﺮ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺬﻛﻮر »ﻟﻐﺖ ﻧﻴﻢ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﺑـﺮاي زﺑـﺎن ادﺑـﻲ‬

‫آﻣﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻞ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ذوق و ﻓﻬﻤﺶ ﻃﺒﻘﺔ‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻚ«‪ 10‬ﻧﺎم داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 11‬ﻫﺰار واژه را ﻓﺮا ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﺳﻮادان اﻳﺮاﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﻛـﺸﻮرﻫﺎي‬

‫ﻳﻜﻲ ار ﺣﺎدﺛﻪ ﻫـﺎي ﻣﻬﻤـﻲ ﻛـﻪ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﺳﺎزي زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ در دوران ﺷﻮروي و ﺣﺘـﻲ ﺧﻄـﺎ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬

‫‪ 7‬ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻴﺪ‪ ،‬در دو ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1973/1351‬؛ اﻧﺴﻜﻼﭘﻴﺪﻳﺔ ﺳﺎوﻳﺘﻲ‬ ‫ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،1987 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬ص‪.536 .‬‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮﻳﻴﻢ در ﺣﻴﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜـﺴﺘﺎن رخ داد‪ ،‬اﻳـﻦ‬

‫‪ 8‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬در ﺷﺶ ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ .1963/1973 ،‬اﻧﺴﻜﻼﭘﻴﺪﻳﺔ ﺳﺎوﻳﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪،‬‬ ‫دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،1987 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،7‬ص‪.538 .‬‬

‫‪ 10‬ﻋﻴﻨﻲ ص‪ .‬ﻟﻐﺖ ﻧﻴﻢ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﺑﺮاي زﺑﺎن ادﺑﻲ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ //‬ﻛﻠﻴﺎت‪ 13 :‬ﺟﻠﺪ – ﺟﻠﺪ ‪،12‬‬

‫‪ 9‬ﺣﺴﻦ اﻧﻮري‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺰرگ ﺳﺨﻦ‪ ،‬در ﻫﺸﺖ ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ 1995‬ﺗﺎ ‪.2003‬‬

‫دوﺷﻨﺒﻪ‪ :‬ﻋﺮﻓﺎن‪.1976 ،‬‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 16‬‬

‫ﭼﺎپ »ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ « در دو ﺟﻠﺪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ‪45000‬‬

‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﺶ را‬

‫ﻛﻠﻤﻪ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت را در ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺳـﺎل ‪ 1958‬ﺗﻬﻴـﻪ اﻳـﻦ‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« ﻣﻲ ﺑﺎزﻳـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ آن ﻫـﻢ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺑـﺮاي‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﺑـﻪ‬

‫آﻣﻮزش و ﺗﺪﻗﻴﻖ زﺑﺎن ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬

‫ﻧﺎم رودﻛﻲ داﺧﻞ ﻛﺮده ﺷـﺪ و ﺑﻌـﺪ از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺟـﺪي ﺑـﺮاي‬

‫اﻋﺘﺮاف ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ »ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« اﺳﺎﺳﺎً ﻛﻠﻤـﻪ و‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻟﻐﺖ آﻏـﺎز ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺗﺨﻤﻴﻨـﺎ ده ﺳـﺎل )‪(1969‬‬

‫ﺗﻌﺒﻴﺮات ادﺑﻴﺎت ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻋﺼﺮﻫﺎي ‪ X‬ﺗﺎ اﺑﺘﺪاي ﻋﺼﺮ ‪-XX‬را ﻓـﺮا‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺤﻨﺖ ﻫﻴﺌﺖ ﻛﻼن واژه ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺳـﺎﺣﻪﻫـﺎي‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز از ﭼﺎپ آن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﻴﻢ ﻋﺼﺮ ﻣﻲ ﮔـﺬرد‪ .‬در‬

‫زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« در دو ﺟﻠﺪ زﻳﺮ‬

‫ﻃــﻮل اﻳــﻦ ﻣــﺪت در ﺣﻴــﺎت اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳــﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ‬

‫ﻧﺤﺮﻳﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﺟـﺎن ﺷـﻜﻮراف و وﻟـﺪﻳﻴﻤﻴﺮ ﻛﭙﺮﻧـﺎف‪ ،‬رﺣـﻴﻢ‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن روﻳﺪادﻫﺎي ﺑﺴﺎ ﻣﻬﻢ و دﮔﺮ ﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ‬

‫ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ ﺟﺎن ﻣﻌﺼﻮﻣﻲ روي ﭼـﺎپ را دﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬

‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‪ ،‬ﭘﺲ از اﻋﻼن اﺳـﺘﻘﻼﻟﻴﺖ و زﺑـﺎن‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﺮن ‪ XX‬ﻧﺸﺮ ﺷﺪه‪ ،‬واژﮔﺎن زﺑﺎن ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ‬

‫دوﻟﺘﻲ ﺷﺪن زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ در ﺑﺨﺶ واژﮔﺎن و اﺻـﻄﻼﺣﺎت آن‬

‫را )اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﺪود اﻣﻜﺎﻧﺎت اﻳﻦ دو ﺟﻠﺪ( از ﻋﺼﺮ ‪ X‬ﺗﺎ اﺑﺘـﺪاي‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻳـﺎدي ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﺤـﻮﻻت و اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ‬

‫ﺳﺪه ي ‪ XX‬در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫـﺎي‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻧﻮواژﮔﺎن در ﺗﺮﻛﻴﺐ ذﺧﻴﺮهي ﻟﻐﻮي زﺑـﺎن ﺑﺎﻳـﺪ‬

‫ﻣﻌﺮوف و ﺳﻴﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎل زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﭼـﻮن »ﺑﺮﻫـﺎن ﻗـﺎﻃﻊ«‪،‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻓﺎده ي زﺑﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬

‫»ﻏﻴﺎث اﻟﻠﻐﺎت« و ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻮاد ﻓﺮاوان و ﻣﺜﺎل و‬

‫دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻳﮕﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﮕﺮ ﺛﺒﺖ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﮕﺮدﻳـﺪه‬

‫اﻗﺘﺒﺎﺳﺎت زﻳﺎد از آﺛـﺎر ﺷـﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﻼﺳـﻴﻜﻲ در آن‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺒﺐ ﻫﺎي ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎي زﺑﺎن و ﺧﻮد ﺳﺮي ﻫـﺎ‬

‫ﺟﺎي داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻴﺪ ﻛـﺮدن ﺑـﻪ ﻣـﻮرد اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬

‫در اﺳﺘﻔﺎده زﺑﺎن دو ﺳﻪ ده ﺳﺎﻟﻪ آﺧﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺮدان از ﺧﻂ ﻛﺮﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳـﻲ‬

‫ﺑﺎر اول اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺮ و اﻧﻌﻜﺎس اﻳـﻦ ﺗﻐﻴﻴـﺮات و‬

‫و ﺑﺎ ﺑﻌﺼﻲ ﺷـﺮح ﻫـﺎي ﻣﺤـﺴﻴﻦ ﺷـﺠﺎﻋﻲ از ﻃـﺮف ﻣﺆﺳـﺴﻪي‬

‫ﺗﺤﻮﻻت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻛـﻪ در ﻳـﻚ ﻣـﺪت ﻃـﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﻚ ﻣﻌﺎﺻﺮ« اﻳـﺮان در ‪ 2‬ﺟﻠـﺪ )ﺗﻬـﺮان ‪ (2006‬ﺑـﻪ ﻃﺒـﻊ‬

‫ﻗﺮﻳﺐ ﻳﻚ ﻋﺼﺮ در ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻟﻐـﻮي و ﻓﺮزآﻻﮔﻴـﻲ زﺑـﺎن ادﺑـﻲ‬

‫رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ رخ داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮﺋﻲ ﺑﺎ ﻓﺮاﮔﻴﺮﻳﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪80‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺪﻳﺪه ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬

‫ﻫﺰار ﻛﻠﻤﻪ و ﻋﺒﺎره ﻣﺮﺗﺐ و ﻧﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫در ﺣﺎل اﻧﻜـﺸﺎف و ﺗﻜﺎﻣـﻞ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ و ﺗﺤـﻮل ﺑـﻮده‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮمﻫﺎي ﻧﻮ و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺎزه ي ﻓـﺮاوان ﺗﻮﺳـﻂ رﺳـﺎﻧﻪ ﻫـﺎي‬

‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﺒﺎري ﺑﻪ ان وارد ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واﺳﻄﻪ‬

‫‪-‬‬

‫ﻫﺎي اﻓﺎده در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫـﺎي ﺗﻔـﺴﻴﺮي زﺑـﺎن ﺗﻨﻈـﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴـﻞ و‬

‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﺗﺎ ﺳﺪهى ‪ XX‬ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻓـﺸﺮده ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣـﻮاد‬

‫اﻧﻌﻜﺎس ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ زﺑﺎن ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ دوره‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 17‬‬

‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« و دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻟﻐـﺖ ﻫـﺎي دوره‬

‫رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﻲ و از ﺗﺮﺟﻤﻪ ي اﺛﺮﻫﺎي ﺑﺪﻳﻌﻲ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬

‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﺑﺪون آوردن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ از آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮان و ادﻳﺒـﺎن اﻳـﻦ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب و ﺟﻤﻊآﻣﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻃـﺮف ﻛﺎرﻣﻨـﺪان ﺷـﻌﺒﻪ‬

‫دوره؛‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮕﺎري و اﺻﻄﻼﺣﺎت )ﺷﻌﺒﻪ ﻟﻐﺖ( ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه زﺑﺎن و‬

‫‪-‬اﺳــﺘﻔﺎده از ﺗﺠﺮﺑــﻪى ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﺳــﺎزي و ﻟﻐــﺖ ﻧﮕــﺎري‬

‫ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻧﺎم رودﻛﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨـﻪ‬

‫ﻫﻤﺰﺑﺎﻧﺎن ﻣﺎ در اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬در اﻳﻦ ﻣـﻮرد از ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬

‫در ﺗﻬﻴﻪ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ ﺑـﻪ روﺳـﻲ« ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻃـﻮر وﺳـﻴﻊ‬

‫ﻟﻐــﺖ ﻧﺎﻣــﻪ ﻫــﺎي ﻫﻤﺰﺑﺎﻧــﺎن ﻓﻘــﻂ واژه و ﺗﺮﻛﻴــﺐ ﻫــﺎي ﺳــﻴﺮ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 11.‬ازﺑﺴﻜﻪ از اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 90‬ﻋـﺼﺮ‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻟﺤـﺎظ درك و ﻓﻬﻤـﺶ ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم‬

‫اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻛﻠﻤﻪ و ﻋﺒﺎرهﻫﺎ در اﻳﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻛﻤﺒـﻮد‬

‫ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن ﻣﺸﺘﺮﻛﻨﺪ؛‬

‫ﻗﻮهي ﻛﺎري ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬اﺻﻼح و ﺗﻜﻤﻴـﻞ »ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫‪XX‬‬

‫‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻠﻤﻪ و اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﺮﻛﻴﺒﻬﺎي زﺑﺎن ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮي زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« ﻣﻮاد »ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ ﺑـﻪ روﺳـﻲ«‬

‫ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي اﻧﻌﻜـﺎس ﻧﻴﺎﻓﺘـﻪ‬

‫ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي اﺳﺎﺳﻲ واژﮔﺎن و ﻋﺒﺎره ﻫﺎي زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ‬

‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از واژه و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﺎي‬ ‫زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﻃﻮل ﺳﻪ ده ﺳﺎﻟﻪء آﺧﺮ از واژه ﻫـﺎ و اﻓـﺎده‬

‫زﺑﺎن ﻣﻌﻴﺎر در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﺗﻌﺪاد واﺣـﺪﻫﺎي ﻟﻐـﻮي از زﺑـﺎن‬

‫ﻫــﺎي دري اﻓﻐﺎﻧــﺴﺘﺎن و ﻓﺎرﺳــﻲ اﻳــﺮان ﻓــﺮاوان اﺳــﺘﻔﺎده ﺑــﺮده‪،‬‬

‫زﻧﺪهي ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺒﺎ و ﺷﻨﻢ‪ ،‬از ﺟﻬـﺖ اﻓـﺎده‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻟﻐﻮي ﺧﻮﻳﺶ را ﻏﻨـﻲ و اﺣﺘﻴﺎﺟـﺎت اﻓـﺎده ي ﻣﻔﻬـﻮم و‬

‫ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻲ ﻧﻘﺼﺎﻧﻨﺪ و اﻛﺜﺮ در آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻧـﻮﻳﻦ را ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻴﻨـﺎً ﻫﻤـﻴﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬

‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤـﻞ ﺑـﺮاي از ﻧـﻮ زﻧـﺪه‬

‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي در زﺑﺎن دري و ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و »ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫ﻛﺮدن ﻛﻠﻤﻪ ﻫـﺎي ﻧـﺎب و اﺻـﻴﻞ ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ و ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎدهي‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮي زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« ﺑـﺮاي ﻫﻤﺰﺑﺎﻧﺎﻧﻤـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ را‬

‫ﻣﻨﺒﻌﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪» ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺗﻔـﺴﻴﺮي زﺑـﺎن‬

‫ﻣﺮﺗﺒﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ دﺳﺘﻮر و رﻫﻨﻤﺎ در ﻗﻄﺎر‬

‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« اﻣﻜﺎن ﻣﻲ دﻫـﺪ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﻣﻔﻬـﻮم و ﻇﻬـﻮرات در ﺻـﺪ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻣﻮاد ﻫﻤﻪ‬

‫ﺳﺎﻟﻪي ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻛﻠﻤـﻪ و اﺻـﻄﻼﺣﺎت زﺑـﺎن ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ اﻓـﺎده‬

‫ﻟﻐﺖﻫﺎي دو زﺑﺎﻧـﻪي ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ‪ -‬روﺳـﻲ و روﺳـﻲ‪ -‬ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ‪،‬‬

‫ﮔﺸﺘﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﺰﺑﺎﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ روﺳﻲ و روﺳـﻲ ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳـﻲ‪ ،‬اﻧـﺴﻴﻜﻼﭘﺪﻳﻪ ﺳـﺎوﻳﺘﻲ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻠﻤﻪ و ﻋﺒﺎره ﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫ﺗﺎﺟﻴـﻚ )در ‪ 8‬ﺟﻠــﺪ( اﻧـﺴﻴﻜﻼﭘﺪﻳﻪ ادﺑﻴــﺎت و ﺻــﻨﻌﺖ )در ‪3‬‬

‫ذﺧﻴﺮهي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪى ﺑﺮﮔﻪ ﻫﺎ‪-‬واژه ﻫﺎي ﻣﺜﺎل دار‬ ‫ﺗﺎ ﺳـﺎﻟﻬﺎي ‪ 80‬ﻋـﺼﺮ ﮔﺬﺷـﺘﻪ آﺛـﺎر ادﺑﻴـﺎت ﺑـﺪﻳﻌﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬

‫‪ 11‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﺑﻪ روﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬زﻳﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮ س‪.‬د‪.‬ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‪ ،‬س‪.‬ﺻﺎﻟﺢ اف‪ ،‬س ‪.‬ﻛﺮﻳﻤﺎف‪،‬‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ و ﺳﺎﺣﻮي‪ ،‬از ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت دوري‪ ،‬ﺣﺠـﺖ ﻫـﺎي‬

‫دوﺷﻨﺒﻪ‪2004 ،‬؛ ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬زﻳﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮ د‪.‬ﺳﻴﻢ اﻟﺪﻳﻦ اف‪ ،‬س‪.‬د‪.‬ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‪ ،‬س‪.‬ﻛﺮﻳﻤﺎف‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪2005 ،‬؛‬ ‫ﻧﺸﺮ دوم ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ و اﺻﻼح‪ ،‬زﻳﺮ ﺗﺤﺮﻳﺮ د‪.‬ﺳﻴﻢ اﻟﺪﻳﻨﺎف‪ ،‬س‪ .‬د‪ .‬ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‪ ،‬س‪ .‬ﻛﺮﻳﻤﺎف‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ‪،‬‬ ‫‪.2006‬‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 18‬‬

‫ﺟﻠﺪ( و دﻳﮕﺮ ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮﭼـﺸﻤﻪ وﺳـﻴﻊ‬

‫ﺗﺤﺮﻳﺮ‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ و اﺻﻼح ﺑﻨﻴﺎدي ﮔﺮوه ﻛﺎري و ﻫﻴﺌﺖ ﺗﺤﺮﻳﺮﻳﻪ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮده اﻧﺪ و از اﺳﻠﻮب ﻧﮕﺎرش آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن داده و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از واژه ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻫـﺎي‬

‫در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ »ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﺣﺎﺿﺮه ي ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ«‪،‬‬

‫اﻣﺮوزه ي زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﺳﺒﺐ ﻫﺎ در آﺧﺮ ﺳﺎل ﻫـﺎي ‪ 80‬ﺳـﺪهي ‪ XX‬روي‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬در ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺤﺮﻳﺮ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻬـﺎﺋﻲ »ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫ﭼﺎپ را ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﺳﺎس و ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﻃﻮري وﺳـﻴﻊ اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫ﺗﻔــﺴﻴﺮي زﺑــﺎن ﺗــﺎﺟﻴﻜﻲ« ﻫﻴﺌــﺖ زﻳــﺮﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔــﺎن و ﻣﺤــﺮران‬

‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺬﻛﻮر در آﺧﺮ ﺳـﺎﻟﻬﺎي ‪ 60‬ﺳـﺪه ي ‪ XX‬ﺑـﺎ‬

‫اﺷﺘﺮاك ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد اﺳﺎﺳﻲ ﭼﺎپ ﺷﺪه و ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه ي »ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫‪ .I‬ﺗـــﺄﻟﻴﻒ ﻓﺮﻫﻨـــﮓ‪ :‬ﺣﺮﻓﻬـــﺎي ا‪،‬ك‪،‬ل‪،‬م )ﺗـــﺎ ﻣـــﺎل(‪،‬‬

‫زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« )در دو ﺟﻠﺪ ﺳﺎل ‪ (1969‬و ﻣﻮاد زﺑﺎن ﺗـﺎﺟﻴﻜﻲ‬

‫آ‪،‬ر‪،‬س‪،‬ت‪،‬ف‪،‬خ‪،‬ح )ﺗـــﺎ ﺣـــﺮف (‪،‬ش( ‪ -‬ر‪.‬ﻫﺎﺷـــﻢ؛ ﺣﺮﻓﻬـــﺎي‬

‫ﺳﺪه ‪ XX‬آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺳﺎل ‪ 1975‬اﻧﺠـﺎم ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ‬

‫)آ‪،‬گ‪،‬غ‪،‬اي‪،‬ﻳــﺎ‪،‬ژ‪،‬م‪) ،‬ﻣــﺎل – ﻣﻮﻳــﻪ(‪ ،‬ن‪،‬پ‪،‬او‪،‬ح‪) ،‬ﺣــﺴﺐ ‪-‬‬

‫ﭼﺎپ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه ﺧﺎدﻳﻢ‬

‫ﻫـــﻮرت(‪ ،‬چ‪،‬ج‪،‬ا‪،‬ﻳـــﻮ‪،‬ي( ‪ -‬ح‪.‬رﺋـــﻮف زاده؛ )ﺣـــﺮف ﻫـــﺎي‬

‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪى ﻋﻠﻢ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن رﺣﻴﻢ ﻫﺎﺷـﻢ‪ ،‬ﻧـﺎﻣﺰد ﻋﻠـﻢ ﻓﻼﻻﮔﻴـﻪ‬

‫ب‪،‬و‪،‬د‪،‬ز‪،‬ق‪،‬ي‪،‬او( ‪ -‬ا‪.‬ﺳــﻨﮕﻴﻨﺎف؛ ﺑﺨــﺶ اﻋﻈــﻢ ﻋــﻼوه ﻫــﺎ ‪-‬‬

‫ﺣﻔﻴﻆ رﺋﻮف زاده و ﻧﺎﻣﺰد ﻋﻠﻢ ﻓﻼﻻﮔﻴﻪ اﺣﻤﺪ ﺟﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﺎف‬

‫س‪.‬ﻧﻈﺮزاده‪.‬‬

‫اﺷﺘﺮاك ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎي ﺗـﺎﻟﻴﻒ اﻳـﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫﻤـﺎن وﻗـﺖ‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨــﺪان ﺳــﺎﺑﻖ ﺷــﻌﺒﻪى ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻧﮕــﺎري و اﺻــﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﻓﻼﻻﮔﻴﻪ ا‪.‬آﺗﺨﺎﻧﺎوا‪ ،‬م‪.‬ﺻﺎﺑﺮاوا‪ ،‬م ‪ .‬ﻳﻮﺳـﻔﺎوا در ‪.1‬‬

‫‪ .II‬ﺗﺤﺮﻳﺮ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺟﻠﺪ اول ﻓﺮﻫﻨﮓ‪:‬‬ ‫ﺗﺤﺮﻳـﺮ اول )ﺗــﺎ ﻋــﻼوه ﻫــﺎي ﺑﻨﻴــﺎدي( – ا‪.‬ﺳــﻨﮕﻴﻨﺎف‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺜﺎل و ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﺎن ﻳﺎري ﺑـﻲ واﺳـﻄﻪ ﺧـﻮد را‬

‫)ﻫﻤﻪى ﺣﺮﻓﻬﺎ(‪ ،‬ا‪.‬ﻣﻨﻴﺎزاف )ﺣﺮﻓﻬـﺎي ا‪،‬ب‪،‬و‪،‬گ‪،‬د‪،‬اي‪،‬ﻳـﺎ‪،‬ژ‪،‬ز و‬

‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 2005-1996‬ﺣﺮﻓﻬـﺎي ﺟﻠـﺪ اول از ﻃـﺮف‬

‫ﻗﺴﻢ اول ك(‪.‬‬

‫ا‪.‬ﺳﻨﮕﻴﻨﺎف ﺗﻜﻤﻴﻞ و اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻠﺪ از ﻃـﺮف ﻋـﻀﻮ‬

‫‪ .2‬ﺗﺤﺮﻳــﺮ و ﺗﻜﻤﻴــﻞ )ﻋــﻼوه ﻫــﺎي ﺑﻨﻴــﺎدي( ‪ -‬س‪.‬ﻧﻈــﺮ زاده‬

‫واﺑﺴﺘﻪ اﻛﺪﻳﻤﻴﺔ ﻋﻠﻤﻬﺎ ا‪ .‬ﻣﻨﻴﺎزاف ﻧﻴﺰ ﻗﺴﻤﺎً ﺗﺤﺮﻳﺮ و ﺗﻜﻤﻴـﻞ و‬

‫)ﺣﺮﻓﻬــﺎي ا‪-‬ن(‪ ،‬س‪.‬ﻛﺮﻳﻤــﺎف )ﺣﺮﻓﻬــﺎي ا‪-‬ن(‪ ،‬م‪.‬ح‪ .‬ﺳــﻠﻄﺎن‬

‫اﺻﻼح ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻠﺪ ﻳﻜﻢ در ﺷﻮراي ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ‪2‬‬

‫)ﺣﺮف ﻫﺎي ب‪-‬ن(‪ ،‬ا‪ .‬ﻣﻨﻴـﺎزاف )ﺣﺮﻓﻬـﺎي گ‪،‬غ‪،‬ك )ﻗـﺴﻤﺎً(‪،‬‬

‫اﻳﻮن ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ي ﺟﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬

‫آ‪.‬ﻗﺎﺳـــﻤﺎف )ﺣﺮﻓﻬـــﺎي ا‪،‬ب‪،‬ي‪،‬ق (‪ ،‬س‪.‬ﻣﺘﺮاﺑـــﺎف )ﺣﺮﻓﻬـــﺎي‬

‫ﺟﻠﺴﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات و اﻧﻜـﺸﺎف زﺑـﺎن‬

‫ا‪،‬و‪،‬ز‪،‬ك‪،‬م(‪ ،‬س‪ .‬ﺳﺒﺰهﻳﻒ )ﺣﺮف ن(‪.‬‬

‫در دوران اﺳﺘﻘﻼﻟﻴﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﻠﻤﻪ و ﻋﺒﺎره ﻫـﺎي زﻳـﺎدي وارد‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﻮز اﻧﻌﻜﺎس ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ و‬ ‫ﻫﺮ دو ﺟﻠﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﻳـﺮ و ﺗﻜﻤﻴـﻞ و ﻋـﻼوه ﻫـﺎي‬ ‫ﺟﺪي ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻮراي ﻋﻠﻤﻲ ﻗـﺮار ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬

‫‪ .3‬ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ :‬س‪ .‬ﻧﻈﺮ زاده‪ ،‬س‪ .‬ﻛﺮﻳﻤﺎف‪ ،‬م‪.‬ح‪ .‬ﺳـﻠﻄﺎن‪،‬‬ ‫ا‪.‬ﺳﻨﮕﻴﻨﺎف‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻈﺎرﺗﻲ‪ :‬غ‪.‬ﻗﺎدراف‪ ،‬س‪.‬ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‬

‫__________________________________________________________________________________‬ ‫– ‪– 19‬‬

‫‪ .5‬ﻫﻤﮕــﻮن ﺳــﺎزي و ﻛــﺎرﻛﺮد ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻧﮕــﺎري‪ :‬س‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‪ ،‬س‪ .‬ﻛﺮﻳﻤﺎف‬ ‫‪ .6‬ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت‪ :‬ا‪.‬ﻣﺴﻜﻴﻨﺎف‪ ،‬س‪.‬زراﻓـﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬چ‪ .‬ﻧﻈﺮﺷـﺎﻳﻮا‪،‬‬ ‫س‪ .‬ﻧﻴﻜﺒﺨﺖ ﺷﺎﻳﻮا‪ ،‬گ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎﻧﺎوا‪ ،‬آ‪ .‬ﻣﻴﺮزاﻳﻮا‬ ‫ب( ‪ -‬ﺟﻠﺪ دوم ﻓﺮﻫﻨﮓ‪.‬‬ ‫‪-1‬ﺗﺤﺮﻳﺮ و ﺗﻜﻤﻴﻞ‪:‬‬ ‫س‪.‬ﻧﻈــــﺮ زاده )آ‪-‬ي‪ ،(‬م‪ .‬ﻣﻈﺎﻓﺮﺷــــﺎﻳﻒ )ﺣﺮﻓﻬــــﺎي ج‪،‬‬ ‫ش‪،‬ا‪،‬ﻳﻮ‪،‬ي‪ ،(‬س‪ .‬ﺳـﺒﺰهﻳـﻒ )ﺣﺮﻓﻬـﺎي خ‪،‬ح(‪ ،‬آ‪ .‬ﺳـﻌﻴﺪﺟﻌﻔﺮاف‬ ‫)ﺣﺮﻓﻬﺎي او‪،‬اُ‪،‬ف(‪ ،‬آ‪ .‬ﻗﺎﺳـﻤﺎف )ﺣﺮﻓﻬـﺎي ف‪،‬ح‪،‬چ(‪ ،‬ﻣﻄﺮاﺑـﺎف‬ ‫‪.‬س )ﺣﺮف پ‪،‬ت‪،‬ح‪،‬ق(‪ ،‬ﺗﻮره ﺣـﺴﻨﺎف )ﺣﺮﻓﻬـﺎي ر‪،‬ت(‪ ،‬م‪.‬ح‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن )ﺣﺮف س‪،‬ف‪،‬ش(‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ :‬س‪ .‬ﻧﻈﺮزاده‪ ،‬س‪ .‬ﻛﺮﻳﻤﺎف‪ ،‬م‪.‬ح‪ .‬ﺳﻠﻄﺎن‬ ‫‪ - 3‬ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻈﺎرﺗﻲ‪ :‬غ‪.‬ﻗﺎدراف‪ ،‬س‪.‬ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‪.‬‬

‫ب( ﺑﺎ ﺧﻂ ﻋﺮﺑﻲ اﺳـﺎس‪ :‬ا‪ .‬ﻣـﺴﻜﻴﻨﺎف‪ ،‬گ‪ .‬ﻋﺜﻤـﺎناوا‪ ،‬آ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺳﻤﺎف‪ ،‬م‪ .‬ﻣﻈﺎﻓﺮﺷﺎﻳﻒ‪ ،‬س‪ .‬ﻣﺘﺮاﺑﺎف‬ ‫رﻫﺒﺮﻳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻧﺎم رودﻛﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه و ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻓﻌـﺎل آن اﻋـﻀﺎي‬ ‫واﺑــﺴﺘﻪ و ﭘﻴﻮﺳــﺘﻪ اﻛﺪﻳﻤﻴــﻪ ﻋﻠﻤﻬــﺎي ﺟﻤﻬــﻮري ﺗﺎﺟﻴﻜــﺴﺘﺎن‪:‬‬ ‫م‪.‬ﺷــﻜﻮري‪ ،‬خ‪ .‬آﺗﺨﺎﻧــﺎوا‪ ،‬د‪.‬ﺳــﻴﻢ اﻟــﺪﻳﻨﺎف‪ ،‬م‪.‬ﻣﻼاﺣﻤــﺪاف‪،‬‬ ‫داﻛﺘﺎرﻫــﺎي ﻋﻠــﻢ ﻓﻼﻻﮔﻴــﻪ‪ :‬ر‪ .‬ﻫــﺎدي زاده‪ ،‬د‪.‬ﻛﺮﻣــﺸﺎﻳﻒ‪ ،‬ب‪.‬‬ ‫ﺗﻠــﻮاف‪ ،‬ف‪.‬ذﻛﺮﻳــﺎﻳﻒ‪ ،‬آ‪.‬ﻣﻴﺮزاﻳــﻒ‪ ،‬م‪.‬ﻓﻴــﻀﺎف‪ ،‬د‪.‬ﻋﺎﺑــﺪاف‪،‬‬ ‫ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﻋﻠﻢ‪ :‬س‪.‬ﻣﻴﺮزاﻳﻒ‪ ،‬ا‪.‬ﻧﺒﻴﻴﻒ‪ ،‬ر‪.‬اﺣﻤﺪاف‪ ،‬و ‪.‬ﺻـﻤﺪاف‪،‬‬ ‫ش‪.‬ﺻﺎﻟﺤﺎف‪ ،‬ب‪.‬ﻋﻠﻲ ﻳﻒ‪ ،‬م‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪي ﻳـﻒ ﻛـﻪ در ﺑﺮرﺳـﻲ و‬ ‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ي اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ اﺷﺘﺮاك ﻧﻤﻮده ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ و ارزﺷﻤﻨﺪي داده اﻧﺪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺳﭙﺎس و ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻫﻤﮕــﻮن ﺳــﺎزي و ﻛــﺎرﻛﺮد ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻧﮕــﺎري‪ :‬س‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻟﻤﺘﺎوا‪ ،‬س‪ .‬ﻛﺮﻳﻤﻮف‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت‪ :‬ا‪.‬ﻣﺴﻜﻴﻨﺎف‪ ،‬چ‪ .‬ﻧﻈﺮﺷـﺎﻳﻮا‪ ،‬س‪ .‬ﻧﻴﻜﺒﺨـﺖ‬ ‫ﺷﺎﻳﻮا‪ ،‬گ‪ .‬ﻋﺜﻤﻨﺎوا‪ ،‬آ‪ .‬ﻣﻴﺮزاﻳﻮا‪.‬‬ ‫‪ .III‬ﻣﻔﺘﺎح ﻋﺮﺑﻲ واژه ﮔﺎن‪ :‬ﻓﻴﺮز ﻧﺒﻮي‪ ،‬ا‪.‬ﻣﺴﻜﻴﻨﺎف‬ ‫‪ .IV‬ﭼﺎپ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﺧﻂ ﻛﺮﻳﻠﻲ اﺳﺎس‪:‬‬ ‫چ‪ .‬ﻧﻈﺮﺷــﺎﻳﻮا‪ ،‬ن‪.‬ﻋﺎﺷــﻮراوا‪ ،‬آ‪ .‬ﻣﻴﺮزاﻳــﻮا‪ ،‬گ‪ .‬ﻋﺜﻤــﺎناوا‪،‬‬ ‫س‪.‬ﻧﻴﻜﺒﺨﺖ ﺷـﺎﻳﻮا‪ ،‬م‪.‬رﺟـﺐاوا‪ ،‬ش‪ .‬ﻧﻈـﺮزاده‪ ،‬م‪ .‬ﻧﺎﺻـﻴﺮاوا‪ ،‬ا‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﻳﻮا‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ از‬ ‫ﻛﻤﺒــﻮد و ﻧﻘــﺼﺎن ﻫــﺎ ﻧﻴــﺰ ﻋــﺎري ﻧﻴــﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﻳــﻦ از ﺗﻤــﺎم‬ ‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎرهي ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫ﻛﺮدن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪﻳﻢ ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮ دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن رودﻛﻲ‪ ،21 ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه زﺑﺎن‬ ‫و ادﺑﻴــﺎت ﺑــﻪ ﻧــﺎم رودﻛــﻲ اﻛﺪﻳﻤﻴــﺔ ﻋﻠــﻢ ﻫــﺎي ﺟﻤﻬــﻮري‬ ‫ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺸﺮ ﻫـﺎي آﻳﻨـﺪه ﺑـﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

__________________________________________________________________________________ – 20 –

МУНДАРИЉА ВА СОХТИ ФАРЊАНГ Забони адабии муосири тољикї забони давлатї ва расмии Љумњурии соњибистиќлоли Тољикистон буда, тамоми коргузории расмї, тањсил дар макотиби тањсилоти умумї ва олї, муошират ва мубодилаи афкор, матбуот, радио ва телевизион ба воситаи он сурат мегирад. Таркиби луѓавии забони њозираи тољикї хеле ѓанї ва дар айни замон мураккаб буда, мањсули даврањои тўлонии тањаввулу тараќќиёти љомеа мебошад ва хусусиятњои хоси он то њадди имкон дар ин фарњанг таљассум ёфтааст. Мундариља ва сохти фарњанг дар асоси дастовардњои ахири илмии фарњангнигории љањон тањия шуда, дорои хусусиятњои зерин мебошад: 1. Ба фарњанг дар навбати аввал калимаву иборањои ба ќоидањои забони адабї мувофиќ ва ба таври умумї истеъмолшаванда ворид шудаанд. Њамчунин бо назардошти тамоюли рўзафзуни рў овардан ба асолат ва покизагии забон як миќдор вожа ва таъбироти китобї, таърихї ва кўњнашудае, ки дар асарњои адабиёти классикї, таърихї ва илмї истифода мешуданд ва њоло ќисми зиёди онњо аз нав эњё мешаванд, дар фарњанг љой дода шудаанд. 2. Ба фарњанг аз рўи вазифа калимањои гурўњи зерин дохил нашудаанд: -калимањои махсус, ки ба соњањои касбу кор ва ихтисосњои мањдуд мансубанд, инчунин истилоњоти камистеъмоле, ки хоси ягон риштаи нодири илму техника мебошанд; -калимањои хоси лањљаи мањалле, ки дар нутќи ќањрамонони адабиёти бадеї ё дар матбуоти даврї ба нудрат вохўранд њам, истифодаи зиёд надоранд; -калимаю иборањои аз доираи одоб берун; -калимањои хоси услуби ин ё он адиб, ки доираи хеле мањдуди истеъмол доранд; -калимањои кўњнашудаю китобї, ки фаќат дар баъзе луѓатњои тафсирии ќадимї бо онњо дучор омадан мумкин аст; -ихтисорањои њуруфї ва њиљої;

-исмњои хоси мардонаю занона, номњои љуѓрофї, унвони корхонаву идорањо ва ѓ. (ба истиснои баъзе номњои машњур ва таърихию диниву асотирї); -сифатњои дараљањои ќиёсї ва олї (ба истиснои «бештар», «калонтар» барин калимањо, ки маънои луѓавї низ пайдо кардаанд). 3. Дар шарњу эзоњи маънои калимаю иборањо аз усулу принсипњои «Фарњанги забони тољикї» ва дигар фарњангњои тафсирии пешинаи тољикї ва форсии муосир истифода бурда шудааст. Пеш аз њама, маънои аслї ва бевоситаи воњидњои луѓавї дода шуда, сипас маъноњои киноявию маљозї ва нињоят маъноњои наву навтарини онњо тафсир мегарданд. Нахуст маънидоди начандон муфассали хоси калимаю иборањо оварда, баъд муродифњои онњо ва нињоят дар охир њамчун як воситаи дигари тафсир калимањои сермаъно ё баъзе шаклњои дар ќолиби онњо сохташуда барои муќоиса љой дода шудаанд. Агар калимаву ибораи мавриди тафсир муродифњо дошта бошад, шарњи муфассали маъно дар моддаи луѓавии яке аз онњо, ки истеъмоли бештаре дорад, оварда шудааст. Муродифњои дигар њар кадом аз рўи њарфњояшон дар љои худ моддањои алоњидаи луѓавиро ташкил медињанд ва дар шарњи маънои онњо бо зикри муродиф ё муродифњо иктифо карда мешавад. Масалан: ОФТОБ ‫ آﻓﺘﺎب‬ситораи нурдињанда, мааркази низоми офтобї, ки равшаниву њарорати замин аз онљост, хуршед, мењр, шамс. ХУРШЕД ‫ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬офтоб, мењр, шамс. ШАМС ‫ ﺷﻤﺲ‬офтоб, хуршед, мењр. 4. Омонимњо (њамсонњо), яъне калимањои аз љињати тарзи талаффуз ва шакли навишт айнан ба њам монанд, ки маъноњои гуногун доранд, дар моддањои алоњидаи луѓавї омада, ба воситаи раќамњои римї ишора мешаванд. Масалан: АЛАМ I ‫ اﻟﻢ‬дард, ранљ, озор, ѓусса…. АЛАМ II а. ‫ ﻋﻠﻢ‬байраќ, ливо, парчам.

__________________________________________________________________________________ – 21 – боз ‫ ﺑﺎز‬1. асоси замони њозира аз бохтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои машѓулшаванда: ќиморбоз, њуќќабоз, бедонабоз... БОЗ I ‫ ﺑﺎز‬1. бори дигар, аз нав, муљаддадан, такроран, дубора: боз такрор кардан, боз пурсидан, боз мурољиат кардан. 2. илова бар ин, болои ин, ба замми ин; њам, ѓайр аз ин: боз ба куљо равам. 3. пасванд давомнокии амалро ифода мекунад; дар муддати…, … ин љониб: ду рўз боз. 4. њиссачаи таъкидї мабодо... БОЗ II ‫ ﺑﺎز‬кушода, яла, во; муќоб. баста; боз кардан кушодан… БОЗ III ‫ ﺑﺎز‬парандаи ќавичанголи нўлдароз, ки парандагон ва њайвоноти майдаро шикор мекунад, ќуш: бози дастомўз, бози шикорї. 5. Шаклњои дучори њодисањои гуногуни ової, имлої ва луѓавигардидаи калимањо, ки дар забони адабии хаттї ва гуфтугўии тољикї мавриди истеъмол дошта, дар ќоидањои мављудаи имло инъикоси худро ёфтаанд, дар фарњанг љой дода, ба шаклњои аслї ва дурусташон ишора ва зимнан њавола карда мешаванд. Чунончи: а) калимањое, ки бештар бо талаби вазн дар назм ва ё умуман дар забони гуфтугўї дар онњо овозе афтида, ихтисор ё сабук шудаанд: В-АР ‫ ور‬шакли кўтоњшудаи ва агар. З-ИН ‫ زﻳﻦ‬шакли кўтоњшудаи зи ин ва аз ин. ГАР I ‫ ﮔﺮ‬шакли кўтоњшудаи агар... НАХОД ‫[ ﻧﺨﺎد‬аслаш нахоњад] гуфт., њиссача магар, оё. б) калимањое, ки баъзе овозњо-њарфњои онњо љои якдигарро иваз намудаанд ва дар ин шакл њам дар забони навишторї ва њам гуфторї таърихан ва њоло низ истеъмоли зиёд доранд: КУЊАН ‫ ﻛﻬﻦ‬шакли дигари кўњна. СУРФА I ‫ ﺳﺮﻓﻪ‬1. садои раъшадоре, ки бо сабаби сармохўрдагї… аз сина ба гулў мебарояд, сулфа. 2. шакли љойивазнамудаи суфра. в) калимањое, ки мутобиќи ќоидаю ќонунияти њиљосозии забони тољикї анъанаи бадал шудани овозњо ва таѓйири шакл намудан доранд ва дучори дигар њодисањои ової шудаанд: ИШКАМ ‫ اﺷﻜﻢ‬шакли дигари шикам. КУНУН ‫ ﻛﻨﻮن‬шакли дигари акнун… ЗИ ‫ ز‬шакли дигари пешоянди аз (одатан дар назм мувофиќи талаби вазн кор фармуда мешавад). Агар калимањои гурўњи мазкур њам дар шакли дурусту аслї ва њам дар шакли ба

њодисањои овоию имлої дучоргардида мавриди истеъмоли васеъ дошта бошанд, шакли таѓйирхўрда ба шакли аслї њавола карда мешавад. Масалан: ЌУЛФ ‫ ﻗﻠﻒ‬шакли љойивазнамудаи ќуфл. ЌУФЛ ‫ ﻗﻔﻞ‬1. олати филизї, ки бо он дари хона, сандуќ, љевон ва ѓ.-ро мањкам мекунанд. 2. гуфт. кулангдони силоњи оташфишон: ќуфли пулемёт… КИТФ ‫ ﻛﺘﻒ‬сари шонаи бадани одам, дўш; китф дарњам кашидан аз коре њайрат ва тааљљуб кардан; дар масъалае изњори бехабарї кардан. КИФТ ‫ ﻛﻔﺖ‬шакли љойивазнамудаи китф. Дар сурати мављуд будани маъно ё ибораю таркибњое, ки фаќат хоси яке аз шаклњоянд, чунин тафовутњо дар моддаи луѓавии марбута љой ва шарњ дода мешаванд. Чунончи: МАЊ ‫ ﻣﻪ‬мухаффафи моњ; ◊ аз (дар) рўи касе мањ дидан касеро одами фавќулода нек, бењамто ва ѓ. пиндошта шефтаи ў шудан... 6. Калимањои навсохт ва навпайдо, вожањои серистеъмоли забони гуфтугўї, инчунин баъзе калимањои махсуси лањљавї ва калимањои зиёди тасвирї ва таќлиди овозї бо ишорањои махсус дар фарњанг љой ва шарњ дода шудаанд. Масалан: ЧАРХБОЛ ‫ ﭼﺮخﺑﺎل‬нав. навъе аз њавопаймои гирдбол, ки њангоми боло шудан ва фуруд омадан метавонад ба тариќи амудї парвоз кунад, вертолёт. ЌАПИДАН ‫ ﻗﭙﻴﺪن‬гуфт. 1. чизеро ба чолокї дошта гирифтан; бо даст гирифтан, чизеро бо даст доштан… 2. маљ. дастгир кардан, боздошт кардан... КАШТАЛ ‫ ﻛﺸﺘﻞ‬лањљ. гиребон, яќа, яха. АККАС//АККОС ‫اﻛّﺎس‬//‫ اﻛّﺲ‬калимаи таќлиди овози љакидани саг, садои саг. БАЛАЌ-БАЛАЌ ‫ ﺑﻠﻖﺑﻠﻖ‬калимаи таќлиди овоз, ки садои љўшидани чизи моеъро ифода мекунад. 7. Калимањои иќтибосии арабие, ки њамсадоњои охири онњо таърихан ташдид доранд (зид(д), ќад(д), фан(н), хат(т)…) ё дар охир, ба истилоњ, њарфи «то»-и зоид доранд (ишора(т), ќувва(т)…), инчунин калимањои аслан тољикие, ки дар охир њарфи «й»-и факултативї (гўй//гў, мўй//мў, рўй//рў ё ба шакли ганљљў(й)…) ва дар тарзи бавоситаи феълњо садоноки факултативии и доранд (давон(и)дан, дуздон(и)дан, хобон(и)дан…) ва м. инњо њама дар як моддаи луѓавї љойгир ва маънидод карда мешаванд. Вале дар ин њолат њарфи дуюми ташдид, њарфњои зоид ва факултативї дар тартиби алифбоии фарњанг ба эътибор гирифта намешавад. Агар байни

__________________________________________________________________________________ – 22 – шаклњои кўтоњ ва пурраи ин гуна калимањо аз рўи тартиби алифбої калимањои дигар воќеъ шуда бошанд, истисноан шакли пурра ё кўтоњи дубораоварда ба шакли дигар њавола карда мешавад. Чунончи: ГЎ ‫ ﮔﻮ‬ниг. гўй. ГЎГИРД ‫ ﮔﻮﮔﺮد‬1. моддаи сўзанда… 2. чўбчањо… ГЎГИРДЧЎБ ‫ ﮔﻮﮔﺮدﭼﻮب‬гўгирд, чўбчаи гўгирд… гўй//гў ‫ﮔﻮ‬//‫ ﮔﻮي‬1. асоси замони… ГЎЙ ‫ ﮔﻮي‬1. кулўлаи аз ресмон… Њамчунин калимањои иќтибосии арабии дар охир алифи маќсура ва аломати танвини фатњадошта, ки дар забони тољикї бе назардошти ин алифу аломат низ талаффуз ёфта, мўљиби дар ду шакл истеъмол шудани он вожањо гардидаанд, одатан њар ду шакл як моддаи луѓавиро ташкил додаанд ва гоње дар моддањои људогонаи луѓавї оварда шудаанд. Масалан: МАЪНО//МАЪНЇ а. ‫ﻣﻌﻨﻲ‬//‫ ﻣﻌﻨﺎ‬1. он чи калима, ишора, аломат ва ѓайра онро ифода мекунад; мазмуни калом… маънои луѓавї…, маънои маљозї… 2. маќсад, мурод, манзур. 3. моњият, мазмун. АСЛАН а. ً‫ اﺻﻼ‬1. асосан, њаќиќатан, дар њаќиќат. 2. дар асл, аз љињати насаб, аз љињати баромад. 3. ниг. асло. АСЛО а. ‫[ اﺻﻼ‬аслаш аслан] тамоман, њељ, њељ гоњ, њаргиз. 8. Калимањои шакли арабигирифта – муарраб ќоидатан шарњ дода намешаванд ва ба асли тољикии худ њавола мегарданд. Вале ќисми зиёди онњо дар баробари асли тољикиашон дар забони имрўзаи тољикї мавриди истеъмол доранд. Бинобар ин вобаста ба дараљаи истеъмол дар шакли серистеъмол ва умумихалќиашон маънидод карда мешаванд. Чунончи: ПИЛ ‫ ﭘﻴﻞ‬ниг. фил; пили дамон фили љангии њуљумкунанда, пили ѓуранда. ФИЛ ‫[ ﻓﻴﻞ‬муарраби пил] њайвони (хушкигард) калонљуссаи хартумдор, пил. ФАРСАНГ ‫ ﻓﺮﺳﻨﮓ‬књн. воњиди масоњат наздик ба шаш ё њафт километр. ФАРСАХ ‫ ﻓﺮﺳﺦ‬муарраби фарсанг. 9. Исмњои љамъи шикаста ва баъзе шаклњои љамъи солими арабї, ки дар фарњанг моддањои алоњидаи луѓавиро ташкил додаанд, асосан ба шакли танњояшон њавола мегарданд. Масалан: АСОМЇ а. ‫ اﺳﺎﻣﻲ‬љ. исм (номњо).

МАЛОИК//МАЛОИКА ‫ﻣﻼﺋﻜﻪ‬//‫ ﻣﻼﺋﻚ‬љ. малак; ◊ агар малоикањо омин гуфта бошанд гуфт. агар таќдир рафта бошад, агар дар сарнавишт бошад. Агар маънои ин ќабил шаклњои танњо ва љамъи исмњо барои хонандаи имрўза душворфањм ба назар расад ва бо назардошти ин ки шакли танњои онњо аз рўи тартиби њарфњои алифбо дар њарфи дигар ё дар љилди дуюми фарњанг меояд, дар фарњанг баъд аз зикри шакли танњо маъноњои асосии онњо мухтасаран дар ќавсайн нишон дода мешаванд. Масалан: АЊЁН а. ‫ اﺣﻴﺎن‬љ. њин (ваќтњо, замонњо); ањёнањён гоњ-гоњ, баъзан, ањёнан. ИХВОН а. ‫ اﺧﻮان‬љ. ах (бародарон). Агар чунин калимањо дар шакли љамъ маънои тозае пайдо карда ё дар њайати таркибу ибораи хосе омада бошанд, ки дар шакли танњо вонамехўранд, пас аз зикри шакли танњо он маънои нав ва он таркибу ибораи хос ба тартиб дар ин моддаи луѓавї оварда мешавад. Масалан: АБРОР а. ‫ اﺑﺮار‬љ. бирр 1. порсоён, таќводорон… 2. некўкорон; эњсонкорон... АЙЁМ а. ‫ﺎم‬‫ اﻳ‬1. љ. явм (рўзњо). 2. даврон, замон. 3. ваќт; мавсим, фасл. АФВОЊ а. ‫ اﻓﻮاه‬љ. фўњ 1. дањонњо. 2. овозањои дањанакї; ◊ шўњраи афвоњ шудан вирди забон гаштан; машњур шудан. Њамчунин шаклњои љамъи дугонаи исмњои арабї бо риояи тарзу усули исмњои љамъи шикаста љо дода шудаанд: АБАВАЙН а. ‫ اﺑﻮﻳﻦ‬кит., љ. дугонаи аб; падару модар, волидайн. ЌАВСАЙН а. ‫ ﻗﻮﺳﻴﻦ‬1. љ. дугонаи ќавс... Як гурўњ сифатњои нисбї ва сифатњои феълї, ки ба вазифаи исм омада пасванди љамъ мегиранд ва баъзе исмњо, ки дар шакли љамъ машњур гардидаанд, дар фарњанг моддањои алоњидаи луѓавиро ташкил додаанд. Масалан: АТРОФИЁН ‫ اﻃﺮاﻓﻴﺎن‬дар атроф будагон; наздикон, шиносон. ГУЗАШТАГОН ‫ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‬љ. гузашта. 1. пешиниён, ќадимињо... НИЁГОН//НИЁКОН ‫ﻧﻴﺎﻛﺎن‬//‫ ﻧﻴﺎﮔﺎن‬1. љ. ниё. 2. гузаштагон, аљдод… Баъзе сифатњо, зарфњо, љонишинњо… њам, ки тобиши маъноии тоза гирифта, бо пасванди љамъ њамроњ омада метавонанд, асосан дар моддањои луѓавии шакли танњо њамчун таркиб љой дода шудаанд. Чунончи:

__________________________________________________________________________________ – 23 – НАЗДИК ‫ ﻧﺰدﻳﻚ‬1. он чи аз љињати макон, замон ва масофа дур намебошад, ќариб; муќоб. дур: роњи наздик, рўзњои наздик. 2. ќарин, њамдам, муќарраб: дўсти наздик, одами наздик; наздикон хешу аќрабо, хешовандон. 3. монанд, шабењ… КАЙ ‫ ﻛﻲ‬љонишини саволї чї ваќт, чї замон, кадом ваќт; кайњо хеле ваќт шуд, ки…; кайњо боз дер боз, хеле боз, муддатњост, ки …; то кай//то ба кай то кадом ваќт, то чї муддат. 10. Баъзе исму сифатњои љинси занонаи арабии бо пасванди –а сохташуда, ки дар забони тољикї як андоза мавриди истеъмоли васеъ доранд, дар моддањои алоњидаи луѓавї љой дода шуда, шакли муаннас-љинси занонаи калимае будани онњо зикр мегарданд. Чунончи: ЗАЊРО а. ‫ ﻇﻬﺮي‬1. муаннаси азњар; дурахшон, тобон, равшан... 2. зани сафедрўи зебо. 3. лаќаби Фотима - яке аз духтарони Муњаммади пайѓамбар (с), њамсари њазрати Алї (р). КУБРО а. ‫ ﻛﺒﺮي‬муаннаси акбар. 11. Сифатњои таъкидии навъи заб-зард, наппа-нав… мувофиќи тартиби алифбоии њарфњои худ моддањои алоњидаи луѓавиро ташкил додаанд. Чунончи: ЗАБ-ЗАРД ‫ زب زرد‬гуфт. нињоят зард, зарди баланд; рўи заб-зард рўи аз касалї ё хафагї нињоят рангпарида ва пажмурда. НАППА-НАВ ‫ﻪ ﻧﻮ‬‫ ﻧﭙ‬гуфт. тамоман нав, нињоят нав. Вале калимањои љуфти такрор њамчун таркибњо дар дохили моддаи луѓавии калимањои танњо љой ва шарњ дода шудаанд. Масалан: КАМ ‫… ﻛﻢ‬кам-кам а) андак-андак; як каме, камтар; б) баъзан, гоњо; ба нудрат; в) рафтарафта, ба тадриљ, оњиста-оњиста. РАФТА ‫ رﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз рафтан… рафта-рафта ба мурури замон, тадриљан... Исму сифатњо ва баъзе калимањои шакли хурдию навозишидошта (бо пасвандњои –ак ва -ча) ва аксар маъно ё тобиши маъноии дигаре пайдокарда дар фарњанг моддањои мустаќили луѓавиро ташкил додаанд ва ба шакли тасѓир ё тасѓир ва навозишии калимае будани онњо ишора шудааст. Чунончи: АСПАК ‫ اﺳﭙﻚ‬1. шакли тасѓири асп; аспча. 2. аспи чўбин, ки бачањо бозї мекунанд. 3. зоол. номи љонварест мисли мўрча, ки дар рўи об метозад: аспаки обї. ЃУЛОМАК ‫ ﻏﻼﻣﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии ѓулом; ѓуломи хурдсол.

КАМОНЧА ‫ ﻛﻤﺎﻧﭽﻪ‬1. шакли тасѓири камон; камони хурд. 2. олати камоншакл барои навохтани ѓижжак… 3. мус. асбоби тории аз ѓижжак хурдтар. 12. Исмњо, сифатњо, зарфњо ва феълњо (дар шакли масдарї) ќоидатан бе тавзењоти грамматикї оварда ва шарњ дода шудаанд. Калимањои тасвирї ва таќлиди овозї, шуморањо, љонишинњо, пешвандњову пасвандњо, пайвандакњо, њиссачањо ва нидоњо бо ќайди грамматикї, шарњи маъно ва њатталимкон бо зикри мавриди истифодаи онњо оварда шудаанд. Исми феълї, исми амал, сифати феълї ва феъли њол њамчун воњидњои мустаќили луѓавї вориди фарњанг гардида, пас аз тавзењоти грамматикї маъноњои онњо шарњ дода шудаанд. Чунончи: БИНИШ ‫ ﺑﻴﻨﺶ‬1. исми феълї аз дидан; ќобилияти дидан, биної: нури биниш, чашмони аз биниш монда. 2. басират, дид, назар. ЌАРЗДИЊЇ ‫ ﻗﺮض دﻫﻲ‬исми амал аз ќарз додан; ба ихтиёри касе ба ќарз гузоштани пуле ё чизе. АРЗАНДА ‫ ارزﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз арзидан. 2. сазовор, шоиста, лоиќ, муносиб. 3. ќиматбањо, арзишнок; гавњари арзанда дурри гаронбањо. ГУФТАНЇ ‫ ﮔﻔﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз гуфтан; он чи гуфта шуданаш лозим аст… ДИДАНЇ ‫ دﻳﺪﻧﻲ‬1. сифати феълии замони оянда аз дидан. 2. шоистаи дидан, дархури дидан... 3. маљ. пешомад, таќдир, рўзи сахт. КАНДА ‫ ﻛﻨﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз кандан; канда-канда а) бурида-бурида, ќатъ карда-ќатъ карда…; б) фосиладор: овози канда-кандаи ў…; канда гирифтан људо карда гирифтан… 2. чуќурии махсус кофташуда, хандаќ… БАСТАГЇ I ‫ ﺑﺴﺘﮕﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз бастан. 2. баста будан, масдудї, банд будан: бастагии роњ. ТОЗОН ‫ ﺗﺎزان‬феъли њол аз тохтан; дар њоли тохтан, давида-давида, давон. Дар шарњи бархе аз исмњои амал азбаски феъли таркибии аз онњо сохташуда дар фарњанг оварда нашудааст (мас., гап фурўхтан), ба исми амали аз таркибе будани он ишора карда намешавад. Чунончи: ГАПФУРЎШЇ ‫ ﮔﭗﻓﺮوﺷﻲ‬бисёр гап зада амалан коре накардан; сафсатагўї. 13. Сифатњои нисбї, ки аз исм ба воситаи пасванди –ї («ё»-и нисбат) ташкил ёфтаанд, дар фарњанг нахуст ба мансубияти онњо

__________________________________________________________________________________ – 24 – ишора гардида, сипас маънои онњо шарњ дода мешавад. Масалан: ДЕВОРЇ ‫ دﻳﻮاري‬мансуб ба девор; он чи ба девор меовезанд: рўзномаи деворї, соати деворї... ЉАНУБЇ ‫ ﺟﻨﻮﺑﻲ‬мансуб ба љануб; воќеъ дар тарафи љануб: канори љанубии…, тарафи љанубї. Дар баъзе аз ин ќабил калимањо, ки дар онњо пасванди –ї муштараквазифа аст, ба мансубият ишора нашуда, маънои бевоситаи луѓавии онњо шарњ дода мешавад. Чунончи: БУМЇ ‫ ﺑﻮﻣﻲ‬мањаллї, тањљої, сокини аслии маконе. ЃАЮРЇ ‫ ﻏﻴﻮري‬1. ѓайрат, серѓайра-тї; далерї… ЧЎПОНЇ ‫ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ‬1. шуѓлу амали чўпон, шўбонї… чўпонї кардан. 2. мансуб ба чўпон… саги чўпонї. 14. Асосњои феълњо, ки аксар ѓайр аз маънои софи дастурї маъноњои хоси луѓавї њам доранд, аввал асоси феълї алоњида бо њарфњои хурди ѓафс оварда шуда, сипас њамшакли он њамчун воњиди луѓавии мустаќил моддаи људогонаро ташкил кардааст. Чунончи: андоз ‫ اﻧﺪاز‬1. асоси замони њозира аз андохтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои иљрокунандаи амал ё соњиби касбу кор: сангандоз, тирандоз… АНДОЗ ‫ اﻧﺪاز‬пул ё моле, ки давлат аз даромади одамон ва корхонањо ё аз замину хона, чорпо, наќлиёт ва ѓ. ба таври њатми меѓундорад; хирољ: андози молї… андози наќда… гузашт ‫ ﮔﺬﺷﺖ‬асоси замони гузашта аз гузаштан. ГУЗАШТ ‫ ﮔﺬﺷﺖ‬1. гузариш, мурур, гузашта рафтан: гузашти айём. 2. маљ. даст кашидан аз нафъи худ... Масдарњои феълии бавосита ба тарзи бевоситаи худ њавола карда ва агар маънои дигаре дошта бошанд, шарњ дода мешаванд. Масалан: НИГАРОН(И)ДАН ‫ ﻧﮕﺮاﻧﻴﺪن‬//‫ ﻧﮕﺮاﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи нигаристан. 2. равона кардан, гардонидан ба сўе, моил кунондан ба тарафе. Маънои тарзи фоилии феълњо ва хусусан феълњои таркибї шарњ дода шуда, тарзи мафъулї, њамчун ќоида, ба тарзи фоилї њавола карда мешавад. Масалан: КЎТОЊ ‫… ﻛﻮﺗﺎه‬кўтоњ кардан а) дарозии чизеро кам кардан, калта кардан; б) буридан, ќатъ кардан; в) ихтисор кардан, кашол надодан (мас., гапро); кўтоњ шудан тарзи мафъулии кўтоњ кардан.

Феълњои таркибии номї, ки ба воситаи феълњои ёридињандаи кардан, шудан, задан, ёфтан ва ѓ. ташкил ёфтаанд, асосан дар моддаи луѓавии љузъи номї (яъне исму сифатњо ва м. инњо) оварда шарњ дода мешаванд. Вале таркибњои зиёди феълї барои таъйиди мавриди дурусти истеъмол њамчун шоњид бидуни шарњ дар моддањои луѓавии феълњо низ зикр мегарданд. 15. Иборањои истиоравї баъд аз шарњи маъно ё силсилаи маъноњои луѓавию маљозии сарвожањо асосан бидуни тафсири маъно оварда мешаванд. Чунончи: БАЊОР ‫ ﺑﻬﺎر‬1. яке аз чањор фасли сол, ки баъд аз зимистон меояд; абри бањор…; аввали бањор… 2. киноя аз ављи гул-гулшукуфї, айни ривољу равнаќи кор: бањори озодї, бањори бехазон... ДУД ‫ دود‬1. моддаи тираранги абру бухормонанд… 2. маљ. оњ; оњу нола, фиѓон. 3. маљ. ба маънои сиёњї, тирагии ѓамангез ва ѓ. истеъмол мешавад: дуди алам, дуди оњ, дуди ситам… НУР ‫ ﻧﻮر‬1. рўшної, равшанї, зиё (-и офтобу моњ, чароѓ, оташ ва ѓ.);… ба таври истиора: нури дониш, нури маърифат… 16. Баъд аз овардани сарвожањои ѓайритољикї ишорањои решашиносї (этимологї) гузошта шуда, аз кадом забон омадани ин вожањоро нишон медињанд: а.арабї, ю.– юнонї… Пас аз ин тарзи навишти арабии сарвожањо нишон дода мешавад. Воњидњои луѓавии худї ва иќтибосии забони тољикї, ки дар даврањои гуногуни тањаввулу рушди худ дучори таѓйироти зиёди маъноиву услубї шудаанд, дар моддањои луѓавї ќабл аз шарњи маънои калимањо ба китобї (кит.), кўњнашуда (књн.), таърихї (таър.) ва нав ё навсохт (нав.) будани онњо ишора шудааст. Масалан: ИНКИШОФ а. ‫ اﻧﻜﺸﺎف‬1. кит. кашф шудан, ошкор шудан. 2. маљ. ба воя расида ва пањн шуда пеш рафтани њар чиз; рушд, пешрафт, тараќќї; инкишоф додан... МАЪРАКА а. ‫ ﻣﻌﺮﻛﻪ‬1. кит. майдони љанг, майдони корзор; љанг, муњориба, задухўрд. 2. маљ.љамъомади мардум барои гузаронидани мусобиќа ё иљрои ягон кор; давраи муташаккилона гузаронидани коре ё вазифаи махсуси иљтимої ва сиёсї: маъракаи алафдаравї, маъракаи интихобот, маъракаи киштукори бањорї, маъракаи обуна; маърака гирифтан… 3. нав. маросими тўй ё азо: маъракаи хурсандї… 17. Калимањои аз забонњои дигар баргирифта (иќтибосшуда), ки дар асл дорои шакл ва маъноњои гуногун буданд, асосан дар

__________________________________________________________________________________ – 25 – он шакл ва бо он маъноњое ба фарњанг ворид гардида ва шарњ дода шудаанд, ки дар забони муосири тољикї мавриди истеъмоли то андозае устувор пайдо кардаанд ва дар ќоидањои мављудаи имлои тољикї инъикос ёфтаанд. Масалан: АРАФА а. ‫ ﻋﺮﻓﻪ‬1. д. номи рўзи нуњуми моњи зулњиљља, ки њољиён он рўзро дар кўњи Арафот (назди Макка) мегузаронанд. 2. рўзи пеш аз иди Ќурбон; як рўз ё чанд рўзи пеш аз њар ид ё ягон маърака: арафаи интихобот, арафи љашни истиќлол.

МАХДУМ а. ‫ ﻣﺨﺪوم‬1. кит. он ки дигарон ба ў хизмат мекунанд, хоља, хўљаин. 2. књн. унвоне, ки дар гузашта ба писарони муллоњои калон дода мешуд; (махсум шакли гуфтугўии ин калима аст). МАХСУМ а. ‫ ﻣﺨﺴﻮم‬гуфт., шакли вайроншудаи махдум. МАЪТАЛ а. ‫[ ﻣﻌﻄﻞ‬аслаш муаттал] интизор, мунтазир. маътали касе ё чизе будан дар интизори касе ё чизе будан… маътал кардан дар интизорї нигоњ доштан…

СОХТИ ФАРЊАНГ 1. Њамаи калимањои тафсиршаванда ба Маънои маљозии калима баъди маънои тартиби алифбо паси њам омадаанд ва бо аслии калима шарњ дода мешавад ва бо њарфњои калони нимѓафс чоп шудаанд. аломати ихтисории маљ. ишора мегардад. 2. Агар калимае дар алоњидагї истеъмол Он маънои калима, ки аз истифодаи нашавад ё онро људогона шарњ додан душвор киноявии он ба вуљуд омадааст, бо ихтисораи бошад, пас аз сабти он њамчун сарвожа шартии кин. (киноятан) ва дар шарњи иборањо бо ифодаи киноя аз ишора шудааст. аломати баён (дунуќта) гузошта шуда, баъд аз он ибора ё таркибе, ки ин калима одатан дар 5. Агар маънои ибора ва таркибњо аз маъдохили он меояд, бо њарфњои хурди ѓафс зикр нои тафсирёбандаи калимањо тафовуте ва эзоњ меёбад: надошта бошад, баъд аз шарњи маънои КАЛОЧА ‫ ﻛﻼﭼﻪ‬:гапу калоча, гапу хабари калимањо аломати дунуќта гузошта, ин ќабил зиёдатї…; гапу калоча кардан; овоза кардан, ибораву таркибњо бидуни шарњи маъно зикр мавриди гуфтугузор ќарор додан. мегарданд: ГАПЧА ‫ ﮔﭙﭽﻪ‬:гапу гапча а) гапи майда-чўйда; МАВЉ ‫ ﻣﻮج‬1. љунбиш ва лаппиши оби дарё ва б) овозањои росту дурўѓ, миш-мишњо. бањр бо таъсири бод ва тўфон; кўњаи об, ки дар бањр баланд хеста ба соњил мезанад, 3. Пасванд ва пешвандњо асосан дар сурате, уштурак: мављи бањр, мављи зарбатї. 2. физ. ки дар навишт бо калимаи дигар њамшакл њаракати лаппишдор дар муњити физикї: воќеъ гардида бошанд, алоњида ва пеш аз мављи овоз ё садо, мављи кўтоњ, миёна ва калимањои њамшакл зикр шуда, бо њарфњои дарози радио…, мављњои электромагнитї... хурди ѓафс ва шарњњои грамматикї бо њарфњои курсив чоп мешаванд: Агар калимаи шарњёбанда дар ибораи устувор ва рехта ба њељ як аз маъноњо мутобиќ -гар ‫ ﮔﺮ‬пасванди калимасоз, ки ба калимањо наояд, чунин иборањо пас аз шарњи њамаи њамроњ омада маъноњои зеринро медињад: 1. маъноњои калима бо аломати ромб (◊) љой кунанда, дорандаи касбу шуѓле: коргар, дода мешаванд. Зарбулмасал ва маќолњо низ барзгар, ситамгар. 2. созандаи чизе: заргар, бо ишораи (зарб.) ва (маљ.) метавонанд ба ин дуредгар, оњангар. 3. соњиб, дорандаи чизе: гурўњи иборањо дохил шаванд, вале азбаски тавонгар. онњо зери маъноњои гуногуни сарвожа дар ГАР I ‫ ﮔﺮ‬1. шакли кўтоњшудаи агар… 2. аввал, мобайн ва охири моддаи луѓавї њарчанд, гарчанд… омадаанд, бе ишораи аломати ромб (◊) оварда мешаванд: ГАР II ‫ ﮔﺮ‬хориш, реш, ќўтур (дард). АСП ‫ اﺳﭗ‬1. чорпои хонагии сумдори саворї 4. Маъноњои гуногуни калимањо аз якдигар ва боркаш: аспи бидав… аспи бодпой… аспи бо раќамњои арабї људо карда мешаванд. Дар боркаш…, аспи саманд… аз асп фурояд њам, аз ваќти эзоњи њар маънои калима пас аз узангу намефурояд (маќ.) мавќеи муродифњо ва иборањои муродифї, ки пешбарандаашро аз даст дода бошад њам, маънояшон ба якдигар хеле наздик аст, калонгариро тарк карданї нест; ба аспи наѓз аломати вергул гузошта шуда, агар ин як ќамчин, ба аспи бад сад ќамчин (маќ.) ба муродифњо аз љињати маъно аз якдигар андак як дањан гап кофї одами наѓзу бофаросат дурї ва ё бо ягон тобиши маъної аз њам фарќ бошад, ба одами баду бефаросат гапи бисёр дошта бошанд, байни онњо аломати њам таъсир надорад… нуќтавергул гузошта мешавад.

__________________________________________________________________________________ – 26 –

ИЛЛАТ а. ‫ ﻋﻠّﺖ‬1. кит. сабаб, боис, ваљњ. 2. беморї, касалї, дард. 3. айб, нуќсон, камбудї: арзон бе иллат не, гарон бе њикмат (зарб.). 6. Маънои калимаву иборањо ба забони адабии имрўзаи тољикї шарњ меёбад. Дар шарњи маъно аз истифодаи калимаву иборањое, ки имрўз хеле камистеъмоланд ё кўњнашуда ба њисоб мераванд ё маънои матруке доранд ва инчунин аз калимаю таркибњои маљозї ё маънои духўрадошта то њадди имкон худдорї шудааст. 7. Агар калимаи шарњёбанда калимаи зидмаънои худро (антоним) дошта бошад, он бо њарфњои хурди ѓафс дар охири шарњ бо

ишораи муќоб. (яъне, муќобили..) зикр мегардад: ДУР ‫ دور‬чизе ки (аз мо) дар фосилаи зиёди замонї ё маконї воќеъ аст, муќоб. наздик: муддати дуру дароз, роњи дур(у дароз); хомўшии дуру дароз…, дур будан… дур кардан… 8. Агар маънои ду калима ё яке аз маъноњои ду калима ба якдигар наздик бошанд ва ё воњиди шарњёбанда аз љињати сохт бо ягон воњиди луѓавї ва таъбири дигар ќаробате дошта бошад, чунин наздикї ва ќаробат дар поёни шарњи маъно бо аломати ихтисории муќ. (муќоиса шавад бо…) ишора мегардад.

ИБОРАВУ ТАРКИБЊО 1. Ибора ва таркибњои мавриди шарњи фарњангро аз рўи сохт ва таркиб ба навъњои умдаи зерин таќсим кардан мумкин аст: а) иборањои изофї ва баёния (иборањои исмї, сифатї, феълињолї); б) иборањои љонишинї ва пешванддор; в) иборањои феълї (масдари сода ва тафсилї, сифати феълї ва феълињолї). 2. Иборањо асосан дар моддаи луѓавии калимаи мустаќилмаънои аввали онњо оварда эзоњ шудаанд, вале гоњо, мумкин аст, ки шарњи онњо дар моддаи луѓавии калимаи дигари бунёдии ибора низ оварда шавад. 3. Дар фарњанг аввал иборањои номї (изофї, баёния, сифати феълї, феълињолї, пешванддор ва иборањои љонишинию пешоянддор) ва сипас кулли иборањои феълї љой дода шудаанд, ки дар мисоли зер иљмолан тасвир кардан мумкин аст: 1. гули бехор 2. гули сари сабад

7. ќаду баст 8. даст задан

3. ду дунё

9. даст ба сар нињодан 10. дасти ёрї дароз кардан 11. аз даст додан 12. дастатон дардро набинад

4. андак-андак 5. дам ба дам 6. аз аввал то охир

4. Њамаи ибораю таркибњои фарњанг дар дохили худ низ бо риояи тартиби алифбоии њарфњо љой дода шудаанд. Агар калимаи шарњёбанда дар аввали ибора омада бошад, тартиби алифбо аз калимаи дуюми ибора ба эътибор гирифта мешавад. 5. Агар ду ибора як маъно дошта, вале аз рўи тартиби њарфњо аз якдигар дур љой гирифта бошанд, фаќат маънои ибораи маъмултар шарњ дода мешавад ва ибораи дуюм бе шарњи маъно ба ибораи якум њавола мегардад. Дар сурати ба тартиби алифбо паси њам омадани ду ибораи њаммаъно онњо дар як љо оварда шуда, дар байнашон аломати мувозї (//) гузошта мешавад: синни балоѓат//њадди балоѓат бори сафар бастан//рахти сафар бастан 6. Агар ибора ду ё якчанд маъно дошта бошад, ин маъноњо аз њам бо њарф ва ќавс људо карда мешаванд: ёд кардан а) ёдовар шудан, ба хотир овардан; зикр кардан; б) аз бар кардан, њифз намудан; в) маљ. пазмон шудан. 7. Агар ягон калимаи ибора муродифи љойгузин дошта бошад, ин муродиф дар ќавсайн зикр мешавад: савганд (ќасам) ёд кардан. Љузъи фаръии иборањо низ дар ќавсайн гирифта шудаанд: (аз) сар то по, гап дар (сари) чизе будан.

ИХТИСОРАЊО

а. - арабї адш. - адабиётшиносї ак.- аккадї анат. - анатомия англ. - англисї асот.- асотирї, асотиршиносї афс. - афсонавї байт. - байторї барќ. - барќї, электрї бањр. - бањрнавардї биол. - биология боѓп. - боѓпарварї бот.- ботаника боф.- бофандагї ва ѓ. - ва ѓайра ва м.ин. – ва монанди ин варз.- варзиш геол.- геология грам. - грамматика гуфт. - гуфтугўї д. - динї дўз. - дўзандагї зарб. - зарбулмасал збш. - забоншиносї зоол. - зоология ибр. - ибрї иќт. - иќтисод исп. - испанї ит. - италиявї итт - иттилоотшиносї кайњ. - кайњоннавардї кин. – киноявї кит. – китобї кишов. – кишоварзї

књн. – кўњнашуда лањљ. - лањљавї лот. - лотинї м. - муѓулї маќ. - мақол мал. - малайзї мант. - мантиќ мас. - масалан маљ. - маљозан маъд. - маъданшиносї меъ. - меъморї мол. - молия муқ. - муқоиса шавад бо… муќоб. - муќобили… мус. - мусиқї нав. - навсохт нашр. - нашриёт ниг. - нигаред ба… нум. - нумератив нуљ. - илми нуљум обњш. – обуњавошиносї олм. - олмонї омўз. - омўзгорї пасв. - пасванд пешв. - пешванд пол. - поландї порт. - португалї р. - русї радио. - радиотехника риёз. – риёзиёт, математика р. - оњ. - роњи оњан с. – сиёсї санс. – санскрит

санъ. - санъат сохт. – сохтмон сур.- суриёнї т. - туркї т.-м. -туркию муѓулї тањқ. - сухани тањқиромез таър. - таърихї тех. - техника тиб. - тиббї тибет. - тибетї фалс. - фалсафа физ. - физика фин. - финландї фолк. - фолклор фр. - фаронсавї хим. - химия хит. - хитої хўр. - хўрокворї њ. - њиндї њ. - њарбї њанд. - њандаса њисобд. - њисобдорї њол. - њолландї њуқ. - њуқуқшиносї ч. - чехї чорв. - чорводорї љ. - љамъи… љуѓр. - љуѓрофия ш. - шањри… швед. - шведї ю. - юнонї я. - яњудї яп. - японї

Алифбои тољикї №

Њарфњо

Номи њарфњо

№

Њарфњо

Номи њарфњо

1

Аа

а

19

Оо

о

2

Бб

бе

20

Пп

пе

3

Вв

ве

21

Рр

ре

4

Гг

ге

22

Сс

се

5

Ѓѓ

ѓе

23

Тт

те

6

Дд

де

24

Уу

у

7

Ее

йе

25

Ўў

ў

8

Ёё

йо

26

Фф

фе

9

Жж

же

27

Хх

хе

10

Зз

зе

28

Њњ

ње

11

Ии

и

29

Чч

че

12

Її

ї

30

Љљ

ље

13

Йй

йи

31

Шш

ше

14

Кк

ке

32

Ъъ

ъ

15

Ќќ

ќе

33

Ээ

э

16

Лл

ле

34

Юю

йу

17

Мм

ме

35

Яя

йа

18

Нн

не

А А њарфи аввали алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї бо њарфњои «алиф» (‫)ا‬, «айн» (‫ )ع‬ва дар охири як гурўњ калимањо бо «њои њавваз» (‫ )ه‬ифода мешавад; њарфи «алиф» дар њисоби абљад ба адади 1 баробар аст; њарфи «А» дар гурўњбандии синфњои таълимї, табаќабандии мавзўъњо ва ѓ. ба љои шумораи якум ба кор меравад. -А њиссачаест, ки бо феъл омада, маънои тааљљуб, таассуф, эњсос, њаяљон ва ѓайраро ифода мекунад: чї гуфтед-а?, бахтро бинед-а! ААМ(М) а. ‫ اﻋﻢ‬кит. омтар, умумитар, фарогиртар; аам аз он ки… сарфи назар аз он ки…, бо вуљуди он ки…, новобаста ба он ки.... АБ а. ‫ اب‬кит. падар, волид. АБАВАЙН а. ‫ اﺑﻮﻳﻦ‬кит., љ. дугонаи аб; падару модар, волидайн. АБАВИЯТ а. ‫ اﺑﻮﻳﺖ‬кит. падарї, падарї кардан. АБАВЇ а. ‫ اﺑﻮي‬мансуб ба аб. АБАВОН а. ‫ اﺑﻮان‬кит. падару модар, волидайн. АБАД а. ‫ اﺑﺪ‬кит. њамешагї, љовидон, доимї: умри абад; то абад њамеша, доим; њабси абад њабси якумрї, њабси доимї. АБАДА а. тон.

‫ﻋﺒﺪه‬

љ. обид; абадаи авсон бутпарас-

АБАДАН а. ً‫ اﺑﺪا‬1. ба таври њамешагї, љовидон. 2. њаргиз, њељ гоњ, њељ ваќт. АБАДЗИНДА ‫ اﺑﺪزﻧﺪه‬љовидон, абадї, њамешазинда, ба таври њамешагї, фанонопазир. АБАДИЯТ а. ‫ اﺑﺪﻳﺖ‬фалс. љовидонї, пояндагї, фанонопазирї: абадияти ваќт, абадияти олам, абадияти њаракат.

АБАДЇ ‫ اﺑﺪي‬њамешагї, љовидон, доимї: хотираи абадї. АБАДУДДАЊР а. ‫ اﺑﺪاﻟﺪﻫﺮ‬љовидон, њамеша, ба таври њамешагї. АБАДУЛАБАД а. ‫ اﺑﺪاﻻﺑﺪ‬љовидон, то абад, то интињо, њамеша, то вуљуди љањон. АБАДУЛОБИДИН а. љовидон, поянда.

‫اﺑﺪاﻵﺑﺪﻳﻦ‬

кит. њамеша,

АБАДУЛОБОД а. ‫ اﺑﺪاﻵﺑﺎد‬кит., ниг. абадулабад. абар- ‫ اﺑﺮ‬пешванд боло, фавќ: абарќудрат, абармард. АБАР ‫ اﺑﺮ‬1. шакли ќадимии пешванди бар. 2. дар. 3. ба, мувофиќи. АБАРЌУДРАТ ‫ اﺑﺮﻗﺪرت‬басо нерўманд, бисёр ќудратманд, бисёр муќтадир ва ќавї: давлати абарќудрат. АБАРЌУДРАТЇ ‫ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻲ‬нерўмандї, ќудратмандї, пурќудратї, муќтадирї. АБАРМАРД ‫ اﺑﺮﻣﺮد‬марди фавќулода бузург, бузургмард, марди басо нерўманд. АБАС І а. ‫ ﻋﺒﺚ‬бењуда, бенатиља, барабас: кори абас; (бар) абас рафтан бенатиља мондан. АБАС II а. ‫ ﻋﺒﺚ‬1. кит. туршрўї; ѓамгинї; беилтифотї. 2. бавл, шоша. 3. саргин, пору, нурии хушк. АББОС а. ‫ ﻋﺒﺎس‬кит. 1. бисёр туршрўй. 2. шери даранда. АББОСИЁН ‫ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن‬таър. номи сулолаи хулафои араб (750-1258), ки бунёдгузори он Аббос аз нажоди амаки пайѓамбари ислом мебошад. АББОСИЯ ‫ ﻋﺒﺎﺳﻴﻪ‬ниг. аббосиён.

– 30 –

АББ АББОСЇ I ‫ ﻋﺒﺎﺳﻲ‬кит. њилагарї, маккорї.

АББОСЇ II а. ‫ ﻋﺒﺎﺳﻲ‬1. мансуб ба аббос. 2. сиккањои мансуб ба номи шоњ Аббоси Сафавї. 3. мансуб ба хулафои аббосї. 4. ранги сурхи моил ба кабуд. 5. киноя аз ранги сиёњ (ба муносибати он ки хулафои аббосї маъмулан либоси сиёњ мепўшиданд); хилъати аббосї хилъати сиёњ. АБГОР ‫ اﺑﮕﺎر‬ниг. афгор. АБД а. ‫ ﻋﺒﺪ‬кит. банда, ѓулом. АБДОЛ а. ‫ اﺑﺪال‬кит. 1. љ. бадал ва бадил. 2. наљибон, шарифон (сифати хосони Худо). АБЕ ‫ اﺑﻲ‬шакли ќадимии пешванди бе.

АБКАМ а. ‫ اﺑﻜﻢ‬кит. гунг, лол.

АБЛАЌ а. ало.

‫اﺑﻠﻖ‬

кит. чизи дуранг, сафеду сиёњ,

АБЛАЌЇ ‫ اﺑﻠﻘﻲ‬дурангї, сиёњию сафедї.

‫اﺑﻠﻘﺴﻮار‬

савори аспи аблаќ; ас-

АБЛАЊ а. ‫ اﺑﻠﻪ‬ањмаќ, бефањм, нодон, камаќл.

АБЕРА ‫ اﺑﻴﺮه‬фарзанди набера.

АБЛАЊВАШ

АБЕША ‫ اﺑﻴﺸﻪ‬кит. љосус, хабаркаш.

‫ اﺑﻠﻪوش‬ниг. аблањвор. ‫ اﺑﻠﻪوار‬аблањмонанд,

АБЛАЊВОР монанд ба аблањ, шабењи аблањ, мисли аблањ.

АБЁТ а. ‫ اﺑﻴﺎت‬љ. байт I. АБЗОЛ ‫ اﺑﺰال‬ниг. абзор//афзор.

АБЛАЊЇ аќлї.

АБЗОР ‫ اﺑﺰار‬ниг. афзор. АБЗОРДОН ‫ اﺑﺰاردان‬1. халта ва ё ќуттие, ки дар он асбобу абзор ва ё васоили дигар нигоњдорї мешаванд. 2. ќуттие, ки дар он доруворї ва растанињои хуштаъму хушбўй аз ќабили мурчу зира ва ѓ. гузошта мешавад. АБЗОРСОЗ ‫ اﺑﺰارﺳﺎز‬шахси созандаи олоту абзор, он ки асбобу абзор месозад. АБЗОРСОЗЇ ‫ اﺑﺰارﺳﺎزي‬амал ё фаъолияти марбут ба сохтани олоту абзор.

‫ اﺑﺰارﻓﺮوش‬фурўшандаи абзор ва ё

дўкони

АБИР а. ‫ ﻋﺒﻴﺮ‬навъе аз хушбўињои хушк аз ќабили мушк; номи хушбўии сиёњтоб, ки аз сандалу гулоб ва мушку заъфарон омода мешавад. АБИРАФШОН ‫ ﻋﺒﻴﺮاﻓﺸﺎن‬пошандаи абир, афшонандаи хушбўї ва њар гуна бўи муаттар.

‫ﻋﺒﻴﺮآﮔﻨﺪ‬

АБИРФИШОН ‫ ﻋﺒﻴﺮﻓﺸﺎن‬ниг. абирафшон.

АБЛАЌСАВОР псавор.

АБЕДОНИШ ‫ اﺑﻲ داﻧﺶ‬бедониш, нодон.

АБИРОГАНД

АБИРСИРИШТ ‫ ﻋﺒﻴﺮﺳﺮﺷﺖ‬бо абир омехташуда, бо абир сиришта.

АБЛАЃ а. ‫ اﺑﻠﻎ‬кит., љ. балиѓ; расотар, балиѓтар; бењтар, хубтар.

АБГОРЇ ‫ اﺑﮕﺎري‬ниг. афгорї.

АБЗОРФУРЎШЇ ‫ اﺑﺰارﻓﺮوﺷﻲ‬љой фурўши асбобу олот ва ё афзор.

АБИРОМЕЗ ‫ ﻋﺒﻴﺮآﻣﻴﺰ‬омехта бо абир; хушбўй.

АБЌАРЇ ‫ ﻋﺒﻘﺮي‬1. мансуб ба Абќар (номи мавзеи афсонавї). 2. либоси нафис, љомаи њарир.

АБВОБ а. ‫ اﺑﻮاب‬кит., љ. боб.

АБЗОРФУРЎШ асбобу олот.

хушбўї.

пур аз абир, пур аз

‫اﺑﻠﻬﻲ‬

ањмаќї, бефањмї, нодонї, кам-

АБЛАЊНАМО ‫ اﺑﻠﻪﻧﻤﺎ‬ниг. аблањвор. АБЛАЊОНА беаќлона.

‫اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ‬

аз рўи аблањї, ањмаќона,

АБЛАЊФИРЕБ ‫ اﺑﻠﻪﻓﺮﻳﺐ‬њилагар, фиребгар, маккор, найрангбоз; чизе, ки бо он аблањ фирефта мешавад. АБЛАЊФИРЕБЇ ‫ اﺑﻠﻪﻓﺮﻳﺒﻲ‬макру фиреби ошкор, фирефтани аблањон. АБЛАЊФИРЕБОНА ‫ اﺑﻠﻪﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‬фиребандаи аблањон, фирефтани аблањон: сухани аблањфиребона. АБЛУЧ//АБЛУЉ сафед.

‫اﺑﻠﻮج‬//‫اﺑﻠﻮچ‬

ќанд ва шакари

АБНО а. ‫ اﺑﻨﺎ‬љ. ибн; абнои башар мардум, халќ; абнои замон//абнои рўзгор њамзамонон; ањли олам. АБО I ‫ﻋﺒﺎ‬//‫ اﺑﺎ‬шакли ќадимии пешванди бо. АБО II ‫ اﺑﺎ‬кит. ош, таом, хўрок, хурданї. АБО III а.

‫ﻋﺒﺎ‬

књн. љомаи васеи дарози ос-

– 31 – тинкўтоњ, ки аз болои либос пўшида мешавад; панљ тани оли або д. пайѓамбар Муњаммад (с), Алї ибни Абутолиб (р), Фотима (р) – духтари паѓамбар (с), Њасан ва Њусайн – писарони Алї. АБОБИЛ а. ‫ اﺑﺎﺑﻴﻞ‬парастуњо, гурўње аз фароштурукњо. АБР I ‫ اﺑﺮ‬бухори об, ки аз замин бо таъсири њарорат ба њаво пароканда шуда, аз он барфу борон њосил мешавад; абри (нав)бањор абри бороновари бањорї; абре, ки дар бањор борон меоварад; абри найсон абри бањорї; абри сафед абри камбориш; муќоб. абри сиёњ; абри сиёњ (тира) абри ѓафси боранда; абри хокистарранг абри тираранг. АБР II ‫ اﺑﺮ‬алочае, ки наќшњояш монанди абри бањорї парча-парча аст. АБР III ‫ اﺑﺮ‬кит. теѓ. АБРА ‫ اﺑﺮه‬тарафи рўи либосњои дуќабата дўхташуда; муќоб. астар; ◊ абраю астари кореро рўгардон кардан амиќ тафтиш кардани коре. АБРААСТАР ‫ اﺑﺮهاﺳﺘﺮ‬либоси абраву астардори бепахта; љомаи абраастар љомаи абраю астардори бепахта. АБРАЌ а. ‫ اﺑﺮق‬1. хоки бо сангу гилу рег омехта. 2. моддаи сафеди пўка, ки дар тиб истифода мешуд. 3. њар чизи рангоранг. АБРАЌЇ ‫ اﺑﺮﻗﻲ‬мансуб ба абраќ; ранг ба ранг, рангоранг. АБРАНДУД ‫ اﺑﺮﻧﺪود‬абрнок, абролуд, бо абр фаро гирифташуда.

АБР наќшњои абрмонанд пайдо мешаванд.

АБРГИРИФТА ‫ اﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‬ниг. абрї. АБРДОР ‫ اﺑﺮدار‬ниг. абрнок. АБРЕШИМ//АБРЕШУМ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢ‬1. тори бисёр нозуку мањкам ва дурахшон ба ранги сафед ё ширї, ки кирми пилла ба даври худ метанад. 2. гуле ба сурати риштањои борик овехта ба ранги зард ё сурх, ки дар тобистон мерўяд. 3. матои абрешимї, њарир, шоњї: калобаи абрешим. 4. кит. тори соз, тори асбобњои мусиќї; ◊ абрешим барин мулоим шудан аз хашм фуромадан; ба ифоќа омадан. АБРЕШИМБАЊО ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﺑﻬﺎ‬маљ. дастмузди навозанда, пуле, ки ба навозанда бар ивази њаќќи кор пардохт мешавад. АБРЕШИМБОРЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﺑﺎري‬ниг. абрешимворї. АБРЕШИМБОФ ‫ ﺑﺮﻳﺸﻢﺑﺎف‬њарирбоф, шоњибоф. АБРЕШИМБОФЇ бофї.

‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﺑﺎﻓﻲ‬њарирбофї, шоњи-

АБРЕШИМВОР ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢوار‬монанди абрешим; мисли абрешим нарм. АБРЕШИМВОРЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢواري‬матоъњои аз нахи абрешим бофташуда. АБРЕШИМГУН абрешимвор.

‫اﺑﺮﻳﺸﻢﮔﻮن‬

ба гунаи абрешим,

АБРЕШИМДЎЗ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢدوز‬он ки кораш абрешимдўзист, пешаи абрешимдўзї. АБРЕШИМДЎЗЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢدوزي‬дўхтани наќшу нигор ба рўи матоъњо бо нахи абрешимї. АБРЕШИМИН ‫ اﺑﺮﻳﺸﻤﻴﻦ‬ниг. абрешимї.

АБРАНЉАН//АБРАНЉИН ‫ اﺑﺮﻧﺠﻦ‬њалќаи тилло ё нуќра, ки занон њамчун асбоби зинат дар даст ё по мебанданд.

АБРЕШИМЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ‬1. мансуб ба абрешим. 2. аз абрешим бофташуда (газвор ва монанди он): матои абрешимї, љомаи абрешимї.

АБРАС а. ‫ اﺑﺮص‬1. гирифтори бемории сафедшавии пўст, ки дар бадани инсон пайдо мешавад. 2. пес.

АБРЕШИМКАШЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﻛﺸﻲ‬пилакашї.

АБРАШ а. ‫ اﺑﺮش‬1. сурху сафед; рангоранг. 2. асп, аспи ало, чавкар.

АБРЕШИМКОР ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﻛﺎر‬шахси машѓул ба тањияи нахи абрешим ё хариду фурўши он.

АБРБАНД ‫ اﺑﺮﺑﻨﺪ‬боф. он ки абрбандї мекунад.

АБРЕШИМКОРЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﻛﺎري‬ороиши порча ва матоъњои гуногун бо истифода аз нахи абрешимї.

АБРБАНДЇ ‫ اﺑﺮﺑﻨﺪي‬боф. љо-љо бастан ва ранг кардани маштут, ки пас аз бофтан дар матоъ

АБРЕШИММОНАНД ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. абрешимвор: мўи абрешиммонанд.

– 32 –

АБР АБРЕШИМРАНГ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢرﻧﮓ‬ниг. абрешимгун. АБРЕШИМРЕС ‫اﺑﺮﻳﺸﻢرﻳﺲ‬ ресандаи нахи абрешим.

абрешимтоб,

АБРЕШИМРЕСЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢرﻳﺴﻲ‬абрешимтобї; тайёр кардани нахи абрешим: дастгоњи абрешимресї. АБРЕШИМТОБ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﺗﺎب‬ниг. абрешимрес. АБРЕШИМТОБЇ ‫ اﺑﺮﻳﺸﻢﺗﺎﺑﻲ‬ниг. абрешимресї. АБРЇ ‫ اﺑﺮي‬ниг. абрнок. АБРНОГУЗАР ‫ اﺑﺮﻧﺎﮔﺬر‬монеъ ба гузаштани абр; кўњњои абрногузар кўњњои баланд. АБРНОК ‫ اﺑﺮﻧﺎك‬бо абр пўшидашуда, абрї, абргирифта: осмони абрнок, њавои абрнок. АБРНОКЇ ‫ اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ‬абрнок будан. АБРОЛУД ‫ اﺑﺮآﻟﻮد‬ниг. абрнок. АБРОЛУДА ‫ اﺑﺮآﻟﻮده‬ниг. абролуд. АБРОР а. ‫ اﺑﺮار‬љ. бир(р); 1. порсоён, таќводорон, парњезкорон, бузургон. 2. некўкорон, эњсонкорон, хайрхоњон. АБРПОРА ‫ اﺑﺮﭘﺎره‬пораи абр. АБРПЎШ абрпўш.

‫اﺑﺮﭘﻮش‬

АБРСИФАТ абр.

бо абр пўшида: ќуллањои

‫اﺑﺮﺻﻔﺖ‬

абрранг, абрсон, монанди

АБРТЎДА ‫ اﺑﺮﺗﻮده‬тўдаи абр, абрњои ѓуншуда. АБРЎ//АБРЎЙ ‫اﺑﺮوي‬//‫ اﺑﺮو‬хати камоншакли мўйњо, ки дар болои чашм ќарор дорад; абрўи каљи дунболадор абрўи хамида ва дароз; абрўи мушкин абрўи сиёњи ѓафс; абрўи пайваст(а) абрўи бо њам пайваста; ◊ теѓи абрў абрўи дилрабои мањбуба; абрў ба њам кашидан хашму ѓазаб зоњир кардан; абрў гирењ задан ќиёфаи љиддї гирифтан; ба ѓазаб омадан; абрў хам накардан бепарво будан; абрў чин кардан изњори норизоият кардан, ќиёфаи љиддї ба худ гирифтан; бар абрў чин доштан хашмнок будан; хафа будан; дар абрўвон чин афтодан дигаргун шудани њолат; ќиёфаи љиддї ба худ гирифтан; чини абрў кушода шудан аз ќањру ѓазаб фуромадан. АБРЎБОРИК ‫ اﺑﺮوﺑﺎرﻳﻚ‬дорои абрўњои борик. АБРЎДАРОЗ ‫ اﺑﺮودراز‬дорои абрўвони дароз.

АБРЎКАМОН ‫ اﺑﺮوﻛﻤﺎن‬он ки абрўи чун камон хамида дорад, камонабрў. АБРЎКУШОДА ‫ اﺑﺮوﻛﺸﺎده‬маљ. шоду хурсанд, дорои табъи хушу болида. АБРЎКУШОДАГЇ ‫اﺑﺮوﻛﺸﺎدﮔﻲ‬ хурсанд будан; болида будан. АБРЎЌАЛАМ дорад.

‫اﺑﺮوﻗﻠﻢ‬

шод

будан,

он ки абрўвони кашида

АБРЎПАЙВАСТ ‫ اﺑﺮوﭘﻴﻮﺳﺖ‬он ки абрўвонаш ба њам пайванданд, пайвастаабрў. АБРЎСИЁЊ ‫ اﺑﺮوﺳﻴﺎه‬он ки абрўвони сиёњ дорад, сиёњабрў. АБРЎФАРОХ ‫ اﺑﺮوﻓﺮاخ‬ниг. абрўкушода. АБРЎФАРОХЇ ‫ اﺑﺮوﻓﺮاﺧﻲ‬ниг. абрўкушодагї. АБРЎЊИЛОЛ ‫ اﺑﺮوﻫﻼل‬он ки абрўвонаш ба шакли њилол аст. АБРЎЧИНАК ‫ اﺑﺮوﭼﻴﻨﻚ‬асбобест, ки бо он абрў мечинанд. АБРЎЧИНЇ ‫ اﺑﺮوﭼﻴﻨﻲ‬ба тартиб овардан ва чидани абрў. АБСОРБСИЯ лот. ‫ اﺑﺴﺎرﺑﺴﻴﻪ‬хим.,физ. љаббидан, ба худ кашида гирифтан; љаббиш, фурўбарї: абсорбсияи газ, абсорбсияи овоз, абсорбсияи равшанї. АБСТРАКТ лот. ‫ اﺑﺴﺘﺮﻛﺖ‬мафњуми муљаррад; умумї, номуайян; муќоб. конкрет. АБСТРАКТСИОНИЗМ лот. ‫ اﺑﺴﺘﺮﻛﺘﺴﻴﺎﻧﺰم‬равияи санъати абстракт, санъати мавњум ва муљарради дур аз воќеият. АБСТРАКТСИОНИСТ лот. ‫اﺑﺴﺘﺮﻛﺘﺴﻴﺎﻧﻴﺴﺖ‬ пайрави равияи абстрактсионизм. АБСТРАКТСИЯ лот. ‫ اﺑﺴﺘﺮﻛﺘﺴﻴﻪ‬љињат ва хусусиятњои чизеро фикран аз худи он чиз људо кардан; мафњуми муљаррад. АБСТРАКТЇ ‫ اﺑﺴﺘﺮﻛﺘﻲ‬мансуб ба абстракт. АБТАР а.‫ اﺑﺘﺮ‬кит. 1. думбурида, кўтоњдум. 2. бефоида, ноќис. 3. вайрон, хароб; абтар кардан аз байн бурдан, несту нобуд кардан. АБУ(Л) а. (‫ اﺑﻮ)ل‬1. кит. падар. 2. дар арабї њамчун љузъи якуми калимањои мураккаб маънои соњибро дорад: Абуабдуллоњ, Абулфазл.

АВВ

– 33 – АБУЛБАШАР а. ‫ اﺑﻮاﻟﺒﺸﺮ‬д. падари инсоният; киноя аз њазрати Одам, ки тибќи таълимоти динї насли одамизод аз ў сар шудааст. АБУЛЊАВЛ а. ‫ اﺑﻮاﻟﻬﻮل‬кит. муљассамаи бузурги сангї ба шакли шери хобида бо сари одамї (аз ёдгорињои Мисри ќадим), сфинкс. АБУС а. ‫ ﻋﺒﻮس‬кит. бадќавоќ, туршрў. АБХОЗЇ ‫ اﺑﺨﺎزي‬1. мансуб ба Абхозия: забони абхозї. 2. номи халќе, ки як ќисми ањолии Абхозияро ташкил медињад: сокини Абхозия. АБЊАР а. чашм.

‫ﻋﺒﻬﺮ‬

кит. 1. наргис, ёсуман. 2. маљ.

АБЊАРЇ ‫ ﻋﺒﻬﺮي‬кит. мансуб ба абњар; чашми абњарї чашми зебо, наргисмонанд. АБЉАД а. ‫ اﺑﺠﺪ‬тартиби махсуси алифбои арабї, ки аз њафт калимаи таркибёфта аз номњои 28 њарф иборат буда, дар он њар њарф ададеро ифода мекунад; ин калимањо ва ифодаи ададии онњо ба таври зер аст: абљад њав(в)аз

‫اﺑﺠﺪ‬ 1–‫ا‬ 2–‫ب‬ 3– ‫ج‬ 4– ‫د‬

њут(т)ї

‫ﻫﻮز‬ 5– ‫ه‬ 6 –‫و‬ 7– ‫ز‬

каламан

‫ﺣﻄﻲ‬ 8–‫ح‬ 9–‫ط‬ 10 – ‫ي‬

‫ﻛﻠﻤﻦ‬ 20 –‫ك‬ 30 – ‫ل‬ 40 – ‫م‬ 50 – ‫ن‬

саъфас

ќарашат

сахиз

‫ﺳﻌﻔﺲ‬ 60 –‫س‬ 70 – ‫ع‬ 80 – ‫ف‬ 90 –‫ص‬

‫ﻗﺮﺷﺖ‬ 100 - ‫ق‬ 200 – ‫ر‬ 300 – ‫ش‬ 400 – ‫ت‬

‫ﺛﺨﺬ‬ 500 - ‫ث‬ 600 – ‫خ‬ 700 – ‫ذ‬

зазиѓ

‫ﺿﻈﻎ‬ 800 – ‫ض‬ 900 – ‫ظ‬ 1000 – ‫غ‬

њисоби абљад аз рўи ќимати раќамии њарфњо ёфтани моддаи таърих. АБЉАДХОН ‫ اﺟﺪﺧﻮان‬он ки аз абљад сабаќ мегирад; сабаќомўз, навомўз. АБЉАДХОНЇ ‫ اﺑﺠﺪﺧﻮاﻧﻲ‬абљад хондан; давраи омўзиши абљад; навомўзї. АБЉИЛ//АБЉИР ‫اﺑﺠﻴﺮ‬//‫ اﺑﺠﻴﻞ‬гуфт. 1. чорпои савории хушрафтору чолок. 2. киноя аз одами чусту чолок.

АБЪАД а. ‫ اﺑﻌﺪ‬дуртар, бўъдтар. АБЪОД а. ‫ اﺑﻌﺎد‬љ. бўъд; абъоди сегона (салоса): риёз. тўл, арз ва умќ. АБЯЗ а. ‫ اﺑﻴﺾ‬кит. сафед, сафедранг. АВ-АВ ‫ اواو‬калимаи таќлиди овози аккоси саг; аф-аф, ак-ак, аккос. АВАСТО ‫اوﺳﺘﺎ‬ зардуштиён.

номи

китоби

муќаддаси

АВАСТОЇ ‫ اوﺳﺘﺎﺋﻲ‬мансуб ба авасто: забон ва хати авастої. АВБОРИДАН ‫ اوﺑﺎرﻳﺪن‬нахоида хўрдан, нахоида фурў бурдан. АВБОШ ‫ اوﺑﺎش‬бадкеш, фурўмоя, нокас; шўрапушт, бадахлоќ.

‫اوﺑﺎﺷﻲ‬

АВБОШЇ ахлоќї.

бадкешї; шўрапуштї; бад-

АВБОШОНА ‫ اوﺑﺎﺷﺎﻧﻪ‬рафтори монанд ба авбош, мисли авбош. АВВАЛ а. ‫ل‬‫ او‬1. нахуст, якум. 2. ибтидо, оѓоз, шурўъ; аз аввал аз оѓоз; аз аввали… аз ибтидои…, аз оѓози…; аввали олам ибтидои олам; дар аввали… дар ибтидои…. АВВАЛА якум.

‫ﻟﻪ‬‫او‬

нахустин, бори нахуст; дафъаи

АВВАЛАН ً‫ﻻ‬‫ او‬1. нахуст, дар аввал. 2. пеш аз њама, ќабл аз њама. АВВАЛИН хуст.

‫ﻟﻴﻦ‬‫او‬

нахустин, якумин, аз њама на-

АВВАЛИНДАРАЉА ‫ﻟﻴﻦدرﺟﻪ‬‫ او‬дараљаи якум; муњимтарин, заруртарин: вазифаи аввалиндараља, масъалаи аввалиндараља. АВВАЛИЯ а. ‫ﻟﻴﻪ‬‫ او‬1. якум, аз њама пеш. 2. ибтидої, моя; моддаи аввалия нахустмодда, моддаи ибтидої, нахустмоя. АВВАЛЇ ‫ﻟﻲ‬‫ او‬нахустин, пешина, аввалия. АВВАЛМАЌОМ ‫لﻣﻘﺎم‬‫ او‬маќоми аввал, маќоми нахуст, воломаќом. АВВАЛО ‫ﻻ‬‫ او‬ниг. аввалан. АВВАЛЊО ‫لﻫﺎ‬‫ او‬гуфт. даврањои аввал, пештар. АВВАЛШАХС ‫لﺷﺨﺺ‬‫ او‬шахси дорои маќоми аввал, шахси воломаќом.

АВВ

– 34 –

АВВО а. ‫ا‬‫ ﻋﻮ‬кит. 1. саги бисёр љаканда, саги уллосї. 2. нуљ. яке аз бурљњои осмон, ки манзили сенздањуми Моњ аст. АВГУСТ ‫ اوﮔﺴﺖ‬моњи њаштуми солшумории мелодї. АВГУСТЇ

‫ اوﮔﺴﺘﻲ‬мансуб ба август.

АВД а. ‫ ﻋﻮد‬кит. бозгашт, баргашт; авд кардан баргаштан. АВЕСТО ‫ اوﺳﺘﺎ‬ниг. авасто. АВЗОЪ а. ‫ اوﺿﺎع‬љ. вазъ; авзои кор вазъи кор, рафти кор; авзои олам вазъи олам, њолати дунё; авзои касе бељо шудан дигар шудани њолати (кайфияти) касе. АВИА лот. ‫ اوﺋﻪ‬њамчун љузъи аввали калимањои мураккаб ба маънои њавої, авиатсионї, њавопаймої. АВИАПОЧТА авиатсионї.

‫اوﺋﻪﭘﺎﭼﺘﻪ‬

почтаи њавої, почтаи

АВИАТСИОНЇ ‫ اوﺋﺘﺴﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба авиатсия; махсус барои њавопаймо: бензини авиатсионї. АВИАТСИЯ фр. ‫ اوﺋﺘﺴﻴﻪ‬њавопаймої, њавої: авиатсияи реактивї, авиатсияи низомї. АВИС а. ‫ ﻋﻮﻳﺺ‬кит. душвор, мушкил, сухане, ки дарки он мушкил бошад. АВИТАМИНОЗ ‫ اوﻳﺘﻤﻴﻨﺎز‬биол., тиб. беморињое, ки аз истеъмоли пайвастаи хўрокњои камѓизо дар натиљаи нарасидани витаминњои зарурї пайдо мешаванд. АВЌОТ I а. ‫ اوﻗﺎت‬љ. ваќт; авќоти касеро талх кардан табъи касеро хира кардан. АВЌОТ II ‫ اوﻗﺎت‬шакли вайроншудаи аќвот; љ. ќут; гуфт. хўрок, ќут. АВЌОТВОРЇ хўрокворї.

‫اوﻗﺎﺗﻮاري‬

гуфт. хўрду хўрок(а),

АВЌОТПАЗЇ ‫ اوﻗﺎﺗﭙﺰي‬гуфт. хўрокпазї. АВЌОТТАЛХ ‫ اوﻗﺎﺗﺘﻠﺦ‬кит. асабонї ва нороњат, мушкилоти вазъи рўњонї. АВЌОТТАЛХЇ нороњатї.

‫اوﻗﺎﺗﺘﻠﺨﻲ‬

маљ. асабоният ва

АВЌОТХЎРЇ ‫ اوﻗﺎﺗﺨﻮري‬гуфт. хўрокхўрї. АВЌОФ а.

‫اوﻗﺎف‬

љ. ваќф; иљорадори авќоф

иљорадори заминњои ваќф ё бинои ваќф. АВЛ I а. ‫ ﻋﻮل‬кит. майл, тамоюл. АВЛ II а. оила.

‫ﻋﻮل‬

кит. нигањдории аёл, таъмини

АВЛАВИЯТ а. ‫ اوﻟﻮﻳﺖ‬бартарї, дар дараљаи аввал ќарор доштан. АВЛИЁ а. ‫ اوﻟﻴﺎ‬љ. валї; 1. д. одамони муќаддасе, ки гўё кашфу каромот карда метавонистаанд. 2. бузургон: авлиёи давлат. АВЛИТАР ‫ اوﻟﻴﺘﺮ‬ниг. авлотар. АВЛО а. ‫ اوﻻ‬бартар; болотар; бењтар, хубтар; авло донистан бартар донистан, бењтар шумурдан. АВЛОД а. ‫ اوﻻد‬љ. валад; фарзандон; насл; авлоди башар насли инсон; инсонњо, одамон; аљдоду авлод бобоёну фарзандон; гузаштагону ояндагон, њамаи наслњо; авлод ба авлод насл ба насл; наслњо, чандин насл. АВЛОДЇ ‫ اوﻻدي‬1. мансуб ба авлод. 2. ирсї, маврусї. АВОИЛ а. ‫ اواﺋﻞ‬љ. аввал. АВОЌИБ а. ‫ ﻋﻮاﻗﺐ‬љ. оќибат.

‫ ﻋﻮام‬1. љ. омма. 2. омї, бесавод; нодон. АВОМОНА ‫ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ‬мансуб ба авом, авомвор,

АВОМ а.

омиёна.

АВОМУННОС а. ‫ ﻋﻮاماﻟﻨﺎس‬кит. оммаи халќ. АВОМФАЊМ ‫ ﻋﻮامﻓﻬﻢ‬оммафањм; сода ва ќобили дарк, фањмо, даркшаванда, мутобиќи дарки авом. АВОМФИРЕБ ‫ﻋﻮامﻓﺮﻳﺐ‬ рефтакунандаи омма.

мардумфиреб,

фи-

АВОМФИРЕБЇ ‫ ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﻲ‬мардумфиребї. АВОМФИРЕБОНА ‫ ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‬ба тарзи авомфиребї: порсоии авомфиребона. АВОН I а. ‫ اوان‬кит. њангом, замон, ваќт. АВОН II а. ‫ ﻋﻮان‬кит. сарњанги девони подшоњї, посбони давлатї. АВОРА ‫ اواره‬д. дафтари њисоби бандагон, дафтари аъмол. АВОРИЗ а. ‫ ﻋﻮارض‬љ. ориза.

АВЊ

– 35 – АВОСИТ а. ‫ اواﺳﻂ‬љ. авсат. АВОСИФ а. ‫ ﻋﻮاﺻﻒ‬љ. осиф. АВОТИФ а. ‫ ﻋﻮاﻃﻒ‬љ. отифа. АВОХИР а. ‫ اواﺧﺮ‬љ. охир. АВРАНГ ‫ اورﻧﮓ‬1. тахт, маснад, сарири подшоњї. 2. зебої. АВРАНД њилла.

АВТОМАТИКА ю. ‫ اوﺗﺎﻣﺘﻴﻜﻪ‬соњаи илм ва техника, ки њамаи воситањои техникї ва усулњои аз мењнати дастї озод кардани инсонро дар бар мегирад. АВТОМАТЇ ‫ اوﺗﺎﻣﺘﻲ‬мансуб ба автомат; ба таври худкор, сохтори автоматї, ба таври автоматї.

‫ اورﻧﺪ‬1. шукўњ; бузургї. 2. маљ. макру

АВРАНДИДАН дан.

‫اورﻧﺪﻳﺪن‬

маљ. макру њила кар-

АВРАТ а. ‫ ﻋﻮرت‬1. кит. андоми нињонї, андоми шарм; узвњои сатршавандаи инсон: сатри аврат. 2. зан, завља. АВРИНГ ‫ اورﻳﻨﮓ‬ниг. овринг. АВРОД а. ‫ اوراد‬љ. вирд; 1. такрори паси њам. 2. д. дуоњо: вирду аврод; вирду аврод хондан зикр гуфтан, зикр кардан, дуо хондан. АВРОДХОНЇ ‫ اورادﺧﻮاﻧﻲ‬дуохонї. АВРОЌ а. зиндагонї зиндагї.

‫اوراق‬

љ. вараќ; авроќи китоби њодисоту воќеоти рўзмарраи

АВРУПОИДЎХТ ‫ اوروﭘﺎيدوﺧﺖ‬ба таври аврупої дўхташуда, дўхти аврупої. АВРУПОЇ ‫ اوروﭘﺎي‬мансуб ба Аврупо: одами аврупої, либоси аврупої. АВСАТ а. буда.

‫اوﺳﻂ‬

1. миёна, миён. 2. дар миёна

АВСОФ а. ‫ اوﺻﺎف‬љ. васф. АВСУН ‫ اوﺳﻮن‬гуфт. нисбати занњои бародарон ба њамдигар. АВТОБУС ю. ‫ اوﺗﺎﺑﻮس‬мошини мусофиркаш. АВТОГЕНЇ ‫ اوﺗﺎﮔﻴﻨﻲ‬:кафшери автогенї кафшери газї, газкафшер. АВТОДРОМ ю. ‫ اوﺗﺎدرام‬майдони автомобилронї, майдони автомобилронї дар мусобиќот. АВТОКРАН ю.-англ. ‫ اوﺗﺎﻛﺮن‬автомобили крандор, крани ба автомобил шинондашуда. АВТОМАТ ю. ‫ اوﺗﺎﻣﺖ‬1. дастгоњи худкор. 2. навъе аз силоњи дастии худкор.

АВТОМАТОНИДАН муљањњаз сохтан.

‫ اوﺗﺎﻣﺘﺎﻧﻴﺪن‬ба тарзи худкор

АВТОМАТОНЇ ‫ اوﺗﺎﻣﺘﺎﻧﻲ‬ба усули худкор гузаронидани ин ё он система, соња, раванди ба тарзи худкор гузаронидан. АВТОМАТЧЇ ‫ اوﺗﺎﻣﺘﭽﻲ‬1. он ки автоматро идора мекунад. 2. шахси бо автомат мусаллањ. АВТОМАШИНА ‫ اوﺗﺎﻣﺸﻴﻨﻪ‬ниг. автомобил: автомашинаи боркаш, автомашинаи сабукрав. АВТОМОБИЛ ю.-лот. ‫ اوﺗﺎﻣﺎﺑﻴﻞ‬воситаи худгарди наќлиёт (боркашонї ва мусофирбарї). АВТОМОБИЛГАРД ‫ اوﺗﺎﻣﺎﺑﻴﻞﮔﺮد‬:роњи автомобилгард роњи мошингард. АВТОМОБИЛЇ ‫ اوﺗﺎﻣﺎﺑﻴﻠﻲ‬мансуб ба автомобил: наќлиёти автомобилї, саноати автомобилї. АВТОМОБИЛРОН нандаи мошин.

‫اوﺗﺎﻣﺎﺑﻴﻞران‬

мошинрон, ро-

АВТОМОБИЛРОНЇ ‫ اوﺗﺎﻣﺎﺑﻴﻞراﻧﻲ‬мошинронї. АВТОМОБИЛСОЗЇ ‫ اوﺗﺎﻣﺎﺑﻴﻞﺳﺎزي‬сохтани автомобил, истењсоли автомобил: корхонаи автомобилсозї. АВТОН а. ‫ اوﻃﺎن‬кит. љ. ватан. АВТОРУЧКА худкор.

‫اوﺗﺎروﭼﻜﻪ‬

ќалами худнавис ё

АВТОСИСТЕРНА ‫ اوﺗﺎﺳﻴﺴﺘﻴﺮﻧﻪ‬систернаи дар автомобил шинондашуда. АВУЛ т. ‫ اول‬дењ (дар Доѓистон, Ќирѓизистон, Туркманистон ва Ќазоќистон). АВФ а. ‫ ﻋﻮف‬шакли таѓйирёфтаи афв. АВФАР а. вонтар.

‫اوﻓﺮ‬

кит. бисёртар, бештар, фаро-

АВЊОМ а. ‫ اوﻫﺎم‬љ. вањм.

– 36 –

АВЉ

АВЉ а. ‫ اوج‬1. боло, баландї, нуќтаи баландтарини њар чиз, нуќтаи олї. 2. дараљаи баланд, ављи бањор њангоми нашъу нумувви табиат ва шукуфои рустанињо; ављи девонагї шиддати девонагї; ављи кор њангоми љўшу хурўши кор; ављи осмон // ављи фалак баландтарин нуќтаи осмон; ављи љанг шиддат ва сахтии љанг. 3. баландии оњанг дар мусиќї; ављу акс мус. баму зер. 4. тараќќї, пешрафт, инкишоф, равнаќ; ављ гирифтан а) баланд шудан; боло рафтан; б) тараќќї кардан, пеш рафтан, равнаќ пайдо кардан; в) шиддат гирифтан; ављ доштан дар равнаќ будан; ављ ёфтан равнаќ ёфтан, нашъунамо кардан, сабзидан; ављ кардан равнаќ ёфтан, ривољ ёфтан, муваффаќият пайдо кардан; аз ављ фуромадан паст шудан; аз болоравї (сабзиш) мондан; ба ављи аъло расидан ба баландтарин дараља расидан; ба ављи иззат расидан соњиби иззату эњтироми баланд гардидан; дар ављу барор будан дар њоли пешрафт будан. АВЉГИРЇ ‫ اوجﮔﻴﺮي‬исми амал аз ављ гирифтан; њолати ривољу равнаќ ва болоравии коре. АВЉНАВАРД ‫ اوجﻧﻮرد‬баландпарвоз. АВЉПАР ‫ اوجﭘﺮ‬ниг. баландпарвоз. АВЉРАВ ‫ اوجرو‬киноя аз фалакпаймо.

шуда ва ба њам часпидаи ковок, ки дар саноат истифода мешавад. АГЛОМЕРАТСИЯ лот. ‫ اﮔﻼﻣﻴﺮﺗﺴﻴﻪ‬тех. љараёни њосил кардани кулўлањои агломерат бо роњи гудозиши омехтаи оњанрезањо. АГНОСТИТСИЗМ лот. ‫ اﮔﻨﺎﺳﺘﻴﺘﺴﻴﺰم‬фалс. таълимоти фалсафии идеалистї, ки имконияти донисташавандагии олами њастї ва ќонуниятњои онро инкор мекунад. АГРАРЇ ‫ اﮔﺮري‬мансуб ба замин; кишт, кишоварзї ва хољагии дењќонї: ислоњоти аграрї, мамлакати аграрї. АГРЕГАТ лот. ‫ اﮔﺮﻳﮕﺖ‬1. тех. дастгоњи иборат аз чанд мошин ё ќисмњои гуногун барои иљрои коре (комбайн, мошини пахтачинї, трактор ва ѓ.). 2. таљњизот, ќисми ягон мошинаи мураккаб, ки кори муайянеро иљро мекунад (мас., муњаррики автомобил). АГРОБИОЛОГИЯ лот. ‫ اﮔﺮاﺑﺌﺎﻻﮔﻴﻪ‬илм дар бораи ќонунњои умумии биологї дар соњаи зироат ва чорводорї, биологияи агрономї. АГРОБИОЛОГЇ логия.

‫اﮔﺮاﺑﺌﺎﻻﮔﻲ‬

мансуб ба агробио-

АГРОНОМ лот. ‫ اﮔﺮاﻧﺎم‬мутахассиси кишоварзї. АГРОНОМИЯ лот. ‫ اﮔﺮاﻧﺎﻣﻴﻪ‬илми кишоварзї.

АГАР ‫ اﮔﺮ‬пайвандак 1. дар сурате ки..., ба шарте ки…, модом ки…. 2. њарчанд, гарчанд, гарчанд ки…, бо вуљуди он ки….

АГРОНОМЇ ‫ اﮔﺮاﻧﺎﻣﻲ‬мансуб ба агрономия: илми агрономї.

‫ اﮔﺮﭼﻨﺪ‬њарчанд ки…, бо вуљуди он

АГРОТЕХНИКА лот. ‫ اﮔﺮاﺗﺨﻨﻴﻜﻪ‬маљмўи усул ва тадбирњои техникаи кишоварзї.

АГАРЧАНД ки….

АГАРЧИ ‫ اﮔﺮﭼﻪ‬њарчанд, гарчи, бо вуљуди он ки…, њар ќадар ки…. АГЕНТ лот. ‫ اﮔﻴﻨﺖ‬1. намояндаи расмї, сиёсї, хориљї ва ѓ., ки вакили ягон идора, муассиса ва давлат буда, вазифа ё супоришеро иљро мекунад: агенти сиёсї. 2. он ки ба манфиати љонибе хидмат мекунад ва сирру асрори як тарафро ба тарафи дигар мерасонад, љосус: агенти махфї. АГЕНТЇ ‫ اﮔﻴﻨﺘﻲ‬1. мансуб ба агент. 2. шўъбаи мањаллии ягон идора; номи баъзе идорањои ахбор, хабаргузорї, намояндагї: Агентии шањрии њавопаймоии «Тољикистон», Агентии иттилоотї, Агентии телеграфї. АГЛОМЕРАТ лот. ‫ اﮔﻼﻣﻴﺮت‬маъдани кўњии обшуда ва ба њам часпидаи ковок, ки дар

АГРОТЕХНИКЇ техника.

‫اﮔﺮاﺗﺨﻨﻴﻜﻲ‬

мансуб ба агро-

АГРОФИЗИКА лот. ‫ اﮔﺮاﻓﻴﺰﻳﻜﻪ‬илм дар бораи усулњои физикии тањќиќи шароитњои берунии њаёти растанињо ва фаъолияти онњо. АГРОХИМИЯ лот. ‫ اﮔﺮاﺧﻴﻤﻴﻪ‬илми ѓизодињї ба растанињо, истифодаи нурињои маъданї ва муњофизати кишт ба воситаи доруњои химиявї. АЃАР(Р) а. ‫ اﻏﺮ‬1. марди нек ва неккирдор, бошараф, мўњтарам; муќоб. ѓар. 2. аспи ќашќа. АЃБА ‫ اﻏﺒﻪ‬љои аз њама пасти теѓаи кўњњо, ки њамчун гузаргоњи мувофиќтари байни водињои ду тарафи кўњ истифода мешавад; аќаба, давон, гардана.

АДА

– 37 – АЃБАР а. ранг.

‫اﻏﺒﺮ‬

кит. гардолуд, ѓуборолуд, хок-

АЃБАРЇ ‫ اﻏﺒﺮي‬кит. мансуб ба аѓбар; хокрангї. АЃЁР ‫ اﻏﻴﺎر‬љ. ѓайр. АЃЗИЯ а. ‫ اﻏﺰﻳﻪ‬љ. ѓизо. АЃЛАБ а. аксаран.

‫اﻏﻠﺐ‬

1. бештар, аксар. 2. ѓолибан,

АЃЛОТ а. ‫ اﻏﻼط‬љ. ѓалат. АЃНИЁ а. бойњо.

‫اﻏﻨﻴﺎ‬

љ. ѓанї; сарватмандон, дороён,

АЃОЛУЌ т. ‫ اﻏﺎﻟﻖ‬1. кит. соњиб, хоља. 2. таър. яке аз мансабњои олї дар аморати Бухоро. АЃОНИСАРО ‫ اﻏﺎﻧﻲﺳﺮا‬књн. сароянда, овозхон. АЃОНЇ а. ‫ اﻏﺎﻧﻲ‬љ. уѓния. АД(Д) а. ‫ ﻋﺪ‬кит. њисоб, шумор; шумурдан, њисоб кардан. АДАБ а. ‫ ادب‬1. ахлоќ ва кирдору рафтори нек; шарти адаб меъёри ахлоќу одоб; адаб додан а) одоб омўхтан, ахлоќ омўхтан; б) маљ. танбењ кардан, љазо додан; адаб ёд додан ба касе одобу ахлоќ омўхтан; адаби касеро додан касеро танбењ додан, љазо додан ба касе; бо ду дасти адаб супурдани чизе бо камоли риояти адаб додани чизе (ба касе), боадабона оварда супурдани чизе (ба касе). 2. илм, дониш; илми адабиёт; адабиёт; ањли адаб адибон, суханварон, доирањои илму адаб. АДАБГОЊ//АДАБГАЊ омўзї.

‫ادبﮔﻪ‬//‫ادبﮔﺎه‬

љои адаб-

АДАБДОН ‫ ادبدان‬ошно бо адабу фарњанг. АДАБДОНЇ фарњанг.

‫ادبداﻧﻲ‬

ошної бо одобу ахлоќ ва

АДАБДЎСТ ‫ ادبدوﺳﺖ‬ниг. адабиётдўст. АДАБДЎСТЇ фарњанг.

‫ادبدوﺳﺘﻲ‬

дўстдори

адабу

АДАБИЁТ а. ‫ ادﺑﻴﺎت‬1. маљмўи осори бадеї, осори манзуму мансур, осори илмї ва адабї: адабиёти бадеї, адабиёти бачагона, адабиёти классикї, адабиёти антиќї, адабиёти хориљї, дарси адабиёт, назарияи адабиёт, таърихи адабиёт. 2. маљмўи осори хаттии соњањои гуногун: адабиёти илмї, адабиёти иќтисодї,

адабиёти сиёсї, адабиёти техникї. АДАБИЁТДЎСТ ‫ ادﺑﻴﺎتدوﺳﺖ‬он ки ба назму наср шавќу њавас дорад, касе, ки адабиёти бадеиро наѓз мебинад, дўстдори адабиёт, адабдўст. АДАБИЁТДЎСТЇ китобдўстї.

‫ادﺑﻴﺎتدوﺳﺘﻲ‬

адабдўстї,

АДАБИЁТШИНОС ‫ ادﺑﻴﺎت ﺷﻨﺎس‬он ки ба тањќиќу омўзиши адабиёти бадеї машѓул аст ва аз масъалањои адабї огоњї дорад. АДАБИЁТШИНОСЇ ‫ ادﺑﻴﺎتﺷﻨﺎﺳﻲ‬илме, ки ќонунњои тараќќиёти адабиёти бадеиро меомўзад. АДАБИНАВИС ‫ ادﺑﻲﻧﻮﻳﺲ‬он ки дар нависандагї ё навиштан меъёри адабиро риоя мекунад, риояи меъёри адабї дар навиштан. АДАБИСТОН ‫ ادﺑﺴﺘﺎن‬ниг. дабистон. АДАБЇ ‫ ادﺑﻲ‬мансуб ба адаб; забони адабї забоне, ки дорои меъёри адабї мебошад; фаъолияти адабї, кори адабї кор ва фаъолияти марбут ба адабиёт ва адабиётшиносї; пешрафти адабї роњи тараќќї ва инкишофи шеъру шоирї ва мањорати адабї; танќиди адабї як бахши илми адабиётшиносї, ки њадафи асосии он муайян намудани моњият ва мавќеи адабиёт ва осори адабї дар љомеа мебошад, наќди адабї. АДАБОМЎЗ ‫ ادبآﻣﻮز‬он ки илму адаб меомўзад, муаллим ва мураббї; тарбиятгар, омўзгор. АДАБОМЎЗЇ омўхтан.

‫ادبآﻣﻮزي‬

тарбиятгарї,

одоб

АДАБПАРВАР ‫ ادبﭘﺮور‬таблиѓгар ва тарвиљгари фарњангу дониш, донишдўст, фарњангпарвар. АДАБПАРВАРДА ‫ ادبﭘﺮورده‬адабгирифта, боадаб, тарбиятдида. АДАБПЕША зил.

‫ادبﭘﻴﺸﻪ‬

АДАБСАНЉ зил.

‫ادبﺳﻨﺞ‬

АДАБСАРО(Й) мактаб.

боадаб; донишманд, фокиноя аз донишманд, фо-

(‫ادبﺳﺮا)ي‬

адабгоњ, таълимгоњ,

АДАБХОНА ‫ ادبﺧﺎﻧﻪ‬мањал ва љои парвариш, мактаб, мадраса, таълимгоњ.

– 38 –

АДА

АДАБЧЎБ ‫ ادبﭼﻮب‬1. чўб ё химчаи дарозе, ки мактабдорон дар гузашта бо он толибилмонро танбењ медоданд. 2. маљ. чўбе, ки бо он сарбозони гунањгорро мезаданд. АДАВОТ а. адавот.

‫ادوات‬

љ. адот: асбобу адавот, олоту

АДАД а. ‫ ﻋﺪد‬1. шумор, шумора, теъдод. 2. раќам дар њисоб, монанди чањор, панљ ва ѓ.: адади абстрактї, адади алгебравї, адади арифметикї, адади асосї, адади пурра, адади дањї, адади касрї, адади мутлаќ, адади ратсионалї. 3. миќдор, саршумор: адади гўсфандон. АДАДАН ً‫ ﻋﺪدا‬аз рўи адад; аз љињати миќдор: ададан ин ќадар аст. АДАДЇ ‫ ﻋﺪدي‬мансуб ба адад: таносуби ададї. АДАДНАВИСЇ ‫ ﻋﺪدﻧﻮﻳﺴﻲ‬раќамнависї, шартан ба воситаи адад чизеро дарљ кардан. АДАЖИО ит. ‫ ادژﻳﺎ‬мус. асари мусиќї ё ќисми асари мусиќї, ки оромона ва оњиста навохта мешавад. АДАМ а. ‫ ﻋﺪم‬кит. 1. нестї, нобудї; муќоб. вуљуд; хоки адам рехтан бар сари касе ва ё чизе киноя аз нобуд кардани касе ва ё чизе; ба водии адам рафтан маљ. мурдан, нобуд шудан; рањи адам гирифтан киноя аз несту нобуд шудан. 2. бидуни…, фоќиди…, набудани…: адами мусоадат, адами илтифот, адами эътино.

мусиќї. АДДОЇ ‫ اداي‬кит. калимаест, ки маъмулан дар поёни номањо навишта шуда ва маънои дуогўи шумо, камина, банда ва ё фаќирро дорад. АДЁН а. ‫ ادﻳﺎن‬љ. дин. АДИБ а. ‫ ادﻳﺐ‬нависанда, шоир, адабиётшинос; суханвар, сухандон. АДИБОНА ‫ ادﻳﺒﺎﻧﻪ‬1. бо шеваи ањли адаб. 2. дорои хусусият ва услуби адабї: суханони адибона, номаи адибона. АДИЛ а. ‫ ﻋﺪﻳﻞ‬баробар дар ќадру мартаба, њамто, монанд. АДИМ I а. ‫ ﻋﺪﻳﻢ‬кит. 1. пўсти даббоѓишуда, пўсти дибоѓатшуда, чарм; чарми булѓор. 2. маљ. фарш, рўй. АДИМ II а. ‫ ﻋﺪﻳﻢ‬кит. 1. нестшуда, фаношуда, мањвшуда, маъдум. 2. маљ. ниёзманд, дарвеш. АДИР ‫ ادﻳﺮ‬гуфт. теппа, баландї; домани кўњу пуштаи на чандон баланд. АДКАН а. ‫ ادﻛﻦ‬кит. хокистарранг, тираранг, моил ба сиёњї. АДЛ а. ‫ ﻋﺪل‬1. миёна, айни мобайни чизе. 2. адолат, инсоф, дурусткорї; муќоб. зулм; адлу дод адолату инсоф; бисоти адл барпо кардан (намудан) киноя аз адолату инсофро барќарор кардан.

АДАС а. ‫ ﻋﺪس‬ниг. наск.

АДЛВАРЗ ‫ ﻋﺪلورز‬додгар, адлљў, одил, додварз.

АДАСЇ ‫ ﻋﺪﺳﻲ‬ниг. адасшакл.

АДЛВАРЗЇ додварзї.

АДАСШАКЛ ‫ ﻋﺪسﺷﻜﻞ‬наскмонанд. АДВИЁТ ‫ ادوﻳﺎت‬ниг. адвияљот 1. АДВИЯ а. ‫ ادوﻳﻪ‬љ. даво. АДВИЯЉОТ ‫ ادوﻳﺠﺎت‬љ. адвия. 1. доруву давоњои гуногун. 2. навъњои доруњо. АДВОКАТ лот. ‫ ادواﻛﺖ‬вакили њимоятгар дар мурофиаи судї, вакили мудофеъ, њимоятгар. АДВОКАТЇ ‫ ادواﻛﺘﻲ‬њимоятгарї ва вакилї дар мурофиаи судї. АДВОР I а. ‫ ادوار‬љ. давр. АДВОР II а. ‫ ادوار‬тарзи хоси доиравии ифода ва ишораи вазну оњангњо дар илми арўз ва

‫ﻋﺪلورزي‬

додгарї, адлљўї, одилї,

АДЛГУСТАР ‫ ﻋﺪلﮔﺴﺘﺮ‬одил, додгустар. АДЛГУСТАРЇ ‫ ﻋﺪلﮔﺴﺘﺮي‬одилї, додгустарї. АДЛИЯ а. ‫ ﻋﺪﻟﻴﻪ‬идораи корњои њукуќ ва суд; додгустарї: вазорати адлия, идораи адлия. АДЛИЯВЇ

‫ ﻋﺪﻟﻴﻮي‬мансуб ба адлия.

АДЛЇ ‫ ﻋﺪﻟﻲ‬1. мансуб ба адл. 2. навъи сикка дар Рай ва Гургони асри миёна. АДЛКИРДОР ‫ ﻋﺪلﻛﺮدار‬адлпеша, одил, накўкор, додрас. АДЛКИРДОРЇ накўкорї.

‫ﻋﺪلﻛﺮداري‬

адлпешагї, одилї,

АДЛПАРВАР ‫ ﻋﺪلﭘﺮور‬адолатхоњ, адолатљўй.

– 39 – АДЛПАРВАРЇ ‫ ﻋﺪلﭘﺮوري‬адлгустарї, адолатхоњї, ривољ додани адлу додгустарї. АДЛСИГОЛ ‫ ﻋﺪلﺳﮕﺎل‬бисёр одил, хусусияти шахсе, ки доимо дар андешаи адолат кардан ба касе аст. АДЛФАРМО(Й) (‫ ﻋﺪلﻓﺮﻣﺎ)ي‬шахсе, ки барои иљрои адлу додгарї фармон медињад. АДЛЉЎ(Й) (‫ ﻋﺪلﺟﻮ)ي‬љўяндаи њаќиќату адолат, хоњандаи адолат. АДЛЉЎЇ ‫ ﻋﺪلﺟﻮﺋﻲ‬љустани адолату њаќиќат, талабгори адлу инсоф. АДМИРАЛаз ‫[ ادﻣﻴﺮل‬аз амирулбањр-и арабї] унвони олї дар нерўњои њарбии бањрї. АДМИРАЛЇ ‫ ادﻣﻴﺮﻟﻲ‬унвон ё чизе, ки ба адмирал иртибот дорад: унвони адмиралї.

АДР мањкамаи додпурсї.

‫ﻋﺪاﻟﺖﮔﺴﺘﺮ‬

АДОЛАТГУСТАР вар.

‫ﻋﺪاﻟﺖﮔﺴﺘﺮي‬

АДОЛАТГУСТАРЇ парварї.

одилї, адолат-

‫ﻋﺪاﻟﺖدوﺳﺖ‬

АДОЛАТДЎСТ адолатхоњ. АДОЛАТМАНД латпеша.

одил, адолатпар-

‫ﻋﺪاﻟﺖﻣﻨﺪ‬

адолатпарвар,

одил, боинсоф, адо-

АДОЛАТНОК ‫ ﻋﺪاﻟﺖﻧﺎك‬ниг. адолатманд.

‫ﻋﺪاﻟﺖﭘﺮور‬

АДОЛАТПАРВАР адолатпеша.

ниг. адолатхоњ,

‫ﻋﺪاﻟﺖﭘﺮوري‬

АДОЛАТПАРВАРЇ адолатљўї.

адолатхоњї,

АДН а. ‫ ﻋﺪن‬боѓњои бињишт, фирдавс, љаннат.

АДОЛАТПАРВАРОНА ‫ﻋﺪاﻟﺖﭘﺮوراﻧﻪ‬ хоњона, аз рўи адлу инсоф.

АДНО а. ‫ ادﻧﻲ‬кит. пасттар; паст; муќоб. аъло; аълову адно а) пасту баланд; б) киноя аз дорову камбаѓал.

АДОЛАТПЕША парвар.

АДО а. ‫ ادا‬1. пардохт, пардохтан; итмом, анљом: адои ќарз, адои њаќќи хизмат. 2. баљооварї; риоя; адо кардан (намудан) а) пардохтан, тамом кардан, ба итмом расонидан (чизеро); б) иљро кардан, ба љо овардан; адо шудан а) тамом шудан, ба охир расидан; хуми шиннї ба лесидан адо намешавад (зарб.); б) абгор шудан, тамоман аз кор баромадан. 3. хубии рафтор; ноз, ишва, карашма; нозу адо карашмаю ишва; нозу нуз. 4. маљ. бемадор, суст, беќувват; адою абгор бењолу бемадор; ◊ адоят ман ќурбонат шавам, фидоят шавам, садќаат шавам. АДОВАТ а. ‫ ﻋﺪاوت‬душманї, хусумат, бадхоњї, кина; мухолифат; кинаю адоват ќањру ѓазаб, адовату хусумат; адоват доштан кина доштан, душманї кардан; тухми адоват коштан киноя аз ихтилоф андохтан байни одамон. АДОВАТНОК адоватнок.

‫ﻋﺪاوتﻧﺎك‬

бадхоњона:

нигоњи

АДОВАТХОЊ ‫ ﻋﺪاوتﺧﻮاه‬адоватталаб. АДОВАТЉЎ(Й) (‫ ﻋﺪاوتﺟﻮ)ي‬кинаљўї, бадхоњ, душман. АДОЛАТ а. ‫ ﻋﺪاﻟﺖ‬адлу инсоф; додгарї. АДОЛАТГОЊ

‫ﻋﺪاﻟﺖﮔﺎه‬

љои

адлу

инсоф;

‫ﻋﺪاﻟﺖﭘﻴﺸﻪ‬

адолатхоњ, адолат-

АДОЛАТХОНА ‫ﻋﺪاﻟﺖﺧﺎﻧﻪ‬ додгустарї, адолатгоњ. АДОЛАТХОЊ љўй.

‫ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاه‬

АДОЛАТХОЊЇ адолатљўї.

љои

адлу

дод,

адолатпарвар, адолат-

‫ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﻲ‬

АДОЛАТХОЊОНА хоњї.

адолат-

‫ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‬

адолатпарварї, орзуи адолат-

АДОНАШАВАНДА ‫ اداﻧﺸﻮﻧﺪه‬гуфт. тамомношуданї, беохир, бепоён, анљомнопазир. АДООМЕЗ ‫ اداآﻣﻴﺰ‬бо нозу карашма. АДОТ а. ‫ ادات‬1. асбоб ва олат барои њосил кардани чизе; восита. 2. књн., грам. бандак, часпак; адоти ташбењ адш. воситањои санъати маънавии ташбењ (аз ќабили чун, мисли…, монанди… ва ѓ.). АДОФАЊМ ‫ اداﻓﻬﻢ‬рамузфањм, нуктадон; зирак, тезњуш, закї, бофаросат. АДОФАЊМЇ заковат.

‫اداﻓﻬﻤﻲ‬

нуктадонї, нозукфањмї,

АДРАС ‫ ادرس‬як навъ матои дастибофи тораш абрешими пудаш аз ресмон, ки мисли беќасаб алобуло ва ё якранг мешавад.

– 40 –

АДР

АДРАСБОФ ‫ ادرسﺑﺎف‬он ки ба адрасбофї машѓул аст; касе, ки адрасбофї пешаи асосии ўст, бофандаи адрас. АДРАСБОФЇ ‫ ادرسﺑﺎﻓﻲ‬шуѓли адрас бофтан. АДРАСМОН ‫ ادرﺳﻤﺎن‬ниг. њазориспанд. АДРАСПЎШ ‫ ادرسﭘﻮش‬он ки либосаш (љомааш) аз адрас дўхта шудааст: одами адраспўш. АДРЕС фр. ‫ ادرﻳﺲ‬1. ниг. нишонї. 2. он чи барои табрики касе навишта шудааст, папкаи табрикї; ба адреси… дар бораи…, дар њаќќи…: ба адреси касе гап задан. АДУ//АДУВ(В) а. ‫ ﻋﺪو‬ниг. адў. АДЎ а. ‫ ﻋﺪو‬душман, хасм. АДЎБАНД ‫ ﻋﺪوﺑﻨﺪ‬душманбанд, асиркунандаи душман; ѓолиб. АДЎСЎЗ ‫ ﻋﺪوﺳﻮز‬несту нобудкунандаи душман, сўзандаи душман. АДЎШИКАН пирўз.

‫ﻋﺪوﺷﻜﻦ‬

душманшикан, ѓолиб,

АДЊАМ а. ‫ ادﻫﻢ‬кит. 1. тира, сиёњ; сурхи љигариранг. 2. аспи сиёњ. 3. киноя аз шаб.

фањмо; он чи аён аст, чї њољат ба баён. (зарб.); аён дидан ошкоро дидан, аниќ дидан; аён донистан ба таври равшан донистан, возењ донистан; аён кардан маълум кардан, аниќ кардан; нишон додан; аён шудан (гаштан) ошкор шудан, маълум шудан; машњур гаштан. АЁНАН а. ً‫ ﻋﻴﺎﻧﺎ‬ба таври возењу ошкор. АЁНИЯТ а. дарс.

‫ ﻋﻴﺎﻧﻴﺖ‬чизњои аён; воситањои аёнии

АЁНЇ ‫ ﻋﻴﺎﻧﻲ‬1. маълумї, равшанї, возењї. 2. намоён, барои намуна ва мисол намоиш додашаванда: воситањои аёнї, омўзиши аёнї. АЁНТАР ‫ ﻋﻴﺎﻧﺘﺮ‬равшантар; возењтар: торафт аёнтар шунида мешуд, торафт аёнтар љило медод. АЁР//ИЁР а. ‫ اﻳﺎر‬санљидани дараљаи холисияти тиллову нуќра бо мањак ва ѓ.; зар(р)и иёр тиллои холис. АЁРА ‫ اﻳﺎره‬1. ёра, дастбиранљан, дастпонаи тилло ва нуќра. 2. таър. њисобу китоби дахлу харљ. АЁРИЉ ‫ اﻳﺎرﻳﺞ‬кит. доруи мусњил.

АДЪИЯ а. ‫ ادﻋﻴﻪ‬љ. дуо; адъияи мустаљоба д. дуоњои ќабулшаванда.

АЁС ‫ اﻳﺎس‬њавои хунук; њавои аёс њавои сард, њавои хунуки шамолдор.

АДЮТАНТ лот. ‫ ادﻳﻮﺗﻨﺖ‬њ. афсари ёрдамчии командир дар корњои хизмати њарбї.

АЖЃАЛ ‫ اژﻏﻞ‬:ажѓал-дажѓал // ажѓол-дажѓол майда-чўйда, шикастаю рехта, лашу луш; латта-путта, кўњнапора.

АЁ ‫ اﻳﺎ‬нидо эй! АЁЃ//АЁЌ т. ‫اﻳﺎق‬//‫ اﻳﺎغ‬кит. пиёла, ќадањ, соѓар. АЁДАТ а. ‫ ﻋﻴﺎدت‬гуфт. (шакли дурусташ иёдат) хабаргирии бемор, пурсиши њоли бемор. АЁЛ а. ‫[ ﻋﻴﺎل‬аслаш иёл] 1. њамсари мард, зан. 2. оила; зан ва фарзандон; ањлу аёл оила, ањли хона; зану фарзанд; хонавода. АЁЛАТ а. ‫ ﻋﻴﺎﻟﺖ‬ниг. иёлат. АЁЛДОР ‫ ﻋﻴﺎل دار‬хонадор, соњиби зан ва фарзандони хурдсол. АЁЛМАНД занд.

‫ﻋﻴﺎﻟﻤﻨﺪ‬

зану бачадор; каси серфар-

АЁЛМАНДЇ ‫ ﻋﻴﺎﻟﻤﻨﺪي‬серфарзандї; соњиби зану фарзанд будан. АЁН а.

‫ﻋﻴﺎن‬

маълум, ошкор, равшан, возењ,

АЖДАР ‫ اژدر‬мори калони афсонавї, ки тибќи ривоятњо аз дањонаш оташ мебарорад ва њама чизро фурў мекашад, аждањо: аждари дусара; ба тариќи истиора аждари зулм. АЖДАРГУН ‫ اژدرﮔﻮن‬ниг. аждармонанд. АЖДАРНИЊОД ‫ اژدرﻧﻬﺎد‬1. нињоди аждарї, аждархўй. 2. маљ. бадкор, бадкирдор. АЖДАРЊО ‫ اژدرﻫﺎ‬1. љонвари бадњайбат ва хавфноки афсонавї ба шакли сусмор, ки њама чизро несту нобуд карда метавонад. 2. ниг. аждар; аз мор аждар шудан а) ривоятест, ки тибќи он мор калон шавад, ба аждањо мубаддал мегардад; б) киноя аз ќувват гирифтани душмани хатарнок.

‫ اژدﻫﺎ‬ниг. аждарњо. АЖДАЊОБОРА ‫ اژدﻫﺎﺑﺎره‬кит.

АЖДАЊО

аждањокирдор,

– 41 – аждањохўй. АЖДАЊОВАШ ‫ اژدﻫﺎوش‬1. ниг. аждањомонанд. 2. маљ. аждањокирдор, бадкор, бадњайбат. АЖДАЊОДЎШ ‫ اژدﻫﺎدوش‬киноя аз Зањњок – ќањрамони афсонавии «Шоњнома»-и Фирдавсї, ки аз китфонаш мор рўидааст ва ўро Зањњоки морон мегуфтанд. АЖДАЊОК ‫ اژدﻫﺎك‬номи ќадимии Зањњок, Зањњоки морон, подшоњи афсонавї, ки дар «Шоњнома» тасвир шудааст.

‫ اژدﻫﺎﻛﻴﺶ‬ниг. аждањохўй. АЖДАЊОМОНАНД ‫ اژدﻫﺎﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанди аждањо, АЖДАЊОКЕШ

мисли аждањо.

АЖДАЊОНАФС калоннафс.

‫اژدﻫﺎﻧﻔﺲ‬

маљ. баднафс, одами

АЖДАЊОПАЙКАР ‫ اژدﻫﺎﭘﻴﻜﺮ‬калонљусса, ќавитан. АЖДАЊОСАР ‫ اژدﻫﺎﺳﺮ‬он чи ё он ки сари калони бадвоњима дорад. АЖДАЊОФАШ кит. ‫ اژدﻫﺎﻓﺶ‬монанди аждањо, аждањомонанд, њайбатнок. АЖДАЊОХЎ(Й) (‫ اژدﻫﺎﺧﻮ)ي‬1. аждањокирдор, аждањотабъ, аждањосиришт. 2. маљ. бадкирдор, бадтабиат. АЖДАЊОШАВАНДА ‫ اژدﻫﺎﺷﻮﻧﺪه‬:асои аждањошавандаи Мўсо киноя аз асои Мўсо пайѓамбар, ки тибќи ривоятњо њангоми ба замин партофтан он ба аждањо мубаддал гашта, молу амволи соњиронро фурў бурдааст. АЖДАЊОШИКОР ‫ اژدﻫﺎﺷﻜﺎر‬1. шахсе, ки шикори аждањо мекунад. 2. маљ. пурзўр, тавоно, ќавї. АЖДАЊОШИКОРЇ ‫ اژدﻫﺎﺷﻜﺎري‬1. шикори аждањо кардан, аждањогирї. 2. маљ. пурзўрї, пурќувватї, тавоної. АЖРИЌИЧАШМ ‫ اژرﻗﻲﭼﺸﻢ‬зебочашм. АЖРИЌЇ зебо. АЗ

‫از‬

‫اژرﻗﻲ‬

:чашмони ажриќї чашмони

пешоянд 1. сарчашмаи амалу њаракатро ифода мекунад; ранљидан аз касе, тарсидан аз чизе… 2. ашёеро мефањмонад, ки дар иљрои амал истифода мешавад ва саршавии амал ва

АЗА объекти њаракат ба вай вобаста аст; дар ин маврид бештар бо феълњои доштан, гирифтан меояд: аз дасти касе доштан. 3. барои ифодаи муносибатњои сабаби рўй додани њаракату амал истифода мешавад: аз гушнагї, аз мондагї. 4. љои зуњури шахс ё чизи дигарро ифода мекунад: аз дењаи..., аз шањри... 5. барои муќоисаи ду ё якчанд ашё истифода мешавад: аз касе (чизе) калонтар. 6. ба љузъи гурўњ, чизи том ё навъи чизњо ишора мекунад: аз растањои... 7. аз як њолат баромадан ва ба њолати дигар баргаштанро ифода мекунад. баргаштан аз аќида, аз роњ. 8. чизеро нишон медињад, ки чизи дигар аз он сохта шудааст: аз оњану пўлод. 9. ба манбаъ ва љои њосил шудан ва гирифта шудани чизе, ба њудуди доираи мавзўъ ва ашё ишора мекунад: аз њаёти..., аз саргузашти... 10. ба муносибатњои замонї (саршавии њаракату амал ва ѓ.) ишора мекунад, дар ин маврид бештар калимањои ифодакунандаи ваќту замон (рўз, аввал, сол, љавонї, сањар, тобистон, фурсат ва ѓ.) бо пешоянди «аз» кор фармуда мешаванд: аз тирамоњи..., аз соли... 11. бо љонишинњои шахсї ва ишоратї омада, мансубиятро ифода мекунад; аз ту, аз он, аз вай. 12. бо пешоянди то ва ба (аз… то…, аз… ба…) омада, фосилаи муайяни масоњату ваќт ва оѓози чизеро ифода мекунад: аз сари шом то сањар. 13. таркибњои зарфї месозад: аз боло, аз нав, аз миён, аз поён, аз сари нав ва ѓ. 14. ба воситаи бандаки изофї аз калимањои дигар пешвандњои номии изофї месозад: аз барои, аз бањри, аз боиси, аз ваљњи, аз ѓояти, аз дасти, аз ќабили, аз ќаъри, аз лаби, аз мобайни, аз роњи, аз сабаби, аз сари, аз тарафи, аз хусуси, аз њузури, аз љониби, аз љумлаи, аз шарофати … 15. таркибњои пешояндии номие месозад, ки худи пешоянди аз дар он љузъи дуввумро ташкил медињад: берун аз, ќабл аз, маќсад аз ва ѓ. 16. бо феъл омада навъи муайяни фразеологизмњои феълиро ташкил медињад: аз даст баровардан, аз даст додан, аз назар гузаронидан, аз по афтодан, аз чашм мондан, аз чизе (љое) гузаштан; ◊ аз нав боз, дубора, такроран; аз бар кардан аз ёд кардан, њифз кардан.

АЗАЛ а. ‫ ازل‬аввали аввалњои замон, ибтидои дањр; аз азал аз ибтидо, аз аввал, аз рўзи аввал; рўзи азал д. аввали офариниши љањон, рўзи нахустини пайдоиши олам.

– 42 –

АЗА АЗАЛА а. ‫ ﻋﻀﻠﻪ‬мушак, мушаки бадан. АЗАЛЇ ‫ ازﻟﻲ‬абадї, љовидонї, њамешагї.

АЗАМАТ а. ‫ ﻋﻈﻤﺖ‬1. бузургї, калонї; њашамат, шукўњ. 2. маљ. бањодур, далер, ќањрамон, диловар. АЗБ а. ‫ ﻋﺬب‬кит. форам, бомаза, гуворо, хуштаъм; ширин. АЗБАС ‫ ازﺑﺲ‬шакли кўтоњшудаи азбаски. АЗБАСКИ ‫ ازﺑﺴﻜﻪ‬пайвандак зеро, зеро ки, аз сабаби он ки, дар натиљаи он ки, чунки, бинобар, бинобар он ки. АЗБГЎЙ ‫ ﻋﺬبﮔﻮي‬кит. ширинсухан, хушбаён. АЗВОЌ а. ‫ اذواق‬љ. завќ. АЗДАСТДИЊЇ ‫ ازدﺳﺖدﻫﻲ‬исми амали аз даст додан; бойдињї, зоеъ кардан, гум кардан. АЗДИГАРСОЗЇ ‫ ازدﻳﮕﺮﺳﺎزي‬исми амали аз дигар сохтан; азнавсозї, аз нав ташкил кардан, аз нав барќарор кардан. АЗДОД а. ‫ اﺿﺪاد‬1. љ. зид(д). 2. збш. калимае, ки ду маънои зидди якдигар дорад (мас., калимаи фароз дар адабиёти классикї њам ба маънои «кушод» ва њам ба маънои «баста» истеъмол шудааст).

‫ازدوﺳﺮ‬

АЗИМАТГАР ‫ ﻋﺰﻳﻤﺘﮕﺮ‬кит. афсунгар, љодугар. АЗИМЇ ‫ ﻋﻈﻴﻤﻲ‬азамат, калонї, бузургї. АЗИМУТ ‫( ازﻳﻤﺖ‬аз ассумут-и арабї) кунљи байни хати њаракати муайян ва самти шимол, ассамт: аз рўи азимут роњ паймудан. АЗИМУШШАЪН а. мартаба.

‫ ﻋﻈﻴﻢاﻟﺸﺄن‬олиќадр, баланд-

АЗИЯТ а. ‫ اذﻳﺖ‬озор, азобу алам, кулфат, ранљ; азият дидан, азият кашидан азоб кашидан, азоб дидан. АЗИЯТДИДА ‫ اذﻳﺖ دﻳﺪه‬азобкашида, ранљдида.

АЗВОЉ а. ‫ ازواج‬љ. зављ.

АЗДУСАР њатман.

АЗИМАТ а. ‫ ﻋﻈﻴﻤﺖ‬1. ќасд, хоњиш, майл, ният. 2. майли сафар кардан ба љое, сафар. 3. сењр, афсун, љоду.

ба њар њол, хоњї нахоњї,

АЗИЯТДИЊАНДА ранљрасон. АЗИЯТДИЊЇ фат додан.

‫اذﻳﺖدﻫﻲ‬

‫اذﻳﺖدﻫﻨﺪه‬

азобдињанда,

озор додан, ранљу кул-

АЗИЯТКАШ ‫ اذﻳﺖﻛﺶ‬азобкашанда, озорбинанда, љафокаш. АЗИЯТОВАР ‫ اذﻳﺖ آور‬азобовар. АЗКИЁ(Ъ) а. ‫ ازﻛﻴﺎء‬љ. закї. АЗКОР а. ‫ اذﻛﺎر‬љ. зикр. АЗКОРАФТОДА ‫ ازﻛﺎراﻓﺘﺎده‬корношоям, кўњна. АЗКОРАФТОДАГЇ ‫ ازﻛﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ‬корношоямї, чизи бекора, кўњна.

АЗЕРО(К) (‫ ازﻳﺮا)ك‬књн. зеро, зеро ки, чунки, бинобар ин, аз ин сабаб, бинобар, аз ин љињат.

АЗЛ а. ‫ ﻋﺰل‬кит. аз кор холї кардан, бекор кардан, аз мансаб гирифтан.

АЗЗАВАЉАЛ(Л) а. ‫ ﻋﻈﻪوﺟﻞ‬бузург, пурќудрат, кабир (аз номњои Худованд).

АЗЛАМУЗЗОЛИМИН а. золимтарини золимон.

АЗИЗ а. ‫ ﻋﺰﻳﺰ‬1. гаронбањо, пурарзиш; гиромї, арљманд. 2. мўътабар; муќаддас. 3. мењрубон, ѓамхор, шафиќ; азиз доштан гиромї доштан, њурмат кардан. 4. порсо, диндор.

АЗМ І а. ‫ ﻋﺰم‬ният, ќасд, ирода; азми росих иродаи мањкам (ќавї); азму саъй кўшишу ѓайрат, љидду љањд; азм кардан (намудан) ният кардан, ќасд кардан; азмро љазм кардан сахт миён бастан барои иљрои коре; азми худро шикастан аз ќавли худ гаштан.

АЗИЗУЛВУЉУД ќадр.

‫ﻋﺰﻳﺰاﻟﻮﺟﻮد‬

ноёб, ќимат, гарон-

АЗИМ а. ‫ ﻋﻈﻴﻢ‬1. калон, бузург, боазамат: кўњи азим. 2. васеъ, пањновар, нопайдоканор. 3. хеле бисёр, анбўњ: сипоњи азим, издињоми азим; балои азим офати калон, њодисаи ногањонии пурдањшат; савоби азим кори басе хайр, некии зиёд.

‫اﻇﻠﻢاﻟﻈﺎﻟﻤﻴﻦ‬

кит.

АЗМ ІІ а. ‫ ﻋﻈﻢ‬кит. устухон; азми рамим устухони пўсида, кўњна. АЗМИНА а. ‫ ازﻣﻨﻪ‬љ. замон. АЗНАВСОЗЇ ‫ ازﻧﻮﺳﺎزي‬исми амали аз сари нав сохтан: азнавсозии шабакаи обёрї, азнавсо-

– 43 – зии хољагї, азнавсозии барномаи таълим. АЗНАЗАРГУЗАРОНЇ ‫ ازﻧﻈﺮﮔﺬراﻧﻲ‬исми амали аз назар гузаронидан; санљиш, тафтиш, дида баромадан: азназаргузаронии љумњуриявии њаваскорони санъат. АЗНОБ а. ‫ اذﻧﺎب‬љ. занаб. АЗО а. ‫ ﻋﺰا‬сўг, сўгворї, мотам; маросими мотам: либоси азо; азо гирифтан мотам гирифтан; азо доштан маросими сўгворї ба љо овардан, сўгвор будан. АЗОБ а. ‫ ﻋﺬاب‬озор, дард, ранљ, машаќќат, уќубат: азоби ботинї, азоби рўњї, азоби виљдон; азоби гуруснагї машаќќати гуруснагї, гуруснагии бисёр сахт; азоби гўр а) д. азобе, ки тибќи ривоятњои динї ду фаришта – Мункару Накир ба одами гунањкор дар гўр медињанд; б) маљ. азоби сахт: азоби зиндагї ранљу кулфати рўзгор; азоби марг дарди љонканї, тањлукаю талвосаи мурдан; азоби охират азоби дўзах; азоби љисмонї лату кўб, шаттаю шаллоќ, дарди бадан; дар азоб будан (рўњан ва љисман) азобу машаќќат кашидан. АЗОБДИДА ‫ ﻋﺬابدﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз азоб дидан; азобкашида; абгору дардманд. АЗОБДИЊАНДА ‫ ﻋﺬابدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз азоб додан; азиятдињанда, озоррасон. АЗОБДИЊЇ ‫ ﻋﺬابدﻫﻲ‬исми амал аз азоб додан; озордињї, лату кўб кардан. АЗОБКАДА шиканља.

‫ﻋﺬابﻛﺪه‬

кит. љои азобдињї, хонаи

АЗОБКАШИДА ‫ ﻋﺬابﻛﺸﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз азоб кашидан; азобдида, ранљкашида. АЗОБКАШЇ ‫ ﻋﺬابﻛﺸﻲ‬исми амал аз азоб кашидан; ба дарду ранљ будан, ранљбинї, дучоршавї ба машаќќат. АЗОБНОК ‫ ﻋﺬاب ﻧﺎك‬дарднок, ранљовар. АЗОБОВАР дињанда.

‫ﻋﺬابآور‬

машаќќатовар,

азият-

АЗОГИРЇ ‫ ﻋﺰاﮔﻴﺮي‬исми амал аз азо гирифтан; мотамгирї. АЗОДОР

‫ﻋﺰادار‬

мотамдор, сўгвор, мотамзада,

АЗР азогирифта.

АЗОДОРЇ ‫ ﻋﺰاداري‬исми амал аз азо доштан; сўгворї, азогирї: азодорї кардан. АЗОЗИЛ а. ‫ ﻋﺰازﻳﻞ‬номи шайтон, иблис. АЗОИМ а. ‫ﻋﺰاﻳﻢ‬//‫ ﻋﺰاﺋﻢ‬1. љ. азимат. 2. љ. азм І. 3. афсун ва дуоњое, ки ба беморон мехонанд, дуохонї. АЗОИМХОН ‫ ﻋﺰاﺋﻢﺧﻮان‬дуохон, афсунгар. АЗОИМХОНЇ ‫ ﻋﺰاﺋﻢﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз азоим хондан; афсун хондан, дуо хондан. АЗОН а. ‫ اذان‬д. бонги даъват ба намоз, даъвати муаззин барои хондани намоз; азони бемањал азоне, ки ба аќидаи хурофотпарастон барои дафъи бало хонда мешавад; азон гуфтан // азон хондан даъват кардан ба намоз. АЗОНГЎ(Й) (‫ اذانﮔﻮ)ي‬он ки азон мегўяд, муаззин. АЗОНГЎЇ ‫ اذانﮔﻮﺋﻲ‬азон гуфтан. АЗОНИХУДЇ здик.

‫ازآنﺧﻮدي‬

одами худї, одами на-

АЗОТ ю. ‫ ازات‬хим. унсури химиявї, ки аз гази бебўй ва беранг иборат аст. АЗОТЇ ‫ ازاﺗﻲ‬мансуб ба азот; аз азот њосилшуда: нурињои азотї. АЗОХОН ‫ ﻋﺰاﺧﻮان‬навњагар, шахсе, ки дар мотами касе навња ва гиряву нола мекунад. АЗОХОНА ‫ ﻋﺰاﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки дар он касе мурдааст, мотамхона. АЗОХОНЇ ‫ ﻋﺰاﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз азо хондан; навњагарї дар мотами касе. АЗПОАФТОДА ‫ ازﭘﺎاﻓﺘﺎده‬сифати феълии замони гузаштаи аз по афтодан; базаминафтода; азпомонда. АЗПОМОНДА ‫ ازﭘﺎﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузаштаи аз по мондан; мањрум аз ќобилияти роњравї: бемори азпомонда. АЗРАЌ а. ‫ ازرق‬кит. ранги кабуд, нилгун, осмониранг. АЗРАЌЇ ‫ ازرﻗﻲ‬кит. 1. мансуб ба азраќ. 2. нилгун, кабудранг АЗРАЌЛИБОС ‫ ازرقﻟﺒﺎس‬1. кабудлибос, кабудпўш. 2. киноя аз сўфї, ањли тасаввуф.

– 44 –

АЗР АЗРАЌПЎШ кабудпўш.

‫ازرقﭘﻮش‬

шахси либосаш азраќї,

АЗРАЌФОМ нилгун.

‫ازرقﻓﺎم‬

кабудранг, осмониранг,

АЗРАЌЧАШМ гурбачашм. АЗРО а. афифа.

‫ﻋﺬرا‬

‫ازرقﭼﺸﻢ‬

кабудчашм; зоѓчашм;

кит. духтар, дўшиза; бокира,

АЗРОИЛ а. ‫ ﻋﺰراﺋﻴﻞ‬д. номи фариштаи марг, малакулмавт. АЗРОР а. ‫ اﺿﺮار‬љ. зарар. АЗУД а. ‫ ﻋﻀﺪ‬кит. 1. бозу. 2. маљ. ёр, њамдам; мададгор, пушту паноњ. АЗУЛ а. ‫ ﻋﺬول‬кит. 1. маломаткунанда, маломатгўй. 2. ѓайбаткунанда, ѓайбатгўй. АЗФАР а. ‫ اذﻓﺮ‬кит. тезбў; мушки азфар мушки бисёр хушбўй, мушки холис. АЗХУДКУНЇ ‫ ازﺧﻮدﻛﻨﻲ‬1. исми амали аз худ кардан; азбаркунї, ёдкунї, њифзкунї; ёдгирї: азхудкунии дарс. 2. соњибї кардан, ба даст даровардан. 3. ба кор даровардан: азхудкунии саноат, азхудкунии заминњои бекорхобида. АЗХУДРАФТА ‫ ازﺧﻮدرﻓﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузаштаи аз худ рафтан; худро фаромўшкарда. 2. пуркибру ѓурур. АЗЊАР а. ‫ ازﻫﺮ‬1. дурахшонтар, тобонтар, равшантар. 2. дурахшон, тобон, равшан. АЗЊО а. ‫ اﺿﺤﻲ‬д. иди ќурбон, ки дар дањуми моњи зулњиљља барпо мегардад. АИЗЗА а. ‫ اﻋﺰه‬љ. азиз; аиззаи ањбоб азизони мањбуб, ёрони боиззат. АИЛ//АЙИЛ т. ‫ اﻳﻴﻞ‬гуфт. тасмаи махсусе, ки бо он тўќумро ба њайвони саворї (аспу хар) мебанданд, пуштанг. АИММА а. ‫ اﺋﻤﻪ‬љ. имом. АЙ ‫ اي‬нидои тааљљуб, њайронї, таассуф ва м. ин. АЙБ а. ‫ ﻋﻴﺐ‬1. норасої, нуќсон, камбудї: ин мол њељ айб надорад. 2. таъна, маломат, сарзаниш; айба кї кунад? маиб (зарб.). 3. нанг, ор, боиси шарм: пурсидан айб нест, дар ин кор њељ љои айб нест. 4. гуноњ, љурм, амали нораво; ба айби … а) бо гуноњи …; бо хатои …; б)

ба сабаби …, аз сабаби …, бинобар он ки; ба касофати …; айби шаръї нуќсони ќонунї (аз рўи њукми шариат); айбу гуноњ нуќсону гуноњ; айбу нанг шарму нанг, ору номус, нангу ор; айбу нуќсон камбудию иллат; айб донистан нанг њисоб кардан, нораво донистан; айб ёфтан ошкор сохтани нуќсоне, иллат ёфтан; эрод гирифтан; айб мондан ба касе ё ба чизе эрод гирифтан, касеро ё чизеро нањ задан; айб љустан нуќсону норасої кофтан; хўрдагирї кардан; ◊ айби касеро ба гарданаш мондан камбудии касеро собит кардан; айбро ба гардани касе мондан касеро айбдор кардан, ба зиммаи касе гуноње бор кардан; айб мадор таъна назан, айбдор накун. АЙБА а. ‫ ﻋﻴﺒﻪ‬кит. 1. халта, саноч, ки аз чарм дўхта мешавад; љомадон, тўрбаи чармин. 2. љавшан. АЙББИН ‫ ﻋﻴﺐﺑﻴﻦ‬айбљўй, бадандеш, баднок. АЙБГИР ‫ ﻋﻴﺒﮕﻴﺮ‬ниг. айбљўй, айбгў(й). АЙБГИРЇ ‫ ﻋﻴﺒﮕﻴﺮي‬ниг. айбљўї, айбгўї. АЙБГУЗОРЇ ‫ ﻋﻴﺐﮔﺬاري‬исми амал аз айб гузоштан; гуноњеро ба гардани касе бор кардан; айбдоркунї. АЙБГЎ(Й) (‫ ﻋﻴﺐﮔﻮ)ي‬он ки ба рафтор ва гуфтори дигарон айб мемонад, нуќсонљў, хурдагир. АЙБГЎЇ ‫ ﻋﻴﺐﮔﻮﺋﻲ‬нуќсонљўї, хурдагирї, айбу эрод гирифтан аз касе, амал ва рафтори айбљў. АЙБДОН ‫ ﻋﻴﺐدان‬хусусияти шахсе, ки айбро мешиносад ва ё аз айб огоњ аст, донандаи айбу нуќсон. АЙБДОР ‫ ﻋﻴﺐدار‬1. он ки аз ў камбудие сар задааст; гунањгор, муљрим: айбдор кардан, айбдор шудан. 2. иллатнок, нуќсондор. АЙБДОРЇ ‫ ﻋﻴﺐداري‬исми амал аз айб доштан. АЙБДОРКУНАНДА ‫ ﻋﻴﺒﺪارﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз айбдор кардан; он ки касеро гунањгор мекунад; он ки айбу нуќсони касеро собит мекунад: њуќ. айбдоркунандаи давлатї, айбдоркунандаи љамъиятї. АЙБДОРКУНЇ ‫ ﻋﻴﺒﺪارﻛﻨﻲ‬исми амал аз айбдор кардан; гунањгор кардан. АЙБДОРШАВАНДА

‫ ﻋﻴﺒﺪارﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии

– 45 – замони њозира аз айбдор шудан; шахсе, ки ба гуноње айбдор карда мешавад. АЙБДОРШУДА ‫ ﻋﻴﺒﺪارﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз айбдор шудан; гунањгоршуда, мањкумшуда ба гуноњ. АЙБМОНЇ ‫ ﻋﻴﺐ ﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз айб мондан; айбдор кардан: њуќ. айбмонии обективї. АЙБНОК ‫ ﻋﻴﺒﻨﺎك‬айбдор; нуќсоннок, иллатнок. АЙБНОКЇ ‫ ﻋﻴﺒﻨﺎﻛﻲ‬айбдорї, айбнок будан, њолат ва вазъияти айбнок. АЙБНОМА ‫ ﻋﻴﺐ ﻧﺎﻣﻪ‬њуќ. њукми айбдоркунї, њуљљати айбдоркунї, хулосаи њукми мурофиа. АЙБПЎШ ‫ ﻋﻴﺐ ﭘﻮش‬он ки ё он чи нуќсон ва гуноњи касеро мепўшонад. АЙБПЎШЇ ‫ ﻋﻴﺐ ﭘﻮﺷﻲ‬исми амал аз айби касе ё чизеро пўшидан; тарафгирї. АЙБЉЎ(Й) (‫ﺟﻮ)ي‬ деш, хўрдагир.

‫ﻋﻴﺐ‬

бадгўй, бадхоњ, бадан-

АЙБЉЎЇ ‫ ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ‬исми амал аз айб љустан; нуќсонљўї, хўрдагирї, бадхоњї. АЙБШУМОР ‫ ﻋﻴﺐ ﺷﻤﺎر‬шуморандаи айбу нуќсонњои дигарон; шахсе, ки айби дигаронро баршумурда баён мекунад. АЙВОН а. ‫ اﻳﻮان‬1. пеши хона, ки болояш пўшида ва тарафи пешаш кушода бошад; нишастгоњ, суфаи баланди болопўшида. 2. кит. кох, ќаср. АЙВОНДОР дорад.

‫اﻳﻮاﻧﺪار‬

хона ва биное, ки айвон

АЙВОНЧА ‫ اﻳﻮاﻧﭽﻪ‬1. шакли тасѓири айвон, айвони хурд. 2. соябони поядор; суфаи болопўшида дар истгоњи наќлиёти мусофиркашї (аз ќабили автобус, троллейбус ва ѓ.). АЙЃИР т. байтал.

‫اﻳﻐﻴﺮ‬

гуфт. аспи нари зотї; муќоб.

АЙЃОЌ т. ‫ اﻳﻐﺎق‬гуфт. авбош, пархошљў, њангомаљў, беодоб, шўрапушт. АЙЃОЌЇ т. ‫ اﻳﻐﺎﻗﻲ‬гуфт. авбошї, љангарагї, њангоматалабї. АЙДУН ‫ اﻳﺪون‬шакли дигари эдун. 1. акнун, њозир. 2. инчунин; њамин тариќа, ба ин тариќ.

АЙН

АЙЁМ а. ‫ اﻳﺎم‬1. љ. явм (рўзњо). 2. даврон, замон. 3. ваќт, фасл, мавсим: айёми аљуз, айёми гузашта, айёми ид, айёми наврўз, айёми обхезї, айёми љавонї, айёми барфу борон, айёми собиќа; гардиши айём гузашти рўзгор. АЙЁР а. ‫ﺎر‬‫ ﻋﻴ‬зирак, чобук, маккор, њилагар, фиребгар; найрангбоз, фиребанда; ◊ дилбари айёр дилбари шўхи фаттон ва дилфиреб. АЙЁРЇ ‫ﺎري‬‫ ﻋﻴ‬айёр будан, зиракї; маккорї, фиребгарї. АЙЁРНАМО ‫ﺎرﻧﻤﺎ‬‫ ﻋﻴ‬намои айёрї доштан, монанди айёр будан. АЙЁРОН ‫ﺎران‬‫ ﻋﻴ‬таър. табаќа ё гурўњи мардум дар даврони Аббосиён дар Хуросону Мовароуннањру Сиистон, ки љасуру силањшур ва љавонмард буда, аз бенавоён ва камбаѓалон њимоят мекарданд. АЙЁРОНА ‫ﺎراﻧﻪ‬‫ ﻋﻴ‬айёрмонанд; ба таври айёр амалкунанда: чашмони айёрона, айёрона гап задан, айёрона табассум кардан, айёрона чашмакї задан. АЙЁРПЕША ‫ﺎرﭘﻴﺸﻪ‬‫ ﻋﻴ‬маккор, фиребгар, дузд. АЙЁШ а. ‫ﺎش‬‫ ﻋﻴ‬ба айш додашуда, айшдўст, айшпараст, айшунўшкунанда. АЙЁШЇ ‫ﺎﺷﻲ‬‫ ﻋﻴ‬умр бо хушї гузарондан, ишратпарастї, айшпарастї. АЙЁШОНА айёш.

‫ﻋﻴﺎﺷﺎﻧﻪ‬

монанди айёш, ба тарзи

АЙЗАН а. ً‫ اﻳﻀﺎ‬кит. дубора, бори дигар, такроран; боз; низ. АЙЛОЌ т. ‫( اﻳﻼق‬шакли дигари яйлоќ) љои серобу алаф, ки дар тобистон ва ќисман зимистон чорворо он љо мечаронанд ва парво мекунанд. АЙМАН а. ‫ اﻳﻤﻦ‬кит. 1. рост, тарафи рост. 2. хуљиста, муборак. АЙН а. ‫ ﻋﻴﻦ‬1. номи њарфи бисту якуми алифбои арабиасоси тољикї (‫)ع‬, ки дар њисоби абљад ба адади 70 баробар аст; айни мўњмала њарфи айни бенуќта дар алифбои арабии тољикї; муќ. ѓайни мўъљама (ѓайни нуќтадор). 2. кит. чашм, дида, басар. 3. кит. моњият, асл, сарчашма; айни … худи…, дар худи …; дар айни … дар худи …, дар њамон ваќти…; дар айни замон дар њамон ваќт, дар худи њамон ваќт;

АЙН

– 46 –

њамзамон; дар айни њол дар њамин ваќт, њоло. АЙНАК ‫ ﻋﻴﻨﻚ‬асбоб ва василаи дорои ду даста ва ду шиша, ки барои пурзўр кардани биної, њимояи чашм аз нури хуршед ё инъикоси сафедии барф, пешгирї аз даромадани ашёи беруна ба чашм истифода шуда, болои бинї гузошта мешавад: айнаки ѓаввосї, айнаки дудї, айнаки офтобї, айнаки љўшкорї (кафшерї), айнаки шиноварї; ◊ айнаки зону устухони гирди рўи зону, кулчаи зону, сари зону. АЙНАКДОР ‫ ﻋﻴﻨﻚ دار‬он ки ба чашм айнак гирифта бошад, айнакпўш; ◊ мори айнакдор мори зањрнок, ки гирди чашмонаш айнак барин њалќа дорад. АЙНАКЇ ‫ ﻋﻴﻨﻜﻲ‬ниг. айнакдор. АЙНАКНОК ‫ ﻋﻴﻨﻚ ﻧﺎك‬ниг. айнакдор. АЙНАКСОЗ ‫ ﻋﻴﻨﻚﺳﺎز‬он ки айнак месозад: устои айнаксоз. АЙНАКСОЗЇ ‫ ﻋﻴﻨﻚﺳﺎزي‬1. амал ва шуѓли айнаксоз. 2. фурўшгоњ ё коргоње, ки дар он айнак месозанд ё таъмир мекунанд ва мефурўшанд. АЙНАКФУРЎШ ‫ ﻋﻴﻨﻚﻓﺮوش‬фурўшандаи айнак. АЙНАКФУРЎШЇ ‫ ﻋﻴﻨﻚﻓﺮوﺷﻲ‬1. мањал ва љои фурўши айнак: маѓозаи айнакфурўшї. 2. амал ва шуѓли айнакфурўш. АЙНАН а. ً‫ ﻋﻴﻨﺎ‬монанд, назир; тамоман монанд, баробари асл, шабењи асл; айнан наќл кардан гуфтаи касеро бе каму зиёд овардан ва ё гуфтан. АЙНИШИНОС ‫ ﻋﻴﻨﻲﺷﻨﺎس‬он ки ба омўзиш ва тањќиќи њаёту фаъолияти Садриддин Айнї машѓул аст. АЙНИШИНОСЇ ‫ ﻋﻴﻨﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи махсуси адабиётшиносї, ки њаёт ва фаъолияти илмию адабии Садриддин Айниро меомўзад.

(1878-1954). АЙНУЛАЁН а. равшан.

‫ﻋﻴﻦاﻟﻌﻴﺎن‬

АЙНУЛКАМОЛ а. назарї, чашмрасї. АЙНУЛЊАЁТ а. зиндагї).

кит. бисёр возењ ва

‫ﻋﻴﻦاﻟﻜﻤﺎل‬

‫ﻋﻴﻦاﻟﺤﻴﺎت‬

чашмзахм, бад-

кит., ниг. об (оби

АЙНУЛЯЌИН а. ‫ ﻋﻴﻦاﻟﻴﻘﻴﻦ‬маълумоти аниќ, дониши дуруст, маълумоте, ки аз мушоњида ва дарк намудани чизе пайдо шудааст. АЙРОН т. ‫ اﻳﺮان‬љурѓоти беравѓан, дўѓ. АЙСАР т. ‫ اﻳﺴﺮ‬кит. чап, самти чап, тарафи чап. АЙСБЕРГ англ. ‫ اﻳﺴﺒﻴﺮگ‬кўњи яхини шиновар дар уќёнус, ки барои киштињо ва бањрнавардон хеле хавфнок мебошад. АЙТОМ а. ‫ اﻳﺘﺎم‬љ. ятим. АЙФУДА ‫ اﻳﻔﺪه‬кит. бењуда; ёва, лофу газоф. АЙФУДАСАРЇ њудагўї.

‫اﻳﻔﺪهﺳﺮي‬

кит. лофзанї, бе-

АЙШ а. ‫ ﻋﻴﺶ‬њаёти хушу хурсандона; кайфу сафо ва беѓамї, хушгузаронї, ишрат: зикри айш – нисфи айш (маќ.); айшу ишрат // айшу нишот кайф, њузуру њаловат; хурсандиву хушњолї; айш кардан кайф кардан, роњату њузур кардан; ба айши касе халал расондан кайфи касеро парондан, ба роњати касе монеъ шудан; айшу нуш маљ. хушгузаронї бо бодагусорї; доди айш додан айшу ишрат ва шодию бозиро ба дараљаи олї расондан. АЙШАФРЎЗ ‫ ﻋﻴﺶ اﻓﺮوز‬тарабангез, айш гармкунанда, нишотовар. АЙШГОЊ ‫ ﻋﻴﺶ ﮔﺎه‬мањал ва макони хушгузаронї, љои айшу ишрат. АЙШДЎСТ ‫ ﻋﻴﺶ دوﺳﺖ‬он ки хушгузарониро дўст медорад, айшпараст, айёш. АЙШДЎСТЇ айшдўст.

‫ﻋﻴﺶدوﺳﺘﻲ‬

амал

ва

АЙНИЯТ а. ‫ ﻋﻴﻨﻴﺖ‬1. аслият, худї будан, зотї будан. 2. монандї, баробарї, яксонї.

АЙШОБОД маишат.

АЙНЇ ‫ ﻋﻴﻨﻲ‬1. он чи ба чашм дида мешавад. 2. аслї, њаќиќї, воќеї; мушаххас; муќоб. зењнї; додари айнї додари њаќиќї, додари њамбатн. 3. тахаллуси сардафтари адабиёти давраи нави тољик Садриддин Саидмуродзода Айнї

АЙШПАРАСТ ‫ ﻋﻴﺶ ﭘﺮﺳﺖ‬ниг. айшдўст.

‫ﻋﻴﺶ آﺑﺎد‬

рафтори

диёр ё мањалли айш, љои

АЙШПАРАСТЇ ‫ ﻋﻴﺶ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. айшдўстї. АЙШПАРВАР ‫ ﻋﻴﺶ ﭘﺮور‬ниг. айшдўст.

– 47 –

АКК

АЙШПАРВАРЇ ‫ ﻋﻴﺶ ﭘﺮوري‬ниг. айшдўстї.

АКБАР а. ‫ اﻛﺒﺮ‬кабиртар; калонтар, бузургтар.

АЙШСОЗ ‫ ﻋﻴﺶ ﺳﺎز‬хушдилу шодмон ё хушгузарон, созмондињандаи айшу тараб.

АКВАМАРИН лот. ‫ اﻛﻮﻣﺮﻳﻦ‬як навъ санги ќиматбањои шаффофи љилодор, ки осмониранг ё сабзтоб аст.

АЙШСОЗЇ ‫ ﻋﻴﺶﺳﺎزي‬созмондињии амали айшу ишрат, хушгузаронї. АЙШТАЛАБ ‫ ﻋﻴﺶ ﻃﻠﺐ‬талабгори хушгузаронї, он ки барои айшу ишрат кўшиши тамом дорад, љўёи кайфу сафо. АЙШХОНА ‫ ﻋﻴﺶﺧﺎﻧﻪ‬љои хушгузаронї бодагусориву созу суруду раќс.

бо

АЙЮЊАННОС а. ‫ اﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس‬кит. калимаи хитоб: эй мардум!, эй љамоат!, мардум! АЙЮЊАССАЛОТ а. ‫ اﻳﻬﺎاﻟﺼﻼة‬д. эй намозгузорон! (даъвати мардум ба намоз). АЙЮЊАССОЌЇ а. соќї!

‫اﻳﻬﺎاﻟﺴﺎﻗﻲ‬

калимаи хитоб: эй

АКА ‫ اﻛﻪ‬1. бародари калонї. 2. калимаи мурољиат, ки хурдон ба љавонону мардони аз худ калон аз рўи иззату њурмат мегўянд, ё ба номи онњо њамроњ мекунанд. АКАДЕМИЗМ ю. ‫ اﻛﺪﻣﻴﺰم‬књн. пурра ба анъана дода шудан ё аз паси назария шуда, аз амалия дур гаштан дар соњаи илм. АКАДЕМИК ю. ‫ اﻛﺪﻣﻴﻚ‬узви (њаќиќии) академияи илмњо.

пайвастаи

АКАДЕМИКЇ ‫ اﻛﺪﻣﻴﻜﻲ‬мансуб ба академик; ба академик хос: маоши академикї. АКАДЕМИЯ ю. ‫ اﻛﺪﻣﻴﻪ‬1. муассисаи олии тадќиќи илм ё санъат: академияи илмњо, академияи кишоварзї, академияи илмњои омўзгорї. 2. номи баъзе мактабњои олї: академияи муњандисии њарбї. АКАДЕМИЯВЇ ‫ اﻛﺪﻣﻴﻮي‬мансуб ба академия: муассисаи академиявї. АКАДЕМЇ ‫ اﻛﺪﻣﻲ‬1. мансуб ба академизм; риоякунандаи анъанањои нек; театри академї номи фахрие, ки ба театрњои бењтарин аз тарафи њукумат дода мешавад. 2. таълимї: соати академї, рухсатии академї. АК-АК ‫ اكاك‬калимаи таќлиди овоз барои ифодаи садои саг, аккас: ак-аки саг. АКАМУЛЛО ‫ اﻛﻪﻣﻼ‬гуфт. калимаи мурољиат эњтиром ба марди аз худ калон.

АКВАРЕЛ фр. ‫ اﻛﻮرﻳﻞ‬1. ранги обї, ранге, ки дар об њал мешавад. 2. сурате, ки бо ранги обї кашида шудааст. АКВАРИУМ лот. ‫ اﻛﻮرﻳﻮم‬зарфи махсуси шишагї барои нигоњ доштани љонварњои обї, аз ќабили моњї ё растанињои обї. АКДАР а. ‫ اﻛﺪر‬кит. тиратар, тира. АКДИШ т. ‫ اﻛﺪش‬кит. 1. омехта, имтизољёфта. 2. омехтаи ду хун, дурага. 3. маљ. аспи дурага. 4. д. нафси инсонист, ки аз лоњутї – рањмонї ва носутї – инсонї имтизољ (таркиб) ёфтааст. 5. мањбуб, мањбуба. АКИД а. ‫ اﻛﻴﺪ‬кит. мањкам, сахт, устувор. АКИДАН І а. ً‫ اﻛﻴﺪا‬ќатъан, љиддан. АКИДАН ІІ ‫ اﻛﻴﺪن‬ак-ак кардан, љакидани саг. АККА ‫ ﻋﻜّﻪ‬зоол. номи парандаи думдароз аз љинси зоѓ. АККАС//АККОС ‫اﻛّﺎس‬//‫ اﻛّﺲ‬калимаи таќлиди овози саг, садои саг. АККОЛ I ‫ اﻛّﺎل‬лањљ. бозиест, ки дар он бо калтаки начандон дароз чўбчаи ду нўгаш тарошидашудаеро зада мепарронанд, чилликдангал. АККОЛ II а. ‫ اﻛّﺎل‬1. кит. пурхўр, носерам. 2. моддаи моеи сўзонанда ва хўранда, ки мисли тезоб ба њар чї расад, сўрох мекунад. АККОЛБОЗЇ ‫ اﻛّﺎلﺑﺎزي‬бозии аккол, чилликбозї, чилликдангал. АККОЛДАСТА ‫ اﻛّﺎلدﺳﺘﻪ‬дангал, чўбе, ки ба воситаи он чилликро мезананд. АККОРД ит. ‫ اﻛّﺎرد‬њамовозии чандин лањни мусиќие, ки нотањои онњо аз якдигар дар фосилањои гуногун воќеъ шудаанд. АККОРДЕОН фр. аз навъи баян.

‫ن‬Ĥ‫اﻛّﺎردﻳ‬

мус. асбоби мусиќї

АККОС I ‫ اﻛﺎس‬ниг. аккас; аккос задан ав-ав кардан, љакидан. АККОС II а. ‫ ﻋﻜّﺎس‬кит. суратгир, аксбардор.

– 48 –

АКК

АККОСЗАНЇ ‫ اﻛّﺎسزﻧﻲ‬љакидани саг: саг ба аккосзанї даромад. АККОСЇ ‫ ﻋﻜﺎﺳﻲ‬суратгирї; касби суратгир; коѓази аккосї коѓази махсус барои расм. АККОСХОНА‫ ﻋﻜّﺎسﺧﺎﻧﻪ‬аккосї, љои (хонаи) суратгирї. АККРЕДИТИВ олм. ‫ اﻛﺮﻳﺪﺗﻴﻮ‬1. мол. пешпардохт, њуљљати пулї, ки ба намояндаи як муассисаи кредитї барои аз дигар муассисаи ќарздињанда гирифтани пул дода мешавад, вараќаи эътибор. 2. дипл. эътиборнома, ваколатномаи намояндаи як давлат дар давлати дигар. АККУМУЛЯТОР лот. ‫ اﻛﻮﻣﻠﻴﺘﺎر‬асбоби ѓункунии ќувваи барќ (аз ќабили батарея), барќанбор.

гурўњи машќњои гимнастикиро дар бар мегирад. АКРОБАТЇ ‫ اﻛﺮاﺑﺘﻲ‬мансуб ба акробатика. АКС а. ‫ ﻋﻜﺲ‬1. шакл ва намуди чизе, ки дар рўи чизњои шаффоф ва љилодор дида мешавад; инъикос. 2. сурати фотографї; акс гирифтан аксбардорї кардан, сурат гирифтан; нусха бардоштан; акс ёфтан инъикоси як чиз дар чизи дигар. 3. муќобил, зид, мухолиф, баръакс; акси садо љавоби овоз, баргашти садо (мас., дар кўњ); ављу акс мус. зеру бам; акси гуфтаи касеро кардан ба муќобили гуфтаи касе кор кардан. 4. адш. як навъ санъати шеърї, ки мисраи аввалро ба ду њисса таќсим ва љояшонро иваз карда хонем, мисраи дуюм њосил мешавад. АКСА ‫ ﻋﻜﺴﻪ‬шакли вайроншудаи атса.

АККУМУЛЯТОРЇ ‫ اﻛﻮﻣﻠﻴﺘﺎري‬мансуб ба аккумулятор: батареяи аккумуляторї.

АКСАНДОЗ косёбанда.

АКЛ а. ‫ اﻛﻞ‬кит. хўрдан.

АКСАНДОЗЇ ‫ ﻋﻜﺲاﻧﺪازي‬инъикосёбї, аксшавї.

АКМАЛ а. ‫ اﻛﻤﻞ‬комилтар, пурратар.

‫اﻛﻤﻪ‬

АКМАЊ а. аъмо.

кит. кўри модарзод; муќоб.

‫ﻋﻜﺲاﻧﺪاز‬

инъикоскунанда; инъи-

АКСАР а. ‫ اﻛﺜﺮ‬ќисми зиёд, бисёртар, бештар; аксар ваќт бисёр ваќт, бештар, ќариб њама ваќт.

АКНОФ а. ‫ اﻛﻨﺎف‬љ. канаф; гирду атроф; гўшаву канорањо.

АКСАРАН а. бештар.

АКНУН//КУНУН ‫ﻛﻨﻮن‬//‫ اﻛﻨﻮن‬њоло, имрўз, ин ваќт, њамин дам, алњол.

АКСАРИЮН а. ‫ اﻛﺜﺮﻳﻮن‬таър. њизби болшевикњо; болшевикњо.

њозир,

АКО ‫ اﻛﺎ‬ниг. ака. АКОБИР а. аъён.

‫اﻛﺎﺑﺮ‬

љ. кабир; калонон; бузургон;

АКОБИРЗОДА ‫ اﻛﺎﺑﺮزاده‬калонзода, аъёнзода. АКОСИРА ‫ اﻛﺎﺳﻴﺮه‬љ. кисро (муарраби Хусрав буда, ба забони арабї дар шакли Кисро дохил шуда, шакли љамъи он ба маънии шоњон сохта шудааст, подшоњони сосонї). АКР англ. ‫ اﻛﺮ‬андозаи масоњати замин дар Англия ва Америка, ки ба 4 њазору 47 метри мураббаъ баробар аст. АКРАМ а. тар.

‫اﻛﺮم‬

киромитар, бузургтар, баланд-

АКРИХИН лот. ‫ اﻛﺮﺧﻴﻦ‬тиб. номи доруест, ки барои муолиљаи табларза истифода мешавад. АКРОБАТИКА ю.

‫اﻛﺮاﺑﺘﻴﻜﻪ‬

навъи варзиш, ки

ً‫اﻛﺜﺮا‬

бисёртар, ба таври аксар,

АКСАРИЯТ а. ‫ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬ќисми бештар, ќисми зиёдтар, бештар. АКСБАРДОР ‫ ﻋﻜﺲﺑﺮدار‬суратбардор, суратгир. АКСБАРДОРЇ ‫ ﻋﻜﺲﺑﺮداري‬1. расмгирї, суратгирї. 2. нусхабардорї, рўбардорї. АКСБАРОРЇ ‫ ﻋﻜﺲﺑﺮاري‬зоњиркунии расм ба воситаи доруи химиявї, тасвири чизеро бар рўи навори аксбардорї сабт кардан. АКСГИР ‫ ﻋﻜﺲﮔﻴﺮ‬он чи ки сурати чизеро инъикос мекунад; аксгиранда. АКСГИРЇ ‫ ﻋﻜﺲﮔﻴﺮي‬исми амал аз акс гирифтан; суратгирї, расмгирї, аксбардорї: дастгоњи аксгирї. АКСДОР ‫ ﻋﻜﺲدار‬дорои тасвир, сурат ё наќш, суратдор. АКССОЗ ‫ ﻋﻜﺲﺳﺎز‬созандаи акс, суратсоз.

– 49 – АКССОЗЇ ‫ﻋﻜﺲﺳﺎزي‬ суратсозї.

амали

сохтани

АЌД

акс,

лиоваранд, аз онњо баъзе антибиотикњо низ њосил мекунанд.

АКСЕНТ лот. ‫ اﻛﺴﻨﺖ‬1. збш. бо зарба талаффуз кардан. 2. тарзи талаффуз.

АКУСТИКА ю. ‫ اﻛﻮﺳﺘﻴﻜﻪ‬як соњаи илми физика, ки дар бораи савт (садо) бањс мекунад, савтшиносї.

АКСИЗ лот. ‫ اﻛﺴﻴﺰ‬андози ѓайри мустаќим, ки бо роњи баланд кардани нархи молњои серистеъмол (ќанд, чой, тамоку ва ѓ.) ба воситаи фурўшандањои ин молњо рўёнида мешавад. АКСИЯ фр. ‫ اﻛﺴﻴﻪ‬ниг. сањм. АКСКУНАНДА ‫ ﻋﻜﺲﻛﻨﻨﺪه‬1. инъикос кунанда. 2. тасвиркунанда. АКСКУНОНЇ ‫ ﻋﻜﺲﻛﻨﺎﻧﻲ‬инъикоскунї; мунъакис кардан; тасвир намудан. АКСУЛАМАЛ а. ‫ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ‬вокуниш, акси амал; муќоб. амал зидди амал: аксуламал нишон додан. АКСУЛИНЌИЛОБ а. ‫ ﻋﻜﺲاﻻﻧﻘﻼب‬зидди инќилоб; муќоб. инќилоб. АКСУЛИНЌИЛОБЇ ‫ ﻋﻜﺲاﻻﻧﻘﻼﺑﻲ‬он ки муќобили инќилоб мељангад, зидди инќилоб мељангад, зиддиинќилобї. АКСУЛЊАРАКАТ а. иртиљоъ.

‫ﻋﻜﺲاﻟﺤﺮﻛﺖ‬

АКСУЛЊАРАКАТЧЇ муртаљеъ.

акси њаракат;

‫ﻋﻜﺲاﻟﺤﺮﻛﺘﭽﻲ‬

иртиљої,

АКСУЛЊУЉУМ а. ‫ ﻋﻜﺲاﻟﻬﺠﻮم‬њуљуми љавобї: ба аксулњуљум гузаштан. АКТ лот. ‫ اﻛﺖ‬књн., ниг. санад, њуљљат. АКТЁР фр. ‫ اﻛﺘﻴﺎر‬бозингари синамо, театр ва ё сирк, њунарпеша. АКТЁРЇ ‫ اﻛﺘﻴﺎري‬касби актёр, њунарпешагї. АКТИВ лот. ‫ اﻛﺘﻴﻮ‬њисобд. дороии (пул ё моли) мављуди ягон муассиса, ки бо фаъолияти бонк вобаста бошад. АКТИНИЙ ю. ‫ اﻛﺘﻨﻴﻲ‬хим. унсури радиоактивї, ки дар конњои уран ва торий вомехўрад.

АКУСТИКЇ савтї.

‫اﻛﻮﺳﺘﻴﻜﻲ‬

мансуб ба акустика;

АКУШЕР фр. ‫ اﻛﻮﺷﻴﺮ‬момодоя, доя. АКУШЕРЇ ‫ اﻛﻮﺷﻴﺮي‬момодоягї, доягї. АЌАБА а. ‫ ﻋﻘﺒﻪ‬гарданаи кўњ ва кўтал, роњи душворгузари кўњсор, аѓба. АЌАЛ(Л) а. ‫ اﻗﻞ‬камтарин, ќисми хеле хурд; муќоб; аксар; њадди аќал(л) камтарин миќдор, минимум. АЌАЛЛАН а. ً‫ اﻗﻼ‬1. камтар бошад њам, ба миќдори кам бошад њам, лоаќал; муќоб. аксаран. 2. њатто. АЌАЛЛИЮН ‫ اﻗﻠّﻴﻮن‬таър. љараёне дар њаракати сотсиал-демократияи Русия ва пайравони он, меншевикњо. АЌАЛЛИЯТ а. ‫ اﻗﻠّﻴﺖ‬ќисми кам, њиссаи хурд; муќоб. аксарият. АЌБА а. ‫ ﻋﻘﺒﻪ‬ниг. аѓба. АЌВОМ а. ‫ اﻗﻮام‬љ. ќавм (мардумон). АЌВОТ а. ‫ اﻗﻮات‬љ. ќут; хўрок (авќот ба ин маънї шакли вайрони аќвот аст). АЌД а. ‫ ﻋﻘﺪ‬1. ањд, паймон, созиш. 2. никоњ; аќди никоњ бастан паймони занушўї бастан, маросими издивољ ба љо овардан. АЌДАС а. ‫ اﻗﺪس‬кит. муќаддастар; поктар (тавсифи шоњон ва рўњониён); зоти аќдас зоти муќаддас. АЌДБАНДЇ ‫ ﻋﻘﺪﺑﻨﺪي‬исми амал аз аќд бастан. АЌДКАРДА ‫ ﻋﻘﺪﻛﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз аќд кардан; он ки ба њамсарии марде даромада њанўз расман арўсї (тўй) накардааст.

АКТИНИЯ лот.‫ اﻛﺘﻨﻴﻪ‬љонвари бањрї аз оилаи љонварони обии марљонї, ки њалќашакли нармустухон мешавад.

АЌДКАРДАГЇ ‫ ﻋﻘﺪﻛﺮدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии аќдкарда; вазъ ва њолати аќдкарда.

АКТИНОМИТСЕТЊО ‫ اﻛﺘﻨﺎﻣﻴﺘﺴﺘﻬﺎ‬занбўруѓакњои шуоъшакл, ки дар об, хок, њаво ва рўи растанињо пайдо мешаванд, баъзеашон каса-

АЌДНОМА ‫ ﻋﻘﺪﻧﺎﻣﻪ‬шартнома, ќарордод, њуљљате, ки дар он паймони издивољи зану мард бо тамоми хусусиятњо сабт мешавад.

АЌИ

– 50 –

АЌИБ а. ‫ ﻋﻘﺐ‬1. паси чизе, ќафои чизе, тарафи пушти чизе. 2. пай, пас, дунбол. 3. охир, поён; аз аќиби… а) аз паси…, паси…, пушти…; аз аќиби дар; б) аз пайи…, аз дунболи…; ба аќибаш ба пасаш, ба ќафояш; пои аќиб ду пои пас (дар чорпоён); аќиб андохтан // аќиб кашидан худро ба ќафо гирифтан, аќиб рафтан; аќиб афтодан ќафо мондан (нисбат ба дигарон); аќиб гардондан ба ќафо гардондан, пас гардондан, баргардондан; аќиб гаштан аќибнишинї кардан, ба ќафо гаштан; аќиб гузоштан ќафо монондан, ба таъхир андохтан, суст кардан (пешрафти чизеро); аќиб кашидан (худро) аќибравї кардан, ба ќафо гирифтан; аќиб мондан а) ќафо мондан, пас мондан; б) ваќтро аз будаш кам нишон додан(-и соат); в) киноя аз пеш нарафтан, тараќќї накардан; аќиб нишастан ќафо рафтан, аќибнишинї кардан; аќиб партофтан а) ба ќафо њаво додан (чизеро); б) дер монондан, ба таъхир андохтан (кореро); аќиб рафтан ќафо гаштан, аќибнишинї кардан. АЌИБАНДОЗ ‫ ﻋﻘﺐاﻧﺪاز‬гуфт. пасандоз, захира. АЌИБАФТОДА ‫ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده‬сифати феълии замони гузашта аз аќиб афтодан; аќибмонда, хусусияти аз лињози фарњангї аќиб мондани љомеа; кори аќибмонда. АЌИБАФТОДАГЇ ‫ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии аќибафтода; аќибмондагї.

‫ ﻋﻘﺐﮔﺮدي‬ниг. аќибнишинї. АЌИБГОЊ ‫ ﻋﻘﺐﮔﺎه‬аќиби хати љабња, љойњое, ки АЌИБГАРДЇ

дар паси хати љанг воќеъ шудаанд.

АЌИБКАШЇ ‫ ﻋﻘﺐﻛﺸﻲ‬исми амал аз аќиб кашидан; ба аќиб кашола кардан, аз пешравї боздоштан, паскашї. АЌИБМОНДА ‫ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз аќиб мондан; ќафомонда нисбат ба дигарон (хоњ дар кор, хоњ дар масъалањои дигар); аќибмондагонро пеш кашидан пасмондагонро пеш бурдан. АЌИБМОНДАГЇ ‫ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии аќибмонда; аќибмонда будан, ќафомондагї, пасмондагї. АЌИБМОНЇ ‫ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз аќиб мондан; ќафо мондан; ќафомонї (чи дар рафтор, чи дар корњои дигар): аз аќибмонї баромадан.

АЌИБНИШИНЇ ‫ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ‬исми амал аз аќиб кашидан; аќиб нишастан, ќафо рафтан, пас гаштан, аќибравї; аќибнишинї кардан а) аќиб рафтан, ќафо гаштан (мас., дар љанг); б) маљ. гузашт кардан. АЌИБНОКЇ ‫ ﻋﻘﺐﻧﺎﻛﻲ‬бо аќиб, бо пушт, пуштнокї: аќибнокї афтидан; аќибнокї рафтан пуштнокї рафтан, бо пушт рафтан. АЌИБРАВЇ ‫ ﻋﻘﺐروي‬1. исми амал аз аќиб рафтан; аќибнишинї. 2. аќибмонї, ќафомонї. АЌИДА а. ‫ ﻋﻘﻴﺪه‬1. эътиќод, боварї; маслак; аќида доштан бовар ва эътиќод доштан ба чизе ё касе. 2. фикр, мулоњиза; ба аќидаи… назар ба фикри…, аз рўи мулоњизаи…; назар ба аќидаи… назар ба фикри…, аз рўи фикри…. АЌИЌ а. ‫ ﻋﻘﻴﻖ‬1. як навъ санги ќиматбањо, ки сурхранг ва зарди норанљї аст; аќиќ шинондан ба чизе бо аќиќ зинат додан. 2. маљ. сурхранг, сурх; лабони аќиќ лабњои сурх; аќиќи Яман (яманї) аќиќи сурхи машњуре, ки аз Яман меоранд; љоми аќиќ киноя аз ќадањи пур аз шароби сурх. АЌИЌА а. ‫ ﻋﻘﻴﻘﻪ‬кит. зиёфати номгузорї, ки дар њафтрўзагии кўдак барпо мешавад; аќиќа кардан расми аќиќаро ба љо овардан. АЌИЌИН ‫ ﻋﻘﻴﻘﻴﻦ‬1. аз аќиќ сохташуда. 2. сурхранг, ќирмизї. АЌИЌФОМ ‫ ﻋﻘﻴﻘﻔﺎم‬монанди аќиќ, аќиќмонанд, ба ранги аќиќ, сурх. АЌИМ а. ‫ ﻋﻘﻴﻢ‬кит. 1. нозой, он ки аз насл мондааст. 2. маљ. бесамар, бебањра, бемањсул. АЌЛ а. ‫ ﻋﻘﻞ‬ќобилияти дарки моњияти чизњо, ќобилияти фањмиш, ќувваи идрок ва дарёфти неку бад; зењн, фањм, хирад: аќли баркамол, аќли расо, аќли солим, аќлу заковат, аќлу тамиз, аќлу фаросат, аќлу фањм, аќлу њуш; аќл ба чизе (касе) банд шудан дар фикри чизе (касе) шудан; аќлро ба љояш мондан њушёр шудан; аќл бовар накардан нодурустии чизеро фањмидан, ѓайривоќеї будани чизеро дарк кардан, шубња кардан; аќл бой додан мафтун шудан, шефтаи чизе шудан; аќл гум кардан парешонхотир гаштан; аз аќл бегона шудан девона шудан; аќл даромадан боаќл шудан, неку бадро фарќ мекардагї шудан; аќл дар љояш будан ќобилияти дарккунї

– 51 – доштан, аќлнок будан, њушёр будан; аќл доштан боаќл будан, соњиби фањму шуур будан; бомулоњиза будан дар корњо: аќл медошт, ин корро намекард; аќл ёд додан, аќл омўхтан ба дигарон гўё аз худ нодонтаронро кор (гап) ёд додан; аќли худро хўрдан беаќлона кор кардан, бефикр рафтор намудан; девона шудан; аќли худро шинохтан боаќл шудан, ба воя расидан; аќл(ро) кор фармудан мулоњиза кардан, андеша намудан; аќли касеро рабудан мафтун кардан; шефтаи худ намудан; аќл нарасидан фањмида натавонистан, ќобили дарки чизе набудан; аќлу њуш бурдан (дуздидан) моту мабњут кардан; њайрон намудан, касеро мафтуну шефтаи худ кардан, аќлу њуш аз сар паридан беидрок гардидан, ќобилияти идрокро гум кардан; аќлу њуш љамъ кардан барои дарёфти чизе тайёр шудан, фикри худро ба як љо љамъ намудан; аз аќл берун ѓайри ќобили дарк; ѓайри боварибахш; ѓайри ќобили ќиёс; бемаънї; аз аќл дур аз имкон дур, ѓайривоќеї; аз аќл бегона шудан аќл гум кардан; девона шудан: аќли нодон пас аз пешин медарояд (маќ.) дар њаќќи касе гуфта мешавад, ки баъди кор аз кор гузаштан моњияти масъаларо дарк мекунад ё кореро аз ваќташ гузаронида, баъд ба иљрояш кўшиш мекунад; ба аќл намеѓунљад (рост намеояд) аз доираи аќл берун аст; бо чашми аќл нигаристан аќлро кор фармудан дар коре, муносибати мулоњизакорона кардан; бо аќли худ кор кардан мувофиќи фикри худ мустаќилан амал намудан; одаму аќл яъне одам бо аќлаш одам аст, аќл одамро одам кардааст. АЌЛАН а. ً‫ ﻋﻘﻼ‬мувофиќи аќл, аз рўи аќл. АЌЛАК ‫ ﻋﻘﻠﻚ‬гуфт. он ки худро нисбат ба дигарон боаќлтар нишон медињад, мањмаддоно.

‫ﻋﻘﻠﻜﻲ‬

АЌЛАКЇ доно. АЌЛБАР анда.

‫ﻋﻘﻞﺑﺮ‬

гуфт. донотарошї, мањмадбењушкунанда, аз њуш равон-

АЌЛГАРО ‫ ﻋﻘﻞﮔﺮا‬фалс. хирадгаро, ба аќл такякунанда. АЌЛГАРОЇ ‫ ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ‬фалс. хирадгарої, он ки такя ба аќл мекунад. АЌЛДУЗД

‫ﻋﻘﻞدزد‬

дуздандаи аќл, моту мабњут-

АЌР кунанда, кунанда.

ба

њайрат

андозанда,

њайрон-

АЌЛЇ ‫ ﻋﻘﻠﻲ‬мансуб ба аќл. АЌЛКЎТОЊ ‫ ﻋﻘﻞﻛﺘﺎه‬ниг. кўтоњаќл. АЌЛМУХТАСАР аќл, ањмаќ.

‫ﻋﻘﻞﻣﺨﺘﺴﺮ‬

кит. бетамиз; кам-

АЌЛНОК ‫ ﻋﻘﻠﻨﺎك‬боаќл, соњибаќл. АЌЛНОРАС ‫ ﻋﻘﻞﻧﺎرس‬дур аз аќл, берун аз аќл, берун аз доираи идрок. АЌЛОЗМОЙ рад.

‫ﻋﻘﻞآزﻣﺎي‬

аќлсанљ, озмояндаи хи-

АЌЛОМ а. ‫ اﻗﻼم‬љ. ќалам. АЌЛОНЇ ‫ ﻋﻘﻼﻧﻲ‬мансуб ба аќл; марбут ба аќл, оќилона; илмњои (улуми) аќлонї илмњои назарї. АЌЛПИСАНД ‫ ﻋﻘﻞﭘﺴﻨﺪ‬мувофиќ ва мутобиќи аќл, писанди аќл . АЌЛРАМИДА девона. АЌЛРАС дарк.

‫ﻋﻘﻞرﻣﻴﺪه‬

‫ﻋﻘﻞرس‬

АЌЛРАСО дорад.

‫ﻋﻘﻞرﺳﺎ‬

киноя аз аќлгумкарда,

ба аќл рост оянда, ќобили комилаќл, он ки аќли расо

АЌЛСАНЉ ‫ ﻋﻘﻞ ﺳﻨﺞ‬аќлозмой, озмояндаи аќл. АЌЛХИРАКУНАНДА кунандаи аќл.

‫ﻋﻘﻞﺧﻴﺮهﻛﻨﻨﺪه‬

ошуфта-

АЌМИША а. ‫ اﻗﻤﺸﻪ‬љ. ќумош; аќмишаву амтиа матоъ ва чизњои дигар. АЌОИД а. ‫ ﻋﻘﺎﺋﺪ‬љ. аќида(т). АЌОЌИЁ а. ‫ ﻋﻘﺎﻗﻴﺎ‬бот. номи дарахтест, ки гули хўшагии хушбўи сафед дорад. АЌОР а. ‫ ﻋﻘﺎر‬замину об, мулк; мулки ѓайри манќул, асбобу анљомњое, ки аз як љо ба љои дигар кўчонида намешаванд. АЌОРИБ а. ‫ اﻗﺎرب‬1. љ. аќраб. 2. наздикон, хешон, хешу табор. АЌРАБ I а. ‫ اﻗﺮب‬кит. наздиктар. АЌРАБ II а. ‫ ﻋﻘﺮب‬1. каждум. 2. бурљи њаштум аз дувоздањ бурљи осмон; номи моњи њаштум аз солшумории шамсї, ки ба октябр ва ноябр рост меояд (дар форсї обон аст).

– 52 –

АЌР

АЌРАБАК ‫ اﻗﺮﺑﻚ‬њар як аз милатирњои борики филизии рўи соат ва асбобњои ченкунандаи дигар: аќрабаки соат, аќрабаки суръатсанљ.

маљ. одами серњаракат. АЛАВПОШЇ ‫ اﻟﻮﭘﺎﺷﻲ‬оташзанї, оташпошї. АЛАВХОНА ‫ اﻟﻮﺧﺎﻧﻪ‬оташхона.

АЌРАБО а. ‫ اﻗﺮﺑﺎ‬љ. ќариб (наздикон, хешон, хешовандон); хешу аќрабо наздикону хешовандон.

АЛАЃДА ‫ اﻟﻐﺪه‬гуфт. 1. дарњаму барњам, омехта, бетартиб. 2. алобуло, хол-хол.

АЌРАБОЇ ‫ اﻗﺮﺑﺎﻳﻲ‬хешї, хешовандї; муносибати аќрабої муносибати хешовандї.

АЛАДДАВОМ а. ‫ ﻋﻠﻲاﻟﺪوام‬кит. њамеша, њамвора, бардавом.

АЌРАН а. ‫ اﻗﺮن‬кит. шохдор.

АЛАЙК а. ‫ ﻋﻠﻴﻚ‬1. бар ту. 2. љавоби салом.

АЌРОН а. ‫ اﻗﺮان‬љ. ќарин.

АЛАЙКАССАЛОМ а. дуруд бар ту.

АЌСАР а. ‫ اﻗﺼﺮ‬кўтоњтар, калтатар. АЌСО а. ‫ اﻗﺼﻲ‬кит. канорњо, гўшаю канорњои дур; Шарќи Аќсо Шарќи Дур. АЌСОМ а. ‫ اﻗﺴﺎم‬љ. ќисм; навъњо, гунањо. АЌСУМ ‫ اﻗﺴﻢ‬тайёр будан ба њамла ё паридан ба љое (чизе); аќсум шудан а) њамлавар шудан; б) дар пайи касе шудан, дар таъќиби касе шудан; кинавар шудан. АЌЪАЌ а. ‫ ﻋﻖ ﻋﻖ‬акка, алошаќшаќќа. АЛАВ ‫ اﻟﻮ‬оташ, алов; ◊ алав гирифтани гўши касе тасфидани гўш аз таъсири зарби ягон чиз ё гўё аз суханњое, ки дар њаќќи ў мегўянд; алав афтодан ба дили касе нињоят дар изтироб шудан аз ягон кори нохуш ё хабари нохуш. АЛАВГИРЇ ‫ اﻟﻮﮔﻴﺮي‬исми амал аз алав гирифтан; ба алавгирї омадан; дар ваќти ба рафтан шитоб кардани касе гуфта мешавад. АЛАВДОН ‫ اﻟﻮدان‬оташдон, дегдон. АЛАВИГАРЇ ‫ ﻋﻠﻮيﮔﺮي‬мансубият додан ба хонадони њазрати Алї (р) ва бо он ифтихор кардан.

‫ﻋﻠﻮﻳﻪ‬

салом бар ту,

АЛАЙКУМ а. ‫ ﻋﻠﻴﻜﻢ‬1. ба шумо, бар шумо. 2. љавоби салом. АЛАЙЊИ… а. ‫ ﻋﻠﻴﻪ‬пешоянд, кит. ба муќобили... бар алайњи… бар хилофи…; бар муќобили…, зидди…, муќобили… АЛАЙЊИССАЛОМ а. ‫ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‬осудагї бод бар вай. АЛАЛФАВР а. ‫ ﻋﻠﻲاﻟﻔﻮر‬фавран, дарњол, ба зудї; њозир, ба тезї, зуд.

АЌТАЪ а. ‫ اﻗﻄﻊ‬дастбурида.

АЛАВИЯ а. Алї (р).

‫ﻋﻠﻴﻚاﻟﺴﻼم‬

аз насли Алї (р); пайрави

АЛАЛХУСУС а. бавосита.

‫ﻋﻠﻲاﻟﺨﺼﻮص‬

хусусан, бахусус,

АЛАЛЊОЛ а. ‫ ﻋﻠﻲاﻟﺤﺎل‬њозир, њамин ваќт, њамин дам, њамин фурсат. АЛАЛЉУМЛА а. ‫ ﻋﻠﻲاﻟﺠﻤﻠﻪ‬мухтасар, хулоса. АЛАМ I а. ‫ اﻟﻢ‬дард, ранљ, озор, ѓусса; алам доштан ѓамгину аламнок будан, аламзада будан; алам кардан гуфт. таъсир кардан; сахт муассир шудан (аз чизе). АЛАМ II а. ‫ ﻋﻠﻢ‬байраќ, ливо, парчам. АЛАМАНГЕЗ овар.

‫اﻟﻢاﻧﮕﻴﺰ‬

АЛАМАНГЕЗОНА ѓуссаоварона.

дарднок, ѓамангез, ѓусса-

‫اﻟﻢاﻧﮕﻴﺰاﻧﻪ‬

ба таври дарднок,

АЛАВЇ ‫ ﻋﻠﻮي‬1. авлоди Алї (р). 2. пайрав ва тарафдори Алї (р).

АЛАМБАР ‫ اﻟﻢ ﺑﺮ‬парчамдор, парчамбар, байраќдор, байраќбар.

АЛАВКУШ ‫ اﻟﻮﻛﻮش‬гуфт. хомўшкунандаи сўхтор; мошинаи алавкуш мошинаи махсуси сўхторнишон.

АЛАМБАРОР ‫ اﻟﻢﺑﺮار‬ѓамбарор, таскиндињанда.

АЛАВМОН ‫ اﻟﻮﻣﺎن‬он ки дар оташхона алав дармегиронад. АЛАВПОРА

‫اﻟﻮﭘﺎره‬

оташдон

ё

1. пораи алав, оташпора. 2.

АЛАМДИДА дардманд.

‫ اﻟﻢدﻳﺪه‬ранљида, аламзада, ранљур,

АЛАМДОР I ‫ اﻟﻢدار‬ѓамнок, аламзада. АЛАМДОР II ‫ ﻋﻠﻢدار‬байраќдор.

АЛА

– 53 – АЛАМЗАДА ‫ ﻋﻠﻢزده‬ѓуссанок, андўњгин, хафаю малул, аламкашида. АЛАМЗАДАГЇ ‫ اﻟﻢزدﮔﻲ‬ѓамгинї, мањзунї; дарднокї, ранљурї. АЛАМКАШ ‫ ﻋﻠﻢﻛﺶ‬андўњнок, азобдида, касе, ки дарду ѓами зиёд дорад. АЛАМНОК ‫ اﻟﻢﻧﺎك‬дарднок, мањзун, пуралам. АЛАМОВАР овар.

‫اﻟﻢآور‬

дардовар, ѓамангез, њузн-

АЛАМОН ‫ اﻟﻤﺎن‬1. тохтутоз барои ѓорат ва гирифтани асирон. 2. гуфт. ба шўр омадани издињом барои љазо додан ба гунањгоре; издињоми башўромада; ба аламон бархостан шўриш бардоштан ба муќобили касе (гурўње). АЛАМРАСИДА ѓуссанок.

‫اﻟﻢرﺳﻴﺪه‬

аламзада, ранљдида,

АЛАН//АЛАНЇ ‫ﻋﻠﻨﻲ‬//‫ ﻋﻠﻦ‬кит. ошкор, њувайдо; муќоб. махфї; маљлиси аланї маљлиси кушода. АЛАНГА ‫ اﻟﻨﮕﻪ‬забонаи оташ, шўълаи оташ; шўъла; аланга задан шўълавар шуда сўхтан. АЛАНГАДОР ‫ اﻟﻨﮕﻪدار‬шўълазан, фурўзон. АЛАНИЯТ а. ‫ ﻋﻠﻨﻴﺖ‬кит. ошкоро, кушода. АЛАНЇ ‫ ﻋﻠﻨﻲ‬ниг. алан. АЛАС ‫ اﻟﺲ‬1. навъи табобат ба воситаи аловгардонї, ки аз оини зардуштї боќї мондааст; алас кардан (касеро) алов гардондан касеро. 2. девона, бењушу гўш. АЛАССАБОЊ а. ‫ ﻋﻠﻲاﻟﺼﺒﺎح‬кит. бомдодон, субњгоњон, пагоњирўзї, сањаргоњон, њангоми субњ. АЛАССАВИЯ а. ‫ ﻋﻠﻲاﻟﺴﻮﻳﻪ‬кит. мусовї, баробар. АЛАСТ а. ‫ اﻟﺴﺖ‬д. рўзи ибтидои офариниш; рўзи азал мутобиќи тафсири Ќуръон, замони оѓозин, ки рўњњо (арвоњ) офарида шуда буданд, вале љасадњо (аљсод) њанўз офарида нашуда буданд. АЛАТАРОЌ т. ‫ اﻟﺘﺮاق‬гуфт. 1. матои алобуло. 2. як навъи касалии асп. АЛАФ а. ‫ ﻋﻠﻒ‬номи умумии гурўње аз гиёњони бесоќи ѓайричўбии яксола ё чандсолаи худрўи зироатї; гиёњи тару хушки хўроки

чорво (аз ќабили юнучќа, печак…); алафи бегона растании алафии худрўй, гиёњи ѓайри зироатї; алафи ошї тара, тарина, алафи хўрданбоб; алафи «саломалейк» як навъ алафи бегона, ки баъди кандан њам аз решаи боќимондааш тез сабзидан мегирад; алафи шўра алафе, ки дар шўразор ва бехи деворњою вайронањо мерўяд ва таъми шўр дорад; алаф додан хўрок додан (ба чорво). АЛАФГОЊ ‫ ﻋﻠﻒ ﮔﺎه‬ниг. алафзор. АЛАФЃУНДОР ‫ ﻋﻠﻒﻏﻨﺪار‬воситаи љамъоварии алаф: техникаи алафѓундор. АЛАФЃУНДОРЇ ‫ ﻋﻠﻒﻏﻨﺪاري‬љамъ овардани алаф, захира кардани алаф. АЛАФДАРАВ ‫ ﻋﻠﻒدرو‬1. он ки алафро дарав мекунад. 2. ваќти муайяни алафдаравї. 3. мошини алафдарав. АЛАФДАРАВ(АК) ‫ﻋﻠﻒدروك‬//‫ﻋﻠﻒدرو‬ алафдаравї: мошини алафдаравак.

асбоби

АЛАФДАРАВЇ ‫ ﻋﻠﻒدروي‬исми амал аз алаф даравидан; дарав кардани алаф; алаф даравида љамъ кардани он. АЛАФЗОР ‫ ﻋﻠﻒزار‬1. чаман, љои сералаф, сабзаю себаргазор. 2. чарогоњ. АЛАФИН//АЛАФЇ ‫ﻋﻠﻔﻲ‬//‫ ﻋﻠﻔﻴﻦ‬1. мансуб ба алаф. 2. њар он чи аз алаф тайёр карда ва ё пухта шуда бошад: санбўсаи алафин. АЛАФКОРЇ ‫ ﻋﻠﻒ ﻛﺎري‬исми амал аз алаф коридан; коштани алафњо аз ќабили юнучќа ва ѓ. АЛАФМОЛКУНЇ ‫ ﻋﻠﻒﻣﺎﻟﻜﻨﻲ‬таър. муайян кардани њудуди заминњои алафзор барои гирифтани андоз. АЛАФМОНАНД алаф.

‫ﻋﻠﻒﻣﺎﻧﻨﺪ‬

растанињои монанди

АЛАФПОЯ ‫ ﻋﻠﻒﭘﺎﻳﻪ‬пояи алаф, танаи алаф. АЛАФХОР ‫ ﻋﻠﻒﺧﻮار‬ниг. алафхўр. АЛАФХЎР ‫ ﻋﻠﻒﺧﻮر‬љонварњое, ки алаф мехўранд; њайвонњои алафхўр муќоб. њайвонњои гўштхўр. АЛАФХЎРОНЇ додан.

‫ﻋﻠﻒﺧﻮراﻧﻲ‬

чаронидан, алаф

АЛАЊУШТАК ‫ ﻋﻠﻲﻫﺸﺘﻚ‬гуфт. номи халќии як навъ парандаи даштї.

– 54 –

АЛБ

АЛБАСТЇ ‫ اﻟﺒﺴﺘﻲ‬чизи мавњуми баднамо аз ќабили шайтон, љин; шабањи хавфнок. АЛБАТТА а. ‫ اﻟﺒﺘﻪ‬њатмї, њатман, бегуфтугў, ба таври яќин. АЛБИСА а. ‫ اﻟﺒﺴﻪ‬љ. либос. АЛБОЌЇ а. ‫ اﻟﺒﺎﻗﻲ‬кит. боќимонда; баќия. АЛБОМ фр. ‫ اﻟﺒﺎم‬1. дафтари расмкашї. 2. китоб ва ё дафтари махсуси вараќањояш мустањкам, ки барои часпондани суратњо, маркањо ва ѓ. кор фармуда мешавад. АЛВАЌТ а. имрўз.

‫اﻟﻮﻗﺖ‬

кит. њоло, њозир, алњол,

АЛГЕБРА ‫( اﻟﮕﻴﺒﺮه‬аз алљабр-и арабї) як соњаи илми риёзиёт, ки дар он амали бузургињо бештар ба воситаи њарфњо ифода мегардад. АЛГЕБРЇ ‫ اﻟﮕﻴﺒﺮي‬мансуб ба алгебра. АЛГОРИТМ лот. ‫ اﻟﮕﺎرﺗﻢ‬риёз. (шакли лотинии Ал-Хоразмї) маљмўи амали риёзї, ки барои њалли масъалае истифода мешавад. АЛЃАВ т. ‫ اﻟﻐﻮ‬:алѓав-далѓав гуфт. ѓалоѓула, љанљол, ѓавѓо, бетартибї. АЛЃАРАЗ а. ‫ اﻟﻐﺮض‬ниг. алќисса. АЛЃАШ т. ‫اﻟﻐﺶ‬ барњам, аралаш.

:алѓаш-далѓаш

дарњаму

АЛВИДОЪ а. ‫ اﻟﻮداع‬хайрухуш, падруд (ваќти аз њам људо шудан гуфта мешавад).

АЛЃИЁС а. ‫ اﻟﻐﻴﺎث‬кит. калимаи нидо дод, фарёд; талаби ёрї.

АЛВОН I а. ‫ اﻟﻮان‬љ. лавн (рангњо); неъмати алвон хўрокињои гуногун ва фаровон, неъмати фаровони њархела.

АЛЃОВ т. ‫ اﻟﻐﺎو‬таър. барзаговњоро љуфт баста, ба навбат замин шудгор кардани ду дењќон, ки яктогї барзагов доштанд; алѓов кардан бо усули алѓов замин шудгор кардан.

АЛВОН II а. ‫ اﻟﻮان‬матои якранги сурх; алвон барин сурх шудан суп-сурх шудан; алвон шудани чизе (касе) сурх шудани чизе (касе), гулгун шудани чизе (касе). АЛВОНПЎШ ‫ اﻟﻮانﭘﻮش‬сурхпўш, матои сурхпўш: мизи алвонпўш. АЛВОНЉ ‫ اﻟﻮاﻧﺞ‬1. ниг. арѓунчак. 2. њаракатдињї, пасу пеш њаракат додан; дар њаво ин тарафу он тараф тоб хўрдан; алвонљ додан њой додан, бод додан, тоб додан; алвонљ хўрдан пасу пеш тоб хўрда љунбидан. АЛВОНЉБОЗЇ ‫ اﻟﻮاﻧﺞﺑﺎزي‬ба алвонљ нишаста њой рафтан. АЛВОНЉДИЊЇ ‫ اﻟﻮاﻧﺞدﻫﻲ‬1. исми амал аз алвонљ додан; дар алвонљ шинонда њой додан. 2. дар њаво љунбиш дода тоб хўрондан. АЛВОНЉХЎРАНДА ‫ اﻟﻮاﻧﺞﺧﻮرﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз алвонљ хўрдан; тобхўранда, ларзанда, тоб хўрда љунбанда. 2. суст, ноустувор, номустањкам. АЛВОНЉХЎРЇ ‫ اﻟﻮاﻧﺞﺧﻮري‬1. исми амал аз алвонљ хўрдан; дар алвонљ (арѓунчак) нишаста тоб хўрдан. 2. дар њаво тоб хўрда љунбидан: алвонљхўрии лангари соат. АЛВОНЉХЎРОН ‫ اﻟﻮاﻧﺞﺧﻮران‬феъли њол аз алвонљ хўрдан; дар њолати алвонљ хўрдан.

АЛЕЙК а. ‫ ﻋﻠﻴﻚ‬ниг. алайк. АЛИЙЯ а. ‫ﻪ‬‫ ﻋﻠﻴ‬кит. баландмартаба, олимаќом. АЛИЛ а. нок.

‫ﻋﻠﻴﻞ‬

кит. касал, бемор, нољўр; иллат-

АЛИЛЇ ‫ ﻋﻠﻴﻠﻲ‬беморї, касалї, нољўрї. АЛИЛУЛМИЗОЉ ‫ ﻋﻠﻴﻞاﻟﻤﺰاج‬дорои мизољи бемор, мизољи носолим. АЛИМ I а. ‫ اﻟﻴﻢ‬дарднок, дарди шиддатнок; азоби алим азоби сахт, дарди шиддатнок. АЛИМ II а. ‫ ﻋﻠﻴﻢ‬кит. олим, донишманд, доно, бохабар, огоњ. АЛИМЕНТ лот. ‫ اﻟﻤﻴﻨﺖ‬нафаќае, ки як шахс аз рўи ќонун ба фарзандони људо зиндагикунандаи худ ва ба волидайни пиронсол медињад, нафаќапулї. АЛИФ I а. ‫ اﻟﻒ‬номи њарфи якуми алифбои арабиасоси тољикї (‫)ا‬, ки дар њисоби абљад адади 1-ро ифода мекунад; алифро калтак (таёќ) гуфтан бесавод будан. АЛИФ II а. ‫ اﻟﻴﻒ‬кит. њамдам, њамнишин, дўст. АЛИФ III ‫ اﻟﻴﻒ‬як навъ равѓани растанї, ки дар корњои гуногуни рангубор истифода мебаранд. АЛИФБО а.

‫ اﻟﻔﺒﺎ‬1. маљмўи њарфњо, ки системаи

– 55 – хати ин ё он забонро ташкил мекунанд. 2. китоби аввалини дарсї, ки таълими савод аз он сар мешавад; китоби суратдори синфи якум; аз алифбо сар кардан кореро аз ибтидояш сар кардан; њарфњои алифбои њозираи забони тољикї, ки теъдоди онњо 35-то аст; њарфњои алифбо ѓайр аз вазифаи саводомўзї дар риёзиёт, њандаса ва дар гурўњбандї, табаќабандї ва раќамгузорї низ ба кор мераванд (мас., синфи якуми «А», аз нуќтаи «Б» то «Д» ва ѓ.). АЛИФБОЇ ‫ اﻟﻔﺒﺎﻳﻲ‬мансуб ба алифбо. АЛИФБОНАВИС ‫ اﻟﻔﺒﺎﻧﻮﻳﺲ‬1. навомўзе, ки ба навиштани њарфњо акнун шурўъ кардааст. 2. муаллифи китоби алифбо. АЛИФБОНАВИСЇ ‫ اﻟﻔﺒﺎﻧﻮﻳﺴﻲ‬исми амал аз алифбо навиштан; навиштани њарфњо. АЛИФБОХОНЇ алифбо.

‫اﻟﻔﺒﺎﺧﻮاﻧﻲ‬

хондани

китоби

АЛИФВОР ‫ اﻟﻔﻮار‬ниг. алифосо. АЛИФЛОМ ‫ اﻟﻒﻻم‬пайвастаи ду њарфи арабии «алиф» ва «лом» (‫( ;)ال‬ду) даст алифлом кардан (намудан) бо ишорати (ду) даст ифода кардани маъние. АЛИФОСО ‫ اﻟﻒآﺳﺎ‬монанди алиф, рост. АЛИФУЛЌАД а. ‫ اﻟﻒاﻟﻘﺪ‬ростќомат, мавзунќад. АЛКАЛОИД а.-ю. ‫ اﻟﻜﻼﺋﺪ‬моддањои органикии азотдор, ки бештар аз растанињо њосил мешаванд. АЛКАН а. ‫ اﻟﻜﻦ‬кундзабон, он ки забонаш лакнат дорад, он ки ваќти гап задан забонаш мегирад.

АЛМ

АЛЌУНДЇ ‫ اﻟﻘﻨﺪي‬:собуни алќундї гуфт. ќисми ками баъди шустушў боќимондаи собун, пасмондаи собун. АЛЛА ‫ اﻟّﻪ‬таронаи модарон барои хобонидани кўдак; алла гуфтан суруди алларо хондан. АЛЛАГЎЇ ‫ اﻟّﻪﮔﻮﻳﻲ‬1. алла гуфтан. 2. суруди алла хондан. АЛЛАКАЙ ‫ اﻟّﻜﻲ‬кайњо, кайњо боз, дер боз, бисёр ваќт инљониб. АЛЛЕГРО ит. ‫ اﻟّﻴﮕﺮا‬мус. суръати тез дар мусиќї, бо суръати тез иљро шудани асари мусиќї ё ќисме аз он. АЛЛЕРГИЯ ю. ‫ اﻟّﻴﺮﮔﻴﻪ‬тиб. вокуниши бадан аз таъсири батакрори микробњо ва баъзе сафедањои бегона, њассосият. АЛЛОМ а. олим.

‫ﻋﻼم‬

бисёр донанда, бисёр доно,

АЛЛОМА а. ‫ ﻋﻼﻣﻪ‬донишманди калон, олими олимон; сарвари ањли илм. АЛЛОНДАН ‫ اﻻﻧﺪن‬гуфт. фирефтан, фанд додан, фиреб кардан. АЛЛОТРОПИЯ ю. ‫ اﻻﺗﺮاﭘﻴﻪ‬ќобилияти вуљуд дошта тавонистани баъзе унсурњои химиявї дар якчанд шакл (мас., углерод дар шакли графит ва алмос). АЛЛОТРОПЇ ‫ اﻻﺗﺮاﭘﻲ‬мансуб ба аллотропия. АЛЛОФ а. ‫ ﻋﻼف‬кит. 1. алаффурўш, коњфурўш. 2. касе, ки орд, гандум, љав ва монанди ин чизњоро харида мефурўшад, њаннот. АЛЛОФЇ лоф.

‫ﻋﻼﻓﻲ‬

1. шуѓли аллоф. 2. дўкони ал-

АЛКИМИЁ а. ‫ اﻟﻜﻴﻤﻴﺎ‬илми сењру љоду ба воситаи доруњои кимиёвї дар асрњои миёна.

АЛЛОЊ а. ‫ اﷲ‬Худо; Аллоњу Акбар д. Худо бузург аст, Аллоњу ањад Худо яктост.

АЛКУЛ ‫[ اﻟﻜﻮل‬аз ал-куњул-и арабї] 1. хим. моеъ бо таъми тунду сўзон, ки дар саноати пизишкї ва дар тањияи машруботи алкулдор (спиртдор) ба кор меравад. 2. нўшобањои омехта бо спирт.

АЛМОС ‫ اﻟﻤﺎس‬1. санги маъдании ќиматбањо, ки љињати дурахшонї, хушсифатї ва сахтї аз дигар сангњои нодир болої дорад. 2. маљ. њар чизи тез ва пурљило. 3. асбоби шишабурї.

АЛКУЛЇ ‫ اﻟﻜﻮﻟﻲ‬1. дорои алкул, нўшобаи алкулдор 2. мўътад ба нўшидани алкул

АЛМОСВОР дурахшон.

АЛЌАЗО а. ‫ اﻟﻘﻀﺎ‬иттифоќан, тасодуфан, ногоњ.

АЛМОСГУН ‫ اﻟﻤﺎسﮔﻮن‬алмосранг, алмосмонанд: донањои ашки алмосгун.

АЛЌИССА а. ‫ اﻟﻘﺼﻪ‬хулосаи калом, хулласи гап. АЛЌОБ а. ‫ اﻟﻘﺎب‬љ. лаќаб.

‫اﻟﻤﺎسوار‬

чун алмос, мисли алмос

АЛМОСДОР ‫ اﻟﻤﺎسدار‬дорои алмос.

– 56 –

АЛМ

АЛМОСЇ ‫ اﻟﻤﺎﺳﻲ‬мансуб ба алмос; ашёи аз алмос сохта. АЛМОСКОРЇ ‫ اﻟﻤﺎسﻛﺎري‬бо додашуда: њалќаи алмоскорї. АЛМОСМОНАНД чун алмос.

‫اﻟﻤﺎسﻣﺎﻧﻨﺪ‬

АЛМОСПАЙКОН пўлодии тез.

‫اﻟﻤﺎسﭘﻴﻜﺎن‬

алмос

оро

ба алмос монанд, тири пайконаш

АЛМОСПОРА ‫ اﻟﻤﺎسﭘﺎره‬1. пораи алмос. 2. њар чизи хурди дурахшон. АЛМОСРАНГ ‫ اﻟﻤﺎسرﻧﮓ‬ба монанди алмос, ба ранги алмос, обгун. АЛМОСТАРОШ ‫ اﻟﻤﺎسﺗﺮاش‬1. он ки алмос метарошад. 2. асбоб ва олати алмостарошї. АЛМОСТАРОШЇ ‫ اﻟﻤﺎسﺗﺮاﺷﻲ‬1. амал ва фаъолияти алмостарош. 2. љой ва коргоњи алмостарошї. АЛО I ‫ اﻻ‬1. њарранга, дуранга ва сиёњу сафед. 2. њар њайвон ва парандаи аблаќ (аз ќабили асп, саг, акка, гов ва ѓ.); ало нигоњ кардан чашм песонда нигоњ кардан, каљ-каљ нигоњ кардан; чашм ало кардан // ало-ало нигоњ кардан бо норизої ва хашмгинї нигоњ кардан, бо назари бад нигаристан. АЛО II ‫ اﻻ‬нидо њой!, эй!, њангоми хитоб ё барои огоњї додан ба касе гуфта мешавад; огоњ бош!

АЛОИЌ а. ‫ ﻋﻼﺋﻖ‬љ. алоќа. АЛОИМ а. ‫ ﻋﻼﺋﻢ‬љ. аломат. АЛОЇ ‫ اﻻﺋﻲ‬ало (сафеду сиёњ) будан; гов мирад њам алоии чашмаш намеравад (маќ.). 2. гуфт; алої гуфтан аз шиддати дард ё беморї ва ё девонагї суханњои мафњуму номафњум гуфтан, њарзагўї кардан, њазён гуфтан. АЛОЌА а. ‫ ﻋﻼﻗﻪ‬1. муносибат, иртибот, рабт; рафтуомад; додугирифт: алоќаи бавосита, алоќаи бевосита, алоќаи ѓайрирасмї, алоќаи зич, алоќаи махфї, алоќаи мустањкам, алоќаи расмї, алоќаи хешї; алоќа бастан муносибат барпо кардан; алоќа доштан муносибат доштан, иртибот доштан; алоќа канда шудан (аз љое ва ё касе) ќатъ шудани муносибат. 2. робитаи байни гурўњњои иљтимої, робитаи давлатї ва ѓ.: алоќаи дипломатї, алоќаи иќтисодї, алоќаи сиёсї. 3. маљмўи муассисањое, ки бо васоили техникї барои робита ба масофаи дур хизмат мекунанд: вазорати алоќа, алоќаи телеграфї, алоќаи њавої. АЛОЌАГОЊ вохўрї.

‫ﻋﻼﻗﻪﮔﺎه‬

мањалли

робита,

љои

АЛОЌАДОР ‫ ﻋﻼﻗﻪدار‬муносибатдор, тааллуќдор, марбут. АЛОЌАДОРЇ ‫ ﻋﻼﻗﻪداري‬исми амал аз алоќа доштан; алоќамандї, тааллуќмандї.

АЛОБУЛО ‫ اﻻﺑﻼ‬рангоранг, песа; сиёњу сафед; чашм алобуло шудан чашм бељо шудан, таѓйир ёфтани њолати чашм.

АЛОЌАДР ‫ ﻋﻠﻲﻗﺪر‬:алоќадри... ба андозаи…; алоќадри њол ба ќадри имкон, мувофиќи њолу ањвол, ба ќадри ќудрат ва тавоної.

АЛОВ ‫ اﻻو‬ниг. алав.

АЛОЌАМАНД ‫ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‬ниг. алоќадор; алоќаманд кардан вобаста кардан: алоќаманд кардани таълим бо истењсолот.

АЛОВБОЗЇ ‫ اﻻوﺑﺎزي‬бо алов бозї кардан; бо алов машќ кардан. АЛОВГИРАК ‫ اﻻوﮔﻴﺮك‬1. асбоби махсус барои оташгирї. 2. хокандоз. АЛОВДОН ‫ اﻻودان‬гуфт. оташдон, дегдон. АЛОВЇ ‫ اﻻوي‬мансуб ба алов.

АЛОЌАМАНДЇ ‫ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي‬ниг. алоќадорї. АЛОЌАНОК ‫ ﻋﻼﻗﻪﻧﺎك‬ниг. алоќадор. АЛОЌАЧЇ ‫ ﻋﻼﻗﭽﻲ‬1. корманди почта, телеграф ва телефон. 2. аскари махсуси алоќаи њарбї.

‫ﻋﻼﻻ‬

АЛОВМОН ‫ اﻻوﻣﺎن‬1. он ки алов мегиронад; оташгирон. 2. маљ. шўрандоз, љангандоз.

АЛОЛО а. лоѓула.

АЛОВХОНА ‫ اﻻوﺧﺎﻧﻪ‬оташхона.

АЛОМАТ а. ‫ ﻋﻼﻣﺖ‬1. нишона, асари чизе; сукут – аломати ризо ( маќ.). 2. ишора, ќайди махсус дар хату китобат; аломати савол грам. аломате, ки дар охири љумлањои саволї гузошта мешавад. аломати савол мондан (гузоштан);

АЛОЗОЛИК а. ‫ ﻋﻠﻲ ذاﻟﻚ‬кит. бинобар ин, мувофиќ бар њамин, ба њамин ќарор.

кит. бонг, ѓавѓо, ѓулѓула, ѓа-

– 57 – аломатњои ист; грам; аломати мусовї риёз. аломати баробарї; аломатњои таваќќуф аз ќабили нуќта, вергул, дунуќта, бисёрнуќта ва ѓ.; аломатњои роњ нишонањо дар роњњои автомобилгард ва поезд. АЛОМАТГУЗОРЇ нишона мондан.

‫ﻋﻼﻣﺖﮔﺬاري‬

нишонамонї,

АЛЪ ихтиёр кардани (хостани) яке аз ду ё якчанд имконияти мухталиф.

АЛТЕРНАТИВЇ ‫ اﻟﺘﻴﺮﻧﺘﻴﻮي‬мансуб ба алтернатива: ба тариќи алтернативї. АЛТОФ а. ‫ اﻟﻄﺎف‬љ. лутф; мењрубонї, хайрхоњї; лутфу марњамат. АЛФ а. ‫ اﻟﻒ‬кит. њазор.

АЛОМУШАК ‫ اﻻﻣﺸﻚ‬1. номи љонварест аз оилаи мушњо. 2. њар чизе, ки ба ранги ин љонвар бошад. 3. сафеду сиёњ.

АЛФА ю. ‫ اﻟﻔﻪ‬1. номи њарфи аввали алифбои юнонї. 2. аввали ягон чиз, оѓози коре.

АЛОНИЯ а. ‫ ﻋﻼﻧﻴﻪ‬кит. ошкор, рўирост, ошкоро, ба таври аланї.

АЛФА-ЗАРРАЊО ‫ﻫﺎ‬‫ اﻟﻔﻪزر‬њастањои атомии гелий, ки дар таркибашон 2 протон ва 2 нейтрон доранд.

АЛОЊИДА а. ‫ ﻋﻠﻴﺤﺪه‬људогона; махсус, ба таври људо ва хос; алоњида-алоњида људо-људо. АЛОЊОЗО а. ‫ ﻋﻠﻲ ﻫﺬا‬бинобар ин, ва инчунин, ба њамин тариќ, њамин тавр, ва ѓайра, ва њоказо. АЛОЧА ‫ ﻋﻼﭼﻪ‬матое, ки аз нахи пахта ё шоњии рах-рахи рангоранг бофта мешавад; алочаи жандагии кўлобї як хел алочаи бонаќшу нигор, ки гулњояш чун дарбењ ба назар менамояд ва он пеш асосан дар вилояти Кўлоб бофта мешуд; алочаи ресмонии нуратої навъе аз алоча, ки дар шањри Нурато бофта мешуд. АЛОЧАБОФ ўст.

‫اﻻﭼﻪﺑﺎف‬

он ки алочабофї пешаи

АЛОЧАБОФЇ ‫ اﻻﭼﻪﺑﺎﻓﻲ‬касб ва љои кори алочабоф: корхонаи алочабофї. АЛОЧАПЎШ ‫ اﻻﭼﻪﭘﻮش‬он ки либоси алочагї дар бар дорад. АЛОЧАШМ ‫ اﻻﭼﺸﻢ‬он ки чашмони бардамида дорад, чашмало. АЛОЧИПОР ‫ اﻻﭼﭙﺎر‬гуфт. алобуло, хол-хол, дорои ранги сафеду сиёњ ва ѓ. АЛОШАЌШАЌА ‫ اﻻﺷﻘﺸﻘﻪ‬акка, зоѓи ало. АЛПИНИЗМ лот. ‫ اﻟﭙﻴﻨﻴﺰم‬ниг. кўњнавардї. АЛСАЃ а. ‫ اﻟﺜﻎ‬кит. он ки дар забонаш ваќти сухан сактагї меояд ва ё њарферо ба љои њарфи дигаре талаффуз мекунад. АЛТ ит.-лот. ‫ اﻟﺖ‬мус. 1. овози пасти занона ё бачагона дар сурудхонї. 2. асбоби мусиќии калонтар аз скрипка. АЛТАФ а. ‫ اﻟﻄﻒ‬латифтар, нозуктар, нафистар. АЛТЕРНАТИВА фр.-лот.

‫اﻟﺘﻴﺮﻧﺘﻴﻮه‬

зарурати

АЛФА-КОЊИШ ‫ اﻟﻔﻪﻛﺎﻫﺶ‬навъи коњиши радиоактивии њастаи атомї, ки дар натиљаи хориљ шудани алфа-заррањо ба вуљуд меояд. АЛФАНЉИДАН ‫ اﻟﻔﻨﺠﻴﺪن‬ниг. алфахтан. АЛФАХТАН ‫ اﻟﻔﺨﺘﻦ‬кит. андўхтан, љамъ кардан, зиёд кардан. АЛФИРОЌ а. ‫ اﻟﻔﺮاق‬калимаи нидо дар ваќтњои аз њам људо шудан ва сўзи њиљрон гуфта мешавад. АЛФОЗ а. ‫ اﻟﻔﺎظ‬љ. лафз (гапњо, њарфњо); сухан; алфози ќабењ(а) суханњои аз одоб дур; суханњои зишт ва тањќиркунанда; алфози китобї гапњои китобї, калимањои китобї; алфози кўчагї гапњои њарза, гапњои аз одоб берун. АЛЊАЗАР а. ‫ اﻟﺤﺬر‬эњтиёт бош!, бохабар бош! АЛЊАЌ а. ‫ اﻟﺤﻖ‬њаќќо ки…, ба ростї ки…, дар њаќиќат. АЛЊАМД а. ‫ اﻟﺤﻤﺪ‬д. номи сураи аввалини Ќуръон, ки хониш дар мактаби динї аз он сар мешавад. АЛЊАМДУЛИЛЛОЊ а. ‫ اﻟﺤﻤﺪﷲ‬шукр Худоро, шукри Худо, њамду ситоиш барои Худованд аст. АЛЊОЛ а. њоло.

‫اﻟﺤﺎل‬

акнун, њозир, имрўз, ин замон,

АЛЊОН а. ‫ اﻟﺤﺎن‬љ. лањн; наѓмањо, оњангњо, овозњои мусиќї. АЛЉАБР а. ‫ اﻟﺠﺒﺮ‬књн. алгебра. АЛЪАМОН а. ‫ اﻻﻣﺎن‬калимаи нидо рањм кунед!, мадад кунед! (дар сахтиву мушкилї барои

– 58 –

АЛЪ

ёрмандї, паноњљўї ва додхоњї гуфта мешавад).

АМАЛДОР ‫ ﻋﻤﻞدار‬мансабдор, маъмури давлат, соњибмансаб.

АЛЪОН а. ‫ اﻵن‬њозир, њозиракак, њоло, даррав, акнун, њамакнун; дар ин рўзгор, њамин лањза.

АМАЛДОРЇ сабї.

АЛЮМИН ‫ اﻟﻴﻮﻣﻴﻦ‬ниг. алюминий.

АМАЛИЁТ ‫ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬фаъолият, њаракат; иљрои кор: амалиёти њарбї, амалиёти љарроњї.

АЛЮМИНИЙ лот. ‫ اﻟﻴﻮﻣﻴﻨﻴﻲ‬филизи сабуки мулоим ва сафеди нуќрамонанд. АЛЮМИНЇ ‫ اﻟﻴﻮﻣﻴﻨﻲ‬аз алюминий сохташуда: дегчаи алюминї. АМАД а. ‫ ﻋﻤﺪ‬василаи гузаштан ва боргузаронї аз дарё, ки аз чўбњои бањамбаста ё аз чўбњою хикњои дамкарда иборат аст, сал; амади саночї амади аз хикњо сохташуда. АМАДРОН ‫ ﻋﻤﺪران‬барандаи амад, салчї.

‫ﻋﻤﻞداري‬

АМАЛИЯ а. ‫ ﻋﻤﻠﻴﻪ‬ниг. амалиёт; муќоб. назария. АМАЛЇ ‫ ﻋﻤﻠﻲ‬1. мансуб ба амал; њаќиќї, воќеї, мушаххас: чорањои амалї. 2. таљрибавї, корї, вобастаи амал, татбиќї; муќоб. назариявї: корњои амалї, фанњои амалї, фаъолияти амалї. АМАЛКАРД ‫ ﻋﻤﻞﻛﺮد‬1. амал. 2. вокуниш, аксуламал. 3. њосил ва натиљаи кор. 4. фаъолият

‫ﻋﻤﻞﭘﺮﺳﺖ‬

АМАДЧЇ ‫ ﻋﻤﺪﭼﻲ‬ниг. амадрон.

АМАЛПАРАСТ сабдўст.

АМАК ‫ ﻋﻤﻚ‬1. бародари падар, аму. 2. гуфт. аз рўи њурмату эњтиром ба мардони аз худ калонтар гуфта мешавад.

АМАЛПАРАСТЇ мансабпарастї.

АМАКБАЧА амак.

‫ﻋﻤﻚﺑﭽﻪ‬

писари амак; фарзанди

АМАКБОБО ‫ ﻋﻤﻚﺑﺎﺑﺎ‬бародари падаркалон, амаки падар. АМАКЗОДА ‫ ﻋﻤﻚزاده‬амакбача. АМАКЇ ‫ ﻋﻤﻜﻲ‬ниг. амак. АМАКХОНД ‫ ﻋﻤﻚﺧﻮاﻧﺪ‬шахси ба сифати амак ќабулшуда, шахси амакхонда. АМАЛ а. ‫ ﻋﻤﻞ‬1. кор, мењнат, фаъолияти мењнатї. 2. вазифа, мансаб, мартаба. 3. таъсир, асар; амали дору таъсири дору, фоидаи дору. 4. сабзиш; нашъунамо; наѓз амал кардан тез сабзидан, дар нашъунамо шудан. 5. амалия, таљриба; илму амал назарияю амалия; дар амал дар воќеъ, дар њаќиќат, њаќиќатан њам; ба амал овардан дар њаёт татбиќ кардан, иљро кардани амале, коре; дар амал нишон додан дар њаќиќати њаёт нишон додан, амалан собит кардан; ба гуфт(а)и касе амал кардан мувофиќи нишондод ва аќидаи касе кор кардан; дар (ба) амал татбиќ кардани (намудани) чизе амалан иљро кардан, дар таљриба нишон додан. АМАЛАН а. ً‫ ﻋﻤﻼ‬њаќиќатан, дар њаќиќат, дар амал, воќеан.

мансабдорї, соњибман-

АМАЛФАРМО намо.

мансабпараст, ман-

‫ﻋﻤﻞﭘﺮﺳﺘﻲ‬

мансабдўстї, љоњу

‫ ﻋﻤﻞﻓﺮﻣﺎ‬корфармо, саркор; роњ-

АМАЛХОНА ‫ ﻋﻤﻞﺧﺎﻧﻪ‬мањал ва љои амалдор, њоким ё коргузори њукуматї, девонхона. АМБУЛАТОРИЯ лот. ‫ اﻣﺒﻠﺘﺎرﻳﻪ‬ниг. дармонгоњ. АМБУЛАТОРЇ ‫ اﻣﺒﻠﺘﺎري‬мансуб ба амбулатория: табобати амбулаторї. АМВОЛ а. ‫ اﻣﻮال‬љ. мол; амволу ашё молу чиз, чизу чора, колои хона. АМВОЉ а. ‫ اﻣﻮاج‬љ. мављ. АМВОЉЗАНОН ‫ اﻣﻮاجزﻧﺎن‬ниг. мављзанон. АМД а. ‫ ﻋﻤﺪ‬кит. ният, ќасд, маќсад. АМДАН а. ً‫ ﻋﻤﺪا‬ќасдан, бо нияти махсус. АМЕРКОН//АМЕРКОНЇ ‫اﻣﻴﺮﻛﺎﻧﻲ‬//‫[ اﻣﻴﺮﻛﺎن‬аслаш америкої] гуфт. 1. мансуб ба Америка. 2. локзада, аз чарми локї: мўзаи амеркон, кафши амерконї. АМЁБА лот. ‫ اﻣﻴﺎﺑﻪ‬зоол. як навъ љонвари якњуљайрагї, ки шакли муќаррарию муайяне надорад. АМЗИЉА а. ‫ اﻣﺰﺟﻪ‬љ. мизољ. АМЗОДА ‫ ﻋﻢزاده‬амакзода, писари амак. АМИД а. ‫ ﻋﻤﻴﺪ‬сардори бузург, пешвои ќадим.

– 59 –

АМН

АМИЌ а. ‫ ﻋﻤﻴﻖ‬чуќур, жарф. АМИЌЇ ‫ ﻋﻤﻴﻘﻲ‬чуќурї, амиќ будан. АМИЌУЛФИКР а. ‫ ﻋﻤﻴﻖاﻟﻔﻜﺮ‬соњиби тасаввуроти пурра, дорои андешањои њаматарафа ва фикри расо. АМИМ а. ‫ ﻋﻤﻴﻢ‬бар њама шомил, фарогиранда, умумї; фаровон.

АМЛОК а. ‫ اﻣﻼك‬љ. мулк (мулкњо, дороињо, сарватњо); амлоку амвол молу мулк, дорої, чизу чора, сомони хона; амлоку ускуна хонаю њавлї, мулки ѓайриманќула; замини амлок таър. мулки подшоњї; замине, ки аз тарафи амирону подшоњон ба ивази хизмати њарбї ба феодалњо дода мешуд; муќ. иќтоъ.

АМИН а. ‫ اﻣﻴﻦ‬1. эътимоднок, одами росткор; ростќавл, мўътамад; амин будан бовар доштан, мутмаин будан. 2. таър. сардори ноњия ва ё ќишлоќ дар хонигарии Бухоро. 3. таър. маъмури андозгири бозор.

АМЛОКДОР ‫ اﻣﻼكدار‬таър. 1. соњиби замин, заминдори калон. 2. мансабдори андозгиранда аз амлок дар аморати Бухоро.

АМИНОКИСЛОТА лот. ‫ اﻣﻴﻨﺎﻛﻴﺴﻼﺗﻪ‬кислотаи органикї, ки унсури асосии сохти сафедањои наботот ва њайвонот аст.

АММ а. ‫ ﻋﻢ‬ниг. амак.

АМИНОНА ‫ اﻣﻴﻨﺎﻧﻪ‬таър. андозе, ки амин (асосан аз савдои бозор) мегирифт. АМИР а. ‫ اﻣﻴﺮ‬1. амрдињанда, фармондињанда; њукмраво. 2. таър. лаќаби њукмронони Осиёи Миёна ва Афѓонистон. АМИРЗОДА амир.

‫اﻣﻴﺮزاده‬

фарзанди амир; валиањди

АМИРЇ ‫ اﻣﻴﺮي‬1. мансуб ба амир. 2. аморат, мансаби амир. 3. номи яке аз навъњои харбуза ва ангур. АМИРОХУР ‫ اﻣﻴﺮآﺧﻮر‬ниг. мирохур. АМИРУЛБАЊР а. ‫ اﻣﻴﺮاﻟﺒﺤﺮ‬кит., ниг. адмирал.

АМЛОКДОРХОНА амлокдор.

‫اﻣﻼكدارﺧﺎﻧﻪ‬

таър. идораи

АММА ‫ﻪ‬‫ ﻋﻤ‬хоњари падар (хоњ аз падар калон бошад, хоњ хурд). АММАБАЧА амма.

‫ﻪﺑﭽﻪ‬‫ﻋﻤ‬

писари амма, фарзанди

АММИАК ю. ‫ﻴﺌﻚ‬‫ اﻣ‬гази берангу бадбў, ки аз омехтаи азоту гидроген њосил мешавад. АММО ‫ﺎ‬‫ اﻣ‬пайвандаки хилофї лекин, вале; бо вуљуди ин, бо вуљуди он. АММОМА а. ‫ﺎﻣﻪ‬‫ ﻋﻤ‬салла, дастор. АММОНАЛ лот. ‫ﺎﻧﻞ‬‫ اﻣ‬омехтаи моддањои таркандаи гурўњи аммиакї - селитрї, ки барои таркондани теппањо, шикастани сангњои калон истифода мешавад.

АМИРУЛМЎЪМИНИН а. ‫ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬таър. лаќабе, ки ба халифањо ва бисёр подшоњони Шарќи исломї дода мешуд.

АММОНИЙ лот. ‫ﺎﻧﻴﻲ‬‫ اﻣ‬хим. моддаи таркибии намакњои гуногун, ки дар техника ва кишоварзї истифода мешавад.

АМИРУЛЊУЉЉОБ а. ‫ اﻣﻴﺮاﻟﺤﺠﺎب‬таър. сардори њољибњо, сардори дарбонњо.

АММОНИТ лот. ‫ﺎﻧﻴﺖ‬‫ اﻣ‬хим. омехтаи таркандаи аммиаки селитрї, ки нитротаркибњо љузъи њатмии он мебошанд.

АМИРУШШУАРО а. ‫ اﻣﻴﺮاﻟﺸﻌﺮا‬таър. маликушшуаро, сарвари шоирони дарбор. АМИРШИНОС ‫ اﻣﻴﺮﺷﻨﺎس‬касе, ки бо амир шиносої ва ба дарбори ў рафтуомад дорад.

АММОР а. ‫ﺎر‬‫ اﻣ‬кит. бисёр амрдињанда, сахт њукмкунанда, амркунанда, фармоянда.

АМЛАС а. ‫ اﻣﻠﺲ‬кит. њамвор, суфта; бепастию баландї.

АММОРА а. ‫ﺎره‬‫ اﻣ‬муаннаси аммор; нафси аммора нафси барангезанда ба бадї; муќоб. нафси хайир.

АМЛАЊ а. ‫ اﻣﻠﺢ‬малењтар; бомалоњат, намакин, бонамак.

АММОФОС лот. ‫ﺎﻓﺎس‬‫ ﻋﻤ‬хим. нурии мураккаб, ки хока ва сафед мешавад.

АМЛАЊУШШУАРО а. ‫ اﻣﻠﺢاﻟﺸﻌﺮا‬шоири малењсухан, ширинсухан, ширингуфтор, бењтарини суханварон.

АМН а. ‫ اﻣﻦ‬амонї, тинљї, бехатарї, осоиштагї: амну амон. АМНИЯТ а. ‫ اﻣﻨﻴﺖ‬осоиштагї, оромї, тинљї, бехавфї, бехатарї: сулњу амният.

– 60 –

АМН АМНИЯТЇ амниятї.

‫اﻣﻨﻴﺘﻲ‬

АМНИЯТХОЊ ‫ اﻣﻨﻴﺖﺧﻮاه‬сулњдўст, тарафдори сулњу амонї аст. АМНИЯТЉЎЙ парвар.

ки

АМОНАТНИГОЊДОР ‫ اﻣﺎﻧﺖﻧﮕﺎهدار‬он ки амонаташро нигоњ медорад; касе, ки амонат ба ў дода шудааст.

амният-

АМОНАТФУРЎШ ‫ اﻣﺎﻧﺖﻓﺮوش‬он ки чиз ё колоро барои фурўш ба амонат мегирад.

мансуб ба амният: нерўњои

‫اﻣﻨﻴﺖﺟﻮي‬

сулњљўй,

он

АМНОБОД ‫ اﻣﻦآﺑﺎد‬мањалли осоишї ва фароѓату ободї. АМО а. ‫ ﻋﻤﺎ‬1. кўрї, нобиної. 2. маљ. гумроњї. АМОКИН а. ‫ اﻣﺎﻛﻦ‬љ. макон. АМОН ‫ اﻣﺎن‬1. тинљї, осоиш, эминї, бехавфї; амну амон тинљию осоиштагї. 2. зинњор, паноњ, наљот; роњи амон роњи халосї, роњи наљот, роњи гурез ба љои бехавф; хати амон њуљљати бахшоиши гуноњ, афвнома; амон бурдан паноњ бурдан (ба љое); амон додан ором гузоштан, тинљ гузоштан; бахшидан, афв кардан; амон ёфтан наљот ёфтан, халосї ёфтан; амон надодан рањо накардан, ором нагузоштан. амон талабидан // амон хостан зинњор хостан, паноњ талабидан; афв пурсидан. АМОНАТ а. ‫ اﻣﺎﻧﺖ‬1. он чи ба касе месупоранд, то онро нигањдорї намояд ё онро ба дигаре бирасонад. 2. амин будан; ростї, дурусткорї; муќоб. хиёнат; чизи барои нигањдорї муваќќатан ба касе супурдашуда; амонат гирифтан муваќќатан гирифтан; ◊ амонатро хиёнат кардан (намудан) боварии касеро ба љо наовардан, ба муќобили боварии касе рафтор кардан. АМОНАТГУЗОР ‫ اﻣﺎﻧﺖﮔﺬار‬он ки чизи (пасандози) худро ба амонат мегузорад. АМОНАТГУЗОРЇ ‫ اﻣﺎﻧﺖﮔﺬاري‬пулу чизи худро ба амонат гузоштан; бонки амонатгузорї муассисаи коѓазњои махсуси давлатї, ки пулу коѓазњои ќиматдори ањолиро барои нигоњ доштан ќабул мекунад. АМОНАТДОР ‫ اﻣﺎﻧﺖدار‬он ки амонатеро муњофизат мекунад ва нигоњ медорад. АМОНАТЇ ‫ اﻣﺎﻧﺘﻲ‬он ки ба шахси амин ба амонат супурда мешавад, њар он чи, ки муваќќатан ба касе дода мешавад. АМОНАТКАССА ‫ﻪ‬‫ اﻣﺎﻧﺖﻛﺴ‬књн. кассаи амонатгузорї, ки њоло ба бахшњои бонки амонатгузорї табдили ном кардааст.

АМОНАТФУРЎШЇ ‫ اﻣﺎﻧﺖﻓﺮوﺷﻲ‬1. касб ва шуѓли амонатфурўш. 2. љой ва маконе, ки дар он молу чизњо барои фурўш ба амонат гузошта мешавад. АМОНГОЊ ‫ اﻣﺎنﮔﺎه‬љои бехатар; паноњгоњ. АМОНЇ ‫ اﻣﺎﻧﻲ‬оромї, тинљї, осоиштагї, сулњ, бехатарї; амонию арзонї серию пурї, тинљию осудањолї; ваќти амонї замони амну амонї; ваќти тинљию осудагї. АМОННОМА ‫ اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ‬нома ва ё њукмномае, ки барои эмин нигоњ дошта шудани касе ба дасти ў дода мешавад. АМОНОТ а. ‫ اﻣﺎﻧﺎت‬1. љ. амонат. 2. навъи хати кўфї, ки дар навиштани њукму сана ва њуљљатњо ба кор мерафт (хушнависї). АМОНПУЛЇ ‫ اﻣﺎنﭘﻮﻟﻲ‬таър. пули товони љанг, тазминоти њарбї. АМОРАТ а. ‫ اﻣﺎرت‬1. њукумати амирї; тарзи њукмронии амир. 2. амирї, маќоми амир. АМОРАТПАНОЊ ‫ اﻣﺎرتﭘﻨﺎه‬таър. яке лаќабњои амир ва ё вазири калони ў.

аз

АМОРИДОР ‫ ﻋﻤﺎريدار‬ниг. аморикаш. АМОРИКАШ ‫ ﻋﻤﺎريﻛﺶ‬шутуркаше (ё филроне), ки бо аморї кирокашї мекунад, кирокаши аморї; барандаи мањди мањмил ё тахти равон. АМОРЇ ‫ ﻋﻤﺎري‬тахти равон ё каљоваи одамнишин, ки бар болои уштур ва ё фил баста, сафар мекарданд, њавдаљ, иморї. АМОРТИЗАТОР фр. ‫ اﻣﺎرﺗﺰﺗﺎر‬ќисми (абзори) махсус дар автомобил, њавопаймо ва ѓ., ки њангоми њаракат шиддати таконро паст мекунад. АМОРТИЗАТСИОНЇ амортизатсия.

‫اﻣﺎرﺗﺰﺗﺴﻴﺎﻧﻲ‬

мансуб ба

АМОРТИЗАТСИЯ лот. ‫ اﻣﺎرﺗﺰﺗﺴﻴﻪ‬1. рафтарафта ба сабаби кўњнашавї арзиши худро кам кардани мошина, асбобу анљом ва хонаву иморат, истењлок. 2. тех. суст ва нарм

– 61 – кардани шиддати зарба.

АНА

АМСОЛ II а. ‫ اﻣﺜﺎل‬љ. мисл.

АМОЧ ‫ اﻣﺎج‬ниг. омоч.

АМТИА а. ‫ اﻣﺘﻌﻪ‬љ. матоъ.

АМПЕР фр. ‫ اﻣﭙﻴﺮ‬физ. воњиди ќувваи љараёни барќ (аз номи физики машњури франсавї Ампер (1775-1836) гирифта шудааст).

АМУД а. ‫ ﻋﻤﻮد‬1. риёз. хате, ки бо хати дигар кунљи навад дараља месозад. 2. риёз. хате, ки бо тамоми хатњои як сањифа кунљи навад дараља месозад. 3. хати мустаќим, хати рост. 4. кит. сутуни хайма, хона ва биноњои дигар. 5. кит. гурз, кўпол (олати љанг).

АМПЕРМЕТР ю. ‫ اﻣﭙﻴﺮﻣﻴﺘﺮ‬физ. асбоби махсус, ки ќувваи љараёни барќро чен мекунад. АМПЛИТУДА лот. ‫ اﻣﭙﻠﻴﺘﻮده‬физ. навасон, шиддати навасон, вусъати лаппиш (мас., майлони њаракати раќќосак). АМПУЛА лот. ‫ اﻣﭙﻮﻟﻪ‬тиб. шишачаи сарбастаи доруњои моеъ, найча. АМПУТАТСИЯ лот. ‫ اﻣﭙﻮﺗﺘﺴﻴﻪ‬тиб. бо амали љарроњї бурида партофтани узви бадани инсон (даст, по). АМР а. ‫ اﻣﺮ‬1. њукм, фармон, дастур, фармоиш; амр кардан (фармудан) фармон додан. 2. кор; њодиса ва ѓ.; амри мањол // амри муњол кори басе душвор, чизи ѓайри мумкин, кори ношуданї; амри хайр а) кори наѓз; б) киноя аз тўй; амру нањй д. фармонњо ва ќонуну ќоидањои динї (љоиз ва нољоиз); амри маъруф таблиѓи корњои нек дар шариат. АМРАД а. ‫ اﻣﺮد‬1. нављавоне, ки њанўз риш набаровардааст. 2. нављавоне, ки мавриди бачабозї ќарор гирифтааст. АМРАДБОЗЇ ‫ اﻣﺮدﺑﺎزي‬бачабозї. АМРБАР бардор.

‫اﻣﺮﺑﺮ‬

хидматгор, навкар, фармон-

АМРДИЊАНДА ‫ اﻣﺮدﻫﻨﺪه‬фармондењ, дастурдењ, фармояндаи коре. АМРДИЊЇ ‫ اﻣﺮدﻫﻲ‬фармондењї, фармонфармої, њукмфармої. АМРЇ ‫ اﻣﺮي‬мансуб ба амр; сиѓаи амрї ниг. сиѓа. АМРКУНАНДА ‫ اﻣﺮﻛﻨﻨﺪه‬ниг. амрдињанда. АМРОЗ а. ‫ اﻣﺮاض‬љ. мараз (касалињо, дардњо). АМРУД ‫ اﻣﺮود‬як навъи нок, муруд. АМРУДБУН ‫ اﻣﺮودﺑﻦ‬кит. дарахти амруд. АМРХАТ ‫ اﻣﺮﺧﻂ‬њуљљати расмии мазмуни фармон, амр ё супоришдошта (мас., барои соњиби хона шудан, барои кофтукови хона, барои њабс кардан ва ѓ.) АМСОЛ I а. ‫ اﻣﺜﺎل‬љ. масал.

АМУДАН а. ً‫ ﻋﻤﻮدا‬ба тарзи амудї. АМУДЇ ‫ ﻋﻤﻮدي‬1. мансуб ба амуд; дорои њолати амуд. 2. рост истода, мустаќим. АМФИБИЯ лот. ‫ اﻣﻔﻴﺒﻴﻪ‬1. њайвоноти сутунмўњрадоре, ки њам дар об ва њам дар хушкї зиндагї мекунанд (монанди сангпушт, ќурбоќќа ва ѓ.) обхокї. 2. навъи њавопаймо, танк ва баъзе мошинњо, ки њам дар хушкї ва њам дар об њаракат карда метавонад: њавопаймои амфибия, танки амфибия. АМФИТЕАТР ю. ‫ اﻣﻔﺘﺄﺗﺮ‬1. таър. дар Рими ќадим тамошогањи болокушодаи нишастгоњаш гирда ё нимдоираи зина-зина. 2. ќатори курсињои толори театрњо аз портер аќибтар. АНА ‫ اﻧﻪ‬ишораљонишин инак, ин аст, мана: ана он сўй, ана он љо, ана он тараф, ана аз њамин сабаб, ана ин тавр, ана гап!, ана халос!, анамана; ана-мана нагуфта гуфт. дар андак ваќт, дар фурсати нињоят кам. АНАБАЗИС ю. ‫ اﻧﺒﺰﻳﺲ‬биол. як навъ растании зањрдор, ки аз он барои дафъи њашароти зарраррасон дору месозанд. АНАБИОЗ ю.‫ اﻧﺒﺌﺎز‬биол. ќатъи њаёти њуљайрањои зинда дар шароити номувофиќ ва барќарор гаштани њаёти онњо баробари пайдо шудани шароити мувофиќ. АНАЛИЗАТОР ю. ‫ اﻧﻠﻴﺰﺗﺎر‬1. физ. асбоби оптикии санљандаи ќутби рўшної. 2. узвњои одам ва њайвонњои инкишофёфта, ки ќобилияти тањлил кардани таъсироти беруна ва дохилиро доранд. АНАЛИТИКЇ ‫ اﻧﻠﻴﺘﻴﻜﻲ‬тањлилї; ќиёсї; забонњои аналитикї забонњое, ки дар онњо муносибати байни калимањо ба воситањои унсурњои ёрирасон ба амал меояд. АНАЛЊАЌ а. ‫ اﻧﺎاﻟﺤﻖ‬таър. «ман њаќиќат њастам, ман худо њастам» (сухани Њусайн ибни Мансури Њаллољ, ки бо иѓвои муллоњо ўро барои

– 62 –

АНА

даъвои худої карданаш ба дор кашида буданд). АНАНАС ю. ‫ اﻧﻨﺲ‬бот. 1. як навъ растании тропикї, ки меваи калони ширини сершира медињад. 2. меваи ин дарахт. АНАРХИЗМ ю. ‫ اﻧﺮﺧﻴﺰم‬љараёни сиёсии майдабуржуазї, ки нишонаи аслии он инкори њама гуна давлату њукумат аст; бесарї, худсарї, бесомонї, њарљу марљ. АНАРХИСТ анархизм.

‫اﻧﺮﺧﺴﺖ‬

ю.

пайрави

љараёни

АНАРХИСТЇ ‫ اﻧﺮﺧﺴﺘﻲ‬мансуб ба анархизм. АНАРХИЯ ю. ‫ اﻧﺮﺧﻴﻪ‬бедавлатї, бењукуматї, њарљу марљ, бетартибї, бесарусомонї (дар системаи давлатдорї). АНАРХОСИНДИКАЛИЗМ ю. ‫ اﻧﺮﺧﺎﺳﻴﻨﺪﻛﻠﻴﺰم‬с. љараёне дар њаракати коргарї, ки бе муборизаи сиёсї, танњо бо фаъолияти иттифоќњои касаба аз капитализм халос шуданро тарѓиб мекунад. АНАТОМ ю. мия.

‫اﻧﺘﺎم‬

мутахассис ва олими анато-

АНАТОМИЯ ю. ‫ اﻧﺘﺎﻣﻴﻪ‬тиб. илми ташрењ, илм дар бораи сохт ва инкишофи бадан: анатомияи одам, анатомияи њайвонот, анатомияи растанї. АНАТОМЇ ‫ اﻧﺘﺎﻣﻲ‬мансуб ба анатомия. АНАХРОНИЗМ ю. ‫ اﻧﺨﺮاﻧﻴﺰم‬1. иштибоњ дар нисбат додани воќеањои таърихии як давр ба даври дигар (монанди ќасам хўрдани Искандар ба салиб, дар сурате, ки Искандар ним аср пеш аз Исо ба дунё омадааст); дурўѓи таърихї. 2. урфу одатњои замони кўњна, ки ба замони нав мувофиќ намеоянд. АНБА а. ‫ ﻋﻨﺒﻪ‬бот. як навъ дарахти мевадори минтаќаи њорра, мева. АНБАР//АМБАР а. ‫ﻋﻤﺒﺮ‬//‫ ﻋﻨﺒﺮ‬моддаи муммонанди хокистарранг, ки аз меъдаи моњии анбар (кашалот) гирифта мешавад ва хеле хушбўй буда, дар саноати атриёт истифода мешавад. АНБАРАФШОН ‫ ﻋﻨﺒﺮاﻓﺸﺎن‬муаттар, хушбўй. АНБАРБЕЗ барбез.

‫ﻋﻨﺒﺮﺑﻴﺰ‬

ниг. анбарафшон: гесўи ан-

АНБАРБОР ‫ ﻋﻨﺒﺮﺑﺎر‬ниг. анбарафшон. АНБАРБОРИС кўњї, зирк.

‫ ﻋﻨﺒﺮﺑﺎرﻳﺲ‬як навъ меваи буттаи

АНБАРБЎ(Й) (‫ ﻋﻨﺒﺮﺑﻮ)ي‬ниг. анбарафшон. АНБАРГА ‫ ﻋﻨﺒﺮﮔﻪ‬ниг. анбарина. АНБАРЗО(Й) (‫ ﻋﻨﺒﺮزا)ي‬гови анбарзой, гови бањрие, ки анбар аз он тавлид меёбад. АНБАРИН ‫ ﻋﻨﺒﺮﻳﻦ‬анбарбў, хушбўй; насими анбарин.

мисли

анбар

АНБАРИНА ‫ ﻋﻨﺒﺮﻳﻨﻪ‬1. хушбўие, ки аз мушку уду анбар месозанд. 2. асбоби зинати занон, ки онро аз анбар пур карда ба гардан меовезанд, анбарга. АНБАРИНГЕСЎ(Й) (‫ﻋﻨﺒﺮﻳﻦﮔﻴﺴﻮ)ي‬ анбарзулф, муаттаргесў.

анбармў,

АНБАРИНДОР ‫ ﻋﻨﺒﺮﻳﻦدار‬дорандаи анбарин, шахсе, ки анбарин дорад. АНБАРИНМЎ(Й) (‫ ﻋﻨﺒﺮﻳﻦﻣﻮ)ي‬1. муаттармўй. 2. киноя аз мањбуба. АНБАРЇ ‫ ﻋﻨﺒﺮي‬ниг. анбарин. АНБАРМОЊЇ ‫ ﻋﻨﺒﺮﻣﺎﻫﻲ‬моњии анбар (кашалот), моњие, ки аз меъдаи он моддаи муаттари тираранг гирифта мешавад ва он дар саноати атриёт мавриди истифода ќарор мегирад. АНБАРМЎЙ ‫ ﻋﻨﺒﺮﻣﻮي‬ниг. анбаринмў(й). АНБАРНИСОР ‫ ﻋﻨﺒﺮﻧﺜﺎر‬анбарбор, атрпош. АНБАРОГИН ‫ ﻋﻨﺒﺮآﮔﻴﻦ‬1. пур аз анбар. 2. маљ. баѓоят хушбўй. АНБАРОИН ‫ ﻋﻨﺒﺮآﺋﻴﻦ‬кит. анбармонанд, сиёњ ва хушбўй. АНБАРОЛУД ‫ ﻋﻨﺒﺮآﻟﻮد‬ниг. анбаромез. АНБАРОМЕЗ ‫ ﻋﻨﺒﺮآﻣﻴﺰ‬омехта ба анбар, хушбў, атрнок, муаттар. АНБАРОСО ‫ ﻋﻨﺒﺮآﺳﺎ‬1. монанди анбар, анбарсон. 2. маљ. хушбўй. АНБАРПОШ барфишон.

‫ﻋﻨﺒﺮﭘﺎش‬

пошандаи хушбўї, ан-

АНБАРСИРИШТ ‫ ﻋﻨﺒﺮﺳﺮﺷﺖ‬1. бо анбар сиришта. 2. маљ. нињоят хушбў; абоњои анбарсиришт таомњои лазизи хуштаъм ва хушбўй. АНБАРСИРИШТА ‫ ﻋﻨﺒﺮﺳﺮﺷﺘﻪ‬ниг. анбарсиришт.

– 63 –

АНВ

АНБАРСО ‫ ﻋﻨﺒﺮﺳﺎ‬1. сояндаи анбар, омехта бо анбар. 2. маљ. муаттар, хушбўй: зулфи анбарсо.

АНБОРИДАН ‫ اﻧﺒﺎرﻳﺪن‬ниг. анбоштан.

АНБАРСЎЗ ‫ ﻋﻨﺒﺮﺳﻮز‬1. сўзонандаи анбар. 2. маљ. муаттар ва муаттаркунанда, хушбў ва хушбўкунанда.

АНБОРЇ ‫ اﻧﺒﺎري‬1. марбут ё мансуб ба анбор. 2. нигањдоришуда ё ќобили нигањдорї дар анбор.

АНБАРФИШОН ‫ ﻋﻨﺒﺮﻓﺸﺎن‬ниг. анбарафшон.

АНБОРКУНЇ ‫ اﻧﺒﺎرﻛﻨﻲ‬исми амал аз анбор кардан; љамъ кардани молу ѓалла дар анбор.

АНБАРФУРЎШ ‫ ﻋﻨﺒﺮﻓﺮوش‬фурўшандаи анбар ва маводи хушбўй, атрфурўш. АНБАРШИКАН ‫ ﻋﻨﺒﺮﺷﻜﻦ‬1. бартар аз анбар. 2. маљ. бенињоят хушбўй. АНБАСТА кит. ‫ اﻧﺒﺴﺘﻪ‬ѓализ, сахт; ◊ хуни анбаста ќатрањои ѓализи хунин.

монда (мас., лўбиё, гандум ва ѓ.).

АНБОРХОНА ‫ اﻧﺒﺎرﺧﺎﻧﻪ‬бинои анбор, љое, ки ѓаллаю дона ва дигар молу ашё љамъ оварда, нигоњ дошта мешавад. АНБОРЧЇ ‫ اﻧﺒﺎرﭼﻲ‬мудири анбор, анбордор.

АНБИЁ а. ‫ اﻧﺒﻴﺎ‬пайѓамбарон, љ. набї.

АНБОШТА ‫ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз анбоштан; анбошта гаштан пур гаштан.

АНБИЌ а. ‫ اﻧﺒﻴﻖ‬олате, ки љисмњои моеъро ба ќатрањо бармегардонад.

АНБОШТАН ‫ اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ‬пур кардан; ѓун кардан, љамъ намудан; захира кардан.

анбоз ‫ اﻧﺒﺎز‬асоси замони њозираи феъли анбоштан.

АНБУЗАН//АНБУДАН ‫اﻧﺒﻮدن‬//‫ اﻧﺒﻮذن‬1. фалс. моддаи аввалї, ки њама чиз аз он таркиб ёфтааст, офариниш. 2. ниг. анбоштан.

АНБОЗ ‫ اﻧﺒﺎز‬1. шарик, рафиќ, њамдаму њамроз; њамроњ. 2. маљ. њамто, монанд, назир, мисл. АНБОЗЇ ‫ اﻧﺒﺎزي‬шарикї, ширкат; њамроњї; њамдастї, њамкорї. АНБОН ‫ اﻧﺒﺎن‬халтачаи чармини сафарї, саноч, кўлвор. АНБОНА ‫ اﻧﺒﺎﻧﻪ‬ниг. анбон. АНБОНЧА ‫ اﻧﺒﺎﻧﭽﻪ‬анбони хурд. АНБОР ‫ اﻧﺒﺎر‬љои анбоштан ва нигањдории молу ашё, ѓалладона ва ѓ.; анбор-анбор бисёр, хеле фаровон; аз анбори холї сад ман шолї (зарб.); ваъдаи бисёри хушку холї; анбор кардан (намудан) ѓун кардан, љамъ кардан, захира намудан. АНБОРБОН бордор.

‫اﻧﺒﺎرﺑﺎن‬

нигањбони

анбор,

ан-

АНБОРДОР ‫ اﻧﺒﺎردار‬1. шахси масъули анбор, мудири анбор. 2. таър. њанноте, ки ѓалла ва озуќаи дигарро бо нияти гарон фурўхтан харида захира мекунад. АНБОРДОРЇ ‫ اﻧﺒﺎرداري‬1. амал ва шуѓли анбордор. 2. њазинањои нигањдории колоњо дар анбор, ки аз соњиб ё харидори коло дарёфт мешавад. АНБОРЗАДА

‫اﻧﺒﺎرزده‬

чизи хеле зиёд дар анбор

АНБУР//АНБЎР ‫اﻧﺒﻮر‬//‫ اﻧﺒﺮ‬1. абзори оњании душоха барои гирифтани оташ ва ѓ. 2. олати мехкашї ва симпечонии дуредгарону челонгарон; анбўри кафшерї ё љўшкорї анбўре, ки электроди љўшкориро бо он мегиранд; анбўри ќалоѓї абзори дастї бо ду дастаи саркаљ ва нўлњои мувозї ва ќобили танзим дар чанд њолат; анбўри ќандгирї анбўр барои гирифтани ќурси ќанд; анбўри ќуфлї анбўре, ки пањнии фуки он бо печ танзим мешавад. АНБУРАК ‫ اﻧﺒﺮك‬анбури хурди кўчак. АНБЎЊ ‫ اﻧﺒﻮه‬1. бисёр, зиёд, пур, мамлў; анбўњи мардум зиёдии мардум, издињом. 2. зич, љафс: дарахтони анбўњ; анбўњ-анбўњ тўб-тўб; дастадаста; бисёр-бисёр. АНБЎЊЇ ‫ اﻧﺒﻮﻫﻲ‬зичї, ѓафсї, ѓулигї, бисёрї: анбўњии беша. АНВАР а. ‫ اﻧﻮر‬равшантар, нуронитар; моњи анвар моњи нурафшон, моњи мунаввар; субњи анвар субњи пурнур, субњи босафо. АНВОР а. ‫ اﻧﻮار‬љ. нур; нашри анвор нурпошї, нурборї; зиёбахшї. АНВОРАФШОН ‫ اﻧﻮاراﻓﺸﺎن‬ниг. нурафшон. АНВОЪ а. ‫ اﻧﻮاع‬љ. навъ.

АНГ

– 64 –

АНГ І ‫ اﻧﮓ‬књн. ќубурњои сафолин, облўлањо; гузаргоњи зеризаминии об. АНГ ІІ ‫ اﻧﮓ‬књн. нишон, тамѓа (болои молњои тиљоратї). АНГАБИН ‫ اﻧﮕﺒﻴﻦ‬ниг. ангубин. АНГАК ‫ اﻧﮕﻚ‬ниг. ангат. АНГАЛ ‫ اﻧﮕﻞ‬зоол. љондоре, ки дар сатњи пўст ё даруни бадани љонвари дигаре зиндагї мекунад ва аз њисоби он ѓизо гирифта инкишоф меёбад, паразит. АНГАЛА ‫ اﻧﮕﻠﻪ‬ниг. ангула.

АНГЕХТА ‫ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ангехтан; шўрида, бархеста, барљаста. АНГЕЗОН ‫ اﻧﮕﻴﺰان‬шўълавар, ангезонида. АНГЕЗОНИДАН ‫ اﻧﮕﻴﺰاﻧﻴﺪن‬шакли бавоситаи ангехтан; ба воситаи чизе ангехтан, АНГЕХТАН ‫ اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬аз љо њаракат додан; ба њаяљон овардан, шўрондан, бархезондан; муќ. барангехтан. АНГИДРИД ю. ‫ اﻧﮕﻴﺪرد‬хим. пайвастаи ягон унсур бо оксиген. АНГИНА лот. ‫ اﻧﮕﻴﻨﻪ‬тиб. илтињоби ќабати луобии њалќ, дарди гулў.

АНГАЛЮН ю. ‫ اﻧﮕﻠﻴﻮن‬1. китоби Инљил. 2. порчаи абрешимии рангоранг, дар гузашта масењиёни Машриќзамин Инљилро дар лифофаи абрешимии рангоранг мепечониданд, ки аз ин рў маљозан Инљилро низ ангалгоњ номидаанд. 3. номи китоби Монии наќќош.

АНГИШТ ‫ اﻧﮕﺸﺖ‬нимсўхтаи чўб, лахчаи хомўшкардаи сиёњ, ки бо маќсади чун сўзишворї истифода бурдан тањия мекунанд, зуѓол; ангиштсанг.

АНГАР фр. ‫ اﻧﮕﺮ‬љойгоњи рўйпўшида барои ист ва таъмири њавопаймоњо.

АНГИШТБАРОРЇ канї.

АНГАТ ‫ اﻧﮕﺖ‬бот. як навъ буттаи хорноки мевааш хурди турунљиранг, ки бештар дар кўњистон мерўяд ва шарбату равѓанаш дар тиб истифода мешавад.

АНГИШТВОР ‫اﻧﮕﺸﺖوار‬ ангиштмонанд.

АНГАТЗОР ‫ اﻧﮕﺘﺰار‬љои бисёр рўидани ангат, љангали ангат. АНГАФ ‫ اﻧﮕﻒ‬сўрохї, тарќиш, љои кафидаи девор; рахњои ќабатњои хишти девор. АНГАШБА ‫ اﻧﮕﺸﺒﻪ‬кит. дењќони молдор, дењќони некўањвол, ки бисёр коргар дорад. ангез ‫ اﻧﮕﻴﺰ‬1. асоси замони њозира аз ангехтан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои бавуљудоранда: њайратангез, дањшатангез, шўрангез… АНГЕЗ ‫ اﻧﮕﻴﺰ‬ќасд, оњанг; ангез кардан ќасд кардан; њамла кардан.

‫اﻧﮕﺸﺖﺑﺮاري‬

ниг. ангишт-

мисли

ангишт,

АНГИШТГАР ‫ اﻧﮕﺸﺖﮔﺮ‬он ки њезумро сўзонда ангишт тайёр мекунад: кўраи ангиштгар. АНГИШТКАН ‫ اﻧﮕﺸﺖﻛﻦ‬он ки аз маъдан ангишт меканад, коргари кони ангишт. АНГИШТКАНЇ ‫ اﻧﮕﺸﺖﻛﻨﻲ‬истихрољи ангишт, ангиштбарорї; шуѓли ангишткан. АНГИШТОЛ манд.

‫اﻧﮕﺸﺘﺎل‬

АНГИШТПОРА гиштпарча.

кит. касал, бемор, дард-

‫اﻧﮕﺸﺖﭘﺎره‬

пораи ангишт, ан-

АНГИШТПУЛЇ ‫ اﻧﮕﺸﺖﭘﻮﻟﻲ‬књн. маблаѓе, ки шогирдон барои харољоти сўзишворї медоданд, њезумпулї.

АНГЕЗА ‫ اﻧﮕﻴﺰه‬сабаб, боиси коре.

АНГИШТСАНГ ‫ اﻧﮕﺸﺖﺳﻨﮓ‬зуѓолсанг, сўзишвории маъданї, ки аз кон мекананд.

АНГЕЗАНДА ‫ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ангехтан; тањриккунанда, ба њаракат андозанда.

АНГИШТФУРЎШ ангишт.

АНГЕЗИДАН ‫ اﻧﮕﻴﺰﻳﺪن‬ниг. ангехтан.

АНГИШТФУРЎШЇ ‫ اﻧﮕﺸﺖﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши ангишт; шуѓли фурўшандаи ангишт.

АНГЕЗИШ ‫ اﻧﮕﻴﺰش‬1. биол. барангехтан, барангехта шудан. 2. њаракат, љунбиш, тохту тоз. 3. растохез, ќиёмат.

АНГИШТХОНА ‫ اﻧﮕﺸﺖﺧﺎﻧﻪ‬љой барои нигоњ доштани ангишт; њезумхона.

‫اﻧﮕﺸﺖﻓﺮوش‬

фурўшандаи

– 65 – АНГЛИСЗАБОН ‫ اﻧﮕﻠﻴﺲزﺑﺎن‬1. он ки забони модарияш англисї аст. 2. он ки танњо бо англисї њарф мезанад. АНГЛИСИЗАБОН ‫ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲزﺑﺎن‬ниг. англисзабон. АНГЛИСЇ ‫ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬1. марбут ба Англия; кишваре дар шимолу ѓарби Аврупо. 2. ниг. англисї; забони англисї забоне аз шохаи забонњои германї, аз хонаводаи забонњои њиндуаврупої, ки дар Инглистон, Иёлоти Муттањидаи Амрико, Канада, Австралия ва бархе аз кишварњои дигар роиљ аст. АНГОЗ ‫ اﻧﮕﺎز‬олат, афзор, асбоб, адот. ангор ‫ اﻧﮕﺎر‬асоси замони њозира аз ангоштан. АНГОР ‫ اﻧﮕﺎر‬майдони кишт, ки њосилашро ѓундошта, дар он љо чорво мечаронанд; замини корам, киштзор. АНГОРА ‫ اﻧﮕﺎره‬1. пиндор, фикру хаёл, тасаввур. 2. саргузашт, достон, афсона. 3. санъ. њар чизи нотамом, суратгарї ва сангтарошии нотамом. АНГОРАХАР ‫ اﻧﮕﺎرهﺧﺮ‬киноя аз толиби афсонаву ќисса, моили саргузашту њикояњои аљибу ѓариб. АНГОРИДАН ‫ اﻧﮕﺎرﻳﺪن‬ниг. ангоштан. АНГОШТАН ‫ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‬кит. пиндоштан, тасаввур кардан, гумон кардан.

АНГ барги онњо буридагии зиёде дорад.

АНГУЛА ‫ اﻧﮕﻮﻟﻪ‬кит. њалќае, ки тугмаро аз он мегузаронанд, тугмабанд. АНГУР ‫ اﻧﮕﻮر‬меваи ток, ки иборат аз хўшањост ва навъњои гуногун дорад: ангури бахтиёрї, ангури бињиштї, ангури васарѓа, ангури кишмиш, ангури обакї, ангури соњибї, ангури тагобї, ангури тоифї, ангури дорої, ангури соњибї, ангури чиллагї, ангури шибирѓонї, ангури њусайнї, ангури љавз; ангури фахрї а) хасангур, ангури ёбої; б) бот. як навъ буттаи ёбої, ки донањои кулўлаи сиёњ дорад ва боби хўрдан нест, сагангур; ангури хасак як навъ ангури ёбої, ки хўрданбоб нест; ◊ ангур ангурро дида чашмак мезанад // ангур ангурро дида ранг мегирад маќ. таъсири мусбат ва ё манфї гирифтани касе аз каси дигар (дар мавриди ба коре ё чизе пайравї ё таќлид кардани касе гуфта мешавад); ангура хўру боѓаша напурс гуфт., маќ. дар мавриди кунљковии бемаврид ё пурсуљўи баисрори чизе мегўянд. АНГУРАЛО ‫ اﻧﮕﻮراﻻ‬гуфт. ваќти нав ранг гирифтани ангур, арафаи ангурпазї. АНГУРДОН ‫ اﻧﮕﻮردان‬дастгоњ ё љойгоње, ки дар он ангурро барои кашидани шароб мерезанд ва мефишоранд. АНГУРЗОР ‫ اﻧﮕﻮرزار‬токзор, боѓи ангур.

АНГСТРЕМ швед. ‫ اﻧﮕﺴﺘﺮﻳﻢ‬физ. воњиди ченаки масофа, ки мусовии як њиссаи садмиллионии сантиметр буда, барои чен кардани дарозии мављи рўшної ва ѓ. истифода мешавад.

АНГУРЇ ‫ اﻧﮕﻮري‬1. њар он чї аз меваи ангур тайёр мешавад; мураббои ангурї, шароби ангурї, ширинии ангурї ва ѓ. 2. ангурфурўш. 3. соњиби боѓи ангур.

АНГУБИН ‫ اﻧﮕﺒﻴﻦ‬1. асал, шањд. 2. љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маънии шањду ширин: сарангубин, газангубин...

АНГУРПАЗ ‫ اﻧﮕﻮرﭘﺰ‬1. ваќти пухтани ангур. 2. касе, ки аз шираи ангур ширинї тайёр мекунад.

АНГУБИНА ‫ اﻧﮕﺒﻴﻨﻪ‬1. њалвое, ки бо орду асал мепазанд. 2. асал.

АНГУРПАЗЇ ‫ اﻧﮕﻮرﭘﺰي‬ниг. ангурпазон.

АНГУБИНДОР ширинидор.

‫اﻧﮕﺒﻴﻨﺪار‬

1. асалдор. 2. маљ.

АНГУРПАЗОН ‫ اﻧﮕﻮرﭘﺰان‬мавсими ангурпаз. АНГУРПАРВАР ‫ اﻧﮕﻮرﭘﺮور‬шахсе ва ё хољагие, ки ба парвариши токзор машѓул мебошад, токпарвар.

АНГУБИНЛАБ ‫ اﻧﮕﺒﻴﻦﻟﺐ‬киноя аз ширинлаб (сифати мањбуба).

АНГУРПАРВАРЇ ‫ اﻧﮕﻮرﭘﺮوري‬токпарварї.

АНГУБИНХОНА ‫ اﻧﮕﺒﻴﻦﺧﺎﻧﻪ‬љои занбўрњо, хонаи занбўр, кандуи асал.

АНГУРФУРЎШ ‫ اﻧﮕﻮرﻓﺮوش‬фурўшандаи ангур, савдогари ангур.

АНГУДОН ‫ اﻧﮕﻮدان‬бот. гиёњоне аз хонаводаи љаъфарї, ки алафї ва поядор буда њастанд ва

АНГУРФУРЎШЇ фурўш.

‫اﻧﮕﻮرﻓﺮوﺷﻲ‬

амали

ангур-

АНГ

– 66 –

АНГУРЧИН ‫ اﻧﮕﻮرﭼﻴﻦ‬шахс ё коргари токзор, ки ба ѓундоштани ангур машѓул аст. АНГУРЧИНЇ ‫ اﻧﮕﻮرﭼﻴﻨﻲ‬амал ва корњои чидани ангур. АНГУШТ ‫ اﻧﮕﺸﺖ‬1. ќисми охирини мутањаррики даст ва пои одам, ки маъмулан панљтої мешаванд, чиллик, лелак. 2. воњиди ченак, ки баробари пањнои як ангушт аст: чор ангушт, панљ ангушт; ангушти беном ангушти чорум, бинсир; ангушти дароз // ангушти васат ангушти сеюм, ангушти миёна; ангушти зоид ангушти шашум (дар баъзе одамон), ангушти баракат; ангушти ишорат (ишоратї) ангушти дувум баъд аз ангушти калон, ангушти саббоба; ангушти калон нарангушт, ангушти ибњом; ангушти хурд ангушти панљум, ангушти хинсир; ангушти шањодат ниг. ангушти ишорат; ◊ ангушт дар дањон њайрон, дар тааљљуб монда; ангушт (ба дандон) газидан // ангушти њайрат ба дандон газидан њайрону вола шуда мондан; ангушт бар лаб нињодан барои хомўш (љим) шиштан ва гап назадан ишора кардан; ангушт бар чашм нињодан итоат ва фармонбардорї кардан; ба ангушт риш хилол кардан бо панљањо ришро шона задан; бо пушти ангушт мўйлаб молидан изњори кибру ѓурур кардан; панљ ангушташ њунар бисёр њунарманд, хеле кордон ва моњир; панљ ангушт якбора ба дањон андохта… њарисона ва тамаъкорона чанд корро якбора карданї шуда (аммо кореро анљом дода натавониста). АНГУШТА ‫ اﻧﮕﺸﺘﻪ‬панљшохаи чўбини хирманбодкунї, авшин, панљшоха.

мешавад. АНГУШТГАЗОН ‫ اﻧﮕﺸﺖﮔﺰان‬феъли њол аз ангушт газидан, пушаймон, бо надомат. АНГУШТМОНАНД ‫ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба шакли ангушт, ангуштшакл: баргњои ангуштмонанд. АНГУШТНАМО ‫ اﻧﮕﺸﺖﻧﻤﺎ‬машњур, маъруф; ягона, барљаста; ангуштнамои мардум шудан дар байни мардум машњур шудан (ба некї ё ба бадї). АНГУШТНАМОЇ дан, машњурї.

‫اﻧﮕﺸﺖﻧﻤﺎﺋﻲ‬

ангуштнамо бу-

АНГУШТОНА ‫ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﻪ‬ниг. ангуштпона. АНГУШТПЕЧ њона.

‫اﻧﮕﺸﺖﭘﻴﭻ‬

дастовез, дастак, ба-

АНГУШТПОНА ‫ اﻧﮕﺸﺖﭘﺎﻧﻪ‬асбоби филизии хурди хол-хол, ки дўзандагон ба сари ангушт мепўшанд, то ки њангоми дўхтан сўзан ба ангушт нахалад. АНГУШТХОЇ ‫ اﻧﮕﺸﺘﺨﺎﺋﻲ‬афсўс хўрдан, таассуф доштан, мутаассиф будан. АНГУШТШУМОР ‫ اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎر‬1. бо ангуштњо шумурдан; якта-якта шумурдан. 2. кам, ба ќадри шумораи ангуштон. АНД ‫ اﻧﺪ‬адади мубњам ва номаълум, ки аз се то нўњро нишон медињад: њафтоду анд, саду анд ва ѓ. АНДАК ‫ اﻧﺪك‬миќдори кам, кам; муќоб. зиёд, беш; андаке каме, камтар; дар андак муддат дар муддати кўтоњ; андак-андак кам-кам, камтар-камтар.

АНГУШТАК ‫ اﻧﮕﺸﺘﻚ‬1. шакли тасѓир ва навозиши ангушт. 2. як ќисми хурди поршен, ки ангуштмонанд аст; ◊ ангуштак задан ваќти раќс ё шодї ангуштњо ба њам зада садо баровардан, шикан-шикан кардан.

АНДАКЁБ ‫ اﻧﺪكﻳﺎب‬камёб, ноёб.

АНГУШТАР ‫ اﻧﮕﺸﺘﺮ‬ниг. ангуштарї.

АНДАК-МУНДАК ‫ اﻧﺪكﻣﻨﺪك‬гуфт. 1. камтар, чандон зиёд не. 2. осон, сањл; кори андакмундак набудан кори чандон осон набудан.

АНГУШТАРИН ‫ اﻧﮕﺸﺘﺮﻳﻦ‬ниг. ангуштарї. АНГУШТАРЇ ‫ اﻧﮕﺸﺘﺮي‬њалќаи махсуси зинатї, ки ба ангушт мегузаронанд (нигиндор ва бенигин), ангуштарин. АНГУШТВОНА ‫ اﻧﮕﺸﺘﻮان‬ниг. ангуштпона. АНГУШТГАЗ ‫ اﻧﮕﺸﺘﮕﺰ‬мавриди њайрат шудан, њайрати зиёд, ки сабабгори газидани ангушт

АНДАКМОЯ ‫ اﻧﺪكﻣﺎﻳﻪ‬1. кам, ночиз. 2. маљ. дорои мол ё фањму дониши кам. АНДАКМОЯГЇ ‫ اﻧﺪكﻣﺎﻳﮕﻲ‬нодонї, бесаводї.

АНДАКРИШ ‫ اﻧﺪكرﻳﺶ‬камриш, кўса. АНДАКСИДАН ‫ اﻧﺪﻛﺴﻴﺪن‬кит. паноњ бурдан, паноњгоњ љустан. АНДАКХИРАД ‫ اﻧﺪكﺧﺮد‬камаќл, камфањм. АНДАКХОР ‫ اﻧﺪكﺧﻮار‬ниг. андакхўр.

– 67 – АНДАКХЎР ‫ اﻧﺪكﺧﻮر‬он ки ѓизояш кам аст, камхўр, камхўрок. АНДАЛЕБ а. ‫ ﻋﻨﺪﻟﻴﺐ‬булбул, њазордастон. АНДАЛЕБОЊАНГ ‫ ﻋﻨﺪﻟﻴﺐآﻫﻨﮓ‬булбуловоз, хушовоз, хушнаво, хушхон. АНДАМА ‫ اﻧﺪﻣﻪ‬кит. ѓамњои гузашта, АНДАР ‫ اﻧﺪر‬1. шакли дигари пешванди дар. 2. дар миёни ду калима омада, маънои фаровонї ва бисёриро ифода мекунад: ѓалат андар ѓалат. 3. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб, ки ифодагари маънои хешовандї ва хешутаборї мебошад: падарандар, модарандар. АНДАРАФТОДАН ‫ اﻧﺪراﻓﺘﺎدن‬1. воќеъ шудан, иттифоќ афтодан. 2. афтодан, ѓалтидан. 3. њуљум кардан ба касе ё чизе. АНДАРГОЊ ‫ اﻧﺪرﮔﺎه‬нуљ. панљ рўзе, ки дар ќадим ба солшумории эрониён дар моњи обон илова мекарданд, хамсаи мустариќа. АНДАРГУЗАШТАН ‫ اﻧﺪرﮔﺬﺷﺘﻦ‬1. даргузарондан, убур додан. 2. маљ. вафот кардан. АНДАРЁФТ ‫ اﻧﺪرﻳﺎﻓﺖ‬кит. дарёфт, пай бурдан, сарфањм рафтан, дарк кардан. АНДАРЗ ‫ اﻧﺪرز‬панд, насињат. АНДАРЗГЎ(Й) (‫ اﻧﺪرزﮔﻮ)ي‬панддињанда, насињаткунанда, носењ. АНДАРЗНОМА нома.

‫اﻧﺪرزﻧﺎﻣﻪ‬

панднома, насињат-

АНДАРЗХОНЇ ‫ اﻧﺪرزﺧﻮاﻧﻲ‬пандгўї, насињатгўї. АНДАРКАШИДАН ‫ اﻧﺪرﻛﺸﻴﺪن‬1. кашидан, баровардан. 2. густариш додан, густурдан. 3. ба як бор нўшидан, якбора дам кашидан. 4. њаракат додан. 5. њаракат кардан, рафтан. 6. сипарї шудан, гузаштан. АНДАРМОН ‫ اﻧﺪرﻣﺎن‬банд, машѓул, гирифтори коре; андармон кардан (намудан) а) машѓул кардан; б) банд кардан; андармон шудан (гардидан) а) банд шудан, машѓул шуда мондан; б) печида банд шудан, печида дармондан. АНДАРМОНДАН шудан.

‫اﻧﺪرﻣﺎﻧﺪن‬

дармондан, ољиз

АНДАРМОНЇ ‫ اﻧﺪرﻣﺎﻧﻲ‬машѓулї, банд будан (бо коре). АНДАРОВАРДАН

‫اﻧﺪرآوردن‬

1. дохил кардан,

АНД даровардан, ворид кардан. 2. шурўъ кардан, сар кардан, оѓоз кардан. 3. фуруд овардан, поин овардан.

АНДАРОВЕХТАН ‫ اﻧﺪرآوﻳﺨﺘﻦ‬1. овезон шудан, муаллаќ шудан. 2. овезон кардан, муаллаќ кардан. АНДАРОМАДАН ‫ اﻧﺪرآﻣﺪن‬1. омадан. 2. дохил шудан. 3. фуруд омадан, поин омадан, расидан. 4. њаракат кардан, љунбидан. АНДАРРАСИДАН ‫ اﻧﺪررﺳﻴﺪن‬расидан, омадан, њамон замон расидан. АНДАРУН ‫ اﻧﺪرون‬1. дарун, мобайн, миён. 2. маљ. дохил, ботин, замир. АНДАРУНЇ ‫ اﻧﺪروﻧﻲ‬1. дарунї, мобайнї. 2. дохилї, ботинї, ќалбї. АНДАРХУР муносиб.

‫اﻧﺪرﺧﻮر‬

шоиста, лоиќ, сазовор,

АНДАРХУРД ‫ اﻧﺪرﺧﻮرد‬ниг. андархур. АНДАРХУРДАН носиб будан.

‫اﻧﺪرﺧﻮردن‬

АНДАРШУДАН даромадан.

‫اﻧﺪرﺷﺪن‬

АНДАРЯК умумї.

‫اﻧﺪرﻳﻚ‬

шоиста будан, мудохил

шудан,

ба њисоби миёна; ба тарзи

АНДЕ ‫ اﻧﺪي‬:анде ки.. а) бувад ки…, бошад ки …, б) хоса ки…, махсусан ки… в) кит. барои он ки, чунки, зеро ки. андеш ‫ اﻧﺪﻳﺶ‬1. асоси замони њозира аз андешидан. 2. љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маънои андешанда: бадандеш, хайрандеш, дурандеш... АНДЕША ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬фикр, хаёл, тааммул; фикру хаёле, ки аз тарсу вањм пеш ояд; аввал андеша в-он гање гуфтор (зарб.); фикру андеша фикру хаёл; андеша кардан (намудан) фикр кардан, мулоњиза намудан; ба андеша фурў рафтан ѓарќи фикру хаёл гаштан; дар (ба) андеша афтодан фикр карда мондан, ѓарќи хаёл гаштан. АНДЕШАВАР ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪور‬ниг. андешаманд. АНДЕШАВАРЗ ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪورز‬ниг. андешаманд. АНДЕШАКОР‫ اﻧﺪﻳﺸﻪﻛﺎر‬дурандеш, мутафаккир, бо мулоњиза.

– 68 –

АНД

АНДЕШАКОРЇ ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪﻛﺎري‬дурандешї, мутафаккир будан дар пешбинии коре, бомулоњизагї. АНДЕШАМАНД ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪﻣﻨﺪ‬фикркунанда; мулоњизакор, нигарон. АНДЕШАМАНДЇ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻣﻨﺪي‬ бомулоњизагї, нигаронї. АНДЕШАМАНДОНА мутафаккирона.

мулоњизакорї,

‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻣﻨﺪاﻧﻪ‬

хаёломезона;

АНДЕШАНОК ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪﻧﺎك‬ниг. андешаманд. АНДЕШАНОКЇ ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪﻧﺎﻛﻲ‬ниг. андешамандї. АНДЕШАРОНЇ фикрронї.

‫ اﻧﺪﻳﺸﻪراﻧﻲ‬фикр ба кор бурдан;

АНДЕШАСАНЉ ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻨﺞ‬бомулоњиза, оќибатбин, дурандеш. АНДЕШАСИГОЛ кандеш.

‫اﻧﺪﻳﺸﻪﺳﮕﺎل‬

тааммулкор, не-

АНДЕШАСЎЗ ‫ اﻧﺪﻳﺸﻪﺳﻮز‬сўзандаи фикр, аз байн барандаи фикру хаёл. АНДЕШИДАН ‫ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‬1. андеша кардан, тааммул намудан, фикр кардан. 2. бим доштан аз коре. АНДО I //АНДОЙ андова кардан.

‫اﻧﺪاي‬//‫اﻧﺪا‬

кањгил молидан,

АНДО II ‫ اﻧﺪا‬кит. ѓайбат, бадгўї. АНДОВА ‫ اﻧﺪاوه‬1. асбоби махсуси гилкорї, ки аз чўб ё оњан сохта мешавад. 2. бо кањгил, гаљхок ё масолењи бетонї молида њамвор кардани девору бом ва ѓ.; андова кардан андовидан, лой молидан, лойпўш кардан. АНДОВАГАР ‫ اﻧﺪاوهﮔﺮ‬он ки ба корњои андова (2) машѓул аст. АНДОВАКУНЇ ‫ اﻧﺪاوهﻛﻨﻲ‬исми амал аз андова кардан; кањгилмолї, лоймолї ва њамвору суфтакунии дару девор. АНДОВАЧЇ ‫ اﻧﺪاوهﭼﻲ‬ниг. андовагар.

молидан. андоз ‫ اﻧﺪاز‬1. асоси замони њозира аз андохтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии иљрокунандаи амал ё соњиби касбу кор: сангандоз, тирандоз... АНДОЗ ‫ اﻧﺪاز‬пул ё моле, ки давлат аз даромади одамон ва корхонањо ё аз замину хона, чорво, наќлиёт ва ѓ. ба таври њатмї меѓундорад, хирољ; андози молї андозе, ки дар шакли чиз, мол ё чорвои зинда гирифта мешуд; андози наќда андози пулї; андози мустаќим андози доимї, андози таѓйирнаёбанда; андози ноустувор андозе, ки њамеша таѓйир меёбад ва каму зиёд мешавад; андоз гирифтан андоз љамъ кардан, хирољ гирифтан; андоз додан хирољ додан, аз њисоби њосил ба миќдори муайян ба давлат чиз ё пул супурдан. АНДОЗА ‫ اﻧﺪازه‬1. асбобест, ки дарозї ва пањнии замин ва инчунин дигар чизњои сахту моеъро чен мекунад, паймона, ченак; андозаи дарозї ченаки дарозї, љадвал; андозаи вазн ченаки вазн; ба андозаи… ба њадди…, ба ќадри…, ба дараљаи… 2. миќёс, миќдор, шумор; њудуд, њад, дараља; аз андоза берун аз њад зиёд, бењад, бешумор; андозаи либосдўзї тасмаи махсуси раќамкашида, ки бо он ќаду бари либосро чен карда мебуранд; як андоза як ќадар, каме, андаке; андоза гирифтан чен кардан, ќиёс гирифтан; андоза доштани чизе њадду канор доштани чизе; андоза намудан (кардан) чен кардан; њадду андоза доштани чизе, њадду канор, њадду њисоб доштани чизе; андоза нигањ дор, ки андоза накўст (зарб.). АНДОЗАГИР ‫ اﻧﺪازهﮔﻴﺮ‬ченкунанда, масоњатгар, ўлчаккунанда. АНДОЗАГИРЇ ‫ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬исми амал аз андоза гирифтан; чен кардан. АНДОЗАГУЗОРЇ ‫ اﻧﺪازهﮔﺬاري‬таъйини масофа, дарозї, баландї, пањно, жарфо бар рўи наќша, таъйини миќёс.

АНДОВАЧЎБ ‫ اﻧﺪاوهﭼﻮب‬чўби андова, асбоби махсус, ки бо он андова мекунанд.

АНДОЗАШИНОС ‫ اﻧﺪازهﺷﻨﺎس‬донандаи мавќеъ, мавќеъшинос, он ки њадду андозаи хешро мешиносад.

АНДОВАШУДА ‫ اﻧﺪاوهﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз андова шудан; девор ё бом ва ё фарше, ки андова шудааст.

АНДОЗДИЊАНДА ‫ اﻧﺪازدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз андоз додан; он ки андоз медињад.

АНДОВИДАН

‫اﻧﺪاوﻳﺪن‬

андова кардан, кањгил

АНДОЗПАРДОЗ

‫اﻧﺪازﭘﺮداز‬

молиятдењ, андоз-

– 69 – супоранда. АНДОЗСУПОР ‫ اﻧﺪازﺳﭙﺎر‬ниг. андозпардоз. АНДОЗЧИНЇ андозгирї.

‫اﻧﺪازﭼﻴﻨﻲ‬

андоз љамъ кардан;

АНДОИДАН ‫ اﻧﺪاﺋﻴﺪن‬ниг. андовидан. АНДОИШ ‫ اﻧﺪاﻳﺶ‬1. молиш. 2. гилкорї, кањгилкорї, андова. АНДОИШГАР ‫ اﻧﺪاﻳﺸﮕﺮ‬ниг. андовагар. АНДОМ ‫ اﻧﺪام‬1. бадан, тан. 2. ќадду ќомат; намуди зоњирии инсон; андоми мавзун ќомати зебо; афту андом афту башара, шаклу шамоил. андохт ‫ اﻧﺪاﺧﺖ‬асоси замони гузаштаи феъл аз андохтан; тирандозї. АНДОХТ ‫ اﻧﺪاﺧﺖ‬тадбир, андеша, тарњ, наќша. АНДОХТА ‫ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬пасмонда, партофта. АНДОХТАН ‫ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬1. партофтан, њаво додан, партоб кардан. 2. пањн кардан, густурдан: тир андохтан, тир парондан дастархон андохтан, љой андохтан. 3. даруни чизе гузоштан, дохили чизе кардан, чизеро ба чизе рехтан ва ѓ. 4. даровардан; ба кор андохтан ба кор даровардан. 5. сохтан, бино кардан (хона ва иморатро): иморат андохтан, хона андохтан. 6. њамчун феъли ёридињанда: мева андохтан; гўш андохтан гўш кардан, гўш додан. АНДОХТАНЇ ‫ اﻧﺪاﺧﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз андохтан; лоиќи дур афкандан, ќобили дур кардан, партофтанї. андуд ‫ اﻧﺪود‬1. асоси замони гузашта аз андудан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои бо чизе андуда шудани рўи чизе: зарандуд, нуќраандуд, гиландуд... АНДУДАН ‫ اﻧﺪودن‬рўкаш кардан, чизеро ба рўи чизе молидан (мас., гаљро ба девор). андўз ‫ اﻧﺪوز‬асоси замони њозира аз андўхтан. андўхт тан.

‫اﻧﺪوﺧﺖ‬

асоси замони гузашта аз андўх-

АНДЎХТ ‫ اﻧﺪوﺧﺖ‬андўхтан, захира кардан: андўхти сармоя. АНДЎХТА ‫ اﻧﺪوﺧﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз андўхтан. 2. он чи гирдоварї ва нигањдорї шудааст, љамъшуда; захирашуда, пасандоз. 3. маљ. маълумот, таљриба.

АНИ

АНДЎХТАН ‫ اﻧﺪوﺧﺘﻦ‬љамъ кардан, захира кардан, пасандоз намудан. АНДЎЊ ‫ اﻧﺪوه‬ѓам, ѓусса, њузн; муќоб. шодї; андўњи рўзгор ѓами зиндагї; дар андўњ афтодан (мондан) ба ѓаму ѓусса гирифтор шудан. АНДЎЊАНГЕЗ ‫ اﻧﺪوهاﻧﮕﻴﺰ‬он чи ки ѓаму андўњ орад, ѓамангез. АНДЎЊГИН ‫ اﻧﺪوهﮔﻴﻦ‬ѓамгин, хафа, малул; андўњгин шудан (гардидан) ѓамгин шудан. АНДЎЊГИНЇ ‫ اﻧﺪوهﮔﻴﻨﻲ‬ѓамгинї, хафагї. АНДЎЊГИНОНА ‫ اﻧﺪوهﮔﻴﻨﺎﻧﻪ‬ѓамгинона. АНДЎЊГУСОР ‫ اﻧﺪوهﮔﺴﺎر‬он ки барои дигаре дилсўзї мекунад, ѓамгусор. АНДЎЊГУСОРЇ ‫ اﻧﺪوهﮔﺴﺎري‬ѓамгусорї, дилсўзї, мењрубонї. АНДЎЊЗАДА ‫ اﻧﺪوهزده‬ѓамзада, ѓамгин. АНДЎЊКАШ ‫ اﻧﺪوهﻛﺶ‬аз байн барандаи ѓаму андўњ, ѓамзудо. АНДЎЊМАНД роњат.

‫اﻧﺪوهﻣﻨﺪ‬

ѓамгин, афсурда, но-

‫ اﻧﺪوهﻧﺎك‬ниг. андўњгин. АНДЎЊОВАР ‫ اﻧﺪوهآور‬ѓаму андўњ оваранда. АНДЎЊСАРОЙ ‫ اﻧﺪوهﺳﺮاي‬љои пурѓам; ◊

АНДЎЊНОК

ин

андуњсарой дунё.

АНДЎЊХЕЗ ‫ اﻧﺪوهﺧﻴﺰ‬барангезандаи ѓаму андўњ, он чи ки бо худ ѓаму андўњ меоварад. АНДЎЊХОР ‫ اﻧﺪوهﺧﻮار‬ѓамхор, ѓамгусор, он ки андўњу ѓам кам мекунад. АНЁБ а. ‫ اﻧﻴﺎب‬љ. ноб (дандонњои ашк). АНЗОР а. ‫ اﻧﻈﺎر‬љ. назар. АНЗУР ‫[ اﻧﺰور‬аслаш ансул] бот. як навъ пиёзи кўњї: пиёзи анзур. АНЗУРАТ ‫ اﻧﺰورت‬1. як навъ шилми талх, ки ба марњамњо њамроњ мекунанд, анзарут. 2. як навъ гиёњи шифої. АНИД а. ‫ ﻋﻨﻴﺪ‬кит. саркаш, радкунанда, беитоат, худраъй, инодкор. АНИЌ а. ‫ اﻧﻴﻖ‬1. рост, дуруст, муайян: далелу раќамњои аниќ. 2. фањмо, равшан: равшан ва аниќ нишон додан; аниќ кардан (намудан) равшан гардонидан, маълум сохтан; аниќ

– 70 –

АНИ фањмидан равшан тасаввур кардан.

АНИЌЇ ‫ اﻧﻴﻘﻲ‬1. дурустї, муайянї. 2. равшанї, возењї.

дарахт мазаи ширину турш дошта, пур аз донањои сурхи обдор аст; мисли анор ба ранги анор сурх, сурхранг; чун анори фушурда он ки маѓзаш рафта, пўсташ мондааст.

АНИН а. ‫ اﻧﻴﻦ‬кит. нола, зорї, оњу вовайло; оњи вазнин ва дарднок.

АНОРБУН ‫ اﻧﺎرﺑﻦ‬дарахти анор.

АНИС I а. ‫ اﻧﻴﺲ‬ёр, рафиќ, дўст, њамдам, њамнафас, мусоњиб; анису мўнис њамдаму ѓамхор; анис будан њамдам будан, њамнафас будан; анис шудан њамдам гардидан, њамнафас шудан.

‫ اﻧﺎرﮔﻞ‬гули дарахти анор. АНОРДОНА ‫ اﻧﺎرداﻧﻪ‬донаи анор. АНОРДОНАК ‫ اﻧﺎرداﻧﻚ‬анордонаи хушкшуда. АНОРЗОР ‫ اﻧﺎرزار‬љое, ки дарахтони анори бисёр

АНИС II ‫ اﻧﻴﺲ‬бот. 1. растаниест аз оилаи соябонгулњо, ки аз донааш равѓани анис мегиранд. 2. як навъи себ: себи анис. АНИФ а. ‫ ﻋﻨﻴﻒ‬кит. 1. сахт, дурушт. 2. золим, ситамгор; дилозор. АНКАБУТ а. ‫ ﻋﻨﻜﺒﻮت‬тортанак. АНКЕТА фр. ‫ اﻧﻜﻴﺘﻪ‬ниг. пурсишнома. АНЌАРИБ а. ‫ ﻋﻨﻘﺮﻳﺐ‬ба ќарибї, ба тезї, дар ояндаи наздик, ба ин наздикї. АНЌО а. ‫ ﻋﻨﻘﺎ‬1. мурѓи афсонавие, ки гўё дар паси кўњи Ќоф зиндагї мекардааст, мурѓи номаш машњури худаш номављуд. 2. маљ. чизи ноёфт; анќо будан ноёфт будан; ◊ тухми анќо чизи ноёфт. АННОТАТСИЯ лот. ‫ اﻧﺎﺗﺘﺴﻴﻪ‬ниг. фишурда. АНО а. ‫ ﻋﻨﺎ‬кит. 1. ранљ, сахтї, машаќќат, зањмат: љавру ано. 2. ѓам, андўњ. АНОД ю. ‫ اﻧﺎد‬физ. электроди мусбати манбаи љараёни барќ. АНОДИЛ а. ‫ ﻋﻨﺎدل‬љ. андалеб. АНОЇ ‫ اﻧﺎي‬гуфт. гўл, сода, содалавњ; аної не! гўл не!, сода не! АНОКИБ а. ‫ ﻋﻨﺎﻛﺐ‬љ. анкабут. АНОМ а. ‫ اﻧﺎم‬кит. халќ, махлуќ. АНОМАЛИЯ ю. ё ќонунияти нодурустї.

‫ اﻧﺎﻣﻠﻴﻪ‬аз доираи меъёри умумї умумї

берун

баромадан;

АНОНС фр. ‫ اﻧﺎﻧﺲ‬эълони пешакї (дар бораи консерт, филм ва ѓ.). АНОР ‫ اﻧﺎر‬1. номи дарахти мевадори маълум, ки дар мамлакатњои гарм мерўяд. 2. меваи ин

АНОРГУЛ

дорад.

АНОРИСТОН ‫ اﻧﺎرﺳﺘﺎن‬ниг. анорзор. АНОРЇ ‫ اﻧﺎري‬1. мансуб ба анор; аз чўби анор тарошидашуда. 2. ба ранги донаи анор, сурх. АНОРРАНГ сурхранг.

‫اﻧﺎررﻧﮓ‬

мисли ранги анор сурх,

АНОСИР а. ‫ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬љ. унсур; аносири арбаа чор унсур (об, хок, бод, оташ). АНОФЕЛЕС ю. ‫ اﻧﺎﻓﻴﻠﻴﺲ‬зоол. пашшае, ки касалии табларза пањн мекунад. АНСАМБЛ фр. ‫ اﻧﺴﻤﺒﻞ‬1. мувофиќат ва тартиби дурусти љузъњои ягон чизи том. 2. њайати њунарпешагон (њофизон, раќќосон, созандагон ва ѓ.), ки њамчун як дастаи алоњида кор мекунанд: ансамбли њофизон, ансамбли навозандагон, ансамбли раќс ва тарона. АНСОБ ‫ اﻧﺴﺎب‬љ. насаб. АНСОР ‫ اﻧﺼﺎر‬љ. наср. АНСУЛ ‫ اﻧﺴﻮل‬ниг. анзур. АНСУР ‫ اﻧﺴﻮر‬ниг. анзур. АНТАГОНИЗМ ю. ‫ اﻧﺘﮕﺎﻧﺰم‬зиддияти оштинопазири гурўњњо, табаќањо, синфњо ва ѓ.; мухолифат; раќобат. АНТЕННА лот. ‫ اﻧﺘﻴﻨﻪ‬ниг. мављгир; сими лучи берунаи ба чизе (мас., ба хода) басташудаи радиоприёмник ё телевизор, ки барои ќабули мављњо хизмат мекунад; антеннаи беруна антеннае, ки берун аз хона ба чизе баста мешавад; антеннаи хонагї антеннае, ки дар дохили хона насб мешавад. АНТИ- ю. ِ‫ اﻧﺖ‬пешванд зидди, муќобили: антитезис, антифашистї... АНТИБИОТИКЊО

‫اﻧﺘﺒﺌﺎﺗﻜﻬﺎ‬

хим. моддањои аз

– 71 – баъзе микроорганизмњо тайёркарда, ки ќобилияти барњам додани бактерияву микробњоро доранд ва дар тиб њамчун дору истифода бурда мешаванд. АНТИЌА ‫ ﻋﻨﺘﻴﻘﻪ‬1. кўњна, ќадима; камёфт, нодир; муќ. атиќа. 2. бењтарин, баргузида. АНТИЌАФУРЎШ ‫ ﻋﻨﺘﻴﻘﻪﻓﺮوش‬фурўшандаи чизњои нодири ќадима; муќ. антиќафурўш. АНТИЌАФУРЎШЇ ‫ ﻋﻨﺘﻴﻘﻪﻓﺮوﺷﻲ‬1. касбу кори антиќафурўш. 2. љой ва мањалли фурўши ашёи бостонї; муќ. атиќафурўшї. АНТИЌЇ ‫ ﻋﻨﺘﻴﻘﻲ‬1. кўњна, ќадима; бостонї; муќ. атиќї. 2. маљ. зебої, латофат. АНТИСЕПТИКА ю. ‫ اﻧﺘﺴﻴﭙﺘﻜﻪ‬тиб. 1. бо усулњои химиявї ва биологї безарар гардонидани љароњат ва асбобњои муолиљакунї. 2. воситањои (доруњои) зидди уфунат ва пешгирии хавфи фасоди љароњат. АНТИСИКЛОН ю. ‫ اﻧﺘﺴﻜﻼن‬обњш. соњаи фишори баланди атмосфера (њаво), ки дар маркази худ њавои паст дорад; њавои ором ва беабр, гарм ё хунуки доимї.

АНЉ ровон.

АНЧА ‫ اﻧﭽﻪ‬гуфт. хело, бисёр; анча-мунча андаке, ќадре, ба андозае; анча-мунча не! кам не, андаке не!; њазл не!, шўхї не! АНЧАР ‫ اﻧﭽﺮ‬дарахти зањрдори гармсер аз љинси тут, ки дар мамлакатњои Осиёи Љанубї мерўяд. АНЉАРА ‫ اﻧﺠﺮه‬бот. гиёњи яксола аз хонаводаи наъноъ (пудина), ки хушбўст ва саршохањои он дар саноати дорусозї истифода мешавад. АНЉИБАР ‫( اﻧﺠﻴﺒﺮ‬муарраби ангибор) бот. растании буттагии гармихоњ, ки аз баргу пояи сабзи он равѓани эфир мегиранд, геран: анљибари гулобї. АНЉИДА ‫ اﻧﺠﻴﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз анљидан; реза-резашуда, порапорашуда. 2. маљ. захмин, маљрўњ. АНЉИДАН кардан.

‫اﻧﺠﻴﺪن‬

реза-реза кардан, пора-пора

АНТИФАШИСТ ю. ‫ اﻧﺘﻔﺸﺴﺖ‬тарафдори муборизаи зиддифашистї.

АНЉИР ‫ اﻧﺠﻴﺮ‬1. дарахти мевадори маъруф, ки дар мамлакатњои гарм мерўяд. 2. меваи ин дарахт, ки кулўла ё кулчамонанди доначадор ва ширин буда, ранги зард ва сиёњи сурхчатоб дорад; анљири хокї анљири дар охири тирамоњ зери хок кардашуда, ки ѓўра баста, пас аз кушодан ба тезї мепазад (навъи анљири тезпазак).

АНТОНИМ ю. ‫ اﻧﺘﺎﻧﻴﻢ‬ниг. зидмаъно.

АНЉИРБУН ‫ اﻧﺠﻴﺮﺑﻦ‬дарахти анљир.

АНТРОПОЛОГ ю. ‫ اﻧﺘﺮاﭘﺎﻻگ‬мутахассис ва олими антропология.

АНЉИРЗОР ‫ اﻧﺠﻴﺮزار‬љое, ки дарахтњои зиёди анљир дорад, боѓи анљир.

АНТРОПОЛОГИЯ ю.‫ اﻧﺘﺮاﭘﺎﻻﮔﻴﻪ‬илмест, ки хусусиятњои табиати биологии инсонро тањќиќ мекунад.

АНЉИРПАЗОН ‫ اﻧﺠﻴﺮﭘﺰان‬маљ. замони гармои шадид, ки анљир мерасад.

АНТИТЕЗИС ю. ‫ اﻧﺘﺘﻴﺰس‬фалс. мулоњизаи зидди тезис, афкори акси тезис.

АНУД ‫ اﻧﻮد‬ситезанда; инодкор; шўриши ануд шўриши ситезакорона. АНУДОНА ‫ اﻧﻮداﻧﻪ‬инодкорона, ситезакорона. АНЎША ‫ اﻧﻮﺷﻪ‬хушњол, шод, хурсанд, хушбахт, саодатманд. АНФ//УНФ а. ‫ ﻋﻨﻒ‬кит. дуруштї, даѓалї. АНФОС ‫ اﻧﻔﺎس‬љ. нафас. АНФУС ‫ اﻧﻔﺲ‬љ. нафс; анфусу офоќ олами ботинї ва зоњирї. АНЊОР а. ‫ اﻧﻬﺎر‬1. љ. нањр. 2. дарё; љўи калон; анњор-анњор дарё-дарё, хеле бисёр, хеле фа-

АНЉИРХОР ‫ اﻧﺠﻴﺮﺧﻮار‬ниг. заргулдор. АНЉИРХЎР ‫ اﻧﺠﻴﺮﺧﻮر‬ниг. анљирхор. АНЉОМ I ‫ اﻧﺠﺎم‬1. охир, интињо, поён; муќоб. оѓоз; охири њар кор; оќибат. 2. иљро, адо; анљом додан а) итмом кардан, ба охир расонидан, хотима додан; б) иљро кардан; анљом ёфтан (анљом пазируфтан, ба анљом расидан) а) хотима ёфтан, ба охир расидан; тамом шудан; б) иљро шудан. АНЉОМ II ‫ اﻧﺠﺎم‬асбоб, ашё, чизу чора; асбобу анљом // анљому ашё асбобу ускуна, чизу чора, асбобу олат.

– 72 –

АНЉ

АНЉОМА ‫ اﻧﺠﺎﻣﻪ‬1. он чи дар поёни китоб навишта мешавад, мас., њангоми нусха кардани китоб аз рўи кадом нусха ва ба хати кадом касе навишта шудааст, нишон дода мешавад. 2. грам. бандак. ба

охир

АНЉОМИДАН ‫ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪن‬1. ба охир расидан, хотима ёфтан, тамом шудан. 2. иљро шудан; кор ба љое анљомид кор ба љое расид, кор ба дараљае расид; ба дер анљомидан дур кашидан, тўл кашидан. АНЉОМНОПАЗИР ‫ اﻧﺠﺎمﻧﺎﭘﺰﻳﺮ‬нашуданї, ѓайри амалї: кори анљомнопазир. АНЉОМПАЗИР ‫ اﻧﺠﺎمﭘﺰﻳﺮ‬амалї, иљрошаванда. АНЉОМХОНА ‫ اﻧﺠﺎم ﺧﺎﻧﻪ‬љой ва макони нигањдории захира ва ашёи лозимии эњтиётї ва ѓ. АНЉОМШУДАНЇ ропазир. АНЉУДОН ангудон.

‫اﻧﺠﺪان‬

‫ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻲ‬ќобили иљро, иљ[муарраби

ангудон]

ниг.

АНЉУМ а. ‫ اﻧﺠﻢ‬љ. наљм (ситорањо); хайли (хели) анљум гурўњи ситорањо; Њафт Анљум Њафтдодарон. АНЉУМАН ‫ اﻧﺠﻤﻦ‬1. љои љамъомади мардум ё як гурўњи муайян. 2. маљлис, машварат. 3. љамъомади мардуми бисёр барои машварате, конгресс; форум. 4. созмон ё гурўње, ки бо њамфикрї ва машварат барои расидан ба њадаф ё маќсадњои муайян ташкил ёфтааст: анљумани хайрия. АНЉУМАНАФРЎЗ ‫ اﻧﺠﻤﻦاﻓﺮوز‬афрўзандаи анљуман, ба анљуман нурбахшанда, зеби љамъомад. АНЉУМАНГОЊ ‫ اﻧﺠﻤﻨﮕﺎه‬мањалли љамъомадгоњ, маљлисгоњ.

‫اﻧﺠﻢﺳﭙﺎه‬

АНЉУМШИНОС наљљим.

он ки лашкари бисёр

‫اﻧﺠﻢﺷﻨﺎس‬

ситорашинос, му-

АНЉУРА ‫ اﻧﺠﻮره‬ниг. газна.

АНЉОМБАХШ ‫ اﻧﺠﺎمﺑﺨﺶ‬ниг. анљомпазир. АНЉОМДИЊАНДА ‫اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه‬ расонанда; иљрокунанда.

АНЉУМСИПОЊ дорад.

анљуман,

АНЉУХ ‫ اﻧﺠﻮخ‬кит. чини пўсти чењраву бадан. АНЉУХИДАН ‫ اﻧﺠﻮﺧﻴﺪن‬књн. чини ожанг пайдо кардани пўсти рўй ё тани одам. АНЪАНА а. ‫ ﻋﻨﻌﻨﻪ‬1. расму ќоида, урфу одатњое, ки аз як насл ба насли дигар мегузарад ё аз наслњои гузашта мерос мондааст. 2. расму одат ва тартибу ќоидањои мустањкамшуда дар тарзи зиндагї, афкор ва ѓоя, суннат; анъанањои динї расму одатњои мазњабї ва динї; анъанањои миллї расму ќоидањои хоси як миллат; ба њукми анъана даромадан анъанавї шудан, расм шудан. АНЪАНАВЇ ‫ ﻋﻨﻌﻨﻮي‬мансуб ба анъана, суннатї, урфї: меъмории анъанавї. АНЪАНАПАРАСТ ‫ ﻋﻨﻌﻨﻪﭘﺮﺳﺖ‬пайрави анъана, риоякунандаи анъана. АНЪАНАПАРАСТЇ ба анъанот.

‫ ﻋﻨﻌﻨﻪﭘﺮﺳﺘﻲ‬пайравї кардан

АПА ‫ اﭘﻪ‬гуфт. 1. хоњари калонї, њамшираи калонї. 2. мурољиати эњтиромона нисбат ба зани бегона. АПАТИТ ю. ‫ اﭘﺘﻴﺖ‬маъд. љинсе (минерале), ки аз он нурињои фосфатї тайёр мекунанд ё барои тайёр кардани суперфосфат ба кор меравад. АПРЕЛ ‫ اﭘﺮﻳﻞ‬моњи чоруми солшумории мелодї. АПРЕЛЇ ‫ اﭘﺮﻳﻠﻲ‬мансуб ба апрел. АР ‫ ار‬кит., шакли кўтоњшудаи агар. АРАБ а. ‫ ﻋﺮب‬1. номи халќе, ки сокини якчанд мамлакати Шарќи Наздик ва Африкаи Шимолист, забонаш ба гурўњи забонњои сомї (семитї) тааллуќ дорад; алифбои араб хати арабї. 2. сокини мамолики араб.

АНЉУМАНОРО ‫ اﻧﺠﻤﻦآرا‬ородињандаи анљуман, гармкунандаи маљлис, равнаќу ривољбахшандаи љамъомад, маљлисоро.

АРАБЗАБОН арабист.

АНЉУМАНПИРО ‫ اﻧﺠﻤﻦﭘﻴﺮا‬ниг. анљуманоро.

АРАБЗОДА ‫ ﻋﺮبزاده‬зодаи араб, аз насли араб.

АНЉУМАНСОЗ донишманд.

‫اﻧﺠﻤﻦﺳﺎز‬

киноя аз хирадманд,

АРАБИЗМ

‫ﻋﺮبزﺑﺎن‬

‫ﻋﺮﺑﻴﺰم‬

он ки забони модариаш

унсурњои мансуб ба забони

– 73 – арабї, ки ба забони дигар дохил шудааст; кор фармудани калима ва иборањои арабї.

АРА

АРАЌКАШ ‫ ﻋﺮقﻛﺶ‬1. тайёркунандаи араќ, майкаш, бодакаш. 2. он ки араќ мерезад, майрез.

АРАБЇ ‫ ﻋﺮﺑﻲ‬1. мансуб ба араб. 2. забони халќи араб, забони тозї: њуруфоти арабї. 3. маъмул дар байни араб. 4. сохташуда ё баамаломада дар байни арабњо.

АРАЌКАШЇ ‫ ﻋﺮقﻛﺸﻲ‬араќтайёркунї, араќсозї.

АРАБПАРВАРД ‫ ﻋﺮبﭘﺮورد‬он ки дар байни ќабоили араб тарбия ёфтааст, парвардаи араб.

АРАЌНЎШ ‫ ﻋﺮقﻧﻮش‬араќхўр, майнўш; майпараст, майхора.

АРАБШИНОС арабшиносї.

‫ﻋﺮبﺷﻨﺎس‬

мутахассиси илми

АРАБШИНОСЇ ‫ ﻋﺮبﺷﻨﺎﺳﻲ‬маљмўи илмњое, ки забон, адабиёт ва маданияти арабњоро меомўзад. АРАЗ а. ‫ ﻋﺮض‬1. фалс. аломати зоњирии ашё, ки ба зоти худ ќоим намебошад, мас., ранг ва матоъ; муќоб. гавњар. 2. беморие, ки дар натиљаи бемории дигар рўй медињад, беморї. АРАЗЇ ‫ ﻋﺮﺿﻲ‬мансуб ба араз. АРАЌ I а. ‫ ﻋﺮق‬ќатрањои об, ки аз таъсири њарорат ва њаракати зиёд аз ѓадудњои зери пўсти бадан метаровад; араќ кардан аз таъсири њарорату њаракат аз бадан таровиш кардани ќатрањои об; аз таъсири шарму хиљолат дар обу араќ шудан; араќ рехтан араќ љорї шудан; араќ пахш кардан зери араќ мондан (аз шарм); ба обу араќ љўлидан (ѓўтидан) араќшор шудан; дар зери обу араќ мондан бисёр араќ кардан (аз хиљолат); ◊ араќи љабин рехтан // араќ аз пешонї жола кардан бисёр кор кардан; мењнати њалол кардан; бо араќи љабин ёфтан бо мењнати сахту њалол ба даст даровардани чизе.

АРАЌНОК бадан).

‫ﻋﺮقﻧﺎك‬

араќолуд, ѓарќи араќ(-и

АРАЌНЎШЇ ‫ ﻋﺮقﻧﻮﺷﻲ‬майнўшї; майпарастї, бодапарастї. АРАЌОБ ‫ ﻋﺮقآب‬оби араќ, араќ. АРАЌОВАР ‫ ﻋﺮقآور‬он чи араќ меоварад, араќоваранда, араќбарор. АРАЌОЛУД ‫ ﻋﺮقآﻟﻮد‬ниг. араќнок. АРАЌРЕЗ ‫ ﻋﺮقرﻳﺰ‬1. араќрезанда, араќшор. 2. майрез, бодакаш.

‫ ﻋﺮقرﻳﺰي‬майрезї, бодакашї. АРАЌРЕЗОН ‫ ﻋﺮقرﻳﺰان‬феъли њол аз араќ рехтан;

АРАЌРЕЗЇ

дар њоли араќ рехтан бар асари кори бисёр.

АРАЌСЎЗ ‫ ﻋﺮقﺳﻮز‬тиб. хусусияти хоси пўст, ки бар асари илтињоби ѓадудњои зери он аз араќ сурх шуда, сўзиш мекунад. АРАЌСЎЗЇ ‫ ﻋﺮقﺳﻮزي‬кит. њолати араќсўз, араќсўз будан. АРАЌФУРЎШ майфурўш.

‫ﻋﺮقﻓﺮوش‬

фурўшандаи

араќ,

АРАЌФУРЎШЇ ‫ ﻋﺮقﻓﺮوﺷﻲ‬исми амал аз араќ фурўхтан; майфурўшї; љои майфурўшї. АРАЌХЎР ‫ ﻋﺮقﺧﻮر‬ниг. араќнўш. АРАЌХЎРЇ ‫ ﻋﺮقﺧﻮري‬ниг. араќнўшї.

АРАЌ II а. ‫ ﻋﺮق‬1. нўшобаи масткунанда, ки дар натиљаи таќтири шираи ангур ва мевањо њосил мешавад, май, бода. 2. атр ва доруворие, ки дар натиљаи таќтир њосил мешавад: араќи пудина.

АРАЌЧИН ‫ ﻋﺮقﭼﻴﻦ‬1. як навъ каллапўше, ки аз матои тунук дўхта мешавад ва бештар аз таги кулоњњои дигар мепўшанд. 2. як навъ афзори аз матои тунук дўхташуда, ки аз таги полони аспу хар партофта мешавад.

АРАЌГИРЇ ‫ ﻋﺮقﮔﻴﺮي‬1. пок кардани бадан аз араќ. 2. араќкашї.

АРАЌЉЎШ ‫ ﻋﺮقﺟﻮش‬тани одам, ки бар асари араќи бисёр кардан пур аз обилањои араќї шуда, сурх мешавад.

АРАЌИН ‫ ﻋﺮﻗﻴﻦ‬араќнок, араќкарда, араќолуд. АРАЌЇ тиф.

‫ﻋﺮﻗﻲ‬

1. мансуб ба араќ I. 2. бемории

АРАЌШОР ‫ ﻋﺮقﺷﺎر‬пурараќ, араќрез, ба араќ ѓўтида, ѓарќи обу араќ.

– 74 –

АРА

АРАЛ т. ‫ ارل‬1. замини ињоташуда бо об, љазира. 2. номи бањре дар ќитъаи Осиё (дар шимолу ѓарби љумњурињои Ўзбекистону Ќазоќистон). АРАЛАШ т. ‫ ارﻟﺶ‬гуфт. 1. омехта, дарњам, дохили њамдигар. 2. дахл, дахолат; аралаш шудан дахолат кардан. АРАНГ ‫ ارﻧﮓ‬:аранг-аранг гуфт. кам-кам, андак-андак, базўр-базўр. АРАНГЕ ‫ ارﻧﮕﻲ‬гуфт. каме, андаке; базўр. АР-АР ‫ ار ار‬1. дарахте аз љинси сафедор; ар-ари сафед сафедори пањншох, ки пушти баргаш нарми патдор аст; ар-ари сиёњ сафедори ростќаде, ки пушти баргаш сабз аст. 2. калимаи таќлиди овози баланди хар, њангоси хар. АР-АРЇ ‫ ار اري‬монанди дарахти ар-ар баланд. АР-АРКУНОН ‫ ار ارﻛﻨﺎن‬1. феъли њол аз ар-ар кардан; дар њоли ар-ар кардан. 2. дар њоли хашму ѓазаб ё нолаву зорї ба овози баланд чизе гуфтан. АРАСОТ а. ‫ ﻋﺮﺻﺎت‬1. љ. арса. 2. д. сањрои ќиёмат, љои пурсиши савобу гуноњи одамон, ки дар ваќти ба охир расидани дунё барпо мешавад; рўзи арасот рўзи ќиёмат, рўзи растохез. 3. маљ. шўру ѓавѓо, ѓалоѓула, вазъи нобасомон. АРАФА а. ‫ ﻋﺮﻓﻪ‬1. д. номи рўзи нўњуми моњи зулњиљља, ки њољиён он рўзро дар кўњи Арафот (назди Макка) мегузаронанд. 2. рўзи пеш аз иди Ќурбон; як рўз ё чанд рўзи пеш аз њар ид ё ягон маърака: арафаи интихобот, арафаи љашни истиќлол. АРАШ ‫ ارش‬кит. воњиди ченаки дарозї, ки аз сарангушт то оринљ аст, аршин. АРБАДА а. ‫ ﻋﺮﺑﺪه‬1. доду фарёд ва љанљолу хархаша њамроњ бо ситезаљўї ва пархошгарї. 2. њолате, ки баъд аз шароби зиёд хўрдан пеш меояд ва касро ба доду фарёд ва рафтори нораво вомедорад. 3. тундхўї, бадхулќї, хархаша, љанљол, ѓавѓо; љангарагї; арбада кардан љанљол кардан, хархаша намудан.

‫ ﻋﺮﺑﺪهﻛﺶ‬ниг. арбадаљў. АРБАДАКАШОН ‫ ﻋﺮﺑﺪهﻛﺸﺎن‬феъли

АРБАДАКАШ

њол арбада кашидан; дар њоли арбадакашї.

АРБАДАКОР ‫ ﻋﺮﺑﺪهﻛﺎر‬ниг. арбадаљў(й). АРБАДАКУНОН ‫ ﻋﺮﺑﺪهﻛﻨﺎن‬ниг. арбадакашон.

аз

АРБАДАЉЎ(Й) ситезаљўй.

(‫ﻋﺮﺑﺪهﺟﻮ)ي‬

љанљолї, љангара,

АРБАДАЉЎЁНА ‫ ﻋﺮﺑﺪهﺟﻮﻳﺎﻧﻪ‬љангљўёна, мољарољўёна, бохархаша. АРБАДАЉЎЇ љангљўї, мољарољўї, ситезаљўї. АРБИТРАЖ фр. ‫ ارﺑﻴﺘﺮژ‬1. суди њакамњо. 2. њуќ. маќоме, ки бањси молии байни ташкилоту муассисањоро дар миќёси байналхалќї њал менамояд; арбитражи байналхалќї суди њаками байналхалќї, ки бањси ба ў вогузоршудаи байни давлатњоро дида баромада њал менамояд, суди иќтисодї. АРБОБ а. ‫ ارﺑﺎب‬1. љ. рабб. 2. ходими фаъоли ягон соњаи маданият ё њукумат, корманди намоёни соњањои гуногун: арбоби адабиёт, арбоби давлат, арбоби илм. 3. таър. калони дења ё ягон мањаллаи шањру ноњия; оќсаќол; арбоби дења калони ќишлоќ. 4. хўљаин, соњиб, молик. АРБОБЗОДА ‫ ارﺑﺎبزاده‬он ки фарзанд, набера ё бозмондаи заминдор, молик, корфармо ё сарватманде аст. АРБОБЇ ‫ ارﺑﺎﺑﻲ‬1. марбут ба арбоб; мутааллиќ ба арбоб. 2. арбоб будан, замон ё давраи арбобї. АРБОБОНА ‫ ارﺑﺎﺑﺎﻧﻪ‬1. ба шева ва лањни арбоб, омирона. 2. монанди раисон ва бузургон. 3. таър. андози молї, ки арбобон гўё ба ивази хизматашон ба фоидаи худ меситонданд. АРВАНД ‫ اروﻧﺪ‬кит. 1. иќтидор, ќудрат, зўр. 2. таљриба. 3. фиреб, њила, љоду. 4. номи дарёи Даљла, ки онро Арвандрўд низ меноманд. АРВОНА ‫ ارواﻧﻪ‬1. шутури мода. 2. бот. гули арвона. АРВОЊ а. ‫ ارواح‬љ. рўњ 1. љонњо, равонњо. 2. д. рўњњои мурдагон; арвоњи пир зиёфате, ки ањли як касб ба хотири пири он пеша, ки аз рўи эътиќод ривољ ва касоди кори онон вобаста ба ризои хотири вай буд, барпо мекарданд; арвоњи касеро аз худ розї кунондан д. рўњи каси мурдаро шод кардан (бо хондани дуо ё бо кори нек дар њаќќи ў); арвоњи касеро шод кардан касеро ёдоварї карда, рўњи ўро аз худ розї кунондан; ба арвоњи касе (дуою) фотиња кардан (хондан) а) д. каси мурдаро бо

– 75 – дуо ёд кардан; б) маљ. касеро мурда пиндоштан, касеро мурда њисоб кардан; барои арвоњи падарат (гузаштагонат) ба њурмати хотири мурдагонат (дар мавриди хоњиш гуфта мешавад). 3. дар санъати кимиёгарї гўгирд, зарних, симоб ва навшодир, ки ба аќидаи ќадимиён яке аз се ќисми маъданиёт (арвоњ, аљсод (љасадњо) ва аљњор (сангњо) аст ва аз он љињат онњоро арвоњ мегўянд, ки чун оташ ба онњо мерасад, мепазанд. АРГ ‫ ارگ‬ниг. арк. АРГО фр. ‫ ارﮔﺎ‬збш. забони баъзе табаќањои иљтимої, ки бо як ќатор калимањову иборањои хоси дар байни њамин табаќањо мустаъмал аз забони умумихалќї фарќ мекунад; муќ. жаргон. АРГОН ю. ‫ ارﮔﺎن‬хим. гази инертии берангу бўй, ки дар таркиби њаво мављуд аст. АРЃАМЧИН ‫ ارﻏﻤﭽﻴﻦ‬ресмони ѓафс, ки бештар аз пахта, пашм, канаб тофта мешавад ва барои бастани чизњо истифода мекунанд, расан, таноб, банд; арѓамчин кашидан ресмонро кашида бастан; арѓамчин тоб додан ресмон тофтан, расан тофтан; ◊ арѓамчинро дароз партофта мондан барои иљрои коре фурсати муносибро поидан, њаракату амали номаќбулро ба њоли худ монда, барои ќатъи он ваќти муносибро мунтазир шудан. АРЃАМЧИНБОФ мебофад.

‫ارﻏﻤﭽﻴﻦﺑﺎف‬

АРЃАМЧИНБОФЇ арѓамчинбоф.

он ки арѓамчин

‫ارﻏﻤﭽﻴﻦﺑﺎﻓﻲ‬

шуѓл ва амали

АРЃАМЧИНТОБЇ ‫ ارﻏﻤﭽﻴﻦﺗﺎﺑﻲ‬исми амал аз арѓамчин тофтан; ресмон тофта арѓамчин тайёр кардан. АРЃАМЧИНФУРЎШ ‫ ارﻏﻤﭽﻴﻦﻓﺮوش‬он ки арѓамчин мефурўшад, фурўшандаи банди арѓамчин. АРЃАМЧИНФУРЎШЇ ‫ ارﻏﻤﭽﻴﻦﻓﺮوﺷﻲ‬арѓамчин фурўхтан, ба фурўши арѓамчин машѓул шудан; амали арѓамчинфурўш. АРЃАН ю. ‫ ارﻏﻦ‬шакли кўтоњшудаи арѓунун. АРЃАНД//АРЃАНДА ‫ارﻏﻨﺪه‬//‫ ارﻏﻨﺪ‬кит. 1. хашмгин, ѓазабнок; шери арѓанд шери пурхашм. 2.

АРЃ њарис, чашмгурусна.

АРЃАЧ//АРЃИЧ ‫ ارﻏﭻ‬бот., књн. номи гиёње, ки ба дарахт мепечад ва онро хушк мекунад, печак. АРЃОМ ‫ ارﻏﺎم‬њаќир кардан, хор кардан, ба хок андохтан. АРЃУВОН//АРЃАВОН ‫ ارﻏﻮان‬1. гули сурхранги ба соќа часпида, ки пеш аз намоён шуданаш баргњояш намудор мешаванд. 2. дарахти ин гул, ки баланд аст ва баргњои гирд дорад ва дар саноати доруворї истифода мешавад. 3. маљ. арѓувонї, сурх. 4. маљ. чењраи зебо ва гулгун. АРЃУВОНИРАНГ ‫ ارﻏﻮاﻧﻲرﻧﮓ‬сурхранг. АРЃУВОНЇ ‫ ارﻏﻮاﻧﻲ‬ба ранги арѓувон, сурхи баланд, сурхи моил ба бунафш, суп-сурх; сурх; майи арѓувонї шароби сурх; (ба) ранги арѓувонї (ба) ранги сурх. АРЃУМАК//АРЃУМОЌ ‫ارﻏﻮﻣﺎق‬//‫ ارﻏﻮﻣﻚ‬як навъ аспи чобук ва тезрави саворї аз зоти аспњои Шарќ. АРЃУН ‫ ارﻏﻮن‬1. ниг. арѓунун. 2. навъи аспи тундраву тезрафтор. АРЃУНУН//АРЃАНУН ю. ‫ ارﻏﻨﻮن‬мус. номи як навъ асбоби мусиќї, орган (аз arganon-и юнонї). АРЃУНУНЗАН ‫ ارﻏﻨﻮنزن‬ниг. арѓунуннавоз. АРЃУНУНЇ ‫ ارﻏﻨﻮﻧﻲ‬марбут ба арѓунун; навои эљодшуда ба василаи арѓунун. АРЃУНУННАВОЗ нун.

‫ارﻏﻨﻮنﻧﻮاز‬

навозандаи арѓу-

АРЃУНУННАВОЗЇ ‫ ارﻏﻨﻮنﻧﻮازي‬навохтани арѓунун. АРЃУНУНСОЗ ‫ ارﻏﻨﻮنﺳﺎز‬созандаи арѓунун, устои арѓунун. АРЃУНЧАК ‫ ارﻏﻨﭽﻚ‬таноб ё арѓамчине, ки ду сари онро ба шохи дарахт ва ё љое баланд баста, бачањо ба он савор шуда, пешу аќиб дар њаво њаракат мекунанд, алвонљ, бодпеч, бозпеч, њой. АРЃУНЧАКБОЗЇ ‫ ارﻏﻨﭽﻚﺑﺎزي‬бозї дар арѓунчак, бо арѓунчак алвонљ хўрда бозї кардан. АРЃУШТ//АРЃУШТАК ‫ارﻏﺸﺘﻚ‬//‫ ارﻏﺸﺖ‬раќсе, ки ба зону нишаста адо мекунанд; арѓушт

– 76 –

АРД рафтан раќс кардан, раќсидан.

АРД ‫ ارد‬гоњшумории бостон, рўзи биступанљуми њар моњи шамсї дар Эрони ќадим, ород. АРДАМ ‫ اردم‬1. њар як сураи китоби Занд. 2. кори нек, њунари хуб. АРДОМ ‫ اردام‬лањљ. њабсхона. АРДОФ ‫ ارداف‬вазирон ва наздикони подшоњ, бузургони дарбор. АРЖАН ‫ ارژن‬дарахти бодоми кўњї аз хонаводаи гули сурх, ки дар минтаќањои хушки кўњистон мерўяд ва меваи талху чўби сахту рост дорад, арчан. АРЖАНГ//АРТАНГ//АРСАНГ ‫ارﺳﻨﮓ‬//‫ارﺗﻨﮓ‬//‫ ارژﻧﮓ‬1. номи китоби Монї, ки сурат ва наќшњои зебо доштааст; аржанги Монї. 2. сурат, лавњаи наќќошї. 3. номи як пањлавони тўронї. 4. номи деве аз Мозандарон, ки бо дасти Рустам кушта шудааст. арз

‫ارز‬

асоси замони њозира аз арзидан.

АРЗ I а. ‫ ارض‬замин, хок; арзу само замину осмон; кураи арз кураи Замин. АРЗ II а. ‫ ﻋﺮض‬1. баён, изњор. 2. баёни ањвол, гузориши ањвол. 3. хоњиш, талаб; арзи њол изњори ањвол, баёни њол; арзу дод шикоят; арз доштан а) майли гуфтани чизеро доштан; б) талаб доштан; арз кардан, изњор намудан, гуфтан; арз шудан изњор гардидан; маълум карда шудан; арзи касеро шунидан шикояти касеро шунидан; њољату талаби касеро гўш кардан; арзи муддао кардан матлаби худро баён намудан; арзи ташаккур намудан сипосгузорї кардан, ташаккур гуфтан; арзу дод кардан шикоят намудан; арзу доди касеро пурсидан талаб ва шикояти касеро гўш кардан; ба арзу доди касе расидан а) шикояти касеро гўш кардан; б) хоњишњои касеро ба љо овардан; ◊ арзи њастї кардан даъвои мављудият кардан; ба вуљуд омадан. АРЗ III а. ‫ ﻋﺮض‬1. пањної, бар; муќоб. тўл; арзу тўл пањної ва дарозї, бару ќад; дар арзи… дар муддати… 2. фосилае, ки аз экватор ба тарафи шимол ва љануб дар хати меридиан ба воситаи дараљањо ифода мегардад.

АРЗАДОШТ њоли худ.

‫ﻋﺮﺿﻪداﺷﺖ‬

баёни ањвол; шикоят аз

АРЗАН ‫ ارزن‬1. навъе аз ѓалладона, ки аксар ба парандагон медињанд ва аз орди он нон њам мепазанд. 2. гиёњи арзан, ки аз хонаводаи гандумњо мебошад, говрас; аз гунљишк тарсї, арзан накор (зарб.); арзан барин… хеле кам…; њељ. АРЗАНДА ‫ ارزﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз арзидан. 2. сазовор, шоиста, лоиќ, муносиб, меарзидагї. 3. ќиматбањо, арзишнок; гавњари арзанда дурри ќиматбањо. АРЗАНДАГЇ лоиќї.

‫ارزﻧﺪﮔﻲ‬

сазоворї,

шоистагї,

АРЗАНЗОР ‫ ارزنزار‬мањалли кишти арзан, киштзори арзан. АРЗАНЇ ‫ ارزﻧﻲ‬мансуб ба арзан; аз арзан пухташуда; нони арзанї нони аз орди арзан пухташуда; давои нони арзанї – оби љўш (зарб.). АРЗАНКОРЇ ‫ ارزنﻛﺎري‬исми амал аз арзан коридан; кишти арзан. АРЗАНХОРА ‫ ارزنﺧﻮار‬кит., ниг. арзанхўр(ак). АРЗАНХЎР(АК) (‫ ارزنﺧﻮر)ك‬зоол. як навъ парандаи хушхони даштї. АРЗБАР ‫ ارضﺑﺮ‬хусусияти барномањои иќтисодии ниёзманд ба арзњои хориљї дар кишварњои камрушд ва рў ба тараќќї. АРЗБАРЇ ‫ ارضﺑﺮي‬мизони пардохтњои арзї дар тавлиди молу коло нисбат ба арзиши умумии он. АРЗЁБ ‫ ارزﻳﺎب‬таъйинкунандаи арзиши чизе, баровардкунандаи ќимат ва нарх. АРЗЁБЇ ‫ ارزﻳﺎﺑﻲ‬1. баррасии љанбањои мусбат ва манфии чизе. 2. муайян кардани арзиши чизе, бањодињї; арзёбї кардан бањо додан; дар бораи арзишу ањамияти чизе изњори аќида кардан.

АРЗ IV ‫ ارز‬ниг. асъор.

АРЗИДАН ‫ ارزﻳﺪن‬1. ќимат доштан, арзиш доштан, бањо доштан; ба як пули пучак намеарзад // ба як љав намеарзад њељ ќимат надорад, ба арзише соњиб нест. 2. маљ. сазовор будан, шоиста ва лоиќ будан; ба таъриф меарзидагї шоистаи таъриф.

АРЗА а. ‫ ﻋﺮﺿﻪ‬ниг. ариза.

АРЗИЗ

‫ارزﻳﺰ‬

ќалъагї (ба маънои алюминий ис-

– 77 – теъмол шуданаш ѓалат аст). АРЗИШ ‫ ارزش‬1. ќимат, бањо, нарх; арзиш доштан арзидан. 2. маљ. ќадр, шоистагї, сазоворї. 3. иќт. миќдори муайяни мењнати њатмии љамъиятї, ки барои истењсоли мол сарф шуда, дар худи њамин мол таљассум ёфтааст: арзиши аслї, арзиши изофа, арзиши мењнат, арзиши мубодилавї. АРЗИШГУЗОРЇ ‫ ارزشﮔﺬاري‬арзишёбї, нархгузорї, ќиматгузорї. АРЗИШЁБЇ ‫ ارزشﻳﺎﺑﻲ‬муайян ва таъйин кардани арзиши чизе бар асоси ќонунњо ва муќаррароти хос. АРЗИШМАНД ‫ ارزﺷﻤﻨﺪ‬1. гаронбањо, пурќимат, нафис, пурарзиш. 2. арљманд, мўњтарам, дорои ќадру эњтиром: инсони арзишманд. АРЗИШНОК бањодошта.

‫ارزﺷﻨﺎك‬

ќиматдор, ќиматнок,

АРЗЇ I ‫ ﻋﺮﺿﻲ‬арздошта, аризадор. АРЗЇ II ‫ ارﺿﻲ‬мансуб ба арз; заминї, њудудї. АРЗКУНАНДА ‫ ﻋﺮضﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз арз кардан; он ки арз мекунад, шикоятчї, шокї. АРЗМАНД боарзиш.

‫ارزﻣﻨﺪ‬

арзишманд, дорои арзиш,

АРЗНОМА ‫ ﻋﺮضﻧﺎﻣﻪ‬номаи арз, номае, ки дар он арзу хоњишу баёноти касе навишта шудааст.

‫ ارزاق‬љ. ризќ (озуќа). АРЗОЛ а. ‫ ارذال‬љ. разил (нокасон). АРЗОН ‫ ارزان‬1. камбањо, камќимат,

АРЗОЌ

камарзиш, зидди гарон; арзон кардани арзиши аслї маљмўи ќимати (арзиши) чизњои ба тавлиди ягон мол сарфшавандаро камтар карда, он молро истењсол кардан. 2. аз нархи муќаррарї пасттар, на ба дараљаи нархи муќаррарї, балки камтар аз он; ба нархи арзон… а) камтар аз арзиши худ, бо бањои кам; ба нархи нозил; б) маљ. ба осонї, бе саъю кўшиши зиёд; коргари арзон коргаре, ки музди мењнати ў нисбат ба музди мењнати коргарони дигар барои корфармо камтар аст; арзон афтидан бо пул ё мењнати андак ба даст даромадан, бо маблаѓи камтар њосил шудан; арзон кардан нархи чизеро аз пештара паст-

АРИ тар кардан, аз нархи муќаррарї пасттар кардани чизе; арзон нарх кардан нархи чизеро паст кардан, нархашро аз будаш кам кардан; арзон рафтан бо бањои кам фурўхта шудан; арзон фурўхтан а) нисбат ба нархи муќаррарї камтар фурўхтан, аз арзиши худ кам карда фурўхтан; б) киноя аз зоеъ гардонидан, камќадр кардан; ба нархи арзон рафтан камтар аз нархи худ ба фурўш рафтан, бо бањои кам фурўхта шудан; нарх арзон шудан паст фуромадани бањо; аз пештара поён фуромадани бањо, поён фуромадани нархи пештара.

АРЗОНБАЊО ‫ ارزاﻧﺒﻬﺎ‬он чи бањои арзон дорад, камбањо, камарзиш. АРЗОНЇ ‫ ارزاﻧﻲ‬1. арзон будан, камбањоии чизњо, ба нархи арзон ёфт шудани њамаи чизњо; муќоб. ќиматї ва гаронї; маљ. фаровонї. 2. маљ. муносиб, сазовор, шоиста; ◊ арзонї доштан ато кардан, бахшидан. АРЗОНФУРЎШ ‫ ارزاﻧﻔﺮوش‬фурўшандаи молу љинсњо бо нархи камтар аз њадди маъмул. АРЗОНФУРЎШЇ ‫ ارزاﻧﻔﺮوﺷﻲ‬фурўхтани молу ашё бо ќимати камтар аз њадди маъмул. АРИЗА а. ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪ‬1. номаи хоњиш ва илтимос доир ба ягон кор ё ањволи худ, ки ба касони масъули дахлдор ё ба номи идорањо навишта мешавад, арзи њол, номаи баёни њол. 2. арз, хоњиш, илтимос, шикоятнома; ариза додан илтимоснома навишта супоридан. АРИЗАБАР ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪﺑﺮ‬таър. он ки номањои хоњиш, шикоят ва ѓайраро ба марказ мерасонид. АРИЗАБАРДОР ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺑﺮدار‬таър. шахси амалдори даргоњи њокимон, ки илтимосномањои гуногун аз дасти ў мегузаштанд. АРИЗАБАРЇ ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪﺑﺮي‬таър. ваќти муайяни ариза ќабул кардани њокимон аз амалдорони худ, ки дар даргоњи онњо барпо мегардид. АРИЗАБОЗ ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪﺑﺎز‬он ки бањудаю бењуда ариза менависад, аризаи шикоятї навиштанро дўст медорад. АРИЗАБОЗЇ ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪﺑﺎزي‬бањудаву бењуда машѓули аризанависї шудан. АРИЗАДИЊАНДА ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪ دﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ариза додан. 2. он ки

– 78 –

АРИ

ариза медињад (барои ба кор ќабул шудан ё аз кор рафтан ва м. ин).

момдорони давлат, мансабдорони бузурги њукумат.

АРИЗАНАВИС ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﻧﻮﻳﺲ‬он ки ариза менависад, нависандаи ариза.

АРКТИКА ю. ‫ ارﻛﺘﻴﻜﻪ‬минтаќаи ќутби шимолии кураи Замин.

АРИЗАНАВИСЇ ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲ‬исми амал аз ариза навиштан; бо навиштани ариза машѓул шудан.

АРКТИКЇ ‫ ارﻛﺘﻴﻜﻲ‬мансуб ба Арктика: экспедитсияи арктикї.

АРИЗАХОН ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪ ﺧﻮان‬таър. он ки дар њузури подшоњ ё њоким аризањоро мехонд. АРИЗАЧЇ ‫ ﻋﺮﻳﻀﭽﻲ‬1. таър. амалдоре, ки вазифааш аз пешнињод намудани ариза, илтимоснома, шикоятномањои омада ба амир ва њоким иборат буд. 2. гуфт. аризадињанда, шикояткунанда. АРИЗАЧЎБ ‫ ﻋﺮﻳﻀﻪﭼﻮب‬таър. чўби махсуси лўлашакли дарунхолї, ки амалдорони амир дар даруни он ариза, талабнома ва илтимосномањояшонро андохта, ба даргоњ мефиристонданд. АРИКА ю. ‫ ارﻳﻜﻪ‬кит. тахт, тахти ороста. АРИН а. ‫ ﻋﺮﻳﻦ‬кит. беша, љангалзор, найзор; шери арин шери љангал. АРИФМЕТИКА ю. ‫ ارﻳﻔﻤﺘﻴﻜﻪ‬илм дар бораи ададњо ва амалиёти доир ба онњо, илми њисоб, илми шумор. АРИФМЕТИКЇ метика.

‫ارﻳﻔﻤﺘﻴﻜﻲ‬

АРИФМОМЕТР ю. барории рўимизї.

мансуб ба ариф-

‫ارﻳﻔﻤﺎﻣﺘﺮ‬

асбоби њисоб-

АРИШ а. ‫ ﻋﺮﻳﺶ‬1. ду шоњтири ароба, ки аспро ба миёни он мебанданд. 2. кит. коза, хайма, кулба. АРИЯ ит. ‫ ارﻳﻪ‬суруде, ки дар опера як кас бо мусиќї мехонад. АРЙЕРГАРД ‫ ارﻳﻴﺮﮔﺮد‬њ. як ќисми лашкар, ки барои муњофизати ќуввањои асосї аз паси он њаракат мекунад, аќибдор; муќоб. љилавдор. АРК ‫ ارك‬ќалъаи амир, хон ё њокимнишин дар даруни њисори шањр, ќалъаи хурд дар миёни ќалъаи бузург. АРКОН а. ‫ ارﻛﺎن‬1. љ. рукн (сутунњо). 2. маљ. узвњои асосии бадан. 3. маљ. бузургон, калонњо, коргардонон; аркони давлат зи-

АРЌАМ а. ‫ ارﻗﻢ‬кит., зоол. мори сиёњу сафед, мори алобуло ва чипор, мори зањрнок. АРЌОМ а. ‫ ارﻗﺎم‬љ. раќам. АРМАД а. ‫ ارﻣﺪ‬1. ранги хокистарї, хокистаргун, хокистарранг. 2. он ки дарду касалии чашм дорад, беморчашм. АРМАЛ а. ‫ ارﻣﻞ‬кит. 1. марди безан, муљаррад. 2. маљ. марди бечора, мўњтољ ва нотавон. АРМАЛА а. ‫ ارﻣﻠﻪ‬кит. 1. зани бешавњар, бевазан. 2. маљ. зани бечора, мўњтољу нотавон. АРМАНДА ‫ ارﻣﻨﺪه‬књн. ором, сокит, бењаракат. АРМАНЇ ‫ ارﻣﻨﻲ‬1. мансуб ба Арманистон; забони арманї забоне аз хонаводаи забонњои њиндуаврупої, ки дар Арманистон, Туркия ва баъзе кишварњои дигар ривољ дорад; арманињо халќи Арманистон, мардуми арман. 2. сокини Арманистон. АРМАНИТАБОР ‫ ارﻣﻨﻲﺗﺒﺎر‬арманинажод, мардуми арманиасл. АРМАТУРА лот. ‫ ارﻣﺘﻮره‬1. асбоб ва анљомњои ягон дастгоњ, мошина ё таљњизоти барќї. 2. сохт. устухонбандии филизї, ки дар байни маснуоти бетонї мегузоранд (барои мустањкам шудани он), сихгул. АРМАТУРБАНД ‫ ارﻣﺘﻮرﺑﻨﺪ‬он ки дар сохтмон ба бастани арматурањо машѓул аст. АРМАТУРСОЗЇ ‫ ارﻣﺘﻮرﺳﺎزي‬муассиса ва корхонае, ки ба истењсоли арматура машѓул аст. АРМАТУРЧЇ ‫ ارﻣﺘﻮرﭼﻲ‬он ки устухонбандињои филизї месозад, коргари арматурсоз. АРМОН ‫ ارﻣﺎن‬орзу, њасрат; аз љањон ба армон рафтан орзуњо амалї нагардида фавтидан, ноумед аз дунё гузаштан; ба дил армон доштан њасрате доштан; дар дил армон намондан њамаи орзуњо амалї гардидан. АРМУЃОН ‫ ارﻣﻐﺎن‬тўњфае, ки мусофир аз сафар меоварад, њадя, савѓот, рањовард; армуѓон

– 79 – овардан тўњфа овардан.

АРР

АРМУЃОНЇ ‫ ارﻣﻐﺎﻧﻲ‬тўњфашаванда, савѓотї.

АРОЗ ‫ اراز‬гуфт. ранљиш, ранљидан; ранљидан аз рўи ноз; ќањр кардани касе аз рўи он, ки гўё ба иззати нафсаш расида бошанд.

АРНАБ а. ‫ ارﻧﺐ‬кит. харгўш.

АРОЗИЛ а. ‫ اراذل‬љ. арзал (разилон, нокасон).

АРОБА ‫ اراﺑﻪ‬воситаи наќлиёти чархдор, ки маъмулан аз чўб сохта мешавад ва аз он барои боркашї ва саворї истифода баранд; аробаи аспї аробае, ки онро асп мекашад; аробаи дучарха аробае, ки ду чарх дорад; аробаи каппадор аробаи болопўш; аробаи кўтак аробаи худчарх; аробаи рессордор аробае, ки нишастгоњи он дар рўи рессор - пружина сохта шудааст; аробаи чорчарха аробае, ки чор чарх дорад; аробаи ќўќандї аробаи чархњояш калон, ки болопўшида њам мешавад; ароба кашидан (рондан) ба аробакашї машѓул шудан; ◊ аробаи хушку холиро гирифта гурехтан моњияти масъаларо нафањмида ѓавѓо бардоштан.

АРПАБОДИЁН ‫ ارﭘﻪﺑﺎدﻳﺎن‬бот. 1. гиёњи якдусолае, ки тухмаш зирамонанди хушбўи равѓандор аст ва дар ќаннодї, тиб ва атриёт ба кор бурда мешавад. 2. тухми бодиён, розиёна.

АРОБАГАРД ‫ اراﺑﻪﮔﺮد‬:роњи аробагард роње, ки аз он ароба мегардад, роњи барои рафтуои ароба мувофиќ. АРОБАГУЗАР ‫ اراﺑﻪ ﮔﺬز‬љое, ки бо ароба гузаштан мумкин аст: роњи аробагузар. АРОБАДАРО ‫ اراﺑﻪ درا‬љое ё даре, ки аз он даромада баромадани ароба мумкин аст.

‫ اراﺑﻜﺶ‬он ки ароба меронад. АРОБАКАШЇ ‫ اراﺑﻜﺸﻲ‬исми амал аз ароба АРОБАКАШ

ка-

шидан; шуѓл ва касби аробакаш.

АРОБАРОН ‫ اراﺑﺮان‬ниг. аробакаш. АРОБАРОНЇ ‫ اراﺑﺮاﻧﻲ‬ниг. аробакашї.

АРПАХОН//АРПАЃОН ‫ارﭘﻐﺎن‬//‫ ارﭘﺨﺎن‬бот. як навъ гиёњи ќадпаст, ки дар дашту адир мерўяд. АРПАШОЛЇ ‫ ارﭘﻪﺷﺎﻟﻲ‬бот. навъе аз шолї, ки хўша ва донааш нисбатан дарозтар аст. АРРА ‫ اره‬абзори оњанини дандонадори бодаста ва камон, ки бо он чўбу тахта ва филизот мебуранд; арраи барќї аррае, ки ба воситаи ќувваи барќ ба њаракат дароварда мешавад; арра кардан // арра кашидан бо арра буридан; ◊ арраи пушт мўњрањои пушт; арраи умр одами бад, ки табъи касро хира кардан мегирад; «дандон дорад» гуфта, арраро дар хона роњ надодан аз бадї хеле эњтиёт кардан. АРРАВОР ‫ ارهوار‬аррамонанд. АРРАГЇ ‫ ارهﮔﻲ‬1. мансуб ба арра. 2. мисли дандони арра, дандонадор. АРРАДОС ‫هداس‬‫ ار‬ниг. бедабурак. АРРАЗАБОН ‫هزﺑﺎن‬‫ ار‬1. он чи ба дандонњои арра монанд аст. 2. маљ. теззабон, забондароз, бадзабон.

АРОБАСАВОР ‫ اراﺑﻪﺳﻮار‬аробарон, савори ароба, аробанишин.

АРРАКАШ ‫هﻛﺶ‬‫ ار‬он ки бо арра мебурад, арракунанда.

АРОБАСАВОРЇ ‫ اراﺑﻪﺳﻮاري‬дар ароба савор шуда сайру гашт кардан.

АРРАКАШЇ ‫هﻛﺸﻲ‬‫ ار‬исми амал аз арра кашидан; арра кардан, бо арра буридан; шуѓли арракаш.

АРОБАСОЗ ‫ اراﺑﻪﺳﺎز‬он ки ароба месозад, устои созандаи ароба. АРОБАСОЗЇ ‫ﺳﺎزي‬ наи аробасозї. АРОБАХОНА ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ бањо меистанд.

‫اراﺑﻪ‬ ‫اراﺑﻪ‬

ароба сохтан: устохоњавлї ё сарое, ки аро-

АРОБАЧА ‫ اراﺑﭽﻪ‬аробаи хурд; аробачаи бачагона аробаи хурд барои савор карда гаштани бачањои хурдсол.

АРРАМАЙДА ‫هﻣﻴﺪه‬‫ ار‬резањое, ки дар ваќти бо арра буридани чўбу тахта ва филизот њосил мешавад. АРРАМОНАНД арравор.

‫هﻣﺎﻧﻨﺪ‬‫ار‬

мисли дандонаи арра,

АРРАМОЊЇ ‫هﻣﺎﻫﻲ‬‫ ار‬зоол. навъи моњї бо бадани дарозрўя, ки фуки дарози он ба арра монанд аст.

– 80 –

АРР

АРРАМЎЙ ‫هﻣﻮي‬‫ ار‬арра бо дандонањои бисёр резаи риштамонанд барои нозуку мањин буридани чўб ва гулбурї дар чўб. АРРАПУШТ ‫ّهﭘﺸﺖ‬‫ ار‬ниг. сутунмўњра. АРРАПУШТДОР ‫هﭘﺸﺖدار‬‫ ار‬:њайвоноти аррапуштдор зоол. њайвоноте, ки аррапушт доранд; њайвонњое, ки пушти баданашон мисли арра дандонашакл аст. АРРАС//АРРОС ‫اس‬‫ار‬//‫س‬‫ ار‬1. ниг. ар-ар 2. 2. доду фарёди баланд; наъраи гўшхарош; аррос задан баланд фарёд кардан. АРРОДА а. ‫ ﻋﺮّاده‬књн. олати љангии ќадимии манљаниќмонанд, ки бо он ба тарафи душман санг мепартофтанд. АРС I ‫ ارس‬књн. ашк, оби дида. АРС II а. ‫ ﻋﺮص‬кит. чобуку боѓайрат будан, љасур будан.

АРТИКЛ фр. ‫ ارﺗﻴﻜﻞ‬збш. њиссачаест, ки дар баъзе забонњо бо исм омада, ба он маъноњои муайянї ё номуайянї, мансубият ба љинс ва ѓ. медињад. АРТИЛЛЕРИЯ фр. ‫ ارﺗﻴﻠﻴﺮﻳﻪ‬њ. 1. маљмўи силоњњои калони оташфишони љангї (аз ќабили тўп). 2. навъи артиш, ки аслињаи асосии он тўпњо мебошанд. АРТИСТ фр. ‫ ارﺗﻴﺴﺖ‬таър. он ки бо касбу кори хондани сурудњо, навохтани оњангњои мусиќї ва иљрои наќшњо дар сањна машѓул аст, њунарпеша: артисти халќї, артисти шоистаи Тољикистон; артисти Халќии ИЉШС унвони фахрие буд (дар собиќ Иттињоди Шўравї), ки ба њунарпешагон барои хизматњои шоёнашон дода мешуд. АРТИШ ‫ ارﺗﺶ‬ќуввањои мусаллањи низомии давлат, армия; лашкар, ќўшун; артиш кашидан ниг. лашкар (лашкар кашидан).

АРСА а. ‫ ﻋﺮﺻﻪ‬1. майдон, сањро; арсаи кор майдони мењнат ва фаъолият; арсаи корзор, арсаи мубориза майдони мубориза; майдони љангу набард; арсаи њаёт зиндагї. 2. маљ. миќёс: арсаи байналхалќї; арсаи шатранљ тахтаи шатранљ.

АРЎЗ а. ‫ ﻋﺮوض‬адш. 1. илми вазни шеър ва ќоидањои он; вазни шеър. 2. охирин рукни мисраи аввали њар байт.

АРСАГОЊ ‫ ﻋﺮﺻﻪ ﮔﺎه‬сањна, майдон.

АРЎЗШИНОС ‫ ﻋﺮوضﺷﻨﺎس‬коршиноси риштаи арўз, вазни шеър.

АРСАЛОН т. ‫ ارﺳﻼن‬кит. 1. шер. 2. маљ. шуљоъ, далер. АРСИНЊО ‫ ارﺳﻴﻨﻬﺎ‬хим. гурўњи таркибњои органикии маргимуш, ки зањролудкунанда мебошанд. АРТЕЗИАНЇ ‫ ارﺗﻴﺰﺋﻨﻲ‬:чоњи артезианї чоњи чуќури пармашуда, ки обаш бо фишори худ берун мерезад. АРТЕЛ р. ‫ ارﺗﻴﻞ‬таър. 1. ширкати як гурўњ одамони ягон ихтисос ё касб барои кори якљоя дар асоси мењнат ва љавобгарии умумї. 2. књн. шакли асосии сотсиалистии иттињодияи истењсолии мењнаткашон, ки дар даврони шўравї дар заминаи умумї будани воситањои истењсолот хољагии коллективонаро ташкил карда буданд: артели либосдўзї, артели мўзадўзон. АРТЕРИОСКЛЕРОЗ ю. мории рагњои шараён.

‫ارﺗﻴﺮآﺳﻜﻠﻴﺮاز‬

тиб. бе-

АРЎЗЇ ‫ ﻋﺮوﺿﻲ‬1. мансуб ба арўз; марбут ба арўз. 2. он ки аз илми арўз огоњ аст, олими арўзшинос.

АРЎС а. ‫ ﻋﺮوس‬1. духтаре, ки нав шавњар кардааст. 2. зан нисбат ба хонаводаи шавњараш, келин; арўс овардан, арўс фуровардан хонадор кардани писар. 3. маљ. њар чизи бисёр зебо ва марѓуб; ◊ арўси сол фасли бањор; арўси ховар офтоб. АРЎСАК ‫ ﻋﺮوﺳﻚ‬1. шакли тасѓир ва навозишии арўс; арўси хурду камсинну соли зебо. 2. лўъбати кўдакон (хусусан духтарчањо), ки ба шакли инсон сохта шудааст, лўхтак, зоча. 3. књн. олати љангии ќадимї, ки бо он ба тарафи душман санг меандохтанд, маннљаниќи хурд. АРЎСАКАНДОЗ ‫ ﻋﺮوﺳﻚاﻧﺪاز‬књн. он ки дар майдони љанг бо арўсак (манљаниќи хурд) ба тарафи душман сангу оташ меандохт. АРЎСАКБОЗ ‫ ﻋﺮوﺳﻚﺑﺎز‬кўдакон ва махсусан духтарчањое, ки бо арўсак бозї мекунанд, лўхтакбоз.

– 81 –

АСА

АРЎСАКБОЗЇ ‫ ﻋﺮوﺳﻚﺑﺎزي‬бозї кардан бо арўсак, лўхтакбозї.

нав дар атрофи арчаи бо бозичањо зинат додашуда.

АРЎСБАРОН ‫ ﻋﺮوﺳﻚﺑﺮان‬маросими бурдани арўс ба хонаи домод.

АРЧАЗОР ‫ ارﭼﻪزار‬љое, ки арчаи бисёр дорад, љои серарча.

АРЎСБИНОН//АРЎСБИНЇ ‫ﻋﺮوﺳﺒﻴﻨﻲ‬//‫ﻋﺮوﺳﺒﻴﻨﺎن‬ маросими аввалин бор ба дидани арўс омадани хешон ва наздикон пас аз тўйи никоњ.

АРЧАНД ‫ ارﭼﻨﺪ‬шакли кўтоњшудаи агарчанд.

АРЎСЇ ‫ ﻋﺮوﺳﻲ‬1. мансуб ба арўс; он чи ба арўс хос аст: либоси арўсї, одоби арўсї. 2. љашни издивољ, никоњ.

АРЉ ‫ ارج‬ќадр, ќимат, эътибор; арљ гузоштан бањои сазовор додан; иззату њурмат кардан.

АРЎСТАЛ(А)БОН ‫ ﻋﺮوسﻃﻠﺒﺎن‬маросими даъвати (омадани) арўс ба хонаи волидайн. АРЎСШАВАНДА ‫ ﻋﺮوسﺷﻮﻧﺪه‬духтаре, ки барои арўсї номзад шудааст, арўси оянда. АРФА олм. ‫ ارﻓﻪ‬мус. як навъ асбоби мусиќии чангмонанди калон, ки бо нохун навохта мешавад; уд. АРХАИЗМ ю. ‫ ارﺧﺌﺰم‬збш. калима ё ибораи аз истеъмол баромада, кўњнашуда. АРХАР ‫ ارﺧﺮ‬зоол. њайвони љуфтсум аз хонаводаи мешњо. АРХЕЙ ю. ‫ ارﺧﻴﻲ‬:эраи архей ќадимтарин давраи таърихи геологияи замин; эраи азой. АРХЕОЛОГ ю. ‫ﻻگ‬Ĥ‫ ارﺧﻴ‬ниг. бостоншинос. АРХЕОЛОГИЯ ю. ‫ ارﺧﻲآﻻﮔﻴﻪ‬ниг. бостоншиносї. АРХИВ лот. ‫ ارﺧﻴﻮ‬ниг. бойгонї. АРХИТЕКТОР ю. ‫ ارﺧﻴﺘﻴﻜﺘﺎر‬ниг. меъмор. АРХИТЕКТУРА ю. (санъати меъморї).

‫ارﺧﻴﺘﻴﻜﺘﻮره‬

ниг. меъморї

АРЊАМ а. ‫ ارﺣﻢ‬рањимтар, мењрубонтар, бахшандатар. АРЊАМАРРОЊИМИН а. ‫ ارﺣﻢاﻟﺮاﺣﻤﻴﻦ‬д. рањмдилтарини рањмдилон, бисёр рањмкунанда; бахшандатарини бахшандагон (сифати Худо). АРЊОМ а. ‫ ارﺣﺎم‬љ. рањим II: арњоми замин таги замин, даруни замин. АРЧА ‫ ارﭼﻪ‬як навъ дарахти сўзанбарги њамешасабз, ки бештар дар кўњњо мерўяд; кољ; арчаи солинавї а) дарахти арчаи барои пешвози соли нав оро додашуда; б) љашни шеъру раќси одатан атфол барои истиќболи соли

АРЧИ ‫ ارﭼﻪ‬шакли кўтоњшудаи агарчи.

АРЉАЛ ‫ ارﺟﻞ‬кит. 1. аспе, ки дар як пояш аломати сафедї бошад, аспе, ки як пояш сафед бошад. 2. маљ. сафед. АРЉМАНД ‫ ارﺟﻤﻨﺪ‬1. боќадру ќимат, соњибќадр, иззатманд, гиромї, азизу мўњтарам; арљманд кардан соњиби ќадру эътибор намудан, иззатманд гардонидан; арљманд шудан соњиби мартаба гаштан, ќадру ќимат пайдо намудан. 2. пурќимат, гаронбањо. АРЉМАНДЇ ‫ ارﺟﻤﻨﺪي‬соњибэњтиромї, иззатмандї, сазоворї, шоистагї, бузургворї, баландмаќомї; арљмандї ёфтан иззату эњтиром пайдо кардан, арљманд шудан. АРШ а. ‫ ﻋﺮش‬1. тахт, сарир. 2. осмон; арши аъло осмони баланд; аршу фарш осмону замин; ◊ ба арши аъло бардоштан бисёр таъриф кардан, бисёр бардор-бардор кардан; нола ба арш баровардан сахт нолидан; худро дар арши аъло дидан кибру ѓурурро ба дараљаи аъло расонидан, аз мартабаи худ хеле болидан. АРША а. ‫ ﻋﺮﺷﻪ‬кит. 1. баландии сањни киштї, ки аз он љо киштиро идора мекунанд. 2. айвон, пешайвон, шипанг. АРШАД а. ‫ ارﺷﺪ‬кит. калонтар, бузургтар. АРШИЁН ‫ ﻋﺮﺷﻴﺎن‬д. киноя аз фариштагон. АРШЇ ‫ ﻋﺮﺷﻲ‬мансуб ба арш. АРШНИШИН подшоњ.

‫ﻋﺮشﻧﺸﻴﻦ‬

кит.

тахтнишин,

АРШПАЙМО ‫ ﻋﺮشﭘﻴﻤﺎ‬паймояндаи арш, аршгард, осмонгард. АСАБ а. ‫ ﻋﺼﺐ‬пай ё торњои борик, ки аз маѓзи сар ба тамоми узвњои бадан пањн шудааст ва њиссу њаракат дар аъзои бадан ба он вобаста аст; системаи асаб тамоми торњои асаб, ки бо

– 82 –

АСА

маѓзи сар пайваст мебошад; ◊ асаб вайрон гардидан (шудан) ба њаяљон омадан, оташин шудан; асаб ором гирифтан вазъи мўътадил пайдо кардан, ором шудан, таскин ёфтан; ба асаби касе расидан // ба торњои асаби касе нохун задан касеро асабонї кардан. АСАБА а. ‫ ﻋﺼﺒﻪ‬кит. 1. ниг. асаб. 2. хешовандони мардина аз тарафи падар; фарзандони писарї. АСАБДАРД ‫ ﻋﺼﺐدرد‬тиб. бемории асабњои канорї, ки бо илтињобу омос ва неврит меанљомад (невралгия). АСАБИЁНА ‫ ﻋﺼﺒﻴﺎﻧﻪ‬дар њолати хашмгинона, оташинона.

асабонї,

АСАБИМИЗОЉ ‫ ﻋﺼﺒﻲﻣﺰاج‬он ки мизољи ба андак сахтии рўзгор тобнаоваранда дорад; он ки ба њар чиз зуд асабонї мешавад, зудранљ; тундмизољ. АСАБИНАМО ‫ ﻋﺼﺒﻲﻧﻤﺎ‬монанд ба асабонї, асабонишуда, хашмгиншуда.

АСАБШИНОСЇ ‫ ﻋﺼﺐﺷﻨﺎﺳﻲ‬тиб., биол. гурўњи илмњо дар бораи сохтор ва низоми кору табобати беморињои системаи асаб, неврология. АСАВ ‫ اﺳﻮ‬1. як навъ касалии асп, ки аз камќувватї падидор мегардад. 2. аспи лоѓар ва корношоям. АСАД а. ‫ اﺳﺪ‬1. шер, шери даранда, шери беша. 2. номи моњи панљуми солшумории њиљрии шамсї, ки дар форсї моњи мурдод ном дорад ва он ба июл ва август рост меояд: бурљи Асад нуљ. номи яке аз дувоздањ бурљи фалакї. АСАЛ а. ‫ ﻋﺴﻞ‬моддаи шакарини ѓафс, ки занбўри асал аз шираи гулњо њосил мекунад, шањд, ангубин; гул хор дораду асал занбўр (зарб.); занбўри асал ниг. занбўр; ◊ аз дањонаш асал мечакад (мерезад) хеле хушгуфтор аст. АСАЛАК ‫ ﻋﺴﻠﻚ‬1. шакарак, ки дар барги растанињо аз шираи онњо пайдо мешавад. 2. гуфт. ширинак, мењрубонак: асалаки бобо.

АСАБИЯТ а. ‫ ﻋﺼﺒﻴﺖ‬њолати асабї будан, хашмгинї; асабият гирифтан ниг. дар асабият афтодан; дар асабият афтодан асабонї шудан, хашмгин гардидан, дар ѓазаб шудан.

АСАЛИН//АСАЛЇ ‫ﻋﺴﻠﻲ‬//‫ ﻋﺴﻠﻴﻦ‬1. мансуб ба асал; асалдор. 2. бисёр ширин: кулчаи асалї.

АСАБЇ ‫ ﻋﺼﺒﻲ‬1. зуд ба њаяљон оянда, ноором, рўњан нороњат. 2. хашмгин, ѓазабнок; асабї шудан а) ба сустии асаб гирифтор шудан, ба касалии асаб дучор шудан; б) ба хашм омадан, ѓазабнок гардидан.

АСАЛПАРВАРЇ асал.

АСАБКАШЇ ‫ ﻋﺼﺐﻛﺸﻲ‬тиб. дар дандонпизишкї маљмўи амалиётест оид ба гирифтани торњои асаб ва тозаву зиддиуфунї кардани љои решаи дандон ва инчунин пур кардани он. АСАБКУШЇ ‫ ﻋﺼﺐﻛﺸﻲ‬тиб. бо истифода аз усулњои физикї ва химиявї аз байн бурдани бофтањои асаб барои таскини дард. АСАБОНИЯТ ѓазабнокї.

‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ‬

асабият,

хашмгинї,

АСАБОНЇ ‫ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ‬асабї, хашмгин, ѓазабнок; асабонї кардан ба хашм овардан, ѓазабнок намудан; асабонї шудан (гардидан) хашмгин шудан, ѓазабнок гардидан, њолати таодули мизољи худро аз даст додан.

АСАЛПАРВАР ‫ ﻋﺴﻞﭘﺮور‬он ки бо парвариши занбўри асал машѓул аст.

‫ﻋﺴﻞﭘﺮوري‬

парвариши занбўри

АСАЛТАЪМ ‫ ﻋﺴﻞﻃﻌﻢ‬дорои таъми асал; бисёр ширин, хеле ширин. АСАМ(М) а. ‫ اﺳﻢ‬кит. он ки гўшаш намешунавад, кар. АСАН(Н) а. ‫ اﺳﻦ‬кит. калонсолтар, солхўрдатар, мусин(н). АСАР а. ‫ اﺛﺮ‬1. аломат, нишона; аломати боќимонда аз чизе; асар ёфтан аз касе, чизе дарак пайдо кардан, хабар ёфтан; асари њаёт намондан барњам хўрдани зиндагї; асари њаёт (зиндагї) нишон додан зинда будан, зинда будани худро нишон додан; асар намондан аз чизе аломате набудан, мављуд набудани он чиз. 2. наќш аз љои пой, пайи по, из. 3. таъсир; асар гузоштан чизе боќї монондан; нишон боќї гузоштан; асар бахшидан таъсир кардан; асар дидан таъсир ёфтан, таъсир гирифтан; нишонае дидан; асар доштан таъсир кардан; асар кардан таъсир бахшидан. 4. чи-

– 83 – зи навишташуда, чизи таълифгардида, чизи эљодкарда. АСАРБАХШ ‫ اﺛﺮﺑﺨﺶ‬ниг. таъсирбахш.

АСИ афзор; асбобу анљом чизу чораи рўзгор; асбобу ашё // асбобу ускуна олату афзор, чизу чора.

АСБОББАРОРЇ ‫ اﺳﺒﺎبﺑﺮاري‬истењсоли воситањои кору зиндагї: саноати асбоббарорї.

АСАРБАХШЇ ‫ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‬ниг. таъсирбахшї. АСАРГУЗОР ‫ اﺛﺮﮔﺬار‬кит. пайгузор, асарбахш. АСАРГУЗОРЇ ‫ اﺛﺮﮔﺬاري‬кит. асар гузоштан, таъсир, пайгузорї. АСАРДУЗД ‫ اﺛﺮدزد‬он ки таълифи шахси дигарро тамоман ё ќисман дуздида, аз они худ ќаламдод мекунад. АСАРДУЗДЇ ‫ اﺛﺮدوزدي‬навиштаљоти шахси дигарро дуздида, аз они худ вонамудан; сирќати адабї.

АСБОБДОР ‫ اﺳﺒﺎبدار‬соњиби лавозимот, соњиби олату афзор; соњиби молу мулк, доро, бадавлат. АСБОБСОЗ ‫ اﺳﺒﺎبﺳﺎز‬созанда ва истењсолкунандаи абзору олоти рўзгор. АСБОБСОЗЇ ‫ اﺳﺒﺎبﺳﺎزي‬истењсоли асбоб: дастгоњи асбобсозї. АСБОБХОНА ‫ اﺳﺒﺎبﺧﺎﻧﻪ‬љои нигањдории асбобу анљоми кор.

‫ اﺳﺒﺎﺳﻤﻴﻨﺖ‬сементи бо асбест

АСАРКУНАНДА ‫ اﺛﺮﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз асар кардан; он чи таъсир дорад, ботаъсир, таъсирбахш.

АСБОСЕМЕНТ ю. омехта.

АСАРНОК ‫ اﺛﺮﻧﺎك‬таъсирбахш, муассир.

АСЃАР а. ‫ اﺻﻐﺮ‬кит. хурдтар, майдатар.

АСАРПАЗИР ‫ اﺛﺮﭘﺬﻳﺮ‬тањти таъсир гиранда, мутаассиршаванда.

ќарор-

АСАРПАЗИРЇ ‫ اﺛﺮﭘﺰﻳﺮي‬асарпазир будан; вазъ ва њолати асарпазир. АСАС а. шаб.

‫ﻋﺴﺲ‬

таър. сардори шабгардон, мир-

АСАФ а. ‫ اﺳﻒ‬кит. ѓам, андўњ, њасрат. АСБЕСТ ю. ‫ اﺳﺒﻴﺴﺖ‬маъд. маъданест, ки ба оташ тоб оварда, гармиро намегузаронад ва дар техника бисёр кор фармуда мешавад, сангпахта. АСБОБ а. ‫ اﺳﺒﺎب‬1. љ. сабаб. 2.васила, восита. 3. лавозимот, чизу чораи даркорї; асбоби аёнї олатњои намоишї барои таълим; асбоби дењќонї лавозимоти дењќонї; асбоби зиёфат васоили тараб, масолењи мењмондорї; асбоби зироат олати киштукор; асбоби истироњат васоили дамгирї; асбоби китобат // асбоби хатнависї лавозимоти хатнависї (ќалам, дафтар ва ѓ.); асбоби маишат васоили зиндагї; асбоби мусиќї соз, олати мусиќї (дутор, най, рубоб ва ѓ.); асбоби роњ чизњои даркории сафар; асбоби рўзгор чизњои лозими зиндагї; асбоби такфин чизу чора барои дафни мурда; асбоби тараб васоили айш, василањои кайфу сафо; асбобу абзол олату

АСГУДОР ‫ اﺳﮕﺪار‬књн. ќосид, чопар. АСЕПТИКА ю. ‫ اﺳﻴﭙﺘﻴﻜﻪ‬тиб. чорабинињои пешгирї аз фосид шудани хун дар ваќти амалиёти љарроњї ё муолиљаи љароњатњо. АСЕТАТ лот. сирко.

‫اﺳﻴﺘﺖ‬

хим. намаки кислотаи

АСЕТИЛЕН лот. ‫ اﺳﻴﺘﻴﻠﻦ‬гази беранги зањрдору бадбўи сўхтанї, ки дар кафшери филизот, њосил намудани каучуки синтетикї ва ѓ. истифода мешавад. АСИДА а. ‫ ﻋﺼﻴﺪه‬књн., хўр. як навъ њалво, њалвои тар. АСИДОЗ лот. ‫ اﺳﻴﺪاز‬биол. беморие, ки аз бисёр шудани кислота дар хун ва дигар бофтањои бадан пайдо мегардад; хунукї гузаштан. АСИЛ а. ‫ اﺻﻴﻞ‬1. покнажод, соњибнасаб; наљиб, дорои хислат ва хусусиятњои хуб. 2. њаќиќї, аслї. АСИЛЗОДА ‫ اﺻﻴﻞزاده‬1. он ки насаби олї дорад. 2. одами њаќиќї, соњиби хусусиятњои хуб. АСИЛЗОДАГЇ ‫ اﺻﻴﻞزادهﮔﻲ‬асилзода будан, бонасаб будан, покнажодї. АСИ(М)МЕТРИЯ ю. ‫ اﺳﻴﻤﺘﺮﻳﻪ‬вайронии таносуб, номутаносибї. АСИНХРОНЇ ю.

‫اﺳﻴﻨﺨﺮاﻧﻲ‬

:муњаррики барќии

– 84 –

АСИ асинхоронї муњаррики ёбандаи барќ.

љараёни

таѓйир-

АСИР а. ‫ اﺳﻴﺮ‬1. дастгиршуда дар љанг ё тохтутоз, бандї. 2. гирифтор, побанд; мутеъ. 3. маљ. ошиќ, дилдода, мафтун; асири ишќ гирифтори ишќ, дилдода; асири њарбї он ки дар љанг ба дасти душман афтодааст, бандї; асир афтодан бандї шудан; асир гирифтан бандї кардан дар љанг; асир кардан а) гирифтор намудан, побанд сохтан; б) маљ. мафтун сохтан; асир шудан гирифтор гаштан, бандї шудан. 4. мушкил, душвор, сахт. 5. шира, шираи ангур. АСИРАК ‫ اﺳﻴﺮك‬1. шакли тасѓири асир. 2. пораи харбузаю тарбуз, карч. АСИРАФТОДА ‫ اﺳﻴﺮاﻓﺘﺎده‬сифати феълии замони гузашта аз асир афтодан; он ки ба асорат афтодааст. АСИРВОР ‫ اﺳﻴﺮوار‬мисли асир, асирмонанд. АСИРЇ ‫ اﺳﻴﺮي‬1. асир будан, побандї, бандигї, муќайяд гаштан; ба асирї гирифтан асир кардан, муќайяд сохтан. 2. гирифторї, побанди чизе будан. АСКАР а. ‫ ﻋﺴﻜﺮ‬1. хизматчии ќатории ќуввањои мусаллањи давлат, сарбоз, љанговар, сипоњї. 2. лашкар, сипоњ; аскари ихтиёрї касе, ки бо ихтиёри худ ба сафи ќуввањои мусаллањ дохил шудааст, фидої; аскари ќаторї хизматчии њарбии одї (бе рутба) дар ќуввањои мусаллањи давлат, љанговари одї; аскари пиёда љанговари ќўшунњои пиёдагард; аскари савора сарбози ќўшунњои аспсавор; аскари сурх таър. љанговари рутбаи хурди шўравї то аввалњои Љанги Бузурги Ватанї. АСКАРБАЧА ‫ ﻋﺴﻜﺮﺑﭽﻪ‬сарбози љавон, љанговари љавон. АСКАРБОШЇ ‫ ﻋﺴﻜﺮﺑﺎﺷﻲ‬таър. сардори лашкар, саркарда. АСКАРГИРЇ ‫ ﻋﺴﻜﺮﮔﻴﺮي‬даъват ба хизмат дар ќуввањои мусаллањи давлат, сафарбарї ба аскарї. АСКАРИДА ю. ‫ اﺳﻜﺮﻳﺪه‬зоол. кирми паразити рўдаи њайвоноти ширхор ва инсон, киљља. АСКАРЇ ‫ ﻋﺴﻜﺮي‬1. мансуб ба аскар; хизмати њарбї; чун аскар хизмат кардан: ба хизмати аскарї рафтан. 2. њарбї, низомї; интизоми

аскарї тартиб ва низоми њарбї; либоси аскарї либоси махсуси низомї, ки аскарњо мепўшанд. АСКАРКАШЇ ‫ ﻋﺴﻜﺮﻛﺸﻲ‬роњбарї кардан ба лашкар, лашкаркашї; њуљум, њамла бо лашкар. АСКАРХОНА ‫ ﻋﺴﻜﺮﺧﺎﻧﻪ‬гуфт. љои истиќомати аскарон, лашкаргоњ, сарбозхона, казарма. АСКИЯ ‫ اﺳﻜﻴﻪ‬т. бо њазлу шўхї сухан гуфтан, мутоиба; аския гуфтан (кардан) мутоиба кардан. АСКИЯБОЗ ‫ اﺳﻜﻴﻪﺑﺎز‬аскиягўй, бо њазлу шўхї сухангўянда. АСКИЯГЎЇ ‫ ﻋﺴﻜﻴﻪﮔﻮﺋﻲ‬исми амал аз аския гуфтан; аскиягўї кардан бо њамдигар бо њазлу шўхї сухан гуфтан, мутоиба гуфтан. АСКИЯГЎЙ шўх.

‫ﻋﺴﻜﻴﻪﮔﻮي‬

мутоибагўй, хуштабъ,

АСКИЯЧЇ ‫ ﻋﺴﻜﻴﭽﻲ‬ниг. аскиягўй. АСЌОЛ а. нинињо).

‫اﺛﻘﺎل‬

љ. сиќл (чизњои вазнин; ваз-

АСЛ а. ‫ اﺻﻞ‬1. реша, бех; асос, моњият; асли масъала моњияти масъала. 2. њаќиќї, асил. 3. зот, насл, насаб, авлод, нажод; аслу насаб нажод, насл, зоту зурриёт; аз асл ниг. дар асл; ба асли... ба худи..., ба моњияти...; дар асли... дар нусхаи аслї..., дар матни њаќиќии...; дар асл а) аслан, аз љињати баромад; б) моњиятан; дар њаќиќат; мисли асли ќадим монанди пештара, пештара барин. АСЛАМ а. ‫ اﺳﻠﻢ‬1. кит. солимтар, тандурусттар, сињаттар; дурусттар. АСЛАН а. ً‫ اﺻﻼ‬1. асосан, њаќиќатан, дар њаќиќат. 2. дар асл, аз љињати насаб, аз љињати баромад. 3. ниг. асло. АСЛАЪ а. ‫ اﺻﻠﻊ‬кит. марде, ки мўйњои пеши сараш рехта бошад, одамсар. АСЛИЊА а. ‫ اﺳﻠﺤﻪ‬љ. силоњ; 1. њама навъи силоњ ё яроќи љангї (шамшеру туфангу тўп ва ѓ.); анљому аслиња яроќу лавозимот; бо зўри аслиња ба воситаи яроќ. 2. маљ. восита. АСЛИЊАДОР ‫ اﺳﻠﺤﻪدار‬1. силоњдор, босилоњ, бояроќ, яроќнок. 2. масъули анбори аслиња, посбони анбори аслиња.

– 85 – АСЛИЊАДОРЇ ‫ اﺳﻠﺤﻪداري‬1. силоњ доштан, бо худ нигоњ доштани силоњ. 2. ниг. аслињахона. АСЛИЊАНОК ‫ اﺳﻠﺤﻪﻧﺎر‬яроќнок, силоњдор; аслињанок шудан яроќдор шудан, мусаллањ шудан. АСЛИЊАНОКШАВЇ ‫ اﺳﻠﺤﻪﻧﺎﻛﺸﻮي‬исми амал аз аслињанок шудан; яроќнок шудан, мусаллањшавї. АСЛИЊАПАРТОЇ ‫ اﺳﻠﺤﻪﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬тарки аслиња кардан, яроќпартої, халъи силоњ. АСЛИЊАСОЗ ‫ اﺳﻠﺤﻪ ﺳﺎز‬яроќсоз. АСЛИЊАСОЗЇ ‫ اﺳﻠﺤﻪﺳﺎزي‬аслиња яроќсозї: корхонаи аслињасозї.

сохтан,

АСЛИЊАХОНА ‫ اﺳﻠﺤﻪﺧﺎﻧﻪ‬љои нигоњ доштани аслиња, анбори яроќ, ќўрхона. АСЛИЯТ а.

‫ اﺻﻠﻴﺖ‬кит. асл будан, асилї.

АСЛЇ ‫ اﺻﻠﻲ‬асосї; њаќиќї: маќсади аслї; нусхаи аслї дастнавис ё тасвире, ки аз рўи он чоп мекунанд ё нусхањои дигар мебардоранд. АСЛО а. њаргиз.

‫اﺻﻼ‬

АСЛОФ а. ниён).

аслан, тамоман, њељ, њељ гоњ,

‫اﺳﻼف‬

љ. салаф (гузаштагон, пеши-

АСМАР а. ‫ اﺳﻤﺮ‬кит. гандумгун, сабзина. АСМО а. ‫ اﺳﻤﺎ‬љ. исм (номњо). АСНО а. ‫ اﺛﻨﺎ‬миёна, байн; дар аснои дар байни..., њангоми..., дар ваќти...; дар ин асно дар ин ваќт, дар ин њангом, дар ин байн. АСНОД а. ‫ اﺳﻨﺎد‬љ. санад (њуљљатњо); идораи сабти аснод идораи нотариалї. АСНОМ а. ‫ اﺻﻨﺎم‬љ. санам, (бутњо). АСНОФ а. ‫ اﺻﻨﺎف‬љ. синф; аснофи мењнатї // аснофи муздур синфњои ањли мењнат. АСО а. ‫ ﻋﺼﺎ‬1. чўбе, ки барои такя карда роњ гаштан истифода мешавад, чўбдаст, таёќ; асои баѓалї ниг. асобаѓал; асои Мўсо д. асои Мўсо-пайѓамбар, ки тибќи ривоятњо ба замин мепартофт, аждањо мешуд; асои пирии падарон киноя аз фарзандон, ки дар пирї мададгори падаронанд; асои пир ба љои пир (зарб.) дар мавриде гуфта мешавад, ки касе њозир набошаду шахси дигар ўро иваз карда

АСО тавонад; асо мегирифтагї шудан пир шудан ё бемадор гаштан. 2. маљ. такягоњ; мададгор; асои касе будан (шудан) мададгор ва такягоњи касе будан (шудан); асои дасти касе шудан (гаштан) такягоњу мададгори касе шудан.

АСОБАЃАЛ ‫ ﻋﺼﺎﺑﻐﻞ‬асои махсусе, ки одамони ланг ё дарди по ба зери баѓал гирифта такякунон мегарданд. АСОБАДАСТ бадаст.

‫ﻋﺼﺎﺑﺪﺳﺖ‬

асодор: одами ассо-

АСОЗАНОН ‫ ﻋﺼﺎزﻧﺎن‬феъли њол аз асо задан, ба асо такякунон. АСОКАШ ‫ ﻋﺼﺎﻛﺶ‬он ки аз дасти одами нобино дошта роњнамої мекунад, кўркаш. АСОКИР а. сипоњ.

‫ﻋﺴﺎﻛﺮ‬

кит. 1. љ. аскар. 2. лашкар,

АСОЛАТ а. ‫ اﺻﺎﻟﺖ‬асилї, наљобат, асилзодагї. АСОМЇ а. ‫ اﺳﺎﻣﻲ‬љ. исм (номњо). АСОРАТ а. ‫ اﺳﺎرت‬асирї, гирифторї, бандагї; ба асорат афтидан // гирифтори асорат шудан ба асирї афтидан, асир гаштан. АСОРАТОВАР ‫ اﺳﺎرتآور‬асоратоваранда, ба асорат гирифторкунанда. АСОС а. ‫ اﺳﺎس‬1. поя, бунёд, тањкурсї, замина; нињод, асл, бех; ба асоси // дар асоси... мувофиќи..., аз рўи...; асос гузоштан бунёд нињодан, замина њозир кардан; асос ёфтан бунёд гардидан, барќарор шудан. 2. маљ. ќонун, ќоида. 3. далел, сабаб; асос доштан далел доштан; асос кардан // ба асос гирифтан чизеро ба њисоб гирифтан, чизеро мадди назар доштан; ба далеле такя кардан. 4. грам. ќисми беванди калима, реша; асосњои феълї грам. ќисми бебандаку махсус сохтаи феълњо, ки аз онњо шаклњои замонии феълњо сохта мешаванд: асоси замони гузаштаи феъл, асоси замони њозираи феъл. АСОСА а. ‫ اﺛﺎﺛﻪ‬кит. мол, ашё, матоъ; чизу чораи хона; асосаву дабдаба њашамат, шукўњ. АСОСАН а. ً‫ اﺳﺎﺳﺎ‬1. аслан, њаќиќатан, ба эътибори асос (асл). 2. умуман, моњиятан. 3. бештар; аксаран. АСОСГУЗОР

‫اﺳﺎس ﮔﺬار‬

асосгузоранда, он ки

АСО

– 86 –

бунёд, тањкурсї менињад, бунёдгузор, барпокунанда. АСОСГУЗОРАНДА ‫ اﺳﺎسﮔﺬارﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз асос гузоштан; ниг. асосгузор. АСОСДОР ‫ اﺳﺎسدار‬ниг. асоснок. АСОСЇ ‫ اﺳﺎﺳﻲ‬1. аслї; њаќиќї; умда. 2. муњим, ањамиятнок: кори асосї, мавзўи асосї; аз њама асосиаш аз њама муњимаш; роњи (кўчаи) асосї роњи калони серрафтуой нисбат ба дигар роњњо; сохтмони асосї сохтмони калон ва муњим нисбат ба дигар сохтмонњо. 3. доимї, њамешагї. АСОСНОК ‫ اﺳﺎسﻧﺎك‬он чи ки асос дорад, далелнок; асоснок кардан (намудан) бо далелњо мустањкам кардан, мустанад кардан. АСОСНОКЇ ‫ اﺳﺎسﻧﺎﻛﻲ‬асос доштан, далелдорї. АСОСНОМА ‫ اﺳﺎسﻧﺎﻣﻪ‬маљмўаи ќоидаву ќонунњо, ки дар он сохт ва тарзи фаъолияти ягон созмон ё њизбе муќаррар карда шудааст, оиннома. АСОТИН а. ‫اﺳﺎﻃﻴﻦ‬//‫ اﺳﺎﺗﻴﻦ‬љ. устувона (сутунњо; баданањо); асотини салотин султонњои бузург. АСОТИР а. ‫ اﺳﺎﻃﻴﺮ‬1. љ. устура. 2. адш. ривоят ва ќиссаву афсонањои ќадимї дар бораи худоњо, ќањрамонњо, деву арвоњ ва ѓ. АСОТИРЇ ‫ اﺳﺎﻃﻴﺮي‬марбут ба асотир. АСОТИРШИНОС ‫ اﺳﺎﻃﻴﺮﺷﻨﺎس‬олиме, ки ба тањќиќи пайдоиши ќисмњо ва афсонањои асотирї машѓул аст, мифолог. АСОТИРШИНОСЇ ‫ اﺳﺎﻃﻴﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‬адш. илме, ки пайдоиши ривояту ќиссањо ва афсонањои асотирї ва инъикоси њаётро дар онњо меомўзад, мифология. АСОФИЛ а. ‫ اﺳﺎﻓﻞ‬љ. асфал (поинтарњо, пасттарњо); асофили бадан андоми нињонї, шармгоњ.

кўпкоригї аспи махсуси мусобиќаи бузкашї; аспи даврї аспе, ки дар муддати муайян савор мешаванд; аспи етакї аспе, ки аз лаљомаш гирифта аз паси худ мебаранд; аспи лаќай як зоти асп аст, ки дар Тољикистони марказї ва љанубї парвариш меёбад; аспи маст аспи саркаш; аспи рањдор аспи рафтораш мўътадил, аспи хушрафтор; аспи саманд а) аспи зардранг; б) аспи даванд; аспи сиёњмушкин аспи сиёњранг; аспи саворї асп барои саворшавї; аспи тозї а) аспи арабизот; б) аспи тезрав; аспи тўруќ аспи љигариранги хушсурат; аспи харос аспи љувозкашї; асп давонидан асп тохтан, асп рондан. 2. варз. мўњраи аспшакл дар бозии шоњмот. 3. пањлуи чуќурчаноки буљул, ки дар буљулбозї бурдро ифода мекунад; ◊ аз асп фурояд њам, аз узангу намефурояд мавќеи пештараашро аз даст дода бошад њам, калонигариро тарк карданї нест; ба аспи наѓз як ќамчин, ба аспи бад сад ќамчин (зарб.) ба одами наѓз як дањан гап кофї бошад, ба одами бад гапи бисёр њам таъсир намекунад; ба асп наъл зананд, ќурбоќќа њам пояшро бардоштааст (маќ.) дар мавриди имконияти худро ба њисоб нагирифта, кўркўрона таќлид кардан гуфта мешавад. АСПА ‫ اﺳﭙﻪ‬гуфт. рост истодани буљул бо тарафи асп ба боло, ки бурдро ифода мекунад, олчї. АСПАК ‫ اﺳﭙﻚ‬1. шакли тасѓири асп; аспча. 2. аспи чўбин, ки бачањо бозї мекунанд. 3. номи љонварест мисли мўрча, ки дар рўи об метозад: аспаки обї. АСПАКБОЗЇ ‫ اﺳﭙﻚﺑﺎزي‬1. бо бозичањои аспшакл бозї кардани бачагон. 2. як навъ раќс, ки аспњои сохтаи чўбинро савор шуда иљро менамоянд. АСПАКЇ ‫ اﺳﭙﻜﻲ‬аспсавор, савори асп; аспакї рафтан аспсавор рафтан. АСПАНГЕЗ ‫ اﺳﭗاﻧﮕﻴﺰ‬ниг. мањмез.

‫اﺳﭙﺮﻏﻢ‬

ниг.

ис-

АСОЧЎБ ‫ ﻋﺼﺎﭼﻮب‬асо, чўбдаст, таёќ.

АСПАРАЃМ//АСПАРЃАМ парѓам.

АСП ‫ اﺳﭗ‬1. чорпои хонагї, сумдори саворї ва боркаш; аспи бидав аспи даванда; аспи бодпой аспи тезрав; аспи боркаш аспе, ки бо он бор мекашанд; аспи бузкашї // аспи

АСПАФКАН ‫ اﺳﭗاﻓﻜﻦ‬1. он ки аспро аз пой меафтонад. 2. маљ. шуљоъ, диловар, бањодур. АСПБАНДЇ

‫ اﺳﭗ ﺑﻨﺪي‬исми амал аз асп бастан;

– 87 – яккаљилав аспро ба љое бастан; яккамехњои аспбандї мехњои калони оњанин ё чўбин, ки яккаљилав аспро мебанданд. АСПБОЗ ‫ اﺳﭗﺑﺎز‬он ки асп пойида савор шуданро дўст медорад, аспдўст, ишќбози асп. АСПБОЗЇ ‫ اﺳﭗﺑﺎزي‬дўстдории асп, аспдориву аспсаворї.

АСР

АСПОНА ‫ اﺳﭙﺎﻧﻪ‬таър. навъе аз андоз, ки барои асп гирифта мешуд. АСППАРВАР ‫ اﺳﭗﭘﺮور‬1. парваришкунандаи асп. 2. аспдўст, аспбоз.

АСПБОН ‫ اﺳﭗﺑﺎن‬нигоњубинкунандаи асп, саис.

АСППАРВАРЇ ‫ اﺳﭗﭘﺮوري‬1. асп парваридан, асп парвариш кардан; нигоњубин кардан ба асп. 2. соњаи чорводорї, ки ба парвариш ва ба вуљуд овардани зотњои хубу нави аспњо машѓул аст: фермаи асппарварї.

АСПБОНЇ ‫ اﺳﭗﺑﺎﻧﻲ‬нигоњубини асп, саисї.

АСППОЙ ‫ اﺳﭗ ﭘﺎي‬ниг. аспбон.

АСПВОР ‫ اﺳﭗوار‬аспмонанд, мисли асп.

АСППОЙЇ ‫ اﺳﭗ ﭘﺎﺋﻲ‬ниг. аспбонї.

АСПДАВОН ‫ اﺳﭗدوان‬он ки аспро метозонад, асптоз,човандоз.

АСПРЕЗ//АСПРЕС ‫اﺳﭙﺮﻳﺲ‬//‫ اﺳﭙﺮﻳﺰ‬љои аспдавонї, майдони варзишии аспдавонї, ипподром.

АСПДАВОНЇ ‫ اﺳﭗدواﻧﻲ‬исми амал аз асп давондан; машќ ва мусобиќаи асп тозондан. АСПДОР ‫ اﺳﭗدار‬дорандаи асп, соњиби асп; нигањбон ва парваришкунандаи асп.

АСПРОМКУНЇ ‫ اﺳﭗ راﻣﻜﻨﻲ‬аспи њанўз зинназадаро барои саворї тайёр кардан.

нигањбонї ва парвариши

АСПСАВОР ‫ اﺳﭗﺳﻮار‬1. шахси савори асп, аспакї, савора: аспсавор омадан. 2. киноя аз аспшинос; асппарвар.

АСПДУЗД ‫ اﺳﭗدزد‬дузди асп, он ки кору бори ў дуздидани асп аст.

АСПСАВОРЇ ‫ اﺳﭗﺳﻮاري‬асп савор шудан, аспакї будан, савора будан, саворагї.

АСПДУЗДЇ ‫ اﺳﭗدزدي‬дуздидани асп, машѓулиятњои аспдузд.

АСПТОЗ ‫ اﺳﭗ ﺗﺎز‬аспсавори моњир, човандоз.

АСПДОРЇ асп.

‫اﺳﭗداري‬

АСПДЎСТ ‫ اﺳﭗدوﺳﺖ‬ишќбози асп, аспбоз. АСПИЛ ‫ اﺳﭙﻴﻞ‬књн., ниг. аспдузд. АСПИРАНТ лот. ‫ اﺳﭙﻴﺮﻧﺖ‬он ки ба донистани чизе мекўшад; касе, ки дар аспирантураи донишкадањои олї ва муассисањои илмии тадќиќотї ба фаъолияти илмї тайёрї мебинад. АСПИРАНТЇ ‫ اﺳﭙﻴﺮﻧﺘﻲ‬мансуб ба аспирант: солњои аспирантї. АСПИРАНТУРА лот. ‫ اﺳﭙﻴﺮﻧﺘﻮره‬яке аз намудњои тайёр кардани кадрњои омўзгорї ва илмї барои мактабњои олї ва муассисањои илмии тадќиќотї. АСПИРИН лот. ‫ اﺳﭙﻴﺮﻳﻦ‬тиб. доруи пасткунандаи њарорат ва рафъи дард. АСПИСТ ‫ اﺳﭙﺴﺖ‬књн., ниг. юнучќа.

АСПТОЗЇ ‫ اﺳﭗ ﺗﺎزي‬исми амал аз асп тохтан; асп давондан, аспдавонї. АСПХОНА ‫ اﺳﭗﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки дар он асп мебанданд ва нигоњ медоранд, тавила, саисхона. АСПЉАЛЛОБ ‫ اﺳﭗﺟﻼب‬он ки асп харида бо нархи гарон мефурўшад, љаллоби асп. АСПЉАЛЛОБЇ ‫ اﺳﭗﺟﻼﺑﻲ‬шуѓли аспљаллоб. АСР I а. ‫ ﻋﺼﺮ‬1. замоне, ки сад солро дар бар мегирад, сада, ќарн. 2. замон, давр, ањд; асрњои аср якчанд аср, замонњои дароз; асрњои миёна марњалаи таърихи олам (охири а. 5 - миёнаи а. 17), ки баъди таърихи дунёи ќадим ва пеш аз таърихи дунёи нав меояд. АСР II а. ‫ ﻋﺼﺮ‬ваќти байни пешину шом, ваќти фурўравии офтоб, бегоњ: асру шом, намози аср.

АСПЇ ‫ اﺳﭙﻲ‬мансуб ба асп; љувози аспї љувозе, ки онро асп мегардонад.

АСР III а. ‫ ﻋﺼﺮ‬кит. 1. фишурдан, фишурда шираи чизеро гирифтан. 2. маљ. фишору шиканља.

АСПНАМАД ‫ اﺳﭗ ﻧﻤﺪ‬ниг. намадзин.

АСР IV а.

‫ اﺳﺮ‬кит. бандї кардан, асир кардан,

АСР

– 88 –

ба зиндон андохтан. АСРАТ а. ‫ﻋﺜﺮت‬//‫ ﻋﺜﺮة‬кит. хато, гуноњ. АСРИМИЁНАГЇ ‫ ﻋﺼﺮﻣﻴﺎﻧﮕﻲ‬мансуб ба асрњои миёна: шароити истибдоди феодалии асримиёнагї. АСРИНА ‫ ﻋﺼﺮﻳﻨﻪ‬кўњан, ќадимї; орзуи асрина орзуи дерина, орзуи ќадима.

‫ ﻋﺼﺮي‬мансуб ба аср I. АСРОР а. ‫ اﺳﺮا‬љ. сирр; мањрами

АСРЇ

асрор бохабар аз розњои нињонї; шахси боэътимоде, ки аз розњо хабар дорад ва ба вай асрори дил гуфтан мумкин аст; мањрами роз; сирру асрори пинњонї розњои махфї ва пўшида; асрори касе ё чизеро кушодан // асрори касе ё чизеро фош кардан сирњои касе ё чизеро ошкор кардан; аз асрори касе ё чизе воќиф будан аз сирњои касе ё чизе бохабар будан; парда аз рўи асрор бардоштан сирњоро кушодан, чизи ноаёнро ошкор намудан; ◊ асрори ѓайб сирњои олами берун.

АСРОРАНГЕЗ муаммо.

‫اﺳﺮاراﻧﮕﻴﺰ‬

сирдор; мармуз; пур-

АСРОРАНГЕЗОНА ‫ اﺳﺮاراﻧﮕﻴﺰاﻧﻪ‬1. номаълумона, пинњонї. 2. њайратоварона, ба тарзи аљоиб. АСРОРНОК ‫ اﺳﺮارﻧﺎك‬асроромез; пурмуаммо. АСРОРОМЕЗ ‫ اﺳﺮارآﻣﻴﺰ‬омехта бо розњо, пўшида; пурмуаммо. АСРОРОМЕЗОНА нок.

‫اﺳﺮارآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬

асрорнок; рамз-

АССИСТЕНТ лот. ‫ اﺳﻴﺴﺘﻨﺖ‬1. ёридињанда, ёвар, ёрирасони мутахассис (мас., ёвари профессор, љарроњ ё имтињонгиранда). 2. вазифаи аввалине, ки ба муаллимони мактабњои олї дода мешавад ва соњиби њамин вазифа. АССОР а. ‫ ﻋﺼﺎر‬кит. равѓанкаш, љувозкаш. АССОТСИАТСИЯ лот. ‫ اﺳﺎﺗﺴﺌﺘﺴﻴﻪ‬књн. иттињодияи одамон ё муассисањои гуногун барои расидан ба ягон маќсади умумї дар соњањои иќтисодї, сиёсї, илмї, маданї ва ѓ.; иттињодия, иттифоќ, анљуман. АСТ ‫ اﺳﺖ‬грам. бандаки хабарї (шахси сеюми шумораи танњо), ки њиссае аз хабари љумла буда, барои бо хабар алоќаманд кардани мубтадо истеъмол мешавад. АСТА І ‫ اﺳﺘﻪ‬књн. донаи мева (хурмо, шафтолу, зардолу ва ѓ.). АСТА ІІ ‫ اﺳﺘﻪ‬шакли гуфтугўии оњиста; аста-аста оњиста-оњиста. АСТАЃФИРУЛЛОЊ ‫ اﺳﺘﻐﻔﺮاﷲ‬д. аз Худо омурзиш мехоњам, бахшоиш металабам; тавба кардам. АСТАР I ‫ اﺳﺘﺮ‬ниг. остар; муќоб. абра; љомаи абра-астар љомае, ки фаќат абраву астар дорад, љомаи бепахта; ◊ астару абраи чизе (касе)-ро кушода партофтан тамоман фош кардан, пурра ошкор намудани айби касе чизе. АСТАР II ‫ اﺳﺘﺮ‬кит., ниг. хачир. АСТАРБОР ‫ اﺳﺘﺮﺑﺎر‬гуфт., ниг. астарвор.

АССАЛО а. ‫ اﻟﺼﻼ‬нидо барои даъват марњамат!, марњамат кунед!; ассало задан даъват кардан.

АСТАРБОРЇ ‫ اﺳﺘﺮﺑﺎري‬гуфт., ниг. остарворї; лоиќи остар.

АССАЛОМ а. ‫ اﻟﺴﻼم‬салом, дуруд (ба шумо); ассалому алайкум салом ба шумо; осоиш мехоњам ба шумо.

АСТАРВАН ‫ اﺳﺘﺮون‬кит. зани нозой, зани безурёт, аќим.

АССАМБЛЕЯ фр. ‫ اﺳﻤﺒﻠﻴﻪ‬ниг. маљмаъ. АССИМИЛЯТСИЯ лот. ‫ اﺳﻴﻤﻴﻠﻴﺘﺴﻴﻪ‬1. мувофиќ шудан, айният пайдо кардан ба чизе; дар натиљаи аз худ намудани забон, урфу одат ва ѓайраи як халќ ба он њамроњ шуда рафтани халќи дигар. 2. збш. монандшавї, яъне њамгун шудани як овоз ба овози дигар дар ваќти талаффуз (мисли бадтар – баттар, шанбе – шамбе), идѓом.

АСТАРВОР ‫ اﺳﺘﺮوار‬матоъ барои астар. АСТАРВОРЇ ‫ اﺳﺘﺮواري‬ниг. остарворї. АСТАРДОР ‫ اﺳﺘﺮدار‬ниг. остардор. АСТАРШОЊЇ ‫ اﺳﺘﺮﺷﺎﻫﻲ‬ниг. остарї. АСТЕРОИДЊО ‫ اﺳﺘﺮاﺋﺪﻫﺎ‬1. нуљ. сайёрањои хурде, ки гирди Офтоб мегарданд. 2. зоол. ситорањои бањрї. АСТРОЛОГИЯ ю.

‫ اﺳﺘﺮاﻻﮔﻴﻪ‬таълимоти мавњум,

– 89 – ки таќдиру пешомад ва воќеаи ояндаро аз рўи мавќеи ситорањо ва дигар љирмњои осмонї пешгўї мекунад, илми нуљум, ситорашиносї. АСТРОНАВТ ю. ‫ اﺳﺘﺮاﻧﻮت‬ниг. кайњоннавард. АСТРОНАВТИКА ю. вардї.

‫اﺳﺘﺮاﻧﻮﺗﻴﻜﻪ‬

ниг. кайњонна-

АСТРОНОМИЯ ю. ‫ اﺳﺘﺮاﻧﺎﻣﻴﻪ‬илм дар бораи сохт ва инкишофи љисмњои осмонї, ситорашиносї, илми нуљум. АСТРОФИЗИКА ю. ‫ اﺳﺘﺮاﻓﺰﻳﻜﻪ‬як соњаи астрономия, ки сохти љирмњои осмонї ва хусусиятњои физикии онњоро меомўзад. АСФАЛАССОФИЛИН а. ‫ اﺳﻔﻞاﻟﺴﺎﻓﻠﻴﻦ‬1. кит. дараљаи пасттарин. 2. д. табаќаи пасттарин ва чуќуртарини (њафтумини) дўзах; ◊ ба асфалассофилин фиристодан куштан, нобуд кардан. АСФАЛТ ю. ‫ اﺳﻔﻠﺖ‬омехтаи мум бо сангрезањо, ки барои фарши роњ истифода мешавад. АСФАЛТПЎШ ‫ اﺳﻔﻠﺖﭘﻮش‬бо асфалт пўшидашуда, асфалтфарш, мумфарш: роњи асфалтпўш, асфалтпўш кардан. АСФАЛУССОФИЛИН а. фалассофилин.

‫اﺳﻔﻞاﻟﺴﺎﻓﻠﻴﻦ‬

ниг. ас-

АСФАР а. ‫ اﺻﻔﺮ‬кит. зард, зардранг. АСФО а. софтар.

‫اﺻﻔﻲ‬

кит. баргузидатар; холистар,

АСЊАЛ а. ‫ اﺳﻬﻞ‬кит. осонтар, сабуктар, сањлтар. АСЊОБ а. ‫ اﺻﺤﺎب‬љ. соњиб; асњоби дониш ањли дониш, донишмандон; асњоби завќ соњибони истеъдоди адабї, наќќошї, мусиќї ва ѓ.; асњоби зулм золимон, зулмкунандагон; асњоби кањф асот. њафт нафаре, ки аз тарси Даќёнус ном подшоњи золим ба ѓоре паноњ бурда, дар он љо солњои зиёде хобидаанд; асњоби ќисас ровиён, ривояткунандагон; ќиссагўйњо; асњоби фил пайравони Абрања ном подшоњи Њабашистон, ки пеш аз ислом бо филњои љангї барои хароб кардани хонаи Каъба ба шањри Макка њуљум оварда буданд ва онњоро ќавми фил њам меноманд; асњоби њавоиљ њољатмандон, соњибони њољат. АСЪАБ а. ‫ اﺻﻌﺐ‬кит. мушкилтар, душвортар, сахттар, саъбтар.

АТЛ

АСЪАД а. ‫ اﺳﻌﺪ‬кит. некбахттар, босаодаттар; ахтари асъад ситораи бахт. АСЪОР а. ‫ اﺳﻌﺎر‬1. воњиди пул, ки асоси сохтори пулии мамлакатеро ташкил медињад (мас., сомонї дар Тољикистон): асъори миллї. 2. пулњои хориљї, ки дар њисобу китоби байни давлатњо ба кор меравад (мас., доллари америкої), арз. АТАВИЗМ лот. ‫ اﺗﻮﻳﺰم‬дар аъзои бадан зоњир шудани хусусият ва аломатњои гузаштагони ќадимтари онњо. АТБОЪ а. ‫ اﺗﺒﺎع‬кит. љ. тобеъ. АТВОР а. ‫ اﻃﻮار‬1. љ. тавр. 2. роњу равиш; њаракат, рафтор; атвору кирдор роњу равиш; феълу атвор кору кирдор, амалу рафтор; хулќу атвор табъу рафтор, майлу њаракат. АТИББО а. ‫ اﻃﺒﺎ‬кит., љ. табиб. АТИЌ а. ‫ ﻋﺘﻴﻖ‬1. кўњна, ќадима, кўњан; ањди атиќ даври ќадим. 2. баргузида, камёб. АТИЌА а.‫ ﻋﺘﻴﻘﻪ‬муаннаси атиќ; осори атиќа ёдгорињои ќадима. АТИЌАФУРЎШ ‫ ﻋﺘﻴﻘﻪﻓﺮوش‬фурўшандаи ашёи нодири ќадима. АТИЌАФУРЎШЇ ‫ ﻋﺘﻴﻘﻪﻓﺮوﺷﻲ‬1. касбу шуѓли атиќафурўш. 2. љое ё маѓозае, ки ашёи нодири ќадима мефурўшанд. АТИЌАШИНОС ‫ ﻋﺘﻴﻘﻪ ﺷﻨﺎس‬он ки ашёи ќадимиро ташхис медињад. АТИЌЇ ‫ ﻋﺘﻴﻘﻲ‬кўњна, ќадима; бостонї. АТИЯ//АТИЯТ а. тўњфа, ато, њадя.

‫ﻋﻄﻴﺖ‬//‫ﻋﻄﻴﻪ‬

кит. бахшиш,

АТЛАНТ ю. ‫ اﺗﻠﻨﺖ‬асот. дар асотири Юнони Ќадим бањодури ќавињайкал, ки дар сар гунбади осмонро нигоњ медоштааст. АТЛАС I ‫ اﻃﻠﺲ‬як навъ матои абрешимї, ки як рўи он барроќ аст, дебо: куртаи атлас, либоси атлас; атласи мулъам атласи мумтоз ва олисифат, атласи баргузида; атласи румї матои абрешимии нафис, ки махсуси Рум будааст. 2. навъи матои сунъї, ки ба матои абрешимї монанд аст; ◊ (ин) атласи лољвард осмони кабуд; атласи сабз, атласи фирўза осмон.

– 90 –

АТЛ

АТЛАС II ю. ‫ اﻃﻠﺲ‬1. маљмўи харитањои љуѓрофї, таърихї дар шакли албом ё китоб. 2. маљмўи сурат, ё љадвалњо, ки ба шакли асбобњои аёнї дар корњои илмию омўзгорї истифода мешавад. 3. ниг. фалак(-и нўњум, ки ба номи Гунбади Атлас маъруф аст).

тан. АТОЛАПО ‫ اﺗﺎﻟﻪﭘﺎ‬гуфт. ољиз дар роњ рафтан, каси аз роњравї тез мондашаванда.

он ки касбаш бофтани

АТОЛАХЎР ‫ اﺗﺎﻟﻪﺧﻮر‬атолахўранда; ◊ ошхўр ошаша мехўраду атолахўр атолаша гуфт. њар кас ба ќадри тавони худ амал мекунад.

АТЛАСБОФЇ ‫ اﻃﻠﺲﺑﺎﻓﻲ‬бофтани матои атлас, атлас бофтан.

АТОЛИЌ т. ‫ اﺗﺎﻟﻴﻖ‬таър. понздањумин дараљаи мансаб дар хонигарии Бухоро, ки аз њама баланд њисоб мешуд.

АТЛАСБОФ атлас аст.

‫اﻃﻠﺲﺑﺎف‬

АТЛАСЇ ‫ اﻃﻠﺴﻲ‬мансуб ба атлас; аз атлас дўхташуда. АТЛАСКУРТА ‫ اﻃﻠﺲﻛﺮﺗﻪ‬куртаи атлас, пироњани аз матои атлас дўхташуда. АТЛАСПЎШ ‫ اﻃﻠﺲﭘﻮش‬он ки дар бар куртаи атлас дорад. АТМОСФЕРА ю. ‫ اﺗﻤﺎﺳﻔﻴﺮه‬1. њаво – ќабати газмонанде, ки атрофи Замин ва баъзе сайёраи дигарро ињота кардааст. 2. тех. воњиди ќиёсии фишори газњо. АТМОСФЕРЇ ‫ اﺗﻤﺎﺳﻔﻴﺮي‬мансуб ба атмосфера: боришњои атмосферї, фишори атмосферї. АТО а. ‫ ﻋﻄﺎ‬бахшиш, инъом; аз хурдон хато, аз бузургон ато (зарб.); мењмон атои худо, аспаш балои худо (зарб.); ато кардан бахшидан; атои ўро ба лиќои ў бахшидам дар мавриди гузаштан њам аз бањри фоидаву њам аз дидори одами бад гуфта мешавад. АТОБАК т. ‫ اﺗﺎﺑﻚ‬кит. 1. падари бузургвор; мураббї; тарбиятгари шоњзодагон. 2. подшоње аз сулолаи Атобакон, ки дар асрњои XII-XIII дар Эрон њукумат доштанд. АТОБАКОН ‫ اﺗﺎﺑﻜﺎن‬таър. сулолаи шоњони Атобак, ки дар асрњои XII-XIII дар Эрони љануби ѓарбї њукмронї мекарданд. АТОБАХШ даст.

‫ﻋﻄﺎﺑﺨﺶ‬

сахї, кушодадаст, фарох-

АТОЛА ‫ اﺗﺎﻟﻪ‬таоми сабуке, ки бо роњи љўшонидани орди бирён дар об тайёр мекунанд, њарира: атола пухтан; атолаи явѓон атолаи бе равѓан пухташуда; ◊ атола кардани чизе (коре) ба њам омехта вайрон ќардани чизе ё коре. АТОЛАПАЗЇ

‫اﺗﺎﻟﻪﭘﺰي‬

исми амал аз атола пух-

АТОМ ю. ‫[ اﺗﺎم‬маънои ибтидоияш таќсимнашаванда] хурдтарин зарра-њиссачаи унсури химиявї, ки аз њастаи атомї ва электронњо иборат аст; таљзияи атом таќсимшавии атом. АТОМИЗМ//АТОМИСТИКА ю. ‫اﺗﺎﻣﺴﺘﻴﻜﻪ‬//‫اﺗﺎﻣﻴﺰم‬ фалс. таълимоти фалсафии маънидоди табиат (табиатро аз материя ва материяро аз хурдтарин заррањои таќсимнашаванда иборат донистан), ки аввал аз тарафи файласуфони Њинди Ќадим ва баъд Юнони Ќадим инкишоф дода шуда, минбаъд бо бозёфтњои илм ва дар заминаи илмї тараќќї кардааст. АТОМЇ ‫ اﺗﺎﻣﻲ‬мансуб ба атом; њастаї; бомбаи атомї бомбае, ки таркиши он ба њаракати зарядњои атом вобаста аст; вазни атомї вазни нисбии атоми ягон унсури химиявї, ки дар натиљаи њамчун воњид ќабул шудани 1/16 њиссаи вазни атоми оксиген муќаррар шудааст; ќувваи атомї ќувваи њаракати мутаќобилаи њиссањои ядрои атом. АТОПЕША ‫ ﻋﻄﺎﭘﻴﺸﻪ‬он ки ато карданро дўст медорад, сахипеша. АТОРУД а. ‫[ ﻋﻄﺎرد‬аслаш Уторид] сайёраи ба Офтоб наздиктарин, Тир. АТР а. ‫ ﻋﻄﺮ‬1. хушбўие, ки аз гулњо ё чизњои дигар њосил мекунанд ва бештар дар шишањо нигоњ медоранд; атри яхак хушбўии хушконидашуда, ки ба пахта молида ё ба чизе баста бо худ медоштанд; атр задан атр пошидан. 2. бўи хуш, роињаи хуш. АТРАФЗО ‫ ﻋﻄﺮاﻓﺰا‬афзояндаи хушбўї, афзункунандаи атр. АТРАФШОН ‫ ﻋﻄﺮاﻓﺸﺎن‬атрпош, хушбўйкунанда. АТРАФШОНЇ ‫ ﻋﻄﺮاﻓﺸﺎﻧﻲ‬атрпошї, пањн кардани бўйњои хуш.

– 91 – АТРБОР ‫ ﻋﻄﺮﺑﺎر‬атрафшон, атрогин, атромез. АТРБЎ‫ ﻋﻄﺮﺑﻮ‬хушбў, муаттар, атрафшон, атромез. АТРГАРДОН ‫ ﻋﻄﺮﮔﺮدان‬кит. пароканандаи атриёту хушбўї, пањнкунандаи хушбўї. АТРГИРЇ ‫ ﻋﻄﺮﮔﻴﺮي‬амали тањияи атр (хусусан аз гиёњњо). АТРГУЛ ‫ ﻋﻄﺮﮔﻞ‬гуле, ки бўи атр дорад, садбарг. АТРДОН ранд.

‫ﻋﻄﺮدان‬

зарфе, ки дар он атр меги-

АТРИЁТ ‫ ﻋﻄﺮﻳﺎت‬чизњои хушбўй; атрњо. АТРЇ ‫ ﻋﻄﺮي‬муаттар, хушбў; шамъдони атрї анљибари хушбў. АТРМОЯ ‫ ﻋﻄﺮﻣﺎﻳﻪ‬моддае, ки таркиби асосии атриёт ва маводи хушбўйкунандаро ташкил медињад, љавњари атрњо. АТРОГИН ‫ ﻋﻄﺮآﮔﻴﻦ‬муаттар, хушбўй. АТРОК а. ‫ اﺗﺮاك‬кит., љ. турк (туркњо, туркон). АТРОМЕЗ ‫ ﻋﻄﺮآﻣﻴﺰ‬омехта ба атр, атрнок, муаттар: боди атромез, насими атромез.

АТРФУРЎШ аттор.

АТЪ

‫ﻋﻄﺮﻓﺮوش‬

он ки атр мефурўшад,

АТРФУРЎШЇ ‫ ﻋﻄﺮﻓﺮوﺷﻲ‬1. касб ва шуѓли атрфурўш. 2. љое, ки дар он атриёт мефурўшанд. АТСА а. ‫ ﻋﻄﺴﻪ‬беихтиёр бо шиддат ва бо садо аз дањон ва бинї баромадани њаво: атса задан. АТСАОВАР ‫ ﻋﻄﺴﻪآور‬чизе ё доруе, ки боиси атса мешавад. АТТАШЕ фр. ‫ اﺗﺸﻲ‬рутбаи дипломатї ва вазифаи штатї дар сафоратхонањо оид ба корњои њарбї, савдо, матбуот ва ѓ.: атташеи њарбї, атташеи савдо. АТТЕСТАТ лот. ‫ اﺗﻴﺴﺘﺖ‬књн. гувоњиномаи тањсил, ки ба хатмкардаи мактаби њамагонї медињанд, номаи камол. АТТЕСТАТДИЊЇ ‫ اﺗﻴﺴﺘﺖدﻫﻲ‬муайян намудани хусусияти кор ва савияи ихтисоси корманди идорае аз тарафи комиссияи махсус. АТТЕСТАТСИОНЇ ‫ اﺗﻴﺴﺘﺖﺳﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба аттестатсия; оид ба аттестатсия; комиссияи аттестатсионї њайати махсус, ки барои гузаронидани аттестатсия ташкил дода шудааст.

АТРОФ а. ‫ اﻃﺮاف‬1. љ. тараф. 2. гирд, гирдогирд, давр, пиромун. 3. гирду пеш; гўшаву канор; аз атроф аз гирду пеш, аз гўшаву канор; ба атроф ба гирду пеш, ба њар тараф; ба атрофи.. а) гирди..., даври...; б) ба гирду пеши...; гирду атроф атрофу љониб, гирду пеш; давру атроф гирду атроф, гирду пеш; дар атрофи... а) дар гирди..., гирдогирди...; б) дар хусуси…, дар бораи…

АТТЕСТАТСИЯ лот. ‫ اﺗﻴﺴﺘﺘﺴﻴﻪ‬аз тарафи комиссияи махсус тарзи кор ва савияи кормандони идораеро аз назар гузаронида ба он бањо додан.

АТРОФИЁН ‫ اﻃﺮاﻓﻴﺎن‬дар наздикон, шиносон.

АТТОРЇ ‫ ﻋﻄﺎري‬касби аттор; атрфурўшї; доруворфурўшї; растаи атторї растае, ки дўконњои атторон љо гирифтааст.

атроф

будагон;

АТРПОШАК ‫ ﻋﻄﺮﭘﺎﺷﻚ‬асбоби махсус, ки бо он ба сару рў атр мепошанд. АТРСО(Й) ‫ ﻋﻄﺮﺳﺎ‬пањнкунандаи бўи атр, атрафшон; хушбўидињанда, муаттар. АТРСОЗ ‫ ﻋﻄﺮﺳﺎز‬он ки атриёт месозад, созанда ва тањиякунандаи атриёт. АТРСОЗЇ ‫ﻋﻄﺮﺳﺎزي‬ коргоњи атрсозї.

амали

сохтани

атрњо:

АТТОР а. ‫ ﻋﻄﺎر‬атрфурўш; доруфурўш; мушк он аст, ки худ бибўяд, на он ки аттор бигўяд. (маќ.); ◊ аз (дар) ќуттии аттор њам ёфт намешавад тамоман ноёб аст, њељ пайдо нест.

АТТРАКСИОН фр. ‫ اﺗﺮﻛﺴﻴﺎن‬барномаи навбатии намоиши сирк ё бозињо. АТФ а. ‫ ﻋﻄﻒ‬кит. 1. бозгашт; атф кардан бозгаштан; атфи инон кардан сари аспро баргардонидан; ба тарафи дигар баргаштан. 2. майлу таваљљўњ; шафќат; мењрубонї. 3. порчае, ки дар њошияи либос дўхта шудааст, зењ, шероза; атфи доман шероза ва зењи доман.

АТРСЎЗ ‫ ﻋﻄﺮﺳﻮز‬шамъ ё ќандиле, ки дар он барои сўзондан атрро ба кор мебаранд.

АТФОЛ а. ‫ اﻃﻔﺎل‬љ. тифл; зану атфол зану бача, бачаву кача.

АТРФАЗО ‫ ﻋﻄﺮﻓﺰا‬ниг. атрафзо.

АТЪИМА ‫ اﻃﻌﻤﻪ‬љ. таом.

– 92 –

АУД

АУДИТ лот. ‫ اﺋﻮدت‬нав. экспертизаи мустаќили фаъолияти молиявии муассисањо аз тарафи аудиторњо – коршиносони баландихтисос. АУДИТОР лот. ‫ اﺋﻮدﺗﺎر‬нав. муфаттиши махсус, ки фаъолияти молиявии муассисањову ширкатњоро тафтиш мекунад, бозраси молия. АУДИТОРЇ ‫ اﺋﻮدﺗﺎري‬нав. мансуб ба аудитор: тафтишоти аудиторї, хизмати аудиторї. АУЗУБИЛЛОЊ а. ‫ اﻋﻮذ ﺑﺎاﷲ‬д. паноњ бар Худо! Худо нигоњ дорад! (иборае, ки дар мавриди канораљўї кардан аз бадие, зиштие, тўњмате ва ѓ. гуфта мешавад). АУКСИОН лот. ‫ اﺋﻮﻛﺴﻴﺎن‬ниг. музояда. АФАНДИГЇ ‫ اﻓﻨﺪﮔﻲ‬содагї, содалавњї, гўлї. АФАНДЇ ‫ اﻓﻨﺪي‬1. књн. калимаи эњтиромиест дар туркии усмонї, ки ваќти мурољиат ба бузургон истеъмол мешавад ва гоњо ба охири номњо илова мегардад; оѓо, љаноб. 2. ќањрамони латифањои халќї, ки њамчун шахси њозирљавоб, шўх, њазлгўй ва баъзан содалавњу гўл тасвир меёбад. АФ-АФ ‫ اف اف‬ниг. ав-ав. АФВ а.‫ ﻋﻔﻮ‬бахшидан, гузаштан аз гуноњ; афви умумї сабук кардани љазо ё озод намудани гунањкорони мањкумшуда ё зери тафтишотбуда бо ќарори њукумат; афв кардан бахшидан, аз гуноњи касе гузаштан. АФВНОПАЗИР ‫ﻋﻔﻮﻧﺎﭘﺰﻳﺮ‬ бахшиданашаванда.

бахшиданошуданї,

АФВОЊ а. ‫ اﻓﻮاه‬љ. фўњ 1. дањанњо. 2. овозањои дањонакї); ◊ шўњраи афвоњ шудан вирди забон гаштан; машњур гардидан. АФВОЉ а. ‫ اﻓﻮاج‬љ. фављ (гурўњњо, тўдањо). афвпазир

будан,

АФВТАЛАБОНА ‫ ﻋﻔﻮﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‬бо афвталабї; узрхоњона: афвталабона сухан гуфтан. АФГАНДАН ‫ اﻓﮕﻨﺪن‬ниг. афкандан. АФГОНА ‫ اﻓﮕﺎﻧﻪ‬бачаи норасида таваллудшуда, бармањал аз шикам афтида, чала, норасид. АФГОР

‫اﻓﮕﺎر‬

АФЃОН I ‫ اﻓﻐﺎن‬зорї, нола, фарёд, фиѓон; доду афѓон // нолаву афѓон доду фарёд, шеван, оњу нола; афѓон кашидан фиѓон кардан, нола намудан; муќ. фиѓон. АФЃОН II ‫ اﻓﻐﺎن‬1. номи халќе, ки бахше аз сокинони кишварњои Афѓонистону Покистонро ташкил медињад: мардуми (халќи) афѓон. 2. ањли Афѓонистон; сокини Афѓонистон. АФЃОНЇ ‫ اﻓﻐﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба афѓон. 2. воњиди пули Афѓонистон. 3. сохташуда ё баамаломада дар Афѓонистон: ќолини афѓонї; саллаи афѓонї дасторе, ки тарзи бастанаш махсуси афѓонњост; боди (шамоли) афѓонї боди сахти чангу ѓубордоре, ки аксар њаворо фаро мегирад ва ба кас таъсири бад мебахшад. АФДАР ‫ اﻓﺪر‬књн. бародари падар, амак. АФЗАЛ а. ‫ اﻓﻀﻞ‬1. фозилтар, соњибфазилаттар. 2. бартар; бењтар; афзал донистан (шуморидан) бењтар шуморидан, бартар њисоб кардан. АФЗАЛИЯТ а. ‫ اﻓﻀﻠﻴﺖ‬афзал будан, бартарї, бењтарї; афзалият доштан бартарї доштан, ба имтиёзе соњиб будан. АФЗАЛЇ ‫ اﻓﻀﻠﻲ‬ниг. афзалият. АФЗОИШ ‫ اﻓﺰاﻳﺶ‬исми феълї аз афзудан; афзун гардидан, бисёр шудан. АФЗОИШНОК ванда.

АФВОТ а. ‫ اﻓﻮات‬1. љ. фавт. 2. мурдагон.

АФВПАЗИРЇ ‫ﻋﻔﻮﭘﺰﻳﺮي‬ бахшоянда будан.

ѓамгин, андўњгин; фигор, абгор; афгор кардан а) маљрўњ ва захмдор намудан; б) хаставу бењол кардан; афгор шудан захмї шудан, реш шудан.

1. маљрўњ. 2. хаста, озурда;

‫اﻓﺰاﻳﺸﻨﺎك‬

афзоянда, бисёрша-

АФЗОР ‫ اﻓﺰار‬1. асбоб, олат, абзор. 2. кит. дорувории таом аз ќабили мурч, зира, каланфур. АФЗОРСОЗ ‫ اﻓﺰارﺳﺎز‬ниг. абзорсоз. АФЗОРСОЗЇ ‫ اﻓﺰارﺳﺎزي‬ниг. абзорсозї. АФЗОЯНДА ‫ اﻓﺰاﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз афзудан; афзункунунда, зиёдкунанда; афзоишёбанда; рушдкунанда. АФЗУДА ‫ اﻓﺰوده‬сифати феълии замони гузашта аз афзудан; афзоишёфта. АФЗУДАГЇ ‫ اﻓﺰودﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи афзуда; афзунї, афзоиш.

АФР

– 93 – АФЗУДАН ‫ اﻓﺰودن‬1. зиёд кардан, афзун гардонидан; изофа намудан. 2. зиёд шудан, афзун гаштан; аз њад афзудан аз њад бисёр кардан; аз њад зиёд афзудан хеле афзун гаштан, хеле бисёр шудан; беш аз пеш афзудан нисбат ба пештара афзунтар гардидан; суръат(ро) афзудан суръат(ро) тезонидан; яке бар дањ афзудан дањчанд зиёд шудан; борњо фузун гаштан. АФЗУДАНЇ ‫ اﻓﺰودﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз афзудан; он чи шоиста ва ќобили афзудан аст.

кардан; шармгинї зоњир намудан; назар (нигоњ) афкандан нигоњ кардан. АФКАНДАНЇ//АФГАНДАНЇ ‫اﻓﮕﻨﺪﻧﻲ‬//‫اﻓﻜﻨﺪﻧﻲ‬ сифати феълии замони оянда аз афкандан//афгандан; њар чизи ќобили афкандан. АФКОР а. ‫ اﻓﻜﺎر‬љ. фикр (фикрњо, андешањо); аќида: афкори тарбиявию ахлоќї, афкори фалсафї, афкори љамъиятї; афкори пешќадам ѓояњои мутараќќї; афкори умум // афкори омма фикри умумихалќї; мубодилаи афкор // табодули афкор бо њам иваз кардани фикру андешањо, фањмидани фикри якдигар; озодии афкор озод, бемонеа будани изњори фикру аќида, озодфикрї, озодандешї.

АФЗУН ‫ اﻓﺰون‬беш, зиёд, бисёр; аз њад афзун аз њад зиёд, хеле; афзун гардонидан (кардан) зиёд кардан; афзун шудан (гаштан) бисёр шудан; зиёд шудан.

АФЛЕСУН ‫ اﻓﻠﻴﺴﻮن‬меваи ситрусии хушмазаи хушбўй, ки рангаш зард аст, пуртаќол.

АФЗУНГАРДОНЇ ‫ اﻓﺰونﮔﺮداﻧﻲ‬исми амал аз афзун гардонидан: афзунгардонии истењсоли мол.

АФЛОК а. ‫ اﻓﻼك‬љ. фалак (осмонњо); гардиши афлок гузашти рўзгор, мурури замон; кўњњои сар бар афлок кўњњои нињоят баланд.

АФЗУНЇ ‫ اﻓﺰوﻧﻲ‬бешї, бисёрї, зиёд будан; фаровонї.

АФЛОКЇ ‫ اﻓﻼﻛﻲ‬кит. 1. мансуб ба афлок. 2. ѓайримоддї, ѓайризаминї; муќ. хокї. 3. маљ. фаришта.

АФИН а. ‫ ﻋﻔﻦ‬кит. гандида, бадбўйшуда; вайроншуда. АФИФ а. ‫ ﻋﻔﻴﻒ‬кит. покдоман, боиффат, парњезгор. АФИФА а. ‫ ﻋﻔﻴﻔﻪ‬муаннаси афиф; зани покдоман. АФКАНАНДА ‫ اﻓﻜﻨﻨﺪه‬1. он ки ё он чизе, ки касе ё чизеро мепартояд. 2. маѓлубкунанда (касеро). АФКАНДА//АФГАНДА ‫اﻓﮕﻨﺪه‬//‫ اﻓﻜﻨﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз афкандан // афгандан. АФКАНДАГЇ ‫ اﻓﻜﻨﺪﮔﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз афкандан вазъ ва њолати афканда. 2. фурўтанї, хоксорї. 3. зиллату хорї. АФКАНДАН//АФГАНДАН ‫اﻓﮕﻨﺪن‬//‫ اﻓﻜﻨﺪن‬1. андохтан, партофтан; дур афкандан дур кардан, дур андохтан. 2. партофтан, пањн кардан, густурдан; пошидан; партав афкандан нур пошидан; рўшної афкандан равшанї додан, нур пошидан; соя афкандан соя кардан, соя партофтан. 3. ѓалтондан, аз по андохтан, ба замин задан. 4. поин кардан, хам кардан; сар ба зер афкандан сар хам кардан, сар поин

АФЛОКШИНОС ‫ اﻓﻼكﺷﻨﺎس‬ситорашинос, ахтаршинос, мунаљљим. АФЛОТУНИЯ ‫ اﻓﻼﺗﻮﻧﻴﻪ‬фалс. равияи идеалистї, ки аз таълимоти Афлотун (олами ирфонии идеяњоро ба олами воќеии ашё муќобил мегузошт) маншаъ мегирад, платонизм. АФЛОТУНЇ ‫ اﻓﻼﺗﻮﻧﻲ‬марбут ба Афлотун; ◊ ишќи афлотунї ишќе, ки маќсади он лаззати рўњї мебошад, ишќи ѓайришањвонї. АФОЗИЛ а. ‫ اﻓﺎﺿﻞ‬љ. афзал. АФОРИЗМ ю. ‫ اﻓﺎرﻳﺰم‬сухани мўъљази њикматноку пандомез аз ќабили маќол, зарбулмасал ва ѓ.; амсол ва њикам. АФРОД а. ‫ اﻓﺮاد‬љ. фард (ашхос, касон). афроз ‫ اﻓﺮاز‬асоси замони њозира аз афрохтан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои баланд, боло: сарафроз, ќадафроз… АФРОЗ ‫ اﻓﺮاز‬баландї: афрози ќуллањо. АФРОХТАЌОМАТ баландќад.

‫اﻓﺮاﺧﺘﻪ ﻗﺎﻣﺖ‬

ќоматбаланд,

АФРОХТАН ‫ اﻓﺮاﺧﺘﻦ‬баланд кардан, боло кардан, бардоштан; сар афрохтан сар боло кар-

– 94 –

АФР

дан; баланд шудан; ќад (ќомат) афрохтан ќад баланд кардан, ќомат рост кардан. АФРОШТАН ‫ اﻓﺮاﺷﺘﻦ‬ниг. афрохтан. афрўз ‫ اﻓﺮوز‬1. асоси замони њозира аз афрўхтан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои афрўзанда ва дигар маъноњоро ифода мекунад: оташафрўз, оламафрўз, дилафрўз… АФРЎЗИШ//ФУРЎЗИШ ‫ﻓﺮوزش‬//‫ اﻓﺮوزش‬исми феълї аз афрўхтан; тобиш, дурахш. АФРЎЗОН ‫ اﻓﺮوزان‬кит., ниг. фурўзон. АФРЎЗОН(И)ДАН ‫اﻓﺮوزاﻧﺪن‬//‫اﻓﺮوزاﻧﻴﺪن‬ бавоситаи афрўхтан.

тарзи

АФРЎХТА ‫ اﻓﺮوﺧﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз афрўхтан. 2. даргирифта, фурўзон: шамъи афрўхта шамъи фурўзон; афрўхта шудан равшан шудан, шўълавар шудан. АФРЎХТАГЇ ‫ اﻓﺮوﺧﺘﮕﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз афрўхтан; вазъ ва њолати он чи дар њолати сўхтан ва афрўхтан аст. 2. сурх шудани рўй ва монанди он. АФРЎХТАН ‫ اﻓﺮوﺧﺘﻦ‬1. даргирондан (оташро, чароѓро ва ѓ.); оташ афрўхтан оташ задан. 2. даргирифтан, сўхтан. 3. равшан шудан, шўълавар гардидан, тобон гаштан; ◊ оташи ѓазаб афрўхтан бисёр ѓазабнок шудан; оташи шавќ афрўхтан хеле шавќманд гардонидан. АФСАД а. ‫ اﻓﺴﺪ‬кит. нињоят фосид, гандида; афсади мафосид фосидтарини фосидњо, бадтарини фосидњо. АФСАР I ‫ اﻓﺴﺮ‬тољ, кулоњи подшоњї. АФСАР II ‫ اﻓﺴﺮ‬нав. соњибмансаби ќуввањои мусаллањ, милитсия, политсия ва ѓ., ки рутбаи аз лейтенанти хурд то полковник дорад, офитсер. АФСАРЇ ‫ اﻓﺴﺮي‬1. мансуб ва мутааллиќ ба афсар ІІ; афсар будан. АФСАРТИРОЗ ‫ اﻓﺴﺮﻃﺮاز‬кит. тољдор, подшоњ. АФСАЊ а. ‫ اﻓﺼﺢ‬кит. фасењтар, бофасоњаттар. АФСАЊБАЁН шанбаён.

‫اﻓﺼﺢ ﺑﻴﺎن‬

кит. фасењбаён, рав-

АФСОНА ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬1. яке аз жанрњои насрии эљодиёти шифоњии халќ, ки асоси онро воќеаю саргузаштњои бофтаю хаёлї ташкил

медињад; ќисса, достон, њикоят, наќл. 2. суханњои бофта, њикояњои беасл; афсона гардидан//афсона шудан вирди забонњо шудан, овоза шудан; афсона гуфтан а) ќиссаву њикоят наќл кардан; б) маљ. дурўѓ гуфтан, сафсата хондан; афсона кардан достон кардан; машњур сохтан; афсона хондан ќисса гуфтан; ◊ афсонаро ба њаќиќат табдил додан корњои бузурги дар орзуњо бударо амалї гардондан. АФСОНАВЇ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻮي‬1. мансуб ба афсона; дар афсонањо љойдошта: ќањрамони афсонавї, љаннати афсонавї. 2. хаёлї, бофта; беасос, бардурўѓ. АФСОНАВОР ‫ اﻓﺴﺎﻧﻮار‬афсонамонанд; ба тарзи афсонавї, чунон ки дар афсона бошад: афсонавор тараќќї кардан. АФСОНАГЇ ‫ اﻓﺴﺎﻧﮕﻲ‬ниг. афсонавї. АФСОНАГЎЇ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﮔﻮﺋﻲ‬1. исми амал аз афсона гуфтан; ќиссаву њикоят наќл намудан. 2. маљ. дурўѓ гуфтан; гапњои беасос гуфтан. АФСОНАГЎЙ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﮔﻮي‬гўяндаи афсона, ќиссахон, њикояткунанда. АФСОНАМОНАНД ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬шабењи афсона, афсонавор; боварнакарданї; бофта. АФСОНАПАРАСТ дўстдори афсона.

‫اﻓﺴﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺖ‬

афсонаписанд,

АФСОНАПАРДОЗ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﭘﺮداز‬1. гўяндаи афсона, он ки афсона мегўяд, афсонагўй. 2. он ки њангоми гуфтани воќеањо ба муболиѓа ва тахайюл роњ дода, ќисса мекунад. АФСОНАПАРДОЗЇ ‫ﭘﺮدازي‬ напардоз, ќиссагўй.

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ‬

амали афсо-

АФСОНАСАРО ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﺳﺮا‬ниг. афсонапардоз. АФСОНАСАРОЇ дозї.

‫اﻓﺴﺎﻧﻪﺳﺮاﺋﻲ‬

ниг. афсонапар-

АФСОНАСОЗ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﺳﺎز‬ниг. афсонапардоз. АФСОНАСОЗЇ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﺳﺎزي‬ниг. афсонапардозї. АФСОНАХОН афсонагўй.

‫اﻓﺴﺎﻧﻪﺧﻮان‬

хонандаи

афсона,

АФСОНАХОНЇ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз афсона хондан; афсонагўї, ќиссахонї.

– 95 –

АФТ

АФСОНАШУНАВЇ ‫ اﻓﺴﺎﻧﻪﺷﻨﻮي‬исми амал аз афсона шунидан; афсона гўш кардан.

АФСУРДАРЎ(Й) ѓамгин.

АФСОР ‫ اﻓﺴﺎر‬тасма ва ресмоне, ки ба сару гардани аспу хар мебанданд, нўхта, нўхтабанд. АФСОРГУСЕХТА ‫ اﻓﺴﺎرﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬1. он чи афсораш бозу гусехта бошад. 2. маљ. он чи ё он ки худро нигањдорї ва назорат карда наметавонад; бенўхта. АФСУН а. ‫ اﻓﺴﻮن‬1. дуоњои хурофотї, ки дуохон ва азоимхонњо барои ром кардани чизе ё касе мехонданд. 2. сењр, љоду, њила, тазвир, найранг; афсун кардан (намудан) а) њила кардан, макр кардан; б) сењру љоду кардан; афсун хондан а) гапњои дурўѓро гуфта њила ба кор бурдан; б) азоим хондан.

АФСУРДАХОТИР ‫ اﻓﺴﺮدهﺧﺎﻃﺮ‬ошуфтахотир, гирифтахотир; ѓамгин, андўњгин.

(‫اﻓﺴﺮدهرو)ي‬

кит. пажмурда,

‫ اﻓﺴﺮدهﺧﺎﻃﺮي‬ошуфтаАФСУРДАХОТИРЇ хотирї, гирифтахотирї; ѓамгинї, андўњгинї. АФСУРДАЉОН ‫ اﻓﺴﺮدهﺟﺎن‬пажмурда, мурдадил. АФСУРДАШУДА ‫ اﻓﺴﺮدهﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз афсурда шудан; сардшуда, хунукхўрда; пажмурда.

АФСУНГАР ‫ اﻓﺴﻮﻧﮕﺮ‬соњир, љодугар; чашми афсунгар дидаи сењркунанда (сифати чашми маъшуќ).

АФСЎС ‫ اﻓﺴﻮس‬эњсоси таассуф, њасрат, дареѓ, надомат, пушаймонї; дареѓо! њайфо! (нидо барои ифодаи пушаймонї ва надомат); афсўс, ки… дареѓо, ки…, њайфо, ки…; афсўсу надомат дареѓу пушаймонї; бо афсўс бо таассуф, мутаассифона; афсўс хўрдан њасрату надомат кардан, изњори таассуф кардан, пушаймонї баён кардан.

АФСУНГАРЇ ‫اﻓﺴﻮﻧﮕﺮي‬ соњирї, љодугарї.

АФСЎСОМЕЗ њасратомез.

афсунгар

будан,

АФСУНКОР ‫ اﻓﺴﻮنﻛﺎر‬ниг. афсунгар. АФСУНСОЗ сењрангез. АФСУНСОЗЇ дурўѓгўї.

‫اﻓﺴﻮنﺳﺎز‬

1. њилагар, афсунгар. 2.

‫اﻓﺴﻮنﺳﺎزي‬

АФСУНСУХАН таъсирбахшу љодусухан.

њилагарї, дурўѓбофї,

‫اﻓﺴﻮنﺳﺨﻦ‬

кит. он ки гапаш диќќатљалбкунанда аст,

АФСУНХОН ‫ اﻓﺴﻮنﺧﻮان‬1. афсунхонанда, азоимхон. 2. соњир, љодугар. АФСУРДА ‫ اﻓﺴﺮده‬1. сифати феълии замони гузашта аз афсурдан; сармозада; яхкарда. 2. маљ. ѓамгин, андўњгин. АФСУРДАГЇ ‫ اﻓﺴﺮدﮔﻲ‬1. дар њолати афсурда будан; пажмурдагї. 2. андўњгинї, зиќї, ѓамгинї. АФСУРДАДИЛ ‫ اﻓﺴﺮدهدل‬пажмурдадил, дилсард, бешавќу њавас, дилмурда. АФСУРДАДИЛЇ ‫ اﻓﺴﺮدهدﻟﻲ‬пажмурдадилї; дилсардї, дилмурдагї. АФСУРДАН ‫ اﻓﺴﺮدن‬1. сард шудан, хунук шудан. 2. пажмурда шудан. 3. маљ. дилсард шудан; андўњгин шудан.

‫اﻓﺴﻮسآﻣﻴﺰ‬

боафсўс,

бодареѓ,

АФСЎСХЎРОНА ‫ اﻓﺴﻮسﺧﻮراﻧﻪ‬дар њолати афсўс гуфтан, афсўсгўён, бо афсўсхўрї. афт ‫ اﻓﺖ‬асоси замони њозира аз афтодан //афтидан. АФТ ‫ اﻓﺖ‬рўй, андом, ќиёфа; намуди зоњирї (умуман); афту андом шаклу шамоил, намуди зоњирї; афту башара афту андом, намуди зоњирї, ќиёфа; аз афташ зоњиран, маълум мешавад, ки …; аз афти кор маълум мешавад, ки …; зоњиран; эњтимол. АФТАСЇ ‫ اﻓﻄﺴﻲ‬кит. пањнии бинї, пачаќии бинї, пучуќї. АФТИДАН ‫ اﻓﺘﻴﺪن‬ниг. афтодан. АФТИДАМОНДА ‫ اﻓﺘﻴﺪهﻣﺎﻧﺪه‬ниг. афтодамонда. АФТИШ ‫ اﻓﺘﺶ‬исми феъли аз афтидан; поин ѓалтидан. АФТОДА ‫ اﻓﺘﺎده‬1. сифати феълии замони гузашта аз афтодан; ѓалтида, ѓелида, азпомонда; афтода мондан гуфт. беихтиёр ё нохост ѓалтидан. 2. гирифтор, муќайяд, побанд. 3. дармонда; ноилољмонда; бечора, нотавон, заиф. АФТОДАГЇ ‫ اﻓﺘﺎدﮔﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз афтодан. 2. бењолї,

АФТ

– 96 –

беќувватї, сустї. 3. бечорагї; хорї. АФТОДАМОНДА ‫ اﻓﺘﺎدهﻣﺎﻧﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз афтода мондан; ѓалтидамонда. 2. бењолшуда, аз њол рафта. АФТОДАН//АФТИДАН ‫اﻓﺘﻴﺪن‬//‫ اﻓﺘﺎدن‬1. аз боло ба поин бо зарб омадан, ѓалтидан; суќут кардан. 2. аз по даромадан, хобидан (ба сабаби беморї, мондагї ва ѓ.). 3. поин шудан, овезон гаштан, кашол шудан. 4. рехтан, боридан. 5. њамчун љузъи таркибии феълњои таркибї омада, ба онњо маъноњои гирифтор шудан, мондан, шудан, ѓалтидан ва ѓ. медињад: ба бандагї афтодан, дар талаби чизе афтодан, дур афтодан, ба бало афтодан ва ѓ.; аз пайи касе афтодан таъќиб кардан, дунболагирї кардан; ба њарос афтодан вањмидан, тарсидан; зарур афтодан зарур шудан; ба гардан афтодан бор шудан, ба зимма ќарор гирифтан; ба (дар) андеша афтодан ба фикр фурў рафтан; ба дом афтодан гирифтор шудан; ба изтироб афтодан ошуфта гардидан, ба њаяљон омадан; ба роњ афтодан рафтан, равона шудан, ба роњ даромадан; ба сўзу гудоз афтодан дар ѓаму ѓусса мондан; ба такудав афтодан дар ташвиш мондан, дар тараддуди чизе шудан; ба талвоса афтодан беќарор шудан; ба умед афтодан умедвор шудан; ба (дар) фикр афтодан ба фикр фурў рафтан, фикр карда мондан, дар фикр шудан; ба фикри чизе афтодан аз пайи чизе шудан, чизеро маќсад кардан; ба хаёл афтодан ба хаёл фурў рафтан, фикр карда мондан; ба шубња афтодан шубња кардан; ба љое афтодан ба љое дохил шудан, дар љое воќеъ шудан; ба љустуљў афтодан кофтуков кардан; гузор афтодан роњ рост омадан, воќеъ шудан дар љое; дам (нафас) ба дарун афтодан нафас набаровардан; хомўш шудан, тамоман дам шудан; дар банд афтодан гирифтор шудан; дар гўшаи нокомї афтодан гирифтори номуродї шудан; бечора шудан; дар миёна афтодан восита шудан; дар пайи чизе афтодан аз пайи чизе шудан, аз паси коре шудан; дар тааљљуб афтодан њайрон шудан, тааљљуб кардан; дар тарс афтодан тарсидан, њаросидан; дар ташвиш афтодан беќарор шудан; нотинљ гаштан; дар хашм афтодан хашмгин шудан; дар њайрат афтодан мутањаййир шудан, њайрон шудан; дар њаяљон афтодан ба изтироб омадан, безобита шудан; зебанда афтодан муно-

сиб омадан, мувофиќ воќеъ шудан; маъќул афтодан писандида шудан, писанд омадан; маќбул афтодан писанд омадан, мавриди ќабул ќарор гирифтан; писандида афтодан маъќул шудан, писанд омадан; роњ афтодан гузор рост омадан, гузор воќеъ шудан; чашм афтодан нигаристан, нигоњ кардан; шинам афтодан муносиб воќеъ шудан, мувофиќ омадан; ќимат афтодан гарон воќеъ шудан, бо нархи баланд ба даст даромадан; ◊ ба даст афтодан (афтидан) гирифтор шудан, дастгир шудан; ба дунбол афтодан таъќиб кардан; ба сар афтодани чизе (њодисае) дучор шудани (омадани) чизе (њодисае); бор шудани чизе; дар рўзи сахт афтодан ба њолати бад дучор шудан, ба вазъияти ногувор гирифтор гаштан; кор афтодан ба касе мўњтољ шудан ба мадади касе, эњтиёље воќеъ шудан ба касе; латтаи касе ба (дар) об афтодан пуч баромадани умеди касе; ноумед шудан. АФТОДАОВОЗ ‫ اﻓﺘﺎدهآواز‬одами овозаш гирифта, хиррї. АФТОДАРЎЊ ‫ اﻓﺘﺎدهروح‬ниг. рўњафтода. АФТОДАЊОЛ ‫ اﻓﺘﺎدهﺣﺎل‬1. хастањол, бемадор. 2. фаќир, бенаво. афтон ‫ اﻓﺘﺎن‬асоси замони њозира аз афтодан. АФТОН ‫ اﻓﺘﺎن‬феъли њоли афтидан; дар њолати афтидан, афтида-афтида, ѓалтон; афтону хезон афтидаву хеста, хеставу ѓалтида; лангонлангон. АФТОНДАН ‫ اﻓﺘﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи афтодан//афтидан; ѓалтондан; ба замин афтондан, аз по афтондан хобондан, ѓалтондан; аз чашм афтондан ба чашм бад намоёндан (касеро); ба даст афтондан дастгир кардан, доштан; дастгир кунонидан; ба дом афтондан гирифтор кардан, ба дом гирифтан. АФТОНИДАН ‫ اﻓﺘﺎﻧﻴﺪن‬ниг. афтондан. АФТУДАРАФТ ‫ اﻓﺖودرﻓﺖ‬гирудор, занозанї, задухўрд, часпочаспї, љангу љидол; афтударафт кардан часпочаспї кардан, занозанї намудан. АФТУХЕЗ ‫ اﻓﺖوﺧﻴﺰ‬1. афтидану хестан; калавидану пешпо хўрдан. 2. маљ. часпу талош, задухўрд. АФФИКС лот.

‫ اﻓﻴﻜﺲ‬ниг. ванд.

АХГ

– 97 – АФЊОМ а. ‫ اﻓﻬﺎم‬љ. фањм.

АФЮН ‫ اﻓﻴﻮن‬моддаи бењушкунанда ва мастиоваре, ки аз шираи ѓўзаи кўкнор њосил мекунанд, тарёк.

АФЧА ‫ اﻓﭽﻪ‬кит., ниг. хўса. афшон ‫ اﻓﺸﺎن‬1. асоси замони њозира аз афшондан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои резанда, пошанда, афшонанда: болафшон, нурафшон, зарафшон, оташафшон...

АФЮНЇ ‫ اﻓﻴﻮﻧﻲ‬1. мансуб ба афюн. 2. тарёкї, нашъаманд, истеъмолкунандаи афюн.

АФШОН ‫ اﻓﺸﺎن‬1. хол-хол наќшшуда, њар љо-њар љо наќшшуда; наќшу нигорест, ки дар коѓаз ё ба девор ба воситаи пош додани рангњо пайдо мешавад. 2. кит. ошуфта, парешон.

АХ а. ‫ اخ‬кит. бародар, додар.

АФШОН(И)ДАН ‫اﻓﺸﺎﻧﻴﺪن‬//‫ اﻓﺸﺎﻧﺪن‬1. пошидан, чошидан. 2. ларзон(и)дан, љунбон(и)дан; пушт афшондан пушт ларзондан, пушт љунбондан, пушт дарњам кашидан. 3. барои чангу хоки чизеро равондан онро сахт такон додан, шиппондан. 4. нисор кардан, рехтан. 5. наќшу нигор кардан, наќш нињодан; бол афшондан бол задан; гулў афшондан сулфидан; даст афшондан а) даст љунбондан (барои хайрухуш кардан); б) маљ. изњори норизогї кардан, ќањру ранљиш зоњир намудан (бо њаракати хоси даст); доман афшондан а) доман шиппондан; б) маљ. чизеро тарк карда рафтан, аз чизе умеди худро канда рафтан; кисаро афшондан кисаро холї кардан; ◊ даст афшондану по кўфтан раќсидан. АФШУРА ‫ اﻓﺸﻮره‬1. оби мева ва наботот, ки фушурда мегиранд, шарбат, шира: афшураи ангат. 2. туфола, усора. АФШУРДА ‫ اﻓﺸﻮرده‬сифати феълии замони гузашта аз афшурдан; лимўи афшурда лимўи ѓиљим карда ё пахш карда обашро гирифта. АФШУРДАГОМ устувор.

‫اﻓﺸﻮردهﮔﺎم‬

кит. собитќадам,

АФШУРДАН ‫ اﻓﺸﻮردن‬1. бо зўри даст пахш карда баровардани оби чизе, фушурдан, ѓиљим кардан. 2. маљ. танг кардан, азоб додан. АФЪЇ//АФЪО а. ‫ اﻓﻌﻲ‬навъе аз морњои зањрдор бо бадани ѓафсу думи кўтоњ ва сари пањни секунљамонанд, ки намудњои гуногун дорад. АФЪОЛ а. ‫ اﻓﻌﺎل‬љ. феъл (корњо, амалњо); афъоли бад корњои бад; афъоли нек рафтору кирдори хуб ва муносиб; афъолу атвор рафтору кирдор.

АФЮНХЎР ‫ اﻓﻴﻮنﺧﻮر‬тарёкї, нашъаманд.

АХАВОН а. ‫ اﺧﻮان‬љ. ах. АХБОР а. ‫ اﺧﺒﺎر‬1. љ. хабар; арбоби ахбор хабардињандагон, хабарнигорон; воситањои ахбори умум ниг. восита; ахбор гирифтан хабар гирифтан, бохабар шудан. 2. барномаи хабарњои тоза дар бораи вазъияти рўз, ки аз радио, телевизион ва дигар воситањо пахш ва нашр мегардад: ахбори варзишї, ахбори рўз, ахбори сиёсї; ахбор додан а) хабар додан, бохабар кардан; б) шунавонидани хабарњои тоза, пахши ахбор ба воситаи радио ва телевизион. 3. д. њадис ва ривоятњое, ки аз Муњаммади пайѓамбар (с) ва сањобањои ў наќл шудааст. АХБОРДИЊАНДА ‫ اﺧﺒﺎردﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз хабар додан; хабардињанда, маълумотдињанда. АХБОРДИЊЇ ‫ اﺧﺒﺎردﻫﻲ‬исми феълї аз ахбор додан; хабар додан, маълумот додан. АХБОРНАВИС ‫ اﺧﺒﺎرﻧﻮﻳﺲ‬хабардињандаи воќеањо, хабарнигор, мухбир. АХБОРНАВИСЇ ‫ اﺧﺒﺎرﻧﻮﻳﺴﻲ‬амал ва шуѓли ахборнавис, мухбирї, хабарнигорї. АХБОРНОМА ‫ اﺧﺒﺎرﻧﺎﻣﻪ‬навиштаљоти махсус, ки аз ягон воќеаи муњим хабар медињад. АХГАР ‫ اﺧﮕﺮ‬1. пораи оташи афрўхта, ангишти афрўхта, оташпора, лахча. 2. шарора, оташпораи бисёр майдае, ки дар миёнаи шўъла сар зада, пош мехўрад. АХГАРВОР оташпора.

‫اﺧﮕﺮوار‬

мисли лахча, монанди

АХГАРИСТОН ‫ اﺧﮕﺮﺳﺘﺎن‬кит. мањалли ахгар, оташдон, манќал. АХГАРОСО ‫ اﺧﮕﺮآﺳﺎ‬ниг. ахгарвор.

– 98 –

АХГ

АХГУЛ ‫ اﺧﮕﻞ‬хасњои сўзанмонанди хўшањои љав ва гандум, суки хўшаи ѓалла.

АХЛОТТЎДА ‫ اﺧﻼتﺗﻮده‬тўдаи ахлот, љамъшудаи ахлот.

АХЁР а. ‫ اﺧﻴﺎر‬љ. хайр ва хайир (некон ва некўкорон).

АХЛОТХОНА ‫اﺧﻼتﺧﺎﻧﻪ‬ ахлотрезї, ахлотљой.

АХЗ а. ‫ اﺧﺬ‬кит. гирифтан, дарёфт, ба даст овардан; ахз кардан гирифтан, дарёфт кардан. АХЗАР а. ‫ اﺧﻀﺮ‬кит. кабуд, нилгун; чархи ахзар осмони нилгун.

АХЛОТЉОЙ ‫ اﺧﻼت ﺟﺎي‬љои ахлотрезї.

АХЗАРЇ ‫ اﺧﻀﺮي‬кабудтоб, нилгун. АХИР а. ‫ اﺧﻴﺮ‬кит. охир. АХИРАН а.

ً‫ اﺧﻴﺮا‬дар ваќтњои охир, ба наздикї.

АХЛОЌ а. ‫ اﺧﻼق‬љ. хулќ. 1. ќоидањои рафтору одоб, хислатњои рўњиву маънавї ва фарњангии пазируфта миёни мардум ва риояи онњо аз тарафи њар як фарди љамъият; ахлоќи нек хулќу одоби писандида; ахлоќу одоб рафтор, тарзу равиш, хулќу атвор. 2. хислат, табъ; илми ахлоќ як соњаи илми фалсафа, ки бо омўзишу тањќиќи масъалањои ахлоќ машѓул аст. АХЛОЌАН а. одоб.

ً‫اﺧﻼﻗﺎ‬

аз љињати ахлоќ, аз љињати

АХЛОЌИЁТ ‫ اﺧﻼﻗﻴﺎت‬кули масъалањои ахлоќї. АХЛОЌЇ лоќї.

‫اﺧﻼﻗﻲ‬

мансуб ба ахлоќ: савияи ах-

АХЛОЌОМЎЗЇ ‫آﻣﻮزي‬ ва ќоидањои ахлоќ.

‫اﺧﻼق‬

омўхтани талабот

АХЛОТ а. ‫ اﺧﻼت‬1. љ. хилт; ахлоти арбаа чањор унсур – хун, сафро, савдо ва балѓам, ки ба аќидаи табибони ќадим беморињо аз онњо сар мезананд. 2. пору; хокрўба, чизњои пас партофташуда. АХЛОТКАШОНЇ ‫ اﺧﻼتﻛﺸﺎﻧﻲ‬кашондани ахлоту партовњо. АХЛОТПАРТОЇ ‫ اﺧﻼتﭘﺮﺗﺎﺋﻲ‬1. партофтан ё бурда ба љое рехтани ахлот. 2. љои партофтани ахлот ва хасу хокрўбањо: ќуттии ахлотпартої, зарфи ахлотпартої. АХЛОТРЕЗЇ ‫ اﺧﻼترﻳﺰي‬1. рехтани ахлот. 2. љои рехтани ахлот ва партову хокрўбањо, ахлотпартої.

љои

ахлот,

љои

АХЛОФ а. ‫ اﺧﻼف‬љ. халаф (фарзандон; пасояндагон). АХРАБ а. ‫ اﺧﺮب‬1. кит. харобтар, вайронтар. 2. адш. дар арўз номи зињофест, ки дар натиљаи партофта шудани њиљои аввал ва кўтоњ шудани њиљои охири рукни асосии бањри њазаљ – «мафоїлун» шакли «фоїлу» ба вуљуд ояд њам, ба љои он рукни «мафъўлу»-ро истифода мебаранд; вазни анъанавии рубої шаљараи ахраб ва шаљараи ахрами бањри њазаљ ба њисоб меравад; муќ. ахрам. АХРАМ а. ‫ اﺧﺮم‬1. кит. он ки девораки биниаш бурида шудааст, чокбинї. 2. кит. буридашуда; муќ. мураххам. 3. адш. дар арўз номи зињофест, ки дар асл «мафоїлун» буда, дар натиљаи исќоти њиљои аввали он «фоїлун» боќї монда бошад њам, ба љои он рукни «мафъўлун»-ро кор мефармоянд; яке аз ду шаљараи вазни рубої ба њамин зињоф асос ёфта, шаљараи ахрам ном дорад ва аз дувоздањ навъ иборат аст; муќ. ахраб. АХТА ‫ اﺧﺘﻪ‬бехоя, њайвоне, ки хояашро гирифтаанд; ахта кардан барои боздошти љуфтшавии њайвонњо канда гирифтани хояњои њайвонњои нарина (аз ќабили асп, барзагов ва ѓ). АХТАКУНЇ ‫ اﺧﺘﻪﻛﻨﻲ‬исми амал аз ахта кардан; амалиёти ахта кардан. АХТАР ‫ اﺧﺘﺮ‬1. ситора, кавкаб, наљм; ба тариќи истиора: ахтари бахт, ахтари толеъ. 2. маљ. бахт, иќбол, толеъ; ахтари ситезасар бахти каљрафтор ва носазовор; ахтари дунболадор ниг. ситораи думдор; ахтари ќутб ситораи ќутб; ахтари сарсабз ситораи бахт, сайёраи саъд; ахтари шабгард а) ситораи номусоид, ситораи нањс; б) моњ; ахтари ковиён парчами Фаридун, байраќи Коваи оњангар; ахтар шуморидан (ё шумурдан) ниг. ситора (шумурдан); бедор гаштани ахтари хуфта омад кардани бахт. АХТАРБИН

‫اﺧﺘﺮﺑﻴﻦ‬

књн. ахтаршинос, ситора-

– 99 – шинос, мунаљљим. АХТАРГЎ(Й) (‫ اﺧﺘﺮﮔﻮ)ي‬кит. мунаљљим, фолбин. АХТАРЇ ‫ اﺧﺘﺮي‬1. мансуб ба ахтар. 2. мунаљљим, ситорашинос. АХТАРНИГОРЇ ‫ اﺧﺘﺮﻧﮕﺎري‬нав. аксбардорї аз љирмњои осмонї бо истифода аз дурбинњои махсуси ситорашиносї. АХТАРСИПОЊ ‫ اﺧﺘﺮﺳﭙﺎه‬маљ. серлашкар, бо сипоњи бешумор. АХТАРСЎХТА ‫ اﺧﺘﺮﺳﻮﺧﺘﻪ‬киноя аз бадбахт, баргаштабахт. АХТАРШИНОС ‫ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‬ниг. ситорашинос.

АЊВ эътибор додан, диќќат кардан, таваљљўњ додан; ањамият доштан ба эътибор соњиб будан, муњим будан; аз ањамият холї набудан муњим будан; манфиат доштан.

АЊАМИЯТДОР ‫ اﻫﻤﻴﺖدار‬ниг. ањамиятнок. АЊАМИЯТНОК ‫ اﻫﻤﻴﺘﻨﺎك‬дорои ањамият, соњиби ањамият, муњим, эътиборнок. АЊАМИЯТНОКЇ эътиборнокї.

‫اﻫﻤﻴﺘﻨﺎﻛﻲ‬

ањамият доштан,

АЊБОБ а. ‫ اﺣﺒﺎب‬љ. њабиб (дўстон, дўстдорон). АЊВАЛ а. дубин.

‫اﺣﻮل‬

кит. олус, чашмкаљ, каљбин,

АХТАРШИНОСЇ ‫ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‬ниг. ситорашиносї.

АЊВАР а. ‫ اﺣﻮر‬кит. дорои чашми сиёњранги зебо, сиёњчашм, оњучашм.

АХТАРШУМОР ‫ اﺧﺘﺮﺷﻤﺎر‬ниг. ситорашумор.

АЊВАТ а. ‫ اﺣﻮط‬кит. баэњтиёттар, эњтиёткорона.

АХТАРШУМОРЇ морї.

‫اﺧﺘﺮﺷﻤﺎري‬

ниг. ситорашу-

АХШЕЉ ‫ اﺧﺸﻴﺞ‬књн. 1. зид, мухолиф. 2. њар яке аз чор унсур.

АЊВОЛ а. ‫ اﺣﻮال‬љ. њол; њолат; вазъ, вазъият; чигунагии њол, чигунагии мизољ (беморї, тандурустї); ањволи бад вазъияти ногувор; ањволи байналхалќї вазъияти муносибатњои байнињамдигарии халќњо; ањволи дарунї вазъияти дохилї; ањволи рўњия кайфияти рўњї, њолати рўњї; ањволи сињатї вазъи тандурустї; шарњи ањвол баёни вазъият; баёни кору њаёти шахсе; њолу ањвол вазъияту њолат; арзи ањвол кардан вазъиятро маълум кардан, њолатро баён намудан; ањволи касе танг будан (шудан) вазъияти касе душвор будан (шудан), вазъи касе бад будан (шудан); ањвол наѓз шудан вазъият бењтар гардидан; ањвол пурсидан њолу ањволи касеро пурсон шудан, вазъи кори касеро пурсон шудан; ба ањволи касе хандидан њолати касеро масхара кардан, ба вазъияти касе бо тамасхур нигоњ кардан.

АХШЕЉОН ‫ اﺧﺸﻴﺨﺎن‬ниг. чор (унсур).

АЊВОЛДОН ‫ اﺣﻮالدان‬донандаи ањвол, њолдон.

АЊАД а. ‫ اﺣﺪ‬кит. як; воњид; фард, нафар.

АЊВОЛПУРСЇ ‫ اﺣﻮال ﭘﺮﺳﻲ‬исми феълї аз ањвол пурсидан; пурсидани ањвол (-и якдигар), аз кору бор ва вазъияти зиндагї пурсон шудан, њолпурсї; ањволпурсї кардан њоли якдигарро пурсидан, аз кору бору зиндагї пурсон шудан.

АХТАХОНА ‫ اﺧﺘﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬саисхона, тавила. АХТОР а.

‫ اﺧﻄﺎر‬1. љ. хатар. 2. танбењ; огоњї.

АХФАШ ‫ اﺧﻔﺶ‬кит. он ки мубтало ба бемории хафаш аст, яъне ба рўшної нигариста наметавонад; муќоб. шабкўр; он ки чашмаш заиф ва камнур аст; ◊ бузи ахфаш он ки гаперо надониставу нафањмида тасдиќ мекунад. АХШ ‫ اﺧﺶ‬кит. арзиш, бањо, ќимат. АХШАМ а. ‫ اﺧﺸﻢ‬кит. он ки њисси бўй - ќувваи шомма надорад.

АЊАДИЯТ а. ‫ اﺣﺪﻳﺖ‬кит. ягонагї, бењамтої (сифати Худо). АЊАМ(М) а. ‫ اﻫﻢ‬кит. муњимтар, заруртар, муњимтарин, заруртарин. АЊАМИЯТ а. ‫ اﻫﻤﻴﺖ‬муњим будан, муњим ва зарур шуморидани коре (чизе): ањамияти таърихї, ањамияти иљтимої; ањамият додан

АЊВОЛФАЊМЇ ‫ﻓﻬﻤﻲ‬ донистани вазъият. АЊВОЛЉЎЇ

‫اﺣﻮال‬

фањмидани ањвол,

‫ اﺣﻮالﺟﻮﺋﻲ‬ниг. ањволпурсї.

– 100 –

АЊД

АЊД а. ‫ ﻋﻬﺪ‬1. паймон, шарт, ќарордод, муоњида; ваъда; ањду вафо паймону садоќат; ќавл додан ва дар ќавли худ устувор будан; ањду паймон ќавлу ваъда; ањд бастан паймон кардан; ањд кардан ќавл додан; ањду паймон бастан ќарордод кардан, шарту паймон кардан; ањду паймон кардан шарту ќарордод намудан; ањд шикастан ќарордод вайрон кардан; ваъдахилофї намудан; ба ањд пойдор будан ба ваъда устувор будан; ба ањд вафо кардан мувофиќи ќарордод амал кардан, ба паймон ва ваъда устувор будан. 2. замон, давр; ањди сиѓар давраи хурдсолї, замони кўдакї; ањди шабоб айёми љавонї, давраи љавонї; ањди ќадим замони гузашта, давраи кўњна; ањди гул фасли бањор. АЊДАБ а. ‫ اﺣﺪب‬кит. кўзапушт, букрї. АЊДБАНДЇ ‫ ﻋﻬﺪﺑﻨﺪي‬исми амал аз ањд бастан; паймонбандї. АЊДНОМА моннома.

‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ‬

шартнома, ќарордод, пай-

АЊДОБ а. ‫ اﻫﺪاب‬кит. мижгон. АЊДОС а. ‫ اﺣﺪاث‬1. љ. њадас (чизњои нав пайдошуда; њодисањои ногањонї...); ањдоси замона њодисањои рўзгор. 2. таър. маблаѓе, ки шањна ё миршаб барои нигоњдорї ва посбонии бозор мегирифт. АЊДШИКАН ‫ ﻋﻬﺪﺷﻜﻦ‬он ки аз ањд рўй тофтааст, он ки ба ќавлу паймон вафо накардааст, паймоншикан. АЊДШИКАНЇ ‫ ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ‬исми амал аз ањд шикастан; ваъдахилофї. АЊДШИКАНОНА ‫ ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﺎﻧﻪ‬ањдро шикаста, ќарордодро вайронкунон, паймоншиканона. АЊЁН а. ‫ اﺣﻴﺎن‬љ. њин (ваќтњо, замон); ањён-ањён гоњ-гоњ, баъзан, ањёнан. АЊЁНАН а. ً‫ اﺣﻴﺎﻧﺎ‬гоњо, баъзе ваќт, баъзан; иттифоќан. АЊКОМ а. ‫ اﺣﻜﺎم‬љ. њукм; ќоидаву ќонунњо; ањкоми дин ниг. ањкоми шариат; ањкоми салтанат ќоидаву ќонунњои подшоњї, њукмњои подшоњї; ањкоми шариат (ё шаръ) д. ќонунњои шариат, фармудањои шариат; ◊ ањкоми анљум нуљ. хусусиятњои гардиши

ситорањо (аз рўи илми нуљуми ќадим гўё вазъияти ситорагон таќдир ва сарнавишти одамонро муайян мекардааст). АЊЛ а. ‫ اﻫﻞ‬1. зан, аёл; ањлу аёл зану фарзандон, аъзои хонавода, њар яке аз афроди хонадон. 2. мардум, халќ; бошандагон, сокинон; ањли шањр сокинони шањр. 3. лоиќ, сазовор, муносиб. 4. тифоќ, муттафиќ; ёр ањл аст, кор сањл аст (зарб.). 5. мансуб, мутааллиќ: ањли њар пеша; ањли адаб (адабиёт) адибон, нависандагону шоирон; ањли байт зану фарзандон, аъзои оила, афроди хонавода; ањли басар//ањли басират дурандешон, одамони бофаросат, зирак, доно; ањли башорат огоњони њол, донандагони роз, мањрамони асрор; ањли бедод бедодгарон, золимон; ањли бидъат эљодкунанда ва тарафдорони унсуру ќоидањои нав ва мухолифи дин; ањли вафо вафодорон, соњибони ќавл; ањли вањдат д. касоне, ки ба ягонагии Худо эътиќод доранд; ањли тасаввуф, сўфиён; ањли ѓадр хиёнатгарон, фиребгарон, маккорон; ањли давлат а) давлатмандон, сарватдорон; б) арбоби давлат, њукуматдорон; ањли дарбор дарбориён, одамони дарбор, мансубон ба дарбор; ањли дард а) дардманд(он); б) киноя аз ошиќ(он); ањли дил ањли сидќу сафо; соњибдил, ориф, донишманд; ањли завќ соњибони истеъдоди адабї, наќќошї, мусиќї ва ѓ.; ањли замона муосирон, њамасрон, њамањдон; ањли иќтоъ таър. ба иќтоъ ноилшудагон, касоне, ки подшоњ ба онњо ба таври инъом ва мукофот замин, дењ ва ё мулке додаст; ањли илм олимон, касоне, ки бо илм машѓуланд; ањли имон д. мўъминон, диндорон; ањли иродат мухлисон ва пайравони тариќат; ањли ирфон а) орифон, донишмандон, хирадмандон, одамони бомаърифат; б) сўфиён; ањли исён шўришгарон, одамони исёнбардошта; ањли калом суханварон, адибон; ањли камол ба камол расидагон, ањли фазлу дониш; ањли карам сахиён, љавонмардон, одамони босаховат, кушодадаст, олињиммат; ањли кимиё а) кимиёгарњо, ононе, ки бо илми кимиё машѓуланд; б) маљ. фиребгарон, њилагарон, маккорон; ањли китоб д. яњудиён, исавиён ва мусулмонон, ки дини њар кадом дорои китоби муќаддас («Таврот», «Инљил», «Забур», «Ќуръон») мебошад; ањли кор кормандон, мењнаткашон; кордон, аз кор огоњ; ањли корвон корвониён, сафаркунандагон бо корвон; ањли ќалам нависандагон, адибон; ањли ќофила корвониён, њамсафарон; ањли ќубур

– 101 – мурдагон, даргузаштагон; ањли малоњат малењон, зебоён, хушрўён, соњибљамолон; ањли маънї соњибони фањму фаросат, соњибони маърифат; ањли маърифат а) орифон, доноён, њакимон; б) сўфиён; ањли мењнат ањли кор, мењнаткашон; ањли мурувват љавонмардон, инсондўстон; одамони олињиммат; ањли назар мардумони бофаросат, одамони зирак; ањли ниёз мўњтољон, эњтиёљмандон, бенавоён; ањли оила аъзои хонавода, аъзои оила, ањли байт; ањли олам оламиён, љањониён; ањли пеша њунармандон, косибон; ањли риё риёкорон, ќаллобон, одамони дурўя, мунофиќ, сохтакор; ањли роз мањрамон, њамрозон, сирдонон; ањли рой одамони донишманд, соњибони аќлу тадбир; ањли савдо савдогарон; машѓулони кори савдо; ањли санъат санъатварон, одамоне, ки бо санъат машѓуланд; ањли сўњбат мусоњибон, њамсўњбатон; ањли таќво порсоён, худотарсон, парњезгорон; ањли тамиз одамони оќил, доно, њушёр; ањли тараб хушу хурсандикунандагон; ваќтхушкунандагон; ањли тариќат д. зоњидон, сўфиён; ањли хилват гўшанишинон, ибодаткунандагон; ањли хирад оќилон, хирадмандон; ањли хок мурдагон, даргузаштагон; ањли њасад одамони бахил, бадрашк, нотавонбин; ањли њирфа њунармандон, санъаткорон, пешаварон; ањли њунар њунармандон; эљодкорон; ањли љамъият аъзои љомеа; омма, мардум; ањли љањон љањониён, халќњо; ањли яќин а) одамони њаќиќатшинос, хирадмандон, муњаќќиќон; б) д. порсоён, сўфиён. АЊЛИЯТ а. ‫ اﻫﻠﻴﺖ‬кит. 1. лаёќат, истеъдод. 2. шоистагї, сазоворї, арзандагї. АЊЛЇ ‫ اﻫﻠﻲ‬кит. унсгирифта, одаткарда; ромшуда, хонагї. АЊЛОНА ‫ اﻫﻼﻧﻪ‬муттафиќ; муттафиќона, бо тифоќї; мењнати ањлона кори муттафиќона.

АЊУ

АЊМАЌОНА ‫ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ‬1. шабењи ањмаќ, ањмаќвор, аблањона. 2. бемаъниёна; кори ањмаќона амалу рафтори аблањона; њаракатњои ањмаќона рафтори бељо ва бемаънї. АЊМАЌФИРЕБ ‫ اﺣﻤﻖ ﻓﺮﻳﺐ‬фиребандаи ањмаќ; он чи ба аблањ маќбул аст. АЊМАР а. ‫ اﺣﻤﺮ‬сурх, сурхранг; гули ањмар гули сурх; ёќути ањмар ёќути сурх; ливои ањмар байраќи сурх; лолаи ањмар лолаи сурх. АЊОДИС а. ‫ اﺣﺎدﻳﺚ‬љ. њадис.

‫ اﻫﺎﻟﻲﻧﺸﻴﻦ‬маскан, љои АЊОЛИНИШИН истиќомати ањолї, мардумнишин: маркази ањолинишин. АЊОЛЇ а. ‫ اﻫﺎﻟﻲ‬1. љ. ањл. 2. бошандагон, сокинони дења, шањр ё вилоят; ањолии мењнатї мардуми мењнаткаш, одамони зањматкаш; ањолии одї мардуми одї, авом. АЊОР ‫ اﻫﺎر‬ниг. оњор. АЊРАМАН ‫ اﻫﺮﻣﻦ‬ниг. ањриман. АЊРЕМАН ‫ اﻫﺮﻳﻤﻦ‬ниг. ањриман. АЊРИМАН ‫ اﻫﺮﻳﻤﻦ‬1. ќувва ва рўњи бадї дар дини зардуштї. 2. дев, шайтон, љин. АЊРОМ а. ‫ اﻫﺮام‬љ. њарам; шакл ё ќисми бисёррўя, ки ќисми поёнии он сегўша буда, рўйњои секунљаи пањлуиаш як ќуллаи умумї дорад; ањроми Миср маќбарањои бузурги сангини фиръавнњои Мисри ќадим, ки ба мисли ањром махрутшакланд. АЊРОММОНАНД ‫ اﻫﺮامﻣﺎﻧﻨﺪ‬ањромшакл, ањромнамуд: ќуллањои ањроммонанд. АЊРОМШАКЛ ‫ اﻫﺮامﺷﻜﻞ‬ниг. ањроммонанд. АЊРОР а. ‫ اﺣﺮار‬љ. њурр (озодон, озодихоњон).

АЊМАЌ а. ‫ اﺣﻤﻖ‬аблањ, нодон, гўл, бефањм, беаќл; ањмаќ кардан касеро фиреб додан, гўл кардан; ањмаќ шудан фиреб хўрдан, фирефта шудан.

АЊСАН а. ‫ اﺣﺴﻦ‬1. бењтар, аълотар; ба ваљњи ањсан ниг. ваљњ. 2. нидо тањсин, офарин; ањсан гуфтан // ањсан хондан офарин гуфтан, тањсин кардан.

АЊМАЌЇ ‫ اﺣﻤﻘﻲ‬аблањї, њамоќат; ањмаќї кардан аблањї кардан, гўлї намудан.

АЊСАНТ а. ‫ اﺣﺴﻨﺖ‬ниг. ањсан 2.

АЊМАЌНАМО ба аблањ.

‫اﺣﻤﻖ ﻧﻤﺎ‬

мисли ањмаќ, мушобењ

АЊУРОМАЗДО ‫ اﻫﻮرا ﻣﺬدا‬дар дини зардуштї, њамчун худои ќуввањои некї ва рўшної парастиш мекарданд, Њурмуз.

– 102 –

АЉА

АЉАБ а. ‫ ﻋﺠﺐ‬1. он чи сабаби њайронї мешавад, њайратовар, њайратангез, тааљљубовар, шигифтовар. 2. нидои њайрату тааљљуб воаљабо, аљабо, тааљљубовар аст, ки…; чї аљаб! чї љои тааљљуб!; эй аљаб аљабо, тааљљубовар аст, ки…; аљаб доштан њайрон будан, дар тааљљуб будан; аљаб кардан а) тааљљуб намудан, њайрон шудан; б) маљ. кори хуб кардан; дар аљаб мондан њайрон шудан, мутањаййир гаштан; дар аљаб шудан њайрон шудан, тааљљуб кардан; аљаб не // аљаб нест, ки… эњтимол, шояд, аз эњтимол дур нест, ки…, мумкин аст, ки …

АЉАМИНАЖОД ‫ ﻋﺠﻤﻲﻧﮋاد‬аз нажоди ѓайриараб – форсу тољик; эрониасл.

АЉДОД а. ‫ اﺟﺪاد‬љ. љадд (бобоён, ниёгон, гузаштагон); бобову аљдод гузаштагон.

АЉАБО ‫ ﻋﺠﺒﺎ‬нидои њайрату тааљљуб њайратовар аст, ки…, њайратангез аст, ки…, тааљљубовар аст, ки…

АЉЗО а. ‫ اﺟﺰا‬љ. љузъ; ќисмњои таркибии чизе; воњидњои људогонаи чизњои муайян, ки воњиди куллро ташкил мекунанд.

АЉАЛ I а. ‫ اﺟﻞ‬1. кит. муддат, мўњлат; ваќт, њангом. 2. ба охир расидани умр, марг; дард дигар, аљал дигар (зарб.); аљали муаллаќ марги ногањонї; аљал расидан умр ба интињо расидан, марг наздик шудан; агар аљал амон дињад зиндагиву саломатї бошад, агар намурам…; аз дасти аљал халос кардан аз марг рањо додан, аз марг ворањонидан; ба чанголи аљал афтидан ба марг дучор шудан, ба мурдан расидан; бе аљал куштан пеш аз ваќт куштан, бе марги табиї нобуд кардан; бо аљали худ мурдан бо марги табиї мурдан; тухми аљал коштан њамаро ба њалокат расонидан, ќир кардан.

АЉИБ а.‫ ﻋﺠﻴﺐ‬тааљљубовар, њайратовар, њайратангез, аљаб, ѓалатї; аљибу ѓариб њайратовар, тааљљубовар; ѓалатї; аљиб будан тааљљубовар будан, њайратангез будан; ѓалатї будан.

АЉАМЇ ‫ ﻋﺠﻤﻲ‬мансуб ба аљам II; аљамнажод, эрониасл.

АЉДОДЇ ‫ اﺟﺪادي‬мансуб ба аљдод; авлодї, наслї. АЉЗ а. ‫ ﻋﺠﺰ‬нотавонї, ољизї, заъф, сустї; аљзу нотавонї заифиву сустї, ољизї; аљзу ниёз нотавонию мўњтољї.

АЉИБТАБИАТ ‫ ﻋﺠﻴﺐﻃﺒﻴﻌﺖ‬соњиби табиати аљиб, аљоибхислат: одами аљибтабиат. АЉИБУЛАХЛОЌ а. ‫ ﻋﺠﻴﺐ اﻻﺧﻼق‬дорои хулќ ва атвору рафтори ѓайриодї.

АЉАЛ II//АЉАЛЛ а. ‫ اﺟﻞ‬кит. љалилтар, бољалолтар, бузургвортар.

АЉИНА ‫ اﺟﻴﻨﻪ‬мувофиќи аќидаи хурофотии кўњна ќувваи ѓайритабии нонамоён, ки ба мардум зарар расониданаш мумкин будааст, љин; аљина задан (асар кардан) аљина осеб расондан (аќидаи хурофї).

АЉАЛА а. ‫ ﻋﺠﻠﻪ‬кит. шитоб, таъљил; бо аљала шитобон, саросемавор, шитобкорона.

АЉИНАБОДАК ‫ اﺟﻴﻨﻪﺑﺎدك‬гуфт. гирдбоди хурд, ки бо печутоб боло мебарояд; муќ. девбод.

АЉАЛГИЁЊ ‫ اﺟﻞﮔﻴﺎه‬бот. як оилаи гиёњњои бисёрсолаи доруї ва ороишии зањрнок, ки решаи картошкамонанд дорад, аконит.

АЉИНАЗАДА ‫ اﺟﻴﻨﻪ زده‬беморе, ки гўё ба вай аљина асар кардааст; љиннї.

АЉАЛРАСИДА шуда бошад.

‫اﺟﻞرﺳﻴﺪه‬

он ки марги ў наздик

АЉАМ I а. ‫ ﻋﺠﻢ‬кит. љангал, беша. АЉАМ II а. ‫ ﻋﺠﻢ‬1. мардуми ѓайриараб; ќавми форсу тољикзабон. 2. сарзамини форсу тољикзабонон. 3. мус. яке аз оњангњои маќоми панљуми «Шашмаќом»  «Сегоњ», ки бо номњои «Наврўзи Аљам» ва «Баёти Аљам» машњур аст.

АЉИНАХОНА аљинањо аст.

‫اﺟﻴﻨﻪﺧﺎﻧﻪ‬

љое, ки гўё макони

АЉИР а. ‫ اﺟﻴﺮ‬кит. коргари дастмуздгир, муздур; аљир кардан ба муздурї гирифтан; рўзмузд ба кор гирифтан. АЉИРИЌ ‫ اﺟﻴﺮق‬бот. алафи худрўи пањн, ки аз решаи хазандааш зиёд шуда меравад; ◊ аз тухми аљириќ њам бисёр хеле зиёд, нињоят бисёр. АЉИРИЌЗОР

‫اﺟﻴﺮﻗﺰار‬

љое, ки аљириќ бисёр

– 103 – рўидааст, љои аљириќзор. АЉНАБЇ

пур

аз

аљириќ:

замини

АЉНОС а. ‫ اﺟﻨﺎس‬1. љ. љинс (хелњо, навъњо). 2. мол, матоъ, чизњои фурўхташаванда. АЉОБАТ ‫ ﻋﺠﺎﺑﺖ‬1. аљибї, њайратоварї, шигифтї; љои тааљљуб. 2. ѓайриодї будан, ѓайримуќаррарї будани ягон кор ё воќеа; аљобат доштан а) тааљљубовар будан; б) ѓайриодї намудан, ѓайримуќаррарї будан. АЉОБАТАНГЕЗ ‫ ﻋﺠﺎﺑﺖاﻧﮕﻴﺰ‬њайратангез, тааљљубовар, шигифтангез. АЉОИБ а. ‫ ﻋﺠﺎﺋﺐ‬1. аљиб, њайратовар, аљибу ѓариб. 2. диќќатљалбкунанда, шавќовар; аљоибу ѓароиб аљибу ѓариб, тааљљубовар, шигифтовар.

‫ﻋﺠﺎﺋﺐﻟﺒﺎس‬

либосаш

АЉР а. ‫ اﺟﺮ‬кит. подош, музд, мукофот. АЉРИЌ ‫ اﺟﺮﻳﻖ‬ниг. аљириќ.

‫ اﺟﻨﺒﻲ‬бегона, хориљї.

АЉОИБЛИБОС ѓайриодї.

АШИ

аљоиб,

АЉОИБОТ а. ‫ ﻋﺠﺎﺋﺒﺎت‬љ. аљоиб; чизњои аљибу ѓариб ва ѓайриодї, чизњои њайратовар; аљоиботу ѓароибот аљибу ѓарибњо, чизњои њайратовар. АЉОИБУЛМАХЛУЌОТ а. ‫ اﺟﺎﺋﺐ اﻟﻤﺨﻠﻮﻗﺎت‬махлуќњои ѓайриодї, махлуќоти аъљуба; «Аљоибул-махлуќот ва ѓароиб-ул-мављудот» номи чанде аз асарњои ба аљоиботу ѓароиботи олам бахшидаи олимону сайёњони форсу тољик (асрњои 12-13). АЉОИБХИЛЌАТ ‫ ﻋﺠﺎﺋﺐﺧﻠﻘﺖ‬ба тарзи аљоиб офаридашуда; аљоибсохт. АЉОИБХИСЛАТ ‫ ﻋﺠﺎﺋﺐ ﺧﺼﻠﺖ‬дорои хислати аљиб, соњиби хусусияти аљоиб. АЉОИБХОНА ‫ ﻋﺠﺎﺋﺐ ﺧﺎﻧﻪ‬1. хонае, ки дар он чизњои аљоиб намоиш дода мешавад, намоишгоњи чизњои аљоиб. 2. књн. осорхона, музей. АЉОИБШАКЛ ‫ ﻋﺠﺎﺋﺐﺷﻜﻞ‬аз љињати намуд аљибу њайратовар.

АЉРОМ а. торањо.

‫اﺟﺮام‬

љ. љирм; аљроми осмонї си-

АЉСОД а. ‫ اﺟﺴﺎد‬љ. љасад. АЉСОМ а. ‫ اﺟﺴﺎم‬љ. љисм; аљсоми майита љисмњои бељон. АЉУЗ//АЉУЗА а. ‫ﻋﺠﻮزه‬//‫ ﻋﺠﻮز‬1. пиру фартут; пиразан, кампир. 2. духтар; ◊ аљузи фартут дунёи кўњна. АЉУЗКАМПИР ‫ ﻋﺠﻮزﻛﻤﭙﻴﺮ‬1. зани пир, пиразан. 2. гуфт. номи нўњ рўзи охир аз хунуктарин рўзњои зимистон; муќ. айёми аљуз. АЉУЛ а. ‫ ﻋﺠﻮل‬кит. шитобкор, шитобанда, саросема. АЉУЛЇ ‫ ﻋﺠﻮﻟﻲ‬кит. шитобкорї, саросемагї. АЉУЛОНА ‫ ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ‬кит. аљала, бо саросемагї.

шитобкорона,

бо

АШАДД а. ‫ اﺷﺪ‬кит. шадидтар, сахттар. АШАДДЇ ‫ي‬‫ اﺷﺪ‬:душмани ашаддї душмани бадтарин, душмани ќаттол ва хавфнок; мухлиси ашаддї мухлиси гузаро, аз њад зиёд дўстдорандаи чизе: мухлиси ашаддии шоњмот. АШАН I ‫ اﺷﻦ‬књн. љомаи чаппагардон. АШАН II ‫ اﺷﻦ‬књн. хом; харбузаи хом. АШАЌА а. ‫ اﺷﻘﻪ‬кит., ниг. ошиќпечон. АШЃОЛ а. торињо.

‫اﺷﻐﺎل‬

љ. шуѓл; кору бор; гириф-

АШЁ а. (‫ اﺷﻴﺎ)ء‬љ. шайъ (чизњо, чизу чора); ашёи нодир чизњои ноёб, чизу чораи камёб; ашёи хом масолењи барои саноат зарур, чизњои дар саноат кор кардашаванда; амволу ашё, анљому ашё, асбобу ашё, молу ашё молу матоъ, чизу чора.

АЉОЛАТ а. ‫ ﻋﺠﺎﻟﺖ‬шитобкорона, саросемагї; бо аљолат рафтан саросема рафтан, шитобон рафтан.

АШЁЪ а. ‫ اﺷﻴﺎع‬љ. шиа.

АЉОНИБ а. ‫ اﺟﺎﻧﺐ‬љ. аљнабї.

АШИРА(Т) а.

АШИР а. ‫ ﻋﺸﻴﺮ‬кит. дањяк; ушри ашир садяк.

‫ﻋﺸﻴﺮت‬//‫ﻋﺸﻴﺮ‬

кит. 1. хешу табор.

– 104 –

АШК 2. тоифа, ќабила; ќавм.

АШК I ‫ اﺷﻚ‬1. обе, ки аз гиря ва бо таъсири њиссиёти љисмї ё рўњї аз чашм фурў мерезад, сиришк, оби дида; ќатраи оби чашм. 2. гиря; ашки кабоб ќатрањое, ки ваќти пухтани кабоб ба рўи оташ мечаканд; ашки меѓ (ё сањоб) киноя аз борон; борон; ашки гарм ниг. ашки сўзон; ашки лолагун ниг. ашки хунин; ашки равон оби дидаи љорї, сиришки ќатор; ашки сўзон, ашки талх, ашки хунин гиряи љонсўз, гиряи ѓаму андўњ; ашки шашќатор рехтани ашки бисёр; ашки шодї гиря аз хурсандї; ашки ятим ќатрањои калон-калони оби чашм; ашки њасрат гиря аз ѓаму андўњ; донањои ашк ќатрањои оби дида; сели ашк бисёрии оби чашм; аз ашк доман пур шудан киноя аз бисёр гиристан; ашк боридан гиря кардан; ашк фишондан ашк рехтан, гиря кардан; ашки шодиёна рехтан аз хурсандї гиристан; ашк чарх задан//ашк њалќа задан донањои ашк пайдо шудан (дар чашм); ашк рехтан гиря кардан; ◊ ашки суроњї, ашки ток шароб, май. АШК II ‫ اﺷﻚ‬1. чањор дандони калон, ки дутої дар болою поини дањони инсон дар байни дандонњои пеш ва курсї воќеанд, дандони неш, анёб: дандони ашк. 2. ду дандони калон аз боло, ки дар баъзе њайвонњо аз дањон баромада меистад (мас., дандони фил). АШКАФШОН ‫ اﺷﻚاﻓﺸﺎن‬ниг. ашкфишон. АШКАФШОНЇ ‫ اﺷﻚاﻓﺸﺎﻧﻲ‬ниг. ашкфишонї. АШКБОР ‫ اﺷﻜﺒﺎر‬ашкрез, ашкфишон, гирён: дидаи ашкбор, чашми ашкбор.

АШКПАЙМО ‫ اﺷﻚ ﭘﻴﻤﺎ‬ниг. ашкбор. АШКПОЛО ‫ اﺷﻚﭘﺎﻻ‬ашколуд; ашкрезон. АШКРЕЗ ‫ اﺷﻚرﻳﺰ‬ашкбор, гирён: дидаи ашкрез. АШКРЕЗЇ ‫ اﺷﻚرﻳﺰي‬исми амал аз ашк рехтан, ашкфишонї; гиря. АШКРЕЗОН ‫ اﺷﻚرﻳﺰان‬феъли њол аз ашк рехтан; дар њолати ашк рехтан, гирён. АШКЎБ ‫ اﺷﻜﻮب‬књн. 1. саќфи хона. 2. ошёна, табаќа, ќабат. АШКФИШОН гирён.

‫اﺷﻚﻓﺸﺎن‬

АШКФИШОНЇ ‫ﻓﺸﺎﻧﻲ‬ фишондан; ашкрезї.

ашкбор; ашкрезон,

‫اﺷﻚ‬

исми амал аз ашк

АШЌАР а. ‫ اﺷﻘﺮ‬1. кит. сурхи ба зардї моил (дар бораи асп). 2. кит. асп; ашќари бодпой аспи тезрав. 3. лањљ. ќаддароз, ќоматбаланд. АШНА ‫ اﺷﻨﻪ‬ниг. ушна. АШОИР а. ‫ ﻋﺸﺎﻳﺮ‬љ. ашира(т). АШРАФ а. ‫ اﺷﺮف‬кит. шарифтар, бузургвортар; шарифтарин; муборактарин; ◊ ашрафи махлуќот инсон, одам. АШРАФЇ ‫ اﺷﺮﻓﻲ‬1. мансуб ба ашраф. 2. таър. пули тилло, ки асрњои XVII-XIX дар аморати Бухоро роиљ буд. АШРОР а. ‫ اﺷﺮار‬љ. шарир (бадон, бадкорон).

исми амал аз ашк боридан;

АШРОФ а. ‫ اﺷﺮاف‬љ. шариф; аъён, амалдорону мансабдорон; ашроф ва аъён (кибор) калонњо, бузургон, соњибони љоњу мансаб.

АШКОВАР ‫ اﺷﻚآور‬боиси рехтани ашк, ашковаранда: гази ашковар.

АШРОФЗОДА ‫ اﺷﺮافزاده‬бузургзода, фарзанди шахси калоншаванда.

АШКОЛ ‫ اﺷﻜﺎل‬љ. шакл; ашколи њандасї шаклњое, ки дар бораи онњо бањс мекунанд.

АШРОФОНА ‫ اﺷﺮاﻓﺎﻧﻪ‬монанди ашроф, ашрофвор; зиндагии ашрофона њаёти бодабдаба.

АШКОЛУД ‫ اﺷﻜﺎﻟﻮد‬тар аз ашк, пурашк, ашкдор, ашкбор: дидагони (чашмони) ашколуд.

АШТАЌ т. ‫ اﺷﺘﻖ‬зардолуи хушконидае, ки ба дарунаш маѓзи донак љо карда шудааст.

АШКОНИЁН ‫ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن‬таър. номи сулолаи подшоњоне, ки дар Порт байни солњои 250 то мелод - 224 мелод њукмронї кардаанд.

АШТАЌЇ ‫ اﺷﺘﻘﻲ‬навъе аз зардолу, ки аз он аштаќ тайёр мекунанд.

АШКБОРЇ ашкрезї.

‫اﺷﻜﺒﺎري‬

АШЎЛА т. ‫ اﺷﻮﻟﻪ‬суруд, тарона: ошиќона, ашўла хондан (гуфтан).

ашўлаи

– 105 – АШЎЛАГЎЇ ‫ اﺷﻮﻟﻪﮔﻮﺋﻲ‬исми амал аз ашўла гуфтан; сурудхонї, таронагўї. АШЎЛАХОН њофиз.

‫اﺷﻮﻟﻪﺧﻮان‬

сурудхон, сароянда,

АШЎЛАХОНЇ ‫ اﺷﻮﻟﻪﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз ашўла хондан; сурудхонї, сурудгўї. АШЎЛАЧЇ ‫ اﺷﻮﻟﻪﭼﻲ‬гуфт., ниг. ашўлахон. АШХОС а. ‫ اﺷﺨﺎص‬љ. шахс; ашхоси бузург одамони бузург ва машњур. АШЊАБ а. ‫ اﺷﻬﺐ‬кит. 1. сиёњу сафед; хокистарї, хокистарранг. 2. аспи хокистарранг, хинг. АШЊАЛ а. шањло.

‫اﺷﻬﻞ‬

кит. марди мешчашм; муќ.

АШЊАР а. ‫ اﺷﻬﺮ‬кит. шањиртар, машњуртар; хеле маъруф. АШЉОР а. ‫ اﺷﺠﺎر‬љ. шаљар (дарахтњо). АШШОР а. дањякгир.

‫اﺷّﺎر‬

таър. ѓункунандаи андозњо;

АШЪОР ‫ اﺷﻌﺎر‬љ. шеър; ашъори латиф шеърњои тару тоза; шеърњои дилчасп; ашъори обдор шеърњои латиф, шеърњои фасењу равон; ашъори ошиќона шеърњои лирикї; ашъори рангин шеърњои бообу ранг, назми санъаткорона; ашъори њазин шеърњои ѓамангез; ашъор сароидан // ашъор сурудан а) шеър гуфтан; б) шеърро бо оњанг хондан. АЪВАР а. ‫ اﻋﻮر‬кит. одами якчашма. АЪВОН а. ‫ اﻋﻮان‬1. љ. авн (ёрињо, мададњо). 2. мададгорон, ёридињандагон. АЪДО а. ‫ اﻋﺪا‬љ. адў. АЪДОД а. ‫ اﻋﺪاد‬љ. адад.

АЪЛ њайат ва ѓ. (ба ин маъно, яъне исми танњо истифода шудани исми љомеи аъзо ѓалати ом аст): аъзои комиссия; аъзои оила њар яке аз афроди хонавода; узвњои хонавода; аъзо шудан дар ягон созмон узви созмоне гардидан; ◊ аъзои љумла грам. калимањои мустаќилмаъно ё иборањои љумла: аъзои пайрави љумла.

АЪЛАМ а. ‫ اﻋﻠﻢ‬кит. 1. олимтар, донишмандтар; олими калон: аълами уламо. 2. таър. дар аморати Бухоро мансаби расмие буд, ки ба калонтарини муллоњо дода мешуд ва ў масъалањои низоъноки диниеро, ки дар байни муллоњо рўй медод, њал мекард; валлоњу аълам д. Худо медонад (ибораест, ки ваќти шакку тардид гуфта мешавад). АЪЛАМЇ аъламї.

‫اﻋﻠﻤﻲ‬

мансуб ба аълам: мансаби

АЪЛО а. ‫اﻋﻼ‬//‫ اﻋﻠﻲ‬1. баландтар, бартар, болотар. 2. хеле хуб, бисёр хуб; бењтар аз чизњои дигар, баландсифат, хубтар, нафис; олї; замини аъло, матои аъло. 3. бањои баландтарин барои дониши мактабиён, ки ифодаи раќамии он дар кишвари мо «панљ» аст: мактабро бо бањои аъло тамом кардан, бањои аъло гирифтан аз фанне; навъи аъло навъи олї, навъи хеле баландсифат; хеле аъло бисёр наѓз, ба дараљаи хеле баланд; њосили аъло њосили баланд; ба ављи аъло расидан (баромадан) хеле баланд шудан, хеле ављ гирифтан; ба арши аъло баровардан хеле баланд бардоштан; дар таърифи чизе бисёр муболиѓа кардан. АЪЛОДАРАЉА ‫ اﻋﻠﻴﺪرﺟﻪ‬дараљааш аъло, соњиби дараљаи аъло; хубтарин, бењтарин. АЪЛОСИФАТ ‫ اﻋﻠﻴﺼﻔﺖ‬дорои сифати аъло, баландсифат; навъи бењтарини чизе. АЪЛОМ ‫ اﻋﻼم‬љ. алам (байраќњо, парчамњо).

АЪЁН а. ‫ اﻋﻴﺎن‬бузургон, ашроф; аъёну ашроф бузургон, саркардагон.

АЪЛОХОН ‫ اﻋﻠﻴﺨﻮان‬талаба ё донишљўе, ки аз њама фанњо бањои «аъло» (5) мегирад, аълочї.

АЪЗАМ а. ‫ اﻋﻈﻢ‬кит. азимтар, калонтар, бузургтар; вазири аъзам//садри аъзам сарвазир.

АЪЛОХОНЇ ‫ اﻋﻠﻴﺨﻮاﻧﻲ‬бо бањои аъло хондан, аълохон будан.

АЪЗО а. ‫ اﻋﻀﺎ‬љ. узв. 1. узвњои тани одам, ќисмњои бадан; аъзои бадан узвњои тан, узвњои бадан. 2. узви ягон гурўњ, созмон, њайат ва њар як фарди ин гурўњ, созмон,

АЪЛОЊАЗРАТ ‫ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‬таър. љаноби олї, (калимаи њурмат, ки пеш аз номи одамони олимансаб, хусусан, подшоњон, гуфта мешавад).

АЪЛ

– 106 –

АЪЛОЧЇ ‫ اﻋﻠﻴﭽﻲ‬1. ниг. аълохон: аълочиёни хониш. 2. коркуне, ки вазифаи худро ба таври аълову ба ваљњи ањсан иљро мекунад, пешќадам; аълочии маорифи Тољикистон нишони сарисинагї, ки коркуни бењтарини мактабњо ва муассисањои дигари соњаи маорифу илм бо он мукофотонида мешавад. АЪМАШ а. ‫ اﻋﻤﺶ‬кит. он ки ба сабаби беморї об аз чашмаш мерезад. АЪМО а. ‫ اﻋﻤﻲ‬кит. кўр, нобино; чашми аъмо чашми нобино. АЪМОЌ а. ‫ اﻋﻤﺎق‬љ. умќ (чуќурињо); аъмоќи замин ќабатњои чуќури замин. АЪМОЛ а. ‫ اﻋﻤﺎل‬љ. амал (корњо, кардањо, кирдорњо); аъмоли зиддиќонунї корњои хилофи ќонун; номаи аъмол д. китоби кирдору рафтори мусулмон дар назди Худованд; гўри худ, аъмоли худ//њар касу гўру аъмолаш (маќ.) њарчи мешавад, аз кори худаш мешавад, њар кас мувофиќи кардаи худ љазо мебинад. АЪРОБ а. ‫ اﻋﺮاب‬љ. аъробї. АЪРОБЇ ‫ اﻋﺮاﺑﻲ‬кит. араби бодиянишин. АЪРОФ а. ‫ اﻋﺮاف‬д. мањаллаи байни бињишту дўзах, мавзеи миёни бињишту дузах. АЪСОБ а. ‫ اﻋﺼﺎب‬љ. асаб. АЪЉУБА а. ‫[ اﻋﺠﻮﺑﻪ‬аслаш ўъљуба] он чи ё он ки одамро ба тааљљуб меоварад; фавќулода, аљоиб, нињоят аљиб, бисёр њайратовар: махлуќи аъљуба.

АЪШОР а. ‫ اﻋﺸﺎر‬љ. ушр (дањякњо). АЪШОРЇ ‫ اﻋﺸﺎري‬мансуб ба аъшор; касри аъшорї риёз. касри дањї, касри дањ-дањї. АЭРОДИНАМИКА лот. ‫ اﺋﺮادﻳﻨﻤﻴﻜﻪ‬илми њаракати њаво ва газњои дигар ва таъсири онњо ба чизњои муќобилаткунанда. АЭРОДРОМ ю. ‫ اﺋﺮادرام‬њ. майдони нишаст ва парвози њавопаймо ва чархбол, фурудгоњи муваќќатї. АЭРОЗОЛ ю. ‫ اﺋﺮازال‬заррачањои моеъ, ки дар газ пароканда шудаанд ё заррачањои сахт, ки дар таркиби дуд мављуданд. АЭРОНАВИГАТСИЯ ю. ‫ اﺋﺮاﻧﻮﻳﮕﺘﺴﻴﻪ‬илмест, ки ба воситаи асбобњои махсус (харита, радио ва ѓ.) муайян намудани роњи парвози њавопаймоњоро меомўзад. АЭРОНАВТИКА ю. ‫ اﺋﺮاﻧﻮﺗﻴﻜﻪ‬назария ва амалияи ба воситањои дастгоњњои асосан аз њаво сабук њаракат кардан дар њаво; ниг. њавонавардї. АЭРОПЛАН ю. ‫ اﺋﺮاﭘﻠﻦ‬књн. њавопаймо. АЭРОПОРТ ю. ‫ اﺋﺮاﭘﺎرت‬ниг. фурудгоњ. АЭРОСТАТ ю. ‫ اﺋﺮاﺳﺘﺖ‬дастгоњи парвоз, ки бо ќувваи болокаши гази дар љилди он љо кардашуда баланд мешавад: аэростати идоранашаванда (дирижабл), аэростати идорашаванда (мас., аэростати арѓамчинбанд, балони њавої, кураи њавої).

__________________________________________________________________________________ – 114 –

Б Б њарфи дувуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи бо, бе (‫;)ب‬ дар њисоби абљад ба адади 2 баробар аст; дар раќамбандии дарсњои мактабї ва донишљўї намояндаи мартабаи дуюм аст: 1 «б», 2 «б» ва ѓ.; дар гурўњбандии мавзўъњо ба љои шумораи 2 меояд: а) ва б). БА ‫ ﺑﻪ‬пешоянд 1. самти равона шудани амалро мефањмонад: ба боло, ба поён, ба хона; ба пеши… дар назди…, дар наздикии…: ба пеши бародараш рафт; ба сари… а) ба сўи… ба тарафи…: ба сари љўй рафт; б) ба болои…: офтоб ба сари девор афтод. 2. нисбат доштани чизеро бо чизе нишон медињад: ин гап ба ў сахт расид. 3. ба дохили чизе равона шудани амалро мефањмонад: ба хона даромад. 4. ба љое ё чизе рафта расидан ва бархўрдани чизеро мефањмонад: ќатрањои борон ба рўяш зад; овозе ба гўш расид; баландии он ба сад метр мерасад. 5. ба сабаби…., бо маќсади…, барои…: ман ба гуфтани ин гап омадам; ба хидмат омода шуд. 6. ба дараљаи…, ба њолати…, то њадди…; куртааш ба даридан расидааст. 7. дар таркиби пайвандакњои таркибии тобеъкунандаи миќдор ва дараља, тарзи амал ва хилофї меояд: ба андозае ки…, ба њадде ки…, ба ќадре ки…, ба љои он ки…; ба тарзи… // ба тариќи… // ба таври…, њамчун, чун. 8. мувофиќи… мутобиќи…; баробари…, мисли…, монанди… 9. бо: ба овози баланд гуфт, ба пои худ баромад…; ба мурури замон… бо гузашти замон; ба воситаи… тавассути…; ба туфайли…, ба сабаби… 10. баробари…, бо баробари… 11. аз рўи…, бино ба…, мутобиќи…: ба гуфти директори мактаб… 12. дар: ин гап ба ёдам омадааст. 13. бањри…, барои… 14. бо чанде аз калимањо омада, зарфњои таркибї месозад: ба зудї // ба тезї дар андак ваќт, бе даранг; ба таври ољил, фавран; ба зўрї зўран, маљбуран; ба осонї бидуни сарфи ќувваи зиёд, душворї

накашида, ба суњулат, осон; ба хубї а) хуб, наѓз: рўзгораш ба хубї мегузашт; б) равшан, аниќ; в) маљ. ба наѓзї, бе сухани зиёдатї, бо маслињат. 15. аз такрори баъзе калимањо таркибњои зарфї месозад: дам ба дам ниг. дам; ранг ба ранг ниг. ранг; рў ба рў ниг. рў; сар ба сар ниг. сар; ба муносибати… бо фаро расидани…, бо; ба сабаби… дар натиљаи…, бино бар…; ба ѓайр аз ѓайри…, љуз, ба истиснои…; нисбат ба назар ба (дар мавриди муќоиса); ба ном расман, зоњиран; ба пеш! амр барои пеш рафтан ва њуљум; ба саломат солиман, солиму сињњат; ба њар њол дар њар сурат, чи тавре ки набошад; ба чашм дар мавриди бо майлу раѓбати том итоат кардан ба амр ё пазируфтани пешнињоди касе истифода мебаранд; ба љон бо камоли майлу раѓбат; ба як бор якбора, аз сидќи дил, дафъатан; ба њам дидан чизеро ба таври шарикї ва якљоя истифода кардан аз чизе; ба њам омадан а) рўй додан, ба амал омадан; б) гўшт гирифтан, бењ шудан (-и љароњат); ба љо мондан боќї мондан; ба љо овардан иљро кардан, анљом додан (вазифа, хизмат, супоришу фармон, ваъдаву илтимос, иззату эњтиром, расму одат ва ѓ. -ро). БААМД ‫ ﺑﻌﻤﺪ‬амдан, ќасдан. БААЌЛ ‫ ﺑﻌﻘﻞ‬ниг. боаќл. БААЌЛЇ ‫ ﺑﻌﻘﻠﻲ‬ниг. боаќлї. БААНДЕША ‫ ﺑﺎﻧﺪﻳﺸﻪ‬ниг. боандеша. БААНДЕШАГЇ ‫ ﺑﺎﻧﺪﻳﺸﮕﻲ‬ниг. боандешагї. БААНДОМ ‫ ﺑﺎﻧﺪام‬хушандом, базеб, хубсурат, хушќадду баст. БАБАРАКАТ ‫ ﺑﺒﺮﻛﺖ‬ниг. бобарака(т). БАБАРАКАТЇ ‫ ﺑﺒﺮﻛﺘﻲ‬ниг. бобаракатї. БАБАРДОШТ бардошт.

‫ﺑﺒﺮداﺷﺖ‬

баќувват, бадошт, пур-

БАБ __________________________________________________________________________________ – 108 – БАБР ‫ ﺑﺒﺮ‬зоол. њайвони дарандаи гуштхўр аз љинси гурбањо, ки болои пўсташ наворњои сиёњранг дорад ва шабењи паланг аст. БАБРАФКАН ‫ ﺑﺒﺮاﻓﻜﻦ‬маљ. зўр, боќувват, ќавї. БАВВОБ а. ‫اب‬‫ ﺑﻮ‬кит. дарбон, њољиб, ќаровули ќаср, дарвозабон, нигањбон. БАВВОБЇ ‫اﺑﻲ‬‫ ﺑﻮ‬дарбонї, ќаровулї, нигањбонї, амал ва шуѓли баввоб. БАВЕЖА//БАВИЖА ‫ ﺑﻮﻳﮋه‬махсусан, хусусан, алалхусус, билхосса. БАВИЉДОН ‫ ﺑﻮﺟﺪان‬ниг. бовиљдон. БАВИШ ‫ ﺑﻮش‬књн. ќазову ќадар, ќисмати азалї. БАВЛ а. ‫ ﺑﻮل‬пешоб, мезак. БАВЛИДАН мезидан.

‫ﺑﻮﻟﻴﺪن‬

пешоб кардан, шошидан,

БАВН а. ‫ ﺑﻮن‬кит., књн. 1. њисса, бањра; аз бавни… аз бањри… 2. људої, фосила, дурї (байни ду чиз). БАВОДЇ а. ‫ ﺑﻮادي‬љ. бодия. БАВОР а. ‫ ﺑﻮار‬кит. 1. нестї, нобудї, њалокат. 2. вайронї, харобї, талаф, марг. БАВОРИД а. ‫ ﺑﻮارد‬1. сардкунанда, чизњое, ки сардї эљод мекунанд, монанди туршиљот. 2. маљ. нописанд, номатбўъ. БАВОРИЌ а. ‫ ﺑﻮارق‬кит. љ. бориќ ва бориќа. БАВОСИР а. ‫ ﺑﻮاﺳﻴﺮ‬тиб. беморие, ки дар маќъад пайдо мешавад. БАВОСИРЇ ‫ ﺑﻮاﺳﻴﺮي‬мубтало ба бемории бавосир, он ки бемории бавосир дорад. БАВОСИТА ‫ ﺑﻮاﺳﻄﻪ‬ашё ва амале, ки рост ва мустаќим набуда ва рўй надода, ба воситае ё ба амале вобаста аст; пуркунандаи бавосита грам. пуркунандае, ки таъсир ва њаракати хабари љумла ба воситае ба он мегузарад.

‫ ﺑﻮاﻃﻦ‬љ. ботин. ‫ ﺑﻮاﺟﺐ‬кит. ба ќадри

БАВОТИН а.

БАВОЉИБ даркорї, чунонки, бояду шояд, сазовор, лоиќ. БАВУЉУДОВАРЇ ‫ ﺑﻪوﺟﻮدآوري‬исми амал аз ба вуљуд овардан; бунёд кардан, офаридан. БАВУЉУДОЇ пайвастан.

‫ﺑﻮﺟﻮدآﻳﻲ‬

пайдоиш, ба вуќўъ

вастан. БАВУЉУДОРЇ ‫ ﺑﻮﺟﻮدآري‬ниг. бавуљудоварї. БАВШ ‫ ﺑﻮش‬кит. карруфар, худнамої. БАВШЉЎ ‫ﺑﻮﺷﺠﻮ‬ худпараст.

кит.

толиби

карруфар,

БАГНЇ ‫ ﺑﮕﻨﻲ‬шаробе, ки аз биринљ, љав, арзан ва ѓ. омода созанд. БАГОНА ‫ ﺑﮕﺎﻧﻪ‬:багонаву бегона гуфт. худї, аз они худї ва ѓайрихудї, худиву бегона. БАГРАС ‫ ﺑﮕﺮس‬болопўш, љомаи боронї. БАГТАР//БАКТАР ‫ﺑﻜﺘﺮ‬//‫ ﺑﮕﺘﺮ‬таър. љомаи оњанї, ки љанговарони ќадим дар ваќти љанг мепўшиданд. БАЃАЙРАТ ‫ ﺑﻐﻴﺮت‬ниг. боѓайрат. БАЃАЙРАТЇ ‫ ﺑﻐﻴﺮﺗﻲ‬ниг. боѓайратї. БАЃАЙРАТОНА ‫ ﺑﻐﻴﺮﺗﺎﻧﻪ‬ниг. боѓайратона. БАЃАЛ ‫ ﺑﻐﻞ‬1. зери пайвандгоњи дасту китф, каш. 2. оѓўш, канор, бар, сина, дўш; аз (зери) баѓали касе гирифтан а) бозуи касеро даст гирифтан, аз зери каши касе гирифтан; б) маљ. ба касе мадад расонидан, кўмак кардан, дастгирї кардан (дар дармондагї); ба (дар) баѓал гирифтан (кашидан) оѓўш кардан, дар канор кашидан. 3. маљ. дарун, миён, байн, мобайн: баѓали кўњ, баѓали дара, баѓали водию биёбон. 4. холигие, ки аз бастани миён дар ду тарафи љома (болотар аз миён) пайдо мешавад; кисаи баѓал ниг. баѓалкиса. 5. миќдори њезум, алаф ё чизи дигар, ки бо ду дасти калонкушода онро ба оѓўш гирифта бардоштан мумкин аст; ◊ баѓали касеро бо чормаѓзи пуч пур кардан бо ваъдаи хушку холї фирефтан. БАЃАЛАК ‫ ﺑﻐﻠﻚ‬1. љароњати доначашакл, ки дар зери баѓали одам пайдо мешавад, пуччаки зери баѓал. 2. байт. реш дар баѓали аспу хар, ки аксаран боиси њалоки онњо мешавад. БАЃАЛАСО ‫ ﺑﻐﻞﻋﺼﺎ‬ниг. асобаѓал. БАЃАЛБАНД ‫ ﺑﻐﻞﺑﻨﺪ‬1. тасма ё танобе, ки дар зери баѓали асп мебанданд. 2. порчаи ќуфлак, ки зери баѓал ба остини либос медўзанд, зеркаш, нимостарї.

БАД __________________________________________________________________________________ – 109 – БАЃАЛГОЊ ‫ ﺑﻐﻞﮔﺎه‬1. ќисмати пањлуии инсон. 2. бахше аз либос, ки ќисмати баѓалро мепўшонад. БАЃАЛЇ ‫ ﺑﻐﻠﻲ‬1. мансуб ба баѓал; кисаи баѓалї ниг. баѓалкиса. 2. ќисми аз реша то шохњои асосии танаи дарахт, ки одатан навдаву шохњои наврустаи онро сари чанд ваќт мебуранд. 3. канорї, пањлуї; ◊ дафтари баѓалї дафтари хурди кисагї. БАЃАЛКАШ ‫ ﺑﻐﻠﻜﺶ‬:вохўрии (хайрбоди) баѓалкаш њамдигарро ба оѓўш кашида, вохўрї ё хайрбод кардан. БАЃАЛКАШЇ баѓалкаш.

‫ﺑﻐﻞﻛﺸﻲ‬

оѓўшкашї,

вохўрии

БАЃАЛКИСА ‫ ﺑﻐﻞﻛﻴﺴﻪ‬кисаи дарунии таги китфии либос, кисаи баѓалї, кисабаѓал. БАЃАЛПАНЉАРА ‫ ﺑﻐﻞﭘﻨﺠﺮه‬панљараи пањлуи зина ва нардбонњо (дар биноњои бисёрошёна ва иншооти дигар). БАЃАЛТОК ‫ ﺑﻐﻞﺗﺎك‬токе, ки шохњояш рўи замин пањн аст. БАЃАЛТОЌ ‫ ﺑﻐﻞﺗﺎق‬кит. 1. каллапўш, кулоњ. 2. љомаи абрешимї, ќабо. БАЃАЛШОХ ‫ ﺑﻐﻞﺷﺎخ‬шохаи аз пањлу рустаи нињол ё гулбутта. БАЃБАЃА ‫ ﺑﻐﺒﻐﻪ‬аслаш ѓабѓаб. БАЃДОДЇ ‫ ﺑﻐﺪادي‬1. марбут ба Баѓдод: ањли Баѓдод. 2. шинохташуда, сохта ё баамаломада дар Баѓдод. 3. оњанге дар мусиќии эронї. БАЃИЯТ а. ‫ ﺑﻐﻴﺖ‬кит. анљоми кори нораво дар њаќќи касе, бадкорї. БАЃЇ а. ‫ ﺑﻐﻲ‬кит. 1. нофармонї, беитоатї, саркашї. 2. бадкорї, фасод, ситамкорї. 3. зани зинокор, зани нопок. БАЃЛ а. ‫ ﺑﻐﻞ‬књн. хачири нар, ќотири нар. БАЃЛОБА ‫ ﺑﻐﻼﺑﻪ‬навъи њалво, ки аз маѓзи бодом бо шакар мепазанд. БАЃОВАТ а. ‫ ﺑﻐﺎوت‬кит. саркашї, беитоатї, гарданкашї. БАЃОЗ ‫ ﺑﻐﺎز‬ниг. фона. БАЃОЧ ‫ ﺑﻐﺎچ‬ниг. баѓољ.

БАЃОЉ ‫ ﺑﻐﺎج‬чизу чорае, ки барои ба љое фиристодан бо роњи оњан, њавопаймо ва ѓ. баста месупоранд; баѓољ кардан баста супоридани бор (барои бо роњи оњан ё роњи њавої фиристодан ба љое). БАЃОЉКАШОНЇ ‫ ﺑﻐﺎجﻛﺸﺎﻧﻲ‬њамлу наќли баѓољ: аробачаи баѓољкашонї. БАЃОЉМОНАК ‫ ﺑﻐﺎجﻣﺎﻧﻚ‬љои махсус дар мошинњо, ки одатан мусофирон борњои худро дар он мегузоранд. БАЃОЉХОНА ‫ ﺑﻐﺎجﺧﺎﻧﻪ‬љои ќабул ва нигоњ доштани бори мусофирон дар истгоњи роњи оњану фурудгоњњо, борхона. БАЃОЯТ ‫ ﺑﻐﺎﻳﺖ‬бенињоят, аз њад зиёд, хеле зиёд, беандоза. БАЃПУР ‫ ﺑﻐﭙﻮر‬1. кит. фарзанди худо. 2. асот. форсиёни ќадим подшоњи худро баѓпур ё фаѓфур меномиданд. БАЃРО//БУЃРО т.-м. ‫ ﺑﻐﺮا‬1. књн. номи таоме, ки аз риштањои дароз-дарози хамир тайёр мекардаанд. 2. хўриш барои палав, ки аз гўшт, нахўди куфта, равѓану зардаи тухм ва ѓ. тайёр мешавад. БАД I ‫ ﺑﺪ‬1. нохуб, ношоиста, нописандида, беадаб, бетарбия; муќоб. хуб, нек, наѓз: ахлоќи бад, кирдори бад, нияти бад, одами бад, ќасди бад, баду нек; колои бад ба риши соњибаш (маќ.). 2. зишт, ганда, нобоб, номаќбул: бо бад нишинї, бад шавї (маќ.). 3. љињати манфии чизе, манфї: таъсири бад, феъли бад; бањои бад бањои манфї, бањои ѓайриќаноатбахш (мас., дар имтињон). 4. душвор, вазнин, сахт: ањволи бад, дарди бад, рўзи бад, њоли бад. 5. нохуш, шум: толеи бад, фоли бад, хабари бад. 6. ногувор, нофорам: бўи бад, давои бад, таъми бад; дарди баддавои бад (маќ.). 7. бадї; бад кардан бадї кардан, кори ношоиста кардан; обу њавои бад обу њавои номусоид; бад будан бо касе хусумат доштан бо касе, носоз будан бо касе; бад дидан касеро, чизеро нафрат доштан ба касе чизе; бад намудан (ба назари касе) зишт, номаќбул намоён шудан; бад шудани кор ё њоли касе а) вазнин шудан, рў ба бадї овардани кор ё ањволи касе; б) табоњ шудан, чатоќ шудани кори касе; бад набудан зарар надоштан, аз фоида холї набудан: бад-бад нигоњ кардан бо нияти бад ё хашмолудона

БАД __________________________________________________________________________________ – 110 – нигаристан ба касе, чизе; чашми бад чашме, ки гўё нигоњаш асари бад дорад, чашме, ки чашм- захм мезанад; чашми бад расидан; гумони бад бурдан бадгумон шудан; дуои бад кардан бадии касеро хостан, ба касе бадї хостан; бад кардан касеро касеро ганда карда нишон додан; ѓайбат кардан касеро; бо чашми бад нигоњ кардан нисбат ба касе тамаъ кардан; ба касе кинаву ѓараз доштан.

БАДАМАЛ ‫ ﺑﺪﻋﻤﻞ‬1. бадкирдор, бадрафтор. 2. саркаш, нофармон: аспи бадамал.

БАД ІІ ‫ ﺑﺪ‬шакли дигари пешоянди ба, ки бештар дар назм кор фармуда мешавад: бад-ин, бадон, бад-ў.

БАДАНДЕШ ‫ ﺑﺪاﻧﺪﻳﺶ‬1. касе, ки дар њаќќи дигарон нияти бад дорад, бадхоњ, бадният. 2. бадбин, он ки дар њаќќи дигарон гумони бад дорад, бадгумон. 3. маљ. душман, хасм.

БАДАВЗОЪ ‫ ﺑﺪاوﺿﺎع‬1. он ки њолаташ хуб нест, бадњолат. 2. бадният. БАДАВИЯТ а. ‫ ﺑﺪوﻳﺖ‬сањронишинї, бодиянишинї, биёбонї будан. БАДАВЇ ‫ ﺑﺪوي‬сањронишин, бодиянишин, кўчманчї, биёбонї.

‫ ﺑﺪوﻟﺖ‬давлатманд, доро. БАДАЛ а. ‫ ﺑﺪل‬1. њар чизе, ки љои чизи дигареро

БАДАВЛАТ

мегирад, иваз. 2. арзиш, ќимат; ба бадали… а) ба ивази…, ба љои…, ба подоши…; б) ба нархи.., ба ќимати…; дар бадали… а) ба ивази…; б) дар муддати…, дар давоми…, дар байни…; бадал кардан иваз кардан, ба љои чизе чизи дигаре додан; бадал шудан (гардидан, гаштан) табдил ёфтан, мубаддал шудан; радду бадал шудан а) аз дасте ба дасти дигаре гузаштани чизе; б) маљ. гуфта шудан; бањсу мунозира ба амал омадан. 3. чизи камарзиш, ки ба љои чизи боарзише истифода шавад; таќаллуб, бадалкорї.

БАДАЛИСОЗЇ ‫ ﺑﺪﻟﻲﺳﺎزي‬сохтани љавоњироту зеварњои сохтаву сунъї. БАДАЛИЉОТ сунъї.

‫ﺑﺪﻟﻴﺠﺎت‬

љавоњирот ва гавњарњои

БАДАН ‫ ﺑﺪن‬љисми њайвон, инсон ба ѓайр аз дастњо, поњо ва сар; тан, андом. БАДАНА ‫ ﺑﺪﻧﻪ‬тех. тана, пайкар; баданаи киштї танаи киштї. БАДАНДАРУН бадзот.

‫ﺑﺪاﻧﺪرون‬

бадтинат, бадсиришт,

БАДАНДЕША ‫ ﺑﺪاﻧﺪﻳﺸﻪ‬ниг. бадандеш. БАДАНДЕШЇ ‫ ﺑﺪاﻧﺪﻳﺸﻲ‬ќасду нияти бад доштан, бадхоњї. БАДАНДОМ ‫ ﺑﺪاﻧﺪام‬он ки ќадду ќомати нозебу номутаносиб дорад, бадшакл, безеб. БАДАНЇ ‫ ﺑﺪﻧﻲ‬мансуб ба бадан: њаракатњои баданї варзиши љисмонї, варзиши бадан. БАДАНЉОМ ‫ ﺑﺪاﻧﺠﺎم‬он чи оќибаташ хуб нест, бадоќибат, бадфарљом. БАДАР ‫ ﺑﺪر‬берун, хориљ (одатан дар таркиби феълњо меояд): бадар андохтан бароварда партофтан; бадар бурдан гирифта бурдан; рањонидан, халос кардан (мас., љонро); бадар рафтан баромада рафтан; аз сар бадар кардан (фикреро) аз лавњи хотир дур сохтан фикреро, дигар дар бораи чизе фикр накардан. БАДАРАЉОТ ‫ ﺑﺪرﺟﺎت‬хеле зиёд, барзиёд. БАДАРЃА ‫ ﺑﺪرﻏﻪ‬касеро ба тариќи љазо аз љои зисташ ба љои дигаре рондан, табъид; бадарѓа кардан рондани касе аз љое чун љазо: бадарѓа шудан мањкум ба табъид гардидан.

БАДАЛЇ ‫ ﺑﺪﻟﻲ‬сохта, сунъї; љаълї, таќаллубї, ќалбакї.

БАДАРЃАГЇ ‫ ﺑﺪرﻏﮕﻲ‬мансуб ба бадарѓа; дар бадарѓа будан.

БАДАЛШАВАНДА ‫ ﺑﺪلﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бадал шудан; ќобили табдил, ќобили иваз.

БАДАРЃАШУДА ‫ ﺑﺪرﻏﻪﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бадарѓа шудан; мањкуми бадарѓа.

БАДАЛШАВАНДАГЇ ‫ ﺑﺪلﺷﻮﻧﺪﮔﻲ‬хосияти табдил шудан, ќобилияти ивазшавандагї.

БАДАРД ‫ ﺑﺪرد‬дарднок; дардовар.

БАДАЛШАВЇ ‫ ﺑﺪلﺷﻮي‬исми амал аз бадал шудан; табдилёбї, ивазшавї.

БАДАСЛ ‫ ﺑﺪاﺻﻞ‬бадзот, бадсиришт.

БАДАРДХЎРД ‫ ﺑﺪردﺧﻮرد‬лозим, зарур. БАДАСТ ‫ ﺑﺪﺳﺖ‬ниг. бадаступо.

БАД __________________________________________________________________________________ – 111 – БАДАСТА ‫ ﺑﺪﺳﺘﻪ‬гуфт. бо дасти худ, мустаќиман, бевосита. БАДАСТУПО ‫ ﺑﺪﺳﺖوﭘﺎ‬чолок, ўњдабаро, чобук. БАДАСТУПОГЇ ‫ ﺑﺪﺳﺖوﭘﺎﮔﻲ‬чолокї, ўњдабарої, чобукї. БАДАФТ ‫ ﺑﺪاﻓﺖ‬зиштрў, бадандом, безеб, баднамо, ќарењ. БАДАФЪОЛ ‫ ﺑﺪاﻓﻌﺎل‬он ки атвору кирдораш нописанд аст, бадкирдор, бадхў. БАДАХЛОЌ ‫ ﺑﺪاﺧﻼق‬1. он ки ахлоќи зишт ва нописанд дорад, беодоб; муќоб. хушахлоќ. 2. бадзот, бадсиришт. БАДАХЛОЌЇ добї.

‫ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ‬

амали бадахлоќ, бео-

БАДАХТАР ‫ ﺑﺪاﺧﺘﺮ‬1. дорои бахту иќболи бад, бадбахт. 2. шум, номуборак; бадтолеъ. БАДАХТАРЇ бахтї.

‫ﺑﺪاﺧﺘﺮي‬

бадахтар будан, бад-

БАДАХШЇ ‫ ﺑﺪﺧﺸﻲ‬ниг. бадахшонї. БАДАХШОНЇ ‫ ﺑﺪﺧﺸﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба Бадахшон. 2. ањли Бадахшон; сокини Бадахшон. БАДАЊД ‫ ﺑﺪﻋﻬﺪ‬паймоншикан, ањдшикан, ба ќавли худ ноустувор; ваъдахилоф. БАДАЊДЇ ‫ ﺑﺪﻋﻬﺪي‬бадањд будан; шиканї, ањдшиканї, бевафої.

паймон-

БАДАЪМОЛ ‫ ﺑﺪاﻋﻤﺎل‬ниг. бадамал. БАДАЪМОЛЇ ‫ ﺑﺪاﻋﻤﺎﻟﻲ‬бадкорї, бадкирдорї.

БАДБАШАРА ‫ ﺑﺪﺑﺸﺮه‬ниг. бадафт. БАДБИН ‫ ﺑﺪﺑﻴﻦ‬1. он ки ба касон бо назари бадхоњона менигарад, бадхоњ. 2. касе, ки ба њар рўйдоди зиндагї ва ба оянда бо назари бад ва ноумедї менигарад ва дунёро пур аз бадбахтї, яъс медонад; муќоб. хушбин; маъюс, навмед. БАДБИНЇ ‫ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‬1. бад дидан ва написандидан (касеро, чизеро). 2. пессимизм; муќоб. хушбинї. БАДБИНОНА ‫ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬дар њолати бадбинї, аз рўи бадбинї. БАДБОТИН ‫ ﺑﺪﺑﺎﻃﻦ‬бадтинат, мунофиќ, баддил. БАДБУНА ‫ ﺑﺪﺑﻨﻪ‬бадањвол, бадвазъ. БАДБУНЁД ‫ ﺑﺪﺑﻨﻴﺎد‬1. сустбунёд, номустањкам, ноустувор (иморат). 2. маљ. бадзот, ноасл. БАДБУРИШ ‫ ﺑﺪﺑﺮش‬1. бадбуридашуда, вайрон буридашуда (либос ва амсоли он). 2. маљ. баднамо, бадшакл. БАДБУРУТ ‫ ﺑﺪﺑﺮوت‬1. марди сермўйлаб, мўйлабдароз, калонмўйлаб. 2. маљ. бадњайбат, дањшатовар (доир ба одам). БАДБЎ(Й) (‫ ﺑﺪﺑﻮ)ي‬1. он чи бўи бад дорад, бўйнок; муќоб. хушбўй. 2. маљ. бад, зишт, ќабењ; сухани бадбў сухани ќабењ, носазо, фуњш. БАДБЎЇ ‫ ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ‬бадбў будан, бўи бад доштан, бўйнокї.

БАДБАДРАЌА ‫ ﺑﺪﺑﺪرﻗﻪ‬мизбоне, ки ба мењмон баъд аз муддате рўи хуш нишон надињад.

БАДБЎШУДА ‫ ﺑﺪﺑﻮﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бадбў шудан; бўйоварда, гандида, бўйнок.

БАДБАНДА ‫ ﺑﺪﺑﻨﺪه‬кит. он ки дар вазифаи бандагии хеш бадрафторї кардааст.

БАДВ I а. ‫ ﺑﺪو‬кит. ибтидо, оѓоз.

БАДБАНДАГЇ ‫ ﺑﺪﺑﻨﺪﮔﻲ‬кит. амал накардан ва ибодат накардан, иљро накардани вазифањои динї.

БАДВАЗЪ ‫ ﺑﺪوﺿﻊ‬1. бадшакл, зишт. 2. бадњолат.

БАДБАХТ ‫ ﺑﺪﺑﺨﺖ‬1. бадтолеъ, шўрбахт, сияњбахт, тирарўз; муќоб. хушбахт. 2. лаънатї, шум (дар мавриди дашном кор мефармоянд).

БАДВ II а. ‫ ﺑﺪو‬кит., ниг. бадавият. БАДВАЗЪЇ њолатї.

‫ ﺑﺪوﺿﻌﻲ‬1. бадшаклї, зиштї. 2. бад-

БАДВОЊИМА ‫ ﺑﺪواﻫﻤﻪ‬дањшатнок, мудњиш, воњиманок; хавфнок, хатарнок.

БАДБАХТЇ ‫ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‬бадтолеї, бетолеї, бадбахт будан, вазъ ва њолати бадбахт.

БАДГАВЊАР ‫ ﺑﺪﮔﻮﻫﺮ‬бадасл, бадзот.

БАДБАХТОНА ‫ ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ‬аз рўи бадбахтї; мутаассифона; муќоб. хушбахтона.

БАДГАВЊАРЇ бадсириштї.

‫ﺑﺪﮔﻮﻫﺮي‬

бадзотї, баднињодї,

БАД __________________________________________________________________________________ – 112 – БАДГАП ‫ ﺑﺪﮔﭗ‬сахтгап, дуруштгуфтор; теззабон; даѓал. БАДГАПЇ даѓалї.

‫ﺑﺪﮔﭙﻲ‬

сахтгапї, дуруштгуфторї;

БАДГАРД ‫ ﺑﺪﮔﺮد‬1. он ки роњравиаш нохуб аст; бадрафтор: аспи бадгард. 2. маљ. бадахлоќ, бероња. БАДГАШТ ‫ ﺑﺪﮔﺸﺖ‬ниг. бадгард. БАДГАШТЇ гардї.

‫ﺑﺪﮔﺸﺘﻲ‬

маљ. бадахлоќї, бероња-

БАДГИЛ ‫ ﺑﺪﮔﻞ‬зиштрў, бадрў, бадсиришт. БАДГИЛЇ ‫ ﺑﺪﮔﻠﻲ‬бадсириштї, зиштрўї, бадрўї. БАДГИР ‫ ﺑﺪﮔﻴﺮ‬1. газанда, нохост њамлакунанда (мас., саг). 2. кинаварз, ќасосгир.

БАДГЎШТ ‫ ﺑﺪﮔﻮﺷﺖ‬1. гўшти талх. 2. он ки захми баданаш дер сињат мешавад. БАДДАРУНЇ ‫ ﺑﺪدروﻧﻲ‬ниг. бадзотї. БАДДАЊАН ‫ ﺑﺪدﻫﻦ‬ниг. бадгап. БАДДАЊАНЇ//БАДДАЊОНЇ ‫ﺑﺪدﻫﺎﻧﻲ‬//‫ ﺑﺪدﻫﻨﻲ‬1. ниг. бадгапї. 2. маљ. бе истињола ва бе андеша гап задан; шаттоњї намудан. БАДДИЛ ‫ ﺑﺪدل‬1. бадгумон, гумонбар, шубњакунанда; баддил шудан гумонбар шудан аз касе, дар њаќќи касе шубња кардан. 2. тарсончак, тарсу, буздил. БАДДИЛЇ ‫ ﺑﺪدﻟﻲ‬1. баддил будан, бадгумонї. 2. тарсончакї, буздилї. БАДДИМОЃ ‫ ﺑﺪدﻣﺎغ‬1. њавобаланд, мутакаббир. 2. бадќањр, бадљањл.

БАДГИРЇ ‫ ﺑﺪﮔﻴﺮي‬кинаварзї, кинагирї; сахтгирї, бадмуомилагї (аз рўи кина ва интиќому ќасос).

БАДДИМОЃЇ ‫ ﺑﺪدﻣﺎﻏﻲ‬1. баддимоѓ будан; њавобаландї, кибр, ѓурур. 2. бадљањлї, тундхўї.

БАДГУВОР ‫ ﺑﺪﮔﻮار‬бадњазм, ногувор, нофорам, бемаза (оид ба хўрок).

БАДДИН ‫ ﺑﺪدﻳﻦ‬бадмазњаб, бадкеш, бадоин; бедин, бемазњаб.

БАДГУЗАРОН ‫ ﺑﺪﮔﺬران‬тангдаст ва камбаѓал, ки зиндагиаш бад мегузарад.

БАДДИНЇ ‫ ﺑﺪدﻳﻨﻲ‬бадмазњабї, бадкешї; бединї, бемазњабї.

БАДГУЛЎЇ ‫ ﺑﺪﮔﻠﻮي‬пурхўрї, носерї.

БАДДЎЗЇ ‫ ﺑﺪدوزي‬ба тарзи номарѓуб ва бесифат дўхтан.

БАДГУМОН ‫ ﺑﺪﮔﻤﺎن‬гумони бад баранда, хаёли бад кунанда, шубњакунанда, нобовар нисбат ба касе; бадгумон будан андешаи нодуруст доштан дар њаќќи касе, дар бораи касе шубња доштан; бадгумон шудан аз касе хаёли бад кардан дар њаќќи касе, аз касе гумони бад бурдан. БАДГУМОНЇ ‫ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ‬гумони бад бурдан, нобоварї, шубња кардан; аз бадгумонї баровардан шубњаро бартараф кардан. БАДГУФТОР дањон.

‫ﺑﺪﮔﻔﺘﺎر‬

носазогў, бадгўй, бад-

БАДГУФТОРЇ ‫ ﺑﺪﮔﻔﺘﺎري‬баддањонї, бадгўї. БАДГУЊАР ‫ ﺑﺪﮔﻬﺮ‬ниг. бадгавњар. БАДГЎ(Й) (‫ ﺑﺪﮔﻮ)ي‬носазогў, айбљў; ѓайбатчї. БАДГЎЇ ‫ ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ‬носазогўї, айбгўї, тўњмат; ѓайбат; бадгўї кардан сухани носазо гуфтан дар њаќќи касе, касеро бад кардан.

БАДДЎХТ ‫ ﺑﺪدوﺧﺖ‬чизи бесифат дўхташуда; матои дорои дўхти бад. БАДЕА а. ‫ ﺑﺪﻳﻌﻪ‬1. шакли муаннаси бадеъ. 2. асари бадеї; асари навпардозона. БАДЕИЁТ а. ‫ ﺑﺪﻳﻌﻴﺎت‬адш. 1. маљмўи асарњои бадеї. 2. санъати бадеї. БАДЕИЯТ а. ‫ ﺑﺪﻳﻌﻴﺖ‬адш. яке аз хусусияти асосї ва фарќкунандаи санъат ва асарњои бадеї аз асарњои илмист, ки воќеиятро ба таври бадеї инъикос мекунад; санъати бадеї. БАДЕЇ ‫ ﺑﺪﻳﻌﻲ‬мансуб ба бадеъ; адабиёти бадеї адш. яке аз соњањои санъат, ки њаёт ва хаёлот тавассути сухан ба тарзи образнок тасвир мешавад; асари бадеї адш. асаре, ки ба адабиёти бадеї мансуб аст; шаби бадеї шабнишиние, ки дар он шоирон шеърхонї кунанд; њаваскори бадеї иштирокдори дастаи њаваскорон, ки бо шеърхонию сурудхонї ва намоиш додани дигар навъњои санъат машѓул мешавад.

БАД __________________________________________________________________________________ – 113 – БАДЕУЛЉАМОЛ а. ‫ ﺑﺪﻳﻊاﻟﺠﻤﺎل‬баѓоят хушрўй, нињоят љамил ва зебочењра. БАДЕЊА а. ‫ ﺑﺪﻳﻬﻪ‬адш. 1. шеъре, ки бадоњатан ва беомодагї, яъне фавран ва њозирљавобона гуфта шудааст. 2. суруде, ки аз тарафи зану мард сароида мешавад; ба тарзи бадења ниг. бадењатан; дар бадења фавран, њозирљавобона; бадењатан. БАДЕЊАГЎ(Й) (‫ ﺑﺪﻳﻬﻪﮔﻮ)ي‬адш. шоире, ки бадењатан, фавран ва бе тайёрии пешакї шеър мегўяд. БАДЕЊАГЎЇ ‫ ﺑﺪﻳﻬﻪﮔﻮﻳﻲ‬1. адш. бадењатан, фавран ва њозирљавобона шеър гуфтан. 2. сурудхонии ду нафар; бадењагўї кардан суруд хондани ду нафар ба љавоби якдигар. БАДЕЊАНАВОЗ ‫ ﺑﺪﻳﻬﻪﻧﻮاز‬ниг. бадоњанавоз. БАДЕЊАНАВОЗЇ ‫ ﺑﺪﻳﻬﻪﻧﻮازي‬ниг. бадоњанавозї. БАДЕЊАТАН а. ً‫ ﺑﺪﻳﻬﺘﺎ‬адш. ба таври бадења, фавран, бе тааммул шеър гуфтан ё сурудан. БАДЕЊАХОН ‫ ﺑﺪﻳﻬﻪﺧﻮان‬он ки бадења мехонад, сарояндаи бадења (2). БАДЕЊИЁТ а. ‫ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت‬он чи барои донистани он њољати фикр кардан нест, он чи дар назари аќл ошкор ва равшан аст (мас., ду карат ду чор). БАДЕЊЇ ‫ ﺑﺪﻳﻬﻲ‬ниг. бадењиёт; бадењист ки… равшан аст, ки…, возењ аст, ки…. БАДЕЪ а. ‫ ﺑﺪﻳﻊ‬њар чизи нав, тозабаромад; аљиб, њайратангез; илми бадеъ илме, ки дар он аз санъатњои калом ва тарзи ифодаи зебо ва нафис сухан меравад; каломи бадеъ адш. суханњои навоварона ва зебо.

БАДЗО ‫ ﺑﺪزا‬он ки бо душворї ва сахтї мезояд. БАДЗОТ ‫ ﺑﺪذات‬1. бадгавњар, бадасл, ѓайри асил. 2. маљ. муфсид, разил, табањкор, паст, дун. БАДИЌБОЛ ‫ ﺑﺪاﻗﺒﺎل‬кит., ниг. бадбахт 1. БАДИЌБОЛЇ ‫ ﺑﺪاﻗﺒﺎﻟﻲ‬кит., ниг. бадбахтї. БАДИЛ ‫ ﺑﺪﻳﻞ‬кит., ниг. бадал. БАД-ИН ‫ ﺑﺪﻳﻦ‬шакли китобии ба ин: бад-ин минвол, бад-ин шакл. БАДИШТИЊО камхўрок.

‫ﺑﺪاﺷﺘﻬﺎ‬

дорои иштињои кам,

БАДЇ ‫ ﺑﺪي‬1. шарр, кори зишт; муќоб. некї. 2. нуќсон, айб; хуб набудан. 3. нохушї; носозгорї: аз бадии толеъ; бадї кардан а) рафтори нодуруст кардан; муомилаи дурушт кардан; б) зарар расондан ба касе; ба бадї ном баровардан бадном шудан, шармандаву беобрў шудан. БАДКАЛЛА бемаѓз.

‫ﺑﺪﻛﻠّﻪ‬

гуфт. маѓзтињї, бекалла,

БАДКАШ ‫ ﺑﺪﻛﺶ‬аспи сустњаракат, аспи саркаш, бадфеъл; аспи бадкаш - азоби аробакаш (зарб.). БАДКЕШ ‫ ﺑﺪﻛﻴﺶ‬1. баддин; бадмазњаб, бедин, кофир. 2. маљ. бешараф; бадният, бадќасд; берањм. БАДКЕШЇ ‫ ﺑﺪﻛﻴﺸﻲ‬1. баддинї, бадмазњабї; бединї. 2. маљ. бешарафї; бадниятї; берањмї. БАДКИН//БАДКИНА ‫ﺑﺪﻛﻴﻨﻪ‬//‫ ﺑﺪﻛﻴﻦ‬кинавар, кинадор, соњибкина; бадният, бадќасд: душмани бадкин.

БАДЗАБОН ‫ ﺑﺪزﺑﺎن‬бадгап, баддањан; носазогўй.

БАДКИРДОР ‫ﺑﺪﻛﺮدار‬ бадрафтор, бадхулќ.

БАДЗАБОНЇ ‫ ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ‬бадгапї; дашномдињї, носазогўї, гуфтани суханони талх ва таънаомез.

БАДКИРДОРЇ дахлоќї.

БАДЗАЊР ‫ ﺑﺪزﻫﺮ‬дорои зањри зиёд; зањрдор, зањрнок (мас., зањри занбўр, пашша).

БАДКИРДОРОНА ‫ ﺑﺪﻛﺮداراﻧﻪ‬рафтори бадкирдор, бадгавњарона.

БАДЗАЊРА тарсу.

‫ﺑﺪزﻫﺮه‬

кит. буздил, камљуръат,

бадкор,

‫ﺑﺪﻛﺮداري‬

бадамал,

бадрафторї,

ба-

БАДКОМ ‫ ﺑﺪﻛﺎم‬кит. бадхоњ, бадандеш; бадтинат, бадзот.

БАДЗАЊРЇ ‫ ﺑﺪزﻫﺮي‬дорои зањри зиёд будан; зањрдорї, зањрнокї.

БАДКОМА ‫ ﺑﺪﻛﺎﻣﻪ‬душман, њасуд, бадхоњ.

БАДЗИН ‫ ﺑﺪزﻳﻦ‬аспе, ки ба хубї ром намешавад, зуд зери зин намеравад.

БАДКОРА ‫ ﺑﺪﻛﺎره‬руспї, бадкор, фоњиша.

БАДКОР ‫ ﺑﺪﻛﺎر‬ниг. бадамал.

БАД __________________________________________________________________________________ – 114 – БАДКОРАГЇ ‫ ﺑﺪﻛﺎرﮔﻲ‬амали бадкор, бадкора. БАДКОРЇ будан.

‫ﺑﺪﻛﺎري‬

бадамалї; шарорат, бадкор

БАДКУНИШ ‫ ﺑﺪﻛﻨﺶ‬ниг. бадкор. БАДКУНИШЇ ‫ ﺑﺪﻛﻨﺸﻲ‬ниг. бадкорї. БАДЌАВЛ ‫ ﺑﺪﻗﻮل‬он ки дар ќавлу ваъдаи худ ноустувор аст, бадањд. БАДЌАВЛЇ ‫ ﺑﺪﻗﻮﻟﻲ‬ноустуворї дар сухан ва ваъдаи худ, бадањдї. БАДЌАВОЌ ‫ ﺑﺪﻗﻮاق‬туршрў, абус; муќоб. кушодарў; тундмизољ, бадмизољ. БАДЌАВОЌЇ кушодарўї.

‫ﺑﺪﻗﻮاﻗﻲ‬

туршрўї, абусї; муќоб.

БАДЌАВОРА ‫ ﺑﺪﻗﻮاره‬он ки намуди зоњирии зебо надорад, бадрў, бадќиёфа. БАДЌАВОРАГЇ ‫ ﺑﺪﻗﻮارﮔﻲ‬зиштї ва безебии чизе ё касе ба сабаби ноњамоњангии љузъњои бадан. БАДЌАДАМ ‫ ﺑﺪﻗﺪم‬он ки ба љое ќадам гузоштанашро сабаби мусибат ва бадбахтї медонанд, шумќадам, номуборак. БАДЌАДАМЇ ќадамї.

‫ﺑﺪﻗﺪﻣﻲ‬

бадќадам будан, шум-

БАДЌАЛБ ‫ ﺑﺪﻗﻠﺐ‬баддил, баднињод, бадсиришт.

БАДЌАСД гиранда.

‫ﺑﺪﻗﺼﺪ‬

БАДЌАСДЇ ниятї.

‫ﺑﺪﻗﻤﺎر‬

ќаллоб дар ќиморбозї;

БАДЌИМОРЇ ‫ ﺑﺪﻗﻤﺎري‬исми амал аз бадќимор будан; таќаллубкорї. БАДЛАГОМ ‫ ﺑﺪﻟﮕﺎم‬ниг. бадлаљом. БАДЛАГОМЇ ‫ ﺑﺪﻟﮕﺎﻣﻲ‬кит. саркашї, тавсанї. БАДЛАЊЉА ‫ ﺑﺪﻟﻬﺠﻪ‬он ки хуб сухан гуфта наметавонад, баддањон, бадзабон. БАДЛАЉОМ ванда.

‫ﺑﺪﻟﺠﺎم‬

аспи саркаш, ромнаша-

БАДМАЗА ‫ ﺑﺪﻣﺰه‬бадтаъм, ногувор, бадмазоќ. БАДМАЗАГЇ ‫ ﺑﺪﻣﺰﮔﻲ‬бадтаъм будан, мазаи ногувор доштан.

‫ ﺑﺪﻣﺬاق‬ниг. бадмаза. БАДМАЗЊАБ ‫ ﺑﺪﻣﺬﻫﺐ‬ниг. бадкеш. БАДМАЗЊАБЇ ‫ ﺑﺪﻣﺬﻫﺒﻲ‬ниг. бадкешї. БАДМАНЗАР ‫ ﺑﺪﻣﻨﻈﺮ‬нозебо, бадшакл, баднамо, БАДМАЗОЌ

ситорахунук.

БАДМАНЗАРЇ ‫ ﺑﺪﻣﻨﻈﺮي‬баднамої, бадрўї.

бадандеш, бадният; ќасос-

БАДМАНСАБ ‫ ﺑﺪﻣﻨﺼﺐ‬он ки бо мансабу маќоми худ маѓрур бошад ва бо зердастон ва атрофиён тундхўї ва бадрафторї кунад.

бадандешї, бадхоњї, бад-

БАДЌАСДОНА ‫ ﺑﺪﻗﺼﺪاﻧﻪ‬бо нияти бад, аз рўи бадхоњї, муѓризона. БАДЌАЊР ‫ ﺑﺪﻗﻬﺮ‬пурхашм, ѓазабнок; бадљањл; бадќањр шудан оташин шудан, хашмгин шудан, ба ѓазаб омадан. БАДЌАЊРЇ ‫ ﺑﺪﻗﻬﺮي‬хашмгинї, оташинї.

‫ ﺑﺪﻗﻬﺮاﻧﻪ‬дар њолати оташинї, бо

БАДЌИЁФА ‫ ﺑﺪﻗﻴﺎﻓﻪ‬ниг. бадафт. БАДЌИЁФАГЇ рўї.

БАДЌИМОР ѓирром.

рафтори носозгор ва

БАДМАНИШ ‫ ﺑﺪﻣﻨﺶ‬кит. 1. бадсиришт, баднињод. 2. маљ. бадфикр, бадаќида.

‫ﺑﺪﻗﺼﺪي‬

БАДЌАЊРОНА хашму ѓазаб.

‫ﺑﺪﻗﻠﻴﻘﻲ‬

БАДЌИЛИЌЇ нописанд.

баддилї, баднињодї, бад-

‫ﺑﺪﻗﻠﺒﻲ‬

БАДЌАЛБЇ сириштї.

БАДЌИЛИЌ ‫ ﺑﺪﻗﻠﻴﻖ‬он ки феълу атвораш нописанд аст, бадхў.

‫ ﺑﺪﻗﻴﺎﻓﮕﻲ‬бадќиёфа будан, зишт-

БАДМАОШ ‫ ﺑﺪﻣﻌﺎش‬кит. 1. он ки маишати ў бад аст, зиндагониаш танг аст, рўзгораш сахт аст. 2. бадрафтор, фосиќ. БАДМАОШЇ ‫ ﺑﺪﻣﻌﺎﺷﻲ‬кит. 1. бадмаош будан, тангии рўзгор. 2. бадрафторї, фосиќї. БАДМАРД ‫ ﺑﺪﻣﺮد‬нољавонмард, номард, бадкор. БАДМАРДЇ ‫ ﺑﺪﻣﺮدي‬нољавонмардї, бадкорї. БАДМАСИР ‫ ﺑﺪﻣﺴﻴﺮ‬мањалле, ки масири расидан бо он пурпечухам ва роњњои душворгузар дорад. БАДМАСТ ‫ ﺑﺪﻣﺴﺖ‬1. касе, ки дар мастї ѓавѓо ва арбада мекунад, касе, ки њангоми мастї

БАД __________________________________________________________________________________ – 115 – њарза мегўяд. 2. майзада. БАДМАСТЇ ‫ ﺑﺪﻣﺴﺘﻲ‬1. амали бадмаст; мастигарии доимї, ѓавѓо ва љанљол хезондан дар њолати мастї. 2. майзадагї. БАДМАЊЗАР ‫ ﺑﺪﻣﺤﻀﺮ‬кит. бадният, бадмизољ. БАДМЕЊР ‫ ﺑﺪﻣﻬﺮ‬кит. номењрубон, бемењр, бемуњаббат. БАДМЕЊРЇ рубонї.

‫ﺑﺪﻣﻬﺮي‬

кит.

бемењрї,

номењ-

БАДНАФСЇ ‫ ﺑﺪﻧﻔﺴﻲ‬пурхўрї, носерамї; чашмгуруснагї, њарисї. БАДНАЪЛ ‫ ﺑﺪﻧﻌﻞ‬њайвони њангоми задани наъл

саркашикунанда

БАДНАЪЛЇ ‫ ﺑﺪﻧﻌﻠﻲ‬саркашї кардани њайвони боркаш, аспу хар њангоми наълзанї. БАДНИЊОД ‫ ﺑﺪﻧﻬﺎد‬бадасл, бадтинат, пастфитрат, бадзот. БАДНИЊОДЇ ‫ ﺑﺪﻧﻬﺎدي‬бадаслї, пастфитратї, бадзотї.

БАДМИЗОЉ ‫ ﺑﺪﻣﺰاج‬тундхў, бадхулќ. БАДМИНТОН англ. ‫ ﺑﺪﻣﻨﺘﺎن‬варз. бозие, ки ду кас бо ракетка тўбчаи тўрдор (волан)-ро ба тарафи якдигар аз болои тўр њаво медињанд. БАДМИНТОНБОЗ ‫ ﺑﺪﻣﻨﺘﺎن ﺑﺎز‬бозигари бадминтон: мусобиќаи бадминтонбозон. БАДМИНТОНБОЗЇ ‫ ﺑﺪﻣﻨﺘﺎنﺑﺎزي‬1. бозии бадминтон. 2. мансуб ба бозии бадминтон; машѓулияти бадминтонбозон. БАДМУОМИЛА ‫ ﺑﺪﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬1. касе, ки дар додугирифт рафтори нодуруст мекунад; фиребгар. 2. даѓал, дурушт, бадрафтор. БАДМУОМИЛАГЇ ‫ ﺑﺪﻣﻌﺎﻣﻠﮕﻲ‬1. нодурусткорї дар додугирифт ва савдо, чатоќкорї. 2. даѓалї, дуруштї. БАДМУОШИРАТ ‫ ﺑﺪﻣﻌﺎﺷﺮت‬он ки усул ва одоби муоширатро риоя намекунад, беэътино ба одоби рафтор. БАДМУР ‫ ﺑﺪﻣﺮ‬сахтљон, љонсахт, касе ё чизе, ки ба сахтї љон медињад. БАДНАЖОД ‫ ﺑﺪﻧﮋاد‬бадасл, бадзот.

бадтинатї,

БАДНИЯТ ‫ ﺑﺪﻧﻴﺖ‬бадќасд, бадандеш; бадхоњ. БАДНОМ ‫ ﺑﺪﻧﺎم‬ба бадї машњургардида; беобрў, расво, бешараф; бадном кардан (намудан) номи касеро ба бадї баровардан, беобрў (расво, беномус) кардан. БАДНОМЇ ‫ ﺑﺪﻧﺎﻣﻲ‬беобрўї, расвої, бешарафї. БАДНОМКУНЇ ‫ ﺑﺪﻧﺎمﻛﻨﻲ‬исми амал аз бадном кардан; номи касеро ба бадї баровардан. БАДО ‫ ﺑﺪا‬барои баёни таассуф ва дареѓ дар бораи шахсе, ки ба вазъи нохуш дучор шудааст, гуфта мешавад. БАДОАТ а. ‫ ﺑﺪاﻋﺖ‬ниг. бидоят. БАДОБУЊАВО ‫ ﺑﺪآﺑﻮﻫﻮا‬љое, ки обу њавои хуб надорад; муќоб. хушобуњаво. БАДОВАТ а. ‫ ﺑﺪاوت‬бидавї будан, сањронишинї, биёбонгардї. БАДОВОЗ ‫ ﺑﺪآواز‬он ки садои нофорам дорад, нохушовоз.

БАДНАЌШ ‫ ﺑﺪﻧﻘﺶ‬дорои наќшу нигори безеб.

БАДОЃ ‫ ﺑﺪاغ‬бот. дарахтча ва буттаи зинатї, ки дорои гулњои хўшагини хурду реза буда, меваи баъзеи онњо хўрданбоб аст.

БАДНАМО ‫ ﺑﺪﻧﻤﺎ‬безеб, бадафт, бадшакл, зишт, ситорахунук.

БАДОДАТ ‫ ﺑﺪﻋﺎدت‬кит. 1. он ки дорои одати зишт аст. 2. маљ. инљиќ; эрка.

БАДНАМОЇ ‫ ﺑﺪﻧﻤﺎﻳﻲ‬безебї, бадафтї, зиштї, хунукбашарагї, бадшаклї.

‫ ﺑﺪاﻳﻊ‬љ. бадеъ. БАДОИН ‫ ﺑﺪآﻳﻴﻦ‬он ки рафтори шоиста надорад,

БАДНАЗАР ‫ ﺑﺪﻧﻈﺮ‬ниг. бадчашм.

гумроњ, кофир, баддин.

БАДНАМУД ‫ ﺑﺪﻧﻤﻮد‬ниг. баднамо. БАДНАФАС ‫ ﺑﺪﻧﻔﺲ‬маљ. шахсе, ки нафаси хунук мекунад; шумпай, нањсовар. БАДНАФС ‫ﺑﺪﻧﻔﺲ‬ гурусна, њарис.

пурхўр,

носерам;

БАДОЕЪ а.

чашм-

БАДОЃОЗ ‫ ﺑﺪآﻏﺎز‬1. он ки хилќаташ ё ќисматаш гўё аз ибтидо бад будааст, бадбахт, бадќисмат. 2. коре, ки аз ибтидо бад шурўъ шуда бошад. БАДОМАД

‫ ﺑﺪآﻣﺪ‬нохушоянд ва ногувор; муќоб.

БАД __________________________________________________________________________________ – 116 – хушоянд. БАДОМЕЗ ‫ ﺑﺪآﻣﻴﺰ‬он ки рафтору кирдори некро ба рафтору кирдори бад меомезад, бадзот.

БАДПАЙВАНД ‫ ﺑﺪﭘﻴﻮﻧﺪ‬он ки дар дўстї ва муошират пайванду раѓбати хуб надорад. БАДПАЙМОН ‫ ﺑﺪﭘﻴﻤﺎن‬ниг. бадањд.

БАДОМЎЗ ‫ ﺑﺪآﻣﻮز‬1. он ки омўхтаи корњои бад аст, бадхў; шахси нодуруст тарбиятёфта. 2. ёддињандаи корњои бад ва ношоиста.

БАДПИСАНД ‫ ﺑﺪﭘﺴﻨﺪ‬1. мушкилписанд. 2. он ки барои дигарон бадї мехоњад, писанднакунанда.

БАДОМЎЗЇ ‫ ﺑﺪآﻣﻮزي‬омўзиш додани корњои бад ва ношоиста, рафтори нодуруст ва ѓайриахлоќї.

БАДПЎШОК мепўшад.

БАДОМЎХТА ‫ ﺑﺪآﻣﻮﺧﺘﻪ‬1. ниг. бадомўз. 2. ба ягон чизи бад одаткарда. БАД-ОН ‫ ﺑﺪان‬шакли китобии ба он. БАДОРКАШЇ ‫ ﺑﺪارﻛﺸﻲ‬исми амал аз ба дор кашидан, ба дор овехтан. БАДОЊА а. ‫ ﺑﺪاﻫﻪ‬ба зењн омадани андеша, шеър ё унсури њунарї бе фикру омодагї ва ногањонї, бадења.

‫ﺑﺪﭘﻮﺷﺎك‬

он ки сару либоси бад

БАДР а. ‫ ﺑﺪر‬1. моњи пурра, моњи тамом, моњи чордањ-понздањрўза. 2. маљ. рўи зебо; бадри мунир а) моњи пурраи тобон, моњи мунаввар; б) киноя аз мањбубаи соњибљамол. БАДРА а. ‫ ﺑﺪره‬кит. халтаи пул, пулхалта, њамён (-и пули танга). БАДРАВ ‫ ﺑﺪرو‬1. бадрафтор, бадроњ: чорпои бадрав. 2. маљ. номусоид, номувофиќ. БАДРАГ ‫ ﺑﺪرگ‬бадзот, ноасл; бадтинат, паст; бадраги якрања гарданшах, гапнодаро.

БАДОЊАНАВОЗ ‫ ﺑﺪاﻫﻪﻧﻮاز‬навозандаи ягон порчаи мусиќї бе андеша ва омодагии пешакї. БАДОЊАНАВОЗЇ ‫ ﺑﺪاﻫﻪﻧﻮازي‬навохтани як порчаи мусиќї бе омодагии пешакї. БАДОЊАПАРДОЗ ‫ ﺑﺪاﻫﻪﭘﺮداز‬дорои истеъдоди худодод, ки бе доштани дониши пешакї асари њунарии хуберо ба вуљуд меорад: шоири бадоњапардоз.

БАДРАНГ ‫ ﺑﺪرﻧﮓ‬чизе, ки дорои ранги бад аст, баднамуд.

БАДОЊАСАРО ‫ ﺑﺪاﻫﻪﺳﺮا‬шоире, ки бе омодагии пешакї шеъре эљод мекунад.

БАДРАФТОР ‫ ﺑﺪرﻓﺘﺎر‬он ки муомилаи нек надорад, даѓал.

БАДОЊАСАРОЇ ‫ ﺑﺪاﻫﻪﺳﺮاﻳﻲ‬сурудани шеър бе андеша ва омодагии пешакї.

БАДРАФТОРЇ ‫ ﺑﺪرﻓﺘﺎري‬бадмуомилагї; беодобї: бадрафторї кардан.

БАДОЊАСОЗ ‫ ﺑﺪاﻫﻪﺳﺎز‬ниг. бадоњапардоз.

БАДРАШК рашкнок.

БАДОЊАТ а. ‫ ﺑﺪاﻫﺖ‬1. кит. ногоњ пайдо шудан. 2. бе андеша сухан гуфтан, бидуни тааммул гуфтан ва навиштан. БАДОЊАТАН а. ً‫ ﺑﺪاﻫﺘﺎ‬ниг. бадењатан. БАДОЊАХОН ‫ ﺑﺪاﻫﻪﺧﻮان‬хонандаи ягон порчаи шеърї бе омодагї ва машќи пешакї. БАДОЊАХОНЇ бадоњахон.

‫ﺑﺪاﻫﻪﺧﻮاﻧﻲ‬

исми

амал

аз

БАДОШТ ‫ ﺑﺪاﺷﺖ‬њар чизи зиёд умрбинанда, бобаќо, дерпой, устувор, доштнок, бодавом: матои бадошт. БАДОШТЇ ‫ ﺑﺪاﺷﺘﻲ‬бадошт будан, доштнокї.

БАДРАГЇ ‫ ﺑﺪرﮔﻲ‬бадзотї, бадљинсї. БАДРАЌА а. ‫ ﺑﺪرﻗﻪ‬1. рањнамо, роњбалад (-и корвон). 2. мушояаткунанда дар сафар, њамроњ, њамсафар. 3. посбон, нигањбон, ќаровул.

‫ﺑﺪرﺷﻚ‬

сахт рашкбаранда, бисёр

БАДРАШКЇ ‫ ﺑﺪرﺷﻜﻲ‬сахт рашкбаранда будан, нињоят рашкнок будан. БАДРАШКОНА ‫ ﺑﺪرﺷﻜﺎﻧﻪ‬аз рўи бадрашкї, сахт рашк бурда. БАДРАЪЙ//БАДРОЙ деш.

‫ﺑﺪراي‬//‫ﺑﺪرأي‬

ниг. бадан-

БАДРЕХТ ‫ ﺑﺪرﻳﺨﺖ‬бадќиёфа, дорои намуди зоњирии нохушоянд. БАДРЕХТЇ ‫ ﺑﺪرﻳﺨﺘﻲ‬зоњир ва ќиёфаи нохушоянд доштан, баднамуд.

БАД __________________________________________________________________________________ – 117 – БАДРЕША ‫ ﺑﺪرﻳﺸﻪ‬он ки асл ва насаби дуруст надорад, бадасл, баднажод.

БАДСИГОЛЇ ‫ ﺑﺪﺳﮕﺎﻟﻲ‬бадсигол будан, бадандешї, бадхоњї; душманї.

БАДРИКОБ ‫ ﺑﺪرﻛﺎب‬кит. 1. он ки сахт савори асп мешавад. 2. чорпои бадрав.

БАДСИМО ‫ ﺑﺪﺳﻴﻤﺎ‬ниг. бадќиёфа.

БАДРИКОБЇ будан.

‫ﺑﺪرﻛﺎﺑﻲ‬

бадрикоб будан, саркаш

БАДРОЙ ‫ ﺑﺪراي‬ниг. бадандеш. БАДРОЙЇ манї.

‫ﺑﺪراﻳﻲ‬

бадандешї, бадхоњї, душ-

БАДСИРАТ ‫ ﺑﺪﺳﻴﺮت‬бадтинат, бадкирдор. БАДСИРАТЇ ‫ ﺑﺪﺳﻴﺮﺗﻲ‬бадтинатї, бадкирдорї. БАДСИРИШТ бадзот.

‫ﺑﺪﺳﺮﺷﺖ‬

бадтинат, баднињод,

БАДСИРИШТЇ ‫ ﺑﺪﺳﺮﺷﺘﻲ‬бадзотї, баднињодї.

БАДРОМ ‫ ﺑﺪرام‬њайвоне, ки ба осонї ром намешавад, саркаш.

БАДСИФАТ ‫ ﺑﺪﺻﻔﺖ‬сифатан паст, пастсифат: мањсулоти бадсифат баровардан, бадсифат таъмир кардан.

БАДРОЊ ‫ ﺑﺪراه‬1. аспе, ки роњгардиаш хуб нест, бадрав. 2. ба роњи хато афтода; бадахлоќ, гандагард.

БАДСИФАТЇ сифатї.

БАДРОЊЇ ‫ ﺑﺪراﻫﻲ‬дар роњи хато рафтан; бадахлоќї. БАДРУД ‫ ﺑﺪرود‬ниг. падруд. БАДРЎ(Й) (‫ ﺑﺪرو)ي‬он ки рўи нозебу хунук дорад, бадафт, безеб, бадбашара; муќоб. хушрўй. БАДРЎЗ ‫ ﺑﺪروز‬бадбахт, сиёњбахт, бадтолеъ, бадрўзгор. БАДРЎЗГОР рўз.

‫ﺑﺪروزﮔﺎر‬

БАДРЎЗГОРЇ тирарўзї. БАДРЎЗЇ рўзгорї.

бадбахт, сиёњбахт, тира-

‫ﺑﺪروزﮔﺎري‬

‫ﺑﺪروزي‬

‫ﺑﺪﺻﻔﺘﻲ‬

бадсифат будан, паст-

БАДСИЯР ‫ ﺑﺪﺳﻴﺮ‬ниг. бадсират. БАДСОБИЌА ‫ ﺑﺪﺳﺎﺑﻘﻪ‬он ки пешинаи хуб надорад ва мардум ўро ба бадї мешиносанд. БАДСОЗ ‫ ﺑﺪﺳﺎز‬1. носозгор, номувофиќ. 2. он ки бо њељ кас созгору мувофиќ нест, бадрафтор. БАДСОЗЇ ‫ ﺑﺪﺳﺎزي‬бадсоз будан, бадрафторї, бадсулукї. БАДСОХТ ‫ ﺑﺪﺳﺎﺧﺖ‬аз љињати сохт баду безеб. БАДСОХТАГЇ ‫ ﺑﺪﺳﺎﺧﺘﮕﻲ‬носозгорї. БАДСУЛУК ‫ ﺑﺪﺳﻠﻮك‬бадрафтор, гандагард.

бадрўзї, бадбахтї,

бадбахтї, тирарўзї, бад-

БАДРЎЇ ‫ ﺑﺪروﺋﻲ‬1. бо дигарон бо зиштиву нописандї рафтор кардан, бадрафторї. 2. безебї, бадафтї; муќоб. хушрўї. БАДСАДО ‫ ﺑﺪ ﺻﺪا‬дорои садо ва овози нофорам ва нохушоянд. БАДСАЛИЌА ‫ ﺑﺪ ﺳﻠﻴﻘﻪ‬1. бадтабиат, бадсиришт, пастсалиќа. 2. он ки дар коре салиќаи хуб надорад, бадзавќ; муќоб. хушсалиќа; шоири бадсалиќа шоири тарзи ифода ва услуби баёнаш бад. БАДСАР ‫ ﺑﺪ ﺳﺮ‬бадрафтор, носозгор. БАДСАРЇ ‫ ﺑﺪ ﺳﺮي‬бадрафторї, носозгорї. БАДСИГОЛ ‫ ﺑﺪﺳﮕﺎل‬бадхоњ, душман, бадандеш.

БАДСУЛУКЇ ‫ ﺑﺪﺳﻠﻮﻛﻲ‬бадрафторї, бадкирдорї, беадабї. БАДСУРАТ ‫ ﺑﺪﺻﻮرت‬бадшакл, бадафт, андом; нозеб, зиштрўй.

бад-

БАДСУХАН ‫ ﺑﺪﺳﺨﻦ‬ниг. бадгап. БАДТАН ‫ ﺑﺪﺗﻦ‬ќабењљусса, бадандом. БАДТАНЇ ‫ ﺑﺪﺗﻨﻲ‬бадандомї. БАДТАЪМ ‫ ﺑﺪﻃﻌﻢ‬чизе, ки таъми нохуш дорад, ногувор, нофорам. БАДТАЪМЇ ‫ ﺑﺪﻃﻌﻤﻲ‬ба таъм ногувор (нофорам) будан, бемазагї. БАДТИНАТ ‫ ﺑﺪﻃﻴﻨﺖ‬бадхў, бадзот, бадсиришт. БАДТИНАТЇ ‫ ﺑﺪﻃﻴﻨﺘﻲ‬бадзотї, бадсириштї. БАДТОЛЕЇ толеї. БАДТОЛЕЪ

‫ﺑﺪﻃﺎﻟﻌﻲ‬ ‫ﺑﺪﻃﺎﻟﻊ‬

бадбахтї, шўрбахтї, бе-

бадбахт, сияњбахт, шўрбахт,

БАД __________________________________________________________________________________ – 118 – бетолеъ. БАДФАРЉОМ ‫ ﺑﺪﻓﺮﺟﺎم‬он чи анљом оќибаташ нек нест: бахти бадфарљом. БАДФЕЪЛ ‫ ﺑﺪﻓﻌﻞ‬бадхў; бадќањр, бадхашм.

ва

дуруштмуомила;

БАДФЕЪЛЇ ‫ ﺑﺪﻓﻌﻠﻲ‬бадхўї, бадќањр, бадхашмї. БАДФИКР ‫ ﺑﺪﻓﻜﺮ‬бадандеша; он ки дар бораи касе ё чизе фикру аќидаи бад дорад. БАДФИТРАТ ‫ ﺑﺪﻓﻄﺮت‬бадсират, бадсиришт, баднињод, пастфитрат.

БАДХОНЇ ‫ ﺑﺪﺧﻮاﻧﻲ‬1. дар хондани матне ба иштибоњ роњ додан, ѓалат хондан. 2. бадхон будан, нохоної. БАДХОЊ ‫ ﺑﺪﺧﻮاه‬он ки ба одамон бадї мехоњад (аз рўи хусумат, раќобат, њасад ва ѓ.), бадандеш; муќоб. некхоњ. БАДХОЊЇ ват.

‫ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ‬

бадандешї, душманї, адо-

БАДХОЊОНА ‫ ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‬ѓайридўстона, душманона, бадандешона.

БАДХАЁЛ ‫ ﺑﺪﺧﻴﺎل‬ниг. бадгумон.

БАДХУЛЌ ‫ ﺑﺪﺧﻠﻖ‬он ки хулќу одати бад дорад; бадрафтор, бадмуомила; даѓал.

БАДХАЁЛЇ ‫ ﺑﺪﺧﻴﺎﻟﻲ‬ниг. бадгумонї.

БАДХУЛЌЇ ‫ﺑﺪﺧﻠﻘﻲ‬ милагї; даѓалї.

БАДХАРЉ ‫ ﺑﺪﺧﺮج‬исрофкор, он ки харљи зиёд мекунад, ѓайрисарфаљў.

БАДХЎ(Й) (‫ ﺑﺪﺧﻮ)ي‬бадхулќ, тундмизољ; љангара, љанљолї.

БАДХАТ ‫ ﺑﺪﺧﻂ‬1. он ки њусни хат надорад ва безеб менависад; муќоб. хушхат. 2. бо хати бад навишташуда, нохоно: дастнависи бадхат.

БАДХЎЇ ‫ ﺑﺪﺧﻮﺋﻲ‬феълу хўи бад доштан, тундмизољї.

БАДХАТЇ ‫ ﺑﺪﺧﻄﻲ‬1. бадхат будан, њусни хат надоштан. 2. бо хати баду нохоно навишта шудан. БАДХАШМ ‫ ﺑﺪﺧﺸﻢ‬хашмгин, бадќањр, ѓазабнок, оташин, ѓазаболуд; бадхашм шудан хашмгин шудан, ба ѓазаб омадан.

БАДХЎР гувор.

бадрафторї,

бадмуо-

‫ ﺑﺪﺧﻮر‬бемаза, бадтаъм, ба хўрдан но-

БАДЊАВО ‫ ﺑﺪﻫﻮا‬1. љое, ки њавояш дам, вазнин ва вайрон аст: хонаи бадњаво. 2. маљ. њавобаланд, дањанкалон, калонгир; ботакаббур.

хашмгинї, бадќањрї,

БАДЊАВОЇ ‫ ﺑﺪﻫﻮاﻳﻲ‬1. дамии њаво, ѓализу вайрон будани њаво. 2. маљ. њавобаландї, дањанкалонї, калонгирї; маѓрурї.

БАДХАШМОНА ‫ ﺑﺪﺧﺸﻤﺎﻧﻪ‬аз рўи бадхашмї, бадќањрона, хашмгинона, ѓазаболудона.

БАДЊАЗМ ‫ ﺑﺪﻫﻀﻢ‬хўроке, ки ба душворї њазм мешавад.

БАДХИМ ‫ ﺑﺪﺧﻢ‬кит. дарде, ки дармони он душвор аст, бештар дар бораи беморињои саратонї гўянд; муќоб. хушхим.

БАДЊАЗМЇ ‫ ﺑﺪﻫﻀﻤﻲ‬ба душворї њазм кардани хўрок, вайронии ќувваи њозима.

БАДХАШМЇ оташинї.

‫ﺑﺪﺧﺸﻤﻲ‬

БАДХИСЛАТ ‫ ﺑﺪﺧﺼﻠﺖ‬ниг. бадхисол. БАДХИСОЛ бадрафтор.

‫ﺑﺪﺧﺼﺎل‬

бадхислат,

бадтабиат;

БАДХОБ ‫ ﺑﺪﺧﻮاب‬он ки хобаш нороњат ва бењаловат бошад, ё сабабе бехобї мекашад; касе, ки хобњои парешон мебинад. БАДХОБЇ ‫ ﺑﺪﺧﻮاﺑﻲ‬бадхоб будан, бадхоб шудан. БАДХОН ‫ ﺑﺪﺧﻮان‬1. талабае, ки бо бањои бад мехонад. 2. хате, ки хондани он душвор аст: хати бадхон.

БАДЊАЙАТ ‫ ﺑﺪﻫﻴﺌﺖ‬дорои намуди зоњирии безебу номутаносиб. БАДЊАЙБАТ воњиманок.

‫ﺑﺪﻫﻴﺒﺖ‬

дањшатовар, вањмангез;

БАДЊАЙБАТЇ ‫ ﺑﺪﻫﻴﺒﺘﻲ‬бадњайбат будан; воњиманокї, вањмангезї. БАДЊАЙБАТОНА њайбат.

‫ﺑﺪﻫﻴﺒﺘﺎﻧﻪ‬

бо намуди бад-

БАДЊИЉОБ ‫ ﺑﺪﺣﺠﺎب‬он ки пўшиши зоњирии худро хуб нигоњ намедорад. БАДЊИЉОБЇ

‫ﺑﺪﺣﺠﺎﺑﻲ‬

бадњиљоб будан, њиљоб-

БАЗ __________________________________________________________________________________ – 119 – ро риоя накардан. БАДЊОЛ ‫ ﺑﺪﺣﺎل‬1. бењол, аз њол рафта. 2. ба њолати бад афтода, афтодањол, бечора. БАДЊОЛАТ ‫ ﺑﺪﺣﺎﻟﺖ‬1. дорои намуди нохушоянд, безеб. 2. бо вазъ ва њолати нохушоянд. БАДЧАШМ ‫ ﺑﺪﭼﺸﻢ‬1. он ки гўё чашми шум дорад ва аз нигоњи ў зиён мерасад. 2. маљ. марде, ки ба занњо бо назари шањвонї менигарад. БАДЧАШМЇ ‫ ﺑﺪﭼﺸﻤﻲ‬1. бадчашм будан. 2. маљ. чашми тамаъ доштан, тамаъкорї, аз рўи шањват нигоњ кардан. БАДЉАЊЛ бадќањр.

‫ﺑﺪﺟﻬﻞ‬

одами зуд оташиншаванда,

БАДЉАЊЛЇ ‫ ﺑﺪﺟﻬﻠﻲ‬бадљањл будан, оташинї. БАДЉАЊЛОНА ѓазаб.

‫ﺑﺪﺟﻬﻼﻧﻪ‬

бадќањрона, бо ќањру

БАДЉИЛАВ ‫ ﺑﺪﺟﻠﻮ‬аспе, ки савор шудан намемонад, бадфеъл, саркаш. БАДЉИНС ‫ ﺑﺪﺟﻨﺲ‬бадзот, баднињод; паст, фурўмоя, дун. БАДЉИНСЇ ‫ﺑﺪﺟﻨﺴﻲ‬ пастї, фурўмоягї.

бадзотї,

баднињодї,

БАДШАКЛ ‫ ﺑﺪﺷﻜﻞ‬бадафт, баднамуд, дорои сурати нозеб. БАДШАКЛЇ ‫ ﺑﺪﺷﻜﻠﻲ‬бадафтї, зиштрўї. БАДШИОР бадсират.

‫ﺑﺪﺷﻌﺎر‬

бадрасму оин, бадтабиат,

БАДШУГУН ‫ ﺑﺪﺷﮕﻮن‬он ки ё он чи, ки дар оянда њодисаи номубораке ба вуљуд меорад; шумном, бадгом, бадќадам, шумќадам. БАДШУГУНЇ шумї.

‫ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﻲ‬бадшугун будан, нањсї,

БАЁЗ а. ‫ ﺑﻴﺎض‬1. сафедї; баёзи гардан сафо ва сафедии гардан. 2. коѓази нонавишта, коѓази сафед. 3. адш. дафтаре, ки дар он шеърњои тоза ва гузидаи як ё чанд шоир љамъ оварда шудааст; маљмўаи ашъор. БАЁН а. ‫ ﺑﻴﺎن‬1. изњор, гуфтор; чизе, ки аён аст, чї њољат ба баён аст (зарб.). 2. шарњ, ташрењ: баёни ањвол. 3. сухани фасењ; каломи бадеъ; аломати баён грам. аломати китобат – ду нуќтаи болои њам, ки пеш аз баёни матлабе ё

наќли сухани касе гузошта мешавад; тарзи баён адш. тариќ ва усули гуфтор ва навишти нависанда; баён кардан (намудан) изњор кардан, гуфтан; наќл кардан; баён шудан (ёфтан) гуфта шудан, зикр ёфтан, сухан рафтан. БАЁНИЯ ‫ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ‬1. иттилоия, навишта ва хабари расмї; аз тарафи созмоне, идорае ё шахси масъуле. 2. грам. хели муайянкунанда, ки бо исмњо ифода ёфта, муайяншавандаро аз ягон љињат эзоњ медињад: бобои Карим, Салими садкора; устод Айнї, Њасани аробакаш. БАЁНКУНАНДА ‫ ﺑﻴﺎنﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз баён кардан; изњоркунанда. БАЁННОМА ‫ ﺑﻴﺎنﻧﺎﻣﻪ‬вараќа ё эъломияе, ки дар он маром ва маќсади њизб ё њукумате шарњ дода шудааст, изњорнома, декларатсия. БАЁНОТ а. эзоњот.

‫ﺑﻴﺎﻧﺎت‬

1. љ. баён. 2. изњорот, ахбор;

БАЁТ I ‫ ﺑﻴﺎت‬мус. номи яке аз шўъбањои маќомњои «Шашмаќом». БАЁТ II ‫ ﺑﻴﺎت‬:нони баёт нони шабина; нони шабмондаи обаш гурехта. БАЖ//БУЖ ‫ ﺑﮋ‬књн. гардана, аѓба. БАЗ(З) а. ‫ ﺑﺰ‬љома, ќумош, катон ва матоъњои ѓайриабрешимї, газвор. БАЗА фр. ‫ ﺑﺰه‬ниг. пойгоњ. БАЗАЛТ лот. ‫ ﺑﺰﻟﺖ‬геол. љинси кўњии вулќонї, ки њамчун ашё дар сохтмон кор фармуда мешавад. БАЗАРБА ‫ ﺑﻀﺮﺑﻪ‬ниг. бозарба. БАЗАЊ

‫ﺑﺰه‬

кит., ниг. гуноњ, хато.

БАЗАЊГАР ‫ ﺑﺰﻫﮕﺮ‬кит., ниг. гунањгор, хатокор. БАЗАЊКОР ‫ ﺑﺰﻫﻜﺎر‬ниг. гунањгор, хатокор. БАЗАЊКОРЇ ‫ ﺑﺰﻫﻜﺎري‬ниг. гунањгорї, хатокорї. БАЗЕБ ‫ ﺑﺰﻳﺐ‬1. зебо, хушрўй. 2. зебанда; шинам; базеб кардан (намудан) зинат додан; зебо кардан. БАЗЕБЇ ‫ ﺑﺰﻳﺒﻲ‬1. зебої, хушрўї. 2. зебандагї, шинамї. БАЗЗОЗ а. ‫ ﺑﺰّاز‬газворфурўш, матоъфурўш. БАЗЗОЗЇ ‫ ﺑﺰّازي‬кит. 1. шуѓл ва амали баззоз. 2. љои газворфурўшї: растаи баззозї.

БАЗ __________________________________________________________________________________ – 120 – БАЗЗОЛ а. ‫ ﺑﺬّال‬кит. бисёр базлкунанда; бахшанда, сахї. БАЗИН ‫ ﺑﺰﻳﻦ‬кит., ниг. вазон, вазанда. БАЗИС ю. ‫ ﺑﺰﻳﺲ‬ниг. зербино. БАЗЛ а. ато.

‫ﺑﺬل‬

кит. бахшидан, додан; бахшиш,

БАЗЛА а. ‫ ﺑﺰﻟﻪ‬латифа, аския, њазлу шўхї.

БАЗМЇ ‫ ﺑﺰﻣﻲ‬базмгард, базмдўст. БАЗМНИШИН ‫ ﺑﺰمﻧﺸﻴﻦ‬дар базм кунанда, иштирокдори базм.

ширкат-

БАЗМОВАРД ‫ ﺑﺰمآورد‬хўр. хўроке, ки аз гўшту тухми мурѓ ва сабзї омода мешавад. БАЗМОРО ‫ ﺑﺰمآرا‬он ки базмро метафсонад; мањфилоро.

‫ﺑﺰمآراﺋﻲ‬

БАЗЛАГЎ(Й) (‫ﺑﺰﻟﻪﮔﻮ)ي‬ латифагўй, аскиягўй; одами шўхтабъу хушгап.

БАЗМОРОЇ тафсондан.

БАЗЛАГЎЇ ‫ ﺑﺰﻟﻪﮔﻮﻳﻲ‬латифагўї, аскиягўї.

БАЗМСОЗ ‫ ﺑﺰمﺳﺎز‬1. тайёркунандаи базм. 2. маљ. шод, хурсанд, хушњол.

БАЗЛАХОНЇ ‫ ﺑﺰﻟﻪﺧﻮاﻧﻲ‬латифагўї, суханњои шўхиомез гуфтан, аксиягўї. БАЗМ ‫ ﺑﺰم‬зиёфате, ки ба муносибати ягон воќеаи хурсандибахш (тўй ва ѓ.) бо иштироки њофизон, раќќосон ва созандагон ороста мешавад; маљлиси айшу тараб; базм кардан (оростан) базм ташкил кардан; ◊ базми дойрагї базме, ки ба он ѓайр аз одамони даъватї њар кас, ки садои дойраро шунавад, барои мусиќї шунидан омада метавонад; базми кунљорагї базми бузург (дар Бухорои пештара); базми хонагї базме, ки барои доираи мањдуд дар хонаи яке аз иштироккунандагони он ташкил мешавад; базми хоса базме, ки барои шахсони алоњида ороста мешавад; мањфили раќсу суруд, ки барои доираи танги њаводорон барпо мегардад; базми љамоатї базме, ки бо иштироки умум гузаронида мешавад; базми љамшедї базми бисёр пурдабдабаву бошукўњ. БАЗМА ‫ ﺑﺰﻣﻪ‬як гўшаи базмгоњ. БАЗМАК ‫ ﺑﺰﻣﻚ‬шакли тасѓири базм. БАЗМАФРЎЗ ‫ ﺑﺰماﻓﺮوز‬он ки бо зебої, хушсуханї ва дилрабоии худ мањфилу базмњоро орову зинат медињад. БАЗМГАРД ‫ ﺑﺰمﮔﺮد‬шахсе, ки тўй ба тўй, базм ба базм гаштанро дўст медорад. БАЗМГАРДЇ ‫ ﺑﺰمﮔﺮدي‬дар базмњо гаштан, ба базмњо рафтан. БАЗМГАЊ//БАЗМГОЊ ‫ﺑﺰمﮔﺎه‬//‫ ﺑﺰﻣﮕﻪ‬љои базм, мањалли айшу нўш, зиёфатгоњ. БАЗМДЎСТ ‫ ﺑﺰﻣﺪوﺳﺖ‬дўстдори базм, дўстдори айшу тараб.

мањфилорої,

базмро

БАЗМТАЛАБ ‫ ﺑﺰمﻃﻠﺐ‬талабгори базм, хоњони базм, базмдўст. БАЗМХОНА ‫ ﺑﺰمﺧﺎﻧﻪ‬хонае, ки дар он базм барпо мегардад, зиёфатхона. БАЗОНА ‫ ﺑﺰاﻧﻪ‬вазанда. БАЗР а. ‫ ﺑﺬر‬кит. тухм, дона. БАЗРАФШОН ‫ ﺑﺬراﻓﺸﺎن‬1. тухмафшон, донакор, тухмпош. 2. маљ. дењќон. БАЗРУЛБАНЉ а. ‫ ﺑﺬراﻟﺒﻨﺞ‬кит., ниг. бангдона. БАЗЎР ‫ ﺑﺰور‬1. бо азобу машаќќат, ба душворї: базўр ќадам задан. 2. маљбуран, аз рўи маљбурї, аз рўи ночорї; базўр-базўр нолидан ба азоб ва бо овози паст нола кардан. БАЗЎРЇ ‫ ﺑﺰوري‬:базўрї баста мондан гуфт. як навъ карда баста мондан, ба душворї баста мондан. БАИБО ‫ ﺑﻪاﺑﺎ‬1. мулоњизакор, эњтиёткор. 2. шармгин, боњаё. БАИД а. ‫ ﺑﻌﻴﺪ‬кит. дур; муќоб. наздик. БАИДУЛЃАВР а. ‫ ﺑﻌﻴﺪاﻟﻐﻮر‬кит. чуќур, амиќ, жарф; чуќурии воњиманок. БАИДУЛФИКР а. ‫ ﺑﻌﻴﺪاﻟﻔﻜﺮ‬кит. дурандеш, пешбин; мулоњизакор, бохирад. БАИЗЗАТ ‫ ﺑﻌﺰّت‬ниг. боиззат.

‫ ﺑﻪاﻧﺼﺎف‬ниг. боинсоф. ‫ ﺑﻲ ﺑﻲ‬нидо вањ-вањ, њай-њай

БАИНСОФ

БАЙ-БАЙ мати тањсин ва тааљљуб). БАЙЃОРА

‫ﺑﻴﻐﺎره‬

(бо ало-

кит. маломат, накўњиш, сар-

БАЙ __________________________________________________________________________________ – 121 – заниш, таъна, мазамат. БАЙЃУЛА бероња.

‫ ﺑﻴﻐﻮﻟﻪ‬кит.

БАЙЃУЛАНИШИН робанишин.

1. гўша, кунљ, канора. 2.

‫ﺑﻴﻐﻮﻟﻪﻧﺸﻴﻦ‬

гўшанишин, ха-

БАЙДАЌ ‫ ﺑﻴﺪق‬муарраби пиёда, мўњра дар бозии шоњмот. БАЙДО(Ъ) а. (‫ ﺑﻴﺪا)ء‬кит. чўл, биёбон. БАЙЁЪ а. ‫ ﺑﻴﺎع‬байъкунанда, даллол. БАЙЗА а. ‫ ﺑﻴﻀﻪ‬кит. 1. тухм; тухми мурѓ. 2. кулоњи љангї, кулоњхўд, тоскулоњ.

байн, дар миёна; аз байн бурдан несту нобуд кардан; бартараф кардан; гап (дар) байни худамон монад сухан аз доираи худамон берун набарояд, гап дар доираи одамони худї монад. БАЙНАЛАВОМ а. ‫ ﺑﻴﻦاﻟﻌﻮام‬дар байни мардум, дар байни омма, байни умум, байнаннос. БАЙНАЛМИЛАЛ а. ‫ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‬1. байни миллатњо, байни халќњо. 2. таър. иттињодияи байналхалќии калон, интернатсионал: байналмилали сеюм с. номи дигари Иттињоди њизбњои коммунистии љањон, ки солњои 191943 амал мекард.

БАЙЗАЌ а. ‫ ﺑﻴﺰق‬кит. 1. ниг. байдаќ. 2. роњнамо дар сафар, роњбалад.

БАЙНАЛМИЛАЛЇ ‫ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬мансуб ба байналмилал; байналхалќї; љањонї; калимањои байналмилалї збш. калимањое, ки барои аксари забонњои миллии дунё умумианд.

БАЙЗАМОНАНД ‫ ﺑﻴﻀﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба шакли тухм, тухмшакл, тухммонанд.

БАЙНАЛОБИДИН а. ‫ ﺑﻴﻦاﻵﺑﺪﻳﻦ‬кит. миёни азал ва абад, байни аввал ва охири љањон.

БАЙЗАОСО ‫ ﺑﻴﻀﻪآﺳﺎ‬ниг. байзамонанд.

БАЙНАЛХАЛЌЇ ‫ ﺑﻴﻦاﻟﺨﻠﻘﻲ‬1. мансуб ба сиёсати хориљї ва ба равобити байни халќњо ва мамлакатњо: сиёсати байналхалќї, вазъияти байналхалќї. 2. он чи дар байни халќњо љорї ва мављуд аст: њамовозии байналхалќии мењнаткашон; иди байналхалќии занон рўзи 8уми март, ки бо ќарори конференсияи занони сотсиалист (соли 1910 дар шањри Копенгагени Дания) њамчун рўзи озодї ва баробарњуќуќии занони тамоми љањон таљлил карда мешавад.

БАЙЗАВЇ ‫ ﺑﻴﻀﻮي‬ниг. байзамонанд.

БАЙЗАШАКЛ ‫ ﺑﻴﻀﻪﺷﻜﻞ‬ниг. байзамонанд. БАЙЗЇ ‫ ﺑﻴﻀﻲ‬яке аз шаклњои њандасї, ки ба доираи дарозрўя (яъне, тухми мурѓ) монанд аст, эллипс. БАЙЗО а. ‫ ﺑﻴﻀﺎ‬сафед(ї), соф(ї); байзои офтоб дурахш ва равшании офтоб; яди байзо ниг. яд. БАЙИНА а. ‫ ﺑﻴﻨﻪ‬књн. пайдо, њувайдо; далели возењ ва ошкоро, њуљљати возењ; гувоњи исботи муддао. БАЙЛАК ‫ ﺑﻴﻠﻚ‬ниг. белак. БАЙН а. ‫ ﺑﻴﻦ‬миён, мобайн; васат, миёна; байни… а) миёни…, мобайни…: муносибати байни онњо хуб набуд; б) миёнаљои…, маркази…; в) фосилаи…, масофаи…; г) даруни…; дохили…; аз байн(и) а) аз миёни…, аз мобайни…, аз миёнаљои…; б) аз даруни…, аз дохили…; в) аз он муддат; г) аз љумлаи…; дар байн дар миён; миёни худ; дар байни… а) мобайни…, дар миёни…; б) дар васати…, дар миёнаљои…; в) дар ќатори…, аз љумлаи…; г) ба даруни…, дар дохили…: дар байни дуду оташ; ѓ) дар муддати…: дар байни як њафта; д) дар аснои…, дар давоми…: дар байни ин корњо; дар байни худ бо њам, бо њамдигар; дар ин байн дар ин миён, дар ин муддат; байн-байн байно-

БАЙНАЛЊОЉИБАЙН а. абрўњо.

‫ﺑﻴﻦاﻟﺤﺎﺟﺒﻴﻦ‬

дар миёни

БАЙНАННАЊРАЙН а. ‫ ﺑﻴﻦاﻟﻨﻬﺮﻳﻦ‬1. байни ду нањр, байни ду дарё. 2. байни дарёњои Даљла ва Фурот дар Осиёи Ѓарбї, ки њоло ќисми зиёди он хоки давлати Ироќ аст. БАЙНАННОС а. ‫ ﺑﻴﻦاﻟﻨﺎس‬байни мардум, дар миёнаи мардум, байналавом; байни халќ, дар байни халќ. БАЙНИВАЗОРАТЇ ‫ ﺑﻴﻦ وزارﺗﻲ‬1. дар байни вазоратњои гуногун баамаломада ё ташкилёфта. 2. муттањидкунандаи фаъолияти вазоратњои гуногун; муштарак дар байни чанд вазорат; комиссияи байнивазоратї комиссияе, ки аз намояндаи чанд вазорат мураттаб шудааст. БАЙНИВИЛОЯТЇ ‫ ﺑﻴﻦوﻻﻳﺘﻲ‬1. дар байни вилоятњо баамаломада ё таъсисёфта. 2. муш-

БАЙ __________________________________________________________________________________ – 122 – тарак ва умумї барои чанд вилоят: роњњои автомобилгарди байнивилоятї; маљлиси машваратии байнивилоятї љаласаи машваратии намояндагони чанд вилоят (дар ягон соња). БАЙНИДАВЛАТЇ ‫ ﺑﻴﻦدوﻟﺘﻲ‬марбут ба равобити мобайни давлатњо. БАЙНИДАНДОНЇ ‫ ﺑﻴﻦدﻧﺪاﻧﻲ‬збш. овозе, ки дар натиљаи ба њам наздик кардан ва ё ба њам расонидани дандонњои болову поён талаффуз мешавад. БАЙНИДАРЇ ‫ ﺑﻴﻦدري‬тахтаи амудие, ки дар миёни ду табаќаи дарњои дутабаќа зада мешавад. БАЙНИЗАБОНЇ ‫ ﺑﻴﻦزﺑﺎﻧﻲ‬збш. дар байни забони халќњои гуногун вуљуддошта: робитањои байнизабонї. БАЙНИИДОРАВЇ ‫ ﺑﻴﻦاداروي‬ниг. байниидорї. БАЙНИИДОРЇ ‫ ﺑﻴﻦاداري‬марбут ба ду ё чанд идораву муассиса. БАЙНИКИТОБХОНАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻮي‬дар байни китобхонањо мављуд; муштарак мобайни китобхонањо: обунаи байникитобхонавї.

умумї барои чанд ноњия (воњиди маъмурию марзї дар њайати вилоят ё шањрњои калон): роњњои автомобилгарди байниноњиявї. БАЙНИПАРЛАМЕНТЇ//БАЙНИПАРЛУМОНЇ ‫ﺑﻴﻦﭘﺮﻟﻤﺎﻧﻲ‬//‫ ﺑﻴﻦﭘﺮﻟﻤﻨﺘﻲ‬1. иборат аз намояндагони парламенти давлатњои гуногун. 2. дахлдор ба равобити мобайни парламентњо; мубодилаи афкори байнипарламентї мубодилаи афкор дар байни намояндагони парламентњои давлатњои гуногун. БАЙНИСАЙЁРАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﺳﻴﺎروي‬мављуд ё ба-

вуќўъоянда дар байни сайёрањо: мушаки байнисайёравї мушаки дурпарвоз, ки дар байни сайёрањо (Зўњра, Миррих ва ѓ.) парвоз карда метавонад.

БАЙНИСИНФЇ ‫ ﺑﻴﻦﺻﻨﻔﻲ‬марбут ба корњои умумї ва таълимї, ки дар байни синфњои мактабњо сурат мегирад. БАЙНИСИТОРАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﺳﺘﺎروي‬мављуд ё бавуќўъоянда дар байни ситорањои осмонї. БАЙНИСОЊАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﺳﺎﺣﻮي‬мављуд ва бавуќўъоянда дар соњањо.

БАЙНИКОРХОНАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﻛﺎرﺧﺎﻧﻮي‬вобаста ба ду ё чанд корхона: ќарордоди байни корхонавї.

БАЙНИФАКУЛТАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﻓﻜﻠﺘﻮي‬муштарак ва умумї барои факултањои гуногуни мактаби олї; кафедраи байнифакултавї кафедрае, ки фанњоро дар факултањои гуногун таълим медињад.

БАЙНИЌАБИЛАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﻗﺒﻴﻠﻮي‬мансуб ба байни ќабилањо: муносибатњои байниќабилавї.

БАЙНИХУДЇ ‫ ﺑﻴﻦﺧﻮدي‬дар байни одамони худї мављуд ё ба вуќўъоянда.

БАЙНИЌАБУРЃАВЇ байни ќабурѓањо: ќабурѓавии одам.

‫ﺑﻴﻦﻗﺒﺮﻏﻮي‬

воќеъ дар мушакњои байни-

БАЙНИЊАМДИГАРЇ ‫ ﺑﻴﻦﻫﻤﺪﮔﺮي‬мансуб ба равобити байни њамдигар: ёрии иќтисодии байнињамдигарї.

БАЙНИЌАТОРЇ ‫ ﺑﻴﻦﻗﻄﺎري‬кишов. мансуб ба байни ќаторњо (-и кишти пахта ва ѓ.): коркарди байниќатории пахта.

БАЙНИЊУКУМАТЇ ‫ ﺑﻴﻦﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬оид равобити байни њукуматњо; љорї амалкунанда дар мобайни давлатњо.

БАЙНИЌИТЪАВЇ ‫ ﺑﻴﻦ ﻗﻄﻌﻮي‬мављуд ё ба вуќўъоянда дар байни ќитъањо: парвози байниќитъавии мушакњои дурпарвоз.

БАЙНИЊУЉАЙРАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﺣﺠﻴﺮوي‬биол. дар байни њуљайрањои бофтаи њайвонот ва растанињо љойгирифта.

БАЙНИМАВСИМЇ ‫ ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺳﻤﻲ‬фосилаи байни мавсимњо; муддати замони байни фаслњои сол (ки барои кору фаъолияте мусоид аст).

БАЙНИЊУЉРАВЇ ‫ ﺑﻴﻦﺣﺠﺮوي‬1. дар байни њуљрањо мављуд ё ба вуќўъоянда. 2. муштарак барои чанд њуљра.

БАЙНИМИНТАЌАВЇ ‫ ﺑﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻮي‬вобаста ба ду ё чанд минтаќањои гуногун, алоќадор ба ду ё чанд минтаќа.

БАЙНИЉУМЊУРИЯВЇ ниљумњурї.

БАЙНИНОЊИЯВЇ ‫ ﺑﻴﻦﻧﺎﺣﻴﻮي‬1. мављуд дар байни ноњияњои гуногун. 2. муштарак ва

‫ﺑﻴﻦﺟﻤﻬﺮﻳﻮي‬

ба ва

ниг. бай-

БАЙНИЉУМЊУРЇ ‫ ﺑﻴﻦﺟﻤﻬﻮري‬1. дар байни љумњуриятњо мављуд ё рўйдињанда. 2. муштарак ва умумї барои якчанд љумњурї:

БАЙ __________________________________________________________________________________ – 123 – маљлиси машваратии байниљумњурии роњбарони љумњурињо (-и Осиёи Марказї). БАЙНИШАЊРЇ ‫ ﺑﻴﻦﺷﻬﺮي‬1. дар байни шањрњои гуногун мављуд ва амалкунанда. 2. муштарак ва умумї барои чанд шањр; телефони байнишањрї телефон барои алоќа (гуфтугў) бо шањрњои дигар. БАЙНОБАЙН ‫ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ‬дар миёна, байн-байн. БАЙРАЌ//БАЙРОЌ т. ‫ﺑﻴﺮاق‬//‫ ﺑﻴﺮق‬матои ранги муайян, ки ба чўби борики дарозе насб мекунанд ва дар он аксаран сурати нишони давлат, миллат, љамъият, ташкилот њамчун рамзи мављудият кашида мешавад, парчам, ливо, алам: байраќи давлатї, байраќи сурх, байраќи њарбї. БАЙРАЌБАР бардор.

‫ ﺑﻴﺮقﺑﺮ‬барандаи байраќ., байраќ-

БАЙРАЌБАРДОР ‫ ﺑﻴﺮقﺑﺮدار‬1. мутасаддии бардоштани байраќ (дар намоишњои ќисмњои њарбї ва ѓ.). 2. он ки барои хизматњои шоиста бо байраќ мукофотонида шудааст; пешќадам, пешбарандаи ягон кор ё њаракати иљтимої. БАЙРАЌДОР ‫ ﺑﻴﺮقدار‬дорандаи байраќ, бардорандаи байраќ, парчамдор. БАЙРАЌКАШ ‫ ﺑﻴﺮقﻛﺶ‬ниг. байраќбар. БАЙРАЌСИТОН ‫ ﺑﻴﺮقﺳﺘﺎن‬1. гирандаи байраќ аз дасти душман, ситонандаи байраќ. 2. маљ. ѓолиб, музаффар. 3. васфи муболиѓавие, ки дар њаќќи пањлавоне ва шахси пурќуввате мегўянд. БАЙРАЌЧА ‫ ﺑﻴﺮﻗﭽﻪ‬шакли тасѓири байраќ. БАЙТ I а. ‫ ﺑﻴﺖ‬1. адш. хурдтарин воњиди шеъри суннатї, ки аз ду мисраи ба њам пайваста иборат аст, ду мисраи шеър; байт хондан а) ду мисраъ шеъреро аз ѓазале ва ѓ. гуфтан; б) шеър хондан; суруд хондан. 2. маљ. шеъри аз ду мисраъ зиёд, асосан рубої. БАЙТ II а. ‫ ﺑﻴﺖ‬хона, хонаи иќоматї; ањли байт аъзои оила, ањли хонавода. БАЙТ III англ. компютерї.

‫ﺑﻴﺖ‬

итт. воњиди маълуми

БАЙТАЛ т. ‫ ﺑﻴﺘﻞ‬аспи мода, модиён. БАЙТБАНДЇ ‫ ﺑﻴﺖ ﺑﻨﺪي‬мисраъбандї.

БАЙТБАРАК ‫ ﺑﻴﺖﺑﺮك‬бозиест, ки яке аз њарифон як байтро аз ёд мегўяд, њарифи дигар бояд дар љавоб байтро аз ёд хонад, ки аввали он бо њарфи охирини байти гуфтаи њариф сар шавад. БАЙТБАРАКБОЗЇ ‫ ﺑﻴﺖﺑﺮكﺑﺎزي‬ниг. байтбарак. БАЙТОР а. ‫ ﺑﻴﻄﺎر‬табиби њайвонот, домпизишк. БАЙТОРЇ ‫ ﺑﻴﻄﺎري‬амали табиби њайвонот, домпизишкї. БАЙТУЛАДВИЯ а. давоњо.

‫ﺑﻴﺖاﻻدوﻳﻪ‬

дорухона, љои

БАЙТУЛАМАЛ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻌﻤﻞ‬хонаи истењсоли чизе, коргоњ, корхона.

‫ ﺑﻴﺖاﻟﻌﺮوس‬хонаи арўс. БАЙТУЛАСНОМ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻻﺻﻨﺎم‬буткада,

БАЙТУЛАРЎС а.

санам-

хона, бутхона.

БАЙТУЛАЊЗОН а. ‫ ﺑﻴﺖاﻻﺣﺰان‬кит. 1. хонаи њузн, хонаи андўњ, ѓамхона; гўшаи људої ва фироќ. 2. киноя аз хонаи Яъќуб мебошад, ки ваќти људої аз писараш Юсуф он љо азо мегирифтааст. БАЙТУЛЃАЗАЛ а. ѓазал.

‫ﺑﻴﺖاﻟﻐﺰل‬

бењтарин байти

БАЙТУЛКАЪБА а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻜﻌﺒﻪ‬хонаи Каъба. БАЙТУЛЌАСИДА а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻘﺼﻴﺪه‬1. байте дар як ќасида, ки аз байтњои дигар зеботару дилпазиртар бошад; байти баргузидаи ќасида; шоњбайт. 2. байте дар ќасида, ки мазмуни он пештар ба зењни шоир омада ва шакли шеърї гирифта ва байтњои боќимонда бар пояи он гузошта шуда бошанд. БАЙТУЛЛАЊМ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻠﺤﻢ‬номи мањалле дар наздикии Байтулмуќаддас, ки Исо аз Марям дар њамин љо зоида шудааст. БАЙТУЛЛОЊ а. ‫ ﺑﻴﺖاﷲ‬ниг. байтулњарам. БАЙТУЛМАЪМУР а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻌﻤﻮر‬байти маъмур, ибодатхонае дар љои Каъба то тўфони Нўњ, ки баъд гўё дар осмони чорум дар муќобили Каъба ќарор гирифта бошад. БАЙТУЛМОЛ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻤﺎل‬кит. хазинаи давлатї дар кишварњои исломї барои нигоњ доштани пул ва мол. БАЙТУЛМУЛК а. ќасри волї.

‫ﺑﻴﺖاﻟﻤﻠﻚ‬

кин. аз ќасри шоњ,

БАЙ

__________________________________________________________________________________ – 124 – БАЙТУЛНАЊЛ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﻨﺤﻞ‬хонаи занбўри асал. БАЙТУЛХАЛО а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼ‬кит. обхона, мистароњ, њољатхона. БАЙТУЛЊАЗАН ‫ ﺑﻴﺖاﻟﺤﺰن‬ниг. байтулањзон. БАЙТУЛЊАРАМ//БАЙТУЛЊАРОМ а. ‫ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮام‬//‫ ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮم‬хонаи Каъба дар Макка. БАЙТУЛЉУНУН а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﺠﻨﻮن‬девонахона, хонаи љинниён, бошишгоњи девонагон. БАЙТУЛЭЊЗОН а. ‫ ﺑﻴﺖاﻻﺣﺰان‬ниг. байтулањзон. БАЙТУССАМАД а. датгоњ.

‫ﺑﻴﺖاﻟﺼﻤﺪ‬

хонаи Худо, ибо-

БАЙТУССАНАМ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﺼﻨﻢ‬бутхона, буткада, санамхона, нигорхона. БАЙТУШШАРАФ а. ‫ ﺑﻴﺖاﻟﺸﺮف‬кит. 1. хонаи нек, хонаи бошарофат. 2. нуљ. бурље, ки ба он дохил шудани ситораи муайяне аз њафт ситораи сайёр нек ва бошарофат шумурда мешавад, бурљи њамал, ки шарафи хуршед дар он аст.

дигар воситањои техникї.

‫ ﺑﻚ‬мус. яке аз зарбњои мусиќї. БАКАБУМ ‫ ﺑﻜﻪﺑﻢ‬мус. калимаи таќлиди овозї, ки БАК II

аз садои доира ва наќора гирифта шудааст.

БАКАВУЛ//БАКОВУЛ т.-м. ‫ﺑﻜﺎول‬//‫ ﺑﻜﻮل‬таър. 1. маъмури сариштадории лашкар, аз љумла пардохти музди сипоњиён. 2. маъмури тањияи хўрду хўрок барои шоњон ва амирон, сардори ошпазњо, калони ошпазњо; ба оши тайёр бакавул (маќ.) муфтхўр ва тайёрхўр. БАКАВУЛЇ ‫ ﺑﻜﻮﻟﻲ‬амали бакавул, касбу кори бакавул, шуѓли бакавул. БАКАЛАВР лот. ‫ ﺑﻜﻠﻮر‬зинаи аввали тањсилоти олї пеш аз магистр. БАКОРА ‫ ﺑﻜﺎره‬:бакораву бекора нодаркор, лозиму нолозим.

даркору

БАКОРАТ а. ‫ ﺑﻜﺎرت‬1. бикр будан, духтар будан, духтарї, дўшиза. 2. пардаи бакорат. 3. маљ. тозаю покизагї.

БАЙТХОНЇ ‫ ﺑﻴﺖﺧﻮاﻧﻲ‬шеърхонї, сурудхонї.

БАКТАР ‫ ﺑﻜﺘﺮ‬ниг. багтар.

БАЙЪ а. ‫ ﺑﻴﻊ‬созиш ва мувофиќат оид ба байъ (дар харидуфурўш), савдои пазондашуда; байъи шаръї савдое, ки дар њузури намояндаи шариат ба иљро мерасид; байъ кардан а) дар бораи байъ ё кирояи чизе ба як ќарор омадан; б) фурўхтан.

БАКТЕРИОЛОГИЯ ю. ‫ ﺑﻜﺘﺮآﻻﮔﻴﻪ‬илм дар бораи бактерияњо, микробшиносї, ангалшиносї.

БАЙЪАТ а. ‫ ﺑﻴﻌﺖ‬кит. муоњида, ањду паймон, муоњидаи дўстї, паймон бастан барои фармонбардорї ва итоат аз касе, ки одатан бо даст додан анљом меёфтааст; пешвої ё роњбарии касеро пазируфтан. БАЙЪАТЇ ‫ ﺑﻴﻌﺘﻲ‬марбут ба байъат; бахшидашуда њангоми байъат.

БАКТЕРИОЛОГЇ ‫ ﺑﻜﺘﺮآﻻﮔﻲ‬мансуб ба бактерия; љанги бактериологї љанге, ки дар он микробњои гуногунро дар шакли бомба ва ѓ. њамчун воситаи ќатли ом истифода мебаранд, љанги микробї. БАКТЕРИЯ ю. ‫ ﺑﻜﺘﺮﻳﻪ‬мављудоти хурдтарини ба назар нонамоён, ки дар зери заррабин дида мешавад, микроб, ангал. БАКТЕРИЯШИНОСЇ ‫ ﺑﻜﺘﺮﻳﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи илм дар бораи бактерияњо, микробшиносї, ангалшиносї.

БАЙЪАТНОМА ‫ ﺑﻴﻌﺖﻧﺎﻣﻪ‬навиштаи дорои байъат, ањднома, ки асосан ба подшоњон ва амирон байъат мекарданд.

БАКУЛЛЇ куллї.

БАЙЪНОМА ‫ ﺑﻴﻊﻧﺎﻣﻪ‬санади харидуфурўш.

БАЌАДР ‫ ﺑﻪﻗﺪر‬ќадрнок, ќиматнок, арзишманд, боэњтиром, баќимат.

БАЙЪОНА ‫ ﺑﻴﻌﺎﻧﻪ‬як миќдор пуле, ки ваќти муомила пешакї ба соњиби мол медињанд, пешбањо, пешпардохт. БАЙЪПУЛЇ ‫ ﺑﻴﻊﭘﻮﻟﻲ‬ниг. байъона. БАК I фр. ‫ ﺑﻚ‬зарфест барои нигоњ доштани сўзишвории моеъ дар мошин, њавопаймо ва

‫ﺑﻜﻠّﻲ‬

тамоман, батамом, ба таври

БАЌ(Ќ)АМ а. ‫ ﺑﻘﻢ‬1. дарахтест чўбаш сурхранг, ки аз пўсти он ранги сурх тайёр мекунанд, дарахти зардранги сурх. 2. маљ. сурх. БАЌАР а. ‫ ﺑﻘﺮ‬кит. гов; соли баќар соли дуюми силсилаи солшумории дувоздањгона бо номи њайвонот, соли гов.

БАЛ __________________________________________________________________________________ – 125 – БАЌАРРОС ‫ ﺑﻘﺮاس‬калимаи таќлиди овози љўшиши сахти об ва дигар моеот, балаќќос. БАЌИМАТ матбањо.

‫ﺑﻪﻗﻴﻤﺖ‬

пурбањо, ќиматнок, ќи-

БАЌИЯ а. ‫ ﺑﻘﻴﻪ‬1. монда, бозмонда; боќимонда, мобаќї; баќияи пул зиёдатии пул, пули боќимонда баъди хариди чизе; баќияи умр ќисми боќимондаи умр. 2. думбола, идома. БАЌИЯПУЛЇ ‫ ﺑﻘﻴﻪﭘﻮﻟﻲ‬ниг. баќия (-и пул). БАЌЌОЛ а. ‫ ﺑﻘّﺎل‬дўкондори озуќафурўш, фурўшандаи озуќа (аз ќабили орд, сабзавот, равѓан биринљ ва ѓ.). БАЌЌОЛЇ ‫ ﺑﻘّﺎﻟﻲ‬1. мансуб ба баќќол; амали баќќол, кору касби баќќол. 2. дўкони озуќафурўшї, макони фурўши хўрокворї. БАЌЛ а. ‫ ﺑﻘﻞ‬кит. нўшгиёњ, номи умумии гиёњњои хўрокї (њамчун пудина, тарра); кабудї, сабзавот. БАЌО а. ‫ ﺑﻘﺎء‬1. боќї будан, абадият, љовидон; мондагор будан, бардавомї; баќои умр бардавомии умр, безаволии умр, дарозумрї; баќои њаёт дарозумрї. 2. маљ. пойдорї, устуворї, њастї, пояндагї. 3. физ. собит мондани миќдор ва каммияти физикї, монанди нерў ё вазн њангоми ба вуќўъ омадани таѓйироти физикї ё химиявї барои энергия: баќои љирм, ќонуни баќо. БАЌОЁ ‫ ﺑﻘﺎﻳﺎ‬кит. 1. боќимондањо, чизњои боќимонда. 2. бозмондагон, љузъњои боќимондаи чизе. 3. асарњо ва нишонањои барљомонда. БАЌУВВАТ ‫ت‬‫ ﺑﻘﻮ‬1. ниг. боќувват. 2. маљ. сахт, мањкам; доштнок: матои ѓафси баќувват. БАЌУВВАТЇ ‫ﺗﻲ‬‫ ﺑﻘﻮ‬ниг. боќувватї. БАЌУРБ ‫ ﺑﻘﺮب‬ќурбнок, ќиматнок, арзишнок; дорои ќадру ќимати зиёд. БАЛ ‫ ﺑﻞ‬шакли кўтоњшудаи балки. БАЛАД І а. ‫ ﺑﻠﺪ‬1. шинос бо чизе; воќиф, огоњ; роњнамо; балад будан ба чизе шинос будан бо чизе, огоњї доштан аз (сирру асрори) чизе. БАЛАД II а. ‫ ﺑﻠﺪ‬ниг. балда. БАЛАДЇ ‫ ﺑﻠﺪي‬1. марбут ба балад ва балда; шањрї. 2. балад будан, ошно будан, донистан.

БАЛАЗЗАТ ‫ ﺑﻠﺬّت‬ниг. болаззат. БАЛАЌ-БАЛАЌ ‫ ﺑﻠﻖﺑﻠﻖ‬калимаи таќлиди овоз, ки садои љўшидани чизи моеъро ифода мекунад. БАЛАЌЌАС//БАЛАЌЌОС ‫ﺑﻠﻘّﺎس‬//‫ ﺑﻠﻘّﺲ‬калимаи таќлиди овози сахт љўшидани чизњои обакї. БАЛАЌЌОСЗАНОН ‫ ﺑﻠﻘّﺎسزﻧﺎن‬феъли њол аз балаќќос задан; дар њолати балаќќос зада љўшидан. БАЛАНД ‫ ﺑﻠﻨﺪ‬1. афрошта, боло; муќоб. паст: девори баланд, кўњи баланд. 2. дароз, навча, муќоб. кўтоњ: ќади баланд. 3. бисёр, зиёд, афзун: иќтидори баланд. 4. тез, гузаро, шунаво (оид ба садо, ханда): баланд-баланд хондан. 5. бисёр сахт, бошиддат: оташи баланд, таби баланд. 6. ѓализ, пурранг (нисбат ба ранг): кабуди баланд, сурхи баланд. 7. маљ. хеле хуб, хориќулода, олї: мањорати баланд, мазмуни баланд, сухани баланд, табъи баланд, истеъдоди баланд; нархи баланд ќимати гарон; тамокуи баланд тамокуи тунду таъсирнок; баланд бардоштан а) боло кардан (мас., дастро); б) зиёд намудан, афзун намудан, бисёр кардан (мас., њосил ва ё иќтидорро); баланд гардидан // баланд гаштан ниг. баланд шудан; баланд гирифтан а) якбора бо садои баланд шурўъ кардан (мас., дар сурудхонї, ки одатан оњиста-оњиста ба ављ расонида мешавад); б) худро афзал донистан, худро бењтар шумурдан; баланд кардан (намудан) а) боло кардан, бардоштан: сар баланд кардан; б) равшан кардан, пурќувват кардан (-и чароѓ, оташ ва ѓ.); в) сохтан, барпо намудан; баланд шудан а) боло баромадан; зоњир шудан, намудор гаштан; б) боло шудан, бардошта шудан; в) зиёд шудан, афзудан (мас., обрў, шўњрат, рутба ва ѓ.); г) ќомат рост кардан, ќад афрохтан; ѓ) баромадан, шунида шудан, ба гўш расидан (-и овоз); ◊ гапи баланду паст (ё пасту баланд) задан дурушту даѓал гап задан, сухани бемаъниву бењуда гуфтан, дурушт муомила кардан; нархи чизеро баланд кардан ќимати чизеро гарон кардан, бањои чизеро зиёд кардан; овоз баланд кардан дод задан, фарёд баровардан. БАЛАНДАХТАР ‫ ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ‬1. толеъбаланд, некбахт. 2. тавоно, нерўманд, муќтадир. БАЛАНДАХТАРЇ бахтї, саодат.

‫ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮي‬

некбахтї, хуш-

БАЛ __________________________________________________________________________________ – 126 – БАЛАНДБОЛО ‫ ﺑﻠﻨﺪﺑﺎﻻ‬ниг. болобаланд.

БАЛАНДЌАД ‫ ﺑﻠﻨﺪﻗﺪ‬ниг. ќадбаланд.

БАЛАНДВОЛТ ‫ ﺑﻠﻨﺪواﻟﺖ‬дорои волти зиёд: хати барќи баландволт.

БАЛАНДЌОМАТ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻗﺎﻣﺖ‬ниг. ќоматбаланд.

БАЛАНДГЎ ‫ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ‬1. василае, ки шиддати садоро таќвият медињад. 2. василае, ки ишораи барќро ба садо табдил медињад. 3. василаи расондани паём ё таблиѓи чизе; карнаи радио. БАЛАНДГЎЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻳﻲ‬маљ. даъвоњои бељо ва лофу газоф задан. БАЛАНДГЎЯК ‫ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻳﻚ‬ниг. баландгў. БАЛАНДЃОЯ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻏﺎﻳﻪ‬дорои ѓояи баланд, аз љињати ѓоявї дар дараљаи нињої. БАЛАНДДЕВОР ‫ ﺑﻠﻨﺪدﻳﻮار‬дорои девори баланд (мас., њавлї, сарой, ќалъа). БАЛАНДИЁР ‫ ﺑﻠﻨﺪﻋﻴﺎر‬кит. дорои иёри баланд, комилиёр, холис. БАЛАНДИЌБОЛ ‫ ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل‬толеъбаланд, некбахт, хушбахт. БАЛАНДИЌБОЛЇ бахтї, хушбахтї.

‫ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎﻟﻲ‬

толеъбаландї, нек-

БАЛАНДИН ‫ ﺑﻠﻨﺪﻳﻦ‬болодарї, чўби болоии дари хона, чорчўби дар. БАЛАНДИРОДА ‫ ﺑﻠﻨﺪاراده‬бо иродаи мустањкам, дорои иродаи матин. БАЛАНДИСАНЉ ‫ ﺑﻠﻨﺪيﺳﻨﺞ‬сохт. олати заминсанљї барои муайян кардани андозаи баландї. БАЛАНДИХТИСОС ‫ ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺼﺎص‬дорои ихтисоси баланд, донандаи хуби касбу кор. БАЛАНДЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪي‬1. љои баланд, тепа; муќоб. пастї; пастию баландї а) шебу фароз; ноњамворї; б) киноя аз неку бад; мушкилот (и рўзгор). 2. боло. 3. дарозї ба амуд, иртифоъ; ќад; муќоб. кўтоњї; баландї доштан баланд будан, дорои иртифоъ будан; баландї ёфтан баланд шудан; рост шудан. 4. ќулла; ављ. 5. баланд будан, боло будан, олї (дараља) будан; бузургї, азамат. 6. маљ. шиддат; афзунї, зиёдї; толеи касе баландї кардан бахти касе тофтан. БАЛАНДКЎЊ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻛﻮه‬1. кўњи баланд. 2. воќеъ дар байни кўњњои баланд: дењаи баландкўњ.

БАЛАНДМАЗМУН ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﻀﻤﻮن‬дорои мазмуни баланд, пурмазмун. БАЛАНДМАЌОМ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﻘﺎم‬ниг. баландмартаба. БАЛАНДМАРТАБА ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ‬дорои маќом ва дараљаи баланд; воломаќом, олимаќом; олиќадр, баландпоя. БАЛАНДМАРТАБАГЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﮕﻲ‬баландпоя будан, баландмартаба будан, воломаќомї. БАЛАНДМАЊАК ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﻬﻚ‬ниг. баландиёр. БАЛАНДМАЊСУЛ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﺤﺼﻮل‬он чи мањсули зиёд медињад, сермањсул. БАЛАНДМАЪРИФАТ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﻌﺮﻓﺖ‬соњиби маърифати баланд; фозилу доно. БАЛАНДМАЪРИФАТЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‬баландмаърифат будан; доної, фозилї. БАЛАНДНАЗАР ‫ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮ‬он ки ба чизњои майдачўйда ва назарногир ањамият намедињад, баландњиммат. БАЛАНДНАЗАРЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮي‬баландназар будан. БАЛАНДНОМ некном.

‫ﺑﻠﻨﺪﻧﺎم‬

баландовоза, машњур,

БАЛАНДОБРЎЙ ‫ﺑﻠﻨﺪآﺑﺮوي‬ эътибори баланд.

соњиби

обрўю

БАЛАНДОВОЗ ‫ ﺑﻠﻨﺪآواز‬садои баланд дошта. БАЛАНДОВОЗА ‫ ﺑﻠﻨﺪآوازه‬овозадор, машњур, шўњратманд, номдор, маъруф. БАЛАНДОЊАНГ ‫ ﺑﻠﻨﺪآﻫﻨﮓ‬ниг. баланд овоз. БАЛАНДОШЁНА сёр, чандтабаќа.

‫ﺑﻠﻨﺪآﺷﻴﺎﻧﻪ‬

дорои ошёнаи би-

БАЛАНДПАРВОЗ ‫ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮواز‬1. боло ва дур парвозкунанда: парандаи баландпарвоз. 2. маљ. гўяндаи фикрњои баланд дар шеър. БАЛАНДПАРВОЗЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازي‬баландпарвоз будан, парвози баланд доштан. БАЛАНДПОЯ ‫ ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ‬1. дорои пояњои дароз: мизи баландпоя. 2. ниг. баландмартаба. БАЛАНДПОЯГЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﮕﻲ‬1. баландпоя будан, пояњои дароз доштан. 2. ниг. баландмартабагї.

БАЛ __________________________________________________________________________________ – 127 – БАЛАНДРУТБА ‫ ﺑﻠﻨﺪرﻃﺒﻪ‬дорои рутбаву мартабаи калон, олимаќом: афсари баландрутба. БАЛАНДСАДО ‫ ﺑﻠﻨﺪﺻﺪا‬ниг. баландовоз. БАЛАНДСИФАТ ‫ ﺑﻠﻨﺪﺻﻔﺖ‬дорои сифат ва навъи баланд, аълосифат. БАЛАНДСИФАТЇ ‫ ﺑﻠﻨﺪﺻﻔﺘﻲ‬баландсифат будан; аълосифатї. БАЛАНДТАБЪ ‫ ﺑﻠﻨﺪﻃﺒﻊ‬соњиби табъи баланд, соњибзавќ; шоири хушсалиќа.

БАЛВОГАРОНА ‫ ﺑﻠﻮاﮔﺮاﻧﻪ‬1. исёнкорона; ошўбгарона: балвогарона гап задан. 2. дорои хусусияти ба ошўбу исён даъваткунанда: шиори балвогарона, суханони балвогарона. БАЛЃАМ а. ‫ ﺑﻠﻐﻢ‬мояи ѓализе, ки бо сулфа аз гулў (-и бемор) људо мешавад: балѓам партофтан. БАЛЃАМИМИЗОЉ балѓамї.

‫ﺑﻠﻐﻤﻲﻣﺰاج‬

дорои табиати

бахташ

БАЛЃАМЇ ‫ ﺑﻠﻐﻤﻲ‬1. беморе, ки аз гулўяш бо сулфа балѓам мебарояд. 2. ранги сабзи паст, сабзчаранг: пиёлаи балѓамї.

БАЛАНДФИШОР ‫ ﺑﻠﻨﺪﻓﺸﺎر‬дорои ќувваи муќовимат ба фишори зиёд, тобовар ба фишори калон: ќубурњои баландфишор.

БАЛЃАМОВАР ‫ ﺑﻠﻐﻢآور‬бавуљудоварандаи балѓам, боиси балѓампартої шудан: доруи балѓамовар.

БАЛАНДЊАВО ‫ ﺑﻠﻨﺪﻫﻮا‬1. ниг. њавобаланд. 2. њавобаландона, маѓрурона.

БАЛЃАМПАРТОЇ ѓам партофтан.

БАЛАНДЊАРОРАТ ‫ ﺑﻠﻨﺪﺣﺮارت‬дорои њарорати баланд, гарм, тафсон.

БАЛЃУР ‫ ﺑﻠﻐﻮر‬донаи кўбидашуда ва шикастаи ѓалладона, монанди гандум ва љав, рез.

БАЛАНДЊИММАТ ‫ﺖ‬‫ ﺑﻠﻨﺪﻫﻤ‬ниг. њимматбаланд.

БАЛЃУРЇ ‫ ﺑﻠﻐﻮري‬мансуб ба балѓур; тањияшуда аз балѓур.

БАЛАНДТОЛЕЪ омадкарда.

‫ﺑﻠﻨﺪﻃﺎﻟﻊ‬

БАЛАНДЊИММАТЇ баландї.

некбахт,

‫ﺘﻲ‬‫ﺑﻠﻨﺪﻫﻤ‬

ниг.

њиммат-

БАЛАНДЊОСИЛ ‫ ﺑﻠﻨﺪﺣﺎﺻﻞ‬кишт ё замине, ки њосили зиёд медињад. БАЛАНДШАВАНДА ‫ ﺑﻠﻨﺪﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз баланд шудан; болобароянда, болошаванда. БАЛАНДШИДДАТ ‫ت‬‫ ﺑﻠﻨﺪﺷﺪ‬дорои шиддати зиёд; муќ. баландволт: хати баландшиддати ќувваи барќ.

‫ ﺑﻠﻨﺲ‬њисобд., ниг. тавозун. ю. ‫ ﺑﻠﺴﺎن‬1. дарахтест хордор,

БАЛАНС фр.

БАЛАСОН ки асосан дар Арабистон ва Њабашистон мерўяд ва бо теѓ задан аз он самѓе (моддаи часпанда) давої мебарояд. 2. самѓи муаттаре, ки аз чанд гиёњ, аз љумла аз самѓи баласон ба даст меояд. БАЛВО а. ‫ ﺑﻠﻮا‬ѓавѓо, ошўб, шўриш, исён (бо ќасди табаддулоти давлатї).

‫ﺑﻠﻐﻢﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬

исми амал аз бал-

БАЛДА а. ‫ ﺑﻠﺪه‬кит. мањалли ањолинишин; шањр. БАЛДОЌ ‫ ﺑﻠﺪاق‬њалќаи доирашакле, ки занон барои зебу зинат ба бинї мекардаанд; гўшвораи доирашакл. БАЛЕ а. ‫ ﺑﻠﻲ‬1. њиссачаи тасдиќї оре, ња, њо; бале гуфтан тасдиќ кардан; розї шудан. 2. нидо офарин, ањсан; бале-бале гуфтан ба тасдиќи сухани касе «ња-ња» гуфтан. БАЛЕГЎ(Й) (‫ ﺑﻠﻲﮔﻮ)ي‬1. маљ. хушомадгў, лаббайкгў, чоплус. 2. књн. ёридињандаи маддоњон – хонандагони ќиссањои ривоятї, ки дар ваќти ќиссахонї бо нидои худ диќќати сомеонро ба тарафи ќиссахон љалб менамуданд. БАЛЕГЎЇ ‫ ﺑﻠﻲﮔﻮﻳﻲ‬1. исми амал аз бале гуфтан; тасдиќ кардан; изњори ризомандї. 2. маљ. хушомадгўї, лаббайгўї, чоплусї. БАЛЕЃ а. ‫ ﺑﻠﻴﻎ‬ниг. балиѓ.

БАЛВОГАР ‫ ﺑﻠﻮاﮔﺮ‬ошўбандоз; шўришгар.

БАЛЕТ фр. ‫ ﺑﻠﻴﺖ‬1. як навъи санъати раќс. 2. як намуди намоишњои сањнавї иборат аз раќс ва имову ишорат тањти оњанги мусиќї.

БАЛВОГАРЇ ‫ ﺑﻠﻮاﮔﺮي‬балво хезондан, ошўбгарї, исёнгарї.

БАЛЕТМЕЙСТЕР олм. ‫ﺑﻠﻴﺖﻣﻴﺴﺘﺮ‬ гузорандаи раќсњои балет.

БАЛВОАНГЕЗ ‫ ﺑﻠﻮااﻧﮕﻴﺰ‬ниг. балвогар.

басањна-

БАЛ __________________________________________________________________________________ – 128 – БАЛИЃ//БАЛЕЃ а. ‫ ﺑﻠﻴﻎ‬1. расо, комил; фасењ, зебо (сифати сухан). 2. суханвар, забонвар, зебогуфтор. БАЛИД а. ‫ ﺑﻠﻴﺪ‬кит. кундфањм, кундзењн. БАЛИЌ т. ‫ ﺑﻠﻴﻖ‬моњї; гўшти шўр ва андак хушк кардаи тахтапушти моњињои сурх. БАЛИЛА ю.-а. ‫ ﺑﻠﻴﻠﻪ‬1. меваи зардранг ва тухмшаклу дарозрўя, ки донаи он хусусияти доругї дорад ва дар дорусозї истифода мешавад. 2. гиёњи ин мева, ки дарахтчаест аз хонаводаи бодоми њиндї. БАЛИСОН ю.-а. ‫ ﺑﻠﻴﺴﺎن‬ниг. баласон. БАЛИЯ(Т) а. ‫ﺑﻠﻴﺖ‬//‫ ﺑﻠﻴﻪ‬1. кит., ниг. бало. 2. мусибат, бадбахтї, фаќирї, мўњтољї. БАЛК ‫ ﺑﻠﻚ‬шакли кўтоњшудаи балки. БАЛКАН љаниќ.

‫ﺑﻠﻜﻦ‬

књн. 1. сари девор. 2. ниг. ман-

БАЛКИ ‫ ﺑﻠﻜﻪ‬1. љузъи пасини пайвандаки љуфти хилофї: на танњо…, балки; на фаќат…, балки. 2. њиссачаи таъкидї њатто. 3. баръакс. БАЛЛ фр. ّ‫ﺑﻞ‬ 1. воњиди ченаки дараља ё шиддати њодисањо (аз ќабили бод, зилзила). 2. бањое, ки ба дараљаи дониши талабагон дар мактабњо ва ба мањорати варзишгарон дар мусобиќањо дода мешавад, хол. БАЛЛАДА фр. ‫ ﺑﻠّﺪه‬адш. яке аз намудњои назми лирикию њамосавист, ки аз шеъри начандон калони сюжетнок иборат буда, дар он лањзаи ќањрамонї ва ѓ. тасвир меёбад, ќисса. БАЛЛИСТИКА ю. ‫ ﺑﻠّﻴﺴﺘﻴﻜﻪ‬њ. илм дар бораи ќонунияти парвози тиру мушакњо. БАЛЛИСТИКЇ ‫ ﺑﻠﻴﺴﺘﻴﻜﻲ‬:мушаки баллистикї мушаки худпар бо хати сайри љисми озодњаракаткунанда. БАЛЛОН фр. ‫ ﺑﻼن‬1. зарфи шишагї ё филизї барои кашондан ва нигоњ доштани чизњои моеъ ва газ. 2. чархи резинї, ки ба дарунаш њаво пур карда мешавад. БАЛО а. ‫ ﺑﻼ‬1. офат, фалокат, бадбахтї; балои ногањонї // балои осмонї офати табиї (аз ќабили тўфон, жола, сел, раъду барќ); балои азим а) офати нињоят калон; б) маљ. нињоят шайтону маккор; балову ќазо барин мисли офати ногањонї ва банохост дучоршаванда;

ба балои бад гирифтор шудан дучори мусибат гардидан, гирифтори бадбахтї шудан. 2. сахтї, машаќќат, азоб. 3. осеб, зарар, зиён; бало задан а) осеб расидан, зарар дидан; дучори нохушї шудан; б) маљ. расво ва бемаза шудани коре; њељ бало карда натавонистан ягон зарар расонида натавонистан. 4. маљ. дарди сар, ташвиши сарзиёд: ин корро кунї њам, як бало, накунї њам, як бало. 5. маљ. маккор, шайтон, айёр; шахси шуми ба њар кирдор ќодир ва рўйнагардонанда аз њељ чиз; баду бало одами њилагару айёр, ки аз њар гуна душворї ба осонї мебарояд; балову бадтар // балою батар а) офату бадбахтї; азобу машаќќат; б) киноя аз њар гуна чизњои даркору нодаркор, лашу луш, чизњои гуногун; ба бало мондан а) дучори мусибат шудан, гирифтори бадбахтї шудан; б) маљ. ба худ дарди сар харидан, дар натиљаи ягон амали худ ба ташвиш мондан; чї бало а) њиссачаи таркибии ифодакунандаи њайрат ва тааљљуб магар?; б) чї гап?, чї воќеа?; боз чї балои дигар њар навъ корњои дигар; балои љон шудан (гардидан) боиси ташвиш ва нороњатї шудан, зањмати сарзиёдї шудан; аз бало њазар (маќ.) аз бад дур будан бењтар аст, бо бадї кордор нашудан хубтар аст; бало ба пасаш њар фалокате, ки бошад, ба худаш шавад (дар мавриди кордор нашудан, ба ањволи худ вогузоштани касе, чизе гуфта мешавад); балоят (балояш) занад; балоятро (балота) гирам тасаддуќат шавам, ќурбонат гардам (одатан дар мавриди навозиш гуфта мешавад); дили одаткарда – балои љон (маќ.) тарки одат амри муњол. БАЛОАНГЕЗ ‫ ﺑﻼاﻧﮕﻴﺰ‬1. офатовар; зарару хисороти бисёр оваранда. 2. шўрангез, фитнаовар. БАЛОГАРДОН ‫ ﺑﻼﮔﺮدان‬1. он чи ё он ки балоро аз кас дур мекунад; муњофизаткунанда аз балову офат. 2. д. лаќаби Бањоваддини Наќшбанд, ки ањли дину тариќат гўё барои дур кардани бало ва офат ба рўњи ў назру садаќа мекунанд. БАЛОЃ а. ‫ ﺑﻼغ‬кит. 1. кифоят, басандагї; камол. 2. расонидан (ба чизе, ба дараљае). БАЛОЃАТ а. ‫ ﺑﻼﻏﺖ‬1. расидагї, пухтагї, камолот, булуѓ; балоѓати аќлї камолоти аќлї; синни балоѓат // њадди балоѓат синну сол, ки

БАМ __________________________________________________________________________________ – 129 – баробари пурра шудани он њар як шахс шањрванди комилњуќуќ ва камолёфта шинохта мешавад; ба балоѓат расидан пурра шудани синну соли шахси љавон; ба њадди булуѓ расидан, камол ёфтан. 2. њадди камолот дар суханварї. БАЛОЃЇ ѓї.

‫ ﺑﻼﻏﻲ‬марбут ба балоѓат: улуми бало-

БАЛОДАТ а. ‫ ﺑﻼدت‬кит. кундзењнї, кундфањмї. БАЛОДИДА аст.

‫ﺑﻼدﻳﺪه‬

он ки ба бало дучор шуда-

БАЛОЗАДА ‫ ﺑﻼزده‬1. бадбахт, берўзї (њамчун дашном ва тањќир гуфта мешавад). 2. бекора, корношоям. БАЛОЗАДАГЇ ‫ ﺑﻼزدﮔﻲ‬дучор шудан ба балову мусибат, мусибатзадагї. БАЛОКАШ ‫ ﺑﻼﻛﺶ‬кит. гирифтори бадбахтї ва мусибат; мубтало ба сахтї ва машаќќат; бадбахт, бечора. БАЛОКАШЇ ‫ ﺑﻼﻛﺸﻲ‬тањаммули њар балову ранљ, тоќат кардан ба њар балову бадбахтї. БАЛОЛАК ‫ ﺑﻼﻟﻚ‬ниг. балорак.

‫ ﺑﻼن‬ниг. баллон. БАЛООВАР ‫ ﺑﻼآور‬ниг. балоангез. БАЛОРАК њ. ‫ ﺑﻼرك‬књн. 1. шамшери њиндї, ки БАЛОН фр.

аз пўлоди асл сохта мешавад. 2. љавњари пўлод. 3. фўлоди љавњардор.

БАЛОРАСИДА ‫ ﺑﻼرﺳﻴﺪه‬ниг. балозада. БАЛОРАЉ ‫ ﺑﻼرج‬кит., ниг. лаклак.

БАЛОЊАТ а. ‫ ﺑﻼﻫﺖ‬кит. 1. аблањї, нодонї, бефањмї, гўлї. 2. содадилї. БАЛОЧА ‫ ﺑﻼﭼﻪ‬шакли тасѓири бало (одатан дар ваќти навозиш ба кўдак гуфта мешавад), шўх, шайтон. БАЛОЉ ‫ ﺑﻼج‬књн. бўрё, њасир. БАЛОЉЎ(Й) (‫ ﺑﻼﺟﻮ)ي‬1. љўяндаи бадбахтї ва мусибат. 2. маљ. пархошљўй, љангљўй. БАЛОЯ ‫ ﺑﻼﻳﻪ‬кит. ќањба, руспї, фоњиша, сабукпо. БАЛУТ ‫ ﺑﻠﻮت‬ниг. булут. БАЛУЉ ‫ ﺑﻠﻮج‬номи халќе, ки як ќисми ањолии Эрон ва Покистонро ташкил мекунад. БАЛУЉЇ ‫ ﺑﻠﻮﺟﻲ‬1. мансуб ба балуљњо: забони балуљї. 2. сокини Балуљистон; ањли Балуљистон. БАЛХЇ ‫ ﺑﻠﺨﻲ‬мансуб ба Балх (шањрест дар шимоли Афѓонистони имрўза); тути балхї як навъи бењтарини тут. БАЛЧИЌ ‫ ﺑﻠﭽﻴﻖ‬гуфт. лойќа, вањал, лаљан, лойи часпаки тунук. БАЛЪ а. ‫ ﺑﻠﻊ‬балъидан, фурў бурдан, нахоида ќурт кардан. БАЛЪИДАН ‫ ﺑﻠﻌﻴﺪن‬кит. фурў бурдан (ба гулў). БАМ ‫ ﺑﻢ‬садои дурушт ва ѓафс; овози баланд ва ѓафси асбоби мусиќї; муќоб. зер. БАМАВРИД ‫ ﺑﻤﻮرد‬он чи дар мавќеаш, яъне дар ваќти матлуб иљро мешавад; айни муддао.

БАЛОХЕЗ ‫ ﺑﻼﺧﻴﺰ‬маконе (љое), ки аз он мусибату бало бихезад.

БАМАЗА ‫ ﺑﻤﺰه‬ниг. бомаза.

БАЛОХЎР ‫ ﺑﻼﺧﻮر‬1. он ки аз њисоби дастранљи дигарон рўз мегузаронад, муфтхўр. 2. таър. сардори дастаи дуздони майда. 3. таър. шахсе, ки аввали таоми ашрофро чашида медид; балохўрони бозор киноя аз ќаллобон, њаннотон ва савдогарон; балохўрони ќишлоќ таър. калонњои дења (арбоб ва ѓ.), ки одатан аз њисоби дигарон рўз мегузарониданд; нафси балохўр нафсе, ки ба чизи андак ќонеъ намешавад, нафси бад.

БАМАЪНЇ ‫ ﺑﻤﻌﻨﻲ‬1. маънидор, пурмазмун; оќилона: суханони бамаънї. 2. бааќл, ба одоб, ботамкин.

БАЛОХЎРДА шуда.

‫ ﺑﻼﺧﻮرده‬ба ранљу бало гирифтор-

БАМАЗАХЎРАК ‫ ﺑﻤﺰهﺧﻮرك‬зуккахўр.

БАМБУК фр. ‫ ﺑﻤﺒﻮك‬як навъ растании наймонанди минтаќаи њорра, хайзурон, найи њиндї. БАМЇ ‫ ﺑﻤﻲ‬вазъ ва њолати бам будан, муќобили зерии садо. БАМУЛОЊИЗА ‫ ﺑﻪﻣﻼﺣﻈﻪ‬ниг. боандеша. БАМУЛОЊИЗАГЇ ‫ ﺑﻪﻣﻼﺣﻈﮕﻲ‬ниг. боандешагї.

БАН __________________________________________________________________________________ – 130 – БАНАВОРГИРЇ ‫ ﺑﻪﻧﻮارﮔﻴﺮي‬исми амал аз ба навор гирифтан (мас., филмро). БАНАЌШАГИРЇ ‫ ﺑﻨﻘﺸﻪﮔﻴﺮي‬исми амал аз ба наќша гирифтан; ба наќша дохил кардани коре ё љое. БАНАН исп. ‫ ﺑﻨﻦ‬бот. як навъ растании минтаќаи гармсер, ки меваи лазиз дорад, мавз. БАНАФШ ‫ ﺑﻨﻔﺶ‬ниг. бунафш. БАНГ ‫ ﺑﻨﮓ‬1. гиёњи яксолаест, ки барои њосил кардани нашъа ва равѓан дар баъзе кишварњои гарм парвариш мекунанд. 2. моддаи сабзранги кайфовар, ки аз шираи банг њосил мешавад, нашъа, чарс; банг кашидан // банг задан банг истеъмол кардан; ◊ банги девона бот. як навъ гиёњи зањрнок ва бадбўй, ки њамчун алафи бегона мерўяд ва дар тиб аз он њамчун гиёњи шифобахш истифода мебаранд. БАНГДОНА ‫ ﺑﻨﮕﺪاﻧﻪ‬1. тухми банг, ки аз пўсти он моддаи кайфовар тайёр мекунанд. 2. ниг. банг. БАНГИЁНА ‫ ﺑﻨﮕﻴﺎﻧﻪ‬бангивор, мисли бангї: хаёлњои бангиёна. БАНГИХОНА ‫ ﺑﻨﮕﻲﺧﺎﻧﻪ‬мањалле, ки бангиён барои кашидани банг љамъ мешуданд. БАНГЇ ‫ ﺑﻨﮕﻲ‬он ки мубталои банг кашидан аст, мўътоди банг. БАНГОЛЇ ‫ ﺑﻨﮕﺎﻟﻲ‬1. мансуб ба вилояти ќадимаи Бангола, ки њоло љумњурии Бангладешро ташкил медињад. 2. сокини Бангола. банд ‫ ﺑﻨﺪ‬1. асоси замони њозира аз бастан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои банданда (девбанд, наќшбанд, чашмбанд…) ва басташаванда ба љое (гулўбанд, камарбанд…). БАНД ‫ ﺑﻨﺪ‬1. риштае, ки барои ба њам пайвастани чизњо ба кор меравад, канаб, ресмон ва ѓ. 2. он чи пои бандї ва асирон, ё поњои љонварони вањширо бо он мебанданд, занљир, завлона ва ѓ. 3. љои ба њам пайвастани устухонњои бадан, мафсил, буѓум; умуман љои пайваст шудани чизњо: банди най. 4. гирењ, уќда. 5. ќайд, дом; њабс, зиндон; ба банд гирифтан њабс кардан. 6. машѓул, саргарм, андармон. 7. девор, монеа дар пеши

љое, чизе. 8. садди пеши об, сарбанд, дарѓот. 9. як миќдор алаф, њезум ва ѓ., ки ба њам баста шудааст, дарза: як банд алаф, як банд њезум. 10. ќисме (порчае) аз шеър, суруд ва навиштае. 11. њар як фасл ва моддањои ќонун ва ањдномањо; банди даст љои байни панља ва соид; банди по буљулаки по; аз банди… аз бехи…, аз таги…; дар банди… дар ќайди…; гирифтори…; банд будан а) масдуд будан, баста будан (-и роњ, равзан ва ѓ.); б) саргарм будан, машѓул ва андармон будан;.банд кардан а) бастан, пайвастан, васл кардан; б) пеши роњро гирифтан, масдуд кардан; танг кардани роње, дар роњи чизе монеа ба вуљуд овардан; в) ињота кардан, печонида гирифтан; г) гирифтор намудан, мубтало кардан; ѓ) маљ. касеро дар бањс ё бозие маѓлуб кардан, мот кардан; банд шудан а) баста шудан, масдуд шудани роње; б) ба монеа дучор шуда, бозистодани чизе, дармондани чизе дар љое; в) андармон (саргарм) шудан, машѓул шудан бо коре; г) маљ. мот шудан, маѓлуб шудан (дар бозї); сармоя (маблаѓ ё пул)-ро банд кардан сармоя гузоштан ба чизе, гузоштани маблаѓе барои чизе; фикр (хаёл) банд будан дар бораи чизе пайваста фикр кардан; чизеро ба љое банд кардан насб кардан, часпондан, гузоштан; гузарондан; љоеро банд кардан ишѓол кардани љое, нишастан ба љое; ◊ бору банд чизу чораи рўзгор, асбобњои хона; кўчу банд чизу чораи рўзгор, ки барои кўчидан баста шудааст, бору буна; банди дили касе кушодан шод шудан, хурсанд шудани касе; дасти касе банд будан ба коре сахт андармон будан, машѓули коре будани касе; касеро ба касе банд кардан касеро хонадор кардан; сари касе банд будан номзад доштан (-и духтаре). БАНДА ‫ ﺑﻨﺪه‬1. ѓулом, абд, зархарид. 2. маљ. навкар, фармонбардор, хизматгор, чокар. 3. маљ. побанд, дилдодаи чизе; бандаи нафсу шикам маљ. баднафс, пурхўр, шикампараст; бандаи шањват маљ. шањватпараст; ишратпараст. 4. камина, ман (аз рўи хоксорї шахси гўянда худро меномад). 5. д. одам, инсон, ки мувофиќи аќидаи динї халќкарда ва ѓуломи Худо њисоб меёбад; бандаи хокї инсон, одам; бандаи Худо а) абди Аллоњ; б) маљ. одами њаќир, одами одї. 6. гуфт. ќиморбозе, ки дар ќимор бой дода, то адо кардани ќарзи худ мисли асир мутеи њарифи худ шуда мемонад.

БАН __________________________________________________________________________________ – 131 – монанди банда, ба мисли

БАНДАФУРЎШ ‫ ﺑﻨﺪهﻓﺮوش‬фурўшандаи ѓуломону асирон, наххос, ѓуломфурўш.

БАНДАГЇ ‫ ﺑﻨﺪﮔﻲ‬1. банда будан, ѓуломї; асорат. 2. чокарї, навкарї, хизматгорї. 3. итоат ва фармонбардории бечунучаро (мутобиќи аќидаи динї); ◊ бандагї кардан // бандагии худоро ба(р) љо овардан мурдан, вафот кардан.

БАНДАФУРЎШЇ ‫ ﺑﻨﺪهﻓﺮوﺷﻲ‬кору шуѓли бандафурўш, ѓуломфурўшї.

БАНДАВОР ѓулом.

‫ﺑﻨﺪهوار‬

БАНДАЗОДА ‫ ﺑﻨﺪهزاده‬лаќабе, ки волидон њангоми суњбат кардан аз фарзанди худ барои ибрози фурўтанї ном мебаранд, фарзанди ман. БАНДАК I ‫ ﺑﻨﺪك‬њар чизи ресмонмонанди кўтоњак, ки бо он ду чиз ва ё ду тарафи як чизро ба њам мебанданд. БАНДАК II ‫ ﺑﻨﺪك‬грам. воситаи грамматикї, ки алоќаи байни калимањоро ифода мекунад; бандаки изофї бандаки «и» (-йи), ки калимаи муайянкунандаро бо муайяншаванда мебандад; бандакњои хабарї воситањои грамматикї, ки бо хабарњои љумла омада, шахс ва шумораро ифода намуда, алоќаи байни хабарро бо мубтадо таъмин мекунанд. БАНДАКДОР ‫ ﺑﻨﺪكدار‬ресмондор, дорои бандак: пойафзоли бандакдор. БАНДАКЉОНИШИН ‫ ﺑﻨﺪكﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬грам. љонишинњои пайваста, ки бо исмњо омада, соњибият ва муносибатњои мафъулиро ифода мекунанд: китобам, китобат, китобаш; додамаш ба ў додам; хобондамаш ўро хобонидам. БАНДАНАВОЗ ‫ ﺑﻨﺪهﻧﻮاز‬1. књн. сифати шахси ба ѓуломону хизматгорон мењрубон. 2. рањмдил, мењрубон. БАНДАНАВОЗЇ ‫ ﺑﻨﺪهﻧﻮازي‬банданавоз будан; рањмдилї, мењрубонї. БАНДАПАРВАР ‫ ﺑﻨﺪهﭘﺮور‬ниг. банданавоз. БАНДАПАРВАРЇ ‫ ﺑﻨﺪهﭘﺮوري‬ниг. банданавозї. БАНДАР ‫ ﺑﻨﺪر‬љои махсус барои таваќќуф, боргирї ва борфарории киштињо дар соњили бањр ва дарё, лангаргоњ. БАНДАРГОЊ ‫ ﺑﻨﺪرﮔﺎه‬1. кит. бандар. 2. љои ба њам пайвастани чанд роње, чоррања. БАНДАРЇ бандар.

‫ﺑﻨﺪري‬

мансуб ба бандар; воќеъ дар

БАНДАХОНА ‫ ﺑﻨﺪهﺧﺎﻧﻪ‬1. хонаи ѓулом. 2. хонаи ман, хонаи камина (шахси гўянда аз рўи хоксорї истеъмол мекунад). БАНДБОЗ ‫ ﺑﻨﺪﺑﺎز‬1. он ки бо банд бозї мекунад, дорбоз. 2. он ки дар лањзањои њассосу нозук тавоноии иљрои кореро аз даст намедињад. БАНДВАРЃ об.

‫ﺑﻨﺪورغ‬

књн. банди об, љои бастани

БАНДЕРОЛ фр. ‫ ﺑﻨﺪﻳﺮال‬китобу рўзнома ва дигар чизњои хурду сабук, ки барои бо почта фиристодан коѓазпеч карда мебанданд, фириста, баста. БАНДИБОН ‫ ﺑﻨﺪيﺑﺎن‬нигањбони бандињо дар зиндон ва њабсхонањо. БАНДИВОР‫ ﺑﻨﺪيوار‬ба монанди бандї, шабењи бандиён. БАНДИНА ‫ ﺑﻨﺪﻳﻨﻪ‬1. воситаи бандбандї (аз ќабили канаб, навда, алаф). 2. њар чизе, ки онро мебанданд, яъне дарзаю бандча мекунанд. БАНДИХОНА ‫ ﺑﻨﺪيﺧﺎﻧﻪ‬љои нигоњ доштани бандиён, њабсхона, зиндон. БАНДЇ ‫ ﺑﻨﺪي‬асир; мањбус; бандї кардан а) дастгир кардан; б) њабс кардан; дар зиндон нигоњ доштан; бандї шудан њабс шудан. БАНДКАНА монанд.

‫ﺑﻨﺪﻛﻨﻪ‬

марѓ, як навъ алафи азраќ-

БАНДКУШО//БАНДГУШО ‫ﺑﻨﺪﮔﺸﺎ‬//‫ ﺑﻨﺪﻛﺸﺎ‬1. кушояндаи банд. 2. уќдакушо, гирењкушо; бартарафкунандаи монеа. БАНДКУШОЇ ‫ ﺑﻨﺪﻛﺸﺎﻳﻲ‬1. кушодани банд. 2. уќдакушої, гирењкушої; бартараф кардани монеа. БАНДОНДАН ‫ ﺑﻨﺪاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи бастан; водор ба бастан кардан, масдуд кунондан. БАНДСОЗЇ ‫ ﺑﻨﺪﺳﺎزي‬сохтмони банд, дарѓот; ниг. банд 8. БАНДУБАСТ ‫ ﺑﻨﺪوﺑﺴﺖ‬1. дар банд будан; ќайд, гирифторї. 2. тартиб, низом. 3. адш. компо-

БАН __________________________________________________________________________________ – 132 – фона; бардурўѓ.

зитсия, устухонбандии асар. БАНДЧА ‫ ﺑﻨﺪﭼﻪ‬шакли тасѓири банд; банди хурд; як ќабза чизе (кашнич, пиёзи кабуд ва ѓ.) ки дар шакли дарзаи хурд баста шудааст: як бандча кашнич. БАНИЗ ‫ ﺑﻨﻴﺰ‬кит. 1. инчунин, боз њам, низ. 2. њаргиз, ќатъан, асло.

‫ ﺑﻨﻲ‬љ. ибн (писар); насл, авлод. БАНЇ-БАШАР‫ ﺑﻨﻲﺑﺸﺮ‬ниг. банї-одам. БАНЇ-ОДАМ ‫ ﺑﻨﻲآدم‬фарзандони одам,

БАНЇ а.

БАНОЧОР ‫ ﺑﻨﺎﭼﺎر‬аз рўи ночорї, аз рўи ноилољї, ноилољ. БАНУР ‫ ﺑﻨﻮر‬нурдор, равшан, нуронї. БАНУФУЗ ‫ ﺑﻨﻔﻮذ‬1. боэътибор, эътибордор, обрўманд. 2. ботаъсир, амру фармонаш иљрошаванда. БАНЉ ‫ ﺑﻨﺞ‬муарраби банг.

авлоди

одам; мардумон, одамизод.

БАОБРЎ(Й) нуфуз.

(‫ﺑﺮو)ي‬Ĥ‫ﺑ‬

обрўманд, боэътибор, бо-

БАОБРЎЇ ‫ﺑﺮوﻳﻲ‬Ĥ‫ ﺑ‬обрўмандї, боэътиборї.

‫ ﺑﻨﻚ‬ниг. бонк. р. ‫ ﺑﻨﻜﻪ‬1. зарфи

БАНК фр.

БАНКА устувонашакли шишагї, тунукагї ва ѓ. барои нигоњ доштани чизњои обакї ва ордак; ќуттї: банкаи консерва. 2. ниг. бодкаш 2. БАНКИР олм. ‫ ﺑﻨﻜﺮ‬соњиби бонк ва сањмдори калони ширкати бонк, бонкдор.

БАОВОЗМОНЇ ‫وازﻣﺎﻧﻲ‬Ĥ‫ ﺑ‬исми амал аз ба овоз мондан, раъйгирї. БАОДОБ ‫داب‬Ĥ‫ ﺑ‬хушахлоќ, шахсе, ки дорои хулќу атвори хуб аст, он ки одобу ахлоќро риоя мекунад. БАОДОБЇ ‫داﺑﻲ‬Ĥ‫ ﺑ‬баодоб будан, хушахлоќї, хушфеълї.

БАНКОМАТ фр. ‫ ﺑﻨﻜﺎﻣﺖ‬нуќтањои худкори бонкї, ки ба воситаи кортњои пластикї пули наќд мегиранд.

БАОДОБОНА ‫داﺑﺎﻧﻪ‬Ĥ‫ ﺑ‬1. хушахлоќона, муаддабона. 2. боэњтиром, ботавозўъ.

БАННО а. ‫ ﺑﻨﺎ‬кит. бинокор, бинокунанда; устои гилкор.

БАОЌИБАТ ‫ ﺑﻌﺎﻗﺒﺖ‬вафодор, пойдор ва устувор дар дўстї: дўстони баоќибат.

БАНОГОЊ ‫ ﺑﻨﺎﮔﺎه‬ногањон, банохост, тасодуфан, иттифоќо.

БАОС ‫ ﺑﺌﺎس‬садои чорпоён, махсусан гову гўсола, бузу гўспанд ва ѓ.

БАНОГЎШ ‫ ﺑﻨﺎﮔﻮش‬буни гўш, нармаи гўш.

БАПО ‫ ﺑﭙﺎ‬ниг. барпо.

БАНОМУС ‫ ﺑﻨﺎﻣﻮس‬бошарму њаё, шаъну шарафи худро нигоњдоранда, ориятнок.

БАПОИЌАДАМ ‫ ﺑﭙﺎيﻗﺪم‬бахтовар, хушќадам, он ки бо омаданаш муваффаќияту шодмонї меорад.

БАНОМУСЇ ‫ ﺑﻨﺎﻣﻮﺳﻲ‬баномус будан, ору номус доштан, боњаёї.

БАПОКУНАНДА ‫ ﺑﭙﺎﻛﻨﻨﺪه‬ниг. барпокунанда.

БАНОН а. ‫ ﺑﻨﺎن‬кит. сари ангуштон; ангуштон.

бар ‫ ﺑﺮ‬асоси замони њозира аз бурдан.

БАНОРАС ‫ ﺑﻨﺎرس‬як навъ матои шоњии љомавории майданаќши дуранга.

бар- ‫ ﺑﺮ‬пешванд, ки дар аввали исмњо омада, калимањои нав месозад: бардавом, барќарор, баръакс.

БАНОТ а. ‫ ﺑﻨﺎت‬1. љ. бинт. 2. маљ. њамсохт, њамто, њамњайат; ◊ баноти гардун а) ситорањои дар як саф ќарордошта, галаситорањо, Њафтдодарон; б) њамаи ситорањои осмон. БАНОТУННАЪШ додарон.

а.

‫ﺑﻨﺎتاﻟﻨﻌﺶ‬

ниг.

Њафт-

БАНОХОСТ ‫ ﺑﻨﺎﺧﻮاﺳﺖ‬ниг. баногоњ. БАНОЊАЌ ‫ ﺑﻨﺎﺣﻖ‬на аз рўи адлу инсоф, беинсофона; бардурўѓ.

БАР I ‫ ﺑﺮ‬пешванд 1. ба: вой бар њоли ман. 2. болои…, ба болои…; бари…//дар бари… назди…, пеши…; аз бари… а) аз пеши…, аз назди…, аз пањлўи…; б) аз љониби…, аз сўи…, аз номи…; бар болои … а) аз болои…; б) дар хусуси…, дар бораи…; бар болои ин ба замми ин, илова бар ин; бар хилофи… баръакси…, алораѓми…; як(е) бар ду ду баробар, ду бор зиёд; бар задан боло кардан (-и остин, до-

БАР __________________________________________________________________________________ – 133 – ман); ◊ бар бод додан а) талаф гардонидан, зоеъ намудан; нобуд кардан; б) барњам задан, аз байн бурдан; в) вайрон кардан; бар бод рафтан зоеъ шудан, талаф гардидан; аз байн рафтан, нобуд шудан; бар њазар будан њазар кардан, парњез намудан, эњтиёт шудан. БАР II ‫ ﺑﺮ‬1. оѓўш, баѓал; ба бар кашидан баѓал кардан, дар оѓўш гирифтан; дар бар гирифтан фаро гирифтан, муштамил будан. 2. сина; сари сина. 3. тан, бадан; ба бар кардан пўшидан. БАР III ‫ ﺑﺮ‬пањної, арз, кундалангї; муќоб. ќад; дарозї. БАР IV ‫ ﺑﺮ‬1. тараф, љониб, сўй. 2. канор, гўша, лаба; бари љома ду тарафи пеши ба њам расандаи љомаи пешкушода аз боло то поин; бари роњ канори роњ, пањлуи роњ; бари рўй сафњаи рўй, он ќисми рўи инсон, ки дар байни гўшу дањон воќеъ аст, рух; ◊ аз бар кардан аз ёд (њифз) кардан, дар хотир нигоњ доштан; аз бар хондан аз ёд гуфтан; бараш ба бараш нарасида ќашшоќона, камбаѓалона. БАР V‫ ﺑﺮ‬бор, самара, њосил; меваи дарахт. БАР(Р) а. ‫ ﺑﺮ‬хушкї, ќитъа, замин; муќоб. бањр; бањру бар бањру хушкї; олам, дунё, љањон.

датманд) шудан; хайру барака(т) фаровонї (одатан дар ваќти харидуфурўш мегўянд, то ки моли харидааш ба харидор некиву хубї ва пули он ба фурўшанда файзу фаровонї орад); њаракату баракат (маќ.) агар кўшиш кунї, албатта натиљаи матлуб ба даст меояд; барака(т) надоштани коре натиљаи матлуб надодани коре, барор надоштани коре; баракати чизеро парондан ба фаровонии чизе халал расондан, файзу футўњи чизеро равондан; паридани (хайру) барака нест шудани файз. БАРАКАЛЛОЊ а.

‫ ﺑﺮكاﷲ‬аслаш боракаллоњ. ‫ ﺑﺮﻛﺖﻧﺎك‬1. бобарака, файз-

БАРАКА(Т)НОК бахш. 2. бонатиља, натиљааш хуб. БАРАКАТ а. ‫ ﺑﺮﻛﺖ‬ниг. барака.

БАРАКАТНОК ‫ ﺑﺮﻛﺖﻧﺎك‬ниг. барака(т)нок. БАРАКГИРАК ‫ ﺑﺮكﮔﻴﺮك‬хўр. кафгири махсус барои аз дег бардоштани барак ва амсоли он, чавлї, чўлпї. БАРАКЇ ‫ ﺑﺮﻛﻲ‬ба як тараф, якпањлў: баракї роњ рафтан.

‫ ﺑﺮﻛﺎت‬љ. барака//баракат. БАРАКОТУЛАРЗ а. ‫ ﺑﺮﻛﺎتاﻟﻌﺮض‬1. баракатњои БАРАКОТ а.

замин. 2. маљ. наботот.

БАРАБАС ‫ ﺑﺮﻋﺒﺚ‬бењуда, бекора, бефоида.

БАРАКОТУССАМОЪ а. ‫ ﺑﺮﻛﺎتاﻟﺴﻤﺎء‬маљ. баракоти осмон; барфу борон, абру нур ва м. инњо.

БАРАВНАЌ ‫ ﺑﺮوﻧﻖ‬барорнок, баривољ.

БАРАЛО ‫ ﺑﺮاﻋﻼ‬гуфт., ниг. баръало.

БАРАК I ‫ ﺑﺮك‬хўр. навъи хўрок, ки хамири тунуки чоркунљабуридаро бо гўшти ќима ва пиёзу равѓан дар об мепазанд; ниг. тушбера.

БАРАЛОИНА аён.

БАРА ‫ ﺑﺮه‬ниг. барра.

БАРАК II ‫ ﺑﺮك‬шакли тасѓири бар IV; гўшаяк, канорча. БАРАК III р. ‫ ﺑﺮك‬гуфт. бинои чўбини муваќќатї барои истиќомат. БАРАКА I ‫ ﺑﺮﻛﻪ‬1. ангушти шашум, ки дар дасти баъзе касон мешавад. 2. шахсе, ки дар яке аз дастњояш шаш ангушт дорад. 3. ду дона мева ва ё сабзавоте, ки ба њам пайвастаанд, ќўша. БАРАКА II//БАРАКАТ а. ‫ﺑﺮﻛﺖ‬//‫ ﺑﺮﻛﻪ‬1. афзоиш, зиёдатї, фаровонї, файз, футўњ. 2. фоида, нафъ; барака дињад афзоиш ва фаровонї дињад (ба тариќи дуо гуфта мешавад); барака ёфтан а) нафъ ёфтан, фоидабардор шудан, хайри кореро дидан; б) маљ. хушбахт (сао-

‫ ﺑﺮاﻋﻼﻳﻴﻨﻪ‬гуфт. ба таври ошкоро,

БАРАНГЕЗАНДА ‫ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз барангехтан; бавуљудоранда; боисшаванда: барангезандаи беморї. БАРАНГЕЗИШ ‫ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰش‬исми феълї аз барангехтан; шўронидан, тањрик, тезонидан (мас., касеро бар муќобили касе). БАРАНГЕЗОНИДАН ситаи барангехтан.

‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻴﺪن‬

тарзи баво-

БАРАНГЕХТАН ‫ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬1. шўронидан, ба шўр овардан, тањрик кардан; ба љўш овардан, тез кардан; ба по хезондан. 2. иѓво андохан, шўр андохтан.. БАРАНГОШТАН ‫ ﺑﺮاﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‬кит. пиндоштан, тасаввур кардан.

ангоштан,

БАР __________________________________________________________________________________ – 134 – БАРАНДА I ‫ ﺑﺮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бурдан; он ки чизеро аз љое ба љое мебарад. 2. он ки мањфиле ё маљлисеро идора мекунад; барандаи консерт њунарпешае, ки дар консертњо баромади њунарпешањоро эълон мекунад. 3. варз. он ки дар мусобиќањо, бозињои варзишї, ќимор ва ѓ. пирўз мешавад. БАРАНДА II ‫ ﺑﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бурдан II; ѓолиби озмун; касе, ки љоиза гирифтааст. БАРАНДАГЇ ‫ ﺑﺮﻧﺪﮔﻲ‬1. пирўз шудан, дар мусобиќа ё ќиморбозї. 2. шуѓли бурдани мањфил ё љамъомад, ё консерт. БАРАНДОЗ махориљ.

‫ﺑﺮاﻧﺪاز‬

књн. харљ, харољот, сарф,

БАРАНДОХТАН ‫ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ‬1. партофтан; ба канор андохтан, дур кардан; њаво додан; канда партофтан. 2. нест кардан, аз байн бурдан. 3. мањв кардан, бекор кардан. БАРАНДУДАН лидан.

‫ﺑﺮاﻧﺪودن‬

андова кардан, мо-

БАРАС а. ‫ ﺑﺮص‬ниг. пес 1; песї. БАРАСОТ њ. Њиндустон.

‫ﺑﺮﺳﺎت‬

књн. мавсими борон дар

БАРАФЗУДАН ‫ ﺑﺮاﻓﺰودن‬1. афзудан, зиёд кардан. 2. афзуда шудан, изофа шудан. БАРАФКАНДАН ‫ ﺑﺮاﻓﻜﻨﺪن‬партофтан, њаво додан, барандохтан; канда партофтан. БАРАФРОХТАН ‫ ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻦ‬баланд кардан, боло бардоштан, афрохтан. БАРАФРОШТА ‫ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз барафроштан: барафрошта шудан. БАРАФРОШТАН ‫ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ‬ниг. барафрохтан. БАРАФРЎХТАГЇ ‫ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﻲ‬1. њолати сурху равшан шудан бар асари сўхтани оташ ё чароѓ. 2. њолати сурх шудани чењра бар асари гармо, хашм ё њаяљон. БАРАФРЎХТАН ‫ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ‬1. даргирондан; даргирифтан (-и чароѓ ва ѓ.). 2. сурх шудан аз таъсири гармо ё хашму ѓазаб. БАРАФШОНДАН ‫ ﺑﺮاﻓﺸﺎﻧﺪن‬рехтан, резондан, пошидан, нисор кардан.

БАРАЊМАН санс. ‫ ﺑﺮﻫﻤﻦ‬рўњонии њиндувон; пайрави барањмания. БАРАЊМАНИЯ санс. ‫ ﺑﺮﻫﻤﻨﻴﻪ‬яке аз динњои ќадимтарини њиндуён.

‫ ﺑﺮﻫﻤﻨﻲ‬мансуб ба барањман. ‫ ﺑﺮﻫﻨﻪ‬урён, лухт, луч; шамшери

БАРАЊМАНЇ

БАРАЊНА барањна шамшери аз ѓилоф кашидашуда. БАРАЊНАГЇ урёнї.

‫ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ‬

барањна будан, лучї,

БАРАЊНАПО(Й) (‫ ﺑﺮﻫﻨﻪﭘﺎ)ي‬1. пойлуч. 2. маљ. фаќир, бенаво, камбаѓал, бебизоат. БАРАЊНАСАР ‫ ﺑﺮﻫﻨﻪﺳﺮ‬сарлуч. БАРАЊНАТАН ‫ ﺑﺮﻫﻨﻪﺗﻦ‬танбарањна, танлуч. БАРАЪЛО ‫ ﺑﺮاﻋﻼ‬ниг. баръало. БАРБАНД ‫ ﺑﺮﺑﻨﺪ‬тасмае, ки бо он зинро ба синаи асп мебастанд. БАРБАР(ЊО) (‫ ﺑﺮﺑﺮ)ﻫﺎ‬1. гурўњи халќњое, ки ањолии асосии кишварњои Африќои Шимолиро ташкил медињанд. 2. ќавмњои берун аз тамаддуни Юнон, Рум ва Эрон. БАРБАРИЗМ ‫ ﺑﺮﺑﺮﻳﺰم‬ниг. барбарият. БАРБАРИЯТ ‫ ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ‬таър. давраи дуюми таърихи инсоният, ки баъд аз давраи љоњилият ва пеш аз тамаддун воќеъ аст. БАРБАРЇ ‫ ﺑﺮﺑﺮي‬1. мансуб ба барбар(њо): забони барбарї. 2. маљ. љоњилї; вањшигї; даѓалї, нисбат ба юнонињо ва румиён. БАРБАСТ ‫ ﺑﺮﺑﺴﺖ‬басташуда, љамъшуда; бори барбаст бори барои фиристондан омодашуда. БАРБАСТА ‫ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз барбастан; басташуда, бандкардашуда. 2. аз нашъунамо монда, пажмурдаву афсурдашуда. БАРБАСТАН ‫ ﺑﺮﺑﺴﺘﻦ‬бо њам бастан, пайвастан, ба њам пайванд кардан; ◊ камар барбастан омода ва тайёр шудан (ба коре); рахт барбастан а) кўчидан, ба сафар баромадан; б) рафтан. БАРБАТ ю. ‫ ﺑﺮﺑﻂ‬мус. асбоби ќадимии танбўрмонанд, ки дорои њашт тор буда, имрўз њам дар байни њиндуњо машњур аст; уд. БАРБАТЗАН ‫ ﺑﺮﺑﻂ زن‬ниг. барбатнавоз.

БАР __________________________________________________________________________________ – 135 –

БАРБОДДИЊЇ додан.

‫ﺑﺮﺑﺎددﻫﻲ‬

исми амал аз бар бод

БАРГА ‫ ﺑﺮﮔﻪ‬1. порчаи муайяни коѓаз, ки барои навиштани чизе истифода мешавад, фиш. 2. буришњои баъзе аз мевањо, ба монанди зардолуву шафтолу, ки онро хушк карда бошанд. 3. баргњои майдаву хурд, ки дар љои пайвасти думчањои гул мебароянд. 4. порча ё ќисми бењаракати абзор ё дастгоњ, ки ба шакли теѓа ё дастаи реза аст, забонак.

БАРБОДРАВЇ рафтан.

‫ﺑﺮﺑﺎدروي‬

исми амал аз бар бод

БАРГАДОН ‫ ﺑﺮﮔﻪدان‬ќуттињои махсус, ки дар он баргањо нигањдорї мешаванд.

БАРБАТНАВОЗ ‫ ﺑﺮﺑﻂ ﻧﻮاز‬касе, ки барбат навозад, навозандаи барбат. БАРБОДДЕЊ ‫ ﺑﺮﺑﺎدده‬ниг. барбоддињанда. БАРБОДДИЊАНДА ‫ ﺑﺮﺑﺎددﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бар бод додан; зоеъкунанда, талафкунанда.

БАРБОДРАФТА ‫ ﺑﺮﺑﺎدرﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бар бод рафтан; зоеъгашта, талафгашта; барњамхўрда, азбайнрафта: умри барбодрафта, умеди барбодрафта. БАРБУРДАН бардоштан.

‫ﺑﺮﺑﺮدن‬

кит. боло бурдан, боло

БАРВАЗИДАН ‫ ﺑﺮوزﻳﺪن‬кит. вазидан. БАРВАЌТ ‫ ﺑﺮوﻗﺖ‬пеш аз ваќти муайян, ќабл аз мўњлати муайян, бармањал; пагоњии барваќт // сањарии барваќт аввали сањар; барваќт будан (барои коре) фаро нарасидани ваќти иљрои коре. БАРВАЌТАКАК мањалтар.

‫ﺑﺮوﻗﺘﻜﻚ‬

барваќттар,

бар-

БАРВАЌТЇ ‫ ﺑﺮوﻗﺘﻲ‬1. гуфт. сањаргоњон, субњи барваќт. 2. пешпазак: тарбузи барваќтї. БАРГ ‫ ﺑﺮگ‬1. узви аз њаво ва аз нури офтоб ѓизогирандаи дарахт ва растанињо. 2. порчаи хамири тунук кардашуда, ки ба он самбўса, тушбера ва ѓ. мепечонанд. 3. порае аз харбузаву тарбуз, ки баъд аз коса кардан аз кўндалангаш бурида мешавад; барги карам а) вараќи сабзранги карам; б) як навъи атлас, ки гулњои калон-калони зангор дорад; барги сабз а) барги тару тоза; б) маљ. тўњфаи майда, њадяи ночиз; њалќаи барги марворидкорї гўшвораи марворидкорї, ки ба шакли барг сохта шудааст. 4. як навъ кабоб, ки аз гўшти нарми гўсола ё гўсфанд парча парча тањия мешавад, кабоби барг. 5. созунаво, наѓма, оњанг. 6. воњиди шумориш; як барг коѓаз; чун барги бед ларзидан сахт ларзидан (аз вањму њарос); чун барги хушк рехтан якбора ва бисёр рехтан; нобуд шудан. ◊ баргу зод тўшаву сомони сафар, зоди сафар.

БАРГАК ‫ ﺑﺮﮔﻚ‬1. зардолуи дукафони бедонаки хушконидашуда. 2. як навъ асбоби баргшакли зинати занон, ки аз зар месозанд ва ба пешонї мебанданд. БАРГАНАВИСЇ ‫ ﺑﺮﮔﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬1. навиштани баргањо. 2. дар китобдорї навиштани мушаххасоти китоб рўи баргањои махсуси китобхона. БАРГАНЉИРЇ ‫ ﺑﺮگاﻧﺠﻴﺮي‬гиёњи њамешасабз бо баргњои бисёр пањни монанди барги анљир, ки пањноии онњо гоње ба ним метр ва дарозии онњо ба як метр мерасад. БАРГАРДАНДА ‫ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз баргаштан, бозгарданда. БАРГАРДИДАН ‫ ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪن‬ниг. баргаштан. баргардон ‫ ﺑﺮﮔﺮدان‬1. асоси замони њозира аз баргардонидан. 2. тарљума; табдили матне аз як хат ба хати дигар (мас., аз хати арабї ба хати кириллї). БАРГАРДОН(И)ДА ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه‬//‫ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз баргардон(и)дан; баргардонда фиристодан пас фиристодан, аќиб гардонидан. БАРГАРДОН(И)ДАН ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن‬//‫ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن‬1. бозгардонидан, пас гардонидан, аќиб гардонидан. 2. чаппа кардан. 3. табдил намудан, мубаддал кардан; ба њамдигар пушт баргардондан а) аз њамдигар рўй гардонидан, аз њамдигар рўй тофтан; б) маљ. ќањрї шудан, ба њамдигар ќањр кардан. БАРГАШТ ‫ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬1. бозгашт, аќиб омадан, пас омадан, пасомад. 2. гардиш, аломати такрор. БАРГАШТА ‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз баргаштан; баргардида, пасгардида; баргашта додан пас гардонда додан. 2. аз нав, аз сари нав; дубора; гаштаю баргашта такроран, такрор ба такрор; ◊ толеи баргаш-

БАР __________________________________________________________________________________ – 136 – та толеи бад, бахти носозгор, бахти вожгун.

тани чизе аз љое.

‫ﺑﺮﮔﺎﺷﺘﻦ‬

БАРГАШТААЙЁМ бахт.

‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﻳﺎم‬

ниг. баргашта-

БАРГОШТАН (и)дан.

БАРГАШТААХТАР бахт.

‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﺧﺘﺮ‬

ниг. баргашта-

БАРГПАЙВАНД ‫ ﺑﺮگﭘﻴﻮﻧﺪ‬навъе аз пайванди дарахт (аз љумлаи исканапайванд, муѓљапайванд ва ѓ.).

БАРГАШТАБАХТ ‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﺑﺨﺖ‬маљ. бадбахт, вожгунбахт, бетолеъ; берўзї. БАРГАШТАГЇ ‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﻲ‬1. ќисмати баргаштагии чизе. 2. баргашта будан. БАРГАШТАДАВЛАТ ‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪدوﻟﺖ‬ниг. баргаштабахт. БАРГАШТАМИЖГОН ‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﻣﮋﮔﺎن‬касе, ки мижгонњояш аз расої хам шуда бошанд. БАРГАШТАН//БАРГАРДИДАН ‫ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪن‬//‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ‬1. бозгаштан, бозгашт намудан; пас гашта омадан. 2. пас рафтан, пас гашта рафтан, аќиб гаштан. 3. тоб хўрдан, каљ шудан; таѓйир додани роњу самт. 4. рў гардондан, рў тофтан (аз чизе, касе); даст кашидан аз чизе. 5. маљ. амалї нагардидан, вайрон шудан (-и ягон муомила); ба сари чизе баргаштан дубора мавзўи сўњбату бањс ќарор додани чизе, боз дар болои масъалае фикр кардан. БАРГАШТАНЇ ‫ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз баргаштан, баргаштанї шудан. БАРГАШТАТОЛЕЪ бахт.

‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﻃﺎﻟﻊ‬

ниг. баргашта-

БАРГАШТНОПАЗИР ‫ ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬барнагаштан, имкони баргашт надоштан. БАРГАШТНОПАЗИРЇ нопазир будан.

‫ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬

баргашт-

БАРГАШТПАЗИР ‫ ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﻳﺮ‬ниг. бозгарданда.

књн., ниг. баргардон-

БАРГРЕЗ ‫ ﺑﺮگرﻳﺰ‬1. хусусияти дарахтоне, ки баргњои онњо дар тирамоњ мерезанд. 2. баргрезанда, дарахти баргрез. 3. маљ. тирамоњ, пойиз; мавсими баргрез. БАРГРЕЗЇ ‫ ﺑﺮﮔﺮﻳﺰي‬рехтани баргњои дарахтон; мавсими баргрезї мавсими хазон; фасли тирамоњ. БАРГРЕЗОН ‫ ﺑﺮﮔﺮﻳﺰان‬1. мавсими рехтани барги дарахтон; фасли тирамоњ, хазон. 2. рехтани баргњо. БАРГРЕЗОНЇ ‫ ﺑﺮگ رﻳﺰاﻧﻲ‬амалиёти химиявии махсус барои ба таври сунъї резонидани баргњои ѓўзапоя, дефолиатсия. БАРГУЗАРДАН зоштан.

‫ﺑﺮﮔﺬردن‬

БАРГУЗАРОН(И)ДАН гузарондан.

боло бурдан, боло гу-

‫ﺑﺮﮔﺬراﻧﻴﺪن‬//‫ﺑﺮﮔﺬراﻧﺪن‬

ниг.

БАРГУЗАШТАН ‫ ﺑﺮﮔﺬﺷﺘﻦ‬гузашта рафтан, тай шудан, сипарї шудан, болотар рафтан, фаротар рафтан. БАРГУЗИДА ‫ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз баргузидан; сара, маќбул, писандида; интихобшуда, мунтахаб: ашъори баргузида. БАРГУЗИДАГЇ гузида будан.

‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﻲ‬

интихобшуда, бар-

БАРГУЗИДАН ‫ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن‬сара кардан, интихоб кардан, тарљењ додан, бартар шумурдан.

ќобилияти

БАРГУЗИДАНЇ ‫ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﻲ‬шоистаи бар-гузидан, шоистаи интихоб, интихобшуданї.

БАРГДОР ‫( ﺑﺮگدار‬шоху танаи) дорои барг, баргбароварда.

БАРГУЗОР ‫ ﺑﺮﮔﺬار‬:баргузор кардан (шудан) барпо кардан (шудан): маљлис дар чойхона баргузор шуд.

БАРГАШТПАЗИРЇ бозгардандагї.

‫ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﻳﺮي‬

БАРГЗАН ‫ ﺑﺮﮔﺰن‬занандаи барг, бештар дар пилладорї њангоми задани баргњои тут истифода мешавад. БАРГЗАНЇ ‫ ﺑﺮگزﻧﻲ‬амал ва кори баргзан. БАРГИРИФТАН

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻦ‬

гирифтан, бардош-

БАРГУЗОРЇ ‫ ﺑﺮﮔﺬاري‬барпо кардан, баргузор кардан: баргузории љашн. БАРГУЗОШТАН баргузоридан.

‫ﺑﺮﮔﺬاﺷﺘﻦ‬

анљом

додан;

БАР __________________________________________________________________________________ – 137 – БАРГУМОШТАН ‫ ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺘﻦ‬маъмур (вакил) кардан, таъйин намудани касе ба коре. БАРГУСТУВОН ‫ ﺑﺮﮔﺴﺘﻮان‬књн. 1. пўшиши зирењдори љанговарон. 2. болопўши зирењдор барои муњофизати асп ё фил дар рўзи љанг. БАРГУСТУВОНВАР тувондор.

‫ﺑﺮﮔﺴﺘﻮانور‬

лимию тандурустї. БАРДАМОНДАН ‫ ﺑﺮدﻣﺎﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи феъли бардамидан. 2 . рўёндан, дамондан. БАРДАФУРЎШ шандаи барда.

‫ﺑﺮدهﻓﺮوش‬

ѓуломфурўш, фурў-

ниг. баргус-

БАРДАФУРЎШЇ ‫ ﺑﺮدهﻓﺮوﺷﻲ‬ѓуломфурўшї, кор ва амали бардафурўш, фурўхтани барда.

БАРГУСТУВОНДОР ‫ ﺑﺮﮔﺴﺘﻮاندار‬дорои баргустувон, пўшидашуда бо баргустувон.

БАРДИДАН ‫ ﺑﺮدﻳﺪن‬кит. аз роњ канор гирифтан, гурехтан, дур шудан.

БАРГУФТАН ‫ ﺑﺮﮔﻔﺘﻦ‬гуфтан, гуфта додан.

БАРДЇ ‫ ﺑﺮدي‬бот. гиёње аз љинси лух, ки дар об мерўяд ва аз он коѓаз месохтанд.

БАРГХЎРАК ‫ ﺑﺮگﺧﻮرك‬зоол. як навъ гамбуски зараррасон, ки барги растанињоро мехўрад. БАРГЧА ‫ ﺑﺮﮔﭽﻪ‬шакли тасѓири барг. БАРГШАКЛ ‫ ﺑﺮگﺷﻜﻞ‬шабењи барг, монанди барг (-и дарахт). БАРЃАЛАТ ‫ ﺑﺮﻏﻠﻂ‬сањван, иштибоњан, бархато; нодуруст. БАРД а. ‫ ﺑﺮد‬кит. сармо, хунукї, сардї: барди аљуз ниг. айём (-и аљуз). БАРДА ‫ ﺑﺮده‬кит. 1. асир, бандї. 2. ѓулом, банда, каниз. БАРДАВИДА ‫ ﺑﺮدوﻳﺪه‬боло давида; саркашида. БАРДАВОМ ‫ ﺑﺮدوام‬1. доим, мудом, њамеша. 2. давомнок, доимї, абадї, љовид: сулњи бардавом. БАРДАГЇ ‫ ﺑﺮدﮔﻲ‬кит. 1. асирї, асорат. 2. ѓуломї, бандагї. БАРДАДОР ‫ ﺑﺮدهدار‬ѓуломдор, соњиби барда. БАРДАДОРЇ ‫ ﺑﺮدهداري‬кит. ѓуломдорї, нигоњ доштани ѓулом ба маќсади бањрабардорї аз кори онњо ва ё харидуфурўши онњо. БАРДАМ ‫ ﺑﺮدم‬боќувват, зўр; солим; бардамбардам ќадам задан боќувват ва устувор ќадам монда, роњ рафтан. БАРДАМА ‫ ﺑﺮدﻣﻪ‬гуфт. 1. пуроб, лабрез (љўй ва каналњои обёрикунанда). 2. банди об, дарѓот; обро бардама кардан банд кардани пеши об. БАРДАМИДАН ‫ ﺑﺮدﻣﻴﺪن‬1. сабзида баромадан, сабзидан; рўидан, рустан. 2. зоњир (намудор) шудан. 3. варам кардан, дамида баромадан, љўшидан. 4. дамидан, пуф кардан. БАРДАМЇ ‫ ﺑﺮدﻣﻲ‬бардам будан, боќувватї; солимию тандурустї.

БАРДОДАН ‫ ﺑﺮدادن‬кит. 1. додан, супоридан. 2. сар додан, рањо кардан. 3. шумурдан, як-як ном бурдан. бардор ‫ ﺑﺮدار‬1. асоси замони њозира аз бардоштан; бардор-бардор кардан (касеро) маљ. бисёр таърифу тавсиф кардан; аз њад зиёд иззату њурмат намудан касеро. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои бардоранда, тобовар, оташбардор, оббардор. БАРДОР I ‫ ﺑﺮدار‬таър. ѓаллае, ки дар ваќти бардоштани њосил аз хирман бо ѓалберњо чен карда, ба давлат дода мешуд; бардор карда гирифтан аз сари хирман бо ѓалбер андоза карда гирифтани ѓалла. БАРДОР II њосилдор.

‫ﺑﺮدار‬

бордор, мевадор, босамар,

БАРДОРАНДА ‫ ﺑﺮدارﻧﺪه‬1. он ки чизеро намебардорад, болобар, болобаранда, болокунанда; њамлкунанда, њомил. БАРДОРОН(И)ДАН ‫ﺑﺮداراﻧﻴﺪن‬//‫ ﺑﺮداراﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли бардоштан. БАРДОРУЗАН ‫ ﺑﺮداروزن‬зарбу лат дар натиљаи роњ рафтани воситаи наќлиёт дар љойњои ноњамвор: бардорузан кардан. бардошт ‫ ﺑﺮداﺷﺖ‬асоси замони гузашта аз бардоштан; дар як бардошт дар як дафъа бардоштан, яку якбора. БАРДОШТ ‫ ﺑﺮداﺷﺖ‬1. сабр, тоќат, бурдборї, тањаммул; бардошт кардан сабр (тоќат) кардан, тоб овардан, истодагарї кардан. 2. натиљагирї, хулосабарорї. БАРДОШТА ‫ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бардоштан; парваришшуда, ба

БАР __________________________________________________________________________________ – 138 – маќоми баланд расида, маќомаш болорафта: бардошта тавонистан.

БАРДОШТТАЛАБ ‫ ﺑﺮداﺷﺖﻃﻠﺐ‬коре, ки сабру тоќат талаб мекунад, тоќатталаб.

БАРДОШТАН ‫ ﺑﺮداﺷﺘﻦ‬1. боло (баланд) кардан (чизеро аз замин); пардаро бардоштан пардаро кушодан (боз кардан); сар бардоштан а) сар боло кардан; б) маљ. ба по хестан, шўридан, исён кардан. 2. нигоњ доштан, ќуввати нигоњдорї доштан. 3. ба даст гирифтан; байраќ бардоштан байраќ ба даст гирифтан, байраќ афроштан. 4. бурдан; гирифта бурдан. 5. ѓундоштан, љамъ овардан: хирман (њосил) бардоштан. 6. маљ. хўрдан, нўшидан (бештар шаробро); ќадањ бардоштан шароб нўшидан, май хўрдан. 7. маљ. тоб овардан, тоќат кардан: нози касеро бардоштан ба инљиќии касе тоб овардан, нозу нузи касеро ќабул кардан. 8. мувофиќи тобу тавон наомадан; номувофиќ омадан. 9. маљ. гўру чўб кардан, дафн кардан. 10. њамчун феъли ёридињанда бо исмњо феълњои таркибї сохта, ба маънои оѓоз ёфтан, сар шудани амал истифода мешавад: гиря бардоштан, маѓал бардоштан, нола бардоштан, фарёд бардоштан, ѓавѓо бардоштан; масъала бардоштан масъала ба миён гузоштан, мавриди бањс ќарор додани масъала; санг набардоштан тарозузеркун набудан, вазн надоштан; ќарз бардоштан ќарз гирифтан; об бардоштани биринљ обро ба худ кашидани биринљ (дар ваќти палав пухтан); харољоти чизеро бардоштан ба харољоти чизе басанда будан, масрафи кореро таъмин карда тавонистан; ◊ дил бардоштан майл доштан ба чизе, чизеро дил кашидан; дили касеро бардоштан таскин додан, тасаллї додан ба касе; ќадам бардоштан роњ рафтан, њаракат кардан; аз миён бардоштан аз байн бурдан, мањв кардан; мушт бардоштан ба сари касе тањдид кардан; касеро бо мушт задан; љоеро ба сар бардоштан баланд садо баровардан; сахт доду фарёд кардан, шўру ѓавѓо кардан.

БАРДУРЎЃ ‫ ﺑﺮدروغ‬1. аз њаќиќат дур, ба асли воќеї хилоф, бофта: гапи бардурўѓ, сухани бардурўѓ, љавоби бардурўѓ. 2. сохтакорона, рўякї; ќалбакї: санади бардурўѓ, шоњиди бардурўѓ.

БАРДОШТАНЇ ‫ ﺑﺮداﺷﺘﻨﻲ‬ќобили бардоштан, доштани имконияти бардоштан. БАРДОШТНОК бурдбор.

‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺎك‬

тобовар, босабр,

БАРДОШТНОПАЗИР ‫ ﺑﺮداﺷﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬тоќатфарсо, берун аз ќувваи тањаммул. БАРДОШТНОПАЗИРЇ ‫ ﺑﺮداﺷﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬тоќатфарсої, берун будан аз ќувваи тањаммул.

БАРДЎХТАН ‫ ﺑﺮدوﺧﺘﻦ‬дўхтан, бахя кардан, васла кардан. БАРЕЗАН//БАРЕЉАН танўри заминї.

‫ﺑﺮﻳﺠﻦ‬//‫ﺑﺮﻳﺰن‬

кит. танўр,

БАРЕШИМ ‫ ﺑﺮﻳﺸﻢ‬шакли дигари абрешим. БАРЕШИМЗАН ‫ ﺑﺮﻳﺸﻢزن‬навозандаи созњои торї, ки зењи онњо абрешимист. БАРЕШИМИН ‫ ﺑﺮﻳﺸﻤﻴﻦ‬ниг. абрешимї. БАРЕШИМКАШЇ кашї. БАРЕШИМНАВОЗ навозанда.

‫ﺑﺮﻳﺸﻢﻛﺸﻲ‬

ниг. абрешим-

‫ ﺑﺮﻳﺸﻤﻨﻮاز‬торнавоз, мутриб,

БАРЗ ‫ ﺑﺮز‬кит. кишоварзї, кишт, зироат. БАРЗАГАР ‫ ﺑﺮزهﮔﺮ‬ниг. барзгар. БАРЗАГОВ ‫ ﺑﺮزهﮔﺎو‬гови кории дењќонї (аз љинси нар), гови љуфтї, варзгов. БАРЗАДАН ‫ ﺑﺮزدن‬1. боло кардан ва ќатъ кардан (-и остини курта, домани љома); доман барзадан ду бари љомаро боло карда, ба камарбанд халонда мондан; остин барзадан а) остин боло кардан; б) маљ. тайёр шудан, омода шудан (барои иљрои коре). 2. барафроштан. БАРЗАКОР‫ ﺑﺮزهﻛﺎر‬ниг. барзгар. БАРЗАН ‫ ﺑﺮزن‬кит. кўча, гузар, мањалла, майдони идгоњи шањр. БАРЗАНГЇ ‫ ﺑﺮزﻧﮕﻲ‬1. одами калонљуссаи сиёњи бадњайбат. 2. фолк. дев. БАРЗАНДА ‫ ﺑﺮزﻧﺪه‬амалкунанда ба коре. БАРЗАХ ‫ ﺑﺮزخ‬књн. 1. чизе, ки дар миёни ду чизи ба њам муќобил воќеъ бошад; миёни ду чизи зидди якдигар. 2. ниг. гардана. 3. гарданаи миёни ду бањр. БАРЗГАР ‫ ﺑﺮزﮔﺮ‬дењќон, кишоварз, зироаткор. БАРЗГАРЇ

‫ﺑﺮزﮔﺮي‬

дењќонї, кишоварзї, зи-

БАР __________________________________________________________________________________ – 139 – БАРИТОН ю. ‫ ﺑﺮﻳﺘﺎن‬мус. 1. овози миёнаи мардона (байни тенор ва бас); њофизи дорои чунин овоз. 2. сози нафасии лабгирдор.

роаткорї. БАРЗГОР ‫ ﺑﺮزﮔﺎر‬ниг. барзгар. БАРЗИГАР ‫ ﺑﺮزﻳﮕﺮ‬ниг. барзгар. БАРЗИГАРЇ ‫ ﺑﺮزﻳﮕﺮي‬ниг. барзгарї. БАРЗИДАН ‫ ﺑﺮزﻳﺪن‬кит. амал кардан, анљом додан, кардан. БАРЗИЁД ‫ ﺑﺮزﻳﺎد‬1. аз њадди даркорї зиёд, зиёдатї; барзиёд мондан зиёдатї кардан; боќї мондан. 2. нодаркор, бењуда. 3. ба таври илова, иловатан, изофатан; ваќти барзиёд доштан маљ. фурсат доштан, ваќти холї аз кор доштан. БАРЗИЁДЇ ‫ ﺑﺮزﻳﺎدي‬гуфт. кардашуда; чизи зиёдатї.

чизи

зиёдї

БАРЗИШ ‫ ﺑﺮزش‬1. аз феъли барзидан, кишт, зироат. 2. амал кардан.

БАРЇ ‫ ﺑﺮي‬кит. пок, холї, дур аз чизе, орї; барї аз айб будан айб надоштан, беайб будан; барї шудан аз чизе пок шудан аз чизе. БАРКАМОЛ ‫ ﺑﺮﻛﻤﺎل‬1. бакамолрасида, бавоярасида. 2. комил, расо; мукаммал. БАРКАМОЛЇ ‫ ﺑﺮﻛﻤﺎﻟﻲ‬1. дар њолати камол. 2. комил будан, мукаммалї. БАРКАНДА ‫ ﺑﺮﻛﻨﺪه‬кандашуда, канда. БАРКАНДАН ‫ ﺑﺮﻛﻨﺪن‬1. кандан, гусастан; решакан кардан. 2. аз байн бурдан, нобуд кардан. 3. буридан, ќатъ кардан. 4. баровардан: либос баркандан. 5. бардоштан ва берун кардан.

кўњи бузург, кўњи бисёр ба-

БАРКАНОР ‫ ﺑﺮﻛﻨﺎر‬1. беалоќа, дур, бепайвастагї. 2. маъзул, сабукдўш, озод шудан; барканор кардан дур кардан, сабукдўш кардан.

БАРИД а. ‫ ﺑﺮﻳﺪ‬кит. ќосид, пайк, номарасон, номабар, чопар; бариди фалак киноя аз Моњ ва сайёраи Зуњал.

БАРКАНОРЇ ‫ ﺑﺮﻛﻨﺎري‬сабукдўш шудан, озод шудан, маъзул шудан.

БАРЗКЎЊ ланд.

‫ﺑﺮزﻛﻮه‬

БАРИДЇ ‫ ﺑﺮﻳﺪي‬кит. 1. шуѓли барид, номабарї, номарасонї. 2. роњбарии баридон, раёсати гурўње, ки ба фиристодани номањои даркор машѓул буданд. БАРИЗОФА иловатан.

‫ﺑﺮاﺿﺎﻓﻪ‬

БАРКАРДАН ‫ ﺑﺮﻛﺮدن‬кит. 1. бардоштан, боло бардоштан. 2. баровардан, берун баровардан, ба боло баровардан. 3. аз бар кардан, аз ёд кардан, њифз кардан; чароѓ баркардан чароѓ равшан кардан, чароѓ афрўхтан.

изофатан, ба таври илова,

баркаш ‫ ﺑﺮﻛﺶ‬асоси замони њозира аз баркашидан.

БАРИЙ лот. ‫ ﺑﺮي‬унсури химиявї, ки аз як навъ филизи нарми нуќратоб иборат аст.

БАРКАШ I ‫ ﺑﺮﻛﺶ‬1. баркашидан, вазн кардан. 2. миќдори як бор вазн кардан. 3. маљ. вазн, эътибор.

БАРИЌ а. ‫ ﺑﺮﻳﻖ‬кит. дурахшон, тобон. БАРИЛОВА ‫ ﺑﺮﻋﻼوه‬ниг. баризофа. БАРИН I ‫ ﺑﺮﻳﻦ‬пасоянд 1. монанди…, мисли…, чун. 2. гўё, мисли ин ки, монанди ин ки. 3. тахмин, ќариб, наздик; ◊ саг барин љон додан ба хориву зорї мурдан. БАРИН II ‫ ﺑﺮﻳﻦ‬кит. баланд, боло; бартар, баландтарин, болотарин; чархи барин осмони баланд. БАРИНАК ‫ ﺑﺮﻳﻨﻚ‬гуфт., шакли хурдї ва навозиши барин I, 1. БАРИСТОДАН ‫ ﺑﺮاﺳﺘﺎدن‬кит. ќоим устуворї намудан, сахт истодан.

шудан,

БАРКАШ II ‫ ﺑﺮﻛﺶ‬рост кардани бинои чўбкорї ё пойдеворе, ки ягон тарафаш фурў рафтааст ё каљ шудааст. БАРКАШАНДА ‫ ﺑﺮﻛﺸﻨﺪه‬болобаранда, кашанда; маљ. тараќќидињанда. БАРКАШИДА ‫ ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз баркашидан; баркашида шудан. 2. болорафта, ќадкашида, баланд. 3. аз ѓилоф беруноварда, аз наём кашида. БАРКАШИДАН ‫ ﺑﺮﻛﺸﻴﺪن‬1. вазн кардан бо тарозу, баркаш кардан, санљидан. 2. бо ягон зарф андоза кардан. 3. кашидан, наќш кардан. 4. берун овардан, хориљ кардан, кашида

БАР __________________________________________________________________________________ – 140 – нурпош.

баровардан. БАРКУШОДАН//БАРКУШУДАН ‫ﺑﺮﻛﺸﻮدن‬//‫ ﺑﺮﻛﺸﺎدن‬кушодан, боз кардан; дањон баркушодан (баркушудан) маљ. ба гап сар кардан, ба гуфтор шурўъ кардан. БАРКЎФТАН ‫ ﺑﺮﻛﻮﻓﺘﻦ‬ниг. кўфтан. БАРЌ а. ‫ ﺑﺮق‬1. њодисаи табиат, ки дар натиљаи бархўрдани зарядњои мусбату манфии абрњо бо дурахшиш ва таркиши босуръату пурќувват дар фазои Замин ба амал меояд, аловак, озарахш, соиќа: барќ задан касеро (чизеро) сўзондан ва ё њалок кардани барќ чизе ё касеро. 2. нерўи барќ, ќувваи барќ; њисобкунаки барќ олати њисобкунандаи масрафи ќувваи барќ, барќњисобкунак. 3. маљ. равшанї, нур; дурахш, љило: барќи маърифат; барќ задан маљ. дурахшидан, тобидан, љило додан. БАРЌА ‫ ﺑﺮﻗﻪ‬1. физ. заряд. 2. дурахш, шарора. БАРЌАД ‫ ﺑﺮﻗﺪ‬1. ба андозаи ќад, мутобиќи андозаи ќад; кўрпаи барќад кўрпаи мувофиќи ќад. 2. дароз, ќадбаланд: љавони барќад. БАРЌАДОР ‫ ﺑﺮﻗﻪدار‬физ. дорои заряд. БАРЌАНДОЗ ‫ ﺑﺮقاﻧﺪاز‬1. књн. паронандаи асбоби ќадимии њарбии дањанпур (монанди тўп), шамхолчї. 2. тобон, рахшон, дурахшанда. БАРЌАРОР ‫ ﺑﺮﻗﺮار‬пойдор, устувор, побарљо, барпо; барќарор будан а) пойдор будан, устувор будан; б) њукмфармо будан; барќарор кардан // барќарор намудан а) барпо намудан; ташкил кардан, таъсис намудан; б) аз нав ба вуљуд овардан; барќарор мондан пойдор (устувор) мондан; ба ќарори собиќ мондан; барќарор сохтан ниг. барќарор кардан; барќарор шудан (гардидан, гаштан) а) устувор шудан, пойдор гаштан; б) таъсис ёфтан, ташкил шудан; в) барпо (њукмфармо) шудан. БАРЌАРОРЇ ‫ ﺑﺮﻗﺮاري‬барќарор будан; устуворї, пойдорї. БАРЌАРОРКУНАНДА ‫ ﺑﺮﻗﺮارﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз барќарор кардан. БАРЌАСД ‫ ﺑﺮﻗﺼﺪ‬ниг. ќасдан. БАРЌАСДОНА‫ ﺑﺮﻗﺼﺪاﻧﻪ‬аз рўи ќасд, бомаќсад. БАРЌАФШОН

‫ ﺑﺮقاﻓﺸﺎن‬маљ. дурахшон, пурнур,

БАРЌАФШОНЇ ‫ ﺑﺮقاﻓﺸﺎﻧﻲ‬барќафшон будан, нурпошї: барќафшонї кардан. БАРЌВОР ‫ ﺑﺮقوار‬1. мисли барќ, барќмонанд, барќосо. 2. маљ. бисёр тез, тезу тунд, нињоят босуръат. БАРЌГАРДОН ‫ ﺑﺮقﮔﺮدان‬нав. милаи оњанї, ки дар болои бомњои биноњои баланд гузошта шуда, бо сим ё воситаи дигар ба замин васл мегардад, то ба воситаи ба замин гузарондани нерўи барќу соиќа дар биноњо сўхтор ба амал наояд. БАРЌГИР ‫ ﺑﺮقﮔﻴﺮ‬ниг. барќгардон. БАРЌГИРИФТА ‫ ﺑﺮقﮔﺮﻓﺘﻪ‬барќзада, дучори барќгирифтагї шудан. БАРЌГИРИФТАГЇ ‫ ﺑﺮقﮔﺮﻓﺘﮕﻲ‬њолате, ки маъмулан баъд аз задани барќ ва љараён гирифтани барќ дар бадан пайдо мешавад ва таъсири зиёд ба асаб расонда, боиси сўхтагї ва марг мегардад. БАРЌДАРМОНЇ ‫ ﺑﺮقدرﻣﺎﻧﻲ‬нав. њар гуна табобат ва дармон ба воситаи љараёни барќ. БАРЌДОР ‫ ﺑﺮقدار‬1. дорои љараёни барќ. 2. дорои рўшної ва дурахшиш. БАРЌДУЗДЇ ‫ ﺑﺮقدزدي‬бе иљозат истифода бурдан аз нерўи барќ. БАРЌЗАБОН ‫ ﺑﺮقزﺑﺎن‬маљ. теззабон, тезкалом, оташинсухан. БАРЌЗАДА ‫ ﺑﺮقزده‬сифати феълии замони гузашта аз барќ задан; он ки мавриди задани љараёни барќ ё соиќа ќарор гирифтааст. БАРЌЗАДАГЇ ‫ ﺑﺮقزدﮔﻲ‬он ки ё он чи (дарахт, сохтмон), ки дучори зарбаи соиќа, барќ шудааст. БАРЌЗАНАНДА ‫ ﺑﺮقزﻧﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз барќ задан. 2. дурахшанда, тобон, пурнур. БАРЌЗАНЇ ‫ ﺑﺮقزﻧﻲ‬1. исми амал аз барќ задан; дурахшидани барќ. 2. маљ. дурахшандагї, тобандагї. БАРЌЗАНОН ‫ ﺑﺮقزﻧﺎن‬феъли њоли замони њозира аз барќ задан.

БАР __________________________________________________________________________________ – 141 – БАРЌИЯ ‫ ﺑﺮﻗﻴﻪ‬нав. мактуби таъљилї, ки тавассути почта ба унвони касе ё љое фиристода мешавад, телеграмма. БАРЌЇ ‫ ﺑﺮﻗﻲ‬мансуб ба барќ; нерўгоњи барќї муассисаи истењсолкунандаи ќувваи барќ, стансияи электрикї (књн.); чароѓи барќї чароѓи аз ќувваи барќ даргиранда. БАРЌКОР ‫ ﺑﺮقﻛﺎر‬он ки васоили барќиро насб ва тармим мекунад, электрик. БАРЌКОРЇ ‫ ﺑﺮقﻛﺎري‬1. насб ва таъмири васоили барќї. 2. амал ва шуѓли барќкор. БАРЌМОНАНД ‫ ﺑﺮقﻣﺎﻧﻨﺪ‬мисли барќ, барќосо. БАРЌМОЊЇ ‫ ﺑﺮقﻣﺎﻫﻲ‬навъи моњї, ки барои њимояи худ ва муќобилият ба душман дар бадани худ нерўи барќ тавлид мекунанд, мормоњињо ва суфрамоњињо. БАРЌНАМО ‫ ﺑﺮقﻧﻤﺎ‬нав. асбоб барои ташхиси вуљуд доштани барќ дар бадан ё љисм. БАРЌНИГОЊ ‫ ﺑﺮقﻧﮕﺎه‬касе, ки нигоњи тезу таъсирнок дорад, тезнигоњ.

БАРМАЛО ‫ ﺑﺮﻣﻼ‬ошкор, фош, равшан, возењ. БАРМАНИШ ‫ ﺑﺮﻣﻨﺶ‬кит. худписанд, маѓрур, мутакаббир. БАРМАНИШЇ каббур.

‫ﺑﺮﻣﻨﺸﻲ‬

худписандї, ѓурур, та-

БАРМАХИДАН ‫ ﺑﺮﻣﺨﻴﺪن‬кит. мухолифат ва нофармонї кардан ба падару модар; оќ шудан, осї шудан. БАРМАЊАЛ ‫ ﺑﺮﻣﺤﻞ‬ниг. барваќт. БАРМОЛИДАН ‫ ﺑﺮﻣﺎﻟﻴﺪن‬кит. 1. молидан. 2. барзадан, боло кардани остин ва эзорпоча. БАРНАВИШТАН//БАРНАБИШТАН ‫ﺑﺮﻧﺒﺸﺘﻦ‬//‫ ﺑﺮﻧﻮﺷﺘﻦ‬кит., ниг. навиштан; остин барнабиштан киноя аз остин барзада ба коре омода шудан. БАРНИГОРИДАН виштан.

‫ﺑﺮﻧﮕﺎرﻳﺪن‬

нигоридан, на-

БАРНИЊОДАН ‫ ﺑﺮﻧﻬﺎدن‬1. нињодан, гузоштани чизе ба болои чизе. 2. ба ќароре омадан, азм кардан, тасмим гирифтан.

БАРЌНОК бишнок.

‫ﺑﺮقﻧﺎك‬

дурахшанда, дурахшон, то-

БАРНИШАСТАН ‫ ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻦ‬1. нишастан. 2. савор шудан ба асп.

БАРЌОСО тобон.

‫ﺑﺮقآﺳﺎ‬

монанди барќ, зуд, тез; ши-

БАРНИШОНДАН ‫ ﺑﺮﻧﺸﺎﻧﺪن‬1. феъли бавоситаи барнишастан; шинондан, нишондан. 2. савор кардан.

БАРЌПАРВОЗ ‫ ﺑﺮقﭘﺮواز‬тезпарвоз, тездав. БАРЌПОШ ‫ ﺑﺮقﭘﺎش‬дурахшанда, љилодињанда. БАРЌРАВ ‫ ﺑﺮقرو‬ниг. барќрафтор. БАРЌРАСОНЇ ‫ ﺑﺮقرﺳﺎﻧﻲ‬барќ расондан, ё таъмини барќ, эљоди шабака барои таъмини барќ. БАРЌРАФТОР ‫ ﺑﺮقرﻓﺘﺎر‬тезрафтор, тезрав. БАРЌСАНЉ ‫ ﺑﺮقﺳﻨﺞ‬асбоби санљиш ва андозагирии барќ, электрометр.

‫ ﺑﺮقﺻﻔﺖ‬ниг. барќосо. БАРЌЉАВЛОН ‫ ﺑﺮقﺟﻮﻻن‬тезрафтор; БАРЌСИФАТ

чуст, чо-

лок.

БАРЛОС т. туркнажод.

‫ﺑﺮﻻس‬

номи яке аз ќабилањои

БАРМ ‫ ﺑﺮم‬књн. оби кўле, ки аз борон пайдо шудааст, толоб, истахр.

БАРНО ‫ ﺑﺮﻧﺎ‬љавон, нављавон; муќоб. пир; пиру барно пиру љавон, хурду калон; њама; ◊ бахти барно бахти нек, хушбахтї. БАРНОДИЛ вондил.

‫ﺑﺮﻧﺎدل‬

калонсоли (кўњансоли) ља-

БАРНОЇ ‫ ﺑﺮﻧﺎﻳﻲ‬љавонї, нављавонї. БАРНОМА ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬1. зикри номгўи корњое, ки бо њадафи муайян ба анљом мерасанд: барномаи дарозмуддат, барномаи миёнамўњлат, барномаи кўтоњмуддат; барнома сохтан, барнома тартиб додан. 2. фењристи мундариљаи гуфторњои радио, намоишњои театр, кино ва телевизион, программа. 3. маљмўаи дастурњое, ки дар компютер дода мешавад ва онро компютер бо тартиб иљро мекунад. 4. он чи ки дар ибтидои китоб ё рисолае навишта мешавад; муќаддима, сарсухан ва ѓ. БАРНОМАВЇ ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻮي‬мансуб ба барнома; аз рўи барномаву наќша иљрошаванда.

БАР __________________________________________________________________________________ – 142 – БАРНОМАГУЗОРЇ масозї.

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﮔﺬاري‬

ниг. барно-

БАРНОМАНАВИС ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺲ‬он ки барнома менависад ё тањия мекунад: барноманависи компютер. БАРНОМАНАВИСЇ тани барнома.

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬

амали навиш-

БАРНОМАРЕЗЇ ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬ниг. барномасозї. БАРНОМАСАНЉЇ ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﻨﺠﻲ‬баррасї ва санљиши барномањо пеш аз мавриди амал ќарор гирифтан. БАРНОМАСОЗ ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﺎز‬созандаи барнома, тањиякунанда ва тартибдињандаи барномаву наќшаи коре. БАРНОМАСОЗЇ ‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﺎزي‬исми амал аз барнома сохтан; тањияи барнома, тартиб додани барнома. БАРНОС ‫ ﺑﺮﻧﺎس‬кит. ѓофил, нодон. БАРОАТ I а. ‫ ﺑﺮاﺋﺖ‬кит. 1. пок шудан аз айб ва тўњмат. 2. покї, бегуноњї, беайбї. БАРОАТ II а. ‫ ﺑﺮاﻋﺖ‬кит. фазилат, бартарї, мањорат, кордонї; бароати истењлол адш. чанд лафзе ё иборае дар ибтидои китоб ё ќасидаву маснавї, ки маќсад ва мароми шоирро маълум мегардонад. БАРОАТУТТАЛАБ а. ‫ ﺑﺮاﻋﺖاﻟﻄﻠﺐ‬адш. дар ќасида талаб кардани чизе аз мадњшаванда бо забони ширин ва иборањои дилпазир. БАРОБАР ‫ ﺑﺮاﺑﺮ‬1. як хел, якранг, яксон. 2. њамто, назир; мисл, монанд; наздик. 3. мусовї, муодил, мутобиќ. 4. рў ба рў, муќобил. 5. якљоя, њамроњ. 6. якбора, дар як ваќт, дар айни замон; баробари… а) дар як ваќт бо…; б) њамоно, њамон замон; дар баробари… дар ќатори…; дар баробари ин // баробари ин (њамин) дар айни замон; дар зимн, зимнан; баробар будан ба касе (дар сол) њамсинну њамсол будан бо касе; баробар кардан а) њамвазн гардонидан, њамсон намудан; б) њисоби додугирифтро яктарафа кардан; в) додан, пардохтан, адо кардан (-и ќарз); баробар кардани касе бо касе дар як саф љой додан, дар як ќатор гузоштани касе бо касе; баробар омадан мувофиќат кардан, дуруст (мувофиќ) омадан; баробар омада натавонистан њариф шуда натавонистан, муќобилат

карда натавонистан; баробар шудан бо касе а) дар коре расида гирифтан ба касе, мусовї шудан, њамсон шудан; б) маљ. муќобилият нишон додан ба касе; љангу љидол кардан бо касе; ба (бо) љон баробар азиз, гиромї; бо њама баробар будан бо њама як хел муносибат доштан; њамаро ба як чашм дидан; дар њама љо хурўс баробар љеѓ мезанад (маќ.) вазъият дар њама љо як хел аст; об ба лаби љў(й) баробар шудан хуб анљом ёфтани кор, рў ба бењбудї овардани кор. БАРОБАРАНДОЗА ‫ ﺑﺮاﺑﺮاﻧﺪازه‬аз љињати андоза якхела, аз љињати миќёсу миќдор якхела. БАРОБАРВАЗН ‫ ﺑﺮاﺑﺮوزن‬аз љињати вазн мусовї, њамвазн. БАРОБАРВАЗНЇ њамвазнї.

‫ﺑﺮاﺑﺮوزﻧﻲ‬

баробарвазн будан;

БАРОБАРЇ ‫ﺑﺮاﺑﺮي‬ 1. њамвазнї, њамсонї, мутобиќат. 2. вазъияти мардум дар љамъият, ки дар њуќуќи сиёсї ва шањрвандї њама мусовї мебошанд, мусовот. 3. нисфї, нимї.

‫ﺑﺮاﺑﺮﻛﻨﺠﻪ‬

БАРОБАРКУНЉА кунљњои якхела.

њанд.

дорои

БАРОБАРЌИМАТ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﻗﻴﻤﺖ‬аз љињати ќимат якхела, дорои бањои ба њам монанд. БАРОБАРЌУВВА ‫ه‬‫ ﺑﺮاﺑﺮﻗﻮ‬дорои ќувваи баробар, ќувваи якхела дошта. БАРОБАРМАЪНО хела, њаммаъно.

‫ﺑﺮاﺑﺮﻣﻌﻨﻲ‬

дорои маънои як-

БАРОБАРМАЪНОЇ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‬баробармаъно будан, якхелагии маъно, њаммаъної. БАРОБАРМИЌДОР ‫ ﺑﺮاﺑﺮﻣﻘﺪار‬аз љињати миќдор мусовї, аз рўи шумор фарќнадошта. БАРОБАРНИЊОДА эквивалент.

‫ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎده‬

ниг. баробарї,

БАРОБАРО ‫ ﺑﺮآﺑﺮآ‬:дар айни баробаро њангоми баромадан, дар њини хориљ шудан аз љое. БАРОБАРПАЊЛУ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﭘﻬﻠﻮ‬њанд. дорои пањлуњои баробар аз љињати дарозї: секунљаи баробарпањлу. БАРОБАРСУРЪАТ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﺳﺮﻋﺖ‬дорои суръати якхела, аз љињати суръат мусовї. БАРОБАРТАРАФ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﻃﺮف‬њанд. дорои тарафњои якхела аз љињати дарозї: секунљаи

БАР __________________________________________________________________________________ – 143 – баробартараф. БАРОБАРТАЪСИР таъсири якхела.

‫ﺑﺮاﺑﺮﺗﺄﺛﻴﺮ‬

физ.

дорои

БАРОБАРЊАЉМ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﺣﺠﻢ‬аз љињати њаљм яксон, њаљми якхела дошта. БАРОБАРЊУЌУЌ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﺣﻘﻮق‬дорои њуќуќи якхела, аз љињати њуќуќ яксон. БАРОБАРЊУЌУЌЇ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﺣﻘﻮﻗﻲ‬баробарњуќуќ будан, дорои њуќуќи якхела будан, аз љињати њуќуќ яксон будан. БАРОБАРШАВЇ ‫ ﺑﺮاﺑﺮﺷﻮي‬исми амал аз баробар шудан; мусовї шудан. БАРОВАР ‫ ﺑﺮآور‬ниг. боровар. БАРОВАРАНДА ‫ ﺑﺮاورﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз баровардан; хориљкунанда, берункунанда. 2. равонкунанда, иљобаткунанда. баровард ‫ ﺑﺮاورد‬асоси замони гузашта аз баровардан. БАРОВАРД ‫ ﺑﺮاورد‬њисобу китоби пешакї, смета; ◊ бо бароварду фуровард (гап задан ё шеър хондан) а) бо риояи задањо ва таќозои маънї баланду паст хондани шеър; б) муќаддимапардозии дуру дароз дар гуфтор. БАРОВАРДА ‫ ﺑﺮاورده‬1. сифати феълии замони гузашта аз феъли баровардан. 2. шахси ба мартабаи баланд расида, парваришёфта, тарбиятшуда. 3. бинои баланд, њисор, ќалъа. 4. мањсулот, моли истењсолшуда. БАРОВАРДАН ‫ ﺑﺮآوردن‬1. берун кардан, берун овардан; муќоб. даровардан; овоз баровардан садо додан, гап задан; сар баровардан а) сар берун кардан; б) пайдо шудан, намоён гардидан. 2. хориљ намудан, бадар кардан; аз кор баровардан а) аз кор хориљ кардан; б) маљ. вайрон кардан, хароб кардан, ѓайри ќобили истифода сохтан. 3. боло бурдан, баланд кардан; бурдан; ба кор баровардан ба сари кор њозир кардан, ба кор сафарбар намудан. 4. истењсол кардан. 5. хонда ба маънояш сарфањм рафтан; хонда маънидод карда тавонистан. 6. нашр кардан: рўзнома баровардан вараќа баровардан; духтар баровардан духтарро бо тўю сур ба шавњар додан; мондагиро баровардан осори хастагиро

бартараф кардан, мондагиро рафъ кардан, дам гирифтан; мурда баровардан мурдаро гўрондан, дафн кардан, гўру чўб кардан; наѓзак баровардан ба бемории наѓзак дучор шудан; об баровардан љўю канал канда, об љорї кунондан; савод баровардан саводнок кардан (шудан), соњиби савод кардан (шудан); таб баровардан баланд шудани њарорати бадан, таб кардан; хулоса баровардан ба хулосае омадан, натиља гирифтан; хун баровардан а) љорї ё резондани хун ба воситаи раг задан; б) д. љонвареро кушта, худої ё садаќа кардан; њољат баровардан эњтиёљи касеро рафъ кардан; аз гумони бад баровардан рафъи бадгумонї кардан, бадгумониро бартараф сохтан; аз дил чизе баровардан чизеро фикр карда ёфтан; чизеро аз худ бофтан; ◊ ном баровардан машњур шудан, шўњрат ёфтан, маъруф гардидан, овоза баровардан; ѓубори дил баровардан кудуратро бартараф кардан; ѓаму ѓуссаро фаромўш кардан, ќусури чизеро баровардан товони чизеро гирифтан, талофї кардан, ба бадали коре (чизе) коре кардан, ки љои онро гирад; љони касеро баровардан а) њалок (нобуд) кардан; б) бисёр ба танг овардан; аз роњ баровардан бероња кардан, аз роњ задан; касеро гумроњ кардан, ба корњои бад талќин намудан; аз хотир (ёд) баровардан фаромўш кардан; гард аз чизе баровардан несту нобуд кардан, мањв кардан; димор аз рўзгори касе баровардан касеро куштан, мањв кардан, њалок намудан; чизеро аз дили касе баровардан а) ногуворї ва ё нохуширо фаромўш кунондан; б) кинаро бартараф кунондан. БАРОВАРДАНЇ ‫ ﺑﺮآوردﻧﻲ‬шоистаи баровардан, дархўри баровардан. БАРОВЕХТАН ‫ ﺑﺮآوﻳﺨﺘﻦ‬1. овехтан, овезон кардан. 2. ба њам дарафтодан, часпу љидол кардан, афтударафт кардан. БАРОДАР ‫ ﺑﺮادر‬1. писари як падару модар нисбат ба писару духтарони дигари он падару модар, додар; бародари зоида ду писари аз як модар зоидашуда, бародари модаряк; љумњурии бародар љумњурии муносибати дўстии чун бародар дошта. 2. мухотаб барои мурољиати эњтиромона нисбат ба мардон. БАРОДАРАНДАР ‫ ﺑﺮادراﻧﺪر‬бародари падаряки

БАР __________________________________________________________________________________ – 144 – модарљудо, ё баръакс, бародари ўгай. БАРОДАРВОР бародарона.

‫ﺑﺮادروار‬

мисли

бародар,

БАРОДАРЗАН ‫ ﺑﺮادرزن‬ниг. додарарўс. БАРОДАРЗОДА додарзода.

‫ﺑﺮادرزاده‬

фарзанди бародар,

роњи…; бо маќсади…: барои гирифтани љои якум мубориза бурдан; барои ту аз бањри ту, ба хотири ту. 2. ба; барои чї? аз чї сабаб?; барои як сол ба муддати як сол; барои њамин ба ин сабаб, бинобар ин; барои ин ки… пайвандак бо сабаби ин ки…; бо маќсади ин ки…

БАРОДАРЇ ‫ ﺑﺮادري‬бародар будан; дўст будан чун бародар; аз рўи бародарї дўстона, самимона.

БАРОЌ а. ‫ ﺑﺮاق‬гуфт. 1. ало, алобуло. 2. пахмоќ; сермўй; абрўвони бароќ абрўвони сермўи парешон.

БАРОДАРКУШ ‫ ﺑﺮادرﻛﺶ‬кушандаи бародар; љанги бародаркуш.

БАРОЌАБРЎ дорад.

БАРОДАРКУШЇ ‫ ﺑﺮادرﻛﺸﻲ‬якдигарро куштани бародарњо; љанги бародаркушї маљ. љанги дохилии як халќ.

баромад ‫ ﺑﺮآﻣﺪ‬асоси замони гузашта аз баромадан; баромад-баромади офтоб ќариби ваќти тулўи офтоб.

БАРОДАРОНА ‫ ﺑﺮادراﻧﻪ‬1. ба таври бародар, чун бародар, ба монанди бародар. 2. самимї, самимона, дўстона; ёрии бародарона кумаки беѓарази дўстона.

БАРОМАД I ‫ ﺑﺮآﻣﺪ‬1. гуфт. баромадан ба минбар барои суханронї (дар маљлису љамъомадњо); вориди сањна шудан барои сурудхонї, раќќосї (дар консерту намоишњо); баромад кардан сухан кардан ё суруд хондан дар маљлис ё консертњо. 2. сарф. харљ; масориф, харољот; даромаду баромад дахлу харљ. 3. мансубият ба табаќањои љамъиятї (аз рўи касбу кори падару модар): баромади иљтимої.

БАРОДАРХОНД ‫ ﺑﺮادرﺧﻮاﻧﺪ‬марде, ки аз тарафи дўсте ба сифати бародар шинохта шудааст, додархонд. БАРОДАРХОНДА ‫ ﺑﺮادرﺧﻮاﻧﺪه‬ниг. бародархонд. БАРОДАРХОНДАГЇ ‫ ﺑﺮادرﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ‬бародархонда будан, вазъ ва њолати бародархонда. БАРОДАРШАЊР ‫ ﺑﺮادرﺷﻬﺮ‬нав. шањре, ки бо шањри дигаре ањду паймони дўстии бародарона бастааст. БАРОДАРШЎЙ ‫ ﺑﺮادرﺷﻮي‬ниг. додаршў.

‫ ﺑﺮاز‬асоси замони њозира аз барозидан. БАРОЗ I ‫ ﺑﺮاز‬кит. зебої, зинат ва некўї,

бароз

оростагї.

БАРОЗ II ‫ ﺑﺮاز‬кит. чўбе, ки дар кафшдўзї миёни ќолиби кафш ва ѓ. мегузоранд; фона. БАРОЗАНДА ‫ ﺑﺮازﻧﺪه‬кит. сифати феълии замони њозира аз барозидан; зебанда; шоиста, сазовор. БАРОЗАНДАГЇ истагї.

‫ ﺑﺮازﻧﺪﮔﻲ‬барозанда будан, шо-

БАРОЗИДАН ‫ ﺑﺮازﻳﺪن‬кит. 1. хуб ва зебо кардан, оростан ва зинат додан. 2. сазовор будан, шоиста будан, зебанда будан. БАРОИ ‫ ﺑﺮاي‬пешванд 1. бањри…, аз бањри…; дар

‫ﺑﺮاقاﺑﺮو‬

он ки абрўвони бароќ

БАРОМАД II ‫ ﺑﺮآﻣﺪ‬баромадгоњ; дари баромад. БАРОМАДА ‫ ﺑﺮآﻣﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз баромадан (ки бештар калимањои мураккаб месозад: азистеъмолбаромада истеъмолнашаванда, ѓайри мустаъмал, аз доираи истеъмол беруншуда; азкорбаромада ќобилияти кориашро гумкарда; заиф ва ољизшуда: чашмони азкорбаромада). БАРОМАДАГЇ ‫ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ‬гуфт. 1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз баромадан. 2. дўнг, дўнгї, барљастагї, бахше аз як чиз, ки аз ќисматњои дигар болотар, барљастатар аст. БАРОМАДАН ‫ ﺑﺮآﻣﺪن‬1. берун шудан, хориљ гаштан, бадар рафтан; муќоб. даромадан. 2. боло шудан, баланд шудан (бо зина, ба бом). 3. тиб. аз љо бељо шудани устухони дасту пой ва ѓ. 4. рафтан: ба саёњат баромадан, ба кўча баромадан; ба кор баромадан ба кор рафтан; њозир шудан ба сари кор; ба пешвози касе баромадан ба пешвози касе рафтан, касеро пешвоз гирифтан, истиќбол кардан. 5. раси-

БАР __________________________________________________________________________________ – 145 – дан. 6. рўидан, рустан; сабз шудан. 7. шунида шудан, ба гўш расидан, баланд шудан (мас., садо). 8. пайдо шудан, ёфт шудан. 9. намудор гаштан. 10. тулўъ кардан: офтоб баромадан. 11. сар задан, ба вуќуъ пайвастан. 12. содир шудан (мас., фармон, ќарор). 13. зуњур кардан. 14. бо сифати феълї омада, пуррагї ва тамомияти амалро ифода мекунад: дида баромадан, хонда баромадан; зўр баромадан ѓолиб шудан, ѓалаба кардан; хеш баромадан бо касе маълум шудани хешигарии њамдигар; ѓолиб баромадан ѓалаба кардан, нусрат ёфтан, музаффар гардидан; аз гапи касе баромадан мувофиќи гуфтаи касе амал накардан; нофармонї кардан; аз дањон баромадан гуфта шудан, гуфтан; аз ин мебарояд, ки… аз ин маълум мешавад, ки…; аз ин ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки…; аз кор баромадан а) аз кор хориљ шудан; б) маљ. вайрон шудан, корношоям шудан; ќобилияти кориро гум кардан; ба кор наомадани чизе; аз хотир баромадан фаромўш шудан, аз ёд рафтан; аз ўњдаи коре баромадан лаёќати иљрои кореро доштан; кореро иљро карда тавонистан; ба шавњар баромадан бо марде аќди никоњ бастан, зани касе шудан; гапи касе рост баромадан тасдиќ шудани дурустии сухани касе; ◊ гап аз як љо баромадан як хел будани фикру андешаи чанд кас, ба њам мувофиќат кардани фикру гуфтори ду кас; дуд аз љигар баромадан сахт андўњгин шудан. БАРОМАДАНГОЊ ‫ ﺑﺮاﻣﺪنﮔﺎه‬маљ. мањалли тулўъ, машриќ, љои баромадани офтоб. БАРОМАДГОЊ хориљ шудан.

‫ﺑﺮاﻣﺪﮔﺎه‬

љои баромад, мањалли

БАРОМЕТР ю. ‫ ﺑﺮاﻣﺘﺮ‬ниг. фишорсанљ. БАРОМЕХТАН ‫ ﺑﺮآﻣﻴﺨﺘﻦ‬1. ниг. омехтан. 2. ба њамдигар дарафтидан, даст ба гиребон шудан, часпу талош кардан. БАРОМУДАН ‫ ﺑﺮآﻣﻮدن‬кит. 1. омудан, пур шудан, саршор шудан; пур кардан, саршор кардан. 2. омехтан, омезиш додан, дарњам кардан. БАРОН фр. ‫ ﺑﺮان‬яке аз унвонњои дворянї дар баъзе кишварњои Аврупо. БАРОНЃОР ‫ ﺑﺮاﻧﻐﺎر‬кит. самти рости лашкар. БАРОНДАН ‫ ﺑﺮاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли бурдан; хоби касеро барондан касеро хобон-

дан; хоби касеро барондан касеро хобондан. барор ‫ ﺑﺮار‬асоси замони њозира аз баровардан. БАРОР ‫ ﺑﺮار‬пешрафт, муваффаќият; омади кор; ављу барор нашъунамо; ривољу равнаќ; барор гирифтани (кардани) кор омад кардан, бо муваффаќият анљом ёфтани коре. БАРОРАНДА ‫ ﺑﺮارﻧﺪه‬ниг. бароваранда; истењсолкунанда, тавлидкунанда. БАРОРИШ ‫ ﺑﺮارش‬исми феълї аз баровардан; ќисме аз ягон нашрия. БАРОРНОК ‫ ﺑﺮارﻧﺎك‬бобарор, бомуваффаќият, муваффаќиятомез; пешрав. БАРОРНОКЇ ‫ ﺑﺮارﻧﺎﻛﻲ‬баробарї, бомуваффаќиятї, муваффаќиятнокї; пешравї. БАРОРОСТА ‫ ﺑﺮآراﺳﺘﻪ‬ниг. ороста, ороишдида. БАРОРОСТАН ‫ ﺑﺮآراﺳﺘﻦ‬кит., ниг.

оростан.

БАРОСУДАН ‫ ﺑﺮآﺳﻮدن‬осудан, дам гирифтан. БАРОТ I а. ‫ ﺑﺮات‬кит. 1. хати озодї, њуљљати авфи гуноњ; бароти наљот, рањмнома, хати озодї. 2. њуљљате, ки дар асоси он пулу мол ба касе гузаронида мешавад, њавола. БАРОТ II ‫ ﺑﺮات‬номи рўзи 15-уми моњи шаъбон – моњи 8-уми солшумории њиљрии ќамарї. БАРОЊАТ ‫ ﺑﻪراﺣﺖ‬1. орому осуда; бофароѓат. 2. осудањолона, оромона; фориѓболона. БАРОЊИМА а. ‫ ﺑﺮاﻫﻤﻪ‬љ. барањман. БАРОЊИН а. ‫ ﺑﺮاﻫﻴﻦ‬љ. бурњон. БАРОЊЕХТАН ‫ ﺑﺮاﻫﻴﺨﺘﻦ‬кит. аз ѓилоф берун кашидан, баровардан (шамшерро). БАРОШУФТАН ‫ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻦ‬дар ѓазаб омадан, хашмгин шудан, шўридан; ба њаяљон омадан. БАРОЯНД ‫ ﺑﺮاﻳﻨﺪ‬хосияти таъсири омилњои гуногун; бароянди нерўњои сиёсї. БАРОЯНДА ‫ ﺑﺮاﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз баромадан: марди аз хона бароянда, љавони ба дарахт бароянда. БАРПАРИДАН ‫ ﺑﺮﭘﺮﻳﺪن‬ба парвоз омадан, паридан, парвоз кардан. БАРПО ‫ ﺑﺮﭘﺎ‬1. пойдор, барќарор; устувор. 2. барафрохта, ќоим; барпо кардан (намудан) а) бунёд кардан, сохтан, бино кардан; таъсис

БАР __________________________________________________________________________________ – 146 – кардан; б) оростан (базм ё љашнеро); в) хезондан, бардоштан (мас., фитна, ошўб, ѓавѓо ва ѓ.); барпо шудан (гардидан, гаштан) а) сохта шудан, бунёд гардидан, бино шудан; ќомат рост кардан; б) таъсис ёфтан, ташкил шудан; в) баргузор гардидан, доир шудан; г) рўй додан, ба вуќўъ омадан. БАРПОКУНАНДА ‫ ﺑﺮﭘﺎﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз барпо кардан; 1. созанда, бинокор; бунёдгар. 2. ташкилкунанда, муассис.

‫ ﺑﺮ‬ниг. бар(р). БАР(Р)А ‫ ﺑﺮّه‬1. бачаи гўсфанд; бачаи оњу; барраи БАРР а.

ширмаст барраи фарбењи ширхор. 2. маљ. тару тоза, ботароват: пиёзи барра, бодиринги барра; ◊ бурљи барра ниг. њамал (бурљи њамал).

БАРРАБИРЁН ‫ ﺑﺮّهﺑﺮﻳﺎن‬барраи бирён, гўшти бирёнкардашудаи барра. БАРРАГОВ ‫ ﺑﺮهﮔﺎو‬кит. гўсола. БАРРАЗОЇ ‫ ﺑﺮهزاﺋﻲ‬барра зоидани меш. БАРРАКАБОБ ‫ ﺑﺮّهﻛﺒﺎب‬кабоби аз гўшти барраи дар буѓ ва ё дар сих пухта. БАРРАПИЁЗ ‫ ﺑﺮّهﭘﻴﺎز‬пиёзи кабуди тару тоза. БАРРАСИДАН ‫ ﺑﺮّرﺳﻴﺪن‬1. расидан, даромадан. 2. тафтиш кардан, кофтуков кардан. 3. иттилоъ њосил кардан, хабар ёфтан, фањмидан. БАРРАСЇ ‫ ﺑﺮّﺳﻲ‬тањќиќ, омўзиш, мутолиа: баррасї кардан, баррасї шудан. БАРРАЧА ‫ ﺑﺮّهﭼﻪ‬1. шакли тасѓири барра. 2. маљ. азиз, мењрубон (одатан њангоми навозиш ва дўстдории фарзанди хурдсол мегўянд). БАРРЕЛ англ. ‫ ﺑﺮﻳﻞ‬воњиди паймоиши љисмњои пошхўранда ва моеъ дар баъзе мамлакатњо (мас., баррели нафт дар Амрико ба 159 л. баробар аст). БАРРЇ ‫ ﺑﺮّي‬мансуб ба бар(р); биёбонї, даштї. БАРРОЌ а. ‫ ﺑﺮّاق‬барќзананда, дурахшон, тобон; барфи барроќ барфи сафеди љилодињанда; чашмони барроќ чашмони оташбори пурнур. БАРРУСТАН ‫ ﺑﺮرﺳﺘﻦ‬кит. рўида боло гирифтан, сабзида ќад афроштан, ќад баланд намудан. БАРРЎИДАН ‫ ﺑﺮروﻳﻴﺪن‬кит. рўидан, рустан.

БАРС ‫ ﺑﺮس‬:гурсу барс гуфт. тануманди боќувват. БАРСАМ ‫ ﺑﺮﺳﻢ‬књн. химчањо ё шохчањое аз дарахти газ ё анор, ки рўњониёни зардуштї дар мавриди иљрои маросими динї ба даст мегирифтанд. БАРСОМ ‫ ﺑﺮﺳﺎم‬тиб. варами шуш, зотулљанб (плеврит). БАРСОХТАН ‫ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ‬кит. сохтан, омода кардан, њозир гардонидан. БАРТАН ‫ ﺑﺮﺗﻦ‬кит. маѓрур, мутакаббир; муќоб. фурўтан. БАРТАНГ ‫ ﺑﺮﺗﻨﮓ‬1. тасмае, ки бо он зинро бар пушти асп мебанданд. 2. мавзее дар Бадахшони Тољикистон. БАРТАНГЇ ‫ ﺑﺮﺗﻨﮕﻲ‬1. мансуб (ноњия). 2. сокини Бартанг.

ба

Бартанг

БАРТАНИДАН ‫ ﺑﺮﺗﻨﻴﺪن‬ниг. танидан. БАРТАНЇ ‫ ﺑﺮﺗﻨﻲ‬маѓрурї, такаббур, муќоб. фурўтанї. БАРТАР ‫ ﺑﺮﺗﺮ‬1. болотар, авлотар: бартар донистан. 2. баландтар; муќоб. фурўтар. 3. онсўтар, фаротар. БАРТАРАФ ‫ ﺑﺮﻃﺮف‬:бартараф кардан (намудан) барњам додан, нест кардан, аз байн бурдан; рафъ кардан; дур кардан; бартараф шудан (гардидан) барњам хўрдан, нест шудан, аз байн рафтан; яктарафа шудан. БАРТАРАФКУНАНДА ‫ ﺑﺮﻃﺮفﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бартараф кардан; барњамдињанда, несткунанда, азбайнбаранда, рафъкунанда. БАРТАРАФШУДА ‫ ﺑﺮﻃﺮفﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бартараф шудан; барњамхўрда, нестшуда, рафъгардида. БАРТАРИДОШТА ‫ ﺑﺮﺗﺮيداﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бартарї доштан. БАРТАРИН ‫ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ‬1. болотарин аз љињати маќом, синну сол ва ѓ. 2. дорои болотарин макон, болотарин. БАРТАРИЉЎЇ ‫ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ‬бартарї љустан дар маќоми корњои дигар аз дигарон, худро аз

БАР __________________________________________________________________________________ – 147 – дигарон баландтар донистан, авлавиятљўї. БАРТАРЇ ‫ ﺑﺮﺗﺮي‬1. бартар будан, афзалият, фавќият; имтиёз; бартарї доштан афзалият доштан, фазилат доштан, бењтар будан. 2. баландї, иртифоъ. БАРТЕР англ.‫ ﺑﺮﺗﻴﺮ‬мубодилаи бевоситаи молу чиз ё ягон хизмат дар байни муассисањову давлатњо. БАРТОФТАН ‫ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻦ‬1. тоб додан, тофтан. 2. баргардонидан, дур кардан. БАРЎЙХАТГИРЇ хатгирї.

‫ﺑﺮوﻳﺨﻂﮔﻴﺮي‬

дурусташ рўи-

БАРЎМАНД ‫ ﺑﺮوﻣﻨﺪ‬1. нерўи ќавї, рашид. 2. боровар, мевадор. 3. њосилхез, обод. 4. комёб, комраво. БАРФ ‫ ﺑﺮف‬резањои майдаи оби яхбаста, ки дар зимистони хунук меборад; аз барф гурехта ба борон дучор шуд (зарб.); барфи лаклакї барфе, ки порча-порча, паѓа-паѓа меборад; барфи тар барфе, ки ваќти боридан аз мулоимии њаво ба замин расидан замон об шуда меравад; барф барин сафед а) нињоят сафед, тамоман сафед; б) маљ. сафеду зебо; ◊ барфи сар мўи сафеди сар. БАРФАК ‫ ﺑﺮﻓﻚ‬шакли тасѓири барф. 1. заррањои яхї, ки бар асари дохил шудани об ба дохили яхкунаки яхдон дар канорњои он пайдо мешавад. 2. духтари барфии афсонавї, ки гўё бо омадани бањор об шуда мерафтааст, набераи бобои барфї. БАРФАКТАРОШ ‫ ﺑﺮﻓﻚﺗﺮاش‬абзори пластикї, ки бо он барфакњои яхдонро тоза мекунанд. БАРФАНДОЗ ‫ ﺑﺮفاﻧﺪاز‬1. бориши шадиди барф. 2. љои партоби барф. БАРФАРОЗАНДА ‫ ﺑﺮﻓﺮازﻧﺪه‬болобар, болобаранда, баландкунанда. БАРФАРОЗИДАН ‫ ﺑﺮﻓﺮازﻳﺪن‬ниг. барафрохтан. БАРФАРОХТАН ‫ ﺑﺮﻓﺮاﺧﺘﻦ‬ниг. барафрохтан. БАРФАРОШТА ‫ ﺑﺮﻓﺮاﺷﺘﻪ‬ниг. барафрошта. БАРФАРОШТАН ‫ ﺑﺮﻓﺮاﺷﺘﻦ‬ниг. барафроштан. БАРФБЕЛКУНЇ ‫ ﺑﺮفﺑﻴﻠﻜﻨﻲ‬аз барф тоза кардани рўи њавлї, болои бом ва ѓ. (бо бели махсус).

сус). БАРФБОЗЇ ‫ ﺑﺮفﺑﺎزي‬1. бозиест, ки бачагон якдигарро шўхикунон бо барф мезананд ва ё ба барф меѓелонанд. 2. бозии парандагон, ки худро ба барф межўлонанд ё барфро ба њар тараф мепошанд. БАРФГИР ‫ ﺑﺮفﮔﻴﺮ‬хусусияти замин, минтаќа, кўњ ё њар чизе, ки бо сабаби сардї ё баландии зиёд ё соягї доимо ё ваќти зиёде барфпўш аст. БАРФГИРИФТА барфпўш.

‫ﺑﺮفﮔﺮﻓﺘﻪ‬

пўшида бо барф,

БАРФИКАНДАН ‫ ﺑﺮﻓﻜﻨﺪن‬ниг. барафкандан. БАРФИН ‫ ﺑﺮﻓﻴﻦ‬1. ниг. барфї. 2. барфдор, барфнок; пурбарф. БАРФИШОНДАН ‫ ﺑﺮﻓﺸﺎﻧﺪن‬ниг. барафшондан. БАРФЇ ‫ ﺑﺮﻓﻲ‬1. аз барф сохташуда; одами барфї њайкале, ки бачањо бозикунон аз барф месозанд. 2. мактуби манзуме, ки дўстон, одатан ваќти боридани барфи аввал, номаълум ба якдигар месупоранд ва дар он мактуб оростани зиёфате бо зикри номњои таом ва обу мева хоњиш карда мешавад; агар њангоми супоридан соњиби мактуб ба даст афтад, маљбур аст, ки айни он зиёфатро худи ў ташкил кунад: хати барфї. 3. зиёфате, ки ба муносибати бохти хати барфї ороста мешавад; бобои барфї ниг. бобо. БАРФКЎБ ‫ ﺑﺮفﻛﻮب‬:боди барфкўб боди тунде, ки барфро ба дару девор мекўбад. БАРФКЎРЇ ‫ ﺑﺮفﻛﻮري‬тиб. осеб дидани чашм бар асари рўзњои офтобї муддати зиёд нигоњ кардан ба барф. БАРФНИГОЊДОРЇ ‫ ﺑﺮفﻧﮕﺎهداري‬кишов. ба таври сунъї нигоњ доштани барфњои зимистон дар заминњои кишт барои намї. БАРФОБ ‫ ﺑﺮفآب‬1. обе, ки дар натиљаи об шудани барф ба вуљуд меояд, оби барф. 2. обе, ки барои сарду хунук шудан миќдоре барф ба он мепартоянд. БАРФОЛУД(А) (‫ ﺑﺮفآﻟﻮد)ه‬ба барф олуда, бо барф омехта, барфаралаш: боди барфолуд, борони барфолуд, тўфони барфолуд.

БАР __________________________________________________________________________________ – 148 – БАРФОМЕХТА барфолуд.

‫ﺑﺮفآﻣﻴﺨﺘﻪ‬

махлут бо барф,

БАРФОСО ‫ ﺑﺮفآﺳﺎ‬барфвор, монанди барф сафед, нињоят сафед. БАРФПОК ‫ ﺑﺮفﭘﺎك‬ниг. барфпоккун. БАРФПОККУН ‫ ﺑﺮفﭘﺎكﻛﻦ‬василае барои тоза кардани шишањои пеш ва аќиби мошин аз барфу борон ва ѓайра, барфпок. БАРФПОРА ‫ ﺑﺮف ﭘﺎره‬ниг. барфреза. БАРФПЎШ ‫ ﺑﺮفﭘﻮش‬бо барф пўшонидашуда. БАРФРЕЗА барф.

‫ﺑﺮفرﻳﺰه‬

заррањои барф, порањои

БАРФРЕЗОН ‫ ﺑﺮفرﻳﺰان‬1. њангоми резиши барф. 2. маљ. зимистон. БАРФРЎБ ‫ ﺑﺮفروب‬рўбандаи барфњои кўчаву хиёбонњо ва ѓ. БАРФРЎБА ‫ ﺑﺮفروﺑﻪ‬ниг. барфтўда. БАРФРЎБЇ ‫ ﺑﺮفروﺑﻲ‬рўфтани барф, тоза кардани барфи кўчаву роњњо; мошини барфрўбї мошини махсус барои рўфта љамъ карда бурдани барфњои кўчаву роњњо, майдонњои фурудгоњ ва ѓ. БАРФСАНЉ ‫ ﺑﺮفﺳﻨﺞ‬асбоб барои муайян кардани ѓафсии ќабати барф.

БАРХЕЗОН(И)ДАН ‫ﺑﺮﺧﻴﺰاﻧﻴﺪن‬//‫ ﺑﺮﺧﻴﺰاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи бархестан; 1. ба по хезондан, аз љо баланд кардан. 2. маљ. ба шўр овардан, шўрондан. БАРХЕСТАН//БАРХОСТАН ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‬//‫ﺑﺮﺧﻴﺴﺘﻦ‬ 1. ба по хестан, баланд шудан аз љо. 2. бедор шудан аз хоб, аз љои хоб хестан. 3. ќиём кардан, исён бардоштан; ба по бархостан ќиём кардан, исён бардоштан; ба љанг бархостан омодаи љанг шудан; валвала бархестан шўру ошўб барпо шудан; љанг бархестан љанг рўй додан, њарб сар шудан. БАРХИЛОФ ‫ ﺑﺮﺧﻼف‬хилофи чизе ё касе. БАРХИРА ‫ ﺑﺮﺧﻴﺮه‬кит. беаќлона, бетамизона, беадабона. БАРХЇ ‫ ﺑﺮﺧﻲ‬кит. фидо, ќурбонї, фидя. БАРХОН ‫ ﺑﺮﺧﺎن‬теппањои ќумї, ки бод дар баъзе биёбонњо дуруст мекунад, ки аз љо ба љое мекўчанд. БАРХОСТ ‫ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬:нишасту бархост шиштухез; мусоњибат. БАРХОСТА ‫ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‬баландшуда, барљаста. БАРХОСТАН

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‬

ниг. бархестан.

БАРХУР ‫ ﺑﺮﺧﻮر‬ниг. бархўр.

БАРФТОЗАКУНАК ‫ ﺑﺮفﺗﺎزهﻛﻨﻚ‬тозакунандаи барфњои пиёдароњњову хиёбонњо, поккунандаи барфњо; мошини барфрўбї.

БАРХУРАНДА ‫ ﺑﺮﺧﻮرﻧﺪه‬нороњаткунанда, сахт расида, њаќоратомез.

БАРФТЎДА ‫ ﺑﺮفﺗﻮده‬тўдаи барф, анбўњи барф, ки аз бориши зиёд ба вуљуд омада ва ё аз кўњњо кўчида афтода бошад.

БАРХУРДОР ‫ ﺑﺮﺧﻮردار‬бањраманд, бањравар; комёб; бархурдор шудан бањра бурдан аз чизе, бањраманд гардидан.

БАРФТЎФОН ‫ ﺑﺮفﻃﻮﻓﺎن‬тўфони барфолуд.

БАРХУРДОРЇ ‫ ﺑﺮﺧﻮرداري‬бархурдор будан; бањрамандї, бањравардї.

БАРФУЗУДАН ‫ ﺑﺮﻓﺰودن‬афзудан, зиёд кардан. БАРФУРЎЗОНДАН лавар кардан. БАРФУРЎХТАН

‫ﺑﺮﻓﺮوزاﻧﺪن‬

‫ﺑﺮﻓﺮوﺧﺘﻦ‬

афрўхтан, шўъ-

ниг. барафрўхтан.

БАРХУРДА ‫ ﺑﺮﺧﻮرده‬бо њам зада, тасодумкарда.

БАРХУРЎШИДАН ‫ ﺑﺮﺧﺮوﺷﻴﺪن‬ниг. хурўшидан. БАРХЎР ‫ ﺑﺮﺧﻮر‬кит. 1. баробар, њамто. 2. ниг. бархурдор.

‫ ﺑﺮخ‬1. бахш, ќисмат. 2. бањра, насиб. БАРХАТО ‫ ﺑﺮﺧﻄﺎ‬сањван, иштибоњан; ба ѓайри

бархўрд дан.

БАРХАФЧ ‫ ﺑﺮﺧﻔﭻ‬кит., ниг. кобус.

БАРХЎРД ‫ ﺑﺮﺧﻮرد‬1. ба њам расидани ду чиз; тасодум. 2. дучоршавї, њамдигарро дидан, мулоќот. 3. чигунагии рафтор, муносибат. 4. даргирї, муноќиша.

БАРХ

ќасд.

БАРХЕ ‫ ﺑﺮﺧﻲ‬1. ниг. баъзе. 2. андаке; њиссае, ќисме.

‫ ﺑﺮﺧﻮرد‬асоси замони гузашта аз бархўр-

БАР __________________________________________________________________________________ – 149 – БАРХЎРДАН ‫ ﺑﺮﺧﻮردن‬1. ба њам расидан, ба чизе сахт расидан; задан. 2. дучор шудан, вохўрдан; назар ба чизе бархўрдан чашм ба чизе афтодан. БАРХЎРДОР ‫ ﺑﺮﺧﻮردار‬ниг. бархурдор. БАРХЎРДОРЇ ‫ ﺑﺮﺧﻮرداري‬ниг. бархурдорї. БАРЊАВО ‫ ﺑﺮﻫﻮا‬1. баланду васеи хушњаво. 2. маљ. њамашунав, шунаво. БАРЊАЁТ ‫ ﺑﺮﺣﻴﺎت‬дар ќайди њаёт, зинда. БАРЊАЗАР ‫ ﺑﺮﺣﺬر‬1. боэњтиёт, хабардор. 2. кит. тарсу њароснок, хавфу бимнок. БАРЊАЌ ‫ ﺑﺮﺣﻖ‬њаќќонї, дуруст, њаќдор. БАРЊАМ ‫ ﺑﺮﻫﻢ‬:барњам додан нест кардан, аз байн бурдан; барњам задан вайрон кардан; несту нобуд кардан, мањв кардан; барњам хўрдан аз байн рафтан, нест шудан. БАРЊАМДИЊЇ ‫ ﺑﺮﻫﻢدﻫﻲ‬исми амал аз барњам додан; нест кардан, аз байн бурдан; ќатъ кунондани фаъолияти ширкате ё созмоне. БАРЊАМЗАН ‫ ﺑﺮﻫﻢزن‬барњамдињанда, кунанда, азбайнбаранда.

нест-

БАРЊАМХЎРЇ ‫ ﺑﺮﻫﻢﺧﻮري‬исми амал аз барњам хўрдан; нест шудан; азбайнравї; фаъолияти худро ќатъ кардани созмоне. БАРЊАМХЎРДАГЇ парешонї.

‫ﺑﺮﻫﻢﺧﻮردﮔﻲ‬

ошуфтагї,

‫ ﺑﺮچ‬ниг. барш. БАРЧА ‫ ﺑﺮﭼﻪ‬бот. андоми БАРЧ

модинаи гул, ки дарунтарин бахши гул аст ва аз се бахш – гулола, хома ва тухмдон ташкил шудааст.

БАРЧАК ‫ ﺑﺮﭼﻚ‬књн. гулбанди дастаи найза ё шамшер. БАРЧАСП ‫ ﺑﺮﭼﺴﭗ‬тамѓаи рўи молњои тиљоратї, ки дар он ном ва нархи мол, корхонаи истењсолкарда ва ѓ. зикр ёфтааст. БАРЧИДА ‫ ﺑﺮﭼﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз барчидан; интихобшуда, баргузида. БАРЧИДАГЇ ‫ ﺑﺮﭼﻴﺪﮔﻲ‬барчида шудан; маљ. аз байн рафтани коре, муассисае, низоми давлате ва ѓ. БАРЧИДАН ‫ ﺑﺮﭼﻴﺪن‬ниг. чидан.

БАРЉАСТА ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз барљастан; љањида, барљаста хестан. 2. баромада, болобаромада, дўнг. 3. маљ. намоён, машњур, бузург: олими барљаста, шоири барљаста. БАРЉАСТАГЇ ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ‬1. сифати феълии замони гузашта аз барљастан. 2. баромадагї, дўнгї. БАРЉАСТАДЎЗЇ ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دوزي‬навъи гулдўзї ва эљоди наќшу нигор бо шакли барљаста ба рўи порчањо, матоъњо ва монанди инњо. БАРЉАСТАКОР мекунад.

‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻜﺎر‬

он ки барљастакорї

БАРЉАСТАКОРЇ ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻜﺎري‬амал ва кори барљастакор. БАРЉАСТАН ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻦ‬1. љањидан, (боло) паридан. 2. бархестан, зуд хестан. 3. дамида баромадан. БАРЉАСТАРУХСОР ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪرﺧﺴﺎر‬он ки рухсорањои бардамида дорад. БАРЉАСТАТАБЪ ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﻃﺒﻊ‬дорои табъи баланд, соњиби завќи бадеї ва заковат. БАРЉАСТАТАБЪЇ ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﻃﺒﻌﻲ‬табъи баланд доштан, соњиби табъи баланд будан. БАРЉАСТАУСТУХОН ‫ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاﺳﺘﺨﻮان‬он ки устухонњои бадани ў намоён аст. БАРЉАЊИДАН ‫ ﺑﺮﺟﻬﻴﺪن‬ниг. барљастан. БАРЉО ‫ ﺑﺮﺟﺎ‬барќарор, пойдор; барљо мондан барќарор мондан, боќї мондан. БАРЉОМОНДА ‫ ﺑﺮﺟﺎﻣﺎﻧﺪه‬1. беморе, ки ба сабаби вазнинии касалиаш аз љо хеста наметавонад. 2. нотавон, заиф; пири барљомонда пири фартут, дармонда; барљомонда шудан сусту бемадор шудан. БАРЉОМОНДАГЇ заифї.

‫ﺑﺮﺟﺎﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬

нотавонї, сустї,

БАРЉЎШИДАН ‫ ﺑﺮﺟﻮﺷﻴﺪن‬кит. 1. љўшидан, љўш задан. 2. маљ. шўридан, ошуфтан. БАРШ//БАРЧ ‫ﺑﺮچ‬//‫ ﺑﺮش‬маъљунест кайфовар, ки афюн ва дорувории дигарро бо асал омехта мепазанд. БАРШИКАСТА

‫ﺑﺮﺷﻜﺴﺘﻪ‬

шикастхўрда, шикас-

БАР __________________________________________________________________________________ – 150 – та. БАРШИКОФТАН ‫ ﺑﺮﺷﻜﺎﻓﺘﻦ‬ниг. шикофтан. БАРШПАЗ ‫ ﺑﺮﺷﭙﺰ‬он ки барш тайёр мекунад, пазандаи барш. БАРШУДА ‫ ﺑﺮﺷﺪه‬сифати гузашта аз бар шудан.

феълии

замони

БАРШУДАН ‫ ﺑﺮﺷﺪن‬кит. боло шудан, боло баромадан, боло рафтан. БАРШУКУФТАН ‫ ﺑﺮﺷﻜﻔﺘﻦ‬кит., ниг. шукуфтан. БАРШУМУРДАН ‫ ﺑﺮﺷﻤﺮدن‬кит., ниг. шумурдан. БАРШЎРИДАН ‫ ﺑﺮﺷﻮرﻳﺪن‬кит. шўридан, ба шўр омадан. БАРЪАКС ‫ ﺑﺮﻋﻜﺲ‬вожгуна; билъакс, бархилоф; баръакси… бар хилофи…, бар зидди…, алораѓми… БАРЪАЛО ‫ ﺑﺮﻋﻼ‬ошкоро, рўирост; аён, ба таври возењ, равшан. БАРЪАЛОИНА ‫ ﺑﺮﻋﻼﻳﻨﻪ‬ба таври возењ, равшан.

БАСАРФАГЇ дар харљ.

‫ﺑﺼﺮﻓﮕﻲ‬

сарфакорї, эњтиёткорї

БАСАФО ‫ ﺑﺼﻔﺎ‬ниг. босафо. БАСАЊНАГУЗОРАНДА ‫ ﺑﺴﺤﻨﻪﮔﺬارﻧﺪه‬роњбари ба сањна гузоштани намоишњои театрї, тањиягари намоишњои сањнавї. БАСЕ ‫ ﺑﺴﻲ‬1. бисёр, зиёд; нињоят; басо. 2. бисёрњо; борњо. БАСЕЧИДАН ‫ ﺑﺴﻴﭽﻴﺪن‬кит. 1. тайёрї дидан, омодагї гирифтан. 2. ќасд кардан, ирода кардан. БАСЕЉ ‫ ﺑﺴﻴﺞ‬ниг. басиљ. БАСЕЉИДАН ‫ ﺑﺴﻴﺠﻴﺪن‬ниг. басечидан. БАСИМ ‫ ﺑﺴﻴﻢ‬кит. хандонрў, шукуфтарўй; он ки чењраи ў њамеша моил ба табассум аст. БАСИР а. ‫ ﺑﺼﻴﺮ‬1. бино, бинанда. 2. маљ. бофаросат, зирак, дурандеш, доно. БАСИРАТ а. ‫ ﺑﺼﻴﺮت‬1. биної, биниш. 2. маљ. фаросат, зиракї, хушфањмї.

БАС ‫ ﺑﺲ‬1. басанда, кифоя, кофї. 2. басо, басе, бисёр, хеле. 3. фаќат, танњо. 4. чун, азбаски, баски; зи (аз) бас чунки, азбаски, аз сабаби ин ки; бас набуд, ки…, кифоя набуд, ки …; њаминаш намерасид, ки…; кам набуд, ки …; бас кардан ќатъ кардан, бозистодан; тарки коре кардан.

БАСИТ а. ‫ ﺑﺴﻴﻂ‬кит. 1. љои фарох, пањновар ва васеъ. 2. сатњи кураи Замин, рўи Замин; басити Замин рўи Замин. 3. сода, ѓайри мураккаб: адади басит. 4. адш. номи бањри шеърест дар вазни арўз.

БАСАБР ‫ ﺑﺼﺒﺮ‬ниг. босабр.

БАСИЉ//БАСИЧ ‫ﺑﺴﻴﭻ‬//‫ ﺑﺴﻴﺞ‬1. омодагии ќуввањои низомї; сафарбарии ањолї ба сафи низомиён. 2. љињоз, асбоб, васоил; басиљ додан васоили иљрои кореро омода кардан.

БАСАБРЇ ‫ ﺑﺼﺒﺮي‬ниг. босабрї. БАСАБРОНА ‫ ﺑﺼﺒﺮاﻧﻪ‬ниг. босаброна. БАСАВЛАТ ‫ ﺑﺼﻮﻟﺖ‬ниг. босавлат. БАСАЃДА ‫ ﺑﺴﻐﺪه‬кит. тайёр, омода, муњайё. БАСАЗО ‫ ﺑﺴﺰا‬чунон ки бояду шояд, сазовор.

БАСИТЕЗА ‫ ﺑﺴﺘﻴﺰه‬ситезакорона, бо хашму хусумат: сухани баситеза.

БАСКЕТБОЛ англ. ‫ ﺑﺴﻜﺘﺒﺎل‬варз. бозиест, ки тўбро дар тарафи њариф ба тўрсабади сари чўб бо даст мепартоянд, то аз бозї хол гиранд.

‫ ﺑﺼﻞ‬кит., ниг. пиёз. БАСАЛИЌА ‫ ﺑﺴﻠﻴﻘﻪ‬ниг. босалиќа. БАСАНДА ‫ ﺑﺴﻨﺪه‬кифоякунанда, кофї, кифоя. БАСАР а. ‫ ﺑﺼﺮ‬1. чашм, дида. 2. биної, ќувваи

БАСКЕТБОЛБОЗЇ ‫ ﺑﺴﻜﺘﺒﺎلﺑﺎزي‬1. бозии баскетбол. 2. машѓулияти баскетболбозон.

БАСАРИШТА ‫ ﺑﺴﺮﺷﺘﻪ‬ниг. босаришта.

БАСКИ ‫ ﺑﺴﻜﻪ‬шакли кўтоњшудаи азбаски.

БАСАЛ а.

босира.

БАСАРФА харљ.

‫ﺑﻪﺻﺮﻓﻪ‬

сарфакор, эњтиёткор дар

БАСКЕТБОЛБОЗ ‫ ﺑﺴﻜﺘﺒﺎلﺑﺎز‬варз. он ки дар бозии баскетбол иштирок мекунад, бозигари баскетбол: дастаи баскетболбозон.

БАСМАБАС бањс.

‫ﺑﺴﻤﺒﺲ‬

шакли гуфтугўии бањс ба

БАС __________________________________________________________________________________ – 151 – БАСО ‫ ﺑﺴﺎ‬ниг. басе. БАСОВАНДА ‫ ﺑﺴﺎوﻧﺪه‬кит. ламскунанда, молишкунанда. БАСОВИДАН ‫ ﺑﺴﺎوﻳﺪن‬кит. ламс кардан, молидан, дастмол кардан. БАСОМАД ‫ﻣﺪ‬Ĥ‫ ﺑﺴ‬шумораи чизе, ки такрор мешавад: басомади вожањо андоза ва миќдори истифодаи вожањо, фаровонї. БАСОМАДЇ ‫ﻣﺪي‬Ĥ‫ ﺑﺴ‬марбут ба басомад; бар асоси басомад фарњанги басомадї. БАСОМОН ‫ﺑﺴﺎﻣﺎن‬ басаранљом. БАСОТИН а.

мураттаб;

муназзам;

‫ ﺑﺴﺎﺗﻴﻦ‬љ. бўстон.

БАСТ I ‫ ﺑﺴﺖ‬1. баста, банд. 2. як навбат кор, ки баъд аз он коргарон иваз мешаванд; њайати корї, штат, шумораи кормандон аз рўи вазифаи корї басти кормандони як муассиса. 3. ◊ ќаду баст а) ќаду ќомат; б) киноя аз љусса, тану тўш. БАСТ II ‫ ﺑﺴﺖ‬кит. 1. фарохї, вусъат. 2. баён, шарњ, тафсилот. БАСТА ‫ ﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз бастан. 2. чизи дар банд кардашуда (бо таноб, коѓаз ё матое). 3. пўшида, масдуд; муќоб. кушода: дари баста; баста шудан а) пўшида шудан, мањкам шудан; б) фаъолияти худро ќатъ кардан, барњам хўрдан (-и идорае); роњи гурез баста будан имконияти гурез намондан, мављуд набудани имкони фирор. 4. побанд, асир, гирифтор. 5. маљ. вобаста, алоќадор. 6. сахтшуда, яхшуда (аз њолати шуррутї): шири баста, хуни баста; ◊ иштињо баста шудан хоњиши хўрокхўрї надоштан, иштињо надоштан. БАСТАБАНД аст.

‫ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪ‬

он ки кораш бастабандї

БАСТАБАНДЇ ‫ ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪي‬баста-баста кардан, печонда бастани моле (мас., ба ќуттињо, халтачањо). БАСТАГЇ I ‫ ﺑﺴﺘﮕﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз бастан. 2. масдудї; банд будан: бастагии роњ. БАСТАГЇ II ‫ ﺑﺴﺘﮕﻲ‬кит., ниг. вобастагї. БАСТАГОН

‫ﺑﺴﺘﮕﺎن‬

1. касоне, ки бо њамдигар

хешовандї доранд. 2. вобастагон ва атрофиёни шахс, мулозимон. БАСТАДАМ хомўш.

‫ﺑﺴﺘﻪدم‬

кит. лаббаста, дањонбаста,

БАСТАДАСТ ‫ ﺑﺴﺘﻪدﺳﺖ‬1. дастбаста. 2. маљ. он ки имкони иљрои ягон корро надорад. БАСТАДАЊОН бонбаста.

‫ﺑﺴﺘﻪدﻫﺎن‬

дањонбаста, гунг, за-

БАСТАДИЛ ‫ ﺑﺴﺘﻪدل‬дилтанг, озурдахотир. БАСТАЗАБОН дањонбаста.

‫ﺑﺴﺘﻪزﺑﺎن‬

забонбаста,

гунг,

БАСТАКОР ‫ ﺑﺴﺘﻪﻛﺎر‬1. ниг. оњангсоз. 2. он ки ба бастабандї машѓул аст. БАСТАМИЁН ‫ ﺑﺴﺘﻪﻣﻴﺎن‬он ки доимо омодаи корест, миёнбаста, омода, тайёр. БАСТАН ‫ ﺑﺴﺘﻦ‬1. гирењ карда пайвастан, нўг ба нўг васл кардан (нўги ду риштаро). 2. чизеро ба чизе ё ба љое бо банд пайвастан (аспро ба ароба, харро ба дарахт, барзаговро ба љуфт ва ѓ.); муќоб. кушодан. 3. печондан (чизеро ба чизе); салла бастан салларо ба гирди сар печонидан. 4. тиб. латтапеч кардан (мас., љароњатро); љо ба љо монда печондан (љои шикастаи устухонро). 5. банд кардан, масдуд кардан (мас., пеши обро бо банд); роњи (пеши роњи) касеро бастан монеи кори касе шудан, ба касе имкони иљрои кореро надодан. 6. пўшондан (дару тирезаро); ќулф зада мањкам кардан; муќоб. боз кардан. 7. маљ. маљбур ба бозистодан кардан, ќатъи фаъолият намудан(-и идора ё маѓозае). 8. баровардан, мева пайдо кардани растание: муѓља бастан, ѓўра бастан, хўша бастан. 9. афсурдан, мунљамид шудан: ях бастан, ќаймоќ бастан. 10. мунъаќид кардан, ќабул кардан (ќарордод, шартнома ё ањду паймони байни ду кас ё ду давлат): ањднома бастан, шартнома бастан. 11. чун феъли ёридињанда бо баъзе калимањо омада, феъли таркибї месозад: бор бастан, занљир бастан, наќш бастан, рахт бастан, саф бастан; манањи касеро бастан а) бо порчаи суфе сару манањи мурдаро печонда бастан (то љоѓаш наафтад); б) маљ. касеро хомўш кардан, аз гапи бисёр боздоштан; ◊ дил бастан а) мењр мондан, дўст доштан; б) розї шудан, тан додан; лаб (фурў) бастан хомўш (сокит) шудан, сукут кардан; мењр

БАС __________________________________________________________________________________ – 152 – бастан дўст доштан, наѓз дидан, дил бастан; умед бастан дар умеди касе (чизе) шудан, чашм доштан; умедвор шудан; чашм (дида) бастан чашм пўшидан, нанигаристан; шеър бастан шеър бофтан, шеър эљод кардан; бори сафар бастан // рахти сафар бастан сафар кардан, мусофират кардан; рафтан; дањони касеро бастан касеро хомўш кунондан, аз гуфтор боздоштан; забони касеро бастан касеро хомўш кардан, касеро аз сухан бозмонондан; ба по њино бастан гуфт. дар мавриди суст њаракат кардани ягон воситаи наќлиёт ё дар иљрои коре шитоб накардани касе гуфта мешавад; сўњбат ќаймоќ бастани тафсидани сўњбат (ављ гирифт). БАСТАНЇ ‫ ﺑﺴﺘﻨﻲ‬1. ќобилияти бастан, басташаванда: як бастанї ангур гуфт. як хўша ангури ба банд (ток) басташаванда. 2. яхмос, ширях. БАСТАПО ‫ ﺑﺴﺘﻪﭘﺎ‬побанд, гирифтор. БАСТАТ а. ‫ ﺑﺴﻄﺖ‬кит. вусъат, пањної, кушодагї, фарохї. БАСТАШАВАНДА ‫ ﺑﺴﺘﻪﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз баста шудан. БАСТАШУДА ‫ ﺑﺴﺘﻪﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз баста шудан. БАСУРЪАТ ‫ ﺑﺴﺮﻋﺖ‬ниг. босуръат.

‫ﺑﻂ‬

рат аст. БАТАРЕЯ II фр. ‫ ﺑﺘﺮﻳﻪ‬пайвастаи гурўњи олот, таљњизот ва ѓ. барои амали якљоя, барќанбор: батареяи аккумуляторї, батареяи буѓї, батареяи гармидињї. БАТАРОВАТ ‫ ﺑﻄﺮاوت‬ниг. ботароват. БАТАРТИБ ‫ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ‬ниг. ботартиб. БАТАРТИБАНДОЗЇ ‫ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐاﻧﺪازي‬исми амал аз ба тартиб андохтан ва ба тартиб овардан; ба тартиб даровардан, муназзам кардан. БАТАРТИБОВАРЇ дозї.

‫ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐآوري‬ниг. батартибан-

‫ﺑﺘﻔﺼﻴﻞ‬

ниг. ботафсил: маълумоти

БАТАФСИЛ батафсил.

БАТБОТ ‫ ﺑﺘﺒﺎت‬бот. як навъ гиёњи худрўест аз оилаи торонињо, ки дар чармгарї барои ранг кардан ба кор мебаранд.

‫ ﺑﻄﺊ‬кит. сустњаракат, оњиста, суст. БАТИН а. ‫ ﺑﻄﻴﻦ‬шикамкалон. БАТИС(Т) фр. ‫ﺑﺘﺴﺖ‬//‫ ﺑﺘﺲ‬навъи матои тунук аз

БАТЕЪ а.

нахи пахта ё заѓирпоя.

БАТКЎБ ‫ ﺑﻄﻜﻮب‬књн. як навъ хўроке, ки аз чормаѓз, шир, мост ва шибит тайёр мекардаанд.

БАТАДБИР ‫ ﺑﺘﺪﺑﻴﺮ‬ниг. ботадбир.

БАТЛОН а. ‫[ ﺑﻄﻼن‬аслаш бутлон] 1. ботил шудан, зоеъ шудан. 2. лаѓв; хати батлон кашидан ниг. хат.

БАТАДРИЉ ‫ ﺑﺘﺪرﻳﺞ‬тадриљан, дараља ба дараља, оњиста-оњиста; андак-андак.

БАТН а. ‫ ﺑﻄﻦ‬шикам; дарун, андарун.

БАТ а.

кит. мурѓобї.

БАТНЇ ‫ ﺑﻄﻨﻲ‬мансуб ба батн; шикамї; дарунї.

БАТАКРОР ‫ ﺑﺘﻜﺮار‬такроран, такрор, ба такрор, ба каррот.

БАТОБ ‫ ﺑﺘﺎب‬обутоб додашуда: пўлоди батоб.

БАТАЛ а. ‫ ﺑﻄﻞ‬кит. шуљоъ, далер, диловар.

БАТОЗ ‫ ﺑﺘﺎز‬тозон, давон.

БАТАЛИОН фр. ‫ ﺑﺘﻠﻴﺎن‬њ. ќисми низомї, ки аз сечор рота ва взводњои гуногун иборат буда, ба њайати полк дохил мешавад.

БАТОЛАТ а. ‫ ﺑﻄﺎﻟﺖ‬танбалї, коњилї; бекоргардї, бењудагардї.

БАТАМКИН ‫ ﺑﺘﻤﻜﻴﻦ‬ниг. ботамкин. БАТАМОМ ‫ ﺑﺘﻤﺎم‬ниг. тамоман. БАТАР ‫ ﺑﺘﺮ‬шакли кўтоњшудаи бадтар; балову батар ниг. бало. БАТАРЕЯ I фр. ‫ ﺑﺘﺮﻳﻪ‬њ. ќисми артиллерия ё миномётњо, ки аз якчанд тўп ё миномёт ибо-

БАТСИЛЛА лот. ‫ ﺑﺘﺴﻴﻠّﻪ‬тиб. як навъ бактерияи касалиовар, ки чўбчашакл аст [бамзилла]. БАТТОЛ а. ‫ ﺑﻄّﺎل‬1. кит. бекор, танбал. 2. кит. дурўѓгўй, ботилгуфтор. 3. маккор, њилагар. 4. бадкирдор, беодоб, авбош, густох: деви баттол, душмани баттол. БАТТОЛЇ

‫ﺑﻄّﺎﻟﻲ‬

1. кит. бекорї, танбалї,

БАХ __________________________________________________________________________________ – 153 – коњилї. 2. кит. дурўѓгўї. 3. маккорї, њилагарї. 4. бадкирдорї; беодобї. БАТШ а. ‫ ﺑﻄﺶ‬кит. 1. њуљум, њамла. 2. ќувват, ќудрат, зўр. БАУМЕД ‫ ﺑﺎﻣﻴﺪ‬ниг. боумед. БАФАЙЗ ‫ ﺑﻔﻴﺾ‬ниг. бофайз. БАФАРОЃАТ‫ ﺑﻔﺮاﻏﺖ‬ниг. бофароѓат.

мал. БАХМАЛБАРГ ‫ ﺑﺨﻤﻞﺑﺮگ‬растании кўњї, ки баргњои бахмалмонанди сурхи кушод дорад. БАХМАЛГУЛ ‫ ﺑﺨﻤﻞﮔﻞ‬ниг. бўстонафрўз. БАХМАЛИН ‫ ﺑﺨﻤﻠﻴﻦ‬1. мансуб ба бахмал; њар чизи аз бахмал дўхташуда. 2. ниг. бахмалмонанд.

БАФАЊМ ‫ ﺑﻔﻬﻢ‬ниг. бофањм.

БАХМАЛМОНАНД ‫ ﺑﺨﻤﻞﻣﺎﻧﻨﺪ‬1. шабењи бахмал, патдор. 2. нарму нозук (чун бахмал).

БАФУРЉА ‫ ﺑﻔﺮﺟﻪ‬гуфт. бафурсат; оромона, саросема нашуда.

БАХНАВ ‫ ﺑﺨﻨﻮ‬кит. раъд, тундар.

БАХАЙР ‫ ﺑﺨﻴﺮ‬хуб, нек; чї шуд?, тинљї аст? (ба ин маънї бештар ба тариќи савол гуфта мешавад); субњ ба хайр субњи шумо бобарор бошад. БАХИДАН ‫ ﺑﺨﻴﺪن‬књн. њаллољї кардан, пашм ё пахтаро наддофї кардан. БАХИЁЗА ‫ ﺑﺨﻴﺎزه‬тўњфае, ки ба ивази муборакбодии чизи нав медињанд. БАХИЛ ‫ ﺑﺨﻴﻞ‬1. кит. хасис, мумсик. 2. он ки хушию барори кори дигаронро чашми дидан надорад, њасуд, нотавонбин. БАХИЛЇ ‫ ﺑﺨﻴﻠﻲ‬1. кит. хасосат, хасисї, мумсикї, бухл. 2. њасодат, нотавонбинї. БАХИЯ//БАХЯ ‫ ﺑﺨﻴﻪ‬1. як навъи дарздўзї, ки дўхти он аз рўи шакл дида мешавад, кўк, чок, дарз, љои дўхташуда. 2. як навъи наќшу нигордўзї; бахя (бахия) кардан // бахя (бахия) задан а) кўк кардан, дўхтан; б) наќшу нигор дўхтан. 3. тиб. њар як аз кўкњо ё гирењњо бо истифода аз нахи махсус барои дўхтани љойњои бурида ё људошудаи бадан, махсусан дар амали љарроњї. 4. тиб. нахи махсус аз љинси абрешим, пластик, филиз ва монанди онњо, ки дар амали љарроњї барои дўхтани љойњои бурида истифода мешавад; ◊ бахяи рўи кор рафтан ошкор гардидани сир, фош шудани роз; бахя нахўрдани гап таъсир набахшидани гап, нагузаштани гап. БАХИЯДЎЗЇ//БАХЯДЎЗЇ ‫ ﺑﺨﻴﻪدوزي‬1. бахя дўхтан; амали бахядўз. 2. наќшу нигори махсус, ки дусўзана дўхта мешавад; мошинаи бахядўзї мошинае, ки амали бахиядўзиро анљом медињад. БАХМАЛ махмал.

‫ﺑﺨﻤﻞ‬

навъи матои патдори ѓафс,

БАХОСИЯТ ‫ ﺑﺨﺎﺻﻴﺖ‬дорои хосияти некиовар, нек; хушбин, хушпоиќадам.

нек,

БАХСИДАН ‫ ﺑﺨﺴﻴﺪن‬кит. 1. гудохтан, об кардани филизот. 2. пажмурда шудан, афсурда. БАХСОНИДАН ‫ ﺑﺨﺴﺎﻧﻴﺪن‬тарзи бавоситаи бахсидан. БАХТ ‫ ﺑﺨﺖ‬дар бовари мардум он чи ба њолати пешбининашуда дар зиндагї рўй медињад, сарнавишт, иќбол, толеъ, ќисмат, насиба, бањра: бахти бад, бахти баланд, бахти безавол; ба бахти… ба толеи…, ба хушбахтии…; бахти бадфарљом бахти бад, толеи паст; бахти баргашта бахти номусоид; бахти фирўз иќболи баланд; бахти шум бадбахтї, толеи бад; ◊ бахти бедор толеи нек, иќболи баланд; бахти сафед толеи нек, бахти бедор; бахти сиёњ ќисмати бад, толеи паст; бадбахтї; бахти хуфта бахти номусоид, толеи мададнакунанда; бахт тофтан толеи касе баландї кардан; кори касе омад кардан; бахт ёр будан саодатманд будан, хушбахт будан, бахтиёр будан; бахт сиёњ будан носозгор будани бахти касе, паст будани толеи касе; бахт ба ком будан бахти касе тофтан; кори касе омад кардан; бахт ёрї надодан толеъ пастї кардан; кор омад накардан; бахт мададгорат шавад бахтат ёрї дињад, толеат баландї кунад; корат омад кунад; бахтатро сафед кунад бахтат кушода шавад, хушбахт шав (хоњиши хушбахтї). БАХТА ‫ ﺑﺨﺘﻪ‬зоол. 1. гўсфанди нари сесола ё чорсола; гўсфанди нари ахтакарда. 2. пўстканда, пўстгирифта. БАХТБАРГАШТА ‫ ﺑﺨﺖﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‬бетолеъ, бадбахт. БАХТБАРГАШТАГЇ та будан.

‫ ﺑﺨﺖﺑﺮﮔﺸﺘﮕﻲ‬бахтбаргаш-

БАХ __________________________________________________________________________________ – 154 – БАХТБАСТА ‫ ﺑﺨﺖﺑﺴﺘﻪ‬он ки бахташ баста шуда бошад. БАХТБЕДОР ‫ ﺑﺨﺖﺑﻴﺪار‬ниг. бедорбахт.

ќисмат; бахши… гуфт. аз барои…, барои…; ◊ оши бахш хўр. палаве, ки сабзиву гўшти онро ба тарзи махсус мепазанд.

БАХТЁР ‫ ﺑﺨﺘﻴﺎر‬ниг. бахтиёр.

БАХШАНДА ‫ ﺑﺨﺸﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бахшидан. 2. сахї, дасткушода, атокунанда, инъомкунанда.

БАХТИЁР ‫ ﺑﺨﺘﻴﺎر‬хушбахт, саодатманд; батолеъ, толеъбаланд.

БАХШАНДАГЇ бахшояндагї.

БАХТИЁРЇ ‫ ﺑﺨﺘﻴﺎري‬1. хушбахтї, саодатмандї. 2. навъи ангури тунукпўст. 3. номи яке аз халќиятњои эронї.

БАХШГОЊ ‫ ﺑﺨﺸﮕﺎه‬нав., љуѓр. марзи байни њавзаи дарёњо, ки аз он обњои атмосферї ба тарафњои гуногун таќсим шуда мераванд, обтаќсимкунак.

БАХТВАР ‫ ﺑﺨﺖور‬бахтиёр, хушбахт.

БАХТИЁРОНА ‫ ﺑﺨﺘﻴﺎراﻧﻪ‬хушбахтона, саодатмандона; толеъбаландона. БАХТКУШО ‫ ﺑﺨﺖﻛﺸﺎ‬он ки он чи бахти касеро боз мекунад.

‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ‬

бахшанда

будан,

БАХШИДА ‫ ﺑﺨﺸﻴﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз бахшидан. 2. маљ. арўсшаванда, номзадшуда ба шахсе.

БАХТУР ‫ ﺑﺨﺘﻮر‬ниг. бухтур.

БАХШИДАН ‫ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬1. бе иваз додан, ато кардан, эњсон намудан, тўњфа кардан, таќдим намудан; додан. 2. тахсис додан, ваќф кардан. 3. афв кардан, аз гуноњи касе гузаштан; маъзур доштан; мебахшед… калимаи туфайлї маъзур доред, авф кунед, узрро ќабул намоед; гуноњи касеро бахшидан аз гуноњи касе гузаштан, афв кардан. 4. аз бањри чизе гузаштан, аз чизе сарфи назар кардан. 5. њамчун феъли ёридињанда дар таркиби иборањо омада, феълњои додан, кардан, расондан ва ѓайраро иваз карда метавонад: илњом бахшидан, натиља бахшидан, нур бахшидан, рўњ бахшидан, сабукї бахшидан, таъсир бахшидан, шифо бахшидан, њаловат бахшидан ва ѓ.; љон бахшидан а) зинда кардан; љоннок кардан; б) љони худро фидо кардан, љони худро нисор сохтан (барои касе ё чизе).

БАХТФИРЎЗ ‫ ﺑﺨﺖﻓﻴﺮوز‬некбахт, толеъбаланд, саодатманд.

БАХШИДАНЇ ‫ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﻲ‬шоистаи атову бахшиш; шоистаи таќсим кардан.

БАХТЉУНБОН ‫ ﺑﺨﺖﺟﻨﺒﺎن‬васила ва сабабгори кушода шудани бахт.

БАХУР ‫ ﺑﺨﻮر‬ниг. бухур.

БАХШИШ ‫ ﺑﺨﺸﺶ‬1. исми феълї аз бахшидан; инъом, тўњфа, њадя. 2. њуќ. молу мулки худро ройгон дар ихтиёри шахси дигар гузоштани ягон шахс. 3. садаќа, хайр: бахшиш додан, бахшиш гирифтан, бахшиш кардан. њисоб љав-љав, бахшиш лак-лак (зарб.).

бахш ‫ ﺑﺨﺶ‬1. асоси замони њозира аз бахшидан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои бахшидашуда: худобахш, гањворабахш…

БАХШИШГИРЇ ‫ ﺑﺨﺸﺶﮔﻴﺮي‬исми амал аз бахшиш гирифтан; инъомгирї, тўњфагирї, њадягирї; садаќагирї.

БАХШ ‫ ﺑﺨﺶ‬1. њисса, ќисм; шўъба, боб; бахшбахш ќисм-ќисм; пора-пора. 2. насиба,

БАХШИШДИЊЇ ‫ ﺑﺨﺸﺶدﻫﻲ‬исми амал аз бахшиш додан; инъомдињї, тўњфадињї, њадя-

БАХТКУШОЇ ‫ ﺑﺨﺖﻛﺸﺎﻳﻲ‬кушодани бахт, бахти касеро кушодан. БАХТКЎР ‫ ﺑﺨﺖﻛﻮر‬бахтбаста, он ки пеши кораш баста бошад, шўрбахт, кўрбахт. БАХТЌАРИНЇ ‫ ﺑﺨﺖﻗﺮﻳﻨﻲ‬ниг. бахтиёр. БАХТНОМА бозубанд.

‫ﺑﺨﺖﻧﺎﻣﻪ‬

кит., маљ. тўмор, таъвиз,

БАХТОВАР ‫ ﺑﺨﺖآور‬чизе (касе), ки бахту толеи нек меоварад, саодатбахш. БАХТОЗМОЇ ‫ ﺑﺨﺖآزﻣﺎﻳﻲ‬бахтро санљидан, толеъро озмудан; бахтозмої кардан а) бахтро санљида дидан; б) таваккал кардан. БАХТСАФЕД хушбахт.

‫ﺑﺨﺖﺳﻔﻴﺪ‬

сафедбахт,

некбахт,

БАХТЉЎЙ ‫ ﺑﺨﺖﺟﻮي‬љўяндаи бахт, он ки дар љустуљўи хушбахтист.

БАЊ __________________________________________________________________________________ – 155 – дињї; садаќадињї. БАХШИШНОМА ‫ ﺑﺨﺸﺶﻧﺎﻣﻪ‬1. њуќ. номае, ки ба воситаи он чизе ба касе тўњфа мешавад. 2. навишта ё њукмномае, ки ба воситаи он гуноњи касеро афв мекунанд, барот. БАХШИШНОПАЗИР ‫ ﺑﺨﺸﺶﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ѓайри ќобили афв, гузаштнопазир. БАХШИШСИТОНЇ гирї.

‫ﺑﺨﺸﺶﺳﺘﺎﻧﻲ‬

ниг. бахшиш-

БАХШЇ ‫ ﺑﺨﺸﻲ‬1. гўянда, њофиз. 2. д. он ки сари беморон рафта, дуохонї ва азоимхонї мекунад; фолбин. БАХШОИДАН ‫ ﺑﺨﺸﺎﺋﻴﺪن‬ниг. бахшидан. БАХШОИШ ‫ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ‬ниг. бахшиш. БАХШОНАНДА ‫ ﺑﺨﺸﺎﻧﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бахшидан. 2. боиси афви гуноњ шаванда. БАХШОНДАН ‫ ﺑﺨﺸﺎﻧﺪن‬кит., тарзи бавоситаи бахшидан; хуни касеро бахшондан восита шудан барои авфи гуноњи касе. БАХШУДАН ‫ ﺑﺨﺸﻮدن‬ниг. бахшидан. БАХЯ ‫ ﺑﺨﻴﻪ‬ниг. бахия. БАХЯДЎЗЇ ‫ ﺑﺨﻴﻪدوزي‬ниг. бахиядўзї. БАЊАБСГИРЇ ‫ ﺑﺤﺒﺲﮔﻴﺮي‬исми амал аз ба њабс гирифтан; њабс кардан, бандї кардан. БАЊАВО ‫ ﺑﻬﻮا‬ниг. барњаво. БАЊАВСАЛА ‫ ﺑﺤﻮﺻﻠﻪ‬ниг. боњавсала. БАЊАВСАЛАГЇ ‫ ﺑﺤﻮﺻﻠﮕﻲ‬ниг. боњавсалагї. БАЊМАНГОН ‫ ﺑﻬﻤﻨﮕﺎن‬кит. љашни эрониёни ќадим ба муносибати як шудани номи рўз бо номи моњ дар рўзи дуюми бањман. БАЊАМЗИД ‫ ﺑﻬﻤﻀﺪ‬ниг. боњамзид. БАЊАМОМЕЗЇ ‫ ﺑﻬﻢآﻣﻴﺰي‬исми амал аз ба њам омехтан; омезишёбї, омезиш ба якдигар, махлут шудан, омезиш ёфтан, пайванд гардидан, як шудан. БАЊАРАКАТДАРОРЇ ‫ ﺑﺤﺮﻛﺖدراري‬исми амал аз ба њаракат даровардан; ба кор андохтан (мас., мотори автомобилро). БАЊ-БАЊ ‫ ﺑﻪﺑﻪ‬нидои тањайюр, тааљљуб ва тањсин; вањ-вањ, пањ-пањ.

БАЊИМА а. ‫ ﺑﻬﻴﻤﻪ‬кит. чорпо, њайвон (аз ќабили гов, асп, шутур). БАЊИММАТ ‫ﻤﺖ‬‫ ﺑﻪﻫ‬ниг. боњиммат. БАЊИСОБГИРЇ ‫ ﺑﺤﺴﺎبﮔﻴﺮي‬исми амал аз ба њисоб гирифтан; рўйхат кардан (ашёи корхона ё муассисаеро), њисобгирї. БАЊЇ а. ‫ ﺑﻬﻲ‬кит. дурахшон, тобон; некў, зебо. БАЊЛА ‫ ﺑﻬﻠﻪ‬кит. дасткаши чармин, ки шикорчиён бозу шоњинро бо он даст мегиранд. БАЊЛАДЎЗ ‫ ﺑﻬﻠﻪدوز‬он ки бањла медўзад. БАЊМАН ‫ ﺑﻬﻤﻦ‬1. моњи ёздањуми соли шамсї (мутобиќи далв) аст, ки ба 21 январ – 19 феврал рост меояд. 2. гиёњи дусолаи сабзранг бо гулњои зардранг, ки решаи он хусусияти табобатї дорад; гули бањман, ки бо номњои бойчечак ва гули таѓорашиканак дар байни мардум маълум аст. 3. рўзи дувуми њар моњ дар гоњшумории Эрони ќадим. 4. дар фарњанги бостонї фариштаи муваккал ба рўз ва моњи бањман ва нигањбони чорвои судманд аст. БАЊМОН ‫ ﺑﻬﻤﺎن‬кит. љонишини номуайянї касе, шахсе: бањмону бостор, фалону бањмон. БАЊМУТ ‫ ﺑﻬﻤﻮت‬зоол. њайвонест бисёр бузургљуссаи обию хокї, аспи обї. БАЊО ‫ ﺑﻬﺎ‬1. ќимат, нарх, арзиш; бањои хун чиз ё пуле, ки ба ивази хуни шахси кушташуда ба ворисони ў медоданд, хунбањо; бањо кардан нарх таъйин кардан, ќимат гузоштан, арзиши чизеро муќаррар кардан; бањо карда додан а) нарх монда додан, ќимати чизеро таъйин карда додан; б) ба бадали ќарз, андоз, маош ва ѓ. чизеро њисоб карда додан; бањо надорад а) нархаш таъйин нашудааст, ќиматаш муќаррар нашудааст; б) киноя аз гаронбањо аст, пурќимат аст; азизу арљманд аст. 2. фикру мулоњиза, аќида, андеша; бањо додан изњори аќида кардан, фикр баён кардан, арзёбї кардан; бањои баланд додан хеле таќдир кардан; зиёд таърифу тавсиф кардан; бањои сазовор додан ба таври шоиста таќдир кардан. 3. дараљагузорї ба дониши талаба бо раќамњо (мас., 2, 3, 4 ва 5) ё бо калимањои сифат (бад, миёна, хуб, аъло): бањо гузоштан, бањо мондан; дар бањои… ба музди …; ба ивази…; ба бањои љон харидан ба нархи бисёр гарон харидан; ба даст овардан бо

БАЊ __________________________________________________________________________________ – 156 – ќимати хеле баланд. БАЊО(Ъ) а. ‫ﺑﻬﺎء‬//‫ ﺑﻬﺎ‬кит. 1. равшанї, дурахшандагї; равнаќ. 2. зебої, накўї. БАЊОГУЗОР ‫ ﺑﻬﺎﮔﺬار‬1. шахсе, ки ќимати чизеро муќаррар мекунад, нархгузор. 2. яке аз аъзои комиссияи имтињонот, ки ба дафтарчаи имтињонсупоранда бањо мегузорад. БАЊОГУЗОРЇ ‫ ﺑﻬﺎﮔﺬاري‬1. исми амал аз бањо гузоштан; нархгузорї, муќаррар кардани ќимати чизе. 2. љараён ва амали гузоштани бањо ба дониши хонандагон. БАЊОДИЊАНДА ‫ ﺑﻬﺎدﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бањо додан. 2. он ки ќимати чизеро муќаррар мекунад, нархгузор. БАЊОДИЊЇ ‫ ﺑﻬﺎدﻫﻲ‬1. исми амал аз бањо додан; муќаррар кардани ќимати чизе, нархгузорї, бањогузорї. 2. баёни фикру аќида дар хусуси чизе; арзёбї; муайян намудани љињатњои мусбат ва манфии чизе. БАЊОДОР ‫ ﺑﻬﺎدار‬ниг. ќиматнок. БАЊОДУР ‫ ﺑﻬﺎدر‬далер, љасур, шуљоъ; пањлавон, зўру тавоно; бањодурони мењнат ќањрамонони майдони кор. БАЊОДУРЇ ‫ ﺑﻬﺎدري‬далерї, љасурї; пањлавонї; ќањрамонї. БАЊОДУРОНА ‫ ﺑﻬﺎدراﻧﻪ‬далерона, љасурона, шуљоатмандона; пањлавонона; муборизаи бањодурона муборизаи љасурона; ќадамњои бањодурона ќадамњои калон-калон. БАЊОИМ а. ‫ ﺑﻬﺎﻳﻢ‬љ. бањима. БАЊОИЯ ‫ ﺑﻬﺎﺋﻴﻪ‬д. таълимоти динї (асосгузораш Њусайн Алии Нурї мулаќќаб ба Бањоуллоњ), ки дар миёнаи а. ХIХ дар Ироќ ва Эрон пайдо шуда, як навъ ислоњоти ислом асоси онро ташкил медињад ва пайравонаш бо тарѓиби ѓояњои мазњабии бародарї ва забони ягонаи љањонї дини умумибашариро бунёд карданианд. БАЊОЇ ‫ ﺑﻬﺎﻳﻲ‬пайрави таълимоти исломии бањоия. БАЊОКУНАНДА ‫ ﺑﻬﺎﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бањо кардан; ниг. бањодињанда. БАЊОМОНЇ ‫ ﺑﻬﺎﻣﺎﻧﻲ‬ниг. бањогузорї.

БАЊОНА ‫ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬сабаби беасосу сохта, далели сохта, дастак; таќал (барои накардани коре): бањона ёфтан, бањона кардан, бањона љустан; ба (бо) андак бањона бо бањонаи ночизе; бесабаб, беасос; ба (бо) бањонае чизеро дастак карда, таќал карда; бо (ба) бањонаи чизе чизеро бардурўѓ сабаб нишон дода, чизеро дастак карда; бо (ба) ин бањона бо ин сабаб; ба ин далели беасос; бо (ба) њар бањона бо њар гуна сабабњои беасос. БАЊОНАГИР бањонаљў.

‫ﺑﻬﺎﻧﻪﮔﻴﺮ‬

он ки бањона мељўяд,

БАЊОНАКОВ ‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﻛﺎو‬ниг. бањонаљў.

‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﻛﺎوي‬ниг. бањонаљўї. БАЊОНАТАЛАБ ‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﻃﻠﺐ‬он ки барои сар карБАЊОНАКОВЇ

дани ягон љанљолу хархаша сабаб мељўяд, мољарољў.

БАЊОНАТАЛАБЇ ‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﻃﻠﺒﻲ‬бањонаталаб будан; амали бањонаталаб. БАЊОНАТАРОШЇ ‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﺗﺮاﺷﻲ‬узр ва далели бељо овардан бо ќасди эрод гирифтан ё худдорї аз анљоми коре. БАЊОНАЉЎ(Й) (‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮ)ي‬1. шахсе, ки барои саркашї аз коре, нањ задани чизе ва ѓ. далелњои сохтаву беасос меорад; хўрдагир. 2. мољарољў. сохтаву БАЊОНАЉЎЇ ‫ ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮﻳﻲ‬1. сабабњои узри беасос овардан барои саркашї аз коре, нањ задани чизе ва ѓ., хўрдагирї. 2. мољарољўї кардан. БАЊОР І ‫ ﺑﻬﺎر‬1. яке аз чањор фасли сол, ки баъд аз зимистон меояд; абри бањор абри фасли бањор, ки барои зироат муфид аст; аввали бањор ибтидои фасли бањор, ки мавсими хеле мусоиди киштукор аст. 2. киноя аз ављи гулгулшукуфї; айни ривољу равнаќи коре: бањори озодї; бањори бехазон а) бањори њамеша сабзу шукуфон; б) айёми гулгулшукуфии беохир, нашъунамои бардавом, ривољу равнаќи љовид; ◊ бањори умр // бањори њаёт солњои гул-гулшукуфии умр; даври љавонї. БАЊОР II ‫ ﺑﻬﺎر‬бутхона, буткада. БАЊОРГОЊ ‫ ﺑﻬﺎرﮔﺎه‬ниг. бањористон. БАЊОРИЁТ

‫ﺑﻬﺎرﻳﺎت‬

бањорияњо, шеърњо дар

БАЊ __________________________________________________________________________________ – 157 – васфи бањор. БАЊОРИКОРЇ ‫ ﺑﻬﺎريﻛﺎري‬киштукори бањорї, зироати бањорї.

ќисме аз чизе: бањра бардоштан, бањра бурдан, бањра гирифтан; бањра дидан а) њисса гирифтан; нафъ дидан; б) лаззат (њаловат) бурдан.

БАЊОРИСТОН ‫ ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن‬маљ. љои пур аз гулу сабзањои рангоранг, боѓи нињоят сабзу хуррам; гулзор, гулистон, бўстон.

БАЊРААНДЎЗ ‫ ﺑﻬﺮهاﻧﺪوز‬кит. бањрамандшаванда; фоидабаранда.

БАЊОРИЯ ‫ ﺑﻬﺎرﻳﻪ‬адш. шеъре, ки ба тавсифи бањор бахшида шудааст.

БАЊРААНДЎЗЇ фоидабарї.

БАЊОРЇ ‫ ﺑﻬﺎري‬1. мансуб ба бањор: борони бањорї, гул(њо)и бањорї, абри бањорї, насими бањорї, њавои (форами) бањорї. 2. зироат ё ѓалладонае, ки дар бањор мекоранд ва тобистон ё тирамоњи њамон сол мепазад: гандуми бањорї, љави бањорї; кишти (киштукори) бањорї маъракаи киштукор, ки дар фасли бањор сурат мегирад.

БАЊРАБАР ‫ ﺑﻬﺮهﺑﺮ‬ниг. бањраманд.

БАЊОРОН ‫ ﺑﻬﺎران‬фасли бањор; айёми бањор, њангоми бањор. БАЊОРОНА ‫ ﺑﻬﺎراﻧﻪ‬мансуб ба фасли бањор; либоси бањорона пўшоки хоси фасли бањор. БАЊОРРЎЯ ‫ ﺑﻬﺎرروﻳﻪ‬наздики мавсими бањор, ќариби оѓози фасли бањор. БАЊОРХОБ ‫ ﺑﻬﺎرﺧﻮاب‬айвоне, ки ду ё се тарафи он боз аст ва дар фасли гармо дар он љо истироњат мекунанд ё мехобанд. БАЊОРХОНА ‫ ﺑﻬﺎرﺧﺎﻧﻪ‬бутхона, буткада. БАЊР I а. ‫ ﺑﺤﺮ‬дарёи бузурги шўр, дарёе, ки бо як ќисмаш ба уќёнус пайванд буда, ќисми дигарашро хушкї ињота кардааст: бањри Хазар, бањри Миёназамин…; бањри муњит уќёнус; бањру бар а) об ва хушкї; б) маљ. олам, дунё, љањон. 2. адш. гурўњи вазни шеър дар арўз, ки иборат аз 19-то аст: бањри њазаљ, бањри раљаз, бањри рамал, бањри мутаќориб ва ѓ.; ◊ бањри дили касеро кушодан касеро аз ѓаму ѓусса рањонидан, фарањманд кардан, табъи касеро хуш кардан. БАЊР II ‫ ﺑﻬﺮ‬:бањри… барои… ба љињати…; аз бањри аз барои…; ◊ аз бањри чизе (касе) гузаштан (баромадан) аз чизе ё касе даст кашидан, сарфи назар кардан, чизе ё касеро тарк намудан. БАЊР III ‫ ﺑﻬﺮ‬ниг. бањра. БАЊРА

‫ ﺑﻬﺮه‬1. нафъ, суд, фоида. 2. њисса, бахш,

‫ﺑﻬﺮهاﻧﺪوزي‬

кит. бањрамандї,

БАЊРАБАРДОР ‫ ﺑﻬﺮهﺑﺮدار‬1. бањравар, бањраманд, бархурдор. 2. мутахассис ё масъули бањрабардорї 2. БАЊРАБАРДОРЇ ‫ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬1. исми амал аз бањра бардоштан. 2. нав. истифодабарї, ба кор дароварда истифода бурдан (аз корхона, фабрика, роњу иморатњо ва ѓ.). БАЊРАБАРЇ ‫ ﺑﻬﺮهﺑﺮي‬ниг. бањрамандї. БАЊРАВАР ‫ ﺑﻬﺮهور‬ниг. бањраманд.

‫ ﺑﻬﺮهوري‬ниг. бањрамандї. БАЊРАЁБ ‫ ﺑﻬﺮهﻳﺎب‬ниг. бањраманд. БАЊРАЁБЇ ‫ ﺑﻬﺮهﻳﺎﺑﻲ‬ниг. бањрамандї. БАЊРАЙН а. ‫ ﺑﺤﺮﻳﻦ‬1. дугонаи бањр. БАЊРАВАРЇ

2. номи кишвар дар халиљи Форс, ки сарзаминаш нафтхез аст; ◊ бањрайни чашм ду чашми гирён ва ашкрез.

БАЊРАЙНЇ ‫ ﺑﺤﺮﻳﻨﻲ‬1. мансуб ба Бањрайн, кишваре дар халиљи Форс, ањли Бањрайн. 2. сохташуда ё баамаломада дар Бањрайн. БАЊРАМАНД ‫ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ‬бархурдор, бањравар; насибадор; манфиатёфта; бањраманд шудан фоида бурдан, манфиат дидан. БАЊРАМАНДЇ ‫ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي‬бањраманд бархурдорї; манфиат дидан.

будан,

БАЊРАМОН ‫ ﺑﻬﺮهﻣﺎن‬кит. 1. матои абрешимини ранга. 2. ёќути сурх.

‫ ﺑﺤﺮﮔﺮد‬ниг. бањрнавард. БАЊРГАРДЇ ‫ ﺑﺤﺮﮔﺮدي‬ниг. бањрнавардї. БАЊРДАСТ ‫ ﺑﺤﺮدﺳﺖ‬кит. карим, сахї,

БАЊРГАРД

љавон-

мард.

БАЊРЇ ‫ ﺑﺤﺮي‬мансуб ба бањр: бо роњи бањрї, сарњади бањрї.

БАЊ __________________________________________________________________________________ – 158 – БАЊРНАВАРД ‫ ﺑﺤﺮﻧﻮرد‬шинокунанда бањрњо, дарёгард, бањрпаймо. БАЊРНАВАРДЇ ‫ﺑﺤﺮﻧﻮردي‬ дарёгардї, маллоњї.

дар

шуѓли бањрнавард,

БАЊРНИГОР ‫ ﺑﺤﺮﻧﮕﺎر‬нав. рассоме, ки манзарањои бањрро мекашад. БАЊРОМ ‫ ﺑﻬﺮام‬1. номи тољикї - форсии сайёраи Миррих. 2. кит. номи рўзи бистуми њар моњи шамсї дар гоњшумории форсиён. 3. дар асотири Эрони бостон, фариштаи муваккал ба мусофирон ва рўзи Бањром аст. БАЊРОМА ‫ ﺑﻬﺮاﻣﻪ‬кит. абрешим; кирми бањрома кирми пилла. БАЊРОСО ‫ ﺑﺤﺮآﺳﺎ‬монанди бањр, ба мисли бањр. БАЊРПАЙМО ‫ ﺑﺤﺮﭘﻴﻤﺎ‬ниг. бањрнавард. БАЊРПАЙМОЇ ‫ ﺑﺤﺮﭘﻴﻤﺎﻳﻲ‬ниг. бањрнавардї. БАЊС а. ‫ ﺑﺤﺚ‬1. гуфтугў дар атрофи масъалае, ки њар кас фикри худро гузарониданї мешавад, мубоњиса, мунозира. 2. кашмакаши забонї, хархаша, муноќиша, низоъ: бањсу мунозира, бањсу кашмакаш, бањсу мољаро, бањсу талош; бањс кардан (намудан) дар хусуси чизе мубоњиса намудан бо касе; дар хусуси чизе фикру аќидаи худро баён кардани ду тараф; ◊ бањс ба бањс мусобиќакунон, тараф ба тараф. БАЊСАНГЕЗ ‫ ﺑﺤﺚاﻧﮕﻴﺰ‬мавриди бањс, он чи, ки ихтилофи назар дорад. БАЊСБАРАНГЕЗ ‫ ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ‬ниг. бањсангез. БАЊСМАБАЊС бањс.

‫ﺑﺤﺜﻤﺒﺤﺚ‬

гуфт., аслаш бањс ба

БАЊСНОК ‫ ﺑﺤﺜﻨﺎك‬мубоњисаталаб, ба бањс эњтиёљдошта: масъалаи бањснок. БАЊСНОПАЗИР ‫ ﺑﺤﺚﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ба бањс эњтиёљнадошта, мубоњисанопазир; бешубња; бегуфтугў, эътирознопазир. БАЊСНОТАЛАБ ‫ ﺑﺤﺚﻧﺎﻃﻠﺐ‬ниг. бањснопазир. БАЊСПАЗИР ‫ ﺑﺤﺚﭘﺬﻳﺮ‬ниг. бањснок. БАЊСТАЛАБ ‫ ﺑﺤﺚﻃﻠﺐ‬ниг. бањснок.

‫ ﺑﺤﺖ‬кит. ноб, сода, холис, соф. БАЊУДА ‫ ﺑﻬﻮده‬:бањудаю бењуда даркору

БАЊТ а.

дакор; бемавќеъ.

но-

БАЊУЗУР ‫ ﺑﺤﻀﻮر‬бемалол, озодона, фориѓболона, бароњат; оромона: бањузур хобидан, бањузур нишастан, бањузур зиндагонї кардан, бањузур хўрок хўрдан. БАЊУШ ‫ ﺑﻬﻮش‬ниг. боњуш. БАЊЉАТ а. ‫ ﺑﻬﺠﺖ‬кит. шодї, сурур, шодмонї, масаррат. БАЧА ‫ ﺑﭽﻪ‬1. фарзанди одамизод, кўдак, тифл. боѓчаи бачагон муассисае, ки бачањо аз сесолагї то мактаб рафтан дар он тарбия меёбанд, кўдакистон; хонаи бачањо муассисае, ки дар он атфоли бепарастор ва ятим таълиму тарбия мегиранд; бача партофтан исќоти њамл, тифли нав дар рањм пайдошударо бо роњи сунъї нобуд кардан. 2. њамчун калимаи мурољиат ба хурдони мардина аз тарафи калонсолон гуфта мешавад: љавон, љавонмард. 3. насли њайвон: бачаи шер, бачаи гург; бачаю кача зану фарзанд, ањли оила; очаю бача ду чизи якљинсаи хурду калон, ки яке аз дигаре њаљман тафовути зиёд дорад; дар ќади зане бача будан њомила (бордор) будани зане; бача дар камар, номаш Музаффар (зарб.). БАЧАБОЗ ‫ ﺑﭽﻪﺑﺎز‬марде, ки бо марди дигар алоќаи љинсї мекунад, амрадбоз. БАЧАБОЗЇ ‫ ﺑﭽﻪﺑﺎزي‬амали бачабоз, алоќаи љинсии байни ду мард, амрадбозї. БАЧАБОН ‫ ﺑﭽﻪﺑﺎن‬он ки тифлонро нигоњубин ва парасторї мекунад, мураббї, бачапой. БАЧАБОНЇ ‫ ﺑﭽﻪﺑﺎﻧﻲ‬нигоњубин кардан ба бачањо, мураббигї; бачабонї кардан ба бачањо нигоњубин кардан. БАЧАГЇ ‫ ﺑﭽﮕﻲ‬овони хурдсолї, бача будан, кўдакї, туфулият; дар бачагї дар айёми хурдсолї, дар овони бачагї; бачагї кардан ба монанди бачањои хурдсол рафтор кардан; шўхї кардан. БАЧАГОНА ‫ ﺑﭽﻪﮔﺎﻧﻪ‬1. мансуб ба бача; куртаи бачагона куртае, ки барои пўшидани бачагон дўхта шудааст. 2. ба бачагон хосу ба шахсони калонсол номуносиб, ѓайриљиддї; сабукии бачагона сабукие, ки хоси бачагон аст. 3. монанди бача, мисли бача: бачагона кор кардан.

БАШ __________________________________________________________________________________ – 159 – БАЧАЃАР ‫ ﺑﭽﻪﻏﺮ‬гуфт. њаромзода, валадуззино (калимаи дашном). БАЧАДОН ‫ ﺑﭽﻪدان‬биол. рањм, зањдон. БАЧАДОР ‫ ﺑﭽﻪدار‬фарзанддор; наслдор; бачадор шудан а) соњиби фарзанд шудан (-и зан, мард); б) њомила шудан (-и зан). БАЧАДОРЇ ‫ ﺑﭽﻪداري‬бачадор будан, бача доштан, соњиби фарзанд будан.

ваќт афтондани њамл, исќоти њамл. БАЧАПО(Й) (‫ ﺑﭽﻪﭘﺎ)ي‬гуфт., ниг. бачабон. БАЧАПОЇ ‫ ﺑﭽﻪﭘﺎﺋﻲ‬гуфт., ниг. бачабонї. БАЧАХОР ‫ ﺑﭽﻪﺧﻮار‬ниг. бачахўр. БАЧАХЎР ‫ ﺑﭽﻪﺧﻮر‬њайвоне, ки насли худро мехўрад (мас., баъзе моњињо).

БАЧАДУЗД ‫ ﺑﭽﻪدزد‬рабоянда ва дуздандаи кўдакон ба хотири гаравгирї, фурўш ва ѓ.

БАЧАХЎРАК ‫ ﺑﭽﻪﺧﻮرك‬меваи норасидаи об гирифта ба пухтан саркарда: тути бачахўрак; бачахўрак шудан об гирифта ба пухтан сар кардани баъзе мевањо.

БАЧАДУЗДЇ ‫ ﺑﭽﻪدزدي‬дуздидани бачањо.

БАЧАЧА ‫ ﺑﭽﻪﭼﻪ‬ниг. бачаяк; бачаи хурд.

БАЧАДЎСТ ‫ ﺑﭽﻪدوﺳﺖ‬дўстдорандаи бачањо; фарзанддўст.

БАЧАЯК ‫ ﺑﭽﻪﻳﻚ‬шакли тасѓир ва навозиши бача.

БАЧАЗО ‫ ﺑﭽﻪزا‬кўдакзо, хосияти махлуќе, ки љанинаш баъд аз бордор шудан дар шиками модар даруни рањмдон рушд мекунад. БАЧАЗОЇ ‫ ﺑﭽﻪزاﻳﻲ‬исми амал аз бача зоидан; зоиш, таваллуд кардан. БАЧАКУШ ‫ ﺑﭽﻪﻛﺶ‬1. он ки аз камоли берањмию сангдилї њатто аз куштани кўдаку бачањо худдорї намекунад, кушандаи бачањо. 2. њайвоне, ки насли худро мекушад. БАЧАКУШАК ‫ ﺑﭽﻪﻛﺸﻚ‬:офтоби бачакушак офтобе, ки дар рўзњои сард (хусусан зимистон) мебарояд ва хеле банур бошад њам, гармї надорад. БАЧАМАРД ‫ ﺑﭽﻪﻣﺮد‬гуфт. шермард, бўзбала; љавони пурзўру боќувват. БАЧАМАРДУМ ‫ ﺑﭽﻪﻣﺮدم‬гуфт. бачагон; наврасон; љавонон. БАЧАМУР ‫ ﺑﭽﻪﻣﻮر‬1. зане, ки фарзандони ў мемуранд. 2. њайвони модае, ки бачањои ў мемурдаанд. БАЧАМУРДА ‫ ﺑﭽﻪﻣﺮده‬1. он ки бачааш мурдааст, њайвони модае, ки бачањои ў мемуранд. 2. гуфт., маљ. бадбахт. БАЧАПАРТО ‫ ﺑﭽﻪﭘﺮﺗﺎ‬зане, ки дар натиљаи касалие бачааш (љанинаш) њамеша дар шикамаш мурда меафтад. БАЧАПАРТОЇ ‫ ﺑﭽﻪﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬дар шиками модар мурда афтодани љанин; исќоти љанин; бачапартоии сунъї бо мудохилаи тиббї пеш аз

БАЧИЛЛА ‫ ﺑﭽﻠﻪ‬он ки њанўз чиллааш набаромадааст: арўси бачилла, зани (навзоидаи) бачилла. БАЧКАМ ‫ ﺑﭽﻜﻢ‬хонаи тобистонї, хонае, ки гирдогирдаш панљара кашида шудааст, башкам. БАЧКЇ ‫ ﺑﭽﻜﻲ‬растании љуворї ё љуворимакка, ки зич мекоранд ва баъд аз баланд шудани ќадаш њосилашро мунтазир нашуда, барои хўроки чорво медараванд. БАЉО ‫ ﺑﺠﺎ‬1. бамаврид, бамавќеъ; мувофиќ, муносиб: гапи баљо, хандаи баљо. 2. хуб, наѓз; дуруст; баљо њастед?; ањволатон хуб аст?; ◊ баљо кардан гуфт. пинњон кардан, руст кардан, ќоим кардан. БАЉОНРАСОНАНДА ‫ ﺑﺠﺎنرﺳﺎﻧﻨﺪه‬сифати феълии замони њозираи ба љон расондан; бо исроркорї ва шилќинии худ безоркунанда, дилбазанкунанда. БАЉООВАРАНДА ‫ ﺑﺠﺎآورﻧﺪه‬сифати феълии замони њозираи ба љо овардан; иљрокунанда, адокунанда. БАЉООВАРЇ ‫ ﺑﺠﺎآوري‬исми амал аз ба љо овардан; иљро кардан, амалї кардан. БАЉУРЪАТ ‫ ﺑﺠﺮأت‬ниг. бољуръат. БАШ I ‫ ﺑﺶ‬банд, банди оњанин, банде аз мис, нуќра ва монанди ин, ки дар баъзе љойњои сандуќ ва ё дару дарвоза барои устуворї насб мекунанд. БАШ II ‫ ﺑﺶ‬кит. ёл ё мўи гардани асп. БАШАВЌОМАДА

‫ﺑﺸﻮقآﻣﺪه‬

сифати феълии за-

БАШ __________________________________________________________________________________ – 160 – мони гузаштаи ба шавќ омадан. БАШАР а. ‫ ﺑﺸﺮ‬инсон, одам; мардум, одамизод; абнои башар // навъи башар мардумон, одамизод, инсоният. БАШАРА ‫ ﺑﺸﺮه‬афт, рўй, намуди зоњирии рўи одамї; афту башара намуди зоњирї, шаклу шамоил.

‫ﺑﺸﺮدوﺳﺖ‬

БАШАРДЎСТ башарият.

БАШАРДЎСТЇ низм.

инсондўст, дўстдори

‫ﺑﺸﺮدوﺳﺘﻲ‬

хабар: башорат додан. БАШОРАТНОМА ‫ ﺑﺸﺎرتﻧﺎﻣﻪ‬пайки шодї, номае, ки дар он хабари хуш омада бошад. БАШОШАТ а. ‫ ﺑﺸﺎﺷﺖ‬кит. хушї, хурсандї, шодї; кушодарўї. БАШУМОР//БАШУМУР ‫ﺑﺸﻤﺮ‬//‫ ﺑﺸﻤﺎر‬он чи имкони шумурдан дорад (бинобар кам будани теъдод), шуморааш маълум: рўзњои башумор мондааст.

инсондўстї, гума-

БАШШОШ а. ‫ ﺑﺸﺎش‬кит. кушодарўй, хандонрўй; шодмон.

БАШАРДЎСТОНА ‫ ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ‬инсондўстона; аз рўи дўстдории одамон; ёрии башардўстона кумак бо хўрокворї ва молњои саноатї, ки баъзе давлатњо ба мамлакатњои сусттараќќикарда ва рўбаинкишоф мерасонанд.

БАЪД а. ‫ ﺑﻌﺪ‬1. пас, сипас, сонї; пас аз он; муќоб. ќабл; баъд аз // баъди… пас аз, аз ќибали…; чанде пас аз; баъд аз ин (он) пас аз ин (он), пас аз ба вуќўъ омадани…; баъд аз он ки… пас аз он ки…; баъд аз пешин // баъди пешин нимаи дуюми рўз; пас аз ќиёми офтоб, пас аз зўњр. 2. баъдина, минбаъда; аз ин баъд минбаъд, дар оянда; баъдњо минбаъд; пас аз мурури замон.

БАШАРИЯТ а. ‫ ﺑﺸﺮﻳﺖ‬бани одам, авлоди башар; инсоният. БАШАРЇ одамї.

‫ﺑﺸﺮي‬

мансуб ба башар; инсонї,

БАШАСТ ‫ ﺑﺸﺴﺖ‬1. бошиддат; бо суръати баланд, зуд. 2. бо тамоми ќувва. БАШИДДАТ ‫ت‬‫ ﺑﺸﺪ‬ниг. бошиддат. БАШИР I а. муждарасон.

‫ﺑﺸﻴﺮ‬

кит.

башоратдињанда,

БАЪДАН а. ً‫ ﺑﻌﺪا‬пас, сипас; сониян; пас аз он. БАЪДИИНЌИЛОБЇ ‫ ﺑﻌﺪاﻧﻘﻼﺑﻲ‬баъд аз инќилоби Октябр бавуќўъомада. БАЪДИНА ‫ ﺑﻌﺪﻳﻨﻪ‬минбаъда.

БАШИР II ‫ ﺑﺸﻴﺮ‬1. ширдор, ширнок; бо шир пухташуда: нони башир. 2. ширдињанда: гови башир.

БАЪДИЉАНГЇ ‫ ﺑﻌﺪﺟﻨﮕﻲ‬замони баъди љанг; пас аз љанг воќеъгардида, асосан замони баъди Љанги Бузурги Ватанї (1941-1945) дар назар аст.

БАШИТОБ ‫ ﺑﺸﺘﺎب‬ниг. бошитоб.

БАЪДЇ ‫ ﺑﻌﺪي‬воќеъ дар марњилаи баъдї.

БАШК I ‫ ﺑﺸﻚ‬кит. ишва, ѓамза, ноз карашма; башк задан ноз кардан, карашма намудан.

БАЪЗАН а. ً‫ ﺑﻌﻀﺎ‬гоње, гоњо, гоњ-гоњ.

БАШК II ‫ ﺑﺸﻚ‬кит., ниг. шабнам. БАШКАМ ‫ ﺑﺸﻜﻢ‬ниг. бачкам. БАШЛИДАН ‫ ﺑﺸﻠﻴﺪن‬књн. ба њам часпидан, баровехтан, даровехтан. БАШМ ‫ﺑﺸﻢ‬ яхшуда.

кит. ќирав, ќатрањои рези оби

БАШН ‫ ﺑﺸﻦ‬1. кит. ќад, ќомат. 2. ќисмати мукааби бино, ки болои он бештар гунбад меояд. БАШОРАТ а.

‫ﺑﺸﺎرت‬

мужда, хабари хуш, хуш-

БАЪЗЕ ‫ ﺑﻌﻀﻲ‬љузъе аз том, ќисме аз кул; порае, ќадре, миќдоре, ќисме; чанде, якчанд; баъзеашон // баъзењошон ќисме аз онњо, чанде аз онњо; баъзе аз ќисме аз, чанде аз, як ќисме…; дар баъзе дар ќисме аз, дар якчанд. БАЪС I а. ‫ ﺑﻌﺚ‬кит. 1. барангехтан, тањрик кардан. 2. фиристодан. 3. д. рўзи ќиёмат, њашр, растохез. БАЪС II//БОС а. ‫ﺑﺎس‬//‫ ﺑﺄس‬кит. 1. хавф, бим, тарс. 2. ќудрат; далерї, бебокї. БАЭЊТИЁТ ‫ ﺑﺎﺣﺘﻴﺎط‬ниг. боэњтиёт. БАЭЪТИБОР ‫ ﺑﺎﻋﺘﺒﺎر‬ниг. боэътибор.

БЕА __________________________________________________________________________________ – 161 – БАЮГОН ‫ ﺑﻴﻮﮔﺎن‬кит. арўс.

БЕАЗМЇ ‫ ﺑﻲﻋﺰﻣﻲ‬беиродагї.

БАЮСИДАН ‫ ﺑﻴﻮﺳﻴﺪن‬кит. умедвор будан, интизор доштан.

БЕАЙБ ‫ ﺑﻲﻋﻴﺐ‬1. бенуќсон, беиллат. 2. бегуноњ, маъсум.

БАЯКБОР ‫ ﺑﻴﻜﺒﺎر‬якбора, дафъатан.

БЕАЙБЇ ‫ ﺑﻲﻋﻴﺒﻲ‬бегуноњї, гуноњ (айб) надоштан.

БАЯН р. ‫ ﺑﻴﻦ‬мус. навъи асбоби мусиќии аз гармон калонтар. БЕ I ‫ ﺑﻲ‬1. пешванди инкорї бидуни…; ѓайр аз, ѓайри…; бе ин (он) њам бидуни ин (он) њам; бе он ки… пайвандаки тобеъкунанда ба љои он ки…, ин корро накарда…; бе њељ ташвиш бидуни камтарин ташвиш, бемалол. 2. пешв. бо исм омада, сифат месозад, ки ба аломат ва хислате доро набудани предметро ифода мекунад: безарар, бекор, беѓубор ва ѓ. 3. пешв. бо як гурўњ исмњо, инчунин бо баъзе феълњо омада, зарф месозад: беихтиёр, беибо, беист ва ѓ.

БЕАЌИДА ‫ ﺑﻲﻋﻘﻴﺪه‬бефикр, беэътиќод. БЕАЌЛ ‫ ﺑﻲﻋﻘﻞ‬камаќл, нодон; ањмаќ, аблањ. БЕАЌЛЇ ‫ ﺑﻲﻋﻘﻠﻲ‬камаќлї, бехирадї; нодонї; аблањї, ањмаќї; беаќлї кардан аз рўи аќл амал накардан, беаќлона рафтор кардан, ањмаќї кардан. БЕАЌЛОНА ‫ ﺑﻲﻋﻘﻼﻧﻪ‬на аз рўи аќлу фаросат, ѓайриоќилона; ањмаќона; аблањона: бањси беаќлона, њаракати беаќлона, кори беаќлона. БЕАЛАФ ‫ ﺑﻲﻋﻠﻒ‬холї аз алаф, гиёњу алаф надошта: дашти беалаф.

БЕ II ‫ ب‬номи њарфи дуюми алифбои њозираи тољикии Б.

БЕАЛАФЇ ‫ ﺑﻲﻋﻠﻔﻲ‬набудани алафу гиёњ, ќањтии хўроки њайвонот.

БЕАБР ‫ ﺑﻲاﺑﺮ‬аз абр холї, абрнадошта; осмони беабр осмони соф; њавои беабр.

БЕАЛКОГОЛ ‫ ﺑﻲ اﻟﻜﺎﮔﺎل‬машруботе, ки дар таркиби худ спирт надорад; беспирт; нўшокињои беалкогол.

БЕАБРЇ ‫ ﺑﻲاﺑﺮي‬беабр будан, соф будани њаво. БЕАБРЎ ‫ ﺑﻲاﺑﺮو‬абрўнадошта, беќош.

БЕАЛОЌА ‫ ﺑﻲﻋﻼﻗﻪ‬1. алоќанадошта, бемуносибат, беробита. 2. берабт, мазмунан ба њам вобастагї надошта: љумлањои беалоќа.

БЕАВЗОН ‫ ﺑﻲاوزان‬кит., ниг. бевазн. БЕАВЛОД ‫ ﺑﻲاوﻻد‬бенасл, бефарзанд. БЕАДАБ//БЕОДОБ ‫ﺑﻲآداب‬//‫ﺑﻲادب‬ дида, бадахлоќ, густох.

тарбиятно-

БЕАДАБЇ//БЕОДОБЇ ‫ﺑﻲآداﺑﻲ‬//‫ﺑﻲادﺑﻲ‬ даѓалї: беадабї кардан.

густохї,

БЕАДАБОНА ‫ ﺑﻲادﺑﺎﻧﻪ‬ѓайримуаддабона, на аз рўи одоб, густохона. БЕАДАД ‫ ﺑﻲﻋﺪد‬бешумор, аз њад зиёд. БЕАДИЛ ‫ﺑﻲﻋﺪﻳﻞ‬ беназир.

кит.

бемонанд,

бењамто,

БЕАДОЛАТ ‫ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺖ‬беинсоф, ноинсоф, ноодил. БЕАДОЛАТЇ ‫ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ‬ноинсофї, бедодгарї. БЕАДОЛАТОНА ‫ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﺎﻧﻪ‬ноинсофона, ѓайриодилона, ноњаќ. БЕАЗИЯТ ‫ ﺑﻲاذﻳﺖ‬беозор, беазоб. БЕАЗ М ‫ ﺑﻲﻋﺰم‬ниг. беирода.

БЕАЛОИЌ ‫ ﺑﻲﻋﻼﻳﻖ‬ниг. беалоќа.

БЕАЛОЌАГЇ ‫ ﺑﻲﻋﻼﻗﮕﻲ‬надоштани алоќа, мављуд набудани муносибату робита. БЕАМАЛ ‫ ﺑﻲﻋﻤﻞ‬он ки дониши андўхтаи худро дар њаёт татбиќ намекунад ва мувофиќи дониши худ кор намебарад, ѓайрифаъол; олими беамал – занбўри беасал (зарб.). БЕАМАЛЇ ‫ ﺑﻲﻋﻤﻠﻲ‬беамал будан, ба гуфтаи худ амал накардан. БЕАМЛОК ‫ ﺑﻲاﻣﻼك‬књн. мулкнадошта, он ки њамчун моли хусусї замин надорад, безамин. БЕАМОН ‫ ﺑﻲاﻣﺎن‬1. берањм, сангдил, дилсахт: марги беамон, хасми беамон, тири беамон. 2. маљ. шадид, сахт: љанги беамон, зарбаи беамон, муборизаи беамон. БЕАМОНАТ намекунад.

‫ﺑﻲاﻣﺎﻧﺖ‬

он ки амонатро риоя

БЕА __________________________________________________________________________________ – 162 – БЕАМОНАТЇ ‫ ﺑﻲاﻣﺎﻧﺘﻲ‬беамонат будан, хиёнат кардан, хиёнаткор будан. БЕАНБОЗ ‫ ﺑﻲاﻧﺒﺎز‬берањнамо, ягона, бешарик. БЕАНГУШТ ‫ ﺑﻲاﻧﮕﺸﺖ‬ангуштнадошта; дасту пое, ки ангишт надорад. БЕАНДЕША ‫ ﺑﻲاﻧﺪﻳﺸﻪ‬1. бемулоњиза, ѓайримулоњизакор, кўтоњандеш; кўтоњназар, камаќл. 2. он ки рўихотирро намедонад, берўихотир, густох. 3. бемулоњизакорона, беаќлона: кори беандеша. БЕАНДЕШАГЇ ‫ ﺑﻲاﻧﺪﻳﺸﮕﻲ‬беаќлї, рафтори беаќлона, рафтори ношоиста ва нодуруст: беандешагї кардан. БЕАНДОЗ ‫ ﺑﻲاﻧﺪاز‬бидуни андоз, бе андозбандї. БЕАНДОЗА ‫ ﺑﻲاﻧﺪازه‬бењадду бешумор, аз њад зиёд, бењадду канор, бепоён: хурсандии беандоза, мењри беандоза. БЕАНДОМ ‫ ﺑﻲاﻧﺪام‬баднамо, бадафт, зиштсурат; муќоб. баандом. БЕАНДОМЇ ‫ﺑﻲاﻧﺪاﻣﻲ‬ номутаносибї.

баднамої,

бадсуратї,

БЕАНЉОМ I ‫ ﺑﻲاﻧﺠﺎم‬беохир, охирнадошта, бапоённарасида, нотамом. БЕАНЉОМ II ‫ ﺑﻲاﻧﺠﺎم‬асбобу ускуна надошта, бедастгоњ: устои беанљом. БЕАНЉОМЇ I ‫ﺑﻲاﻧﺠﺎﻣﻲ‬ надоштан; нотамом.

беохирї,

интињо

БЕАНЉОМЇ II ‫ ﺑﻲاﻧﺠﺎﻣﻲ‬беанљом будан, надоштани (набудани) асбобу анљом. БЕАРЗ ‫ ﺑﻲارز‬нав. бидуни асъор: фурўши беарз. БЕАРЗИШ беќадр.

‫ﺑﻲارزش‬

ќимату

арзишнадошта,

БЕАРМОН ‫ ﺑﻲارﻣﺎن‬1. ба орзу расида, ба муроду маќсадрасида. 2. бепушаймонї, беафсўс, бенадомат, бењасрат. БЕАРЉ ‫ ﺑﻲارج‬беќадр, беэњтиром, хору забун. БЕАСАЛ ‫ ﺑﻲﻋﺴﻞ‬асалнадињанда, асалнадошта: занбўри беасал. БЕАСАР ‫ ﺑﻲاﺛﺮ‬1. бетаъсир, таъсирнадошта; бенатиља; беасар рафтан таъсир (кор) накардан, муассир воќеъ нагаштан. 2. беному нишон, бедарак.

БЕАСБОБ ‫ ﺑﻲاﺳﺒﺎب‬беанљом, бидуни асбоб. БЕАСЛ ‫ ﺑﻲاﺻﻞ‬1. беасос, асоснадошта, нодуруст, пуч; вањми беасл вањми бењуда, тарси беасос; беаслу насаб. 2. маљ. номаълумасл; бадаслу баднасаб; паст, сифла. БЕАСЛИЊА ‫ ﺑﻲاﺳﻠﺤﻪ‬ниг. бесилоњ. БЕАСОЛАТ ‫ ﺑﻲاﺻﺎﻟﺖ‬бе аслу насаб, ѓайриасил, нопок, аз асл бебањра. БЕАСОС ‫ ﺑﻲاﺳﺎس‬асоснадошта, холї аз замина; бесабаб, бедалел; нодуруст; беасос баромадан нодуруст баромадан (-и умед, орзу, ваъда); даъвои касеро беасос шумурдан бино бар набудани далел даъвои касеро нодуруст њисоб кардан ва ѓайри ќобили ќабул донистан. БЕАСОСЇ ‫ ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ‬асоси дуруст надоштан, нодуруст будан, замина надоштан; сабаб надоштан; далел надоштан. БЕАСТАР ‫ ﺑﻲاﺳﺘﺮ‬аз дарун астар надошта; либоси беастар, беастар будан. БЕАЊАМИЯТ ‫ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ‬ањамият ѓайримуњим, камањамият.

надошта,

БЕАЊАМИЯТЇ ‫ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺘﻲ‬1. беањамият будан, ањамият надоштан; муњим набудан. 2. диќќат надодан, таваљљўњ зоњир накардан; беањамиятї кардан. БЕАЊД ‫ ﺑﻲﻋﻬﺪ‬он ки дар ањди худ устувор нест, бевафо. БЕАЊДЇ ‫ ﺑﻲﻋﻬﺪي‬бевафої, дар ањди худ устувор набудан. БЕАЊОЛЇ беодам.

‫ﺑﻲاﻫﺎﻟﻲ‬

аз ањолї холї; ѓайримаскун,

БЕБАДАЛ ‫ ﺑﻲﺑﺪل‬1. бадал надошта, бадалнашаванда, беиваз; бењамто, беназир, бемислу монанд. 2. муфт, ройгон; бебадал нагузоштан ба ивази коре иљро кардани коре; ќусури чизеро баровардан. БЕБАДЇ бадї.

‫ﺑﻲﺑﺪي‬

бидуни бадї, дурї љустан аз

БЕБАЌО ‫ ﺑﻲﺑﻘﺎ‬1. ѓайриљовид, кўтоњумр, ноустувор, нопойдор: дунёи бебаќо, умри бебаќо. 2. бедошт, камдошт: матои бебаќо. БЕБАЌОЇ ‫ ﺑﻲﺑﻘﺎﻳﻲ‬1. љовид (абадї) набудан, ноустуворї, нопойдорї. 2. камдоштї, дошт надоштан.

БЕБ __________________________________________________________________________________ – 163 – БЕБАНДУБОР ‫ ﺑﻲﺑﻨﺪوﺑﺎر‬нобасомон, ошуфта, лоќайд, надоштани низоми таањњуд ба кор. БЕБАНДУБОРЇ ‫ ﺑﻲﺑﻨﺪوﺑﺎري‬нобасомонї, ошуфтагї, лоќайдї. БЕБАР ‫ ﺑﻲﺑﺮ‬бењосил, бесамар, бенатиља. БЕБАРАКА(Т) ‫ﺑﻲﺑﺮﻛﺖ‬//‫ ﺑﻲﺑﺮﻛﻪ‬1. он чи зиёд ва ба ќадри кофї нест; бебаракат будани чизе беќурб, њастаку нестак будани чизе (мас., пули нав, њосили имсола ва ѓ.). 2. бефайз: дасти бебаракат. БЕБАРАКАТЇ ‫ ﺑﻲﺑﺮﻛﺘﻲ‬1. фаровон набудан, зуд тамом шудани чизе. 2. бефайзї; бењосилї. БЕБАРГ ‫ ﺑﻲﺑﺮگ‬1. барг надошта: дарахти бебаргу бор. 2. кит., маљ. бенаво, бечизу чора, фаќир, камбаѓал. БЕБАРГЇ ‫ ﺑﻲﺑﺮﮔﻲ‬бенавої, фаќирї, камбаѓалї, надоштани чизу чора.

‫ ﺑﻲﺑﺮي‬бесамарї, бењосилї. БЕБАРКАШ ‫ ﺑﻲﺑﺮﻛﺶ‬1. барнакашида;

БЕБАРЇ

бењисоб. 2. маљ. насанљида; бемулоњиза, беандеша.

БЕБАРЌ ‫ ﺑﻲﺑﺮق‬бе љараёни барќ. БЕБАРОР ‫ ﺑﻲﺑﺮار‬бемуваффаќият, омаднакарда: шикори бебарор. БЕБАРОРЇ ‫ ﺑﻲﺑﺮاري‬бемуваффаќиятї, пеш нарафтани кор, ноомади кор. БЕБАРФ ‫ ﺑﻲﺑﺮف‬барфнадошта; зимистони бебарф зимистоне, ки барф наборидааст. БЕБАСАР ‫ ﺑﻲﺑﺼﺮ‬нобино, кўр, аъмо.

БЕБАЧАГЇ ‫ ﺑﻲﺑﭽﮕﻲ‬бебача надоштан, бефарзандї,.

будан,

бача

БЕБИЗОАТ ‫ ﺑﻲﺑﻀﺎﻋﺖ‬бемолу чиз; камбизоат, камбаѓал, тангдаст. БЕБИЗОАТЇ ‫ ﺑﻲﺑﻀﺎﻋﺘﻲ‬молу чиз надоштан; камбизоатї, камбаѓалї, тангдастї. БЕБИМ ‫ ﺑﻲﺑﻴﻢ‬нотарс, бебок; нотарсона, бебокона. БЕБИНЇ ‫ ﺑﻲﺑﻴﻨﻲ‬бининадошта; пучуќ. БЕБИСОТ ‫ ﺑﻲﺑﺴﺎط‬бемолу давлат, беасбобу ускуна; нодор, ќашшоќ. БЕБОД ‫ ﺑﻲﺑﺎد‬ниг. бешамол. БЕБОДЇ ‫ ﺑﻲﺑﺎدي‬ниг. бешамолї. БЕБОЗГАШТ‫ ﺑﻲﺑﺎزﮔﺸﺖ‬бозгаштнадошта, баргаштанаоянда, дубора намеомадагї: талафоти бебозгашт, умри бебозгашт; бебозгашт додан чизеро ба касе тамоман додан. БЕБОК ‫ ﺑﻲﺑﺎك‬1. нотарс, бољуръат; љасур, далер; беибо, густох. 2. ниг. бебокона. БЕБОКЇ ‫ ﺑﻲﺑﺎﻛﻲ‬нотарсї; љуръатнокї, љасурї, далерї; густохї. БЕБОКОНА ‫ ﺑﻲﺑﺎﻛﺎﻧﻪ‬бетарсу бим, нањаросида, нотарсона; љасурона, далерона: љавоби бебокона, саволи бебокона, ќадами бебокона, рафтори бебокона. БЕБОКЧА ‫ ﺑﻲﺑﺎﻛﭽﻪ‬мус. номи яке аз оњангњои машњури тољикї. БЕБОЛ ‫ ﺑﻲﺑﺎل‬1. болу парнадошта. 2. маљ. нотавон, ољиз.

БЕБАСАРЇ ‫ ﺑﻲﺑﺼﺮي‬нобиної, кўрї. БЕБАХТ ‫ ﺑﻲﺑﺨﺖ‬бадбахт, бетолеъ. БЕБАХШ

БЕБАЧА ‫ ﺑﻲﺑﭽﻪ‬бефарзанд, бенасл.

‫ ﺑﻲﺑﺨﺶ‬бебањра; бенасиб. ‫ ﺑﻲﺑﻬﺎ‬гаронбањо, пурбањо,

БЕБАЊО пурќимат, бењамто, бемислу монанд, беназир (дар гаронќиматї): дурри бебањо, тўњфаи бебањо, ганљи бебањо, одами бебањо.

БЕБОЛОБАНДЇ ‫ ﺑﻲﺑﺎﻻﺑﻨﺪي‬бетаърифу тавсиф, обурангнадода; пўстканда. БЕБОР ‫ ﺑﻲ ﺑﺎر‬1. бебар, бењосил, бесамар: дарахти бебор. 2. борнадошта, холї: мошини бебор, хари бебор.

БЕБАЊР ‫ ﺑﻲﺑﻬﺮ‬ниг. бебањра.

БЕБОРИШ ‫ ﺑﻲﺑﺎرش‬бебарфу борон: њавои бебориш; њавои боришнадошта, њавои соф.

БЕБАЊРА ‫ ﺑﻲﺑﻬﺮه‬бенасиб, бењисса, нобархурдор: бебањра мондан бенасиб мондан, бањраманд нашуда мондан; мањрум мондан аз чизе.

БЕБОРИШЇ хушксолї.

БЕБАЊС ‫ ﺑﻲﺑﺤﺚ‬бањсноталаб, њаќиќати бебањс.

БЕБОРОН ‫ ﺑﻲﺑﺎران‬бороннаборида, бороннадошта; бебориш; беборон омадани бањорон наборидани борон дар фасли бањор.

бањснопазир:

‫ ﺑﻲﺑﺎرﺷﻲ‬наборидани барфу борон,

БЕБ __________________________________________________________________________________ – 164 – БЕБОРОНЇ ‫ ﺑﻲﺑﺎراﻧﻲ‬борон наборидани борон; беборишї.

наборидан,

заштан; рўз беваќт шудан бегоњ шудан, ба поён расида истодани рўз.

БЕБОХТ ‫ ﺑﻲﺑﺎﺧﺖ‬бохтнадошта; бидуни бойдињї: лотереяи бебохт.

БЕВАЌТИРЎЗЇ ‫ ﺑﻲوﻗﺖروزي‬ваќти ба охир расида истодани рўз, охири рўз, бегоњирўзї.

БЕБОЉ ‫ ﺑﻲﺑﺎج‬нав. аз пардохти бољ озод, бољи гумрукї напардохта: молњои бебољ воридшуда, бебољ ворид кардани амвол.

БЕВАЌТЇ ‫ ﺑﻲوﻗﺘﻲ‬1. ваќту замоне, ки аз шаб посе гузаштааст; посе аз шаб гузашта: дар беваќтии шаб. 2. дермонда аз ваќти муќаррарї, нобањангом; кишти беваќтї зироате, ки баъд аз гузаштани мўњлати муќаррарї кошта шудааст: пахтаи беваќтї.

БЕБУНЁД ‫ ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد‬1. асоснадошта, бидуни асоси мустањкам, ноустувор, сустбунёд. 2. маљ. ноасл; пастфитрат, сифла. БЕБУНЁДЇ ‫ ﺑﻲﺑﻨﻴﺎدي‬1. надоштани асоси мусстањкам, сустбунёдї, ноустуворї. 2. маљ. ноаслї; пастфитратї, сифлагї. БЕБУРИШ ќатъият.

‫ﺑﻲﺑﺮش‬

ноўњдабаро, лаванд; бе-

БЕВАЌФА ‫ ﺑﻲوﻗﻔﻪ‬кит. бидуни таваќќуф, беист, бетанаффус, паёпай, пайдарњам. БЕВАМАРГ ‫ ﺑﻴﻮهﻣﺮگ‬он ки дар њоли бевагї аз дунё мегузарад. БЕВАМАРД ‫ ﺑﻴﻮهﻣﺮد‬ниг. бева 2.

БЕБУРИШЇ ‫ ﺑﻲﺑﺮﺷﻲ‬ноўњдабарої, лавандї; ќатъият надоштан дар корњо.

БЕВАПИР ‫ ﺑﻴﻮهﭘﻴﺮ‬духтаре, ки солхўрда бошад њам, ба шавњар набаромадааст, пирдухтар.

БЕБУРУТ ‫ ﺑﻲﺑﺮوت‬бурутнадошта, бемўйлаб; мўйлабнабароварда.

БЕВАР ‫ ﺑﻴﻮر‬књн. дањ њазор (10 000) (ба забони пањлавї).

БЕБЎ(Й) (‫ ﺑﻲﺑﻮ)ي‬бўйнадошта: гули бебўй.

БЕВАТАН ‫ ﺑﻲوﻃﻦ‬1. аз ватан људошуда; бехонумон; ѓариб, бекасу кўй. 2. шахсе, ки нисбат ба ватани худ беэътиної мекунад, манфиатњои халќи худро њимоя намекунад ва маданияти миллии хешро ба назари эътибор намегирад, космополит.

БЕВА ‫ ﺑﻴﻮه‬1. зани шавњармурда ё аз шавњар људошуда, бевазан. 2. марди безан ё занмурда: зани бева, беваи бекас, беваю бечорањо; бева мондан, бева шудан. БЕВАГЇ ‫ ﺑﻴﻮﮔﻲ‬1. бешавњарї, бешавњар мондани зани шавњардида. 2. безанї, безан мондани марди зандида. БЕВАЗАН ‫ ﺑﻴﻮهزن‬ниг. бева 1. БЕВАЗН ‫ ﺑﻲوزن‬1. бевазн будан, вазннадошта, бевазн, сабук; шеъри бевазн адш. шеъре, ки дар он ќоидаи вазни арўз риоя нашудааст. 2. маљ. беањамият, камэътибор. БЕВАЗНЇ ‫ ﺑﻲوزﻧﻲ‬1. вазн надоштан, сабук будан. 2. њолате, ки њангоми берун шудан аз њудуди кашиши замин воќеъ мешавад. БЕВАЌТ ‫ ﺑﻲوﻗﺖ‬бемањал, бемавќеъ, нобањангом; беваќту соат бемањал, бемавќеъ, нобањангом; гаштирўзии беваќт хеле баъдтар аз гашти рўз, охири ваќти гаштирўзї; кирмаки беваќт кирмаке, ки дар охири мавсими кирмакдорї парваронда мешавад; беваќт мондан дер кардан, аќиб мондан; аз ваќти муайян ва муќаррарї гузарондан, ба таъхир афтодан; беваќт шудан дер шудан, аз ваќти муайян гу-

БЕВАТАНЇ доштан.

‫ﺑﻲوﻃﻨﻲ‬

беватан будан, ватан на-

БЕВАФО ‫ ﺑﻲوﻓﺎ‬он ки ба ќавлу ваъдаи худ устувор нест, он ки дар дўстї содиќ нест, ањдшикан, паймоншикан: ёри бевафо, дунёи бевафо, фалаки бевафо. БЕВАФОЇ ‫ ﺑﻲوﻓﺎﻳﻲ‬вафо накардан ба ќавлу ваъдаи худ, устувору пойдор набудан дар ањду паймони дўстї: бевафої кардан. БЕВАЊМ ‫ ﺑﻲوﻫﻢ‬:бевањму тарс бидуни биму њарос, нањаросида. БЕВАЉЊ бењуда.

‫ﺑﻲوﺟﻪ‬

бесабаб,

нотарсона,

беасос,

бедалел;

БЕВИЌОР ‫ ﺑﻲوﻗﺎر‬он ки тамкину вазнинї дар хулќу атвор надорад. БЕВИЉДОН ‫ ﺑﻲوﺟﺪان‬он ки барои рафтор ва кирдори худ масъулияте њис намекунад; ноинсоф.

БЕГ __________________________________________________________________________________ – 165 – БЕВИЉДОНЇ ноинсофї.

‫ﺑﻲوﺟﺪاﻧﻲ‬

бевиљдон

будан;

БЕВИЉДОНОНА ‫ ﺑﻲوﺟﺪاﻧﺎﻧﻪ‬дар рафтору кирдори худ масъулиятро ба назар нагирифта; беинсофона. БЕВОРА ‫ ﺑﻲواره‬кит. 1. бекас, ѓариб. 2. беќадр, беэътибор. БЕВОРИС ‫ ﺑﻲوارث‬меросхўрнадошта; аз меросхўр мањрумшуда. БЕВОРИСЇ ‫ ﺑﻲوارﺛﻲ‬меросхўр надоштан, мањрум аз меросхўр будан. БЕВОСИТА‫ ﺑﻲواﺳﻄﻪ‬1. рост, бидуни он ки чизе ё касе дар байн воќеъ бошад. 2. маљ. дафъатан, бидуни фосилаи ваќт дар миён: бевосита пас аз инќилоб. 3. бе ёрдами беруна, бе иштироки шахси дуюм, бе мадади миёнљї, мустаќиман, шахсан; дахолати бевосита дахолати шахсї, мудохила бе иштироки миёнарав ё шахси дигар; иштироки бевосита шахсан иштирок кардан (доштан); њамсояи бевосита њамсояи девордармиён, ду њамсояе, ки мобайни онњо хонаи њамсояи дигар воќеъ нагардидааст. БЕВУЗЎЪ ‫ ﺑﻲوﺿﻮء‬бетањорат, бидуни вузўъ. БЕВУЌУФ ‫ ﺑﻲ وﻗﻮف‬кит. ноогоњ, нодон, дар њоли бехабарї, бехабар. БЕВУЉУД ‫ ﺑﻲوﺟﻮد‬1. он ки вуљудаш ба кор ё вазъият асаре надорад, ѓайримуфид; беасар. 2. паст, фурўмоя, њаќир. БЕВУЉУДЇ будан.

‫ﺑﻲوﺟﻮدي‬

носудманд будан, беасар

БЕГ ‫ ﺑﻴﮓ‬ниг. бек. БЕГАЗАНД ‫ ﺑﻲ ﮔﺰﻧﺪ‬кит. безарар, беосеб. БЕГАП ‫ ﺑﻲﮔﭗ‬хомўш, сокит; хомўшона; ◊ бегапу калоча бегуфтугў; бечуну чаро; бегап набудан бесабаб набудан; иллату асос доштан (-и њодисае). БЕГАЊ ‫ ﺑﻴﮕﻪ‬ниг. бегоњ: гоњу бегоњ. БЕГАЊЇ ‫ ﺑﻴﮕﻬﻲ‬ниг. бегоњї. БЕГАЊХЕЗ ‫ ﺑﻴﮕﻪﺧﻴﺰ‬ниг. бегоњхез. БЕГИЁЊ ‫ ﺑﻲﮔﻴﺎه‬гиёњнадошта, аз гиёњу алаф холї: биёбони бегиёњ, дашти бегиёњ, кўњи бегиёњ. БЕГИЁЊЇ ‫ ﺑﻲﮔﻴﺎﻫﻲ‬бегиёњ будан, гиёњу алаф надоштан.

доштан. БЕГИЛА шиква.

‫ﺑﻲﮔﻠﻪ‬

бегиламандї, бидуни шикояту

БЕГИМ ‫ ﺑﻴﮕﻴﻢ‬1. таър. зани амир; амирзодазан; лаќаби занони аъёну ашроф ва занони мўњтарам. 2. барои ифодаи мењру навозиш дар охири номњои занона илова мешавад: Улфатбегим, Анорбегим ва ѓ. БЕГИЉОН ‫ ﺑﻴﮕﻲﺟﺎن‬1. фарзанди бег, бегзода. 2. дар мавриди навозиш ва ифодаи эњтиром нисбат ба фарзандони аъён гуфта мешуд. БЕГЇ ‫ ﺑﻴﮕﻲ‬1. мансуб ба бег. 2. таър. идора ва њукумати бек. БЕГОНА ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬1. ношинос; ноошно: љавони бегона, зани бегона, марди бегона. 2. бо риштаи хешу таборї пайванд набуда, ѓайрихеш, ѓайрихудї; аз дўсти дур бегонаи наздик хуб аст (маќ.); бегона шудан шахси ѓайрихудї шудан, дур шудан аз хешу дўстон. 3. дигар, ѓайр; хориљї, аљнабї: лашкари бегона, сипоњи бегона, синфи бегона. 4. љое, ки зодгоњ ё мањалли иќомати доимии касе намебошад: кишвари бегона, шањри бегона, дењаи бегона; ◊ алафи бегона алафи худрўи даруни киштзор; дасти бегона шахси ѓайрихудї; шахси мухолиф; аз аќл бегона шудан аќлро гум кардан, девона шудан; пулро бегона кардан аз шахси ѓайрихудї мол харидан. БЕГОНАВОР ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪوار‬монанди бегонањо, мисли шахси ношиносу ноошно ё ѓайри хешу табор. БЕГОНАГЇ ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ‬бегона будан; бегонагї кардан њамчун бегонањо рафтор кардан. БЕГОНАЗАБОН ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪزﺑﺎن‬нав. он ки бо забони дигар гап мезанад, он ки забони ў забони хориљист. БЕГОНАЗАМИН ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪزﻣﻴﻦ‬љое, ки зодгоњ ё манзили доимии касе нест, кишвари бегона, мулки бегона. БЕГОНАПАРАСТ ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺖ‬он ки бегонаро аз одамони худї бартар медонад ва бо бегонагон нишасту бархост ва сару кор дорад, бегонаписанд. БЕГОНАПАРАСТЇ ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ‬бегонапараст будан, парастиши бегонагон.

БЕГ __________________________________________________________________________________ – 166 – БЕГОНАПИСАНД ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﭘﺴﻨﺪ‬ниг. бегонапараст. БЕГОНАРЎ ‫ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪرو‬ниг. бегона, ношинос. БЕГОР ‫ ﺑﻴﮕﺎر‬таър. кори маљбурии бемузд, ки мардум дар заминњои амир ва амалдорон ба љо меоварданд; кори маљбурї ва бемузд. БЕГОРЇ ‫ ﺑﻴﮕﺎري‬касеро маљбуран ва бемузд кор фармудан. БЕГОЊ ‫ ﺑﻴﮕﺎه‬охири рўз пеш аз фурў рафтани офтоб; аввали шаб; аз пагоњ то бегоњ тамоми рўз, рўзи дароз; бегоњи љумъа охири рўзи панљшанбе, ки пас аз он љумъа меояд; рўз бегоњ шудан ба поён расидани рўз, беваќт шудани рўз; рўзро бегоњ кардан рўзро ба поён расондан, тамоми рўзро бо коре гузарондан; ◊ гоњу бегоњ // гању бегањ бамавриду бемаврид, ваќту беваќт; пагоњ-бегоњ ба ќарибї, дар рўзњои наздик. БЕГОЊИРЎЗ(Ї) (‫ ﺑﻴﮕﺎﻫﻲروز)ي‬охири рўз (асосан баъд аз нишастани офтоб то сар шудани шаб). БЕГОЊЇ ‫ ﺑﻴﮕﺎﻫﻲ‬1. ниг. бегоњ: бегоњии беваќт, бегоњии рўзи дигар. 2. мансуб ба бегоњ: насими бегоњї, хўроки бегоњї; синфњои бегоњї синфњои мактаби шабона. БЕГОЊОН//БЕГОЊОНЇ бегоњ.

‫ﺑﻴﮕﺎﻫﺎﻧﻲ‬//‫ﺑﻴﮕﺎﻫﺎن‬

ниг.

БЕГОЊХЕЗ ‫ ﺑﻴﮕﺎهﺧﻴﺰ‬1. он ки дер аз хоб мехезад. 2. сањархез. БЕГУЗАШТ ‫ ﺑﻲﮔﺬﺷﺖ‬гузаштнакунанда; якрав.

барзиёд, бечуну чаро; бешарту шароит. 2. бешак, бешубња, албатта, њатман. БЕГЎШ ‫ ﺑﻲﮔﻮش‬он ки гўш надорад; гўшбурида. БЕГЎШТ ‫ ﺑﻲﮔﻮﺷﺖ‬хўроке, ки ба он гўшт намеандозанд; гўштнадошта: хўроки бегушт. БЕЃАВЃО ‫ ﺑﻲﻏﻮﻏﺎ‬ниг. беѓалоѓула. БЕЃАЙРАТ ‫ ﺑﻲﻏﻴﺮت‬1. он ки ѓайрат надорад ва дар иљрои корњо саъю кўшиш намекунад; танбал, коњил. 2. гуфт. тарсончак, буздил, тарсу. 3. марди камќувват. БЕЃАЙРАТЇ ‫ ﺑﻲﻏﻴﺮﺗﻲ‬1. беѓайрат будан, сайъу кўшиш накардан дар иљрои корњо. 2. гуфт. тарсончакї, буздилї. 3. камќувватї, камѓайратї (оид ба мард). БЕЃАЛАТ ‫ ﺑﻲﻏﻠﻂ‬1. холї аз ѓалат, бехато. 2. ѓалат накарда, ба сањву хато роњ надода. БЕЃАЛОЃУЛА ‫ ﺑﻲﻏﻼﻏﻮﻟﻪ‬бемаѓал, беѓавѓо, шўру ѓавѓо накарда. БЕЃАМ ‫ ﺑﻲﻏﻢ‬он ки ѓаму ѓусса надорад, дур аз андўњ: беѓаму ѓусса будан; ◊ дами беѓам задан а) аз ѓаму ташвиш фориѓ шуда, роњат кардан, беѓамона дам гирифтан; б) фориѓболона умр ба сар бурдан, осуда зиндагонї кардан. БЕЃАМЇ ‫ ﺑﻲﻏﻤﻲ‬беѓам будан, ѓам надоштан; осудахотирї. БЕЃАМОНА ‫ ﺑﻲﻏﻤﺎﻧﻪ‬фориѓ аз ѓаму ѓусса; бепарвоёна, фориѓболона. БЕЃАРАЗ ‫ ﺑﻲﻏﺮض‬1. он ки дар коре манфиати шахсии худро ба назар намегирад, бетамаъ: дўсти беѓараз. 2. ниг. беѓаразона.

БЕГУМОН ‫ ﺑﻲﮔﻤﺎن‬бешубња, бешак, яќинан, бидуни шакку тардид, он ки дар бораи касе ё чизе шак надорад.

БЕЃАРАЗЇ ‫ ﺑﻲﻏﺮﺿﻲ‬беѓараз будан, тамаъ надоштан, бетамаї.

БЕГУНАЊ//БЕГУНОЊ ‫ﺑﻲﮔﻨﺎه‬//‫ ﺑﻲﮔﻨﻪ‬он ки љурм надорад, гунањгор нест, беайб, маъсум; ◊ мусичаи бегуноњ он ки худро беайбу бечора нишон медињад.

БЕЃАРАЗОНА ‫ ﺑﻲﻏﺮﺿﺎﻧﻪ‬на аз рўи ѓараз, холисона, бо нияти холис; бо дили соф; объективона, бетарафона: дўстии беѓаразона, ёрии беѓаразона, танќиди беѓаразона.

БЕГУНОЊЇ ‫ ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ‬бегуноњ будан, гуноњ надоштан, беайбї. БЕГУРДА ‫ ﺑﻲﮔﺮده‬тарсу, буздил, бељуръат. БЕГУРДАГЇ бељуръатї.

‫ﺑﻲﮔﺮدﮔﻲ‬

БЕГУФТУГЎ(Й)

тарсончакї, буздилї,

(‫ﺑﻲﮔﻔﺘﻮﮔﻮ)ي‬

1. бидуни сухани

БЕЃАШ ‫ ﺑﻲﻏﺶ‬1. олудаву омехтанашуда (бо чизи камбањотар аз худ), тилло ва нуќрае, ки бо филиз дигар омехта нашудааст, беомезиш; соф, холис, сара. 2. шароби бедурд, соф, ноб. 3. маљ. бериё, бемакру њила; пок, беолоиш; бекудурат: дили беѓаш, дўстии беѓаш, муњаббати беѓаш. БЕЃИЛ ‫ ﺑﻲﻏﻞ‬:беѓилу ѓаш а) соф, покиза, ноолуда; б) бекинаву фиреб, бенайрангу адо-

БЕД __________________________________________________________________________________ – 167 – да; б) бекинаву фиреб, бенайрангу адоват.

вазъияти баде, ки аз он халосї муњол аст.

БЕЃОЯ ‫ ﺑﻲﻏﺎﻳﻪ‬он чи ѓоя надорад, беидея; дорои ѓояи паст (дар бораи асарњои санъат).

БЕДАВОМ ‫ ﺑﻲدوام‬давомнадошта, кўтоњмўњлат, кўтоњмуддат, кўтоњумр; нопойдор.

БЕЃУБОР ‫ ﺑﻲﻏﺒﺎر‬он чи гарде рўи онро нагирифтааст, ё бо гарду ѓуборе олудаву омехта нест, соф, шаффоф: осмони беѓубор, оинаи беѓубор. БЕЃУРБАТ ‫ ﺑﻲﻏﺮﺑﺖ‬бељанљол, ором, тинљ: диёри беѓурбат. БЕЃЎЛА ‫ ﺑﻲ ﻏﻮﻟﻪ‬ниг. байѓўла.

БЕДАЛЕЛ ‫ ﺑﻲدﻟﻴﻞ‬беасос, исботнашаванда: гапи бедалел.

БЕЃЎЛАНИШИН шин.

‫ﺑﻲﻏﻮﻟﻪﻧﺸﻴﻦ‬

ниг. байѓўлани-

БЕД I ‫ ﺑﻴﺪ‬дарахти бесамари соядор, ки шохњои росту дароз дошта, бештар дар лаби љўй ва љойњои сернам мерўяд ва навъњои зерини он машњур аст: маљнунбед, беди сурх (сурхбед), беди сиёњ (сияњбед), зарбед, беди сафед ва ѓ.; чун барги бед ларзидан // чун бед ларзидан маљ. сахт ларзидан (одатан аз тарс); ман тут гўям, шумо бед мегўед (зарб.) ба саволи касе љавоби номувофиќ додан; сухани мусоњибро дуруст нафањмида, гапи номувофиќ ва бемавќеъ гуфтан. БЕД II ‫ ﺑﻴﺪ‬ниг. кўя. БЕДА ‫ ﺑﻴﺪه‬алафи хушк; юнучќа (умуман): банди беда, ѓарами беда; беда додан, беда партофтан; бедаи кабуд юнучќаи хушке, ки дар натиљаи дар соя хушк кардан ранги кабуди худро нигоњ доштааст.

БЕДАЛЕЛЇ доштан.

‫ﺑﻲدﻟﻴﻠﻲ‬

бедалел будан; исбот на-

БЕДАМ ‫ ﺑﻲدم‬бењаво, дамнакарда, холї. БЕДАНДОН ‫ ﺑﻲدﻧﺪان‬он ки дандон надорад, дандоннадошта: дањони бедандон; бедандон шудан. БЕДАНДОНЇ надоштан.

‫ﺑﻲدﻧﺪاﻧﻲ‬

бедандон будан, дандон

БЕДАНЉИР ‫ ﺑﻴﺪاﻧﺠﻴﺮ‬бот. растании алафї, ки аз тухми он равѓани гарчак (канадона) мегиранд. БЕДАПОЯ//БЕДАПАЯ ‫ﺑﻴﺪهﭘﻴﻪ‬//‫ ﺑﻴﺪهﭘﺎﻳﻪ‬юнучќазоре, ки юнучќааш даравида шудааст (одатан баъд аз дарав ба он њайвонотро сар медињанд то ки боќимонда ва ё резупошшудаи юнучќаро чида хўрад). БЕДАР ‫ ﺑﻲدر‬хонае, ки барои даробаро љои дар гузошта шуда бошад њам, дар шинонда нашудааст: хонаи бедару тиреза.

БЕДАБУРАК ‫ ﺑﻴﺪهﺑﺮك‬олати оњанини махсус барои бурида майда кардани алафу хошоки њайвонот, аррадос.

БЕДАРАК ‫ ﺑﻲدرك‬1. беасар, беному нишон; бехабар; бедарак шудан а) беному нишон шудан, аз худ хабар надодан; б) номаълум ѓайб задан, гум шуда рафтан. 2. бесабаб, беасос, бењуда. 3. бидуни зарурат, бекор, бе ќасди муайян; бедарак нагуфтаанд, ки … // бедарак нест, ки … бесабаб нест, ки …

БЕДАБУРЇ ‫ ﺑﻴﺪهﺑﺮي‬буридани беда, бурида майда кардани беда.

БЕДАРАНГ ‫ ﺑﻲدرﻧﮓ‬кит. бетаъхир, фавран, бетаваќќуф.

БЕДАВЛАТ ‫ ﺑﻲدوﻟﺖ‬1. он ки молу мулк надорад, нодор, тангдаст, камбаѓал. 2. маљ. бетолеъ, шўрбахт; бечора, бесоњиб.

БЕДАРАНГЇ ‫ ﺑﻲدرﻧﮕﻲ‬кит. 1. бетаъхир амал кардан. 2. маљ. ноустувор, бепоя.

БЕДАВЛАТЇ ‫ ﺑﻲدوﻟﺘﻲ‬1. камбаѓалї, нодорї, фаќирї. 2. маљ. бадбахтї, беиќболї, бетолеї. БЕДАВО ‫ ﺑﻲدوا‬1. давонашаванда, бедармон, табобатнашаванд; сињатнашаванда, муолиљанаёбанда, дармоннопазир, ноилољ. 2. маљ. ислоњнопазир, ѓайри ќобили ислоњ, ислоњнашаванда; дарди бедаво а) бемории сињатнашаванда, дарди муолиљанопазир; б) маљ. мушкиле, ки њалли он имконнопазир аст;

БЕДАРАХТ ‫ ﺑﻲدرﺧﺖ‬дарахтнарўида, дарахтнадошта: замини бедарахт. БЕДАРАХТЇ‫ ﺑﻲدرﺧﺘﻲ‬луч будани замин, дарахтнадошта. БЕДАРВОЗА ‫ ﺑﻲدروازه‬муњавватае (њаётае) аз ќабили њавлию сарой, ки дарвоза шинонда нашудааст; муќ. бедар; ◊ шањри бедарвоза љои беназорат, љои бесоњиб. БЕДАРД

‫ ﺑﻲدرد‬1. он ки дарду беморие надорад,

БЕД __________________________________________________________________________________ – 168 – солим. 2. б еозор, дард накунонда. 3. маљ. касе, ки ѓаму алам надорад; беѓаму бепарво; ◊ бедарди миён бидуни мењнат, осонакак, муфт, ройгон (мас., пули бедарди миён пули муфт бадастомада). БЕДАРДГАРДОНЇ ‫ ﺑﻲدردﮔﺮداﻧﻲ‬рафъи њисси дард, карахт кардан (ба воситаи дору). БЕДАРДИСАР дисар.

‫ﺑﻲدردﺳﺮ‬

беташвиш: кори бедар-

БЕДАРДЇ ‫ ﺑﻲدردي‬1. бедард будан, надоштан. 2. маљ. беѓамї, бепарвої.

дард

БЕДАРЕЃ ‫ ﺑﻲدرﻳﻎ‬1. бе њайфу афсўс, бе пушаймонию надомат; рањм накарда, берањмона. 2. бидуни музояќа, дареѓ надошта, хасисї накарда, саховатмандона. 3. маљ. љоннисорона, љонро дареѓ надошта. БЕДАРМОН ‫ ﺑﻲدرﻣﺎن‬1. ниг. бедаво. 2. камќувват, бењол, бемадор, нотавон. БЕДАРМОНЇ ‫ ﺑﻲدرﻣﺎﻧﻲ‬1. бедармон будан, муолиљанопазирї, сињатнашавандагї. 2. бењолї, бемадорї; камќувватї, сустї. БЕДАРОМАД ‫ ﺑﻲدراﻣﺪ‬даромаднадошта, бидуни дахл; бефоида, бесуд; нафъ ва манфиат надошта: харљи бедаромад. БЕДАСТ ‫ ﺑﻲدﺳﺖ‬он ки даст надорад; ◊ бедасту по ноўњдабаро, бењунар, мўњмал. БЕДАСТА ‫ ﺑﻲدﺳﺘﻪ‬њар чизе, ки даста надорад (аз ќабили кўза, чойник, табар). БЕДАСТАР ‫ ﺑﻴﺪﺳﺘﺮ‬зоол. љонвари ширхўр аз хонаводаи хояндагон, ки љуссаи нисбатан калон ва пўсти зебое дорад ва хуб шино мекунад. БЕДАСТГОЊ ‫ ﺑﻲدﺳﺘﮕﺎه‬кит. дову дастгоњнадошта; бечизу чора: дарвеши бедастгоњ. БЕДАСТГОЊЇ ‫ ﺑﻲدﺳﺘﮕﺎﻫﻲ‬бечизї, бенавої, фаќирї, камбаѓалї. БЕДАСТЁР гор.

‫ﺑﻲدﺳﺘﻴﺎر‬

дастёрнадошта; бемадад-

БЕДАСТЁРЇ//БЕДАСТИЁРЇ ‫ ﺑﻲدﺳﺘﻴﺎري‬бедастёр будан, мададгору ёридињанда надоштан. БЕДАХЛ ‫ ﺑﻲدﺧﻞ‬кит. 1. бе дахолати касе, бидуни мудохила. 2. ниг. бедаромад. БЕДАХОНА

‫ﺑﻴﺪهﺧﺎﻧﻪ‬

љой барои нигоњ доштани

юнучќаву алафњои дигари хушкондашуда, анбори беда. БЕДАЊАН//БЕДАЊОН ‫ﺑﻲدﻫﺎن‬//‫ ﺑﻲدﻫﻦ‬баддањан, бадзабон, бадгап; сергап, лаќќї. БЕДБАРГ ‫ ﺑﻴﺪﺑﺮگ‬1. барги бед. 2. књн. пайкони тир, ки шаклаш ба барги бед монанд аст. БЕДБУН ‫ ﺑﻴﺪﺑﻦ‬кит. дарахти бед. БЕДГУЛ ‫ ﺑﻴﺪﮔﻞ‬дарахти бутташакли њамешасабз, ки гулњои сурх, сафед ва гулобиранг дорад. БЕДГУН кабуд.

‫ﺑﻴﺪﮔﻮن‬

бедранг, ба ранги бед, сабзу

БЕДЕВОР ‫ ﺑﻲدﻳﻮار‬1. бино ва ё иморате, ки дар болои пояњо бе девор сохта шудааст. 2. њавлие, ки атрофаш бо девор ињота нашудааст. БЕДЗОР ‫ ﺑﻴﺪزار‬макони бисёрии бед, љое, ки дарахтони бед анбўњ рўидаанд, бедистон. БЕДИЁНАТ ‫ ﺑﻲدﻳﺎﻧﺖ‬1. он ки фармудањои дину мазњабро риоя намекунад, бедин, бемазњаб, мулњид. 2. маљ. ноинсоф, бевиљдон, норосткор. БЕДИЁНАТЇ ‫ ﺑﻲدﻳﺎﻧﺘﻲ‬1. бединї, ломазњабї, мулњидї. 2. маљ. ноинсофї, бевиљдонї БЕДИЌЌАТ ‫ ﺑﻲدﻗّﺖ‬он ки ба иљрои коре наѓз диќќат намекунад, сарсарї, бепарво, бетаваљљўњ. БЕДИЌЌАТЇ ‫ ﺑﻲدﻗّﺘﻲ‬бедиќќат будан, бепарвої, беэътиної, бетаваљљўњї. БЕДИЛ ‫ ﺑﻴﺪل‬1. дилхунук, дилмонда, дилгир: бедил шудан аз касе. 2. кит. ошиќи дилбохта, ошиќи беќарор. 3. маљ. тарсончак, буздил, бегурда. 4. тахаллуси шоири бузурги форсу тољик Мирзо Абдулќодир (1644-1721). БЕДИЛЇ ‫ ﺑﻴﺪﻟﻲ‬1. дилхунукї, дилмондагї. 2. маљ. тарсончакї, буздилї. БЕДИЛОН ‫ ﺑﻲدﻻن‬:дилу бедилон хоњону нохоњон, хоставу нахоста, дилаш кашидаю накашида; дилхунукона. БЕДИЛХОН ‫ ﺑﻴﺪﻟﺨﻮان‬1. он ки ашъори Бедилро аз девони ў азёд мехонад. 2. таър. талабаи синфњои болоии мадрасањои пешин, ки дар марњилаи охири таълими савод девони ѓазалиёти Бедилро мехонд ва шарњ медод.

БЕД __________________________________________________________________________________ – 169 – БЕДИЛХОНЇ ‫ ﺑﻴﺪلﺧﻮاﻧﻲ‬1. хондани ашъори Бедил. 2. мањфиле, ки аъзои он бо шарњи ашъори Бедил машѓул буданд. БЕДИЛШИНОС ‫ ﺑﻴﺪل ﺷﻨﺎس‬адабиётшиносе, ки мавзўи омўзиш ва тадќиќоти ў эљодиёти Мирзо Абдулќодири Бедил мебошад. БЕДИЛШИНОСЇ ‫ ﺑﻴﺪلﺷﻨﺎﺳﻲ‬шохае дар адабиётшиносї, ки ба омўзишу тањќиќи њаёт ва фаъолияти адабии Мирзо Абдулќодири Бедил ва мактаби ў машѓул аст.

БЕДОЛ ‫ ﺑﻲدال‬:бедолу дарахт маконе, ки њељ дарахт надорад (дашт, биёбон, сањро ва ѓ.). БЕДОНА І ‫ ﺑﻴﺪاﻧﻪ‬парандаи сањроии хушовоз, ки аз гунљишк калонтар мебошад (шавќмандон онро сайд карда, барои овози форам ё љангї буданаш дар хонањо нигоњ медоранд), вартиш, карак: бедонаи љеѓї, бедонаи љангї. БЕДОНА II ‫ ﺑﻴﺪاﻧﻪ‬мевае, ки донак надорад (аз ќабили ангури кишмиш): хурмои бедона.

димоѓсўхта, хафа, зиќ, хира-

БЕДОНАБОЗ ‫ ﺑﻴﺪاﻧﻪﺑﺎز‬он ки бедонањоро барои љанг андохтан нигоњ медорад.

БЕДИМОЃЇ ‫ ﺑﻲدﻣﺎﻏﻲ‬димоѓсўхтагї, хафагї, зиќї, хиратабъї.

БЕДОНАБОЗЇ ‫ ﺑﻴﺪاﻧﻪﺑﺎزي‬бедона доштан ва љанги бедона ташкил кардан, амали бедонабоз.

БЕДИН ‫ ﺑﻲدﻳﻦ‬он ки ба дин эътиќод надорад ва расму русуми шариатро риоя намекунад, бемазњаб; аз дин рўй гардонда, мулњид.

БЕДОНАК ‫ ﺑﻴﺪاﻧﻚ‬1. растание, ки аз тухм намерўяд (аз ќабили сафедор, бед ва ѓ.). 2. ниг. бедона II.

БЕДИНЇ ‫ ﺑﻲدﻳﻨﻲ‬бедин будан, эътиќод надоштан ба дину мазњаб.

БЕДОНИШ љоњил.

БЕДИМОЃ табъ.

‫ﺑﻲدﻣﺎغ‬

‫ﺑﻲداﻧﺶ‬

беилм, бесавод, нодон,

1. ниг. бедзор. 2. маљ. боѓи

БЕДОНИШЇ ‫ ﺑﻲداﻧﺸﻲ‬бедониш будан, бесаводї, нодонї, љоњилї.

БЕДМУШК ‫ ﺑﻴﺪﻣﺸﻚ‬дарахте аз љинси бед, ки гули зарди сабзтоби бисёр хушбўй дорад; араќи онро мегиранд, ки хеле хушбў буда, хосияти давої дорад.

БЕДОДГАР ‫ ﺑﻲدادﮔﺮ‬золим, ситамгар, љафопеша.

БЕДОР ‫ ﺑﻴﺪار‬1. он ки дар њолати хоб нест; муќоб. хуфта ва хобида: аз хоб бедор кардан, аз хоб бедор шудан; бедор мондан нахобидан, хоб нарафтан; шабро бедор гузаронидан шабзиндадорї кардан, бедорхобї кашидан. 2. маљ. њушёр, огоњ, бохабар; бедор кардан а) касеро аз хоб хезондан; б) маљ. касеро аз чизе огоњонидан; аз њолати ѓафлат ва бехабарї баровардан; бедор шудан а) аз хоб хестан; б) њушёр шудан, огоњ шудан; бохабар шудан; в) маљ. аз ѓафлат баромадан, аз љањолат рањої ёфтан; г) маљ. дар аввали бањор зинда шуда, ба муѓчабарорї сар кардани дарахтон ва ба неш задан шурўъ кардани наботот; ◊ бахти бедор // толеи бедор бахти мусоид ва мададгор, толеи омадкарда; аз хоби ѓафлат бедор шудан аз нодонию љањолат баромадан, бохабар шудан (аз воќеаву њодисањои рўзгор).

БЕДОДГАРЇ ‫ ﺑﻲدادﮔﺮي‬беадолатї, зулм, ситам: љавр, љафо, истибдод: бедодгарї кардан.

БЕДОРБАХТ ‫ ﺑﻴﺪارﺑﺨﺖ‬маљ. хушбахт, саодатманд, батолеъ.

БЕДОДГАРОНА ‫ ﺑﻲدادﮔﺮاﻧﻪ‬беадолатона, ноинсофона; золимона, ситамгарона.

БЕДОРБОШ ‫ ﺑﻴﺪارﺑﺎش‬овоз ва садое, ки барои бедор шудани одамон дар сарбозхонањо ва муассисањои дигари низомиву ќудратї монанди овози шайпур дар бошишгоњњои њарбї садо медињад.

БЕДИСТОН бесамар.

‫ﺑﻴﺪﺳﺘﺎن‬

БЕДОВ ‫ ﺑﻴﺪاو‬:бедову дастгоњ гуфт. беасбобу ускуна; бечизу чора. БЕДОЃ ‫ ﺑﻲداغ‬1. он ки дар рўи пўсташ доѓ нишонањои сиёњчатоб надорад. 2. њар чизе, ки дар он лаккае нест, соф, пок, ѓайри доѓдор. БЕДОД ‫ ﺑﻲداد‬1. беадолатї, зулм, ситам, љавр: бедоду ситам, зулму бедод; ањли бедод золимон, ситамгарон, љафопешагон. 2. оњу фиѓон, нолаву зорї: доду бедод; доду бедод кардан.

БЕДОДЇ ‫ ﺑﻲدادي‬ниг. бедодгарї. БЕДОДПЕША ‫ ﺑﻲدادﭘﻴﺸﻪ‬ниг. бедодгар.

БЕД __________________________________________________________________________________ – 170 – БЕДОРДИЛ ‫ ﺑﻴﺪاردل‬дилогоњ, зиндадил, равшанзамир, бомаърифат; муќоб. ѓофил. БЕДОРДИЛЇ огоњї.

‫ﺑﻴﺪاردﻟﻲ‬

бедордил будан, њушёрї,

БЕДОРЇ ‫ ﺑﻴﺪاري‬1. бедор будан, њолати ѓайри хоб, дар хоб набудан, бехобї. 2. маљ. њушёрї, огоњї, хабардорї; маърифатнокї. БЕДОРМАЃЗ огоњ.

‫ﺑﻴﺪارﻣﻐﺰ‬

киноя аз оќилу њушёр ва

БЕДОРФИКР ‫ ﺑﻴﺪارﻓﻜﺮ‬маљ. њушёру доно; хабардор, огоњ, бомаърифат. БЕДОРХОБ ‫ ﺑﻴﺪارﺧﻮاب‬азхобмонда, хобпарида; бедорхоб будан нахобидан; шабро бедор гузаронидан. БЕДОРХОБЇ ‫ ﺑﻴﺪارﺧﻮاﺑﻲ‬аз хоб мондан, нахобидан, њолати касе, ки шаб хоб карда натавонистааст; бедорхобї кашидан нахобида шабро рўз кардан (аз беморие), шабзиндадорї кардан. БЕДОРШУДА ‫ ﺑﻴﺪارﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бедор шудан; 1. аз хоб бархоста. 2. огоњшуда, њушёршуда. БЕДОШТ ‫ ﺑﻲداﺷﺖ‬њар чизе, ки дошт надорад, бебаќо; муќоб. бадошт.

БЕЗ I ‫ ﺑﻴﺰ‬1. лўндачаи гўштии бо иллате шах ва гирењшуда, ки аз даруни равѓан ё гўшт мебарояд, ѓудда, ѓадуд. 2. тиб. яке аз узвњои инсон ва њайвонот, ки барои хун моддањои њаётан зарур људо мекунад ва моддањои нодаркориро људо карда, берун меандозад: бези таги гулў. БЕЗ II ‫ ﺑﻴﺰ‬гуфт. навъи матои пахтагини дурушт, хомсуф. БЕЗАБОН ‫ ﺑﻲزﺑﺎن‬1. он ки умуман ќобилияти нутќ надорад, гунг, лол: њайвони безабон, махлуќи безабон. 2. он ки мањорати баланди суханпардозї надорад, ољиз дар нутќ. 3. маљ. сокит, хомўш. 4. маљ. њайвон. БЕЗАБОНЇ ‫ ﺑﻲزﺑﺎﻧﻲ‬хомўшї, сукут, сокитї, тавони сухангўї надоштан: безабонї нишонаи марг аст (маќ.). БЕЗАВЌ ‫ ﺑﻲذوق‬1. он ки шавќу завќ ва майлу раѓбат ба чизе ё коре надорад. 2. шахсе, ки зебоиро њис намекунад ва аз он лаззат намебарад. БЕЗАВЌЇ ‫ ﺑﻲذوﻗﻲ‬безавќ будан; бесалиќагї. БЕЗАВОЛ ‫ ﺑﻲزوال‬заволнопазир, њамешагї, љовид, абадї; офатнопазир, намуранда: бахти безавол, ишќи безавол, њусни безавол.

БЕДУД ‫ ﺑﻲدود‬1. дуднадошта, холї аз дуд; соф, фурўзон; дуд намекардагї: оташи бедуд, чароѓи бедуд, шамъи бедуд, шўълаи бедуд. 2. маљ. њар чизе (одатан таоме), ки муфт, бе мењнат ба даст меояд: њалвои бедуд, шўрбои бедуд; бедуд сўхтан киноя аз номаълум ѓам хўрдан, ба дигарон аён накарда, дар оташи ѓаму андўњ сўхтан.

БЕЗАВОЛЇ ‫ ﺑﻲزواﻟﻲ‬заволнопазир будан, абадї будан; абадият.

БЕДУДМОН ‫ ﺑﻲدودﻣﺎن‬кит. он ки хонаву хонавода надорад, бехонумон.

БЕЗАМИНА ‫ ﺑﻲزﻣﻴﻨﻪ‬заминанадошта, беасос, бепоя, бебунёд.

БЕДУМ дум.

‫ﺑﻲدم‬

БЕЗАДА ‫ ﺑﻲزده‬:њиљои безада збш. њиљое, ки њангоми талаффуз ба он зада намеафтад. БЕЗАМИН ‫ ﺑﻲزﻣﻴﻦ‬он ки барои киштукор замини хусусї надорад: дењќони безамин, камбаѓали безамин.

думнадошта; думбурида: хари бе-

БЕЗАМИНЇ ‫ ﺑﻲزﻣﻴﻨﻲ‬безамин будан, замини кишт надоштан.

БЕЁВАР ‫ ﺑﻲﻳﺎور‬он ки мададгору ёрирасоне надорад.

БЕЗАН ‫ ﺑﻲزن‬марде, ки зан нагирифтааст, ё дар айни њол зан надорад, муљаррад.

БЕЁВАРЇ ‫ ﺑﻲﻳﺎوري‬беёвар будан, мададгору ёрирасон надоштан.

БЕЗАНЇ мард).

БЕЁД ‫ ﺑﻲﻳﺎد‬бењуш, аз њуш рафта.

БЕЗАР ‫ ﺑﻲزر‬кит. бепул; бебизоат, бенаво; нотавон, бечора.

БЕЁР ‫ ﺑﻲﻳﺎر‬он ки ёру дўст надорад, яккаву танњо, бекасу бепаноњ. без ‫ ﺑﻴﺰ‬асоси замони њозира аз бехтан.

‫ﺑﻲزﻧﻲ‬

безан будан, зан надоштан (-и

БЕЗАРАР ‫ ﺑﻲﺿﺮر‬1. чизе (коре), ки зиён ва нуќсон надорад, бенуќсон, беайб. 2. касе (чи-

БЕИ __________________________________________________________________________________ – 171 – зе), ки аз вай ба касе (чизе) зиёне намерасад: одами безарар, доруи безарар; безарар кардан ќобилияти зиёнрасонии чизе ё касеро аз байн бурдан; коре кардан, ки осебе расонда натавонад; безарар мондан осеб нарасида мондан, зарар надидан. БЕЗАРДА ‫ ﺑﻲزرده‬тарсончак, бељуръат; беору номус, бењамият. БЕЗАРЇ ‫ ﺑﻲزري‬кит. бепулї; бебизоатї, бенавої, камбаѓалї. БЕЗАРФ ‫ ﺑﻲﻇﺮف‬аз зарф истифода набурда, бидуни зарф: безарф кашондани бор. БЕЗАРФИЯТ ‫ ﺑﻲﻇﺮﻓﻴﺖ‬камљанба, он ки тоќати шунидани суханњои дигаронро надорад ва беэътиної зоњир мекунад. БЕЗАРФИЯТЇ ‫ﺑﻲﻇﺮﻓﻴﺘﻲ‬ камтањаммул будан.

безарфият

будан,

БЕЗАРФЇ ‫ ﺑﻲﻇﺮﻓﻲ‬холї будан, бетањаммул, худписандї, дуруштї. БЕЗАЊМАТ ‫ ﺑﻲزﺣﻤﺖ‬осон, бароњат. БЕЗАЊРА ‫ ﺑﻲزﻫﺮه‬бељуръат, тарсончак. БЕЗАЊРАГЇ ‫ ﺑﻲزﻫﺮﮔﻲ‬бељуръатї, тарсончакї. БЕЗГАК ‫ ﺑﻴﺰﮔﻚ‬гуфт. табларза, вараља; безгак гирифтан а) саршавии бемории безгак; б) маљ. сахт тарсида ларзидан. БЕЗЕБ ‫ ﺑﻲزﻳﺐ‬нозеб, аз назокат дур, хунук: рафтори безеб.

шонї, мушаввашї, дар хавотир будан, ба изтироб афтодан. БЕЗОВАР ‫ ﺑﻴﺰاور‬кит. беќувват, беќудрат, беиќтидор. БЕЗОД ‫ ﺑﻲزاد‬бетўша, бидуни тўша. БЕЗОН ‫ ﺑﻴﺰان‬1. феъли њол аз бехтан; дар њоли бехтан. 2. безанда. 3. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои безанда, ѓирболкунанда: атрбезон, гулбезон. БЕЗОР ‫ ﺑﻴﺰار‬бемайл ва бераѓбат нисбат ба чизе, рўгардоншуда, гурезон (аз чизе ё касе); мутанаффир; аз бекор њама безор (зарб.); безор кардан касеро бо ягон њаракат ё кори худ касеро ба љон расондан; аз љон безор кардан (шудан) аз љон сер кардан (шудан); ба љон расондан (расидан), нињоят танг кардан (шудан), дилгир кардан (шудан). БЕЗОРЇ ‫ ﺑﻴﺰاري‬гуфт. авбош, бекоргард, тарбиятнодида, вайронгари тартиботи љамъиятї. БЕЗОРКУНАНДА ‫ ﺑﻴﺰارﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз безор кардан; нафратовар, дилбазан, дилгиркунанда. БЕЗОТ ‫ ﺑﻲذات‬1. зотнадошта, бадзот: њайвони безот. 2. тањќ. беаслу насаб, нољинс. БЕЗУРЁТ//БЕЗУРИЁТ ‫ ﺑﻲذرﻳﺎت‬он ки аз ў фарзанд намешавад, бенасл, беавлод.

БЕЗЕБЇ ‫ ﺑﻲزﻳﺒﻲ‬безеб будан, аз њусну зебої дур будан.

БЕЗУРЁТЇ//БЕЗУРИЁТЇ ‫ ﺑﻲذرﻳﺎﺗﻲ‬безурёт будан; надоштани ќобилияти фарзанддоршавї, беавлодї.

БЕЗИЁ ‫ ﺑﻲﺿﻴﺎ‬кит. бенур, бепартав, бедурахшиш: безиё шудан.

БЕИБО ‫ ﺑﻲاﺑﺎ‬аз њељ чиз худдорї накарда, имтиноъ наварзида; беистињола, бењаё.

БЕЗИЁН ‫ ﺑﻲزﻳﺎن‬1. ниг. безарар. 2. зарарнадида, бидуни офату осеб. 3. зарарноовар, хисоратнаоваранда: моли безиён, савдои безиён.

БЕИБОГЇ//БЕИБОЇ ‫ﺑﻲاﺑﺎﻳﻲ‬//‫ ﺑﻲاﺑﺎﮔﻲ‬беибо будан, беистињолагї, бењаёї.

БЕЗИЁНЇ ‫زﻳﺎﻧﻲ‬ надоштан. БЕЗИНЊОР рањм.

‫ﺑﻲ‬

безиён будан, зарару зиён

БЕИБОЁНА ‫ ﺑﻲاﺑﺎﻳﺎﻧﻪ‬ибо накарда, истињола накарда; густохона. БЕИДЕЯ ‫ ﺑﻲادﻳﻪ‬ниг. беѓоя.

‫ﺑﻲزﻧﻬﺎر‬//‫ﺑﻲزﻳﻨﻬﺎر‬

кит. беамон, бе-

БЕИДРОК ‫ ﺑﻲادراك‬бефањм, ќобилияти дарк кардани чизеро надоштан.

БЕЗОБИТА ‫ ﺑﻲﺿﺎﺑﻄﻪ‬1. баташвишафтода, баташвишмонда, бесаранљом: безобита кардан, безобита шудан. 2. парешон, мушаввашхавотир.

БЕИДРОКЇ ‫ ﺑﻲادراﻛﻲ‬бефањмї, ќобилияти дарк кардани чизеро надоштан.

БЕЗОБИТАГЇ

‫ﺑﻲﺿﺎﺑﻄﮕﻲ‬

бесаранљомї, паре-

БЕИЁР ‫ ﺑﻲﻋﻴﺎر‬тамѓаи иёрнадошта; бемањак: тиллову нуќраи беиёр.

БЕИ __________________________________________________________________________________ – 172 – БЕИЗЗАТ ‫ ﺑﻲﻋﺰّت‬ниг. бењурмат.

БЕИНСОФ ‫ ﺑﻲاﻧﺼﺎف‬ноинсоф, ноодил, бедодгар, беадолат; бевиљдон.

БЕИЗЗАТЇ ‫ ﺑﻲﻋﺰّﺗﻲ‬ниг. бењурматї. БЕИЌТИДОР ‫ ﺑﻲاﻗﺘﺪار‬безўр, беќудрат, беќувват. БЕИЌТИДОРЇ ‫ﺑﻲاﻗﺘﺪاري‬ безўрї, беќувватї.

беиќтидор

будан,

БЕИЛЛАТ ‫ ﺑﻲﻋﻠﺖ‬иллатнадошта, бенуќсон, беайбу камбудї; узвњои беиллати бадан узвњои сињати бадан. БЕИЛЛАТЇ ‫ ﺑﻲﻋﻠﺘﻲ‬беиллат будан, айбу нуќсон надоштан. БЕИЛМ ‫ ﺑﻲﻋﻠﻢ‬он ки илму дониш надорад, нохонда, тањсили илм накарда, бесавод. БЕИЛМЇ ‫ﺑﻲﻋﻠﻤﻲ‬ бесаводї.

беилм

будан,

бедонишї,

БЕИЛОЉ ‫ ﺑﻲﻋﻼج‬1. шифонаёбанда, дармоннопазир, бедаво: дарди беилољ. 2. ноилољ, чоранадошта. БЕИЛОЉЇ ‫ ﺑﻲﻋﻼﺟﻲ‬1. беилољ будан, шифонаёбандагї, дармоннопазирї; бедаво будан. 2. ноилољї, чора надоштан.

БЕИНСОФЇ ‫ ﺑﻲاﻧﺼﺎﻓﻲ‬ноинсофї, бедодгарї, беадолатї; бевиљдонї. БЕИНСОФОНА ‫ ﺑﻲاﻧﺼﺎﻓﺎﻧﻪ‬ноинсофона, ноодилона, беадолатона; бевиљдонона. БЕИНТИЗОМ ‫ ﺑﻲاﻧﺘﻈﺎم‬он ки интизомро риоя намекунад, бетартиб. БЕИНТИЗОМЇ тартибї.

‫ﺑﻲاﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‬

беинтизом будан, бе-

БЕИНТИЊО ‫ ﺑﻲاﻧﺘﻬﺎ‬1. аз њад афзун, бењад зиёд, нињоят бисёр: муњаббати беинтињо, хурсандии беинтињо. 2. беохир, бепоён; беканор, нопайдоканор, васеъ, фарох: замини беинтињо, бањри беинтињо; беинтињо будан зиёд (бисёр) будан; аз њад зиёд будан, бењад афзун будан. БЕИНТИЊОЇ ‫ ﺑﻲاﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‬беинтињо будан; интињо надоштан; беохирї. БЕИРОДА ‫ ﺑﻲاراده‬он ки дар ќавлу ќарори худ устувор нест, ноустувор, беќатъият.

БЕИЛТИФОТ ‫ ﺑﻴﻲاﻟﺘﻔﺎت‬номењрубон, њусни таваљљўњ надошта, белутфу марњамат.

БЕИРОДАГЇ ‫ ﺑﻲارادﮔﻲ‬ноустуворї, сустиродагї.

БЕИЛТИФОТЇ ‫ ﺑﻲاﻟﺘﻔﺎﺗﻲ‬беилтифот будан, номењрубонї, беэътиної.

БЕИСМ ‫ ﺑﻲاﺳﻢ‬1. беном, номнадошта. 2. беимзо.

БЕИЛТИФОТОНА ‫ ﺑﻲاﻟﺘﻔﺎﺗﺎﻧﻪ‬номењрубонона, бидуни њусни таваљљўњ, ба ѓайри лутф ва мењрубонї.

БЕИСТ ‫ ﺑﻲاﻳﺴﺖ‬наистода, таваќќуф накарда, якзайл, муттасил: беист кор кардан, беист парвоз кардан, беист гап задан, беист тирпаронї кардан.

БЕИМДОД ‫ ﺑﻲاﻣﺪاد‬бемадад, бекумак, беёрї. БЕИМДОДЇ ‫ ﺑﻲاﻣﺪادي‬бемадад будан, нотавонї. БЕИМЗО ‫ ﺑﻲاﻣﻀﺎ‬имзонадошта, беном; мактуби беимзо номаи нависандааш номаълум. БЕИМОН ‫ ﺑﻲاﻳﻤﺎن‬1. бедин, бемазњаб. 2. тањќ. он ки ба њељ чиз имону эътиќод надорад, беэътиќод; бевиљдон, ноинсоф. БЕИМОНЇ ‫ ﺑﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ‬1. беимон будан, бединї, бемазњабї. 2. имону эътиќод ба њељ чиз надоштан; бевиљдонї, беинсофї. БЕИМТИЁЗ бартарї.

‫ﺑﻲاﻣﺘﻴﺎز‬

бидуни

бартарї,

бе-

БЕИМТИЊОН ‫ ﺑﻲاﻣﺘﺤﺎن‬имтињон надода, имтињон насупорида.

БЕИСБОТ ‫ ﺑﻲاﺛﺒﺎت‬бедалел, бераќам.

БЕИСТЕЪДОД ‫ ﺑﻲاﺳﺘﻌﺪاد‬он ки ќобилият ва лаёќати корї надорад, беќобилият, белаёќат: шогирди беистеъдод. БЕИСТЕЪДОДЇ ‫ ﺑﻲاﺳﺘﻌﺪادي‬беистеъдод будан, истеъдод надоштан, белаёќатї, беќобилиятї. БЕИСТИСНО ‫ ﺑﻲاﺳﺘﺜﻨﺎ‬1. истисно накарда, бидуни истисно, аз як сар. 2. истиснонадошта: ќоидаи беистисно. БЕИСТИФОДА ‫ ﺑﻲاﺳﺘﻔﺎده‬истифода нашуда, мавриди истифода ќарор нагирифта. БЕИСТИЊОЛА ‫ ﺑﻲاﺳﺘﺤﺎﻟﻪ‬беибо, берўихотир; рўихотир накарда. БЕИТМИНОН ‫ ﺑﻲاﻃﻤﻨﺎن‬аз итминон боварнадошта, мутмаиннабуда.

дур,

БЕК __________________________________________________________________________________ – 173 – БЕИТМИНОНЇ ‫ ﺑﻲاﻃﻤﻨﺎﻧﻲ‬итминон надоштан, бовар надоштан, мутмаин набудан. БЕИТОАТ нашуда.

‫ﺑﻲاﻃﺎﻋﺖ‬

итоат

накарда,

мутеъ

дорад, ки дар гузашта аломати мансабдорї ва подшоњї буд. 2. маљ. камќувват. БЕКАМБУДЇ нуќсон.

‫ﺑﻲﻛﻤﺒﻮدي‬

камбудї надошта, бе-

итоат накардан, нофар-

БЕКАМУЗИЁД ‫ ﺑﻲﻛﻢوزﻳﺎد‬бе коњишу афзоиш, аниќ, бетаѓйир.

БЕИТТИЛОЇ ‫ ﺑﻲاﻃّﻼﻋﻲ‬беиттилоъ будан, иттилоъ надоштан, бехабарї, ноогоњї.

БЕКАМУКОСТЇ ‫ ﺑﻲﻛﻢوﻛﺎﺳﺘﻲ‬бекаму кост будан, каму кост надоштан, бенуќсонї.

БЕИТТИЛОЪ ‫ ﺑﻲاﻃّﻼع‬бехабар, ноогоњ, иттилоънадошта, новоќиф.

БЕКАНОР ‫ ﺑﻲﻛﻨﺎر‬бесоњил, аз њад зиёд васеъ ва фарох, нопайдоканор, бепоён, беинтињо, беохир: бањри беканор, осмони беканор, фазои беканор, дашти беканор, мулки беканор.

БЕИТОАТЇ монї.

‫ﺑﻲاﻃﺎﻋﺘﻲ‬

БЕИХЛОС ‫ ﺑﻲاﺧﻼص‬эътиќоднадошта, ѓайриихлосманд. БЕИХЛОСЇ ‫ ﺑﻲاﺧﻼﺻﻲ‬беихлос будан, аќидаи мустањкам надоштан ба чизе, эътиќод надоштан, ѓайриихлосмандї, адами ихлос. БЕИХТИЁР ‫ ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر‬аз ѓайри хоњиш ва ирода, бешуурона, нохост. БЕИХТИЁРОНА ‫ ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎراﻧﻪ‬ниг. беихтиёр. БЕИХТИЛОФ љидол.

‫ﺑﻲ اﺧﺘﻼف‬

БЕИХТИЛОФЇ лоф будан.

бемуноќиша, бељангу

‫ﺑﻲاﺧﺘﻼﻓﻲ‬

бељанљолї, беихти-

БЕИШТИБОЊ ‫ ﺑﻲ اﺷﺘﺒﺎه‬беѓалат, бехато, сањв накарда, иштибоњ накарда. БЕИШТИЊОЇ ‫اﺷﺘﻬﺎﻳﻲ‬ адами иштињо. БЕИЉОЗАТ

‫ﺑﻲ‬

иштињо надоштан,

‫ ﺑﻲاﺟﺎزت‬ниг. берухсат.

БЕК т. ‫ ﺑﻴﻚ‬1. таър. њокими шањру ноњия, ки ба хон ё амир итоат мекард. 2. таър. унвони расмї ва фахрии ашроф, асилзода ва мансабдорони аморат, бег. 3. барои ифодаи мењрубонї ва навозиш дар охири номњои мардона илова карда мешавад (мас., Љўрабек, Атобек, Абдуллобек ва ѓ.). БЕКАЙФ ‫ ﺑﻲﻛﻴﻒ‬бидуни лаззату хушї, белаззат. БЕКАЛЛА ‫ ﺑﻲﻛﻠﻪ‬1. људо аз калла, он ки калла надорад, сарбурида. 2. маљ. беаќл, каллаварам, бемаѓз. БЕКАМ ‫ ﺑﻲﻛﻢ‬:бекаму кост пурра, бе њељ камбудї ва нуќсон. БЕКАМАР ‫ ﺑﻲ ﻛﻤﺮ‬1. он ки камари мурассаъ надорад, ки дар гузашта аломати мансаб-

БЕКАНОРА ‫ ﺑﻲﻛﻨﺎره‬1. кит. беканор. 2. канорнадошта; њошиянадошта, зењнадошта. БЕКАНОРЇ ‫ ﺑﻲﻛﻨﺎري‬беканор будан, беинтињої, нињоят васеъ ва фарох будан. БЕКАРОН ‫ ﺑﻲﻛﺮان‬ниг. беканор. БЕКАРОНА ‫ ﺑﻲﻛﺮاﻧﻪ‬ниг. беканора. БЕКАС ‫ ﺑﻲﻛﺲ‬1. он ки хешу аќрабо ё ёру дўсти наздик надорад; танњо. 2. бечора, нотавон: бекасу бечора, бекасу беёр, беваи бекас, ѓарибу бекас; бекасу кўй // бекасу бекўй бехешу табор ва бехонаву љой; танњою бехонумон: ятими бекасу кўй. 3. гуфт. љои одамнадошта, холї аз одам, хилват: хонаи бекас. БЕКАСЇ ‫ ﺑﻲﻛﺴﻲ‬1. бекас будан, танњої, ѓамхору мададгор надоштан, бедастиёрї. 2. бепушту паноњ будан, њимоятгар надоштан. БЕКАФАН ‫ ﺑﻲﻛﻔﻦ‬1. мурдае, ки кафан пўшонда нашудааст; мурдае, ки кафан надорад. 2. маљ. камбаѓал, бенаво. БЕКАФАНЇ ‫ ﺑﻲﻛﻔﻨﻲ‬кафан надоштан, бисёр фаќир, нодор ва дармонда будан. БЕКЗОДА ‫ ﺑﻴﻜﺰاده‬писар ё духтари бек, фарзанди бек; аз авлоди бекњо. БЕКЗОТЇ ‫ ﺑﻴﻚذاﺗﻲ‬навъи харбузаи миёнапазак. БЕКИГАРЇ ‫ ﺑﻴﻜﻲﮔﺮي‬таър. дар аморати Бухоро минтаќањо ва ноњияњое, ки дар он бекњо њоким буданд: бекигарии Балљувон. БЕКИНА ‫ ﺑﻲﻛﻴﻨﻪ‬он ки кинаву адоват надорад, беадоват. БЕКИНАГЇ ‫ ﺑﻲﻛﻴﻨﮕﻲ‬бекина будан, кину адоват надоштан.

БЕК __________________________________________________________________________________ – 174 – беамал, он чи ки паёмад

БЕКОРГАРДЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎرﮔﺮدي‬бењудагардї, њарзагардї, сарсаригардї, бекорхўљагї.

БЕКИТОБ ‫ ﺑﻲﻛﺘﺎب‬1. он ки пайрави ягон дине (соњибкитоб) нест. 2. бе китоб ба дарс рафтан: донишљўи бекитоб.

БЕКОРИСТЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎراﻳﺴﺘﻲ‬кор накардан, беистифода будан, истифода нашудан: бекористии трактор (дастгоњ, корхона ва ѓ.).

БЕКИФОЯТ ‫ ﺑﻲﻛﻔﺎﻳﺖ‬нолоиќ, он ки шоистагї ва лаёќати анљоми кореро надорад, безарфият.

БЕКОРЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎري‬1. бекор будан, машѓул набудан бо кори ба љамъият фоидабахш; бекор нишастан, бешуѓлї; аз бекорї - кадукорї (зарб.) аз бекор нишастан бо кори камањамият низ машѓул шудан бењтар ва фоидабахш аст. 2. таъмин набудани коргар бо кору маоши барои рўзгузаронї зарур. 3. фориѓ аз кор, холї аз кор, озод аз кор (муваќќатан): ваќти бекорї, соатњои бекорї; дар бекорї дар ваќти фориѓ аз кор, њангоми аз кор холї мондани даст.

БЕКИРДОР надорад.

‫ﺑﻲﻛﺮدار‬

БЕКИФОЯТЇ ‫ ﺑﻲﻛﻔﺎﻳﺘﻲ‬нолоиќї, белаёќатї, шоистагии анљоми кореро надоштан. БЕКИШТ ‫ ﺑﻲﻛﺸﺖ‬киштукорнашуда, нокорам. БЕКЇ ‫ ﺑﻴﻜﻲ‬1. мансуб ба бек. 2. таър. шањру ноњияе, ки дар аморати Бухоро бек њокими он буд.

‫ ﺑﻲﻛﺎم‬ноком, номуваффаќ, безафар. БЕКОМЇ ‫ ﺑﻲﻛﺎﻣﻲ‬нокомї, бидуни муваффаќият,

БЕКОМ

бепирўзї.

БЕКОНКУРС ‫ ﺑﻲﻛﺎﻧﻜﺮس‬ниг. беозмун. БЕКОР ‫ ﺑﻴﻜﺎر‬1. он ки бо кори фоиданоке машѓул нест; аз бекор њама безор (зарб.); бекор нишастан бо коре машѓул набудан, кор накардан. 2. он ки бо кор ва моњонаи барои рўзгузаронї зарур таъмин намебошад. 3. аз кору амал дуркардашуда; аз вазифа сабукдўшшуда, аз мансаб рондашуда; аз коре бекор кардан касеро аз кор холї кардан, хориљ кардан, маъзул сохтан. 4. лаѓв, мансух, аз эътибор соќит, беэътибор (оид ба фармон, њукм, њуќуќ ва ѓ.). 5. ниг. бекора; бекор мондан бе истифода мондан; аз чизе фоида нагирифта мондан; бекор хобидани чизе мавриди истифода ќарор нагирифтани чизе, фоида наовардани чизе; бекор шудани чизе нодаркор шудани чизе, мавриди истифода ќарор нагирифтани чизе. 6. бефоида, нафънадошта; ◊ гапи бекор гапи беасосу пуч; бекор рафтан бефоида (бењуда) сарф шудан; натиља надодан; ин омаданатон бекор ин омаданатон њисоб не, берун аз њисоб аст.

БЕКОРМОНДА ‫ ﺑﻴﻜﺎرﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бекор мондан; он ки барояш кор пайдо нашудааст, бо кор таъминнашуда. БЕКОРМОНЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎرﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз бекор мондан; бо сабаби набудани љои холї кор накардан; бо кор таъмин набудан. БЕКОРУБОР ‫ ﺑﻴﻜﺎروﺑﺎر‬бидуни касбу кор, бекор. БЕКОРХОБИДА ‫ ﺑﻴﻜﺎرﺧﻮاﺑﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бекор хобидан; истифоданашуда; замини бекорхобида замини солњои сол кишт нашуда; замини нокорам. БЕКОРХОБЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎرﺧﻮاﺑﻲ‬исми амал аз бекор хобидан; мавриди истифода воќеъ нашудан. БЕКОРХЎЉА ‫ ﺑﻴﻜﺎرﺧﻮﺟﻪ‬он ки бо кори ба љамъият фоиданок машѓул шудан намехоњад; лаванд, танбал, коргурез. БЕКОРХЎЉАГЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎرﺧﻮﺟﮕﻲ‬бекорхўља будан, бо коре машѓул нашуда гаштан; лавандї, танбалї; коргурезї. БЕКОРШУДА ‫ ﺑﻴﻜﺎرﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бекор шудан; 1. аз кору амал дур кардашуда, рондашуда аз мансаб. 2. соќитшуда аз эътибор, лаѓвшуда, мансух.

БЕКОРА ‫ ﺑﻴﻜﺎره‬1. нодаркор, нолозим, бемасриф; ношоям. 2. бењуда, бефоида.

БЕКОСТ ‫ ﺑﻴﻜﺎﺳﺖ‬ниг. бекам(-у кост).

‫ ﺑﻴﻜﺎرهﮔﺮد‬ниг. бекоргард. БЕКОРАГЇ ‫ ﺑﻴﻜﺎرﮔﻲ‬ниг. бекорї. БЕКОРГАРД ‫ ﺑﻴﻜﺎرﮔﺮد‬бењудагард, њарзагард,

БЕКУДУРАТ ‫ ﺑﻲﻛﺪورت‬1. кит. кудуратнадошта; равшан, пок. 2. бедушманї, беадоват.

БЕКОРАГАРД

сарсаригард, бекорхўља.

БЕКТОШЇ ‫ ﺑﻴﻜﺘﺎﺷﻲ‬бот. як навъ буттаи хордор ва меваи он.

БЕКУЛОЊ

‫ﺑﻲﻛﻼه‬

1. сари луч буда, сарлуч. 2.

БЕЌ __________________________________________________________________________________ – 175 – бемансаб, бевазифа. БЕКУЛОЊЇ ‫ ﺑﻲﻛﻼﻫﻲ‬маќом ва мансаб надоштан; муќоб. кулоњдорї. БЕКЎ(Й) (‫ ﺑﻴﻜﻮ)ي‬ниг. бекас(-у кўй); бекўю бекафан, бехонаву бечизу чора. БЕЌАВЛ ‫ ﺑﻲﻗﻮل‬бадќавл, ваъдабоз, дар ќавл наистода, беањд. БЕЌАВЛЇ ‫ ﺑﻲﻗﻮﻟﻲ‬ваъдабозї, бар ањд вафо накардан, беањдї. БЕЌАВОРА ‫ ﺑﻲﻗﻮاره‬ниг. беќиёфа. БЕЌАДР ‫ ﺑﻲﻗﺪر‬1. он чи арзишу ќимат надорад, ба чизе намеарзад, камбањо, ночиз. 2. маљ. беиззату эътибор; хору зор: беќадр шуморидан, беќадр шудан. БЕЌАДРЇ ‫ ﺑﻲﻗﺪري‬беќадр будан; беэътиборї, хору зор будан. БЕЌАЙД ‫ ﺑﻲﻗﻴﺪ‬1. лоќайд, бепарво, беэътино (нисбат ба расму одатњо ва тартиботи зиндагии иљтимої). 2. ќайднашуда, сабтнагардида; ба расмият надароварда: никоњи беќайд. БЕЌАЙДЇ ‫ ﺑﻲﻗﻴﺪي‬беќайд будан, лоќайдї, ба њар чиз бепарво нигаристан ва муомила кардан, озод будан аз тааллуќоти дунё, лоуболї. БЕЌАЙДОНА ‫ ﺑﻲﻗﻴﺪاﻧﻪ‬лоќайдона, беэътиноёна; бепарвоёна (нисбат ба тааллуќоти дунё). БЕЌАРИН ‫ ﺑﻲﻗﺮﻳﻦ‬кит. 1. (дўсти) ќарин надошта. 2. маљ. бемисл, бемонанд, беназир. БЕЌАРОР ‫ ﺑﻲﻗﺮار‬1. ноором, њамеша дар њаракату љунбиш: рўди беќарор, мављи беќарор. 2. музтариб, ба изтироб афтода, бетоќату беором: ошиќи беќарор, дили беќарор; беќарор кардан, беќарор шудан. 3. ниг. беќаророна. БЕЌАРОРЇ ‫ ﺑﻲﻗﺮاري‬1. беќарор будан, ором надоштан. 2. бетоќатї, бесабрї, бесаранљомї. БЕЌАРОРОНА ‫ ﺑﻲﻗﺮاراﻧﻪ‬1. нооромона, бетоќатона, дар њолати изтироб. 2. ќарор нагирифта, ором нашуда, дам нагирифта, беист, якзайл. БЕЌАСАБ ‫ ﺑﻴﻘﺼﺐ‬матои нимабрешимии рахрах, ки аз он асосан љома медўзанд: љомаи беќасаб. БЕЌАСАББОФ ‫ ﺑﻴﻘﺼﺐﺑﺎف‬он ки беќасаб мебофад, бофандаи беќасаб.

БЕЌАСАМ I ‫ ﺑﻲﻗﺴﻢ‬бесавганд, ќасам ёд накарда. БЕЌАСАМ II ‫ ﺑﻴﻘﺴﻢ‬гуфт., ниг. беќасаб. БЕЌАТЪИЯТ ‫ ﺑﻲﻗﻄﻌﻴﺖ‬бидуни ќатъият, рафтори ѓайриќатъї, беисрор. БЕЌАТЪИЯТЇ накардан.

‫ﺑﻲﻗﻄﻌﻴﺘﻲ‬

бесуботї,

исрор

БЕЌИЁС ‫ ﺑﻲﻗﻴﺎس‬1. бењамто, беназир; ѓайри ќобили муќоиса, муќоисанашаванда. 2. беандоза, аз њад зиёд: беќиёс шод шудан. БЕЌИЁФА ‫ ﺑﻲﻗﻴﺎﻓﻪ‬берў, ќиёфа ё чењра надоштан, бечењра. БЕЌИЛТИЌ ‫ ﺑﻲﻗﻠﺘﻖ‬1. моњие, ки гўшти он устухонњои майдаю борик надорад. 2. бесўк, холї аз ќилтиќ (оид ба ѓалла: љав, гандум, шолї). БЕЌИЛУЌОЛ ‫ ﺑﻲﻗﻴﻞوﻗﺎل‬бегуфтугў, бечунучаро: бешубња; албатта: беќилу ќол розї шудан. БЕЌИМАТ беќадр.

‫ﺑﻲﻗﻴﻤﺖ‬

нархнадошта,

беарзиш,

БЕЌОБИЛИЯТ ‫ ﺑﻲﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬он ки ќобилияти кореро надорад; беистеъдод; ноўњдабаро. БЕЌОБИЛИЯТЇ ‫ ﺑﻲﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻲ‬ќобилият надоштан; беистеъдодї; ноўњдабарої. БЕЌОИДА муайян.

‫ ﺑﻲﻗﺎﻋﺪه‬нодуруст, беасос, бе тартиби

БЕЌОИДАГЇ ‫ ﺑﻲﻗﺎﻋﺪﮔﻲ‬гуфт. нодуруст будан, бетартибї беасос будан. БЕЌОЛИБ ‫ ﺑﻲﻗﺎﻟﺐ‬он чи ќолиби (шакли) муайян надорад, номуайяншакл. БЕЌОНУНЇ ‫ ﺑﻲﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬на аз рўи ќонун будан; бенизомї, ќонунро риоя накардан, ѓайриќонунї. БЕЌОФИЯ ‫ ﺑﻲﻗﺎﻓﻴﻪ‬фоќиди ќофия, шеъри ќофия надошта. БЕЌОШ ‫ ﺑﻲﻗﺎش‬ниг. беабрў. БЕЌУВВАТ ‫ت‬‫ ﺑﻲﻗﻮ‬бемадор, бењол, суст; камќувват, камзўр: беќувват будан, беќувват шудан. БЕЌУВВАТЇ ‫ﺗﻲ‬‫ ﺑﻲﻗﻮ‬бемадорї, сустї, заъф. БЕЌУРБ ‫ ﺑﻲﻗﺮب‬ќурбнадошта, аз ќурб мањрум, арзиш ва ќимат надошта: беќурб шудани пул.

БЕЌ __________________________________________________________________________________ – 176 – БЕЌУРБШАВЇ ‫ ﺑﻴﻘﺮبﺷﻮي‬арзиш ва ќимати худро гум кардан; паст шудани ќурби чизе: беќурбшавии пул. БЕЛ ‫ ﺑﻴﻞ‬1. абзори оњанин ва ё чўбини пањни дорои дастаи чўбин, ки навъњои гуногуни онро дар дењќонї, сохтмон ва корњои рўзгор (барфпоккунї, хокандозї ва ѓ.) истифода мебаранд: бели оњанин, бели чўбин, бели нўгтез; бел кардан а) ба воситаи бел нарм ё шудгор кардани замин; б) тоза кардани бом, рўи њавлї ва ѓ. аз барф. 2. ходачаи чўбин ё аз филизи сабук сохташудаи нўгпањн, ки барои ќаиќу завраќронї ба кор мебаранд: бели завраќ, бели киштиронї, бел задан; ◊ на дар бел меистад, на дар ѓалбер дар бораи гапи бисёр пучу бемаънї, дашноми даѓал ва ѓ. гуфта мешавад. БЕЛАБ ‫ ﺑﻲﻟﺐ‬он ки лаб надорад; ◊ белабу лањља (дањон) аз ўњдаи гап набароянда, он ки гапашро ба таври бояду шояд гуфта наметавонад. БЕЛАГАНДА белаганда.

‫ﺑﻲﻟﮕﻨﺪه‬

лаганда нашуда: кўрпаи

БЕЛАГОМ ‫ ﺑﻲﻟﮕﺎم‬ниг. белаљом. БЕЛАЁЌАТ ‫ ﺑﻲﻟﻴﺎﻗﺖ‬беќобилият, беистеъдод.

БЕЛБИНЇ ‫ ﺑﻴﻞﺑﻴﻨﻲ‬зоол. як љинси моњии дарёї (аз оилаи тосмоњї), ки фуки белшакл ва думи дарози бо пулакчањои устухонї пўшондашуда дорад. БЕЛГАРДОН ‫ ﺑﻴﻞﮔﺮدان‬:белгардон кардан гардонидани замин бо бел, бел кардан. БЕЛГИЯГЇ ‫ ﺑﻴﻠﮕﻴﮕﻲ‬1. мансуб ба Белгия (мамлакат). 2. сокини Белгия. БЕЛДАНДОН ‫ ﺑﻴﻞدﻧﺪان‬он ки дандонњои болоии пешаш калони белшакл аст. БЕЛДОР ‫ ﺑﻴﻞدار‬1. он ки бо бел кор мекунад, кишоварз. 2. таър. он ки кораш анљом додани корњои сохтмонї ба монанди сангар сохтан, кандани хандаќу наќбњо ва сохтани монеањо мебошад. БЕЛЗАН ‫ ﺑﻴﻞزن‬1. он ки бо бел кор мекунад (хусусан дар дењќонї). 2. ниг. белкаш. БЕЛЗАНЇ ‫ ﺑﻴﻞزﻧﻲ‬исми амал аз бел задан; амали белзан (1). БЕЛИНЧАК ‫ ﺑﻴﻠﻨﭽﻚ‬лањљ. расани дуќат карда ба ду сутун баста, ки дар мобайни он барои кўдакон љои хоб сохта, ба њар сў алвонљ медињанд, алвонљак. БЕЛКАШ ‫ ﺑﻴﻠﻜﺶ‬он ки бо бел ќаиќу завраќ меронад, белзан, ќаиќрон, завраќрон.

БЕЛАЁЌАТЇ ‫ ﺑﻲﻟﻴﺎﻗﺘﻲ‬белаёќат будан, лаёќат надоштан, беќобилиятї, беистеъдодї.

БЕЛКАШЇ ‫ ﺑﻴﻠﻜﺸﻲ‬амали белкаш, белзанї.

БЕЛАЗЗАТ ‫ ﺑﻲﻟﺬت‬бемаза, фач, бадтаъм (доир ба таом ва хўрданї).

БЕЛКОРЇ кардан.

БЕЛАЗЗАТЇ ‫ ﺑﻲﻟﺬﺗﻲ‬белаззат будан, бадтаъмї.

БЕЛОНА ‫ ﺑﻲﻻﻧﻪ‬1. паранда ё чаранда, ки лона надорад, беошён. 2. маљ. бехонумон, бесарпаноњ.

БЕЛАК ‫ ﺑﻴﻠﻚ‬биол. шонаи китф, таѓояк. БЕЛАККА ‫ ﺑﻴﻠﻜﻪ‬лакканадошта, бедоѓ. БЕЛАЌАБ дошта.

‫ﺑﻲﻟﻘﺐ‬

лаќабнадошта, тахаллусна-

БЕЛАТОФАТ ‫ ﺑﻲﻟﻄﺎﻓﺖ‬безеб, нозебо, безарофат. БЕЛАФЗ ‫ ﺑﻲﻟﻔﻆ‬маљ. ваъдахилоф, дар ќавли худ ноустувор. БЕЛАЉОМ ‫ ﺑﻲﻟﺠﺎم‬1. аспе, ки лаљом надорад. 2. маљ. шахси дањонаш бефаровез, бадзабон, бемулоњиза. БЕЛАЉОМЇ ‫ ﺑﻲﻟﺠﺎﻣﻲ‬1. лаљомканда, лаљомгусехта, лаљом надоштан. 2. њарзагўї, бадзабонї, бефаровезии дањон.

‫ﺑﻴﻠﻜﺎري‬

хоки заминро бо бел чаппа

БЕЛОФ ‫ ﺑﻲﻻف‬:белофу газоф бидуни лофу худситої, бетаърифу ситоиш. БЕЛПО(Й) (‫ ﺑﻴﻞﭘﺎ)ي‬1. панљае, ки ангуштонаш бо пардањо ба њамдигар пайваст мебошад. 2. зоол. белпойњо номи гурўњи ширхўронї обї (монанди морж, тюлен ва ѓ.), ки дасту пои онњо шабењи боли моњї буда, ба шиноварї мусоидат мекунад. БЕЛУТФ ‫ ﺑﻲﻟﻄﻒ‬1. белатофату зарофат. 2. беилтифоту мењрубонї. БЕЛУТФЇ ‫ ﺑﻲﻟﻄﻔﻲ‬лутфу мењрубонї надоштан, номењрубонї.

БЕМ __________________________________________________________________________________ – 177 – БЕЛЧА ‫ ﺑﻴﻠﭽﻪ‬1. бели хурд. 2. бели хурди хокандозмонанд, ки ѓалладона, шакар ва озуќањои дигари резандаро бо он мегиранд. БЕМАВЌЕЪ ‫ ﺑﻲﻣﻮﻗﻊ‬ниг. бемаврид. БЕМАВРИД ‫ ﺑﻲﻣﻮرد‬кор ё гапи дар ваќти зарурї карда ё гуфтанашуда, бемавќеъ, бељо, бемуносибат. БЕМАЃЗ ‫ ﺑﻲﻣﻐﺰ‬1. беаќл, нодон; аблањ, бетамиз. 2. донаки мева, ки маѓз надорад, пуч, дарунхолї: донаки бемаѓзи бодом, пистаи бемаѓз. БЕМАЃЗЇ ањмаќї.

‫ﺑﻲﻣﻐﺰي‬

беаќлї, нодонї, аблањї,

БЕМАДАНИЯТЇ ‫ ﺑﻲﻣﺪﻧﻴﺘﻲ‬бефарњанг будан, маданияти паст доштан. БЕМАДОР ‫ ﺑﻲﻣﺪار‬беќувват, камќувват; бењол, хаста; суст, нотавон (бештар ба сабаби дардмандї): бењолу бемадор, сусту бемадор. БЕМАДОРЇ ‫ ﺑﻲﻣﺪاري‬камќувватї, хастагї; сустї, нотавонї.

‫ﺑﻲﻣﺪارا‬

БЕМАЙЛОН ‫ ﺑﻲﻣﻴﻼن‬1. аз роњи асосї берун нарафта, каљу килеб нашуда, рост, устуворона, собитќадамона. 2. якзайл, пайваста, муттасилан. БЕМАЙЛОНА ‫ ﺑﻲﻣﻴﻼﻧﻪ‬ниг. бемайл. БЕМАЙНА ‫ ﺑﻲﻣﻴﻨﻪ‬бемаѓз, бемия, беаќл. БЕМАКОН ‫ ﺑﻲﻣﻜﺎن‬он ки манзил ё сарпаноњи доимї надорад, бехонумон, бекўй, ломакон. БЕМАКОНЇ ‫ ﺑﻲﻣﻜﺎﻧﻲ‬бемакон будан, макон ва сарпаноњ надоштан, бехонумонї, бекўї. БЕМАКР ‫ ﺑﻲﻣﻜﺮ‬бефиреб, бењила.

БЕМАДАНИЯТ ‫ ﺑﻲﻣﺪﻧﻴﺖ‬касе, ки дараљаи маданияташ паст аст, бефарњанг; беодоб.

БЕМАДОРО рањм.

бераѓбатї.

бењолї,

носозгор, бегузашт, бе-

БЕМАДОРОНА ‫ ﺑﻲﻣﺪاراﻧﻪ‬дар њолати беќувватї, бењолона, хастањолона, афсурдањолона. БЕМАЗА ‫ ﺑﻲﻣﺰه‬1. хўроке, ки таъми нохуш ва ногувор дорад, фач. 2. бемаънї, беобуранг; ќабењ: асари бемаза, љавоби бемаза. 3. маљ. одами фач, гољ, нофорам; бемаза будани забон (ё дањон) њолати ногувории забон ё дањон дар натиљаи беморие; ◊ кор бемаза шудан кор расво шудан; ањвол бад шуд. БЕМАЗАГЇ ‫ ﺑﻲﻣﺰﮔﻲ‬1. бемаза будан, таъми дуруст надоштани хўрок, бадтаъмї, ногуворї. 2. маљ. фачї, ќабоњат, ањмаќї; расвої.

БЕМАЌСАД ‫ ﺑﻲﻣﻘﺼﺪ‬бењадаф. БЕМАЛОЛ ‫ ﺑﻴﻤﻼل‬1. беташвиш, бањузур, безобита нашуда; осуда, хотирљамъона, бехалал: бемалол зиндагонї кардан, бемалол зистан дар љое, бемалол нишастан, бемалол рафтан ба хонае, бемалол хобидан, бемалол сўњбат карда нишастан. 2. беминнат: нони бемалол, кори бемалол. 3. озод, озодона; осон, ба осонї, осонакак, ба хубї, бемамониат: бемалол гап задан ба забоне, баромадан аз ўњдаи коре, бемалол истифода бурдан аз чизе; агар бемалол бошад… агар малол наояд; агар зањмат њисоб накунед… БЕМАМОНИАТ ‫ ﺑﻲﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬бемонеа, бемалол. БЕМАНЗИЛ ‫ ﺑﻲﻣﻨﺰل‬он ки манзилгоњ надорад, бе љои истиќомат, бехона, бемакон. БЕМАНЗИЛЇ нагї.

‫ﺑﻲﻣﻨﺰﻟﻲ‬

беманзил будан, бехо-

БЕМАНТИЌ ‫ ﺑﻲﻣﻨﻄﻖ‬мантиќнадошта, аз мантиќ дур, ѓайримантиќї, на аз рўи мантиќ: суханони бемантиќ, љавоби бемантиќ. БЕМАНТИЌЇ надоштан.

‫ ﺑﻲﻣﻨﻄﻘﻲ‬бемантиќ будан, мантиќ

БЕМАЗМУН ‫ ﺑﻲﻣﻀﻤﻮن‬мазмуни муайян надошта, бемаънї, пуч, фач.

БЕМАНФИАТ ‫ ﺑﻲﻣﻨﻔﻌﺖ‬1. он чи манфиат надорад, бенафъ, бефоида. 2. барабас, бењуда.

БЕМАЗЊАБ ‫ ﺑﻲﻣﺬﻫﺐ‬ниг. бедин.

БЕМАНФИАТЇ ‫ ﺑﻲﻣﻨﻔﻌﺘﻲ‬манфиат надоштан; бенафъї, бефоидагї.

БЕМАЗЊАБЇ ‫ ﺑﻲﻣﺬﻫﺒﻲ‬ниг. бединї. БЕМАЙЛ ‫ ﺑﻲﻣﻴﻞ‬на аз рўи майлу раѓбат, бемайлона, бераѓбатона; бо дили нохоњам. БЕМАЙЛЇ

‫ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ‬

майлу раѓбат надоштан,

БЕМАОШ ‫ ﺑﻲﻣﻌﺎش‬бо маош таъминнашуда; он ки музди моњона намегирад; бемаош мондан дар сари ваќт моњона нагирифтан.

БЕМ __________________________________________________________________________________ – 178 – БЕМАРГ ‫ ﺑﻲﻣﺮگ‬љовидон, абадї, безавол. БЕМАРГЇ ‫ ﺑﻲﻣﺮﮔﻲ‬љовидонї, абадият, безаволї. БЕМАРЗ ‫ ﺑﻲﻣﺮز‬бесарњад, бидуни марз. БЕМАРОЌ ‫ ﺑﻲﻣﺮاق‬бешавќу њавас, бераѓбат; бепарвоёна. БЕМАРОЌЇ ‫ ﺑﻲﻣﺮاﻗﻲ‬бешавќу њавас будан, бераѓбатї, бепарвої. БЕМАРОЌОНА бераѓбат.

‫ﺑﻲﻣﺮاﻗﺎﻧﻪ‬

бидуни шавќу њавас;

БЕМАРЊАМАТ ‫ ﺑﻲﻣﺮﺣﻤﺖ‬номењрубон, белутф. БЕМАРЊАМАТЇ лутфї.

‫ﺑﻲﻣﺮﺣﻤﺘﻲ‬

номењрубонї, бе-

БЕМАСЛАК ‫ ﺑﻲﻣﺴﻠﻚ‬бе роњу равиши муайян; бесубот, беусул. БЕМАСЛАКЇ ‫ ﺑﻲﻣﺴﻠﻜﻲ‬бемаслак будан, роњу равиши муайян надоштан; бесуботї. БЕМАСЛИЊАТ ‫ ﺑﻲﻣﺼﻠﺤﺖ‬на аз рўи маслињату машварат, аз касе маслињат нагирифта, бо касе маслињат накарда. БЕМАСРАФ ‫ ﺑﻲﻣﺼﺮف‬беистифода, ѓайриќобили истифода, нолозим, бидуни корбурд. БЕМАСЪУЛИЯТ ‫ ﺑﻲﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬он ки њисси масъулият надорад ва љавобгариро намедонад, масъулиятношинос, бепарво. БЕМАСЪУЛИЯТЇ ‫ ﺑﻲﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ‬надоштани њисси масъулият; хунукназарї, бепарвої.

баромада; моњ дар паси абрњо пинњон, торик; шаби бемањтоб шаби бемоњ; шаби торик. БЕМАЉОЛ ‫ ﺑﻲﻣﺠﺎل‬бемадор, бењол, беќувват: бемаљол шудан. БЕМАШАЌЌАТ ‫ﺑﻲﻣﺸﻘّﺖ‬ бемењнат; осону сањл.

беазоб,

безањмат,

БЕМАЪНАВИЯТ ‫ ﺑﻲﻣﻌﻨﻮﻳﺖ‬нав. он ки олами ботинии ў, ќобилияти зењнии ў мањдуд аст; он ки тарбияи маънавї надидааст. БЕМАЪНАВИЯТЇ ‫ ﺑﻲﻣﻌﻨﻮﻳﺘﻲ‬бемаънавият будан, тарбияи маънавї надоштан. БЕМАЪНИГЇ ‫ ﺑﻲﻣﻌﻨﻴﮕﻲ‬кор ё сухани беаќлона; њарзакорї; ёвагўї; бемаънигї кардан беаќлї (ањмаќї) кардан, кори бењуда кардан. БЕМАЪНИГЎЇ ‫ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲﮔﻮﻳﻲ‬њарзагўї, ёвагўї, бењудагўї, сафсатагўї. БЕМАЪНЇ ‫ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ‬1. холї аз маънї, орї аз мундариља ва мазмуни муайяну сањењ; бењуда, пуч: гуфтугўи бемаънї, шеъри бемаънї, сухани бемаънї. 2. беаќл, бемаза; ањмаќ. БЕМАЪНО ‫ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎ‬ниг. бемаънї 1. БЕМАЪРИФАТ ‫ ﺑﻲﻣﻌﺮﻓﺖ‬маърифатнадошта, аз илму дониш ва фањму фаросат дур. БЕМАЪРИФАТЇ ‫ ﺑﻲﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‬бемаърифат будан, аз маърифат дур будан. БЕМЕВА ‫ ﺑﻲﻣﻴﻮه‬дарахте, ки самар надорад, бесамар, бебар, бењосил.

БЕМАСЪУЛИЯТОНА ‫ ﺑﻲﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﺎﻧﻪ‬бидуни њисси масъулият, љавобгарї њис накарда, хунукназарона, бепарвоёна.

БЕМЕЊНАТ мењнат.

БЕМАТЛАБ ‫ ﺑﻲﻣﻄﻠﺐ‬матлабу хости муайян надошта; бидуни маќсад.

БЕМЕЊР ‫ ﺑﻲﻣﻬﺮ‬номењрубон, мењру муњаббат надошта.

БЕМАЊАК ‫ ﺑﻲﻣﺤﻚ‬1. ниг. бемеъёр. 2. кит. беќадру ќимат, беарзиш.

БЕМЕЊРЇ ‫ ﺑﻲﻣﻬﺮي‬номењрубонї, мењру муњаббат надоштан.

БЕМАЊАЛ ‫ ﺑﻲﻣﺤﻞ‬1. бемаврид, бемавќеъ, нобањангом, бељо: бонги бемањал. 2. пеш аз ваќти маълум, барваќт: азони бемањал, марги бемањал.

БЕМИЌДОР ‫ ﺑﻲﻣﻘﺪار‬1. бешумор, бењисоб. 2. кит. беќадр, хор.

БЕМАЊСУЛ натиља.

‫ﺑﻲﻣﺤﺼﻮل‬

бењосил, бесамар, бе-

БЕМАЊТОБ

‫ﺑﻲﻣﻬﺘﺎب‬

моњ

дар

осмон

на-

‫ﺑﻲﻣﺤﻨﺖ‬

муфт, ройгон: нони бе-

БЕМИННАТ ‫ ﺑﻲﻣﻨّﺖ‬бидуни миннат, аз ѓайри миннатгузорї; дастёри беминнат мададгоре, ки хизматашро ба рў намеорад, он ки барои ёриаш миннатдорї наметалабад; обу нони беминнат ѓизои бо мењнати њалолу бевоситаи худ бадастомада, ки ба ивазаш ба касе

БЕМ __________________________________________________________________________________ – 179 – сипосгузорї кардан лозим нест.

баби пайдоиши беморињо мешавад.

БЕМИСЛ ‫ ﺑﻲﻣﺜﻞ‬ба худ монанд надошта, бењамто, беназир: бемислу монанд, њусни бемисл, шўњрати бемисл, ѓалабаи бемисл.

БЕМОРИСТОН ‫ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬ниг. беморхона.

БЕМОЛ II фр. ‫ ﺑﻲﻣﺎل‬мус. аломате дар нотањо, ки ним парда паст кардани садоро ифода мекунад.

БЕМОРЇ ‫ ﺑﻴﻤﺎري‬1. касалї, ранљурї, нотобї; дард, мараз: бемории вараља, бемории сил, бемории рўњї, бемории хориш, бемории ќанд. 2. маљ. хислати бад, одати ношоиста; бемории бањрї њолати бењузур шудани дил ва чарх задани сар дар натиљаи талотуми бањр ва бардорузанњои дигар; вараќаи беморї њуљљате, ки барои муддати муайян аз кор озод будан ва ба гирифтани ёрии моддї (музди моњона) њаќ доштани коргарону хизматчиёни беморшуда аз тарафи муассисањои тиббї дода мешавад; худро ба беморї андохтан худро бемор нишон додан, худро касал вонамуд кардан.

БЕМОНАНД ‫ ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. бемисл: њунарманди бемонанд, љасорати бемонанд, бемонанд будан.

БЕМОРНАМО ‫ ﺑﻴﻤﺎرﻧﻤﺎ‬он ки зоњиран бемор менамояд; одами саломатиаш начандон хуб, касалнамо.

БЕМОНЕА ‫ ﺑﻲﻣﺎﻧﻌﻪ‬ниг. бемамониат.

БЕМОРОНА ‫ ﺑﻴﻤﺎراﻧﻪ‬1. монанди бемор, мисли бемор. 2. ба бемор хос: нафаси дарози беморона кашидан.

БЕМИСОЛ ‫ ﺑﻲﻣﺜﺎل‬1. аз мисол орї, мисол оварданашуда, бенамуна. 2. ниг. бемисл. БЕМОДАР ‫ ﺑﻲﻣﺎدر‬он ки модар надорад, ятим: бемодар мондан. БЕМОДАРЇ надоштан.

‫ﺑﻲﻣﺎدري‬

бемодар мондан, модар

БЕМОЛ I ‫ ﺑﻲﻣﺎل‬нодор, бебизоат, камбаѓал.

БЕМОР ‫ ﺑﻴﻤﺎر‬гирифтори дарде, нотоб, ранљур, касал, мариз: бемори азпомонда, бемори барљомонда, бемори бистарї; бемор афтодан, бемор гардидан, бемор хобидан, бемор шудан; худро бемор сохтан худро касал вонамуд кардан, худро ба беморї задан. БЕМОРАК ‫ ﺑﻴﻤﺎرك‬1. шакли хурдї ва навозишии бемор. 2. бот. ѓўрачањои нињоят хурди дарахтони мевадор (аз ќабили зардолу, себ, олуча), ки баробари аз гул баромадан ба иллате зард шуда меафтанд. БЕМОРБИНЇ ‫ ﺑﻴﻤﺎرﺑﻴﻨﻲ‬рафтан ба дидан ва ањволпурсии бемор, аёдат, касалбинї. БЕМОРГУНА ‫ ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ‬1. дорои њолати монанди беморон, ранљур, рангпарида. БЕМОРДИЛ ‫ ﺑﻴﻤﺎردل‬1. шахсе, ки ранљур аст, дили бемор. 2. маљ. он ки дилаш нопок аст ва њаќ намепазирад. БЕМОРДОР ‫ ﺑﻴﻤﺎردار‬он ки ба бемор нигоњубин мекунад, парастори бемор. БЕМОРДОРЇ ‫ ﺑﻴﻤﺎرداري‬нигоњубини касалпої, парастории бемор.

бемор,

БЕМОРЁБЇ ‫ ﺑﻴﻤﺎرﻳﺎﺑﻲ‬нав. шиносої ва љустану ёфтани беморон дар љомеа. БЕМОРИЗО ‫ ﺑﻴﻤﺎريزا‬хусусияти њар чизе, ки сабаби пайдоиши беморињо мешавад.

БЕМОРПАРАСТ парастори бемор.

‫ﺑﻴﻤﺎرﭘﺮﺳﺖ‬

бемордор,

БЕМОРПАРАСТЇ ‫ ﺑﻴﻤﺎرﭘﺮﺳﺘﻲ‬парасторї бемор, бемордорї, нигоњубини бемор.

аз

БЕМОРПУРС ‫ ﺑﻴﻤﺎرﭘﺮس‬он ки барои хабаргирии бемор меояд, касалбин. БЕМОРПУРСЇ ‫ ﺑﻴﻤﺎرﭘﺮﺳﻲ‬ањволпурсии бемор, хабаргирї аз њолу ањволи бемор, аёдат. БЕМОРПУРСОН ‫ ﺑﻴﻤﺎرﭘﺮﺳﺎن‬ниг. беморпурсї. БЕМОРСОН ристон.

‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺎن‬

шакли кўтоњшудаи бемо-

БЕМОРХЕЗ ‫ ﺑﻴﻤﺎرﺧﻴﺰ‬касе, ки нав аз беморї хестааст ва њанўз асари беморї аз вай дур нашудааст. БЕМОРХОНА ‫ ﺑﻴﻤﺎرﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки беморонро хобонда, дармон ва нигоњубин мекунанд, касалхона, шифохона, бемористон: беморхонаи шањрї, беморхонаи њарбї. БЕМОЯ ‫ ﺑﻲﻣﺎﻳﻪ‬1. бепулу мол, бемолу мулк, нодор, бенаво, фаќир. 2. маљ. фурўмоя, паст, дун. 3. хамире, ки хамирмоя надорад, хамири бехамиртурш. БЕМУБОЛИЃА

‫ﺑﻲﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬

бидуни муболиѓа, бе-

БЕМ __________________________________________________________________________________ – 180 – муњобот. БЕМУБОЊИСА ‫ ﺑﻲﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬ниг. бебањс. БЕМУВАФФАЌИЯТ ‫ ﺑﻲﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬бебарор, тав-фиќ наёфта, нокомона, натиљаи матлуб надода. БЕМУВАФФАЌИЯТЇ комї.

‫ﺑﻲﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ‬

бебарорї, но-

БЕМУДДАТ ‫ ﺑﻲﻣﺪت‬ниг. бемўњлат. БЕМУДОВО бемудово.

‫ﺑﻲﻣﺪاوا‬

ва гузашт накарда, бедареѓ. 2. бидуни муболиѓа. БЕМУЊОКИМА ‫ ﺑﻲﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬муњокима наронда, беандеша, мулоњиза накарда; бањс накарда, бемубоњиса. БЕМЎЙ ‫ ﺑﻲﻣﻮي‬мўйнадошта, аз мўй орї; сари бемўй сари тос, сари кал. БЕМЎЙЛАБ ‫ ﺑﻲﻣﻮﻳﻠﺐ‬он ки мўйлаб надорад.

бедаво, бедармон: дарди

БЕМЎНИС ‫ ﺑﻲﻣﻮﻧﺲ‬он ки мўнису њамдам надорад, яккаву танњо.

БЕМУЗД ‫ ﺑﻲﻣﺰد‬бепул, муфт, ройгон: кори бемузд, мењнати бемузди маљбурї, бемузд кор (хизмат) кардан, бемузд кор фармудан.

БЕМЎЊЛАТ ‫ ﺑﻲﻣﻬﻠﺖ‬он чи мўњлати муайян надорад, бемуддат; шиносномаи бемўњлат шиносномае, ки мўњлати эътибораш якумра аст.

БЕМУКОФОТ ‫ ﺑﻲﻣﻜﺎﻓﺎت‬беподош, бељоиза.

БЕМЎЊРА ‫ ﺑﻲﻣﻬﺮه‬1. ниг. бесутунмўњра. 2. он чи мўњра надорад.

БЕМУЛК ‫ ﺑﻲﻣﻠﻚ‬он ки дар тасарруфи худ замин ва дороии ѓайриманќули дигар надорад. БЕМУЛОЊИЗА ‫ ﺑﻲﻣﻼﺣﻈﻪ‬1. беандеша, ѓайримулоњизакор, кўтоњандеш, сабук; муќоб. дурандеш. 2. кўтоњандешона, ба таври бояду шояд мулоњиза накарда: бемулоњиза кор кардан.

‫ ﺑﻲﻣﻼﺣﻈﮕﻲ‬беандешагї, БЕМУЛОЊИЗАГЇ кўтоњандешї, сабукї, рафтори ѓайри мулоњизакорона ва беибоёна. БЕМУНОСИБАТ ‫ ﺑﻲﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬1. берабт, беалоќа. 2. бемаврид, бемавќеъ, бељо; номувофиќ, номуносиб. БЕМУНТАЊО ‫ ﺑﻲﻣﻨﺘﻬﺎ‬беохир, бепоён, беанљом. БЕМУРОД ‫ ﺑﻲﻣﺮاد‬кит., ниг. номурод. БЕМУРОДЇ ‫ ﺑﻲﻣﺮادي‬кит., ниг. номуродї.

БЕНАВБАТ ринавбат.

‫ﺑﻲﻧﻮﺑﺖ‬

берун аз навбат, ѓай-

БЕНАВО I ‫ ﺑﻴﻨﻮا‬бетўша, бечизу чора, нодор, фаќир, камбаѓал, ќашшоќ; бечора, мискин: ятими бенаво, ќашшоќу бенаво, фаќиру бенаво; бенаво будан, бенаво шудан. БЕНАВО II ‫ ﺑﻴﻨﻮا‬кит. бесадо, хомўш, сокит. БЕНАВОЁНА ‫ ﺑﻲﻧﻮاﻳﺎﻧﻪ‬фаќирона, камбаѓалона, мискинона: зиндагии бенавоёна. БЕНАВОЇ I ‫ ﺑﻲﻧﻮاﻳﻲ‬нодорї, фаќирї, камбаѓалї, ќашшоќї, бетўшагї; мискинї. БЕНАВОЇ II беовозї. БЕНАДИД бењамто.

‫ﺑﻲﻧﻮاﻳﻲ‬

‫ﺑﻲﻧﺪﻳﺪ‬

кит. сукут, хомўшї,

бемонанд, беназир, бемисл,

БЕМУРУВВАТ ‫ ﺑﻲﻣﺮوت‬1. нољавонмард, пастњиммат; лутфу эњсоннадошта. 2. берањм, дилсахт, бешафќат.

БЕНАЁМ ‫ ﺑﻲﻧﻴﺎم‬ниг. бениём.

БЕМУРУВВАТЇ ‫ ﺑﻲﻣﺮوﺗﻲ‬1. нољавонмардї, пастњимматї, лутфу эњсон надоштан. 2. берањмї, дилсахтї, бешафќатї.

БЕНАЗИР ‫ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‬бемислу монанд, бењамто; мумтоз ягона: бањори беназир, ќувваи беназир, комёбии беназир, ѓамхории беназир, донишманди беназир, беназир будан.

БЕМУРУР ‫ ﺑﻲﻣﺮور‬кит. ѓайри ќобили убур, љое, ки гузар надорад. БЕМУСТАСНО ‫ ﺑﻲﻣﺴﺘﺜﻨﺎ‬ниг. беистисно. БЕМУТТАКО ‫ ﺑﻲﻣﺘﻜﺎ‬1. бепоя, муттаконадошта, такягоњнадошта. 2. маљ. бепушту паноњ, бе такягоњ. БЕМУЊОБО(Т) (‫ ﺑﻲﻣﺤﺎﺑﺎ)ت‬1. кит. бебокона, ибо

БЕНАЗАРЇ ‫ ﺑﻲﻧﻈﺮي‬надоштани аќида ё фикри махсус; беандеша будан, беаќида будан.

‫ ﺑﻲﻧﻈﻢ‬бетартиб, бесару сомон. БЕНАЗМЇ ‫ ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ‬бетартибї, бесарусомонї. БЕНАЗОКАТ ‫ ﺑﻲﻧﺰاﻛﺖ‬1. ѓайрилатиф, нозеб. БЕНАЗМ

2. беадаб, риоянакунандаи одоб дар рафтор ва гуфтор.

БЕНАЗОКАТЇ

‫ﺑﻲﻧﺰاﻛﺘﻲ‬

беназокат будан, риоя

БЕН __________________________________________________________________________________ – 181 – нозої, безурётї, безот будан.

накардани одоб. БЕНАЗОРАТ ‫ ﺑﻲﻧﻈﺎرت‬зери назар гирифта– нашуда, берун аз назорат, ба њоли худ монда. БЕНАЗОРАТЇ ‫ ﺑﻲﻧﻈﺎرﺗﻲ‬беназорат будан, аз назорат берун мондан, ба њоли худ мондан. БЕНАЙРАНГ макр.

‫ﺑﻲﻧﻴﺮﻧﮓ‬

бефиребу њила, холї аз

БЕНАЌС ‫ ﺑﻲﻧﻘﺺ‬ниг. бенуќсон.

БЕНАТИЉА ‫ ﺑﻲﻧﺘﻴﺠﻪ‬бењосил, бефоида, беоќибат, бењуда, барабас: кўшишњои бенатиља, љидду љањди бенатиља, бенатиља мондан. БЕНАФАС ‫ ﺑﻲﻧﻔﺲ‬нафаснакашандаю нафаснабароранда, бедам, бељон. БЕНАФОСАТ ‫ ﺑﻲﻧﻔﺎﺳﺖ‬ѓайринафис, орї аз латофату назокат.

БЕНАЌША ‫ ﺑﻲﻧﻘﺸﻪ‬1. наќшанадошта. 2. на аз рўи наќшаву реља, ба њоли худ.

БЕНАФЪ ‫ﺑﻲﻧﻔﻊ‬ суднадошта.

БЕНАМАК ‫ ﺑﻲﻧﻤﻚ‬1. он чи намак надорад (оид ба хўрокворї). 2. маљ. одами фач, шахси сўњбаташ бемаънї ва хунук.

БЕНАЪЛ ‫ ﺑﻲﻧﻌﻞ‬наъл надоштан, бидуни наъл.

БЕНАМАКЇ ‫ ﺑﻲﻧﻤﻜﻲ‬1. бенамак будан, намак надоштан (-и хўрокворї). 2. маљ. фачї, бемазагї, ланљї, бемаънигї. БЕНАМОЗ ‫ ﺑﻲﻧﻤﺎز‬1. он ки бинобар суст будан ё умуман надоштани эътиќод ба расму оини дин намоз намехонад. 2. д. нопок, тањоратшикаста. 3. њайздида, моњдида, шайтонзада (дар ин мавридњо адои намоз љоиз намебошад): бенамоз кардан, бенамоз шудан. БЕНАМОЗЇ ‫ ﺑﻲﻧﻤﺎزي‬бенамоз будан, бетањорат будан, нопокї, нопок будан. БЕНАМУД ‫ ﺑﻲﻧﻤﻮد‬1. он чи намуди зоњирї надорад, диданашаванда. 2. баднамо, назарногир, бенур. БЕНАМУДЇ ‫ ﺑﻲﻧﻤﻮدي‬1. бенамуд будан. 2. баднамої, назарногирї, бенур будан. БЕНАНГ ‫ ﺑﻲﻧﻨﮓ‬беномус, беор, бешарм, бењаё, бешараф: душмани бенангу номус, бенангу ор. БЕНАНГЇ ‫ ﺑﻲﻧﻨﮕﻲ‬беномусї, бешармї, бењаёї; бешарафї. БЕНАСАБ ‫ ﺑﻲﻧﺴﺐ‬беасл, безот, он ки авлод ва хонаводаи асил надорад, асилзода набудан. БЕНАСИБ ‫ ﺑﻲﻧﺼﻴﺐ‬аз чизе мањрум, бебањра, дур (људо) аз чизе: бенасиб шудан, бенасиб мондан. БЕНАСИБЇ ‫ ﺑﻲﻧﺼﻴﺒﻲ‬бенасиб будан, бебањрагї. БЕНАСЛ ‫ ﺑﻲﻧﺴﻞ‬безот, бефарзанд, безурёт. БЕНАСЛЇ

‫ﺑﻲﻧﺴﻠﻲ‬

бенасл будан, бефарзандї,

бефоида,

манфиатнадошта,

БЕНЗИН фр. ‫ ﺑﻴﻨﺰﻳﻦ‬сўзишвории моеъ, ки аз нафт њосил мешавад ва дар муњаррикњои дарунсўз истифода мебаранд: бензини автомобилї, бензини авиатсионї, баки бензин, чалаки бензин, бензин андохтан (ба…), бензин додан, бензин фурўхтан. БЕНЗИНАНДОЗАК ‫ ﺑﻴﻨﺰﻳﻦاﻧﺪازك‬зарфи ченакдор барои аз бочка гирифта ба баки мошинаву трактор ва ѓ. рехтани бензин. БЕНЗИНДИЊЇ ‫ ﺑﻴﻨﺰﻳﻦدﻫﻲ‬исми амал аз бензин додан; калонкаи бензиндињї дастгоњи махсуси насосдор, ки дар нуќтањои барои ба автомобил ва техникаи дигар додани бензин насб карда мешавад. БЕНЗИНКАШ ‫ ﺑﻴﻨﺰﻳﻦﻛﺶ‬нав. наќлиёт барои кашонидани бензин: мошини бензинкаш. БЕНЗИНФУРЎШ зин.

‫ﺑﻴﻨﺰﻳﻦﻓﺮوش‬

фурўшандаи бен-

БЕНЗИНФУРЎШЇ ‫ ﺑﻴﻨﺰﻳﻦﻓﺮوﺷﻲ‬1. исми амал аз бензин фурўхтан; касбу кори фурўшандаи бензин. 2. љои фурўхтани бензин: нуќтаи бензинфурўшї. БЕНЗОЛ лот. ‫ ﺑﻴﻨﺰال‬хим. моеи беранги зуддаргиранда, ки аз ќири ангиштсанг њосил мекунанд ва барои тайёр кардани рангубор, моддањои тарканда, дорувор ва ѓ. ба кор меравад. БЕНИГАЊБОН ‫ ﺑﻲﻧﮕﻬﺒﺎن‬бепарастор: бенигањбон мондан. БЕНИГОЊУБИН бин накарда.

‫ﺑﻲﻧﮕﺎهوﺑﻴﻦ‬

беназорат, нигоњу-

БЕНИЁЗ ‫ ﺑﻲﻧﻴﺎز‬он ки эњтиёљ ба чизе надорад, беэњтиёљ, ѓайримўњтољ, мустаѓнї, таъмин.

БЕН __________________________________________________________________________________ – 182 – БЕНИЁЗЇ ‫ ﺑﻲﻧﻴﺎزي‬бениёз будан, бениёз шудан, беэњтиёљї, истиѓно. БЕНИЁМ ‫ ﺑﻲﻧﻴﺎم‬беѓилоф, луч: шамшери бениём. БЕНИЗОЇ будан.

‫ﺑﻲﻧﺰاﻋﻲ‬

бенизоъ будан, бемуноќиша

БЕНИЗОМ ‫ ﺑﻲﻧﻈﺎم‬бетартиб, беназм, фориѓ аз тартибу низоми муайян. БЕНИЗОМЇ ‫ ﺑﻲﻧﻈﺎﻣﻲ‬бенизом будан, беназмї, бетартибї, номураттабї. БЕНИЗОЪ ‫ ﺑﻲﻧﺰاع‬бемуноќиша, бидуни низоъ. БЕНИКОЊ ‫ ﺑﻲﻧﻜﺎح‬зану шўе, ки бе ќайди никоњ зиндагонї мекунанд. БЕНИЌОБ ‫ ﺑﻲﻧﻘﺎب‬бепарда, берўпўш; бефаранљї ва чашмбанд. БЕНИЊОЯТ ‫ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ‬беинтињо, бепоён, бењад, беандоза, аз њад зиёд: бенињоят хурсанд шудан. БЕНИШОН ‫ ﺑﻲﻧﺸﺎن‬1. беаломат; беасар. 2. маљ. номаълум. гум, нопадид; гумном, бедарак; беному (бе) бенишон шудан а) номаълум шудан, гум (нопадид) шудан; б) маљ. мањв (нест) шудан. БЕНИШОНЇ ‫ ﺑﻲﻧﺸﺎﻧﻲ‬1. бенишон будан, беаломатї, беасар будан. 2. маљ. номаълумї, нопадидї; гумномї. БЕНОМ ‫ ﺑﻲﻧﺎم‬1. он ки ё он чи ном надорад, беисм. 2. он чи ном бурданаш дар назди баъзе касон љоиз нест ва њисси нафрати касеро меорад. 3. маљ. номаълум, гумном, ѓайримашњур, маљњул; ангушти беном ангушти чањорум дар панљаи даст, ангушти бинсир; сањми беном сањме, ки нишондињандаи он соњибаш њисоб меёбад; беному нишон шудан а) гум (нопадид) шудан, ѓайб задан; б) несту нобуд шудан; ◊ беному нишон аз љањон рафтан (гузаштан) аз худ осоре нагузошта мурдан, кори неке накарда аз дунё гузаштан.

бешармї, бењаёї. БЕНОМУСОНА ‫ ﺑﻲﻧﺎﻣﻮﺳﺎﻧﻪ‬бидуни њисси номус, дар њоли беномусї. БЕНОН ‫ ﺑﻲﻧﺎن‬ноннадошта; беризќу рўзї.

бенону

насиб

БЕНОХУН ‫ ﺑﻲﻧﺎﺧﻮن‬1. он ки ва ё он чи нохун надорад, бидуни нохун. 2. маљ. беинсоф, бемурувват. 3. нотавон, дармонда. БЕНУЌС ‫ ﺑﻲﻧﻘﺺ‬аслаш бенаќс. БЕНУЌСОН ‫ ﺑﻲﻧﻘﺼﺎن‬бекамбудї; беиллат, беайб: кори бенуќсон. БЕНУР ‫ ﺑﻲﻧﻮر‬1. нурнадошта; норавшан, камнур, хира; рангпарида, рангканда, бепартав. 2. маљ. бељозиба; бадафт, баднамо, хунук, безеб. БЕНУРЇ ‫ ﺑﻲ ﻧﻮري‬1. бенур будан, норавшанї, камнурї, хирагї. 2. маљ. бељозибагї; бадафт (баднамо) будан. БЕНУТЌ ‫ ﺑﻲﻧﻄﻖ‬бесухан, гунг. БЕНУФУС ‫ ﺑﻲﻧﻔﻮس‬беодам, беањолї. БЕНЎГ ‫ ﺑﻲﻧﻮگ‬нўгнадошта, сари тез надошта: ќалами бенўг. БЕНЎХТА ‫ ﺑﻲﻧﻮﺧﺘﻪ‬1. нўхтанадошта, белаљом. 2. маљ. беќайд; саркаш, худсар: бенўхта шудан. БЕОБ ‫ ﺑﻲآب‬љое, ки умуман об (дарёву чашма…) надорад ва ё об бароварда нашудааст, обнадошта; хушк: дашти беобу гиёњ, сањрои беоб; дењќони беобу замин дењќоне, ки соњиби замини хусусї нест; беоб мондан аз об таъмин нашудан; обёрї нашудан; ◊ беобу нон беризќу рўзї, бехўрок, беозуќа; беобу ранг а) бетароват, белатофат; б) аз бадеият дур; беобу тоб бетароват, бедурахш. БЕОБГУРЕЗ ‫ ﺑﻲاﺑﮕﺮﻳﺰ‬беобрав, обрав надошта. БЕОБЇ ‫ ﺑﻲآﺑﻲ‬беоб будан, об надоштан; обёрї нашудан. БЕОБРАВ ‫ ﺑﻲاﺑﺮو‬обрав надошта.

БЕНОМУНАНГ ‫ ﺑﻲﻧﺎموﻧﻨﮓ‬беобрў, бенанг, он ки обрўву эътибор надорад, беору беномус, бешарм.

БЕОБУРАНГ ‫ ﺑﻲآبورﻧﮓ‬1. бидуни зебоиву латофат, берангу рў. 2. якранг: асари беобуранг.

БЕНОМУС ‫ ﺑﻲﻧﺎﻣﻮس‬бешараф, бењамият, беору нанг, бешарм, бењаё.

БЕОБУРАНГЇ ‫ ﺑﻲآبورﻧﮕﻲ‬беобуранг будан, обуранг надоштан.

БЕНОМУСЇ

‫ﺑﻲﻧﺎﻣﻮﺳﻲ‬

бешарафї, бењамиятї,

БЕОБРЎ(Й)

(‫ﺑﻲاﺑﺮو)ي‬

1. беќадру эътибор. 2.

БЕП __________________________________________________________________________________ – 183 – бадном, бешараф. БЕОБРЎЇ ‫ ﺑﻲآﺑﺮوﻳﻲ‬1. беэътиборї, беќадрї. 2. беобрў будан, шармандагї, расвої, бадномї, бешарафї. БЕОВОЗ ‫ ﺑﻲآواز‬бесадо, хомўш, сокит; хомўшона, љим: беовоз хондан чизеро.

БЕОЛОИШЇ бепироягї.

‫ﺑﻲآﻻﻳﺸﻲ‬

софу тозагї, бериёї,

БЕОР ‫ ﺑﻲﻋﺎر‬1. бењаё, бешарм, беномус: беору номус, беору нанг. 2. растание, ки парастории махсус талаб намекунад, њарљосабз: дарахти беор. БЕОРЇ берўї.

‫ﺑﻲﻋﺎري‬

бењаёї, бешармї, беномусї;

БЕОДАМ ‫ ﺑﻲآدم‬1. аз одам холї; хилват: кўчаи беодам, хонаи беодам, беодам мондан. 2. маљ. нообод, ѓайримаъмур.

БЕОРМОН ‫ ﺑﻲآرﻣﺎن‬ниг. беармон.

БЕОДАМЇ ‫ ﺑﻲآدﻣﻲ‬беодам будан, холї аз одам будан; беодамї кашидан њомию мададгор надоштан, дасттанњо будан, дастёр надоштан.

БЕОРОМ ‫ ﺑﻲآرام‬1. беќарор, бетоќат, бесабр. 2. беист, ќарор нагирифта, наистода, якзайл: беором гап задан, беором гиристан; мављи беором мављи ноором, мављи муттасил.

БЕОДОБ ‫ ﺑﻲآداب‬ниг. беадаб.

БЕОРОМЇ сабрї.

БЕОДОБЇ ‫ ﺑﻲآداﺑﻲ‬ниг. беадабї; беодобї кардан, беодобї содир шудан аз касе. БЕОДОБОНА ‫ ﺑﻲآداﺑﺎﻧﻪ‬дар њоли беодобї; рафтори беодобона беадабона рафтор кардан. БЕОЗАРМ ‫ ﺑﻲآزرم‬кит. густох, бешарм, бењаё. БЕОЗАРМЇ густохї.

‫ﺑﻲآزرﻣﻲ‬

кит. бешармї, бењаёї,

БЕОЗМУН ‫ ﺑﻲآزﻣﻮن‬бидуни иштирок дар озмун, хориљ аз озмун, беконкурс: ќабули беозмуни донишљўён. БЕОЗОР ‫ ﺑﻲآزار‬озорнарасонанда, азобнадињанда, безарар, безиён; одами беозор одами безарар; шахси њалим. БЕОЗОРЇ безиёнї.

‫ﺑﻲآزاري‬

беозор будан, безарарї,

БЕОИЛА ‫ ﺑﻲﻋﺎﺋﻠﻪ‬оиланадошта, безану фарзанд.

бехонавода,

БЕОИЛАГЇ ‫ ﺑﻲﻋﺎﺋﻠﮕﻲ‬бехонаводагї, безану фарзанд будан, муљаррад будан, беоила будан. БЕОЌИБАТ ‫ ﺑﻲﻋﺎﻗﺒﺖ‬1. бенатиља: беоќибат мондан. 2. гуфт. дар ањди худ ноустувор, дар дўстї нопойдор. БЕОЌИБАТЇ ‫ ﺑﻲﻋﺎﻗﺒﺘﻲ‬1. беоќибат будан, натиља надодан, бенатиљагї. 2. гуфт. ба ањду паймони худ устувор набудан, бадањдї; бемењрї, нопойдорї дар дўстї. БЕОЛОИШ ‫ ﺑﻲآﻻﻳﺶ‬1. пок, покиза, омехтанашуда, холис. 2. софдил, покдил.

‫ﺑﻲآراﻣﻲ‬

беќарорї, бетоќатї, бе-

БЕОСЕБ ‫ ﺑﻲآﺳﻴﺐ‬1. беозор, аз ранљу дард дур. 2. беофат, осеб надида, зарар надида: киштии кайњонї беосеб ба замин фуромад. БЕОСТИН ‫ ﺑﻲآﺳﺘﻴﻦ‬курта ва њар либосе, ки остин надорад. БЕОФАТ ‫ ﺑﻲآﻓﺖ‬безарар, беосеб, офату зарар нарасида. БЕОФТОБ хира.

‫ﺑﻲآﻓﺘﺎب‬

гуфт. абрї, њавои камабри

БЕОХИР ‫ ﺑﻲآﺧﺮ‬тамомнашаванда, беинтињо, бепоён: роњи беохир, сањрои беохир. БЕОХИРЇ ‫ ﺑﻲآﺧﺮي‬беинтињої, охир надоштан. БЕОЊАНГ ‫ ﺑﻲآﻫﻨﮓ‬ниг. бенаво 2. БЕПАДАР ‫ ﺑﻲﭘﺪر‬падарнадошта, саѓира, ятим: бепадару модар, бепадар мондан. БЕПАЙВАНДАК ‫ ﺑﻲﭘﻴﻮﻧﺪك‬грам. пайвандакнадошта: љумлаи мураккаби бепайвандак. БЕПАЙКОН ‫ ﺑﻲﭘﻴﻜﺎن‬књн. 1. бесарак (дар тири камон). 2. њ. бе сараки љангї (оид ба мушак). БЕПАНОЊ ‫ ﺑﻲﭘﻨﺎه‬1. он ки пуштибон надорад, бењомї, бењимоятгар; бенигањбон, бепарастор. 2. он ки сарпаноњ надорад, бепаноњгоњ. БЕПАНОЊЇ ‫ ﺑﻲﭘﻨﺎﻫﻲ‬1. бепаноњ будан, бењимоятгарї; бенигањбонї, бепарасторї. 2. бепаноњгоњ будан, бехонумонї. БЕПАР ‫ ﺑﻲﭘﺮ‬ниг. бебол. БЕПАРАСТОР ‫ ﺑﻲﭘﺮﺳﺘﺎر‬он ки парастор надорад, бенигањбон; бачаи бепарастор бачаи бе-

БЕО __________________________________________________________________________________ – 184 – касу кўй. БЕПАРАСТОРЇ ‫ ﺑﻲﭘﺮﺳﺘﺎري‬бенигањбон будан. БЕПАРВО ‫ ﺑﻲﭘﺮوا‬1. беѓам, фориѓбол, холабеѓам, мусоњилакор; бемайлу раѓбат, лоќайд. 2. беэътино, беэътибор; бепарво будан парво надоштан, ташвиш накашидан, хотирљамъ будан, лоќайд будан. БЕПАРВОЁНА ‫ ﺑﻲﭘﺮواﻳﺎﻧﻪ‬1. фориѓболона, хунсардона. 2. беэътиноёна, беэътиборона, эътибор надода; ањамият надода: бепарвоёна гузашта рафтан, бепарвоёна љавоб додан, бепарвоёна гап задан. БЕПАРВОЇ ‫ ﺑﻲﭘﺮواﺋﻲ‬1. беѓамї, фориѓболї, холабеѓамї. 2. сањлгирї, бемасъулиятї (дар иљрои коре): бепарвої кардан. БЕПАРВОФАЛАК ‫ ﺑﻲﭘﺮواﻓﻠﻚ‬гуфт. 1. беѓам, фориѓбол, холабеѓам. 2. танбал, коњил, лаванд. БЕПАРДА I ‫ ﺑﻲﭘﺮده‬1. дар ё тирезае, ки парда надорад. 2. маљ. ошкоро, рўирост, пўстканда, кушода; бепарда гап задан бемулоњиза гап задан, шарм надошта гап задан; бепарда кардан касеро бадном кардан, обрўи касеро рехтан. БЕПАРДА II ‫ ﺑﻲﭘﺮده‬парданадошта: асбоби мусиќии бепарда. БЕПАРДАГЇ ‫ ﺑﻲﭘﺮدﮔﻲ‬1. парда надоштани дару тиреза. 2. маљ. берўї, бењаёї. 3. маљ. расвої, шармандагї, беобрўї, кор ё рафтори бешармона, бењаёёна, беодобона. БЕПАРДАГЎЇ ‫ ﺑﻲﭘﺮدهﮔﻮﻳﻲ‬ошкоргўї, ростгўї. БЕПАРДОЗ ‫ ﺑﻲﭘﺮداز‬ниг. берангубор. БЕПАРТОВ ‫ ﺑﻲﭘﺮﺗﺎو‬:истењсолоти бепартов. БЕПАРЊЕЗ ‫ ﺑﻲﭘﺮﻫﻴﺰ‬1. он ки парњез намекунад. 2. он ки аз њељ чиз ё коре рўй наметобад. БЕПАСОЯНД ‫ ﺑﻲﭘﺴﺎﻳﻨﺪ‬грам. бепасванд, пасоянднадошта. БЕПАТ ‫ ﺑﻲﭘﺖ‬ќолин ё матое, ки пат надорад. БЕПЕШОЯНД ‫ ﺑﻲﭘﻴﺸﺎﻳﻨﺪ‬грам. бепешванд, пешоянднадошта: ибораи бепешоянд. БЕПИР ‫ ﺑﻲﭘﻴﺮ‬1. беустод, бемураббї. 2. бетарбия, беодоб. БЕПИРОЯ

‫ﺑﻲﭘﺮاﻳﻪ‬

зебу зинатдоданашуда, оро-

доданашуда, безевар; содаву самимї, беолоиш. БЕПИРОЯГЇ ‫ ﺑﻲﭘﺮاﻳﮕﻲ‬бепироя будан, беолоиш, покиву самимият. БЕПО(Й) (‫ ﺑﻲﭘﺎ)ي‬пойнадошта, људо аз по; бепой шудан а) људо гаштан аз по; б) маљ. саросема шудан, дасту по гум кардан, бесаранљом шудан; ◊ бепою ќадам бехосият, шум. БЕПОВУСАР ‫ ﺑﻲﭘﺎوﺳﺮ‬1. бесарупо. 2. беинтињо, бекарон. 3. ошуфта, саросема. БЕПОДОШ ‫ ﺑﻲﭘﺎداش‬бељазо, бемукофот (хоњ барои кори нек ва хоњ бад). БЕПОЁН ‫ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن‬1. беинтињо, беохир; беканор; беандоза, бењад, аз њад афзун, нињоят, зиёд: бањри бепоён, биёбони бепоён, фазои бепоён, муњаббати бепоён, хурсандии бепоён, эњтироми бепоён. 2. бетаг, амиќ: дараи бепоён, дарёи бепоён. БЕПОЁНЇ ‫ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬бепоён будан, беинтињої, беохирї; беканор будан, интињо надоштан. БЕПОСБОН ‫ ﺑﻲﭘﺎﺳﺒﺎن‬беќаровул, бенигањбон. БЕПОШНА ‫ ﺑﻲﭘﺎﺷﻨﻪ‬1. пойафзоле, ки пошна надорад: кафши бепошна. 2. гуфт., маљ. зани бадахлоќ. БЕПОЯ ‫ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ‬беасос, бебунёд. БЕПОЯГЇ ‫ ﺑﻲﭘﺎﻳﮕﻲ‬бепоя будан, сустї, пучї, беасос будан. БЕПРИНСИП ‫ ﺑﻲﭘﺮﻳﻨﺴﭗ‬касе, ки њељ гуна принсипи муайяне надорад; шахси дар аќидањои худ ноустувор, беусул. БЕПРИНСИПЇ ‫ ﺑﻲﭘﺮﻳﻨﺴﭙﻲ‬бепринсип будан, ноустувор будан дар аќидањои худ, беусулї. БЕПРИНСИПОНА ‫ ﺑﻲﭘﺮﻳﻨﺴﭙﺎﻧﻪ‬ниг. бепринсип. БЕПУЛ ‫ ﺑﻲﭘﻮل‬1. пулнадошта; камбаѓал, нодор; бепулро чї парвои кисабур (зарб.). 2. бемузд, муфт, ройгон: тамошои бепул, хизмати бепул, бепул будани чизе. БЕПУЛЇ ‫ ﺑﻲﭘﻮﻟﻲ‬бепул будан, пул надоштан. БЕПУРСИШ ‫ ﺑﻲﭘﺮﺳﺶ‬напурсида; тањќиќу тафтиш накарда. БЕПУШТ ‫ ﺑﻲﭘﺸﺖ‬ниг. бепаноњ. БЕПУШТИБОН

‫ﺑﻲﭘﺸﺘﺒﺎن‬

бењомї, бењимоятгар,

БЕР __________________________________________________________________________________ – 185 – бепаноњ, бекас.

БЕРАЊЇ ‫ ﺑﻲرﻫﻲ‬ниг. бероњї.

БЕПУШТУПАНОЊ ‫ ﺑﻲﭘﺸﺖوﭘﻨﺎه‬беёру ёвар, он ки њимоягар ва паноњгоње надорад.

БЕРАЊМ ‫ ﺑﻲرﺣﻢ‬он ки нисбат ба дигарон рањму шафќат надорад, дилсахт, сангдил.

БЕПЎСТ ‫ ﺑﻲﭘﻮﺳﺖ‬пўстнадошта; пўстканда.

БЕРАЊМЇ ‫ ﺑﻲرﺣﻤﻲ‬берањм будан, бешафќатї; сангдилї.

БЕРАБТ ‫ ﺑﻲرﺑﻂ‬ба њам (мантиќан) алоќанадошта, ба њамдигар муносибатнадошта, беробита, беалоќа: суханони берабт, љумлањои берабт. БЕРАБТЇ ‫ ﺑﻲرﺑﻄﻲ‬берабт будан, рабт надоштан; берабтии љумлањо ба њам алоќаманд набудани љумлањо. БЕРАВЃАН ‫ ﺑﻲروﻏﻦ‬он чи равѓан надорад, равѓаннадошта; камравѓан: гўшти беравѓан, хўроки беравѓан. БЕРАВНАЌ ‫ ﺑﻲروﻧﻖ‬бидуни равнаќ, ривољ ва пешравї надошта. БЕРАЃБАТ ‫ ﺑﻲرﻏﺒﺖ‬он ки ба чизе майлу раѓбат надорад, беалоќа, бемайл. БЕРАЃБАТЇ ‫ ﺑﻲرﻏﺒﺘﻲ‬бераѓбат будан, беалоќа будан, бемайлї, бењавсалагї. БЕРАД ‫ ﺑﻲرد‬кит. 1. раднашаванда. 2. маљ. наѓз, некў. БЕРАМАЌ ‫ ﺑﻲرﻣﻖ‬1. он ки тавоноии анљоми кореро надошта бошад, заиф, бењол. 2. он чи ранг, намуд ва ќуввати кофї надошта бошад, ночиз. 3. раќиќ ва обакї будани маводи ѓизої. БЕРАМАЌЇ ‫ ﺑﻲرﻣﻘﻲ‬касе ё чизе камќуввату нотавон, заифї, нотавонї. БЕРАНГ ‫ ﺑﻲرﻧﮓ‬1. он чи ранг надорад, орї аз ранг, сода, соф. 2. бенур, рангпарида, бељило, бесафо, бетароват. БЕРАНГЇ ‫ ﺑﻲرﻧﮕﻲ‬беранг будан, рангу гуна надоштан. БЕРАНГУБОР ‫ ﺑﻲرﻧﮕﻮﺑﺎر‬рангнокарда; бепардоз, сайќал доданашуда. БЕРАНГУБЎ ‫ ﺑﻲرﻧﮕﻮﺑﻮ‬он чи тару тозагї надорад; бетароват. БЕРАНЉ ‫ ﺑﻲرﻧﺞ‬1. он чи бе зањмат ба даст омадааст ва ё меояд, муфт, ройгон. 2. осон, сањл.

БЕРАЊМАТ ‫ ﺑﻲرﺣﻤﺖ‬кит., ниг. берањм. БЕРАЊМОНА ‫ ﺑﻲرﺣﻤﺎﻧﻪ‬рањм накарда, бидуни тарањњум, сангдилона; ноинсофона; беамон: истисмори берањмона, љанги берањмона, муборизаи берањмона. БЕРЕСМОН ‫ ﺑﻲرﻳﺴﻤﺎن‬он чи ресмон надорад, беришта, ресмоннадошта: сўзани бересмон, ѓалтаки бересмон; ◊ бересмон бастан касеро аз рўи маљбурият ё њурмат нисбат ба худ муддати зиёд интизор намудан; худ дер омада, боиси маътали зиёди касе шудан. БЕРЕЉА ‫ ﺑﻲرﻳﺠﻪ‬гуфт. рељаи муайян надошта, ба наќша гирифтанашуда. БЕРЕША ‫ ﺑﻲرﻳﺸﻪ‬беаслу насаб. БЕРЕШАГЇ ‫ ﺑﻲرﻳﺸﮕﻲ‬беаслу насаб будан, надоштани аслу насаб. БЕРИВОЉ ‫ ﺑﻲرواج‬беравнаќ, бепешрафт, бемуваффаќиятї. БЕРИВОЉЇ ‫ ﺑﻲرواﺟﻲ‬пешравию тараќќї ва равнаќ надоштани чизе, касодї. БЕРИЁ ‫ ﺑﻲرﻳﺎ‬1. ѓайримунофиќона, бе рўйбинї. 2. беѓараз, бетамаъ: дўсти бериё; хайри бериё хайр кардан бе чашмдошти мукофоте, хайри холисона. БЕРИЁЇ ‫ ﺑﻲرﻳﺎﺋﻲ‬бериё будан, як будани зоњиру ботин, садоќат. БЕРИШ ‫ ﺑﻲرﻳﺶ‬ришнабароварда, дошта, содарух; амрад.

ришна–

БЕРОБИТА ‫ ﺑﻲراﺑﻄﻪ‬беалоќа, бемуносибат. БЕРОЊА//БЕРАЊА ‫ﺑﻲرﻫﻪ‬//‫ﺑﻲراﻫﻪ‬ сањрою биёбоне, ки дар он роње мављуд нест; роњи ѓайримаъмул; роњи каљ; ◊ берања кардан касеро аз роњ задан, гумроњ кардан, ба роњи ѓалат бурдан касеро.

‫ﺑﻲراﻫﮕﻲ‬

БЕРАЊ ‫ ﺑﻲره‬ниг. бероњ//бероња.

БЕРОЊАГЇ лоќї.

БЕРАЊА ‫ ﺑﻲرﻫﻪ‬ниг. бероњ // бероња.

БЕРОЊАТ ‫ ﺑﻲراﺣﺖ‬нороњат, бешароит.

маљ. бадрафторї, бадах-

БЕР __________________________________________________________________________________ – 186 – БЕРОЊАШУДА ‫ ﺑﻴﺮاﻫﻪﺷﺪه‬аз роњ беруншуда, худсар, берањашуда. БЕРОЊЇ//БЕРАЊЇ ‫ﺑﻲرﻫﻲ‬//‫ ﺑﻲراﻫﻲ‬1. роњ надоштан; мављуд набудани роњи обод. 2. маљ. гумроњї, каљравї. БЕРУН ‫ ﺑﻴﺮون‬1. хориљ; муќоб. дарун: беруни шањр; берун аз њудуди… дар хориљи.., дур аз хоки… 2. хориља, кишвари беруна; беруни дар (дарвоза) пушти дар, паси дар, аќиби дар (дарвоза); дари берун дари баромади њавлї, дари тарафи кўча; њавлии берун ќисми ба кўча наздики њавлї, ки он љо мењмонхона, молхона ва хонањои дигари фаръї воќеанд; аз андоза берун аз њад зиёд, хеле; аз одат берун бар хилофи одат, ѓайримуќаррарї, фавќулода; берун аз ихтиёр ѓайри (бидуни) хоњиш, на аз рўи ирода; машѓулияти берун аз дарс машѓулияте, ки ѓайри љадвали дарсї гузаронида мешавад; ќабули берун аз озмун (конкурс) ќабули донишљў ба мактаб, ки бидуни иштирок дар озмун сурат мегирад; берун баромадан а) хориљ шудан, баромадан аз љое; б) киноя аз њољатхона рафтан; берун кардан баровардан, дур кардан (мас., ѓуссаро аз дил, касеро аз ќатори чизе, фикреро аз сар); аз гуфтаи (фармони) касе берун баромадан мувофиќи гапу фармони касе амал накардан; ба касе итоат накардан; аз ќонун берун баромадан бар хилофи ќонун кор кардан, мувофиќи ќонун амал накардан; берун намондан аз коре дар канор намондан аз коре, иштирок кардан дар коре; берун шудан аз гапи (њарфи) касе мувофиќи гуфтаи касе амал накардан, аз гапи касе баромадан.

мањалњои тољикнишини берунмарзї. БЕРУХСАТ ‫ ﺑﻲرﺧﺼﺖ‬беиљозат, бидуни рухсат. БЕРЎЁНА ‫ ﺑﻲروﻳﺎﻧﻪ‬бешармона, густохона. БЕРЎЗЇ ‫ ﺑﻲروزي‬1. аз ризќу рузї бенасиб, бенаво, бечора. 2. маљ. бадбахт, бетолеъ. БЕРЎЇ ‫ ﺑﻴﺮوﻳﻲ‬берў будан, бешармї, густохї, бењаёї. БЕРЎЙ ‫ﺑﻲرو‬//‫ ﺑﻲروي‬он ки айбу намедонад, бешарму њаё, густох.

шармро

БЕРЎЊ ‫ ﺑﻲروح‬бељон, равоннадошта; ѓайри зинда, мурда. БЕРЎЊЇ ‫ ﺑﻲروﺣﻲ‬берўњ будан, равон надоштан, бељон будан. БЕСАБАБ ‫ ﺑﻲﺳﺒﺐ‬1. бебоис, беасос, бењуда: бесабаб оташин шудан, бесабаб нест, ки… 2. бемавќеъ, бељо, бемуносибат: шодии бесабаб, табассуми бесабаб. БЕСАБР ‫ ﺑﻲﺻﺒﺮ‬бетоќат, бетањаммул, ношикебо. БЕСАБРЇ ‫ﺑﻲﺻﺒﺮي‬ ношикебої. БЕСАБРОНА бетоќатона.

бетоќатї,

‫ﺑﻲﺻﺒﺮاﻧﻪ‬

бетањаммулї,

бидуни сабру тоќат,

БЕСАВОД ‫ ﺑﻲﺳﻮاد‬он ки хонда ва навишта наметавонад, беилму дониш. БЕСАВОДЇ ‫ ﺑﻲﺳﻮادي‬хату савод надоштан, беилмудонишї: мањви бесаводї. БЕСАВОДОНА саводона.

‫ﺑﻲﺳﻮاداﻧﻪ‬

чаласаводона, кўр-

БЕРУНА ‫ ﺑﻴﺮوﻧﻪ‬1. воќеъшуда дар берун, дар хориљи чизе буда: болохонаи беруна, хонаи беруна. 2. бегона, ѓайрихудї.

БЕСАДО ‫ ﺑﻲﺻﺪا‬1. беовоз, хомўш. 2. хомўшона, овоз набароварда, оромона; даму љим.

БЕРУНИШАЊРЇ ‫ ﺑﻴﺮونﺷﻬﺮي‬дар беруни шањр воќеъшуда: боѓи берунишањрї.

БЕСАДОЌАТЇ ‫ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ‬риёкорї, дурўѓ–гўї, бесадоќат будан.

БЕРУНЇ ‫ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬1. воќеъ дар тарафи берун, хориљ аз бино (хона): равоќи берунии њуљра, девори берунии хона. 2. зоњирї: намуди берунї. 3. мансуб ба алоќа бо давлатњои хориљї; муќоб. дохилї: савдои берунї, сиёсати берунї. 4. тахаллуси донишманди бузурги тољик Абурайњони Берунї (973-1048). БЕРУНМАРЗЇ ‫ ﺑﻴﺮونﻣﺮزي‬нав. берун аз сарњад; хориљ аз кишвар; берун аз марз воќеъшуда:

БЕСАДОЌАТ ‫ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺖ‬риёкор, бемењр, дуруѓгў.

БЕСАЗО ‫ ﺑﻲﺳﺰا‬бељазо, љазонадида. БЕСАЙЌАЛ ‫ ﺑﻲﺻﻴﻘﻞ‬бељило, сайќалнаёфта. БЕСАЛАБ ‫ ﺑﻲﺳﻠﺐ‬кит. белибос, урён, барањна. БЕСАЛИЌА ‫ ﺑﻲﺳﻠﻴﻘﻪ‬1. ќобилияти кореро надошта, белаёќат, ноўњдабаро. 2. безавќ. 3. безеб, даѓал. БЕСАЛИЌАГЇ

‫ﺑﻲﺳﻠﻴﻘﮕﻲ‬

1. ноуњдабарої, беса-

БЕC __________________________________________________________________________________ – 187 – лиќа будан, 2. безавќ будан, безавќї. БЕСАЛОЊИЯТ ‫ ﺑﻲﺻﻼﺣﻴﺖ‬салоњиятнадошта, шоистаи коре нашуда; белаёќат. БЕСАЛОЊИЯТЇ ‫ ﺑﻲﺻﻼﺣﻴﺘﻲ‬бесалоњият будан, салоњият надоштан, шоистагии кореро надоштан; белаёќатї. БЕСАМАР ‫ ﺑﻲﺛﻤﺮ‬1. бењосил, ѓайриборвар: дарахти бесамар. 2. бенатиља, бефоида: бесамар гузаштани љавонї. БЕСАМАРА ‫ ﺑﻲﺛﻤﺮه‬ниг. бесамар. БЕСАМАРЇ ‫ ﺑﻲﺛﻤﺮي‬1. бесамар будан, бењосилї. 2. натиља надоштан, бефоида будан. БЕСАНГ ‫ ﺑﻲﺳﻨﮓ‬1. љое, ки санг надорад; замини бесанг. 2. маљ., кит. сабук, кўтоњандеш. 3. маљ., кит. бетоќат, беќарор. БЕСАР ‫ ﺑﻲﺳﺮ‬1. сарбурида; кушташуда: тани бесар. 2. бесаробон, бепарастор; ба сари (њоли) худ монда; худсар, нофармонбардор; бачаи бесар бачаи ба сари худ монда; бачаи бетартиб (беинтизом); бесару бар бесаробон, бепарастор; бекас; ◊ бесару бепо ниг. бесару по; бесару бун // бесару нўг подарњаво, мубњам, муѓлаќ, сарбаста, бемаънї: сухан(њо)и бесару нўг, љавоби бесару нўг; бесару по урён, барањна; бечизу чора; бесару сомон а) бесаранљом, парешонњол; б) бетартиб, дарњаму барњам: бесару сомон шудани кор; бесару тан белибос; луч, урён, барањна; бесар-бесар гаштан худсарона овора гаштан. БЕСАРАНЉОМ ‫ ﺑﻲﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ошуфта, мушавваш, парешон, изтиробнок; нотинљ; беором, бетоќат: бесаранљом кардан, бесаранљом шудан.

БЕСАРИШТАГЇ ‫ ﺑﻲﺳﺮرﺷﺘﮕﻲ‬1. саросемагї; бесаранљомї, парешонњолї. 2. гуфт. бетартибї, бесарусомонї. БЕСАРЇ ‫ ﺑﻲﺳﺮي‬маљ. 1. худсарї, амал кардан ба ихтиёри худ. 2. бетартибї, беинтизомї.

‫ﺑﻲﺳﺮاﺑﺎن‬

БЕСАРОБОН сарпаноњ.

бепарастор, бекас, бе-

‫ﺑﻲﺳﺮاﺑﺎﻧﻲ‬

БЕСАРОБОНЇ бепарасторї.

бесаробон

будан,

БЕСАРПАНОЊ ‫ ﺑﻲﺳﺮﭘﻨﺎه‬он ки паноњгоњ надорад, бехонумон, бемакон. БЕСАРПАНОЊЇ конї.

‫ﺑﻲﺳﺮﭘﻨﺎﻫﻲ‬

бехонумонї, бема-

БЕСАРПАРАСТ ‫ ﺑﻲﺳﺮﭘﺮﺳﺖ‬бењимоят, бероњбар, бесаробон. БЕСАРПАРАСТЇ ‫ ﺑﻲﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬бесарпараст будан, бероњбар будан, бепарастор мондан. БЕСАРУНЎГ ‫ ﺑﻲﺳﺮوﻧﻮگ‬1. бетартиб, дарњамбарњам. 2. чигил, печида, муѓлаќ: љавоби бесарунўг. БЕСАРУНЎГЇ ‫ ﺑﻲﺳﺮوﻧﻮﮔﻲ‬1. бесарунўг будан, бетартибї, бесарусомонї. 2. чигилї, печидагї, дарњам-барњамї. БЕСАРУПО(Й) (‫ ﺑﻲﺳﺮوﭘﺎ)ي‬1. белибос, бетўњфа аз тарафи домод ё арўс. 2. маљ. беназму тартиб, ошуфта. БЕСАРУПОЇ нагї.

‫ﺑﻲروﭘﺎﻳﻲ‬

белибосї, лучию барањ-

БЕСАРУСАДО ‫ ﺑﻲﺳﺮوﺻﺪا‬бењаёњуї, ором, сокит.

БЕСАРАНЉОМЇ ‫ ﺑﻲﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ‬ошуфтагї, парешонхотирї; изтироб; бетоќатї; бетартибї.

БЕСАРУСОМОН ‫ ﺑﻲﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن‬1. он ки хонаву зиндагии доимї надорад, бехонумон, дарбадар. 2. ошуфта, беназм, бетартиб. 3. ошуфтањол, парешонњол.

БЕСАРАНЉОМОНА ‫ ﺑﻲﺳﺮﻧﺠﺎﻣﺎﻧﻪ‬ошуфтањолона, парешонхотирона, изтиробнок, бетоќатона.

БЕСАРУСОМОНЇ ‫ ﺑﻲﺳﺮوﺳﺎﻣﺎﻧﻲ‬1. бесаранљомї, ошуфтагї; бетартибї, дарњам-барњамї; парокандагї. 2. књн. бенавої, камбаѓалї.

БЕСАРИШТА ‫ ﺑﻲﺳﺮﺷﺘﻪ‬1. саросема; бесаранљом, мушаввашхотир, парешонњол; бесаришта кардан саросема кардан; парешонњол (мушавваш) кардан; ба ташвиш андохтан; бесаришта шудан ба ташвиш афтодан, парешонњол шудан. 2. гуфт. бетартиб; ѓайрисариштакор.

БЕСАРФА ‫ ﺑﻲﺻﺮﻓﻪ‬кит. 1. бефоида, бесуд, бенафъ. 2. он ки дар фикри фоидаву суд нест. БЕСАТР либос.

‫ﺑﻲﺳﺘﺮ‬

кит. бепарда, бепўшиш, бе-

БЕСАТРЇ ‫ ﺑﻲﺳﺘﺮي‬бепарда будан, белибосї.

БЕС __________________________________________________________________________________ – 188 – БЕСАФО ‫ ﺑﻲﺻﻔﺎ‬1. љое, ки дилпазир ва босафо нест; муќоб. босафо. 2. он ки бо дигарон муносибати соз ва якрў надорад. БЕСАЊВ ‫ ﺑﻲﺳﻬﻮ‬бехато, беиштибоњ. БЕСИЁСАТ ‫ ﺑﻲﺳﻴﺎﺳﺖ‬1. он ки тафаккур ва салобати ба назар гирифтани тамоми пањлуњои корро надорад. 2. сиёсат надоштан. БЕСИЁСАТЇ ‫ ﺑﻲﺳﻴﺎﺳﺘﻲ‬бесиёсат будан, беэњтиётї ва дар назар нагирифтани љанбањои кор. БЕСИККА ‫ ﺑﻲﺳﻜّﻪ‬1. пуле, ки сикка надорад. 2. маљ. беќадр, беэътибор; номаълуму номашњур. БЕСИЛОЊ ‫ ﺑﻲﺳﻼح‬беаслиња, беяроќ, ѓайримусаллањ: бесилоњ гардонидан. БЕСИМ I ‫ ﺑﻲﺳﻴﻢ‬књн. бепул, нодор, бенаво: мардуми бесиму зар. БЕСИМ II ‫ ﺑﻲﺳﻴﻢ‬дастгоњи бе сими ноќил коркунанда: телеграфи бесим, телефони бесим. БЕСИМЇ ‫ ﺑﻲﺳﻴﻤﻲ‬књн. бепулї, бесармоя будан, бесиму зар будан. БЕСИМО ‫ ﺑﻲﺳﻴﻤﺎ‬симонадошта; симои хоси худро надошта. БЕСИНФ ‫ ﺑﻲﺻﻨﻒ‬ба синфњо људо нашуда ё нашаванда: љамъияти бесинф. БЕСИПОС ‫ ﺑﻲﺳﭙﺎس‬ниг. носипос. БЕСИПОСЇ ‫ ﺑﻲﺳﭙﺎﺳﻲ‬ниг. носипосї. БЕСИРАТ ‫ ﺑﻲﺳﻴﺮت‬1. он ки сират, кирдор ва равиши шоиста надорад. 2. расво, беобрў.

‫ﺑﻲﺳﻴﺮﺗﻲ‬

бесират будан, расвої,

‫ﺑﻲﺳﺮاﻳﺖ‬ БЕСИРОЯТ сироятнопазир. БЕСИТОРА ‫ﺑﻲﺳﺘﺎره‬ осмони беситора. БЕСИФАТ бесифат.

абрї,

сироятнакарда, бидуни

ситора:

‫ ﺑﻲﺻﻔﺖ‬бадсифат, пастсифат: молњои

БЕСИФАТЇ ‫ ﺑﻲﺻﻔﺘﻲ‬бесифат будан, бадсифатї, пастсифатї. БЕСОБИЌА

‫ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ‬

БЕСОЗ‫ ﺑﻲ ﺳﺎز‬кит. бесилоњ, бебарг, он ки василае барои сафар, љанг ва ѓайра надорад. БЕСОЗИШ ‫ ﺑﻲﺳﺎزش‬номувофиќ, ба созиш наоянда, носозгор.

БЕСАЊН ‫ ﺑﻲﺻﺤﻦ‬беайвон, бесањна.

БЕСИРАТЇ беобрўї.

вуљуд надошта.

собиќанадошта, пеш аз ин

БЕСОМОН ‫ ﺑﻲﺳﺎﻣﺎن‬1. бетартиб, парешон, пароканда: бесомон кардан, бесомон шудан. 2. маљ. он ки ба таври кофї воситаи рўзгузаронї надорад, рўзгораш ѓайри муназзам аст; бечизу чора, бенаво, бехонумон. БЕСОМОНЇ ‫ ﺑﻲﺳﺎﻣﺎﻧﻲ‬1. бетартибї, парешонї, бесомон будан. 2. маљ. камбаѓалї, бенавої, бе чизу чора будан. БЕСОЊИБ ‫ ﺑﻲﺻﺎﺣﺐ‬1. он чи соњиб (молик) надорад: хонаи бесоњиб, замини бесоњиб. 2. он ки ба сари худ, ба ихтиёри худ вогузошта шудааст, бекас, бехешу табор, беёру ёвар: кўдаки бесоњиб, мурдаи бесоњиб, бесоњиб мондан; саги бесоњиб саги дайду, саги кўчагард. БЕСОЊИБЇ ‫ ﺑﻲ ﺻﺎﺣﺒﻲ‬бесоњиб будан, дар тасарруфи касе набудан. БЕСОЊИБМОНДА ‫ ﺑﻲﺻﺎﺣﺐﻣﺎﻧﺪه‬он ки соњиб, сарпараст ва пушту паноњ надорад, бепарастормонда. БЕСОЊИЛ ‫ ﺑﻲﺳﺎﺣﻞ‬1. соњил надоштан. 2. маљ. бељо, бехонумон, дархатарбуда. БЕСУБОТ ‫ ﺑﻲ ﺛﺒﺎت‬1. ноустувор, нопойдор, номустањкам. 2. маљ. беирода, сустирода. БЕСУБОТЇ ‫ ﺑﻲﺛﺒﺎﺗﻲ‬1. ноустуворї, нопойдорї, номустањкамї. 2. маљ. беиродагї, сустиродагї. БЕСУД ‫ ﺑﻲﺳﻮد‬суднадошта, бефоида, нафънаоваранда. БЕСУККОН ‫ ﺑﻲﺳﻜّﺎن‬кит. 1. бељилав (чанбари киштї). 2. беодам, беањолї, бесокин. БЕСУКУН ‫ ﺑﻲﺳﻜﻮن‬беќарору беором. БЕСУЛУЌ бесулуќ.

‫ﺑﻲ ﺳﻠﻮق‬

белаљом, лаљомназада: аспи

БЕСУРАТ ‫ ﺑﻲﺻﻮرت‬расмнадошта, дошта: китоби бесурат.

суратна-

БЕСУТУН ‫ ﺑﻲﺳﺘﻮن‬иморате, ки сутун надорад; кўњи Бесутун (аслаш Баѓастона) номи кўњест

БЕТ __________________________________________________________________________________ – 189 – дар наздикии ш. Кирмоншоњ (Эрон), ки дар он катибаи ќадимии форсї ба хати мехї канда шудааст.

3. маљ. нињоят калон, пурнашаванда: кисаи бетаг, њамёни бетаг. 4. маљ. беасос; бардурўѓ; бењуда.

БЕСУТУНМЎЊРА ‫ ﺑﻲ ﺳﺘﻮنﻣﻬﺮه‬зоол. љонваре, ки сутунмўњра надорад.

БЕТАЃЙИР ‫ ﺑﻲﺗﻐﻴﻴﺮ‬дучори таѓйир нагардида, бе дигаргунї, дигаргун нашуда, таѓйир наёфта.

БЕСУХАН ‫ ﺑﻲﺳﺨﻦ‬бегап, хомўш(она); наќши бесухан санъ. наќше, ки иљрокунандаи он нутќ намекунад. БЕСЎЗ ‫ ﺑﻲﺳﻮز‬бедарду алам: бесўзу гудоз. БЕСЎК ‫ ﺑﻲﺳﻮك‬гандум ё љаве, ки сўк надорад.

БЕТАДБИР ‫ ﺑﻲﺗﺪﺑﻴﺮ‬он ки хуб андешида ва маслињати наѓз дода наметавонад, шахси ноўњдабаро дар муносибат ва муомила бо одамон.

БЕТААЗЗУР ‫ ﺑﻲﺗﻌﺬر‬кит. бесахтї, бе душворї; номумкинї.

БЕТАДБИРЇ ‫ ﺑﻲﺗﺪﺑﻴﺮي‬бетадбир будан, чора андешида ва маслињати наѓз дода натавонистан ба одамон, ноўњдабарої.

БЕТААЛЛУЌ ‫ ﺑﻲﺗﻌﻠّﻖ‬беалоќамандї, новобаста; бедилбастагї.

БЕТАЗАЛЗУЛ нољунбон.

БЕТААЛЛУЌЇ ќайдї.

‫ﺑﻲﺗﻌﻠّﻘﻲ‬

бетааллуќ будан, бе-

БЕТААММУЛ ‫ﻞ‬‫ ﺑﻲﺗﺄﻣ‬беандеша, бемулоњиза; мулоњиза накарда. БЕТААММУЛЇ њидагї.

‫ﻠﻲ‬‫ﺑﻲﺗﺄﻣ‬

БЕТА-АФКАНИШ бета.

беандешагї, бемуло-

‫ﺑﻴﺘﻪاﻓﻜﻨﺶ‬

нурњо ва шуоњои

БЕТАВАЌЌУФ ‫ ﺑﻲﺗﻮﻗّﻒ‬дар љое таваќќуф накарда, беист, наистода; пайваста, доим. БЕТАВАЌЌЎЪ ‫ ﺑﻲﺗﻮﻗّﻊ‬бечашмдошт, интизори чизе нашуда; бехоњиш. БЕТАВАЉЉЎЊ ‫ ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ‬он ки њусни таваљљўњ надорад, ба чизе ё касе диќќату эътибор намедињад; бепарво. БЕТАВАЉЉЎЊЇ ‫ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ‬бетаваљљўњ будан, бедиќќатї: бетаваљљўњї кардан, бетаваљљўњї зоњир кардан. БЕТАВОН ‫ ﺑﻴﺘﻮان‬ниг. нотавон. БЕТАВФИЌ ‫ ﺑﻲﺗﻮﻓﻴﻖ‬1. бадкор, бадахлоќ. 2. д. он ки худо мададгораш нест. БЕТАВФИЌЇ ‫ ﺑﻲﺗﻮﻓﻴﻘﻲ‬1. бадкирдорї, бадахлоќї. 2. д. аз таъйиду мадади илоњї бенасиб будан. БЕТАГ ‫ ﺑﻲﺗﮓ‬1. он чи ќисми поёнї (зерї) надорад, бетањ: сатили бетаг, бочкаи бетаг. 2. тагаш номаълум, хеле чуќур, амиќ: дарёи бетаг.

‫ﺑﻲﺗﺰﻟﺰل‬

кит. босубот, устувор,

БЕТА-ЗАРРАЊО ‫ﻫﺎ‬‫ ﺑﻴﺘﻪزر‬электрон ва позитроне, ки њастаи атом њангоми бета-коњиш људо мекунад. БЕТАЗВИР ‫ ﺑﻲﺗﺰوﻳﺮ‬бемакру њила, самимї, босамимият. БЕТАКАЛЛУФ ‫ ﺑﻲﺗﻜﻠّﻒ‬ба одоби муоширати маълум побанд нашуда, бидуни иззатталабї, ба даъват ва «гиред, гиред»-њо мунтазир нашуда; бемалол, беибо. БЕТАКАЛЛУФЇ ‫ ﺑﻲﺗﻜﻠّﻔﻲ‬бетакаллуф будан, побанди одоби муошират набудан, иззатталаб набудан. БЕТАКАЛЛУФОНА озодона.

‫ﺑﻲﺗﻜﻠّﻔﺎﻧﻪ‬

бемалолона,

БЕТА-КОЊИШ ‫ ﺑﻴﺘﻪﻛﺎﻫﺶ‬физ. пароканиши радиоактивии њастаи атом, ки дар натиљаи он электрон ё позитрон људо мешавад. БЕТАЌСИР‫ ﺑﻲﺗﻘﺼﻴﺮ‬кит. бегуноњ, беайб. БЕТАЌСИРЇ беайбї.

‫ﺑﻲﺗﻘﺼﻴﺮي‬

бенуќсонї, бегуноњї,

БЕТАЛАФ ‫ ﺑﻲﺗﻠﻒ‬талаф накарда, ба нобуд шудан роњ надода: беталаф чида гирифтани пахта. БЕТАЛАФОТ ‫ ﺑﻲﺗﻠﻔﺎت‬ниг. беталаф. БЕТАМАЇ доштан.

‫ﺑﻲﻃﻤﻌﻲ‬

бетамаъ будан, тамаъ на-

БЕТАМАЛЛУЌ ‫ ﺑﻲﺗﻤﻠّﻖ‬хушомад назада, чоплусї

БЕТ __________________________________________________________________________________ – 190 – накарда, бидуни лаганбардорї. БЕТАМАЛЛУЌЇ ‫ ﺑﻲﺗﻤﻠّﻘﻲ‬бетамаллуќ будан; хушомадназанї, чоплусї накардан. БЕТАМАЪ ‫ ﺑﻲﻃﻤﻊ‬он ки аз рўи њирс аз касе дар умеди рўёнидани чизе нест, беѓараз. БЕТАМИЗ ‫ ﺑﻲﺗﻤﻴﺰ‬1. он ки неку бадро аз њам фарќ карда наметавонад, нофањм, бефаросат. 2. беаќл, ањмаќ, аблањ. 3. бењамият, безарда, беору номус. БЕТАМИЗЇ ‫ ﺑﻲﺗﻤﻴﺰي‬1. нофањмї, бефаросатї. 2. ањмаќї, номаъќулї. 3. бењамиятї, безардагї, беоруномусї. БЕТАНА ‫ ﺑﻲﺗﻨﻪ‬1. бебадан, бетан. 2. маљ. сари бетана шудан њайрон шудан, чї гуфтан ва чї кардани худро надонистан. БЕТАНАФФУС ‫ ﺑﻲﺗﻨﻔﺲ‬танаффус накарда, дам нагирифта; пайваста, доим.

‫ﺑﻲﺗﻨﺎﺳﺐ‬

БЕТАНОСУБ мутаносиб. БЕТАНОСУБЇ мутаносибї.

‫ﺑﻲﺗﻨﺎﺳﺒﻲ‬

таносубнадошта, нобетаносуб будан, но-

БЕТАОРУФ ‫ ﺑﻲﺗﻌﺎرف‬бетакаллуф, бегапу калоча, беодоб. БЕТАРАФ

‫ﺑﻲﻃﺮف‬

1. он ки тарафкашї ва љо-

нибдорї намекунад, холис. 2. кишвар ё давлате, ки ба гурўњбандињои сиёсии давлатњо дохил нест; ѓайри мутаањњид: давлатњои бетараф, кишварњои бетараф. 3. касе, ки ваќти овоздињї (раъйдињї) аз овоз додан ба яке аз тарафњо худдорї кардааст. БЕТАРАФЇ

‫ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ‬

бетараф (холис, беѓараз)

будан. БЕТАРАФОНА

‫ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ‬

1. холисона, беѓа-

разона. 2. дахолат накарда, мудохила накарда. БЕТАРАЊЊУМ ‫ﻢ‬‫ ﺑﻲﺗﺮﺣ‬1. он ки рањму шафќат надорад, берањм, сангдил, дилсахт: марги бетарањњум, фалаки бетарањњум. 2. берањмона, рањм накарда: бетарањњум задан. БЕТАРАЊЊУМЇ сангдилї.

‫ﻤﻲ‬‫ﺑﻲﺗﺮﺣ‬

берањмї, дилсахтї,

БЕТАРБИЯ(Т) беодоб.

‫ﺑﻲﺗﺮﺑﻴﺖ‬//‫ﺑﻲﺗﺮﺑﻴﻪ‬

БЕТАРБИЯТЇ ‫ﺑﻲﺗﺮﺑﻴﺘﻲ‬ тарбиятнадида будан.

тарбиянадида;

бетарбият

будан,

БЕТАРДИД ‫ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‬дудила нашуда, бидуни дудилагї, бешак, бешубња. БЕТАРОВАТ ‫ ﺑﻲﻃﺮاوت‬1. он чи тару тозагии худро аз даст додааст; пажмурда, афсурда: гули бетароват. 2. маљ. беобуранг; обшуста. БЕТАРТИБ ‫ ﺑﻲﺗﺮﺗﻴﺐ‬1. бесару сомон, он чи ва он љое, ки дар он тартибу интизоми муайян нест. 2. аз рўи аломат ё мутобиќи ягон хислату хосият љо ба љо гузоштанашуда; бенизомона, бетартибона: бетартиб хобидани чизе, бетартиб навишта шудани рўйхат. 3. маљ. тартибу интизомро риоянакунанда; беинтизом, бадахлоќ. БЕТАРТИБЇ ‫ ﺑﻲﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬1. риоя накардани тартибу ќоида, бетартиб будан, тартиб надоштан, беинтизомї. 2. бесарусомонї, њарљу марљ, набудани низоми муайян дар коре ё љое. 3. вайрон кардани тартиботи љамъиятї: бетартибї кардан. БЕТАРТИБОНА ‫ ﺑﻲﺗﺮﺗﻴﺒﺎﻧﻪ‬ниг. бетартиб 2. БЕТАФОВУТ ‫ ﺑﻲﺗﻔﺎوت‬бефарќ, бетафриќа; фарќ накарда; људо накарда. БЕТАФОВУТЇ нагузоштан.

‫ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲ‬

бетафовут будан; фарќ

БЕТАХАЛЛУФ ‫ ﺑﻲﺗﺨﻠّﻒ‬бехилофкорї, бе вайрон кардани тартибот ё ќонунгузорї. БЕТАЊ ‫ ﺑﻲﺗﻪ‬ниг. бетаг. БЕТАЊАММУЛ тобнаоварда.

‫ﻞ‬‫ ﺑﻲﺗﺤﻤ‬бетоќат,

БЕТАЊАММУЛЇ дагї. БЕТАЊАРРУК бефаъолият.

тоќатнопазир,

‫ﻠﻲ‬‫ ﺑﻲﺗﺤﻤ‬бетоќатї, тобнаовар-

‫ﺑﻲﺗﺤﺮّك‬

бењаракат, нољунбон,

БЕТАЊАРРУКЇ ‫ ﺑﻲﺗﺤﺮّﻛﻲ‬њаракат ва фаъо–лият надоштан; бењаракатї, нољунбонї, нољунбон будан. БЕТАЊОРАТ ‫ ﺑﻲﻃﻬﺎرت‬шустушўи махсуси пеш аз намозро иљронакарда, тањорат–накарда; нопок.

БЕТ

__________________________________________________________________________________ – 191 – БЕТАЊОРАТЇ ‫ ﺑﻲﻃﻬﺎرﺗﻲ‬бетањорат тањорат накарда, нопок.

будан,

БЕТАЊОШЇ ‫ ﺑﻲ ﺗﺤﺎﺷﻲ‬кит. худдорї накарда, имтиноъ наварзида, парњез накарда, бепарво, бемулоњиза. БЕТАЊОШО ‫ ﺑﻲ ﺗﺤﺎﺷﺎ‬ниг. бетањошї. БЕТАЉРИБА ‫ ﺑﻲﺗﺠﺮﺑﻪ‬он ки дар коре таљриба надорад; он ки аз таљрибаи рўзгор бебањра аст, ноозмудакор, корнодида. БЕТАЉРИБАГЇ ‫ ﺑﻲﺗﺠﺮﺑﮕﻲ‬бетаљриба будан, надоштани таљриба, ноозмудакорї. БЕТАШАББУС ‫ ﺑﻲﺗﺸﺒﺚ‬ташаббуснадошта, ибтикори амал надошта, ѓайрифаъол: одами беташаббус. БЕТАШАББУСЇ фаъол набудан.

‫ﺜﻲ‬‫ﺑﻲﺗﺸﺒ‬

беташаббус будан;

БЕТАШВИШ ‫ ﺑﻲﺗﺸﻮﻳﺶ‬1. ташвишнадињанда, безањмат; ором, осуда: кори беташвиш кори нисбатан ором, коре, ки давуѓељи зиёд надорад. 2. ташвиш накашида, бемалол, хотирљамъона, оромона. БЕТАШВИШЇ ‫ﺑﻲﺗﺸﻮﻳﺸﻲ‬ оромї, осудагї.

беташвиш

будан,

БЕТАЪМИР ‫ﺑﻲﺗﻌﻤﻴﺮ‬ таъмирнашуда, тармимнаёфта, рўи таъмирро надида: хонаи бетаъмир. БЕТАЪРИХ ‫ ﺑﻲﺗﺄرﻳﺦ‬бесана, таърих нагузошта. БЕТАЪСИР ‫ ﺑﻲﺗﺄﺛﻴﺮ‬1. таъсирнакунанда, таъсирнарасонанда, ѓайримуассир; бетаъсир намондан таъсир расондан, аз худ осору нишона гузоштан; кори худро кардани чизе; бетаъсир рафтан асар накардан (-и чизе ба касе), фоида набахшидан. 2. сухане ё шеъре, ки љозиба надорад, љаззобу љолиб нест, дар хотири шунаванда ё хонанда аз худ нишоне намегузорад. БЕТАЪСИРЇ ‫ ﺑﻲﺗﺄﺛﻴﺮي‬бетаъсир будан, таъсир накардан, асар надоштан. БЕТАЪХИР ‫ ﻳﻲﺗﺄﺧﻴﺮ‬бедаранг, дер намонда, бетаваќќуф, ба таъхир наандохта; зуд, фавран. БЕТИМОР ‫ ﺑﻲﺗﻴﻤﺎر‬кит. беандўњ, осуда. БЕТИМОРЇ будан.

‫ﺑﻲﺗﻴﻤﺎري‬

кит. беандўњї, бетимор

БЕТИМСОЛ ‫ ﺑﻲﺗﻤﺜﺎل‬бенаќш, бесурат, берасм. БЕТИР ‫ ﺑﻲﺗﻴﺮ‬тирнадошта, тираш тамомшуда: таппончаи бетир. БЕТОАТ ‫ ﺑﻲﻃﺎﻋﺖ‬он ки тоату ибодат намекунад, беибодат. БЕТОАТЇ дан.

‫ﺑﻲﻃﺎﻋﺘﻲ‬

бетоат будан, беибодат бу-

БЕТОБ ‫ ﺑﻲﺗﺎب‬1. бемадор, камќувват; нотоб, бемор, касал. 2. кит. бесабр, бетоќат, беќарор: бетоб шудан; бетобу тавон хеле суст, бемадор, бењол; бемору бемадор; бетобу тоќат хеле бетоќат, бесабр, беќарор. БЕТОБЇ ‫ ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ‬1. бемадорї, камќувватї, нотобї, беморї, касалї. 2. кит. бесабрї, бетоќатї, беќарорї. БЕТОЌАТ ‫ ﺑﻲﻃﺎﻗﺖ‬он ки сабру тоќат надорад, бебардошт; беќарор, беором, ноором: дили бетоќат, бетоќат шудан (гаштан). БЕТОЌАТЇ беќарорї.

‫ﺑﻲﻃﺎﻗﺘﻲ‬

бесабрї,

ношикебої,

БЕТОЌАТОНА ‫ ﺑﻲﻃﺎﻗﺘﺎﻧﻪ‬бесаброна, бетоќат шуда, беќарор шуда; дар њолати бетоќатї. БЕТОЛЕЇ ‫ ﺑﻲﻃﺎﻟﻌﻲ‬толеъ надоштан, бадбахт (сиёњбахт) будан. БЕТОЛЕЪ ‫ ﺑﻲﻃﺎﻟﻊ‬он ки толеъ надорад, он ки кораш омад намекунад, бадбахт, сиёњбахт. БЕТОН фр. ‫ ﺑﻴﺘﺎن‬тех. бо об омехтаи (хоњ шахшуда ва хоњ лоймонанди) семент, рег, шаѓал ё сангреза, ки њамчун маводи бинокорї истифода мешавад: бетон рехтан, бетон тайёр кардан, бетон хобондан, бетон кашондан; оњану бетон омехтаи бетон бо сихгулњои оњанї (ё пўлодї), ки дар сохтмонњо ба кор меравад; бетон кардан бетон рехта, чизе тайёр кардан; аз бетон рўйкаш кардани љое (мас., роњ, канал ва ѓ.). БЕТОНГАР ‫ ﺑﻴﺘﺎﻧﮕﺮ‬ниг. бетонрез. БЕТОНЇ ‫ ﺑﻴﺘﺎﻧﻲ‬мансуб ба бетон; аз бетон сохташуда: девори бетонї. БЕТОНПЎШ ‫ ﺑﻴﺘﺎنﭘﻮش‬бо бетон пўшонидашуда, бетонї: канали бетонпўш, роњи бетонпўш. БЕТОНПЎШЇ бетон кардан.

‫ﺑﻴﺘﺎنﭘﻮﺷﻲ‬

пўшонда бо бетон,

БЕТ __________________________________________________________________________________ – 192 – БЕТОНРЕЗ ‫ ﺑﻴﺘﺎنرﻳﺰ‬коргаре, ки бетон фарш мекунад; бинокоре, ки бетон рехта, маснуоти сохтмонї тайёр мекунад: коргарони бетонрез.

БЕФАРМОН ‫ ﺑﻲ ﻓﺮﻣﺎن‬ниг. нофармон I.

БЕТОНРЕЗЇ ‫ ﺑﻴﺘﺎنرﻳﺰي‬исми амал аз бетон рехтан; амали бетонрез.

БЕФАРОВЕЗ ‫ ﺑﻲﻓﺮاوﻳﺰ‬либосе, ки бе фаровез дўхта шудааст; ◊ дањони бефаровез лаќќї, њарзагўй.

БЕТОР‫ ﺑﻲﺗﺎر‬торнадошта: асбобњои мусиќии бетор.

БЕФАРМОНЇ ‫ ﺑﻲﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬ниг. нофармонї.

БЕФАРОСАТ ‫ ﺑﻲﻓﺮاﺳﺖ‬бефањм, кундзењн.

БЕТУХМ ‫ ﺑﻲﺗﺨﻢ‬тухмнадошта: растанињои бетухм растанињое, ки тухм надоранд ва бо роњи ќаламчашинонї афзоиш меёбанд.

БЕФАРОСАТЇ ‫ ﺑﻲ ﻓﺮاﺳﺘﻲ‬бефањмї, кундзењнї.

БЕТЎШ ‫ ﺑﻲﺗﻮش‬беќувват, безўр, нотавон; бетану бетўш гуфт. хурдљусса.

БЕФАРЊАНГЇ ‫ﺑﻲﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ бемаданиятї, беодобї.

БЕТЎША ‫ ﺑﻲﺗﻮﺷﻪ‬он ки дар сафар бо худ хўрданї ва нўшиданї надорад; бехўрок.

‫ﺑﻲﻓﺮﺟﺎم‬ БЕФАРЉОМ беанљом, бехотима.

БЕУЛФАТ ‫ ﺑﻲاﻟﻔﺖ‬унснагиранда бо њам, хўнагиранда бо одамон, ноулфат, одамгурез.

БЕФАСОЊАТ ‫ ﺑﻲﻓﺼﺎﺣﺖ‬ѓайрифасењ, хубсухангўй набудан; муќоб. бофасоњат.

БЕУЛФАТЇ ‫ ﺑﻲاﻟﻔﺘﻲ‬беулфат будан, одамгурезї. БЕУММАТ дошта.

‫ﺖ‬‫ﺑﻲاﻣ‬

умматнадошта, пайравна-

БЕУСТУХОН ‫ ﺑﻲاﺳﺘﺨﻮان‬1. устухоннадошта, холї аз устухон: гўшти беустухон. 2. маљ. моњир, усто дар коре.

БЕФАРЊАНГ ‫ ﺑﻲﻓﺮﻫﻨﮓ‬он ки дараљаи маданияту маърифаташ паст аст; беодоб. бефарњанг беоќибат,

будан; беохир,

БЕФАЊМ ‫ ﺑﻲﻓﻬﻢ‬нодон, камаќл, каллаварам. БЕФАЊМЇ камаќлї.

‫ﺑﻲﻓﻬﻤﻲ‬

бефањм

БЕФАЪОЛИЯТ ‫ﺑﻲﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬ нољунбон, ѓайрифаъол.

будан,

бењаракат,

нодонї, собит,

БЕФАЙЗ ‫ ﺑﻲﻓﻴﺾ‬он ки нафъаш ба касе намерасад, бехайру баракат.

БЕФАЪОЛИЯТЇ ‫ ﺑﻲﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ‬бефаъолият будан, бењаракатї, нољунбонї.

БЕФАЙЗЇ ‫ ﺑﻲﻓﻴﻀﻲ‬бехайру бебаракатї.

БЕФИКР нест.

БЕФАЗЛ ниш.

‫ﺑﻲﻓﻀﻞ‬

бебањра аз фазлу доної, бедо-

БЕФАЗЛЇ ‫ ﺑﻲﻓﻀﻠﻲ‬бефазл будан, бедонишї. БЕФАНО ‫ ﺑﻲﻓﻨﺎ‬бефарљом, фанонопазир, абадї. БЕФАРАНЉЇ ‫ ﺑﻲﻓﺮﻧﺠﻲ‬таър. он ки фаранљї ба сар намегирад; он ки фаранљиро партофтааст: зани бефаранљї, бефаранљї шудан. БЕФАРДО ‫ ﺑﻲﻓﺮدا‬он чи ва он ки ба фардо намерасад, беоянда. БЕФАРЁД ‫ ﺑﻲﻓﺮﻳﺎد‬1. бесадо, хамўш. 2. ситамгар. БЕФАРЗАНД ‫ ﺑﻲﻓﺮزﻧﺪ‬он ки фарзанд надорад, бебача, беавлод; безурёт. БЕФАРЗАНДЇ ‫ ﺑﻲﻓﺮزﻧﺪي‬фарзанд надоштан, бебачагї; безурётї. БЕФАРЌ ‫ ﺑﻲﻓﺮق‬ниг. бетафовут.

‫ﺑﻲﻓﻜﺮ‬

беандеша; касе, ки дурандеш

БЕФИКРЇ ‫ ﺑﻲﻓﻜﺮي‬бефикр будан, беандешагї. БЕФОИДА ‫ ﺑﻲﻓﺎﺋﺪه‬1. нафънадињанда, суднаоранда, фоиданадињанда, бефоиз. 2. бењуда, барабас: бањси бефоида, гапи бефоида, кори бефоида, љустуљўи бефоида, бефоида мондан. БЕФОИЗ ‫ ﺑﻲﻓﺎﻳﻆ‬ба њисоби фоиз нафънадињанда, бидуни фоидаи дарсад; ќарзи бефоиз ниг. њасана (ќарзи њасана). БЕФОСИЛА ‫ ﺑﻲﻓﺎﺻﻠﻪ‬муттасил, пайваста, беист. БЕФУРЎЃ бенур.

‫ﺑﻲﻓﺮوغ‬

бедурахш, бељило; бесафо,

БЕФУРЎЗ ‫ ﺑﻲﻓﺮوز‬кит. 1. хира, норавшан, беранг. 2. маљ. нодон, бетарбия.

‫ ﺑﻲﻓﺮوﺷﻨﺪه‬фурўшанданаБЕФУРЎШАНДА дошта: маѓозаи бефурўшанда. БЕХ

‫ﺑﻴﺦ‬

1. решаи асосии наботот. 2. мањсули

БЕХ __________________________________________________________________________________ – 193 – танаи асосии сабзавоти бехмева: бехи сабзї, бехи пиёз; бех бастан њосил андохтан (-и сабзї, пиёз ва дигар сабзавот). 3. воњиди њисоби нињолу растанї, дарахт. 4. маљ. асос, асл, бунёд: беху бунёд, аз беху бун. 5. бот. решаи як навъ растанї, ки ваќти дар об љўшонда лакондан аз шираи он кафк њосил мешавад ва ин кафк дар њалвогарї (мас., нишаллопазї) ба кор меравад; бехи бинї тагї банї; бехи дандон таги дандон; аз бехаш а) тамоман, комилан; б) аз манбааш; аз маншааш; аз бех кандан чизеро // решаи чизеро аз бехаш кандан а) бо решааш кандан (дарахтеро); б) маљ. чизеро аз асосаш нобуд кардан, тамоман мањв кардан; ◊ беху бунёди чизеро (касеро) кандан тамоман несту нобуд кардан, аз байн бурдан чизеро ё касеро; бехи чизе (касе)-ро сўхтан // оташ ба бехи чизе задан чизеро ё касеро несту нобуд кардан, тамоман аз байн бурдан. БЕХАБАР ‫ ﺑﻲﺧﺒﺮ‬1. он ки аз чизе ё коре огоњї надорад; беиттилоъ, ноогоњ; ѓофил, дар ѓафлатмонда, ѓафлатзада; бехабар мондан ѓофил мондан; нофањмида мондан, надониста мондан; бехабар намондан аз касе аз ањволи касе воќиф будан, ањволи касеро хабар гирифта истодан. 2. бедаъват, даъватнашуда; ◊ аз дунё (олам) бехабар фориѓ аз воќеањои дунё; фориѓбол, бепарво, лоубол; аз худ бехабар бехуд, мадњуш. БЕХАБАРЇ ‫ ﺑﻲﺧﺒﺮي‬1. бехабар будан, хабар надоштан, ѓофил мондан. 2. маљ. нодонї. БЕХАВОТИР ‫ ﺑﻲﺧﻮاﻃﺮ‬хавотир накашида, парешон нашуда; бехавф; ором, осуда, тинљ. БЕХАВФ ‫ ﺑﻲﺧﻮف‬бехатар, эмин аз хавф: роњи бехавфу хатар. БЕХАВФЇ ‫ ﺑﻲﺧﻮﻓﻲ‬бехатарї, эминї.

БЕХАЛАЛ ‫ ﺑﻲﺧﻠﻞ‬беозор, беташвиш; бароњат, бемалол; љои бехалал маљ. љои хилват, хилватгоњ. БЕХАРЉ ‫ ﺑﻲﺧﺮج‬ниг. бесарфа. БЕХАРЉЇ ‫ ﺑﻲﺧﺮﺟﻲ‬он ки барои рўзгузаронї пул надорад, бепулї. БЕХАТ ‫ ﺑﻲﺧﻂ‬1. хатнадошта, халќњое, ки забони онњо хату алифбо надорад. 2. он ки навишта наметавонад; бесавод; бехату савод он ки навишта ва хонда наметавонад. БЕХАТАР ‫ ﺑﻲﺧﻄﺮ‬ѓайрихатарнок, эмин аз хавфу хатар, бехавф: роњи бехатар, бехатар будан, бехатар кардан, бехатар мондан, бехатар шудан; сафар бехатар (бошад, шавад)! роњи сафеду бехатар! (ба шахси сафаррав њамчун хоњишу орзу гуфта мешавад). БЕХАТАРЇ ‫ ﺑﻲﺧﻄﺮي‬бехатар будан, эмин будан аз хатар, тањдид накардани хавфу хатар, бехавфї, амният: идораи бехатарї, кумитаи бехатарї; бехатарии давлатї амну амонии кишвар; техникаи бехатарї маљмўи ќоидањо ва чорабинињо барои эминї аз хавфу хатар; ќоидаи бехатарии њаракат маљмўи тарзу усули њаракати наќлиёт ва роњгардии пиёдаравњо. БЕХАТЇ ‫ ﺑﻲﺧﻄﻲ‬1. хату алифбо надоштан. 2. бехат будан, хат навишта натавонистан; бесаводї. БЕХАТО ‫ ﺑﻲﺧﻄﺎ‬хатонадошта, бесањв, беѓалат; бидуни хато, хато нахўрда: њисоби бехато, бехато навиштан, бехато хондан; бехато задан рост ба њадаф задан. БЕХАТУСАВОДЇ ‫ ﺑﻲﺧﻂوﺳﻮادي‬хату савод надоштан, хондаву навишта натавонистан, бесавод будан.

БЕХАЁЛ ‫ ﺑﻲﺧﻴﺎل‬ниг. бехаёлона.

БЕХГЎШЇ ‫ ﺑﻴﺨﮕﻮﺷﻲ‬:бехгўшї њарф задан гўшакї гап задан, пичир-пичир кардан.

БЕХАЁЛОНА ‫ ﺑﻲﺧﻴﺎﻻﻧﻪ‬беихтиёр, фикру хаёл накарда: бехаёлона коре кардан.

БЕХЕШ ‫ ﺑﻲﺧﻮﻳﺶ‬1. ниг. бехешованд. 2. ниг. бехештан.

БЕХАЗОН ‫ ﺑﻲﺧﺰان‬њамеша шукуфон, њамешасабз: бањори бехазон, боѓи бехазон, гулшани бехазон; ◊ љавонии бехазон љавонии љовид, љавонии абадї.

БЕХЕШОВАНД надорад.

БЕХАЙР ‫ ﺑﻲﺧﻴﺮ‬он ки хайру эњсон надорад, хасис; бехайру маъзур гуфт. хайрухуш накарда, бидуни худоњофизї, видоъ накарда.

БЕХЕШУТАБОР ‫ ﺑﻲﺧﻮﻳﺶوﺗﺒﺎر‬ниг. бехешованд.

‫ﺑﻲﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ‬

он ки хешу табор

БЕХЕШТАН ‫ ﺑﻲﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬кит. бехуд, азњолрафта. БЕХИРАД ‫ ﺑﻲﺧﺮد‬беаќл, нодон, ањмаќ.

БЕХ __________________________________________________________________________________ – 194 – БЕХИРАДЇ ‫ ﺑﻲﺧﺮدي‬бехирад будан, беаќлї, нодонї; ањмаќї.

бехтан, гандум бехтан. 2. афшондан, пошидан.

БЕХИРОЉ ‫ ﺑﻲﺧﺮاج‬аз хирољу андоз озод, хирољу андоз надода.

БЕХУД ‫ ﺑﻴﺨﻮد‬1. он ки ихтиёри идора кардани худро аз даст додааст, аз худ бехабар, нињоят парешон ва ошуфта. 2. бењуш, мадњуш, бењол; бехуд шудан а) бењуш шудан, аз њуш рафтан, аз њол рафтан; парешонњол ва ошуфта шудан; б) маљ. аз худ рафтан, маѓрур шудан.

БЕХЇ ‫ ﺑﻴﺨﻲ‬лањљ. сабзї, зардак. БЕХКАН ‫ ﺑﻴﺨﻜﻦ‬аз бех кананда. БЕХКАНДА ‫ ﺑﻴﺨﻜﻨﺪه‬решаканшуда; бехканда шудан маљ. тамоман барњам хўрдан. БЕХМЕВА ‫ ﺑﻴﺨﻤﻴﻮه‬бот. сабзавоте, ки њосили он дар реша аст (аз ќабили сабзї, картошка, лаблабу). БЕХОБ ‫ ﺑﻲﺧﻮاب‬он ки хобаш намеояд; бедорхоб: чашми бехоб. БЕХОБЇ ‫ ﺑﻲﺧﻮاﺑﻲ‬бехоб будан, дар ваќташ набурдани хоб, хоб нарафтан, бедории давомдор (ба иллате): дарди бехобї. БЕХОНА ‫ ﺑﻲﺧﺎﻧﻪ‬он ки хонаву сарпаноњ надорад, бемаскан: бехонаю љой, бехонаю бенаво. БЕХОНАВОДА ‫ ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻮاده‬ниг. беоила. БЕХОНАДОН ‫ ﺑﻲ ﺧﺎﻧﺪان‬он ки оила надорад, беоила; бе зану фарзанд ва хонаю љой.

БЕХУДЇ ‫ ﺑﻴﺨﻮدي‬1. аз худ бехабарї; шўридагї, изтироб. 2. бењушї, мадњушї; бењоливу бемадорї. БЕХУДО ‫ ﺑﻲﺧﺪا‬худоношинос, бедин, мул–њид. БЕХУДОВАНД ‫ ﺑﻲﺧﺪاوﻧﺪ‬кит. бесоњиб, бемолик. БЕХУДОНА ‫ ﺑﻲﺧﻮداﻧﻪ‬дар њолати бењушї, бењушона; беихтиёрона, бидуни ирода. БЕХУН

‫ﺑﻲﺧﻮن‬

1. хуннадошта; камхун; лабњои

бехун лабњои рангпарида. 2. гуфт. берањм, нотарс. БЕХУНЇ

‫ﺑﻲﺧﻮﻧﻲ‬

бехун будан, хун надоштан;

камхунї.

БЕХОНУМОН ‫ﺑﻲﺧﺎﻧﻤﺎن‬//‫ ﺑﻲﺧﺎنوﻣﺎن‬он ки ягон сарпаноњ надорад, овора, бехонаю љой: бехонумон кардан, бехонумон шудан.

БЕХЎРОК ‫ ﺑﻲﺧﻮراك‬он ки аз хўрок таъмин нест;

БЕХОНУМОНЇ ‫ﺑﻲﺧﺎنوﻣﺎﻧﻲ‬//‫ ﺑﻲﺧﺎﻧﻤﺎﻧﻲ‬бехонумон будан, надоштани сарпаноњ, бехонаю љой будан.

БЕХЎРОКЇ

БЕХОР ‫ ﺑﻲﺧﺎر‬растание, ки хор надорад: гули бехор.

БЕХЉАСТ ‫ ﺑﻴﺨﺠﺴﺖ‬нардњое, ки аз решаи дарахт

БЕХОСИЯТ нањс.

‫ﺑﻲﺧﺎﺻﻴﺖ‬

маљ. бепою ќадам, шум,

БЕХОСТА ‫ ﺑﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ‬кит. бесарват, бепулу мол.

‫ﺑﻲﺧﺎﻃﺮه‬

беёд, ёднадошта, хотираш

БЕХПИЁЗ ‫ ﺑﻴﺨﭙﻴﺎز‬њосили решаи пиёз. БЕХТА ‫ ﺑﻴﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бехтан; бехташуда: орди бехта. БЕХТАН ‫ ﺑﻴﺨﺘﻦ‬1. аз ѓалбер (парвезан) ва элак гузаронида тоза кардан, элак кардан: орд

‫ﺑﻲﺧﻮراﻛﻲ‬

бехўрок будан, бехўрок

мондан. сабзидаанд; нињоли бехљаст дарахти аз кунда ё решае сабзида. БЕЊ I

БЕХОСТ ‫ ﺑﻲﺧﻮاﺳﺖ‬1. ниг. нохост. 2. лањљ. хотирљамъона, бепарвоёна. БЕХОТИРА заифбуда.

бехўрок мондан хўрду хўрок надоштан, аз хўрок таъмин набудан.

‫ﺑﻪ‬

1. хуб, наѓз, некў, писандида. 2. сињат,

тандуруст; бењ шудан а) хуб шудан, нек шудан; б) шифо ёфтан, сињат ёфтан, саломат шудан. 3. ниг. бењтар. БЕЊ II ‫ ﺑﻪ‬кит., ниг. бињї. БЕЊАВАС

‫ﺑﻲﻫﻮس‬

шавќу њаваснадошта, он ки

нисбат ба чизе шавќу њавас надорад; муќоб. њавасманд. БЕЊАВАСЇ

‫ﺑﻲﻫﻮﺳﻲ‬

раѓбат надоштан.

бењавас

будан,

шавќу

БЕЊ __________________________________________________________________________________ – 195 –

‫ﺑﻲﻫﻮا‬

БЕЊАВО I

њавонадошта, холї аз њаво:

фазои бењаво. БЕЊАВО II

гуфт. равишу тарзи кор на-

дошта; он ки низоми хуби кор надорад.

‫ﺑﻲ ﺣﻮﺻﻠﻪ‬

он ки ба иљрои коре

хоњиш надорад, фориѓбол; дилхунукшуда аз коре: бењавсала шудан. БЕЊАВСАЛАГЇ

‫ﺑﻲ ﺣﻮﺻﻠﮕﻲ‬

њавсала ва майлу

раѓбат надоштан ба ягон кор; бо бењавсалагї дилу бедилон, бо дили нохоњам; хунсардона. БЕЊАД(Д)

‫ﺑﻲﺣﺪ‬

1. беохир, беинтињо, бепоён,

беканор: бењадду канор, бењадду бепоён. 2. бењадду њисоб бењисоб, бешумор, зиёд, бисёр: ѓайрати бењад. 3. хеле; аз њад берун, беандоза: роњи бењад вайрон, њавои бењад дилнишин, бењад мењрубон будан, бењад миннатдор будан, бењад хурсанд шудан. БЕЊАДАФ ‫ ﺑﻲﻫﺪف‬бемаќсад, бе фикру барномаи муайян. БЕЊАЁ ‫ ﺑﻲﺣﻴﺎ‬бешарм, берўй, густох, беадаб. БЕЊАЁГЇ

‫ﺑﻲﺣﻴﺎﮔﻲ‬

бешармї, берўї; густохї,

беобрўї: бењаёгї кардан. БЕЊАЁЇ ‫ ﺑﻲﺣﻴﺎﻳﻲ‬ниг. бењаёгї.

‫ﺑﻲﺣﻴﺎﻳﺎﻧﻪ‬

БЕЊАЁОНА

бешармона, беибоёна;

густохона. БЕЊАЙСИЯТ

‫ ﺑﻲﺣﻴﺜﻴﺖ‬беќадр, беэътибор, беоб-

рўї. БЕЊАЙСИЯТЇ

‫ﺑﻲﺣﻴﺜﻴﺘﻲ‬

беќадрию беэътиборї,

беорї,

беномусї;

БЕЊАМТО

‫ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ‬

беназир, бемислу монанд;

ягона: њусни бењамто. БЕЊАНЉОР ‫ ﺑﻲﻫﻨﺠﺎر‬кит. ноњанљор, беусул, бероњу равиши муайян. БЕЊАНЉОРЇ ‫ ﺑﻲﻫﻨﺠﺎري‬бероњї, бетариќї. БЕЊАРАКАТ ‫ ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ‬нољунбон, ором, сокит; бењаракат хобидан а) ором хобидан; нољунбида хобидан; б) маљ. бекор истодан, дар њолати ноистифода истодан. БЕЊАРАКАТЇ ‫ ﺑﻲﺣﺮﻛﺘﻲ‬1. нољунбонї; оромї. 2. саъю кўшиш накардан, бефаъолиятї. БЕЊАРОС ‫ ﺑﻲﻫﺮاس‬нотарсона, бебокона, бетарсу бим. БЕЊАФТОД њолї.

‫ ﺑﻪاﻓﺘﺎد‬кит. салоњ ва бењбудї, хуш-

БЕЊАЯЉОН ‫ ﺑﻲﻫﻴﺠﺎن‬бидуни њаяљон, оромона, хотирљамъона. БЕЊ-БЕЊ ‫ ﺑﻪﺑﻪ‬калимаи таќлиди овози барои ба назди худ хондани хару асп. БЕЊБУД ‫ ﺑﻬﺒﻮد‬1. ниг. бењбудї. 2. тандурустї, саломатї. БЕЊБУДЇ ‫ ﺑﻬﺒﻮدي‬1. хубї, некї; бењ шудан, нек шудан: бењбудии ањволи халќ, бењбудии кор. 2. сињатёбї, шифоёбї; бењбудї ёфтан а) рў ба бењбудї овардан, бењ (хуб) шудан (-и корњо); б) сињат шудан, шифо ёфтан. БЕЊГУЗИН ‫ ﺑﻪﮔﺰﻳﻦ‬кит. 1. бењгузинанда, хуб ва некро интихобкунанда. 2. некикунанда; накўкор.

будан,

БЕЊДОШТ ‫ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬нав. соњаи илми тиб, ки њифз ва бехатарии тандурустии одамро дар алоќамандї бо муњити беруна омўхта, барои пешгирї аз касалињо ва нигоњдории тандурустї чорањо меандешад, гигиена: бењдошти мактабиён, бењдошти мењнат, бењдошти шахсї.

‫ ﺑﻲﺣﻤﻴﺖ‬он ки ору номус надорад;

БЕЊДОШТЇ ‫ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬мансуб ба бењдошт: назорати бењдоштї.

беобрўї. БЕЊАЛОВАТ

‫ﺑﻲﺣﻼوت‬

он чи лаззату ширинї

надорад, ногувор, ѓайрињаловатбахш. БЕЊАЛОВАТЇ

‫ﺑﻲﺣﻼوﺗﻲ‬

бењаловат

њаловатбахш набудан; ногуворї. БЕЊАМИЯТ

‫ﺑﻲﺣﻤﻴﺘﻲ‬

бешарафї, нокасї.

‫ﺑﻲﻫﻮا‬

БЕЊАВСАЛА

БЕЊАМИЯТЇ

бешараф, нокас.

БЕЊЗИСТЇ ‫ ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ‬хушзиндагонї, осударўзгорї; осудањолї.

БЕЊ __________________________________________________________________________________ – 196 – БЕЊЗОДЇ ‫ ﺑﻬﺰادي‬мансуб ба Камолиддини Бењзод – рассоми асримиёнагии тољику форс: ќалами тасвири бењзодї. БЕЊИКМАТ ‫ ﺑﻲﺣﻜﻤﺖ‬аз њикмат дур; бемазмун. БЕЊИЛА ‫ ﺑﻲﺣﻴﻠﻪ‬бемакру бефиреб: бењилаву найранг. БЕЊИММАТ ‫ﺖ‬‫ ﺑﻲﻫﻤ‬1. беѓайрат ва бељасорат дар роњи некї; он ки иродаи ќавї надорад. 2. бесаховат, бељуд. БЕЊИММАТЇ ‫ﺘﻲ‬‫ ﺑﻲﻫﻤ‬бењиммат будан; њиммату саховат надоштан; пастњимматї, дунњимматї. БЕЊИММАТОНА тї.

‫ﺘﺎﻧﻪ‬‫ ﺑﻲﻫﻤ‬дар њолати бењимма-

БЕЊИМОЯТ ‫ ﺑﻲﺣﻤﺎﻳﺖ‬бепушту паноњ, њимоятнадошта, бењомї. БЕЊИН ‫ ﺑﻬﻴﻦ‬бењтарин, хубтарин, наѓзтарин. БЕЊИС(С) ‫ ﺑﻲﺣﺲ‬1. он ки ќобилияти њис надорад, беэњсос: бењиссу њаракат истодан (хобидан). 2. он, ки ба нозукињо сарфањм намеравад, назокатро фарќ намекунад; кундфањм; бењис кардан ба воситаи дору карахт кардан (ягон узви баданро). БЕЊИСКУНАНДА ‫ ﺑﻲﺣﺲﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бењис кардан; тиб. карахткунанда ва таскинбахш (оид ба дору). БЕЊИСОБ ‫ ﺑﻲﺣﺴﺎب‬бешумор, бисёр, зиёд: ганљи бењисоб, боигарии бењисоб. БЕЊИСОБЇ ‫ ﺑﻲﺣﺴﺎﺑﻲ‬бешуморї, бисёрї. БЕЊИССЇ ‫ﻲ‬‫ ﺑﻲﺣﺴ‬1. бењис будан; эњсос накардан; бењушї; карахтї, бењаракатї. 2. дарк накардани нозукињо; кундфањмї. БЕЊИФОЗ ‫ ﺑﻲﺣﻔﺎظ‬кит. аз роњи њавову њавас худдорї накунанда, беор, бебок. БЕЊИЉОБ ‫ ﺑﻲﺣﺠﺎب‬бепарда, бечодир ва чашмбанд; рўйкушода: духтари бењиљоб; бењисобу китоб њисобу китоб накарда, њисобро баробар накарда. БЕЊЇ ‫ ﺑﻬﻲ‬хубї, наѓзї, некї; бењбудї. БЕЊМАДОН ‫ ﺑﻬﻤﺪان‬ниг. фалон. БЕЊНОНА равѓанин.

‫ﺑﻬﻨﺎﻧﻪ‬

кит. кулчаи сафед; нони

БЕЊОКИМИЯТЇ ‫ ﺑﻲﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ‬адами њокимияти давлатї ё мањаллї. БЕЊОЛ ‫ ﺑﻲﺣﺎل‬беќувват, бемадор, хастањол, монда, шалпар: бењол кардан, бењол шудан; бењол афтодан аз ќувват монда афтодан; бењуш афтодан. БЕЊОЛЇ ‫ ﺑﻴﺤﺎﻟﻲ‬бењол будан, бемадорї, сустї; хастагї.

беќувватї,

БЕЊОЛКУНАНДА ‫ ﺑﻲﺣﺎلﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бењол кардан; мондакунанда, хастакунанда. БЕЊОЛОНА ‫ ﺑﻲﺣﺎﻻﻧﻪ‬дар њолати нотавонї, базўр, бохастагї.

заъф

ва

БЕЊОМЇ ‫ ﺑﻲﺣﺎﻣﻲ‬бепушту паноњ, бемададгор, бењимоятгар, бетакягоњ. БЕЊОСИЛ ‫ ﺑﻲﺣﺎﺻﻞ‬1. њосилнадињанда, бесамар, бебар, бемева: дарахти бењосил, замини бењосил. 2. бенатиља, бефоида, бењуда: мунозираи бењосил, давидани бењосил. БЕЊОСИЛЇ ‫ ﺑﻲﺣﺎﺻﻠﻲ‬1. бењосил будан, бесамарї. 2. бенатиљагї, бефоидагї. БЕЊРЎЗ ‫ ﺑﻬﺮوز‬он ки зиндагиаш хуш мегузарад, некрўз, хушбахт, саодатманд. БЕЊРЎЗЇ ‫ﺑﻬﺮوزي‬ датмандї.

некрўзї,

хушбахтї,

сао-

БЕЊТАР ‫ ﺑﻬﺘﺮ‬1. сифати дараљаи ќиёсї аз бењ; хубтар, наѓзтар. 2. авлотар, афзалтар; љаве мушк бењтар, ки як тўда гил (зарб.); чизеро аз чизе бењтар донистан (шуморидан) чизеро афзал шумурдан; бењтар аст, ки авлотар аст, ки…; бењтар шудан рў ба бењбудї овардан; як дараља шифо ёфтан, сињат шудан. БЕЊУВИЯТ ‫ ﺑﻲﻫﻮﻳﺖ‬худбохта, аз худ бегона, он ки дорои рафтор, кирдор, тафаккур ва шахсияти мустаќил набуда, ба дигарон таќлид ё пайравї мекунад. БЕЊУДА ‫ ﺑﻴﻬﻮده‬1. бефоида, барабас: зўри бењуда, кори бењуда, бењуда сарф кардан, бењуда гузаштани ваќт; зўри бењуда миён мешиканад (зарб.); зўри бењуда задан кўшиши бефоида кардан, барабас талош кардан. 2. ноњаќ; бесабаб: бењуда ранљондан, бењуда азоб додан. 3. бемавќеъ; нодаркор: нози бењуда, ќурбонии бењуда, бењуда хавотир шудан, бењуда љон коњондан; гапи бењуда сухани бемаънї, њарфи пуч; бењудаю бењуда даркору нодар-

БЕЧ __________________________________________________________________________________ – 197 – кор, лозиму нолозим; бењуда нагуфтаанд (намегўянд), ки … бедарак нагуфтаанд (намегўянд), ки…; бењуда рафтан зоеъ шудан, натиљаи матлуб надодан (-и ѓайрат, мењнат, кофтуков ва ѓ.). БЕЊУДАГАРД саригард.

‫ﺑﻴﻬﻮدهﮔﺮد‬

оворагард,

БЕЊУДАГАРДЇ саригардї.

‫ﺑﻴﻬﻮدهﮔﺮدي‬

оворагардї, сар-

сар–

БЕЊУСН ‫ ﺑﻲﺣﺴﻦ‬нозебо, безеб: бењусну љамол. БЕЊУШ ‫ ﺑﻲﻫﻮش‬1. азњушрафта, мадњуш, бењис, бехуд: бењуш афтодан, бењуш хобидан, бењуш шудан. 2. гуфт. парешонхотир, фаромўшхотир. БЕЊУШЇ ‫ ﺑﻲﻫﻮﺷﻲ‬1. њолати аз њуш рафтан, бехудї, бењиссї. 2. гуфт. парешонхотирї, фаромўшхотирї.

бефоида будан, бењуда бу-

БЕЊУШОНА ‫ ﺑﻲﻫﻮﺷﺎﻧﻪ‬дар њолати бењушї, бехудона; беихтиёрона; бењушона гап задан, бењушона кардан (кореро).

БЕЊУДАГЎ(Й) (‫ ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮ)ي‬он ки суханони пучу бемаънї ва бемаврид мегўяд, ёвагў, сафсатагў.

БЕЧАШМ ‫ ﺑﻲﭼﺸﻢ‬он ки ва ё он чи чашм надорад; нобино, кўр, аъмо.

БЕЊУДАГЇ дан.

‫ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ‬

БЕЊУДАГЎЇ бемаънигўї.

‫ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮﺋﻲ‬

ёвагўї, сафсатагўї,

БЕЊУДУД ‫ ﺑﻲﺣﺪود‬бењад, беканор, фарох, васеъ; бидуни сарњад. БЕЊУЗУР ‫ ﺑﻲﺣﻀﻮر‬бењаловат; нороњат, безобита; бењузур кардан касеро а) нороњат кардан касеро; б) маљ. дилбазану безор кардан касеро; бењузур шудани дил бељо шудани дил, худро ногувор њис кардан. БЕЊУЗУРЇ ‫ ﺑﻲﺣﻀﻮري‬њисси нороњатї, безобитагї; нохушии мизољ. БЕЊУЌУЌ ‫ ﺑﻲﺣﻘﻮق‬аз њуќуќ мањрум, њуќуќнадошта: бењуќуќ будан. БЕЊУЌУЌЇ ‫ ﺑﻲﺣﻘﻮﻗﻲ‬бењуќуќ будан, мањ–рум будан аз њуќуќ, њуќуќ надоштан. БЕЊУНАР ‫ ﺑﻲﻫﻨﺮ‬1. он ки касбу њунареро аз худ накардааст, пешаеро ёд нагирифтааст. 2. беистеъдод, беќобилият; бемањорат; ноўњ– дабаро. БЕЊУНАРЇ ‫ ﺑﻲﻫﻨﺮي‬1. бењунар будан, соњиби пешаю њирфае набудан. 2. беистеъдодї, беќобилиятї, белаёќатї; ноўњдабарої. БЕЊУНАРОНА ‫ ﺑﻲﻫﻨﺮاﻧﻪ‬беистеъдодона, белаёќатона; ноўњдабароёна. БЕЊУРМАТ ‫ ﺑﻲﺣﺮﻣﺖ‬беиззат, беэњтиром, беобрў; беќадру беэътибор; бењурмат кардан обрўи касеро резондан. БЕЊУРМАТЇ ‫ ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ‬беэњтиромї, беодобї, густохї (дар њаќќи касе ё чизе).

БЕЧАШМЇ ‫ ﺑﻲﭼﺸﻤﻲ‬нобиної, кўрї, кўр будан, нобино будан. БЕЧАШМУРЎ ‫ ﺑﻲﭼﺸﻢورو‬бењаё, густох. БЕЧАШМУРЎЇ њаёї.

‫ﺑﻲﭼﺸﻢوروﻳﻲ‬

маљ. густохї, бе-

БЕЧИЗ ‫ ﺑﻲﭼﻴﺰ‬1. он ки молу чиз надорад, нодор: бечизу чора. 2. гуфт. беасос, бесабаб, бењуда: бечиз намегўянд, ки…, бечиз нест, ки… БЕЧИЗЇ баѓалї.

‫ﺑﻲﭼﻴﺰي‬

бечиз будан, нодорї; кам-

БЕЧОРА ‫ ﺑﻴﭽﺎره‬1. он ки барои бењбудии кори худ чораю илољ надорад, дармонда; ољиз. 2. камбаѓал, бенаво, фаќир; бепушту паноњ: дењќони бечора, косиби бечора, бекасу бечора, бечораю бенаво, беваву бечора. 3. бадбахт, бетолеъ, шўрбахт (бештар њангоми ѓамхорї ва ё изњори таассуф ба њоли касе мегўянд): модари бечора, зани бечора, ошиќи бечора; бечора шудан а) ноилољ (ночор) шудан, танг шудан (-и њоли касе); б) ољизу дармонда шудан; камбаѓалу бенаво шудан; в) бадбахт (берўзї) шудан. БЕЧОРАВОР ‫ ﺑﻴﭽﺎرهوار‬мисли бечора, монанди бечора; камбаѓалона, фаќирона. БЕЧОРАГЇ ‫ ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ‬1. ночорї, ноилољї. 2. камбаѓалї, тангдастї, бенавої, фаќр. 3. гуфт. касбу кори каммузду фаќирона; машѓулият ва зиндагии хоксорона; бечорагї кардан бо кори каммузд машѓул будан; бо кори каммузд рўз гузаронидан. БЕЧОРАПАРВАР

‫ﺑﻴﭽﺎرهﭘﺮور‬

он ки ба дар-

БЕЧ __________________________________________________________________________________ – 198 – мондагону мўњтољон лутфу эњсон мекунад, дасти ёрї дароз карданро дўст медорад; муќ. камбаѓалпарвар. БЕЧОРАЊОЛ ‫ ﺑﻴﭽﺎرهﺣﺎل‬1. камбаѓал, тангдаст. 2. фаќирона, камбаѓалона. БЕЧУН ‫ ﺑﻴﭽﻮن‬1. бемонанд, бемисл, беназир. 2. д. яке аз сифатњои Худо; бечуну чаро бегуфтугў, бе шарту шароит; њатман, албатта: бечуну чаро иљро кардан, бечуну чаро розї шудан. БЕЧУНЇ зирї.

‫ﺑﻴﭽﻮﻧﻲ‬

бењамтої, бемонандї, бена-

БЕЧУНУЧАРО ‫ ﺑﻲﭼﻮنوﭼﺮا‬њатмї, бешак, он чиро, ки дар борааш шак намекунанд. БЕЉАВОБ ‫ ﺑﻲﺟﻮاب‬љавоб нагардонда, посух нагуфта; бељавоб мондан а) љавоб нагардондан (ба савол, нома, мактуб ва ѓ.); номаи љавобї нанавиштан; б) иљро нашудан. БЕЉАВЊАР нотавон.

‫ﺑﻲﺟﻮﻫﺮ‬

беасл, белаёќат, бемаѓз;

БЕЉАВЊАРЇ ‫ﺑﻲﺟﻮﻫﺮي‬ нотавонї, беаслї.

БЕЉО ‫ ﺑﻴﺠﺎ‬1. он ки барои истиќомат љой (сарпаноњ) надорад, бехона, беманзил. 2. бемаврид, бемавќеъ: хандаи бељо. 3. бењуда, барабас; бесабаб: бељо набудани гапи касе, бељо набудани шубња ё гумони касе; чизеро аз љояш бељо кардан чизеро аз љое ба љои дигар бурдан, љои чизеро таѓйир додан, аз љояш љунбондан; ◊ бељо ќадам мондан кори нодуруст кардан, бемулоњиза кор кардан; рафтори ношоиста кардан, аз роњи дуруст баромадан; авзои касе бељо шудан таѓйир ёфтани намуди зоњирии касе; таѓйир ёфтани њоли касе; дили касе бељо шудан ниг. бењузур (дили касе бењузур шудан); дили касеро бељо кардан дили касеро вайрон кардан, дили касеро бењузур кардан; чашми касе бељо будан аз њоли табиї баромадани нигоњи касе; аз њаракат ва рафтори касе зоњир гаштани ќасди бади он; бељо не гуфт. бад нест: одами бељо не; хаёлаш бељо гуфт. хаёлаш парешон, мушаввашхотир. БЕЉОГАРД ‫ ﺑﻴﺠﺎﮔﺮد‬гандагард, бетартиб, айёш. БЕЉОГАРДЇ ‫ ﺑﻴﺠﺎﮔﺮدي‬гандагардї, айёшї.

белаёќатї,

бемаѓзї;

БЕЉОДА І ‫ ﺑﻴﺠﺎده‬маъд. як навъ санги сурх ё зардранги ёќутмонанд, ки хосияти ќањрабої дорад.

БЕЉАЗО ‫ ﺑﻲﺟﺰا‬љазо надида, бидуни подош ба амали бад: бељазо мондан, бељазо гузоштан.

БЕЉОДА ІІ ‫ ﺑﻴﺠﺎده‬бероњ, роњ надошта.

БЕЉАМОЛ ‫ ﺑﻲﺟﻤﺎل‬нозебо, зишт, бењусн.

БЕЉОДАГЇ ‫ ﺑﻴﺠﺎدﮔﻲ‬бероњї, роњ надоштан.

БЕЉАНЉОЛ ‫ ﺑﻲﺟﻨﺠﺎل‬љанљол накарда, бидуни низову кашмакаш; оромона; ◊ сари бељанљоли худро ба љанљол гузоштан кореро, ки кардан ё ба он њамроњ шудан нашояд, карда, худро ба ташвиш монондан.

БЕЉОДАГУН ‫ ﺑﻴﺠﺎدهﮔﻮن‬кит. сурхранг, сурх, лаби сурхранг.

БЕЉАРАНГ ‫ ﺑﻲﺟﺮﻧﮓ‬:њамсадоњои бељаранг збш. њамсадоњое, ки бе иштироки садо ба вуљуд меоянд (аз ќабили к,п,с,т…). БЕЉИГАР ‫ ﺑﻲﺟﮕﺮ‬тарсончак, буздил, тарсу, бељуръат. БЕЉИЛО ‫ ﺑﻲﺟﻼ‬љилонадошта; сайќалнаёфта. БЕЉИРМ ‫ ﺑﻲﺟﺮم‬гуфт. он чи наќсе надорад, беиллат, беайб, њељ доѓу лаккае надошта: зардолуи бељирм, чењраи бељирм. БЕЉИЊАТ ‫ ﺑﻲﺟﻬﺖ‬бесабаб, бењуда, беасос. БЕЉИЊОЗ ‫ ﺑﻲﺟﻬﺎز‬1. бисоту афзорнадошта, беасбобу анљом (оид ба хона). 2. бебисот, љињознадошта (оид ба духтар).

БЕЉОДАЛАБ ‫ ﺑﻴﺠﺎدهﻟﺐ‬сурхлаб, лаби сурх. БЕЉОДАРАНГ ‫ ﺑﻴﺠﺎدهرﻧﮓ‬ниг. бељодагун. БЕЉОЙ ‫ ﺑﻴﺠﺎي‬бехонаву дар, бесарпаноњ. БЕЉОЙГОЊ ‫ ﺑﻴﺠﺎﻳﮕﺎه‬ниг. бељой. БЕЉОН ‫ ﺑﻴﺠﺎن‬1. мурда, ѓайризинда; кушта: љасади бељон; бељон кардан (намудан) куштан, ќатл кардан. 2. маљ. бемадор, бењол, камќувват; муќ. нимљон; ◊ биёбони бељон биёбони бегиёњу бедарахти хомўш ва беодам; моли бељон чизу чораи рўзгор (ѓайри њайвонот); муќоб. моли љондор. БЕЉОНЇ ‫ ﺑﻴﺠﺎﻧﻲ‬1. бељон будан, рўњ надоштан, мурдагї. 2. маљ. бењолї, бемадорї, беќувватї. БЕЉОХАРЉЇ ‫ ﺑﻴﺠﺎﺧﺮﺟﻲ‬харљи бењуда кардан, харљи бемавќеъ; исрофкорї.

БЕШ __________________________________________________________________________________ – 199 – БЕЉУРМ ‫ ﺑﻲﺟﺮم‬бегуноњ, надоштани гуноњ. БЕЉУРЪАТ ‫ ﺑﻲﺟﺮﺋﺖ‬он ки љуръат надорад, буздил, тарсончак. БЕЉУРЪАТЇ ‫ ﺑﻲﺟﺮﺋﺘﻲ‬беќатъиятї; буздилї, тарсончакї: бељуръатї кардан. БЕЉУРЪАТОНА ‫ ﺑﻲﺟﺮﺋﺘﺎﻧﻪ‬љуръат накарда; дудила шуда, ба таври ѓайриќатъї; буздилона.

шубња. БЕШАКЛ ‫ ﺑﻲﺷﻜﻞ‬шакли муайян надошта. БЕШАКЛЇ ‫ ﺑﻲﺷﻜﻠﻲ‬бешакл будан, надоштани шакли муайян. БЕШАМОЛ ‫ ﺑﻲﺷﻤﺎل‬шамолнадошта, боднава– занда, бебод: рўзњои бешамол. БЕШАМОЛЇ ‫ ﺑﻲﺷﻤﺎﻟﻲ‬бешамол будан, навазидани бод, бебодї.

БЕШ ‫ ﺑﻴﺶ‬бисёр, зиёд, афзун: аз њама беш зиёдтар аз дигарон: аз њама беш пахта чидан; аз андоза (њад) беш беандоза; бенињоят зиёд; беш аз беш торафт бештар, рўз аз рўз афзун; беш аз пеш аз пештара зиёдтар; назар ба пештара бештар; беш аз њисоб бењисоб, бешумор; бенињоят зиёд; каму беш ниг. кам (каму беш).

БЕШАРАФЇ ‫ ﺑﻲﺷﺮﻓﻲ‬бевиљдонї, беномусї; беобрўї, расвої: бешарафї кардан.

БЕШ//БИШ ‫ ﺑﻴﺶ‬гиёњест, ки решаи он зањри ќотил аст, њалоњил.

БЕШАРИК ‫ ﺑﻲﺷﺮﻳﻚ‬њамроњнадошта, бењамкор, беанбоз, танњо.

БЕША ‫ ﺑﻴﺸﻪ‬дарахтзори табиї ва худрў, љангал; майдони сердарахт; беша бе шеру дарё бе моњї намешавад (зарб.).

БЕШАРМ ‫ ﺑﻲﺷﺮم‬он ки шарму њаё надорад, бењаё, беору номус; берў, густох.

БЕШАБОЃ ‫ ﺑﻴﺸﻪﺑﺎغ‬боѓи сердарахти ѓулї. БЕШАБОН ‫ ﺑﻴﺸﻪﺑﺎن‬он ки бешаро посбонї мекунад, посбони беша, љангалбон. БЕШАБОНЇ ‫ ﺑﻴﺸﻪﺑﺎﻧﻲ‬касбу кори бешабон; посбонии беша, љангалбонї.

‫ ﺑﻲﺷﻮق‬ниг. бењавас. БЕШАВЊАР ‫ ﺑﻲﺷﻮﻫﺮ‬зане, ки БЕШАВЌ

‫ﺑﻲﺷﻮﻫﺮي‬

БЕШАРАФОНА ‫ ﺑﻲﺷﺮﻓﺎﻧﻪ‬бо бевиљдонї, беномусона; беобрўёна.

БЕШАРМЇ ‫ ﺑﻲﺷﺮﻣﻲ‬бењаёї, беномусї; берўї, густохї: бешармї кардан. БЕШАРМОНА ‫ ﺑﻲﺷﺮﻣﺎﻧﻪ‬1. беорона, беномусона, берўёна, бевиљдонона: даъвои бешармона, дурўѓи бешармона. 2. бидуни шарм, ору номус накарда: бешармона дурўѓ гуфтан. БЕШАРОФАТ ‫ ﺑﻲﺷﺮاﻓﺖ‬ниг. бешараф. БЕШАРОФАТЇ ‫ ﺑﻲﺷﺮاﻓﺘﻲ‬ниг. бешарафї.

шавњар надорад,

бешў, бевазан.

БЕШАВЊАРЇ занї.

БЕШАРАФ ‫ ﺑﻲﺷﺮف‬бевиљдон, беору номус, бешарму њаё; беобрў, беиззат.

бешавњар будан, бева-

БЕШАФЌАТ ‫ ﺑﻲﺷﻔﻘﺖ‬берањм, дилсахт, сангдил. БЕШАФЌАТЇ сахтї.

‫ ﺑﻲﺷﻔﻘﺘﻲ‬берањмї, сангдилї, дил-

БЕШАДОР ‫ ﺑﻴﺸﻪدار‬бешадошта, љангалдор; сербеша: минтаќањои бешадор.

БЕШАХС ‫ ﺑﻲﺷﺨﺺ‬грам. 1. бемубтадо, номаълуммубтадо; љумлаи бешахс љумлаи яктаркибае, ки танњо аз як сараъзо – хабар иборат буда, шахсро ифода намекунад: бояд кард, мебоист кард. 2. феъле, ки дар шахси сеюми танњо амалу њолати худ аз худ воќеъшавандаро мефањмонад: шаб шуд, торик шуд.

БЕШАДОРЇ ‫ ﺑﻴﺸﻪداري‬ниг. љангалпарварї.

БЕШАЊРЇ ‫ ﺑﻲﺷﻬﺮي‬аз шањру диёри худ људо ва дур будан; дурї аз ватан, ѓарибї.

БЕШАГЇ ‫ ﺑﻴﺸﮕﻲ‬мансуб ба беша; дар беша рўида, љангалї: гулњои бешагї. БЕШАДАШТ ‫ ﺑﻴﺸﻪ دﺷﺖ‬љуѓр. минтаќаи даште, ки љо-љо бешањои хурд дорад, љангалдашт.

БЕШАДОШТА ‫ ﺑﻴﺸﻪداﺷﺘﻪ‬ниг. бешадор. БЕШАЗОР ‫ ﺑﻴﺸﻪزار‬1. ниг. беша. 2. љое, ки бешањои зиёд воќеъ аст. БЕШАК(К)

‫ﺑﻲﺷﻚ‬

ниг. бешубња: бешак(к)у

БЕШИКАСТ ‫ ﺑﻲﺷﻜﺴﺖ‬шикастнопазир, мустањкам, ќавї. БЕШИКВА ‫ ﺑﻲﺷﻜﻮه‬шикоят накарда, бидуни шикваву гила.

БЕШ __________________________________________________________________________________ – 200 – БЕШИНА ‫ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ‬бештарин, њадди аксар. БЕШИР ‫ ﺑﻲﺷﻴﺮ‬ширнадињанда, ширдињиро ќатъкарда: гови бешир: гови бешир овози баланд дорад (зарб.). БЕШИТОБ ‫ ﺑﻲﺷﺘﺎب‬бидуни шитоб, саросема нашуда, оромона. БЕШЇ ‫ ﺑﻴﺸﻲ‬1. афзунї, зиёдат, афзоиш. 2. маљ. зиёдаталабї, истизодат. БЕШОГИРД ‫ ﺑﻲﺷﺎﮔﺮد‬касе, ки шогирд надорад: устои бешогирд.

БЕЭЊТИЁТ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎط‬1. он ки дар иљрои корњо эњтиётро риоя намекунад ва насанљида суханеро мегўяд, ё кореро мекунад, ноэњтиёткор. 2. ниг. беэњтиётона. БЕЭЊТИЁТЇ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ‬беэњтиёт будан, ноэњтиёткорї; ѓайри оќибатандешї: беэњтиётї кардан. БЕЭЊТИЁТОНА ‫ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﺎﻧﻪ‬1. он чи на аз рўи эњтиёт карда ё гуфта шудааст, бемулоњиза: сухани беэњтиётона, љавоби беэњтиётона. 2. на аз рўи эњтиёт, эњтиёт накарда, бепарвоёна.

БЕШОХ ‫ ﺑﻲﺷﺎخ‬1. он чи шох надорад (хоњ гов, буз, оњу ва ѓ. инњо ва хоњ нињолу дарахте, ки шоха набаровардааст ё шохааш шикастааст): гови бешох, дарахти бешоху барг. 2. гуфт., маљ. бетарбия, густох.

БЕЭЊТИЁЉЇ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﺟﻲ‬беэњтиёљ будан, ниёзу эњтиёљ надоштан, мўњтољ набудан.

БЕШОХА ‫ ﺑﻲﺷﺎﺧﻪ‬дарахти шохнабароварда ё шохаву навдааш шикаста.

БЕЭЊТИРОМ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﺮام‬он ки њурмату эњтиром надорад, беобрў.

БЕШТАР ‫ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬1. сифати дараљаи ќиёсї аз беш; зиёдтар, бисёртар, афзунтар: бештар аз…, бештар аз њама. 2. аксари ваќт, аксаран; бештари… аксари…, ќисми зиёди…, ќисми асосии…, аѓлаби…

БЕЭЊТИРОМОНА ‫ ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﺎﻧﻪ‬эњтиром накарда, њурмату иззатро ба љо наоварда.

БЕШТАРИН ‫ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬сифати дараљаи олї аз бештар; аксар, аѓлаб, дорои миќдор ва кайфияти болотарин. БЕШУБЊА ‫ ﺑﻲﺷﺒﻬﻪ‬бегумон, бешак, албатта; бегуфтугў, бечуну чаро. БЕШУМАР ‫ ﺑﻲﺷﻤﺮ‬ниг. бешумор. БЕШУМОР ‫ ﺑﻲﺷﻤﺎر‬бењисоб, беадад, аз њад афзун, бисёр зиёд: даромади бешумор, сарвати бешумор, ранљи бешумор. БЕШУМУР ‫ ﺑﻲﺷﻤﺮ‬ниг. бешумор. БЕШУУР ‫ ﺑﻲﺷﻌﻮر‬1. он ки шуур надорад, бефањм, беаќлу фаросат. 2. ниг. бешуурона. БЕШУУРЇ ‫ ﺑﻲﺷﻌﻮري‬шуур надоштан, бефањмї, беаќлию бефаросатї. БЕШУУРОНА ‫ ﺑﻲﺷﻌﻮراﻧﻪ‬бењушона, худ ба худ; беидрок, беихтиёр. БЕШЎ(Й) (‫ ﺑﻲﺷﻮ)ي‬ниг. бешавњар. БЕШЎЇ ‫ ﺑﻲﺷﻮﻳﻲ‬ниг. бешавњарї. БЕШЎХЇ љиддї.

‫ ﺑﻲﺷﻮﺧﻲ‬бидуни њазлу шўхї, ба таври

БЕЭЊТИЁЉ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎج‬бидуни эњтиёљ; њољатнадошта, бениёз, мўњтољнабуда.

БЕЭЊТИРОМЇ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ‬эњтиром накардан, бењурматї, беиззатї; беэњтиромї кардан иззату эњтироми касеро ба љо наовардан, нисбат ба касе бењурматї кардан. БЕЭЪТИБОР ‫ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر‬1. он ки эътибор надорад, беќадру ќимат, беобрў: беэътибор кардан, беэътибор шудан. 2. аз эътибор соќит, ањамияташро гумкарда, бекора, мансух (дар бораи њуљљатњо): беэътибор донистан, беэътибор њисоб кардан. БЕЭЪТИБОРЇ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎري‬1. эътибор надоштан; беќадрї, ќадру ќимат ва обрў надоштан. 2. соќит аз эътибор, эътибор ва ањамияти худро гум кардан (-и њуљљат). БЕЭЪТИБОРОНА ‫ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎراﻧﻪ‬эътибор надода, беањамиятона; назарногирона, нописандона: беэътиборона даст афшондан. БЕЭЪТИДОЛ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﺪال‬аз дараљаи миёна беруншуда, аз њарфи эътидол баромада, ѓайримўътадилї. БЕЭЪТИДОЛЇ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﺪاﻟﻲ‬беэътидол будан, аз дараљаи миёна берун шудан, ѓайримўътадил. БЕЭЪТИЌОД ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻘﺎد‬1. он ки ба чизе эътиќод надорад; нобовар, боварнакунанда. 2. бедин, бемазњаб.

БИД __________________________________________________________________________________ – 201 – БЕЭЪТИЌОДЇ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻘﺎدي‬1. беэътиќод будан, мўътаќид набудан, бовар надоштан ба чизе. 2. бединї, бемазњабї. БЕЭЪТИМОД ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎد‬он ки ќобили эътимод нест, ба он бовар кардан мумкин нест, номўътамад. БЕЭЪТИМОДЇ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي‬ќобили эътимод набудан, номўътамадї; нобоварї. БЕЭЪТИНО ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ‬1. бедиќќат, беэътибор, бетаваљљўњ: беэътино шудан. 2. ниг. беэътиноёна. БЕЭЪТИНОЁНА ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﺎﻧﻪ‬бедиќќатона, ањамият надода; писанд накарда, нописандона: назари беэътиноёна, беэътиноёна гап задан, беэътиноёна нигоњ кардан; беэътиноёна гўш кардан. БЕЭЪТИНОЇ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ‬эътино накардан, эътибор надодан, таваљљўњ зоњир накардан, бетаваљљўњї; нописандї: беэътиної кардан; бо беэътиної беэътиноёна, эътибор надода; нописандона. БЕЭЪТИРОЗ ‫ ﺑﻲاﻋﺘﺮاض‬эътироз накарда, норозигї баён накарда, муќобилат нишон надода.

‫ ﺑﻲ ﻳﺮاق‬ниг. бесилоњ. БЕЯРОЌЇ ‫ ﺑﻲ ﻳﺮاﻗﻲ‬ниг. бесилоњї. БИАТЛОН лот. ‫ ﺑﻴﺌَﺘﻼن‬варз. навъи бозии зими-

БЕЯРОЌ

стона, ки аз лижаронию тирандозї иборат аст.

БИБИКАЙВОНЇ ‫ ﺑﻴﺒﻲﻛﻴﻮاﻧﻲ‬зани одатан кўњансоле, ки дар маъракањои занон бо нону ошмонї машѓул мешавад ва сардори маърака дар дастархондорї њисоб меёбад, ходим, кайвонї. БИБИКАЛОН ‫ ﺑﻴﺒﻲﻛﻼن‬1. модари бибї, модари модаркалон ва бобо. 2. гуфт. хонум, кадбону. БИБИОТУН ‫ ﺑﻴﺒﻲآﺗﻮن‬књн. 1. мактабдори мактаби духтарона. 2. зани аз адабиёти динї бохабар, ки дар маъракањои занон дар ин борањо ваъзгўї мекунад. БИБИСЕШАНБЕ ‫ ﺑﻴﺒﻲﺳﻪﺷﻨﺒﻪ‬маъракаи занони хурофотпараст, ки рўзњои сешанбе бо нияту назре барпо мегардад ва дар он отунњо аз

китобњои динию ѓайридинї порчањо мехонанд. БИБИХАЛИФА ‫ ﺑﻴﺒﻲﺧﻠﻴﻔﻪ‬књн. мактаби духтарона, бибиотун.

мактабдори

БИБИЧА ‫ ﺑﻴﺒﻴﭽﻪ‬1. шакли тасѓири бибї. 2. модар. БИБИЉОН ‫ ﺑﻴﺒﻴﺠﺎن‬шакли навозишии бибї. БИБЇ ‫ ﺑﻴﺒﻲ‬1. модаркалон, модари падар ё модар. 2. гуфт. модар, волида. 3. калимаи мурољиати эњтиромона ба занони калонсол. 4. љузъи таркибии исми хоси занона: Нурбибї, Зайнаббибї, Бибиоиша... (муќ. бону, хонум). БИБЛИОГРАФИЯ ‫ ﺑﺒﻠﻴﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬1. тасвири илмии чигунагии китобњо ва тартиб додани фењристи онњо, китобиёт, китобнигорї. 2. илм дар бораи тарз ва усулњои тасвири китобњо ва тартибдињии фењристи адабиёт. БИБЛИОГРАФЇ ‫ ﺑﺒﻠﻴﺎﮔﺮﻓﻲ‬мансуб ба библиография: шўъбаи библиографї. БИГЗОР ‫ ﺑﮕﺬار‬шакли кўтоњшудаи бигузор. БИГИЗ т. ‫ ﺑﮕﺰ‬гуфт., ниг. дирафш I. БИГМОЗ т. ‫ ﺑﮕﻤﺎز‬кит. 1. шароб, май, бода. 2. маљ. пиёлаи шароб. БИГУЗОР ‫ ﺑﮕﺬار‬1. феъли фармоиш аз (би)гузоштан. 2. њиссачаи модалї-иродавї мон, мон, ки…, њамин тавр бояд шавад, њамин тавр шуданаш лозим. БИДАВ ‫ ﺑﺪو‬:аспи бидав аспи даванда, аспи тезрафтор. БИДАСТ ‫ ﺑﺪﺳﺖ‬як ваљаб, бидист. БИДИР-БИДИР ‫ ﺑﺪرﺑﺪر‬:бидир-бидир кардан ба касе навбат надода, густохона ва беистињола гап задан; сергапї кардан. БИДИРРОС ‫ ﺑﺪراس‬ниг. бидир-бидир; бидиррос задан чолокона гап задан; сергапї кардан. БИДОАТ а. ‫ ﺑﺪاﺋﺖ‬ниг. бидоят. БИДОН I ‫ ﺑﺪان‬1. феъли фармоиш аз (би)донистан. 2. таър. «Бидон» - номи яке аз китобњои таълими забони арабї, ки ба забони тољикї тартиб дода шуда буд ва дар мадрасањои ќадим њамчун китоби дарсии ибтидої истифода мебурданд (аввали он китоб бо калимаи бидон шурўъ мешуд). БИДОН II ‫ ﺑﺪان‬зарфи нисбатан калони филизї (тунукагї) барои моеот.

БИД

__________________________________________________________________________________ – 202 – БИДОЯТ а. бадв.

‫ﺑﺪاﻳﺖ‬

кит. ибтидо, оѓоз, шурўъ,

БИДРУД ‫ ﺑﺪرود‬ниг. падруд. БИДУНИ ‫ ﺑﺪون‬пешоянд бе, ѓайр аз, аз ѓайри…, ѓайри…: бидуни ин, бидуни хато, бидуни шубња, бидуни њисоб. БИДЪАТ а. ‫ ﺑﺪﻋﺖ‬д. 1. аќида ва ќоидањои нав дар дин, ки мухолифи таълимоти њукмрони дин мебошад; дар ислом њар унсур ва ќоидаи нав, ки баъди Муњаммад (с) пайдо мешуд, бидъат ном мегирифт. 2. риоя накардани расму одати маълум, берун рафтан аз расму одати маълум; ањли бидъат онњое, ки аз дин рў нагардонда бошанд њам, ќоида ва њукми шариатро риоя намекунанд. БИДЪАТКОР ‫ ﺑﺪﻋﺖﻛﺎر‬д. он ки аз дин рў нагардонда бошад њам, баъзе аз расму ќоида ва њукми шариатро риоя намекунад ва бо роњи наве рафтан мехоњад.

бодиянишин. бизан ‫ ﺑﺰن‬феъли фармоиш аз (би)задан; задухўрд, даргирї. БИЗАН ‫ ﺑﺰن‬моњир, чусту чолок; гузаро. БИЗАНГОЊ ‫ ﺑﺰﻧﮕﺎه‬кит. љои хатарнок, мањалли дуздон ва роњзанон. БИЗЗАРУРАТ а. ‫ ﺑﺎﻟﻀﺮورت‬кит. аз рўи зарурат, заруратан; ночор. БИЗЗОТ а. ‫ ﺑﺎﻟﺬات‬кит. зотан, аслан; моњиятан. БИЗНЕС англ. ‫ ﺑﺰﻧﻴﺲ‬кору машѓулияте, ки бо маќсади ба даст даровардани фоида ва сарватманд шудан анљом дода мешавад, кору машѓулияти сердаромад; корчаллонї, бозаргонї. БИЗНЕСМЕН англ. ‫ ﺑﺰﻧﻴﺴﻤﻴﻦ‬корчаллон; бозаргон, савдогар, тољир; соњиби муассисаи тиљоратї ва саноатї.

БИЁ ‫ ﺑﻴﺎ‬1. феъли фармоиш аз (би)омадан. 2. њиссачаи модалї-иродавї, ки маънои хоњиш ва даъват ба кореро ифода мекунад: биёед мехонем, биё мон…

БИЗОАТ а. бисот.

БИЁБОН ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎن‬сањрои васеи беобу беалаф ва ё каму беш гиёњњои худрўи ёбої дошта, чўл, дашт, бодия; биёбони мурда маљ. биёбони беобу алаф; ѓўли биёбон деви бадњайбати афсонавие, ки гўё дар биёбон мезистааст.

БИЗЪ(А) а. ‫ ﺑﻀﻊ‬књн. 1. шуморањои аз 3 то 9. 2. чанд, якчанд.

БИЁБОНГАРД ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنﮔﺮد‬тайкунандаи биёбон, биёбоннавард. БИЁБОНГАРДЇ ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنﮔﺮدي‬биёбоннавардї; дар биёбон умр ба сар бурдан. БИЁБОНЗУДОЇ ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنزداﻳﻲ‬нав. ободонии биёбон, табдили биёбон ба навоњї ва минтаќањои сарсабз бо василаи корњои обрасонї ва нињолшинонї. БИЁБОНЇ ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬мансуб ба биёбон; гули биёбонї гули сањрої. БИЁБОНМАРГ ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنﻣﺮگ‬кит. 1. дар биёбон мурда. 2. бе ному нишон, гумшуда. БИЁБОННАВАРД ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنﻧﻮرد‬ниг. биёбонгард. БИЁБОННАВАРДЇ ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنﻧﻮردي‬ниг. биёбонгардї. БИЁБОННИШИН ‫ ﺑﻴﺎﺑﺎنﻧﺸﻴﻦ‬он ки дар биёбон зисту зиндагонї мекунад, сокини биёбон,

‫ﺑﻀﺎﻋﺖ‬

молу чиз, чизу чора, дорої;

БИЗОН лот. ‫ ﺑﺰان‬зоол. гови ёбоии амрикої.

БИЙ т. ‫ ﺑﻲ‬таър. яке аз рутбањои олї дар аморати Бухоро. БИКА ‫ ﺑﻜﻪ‬гуфт. хонум (дар Бухоро занони соњибэњтиром ва давлатмандро чунин хитоб мекарданд); муќ. бибї, хотун, бону. БИКР а. ‫ ﺑﻜﺮ‬1. дўшиза, афифа; духтар (-и ба шавњар набаромада). 2. маљ. љое, ки пои одамизодро надидааст ва ё дасти он нарасидааст (мас., замин, биёбон, беша ва ѓ.). 3. маљ. нав, тару тоза: фикри бикр, мазмуни бикр. БИКРУЛАМАЛ а. ‫ ﺑﻜﺮاﻟﻌﻤﻞ‬тозакор, навкор, дар фаъолияти корї навандеш. БИЛЕТ фр. ‫ ﺑﻠﻴﺖ‬1. њуљљат барои истифода аз наќлиёт (ќатора, њавопаймо, автобус ва ѓ.) ва ё барои дохил шудан ба тамошогоњњо (кино, театр ва ѓ.), ки ба ивази пул медињанд; пата (барои ќатора), чипта: билет гирифтан, билет додан, билет харидан. 2. њуљљати расмї (одатан ба шакли китобча ё дафтарча), ки аз тааллуќ доштан ба ягон созмон, њизб ва ё аз ўњдадор будан дар коре шањодат медињад:

БИМ

__________________________________________________________________________________ – 203 – билети њизбї, билети њарбї, билети донишљўй. 3. вараќае, ки дар он саволњои имтињонї навишта шудааст: билети имтињонї. БИЛЕТФУРЎШ ‫ ﺑﻠﻴﺖﻓﺮوش‬он ки билет мефурўшад, фурўшандаи билет, чиптафурўш. БИЛЕТФУРЎШЇ ‫ ﺑﻠﻴﺖﻓﺮوﺷﻲ‬амали билетфурўш; билет (1) фурўхтан; чиптафурўшї. БИЛКУЛЛ а. ‫ ﺑﺎﻟﻜﻞ‬ба таври куллї, ба куллї, куллан, тамоман. БИЛЌУВВА а. ‫ه‬‫ ﺑﺎﻟﻘﻮ‬дар ќувват ва имконият, ба њолати зуњур ва вуќўъ нопайваста, аз ќувва ба феъл наомада. БИЛЛАЊ а. ‫ ﺑﺎﷲ‬ниг. биллоњ. БИЛИЯРД фр. ‫ ﺑﻠﻴﺮد‬навъи бозї бо гўйњо ва чўби билиярдбозї (кий), ки дар рўи мизи махсус сурат мегирад. БИЛИЯРДБОЗ ‫ ﺑﻠﻴﺮدﺑﺎز‬он ки билиярд бозї мекунад ва дар бозии билиярд малака ва мањорат дорад. БИЛИЯРДБОЗЇ ‫ ﺑﻠﻴﺮدﺑﺎزي‬1. ниг. билиярд. 2. мансуб ба бозии билиярд: хонаи билиярдбозї. БИЛЛИОН фр. ‫ ﺑﻠﻴﺎن‬адади муодили њазор миллион, миллиард. БИЛЛОЊ а. ‫ ﺑﺎﷲ‬калимаи ќасам, ки барои бовар кунондани касе ба чизе ё коре истифода мебаранд: ба Худо ки, ќасам ба Худо; биллоњ гуфт. ќасам ба Худо. БИЛМАРРА а. ‫ ﺑﺎﻟﻤﺮّه‬кит. 1. якбора, дафъатан. 2. тамоман, њама. БИЛМУОЯНА а. ‫ ﺑﺎﻟﻤﻌﺎﻳﻨﻪ‬кит. 1. бо чашмони худ дида. 2. аён ва ошкоро. БИЛО а. ‫ ﺑﻼ‬пешванди инкорї дар калима ва иборањои аз забони арабї иќтибосшуда; бе, бидуни…, ѓайри… (мас., биловосита, билоирода, билоистисно).

‫ﺑﻼﻋﻤﻞ‬

БИЛОАМАЛ а. лоамал.

кит. беамал: илми би-

БИЛОД а. ‫ ﺑﻼد‬љ. балад (балда). БИЛОИВАЗ а. ройгон.

‫ﺑﻼﻋﻮض‬

БИЛОИРОДА а. ихтиёр.

беиваз, бебадал; муфт,

‫ ﺑﻼاراده‬кит. аз ѓайри хоњиш ва

БИЛОЛ а. ‫ ﺑﻼل‬кит. 1. об ва чизе, ки бо он гулўро тар мекунанд. 2. таър. номи муаззини њабашї, ки дар замони Муњаммад (с) мезист. БИЛОНИЊОЯ а. ‫ ﺑﻼﻧﻬﺎﻳﻪ‬кит. бенињоят, аз њад зиёд: саломи билонињоя. БИЛООХИР а. ‫ ﺑﻼاﺧﺮ‬беохир, беинтињо. БИЛОТАВАЌЌУФ а. ваќќуф.

‫ﺑﻼﺗﻮﻗﻒ‬

кит., ниг. бета-

БИЛОТАЪХИР а. ‫ ﺑﻼﺗﺄﺧﻴﺮ‬кит., ниг. бетаъхир. БИЛОХИРА а. ‫ ﺑﺎﻵﺧﺮه‬дар охир, ахиран; нињоят, дар нињояти кор. БИЛФАВР а. ‫ ﺑﺎﻟﻔﻮر‬фавран, дарњол, даррав. БИЛФАРЗ а. ‫ ﺑﺎﻟﻔﺮض‬фаразан, аз рўи фарз, фарз кардем, ки… БИЛФЕЪЛ а. ‫ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬кит. дар амал, дар воќеъ, воќеан; дар њоли њозир, њоло, феълан. БИЛХОС(С)А а. махсусан. БИЛЉУМЛА а. хуллас.

‫ﺑﺎﻟﺨﺎﺻﻪ‬ ‫ﺑﺎﻟﺠﻤﻠﻪ‬

хусусан, алалхусус,

умуман, хулоса (тан),

БИЛЪАКС а. ‫ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‬ниг. баръакс. БИЛЯРД ‫ ﺑﻠﻴﺮد‬ниг. билиярд. БИЛЯРДБОЗ ‫ ﺑﻠﻴﺮدﺑﺎز‬ниг. билиярд. БИЛЯРДБОЗЇ ‫ ﺑﻠﻴﺮﺑﺎزي‬ниг. билиярдбозї. БИМ ‫ ﺑﻴﻢ‬тарс, њарос; хавф, хатар: бими гуруснагї, бими марг, биму њарос, аз бими он ки…; бим додан тарсондан; бим доштан аз чизе (касе) хавф доштан аз чизе (касе); дар бим афтодан ба тарсу воњима афтодан; дар бим шудан тарсидан, ба воњима афтодан. БИМА ‫ ﺑﻴﻤﻪ‬1. ќарордоде, ки миёни ду тараф (бимагузор ва бимагар) баста шуда, дар асоси он бимагар бо гирифтани маблаѓи муайян аз тарафи бимагузор ўњдадор мешавад, то ўро њангоми дучор шудан ба хатарњои эњтимолї (сўхтор, сел ва ѓ.) њимоя карда, маблаѓи зиёни воридшударо љуброн намояд, суѓурта. 2. ширкат ё созмоне, ки корњои марбут ба бимаро анљом медињад, ширкати суѓурта. 3. дорои замонат ва масъулият њангоми рўй додани хатар ё осеб дидан. БИМАГАР ‫ ﺑﻴﻤﻪﮔﺮ‬шахси њуќуќї ё воќеї, ки ўњдадор аст, то шахси бимагузорро дар мав-

БИМ __________________________________________________________________________________ – 204 – риди дучор шудан ба хатари эњтимолї њимоят ё зарари ўро љуброн кунад; суѓуртакунанда. БИМАГУЗОР ‫ ﺑﻴﻤﻪﮔﺬار‬шахси воќеї ё њуќуќї, ки сармоя, амвол ва љони худро бима кардааст, суѓурташаванда. БИМАНОМА ‫ ﺑﻴﻤﻪﻧﺎﻣﻪ‬нав. ќарордоди бима, ки дар он шартњо ва њуќуќњои бимагузор ва бимагар зикр шудааст. БИМАШУДА ‫ ﺑﻴﻤﻪﺷﺪه‬ниг. бимагузор. БИМГОЊ хатар.

‫ﺑﻴﻤﮕﺎه‬

љои хатарнок, мањалли хавфу

БИМЗАДА ‫ ﺑﻴﻢزده‬гирифтори хавф ва тарсу вањм; бимзада шудан њамеша дар њолати тарсу њарос ќарор доштан. БИМНОК ‫ ﺑﻴﻤﻨﺎك‬1. тарсовар, дањшатангез, воњиманок. 2. тарсанда; он ки дар тарсу њарос аст. БИМОЛУД ‫ ﺑﻴﻢآﻟﻮد‬олуда ба тарс, њамроњ бо тарсу њарос. бин ‫ ﺑﻦ‬1. асоси замони њозира ва феъли фармоиш аз дидан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои бинанда: борикбин, даќиќбин, заррабин. БИН ‫ ﺑﻦ‬ниг. ибн. БИНАНДА ‫ ﺑﻴﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз дидан; тамошобин. 2. он ки дида метавонад, ќобилияти биної дорад, бино, басир. БИНИБОРИК ‫ ﺑﻴﻨﻲﺑﺎرﻳﻚ‬ниг. борикбинї. БИНИДАРЇ ‫ ﺑﻴﻨﻲدري‬зењтахта, ки дар як табаќи дару дарвоза барои нигоњ доштани табаќи дуюм парчин мекунанд. БИНИДАРОЗ ‫ ﺑﻴﻨﻲدراز‬он ки бинии дароз дорад, дарозбинї. БИНИДАРОЗАКЊО ‫ ﺑﻴﻨﻲدرازﻛﻬﺎ‬зоол. оилаи гамбускњо, ки хартумчањои дароз доранд. БИНИКАЛОН ‫ ﺑﻴﻨﻲﻛﻼن‬он, ки бинии калон дорад. БИНИКАЉ ‫ ﺑﻴﻨﻲﻛﺞ‬он ки теѓаи бинии ў ба иллате каљ шудааст. БИНИКАШЇ ‫ ﺑﻴﻨﻲﻛﺸﻲ‬бо бинї кашидани њаво барои начакидани оби бинї.

БИНИПАЧАЌ ‫ ﺑﻴﻨﻲﭘﭽﻖ‬ниг. бинипучуќ. БИНИПУЧУЌ ‫ﻖ‬‫ﭽ‬‫ ﺑﻴﻨﻲﭘ‬он ки ќисми болоии (назди чашми) биниаш фурўрафта мебошад. БИНИСУРХ ‫ ﺑﻴﻨﻲﺳﺮخ‬он ки ранги пўсти бинии ў ба иллате сурх аст. БИНИШ ‫ ﺑﻴﻨﺶ‬1. исми феълї аз дидан; ќобилияти дидан, биної: нури биниш, чашмони аз биниш монда. 2. басират, дид, назар. БИНИШВАР ‫ ﺑﻴﻨﺸﻮر‬кит. дорои биниш, дорои ќобилияти дид, бино, бинанда. БИНЇ ‫ ﺑﻴﻨﻲ‬узви њисси шомаи инсон ва њайвон, димоѓ: бинии борик, бинии дароз, бинии уќобии нўгхамида, парраи бинї, теѓаи бинї; бинї афшондан нафасро бошиддат аз бинї бароварда холї кардани роњи нафас аз оби бинї, бинї кашидан бо бинї њаворо сахт ба дарун кашидан, то ин ки оби бинї начакад. 2. ќисми пеши чизе: бинии киштї, бинии кафш; ◊ дар таги бинї наздик; хеле наздик; ду даст дар бинї а) бо дасти хушку холї, бе дастовез; б) ба чизе соњиб нашуда; ба маќсад нарасида; бо бинї заминро хат кашидан бо гардани хам, сархамона; бинии касе бўй бурдан аз чизе пай бурдан, бохабар шудан аз сирре; биниро боло гирифтан њавобаланд шудан, писанд накардан дигаронро; аз бинии касе баровардан (чизеро) ба нохушї гирифтор кардани касе дар љавоби кирдораш, љазои амали нодурусти касеро додан; ќасди чизеро аз касе гирифтан; аз бинии касе баромадан бо нохушї анљом ёфтан (-и коре, хурсандие); љазои амали нодурусти худро дидан; аз бинї боло гап задан ба касе гапи аз њадди муќаррарї сахттар задан; ба касе дурушт муомила кардан; биниашро гиред (доред), љонаш мебарояд хеле лоѓару нотавон аст. БИНО I а. ‫ ﺑﻨﺎ‬1. иморат, хона: бинои истиќоматї, бинои мактаб. 2. асос, бунёд: бинои умр, бинои љањон; бино ёфтан сохта шудан; бино кардан (намудан, сохтан) а) сохтан, бунёд кардан; б) ба вуљуд овардан, офаридан: барпо кардан; бино шудан // бино гардидан сохта шудан; ◊ бино ба… назар ба…, аз рўи…: бино ба ќавли…, бино ба хабари пешакї, бино ба эътирофи….; бино мондан а) нињоят диќќат додан, ањамияти бисёр додан; б) бо ягон чиз ё каси худ фахр кардан; худситої кардан; бинои кореро (чизеро) гузоштан ба коре шурўъ кардан.

БИР __________________________________________________________________________________ – 205 – БИНО II ‫ ﺑﻴﻨﺎ‬бинанда, басир, соњиби ќобилияти дидан: чашми бино, дидаи бино; кўр чї мехоњад? – ду дидаи бино (зарб.) БИНОАН а. ‫ ﺑﻨﺎء‬бинобар ин, ба ин сабаб. БИНОБАР ‫ ﺑﻨﺎﺑﺮ‬пайвандак ба сабаби…, барои…; бинобар ин (он) аз ин сабаб, аз ин рў. БИНОГАР ‫ ﺑﻨﺎﮔﺮ‬ниг. биносоз. БИНОДИЛ ‫ ﺑﻴﻨﺎدل‬кит. равшанзамир, хирадманд, њушманд. БИНОЇ I ‫ ﺑﻴﻨﺎﺋﻲ‬1. яке аз ќуввањои њисси панљгонаи инсон – ќобилияти дидан, ќувваи босира. 2. бино будан, дорои ќобилияти бинандагї. БИНОЇ II ‫ ﺑﻴﻨﺎﺋﻲ‬гуфт. лоиќи дидан, ба дидан арзанда, диданї; хуб, марѓуб. БИНОКОР ‫ ﺑﻨﺎﻛﺎر‬1. он ки бо кори сохтмон машѓул аст; устои бинокор роњбари як ќисми сохтмон, ки якчанд бинокор тањти назорати ў кор мекунанд. 2. маљ. бинокунанда, созанда, офаранда: бинокори њаёти нав. БИНОКОРЇ ‫ ﺑﻨﺎﻛﺎري‬1. сохтани бино, иморатсозї, сохтмон: гурўњи бинокорї, муассисаи бинокорї. 2. мансуб ба сохтани бино ва умуман сохтмон; масолењи бинокорї ашё, ки барои сохтмон сарф мешавад (аз ќабили чўб, рег, хишт, семент ва ѓ.). БИНОКУНАНДА ‫ ﺑﻨﺎﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бино кардан; созанда, бунёдкунанда, офаранда, эљодкор. БИНОСОЗ месозад.

‫ﺑﻨﺎﺳﺎز‬

БИНОСОЗЇ сохтмон.

хонасоз, устое, ки иморат

БИОЛОГ ю. ‫ﻻگ‬Ĥِ‫ ﺑ‬мутахассис ва олими соњаи биология, њаётшинос. БИОЛОГИЯ ю. ‫َﻻﮔﻴﻪ‬Ĥ‫ ﺑِﻴ‬илмест, ки ќонунияти пайдоиш ва такомули табиати зиндаро меомўзад, илми њаёт, њаётшиносї. БИОЛОГЇ ‫ﻻﮔﻲ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬мансуб ба биология: илмњои биологї, экспедитсияи биологї, тањќиќоти биологї. БИОНИКА ю. ‫ﻧﻜﻪ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬як соњаи кибернетика, ки имконияти њалли масъалањои муњандисиро дар асоси тањлили сохт ва фаъолияти љисмњои зинда меомўзад. БИОСЕНОЗ ю. ‫ﺳﻴﻨﺎز‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬маљмўи растанї ва њайвонот, ки дар муњити шароиташ якхела њамроњ воќеъ шудаанд: биосенози пахта. БИОСФЕРА ю. ‫ﺳﻔﻴﺮه‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬минтаќаи пањн шудани њаёт дар кураи Замин (дар рўи замин, дар об ва дар ќисми поёнии атмосфера): муњофизати биосфера. БИОФИЗИКА ю. ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻪ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬ќисми биология, ки мувофиќи ќонунњои физика ва химия инкишоф ёфтани организмњои зиндаро меомўзад. БИОФИЗИКЇ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬мансуб ба биофизика. БИОХИМИК ю. ‫ﺧﻴﻤﻴﻚ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬мутахассис ва олими соњаи биохимия. БИОХИМИКЇ ‫ﺧﻴﻤﻴﻜﻲ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬мансуб ба биохимия. БИОХИМИЯ ю. ‫ﺧﻴﻤﻴﻪ‬Ĥ‫ ﺑﻴ‬химияи биологї – илме, ки равандњои химиявии хоси организмњои зиндаро меомўзад. БИР I

‫ﺑﻨﺎﺳﺎزي‬

иморатсозї, бинокорї,

‫ﺑﻴﺮ‬

БИР II а.

кит. барќ, соиќа.

ّ‫ﺑﺮ‬

ниг. бирр.

БИНСИР а. ‫ ﺑﻨﺼﺮ‬ангушти чањорум, ки дар байни ангушти миёна ва хурд воќеъ аст, ангушти беном, ангушти зинњор.

БИРЕШИМ ‫ ﺑﺮﻳﺸﻢ‬шакли дигари абрешим: бирешими чортор, бирешими нарм.

БИНТ I а. ‫ ﺑﻨﺖ‬кит. духтар.

БИРЕШИМНАВОЗ ‫ ﺑﺮﻳﺸﻢﻧﻮاز‬кит. навозандаи созњои тордор; созанда, навозанда, мутриб.

БИНТ II олм. ‫ ﺑﻨﺖ‬тиб. докаи тасмашакл, ки барои бастани љароњат ва ѓ. ба кор мебаранд, тасмадока: бинт бастан, бинтро кушодан, бо бинт печонидан. БИНТПЕЧ ‫ ﺑﻨﺖﭘﻴﭻ‬:бинтпеч кардан бо бинт печондан, бастан (љароњатро, захмро).

БИРЕШИМЇ ‫ ﺑﺮﻳﺸﻤﻲ‬ниг. абрешимї.

БИРЁН ‫ ﺑﺮﻳﺎن‬1. чизи дар деги хушки тафсон ё дар равѓани доѓ пухташуда, зирбондашуда; кабобшуда: барраи бирён, гандуми бирён, гўшти бирён, моњии бирён, нахўди бирён. 2. тафсон, сўзон; доѓ: дашти бирён, чўли бирён; бирён кардан а) сурх карда пухтан (дар

БИР __________________________________________________________________________________ – 206 – равѓан ё бевосита дар оташ), таф додан; кабоб кардан; б) маљ. азоб додан, обу адо кардан; бирён шудан а) дар оташ кабоб шудан; б) сўхта нобуд шудан; хушк шудан (аз камобї ё беобї); парту бирён шудан сўхта нобуд шудан; ◊ гирёну бирён дар њолати гиристан ва ѓамгинї; бо дили бирён // бо љигари бирён оѓушта ба ѓаму дард, нињоят ѓамгинона, хеле андўњгинона. БИРЖА лот. ‫ ﺑﺮژه‬муассисаест барои бастани шартномањои молиявї ва тиљоратї; биржаи мењнат муассисаест, ки байни коргарон ва соњибони корхонањо дар киро кардани ќувваи корї миёнаравї мекунад.

БИРИНЉФУРЎШЇ ‫ ﺑﺮﻧﺞﻓﺮوﺷﻲ‬фурўхтани биринљ; шуѓли фурўшандаи биринљ. БИРИШТА ‫ ﺑﺮﺷﺘﻪ‬кит. 1. сифати феълии замони гузашта аз бириштан. 2. обу тобёфта; гулгун. БИРИШТАН ‫ ﺑﺮﺷﺘﻦ‬кит. бирён кардан, таф дода сурх кардан. БИРКА а. ‫ ﺑﺮﻛﻪ‬1. сардоба, обанбори рўпўшида, ки дар даруни шањр ва роњњои корвонгард сохта мешуд ва онро бештар бо оби борон пур мекарданд. 2. њавз, истахр. БИРР а. ‫ ﺑﺮ‬кит. накўї; бахшиш, эњсон. БИСЁР ‫ ﺑﺴﻴﺎر‬1. зиёд, беш, фаровон: (бо) кўшиши бисёр, бисёр гиристан, бисёр гап задан. 2. хеле, басе, бенињоят: бисёр азиз, бисёр сахт, бисёр хуб, бисёр ширин. 3. аксар, аксарият. 4. дер, муддати дароз: бисёр наистодан дар љое. 5. зуд-зуд; њамеша. 6. борњо, якчанд дафъа: бисёр дидаам, бисёр шудааст, ки…; бисёрњо борњо, муќаррар. бисёр шудан (-и њосили мењнат) афзудан, зиёд гаштан (-и њосили мењнат); (агар) бисёр равад… нињояташ; њамагї.

БИРИНЉ ‫ ﺑﺮﻧﺞ‬навъе аз ѓалладонањои хўрокї, ки дар кишварњои гарми сернам мекоранд; дони шолї, ки баъд аз љувоз кардан њосил мешавад, гурунљ: биринљи девзира, биринљи лўнда, биринљи оќпар; биринљи миёнколї а) биринљи оббардоре, ки ваќти ош пухтан бисёр меёзад; б) маљ. дар њаќќи касе гуфта мешавад, ки ќад кашида ёзида истодааст; мошу биринљ а) як навъ шавлаи мошу биринљдор; б) маљ. ранги сиёњу сафед: риши мошу биринљ; ◊ биринљи касе об набардоштан зудранљу гапнобардор будани касе; нозук будани табъи касе.

БИСЁРАСРА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻋﺼﺮه‬таърихи якчанд асрдошта, чандинасра: адабиёти бисёрасра, маданияти бисёрасра.

БИРИНЉДОР ‫ ﺑﺮﻧﺞدار‬дорои биринљ, дар таркибаш биринљ (оид ба хўрок), биринљ.

БИСЁРДИДА ‫ ﺑﺴﻴﺎردﻳﺪه‬пурдида; љањонгашта: одами бисёрдида.

БИРИНЉЗОР ‫ ﺑﺮﻧﺞزار‬ниг. шолизор.

БИСЁРЗАБОНЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرزﺑﺎﻧﻲ‬нав. мављудияти якчанд забони расмї дар давлат.

БИРИНЉЇ I ‫ ﺑﺮﻧﺠﻲ‬мансуб ба биринљ; аз биринљ тайёршуда. БИРИНЉЇ II ‫ ﺑﺮﻧﺠﻲ‬1. хўлаи мис бо ќалъагї, алюминий ва баъзе филизоти дигар. 2. аз хўлаи биринљї сохташуда: асбобу анљоми биринљї, њайкали биринљї; нишони (медали) биринљї нишони аз биринљї сохташуда, ки одатан ба ишѓолкунандагони љои сеюми мусобиќањо дода мешавад. БИРИНЉКОР ‫ ﺑﺮﻧﺞﻛﺎر‬ниг. шоликор. БИРИНЉКОРЇ ‫ ﺑﺮﻧﺞﻛﺎري‬ниг. шоликорї. БИРИНЉОБА ‫ ﺑﺮﻧﺞآﺑﻪ‬таоми обдоре, ки аз биринљ пухта мешавад. БИРИНЉФУРЎШ ринљ.

‫ﺑﺮﻧﺞﻓﺮوش‬

фурўшандаи би-

БИСЁРЗАНЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرزﻧﻲ‬шакли никоње, ки як мард дар айни ваќт якчанд зан дошта метавонад. БИСЁРЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎري‬1. бисёр будан; сершуморї, касрат афзунї; муќоб. камї. 2. аксар, аксарият, ќисми зиёд: бисёрии ваќташро…, бисёрии коргарони ин истгоњ; бисёрињо аксарият, ќисми зиёд. БИСЁРКУНЉА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻛﻨﺠﻪ‬њанд. 1. шакли њандасие, ки даври онро хати шикаста ташкил медињад ва њар љузъи он зиёда аз чор кунљ дорад. 2. дорои кунљи зиёд, серкунља, бисёргўша. БИСЁРЌАБАТА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻗﺒﺘﻪ‬ниг. бисёрошёна. БИСЁРЌИМАТА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻗﻴﻤﺘﻪ‬риёз. дорои якчанд ќиматњои ададї.

БИС __________________________________________________________________________________ – 207 – БИСЁРЌУТБА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻗﻄﺒﻪ‬дорои якчанд ќутб; љањони бисёрќутба љањоне, ки онро якбора якчанд давлатњои абарќудрат идора мекунанд. БИСЁРМАЃЗ доно.

‫ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻐﺰ‬кит., маљ. пурмаѓз, оќил,

БИСЁРМАНЗИЛА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻣﻨﺰﻟﻪ‬нав. дорои манзилњои зиёд: бинои бисёрманзила. БИСЁРМАР ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻣﺮ‬кит. сершумор. БИСЁРНИКОЊЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻧﻜﺎﺣﻲ‬дар як ваќт бо якчанд зан аќди никоњ доштани мард, бисёрзанї. БИСЁРНУЌТА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻧﻘﻄﻪ‬ниг. сернуќта. БИСЁРОВОЗ мор.

‫ﺑﺴﻴﺎرآواز‬

дорои овозњои сершу-

БИСЁРОВОЗА ‫ ﺑﺴﻴﺎرآوازه‬:мусиќии бисёровоза мусиќие, ки дар он якчанд овозу оњангњои мустаќил якљоя садо медињанд. БИСЁРОШЁНА ‫ ﺑﺴﻴﺎرآﺷﻴﺎﻧﻪ‬биное, ки якчанд ошёна (табаќа) дорад. БИСЁРПАРДА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﭘﺮده‬санъ. иборат аз якчанд парда: пиесаи бисёрпарда. БИСЁРПОЗА дорад.

‫ﺑﺴﻴﺎرﭘﺎزه‬

испоре, ки позањои зиёд

БИСЁРРЎЯ ‫ ﺑﺴﻴﺎرروﻳﻪ‬њанд. шакли њандасии дорои тарафњои зиёди њамвор ё барљаста. БИСЁРСАРДОРЇ барони сершумор.

‫ﺑﺴﻴﺎرﺳﺮداري‬

дорои

роњ-

БИСЁРСОЛА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺳﺎﻟﻪ‬солиёни зиёд анљомёфта ё вуљуддошта; чандинсола: кори бисёрсола, анъанаи бисёрсола. БИСЁРСОЊА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺳﺎﺣﻪ‬ниг. серсоња. БИСЁРТАР ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺗﺮ‬сифати дараљаи ќиёсї аз бисёр; зиёдтар, бештар. БИСЁРТАРИН ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺗﺮﻳﻦ‬1. сифати дараљаи олї аз бисёр; зиёдтарин, бештарин. 2. аксар, аксарият. БИСЁРТИРА I ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺗﻴﺮه‬њ. дорои тирњои зиёд, тири бисёрдошта: автомати бисёртира, туфанги бисёртира. БИСЁРТИРА II

‫ ﺑﺴﻴﺎرﺗﻴﺮه‬дорои якчанд мењвар,

мењвари зиёддошта: аробаи бисёртира. БИСЁРУЗВА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻋﻀﻮه‬дорои узвњои сершумор. БИСЁРФАН ‫ ﺑﺴﻴﺎرﻓﻦ‬кит. донандаи тадбир ва њилањои гуногун; пурфиреб, њилагар. БИСЁРХОР//БИСЁРХОРА ниг. бисёрхўр.

‫ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮاره‬//‫ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮار‬

БИСЁРХУДОЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺧﺪاﺋﻲ‬сохтори диние, ки парастиши худоњои зиёдро эътироф мекунад. БИСЁРХЎР ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺧﻮر‬пурхўр, баднафс. навъи БИСЁРЊАРБА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺣﺮﺑﻪ‬нав., варз. ќувваозмоии варзишгарон аз рўи чанд машќњои љисмонї (мас., давидан, љањидан, найзапартої ва ѓ.); мусобиќа дар чанд навъи варзиш: мусобиќаи бисёрњарба. БИСЁРЊИЗБЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺣﺰﺑﻲ‬нав. мављудияти њизбњои гуногуни расман иљозатдор дар давлате. БИСЁРЊОКИМИЯТЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ‬нав. дар як ваќт мављуд будани якчанд њукумат дар мамлакате. БИСЁРЊУЉРА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺣﺠﺮه‬нав. дорои њуљрањои зиёд, утоќњои зиёддошта: манзили бисёрњуљра. БИСЁРЧЕНА чандкарата.

‫ﺑﺴﻴﺎرﭼﻴﻨﻪ‬

андозагирии

БИСЁРЉОНИБА ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺟﺎﻧﺒﻪ‬бо љонибњои зиёд, чандтарафа: гуфтушунидњои бисёрљониба. БИСЁРШАВЊАРЇ ‫ ﺑﺴﻴﺎرﺷﻮﻫﺮي‬шакли никоње, ки як зан дар як ваќт якчанд шавњар дошта метавонад (полиандрия), сершавњарї. БИСМАДОН ‫ ﺑﺴﻤﺪان‬љонишини номуайянї чиз ё кори номаълум: фалону бисмадон. БИСМИЛ а. ‫ ﺑﺴﻤﻞ‬1. сарбурида, гулўбурида, кушташуда: мурѓи бисмил. 2. маљ. ќурбоншуда; бисмил кардан сар буридан, сар задан, куштан. БИСМИЛЛОЊ ‫ ﺑﺴﻢﷲ‬1. д. ба номи Худо, ба исми Худо (калимае, ки пеш аз сар кардан ба коре ба забон меоранд). 2. маљ. ибтидо, оѓоз (коре). БИСОТ а. ‫ ﺑﺴﺎط‬1. њар чизе, ки дар зери по пањн карда мешавад, њар чизи густурданї (аз

БИС __________________________________________________________________________________ – 208 – ќабили гилем, палос). 2. асбобу анљом, чизу чора, сомон, бизоат; дорої, боигарї: бисоти хона; ◊ дар бисотам дар ихтиёрам, дар дастам; бисоти адл ба(р)по намудан адлу инсофро пойдор кардан; адолат љорї сохтан; бисоти айш оростан лавозими айшу ишратро муњайё кардан; айшу ишрат кардан. БИСОТДОР ‫ ﺑﺴﺎﻃﺪار‬соњиби чизу чора ва хонаву љой; доро. БИССЕКТРИСА ‫ ﺑﺴﻴﻜﺘﺮﻳﺴﻪ‬њанд. хати росте, ки кунљро ба ду њиссаи баробар људо мекунад. БИСТ I ‫ ﺑﻴﺴﺖ‬1. шумораи миќдорї адади 20, миќдори ду дањ. 2. маъракае, ки баъди гузаштани 20 рўз аз марги касе ба ёди ў барпо карда мешуд. БИСТ II ‫ ﺑﻴﺴﺖ‬шакли кўтоњшудаи биист феълии фармоиш аз (би) истодан; ◊ исту бисту касе (чизе) тамоми њастии касе (чизе), буду шуди касе (чизе). БИСТАР ‫ ﺑﺴﺘﺮ‬рахти хоб, љои хоб, љогањ; кўрпача; ◊ бистари ноз љои роњат ва фароѓат; бистари касеро хушк кардан касеро ба ќатл расонидан; дар бистари ноз парвариш ёфтан эркаву нозпарвар калон шудан. БИСТАРИШУДА ‫ ﺑﺴﺘﺮيﺷﺪه‬беморшуда, касе, ки ба дарде гирифтор шудааст. БИСТАРЇ ‫ ﺑﺴﺘﺮي‬1. мансуб ба бистар. 2. бабистарафтода, барљомонда; азпомонда; бистарї шудан дар бистар хобидан (ба сабаби беморие). БИСТГОНЇ ‫ ﺑﻴﺴﺘﮕﺎﻧﻲ‬таър. маоши лашкариён ва ё навкарон. БИСТСОЛА ‫ ﺑﻴﺴﺖﺳﺎﻟﻪ‬бабистдаромада, бист солро пуркарда: љавони бистсола; хизмати бистсола хизмати дар муддати бист сол анљомдода. БИСТСОЛАГЇ ‫ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬бистсола будан; аз бистсолагї то имрўз аз он ваќте ки бистро пур карда буд, то имрўз. БИСТУМ//БИСТУМИН ‫ﺑﺴﺘﻤﻴﻦ‬//‫ ﺑﻴﺴﺘﻢ‬шумораи тартибї аз бист; чароѓи бистум як навъ чароѓи (лампаи) равшани карасинї. БИСТЎЊ ‫ ﺑﺴﺘﻮه‬кит. хаста, дармонда дар њолати танг омада. БИСТЯК

‫ﺑﻴﺴﺖ ﻳﻚ‬

аз бист њисса як њисса, аз

бист љузъ як љузъ. БИСУЛФАТ лот. ‫ ﺑﺴﻠﻔﺖ‬хим. намаки турши кислотаи сулфат, њидросулфат. БИТНАТ а. ‫ ﺑﻄﻨﺖ‬кит. аз њад зиёд пур кардани шикам аз таом, шикампурї, пурхўрї. БИТОЛАТ ‫ ﺑﻄﺎﻟﺖ‬кит. бекорї, муатталї. БИТОНА(Т) а. ‫ﺑﻄﺎﻧﺖ‬//‫ ﺑﻄﺎﻧﻪ‬кит. 1. астар, остар (и љома ва ѓ.). 2. маљ. наздикон; дўстон. БИТУМ лот. ‫ ﺑﺘﻢ‬номи моддањои сахт, моеъ ё газшакли органикии табиї (аз ќабили нафт, гудрон); битуми сунъї он чи аз коркарди нафт, ангиштсанг ва торф њосил мешавад, ќир. БИФШТЕКС англ. ‫ ﺑﻔﺸﺘﻜﺲ‬хўр. навъе аз хўрок, ки аз як парча гўшти ќима ва хўрише иборат аст. БИХРАД ‫ ﺑﺨﺮد‬кит., ниг. хирадманд.

‫ ﺑﺨﺮدي‬кит., ниг. хирадмандї. БИЊИГИН ‫ ﺑﻬﻴﮕﻴﻦ‬ниг. бињигї. БИЊИГЇ ‫ ﺑﻬﻴﮕﻲ‬мансуб ба бињї; аз БИХРАДЇ

бињї

тайёршуда: мураббои бињигї.

БИЊИЛ ‫ ﺑﻬﻞ‬1. феъли фармоиш аз (би)њиштан. 2. њиссачаи модалї-иродавї бигузор, бимон, сар дењ; бињил кардан гуфт. бахшидани гуноњ, авф кардани гуноњ. БИЊИШТ ‫ ﺑﻬﺸﺖ‬д. аз рўи таълимоти ислом боѓу бўстони он дунё, ки мусулмонони неку бегуноњ дар он љо зиндагиро давом медињанд, љаннат, фирдавс, хулд; муќоб. дўзах ва љањаннам; бињишти рўи замин маљ. бењтарин, ободтарин љои рўи замин. БИЊИШТИРЎЙ ‫ ﺑﻬﺸﺖروي‬зебо, хушрўй. БИЊИШТЇ ‫ ﺑﻬﺸﺘﻲ‬1. мансуб ба бињишт. 2. маљ. бегуноњ, пок; беозор. 3. навъи ангур. БИЊЇ ‫ ﺑﻬﻲ‬дарахти мевадор, ки мевањои он хушбўй мисли себу нок аст, обї. БИЧАК ‫ ﺑﭽﻚ‬гуфт. як навъи самбўса: бичаки танўрї, бичаки дегї. БИЉИРРАС//БИЉИРРОС ‫ﺑﺠﺮّاس‬//‫ ﺑﺠﺮّس‬гуфт. 1. њисси рангорангї, алобулої, алаѓдагї дар пеши чашм. 2. њисси дамидани мурѓак дар бадану тахтапушт (аз тарси дидан ё шунидани воќеаи дањшатангез ва ё сухани нињоят

БОА __________________________________________________________________________________ – 209 – сахт). 3. њисси ногувори дасту по, ки дар натиљаи зер карда нишастани по ё якпањлу хобидан бо даст ба амал меояд: биљиррас задан, биљиррас кардан.

‫ ﺑﻴﺶ‬кит., ниг. аљалгиёњ. БИШКУФА ‫ ﺑﺸﻜﻔﻪ‬кит. 1. шукуфа БИШ

ва гули дарахт. 2. шукуфтан ва гул кардани дарахт.

БИШКЎЛИДАН ‫ ﺑﺸﻜﻮﻟﻴﺪن‬кит. 1. чустию чолокї ва њушёрї намудан. 2. мењнатдўстї нишон додан. БИШЎЛИДА ‫ ﺑﺸﻜﻮﻟﻴﺪه‬кит. сифати феълии бишўлидан; парешоншуда, мушавваш, парешон ва ошуфта. БИШЎЛИДАН ‫ ﺑﺸﻮﻟﻴﺪن‬кит. 1. барњам задан, парешон кардан. 2. дармонда ва мутањайир нишастан. БИЯ ‫ ﺑﻴﻪ‬растаниест, ки бештар дар лаби дарёњо мерўяд, ширинбия. БЛОК I фр. ‫ ﺑﻼك‬ниг. паймон, муоњида; блоки њарбї иттифоќи њарбии байни давлатњову гурўњњо. БЛОК II англ. ‫ ﺑﻼك‬1. сохт. як навъ хишти калонњаљми аз сементу гаљ ва дигар мавод сохташуда. 2. љузве аз иморат; шўъбае аз иншоот. 3. тех. баданаи муњаррики мошинњо, ки чанд силиндрро ба њам мепайвандад. БЛЮМИНГ англ. ‫ ﺑﻠﻴﻮﻣﻨﮓ‬тех. дастгоњи азими тайёр кардани фўлоди тунук (бо роњи фишор). БО I ‫ ﺑﺎ‬пешванд 1. њамроњ будан, якљоя шудан ва иштирок карданро дар иљрои ягон амал (бо шахсе ё чизе) ифода мекунад; њамроњи…, дар якљоягии…, ба иштироки…: бо њам, бо њамдигар, бо њамроњии, бо касе гап (на) задан, бо касе вохўрдї кардан, бо касе зиндагї кардан, бо касе маслињат кардан, бо касе нишастан, бо касе сару кор (кору бор) доштан, бо касе њамдаст будан, бо чизе хўрдан (чизеро), бо хаёлоти худ банд будан, бо худ гирифтан (будан) чизе ё касеро, бо худ овардан чизеро; мењмон бо ризќаш меояд (зарб.); бо худи… шахсан бо …; мустаќиман бо … 2. воситаи иљрои амалро ифода мекунад; ба воситаи…, тавассути…., чизеро ба кор бурда; бо мадади…, ба ёрмандии…: бо бинї нафас кашидан,

бо дасти чап хўрдан (хестан), бо китф тела додан, бо нўги остин пок кардан, бо обпошак об пошидан, бо пахта об чакондан, бо санг зада шикастан, гуноњи худро бо хизмат ва садоќат харида гирифтан. 3. тарзи амал ва њолати ашёро ифода мекунад: бо диќќати тамом, бо рўи кушод, бо рўи хандон, бо сари хам, бо тарсу вањм, бо чашмони гиряолуд, бо чењраи зард, бо иштињо(-и том) хўрдан, бо мамнуният ќабул кардан, бо нигоњи пурхашм љавоб додан, бо овози баланд суруд хондан. 4. замони амалеро, ки дар як ваќт ё паси њам бо амали дигар иљро мешавад, нишон медињад; баробари…: бо дидани ин њол, бо шунидани ин гап. 5. сабаби амалеро нишон медињад: бо њар бањона дашном додан; бо бањонае корро аќиб партофтан, бо тўњмат айбдор шудан; 6. аз рўи…; мувофиќи…; њасби…: бо иљозати…, бо рухсати…, бо илтимоси касе (кореро кардан), бо ишораи касе (берун баромадан); бо навбат (суруд хондан, даст фишурдан), бо супориши касе (кореро иљро кардан), бо талаби њаёт (кореро кардан). 7. нисбат ба…, дар њаќќи… ; бо касе бад будан нисбат ба касе хусумат доштан. 8. сўи чизеро, ки ба он амал равона шудааст, нишон медињад, ба. 9. аз чизе ташкил ёфтан ва ё бо чизе мусаллањ будани предметро нишон медињад; аз: бо чизе пур шудан, бо чизе мусаллањ будан; бо вуљуди... ќатъи назар аз…; сарфи назар аз…; бо вуљуди ин (он) сарфи назар аз ин (он); бо гардани баста бе майлу хоњиш; аз рўи маљбурї; бо дили пур бо боварии том, мутмаинона, дилпурона; бо дилу љон аз рўи сидќ, самимона; бо (ду) дасти адаб нињоят боодобона, бо иззату эњтироми зиёд; бо ин њама бо вуљуди ин, сарфи назар аз ин; бо камоли… дар нињояти…., нињоят; бо назари суол саволомез; бо номи… ба исми…, тањти номи; бо пои худ а) ба ихтиёри худ; ба даъвату хабари касе мунтазир нашуда; б) муфт, ройгон, бе мењнат; бо њамин њамин тавр; дар њамин љо; бо љон баробар нињоят азиз; бо роњи касе рафтан аз пайи касе рафтан, ба касе пайравї кардан. БО II ‫ ﺑﺎ‬номи њарфи дуюми алифбои арабиасоси тољикї (‫)ب‬. БО III ‫ ﺑﺎ‬кит. оши обакї, оши моеъ. БОАДАБ ‫ ﺑﺎادب‬ниг. боодоб.

БОА __________________________________________________________________________________ – 210 – БОАДАБЇ ‫ ﺑﺎادﺑﻲ‬ниг. боодобї.

БОБАК ‫ ﺑﺎﺑﻚ‬шакли тасѓир ва навозиши боб.

БОАДАБОНА ‫ ﺑﺎادﺑﺎﻧﻪ‬ниг. боодобона.

БОБАЌО ‫ ﺑﺎﺑﻘﺎ‬ниг. бадошт; муќоб. бебаќо 2.

БОАДОЛАТ ‫ ﺑﺎﻋﺪاﻟﺖ‬боинсоф, одил.

БОБАРАКА(Т) ‫ﺑﺎﺑﺮﻛﺖ‬//‫ ﺑﺎﺑﺮﻛﻪ‬1. он ки аз ў хайру барака мерасад, пурфайз: одами бобарака(т). 2. зиёд, фаровон, бисёр; пурманфиат, пурсамар, сермањсул, серњосил.

БОАДОЛАТЇ ‫ ﺑﺎﻋﺪاﻟﺘﻲ‬боинсофї, одилї. БОАДОЛАТОНА ‫ ﺑﺎﻋﺪاﻟﺘﺎﻧﻪ‬боинсофона, одилона, аз рўи инсофу адл. БОАЗАМАТ ‫ ﺑﺎﻋﻈﻤﺖ‬пуразамат; азим, бошукўњ: бинои боазамат. БОАЗМ ‫ ﺑﺎﻋﺰم‬боният, бомаќсад. БОАЌЛ ‫ ﺑﺎﻋﻘﻞ‬оќил, бофањм, бофаросат, пурдон: љавони боаќл. БОАЌЛАК ‫ ﺑﺎﻋﻘﻠﻚ‬шакли навозиши боаќл. БОАЌЛЇ ‫ ﺑﺎﻋﻘﻠﻲ‬оќилї, доної, фаросатнокї, бофањмї; рафтори оќилона. БОАЌЛОНА ‫ ﺑﺎﻋﻘﻼﻧﻪ‬оќилона, маъќул, аз рўи аќлу фаросат: кори боаќлона кардан, маслињати боаќлона додан. БОАНДЕША ‫ ﺑﺎاﻧﺪﻳﺸﻪ‬он ки пеш аз сар кардани коре фикр мекунад, мулоњизакор, баандеша, бамулоњиза. БОАНДЕШАГЇ ‫ ﺑﺎاﻧﺪﻳﺸﮕﻲ‬мулоњизакорї, бомулоњизагї, боандеша будан.

БОБАРАКАТЇ ‫ ﺑﺎﺑﺮﻛﺘﻲ‬1. бобаракат будан, файзу баракат доштан. 2. пурсамарї, сермањсулї. БОБАРДОШТ бор. БОБАРОР пешрав.

‫ ﺑﺎﺑﺮداﺷﺖ‬босабр, пуртоќат, бурд-

‫ﺑﺎﺑﺮار‬

барорнок, бомуваффаќият;

БОБАРОРЇ ‫ ﺑﺎﺑﺮاري‬бобарор будан, барорнокї, муваффаќият. БОБАТ ‫ ﺑﺎﺑﺖ‬хусус, бора; љињат, ваљњ; аз бобати… дар бораи…, дар хусуси…; аз њар бобат аз њар љињат, аз њар ваљњ, аз њар хусус; дар бобати… дар хусуси…, дар бораи…, аз љињати…; дар ин бобат аз ин хусус; аз ин љињат, вобаста ба ин. БОБЗАН ‫ ﺑﺎﺑﺰن‬књн. сих, сихи кабоб, махсусан сихи мурѓкабоб.

‫ﺑﺎﺑﻀﺎﻋﺖ‬

молу чиздошта, молдор;

БОАНДОМ ‫ ﺑﺎاﻧﺪام‬мавзун, бо ќомати зебо.

БОБИЗОАТ осудањол.

БОАСОС ‫ ﺑﺎاﺳﺎس‬бодалел, асосдошта, асоснок.

БОБИЛ ‫ ﺑﺎﺑﻴﻞ‬шакли кўтоњшудаи абобил.

БОБ I ‫ ﺑﺎب‬шоиста, лоиќ, сазовор, муносиб, мувофиќ, дархўр; соз, хуб: шароити боб, љавоби боб; боби дандон нарм, мулоим, дандон мегузаштагї (дар бораи хўрок); боб кардан а) ба тарзи шоиста ва хубу марѓуб иљро кардани кор, айни муддао кардан, соз кардан; б) маљ. адаби касеро додан; расвои касеро баровардан; в) маљ. фиреб додан, фирефтан; боб шудан љазои худро дидан, адаби худро дидан; боби касе будани чизе ба касе хеле мувофиќ ва зебанда будани чизе; боб карда задан сахт задан.

БОБИЯ ‫ ﺑﺎﺑﻴﻪ‬д. таълимоти динию сиёсие (асосгузораш Сайид Алї Муњаммади Шерозї мулаќќаб ба Боб), ки њамчун афкори ислоњотталабии ислом ва љунбишњои демократии Эрон (1848-1852) ба муќобили њукмронии шоњ, инчунин дахолати кишварњои хориљї шинохта шудааст.

БОБ II ‫ ﺑﺎب‬кит. падар; бобо. БОБ III а. ‫ﺑﺎب‬ 1. кит. дар, дарвоза. 2. калонтарин ќисми асари илмї ва адабї, ки дар навбати худ ба бахшу фаслњо таќсим мешавад. 3. бобат, бора, хусус, љињат, ваљњ: аз ин боб, аз њар боб, дар боби…, дар ин боб.

БОБЇ ‫ ﺑﺎﺑﻲ‬д. пайрави љараёни исломии бобия. БОБО ‫ ﺑﺎﺑﺎ‬1. падари падар ё падари модар, ниё, љад: бобои падарї, бобои модарї. 2. маљ. насли гузашта, аљдод (ба ин маънї асосан дар шакли љамъ – бобоён ва бобоњо меояд); гузаштагон; падару бобо (-и мо) гузаштагон (-и мо), аљдод (-и мо). 3. таър. сардори љамъиятњои косибону њунармандони замони пеш: бобои кафшдўзон, бобои машкобон, бобои саисњо; бобои барфї ќањрамони афсонавии љашнњои солинавї – рамзи сармо дар халќњои Аврупо,

БОЃ

__________________________________________________________________________________ – 211 – ки мўйсафеди рўсурхи ришу мўйлабдор буда, дар тан пўстину дар сар телпак дорад ва дар расми истиќболи соли нав дар атрофи арчаи солинавї ба бачањо тўњфањо таќдим мекунад; шери бобо // љони бобо дар мавриди изњори навозиш аз тарафи мўйсафедон ба бачагон гуфта мешавад.

итминон доштан ба касе (дар коре). БОВАРКУНАНДА ‫ ﺑﺎورﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бовар кардан; бовар мекардагї, ќобили эътимод, боваринок. БОВАРХАТ ‫ ﺑﺎورﺧﻂ‬гуфт. ваколатнома. БОВАФО ‫ ﺑﺎوﻓﺎ‬вафодор; содиќ: дўсти бовафо, ёри бовафо.

БОБОЁНА ‫ ﺑﺎﺑﺎﻳﺎﻧﻪ‬таър. њаќќе, ки бобо – роњбари пешаварон барои миёнаравї дар байни соњибкорон ва њунармандон аз њар ду тараф мегирифт.

БОВАФОЇ ‫ ﺑﺎوﻓﺎﺋﻲ‬бовафо будан, вафодорї.

БОБОЇ ‫ ﺑﺎﺑﺎﺋﻲ‬1. мансуб ба бобо; ба бобо тааллуќдошта; аз бобо монда: омочи бобої. 2. ќадима, кўњна; аз ќадим монда. 3. навъи зардолуи калон-калон.

БОВИЌОРЇ ‫ ﺑﺎوﻗﺎري‬бовиќор будан, ботамкинї; вазнинї.

БОВИЌОР ‫ ﺑﺎوﻗﺎر‬1. ботамкин, вазнин (дар муомила, гуфтор ва рафтор): марди бовиќор. 2. ниг. бовиќорона.

БОБОКАЛОН ‫ ﺑﺎﺑﺎﻛﻼن‬падари бобо; нахустпадари авлод.

БОВИЌОРОНА ‫ ﺑﺎوﻗﺎراﻧﻪ‬ботамкинона, вазнинона: бовиќорона ба гап даромадан, бовиќорона роњ рафтан.

БОБОПИРАК ‫ ﺑﺎﺑﺎﭘﻴﺮك‬бот. як навъ алаф ва растании печон аз оилаи чиноракњо, девток.

БОВИЉДОН ‫ ﺑﺎوﺟﺪان‬он ки аз рўи виљдон амал мекунад; боинсоф; поквиљдон, њалолкор.

БОБОХОНА ‫ ﺑﺎﺑﺎﺧﺎﻧﻪ‬таър. љои истиќомати бобо - роњбари пешаварон ва пойкори ў, ки косибони бекормонда дар он љо истиќомат мекарданд.

БОВИЉДОНЇ ‫ ﺑﺎوﺟﺪاﻧﻲ‬бовиљдон боинсофї, поквиљдонї, њалолкорї.

БОБОЉОН ‫ ﺑﺎﺑﺎﺟﺎن‬калимаи мурољиати эњтиромона ба бобо; азиз.

БОЃ ‫ ﺑﺎغ‬1. ќитъаи замини ињоташудае, ки дар он дарахтони мевадору бемева ва гулњои гуногун шинонда, сабзу хуррам карда шудааст, њадиќа, равза, бўстон. 2. љои васеи сабзу хуррами сердолу дарахт ва гулу сабзањои зиёд, ки хиёбонњои курсию харакдор ва тамошогоњњо дорад ва мањалли истироњати мадании ањолист, чорбоѓ: боѓи (марказии) фарњангу фароѓат, боѓи истироњат, боѓи шањрї; боѓи ботаникї ниг. ботаникї; боѓи њайвонот муассисае, ки дар он њайвоноти гуногуни љањон барои тамошои мардум гузошта шудааст; боѓу роѓ боѓ ва марѓзор; боѓу бўстон шудан обод ва сабзу хуррам шудан; боѓи ирам а) боѓи афсонавї, ки гўё Шаддод ном подшоњи асотирї онро њамчун бињишт сохта буд; б) маљ. љои сабзу хуррам; ◊ яке аз боѓу дигаре аз роѓ берабт, беробита, бемаврид.

БОБУНА ‫ ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ‬бот. гиёњи хушбўе, ки баргњои канори гулаш сафед ва мобайни он зардранг аст. БОВАР ‫ ﺑﺎور‬рост ва мувофиќи њаќиќат пиндошта пазируфтан (-и ќавли касе), яќин њосил намудан, эътимод кардан (бо сухани касе); бовар кардан (намудан) а) рост пиндоштан (махсусан суханони касеро), яќин њосил намудан; б) ба сидќу дурусткории касе эътимод доштан, эътиќод зоњир кардан ба касе; аз касе дилпур будан. БОВАРИБАХШ ‫ ﺑﺎوريﺑﺨﺶ‬ќобили эътимод. БОВАРИНОК ‫ ﺑﺎورﻳﻨﺎك‬эътимоднок, ќобили итминон: шахси боваринок. БОВАРЇ ‫ ﺑﺎوري‬бовар доштан, бовар кардан; эътимод; эътиќод; боварии комил (тамом, том) бо итминони пурра; дилпурона; бо љуръат, бо ќатъият (мас., гап задан); боварї доштан, дилпур будан, итминон доштан; боварии касе наомадан ба коре бовар накардан, эътимод надоштан; боварї кардан ба касе

будан;

БОВИЉДОНОНА ‫ ﺑﺎوﺟﺪاﻧﺎﻧﻪ‬боинсофона, њалолкорона, поквиљдонона.

БОЃАЙРАТ ‫ ﺑﺎﻏﻴﺮﻳﺖ‬1. ѓайратманд, ѓаюр, саъйкунанда, кўшо; серњаракат, чусту чолок: љавони боѓайрат. 2. боору номус, боњамият. 3. ниг. боѓайратона. БОЃАЙРАТЇ

‫ﺑﺎﻏﻴﺮﺗﻲ‬

ѓайратнокї, саъю кўшиш

БОЃ __________________________________________________________________________________ – 212 – фарњангї дар шањру дењот.

доштан; серњаракатї. БОЃАЙРАТОНА ‫ ﺑﺎﻏﻴﺮﺗﺎﻧﻪ‬ѓайратмандона, ѓаюрона, бо саъю кўшиш; фаъолона; чолокона.

‫ ﺑﺎﻏﺮض‬ниг. ѓаразнок. БОЃАРАЗОНА ‫ ﺑﺎﻏﺮﺿﺎﻧﻪ‬аз рўи БОЃАРАЗ

ѓараз, бо нияти бад (барои манфиати худ), муѓризона.

БОЃБАНД ‫ ﺑﺎﻏﺒﻨﺪ‬бунёди ќитъањои боѓ, ќисматњои боѓ.

БОЃУЛЃУЛА ‫ ﺑﺎﻏﻠﻐﻠﻪ‬ниг. ѓулѓуладор. БОЃУНДА ‫ ﺑﺎﻏﻨﺪه‬кит. кулўлаи пахтаи њаллољикарда барои риштан, поѓунда. БОЃУРУР бур.

‫ﺑﺎﻏﺮور‬

маѓрур, худписанд, ботакаб-

БОЃБОН ‫ ﺑﺎﻏﺒﺎن‬он ки мутасаддии муњофизати боѓ ва нигоњубину парвариши дарахтони мевадору гулњои он аст, нигањбони боѓ.

БОЃЧА ‫ ﺑﺎﻏﭽﻪ‬1. шакли тасѓири боѓ; боѓи хурди наздињавлигї: боѓчаи навсабз, боѓчаи њавлї. 2. муассисаи тарбиявию таълимии кўдакони синни томактабї (яъне аз 3 то 7 сола): боѓчаи бачагон, боѓчаю кўдакистон.

БОЃБОНЇ ‫ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ‬1. амалу њунари боѓбон: боѓбонї кардан. 2. ниг. боѓдорї.

БОЃЧАДОР ‫ ﺑﺎﻏﭽﻪدار‬њавлии боѓчадор, њавлие, ки одатан дар њаётааш боѓи хурде дорад.

БОЃДОР ‫ ﺑﺎﻏﺪار‬1. соњиби боѓ. 2. мутахассиси боѓдорї.

БОЃШАЊР ‫ ﺑﺎغﺷﻬﺮ‬шањре, ки боѓњои зиёд, кўча ва хиёбонњои сабзу хуррам дорад.

БОЃДОРЇ ‫ ﺑﺎﻏﺪاري‬нигоњубин ва парвариши боѓ њамчун як соњаи растанипарварї, мевапарварї: гурўњи боѓдорї, муассисаи боѓдорї; боѓдорї кардан бо нигоњубин ва парвариши боѓњо машѓул шудан. БОЃИСТОН ‫ ﺑﺎﻏﺴﺘﺎن‬љое, ки боѓњои зиёд дорад, љои сербоѓ. БОЃЇ ‫ ﺑﺎﻏﻲ‬1. мансуб ба боѓ. 2. набототе, ки кошта рўёнида мешавад; муќоб. худрў ва ёбої: пудинаи боѓї, чормаѓзи боѓї. БОЃКОР ‫ ﺑﺎﻏﻜﺎر‬боѓбон, нигоњубин ва парваришкунандаи боѓ. БОЃКЎЧЇ ‫ ﺑﺎﻏﻜﻮﭼﻲ‬кўчидан ба боѓ (аз шањр дар мавсими тобистон). БОЃНИШИН ‫ ﺑﺎﻏﻨﺸﻴﻦ‬сокини маткунанда дар боѓ.

боѓ,

истиќо-

БОЃОТ ‫ ﺑﺎﻏﺎت‬1. љ. боѓ. 2. маљ. мањалу дењоте, ки боѓњои зиёд дорад, боѓистон. БОЃПАРВАР ‫ ﺑﺎﻏﭙﺮور‬мутахассиси боѓдорї, нигоњубин ва парваришкунандаи боѓњои гулу мевадињанда. БОЃПАРВАРЇ ‫ ﺑﺎﻏﭙﺮوري‬ниг. боѓдорї. БОЃПЕРО(Й) (‫ ﺑﺎﻏﭙﻴﺮا)ي‬кит. перостакунандаи боѓ, боѓбон.

ороста

ва

БОЃСОЗ ‫ ﺑﺎﻏﺴﺎز‬нав. созандаи боѓи фароѓатї бо иншооти марбутаи он. БОЃСОЗЇ

‫ﺑﺎﻏﺴﺎزي‬

нав. бунёд кардани боѓњои

БОД I ‫ ﺑﺎد‬1. љараёни уфуќии њаво, вазиши њаво, шамол; яке аз чањор унсури ташкилдињандаи љањони њастї (об, оташ, хок, бод); боди афѓонї шамоли сахту гарми љанубї, ки аз тарафи Афѓонистон бо чанги регомез мевазад, тафбод; боди мувофиќ // боди мурод шамоли матлуб, ки ба њаракати киштињои бодбонї мусоидат мекунад; боди мухолиф // боди муќобил шамоли номатлубе, ки аз рў ба рўй вазида, ба њаракати киштї монеъ мешавад; боди сабо насими форам; боди шурта шамоле, ки мувофиќи рафти киштї мевазад. 2. њаво, пуф, дам, нафх; бод додан а) ба муќобили бод гузоштани чизе; шамол додани чизе (барои хушконидан, хунук кардан ва ѓ.); б) маљ. бењуда сарф кардан (пулро), несту нобуд кардан; бод кардан а) шамол додан бо бодбезан ё чизи дигар (барои хунук ё хушк кардани чизе); б) пош додани ѓалладонаи кўфташуда барои тоза кардани он аз коњ ва гарду чанг; 3. боде, ки аз шикам мебарояд, боди шикам, тиз. 4. нафхе, ки ба эътиќоди ќадимиён дар натиљаи хўрдани баъзе ѓизоњо дар бадан пайдо мешудааст; варам, омос. 5. тиб. дарде, ки дар натиљаи тамоман шифо наёфта боќї мондани осори ягон беморї пайдо мешавад; асари дар бадан мондаи ягон касалї: боди наѓзак; бод кашидан а) аз як зарф ба зарфи дигар ё дар худи њамон зарф бардошта рехтани моеъ, гардон-гардон кардан (мас., чойро баъд аз дам кардан, шири дар дег љўшидаистодаро барои надамидан бо кафлезе ё чумча кам-кам гирифта дубора ба

БОД __________________________________________________________________________________ – 213 – дег рехтан); б) баромадагї ё варами узве аз бадан бар асари беморї (шамол хўрдан) ва ё зарба; боди фатќ бемории дабба, чурра; ◊ бар бод додан а) бењуда сарф кардан, зоеъ намудан; б) аз байн бурдан, несту нобуд кардан; бар бод рафтан зоеъ шудан; нест шудан; ба боди дашном гирифтан маљ. сахт дашном додан; ба боди фано рафтан нобуд шудан, нест гардидан; коњи кўњнаро бод кардан (додан) ягон кор ё воќеаи нохуши гузаштаро ба ёд овардан; ягон сухани гузаштаро ба хотир овардан; нафасатро бод барад! сухани бадат бо худат нест шавад (таъбири дашном, ки дар мавриди гапи шуме задани касе гуфта мешавад). БОД II ‫ ﺑﺎد‬шакли кўтоњшудаи бошад (дар хитоб): зинда бод!, нест бод!, љонам фидои ту (шумо) бод!; муборак бод! табрик мекунам, табрик мегўям; њалолат бод офарин!, ањсан!; њар чї бодо бод! њар чї шуданї бошад, шудан гирад! (дар мавриди таваккалан ба коре даст задан гуфта мешавад). БОДА ‫ ﺑﺎده‬май, шароб; бодаи гулгун майи сурх, шароби лаългун; бодаи ноб шароби соф, майи бедурд (беѓаш, раќиќ); бода кашидан шаробнўшї кардан, май нўшидан. БОДАБДАБА ‫ ﺑﺎدﺑﺪﺑﻪ‬дабдабанок, пурдабдаба, баландовоза, бо шукўњу карруфар: зиёфати бодабдаба, тўйи бодабдаба. БОДАВЛАТ ‫ ﺑﺎدوﻟﺖ‬ниг. бадавлат. БОДАГУСОР робхўр.

‫ﺑﺎدهﮔﺴﺎر‬

БОДАГУСОРЇ шаробнўшї.

боданўш, майнўш, ша-

‫ﺑﺎدهﮔﺴﺎري‬

боданўшї, майнўшї,

БОДАДЕЊ ‫ ﺑﺎدهده‬ниг. бодакаш.

БОДАПАЙМОЇ ‫ ﺑﺎدهﭘﻴﻤﺎﻳﻲ‬ниг. боданўшї. БОДАПАРАСТ ‫ ﺑﺎدهﭘﺮﺳﺖ‬майпараст, майзада, дўстдори шаробнўшї. БОДАПАРАСТЇ ‫ ﺑﺎدهﭘﺮﺳﺘﻲ‬майпарастї, муштоќи шаробнўшї будан. БОДАРАНГ сурхранг.

‫ﺑﺎدهرﻧﮓ‬

ба ранги шароби сурх,

БОДАСТУПО ‫ ﺑﺎدﺳﺖوﭘﺎ‬ниг. бадаст (бадаступо). БОДАФРОЊ ‫ ﺑﺎداﻓﺮاه‬кит. муљозот, љазо, подош. БОДАФУРЎШ майфурўш. БОДАФУРЎШЇ май фурўхтан.

‫ﺑﺎدهﻓﺮوش‬ ‫ﺑﺎدهﻓﺮوﺷﻲ‬

фурўшандаи

бода,

амали майфурўшї,

БОДАХОНА ‫ ﺑﺎدهﺧﺎﻧﻪ‬майхона, хонаи шаробфурўшї, майкада. БОДАХОР ‫ ﺑﺎدهﺧﻮار‬кит., ниг. боданўш. БОДАХОРЇ ‫ ﺑﺎدهﺧﻮاري‬кит., ниг. боданўшї. БОДАХОЊ дўст.

‫ﺑﺎدهﺧﻮاه‬

бодаљў, майталаб, шароб-

БОДАЊО ‫ ﺑﺎدﻫﺎ‬соњибаќлу њуш, бозаковат. БОДБАДАСТ ‫ ﺑﺎدﺑﺪﺳﺖ‬маљ. бенасиб, бебањра, бечиз, тињидаст. БОДБАНД ‫ ﺑﺎدﺑﻨﺪ‬кит. ќисми таќвияткунандаи деворњои бино ба муќобили бод, заминљунбї ва ѓ., ки аз чўб ё оњан сохта мешаванд. БОДБАНДЇ ‫ ﺑﺎدﺑﻨﺪي‬бодбанд кардан, таќвияти сохтмонњо бо чўбу оњану бетон. БОДБАРАК ‫ ﺑﺎدﺑﺮك‬чизест, ки бачагон аз коѓазу найи тунуктарошида ё чўбњои тунук ва ширеш сохта, ресмон баста, дар ваќти вазидани бод ба њаво сар медињанд.

1. соќї. 2. майнўш, ша-

БОДБАРАКБОЗ ‫ ﺑﺎدﺑﺮكﺑﺎز‬бачагоне, ки бо бодбарак бозї мекунанд; бодбодакбозї.

БОДАКАШЇ ‫ ﺑﺎدهﻛﺸﻲ‬1. бодакаш будан, соќигї кардан. 2. майнўшї, шаробхўрї.

БОДБАРАКБОЗЇ ‫ ﺑﺎدﺑﺮكﺑﺎزي‬бозии бачагон бо бодбарак: бодбаракбозї кардан.

БОДАНГЕЗ ‫ ﺑﺎداﻧﮕﻴﺰ‬ангезандаи бод, бодовар. БОДАНЎШ ‫ ﺑﺎدهﻧﻮش‬майнўш, майхўр, шаробхўр.

БОДБАРАКПАРРОНЇ ‫ ﺑﺎدﺑﺮكﭘﺮاﻧﻲ‬сар додани бодбарак; бодбаракбозї: бодбаракпарронї кардан.

БОДАНЎШЇ ‫ ﺑﺎدهﻧﻮﺷﻲ‬бода нўшидан, майнўшї, шаробхўрї.

БОДБЕЗАК ‫ ﺑﺎدﺑﻴﺰك‬он чи ваќти гармои њаво худро бо он шамол медињанд, мирвања.

БОДАПАЙМО ‫ ﺑﺎدهﭘﻴﻤﺎ‬ниг. боданўш.

БОДБЕЗАКМОНАНД ‫ ﺑﺎدﺑﻴﺰﻛﻤﺎﻧﻨﺪ‬шабењи бодбезак, мисли бодбезак.

БОДАКАШ робхўр.

‫ﺑﺎدهﻛﺶ‬

БОД __________________________________________________________________________________ – 214 – БОДБЕЗАКШАКЛ ‫ﺑﺎدﺑﻴﺰكﺷﻜﻞ‬ бодбезак, шаклан чун бодбезак.

монанди

БОДДОР ‫ ﺑﺎددار‬1. њаводор, пур аз њаво. 2. бодгирифта; варамкарда, варамдор.

БОДБЕЗАН ‫ ﺑﺎدﺑﻴﺰن‬ниг. бодбезак.

БОДИГАР ‫ ﺑﺎديﮔﺮ‬ниг. бодгар.

БОДБОН ‫ ﺑﺎدﺑﺎن‬пардаи махсусест, ки дар киштињои бодї онро ба муќобили бод кашида, бо ќуввати шамол киштиро ба њаракат меоваранд.

БОДИГАРЇ ‫ ﺑﺎديﮔﺮي‬1. ниг. бодгарї. 2. гуфт., ниг. бодигї.

БОДБОНДОР ‫ ﺑﺎدﺑﺎندار‬муљањњаз бо бодбон: киштии бодбондор. БОДБОНЇ ‫ ﺑﺎدﺑﺎﻧﻲ‬мансуб ба бодбон; киштии бодбонї киштие, ки ба воситаи бодбон њаракат мекунад. БОДБУР ‫ ﺑﺎدﺑﺮ‬:доруи бодбур доруе, ки боди шикаму меъдаро рафъ мекунад. БОДВОР ‫ ﺑﺎدوار‬монанди бод, бод барин; тез, зуд, шитобон. БОДГАР ‫ ﺑﺎدﮔﺮ‬он ки ѓаллаи дар хирман кўфтаро ба њаво пош дода, аз гарду коњ тоза мекунад. БОДГАРДОН ‫ ﺑﺎدﮔﺮدان‬ниг. шамолгардон; дарахтзори бодгардон, дарахтзоре, ки махсус барои гирифтани пеши роњи шамолњои харобиовар бунёд мекунанд. БОДГАРЇ ‫ ﺑﺎدﮔﺮي‬амали бодгар; ба њаво пош додани гандум ва дигар ѓалладона барои тоза кардан аз коњу гард. БОДГИР ‫ ﺑﺎدﮔﻴﺮ‬1. сўрохе дар девор ё саќфи хонањо барои тоза кардани њавои хона; бодкашак. 2. њар чизе, ки пеши бодро бигирад. БОДГИРИФТА ‫ ﺑﺎدﮔﺮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бод гирифтан; варамкарда, омосида. БОДЃАР//БОДЃАРД ‫ﺑﺎدﻏﺮد‬//‫ ﺑﺎدﻏﺮ‬књн. шамолљо, шамолгоњ; љое, ки бод аз њар тараф ба он љо медарояд (монанди хонаи тобистонї). БОДДАРО ‫ ﺑﺎددرا‬ниг. бодгир 1. БОДДАСТ ‫ ﺑﺎددﺳﺖ‬он ки дар даст пул нигоњ дошта наметавонад, исрофкор, бесарфа. БОДДАСТЇ ‫ ﺑﺎددﺳﺘﻲ‬исрофкорї, бењудахарљї. БОДДИЊАК ‫ ﺑﺎددﻫﻚ‬кишов. мошин барои шамол додани ѓаллаи кўфта ва људо кардани дон. БОДДИЊАНДА ‫ ﺑﺎددﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бод додан. 2. бодгар.

БОДИГЇ ‫ ﺑﺎدﻳﮕﻲ‬гуфт. кибр, ѓурур, нахват; њавобаландї, калонигарї. БОДИЁН ‫ ﺑﺎدﻳﺎن‬бот. растании њамешасабз, ки тухми хушбў дорад ва дар тиб ва хўрокворї истифода мебаранд. БОДИЁНА ‫ ﺑﺎدﻳﺎﻧﻪ‬ниг. бодиён. БОДИЁНАТ ‫ ﺑﺎدﻳﺎﻧﺖ‬диндор, таќводор. БОДИЁНЇ ‫ ﺑﺎدﻳﺎﻧﻲ‬мансуб ба бодиён; њалвои бодиёнї як навъ њалво, ки барои хушбўї ба он донањои бодиён њамроњ карда мешавад. БОДИЌЌАТ ‫ ﺑﺎدﻗّﺖ‬1. диќќаткорона; тамоми диќќатро ба як нуќта равона карда; њама тан чун гўш шуда: бодиќќат мутолиа кардан, бодиќќат аз назар гузарон(и)дан, бодиќќат шунидан. 2. даќиќкор, нозук; борикбин, нуктасанљ. БОДИЌЌАТЇ ‫ ﺑﺎدﻗّﺘﻲ‬бодиќќат будан дар иљрои корњо, бодиќќатона амал кардан, даќиќкорї. БОДИЛ љигар.

‫ﺑﺎدل‬

пурдил, далер, шуљоъ, бодилу

БОДИНОН ‫ ﺑﺎدﻋﻨﺎن‬маљ. аспи тезрав, бодпо. БОДИНЉОН ‫ ﺑﺎدﻧﺠﺎن‬як навъ сабзавоти хўрокист, ки самари он ба шакли бодиринг, вале бунафш ё сиёњранг аст ва онро бирён карда ё дар намакоб хобонда мехўранд; бодинљон арзон, харљако (харљњо) дорад (зарб.). БОДИРИНГ ‫ ﺑﺎدرﻧﮓ‬растании полизї бо њосили сабзранг ва борики дароз, хиёр; бодиринги намакї // бодиринги шўр бодиринги дар намакоб хобондашуда. БОДИЯ I ‫ ﺑﺎدﻳﻪ‬дашти беобу алаф, биёбон, сањро, њомун. БОДИЯ II а. ‫ ﺑﺎدﻳﻪ‬кит., књн. зарфи калони мисин; косаи калон. БОДИЯГАРД манчї.

‫ﺑﺎدﻳﻪﮔﺮد‬

1. биёбонгард. 2. кўч-

БОДИЯГАРДЇ ‫ ﺑﺎدﻳﻪﮔﺮدي‬1. биёбонгардї. 2. кўчманчигї, кўчигї.

БОД __________________________________________________________________________________ – 215 – БОДИЯНИШИН ‫ ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ‬1. сокини бодия, биёбоннишин. 2. кўчманчї, кўчї, ѓайримуќим: ќабилањои бодиянишин. БОДИЯНИШИНЇ ‫ ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﻲ‬1. бодиянишин будан. 2. тарзи њаёти кўчманчиён, кўчманчигї. БОДИЯПАЙМО ‫ ﺑﺎدﻳﻪﭘﻴﻤﺎ‬ниг. бодиягард. БОДЇ ‫ ﺑﺎدي‬1. бо ќувваи бод коркунанда, бо ќувваи бод њаракаткунанда: киштии бодї, осиёи бодї, таппонча ё туфанги бодї. 2. мансуб ба бод; бодї шудани гандум майда гашта, ќобили чош шудани гандум дар хирман. 3. маљ. лофзан, мутаккабир, њавобаланд, калонгир. БОДКАРДА ‫ ﺑﺎدﻛﺮده‬1. пуршуда аз њаво, њавогирифта. 2. варамкарда. БОДКАШ ‫ ﺑﺎدﻛﺶ‬1. ниг. бодгир; бодкаши чилим сўрохи њаводарои чилим (ба андозае, ки бо нўги ангушт пўшонидан мумкин аст). 2. тиб. зарфи шишагии махсусест, ки барои пўсти баданро кашида, суръатнок кардани њаракати хун ба тахтапушти бадани бемори шамолхўрда мегузоранд. БОДКАШАК ‫ﺑﺎدﻛﺸﻚ‬ тиреза, бодгир. БОДМОНАНД бод.

даричаи

њаводарои

‫ ﺑﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба монанди бод, шабењи

БОДМЎРЇ ‫ ﺑﺎدﻣﻮري‬роњи њавокашї дар девор. БОДНАМО ‫ ﺑﺎدﻧﻤﺎ‬олате, ки самти вазиши бодро нишон медињад. БОДНОК ‫ ﺑﺎدﻧﺎك‬боддор, дорои боду шамол. БОДО ‫ ﺑﺎدا‬ниг. бод II: њар чї бодо бод! БОДОБОД ‫ ﺑﺎداﺑﺎد‬барои муборакбодї ва тањсину офарин гуфта мешавад. БОДОВАРД ‫ ﺑﺎدآورد‬1. чизе, ки бод овардааст, он чи шамол њамроњ овардааст. 2. маљ. њар чизе, ки муфт ва бе мењнат ба даст омадааст, ройгон: бозёфти бодовард, фоидаи бодовард. 3. номи яке аз ганљњои Хусрави Парвиз. БОДОВАРДА ‫ ﺑﺎدآورده‬бе ранљу дастомада, муфту ройгон омада.

азоб

ба

БОДОВАР ‫ ﺑﺎدآور‬хусусияти нўшиданї ё хўрданї, ки истеъмоли онњо барои баъзе касон

номувофиќ, яъне зарарнок буда, дами шикам меоварад. БОДОМ ‫ ﺑﺎدام‬дарахте, ки аввали бањор пеш аз дигар дарахтон гул мекунад ва маѓзи донаки он бомаза ё талх аст, лавз: бодоми заминї, бодоми коѓотї, бодоми кўњї, бодоми талх, бодоми шириндона, маѓзи бодом. БОДОМАК ‫ ﺑﺎداﻣﻚ‬шакли тасѓири бодом; бодомаки гулў бофтањои лимфатикї, ки дар њалќ ба шакли донаи бодом љамъ шудааст, лавзатайн. БОДОМГУЛ ‫ ﺑﺎدامﮔﻞ‬ниг. бодомчагул. БОДОМЗОР ‫ ﺑﺎدامزار‬љое, ки дарахтони зиёди бодом дорад, дарахтзори бодом. БОДОМЇ ‫ ﺑﺎداﻣﻲ‬1. аз маѓзи бодом тайёршуда; њалвои бодомї. 2. бодомшакл, монанд ба шакли донаки бодом: чашм(он)и бодомї. БОДОМИСТОН ‫ ﺑﺎداﻣﺴﺘﺎن‬ниг. бодомзор. БОДОМЧА ‫ ﺑﺎداﻣﭽﻪ‬1. шакли тасѓири бодом. 2. як намуди бодоми худрўй. БОДОМЧАГУЛ ‫ ﺑﺎداﻣﭽﻪﮔﻞ‬наќши бодомшакл (дар тоќї ва ѓ.). БОДОМЧАШМ ‫ ﺑﺎداﻣﭽﺸﻢ‬дорои чашмони шабењи донаки бодом дарози кунљњояш борик: духтари бодомчашм. БОДОМШАКЛ ‫ ﺑﺎداﻣﺸﻜﻞ‬монанд ба донаки бодом: чашми бодомшакл. БОДОМШИКАН(АК) ‫ﺑﺎدامﺷﻜﻨﻚ‬//‫ ﺑﺎدامﺷﻜﻦ‬анбўр барои шикаста маѓзашро гирифтани донаки бодомро гирифтан. БОДОСО ‫ ﺑﺎدآﺳﺎ‬маљ. тез, зуд; бошитоб: бодосо рафтан. БОДПАЙМО(Й) (‫ ﺑﺎدﭘﻴﻤﺎ)ي‬1. ниг. бодрафтор: аспи бодпаймо. 2. асп ё шутури тезрафтор. 3. маљ. њарзагўй ва бењудакор; одами бодї, лофзан. БОДПАЙМОЇ ‫ ﺑﺎدﭘﻴﻤﺎﺋﻲ‬1. тезрафторї, бодрафторї. 2. маљ. њарзагўї ва бењудакорї; бодигарї. БОДПО(Й) (‫ ﺑﺎدﭘﺎ)ي‬1. тезрав, тезрафтор, даванда: аспи бодпо. 2. маљ. аспи тезрафтор. БОДРАНГ I ‫ ﺑﺎدرﻧﮓ‬1. турунљ, навъе аз афлесун,

БОД __________________________________________________________________________________ – 216 – ки пўсташ дурушт, зард ва хушбўст. 2. бодиринг, хиёр.

пўст, ки бадани одамро хўрда рафтан мегирад; муќ. бодхўрда 2.

БОДРАНГ II ‫ ﺑﺎدرﻧﮓ‬1. бодмонанд, шабењи бод. 2. маљ. аспи бодпо, даванд.

БОДХЎРАК ‫ ﺑﺎدﺧﻮرك‬зоол. парандаест парастумонанд ва аз гунљишк калонтар, ки ќариб њамеша дар парвоз аст.

БОДРАНЉБЎЯ ‫ ﺑﺎدرﻧﺠﺒﻮﻳﻪ‬кит., бот. як навъ гиёњест, ки барои муолиљаи тангии нафас ба кор мебурданд. БОДРАФТОР чолок.

‫ﺑﺎدرﻓﺘﺎر‬

тезрафтор, тезрав; чусту

БОДРЕЗ//БОДРЕЗАК ‫ﺑﺎدرﻳﺰك‬//‫ ﺑﺎدرﻳﺰ‬меваи кирмзада ё пухтарасида, ки бо вазиши бод ба таги дарахт рехтааст.

БОДХЎРДА ‫ ﺑﺎدﺧﻮرده‬1. дар шамол хушкшуда. 2. гирифтор ба бемории бодхўра, бо таъсири бемории бодхўра нобудшуда (одатан як ќисми бинї, лаб ва ѓ.). БОДШИКАН ‫ ﺑﺎدﺷﻜﻦ‬тиб. дору ё хўроке, ки бод ва варами шикамро аз байн мебарад. БОЕЪ а. ‫ ﺑﺎﻳﻊ‬байъкунанда, фурўшанда. БОЁНА ‫ ﺑﺎﻳﺎﻧﻪ‬ба одамони бой хос, хоси давлатдорон.

БОДРЕСА ‫ ﺑﺎدرﻳﺴﻪ‬чўб ё чарме, ки барои дар як љо печидани ресмон дар гирди гулўи дуки чархи ресмонресї устувор карда мешавад.

БОЖ ‫ ﺑﺎژ‬шакли дигари бољ.

БОДРУМ ‫ ﺑﺎدرم‬кит. бењуда, табоњ, абас.

БОЖГОЊ ‫ ﺑﺎژﮔﺎه‬ниг. бољгоњ.

БОДРУЉ ‫ ﺑﺎدروج‬навъи райњони кўњї бо баргњои хурду реза ва гулњои сурхранг, ки донаи он тухми шарбатї номида мешавад.

БОЖГУНА ‫ ﺑﺎژﮔﻮﻧﻪ‬шакли дигари вожгуна.

БОДРЎЗА ‫ ﺑﺎدروزه‬књн. чизњои даркории њаррўза дар зиндагї, њамчун хўрок, либос ва ѓ. БОДРЎЯ ‫ ﺑﺎدروﻳﻪ‬љои бисёр шамолдошта; бодхез, шамолрўя. БОДСАНЉ I ‫ ﺑﺎدﺳﻨﺞ‬обњш. олат барои санљидани ќувваи вазиши бод. БОДСАНЉ II ‫ ﺑﺎدﺳﻨﺞ‬маљ. њарзагўї, њарзакор, бењудакор; хомтамаъ. БОДСАР шах

‫ﺑﺎدﺳﺮ‬

пурѓурур, мутакаббир, гардан-

БОДСОР ‫ ﺑﺎدﺳﺎر‬1. сабук, бетамкину виќор. 2. маљ. сабуксайр, тезгард. БОДСОРЇ ‫ﺑﺎدﺳﺎري‬ такаббур кардан.

бодсор

будан,

ѓуруру

БОДХЕЗ ‫ ﺑﺎدﺧﻴﺰ‬шамолгоњ, шамолљо, љои сершамол, бодрўя: дараи бодхез. БОДХОН ‫ ﺑﺎدﺧﻮان‬гузаргоњи бод, сўрох ва равзанаи бодгузар дар хона. БОДХЎР ‫ ﺑﺎدﺧﻮر‬1. љое, ки дар он љо бод бисёр мевазад. 2. истироњат ё танаффус дар миёни фаъолият ё кори хастакунанда. БОДХЎРА

‫ﺑﺎدﺧﻮره‬

тиб. яке аз навъњои сили

БОЖДОР ‫ ﺑﺎژدار‬ниг. бољдор. БОЖСИТОН ‫ ﺑﺎژﺳﺘﺎن‬ниг. бољситон. боз ‫ ﺑﺎز‬1. асоси замони њозира аз бохтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои машѓулшаванда: бедонабоз, ќиморбоз, њуќќабоз; созу боз зебу зинат, ороиш. 3. љузъи пешини калимањои мураккаб ва феълњо ба маънои дубора, аз нав рўй додан, такрор ёфтани амал: бозгаштан, бозомадан, бозомўзї. БОЗ I ‫ ﺑﺎز‬1. бори дигар, аз нав;, муљаддадан, такроран, дубора: боз такрор кардан, боз пурсидан, боз мурољиат кардан, боз фикр карда дидан; боз њам а) ин дафъа њам; б) аз пештара зиёдтар, бештар аз собиќ. 2. илова бар ин, ба болои ин, ба замми ин, низ, њам, ѓайр аз ин: сабр кардан, боз 5-сентнерї њосил додан, боз ба куљо равам. 3. пасванд давомнокии амалро ифода мекунад; дар муддати…, ин љониб: ду рўз боз, се њафта боз, чанд ваќт боз, чандин сол боз, солњо боз, кайњо боз; аз бозе ки… аз ваќте ки…, аз он даме ки…; аз ќадим боз аз замонњои ќадим сар карда то имрўз…; дер боз хеле ваќт мешавад, ки… 4. њиссачаи таъкидї мабодо. БОЗ II ‫ ﺑﺎز‬кушода, яла, во; муќоб. баста; боз кардан кушодан, во кардан (дару тиреза, занљиру ќулф ва ѓ.); боз шудан кушода шудан;

БОЗ __________________________________________________________________________________ – 217 – ◊ дари касе ба рўи касе боз будан ба пазирої ва ќабули касе тайёр будани касе; ба хизмати касе њозир будани касе; дањон боз кардан//лаб боз кардан ба сухан даромадан, гап задан; дањонаш боз монд њайрон шуд, мутањаййир шуд. БОЗ III ‫ ﺑﺎز‬парандаи ќавичанголи нўлдароз, ки парандагон ва њайвоноти майдаро шикор мекунад, ќуш: бози дастомўз, бози шикорї. БОЗ IV ‫ ﺑﺎز‬кит., ниг. ќулоч. БОЗА ‫ ﺑﺎزه‬књн. чўбдаст. БОЗАВЌ ‫ ﺑﺎذوق‬соњиби завќ, завќманд: мардуми бозавќ, хонандаи бозавќ. БОЗАКОВАТ теъдод.

‫ﺑﺎذﻛﺎوت‬

закї, хуштабъ, боис-

БОЗАНДА ‫ ﺑﺎزﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бохтан; бозидоранда (мас., дар ќимор пули худро); бозикунанда, бозигар.

кунандаи боз, ќушбон. бозгард ‫ ﺑﺎزﮔﺮد‬асоси замони њозира аз бозгаштан; бозгарданда, пасгард: дастгоњи бозгарди мушаки кайњонї. БОЗГАРДАНДА ‫ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бозгаштан; ниг. бозгард. БОЗГАРДИДАН ‫ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪن‬ниг. бозгаштан. БОЗГАРДОН(И)ДАН ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن‬//‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن‬ тарзи бевоситаи бозгардидан; пас гардондан, гашта додан. БОЗГАШТ ‫ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬баргаштан, гашта омадан, пас гаштан; дар бозгашт ваќти баргаштан. БОЗГАШТА ‫ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бозгаштан; баргашта, гардонда, пас: бозгашта гирифтан, бозгашта додан.

БОЗАНДЕШИДАН ‫ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‬дубора андеша кардан, аз нав фикр кардан.

БОЗГАШТАН ‫ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ‬баргаштан, бозомадан, гашта омадан; гашта рафтан, ба љои пештара рафтан, раљъат намудан; ба њоли пештара баргаштан: аз саёњат бозгаштан, аз шањр бозгаштан, ба ватан бозгаштан.

БОЗАРБА ‫ ﺑﺎﺿﺮﺑﻪ‬боќувват, сахт; бошиддат.

БОЗГАШТЇ ‫ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ‬ниг. бозгашт.

БОЗАРГОН//БОЗУРГОН тољир.

‫ﺑﺎزرﮔﺎن‬

савдогар,

БОЗАРГОНЇ//БОЗУРГОНЇ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬ гарї, тиљорат, харидуфурўш.

савдо-

БОЗАРОФАТ ‫ ﺑﺎﻇﺮاﻓﺖ‬1. соњиби зарофат, зариф. 2. зарифона, хуштабъона.

БОЗГАШТНОПАЗИР ‫ ﺑﺎزﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬бозгаштнадошта, бебозгашт, баргаштанопазир. БОЗГИРИФТАН ‫ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻦ‬пас гирифтан, аз нав гирифтан; гирифтан, ќабул кардан; нигоњ доштани касе ё чизе дар љое; боздошт кардан, тавќиф кардан; боздоштан, мутаваќќиф кардан.

БОЗАРОФАТЇ ‫ ﺑﺎﻇﺮاﻓﺘﻲ‬бозарофат будан, зарофатнокї; хуштабъї.

БОЗГИРЇ ‫ ﺑﺎزﮔﻴﺮي‬азнавгирї, дубора гирифтан.

БОЗАФАР ‫ ﺑﺎﻇﻔﺮ‬зафарманд, соњибзафар, ѓолиб: бозафар будан.

БОЗГУЗАШТАН дан.

БОЗАФКАНДАН ‫ ﺑﺎزاﻓﻜﻨﺪن‬1. афкандан, густурдан ба рўи замин, пањн кардан. 2. ба аќиб партофтан, ба таъвиќ андохтан.

БОЗГУЗОШТАН ‫ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺘﻦ‬1. рањо кардан, даст кашидан аз коре ё чизе. 2. вогузоштан.

‫ﺑﺎزﮔﺰﺷﺘﻦ‬

гузаштан, убур кар-

БОЗГУНА ‫ ﺑﺎزﮔﻮﻧﻪ‬ниг. вожгуна.

БОЗБАСТА ‫ ﺑﺎزﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз бозбастан. 2. хешу табор (бештар дар шакли љамъ меояд), вобастагон.

БОЗГУСАСТАН ‫ ﺑﺎزﮔﺴﺴﺘﻦ‬људо кардан, кандан, ќатъи робита кардан, буридани алоќа.

БОЗБАСТАН ‫ ﺑﺎزﺑﺴﺘﻦ‬1. бастан, пайванд кардан; банд кардан. 2. дубора пайванд кардан.

БОЗГУСТУРДАН турдан.

БОЗБИНЇ ‫ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ‬аз нав дида баромадан ва баррасї кардан.

БОЗГУФТАН ‫ ﺑﺎزﮔﻔﺘﻦ‬такроран гуфтан; муфассал наќл кардан.

БОЗБОН

‫ﺑﺎزﺑﺎن‬

нигоњдоранда ва парвариш-

бозгў(й)

(‫ﺑﺎزﮔﻮ)ي‬

‫ﺑﺎزﻛﺴﺘﺮدن‬

пањн кардан, гус-

асоси замони њозира аз бозгуф-

БОЗ __________________________________________________________________________________ – 218 – тан. БОЗГЎЇ ‫ ﺑﺎزﮔﻮﺋﻲ‬исми амал аз бозгуфтан; баён кардан. БОЗГЎЙ ‫ ﺑﺎزﮔﻮي‬гашта наќл кардани чизи хонда ё шунида; наќли муфассал кардан. БОЗГЎКУНАНДА ‫ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪه‬ шарњдињанда, баёнгар. БОЗДЕЊ ‫ﺑﺎزده‬ мањсулнокї.

даромаднокї;

баёнкунанда, самаранокї,

БОЗДЕЊЇ ‫ ﺑﺎزدﻫﻲ‬ниг. боздењ. БОЗДИД ‫ ﺑﺎزدﻳﺪ‬1. вохўрї баъд аз људої; дидорбинї, мулоќот. 2. сафари љавобии расмї: боздиди расмї, боздид кардан ташриф овардан, мулоќот кардан; диду боздид мулоќот, дидорбинї; зиёрат(-и дўстон). БОЗДИДКУНАНДА ‫ ﺑﺎزدﻳﺪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз боздид кардан; ташрифоваранда. БОЗДОД ‫ ﺑﺎزداد‬њуќ. супурдани љинояткор аз тарафи давлате ба давлати дигар, ки љинояткор шањрванди он аст (барои ба љавобгарї кашидан ё ба иљро расондани њукми судї), экстрадитсия. БОЗДОДАН ‫ ﺑﺎزدادن‬пас додан, гардонда додан. БОЗДОНИСТАН ‫ ﺑﺎزداﻧﺴﺘﻦ‬1. фарќ гузоштан ё ташхис додани чизњо. 2. шинохтан, баљооварї. БОЗДОР ‫ ﺑﺎزدار‬сайёде, ки бо боз ё дигар мурѓони шикорї сайд мекунад; ниг. бозбон. БОЗДОРАНДА ‫ ﺑﺎزدارﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз боздоштан; он ки боздошт мекунад, љилавгир, пешгиранда.

боздоштан, аз гиря (ханда) боздоштан, аз њуљум (љанг) боздоштан. БОЗДОШТГОЊ ‫ ﺑﺎزداﺷﺖﮔﺎه‬љое, ки боздоштшудагонро нигоњ медоранд, мањалли боздоштагон. БОЗДОШТШУДА ‫ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪه‬дастгиршуда. БОЗЕЊН ‫ ﺑﺎذﻫﻦ‬боњушу боаќл. БОЗЁБЇ чизе.

‫ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ‬дубора ёфтан ва пайдо кардани

БОЗЁФТ ‫ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬1. чизи тоза ба даст даромада, нав ёфтшуда; кашфиёт; шўъбаи бозёфтњо шўъбае, ки чизњои гумкардаи одамон ёфта шаванд, он љо нигоњ дошта мешаванд. 2. фоида, нафъ; чизи бемењнат ба даст омада. БОЗЁФТА ‫ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бозёфтан; дубора ба даст омада, аз нав пайдо шуда. БОЗЁФТАН ‫ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻦ‬тоза ба даст даровардан, аз нав ёфтан; чизи аз даст рафтаро гашта ба даст даровардан. БОЗИГАР ‫ ﺑﺎزﻳﮕﺮ‬1. бозикунанда, иштироккунандаи ягон бозї (футбол, билиярд, шоњмот, ќимор ва ѓ.). 2. гуфт. раќскунанда, раќќос. 3. иљрокунандаи ягон наќш дар филм, театр ва сирк. 4. маљ. шўх; серњаракат, беором: бачаи бозигар, аспи бозигар, чашми бозигар. БОЗИГАРДОН ‫ ﺑﺎزيﮔﺮدان‬1. бозигаре, ки њангоми бозї бозигарони вобастаи худро бо машварат ва амалњои дигар идора мекунад. 2. он ки дар намоиш ва филмњо лўхтакњоро ба њаракат оварда, онњоро намоиш медињад. БОЗИГАРДОНЇ ‫ ﺑﺎزيﮔﺮداﻧﻲ‬амали бозигардон.

БОЗДОРЇ I ‫ ﺑﺎزداري‬исми амал аз боздоштан; боздошт, манъ кардан.

БОЗИГАРЇ ‫ ﺑﺎزيﮔﺮي‬1. амали бозигар дар филму намоишњо. 2. шуѓли бозигар. 3. найрангбозї, њуќќабозї.

БОЗДОРЇ II ‫ ﺑﺎزداري‬боздор будан, нигоњ доштани боз ва парвариш кардани он.

БОЗИГОЊ ‫ ﺑﺎزيﮔﺎه‬кит. љои махсус барои бозї.

БОЗДОШТ ‫ ﺑﺎزداﺷﺖ‬нигоњдошт, нигоњдорї, манъ кардан; нигоњ доштан аз чизе.

БОЗИГЎШ густох.

БОЗДОШТА ‫ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз боздоштан; зиндонї, мањбус.

БОЗИДАН ‫ ﺑﺎزﻳﺪن‬1. ниг. бохтан. 2. бо ягон бозї (футбол, шоњмот ва ѓ.) машѓул будан, бозї кардан; наќш бозидан а) иљро кардан ягон наќшро дар филм, театр ё сирк; б) бо асар ё фаъолияти худ дар ягон соња маќомеро ишѓол кардан; в) маљ. ањамият доштани чизе

БОЗДОШТАН ‫ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ‬нигоњ доштан аз чизе, монеъ шудан; манъ кардан; хобондан (кореро); пеши роњи касеро гирифтан; ба истодан маљбур кардан, нагузоштан: аз рафтан (роњ)

‫ ﺑﺎزيﮔﻮش‬кит. бозидўст; шўху шанг,

БОЗ __________________________________________________________________________________ – 219 – дар коре. БОЗИДЕЊ ‫ ﺑﺎزيده‬фиребдињанда, фиребгар. БОЗИЛ а. ‫ ﺑﺎذل‬базлкунанда, бахшанда, сахї. БОЗИН ‫ ﺑﺎزﻳﻦ‬бо ин, боз. БОЗИНАТ ‫ ﺑﺎزﻳﻨﺖ‬бо зебу зинат, зебо ородода. БОЗИНГАР ‫ ﺑﺎزﻧﮕﺮ‬ниг. бозигар. БОЗИСТОДАН ‫ ﺑﺎزاﻳﺴﺘﺎدن‬ќатъ шудан ё ќатъ кардан (-и ягон њаракат), таваќќуф: аз гардиш бозистодан, аз сухан бозистодан; бозистодани хун аз љараён мондани хун, ќатъ шудани резиши хун. БОЗИЧА ‫ ﺑﺎزﻳﭽﻪ‬1. чизе, ки бо он бачагон бозї мекунанд, асбоби бозии кўдакон (аз ќабили зоча, мошинча, тракторча ва ѓ.). 2. кори ѓайриљиддї, кори сањл ва осон. 3. маљ. олати дасти касе, чизи тобеи касе; бозичаи дасти касе шудан бо гуфтаи касе кор кардан, олати дасти касе шудан. БОЗИЧАФУРЎШ ‫ ﺑﺎزﻳﭽﻪﻓﺮوش‬фурўшандаи бозичањои бачагон. БОЗИЧАФУРЎШЇ ‫ ﺑﺎزﻳﭽﻪﻓﺮوﺷﻲ‬1. љои фурўхтани бозичањои бачагон: дўкони бозичафурўшї. 2. амали бозичафурўш; бозичафурўш будан. БОЗЇ ‫ ﺑﺎزي‬1. машѓулияти шавќу њавасангез ё амали дигар барои андармонї, дамгирї ва ё мусобиќа (аз ќабили шоњмотбозї, билиярдбозї, теннисбозї, лухтакбозии бачагон ва ѓ.); бозии рафиќона вохўрии ѓайрирасмии ду ва зиёда аз тарафњо дар ягон навъи бозї (мас., футбол). 2. иљрои наќш дар филму театру сирк; њунарнамої; наќшеро бозї кардан а) иљро кардани наќше дар филм, театр ва сирк; б) маљ. маќом ва ањамият доштани касе (чизе) дар коре. 3. маљ. њаракат, љунбиш; бозии бод вазиши гарму форами бод; бозии мављи дарё љунбиши мављњои дарё. 4. маљ. раќс, усул. 5. маљ. њила, найранг; фиреб. 6. њазл, шўхї: шўхию бозї, хандаю бозї. 7. маълум кардан ва баровардани бурдњо ба вомбарг ва лотерея (ба воситаи ќуръакашї ва ѓ.): бозїбозї бозикунон; њазлкунон, шўхї ба шўхї; бозї дорондан а) тарзи бавоситаи бозї доштан; б) љунбондан, ба њаракат даровардан; бозї доштан а) саргарм кардан, андармон кардан (бо машѓулияте, хусусан бачагонро);

б) ба љунбиш овардан, њаракат додан; бозї кардан а) худро саргарм (банд, андармон) кардан, машѓули бозие шудан; б) иљро кардани наќше дар театр, филм ва сирк; в) раќсидан, усул кардан; г) оњиста љунбидан, нарм-нарм њаракат кардан; ѓ) навохтан; д) маљ. намудор будан; љилвагарї кардан, дурахшидан (мас., ашк дар чашм, табассум дар лаб, акси моњ дар об); бо пул бозї кардан а) дар ќимори пулакї иштирок кардан; б) маљ. њамеша серпул будан; пули зиёд доштан; ◊ бозињои олимпї мусобиќањои байналхалќии варзишгарон, ки аз соли 1896 дар њар чањор сол як бор гузаронида мешаванд, олимпиада; бозї додан фиреб додан, гўл кардан касеро; бозї кардани шамшер (ё тозиёна) дар сари касе тањдид кардан касеро, дар тањти хавфу хатар нигоњ доштан касеро; ба доираи (ё наќораи) касе бозї кардан аз рўи нишондоди касе кор кардан, ба гуфтаи касе мутеона амал кардан; бо сар бозї кардан кори нињоят хавфнок кардан, бо коре, ки хавфи марг дорад, машѓул шудан; дили касе бозї кардан ѓайримўътадил задани дил, берун аз њадди эътидол сахт тапидани дил (мас., аз њаяљон). БОЗКАШИДАН ‫ ﺑﺎزﻛﺸﻴﺪن‬дурї љустан, парњез кардан аз коре ё чизе. БОЗКУНАНДА ‫ ﺑﺎزﻛﻨﻨﺪه‬азбайнбарандаи монеа ё садде, ки дар роњи њаракат ё маљро ќарор дорад, кушоянда, бозгар. БОЗКЎШИДАН ‫ ﺑﺎزﻛﻮﺷﻴﺪن‬кўшиш кардан, саъй кардан; љањд кардан. БОЗМОНДА ‫ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз бозмондан. 2. боќимонда; пасмонда: бозмондаи масолењи бинокорї. 3. маљ. авлод, насл; ворис (бештар дар шакли љамъ – бозмондагон истеъмол мешавад). БОЗМОНДАН ‫ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪن‬1. аќиб мондан, ќафо мондан. 2. аз кор мондан, таваќќуф намудан, истодан: аз кор бозмондани мошин, аз њаракат бозмондани чизе; аз мева додан бозмондани дарахт њосилдињиро ќатъ кардани дарахт; аз њаракат бозмондани касе аз по афтодани касе. БОЗМОНОНДАН ‫ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺎﻧﺪن‬1. шакли бавоситаи бозмондан. 2. нигоњ доштан (аз коре). БОЗНАМУДАН

‫ﺑﺎزﻧﻤﻮدن‬

кит. кушодан; ошкор

БОЗ __________________________________________________________________________________ – 220 – ањли бозор.

кардан, баён кардан. БОЗНИГАРЇ ‫ ﺑﺎزﻧﮕﺮي‬аз нав дида баромадан; бозрасии дубора, таљдиди назар. БОЗНИШАСТА ‫ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ‬ниг. барљомонда.

БОЗОРГАРД ‫ ﺑﺎزارﮔﺮد‬1. дўстдорандаи гардиш дар бозор. 2. он ки корњои харидуфурўшро ба ўњда дорад, бозорї.

бозгаштнадошта,

БОЗОРГАРДЇ ‫ ﺑﺎزارﮔﺮدي‬бозоргард будан; дар бозор (бењуда) гаштан.

БОЗНОМА ‫ ﺑﺎزﻧﺎﻣﻪ‬нав. вараќаи махсуси почтавї барои мактуби боз ё табрикот.

БОЗОРГИР ‫ ﺑﺎزارﮔﻴﺮ‬талабгору харидораш зиёд, серхаридор: моли бозоргир.

‫ﺑﺎزﻧﺎﮔﺮد‬ БОЗНОГАРД такрорнашаванда.

БОЗОМАДАН омадан.

‫ﺑﺎزآﻣﺪن‬

бозгаштан аз љое, гашта

БОЗОМЎЗЇ ‫ ﺑﺎزآﻣﻮزي‬нав. аз нав омўхтани касбу ихтисосе; такмили донишњо оид ба ихтисос. БОЗОНДАН ‫ ﺑﺎزاﻧﺪن‬шакли бавоситаи бозидан. БОЗОР ‫ ﺑﺎزار‬1. мањалли махсуси харидуфурўш, ки аз раставу дўконњои зиёде иборат аст: бозори ѓалла, бозори китоб, бозори болокушода, бозори болопўшида. 2. рўзи муайяни харидуфурўш, ки одатан њар њафта як ё ду бор барпо мегардад: рўзи бозор; бозори шаб // бозори шабона бозоре, ки одатан дар шабњои моњи рамазон барпо мегардид; шаби бозор шаби бевоситаи баъди рўзи бозор, яъне бегоњи рўзи душанбе (ки одатан оши палав мепазанд). 3. фурўш; савдо, харидуфурўш: барои бозор, ба бозор баровардани чизе; бозори калоба а) љои фурўши калоба б) маљ. љои пурмаѓал, серѓавѓо ва бетартиб; бозори тез савдои чаќќон; серхаридорї; бозор кушодан бозор барпо кардан, ба фурўш гузоштани молу чиз; аз бозор мондан ба фурўш нарафтан; бозори касе ављ гирифтан // бозори касе барор ёфтан а) зиёд шудани харидору талабгор ба чизи фурўшии касе; б) ривољу равнаќ ёфтани кори касе; бозори чизе ё коре гарм шудан (тафсидан) а) ављ гирифтани савдо ва харидуфурўши чизе; харидору талабгори зиёд пайдо шудан (ба чизе ё коре); б) равнаќ ёфтани коре; бозори чизе ё кореро гарм кардан киноя аз ривољу равнаќ додан, ба ављаш расондан (кореро); бозори чизе касод будан набудани харидор (талабгор) аз чизе; суст будани савдои чизе; сухани (гапи) хона ба бозор рост намеояд (маќ.) дар мавриди мутобиќат накардан ё нодуруст баромадани маслињат ва мулоњизањои пешакї ба сабаби таѓйир ёфтани вазъият гуфта мешавад. БОЗОРАКЇ

‫ﺑﺎزارﻛﻲ‬

фурўшанда ва харидор;

‫ ﺑﺎزارﮔﺎن‬ниг. бозаргон. БОЗОРГОНЇ ‫ ﺑﺎزارﮔﺎﻧﻲ‬ниг. бозаргонї. БОЗОРГОЊ ‫ ﺑﺎزارﮔﺎه‬мањалле ё майдоне,

БОЗОРГОН

ки дар

он љо бозор барпо мегардад, бозорљо.

БОЗОРЁБ ‫ ﺑﺎزارﻳﺎب‬он ки кораш ёфтани бозори хуб барои фурўши мањсулот аст. БОЗОРЁБЇ ‫ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‬шуѓл ва амали бозорёб. БОЗОРИДЎЗ ‫ ﺑﺎزاريدوز‬1. дўхташуда дар бозор аз тарафи дўзандаи ношинос, ки одатан кайфияти хуб надорад ва кори дўзанда пинњонї аст. 2. дўзандаи бозор, ки пинњонї амал мекунад. БОЗОРИДЎЗЇ ‫ ﺑﺎزاريدوزي‬дўхтани чизе барои фурўш дар бозору фурўшгоњњо ба тариќи пинњонї, молњои беиљозат дўхташуда. БОЗОРИЁНА ‫ ﺑﺎزاريﻳﺎﻧﻪ‬ба шеваи бозо–риён. БОЗОРИЗОДА бозорї.

‫ﺑﺎزاريزاده‬

фарзанди

бозорї,

БОЗОРЇ ‫ ﺑﺎزاري‬1. мансуб ба бозор; нони бозорї ноне, ки барои фурўш пухта шудааст. 2. дар бозор буда, ањли бозор. БОЗОРНОГУЗАР ‫ ﺑﺎزارﻧﺎﮔﺬر‬касмахар, касод, ба фурўш нараванда, ѓайрибозоргир: моли бозорногузар. БОЗОРЧА хурд.

‫ ﺑﺎزارﭼﻪ‬шакли тасѓири бозор; бозори

БОЗОРЧЇ ‫ ﺑﺎزارﭼﻲ‬гуфт. он ки корњои харидуфурўшро ба ўњда дорад (мас., дар ягон оила). БОЗОРЉО(Й) (‫ ﺑﺎزارﺟﺎ)ي‬ниг. бозоргоњ. БОЗОРШИНОС ‫ ﺑﺎزارﺷﻨﺎس‬нав. мутахассиси маркетинг (бозоршиносї), маркетолог.

‫ﺑﺎزارﺷﻨﺎﺳﻲ‬ БОЗОРШИНОСЇ бозоршинос, маркетинг.

нав.

амали

БОЗ __________________________________________________________________________________ – 221 – БОЗПАЙВАСТАН ‫ ﺑﺎزﭘﻴﻮﺳﺘﻦ‬дубора ба њам омадан; аз нав пайванд шудан. БОЗПАРВАРДАН тарбия кардан.

‫ﺑﺎزﭘﺮوردن‬

парвариш додан,

БОЗПАРВАРЇ ‫ ﺑﺎزﭘﺮوري‬нав. 1. тарбия ва ислоњи шахсони нашъаманд ё бемор ва омода кардани онњо барои бозгашт ба љомеа. 2. аз нав барќарор кардани нерў ва ќувва ба роњи варзишкорї ва рељаи хўрок. 3. мањалле, ки дар он љо нашъамандон барои тарки одатњои бад нигањдорї ва табобат мешаванд. БОЗПАРДОХТ ‫ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ‬иќт. пас додани ќарз ба бонк ё муассисаи дигари молиявї. БОЗПАРДОХТАН ‫ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺘﻦ‬иќт. ќарзро баргардондан, пардохт кардан. БОЗПАС ‫ ﺑﺎزﭘﺲ‬ќафо; аќиб; бозпас додан баргардонидан, гардонда додан; бозпас мондан аќиб мондан, ќафо мондан. БОЗПАСГИРЇ ‫ ﺑﺎزﭘﺲﻛﻴﺮي‬дубора ба даст овардани он чи ки дар ихтиёри дигаре буд. БОЗПАСИН ‫ ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ‬вопасин, охирин. БОЗПЕЧ ‫ ﺑﺎزﭘﻴﭻ‬кит. 1. шаддаи мўњра, ки барои бозии тифл аз чўби гањвора овезон карда мемонанд. 2. алвонљ, арѓунчак. БОЗПИРОЇ ‫ ﺑﺎزﭘﻴﺮاﺋﻲ‬ороста ва зебо кардан, пироиш кардан. БОЗПУРС ‫ ﺑﺎزﭘﺮس‬ниг. муфаттиш, истинтоќгар, пурсанда. БОЗПУРСИДАН ‫ ﺑﺎزﭘﺮﺳﻴﺪن‬1. пурсидан, тафтиш кардан. 2. ањволпурсї кардан.

истифодабарии наќлиёти автомобилї ва њаракат дар роњњо ва инчунин назорат бар онњо. БОЗРАСТАН шудан.

‫ﺑﺎزرﺳﺘﻦ‬

кит. наљот ёфтан, рањо

БОЗРАФТАН ‫ ﺑﺎزرﻓﺘﻦ‬кит. рафтан; рафта расидан, восил шудан. БОЗСОЗЇ ‫ ﺑﺎزﺳﺎزي‬1. навсозї, дигаргунсозї, ислоњот. 2. таър. ислоњоти куллї ва њамаљонибаи љамъияти шўравї, ки њукумати шўравии собиќ соли 1985 эълон намуда буд. БОЗУ ‫ ﺑﺎزو‬1. ќисми болои даст аз китф то оринљ: бозувони ќавї, банди бозу; бокитфу бозу тануманд; боќувват. 2. маљ. зўр, ќувват, иќтидор; бо зўри бозу ба воситаи зўрї, бо ёрии ќувва. БОЗУБАНД ‫ ﺑﺎزوﺑﻨﺪ‬1. асбоби зинати бозу, дастпона. 2. д. тўморе, ки ба бозу мебанданд. БОЗУДАРОЗ ‫ ﺑﺎزودراز‬1. дастдароз. 2. кин. ќавидаст, зўрманд, тавоно. БОЗЎ ‫ ﺑﺎزو‬ниг. бозу. БОЗХАРИД ‫ ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ‬ниг. бозхаридан. БОЗХАРИДАН ‫ ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪن‬1. дубора ва аз нав харидани чизе, ки ќаблан фурўхта ё бахшида шуда ё касе зўран соњибї кардааст. 2. харида озод кардани асир ё ѓулом. БОЗХОНД ‫ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﺪ‬исми феълї аз бозхондан; пас даъват карда гирифтан, љеѓ зада гирифтан (фиристода, гумошта ё интихобкардаи худро): бозхонди намоянда.

тањќиќ;

БОЗХОНДА ‫ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз бозхондан; љеѓзадагирифта, баргаштагирифта (аз мансабе).

БОЗПУХТ ‫ ﺑﺎزﭘﺨﺖ‬нав. коркарди њароратии филиз ва шиша, гармї додан ва сипас хунук кардани мавод барои нарм кардани онњо ё таѓйир додани сифати онњо.

БОЗХОНДАН ‫ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﺪن‬пас даъват карда гирифтан, љеѓ зада гирифтан (фиристода, таъйинкарда ё интихобнамудаи хешро).

БОЗПУРСЇ истинтоќ.

‫ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ‬

нав.

пурсиш;

БОЗРАС ‫ ﺑﺎزرس‬нав. он ки дар идораи бозрасї кор мекунад, нозир.

БОЗХОНЇ ‫ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ‬1. дубора хондани навишта ё матн. 2. хондани асари ќадима барои тањќиќи пажўњиш.

БОЗРАСЇ ‫ ﺑﺎزرﺳﻲ‬нав. низом ва идора – системаи назорат аз болои дуруст иљро шудани ќонун ва ќарорњои ягон соња, нозирот; инспексия; бозрасии давлатии автомобилї маќоми давлатї оид ба таъмини тартиботи

БОЗХОСТ ‫ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬1. пурсиш, пурсуљў, пурсукови сабаби гуноњ ё рафтори касе, тањќиќ, тафтиш. 2. итоб; љазо; бозхост кардан (намудан) а) пурсуков кардани сабаби гуноњ ё рафтори касе, тањќиќу тафтиш кардан; б) ба

БОЗ __________________________________________________________________________________ – 222 – љавобгарї кашидан; љазо додан; ◊ рўзи бозхост рўзи ќиёмат, охират, рўзи растохез. БОЗХОСТАН ‫ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﻦ‬баргашта талаб кардан, пас талабидан. БОЗХОЊ ‫ ﺑﺎزﺧﻮاه‬хоњанда, талабкунанда. БОЗЉУСТАН кардан.

‫ﺑﺎزﺟﺴﺘﻦ‬

тафтиш кардан, тањќиќ

БОЗЉЎЇ ‫ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‬тафтиш, тањќиќ. БОЗШУМОРЇ ‫ ﺑﺎزﺷﻤﺎري‬нав. аз нав шумурдан, дубора њисоб кардан. БОИДРОК ‫ ﺑﺎادراك‬соњибидрок, бофањму фаросат, хушфањм, зирак. БОИЗЗАТ ‫ ﺑﺎﻋﺰت‬иззатманд, арљманд, азиз. БОИЗТИРОБ ‫ ﺑﺎاﺿﻄﺮاب‬бохавф, дорои изтиробу хавфу хотир. БОИЌТИДОР боќувват.

‫ﺑﺎاﻗﺘﺪار‬

муќтадир, тавоно, ќавї,

БОИЛТИФОТ ‫ ﺑﺎاﻟﺘﻔﺎت‬1. он ки лутфу илтифот дорад; мењрубон. 2. аз рўи лутфу марњамат, илтифоткорона. БОИЛТИФОТЇ ‫ ﺑﺎاﻟﺘﻔﺎﺗﻲ‬боилтифот будан; лутфу марњамат нишон додан; мењрубонї. БОИМОН ‫ ﺑﺎاﻳﻤﺎن‬имондошта, мўъмин. БОИМТИЁЗ ‫ ﺑﺎاﻣﺘﻴﺎز‬имтиёзманд, бартаридор, афзалиятнок: табаќањои боимтиёз. БОИМЉОН ‫ ﺑﺎﻳﻤﺠﺎن‬ниг. бодинљон. БОИН а. ‫ﺑﺎﻳﻦ‬//‫ ﺑﺎﺋﻦ‬кит. људо, људошуда; се талоќи боин д. се талоќи људокунанда (зану шавњарро). БОИНСОФ ‫ ﺑﺎاﻧﺼﺎف‬он ки аз рўи адлу инсоф амал мекунад, инсофдор, одил: дузд бошу боинсоф бош (маќ.). БОИНСОФЇ ‫ ﺑﺎاﻧﺼﺎﻓﻲ‬боинсоф будан; инсоф доштан, одилї. БОИНСОФОНА ‫ ﺑﺎاﻧﺼﺎﻓﺎﻧﻪ‬аз рўи адлу инсоф. БОИНТИЗОМ ботартиб.

‫ﺑﺎاﻧﺘﻈﺎم‬

он ки интизом дорад,

БОИНТИЗОМЇ ‫ ﺑﺎاﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‬боинтизом будан, тартибу интизом доштан, интизомнокї. БОИРОДА ‫ ﺑﺎاراده‬соњибирода; дорои иродаи мустањкам.

БОИС ‫ ﺑﺎﻋﺚ‬сабаб, мўљиб; аз боиси… а) аз сабаби …, ба сабаби…; б) барои …, ба хотири…; боиси чизе гардидан (шудан) сабабгори чизе шудан. БОИСМАТ ‫ ﺑﺎﻋﺼﻤﺖ‬покдоман, бегуноњ. БОИСМАТЇ ‫ ﺑﺎﻋﺼﻤﺘﻲ‬боисмат будан, поку бегуноњ будан. БОИСРОР ‫ ﺑﺎاﺻﺮار‬истодагарона, исроркорона. БОИСТ ‫ ﺑﺎﻳﺴﺖ‬лозим, зарур, вољиб; бояд. БОИСТА ‫ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‬лозим, зарурї, сазовор, шоиста, муносиб. БОИСТАГЇ ‫ ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬зарурат, лозимї, боиста будан; шоистагї, лаёќатмандї. БОИСТАН ‫ ﺑﺎﻳﺴﺘﻦ‬лозим будан, зарур будан, даркор будан. БОИСТАНЇ ‫ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз боистан; коре, ки иљро шуданаш лозим ва зарур аст. БОИСТЕЊЌОЌ њаќдор.

‫ ﺑﺎاﺳﺘﺤﻘﺎق‬кит. сазовор, шоиста,

БОИСТЕЪДОД ‫ ﺑﺎاﺳﺘﻌﺪاد‬соњибистеъдод, истеъдоднок; ќобилиятнок, болаёќат: шоири боистеъдод, љавони боистеъдод. БОИСТЕЪДОДЇ ‫ ﺑﺎاﺳﺘﻌﺪادي‬боистеъдод будан, истеъдоднокї; ќобилиятнокї, лаёќатмандї. БОИФТИХОР ‫ ﺑﺎاﻓﺘﺨﺎر‬бофахр, бовиќор. БОИФФАТ ‫ ﺑﺎﻋﻔﺖ‬аз шањват парњезкунанда, парњезгор, покдоман. БОИФФАТЇ ‫ ﺑﺎﻋﻔﺘﻲ‬покдоманї, парњезгорї. БОИХТИСОС ‫ ﺑﺎاﺧﺘﺼﺎص‬ихтисоснок, соњибихтисос; аз рўи тахассусе таълимдида: муаллими боихтисос. БОИХТИСОСЇ ‫ ﺑﺎاﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‬ихтисоснокї, соњибихтисосї, мутахассис будан. БОЙ I т. ‫ ﺑﺎي‬сарватманд, давлатманд, молдор, ѓанї, доро; ѓайримўњтољ, таъмин; забони бой забони захираи луѓавиаш зиёд ва сохти грамматикиаш мукаммал; бой шудан (гардидан) давлати фаровон ёфтан, соњиби пулу моли зиёд шудан, сарватманд гардидан; аз чизе бой будан чизеро фаровон доштан, ба миќдори номањдуд соњиб будан ба чизе.

БОК __________________________________________________________________________________ – 223 – БОЙ II ‫ ﺑﺎي‬:бой додан а) бохтан, маѓлуб шудан, таслим гаштан, банд шудан (дар ягон бозї, мусобиќа, гарав, мубоњиса ва ѓ.); б) аз чизе мањрум шудан, аз даст додан (мас., пулро дар ќимор); ◊ дили худро бой додан а) тарсидан, њаросидан; б) ба касе ошиќ шудан, ба ишќи касе гирифтор шудан; корро бой додан имкониятро аз даст додан, дар коре шикаст ёфтан; сир бой надодан замири дили худро пинњон доштан; њолати ботинии худро махфї нигоњ доштан; худро бой додан а) аз тарсу њарос чї кор кардани худро надониста мондан; б) харобу лоѓар шудан (муќ. худро гирондан); в) худро аз даст додан; аз њол рафтан; њељ чиз бой надодан ягон зарар надидан; чизеро гум накардан. БОЙБАЧА ‫ ﺑﺎﻳﺒﭽﻪ‬1. писари бой, фарзанди бой. 2. маљ. калонхарљ (аз пули бедарди миён). БОЙБАЧАГЇ ‫ ﺑﺎﻳﺒﭽﮕﻲ‬1. бойбача будан. 2. маљ. калонхарљї (аз пули муфт); бойбачагї кардан калонхарљї кардан. БОЙБАЧЧА ‫ﻪ‬‫ ﺑﺎﻳﺒﭽ‬гуфт., ниг. бойбача. БОЙБИКА ‫ ﺑﺎﻳﺒﻜﻪ‬књн. бойзан, хўљаинзан. БОЙБОБО ‫ ﺑﺎيﺑﺎﺑﺎ‬калимаест, ки одатан зердастон дар мурољиат ба шахси сарватманд ба кор мебаранд. БОЙГОН ‫ ﺑﺎﻳﮕﺎن‬он ки кораш љо ба љо кардани маводи бойгонї аст. БОЙГОНЇ ‫ ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ‬1. муассисае, ки он љо њуљљатњои кўњнаю ќадима ва ёдгорињои хаттї нигоњ дошта мешаванд; шўъбае дар муассиса, ки дар он њуљљатњои кўњнаи он муассиса мањфуз дошта мешаванд. 2. маљмўи дастнависњо, мактубњо ва дигар асноди марбут ба фаъолияти шахсе, архив: бойгонии нависанда. БОЙДИЊАНДА ‫ ﺑﺎيدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бой додан. БОЙДОДА ‫ ﺑﺎﻳﺪاده‬сифати феълии замони гузашта аз бой додан; шахси бозиро бохта, маѓлуб дар ќимор ва ё мусобиќае. БОЙДУХТАР ‫ ﺑﺎﻳﺪﺧﺘﺮ‬1. духтари шахси бой. 2. духтари молу чиздор, духтари бадавлат. БОЙЗАН ‫ ﺑﺎي زن‬1. зани бой. 2. зани бадавлат; хўљаинзан, хўљаинзанак. БОЙИГАРЇ ‫ ﺑﺎﺋﮕﺮي‬маљмўи чизњои ќиматдошта

(хоњ молу хоњ канданињои фоиданок); сарват, дорої, давлат: бойигарињои зеризаминї, бойигарињои табиї. БОЙИМЉОН ‫ ﺑﺎﻳﻤﺠﺎن‬ниг. бодинљон. БОЙЇ ‫ ﺑﺎﺋﻲ‬1. мансуб ба бой(њо). 2. боигарї, давлатмандї, бой будан. БОЙЧА ‫ ﺑﺎﻳﭽﻪ‬шакли тасѓири бой: бойи начандон калон; шахси нав пулу чизро дида. БОЙЧЕЧАК ‫ ﺑﺎﻳﭽﻴﭽﻚ‬бот. гиёњи гули зарду сафедчадор, ки дар кўњу сањро баъди тамом шудани барфњо мерўяд ва муждарасони бањор шумурда мешавад, гули бањман, наргис. БОЙШАВЇ ‫ ﺑﺎﻳﺸﻮي‬исми амал аз бой шудан; сарватандўзї, давлатѓундорї. БОК ‫ ﺑﺎك‬тарс, хавф, бим; бок надоштан тарс надоштан, парво надоштан (аз касе ё чизе); боке нест // њељ боке не воќеаи баде рўй надодааст, кори ганда нашудааст; зарар надорад; њељ гап не. БОКАЛЛА ‫ ﺑﺎﻛﻠّﻪ‬боаќл, боњуш, дорои огоњї ва ќудрати андеша. БОКАРРУФАР боѓурур.

‫ﺑﺎﻛﺮّوﻓﺮ‬

ботакаббур, олуфта,

БОКИРА а. ‫ ﺑﺎﻛﺮه‬духтари ба шавњар набаромада, шавњарнадида, дўшиза. БОКИРАГЇ ‫ ﺑﺎﻛﺮﮔﻲ‬бокира будан, вазъ ва њолати бокира. БОКИФОЯТ ботадбир.

‫ﺑﺎﻛﻔﺎﻳﺖ‬

дорои кифоят, кордонї,

БОКЇ а. ‫ ﺑﺎﻛﻲ‬кит. гирякунанда, гирянда. БОКС англ. ‫ ﺑﺎﻛﺲ‬варз. навъи бозии варзишгарон, ки иборат аст аз муштзанї (бо дастпўшакњои махсус) дар байни ду каси њамвазн бо риояи ќоидањои муайян. БОКСИТ фр. ‫ ﺑﺎﻛﺴﻴﺖ‬маъд. љинси кўњї, ки дар таркибаш асосан оксиди алюминий ва оњан мављуд аст ва бењтарин навъи алюминийро аз он мегиранд. БОКСИТДОР ‫ ﺑﺎﻛﺴﻴﺖدار‬дорои боксит. БОКСЧЇ ‫ ﺑﺎﻛﺴﭽﻲ‬варзишгаре, ки бо бокс машѓул аст, муштзан (боксёр). БОКУРА а. ‫ ﺑﺎﻛﻮره‬кит. 1. меваи пешпазак, меваи наврас. 2. мевае, ки њанўз наѓз напухта-

БОК __________________________________________________________________________________ – 224 – аст, меваи нимпухта, меваи нимдунбул. БОКУРРА а. ‫ ﺑﺎﻛﺮّه‬байтали бачадор, моди–ёни дорои курра; маљ. зани бачадор. БОЌИДОР ‫ ﺑﺎﻗﻲدار‬он ки ќарз ё воми худро пурра пардохт накарда, як ќисмаш боќї мондааст. БОЌИМОНДА ‫ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз боќї мондан. 2. бозмонда, мобаќия, баќия; бакорнарафта; пасмонда; зиёдатї: пули боќимонда, боќимондаи хўрок. 3. њиссаи барњамнахўрдаи чизе; ќисми азбайннарафтаи гурўње: боќимондањои давраи гузашта. БОЌЇ а. ‫ ﺑﺎﻗﻲ‬1. поянда, пойдор, устувор, барќарор: то даме ки нафас боќист, то љањон боќист. 2. баќия, мобаќї; бозмонда, пасмонда; зиёдї кардамонда; ќисми дигари чизе, њиссаи дигари чизе. 3. риёз. њосили тарњи як адад аз адади дигар; боќї мондан а) пойдор (барќарор) мондан; мањфуз мондан, нигоњ дошта шудан; б) ба љо мондан, пас мондан аз касе (чизе), сарф нашуда мондан; в) бартараф нашудан, барњам нахўрдан; нест нашудан; аз худ боќї гузоштан монда рафтан, ба ёдгор мондан; аз чизе асаре боќї намондан тамоман аз байн рафтан, ба куллї мањв шудани чизе. БОЌУВВАТ ‫ت‬‫ ﺑﺎﻗﻮ‬1. зўр, тавоно, ќавї, баќувват; тануманд; солиму бардам. 2. ќувватдињанда; серѓизо, ѓизобахш: хўроки боќувват. 3. мањкам, мустањкам, сахт: иморати боќувват. БОЌУВВАТЇ воної.

‫ﺗﻲ‬‫ﺑﺎﻗﻮ‬

боќувват будан, зўрї, та-

БОЌУДРАТ ‫ ﺑﺎﻗﺪرت‬боиќтидор, боќувват, муќтадирї, ќавї. БОЌУДРАТЇ ‫ ﺑﺎﻗﺪرﺗﻲ‬ќудратнокї, боќувватї, муќтадир, тавоної. бол ‫ ﺑﺎل‬асоси замони њозираи болидан. БОЛ I ‫ ﺑﺎل‬1. узве, ки парандањо ва баъзе њашарот ба воситаи он парвоз мекунанд, ќанот. 2. ќисми ба ду тараф пањншудаи њавопаймо; болу пар а) ќанот; б) маљ. ќувва(т), иќтидор, тавон; в) маљ. такягоњ, пушту паноњ; болу пар бароварда… киноя аз шитобон, бо майлу раѓбати зиёд (мас., омадан, рафтан

ба љое); бол афшондан // бол задан // бол кушодан паридан, парвоз кардан; боли касеро кандан киноя аз касеро ољизу нотавон кардан (мисли мурѓи беболу пар); болу пар бахшидан ќуввату тавоної додан; ба воя расондан, ба камол расондан; болу пар задан дар талаби чизе (мас., илму дониш) саъю кўшиш кардан барои ба даст даровардани чизе; болу пар шикастан аз болу пар људо шудан; ќобилияти парвозро гум кардан; аз болу пар људо шудан маљ. бекасу бепаноњ шудан. БОЛ II ‫ ﺑﺎل‬кит. дил, ќалб; хотир; ба фароѓи бол фориѓболона, хотирљамъона, бо хотири љамъ. БОЛАЁЌАТ ‫ ﺑﺎﻟﻴﺎﻗﺖ‬лаёќатнок, ќобилиятнок; боистеъдод: шогирди болаёќат, љавони болаёќат.

‫ﺑﺎﻟﻴﺎﻗﺘﻲ‬

БОЛАЁЌАТЇ нокї.

лаёќатнокї, ќобилият-

БОЛАЗЗАТ ‫ ﺑﺎﻟﺬت‬лаззатнок, лазиз, хуштаъм, бомаза, гуворо: таоми болаззат, хўроки болаззат. БОЛАЗЗАТЇ ‫ ﺑﺎﻟﺬﺗﻲ‬лаззатнокї, лазизї, хуштаъмї: болаззат будан. БОЛАНДА ‫ ﺑﺎﻟﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз болидан. БОЛАТОФАТ ‫ ﺑﺎﻟﻄﺎﻓﺖ‬латофатдошта, латиф. БОЛАФШОН ‫ ﺑﺎلاﻓﺸﺎن‬болљунбон; дар њолати парвоз, парида; болафшон шудан а) дар парвоз шудан, паридан; б) маљ. раќс кардан, ба раќс омадан. БОЛАФШОНЇ шондан.

‫ﺑﺎلاﻓﺸﺎﻧﻲ‬

исми амал аз бол аф-

БОЛВОЯ ‫ ﺑﺎﻟﻮاﻳﻪ‬кит., ниг. фароштурук. БОЛЃА ‫ ﺑﺎﻟﻐﻪ‬путк, хоиск, чаккуш. БОЛЃАЧА ‫ ﺑﺎﻟﻐﭽﻪ‬путки хурд. БОЛДОР ‫ ﺑﺎﻟﺪار‬дорои бол, ќанотдор (асосан сифати парандагон). БОЛЗАНОН болњо.

‫ﺑﺎﻟﺰﻧﺎن‬

дар њоли ба њам задани

БОЛИЃ а. ‫ ﺑﺎﻟﻎ‬1. кит. расида; расо; болиѓ ба… дар њудуди…; таќрибан: болиѓ ба як тонна. 2. ба балоѓат расида; љавон; болиѓ шудан ба синни балоѓат расидан, ба њадди камол ра-

БОЛ __________________________________________________________________________________ – 225 – сидан. БОЛИЃДАВЛАТ манд.

‫ﺑﺎﻟﻎدوﻟﺖ‬

кит. киноя аз давлат-

БОЛИЃДИЛ ‫ ﺑﺎﻟﻎدل‬кит. равшанзамир, доно. БОЛИЃНАЗАР деш.

‫ﺑﺎﻟﻎﻧﻈﺮ‬

кит. соњибназар; дуран-

БОЛИД ю. ‫ ﺑﺎﻟﻴﺪ‬нуљ. шињоби калони дурахшон. БОЛИДА ‫ ﺑﺎﻟﻴﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз болидан. 2. маљ. сарфарозона, сарбаландона; ифтихормандона; табъи болида а) табъи баланд; б) табъи хуш. БОЛИДАН ‫ ﺑﺎﻟﻴﺪن‬1. рўидан; нумў кардан. 2. сар афрохтан; фахр кардан, нозидан. 3. маљ. хушваќт шудан, хушњол гаштан; рўњбаланд шудан; ба худ болидан фахр кардан бо ягон чиз ё хислати худ; маѓрур шудан; табъи касе болидан а) кушода шудани табъи касе; хушњол шудан; б) маљ. ба завќу илњом омадан. БОЛИН ‫ ﺑﺎﻟﻴﻦ‬ниг. болиш; љои сар мондан дар ваќти хоб: болини беморї, болини марг; ба (бар) сари болини касе дар назди љои хоби касе, ба пеши бистари касе (рафтан, нишастан); дар як болин сар мондан бо касе њамхоба шудан; зану шў шудан. БОЛИШ ‫ ﺑﺎﻟﺶ‬исми феълї аз болидан; сабзиш, рўиш, нашъунамо. БОЛИШ(Т) ‫ﺑﺎﻟﺸﺖ‬//‫ ﺑﺎﻟﺶ‬он чи ваќти хоб зери сар мегузоранд, болин; такя: болишти пар. БОЛИШТАК ‫ ﺑﺎﻟﺸﺘﻚ‬1. шакли тасѓири болиш(т). 2. тех. такягоњ дар механизмњои гуногун; асоси иморат. БОЛИШТЧА ‫ ﺑﺎﻟﺸﺘﭽﻪ‬болишти хурд. БОЛО I ‫ ﺑﺎﻻ‬1. ќисми баланди њар чиз, забар, фавќ; муќоб. поён, зер: њуљраи болои дарвоза, иморати болои арк. 2. рўй; рўи чизе; муќоб. таг (тањ): болои дастархон, болои кат (хобидан), болои миз, болои майсаву сабза. 3. сар, тор, фарќи сари чизе: болои душман бомба партофтан, аз болои теппањо гузаштан, болои ќуллањои баландро абр пўшондааст. 4. баландї, теппа; рў ба боло рў ба сўи осмон; рўйнокї. 5. дар мавќеи баланд воќеъгардида (нисбат ба дигаре), болої: хонаи боло, дењаи боло, боѓи боло. 6. кит. дароз: ќадди боло. 7.

маљ. ќад, ќомат (мас., болобаланд, ќадбаланд). 8. баланд: њавопаймо боз болотар парид. 9. гуфт., маљ. тарафи болоии хона, пешгоњ: аз боло гузаред, ба боло марњамат кунед. 10. маљ. марказ, њукумати марказї; идораю муассисањои роњбарикунанда нисбат ба тобеъ: аз боло фармон гирифтан (омадан); болои роњ сари роњ, ќадди роњ: њавлии болои роњ; болои сар а) тори сар; б) тарафи осмон, сўи њаво; болои њам // боло-болои њам а) яке аз фавќи ё паси дигаре: болои њам чидани ќанори пахта; б) яке аз рўи дигар, якеро ба рўи дигар: чанд ќабат љомаро боло-болои њам пўшидан; в) маљ. паси њам, пайи њам; пайваста, муттасил: боло-болои њам борон борид; аз болои… а) аз фавќи…, аз тори…; б) аз тарафи болоии…; в) аз мавзўи…, аз масъалаи…; г) аз ваљњи…, аз њисоби…; ѓ) аз пушти…, аз паси…; д) баъд аз, баъди…, пас аз; ё) аз хусуси…, дар бораи..: аз болои касе шикоят кардан; ба болои… а) ба сари касе (мас., худро партофтан); б) дар назди…, дар пеши…; в) дар бораи…, дар хусуси…, аз бобати…, аз барои… (чизе ё касе талош кардан, гапгузаронї кардан бо касе); ба (бар) болои ин ба замми ин, илова бар ин; ѓайр аз ин; дар болои… // бар болои а) дар фавќи…, дар сари… (девор, тал, роњрав, дарвоза); б) дар бораи…, дар хусуси…., аз бобати…, дар атрофи…, дар мавзўи…: дар болои масъалае мунозира кардан, сухан дар (бар) болои чизе мерафт, шўру ѓавѓо бар болои чизе буд…; в) дар аснои…, њангоми…; болою поён // боло-поин а) баланду паст (љунбондан, рафтани чизе); б) ќабати болоию поёнии бино; аз… боло аз… зиёд, зиёдтар аз …; марди синнаш аз 40 боло; аз боло ба поён аз фароз ба нишеб; боло бардоштан а) ба њаво бардоштан чизеро; б) маљ. таърифи бењад кардан; в) касеро пешбарї кардан ба коре; боло гирифтан ављ гирифтан, ба дараљаи аъло расидан (мас., оташ, овоз, садо); боло кардан (намудан) а) бардоштан, рост кардан (-и сар, чашм, гиребони палто ва ѓ.); барафрохтан (байраќро); б) барзадан (мас., остинро); в) ба сар бардоштан, ба њаво бардоштан (мас., ќамчинро); боло рафтан а) зиёд шудан, афзудан(-и шавќ, завќ); б) ављ гирифтан, барор гирифтани коре; аз болои касе дарро бастан аз берун дарро баста (занљир карда, ќулф карда) касеро банд кардан; аз болои сар омадан (рост шудан)-и оф-

БОЛ __________________________________________________________________________________ – 226 – тоб ба ќиём расидани офтоб; дар (ба) болои сари касе рост истодан дар назди шахси нишаста чизеро мунтазир шуда ё талаб карда истодан; болои дида дар мавриди нињоят хушнудона ќабул кардани мењмоне гуфта мешавад; муќ. нури дида, тољи сар; болои чашм дар мавриди итоат ба фармони касе гуфта мешавад; ба чашм; ид болои ид, тўй болои тўй хурсандие тамом нашуда дигаре сар мешавад; ба болои кор рафтан дар айни љўшу хурўши коре њозир шудан (ба љое); ба болои коре мондан касеро ба коре вазифадор кардан; касеро роњбари коре таъйин кардан, роњбарии кореро ба зиммаи касе вогузоштан; болои чизеро пўшондан чизеро пинњон кардан (мас., гаперо), аз пањн шудан нигоњ доштан (кореро); ба болояш даромадан дар айни содир шудани амале ба љое даромада мондан; кор бар болои чизе омадан расидани навбати чизе дар коре; рўњи касеро боло бардоштан табъи касеро хуш кардан, рўњбаланд кардан; болои сўхта намакоб (маќ.) ба замми як мусибат омадани мусибати дигар; ба як азобу уќубати вазнин илова шудани азобу машаќќати дигар. БОЛО II// БОЛОЙ ‫ﺑﺎﻻﺋﻲ‬//‫ ﺑﺎﻻ‬књн. аспи кутал, аспи етакї, љанибат; асп. БОЛОБАЛАНД ‫ ﺑﺎﻻﺑﻠﻨﺪ‬ќаддароз, ќоматбаланд; мавзунќомат, хушќаду ќомат. БОЛОБАЛАНДЇ ќоматї.

‫ﺑﺎﻻﺑﻠﻨﺪي‬

хушќадї, мавзун-

БОЛОБАР ‫ ﺑﺎﻻﺑﺮ‬1. василае барои боло бурдани масолењи сохтмонї, ки бо барќ кор мекунад. 2. лифт, осонбар. 3. абзоре дар автомобил барои болову поин кардани шиша. БОЛОБАРДОР ‫ ﺑﺎﻻﺑﺮدار‬ба боло бардоранда, ба љои баланд бурда расонанда (мас., кран, лифт, мошин); ◊ болобардор кардан аз њад зиёд таърифу тавсиф кардан касеро. БОЛОБАРДОРЇ ‫ ﺑﺎﻻﺑﺮداري‬1. зиёд кардани ќимат, баланд кардани нарх. 2. маљ. таъриф, тавсиф, бардор-бардор кардан (бештар бо маќсади хушомад).

бедонабозї ба ѓайр аз гараве, ки ду бедонабоз бо њам бастаанд, тамошобинон њам аз болои бедонањои онон байни худ гарав мебанданд). БОЛОГУЗАР ‫ ﺑﺎﻻﮔﺬر‬:мењмони бологузар гуфт. мењмони азиз, мењмони боиззат. БОЛОДАРАЉА олидараља. БОЛОД

‫ﺑﺎﻻدرﺟﻪ‬

дорои дараљаи баланд,

кит., ниг. боло II.

‫ﺑﺎﻻد‬

БОЛОДАРЇ ‫ ﺑﺎﻻدري‬тарафи болои чорчўбаи дару дарвоза. БОЛОДАРОЗ ‫ ﺑﺎﻻدراز‬кит., ниг. болобаланд. БОЛОДАСТ ‫ ﺑﺎﻻدﺳﺖ‬кит. забардаст, тавоно, ѓолиб, дастболо. БОЛОДАСТЇ ‫ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ‬забардастї, тавоної; ѓолибї, дастболої. БОЛОДОР ‫ ﺑﺎﻻدار‬дорои ќади баланд, ќадбаланд, баландќомат. БОЛОИЌУТБЇ ‫ ﺑﺎﻻﺋﻲﻗﻄﺒﻲ‬:парвози болоиќутбї парвоз дар фазои ќутбњои кураи Замин. БОЛОИЊАМ ‫ ﺑﺎﻻﻳﻲﻫﻢ‬рўбарў, ќабат-ќабат. БОЛОЇ I ‫ ﺑﺎﻻﻳﻲ‬1. воќеъ дар боло; муќоб. поёнї; ќисми болои бино, айвони болої, лаби болої. 2. мансуб ба боло (марказ): идорањои болої, ташкилотњои болої. БОЛОЇ II ќимор).

‫ﺑﺎﻻﻳﻲ‬

гарав, замонат (хусусан дар

БОЛОЙ ‫ ﺑﺎﻻي‬ниг. боло II. БОЛОКОРЇ ‫ ﺑﺎﻻﻛﺎري‬:ба болокории гуфт. ба замми…, илова бар.., ѓайр аз… БОЛОКУШОД(А) (‫ ﺑﺎﻻﻛﺸﺎد)ه‬рўкушода, болонопўшида; бешифт: мошини болокушода, вагони болокушода. БОЛОКЎЧА шуда.

‫ﺑﺎﻻﻛﻮﭼﻪ‬

кўчаи дар боло воќеъ-

БОЛОН I ‫ ﺑﺎﻻن‬1. феъли њол ва сифати феълии замони њозираи болидан. 2. мутањаррик, љунбон.

БОЛОБАРОЇ ‫ ﺑﺎﻻﺑﺮاﺋﻲ‬исми амал аз боло баромадан; баромадан ба болои чизе (мас., кўњ).

БОЛОН II ‫ ﺑﺎﻻن‬књн., ниг. долон.

БОЛОГАРАВ ‫ﺑﺎﻻﮔﺮو‬ гарав бастани тамошобинони ягон мусобиќа дар байни худ (мас., дар бедонабозї ба ѓайр аз гараве, ки ду

БОЛОНИШИН ‫ ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻦ‬1. он ки дар љое (маъракае, маљлисе, нишасте) аз њама боло менишинад, шахси афзалиятдошта, баргузи-

БОМ __________________________________________________________________________________ – 227 – шинад, шахси афзалиятдошта, баргузида. 2. маљ. садрнишин, мансабдор; ◊ камхарљи болонишин чизи арзон, вале хубу хушсифат. БОЛОНИШИНЇ ‫ ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻨﻲ‬1. нисбат ба дигарон дар љои баландтаре нишастан. 2. маљ. баланд артаба будан, болонишин будан. БОЛООБ ‫ ﺑﺎﻻآب‬наздик ба љои саршавии об, сари об: болооби дарё. БОЛОПУР ‫ ﺑﺎﻻﭘﺮ‬књн. тўпу туфанг, ки тир аз дањони милаш бо сунба љой карда мешуд: милтиќи болопур. БОЛОПЎШ ‫ ﺑﺎﻻﭘﻮش‬1. ниг. болопўшида. 2. њар чизе, ки барои болоро пўшида хобидан ба кор мебаранд; кампал: кўрпаи болопўш. 2. либоси рў, либосе, ки аз болои либосњои дигар мепўшанд (аз ќабили љома, палто). БОЛОПЎШАК ‫ ﺑﺎﻻﭘﻮﺷﻚ‬1. сарпўшак, сарпўш. 2. ниг. болопўш 2. БОЛОПЎШИДА ‫ ﺑﺎﻻﭘﻮﺷﻴﺪه‬њар чизе, ки болояш пўшидааст; муќоб. болокушод(а): долони болопўшида, растаи болопўшида, аробаи болопўшида аробаи каппанок. БОЛОР ‫ ﺑﺎﻻر‬чўби дарози ѓафс, ки ваќти пўшонидани саќф нўгњояшро ба ду синљи девор монда, ба болояш васса ё тахта мезананд. БОЛОРАВЇ ‫ ﺑﺎﻻروي‬1. исми амал аз боло рафтан. 2. афзоиш, зиёд шудан; густариш; пешравї, тараќќиёт: болоравии худогоњии миллї, болоравии шуури иљтимої: дар болоравї будан дар айни ављгирї ва љўшу хурўш будан. БОЛОРЇ ‫ ﺑﺎﻻري‬чўби болор, чўбе, ки барои болор истифода мешавад, рав. БОЛОСАНГ ‫ ﺑﺎﻻﺳﻨﮓ‬санги фавќонии осиё; муќоб. таксанг, зерсанг. БОЛОСОХТ ‫ ﺑﺎﻻﺳﺎﺧﺖ‬1. ба болои чизе бино сохтан, баландтар кардани биное ё иншооте, болохона. 2. фалс. њар чизи моддї ё андешае, ки дар болои поя (базис) устувор мешавад. БОЛОХОНА ‫ ﺑﺎﻻﺧﺎﻧﻪ‬хонае, ки бар болои биное сохта шудааст, ошёнаи дуюм дар биноњои дуќабата; муќоб. тањхона.

БОЛОХОНАДОР ‫ ﺑﺎﻻﺧﺎﻧﻪدار‬1. болохонадошта, дорои болохона: бинои болохонадор. 2. маљ. бодабдаба, дабдабанок (мас., номи шахс, номи идораю ташкилот ва ѓ.); дашноми болохонадор дашноми бенињоят ќабењу сахт; таърифи болохонадор таърифи аз њад зиёд суханпардозона; таърифу тавсифи муболиѓаомез. БОЛСУРХ ‫ ﺑﺎل ﺳﺮخ‬дорои болњои сурхранг. БОЛУ I ‫ ﺑﺎﻟﻮ‬кит. озах. БОЛУ II ‫ ﺑﺎﻟﻮ‬књн. бародаре, ки аз як падару модар таваллуд шудааст (нисбат ба бародар ва ё хоњари дигар), бародари њамхун, бародари њамтан. БОЛУА а. ‫ ﺑﺎﻟﻮﻋﻪ‬чоњи сартанг дар хона ё дар рўи њавлї, ки дар он обњои мустаъмал ва барзиёдро мерезанд, обрез. БОЛУЃ ‫ ﺑﺎﻟﻎ‬књн. шохи дарунхолии гов ё чўби миёнхолї, ки бо он шароб менўшанд; паймонаи шароб . БОЛШЕВИЗМ р. ‫ ﺑﺎﻟﺸﻮﻳﺰم‬таър. љараёни марксистии инќилобии афкори сиёсии коргарии рус ва байналхалќии асри ХХ, ки минбаъд асоси назария ва амалияи њизби болшевикї ќарор гирифтааст. БОЛШЕВИК р. ‫ ﺑﺎﻟﺸﻮﻳﻚ‬таър. узви њизби болшевикон, тарафдори болшевизм; ниг. коммунист. БОЛШЕВИКЇ ‫ ﺑﺎﻟﺸﻮﻳﻜﻲ‬таър. болшевик: њизби болшевикї.

мансуб

ба

БОЛШИКАСТА ‫ ﺑﺎﻟﺸﻜﺴﺘﻪ‬1. болњояш шикаста, аз болу пар људошуда. 2. маљ. ба рўзи сахт афтода, ољиз. БОМ I ‫ ﺑﺎم‬пўшиши бино, болои хона; тарафи берунии шифти хона: боми пастак, боми тунукагї, боми хаспўш; номи баланд бењ аз боми баланд (зарб.); ◊ боми фалак осмон; боми љањон кин. минтаќаи баландкўњи Помир (Бадахшон); бому дар // дару бом кин. хонаю љой; манзил; як бому ду њаво дар мавриди дар айни як шароит љой доштани ду фикри мухталиф гуфта мешавад.

БОМ __________________________________________________________________________________ – 228 – БОМ II ‫ ﺑﺎم‬шакли кўтоњшудаи бомдод; аз бом то шом аз пагоњї то бегоњї; тамоми рўз. БОМАЃЗ ‫ ﺑﺎﻣﻐﺰ‬1. хирадманд, хирадмандона, оќилона, маъќул.

оќил.

БОМАДАНИЯТ ‫ﺑﺎﻣﺪﻧﻴﺖ‬ бофарњанг, маданї.

маданият,

соњиби

2.

БОМАДАНИЯТЇ ‫ ﺑﺎﻣﺪﻧﻴﺘﻲ‬бомаданият будан, маданиятнокї, бофарњангї. БОМАЗА ‫ ﺑﺎﻣﺰه‬дорои таъми фораму гуворо, лазиз, хуштаъм: хўроки бомаза. БОМАЛОЊАТ ‫ ﺑﺎﻣﻼﺣﺖ‬малењ, зебо, зеборў, ситорагарми хушрў. БОМАНИШ ‫ ﺑﺎﻣﻨﺶ‬хирадманд, бобасират, некнињод, хушманиш; дорои хислатњои неки инсонї. БОМАНТИЌ ‫ ﺑﺎﻣﻨﻄﻖ‬мантиќдор, дорои мантиќ. БОМАСЛАК ‫ ﺑﺎﻣﺴﻠﻚ‬маслакдор, соњибмаслак, соњибтариќат, он ки роњу равиши муайяни сиёсї дорад, дорои љањонбинї ва мафкураи муайян; муќ. бемаслак. БОМАСЛИЊАТ ‫ ﺑﺎﻣﺼﻠﺤﺖ‬аз рўи маслињат, коре, ки бо маслињат ва мулоњиза анљом ёфтааст: љомаи бомаслињат кўтоњ намеояд (зарб.). БОМАТОНАТ ‫ ﺑﺎﻣﺘﺎﻧﺖ‬матин, суботкор, собитќадам, устувор. БОМАЊОРАТ ‫ ﺑﺎﻣﻬﺎرت‬моњир, усто дар коре: рассоми бомањорат. БОМАШАЌЌАТ мушкилї.

‫ﺑﺎﻣﺸﻘّﺖ‬

бо азобу душворї, бо

БОМАШАЌЌАТЇ ‫ ﺑﺎﻣﺸﻘّﺘﻲ‬вазъи бомашаќќат, душворї кашидан. БОМАЪЛУМОТ ‫ ﺑﺎﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ниг. соњибмаълумот. БОМАЪНЇ ‫ ﺑﺎﻣﻌﻨﻲ‬1. дорои маънї ё мафњуми мантиќї. 2. шахси бомаънї, боодоб, ботарбия. БОМАЪРИФАТ ‫ ﺑﺎﻣﻌﺮﻓﺖ‬соњибмаърифат, маърифатнок; воќиф, огоњ: шахси бомаърифат. БОМАЪРИФАТЇ ‫ ﺑﺎﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‬маърифатнок будан, соњибмаърифат будан. БОМБ фр. ‫ ﺑﺎﻣﺐ‬гуфт., ниг. бомба. БОМБА фр. ‫ ﺑﺎﻣﺒﻪ‬навъи лавозимоти љангї, ки бо моддањои тарканда, сўзанда ва ѓ. пур кар-

да шудааст ва маъмулан аз њавопаймои бомбаандоз барои мањви душман партофта мешавад: бомбаи атомї, бомбаи оташафрўз, бомбаи зиддитанкї, таркиши бомба, бомба партофтан. БОМБААНДОЗ ‫ ﺑﺎﻣﺒﻪاﻧﺪاز‬њ. њавопаймои махсус барои партофтани бомба: њавопаймои бомбаандоз. БОМБААНДОЗЇ ‫ ﺑﺎﻣﺒﻪاﻧﺪازي‬амали њавопаймои бомбаандоз, бомбапартої. БОМБАБОРОН ‫ ﺑﺎﻣﺒﻪﺑﺎران‬якбора аз њавопаймоњои бисёр рехтани бомба: бомбаборон кардан. БОМБАПАРТО ‫ ﺑﺎﻣﺒﻪﭘﺮﺗﺎ‬ниг. бомбаандоз. БОМБАПАРТОЇ ‫ ﺑﺎﻣﺒﻪﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬исми амал аз бомба партофтан; бомбаандозї. БОМГОЊ ‫ ﺑﺎﻣﮕﺎه‬ниг. бомдод. БОМГЎША ‫ ﺑﺎﻣﮕﻮﺷﻪ‬1. гўшаи бом, кунљи бом; бом. 2. маљ. хона: бомгўшаи падар. БОМДОД ‫ ﺑﺎﻣﺪاد‬субњ, пагоњї; сањар: ваќти бомдод, насими бомдод, намози бомдод; муддати замон аз соати дувоздањи шаб (24) то соати дувоздањи рўз; муддати замон аз њангоми равшан шудани њаво то тулўи офтоб ва як то ду соати баъд аз он. БОМДОДЇ ‫ ﺑﺎﻣﺪادي‬мансуб ба бомдод; сањарї: ситорањои бомдодї. БОМДОДОН ‫ ﺑﺎﻣﺪادان‬њангоми бомдод, ваќти сањар, субњгоњон. БОМДОР ‫ ﺑﺎمدار‬дорои бом, бомпўш. БОМЗАД ‫ ﺑﺎمزد‬табл ё наќорае, ки одатан њангоми фаро расидани субњ навохта мешудааст. БОМЕЊР ‫ ﺑﺎﻣﻬﺮ‬бо муњаббат, бо мењрубонї. БОМКЎБА(К) ‫ﺑﺎمﻛﻮﺑﻚ‬//‫ ﺑﺎمﻛﻮﺑﻪ‬асбоби шабењи ўѓурдаста, ки бо он хоку гили бомро зада, сахту њамвор мекунанд. БОМПЎШ ‫ ﺑﺎمﭘﻮش‬он ки бо корњои пўшонидани бомњо машѓул аст: устои бомпўш. 2. пўшише, ки аз он барои пўшонидани болои хонањо, чашмањо, чоњњо истифода мешавад. БОМПЎШЇ ‫ ﺑﺎمﭘﻮﺷﻲ‬кор ва амали бомпўш; БОМУВАФФАЌИЯТ

‫ﺑﺎﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬

ба таври муваф-

БОР __________________________________________________________________________________ – 229 – фаќиятнок, бобарор: анљоми бомуваффаќияти кор. БОМУЗД ‫ ﺑﺎﻣﺰد‬музднок, пулакї: кори бомузд. БОМУЛОЊИЗА ‫ ﺑﺎﻣﻼﺣﻈﻪ‬1. мулоњизакор, эњтиёткор; дурандеш: одами бомулоњиза. 2. мулоњизакорона, эњтиёткорона; дурандешона: љавоби бомулоњиза. БОМУЛОЊИЗАГЇ ‫ﺑﺎﻣﻼﺣﻈﮕﻲ‬ эњтиёткорї, дурандешї.

мулоњизакорї,

БОМУЊАББАТ ‫ﺖ‬‫ ﺑﺎﻣﺤﺒ‬мењрубону самимї ва дўстдори дигарон, бомењр. БОМЧА ‫ ﺑﺎﻣﭽﻪ‬шакли тасѓири бом: боми хурду пастак. БОН I ‫ ﺑﺎن‬дарахти мавзуне, ки баргњои нозуку хушбўй дорад ва аз донањои пистамонанди он равѓани хушбўй мегиранд, њуббулбон. БОН II ‫ ﺑﺎن‬љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маъноњои нигањбон, њифзкунанда, доранда, варзанда: боѓбон, шутурбон, нигањбон, сарњадбон, посбон, мењрубон. БОНАВО ‫ ﺑﺎﻧﻮا‬он ки хўроку пўшок ва дигар чизњои барои зиндагї зарурро дорад, тавонгар, давлатманд, некўањвол; муќоб. бенаво. БОНАЗОКАТ ‫ ﺑﺎﻧﺰاﻛﺖ‬хушмуомила, боодоб; зариф, нозуктабъ; рафтори боназокат рафтори нарму боодобона. БОНАЗОКАТЇ ‫ ﺑﺎﻧﺰاﻛﺘﻲ‬хушмуомилагї, боодобї; зарифї, нозуктабъї; муќоб. беназокатї. БОНАФОСАТ ‫ ﺑﺎﻧﻔﺎﺳﺖ‬нафосатдошта, нафис, нозуку латиф. БОНГ ‫ ﺑﺎﻧﮓ‬1. овози баланд, фарёд. 2. садои љеѓи њайвонот: бонги хурўс; бонги намоз даъват ба намоз, азон; бонги нўш садои «бинўш» њангоми шаробнўшї, «нўш бод!» гуфтан; бонги хатар садои баланди дурударози огоњкунанда аз ягон хатар: бонги хатар задан; бонг задан а) фарёд кардан, дод задан, бо овози баланд гап задан бо касе, љеѓ задан; б) наъра кашидан, аррос кардан. БОНЕЪМАТ ‫ ﺑﺎﻧﻌﻤﺖ‬соњибнеъмат, давлатманд. БОНИЗОМ ‫ ﺑﺎﻧﻈﺎم‬дорои тартибу низом, ботартиб, тартибнок. БОНИШОТ масрур.

‫ ﺑﺎﻧﺸﺎط‬зиндадил, шодмон, хурсанд,

БОНЇ I ‫ ﺑﺎﻧﻲ‬бинокунанда, созанда; бунёдгузор. БОНЇ II ‫ ﺑﺎﻧﻲ‬1. нигоњубинкунанда, парастор. 2. посбон, муњофиз; бонї кардан а) нигоњубин кардан, парасторї намудан; б) муњофизат намудан, посбонї кардан (мас., ватанро). БОНК ‫ ﺑﺎﻧﻚ‬1. муассисаи молию иќтисодии махсусест, ки муомилањои мухталифи пулї ба воситаи он иљро мешавад: бонки давлатї, бонки миллї, бонки тиљоратї. 2. биное, ки дар он ин муассиса љойгир шудааст. БОНКА ‫ ﺑﺎﻧﻜﻪ‬гуфт., ниг. банка. БОНКДОР бонк.

‫ﺑﺎﻧﻜﺪار‬

соњиб ё сањмдори асосии

БОНКДОРЇ ‫ ﺑﺎﻧﻜﺪاري‬фаъолият барои идора кардани бонкњо ё њар чизе, ки ба бонк иртибот дорад: риштаи бонкдорї, корманди бонкдорї. БОНКЇ ‫ ﺑﺎﻧﻜﻲ‬марбут ба бонк; дорои эътибор дар бонк: чеки бонкї; њисоби бонкї. БОНУ ‫ ﺑﺎﻧﻮ‬1. соњибхоназан, соњибихтиёри хона. 2. хонум, бегим: дар хона њафт бону, хокаш то ба зону (зарб.). БОНУФУЗ ‫ ﺑﺎﻧﻔﻮذ‬вазну таъсирдошта, он ки њукму гапаш гузаранда аст, эътиборнок, обрўманд: шахси бонуфуз, созмони бонуфуз. БООБРЎ(Й) (‫ ﺑﺎآﺑﺮو)ي‬ниг. баобрў(й). БООДОБ ‫ ﺑﺎآداب‬адабомўхта, тарбиядида; хушхулќ: духтари боодоб, љавони боодоб. БООДОБЇ ‫ ﺑﺎآداﺑﻲ‬боодоб будан, тарбиядидагї; хушхулќї, хушмуомилагї. БООДОБОНА хушхулќї.

‫ﺑﺎآداﺑﺎﻧﻪ‬

аз рўи одоб, ба таври

бор ‫ ﺑﺎر‬1. асоси замони њозира аз боридан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънии боранда, резанда, пошанда ва маънои зиёдии чизе: мушкбор, нурбор, ашкбор, рўдбор, дарёбор, љўйбор ва ѓ. БОР I ‫ ﺑﺎر‬1. он чи ба дўш ё пушти инсон, чорпо ё болои мошин нињода, аз љое ба љое мебаранд; моли кашондашаванда; чизу чораи басташуда барои њамлу наќл; бори каљ ба манзил намерасад (зарб.); гапи бисёр ба хар бор (зарб.). 2. вазнинї, гаронї; бори рўзгор //

БОР __________________________________________________________________________________ – 230 – бори зиндагї ташвиш ва корњои рўзмараи оила. 3. њамли занон, бачае, ки дар батни модар аст, љанин. 4. маљ. чизи барзиёд, чизи нодаркор; бори гарон // бори вазнин а) чизи сарзиёду номатлуб, дарди сар; б) маљ. хизмати вазнину пурмашаќќат, ташвиши рўзгор; бор кардан чизеро ба болои наќлиёт, чорпо ё пушти касе гузоштан (барои бурдан ба љое); бор кашондан // бор кашидан чизеро наќл кардан, аз љое ба љое бурдан (овардан); бор фуровардан // бор холї кардан чизеро аз болои наќлиёт ё аспу хар гирифта, ба поён гузоштан; ◊ бори зиёдатї // бори барзиёд чизи нодаркор; ташвиши бењуда, дарди сар; бори наков а) чизњои шишагї, чинивор ва зарфњои сафолї, ки бељо даст расонида шавад, мешикананд; б) маљ. шахсе, ки ба ў гап занед ё кордор шавед, ягон зарар мебинед, шахсе, ки ба андак гап шўрида, оташин мешавад; бору буна // бору буд тамоми чизу чора, њамаи дорої; кору бор машѓулият, шуѓл, фаъолият, корњои гуногун; бор (бар)бастан омодаи сафар шудан, ба рафтан тайёрї дидан; рафтан; бор кушодан ба љое маљ. љоеро манзил ќарор додан, љо гирифтан дар маконе; ба гардани касе бор кардан иљрои кореро ба зиммаи касе гузоштан, касеро ба иљрои коре вазифадор кардан; ба гардани касе бор шудани чизе ё коре ба зиммаи касе афтодани иљрои коре ё масъулияти чизе; бори касеро бардоштан корњои мушкили касеро иљро кардан; аз барои касе азобу машаќќат кашидан; бори худро ба гардани касе андохтан (партофтан) ташвиши худро ба сари дигарон партофтан; таъминоти рўзмарраи худро ба ўњдаи касе гузоштан; дар зери бори таъна (сарзаниш) мондан мавриди таъна (сарзаниш) ќарор гирифтан. БОР II ‫ ﺑﺎر‬бар, мева, самар, њосили дарахт; бор овардан // бор додан а) мева додан, њосил кардан; б) натиља бахшидан, ба бор омадан њосил бастан, ба њосил даромадан. БОР III ‫ ﺑﺎر‬дафъа, карат, мартаба: аввалин бор, чанд бор; боре а) як дафъа, як бор; б) рўзе, замоне; борњо якчанд дафъа, чандин бор; бори дигар дафъаи дигар, боз, минбаъд; ягон бор њељ гоњ, њељ, њаргиз; як бор - ним бор гоњо, баъзан. БОР IV ‫ ﺑﺎر‬кит. рухсат, иљозат барои даромадан ба љое; бор додан касеро пазирої кар-

дан, роњ додан, бор ёфтан иљозати дохилшавї гирифтан; ба њузури касе (мас., шоњ) расидан. БОР V лот. ‫ ﺑﺎر‬хим. унсури химиявии душворгудоз, ки аз љињати сахтї ба алмос наздик аст. БОРА I ‫ ﺑﺎره‬бобат, хусус; дар бораи… дар хусуси…, дар њаќќи…, дар бобати…, вобаста ба…, марбут ба…; дар ин бора дар ин хусус, дар ин бобат, аз ин хусус. БОРА II ‫ ﺑﺎره‬дафъа, карат (бора ба ин маънї бештар ба адад њамроњ меояд: якбора, дубора, себора). БОРА III ‫ ﺑﺎره‬кит. асп, фарас. БОРА IV ‫ ﺑﺎره‬кит. девори ќалъа, њисор; хоктеппаи баланд дар гирдогирди шањр, бору. БОРАГЇ ‫ ﺑﺎرﮔﻲ‬ниг. бора III. БОРАЃБАТ роѓиб.

‫ﺑﺎرﻏﺒﺖ‬

раѓбатнок, раѓбатдошта,

БОРАК а. ‫ ﺑﺎرك‬кит. кўтоњшудаи боракаллоњ. БОРАКАЛЛОЊ а. ‫ ﺑﺎركﷲ‬нидо Худо ба ту баракат дињад!, офарин!, ањсант! БОРАНДА ‫ ﺑﺎرﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз боридан. 2. он чи меборад. БОРАНДАГЇ ‫ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬боридани барфу борон ё жола, бориш. БОРАНДОЗ ‫ ﺑﺎراﻧﺪاز‬љое дар соњил ё бандар, ки киштињо бори худро рўи он мефуроранд; борандоз кардан ист кардан, таваќќуф кардан, манзил гирифтан. БОРАНДОЗЇ ‫ ﺑﺎراﻧﺪازي‬1. борфурорї. 2. љой ва мањалли исти киштї барои борфурорї. БОРАФКАНЇ ‫ ﺑﺎراﻓﻜﻨﻲ‬кит. вазъи њамл, зоидан, омадани ваќт ва замони зоидан. БОРАФТИДА ‫ ﺑﺎراﻓﺘﻴﺪه‬1. чорпое, ки бораш афтида бошад; 2. соњиби бор, ки бораш афтода бошад; 3. он ки дар зиндагї ба душворї афтида бошад, зиёндида. БОРАЊМ ‫ ﺑﺎرﺣﻢ‬ниг. рањмдил. БОРАШК ‫ ﺑﺎرﺷﻚ‬рашкнок, рашкбаранда; ѓаюр; муќ. бадрашк.

БОР __________________________________________________________________________________ – 231 – БОРБАНД ‫ ﺑﺎرﺑﻨﺪ‬1. он ки бо бастану љой кардани чизњои кашондашаванда машѓул аст. 2. банд барои баста аз љое ба љое бурдани кўрпаю љома ва дигар борњо. БОРБАНДЇ ‫ ﺑﺎرﺑﻨﺪي‬1. исми амал аз бор бастан; бор печондан. 2. амали борбанд 1.

‫ﺑﺎرﺑﺮ‬

барандаи бор, боркаш: хари

БОРБАРДОР ‫ ﺑﺎرﺑﺮدار‬1. бардорандаи бор: крани борбардор, ѓарѓараи борбардор, олати борбардор. 2. боркаш: аспи борбардор. 3. њаммол, бардорандаи бор. 4. маљ. бурдбор, пуртоќат. БОРБАРДОРЇ ‫ ﺑﺎرﺑﺮداري‬1. бардоштани бор; болою поён бурдани бор: ќобилияти борбардорї, ќувваи борбардорї. 2. њаммолї. 3. иќтидори бардоштану кашондани бор. БОРВАР ‫ ﺑﺎرور‬ниг. боровар. БОРВАРЇ ‫ ﺑﺎروري‬тавоноии мављуди зинда барои тавлиди насл; суддињї, фоидадињї. БОРВАРСОЗЇ ‫ ﺑﺎرورﺳﺎزي‬1. бо роњи гардафшонї борвар кардани дарахтон. 2. бордор кардани љонварон бо роњи маснўї. 3. амали њосилхез кардани замин бо роњи пошидани доруву поруву нурињои маъданї. БОРВОР ‫ ﺑﺎروار‬ба мисли кардашуда, монанди бор.

бори

БОРДЕЊ ‫ ﺑﺎرده‬бордињанда, мевадињанда, њосилдињанда. БОРДИЊЇ ‫ ﺑﺎردﻫﻲ‬бороварї, њосилдињї.

БОРБАНДАК ‫ ﺑﺎرﺑﻨﺪك‬ниг. борбанд 2.

БОРБАР борбар.

боршуда, вазни умумии бино ё иншоот.

пуштора

БОРГАЊ ‫ ﺑﺎرﮔﻪ‬ниг. боргоњ. БОРГИН ‫ ﺑﺎرﮔﻴﻦ‬кит. 1. обгир, кўл, њавз, ки дар миёни шањр ё дењ љойгир аст. 2. обпартоби њаммом ва ошхона. БОРГИР ‫ ﺑﺎرﮔﻴﺮ‬1. гирандаи бор. 2. њайвони боркаш ва саворї њамчун асп, шутур ва ѓ. БОРГИРАНДА ‫ ﺑﺎرﮔﻴﺮﻧﺪه‬гирандаи бор, он ки борро ќабул мекунад (мас., барои њамл ба љое). БОРГИРЇ ‫ ﺑﺎرﮔﻴﺮي‬гирифтани бор барои кашондан, ќабули молу чизи кашондашаванда. БОРГОЊ ‫ ﺑﺎرﮔﺎه‬1. кит. ќабулгоњи подшоњон ва амирон; ќаср ё хаймаи махсуси подшоњон. 2. ќаср, кох: боргоњи илму маданият. БОРГУЗОРЇ ‫ ﺑﺎرﮔﺬاري‬бор гузоштан, таъйин ва муайян кардани вазни ба бино ё сохтмон

БОРДОН ‫ ﺑﺎردان‬1. хўрљин, љувол; сабад барои меваи хушк; халтача, сабадча ва ѓ., ки чизњои харидашударо ба он мегузоранд, љогањ. 2. љои махсус дар наќлиёт барои гузоштани бори мусофирон. БОРДОР ‫ ﺑﺎردار‬1. он ки бо худ бор дорад; њомил, бор кардашуда: мошини бордор, уштури бордор. 2. њомила, обистан; бордор кардан (намудан) а) обистан кардан; б) гарди наринаи гулро ба модина гузоштан, њосилдор кардан; бордор шудан њомила шудан. БОРДОРЇ силдорї.

‫ﺑﺎرداري‬

обистанї, њомиладорї, њо-

БОРЕША ‫ ﺑﺎرﻳﺸﻪ‬1. дорои реша. 2. маљ. соњиби хонаводаи маъруфу машњур, боаслу насаб. БОРЕЪ а. ‫ ﺑﺎرع‬кит. некў, писандида, фоиќ; дар фазилат ё љамол бартарї дошта. БОРЁБ ‫ ﺑﺎرﻳﺎب‬кит. ба ќабули касе мушаррафшаванда, њузурёбанда. БОРИД а. ‫ ﺑﺎرد‬кит. 1. хунук, сард. 2. хунуктабиат, дорои мизољи сард. БОРИДАН ‫ ﺑﺎرﻳﺪن‬1. фурў рехтан, фуруд омадани ќатрањои борон, барф ва ѓ. аз абр. 2. рехтан, рехта шудан: ашк боридан; тир боридан пайи њам ва беист рехтан ё андохта шудани тир. 3. пошидан, афкандан; шўълапошї кардан (-и нур, зиё, рўшної); ◊ нур боридан аз рўи касе нуронї будан, рўи базеб доштан; аз зоњири касе аён шуда истодани хислати неки ў; оташ боридан аз чашми касе барќ задани чашми касе аз шиддати хашму ѓазаб, мастї ва ѓ.; санги маломат боридан ба сари касе мавриди маломату сарзаниши зиёд воќеъ гаштани касе; (аз осмон) санг борад њам… бо вуљуди нињоят бад будани обу њаво, сарфи назар аз номусоидии обу њаво; дар њар сурат. БОРИЗ а. ‫ ﺑﺎرز‬кит. 1. ошкор, намоён. 2. бурузкунанда, зоњиршаванда, пайдошаванда. БОРИК ‫ ﺑﺎرﻳﻚ‬1. камбар, танг; муќоб. сербар: пайрањаи борик, пули борик, љўи борик. 2. камќутр; муќоб. ѓафс: ангушти борик, миёни

БОР __________________________________________________________________________________ – 232 – борик, ресмони борик, сими борик; абрўвони борик абрўвони нозуку базеб; лабони борик лабони тунук. 3. маљ. даќиќ, нозук, мушкилфањм (оид ба нукта ё сухан); то нуктањои борик маљ. то њамаи љузъиёт, муфассалан, то хурдтарин масъалањо. 4. лоѓар, хароб; муќоб. фарбењ: марди борику дароз; борик шудан (гардидан) лоѓар гаштан, хушку хароб шудан. 5. баланд, тез (оид ба овоз). БОРИКАНДЕШ зукбин.

‫ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺶ‬

даќиќназару но-

БОРИКАНДЕШЇ ‫ ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ‬даќиќназарї, нозукбинї, андешаву тафаккур кардан дар бораи љузъиёт.

БОРЇ а. ‫ ﺑﺎري‬офаринанда, холиќ (аз номњои Худованд). БОРЇ-ТАОЛО а. ‫ ﺑﺎريﺗﻌﺎﻟﻲ‬кит. Худои мутаол. БОРКАШ ‫ ﺑﺎرﻛﺶ‬1. кашонандаи бор, борбар: автомобили боркаш, ќатораи боркаш, киштии боркаш, хари боркаш. 2. коргари борбардор дар фурўдгоњу саристгоњи роњи оњан, њаммол. БОРКАШЇ ‫ ﺑﺎرﻛﺸﻲ‬ниг. боркашонї; боркашї олати кашондани бор.

олати

БОРКАШОН ‫ ﺑﺎرﻛﺸﺎن‬ниг. боркаш.

андоми

БОРКАШОНЇ ‫ ﺑﺎرﻛﺸﺎﻧﻲ‬исми амал аз бор кашондан; кашондани бор аз љое ба љое, бурдану овардани бор, њамлу наќли бор.

БОРИКБАДАН ‫ ﺑﺎرﻳﻚﺑﺪن‬лоѓарбадан, лоѓарандом, нозукбадан.

БОРКУНАК ‫ ﺑﺎرﻛﻨﻚ‬гуфт. олати механикии бор кардану бор фуровардан: боркунаки худкор.

БОРИКАНДОМ борику лоѓар.

‫ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪام‬

дорои

БОРИКБИН ‫ ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻦ‬нуктасанљ, даќиќназар; зирак, њушёр. БОРИКБИНЇ I ‫ ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻨﻲ‬он ки биниаш камбари нўгтез аст, биниборик. БОРИКБИНЇ II назарї.

‫ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻨﻲ‬

нуктасанљї, даќиќ-

БОРИКГИР ‫ ﺑﺎرﻳﻚﮔﻴﺮ‬сахтгир, хурдагир. БОРИКЇ ‫ ﺑﺎرﻳﻜﻲ‬борик будан. БОРИКМИЁН ‫ ﺑﺎرﻳﻚﻣﻴﺎن‬камарборик, дорои камари борик, химчамиён. БОРИКСАНЉ ‫ ﺑﺎرﻳﻚﺳﻨﺞ‬ниг. борикбин. БОРИКХАЁЛ мўшикоф. БОРИЌ а. тобон.

‫ﺑﺎرق‬

БОРИЌА а. рахш.

‫ﺑﺎرﻳﻚﺧﻴﺎل‬

нозукхаёл, нуќтасанљ,

кит. барќзананда, дурахшанда,

‫ﺑﺎرﻗﻪ‬

муаннаси бориќ; тобиш, ду-

БОРИШ ‫ ﺑﺎرش‬1. исми амал аз боридан. 2. борон, барф: дар ваќти бориш, бориш сар шуд, дар зери боду бориш. БОРИШНОК ‫ ﺑﺎرﺷﻨﺎك‬борондор, боронї: боришнок будан.

боранда;

БОРИШОТ ‫ ﺑﺎرﺷﺎت‬обњш. боронгарї, барфу борон, бориш: боришоти солона.

БОРКУНАНДА ‫ ﺑﺎرﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бор кардан; мошини боркунанда мошини махсус барои ба наќлиёт бор кардани амвол. БОРМОНАК ‫ ﺑﺎرﻣﺎﻧﻚ‬љои махсус дар мошин, мотосикл ва ё велосипед барои гузоштани чизњои майда-чўйда; бордон. БОРНОМА I ‫ ﺑﺎرﻧﺎﻣﻪ‬1. књн. рухсатнома барои бор ёфтан ба њузури шоњу амирон. 2. маљ. воситаи тафохур, асбоби њашамат ва бузургї. БОРНОМА II ‫ ﺑﺎرﻧﺎﻣﻪ‬њуљљате, ки дар он навъи моли аз љое ба љои дигар фиристодашаванда, вазн ва миќдори он ќайд шудааст, борхат. БОРОВАР ‫ ﺑﺎرآور‬мевадор, босамар; њосилдињанда: боровар шудан. БОРОВАРЇ ‫ ﺑﺎرآوري‬амал ва ќобилияти њосил додан, самароварї, босамарї. БОРОН ‫ ﺑﺎران‬1. ќатрањои об, ки аз абр фурў мерезанд: борони майда, борони найсон, борони аввали бањор. 2. маљ. бисёрї, зиёдї, афзунї (-и чизе): борони савол, борони тир, борони ѓам; ◊ аз борон гурехта, ба новдон дучор гардидан аз як азобу уќубат ё балову нохушї рањої ёфта, ба дигари бадтар аз он гирифтор шудан; ба зери борони чизе мондан ба чизе дучор шудан (мас., њаќорат, маломат); аз ќавоќаш барфу борон меборад а) хеле туршрў аст, сахт хиратабъ аст; б) нињоят

БОР __________________________________________________________________________________ – 233 – хиратабъ аст; б) нињоят хашмгин аст, хеле бадќањр аст. БОРОНАК ‫ ﺑﺎراﻧﻚ‬шакли тасѓири борон; 1. борони ќатрањояш майда, ки бардавом ва ором меборад, резаборон. 2. гиёњи дорои соќи хордор, шохањои ба ранги бунафш, меваи хўрданбоб, ки дар дорусозї истифода мешавад. БОРОНГАРЇ ‫ ﺑﺎرانﮔﺮي‬1. мавсими бориш. 2. боришњо, боришот; рўзњои боронгарї рўзњои серборон. БОРОНГИР ‫ ﺑﺎرانﮔﻴﺮ‬баромадагии пеши бино, ки асосан барои нарасидани борон сохта мешавад; собот. БОРОНГУЗАР ‫ ﺑﺎراﻧﮕﺬر‬борону намиро аз худ гузаронанда: матои боронгузар. БОРОНДИДА ‫ ﺑﺎراندﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз борон дидан; ◊ гурги борондида а) неку бади рўзгорро чашида, ботаљриба, пухта; б) маккор, њилагар. БОРОНЗО ‫ ﺑﺎرانزا‬хусусияти абре, ки метавонад борон биёрад, абри сиёњи боронї, абри борон. БОРОНИДАН ‫ ﺑﺎراﻧﻴﺪن‬тарзи бавоситаи боридан; оташ боронидан аз њар тараф ва пайи њам тир андохтан, тирборон кардан. БОРОНЇ ‫ ﺑﺎراﻧﻲ‬1. љомаи сабуки боронногузар, ки дар рўзњои борон мепўшанд. 2. боронбор, бороновар, борандаи борон: абрњои боронї, њавои боронї; кирми боронї кирми сурхчаранге, ки њангоми борон пайдо мешавад. БОРОННОГУЗАР ‫ ﺑﺎرانﻧﺎﮔﺬر‬намиро нагузаронанда, тарию намиро ба худ нагиранда. БОРОНРАСИДА ‫ ﺑﺎرانرﺳﻴﺪه‬дар зери борон монда, таршуда. БОРОНСАНЉ ‫ ﺑﺎرانﺳﻨﺞ‬обњш. асбоб барои ба њисоб гирифтани миќдори бороне, ки дар муддати муайян боридааст. БОРОНСАНЉЇ ‫ ﺑﺎرانﺳﻨﺠﻲ‬андозагирии миќдори бориши борон дар як муддати муайян дар як минтаќаи мушаххас.

мекунад. БОРСОЛОР ‫ ﺑﺎرﺳﺎﻻر‬таър. 1. соњиби бор, хўљаини бор дар корвонњо. 2. он ки дар дарборњои подшоњон корњои ташрифиро бар ўњда дошт; раиси боргоњ. БОРТ олм. ‫ ﺑﺎرت‬девораи пањлўии киштї; девораи кузови автомобили боркаш. БОРТМЕХАНИК олм. ‫ ﺑﺎرﺗﻤﻴﺨﻨﻴﻚ‬яке аз сарнишинони њавопаймо, ки иљрокунандаи корњои механикии њавопаймост. БОРТРАДИСТ олм. ‫ ﺑﺎرتردﻳﺴﺖ‬яке аз сарнишинони њавопаймо, ки масъули алоќаи радиоии њавопаймо мебошад. БОРУ ‫ ﺑﺎرو‬ниг. бора IV. БОРУБУНА ‫ ﺑﺎروﺑﻨﻪ‬молу манол, сарват, амвол. БОРУТ ‫ ﺑﺎروت‬моддаи тарканда, ки барои тайёр кардани тиру гулўла ва мушакњо ба кор меравад, доруи милтиќ. БОРУТДОН ‫ ﺑﺎروتدان‬халта ё зарфи махсус барои нигоњ доштани борут. БОРУТЇ ‫ ﺑﺎروﺗﻲ‬мансуб ба борут. БОРУТКЎБ борут аст.

‫ﺑﺎروتﻛﻮب‬

он ки кораш кўбидани

БОРУТКЎБЇ ‫ ﺑﺎروتﻛﻮﺑﻲ‬1. кўбидан ва омода кардани борут барои истифода. 2. коргоњ ё корхонаи кўбидани борут. БОРУТСОЗ ‫ ﺑﺎروتﺳﺎز‬шахсе, ки шуѓлу кори ў тањия ва сохтани борут аст. БОРУТСОЗЇ ‫ ﺑﺎروتﺳﺎزي‬1. амал ва шуѓли борутсоз. 2. љое, ки дар он борут тахия мешавад: корхонаи борутсозї. БОРУТХОНА ‫ ﺑﺎروتﺧﺎﻧﻪ‬љои нигоњ доштани борут, анбори борут. БОРФИРИСТАНДА ‫ ﺑﺎرﻓﺮﺳﺘﻨﺪه‬шахсе, ки бореро ба почта ё ба муассисаи наќлиётї барои равон кардан ба љое месупорад, фиристонандаи бор. БОРФИРИСТОНАНДА ристанда.

‫ﺑﺎرﻓﺮﺳﺘﺎﻧﻨﺪه‬

ниг. борфи-

БОРОНХЎРДА ‫ ﺑﺎرانﺧﻮرده‬ниг. борондида.

БОРФИРИСТОНЇ ‫ ﺑﺎرﻓﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‬исми амал аз бор фиристондан; амали борфиристонанда.

БОРСАНЉ ‫ ﺑﺎرﺳﻨﺞ‬р.оњ. тарозу(њо)и махсус, ки вазни бори вагон ё автомобилњоро муайян

БОРФУРОР ‫ ﺑﺎرﻓﺮار‬фурорандаи бор; он ки ба холї кардани бори чизе машѓул аст.

БОР __________________________________________________________________________________ – 234 – БОРФУРОРЇ ‫ ﺑﺎرﻓﺮاري‬фуровардан ё холї кардани бори чизе; шўъбаи боркунию борфурорї шўъбаи холї кардану бор кардани вагонњо дар истгоњњои роњи оњан.

БОСАВОДОНА ‫ ﺑﺎﺳﻮاداﻧﻪ‬тавре ки ба шахси саводнок мебояд, саводнокона: босаводона навиштан, босаводона тартиб додан, босаводона хондан чизеро.

БОРФУРЎШЇ ‫ ﺑﺎرﻓﺮوﺷﻲ‬1. амал ва шуѓли касе, ки бор мефурўшад. 2. љое, ки дар он љо меваљот ва сабзиљот фурўхта мешавад.

БОСАДОЌАТ ‫ ﺑﺎﺻﺪاﻗﺖ‬1. садоќатманд, содиќ, вафодор. 2. содиќона, сидќан, аз тањти дил: босадоќат мењнат кардан.

БОРХАЛТА ‫ ﺑﺎرﺧﻠﺘﻪ‬халтаи махсус барои баста пуштора кардани чизу чора дар сафару саёњат; кўлбор.

БОСАЛИЌА ‫ ﺑﺎﺳﻠﻴﻘﻪ‬1. соњибзавќ, хушсалиќа. 2. ба тарзи писандида, хушоянд.

БОРХАТ ‫ ﺑﺎرﺧﻂ‬ниг. борнома. БОРХЕЗ ‫ ﺑﺎرﺧﻴﺰ‬шохањои мевадињандаи дарахт. БОРХЕЗЇ рахт.

‫ﺑﺎرﺧﻴﺰي‬

ќобилияти мевадињии да-

‫ ﺑﺎﺻﻼﺑﺖ‬ниг. босавлат 1. БОСАЛОБАТЇ ‫ ﺑﺎﺻﻼﺑﺘﻲ‬босалобат будан; салоБОСАЛОБАТ

батнокї, савлат доштан.

БОСАМАР//БОСАМАРА ‫ﺑﺎﺛﻤﺮه‬//‫ ﺑﺎﺛﻤﺮ‬1. мевадор, борвар; њосилдињанда: дарахти босамар. 2. самарабахш; пурмањсул.

БОРХОНА ‫ ﺑﺎرﺧﺎﻧﻪ‬љои нигоњ доштани борњо, баѓољњо; анбори мањсулоти тайёр (дар корхонањо): бор дар борхона азиз (зарб.).

БОСАОДАТ ‫ ﺑﺎﺳﻌﺎدت‬саодатманд, љавони босаодат, халќи босаодат.

БОРХОЊ ‫ ﺑﺎرﺧﻮاه‬кит. дархосткунандаи иљозаи вуруд (махсусан ба даргоњи шоњон).

БОСАОДАТЇ ‫ ﺑﺎﺳﻌﺎدﺗﻲ‬саодатмандї, хушбахтї.

БОРХУДО зург.

‫ﺑﺎرﺧﺪا‬

кит. 1. Худо. 2. подшоњи бу-

БОРЉОМА ‫ ﺑﺎرﺟﺎﻣﻪ‬маводи борбандї; љувол; хўрљин.

борпечонї

ва

БОСАБОТ ‫ ﺑﺎﺛﺒﺎت‬суботкор, устувор, матин. БОСАБОТЇ нат. БОСАБР собир.

‫ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻲ‬

‫ﺑﺎﺻﺒﺮ‬

суботкорї, устуворї, мато-

пуртоќат, шикебанда, бурдбор,

БОСАБРЇ ‫ ﺑﺎﺻﺒﺮي‬пуртоќатї, шикебандагї, бурдборї, собирї. БОСАБРОНА ‫ ﺑﺎﺻﺒﺮاﻧﻪ‬собирона, пуртоќатона, бурдборона: босаброна гўш андохтан, босаброна шунидан.

хушбахт:

‫ ﺑﺎﺛﺮوت‬ниг. сарватманд. БОСАРИШТА ‫ ﺑﺎﺳﺮﺷﺘﻪ‬сариштакор; сарфакор. БОСАРИШТАГЇ ‫ ﺑﺎﺳﺮﺷﺘﮕﻲ‬сариштакорї; сарБОСАРВАТ

факорї.

БОСАРФА ‫ ﺑﺎﺻﺮﻓﻪ‬сарфакор, сарфаљў. БОСАФО ‫ ﺑﺎﺻﻔﺎ‬1. соф, пок; равшан; беѓаш, беѓубор. 2. сафобахш; хуррамибахш, њаловатбахш, фарањбахш: даврони босафо, зиндагии босафо, манзараи босафо, рўзи босафо, субњи босафо. БОСАХО ‫ ﺑﺎﺳﺨﺎ‬ниг. босаховат. БОСАХОВАТ ‫ ﺑﺎﺳﺨﺎوت‬сахї, саховатпеша, дасткушод: замини босаховат, марди босаховат. БОСИЁСАТ ‫ ﺑﺎﺳﻴﺎﺳﺖ‬ниг. сиёсатмадор.

БОСАВЛАТ ‫ ﺑﺎﺻﻮﻟﺖ‬1. боњайбат, салобатнок; бошукўњ; сатанг: марди босавлат, љавони босавлат. 2. босавлатона, босалобатона; мутакаббирона: босавлат нишастан, босавлат роњ рафтан.

БОСИЌ а. ‫ ﺑﺎﺳﻖ‬дароз ва баланд.

БОСАВОД ‫ ﺑﺎﺳﻮاد‬дорои хату савод, саводнок; касе, ки саводаш пухта ва пурра аст: муаллими босавод.

БОСИФАТ ‫ ﺑﺎﺻﻔﺖ‬сифатнок; хушсифат: мањсулоти босифат, босифат иљро шудани коре.

БОСАВОДЇ ‫ ﺑﺎﺳﻮادي‬соњиби хату савод будан, саводнокї.

БОСИР а. ‫ ﺑﺎﺻﺮ‬кит. бинанда, бино. БОСИРА а. босира.

‫ ﺑﺎﺻﺮه‬ќувваи биниш, биної: ќувваи

БОСЌОЌ т.-м. ‫ ﺑﺎﺳﻘﺎق‬таър. 1. маъмури андоз дар давраи њукмронии муѓулњо. 2. волї, њукуматдори њамин давра.

БОТ __________________________________________________________________________________ – 235 – БОСЌОН т. ‫ ﺑﺎﺳﻘﺎن‬тех. болѓаи калону вазнин барои шикастани санг ва ѓ. БОСЛИЌ ю. ‫ ﺑﺎﺳﻠﻴﻖ‬кит., биол. шоњраги даст, ки аз он хун мегиранд. БОСМА ‫ ﺑﺎﺳﻤﻪ‬матои аз пашми даѓал ба воситаи кўфтану задан (ѓайри бофтан) тайёр кардашуда, матои намадї: чакмани босма. БОСМАЧИГАРЇ ‫ ﺑﺎﺳﻤﭽﻴﮕﺮي‬ниг. босмачигї. БОСМАЧИГЇ ‫ ﺑﺎﺳﻤﭽﻴﮕﻲ‬таър., с. њаракати аксулинќилобї ва озодихоњона, ки дар солњои аввали баъди ѓалабаи Инќилоби Октябр дар Осиёи Миёна бо ташаббуси амалдорони сохти амирї ва рўњониён барои муборизаи мусаллањона бурдан бар зидди Њокимияти Шўравї ба вуљуд омада буд. БОСМАЧЇ ‫ ﺑﺎﺳﻤﭽﻲ‬1. таър., с. он ки дар њаракати босмачигї иштирок кардааст. БОСТОН ‫ ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ќадим, гузаштаи дур. БОСТОНГАРОЇ ‫ ﺑﺎﺳﺘﺎنﮔﺮاﻳﻲ‬эњё ва аз нав зинда кардан ва истифода бурдани расму анъана ва вожагони ќадим. БОСТОНЇ ‫ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‬ќадимї, ќадима, дерина; дорои таърихи ќадимї: сарзамини бостонї. БОСТОНШИНОС ‫ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎس‬таърихшиносе, ки ба омўхтани таърихи ќадим машѓул аст; археолог. БОСТОНШИНОСЇ ‫ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬1. илмест, ки тарзи зиндагонї, урфу одат ва маданияти ќадимро аз рўи осори маданияти моддї меомўзад, археология. 2. мансуб ба илми бостоншиносї, археологї: ковишњои бостоншиносї. БОСТУРМА т. ‫ ﺑﺎﺳﺘﺮﻣﻪ‬лањљ. љои махсуси мисли хавозаи ток, ки рўи он алафу њезум мечинанд, собот. БОСУБОТ ‫ ﺑﺎﺛﺒﺎت‬гуфт., ниг. босабот. БОСУБОТЇ ‫ ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻲ‬гуфт. босаботї. БОСУР а. ‫ ﺑﺎﺳﻮر‬ниг. бавосир. БОСУРЪАТ ‫ ﺑﺎﺳﺮﻋﺖ‬суръатнок, бошитоб, тез, зуд; бошиддат: љараёни босуръати об (дарё), босуръат тохтан, босуръат пеш рафтани коре. БОТААЉЉУБ ‫ﺐ‬‫ ﺑﺎﺗﻌﺠ‬тааљљубомез, боњайрат.

БОТАДБИР ‫ ﺑﺎﺗﺪﺑﻴﺮ‬1. он ки тадбиру илољи њалли њар масъала ё корро медонад, чорасоз; кордон. 2. соњибмаслињат; пурдон, оќил; на њар кас, ки пир аст, ботадбир аст (маќ.). БОТАДБИРЇ ‫ ﺑﺎﺗﺪﺑﻴﺮي‬1. чорасоз будан. 2. хирадмандию ботадбирї.

ботадбир будан; соњибмаслињатї:

БОТАДРИЉ ‫ ﺑﺎﺗﺪرﻳﺞ‬оњиста-оњиста, тадриљан. БОТАКАЛЛУФ ‫ ﺑﺎﺗﻜﻠﻒ‬1. пуртакаллуф, сертакаллуф; иззатталаб. 2. пуртакаллуфона, иззатталабона; муносибаташ ботакаллуф буд муносибаташ пуртакаллуфона буд дастархонаш хеле ботакаллуф буд дастархонаш хеле пурнозу неъмат ва ороста буд. БОТАКАЛЛУФЇ ‫ ﺑﺎﺗﻜﻠﻔﻲ‬ботакаллуф будан; пуртакаллуфї; муќоб. бетакаллуфї. БОТАКАЛЛУФОНА ‫ ﺑﺎﺗﻜﻠﻔﺎﻧﻪ‬ниг. ботакаллуф 2. БОТАЛОТУМ ‫ ﺑﺎﺗﻼﻃﻢ‬ниг. пурталотум. БОТАМИЗ ‫ ﺑﺎﺗﻤﻴﺰ‬он ки фарќи неку бадро мефањмад; боаќл, бофаросат; муќоб. бетамиз: љавони ботамиз. БОТАМИЗЇ ‫ ﺑﺎﺗﻤﻴﺰي‬ботамиз будан, бофаросатї; муќоб. бетамизї. БОТАМКИН ‫ ﺑﺎﺗﻤﻜﻴﻦ‬1. бурдбор, вазнин, бовиќор. 2. ба оромї; вазнинона, бовиќорона. БОТАМКИНЇ ‫ ﺑﺎﺗﻤﻜﻴﻨﻲ‬1. бурдборї, вазнинї, бовиќорї. 2. оромї, хунсардї. БОТАМКИНОНА ‫ﺑﺎﺗﻤﻜﻴﻨﺎﻧﻪ‬ вазнинона; бовиќорона. оромона.

1. 2.

бурдборона, хунсардона;

БОТАНИК ю. ‫ ﺑﺎﺗﻨﻴﻚ‬мутахассис ва олими ботаника, гиёњшинос. БОТАНИКА ю. ‫ ﺑﺎﺗﻨﻴﻜﻪ‬илмест, ки масъалањои инкишоф, афзоишу густариш ва таснифоти растанињоро меомўзад, набототшиносї, гиёњшиносї. БОТАНИКЇ ‫ ﺑﺎﺗﻨﻴﻜﻲ‬мансуб ба ботаника; боѓи ботаникї боѓе, ки дар он намунаи растанию гиёњњои гуногун барои омўхтан ва тањќиќоти илмї бурдан сабзонида ва парвариш карда мешавад. БОТАНТАНА ‫ ﺑﺎﻃﻨﻄﻨﻪ‬бокарруфар, бошукўњ, бодабдаба, тантананок: маросими ботантана. БОТАРАЊЊУМ

‫ﻢ‬‫ﺑﺎﺗﺮﺣ‬

борањму шафќат, мењ-

БОТ __________________________________________________________________________________ – 236 – рубон. БОТАРА ‫ ﺑﺎﺗﺮه‬кит. доира, даф. БОТАРОВАТ ‫ ﺑﺎﻃﺮاوت‬тару тоза, тароватнок; сабзу хуррам. БОТАРТИБ ‫ ﺑﺎﺗﺮﺗﻴﺐ‬1. аз рўи тартибу низоми муайян, бо риояи ќоидаву тартиб. 2. риоякунандаи тартибу ќоида, боинтизом, батартиб. 3. аз як сар, бо навбат. БОТАРТИБЇ ‫ ﺑﺎﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬ботартиб будан, батартибї; боинтизомї. БОТАФСИЛ ‫ ﺑﺎﺗﻔﺼﻴﻞ‬муфассалан, батафсил, пурра; мукаммал, бо тамоми љузъиёташ, нуќта ба нуќта: наќли ботафсили воќеа. БОТАЊАММУЛ ‫ ﺑﺎﺗﺤﻤﻞ‬тоќатнок, сабур, босабр; пуртоќат, бурдбор. БОТАЉРИБА ‫ ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ‬таљрибадор, соњибтаљриба, озмудакор, кордида: дењќони ботаљриба, муаллими ботаљриба. БОТАШАББУС ‫ ﺑﺎﺗﺸﺒﺚ‬ниг. ташаббускор. БОТАЪСИР ‫ ﺑﺎﺗﺄﺛﻴﺮ‬муассир, таъсирнок, таъсиркунанда, таъсирбахш. БОТАЪЉИЛ шитобон.

‫ﺑﺎﺗﻌﺠﻴﻞ‬

таъљилан; саросемавор,

БОТИЛ а. ‫ ﺑﺎﻃﻞ‬бењуда, бекора, ночиз; хаёли ботил хаёли хом, андешаи пуч; ботил кардан а) бекор кардан, лаѓв намудан, беэътибор кардан, аз эътибор соќит кардан; б) њељ кардан; нест кардан, аз байн бурдан; ботил шудан а) лаѓв гаштан, бекор шудан, беэътибор гардидан; б) зоеъ шудан, њељ шудан; бекораву нодаркор шудан. БОТИН а. ‫ ﺑﺎﻃﻦ‬1. даруни чизе, дохили њар чиз. 2. олами дарунї, рўњї ва ќалбии инсон, дил, замир; дар ботин а) ботинан, дарунакї; б) дар асл, дар њаќиќат; зоњиру ботин аёну ноаён, ошкор нињон; зоњири касе бо ботинаш мувофиќ будан (мувофиќат кардан) якранг будани намуди берунї (афту андом, сару либос) ва олами маънавии касе. БОТИНАН а. ً‫ ﺑﺎﻃﻨﺎ‬1. дар ботин, ќалбан, замиран, дар таги дил. 2. аслан, дар асл, дар њаќиќат; моњиятан; зоњиран ва ботинан њам дар намуд ва њам дар асл; њаматарафа. БОТИНБИН ‫ ﺑﺎﻃﻦﺑﻴﻦ‬он ки дар дарки олами рўњї ќобилияти зиёд дорад; муќоб. зоњирбин.

БОТИНЇ ‫ ﺑﺎﻃﻨﻲ‬1. мансуб ба ботин; дарунї, ќалбї: изтироби ботинї, азоби рўњию ботинї, њаяљони ботинї. 2. аслї, њаќиќї, воќеї. БОТИНСИЁЊ деш.

‫ﺑﺎﻃﻦﺳﻴﺎه‬

дилсиёњ, баддил, бадан-

БОТИНХАРОБ ‫ ﺑﺎﻃﻦﺧﺮاب‬бадзот, дарунсиёњ. БОТИНШИНОС ‫ ﺑﺎﻃﻦﺷﻨﺎس‬бохабар аз олами дарунї, рўњї ва ќалбии инсон, донандаи рўњу замири инсон: пири ботиншинос. БОТИЯ а. ‫ ﺑﺎﻃﻴﻪ‬кит. 1. зарфи сафолї барои нигоњ доштани шароб. БОТЛОЌ ‫ ﺑﺎﺗﻼق‬замини серлою гили душворгузари дорои обњои истода ва бадбўй: ботлоќи касногузар, ботлоќи ќамишзор; ◊ ба ботлоќи чизе ѓўтидан ба умќи чизе фурў рафтан, дар ињотаи чизе мондан. БОТЛОЌЗАМИН ‫ ﺑﺎﺗﻼقزﻣﻴﻦ‬ниг. ботлоќзор. БОТЛОЌЗОР ‫ ﺑﺎﺗﻼقزار‬замине, ки аз ботлоќњои зиёд иборат аст; љои ботлоќї; љои серлою гил. БОТЛОЌЇ ‫ ﺑﺎﺗﻼﻗﻲ‬мансуб ба ботлоќ; замини ботлоќї ботлоќзор. БОТУР ‫ ﺑﺎﺗﻮر‬лањљ. бањодур, далер, љасур. БОУМЕД ‫ ﺑﺎاﻣﻴﺪ‬умедвор, интизор. боф ‫ ﺑﺎف‬1. асоси замони њозира аз бофтан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънии бофанда: бўрёбоф, шоњибоф, карбосбоф... БОФА ‫ ﺑﺎﻓﻪ‬мўйњои баланду дарози бо њам бофташуда. БОФАЗИЛАТ ‫ ﺑﺎﻓﻀﻴﻠﺖ‬фозил, соњибмаърифат. БОФАЗЛ ‫ ﺑﺎﻓﻀﻞ‬соњиби фазлу камол, фозил; дорои хислатњои наљибу сифатњои нек. БОФАЙЗ ‫ ﺑﺎﻓﻴﺾ‬файзбахш, бобаракат; мањсулаш зиёд; натиљааш хуб. БОФАНДА ‫ ﺑﺎﻓﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бофтан. 2. коргар ё устое, ки дар дастгоњњо аз ресмон матоъ мебофад, љулоњ, нассољ: устои бофанда, чун (монанди) мокуи бофанда зуд рафтуо кардан. БОФАНДАГЇ ‫ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ‬1. тайёр кардани матоъ аз ресмон, љулоњї, нассољї: дастгоњи бофандагї, корхонаи бофандагї, саноати бофандагї. 2. касб ва шуѓли бофанда: касби

БОХ __________________________________________________________________________________ – 237 – бофандагї. БОФАР(Р) манд.

‫ﺑﺎﻓﺮ‬

дорои фар(р), бошукўњ, шукўњ-

БОФАРОЃАТ ‫ ﺑﺎﻓﺮاﻏﺖ‬осуда, ором, бо роњату њаловат: зиндагии бофароѓат. БОФАРОСАТ бофаросат.

‫ﺑﺎﻓﺮاﺳﺖ‬

БОФАРОСАТЇ мї.

бофањм; хушзењн: бачаи

‫ﺑﺎﻓﺮاﺳﺘﻲ‬

фаросатмандї; бофањ-

БОФАРЊАНГ ‫ ﺑﺎﻓﺮﻫﻨﮓ‬кит. боилму дониш; баодоб, бомаданият, шахси фарњангї БОФАРЊАНГЇ ‫ ﺑﺎﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬соњиби илму дониш будан, бофарњанг будан, бомаданиятї, соњиби маданият будан. БОФАСОЊАТ буро. БОФАТОНАТ њушманд.

‫ ﺑﺎﻓﺼﺎﺣﺖ‬ба таври фасењ, равшан, ‫ﺑﺎﻓﻄﺎﻧﺖ‬

зирак, њушёр, боњуш,

БОФАЊМ ‫ ﺑﺎﻓﻬﻢ‬тезфањм, зирак, њушёр, боаќл, боидрок, шуурнок: бофању фаросат, бофањму идрок. БОФБАНД//БОФТБАНД ‫ﺑﺎﻓﺘﺒﻨﺪ‬//‫ ﺑﺎﻓﺒﻨﺪ‬боф. он ки тору пудро баста, дўконро барои бофтани матоъ тайёр мекунад. БОФБАНДЇ//БОФТБАНДЇ ‫ﺑﺎﻓﺘﺒﻨﺪي‬//‫ﺑﺎﻓﺒﻨﺪي‬ боф. тору пудро баста, тайёр кардани дўкон барои бофтани матоъ. БОФДУМ ‫ ﺑﺎﻓﺪم‬кит. оќибат, охир. БОФЗАН ‫ ﺑﺎﻓﺰن‬боф. коргаре, ки пуди абрешимро аз калоба ба чархак мезанад (мепечонад). БОФИДАН ‫ ﺑﺎﻓﻴﺪن‬ниг. бофтан. бофт ‫ ﺑﺎﻓﺖ‬асоси замони гузашта аз бофт. БОФТ ‫ ﺑﺎﻓﺖ‬1. бофташуда, мансуљ: атласи бофти Душанбе. 2. миќдори матоъ: як бофт алоча. БОФТА I ‫ ﺑﺎﻓﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз бофтан; бофтагї: мўи бофта, сабади бофта. 2. матоъ, газвор. 3. маљ. фикр карда бароварда, хаёлї, ѓайривоќеъ. 4. маљ. сохта, дурўѓ, беасос: гапи бофта. БОФТА II ‫ ﺑﺎﻓﺘﻪ‬:бофтањо биол. низоми алоќаманди њуљайрањои њайвонот ва растанињо.

БОФТАН ‫ ﺑﺎﻓﺘﻦ‬1. пуди ресмонњои нахї ё риштањои мўиро андар ќабати њам карда, матоъ, гилем ва ѓ. ба вуљуд овардан, наху торњоро ба њам пайваста танидан: бўрё бофтан, карбос бофтан, шоњї бофтан, ќолин бофтан; мўй бофтан якчанд тори мўйро ба таври махсус ба њам карда, ду милла ё ба кокулњои зиёд људо кардан; сабад бофтан лух ё навдањои борику дарозро ба таври хос печонда сабад сохтан. 2. маљ. фикр карда баровардан, аз худ баровардан (мас., шеър, гап ё бўњтонеро); аз худ бофтан а) хаёл баровардан, аз худ баровардан; б) маљ. дурўѓ гуфтан. БОФТАНЇ ‫ ﺑﺎﻓﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз бофтан; њар чизи муносиби бофтан. БОФТАШИНОС ‫ ﺑﺎﻓﺘﻪﺷﻨﺎس‬тиб. мутахассис ва олими бофташиносї. БОФТАШИНОСЇ ‫ ﺑﺎﻓﺘﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬тиб. илмест, ки бофтањои љондорон ва набототро мавриди омўзиш ва тањќиќ ќарор медињад, гистология. БОФТБАНД ‫ ﺑﺎﻓﺘﺒﻨﺪ‬ниг. бофбанд. БОФТБАНДЇ ‫ ﺑﺎﻓﺘﺒﻨﺪي‬ниг. бофбандї. БОФТБАРДОРЇ ‫ ﺑﺎﻓﺖﺑﺮداري‬тиб. њуљайрабардорї, намунабардории њуљайрањо ва бофтањо. БОФТШИНОСЇ ‫ ﺑﺎﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬ниг. бофташиносї. БОХА ‫ ﺑﺎﺧﻪ‬кит. сангпушт. БОХАБАР ‫ ﺑﺎﺧﺒﺮ‬огоњ, хабардор, воќиф: бохабар кардан; бохабар будан а) огоњ будан, хабар доштан; донистан, фањмидан; б) эњтиёт шудан, њушёр будан; бохабар шудан; а) огоњ шудан, хабар ёфтан, воќиф шудан; донистан, фањмидан; б) ањволи касеро пурсида истодан, аз ањволи касе хабар гирифтан; аз худ бохабар будан (шудан) аз вазъи (ањволи) худ њушёр шудан, эњтиёт кардан. БОХАТ ‫ ﺑﺎﺧﻂ‬дорои хат, соњибхат; бохату савод саводнок, таълимдида, маълумотнок. БОХИРАД ‫ ﺑﺎﺧﺮد‬ниг. хирадманд. БОХИРАДЇ ‫ ﺑﺎﺧﺮدي‬ниг. хирадмандї. бохт ‫ ﺑﺎﺧﺖ‬асоси замони гузашта аз бохтан. БОХТА ‫ ﺑﺎﺧﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бохтан; бойдода, бохткарда.

БОХ __________________________________________________________________________________ – 238 – БОХТАН ‫ ﺑﺎﺧﺘﻦ‬1. бой додан, аз даст додан; маѓлуб шудан, шикаст хўрдан (аз њариф дар ќимор ё бозие); муќоб. бурдан: бозиро бохтан. 2. кит. бозї кардан, бо бозие машѓул шудан (шоњмот, футбол ва ѓ.); дил бохтан ба ишќи касе (ё коре) гирифтор шудан, дўст доштан, ошиќ шудан ба касе (ё кору касбе); љон бохтан љони худро дар коре нисор кардан; фидокорї кардан; сари худро бохтан љони худро ќурбон кардан, љон додан (дар роњи маќсаде); аќлу њушро бохтан аз аќлу њуш људо шудан; девона шудан. БОХТАР ‫ ﺑﺎﺧﺘﺮ‬1. ѓарб, маѓриб. 2. кит. шарќ, ховар, машриќ. 3. таър. номи ќадимии минтаќаи Балх, ки имрўз номи яке аз вилоятњои маъмурии Давлати Исломии Афѓонистон аст. Афѓонистони Шимолї, Тољикистони љанубиву марказї, Узбекистони љанубї, Марви Туркманистон љузви ин сарзамин таърихї буд. БОХТАРЗАМИН ‫ ﺑﺎﺧﺘﺮزﻣﻴﻦ‬1. кишварњои ѓарбї, маѓрибзамин, Аврупо ва Амрико. 2. таър. сарзамини Бохтар, кишвари Бохтар. БОХТАРЇ ‫ ﺑﺎﺧﺘﺮي‬1. мансуб ба бохтар. 2. сокини сарзамини Бохтар. БОХТХЕЗ ‫ ﺑﺎﺧﺖﺧﻴﺰ‬:бохтхез бозї кардан мувофиќи шарти пешакї бозї кардан, касе, ки дар навбати худ бозиро бой дињад, аз бозї баромада њисоб меёбад. БОЊ а. ‫ ﺑﺎه‬кит. шањват, ќувваи шањвонї, ќувваи љимоъ. БОЊАВО ‫ ﺑﺎﻫﻮا‬васеъ, фарох; муќ. барњаво. БОЊАВСАЛА ‫ ﺑﺎﺣﻮﺻﻠﻪ‬он ки корњоро бо љузъиёташ аз сидќи дил ба љо меорад; бањавсала; босабру тоќат, бурдбор, бораѓбат. БОЊАВСАЛАГЇ ‫ ﺑﺎﺣﻮﺻﻠﮕﻲ‬боњавсала будан; раѓбатнокї; босабрї.

боњаловат. БОЊАМЗИД//БАЊАМЗИД ‫ ﺑﺎﻫﻤﻀﺪ‬ба якдигар муќобил, мухолифи якдигар амалкунанда: гурўњњои боњамзид. БОЊАРОРАТ ‫ ﺑﺎﺣﺮارت‬1. дорои гармои сахт, њарорати баланд. 2. маљ. дорои шўру шавќи бисёр, пурљўшу хурўш: боњарорат сухан гуфтан. БОЊАШАМАТ ‫ ﺑﺎﺣﺸﻤﺖ‬бошукўњ, боазамат, бузург, дабдабанок. БОЊИММАТ ‫ﺖ‬‫ ﺑﺎﻫﻤ‬1. саховатманд, дасткушод, олињиммат, њимматбаланд, бањиммат. 2. соњиби азму иродаи мустањкам дар иљрои корњои бузург: ёрони боњиммат. БОЊИММАТЇ ‫ ﺑﺎﻫﻤﺘﻲ‬саховатмандї, кушодї; њимматбаландї. БОЊИР а. сарењ.

‫ﺑﺎﻫﺮ‬

даст-

кит. равшан, ошкор, возењ,

БОЊИЉОБ ‫ ﺑﺎﺣﺠﺎب‬њиљобдор, мастур, бопарда (хусусан оид ба занону духтарони дорои пўшиши исломї); фаранљидор. БОЊТУР//БАЊТУР‫ ﺑﺎﻫﺘﻮر‬зоол. як навъи мори безањри зард. БОЊУ ‫ ﺑﺎﻫﻮ‬кит. 1. ниг. бозу. 2. чўбдаст, чўби чўпону шутурбонон, говрон. БОЊУНАР ‫ ﺑﺎﻫﻨﺮ‬кит. њунарманд. БОЊУР а. ‫ ﺑﺎﺣﻮر‬ниг. боњуро. БОЊУРЇ ‫ ﺑﺎﺣﻮري‬марбут ба боњур, бисёр гарм. БОЊУРМАТ ‫ ﺑﺎﺣﺮﻣﺖ‬соњибэњтиром, мўњтарам, боиззат, киромї: шахси боњурмат. БОЊУРО а. стон.

‫ﺑﺎﺣﻮرا‬

кит. шиддати гармои тоби-

БОЊУШ ‫ ﺑﺎﻫﻮش‬њушёр, зирак.

БОЊАДАФ ‫ ﺑﺎﻫﺪف‬бомаќсад, дорои њадаф ва маќсади муайян, њадафдор.

БОЊУШЇ ‫ ﺑﺎﻫﻮﺷﻲ‬вазъ њушёрї, бедорї.

БОЊАЁ ‫ ﺑﺎﺣﻴﺎ‬шармгин; бонангу номус: љавони шармгин ва боњаё.

БОЧКА р. ‫ ﺑﺎﭼﻜﻪ‬зарфи чубї ё оњании устувонашакли шикамдор барои нигоњ доштани чизњои обакї; чалак: бочкаи об, бочкаи карасин.

БОЊАЁЇ ‫ ﺑﺎﺣﻴﺎﺋﻲ‬шармгинї, њаё доштан, ору номус доштан; муќоб. бењаёї. БОЊАЙБАТ ‫ﺑﺎﻫﻴﺒﺖ‬ овози боњайбат. БОЊАЛОВАТ

‫ﺑﺎﺣﻼوت‬

ва

њолати

боњуш,

бадвоњима:

БОЧКАМОНАНД ‫ ﺑﺎﭼﻜﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬шаклан шабењи бочка: дуњули бочкамонанд.

бањузур, бароњат: хоби

БОЧКАСОЗ ‫ ﺑﺎﭼﻜﻪﺳﺎز‬усто ва коргари соњибихтисос, ки бочка месозад; дуредгари

њайбатнок,

БОШ __________________________________________________________________________________ – 239 – бочкасоз. БОЉ ‫ ﺑﺎج‬1. таър. пулу чизе, ки подшоњони бузург аз подшоњони зердаст ё аз раият мегирифтанд, хирољ, андоз, молиёт. 2. андози пулии давлатї, ки њангоми аз сарњади мамлакат гузаронидани молњои тиљоратї гирифта мешавад: бољи гумрук, бољи воридот, бољ гирифтан (ситондан), бољ додан. БОЉА ‫ ﺑﺎﺟﻪ‬ду марде, ки ду хоњарро ба занї гирифтаанд, нисбат ба њамдигар боља њисоб мешаванд. БОЉАВЊАР ‫ ﺑﺎﺟﻮﻫﺮ‬дорои асолат ва истеъдод, љавњардор. БОЉГИР ‫ ﺑﺎﺟﮕﻴﺮ‬гирандаи бољ, ситонандаи бољ, бољситон. БОЉГИРЇ ‫ ﺑﺎﺟﮕﻴﺮي‬исми амал аз бољ гирифтан; гирифтани бољ, бољситонї .

‫ ﺑﺎﺟﮕﺎه‬ниг. бољхона. БОЉГУЗОР ‫ ﺑﺎﺟﮕﺬار‬бољсупор, хирољгузор. БОЉГУЗОРЇ ‫ ﺑﺎﺟﮕﺬاري‬пардохти БОЉГОЊ

бољ,

гузордани бољ, хирољгузорї.

БОЉДЕЊ бољ.

‫ﺑﺎﺟﺪه‬

бољдињанда, шахси супорандаи

‫ ﺑﺎﺟﺪاو‬ниг. бољгир. БОЉПУЛЇ ‫ ﺑﺎﺟﭙﻮﻟﻲ‬маблаѓе, БОЉДОВ

ки њамчун бољ ги-

рифта мешавад.

БОЉСИТОН ‫ ﺑﺎجﺳﺘﺎن‬ниг. бољгир. БОЉСИТОНЇ ‫ ﺑﺎجﺳﺘﺎﻧﻲ‬ниг. бољгирї. БОЉУРЪАТ ‫ﺑﺎﺟﺮأت‬ 1. љуръатнок, далер, шуљоъ: одамони бољуръат, бољуръат будан. 2. далерона, нотарсона. БОЉУРЪАТЇ ‫ ﺑﺎﺟﺮأﺗﻲ‬љуръатнокї; нотарсї; љасорат, далерї. БОЉУРЪАТОНА ‫ ﺑﺎﺟﺮأﺗﺎﻧﻪ‬нотарсона, љуръат карда, љасурона. БОЉХОНА ‫ ﺑﺎﺟﺨﺎﻧﻪ‬муассисаи гумрукие, ки ба гузаронидани молњо аз сарњад назорат карда, андозњои (бољи) муќарраршударо мегирад, гумрук. БОЉХОЊ

‫ﺑﺎجﺧﻮاه‬

ниг. бољгир.

бош ‫ ﺑﺎش‬1. асоси замони њозира ва феъли амр аз будан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънии бошанда: шодбош, хушбош, омодабош.

БОШ ‫ ﺑﺎش‬нидое, ки ваќти љуфтронї барои шитоб накардани барзаговњо ба кор мебаранд. БОША I ‫ ﺑﺎﺷﻪ‬парандаи шикории аз боз хурдтар. БОША II ‫ ﺑﺎﺷﻪ‬меъ. ќисми ќуббадори сари сутун. БОШАВКАТ ‫ ﺑﺎﺷﻮﻛﺖ‬боњашамат, бошукўњ, мўњташам; азим: кишвари бошавкат, лашкари бошавкат.

‫ ﺑﺎﺷﻮق‬боњавас, бо шавќмандї. БОШАД ‫ ﺑﺎﺷﺪ‬1. шакли аористи будан дар шахси БОШАВЌ

сеюми танњо. 2. пайвандаки хилофї аммо, вале; бошад њам сарфи назар аз он, ки њарчанд, гарчанде ки …: ў пир бошад њам, хеле боќувват аст. 3. њиссачаи тасдиќї хуб, майлаш; њар чї бошад а) ба њар њол, дар њар сурат; б) хайрият, хуб шуд, ки…

БОШАНГ ‫ ﺑﺎﺷﻨﮓ‬кит. хўшаи ангур, хўшаи овезони ангур, пошанг. БОШАНДА ‫ ﺑﺎﺷﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз будан. 2. он ки дар љое зиндагонї дорад, сокин, иќоматкунанда, истиќоматкунанда; бошандагони дења сокинони дења, ањолии дења, мардуми ќишлоќ. БОШАРАФ ‫ ﺑﺎﺷﺮف‬1. шарафнок, шарафманд, пуршаъну ифтихорнок: вазифаи бошараф, касби бошараф, номи бошараф, роњи бошарафро тай кардан. 2. бовиљдон; боору номус, асил, наљиб, шариф: фарзанди бошарафи халќ. БОШАРАФЇ ‫ ﺑﺎﺷﺮﻓﻲ‬1. шарофатнокї; бошаъну ифтихорнок будан. 2. бовиљдонї, ору номус доштан. БОШАРАФОНА ‫ ﺑﺎﺷﺮﻓﺎﻧﻪ‬шарафмандона, ифтихормандона; сарбаландона, бо камоли сарбаландї: бошарафона иљро кардан. БОШАРОФАТ ‫ ﺑﺎﺷﺮاﻓﺖ‬1. бахосият, некќадам, пою ќадамаш нек. 2. поквиљдон; боору номус; шариф, асил, наљиб. БОШАФЌАТ ‫ ﺑﺎﺷﻔﻘﺖ‬мушфиќ, шариф, мењрубон, ѓамхор: зани бошафќат. БОШАЊОМАТ ‫ ﺑﺎﺷﻬﺎﻣﺖ‬1. бошукўњ, боњашамат, мўњташам. 2. далер, бебок, шуљоъ: марди бошањомат. БОШГАЊ//БОШГОЊ ‫ﺑﺎﺷﮕﺎه‬//‫ ﺑﺎﺷﮕﻪ‬бошишгоњ, манзил, макон, истиќоматгоњ.

БОШ __________________________________________________________________________________ – 240 – БОШГОЊЇ ‫ ﺑﺎﺷﮕﺎﻫﻲ‬марбут ба бошгоњ. БОШИДА ‫ ﺑﺎﺷﻴﺪه‬муќим, сокин, бошанда. БОШИДАН ‫ ﺑﺎﺷﻴﺪن‬будан; иќомат кардан. БОШИДДАТ ‫ ﺑﺎﺷﺪت‬1. шиддатнок, сахт, босуръат, тез: борони бошиддат, сели бошиддат, нафаскашии бошиддат. 2. баланд, шунаво (доир ба овоз). БОШИТОБ ‫ ﺑﺎﺷﺘﺎب‬шитобон, босуръат, тез, зуд: кори бошитоб, бошитоб роњ гаштан.

БОШИШ ‫ ﺑﺎﺷﺶ‬исми феълї аз будан; истиќомат, сукунат. БОШИШГАЊ//БОШИШГОЊ ‫ﺑﺎﺷﺸﮕﺎه‬//‫ﺑﺎﺷﺸﮕﻪ‬ 1. мањалли зист, истиќоматгоњ, маскан, манзил, њавлию љой; ќароргоњ. 2. айвоне, ки дар сањро барои дамгирї ва хўрокхўрї сохта шудааст, шипанг: бошишгањи сањрої; бошишгањи тобистонаи мактабиён љои махсус барои дар тобистон истироњат кардани мактаббачагон. БОШЌИРД ‫ ﺑﺎﺷﻘﺮد‬номи халќи сокини Љумњурии Бошќирдистон (дар њайати Федератсияи Руссия). БОШЌИРДЇ ‫ﺑﺎﺷﻘﺮدي‬ забони бошќирдї.

мансуб

ба

бошќирд:

БОШУКЎЊ ‫ ﺑﺎﺷﻜﻮه‬1. дорои шукўњу шавкат, боњашамат, њашаматнок, мўњташам: бинои бошукўњ, манзараи бошукўњ. 2. дабдабанок, тантананок: маљлиси бошукўњ, зиёфати бошукўњ. БОШУУР ‫ ﺑﺎﺷﻌﻮر‬он ки њодисањои воќеъшавандаро дуруст фањмида, хулосањои даркорї бароварда метавонад: бофањм, бофаросат: одами бошуур. БОШУУРЇ ‫ ﺑﺎﺷﻌﻮري‬бошуур будан; шуурнокї. БОШУУРОНА ‫ ﺑﺎﺷﻌﻮراﻧﻪ‬аз рўи аќлу шуур, фањмида, дарк карда; пурмаънї; бомаќсаду бомаром: интизоми бошуурона; њаёти бошуурона њаёт ва зиндагии пурмуборизаи бо маќсаду мароми муайян ба нафъи љамъият. БОШУЉОАТ ‫ ﺑﺎﺷﺠﺎﻋﺖ‬ниг. шуљоатнок. БОЭЊТИЁТ ‫ ﺑﺎاﺣﺘﻴﺎط‬1. эњтиёткор; муќоб. беэњтиёт. 2. мулоњизакор, боандеша. БОЭЊТИЁТЇ

‫ﺑﺎاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ‬

боэњтиёт будан, эњтиёт-

корї. БОЭЊТИМОМ ‫ ﺑﺎاﻫﺘﻤﺎم‬кит. бо саъйу кўшиш, бо зањмат. БОЭЊТИРОМ ‫ ﺑﺎاﺣﺘﺮام‬дорои њурмату эњтиром. БОЭЪТИБОР обрўманд. БОЭЪТИДОЛ мўътадил.

‫ﺑﺎاﻋﺘﺒﺎر‬

соњибэътибор, мўътабар,

‫ﺑﺎاﻋﺘﺪال‬

дар

њадди

эътидол,

БОЭЪТИЌОД ‫ ﺑﺎاﻋﺘﻘﺎد‬эътиќодманд, мўътаќид, боваркунанда ба чизе. БОЭЪТИМОД ‫ ﺑﺎاﻋﺘﻤﺎد‬он ки ба вай эътимод ва бовар кардан мумкин аст, сазовори боварї, боваринок, боварибахш, дилпуршаванда: дўсти боэътимод, посбони боэътимод. БОЯД ‫ ﺑﺎﻳﺪ‬1. шакли аористи боистан дар шахси сеюми танњо. 2. њамчун калимаи модалї дар таркиби феълњо ба маънои шояд, эњтимол, мумкин меояд; бо феъли асосї омада, феъли бешахс месозад: чї бояд кард? бояд ќайд кард, ки…; бояду шояд ба дараљаи лозимї; пурра, комилан. БОЯРОЌ ‫ ﺑﺎﻳﺮاق‬яроќнок, лањ(она); муќоб. беяроќ.

босилоњ,

мусал-

БРАК р. ‫ ﺑﺮك‬књн. мањсулоте, ки ягон иллат дорад, моли нуќсондор; брак баровардан бо ягон нуќсон мањсулот истењсол кардан, мањсулоти иллатдор баровардан; брак кардан мањсулотро ба сабаби ягон нуќсон нобоб дониста, ќабул накардан. БРЕЗЕНТ њол. ‫ ﺑﺮﻳﺰﻳﻨﺖ‬матои дурушту ѓафси обногузар, ки аз он бодбони киштї, пўшиши мошинњо, чодарњои гуногун ва ѓ. месозанд. БРЕЗЕНТЇ ‫ ﺑﺮﻳﺰﻳﻨﺘﻲ‬мансуб ба брезент; аз брезент сохташуда: мўзаи брезентї, хаймаи брезентї, чодари брезентї. БРЕЗЕНТПЎШ ‫ ﺑﺮﻳﺰﻳﻨﺘﭙﻮش‬бо брезент пўшидашуда: мошини боркаши болояш брезентпўш. БРИКЕТ фр. ‫ ﺑﺮﻳﻜﻴﺖ‬чизњои хишт ё тахташакли бо фишори мангана сохта хушк кардашуда (аз хокаи ангиштсанг, хошоки чорво ва ѓ.): брикет сохтан, брикет тайёр кардан. БРИЛЛИАНТ фр. ‫ ﺑﺮﻳﻠﻴﻨﺖ‬алмоси тарошида ва сайќал додашуда.

БУЃ __________________________________________________________________________________ – 241 – БРОЙЛЕР англ. ‫ ﺑﺮاﻳﻠﻴﺮ‬1. мурѓ ё чўљаи барои гўшт парваришёфта. 2. мурѓхонае, ки дар он барои гўшт мурѓпарварї мекунанд.

БУЃАНБОР ‫ ﺑﻮغاﻧﺒﺎر‬тех. љои љамъ шудани буѓ.

БРОКЕР англ. ‫ ﺑﺮاﻛﻴﺮ‬восита, миёнарав дар харидуфурўши ягон хел мол ё муомилаи мушаххаси дигар.

БУЃГАРДОНЇ ‫ ﺑﻮغﮔﺮداﻧﻲ‬ниг. табхир.

БРОМ ю. ‫ ﺑﺮام‬унсури химиявї, ки моддаи моеъи љигариранг буда, дорои бўи тези нохуш аст ва дар саноат ва тиб истифода мешавад. БРОН р. ‫ ﺑﺮان‬1. пешакї ба номи касе банд карда мондани љое (њуљрае) дар мењмонхона, чипта барои њавопаймо ва роњи оњан ё ягон чизи дигар: брон кардан. 2. њуљљате, ки банд карда шудани љо дар мењмонхона, билет барои наќлиёт, озод карда шудан аз хизмати њарбї (дар солњои љанг) ё барои касе нигоњ доштани чизеро тасдиќ мекунад: брон додан.

БУЃ III ‫ ﺑﻮغ‬ниг. буѓї II. БУЃГАРД ‫ ﺑﻮغﮔﺮد‬василае, ки ба воситаи буѓ кор мекунад: осиёби буѓгард. БУЃГАРМКУНАК ‫ ﺑﻮغﮔﺮمﻛﻨﻚ‬тех. дастгоњ барои гарм кардани бухори хунукшуда. БУЃДИЊЇ ‫ ﺑﻮﻏﺪﻫﻲ‬исми амал аз буѓ додан; бухордињї.

БРОНХИТ ю. ‫ ﺑﺮاﻧﺨﻴﺖ‬тиб. илтињоби пардањои луобии шохањои нойи нафаскашии шуш.

БУЃДОДА ‫ ﺑﻮﻏﺪاده‬сифати феълии замони гузашта аз буѓ додан; ба воситаи буѓ нармшуда. БУЃЗ а. ‫ ﺑﻐﺾ‬1. кит. кина, адоват, душманї: буѓзу адоват. 2. маљ. зиќї, гирифтагии хотир, бухс (гуфт.), кудурат; буѓзи дилро баровардан (кафондан, холї кардан) хафагиро баровардан, ѓамгиниро аз худ дур кардан; дил холї кардан, њасрат карда тасалло ёфтан; дил буѓз кардан зиќ шудан, дилтанг шудан.

БРОНХЊО ‫ﺑﺮاﻧﺨﻬﺎ‬ нафаскашии шуш.

нойи

БУЃИКУНАНДА ‫ ﺑﻮﻏﻲﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз буѓї кардан; хафакунанда.

БРУТСЕЛЛЁЗ англ. ‫ ﺑﺮوﺗﺴﻴﻠﻴﺎز‬тиб. касалии сироятии њайвонот, ки аз бактерияњо ба вуљуд меояд ва ба одам низ гузаштанаш мумкин аст.

БУЃЇ I ‫ ﺑﻮﻏﻲ‬мансуб ба буѓ; батареяи буѓї батареяе, ки ба воситаи буѓ гарм карда мешавад.

тиб.

шохањои

БУБ ‫ ﺑﻮب‬кит. палос, фарш. БУБУ ‫ ﺑﻮﺑﻮ‬кит. њудњуд, шонасарак. БУВА ‫ ﺑﻮه‬лањљ. бибї. БУВАД ‫ ﺑﻮد‬шакли ќадимии аористи будан дар шахси сеюми танњо; бошад. БУВИШ ‫ ﺑﻮش‬кит. бошиш, њастї, зисту њаёт. БУГОН ‫ ﺑﻮﮔﺎن‬књн. бачадон, рањм. БУЃ I ‫ ﺑﻮغ‬бухор; њавр; буѓ додан дар бухори оби љўш чизеро нигоњ доштан (барои нарм кардан, мас., пилла, љавдор ва ѓ.-ро). БУЃ II ‫[ ﺑﻮغ‬аслаш буќ] 1. олати дарози дарунковоки устухонї, сафолї ё филизї, ки бо дањон ба он бод медаманд ва садо медињад; собиќ дар осиёб ва њаммомњо сар шудани корро ба воситаи буѓ хабар медоданд; шайпур. 2. бонг, хуштак, ки корхонањо соатњои оѓозу анљоми кор ва ваќти танаффусро хабар медињанд; бонги паровоз ва киштї њангоми расидан ба истгоњ ва равона шудан аз он, гудок: буѓ кашидан.

БУЃЇ II ‫ ﺑﻮﻏﻲ‬:буѓї кардан а) бо даст ё ресмон гулўи љондорро фишор дода, роњи нафаси ўро банд кардан (барои куштан), хафа карда куштан; нафасгардон кардан; б) кин. аз танг кардан, фишор овардан; танќидро буѓї кардан кин. фишор овардан ба танќид; роњ надодан ба танќид. БУЃКАШЇ ‫ ﺑﻮﻏﻜﺸﻲ‬њуштаккашї; бонг, гудок: садои буѓкашии паровоз. БУЃКУНАК ‫ ﺑﻮغﻛﻨﻚ‬тех. дастгоњ барои ба буѓ табдил додани моеъњо. БУЃМА I ‫ ﺑﻮﻏﻤﻪ‬бот. гиёњи лўндабехи бисёрсола, ки бештар њамчун гиёњи шифобахш машњур аст. БУЃМА II ‫ ﺑﻮﻏﻤﻪ‬лањљ. гулўзиндонак. БУЃРАНЉ ‫ ﺑﻮﻏﺮﻧﺞ‬чигил, печ дар печ. БУЃРОНАК ‫ ﺑﻮﻏﺮاﻧﻚ‬ниг. буѓкунак. БУЃРОНЇ ‫ ﺑﻮﻏﺮاﻧﻲ‬буѓ рондан, гузарондани буѓ. БУЃСАРДКУНАК ‫ ﺑﻮغﺳﺮدﻛﻨﻚ‬тех. асбоб барои танзими њарорати бухор.

БУЃ __________________________________________________________________________________ – 242 – БУЃТАЌСИМКУНАК ‫ ﺑﻮغﺗﻘﺴﻴﻢﻛﻨﻚ‬тех. дастгоњи таќсимкунандаи буѓ ба ќубурњо. БУЃТОБ ‫ ﺑﻮغﺗﺎب‬:буѓтоб кардан дар буѓ пазондани матоъ барои бењтар шудани сифати он. БУЃТОБШУДА ‫ ﺑﻮغﺗﺎﺑﺸﺪه‬матоъ ё порчае, ки буѓтоб шудааст. БУЃУМ ‫ ﺑﻐﻮم‬1. биол. љои пайванд шудани устухонњои бадан, пайванд, банд: буѓуми пой, дарди буѓум. 2. ќисми соќаи растании љуворї, љуворимакка, навдаи ток ва монанди ин, ки дар байни ду пайванд воќеъ аст. БУЃУМАК ‫ ﺑﻐﻮﻣﻚ‬ниг. чилбуѓум. БУЃУМДАРД ‫ ﺑﻐﻮﻣﺪرد‬дарди буѓум, ревматизм. БУЃУМПОЙЊО ‫ ﺑﻐﻮمﭘﺎﻳﻬﺎ‬гурўњи олии љондорњои бесутунмўњра (харчанг ва дигар хазандањо), ки бадани онњо аз буѓумњо иборат аст. БУЃЎЗ ‫ ﺑﻐﻮز‬гуфт. бордор, њомила: буѓўз шудан. БУЃЎЗАК ‫ ﺑﻐﻮزك‬шакли тасѓир ва навозишии буѓўз; ◊ буѓўзак шудани муѓљањои дарахтон об гирифтани муѓљањои дарахтон. БУЃЎЗЇ ‫ ﺑﻐﻮزي‬гуфт. буѓўз будан; њолати бордор будан (-и мас., њайвонот). БУЃХОНА ‫ ﺑﻮﻏﺨﺎﻧﻪ‬ниг. бухорхона. БУЃЧА ‫ ﺑﻐﭽﻪ‬ниг. бўѓча. БУЃШАВАНДАГЇ ‫ ﺑﻮغﺷﻮﻧﺪﮔﻲ‬ниг. буѓшавї. БУЃШАВЇ ‫ ﺑﻮغﺷﻮي‬ќобилияти ба буѓ табдил ёфтани љисмњо, бухор шудан. БУЃЉОМА ‫ ﺑﻐﺠﺎﻣﻪ‬1. матои калони чоркунља барои баста мондани кўрпаву болишт; муќ. бўѓча. 2. чодар, матои калони чоркунља барои афшонда гирифтани тут, зардолу ва ѓ. буд ‫ ﺑﻮد‬асоси замони гузашта аз будан. БУД ‫ ﺑﻮد‬1. он чи мављуд аст, мављуд: аз будаш зиёд карда нишон додан, буди кор њамин; буд кардан иљро кардан, пур кардан, ба итмом расонидан (мас., кореро); буд шудан иљро шудан, пур шудан, итмом пазируфтан. 2. дорої, сарват, сарватнокї; буд набуд таъбири оѓози анъанавии афсонањои тољикї, сарафсона; буду набуд њамаи чизу чора, молу мулк, дорої; буду шуд а) асл, њаќ, њаќиќат: буду шуди гап, буду шуди воќеа; б) тамоми чизи дар ихтиёр дошта, њамаи дорої. БУДА ‫ ﺑﻮده‬1. феъли њол ва сифати феълии замони гузашта аз будан; маълум буда бошад, ки… маълум гардад, ки…, маълум бод, ки… 2.

њозир, њузурдошта, мављудбуда (ба ин маъно одатан дар шакли љамъ меояд). БУДАГЇ ‫ ﺑﻮدﮔﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз будан. 2. њузурдошта, мављуд, он чи њаст. БУДАН ‫ ﺑﻮدن‬1. вуљуд доштан; мављудият, њастї; кї будан чї гуна феълу хўй доштан; чї маќсад доштан. 2. њузур доштан; њозирї; воќеъ гаштан. 3. истиќомат доштан, ќарор гирифтан; истодан. 4. банд шудан. 5. њамчун феъли ёридињанда феълњои таркибии номї месозад: дузд будан, ќимат будан, озод будан; дузд бошу баинсоф бош (маќ.); ◊ то будан то ваќти зинда мондан. БУДАНЇ ‫ ﺑﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз будан; он чи ќобили будан аст, мешуданї. БУДГОР ‫ ﺑﻮدﮔﺎر‬буданї (дар сароѓози афсонањо). БУДДИЗМ санс. ‫زم‬‫ ﺑﺪ‬ниг. буддоия. БУДДОИЯ ‫اﺋﻴﻪ‬‫ ﺑﺪ‬яке аз ќадимтарин динњои љањонї, ки муассиси он Буддо (асрњои 6-5 то м.) мебошад ва буддоия дар Њиндустон, Хитой, Япония, Њиндухитой ва дигар мамлакатњои шарќи Осиё пањн шудааст. БУДДОЇ ‫ ﺑﺪاﺋﻲ‬1. пайрави дини буддоия. 2. њар чизи ба буддоия мансуб. БУДОЃ ‫ ﺑﺪاغ‬бот. як навъ растании бутта ё дарахтчаи њамешасабз, ки дар Тољикистон чун растании ороишї маъмул аст, калина. БУДУБОШ ‫ ﺑﻮدوﺑﺎش‬бошиш, истиќомат, зиндагонї: мањалли будубош. БУДЉА//БУДЉЕТ фр. ‫ﺑﺪﺟﻴﺖ‬//‫ ﺑﺪﺟﻪ‬ниг. буљет. БУЗ ‫ ﺑﺰ‬њайвони љуфтсуми алафхўри хонагї аз љинси гўсфанд, ки дорои шох, риши дароз ва думи кўтоњ аст ва барои гўшт, пашм ва шир парвариш мекунанд; бузи кўњї як зоти бузи шабењи оњу, ки дар кўњњои Тољикистон мављуд аст. БУЗАК ‫ ﺑﺰك‬1. шакли тасѓир ва навозиши буз; бузѓола. 2. бозичаи чўбини ба шакли буз, ки ба воситаи ресмонњо ба њаракат дароварда мешавад. БУЗБОЗЇ ‫ ﺑﺰﺑﺎزي‬масхара, масхарабозї; найрангбозї, найрангу фиреб. БУЗВОР ‫ ﺑﺰوار‬монанди буз, ба мисли буз: бузвор љањидан (тохтан); риши бузвор риши борики ба мисли риши буз, ки танњо дар манањ рўида бошад. БУЗЃОЛА ‫ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ‬бачаи буз, бузича.

БУЗ __________________________________________________________________________________ – 243 – БУЗДИЛ ‫ ﺑﺰدل‬киноя аз одами тарсончак, тарсу, бељуръат. БУЗДИЛЇ ‫ ﺑﺰدﻟﻲ‬тарсончакї, бељуръатї. БУЗДИЛОНА ‫ ﺑﺰدﻻﻧﻪ‬бо тарс, тарсида, бељуръатона. БУЗИЧА ‫ ﺑﺰﻳﭽﻪ‬ниг. бузѓола. БУЗКАШ ‫ ﺑﺰﻛﺶ‬иштироккунандаи бузкашї, човандоз, кўбкоритоз. БУЗКАШАК ‫ ﺑﺰﻛﺸﻚ‬гуфт., ниг. бузкашї. БУЗКАШЇ ‫ ﺑﺰﻛﺸﻲ‬навъи варзиши миллї, ки бузкашњо аспсавор барои буз ё гўсолаи сарбуридаро аз љои муайян гирифта ба марра бурда расонидан мусобиќа мекунанд, кўбкорї; бузкашї кардан иштирок кардан дар бозии бузкашї. БУЗПАРВАРЇ ‫ ﺑﺰﭘﺮوري‬соњаи чорводорї, ки бо парвариши бузњо барои ширу гўшт ва пашм машѓул аст: фермаи бузпарварї, хољагии бузпарварї. БУЗРАЊА ‫ ﺑﺰرﻫﻪ‬гуфт. пайрањаи танги кўњї, ки одатан чорпоёни майда роњ гашта метавонанд. БУЗРИШ ‫ ﺑﺰرﻳﺶ‬он ки монанди буз фаќат дар манањ риш дорад. БУЗУРГ ‫ ﺑﺰرگ‬1. калон; муќоб. хурд; азим, кабир; мўњташам, боњашамат: иморати бузург, оббанди бузург. 2. пањновар, васеъ, фарох: дарёи бузург, кишвари бузург. 3. калонсол, дорои синну соли зиёд, зиёд умрдида нисбат ба касе: бародари бузург, хурду бузург; фарзанди бузург фарзанди аз њама пеш ба дунё омада, фарзанди нахустин. 4. шахси соњибэътибор, мўњтарам; соњибфазилат. 5. калоншаванда, роњбар, сардор; олимаќом; бузургони давлат њукуматдорон, аркони давлат; гуноњи бузург гуноњи азим, љурми калон; давлати бузург давлати тавоно, пуриќтидор; давлате, ки дар арсаи байналхалќї яке аз давлатњои асосї ба шумор меравад; муваффаќияти бузург муваффаќияти шоён, муваффаќияти ба назар намоён; халќи бузург халќи сернуфуси дорои таъриху анъанаи ѓанї; ќисми бузург ќисми бисёр, бахши аъзам; аксар(ият); бузург шудан (гардидан) а) калон шудан; њаљман афзудан; б) калонсол шудан; ба воя расидан. 6. маќоме аз мусиќии классикии тољикии «Шашмаќом», ки бо номи «Бузрук» њам ёд мешавад. БУЗУРГВОР ‫ ﺑﺰرﮔﻮار‬1. шариф, наљиб, оли-

љаноб. 2. шахси табаррук, мўътабар; соњибэътибор: пири бузургвор. 3. књн. авлиё, валї. БУЗУРГВОРОНА ‫ ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ‬дархўри бузургворон, лоиќи бузургворон: фикри бузургворона. БУЗУРГДИЛ ‫ ﺑﺰرگدل‬шуљоъ, диловар, љасур, далер. БУЗУРГДИЛЇ ‫ ﺑﺰرگدﻟﻲ‬диловарї, шуљоатмандї, љасурї, далерї. БУЗУРГДОШТ ‫ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ‬таљлил, эњтиром; маљлиси бузургдошт љамъомаде, ки ба ёдбуди шахси бузург барпо мегардад. БУЗУРГЗОДА ‫ ﺑﺰرﮔﺰاده‬кит. наљиб, шариф (аз љињати баромад); асилзода. БУЗУРГЗОДАГЇ ‫ ﺑﺰرﮔﺰادﮔﻲ‬асолати хонаводагї доштан, наљибзодагї, асилзода будан. БУЗУРГЇ ‫ ﺑﺰرﮔﻲ‬1. калонї; азамат, шукўњ, њашамат; азимљуссагї. 2. пањноварї, вусъат. 3. андоза, њаљм. 4. риёз. он чи имкони андозагирї ва њисоб кардан дорад: бузургињои доимї ва таѓйирёбанда. БУЗУРГМАНИШ ‫ ﺑﺰرگﻣﻨﺶ‬кит. 1. олитабиат, нињоди бузург дошта; олињиммат. 2. он ки аз љињати баромад асилу наљиб аст; асилзода, ашроф. 3. номи форсии галаситораи Љаббор. БУЗУРГМАНИШЇ ‫ ﺑﺰرگﻣﻨﺸﻲ‬кит. 1. бузургманиш будан; олитабиатї; олињимматї. 2. асилзодагї, ашрофзодагї. БУЗУРГМАНИШОНА ‫ ﺑﺰرگﻣﻨﺸﺎﻧﻪ‬бо шева ва рафтори бузургманиш, бузургманиш. БУЗУРГМАРД ‫ ﺑﺰرگﻣﺮد‬абармард, марди барљаста ва бузург, бузургвор. БУЗУРГМАРДЇ ‫ ﺑﺰرگﻣﺮدي‬бузургворї, азамат, шарофат. БУЗУРГОНА ‫ ﺑﺰرﮔﺎﻧﻪ‬монанди бузургон, бо равиш ва рафтори бузургон. БУЗУРГСОЛ ‫ ﺑﺰرگﺳﺎل‬он ки давраи кўдакї ва љавониро гузаронидааст, дорои синну соли калонтар аз ба балоѓат расида; муќоб. хурдсол. БУЗУРГСОЛЇ ‫ ﺑﺰرگﺳﺎﻟﻲ‬бузургсол будан, пиронсолї. БУЗУРГЊАЉМ ‫ ﺑﺰرﮔﺤﺠﻢ‬калонњаљм, њаљман бузург. БУЗУРГЉУССА ‫ ﺑﺰرﮔﺠﺜّﻪ‬калонљусса, азимљусса, тануманд.

БУК __________________________________________________________________________________ – 244 – БУККАК ‫ ﺑﻮﻛّﻚ‬гуфт. хамидаќомат: кампири буккак. БУКО а. ‫ ﺑﻜﺎ‬кит. гиристан; гиря. БУКРЇ ‫ ﺑﻮﻛﺮي‬пуштхамида, кўзапушт. БУКСИР голл. ‫ ﺑﻜﺴﻴﺮ‬1. ниг. ядак (таноби ядак); ба буксир гирифтан бо симтаноб ё арѓамчин баста кашидани киштї, автомобил ва ѓ. 2. ниг. ядаккиштї. БУКТЕРХАЛТА ‫ ﺑﻮﻛﺘﺮﺧﻠﺘﻪ‬борхалтаи мусофири савора. БУЌАЛАМУН ‫ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮن‬ниг. бўќаламун. БУЌЌА т. ‫ ﺑﻘّﻪ‬гови нари ахтанокарда. БУЌОЌ т. ‫ ﺑﻘﺎق‬лањљ. љоѓар, ѓуррї. БУЌЪА а. ‫ ﺑﻘﻌﻪ‬кит. 1. ќитъаи замин, ки аз заминњои дигар људо карда шудааст. 2. хона, њавлї, сарой; мусофирхона. БУЛАЉАБ а. ‫ ﺑﻠﻌﺠﺐ‬тааљљубовар, њайратангез; аљиб, ѓалатї. БУЛБУЛ ‫ ﺑﻠﺒﻞ‬парандаи хушовоз ба андозаи гунљишк бо пушти ќањваї ва шиками хокистарї, андалеб, њазордастон: булбули кўњї, булбули сармаст, булбули хушилњон; ◊ чашми булбул навъи наќшу нигор, ки дар матоъ партофта мешавад; булбули Шероз Хоља Њофиз; булбули шўрида ошиќ. БУЛБУЛА ‫ ﺑﻠﺒﻠﻪ‬кўзаи лўладор, ки дар он шароб мерехтанд. БУЛБУЛАГАРДОН ‫ ﺑﻠﺒﻠﻪﮔﺮدان‬гардонандаи кўзаи шароб дар базму мањфилњо. БУЛБУЛАГАРДОНЇ ‫ ﺑﻠﺒﻠﻪﮔﺮداﻧﻲ‬гардондани кўзаи шароб дар базму мањфилњо. БУЛБУЛАК ‫ ﺑﻠﺒﻠﻚ‬1. шакли тасѓир ва навозиши булбул. 2. њуштакчаи гилии бачагона, ки ба он об пур карда кашанд, мисли хониши булбул садо медињад. БУЛБУЛВОР ‫ ﺑﻠﺒﻠﻮار‬монанди булбул, ба мисли булбул. БУЛБУЛЗАБОН ‫ ﺑﻠﺒﻞزﺑﺎن‬ширинсухан, хушсухан. БУЛБУЛЗАБОНЇ ‫ ﺑﻠﺒﻞزﺑﺎﻧﻲ‬ширинсуханї, хушсуханї. БУЛБУЛИСТОН ‫ ﺑﻠﺒﻠﺴﺘﺎن‬љое, ки дар он булбул зиёд аст, макони булбулон. БУЛБУЛНАВО ‫ ﺑﻠﺒﻠﻨﻮا‬дорои овози булбулмонанд; хушовоз. БУЛБУЛСИТОН ‫ ﺑﻠﺒﻞﺳﺘﺎن‬ниг. булбулистон.

БУЛВАФО а. ‫ ﺑﻮاﻟﻮﻓﺎ‬вафодор, бовафо. БУЛЃА а. ‫ ﺑﻠﻐﻪ‬кит. 1. кифоят, хўроки якрўза. 2. ўњдабаро, моњир. БУЛЃОК т. ‫ ﺑﻠﻐﺎك‬кит. фитна, шўр ва ѓавѓои бисёр. БУЛЃОР I ‫ ﺑﻠﻐﺎر‬номи халќе аз славянњо, ки ањолии асосии мамлакати Булѓористонро ташкил медињанд. БУЛЃОР II ‫ ﺑﻠﻐﺎر‬як навъ чарми хушранг; кафши булѓор ниг. булѓорї. БУЛЃОРЇ I ‫ ﺑﻠﻐﺎري‬1. мансуб ба булѓор: забони булѓорї, либоси булѓорї; ќаланфури булѓорї навъи ќаланфури калони ѓайри тунди хўрокї, ќаланфури дўлма. 2. сокини Булѓористон. БУЛЃОРЇ II ‫ ﺑﻠﻐﺎري‬аз чарми булѓор дўхташуда: кафши булѓорї. БУЛЃУР ‫ ﺑﻠﻐﻮر‬кит. 1. њар чизи кўфта дарњамомехта. 2. ярмаи гандуми нимпухта. 3. таоме, ки аз ин ярмаи гандум мепазанд. БУЛДОЗЕР англ. ‫ ﺑﻠﺪازﻳﺮ‬тракторе, ки дар пеши он бели калони махсус барои њамвор кардани замин ва ба љои дигар тела дода бурдани хок пайваст карда шудааст. БУЛДОЗЕРЧЇ ‫ ﺑﻠﺪازﻳﺮﭼﻲ‬ронандаи булдозер. БУЛКАНЉАК ‫ ﺑﻠﻜﻨﺠﻚ‬књн. аљиб, аљоиб, турфа. БУЛКАРАМ а. ‫ ﺑﻮاﻟﻜﺮم‬кит. соњибкарам, соњиби бахшиш, саховатманд. БУЛКАФД а. ‫ ﺑﻠﻜﻔﺪ‬кит. пора, ришва. БУЛУЃ ‫ ﺑﻠﻮغ‬кит. расиш ба балоѓат, расидан ба синни рушд: њадди булуѓ. БУЛУК т. ‫ ﺑﻠﻮك‬таър. ноњияе, ки аз якчанд дења иборат аст. БУЛУЌ а. ‫ ﺑﻠﻖ‬садои оби аз замин бароянда; булуќ-булуќ кардан аз замин зањида баромадани об. БУЛУТ I ‫ ﺑﻠﻮط‬дарахти зебои сербаргу азимљусса, ки чўби сахт дорад, балут. БУЛУТ II ‫ ﺑﻠﻮت‬гуфт. абр, меѓ. БУЛУТЗОР ‫ ﺑﻠﻮﻃﺰار‬љангали дарахтони булут, љое, ки дарахтони булут зиёд аст. БУЛУТЇ ‫ ﺑﻠﻮﻃﻲ‬аз чўби дарахти булут сохташуда. БУЛЎР ю. ‫ ﺑﻠﻮر‬1. шишаи аълосифати шаффофе, ки дар рўшної тобиш ва љилои зебое медињад. 2. љисми якљинсаи сахтест, ки атом, ион ва молекулањояш дар шакли панљараи

БУН __________________________________________________________________________________ – 245 – фазої мураттаб љойгир шудаанд ва дар табиат дар шакли бисёрќирра вомехўрад; кристалл; булўри кўњї навъи шаффофи квартс, ки дар оптика ва дар сохтани маснуоти заргарї ба кор меравад. БУЛЎРВОР ‫ ﺑﻠﻮروار‬монанди булўр, ба мисли булўр софу шаффоф; оби булўрвор оби соф. БУЛЎРГАРДЇ ‫ ﺑﻠﻮرﮔﺮدي‬ба булўр табдилёбї; хосияти ба булўр табдил гаштан. БУЛЎРИН ‫ ﺑﻠﻮرﻳﻦ‬1. аз булўр сохташуда: ќандили булўрин, љоми булўрин. 2. маљ. соф, шаффоф; дасти булўрин дасти сап-сафеду зебо ва нозук (-и маъшуќа). БУЛЎРИНА ‫ ﺑﻠﻮرﻳﻨﻪ‬булўрї; он чи аз љинси булўр аст. БУЛЎРЇ ‫ ﺑﻠﻮري‬ниг. булўрин. БУЛЎРШАКЛ ‫ ﺑﻠﻮرﺷﻜﻞ‬шаклан монанди булўр. БУЛЎРШИНОСЇ ‫ ﺑﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ‬шохае аз илми физика, ки ба баррасиву пажўњиши сохтор ва хусусиятњои булўрњо машѓул аст. БУЛФУЗУЛ а. ‫ ﺑﻮاﻟﻔﻀﻮل‬кит. пургўй, сергап, мањмаддоно; донотарош. БУЛЊАВАС а. ‫ ﺑﻮاﻟﻬﻮس‬1. побанди њавою њавас, серњавас; ошиќи њардамхаёл. 2. маљ. њаваскор, њавасманд. БУЛЊАВАСЇ ‫ ﺑﻮاﻟﻬﻮﺳﻲ‬булњавас будан, њардамхаёлї; ишќи ѓайриљиддї. БУЛЊАВАСОНА ‫ ﺑﻮاﻟﻬﻮﺳﺎﻧﻪ‬аз рўи њавою њавас; њардамхаёлона; њаваскорона, аз рўи орзую њавас иљро кардашуда: шеъри булњавасона. БУМ I а. ‫ ﺑﻮم‬парандаи чанголдори шабпари аз љуѓз калонтар, ки байни мардум шум ва бехосият шумурда мешавад, њугўяк: буми шум; ◊ лонаи бум маљ. вайрона, харобазор. БУМ II ‫ ﺑﻮم‬хок, замин (-и нокорам); сарзамин, кишвар, мамлакат: марзу бум. БУМАЗЇ р. ‫ ﺑﻮﻣﺰي‬1. матои пахтагии рўяш патдор [аслаш бумазея]. 2. либос ё чизи дигари аз матои мазкур сохташуда: куртаи бумазї. БУМЇ ‫ ﺑﻮﻣﻲ‬мањаллї, тањљої, сокини аслии маконе. БУМЊАН ‫ ﺑﻮﻣﻬﻦ‬кит. заминљунбї, зилзила. БУН ‫ﺑﻮن‬//‫ ﺑﻦ‬1. бех, реша, асос, бунёд; буни мў бехи мў. 2. ќисми зерини њар чиз, поён, таг: буни девор, буни тал, буни чоњ; буни гардан паси гардан; пушти сар; буни гўш таги гўш, зери гўш; баногўш; буни дандон милки дандон, вора; бу-

ни кўњ домани кўњ; буни ѓор дохили ѓор; аз бун (бар)кандан а) аз решааш кандан, решакан кардан (дарахтро); б) маљ. тамоман мањв кардан, несту нобуд кардан (чизеро, касеро); ◊ аз бун // аз беху бун тамоман, саросар, ба куллї (мас., аз бун хушк шудан, аз бун канда шудани решаи зулм); бесару бун беаввалу охир, парешон, бетартиб (мас., суханњои бесару бун, хаёлоти бесару бун). БУНА I ‫ ﺑﻨﻪ‬1. асбобу анљом, молу чиз; лоќу пари хона. 2. асбоби сафар, зод, тўша: бору буна асбобу анљом, молу чиз; ◊ касеро буна карда… лањљ. ба умеди касе шуда…, ба касе умеди зиёд баста… 3. хона, манзил, ошёна. БУНА II ‫ ﺑﻨﻪ‬1. асл, реша, бун. 2. бутта, дарахти ќадкўтоњ. БУНАДОР ‫ ﺑﻨﻪدار‬лањљ. хонадор, масъули нигањбонї ва мутасаддии буна. БУНАК ‫ ﺑﻨﻚ‬маблаѓе, ки барои коре ё њосили кишти пешакї дода мешуд; маблаѓе, ки умуман барои иљрои коре пешакї медињанд ё мегиранд (мас., барои сафари хизматї, барои дўхтану сохтани чизе ва ѓ.), пешмузд, пешпардохт: бунак гирифтан, бунак додан. БУНАКДИЊЇ ‫ ﺑﻨﻚدﻫﻲ‬исми амал аз бунак додан; пардохти бунак. БУНАЌДОР ‫ ﺑﻨﻜﺪار‬он ки аз болои кори ояндааш аз соњиби корхона пешакї маблаѓ мегирифт. БУНАФШ ‫ ﺑﻨﻔﺶ‬ранги кабуди моил ба ранги гули бунафша, нилуфарї, нофармон, нилгун. БУНАФША ‫ ﺑﻨﻔﺸﻪ‬гиёње, ки гулњои майдаю сархами кабудранги хушбўй дорад ва дар бањор пеш аз гулњои дигар мешукуфад. БУНАФШАГУН ‫ ﺑﻨﻔﺸﻪﮔﻮن‬ниг. бунафшаранг. БУНАФШАЗОР ‫ ﺑﻨﻔﺸﻪزار‬љое, ки бунафшаи бисёр мерўяд. БУНАФШАРАНГ ‫ ﺑﻨﻔﺸﻪرﻧﮓ‬монанд ба ранги гули бунафша. БУНАХЕЗ ‫ ﺑﻨﻪﺧﻴﺰ‬хонахез, ботамом кўч бастан, бо тамоми хонавор кўчидан. БУНБАСТ ‫ ﺑﻨﺒﺴﺖ‬1. сарбаста (дар бораи кўча). 2. кори душворе, ки роњи њал надорад. БУНГОЊ//БУНГАЊ ‫ﺑﻨﮕﻪ‬//‫ ﺑﻨﮕﺎه‬1. књн. анбор, махзан. 2. муассиса ё марказе, ки барои иљрои ягон хизмат махсус гардонида шудааст: бунгоњи тиббї. БУНГОЊЇ ‫ ﺑﻨﮕﺎﻫﻲ‬мансуб ба бунгоњ.

БУН __________________________________________________________________________________ – 246 – БУНДОР ‫ ﺑﻨﺪار‬кит. 1. решадор. 2. њамёндор; соњиби молу манзил, хонаю молдошта. 3. касе, ки молро арзон харида ќимат мефурўшад, љаллоб, њаннот. БУНДУЌ I ‫ ﺑﻨﺪق‬гулўла, гирд, лўнда, ѓелак. БУНДУЌ II ‫ ﺑﻨﺪوق‬књн. туфанг, милтиќ. БУНДУЌДОР ‫ ﺑﻨﺪﻗﺪار‬књн. туфангдор, милтиќдор. БУНЁД ‫ ﺑﻨﻴﺎد‬1. пойдевор, тањкурсї, поя; бунёд кардан (нињодан) сохтан, барпо кардан, ба вуљуд овардан (мас., хона, боѓ, шањр, иншоот ва ѓайраро); бунёд шудан (гардидан, ёфтан) сохта шудан, ба вуљуд омадан. 2. маљ. асос, асл; нињод, сиришт; бунёди чизеро сўхтан (кандан) чизеро мањв кардан, нест кардан. БУНЁДГАР ‫ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮ‬ниг. бунёдкор. БУНЁДГАРО ‫ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا‬нав. пайрави љараёни бунёдгарої. БУНЁДГАРОЇ ‫ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻲ‬нав. љараёни динї, ки тарафдорони он ба танќиди ањкоми дин ва шак овардан ба он муќобиланд. БУНЁДГУЗОР ‫ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺬار‬асосгузор, созанда, бинокунанда. БУНЁДГУЗОРЇ ‫ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺬاري‬гузоштани асоси чизе; барпокунї, таъсис. БУНЁДЇ ‫ ﺑﻨﻴﺎدي‬асосї, аслї, бунёнї. ‫ﺑﻨﻴﺎدﻛﻦ‬ нобудкунанда, БУНЁДКАН харобкунанда, аз реша несткунанда. БУНЁДКОР ‫ ﺑﻨﻴﺎدﻛﺎر‬созанда, барпокунанда, бинокор. БУНЁДКОРЇ ‫ ﺑﻨﻴﺎدﻛﺎري‬бунёд кардан; созандагї, барпо кардан, таъсис. БУНЁДКОРОНА ‫ ﺑﻨﻴﺎدﻛﺎراﻧﻪ‬мисли бунёдкор; ба сохтан равона кардашуда: мењнати бунёдкорона. БУНЁДКУНАНДА ‫ ﺑﻨﻴﺎدﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз бунёд кардан; бунёдкор. БУНЁН ‫ ﺑﻨﻴﺎن‬1. бунёд, поя, асос. 2. кит. сохти хона, сохти иморат. БУНЁНГУЗОР ‫ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار‬ниг. бунёдгузор. БУНЁНГУЗОРЇ ‫ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬاري‬ниг. бунёдгузорї. БУНЁНЇ ‫ ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ‬ниг. бунёдї. БУНЁНКАН ‫ ﺑﻨﻴﺎنﻛﻦ‬харобкунанда, вайронкунандаи бунёди чизе; харобиовар. БУНЁНФИКАН ‫ ﺑﻨﻴﺎنﻓﻜﻦ‬1. ниг. бунёнкан. 2. маљ. хонумонсўз, хонасўз.

БУНИГАРДАНЇ ‫ ﺑﻨﻴﮕﺮدﻧﻲ‬зарбе, ки ба паси сару пушти гардан мезананд. БУНИЯ а. ‫ ﺑﻨﻴﻪ‬нињод, фитрат, сиришт; вуљуд. БУНЛОД ‫ ﺑﻨﻼد‬кит. бунёд, тањкурсї, пойдевор. БУНМОЯ ‫ ﺑﻨﻤﺎﻳﻪ‬мояи асосї, сириштмоя, мавзўъ ё мўњтавои асосии як асари бадеї ё њунарї, ки дигар мавзўъњо дар алоќамандї ба он матрањ мешаванд. БУНОГЎШ ‫ ﺑﻨﺎﮔﻮش‬ниг. баногўш. БУНСОЛА ‫ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻪ‬кўњан, кўњансол, солхўрда, пир. БУНЧА ‫ ﺑﻨﭽﻪ‬решаю танаи хурду борики гиёњу алафњои навруста. БУНЯ а. ‫ ﺑﻨﻴﻪ‬ниг. буния. бур ‫ ﺑﺮ‬1. асоси замони њозира аз буридан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои буранда: токбур, кисабур ва ѓ. БУР(Р) а. ‫ ﺑﺮ‬кит. гандум. БУРАНДА ‫ ﺑﺮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз буридан. 2. тез, гузаро; бурро: теѓи буранда. 3. хайёте, ки бо чен карда буридани матоъ (барои либос дўхтан) машѓул аст, чокбур; ◊ бурандаю даранда касе, ки гапаш пуртаъсир аст, гапдон; бурандаю дўзанда зани кордон. БУРАНДАГЇ ‫ ﺑﺮﻧﺪﮔﻲ‬1. амали буранда. 2. коргоњи либосдўзї, ки дар он матоъро барои либос мебуранд, коргоњи чокбурї. БУРГАН ‫ ﺑﺮﮔﻦ‬бот. алафи худрўи биёбонии танааш ѓафс (аз љинси шибоѓ). БУРГУТ т. ‫ ﺑﺮﮔﻮت‬зоол. парандаи калонљуссаи чанголдор аз оилаи бозњои шикорї. БУРГУТБИНЇ ‫ ﺑﺮﮔﻮﺗﺒﻴﻨﻲ‬он ки бинии миёнаш дўнгу нўгаш хамида дорад: љавони бургутбинї. БУРЃУ т. ‫ ﺑﺮﻏﻮ‬шохи дарунхолї, ки монанди буѓ менавозанд, шайпур, буѓ. бурд ‫ ﺑﺮد‬асоси замони гузашта аз бурдан. БУРД I ‫ ﺑﺮد‬1. он чи дар бозии лотерея, вомбарг ва ѓ. ба даст медарояд; он чи дар ќимор мебуранд; муќоб. бохт: пули бурд. 2. нафъ, фоида, суд; бурду бало суду зиён; бурду бохт ѓолибият ва маѓлубият; бурдан ва бой додан; бурд кардан ѓалаба кардан, ѓолиб шудан. БУРД II ‫ ﺑﺮد‬навъе аз матои катонии рах-рах, ки бењтарини он бурди яманї њисоб мешуд. БУРДА I ‫ ﺑﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз

БУР __________________________________________________________________________________ – 247 – бурдан: бурда мондан, бурда расондан. БУРДА II ‫ ﺑﺮده‬пора, тикка, буридае, ќисме аз хўрок: як бурда нон, як бурда гўшт; бурдабурда порчањои зиёд, пора-пора. БУРДАГЇ ‫ ﺑﺮدﮔﻲ‬сифати феълии замони гузаштаи шакли дуюм аз бурдан II; тарафи бурдагї сўи ѓолиб, љониби дастболо. БУРДАН I ‫ ﺑﺮدن‬1. аз љое ба љое интиќол додан (хоњ бардошта, хоњ кашида ва хоњ ба пои худ), муќоб. овардан. 2. гузоштан, дароз карда расондан (мас., дастро ба китф, гўшаки телефонро ба гўш ва ѓ.).3. гунљидан, гунљоиш додан. 4. шунавондан, хабар додан, расондан: паём бурдан, хабар бурдан. 5. ситондан, рабудан, кашида гирифтан. 6. феъли ёридињанда дар феълњои таркибии номї ва феълї: бањра бурдан, гирифта бурдан, гумон бурдан, истифода бурдан, мубориза бурдан, ном бурдан, пай бурдан, паноњ бурдан, рашк бурдан, њасад бурдан; ◊ аќлу њуши касеро бурдан а) касеро аз аќл бегона кардан, девона кардан; б) касеро мафтуни худ гардондан, шефта сохтан; дили касеро бурдан шефта кардан, мафтун сохтан; ошиќ гардонидан; сабќат аз касе бурдан // гўйи сабќат бурдан пешдастї доштан, бартарї доштан (аз касе дар коре); умр ба сар бурдан зистан; чашми касеро бурдан аз шиддати равшанї ва дурахшонии чизе пеши чашми касе тира шудан, чашмро хира кардани чизе; ба кор бурдан истифода кардан, кор фармудан; ба сар бурдан аз сар гузарондан, паси сар кардан; ба торољ бурдан ѓорат кардан, ба яѓмо бурдан, торољ кардан. БУРДАН II ‫ ﺑﺮدن‬1. ѓолиб омадан, барор ёфтан, омад кардан дар ягон бозї, муќоб. бохтан; мусобиќаро бурдан ѓолиб омадан дар мусобиќа. 2. нафъ дидан, фоида ёфтан: харидї –бурдї, фурўхтї – мурдї (зарб.). БУРДБОР ‫ ﺑﺮدﺑﺎر‬босабру тоќат, тоќатовар. БУРДБОРЇ ‫ ﺑﺮدﺑﺎري‬сабру тањаммул, бардошт, тоќат; бурдборї кардан сабру тањаммул кардан, тоќат овардан. БУРДНОК ‫ ﺑﺮدﻧﺎك‬бурд дошта, дорои бурд; њаќќи иштирок дошта дар бозињои барои бурдани пул ташкилёбанда: вомбарги бурднок, пасандози бурднок. БУРДУОВАРД ‫ ﺑﺮدوآورد‬муовиза, муомила; додану гирифтани тўњфа ва молу чиз дар тўйњо; бурдуовард кардан а) доду гирифт кардан; б)

маљ., гуфт. бањсу мунозира кардан. БУРЖУАЗИЯ фр. ‫ ﺑﺮژوازﻳﻪ‬синфи њукмрони љамъияти сармоядорї, ки воситаи истењсолот дар моликияти хусусии ў мебошад ва аз њисоби даромади мењнати кироя умр ба сар мебарад; буржуазияи майда табаќае дар љамъияти сармоядорї, ки воситаи мањдуди истењсолот моликияти хусусии он буда, аз мењнати кироя кам истифода мебарад ва ё тамоман истифода намебарад, майдабуржуазия. БУРЖУАЗЇ ‫ ﺑﺮژوازي‬мансуб ба буржуазия: давлати буржуазї, мафкураи буржуазї. БУРЗ ‫ ﺑﺮز‬кит. 1. боло, баландї. 2. ќад, ќомат; бурзу боло ќадду ќомати расо, баланд. БУРИДА ‫ ﺑﺮﻳﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз буридан. 2. чизи буридашуда, ќатъгардида; мўи бурида мўи кўтоњшуда; либоси бурида (бурида монда) матои ба андоми касе чен карда ќайчизада, ки њанўз дўхта нашудааст; бурида гаштан аз болои љое гузаштан (мас., роње роњи дигарро); љоеро миёнабур карда гузаштан, убур кардан аз мавзее; бурида шудан а) ќатъ ёфтан; хомўш шудан(-и гуфтугузор, тирпарронї); б) якбора тамом шудан, дафъатан хотима ёфтани чизе ё коре; ◊ оши бурида оши угро; буридабурида канда-канда, бо фосила; бурида гардидани пои рафтуомад ќатъ гардидани рафтуомад; канда шудани робита. БУРИДАН ‫ ﺑﺮﻳﺪن‬1. чизеро бо ягон олоти тезу буранда ба ду њисса ё зиёда аз он људо кардан; пора кардан, ќатъ кардан; чок кардан, тилим кардан; гул буридан а) гул кандан; б) наќшу нигор баровардан (дар рўи чизе); в) тиб. амалиёти махсуси тиббї барои пешгирии саросарии бемории наѓзак, ки асосан кўдакон ба он гирифтор мешаванд; обро буридан а) буридани об њангоми шиноварї бо дасту по; б) киноя аз шиноварї кардан; сар буридан сар аз тан људо кардан; касеро куштан; ток буридан дар аввали бањор буридани нардњои зиёдатї ва хушкшудаи ток. 2. аз рўи андозае ќайчї кардани матоъ. 3. чен карда, зиёдатиашро гирифтан, кам кардан: замини касеро бурида, ба касе додан, обро аз касе бурида, ба касе додан. 4. љароњат пайдо кардан, тилим-тилим гаштан (-и рўи забон аз шиддати туршї ё ширинї, даст аз оњак ва ѓ.). 5. турш шудани шир; ◊ муносибатро буридан

БУР __________________________________________________________________________________ – 248 – муносибатро кандан, ќатъи робита кардан, тарки алоќа кардан; ошноиро буридан аз касе ќатъи ошної кардан, хотима додан ба дўстї; миёни чизеро буридан чизеро ба давом додан нагузоштан, давоми чизеро ќатъ кардан (мас., сухан, љанљол, машќ, сўњбатро); пои худро аз љое буридан рафтуоро ба љое тарк кардан; сухани касеро буридан касеро аз суханаш боздоштан, сухани касеро ќатъ кардан, ба мобайни гапи касе даромадан. БУРИШ ‫ ﺑﺮش‬1. исми феълї аз буридан. 2. либосбурї, чокбурї; тарзу шакли буридану дўхтани либос. БУРИШГОЊ ‫ ﺑﺮﺷﮕﺎه‬љои њамдигарро бурида гузаштан: буришгоњи роњ. БУРЌАЪ а. ‫ ﺑﺮﻗﻊ‬кит. сарбанди занон; чашмбанд, пардаи рўйпўши занон, рўбанд, ниќоб. БУРМА ‫ ﺑﺮﻣﻪ‬лањљ. чин, ољинг, ќат (мас., дар либос); бурма-бурма пурчин; ќату пат; ноњамвор; бурма шудан а) чиндор шудан; б) ноњамвор шудан, уреб шудан ва кашида истодани либос; дањонро бурма кардани чизе дањони инсонро хушк кардан ва афшурдани чизњои турш ё бо таъми хос (аз ќабили пўсти анор, баъзе навъи хурмо ва ѓ.); рўй (лаб, лунљ)-ро бурма кардан рўй турш кардан (чун изњори норизої). БУРНУС ю. ‫ ﺑﺮﻧﻮس‬1. кит. либосе шабењи боронї, ки кулоњи он пайванд бо либос аст ва бештар рўњониёни масењї мепўшиданд. 2. навъи кулоњи баланд, ки бештар дарвешон ё масењиён мепўшиданд. БУРОЌ а. ‫ ﺑﺮاق‬1. номи аспи Муњаммади пайѓамбар (с), ки дар шаби меърољ савори он аз Макка то ба Байтулмуќаддас ва аз он љо ба осмон рафтааст. 2. маљ. асп. БУРРО ‫ ﺑﺮا‬1. буррон, бур(р)анда, тез, ќотеъ: аслињаи буро: теѓи бурро. 2. маљ. фасењ, фањмо, возењ, аниќ; гўё: забони бурро, нутќи бурро, бурро гап задан, бурро ва беѓалат хондан; бурро-бурро якта-якта, фањмо (хондан, гап задан); шоњиди бурро шоњиди гапдон, гувоњи гапаш пухтаю асоснок. БУРРОГЇ ‫ ﺑﺮاﮔﻲ‬ниг. буррої. БУРРОЇ ‫ ﺑﺮاﻳﻲ‬1. тезї, ќобилияти буридан доштан, бурро будан. 2. фасењї, возењї; гўёї; фањмо гап задан. БУРРОН ‫ ﺑﺮان‬ниг. бурро 1. БУРС ‫ ﺑﺮس‬бот. арча.

БУРУДАТ а. ‫ ﺑﺮودت‬кит. сармо, хунукї, сардї. БУРУДЎЗ ‫ ﺑﺮودوز‬1. буридан ва дўхтани либос. 2. аз сари нав дўхтани либос. БУРУЗ а. ‫ ﺑﺮوز‬кит. зуњур, зоњир шудан, падидої, ошкор гаштан; буруз кардан зоњир шудан, намоён гаштан. БУРУН ‫ ﺑﺮون‬шакли дигари берун. БУРУНА ‫ ﺑﺮوﻧﻪ‬ниг. беруна. БУРУНАФКАНЇ ‫ ﺑﺮوناﻓﻜﻨﻲ‬ниг. берунафканї. БУРУНЇ ‫ ﺑﺮوﻧﻲ‬ниг. берунї. БУРУНМАРЗЇ ‫ ﺑﺮونﻣﺮزي‬ниг. берунмарзї. БУРУНРЕЗ ‫ ﺑﺮونرﻳﺰ‬биол. хусусияту вежагии ѓадуде, ки баровардањои худро берун мерезад; муќоб. дарунрез. БУРУНСЎ ‫ ﺑﺮونﺳﻮ‬сатњ ё бахши хориљии чизе; муќоб. дарунсў. БУРУНШАЊРЇ ‫ ﺑﺮونﺷﻬﺮي‬ниг. беруншањрї. БУРУТ ‫ ﺑﺮوت‬мўйлаб, сибил: бурути сиёњ, бурут мондан, бурут тоб додан (тофтан); ◊ боди бурут њавобаландї; имои бурут ишорати ноаёну маѓрурона, супориш бо имову ишора; буруташро табар намебурад маѓрур, њавобаланд аст. БУРУТЇ ‫ ﺑﺮوﺗﻲ‬мўйлабдор, сибилї. БУРУФА ‫ ﺑﺮوﻓﻪ‬кит. фўта; рўймоли миён. БУРУЉ а. ‫ ﺑﺮوج‬љ. бурљ. БУРЊОН ‫ ﺑﺮﻫﺎن‬далел; њуљљат, санад, далели ќотеъ; амри бадењиро њољати бурњон нест (маќ.) коре, ки худ аз худ равшан аст, ба исбот њољат надорад; бурњони ќотеъ а) далел ва санади ќатъї, далели раднашаванда; б) «Бурњони ќотеъ» номи луѓати маъруфи тафсирї, ки Муњаммад Њусайн ибни Халафи Табрезї мутахаллис ба Бурњон дар соли 1652 таълиф кардааст. БУРЧАК т. ‫ ﺑﺮﭼﻚ‬гуфт. кунљ, кунљак [аслаш бурљак]: бурчаки сандалї, бурчаки хона. БУРЉ а. ‫ ﺑﺮج‬1. бинои манорашакле, ки барои дидбонї ва ё њамчун нишони махсуси роњ (-и киштигардї) месозанд; бинои манорамонанди мустањкам, ки дар гўшањои ќалъа ва њисор сохта мешуд: бурљи ќалъа, соати бурљи Кремл; бурљи фонус манораи фонусњои лаби дарёву бањр, ки њамчун роњнамо хизмат мекунад. 2. кунљ, гўша: бурљи девор, бурљи хона, бурљи њавлї. 3. нуљ. њар як аз дувоздањ галаситорањои осмонї, ки офтоб дар тўли як

БУХ __________________________________________________________________________________ – 249 – сол дар атрофи онњо давр мезанад ва соли таќвими шамсї мутобиќи онњо ба моњњо таќсим мешавад (Њамал, Савр, Љавзо ва ѓ.). БУРЉСОЗЇ ‫ ﺑﺮجﺳﺎزي‬сохтани бурљ, бунёди бурљњои баланд дар шањрњо. БУРЯТ ‫ ﺑﺮﻳﺖ‬1. номи халќе, ки аксари ањолии Бурятистон (дар њайати Русия)-ро ташкил медињад. 2. нафаре аз ањолии Бурятистон. БУРЯТЇ ‫ ﺑﺮﻳﺘﻲ‬мансуб ба бурятњо: забони бурятї. БУССАД а. ‫ﺪ‬‫ ﺑﺴ‬кит. марљон; ду буссад киноя аз ду лаби мањбуба. БУССАДИН ‫ﺪﻳﻦ‬‫ ﺑﺴ‬кит., мансуб ба буссад; марљонї, аз марљон сохташуда. БУСТОН ‫ ﺑﺴﺘﺎن‬ниг. бўстон. БУТ ‫ ﺑﺖ‬1. њайкали филизї ё аз чўбу санг тарошидаи инсон ё њайвон, ки бутпарастон ба он ибодат мекунанд, санам. 2. маљ. маъшуќаи соњибљамол, нигори нозанин: бути нозанин, бути соњибљамол. БУТАЛА ‫ ﺑﻮﺗﻠﻪ‬шутурча, шутурбача. БУТАФОРИЯ ит. ‫ ﺑﻮﺗﻔﺎرﻳﻪ‬ашё ва асбобу анљомњои сохтае, ки барои сањнае дар театр ва ташкили витринаи маѓоза истифода мебаранд. БУТАФОРЇ ‫ ﺑﻮﺗﻔﺎري‬мансуб ба бутафория. БУТГАР ‫ ﺑﺘﮕﺮ‬он ки аз филиз ё сангу чўб њайкали санам мерехт ё метарошид, бутсоз. БУТГАРЇ ‫ ﺑﺘﮕﺮي‬амал ва шуѓли бутгар. БУТЕМОР ‫ ﺑﻮﺗﻴﻤﺎر‬ниг. бутимор. БУТЕРБРОД англ. ‫ ﺑﻮﺗﻴﺮﺑﺮاد‬хўр. бурдаи нон, ки ба рўяш њасиб ё панир дорад ва ё равѓани маска молида шудааст. БУТИМОР ‫ ﺑﻮﺗﻴﻤﺎر‬кит. як хел мурѓи сафедранги лаклакмонанди моњихўр, ки дар канори об зиндагї мекунад. БУТКАДА ‫ ﺑﺘﻜﺪه‬ниг. бутхона. БУТЛОН а. ‫ ﺑﻄﻼن‬ниг. батлон. БУТПАРАСТ ‫ ﺑﺘﭙﺮﺳﺖ‬парастишкунандаи бутњо, санампараст. БУТПАРАСТЇ ‫ ﺑﺘﭙﺮﺳﺘﻲ‬аќидаи диние, ки пайравони он ба бутњо њамчун таљассуми худоњо ибодат мекунанд, парастиши бутњо. БУТПАРАСТОНА ‫ ﺑﺘﭙﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬ба шева ва рафтори бутпарастон. БУТСОЗ 1. ниг. буттарош. 2. он ки ба хотири аз

њад зиёд дўст доштан ё парастидани чизе ё касе онро дар зењни худ ба як мављуди парастиданї табдил медињад. БУТТА ‫ ﺑﺘّﻪ‬1. растании сершоху барги кўтоњпоя, ки ќариб аз наздики решааш шох меронад. 2. поя, бех; нумератив дар шумури растанињои ќадпаст: буттаи гул, буттаи хор. БУТТАБУР ‫ ﺑﺘّﻪﺑﻮر‬нав. ќайчии махсус барои бурида кўтоњ кардани буттањо (-и ороишї), ќайчии ороиши буттањо. БУТТАГЇ ‫ ﺑﺘّﮕﻲ‬мансуб ба бутта. БУТТАДЕВОР ‫ ﺑﺘّﻪدﻳﻮار‬нав. ќатори зичи бутта ё дарахтони баландиашон якхела, ки вазифаи деворро иљро мекунад. БУТТАЗОР ‫ ﺑﺘّﻪزار‬љои сербутта, макони рўидани буттањои бисёр. БУТТАРОШ ‫ ﺑﺖﺗﺮاش‬бутсоз, он ки кораш сохтани бутњои чўбї, филизї, сангї ва ѓ аст. БУТТАРОШЇ ‫ ﺑﺖﺗﺮاﺷﻲ‬амали буттарош; бутсоз. БУТУН I т. ‫ ﺑﺘﻮن‬1. том, комил; нони бутун нони нашикаста; тухми бутун тухми дуруст, тухми солим; як рўзи бутун тамоми рўз, рўзи дароз; бутун будан дуруст будан, бенуќсон будан. 2. тамоман, комилан, пурра; ◊ адади бутун риёз. адади ба њиссањо таќсимнашуда, адади яклухт (чун 1, 7, 20). БУТУН II ‫ ﺑﻄﻮن‬љ. батн. БУТУН III ‫ ﺑﻄﻮن‬кит. пўшида; пўшидагї, нуњуфтагї; зуњур ва бутун зоњир шудан ва пинњон шудан. БУТХОНА ‫ ﺑﺘﺨﺎﻧﻪ‬ибодатхонаи бутпарастон, буткада. БУТШИКАН ‫ ﺑﺘﺸﻜﻦ‬1. он ки бут мешиканад. 2. маљ. риоятнакунанда ба расму русум ва анъанањо. БУФЕР англ. ‫ ﺑﻮﻓﻴﺮ‬ќисмњои махсуси зарбагир дар пешу паси вагон, автомобил ва ѓ., ки ваќти тасодум шиддати зарба ё таконро кам мекунад. БУФЕТ фр. ‫ ﺑﻔﻴﺖ‬љои фурўши хўрокњои сабук ва нўшобањо дар мактабу идорањо ва љойњои љамъиятї; шўъбаи фурўши машрубот ва газакњо (дар ошхонаву ресторанњо): буфети истгоњи роњи оњан, буфети мактаб. БУФЕТЧЇ ‫ ﺑﻔﻴﺘﭽﻲ‬гуфт. фурўшанда-корманди буфет. БУХГАЛТЕР олм. ‫ ﺑﺨﮕﻠﺘﻴﺮ‬ниг. њисобдор.

БУХ __________________________________________________________________________________ – 250 – БУХГАЛТЕРИЯ олм. ‫ ﺑﺨﮕﻠﺘﻴﺮﻳﻪ‬ниг. њисобдорї. БУХГАЛТЕРЇ ‫ ﺑﺨﮕﻠﺘﻴﺮي‬мансуб ба бухгалтер ва бухгалтерия. БУХЛ а. ‫ ﺑﺨﻞ‬1. кит. бахилї, хасисї, мумсикї. 2. њасудї, нотавонбинї. БУХОР а. ‫ ﺑﺨﺎر‬заррачањои об дар шакли газ, ки бо таъсири гармї аз об, замини нам, дарахтон, бадани инсону њайвон ва ѓ. људо мешаванд; буѓ, њавр; бухори чизе баромадан. БУХОРИГЇ ‫ ﺑﺨﺎرﻳﮕﻲ‬мансуб ба бухорї II; хоси сокини Бухоро: ширинсухании бухоригї. БУХОРИДЎХТ ‫ ﺑﺨﺎريدوﺧﺖ‬ба тарзи хоси бухороињо дўхташуда, тарзи буришу дўхтанаш ба бухороињо хос: мўзаи амриконии бухоридўхти пошнабаланд, телпаки бухоридўхт. БУХОРИСОЗ ‫ ﺑﺨﺎريﺳﺎز‬он ки ба сохтани бухорї машѓул аст, устои бухорї. БУХОРИСОЗЇ ‫ ﺑﺨﺎريﺳﺎزي‬1. амал ва шуѓли бухорисоз. 2. љои бухорисозї. БУХОРЇ I ‫ ﺑﺨﺎري‬1. мансуб ба бухор; ба воситаи буѓ коркунанда, буѓї: мошини бухорї, киштии бухорї. 2. оташдони рўкушодаи мўридор, ки мисли тоќча дар девори хона барои гарм кардани он месозанд, манќал. БУХОРЇ II ‫ ﺑﺨﺎري‬ниг. бухорої. БУХОРКУНАК ‫ ﺑﺨﺎرﻛﻨﻚ‬ниг. буѓкунак. БУХОРМОНАНД ‫ ﺑﺨﺎرﻣﺎﻧﻨﺪ‬шабењи бухор, ба буѓ монанд, мисли њавр. БУХОРОЇ ‫ ﺑﺨﺎراي‬мансуб ба Бухоро; ањли Бухоро; тангаи бухорої таър. тангаи зарби Бухоро. БУХОРОЛУД ‫ ﺑﺨﺎرآﻟﻮد‬бухордор, омехта бо бухор. БУХОРПАЗ ‫ ﺑﺨﺎرﭘﺰ‬1. абзори барќї барои пухтани хўрок ба воситаи бухор. 2. таоми дар бухор пухташуда. БУХОРХОНА ‫ ﺑﺨﺎرﺧﺎﻧﻪ‬1. бино, хона, ё ќисме аз мошинњо, ки дегњои бухор дар он љо гирифтаанд. 2. хонаи гарми махсус дар њаммом, ки одамон худашонро буѓ медињанд. 3. шўъбаи махсус дар корхонањо барои ба воситаи буѓ хушконидани мањсулот (мас., маснуоти оњану бетонї дар комбинати хонасозї ва ѓ.). БУХОРХУДОТ ‫[ ﺑﺨﺎرﺧﺪات‬соњиби Бухоро], таър. унвони њокимони давлати Бухоро дар асрњои 7-8.

БУХС ‫ ﺑﺨﺲ‬гуфт., аслаш буѓз. БУХТЇ ‫ ﺑﺨﺘﻲ‬шутури дукўњонаи пашмаш сурхтоб. БУХТУР ‫ ﺑﺨﺘﻮر‬кит. раъд, тундар, бахтур. БУХУР а. ‫ ﺑﺨﻮر‬моддањои самѓии дудашон хушбўй (аз ќабили уд, мушк, анбар, лодан ва ѓ.); бухур кардан моддаи хушбўеро сўзонда, дуди онро баровардан. БУХУРДОН ‫ ﺑﺨﻮردان‬зарфи филизї барои дуд кардани хушбўињо дар ибодатхонањои насронї, миљмар. БУЊАЙРА а. ‫ ﺑﺤﻴﺮه‬кит. кўл. БУЊУР а. ‫ ﺑﺤﻮر‬љ. бањр I. БУЧА ‫ ﺑﭽﻪ‬лањљ. хоњари калонї [аслаш бибича]. БУЧЧА ‫ ﺑﭽﻪ‬:гўши бурида, гўшњои кўтоњкардашуда. БУЉЕТ фр. ‫ ﺑﻮﺟﻴﺖ‬рўйхати даромад ва харољоти давлат ё муассисае барои муддати муайян; маљмўи дахлу харљи шахсии ягон кас, будља, будљет: буљети давлатї, буљети мањаллї. БУЉЕТЇ ‫ ﺑﻮﺟﻴﺘﻲ‬мансуб ба буљет; гурўњи буљетї гурўње, ки харољоти тањсили донишљўёни он аз њисоби буљети давлатї пардохта мешавад. БУЉЇ ‫ ﺑﻮﺟﻲ‬гуфт. чизи хаёлии бадњайбат, ки барои тарсондани кўдакон номи онро мегиранд, алобуљї. БУЉУЛ ‫ﺑﺠﻮل‬//‫ ﺑﺠﻞ‬1. ниг. буљулак. 2. устухони суфтаи лўндаи соќи гўсфанд ё буз, ки бо он ќимор мебозанд; буљул задан буљулбозї кардан; ◊ буљули касе олчи хестан муваффаќият пайдо кардан, барор ёфтани кори (одатан ношоиста ва њаром) касе; бахти касе тофтан. БУЉУЛАК ‫ ﺑﺠﻮﻟﻚ‬тиб. устухони банди байни соќу пой, шитолинг: буљулаки пой. БУЉУЛБОЗ ‫ ﺑﺠﻠﺒﺎز‬он ки дар буљулбозї иштирок мекунад; ќиморбоз. БУЉУЛБОЗЇ ‫ ﺑﺠﻠﺒﺎزي‬бозии ќимор, ки дар он буљулро њамчун мўњра истифода мебаранд. БУЉЉАК ‫ ﺑﺠﻚ‬гуфт. пажмурда; фарсуда, фартут: кампири уљљаку буљљак. БУШ ‫ ﺑﺶ‬кит. мўи гардани асп, ёл. БУШОЛ ‫ ﺑﺸﺎل‬бот. растании буттагї ё печон, ки гулчањои хушбўй дорад. БЎ//БЎЙ ‫ﺑﻮي‬//‫ ﺑﻮ‬бухори нонамоёне, ки аз чиз ва моддањои гуногун људо шуда, дар њаво пањн мегардад ва ба воситаи бинї - ќувваи шомма њис мешавад, роиња: бўи бад, бўи гул, бўи

БЎЙ __________________________________________________________________________________ – 251 – тунд, бўи ѓализ; бўй гирифтан бадбўй шудан, бўи бад пайдо кардан (дар натиљаи пўсиш ва ѓ.); бў гирондан пањн кардани бўи бад дар љое; бўй кардан а) бо ќувваи шомма эњсос кардан, бўидан; б) пўсида бўй пайдо кардан, гандида бўйнок шудан; бў(й) кашидан бўидан, шамидан, бўй кардан; бў гирифтани саг изи чизеро аз рўи бў дарёфтани саги пайгир; ◊ рангу бў(й) тароват, тару тозагї; сарсабзї, зебої; бўй бурдан (аз чизе ё чизеро) чизеро пай бурдан; аз ягон сирри нињонї андаке огоњї ёфтан; бўи пилта баромадан ошкор шудан, фош гардидани сирре; бўи тафт кардан (баровардан) гуфт. а) чизе пухтан; б) чизе пухта худої кардан; бўи чизе омадан (аз чизе ё касе) зоњир шудан, маълум шуда истодан (-и нишону аломати чизе ё коре аз чизе, касе); бўи чизеро баровардан ошкор кардан (сирреро); маълум кардан (кореро); бўи шир омадан аз дањони касе њанўз бача будан; аввал гиребонатонро бўй кунед… аввал вазъ ва чигунагии худро санљед… (дар мавриди айбгирї ба айбгир гуфта мешавад); бўи умед њаст ба иљро шудани коре андак умед њаст. БЎБУРД ‫ ﺑﻮرد‬кит. булбул, андалеб. БЎГАН ‫ ﺑﻮﮔﻦ‬ниг. бугон. БЎГАНД ‫ ﺑﻮﮔﻨﺪ‬бўи бисёр бад, бўи гандида. БЎГИН ‫ ﺑﻮﮔﻴﻦ‬гуфт. бўйнок, бадбўй. БЎГИР ‫ ﺑﻮﮔﻴﺮ‬дорои бўйфањмии хос; саги бўгир а) саги хизмати низомї, ки барои бо бўй дарёфтани пайи касе ё чизе таълим дода шудааст, саги пайгир; б) маљ. љосус, хабаркаш. БЎГИРИФТА ‫ ﺑﻮﮔﺮﻓﺘﻪ‬ниг. бўйгирифта. БЎЃУРСОЌ т. ‫ ﺑﻮﻏﺮﺳﺎق‬гуфт. хамирлўндањои ширу тухмдори дар равѓан бирёнкарда, ки њамчун хўрдании маросимї дар иду тўйњо истеъмол мекунанд, орзуќ. БЎЃЧА ‫ ﺑﻮﻏﭽﻪ‬чизњои ба чодар басташуда (хусусан либосњо), банд, баста, тугунча; як бўѓча як банд; буѓча кардан ба чодар бастан, дар чодар баста мондан (бо маќсади ѓун кардани либосу либосворї); сарфа кунам, сагон баранд, бўѓча кунам, мушон хўранд (зарб.); ◊ буѓчаи худро бардоштан чизу чораи худро бардошта рафтан. БЎЃЧАБАНДЇ ‫ ﺑﻮﻏﭽﻪﺑﻨﺪي‬ба буѓљома бастани чизу чора, бўѓча кардан. БЎЃЧАБАРДОР ‫ ﺑﻮﻏﭽﻪﺑﺮدار‬он ки бардошта гаштан ё бурдану овардани бўѓчањо ба зим-

маи ў мебошад (дар маросимњо). БЎЃЧАДОР ‫ ﺑﻮﻏﭽﻪدار‬нигањбони либосњои ба њаммом дохилшудагон. БЎЃЧАЗАДА ‫ ﺑﻮﻏﭽﻪزده‬матоъ ё либосе ки дар натиљаи њамчун бисот дар бўѓча бисёр нигоњ доштан кўњна ва изи ќатњояш намерафтагї шудааст. БЎЃЧАПЕЧ ‫ ﺑﻮﻏﭽﻪﭘﻴﭻ‬порчаи матои чоркунља барои бўѓча карда бастани либосњо, буѓљома. БЎДИЊАНДА ‫ ﺑﻮدﻫﻨﺪه‬он чи, ки бўй (-и нохуш) ба атроф пањн мекунад; бўйдор; бўйгирифта. БЎДОР ‫ ﺑﻮدار‬ниг. бўйдор. БЎЁ ‫ ﺑﻮﻳﺎ‬бўйдињанда; хушбў, муаттар. БЎЗА ‫ ﺑﻮزه‬шаробе, ки аз шираи резањои биринљ, арзан ва ё љав дастї тайёр карда мешавад: бўза хўрдан. БЎЗАХОНА ‫ ﺑﻮزهﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки дар он бўза тайёр мекарданд. БЎЗАХЎР ‫ ﺑﻮزهﺧﻮر‬он ки бўза менўшад, истеъмолкунандаи бўза. БЎЗАХЎРЇ ‫ ﺑﻮزهﺧﻮري‬исми амал аз бўза хўрдан; истеъмоли бўза. БЎЗБАЛА т. ‫ ﺑﺰﺑﻠﻪ‬гуфт. 1. марди тануманд, љавони њузабр, пањлавони далеру бебок. 2. олуфта, љавонмард. БЎЗИНА ‫ ﺑﻮزﻳﻨﻪ‬маймун, њамдуна. БЎЗИНАГЇ ‫ ﺑﻮزﻳﻨﮕﻲ‬мансуб ба бўзина; ба бўзина хос; ◊ дўстии бўзина кардан кореро ба нафъи касе гумон бурда, иљро кардан, ки дар асл бар зарари ўст; муќ. хизмати хирсона. БЎИДАН ‫ ﺑﻮﺋﻴﺪن‬ба воситаи ќувваи шомма бўй њис кардан, бўй кардан, шамидан, бўй кашидан. БЎЙ ‫ ﺑﻮي‬ниг. бў. БЎЙБАР ‫ ﺑﻮي ﺑﺮ‬нав. модда ё асбоб барои нест кардани бўи бад. БЎЙБАРЇ ‫ ﺑﻮيﺑﺮي‬аз байн бурдани бўи чизе (ба воситаи маводи бўйбар). БЎЙГИР ‫ ﺑﻮﻳﮕﻴﺮ‬ниг. бўгир. БЎЙГИРИФТА ‫ ﺑﻮﮔﺮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз бў(й) гирифтан; бадбўйгардида, бўи бад пайдокарда (аз пўсиш ва ѓ.): гўшти бўйгирифта, моњии бўйгирифта. БЎЙДОР ‫ ﺑﻮﻳﺪار‬бўйдињанда; хушбў, муаттар. БЎЙКАШЇ ‫ ﺑﻮﻳﻜﺸﻲ‬исми амал аз бў кашидан;

БЎЙ __________________________________________________________________________________ – 252 – бўидан, бўида дидан. БЎЙМОДАРОН ‫ ﺑﻮﻳﻤﺎدران‬бот. гиёњи соќабаланде, ки гулњои хўшагии сафед дорад ва дар тиб ба кор меравад. БЎЙНОК ‫ ﺑﻮﻳﻨﺎك‬1. ниг. бўйдор. 2. бадбўй, дорои бўи нохуш: ботлоќи бўйнок. БЎЌ ‫ ﺑﻮق‬1. аз созњои бодї, ки навъи ќадимии он аз шох буда, овози шахсро баланд мекардааст. 2. шайпури шикориён. БЎЌЇ ‫ ﺑﻮﻗﻲ‬1. он ки бўќу шайпур менавозад, шайпурзан. 2. ба шакли бўќ, монанди бўќ. 3. гули шайпурї. БЎЌАЛАМУН ‫ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮن‬1. яке аз оилањои хазандагони сусмормонанди кишварњои гарм, ки ранги пўсташонро вобаста ба муњит таѓйир медињанд. 2. маљ. рангоранг; мурѓи бўќаламун мурѓи марљон. 3. маљ. шахси ноустувор, фикру ќарори худро зуд таѓйирдињанда. БЎЌАЛАМУНЇ ‫ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮﻧﻲ‬мансуб ба бўќаламун; монанди бўќаламун. БЎЌАЛАМУНСИФАТ ‫ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮنﺻﻔﺖ‬ба монанди бўќаламун; сифату њолати бўќаламунро дошта. БЎЌАЛАМУНСИФАТЇ ‫ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮنﺻﻔﺘﻲ‬амал ва рафтори шахсе, ки фикру ќарори худро њар лањза дигар мекунад. БЎЛАК т. ‫ ﺑﻮﻟﻚ‬гуфт. пора, бурда; ќисм, ќитъа; бўлаки замин ќитъаи замини њамвор; бўлакбўлак кардан пора-пора кардан, ба порчањои хурд људо кардан, майда кардан, реза кардан; ду бўлак кардан ба ду ќисм људо кардан, ба ду њисса таќсим кардан. БЎР I ‫ ﺑﻮر‬порчаи оњаксанги нарм, ки дар мактабњо барои дар тахтаи синф навиштан ба кор мебаранд, табошир. БЎР II ‫ ﺑﻮر‬ранги сурхи сиёњтоб; ќањваї; аспи бўр аспи тўруќ. БЎРА ‫ ﺑﻮره‬хим. моддаи намакмонанд, ки дар тиб ва саноат ба кор мебаранд; танакор. БЎРАБРАШ ‫ ﺑﻮراﺑﺮش‬кит. аспи сурх, ки нуќтањои мухолифи ранги асосии худро дорад, тўруќи холдор, аспи аблаќ. БЎРАК ‫ ﺑﻮرك‬кит. 1. маѓори нон, пўпанак. 2. самбўса. БЎРДОЌЇ т. ‫ ﺑﺮداﻗﻲ‬гўсфанди махсус барои гўшту равѓан парво ва фарбењшуда; чорпои парвої; бўрдоќї кардан парвариш кардан,

фарбењ кунондан. БЎРЁ ‫ ﺑﻮرﻳﺎ‬мафраше, ки аз найи кўфта бофта шудааст ва одатан барои нагузаронидани намї аз таги палос пањн мекунанд, њасир; ◊ каждуми таги бўрё душмани маккори пинњонї. БЎРЁБОФ ‫ ﺑﻮرﻳﺎﺑﺎف‬бофандаи бўрё, бўрёсоз. БЎРЁБОФЇ ‫ ﺑﻮرﻳﺎﺑﺎﻓﻲ‬касбу шуѓли бўрёбоф, бофтану сохтани бўрё. БЎРЁЇ ‫ ﺑﻮرﻳﺎﺋﻲ‬аз бўрё сохташуда; бўрёпеч. БЎРЁКЎБОН ‫ ﺑﻮرﻳﺎﻛﻮﺑﺎن‬зиёфате, ки ба шарафи кўчидан ба хонаи нав ба дўстон медињанд: бўрёкўбон кардан. БЎРЁПЕЧ ‫ ﺑﻮرﻳﺎﭘﻴﭻ‬бо бўрё печондашуда; хонакўчу бўрёпеч бо тамоми чизу чораи хона, њамаи ашёи хонаро њамроњ гирифта. БЎРЁПУЛЇ ‫ ﺑﻮرﻳﺎﭘﻮﻟﻲ‬таър. пуле, ки дар мактабњои кўњна аз падару модари талабагон барои харидани бўрёву палоси дарсхона мегирифтанд. БЎРЁПЎШ ‫ ﺑﺮﻳﺎﭘﻮش‬кин. одами нињоят камбаѓал. БЎРЁЧА ‫ ﺑﻮرﻳﺎﭼﻪ‬бўрёи хурд. БЎРИКАЛЛА ‫ ﺑﻮرﻳﻜﻠﻪ‬навъи харбузаи кулўла ва алобулои пешпазак. БЎРОН ‫ ﺑﻮران‬тундбоди барфу борон омехта (одатан дар дашту биёбон); ◊ оромии пеш аз бўрон оромие, ки пас аз он талотуми фавќулодае рўй доданаш аз эњтимол дур нест. БЎРОНЇ ‫ ﺑﻮراﻧﻲ‬мансуб ба бўрон; ба бўрон хос; абри бўронї абри сиёњи бўроновар. БЎРОНОВАР ‫ ﺑﻮرانآور‬:абри бўроновар абри сиёње, ки боиси хестани бўрон мегардад, абри бўронї. БЎРРАНГ ‫ ﺑﻮررﻧﮓ‬ба ранги бўр, сурхи сиёњтоб. бўс ‫ ﺑﻮس‬1. асоси замони њозира аз бўсидан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои бўсанда: дастбўс, заминбўс, остонбўс ва ѓ. БЎС ‫ ﺑﻮس‬:бўсу канор ба оѓўш кашидану бўсидан. БЎСА ‫ ﺑﻮﺳﻪ‬расонидани лаб ба рухсора, лаб ё дасти касе ё ба чизе ба нишонаи изњори муњаббат, эњтиром ё навозиш: бўсаи гарм, бўсаи ширин, бўса гирифтан (додан, кардан); бўса фиристодан дастро ба лаб расонда, аз

БЎШ __________________________________________________________________________________ – 253 – дур ба бўса ишора кардан ба касе. БЎСААФШОН ‫ ﺑﻮﺳﻪاﻓﺸﺎن‬кит. касе, ки бисёр бўса мекунад. БЎСАБОЗЇ ‫ ﺑﻮﺳﻪﺑﺎزي‬бўсидани якдигар њангоми ишќбозї. БЎСАБОРОН ‫ ﺑﻮﺳﻪﺑﺎران‬бисёр бўсидан касеро. БЎСАГИР ‫ ﺑﻮﺳﻪﮔﻴﺮ‬гирандаи бўса, бўсарабо. БЎСАГОЊ ‫ ﺑﻮﺳﻪﮔﺎه‬кит. љои бўсидан њамчун лаб, рўй ва ѓ. БЎСАРАБО ‫ ﺑﻮﺳﻪرﺑﺎ‬кит. бўсаситон, бўсагир. БЎСАСИТОН ‫ ﺑﻮﺳﻪﺳﺘﺎن‬он ки бўса меситонад, бўсарабо. БЎСАФИРЕБ ‫ ﺑﻮﺳﻪﻓﺮﻳﺐ‬касе ё чизе, ки аз лињози бисёр зебо будан диќќатљалбкунанда буда, бўса талаб мекунад. БЎСАЧИН ‫ ﺑﻮﺳﻪﭼﻴﻦ‬бўсакунанда, он ки бўса мекунад. БЎСАЉОЙ ‫ ﺑﻮﺳﻪﺟﺎي‬ниг. бўсагоњ. БЎСИДАН ‫ ﺑﻮﺳﻴﺪن‬бўса кардан, муччї кардан; ◊ замин бўсидан кит. таъзим кардан. БЎСОБЎС ‫ ﺑﻮﺳﺎﺑﻮس‬бўса кардани зиёд, бисёр бўса кардан. БЎСОБЎСЇ ‫ ﺑﻮﺳﺎﺑﻮﺳﻲ‬бўсиданњо, бўса карданњо; бўсобўсї кардан бисёр бўса кардан, зиёд муччї кардан (хусусан якчанд кас). БЎСТОН ‫ ﺑﻮﺳﺘﺎن‬1. боѓе, ки дорои меваю гулњои фаровон ва сабзавоту полиз аст; боѓи сабзу хуррам; гулистон, гулзор. 2. «Бўстон»- номи китоби манзуми шайх Саъдии Шерозї (1184 -1292). БЎСТОНАФРЎЗ ‫ ﺑﻮﺳﺘﺎناﻓﺮوز‬як навъ гиёњи ороишї, ки хўшагули љорўбакии мисли гули тољихурўс арѓувониранг дорад, бахмалгул. БЎСТОНЇ ‫ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻲ‬мансуб ба бўстон; дар бўстон рўида; боѓї. БЎСТОНСАРО(Й) (‫ ﺑﻮﺳﺘﺎنﺳﺮا)ي‬хонае, ки рўи њавлиаш мисли боѓу бўстон сабзу хуррам аст, хонаи боѓчадор; бўстонсарои њукуматї кўшки боњашамати боѓу роѓдор, ки ќароргоњи њукумат мебошад. БЎТА ‫ ﺑﻮﺗﻪ‬зарфи аз гилбўта сохташуда, ки дар он нуќра, тилло ва ѓ. об мекунанд. БЎТАБАНД ‫ ﺑﺘﻪﺑﻨﺪ‬устои бўтабандї. БЎТАБАНДЇ ‫ ﺑﺘﻪﺑﻨﺪي‬тех. рўкаш кардани андаруни бўта ва ѓ. бо маводи оташбардор, аз љињати химиявї устувор ё гармоногузар.

БЎТАЌОЛИБ ‫ ﺑﺘﻪﻗﺎﻟﺐ‬тех. ќолиби бўтарезї. БЎТАНА ‫ ﺑﻮﺗﻨﻪ‬:лойи бўтана лањљ. лойи шуррут. БЎТАСОЗ ‫ ﺑﻮﺗﻪﺳﺎز‬созандаи бўта, тайёркунандаи бўта. БЎТАХИШТ ‫ ﺑﻮﺗﻪﺧﺸﺖ‬тех. навъи хишти оташбардор, ки дар сохтани бўта ба кор мебаранд. БЎХЧА ‫ ﺑﻮﺧﭽﻪ‬гуфт., ниг. бўѓча. БЎЊРОН а. ‫ ﺑﺤﺮان‬1. тиб. лањзаи таѓйири ќатъї дар њолати бемор. 2. с., иќт. аз дараљаи талабот зиёд истењсол кардани мол дар мамлакат, ки боиси вайрон шудани њаёти иќтисодї, кам шудани музди кор ва ба амал омадани бекорї мегардад: бўњрони иќтисодї; бўњрони сиёсї ошуфтагї, норозигї ва ќањру ѓазаби оммавї дар мамлакат; њолатест, ки «боло» дигар ба идора кардан ба тарзи кўњна ќодир несту «поёнињо» ба таври пештара зиндагї кардан намехоњанд ва таѓйир додани тарзи идора карданро талаб мекунанд; бўњрони њукуматї ќисман ё тамоман ба истеъфо баромадани њукумат аз сабаби шикаст хўрдани сиёсати он ё мухолифати њизбу гурўњњои њукмрон ва ё зиддияти байни аъзои њукумат. БЎЊРОНЇ ‫ ﺑﻬﺮاﻧﻲ‬мансуб ба бўњрон; вазъияти бўњронї. БЎЊТОН а. ‫ ﺑﻬﺘﺎن‬сухани бади ноњаќ дар бораи касе, тўњмат, ифтиро; бўњтон гуфтан дар њаќќи касе ќасдан пањн кардани хабари бардурўѓ бо маќсади беобрў кардани шахсе; бўњтон задан ба касе айби набудаи касеро ба вай нисбат додан. БЎЊТОНГЎЇ ‫ ﺑﻬﺘﺎنﮔﻮﻳﻲ‬исми амал аз бўњтон гуфтан; тўњмат задан. БЎЊТОНГЎЙ ‫ ﺑﻬﺘﺎنﮔﻮي‬он ки дар бораи касе сухани бади ноњаќ мегўяд, тўњматкунанда. БЎЊТОНЗАН ‫ ﺑﻬﺘﺎنزن‬он ки ба касе бўњтон мезанад; тўњматчї. БЎЊТОНОМЕЗ ‫ ﺑﻬﺘﺎنآﻣﻴﺰ‬бо бўњтон омезишдошта; тўњматомез(она): сухани бўњтономез. БЎШАЊРЇ ‫ ﺑﻮﺷﻬﺮي‬бот. авлоди бутта ва дарахтњои ќадпасти њамешасабз, ки чун растании ороишї ва доруї парвариш мекунанд (рододендрон). БЎШИНОС ‫ ﺑﻮﺷﻨﺎس‬фарќ ва људокунандаи бўйњо; мутахассиси истењсолоти атриёт ба муайян кардани бўйњо.

БЎЪ __________________________________________________________________________________ – 254 – БЎЪД а. ‫ ﺑﻌﺪ‬кит. дурї; фосила, андоза; се бўъди олам тўл, арз, умќ киноя аз тамоми љањон, сар то сари дунё. БЎЯ I ‫ ﺑﻮﻳﻪ‬кит. орзумандї; талаб, дархост. БЎЯ II ‫ ﺑﻮﻳﻪ‬:оли Бўя таър. номи сулолаи подшоњони ќадими Дайлам (а. Х). БЎЯНДА ‫ ﺑﻮﻳﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз бўидан; бўйкунанда. 2. кит. бўйдињанда, бўйдор; бўи хуш дињанда. БЮЛЛЕТЕН ит. ‫ ﺑﻴﻮﻟﻴﺘﻴﻦ‬1. ахбори мухтасари расмї дар бораи воќеањое, ки ањамияти љамъиятї доранд. 2. нашрияи даврии ягон соњаи илм, љамъият ва ѓ.; хабарнома. БЮРО фр. ‫ ﺑﻴﻮرا‬1. маќоми дастаљамъии роњбарикунандаи баъзе созмонњо: бюрои

сиёсї, бюрои њизб. 2. номи баъзе идора ва марказњо: бюрои обу њавосанљї, бюрои тарроњї. БЮРОКРАТ фр. ‫ ﺑﻴﻮراﻛﺮت‬он ки ба хотири расмиятњои ѓайримуњим ба моњияти кор бепарвої мекунад, расмиятгар, расмиятпараст. БЮРОКРАТИЗМ фр. ‫ ﺑﻴﻮراﻛﺮﺗﻴﺰم‬расмияти аз њад зиёд ва бемаврид дар иљрои корњои давлатию љамъиятї, расмиятпарастї. БЮРОКРАТИЯ фр. ‫ ﺑﻴﻮراﻛﺮﺗﻴﻪ‬1. ниг. бюрократизм. 2. с. амалдорони расмиятпараст. БЮРОКРАТЇ ‫ ﺑﻴﻮراﻛﺮﺗﻲ‬мансуб ба бюрократ ва бюрократизм; расмиятпарастї; муносибати бюрократї муносибат аз рўи бюрократизм.

В В њарфи сеюми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи вов (‫;)و‬ дар њисоби абљад ба адади 6 баробар аст. ВА ‫ و‬пайвандаки пайвасткунанда ва агар, ва аммо, ва ё; дар сурати паињам омадани калимањои бо њамсадо тамомшаванда «ва» ба «-у» ва агар онњо бо садонок тамом шаванд, ба «-ву» ё «-ю» табдил меёбад (мас., молу њол, хонаву љо, орзую умед); ва ѓайра // ва њоказо // ва монанди инњо таркиби ифодакунандаи ихтисор дар охири зикри номњо, мисолњо ва мавридњои дигар; ва алайкум ассалом! ба шумо њам оромї мехоњам! (таъбири љавоби салом). ВАБАР ‫ وﺑﺮ‬1. кит. пашми шутур. 2. маљ. чодаре, ки аз пашми шутур тайёр мекарданд. ВАБО а. ‫ وﺑﺎ‬1.бемории сироятии њалокатовари меъда ва рўда, ки боиси дарунравї, ќай ва умуман вайроншавии мубодилаи обу намаки бадани инсон мегардад, холера. 2. густариши бемории сироятии њалокатовари оммавї ба воситаи микробњо, эпидемия; муромурї. 3. маљ. офат, бало: вабои умумї, вабо омадан.

пањн шудааст. ВА-ГАР//В-АГАР шудаи ва агар.

‫واﮔﺮ‬//‫وﮔﺮ‬

шакли

кўтоњ-

ВАГАРНА//В-АРНА ‫ورﻧﻪ‬//‫ وﮔﺮﻧﻪ‬шакли кўтоњшудаи пайвандаки шартии ва агар на; дар акси њол, набошад. ВАГОН англ. ‫ وﮔﺎن‬воситаи махсуси хонамонанд барои кашонидани бор ва мусофирон дар роњи оњан, ки ба ќатора васл карда мешавад: вагони боркаш, вагони мусофирбар, вагони нармљой, вагони сахтљой; вагони ресторан вагоне, ки дар он ресторан љо гирифтааст; вагони умумї вагони мусофирбаре, ки фаќат љои нишаст дорад; кор як вагон гуфт., киноя аз кори нињоят зиёд. ВАГОНСОЗЇ ‫ وﮔﺎنﺳﺎزي‬соњаи саноат, ки барои роњи оњан вагон месозад: корхонаи вагонсозї. ВАГОНЧА ‫ وﮔﺎﻧﭽﻪ‬вагони хурд, вагонетка, вагончаи боркашонї дар корхонањо.

ВАБОГИРИФТА ‫ وﺑﺎﮔﺮﻓﺘﻪ‬ниг. вабозада.

ВАЃАР-ВАЃАР ‫ وﻏﺮوﻏﺮ‬1. калимаи таќлиди овози хурўшидани гурбаю саг (њангоми љанг). 2. маљ. маѓал, ѓалоѓула: ваѓар – ваѓар кардан.

ВАБОЗАДА ‫ وﺑﺎزده‬дучори бемории вабо, мубталои вабо, вабогирифта.

ВАЃАР-ВУЃУР ‫ وﻏﺮوﻏﻮر‬ниг. ваѓар-ваѓар.

ВАБОЇ ‫ وﺑﺎﺋﻲ‬мансуб ба вабо; гирифтори бемории вабо. ВАБОЛ а. ‫[ وﺑﺎل‬гуфт. убол.] 1. гуноњ. 2. маљ. зарар, зиён; азоб. 3. аз рўи аќидаи мунаљљимон номуборак ва нањс будани вазъияти сайёрањою ситорањо. ВАБОХОНА

‫وﺑﺎﺧﺎﻧﻪ‬

љое, ки дар он љо вабо

ВАЃАСТАН кардан.

‫وﻏﺴﺘﻦ‬

ошкор кардан, зоњир

ВАЃ-ВАЃ ‫ وغوغ‬гуфт. доду фарёд, љанљол, дўѓу пўписа. ВАЃЃАС ‫ وﻏﺲ‬гуфт. 1. якбора даргирифтани оташ, башиддат сўхтан. 2. маљ. овози сахти инсон ё чизи дигар.

ВАЃ

– 256 –

ВАЃЃИ ‫ وﻏﻲ‬:ваѓѓи даргирифтан гуфт. якбора даргирифтани оташ, гўгирд. ВАЃЕШ ‫ وﻏﻴﺶ‬кит. бисёр, анбўњ. ВАЃНИЉ ‫ وﻏﻨﻴﺞ‬буттаест аз љинси настаранњо мевааш монанд ба олуча, аммо хурд. ВАЃО ‫ وﻏﺎ‬кит. 1. љанг, муњориба. 2. ѓалоѓула, ѓавѓо, маѓал. ВАДАА а. ‫ ودﻋﻪ‬кит. навои садое; садое.

варии вазоратеро ба ўњда дорад: вазири адлия, вазири корњои хориљї, вазири маориф, вазири молия. 2. таър. мансабдори олимаќом, ки баъд аз шоњ (ё султону амир) маќоми баландро ишѓол менамуд ва тамоми корњои дохилї ва хориљии мамлакатро идора мекард: вазири дасти рост а) вазири аввал, вазири содиќ ва боэътимод; б) маљ. мададгори наздиктарин, ёрирасони содиќтарин.

ВАДАВАНГ ‫ ودوﻧﮓ‬гуфт. дар ављ, бобарор; кораш вадаванг дар ављу барор будани кори касе.

ВАЗИРАК ‫ وزﻳﺮك‬бот. растании ду ё бисёрсола аз хонаводаи чилликгулњо, ки хусусияти дармонї дорад.

ВАДИА//ВАДИАТ а. ‫ودﻳﻌﺖ‬//‫ ودﻳﻌﻪ‬кит. чизе, ки ба касе барои нигоњдорї дода шудааст, амонат супурдашуда ё гузошташуда, амонат.

ВАЗИРЗОДА ‫ وزﻳﺮزاده‬фарзанди вазир, аз хонаводаи вазир.

ВАДОД//ВИДОД а. ‫ وداد‬кит. дўстї, муњаббат. ВАДОЕЪ а. ‫ وداﻳﻊ‬љ. вадиа//вадиат. ВАДОЪ а. ‫ وداع‬ниг. видоъ. ВАДУД а. муњиб.

‫ودود‬

кит. бисёр мењрубон, дўст,

ВАЖЖИ ‫ وژّي‬:важжи кардан мисли эњсоси барќ задан дар бадан (аз тарс, якбора мутањаййир шудан аз хабари ногањонї ва ѓ.). ВАЖЖОС ‫ وژّاس‬ниг. вижжас. В-АЗ ‫ وز‬шакли кўтоњшудаи ва аз. ВАЗАЃ ‫ وزغ‬навъе аз ќурбоќќа, ѓук. ВАЗАК ‫ وزك‬бот. маљнунбед, бед. ВАЗЕЛИН фр. ‫ وزﻳﻠﻴﻦ‬равѓани молидание, ки дар тиб, косметика ва техника ба кор меравад. ВАЗЕЪ а. ‫ وﺿﻴﻊ‬кит. 1. маќому мартабаи паст, дараљаи поёнї. 2. маљ. фурўмоя, нокас. ВАЗИА а. ‫ وﺿﻴﻌﻪ‬кит. 1. зарари моддї, осеб, зиён. 2. андоз, хирољ. ВАЗИДАН ‫ وزﻳﺪن‬1. њаракат кардани бод, ба љунбиш омадани шамол. 2. ба машом расидан, омадан(-и бўй). ВАЗИМА а. ‫ وﺿﻴﻤﻪ‬таомдињї, оши худої додан пас аз марги наздикон. ВАЗИР а. ‫ وزﻳﺮ‬1. узви њайати њукумат, ки сарварии вазоратеро ба ўњда дорад: вазири

ВАЗИРЇ ‫ وزﻳﺮي‬амал ва шуѓли вазир, вазир будан; маќоми вазир, вазорат. ВАЗИРОНА вазир.

‫وزﻳﺮاﻧﻪ‬

монанди вазир, ба сони

ВАЗИФА а. ‫ وﻇﻴﻔﻪ‬1. кори муайяне, ки иљрояш ба ўњдаи касе вогузор шудааст; коре, ки кас ба иљрои он ўњдадор аст, кори њаррўза, ўњдадорї, хизмат, амал: вазифаи инсонї, вазифаи муќаддас, вазифаи фахрї; вазифаи хонагї машќ, масъала ва умуман сабаќ, ки барои дар хона тайёр кардан ба талаба супурда мешавад, супориш барои иљро кардан дар хона. 2. шуѓли расмї, мансаб: аз вазифае озод кардан, ба вазифае таъйин намудан; иљрокунандаи вазифаи директор оне, ки муваќќатан мансаби директориро ишѓол намудааст ва ё дар набудани директор вазифаи ўро иљро менамояд; вазифаеро адо кардани чизе кори чизеро ба љо овардани як чизи дигар. 3. таър. музди кор, маош; нафаќа. ВАЗИФАГИР хоњ

‫وﻇﻴﻔﻪﮔﻴﺮ‬

вазифаталаб, вазифа-

ВАЗИФАДОР ‫ وﻇﻴﻔﻪدار‬ўњдадор, муваззаф; вазифадор будан иљрои вазифаеро дар зимма доштан; вазифадор кардан иљрои кореро ба зиммаи касе гузоштан. ВАЗИФАТАЛАБ сабталаб. ВАЗИФАХОЊ гир.

‫وﻇﻴﻔﻪﻃﻠﺐ‬

мансабхоњ, ман-

‫ وﻇﻴﻔﻪﺧﻮاه‬вазифаталаб, вазифа-

ВАЗ

– 257 – ВАЗИФАХЎР ‫ وﻇﻴﻔﻪﺧﻮر‬таър. касе, ки ба ў маоше таъйин шуда бошад; ниг. вазифа 3. ВАЗИФАШИНОС ‫ وﻇﻴﻔﻪﺷﻨﺎس‬он ки кори супурдашуда ё ўњдадории ба зимма гирифтаашро бо њисси масъулият ва аз рўи виљдон иљро мекунад; масъулиятшинос. ВАЗИФАШИНОСЇ ‫ وﻇﻴﻔﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬вазифашинос будан, бо камоли њисси масъулият ва аз рўи виљдон иљро кардани вазифа; боинтизомї, масъулиятшиносї. ВАЗИШ бод.

‫وزش‬

исми маънї аз вазидан: вазиши

ВАЗН а. ‫ وزن‬1. вазнинии чизе, ки дар тарозу баркашида ва ё аз рўи њаљмаш муайян карда мешавад, сиќл, гаронї, сангинї: вазни сабук, вазни гарон. 2. адш. андоза, ченаки шеър: вазни арўз, вазни њиљо; бар вазни… а) ба оњанги…, ба зарби…; б) мувофиќи усули …; в) дар ќолиби сохт ва талаффузи ..., њамвазни… (истилоњи луѓатшиносї). 3. маљ. эътибор; ќадр, ќимат: вазн доштан; вазни хос // вазни ќиёсї физ. таносуби вазни љисм ба вазни обе, ки дар њаљм якхела аст (дар њарорати 4 селсий). ВАЗНА а. ‫ وزﻧﻪ‬1. љисми филизї ё сангї ба вазни муайян, ки барои санљидани вазни ашё дар тарозу истифода мешавад. 2. љисми филизї, ки барои эљоди баробарвазнї дар васоили техникї ва ѓ. истифода мешавад. 3. варз. гўйи филизї бо вазнњои мухталиф. ВАЗНАБАРДОР ‫وزنﺑﺮدار‬ вазна мебардорад.

варзишгаре,

ки

ВАЗНАБАРДОРЇ ‫ وزنﺑﺮداري‬навъи варзиш, ки иштирокдорони он дар бардоштани вазна мусобиќа мекунанд, штангабардорї. ВАЗНАН а. вазн.

ً‫وزﻧﺎ‬

аз рўи вазн, бо кашидани

ВАЗНДОР ‫ وزندار‬1. дорои вазн, вазндошта. 2. маљ. боэътибор; ќонеъкунанда; сухани вазндор сухани боэътибор. 3. адш. бо риояи ќоидаи вазн иншошуда (оид ба шеър). ВАЗНДОРЇ ‫ وزنداري‬вазндор будан; дорои вазн будан.

ВАЗНИН ‫ وزﻧﻴﻦ‬1. дорои вазни зиёд, гарон, сангин, саќил; муќоб. сабук. 2. душвор, мушкил; сахт, зўрталаб: кори вазнин. 3. маљ. ботамкин, ботањаммул, бурдбор: вазнин шудан, худро вазнин нигоњ доштан. 4. маљ. дуљон, њомила: бемории вазнин касалии сахт ва хавфнок; бори вазнин а) боре, ки дорои вазни зиёд аст; б) маљ. кори душвор, вазифаи мушкил; в) маљ. ташвиш, зањмати зиёдатї, боиси дарди сар, бори гарон; роњи вазнин роњи душворгузар, роњи пуразоб; роњи пурхатар; хўроки вазнин хўроки душворњазм; њавои вазнин а) њавои ѓализ, вайрон, дам; б) муњити баду ногувор; барои касе вазнин будани коре барои касе душвор будани иљрои коре; аз ўњдаи иљрои коре баромада натавонистани касе; вазнин шудани ањвол а) шиддат гирифтани вазъ(-и бемории касе); б) бад, танг ва тоќатфарсо шудани шароити зиндагии касе; вазнин - вазнин нафас кашидан (гирифтан) бо душворї нафас гирифтан, дароздароз нафас кашидан; вазнин-вазнин ќадам мондан душвор ва хеле оњиста роњ гаштан; ◊ гўши вазнин костагии ќобилияти шунавої, дуруст нашунидани гўш; саноати вазнин маљмўи соњањои саноат, ки таљњизоту дастгоњи мошинњо ва мањсулоти саноати вазнин истењсол мекунад; вазнин будани хоки љое дар мавриди ба љое омада аз он љо рафта натавонистан ва муќимї шудани касе гуфта мешавад; љинояти касе вазнин шудан зиёд шудани гуноњи касе. ВАЗНИНАК ‫وزﻧﻴﻨﻚ‬ навозиши вазнин.

шакли

тасѓир

ва

ВАЗНИНАКАК ‫ وزﻧﻴﻨﻜﻚ‬ниг. вазнинак. ВАЗНИНБОР ‫ وزﻧﻴﻦﺑﺎر‬дорои бори вазнин; наќлиёте, ки бори вазнин дорад: киштии вазнинбор, ќатораи вазнинбор, мошини вазнинбор. ВАЗНИНЇ ‫ وزﻧﻴﻨﻲ‬1. вазни зиёд доштан, гаронї, сангинї; вазнинї доштан (-и мисраи шеъре) адш. аз рўи ќоидаи вазни арўз дорои њиљои зиёдатї будан, нуќсондор будани мисраи шеъре. 2. душворї, мушкилї, сахтї: вазнинї кардан а) душвор будан; б) маљ. азобу ташвиш пеш овардан, бори гарон шудан. 3. маљ. ботамкинї, бовиќорї;

ВАЗ

– 258 –

бардошт, сабру тоќат; вазнинї кардан дар иљрои коре сабру тамкин зоњир кардан; ◊ вазнинї дар гардани касе будан дар зиммаи касе будани ќисми мушкил ва сахти коре. ВАЗНИНЌАДАМ ‫ وزﻧﻴﻦﻗﺪم‬1. вазнин ё ботамкин ќадам мондани касе, вазнин-вазнин роњ гаштан (нисбат ба одамони тануманд гўянд). 2. маљ. он ки бо омаданаш ягон воќеаи нохуш рўй медињад. ВАЗНИННАВО ‫ وزﻧﻴﻦﻧﻮا‬суруди нохуш, суруди нофорам. ВАЗНИНОВОЗ нофорам.

‫وزﻧﻴﻦآواز‬

садои нохуш, садои

ВАЗНИНОНА ‫ وزﻧﻴﻨﺎﻧﻪ‬ботамкин, бовиќорона, оромона, оњиста: вазнинона гап задан, вазнинона ќадам партофтан. ВАЗНИНОЊАНГ оњанги ѓамгин.

‫وزﻧﻴﻦآﻫﻨﮓ‬

ВАЗНИНТАБИАТ вазнин.

‫ وزﻧﻴﻦﻃﺒﻴﻌﺖ‬бо хўю хислати

ВАЗНИНТАН кар.

‫وزﻧﻴﻦﺗﻦ‬

оњанги њазин,

бузургљусса, ќавипай-

ВАЗНИНЉУССА ‫ وزﻧﻴﻦﺟﺜّﻪ‬ниг. бузургљусса. ВАЗНКАШЇ ‫ وزنﻛﺸﻲ‬1. муайян кардани вазни бор ва чизи дигар. 2. варз. муайян кардани вазни варзишгарон дар варзишњои ба монанди муштзанї, гўштин, вазнбардорї барои гурўњбандии онњо аз рўи вазн дар мусобиќањо. ВАЗННОКЇ ‫ وزنﻧﺎﻛﻲ‬вазннок будан, вазндорї, дорои вазн. ВАЗОАТ а. ‫ وﺿﺎﻋﺖ‬кит. хубї, покї. ВАЗОН ‫ وزان‬феъли њол ва сифати феълии замони њозира аз вазидан; дар њолати вазиш; вазанда; вазон шудан вазидан. ВАЗОН(И)ДАН таи вазидан.

‫وزاﻧﻴﺪن‬//‫وزاﻧﺪن‬

тарзи бавоси-

ВАЗОРАТ а. ‫ وزارت‬1. муассисаи марказии њукуматї, ки идора кардани соњае ба он вогузор шудааст. 2. биное, ки ин муассиса љой гирифтааст, вазоратхона: вазорати адлия, вазорати маориф, вазорати молия, вазорати корњои дохилї, вазорати корњои хо-

риљї. 3. књн. амалу мансаби вазир, вазирї. ВАЗОРАТЇ ‫ وزارﺗﻲ‬марбут ба вазорат; он ки дар вазорат кор мекунад. ВАЗОРАТПАНОЊ ‫ وزارتﭘﻨﺎه‬таър. лаќаби вазири аввал дар собиќ аморати Бухоро. ВАЗОРАТХОНА ‫ وزارتﺧﺎﻧﻪ‬бинои марказии вазорат, сохтмони марказии вазорат; вазорат; љои вазорат. ВАЗОЊАТ а. ‫ وﺿﺎﺣﺖ‬возењї, равшанї. ВАЗЪ а. ‫ وﺿﻊ‬1. гузоштан, нињодан; гузориш. 2. вазъият, њол, њолат: вазъи њамл њолати дуљонї, њомилагї; зоидан; вазъ кардан (намудан) а) ба вуљуд овардан; баровардан: ќонуни тозае вазъ кардан; б) муќаррар кардан, таъйин кардан. ВАЗЪАН а. ً‫ وﺿﻌﺎ‬мувофиќ ба шароит; вобаста ба вазъият, њолат, ањвол. ВАЗЪИЯТ а. ‫ وﺿﻌﻴﺖ‬1. њолат, ањвол, шароит: вазъияти кор, вазъияти њозираи касе; дар вазъияте, ки… ба тарзе ки…, дар њолате ки…, дар вазъияти ноќулай (ноњинљор, бад) мондан ба њолати нобоб дучор шудан. 2. маљмўи муносибатњои љамъиятию сиёсї: вазъияти байналхалќї, вазъияти дохилии сиёсии мамлакат; вазъияти сиёсї ва иљтимої. 3. тартибот ва шароити муќарраркардаи њукумат дар њаёти љамъиятї: вазъияти њарбї эълон кардан њолати њарбї љорї кардан. 4. намуди зоњирї, авзоъ, ќиёфа; вазъияти салом њолати дар мавриди саломи низомиён муќарраршударо гирифтани аскарон; вазъияти табиии кишвар мавќеи табиии кишвар; вазъияти љуѓрофии мамлакат љой ва мавќеи љуѓрофии мамлакат: дар вазъияти ѓайрирасмї дар њолати берун аз расмият; дар вазъияти самимї дар муњити дўстии самимона. ВАЗЪЇ ‫ وﺿﻌﻲ‬лањљ. девонатабъ, девонамизољ; хаёлї. ВАИД а. ‫ وﻋﻴﺪ‬кит. тањдид, ваъдаи љазои бад, ќавл додан ба касе дар бораи иљрои ягон кори бад (љазодињї, интиќомгирї ва ѓ.); муќоб. ваъда. ВАИЛЛО а. ‫ واﻻ‬кит., пайвандаки хилофї вагарна, дар акси њол.

– 259 – ВАЙ ‫ وي‬1. љонишини шахси танњо ў. 2. љонишини ишоратї он, ў. ВАЙЛ I а. ‫ وﻳﻞ‬кит. 1. бадбахтї, мусибат, ѓаму кулфат; вайлу субур фалокат ва њалокат. 2. вой!, њайфо!, дареѓо! 3. д. номи яке аз водињои дўзах: чоњи вайл. ВАЙЛ II ‫ وﻳﻞ‬кит. ваќт, фурсат: вайл ёфтан, фурсат пайдо кардан. ВАЙЛА а. ‫ وﻳﻠﻪ‬кит. нолаву фарёд, шўру вовайло: вайла кардан (намудан). ВАЙРОН ‫ وﻳﺮان‬1. шикаста, табоњ, аз кор баромада; хароб; муќоб. обод: роњи вайрон, хонаи вайрон. 2. ниг. вайрона. 3. нодуруст, тањрифшуда; ѓалат, нуќсондор; забони вайрон забони носуфта ва олоишёфта; љумлаи вайрон љумлаи ѓалат, љумлаи хилофи ќоидањои забон сохташуда. 4. фосид, ганда; вайрон кардан (намудан) а) шикастан, хароб кардан, аз кор баровардан; аз байн бурдан, нест кардан; ѓалтонидан (бино, иншоот, шањру дењот ва ѓ.); б) чизеро зоеъ кардан (дар тайёр кардани он), ѓайри ќобили истифода кардани чизе (аз ўњдаи сохтан, дўхтан, истифода ё таъмири чизе набаромадан); в) маљ. бекор (беэътибор) кардан, лаѓв кардан (њуљљатеро); г) маљ. риоя накардан (мас., расму оини пешиниёнро ё ќонуни љоеро); бар хилофи чизе кор кардан; вайрон будан тарзи бевоситаи вайрон кардан; вайрон шудани асаб асабонї шудан, худро боздошта натавонистан; вайрон шудани меъда ќобилияти њозимаашро гум кардани меъда, номўътадил кор кардани меъда; вайрон шудани хун фосид гаштани хун; вайрон будани ахлоќ бадахлоќ, бадкирдор, фосиќ; вайрон шудани муносибати байни ду кас рўй додани дилхунукї (нохушї), канда шудани алоќа ва муносибати байни ду кас; вайрон шудани касе а) бероња шудани касе, аз роњи дуруст баромадани касе; б) бадрафтор (бадахлоќ) шудани касе; интизомро вайрон кардан риоя накардан ба интизом, беинтизомї кардан; мувофиќи тартибу ќоидаи муќарраршуда рафтор накардан; пинаки худро вайрон накардан парво накардан, эътибор надодан ба њодисае; савдоро вайрон кардан барњам додани созише дар ху-

ВАЙ суси харидуфурўхти чизе; сукут (хомўшї)ро вайрон кардан хомўширо халадор кардан, хомўширо аз байн бурдан.

ВАЙРОНА ‫ وﻳﺮاﻧﻪ‬бинои харобшуда ва фатарот; хароба, димна, љои нообод, харобазор; вайрона кардан хароб (валангор) кардан, ба хароба табдил додан; вайрона шудан тарзи бевоситаи вайрон кардан; ганљ дар вайрона (зарб.). ВАЙРОНАГЇ ‫ وﻳﺮاﻧﮕﻲ‬ноободї, харобї; парокандагї, парешонї. ВАЙРОНАЗОР ‫ وﻳﺮاﻧﻪزار‬љое, ки харобањои зиёд дорад, харобазор. ВАЙРОНГАР ‫ وﻳﺮانﮔﺮ‬вайронкунанда, боиси вайронї, вайронкор. ВАЙРОНГАРЇ ‫ وﻳﺮانﮔﺮي‬вайронгар будан, вайронкунандагї, вайронкорї. ВАЙРОНЗОТ ‫ وﻳﺮانذات‬гуфт. он ки насабаш хуб нест, бадзот. ВАЙРОНЇ ‫ وﻳﺮاﻧﻲ‬1. харобї; харобшавї; нобудшавї; шикаст. 2. наќс, иллат; нодурустї; вайронии њаво номусоидии њаво, бад будани обу њаво. ВАЙРОНКОР ‫ وﻳﺮانﻛﺎر‬1. харобкор, вайронкунанда; муќоб. ободкунанда. 2. зарарасон; халалрасонанда; ихтилофандозанда (дар байни ду кас). 3. он ки кореро бо нуќсон иљро мекунад; барорандаи мањсулоти иллатнок. ВАЙРОНКОРЇ ‫ وﻳﺮانﻛﺎري‬1. зиёнкорї, харобкорї. 2. бо нуќсон иљро кардани коре, мањсулоти иллатнок баровардан. 3. риоя накардани ќоидаву ќонун, ќонуншиканї. ВАЙРОНКУНАНДА ‫ وﻳﺮانﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз вайрон кардан. 2. ниг. вайронкор. 3. риоянакунанда (-и тартибот, ќоида, интизом…); вайронкунандаи сарњад он ки бе иљозати расмї аз сарњади давлате гузаштааст. ВАЙРОННАШАВАНДА ‫ وﻳﺮانﻧﺸﻮﻧﺪه‬шикастнопазир, халалнопазир; мустањкам: дўстии вайроннашавандаи халќњо. ВАЙРОННОПАЗИР ‫ وﻳﺮانﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬харобнашаванда, вайроннашаванда; пойдор, устувор;

ВАЙ

– 260 – кореро доштан.

безавол. ВАЙРОНШАВЇ ‫ وﻳﺮانﺷﻮي‬исми амал аз вайрон шудан; 1. харобшавї, табоњшавї. 2. пўсидан (доир ба мева, сабзавот, гўшт ва ѓ.); вайроншавии хун фосид шудани хун. ВАЙРОНШУДА ‫ وﻳﺮانﺷﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз вайрон шудан. 2. харобгардида, аз кор баромада: њавлии танги вайроншуда. 3. пўсида, фосидгашта, гандида, бўйоварда (доир ба гўшт, мева ва сабзавот); њавои вайроншудаи хона њавои ѓализу дами хона. 4. бероњашуда, аз роњи дуруст баромада; бадрафтор; бадахлоќ. ВАЙЊАК а. њолат!

‫وﻳﺤﻚ‬

кит. вой бар ту!, вой бар

ВАКИЛ а. ‫ وﻛﻴﻞ‬1. он ки иљрои коре аз тарафи касе, муассиса ё љамъияте ба ў супурда шудааст, намоянда; гумошта, фиристода: вакили анљуман, вакили мўътамад, њайати вакилони њукуматї; вакили мухтор таър. намояндаи соњибихтиёри давлати марказї дар вилояте (дар солњои аввали инќилоби Бухоро); вакили никоњ ду нафаре, ки ваќти аќди никоњ аз тарафи домод ва арўс њозир шуда, онњоро таъйид мекарданд; вакили озуќа таър. маъмури љамъ кардани озуќа дар солњои аввали инќилоби Бухоро; вакили сиёсї таър. гумоштаи њукумати подшоњии Русия дар Бухорои амирї, ки ба корњои аморат назорат мекард; вакили харљ мутасаддии расмии шахсе, муассисае ё созмоне дар харољот. 2. намояндаи интихобї дар парламент, маљлис, депутат; ◊ вакили бањор муждарасони бањор. ВАКИЛЇ ‫ وﻛﻴﻠﻲ‬ниг. ваколат; вакили кардан намояндагї намудан, вакил будан, пешкор будан. ВАКИЛКУНАНДА ‫ وﻛﻴﻞﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз вакил кардан; он ки аз тарафи худ касеро вакил таъйин мекунад. ВАКОЛАТ а. ‫ وﻛﺎﻟﺖ‬вакилї, гумоштагї; њуќуќ ва вазифаи вакил, хати ваколат ниг. ваколатнома; ваколат гирифтан њуќуќи вакилї гирифтан; ваколат додан њуќуќ додан ба касе барои иљрои коре; расман ба касе ихтиёри вакилї додан; ваколат доштан ба иљрои коре маъмур будан; ихтиёри иљрои

ВАКОЛАТДИЊАНДА ‫ وﻛﺎﻟﺖدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ваколат додан; он ки ба касе ихтиёри вакилї медињад. ВАКОЛАТДОР ‫ وﻛﺎﻟﺖدار‬вакил, намоянда, вакилшуда; маќомоти ваколатдор созмон ва идорањои дорои њуќуќи дахолат ба коре. ВАКОЛАТЇ ‫ وﻛﺎﻟﺘﻲ‬мансуб ба ваколат; муомилае, ки бо ваколат анљом мешавад, аз тариќи ваколат: хариду фурўши ваколатї; ваколатї анљом додани чизе аз тариќи ваколат анљом додани чизе. ВАКОЛАТНОМА ‫ وﻛﺎﻟﺖﻧﺎﻣﻪ‬шањодатномаи вакилї дар бораи њуќуќ доштан ба коре; эътимоднома, эътиборнома. ВАКОЛАТХОНА ‫ وﻛﺎﻟﺖﺧﺎﻧﻪ‬идораи вакил. ВАКР а. ‫ وﻛﺮ‬кит. ошёна, лона, хонаи паранда. ВАКСИНА лот. ‫ وﻛﺴﻴﻨﻪ‬доруе, ки барои пешгирї аз касалињои гузаранда ба хуни одам ё њайвон мегузаронанд. ВАКУУМ лот. ‫ وﻛﺌﻮم‬физ., тех. 1. њолати бењавої дар даруни ягон зарфи сарбаста. 2. фазои холї; бењавої, холигї, хало. ВАКУУМСАНЉ ‫ وﻛﺌﻮمﺳﻨﺞ‬асбоб барои чен кардани тунукии газњо, халосанљ. ВАЌАР-ВАЌАР ‫ وﻗﺮ وﻗﺮ‬ниг. ваќ-ваќ. ВАЌ-ВАЌ ‫ وقوق‬1. калимаи таќлиди овози ќурбоќќа. 2. маљ. сафсата, гапи бењуда; бењудагўї, лаќќигї; ваќ-ваќ кардан а) овози хос баровардани ќурбоќќа; б) маљ. лаќќидан, сафсата гуфтан, њарзагўї кардан. ВАЌЗАДА ‫ وقزده‬аз њадаќа баромада (чашм); љањанда. ВАЌЕЊ а. ‫ وﻗﻴﺢ‬кит. бешарм, бењаё, берўй. ВАЌЕЊАХЎЙ њаё.

‫وﻗﻴﺤﻪﺧﻮي‬

бадахлоќ, бешарму

ВАЌИД а. ‫ وﻗﻴﺪ‬сўзишворї (аз ќабили хасу хошок); парахањои хушке, ки барои даргирондани оташ ба кор мебаранд; пешдаргирон. ВАЌЌОД а. ‫ وﻗّﺎد‬кит. 1. кўрасўз, оташафрўз, алавмон. 2. фурўзон, бисёр равшан, дурах-

– 261 – шон (оид ба ситора). 3. маљ. расо, тез, равшан, мунаввар (оид ба табъ, фикр ва зењн). ВАЌЌОС а. ‫ وﻗّﺎس‬љангљў, љангара. ВАЌОЕЪ а. ‫ وﻗﺎﻳﻊ‬љ. воќеа. ВАЌОЕЪНАВИС ‫ وﻗﺎﻳﻊﻧﻮﻳﺲ‬воќеанавис, таърихнавис; мухбир. ВАЌОЕЪНАВИСЇ висї. ВАЌОЕЪНИГОРЇ нигорї.

‫وﻗﺎﻳﻊﻧﻮﻳﺴﻲ‬ ‫وﻗﺎﻳﻊﻧﮕﺎري‬

ниг. воќеананиг.

воќеа-

ВАЌОЕЪНОМА ‫ وﻗﺎﻳﻊﻧﺎﻣﻪ‬шарњи чигунагии њодисањои таърихї бо ќалами воќеанавис, тасвири њодисањо. ВАЌОЊАТ а. беадабї.

‫وﻗﺎﺣﺖ‬

кит. бешармї, бењаёї;

ВАЌТ а. ‫ وﻗﺖ‬1. гоњ, њангом, њиссае аз замон, соатњои муайяни шабу рўз: ваќти говгум, ваќти пешин, ваќти шом, ваќти ѓуруби офтоб. 2. фурсат ва муддати одатан муќарраршудаи коре; мўњлат: ваќти мувофиќ (муносиб), ваќти имтињон, ваќти хуфтан, боз чанд ваќт, чанд ваќт боз. 3. фасл, мавсим: ваќти бањор, ваќти гул, ваќти майса, ваќти тутпаз(ї), дар ин ваќти сол. 4. карат, навбат: панљ ваќт намоз. 5. ањд, давр замон; њокими ваќт њукмрони онваќта; ба ваќти… њангоми фаро расидани мўњлати коре: ба ваќти дарав, ба ваќти сањар, ба ваќти ваъдагї…; баъзе ваќт гоњо, гоњ-гоњ, баъзан; ваќте ки… пайвандаки замон њангоме ки…, њине ки …, замоне ки…; ваќти холї фурсат, соату даќиќањои фориѓ аз кор; ваќти шаб шабонгоњ; ваќт-ваќт гоњгоњ, баъзан; ваќту беваќт њар замон, гоњо, бармањалу бемањал; ваќту соат замон; фурсати мувофиќ, ваќти даркорї барои иљрои коре; дар андак ваќт дар муддати кўтоњ; ба зудї, ба тезї; дар ваќти… а) њангоми…, дар њини…, дар аснои…; б) дар айёми…, дар овони…; дар солњои…: ваќти пиронсолї, ваќти муллобачагї, ваќти донишљўї; в) дар фасли…, дар мавсими… (боронгарї, дарав, ѓунучини њосил, сармои сахт, тайёрї ба киштукор…); дар ваќте ки // дар ваќтњое ки… њангоме ки…; замоне ки…; дар ваќтњои охир дар рўзњои охирин;

ВАЌ замонњои охир; дар ваќтњои наздик ба ќарибї…., дар рўзњои наздик; ин ваќт а) ин лањза, ин дам, ин замон; б) имрўз, њоло, кунун (ба ин маънї бештар дар шакли љамъ меояд: ин ваќтњо); кадом ваќт а) кай?, дар кадом замон?; б) рўзе, бор; тангии ваќт кам будани фурсат; то ин ваќт то ин замон; то ин рўз; то кунун, то њол; то он ваќт то он замон, то он рўз; то хеле ваќт муддати зиёд; то дергоњ; ягон ваќт а) ягон бор; ягон рўз; фурсат ёфта…; б) њељ гоњ; њељ ваќт њаргиз (бештар бо феъли инкорї меояд); як ваќт а) муддате; замоне; б) як мањал, ногањон, дар њолате; в) чанде пеш аз ин; дар гузашта (ба ин маънї асосан дар шакли љамъ меояд: як ваќтњо); якчанд ваќт муддати чанде; њама ваќт њамеша, доимо; ваќти чизе нагузаштан фурсат аз даст нарафтан, дер нашудан барои иљрои коре; ваќт доштан фурсати аз корњо озод будан, ваќти холї доштан; ваќт ёфтан ваќти холї ва ё фурсати мусоид пайдо кардан барои иљрои коре; ваќтро нагузарондан фурсатро аз даст надодан, дер нашуда коре кардан; ваќти коре расидан муњайё шудани фурсату мавриди мусоиди иљрои коре, фаро расидани пайти иљрои коре; зиёд ваќт гирифтан ваќти зиёде талаб кардан, ба мўњлати зиёд эњтиёљ доштан; агар ваќт шавад агар фурсат бошад, агар ваќт мусоид бошад; ваќт бегоњ шуда… рўз ба поён расида…; ваќте мерасад, ки… // як ваќт меояд, ки… замоне мерасад, ки…; рўзе мешавад, ки …; ваќт танг (аст) фурсат кам (аст); дар ваќтваќташ ниг. дар сари ваќт; дар сари ваќт // сари ваќт а) дар ваќту соати даркорї; дар мавридаш; дар ваќти муќарраршуда; б) таъхир накарда; ваќти касеро гирифтан касеро бо гапу кори бемаврид андармон кардан, касеро аз кор монондан; ваќти касе хуш будан хурсанд будан, хушнуд будани касе; ваќту беваќт нагуфта… рўзу шаб нагуфта…; ваќти худро дареѓ надошта…; ваќту соаташ ки расид…

ВАЌТБАЙЪ ‫ وﻗﺖﺑﻴﻊ‬музде, ки аз рўи ваќти ба ягон кор сарфшуда пардохта мешавад, соатбайъ. ВАЌТГИР ‫ وﻗﺖﮔﻴﺮ‬:кори ваќтгир коре, ки барои анљом додани он ваќти зиёде лозим

ВАЌ

– 262 –

аст. ВАЌТГУЗАРОНЇ ‫ وﻗﺖﮔﺬراﻧﻲ‬бо коре андармон шуда ваќтро осон гузарондан; ваќт кўр кардан. ВАЌТЇ ‫ وﻗﺘﻲ‬1. марбут ба ваќт. 2. зудгузар, лањзавї. ВАЌТКАШЇ ‫ وﻗﺖﻛﺸﻲ‬ба дарозї кашидани ваќт, масалан дар бозињои варзишї барои нигоњ доштани вазъияти барои даста мувофиќ. ВАЌТХУШ ‫ وﻗﺖﺧﻮش‬хушњол, хурсанд. ВАЌТХУШЇ ‫ وﻗﺖﺧﻮﺷﻲ‬хушњолї; хурсандї, шодмонї: ваќтхушї кардан. ВАЌТЧОЌ табиат.

‫وﻗﺖﭼﺎق‬

хурсанд, димоѓчоќ; хуш-

ВАЌТЧОЌЇ ‫ وﻗﺖﭼﺎﻗﻲ‬хурсандї, димоѓчоќї. ВАЌТШИНОС ‫ وﻗﺖﺷﻨﺎس‬донандаи ќадру ќимати ваќт, ваќтро ѓанимат донанда, ибнулваќт. ВАЌТШИНОСЇ ваќтшинос.

‫وﻗﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬

њолат ва амали

ВАЌТШУМОР ‫ وﻗﺖﺷﻤﺎر‬1. вижагии соате, ки сари њар ваќт (мас., њар ним соат) занг мезанад. 2. нигарон, музтариб. ВАЌУД а. ‫ وﻗﻮد‬ниг. ваќид. ВАЌФ а. ‫ وﻗﻒ‬таър. 1. мулк (замин, бино ва ѓ.), ки соњибаш онро барои масрафи мадраса ё масљиде бахшида ё васият кардааст. 2. кит. таваќќуф, истодан (мас., ваќти хондани Ќуръон дар миёни оят истодан, ваќф кардан). ВАЌФА а. ‫ وﻗﻔﻪ‬1. ист, даранг, таваќќуф; ваќфа кардан истодан, даранг намудан. 2. фосилаи замоне мавќуф ва кўтоњ; ваќти кўтоњ; ваќфа додан ист додан, бо мавќеъ нафас кашидан (хусусан дар ваќти хондани Ќуръон). ВАЌФИЯ а. ‫ وﻗﻔﻴﻪ‬таър. ваќфнома, васиќаи ваќф, њуљљати ваќф шудани мулк (замин, боѓ ва ѓ.). ВАЌФКОР ‫ وﻗﻒﻛﺎر‬таър. он ки дар заминњои ваќф кор мекард: дењќони ваќфкор.

ВАЌФНОМА ‫ وﻗﻒﻧﺎﻣﻪ‬таър. њуљљати ваќф шудани мулк (замини корам, љўй, бино ва ѓ.); васиќаи ваќф, ки дар он ба чи маќсад сарф шудани даромади ваќф зикр мегардид. ВАЌФХЎР ‫ وﻗﻒﺧﻮر‬таър. гирандаи маош аз даромади мулки ваќф (мас., имом, муаззин, мударрис). ВАЌФХЎРЇ ‫ وﻗﻒﺧﻮري‬фоидабинї аз молу амволи ваќф. ВАЌЪ а. ‫ وﻗﻊ‬кит. 1. љои баланд, баландї. 2. ањамият; эътибор, арзиш: ваќъ гузоштан ањамият додан, эътибор додан; ваќъ додан; ниг. ваќъ гузоштан; ваќъ доштан арзиш ва эътибор доштан. ВАЛАВ а. ‫ وﻟﻮ‬1. лоаќал, аќаллан, њељ набошад. 2. агарчї, њатто; њатто агар. ВАЛАД а. ‫ وﻟﺪ‬кит. зода, фарзанд; писар: Тољиддин валади Файзиддин. ВАЛАДУЗЗИНО а. ‫ وﻟﺪاﻟﺰﻧﺎ‬бачае, ки аз падару модари беникоњ зоида шудааст, њаромзода, њаромї. ВАЛАНГИДАН ‫ وﻟﻨﮕﻴﺪن‬кит. бадгўї кардан, бетартибї кардан. ВАЛАНГОР ‫ وﻟﻨﮕﺎر‬1. вайрона, хароба, фатаротгашта; бинои валангор, њавлии валангор; валангор кардан, вайрону валангор шудан. 2. бетартиб, бебандубор. ВАЛАНГОРЇ ‫ وﻟﻨﮕﺎري‬1. вайронї, харобї, валангор будан. 2. бетартибї, бебандуборї, њарзагї. ВАЛАНГОРШУДА роншуда. ВАЛАЪ а. њирс.

‫وﻟﻊ‬

‫ وﻟﻨﮕﺎرﺷﺪه‬харобшуда, вай-

кит. њавову њавас; эњтирос,

ВАЛВАЛА ‫ وﻟﻮﻟﻪ‬шўру ѓавѓо, ѓулѓула, доду фарёд; ошўб, маѓал, хархаша: валвала бардоштан, валвала бархостан; валвала андохтан шўру ошўб барпо кардан. ВАЛЕ ‫ وﻟﻲ‬пайвандаки хилофї аммо, лекин. ВАЛЕК ‫ وﻟﻴﻚ‬шакли кўтоњшудаи валекин. ВАЛЕКИН ‫ وﻟﻴﻜﻴﻦ‬ниг. вале.

ВАН

– 263 – ВАЛЕНТНОКЇ ‫ وﻟﻴﻨﺖﻧﺎﻛﻲ‬хим. ќобилияти пайвастшавии банди химиявї ва њосил кардани унсурњои дигари химиявї. ВАЛИАЊД а. ‫ وﻟﻲﻋﻬﺪ‬таър. писари подшоњ ё ягон шахси наздики ў, ки дар ваќти барњаёт будани ў вориси тољу тахт таъйин мешуд, љойнишини шоњ. ВАЛИАЊДЇ ‫ وﻟﻲﻋﻬﺪي‬1. мансуб ба валиањд. 2. шуѓлу маќоми валиањд, валиањд будан, љойнишин будан. ВАЛИГЇ ‫ وﻟﻴﮕﻲ‬д. валї будан, соњибкаромотї, авлиёгї. ВАЛИМА ‫ وﻟﻴﻤﻪ‬кит. зиёфате, ки ба муносибати ягон воќеаи хурсандибахш дода мешавад, зиёфат, мењмондорї; базми арўсї. ВАЛИНЕЪМАТ а. ‫ وﻟﻲﻧﻌﻤﺖ‬1. олињиммат, соњибэњсон, сахї. 2. неъматдињанда, хўљаин; тарбиятгар, сарпараст. ВАЛИНЕЪМАТЇ ‫ وﻟﻲﻧﻌﻤﺘﻲ‬1. олињимматї, саховатмандї. 2. неъматдињандагї; сарпарастї. ВАЛИТАРОШЇ ‫ وﻟﻲﺗﺮاﺷﻲ‬даъвои валигї кардан, худро валї ба ќалам додан. ВАЛИУЛЛОЊ а. ‫ وﻟﻲاﷲ‬д. муќарраби Худо, ба Худо наздик; одами муќаддас ва пок. ВАЛИШИНОС ‫ وﻟﻲﺷﻨﺎس‬донандаи ќадру ќимати ёру дўстон ќадршинос; бузургшинос, он ки эњтироми авлиё ва бузургонро ба љо меорад. ВАЛЇ а. ‫ وﻟﻲ‬1. кит. дўст, дўстдор; ёвар, мададгор. 2. д. дорандаи болотарин маќом дар дин пас аз пайѓамбар. 3. соњибкаромот, авлиё, ѓайбгў, ѓайбдон (яке аз лаќабњои Алї (р.) ). ВАЛЛАМАТ ‫ وﻟﻤﺖ‬гуфт. аслаш валинеъмат. ВАЛЛОЊ а. ‫ واﷲ‬ќасам ба Худо, ба Худо ки…, аз барои Худо ки … ВАЛОДАТ а. ‫ وﻻدت‬таваллуд, зода шудан; рўзи валодат, љашни валодат. ВАЛОДАТГОЊ зодгоњ.

‫وﻻدتﮔﺎه‬

кит. љои таваллуд,

ВАЛОДАТНОМА ‫ وﻻدتﻧﺎﻣﻪ‬шањодатномаи та-

валлуд, зоднома. ВАЛОКИН ‫ وﻻﻛﻴﻦ‬валекин, лекин, аммо. ВАЛС фр. ‫ وﻟﺲ‬навъи раќси аврупоии дукаса, ки раќќосон мавзунона чарх мезананд (ва мусиќии ин раќс). ВАЛУД а. ‫ وﻟﻮد‬бисёр зоянда, зиёд таваллудкунанда. ВАЛЎЪ а. ‫ وﻟﻮع‬њарис, озманд. ВАНАНГ ‫ وﻧﻨﮓ‬1. навдаи буридаи ток, ки ваќти бањор чанд рўз обрав мешавад. 2. тори ангуровезї (барои хушкондан), ованг. ВАНГ ‫ وﻧﮓ‬1. тињидаст, муфлис, камбаѓал. 2. гадо. 3. гуфт. хеле хуб, бисёр наѓз: кор ванг будан (шудан). ВАНГАС ‫ وﻧﮕﺲ‬гуфт. 1. калимаи таќлиди овози гиряи давомдор бо садои баланд њунг–њунг, њунгас; вангас зада гиря кардан бо садои баланд гиристан, њунгос зада гиристан. 2. садои гурба, саг (махсусан бачаи гурба). ВАНГ-ВАНГ ‫ وﻧﮓﮔﻮﻧﮓ‬гуфт. 1. калимаи таќлиди овози гиря бо овози баланд, вангас. 2. садои тези ягон чизи вазнину ларзонанда: мошинњо ванг-ванг гузашта мерафтанд. ВАНГОС ‫ وﻧﮕﺎس‬ниг. вангас. ВАНД ‫ وﻧﺪ‬1. грам. љузъи пайвандии баъзе калимањои мураккаб ба маънои узв, вобаста: пасванд, пешванд, миёнванд… 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои мансуб, доро, соњиб: пўлодванд, Худованд, давлатманд… ВАНДАЛ лот. ‫ وﻧﺪل‬1. яке аз ќабилањои ќадимии олмонї, ки бо љангњои шадид як ќисми императории Римро забт ва сарватњои мадании онро ѓорат ва хароб карда, шањри Римро ба оташ кашида буд. 2. маљ. берањмона харобкунандаи осори маданият; љоњили гузаро. ВАНДАЛИЗМ лот. ‫ وﻧﺪﻟﻴﺰم‬берањмона несту нобуд ва хароб кардани осори пурќимати маданият ва санъат; љоњилї; вањшоният. В-АНДАР ‫ واﻧﺪر‬шакли кўтоњшудаи ва андар.

ВАН

– 264 –

ВАНИЛ фр. ‫ وﻧﻴﻞ‬самари ѓўзачањои хушбўи гиёњи минтаќаи гармсер, ки дар саноати ќаннодї ва атриёт истифода мебаранд. ВАНИЛДОР ‫ وﻧﻴﻞدار‬он чи дар худ ванил дорад, дорои ванил. ВАНИЛИН фр. ‫ وﻧﻴﻠﻴﻦ‬моддаи хушбўе, ки аз меваи ванил тайёр мекунанд. ВАННА лот. ‫ وﻧّﻪ‬зарфи таѓорамонанди калони дарозрўя барои шустушўи бадан ва ё муолиља. ВАННАХОНА ‫ وﻧّﻪﺧﺎﻧﻪ‬хонаи алоњидае дар манзил ё њаммом, ки дар он ванна гузошта шудааст, хона барои шустушў ва оббозї. ВАНОЃ ‫ وﻧﺎغ‬риштаи хом ё камтоб, ки аз нўги дук то пилтаи дасти ресанда дарозї дорад ва хеле ба осонї канда мешавад. ВАНОНА ‫ وﻧﺎﻧﻪ‬књн. нони гирдаи ѓафс. ВАНЉ ‫ وﻧﺞ‬књн. гунљишк. ВАНЉАНАК ‫ وﻧﺠﻨﻚ‬кит. райњон, нозбў. ВАОР а. ‫ وﻋﺎر‬замин ё роње, ки пастию баландии бисёр дорад, љои ноњамвор. В-АР ‫ ور‬шакли кўтоњшудаи ва агар. -вар ‫ ور‬љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои доранда: бањравар, њунарвар, тољвар, номвар… ВАРАЗМ ‫ ورزم‬кит. оташ. ВАРАЌ а. ‫ ورق‬1. барг; гулбарг; вараќи гул барги гул. 2. порчаи коѓази ба шакли ду сањифаи пушту рў буридашуда; вараќаи дурўяи китоб, дафтар ва ѓ.; вараќ-вараќ а) вараќњои зиёд; б) зиёд, хеле бисёр (доир ба коѓаз); вараќ задан а) гардондани вараќ (китобу дафтарро); б) маљ. њар як вараќро људо-људо аз назар гузарондан; сатњї мутолиа кардан. ВАРАЌА а. ‫ ورﻗﻪ‬1. сафњаи коѓази калоне, ки дар он ягон масъалаи муњими сиёсї баён ёфтааст; баённома. 2. пурсишнома, барга; сарбарг; вараќаи узвият, вараќаи њисобгирї; вараќаи беморї њуљљате, ки муваќќатан корношоямии шахси беморро тасдиќ карда, ба ў њуќуќ медињад, ки дар ин муддат кор накарда, музди кор гирад;

вараќаи имтињонот њуљљате, ки бањои аз имтињонњо гирифтаи дохилшавандаи мактаби олї ва ё миёнаи махсус ба он гузошта мешавад. ВАРАЌАСОЗ кунад.

‫ورﻗﻪﺳﺎز‬

он ки вараќа тайёр ме-

ВАРАЌЗАНЇ ‫ ورقزﻧﻲ‬1. исми амал аз вараќ задан; вараќ гардондан, гардонида иваз кардани як сафња бо сафњаи дигар. 2. маљ. мутолиаи сатњї, аз назар гузаронидан, ошної бо китобе. ВАРАЌИН ‫ ورﻗﻴﻦ‬иборат аз чанд вараќ – ќабат; самбўса ё фатире, ки хамири он аз ќабатњои зиёди равѓанї иборат аст: самбўсаи вараќин, фатири вараќин. ВАРАЌПОРА ‫ ورقﭘﺎره‬1. порчаи коѓаз, порае аз коѓаз. 2. њуљљати беарзиш. ВАРАЌСАНГ ‫ ورقﺳﻨﮓ‬геол. љинси кўњї, ки маъданњои таркиби онњо вараќ-вараќ љойгир шудаанд. ВАРАМ а. ‫ ورم‬љои дамида баромадаи бадан ё ягон узви он, омос; умуман дамидагї дар рўи чизе; варами шуш тиб. бемории шуш ба сабаби шамол хўрдан, ки дар натиљаи он шуши бемор сурх ва њаљман калон шуда, дар вай таб пайдо мешавад, зотуррия; варам кардан а) дамида баромадан, омосидан, пайдо шудани варам дар ягон узви бадан; б) дам кардани шикам; в) маљ. болидан; гўшт гирифтан (аз шодї, фахр ва ѓ.). ВАРАМИДА ‫ ورﻣﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз варамидан; варамкарда, дамида, омосдор; бо чашмони варамида бо чашмони варамкарда; љои варамидаи дасту пой љои омосдори дасту пой. ВАРАМИДАН ‫ ورﻣﻴﺪن‬дамида баромадан, варам кардан, омосидан, пайдо шудани варам дар ягон узви бадан; дам кардани шикам. ВАРАМКАРДА ‫ ورمﻛﺮده‬сифати замони гузашта аз варам кардан.

феълии

ВАРАНДОЗ ‫ وراﻧﺪاز‬барандоз. ВАРАНДОХТАН ‫ وراﻧﺪاﺧﺘﻦ‬барандохтан; аз миён бурдан, дур андохтан.

ВАР

– 265 – ВАРАНЉ ‫ ورﻧﺞ‬зишт, нозебо, паст, фурўмоя, камарзиш, бемиќдор. ВАРАНЉЇ ‫ ورﻧﺠﻲ‬зиштї, фурўмоягї, пастї; беарзиш будан, бемиќдор будан. ВАРАСА а. ‫ ورﺛﻪ‬љ. ворис. ВАРАФТОДАН ‫ وراﻓﺘﺎدن‬нобуд шудан, аз миён рафтан, дур афтодан, аз мадди назар афтодан. ВАРАЉА ‫ ورﺟﻪ‬беморие, ки гирифтори он хунук хўрда, таб мебарорад, табларза: вараља гирифтан, вараља шудан. ВАРАЉАГИРИФТА ‫ورﺟﻪﮔﺮﻓﺘﻪ‬ сифати феълии замони гузашта аз вараља гирифтан; мубталои бемории вараља, он ки дар њолати табу ларз аст. ВАРАЉАХОНА ‫ ورﺟﻪﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки манбаи бемории вараља аст, љои ботлоќзор ва обњои чиркин. ВАРАШОН ‫ ورﺷﺎن‬кит. кабўтари ёбоии тираранг, ки болои думаш сафед аст, ќумрї. ВАРАЪ а. ‫ ورع‬кит. парњезгорї, порсої, зўњд, таќво. ВАРБАСТАН ‫ ورﺑﺴﺘﻦ‬бастан. ВАРВАР ю. ‫ ورور‬1. ниг. барбар. 2. аз назари юнонињо ва римињои ќадим – одами мамлакати дигар, бегона, аљнабї. 3. маљ. одами љоњил; вањшї, даѓал. ВАРВАРИЗМ ю. ‫ ورورﻳﺰم‬збш. калима ва иборањои забони хориљї, ки дар гуфтугўи халќе истифода шаванд њам, ба меъёр ва ќоидаву ќонуни забони адабї надаромада ва мувофиќат накардаанд.

ВАРДАСТ ‫ وردﺳﺖ‬маљ. дастёр, ёвар. ВАРДОШТАН ‫ ورداﺷﺘﻦ‬гуфт. бардоштан; бо худ бардошта бурдан; пур кардан, фаро гирифтан; тоб овардан, тањаммул кардан. варз ‫ ورز‬1. асоси замони њозира аз варзидан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънии варзанда: кишоварз, обварз, ишќварз. ВАРЗ ‫ ورز‬кит. кишт, зироат; тухм. ВАРЗА ‫ ورزه‬кит. зироаткунанда, дењќон, кишоварз, барзгар; гови варза барзагов, ки онро дар гузашта варзагов њам мегуфтанд. ВАРЗГАР ‫ ورزﮔﺮ‬кит. барзгар. ВАРЗИДА ‫ ورزﻳﺪه‬1. сифати феълї ва феъли њоли замони гузашта аз варзидан. 2. машќдида, ботаљриба, моњиршуда (дар коре, санъате ва ѓ.). ВАРЗИДАН ‫ ورزﻳﺪن‬1. машѓул шудан, кореро паёпай кардан; варзиш кардан. 2. њамчун феъли ёридињанда дар феълњои таркибии номї ба маънои кардан, намудан меояд: ширкат варзидан; дўстї варзидан; ишќ варзидан ишќбозї кардан. ВАРЗИШ ‫ ورزش‬1. маљмўи машѓулият ва машќњои љисмонї барои тарбияи бадан; бозињои варзишї, ки кас бо маќсади мустањкам кардани саломатї ва инкишофи бадан машѓул мешавад; гимнастика; атлетика; варзиш кардан бо тарбияи бадан машѓул шудан; машќњои гимнастикї кардан. 2. машѓулият; машќ, тамрин: риёзиёт варзиши фикр аст. ВАРЗИШГАР ‫ ورزشﮔﺮ‬он ки бо бозию машќњои варзишї машѓул аст.

ВАРЃ ‫ ورغ‬банди об, ки дар пеши љўй ва дарё аз чўбу хас ё хоку санг сохта мешавад, дарѓот, банд, садд.

ВАРЗИШГОЊ ‫ ورزشﮔﺎه‬љои варзиш, толор ва биноњои дигар барои машќњои варзишї, майдони варзиш; љое, ки дар он мусобиќањои варзишї барпо мешавад.

ВАРЃБАНД ‫ ورغﺑﻨﺪ‬ниг. варѓ.

ВАРЗИШДАРМОНЇ

ВАРД ‫ ورد‬кит. гули садбарг, гули сурх, гул.

мон ва табобати баъзе дардњо (мас., дарди бандњои бадан ба воситаи варзиш).

ВАРДАНА ‫ وردﻧﻪ‬навард, милаи мудаввари гирд, ки ду сари он барои бо даст гирифтан бориктар тарошида шуда, барои пањн, њамвор ва тунук кардани хамир ва ѓ. ба кор меравад. ВАРДАРИДА ‫ وردرﻳﺪه‬дарида.

ВАРЗИШЇ

‫ورزﺷﻲ‬

‫ورزشدرﻣﺎﻧﻲ‬

тиб. дар-

мансуб ба варзиш: ли-

босњои варзишї. ВАРЗИШНАВИС

‫ورزشﻧﻮﻳﺲ‬

нависандаи ха-

ВАР

– 266 –

бару гузоришњои варзишї дар рўзномаву маљаллањо ва радиову телевизион.

ВАРПАРИДАН ‫ ورﭘﺮﻳﺪن‬маљ. ба таври ногањонї мурдан, ногањон гузаштан.

ВАРЗИШХОНА ‫ ورزشﺧﺎﻧﻪ‬мањал ва љои варзиш; љои машќ.

ВАРРАСИДА ‫ وررﺳﻴﺪن‬баррасидан, баррасї кардан, пурсидан.

ВАРЗЇ ‫ ورزي‬књн. кишоварз.

ВАРРАФОН ‫ وررﻓﺎن‬кит. он ки авфи гуноњи ягон гунањгорро аз касе илтимос мекунад, шафеъ, шафоаткунанда.

ВАРЗО ‫ ورزا‬књн. гови нар, ки бо он заминро шудгор мекунанд, барзагов. ВАРИАНТ лот. ‫ ورﻳﺌﻨﺖ‬1. навъ ё намуди дигари чизе, гуна, ќарина. 2. нусхањои аз њамдигар фарќдори як асар, тањрири дигари як асар, ду намуди як лоиња; тафовути ду ё чанд тањриру навишта.

ВАРРАФТАН ‫ وررﻓﺘﻦ‬рафтан; пардохтан ва машѓул шудан ба чизе; саргарми чизе шудан.

ВАРИАНТНОКЇ ‫ ورﻳﺌﻨﺖﻧﺎﻛﻲ‬дорои вариант будан; чанд нусхаи аз њамдигар фарќноки асаре, гунанокї.

ВАРРОЌ а. ‫اق‬‫ ور‬1. кит. он ки пеш аз пайдоиши саноати чопгарї китобњоро нусхабардорї ва сањифабандї карда мефурўхт ва бо супоришу фармоиш ин корро анљом медод. 2. кит. хатнавис; китобнавис, китобаткунанда.

ВАРИД а. ‫ ورﻳﺪ‬1. раг. 2. раги гардан.

ВАРСОЌИГЎЇ ‫ ورﺳﺎﻗﻲﮔﻮﻳﻲ‬гуфт. њарзагўї, гуфтани гапи бемаънї ва бемаврид.

ВАРКОК ‫ ورﻛﺎك‬књн. парандаи мурдорхоре аз ќабили каргас. ВАРЌО а. ‫ ورﻗﺎ‬кабўтари хокистарранг, фохта ВАРЌОНЇ ‫ ورﻗﺎﻧﻲ‬лањљ. тарзи љўякашии киштњои палакї, ки ба замини тухмкошташуда љўя накашида, як дафъа об мемонанд ва баъд аз хишова ва таноб партофтани палаки харбузаву тарбуз ва ѓ. дар он љўя мекашанд. ВАРНА ‫ ورﻧﻪ‬шакли кўтоњшудаи вагарна. ВАРО ‫ ورا‬шакли кўтоњшудаи вайро. ВАРО(Ъ) а. (‫ ورا)ء‬кит. пас, аќиб, он сў; аз варои… а) ѓайр аз…; б) болотар аз, бартар аз, бештар аз; в) дар ѓайби; аз варои аз он сўи. ВАРОВАРДАН ‫ وراوردن‬баровардан, кандан. ВАРОМ ‫ ورام‬њар чизи сабук ва камвазн. ВАРОМАДАН ‫ وراﻣﺪن‬1. канда шудан, баромадан, аз љо даромадан. 2. омода шудани чизе барои ягон коре, варомадани хамир омода шудани хамир барои пухтан. ВАРОСАТ а. ‫ وراﺛﺖ‬ворисї, меросхўрї, меросбарї, меросгирї; ба варосат аз рўи ворисї, ба њукми ворисї. ВАРОСУДАН ‫ وراﺳﻮدن‬осудан.

ВАРСОЌИХОНЇ ‫ ورﺳﺎﻗﻲﺧﻮاﻧﻲ‬сергапї, бењудагўї, сафсатагўї, лофзанї. ВАРСОЌЇ ‫ ورﺳﺎﻗﻲ‬суханњои бењудаю бемаврид, сафсата, лофу газоф; варсоќї хондан (гуфтан) сафсата гуфтан, сергапї кардан, пургўї кардан. ВАРТА а. ‫ ورﻃﻪ‬1. љои пурхатар, мањалли њалокатовар (аз ќабили љарї, партгоњ). 2. маљ. гирдоб, љои хатарноки оби дарё, бањр ва ѓ.; ба тариќи истиора: вартаи њалокат, вартаи фалокат; вартаи њаёт гирдоби зиндагонї. ВАРТИШ ‫ ورﺗﺶ‬ниг. бедона. ВАРТИШБОЗ ‫ ورﺗﺶﺑﺎز‬бедонабоз. ВАРТИШБОЗЇ ‫ ورﺗﺶﺑﺎزي‬бедонабозї. ВАРТОВИСТАН ‫ ورﺗﺎوﺳﺘﻦ‬књн. тоб доштан, тобовар будан, тоб овардан, тањаммул кардан. ВАРТОЉ

‫ورﺗﺎج‬

ВАРХЕЗИДАН шудан.

кит. офтобпараст (растанї).

‫ورﺧﻴﺰﻳﺪن‬

бархостан, баланд

ВАРЧИДАН ‫ ورﭼﻴﺪن‬барчидан, љамъ кардан. ВАРЉ ‫ ورج‬арз, арзиш, ќадр, мартаба. ВАРЉМАНД ‫ ورجﻣﻨﺪ‬арљманд, дорои ќадру мартаба, бообрў, боэњтиром.

ВАС

– 267 – ВАРШИКАСТ ‫ ورﺷﻜﺴﺖ‬кит. шикаст, шикастхўрї (дар тиљорат); муфлисї, хонасалот шудан бо сабаби зиёд будани ќарз (нисбат ба дорої).

ВАСВАСАГАР ‫ وﺳﻮﺳﻪﮔﺮ‬ниг. васвасаангез.

ВАРШИКАСТА ‫ ورﺷﻜﺴﺘﻪ‬дучори варшикастшудагї, шикастхўрда, муфлисшуда.

ВАСВАСАКОР ‫وﺳﻮﺳﻪﻛﺎر‬ меандозад, васвасабоз.

ВАРШИКАСТАГЇ ‫ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‬вазъияти варшикастхўрда, ки аз додани ќарз ољиз аст.

ВАСВАСАМАНД ‫ وﺳﻮﺳﻪﻣﻨﺪ‬дорои васваса, дорои хаёлњои мубњам.

ВАРШИКАСТАН ‫ ورﺷﻜﺴﺘﻦ‬1. дучори шикаст шудан, шикаст хўрдан. 2. маљ. муфлис шудан, хонахароб гаштан, хонасалот шудан. ВАРШУДАН ‫ ورﺷﺪن‬боло рафтан, барафрўхта шудан, фурўзон шудан. ВАСАН I а. ‫ وﺛﻦ‬кит. бут, санам. ВАСАН II а. ѓанаб.

‫وﺳﻦ‬

кит. хоби сабук, пинак,

ВАСАРЃА ‫ وﺳﺮﻏﻪ‬навъи ангури хуштаъми донањояш лўнда. ВАСАТ а. ‫ وﺳﻂ‬миёна; мобайн, миёнаљо: дар васати бањр, васати сањна. ВАСАТЇ ‫وﺳﻄﻲ‬ мобайнї.

кит.,

мансуб

ба

васат;

ВАСАТУССАМОЪ а. ‫ وﺳﻂاﻟﺴﻤﺎع‬нуљ. миёнаи осмон, баландтарин нуќтае дар осмон, ки Офтоб дар ваќти њаракати худ дар нисфи рўз ба он мерасад. ВАСАХ а. рояд.

‫ وﺳﺦ‬кит. чирк, рим, ки аз реш ба-

ВАСВАСА а. ‫ وﺳﻮﺳﻪ‬1. фикру хаёле, ки ба роњи бад мебарад, андешае, ки ба бадї мебарад, нияту андешаи бад. 2. иѓво, фитна, шўрангезї, ташвиќ ба ягон кори бад, тањрикоти бад. 3. шакку шубња; гумони бад; васваса кардан (намудан) ба кори бад тањрик кардан, ба роњи бад андохтан; шўрондан; баддил кардан касеро; ба (дар) васваса афтодан а) ѓалаба кардани андешањои бад; ба фикру хаёлњои бад афтодан; б) воњима зер кардан; ба васваса андохтан тарзи бавоситаи ба (дар) васваса афтодан; васвасаи шайтонї талќини фикру андешањои фитнаангез; андешаи бад, бадгумонї. ВАСВАСААНГЕЗ ‫ وﺳﻮﺳﻪاﻧﮕﻴﺰ‬ба васваса андозанда, ба фикри бад баранда: фикри

васвасаангез. ВАСВАСАБОЗ ‫ وﺳﻮﺳﻪﺑﺎز‬ниг. васвасакор. он

ки

васваса

ВАСВОС а. ‫ وﺳﻮاس‬1. њолати каси ба васваса гирифтор, хаёлотї (одатан њамчун бемории рўњї). 2. бадгумонї; вањму њарос. ВАСВОСЇ а. ‫ وﺳﻮاﺳﻲ‬марбут ба васвос; мубтало ба васвос, дудила; гирифтори бемории васвос (вањмакї, бадгумонї ва нобоварї), хаёлотї: васвосї шудан. ВАСВОСОМЕЗ ‫ وﺳﻮاسآﻣﻴﺰ‬њамроњ ба васвос, дорои васвос. ВАСЕЇ ‫ وﺳﻴﻌﻲ‬1. вусъат, фарохї, пањноварї. 2. бар, муќоб. ќад (ё дарозї); ба васеї ба бар. ВАСЕЪ а. ‫ وﺳﻴﻊ‬1. кушод, фарох, пањновар; муќоб. танг; пањн; сербар; васеъ-васеъ фарох–фарох, кушод-кушод; биёбони васеъ дашти пањновар; остини васеъ остини фароху кушод; пешонаи васеъ пешонаи фарох, пешонаи калон; роњи васеъ роњи калон, роњи сербар; њавлии васеъ њавлии кушод, њавлии калон; љомаи васеъ љомаи бараш аз андоза калон. 2. фарогирандаи бисёр љињатњои соњае; дониши васеъ дониши зиёд, маълумоти њаматарафа; маљлиси васеи раёсат маљлисе, ки ба он ѓайр аз аъзои раёсат касони дигари ба масъала дахлдор низ даъват мешаванд; оммаи васеи мењнаткашон њамаи табаќањои ањли мењнат, кулли мењнаткашон; табаќањои васеи ањолї њамаи ањолї, умуми ањолї; ќарори васеъ (ќабул кардан) ќарори њамаи масъалањоро фарогиранда ва муфассал (ќабул кардан); васеъ кардан а) сербар кардан; калон кардан (роњеро, љоеро); б) зиёд кардан; дар њаљм, масоњат ё миќдор афзудан (мас., кореро майдони киштро); васеъ шудан (гардидан) а) тарзи бевоситаи васеъ кардан; б) вусъат (инкишоф) ёфтан; љањонбинї васеъ шудан//доираи назар васеъ шудан зиёд, амиќ ва њаматарафа гаштани тасаввурот,

ВАС

– 268 –

дониш ва шавќу мароќи касе; ◊ дилро васеъ кардан парво накардан, ѓам нахўрдан.

ВАСИЯТКУНАНДА ‫ وﺻﻴﺖﻛﻨﻨﺪه‬он ки васият медињад; насињаткунанда.

ВАСЕЪПЕШОНЇ ‫ وﺳﻴﻊﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬1. он ки пешониаш фарох аст. 2. маљ. серризќ.

ВАСИЯТНОМА ‫ وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ‬вараќае, ки васияти касе њамчун њуљљат дар он навишта шудааст.

ВАСЕЪЉЎЯК ‫ وﺳﻴﻊﺟﻮﻳﻚ‬кишов. дорои љўякњои васеъ (оид ба кишт). ВАСЕЪШАВЇ ‫ وﺳﻴﻊﺷﻮي‬исми амал аз васеъ шудан; вусъат пайдо кардан; васеъшавии истењсолот; васеъшавї аз гармї физ. таѓйир ёфтан, яъне бузург шудани њаљми љисм дар натиљаи гарм кардан. ВАСИГЇ ‫ وﺻﻴﮕﻲ‬1. васї будан; амали васї, васоят. 2. маљ. парасторї. ВАСИЌ а. ‫ وﺛﻴﻖ‬кит. устувор, мањкам. ВАСИЌА а. ‫ وﺛﻴﻘﻪ‬1. кит. ањду паймони устувор; ањднома. 2. таър. њуљљате, ки дар он њуќуќи моликияти касе ба чизе (хусусан молу мулки ѓайриманќул) ќайд шудааст: васиќаи замин, васиќаи њавлї; васиќа кардан. ВАСИЛА а. ‫ وﺳﻴﻠﻪ‬1. воситаи ба даст овардани чизе, воситаи иљрои коре, роњи расидан ба маќсаде, восита: василаи рўзгузаронї, ба василаи…; ба ин васила ба ин восита, ба ин роњ. 2. сабаб, бањона: ба њар васила ба њар роњ. ВАСИЛАСОЗ ‫ وﺳﻴﻠﻪﺳﺎز‬1. фароњамоварандаи имконот ва шароити лозим барои расидан ба њадафе ё барои њалли мушкилот; чорасоз. 2. бањонаљўй, бањонаталаб. ВАСИЛАСОЗЇ талабї.

‫ وﺳﻴﻠﻪﺳﺎزي‬бањонаљўї, бањона-

ВАСЇ а. ‫ وﺻﻲ‬њуќ. он ки ба ў коре васият карда шудааст, саробони фарзандони ноболиѓ (то расидан ба балоѓат) ва молу мулки шахсе аз рўи васият, иљрокунандаи васият. ВАСКОРА ‫ وﺳﻜﺎره‬кит. деги калон. ВАСЛ а. ‫ وﺻﻞ‬1. пайваст, пайванд, часпондан ё часпидани чизе бо чизе. 2. ба њам расидан, ба дидори њамдигар расидани ошиќу маъшуќ, висол: шаби васл, айёми васл; васл кардан а) пайванд кардани чизе ба чизе, часпондан, бастан; б) тех. насб кардан, мањкам карда шинондан, ба љое гузоштани ягон дастгоњ; васл шудан пайванд (пайваст) шудан; якљоя шудан. ВАСЛА I а. ‫ وﺻﻠﻪ‬кит. порчаи матоъ ва чарме, ки ба љои дарида ё кандашудаи либос, пойафзол медўзанд ё мечаспонанд, ямоќ, пина, дарбењ. ВАСЛА II а. ‫ وﺻﻠﻪ‬збш. аломате дар имлои арабї ба шакли ‫ﭐ‬, ки дар болои њарфи алиф гузошта шавад, ба якљоя хондани ду калима ишора мекунад. ВАСЛАДОР ‫ وﺻﻠﻪدار‬дарбењдор, поргидор. ВАСЛАК ‫ وﺻﻠﻚ‬нав. воситаи пайваст ё ќатъ кардани љараёни барќи таљњизоти барќї (асбобњои рўшної, бухорї, дарзмол, радиову телевизор ва ѓ.).

ВАСИЛАЉЎЇ ‫ وﺳﻴﻠﻪﺟﻮﻳﻲ‬ниг. василасозї.

ВАСЛГАР ‫ وﺻﻞﮔﺮ‬васлкунанда, пайвандгар.

ВАСИЛАЉЎЙ ‫ وﺳﻴﻠﻪﺟﻮي‬ниг. василасоз.

ВАСЛГАРЇ ‫ وﺻﻞﮔﺮي‬пайваст кардан, васл кардан; амали васлгар.

ВАСИМ а. ‫ وﺳﻴﻢ‬кит. зебо, хубрўй, дорои нишони зебої. ВАСИЯТ а. ‫ وﺻﻴﺖ‬супориши пеш аз марг ё ба сафарравандаи шахс ба бозмондагони худ, орзую хоњиш ё насињате, ки шахс ќабл аз мурдан изњор мекунад: васият кардан (намудан), васияти касеро иљро кардан. ВАСИЯТГАР ‫ وﺻﻴﺖﮔﺮ‬меросдињанда, супоришдињанда; насињатгар.

ВАСЛЇ ‫ وﺻﻠﻲ‬мансуб ба васл; васлшуда, пайвандї. ВАСЛКУНАНДА ‫ وﺻﻞﻛﻨﻨﺪه‬ниг. васлгар. ВАСЛХОЊ ‫ وﺻﻞﺧﻮاه‬ниг. васлљўй. ВАСЛЉЎ ‫ وﺻﻞﺟﻮ‬талабгори висол, љўяндаи дидори ёр, љўёи висол. ВАСЛШАВАНДА ‫ وﺻﻞﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз васл шудан; пайванд-

ВАТ

– 269 – шаванда, бањамрасанда, часпанда. ВАСЛШУДА ‫ وﺻﻞﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз васл шудан; ба њам пайваста, ба њам пайванд. ВАСМА а. ‫ وﺳﻤﻪ‬гиёњест, ки занону духтарон баргњои онро фишурда, оби сабзи нилгунашро ба абрўвони худ мемоланд; ўсма, вусма. ВАСМАТ а. ‫ وﺻﻤﺖ‬кит. 1. айб, нуќсон. 2. доѓи нанг, шармандагї. ВАСНЇ ‫ وﺳﻨﻲ‬ду зани як шавњар нисбат ба њамдигар; палонљ, кундош, бохчун. ВАСНОД ‫ وﺳﻨﺎد‬кит. бисёр, хеле, хеле зиёд. ВАСОВИС а. ‫ وﺳﺎوس‬љ. васваса. ВАСОЁ а. ‫ وﺻﺎﻳﺎ‬љ. васият. ВАСОЁНОМА насињатнома.

‫وﺻﺎﻳﺎﻧﺎﻣﻪ‬

кит. андарзнома,

ВАСОИЌ а. ‫ وﺛﺎﺋﻖ‬љ. васиќа. ВАСОИЛ а. ‫ وﺳﺎﺋﻞ‬љ. васила; васоили зиндагї воситањои рўзгузаронї; васоили њамлу наќл воситањои наќлиёт, воситањои боркашонї ва мусофиркашї. ВАСОИТ а. ‫ وﺳﺎﺋﻂ‬љ. восита. ВАСОЌАТ а. ‫ وﺛﺎﻗﺖ‬устуворї, пойдорї. ВАСОТАТ а. ‫ وﺳﺎﻃﺖ‬восита шудан, миёнаравї, миёнљигарї. ВАСОЯТ а. ‫ وﺻﺎﻳﺖ‬1. васият, супориши васї. 2. васигї; вазифа ва кори васї; ба васояти худ гирифтан парасторї ва назорати касеро (бачаи ноболиѓ, бемори рўњї ва ѓ.) ба ўњдаи худ гирифтан. ВАСОЯТАН а. ً‫ وﺻﺎﻳﺘﺎ‬кит. њамчун васї, ба сифати иљрокунандаи васияти касе. ВАССА ‫ﻪ‬‫ وﺳ‬чўбњои борику кўтоње, ки байни болорњои саќфи хона кўндаланг чида мешаванд; ◊ васса шумурдан а) хомўш истодан; б) бекор будан, бо коре машѓул набудан. ВАССАБЎРЁ ‫ﻪﺑﻮرﻳﺎ‬‫ وﺳ‬саќфе, ки ба љои васса ходачањои роѓ-роѓ гузошта, бо бўрё ё ќамиш мепўшонанд.

ВАССАЛ фр. ‫ﻞ‬‫ وﺳ‬1. таър. феодали асрњои миёнаи Аврупои Ѓарбї, ки ба заминдори аз худ калонтар тобеъ буд ва ба ў бољу хирољ медод. 2. шахс ё давлате, ки ба шахс ё давлати дигар тобеъ аст, зердаст, мутеъ. ВАССАЛОМ а. ‫ﻼم‬‫ واﻟﺴ‬њамин асту бас, тамом, тамом шуд, гап њамин (дар мавриди ба охир расидани кор ё хоњише, мањдуд гардондани талабе гуфта мешавад): нома тамом (кор тамом) вассалом. ВАССАЉУФТ ‫ﻪﺟﻔﺖ‬‫ وﺳ‬саќфе, ки аз болои болорњояш зич васса чида шудааст. ВАССОФ а. ‫ﺎف‬‫ وﺻ‬васфкунанда, васфї, таърифу тавсифгар, тасвиркунанда; вассофи гул киноя аз булбул. ВАССОФЇ гўї.

‫ﺎﻓﻲ‬‫وﺻ‬

васфгарї, санохонї, мадњ-

ВАСТЇ ‫ وﺳﺘﻲ‬кит. шарњ, тафсир (аз номи Авасто). ВАСФ а. ‫ وﺻﻒ‬1. баёни чигунагии чизе, тасвири њол, сифату шарњи њоли касе. 2. таъриф, тавсиф; мадњ; дар (бар) васфи… // ба васфи… а) дар баёни…, дар зикри…, дар хусуси…, бахшида ба… б) дар таърифи…, бахшида ба тавсифи…, дар мадњи…; васф кардан (намудан) а) тасвир кардан; б) таърифу тавсиф кардан, хислатњои хуби касе ё чизеро баён кардан (мас., дар шеър). 3. хосият, сифат, хислат. ВАСФИЯ а. ‫ وﺻﻔﻴﻪ‬адш. шеъри дар васфу мадњи касе гуфташуда. ВАТАН а. ‫ وﻃﻦ‬1. љои таваллуд ва нашъунамо (мас., дења, шањр, мамлакат), зодгоњ, мењан; љои баромаду пайдоиши чизе. 2. љои истиќомат, манзил, макон, маскан; ватан кардан љои истиќомат ихтиёр кардан, манзил гирифтан. 3. диёр, сарзамин, кишвар, мамлакат; дар роњи ватан // барои ватан дар њифзи диёру кишвари худ; љалои ватан кардан маљбуран ё аз рўи ноилољї тарки диёр кардан. ВАТАНБЕЗОР ‫ وﻃﻦﺑﻴﺰار‬он ки аз шароити ватан норозї шуда, илољи аз он дур шуданро мекунад; он ки ба ватан муњаббат надорад. ВАТАНГАДО ‫ وﻃﻦﮔﺪا‬он ки дар орзуи ватан

ВАТ

– 270 –

дар ѓарибї умр ба сар мебарад; овора, ѓариб.

об.

ВАТАНГУРЕЗ ‫ وﻃﻦﮔﺮﻳﺰ‬гурезанда аз ватан; тарки ватанкарда.

ВАТИРА а. риќа.

ВАТАНДОР ‫ وﻃﻦدار‬соњиби ватан, соњиби макону љой.

ВАТО а. ‫ وﻃﺎ‬кит. густурданї фарш, палос; вато кардан густурдан, пањн кардан, андохтан.

ВАТАНДЎСТ ‫ وﻃﻦدوﺳﺖ‬дўстдорандаи зодгоњи худ; содиќ ба халќу ватани худ, ба халќу ватани худ мењру муњаббат дошта, мењанпараст, ватанпараст, ватанпарвар. ВАТАНДЎСТЇ ‫ وﻃﻦدوﺳﺘﻲ‬мењру муњаббат ба ватан, дилбастагї ба ватан, њубби ватан, мењандўстї. ВАТАНДЎСТОНА ‫ وﻃﻦدوﺳﺘﺎﻧﻪ‬аз рўи дўст доштани ватани худ, мењанпарастона. ВАТАНЇ ‫ وﻃﻨﻲ‬мансуб ба ватан; дар диёри худ сохташуда; дар мамлакати худ ба вуљуд омада, худї, мењанї: мањсулоти ватанї, љанги ватанї љанг бо истилогарони аљнабї барои озодї ва истиќлолияти ватан.

‫ وﻃﻦﭘﺮﺳﺖ‬ниг. ватандўст. ВАТАНПАРАСТЇ ‫ وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. ватандўстї. ВАТАНПАРАСТОНА ‫ وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬ниг. ватан

ВАТАНПАРАСТ

дўстона. ВАТАНПАРВАР ‫ وﻃﻦﭘﺮور‬ниг. ватандўст. ВАТАНПАРВАРЇ ‫ وﻃﻦﭘﺮوري‬ниг. ватандўстї. ВАТАНФУРЎШ ‫ وﻃﻦﻓﺮوش‬хоини ватан, хиёнаткори халќу ватан. ВАТАНФУРЎШЇ ‫ وﻃﻦﻓﺮوﺷﻲ‬хиёнат ба ватан, хоинї ба халќу ватан.

‫ وﻃﻦﺧﻮاه‬ниг. ватандўст. ВАТАНХОЊЇ ‫ وﻃﻦﺧﻮاﻫﻲ‬ниг. ватандўстї. ВАТАР а. ‫ وﺗﺮ‬кит. 1. риёз. хати рост, ки ВАТАНХОЊ

ду нуќтаи ягон хати каљро ба њам пайваст мекунад, хорда; ватари зовия риёз. хати рости секунља, ки дар муќобили кунљи рост воќеъ аст, гипотенуза. 2. тори асбоби мусиќї. 3. зењи камон, ресмони камон.

ВАТВОТ а. ‫ وﻃﻮاط‬1. кит. кўршапарак, хаффош. 2. маљ. заифљусса, хурд ва лоѓар. ВАТЕРПОЛО англ.

‫ وﺗﻴﺮﭘﺎﻻ‬варз. тўббозии рўи

‫وﺗﻴﺮه‬

кит. роњу равиш, тарз, та-

ВАТТ англ. ‫ وت‬физ. воњиди ченаки иќтидори љараёни барќ. ВАТТ-СОАТ ‫ وتّﺳﺎﻋﺖ‬физ. воњиди ќиёсии ченаки ќувваи барќ, ки ба кори дар як соат бо иќтидори як ватт иљрошаванда баробар аст. ВАФД а. ‫ وﻓﺪ‬кит. 1. расулї, рисолат, пайѓом бурдан назди касе. 2. њайати сафорат, њайати элчиён, вакилон, намояндагон, фиристодагон. ВАФЇ а. ‫ وﻓﻲ‬ниг. вафодор. ВАФЛЇ олм. ‫ وﻓﻠﻲ‬гуфт. навъи нони ќандии тунук, ки дар рўяш наќшњои чорхона дорад. ВАФО а. ‫ وﻓﺎ‬ба љо овардани ќавлу ваъда; пойдорї дар ањду паймон, садоќат дар дўстию муњаббат, сидќ: мењру вафо, сидќу вафо; вафо доштан садоќат доштан; содиќ будан, дар ањди худ устувор будан; вафо кардан (намудан) ба ањд (паймон, ваъда ва ќавли худ) устувор истодан, садоќат нишон додан, иљро кардани ањду паймон ва ќавлу ваъдаи худ; ◊ агар умр вафо кунад… агар умр боќї бошад…, агар зинда бошем… ВАФОАНДЕШ парварда.

‫وﻓﺎاﻧﺪﻳﺶ‬

вафопарвард, вафо-

ВАФОГАР ‫ وﻓﺎﮔﺮ‬ниг. вафодор. ВАФОДОР ‫ وﻓﺎدار‬1. устувор дар дўстию муњаббат, бовафо, содиќ: дўсти вафодор, ёри вафодор. 2. њаќшинос, ќадршинос, сипосгузор: фарзанди вафодор, шогирди вафодор. ВАФОДОРЇ ‫ وﻓﺎداري‬1. содиќ ва устувор будан дар муњаббат ва дўстї, бовафої, садоќат. 2. њаќшиносї, ќадршиносї, сипосгузорї: вафодорї кардан, вафодорї нишон додан.

– 271 – ВАФОКЕШ ‫ وﻓﺎﻛﻴﺶ‬кит. он ки сидќу вафоро оини худ кардааст, вафодор. ВАФОНОМА дорї.

‫وﻓﺎﻧﺎﻣﻪ‬

ањдномаи дўстиву вафо-

ВАФОПАРВАРДА ‫ وﻓﺎﭘﺮورده‬кит. вафодор, бовафо, садоќатманд. ВАФОПЕША ‫ وﻓﺎﭘﻴﺸﻪ‬вафодор, бовафо, содиќ. ВАФОТ а. ‫ وﻓﺎت‬марг, фавт: рўзи вафот, соли вафот, баъд аз вафоти…; вафот ёфтан (кардан) мурдан, фавтидан. ВАФОЉЎЙ вафо.

‫وﻓﺎﺟﻮي‬

љўяндаи вафо, толиби

ВАХИМ а. ‫ وﺧﻴﻢ‬кит. ногувор; носозгор; душвор, сахт; хатарнок, бад: оќибати вахим доштан. ВАХОМАТ а. ‫ وﺧﺎﻣﺖ‬кит. носозгорї; душворї, сахтї; хавфнокї, хатарнокї. ВАХОМАТОМЕЗ омехта ба хатар.

‫وﺧﺎﻣﺖآﻣﻴﺰ‬

хатарнок,

ВАХОНЇ ‫ وﺧﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба Вахон; забони вахонї. 2. зода ва сокини Вахон.

ВАЊ сари ресмон банд карда, дар ваќти бастани бор сари дигари ресмонро аз он њалќа гузаронда борро мањкам баста устувор мекунанд.

ВАЊБ//ВАЊАБ а. бахшиш, ато.

‫ وﻫﺐ‬бахшидан, ато кардан;

ВАЊБЇ ‫ وﻫﺒﻲ‬мансуб ба вањб. ВАЊДАТ а. ‫ وﺣﺪت‬1. ягонагї; сарљамъї, муттањидї; вањдати маънавї ягонагї аз љињати фикру аќида, як будани мафкура. 2. д. эътиќод ба ягонагии Худо. ВАЊДАТИСТОН макони вањдат.

‫وﺣﺪﺗﺴﺘﺎن‬

ВАЊДАТСАРО

ВАЊДОНИЯТ яктоии Худо.

ВАЊДОНЇ ‫ وﺣﺪاﻧﻲ‬кит. ягона, якто. ВАЊИД а. ‫ وﺣﻴﺪ‬якка, танњо; ягона, якто. ВАЊИДАН а. ً‫ وﺣﻴﺪا‬кит. ба танњої; фарданвањидан яккаву танњо, бе њамроњ.

ВАХШИЉ ‫ وﺧﺸﻴﺞ‬бот. гиёњи буттагии худрў, ки баргу гулњои он хушбўй аст ва њамчун доруворї истифода мешавад.

ВАЊЛ а. ‫ وﻫﻞ‬ниг. вањал.

ВАЊАБ а. ‫ وﻫﺐ‬ниг. вањб.

‫ وﺣﻖ‬ниг. вањќ. ВАЊАЛ а. ‫ وﻫﻞ‬кит. лой, гил; лойдон; ботлоќ. ВАЊАНГ ‫ وﻫﻨﮓ‬кит. њалќаи чўбин, ки бар ВАЊАЌ а.

ва

‫ وﺣﺪتﺳﺮا‬ниг. вањдатобод. а. ‫ وﺣﺪاﻧﻴﺖ‬д., фалс. ягонагї,

ВАЊЙ а. ‫ وﺣﻲ‬д. паёми пайѓамбар; нидои илоњї.

ВАЊ ‫ وه‬1. нидои тааљљуб ва тањсин аљаб!, аљабо!, чї хуш!; вањ-вањ нидое, ки тааљљуби зиёд ва аз чизе ба ваљд омаданро ифода мекунад. 2. нидо бонге, ки барои нохост тарсондани касе ба тариќи шўхї мебароранд.

љой

ВАЊДАТОБОД ‫ وﺣﺪتآﺑﺎد‬1. кит. дунё, олам. 2. маљ.љой ва макони вањдат.

ВАХШ ‫ وﺧﺶ‬1. кит. ибтидо, оѓоз. 2. номи илоњаи обу обёрист дар тасаввури бохтариёни ќадим. 3. номи водиест дар ќисми љанубу ѓарбии Тољикистони њозира, ки дар љараёни дарёи Вахш (яке аз шохобњои Амударё) воќеъ гардидааст.

ВАХШУР ‫ وﺧﺸﻮر‬кит. пайѓамбар, расул.

кит.

ВАЊИШ а. ‫ وﺣﺶ‬кит. бад, зишт, хунук. Худованд

ба

ВАЊЌ//ВАЊАЌ а. ‫ وﻫﻖ‬кит. каманд, таноб, гарданбанди њайвонот. ВАЊЛА а. ‫ وﻫﻠﻪ‬кит. 1. фурсати як мижазанї, лањза, дам, он. 2. навбат, карат; дар вањлаи аввал дар навбати аввал. ВАЊЛАТАН а. якбора.

ً‫وﻫﻠﺘﺎ‬

кит. дафъатан, даррав,

ВАЊМ а. ‫ وﻫﻢ‬1. тарс, бим, хавф, њарос (бештар беасос); вањму њарос, тарсу вањм; вањми љон тарси љон, њавли љон; вањм кардан тарсидан, њаросидан. 2. кит. хаёл, тасаввур, гумон; вањми беасл хаёли хом, гумони беасос; вањм гирифтан воњима пахш кардан; вањм зер кардан ба воњима афтодан, њисси тарсу бим фаро гирифтан касеро (мас., аз танњої, торикї).

ВАЊ

– 272 –

ВАЊМАК//ВАЊМАКЇ ‫وﻫﻤﻜﻲ‬//‫ وﻫﻤﻚ‬гуфт. тарсу, тарсончак, касе, ки ба осонї ва беасос ба тарсу њарос меафтад.

ВАЊШАТЗАДА ‫ وﺣﺸﺖزده‬1. ба воњима афтода, ба дањшат афтода. 2. раманда, одамгурез, вањшї.

ВАЊМАНГЕЗ ‫وﻫﻢاﻧﮕﻴﺰ‬ дањшатнок, бадвоњима.

ВАЊШАТЗАДАГЇ ‫ وﺣﺸﺖزدﮔﻲ‬ба афтодагї, дањшатзадагї, њаросонї.

воњиманок,

ВАЊМГИРИФТА ‫ وﻫﻢﮔﺮﻓﺘﻪ‬ниг. вањшатзада. ВАЊМИДАН ‫ وﻫﻤﻴﺪن‬тарсидан, њаросидан, ба вањм афтодан. ВАЊМЇ ‫ وﻫﻤﻲ‬ниг. вањмак. ВАЊМНОК ‫ وﻫﻢﻧﺎك‬хавфнок, дањшатнок, бадвоњима. ВАЊЊОБ а. саховат.

‫ﺎب‬‫وﻫ‬

кит. бисёр бахшанда, бо-

ВАЊЊОБИЯ а. ‫ﺎﺑﻴﻪ‬‫ وﻫ‬д., љараёни динию сиёсии равияи суннии ислом, ки бозгашт ба исломи асили муњаммадї, тавњид ва тарки авлиёпарастиро тарѓиб намуда, иљрои баъзе фаризањои дини исломро њатмї њисоб намекунад (асосгузораш Муњаммад ибни Абдулвањњоб (а. 18) мебошад). ВАЊЊОБЇ ‫ﺎﺑﻲ‬‫ وﻫ‬пайрави љараёни вањњобия. ВАЊЊОЉ а. ‫ﺎج‬‫ وﻫ‬кит. бисёр дурахшон, дурахшон, тобон, фурўзон: чароѓи вањњољ, шамъи вањњољ. ВАЊШ а. ‫ وﺣﺶ‬кит. 1. вањшї, ёбої, даштї. 2. исми љомеъ њайвоноти вањшї; вањшу тайр њайвоноту парандагони вањшї. ВАЊШАТ а. ‫ وﺣﺸﺖ‬1. рамандагї, рамидан, худро ба канор кашидан. 2. тарс, бим, хавф, воњима, дањшат. 3. вањшигї, вањшоният, дарандагї. 4. маљ. бедодгарї, љабру зулми беандоза; дар вањшат//ба вањшат њаросон, ба воњима афтода; вањшат кардан сахт тарсидан, ба дањшат омадан; ба вањшат андохтан сахт тарсондан; ба вањшат афтодан сахт тарсидан, ба воњима афтодан. ВАЊШАТАНГЕЗ ‫ وﺣﺸﺖاﻧﮕﻴﺰ‬дањшатовар, вањмангез, бадвоњима: манзараи вањшатангез. ВАЊШАТАФЗО ‫ وﺣﺸﺖاﻓﺰا‬боиси тарсу бими зиёд, афзояндаи тарсу вањм. ВАЊШАТГОЊ ‫ وﺣﺸﺖﮔﺎه‬ниг. вањшаткада.

ВАЊШАТЗО ‫وﺣﺸﺖزا‬ дањшатовар.

њавлангез,

њарос

бимнок,

ВАЊШАТКАДА ‫ وﺣﺸﺖﻛﺪه‬1. љои пурвањшат, вањшатхона. 2. маљ. дунё. ВАЊШАТНОК ‫ وﺣﺸﺖﻧﺎك‬дањшатнок, воњиманок, махуф. ВАЊШАТОБОД ‫ وﺣﺸﺖآﺑﺎد‬маљ. дунё, љањон.

‫وﺣﺸﺖآور‬ ВАЊШАТОВАР харобазори вањшатовар.

вањшатангез:

‫ وﺣﺸﺖﺳﺮا‬ниг. вањшатобод. ВАЊШАТФИЗО(Й) (‫ وﺣﺸﺖﻓﺰا)ي‬ниг. вањшат-

ВАЊШАТСАРО афзо.

ВАЊШИВОР ‫ وﺣﺸﻲوار‬ниг. вањшиёна. ВАЊШИГАРЇ ‫ وﺣﺸﻲﮔﺮي‬ниг. вањшигї. ВАЊШИГЇ ‫ وﺣﺸﻴﮕﻲ‬1. рамандагї; одамгурезї. 2. кирдори ба њайвони вањшї хос, дарандагї, берањмї. ВАЊШИЁНА ‫ وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ‬1. рамида, рам карда; мисли одами ёбої (гурехтан). 2. мисли њайвони вањшї; ба њайвони вањшї хос; дарандавор; берањмона; зулму бедодгарии вањшиёна; муомилаи наъраи вањшиёна, вањшиёна нигоњ кардан. ВАЊШИМИЗОЉ ришт.

‫وﺣﺸﻲﻣﺰاج‬

ниг.

вањшиси-

ВАЊШИСИРИШТ ‫ وﺣﺸﻲﺳﺮﺷﺖ‬вањшитабиат, дарандахў; берањм. ВАЊШИСИФАТ ‫ وﺣﺸﻲﺻﻔﺖ‬1. одамгурез; раманда. 2. вањшимонанд, вањшитабиат. ВАЊШИТАБИАТ ришт.

‫وﺣﺸﻲﻃﺒﻴﻌﺖ‬

ниг. вањшиси-

ВАЊШИТАБЪ ‫ وﺣﺸﻲﻃﺒﻊ‬ниг. вањшитабиат. ВАЊШИЯТ а. ‫ وﺣﺸﻴﺖ‬ниг. вањшоният. ВАЊШЇ ‫ وﺣﺸﻲ‬1. ёбої, даштї; муќоб. хонагї (оид ба њайвонот ва парандагон): мурѓи вањшї, оњуи вањшї, хуки вањшї. 2. дар

ВАШ

– 273 – њолати табиї воќеъгардида; ба одам ром нашуда; саркаш: дарёи вањшї, рўди вањшї. 3. дар њолати љамъияти ибтидої воќеъгардида, ѓайри мутамаддин: ќабилањои вањшї, ќавмњои вањшї. 4. раманда, одамгурез, вањшитабъ. 5. маљ. берањм, золим, бедодгар, барбар. ВАЊШОНИЯТ ‫ وﺣﺸﺎﻧﻴﺖ‬1. вањшигї, дарандагї; берањмї, зулму бедодгарии беандоза; бо камоли вањшоният нињоят берањмона. 2. маљ. љањолат, бехабарї аз маданияти инсонї. ВАЊШОНЇ ‫ وﺣﺸﺎﻧﻲ‬ниг. вањшиёна. ВАЉ бот. ‫ وج‬шамшергиёњ. ВАЉАБ ‫ وﺟﺐ‬1. панљаи даст дар њолати тамом кушода будани ангуштњо. 2. масофае, ки ба панљаи даст дар њолати калон кушода шудани ангуштон баробар аст; об, ки аз сар гузашт, чї як ваљаб, чї сад ваљаб (зарб.) як ваљаб замин андак замин; ваљаб ба ваљаб // ваљаб-ваљаб њељ љоро намонда, аз як сар, тамоман; як ваљаб буд, ки … бисёр хурд буд, ки…, аз хурдиаш… ВАЉАЛ а. ‫ وﺟﻞ‬кит. тарсу бим, њарос, хавф. ВАЉАНОТ а. ‫ وﺟﻨﺎت‬1. љ. ваљна//ваљна(т). 2. маљ. намуди берунї, зоњирї. ВАЉАУЛБАТН а. ‫وﺟﻊاﻟﺒﻄﻦ‬ шикамдард, дарди шикам.

кит.,

тиб.

ВАЉЉАРОС ‫ وﺟﺮّاس‬калимаи таќлиди овоз, ки њолати ларзидани бадани инсонро аз таъсири сухани нињоят нохуш ё дидани ягон чизи дањшатангез ифода мекунад. ВАЉАЪ а. ‫ وﺟﻊ‬кит. дард, ранљ; беморї. ВАЉД а. ‫ وﺟﺪ‬бехудї аз хурсандї, ѓояти шавќу шодї, завќ; бо ваљди тамом бо шавќу завќи бенињоят, бо эњсосоти баланд; ба ваљд омадан худро гум кардан аз ѓояти шавќу завќ, ба њаяљон омадан, рўњбаланд шудан. ВАЉДАФЗО шодиафзо.

‫وﺟﺪاﻓﺰا‬

афзункунандаи шодї,

ВАЉДОМЕЗ диёна.

‫وﺟﺪآﻣﻴﺰ‬

кит. хурсандона, шод-

ВАЉЕЊ а.

‫وﺟﻴﻪ‬

кит. 1. мўътабар, мўњтарам,

баобрў. 2. хушрў, хушсурат, хушнамуд. ВАЉЕЪ а. ‫ وﺟﻴﻊ‬кит. дарднок, пурдарду алам. ВАЉИЗ а. ‫ وﺟﻴﺰ‬мухтасар, мўљаз, кўтоњ. ВАЉНА(Т) а. рўй.

‫وﺟﻨﺖ‬

кит. рухсора, рух, бари

ВАЉОЗАТ а. нутќ).

‫وﺟﺎزت‬

ихтисор, мухтасарї (дар

ВАЉОЊАТ а. ‫ وﺟﺎﻫﺖ‬ќиёфа, чењра, намуди зоњирї; авзоъ: аз ваљоњати ў маълум буд, ки .., аломати шодї аз ваљоњаташ њувайдо буд. ВАЉЊ ‫ وﺟﻪ‬1. сабаб, далел, асос; аз ин ваљњ а) аз ин сабаб, аз ин рў, аз ин љињат; бинобар ин; б) аз ин хусус, дар ин бора; бе њељ ваљњ бесабаб, бењуда, бе ягон асос; ваљњ гуфтан а) сабаб нишон додан; далел овардан; бањона кардан; б) маљ. њисобї кардан, (ќарзро пардохта) њисобро баробар кардан. 2. тавр, тарз, тариќа, тартиб; ба ваљње ки… чи тавре ки…, тавре ки…; бар ваљњи зайл ба тариќи зайл, ба тартиби зерин; чунин. 3. кит. пул, маблаѓ; ваљњи маош маблаѓ барои таъмини зиндагонии рўзмарра, воситаи рўзгузаронї. 4. кит. сўй, љониб тараф. 5. рўй, симо, чењра; ваљњи тамсия збш. пайдоиш ва баромади калима, сабаби чунин номида шудани чизе; решашиносї; ваљњи шаръї књн. далели ќонунї аз рўи шариат; аз ваљњи а) аз хусуси …, аз бобати…, дар бораи…, аз љињати…; б) барои…, ба хотири…; в) ба ивази…, ба бадали…; аз њар ваљњ аз њар љињат, њарљониба, њаматарафа; ба њељ ваљњ њаргиз, асло. ВАЉЊАН а.ً ً‫ وﺟﻬﺎ‬кит. бо ягон ваљњ, ба сабаби…, ба сабабе. ВАШ I ‫ وش‬маљмўи донањои пахта ва ѓозњои он ки аз ѓўза берун мекашанд. ВАШ II ‫ وش‬сара, хуб; хуш ваш кардан сара кардан. ВАШ III ‫ وش‬љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънии шабењ, монанд: моњваш, париваш. ВАШАЌ ‫ وﺷﻖ‬зоол. 1. њайвони вањшии рўбоњмонанди аз паланг хурдтар, ки аз пўсти он пўстину дасткаш медўзанд. 2. пўсти вашаќ, пўстин аз вашаќ.

ВАШ

– 274 –

ВАШАНГ ‫ وﺷﻨﮓ‬1. милаи оњанї, ки бо он пунбаро аз пунбадона људо мекунанд. 2. лањљ. тўдаи харбузаю тарбуз ва м. инњо; вашанг-вашанг тўб-тўб, хеле зиёд. ВАШИБОФ ‫ وﺷﻲﺑﺎف‬бофандаи вашї (навъи порчаи ќимат, ки дар Ваш (Вашгирд) тањия мешудааст). ВАШИВОР ‫ وﺷﻲوار‬1. монанди вашї. 2. сурхранг, гулгун. ВАШИК ‫ وﺷﻴﻚ‬кит. пайки тезрафтор, ќосиди тезрав. ВАШИНА ‫ وﺷﻴﻨﻪ‬књн. љавшан, зирењ. ВАШ(Ш)ИРАЗ ‫ وﺷﻲرز‬ранги разї (ангурї), ки ба љомањо ранги сурх медодааст. ВАШИФОМ ‫ وﺷﻲﻓﺎم‬сурхранг. ВАШЇ ‫ وﺷﻲ‬1. таър. мансуб ба Ваш; шањри ќадимие дар Осиёи Миёна дар минтаќаи Файзободи Тољикистон. 2. як навъ матои абрешимии гулдор: атласи вашї. 3. кит. сурх, сурхранг. ВАШКАРДА ‫ وﺷﻜﺮده‬пешкор, коргузор.

‫ وﺷﻜﺮﻳﺪن‬хуб ВАШКАРИДАН корњоро ба хубї анљом додан.

кардан,

ВАШМ I ‫ وﺷﻢ‬кит. дуд; бухор. ВАШМ II а. ‫ وﺷﻢ‬кит. наќше, ки дар бадан бо сўзанзанї ва нилпошї кашида мешавад, наќши холкўбї. ВАШМКАРДА ‫ وﺷﻢﻛﺮده‬наќши холкўбї карда, холкўбишуда. ВАШО ‫ وﺷﺎ‬бот. гиёњи буттагї ва чандсола, ки аз соќањои он моддаи саќичмонанде ба даст меояд, ки дар њаво зуд сахт мешавад, бўи хос ва масрафи доругї дорад. ВАШОНЇ ‫ وﺷﺎﻧﻲ‬кит. як намуди сиккаи тило, ки пастмањак будааст (дар Хуросони ќадим). ВАШТ ‫ وﺷﺖ‬кит. хуб, хуш, некў. ВАШТАН кардан.

‫وﺷﺘﻦ‬

раќсидан, бозї кардан, хушї

ВАЪДА а. ‫ وﻋﺪه‬ќавлу ќарор оид ба иљрои коре (махсусан дар кори нек): ваъдаи дидор, ваъдаи ќатъї, мувофиќи ваъда; (ба) рўзи

ваъда (дар) рўзи таъйиншуда; ваъдаи њавої // ваъдаи подарњаво ќавли иљроношуданї; ваъда додан // ваъда кардан (намудан) ќавл додан барои иљрои коре; умедвор кардан ба чизе; таъйин кардани мўњлат ва њаљми кори иљро мекардагии худ; ба ваъда гирифтан чизеро чизеро аз касе барои мўњлати муайяне гирифтан, чизеро аз касе гирифта пардохти маблаѓашро дар мўњлати маълуме ўњдадор шудан; ваъда гирифтан аз касе ќавлу ќарор гирифтан аз касе барои коре. ВАЪДАБОЗ ‫ وﻋﺪهﺑﺎز‬он ки ваъда медињаду иљро намекунад, ваъдахилоф. ВАЪДАБОЗЇ ‫ وﻋﺪهﺑﺎزي‬ваъда додану иљро накардан, мувофиќи ќавли худ амал накардан, ваъдахилофї. ВАЪДАГЇ ‫ وﻋﺪﮔﻲ‬ваъда шуда; таъйин шуда: чизи ваъдагиро талаб кардан, ваќти ваъдагї омадан. ВАЪДАГОЊ ‫ وﻋﺪهﮔﺎه‬љои иљрои ваъда; љои боздид, мањалли мулоќот. ВАЪДАДОР ‫ وﻋﺪهدار‬1. муддатдор, дорои таърихи иљро дар оянда. 2. гуфт. он ки ба касе барои иљрои коре ќавл додааст. ВАЪДАКАЖ ‫ وﻋﺪهﻛﮋ‬ваъдахилоф, бадќавл. ВАЪДАНОМА ‫ وﻋﺪهﻧﺎﻣﻪ‬ваъдае, ки ба тариќи хаттї навишта мешавад. ВАЪДАХИЛОФ ‫ وﻋﺪهﺧﻼف‬он ки ба ваъдаи худ амал намекунад, ќавл дода онро ба љо намеорад, ваъдашикан. ВАЪДАХИЛОФЇ ‫ وﻋﺪهﺧﻼﻓﻲ‬хилофи ваъда амал кардан, ќавлу ќарори худро иљро накардан; ваъдашиканї: ваъдахилофї кардан. ВАЪДАШИКАН ‫ وﻋﺪهﺷﻜﻦ‬ниг. ваъдахилоф. ВАЪДАШИКАНЇ ‫ وﻋﺪهﺷﻜﻨﻲ‬ниг. ваъдахилофї ВАЪЗ а. ‫ وﻋﻆ‬1. д. гуфтори воиз ё касе аз ањли дин доир ба корњои савобу вабол ё ягон мавзўи динї. 2. насињат, панд: ваъз гуфтан; а) д. сухан рондан дар мавзўи динї ё савобу убол (одатан ба тариќи панду насињат); б) киноя аз нутќ кардан, сухан рондан. ВАЪЗГЎЇ ‫ وﻋﻆﮔﻮﺋﻲ‬исми амал аз ваъз гуфтан; суханони пандомез гуфтан, насињатгўї.

– 275 – ВАЪЗГЎЙ ‫ وﻋﻆﮔﻮي‬1. ниг. воиз. 2. маљ. нотиќ. ВАЪЗОМЕЗ ваъда.

‫وﻋﻆآﻣﻴﺰ‬

пандомез, њамроњ ба

ВАЪР а. ‫ وﻋﺮ‬кит. пасту баланд, ноњамвор, мушкилгузар (оид ба роњ). ВЕГЕТАТИВЇ ‫ وﻳﮕﻴﺘﺘﻴﻮي‬биол. ѓизогиранда ва таъминкунандаи сабзишу афзоиши организмњои њайвонот ва наботот; узвњои ѓизогиранда ва таъминкунандаи сабзишу афзоиши растанињо (реша, тана, барг); нашъунамои вегетативї нашъунамои ѓайри љинсии растанињо (мас., ба роњи шинондаи ќаламча, дар об реша сабзонда ба љои дигар кўчат кардани шохчаи гулњо). ВЕГЕТАТСИОНЇ ‫ وﻳﮕﻴﺘﺘﺴﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба вегетатсия; давраи вегетатсионї давраи сабзишу расиши растанї. ВЕГЕТАТСИЯ лот. ‫ وﻳﮕﻴﺘﺘﺴﻴﻪ‬биол. сабзиш ва расиши растанї, фаъолияти њаётии растанињо. ВЕЖА ‫ وﻳﮋه‬ниг. вижа. ВЕКСЕЛ олм. ‫ وﻳﻜﺴﻴﻞ‬мол. санади ќарз; њуљљати расмї, ки дар он маблаѓи ќарз ва мўњлати пардохти он нишон дода шудааст. ВЕКТОР лот. ‫ وﻳﻜﺘﺎر‬риёз. порчаи хати рост, ки самти муайян дорад, хати самтдор. ВЕКТОРЇ ‫ وﻳﻜﺘﺎري‬мансуб ба вектор: бузургии векторї ќимате, ки на танњо ба миќдор, балки ба самт њам ифода меёбад. ВЕЛ ‫ وﻳﻞ‬кит. рањо, озод, ба сари худ; вел кардан рањо кардан, вогузоштан; тарк кардан, як сў мондан. ВЕЛГАРД гард.

‫وﻳﻠﮕﺮد‬

ВЕЛГАРДЇ гардї.

кит. оворагард, бењуда-

‫وﻳﻠﮕﺮدي‬

кит. оворагардї, њарза-

ВЕЛОСИПЕД фр. ‫ وﻳﻼﺳﭙﻴﺪ‬воситаи наќлиёти ду ё сечархае, ки бо фишори по ба фишангњои он њаракат мекунад, ниг. дучарха. ВЕЛОСИПЕДРОН ‫ وﻳﻼﺳﭙﻴﺪران‬ниг. дучархарон; варзишгар дар велосипедронї ВЕЛОСИПЕДРОНЇ ‫ وﻳﻼﺳﭙﻴﺪراﻧﻲ‬ниг. дучархаронї; навъи варзиш, ки иштирокдорони он дар рондани велосипед байни њам мусобиќа мекунанд.

ВЗВ

‫وﻳﻼﺳﭙﻴﺪﺳﻮار‬ ниг. ВЕЛОСИПЕДСАВОР дучархасавор; савори велосипед; велосипедрон ВЕНЕРИКЇ ‫ وﻳﻨﻴﺮﻛﻲ‬тиб. бемории олати таносул, бемории љимої. ВЕНЕРОЛОГ лот. ‫ وﻳﻨﻴﺮاﻻگ‬тиб. мутахассиси беморињои таносулї. ВЕНЕРОЛОГИЯ лот. ‫ وﻳﻨﻴﺮاﻻﮔﻴﻪ‬тиб. соњаи илм, ки касалињои олати таносулро (сўзок, сифлис ва ѓ.) меомўзад ва роњњои муолиљаи онро муайян мекунад. ВЕНЕРОЛОГЇ логия.

‫وﻳﻨﻴﺮاﻻﮔﻲ‬

мансуб ба венеро-

ВЕНТИЛ олм. ‫ وﻳﻨﺘﻴﻞ‬тех. дањонпўши печдори ѓулбањо ва дигар асбобњои найчашакл барои ќатъ ё танзим кардани љараёни об, буѓ, њаво ва ѓ. ВЕНТИЛЯТОР лот. ‫ وﻳﻨﺘﻴﻠﻴﺘﺎر‬асбоби барќии ба вуљуд овардани љараёни тези бод (бо маќсади тоза кардани њавои хона, хунук кардани љое ва ѓ.), њавотозакунак; ѓуборкаш; бодбезани барќї. ВЕНТИЛЯТСИЯ лот. ‫ وﻳﻨﺘﻴﻠﻴﺘﺴﻴﻪ‬1. тоза кардани њавои хона, шамолдињии хона ба воситаи вентилятор, тањвия, тасфияи њаво. 2. дастгоњи тозакунандаи њаво ё шамолдињї дар хонањо, дастгоњи тањвия. ВЕРГУЛ фр. ‫ وﻳﺮﮔﻮل‬грам. аломати фосила (дар китобат), ки калимаю иборањо ва ё љумлањоро аз якдигар људо мекунад(,). ВЕРТОЛЁТ р. ‫ وﻳﺮﺗﺎﻟﻴﺎت‬ниг. чархбол. ВЕТЕРИНАРИЯ лот. ‫ وﻳﺘﻴﺮﻧﺮﻳﻪ‬илм дар бораи нигоњубини њайвонот, ташхис ва муолиљаи касалии онњо; байторї. ВЕТНАМЇ ‫ وﻳﻄﻨﻤﻲ‬1. мансуб ба Ветнам; забони ветнамї. 2. зода ва сокини Ветнам. ВЕТО лот. ‫ وﻳﺘﺎ‬њуќуќи боздоштан, манъ ё бекор кардани ќарори ягон идораи ќонунбарор. ВЗВОД р. ‫ وزواد‬њ. 1. ќисми на чандон калони аскарї иборат аз се отделения (гурўњ), ки љузъи рота, эскадрон ё батарея њисоб мешавад. 2. чархаки дандонадори кулангдон ва ё даруни ќулфи куланги милтиќ.

– 276 –

ВИБ

ВИБРАТОР лот. ‫ وﻳﺒﺮﺗﺎر‬тех. олати ба вуљудорандаи ларзиш (барои бењтар шибба ё зич карда рехтани бетон ва ѓ.), навасонгар. ВИБРАТСИЯ лот. ‫ وﻳﺒﺮﺗﺴﻴﻪ‬ларзиш, навасон.

‫ن‬Ĥ‫وﻳﺒﺮﻳ‬ бактерияи ВИБРИОН фр. вергулшакл, ки бештари беморињо ба воситаи онњо ба одам мегузаранд: вибриони вабо. ВИГОН англ. ‫ وﻳﮕﺎن‬1. зоол. њайвони ширхўри Амрикои Љанубї аз љинси лама, ки дорои пашми мањин мебошад. 2. боф. ресмони аз пашми вигон ва ё пахтаю пашм тофташуда; газвори аз ин ресмон бофташуда.

чигунагї. ВИЖЖАС//ВИЖЖОС ‫وژّاس‬//‫ وژّس‬калимаи таќлиди овоз. 1. ниг. виззас//виззос. 2. овози ибтидои ба љўш омадани об, шир ва ѓ. (дар канори дег); садои баромадани газ аз обњои маъданї. ВИЗА лот. ‫ وﻳﺰه‬ниг. раводид. ВИЗ-ВИЗ ‫ وﻳﺰوﻳﺰ‬калимаи занбўр ваќти парвоз.

таќлиди

овози

ВИЗВИЗАК ‫ وﻳﺰوﻳﺰك‬зоол. як навъи гамбўс.

ВИДЕО- лот. ‫ وﻳﺪﻳﺎ‬љузъи пешини калимањои мураккаб ба маънои дидан: видеомагнитофон, видеофилм, видеотелефон ва ѓ.

ВИЗЗАС//ВИЗЗОС ‫اس‬‫وز‬//‫ وﻳﺰّس‬калимаи таќлиди овоз. 1. садои парвози занбўр, магас ва ѓ.; садои њаворо бурида гузаштани тир, тозиёна ва ѓ.; садои њуштаккашон вазидани шамоли сахту сард. 2. калимае, ки њолати аз дарди сўзишноке ларзида рафтани баданро ифода мекунад: виззос задан (ба њар ду маънї меояд).

ВИДЕОМАГНИТОФОН лот. ‫وﻳﺪﻳﺎﻣﮕﻨﺘﺎﻓﺎن‬ дастгоњи намоиши сабти тасвир ва садо.

ВИЗР а. ‫ وزر‬1. кит. бори вазнин, бори гарон; вазнинї, гаронї. 2. маљ. гуноњ, љурм, айб.

ВИДЕОНАВОР ‫ وﻳﺪﻳﺎﻧﻮار‬навор барои дастгоњњои видеої.

ВИЌОР а. ‫ وﻗﺎر‬тамкин, бурдборї, вазнинї; савлат, њайбат; бо (камоли) виќору тамкин нињоят бурдборона, хеле ботамкинона.

ВИЃНА ‫ وﻳﻐﻨﻪ‬ниг. юѓан.

ВИДЕОСИДЇ ‫ وﻳﺪﻳﺎﺳﻴﺪي‬ниг. висидї. ВИДЕОТОЛОР ‫ وﻳﺪﻳﺎﺗﺎﻻر‬толор ё умуман љои баргузории намоиши видеої. ВИДЕОФИЛМ ‫ وﻳﺪﻳﺎﻓﻠﻢ‬филм, консерт ва маъракањои сабти навори махсус, ки ба воситаи видеомагнитофон дар телевизор намоиш дода мешавад. ВИДОД а. ‫ وداد‬ниг. вадод. ВИДОЇ ‫ وداﻋﻲ‬мансуб ба видоъ; хайрбодї. ВИДОЪ а. ‫ وداع‬1. хайрухуш, хушбошї, падруд: видои вопасин, видои охирин, ваќти видоъ; видоъ кардан (намудан). 2. нидо алвидоъ!, хайр! хуш бош!, видоъ кардан бо чизе киноя аз чизеро тарк гуфтан; аз чизе тамоман људо шудан; зиндагиро видоъ кардан киноя аз мурдан, вафот кардан. ВИДОЪНОМА ‫ وداعﻧﺎﻣﻪ‬номаи хайрбод. ВИЖА ‫ وﻳﮋه‬1. соф, холис. 2. хоса, баргузида; хос, махсус; ба вижа хусусан, махсусан. ВИЖАГЇ

‫وﻳﮋﮔﻲ‬

хосият, хислат; хусусият,

ВИЌОЪ а. ‫ وﻗﺎع‬амали љинсї, љимоъ. ВИЌОЯ а. ‫ وﻗﺎﻳﻪ‬кит. њифозат, њимоят, нигањбонї, муњофизати касе (аз бадї ва офат); «Мухтасари виќоя» таър. номи китоби дарсї доир ба фиќњ дар мадрасањои кўњна. ВИЛЛА лот. ‫ وﻟّﻪ‬ниг.кўшк. ВИЛОДАТ а. ‫ وﻻدت‬ниг. валодат. ВИЛОЯТ I а. ‫ وﻻﻳﺖ‬1. минтаќаи муайяне, ки аз якчанд шањру ноњия иборат буда, яке аз воњидњои маъмурии марказї њисоб меёбад: вилояти Суѓд, вилояти Хатлон; вилояти мухтори Кўњистони Бадахшон; маркази вилоят шањре, ки дар он идорањои роњбарикунанда ва муассисањои дигари вилоятї љойгир шудаанд. 2. књн. диёр, кишвар, мамлакат, сарзамин, хитта. 3. кит. волї будан, волигї, њокимї; маќоми љонишинї. ВИЛОЯТ II а. ‫ وﻻﻳﺖ‬амр, фармон.

ВИЉ

– 277 – ВИЛОЯТГИР ‫ وﻻﻳﺖﮔﻴﺮ‬књн. кишваркушо. ВИЛОЯТГИРЇ ‫ وﻻﻳﺖﮔﻴﺮي‬књн. кишваркушої. ВИЛОЯТДОРЇ ‫ وﻻﻳﺖداري‬1. идора кардани вилоят, рањбарї кардан ба корњои вилоят. 2. њукуматдорї, њукмронї. ВИЛОЯТЇ ‫ وﻻﻳﺘﻲ‬1. мансуб ба вилоят; китобхонаи вилоятї, театри вилоятї. 2. сокини вилоят, вилоятнишин. ВИЛОЯТКУШО ‫ وﻻﻳﺖﻛﺸﺎ‬кит. кишваркушо, фатњкунандаи вилоят. ВИЛОЯТСИТОН ‫ وﻻﻳﺖﺳﺘﺎن‬кит. тасхиркунандаи кишвару вилоят ВИЛТ англ.‫ وﻟﺖ‬як навъи бемории растанињо, махсусан нињоли пахта. В-ИН ‫ وﻳﻦ‬шакли кўтоњшудаи ва ин. ВИНГОС ‫ وﻧﮕﺎس‬калимаи таќлиди овози пасти парвози занбўр, магас ва ѓ.: вингос задан. ВИОЛОНЧЕЛ ит. ‫ وآﻻﻧﭽﻴﻞ‬мус. як навъ ѓиљљаки калони чорторї. ВИОЛОНЧЕЛНАВОЗ ‫ وآﻻﻧﭽﻴﻞﻧﻮاز‬он ки виолончел менавозад, навозандаи виолончел. ВИР ‫ وﻳﺮ‬ёд, њофиза; зењн, њуш. ВИРД а. ‫ ورد‬1. пай дар пай такрор кардани сухане ё коре; вирд кардан такрор кардан. 2. д. зикр, дуо, дуохонии пай дар пай (ѓайри намоз); вирди забон дар сари забонњо, дар дањони њама; вирди забон шудан (гаштан) дар сари забони њама будан, мавриди гуфтугўи умум гаштани номи касе ё чизе; машњур шудан. ВИРО ‫ ورا‬ёдгирандаи њушёр, омўзандаи хушзењн.

ВИРУСШИНОСЇ ‫ وروسﺷﻨﺎﺳﻲ‬як ќисми илми микробиология, ки бо тањќиќи вирусњо ва беморињои аз онњо сарзананда машѓул аст, вирусология. ВИСИДЇ (ВЇ.СЇ.ДЇ) ‫[ وسد‬VCD: Video Compact Disk] 1. навъи диски фишурда, ки тасвир ва садо бар рўи вай ќобили сабт ва намоиш аст, видеосидї. 2. дастгоњи пахши чунин намуди дискњо. ВИСКИ англ. ‫ وﺳﻜﻲ‬араќе, ки дар Инглистон ва Иёлоти Муттањидаи Амрико аз шираи љав ё љуворимакка тайёр мекунанд. ВИСОДА а. ‫ وﺳﺎده‬књн. болишт, болин. ВИСОЛ а. ‫ وﺻﺎل‬ба њам расидан, мулоќоти ошиќу маъшуќ, дидор: пайванд; муќоб. фироќ: орзўи висол, умеди висол; ба висол расидан ба њам пайвастан, ба њам расидан, ба дидори якдигар ноил шудани ошиќу маъшуќ. ВИСОЌ а. ‫ وﺛﺎق‬кит. 1. банд, ќайд, ресмон. 2. хона, манзил. ВИТАМИН лот. ‫ وﻳﺘﻤﻴﻦ‬1. моддаи органикї, ки барои фаъолияти мўътадили организм зарур аст ва бештар дар таркиби меваю сабзавот ва гўшту равѓани њайвонот вуљуд дорад. 2. доруњои витаминдор, ки дар мавриди нокифоя истеъмол кардани навъи витамине дар инсон сустї, нохушї ё беморие рўй дињад, истифодаи онро тавсия мекунанд. ВИТАМИНДОР ‫ وﻳﺘﻤﻴﻦدار‬дорои витамин: растанињои витаминдор. ВИТАМИНЇ ‫ وﻳﺘﻤﻴﻨﻲ‬ниг. витаминдор.

ВИРУС лот. ‫ وﻳﺮوس‬микробњои хурдтарини тавлидкунандаи беморињои гузаранда: вируси зуком.

ВИФЌ а. ‫ وﻓﻖ‬кит. мувофиќат, созгорї, њамоњангии миёни ду чиз; бар вифќи ... мувофиќи …, мутобиќи…, тибќи …, аз рўи…

ВИРУСДОР ‫ وﻳﺮوسدار‬он чизе, ки вирусро ќабул кардааст.

ВИФОЌ а. созиш.

ВИРУСЇ ‫ وﻳﺮوﺳﻲ‬мансуб ба вирус.

ВИФОЌАТ а. горї.

ВИРУСНОК ‫ وﻳﺮوسﻧﺎك‬ниг. вирусдор. ВИРУСШИНОС ‫ وﻳﺮوسﺷﻨﺎس‬он ки вирусњо ва беморињои аз онњо ба вуљудомадаро тањќиќ мекунад.

‫وﻓﺎق‬

кит. мувофиќат, созгорї,

‫وﻓﺎﻗﺖ‬

мувофиќат, созиш, соз-

ВИЉДОН а. ‫ وﺟﺪان‬1. он чи кас дар натиљаи муњокимањои аќлї дармеёбад; њисси масъулияти ахлоќї барои рафтор ва кирдори

– 278 –

ВИЉ

худ; ќувваи ботиние, ки касро аз хубию бадии кирдори ў огоњ мекунад; шуур. 2. маљ. њисси садоќат, вафодорї ва самимият ба коре; виљдони ватандўстї њисси садоќат ба Ватан, њисси ватандўстї; аз рўи виљдон боинсофона, бо камоли садоќат (иљро кардани коре); виљдон доштан а) дар рафтор ва кирдори худ масъулият њис кардан; б) инсоф доштан; ◊ виљдони пок холї аз ѓаразу кина, (бо) самимияти комил; ќасам ба виљдонам // ба њурмати виљдон таъбири ќасам, ки дар мавриди изњори садоќат ва дурустии гуфтору рафтори худ гуфта мешавад. ВИЉДОНАН а. ً‫ وﺟﺪاﻧﺎ‬аз рўи виљдон, аз рўи сидќ, аз рўи инсоф, покдилона; виљдонан азоб кашидан рўњан азоб кашидан, маънан азоб кашидан. ВИЉДОНЇ ‫ وﺟﺪاﻧﻲ‬мансуб ба виљдон: ќарзи виљдонї; азоби виљдонї кашидан ниг. виљдонан (азоб кашидан). ВИЉДОННОК бошараф.

‫وﺟﺪانﻧﺎك‬

бовиљдон, боинсоф;

ВИЉДОНФУРЎШ ‫ وﺟﺪانﻓﺮوش‬бевиљдон, он ки виљдону имон надорад. ВИЉДОНФУРЎШЇ беимонї.

‫وﺟﺪانﻓﺮوﺷﻲ‬

бевиљдонї,

ВИЉИРРОС ‫ وﺟﺮّاس‬ниг. биљиррос. ВИЉОР а. ‫ وﺟﺎر‬кит. лонаи њайвоноти вањшї. ВИШОЊ а. ‫ وﺷﺎه‬кит. 1. камарбанди мурассаъ, камарбанди бо љавоњирот зинат додашуда. 2. гарданбанд, шоли гардан. ВО I ‫ وا‬боз, кушода, яла: во кардан кушодан, яла кардан (мас., дару тирезаро); во шудан (гаштан, гардидан) а) кушода (боз, яла) шудан; б) киноя аз таъсис ёфтан, бунёд гардидан; дањон во будан њайрон будан, дар тааљљуб будан; лаб во кардан гап задан, сухан кардан; чашм во кардан нигоњ кардан, нигаристан; ◊ чашми касеро во кардан касеро аз њаќиќати чизе бохабар кардан; (ногањон) аз асли чизе воќиф кардан; чашми касе во шудан боилму маърифат шудан, босавод шудан; огоњ шудан аз сирру асрори љањон; чашми рўз во шуд субњ дамид, рўз шуд.

ВО II ‫ وا‬шакли кўтоњшудаи вой; во аљаб!, во аљабо! нидое, ки њангоми тааљљуби сахт мегўянд; во дареѓо! нидо эй дареѓ!, вой афсўс!; во љигарам! вой љигарбандам! (нидои таассуф, ки дар мотами фарзанд ва хешу табори наздик мегўянд). ВО III ‫ وا‬бо баъзе феълњо пайваста, маънои «пас»-ро медињад: вогирифтан пас гирифтан, гашта гирифтан; вомондан аќиб мондан; гоњо ба маънии «дубора» ва «боз» меояд: вогуфтан боз гуфтан. ВОАФТОДАН ‫وااﻓﺘﺎدن‬ пуштнокї афтодан. ВОБАНД вор.

‫واﺑﻨﺪ‬

рўболо

афтодан,

мањал ва љои пайвасти ду де-

ВОБАСТА ‫ واﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз вобастан, ки њоло аз истеъмол баромадааст; марбут, алоќаманд, мансуб; вобаста ба ин алоќамандона ба ин, дар робита бо ин. 2. гирифтор, баста, побанд, муќайяд; вобаста кардан а) алоќаманд кардан, марбут кардан; пайвастан; б) мутасаддї кардан, вазифадор кардан (барои ёрї расонидан ба касе ё љое); ◊ узви вобаста яке аз ду унвоне, ки ба олимони тибќи оинномаи Академияи илмњо интихобгардида дода мешавад; вобастаи хаёле будан бо хаёле банд будан, дар банди хаёле будан. ВОБАСТАГЇ ‫ واﺑﺴﺘﮕﻲ‬тобеъ будан, истиќлол надоштан; дар вобастагии... дар алоќамандии…, алоќамандона ба…; алоќаи вобастагї грам. навъи алоќаи тобеияти байни калимањо (мас., пуркунанда ва њол ба хабари феълї аз рўи алоќаи вобастагї тобеият доранд). ВОБАСТАН ‫ واﺑﺴﺘﻦ‬кит. вобаста кардан, марбут кардан, алоќаманд кардан, пайвастан. ВОБИЛ а. ‫ واﺑﻞ‬кит. сахт, бошиддат (сифати борон). ВОБУРИДАН ‫ واﺑﺮﻳﺪن‬1. буридан. 2. маљ. боздоштан, људо кардан.

‫ واﺑﻮﺳﻴﺪن‬1. бўсидан; бўса ВОБЎСИДАН кардан. 2. маљ. рўзгардон шудан, бекор шудан; бўсидаву канор гузоштан.

ВОЖ

– 279 – ВОВ ‫ واو‬номи њарфи сиюми алифбои арабиасоси тољикї (‫)و‬, ки гоње мисли «в»-и њозира ва дар баъзе њолатњо монанди «у» ё «ў» талаффуз карда мешавад; дар њисоби абљад адади 6-ро ифода мекунад. ВОВАЙЛО ‫ واوﻳﻼ‬1. нидои таассуф э (й) вой, дод, во дареѓо, во њасрато. 2. нолаю афѓон, гиряву зорї, навња; худкардаро даво нест, вовайлои пинњонї (зарб.); вовайло бархостан шўру валвала бархостан, доду фарёд баланд шудан; вовайло кардан навња кардан, оњу фиѓон бардоштан. 3. маљ. надомат, афсўсхўрї. ВОГАРДИДАН ‫واﮔﺮدﻳﺪن‬ пасгаштан, бозгаштан.

кит.

баргаштан,

ВОГАРОИДАН ‫ واﮔﺮاﺋﺪن‬тафриќ шудан, пароканда шудан. ВОГАРОЇ ‫ واﮔﺮاﺋﻲ‬1. тафриќ, парокандагї; муќоб. њамгирої. 2. хосият ва њолати вогаро.

гуфтан, гуфта додан, баён кардан. 2. сухани худро гардонда гирифтан. ВОДЕВИЛ фр. ‫ وادﻳﻮﻳﻞ‬санъ. намоишномаи мазњакавие, ки ѓайр аз муколама раќсу суруд ва мусиќї њам дорад. ВОДИДАН ‫ وادﻳﺪن‬боз дидан, аз нав дида баромадан, таљдиди назар кардан. ВОДИНИШИН ‫ واديﻧﺸﻴﻦ‬сокини водї, истиќоматкунанда дар водї. ВОДЇ ‫ وادي‬1. сарзамини фарохи байни силсилаи кўњсор ё ду канори њамвори нањру дарёњо: водии Вахш, водии Њисор, водии зархез. 2. кит. дашт, биёбон, сањро; ба тариќи истиора: водии зиндагї, водии ишќ, водии нокомї. ВОДОДАН ‫ وادادن‬бозпас додан, баргашта додан, баргардондан. водор ‫ وادار‬асоси замони њозира аз водоштан.

кит. бозгашт, гашта ома-

ВОДОР ‫ وادار‬маљбур, ўњдадор, вазифадор; водор кардан (намудан) маљбур кардан.

ВОГИР ‫ واﮔﻴﺮ‬тиб. сирояткунанда, сорї, гузаранда.

ВОДОШТАН ‫ واداﺷﺘﻦ‬1. водор кардан, маљбур кардан. 2. боздоштан, нигоњ доштан.

ВОГИРДОР ‫ واﮔﻴﺮدار‬уфунатдор, сироятдор.

ВОЁФТАН ‫ واﻳﺎﻓﺘﻦ‬бозёфтан, аз нав ёфтан, пайдо кардан (чиз ё каси гумшударо).

ВОГАШТ дан.

‫واﮔﺸﺘﻦ‬

ВОГИРИФТАН ‫ واﮔﻴﺮﻓﺘﻦ‬пас гирифтан, гашта гирифтан; гирифтан.

ВОЖАГОН ‫ واژهﮔﺎن‬фењрасти маљмўаи вожањо, вожањои калимањои як мавзўъ ё як китоб; лексика.

ВОГИРЇ ‫ واﮔﻴﺮي‬тиб. сироятї, сироятдор. ВОГУЗАР ‫ واﮔﺬر‬даргузар, гузаранда. вогузор ‫واﮔﺬار‬ вогузоштан.

асоси

замони

њозира

аз

ВОГУЗОР ‫ واﮔﺬار‬:вогузор кардан (намудан) супурдан, њавола кардан, кореро ба ихтиёри касе мондан. ВОГУЗОШТАН ‫ واﮔﺬاﺷﺘﻦ‬1. ба ихтиёри касе мондан (кореро ё чизеро), супурдан, њавола кардан. 2. канор гузоштан, дур андохтан, партофта мондан; ба њоли худ вогузоштан ба сари худ мондан, кордор нашудан ба касе. ВОГУРЕХТАН рафтан. ВОГУФТАН

‫واﮔﺮﻳﺨﺘﻦ‬

‫واﮔﻔﺘﻦ‬

ВОЖА ‫ واژه‬калима, луѓат.

гурехтан, гурехта

1. бозгуфтан, ошкоро

ВОЖАГОННИГОР ‫ واژهﮔﺎنﻧﮕﺎر‬фарњангнавис, луѓатнигор, фарњангнигор, луѓатнавис, лексикограф. ВОЖАГОННИГОРЇ ‫ واژهﮔﺎنﻧﮕﺎري‬фарњангнависї, фарњангнигорї, луѓатнигорї, луѓатнависї, лексикография. ВОЖАГОНШИНОС ‫ واژهﮔﺎنﺷﻨﺎس‬мутахассис ва коршиноси вожагон, луѓатнигор, лексиколог, лексикограф. ВОЖАГОНШИНОСЇ ‫ واژهﮔﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬луѓатнигорї, фарњангнигорї лексикология, лексикография. ВОЖАНОМА ‫ واژهﻧﺎﻣﻪ‬луѓатнома, китоби вожањо ва истилоњоти як риштаи муайян

ВОЖ

– 280 –

бо муодили онњо ба ягон забони дигар ба тартиби алифбої.

ВОЗЕЪ I а. ‫ واﺿﻊ‬кит. 1. вазъкунанда; муќарраркунанда. 2. асосгузор, муассис.

ВОЖАПАРДОЗ ‫ واژهﭘﺮداز‬итт. нармафзоре барои кор кардан бо матн ва анљом додани корњои эљодї, веросторї, ќолаббандї ва чопи матн ва инчунин бо имкониятњои ѓалатёбии имлої ва дастурї. ВОЖАПАРДОЗЇ ‫ واژهﭘﺮدازي‬итт. кор ва амали вожапардоз; кор кардан бо вожапардоз. ВОЖАСОЗЇ ‫ واژهﺳﺎزي‬калимасозї. ВОЖАТАРОШЇ ‫ واژهﺗﺮاﺷﻲ‬вожасозии ѓайриилмї, вожасозии сунъї.

ВОЗЕЪ II а. ‫ وازع‬кит. боздоранда, монеъ, халалрасон.

ВОЖАШИНОС ‫ واژهﺷﻨﺎس‬мутахассис вожашиносї, лексиколог.

дар

ВОЖАШИНОСЇ ‫ واژهﺷﻨﺎﺳﻲ‬бахше дар забоншиносї, ки ба омўхтани таркиби калима ва роњњои калимасозї машѓул аст, лексикология. ВОЖГУН(А) ‫واژﮔﻮﻧﻪ‬//‫ واژﮔﻮن‬1. сарнагун, сарозер, чаппа; вожгун кардан (намудан) сарнагун сохтан, чаппа кардан; аз байн бурдан; вожгун шудан (гардидан) тарзи бевоситаи вожгун кардан. 2. маљ. носозгор, мухолиф, акси муроди инсон; шум, нањс: бахти вожгун, толеи вожгун. ВОЖГУНБАХТ ‫واژﮔﻮنﺑﺨﺖ‬ бадбахт, бетолеъ.

бахтбаргашта,

ВОЖГУНБАХТЇ ‫ واژﮔﻮنﺑﺨﺘﻲ‬бетолеї, бадбахтї, баргаштабахтї. ВОЖГУНЇ ‫ واژﮔﻮﻧﻲ‬вазъ ва њолати вожгун, вожгун будан. ВОЖИДАН ‫ واژﻳﺪن‬гуфтан, сухан кардан. ВОЖУН(А) ‫واژوﻧﻪ‬//‫ واژون‬ниг. вожгун. ВОЗ ‫ واز‬ниг. во I. ВОЗЕЊ а. ‫ واﺿﺢ‬равшан, кушоду равшан, пайдо, њувайдо, ошкоро; бурро, фањмо; возењ аст, ки… равшан аст, ки…, њувайдост, ки …, маълум аст, ки… ВОЗЕЊИЯТ а. ‫ واﺿﺤﻴﺖ‬кушоду равшанї, возењу равшан будан; фањмидашавандагї. ВОЗЕЊЇ ‫ واﺿﺤﻲ‬ниг. возењият.

ВОЗИР а. ‫ وازر‬кит. 1. борбардор, боркаш, њаммол. 2. маљ. гунањгор, љинояткор. ВОЗИЉ ‫ واذﻳﺞ‬кит. хавозаи ток, воиш. ВОИЗ а. ‫ واﻋﻆ‬д. ваъзгў, насињатгар, носењ (доир ба масъалањои динї). ВОИЗЇ ‫ واﻋﻈﻲ‬д. ваъзгўй, насињатгўй. ВОИСТОДАН ‫ وااﺳﺘﺎدن‬кит. 1. бозистодан, истодан, таваќќуф кардан. 2. маљ. истодагарї кардан ВОИШ ‫ واﺋﺶ‬чўбњои бар сари сутунњо баста, ки токи ангур болои онњо шоху навда пањн мекунад, хавоза. ВОЙ ‫ واي‬нидое, ки барои изњори таассуф, ѓаму андўњ, мусибат ё шиддати дард ба кор мебаранд; оњ!, воњ!; эй вой!, вой дод! нидое, ки дар мавриди имдоду инсофталабї гуфта мешавад, ал-амон!; вой гуфтан а) оњу воњ кардан, нолаю афѓон бардоштан; б) гуфт. тан додан, иќрор кардан ба ѓиромї, муттањамї ва ољизии худ; вой бар ман! хок бар сари ман!, марг ба ман! (дар мавриди ба њоли бад афтодан нисбат ба худ мегўянд); вой бар њоли касе! дареѓ, афсўс ба њоли бади касе!; оњу вой киноя аз нолаю фиѓон (њамчун изњори эътироз). ВОЙЗАН ‫ وايزن‬войгўянда, навњагар. ВОКАРДА ‫ واﻛﺮده‬кушода, вокарда пешонии кушода.

яла;

љабњаи

ВОКАФИДАН ‫ واﻛﻔﻴﺪن‬кафидан, пора шудан, шикаста шудан. ВОКАШИДАН ‫ واﻛﺸﻴﺪن‬берун кашидан; ба зўр ё ба фиреб чизеро аз касе пурсидан ё гирифтан; дароз кашидан, ба тарафи худ кашидан. ВОКЗАЛ англ. ‫( واﻛﺰل‬маънои аслиаш сайргоњ) бинои калон барои мусофирон дар истгоњи роњи оњан ё бандаргоњ; ниг. истгоњ, саристгоњ.

ВОЌ

– 281 – ВОКУНИШ ‫ واﻛﻨﺶ‬амале, ки дар љавоби коре мекунанд, аксуламал, акси амал. ВОКУНИШГАР ‫ واﻛﻨﺸﮕﺮ‬нишондињандаи аксуламал; хусусияти моддањои кимиявї, ки барои ангезонидани дигар моддањои химиявї ба хотири андозагирї, шиносої, таљриба ва монанди онњо истифода мешавад. ВОКУШОДАН шудан.

‫واﻛﺸﺎدن‬

кушодан;

кушода

ВОКУШУДАН ‫ واﻛﺸﻮدن‬ниг. вокушодан. ВОЌЕА а. ‫ واﻗﻌﻪ‬њодиса, пешомад, рўйдод: воќеањои байналхалќї, воќеаи таърихї, аз воќеа хабар ёфтан, ба сари воќеа расида омадан; илољи воќеа ќабл аз вуќўъ бояд кард (зарб.) њељ воќеа не (нест) а) ягон њодисаи фавќулода рўй надодааст; б) њељ боке не; зарар надорад. ВОЌЕАГАР(Ї) (‫ واﻗﻌﻪﮔﺮ)ي‬1. таваљљўњкунанда ва пайрави воќеият ва парњезкунанда аз доварињои ѓайривоќеї ва ѓайримантиќї. 2. фалс. воќеъгаро, тарафдори назарияи воќеъгарої. ВОЌЕАДИДА љангдида.

‫واﻗﻌﻪدﻳﺪه‬

ботаљриба дар љанг,

љанљолу хархашањои байни одамон; њангоматалаб, мољарољўй. ВОЌЕАЉЎ ‫ واﻗﻌﻪﺟﻮ‬мољарољў, њангоматалаб. ВОЌЕИЯТ а. ‫ واﻗﻌﻴﺖ‬олами обйективї бо њамаи гуногунињои њодисоти он, њаёти воќеї; њаќиќати њаёт; олами воќеият олами айнї, олами обйективї. ВОЌЕЇ ‫ واﻗﻌﻲ‬њаќиќї, айнї; аз њаёт гирифташуда: њикояти воќеї, аз њаёти воќеї гирифташуда. ВОЌЕОТ а. ‫ واﻗﻌﺎت‬љ. воќеа. ВОЌЕЪ а. ‫ واﻗﻊ‬1. њодис, ба вуќўъомада, рўйдода. 2. љойгиршуда, ќароргирифта; воќеъ дар... дар … љойгирифта: шањри воќеъ дар водї, њавличаи воќеъ дар таги тал; воќеъ будан љойгир будан, љо гирифтан; воќеъ шудан (гаштан) а) рўй додан, ба вуќўъ омадан, ба амал омадан: гоњо љанги тан ба тан воќеъ мешуд; ин гуна љамъомад бисёр кам воќеъ мешуд; б) иттифоќ афтодан, рост омадан: баъзан чунин воќеъ мешавад, ки …; в) љойгир шудан; амри воќеъ он чи ба вуќўъ омадааст; дар воќеъ воќеан, дар хаќиќат, њаќиќатан, дар амал.

ВОЌЕАН а. ً‫ واﻗﻌﺎ‬дар њаќиќат, њаќиќатан, ба ростї, яќинан; дар воќеъ.

ВОЌЕЪБИН ‫ واﻗﻊﺑﻴﻦ‬он ки њаќиќати њолро ба эътибор мегирад.

ВОЌЕАНАВИС ‫ واﻗﻌﻪ ﻧﻮﻳﺲ‬1. шоњид ва нависандаи тафсилоти воќеае, таърихнавис. 2. таър. маъмури аморати Бухоро, ки дар байни ањолї гашта, мушоњидањои худро пинњонї ба амир мерасонд, љосуси амир.

ВОЌЕЪБИНЇ ‫ واﻗﻊﺑﻴﻨﻲ‬воќеъбин будан; њаќиќати њолро ба назари эътибор гирифтан; парњез аз хаёлпардозї.

ВОЌЕАНАВИСЇ ‫ واﻗﻌﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬воќеанавис будан, таърихнависї.

ВОЌЕЪГАРО(Й) (‫ واﻗﻌﮕﺮا)ي‬1. таваљљўњкунанда ва пайрави воќеият ва парњезкунанда аз доварињои ѓайривоќеї ва ѓайримантиќї. 2. фалс. воќеъгаро, тарафдори назарияи воќеъгарой.

ВОЌЕАНИГОР ‫ واﻗﻌﻪﻧﮕﺎر‬корманди рўзнома, радио ё телевизион, ки аз мањалли воќеа хабару маќолањо менависад, хабарнавис, мухбир; воќеанигори сиёсї шарњдињандаи вазъияти байналхалќї дар матбуот, шорењи сиёсї, муфассири сиёсї. ВОЌЕАНИГОРЇ ‫واﻗﻌﻪﻧﮕﺎري‬ нигор; хабарнависї.

амали воќеа-

ВОЌЕАТАЛАБ ‫ واﻗﻌﻪﻃﻠﺐ‬1. низоъандозанда дар байни мардум. 2. дўстдорандаи

ВОЌЕЪБИНОНА њаќиќати воќеї.

ВОЌЕЪГАРОЁНА бинона.

‫واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬

бо назардошти

‫واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬

ниг.

воќеъ-

ВОЌЕЪГАРОЇ ‫ واﻗﻊﮔﺮاﺋﻲ‬1. амал ва кори воќеъгаро. 2. њунари достоннависї дар пояи њодисањои воќеї ва таваљљўњ ба сабабњои онњо; реализм. 3. фалс. назарияи моддигарої, ки мувофиќи он њар чиз, ки инсон дарк мекунад, дар берун аз зењни ў воќеият

ВОЌ

– 282 – волї будан.

дорад, реализм. ВОЌЕЪГЎ ‫ واﻗﻌﮕﻮ‬њаќиќатнигор, он ки воќеиятро мегўяд. ВОЌЕЪНАМО ‫ واﻗﻊﻧﻤﺎ‬нишондињандаи воќеият, њаќиќатнигор ВОЌЕЪНАМОЇ ‫ واﻗﻊﻧﻤﺎﺋﻲ‬воќеънамо будан, њаќиќатнигорї. ВОЌЕЪНИГОР ‫ واﻗﻊﻧﮕﺎر‬њаќиќатнавис; воќеанавис; мухбир. ВОЌЕЪНИГОРЇ ‫ واﻗﻊﻧﮕﺎري‬ниг. воќеъгарої. ВОЌИФ а. ‫ واﻗﻒ‬1. огоњ, бохабар, хабардор, њолдон, донандаи чизе: воќиф будан аз њоли касе, воќиф шудан (гаштан) аз нияти касе, аз ањволи љањон, аз сирру асрори касе… 2. кит. ваќфкунанда. ВОЛ I ‫ وال‬кит. 1. навъе аз моњиёни пулакчадор. 2. нањанг, кит. ВОЛ II њ. ‫ وال‬кит. навъе порчаи њарири нозук ва марѓуб. ВОЛА I а. ‫[ واﻟﻪ‬аслаш волењ] гирифтори савдои ишќи касе, шефта, мафтун, шайдо; њайрон, сарсон (аз ишќ); вола кардан мафтуни худ кардан, ба ќайди муњаббати худ даровардан. ВОЛА II ‫ واﻟﻪ‬суроб, шабањ. ВОЛАМИДАН ‫ واﻟﻤﻴﺪن‬кит. лам кардан, дароз кардан, кашидан. ВОЛЃУНА//ВОЛГУНА гулѓунча, ѓоза, сурхї.

‫واﻟﮕﻮﻧﻪ‬//‫واﻟﻐﻮﻧﻪ‬

кит.

ВОЛЕЙБОЛ англ. ‫ واﻟﻴﻴﺒﺎل‬варз. як навъ тўббозии дастї, ки дар байни ду гурўњи бозигарон барои ба тарафи њариф аз болои тўри махсус задани тўби волейбол барпо мегардад. ВОЛЕЙБОЛБОЗ ‫ واﻟﻴﻴﺒﺎلﺑﺎز‬варз. бозигари волейбол: дастаи волейболбозон. ВОЛЕЙБОЛБОЗЇ ‫ واﻟﻴﻴﺒﺎلﺑﺎزي‬варз. 1. волейбол бозї кардан. 2. мансуб ба волейбол; майдончаи волейболбозї љои муљањњаз бо тўри махсус барои бозии волейбол. ВОЛЕЊ а. ‫ واﻟﻪ‬ниг. вола. ВОЛИГАРЇ

‫ واﻟﻲﮔﺮي‬волї будан; дар мансаби

ВОЛИД а. ‫ واﻟﺪ‬соњиби фарзанд, падар, додо. ВОЛИДА а. ‫ واﻟﺪه‬муаннаси волид; оча, модар. ВОЛИДАЙН а. ‫ واﻟﺪﻳﻦ‬падару модар, волидон. ВОЛЇ а. ‫ واﻟﻲ‬таър. он ки ба идораи вилояте таъйин мешуд, њокими вилоят. ВОЛО I а. ‫ واﻻ‬1. боло, баланд. 2. олї, олиќадр, олимартаба; њиммати баланд, њиммати олї 3. маљ. ќиматбањо, пурбањо, олї. ВОЛО II њ. ‫ واﻻ‬1. вол, волотар. 2. дирафш, парчам, байраќ. ВОЛОБОФ ‫ واﻻﺑﺎف‬бофандаи вол, воло, бофандаи порчаи њарири нозуку марѓуб. ВОЛОГАВЊАР//ВОЛОГУЊАР ‫واﻻﮔﻬﺮ‬//‫ واﻻﮔﻮﻫﺮ‬кит. олинажод, олинасаб. ВОЛОД ‫ واﻻد‬1. саќф, боми хона. 2. ќолиби тоќ ва гумбаз, ки аз тахта ва гил сохта, баъд аз он бо хишт ва гаљ худи онро месозанд. ВОЛОИШ ‫ واﻻﺋﺶ‬баландназарї, болоназарї. ВОЛОИЯТ а. ‫ واﻻﻳﺖ‬воло будан, авлавият, бартарї, таќаддум; волоияти ќонун авлавияти ќонун. ВОЛОЇ ‫ واﻻﺋﻲ‬бузургї, баландї. ВОЛОЌАДР маќом.

‫واﻻﻗﺪر‬

кит. олиќадр, баланд-

ВОЛОМАЌОМ ‫ واﻻﻣﻘﺎم‬соњиби манзалат, мартабаи баланд, баландмартаба. ВОЛОМАНИШ ‫ واﻻﻣﻨﺶ‬дорои табъи баланд. ВОЛОМАРТАБА а. ‫ واﻻﻣﺮﺗﺒﻪ‬ниг. воломаќом. ВОЛОН ‫ واﻻن‬биол. розиёна, испанд, исфанд; як навъи растании хушбўй ва зиддиуфунї, ки бўи хўш дорад. ВОЛОНАЖОД ‫ واﻻﻧﮋاد‬волотабор, аз насл ва зоти мўътабар, покнажод. ВОЛОНАЗАР мат.

‫واﻻﻧﻈﺮ‬

назарбаланд, олињим-

ВОЛОТАБОР ‫ واﻻﺗﺒﺎر‬кит. олинажод, олинасаб, олитабор. ВОЛОТАБОРЇ ‫ واﻻﺗﺒﺎري‬дорои насаби олї будан, олинажодї, олинасабї. ВОЛОХИРАД

‫واﻻﺧﺮد‬

он ки аќлаш расост,

ВОП

– 283 – хирадманд. ВОЛОЊАЗРАТ ‫ واﻻﺣﻀﺮت‬таър. 1. унвони шоњзодањо ва љонишини салтанат. 2. баландмартаба, дорои маќоми баланд. ВОЛОЊИММАТ ‫ واﻻﻫﻤﺖ‬дорои њиммати баланд, њимматбаланд. ВОЛОЊИММАТЇ ‫ واﻻﻫﻤﺘﻲ‬дорои њиммати баланд будан, њимматбаландї. ВОЛОЉАНОБ ‫ واﻻﺟﻨﺎب‬воломаќом. ВОЛОЉОЊ ‫ واﻻﺟﺎه‬ниг. воломаќом. ВОЛТ ит. ‫ واﻟﺖ‬физ. воњиди асосии андозгирии шиддати љараёни барќ (аз номи физики италиявї Александр Волта (1745 1827) гирифта шудааст). ВОЛТМЕТР ‫ واﻟﺖﻣﺘﺮ‬ниг. волтсанљ. ВОЛТСАНЉ ‫ واﻟﺖﺳﻨﺞ‬физ. асбоби андозагири шиддати ќувваи барќ . ВОЛФРАМ лот. ‫ واﻟﻔﺮم‬унсури химиявї, ки як хел филизи нуќраранги сахти душворгудоз аст. -вом ‫ وام‬пасванде, ки маънои ранг, гунаро ифода мекунад ва шаклњои -фом, -пом њам дорад: сияњвом. ВОМ ‫ وام‬ќарз: вом додан, вом гирифтан. ВОМБАРГ ‫ وامﺑﺮگ‬як шакли маблаѓ љамъ кардан ба буљети давлатї бо роњи ќарзгирї аз ањолї; коѓазе (вараќае), ки мисли пули коѓазї арзиш дорад, облигатсия.

ВОМОЛИДАН ‫ واﻣﺎﻟﻴﺪن‬дастмол кардан, ламс кардан, молидани батакрор, даст задан. ВОМОНДА ‫ واﻣﺎﻧﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз вомондан. 2. маљ. пасмондаи (боќимондаи) хўрок, сарќут. ВОМОНДАГЇ ‫ واﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз вомондан; дармондагї, ољизї. ВОМОНДАН ‫ واﻣﺎﻧﺪن‬1. кушода мондан, яла шуда мондан (мас., дањони касе). 2. аќиб (пас, ќафо) мондан аз дигарон. В-ОН ‫ وآن‬шакли кўтоњшудаи ва он. ВОН ‫ وان‬зарфи бузурге аз љинси чинї ё сафолї ё филизї, ки дар њаммом барои шустушў ба кор меравад. ВОНАВИС вис.

‫واﻧﻮﻳﺲ‬

ёддошт, навишта; бозна-

ВОНАМУД ‫ واﻧﻤﻮد‬:вонамуд кардан а) нишон додан, зоњир (намоён) кардан; б) чизеро аз будаш зиёдтар (ё сахттар) карда нишон додан. ВОНАМУДАН ‫ واﻧﻤﻮدن‬вонамуд кардан, нишон додан, намоён кардан, зоњир кардан; бемор вонамудан дар њолати тандурустї худро бемор нишон додан, худро ба касалї задан. ВОНИГАРИСТАН ‫ واﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ‬нигаристан, нигоњ кардан, дидан, назар андохтан. ВОНИЊОДАН ‫ واﻧﻬﺎدن‬вогузор кардан, гузоштан, ба замони дигар мондан.

ВОМВОЖА ‫ وامواژه‬нав. вожањои иќтибосї аз забонњои дигар, калимањои хориљии ба дигар забон дохилшуда.

ВОНИШАСТАН ‫ واﻧﺸﺴﺘﻦ‬нишастан, бознишастан, дубора нишастан.

ВОМГИР ‫ وامﮔﻴﺮ‬кит. ќарзгиранда.

ВОНИШОНДАН ‫ واﻧﺸﺎﻧﺪن‬хомўш кардан; аз миён бурдан, фурў нишондан.

ВОМГИРАНДА ‫ وامﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз вом гирифтан; он ки ќарз мегирад.

ВОПАРДОХТАН ‫ واﭘﺮداﺧﺘﻦ‬холї тахлия кардан, фароѓат ёфтан.

ВОМГИРЇ ‫ وامﮔﻴﺮي‬исми амал аз вом гирифтан; ќарзгирї.

ВОПАРИДАН ‫ واﭘﺮﻳﺪن‬паридан, бозпаридан, дубора паридан.

‫ وامﮔﺬار‬ќарздор, бидењкор; идда-

ВОПАС ‫ واﭘﺲ‬аќиб, ќафо, пас; вопас нишастан аќибнишинї кардан; вопас рафтан а) аќиб (ќафо) рафтан; б) аќибнишинї кардан (дар майдони љанг).

ВОМГУЗОР окунанда.

ВОМДОР ‫ وامدار‬ќарздор. ВОМДОРЇ ‫ وامداري‬вомдор будан, ќарздорї. ВОМИЌ ‫ واﻣﻖ‬кит. 1. дўстдоранда. 2. номи ќањрамони достони «Вомиќу Азро». ВОМЇ ‫ واﻣﻲ‬марбут ба вом.

кардан,

ВОПАСГАРО ‫ واﭘﺲﮔﺮا‬он ки дар баробари дигаргунињо ва навоварињо ва пешрафтњои иљтимої муќовимат мекунад ва барои њифзи афкори фарсуда ва кўњна мекўшад; муњофизакор, муртаљеъ; ир-

ВОП

– 284 – дидан, тафтиш кардан.

тиљої. ВОПАСГАРОЁНА рона, иртиљоёна.

‫واﭘﺲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‬

муњофизако-

ВОПАСГАРОЇ ‫ واﭘﺲﮔﺮاﺋﻲ‬тарафдорї аз низомњо ва сиёсати собиќ дар баробари пешрафтњо ва дигаргунињои иљтимої; Иртиљоъ. ВОПАСИН ‫ واﭘﺴﻴﻦ‬охирин: видои вопасин, даќиќањои вопасин, сухани вопасин; дами (нафаси) вопасин дами пеш аз марг, нафаси охирин; вопасин будан аќибмонда будан, ќафомонда будан. ВОПАСЇ ‫ واﭘﺴﻲ‬ниг. вопасин; вопасмондагї. ВОПАСМОНДА ‫ واﭘﺲﻣﺎﻧﺪه‬аќибмондаи зењнї, аќибмонда аз њамроњон. ВОПАСМОНДАГЇ ‫ واﭘﺲﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬аќибмондагї, пасмондагї; њолати аќибмонї аз њамроњон. ВОПАСРАВ ванда.

‫واﭘﺲرو‬

аќибраванда,

пасра-

ВОПЕЧИДАН ‫ واﭘﻴﭽﻴﺪن‬печонидан, печидан. ВОПУРСИДАН ‫ واﭘﺮﺳﻴﺪن‬боз пурсидан, ошкор пурсидан, пурсидан. ВОПЎШИДАН ‫ واﭘﻮﺷﻴﺪن‬пинњон кардан.

ВОРАСЇ ‫ وارﺳﻲ‬баррасї, тањќиќ. ВОРАСОНДАН сондан.

‫وارﺳﺎﻧﺪن‬

расондан, бозра-

ВОРАСТА ‫ وارﺳﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ворастан; рањоёфта, халосшуда; фориѓ, озод; вораста шудан (гаштан) халос шудан, аз ќайде рањої ёфтан, озод шудан. ВОРАСТАГЇ ‫ وارﺳﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи вораста; халосї, озодї; фориѓболї. ВОРАСТАН ‫ وارﺳﺘﻦ‬рањої ёфтан, халос шудан, озод шудан. ВОРАФТА дошуда.

‫وارﻓﺘﻪ‬

азхудрафта; шефтаву шай-

ВОРАФТАГЇ ‫وارﻓﺘﮕﻲ‬ шефтаву шайдої.

аз

худ

рафтагї,

ВОРАФТАН ‫ وارﻓﺘﻦ‬баргаштан, бозгаштан, гашта рафтан, бењол шудан, суст шудан, људо шудан. ВОРАЊИДАН ‫ وارﻫﻴﺪن‬ниг. ворастан. ВОРАЊОН(И)ДАН ‫وارﻫﺎﻧﻴﺪن‬//‫ وارﻫﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи ворастан; рањо кардан, халос кардан, наљот додан.

-вор ‫ وار‬љузъи пасини калимањои мураккаб ба маъноњои монанд, мисл (одамвор, мардвор), лоиќ, арзанда ба чизе (сазовор, бузургвор, шоњвор), миќдори ягон чиз, ки аз он чизе сохта шавад (љомавор мас., як љомавор чит), дорандаи чизе (умедвор, сўгвор).

ВОРЕЗ дан.

ВОР І ‫ وار‬расм, одат, суннат.

ВОРЕХТАН ‫ وارﻳﺨﺘﻦ‬хароб шудан, вайрон шудан, рехтан, муталошї шудан.

ВОР II ‫ وار‬кит. фасл, мавсим. ВОРА ‫ واره‬1. милки дандон, буни дандон. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маъноњои монанд ва назир (сангвора, моњвора), муносиб, шоиста (гўшвора, созвора, пуштвора), доранда ва њомил (бодвора, номвора). 3. књн. навбат. ВОРАМИДАН ‫ وارﻣﻴﺪن‬дур шудан, гурехтан. ВОРАН бозу.

‫وارن‬

кит. оринљ, бандгоњи соид ва

‫وارﻳﺰ‬

рехтан; фурў рехтан, хароб шу-

ВОРЕХТА ‫ وارﻳﺨﺘﻪ‬маљ. ворафта; бо њам рехта, ошуфта, парешон. ВОРЕХТАГЇ пошидагї.

‫ وارﻳﺨﺘﮕﻲ‬бо њам рехтагї; аз њам

ВОРИД а. ‫ وارد‬дароянда, дохилшаванда; ворид кардан а) дохил кардан; б) аз мамлакати хориља овардани мол; муќоб. содир кардан; ворид шудан (гардидан) даромадан, дохил гардидан (ба љое); хасорат ворид гардидан кит. зиён расидан, зарар овардан. ВОРИДА а. ‫ وارده‬муаннаси ворид; хасорати ворида зарари воридшуда, зиёни расида.

ВОРАНГ ‫ وارﻧﮓ‬ранг, рангоранг.

ВОРИДГАР ‫ واردﮔﺮ‬дохилкунанда, ки аз берун меорад; воридкунанда.

ВОРАНГЇ ‫ وارﻧﮕﻲ‬инъикоси ранг.

ВОРИДКУНАНДА ‫ واردﻛﻨﻨﺪه‬ниг. воридгар.

ВОРАСИДАН ‫ وارﺳﻴﺪن‬1. рафта расидан, расидан ба љое. 2. аз наздик дидан, санљида

ВОРИДОТ а. ‫ واردات‬1. ниг. даромад. 2. молњои аз берун овардашаванда; муќоб.

ВОТ

– 285 – содирот. 3. аз хориља овардани мол барои фурўш. ВОРИДОТЇ ‫ وارداﺗﻲ‬мансуб ба воридот; молњои аз берун овардашуда, воридшуда. ВОРИС а. ‫ وارث‬1. он ки ба гирифтани мерос њаќ дорад ва ё мероси касе ба ў расидааст, меросхўр. 2. маљ. азхудкунанда, давомдињандаи кор, роњ ва хислати касе ё чизе: вориси фарњанги ќадим. ВОРИСИЯТ а. ‫ وارﺛﻴﺖ‬ворис будан: ворисияти таърихї аз мероси гузашта. ВОРИСЇ ‫ وارﺛﻲ‬мансуб ба ворис; ирсї. ВОРУН ‫ وارون‬ниг. вожгун. ВОРУНА ‫ واروﻧﻪ‬ниг. вожгуна. ВОРУНАГЎЇ ‫ واروﻧﻪﮔﻮي‬дурўѓгўї, гуфтани матлаб ба сурати ѓайривоќеї ва баръакси њаќиќат. ВОРУНЇ ‫ واروﻧﻲ‬1. ворун будан. 2. маљ. бадбахтї, тирарўзї. ВОСЕЪ а. ‫ واﺳﻊ‬васеъ, фарох, пањновар. ВОСИЌ а. дилпур.

‫واﺛﻖ‬

кит. бовардошта, мутмаин,

ВОСИЛ а. ‫ واﺻﻞ‬пайвастшаванда, васлшаванда; васлшуда, пайваста; ба васл расида; восилшудан(гаштан) а) ба васли дўстдошта расидан; б) расидан ба чизе, чизеро ба даст даровардан, ноил шудан ба чизе ё ба маќсади худ. ВОСИЛА а. ‫ واﺻﻠﻪ‬муаннаси восил. ВОСИТ а. ‫ واﺳﻂ‬ниг. восита 1. ВОСИТА а. ‫ واﺳﻄﻪ‬1. он ки дар байни ду кас барои њалли матлабе миёнљигї мекунад, миёнарав, миёнљї. 2. васила, роњ, чора; сабаб, боис; воситањои истењсолот иќт. маљмўи ашё аз ќабили асбобу олот, замину биноњо, ки одамон дар љараёни истењсоли неъматњои моддї истифода мебаранд; воситаи наќлиёт чизе, ки ба он савор шуда ба љое мераванд ва ё чизеро бор карда ба љое мебаранд ё аз љое меоранд, василаи њамлу наќл; ба воситаи… а) бо миёнаравии…; бо ёрдами…, бо мадади…; б) аз чизе истифода бурда, чизеро ба кор бурда, ба василаи…, тавассути…; в) бо дахолати… (мас., ба воситаи суд гирифтани товони чизе); г) аз васати…, аз байни…; ба ин восита ба ин тариќ, бо ин роњ, ба ин васила; ба њар восита бо њар роњ; ба василањои гуногун; во-

ситаю васоит њар гуна воситањо, василањои гуногун; восита будан дар васат воќеъ гардидан, дар миёна будан; восита кардан миёнарав кардан; восита шудан миёнаравї кардан, дар байни ду кас барои њалли матлабе миёнљигї кардан. ВОСИТАГАР даллол.

‫واﺳﻄﻪﮔﺮ‬

ВОСИТАГАРЇ миёнљигарї.

ниг. восита; миёнљї,

‫واﺳﻄﻪﮔﺮي‬

кит.

миёнравї;

ВОСИТАЧЇ ‫ واﺳﻄﭽﻲ‬миёнарав, воситашаванда; муќ. восита.

миёнљї,

ВОСИТАШАВАНДА ‫ واﺳﻄﻪﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз восита шудан; миёнарав. ВОСИТО(Н)ДАН ‫واﺳﺘﺎﻧﺪن‬//‫ واﺳﺘﺎدن‬кит. бозгирифтан, пасгирифтан, гашта гирифтан. ВОСИТАЉЎЙ ‫ واﺳﻄﻪﺟﻮي‬касеро ба унвони миёнарав ќарор додан, миёнарав љустан. ВОСИФ а. ‫ واﺻﻒ‬кит. васфкунанда, тавсифкунанда, ситоишкунанда. ВОСУПОРЇ кардан.

‫واﺳﭙﺎري‬

супоридан,

тањвил,

восўхт ‫ واﺳﻮﺧﺖ‬асоси замони гузашта аз восўхтан. ВОСЎХТ ‫ واﺳﻮﺧﺖ‬адш. яке аз навъњои шеъри лирикии пурсўзу гудоз, ки дар он ошиќ аз бевафоии маъшуќааш шикоят карда, бо алам изњори тарки ишќи ў мекунад. ВОСЎХТА ‫ واﺳﻮﺧﺘﻪ‬1. сўхта ва сиёњшуда бар асари њарорат, сўхта тамом шуда. 2. дорои мижањои рехта ё кўтоњ ва њолати бемори (и чашм ва пилки чашм). 3. хушкшуда ё аз тароват афтода бар асари беобї (мас., дарахт). ВОСЎХТАГЇ ‫ واﺳﻮﺧﺘﮕﻲ‬1. њолати чашмњои восўхта. 2. адш. њолати шоире, ки ба шеваи восўхт мепардозад. ВОСЎХТАН ‫ واﺳﻮﺧﺘﻦ‬кит. 1. тамом сўхтан, сўхта тамом шудан; сўзондан, сўхта тамом кардан. 2. рў гардонидан, безор шудан (аз маъшуќа). ВОСЎХТАНЇ ‫ واﺳﻮﺧﺘﻨﻲ‬њолати ранљиш, эърози ошиќ ва маъшуќ, восўхт. ВОТ I ‫ وات‬пуштае, ки дар атрофи замини кишт барои муайян кардани сарњад, осон обёрї кардани киштзор ва барои рафтуои одамон мебардоранд, марза, рош, њад.

ВОТ

– 286 –

ВОТ II ‫ وات‬кит. пўстин. ВОТАКОНИДАН дан, такондан.

‫واﺗﻜﺎﻧﻴﺪن‬

дубора такон до-

ВОТКАШ ‫ واتﻛﺶ‬он ки дар атрофи замини кишт вот мебардорад; марзакаш. ВОТКАШЇ ‫ واتﻛﺸﻲ‬исми амал аз вот кашидан; марзакашї. ВОФИД а. стода.

‫واﻓﺪ‬

кит. намоянда, вакил, фири-

ВОФИР а. ‫ واﻓﺮ‬бисёр, неъмати вофир.

афзун,

фаровон:

ВОФИРИСТОДАН ‫ واﻓﺮﺳﺘﺎدن‬дубора фиристодан, бозфиристодан, пасфиристодан. ВОФЇ а. ‫ واﻓﻲ‬1. кифоя, кофї, басанда. 2. вафокунанда, бовафо, содиќ ба ањд. 3. комил, тамом. ВОФУР ‫ واﻓﻮر‬василае, ки аз як дастаи чўбии дарунхолї ва як њуќќа иборат буда, барои дуд кардани тарёк истифода мешавад. ВОФУРЇ ‫ واﻓﻮري‬мансуб ба вофур; тарёккаш. ВОФУРКАШ вофур.

‫واﻓﻮرﻛﺶ‬

дудкунандаи тарёк бо

ВОФУРКАШЇ ‫ واﻓﻮرﻛﺸﻲ‬амали вофуркаш. ВОФУРХОНА ‫ واﻓﻮرﺧﺎﻧﻪ‬књн. мањал ва љои кашидани тарёк. ВОФУРЎШ ‫ واﻓﺮوش‬он ки аз косибу њунармандон чизњои дўхтаю сохтаи онњоро яклухт ва бо нархи арзон харида, бо нархи ќимат мефурўшад, љаллоб, харидафурўш. ВОФУРЎШЇ ‫ واﻓﺮوﺷﻲ‬амали вофурўш, љаллобї, харидафурўшї. ВОХ ‫ واخ‬нидо вой!, воњ!, оњ!

ВОХОСТА ‫ واﺧﻮاﺳﺘﻪ‬вежагии амри мавриди эътироз, бозхоста. ВОХОСТАН ‫ واﺧﻮاﺳﺘﻦ‬хостан, бозхостан, дубора хостан. ВОХОЊ ‫ واﺧﻮاه‬он ки дархост мекунад; он ки дар додгоњ шикоят мекунад. ВОХОЊЇ ‫ واﺧﻮاﻫﻲ‬эътирози шахси ѓоиб дар додрасї, эътироз ба њукми ѓоибии додгоњ. ВОХЎРДАН ‫ واﺧﻮردن‬1. дучор шудан, дучор омадан; рў ба рў шудани ду кас ба таври ногањонї; мулоќот кардан; њамдигарро дидан. 2. маљ. мусобиќа кардан: дирўз дастаи «Помир» бо дастаи «Динамо» вохўрд. 3. дида шудан, ба назар расидан; пайдо шудан; ба (бо) касе вохўрдани чизе а) дучор шудани касе бо чизе; б) ба назари касе расидани чизе, чизеро дида мондани касе; бо (ба) касе вохўрдани касе а) бо касе дучор шудани касе; б) маљ. ба ќайди касе афтодан, гирифтор шудан; ба назар вохўрдан ба назар расидан, дида шудан, намудор будан; ба чашм вохўрдан ба назари касе расидан, чизеро нохост дида мондани касе. ВОХЎРДЇ ‫ واﺧﻮردي‬салом кардан, саломдињї (хусусан бо иљрои одати дастфушурї): вохўрдї кардан, ба оѓўш кашида вохўрдї кардан, даст дода вохўрдї кардан, барои вохўрдї даст дароз кардан. ВОХЎРЇ ‫ واﺧﻮري‬1. дучоршавї, рўбарўшавї; дидани њамдигар, дидорбинї. 2. дар як љо њозир шудани гурўњи одамон, боздид, мулоќот (барои суњбатњои расмї): вохўрии шоирон бо талабагон, вохўрии собиќадорони Љанги Бузурги Ватанї, вохўрии дўстони давраи бачагї. 3. мусобиќа (дар бозињои варзишї).

хазидан, хазида даро-

ВОЊ ‫ واه‬нидо вой!, вањ!, оњ!: оњу воњ; воњ гуфтан а) «воњ» гўён фарёд кашидан; б) киноя аз шикоят кардан.

ВОХАРИДАН ‫ واﺧﺮﻳﺪن‬харида гирифтан, бозхаридан, дубора харидан.

ВОЊА а. ‫ واﺣﻪ‬ободї дар миёни дашту сањро, ќитъаи замини сабз дар биёбон.

ВОХАЗИДАН мадан.

ВОХИДА шуда.

‫واﺧﺰﻳﺪن‬

‫واﺧﻴﺪه‬

ВОХИДАН кардан.

њаллољишуда, пахтаи зада-

‫واﺧﻴﺪن‬

пахта задан, њаллољї

ВОХОНДАН ‫ واﺧﻮاﻧﺪن‬дубора хондан, такроран хондан. ВОХОСТ ‫ واﺧﻮاﺳﺖ‬бозхост; муњосиба, њисобгирї, њисобу китоб.

ВОЊИБ а. кунанда.

‫واﻫﺐ‬

кит. бахшанда, инъом-

ВОЊИД а. ‫ واﺣﺪ‬1. якка, якто, танњо; сари воњид сари танњо. 2. меъёре, ки барои андоза кардани чизњои њамљинс ќабул шудааст, андоза: воњиди андоза (метр), воњиди вазн (кило), воњиди ќувваи барќ (ампер); њар воњид њар љузъи мустаќил; ◊ дар они воњид дар як лањза (он), дар як дам.

ВОШ

– 287 – ВОЊИЛИДАН ‫ واﻫﻠﻴﺪن‬кит. 1. вогузоштан, вогузор кардан, тарк кардан. 2. рањо кардан, сар додан. ВОЊИМА а. ‫ واﻫﻤﻪ‬1. тарс, бим, дањшат, њарос, њавл. 2. як хосияти инсон, ки дар назари кас ягон чизи набудаи мавњум ё мудњишро намудор карда, мўљиби тарсу вањм мегардад, тасаввури беасоси дањшатнок, хаёли мудњиш; воњима гирифтан (зер кардан) тарсидан, њаросидан; воњима кардан а) тарсидан, њаросидан; б) маљ. хавфу хатари чизеро аз будаш зиёд карда нишон додан, дањшат ангехтан, муњобот кардан (барои тарсондани касе); ба (дар) воњима андохтан њаросон кардан, ба тарс андохтан; ба (дар) воњима афтодан тарсидан, њаросидан; ба дили касе воњима андохтан тарсондан, њаросон кардан касеро.

ВОЉ II ‫ واج‬њайрон, саргардон: њољу вољ. ВОЉИБ а. ‫ واﺟﺐ‬њар коре, ки ба љо овардани он њатмист; бисёр лозим, зарурї; амри вољиб кори иљрояш њатмї ва зарур; вољиб шуморидани коре иљрои кореро њатмї ва зарур њисоб кардан. ВОЉИБЇ ‫ واﺟﺒﻲ‬вољиб будан, лозим ва зарур будан, њатмї ва ногузир будан. ВОЉИБОТ а. ‫ واﺟﺒﺎت‬1. љ. вољиб. 2. д. он фармудањои шариат, ки иљрояш њатмї ва тарки онњо гуноњ њисоб меёбад. ВОЉИБУДДАФЪ а. ‫ واﺟﺐاﻟﺪﻓﻊ‬кит. чизе, ки аз миён бардоштан ва дур карданаш њатмї мебошад; муќ. вољибулманъ.

дањшатангез,

ВОЉИБУЛВУЉУД а. ‫ واﺟﺐاﻟﻮﺟﻮد‬он ки вуљуди ў ба зоти худи ў вобаста аст ва мўњтољи ѓайр нест, Худо.

ВОЊИМААНДОЗ ‫ واﻫﻤﻪاﻧﺪاز‬ба воњима андозанда, вањмангез, тарсовар.

ВОЉИБУЛИЗЪОН а. ‫ واﺟﺐاﻻذﻋﺎن‬кит. фармоне, ки итоат кардан ба он зарур ва ногузир аст.

ВОЊИМАГАР ‫ واﻫﻤﻪﮔﺮ‬ниг. воњимаандоз.

ВОЉИБУЛЌАТЛ а. ‫ واﺟﺐاﻟﻘﺘﻞ‬он ки сазояш ќатл аст, вољиби ќатл.

ВОЊИМААНГЕЗ њавлнок.

ВОЊИМАДОР воњимадор.

‫واﻫﻤﻪاﻧﮕﻴﺰ‬

‫واﻫﻤﻪدار‬

ниг. воњиманок: хаёли

ВОЊИМАДОРЇ ‫ واﻫﻤﻪداري‬дањшатнокї, њавлангезї, воњимадор будан. ВОЊИМАЗАДА карда.

‫واﻫﻤﻪزده‬

тарсон,

вањмзер-

ВОЉИБУЛМАНЪ а. ‫ واﺟﺐاﻟﻤﻨﻊ‬он чи манъ ва боздоштанаш њатмї ва зарур аст; муќ. вољибуддафъ. ВОЉИД а. ‫ واﺟﺪ‬кит. доранда, доро; вољиди шароити... дорои шароити…, ба шароите доробуда.

ВОЊИМАНОК ‫ واﻫﻤﻪﻧﺎك‬воњимаангез, бимнок, дањшатнок, дањшатовар, мудњиш; бадвоњима: овози воњиманок, хабари воњиманок.

ВОЉУСТ ‫ واﺟﺴﺖ‬бозхост.

ВОЊИМАОВАР ‫ واﻫﻤﻪآور‬ниг. воњимаангез.

ВОШАВАНДА ‫ واﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз вошудан; кушодашаванда.

ВОЊИМАЧЇ ‫ واﻫﻤﭽﻲ‬гуфт. он ки чизеро аз будаш зиёд воњиманок тасаввур мекунад; он ки дар байни мардум овозањои беасоси воњиманок пањн карда, бесарусомонї ба вуљуд меорад, воњимаандоз. ВОЊИШТАН

‫ واﻫﺸﺘﻦ‬ниг. воњилидан.

ВОЊЇ а. ‫ واﻫﻲ‬кит. беасл, беасос, пуч, бемаъно (мас., сухан).

ВОЉУСТАН ‫ واﺟﺴﺘﻦ‬бозхостан. ВОША ‫ واﺷﻪ‬ниг. боша.

ВОШГУНА ‫ واﺷﮕﻮﻧﻪ‬ниг. вожгуна.

‫واﺷﻜﺎﻓﺘﻦ‬

ВОШИКОФТАН кардан. ВОШИНОХТАН хис додан.

‫واﺷﻨﺎﺧﺘﻦ‬

шикофтан, сўрох бозшинохтан, таш-

ВОШЇ ‫ واﺷﻲ‬суханчин.

‫واﺷﺪن‬

ВОЧИДАН ‫ واﭼﻴﺪن‬кит. чидан, љамъ кардан, ѓун кардан.

ВОШУДАН шудан.

ВОЉ I ‫ واج‬1. збш. овозњои фарќкунандаи маънї дар забон ба монанди «б» ва «п» дар калимањои «бар» ва «пир». 2. калима, вожа.

ВОШУКУФТАН дан.

кит. кушода шудан, боз

‫واﺷﻜﻔﺘﻦ‬

кит. шукуфта шу-

ВОШУМУРДАН ‫ واﺷﻤﺮدن‬як ба як шумурдан, аз як сар шумурдан.

ВОШ

– 288 –

ВОШУНИДАН дан. ВОШУСТАН тан.

‫واﺷﻨﻴﺪن‬

‫واﺷﺴﺘﻦ‬

шунидан, бозшуни-

бозшустан, дубора шус-

ВОЯ I ‫ واﻳﻪ‬камол, рушд; ба воя расидан а) бузург шудан, калон шудан; ба камол расидан; б) сабзидан, нашъунамо ёфтан, сабзиш кардан (доир ба растанї). ВОЯ II ‫ واﻳﻪ‬миќдори муайяне аз чизњои нашъадињанда, ки гирифторони вай њар рўз он миќдорро мехўранд ё мекашанд; як хўрданї, як кашиданї. ВОЯ III ‫ واﻳﻪ‬кит. њољат, мурод. ВОЯКАШ ‫ واﻳﻪﻛﺶ‬он ки аз дигарон тамоку ё кўкнор талабида мекашад. ВОЯСОЗЇ ‫ واﻳﻪﺳﺎزي‬нав. аз рўи миќдор ва тартиби муайян ба њиссањо таќсим кардани хўроки рўзонаи як нафар. ВУБОЛ а. ‫ وﺑﺎل‬ниг. вабол. ВУЗАРО а. ‫ وزرا‬љ. вазир. ВУЗЎ а. ‫ وﺿﻮ‬д. шустушўи пеш аз намоз, тањорат: вузў кардан. ВУЗЎЊ а. ‫ وﺿﻮح‬кит. возењї, равшанї, аёнї. ВУКАЛО а. ‫ وﻛﻼ‬кит. љ. вакил. ВУЌУФ а. ‫ وﻗﻮف‬1. ист, таваќќуф, ваќф. 2. огоњї, хабардорї, бохабарї; вуќуф доштан огоњї доштан, иттилоъ доштан, хабар доштан, воќиф будан. ВУЌЎЪ а. ‫ وﻗﻮع‬воќеъ шудан, рўйдињї, содиршавї; ба вуќўъ омадан (пайвастан) воќеъ шудан, руй додан, сар задан. ВУЌЎЪГОЊ ‫ وﻗﻮعﮔﺎه‬љои воќеъ шудан, рўй додани воќеа. ВУЛГАРИЗМ лот. ‫ وﻟﮕﺮﻳﺰم‬збш. калима ва иборањои даѓал ва дурушти омиёна, ки дар забони адабї истифода мешаванд (мас., сакалту, дайду ва ѓ.). ВУЛГАРЇ ‫ وﻟﮕﺮي‬аз њад зиёд сода карда, нињоят содаю мухтасар кардашуда (то ба дараљаи вайрон шудани мазмун): иќтисодиёти сиёсии вулгарї, материализми вулгарї. ВУЛКАН лот. ‫ وﻟﻜﻦ‬кўњи оташфишон, вулќон: вулканњои амалкунанда, вулканњои хомўш. ВУЛКАНИЗАТСИЯ лот.

‫ وﻟﻜﻨﻴﺰﺗﺴﻴﻪ‬1. бо сул-

фур ё моддаи дигар тафсонда пайваст кардани маводи каучукї ва резинї ба тарзе ки хосияти ёзандагиашро гум накунад. 2. љой ва мањалли иљрои ин кор, устохонае, ки бо ин кор машѓул аст. ВУЛКАНЇ ‫ وﻟﻜﻨﻲ‬мансуб ба вулкан: зилзилањои вулканї, оташфишонии вулканї. ВУЛКАНШИНОС ‫ وﻟﻜﻨﺸﻨﺎس‬он ки тањќиќот оид ба вулкан мекунад; муњаќќиќи вулќон. ВУЛКАНШИНОСЇ ‫ وﻟﻜﻨﺸﻨﺎﺳﻲ‬илми пайдоиш, сохт, љараёни фаъолият ва дигар ќонунияти вулќонњо. ВУЛЌОН ‫ وﻟﻘﺎن‬ниг. вулкан. ВУЛОТ а. ‫ وﻻت‬љ. волї ВУЛЎЪ а. ‫ وﻟﻮع‬кит. иштиёќ, хоњиши зиёд. ВУРЕБ ‫ ورﻳﺐ‬ниг. уреб. ВУРУД а. ‫ ورود‬ворид шудан, дохил шудан, даромадан ба љое: вуруди сармоя. ВУРУДЇ ‫ ورودي‬мансуб ба вуруд; дари вурудї дари даромад, дари дохил шудан. ВУСЛАТ а. ‫ وﺻﻠﺖ‬1. васл, пайванд. 2. ба њам пайвастан; дидор. ВУСМА//ВАСМА ‫ وﺳﻤﻪ‬1. бот. гурўње аз гиёњњои алафии яксола ё чандсола ки гулњои баъзеи онњо хосияти табобативу дармонї дорад. 2. моддаи рангие, ки аз ин гиёњ ба даст меояд ва занњо дар ранг кардани абрўњои худ истифода мебаранд. ВУСМАДОН ‫ وﺳﻤﻪدان‬зарфи вусма, ќуттичае, ки дар он вусма нигоњдорї мешавад. ВУСМАКАШИДА ‫ وﺳﻤﻪﻛﺸﻴﺪه‬вусмамолида, оѓўшта ба вусма. ВУСМАКАШЇ ‫ وﺳﻤﻪﻛﺸﻲ‬амали вусмакаш. ВУСУЌ а. ‫ وﺛﻮق‬кит. эътимод, бовар, итминон. ВУСТО а. ‫ وﺳﻄﺎ‬кит. 1. муаннаси авсат (миёна); ќуруни вусто асрњои миёна. 2. ангушти миёна. ВУСУЛ а. ‫ وﺻﻮل‬васл шудан, ба њам пайвастан, ба њам расидан. ВУСЪАТ а. ‫ وﺳﻌﺖ‬1. васеї, фарохї, пањноварї. 2. масоњат; вусъат гирифтан а) ниг. вусъат ёфтан; б) афзудан, зиёд шудан, пањн шудан; вусъат ёфтан а) васеъ шудан, фарох гаштан, аз љињати масоњат калон шудан; б) инкишоф ёфтан, равнаќу ривољ ёфтан; ављ гирифтан: вусъат ёфтани сохт-мони биноњои истиќоматї.

– 289 – ВУСЪАТГИРЇ ‫ وﺳﻌﺖﮔﻴﺮي‬исми амал аз вусъат гирифтан. ВУСЪАТДИЊЇ ‫ وﺳﻌﺖدﻫﻲ‬исми амал аз вусъат додан; инкишоф додан, равнаќ додан. ВУСЪАТЁБЇ ‫ وﺳﻌﺖﻳﺎﺑﻲ‬исми амал аз вусъат ёфтан; ривољу равнаќ, густариш, инкишоф: вусъатёбии корњои сохтмон. ВУСЪАТНОК ‫ وﺳﻌﺖﻧﺎك‬васеъ, фарох. ВУСЪАТОБОД ‫ وﺳﻌﺖآﺑﺎد‬кит. арсаи васеъ, майдони пањновар. ВУФУР а. ‫ وﻓﻮر‬кит. вофир будан, бисёрї, фаровонї, серобї. ВУЊУШ а. ‫ وﺣﻮش‬љ. вањш 2. ВУЊУШПАРВАР ‫ وﺣﻮشﭘﺮور‬кит. он ки њайвонњои вањширо парвариш ва нигоњубин мекунад. ВУЊУШПАРВАРЇ ‫ وﺣﻮشﭘﺮوري‬парвариши њайвонњои вањшии сермў (барои пўст). ВУЉУД а. ‫ وﺟﻮد‬1. њастї, мављудият; муќоб.

ВУШ

нестї, адам; вуљуд доштан будан, мављуд будан; ба вуљуд овардан пайдо кунондан; офаридан, сохтан, ба миён овардан; ба вуљуд омадан; а) пайдо шудан; сохта шудан, бино ёфтан (-и мас., асар, шањр, боѓ, обанбор); б) ба дунё омадан, таваллуд ёфтан. 2. маљ. бадан, љисм, пайкар, љусса; вуљуди инсон бадани инсон; бо вуљуди… ќатъи назар аз…, сарфи назар аз…, ба… нигоњ накарда; бо вуљуди ин (он) // бо вуљуди… ќатъи назар аз ин (он), сарфи назар аз ин (он), ба ин (он) нигоњ накарда, бо њамаи ин…; бо тамоми вуљудаш бо тамоми њастияш, тамоми ќувваташро љамъ карда; аз дилу љон. ВУЉЎЊ а. ‫ وﺟﻮه‬љ. ваљњ. ВУЉЎЊУЛАЙН а. ‫ وﺟﻮهاﻟﻌﻴﻦ‬кит. пул ва моли мављуда, наќдина. ВУШМ ‫ وﺷﻢ‬кит. бедона, вартиш. ВУШОЌ т. ‫ وﺷﺎق‬кит. ѓуломбача, писарбачаи хизматгор; канизак.

Г Г њарфи чањоруми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи гоф (‫;)گ‬ дар њисоби абљад њарфи «гоф» монанди «коф» ба адади 20 баробар аст. ГАБАР I ‫ ﮔﺒﺮ‬кит. санге, ки аз он дегу табаќ ва дигар асбобу анљоми ошпазхона метарошиданд.

ГАВАК ‫ ﮔﻮك‬:гавак кашидан бо зону ва оринљ њаракат карда роњ гаштан, хазида рафтан. ГАВАККАШЇ ‫ ﮔﻮكﻛﺸﻲ‬исми амал аз гавак кашидан; гавак рафтан, хазида роњ рафтан. ГАВАККАШОН ‫ ﮔﻮكﻛﺸﺎن‬феъли њол аз гавак кашидан; гавак кашида, дар њолати хазидан.

ГАБАР II ‫ ﮔﺒﺮ‬кит. хаймаи яксутуна.

ГАВБОЗ ‫ ﮔﻮﺑﺎز‬ниг. говбоз.

ГАБЗ ‫ ﮔﺒﺰ‬кит. ќавї; ситабр, ѓафс.

ГАВГУМ ‫ ﮔﻮﮔﻢ‬ниг. говгум.

ГАБЗЇ ‫ ﮔﺒﺰي‬кит. ситабрї; ќавї будан, ѓафсї, дуруштї.

ГАВЃАЛТАК ‫ ﮔﻮﻏﻠﺘﻚ‬гуфт. 1. аробачаи махсуси сечархаи дастадор, ки кўдак онро дошта роњравиро ёд мегирад. 2. занбарѓалтак.

ГАБР I ‫ ﮔﺒﺮ‬пайрави дини оташпарастї, пайрави дини Зардушт, оташпараст. ГАБР II ‫ ﮔﺒﺮ‬кит. як навъ либоси љангї, ки бо пахта ва абрешим пур ва лаганда шудааст; хафтон, ќазоганд. ГАБРЇ ‫ ﮔﺒﺮي‬1. мансуб ба габр. 2. габр будан, оташпараст будан, оташпарастї. ГАВ ‫ ﮔﻮ‬1. ниг. гов. 2. тануманд, бузургљусса; пањлавон. 3. маљ. лаќаби баъзе одамони тануманди баќувват. ГАВАЗН ‫ ﮔﻮزن‬њайвони говмонанди кўњї, ки шохњои панљадори дароз дорад. ГАВАЗНБАР(Р)А гавазн.

‫ﮔﻮزﻧﺒﺮه‬

бараи гавазн, бачаи

ГАВАЗНБАЧА ‫ ﮔﻮزﻧﺒﭽﻪ‬ниг. гавазнбар(р)а. ГАВАЗНПАРВАР ‫ ﮔﻮزﻧﭙﺮور‬парварандаи гавазн, он ки кораш парвариши гавазн аст. ГАВАЗНПАРВАРЇ ‫ ﮔﻮزﻧﭙﺮوري‬парвариши гавазн, ки соњаи махсуси чорводорист.

ГАВД ‫ﮔﻮد‬кит. чуќурї, маѓок; амиќ, жарф, фурўрафта. ГАВДА ‫ ﮔﻮده‬1. тан, пайкар, бадан, љусса. 2. њар гуна зарфи чуќур дар саноат, бак, махзан. ГАВДАДОР ‫ ﮔﻮدهدار‬тануманд, калонљусса. ГАВДАКАЛОН ‫ ﮔﻮدهﻛﻼن‬калонљусса, њайкал, пањлавонљусса.

ќави-

ГАВДАР(А) (‫ ﮔﻮدر)ه‬зоол. навъе аз мурѓобї. ГАВДАЊАРОМ ‫ ﮔﻮدهﺣﺮام‬он ки аз моли њаром тани худро мепарварад; танбал, њаромхўр. ГАВДБАРДОРЇ ‫ ﮔﻮدﺑﺮداري‬сохт. канда гавд кардани љое барои сохтани пойдевори бино. ГАВДЇ ‫ ﮔﻮدي‬љои фурўрафта ва гавдшуда, чуќурї. ГАВДНИШАСТ ‫ ﮔﻮدﻧﺸﺴﺖ‬ниг. гавдрафта. ГАВДНИШИН ‫ ﮔﻮدﻧﺸﻴﻦ‬он ки ё он чи дар замини паст, гавд ва ѓор зиндагї мекунад,

– 291–

ГАВ

ГАВРОН ‫ﮔﻮران‬ниг. говрон.

ѓорнишин. ГАВДОБ ‫ ﮔﻮدآب‬ниг. гавзоб.

ГАВРОНА ‫ ﮔﻮراﻧﻪ‬ниг. говрона.

ГАВДОЛ//ГУДОЛ ‫ ﮔﻮدال‬љое, ки фурўрафта ва чуќур бошад, чуќурї.

ГАВХОНА ‫ ﮔﻮﺧﺎﻧﻪ‬ниг. говхона.

ГАВДРАФТА ѓоршуда.

‫ﮔﻮدرﻓﺘﻪ‬

фурўрафта, чуќуршуда,

ГАВДЎША ‫ ﮔﻮدوﺷﻪ‬ниг. говдўша. ГАВЗ ‫ ﮔﻮز‬књн. љавз, чормаѓз; ◊ гавз бар гумбаз афшондан кори бефоида кардан; гавз дар гунбаз мондан ба кори номумкин ва ношуданї даст задан. ГАВЗБОЗ ‫ ﮔﻮزﺑﺎز‬књн. љавзбоз, чормаѓзбоз, он ки чормаѓбозї мекунад. ГАВЗБУН ‫ ﮔﻮزﺑﻦ‬књн. дарахти чормаѓз. ГАВЗОБ ‫ ﮔﻮزاب‬кит., књн. оше, ки аз гўшт, чормаѓз, нахўд ва биринљ тайёр мешавад. ГАВЗОДА ‫ ﮔﻮزاده‬пањлавонзода, ќањрамонзода, он ки аз нажоди пањлавонону ќањрамонон аст. ГАВЛЕС ‫ ﮔﻮﻟﻴﺲ‬маљ. пањн; њамвор; гавлес карда бастан њамвор карда бастан. ГАВЛОЌ ‫ ﮔﻮﻻق‬гуфт. гўл, ањмаќ; ландањур. ГАВМЕШ ‫ﮔﻮﻣﻴﺶ‬ниг. говмеш. ГАВМИЖА ‫ ﮔﻮﻣﻴﮋه‬гуфт., ниг. гулмижа. ГАВОЖА ‫ ﮔﻮاژه‬кит. 1. таъна, сарзаниш. 2. мазоњ, масхара; гавожа задан таъна задан; масхара ва мазоњ кардан. ГАВОЗ//ГУВОЗ ‫ ﮔﻮاز‬кит. чўбдаст; халачўби говрон; таёќе, ки бо он гов, хар ва дигар чорпоро меронанд. ГАВОЛИДАН ‫ ﮔﻮاﻟﻴﺪن‬ниг. гуволидан.

ГАВЊАР ‫ ﮔﻮﻫﺮ‬1. ба аќидаи ќадимиён дуррест, ки гўё аз ќатраи борони дар дањони садаф афтода тадриљан ба вуљуд меомадааст, марворид, умуман санги ќиматбањо, гуњар, љавњар. 2. фалс. асл, зот, асли њар чиз, љавњар. 3. маљ. фарзанд: гавњари шоњ; гавњари ѓалтон дурри ѓелон, дурри мудаввар; гавњари ќимат(бањо) а) дурри ноёб; б) киноя аз чизи нињоят пурарзиш; гавњари ноёб а) дурри нодир; б) киноя аз чизи нињоят пурќимат, ки ба осонї ба даст намедарояд (аз ќабили хирад, мањбуба, ашъори тару тоза); гавњари пок // гавњари рахшон // гавњари тобон дурри рахшанда; гавњари чашм (дида) а) гавњараки чашм, мардумак; б) киноя аз чизи пурќимат ва азиз; в) маљ. фарзанд; гавњари шабчароѓ а) гавњари афсонавиест, ки гўё дар торикї равшанї медињад; б) маљ. чизи нињоят ќиматбањо; гавњари якдона (якто) гавњари бењамто, дурри беназир; дур(р)у гавњар а) љавоњирот; б) маљ. чизи ќиматбањо; гавњар афшондан а) дурр пошидан; б) маљ. ашк рехтан; ◊ гавњари ашк донаи ашк, ќатраи оби дида; гавњари маќсуд ёфтан // гавњари у(м)мед ба даст омадан ба маќсад расидан; ба орзу ноил гаштан; гавњар суфтан сухани фасењ гуфтан. ГАВЊАРАК ‫ ﮔﻮﻫﺮك‬1. гавњари хурд. 2. тиб. сиёњие дар маркази чашм, ки ба воситаи он равшанї вориди чашм мешавад, мардумаки чашм, мардумак; ◊ монанди гавњараки чашм нигањбонї намудан (муњофизат кардан) хеле эњтиёт кардан. ГАВЊАРАФШОН ‫ ﮔﻮﻫﺮاﻓﺸﺎن‬1. афшонандаи гавњар, гуњарпош, гуњаррез. 2. маљ. борандаи чизи пурарзиш ва муњим (аз ќабили ашк, борони бањор ва ѓ.).

ГАВОНПАЊЛАВОН ‫ ﮔﻮاﻧﭙﻬﻠﻮان‬кит. пањлавони гавон, пањлавони пањлавонон, пањлавони бузург.

ГАВЊАРАФШОНЇ ‫ ﮔﻮﻫﺮاﻓﺸﺎﻧﻲ‬амали афшондани гавњар, нисор кардани гавњар.

ГАВОНЉЇ ‫ ﮔﻮاﻧﺠﻲ‬кит. далер, пањлавон, сардори пањлавонон, сипањсолор.

ГАВЊАРБОР ‫ ﮔﻮﻫﺮﺑﺎر‬ниг. гавњарафшон; табъи гавњарбор истеъдоди баланди шоирона; чашми гавњарбор чашми гирёни мањбуба.

ГАВОРА ‫ ﮔﻮاره‬књн. сабади мевагирї, сабади ангишткашонї; муќ. кавора 1.

ГАВЊАРГАР њирот.

ГАВПОРА ‫ ﮔﻮﭘﺎره‬гала, галаи гову говмеш ва ѓ.

‫ ﮔﻮﻫﺮﮔﺮ‬гавњарсоз, созандаи љаво-

– 292–

ГАВ

ГАВЊАРГИН ‫ ﮔﻮﻫﺮﮔﻴﻦ‬огандаи гавњар, гавњаркорї шуда, бо гавњар ородода. ГАВЊАРДОР ‫ ﮔﻮﻫﺮدار‬1. гавњардошта, соњибгавњар. 2. аз гавњар сохташуда. ГАВЊАРЗО ‫ ﮔﻮﻫﺮزا‬ниг. гавњарзод. ГАВЊАРЗОД ‫ ﮔﻮﻫﺮزاد‬зодаи гавњар, аз гавњар рўида; ганљи гавњарзод ганљи гавњардењ, бахшандаи чизњои пурарзиш.

ГАВЊАРХЕЗ ‫ ﮔﻮﻫﺮﺧﻴﺰ‬ниг. гавњарбор; замини гавњархез замини серњосил, замини њосилхез. ГАВЊАРЧИН ‫ ﮔﻮﻫﺮﭼﻴﻦ‬љамъоварандаи гавњар; ◊ гавњарчин шудан сухани дилнишин ва латиф гуфтан ё шунидан. ГАВЊАРШИНОС ‫ ﮔﻮﻫﺮﺷﻨﺎس‬коршинос ва мутахассиси гавњаршиносї.

ГАВЊАРИН ‫ ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ‬аз гавњар сохташуда; он чи бо гавњар ороста ва гавњаркорї шудааст.

ГАВЊАРШИНОСЇ ‫ ﮔﻮﻫﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‬амали гавњаршинос; тањќиќ ва муайян кардани сифати гавњар ва сангњои ќимат.

ГАВЊАРЇ ‫ ﮔﻮﻫﺮي‬1. мансуб ба гавњар. 2. гавњаршинос; гавњарфурўш.

ГАВЊАРШУМОР ‫ﮔﻮﻫﺮﺷﻤﺎر‬ниг. гавњаршинос.

ГАВЊАРКАШ ‫ ﮔﻮﻫﺮﻛﺶ‬1. кашандаи гавњар, ба худ барандаи гавњар; гирандаи гавњар, ѓаввоси гавњаргир. 2. дастпона; ◊ лаъли гавњаркаш лаби ширинсухану латифсухан.

ГАДАК ‫ ﮔﺪك‬хўроки њасибмонанд, ки дар порањои шиканбаи гўсфанд биринљу гўшт пур карда медўзанд ва мепазанд.

асил, асолатдор, пок-

ГАДИК ‫ ﮔﺪﻳﻚ‬:гўсфанди гадик зоти гўсфанди думдори бедунба.

ГАВЊАРНАЖОД ‫ ﮔﻮﻫﺮﻧﮋاد‬покнажод; олинасаб, аз авлоди асил.

ГАДО//ГАДОЙ ‫ﮔﺪاي‬//‫ ﮔﺪا‬1. он ки ба сабаби нодорї аз дигарон садаќа талабида рўз мегузаронад, соил, дарюзагар; гадои бекасу кўй садаќахўри танњову бесарпаноњ. 2. нодор, бенаво, камбаѓал; муќоб. доро. 3. мўњтољ, њољатманд. 4. бечора, мискин, беќадр: гадо кардан камбаѓалу эњтиёљманд гардонидан касеро. 5. маљ. дилдода, дилбохта, ошиќ; гадо бор ёфту љогањ не (ё борљома наёфт) (зарб.) дар мавриди њељ омад накардани кори камбаѓале гуфта мешавад; гадо душмани гадост (зарб.) њангоме гуфта мешавад, ки ягон кас муваффаќияти њамвазн, њамкасб ё њамкори худро дида наметавонад.

ГАВЊАРМОЯ нажод.

‫ﮔﻮﻫﺮﻣﺎﻳﻪ‬

ГАВЉИГАР ‫ ﮔﻮﺟﮕﺮ‬ниг. говљигар.

ГАВЊАРНИГИН ‫ ﮔﻮﻫﺮﻧﮕﻴﻦ‬нигинаш аз гавњар: ангуштарини гавњарнигин. ГАВЊАРНИГОР ‫ ﮔﻮﻫﺮﻧﮕﺎر‬бо љавоњирот оросташуда, бо гавњар ородода, гавњарнишон. ГАВЊАРНИШОН ‫ ﮔﻮﻫﺮﻧﺸﺎن‬1. он чи дар он гавњар шинонда шудааст, мурассаъ. 2. маљ. дорои дандонњои сафеди дурахшон. ГАВЊАРПОРА ‫ ﮔﻮﻫﺮﭘﺎره‬пораи гавњар; њар чизи ќиматбањо. ГАВЊАРПОШ ‫ ﮔﻮﻫﺮﭘﺎش‬ниг. гавњарафшон. ГАВЊАРРЕЗ ‫ ﮔﻮﻫﺮرﻳﺰ‬ниг. гавњарбор.

ГАДОБАЧА хурдсол.

‫ ﮔﺪاﺑﭽﻪ‬писари гадо, гадоча; гадои

ГАВЊАРСАНЉ ‫ ﮔﻮﻫﺮﺳﻨﺞ‬он ки гавњар ва сангњои дигари ќиматро санљида, арзиши онњоро муайян мекунад.

ГАДОБОЗЇ ‫ ﮔﺪاﺑﺎزي‬беш аз андоза сарфаљўї кардан дар харљ, хасисї нишон додан, хасис будан.

ГАВЊАРФИШОН ‫ ﮔﻮﻫﺮﻓﺸﺎن‬ниг. гавњарафшон.

ГАДОГУРУСНА пасту фаќир.

ГАВЊАРФУРЎШ ‫ ﮔﻮﻫﺮﻓﺮوش‬фурўшандаи гавњар, фурўшандаи љавоњирот.

ГАДОГУШНА ‫ ﮔﺪاﮔﺸﻨﻪ‬ниг. гадогурусна.

ГАВЊАРФУРЎШЇ ‫ ﮔﻮﻫﺮﻓﺮوﺷﻲ‬1. шуѓл ва кори гавњарфурўш. 2. љой ва мањалли фурўши гавњар.

ГАДОДУХТАР ‫ ﮔﺪادﺧﺘﺮ‬1. духтари гадо; духтаре, ки гадої мекунад, духтари гадоикунанда. 2. духтари фаќир, бенаво, нодор.

‫ﮔﺪاﮔﺮﺳﻨﻪ‬

маљ. гадогушна,

– 293– ГАДОЁНА ‫ ﮔﺪاﻳﺎﻧﻪ‬1. дар њолати гадої. 2. камбаѓалона, фаќирона, бенавоёна; гадоёна зиндагонї кардан фаќирона умр ба сар бурдан. ГАДОЗАН ‫ ﮔﺪازن‬зани шахси гадо; зане, ки гадої мекунад. ГАДОЗОДА ‫ﮔﺪازاده‬фарзанди гадо. ГАДОЗОДАГЇ ‫ ﮔﺪازادﮔﻲ‬вазъ ва њолати гадозода, гадозода будан. ГАДОЇ ‫ ﮔﺪاﺋﻲ‬1. садаќа талабидан аз дигарон барои рўзгузаронї; гадо будан, садаќа пурсидан, бахшишталабї. 2. бенавої, бечорагї, ољизї, нотавонї; гадої кардан бахшиш талабидан, садаќа пурсидан; ба гадої афтодан гадо шудан, ољиз ва нотавон гардидан. ГАДОЙ ‫ ﮔﺪاي‬ниг. гадо.

ГАДОМАНИШ ‫ ﮔﺪاﻣﻨﺶ‬гадотабъ, табъи хасисї доштан, гадосифат. ГАДОМОНАНД ‫ ﮔﺪاﻣﺎﻧﻨﺪ‬мисли гадо бечораву бенаво; нодор, фаќир. ГАДОПЕША ‫ ﮔﺪاﭘﻴﺸﻪ‬ниг. гадо. ГАДОРАФТОР ‫ ﮔﺪارﻓﺘﺎر‬ниг. гадосифат. ГАДОРЎ(Й) (‫ ﮔﺪارو)ي‬1. гадосимо. 2. маљ. гадохулќ, гадорафтор; берўй, бешарм. ГАДОСИМО ‫ ﮔﺪاﺳﻴﻤﺎ‬ниг. гадорў(й). гадохислат, гадораф-

ГАДОСИФАТЇ ‫ ﮔﺪاﺻﻔﺘﻲ‬гадохислатї, гадої, тарзи рафтори гадоёна. ГАДОТАБЪ ‫ ﮔﺪاﻃﺒﻊ‬1. он ки табъан гадо аст, њарис, чашмгурусна. 2. маљ. берўй. ГАДОХИСЛАТ ‫ ﮔﺪاﺧﺼﻠﺖ‬ниг. гадосифат. ГАДОХИСЛАТЇ ‫ ﮔﺪاﺧﺼﻠﺘﻲ‬ниг. гадосифатї. ГАДОХОНА ‫ﮔﺪاﺧﺎﻧﻪ‬ гадоён, навонхона.

љой

барои

ГАДОХУЛЌ ‫ ﮔﺪاﺧﻠﻖ‬ниг. гадорў(й).

ГАДОЧАШМ ‫ ﮔﺪاﭼﺸﻢ‬чашмгурусна, њарис, пастназар, нодида, он ки ба моли дигарон чашм медўзад. ГАДОЧАШМЇ ‫ ﮔﺪاﭼﺸﻤﻲ‬чашмгуруснагї, њарисї, пастнигар, нодидагї, ба моли дигарон чашм дўхтан, њарис будан ба моли дигарон. ГАДЯ ‫ ﮔﺪﻳﻪ‬ниг. гидя. ГАДЯПАРАСТ ‫ ﮔﺪﻳﻪﭘﺮﺳﺖ‬ниг. гидяпараст. ГАЖ ‫ ﮔﮋ‬ниг. каљ. ГАЖДУМ ‫ ﮔﮋدم‬шакли дигари каждум. ГАЖДУМА нохунњо.

‫ﮔﮋدﻣﻪ‬

тиб. як навъ бемории

ГАЖДУМВОР ‫ ﮔﮋدموار‬ниг. каждумвор.

ГАДОКУШ ‫ ﮔﺪاﻛﺶ‬кушандаи гадо.

‫ﮔﺪاﺻﻔﺖ‬

ГАДОЊИММАТ ‫ﺖ‬‫ ﮔﺪاﻫﻤ‬хасис, он ки дар харљ хасисї мекунад; муќоб. олињиммат.

ГАЖДУМАК ‫ ﮔﮋدﻣﻚ‬ниг. каждумак.

ГАДОЙБАЧА ‫ ﮔﺪايﺑﭽﻪ‬ниг. гадобача.

ГАДОСИФАТ тор.

ГАЗ

сукунати

газ ‫ ﮔﺰ‬асоси замони њозира аз газидан. ГАЗ I ‫ ﮔﺰ‬1. воњиди андозагирии дарозї, ки дар давлатњои Осиёи Миёна пеш аз гузаштан ба системаи метрї барои масофа ба 106,68 см ва барои матоъ ба 61 см баробар буд. 2. олати чўбї ё филизї барои паймоиш, ки ба дарозии як газ буд; газ кардан чен кардан андоза гирифтан; ◊ гази чизеро кўтоњ кардан а) ба чизе хотима додан, чизеро зуд анљом додан; б) чизеро ќатъ кардан; пеши чизеро гирифтан; дами чизеро гардонида суст кардан. ГАЗ II ‫ ﮔﺰ‬бот. авлоди растанињои асосан буттагии худрўи сурхчўби сахт, ки дар љангалњои соњили дарё, заминњои шўру санглох ва кўњу биёбон мерўянд. ГАЗ III ‫ ﮔﺰ‬1. хим. њолати њавомонанди модда, ки њаљм ва шакли муайяне надорад ва дар фазо мисли бухор пањн мешавад. 2. сўзишвории газмонанд, ки барои сўхтан, равшан ва гарм кардан ва ѓ. истифода бурда мешавад; гази табиї гази аз кон истихрољшуда. 3. хим. моддаи зањролудкунанда, ки дар љангњо барои нобуд истифода кардани аскарони душман мекунанд ва он навъњои гуногун дорад: гази атсаовар, гази ашковар, гази буѓикунанда, гази зањрнок ва ѓ.; газ додан // газро зер кардан миќдори гардиши муњаррикро

– 294–

ГАЗ

афзуда, суръати рафти автомошинаро тезонидан. ГАЗ IV ‫ ﮔﺰ‬боф. навъи матои абрешимии тунук, њарир: рўймол(ча)-и газ. ГАЗА ‫ ﮔﺰه‬гуфт. гузаргоњи кўњї. ГАЗАК I ‫ ﮔﺰك‬он чи баъд аз нўшидани шароб барои фурў нишондани тезиву талхии он хўрда мешавад (аз ќабили хўрдании намакї); газак кардан баъд аз нўшидани шароб чизе хўрдан. ГАЗАК II ‫ ﮔﺰك‬бо таъсири расидани њавои хунук ё об бадтар шудан ё варам кардани љароњат, захм ё ягон иллати дигар, илтињоб; ◊ ба газаки касе даво (на)шудан фоида (на)доштан, даркор (на)шудан, ба дарди касе (на)хўрдан. ГАЗАК III ‫ ﮔﺰك‬1. фурсат, мавќеият. 2. навбати об дар зироат. ГАЗАКВОРЇ метавонад.

‫ ﮔﺰﻛﻮاري‬хўрдание, ки газак шуда

ГАЗАН ‫ ﮔﺰن‬дар пойафзолдўзї василаи оњанї бо дами тез барои буридан ва тарошидани чарм. ГАЗАНГУБИН ‫ ﮔﺰاﻧﮕﺒﻴﻦ‬1. моддаи ширин, ки аз широбаи гиёњи газ гирифта мешавад, дар истењсолоти ќаннодї ва ширинисозї ба кор меравад. 2. дарахти ин гиёњ, ки газангубин аз он гирифта мешавад.

ќумош: газвор бофтан, газвор фурўхтан. ГАЗВОРБОФ ‫ ﮔﺰوارﺑﺎف‬он ки газвор мебофад, бофандаи газвор. ГАЗВОРБОФЇ ‫ ﮔﺰوارﺑﺎﻓﻲ‬исми амал аз газвор бофтан; истењсоли газвор; касбу кори газворбоф. ГАЗВОРЇ ‫ ﮔﺰواري‬он чи аз матоъњои газвор омода мешавад. ГАЗВОРФУРЎШ ‫ ﮔﺰوارﻓﺮوش‬он ки порчањои газворї мефурўшад (аз ќабили чит, сатин ва ѓ.). ГАЗВОРФУРЎШЇ ‫ ﮔﺰوارﻓﺮوﺷﻲ‬исми амал аз газвор фурўхтан; касби газворфурўш; дўкон ё маѓозаи фурўшандаи газвор, баззозї. ГАЗ-ГАЗ ‫ ﮔﺰﮔﺰ‬:газ-газ шудани дандон, лањљ. нињоят ба хашму ѓазаб омадани касе. ГАЗГУЗАР ‫ ﮔﺰﮔﺬر‬:ќубури газгузар лўлае, ки ба воситаи он газ мегузарад (ё мегузаронанд). ГАЗГУЗАРОН ‫ ﮔﺰﮔﺰران‬он ки ба хонањо ва биноњо ё дигар иншоот газ мегузаронад, устои газ. ГАЗГУЗАРОНЇ ‫ ﮔﺰﮔﺰراﻧﻲ‬исми амал аз газ гузаронидан; бо гази сўзанда таъмин кардани хонањо, корхонањо ва ѓ., газрасонї. ГАЗГУН ‫ ﮔﺰﮔﻮن‬газмонанд: моддаи газгун, њолати газгун.

ГАЗАНД I ‫ ﮔﺰﻧﺪ‬зарар, зиён, осеб.

ГАЗГУНЇ ‫ﮔﺰﮔﻮﻧﻲ‬газмонандї: газгунии модда.

ГАЗАНД II ‫ ﮔﺰﻧﺪ‬корди мўзадўзон.

ГАЗГЎШ

‫ ﮔﺰﮔﻮش‬гўшдароз, сихгўш. ГАЗГЎШТ ‫ ﮔﺰﮔﻮﺷﺖ‬камгўшт, ќоќина;

лоѓар,

ГАЗАНДА ‫ ﮔﺰﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз газидан. 2. њар љонваре, ки мегазад ё неш мезанад: мори газанда, саги газанда. 3. маљ. одаме, ки бо гапи худ (бо иѓво ва бадгўї) ба касон зарар мерасонад.

ГАЗГЎШТЇ ‫ ﮔﺰﮔﻮﺷﺘﻲ‬газгўшт будан, камгўштї, ќоќинагї; лоѓарї, харобї.

ГАЗАНДАГЇ ‫ ﮔﺰﻧﺪﮔﻲ‬амали газанда, газиш.

ГАЗДОР ‫ ﮔﺰدار‬газнок; оби газдор оби газнок, оби газноккарда.

ГАЗАНДРАСОН ‫ ﮔﺰﻧﺪرﺳﺎن‬зараррасон, осебрасон, зиёнрасон.

ГАЗДУМ ‫ ﮔﺰدم‬ниг. каждум.

ГАЗАР ‫ ﮔﺰر‬сабзї, бехї, зардак; њалвои газар њалвои сабзї. ГАЗВОР ‫ ﮔﺰوار‬чизњои бофтае, ки бо газ ё метр андоза карда харидуфурўш менамоянд (аз ќабили чит, сатин ва ѓ.), матоъ, порча,

хароб.

ГАЗЕТА ‫ ﮔﺰﻳﺘﻪ‬књн., ниг. рўзнома. ГАЗИД//ГАЗИТ ‫ﮔﺰﻳﺖ‬//‫ ﮔﺰﻳﺪ‬књн. 1. бољу хирољ, андоз. 2. ниг. љизя. ГАЗИДА

‫ ﮔﺰﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта

– 295– аз газидан; газида гирифтан аз чизе бо дандон канда гирифтан аз чизе. ГАЗИДАН ‫ ﮔﺰﻳﺪن‬1. дандон задани инсон ва ё њайвон ба чизе, чизеро сахт ба дандон гирифтан. 2. неш задани љонварон ва ё њашарот; лаб газидан а) лабро ба тањи дандон гирифтан (барои ба ин воситаи рамз њайрат ва таассуфро фањмондан ё ба чизе ишора кардан ва ѓ.); б) маљ. хомўш шудан, лаб фурў бастан. ГАЗИНА ‫ ﮔﺰﻳﻨﻪ‬болѓаи дастадарози мисгарон, ки бо он дохили зарфњои мисинро фарох мекунанд. ГАЗИР‫ ﮔﺰﻳﺮ‬доруѓа, асас, посбони шаб. ГАЗИСТОН ‫ ﮔﺰﻳﺴﺘﺎن‬љое, ки дар он дарахти газ фаровон аст. ГАЗИШ ‫ ﮔﺰش‬исми амал аз газидан; неш задан. ГАЗКАФШЕР ‫ ﮔﺰﻛﻔﺸﻴﺮ‬ба воситаи газ кафшершуда (ё шаванда); асбоб ва абзори кафшери газї. ГАЗКАФШЕРГАР‫ ﮔﺰﻛﻔﺸﻴﺮﮔﺮ‬устои челонгар, ки бо газ кафшер мекунад. ГАЗЛАК ‫ ﮔﺰﻟﻚ‬кит. корд, нохунгир. ГАЗМ ‫ ﮔﺰم‬ниг. газ. ГАЗМА т. ‫ ﮔﺰﻣﻪ‬посбони гашти шабона.

ГАЗ сабуки ковок, ки бо роњи ба хамираи сементу оњак дамидани њаво ё омехтани моддањои газдињанда рехта мешавад ва дар сохтмон ба кор меравад.

ГАЗОБЕТОНЇ ‫ ﮔﺰاﺑﻴﺘﺎﻧﻲ‬сохт. мансуб ба газобетон; аз газобетон сохташуда: блокњои газобетонї. ГАЗОВАНГОН ‫ ﮔﺰاواﻧﮕﺎن‬кит. бо шитоб, таъљилан; газовангон рафтан бо шитоб рафтан. ГАЗОГЕНЕРАТОР лот. ‫ ﮔﺰاﮔﻨﺮﺗﺎر‬нав., тех. дастгоње, ки сўзишвории сахтро ба гази сўзанда табдил медињад. газо(й) (‫ ﮔﺰا)ي‬1. асоси замони њозира аз газоидан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии газандрасон ва газанда: љонгазо, мардумгазо... ГАЗОИДАН ‫ ﮔﺰاﻳﺪن‬кит. 1. ниг. газидан. 2. маљ. газанд расондан, озор додан, ранљондан, осеб расондан. ГАЗОЛИН лот. ‫ ﮔﺰاﻟﻴﻦ‬тех. сўзишвории моеъ, ки дар натиљаи соф кардани нафт аз ќисматњои сабуки таркиботи он њосил мешавад ва аз он барои мошину њавопаймо ва ѓ. бензин тайёр мекунанд. ГАЗОЛУД газолуд.

‫ﮔﺰآﻟﻮد‬

олудашуда бо газ: њавои

ГАЗМОЛ ‫ ﮔﺰﻣﺎل‬гуфт. дарзмол, уттї.

ГАЗОЛУДАГЇ ‫ ﮔﺰآﻟﻮدﮔﻲ‬олудашавї бо газ: газолудагии муњит.

ГАЗМОНАНД ‫ ﮔﺰﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. газгун.

ГАЗОЛУДЇ

ГАЗИНА ‫ ﮔﺰﻳﻨﻪ‬ниг. газна.

ГАЗОН ‫ ﮔﺰان‬феъли њол аз газидан; дар њоли газидан, газанда.

ГАЗНА ‫ ﮔﺰﻧﻪ‬бот. гиёњи алафї ва худрўй, ки дар пояњои барг ва соќаи он моддаи сўзонандае вуљуд дорад, ки њангоми расидан боиси сўзиши сахти бадан мешавад.

‫ﮔﺰآﻟﻮدي‬

ниг. газолудагї.

ГАЗНАЗОР‫ ﮔﺰﻧﻪزار‬љое, ки газна зиёд мерўяд.

ГАЗОНДАН ‫ ﮔﺰاﻧﺪن‬шакли бавоситаи газидан; 1. чизеро ба чизе мањкам кардан, чизеро ба чизе мисли ин ки ба дандон мегазонда бошанд, устувор кардан; мањкам гузоштан. 2. маљ. љо гирондан, љо кардан; ќапондан.

‫ ﮔﺰﻧﺎﮔﺰر‬газнагузаронанда; ГАЗНОГУЗАР матои газногузар матое, ки аз вай газ намегузарад.

ГАЗОПРОВОД р. газлўла.

ГАЗНОК ‫ ﮔﺰﻧﺎك‬ниг. газдор.

ГАЗОФ//ГИЗОФ ‫ ﮔﺰاف‬бењуда, њарза, беасос дурўѓ; лофу газоф суханони дурўѓу бењуда, сафсата.

ГАЗОБ ‫ ﮔﺰاب‬оби газнок, оби газдоркарда. ГАЗОБЕТОН р.

‫ﮔﺰاﺑﻴﺘﺎن‬

сохт. навъе аз бетони

‫ ﮔﺰاﭘﺮاواد‬ќубури газгузаронї,

ГАЗОФА//ГИЗОФА ‫ ﮔﺰاﻓﻪ‬кит. 1. аз њадду андоза берун, бењад, бењисоб. 2. бењуда,

– 296–

ГАЗ њарза. ГАЗОФГЎ(Й) (‫ ﮔﺰاﻓﮕﻮ)ي‬бењудагўй, њарзагўй. ГАЗОФГЎЇ ‫ ﮔﺰاﻓﮕﻮﺋﻲ‬бењудагўї, њарзагўї.

ГАЗОФКОР ‫ ﮔﺰاﻓﻜﺎر‬он ки дар корњо ифроту муболиѓа кунад, бењудакор. ГАЗОФКОРЇ ‫ ﮔﺰاﻓﻜﺎري‬1. ифрот, муболиѓа. 2. амали бењуда. ГАЗОЯНДА ‫ ﮔﺰاﻳﻨﺪه‬1. озордињанда. 2. кайфардињанда, љазодињанда. 3. зананда, кўбанда. ГАЗПОШАК ‫ ﮔﺰﭘﺎﺷﻚ‬њ. аслињаи газпошї. ГАЗСАНЉ ‫ﮔﺰﺳﻨﺞ‬ниг. газченкунак. ГАЗСИФАТ газ.

‫ﮔﺰﺻﻔﺖ‬

газмонанд, дорои сифати

ГАЗТАЌСИМКУНЇ ‫ ﮔﺰﺗﻘﺴﻴﻤﻜﻨﻲ‬таќсими газ: коргоњи газтаќсимкунї. ГАЗТАНВИР‫ ﮔﺰﺗﻨﻮﻳﺮ‬ниг. газчароѓ. ГАЗТОЗАКУНАК ‫ ﮔﺰﺗﺎزهﻛﻨﻚ‬асбоби тозакунандаи газ аз дигар омехтањо, дастгоњи махсус барои тасфияи газ. ГАЗТОЗАКУНЇ ‫ ﮔﺰﺗﺎزهﻛﻨﻲ‬тоза кардани газ: нуќтаи газтозакунї. ГАЗХЕЗ ‫ ﮔﺰﺧﻴﺰ‬љои сергаз, минтаќаи газхез, љое, ки газ зиёд дорад. ГАЗХОНА ‫ ﮔﺰﺧﺎﻧﻪ‬1. љои нигоњ доштани газ; газголдер. 2. гуфт. ошпазхонаи алоњидае, ки бо учоќи (плитаи) газ муљањњаз аст. ГАЗЊОСИЛКУНЇ ‫ ﮔﺰﺣﺎﺻﻞﻛﻨﻲ‬њосил кардани газ, истењсоли газ. ГАЗЧАРОЃ ‫ ﮔﺰﭼﺮاغ‬чароѓе, ки ба воситаи газ равшан мешавад.

мошину дастгоњњоро бо њам пайваст мекунанд. ГАЙКАТОБ ‫ ﮔﻴﻜﻪﺗﺎب‬тобдињандаи гайка; калиди гайкатоб асбобе, ки ба воситаи он гайкаро тоб дода, сахт ё суст мекунанд. ГАЙЊОН//ГЕЊОН олам.

‫ﮔﻴﻬﺎن‬

кит. дунё, љањон,

‫ﮔﻴﻬﺎﻧﺨﺪﻳﻮ‬ ГАЙЊОНХИДЕВ//ГЕЊОНХИДЕВ кит. Худованд, Офаридгор, молики олам. ГАЛА//ГАЛЛА ‫ ﮔﻠﻪ‬1. гурўње аз чорпоён; рама: галаи асп, галаи оњу; галаи бесар тўдаи берањнамун, рамаи ба сари худ. 2. гурўње аз чизњои њамљинс (ба ин маъно асосан дар таркиби калимањои мураккаби галаосиё, галаљазира… меояд); гала-гала галањои бисёр; як гала як тўда, бисёр, миќдоран зиёд; гала шудан тўда шудан, љамъ гаштан. ГАЛ(Л)АБАЊОДУР ‫ ﮔﻠﻪﺑﻬﺎدر‬таър. 1. сарвари гурўњи сипоњиён. 2. сипоњии шуљоъ ва нотарс; љасур, бебок, далер. ГАЛ(Л)АБОН ‫ ﮔﻠﻪﺑﺎن‬нигањбони рамаи чорпоён (махсусан галаи аспон); подабон, чўпон. ГАЛ(Л)АБОНЇ ‫ ﮔﻠﻪﺑﺎﻧﻲ‬бонї кардани гала; шуѓли галабон; чўпонї: галабонї кардан. ГАЛ(Л)АГОВ ‫ ﮔﻠﻪﮔﺎو‬1. якчанд гови аз гардан ба њам баста, ки дар хирманкўбї ба кор мебаранд. 2. маљ. бетартибї, тўпаланг, њарљу марљ; галагов кардан а) говњоро ба њам баста хирман кўфтан; б) маљ. талотўб кардан, маѓалу тўпаланг барпо кардан. ГАЛ(Л)АДОР гала.

‫ﮔﻠﻪدار‬

дорандаи гала, соњиби

ГАЛ(Л)АДОРЇ ‫ ﮔﻠﻪداري‬дорои гала будан ва парвариши он, асппарварї.

‫ﮔﺰﭼﻨﻜﻦ‬ тех. асбоби ГАЗЧЕНКУН андозагирии газ, ченкунаки газ, газсанљ.

ГАЛАКТИКА ю. ‫ ﮔﻠﻜﺘﻴﻜﻪ‬нуљ. системаи бузурги ситорањо, ки Офтоб бо тамоми сайёрањояш ба он дохил мешавад, олами афлокї, низоми Роњи Кањкашон.

ГАЗЧЎБ ‫ ﮔﺰﭼﻮب‬чўби чоррахи суфтаи гилкорон, ки дар ваќти андова кардан бо вай дар хамгашти девор ва пеши дарњо рах мебароранд.

ГАЛ(Л)АОСИЁ ‫ ﮔﻠﻪآﺳﻴﺎ‬1. якчанд осиёи наздики њам воќеъшуда. 2. номи мавзее, ки дар он осиёбњо зиёданд (мас., Галаосиё дар Самарќанд).

ГАЙКА р. ‫ ﮔﻴﻜﻪ‬њалќаи аз дарун печдору рўяш бисёрпањлу, ки ба мурват тоб дода, ќисмњои

ГАЛ(Л)АРАВ ‫ ﮔﻠﻪرو‬чорвое, ки ба њадди ба гала њамроњ кардан расидааст; ◊ мардуми галарав шахсе, ки ба мардум њамроњ шуда,

– 297– баробарї карда ва улфат шуда метавонад. ГАЛ(Л)АСИТОРА ‫ ﮔﻠﻪﺳﺘﺎره‬ниг. бурљ 3.

ГАН шатранљ, ки дар аввали бозї бо маќсади зудтар ба њуљум гузаштан ягон донаро муфт ќурбон мекунанд.

ГАЛ(Л)АСОЊИБЇ ‫ ﮔﻠﻪﺻﺎﺣﺒﻲ‬соњиб ва молики гала будан, бадавлатї.

ГАМБУСАК ‫ ﮔﻤﺒﺴﻚ‬шакли тасѓири гамбуск; гамбуски хурд, гамбускча.

ГАЛ(Л)АЉАЗИРА ‫ ﮔﻠﻪﺟﺰﻳﺮه‬гурўњи љазирањое, ки наздик ба њам воќеъ шудаанд, маљмаулљазоир, архипелаг.

ГАМБУСК ‫ ﮔﻤﺒﺴﻚ‬1. номи калонтарин гурўњи њашароти маъруф аст; гамбуски саргинѓелон љинсе аз њашароти сиёњи лўндашакл, ки болњояш аз рўй љилд (парда) доранд, љуал. 2. киноя аз одами мисли гамбуск зишти зараррасони дар гирди чизе љамъшуда ва ба он часпида гирифта.

‫ ﮔﻠﻮﻧﻴﺰﺗﺴﻴﻪ‬1. физ. ГАЛВАНИЗАТСИЯ ит. истифодаи љараёни доимии нињоят сусти барќ барои муолиља. 2. физ. ба воситаи электролиз бо филизе рўкаш кардани ягон чиз. ГАЛВАНЇ ‫ ﮔﻠﻮﻧﻲ‬физ. ба воситаи галванизатсия пайдошаванда; љараёни галвании барќ љараёни нињоят сусти доимии барќ. ГАЛВАНОМЕТР ит. ‫ ﮔﻠﻮﻧﺎﻣﺘﺮ‬физ. асбобест барои андоза кардани љараёни хеле сусти барќ. ГАЛЕРЕЯ фр. ‫ ﮔﻠﺮﻳﻪ‬1. толори дарозрўя, ки як тарафи ќади онро ба љои девор поя ва сутунњо ташкил медињанд. 2. роњрави болопўшидаи дарозии бино, ки ќисматњои људогонаи онро ба њам мепайвандад, долон. 3. намоишгоњи ашёи њунарї.

ГАМБУСКВОР ‫ﮔﻤﺒﺴﻜﻮار‬ гамбускмонанд.

мисли

гамбуск,

ГАМЇ ‫ ﮔﻤﻲ‬завраќ, кема, як навъ киштї. ГАММА I ю. ‫ﻪ‬‫ ﮔﻤ‬мус. ќаторовоз, ќатори овозњои пай дар паю мутаносиби пардањо (байни ављ ва акс). ГАММА II ю. ‫ﻪ‬‫ ﮔﻤ‬номи њарфи сеюми алифбои юнонї; усули гамма љуѓр. усули геофизикии љустуљўи маъдан аз рўи нурафкании радиоактивии љинсњои кўњї.

ГАЛИФЕ фр.‫ ﮔﻠﻴﻔﻪ‬шими дўхти махсус барои пўшидан бо мўза, ки аз зону болояш хеле васеъ аст.

ГАММА-ШУОЪЊО ‫ﻪﺷﻌﺎعﻫﺎ‬‫ ﮔﻤ‬физ. нурафкании электромагнитии кўтоњмављ, ки дар натиљаи коњиши ядроњои радиоактив ва заррањои элементарї њангоми амалиёти якљояи заррањои заряддор ба вуќўъ меояд; муќ. алфа-шуоъ, бета-шуоъ.

ГАЛЛА ‫ ﮔﻠّﻪ‬ниг. гала.

ГАНГ I ‫ ﮔﻨﮓ‬гуфт. тахтакана.

ГАЛЛОН англ. ‫ ﮔﻼن‬ченаки љисмњои моеъ ва резон дар баъзе мамлакатњо (мас., дар Инглистон ба 4,546 л баробар аст).

ГАНГ II ‫ ﮔﻨﮓ‬1. кит. каљ, хамида. 2. номи дарё дар Њиндустон.

ГАЛОГЕН(ЊО) ю. (‫ ﮔﻼﮔﻦ)ﻫﺎ‬гурўњи унсурњои химиявї, ки аз фтор, хлор, бром, йод ва астат иборат буда, дар љадвали химиявї зергурўњи алоњидаро ташкил медињанд. ГАЛОГЕНЇ ‫ ﮔﻼﮔﻨﻲ‬мансуб ба галогенњо; чароѓњои галогенї чароѓњои нињоят равшани баъзе воситањои наќлиёт, ки дар таркиби газњои онњо газњои аз галоген њосилшуда (одатан аз йод ё бром) низ њастанд. ГАМАСТ ‫ ﮔﻤﺴﺖ‬як навъ санги камарзиш; чизи беарзиш, љамаст. ГАМБИТ

фр.

‫ﮔﻤﺒﻴﺖ‬

варз.

усули

бозии

ГАНГ III ‫ ﮔﻨﮓ‬књн., тиб. беморие, ки дар он буни мў мехорад ва то мўйро накашанд, бемор ором намешавад. ГАНГБОР ‫ ﮔﻨﮕﺒﺎر‬чанд љазира дар канори њамдигар. ГАНГОР ‫ ﮔﻨﮕﺎر‬мори пўстпартофта, море, ки пўсташро иваз кардааст. ГАНГСТЕР англ. ‫ ﮔﻨﮕﺴﺘﺮ‬иштирокдори дастаи роњзану ѓоратгарон дар баъзе мамлакатњо. ГАНГСТЕРИЗМ англ. ‫ ﮔﻨﮕﺴﺘﺮﻳﺰم‬роњзанию ѓоратгарии муташаккилона дар баъзе мамлакатњо.

– 298–

ГАН ГАНД ‫ ﮔﻨﺪ‬кит., ниг. ганда 1.

ГАНДАДИМОЃЇ ‫ ﮔﻨﺪهدﻣﺎﻏﻲ‬худхоњї, маѓрурї.

ГАНДА ‫ ﮔﻨﺪه‬1. гандида, бўйгирифта, бадбўй, вайроншуда. 2. бад, зишт; одами љањлаш ганда одами бадљањл, шахси зудхашм, тез оташиншаванда; ганда дидан касеро бад дидан, нафрат доштан (аз касе, чизе); ганда кардан (касе ё чизеро) бад карда нишон додан (касе ё чизеро), бадгўї кардан дар њаќќи касе; ганда шудан бад шудан, вайрон шудан; кори ганда кардан кори бад кардан; ◊ дилатон ганда нашавад хафа нашавед, ѓамгин нашавед; њамдардии маро ќабул намоед, сабри љамил мехоњам (дар мавриди таъзия ба наздикони марњум гуфта мешавад).

ГАНДАКОР ‫ ﮔﻨﺪهﻛﺎر‬1. он ки сифати кораш паст аст, кораш сарсарї аст. 2. зишткор, фасодкор, њаромкор.

ГАНДАБАР ‫ ﮔﻨﺪهﺑﺮ‬дарави аввал ва мањсули он; ришќаи (юнучќаи) гандабар бедаи дарави аввали юнучќа.

ГАНДАНАВИС ‫ ﮔﻨﺪهﻧﻮﻳﺲ‬он ки њусни хати бад дорад; муќоб. хушнавис.

ГАНДАБУР ‫ ﮔﻨﺪهﺑﺮ‬шохчае, ки баъд аз пиростани дарахт боќї мондааст ва ба сабзиши шохњои дигар халал мерасонад.

ГАНДАКОРЇ ‫ ﮔﻨﺪهﻛﺎري‬1. кори бесифат, кори номаќбул. 2. кори паст ва зишт кардан; њаромкорї. ГАНДАМАЃЗ ‫ ﮔﻨﺪهﻣﻐﺰ‬кит. 1. бадхулќ; каљбањс. 2. саркаш, мутакаббир, маѓрур.

‫ ﮔﻨﺪهﻣﻐﺰي‬1. њарзагўї. 2. ГАНДАМАЃЗЇ дуруштї, бадхулќї; каљбањсї. 3. саркашї, мутакаббирї, маѓрурї.

ГАНДАНАВИСЇ ‫ ﮔﻨﺪهﻧﻮﻳﺴﻲ‬баднависї, њусни хати хуб надоштан. ГАНДАНО ‫ ﮔﻨﺪﻧﺎ‬бот. сабзаест аз љинси пиёз ва сир.

ГАНДАБУРИД ‫ ﮔﻨﺪهﺑﺮﻳﺪ‬лањљ. шохи ноњамвор буридашуда, ки наѓз намесабзад; муќ. гандабур.

ГАНДАПАРОН ‫ ﮔﻨﺪهﭘﺮان‬он ки суханонаш носанљида, боло аз њад ва њамроњ бо њаќорату бадгапї аст.

ГАНДАБЎЙ ‫ﮔﻨﺪهﺑﻮي‬ бадбўй, бўйнок.

дињанда,

ГАНДАПАРОНЇ ‫ ﮔﻨﺪهﭘﺮاﻧﻲ‬суханони носанљида, подарњаво ва њавої гуфтан.

ГАНДАГАП ‫ ﮔﻨﺪهﮔﭗ‬гапаш нофорам, даѓалгуфтор, бадгўй, бадгап.

ГАНДАПИР ‫ ﮔﻨﺪهﭘﻴﺮ‬1. пири фартуту бадафт. 2. пири бадхислат ва бадатвор; пирсаг; гандапир шудан дар овони пирї хислатњои бад пайдо кардан.

бўи

ганда

ГАНДАГАПЇ ‫ ﮔﻨﺪهﮔﭙﻲ‬бадгапї, гандагўї. ГАНДАГАРД ‫ ﮔﻨﺪهﮔﺮد‬бадрафтор, бадахлоќ. ГАНДАГАШТ ‫ ﮔﻨﺪهﮔﺸﺖ‬ниг. гандагард.

ГАНДАХИШТАК ‫ ﮔﻨﺪهﺧﺸﺘﻚ‬тањќ. бадрафтор, айёш, занбоз, занакбоз.

одами

ГАНДАГЇ ‫ ﮔﻨﺪﮔﻲ‬бадї; бадкорї, разилї, пастї; гандагї кардан кори бад ва номаъќул кардан; бадї кардан дар њаќќи касе.

ГАНДБОЛ англ. ‫ ﮔﻨﺪﺑﺎل‬варз. навъи тўббозї, ки дар он тўбро бо даст ба дарвозаи њариф мепартоянд.

ГАНДАГЎ ‫ ﮔﻨﺪهﮔﻮ‬ниг. гандагап.

ГАНДБОЛБОЗ бол.

ГАНДАГЎЇ гандагапї.

‫ﮔﻨﺪهﮔﻮﺋﻲ‬

гандагў

будан,

‫ﮔﻨﺪﺑﺎﻟﺒﺎز‬

варз. бозигари ганд-

ГАНДДАЊОН ‫ ﮔﻨﺪدﻫﺎن‬дорои дањони бадбў.

ГАНДАДАРАВ ‫ ﮔﻨﺪهدرو‬ниг. гандабар.

ГАНДДИМОЃ ‫ ﮔﻨﺪدﻣﺎغ‬ниг. гандадимоѓ.

ГАНДАДАЊОН ‫ ﮔﻨﺪهدﻫﺎن‬1. он ки дањонаш бўи бад дорад. 2. маљ. одами бадгап.

ГАНДЗАДА ‫ ﮔﻨﺪزده‬бўйгирифта, бўи бад дошта.

ГАНДАДИМОЃ хафашаванда.

‫ﮔﻨﺪهدﻣﺎغ‬

бо димоѓи бад, зуд

ГАНДЗАДАГЇ ‫ ﮔﻨﺪزدﮔﻲ‬фосидшуда, бўи бад доштагї, бадбўй шудан. ГАНДЗУДО

‫ﮔﻨﺪزدا‬

тиб. моддањои химиявие

– 299– монанди алкул (спиртї) ва ѓ., ки микробњоро нобуд месозанд, зидди уфунат. ГАНДЗУДОЇ ‫ ﮔﻨﺪزداﺋﻲ‬истифода аз маводи гандзудо барои аз байн бурдани микробу бактерияњо.

ГАН мехўранд ё аз он талќон тайёр мекунанд.

ГАНДУМБО ‫ ﮔﻨﺪمﺑﺎ‬оши гандумї, шўрбои гандумї, њалим. ГАНДУМГУН ‫ ﮔﻨﺪمﮔﻮن‬ранги шабењ ба ранги гандум, гандумранг, сабзина.

ГАНДИДА ‫ ﮔﻨﺪﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гандидан; вайроншуда, бўйгирифта, бадбўйшуда: гўшти гандида.

ГАНДУМГУНА ‫ ﮔﻨﺪمﮔﻮﻧﻪ‬ниг. гандумгун.

ГАНДИДАГЇ ‫ ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз гандидан; фосидшуда, бўйгирифта, пўсида.

ГАНДУМДАРАВ ‫ ﮔﻨﺪمدرو‬ниг. гандумдаравї.

ГАНДИДАН ‫ ﮔﻨﺪﻳﺪن‬вайрон шуда бўи бад овардани чизе, фосид шудан. ГАНДЇ ‫ ﮔﻨﺪي‬белаёќатї, фурўмоягї, бадбўї. ГАНДО ‫ ﮔﻨﺪا‬1. бўи бад дињанда, бадбўї. 2. маљ. нафратовар, нафратангез. ГАНДОБ ‫ ﮔﻨﺪآب‬1. оби олуда ва бадбўй, оби ганда. 2. ботлоќ. ГАНДОБРАВ ‫ ﮔﻨﺪآﺑﺮو‬љои љорї шудани оби бад ва олуда, љои љорї шудани обрезњо. ГАНДОНДАН ‫ ﮔﻨﺪاﻧﺪن‬фосид ва ифлос кардан, бадбў кардан. ГАНДПИР ‫ ﮔﻨﺪﭘﻴﺮ‬ниг. гандапир. ГАНДУМ ‫ ﮔﻨﺪم‬навъе аз ѓалладона, ки аз орди он нон ва хўрокњои дигар мепазанд ва њамчун ѓизои асосии инсон истеъмол мешавад; гандуми бањорї гандуме, ки дар аввали бањор кишта мешавад; гандуми тирамоњї гандуме, ки дар тирамоњ мекоранд ва зимистон дар зери барф мехобад; гандуми тухмї гандуме, ки барои кишт људо карда мешавад; гандуми хол киноя аз холи гандуммонанди мањбуба; тухми гандум гандуми тухмї; гандум аз гандум бирўяд, љав зи љав (зарб.) барои таъкиди ба аслаш кашидани њар чиз гуфта мешавад; гандум њама љо, пазанда љо-љо (зарб.) ба њар кор мутахассис лозим аст. ГАНДУМАК ‫ ﮔﻨﺪﻣﻚ‬бот. алафи монанд, ки аввали бањор мерўяд.

гандум-

ГАНДУМГУНЇ ‫ ﮔﻨﺪمﮔﻮﻧﻲ‬гандумгун будан. ГАНДУМДАРАВЇ гандум; мавсими гандум.

‫ﮔﻨﺪمدروي‬

даравида

даравидани гирифтани

ГАНДУМЗОР ‫ ﮔﻨﺪمزار‬љои кишти гандум, замини саросар гандум кошташуда: замини гандумзор. ГАНДУМИЁН ‫ ﮔﻨﺪﻣﻴﺎن‬хонаводаи бузурге аз гиёњњои яксола бо баргњои дароз ва решањои афшон, ки дар њама љо ёфт мешавад. ГАНДУМИН ‫ ﮔﻨﺪﻣﻴﻦ‬ниг. гандумї. ГАНДУМЇ ‫ ﮔﻨﺪﻣﻲ‬мансуб ба гандум; аз гандум тайёршуда; нони гандумї нони аз орди гандум пухта; ё нони гандумї ё забони мардумї (маќ.) инсон бояд ё дасти сахї ва ё забони ширин дошта бошад. ГАНДУМКОР ‫ ﮔﻨﺪمﻛﺎر‬он ки ба кишти гандум машѓул аст, ѓаллакор. ГАНДУМКОРЇ ‫ ﮔﻨﺪمﻛﺎري‬кишти гандум, кишт кардани гандум, ѓаллакорї. ГАНДУМКЎБ(А) ‫ﮔﻨﺪمﻛﻮﺑﻪ‬//‫ ﮔﻨﺪمﻛﻮب‬василае, ки бо он гандум мекўбанд. ГАНДУМКЎБЇ ‫ ﮔﻨﺪمﻛﻮﺑﻲ‬кўфтани гандум, кори кўфта аз коњ људо кардани донаи гандум, хирманкўбї. ГАНДУМКЎЧА ‫ ﮔﻨﺪمﻛﻮﭼﻪ‬як навъ таоми мисли шавла, ки аз гандуми кўфта (бо иловаи лўбиё, нахўд ва гоње калла-поча) пухта мешавад.

ГАНДУМБАРДОРЇ ‫ ﮔﻨﺪمﺑﺮداري‬гирифтани њосили гандум, љамъоварии њосили гандум.

ГАНДУМНАМО ‫ ﮔﻨﺪمﻧﻤﺎ‬монанд ба гандум; ◊ гандумнамои љавфурўш он ки чизи сифатан бадро хуб карда нишон дода, одамонро фиреб медињад; фиребгар, ќаллоб.

ГАНДУМБИРЁН ‫ ﮔﻨﺪمﺑﺮﻳﺎن‬гандуми дар дег бирёнкарда, ки њамчун хўрдании хушк

ГАНДУМНАМОЇ

‫ﮔﻨﺪمﻧﻤﺎﺋﻲ‬

гандумнамо бу-

– 300–

ГАН дан, амали гандумнамо.

ГАНДУМПАЗ(Ї) ‫ﮔﻨﺪمﭘﺰي‬//‫ ﮔﻨﺪمﭘﺰ‬ваќти пухта ба дарав расидани гандум. ГАНДУМПОЯ ‫ ﮔﻨﺪمﭘﺎﻳﻪ‬1. пояи гандум. 2. гандумзор, замини гандум кошта; замини гандумаш даравидашуда. ГАНДУМРАНГ ‫ ﮔﻨﺪمرﻧﮓ‬ниг. гандумгун; гандумранг шудан гандумгун шудан, сабзина гаштан. ГАНДУМФУРЎШ мефурўшад.

‫ﮔﻨﺪمﻓﺮوش‬

он ки гандум

ГАНДУМФУРЎШЇ ‫ ﮔﻨﺪمﻓﺮوﺷﻲ‬амал ва шуѓли гандумфурўш; гандумфурўшї кардан. ГАНДУМХЕЗ ‫ ﮔﻨﺪمﺧﻴﺰ‬замине, ки њосили фаровони гандум медињад, љои њосили баланди гандум. ГАНДУМЉЎШ ‫ ﮔﻨﺪمﺟﻮش‬хўроке, ки аз гандуми нимпаз пухта мешавад. ГАНДУМЉЎШАК ‫ ﮔﻨﺪمﺟﻮﺷﻚ‬ниг. гандумљўш. ГАНДУМШЎРАК пухтаи шўрак.

‫ﮔﻨﺪمﺷﻮرك‬

гандуми дар об

ГАНТЕЛ олм. ‫ ﮔﻨﺘﻴﻞ‬варз. асбоби махсуси иборат аз ду кураи чўянии ба дастаи кўтоњ пайваст, ки барои инкишофи мушакњои дасту бозу бо он машќ мекунанд. ГАНЉ ‫ ﮔﻨﺞ‬1. тиллову нуќра ва љавоњироти мављуд ё дар зери хок пинњонкарда. 2. хазина, махзан, ганљина; ганљи нињон хазинаи махфї, дафина; ганљи ноёб дурру гавњари нодир; панљ ганљ киноя аз «Хамса»и Низомии Ганљавї; ганљ кушодан боигарї кашф кардан; дари ганљ кушодан киноя аз соњиби ганљ шудан, ганљ ба даст овардан; аз сухан ганљу гуњар рехтан пурмаънї сухан кардан; ◊ ганљи Ќорун хазинаи пурсарвати афсонавї, ки ба Ќорун тааллуќ дошта, бинобар хасисиаш ўро замин бо ганљаш фурў бурдааст; ганљ дар вайрона а) симу зар ва чизи хубу гаронбањо дар љои назарногир њам буда метавонад; б) одамони донову зебо аз хонадони бечораву бенаво њам мебароянд. ГАНЉА ‫ ﮔﻨﺠﻪ‬ќафасаи дардор барои гузоштани либос ва дигар лавозимоти хона, љевон; сандуќи оњанї барои гузоштани дорої.

ГАНЉАВЇ ‫ ﮔﻨﺠﻮي‬мансуб ба шањри Ганља (Озарбойљон); Њакими Ганљавї лаќаби шоири бузург Низомии Ганљавї. ГАНЉАФШОНЇ ‫ ﮔﻨﺞاﻓﺸﺎﻧﻲ‬нисор кардани ганљу мол, афшондани ганљу мол, ганљбахшї. ГАНЉБАХШ ‫ ﮔﻨﺞﺑﺨﺶ‬бахшандаи ганљ, ганљдењ, бахшандаи неъмату сарват. ГАНЉБАХШЇ ‫ﮔﻨﺞﺑﺨﺸﻲ‬ саховатмандї. ГАНЉБОН хазина. ГАНЉДОН ганљ.

‫ﮔﻨﺞﺑﺎن‬

амали

ганљбахш;

хазинабон,

нигањбони

‫ ﮔﻨﺞدان‬ганљгоњ, љои нигоњ доштани

ГАНЉЁБ ‫ ﮔﻨﺞﻳﺎب‬1. ёбандаи ганљ. 2. маљ. фоидабардор, бањравар. ГАНЉИНА ‫ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‬1. љои ганљдињї, љои нигањдошти нуќраву тилло ва љавоњироти дигар, махзан, хазина, дафина. 2. маљ. кони чизњои ќиматбањо; боигарї, сарват; дари ганљинаи чизеро кушодан ганљи бисёр ба даст овардан; ба истифода расонидан ё дастрас намудани чизњои пурарзиш. 3. хоначае дар пешгоњи хона барои нигоњ доштани китоб ва чизњои ќиматнок.

‫ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪدار‬нигањдорандаи ГАНЉИНАДОР ганљина, хазинадор, хазиначї. ГАНЉИНАСАНЉ ‫ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﺳﻨﺞ‬књн. хазинадор, хазинабон, мутасаддии нигоњдошти хазина; он ки зару љавоњирро санљида, ба хазина ќабул мекунад. ГАНЉЇ ‫ ﮔﻨﺠﻲ‬1. марбут ба ганљ; шоистаи нигањдорї дар ганљ, нигањдоришуда дар ганљ. 2. маљ. арзишманд. ГАНЉКОВ боигарї.

‫ﮔﻨﺞﻛﺎو‬

љўяндаи ганљ, кобандаи

ГАНЉКОВЇ ‫ ﮔﻨﺞﻛﺎوي‬ганљљўї, амали ганљков. ГАНЉНОМА ‫ ﮔﻨﺞﻧﺎﻣﻪ‬кит. коѓаз ё чизи дигар, ки дар он љои пинњон кардани ганљ ва миќдори чизњои ќиматбањои он нишон дода шудааст. ГАНЉОГАН ‫ ﮔﻨﺞآﮔﻦ‬кит. он ки ганљ меандўзад, он ки молу сарват љамъ мекунад.

– 301– ГАНЉПАРДОЗ ‫ﮔﻨﺞﭘﺮداز‬ сарфкунандаи сарват.

бахшандаи

ганљ,

ГАНЉРЕЗ ‫ﮔﻨﺞرﻳﺰ‬ганљбахш, гуњарбор. ГАНЉСАНЉ ‫ ﮔﻨﺞﺳﻨﺞ‬он ки ганљро мешиносад ва ќиматашро таъйин карда метавонад, санљандаи ганљ. ГАНЉУР ‫ ﮔﻨﺠﻮر‬кит. мутасаддии нигоњдошти ганљина, хазинадор, хизонадор. ГАНЉУРА ‫ ﮔﻨﺠﻮره‬1. хазина, љои ганљњо. 2. анбор, љои нигоњдории ашёи ќимат. ГАНЉУРЇ ‫ ﮔﻨﺠﻮري‬амал ва шуѓли ганљур, хазинадорї. ГАНЉХОНА ‫ ﮔﻨﺞﺧﺎﻧﻪ‬љои нигоњдории ганљ, хазинахона, махзан. ГАНЉХУДО ганљ.

‫ﮔﻨﺞﺧﺪا‬

кит. соњиб ва молики

ГАНЉЉЎЇ ‫ ﮔﻨﺞﺟﻮﻳﻲ‬ниг. ганљковї. ГАНЉЉЎЙ ‫ ﮔﻨﺞﺟﻮي‬ниг. ганљков. ГАП ‫ ﮔﭗ‬1. сухан, калом, гуфтор; гуфтугў. 2. сухани беасос, лоф. 3. маљ., лањљ. гаштак; гап-гап а) гуфтугў, чаќ-чаќ, сўњбат; б) гапњои бењуда, овозањои њархела, миш-миш дар њаќќи касе (чизе); гапи бењуда сухани пуч, гапи бемаънї; гапи бељо њарфи бемаврид; сухани ноњаќ; гапи бофта сухани беасос; гапи даѓал сухани дурушт; гапи дурўѓ сухани норост, гапи аз њаќиќат дур; гапи дурўѓ по надорад (зарб.); гапи духўра сухани думаънидор, гапе, ки ду хел – мусбат ва манфї фањмида мешавад; гап(њо)-и кадучадор суханњои пичингдор, њарфи кинояомез; гапњои кўчагї а) суханњои беасос, дурўѓ; овозаи дурўѓ ва беасос; б) суханњои беадабона ва носазо; гап(њо)-и майда-чўйда суханњои бењуда ва камасос, суханњои беањамият ва камарзиш; гапи муњим сухани зарур, гапи даркорї; гапи нав // гапи тоза сухани тоза; хабари тоза; гап(њо)-и набуда(гї) суханњои бењуда ва беасос; гап(њо)--и пасту баланд суханњои тезу тунд; суханњои ноњамвори даѓали дар ваќти хашму ѓазаб гуфташуда; гапи пухта сухани эътимоднок, гуфтори боварибахш; гапи рост сухани њаќ; гапи сахт сухани даѓал, њарфи дурушт; гапи тоза ниг. гапи нав; гап(њо)и умумї суханњои ба њама маълум, суханњои обшуста; гап(њо)-и фачу

ГАП бемаза суханњои бемаънї, гуфтори пучу беасос; гапи хунук сухани нофорам, ки шуниданаш ба кас њиссиёти бад мебахшад; гапи хушк сухани пуч ва бемаънї; сухани беамал; гапи ширин // сухани ширин сухани нарм ва гуворо, гапи форам, муомилаи њалимона; мор ба гапи ширин аз хонааш баромадааст (маќ.); гап(њо)-и ѓалатї суханњои аљоиб; гапи њаќ сухани рост; гапу калоча сухани майда-чўйда, суханњои бисёри саргуми бењуда; асли гап моњияти њаќќи гап; моњияти фикру масъала; дар рафти гап њангоми сўњбат, ваќти муколама; дар омади гап дар љараёни сухан, зимнан; дар мавриди муносибати сухан; таги гап асли матлаб, моњияти масъала; хулласи гап хулласи калом, хулоса; бе њељ гап лом нагуфта, бидуни эътироз; як дањан гап сухани нињоят кам, як-ду њарф; гап баромадан њар гуна овоза ё миш-мишњо пайдо шудан; гап бофтан суханњои бењуда гуфтан, гапи беасос гуфтан; гап гирифтан аз касе а) ќавл гирифтан аз касе, ўњдадор кардан касеро; б) аз гуфтањои касе сирру асрорро фањмида гирифтан; суханчинї кардан; гап гузаронидан фикри худро маъќул кунонидан, раъйи худро тасдиќ кунонидан; гап додан а) бисёр гап задан, пургўї кардан; б) лаќќидан, гап фурўхтан; в) маљ., лањљ. дар навбати худ зиёфати гаштакро додан; гап доштан чизеро гуфтанї будан, хоњиши изњор кардани чизе ба касе; гап ёд додан ба касе сухан омўхтан, гуфтани чизеро омўзондан, суханеро ба касе талќин кардан, ки дар фикри худи он шахс набошад; гап задан а) сухан гуфтан, њарф задан; гуфтугў кардан, мубодилаи афкор намудан; аз чизе сухан кардан, фикр баён намудан дар хусуси чизе; б) бо касе гуфтугў кардан барои розї кунондани он ба коре; гап зада гап гирифтан а) гуфтугў кардан, сўњбат намудан, мубодилаи афкор кардан; б) њарфе зада љавоби сазовор гирифтан, ба касе гапе гуфта баъд ба бало мондан; гап занондан тарзи бавоситаи гап задан; ба сухан даровардан, ба гуфтугў водор кардан; гапи касеро буридан // сухани касеро буридан гуфтори касеро ќатъ кардан; ба гапзании касе халал расондан; гапи касеро гардондан // сухани касеро гардондан сухани касеро рад кардан; гапи сахт задан сухани даѓал гуфтан; маломат кардан, муомилаи дурушт кардан бо касе; гап кардан чизе ё касеро овозаи бад пањн кардан дар бораи чизе ё касе; бадном кардан касеро; гап-гап кардан гуфтугў кардан, сўњбат намудан, гап задан;

ГАП

– 302–

гап кофтан касеро гап занондан барои фањмида гирифтани чизе; кунљковї кардан, тагпурсї кардан; гап кушодан гап сар кардан, сухан оѓоз кардан (дар бораи касе, коре); бо маќсаде гаперо ба миён овардан; гап маъќул кардан (кунондан) сухан фањмондан, гап фањмонда розї кардан касеро; гап наёфтан аз гуфтани љавобе ољиз натавонистан; гап мондан; чизе гуфта омадан фавран ба гуфтани чизе эњтиёљ пайдо шудан; забон боз шудан; фаро расидани мавќеи сухан гуфтан; гап парондан ба касе ягон сухани кинояомез ба касе расонда гуфтан, сухани ба асаби касе расандаро ба ў гуфтан; гап партофтан а) бо маќсади ба гуфтугў даровардани касе сухане гуфтан; ба духтарњои ношинос сухан гуфтани касони беадаб; б) дар хусуси чизе сухан сар карда, раъйи касеро дар бораи он чиз фањмиданї шудан; луќма додан; гап расидан ба касе мавриди маломат гардидани касе аз боиси коре; гап расондан ба касе а) хабардор кардани касе аз чизе; б) ба маломату сарзаниш дучор кардан касеро; гап сар кардан (намудан) сухан оѓоз намудан, ба суханронї шурўъ кардан; гап(на)форидан майли суханшунавї (на)будан, майли гап гўш кардан (на)доштан; гап фурўхтан гапњои бењударо бисёр гуфтан, лаќќидан, сафсата гуфтан; гап чала мондан гуфт. сухан нотамом мондан; хотима наёфта ќатъ шудани бањсе; гап чидан гап гўш карда сирро фањмидан, суханчинї кардан; гап-гап шудан гуфтугў шудан, сухан рафтан; бањс шудан; гапу гапча шудан овоза шудан, ба дањони мардум афтодан; гап шунидан а) сухан гўш кардан; б) мавриди маломат ва сарзаниш ќарор гирифтан; гап яла кардан гуфт. гап сар кардан, сухан оѓоз кардан; гап аз як љо баромадан њамфикр будан, мувофиќу муттафиќ будан (доир ба чизе ё иљрои коре); гапро ба болои чизе ё касе овардан суханро ба касе ё чизе оид кунондан, дар аснои гуфтугў ба касе ё ба масъалае дахл кардан; гапро ба худ гирифтан суханеро ба худ дахлдор дониста мутаассир шудан, ранљидан аз сухане; гапро ба шўхї гардондан ба гуфторе оњанги шўхї додан, ба гапи љиддї ранги шўхї додан; гапро ба (дар) як љо мондан ба як ќарор омадан; масъаларо пухта кардан; гапро бисёр кардан бисёр гап задан, лаќидан; гапро гум кардан чї гуфтани худро надониста мондан, риштаи суханро гум кардан; гапи касе дар замин намондан сухани касе бетаъсир намондан, беэътибор

намондани њарфи касе; гап дар (сари) чизе будан сухан рафтан дар бораи чизе; ба чизе вобаста будани масъалае; гапро дароз кардан суханро кашол додан, бисёр гап задан; гапро дигар кардан а) мавзўи суханро дигар кардан, гуфтугўро таѓйир додан; б) маљ. аз раъй баргаштан, аз ќарордод гаштан; гапро дониста задан (гуфтан) бо мулоњиза сухан гуфтан, масъалаеро дуруст фањмида, дар бораи он чизе гуфтан; гапро кашол додан пургўї кардан, гапро бисёр кардан; гапро кўтоњ кардан суханро мухтасар кардан; суханро ќатъ кардан, аз гап бозистодан; гапро харида гирифтан гапе гуфта дар маломат мондан, боиси гапњои зиёдатї шудан; гапро як кардан гапро пазондан, ба як ќарор омадан, гапро ба як љо мондан; гапро ба љояш хўрондан муносиби мавриду маќом гап задан, сухани хеле бамавќеъ гуфтан; аз бинї боло гап задан ниг. бинї; аз гапи касе набаромадан мувофиќи раъйи касе кор кардан, мувофиќи гуфтаи касе амал кардан; аз гапи худ гаштан ваъдахилофї кардан, ба ќавлу ќарордоди пешинаи худ пойдор набудан; аз гап камї надоштан гапдон будан, дар сухангўї моњир будан; аз дањони касе гапашро гирифтан а) сухани касеро буридан; б) маљ. касеро забонкўтоњ кардан; аз касе гап намондан аз масъала хабардор будан, њамаро донистан; ба гап андохтан ба гуфтугў даровардан, њарф занондан; ба гап гирифтан касеро ба гап андармон кардан касеро, ба гап андохта боздоштан касеро; ба гап гўш кардан сухан шунавидан; мувофиќи гуфтаи касе амал кардан, розї шудан ба гуфтаи касе; ба гапи касе гўш андохтан сухани касеро шунидан; мувофиќи гуфтаи касе амал кардан, сухани касеро ба эътибор гирифтан; ба гап даровардан розї кунондан; розї кунонда ба роњи худ андохтан; ба гап даромадан сухан сар кардан, ба суханронї шурўъ кардан; ба гапи касе даромадан а) ба гуфтаи касе эътибор додан, мувофиќи гуфтаи касе амал кардан; б) бовар кардан ба гапи касе; ба гап рафтан бо касе пасту баланд гап задан, тезу тунд шудан бо касе; ба гап усто будан гапдон будан, дар суханронї мањорат доштан; ба гап њамроњ (ќатї) шудан ба гуфтугўи дигарон њамроњ шудан, ба сўњбат шарик шудан; ба гап љома пўшондан а) доди сухан додан, бо обу ранг сухан кардан; б) аз њад зиёд таъриф карда сухан гуфтан; таги гапро фањмидан њаќиќати њолро донистан, моњияти масъаларо дарк кардан; таноби гап канда шудан риштаи сухан бурида шудан,

– 303– ќатъ гардидани гуфтор; (як) гапи касеро ду накардан итоаткор будан, фармудаи касеро бегуфтугў иљро кардан; гап дар ин (он) ки… масъала дар ин љост, ки …; гап њамин… њамин тавр…, бењтараш њамин…; боз як гапе буд афвпазир буд, бахшидашаванда буд, дарди бахайр буд; ин гапи дигар… ин бењтар аст (таъбири изњори розигї ва ќаноатмандї аз коре ё сухане); ин чї гап, ки... аз рўи кадом ќоида…, кай дида шудааст, ки…; рости гап њаќиќатан, дар њаќиќат; дурусттараш; хуб гап хуб мешуд, хуб буд; ќаноатманд шудан мумкин аст; чї гап? чї воќеа рўй дод?, чї њодиса шуд?, чї шуд?; гап кашол (аст) њалли коре ё масъалае дар таъхир будан, њоло нарасидани фурсати иљрои коре; рости гапро гуфтан њаќиќати њолро баён кардан, асли воќеаро гуфтан…; таги гапро напурсида њаќиќати њолро нафањмида, ба масъала сарфањм нарафта; тањти гапро пурсидан… аз моњияти масъала хабардор шудан, њаќиќати њолро фањмидан хоњї...; хеле гап њаст гап кашол, гап бисёр; ваќти зиёде лозим аст; њељ гап нашудан њодисае рўй надодан, осебе нарасидан; љои гап набудан худ аз худ равшан будан; бешакку шубња; гап аз гап баромадан як гап сабаби гуфтани гапи дигар шудан, аз як гап гапи дигар сар задан; гап нагузаштан эътибор надодани сухан; гап гурехтан њусни тафоњум аз байн рафтан; муносибат вайрон шудан; гап (на)пухтан ба як ќарор (на)омадан, созиш карда натавонистан; гап дар байн (дар њамин љо) мондан аз ин сухан њељ касро хабардор накардан, ин сухан ба берун набаровардан; дар байн гап гузаштан аз якдигар ранљидан, муносибат каме бад шудан; гапи бисёр ба хар бор (зарб.) сухани зиёдатї зарар меоварад, фоида надоштани пургўї; гапи хона ба бозор (ба кўча) рост намеояд (зарб.) шароити њар љоро ба назар гирифтан; нонро (нона) калон газу гапро (гапа) калон назан (зарб.) бештар будани зарари калонгапию манманї нисбат ба зарари пурхўрї (дар мавриди насињат гуфта мешавад); як гап сию ду (шасту чор, сесаду шаст) пањлу дорад (зарб.) (дар мавриди таъкиди зарурати андеша карда гап задан гуфта мешавад); њар сухан маънои зиёде дорад; гап-гап овоза, гапу калоча; гап-гап аст, ки… овоза аст, ки; ◊ гапи калон кори шоёни тањсин; хуб аст, бисёр хуб мешавад; хуб гап (дар мавриди изњори ќаноатмандї аз коре гуфта мешавад); гап якто! ќарор ќатъист, дигар хел намешавад!;

ГАП

ГАПБАРДОР ‫ ﮔﭗﺑﺮدار‬он ки ба гапи сахт ё танбењ тоб меоварад, аз гап ё танќид намеранљад; итоаткор. ГАПБОЗ ‫ ﮔﭗﺑﺎز‬хушчаќчаќ; гапдон; аскиягўй, њазлгўй. ГАПБОЗЇ ‫ ﮔﭗﺑﺎزي‬духўра ва кинояомез гап задан, суханбозї. ГАПБОФ ‫ ﮔﭗﺑﺎف‬он ки суханњои беасос мегўяд; аз худ гап мебофад; дурўѓгўй. ГАПБОФЇ ‫ ﮔﭗﺑﺎﻓﻲ‬суханњои бисёри беасос гуфтан, дурўѓгўї. ГАПГАРДОНЇ ‫ ﮔﭗﮔﺮداﻧﻲ‬исми амал аз гап гардондан; эътироз, гапро набардошта зуд љавоби рад додан. ГАПГИР ‫ ﮔﭗﮔﻴﺮ‬ниг. гапдаро. ГАПГИРЇ ‫ ﮔﭗﮔﻴﺮي‬исми амал аз гап гирифтан; касеро ба гап андохта гап гирифтан, аз рўи гуфтори касе бохабар шудан аз сирру асрори ў. ГАПГУЗАРОНАК ‫ ﮔﭗﮔﺰراﻧﻚ‬бањс, мунозира; гапгузаронї кардан, зўр зада гапи худро маъќул кунонданї шудан, муноќиша. ГАПГУЗАРОНЇ ‫ ﮔﭗﮔﺰراﻧﻲ‬исми амал аз гап гузарондан; гапгузаронї кардан гапи худро ба касе бо исрор маъќул кунониданї шудан. ГАПДАРО ‫ ﮔﭗدرا‬ба гап гўшдињанда, фармонбардор, итоаткор, гаправ: бачаи гапдаро. ГАПДОН ‫ ﮔﭗدان‬сухандон, моњир дар гапзанї. ГАПДОНЇ ‫ ﮔﭗداﻧﻲ‬ба гап усто будан, мањорат дар нутќ, суханронї. ГАПДУЗД ‫ ﮔﻲدزد‬касе, ки дар љамъомадњо гап намезанад, аммо гапњои ба худаш даркориро чида мегирад, гапгир; гапчин. ГАПДЎСТ ‫ ﮔﭗدوﺳﺖ‬дўстдори сўњбатњо; сергап, пургўй.

њар

гуна

ГАПЗАНЇ ‫ ﮔﭗزﻧﻲ‬исми амал аз гап задан; сухангўї, гуфтор; гуфтугў. ГАПЗАНОН ‫ ﮔﭗزﻧﺎن‬феъли њол аз гап задан дар њолати гап задан, дар аснои сухангўї; маслињат кардан бо касе; гапзанон кардан а) бо њам сўњбат кардан; б) маслињат кардан, ба ќароре омадан.

– 304–

ГАП

ГАПЇ ‫ ﮔﭙﻲ‬гуфт. ошно будан, шинос будан, оштї будан; гапї набудан ошно набудан; б) оштї набудан.

ГАПХЎРЇ ‫ ﮔﭗﺧﻮري‬лањљ., кардан дар гаштак.

маљ.

иштирок

ГАПКАЛОН ‫ ﮔﭗﻛﻼن‬ниг. калонгап.

ГАПЧА ‫ ﮔﭙﭽﻪ‬:гапу гапча а) гапи майда-чўйда; б) овозањои росту дурўѓ, миш-мишњо.

ГАПКОВ ‫ ﮔﭗﻛﺎو‬гап пурсида хабар љамъкунанда, гапљўй; кунљков.

ГАПЧИН ‫ ﮔﭙﭽﻴﻦ‬маљ. он ки сухани шахсеро ба дигаре мерасонад, хабаркаш, суханчин.

ГАПКОВЇ ‫ ﮔﭗﻛﺎوي‬исми амал аз гап кофтан; барои донистани чизе касеро бо пурсиш ба гап водор кардан; кунљковї.

ГАПЧИНЇ ‫ ﮔﭙﭽﻴﻨﻲ‬исми амал аз гап чидан; хабаркашї, суханчинї.

ГАПНАБАРДОР ‫ ﮔﭗﻧﺒﺮدار‬ниг. гапнобардор. ГАПНАБАРДОРЇ ‫ ﮔﭗﻧﺒﺮداري‬ба танбењ ва гапи сахт тоб наовардан, гапбардор набудан.

-гар ‫ ﮔﺮ‬пасванди калимасоз, ки бо калимањо њамроњ омада, маъноњои зеринро медињад: 1. кунанда, дорандаи касбу шуѓле: коргар, барзгар, ситамгар. 2. созандаи чизе: заргар, дуредгар, оњангар. 3. соњиб, дорандаи чизе: тавонгар.

ГАПНОБАРДОР ‫ ﮔﭗﻧﺎﺑﺮدار‬ба танќиду сарзаниш тобнаоварда; муќоб. гапбардор; зудранљ.

ГАР I ‫ ﮔﺮ‬1. шакли кўтоњшудаи агар. 2. њарчанд, гарчанд, гарчанде ки…, бо вуљуди он ки…

ГАПНОГИР ‫ ﮔﭗﻧﺎﮔﻴﺮ‬ниг. гапнодаро.

ГАР II ‫ ﮔﺮ‬кит. хориш, реш, ќўтур (дард).

ГАПНОДАРО гарданшах: гапнодаро.

‫ﮔﭗﻧﺎدرا‬ одами

гапношунав; гапнодаро,

ГАПНОФАЊМ кундзењн.

‫ﮔﭗﻧﺎﻓﻬﻢ‬

бефањм, бефаросат,

ГАПНОШУНАВ шах, якрав.

‫ﮔﭗﻧﺎﺷﻨﻮ‬

якрав, бачаи

гапнодаро, гардан-

ГАППАРОНЇ ‫ ﮔﭗﭘﺮاﻧﻲ‬исми амал аз гап парондан; бо кинаву пичинг њарф задан, ба касе расонида гап задан. ГАППУРСЇ ‫ ﮔﭗﭘﺮﺳﻲ‬барои фањмидани чизе касеро ба гап андохтан. ГАПРАВ‫ ﮔﭗرو‬гапдаро, итоаткор.

ГАРАВ ‫ ﮔﺮو‬1. он чи дар назди касе гузошта, дар њудуди арзиши он пул ќарз мегиранд (ба шарте, ки он чиз баъд аз адои ќарз ба соњибаш бозгардонида мешавад), рањн; гарав кардан (мондан) чизеро ба гарав гузоштан, васиќа; гарав шудан ба гарав гузошта шудан; ба гарав гирифтан ба касе пуле дода, дар иваз мулк ё моли вайро амонатан гирифтан; ба гарав додан ба гарав мондан. 2. чизе, ки барои коре шарт бастаанд; гарав бастан шарт бастан дар бораи коре (чизе); гарав бохтан бо касе шарт баста, маѓлуб шудан; гарав бурдан шарти бо касе бастаро бурдан; дар коре ѓолиб омадан; дар мусобиќа ѓалаба кардан. 3. кафил, зомин; љон гарав, љома гарав (зарб.) бо њар роње, ки бошад.

ГАПФАЊМ ‫ ﮔﭗﻓﻬﻢ‬бофаросат, бофањм, зирак.

ГАРАВБАНДЇ ‫ ﮔﺮوﺑﻨﺪي‬исми амал аз гарав бастан; бастани гарав, шарт бастан.

ГАПФУРЎШ ‫ ﮔﭗﻓﺮوش‬маљ. он ки бисёр гап мезанаду дар амал коре намекунад; пургўй, лаќќї, сафсатафурўш.

ГАРАВГИР ‫ ﮔﺮوﮔﻴﺮ‬он ки чизеро дар бадали чизе ба гарав гирифтааст.

ГАПФУРЎШЇ ‫ ﮔﭗ ﻓﺮوﺷﻲ‬маљ. бисёр гап зада амалан коре накардан; сафсатагўї; гапфурўшї кардан гапи хушку холии бисёр гуфтан; сафсата гуфтан. ГАПХЎР ‫ ﮔﭗﺧﻮر‬маљ. 1. шахси гапбардор, хомўш. 2. лањљ. иштироккунандаи гаштак, гаштакї.

ГАРАВГИРЇ гирифтан.

‫ﮔﺮوﮔﻴﺮي‬

ниг. гаравкашї; гарав

ГАРАВГОН ‫ ﮔﺮوﮔﺎن‬1. он ки бо маќсади аз тарафи одамони манфиатдори ў иљро гардидани талаботи гаравгирифтагон ѓайриќонунї дастгир шудааст. 2. ниг. гаравї. ГАРАВГОНГИРЇ

‫ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﻴﺮي‬

касе ё чизеро

– 305– барои ба даст овардани њадафњои гуногун ба гарав гирифтан (ба тасарруф даровардан). ГАРАВГУЗОР ‫ ﮔﺮوﮔﺬار‬он ки амвол ё ашёи ќимати худро ба гарав мегузорад. ГАРАВГУЗОРЇ ‫ ﮔﺮوﮔﺬاري‬амали гаравгузор; мањал ё љои ба гарав гузоштан. ГАРАВДЕЊ ‫ ﮔﺮوده‬ниг. гаравдињанда. ГАРАВДИЊАНДА ‫ ﮔﺮودﻫﻨﺪه‬он ки чизеро дар бадали чизе ба гарав мондааст. ГАРАВДОР ‫ﮔﺮودار‬ниг. гаравгиранда. ГАРАВИДАН ‫ ﮔﺮوﻳﺪن‬1. бовар кардан, мўътаќид шудан ба касе; имон овардан. 2. моил шудан, майл кардан ба касе, гароидан. ГАРАВИШ ‫ ﮔﺮوش‬исми феълї аз гаравидан; имон, эътиќод; гаравидан. ГАРАВЇ ‫ ﮔﺮوي‬1. чизи ба гарав мондашаванда, марњун, рањин. 2. он ки барои коре њамчун гарав нигоњ дошта шудааст, гаравгон. ГАРАВКАШЇ ‫ ﮔﺮوﻛﺸﻲ‬чизеро ба тасарруфи худ ба хотири баргардонидани мол ё чизи дигар даровардан, то молик ва соњиби он маљбур ба баргардонидани ќарз шавад.

‫ ﮔﺮوﻣﺎن‬ниг. гаравдињанда. ГАРАВНОМА ‫ ﮔﺮوﻧﺎﻣﻪ‬ниг. гаравхат. ГАРАВОНДАН ‫ ﮔﺮواﻧﺪن‬шакли бавоситаи ГАРАВМОН

гаравидан; ба гаравидан гаравидан маљбур кардан.

водоштан,

ба

ГАРАВПУЛЇ ‫ ﮔﺮوﭘﻮﻟﻲ‬маблаѓе, ки аз њисоби ба гарав мондани чизе ба даст омадааст. ГАРАВХАТ ‫ ﮔﺮوﺧﻂ‬хати гарав, њуљљате, ки барои чизи ба гарав мондашуда дода мешавад. ГАРАВХОНА ‫ ﮔﺮوﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки чизњоро ба мўњлати муайян гарав монда, пул ќарз мегиранд, ломбард. ГАРАЖ фр. ‫ ﮔﺮژ‬бино барои нигоњдорї, таъмири љорї ва бо сўзишворї таъмин кардани автомобилу тракторњо ва ѓ. ГАРАМ ‫ ﮔﺮم‬шакли ихтисоршудаи агарам (агар маро).

ГАР

ГАРАНГ ‫ ﮔﺮﻧﮓ‬1. камњуш, сустфањм, кундзењн. 2. њайрон, саргум; гаранг-гаранг саргарангона, бехудона; гаранг кардан њайрон кардан, саргум кардан; гаранг шудан (гаштан) гиљ шудан, худро гум кардан, чї кор кардани худро надониста мондан, њайрон шудан. ГАРАНГЇ ‫ﮔﺮﻧﮕﻲ‬камфањмї, кундзењнї. ГАРАНГНАМО ‫ ﮔﺮﻧﮓﻧﻤﺎ‬он ки ба назари кас кундзењну бефањм менамояд, мисли гаранг. ГАРАНГШУДА ‫ ﮔﺮﻧﮓﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гаранг шудан; дар њоли гарангї ќарор гирифтан, гаранг шудан. ГАРГИН ‫ ﮔﺮﮔﻴﻦ‬кит. 1. бемории хоришдор, гирифтори дарди гар. 2. чиркин, ифлос. гард ‫ ﮔﺮد‬1. асоси замони њозира аз гардидан ва гаштан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои аз љое ба љое раванда, гарданда: дарёгард, шабгард, роњи мошингард. 3. гардиш, гардиш кардан. 4. маљ. чарх, осмон, рўзгор. ГАРД ‫ ﮔﺮد‬1. чангу ѓубор, хокреза; заррањои майдаи њар чиз, ки ба шакли чангу ѓубор даромадааст (мас., гарди орд). 2. маљ. чизи ночиз, чизи беарзиш; гардњои барф заррањои барф; гарди гул (растанињо) мањсули шукуфаи гули растанињои тухмдор; гарду чанг // чангу гард чангу ѓубор; гарду ѓубор чангу хок; гард ангехтан чанг баровардан; гард-гард кардан а) майда-майда кардан, реза-реза кардан; б) маљ. ба хок яксон кардан, гард аз чизе баровардан; гард-гард шудан майда-майда шудан, реза-реза шудан; шикаста пора-пора шудан; ◊ гарди ѓам нишонаи ѓам, асари андўњ; гарди љоеро хўрдан ба шароиту њолати љое ё чизе наѓз шинос шудан; воќиф шудан аз ќоидаву ќонун ва сирру асрори љое; гард аз чизе баровардан тамоман поймол карда нобуд сохтан, несту нобуд кардан; ба домани касе гарде нишастан айбдор (доѓдор) шудани касе, халал расидан ба обрўю эътибори касе; гардаш њам намемонд ба куллї нобуд мешуд; њељ чиз намемонд. ГАРДА ‫ ﮔﺮده‬1. хока; хокаи сиёњи ангишт, ки наќќошон ба кор мебаранд. 2. як навъ ќолиби наќќошї, ки бо сўзанзанї рўи коѓаз тањти чизе кашида мешавад ва онро бо сўзанакњо ба тахтае часпонда, ба рўи он хокаи ангишти чўбро мепошанд, то ки

ГАР

– 306–

тарњи наќш ба он чиз гузарад, яъне нусха мегиранд. ГАРДАК ‫ ﮔﺮدك‬1. тухми шабушк, ришк. 2. бот. гарди наринаи шукуфаи гулњо, гардбарг. ГАРДАН ‫ ﮔﺮدن‬1. ќисме аз бадан, ки байни сар ва танаи одам, њайвонот, парандагону хазандагон ва м.ин. воќеъ аст. 2. љои танги байни дањон ва шиками зарфњо, гардани зарфњо ва асбобњои дигар: гардани кўза, гардани шиша; ба гардани… ба зиммаи…, ба ўњдаи…; бо гардани баста бо дили нохоњам, маљбуран; бо гардани каљ бо аљзу нотавонї; фармонбардорона, мутеона; гардан буридан куштан; гардан додан а) тан додан; тобеъ шудан; б) розї шудан ба коре; гардан задан сар бурида куштан; гардани касеро (чизеро) ба банд овардан касеро (чизеро) ба ќайди худ даровардан, мутеи худ кардан; гардани касеро (чизеро) шикастан касе ё чизеро маѓлуб кардан; нобуд кардан; гардани шахро мулоим кардан одами якравро ба ифоќа овардан; гардан кашидан нофармонї кардан, аз итоат сар тофтан; гардан нињодан (ба касе, коре) таслим шудан; фармонбардорї ва итоат кардан; розї шудан ба душворие; гардан тофтан саркашї намудан; гардан фуровардан тобеъ шудан, итоат кардан; розї шудан, тан додан (ба коре); гардан ёрї надодан хуши касе наомадан, ба коре майл накардан; гардан каљ кардан (дар пеши касе) изњори аљзу нотавонї кардан ба касе, зорию илтимос кардан аз касе; гардан хам намудан таслим шудан, итоат кардан; аз гардан соќит кардан аз зиммаи худ дур кардан, масъулияти кореро ба ўњда нагирифтан; аз сар соќит кардан; ба гардан гирифтан а) ќабул кардан, ба зимма гирифтан, ўњдадор шудан; б) иќрор шудан ба гуноње; ба гардани касе афтодани чизе ба зиммаи касе бор шудани масъулияти чизе; ба гардани касе бори гарон шудан ба зиммаи касе бор шудан, боиси дарди сари касе гаштан; ба гардани касе бор кардани чизе а) зўран ё бо фиреб ба зиммаи касе гузошта шудани чизе, касеро маљбуран ба ягон чиз мутасаддї кардан; б) ба зиммаи касе вогузоштан чизеро, ўњдадор кардан касеро ба коре; айбро ба гардани касе мондан гуноњи худро ба дигаре бор кардан; гуноње карда, худро ба канор гирифтан; бори худро ба гардани касе андохтан вазнинии худро ба дўши касе гузоштан, мушкили худро ба зиммаи касе гузоштан; як сару гардан баланд будан аз

касе а) имтиёз доштан бар касе, бењтар будан нисбат ба каси дигар; б) ќадбаланд будан нисбат ба каси дигар; гуноњ ба гарданаш айби худаш, худ гунањкор аст; гардани хамро шамшер намебурад (зарб.) итоаткор аз нохушињо эмин аст; шахси хоксор њамеша осуда аст. ГАРДАНА ‫ ﮔﺮدﻧﻪ‬1. воситаи пайвасткунандаи ду ќисми ягон чиз, асбоб ва ѓ.; љои борик ва танги ягон чиз, асбоб ва ѓ. 2. роњи борику пурпечу хами байни кўњњо, гузаргоњи кўњї. 3. љуѓр. љои борики ду хушкии воќеъ дар об, ки онњоро ба њам мепайвандад, барзах. ГАРДАНАГИР сари гардана.

‫ﮔﺮدﻧﻪﮔﻴﺮ‬

дузд, роњзан; дузди

ГАРДАНАФРОЗ ‫ ﮔﺮدناﻓﺮاز‬ниг. гарданфароз. ГАРДАНАФРОХТА ‫ ﮔﺮدناﻓﺮاﺧﺘﻪ‬1. маљ. сарбаланд, боифтихор. 2. рушду нумувкунанда, сабзанда. ГАРДАНБАНД ‫ ﮔﺮدن ﺑﻨﺪ‬1. њар чизе аз матоъ, ки ба гардан баста ё печонда мешавад (мас., шарф, галстук ва ѓ.). 2. асбоби зинат, ки занон ба гардан мебанданд, гулўбанд, ѓафабанд, тавќ. 3. афзоре аз чарм ё чизи дигар, ки ба гардани асп, хар, саг баста мешавад, ќилода. ГАРДАНБОРИК ‫ ﮔﺮدنﺑﺎرﻳﻚ‬1. он ки (ё он чи) гардани борик дорад, борикгардан. 2. маљ. шишаи араќ. ГАРДАНБУРИДА ‫ ﮔﺮدنﺑﺮﻳﺪه‬ниг. гарданканнда. ГАРДАНГИР ‫ ﮔﺮدنﮔﻴﺮ‬гиребонгир; он ки гардан мегирад. ГАРДАНГОЊ ‫ ﮔﺮﻧﮕﺎه‬ниг. гардана. ГАРДАНЃАФС ‫ ﮔﺮدنﻏﻔﺲ‬1. он ки гардани ѓафс дорад, гарданаш пургўшти фарбењ аст: шикамкалони гарданѓафс. 2. маљ. гарданшах, якрав, гапнодаро. ГАРДАНЃАФСЇ ‫ ﮔﺮدنﻏﻔﺴﻲ‬гарданшахї, якрањагї, гапнодарої. ГАРДАНДА ‫ ﮔﺮدﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз гардидан. 2. гирдгарданда, чархзананда; гарданда гардун киноя аз осмон. 3. кўчанда, он ки аз љое ба љое меравад. 4. нопойдор, мутаѓаййир. ГАРДАНДАГЇ

‫ﮔﺮدﻧﺪﮔﻲ‬

шакли дигари сифати

– 307– феълии замони њозираи гарданда; дигаргунї, таѓйир, тањаввул. ГАРДАНДАРОЗ ‫ ﮔﺮدندراز‬он ки (ё он чи) гардани дароз дорад, дарозгардан. ГАРДАНДАРОЗЇ ‫ ﮔﺮدندرازي‬сарбаландї, сарафрозї; бартарї. ГАРДАНДОДАГЇ ‫ﮔﺮدندادﮔﻲ‬ фармонбардорї, мутеї.

сарсупурдагї,

ГАРДАНЗАН ‫ ﮔﺮدنزن‬бурандаи сар; љаллод. ГАРДАНЇ ‫ ﮔﺮدﻧﻲ‬1. чарми нарме, ки зери кучан мегузоранд. 2. шаллоќи паси гардан, зарбае, ки ба паси гардани гунањкор ба даст зада мешавад, бунигарданї: гарданї задан. ГАРДАНКАНДА ‫ ﮔﺮدنﻛﻨﺪه‬тањќ. калимаи дашном ба маънои мурдан бењ, нобакор, разил, бадкирдор; гарданшикаста. ГАРДАНКАЉ ‫ ﮔﺮدنﻛﺞ‬1. он ки (ё он чи) гарданаш каљ аст. 2. маљ. бечора, нотавон, дасткўтоњ.

ГАР сарпечї кардан, итоат накардан.

ГАРДАНФАРОЗ манд.

‫ ﮔﺮدنﻓﺮاز‬сарбаланд, ифтихор-

ГАРДАНФАРОЗЇ ифтихормандї. ГАРДАНШАХ сар.

‫ﮔﺮدنﻓﺮازي‬

‫ﮔﺮدنﺷﺦ‬

сарбаландї,

якрав, гапнодаро, ќай-

ГАРДАНШАХЇ ‫ ﮔﺮدنﺷﺨﻲ‬якравї, ќайсарї. ГАРДАНШИКАСТА ‫ ﮔﺮدنﺷﻜﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз гардан шикастан; он ки (ё он чи) гарданаш шикастааст. 2. тањќ. нобакор, гарданбурида. ГАРДАР ‫ ﮔﺮدر‬кит. замини ноњамвор ва дорои пастиву баландињо. ГАРДАФШОНЇ ‫ ﮔﺮداﻓﺸﺎﻧﻲ‬гардолуд кардан. ГАРДБАРГ//ГАРДАНБАРГ ниг. гардак 2.

‫ﮔﺮدنﺑﺮگ‬//‫ﮔﺮدﺑﺮگ‬

ГАРДАНКАШ ‫ ﮔﺮدنﻛﺶ‬саркаш, фармоннобардор, худдонам, гапногир, якрања.

ГАРДГИР ‫ ﮔﺮدﮔﻴﺮ‬ѓилофи резинї, ки рўи пайванди ду чиз мепўшонанд, то монеи нуфуз ё гузаштани чангу ѓубор шавад.

ГАРДАНКАШЇ ‫ ﮔﺮدنﻛﺸﻲ‬1. саркашї, нофармонї, беитоатї: гарданкашї кардан. 2. исёнгарї, исён, балвогарї.

ГАРДГИРАК ‫ ﮔﺮدﮔﻴﺮك‬бот. узви растанї, ки њангоми гардолудшавї барои ќабули гард хизмат мекунад.

ГАРДАНКЎТОЊ ‫ ﮔﺮدنﻛﻮﺗﺎه‬он ки гардани кўтоњ дорад, кўтоњгардан.

ГАРДГИРИФТА ‫ ﮔﺮدﮔﺮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз гард гирифтан; чизе, ки онро гарду ѓубор пўшондааст, чангзада.

ГАРДАНО ‫ ﮔﺮدﻧﺎ‬кит. 1. сихкабоб, кабоби сихї, навъи кабоби гўшт. 2. маљ. мусиќї, навои паст.

ГАРДГИРЇ ‫ ﮔﺮدﮔﻴﺮي‬амали пок кардани хоку ѓубор аз рўи чизе.

ГАРДАНОВАР ‫ ﮔﺮدنآور‬кит. ќавї ва далер, љасуру пањлавон.

ГАРДДОН ‫ ﮔﺮددان‬бот. ќисми болоии наринаи гул, ки дар он гардак (2) њосил мешавад.

ГАРДАНОН ‫ ﮔﺮدﻧﺎن‬кит. сарварон, бузургон, соњибќудратон.

ГАРДДОРШАВЇ ‫ ﮔﺮددارﺷﻮي‬ниг. гардолудшавї.

ГАРДАНПЕЧ ‫ ﮔﺮدنﭘﻴﭻ‬1. порчае, ки барои нигањдорї аз сармо ё аз гарду хок ба гардан мепечонанд, ба монанди шарф; муќ. гарданбанд 1. 2. варз. яке аз тарзњои гўштингирї. ГАРДАНПЕЧОНАК печ.

‫ﮔﺮدنﭘﻴﭽﺎﻧﻚ‬

ниг. гардан-

ГАРДАНТОБЇ ‫ ﮔﺮدنﺗﺎﺑﻲ‬саркашї, аз кори фармуда сар тофтан; гардантобї кардан

ГАРДЕРОБ фр. ‫ ﮔﺮدراب‬љои кашида мондан ва нигоњ доштани либосњои рўй дар биноњои љамъиятї, либосхона, љойлибос. ГАРДИДАН ‫ ﮔﺮدﻳﺪن‬1. давр задан, чархидан. 2. гаштан, роњ рафтан; гардиш кардан, аз љое ба љое рафтан. 3. аз њоле ба њоле даромадан, таѓйир ёфтан. 4. шудан; роњї гардидан ба роњ даромадан, равона шудан; гардидани фалак ба коми касе киноя аз омад кардани кори касе; гард! равона шав! биё, рафтем!: гард, њамроњ меравем!; гардам // аз сарат

– 308–

ГАР гардам фидоят шавам, садќаат (навозиш ва эњтиром ба касе).

шавам

ГАРДИНА ‫ ﮔﺮدﻳﻨﻪ‬резањои хурдтарин ё чанг, ки аз кўфтан ё сахт совида гард-гард кардани чизњо ба вуљуд меояд. ГАРДИШ ‫ ﮔﺮدش‬1. гирдгардї, чархзанї, даврзанї: чарх ба гардиш даромад. 2. сайру гашти кўтоњмуддат, сайру тамошо, тамошо карда роњ рафтан. 3. рафтор, њаракат. 4. чанбари чизњои доирашакл: гардиши доира, гардиши ѓалбер. 5. маљ. таѓйирот, дигаргунї, тањаввулот. 6. љои ба тарафи дигар баргаштани роњ, хамгашти роњ, гардишгоњ; гардиши сар гирд гаштани сар, сарчархзанї (аз беморї); гардиши фалак а) чархи фалак; даври замон; б) маљ. таќдир, ќисмат; бо гардиши фалак а) бо гузашти рўзгор; б) маљ. бо хости таќдир; гардиш додан шакли бавоситаи гардиш кардан; гардиш кардан а) чарх задан, давр задан; б) роњ рафтан барои тафарруљ, сайру гашт кардан; в) тоб хўрдан, ба тарафи дигар гаштан; дар гардиш будан чарх задан, дар њолати даврзанї будан; дар гардиш даромадан давр задан, чарх задан; дар давра даст ба даст гузаштан: љоми май дар гардиш даромад. ГАРДИШБОБ ‫ ﮔﺮدشﺑﺎب‬мувофиќ ба сайру гардиш, боби гардиш. ГАРДИШГАР ‫ ﮔﺮدشﮔﺮ‬сайёњ, саёњатгар, љањонгард. ГАРДИШГАРЇ сайру саёњат.

‫ﮔﺮدشﮔﺮي‬

сайёњї, љањонгардї,

ГАРДИШГОЊ ‫ ﮔﺮدﺷﮕﺎه‬1. љои ба тарафе баргаштани роњ, хамгашти роњ. 2. сайргоњ, љои гардиш. ГАРДИШДОР ‫ ﮔﺮدشدار‬гардишнок; телпаки гардишдор телпаки гирдаи чанбардор. ГАРДИШКУНОН ‫ ﮔﺮدشﻛﻨﺎن‬феъли њол аз гардиш кардан дар њоли гардиш, гардиш карда истодан. ГАРДЇ ‫ ﮔﺮدي‬1. як навъ матои пахтагии гулдори тунук, ки аз он бештар рўймол ва баъзан курта медўзанд: рўймоли гардї. 2. варз. огоњ кардани фарзини њариф аз мањвшавї дар бозї. ГАРДКАМ

‫ ﮔﺮدﻛﻢ‬гуфт. нидое, ки ќиморбозон

ваќти ба бозї партофтани буљул ва бозї кардани њамаи сарќимор мегўянд; гардкам задан а) ќиморбозї кардан; б) бозї кардан ба тамоми сарќимор. 2. маљ. то охир, бебаргашт. ГАРДКАШАК ‫ ﮔﺮدﻛﺸﻚ‬тех. асбоби гарду чангро ба худ кашанда, ки барои тоза кардани њавои хона истифода бурда мешавад. ГАРДНОГУЗАР ‫ ﮔﺮدﻧﺎﮔﺬر‬чангногузар; чизе, ки хосияти нагузаронидани чангу гардро дорад. ГАРДНУРЇ реза.

‫ﮔﺮدﻧﻮري‬

нурии хока, поруи реза-

ГАРДО ‫ ﮔﺮدا‬он чи мегардад, гарданда, гардон. ГАРДОБА ‫ ﮔﺮدآﺑﻪ‬гардсўз, ки аз орду об ва равѓану шир тайёр карда мешавад. ГАРДОГАРД ‫ ﮔﺮداﮔﺮد‬гарданда, он чи мегардад. ГАРДОЛУД ‫ ﮔﺮدآﻟﻮد‬олуда ба гард, гарднок, ба чанг олуда ва ѓўтида; гардолуд шудан бот. ба воситаи гард бордор шудан (-и гул). ГАРДОЛУДА ‫ ﮔﺮدآﻟﻮده‬ниг. гардолуд. ГАРДОЛУДШАВЇ ‫ ﮔﺮدآﻟﻮدﺷﻮي‬бот. аз гарддон ба гардгирак ё ба њуљайратухм рехтани гард, ки боиси бордорї мегардад. гардон ‫ ﮔﺮدان‬1. асоси замони њозира аз гардон(и)дан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои гардонанда, даврзананда: балогардон, обгардон, саргардон… ГАРДОН ‫ ﮔﺮدان‬сифати феълии замони њозира ва феъли њол аз гардидан; чизи дар сайру њаракати мусалсал буда, чизи даврзананда; чархзананда; гардуни гардон фалаки гарданда; гардон шудан чарх задан, ба чархзанї даромадан; гардон-гардон кардан (чойро) гуфт. барои серранг ва бомаза шудани чойи навдамкарда онро ба пиёлае гирифта, боз баргашта ба чойник рехтан (ќабл аз чойкашї), ба такрор гардондан; гардон-гардон пурсидан гуфт. гаштаю баргашта пурсидан, такрор ба такрор пурсидан. ГАРДОНА ‫ ﮔﺮداﻧﻪ‬тех. сарчарх, чархи калони гардонанда, ки чархњои дигари таљњизотро мегардонад.

– 309– ГАРДОНАНДА ‫ ﮔﺮداﻧﻨﺪه‬1. тарзи баво–ситаи гарданда; ба њаракат дароранда, чархонанда. 2. идоракунанда. 3. маљ. таѓйирдињанда, дигаргункунанда. ГАРДОН(И)ДАН ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﺮداﻧﺪن‬тарзи бавоситаи гардидан. 1. чарх занондан, давр занондан, гардиш додан, ба њаракат овардан. 2. тофтан, ба тарафи дигар хамондан, каљ кардан. 3. табдил додан; мубаддал сохтан, аз њоле ба њоле бадал кардан. 4. аќиб партофтан, зада аќиб андохтан, дур кардан, рондан. 5. бозовардан, пас овардан, баргардонидан. 6. рад кардан; пас фиристодан. 7. ќат кардан, тоб додан. 8. чаппа кардан. 9. пиёларо пур аз чой карда, баргашта ба чойник рехтан: гардон-гардон кардан: чойро гардондан. 10. њамчун феъли ёридињанда дар феълњои таркибии номї ба маънои кардан, намудан меояд: душман гардондан, дўст гардондан, танг гардонидан, гардондан аз чизе боздоштан аз чизе; таѓйир додани роњи њаракати чизе; вараќ гардондан вараќ задан; дами чизеро гардондан суръати њаракати чизеро паст кардан; суст кардани шиддати чизе; заминро гардондан замини киштро рўгардон (побел) кардан; шудгор кардан; раъйи касеро гардондан фикри касеро таѓйир додан; рўй гардондан аз касе ё чизе а) ба тарафи дигар гаштан; рўй тофтан аз касе ё чизе; б) даст кашидан, сарфи назар кардан аз касе ё чизе; рўй гардондан ба касе ё чизе ба касе ё чизе нигоњ кардан, ба тарафи касе ё чизе нигаристан, рў овардан; тасбењ гардондан д. донањои тасбењро дар ришта ангушт зада, зикри Худо карда («субњоналлоњ»), паси њам гузаронидан; аз роњ гардондан ба рафтани касе монеъ шудан; аз рафтан боздоштан касеро; аз роњи рафта пас овардан касеро. ГАРДПОШ ‫ ﮔﺮدﭘﺎش‬гардпошак, абзоре барои пошидани гард ё моддањои зањрдор барои рафъи офатњои гиёњї ва ѓ. ГАРДПОШАК ‫ ﮔﺮدﭘﺎﺷﻚ‬кишов. мошини махсус ё дастгоње, ки ба воситаи он ба растанињо чанги доруњо пошида мешавад. ГАРДУН ‫ ﮔﺮدون‬1. чарх, ароба. 2. фалак, сипењр, осмон. 3. рўзгор; дунё, дањр; гарданда гардун осмони даввор, фалаки гардон; то ба гардун бурдан ба осмон расондан; хеле баланд кардан. ГАРДУНА ‫ ﮔﺮدوﻧﻪ‬кит. ароба, навъе аз ароба барои кашидани борњои вазнин ва тўпњо.

ГАР

ГАРДУНГУЗОР ‫ ﮔﺮدونﮔﺰار‬1. гузоранда ва сайркунандаи осмон; гузаранда аз осмон. 2. маљ. тезрав, тезраванда ва асаркунанда. ГАРДУНКАШ ‫ ﮔﺮدونﻛﺶ‬он чи гардун (ароба)ро мекашад, кашандаи гардун. ГАРДУНКУЛОЊ ‫ﮔﺮدونﻛﻼه‬ иззатманд, бузургвор.

сарбаланд,

ГАРДУННАВАРД ‫ ﮔﺮدونﻧﻮرد‬фалак–паймо, осмонгард; ◊ нолаи гардуннавард оњу нолаи нињоят баланд. ГАРДУНСАВОР ‫ ﮔﺮدونﺳﻮار‬маљ. тезрав, тундрав, тезтак; рахши гардунсавор аспи тезрав, аспи даванд. ГАРДУНШУКЎЊ ‫ ﮔﺮدونﺷﻜﻮه‬баландмар–таба, бо шаъну шавкат; пуриќтидор. ГАРДУХОКЇ хок.

‫ﮔﺮدوﺧﺎﻛﻲ‬

олудашуда ба гарду

ГАРДФИШОН ‫ ﮔﺮدﻓﺸﺎن‬гарду ѓубор аф–шонанда; хокистарафшон. ГАРДЧЕНКУНАК ‫ ﮔﺮدﭼﻨﻜﻨﻚ‬гардсанљ, андозагири гарду ѓубор. ГАРДЧИН ‫ ﮔﺮدﭼﻴﻦ‬резачин, хурду резањои њар чиз.

љмаъкунандаи

ГАРЕВА//ГИРЕВА ‫ﮔﻴﺮﻳﻮه‬//‫ ﮔﺮﻳﻮه‬кит. пушта, тал, теппа; гарева навардидан баландиву пастиро тай кардан, кўњу кўталњоро гузаштан; ◊ ин гареваи сахт дунё. ГАРЗА//ГУРЗА зањрдор.

‫ﮔﺮزه‬

навъе аз мори калони

ГАРЗАН ‫ ﮔﺮزن‬тољи махсуси подшоњони каёнї будааст, ки бо занљири тилло бар болои тахт дар ростои сари подшоњ меовехтаанд ва гўё ороишёфта бо сад дона марвориди њар кадом ба андозаи тухми гунљишк будааст. ГАРМ ‫ ﮔﺮم‬1. дорои дамои бештар аз дамои бадани инсон ё дамои муњити атроф; боњарорат, њароратдор; муќоб. сард, хунук (мас., оби гарм, њавои гарм); доѓ, тафсон: оши гарм, бўи хуши нони гарм; дами гарм а) нафаси њароратдор; б) маљ. хўроки гарми обдор, таоми одии обакї. 2. њароратдињанда: либоси гарм; на сарду на гарм мўътадил (оид ба об, њаво); гарм омадан (-и њаво) аз меъёр зиёд будани

– 310–

ГАР

гармии њаво (-и фасле). 3. маљ. пурљўшу хурўш, самимї: сўњбатамон хеле гарм буд; гарму сўзон (љўшон) хеле боњарорат, бо самимият; 4. маљ. бомењр, бомуњаббат, дилкаш: нигоњи гарм, чењраи гарм; гарм кардан а) њарорат додан (мас., об, ош, хонаро), тафсондан; б) киноя аз барангехтани мењри касе ба касе; раѓбат пайдо кунондан (ба коре); дили касеро (ба коре) гарм кардан майлу раѓбати касеро ба коре бедор кардан; гарм шудан а) тафсидан, њароратнок шудан; б) маљ. пурљўшу хурўш гаштан, ављ гирифтан, равнаќ ёфтан; ситорааш гарм одами дилкашу дилпазир; тани гарм тани зинда; одами зинда; гарм будан ба коре бо раѓбати тамом машѓул будан бо коре; гарми чизе будан (шудан) сахт ба коре машѓул будан, саргарми коре будан; гарм тофтан а) хуб писанд афтодан; б) шинос намудан, аз ин пеш гўё шинос будан; гарму сардро дидан неку бад ва сабукию сахтии зиндагиро аз сар гузарондан; гарму хунук кардан а) њарорати чизеро мўътадил гардондан (мас., обро); б) маљ. бо дуову љоду нисбат ба касе мењру муњаббат ё баръакс нафрату кароњат барангехтан; бозори чизеро гарм кардан ривољу равнаќ додан чизеро, ављ гирондан кореро; бозори чизе гарм шудан ривољу равнаќ доштан; серхаридор будани чизе; даст ба оби хунук (гарму хунук) назадан кореро иљро накардан; мењнат накардан; эркагї карда бекор гаштан; як об гарм кунанд… ягон маърака гузаронанд, ягон маросим барпо намоянд. ГАРМА ‫ ﮔﺮﻣﻪ‬меваи пешпазак. ГАРМАК ‫ ﮔﺮﻣﻚ‬1. боќилаи дар об љўшонидашуда. 2. навъе аз харбузаи дарунсурхи хушбў, ки барваќт мепазад, њандалак.

‫ﮔﺮﻣﻚﻓﺮوش‬

ГАРМДИМОЃ ‫ ﮔﺮمدﻣﺎغ‬маљ. маст, арбадакеш; сармаст, сархуш, маѓрур. ГАРМДИМОЃЇ ‫ ﮔﺮمدﻣﺎﻏﻲ‬маљ. сармастї, ѓурур. ГАРМДОР ‫ ﮔﺮمدار‬ба шавќ оваранда, гарм доштани чизе (мас., мањфил); ба шўру шавќ оваранда. ГАРМДОРУ‫ ﮔﺮمدارو‬ниг. занљабил. ГАРМИБАР ‫ﮔﺮﻣﻲﺑﺮ‬ гузаронандаи гармї.

тех.

баранда

ва

ГАРМИБАРДОР ‫ ﮔﺮﻣﻲﺑﺮدار‬ниг. гармитобовар. ГАРМИБАРДОРЇ ‫ﮔﺮﻣﻲﺑﺮداري‬ будан, гармитобовар будан.

гармибардор

‫ ﮔﺮﻣﻲﺑﺨﺶ‬ниг. гармидињанда. ГАРМИГУЗАРОН ‫ ﮔﺮﻣﻲ ﮔﺰران‬ниг. гармибар. ГАРМИГУЗАРОНЇ ‫ ﮔﺮﻣﻲﮔﺰراﻧﻲ‬интиќоли гарГАРМИБАХШ

мї; хосияти интиќоли њарорат дар љисмњо.

ГАРМИЃУНЉОИШ ‫ ﮔﺮﻣﻲﻏﻨﺠﺎﻳﺶ‬зарфияти гармї дошта, тоќати гармї доштан. ГАРМИДИЊАНДА ‫ ﮔﺮﻣﻲدﻫﻨﺪه‬он чи гармї медињад, гармидењ. ГАРМИДОР ‫ ﮔﺮﻣﻲدار‬он ки таб ва њарорати бадан дорад, аз сабаби гармии миљоз, на аз сабаби беморї, гарммизољ. ГАРМИДЎСТ ‫ ﮔﺮﻣﻲدوﺳﺖ‬ниг. гармихоњ: рустанињои гармидўст. ГАРМИЁН ‫ ﮔﺮﻣﻴﺎن‬як навъи кишмиш. ГАРМИИВАЗКУНАК абзори таъвизи гармї.

‫ﮔﺮﻣﻲﻋﻮضﻛﻨﻚ‬

тех.

фурўшандаи

ГАРМИИВАЗКУНЇ ‫ ﮔﺮﻣﻲﻋﻮضﻛﻨﻲ‬тех. мубодилаи гармї, таъвизи гармї.

ГАРМАЛАФ ‫ ﮔﺮمﻋﻠﻒ‬бот. як навъ алафи ботлоќї бо гулњои зард.

ГАРМИНИГОЊДОР ‫ ﮔﺮﻣﻲﻧﮕﺎهدار‬ќобилияти гармиро нигоњдоранда, гарминогузарон.

ГАРМАКФУРЎШ гармак.

ГАРМБЎСЇ самимият.

‫ﮔﺮمﺑﻮﺳﻲ‬

бўсидан аз рўи мењру

ГАРМИНИГОЊДОРЇ ‫ﮔﺮﻣﻲﻧﮕﺎهداري‬ дорандаи гармї, гарминогузаронї.

нигоњ-

ГАРМГОЊ ‫ ﮔﺮمﮔﺎه‬кит. 1. љои гарм, макони гарм. 2. ваќти нимрўзї, ваќти гармии њаво дар нисфирўз, пешин.

ГАРМИНОГУЗАР ‫ ﮔﺮﻣﻲﻧﺎﮔﺰر‬василае, ки гармиро намегузаронад, оиќи гарминогузарон.

ГАРМДИЛ ‫ ﮔﺮمدل‬1. ниг. дилгарм. 2. маљ. ошиќ, дилдода, дилбаста.

ГАРМИПАЗИР ‫ ﮔﺮﻣﻲﭘﺬﻳﺮ‬гармопазир, ќабулкунандаи њарорат, гузаронандаи гармї,

– 311– њароратгиранда.

баландии њарорати њаво; муќоб. сармо: дар гармои тобистон, гармову сармо; мавсими гармо тобистон.

ГАРМИСАНЉ ‫ ﮔﺮﻣﻲﺳﻨﺞ‬андозагири гармо. ГАРМИТОБОВАР ‫ ﮔﺮﻣﻲﺗﺎبآور‬ба гармо тобоваранда, дорои хосияти вайроннашавї ё зарарнабинї аз њарорати баланд. ГАРМИХОЊ ‫ ﮔﺮﻣﻲﺧﻮاه‬киште, ки ба нашъунамояш гармї бештар лозим аст, гармидўст. ГАРМИЧА ‫ ﮔﺮﻣﻴﭽﻪ‬бемории пўст, ки ба сабаби аз гармї зиёд араќ кардани инсон дар шакли доначањои хурд дар рўй ва бадан пайдо мешавад. ГАРМЇ ‫ ﮔﺮﻣﻲ‬1. гарм будан, њарорат, тафс; муќоб. сардї, хунукї: гармии бадан, гармии офтоб, гармии њаво. 2. маљ. љўшу хўруш, ривољу равнаќ, ављу барор: гармии бозї, гармии бозор, гармии кор, гармии тамошо. 3. маљ. самимият, мењрубонї. 4. маљ. хашмгинї, оташинї, ѓазабнокї; њолати тезу тундї; гармї додан ба чизе гарм кардан чизеро; ◊ гармию сардии рўзгорро дидан (чашидан) неку бади њаётро аз сар гузарондан; чашмро гармї бурдан андак ба ѓанаб рафтан. ГАРМКИНЇ ‫ﮔﺮمﻛﻴﻨﻲ‬ бадбинии сахт.

кит.

душманї

ва

ГАРМКУНАК ‫ ﮔﺮمﻛﻨﻚ‬гуфт. абзор барои гарм кардани хона дар фаслњои хунуки сол: гармкунаки барќї. ГАРМКУНАНДА ‫ ﮔﺮمﻛﻨﻨﺪه‬он меорад, абзори гармкунак.

чи

гармї

ГАРМКУНЇ ‫ ﮔﺮمﻛﻨﻲ‬исми амал аз гарм кардан. ГАРМЌОЌ ‫ ﮔﺮمﻗﺎق‬нони тунуки дар танўр пухташуда; умуман нони дар мангана хушконидашуда. ГАРММИЗОЉ ‫ ﮔﺮمﻣﺰاج‬1. он ки мизољ – табиаташ гарм аст; муќоб. хунукмизољ. 2. серѓайрат, серњаракат; оташмизољ, тундхў, хунгарм. ГАРМНАФАС мила.

‫ﮔﺮمﻧﻔﺲ‬

хушсўњбат; хушмуо-

ГАРМНИГОЊ ‫ ﮔﺮمﻧﮕﺎه‬он ки нигоњи гарм дорад, нигоњаш самимї ва мењрубонона аст. ГАРМО

‫ﮔﺮﻣﺎ‬

ГАР

њавои гарм, гармии њаво; рўзњои

ГАРМОБА ‫ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ‬љои шустушў, ки оби гарм дорад, њаммом. ГАРМОБАБОН ‫ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪﺑﺎن‬њаммомї, мутасаддї ва саркори њаммом, њаммомчї. ГАРМОБАДОР ‫ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪدار‬соњиби гармоба, њаммомї, дорои њаммом. ГАРМОГАРМ ‫ ﮔﺮﻣﺎﮔﺮم‬дар њолати гарм будан, дар ваќти гармиаш, хунук нашуда. ГАРМОГАРМЇ ‫ ﮔﺮﻣﺎﮔﺮﻣﻲ‬:дар гармогармї а) дар ваќти гарм будан; б) дар њолати мувофиќ ва мусоид, дар ваќташ, дар айни ваќташ, дар айни љўшу хурўши коре. ГАРМОДАРМОНЇ ‫ ﮔﺮﻣﺎدرﻣﺎﻧﻲ‬истифода аз гармо барои табобат ва афзоиши љараёни хун; термотерапия. ГАРМОЗАДА ‫ ﮔﺮﻣﺎزده‬сифати феълии замони гузашта аз гармо задан; он ки аз гармои сахти тобистон бемор шудааст, офтобзада. ГАРМОЗАДАГЇ ‫ ﮔﺮﻣﺎزدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз гармозада; беморие, ки бо сабаби дар зери гармии сахт ва дамои баланд мондан пайдо шуда, боиси сустиву заифї, партофт ва тундии набзи бадан мешавад, офтобзадагї. ГАРМОИШ ‫ ﮔﺮﻣﺎﻳﺶ‬амали гарм кардани биноњо бо об ё њавои гарм аз тариќи муассисањои махсус (маркази гармодињї ва ѓ.). ГАРМОИШЇ ‫ ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ‬тех. мансуб ба гармоиш; дорои хусусият ё амалкарди гармкунандагї. ГАРМОЇ ‫ ﮔﺮﻣﺎﺋﻲ‬1. мансуб ба гармо. 2. он ки зуд эњсоси гармї кунад ва дар баробари гармо камтоќат бошад. ГАРМОН ю. ‫ ﮔﺮﻣﺎن‬мус. асбоби мусиќии тугмачадори маъруф, ки ба воситаи дам садо мебарорад; муќ. аккордеон ва баян. ГАРМОНИЯ ю. ‫ ﮔﺮﻣﺎﻧﻴﻪ‬1. бо њам (хеле) дар мувофиќат будани ќисмњои як чизи бутун, мутаносибии љузъ ва кулл, њамоњангї, мавзунї. 2. мус. як соњаи назарияи мусиќї, ки таълимоти дуруст љўр кардани овозњоро дар оњангсозї дар бар мегирад. 3. мус. номи

– 312–

ГАР

ГАРМХЕЗ ‫ ﮔﺮمﺧﻴﺰ‬зудхез, тезрав, чусту чолок.

аккордњои људогона. ГАРМОННАВОЗ ‫ ﮔﺮﻣﺎنﻧﻮاز‬он ки менавозад, навозандаи гармон.

гармон

ГАРМОСАНЉ ‫ ﮔﺮﻣﺎﺳﻨﺞ‬ниг. њароратсанљ. ГАРМОТАШХИС ‫ ﮔﺮﻣﺎﺗﺸﺨﻴﺺ‬нав. ташхиси беморињо ба воситаи гармо, термо– диагностика. ГАРМОЊАНГ ‫ ﮔﺮمآﻫﻨﮓ‬1. гуворо, хуш–гувор, дилпазир, дилнишин. 2. ниг. гармрафтор. ГАРМПУРСЇ ‫ ﮔﺮمﭘﺮﺳﻲ‬пурсопурсии гарму љўшон, ањволпурсии самимона. ГАРМРАВ ‫ ﮔﺮمرو‬кит. 1. тундрав, тезрав; чусту чолок. 2. маљ. машѓул, саргарм. 3. дар тасаввуф – солик, роњрави роњи тариќат. ГАРМРАФТОР ‫ ﮔﺮمرﻓﺘﺎر‬1. тундрав, тезрафтор. 2. чусту чолок, чобук; серњаракат. ГАРМРУХСОР‫ ﮔﺮمرﺧﺴﺎر‬гармрўй, хуш–чењра, дилпазир. ГАРМРЎ(Й) (‫ ﮔﺮمرو)ي‬соњиби рўи зебо, хушрў; ситорагарм, дилкаш. ГАРМСАЙР ‫ ﮔﺮمﺳﻴﺮ‬ниг. гармрав 1. ГАРМСАРЇ ‫ ﮔﺮمﺳﺮي‬1. муњаббат, мењрубонї. 2. мастиву сархушї, арбадакашиву љанљолї.

ГАРМХЕЗЇ ‫ ﮔﺮمﺧﻴﺰي‬маљ. тундравї, чобукї, тезї, тундрав будан. ГАРМХОНА ‫ ﮔﺮمﺧﺎﻧﻪ‬1. хона(ча)и гарм–тарини њаммом ва гармоба, бухорхона. 2. бинои оинабандї барои парвариши кўчатњо ва зироаткорї дар њамаи фаслњои сол; хонаи махсус, ки дар он растанињои гармиталаб парвариш карда мешаванд. ГАРМХУН ‫ ﮔﺮمﺧﻮن‬1. одами боѓайрату серњаракат; чаќќон. 2. тундмизољ, тез, дилтанги зудоташиншав. ГАРМХУНЇ ‫ ﮔﺮمﺧﻮﻧﻲ‬1. боѓайратї, чобукї, чусту чолок. 2. тундмизољї, тезї. ГАРМХУШК ‫ ﮔﺮمﺧﺸﻚ‬ниг. гармќоќ. ГАРМХЎ ‫ ﮔﺮمﺧﻮ‬маљ. хушхулќ, хушахлоќ. ГАРМХЎЇ ‫ ﮔﺮمﺧﻮﺋﻲ‬маљ. хушхўї ва хуштабъї, мењрубонї. ГАРМЧАШМА ‫ﮔﺮمﭼﺸﻤﻪ‬ обњои гарми табобатї.

чашмањои

дорои

ГАРМЧЕЊРА ‫ ﮔﺮمﭼﻬﺮه‬ниг. гармрў. ГАРМЉЎШЇ ‫ ﮔﺮمﺟﻮﺷﻲ‬сўњбат ва гуфтугўи гарму самимї.

ГАРМСЕЛ ‫ ﮔﺮمﺳﻴﻞ‬боди гарми хушк, ки ба набототу њайвонот зарар мерасонад, боди сўзон.

ГАРМШАВЇ ‫ ﮔﺮمﺷﻮي‬1. исми амал аз гарм шудан; њароратгирї. 2. барангехтан, оташин шудан; гармшавии сўњбат ављ гирифтан, тафсидани сўњбат.

ГАРМСЕЛЗАДА ‫ﮔﺮمﺳﻴﻞزده‬ гармсел осеб дидааст.

ГАРМШИКАМЇ тамаъкорї.

мевае,

ки

аз

ГАРМСЕР ‫ ﮔﺮمﺳﻴﺮ‬минтаќае, ки дар бештарин фаслњои сол њавояш гарм мешавад, минтаќаи њорра. ГАРМСЕРЇ ‫ ﮔﺮمﺳﻴﺮي‬мансуб ба гармсер. ГАРМСЎЊБАТ ‫ ﮔﺮمﺻﺤﺒﺖ‬он ки сўњбаташ форам аст, хушсўњбат. ГАРМТАБЪ ‫ ﮔﺮمﻃﺒﻊ‬ниг. гарммизољ. ГАРМТАК ‫ ﮔﺮمﺗﻚ‬кит. 1. тезтак, тездав, тундрав. 2. тундрон, тезрон. ГАРМТОЗ тезрав.

‫ﮔﺮمﺗﺎز‬

бо шитоб даванда, тундрав,

‫ﮔﺮمﺷﻜﻤﻲ‬

кит.

оз,

њирс,

ГАРНА ‫ ﮔﺮﻧﻪ‬шакли кўтоњшудаи агарна. ГАРНИЗОН фр. ‫ ﮔﺮﻧﻴﺰان‬ќисмњои њарбї, ки дар шањр, ќалъа ё истењкоми мудофиавї љойгир шудаанд, бошгоњи њарбї, подгон. ГАРНИЗОНЇ ‫ ﮔﺮﻧﻴﺰاﻧﻲ‬мансуб ба гарни–зон; хизмати гарнизонї хизмати њарбї дар гарнизон, хидмати подгонї. ГАРНИТУР фр. ‫ ﮔﺮﻧﻴﺘﻮر‬маљмўи ягон чиз, ки барои истифодаи соњаи муайян таъйин шудааст; гарнитури мебели хонаи исти– ќоматї мизу курсињо, кат ва ѓ., ки њама якранг буда, махсус барои эњтиёљи манзил сохта шудааст; гарнитури њарфњо маљмўи

– 313– њарфњои якхелаи гуногунандозаи чопї. ГАРОИДАН ‫ ﮔﺮاﺋﻴﺪن‬майл ва раѓбат намудан ба чизе; рўй овардан ба чизе, гаравидан. ГАРОИШ//ГИРОИШ ‫ ﮔﺮاﻳﺶ‬исми амал аз гароидан; майлу раѓбат, ќасд, ният, азм.

ГАР кардан; б) сахт ва ногувор омадан, боиси малол будан. 4. пурќиматї, баланднархї; муќоб. арзонї.

ГАРОНЌАДР ‫ ﮔﺮانﻗﺪر‬дорои арзиш ва мартабаи баланд, боќадру ќимат, боэњтиром, бузург.

ГАРОН//ГИРОН ‫ ﮔﺮان‬1. вазнин, сангин, саќил; муќоб. сабук: бори гарон, гурзи гарон. 2. маљ. сахт, бад; гарон омадан а) вазнинї кардан, душворї намудан; б) маљ. боиси малол, ранљ ва ташвиш шудан. 3. нархаш баланд, пурбањо, ќимат; муќоб. арзон; гарон кардан бањои чизеро зиёд кардан; кўњи гарон кўњи бузург, кўњи азим; хоби гарон хоби сахт ва дарозмуддат; хомўшии гарон хомўшии ногувор, сукути ноњинљор; арзону гарон ба њар нархе, ки бошад; ба дил гарон гирифтан чизеро дида хафа шудан, малул шудан аз чизе.

ГАРОНЌИМАТ

ГАРОНБАЊО ‫ ﮔﺮانﺑﻬﺎ‬ќиматбањо, пурар–зиш, дорои нархи баланд.

ГАРОНРАВ ‫ ﮔﺮانرو‬он ки ё он чи оњиста ва суст њаракат мекунад, кундрав.

ГАРОНБОР//ГИРОНБОР ‫ ﮔﺮانﺑﺎر‬1. инсон ва њайвоне, ки бар худ бори вазнин дорад, пурбору сангин; дарахти гаронбор дарахти пурмева. 2. маљ. одами вазнин, пуртоќат, ботамкин.

ГАРОНРИКОБ собитќадам.

ГАРОНБОРЇ ‫ﮔﺮانﺑﺎري‬ сангинї, сангин будан. ГАРОНБОРОНА кин. ГАРОНГЎШ кар.

‫ﮔﺮانﺑﺎراﻧﻪ‬

‫ﮔﺮاﻧﮕﻮش‬

гаронбор

будан,

вазнинона, ботам-

дорои шунавоии заиф,

ГАРОНГЎШЇ ‫ ﮔﺮاﻧﮕﻮﺷﻲ‬гаронгўш будан, карї. ГАРОНДАСТ ‫ ﮔﺮاندﺳﺖ‬он ки корро бо тааммул ва дер иљро мекунад; муќоб. сабукдаст. ГАРОНДАСТЇ ‫ ﮔﺮاندﺳﺘﻲ‬ботааммул будан; ба кундиву сустї, оњиста-оњиста анљом додани кор; муќоб. сабукдастї.

‫ ﮔﺮاﻧﺶ‬нав., физ. нерўи љозиба. ГАРОНИШЇ ‫ ﮔﺮاﻧﺸﻲ‬марбут ба гарониш; ГАРОНИШ

нерўи гаронишї.

ГАРОНЇ ‫ ﮔﺮاﻧﻲ‬1. вазнинї сангинї, саќилї. 2. душворї, мушкилї, сахтї. 3. ногуворї, њолати бад; гаронї кардан а) вазнинї

‫ ﮔﺮان ﻗﻤﺖ‬ниг. гаронбањо. ‫ ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﻪ‬1. гаронбањо, пурќимат.

ГАРОНМОЯ 2. арљманд, олиќадр.

‫ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﮕﻲ‬

ГАРОНМОЯГЇ арљмандї.

гаронмоя будан,

ГАРОННАРХ ‫ ﮔﺮانﻧﺮخ‬дорои арзиши зиёд, гаронбањо, ќиматбањо. ГАРОНПОЯ олиќадр.

‫ﮔﺮانﭘﺎﻳﻪ‬

маљ. баландмар–таба,

‫ ﮔﺮانرﻛﺎب‬кит., маљ. ботамкин,

ГАРОНРИКОБЇ ‫ ﮔﺮانرﻛﺎﺑﻲ‬кит., маљ. амали гаронрикоб, ботамкинї, собитќадамї.

‫ﮔﺮانﺳﻴﺮ‬ ГАРОНСАЙР сустрафтор, кундсайр.

кит.

оњистарав,

ГАРОНСАНГ ‫ ﮔﺮانﺳﻨﮓ‬1. вазнин, дорои вазни зиёд. 2. маљ. ботамкин, бовиќор; устувор, матин. ГАРОНСАНГЇ сангин будан. ГАРОНСАР махмур.

‫ﮔﺮانﺳﻨﮕﻲ‬

‫ﮔﺮانﺳﺮ‬

вазнинї, сангинї,

маѓрур, ботакаббур; маст,

ГАРОНСОЯ ‫ ﮔﺮانﺳﺎﻳﻪ‬олиќадр, дорои маќом ва мартабаи баланд. ГАРОНТАМКИН ќор.

‫ﮔﺮانﺗﻤﻜﻴﻦ‬

пуртамкин, бови-

ГАРОНФУРЎШ ‫ ﮔﺮانﻓﺮوش‬он ки молашро ќимат мефурўшад, ќиматфурўш. ГАРОНФУРЎШЇ ‫ ﮔﺮانﻓﺮوﺷﻲ‬амали гаронфурўш, бо ќимати зиёд фурўхтан, ќиматфурўшї. ГАРОНХЕЗ

‫ﮔﺮانﺧﻴﺰ‬

он ки бо кундї ва дер аз

ГАР

– 314–

љо бармехезад, сустрафтор. ГАРОНХОБ ‫ ﮔﺮانﺧﻮاب‬сахтхоб; бахти гаронхоб бахти сиёњ.

ГАЊВОРАПЎШ ‫ ﮔﻬﻮارهﭘﻮش‬ниг. гањворапўшак.

ГАРОНХОР ‫ ﮔﺮانﺧﻮار‬кит. 1. он чи хўрда–наш бисёр ногувор аст. 2. маљ. пурхўр.

ГАЊВОРАПЎШАК ‫ ﮔﻬﻮارهﭘﻮﺷﻚ‬рўпўши муносиби њаљми гањвора дўхташуда, ки гањвораро бо он мепўшонанд, пўши болои гањвора, ки ба шаклу намуди гањвора дўхта шудааст.

ГАРОНЉОН ‫ ﮔﺮانﺟﺎن‬1. сусткор, коњил, танбал. 2. бадхулќ, бадрафтор. 3. сахтљон, љонсахт.

ГАЊВОРАСОЗ ‫ ﮔﻬﻮارهﺳﺎز‬он ки аз чўб гањвора месозад: устои гањвора.

ГАРОНЉОНЇ ‫ ﮔﺮانﺟﺎﻧﻲ‬кит. 1. вазъ ва њолати гаронљон, коњилї, танбалї, сустї. 2. бадхулќї, бадрафторї, номатбўї.

ГАЊВОРАЉУНБОН ‫ ﮔﻬﻮارهﺟﻨﺒﺎن‬1. он ки гањвораро љунбонда, кўдакро мехобонад, љунбонандаи гањвора. 2. зоол. њашараи сабзу зардранги пойњояш дарози борик, ки ваќти тањдиди хатар бо пойњои пеш рост шуда, худро чун гањвора алвонљ медињад.

ГАРОЯНДА ‫ ﮔﺮاﻳﻨﺪه‬майлу раѓбаткунан-да, ќасд ва оњангкунанда: гароянда кардан равона кардан, фиристодан; гароянда шудан майл кардан, ќасду оњанг кардан. ГАРЧАНД ‫ﮔﺮﭼﻨﺪ‬шакли кўтоњшудаи агарчанд; њарчанд ки…, њар ќадар ки…, бо вуљуди он ки..; гарчанде ки… њарчанд ки…, бо вуљуди он ки… ГАРЧИ ‫ ﮔﺮﭼﻪ‬шакли кўтоњшудаи агарчи. ГАСТРИТ ю. ‫ ﮔﺴﺘﺮﻳﺖ‬тиб. илтињоби пардаи луобии меъда, газаки меъда. ГАСТРОЭНТЕРОЛОГИЯ ю. ‫ﮔﺴﺘﺮااﻧﺘﺮاﻻﮔﻴﻪ‬ тиб. як соњаи тиб, ки беморињои узвњои њозима ва усулњои табобати онро меомўзад, њозимашиносї. ГАЊ ‫ ﮔﻪ‬ниг. гоњ. ГАЊАНБОР ‫ ﮔﻬﻨﺒﺎر‬ниг. гоњанбор. ГАЊБУД ‫ ﮔﻬﺒﺪ‬кит. хазинадор. ГАЊВОРА ‫ ﮔﻬﻮاره‬1. љойхоби љунбондашавандаи кўдак то якуним-дусолагї, ки дасту пояшро баста, дар он мехобонанд, мањд. 2. маљ. љои ба вуљуд омадан ва нашъунамои чизе: гањвораи тамаддуни башар; ◊ аз гањвора то лањад (тобут) тамоми умр, тамоми давраи зиндагї. ГАЊВОРАБАНДОН ‫ ﮔﻬﻮارهﺑﻨﺪان‬маросими аввалин бор ба гањвора бастани тифли навзод. ГАЊВОРАБАХШ ‫ ﮔﻬﻮارهﺑﺨﺶ‬одати аз тарафи падару модарон ба њам номзад кардани писару духтари навзод, ки баъди ба балоѓат расидан бояд ба издивољи њамдигар дароянд.

ГАЊВОРАЉУНБОНЇ вораљунбон.

‫ﮔﻬﻮارهﺟﻨﺒﺎﻧﻲ‬

амали гањ-

ГАЊГИР ‫ ﮔﻪﮔﻴﺮ‬1. аспе, ки имкони саворї намедињад. 2. маљ. саркаш. ГАЊГИРЇ ‫ ﮔﻪﮔﻴﺮي‬саркашї, амали гањгир. ГАЧ ‫ ﮔﭻ‬моддаи сафеди шабењи оњак, ки дар натиљаи сўзондани гаљсанг ба даст меояд ва дар сохтмон (гаљкорї), њайкалтарошї, тиб (гаљбандї) ба кор меравад. ГАЧА ‫ ﮔﭽﻪ‬гуфт. ангуштарини бенигин, шаба ё чизи дигар, ки дар гачабозї истифода мекунанд. ГАЧАБОЗЇ ‫ ﮔﭽﻪﺑﺎزي‬гуфт. бозии бачагона аст, ки асоси онро ёфтани гачаи дар мушти дастњо пинњонкардаи яке аз иштирок– кунандагони он ташкил медињад. ГАЧБАНДЇ ‫ ﮔﭽﺒﻨﺪي‬ниг. гаљбандї. ГАЧКОРЇ гачкорї.

‫ﮔﭽﻜﺎري‬

ниг.

гаљкорї:

хонаи

ГАЧЧА ‫ ﮔﭽﻪ‬лањљ. он ки дар сухан гуфтан забонаш мегирад, лакнатдор, алкан, саќав: бачаи гачча. ГАЉ ‫ﮔﺞ‬ниг. гач. ГАЉАНДУД шуда.

‫ﮔﺞاﻧﺪود‬

андуда бо гаљ, гаљкори-

ГАЉБАНДЇ ‫ ﮔﺠﺒﻨﺪي‬тиб. бо гаљ бастани узви шикастаи бадан. ГАЉБУР

‫ﮔﺠﺒﺮ‬

бинокоре, ки ба буридан ва

– 315–

ГАШ

омода кардани гаљњои ороишї ва тазйинї машѓул аст.

ГАШАН ‫ ﮔﺸﻦ‬кит., књн. анбўњ, пур, тануманд, фарбењ.

ГАЉБУРЇ ‫ ﮔﺠﺒﺮي‬сохтан ва тањия кардани гаљ барои саќфу деворњои бино; буридани наќшњои гаљї.

ГАШАНСОР‫ ﮔﺸﻦﺳﺎر‬он чи дорои анбўњї аст, анбўњ, фаровон, бисёр.

ГАЉГАР ‫ ﮔﺠﮕﺮ‬ниг. гаљкор. ГАЉГАРЇ ‫ ﮔﺠﮕﺮي‬ниг. гаљкорї. ГАЉДЎСТ ‫ ﮔﺠﺪوﺳﺖ‬бот. гурўње аз гиёњони буттааш яксола ё чандсола аз хонаводаи мањакњо.

ГАШНИЗ ‫ ﮔﺸﻨﻴﺰ‬бот. гиёњи алафї, яксола ва коштанї аз хонаводаи љаъфарї, ки баргњо ва саршохањои он хўрокї ва нўшбўї аст ва донаи он хосияти доруї дорад, гашниљ, гашнич, кашниз. ГАШНИЗА ‫ ﮔﺸﻨﻴﺰه‬ѓўраи ангур.

ГАЉИН ‫ ﮔﺠﻴﻦ‬ниг. гаљї.

ГАШНИЗЇ ‫ ﮔﺸﻨﻴﺰي‬марбут ба гашниљ тањияшуда аз он; монанди гашниљ.

ГАЉИР ‫ ﮔﺠﻴﺮ‬гуфт. 1. ѓализ, носуфта, даѓал. 2. бадхулќ; якрав: одами гаљир.

ГАШНИЧ//ГАШНИЉ нич.

ГАЉЇ ‫ ﮔﺠﻲ‬1. аз гаљ сохташуда. 2. гаљдор.

ГАШНИЧАК заи либос.

ГАЉКОР ‫ ﮔﺞﻛﺎر‬устои бо гаљ андовакунанда ва наќшу нигорбароранда. ГАЉКОРЇ ‫ ﮔﺠﻜﺎري‬1. шуѓл ва касби гаљкор. 2. аз гаљ сохта ё бо гаљ андова кардашуда. 3. намуди маъруфи санъати амалии ороишї бо истифодаи гаљ (дар иморатњо). ГАЉКЎБ ‫ ﮔﺞﻛﻮب‬1. он ки гаљ мекўбад, гаљро кўфта майдакунанда. 2. абзоре, ки ба василаи он гаљро кўфта майда мекунанд. ГАЉКЎБЇ ‫ ﮔﺠﻜﻮﺑﻲ‬кору амали гаљкўб; кўфтани гаљ, гаљро кўфта майда кардан (пас аз пухтан). ГАЉПАЗ ‫ ﮔﺞﭘﺰ‬он ки гаљ мепазад, коргари дар кўра гаљпазанда. ГАЉПАЗЇ ‫ ﮔﺞﭘﺰي‬1. амал ва шуѓли гаљпаз. 2. љое, ки дар он сангу гаљро пухта, барои истифода омода мекунанд. ГАЉСАНГ мепазанд.

‫ﮔﺞﺳﻨﮓ‬

санге,

ки

аз

он

гаљ

ГАЉСОЗ ‫ ﮔﺞﺳﺎز‬сохт. он ки гаљро барои сафед кардани бино омода месозад. ГАЉСОЗЇ ‫ ﮔﺞﺳﺎزي‬амал ва кори гаљсоз. ГАЉХОК ‫ ﮔﺞﺧﺎك‬омехтаи гаљ бо хок, ки дар бинокорї барои андоваи девор ё сафед кардани он истифода мебаранд. ГАШ ‫ ﮔﺶ‬кит., ниг. каш.

‫ﮔﺸﻨﻴﭽﻚ‬

‫ﮔﺸﻨﻴﺞ‬//‫ﮔﺸﻨﻴﭻ‬

ё

ниг. каш-

навъи гулдўзии шеро-

гашт ‫ ﮔﺸﺖ‬1. асоси замони гузашта аз гаштан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии гардиш: хамгашт, гулгашт… ГАШТ ‫ ﮔﺸﺖ‬1. гаштан, гардиш, њаракат: гашти мошин, гашти ќатора, гашти соат. 2. сайру саёњат, гардиш, тафарруљ: сайру гашт. 3. рафтор, тарзи роњгардї. 4. баргашт, бозгашт, риљъат; гашти бозор ваќти ба охир расидани савдо дар бозор; гашти пешин баъди пешин, баъд аз зўњр; гашти рўз нимаи дуюми рўз, ваќти тамомшавии рўз; рўз гашт кард рўз аз нима гузашт; ◊ ба гашту гадої баромадан дар ба дар гашта талбандагї кардан. 5. дигаргунагї, гардидан, таѓйиру тањаввул. ГАШТА ‫ ﮔﺸﺘﻪ‬1. сифати феълї аз гаштан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои шуда: гумгашта, хамгашта ва ѓ.; гашта-гашта а) бисёр гашта, хеле роњ рафта; бисёр сафар карда; б) такрор ба такрор, такроран; гаштаю баргашта такрор ба такрор, такроран, пайваста; гашта баромадан давр задан љоеро; гашта гирифтан гардонда гирифтан, баргардонда гирифтан; гашта омадан баргаштан, бозгаштан, авдат кардан; гашта пурсидан такроран пурсидан, дубора савол кардан; гашта рафтан бозгаштан, пас гашта рафтан. ГАШТАК ‫ ﮔﺸﺘﻚ‬љамъомад ё шабнишинї ба хотири зиёфат ва сўњбат, ки одатан бо навбат дар хонаи яке аз иштироккунандагон

– 316–

ГАШ гузаронида мешавад, гап, гапхўрї.

ГАШТАН ‫ ﮔﺸﺘﻦ‬1. чархидан, давр задан. 2. давр зада баромадан, љустуљў кардан. 3. роњ рафтан, њаракат кардан; гардиш кардан, сайру гашт кардан. 4. баргаштан, риљъат кардан, ќафо рафтан. 5. маљ. хамидан, поин фуромадан, ба нишастан сар кардан. 6. таѓйир ёфтан, аз њоле ба њоле даромадан; таѓйир додан, дигар кардан. 7. шудан, гардидан. 8. дар феълњои таркибї омада, маънои давоми амалро медињад: бозї карда гаштан, давида гаштан ва ѓ.; гашта гирифтан дар љое, коре давом додан ба коре; нафас гаштан дам ба дарун афтодан, нафаскашї душвор шудан; пас гаштан баргаштан, аќиб гаштан, ба љои омада пас рафтан; ◊ дар пайи чизе гаштан аз паси чизе шудан; ба љустуљўи чизе машѓул шудан; забон (на)гаштан ба чизе изњор карда (на)тавонистан чизеро (аз рўи мулоњиза, истињола ё андешае); бо касе гаштан бо касе ишќбозї кардан. ГАШТАНЇ ‫ ﮔﺸﺘﻨﻲ‬баргаштанї, нияти гашта омадан доштан. ГАШТАСАР ‫ ﮔﺸﺘﻪﺳﺮ‬саргашта, саргардон. ГАШТЗАНЇ ‫ ﮔﺸﺖزﻧﻲ‬гардиш, гашт задан. ГАШТИРЎЗЇ ‫ ﮔﺸﺖروزي‬аввали нимаи дуюми рўз; нимаи дуюми рўз: кори гаштирўзї. ГАШТЇ ‫ ﮔﺸﺘﻲ‬марбут ба гашт; нигањбон ё посбон, ки дар минтаќаи муайян гашт мезанад, маъмури гашт. ГАШТОГАШТ гаштугузор.

‫ﮔﺸﺘﺎﮔﺸﺖ‬

гардишкунон,

ГАШТОР ‫ ﮔﺸﺘﺎر‬гаштугузор, сайр, чарх задан. ГАШТОРЇ ‫ ﮔﺸﺘﺎري‬марбут ба гаштор; таъвилї. ГАШТУГУЗОР ‫ ﮔﺸﺖوﮔﺰار‬1. гардиш, сайру тамошо. 2. давр зада гаштан, ќадамзанї дар посбонї. ГВАРДИЯ фр. ‫ ﮔﻮردﻳﻪ‬1. аскарони хоса барои муњофизати сардори давлат ва сарлашкарњо; ќисмњои баргузида ва имтиёзноки лашкар, горд: гвардияи миллї. 2. таър. дар Армияи Шўравї ба ќисму ќўшунњое, ки корнамоињои аълои љангї, интизом ва муташаккилї нишон медоданд, номи ќисму ќўшуни гвардия дода мешуд. ГЕВА

‫ ﮔﻴﻮه‬књн. навъи пойафзоли бепошнае, ки

тагаш аз чарм ё латтањои ба њам часпонидашуда ва рўяш аз ресмони бофта иборат аст, љева. ГЕВАКАШ ‫ ﮔﻴﻮهﻛﺶ‬косибе, ки гева месозад; пойафзолдўз. ГЕЙЗЕР исп. ‫ ﮔﻴﺰﻳﺮ‬чашмаи вулќонии оби гарм, ки ваќт ба ваќт обаш фаввора зада мебарояд. ГЕКТАР ю. ‫ ﮔﻜﺘﺮ‬воњиди андозаи масоњати замин, ки ба дањ њазор метри мураббаъ баробар аст. ГЕКТО ю. ‫ ﮔﻜﺘﺎ‬љузъи пешини калимањои мураккаб ба маънои сад, сад карат: гектоватт сад ватт, гектолитр сад литр, гектометр сад метр ва ѓ. ГЕКТОВАТТ ‫ ﮔﻴﻜﺘﺎوت‬ю. сад ватт. ГЕКТОЛИТР ‫ ﮔﻴﻜﺘﺎﻟﺘﺮ‬ю. сад метр. ГЕКТОМЕТР ‫ ﮔﻴﻜﺘﺎﻣﺘﺮ‬ю. сад метр. ГЕЛИЙ лот. ‫ ﮔﻠﻲ‬унсури химиявї аз гурўњи газњои инертї, ки бинобар сабукї ва дарнагирандагиаш дар њавопаймої ба кор бурда мешавад. ГЕЛИО ю. ‫ ﮔﻠﻴﺎ‬љузъи пешини калимањои мураккаб, ба маънои Офтоб ва нерўи вай: гелиодастгоњ, гелиотехника… ГЕЛИОГРАФИЯ ю. ‫ ﮔﻠﻴﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬нуљ. соњаи астрономие, ки ба тањќиќи Офтоб машѓул аст. ГЕЛИОДАСТГОЊ ‫ ﮔﻠﻴﺎدﺳﺘﮕﺎه‬абзоре, ки ба воситаи нерўи нурњои Офтоб амал мекунад. ГЕЛИОМАРКАЗЇ ‫ ﮔﻠﻴﺎﻣﺮﻛﺰي‬:низоми гелиомарказии олам нуљ. таълимоте, ки Офтобро маркази њаракати сайёрањо њисоб мекунад. ГЕЛИОМЕТР ю. ‫ ﮔﻠﻴﺎﻣﺘﺮ‬нуљ. асбоби оптикї барои чен кардани ќутрњои ба назар намоёни љирмњои осмонї. ГЕЛИОТЕХНИКА ю. ‫ ﮔﻠﻴﺎﺗﺨﻨﻴﻜﻪ‬тех. соњаи техника, ки роњњои истифодаи нерўи Офтобро меомўзад. ГЕЛОС ‫ ﮔﻴﻼس‬меваест аз љинси олуболу: гелоси зард, гелоси сурх, гелоси саврї. ГЕЛОСЇ

‫ﮔﻴﻼﺳﻲ‬

мансуб ба гелос; мураббои

– 317– гелосї мураббои аз гелос пухташуда. ГЕМАТОЛОГИЯ ю. ‫ ﮔﻤﺘﺎﻻﮔﻴﻪ‬тиб. соњаи илми тиб, ки таркиб ва хусусиятњои хун, беморињои хун ва роњњои муолиљаи онњоро меомўзад, хуншиносї. ГЕМОГЛОБИН ю. ‫ ﮔﻤﺎﮔﻼﺑﻴﻦ‬биол. моддаи сурхранги хун; ќисми таркибии пулакчањои сурхи хун. ГЕН ю. ‫ ﮔﻦ‬биол. одитарин омили таъмини ирсият аз насле ба насли дигар; сиришт. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои асл ва мабдаи пайдоиш ва њосилшавии чизе: гидроген, оксиген ва ѓ. ГЕНДЕР ‫ ﮔﻨﺪر‬нав. љинс, љинсият (мард ва зан). ГЕНДЕРЇ ‫ ﮔﻨﺪري‬нав., мансуб ба гендер; љинсї: аз нуќтаи назари гендерї (асосан дар мавриди њифозати њуќуќи занон кор фармуда мешавад). ГЕНЕЗИС ю. ‫ ﮔﻨﺰﻳﺲ‬фалс. пайдоиш, асл ва љараёни ташаккули њодисањои инкишофёбанда, усули таквин. ГЕНЕРАЛ лот. ‫ ﮔﻨﺮل‬њ. 1. унвони олии њарбї ва рутбаи шахсони роњбарикунандаи ќуввањои мусаллањ; генерали армия (артиш) унвони олии генералї. 2. ќисми аввали унвон ва рутбањои њарбии Љумњурии Тољикистон: генерал-майор, генераллейтенант, генерал-полковник. ГЕНЕРАЛ-ГУБЕРНАТОР лот. ‫ﮔﻨﺮلﮔﻮﺑﺮﻧﺘﺎر‬ таър. њокими ягон кишвар ё вилоят дар Русияи подшоњї ва баъзе мамлакатњо, ки њокимияти њарбии маъмурї ба дасти ў супорида шудааст: генерал-губернатори кишвари Туркистон. ГЕНЕРАЛИССИМУС лот. ‫ ﮔﻨﺮﻟﺴﻴﻤﻮس‬олитарин рутбаи њарбї, ки ба сардорони лашкар барои хизматњои бисёр барљастаи њарбї дода мешавад; шахсе, ки ин рутбаро дорад. ГЕНЕРАЛИТЕТ лот. ‫ ﮔﻨﺮﻟﺘﻴﺖ‬њайати фар– мондењии олии артиш, њайати ќумандонњои олии ќуввањои мусаллањ. ГЕНЕРАЛЇ ‫ ﮔﻨﺮﻟﻲ‬мансуб ба генерал: мансаби генералї, рутбаи генералї; наќшаи генералї наќшаи асосї ва умумии дарбаргирандаи чорабинињои муњим; ситоди генералї

ГЕО маќоми олии идоракунї ба кори тамоми сохторњои њарбии мамлакат.

ГЕНЕРАТОР лот. ‫ ﮔﻨﺮﺗﺎر‬тех. љињоз, олат ё мошине, ки нерўи механикиро ба нерўи барќї табдил медињад, табдилдињандаи барќ. ГЕНЕРАТОРЇ ‫ ﮔﻨﺮﺗﺎري‬мансуб ба генератор; гази генераторї газе, ки дар генератори газ њосил карда мешавад. ГЕНЕТИКА ю. ‫ ﮔﻨﺘﻴﻜﻪ‬биол. як соњаи илми биология, ки ирсият, пайдоиш ва таѓйирёбии онро меомўзад, наслшиносї. ГЕНЕТИКЇ ‫ ﮔﻨﺘﻴﻜﻲ‬мансуб ба генетика. ГЕНОТСИД ю. ‫ ﮔﻨﺎﺗﺴﻴﺪ‬сиёсати аз рўи аломатњои нажодї, миллї, ќавмї ё динї несту нобуд кардани гурўњи алоњидаи ањолї. ГЕНОФОНД ю. ‫ ﮔﻨﺎﻓﺎﻧﺪ‬биол. сириштмоя, муњандисии генї, бахши бењтарин ва хушзоти чизе; генофонди миллат сириштмояи миллат, бењтарин намояндањои миллат. ГЕНСОЗЇ ‫ ﮔﻦﺳﺎزي‬бахши илми биология дар бораи пажўњиш ва тањќиќи ирсият ва пайдоишу таѓйирёбии њуљайрањо ва усули истифодаи онњо. ГЕОБОТАНИКА ю. ‫ ﮔﻴﺎﺑﺎﺗﻨﻴﻜﻪ‬соњаи ботаника, ки сохт, таркиб, инкишоф ва пањншавии гурўњњои растаниро дар алоќамандї бо хок, обу њаво ва омилњои дигар меомўзад. ГЕОГРАФИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬ниг. љуѓрофия. ГЕОДЕЗИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺎدزﻳﻪ‬илме, ки шакл, андоза ва майдони љозибаи Заминро омўхта, ќитъањои гуногуни рўи Заминро харита мекашад ва ба наќша мегирад, заминсанљї. ГЕОДЕЗЇ ‫ ﮔﻴﺎدزي‬мансуб ба геодезия. ГЕОЛОГИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺎﻻﮔﻴﻪ‬илме, ки сохт, таркиб, ќонунњои инкишоф ва таърихи ќишри Замин ва тарзњои љустуљўи маъданњоро меомўзад, заминшиносї, илми замин. ГЕОМЕТРИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺎﻣﺘﺮﻳﻪ‬ниг. њандаса. ГЕОСЕНТРИЗМ ю. ‫ ﮔﻴﺎﺳﻨﺘﺮﻳﺰم‬нуљ. таъ–лимоти юнониёни ќадим дар бораи Замин, ки гўё Замин маркази бењаракати коинот буда,

– 318–

ГЕО

Офтоб ва сайёрањои дигар дар атрофи он давр мезадаанд. Ин таълимот баъди ба вуљуд омадани низоми гелиомарказии Коперник илман рад шудааст. ГЕОФИЗИКА ю. ‫ ﮔﻴﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻪ‬маљмўи илмњое, ки хосияти физикии кураи Замин, сохти дохилї, њодисањои физикии дар ќабатњои сахти Замин рўйдињандаро меомўзад. ГЕОФИЗИКЇ ‫ ﮔﻴﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬мансуб ба геофизика: усули геофизикї. ГЕОХИМИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺎﺧﻴﻤﻴﻪ‬илме, ки тар–кибњои химиявии Замин ва дар ќишри Замин пањн ва љойгир шудани унсурњои химиявиро меомўзад.

ќолин. 2. ба шакли гесу бофташуда. ГЕСБОФЇ ‫ ﮔﻴﺲﺑﺎﻓﻲ‬амали бофтани гесу. ГЕСТАПО олм. ‫ ﮔﺴﺘﭙﺎ‬таър. политсияи махфии давлатї дар Олмони фашистї, ки яке аз муассисањои асосии террористии фашизм мањсуб мегардад. ГЕСУ//ГЕСЎ ‫ ﮔﻴﺴﻮ‬мўи дарози занон, мўи бофтаи занон, печа, милла; гесуи мушкин мўи сиёњи муаттар; гесуи тобдода мўи бофта; ◊ гесуи чанг торњои чанг.

‫ ﮔﻴﺴﻮﺑﻨﺪ‬1. навори абрешимї ГЕСУБАНД барои бастани гесу. 2. асбоби зинат барои халонида мондан бар мўй.

ГЕПАТИТ ю. ‫ ﮔﻴﭙﺘﻴﺖ‬номи умумии бемори–њои илтињоби љигар.

ГЕСУБУРИДА ‫ ﮔﻴﺴﻮﺑﺮﻳﺪه‬књн., тањќ., маљ. зани бадахлоќ, бењаё.

ГЕПО//ГИПО ‫ﮔﻴﭙﺎ‬//‫ ﮔﭙﺎ‬кит. таомест, ки гўшти ќима, биринљ, пиёз ва ѓ. ба шиканбаи гўсфанд печонда, мурч ё ќаламфур пошида мепазанд.

ГЕСУДОР ‫ ﮔﻴﺴﻮدار‬мўйдор, кокулдор.

ГЕРАН ю. ‫ ﮔﺮن‬ниг. анљибар. ГЕРБ олм. ‫ ﮔﺮب‬аломати шартии фарќкунандаи ягон давлат, шањр ё ќавм, ки дар байраќ, мўњр ва пулњо наќш меёбад, нишон, нишони миллї.

ГЕТИАФРЎЗ ‫ﮔﻴﺘﻲاﻓﺮوز‬ оламтоб, равшанкунандаи љањон, љањонафрўз; ◊ шамъи гетиафрўз Офтоб. ГЕТИБОН љањон.

‫ﮔﻴﺘﻲﺑﺎن‬

кит. љањонбон, пуштибони

ГЕТИДОР ‫ ﮔﻴﺘﻲدار‬кит. љањондор, соњиби дунё, худованди олам.

(‫ ﮔﻴﺘﻲﻛﺸﺎ)ي‬љањонкушо, љањон-

ГЕРБАРИЙ лот. ‫ ﮔﺮﺑﺮﻳﻲ‬бот. маљмўаи баргу гиёњњои хушккарда, барои тањќиќи биологї.

ГЕТИКУШО(Й) гир, оламгир.

ГЕРБИТСИД лот. ‫ ﮔﺮﺑﻴﺘﺴﻴﺪ‬моддањои химииявї барои нест кардани алафњои бегона.

‫ﮔﻴﺘﻲﻧﻮرد‬ ГЕТИНАВАРД сайркунандаи љањон, сайёњ.

ГЕРМАНИЙ олм. ‫ ﮔﺮﻣﻨﻴﻲ‬унсури химиявие, ки аз моддаи сахти нуќратоби ќалъа–гимонанд иборат буда, дар радиотехника ва шишасозї истифода мешавад.

ГЕТИНАМО(Й) (‫ ﮔﻴﺘﻲﻧﻤﺎ)ي‬љањоннамо; оинаи гетинамо(й) ниг. оина (-и љањоннамо).

ГЕРМАНЇ ‫ ﮔﺮﻣﻨﻲ‬мансуб ба Германия (Олмон): забонњои германї. ГЕРОИН лот. сахттаъсир.

‫ ﮔﺮاﻳﻦ‬навъи маводи мухад–дири

ГЕРОНТОЛОГИЯ ю. ‫ ﮔﺮاﻧﺘﺎﻻﮔﻴﻪ‬тиб. илм дар бораи пир шудани мављудоти зинда, ба шумули одам ва омўзиши сабабњои дарозумрї. ГЕС ‫ ﮔﻴﺲ‬шакли кўтоњшудаи гесу. ГЕСБОФ

‫ﮔﻴﺲﺑﺎف‬

1. амали бофтани риштањои

ГЕТИНИГОР ‫ﮔﻴﺘﻲﻧﮕﺎر‬ дињандаи дунё. ГЕТИОРО дунё.

‫ﮔﻴﺘﻲآرا‬

љањонгард,

љањоноро,

зинат–

љањоноро, зинатди–њандаи

ГЕТИПАЖЎЊ пажўњ.

‫ﮔﻴﺘﻲﭘﮋوه‬

ГЕТИПАЙМО њонсард.

‫ﮔﻴﺘﻲﭘﻴﻤﺎ‬

љањонљўй,

љањон–

љањонпаймо,

ља–

ГЕТИПАНОЊ ‫ ﮔﻴﺘﻲﭘﻨﺎه‬1. кит. љањонпаноњ, пуштибони олам. 2. маљ. подшоњи тавоно ва ќудратманд.

– 319– ГЕТИСИТОН ‫ ﮔﻴﺘﻲﺳﺘﺎن‬љањонгир, љањонкушо. ГЕТИФУРЎЗ ‫ ﮔﻴﺘﻲ ﻓﺮوز‬ниг. гетиафрўз. ГЕТИШИНОС ‫ ﮔﻴﺘﻲﺷﻨﺎس‬дунёшинос, љањоншинос, љањондида. ГЕТЇ ‫ ﮔﻴﺘﻲ‬љањон, дунё, олам. ГЕТТО ит. ‫ ﮔﻴﺘّﺎ‬дар баъзе мамлакатњо мањаллаи махсус, ки гурўњи муайяни ањолии аз љињати ирќ ё дин фарќдоштаро зўран ба он љо мекўчонанд. ГЕЊОН ‫ ﮔﻬﺎن‬кит. гайњон, дунё, љањон, олам. ГЕЊОНХИДЕВ ‫ ﮔﻬﺎنﺧﺪﻳﻮ‬ниг. гайњонхидев. ГИГАБАЙТ ю. ‫ ﮔﻴﮕﻪﺑﻴﺖ‬итт. дар иттилоотшиносї воњиди ченаки њаљми њофизаи компютер аст, ки ба 230 (10) байт баробар аст. ГИГИЕНА ю. ‫ ﮔﻴﮕﻴﻴﻨﻪ‬ниг. бењдошт.

ГИЁ бина ва гидрогенератори бо наварди умумї пайваста.

ГИДРОГЕН ю. ‫ ﮔﻴﺪراﮔﻦ‬унсури химиявиест иборат аз гази берангу бўи сабук, ки бо оксиген пайваст шуда, обро ташкил медињад, обзо. ГИДРОГЕНЕРАТОР ю. ‫ ﮔﻴﺪراﮔﻨﺮﺗﺎر‬генераторе, ки нерўи обро ба нерўи барќ табдил медињад, муваллиди барќи обї. ГИДРОГЕОЛОГИЯ ю. обњои зеризаминї.

‫ﮔﻴﺪراﮔﻴﺎﻻﮔﻴﻪ‬

омўзиши

ГИДРОДИНАМИКА ю. ‫ ﮔﻴﺪرادﻳﻨﻤﻴﻜﻪ‬ќисми гидромеханика, ки ќонунњои њаракати моеот ва таъсири мутаќобили онњоро ба љисмњои сахт меомўзад. ГИДРОДИНАМИКЇ гидродинамика.

‫ﮔﻴﺪرادﻳﻨﻤﻴﻜﻲ‬

мансуб ба

ГИГИЕНЇ ‫ ﮔﻴﮕﻴﻴﻨﻲ‬ниг. бењдоштї.

ГИДРОЛИЗ ю. ‫ ﮔﻴﺪراﻟﻴﺰ‬хим. аз њам људо шудани химиявии моддањои мураккаб бо таъсири об.

ГИГРО- ю. ‫ ﮔﻴﮕﺮا‬љузъи пешини калима–њои мураккаб ба маънои намї, рутубат: гигрометр, гигроскоп…

ГИДРОЛОГИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺪراﻻﮔﻴﻪ‬илми омўзиши обњои рўизаминї (дарё, кўл, ботлоќ, обанборњо ва ѓ.).

ГИГРОМЕТР ‫ ﮔﻴﮕﺮاﻣﺘﺮ‬асбоби ченкунии намии (рутубат) њаво.

ГИДРОМЕЛИОРАТИВЇ ‫ ﮔﻴﺪراﻣﻠﻲآرﺗﻴﻮي‬мансуб ба гидромелиоратсия: факултаи гидромелиоративї.

ГИГРОСКОП ю. ‫ ﮔﻴﮕﺮاﺳﻜﺎپ‬асбобе, ки таѓйирёбии намии њаворо нишон медињад, рутубатнигор. ГИГРОСКОПЇ ‫ ﮔﻴﮕﺮاﺳﻜﺎﭘﻲ‬намиро ба худ мекашидагї, намкаш; пахтаи гигроскопї пахтаи тозаи намкаш, ки дар тиб ба кор меравад. ГИДРА ю. ‫ ﮔﻴﺪره‬1. дар асотири Юнони Ќадим мори (аждањои) чандсара, ки агар як сарашро буранд, гўё ба љои он ду сари нав пайдо мешудааст. 2. зоол. махлуќи бемўњраи обї. ГИДРАТ ю. ‫ ﮔﻴﺪرت‬хим. мањсули пайвастшавии об бо моддањои органикї ва ѓайриорганикї. ГИДРО- ю. ‫ ﮔﻴﺪرا‬љузъи пешини калимањои мураккаб ба маънои об ва обї: гидрогенератор, гидрогеология ва ѓ. ГИДРОАГРЕГАТ ю.

‫ﮔﻴﺪرااﮔﺮﻳﮕﺖ‬

гид–ротур-

ГИДРОМЕЛИОРАТСИЯ ю. илми обёрї кардани замин.

‫ﮔﻴﺪراﻣﻠﻲآرﺗﺴﻴﻪ‬

ГИДРОТЕХНИКА ю. ‫ ﮔﻴﺪراﺗﺨﻨﻴﻜﻪ‬тех. фанни истифода аз обњои табиї. ГИДРОТУРБИНА ю. ‫ ﮔﻴﺪراﺗﺮوﺑﻴﻨﻪ‬муњаррике, ки ба воситаи ќувваи об навардро ба њаракат медарорад. ГИДЯ//ГАДЯ ‫ ﮔﺪﻳﻪ‬гадої, гадої кардан. ГИДЯПАРАСТ//ГАДЯПАРАСТ ‫ ﮔﺪﻳﻪﭘﺮﺳﺖ‬он ки дар њирси гадоист, дўстдорандаи гадої, гадои њарис ва шилќин. ГИЁ ‫ ﮔﻴﺎ‬ниг. гиёњ. ГИЁБУН ‫ ﮔﻴﺎﺑﻦ‬буттаи гиёњ. ГИЁЃ ‫ ﮔﻴﺎغ‬шакли дигари гиёњ. ГИЁДОРУ ‫ ﮔﻴﺎدارو‬гиёњи доруї.

– 320–

ГИЁ ГИЁЗОР ‫ ﮔﻴﺎزار‬ниг. алафзор. ГИЁОСО ‫ ﮔﻴﺎآﺳﺎ‬гиёњмонанд, ба шакли гиёњ.

ГИЁХОК ‫ ﮔﻴﺎﺧﺎك‬хоки тираранги њосилхез, ки аз пўсидани гиёњњо ва ѓайра пайдо мешавад. ГИЁХОР ‫ ﮔﻴﺎﺧﻮار‬ниг. гиёњхор. ГИЁЊ ‫ ﮔﻴﺎه‬алаф, наботот, растании ѓайри– чўбї; гиёњи бањорї алафи аввали бањор; гиёњи бегона ниг. бегона (алафи бегона); гиёњи худрўй алафе, ки нокошта худ рўидааст.

‫ ﮔﻴﺎﻫﻚ‬шакли тасѓири гиёњ. ГИЁЊДАРМОНЇ ‫ ﮔﻴﺎهدرﻣﺎﻧﻲ‬нав. табобат ГИЁЊАК

аз роњи истифодаи гиёњњои дармонбахшу табобатї.

ГИЁЊЗОР ‫ ﮔﻴﺎهزار‬алафзор, марѓзор.

ГИЁЊШИНОС ‫ ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎس‬он ки ба омўзишу пажўњиши гиёњону растанињо машѓул аст, мутахассис ва коршиноси гиёњшиносї, набототшинос. ГИЁЊШИНОСЇ ‫ ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎﺳﻲ‬шохае аз илми њаётшиносї, ки ба шиносої, радабандї ва пажўњиши гиёњњо иртибот дорад, набототшиносї. ГИЗ ‫ ﮔﻴﺰ‬:дандон гиз кардан гуфт. а) дандон нишон додан; б) хандонлаб, кушодчењра. ГИЗОФ ‫ ﮔﺰاف‬ниг. газоф. ГИЗОФА ‫ ﮔﺰاﻓﻪ‬ниг. газофа. ГИЗОФГЎЙ гўй.

‫ﮔﺰاﻓﮕﻮي‬

бењудагў, сергап, њарза-

ГИЗОФКОР ‫ ﮔﺰﻓﻜﺎر‬бењудакор.

шарбати алафї, шар–бати

ГИЛ ‫ ﮔﻞ‬1. хоке, ки бо об омехта шудааст, лой; хоки сахт ва хушк; гили ба оташ тобовар ниг. гилмоя; кори гил корњои марбут ба хок (аз ќабили хандаќ кандану хок кандан, лой кардан ва ѓ.); гил задан бо лой мањкам кардан; гил кардан лой тайёр кардан. 2. маљ. хоку туроб, турбат; гили арманї // гили сурх гиле, ки барои шустушў мисли собун истифода мебурданд; ◊ гили одам хоке, ки тибќи ривоятњои динї Одам аз он сохта шудааст.

ГИЁЊОН ‫ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬бот. дастае аз мављудоти зинда, ки тањрикпазиранд, вале њаракати худ ба худ надоранд ва дар љояшон нашъу нумўъ мекунанд.

ГИЛА ‫ ﮔﻠﻪ‬шиква, шикоят, норизогї аз муносибати каси шинос ё наздик; гила доштан шикваву шикоят доштан, норозї будан; гила кардан шикваву шикоят изњор намудан.

ГИЁЊПИЗИШК ‫ ﮔﻴﺎهﭘﺰﺷﻚ‬нав. пизишке, ки бо гиёњ беморонро табобат мекунад.

ГИЛАГУЗОРЇ ‫ ﮔﻠﻪﮔﺰاري‬шикваву ши–коят, изњори норозигї аз ягон амалу муносибат.

ГИЁЊПИЗИШКЇ ‫ ﮔﻴﺎهﭘﺰﺷﻜﻲ‬амалу шуѓ–ли гиёњпизишк, бахши илмии тиб, ки ба табобати беморон ба воситаи гиёњњо ва тањќиќи хусусиятњои дармонии гиёњњо машѓул аст.

ГИЛАКУНОН ‫ ﮔﻠﻪﻛﻨﺎن‬феъли њол аз гила кардан; шикояткунон, дар њолати гила кардан.

ГИЁЊЇ ‫ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬марбут ба гиёњ; сохташуда аз гиёњ, алафї. ГИЁЊМАНД ‫ ﮔﻴﺎهﻣﻨﺪ‬гуфт. кўкнорї, бангї. ГИЁЊНОМА ‫ ﮔﻴﺎهﻧﺎﻣﻪ‬китоб дар бораи гиёњњо ва алафњои гуногун, махсусан гиёњњои табобатї. ГИЁЊОБА гиёњї.

‫ﮔﻴﺎهآﺑﻪ‬

ГИЁЊХОР ‫ ﮔﻴﺎهﺧﻮار‬зоол. алафхўр, њайвоне, ки бештар ё фаќат хўроки он алаф аст. ГИЁЊХОРЇ будан.

‫ﮔﻴﺎهﺧﻮاري‬

гиёњхор будан, алафхўр

ГИЁЊХЎРД ‫ ﮔﻴﺎهﺧﻮرد‬ниг. гиёњхор.

ГИЛАМАНД ‫ ﮔﻠﻪﻣﻨﺪ‬шиквакунанда; шико– яткунанда: гиламанд шудан аз касе шикваву шикоят кардан аз касе, изњори норозигї кардан аз касе. ГИЛАМАНДОНА ‫ ﮔﻠﻪﻣﻨﺪاﻧﻪ‬бо гиламандї, шикоятмандона, гила изњор карда: гиламанндона гап задан. ГИЛАНДУД ‫ ﮔﻞاﻧﺪود‬бо гилу лой андовашуда, бо гил пўшида.

– 321– ГИЛАОМЕЗ ‫ ﮔﻠﻪآﻣﻴﺰ‬шикоятомез, бо оњанги гила ва шиква. ГИЛАОМЕЗОНА ‫ ﮔﻠﻪآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬ниг. гила–мандона. ГИЛБЎТА ‫ ﮔﻞﺑﻮﺗﻪ‬гили ба оташ тобовар, ки аз он барои гудозиши филизот бўта месозанд. ГИЛГАР ‫ ﮔﻞﮔﺮ‬ниг. гилкор. ГИЛГИР ‫ ﮔﻞﮔﻴﺮ‬тех. порчаи пластикї ё оњанї, ки дар пушти чархњои автомобилњо ва дигар васоити наќлиёт барои пешгирї аз пошидани лою гил васл мешавад. ГИЛГИН ‫ ﮔﻠﮕﻴﻦ‬ниг. гилї; сохташуда аз гил. ГИЛЃИЛМОН гилу лой.

‫ ﮔﻠﻐﻠﻤﺎن‬гуфт. лойолуд, оѓуштаи

ГИЛДОР ‫ ﮔﻠﺪار‬дорои лойю гил, лойдор. ГИЛЗА олм. ‫ ﮔﻴﻠﺰه‬1. найи махсуси филизї барои тири милтиќ, тўп ва ѓ., ки ба даруни он борут меандозанд ва дар бунаш барои даргирондан пистонак мегузоранд: гилзаи тир. 2. найчаи папирос, ки дар нўгаш тамоку дорад: гилзаи папирос, коѓази гилза. ГИЛЕМ ‫ ﮔﻠﻴﻢ‬навъе аз палоси пашмин ё нимпашмин, ки ба фарши хона, кат, суфа ва ѓ. густурда, бар рўяш менишинанд, ќолини бепат; ќолин. ГИЛЕМБОФ ‫ ﮔﻠﻴﻢﺑﺎف‬он ки гилем мебофад, бофандаи гилем; ќолинбоф. ГИЛЕМБОФЇ ‫ ﮔﻠﻴﻢﺑﺎﻓﻲ‬амали бофтани гилем. ГИЛЕМПОРА ‫ ﮔﻠﻴﻢﭘﺎره‬пораи гилем, гилеми даридаи кўњна. ГИЛЕМФУРЎШ ‫ ﮔﻠﻴﻢﻓﺮوش‬он ки мефурўшад, фурўшандаи гилем.

гилем

ГИЛЕМФУРЎШЇ ‫ ﮔﻠﻴﻢﻓﺮوﺷﻲ‬фурўхтани гилем, гилем савдо кардан. ГИЛЕМЧА ‫ ﮔﻠﻴﻤﭽﻪ‬гилеми хурд. ГИЛИН ‫ ﮔﻠﻴﻦ‬1. гилдор, гилолуд. 2. аз гил сохташуда, хокї: кулбаи гилин, хонаи гилин. ГИЛЇ ‫ ﮔﻠﻲ‬ниг. гилин. ГИЛКАШ ‫ ﮔﻠﻜﺶ‬1. коргари сохтмон, ки лойю гилро ба љои кори устоњои андовагару

ГИМ лойгар њамл мекунад. 2. зарфи чўбї ё оњанї, ки дар он лойю ќум мешўранд.

ГИЛКАШЇ ‫ ﮔﻠﻜﺸﻲ‬амали бурдану овардани гил, кори гилкаш. ГИЛКОР ‫ ﮔﻠﻜﺎر‬коргари бинокор ва устое, ки дар сохтану таъмири биноњо бо гилу лойю хишт кор мекунад, банно. ГИЛКОРЇ ‫ ﮔﻠﻜﺎري‬1. шуѓл ва касби гилкор. 2. корњои андова кардан, лой кардану девор задан ва хишт мондан дар бинокорї. ГИЛМОЛА ‫ ﮔﻠﻤﺎﻟﻪ‬ниг. андова. ГИЛМОЛЇ ‫ ﮔﻠﻤﺎﻟﻲ‬амали молидани гил ба чизе барои покиза ва тоза кардани чизе ё пўшондан ва рўпўш кардани девор, андова кардан. ГИЛМОЯ ‫ ﮔﻠﻤﺎﻳﻪ‬гили оташбардор, гили ба оташ тобовар. ГИЛМЎЊРА ‫ ﮔﻞﻣﻬﺮه‬1. књн. мўњраи гилин; кулўлаи гилї, ки бо чўби дарози найчамонанд барои шикори гунљишк ва парандањои шабењи он меандохтанд. 2. кит., киноя аз љисми одамизод, ки гўё аз дусад мўњра ё порчаи устухон иборат аст. ГИЛНОК ‫ ﮔﻠﻨﺎك‬олудаи гил, лойнок, лойолуд. ГИЛОБА ‫ ﮔﻼﺑﻪ‬хоки обомехта, лойоба. ГИЛОЛУД ‫ ﮔﻞآﻟﻮد‬олуда ба гил, лойолуд; гилнок: оби гилолуд. ГИЛОЛУДА ‫ ﮔﻞآﻟﻮده‬ниг. гилолуд. ГИЛОЯ ‫ ﮔﻼﻳﻪ‬кит., ниг. гила. ГИЛОЯКУНОН ‫ ﮔﻼﻳﻪﻛﻨﺎن‬кит., ниг. гилакунон. ГИЛОЯОМЕЗ ‫ ﮔﻼﻳﻪآﻣﻴﺰ‬кит., ниг. гилаомез. ГИЛТОБЇ ‫ ﮔﻠﺘﺎﺑﻲ‬пухтани гил, аз гили хом тайёр кардани хишти пухта. ГИЛФАРШ ‫ ﮔﻠﻔﺮ‬фаршаш аз гил, фаршаш хокї, заминї. ГИЛХОК ‫ ﮔﻠﺨﺎك‬хим. оксиди алюминий, ки як навъ моддаи сафеди кристаллї аст. ГИЛХОРА ‫ ﮔﻠﺨﺎره‬кит. кирми лойхўрак. ГИМНАЗИЯ ю.

‫ﮔﻴﻤﻨﺰﻳﻪ‬

мактаби тањсилоти

– 322–

ГИМ

умумии миёна бо таълимоти амиќи баъзе фанњо (одатан фанњои башарї).

истифода мебаранд, гаљсанг, гулгаљ; гипс кардан гуфт. гаљбандї кардан.

ГИМНАСТИКА ю. ‫ ﮔﻴﻤﻨﺴﺘﻴﻜﻪ‬маљмўи машќњои махсуси љисмонї барои тарбияи бадан, варзиши бадан; гимнастикаи муолиљавї варзиш бо маќсади муолиљаи ягон беморї.

гир ‫ ﮔﻴﺮ‬1. асоси замони њозира аз гирифтан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои гиранда, азхудкунанда, ахзкунанда: дастгир, моњигир, љањонгир…

‫ ﮔﻴﻤﻨﺴﺘﻴﻜﻲ‬мансуб ГИМНАСТИКЇ гимнастика: асбобњои гимнастикї.

ГИРАНДА ‫ ﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гирифтан; азхудкунанда азкунанда; ситонанда; саги гиранда саги газанда.

ГИНЕКОЛОГИЯ ю. беморињои занона. ГИНЕКОЛОГЇ кология.

‫ﮔﻴﻨﻜﺎﻻﮔﻴﻪ‬

‫ﮔﻴﻨﻜﺎﻻﮔﻲ‬

тиб.

ба илми

мансуб ба гине-

ГИПЕРБОЛА ю. ‫ ﮔﻴﭙﺮﺑﺎﻟﻪ‬риёз. хати каљи мусаттањ, ки иборат аз шохањои номањдуд аст; ќатъи зоид. ГИПЕРТРОФИЯ ю. ‫ ﮔﻴﭙﺎرﺗﺮاﻓﻴﻪ‬1. тиб. аз њад зиёд калон шудани ягон узви бадан дар натиљаи касалї ё кори вазнин, ё машќи аз њад зиёд (мас., дар варзишгарон); бешинарушдї, рушди беш аз њад. 2. аз њадди эътидол гузашта хеле калон шуда рафтани чизе. ГИПНОЗ ю. ‫ ﮔﻴﭙﻨﺎز‬1. њолати махсуси ба хоб наздики одам ва њайвоноти олї, ки ба таври сунъї бо роњи талќин ба вуљуд оварда мешавад. 2. ќувваи талќин, тариќи хобравонї бо роњи талќин, бо талќин иродаи касеро ба худ итоат кунонидан: бо гипноз муолиља кардан усули гипнозро ба кор бурда, муолиља кардан. ГИПНОЗГАР ‫ ﮔﻴﭙﻨﺎزﮔﺮ‬ниг. гипнозкунанда. ГИПНОЗКУНАНДА ‫ ﮔﻴﭙﻨﺎزﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз гипноз кардан. 2. он ки гипноз мекунад, гипнозгар. ГИПНОТИЗМ ю. ‫ ﮔﻴﭙﻨﺎﺗﻴﺰم‬1. таълимот дар бораи њодисањои гипноз. 2. маљмўи њодисањои оид ба гипноз.

ГИРГИРАК ‫ ﮔﻴﺮﮔﻴﺮك‬бозичаи аз коѓаз сохта ба нўги чўб шинонда, ки ваќти ба пеш њаракат додан чарх мезанад.

‫ ﮔﻴﺮﮔﻴﺮﻛﺒﺎزي‬1. бозии ГИРГИРАКБОЗЇ бачагон бо гиргирак. 2. бозии бачагона, ки њамчун ќоида як нафар аз иштироккунандагони он барои даст расондан аз паси дигарон медавад ва бачаи даст расондашуда њамин амалро бо дигарон давом медињад. ГИРД I ‫ ﮔﺮد‬1. доирашакл, мудаввар. 2. атроф, давр, пиромун; гирди… // ба гирди… дар атрофи…, пиромуни…, ба даври…; аз гирди… аз атрофи…, гирдогирди…; гирдгирди… атрофи…, давродаври…; гирду атроф // гирду канор // гирду пеш давродавр, њама љониби мањалле, атроф; гирд гаштан давр задан; гирди чизе гаштан дар атрофи чизе чарх задан, давродаври чизе гаштан; гирд гардондан чарх занондан, тоб додан; гирд нишастан доира нишастан, давра зада нишастан; гирд овардан љамъ кардан, ѓун кардан; гирд омадан љамъ шудан, ѓун шудан; гирди номи касе гаштан аз паси касе болидан, обрўи каси дигарро паноњгоњи худ ќарор додан: гирду ѓун кардан ба тартиб андохтан, ба тартиб овардани чизе. -гирд ‫ ﮔﺮد‬љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии шањри аз љониби касе бунёдшуда: Доробгирд, Сиёвахшгирд.

ГИПО ‫ ﮔﻴﭙﺎ‬ниг. гепо.

ГИРДА ‫ ﮔﺮده‬1. доирашакл, мудаввар. 2. варз. чизи пањни доирашакл барои њаво додан ба дурї; ◊ гирдаи Моњ ќурси Моњ.

ГИПОТЕНУЗА ю. ‫ ﮔﻴﭙﺎﺗﻨﻮزه‬риёз. тарафи муќобили кунљи рост воќеъгардидаи секунљаи росткунља, ватари зовияи ќоима.

ГИРДАК ‫ ﮔﺮدك‬1. чизи мудаввари хурд. 2. маљ. хайма, хиргоњ.

ГИПС ю. ‫ ﮔﻴﭙﺲ‬маъд. маъдане, ки онро тафсонда, гаљи пухта ва ѓ. њосил мекунанд ва дар истењсолоти чинию шиша ва дар шикастабандии ягон узви бадан, яъне гаљбандї

ГИРДАКОН ‫ ﮔﺮدﻛﺎن‬кит. чормаѓз, љавз. ГИРДАПАЗ мепазад.

‫ﮔﺮدهﭘﺰ‬

нонвое, ки нони гирда

– 323– ГИРДАПАРТОЇ ‫ ﮔﺮدهﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬варз. навъи бозињои варзишї аз рўи ба дурї њаво додани гирда. ГИРДАРЎ ‫ ﮔﺮدهرو‬дорои рўи гирда, кулўларўй, кулчарўй. ГИРДАСЎЊОН сўњони гирд.

‫ﮔﺮدهﺳﻮﻫﺎن‬

сўњони мудаввар,

ГИРДБАГИРДОН ‫ ﮔﺮدﺑﮕﺮدان‬атрофиён, дар атрофи касе ќарор доштагон, мулозимон. ГИРДБОД ‫ ﮔﺮدﺑﺎد‬боди сахт ва тезу чангу хок ва хасу хошокро сутунвор ба њаво мебарорад; ◊ њаводис тўфони њодисањо, њодисањо.

тунде, ки печонда, гирдбоди печутоби

ГИРДБОДА ‫ﮔﺮدﺑﺎده‬ниг. гирдбод. ГИРДБОДМОНАНД ‫ ﮔﺮدﺑﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба монанди гирдбод, ба сони гирдбод, гирдбодвор, пурпечутоб. ГИРДБОДОСО ‫ ﮔﺮدﺑﺎدآﺳﺎ‬ниг. гирдбод–монанд. ГИРДБОЛИШ ‫ ﮔﺮدﺑﺎﻟﺶ‬болишти гирду хурд, ки њангоми хоб зери сар мегузоранд. ГИРДБОН ‫ﮔﺮدﺑﺎن‬кўњони шутур. ГИРДБОФ ‫ ﮔﺮدﺑﺎف‬вежагии он чи ки гирд ё ба шакли њалќамонанд бофта шудааст. ГИРДБУР ‫ ﮔﺮدﺑﺮ‬тех. арраи устувонаї барои сўрох кардани чўбу оњан. ГИРДГАРД ‫ ﮔﺮدﮔﺮد‬он чи ба шакли доира њаракат мекунад, гирдгардон, гирдгарданда; доиравор. ГИРДГАРДАНДА ‫ ﮔﺮدﮔﺮدﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гирд гаштан; чархзананда, гирдгардон, печутобхўранда. ГИРДГАРДОН ‫ ﮔﺮدﮔﺮدان‬феъли њол аз гирд гаштан; гирдгарданда, чархзананда. ГИРДГОЊ ‫ ﮔﺮدﮔﺎه‬кит. камар, миён. ГИРДДАНДОН ‫ ﮔﺮددﻧﺪان‬дандонгирд, он ки дандонњои гирду мудаввар дорад. ГИРДИЊАМОЇ ‫ ﮔﺮدﻫﻢآﻳﻲ‬нав. љамъомади оммавї барои муњокимаи озоди ягон массъалаи сиёсї ё мавзўи муњимми дигар, митинг.

ГИР

ГИРДЇ ‫ ﮔﺮدي‬кит. доирашаклї, мудавварї, лўндагї. ГИРДНО ‫ ﮔﺮدﻧﺎ‬ниг. гардано. ГИРДМОН ‫ ﮔﺮدﻣﺎن‬1. моњи шаби чордањ, моњи пурра. 2. маљ. зеборў, чењраи зебо. ГИРДОБ ‫ ﮔﺮدآب‬1. љои давр зада-давр зада фурў рафтани оби равон дар нањр, дарё ё бањр. 2. маљ. љои хатарнок, љои њалокатовар; ба тариќи истиора: гирдоби андеша, гирдоби фикру хаёл, гирдоби фалокат, гирдоби фано ва ѓ. ГИРДОБВАШ ‫ ﮔﺮدابوش‬гирдобмонанд, ба худ печандаи фурўраванда. ГИРДОВАРАНДА ‫ ﮔﺮدآورﻧﺪه‬1. он ки чизњоеро љамъоварї мекунад. 2. он ки хабарњо, шиор, матолиб ва осори илмї љамъ меорад, мураттиб. ГИРДОВАРЇ ‫ ﮔﺮدآوري‬исми амал аз гирд овардан; љамъоварї; андўхтан. ГИРДОГИРД ‫ ﮔﺮداﮔﺮد‬атроф, пиромун, њама тарафњои чизе. ГИРДОМАДА ‫ ﮔﺮدآﻣﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гирд омадан; љамъомада, љамъшуда, ѓуншуда дар як љой, фароњамомада дар љое. ГИРДПЕЧ ‫ ﮔﺮدﭘﻴﭻ‬муњосира, давродавр печонида гирифтан. ГИРДПОЙ ‫ ﮔﺮدﭘﺎي‬кит. атрофи тахт, гирдогирди тахт, нишастгоњ, пиромуни нишастгоњ. ГИРДРОН ‫ ﮔﺮدران‬ќисмати пургўшти рони гўсфанд, гов ва монанди онњо. ГИРДРЎЙ ‫ ﮔﺮدروي‬ниг. гирдарў. ГИРДСЎЗ ‫ ﮔﺮدﺳﻮز‬:чароѓи гирдсўз чароѓе, ки пилтааш ба таври мудаввар љойгир шудааст. ГИРДУ ‫ ﮔﺮدو‬ниг. гирдакон. ГИРДУБОЗЇ ‫ ﮔﺮدوﺑﺎزي‬ниг. чормаѓзбозї. ГИРДХОН ‫ ﮔﺮدﺧﺎن‬1. суфра ва дастархони гирду мудаввар. 2. маљ. осмон. ГИРЕБОН

‫ﮔﺮﻳﺒﺎن‬

он ќисми либос, ки аз сари

– 324–

ГИР

сина сар шуда, атрофи гарданро фаро мегирад, яќа, яха; гиребон даридан (пора кардан, чок намудан) ба дод омадан, изњори бетоќатї кардан (дар марги касе ё аз афсўсу пушаймонї); гиребони худро гирифтан (доштан) ба аломати њайронї аз гиребони либоси худ доштан, изњори њайрат кардан, њайрон шудан; гиребони худро халос (рањо) кардан худро аз ќайде рањо кардан, аз чанги касе озод шудан; аз гиребони касе гирифтан ба касе дарафтодан; ба касе даъво кардан, муддаї шудан; аз як гиребон сар баровардан (кашидан) муттањид шудан, њамфикру њамаќида шудан дар иљрои коре; ба гиребони касе часпидан даъвогар шудан аз касе; ◊ даст ба гиребон шудан ба касе дарафтодан; дар љангу љидол будан; аввал гиребони худро бўй кун! аввал айб ва камбудии худро бидон (баъд ба дигарон айб гир). ГИРЕБОНБАНД ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺑﻨﺪ‬ресмоне, ки бо он гиребонро мебанданд, банди гиребон. ГИРЕБОНГИР ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎنﮔﻴﺮ‬ба гиребон часпанда; домангир, муддаї; гиребонгири касе шудан (гардидан) маљ. гирифторкунандаи касе шудан; ба касе даъвогар шудан. ГИРЕБОНГИРЇ ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎنﮔﻴﺮي‬амал ва кори гиребонгир, банди гиребон гирифтан. ГИРЕБОНДАРИДА ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎندرﻳﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз гиребон даридан; он ки гиребони либосаш даридааст. 2. маљ. љабрдида, азобкашида. ГИРЕБОНЇ ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﻲ‬марбут ва мансуб ба гиребон; беостин, либоси махсуси мардонаи беостин. ГИРЕБОНКУШОД ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎنﻛﺸﺎد‬бо тугмањои боз, дорои гиребони яла, гиребонкушода. ГИРЕБОНКУШОДА кушод.

‫ﮔﺮﻳﺒﺎنﻛﺸﺎده‬

ниг. гиребон-

ГИРЕБОНЧОК ‫ ﮔﺮﻳﺒﺎنﭼﺎك‬1. дорои гиребони дарида. 2. маљ. њарљогард, бењудагард. 3. маљ. бо ѓаму андўњ, ѓамбор.

‫ﮔﺮﻳﺒﺎنﻳﻠﻪ‬ ГИРЕБОНЯЛА куртаи гиребоняла.

гиребонкушода:

ГИРЕВА ‫ ﮔﺮﻳﻮه‬ниг. гарева. ГИРЕВОЗ

‫ﮔﺮﻳﻮاز‬

кит. гарданбанд; марворид,

лаъл ва дигар сангњои зинативу ќиматбањои ба ришта кашидашуда. ГИРЕЊ ‫ ﮔﺮه‬1. банд, уќда, ки дар натиљаи бастани чизе пайдо мешавад: гирењ бастан, гирењро кушодан. 2. кулўлача ва лўндачањое, ки дар решаи дарахтон пайдо мешавад. 3. банд ва уќдањое, ки дар узви инсон ва њайвон мављуд аст; мафсил. 4. чин, ољинги пешонї: гирењи абрў, гирењи пешонї; абрў гирењ кардан хашму ѓазаб изњор кардан, ќавоќ андохтан. 5. маљ. мушкилї, душворї; печдарпечї, бесарунўгї; монеа; гирењ боз кардан масъалаеро њал кардан, мушкилиеро осон намудан; гирењ во гардидан кушода шудани уќда, њал шудани масъала, иљро шудани коре; бартараф шудани душворие; гирењи чизеро кушодан масъалаи мушкили чизеро њал намудан; мушкилеро осон гардонидан; гирењ кушода шудан масъала њал гардидан; монеа бартараф гаштан; мушт гирењ кардан (намудан) мушт фушурдан; сари гирењ ёфт шуд роњи бартараф кардани душворї пайдо шуд. ГИРЕЊБАНД ‫ ﮔﺮهﺑﻨﺪ‬банди ресмоне, ки бо он як бари либос бо бари дигараш баста мешавад; тугмабанд, ангула. ГИРЕЊБАСТА ‫ ﮔﺮهﺑﺴﺘﻪ‬1. вежагии он чи ки гирењ зада бошанд. 2. маљ. пўшида, мубњам, номаълум. ГИРЕЊБУР ‫ ﮔﺮهﺑﺮ‬кит. кисабур; дузд, таррор. ГИРЕЊГИР ‫ ﮔﺮهﮔﻴﺮ‬кит. 1. гирењдор, гирењнок; абрўи гирењгир абрўи хамида; абрўи пурчин. 2. маљ. печутобдор; љингила: зулфи гирењгир. ГИРЕЊГОЊ ‫ ﮔﺮﻫﮕﺎه‬љои гирењ, љое, ки дар он љо гирењ зада мешавад. ГИРЕЊДОР ‫ ﮔﺮهدار‬1. богирењ, гирењнок. 2. пурчин, пурожанг: рўи (чењраи) гирењдор. ГИРЕЊЗАДА ‫ ﮔﺮهزده‬гирењнок, пурчин. ГИРЕЊЗАНЇ ‫ ﮔﺮهزﻧﻲ‬амали гирењ задан. ГИРЕЊКУШО ‫ ﮔﺮهﻛﺸﺎ‬маљ. мушкилкушо, мушкилосонкун, њалкунандаи ягон масъала, бартарафкунандаи душворї. ГИРЕЊКУШО(Й) (‫ ﮔﺮهﻛﺸﺎ)ي‬ниг. гирењкушо. ГИРЕЊКУШОЇ ‫ ﮔﺮهﻛﺸﺎﻳﻲ‬мушкилкушої, осон кардани мушкили касон.

– 325–

ГИР

ГИРЕЊМЎ(Й) (‫ ﮔﺮهﻣﻮ)ي‬он ки мўйњои пурпеч дорад, љингиламўй.

худро гирифта рафтан худро халос карда рафтан; ба танњої љоеро тарк кардан.

ГИРЕЊПЕЧ ‫ ﮔﺮهﭘﻴﭻ‬гирењ бар гирењ, печ дар печ , печ-печ, печида (дарњам).

ГИРИФТАГЇ ‫ ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ‬1. тарзи дигари сифати феълии замони гузашта аз гирифтан; лакнатдорї, гирифтазабонї. 2. чин доштани пешониву абрў, дарњам кашидашуда, абус, туршрў.

ГИРЕЊПЕШОНЇ ‫ ﮔﺮهﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬маљ. бадќањр, абус, тундхў. ГИРЁН ‫ ﮔﺮﻳﺎن‬1. феъли њоли замони њозира аз гиристан; гирён-гирён дар њолати гиристан, ашкрезон; гирёну бирён // гирёну нолон ашкрезон, сўхтаву пухта; гирён шудан гиря кардан. 2. сифати феълии замони њозира аз гиристан; гирянда, ашкрез, ашкбор.

ГИРИФТАЗАБОН ‫ ﮔﺮﻓﺘﻪزﺑﺎن‬он ки њангоми гуфтор забонаш дармемонад, алкан, лакнатзабон.

‫ﮔﺮﻳﺎﻧﻴﺪن‬//‫ﮔﺮﻳﺎﻧﺪن‬ тарзи ГИРЁН(И)ДАН бавоситаи гиристан; гиря кунондан, водор намудан ба гирякунї.

ГИРИФТАН ‫ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬1. чизеро аз љое бо даст бардоштан: ќаламро гирифтан, телпакро аз сар гирифтан, чодир аз рўй гирифтан. 2. доштан бо даст, ќапидан; даст гирифтан а) доштан, ба ќабза даровардан; б) маљ. дастгир кардан. 3. ќабул кардан, пазируфтан: ин шайх мурид намегирифт; њељ касро шарик нагирам њам, туро мегирам. 4. ишѓол кардан, забт кардан; соњиб шудан, ба даст даровардан: мактуб гирифтан, кина дар дил гирифтан, аз хондан завќ гирифтан; розигии касеро гирифтан розигии касеро ба даст овардан. 5. рўёндан, ба даст овардан, бардоштан; аз худ кардан, дарёфтан њосил гирифтан. 6. банд кардан, садд шудан, бастан пеши чизеро: дањонро мањкам гирифтан дањонро мањкам пўшондан. 7. ситондан, зўран рўёндан, рабудан; товон гирифтан, љарима гирифтан зарари чизе ё касеро расидан ё пардохтан. 8. ба нумув даромадан, нумув кардан, сабзидан, амал кардан нињол гирифт. 9. тарошидан, буридан: мўйсар гирифтан, нохун гирифтан, риш гирифтан; сар гирифтан сар буридан. 10. сакта пайдо кардан, лакнат пайдо намудан; забонаш гирифт забонаш дармонд; овозаш гирифт овозаш хаста шуд. 11. сайд кардан, шикор кардан, доштан: моњї гирифтан; дар шикор ду оњу гирифт. 12. воќеъ шудани кусуфу хусуфи Офтобу Моњ. 13. маљ. зан кардан, ба издивољ даровардан. 14. маљ. хўрдан, тановул кардан; нўшидан: нон гирифтан, ош гирифтан, ќадањ гирифтан. 15. фарз кардан, тасаввур кардан; гирем… фарз кунем…; тасаввур кунем…; ба пеши чашм гирифтан пеши назар овардан, тасаввур кардан. 16. бо масдарњо якљоя омада, сар шудан ва давом доштани амалро мефањмонад. 17. дар таркибњои феълї омада, барои худи шахс иљро карда шудани амалро мефањмонад: кашида гирифтан, навишта

ГИРЁНЧАК ‫ ﮔﺮﻳﺎﻧﭽﻚ‬гуфт. бисёр гирякунанда, сергиря; бачаи гирёнчак бачаи инљиќи сергиря. ГИРЁНЧАКЇ ‫ﮔﺮﻳﺎﻧﭽﻜﻲ‬ сергиря будан. ГИРИМ//ГИРУМ талабгор.

‫ﮔﻴﺮم‬

бисёр

гирякунї,

гуфт. гиранда, толиб,

ГИРИСТАН ‫ ﮔﺮﺳﺘﻦ‬гиря кардан, ашк рехтан, оби дида љорї кардан: зор-зор гиристан, њой-њой гиристан; филиќ-филиќ (фих-фих) гиристан бо овози паст гиря кардан; ◊ хун гиристан гиряи љонсўз кардан; њиќќосзанон гиристан њиќ-њиќ карда гиристан, сахт гиря кардан; њунгосзанон гиристан бо овози баланд гиря кардан, овоз бароварда гиря кардан; гиристани абр боридани борон; гиристани шамъ об шудани шамъ њангоми сўхтан; њар кас барои мурдаи худ мегиряд (зарб.) њар кас дар ѓами худ мебошад. гирифт ‫ ﮔﺮﻓﺖ‬асоси замони гузашта аз гирифтан. ГИРИФТ ‫ ﮔﺮﻓﺖ‬гирифтани Моњу Офтоб, хусуфу кусуф; гирифт кардан халал пайдо кардан, иллат ёфтан; банд шудан. ГИРИФТА ‫ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз гирифтан; гирифта бурдан чизеро бо худ аз љое ба љои дигар бурдан. 2. халалдор, бељо, хира: табъи гирифта бедимоѓї; кайфпаридагї. 3. хаста, хиррї: овози гирифта. 4. тира; абрнок; дим; ◊ забони гирифта забони лакнатдор; сари

ГИРИФТАЛАБ хомўш.

‫ﮔﺮﻓﺘﻪﻟﺐ‬

1. лаббаста. 2. маљ.

ГИР

– 326–

гирифтан, харида гирифтан. 18. њамчун феъли ёридињанда феълњои таркибї месозад: пешвоз гирифтан, ављ гирифтан, барор гирифтан, дам гирифтан, нишон гирифтан, ором гирифтан, рухсат гирифтан, фаро гирифтан; гирифтани ваќт гузаронидани ваќт; нафас гирифтан нафас кашидан; ном гирифтан ниг. ном; оташ гирифтан а) шўълавар шудан, даргирифтан, сўхтан; б) маљ. хашмгин шудан, оташин шудан; печонда гирифтан ињота кардан, даври касе ё чизеро ињота кардан; унс гирифтан одат кардан; ќарин шудан; фаро гирифтан ниг. фаро; хун гирифтан касеро аз хуни ноњаќ рехтааш дар талвосаи љон мондани касе; аз хуни ноњаќ рехташуда бо ягон тариќ љазо дидани касе; ќарор гирифтан ором шудан, таскин ёфтан; акси чизеро гирифтан мунъакис гардонидан; сурати чизеро бардоштан; зери назар гирифтан назорат кардан; дар мадди назар ќарор додан; зери по гирифтан ба таги по андохтан; роњеро пеш гирифтан ба роње рафтан; ба воситае амал кардан; тарафи касеро гирифтан касеро њимоя кардан, аз касе тарафгирї кардан, касеро љонибдорї кардан; худро ба даст гирифтан худро доштан ва идора кардан (мас., дар ваќти хашм); шакли чизеро гирифтан ба шакли чизе даромадан, ба сурате зоњир шудан; аз дасти касе гирифтан ба касе мадад расондан; аз пои касе гирифтан ба касе часпидан, ба касе ноњаќ муддаї шудан; ба гап гирифтан ба гап андохта боздоштан, ба гап андармон кардан; ба назар гирифтан эътибор додан, ањамият додан; ба њисоб гирифтан а) дар назар доштан; б) њисоб кардан; ◊ љонро ба каф гирифта… бо тамоми ќувва…, бо љидду љањди тамом…; худро ба хатар андохта… ГИРИФТАНЇ ‫ ﮔﺮﻓﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз гирифтан; лоиќи гирифтан; он чи бояд гирифта шавад; гирифтанї шудан чизеро майл ва ќасди гирифтан кардан, гирифтан хостан чизеро; хабар гирифтанї хабар гирифтан хостан, нияти хабаргирї доштан. ГИРИФТАХОТИР‫ ﮔﺮﻓﺘﻪﺧﺎﻃﺮ‬ѓамгин, андўњгин, маъюс, хафа. ГИРИФТОР ‫ ﮔﺮﻓﺘﺎر‬1. ба банду ќайди чизе афтида, побанд, асир: гирифторони ситам. 2. саргарм, машѓул. 3. маљ. ошиќ, дилдода; гирифтор гардидан (гаштан) // гирифтор омадан // гирифтор шудан а) ба банду ќайд

афтодан, ба даст афтодан; б) дучор шудан; в) маљ. мафтун шудан, ошиќ шудан; гирифтори дарде будан ба дарде мубтало будан, дардманд будан; гирифтори чизе кардан ба чизе дучор гардонидан, мубтало кардан. ГИРИФТОРЇ ‫ ﮔﺮﻓﺘﺎري‬1. вазъ ва њолати бисёр сахт ва озордињанда, вобастагї, тааллуќ доштан. 2. ба ќайд афтодан, дар банд будан; асирї, асорат; аз даст додани озодї ё оромиши хотир. 3. маљ. ошиќї, мафтунї. ГИРИФТУГИР ‫ ﮔﺮﻓﺖوﮔﻴﺮ‬ниг. гирудор 1. ГИРИФТУМОН ‫ ﮔﺮﻓﺖوﻣﺎن‬ниг. гирумон. ГИРИЊА ‫ ﮔﺮﻫﻪ‬зоол. кана, канаи шутур. ГИРКИШ ‫ ﮔﺮﻛﻴﺶ‬гуфт. ба воситаи саг касеро пеш кардан, сагро ба касе њамлавар сохтан, сагро киш-киш додан. ГИРО ‫ ﮔﻴﺮا‬1. гиранда; чизеро сахт гиранда, мањкам доранда; дасти гиро сахтгиранда; дасти пурзўр. 2. асбоби оњанинест дар оњангарї барои фушурда нигоњ доштани чизњои дигар (мас., дар ваќти сўњонкорї). 3. ќапќон, дом. ГИРОГИР ‫ ﮔﻴﺮاﮔﻴﺮ‬1. дорудор, доругир, гирифтугир, њабскунї. 2. кашокаш, гирудор, задухўрд. 3. пайгирона, дунбола– гирона; ќариб баробари њам. ГИРОИДАН ‫ ﮔﺮاﺋﻴﺪن‬ниг. гароидан. ГИРОИШ ‫ ﮔﺮاﻳﺶ‬ниг. гароиш. ГИРОЇ ‫ ﮔﺮاﻳﻲ‬1. ќуввати гирандагї, гиро будан. 2. таъсиргузаронї. ГИРОМЇ ‫ ﮔﺮاﻣﻲ‬киромї, арљманд, азиз, мўњтарам, мукаррам; гиромї доштан иззат кардан, эњтиром намудан. ГИРОНДАН ‫ ﮔﺮاﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи гирифтан. 2. даргирондан, афрўхтан: оташ гирондан, чароѓ гирондан; ◊ худашро гирондааст хароб (лоѓар) шудааст; хаставу бењол гаштааст. ГИРУДОР ‫ ﮔﺮودار‬1. афтударафт, дастбагиребонї, пархош, хархаша, кашмакаш. 2. њабсу дастгиркунї, шиканљадињї, таъќиб. 3. маљ. рафтор, муомила. ГИРУМОН

‫ﮔﺮوﻣﺎن‬

такопў, даводав; њаракату

– 327– кўшиши зиёд дар иљрои коре. ГИРЯ ‫ ﮔﺮﻳﻪ‬њолати аз чашм ашк рехтан, ки аз ѓаму андўњ ё таассуроти сахт пайдо мешавад; гиряи гулўгир гиряи сахти нафасгир; гиряи нињонї ашкрезии пинњонї, дарун-дарун гиристан; гиряву зорї ашк рехта зорї кардан; гиряву нола доду фиѓон бо ашкрезї; гиря кардан ашк рехтан, гиристан, гирён шудан; гиря омадан њолати пайдо шудани ашк аз шиддати ѓам, ба гиря моил шудан; гиря бардоштан сахт гиря кардан, овоз бароварда гиристан; гиря сар додан якбора гиристан; ба гиря даромадан гиристан, гиря сар кардан; бо њой-њой гиря кардан бо доду фиѓон гиристан; ◊ гиряи абр борон. ГИРЯАНГЕЗ ‫ ﮔﺮﻳﻪاﻧﮕﻴﺰ‬ниг. гиряовар. ГИРЯНДА ‫ ﮔﺮﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гиристан; гирякунанда, гирён, ашкрез, ашкбор. ГИРЯОВАР ‫ ﮔﺮﻳﻪآور‬ашковар; ба дараљае (таъсирбахш), ки гиря меоварад; њузновар, њузнангез. ГИРЯОЛУД чашму рў.

‫ﮔﺮﻳﻪآﻟﻮد‬

ашколуд, осори гиря дар

ГИРЯОМЕЗ ‫ ﮔﺮﻳﻪآﻣﻴﺰ‬омехта бо гиря, гиряолуд: овози гиряомез. ГИСТОЛОГИЯ ю. ‫ ﮔﻴﺴﺘﻼﮔﻴﻪ‬ниг. бофташиносї. ГИТАРА лот. мусиќї.

‫ﮔﻴﺘﺮه‬

навъи асбоби тордори

ГИТАРАНАВОЗ ‫ ﮔﻴﺘﺮهﻧﻮاز‬он ки гитара менавозад, навозандаи гитара. ГИТАРАНАВОЗЇ гитаранавоз.

‫ﮔﻴﺘﺮهﻧﻮازي‬

амал ва шуѓли

ГИЉ ‫ ﮔﺞ‬њайратзада, саргаранг; бо майнаи гиљ бо сари гаранг; сари (майнаи) касеро гиљ кардан касеро гаранг кардан; сар (майна) гиљ шудан гаранг шудан, њељ чизро нафањмидан. ГИЉЉА ‫ ﮔﻴﺠﻪ‬ниг. киљља. ГЛИТСЕРИН ю. ‫ ﮔﻠﻴﺘﺴﺮﻳﻦ‬моеи шарбатмонанди ѓализ, ки бо усули химиявї аз равѓан њосил карда, дар тиб ва техника истифода мебаранд.

ГОВ

ГЛОБАЛИЗАТСИЯ фр. ‫ ﮔﻼﺑﻠﻴﺰﺗﺴﻴﻪ‬нав. 1. фарогирии тамоми рўи Замин; љањонишавї, љањонигарої. 2. с. сиёсати хориљии давлате, ки он ба мудохила ба корњои дохилии мамлакатњои дигар ва бо зўрї бор кардани иродаи худ ба дигарон асос ёфтааст; тамоюли њукмрони тамоми љањон шудан. ГЛОБУС лот. ‫ ﮔﻼﺑﻮس‬кураи Замин, кураи љуѓрофиёї, ки ба пояи амудї насб гардида, дар мењвари худ давр мезанад. ГЛЮКОЗА ю. ‫ ﮔﻠﻴﻮﻛﺎزه‬моддаи ширин, ки дар таркиби аксари мевањо (махсусан ангур, анљир, олу) мављуд аст ва дар саноат бо гидролизи крахмал њосил мекунанд (дар ќаннодї, машруботсозї ва тиб истифода мешавад). ГНОСЕОЛОГИЯ ю. ‫ﻻﮔﻴﻪ‬Ĥ‫ ﮔﻨﺎﺳﻴ‬фалс. назарияи маърифат – таълимот рољеъ ба имконияти оламро дарк кардани инсон, меъёри њаќиќат ва дурустии маърифат. ГНОСЕОЛОГЇ гносеология.

‫ﻻﮔﻲ‬Ĥ‫ﮔﻨﺎﺳﻴ‬

фалс. мансуб ба

ГНОСТИТСИЗМ ю. ‫ ﮔﻨﺎﺳﺘﻴﺴﻴﺰم‬фалс. љараёни динии фалсафии насронї, ки мувофиќи таълимоти он дониши инсон гўё на аз таъсири ашё ва њодисањои олами моддї, балки дар натиљаи илњоми илоњї пайдо шудааст. ГОВ ‫ ﮔﺎو‬1. чорпои шоху сумдори ширдењи маъруф, гав; аз гови шохзан оѓили холї бењ (зарб); гови дўшої // гови љўшої модагови ширдењ; гови Замин гови афсонавї, ки гўё Замин дар шохњои он, худи гов болои моњї ва моњї ба рўи об ќарор гирифта будааст; гови корї гове, ки бо он заминро шудгор мекунанд, барзагов, наргов. 2. ќадањ, суроњї, љом, зарфи шароб, ки ба шакли гов сохта шудааст; гови зарин љоми тиллої, ки ба сурати гов сохта шудааст. 3. маљ. пањлавон, мубориз, далер. 4. маљ. бузург, калон, мўътабар. 5. маљ. нодон, аблањ, ањмаќ; ◊ гови анбарзой (ё анбар) њайвони бањрї, ки аз он анбар мегиранд; гови бањрї (ё дарё) ниг. гови анбарзой; гови кўњї гавазн; гови нар дўшидан кори бењуда кардан; гов бар ганљ рондан давлатманд ва тавонгар шудан, соњиби сарват гардидан (ишора ба афсонае, ки дењќоне дар ваќти шудгор ганљ ёфта будааст); гов дар хирман кардан касеро кори касеро помол кардан, расво кардан, кори касеро табоњ сохтан; бурљи

– 328–

ГОВ

Гов // бурљи Савр ё Гови сипењр аз рўи таќвими ќадим номи бурљи дуюм аз дувоздањ бурљи фалакї; соли гов ниг. баќар. ГОВАРС ‫ ﮔﺎورس‬бот. арзани манљурї, ки монанди чойљуворї буда, баландиаш то 4 метр мешавад ва њамчун хўроки чорво истифода мегардад. ГОВАРСА ‫ ﮔﺎورﺳﻪ‬1. ниг. говарс. 2. донаи реза ба андозаи як арзан, ки аз тило ва нуќра месохтанд; говарсаи нуќрагин киноя аз гавњари теѓ, обу тоби шамшер, ки аз тобиши мављњои шамшер иборат аст. ГОВБАНД ‫ ﮔﺎوﺑﻨﺪ‬банди калон, дарзаи бузург (и алаф ва ѓ.). ГОВБАНДЇ говбандї.

‫ﮔﺎوﺑﻨﺪي‬

бастани гов: њавлии (љои)

ГОВБОЗ ‫ ﮔﺎوﺑﺎز‬1. пањлавоне, ки говро мебардорад. 2. варз. он ки пиёда ё савора бо гов мељангад. 3. он ки парвариш ё хариду фурўши гов шуѓли дўстдоштаи ўст. ГОВБОЗЇ ‫ ﮔﺎوﺑﺎزي‬амали говбоз, говро ба бозї гирифтан ва бо он мубориза кардан, бозии миллии мардуми Испания. ГОВБОН ‫ ﮔﺎوﺑﺎن‬нигоњубинкунандаи парвокунанди гов; подабон.

гов;

ГОВБОНЇ ‫ ﮔﺎوﺑﺎﻧﻲ‬амал ва шуѓли говбон, подабонї. ГОВБОРА ‫ ﮔﺎوﺑﺎره‬ниг. говбон. ГОВГАДАНГ ‫ﮔﺎوﮔﺪﻧﮓ‬гуфт. мисли гов ќўпал, калонљуссаи бефањм, лаванд. ГОВГОЊ ‫ ﮔﺎوﮔﺎه‬чоњи амиќу чуќур ва васеъ. ГОВГУМ ‫ﮔﺎوﮔﻢ‬нимторикии бегоњирўзї, ки дида шинохтани чизњо душвор мегардад, шомгоњ. ГОВГУН ‫ﮔﺎوﮔﻮن‬ниг. говгум. ГОВГЎШ ‫ ﮔﺎوﮔﻮش‬аспе, ки парањои гўшаш ба тарафи рўи гўш хобида бошад. ГОВДИЛ нодон.

‫ ﮔﺎودل‬1. нотарс, љасур. 2. кит. ањмаќ,

ГОВДОР ‫ ﮔﺎودار‬он ки ба парвариш нигањбонии гов машѓул аст.

ва

ГОВДОРЇ ‫ ﮔﺎوداري‬1. амал ва шуѓли говдор. 2. љое, ки дар он љо барои истењсоли ширу гўшт ва фурўши мањсулоти ширию гўштї гов парвариш мекунанд. ГОВДУМ ‫ ﮔﺎودم‬кит. асбоби мусиќии карнаймонанд, карнайи хурд. ГОВДЎШ ‫ ﮔﺎودوش‬1. он ки дўшидани говњо шуѓли ўст (дар чорводорї), говљўш. 2. кит. зарфи саркушод ва тагаш танг, ки маъмулан бо он шир мељўшанд. ГОВДЎША ‫ ﮔﺎودوﺷﻪ‬зарфи сафолини дугўшаи махсуси ширдўшї, хурма. ГОВДЎШЇ говљўшї.

‫ﮔﺎودوﺷﻲ‬

дўшидани гов, ширљўшї,

ГОВЁЛ фр. ‫ ﮔﺎوﻳﺎل‬зоол. навъи тимсоњ, ки беш аз шаш метр дарозї дошта, дар манотиќи Њинд ва Уќёнусия зиндагї мекунад. ГОВЗАБОН ‫ ﮔﺎوزﺑﺎن‬бот. гиёње, ки барги он ба забони гов монанд аст ва гули онро дар тибби халќї њамчун даво истифода мебаранд. ГОВЗАНБЎР калон.

‫ﮔﺎوزﻧﺒﻮر‬

зоол. як љинси занбўри

ГОВЗАЊРА ‫ ﮔﺎوزﻫﺮه‬1. моддаи сангмонанде, ки дар зањраи гов пайдо мешавад ва дар тибби халќї њамчун даво истифода мекунанд. 2. маљ. нотарс, шуљоъ, далер. ГОВЗЎР ‫ ﮔﺎوزور‬он ки нињоят ќавї аст; одами зўр; он ки бе таълиму машќ дар гўштингирї моњир аст. ГОВЗЎРЇ ‫ ﮔﺎوزوري‬гуфт., маљ. нињояти зўрї, боќувватии аз њад зиёд; говзўрї кардан а) зўри зиёд нишон додан; б) маљ. зулму ситам кардан. ГОВИГАРЇ бефаросатї.

‫ﮔﺎوﻳﮕﺮي‬

беадабї;

бефањмї,

ГОВИЗАНА ‫ ﮔﺎوﻳﺰﻧﻪ‬номи навое аз мусиќї. ГОВЇ ‫ ﮔﺎوي‬1. марбут ба гов. 2. тањияшуда ё бадастомада аз гов. 3. маљ. нодонї, аблањї, бехирадї. ГОВКАШ ‫ ﮔﺎوﻛﺶ‬бардорандаи гов, пурзўр, боќувват. ГОВКИСА

‫ﮔﺎوﻛﻴﺴﻪ‬

гове, ки дорои лаккањои

– 329– сафеду сиёњ аст; ◊ говкиса ба чарм андар будан оќибати кор маълум набудан. ГОВЛАНД(Ї) (‫ ﮔﺎوﻟﻨﺪ)ي‬гуфт. мисли гов калону бешуур; беаќл, лаванд. ГОВМАЛАХ калон.

‫ﮔﺎوﻣﻠﺦ‬

зоол. як љинси малахи

ГОВМАРГЇ ‫ ﮔﺎوﻣﺮﮔﻲ‬тиб. вабои гов, говмирї. ГОВМЕШ ‫ ﮔﺎوﻣﻴﺶ‬зоол. чорпоест аз љинси гов, ки тани бузург, гардани ѓафси кўтоњ ва шохњои калони хамида дорад. ГОВМИРЇ ‫ ﮔﺎوﻣﻴﺮي‬ниг. говмаргї. ГОВМОНАНД ‫ ﮔﺎوﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанди гов, ба сони гов, шабењи гов. ГОВМОЊЇ ‫ ﮔﺎوﻣﺎﻫﻲ‬зоол. делфин. ГОВОРА I гањвора.

‫ﮔﺎواره‬

шакли кўтоњшудаи гоњвора //

ГОВОРА II ‫ ﮔﺎواره‬кит. галаи гов, подаи гов. ГОВОЊАН ‫ ﮔﺎوآﻫﻦ‬кишов. олати оњанинест, ки ба нўги испор (омоч) насб карда, заминро шудгор мекунанд, поза, оњани омоч, оњани љуфт. ГОВПАЙКАР ‫ ﮔﺎوﭘﻴﻜﺮ‬одами ќавињайкал, бузургљусса, говњайат; гурзи говпайкар ниг. говсар (гурзи говсар). ГОВПАРАСТ ‫ ﮔﺎوﭘﺮﺳﺖ‬он ки говро маъбуди худ ќарор дода, парастиш мекунад.

ГОВ

ГОВРИШ ‫ ﮔﺎورﻳﺶ‬1. гуфт. он ки риши дарози ѓулї дорад. 2. маљ. одами гўл, ањмаќ, аблањ, бефањм. ГОВРОН ‫ ﮔﺎوران‬ронандаи говњо дар ваќти љуфтронї ё бурдан ба чарогоњ. ГОВРОНА говрон.

‫ﮔﺎوراﻧﻪ‬

калтаки говронї, чўбдасти

ГОВРОНЇ ва ѓ.

‫ﮔﺎوراﻧﻲ‬

рондани говњо ба чарогоњ

ГОВРЎЙ ‫ ﮔﺎوروي‬он ки рўяш монанди гов аст, говчењра, говшакл. ГОВСАНДУЌ ‫ ﮔﺎوﺻﻨﺪوق‬сандуќи калони оњанї барои нигањдории пул ва ашёи ќимат. ГОВСАР ‫ ﮔﺎوﺳﺮ‬1. чўбе, ки дар болои чодар ё хайма насб мекунанд. 2. ниг. говсор: гурзи говсар. 3. аз айбњои асп. ГОВСОР ‫ ﮔﺎوﺳﺎر‬ба шакли сари гов, говмонанд, говшакл; гурзи говсор таър. гурзе, ки сараш монанди сари гов ва шохдор будааст. ГОВТАБЪЇ бехирадї.

‫ﮔﺎﻃﺒﻌﻲ‬

кит., маљ. аблањї, нодонї,

ГОВТОЗ ‫ ﮔﺎوﺗﺎز‬киноя аз касе, ки лофи зўрмандї ва пањлавонї мезанад ва худро ба душман ѓолиб нишон медињад. ГОВТОЗЇ ‫ ﮔﺎوﺗﺎزي‬киноя аз тањдид, тарсонидан. ГОВХАЛТА ‫ ﮔﺎوﺧﻠﺘﻪ‬халтаи калон. ГОВХОНА ‫ ﮔﺎوﺧﺎﻧﻪ‬биное барои баста нигоњ доштани говњо; оѓил.

ГОВПАРАСТЇ ‫ ﮔﺎوﭘﺮﺳﺘﻲ‬амали говпараст (говпарастї ва муќаддас шумурдани он барои гурўње аз мардуми Њинд хос аст).

ГОВХЎР ‫ ﮔﺎوﺧﻮر‬маљ. пурхўр, бисёрхўр.

‫ﮔﺎوﭘﺎﻳﻲ‬ чаронидани говњо; ГОВПОЇ нигоњубини гов, говбонї, подабонї.

ГОВЧАРОН ‫ ﮔﺎوﭼﺮان‬он ки говонро ба чаро мебарад, чаронандаи гов, говпой, говбон.

ГОВПОЙ ‫ﮔﺎوﭘﺎي‬парвокунандаи гов, говбон.

ГОВЧАРОНЇ ‫ ﮔﺎوﭼﺮاﻧﻲ‬говпої, говбонї.

ГОВПЎСТ ‫ ﮔﺎوﭘﻮﺳﺖ‬1. пўсти гов, ки дар он зар мерехтанд. 2. маљ. воњиди андозагирии вазн, ќинтор (воњиди андозагирии вазн, ки ба 5759 кг баробар будааст).

ГОВЧАШМ ‫ ﮔﺎوﭼﺸﻢ‬1. он ки чашмаш мисли чашми гов калон аст, чашмкалон, фарохчашм. 2. бот. бобуна, номи гули берунсафеди дарунзард.

ГОВРАВЃАН ‫ ﮔﺎوروﻏﻦ‬равѓане, ки аз маскаи гов тањия мешавад, равѓани зард.

ГОВЧЕЊР ‫ ﮔﺎوﭼﻬﺮ‬кит. говсурат, говрўй, говшакл; гурзаи говчењр ниг. говсор, гурзи говсор.

ГОВРАНГ ‫ ﮔﺎورﻧﮓ‬говмонанд; гурзи говранг ниг. говсар (гурзи говсар).

ГОВЉАЛЛОБ

‫ﮔﺎوﺟﻼب‬

он ки чорпоро харида,

– 330–

ГОВ

бо фоидааш мефурўшад, савдогари чорпои калон, молљаллоб. ГОВЉАЛЛОБЇ ‫ ﮔﺎوﺟﻼﺑﻲ‬амал говљалобї, молљаллобї.

ва

шуѓли

ГОВЉИГАР ‫ ﮔﺎوﺟﮕﺮ‬маљ. нотарс, далер, љасур. ГОВЉУССА тануманд.

‫ﮔﺎوﺟﺜّﻪ‬

говпайкар,

одами

ГОРИЛЛА англ. ‫ ﮔﺎرﻳﻠﻪ‬зоол. маймуни калони одамшакл, ки дар Африќои Марказї зиндагї мекунад. ГОРМОН ю. ‫ ﮔﺎرﻣﺎن‬биол. моддаи аз љињати биологї фаъол, ки онро ѓадудњои дарунї људо намуда, бевосита ба таркиби хун дохил мекунанд.

‫ ﮔﺎﺳﭙﻴﺘﻞ‬беморхонаи њарбї. ‫ ﮔﺎﺗﻴﻜﻪ‬услуби махсуси санъати

ГОСПИТАЛ ю.

ГОВЉЎШ ‫ ﮔﺎوﺟﻮش‬ниг. говдўш.

ГОТИКА фр. меъмории Аврупои Ѓарбї дар асрњои XII XV.

ГОВЉЎШЇ ‫ ﮔﺎوﺟﻮﺷﻲ‬ниг. говдўшї. ГОВШИР ‫ ﮔﺎوﺷﻴﺮ‬бот. гиёњи алафї аз хонаводаи љаъфарї, ки шираи он хосияти давої дорад.

ГОТИКЇ ‫ ﮔﺎﺗﻴﻜﻲ‬мансуб ба готика; њуруфи готикї хати махсуси њарфњояш гўшадор.

ГОЗ I ‫ ﮔﺎز‬1. газиш, газидан бо дандон. 2. анбўри мехкашї; анбўр. 3. ќайчии токбурї.

ГОФ ‫ ﮔﺎف‬номи њарфи бисту шашуми алифбои арабиасоси тољикї, ки дар њисоби абљад мисли њарфи «коф» ба адади 20 баробар аст.

ГОЗ II ‫ ﮔﺎز‬кит. дарахти кољ, санавбар. ГОЗ III ‫ ﮔﺎز‬ниг. газ. ГОЗА ‫ ﮔﺎزه‬ниг. коза. ГОЗУР ‫ ﮔﺎزور‬кит. шустагар, козур.

либосшўй,

љомашўй,

ГОЗУРГОЊ ‫ ﮔﺎزورﮔﺎه‬љои гозурї, љои љомашўї. ГОЛ I ‫ ﮔﺎل‬кит. 1. гурезиш, гурехтан. 2. овози баланд. ГОЛ II англ. ‫ ﮔﺎل‬варз. холи бурд, ки дар бозии футбол, чавгон, хоккей ва ѓ. баъди аз дарвоза гузаронидани тўб њисоб мешавад. ГОЛИДАН ‫ ﮔﺎﻟﻴﺪن‬кит. 1. овози баланд баровардан, фарёд кардан. 2. гурехтан, дур шудан, канора гирифтан. ГОЛЛАНДЇ ‫ ﮔﺎﻟﻨﺪي‬1. мансуб ба давлати Голландия. 2. намояндаи миллати голландї. ГОМ ‫ ﮔﺎم‬кит. фосилаи байни ду пой дар ваќти рафтан, ќадам. ГОМОФОНИЯ ю. ‫ ﮔﺎﻣﺎﻓﺎﻧﻴﻪ‬мус. навъе аз мусиќии бисёровоза, ки дар он як овоз мавќеи муњим дошта, овозњои дигар ба он љўр мешаванд. ГОМШУМОР ‫ ﮔﺎمﺷﻤﺎر‬:ба гомшумор рафтан кит. бо эњтиёт роњ рафтан. ГОРД фр. ‫ ﮔﺎرد‬ниг. гвардия.

роњ

ГОЊ ‫ ﮔﺎه‬1. љой, макон (ба ин маъно бештар њамчун љузъи пасини калимањои мураккаб меояд: коргоњ, хобгоњ, чарогоњ). 2. ваќт, замон. 3. баъзан, баъзе ваќт: гоњ…, гоњ(е)…; гоње баъзан, баъзе ваќт; он гоњ он ваќт; баъд аз он; чанд гоњ чанд ваќт, муддате; њар сари чанд гоњ њар сари чанд ваќт, њар замон; баъзан, гоњо; њар гоњ њар ваќт, ваќте, мавриде; њељ гоњ њељ ваќт, њаргиз; гоњ-гоњ баъзан, ањёнан, баъзе ваќт; гоњ-ногоњ // гоњу бегоњ њар ваќт, њар замон; баъзан; ваќту беваќт. 4. тахт, авранг, сарир, тољу тахт. ГОЊАНБОР ‫ ﮔﺎﻫﻦﺑﺎر‬мувофиќи аќидаи динї шаш рўз ё шаш гоњро (замонро) мегўянд, ки дар ин муддат Худо дунёро офаридааст; масалан, бино ба китоби Зардушт дунё дар шаш гоњ (замон) офарида шудааст: дар гоњи аввал дар муддати чил рўз – осмонњо, дар гоњи дуюм дар муддати шаст рўз – обњо, дар гоњи сеюм дар муддати њафтоду панљ рўз – замин, дар гоњи чорум дар муддати сї рўз – растанї ва гиёњњо, дар гоњи панљум дар муддати њаштод рўз – њайвонот ва дар гоњи шашум дар муддати њафтоду панљ рўз – одам; њар яке аз ин гоњњо номи махсусе дорад. ГОЊАНГОН ‫ ﮔﺎﻫﻨﮕﺎن‬нуљ. Роњи Кањкашон. ГОЊБОР ‫ ﮔﺎﻫﺒﺎر‬ниг. гоњанбор. ГОЊВОР ‫ ﮔﺎﻫﻮار‬ниг. гоњвора. ГОЊВОРА ‫ ﮔﺎﻫﻮاره‬ниг. гањвора.

– 331– ГОЊГИР‫ ﮔﺎهﮔﻴﺮ‬он ки дар корњо љиддї нест ва фаќат гоњ-гоњ аз худ љиддияту серталабї зоњир мекунад; он чи, ки хеле ба нудрат пайдо мешавад. ГОЊЇ ‫ ﮔﺎﻫﻲ‬кит. 1. мансуб ба гоњ. 2. тахтнишин, подшоњ. ГОЊО ‫ ﮔﺎﻫﺎ‬гоње, баъзан, баъзе ваќт, гоњ-гоњ. ГОЊНОМА ‫ ﮔﺎهﻧﺎﻣﻪ‬таќвим, љадвали солу моњу рўз бо сония, даќиќа ва соат. ГОЊЉЎЙ ‫ ﮔﺎهﺟﻮي‬кит. љўяндаи тахти подшоњї. ГОЊШУМОРЇ ‫ ﮔﺎهﺷﻤﺎري‬нигоњ доштани њисоби солу моњу рўз; таќвим, солшуморї. ГОЉ ‫ ﮔﺎج‬ањмаќ, аблањ; каллакаду: одами гољ; гољ кардан касеро ањмаќ кардан, фанд додан, фиреб додан касеро. ГОЉИГАРЇ ‫ ﮔﺎﺟﻲﮔﺮي‬ниг. гољї. ГОЉЇ ‫ ﮔﺎﺟﻲ‬ањмаќї, аблањї; бефаросатї; гољигарї кардан рафтору гуфтори номаќбул кардан (аз ќабили сабукї, беадабї, худситої ва ѓ.). ГОШТАН ‫ ﮔﺎﺷﺘﻦ‬1. гардондан, гардонидан (сарро, рўйро). 2. давр занондан. ГРАЖДАНИН фуќаро.

‫ﮔﺮژدﻧﻴﻦ‬

ниг. шањрванд; табаа,

ГРАЖДАНЇ ‫ ﮔﺮژدﻧﻲ‬1. ниг. шањрвандї: њуќуќи гражданї. 2. ѓайрињарбї, ѓайринизомї: авиатсияи (њавопаймоии) гражданї; мудофиаи гражданї ниг. мудофиа; никоњи гражданї ќайди никоњ дар идораи давлатї (бе риояи расму русуми анъанавї ва динї); љанги гражданї муборизаи мусаллањона байни синфњо ва гурўњњои иљтимоии дохили як давлат, љанги шањрвандї, љанги дохилї. ГРАММ фр. ‫ ﮔﺮم‬воњиди ченаки вазн дар системаи метрї, ки аз њазор як њиссаи килограмм буда, ба вазни як мукааб сантиметр об баробар аст. ГРАММАТИКА ю. ‫ ﮔﺮﻣﺘﻴﻜﻪ‬1. збш. ќисми забоншиносї, ки ќоидањои сохтан, таѓйир дода истифода бурдани калимаву иборањо ва хелњои љумла, яъне морфология ва синтаксисро дар бар мегирад, сарфу нањв. 2. китобе, ки дар он ќоидањои сарфу нањв баён ёфтааст, дастури забон.

ГУВ

ГРАММАТИКЇ ‫ ﮔﺮﻣﺘﻴﻜﻲ‬мансуб ба матика: хатои (ѓалати) грамматикї.

грам-

ГРАНАТА олм. ‫ ﮔﺮﻧﺘﻪ‬њ. норинљак, як навъ лавозимоти љангї барои нобуд кардани ќуввањои зинда ва техникаи љангии душман, ки ба воситаи тўп ва ё дастї ба нишон мепартоянд. ГРАНАТААНДОЗ ‫ ﮔﺮﻧﺘﻪاﻧﺪاز‬1. сарбозе, ки аз силоњи гарнатапартоб истифода мекунад. 2. силоњи гранатапартої, гранатамёт. ГРАНТ ‫ ﮔﺮﻧﺖ‬шакли маблаѓгузории иловагї барои корњои тадќиќотии илмї, ки ба тарзи озмун пешнињод карда мешавад. ГРАФ ю. унвон.

‫ﮔﺮف‬

унвони ашрофї ва соњиби ин

ГРАФИКА ‫ ﮔﺮﻓﻴﻜﻪ‬1. навъи санъати тасвирї, ки расмњоро ба воситаи хату рахњои сиёњ (бе истифодаи рангњои гуногун) мекашанд; асарњои ин навъи санъати тасвирї, сиёњќалам. 2. збш. маљмўи воситаи хати забон, тањќиќи таносуби хат ва ово дар забон. ГРЕЙДЕР англ. ‫ ﮔﺮﻳﺪر‬тех. мошини њамворкунандаи сатњи роњњо пеш аз сангфарш кардан ва асфалт пўшонидан. ГРИМ фр. ‫ ﮔﺮﻳﻢ‬ранг ва хамирањои махсусе, ки актёрон намуди зоњирии худро дигар мекунанд. ГРИПП фр. ‫ ﮔﺮﻳﭗ‬тиб. касалии вазнини сирояткунанда ва тез пањншавандаи роњњои нафасгирии инсон, ки табу ларза, дарди сару мушакњо, сулфаю зуком аз аломатњои он њисоб мешаванд, зуком. ГРОССМЕЙСТЕР олм. ‫ ﮔﺮاﺳﻤﻴﺴﺘﺮ‬1. унвони олии варзишї оид ба шоњмот ва шашка. 2. устоди шоњмот ё шашка, ки ба ин унвон сарфароз гардидааст. ГУВОЖА ‫ ﮔﻮاژه‬шўхї, мазоњ, масхара; гувожа задан масхара кардан, сарзаниш кардан, таъна задан. ГУВОЛИДАН ‫ ﮔﻮاﻟﻴﺪن‬андўхтан, анбор кардан, анбоштан; болидан, нумўъ кардан. ГУВОР ‫ ﮔﻮار‬1. гуворо, созгор, форам; хушнуру хушзењн, ширин, лаззатнок. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои гуворанда, гуворишшаванда, њазмшаванда:

ГУВ

– 332–

хушгувор, бадгувор, осонгувор.

ГУДОЗВАР ‫ ﮔﺪازور‬танакор.

ГУВОРАНДА ‫ ﮔﻮارﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гуворидан; гуворо, њазмшаванда.

ГУДОЗГАР//ГУДОЗИШГАР ‫ﮔﺪازﺷﮕﺮ‬//‫ﮔﺪازﮔﺮ‬ он ки филизотро мегудозад, гудозанда.

шакли дигари ГУВОРАНДАГЇ ‫ﮔﻮارﻧﺪﮔﻲ‬ сифати феълии замони њозира аз гуворидан; хушгуворї, гуворо будан, дилчаспї.

ГУДОЗИДА ‫ ﮔﺪازﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гудохтан; обшуда, завбшуда, гудохташуда.

ГУВОРИДАН ‫ ﮔﻮارﻳﺪن‬кит. 1. њазм шудан. 2. хушу форам омадан, форидан (дар бораи хўрданињо).

ГУДОЗИДАН ‫ ﮔﺪازﻳﺪن‬тарзи бавоситаи гудохтан; об кардан.

ГУВОРИШ ‫ ﮔﻮارﻳﺶ‬кит. 1. исми феълї аз гуворидан; њазм, њазмкунї. 2. тиб. маъљуне ё таркибе, ки барои зуд њазм кардани хўрок мехўранд. ГУВОРО ‫ ﮔﻮارا‬хушмаза, хуштаъм, хушњазм; мувофиќи табъ ва завќ, матбўъ, форам; гуворо омадан форам будан; писанд афтодан. ГУВОРОЇ ‫ ﮔﻮاراﻳﻲ‬гуворо будан, форамї, матбўъ будан. ГУВОРОН ‫ ﮔﻮاران‬ниг. гуворо. ГУВОЊ ‫ ﮔﻮاه‬шоњид, шањодатдињанда; гувоњ нишон додан // гувоњ овардан касеро ё чизеро барои тасдиќи амале шоњид ќарор додан; гувоњ шудан шоњид шудан. ГУВОЊИНОМА ‫ ﮔﻮاﻫﻲﻧﺎﻣﻪ‬ниг. гувоњнома. ГУВОЊЇ ‫ ﮔﻮاﻫﻲ‬шоњидї, шањодат, гувоњ будан (шудан); гувоњї додан шањодат додан, далели чизе будан; дил гувоњї додан боварї доштан; яќинан донистан. ГУВОЊНОМА‫ ﮔﻮاﻫﻨﺎﻣﻪ‬ниг. шањодатнома.

ГУДОЗИШ ‫ ﮔﺪازش‬исми феълї аз гудохтан; аз њолати сахтї ба њолати моеъ гузаштани модда бо таъсири гармї, завб. ГУДОЗИШГАР ‫ ﮔﺪازشﮔﺮ‬ниг. гудозгар. гудохт ‫ﮔﺪاﺧﺖ‬ гудохтан.

асоси

замони

гузашта

аз

ГУДОХТА ‫ ﮔﺪاﺧﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз гудохтан; гудоза; гудохта шудан об карда шудан, завб шудан.

‫ ﮔﺪاﺧﺘﻦ‬1. моддаи сахтро ба ГУДОХТАН воситаи гармои баланд моеъ гардонидан, об кардан. 2. об шудан, завб шудан. 3. маљ. азоби бисёр кашидан, дар азоб сўхтан; нињоят ѓам хўрдан. ГУДОХТАНЇ ‫ ﮔﺪاﺧﺘﻨﻲ‬1. сифати феълии замони оянда аз гудохтан. 2. гудохта–шаванда, ќобили гудозиш; он чи бояд гудохта шавад. ГУДРОН фр. ‫ ﮔﻮدران‬моддаи аз партови нафт њосилшуда, ки њамчун сўзишворї, маводи оиќкорї дар симњои барќ ва барои фарши роњњо истифода мешавад, ќатрон, ќир.

ГУВОШТАН ‫ ﮔﻮاﺷﺘﻦ‬гуворидан.

ГУЖОР ‫ ﮔﮋار‬кит. сангдони мурѓ, љиѓилдони мурѓ, чинадони мурѓ.

гудоз ‫ ﮔﺪاز‬1. асоси замони њозира аз гудохтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои гудозанда: чўянгудоз, пўлодгудоз, љонгудоз…

гузар ‫ ﮔﺬر‬1. асоси замони њозира аз гузаштан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои гузаранда: тезгузар, зудгузар.

ГУДОЗ ‫ ﮔﺪاز‬1. гудозиш, обшавї, гудохташавї. 2. маљ. сўзиш, дард, алам; сўзу гудоз азоб, машаќќат; алам, ѓаму андўњи бисёр. ГУДОЗА ‫ ﮔﺪازه‬моддањои сўзон, ки аз кўњњои оташфишон берун мерезанд, гудохта, тафта. ГУДОЗАНДА ‫ ﮔﺪازﻧﺪه‬ќобили завб, гудозпазир, оњан ё филизи дигар, ки обшаванда аст.

ГУЗАР ‫ ﮔﺬر‬1. гузаштан, гузариш; роњи гузар гузаргоњ, роњи равуо. 2. љои убур, гузаргоњ; роњи рафтуомад. 3. сероња ё чорроњаи шањру дењот, ки дар он маѓозаву дўконњои гуногун, чойхонаву сартарошхона ва ѓ. воќеъ аст. 4. таър. воњиди њудудии маъмурї дар шањру дењоти Осиёи Миёна то инќилоби Октябр (мас., гузари Сўзангарон дар Бухоро, гузари Чинор дар Кўлоб ва ѓ.), мањалла; гузар афтодан ба љое иттифоќан аз љое гузаштан, тасодуфан аз љое убур

– 333– кардан; гузар доштан а) гузаштан, убур кардан аз љое ё роње; б) рафтан ба сўе, омадан ба назди касе; гузар кардан а) гузаштан, гузашта рафтан; б) киноя аз вафот кардан. ГУЗАРАНДА ‫ ﮔﺬرﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз гузаштан. 2. гузашта раванда, рањгузар: диќќати гузарандаро ба худ љалб мекард. 3. сирояткунанда: касалињои гузаранда; феъли гузаранда грам. феъле, ки амали он ба мафъул (пуркунанда) мегузарад, феъли мутааддї; муќоб. монда (аз ќабили дидан, овардан, хўрдан). ГУЗАРГАЊ ‫ ﮔﺬرﮔﻪ‬ниг. гузаргоњ. ГУЗАРГОЊ ‫ ﮔﺬرﮔﺎه‬љои гузаштан, маъбар, убургоњ; гузаргоњи об љои равон шудани об, љараёнгоњи об, маљро. ГУЗАРИШ ‫ ﮔﺬرش‬исми феълї аз гузаштан; гузаштан аз як љой ба љои дигар; давраи гузариш замони табдили як њолат ба њолати дигар. ГУЗАРЇ ‫ ﮔﺬري‬гузаранда, убуркунанда. ГУЗАРО ‫ ﮔﺬرا‬1. гузаранда, гузашта, нопойдор, раванда; гузарои роњ гузарандаи роњ, роњгузар. 2. маљ. њар чиз ё касе, ки аз ягон љињат ё сифат аз њад гузаштааст ва ё бартарии зиёде дорад: ањмаќи гузаро, донои гузаро, хушхати гузаро; ноинсофии гузаро киноя аз камоли ноинсофї, ноинсофии аз њад зиёд. 3. маљ. бурро, тез. ГУЗАРОН ‫ ﮔﺬران‬феъли њол ва сифати феълии замони њозира аз гузаштан; 1. гузаранда; гузарони роњ роњгузар. 2. маљ. бебаќо, нопойдор, фонї: умри гузарон, дунёи гузарон. ГУЗАРОНАНДА ‫ ﮔﺬراﻧﻨﺪه‬сифати замони њозира аз гузарон(и)дан.

феълии

‫ﮔﺬراﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﺬراﻧﺪن‬тарзи ГУЗАРОН(И)ДАН бавоси–таи гузаштан. 1. чизеро аз даруни чизе убур додан (мас., риштаро аз сўрохи сўзан); чизеро ба воситаи чизе интиќол додан. 2. касеро ё чизеро аз љое ба љои дигар бурдан; таѓйир додани љои касе ё чизе; аз дарё гузаронидан ба он тарафи дарё убур додан, ба он тарафи дарё гирифта гузаштан. 3. гирифта бурдан, убур кунондан, гирифта гузаштан. 4. ба сар бурдан, тай кардан; рўз(ро) гузаронидан умр ба сар бурдан,

ГУЗ зиндагї кардан; умр гузаронидан умр ба сар бурдан, зиндагї кардан. 5. анљом додан, ба охир расондан. 6. рўнавис кардан, аз рўи матне бардошта навиштан, наќл кардан. 7. ташкил кардан, барпо намудан: маљлис гузаронидан, намоиш гузаронидан; ◊ аз дами шамшер гузаронидан куштан, ќатл кардан; аз дил гузаронидан фикр кардан, хаёл кардан; аз назар гузаронидан а) дида баромадан, баррасї кардан; б) муоина намудан; тамошо кардан; аз сар гузаронидан паси сар кардан, ба сар бурдан, дидан, сипарї кардан; аз њад гузаронидан аз доираи эътидол берун баромадан, аз андоза таљовуз кардан, ифрот кардан; нафас нагузаронида беист, таваќќуф накарда, дам нагирифта (мас., гап задан).

гузашт тан.

‫ﮔﺬﺷﺖ‬

асоси замони гузашта аз гузаш-

ГУЗАШТ ‫ ﮔﺬﺷﺖ‬1. гузариш, мурур, гузашта рафтан: гузашти айём. 2. маљ. даст кашидан аз нафъи худ ба нафъи каси дигар; гузашт кардан бахшидан, ба манфиати каси дигар аз бањри чизе баромадан; аз ќимати аслиаш кам кардан. ГУЗАШТА ‫ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз гузаштан. 2. он ки ё он чи аз љое гузашта рафтааст, рафта, убуркарда. 3. пеш, пешин, пешина, собиќ. 4. ваќти пеш, пештар, собиќ. 5. он чи аз сар гузаштааст, саргузашт; замони гузашта а) давраи пеш; б) грам. яке аз се замони асосии феъл, ки амалу њолати пеш аз замони нутќи гўянда воќеъшуда ё амали ба охир расидаеро ифода мекунад, мозї; дере нагузашта… пас аз андаке ваќт, баъди андаке, баъд аз фурсате; гузашта рафтан наистода рафтан, таваќќуф накарда роњи худро давом додан; ◊ аз рўи касе гузашта натавонистан хоњиши касеро рад карда натавонистан. ГУЗАШТАГАРОЇ ‫ ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺮاﻳﻲ‬гароиш доштан ва бартарї додан ба њодисањои гузашта, парастиши кору бори гузаштагон. ГУЗАШТАГОН ‫ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‬љ. гузашта; 1. пешиниён, ќадимињо. 2. падару бобоњои рањматкарда. ГУЗАШТАН ‫ ﮔﺬﺷﺘﻦ‬1. гузар кардан, убур кардан аз љое, рањгузар шудан аз љое ё аз пеши касе; аз љое ба љое рафтан. 2. дохил шудан, даромадан; нуфуз кардан (аз байн ё даруни чизе ба љое). 3. љорї шудан, равон

ГУЗ

– 334–

гаштан (мас., об аз банд). 4. мурур кардан, сипарї шудан, тай шудан; мавсими чизе гузаштан мавсими чизе паси сар шудан, мавсими чизе тамом шудан; синнаш аз панљоњ гузаштааст синнаш аз панљоњ зиёд аст. 5. интиќол ёфтан аз њолате ба њолате, табдил ёфтан, таѓйир ёфтан: гузаштани таѓйироти миќдорї ба сифатї. 6. маљ. вафот кардан, мурдан, фавтидан, даргузаштан. 7. пеш рафтан, пешсаф шудан: Ањмад дар мусобиќа аз њама гузашт. 8. маљ. зикр шудан, ќайд гаштан. 9. аз даъво ё њаќќи худ сарфи назар кардан; аз бањри чизе гузаштан, талаб накардан (ќарзро). 10. гуфт. пардохтан, машѓул шудан; дарси нав гузаштан мавзўи дарси навро мавриди омўзиш ќарор додан. 11. дар таркибњои феълї омада, маънои ќаблан анљом ёфтани амалеро ифода мекунад: гуфта гузаштан, маълумот дода гузаштан; истода гузаштан таваќќуф намудан (барои шарњу баён); ◊ аз бањри чизе гузаштан сарфи назар кардан, даст кашидан, тарк кардан; аз гуноњи касе гузаштан гуноњи касеро бахшидан; аз дунё гузаштан вафот кардан, мурдан; аз имтињон гузаштан а) санљида шудан; б) комёб шудан дар имтињон, бањои мусбат гирифтан дар имтињон; аз касе камбудие гузаштан гуфт. аз касе сар задани камбудие, ба вуќуъ пайвастани нуќсоне аз тарафи касе; аз пеши касе гузаштан а) ниг. пеш (аз пеши касе гузаштан); б) аз имтињони касе гузаштан; кї будан ва ба чї ќодир будани худро ба касе нишон додан; аз сари касе гузаштани чизе бо касе рўй додани њодисае (воќеае); аз њад гузаштан аз андоза берун шудан; ба дараљаи нињої расидан; ба (дар) дил гузаштан фикр кардан, хаёл намудан; ба тарафи касе гузаштан пайрави касе шудан, дар паноњи касе шудан; аз касе тарафдорї кардан; дар (ба) хотир гузаштан ба ёд расидан, ба хотир омадан; чашми касе нагузаштан дида ё хонда натавонистан ба иллати заифии чашм. ГУЗАШТАНЇ ‫ ﮔﺬﺷﺘﻨﻲ‬1. сифати феълии замони оянда аз гузаштан; барои гузаштан ќулай, гузаштанбоб: љои гузаштанї. 2. гузаштан хостан: гузаштанї будан, гузаштанї шудан. ГУЗАШТКУНАНДА ‫ﮔﺬﺷﺖﻛﻨﻨﺪه‬ бахшоянда, шахси боандеша.

гузаранда,

ГУЗИДА ‫ ﮔﺰﻳﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз гузидан; интихобшуда. 2. мунтахаб, мумтоз; бењ, бењтарин.

ГУЗИДАН ‫ ﮔﺰﻳﺪن‬баргузидан, интихоб намудан, људо карда гирифтан, чида гирифтан; хуш кардан, писандидан; канора гузидан канорагирї кардан, дур шудан; манзил гузидан љоеро барои истиќомат интихоб кардан, сокин шудан; машѓулї гузидан машѓул шудан, шуѓл доштан. гузин ‫ ﮔﺰﻳﻦ‬1. асоси замони њозира аз гузидан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии гузинанда: хилватгузин, вожагузин. ГУЗИН ‫ ﮔﺰﻳﻦ‬1. гузида, интихобшуда; хосташуда: гузин кардан интихоб кардан, баргузидан. 2. маљ. сазовор, муносиб, лоиќ. ГУЗИР ‫ ﮔﺰﻳﺮ‬рањої, халосї; чора, илољ; гузир надоштан илољ надоштан; гузир нест (коре, ки) накарданаш мумкин нест, лоилољ бояд карда шавад, ногузир аст. гузор ‫ ﮔﺰار‬1. асоси замони њозира аз гузоштан ва гузор(и)дан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии а) вазъкунанда, љорикунанда: ќонунгузор, бидъатгузор; б) озодкунанда, барпокунанда: бунёдгузор, поягузор; в) таъминкунанда: сиёсатгузор, коргузор; г) гузаранда, убуркунанда, дарёгузор, рањгузор. ГУЗОР ‫ ﮔﺰار‬1. гузаштан, гузариш; гузори касе ба љое афтодан гузаштани касе аз љое; иттифоќан рафтани касе ба љое. 2. амали гузаштан, убур, гузар. 3. гузаргоњ, љои гузар. 4. маљ. буриш, амали буридан. ГУЗОРА I ‫ ﮔﺰاره‬гузор, гузариш, убур; гузора шудан убур кардан, гузаштан, сўрох карда гузаштан аз чизе. ГУЗОРА II бисёр.

‫ ﮔﺰاره‬аз њад гузаранда, аз њад зиёд,

ГУЗОРАНДА ‫ ﮔﺰارﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз гузоштан. 2. ба сањнагузоранда, тањиягар: гузорандаи намоиш. 3. сўрохкунанда, шикофанда. ГУЗОРД додан.

‫ﮔﺰارد‬

амали гузарондан ва убур

ГУЗОРДАН ‫ ﮔﺰاردن‬ниг. гузоштан. ГУЗОРИДАН ‫ ﮔﺰارﻳﺪن‬1. адо кардан, ба љо овардан. 2 маљ. арз кардан, гуфтан; шукр гузоридан шукр кардан. ГУЗОРИШ

‫ﮔﺰارش‬

1.

гузоштан,

мондан,

– 335– вогузор кардан, супоридан; гузориши масъала масъалагузорї, гузоштани масъала. 2. баён, шарњ; гузориши ањвол баёни њол; гузориши илмї суханронии мухтасар доир ба мавзўи бањс дар мањфили илмї. 3. нав. навъи хабар бо сўњбат ва намоиш аз љои воќеа дар бораи рўйдодњои рўз (дар матбуот, радио, телевизион). 4. дархост; њисобот. ГУЗОРИШГАР ‫ ﮔﺰارﺷﮕﺮ‬1. баёнгар, шарњу эзоњдињанда, баёнкунанда. 2. шарњи рўйдодњои рўз (дар матбуот, телевизион ва радио). 3. маљ. суратгар, наќќош. ГУЗОРИШДИЊЇ ‫ ﮔﺰارشدﻫﻲ‬хабардињї; суханронї, њисоботдињї. ГУЗОРИШНОМА ‫ ﮔﺰارشﻧﺎﻣﻪ‬баённома, иттилооти хаттї (дар бораи воќеае). ГУЗОРЇ ‫ ﮔﺰاري‬марбут ба гузор; гузаранда. ГУЗОШТАН ‫ ﮔﺰاﺷﺘﻦ‬1. мондан, нињодан: болои њам (ба замин) гузоштан, ба киса гузоштан. 2. тарк кардан, рањо кардан. 3. боќї гузоштан, аз худ ба ёдгор мондан, асар (нишона) мондан. 4. мавќуф кардан, мондан; ба таъхир андохтан: ба ваќти дигар гузоштан. 5. роњ додан, имкон додан (ба коре, чизе); ба истироњат гузоштан ба истироњат сар додан. 6. ба коре мондан, таъйин кардан; имзо гузоштан имзо кардан, даст мондан; лона гузоштан лона мондан, ошён сохтан; ќадам гузоштан // по гузоштан шурўъ ба рафтан кардан; роњ рафтан; ном гузоштан номидан, ном мондан; осуда гузоштан ба ихтиёри худ мондан, ба њоли худ мондан; сањм гузоштан // њисса гузоштан ба коре ё чизе сањми худро њамроњ кардан; ба майли (њоли) худ гузоштан ба ихтиёри худ мондан; ба номи касе гузоштан ба исми касе номидан, мавсум ба номи касе кардан (чизе ё љоеро); ба номи касе номгузорї кардан. ГУЛ ‫ ﮔﻞ‬1. ѓунча ва ё муѓчаи вошудаи гиёњон ва дарахтон, баргњои рангини ба њам пайваста, ки баъзе гиёњон ва дарахтон дар шохањои худ њосил мекунанд ва аз он тадриљан тухм ё мева пайдо мешавад, шукуфаи гиёњон ва дарахтон. 2. гиёњњое, ки барои гулњои рангоранг ва хушбўяшон мекоранд; гули даштї гули сањроии худрўй; гули навруста гули аввали бањор; гули навшукуфта; гули наврўзї гули аввали бањор; гули намозишом гуле, ки ваќти

ГУЛ нишасти офтоб кушода мешавад, гули шомї; гули нор гули анор; гули ба сурхї моил, гули сурх; гули ошиќи печон гуле, ки шохаи он ба њар чизи ба вай наздик печида боло меравад; гули пажмурда гули афсурда; гули садбарг гули сурх, сафед ё гулобии калон-калони сербарг, вард; гули хайрї растание, ки гулњои сафед, сурх ё бунафш дорад ва дар тибби халќї истифода мешавад, тугмачагул; гули хандон а) гули шукуфта; б) маљ. љавони шоду хандон; гули њамешабањор а) гули доимсабз, гули њамешашукуфон; б) маљ. рўи мањбуба; айёми гул // мавсими гул ваќти шукуфтани гул; мавсими бањор; иди гул иди бањор; ваќти нашъунамои гулњо; фасли гул а) мавсими шукуфтани гул; б) киноя аз бањор. 3. маљ. бењтарин чиз, зубдаи њар чиз. 4. маљ. њар чизи нозук ва латиф ё њар шахси азиз ва мањбуб; ба таври истиора: гули орзу, гули рухсор, гули боѓи умед. 5. наќшу нигоре, ки ба шакли гул дар деворњо кашида ё ба матоъњо бофта мешавад; гул андохтан // гул партофтан ба чизе наќшу нигор кашидан, њар хел тасвир даровардан ба чизе; гул дўхтан ба рўи матоъ бо сўзану ришта тасвир даровардан, гулдўзї кардани матоъ. 6. маљ. сурхакон (бемории хавфнок): гул баровардан; гул кардан а) шукуфта шудан, шукуфтани дарахтњои мева ва растанињо; б) маљ. боло рафтан, ављ гирифтани чизе ё коре: гул кардани санъати љумњурї; в) маљ. масрур гаштан, шоду хандон шудан; завќу шавќ пайдо кардан; гул партофтан а) аз гул баромадан; б) њосил набаста рехтани гули растанињо; гул пошидан // гул фишондан (афшондан) ба роњи касе ё ба рўи чизе гул партофта, муњаббату самимият изњор кардан; аз гул баромадан гул партофта ба њосил даромадан; ◊ гули сари сабад чизи бењтарин, писандидатарин, одами азизтар ва баќадртар дар байни як гурўњ, зинатбахши мањфилњо; гули чашм як навъ доѓи сафеде, ки дар чашми одам пайдо мешавад; гули шамъ (чароѓ) сари нимсўхтаи пилтаи чароѓу фатилаи шамъ; гул буридан дар коре мањорати аз андоза берун нишон додан: гул буридан дар гап задан; гул-гул шукуфтан а) аз њад зиёд хурсанд шудан; болидан; б) нашвунамо кардан, ривољу равнаќ ёфтан, тараќќї кардан; гули маќсуд чидан ба маќсад расидан; гули умеди касе шукуфтан ба орзу расидан; аз гул нозук будан хеле нафис будан; бисёр нозук будан; аз сад гул якаш нашукуфтан њоло њама чиз дар пеш будан; акнун зоњир шудани ќувваю

ГУЛ

– 336–

равнаќ, њанўз љавон будан; гул бе хор намешавад (маќ.) // гул хор дораду асал – ору (зарб.) а) њар чизи хуб љињати баде њам дорад; б) ганљ бе ранљ муяссар намешавад: одамї аз гул нозуку аз санг – сахт (маќ.) ГУЛА ‫ ﮔﻠﻪ‬афзори кори бофандагист, ки ваќти кор торњоро боло-поин бурда, дар байни онњо барои пуд роњ мекушояд: гулаи ресмонї. ГУЛАК ‫ ﮔﻠﻚ‬1. шакли тасѓир ва навозишии гул. 2. маљ. мањбуба, маъшуќа. 3. маљ. бача, фарзанд. ГУЛАКДЎЗЇ ‫ ﮔﻠﻚ دوزي‬ниг. гулдўзї. ГУЛАНГДОН ‫ ﮔﻠﻨﮕﺪان‬њ. милаи филизии саркаље, ки бо њаракати рафтуомад фишангро ба даруни хизонаи туфанг мебарад ва пукаи фишангро берун меандозад. ГУЛАНГУБИН ‫ ﮔﻞاﻧﮕﺒﻴﻦ‬гулќанди асалї, ки аз гулу асал тайёр карда мешавад. ГУЛАНДОЗ ‫ ﮔﻞ اﻧﺪاز‬сохт. намое, ки дар бинокорї аз хишти пухта ба шакли гул сохта мешавад.

ГУЛБАЗМ ‫ ﮔﻞﺑﺰم‬мањфили шеърхонї, ки хонанда гул дар даст байт ё порчаи шеъриро бо номи гул ќироат карда, сипас гулро ба каси дилхоњаш месупорад. Он кас шеърхониро бо номи гул давом дода, ин амалро такрор мекунад ва њамин тариќ гул давр хўрдан мегирад (ин кор одатан дар љашнњои арусї сурат мегирад.) ГУЛБАНД ‫ ﮔﻠﺒﻨﺪ‬1. банди оњанини корд, ки дар пайвандгоњи теѓ ва дастаи он устувор карда мешавад. 2. маљ. боѓбон. ГУЛБАНДЇ ‫ ﮔﻠﺒﻨﺪي‬мансуб ба гулбанд; дорои тасвири гул, бо гул ороишёфта. ГУЛБАРГ ‫ ﮔﻠﺒﺮگ‬1. барги гул, вараќи гул. 2. маљ. рўи зебо; ◊ гулбарги хандон а) барги гули навшукуфта; б) маъшуќаи соњибљамол. ГУЛБАРГРЎЙ ‫ ﮔﻠﺒﺮگروي‬гулрўй, хушрўй, зебо. ГУЛБАСАР‫ ﮔﻞﺑﺴﺮ‬гулпўш, шукуфон: дарахти гулбасар; бодиринги гулбасар бодиринги наврасида, ки њанўз гули сарашро напартофтааст. ГУЛБАХМАЛ ‫ ﮔﻞ ﺑﺨﻤﻞ‬ниг. гулмахмал.

ГУЛАНДОМ ‫ ﮔﻞاﻧﺪام‬нозукбадан, латифпайкар: духтари гуландом.

ГУЛБАХМАЛПЎШ малпўш.

‫ﮔﻞﺑﺨﻤﻞﭘﻮش‬

ГУЛАНДОХТА ‫ ﮔﻞاﻧﺪاﺧﺘﻪ‬1. растанї ва ё дарахте, ки гул андохтааст. 2. маљ. афрўхта ва сурх.

ГУЛБАЊОР ‫ ﮔﻠﺒﻬﺎر‬гули бањорї, гули тару тоза.

ниг. гулмах-

ГУЛБЕЗ ‫ ﮔﻠﺒﻴﺰ‬гулпош, гулрез, гулафшон; хушбўй: боди гулбез.

ГУЛАНОР ‫ ﮔﻞاﻧﺎر‬1. њар чизе, ки ба ранги гули анор бошад. 2. навъи матоъ, ки гулњояш сурхи баланд мешавад: куртаи гуланор, чити гуланор.

ГУЛБИЊЇ ‫ ﮔﻞﺑﻬﻲ‬рангњои таркибии гули бињї ё шукуфаи гули бињї, ки ранги норанљї дорад.

ГУЛАФСОР ‫ ﮔﻞاﻓﺴﺎر‬нўхтаи нозуки бандаш чармин, ки аз болои лаљом ба сари асп андохта, аспро ба љое мебанданд.

ГУЛБОЃ ‫ ﮔﻠﺒﺎغ‬боѓе, ки гулњои бисёр дорад, боѓи гул, гулзор; ба таври истиора: гулбоѓи зиндагонї.

ГУЛАФШОН ‫ ﮔﻞاﻓﺸﺎن‬1. гулпош, гулрез, гулнисор. 2. тиб. бемории гузарандаи пўст аст, ки дар бадан, бештар дар рўи одам пайдо мешавад.

ГУЛБОД ‫ ﮔﻠﺒﺎد‬боди гулбез, боди мушкбез.

ГУЛАФШОНЇ ‫ ﮔﻞ اﻓﺸﺎﻧﻲ‬исми амал аз гул афшондан; гулпошї, гулрезї; гулафшонї кардан а) гул нисор кардан, гул пошидан; б) маљ. њунарнамої кардан дар санъати сухан ва ѓ. ГУЛБАДАН ‫ ﮔﻠﺒﺪن‬ниг. гуландом.

ГУЛБОДОМ ‫ ﮔﻠﺒﺎدام‬1. гули бодом. 2. наќшу нигор ба шакли гули бодом; аспи гулбодом аспи сафедчаранге, ки сар то пои баданаш холњои бодомшакли сиёњчаи сурхтоб дорад. ГУЛБОЗ ‫ ﮔﻠﺒﺎز‬дўстдори гул; гулпарвар. ГУЛБОМ ‫ ﮔﻠﺒﺎم‬кит. овоз ва садои баланд, гулбонг. ГУЛБОН ‫ ﮔﻠﺒﺎن‬нигањбони гул, боѓбон.

– 337– ГУЛБОНГ ‫ ﮔﻠﺒﺎﻧﮓ‬1. садои баланд, бонг, фарёд. 2. овози хуш, навои форам (мисли хониши булбул); хониш ва суруди чандкаса бо шодмонї ва хурўш. 3. садои асбоби мусиќї. ГУЛБОР ‫ﮔﻠﺒﺎر‬гулпош, гулрез, гулафшон. ГУЛБОРОН ‫ ﮔﻠﺒﺎران‬:гулборон кардан гул нисор кардан, фаровон гул рехтан. ГУЛБОФТ ‫ ﮔﻠﺒﺎﻓﺖ‬бо ороиш ва наќшу нигор бофташуда. ГУЛБУН ‫ ﮔﻠﺒﻦ‬буттаи гул; буттаи гули садбарг; ◊ гулбуни навруста фарзанди љавон. ГУЛБУР ‫ ﮔﻠﺒﺮ‬1. он ки аз коѓаз ё ягон чизи дигар гул месозад; касе, ки бар рўи чизњо наќши гул меандозад: устои гулбур. 2. маљ. устои забардаст дар њунари худ. ГУЛБУРЇ ‫ ﮔﻠﺒﺮي‬1. гул сохтан аз коѓаз ё чизи дигар; ба рўи чизњо гул андохта зинат додан. 2. наќшунигоршуда, зинатдода бо наќшу нигор. ГУЛБУТТА ‫ ﮔﻠﺒﻮﺗﻪ‬буттаи гул, нињоли гул; буттаи гулњои бўиданї (мисли садбарг, атргул ва ѓ.), гулбун. ГУЛБЎ(Й) (‫ ﮔﻠﺒﻮ)ي‬он чи бўи гул дорад; хушбўй, муаттар. ГУЛВОЖА ‫ ﮔﻠﻮاژه‬вожаи зебо, калимаи зебо. ГУЛВОМ ‫ ﮔﻠﻮام‬1. гулфом, гулранг. 2. маљ. сурхранг. ГУЛГАРДОН ‫ ﮔﻞﮔﺮدان‬касе, ки дар маросими гулгардонї гулро ба даст гирифта мегардонад. ГУЛГАРДОНЇ ‫ ﮔﻞ ﮔﺮداﻧﻲ‬маросиме, ки дар он бачагон ё љавонон гули аввали бањорро ба даст гирифта, барои муборакбодї хона ба хонаи мардум мегарданд ва аз онњо њар гуна тўњфа мегиранд. ГУЛГАЉ ‫ ﮔﻠﮕﺞ‬1. гаљи бисёр сафеди нарм, ки бо вай хонањоро гаљкорї мекунанд. 2. девораи бо гулгаљ андовашуда. ГУЛГАШТ ‫ ﮔﻞﮔﺸﺖ‬1. сайру гашт дар гулзор ва љойњои дилкушо. 2. гулзор ё боѓњои гул (љои сайру гашти мардум). ГУЛГИРАК

‫ﮔﻞﮔﻴﺮك‬

ќайчии махсус барои

ГУЛ буридани сари нимсўхтаи шамъ ё пилтаи чароѓ.

ГУЛГУЗОРЇ ‫ ﮔﻞﮔﺰاري‬гулдаста гузоштан ба пояи њайкал ё мазори шахсони таърихї. ГУЛГУЛ ‫ ﮔﻞﮔﻞ‬1. гул-гул шукуфтан, пурра шукуфтан, ба тамом шукуфтан, шукуфон ва хандон. 2. дорои доѓњои сурхи гулмонанд. ГУЛГУН ‫ ﮔﻠﮕﻮن‬1. гулранг, ба ранги гули сурх, сурхранг; сурх: бодаи гулгун, чењраи гулгун; гулгун кардан сурхранг гардонидан, сурх намудан; гулгун гаштан (шудан) ранги сурх гирифтан, сурх шудан. 2. монанди гул тару тоза ва зебо. ГУЛГУНА ‫ ﮔﻠﮕﻮﻧﻪ‬1. гулгун, сурхранг. 2. сурхие, ки занњо ба рўй мемоланд, сурхї. 3. маљ. рухсора, чењра, рўи зебо. ГУЛГУНЇ ‫ ﮔﻠﮕﻮﻧﻲ‬1. сурхрангї, сурхї. 2. маљ. зебої, хушрўї: гулгунии њаёт. ГУЛГУНКАФАН ‫ ﮔﻠﮕﻮنﻛﻔﻦ‬маљ. шањид, он ки љабран кушта шудааст, ќурбонии љанг ё ягон њодисаи дигари мусаллањона; љабран кушташуда. ГУЛГУНЌАБО ‫ ﮔﻠﮕﻮنﻗﺒﺎ‬1. сурхпўш, пўшандаи ќабои сурх. 2. маљ. зебо хушрўй. ГУЛГУНРУХ ‫ ﮔﻠﮕﻮنروخ‬ниг. гулгунрухсор. ГУЛГУНРУХСОР рўй, гулрухсор.

‫ﮔﻠﮕﻮنرﺧﺴﺎر‬

сурхрўй, хуш-

ГУЛГУНСАВОР ‫ ﮔﻠﮕﻮنﺳﻮار‬савори аспи сурх, аспсавор, савора. ГУЛЃАНДА ‫ ﮔﻠﻐﻨﺪه‬пахтаи њаллољишудаи кулўла, ки барои риштан тайёр мекунанд. ГУЛЃАР ‫ ﮔﻠﻐﺮ‬кит. пашми нарме, ки аз буни мўи буз бо шона мегиранд ва аз он шол ва чизњои дигар мебофанд. ГУЛЃУНЧА ‫ ﮔﻞﻏﻨﭽﻪ‬1. ѓунчаи гул, ношукуфта. 2. киноя аз мањбуба.

гули

‫ﮔﻠﺪﺳﺖ‬ моњир, санъаткор, ГУЛДАСТ њунарманд: устои гулдаст, наќќоши гулдаст. ГУЛДАСТА I ‫ ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‬гулњои чида басташуда, дастаи гул, дастагул.

якљоя

ГУЛДАСТА II ‫ ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‬1. манораи ду тарафи даромадгоњи пештоќдори масљиду мадраса

– 338–

ГУЛ

ва ќалъањо. 2. љои дастагузории теша ва каланд, ки аз рўи онњо ќадре баланд меистад. ГУЛДОМ ‫ ﮔﻠﺪام‬доми хурд; дом. ГУЛДОН ‫ ﮔﻠﺪان‬1. зарфи махсус, ки ба он об андохта, гулњои чидашударо мегузоранд. 2. тубаки гул. ГУЛДОР ‫ ﮔﻠﺪار‬бо наќши гул зинатёфта, гул андохташуда; њар чизе, ки наќшу нигор дорад: косаи гулдор, махмали гулдор, ќолини гулдор. ГУЛДУРОС//ГУЛДУРРОС ‫ ﮔﻠﺪوراس‬калимаи таќлиди овози баланди раъду барќ ё таркиши давомдори тири тўп ва мисли ин; гулдурос задан садо баровардани раъду барќ, овози нињоят баланд баровардан. ГУЛДУРРОСЗАНОН гулдуррос задан.

‫ ﮔﻠﺪوراسزﻧﺎن‬феъли њол аз

ГУЛДЎЗ ‫ ﮔﻠﺪوز‬он ки ба рўи матоъњо наќш медўзад; касе, ки касбаш ба рўи матоъњо гул дўхтан аст. ГУЛДЎЗЇ ‫ ﮔﻠﺪوزي‬1. дўхтани наќши гул ба рўи матоъ; гулдўзї кардан наќши гул дўхтан бар чизе. 2. гул дўхташуда, бо наќшу нигор ороишёфта. ГУЛДЎСТ ‫ﮔﻠﺪوﺳﺖ‬ гулпарвар.

дўстдори

гул,

гулбоз;

ГУЛЗОР‫ ﮔﻠﺰار‬љое, ки гулњои бисёр рўидааст; гулистон, гулшан, гулбоѓ. ГУЛЗОРБОН ‫ ﮔﻠﺰارﺑﺎن‬нигањбони гулзор, посбони гулзор, боѓбон. ГУЛИСТОН ‫ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬1. мањалли рўидан ва парвариш ёфтани гулњо, боѓи гул, гулбоѓ; гулзор. 2. маљ. љои ободу сарсабз; ◊ олам гулистон њама чиз мувофиќи табъ; њама чиз хуб ва ба љои худ; бисёр хуб, хеле наѓз. ГУЛЇ ‫ ﮔﻠﻲ‬як навъ матои одии гулдор. ГУЛКАРАМ ‫ ﮔﻞﻛﺮم‬бот. навъи карам, ки гулњои онро пухта мехўранд. ГУЛКАРДА ‫ ﮔﻞﻛﺮده‬1. сифати феълии замони гузашта аз гул кардан; шукуфта, шукуфон (оид ба дарахт). 2. маљ. боравнаќ, обод. ГУЛКОР ‫ ﮔﻠﻜﺎر‬1. гулпарвар. 2. устои гулпарто.

ГУЛКОРЇ ‫ ﮔﻠﻜﺎري‬1. гул коштан, гулпарварї. 2. гул партофтан ба дару девори хонаю биноњо, наќшу нигор, мунаќќаш кардан, кашидан. ГУЛЌАНД ‫ ﮔﻠﻘﻨﺪ‬маъљунест, ки барги гули садбарги љойдориро бо ќанд ё асал соида, дар офтоб монда ба воя мерасонанд, гулшакар, гулангубин. ГУЛМАХМАЛ ‫ ﮔﻞﻣﺨﻤﻞ‬бахмали гулдор, бахмали гулдўзишуда, гулбахмал. ГУЛМАХМАЛПЎШ ‫ ﮔﻞﻣﺨﻤﻞﭘﻮش‬он ки либоси гулмахмалї ба бар дорад. ГУЛМЕХ бадор.

‫ﮔﻞﻣﻴﺦ‬

мехи чорќираи оњанини ќуб-

ГУЛМИЖА ‫ ﮔﻞﻣﮋه‬тиб. варами ѓадудњои равѓании канори пилки чашм, ки то пухта баромадани решаш одамро азоб медињад, гавмижа. ГУЛМОЊЇ ‫ ﮔﻠﻤﺎﻫﻲ‬моњии на он ќадар калон, ки дар рўи баданаш холњои сурху сиёњтоб дорад ва гўшташ хеле болаззат аст, холмоњї. ГУЛНАЌШ ‫ ﮔﻞﻧﻘﺶ‬наќшу ороиш бо гул, бо тасвири гул орододашуда. ГУЛНАМ ‫ ﮔﻠﻨﻢ‬намнок, намгирифта, камтар таршуда; гулнам кардан намнок кардан, каме тар кардан. ГУЛНАСАБ ‫ ﮔﻞﻧﺴﺐ‬кит. киноя аз хушрў, зебо. ГУЛНИСОР ‫ ﮔﻠﻨﺜﺎر‬гулпош, гулафшон. ГУЛНОР ‫ ﮔﻠﻨﺎر‬1. гули анори одии мевадор ва инчунин гули анори садбарги наринаи бесамар, ки рангаш сурх аст ва онро гулнори фарт низ мегўянд, гули анор. 2. маљ. сурхранг, сурх. ГУЛНОРГУН ‫ ﮔﻠﻨﺎرﮔﻮن‬гулнорранг, монанди гулнор сурх, сурхфом. ГУЛНОРЇ ‫ ﮔﻠﻨﺎري‬мансуб ба гулнор; ба ранги гули анор; сурхранг, сурх. ГУЛНЎШ бостонї.

‫ﮔﻠﻨﻮش‬

яке аз лањнњои мусиќии

ГУЛОБ ‫ ﮔﻼب‬1. оби хушбўи гули садбарг, ки ба воситаи асбоби махсус кашида мешавад ва њамчун атриёт, давои ќуввати дил ва

– 339– шифобахшандаи беморињо ба кор мебаранд. 2. киноя аз шароб, бода. 3. киноя аз ашк, оби дида.

ГУЛ

ГУЛПАРАСТ ‫ ﮔﻞﭘﺮﺳﺖ‬дўстдори гул, он ки гулњоро парастиш мекунад.

ГУЛОБГАР ‫ ﮔﻼﺑﮕﺮ‬ниг. гулобгир.

ГУЛПАРАСТЇ ‫ ﮔﻞﭘﺮﺳﺘﻲ‬амали гулпараст, дўст доштани гул, парастидани гул.

ГУЛОБГИР ‫ ﮔﻼﺑﮕﻴﺮ‬он ки аз гул гулоб мегирад, гулобгар.

ГУЛПАРВАР ‫ ﮔﻞﭘﺮور‬он ки бо парвариши гулњо машѓул аст, парварандаи гул; гулдўст.

ГУЛОБГИРЇ ‫ ﮔﻼﺑﮕﻴﺮي‬амал гулобгир; гирифтани гулоб.

ГУЛПАРВАРЇ ‫ ﮔﻞ ﭘﺮوري‬парваридани гул, нигоњубини гул; соњаи боѓдорї, ки бо парвариши растанињои ороишї машѓул аст (барои бунёд намудани, сабзазор, гулзор ва ѓ.).

ва

шуѓли

ГУЛОБДОН ‫ ﮔﻼﺑﺪان‬зарфи гулоб, ки ба шакли машрабаи гарданборик аст. ГУЛОБЗАН пош.

‫ﮔﻼﺑﺰن‬

афшонандаи гулоб, гулоб-

ГУЛОБИРАНГ ‫ ﮔﻼﺑﻲرﻧﮓ‬ба ранги гулоб, гулобї. ГУЛОБИТОБ ‫ ﮔﻼﺑﻲﺗﺎب‬моил ба ранги гулобї, гулобиранг. ГУЛОБЇ ‫ﮔﻼﺑﻲ‬ба ранги гули сурх, гулгун. ГУЛОБПОШ ‫ ﮔﻼﺑﻲﭘﺎش‬зарфи дастадори гарданборик ва лўладор, ки њангоми азодорї бо он гулоб мепошиданд. ГУЛОБТУН ‫ ﮔﻼﺑﺘﻮن‬1. риштањои нозуки тилло ва нуќра, ки њамроњи тори абрешим дар зарбофї ба кор меравад. 2. гулњои барљаста аз риштањои зарин ва нуќрагї, ки рўи парчањо медўзанд. 3. бофтаи абрешимї ба ранги мў, ки бо кокулон якљоя мебофанд. ГУЛОВЕЗ ‫ ﮔﻞاوﻳﺰ‬гулбуттаи дорои баргњои байзашакл, гули бунафш, нилгун, сурхи овезон ё хамида, меваи донаш ангурмонанд, бештар дар гулпарварї барои ороиши хонаву њавлињо истифода мешавад. ГУЛОЛА ‫ ﮔﻼﻟﻪ‬кит. мўи печида, зулф, кокул. ГУЛОН ‫ ﮔﻼن‬нони орди мулоиму мањини дубез, ки дар равѓан бирён карда мешавад. ГУЛОЉ ‫ ﮔﻼج‬1. навъе аз њалво. 2. нони тунук, ки аз нишоставу тухми мурѓ пухта мешавад. ГУЛПАР ‫ ﮔﻠﭙﺮ‬бот. 1. донаи хушбўй ва зардранги хурд, ки доруї аст ва кўбидаи он ба сурати чошнї барои баъзе хўрокињо истифода мешавад. 2. гиёњи ин дона, ки алафи яксола ё чандсола, худрўй ё коштанї аст.

ГУЛПАРТОЇ ‫ ﮔﻞﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬исми амал аз гул партофтан; наќши гулњоро кашидан ё партофтан ба рўи чизе ё дар матое, наќшу нигор кашидан, мунаќќаш кардан. ГУЛПЕРАЊАН//ГУЛПИРАЊАН ‫ ﮔﻠﭙﻴﺮﻫﻦ‬1. он ки пироњанаш гулранг ва чун гул нозуку зебост. 2. маљ. латифандом, нозукбадан, зебо, хушрў.

‫ ﮔﻞﭘﻴﭽﻚ‬бот. гули печон. ‫ ﮔﻠﭙﺎش‬пошанда ва нисоркунан–даи

ГУЛПЕЧАК ГУЛПОШ гул.

ГУЛПОШЇ ‫ ﮔﻠﭙﺎﺷﻲ‬исми амал аз гул пошидан; ба зери ќадами шахси азиз ва олиќадр гул пошида, изњори миннатдорї ва муборакбод намудан. ГУЛПЎШ ‫ ﮔﻠﭙﻮش‬1. пўшида бо гул, ороста бо гул, бо гул ињоташуда; гулпўш кардан бо гул пўшидан, бо гул оростан; гулпўш шудан бо гул пўшида гардидан; шукуфтан. 2. маљ шукуфон, шукуфта: дарахтони гулпўш. ГУЛРАНГ ‫ ﮔﻞرﻧﮓ‬ба ранги гул, гулобї, гулгун; майи гулранг майи арѓувонї, шароби сурх.

‫ ﮔﻠﺮﻳﺰ‬1. пошандаи гул, гулпош, ГУЛРЕЗ гулафшон. 2. навъе аз оташбозї, ки дар ваќти оташ додан шарорањои гуногунранг ба атроф пош мехўрад. ГУЛРЕЗА ‫ﮔﻠﺮﻳﺰه‬ майдагул.

гули

хурд, гули

майда,

ГУЛРЕЗОН ‫ ﮔﻠﺮﻳﺰان‬сифати феъли ва феъли њол аз гул рехтан; дар њоли гулрезї, гулрез будан. ГУЛРУХ ‫ ﮔﻠﺮخ‬ниг. гулрў(й).

– 340–

ГУЛ ГУЛРУХСОР ‫ ﮔﻠﺮﺧﺴﺎر‬ниг. гулрў(й).

ГУЛРЎ(Й) (‫ ﮔﻠﺮو)ي‬он ки рўяш мисли гул латифу дилкаш аст; хушрў, зебо. ГУЛСАНГ ‫ ﮔﻞﺳﻨﮓ‬бот. гиёњи сабзи занбўруѓ ва обсабзмонанд, ки дар рўи санг пайдо мешавад.

‫ ﮔﻠﺴﻨﮓﺷﻨﺎﺳﻲ‬бахши ГУЛСАНГШИНОСЇ гиёњшиносї, ки ба шинохт ва пажўњиши растанињои болои санг машѓул аст. ГУЛСИТОН ‫ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬кит. 1. ниг. гулистон. 2. маљ. мањбубаи зеборух. ГУЛСИФАТ ‫ ﮔﻞﺻﻔﺖ‬ба мисли гул латифу нозук, гулмонанд. ГУЛЎ ‫ ﮔﻠﻮ‬1. роњи хўрок ва нафас, ки дар ќисми пеши гардан воќеъ буда, дањонро бо сурхрўда ва шушњо мепайвандад, њалќ, њалќум. 2. гардан; гулўи касеро гиря гирифтан аз шиддати гиря нафастанг гаштан; гулўи касеро фушурдан роњи нафаси касеро танг кардан; касеро буѓї кардан; ◊ гулў афшондан оњиста сулфа кардан; гулўи касеро равѓан кардан ба касе пора додан, ришва додан; гулў хоридан ишора ба ришва талаб кардан; бо анљом додани коре аз касе чизе тамаъ кардан; аз гулў чизе нагузаштан иштињо надоштан, майли хўрдан надоштан; чизе хўрда натавонистан (ба сабаби нохушие, њаяљон ё интизории касе); (пардаи) гулўро даронда дод задан сахт дод гуфтан, баланд фарёд задан, аррос задан.

ГУЛЎГИРИФТА ‫ ﮔﻠﻮﮔﺮﻓﺘﻪ‬хиррї, хаста, хафа, гирифта: садои гулўгирифта. ГУЛЎГИРИФТАГЇ ‫ ﮔﻠﻮﮔﺮﻓﺘﮕﻲ‬овозги–рифта, он ки овозаш ба сабаби дарди гулў гирифтааст. ГУЛЎГОЊ ‫ ﮔﻠﻮﮔﺎه‬1. маљрои убури ѓизо дар њалќ, гузаргоњи гулў, њалќум. 2. љуѓр. оби борики байни ду ќитъаи хушкї, ки бањру уќёнус ё кўлро ба њам мепайвандад. ГУЛЎДАРД ‫ ﮔﻠﻮدرد‬тиб. илтињоби пардањои луобии њалќ дар натиљаи шамолкашї, дарди гулў. ГУЛЎЗИНДОНАК ‫ ﮔﻠﻮزﻧﺪاﻧﻚ‬тиб. бемории шадиди сирояткунандаи гулў дар кўдакон, хуноќ. ГУЛЎЛА ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪ‬1. њар чизи гирд ва лўнда (ба ин маънї бештар кулўла машњур аст): гулўлаи барф, гулўлаи ресмон. 2. тири тўп ва аслињаи калони љангї; гулўлаи варзиш кураи филизї, ки барои иљрои машќњои варзиши сабук истифода мебаранд: гулўла андохтан, гулўла партофтан. ГУЛЎЛААНДОЗЇ ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪاﻧﺪازي‬исми амал аз гулўла андохтан; оташфишонии тўп, тирпаронї аз тўп. ГУЛЎЛАБОРОН ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪﺑﺎران‬партоб ё боридани гулўлањои бисёр ва паёпай бар љое ва ё чизе. ГУЛЎЛАЗАНЇ ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪزﻧﻲ‬ниг. гулўлаандозї.

ГУЛЎАФШОНЇ ‫ ﮔﻠﻮاﻓﺸﺎﻧﻲ‬исми амал аз гулў афшондан; сулфаи оњиста (барои тоза кардани роњи нафас).

ГУЛЎЛАКАМОН андозї.

ГУЛЎБАНД ‫ ﮔﻠﻮﺑﻨﺪ‬ниг. гарданбанд 2.

ГУЛЎЛАПАРОНЇ ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪﭘﺮاﻧﻲ‬ниг. гулўлаандозї.

ГУЛЎБАНДА гурусна.

‫ﮔﻠﻮﺑﻨﺪه‬

маљ. шикамбора, чашм-

‫ﮔﻠﻮﻟﻪﻛﻤﺎن‬

камони гулўла-

ГУЛЎЛАПОРА ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪﭘﺎره‬пораи норинљак ва монанди онњо.

тири

тўп,

ГУЛЎБАНДАГЇ ‫ ﮔﻠﻮﺑﻨﺪﮔﻲ‬шикамборагї, аз њад зиёд ба хўрок майл доштан.

ГУЛЎЛАРЕЗ ‫ ﮔﻠﻮﻟﻪرﻳﺰ‬он ки бо завби филизњо гулўла мерезад.

ГУЛЎГИР ‫ ﮔﻠﻮﮔﻴﺮ‬1. гулўгиранда, хафакунанда, бандкунандаи роњи гулў; гиряи гулўгир гиряи сахт, ки гулўи касро гирифта, ба гап задан ва нафас гирифтан намемонад; гулўгир кардан гулў танг кардан, роњи нафасро танг кардан; гулўгир шудан аз чизе роњи нафас танг шудан аз чизе. 2. маљ. нофорам, ногувор; ѓамовар.

ГУЛЎСЎЗ ‫ ﮔﻠﻮﺳﻮز‬1. гулўро сўзонанда (чизи бисёр гарм ё тунду тез). 2. кит., маљ. бисёр ширин, аз њад зиёд ширин, вале дилкаш. ГУЛЎФИШОР ‫ ﮔﻠﻮﻓﺸﺎر‬1. фишорандаи гулў, банд шудани гулў. 2. маљ. хафагї, зиќї. ГУЛФАЊШАНГ ‫ ﮔﻠﻔﻬﺸﻨﮓ‬кит. обе, ки дар ваќти аз баландї рехтан ях карда, шўша

– 341– мебандад. ГУЛФИШОН ‫ ﮔﻠﻔﺸﺎن‬ниг. гулафшон 1. ГУЛФИШОНЇ ‫ ﮔﻠﻔﺸﺎﻧﻲ‬ниг. гулафшонї. ГУЛФОМ ‫ ﮔﻠﻔﺎم‬ранги гул, гулранг, гулгун, сурхранг; майи гулфом шароби сурх; рухи гулфом рўи гулгун; рўи зебо. ГУЛФУРЎШ ‫ ﮔﻠﻔﺮوش‬он ки гул мефурўшад, фурўшандаи гул. ГУЛФУРЎШЇ ‫ ﮔﻠﻔﺮوﺷﻲ‬1. фурўхтани гул; касбу кори гулфурўш. 2. љое, ки гул мефурўшанд: дўкони гулфурўшї.

ГУЛ

ГУЛЧАНБАР ‫ ﮔﻞﭼﻨﺒﺮ‬чанбари гул, гулдастаи доирашакл, иклили гул. ГУЛЧЕЊР ‫ ﮔﻠﭽﻬﺮ‬ниг. гулчењра. ГУЛЧЕЊРА ‫ ﮔﻠﭽﻬﺮه‬чењрааш мисли гул латиф, нозук, рўяш мисли гул зебо, гулрў, гулрухсор. ГУЛЧИН I ‫ ﮔﻠﭽﻴﻦ‬1. он ки гулро интихоб карда мечинад ва даста мекунад, чинандаи гул, гулчинанда. 2. маљ. мунтахаб, гузида; гулчини ашъор гузидаи ашъор, шеърњои мунтахаб; гулчин кардан интихоб кардан, баргузидан, яккачин кардан, хоста гирифтан.

ГУЛХАН ‫ ﮔﻠﺨﻦ‬1. љои махсус, ки дар он оташ гиронда, гарм мешаванд; оташи афрўхта; гулхан афрўхтан оташ афрўхтан. 2. љое дар њаммомњои ќадима, ки оташ афрўхта, њаммомро гарм мекунанд, гўлах.

ГУЛЧИНДОР‫ ﮔﻠﭽﻴﻦدار‬мањсие, монда дўхта шудааст.

ГУЛХАНАФРЎЗ ‫ﮔﻠﺨﻦاﻓﺮوز‬ гулхан, оташгирон.

ГУЛЧИНЇ ‫ ﮔﻠﭽﻴﻨﻲ‬исми амал аз гул чидан; чидани гул, гул кандан.

даргиронандаи

ГУЛЧИН II ‫ ﮔﻠﭽﻴﻦ‬порчаи чарм, ки њамчун дастак ба аќиби мањсї дўхта мешавад.

ГУЛХАНГИРОНЇ ‫ ﮔﻠﺨﻦﮔﺮاﻧﻲ‬даргирон–дани гулхан, афрўхтани гулхан.

ГУЛЧОЙ ‫ﮔﻠﭽﺎي‬ дамкарда.

ГУЛХАНЇ ‫ ﮔﻠﺨﻨﻲ‬алавмони гулхан; оташ–мони гўлахи њаммом, гўлахї.

чойи

аз

ки

барги

гулчин

садбарг

ГУЛХАННИШИН гирди гулхан.

‫ﮔﻠﺨﻦﻧﺸﻴﻦ‬

нишинандаи

ГУЛЉОМ ‫ ﮔﻞﺟﺎم‬1. ќадањи зебои сурхи гулдор, љоми наќшини сурх. 2. шишаи рангин, ки дар иморати хона ба дару равзан насб мекунанд.

ГУЛХАННИШИНЇ гирди гулхан.

‫ﮔﻠﺨﻦﻧﺸﻴﻨﻲ‬

нишастан дар

ГУЛЉЎШ ‫ ﮔﻠﺠﻮش‬шукуфон; зебо; орази гулљўш рўи сурхи дилкаш.

ГУЛХАНДА ‫ ﮔﻞﺧﻨﺪه‬1. шукуфтани гул, кушода шудани гул. 2. маљ. хандаи зебо, хандаи дилкаш. ГУЛХАНТОБ ‫ ﮔﻠﺨﻦﺗﺎب‬ниг. гулханї. ГУЛХАТ ‫ ﮔﻠﺨﻂ‬ороиш додани ду тарафи роњњо, гулбоѓњо, гулгаштњо бо шинондани гулњои ороишї.

‫ﮔﻠﺨﻴﺰ‬ ГУЛХЕЗ кайфиятбахш.

киноя

аз

сафобахш,

ГУЛХОНА ‫ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ‬хонаи оинабандї, ки дар љои офтобрўя барои дар зимистон нигоњ доштан ва парваридани гулу растанињо сохта мешавад, гармхона барои гулњо. ГУЛХЎРАК гулхўр.

‫ﮔﻠﺨﻮرك‬

зоол. як навъ њашароти

ГУЛШАКАР‫ ﮔﻠﺸﻜﺮ‬ниг. гулќанд. ГУЛШАН ‫ ﮔﻠﺸﻦ‬љои фаровонии гулњо, гулзор, гулистон; боѓе, ки гулњои гуногунранги зиёд дорад; ба тарзи истиора: гулшани адаб, гулшани ирфон, гулшани љавонї; гулшан кардан (намудан) обод гардондан љоеро. ГУЛШАНЇ ‫ ﮔﻠﺸﻨﻲ‬мансуб ба гулшан; њар чизи мављуд дар гулшан; гулшаниён ањли гулшан, гулшаннишинон. ГУЛШАНОРО ‫ ﮔﻠﺸﻦآرا‬1. ороишдињандаи гулшан; боѓбон. 2. маљ. хеле зебо, пуртароват (сифати њусни мањбуба). ГУЛШАНСАРО ‫ ﮔﻠﺸﻦﺳﺮا‬боѓсаро, бўстонсаро, њавлии боѓчадор. ГУЛЪИЗОР ‫ ﮔﻠﻌﺰار‬ниг. гулъузор.

ГУЛ

– 342–

ГУЛЪУЗОР ‫ ﮔﻠﻌﺰار‬рўяш мисли гул, нозуку зебо, гулрўй, гулрухсор, гулчењра.

гаштан; вазъ ва њолати гумгашта, гумгашта будан.

ГУМ I ‫ ﮔﻢ‬1. нопадид, бедарак, ѓоиб, мафќуд, нонамоён, азбайнрафта; гум гаштан ниг. гум шудан; гум кардан а) чизеро аз даст додан; мафќуд кардан: соати худро гум кардан, ќалами худро гум кардан; б) ягон сифат ё хосияти худро аз даст додан: сињатии худро гум кардан, ќобилияти (ќувваи) худро гум кардан; в) надидан касеро, аз назар ѓоиб будани касе; гум шудан а) фоќид гаштан, нест шудан, талаф гаштан, нобуд шудан; б) аз байн рафтан, барњам хўрдан; в) ѓайб задан, ѓоиб шудан, бедарак шудан, нопадид шудан; гум шав! дафъ шав!, аз назарам дур шав! (таъбири дашном); ◊ аќл гум кардан ниг. аќл; гапро гум кардан чї гуфтанро надониста мондан; давоми сухани худро фаромўш кардан; дасту по гум кардан ниг. даст; роњ гум кардан бероња шудан, аз роњи рост баромадан, роњгум задан; худро гум кардан инони ихтиёрро аз даст додан, саросема шудан (аз ѓояти шарм, њаяљон ва ѓ.).

ГУМ-ГУМ ‫ ﮔﻢﮔﻢ‬калимаи таќлиди овози пайи њам ба чизе бархўрдани чизе, бо мушт задани девор ва ѓ.

ГУМ II ‫ ﮔﻢ‬:дил гум задан ниг. дил. ГУМ III ‫ ﮔﻢ‬чуќур, чоњи бетаг, чоњи тагаш нопайдо. ГУМАНИЗМ лот. ‫ ﮔﻮﻣﻨﻴﺰم‬ниг. башардўстї. ГУМАНИТАРЇ ‫ ﮔﻤﻨﻴﺘﺮي‬марбут ба инсон ва њастиву шуури љамъиятии он; ниг. башардўстї. ГУМБУДА ‫ ﮔﻢﺑﻮده‬1. гумшуда, мафќуд, нопадид. 2. маљ. њайрон, саргардон; аздастрафта, табоњшуда. ГУМБУДАГЇ ‫ ﮔﻢﺑﻮدﮔﻲ‬вазъ ва њолати гумбуда, гумроњї; саргардонї, њайронї, њайрат. ГУМБУРОС//ГУМБУРРОС ‫ ﮔﻤﺒﺮاس‬калимаи таќлиди овози бардавоми сахт афтидани чизи вазнин, таркидан ё ба њаракат даромадани ягон чиз; гумбурос задан овози сахт баровардан (бо афтидан, таркидан ё њаракати шадиди чизе). ГУМГАШТА ‫ ﮔﻤﮕﺸﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз гум гаштан. 2. маљ. саргашта, сарсон, саргардон, овора.

‫ ﮔﻤﮕﺸﺘﮕﻲ‬шакли дигари ГУМГАШТАГЇ сифати феълии замони гузашта аз гум

ГУМГУРС ‫ ﮔﻢﮔﺮس‬:гумгурс афтодан бехуд шуда, якбора афтодан (аз беморї ё бењолї). ГУМЗАДАРОЊ ‫ ﮔﻤﺰدهراه‬гуфт. роњгумкарда роњгумзада, гумкардароњ. ГУМИЗ ‫ ﮔﻤﻴﺰ‬кит. пешоб, шоша, меза. ГУМИЗДОН ‫ ﮔﻤﻴﺰدان‬кит. пешобдон, шошадон, мезадон, масона. ГУМКАРДА ‫ ﮔﻤﻜﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз гум кардан; аздастрафта, мафќудгашта; гумшуда. ГУМКАРДАДИЛ ‫ ﮔﻤﻜﺮدهدل‬кит. дилгумкарда, дилдода, мафтун, шефта. ГУМКАРДАПАЙ ‫ ﮔﻤﻜﺮدهﭘﻲ‬ниг. гумкардароњ; изи пой гумкарда. ГУМКАРДАРОЊ ‫ ﮔﻢﻛﺮدهراه‬гумроњ, роњгумкарда, роњгумзада. ГУМНОМ ‫ ﮔﻤﻨﺎم‬беному нишон, номаълум, номашњур, бедарак: гумном будан, гумном кардан, гумном шудан; гумном шав! тањќ. нест шав!, дур шав!

‫ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ‬ ГУМНОМЇ номаълумї, номашњурї.

беномунишонї,

ГУМОН ‫ ﮔﻤﺎن‬тасаввур, фарз, пиндошт, њадс, занн, хаёл. 2. шак, шубња; муќоб. яќин; гумону яќин шубњаву ростї, тахмину њаќиќат; ба гумонам (-ат, -аш) ба фикрам, ба хаёлам; ба гумони... ба пиндошти…; ба аќидаи…, ба фикри….; гумон бурдан фикр кардан, пиндоштан; тахмин кардан; гумони бад бурдан бадгумон шудан аз касе, шубња кардан аз касе; гумон доштан ниг. гумон кардан; гумон кардан а) пиндоштан, тасаввур кардан; фикр кардан; б) фарз кардан; тахмин намудан; ба гумон афтодан а) ба фикру хаёл мондан; б) ба шубња мондан, шубња кардан; гумон буд, ки… мумкин набуд, ки…, аз эњтимол дур буд, ки…; гумон мерафт (меравад), ки… а) тасаввур мешуд, ки…, фикре пайдо мегашт, ки…; б) тахмин кардан мумкин буд, ки…, эњтимол.

– 343– ГУМОНА ‫ ﮔﻤﺎﻧﻪ‬1. кит. гумон, шак, шубња. 2. чоњи озмоиш барои фањмидани будан ё набудани об дар зери замин. ГУМОНАЗАНЇ ‫ ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲ‬1. чоњканї, кандани гумона барои озмоиши ќабати замин. 2. пешбинї, дурнамонигарї, тахмин бо доштани њисоби пешакї. ГУМОНБАР ‫ ﮔﻤﺎنﺑﺮ‬он ки барои дуздидани чизе ё љинояти дигаре дар њаќќаш шубња пайдо шудааст; гумонбар шудан аз касе бадгумон шудан аз касе. ГУМОНБАРЇ кардан.

‫ﮔﻤﺎنﺑﺮي‬

гумон бурдан, шубња

ГУМОНДОР ‫ ﮔﻤﺎندار‬1. ниг. гумонбар. 2. он ки дар њаќќи касе гумони бад мекунад. ГУМОНЗАД ‫ ﮔﻤﺎنزد‬кит. гумон кардашуда, хаёл ва тасаввур карда; гумонзад шудан дар тасаввур умедвор шудан. ГУМОНЗАДА ‫ﮔﻤﺎنزده‬ шубњакунанда.

машкук,

гумондор,

ГУН

ГУМОШТАН ‫ ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ‬касеро ба иљрои коре маъмур кардан; касеро бар сари коре гузоштан, таъйин кардан; ◊ дилу љон гумоштан тамоми њастиро додан ба коре; худро фидои коре кардан; дил бигумор! дилат гумоштаи ту бошад!; таваљљўњ намо!, бовар кун! ГУМРАЊ ‫ ﮔﻤﺮه‬ниг. гумроњ. ГУМРАЊЇ ‫ ﮔﻤﺮﻫﻲ‬ниг. гумроњї. ГУМРОЊ ‫ ﮔﻤﺮاه‬1. гумкардароњ, саргар–дон, овора. 2. маљ. аз роњи дуруст баромада, ба роњи хато рафта; мунњарифгашта; гумроњ кардан касеро аз роњи дуруст баровардан, бероња кардан. ГУМРОЊЇ ‫ ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬роњи дурустро гум карда, ба роњи нодуруст (хато) рафтан, гумроњ будан. ГУМРОЊШУДА ‫ ﮔﻤﺮاهﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гумроњ шудан; бероњашуда, ба роњи хато рафта.

ГУМОНИДАН ‫ ﮔﻤﺎﻧﻴﺪن‬гумон кардан, фарз кардан, пиндоштан.

ГУМРУК т. ‫ ﮔﻤﺮك‬идорае, ки воридоту содироти молњоро аз як давлат ба давлати дигар назорат мекунад ва њаќќи гумрукї меситонад: идораи гумрук, нозири гумрук.

‫ﮔﻤﺎﻧﻤﻨﺪ‬ ГУМОНМАНД тардидкунанда, гумонбар.

ГУМРУКЇ ‫ ﮔﻤﺮﻛﻲ‬мансуб ба гумрук: назорати гумрукї, њаќќи гумрукї.

‫ﮔﻤﺎﻧﻤﻨﺪي‬

шубњадор,

шак(к), шаккокият,

ГУМРУКХОНА хона.

бо

шубња,

ГУМУГЎР ‫ ﮔﻢوﮔﻮر‬гуфт. гум, гумном, тамоман нопадидшуда.

ГУМОНПАЗИР ‫ ﮔﻤﺎنﭘﺬﻳﺮ‬ќобили фикру андеша ва хаёл; гумонпазир шудан дар фикру андеша ва хаёл афтодан.

ГУМУС ‫ ﮔﻤﻮس‬бот. ќисми таркибии хок, ки аз пўсиши растанињо пайдо шудааст.

ГУМОНМАНДЇ шубња, тардид. ГУМОНОМЕЗ шубњаомез.

‫ﮔﻤﺎنآﻣﻴﺰ‬

шакку

‫ﮔﻤﺮﻛﺨﺎﻧﻪ‬

бинои гумрук; бољ-

гумор ‫ ﮔﻤﺎر‬асоси замони њозира аз гуморидан ва гумоштан.

ГУМЉЎЇ ‫ ﮔﻢﺟﻮﻳﻲ‬гумшударо љустан; ба гумљўї даромадан љустуљў кардани чиз ё каси гум ё бедаракшуда ва ё ѓайбзада.

ГУМОРАНДА ‫ ﮔﻤﺎرﻧﺪه‬анљом додани кори водоршуда, маъмуркунанда; вазифадињанда, супоришдињанда, фармоишдињанда.

ГУМШУДА ‫ ﮔﻢﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гум шудан; нопадидшуда, бедаракшуда, мафќудгашта.

ГУМОР(И)ДАН ‫ﮔﻤﺎرﻳﺪن‬//‫ ﮔﻤﺎردن‬ниг. гумоштан. ГУМОШТА ‫ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз гумоштан; маъмуршуда аз тарафи касе, таъйиншуда ба иљрои амал ё вазифае аз тарафи касе ё идорае: гумоштагони ширкат. 2. фиристода.

-гун ‫ ﮔﻮن‬пасванди сифатсоз, ки маънои њамрангї ва монандиро ифода мекунад: нилгун, лолагун, гандумгун. ГУН ‫ ﮔﻮن‬кит. 1. ранг, лавн. 2. навъ, хел, тарз. ГУНА ‫ ﮔﻮﻧﻪ‬1. ранг, лавн. 2. хел, навъ; тарз, равиш, тавр; гуна-гуна гуногун, њар хел;

– 344–

ГУН

њархела; ин гуна а) ин хел, ин навъ; б) ин тавр, ин тарз; њар гуна њар хел, њар навъ; њар ќадар; њељ гуна њељ навъ, њељ хел; чї гуна а) чї хел, чї навъ; б) чї тарз, чї тавр, чї тариќ; в) чї хел, чї ќадар, то кадом дараља. 3. рўй, рухсора, ораз, чењра. 4. ранги чењра. 5. моддае, ки бо он зарро сайќал медињанд, моддаи сайќалї. ГУНАЊ ‫ ﮔﻨﻪ‬ниг. гуноњ. ГУНАЊГОР ‫ ﮔﻨﻬﮕﺎر‬1. гуноњ содиркарда, муљрим; он ки кори бад кардааст, айбдор. 2. маљ. сабабгор, боис; гунањгор кардан айбдор шуморидан касеро; гунањгор шудан айбдор гардидан барои коре ё чизе; худро гунањгор донистан айби худро ба гардан гирифтан, худро айбдор њисоб кардан. ГУНАЊГОРЇ будан.

‫ﮔﻨﻬﮕﺎري‬

гуноњ доштан, айбдор

ГУНАЊГОРОНА ‫ ﮔﻨﻬﮕﺎراﻧﻪ‬айбдорона, бо гунањкорї; чун гунањкор, таќсиромез.

масљид, оромгоњ ва ѓ.; биное, ки саќфу бомаш ќуббашакл сохта шудааст; ◊ гунбази об њубоб; гунбази даввор фалаки гарданда; осмон; гунбази лољувардї (нилї) осмон. ГУНБАЗДОР дор.

‫ﮔﻨﺒﺰدار‬

гунбазнок: бинои гунбаз-

ГУНБАЗЇ ‫ ﮔﻨﺒﺰي‬гунбазмонанд, гунбаз–шакл; гунбаздор. ГУНБАЗМОНАНД ‫ ﮔﻨﺒﺰﻣﺎﻧﻨﺪ‬шабењи гунбаз, гунбазшакл: саќфи гунбазмонанд. ГУНБАЗЧА ‫ ﮔﻨﺒﺰﭼﻪ‬гунбази хурд. ГУНБАЗШАКЛ ‫ ﮔﻨﺒﺰﺷﻜﻞ‬ниг. гунбаз–монанд. ГУНГ ‫ ﮔﻨﮓ‬он ки забони гўё надорад ва бо имову ишора маќсадашро ифода мекунад, лол, безабон, абкам; кару гунг будан а) шунида ва гуфта натавонистан; б) маљ. хомўш будан.

ГУНАЊКОР ‫ ﮔﻨﻪﻛﺎر‬ниг. гунањгор.

ГУНГЇ ‫ ﮔﻨﮕﻲ‬гунг будан, надоштани забони гўё, безабонї.

ГУНАЊКОРЇ ‫ ﮔﻨﻪﻛﺎري‬ниг. гунањгорї.

ГУНГОР ‫ ﮔﻨﮕﺎر‬мори ба тозагї пўстпартофта.

ГУНАЊКОРОНА ‫ ﮔﻨﻪﻛﺎراﻧﻪ‬ниг. гунањгорона.

ГУНДА ‫ ﮔﻨﺪه‬кит. 1. ѓафс. 2. гўшти ќимаи бо дигар масолењ омехтаи кулўла, ки дар палав, шўла ва ѓ. ба кор мебаранд, кўфта, ѓелак. 3. заволаи хамир ба андозаи як нон.

ГУНАЊОМУРЗ ‫ ﮔﻨﻪآﻣﻮرز‬ниг. гуноњомурз. ГУНАЊСЎЗ ‫ﮔﻨﻪﺳﻮز‬ сўзонандаи гуноњ.

нобудкунандаи

гуноњ,

ГУНБАД ‫ ﮔﻨﺒﺪ‬1. ниг. гунбаз; гунбади даввор ниг. гунбаз; гунбади афлок (азраќ, ахзар, воло, лољвард, мино, мину, муњит) киноя аз фалак, осмон; осмони кабуд, нилгун, зумуррадгун; гунбади гардун дунё, љањон. 2. љастухез, чорхези њайвонот њамчун асп, оњу, гўр ва ѓ.; гунбад задан хез задан, љастухез кардан, чорхез задан. ГУНБАДЇ ‫ ﮔﻨﺒﺪي‬марбут ба гунбад. ГУНБАДМОНАНД гунбазмонанд.

‫ﮔﻨﺒﺪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

ниг.

ГУНДЇ ‫ ﮔﻨﺪي‬лањљ. ноне, ки зери хокистар пухта мешавад; нони сабўсин, ки барои саг мепазанд. ГУНДО олим.

‫ﮔﻨﺪا‬

кит. файласуф, доно, њаким,

ГУНДОВАР ‫ ﮔﻨﺪآور‬1. далер, шуљоъ, пањлавон, љасур. 2. донишманд, доно. ГУНДОВАРЇ ‫ ﮔﻨﺪآوري‬1. далерї, шуљоат, љасурї. 2. доної, донишмандї. ГУНЁ ‫ ﮔﻨﻴﺎ‬ниг. гуниё.

ГУНБАДСАРОЙ ‫ ﮔﻨﺒﺪﺳﺮاي‬сарои гунбаздор, дархонае, ки саќфаш гунбазшакл бошад.

ГУНИЁ ‫ ﮔﻨﻴﺎ‬асбоби њандасї, ки бо он дуредгарону бинокорон ростиву каљии девори бино ва дару тирезањоро (дар ваќти сохтан) муайян мекунанд.

ГУНБАДХОНА ‫ ﮔﻨﺒﺪﺧﺎﻧﻪ‬бино гунбаддор, бинои богунбад.

ГУНЇ ‫ ﮔﻮﻧﻲ‬кит. ќанор, љувол, халта, линга.

ва

хонаи

ГУНБАЗ ‫ ﮔﻨﺒﺰ‬1. саќфу боми ќуббашакли иморат, ќисми болоии ќуббашакли бинои

ГУНОГУН ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬навъ ба навъ, хел ба хел, мухталиф, њархела, мутафарриќ; ранг ба

– 345– ранг.

ГУН

ГУНОГУННАСЛ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻧﺴﻞ‬дорои наслњои гуногун, бо наслњои мухталиф.

ГУНОГУНАНДЕШЇ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮناﻧﺪﻳﺸﻲ‬нав., с. бе монеа изњор кардани фикру андешањои ба њам зид, чандандешї (плюрализм).

ГУНОГУННОМ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻧﺎم‬ гуногун, гуногунисм.

ГУНОГУНБАРГ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺑﺮگ‬дорои баргњои зиёди гуногуннавъ.

ГУНОГУНОВОЗ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنآواز‬дорои лањну овозњои мухталиф, гуногуноњанг.

ГУНОГУНВАЌТ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنوﻗﺖ‬дар замон–њои гуногун, њар ваќт такроршаванда.

ГУНОГУНОВОЗЇ ‫ ﮔﻨﺎﮔﻮنآوازي‬дорои лањну овозњои мухталиф будан, оњангї.

ГУНОГУНЖАНР ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنژﻧﺮ‬дорои жанрњои гуногун, аз љињати жанраш њархела: асарњои гуногунжанр.

ГУНОГУНОЊАНГ овоз.

ГУНОГУНЗАБОН ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنزﺑﺎن‬дорои забонњои гуногун, бо лањљањо ва забонњои гуногун. ГУНОГУНЗАБОНЇ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنزﺑﺎﻧﻲ‬гуногунзабон будан, забонњои мухталиф доштан.

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنذات‬ бо ГУНОГУНЗОТ мухталиф, дорои зотњои гуногун.

зотњои

ГУНОГУНИХТИСОС ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮناﺧﺘﺼﺎص‬дорои ихтисосњои гуногун, соњиби ихтисосњои њархела, гуногункасб. ГУНОГУНЇ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ‬гуногун будан; рангорангї, њархелагї. ГУНОГУНКАСБ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻛﺴﺐ‬соњиби касбњои гуногун, гуногунихтисос. ГУНОГУНЌАД ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻗﺪ‬аз љињати гуногун, ќадашон пасту баланд.

ќад

ГУНОГУНЛАФЗ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻟﻔﻆ‬ниг. гуногунзабон.

дорои

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنآﻫﻨﮓ‬

номњои

ниг. гуногун-

ГУНОГУНОЊАНГЇ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮناﻫﻨﮕﻲ‬дорои навоњои мухталиф будан, оњангњои њархела доштан. ГУНОГУНПАЊЛУ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﭘﻬﻠﻮ‬риёз. дорои пањлуњои гуногун, дорои тарафњои њархела: секунљаи гуногунпањлу. ГУНОГУНРАНГ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنرﻧﮓ‬дорои рангњои гуногун, рангоранг, ранг ба ранг: гуногунранг будан, гуногунранг тофтан. ГУНОГУНРУТБА ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنرﺗﺒﻪ‬соњиби рутбањои мухталиф: њарбиёни гуногунрутба. ГУНОГУНСАВИЯ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺳﻮﻳﻪ‬дорои савияњои гуногун. ГУНОГУНСИМО ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺳﻴﻤﺎ‬бо мухталиф, дорои гунањои њархела.

гунањои

ГУНОГУНСОЛ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺳﺎل‬аз љињати гуногун; синну солаш гуногун.

сол

ГУНОГУНМАВЗЎЪ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻣﻮﺿﻮع‬дорои мавзўъњои гуногун, мухталифмавзўъ.

ГУНОГУНСОХТ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺳﺎﺧﺖ‬аз љињати сохт гуногун, мухталифсохт; гуногуннавъ, гуногунтамѓа.

ГУНОГУНМАЗМУН ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻣﻀﻤﻮن‬аз љињати мазмун гуногун, мухталифмазмун.

ГУНОГУНСОЊА ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺳﺎﺣﻪ‬марбут ба соњањои гуногун; бисёрсоња, мухталифсоња.

ГУНОГУНМАЪНО ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻣﻌﻨﺎ‬дорои маъноњои гуногун, мухталифмаъно.

ГУНОГУНТАБАЌА ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻃﺒﻘﻪ‬дорои табаќа ва зинањои мухталиф.

ГУНОГУНМИЛ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻣﻴﻞ‬бо мил ва ќутрњои мухталиф, дорои милњои њархела.

табиатан ГУНОГУНТАБИАТ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻃﺒﻴﻌﺖ‬ гуногун; аз љињати феълу одат мухталиф.

ГУНОГУНМИЛЛАТ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻣﻠّﺖ‬иборат аз миллатњои гуногун; мамлакати гуногунмиллат кишваре, ки ањолии онро миллатњои гуногун ташкил медињанд, мамлакати сермиллат.

ГУНОГУНТАМЃА ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺗﻤﻐﻪ‬бо тамѓањои гуногун, тамѓањояш њархела; гуногун–навъ, гуногунсохт. ГУНОГУНТАСРИФ тасрифњои мухталиф.

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺗﺴﺮﻳﻒ‬

дорои

– 346–

ГУН

ГУНОГУНТОИФА ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﻃﺎﻳﻔﻪ‬дорои халќу тоифањои мухталиф, бо тоифањои њархела.

ГУНОЊОЛУД бо гуноњ.

ГУНОГУНТУХМ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺗﺨﻢ‬тухмашон гуногун, аз тухмњои гуногун рўида.

ГУНОЊОМУРЗ ‫ ﮔﻨﺎهآﻣﻮرز‬1. он ки гуноњи дигаронро мебахшад, бахшандаи гуноњ. 2. омурзандаи гуноњ (сифати Худо).

ГУНОГУНХОЛ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺧﺎل‬дорои њархела, хелњои мухталифи холњо. ГУНОГУНЊАЉМ гуногун.

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺣﺠﻢ‬

холњои

дорои њаљмњои

ГУНОГУНЉИНС ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺟﻨﺲ‬аз љињати љинс гуногун, марбут ба љинсњои гуногун, мухталифљинс. ГУНОГУНЉИНСА ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺟﻨﺴﻪ‬бот. растании дорои љинсњои гуногун. ГУНОГУНШАКЛ ‫ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺷﻜﻞ‬дорои шаклу гунањои мухталиф, бо намудњои гуногун. ГУНОЊ//ГУНАЊ ‫ﮔﻨﻪ‬//‫ ﮔﻨﺎه‬1. кори бад, амали зишт; хато, таќсир: аз хурдон гуноњ – аз бузургон ато (зарб.). 2. љиноят, љурм, айб. 3. д. маъсият, кори номашрўъ, кори хилофи шаръ; вубол; гуноњ доштан гунањгор будан, љурму айбе доштан; гуноњи касеро бахшидан ниг. аз гуноњи касе гузаштан; гуноњро ба гардан гирифтан худро гунањгор шумурдан, ба айби худ иќрор кардан; гуноњро ба касе бор кардан касеро гунањгор донистан, касеро айбдор кардан; айби худро ба гардани каси дигар андохтан; аз гуноњи касе гузаштан бахшидан љурми касеро, авф кардан касеро; аз гуноњ пок шудан бегуноњ шудан, пок шудан аз гуноњ; њар ки хезад, гуноњаш резад (маќ.) дар охири нишаст, ваќти хеста рафтан мегўянд. ГУНОЊБАХШ ‫ﮔﻨﺎهﺑﺨﺶ‬ нармдил, бомарњамат.

бахшандаи

гуноњ;

ГУНОЊГОРЇ ‫ ﮔﻨﺎهﮔﺎري‬ниг. гунањкорї. ГУНОЊГОРОНА ‫ ﮔﻨﺎهﮔﺎراﻧﻪ‬ниг. гунањкорона.

‫ﮔﻨﺎهآﻟﻮد‬

олуда ба гуноњ, њамроњ

ГУНЉИДАН ‫( ﮔﻨﺠﻴﺪن‬дар истеъмол ѓунљидан) љо гирифтани чизе ё касе дар љое, љойгир шудан. ГУНЉИШК ‫ ﮔﻨﺠﺸﻚ‬парандаи хурди маъруф, чумчуќ; гунљишкро кї кушад? – ќассоб (маќ.) ба љо овардани њар кор ба ањли он муносиб аст, корро бояд кордон иљро кунад; аз гунљишк тарсї, арзан накор (маќ.) агар азми иљрои кореро кардї, аз мушкилоти он натарс; ба њар кор суботу ирода лозим аст. ГУНЉИШКАК ‫ﮔﻨﺠﺸﻜﻚ‬ гунљишк; гунљишкча.

шакли

тасѓири

ГУНЉИШКЇ ‫ ﮔﻨﺠﺸﻜﻲ‬мансуб ба гунљишк. ГУНЉИШКРЎЗЇ ‫ ﮔﻨﺠﺸﻚروزي‬дорои рўзї ва даромади андак, камрўзї, каммоя.

‫ ﮔﻨﺠﺎ‬гунљанда; гунљоиш. ГУНЉОИШ ‫ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ‬љойгиршавї,

ГУНЉО

гунљонидан, зарфият.

ГУНЉОИШДОР бо доштани зарфиятдор.

ќобили–яти

‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶدار‬

дорои гун–љоиш, ќобилияти гунљонидан,

ГУНЉОЇ ‫ ﮔﻨﺠﺎﻳﻲ‬гунљоиш, ѓунљоиш, ќобилияти љойгиршавї, вусъат ва њаљми гунљиш. ГУНЉОН(И)ДАН ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن‬тарзи бавоси–таи гунљидан; љойгир кардан, љой додан, љой гирондан дар љое. ГУНЉУЛА фишурда.

‫ﮔﻨﺠﻮﻟﻪ‬

дарњамфишурда,

ѓиљим,

ГУПОЛ ‫ ﮔﻮﭘﺎل‬ниг. кўпол.

ГУНОЊКОР ‫ ﮔﻨﺎهﻛﺎر‬он ки љурме содир карда ба гуноње муртакиб шудааст, гунањгор, муљрим, айбдор, содиркунандаи гуноњ.

ГУППИДАСТА ‫ ﮔﻮﭘﻲ دﺳﺘﻪ‬ниг. гуппичўб.

ГУНОЊКОРЇ ‫ ﮔﻨﺎهﻛﺎري‬гунањкор будан, айбу гуноњ ё љурме кардан, гунањгорї.

ГУППИЗАНЇ задан.

ГУНОЊКОРОНА ‫ ﮔﻨﺎهﻛﺎراﻧﻪ‬аз рўи гуноњкорї, намуди гуноњкорро доштан, бо рафтор ва кирдори гунањгор.

ГУППИЧА ‫ ﮔﻮﭘﻴﭽﻪ‬нимтанаи абра-астардори серпахтаи кўтоњ. ГУППИЧЎБ

‫ﮔﻮﭘﻲزﻧﻲ‬

‫ﮔﻮﭘﻲﭼﻮب‬

исми амал аз гуппї

чўбдасте, ки бо он

– 347– гуппї мезананд, чахчўб. ГУППЇ I ‫ ﮔﻮﭘﻲ‬либоси пахтаноки лаганда карда: љомаи гуппї. ГУППЇ II ‫ ﮔﻮﭘﻲ‬зарфи чўбин ё сафолини дароз, ки дар вай љурѓот андохта, бо чўби парадор лат дода, маска људо мекунанд; гуппї задан гуппї зада равѓан кашидан. ГУПСАР ‫ ﮔﻮپﺳﺮ‬машк ё хике, ки дарунашро пурбод карда, бар вай савор шуда, аз об мегузаранд, саноч. ГУПСАРСАВОР ‫ ﮔﻮﭘﺴﺮﺳﻮار‬он ки савори гупсар аз об мегузарад, гупсарнишин. ГУПЧАК ‫ ﮔﻮﭘﭽﻚ‬ќисми мобайнии чарх (мас., чархи осиё), ки парањояш ба он пайваст мешавад ва барои гузаронидани тир сўрохї дорад. ГУРБА ‫ ﮔﺮﺑﻪ‬љонвари маъруф аз љинси ширхўрњои даранда, пишак: гурбаи вањшї, гурбаи ёбої, гурбаи хонагї; ◊ аз мобайн гурбаи ало (сиёњ) гузаштан вайрон шудани муносибат, ќањрї шудан. ГУРБАБЕД ‫ ﮔﺮﺑﻪﺑﻴﺪ‬бот. мушкбед, як навъ беди пашмдор, ки баргњояш ба панљаи гурба монанд аст. ГУРБАВОР ‫ﮔﺮﺑﻪوار‬ монанд. гурбасон.

мисли

гурба,

гурба–

ГУРБАГЇ ‫ ﮔﺮﺑﮕﻲ‬маљ. гурбавор рафтор кардан. ГУРБАГУН ‫ ﮔﺮﺑﻪﮔﻮن‬1. гурбасон, монанди гурба. 2. маљ. маккор, њилагар, фиребанда. ГУРБАДАВ ‫ ﮔﺮﺑﻪدو‬ниг. гурбадавак. ГУРБАДАВАК ‫ ﮔﺮﺑﻪدوك‬чорчўбаи ќисми поёнии сандалї, ки пойро рўи он монда менишинанд. ГУРБАЛИЌО ‫ ﮔﺮﺑﻪﻟﻘﺎ‬кит. 1. гурбарўй. 2. маљ. баднамо, баднамуд. ГУРБАМОНАНД ‫ ﮔﺮﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанди гурба, гурбасон, гурбавор. ГУРБАМОЊЇ ‫ ﮔﺮﺑﻪ ﻣﺎﻫﻲ‬зоол. навъи моњї, ки мўйлаби монанди гурба дорад. ГУРБАРАВ ‫ ﮔﺮﺑﻪرو‬1. маљрои борике, ки аз хишт дар байни фосилаи сохтмон ва замин сохта мешавад, то аз гузаштани намї ба

ГУР девори бино пешгирї шавад. 2. љўйчаи кўчаке дар њавлињо барои рафтани об.

ГУРБАРЎЙ шинос.

‫ﮔﺮﺑﻪروي‬

маљ. носипос, њаќно-

ГУРБАСОН ‫ ﮔﺮﺑﻪﺳﺎن‬ниг. гурбавор. ГУРБАСОНОН ‫ ﮔﺮﺑﻪﺳﺎﻧﺎن‬зоол. љонварони гўштхору даранда монанди шер, паланг, гурба, ки барои шикор истеъдод ва мањорат дошта, ба гурба монандї доранд. ГУРБАЧА ‫ ﮔﺮﺑﭽﻪ‬шакли тасѓири гурба; гурбаи хурд, пишакча. ГУРБАЧАШМ ‫ ﮔﺮﺑﻪﭼﺸﻢ‬он ки чашмони мисли чашмони гурба симобирангу доирашакл дорад. ГУРБАЧАШМЇ ‫ ﮔﺮﺑﻪﭼﺸﻤﻲ‬чашми монанд ба чашми гурба доштан. ГУРБАШЎ(Й) (‫ ﮔﺮﺑﻪﺷﻮ)ي‬шустушўи саросемавор ва нотамом (мисли гурба, ки рўяшро бо оби дањонаш мешўяд). ГУРБУЗ ‫ ﮔﺮﺑﺰ‬кит. 1. зирак, доно, оќил. 2. њилавар, маккор. 3. далер, шуљоъ. ГУРБУЗЇ ‫ ﮔﺮﺑﺰي‬1. њилагарї, маккорї. 2. дар њикмати ќадим љињати ифротро мегўянд, ки муќобили љињати тафрит мебошад; ифрот дар оќилї, оќилии бемавќеъ. 3. далерї, шуљоат. ГУРГ ‫ ﮔﺮگ‬њайвони дарандае аз оилаи сагшаклњо, зиъб, зайб: гурги ало, гурги одамхўр; ◊ гурги борондида одами озмудакор, ки барои њар эњтимол пешакї чора мебинад ва аз њар тањлука худро халос мекунад; шахси гармию сардии рўзгорро чашида ва маккор; гургони дупо дуздон, ѓоратгарон. ГУРГАК ‫ ﮔﺮﮔﻚ‬1. шакли тасѓири гург (одатан дар бораи гурги дар шикор номувофиќ). 2. навъе аз харбузаи кулўлаи ширин. ГУРГБАНД ‫ ﮔﺮگﺑﻨﺪ‬асир, гирифтор; гургбанд кардан асир кардан; забун кардан; маѓлуб сохтан. ГУРГБАЧА ‫ ﮔﺮگﺑﭽﻪ‬бачаи гург. ГУРГВОР ‫ ﮔﺮﮔﻮار‬мисли гург, гург барин. ГУРГДАВ

‫ﮔﺮگدو‬

гургвор давидан, бо суръат

– 348–

ГУР

ГУРГСИФАТ ‫ ﮔﺮگﺻﻔﺖ‬ниг. гургмонанд.

рафтан, пўяравї. ГУРГДАНДОН ‫ﮔﺮگدﻧﺪان‬ дандони гург тез.

дандонаш

мисли

ГУРГЗОДА ‫ ﮔﺮگزاده‬аз насли гург, бачаи гург: оќибат гургзода гург шавад (зарб.) ГУРГИН ‫ ﮔﺮﮔﻴﻦ‬хунхор, даранда, бадхашм. ГУРГИНА ‫ ﮔﺮﮔﻴﻨﻪ‬пўстин аз пўсти гург. ГУРГИНАДЎЗ чарми гург.

‫ﮔﺮﮔﻴﻨﻪدوز‬

дўзандаи пўстин аз

ГУРГИНАЧАРМ ‫ ﮔﺮﮔﻴﻨﻪﭼﺮم‬чарме, ки аз пўсти гург тайёр шудааст. ГУРГЇ ‫ ﮔﺮﮔﻲ‬1. мансуб ба гург. 2. даран–дагї, хунхорї. ГУРГКИРДОР ‫ ﮔﺮگﻛﺮدار‬гургхислат; бад– кирдор; хунхори берањм. ГУРГМАНИШ ‫ ﮔﺮگﻣﻨﻴﺶ‬ниг. гургсират. ГУРГМАСТ ‫ ﮔﺮگﻣﺴﺖ‬1. кит. озордињанда, љафокор. 2. маљ. маъшуќаи љафопеша, ситамгар. ГУРГМИЗОЉ ‫ ﮔﺮگﻣﺰاج‬ниг. гургсират. ГУРГМОНАНД ‫ ﮔﺮگﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанд ба гург, мисли гург, гургвор. ГУРГОВ ‫ ﮔﺮﮔﺎو‬књн. навъе аз пойафзор, ки барои пиёдаравї муносиб аст. ГУРГОНА ‫ ﮔﺮﮔﺎﻧﻪ‬гургмонанд, гургвор. ГУРГОШНОЇ ‫ ﮔﺮگآﺷﻨﺎﻳﻲ‬ошної аз рўи макру њила, дўстї аз рўи нифоќ; муќ. гургоштї. ГУРГОШТЇ ‫ ﮔﺮگآﺷﺘﻲ‬сулњи рўякии аз рўи макру фиреб, оштии риёкорона.

ГУРГСОР ‫ ﮔﺮﮔﺴﺎر‬1. монанди гург, мисли гург. 2. маљ. даранда, маккор. ГУРГТАБИАТ ‫ ﮔﺮگﻃﺒﻴﻌﺖ‬ниг. гургсират 1. ГУРГТИНАТ ‫ ﮔﺮگ ﺗﻴﻨﺖ‬ниг. гургсират 1. ГУРГХОНА ‫ ﮔﺮگﺧﺎﻧﻪ‬1. хонаи гург, љой ва макони гург. 2. маљ. љои љамъомади одамони бадкор, дузду авбош. ГУРД ‫ ﮔﺮد‬кит. пањлавон, бањодур; шуљоъ. ГУРДА ‫ ﮔﺮده‬яке аз узвњои даруни бадан, ки пешоб аз он таровиш карда, дар пешобдон љамъ мешавад, кулия; ◊ дилу гурда маљ. љасорат, љуръат; дилу гурда доштан љасур будан, љасорат доштан; гурдаи касеро кафондан касеро сахт тарсондан. ГУРДАГОЊ ‫ ﮔﺮدهﮔﺎه‬1. љои гурда дар бадани одам ва њайвон. 2. маљ. камар, миён. ГУРДАДОР‫ ﮔﺮدهدار‬маљ. љасур, нотарс, шуљоъ. ГУРДАК гурд.

‫ﮔﺮدك‬

шакли тасѓир ва навозишии

ГУРДАКАФ ‫ ﮔﺮدهﻛﻒ‬:гурдакаф кардан сахт тарсонидан касеро; гурдакаф шудан сахт тарсидан. ГУРДАОЛУ ‫ ﮔﺮدهآﻟﻮ‬навъе аз олуи калон, ки рангаш бештар сурхи сиёњтоб аст. ГУРДАФКАН ‫ ﮔﺮداﻓﻜﻦ‬кит. маѓлубкунандаи пањлавонон, афканандаи гурдњо. ГУРДГИР ‫ ﮔﺮدﮔﻴﺮ‬кит. пањлавонгир, ба банд оварандаи пањлавонон, шуљоъ, диловар, бањодур. ГУРДЗОД писар.

‫ﮔﺮدزاد‬

зодаи пањлавон, пањлавон-

ГУРГПО ‫ ﮔﺮگﭘﺎ‬бот. навъи растанї, ки онро панљаи гург њам мегўянд.

ГУРДЇ ‫ ﮔﺮدي‬пањлавонї, далерї.

ГУРГРАБОЇ ‫ ﮔﺮگرﺑﺎﻳﻲ‬маљ. ѓоратгарї, зулму тааддии бешумор, ѓорат, торољ.

ГУРДОС ‫ ﮔﺮداس‬кит. ситамгар, золим.

ГУРГСАГ ‫ ﮔﺮگﺳﮓ‬саге, ки аз насли гург ё монанди гург аст. ГУРГСИРАТ ‫ ﮔﺮگﺳﻴﺮت‬1. гургхислат, гургмизољ, гургтабъ, дарандахислат. 2. маљ. берањм; ѓаддор, ситамгор.

гурез ‫ ﮔﺮﻳﺰ‬1. асоси замони њозира аз гурехтан; гурез! феъли фармоиш дур шав!, худро ба канор гир!, роњ дењ!. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои гурезанда: коргурез, одамгурез… ГУРЕЗ ‫ ﮔﺮﻳﺰ‬1. гурехтан, фирор, гурезиш; гурез-

– 349– гурез гурезагї, дар њолати гурезанда будан; гурезогурез; роњи гурез баста будан имконияти гурехтан набудан; роњи гурез кушода будан барои гурехтан имконият будан; роњи гурез наёфтан гурехта натавонистан; роњи гурез пеш гирифтан // рў ба гурез нињодан гурехтан, фирор кардан. 2. ягон муносибате ёфта, аз мавзўе ба мавзўи дигар гузаштан; гурез кардан дар ваќти гап задан ё навиштан аз матлабе ба матлаби дигар гузаштан. 3. адш. дар ќасиданависї гузаштан аз ташбиб ва ё насиб ба таърифи мадњшаванда, ки ба воситаи мисрае, як ё чанд байте ифода меёбад. ГУРЕЗА ‫ ﮔﺮﻳﺰه‬аз љое ё аз назди касе гурехта, гурезоншуда, фирорї (хоњ аз таъќибу фишор ва хоњ аз иљрои коре): бандиёни гуреза, одами гуреза, аскари гуреза, гурезагон, гуреза шудан. ГУРЕЗАГЇ ‫ ﮔﺮﻳﺰﮔﻲ‬1. гурехта гаштан, гурезон будан, дар њолати гурезонї будан. 2. махфї, пинњонї; ѓайриќонунї; бо роњи гурезагї ба таври пинњонї, ба таври ќочоќ. 3. мансуб ба гурез 3: байти гурезагї. ГУРЕЗАНДА ‫ ﮔﺮﻳﺰﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз гурехтан; гурезон, дар њолати фирор. 2. гуреза; гурехта, фироришуда. ГУРЕЗГОЊ ‫ ﮔﺮﻳﺰﮔﺎه‬1. мањалли гурез, љои фирор; паноњгоњ, љои паноњ бурдан. 2. љои гузариш аз як мавзўъ ба мавзўи дигар дар назм ё наср; ниг. гурез 2, 3. ГУРЕЗГАЊ ‫ ﮔﺮﻳﺰﮔﻪ‬ниг. гурезгоњ. ГУРЕЗИШ дурї.

‫ﮔﺮﻳﺰش‬

гурез, фирор, гурехтан;

ГУРЕЗОГУРЕЗ ‫ ﮔﺮﻳﺰاﮔﺮﻳﺰ‬гурезиши бетартибона, гурехтани басуръат, гурехтан ба таври оммавї ва бесаранљомона. ГУРЕЗОН ‫ ﮔﺮﻳﺰان‬1. феъли њол аз гурехтан; дар њолати гурехтан будан, дар гурез. 2. сифати феълии замони њозира аз гурехтан; фирорї, гуреза; гурезон шудан гурехтан, фирор кардан, фирорї шудан. ГУРЕЗОНА ‫ ﮔﺮﻳﺰاﻧﻪ‬феъли њол аз гурехтан; дар њоли гурехтан. ГУРЕЗОН(И)ДАН ‫ﮔﺮﻳﺰاﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﺮﻳﺰاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи гурехтан. 1. имконияти фирор фароњам овардан барои касе, фирор додан

ГУР касеро. 2. аз даст додан, гум кардан; гапро гурезондан гапро дигар кардан, мавзўи суханро таѓйир додан; ◊ аз чашм нагурезондан доим дар мадди назар нигоњ доштан; аз пеши назар дур накардан; надида намондан; ба як нўл зада гурезондан ба осонї маѓлуб кардан; ба осонї ѓолиб омада, ба фирор маљбур кардан.

ГУРЕЗОНЇ ‫ ﮔﺮﻳﺰاﻧﻲ‬гурезон будан; фирор, фирорї будан. ГУРЕЗПО(Й) (‫ ﮔﺮﻳﺰﭘﺎ)ي‬1. гуреза, гурезанда, фирорї. 2. он ки њамеша бањонае ёфта ё бо њилае аз кор мегурезад, бесубот; тифли гурезпой кўдаки мактабгурез. ГУРЕХТА ‫ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта ва феъли њол аз гурехтан; гурехта омадан гурезон омадан; гуреза шуда омадан. ГУРЕХТАГЇ ‫ ﮔﺮﻳﺨﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз гурехтан; гурезоншуда, гурехтарафта; ◊ аз таги дор гурехтагї корчаллон, ќаллоб ва њилагар. ГУРЕХТАН ‫ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ‬1. шитобон дур шудан аз назди касе ё аз чизе, давида (тохта) рафтан аз љое, босуръат дур шудан; барои халос шудан аз таъќибу ќайди касе ё чизе аз љое ба љои дигар бошитоб рафтан, фирор кардан. 2. дур шудан, канор љустан, худро дур гирифтан: аз касе гурехтан. 3. рўй пинњон кардан, аз марди бегона рўй панањ кардани зан: духтар аз вай намегурехт. 4. рафтан: хаёли касе гурехтан; аз коре гурехтан худро аз иљрои коре ба канор гирифтан, аз коре сар тофтан: аз хизмати аскарї гурехтан; аз љое гурехтан бошитоб тарк кардан љоеро, фирор кардан аз љое; ◊ аробаи холиро гирифта гурехтан а) моњияти масъаларо нафањмида, шўру валвала ё талош кардан; б) бе асос воњима кардан; гапаш гурехт муносибаташ вайрон шуд, бо касе тезутунд шуд; думашро хода карда гурехт шармандавор гурехт, расво шуда фирор кард. ГУРЕХТАНГОЊ ‫ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦﮔﺎه‬ниг. гурезгоњ. ГУРЕХТАНЇ ‫ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз гурехтан; гурехтан хостан, ќасди гурез кардан. ГУРЗ ‫ ﮔﺮز‬як навъ олати љангии пешинаи дастадори саркулўла, ки барљастагињои

ГУР

– 350–

мехчамонанд дорад, кўпол, амуди оњанин. ГУРЗА ‫ ﮔﺮزه‬як навъ мори зањрдор аз љинси афъї, ки сараш ба гурз монанд аст. ГУРЗБОН ‫ ﮔﺮزﺑﺎن‬кит., књн. гурздор, љанговари гурздор. ГУРЗДОР ‫ ﮔﺮزدار‬књн. дорандаи гурз; дорои гурз: љанговари гурздор. ГУРЇ ‫ ﮔﻮري‬кит. нишот, ишрат, хурсандї. ГУРМ I ‫ ﮔﺮم‬захми љўшидабаромадаи танаи дарахт, ѓурм. ГУРМ II ‫ ﮔﺮم‬кит. ѓам, андўњ, хафагї. ГУРМДОР ‫ ﮔﺮمدار‬1. дорои гурм I. 2. ѓамдор, дорои ѓаму андўњ, ѓамгин, ѓуссадор. ГУРМЧА ‫ ﮔﺮﻣﭽﻪ‬гурми хурди танаи дарахт. ГУРОЗ I ‫ ﮔﺮاز‬хуки ёбої, хуки даштї. ГУРОЗ II ‫ ﮔﺮاز‬кит. хиромон, љилвагар. ГУРОЗ III ‫ ﮔﺮاز‬књн. кўзаи дањонтанг, ки мусофирон бо худ гирифта мегаштанд, куроз.

ГУРУСНА ‫ ﮔﺮﺳﻨﻪ‬1. он ки эњтиёљ ба хўрок дорад, гушна; муќоб. сер. 2. дар њолати гуруснагї: гурусна кор кардан. 3. онГУС ки аз хўрданї чизе надорад, бенаво, камбаѓал: гадои гурусна: гурусна мондан а) толиб шудан ба хўрдан, таќозои ѓизо кардани меъда; б) бе хўрданї мондан, бе хўрок мондан, бе озуќа мондан; гурусна шудан гурусна мондан, пайдо шудани майл ба хўрдан. ГУРУСНАГЇ ‫ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‬1. гурусна будан, холї ва ба хўрдан нињоят толиб будани меъда, гушнагї, љўъ, муќоб. серї. 2. мўњтољї ба хўрок; ќашшоќї, бенавої; гуруснагї кашидан дар мўњтољї ба ѓизо умр ба сар бурдан, гушнагиро аз сар гузарондан; гуруснагї эълон кардан ниг. гуруснанишинї; ◊ шикам аз гуруснагї танбўр навохтан нињоят гурусна будан. ГУРУСНАМАРГЇ фавтидан.

‫ﮔﺮﺳﻨﻪﻣﺮﮔﻲ‬

аз гуруснагї

ГУРУСНАНИШИНЇ ‫ ﮔﺮﺳﻨﻪﻧﺸﻴﻨﻲ‬аз хўрок рў гардондан ба аломати эътироз, эътисоби ѓизо; гуруснанишинї кардан гуруснанишинї эълон кардан.

‫ﮔﺮﺳﻨﻪﭼﺸﻢ‬

њарис, тамаъкор;

ГУРОЗА ‫ ﮔﺮازه‬ниг. гуроз I.

ГУРУСНАЧАШМ хасис, мумсик.

ГУРОЗДАНДОН ‫ ﮔﺮازدﻧﺪان‬њайвоне, ки дандонњои дарози монанди дандони гуроз дорад.

ГУРУСНАЧАШМЇ ‫ ﮔﺮﺳﻨﻪﭼﺸﻤﻲ‬њарисї, тамаъкорї; мумсикї, хасисї.

ГУРОЗИДАН ‫ ﮔﺮازﻳﺪن‬кит. хиромидан, ба нозу ишва роњ рафтан. ГУРОЗОН ‫ ﮔﺮازان‬кит. феъли њол аз гурозонидан; хиромон, љилвакунон.

ГУРЎЊ ‫ ﮔﺮوه‬1. тўдае аз мардум, иддае аз мардум; даста. 2. љамоат ё тўдае аз мардум, ки аз рўи ягон маќсад муттањид шудаанд; тоифа, фирќа; табаќаи иљтимої; гурўњ-гурўњ тўда-тўда, даста-даста; гурўњ аз паси гурўњ.

ГУРОЗСУМ ‫ ﮔﺮازﺳﻢ‬њайвоне, ки суми вай монанди суми гуроз аст.

ГУРЎЊАК ‫ ﮔﺮوﻫﻚ‬њизб ё созмони сиёсие, ки беањамият ва камшумор аст.

ГУРРОС ‫ ﮔﺮّاس‬калимаи таќлиди овоз, ки садои њаракати якбораи ягон гурўњ ё овози якбораи ногањониеро ифода мекунад: гуррос зада аз љой хестан.

ГУРЎЊБАНДЇ ‫ ﮔﺮوهﺑﻨﺪي‬ба гурўњњо људо кардан; гурўњ-гурўњ шудан, даста-даста шудан: гурўњбандї кардан.

ГУРС ‫ ﮔﺮس‬1. калимаи таќлиди овози ќадаммонии сахт-сахт ё бо шиддат кўфтани ягон чиз; гурс-гурс такрори садои баланди ќадаммонї, афтодан ё задани чизе. 2. гуруснагї. ГУРСИНА ‫ ﮔﺮﺳﻴﻨﻪ‬ниг. гурусна. ГУРУНЉ ‫ ﮔﺮﻧﺞ‬ниг. биринљ.

ГУРЎЊБОЗ ‫ ﮔﺮوهﺑﺎز‬он ки манфиати худ ва гурўњи њамаќидаашро аз манфиатњои умум пештар гузошта, хилофи таќозои љамъият амал мекунад, људоиандоз. ГУРЎЊБОЗЇ ‫ ﮔﺮوهﺑﺎزي‬манфиати гурўњи худро аз манфиатњои умум болотар гузоштан; гурўњбоз будан.

– 351– ГУРЎЊБОН ‫ﺑﺎن‬ сарпарасти гурўњ.

‫ﮔﺮوه‬

роњбари

гурўњ,

ГУРЎЊЇ ‫ ﮔﺮوﻫﻲ‬мансуб ба гурўњ; машѓулияти гурўњї машѓулияте, ки бо њайати як гурўњ (мас., гурўњи донишљўён) гузаронида мешавад. ГУРЎЊОГУРЎЊ ‫ ﮔﺮوﻫﺎﮔﺮوه‬даста-даста, гурўњгурўњ, тўда-тўда. ГУРЎЊОН ‫ ﮔﺮوﻫﺎن‬1. љамъ, љамъомад, гурўњ. 2. тоифањо, ќабилањо. ГУРЉЇ ‫ ﮔﺮﺟﻲ‬мансуб ба гурљї: забони гурљї, сокини Гурљистон, чойи гурљї. ГУСАСТА//ГУСИСТА ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз гусастан; аз њам гусаста гардидан аз њам канда шудан, пора шудан, људо шудан. ГУСАСТАГЇ ‫ ﮔﺴﺴﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълї аз гусастан; гусаста будан, вазъ ва њолати гусаста, инќитоъ. ГУСАСТАДАМ ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪدم‬мубтало ба тангии нафас, нафастанг, банд омадани нафас. ГУСАСТАДИЛ ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪدل‬шикастадил, афсурдадил, озурдадил, дилтанг, дилреш.

ГУС нодон.

ГУСЕЛ ‫ ﮔﺴﻴﻞ‬1. рухсати рафтан додан; равон кардан ба љое. 2. хайру маъзур бо касе ваќти ба сафар рафтани ў, падруд, видоъ; гусел кардан а) фиристодан, равона кардан; б) хайрухушкунон бо мењмон масофае рафтан, мушоият кардан. ГУСЕЛКУНАНДА ‫ ﮔﺴﻴﻞﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гусел кардан; он ки гусел мекунад, гуселонанда. ГУСЕЛОН(И)ДАН ‫ﮔﺴﻴﻼﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﺴﻴﻼﻧﺪن‬гусел кардан, хайрухуш кардан ваќти сафар. ГУСЕХТА ‫ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬сифати феълии гузашта аз гусехтан; гусаста.

замони

ГУСЕХТАН ‫ ﮔﺴﻴﺨﺘﻦ‬кандан, пора кардан, буридан; канда шудан, пора шудан; аз њам гусехтан аз њам канда шудан; аз њам пора кардан. ГУСИЛИДАН ‫ ﮔﺴﻠﻴﺪن‬1. шикастан, кандан, буридан, пора кардан. 2. кашидан, људо ва дур кардан аз љое. 3. канда шудан, пора шудан.

ГУСАСТАИНОН ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪﻋﻨﺎن‬ниг. гусасталиљом.

ГУСИЛОНИДАН ‫ ﮔﺴﻼﻧﻴﺪن‬1. кит. шикастан, кандан, буридан, пора кардан. 2. маљ. људо кардан, дафъ кардан аз чизе. 3. кашида гирифтан.

ГУСАСТАЛИЉОМ ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪﻟﺠﺎم‬1. лаљомканда, бенўхта. 2. маљ. саркаш, худраъй, беќайд, афсоргусехта; муќ. гусастамињор.

ГУСИСТАМИЊОР ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪﻣﻬﺎر‬1. кит. мињорканда, бенўхта (оид ба чорпо). 2. маљ. беќайд, саркаш (оид ба одам).

ГУСАСТАН//ГУСИСТАН ‫ ﮔﺴﺴﺘﻦ‬1. пора шудан, аз њам људо шудан, канда шудан, бурида шудан (мас., ресмон). 2. кандан, пора кардан; афсор гусастан а) лаљом кандан; бенўхта шудан; б) маљ. саркаш ва беќайд шудан.

ГУСИСТАН ‫ ﮔﺴﺴﺘﻦ‬ниг. гусастан.

ГУСАСТАНОПАЗИР шаванда; мустањкам. ГУСАСТАРАВОН мутаассир.

‫ﮔﺴﺴﺘﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬

‫ﮔﺴﺴﺘﻪروان‬

кандана-

маљ. афсурда,

ГУСАСТАРАГ ‫ ﮔﺴﺴﺘﻪرگ‬1. буридапай. 2. маљ. суст, бењаракат, нотавон, ољиз. ГУСАСТАУМЕД//ГУСИСТАУМЕД ‫ﮔﺴﺴﺘﻪاﻣﻴﺪ‬ кит. умедканда, ноумед: гусастаумед шудан. ГУСАСТАХИРАД

‫ﮔﺴﺴﺘﻪﺧﺮد‬

нофањм, камаќл,

гусор ‫ ﮔﺴﺎر‬1. асоси замони њозира аз гусоридан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои нўшанда, хўранда: майгусор, ѓамгусор. ГУСОРАНДА ‫ ﮔﺴﺎرﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гусоридан; гусорандаи май хўрандаи май; соќї.

‫ﮔﺴﺎرﻳﺪن‬//‫ ﮔﺴﺎردن‬нўшидан, ГУСОР(И)ДАН хўрдан; ◊ ѓам гусоридан ѓам хўрдан, ѓам дидан. густар ‫ ﮔﺴﺘﺮ‬1. асоси замони њозира аз густурдан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои густаранда, љорї ва пањнкунанда: додгустар, адлгустар.

– 352–

ГУС ГУСТАРА кушоиш.

‫ﮔﺴﺘﺮه‬

риёз. боз кардани њисоб,

ГУСТАРАК ‫ ﮔﺴﺘﺮك‬бот. заѓирпояи хобида. ГУСТАР(И)ДАН дан.

‫ﮔﺴﺘﺮﻳﺪن‬//‫ﮔﺴﺘﺮدن‬

ниг. густур-

ГУСТАРДАНЇ ‫ ﮔﺴﺘﺮدﻧﻲ‬ниг. густурданї. ГУСТАРИН палос.

‫ ﮔﺴﺘﺮﻳﻦ‬кит. бистар, бисот, фарш,

ГУСТАРИШ ‫ ﮔﺴﺘﺮﻳﺶ‬исми феълї аз густар(и)дан; пањн шудан. ГУСТАРОН(И)ДАН ‫ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن‬тарзи бавоси–таи густар(и)дан; пањн кардан. ГУСТОХ ‫ ﮔﺴﺘﺎخ‬1. бетакаллуф, беибо; берўй, бешарм. 2. бебок, нотарс, љасур; густох будан ба касе беибо будан дар рафтор бо касе, озодона гап зада тавонистан назди касе. ГУСТОХВОР ‫ ﮔﺴﺘﺎﺧﻮار‬1. густохона, бетакалуффона. 2. нотарсона, далерона, љасурона. ГУСТОХДАСТ ќон, тезкор.

‫ﮔﺴﺘﺎخدﺳﺖ‬

чобук, чолок, чаќ-

ГУСТОХЇ ‫ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ‬1. бетакаллуфї, беадабї, бешармї. 2. бебокї, љасорат; густохї кардан беибо рафтор кардан. ГУСТОХКОРЇ беадабї.

‫ﮔﺴﺘﺎﺧﻜﺎري‬

бешармї, бењаёї,

ГУСТОХОНА ‫ ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ‬1. бетакаллуфона, беибо. 2. нотарсона, бебокона. ГУСТУВОН ‫ ﮔﺴﺘﻮان‬кит., њ. болопўши зирењдори асп ва фил. ГУСТУРДА ‫ ﮔﺴﺘﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз густурдан; густурда шудан пањн карда шудан, партофта шудан. ГУСТУРДАН ‫ ﮔﺴﺘﺮدن‬пањн кардан, партофтан, андохтан: дастархон густурдан, ќолин густурдан; дом густурдан а) дом гузоштан; б) маљ. барои ба ќайди худ даровардан тадбире андешидан. ГУСТУРДАНЇ ‫ ﮔﺴﺘﺮدﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз густурдан; њар чизи ќобили густурдан; фарш; бистар, бисот, гилем. гуфт ‫ ﮔﻔﺖ‬асоси замони гузашта аз гуфтан.

ГУФТ I ‫ ﮔﻔﺖ‬сухан, гап, гуфтор; назар ба гуфти… ба ќавли…, мувофиќи сухани…; аз гуфти касе баромадан ба фармуда ё насињати касе амал накардан. ГУФТ II ѓафс.

‫ﮔﻔﺖ‬

навъи порча ва матои резбофи

ГУФТА ‫ ﮔﻔﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз гуфтан. 2. гапи гуфташуда, гуфтор, сухан, калом. 3. ќавл, наќл; баён, таќрир. 4. суруда, ашъор, шеър; аз рўи гуфтаи… // назар ба гуфтаи… // ба гуфтаи… мувофиќи гуфтаи…, аз рўи сухани…, ба ќавли…; гуфта додан баён кардан, наќл намудан; гуфта мондан а) чизеро нохост ба забон овардан, дар аснои сўњбат берун аз мавзўъ чизеро ногањон баён кардан; б) дар бораи чизе пешакї гап задан; огоњ кардан, хабардор сохтан; гуфта тавонистан аз ўњдаи гуфтан баромадан, гап зада тавонистан; изњори эътироз кардан; аз гуфтаи касе набаромадан (сар натофтан) мувофиќи гапи касе амал кардан; ба гуфтаи касе амал кардан мувофиќи раъйи касе кор кардан, аз рўи нишондоди касе кор кардан; гуфтаи касе шудан кор мувофиќи раъйи касе шудан, мувофиќи фармудаи касе шудан; чизе гуфта… // чизе ё касеро гуфта… барои чизе ё касе шуда…, ба хотири чизе ё касе: дўст гуфта, рафиќ гуфта... ГУФТАН ‫ ﮔﻔﺘﻦ‬1. гап задан, њарф задан, сухан кардан; ба забон овардан; изњор кардан, баён намудан. 2. наќл кардан, њикоят кардан; ривоят кардан: мегуфтанд, ки… 3. номидан, ном бурдан. 4. ба назм даровардан, сароидан: шеър гуфтан. 5. ният кардан, ирода кардан: рафта гуфтан. 6. шуморидан, њисоб кардан: касеро девона гуфтан. 7. фармудан, амр кардан: њар ки гўяд…; гуфтану шунидан сўњбат кардан, гуфтугўй кардан; муколама; дарс гуфтан омўзондан; таълим додан, илм омўзондан; зери лаб гуфтан оњиста гап задан, нашунавонда гап задан; не гуфтан розї нашудан, рад кардан; носазо гуфтан сухани нораво гуфтан; дашном додан; рост гуфтан гапи њаќро задан, њаќиќатро баён кардан; хушомад гуфтан тамаллуќомез гап задан; хушомад кардан; чизе (њељ) нагуфтан љавоб надодан; хомўш будан; чї гуфтанро надонистан гап зада натавонистан; љавоб гуфта натавонистан; аќл мегуфт, ки… аќл талќин мекард, ки…, хирад илќо менамуд, ки… ГУФТАНБОБ

‫ﮔﻔﺘﻦﺑﺎب‬

сазовори гуфтан, гуф-

– 353– танї.

ГУЊ чанд кас, гуфтугў, гуфтугузор; сўњбат, мусоњиба; гуфтушунид кардан сўњбат кардан, гуфтугў намудан, музокира кардан дар бораи чизе.

ГУФТАНЇ ‫ ﮔﻔﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз гуфтан; он чи гуфта шуданаш лозим аст, лоиќи гуфтан; чизи гуфта мешудагї; гуфтанї шудан гуфтан хостан.

ГУФТУШУНУФТ ‫ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻔﺖ‬ниг. гуфтушунид.

ГУФТОР ‫ ﮔﻔﺘﺎر‬1. сухан, калом, гап. 2. сухангўї, нутќ. 3. сўњбат, гуфтугў; гуфтори бељо сухани бемавќеъ; гапи бењуда; лаб ба гуфтор кушодан сухан сар кардан, гап задан.

ГУЊАР ‫ ﮔﻬﺮ‬ниг. гавњар; тавќи гуњар шаддаи марворид; ◊ гуњар боридани абр боридани борони пурфайз; аз сухан ганљу гуњар рехтан хеле ширин ва пурмазмун будани сухани касе.

ГУФТОРДАРМОНЇ ‫ ﮔﻔﺘﺎردرﻣﺎﻧﻲ‬тиб. 1. истифода аз равиш ва усулњои тавонбахшї барои ислоњи душворї дар гуфтугў ва забон. 2. табобати беморињои равонї бо роњи гуфтугў ва сўњбати пизишку бемор.

ГУЊАРАФШОН ‫ ﮔﻬﺮاﻓﺸﺎن‬ниг. гавњарафшон.

ГУФТОРЇ ‫ ﮔﻔﺘﺎري‬1. марбут ба гуфтор. 2. он ки танњо бо гуфтор амал мекунад, њарзагўй, калонгап. ГУФТОРФУРЎШ ‫ ﮔﻔﺘﺎرﻓﺮوش‬кит. суханфурўш, гапфурўш, сергап. ГУФТУГУЗОР ‫ ﮔﻔﺖوﮔﺰار‬1. ниг. гуфтушунид. 2. бањс, мубоњиса, мунозира; гуфтугузор доштан а) аз њар тараф сўњбат кардан, сўњбат доштан; б) бањс кардан; гуфтугузор кардан а) гапзанон кардан, сўњбат кардан; б) бањс кардан; гуфтугузор рафтан гуфтугў давом кардан, идома доштани гуфтушунид. ГУФТУГЎ(Й) (‫ ﮔﻔﺖوﮔﻮ)ي‬1. гуфтугузор, гуфтушунид, муколама, мусоњиба, сўњбат. 2. гап-гап, овоза, гапњои росту дурўѓ: боз њар гуна гуфтугўњо нашавад…; забони гуфтугў забоне, ки ба воситаи он мубодилаи афкори халќе сурат мегирад, забони муошират, забони муњовара; гуфтугў доштан а) музокира кардан, дар гуфтугузор будан; б) гап задан хостан; гуфтугў кардан гуфтушунид кардан, ба њамдигар гап задан; гуфтугў шудан сухан рафтан, сўњбат шудан (аз чизе, дар бораи чизе); ба сари гуфтугўи чизе баргаштан дар бораи чизе сўњбатро (гапро) идома додан; гарми гуфтугў шудан ба гап дода шудан. ГУФТУГЎЇ ‫ ﮔﻔﺖوﮔﻮﻳﻲ‬мансуб ба гуфтугў; услуби гуфтугўї збш. яке аз ду услуби асосии забон (дигаре услуби хаттист), ки меъёрњои хоси забони муоширатро дар бар мегирад. ГУФТУШУНИД

‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻴﺪ‬

ба њам гап задани

ГУЊАРАФШОНЇ ‫ ﮔﻬﺮاﻓﺸﺎﻧﻲ‬1. гуњаррезї, гуњарпошї. 2. маљ. гиря, ашкрезї. ГУЊАРБАХШ ‫ ﮔﻬﺮﺑﺨﺶ‬1. бахшандаи гавњар, нисоркунандаи гавњар. 2. маљ. бахшандаи сахї, саховатпеша. ГУЊАРБЕЗ ‫ ﮔﻬﺮﺑﻴﺰ‬1. безандаи гавњар, барандаи гавњар. 2. маљ. ашкрез. ГУЊАРБОР ‫ ﮔﻬﺮﺑﺎر‬ниг. гавњарбор. ГУЊАРДОР гавњар.

‫ﮔﻬﺮدار‬

дорандаи гавњар, соњиби

ГУЊАРЗО ‫ ﮔﻬﺮزا‬ниг. гавњарзод. ГУЊАРЗОД насаб.

‫ﮔﻬﺮزاد‬

асилзода, покнажод, боло-

ГУЊАРЇ ‫ ﮔﻬﺮي‬аслї, нажодї, зотї. ГУЊАРКАШ ‫ ﮔﻬﺮﻛﺶ‬кашандаи гуњар, гавњаргир, ѓаввоси гавњаргир. ГАВЊАРНАЖОД ‫ ﮔﻮﻫﺮﻧﮋاد‬ниг. гуњарзод. ГУЊАРНАМО(Й) (‫ﮔﻬﺮﻧﻤﺎ)ي‬ монанди марворид.

гавњарнамо,

ГУЊАРНИСОР ‫ ﮔﻬﺮﻧﺜﺎر‬ниг. гавњарбор. ГУЊАРПАРВАР ‫ ﮔﻬﺮﭘﺮور‬парварандаи гавњар, бавуљудоварандаи гавњар. ГУЊАРПОК ‫ ﮔﻬﺮﭘﺎك‬ниг. гавњарнажод. ГУЊАРПОШ ‫ ﮔﻬﺮﭘﺎش‬ниг. гавњарафшон. ГУЊАРПЎШ ‫ ﮔﻬﺮﭘﻮش‬киноя аз хомўш, сокит. ГУЊАРРЕЗ гуњаррез.

‫ﮔﻬﺮرﻳﺰ‬

ниг.

гавњарбор:

абри

– 354–

ГУЊ

ГУЊАРСАНЉ ‫ ﮔﻬﺮﺳﻨﺞ‬1. гавњарсанљ, озмоишкунандаи гавњар, гавњаршинос. 2. маљ. сухансанљ, сухандони санљидагўй, нуктадон. ГУЊАРФИШОН ‫ ﮔﻬﺮﻓﺸﺎن‬ниг. гавњарафшон. ГУЊАРФУРЎШ ‫ ﮔﻬﺮﻓﺮوش‬ниг. гавњарфурўш. ГУЊАРХЕЗ ‫ ﮔﻬﺮﺧﻴﺰ‬ниг. гавњархез.

‫ﮔﺠﻢ‬ дарахти сершохубарги ГУЉУМ соядињанда, ки сада як навъи он аст, норван; тахтаи гуљум тахтае, ки аз чўби гуљум сохта шудааст; гуљуми чинї навъе аз гуљум, ќараѓоч. ГУШН ‫ ﮔﺸﻦ‬нар, нарина; ба гушн омадан нарталаб шудани њайвони мода, таќозои насл кардани њайвонот; гушн овардан ниг. ба гушн омадан. ГУШНА ‫ ﮔﺸﻨﻪ‬1. ниг. гурусна; гушна ба шер мезанад (маќ.); гушнаву ташна бе обу нон, бе хўрок. 2. маљ. њарис, тамаъкор; хасис, мумсик, гурусначашм; чашми гушна чашми њарис, чашми тамаъкор; ◊ гушна бинад, сер мешавад хеле дилкаш, нињоят дилпазир, хеле љозибанок. ГУШНАГАДО ‫ ﮔﺸﻨﻪﮔﺪا‬1. гадои бенаво. 2. тањќ. хасис, мумсик.

гурусна;

ГУШНАГЇ ‫ﮔﺸﻨﮕﻲ‬ниг. гуруснагї. ГУШНАМАСТ ‫ ﮔﺸﻨﻪﻣﺴﺖ‬тањќ. он ки ба вуљуди камбаѓалию нодорї мастию арбадаљўї мекунад.

‫ﮔﺸﻨﻪﻣﺮده‬ ГУШНАМУРДА тамаъкор; гурусначашм.

бисёр

њарису

ГУШНАПУРЗЎР ‫ ﮔﺸﻨﻪﭘﺮزور‬тањќ., киноя аз бенавои исёнкор. ГУШНАЧАШМ ‫ ﮔﺸﻨﻪﭼﺸﻢ‬ниг. гурусначашм. ГУШНАЧАШМЇ чашмї.

‫ﮔﺸﻨﻪﭼﺸﻤﻲ‬

ниг.

гурусна-

ГУШНГИРЇ ‫ ﮔﺸﻦﮔﻴﺮي‬љуфтгирї, интихоб ва гирифтани љуфти муносиб. ГУШНИДАН ‫ ﮔﺸﻨﻴﺪن‬бо њам љуфт шудани њайвони нару мода. ГУШНЇ ‫ ﮔﺸﻨﻲ‬љуфтшавии њайвони нар бо мода: гушнї шудан.

ГУШОСБ ‫ ﮔﺸﺎﺳﺐ‬1. кит. хоб. 2. шакли дигари Гуштосп (падари Исфандиёри Рўинтан). ГУШТО(Й)

(‫ ﮔﺸﺘﺎ)ي‬бињишт, љаннат.

ГЎ ‫ ﮔﻮ‬ниг. гўй. ГЎГИРД ‫ ﮔﻮﮔﺮد‬1. моддаи сўзандаи маъдании зардранг, олтингўгирд, кибрит. 2. чўбчањои ба сарашон гўгирдандуда, ки дар ќуттичањо љо дода, барои оташ даргирондан ба кор бурда мешаванд: ќуттии гўгирд; гўгирд задан гўгирд даргирондан. ГЎГИРДДОР ‫ ﮔﻮﮔﺮددار‬он чи дар таркибаш гўгирд дорад, дорои моддаи гўгирд. ГЎГИРДЗАНЇ ‫ ﮔﻮﮔﺮدزﻧﻲ‬исми амал аз гўгирд задан; даргирондани гўгирд. ГЎГИРДЇ ‫ ﮔﻮﮔﺮدي‬1. мансуб ба гўгирд. 2. гўгирддор, дорои моддаи гўгирд. ГЎГИРДЌУТТЇ ‫ ﮔﻮﮔﺮد ﻗﻄﻲ‬ќуттии гўгирд. ГЎГИРДЧЎБ гирд.

‫ﮔﻮﮔﺮدﭼﻮب‬

гўгирд, чўбчаи гў-

ГЎЁ I ‫ ﮔﻮﻳﺎ‬1. дорои ќобилияти нутќ, гўянда, сухангў: тутии гўё; забони гўё забони суханвар; нутќи равшан; гўё шудан суханвар гаштан, сухангў шудан; доно шудан. 2. маљ. равшан, возењ: наќши гўё, хати гўё. ГЎЁ II ‫ ﮔﻮﻳﺎ‬мисли ин ки…, монанди ин ки…. чунин тасаввур мешавад, ки…, гўиё; зоњиран; гўё ки… мисли ин ки…, монанди ин ки… ГЎЁЇ ‫ ﮔﻮﻳﺎﻳﻲ‬гўяндагї, сухангўї, суханварї; ќувваи нотиќа. ГЎЁНДАН ‫ ﮔﻮﻳﺎﻧﺪن‬шакли бавоситаи гуфтан; ба гуфтан водор кардан. ГЎИЁ ‫ ﮔﻮﺋﻴﺎ‬ниг. гўё II. ГЎИШ ‫ ﮔﻮﻳﺶ‬нав. 1. (тарзи) гуфтор. 2. ниг. лањља. ГЎЇ ‫ ﮔﻮﻳﻲ‬калимаи модалї аз гуфтан; тасаввур кунї…, пиндорї…; монанди ин ки…, мисли ин ки…, гўё; ту гўї ту пиндорї, тасаввур кунї. гўй//гў ‫ﮔﻮ‬//‫ ﮔﻮي‬1. асоси замони њозираи феъли фармоиш аз гуфтан; гў! // бигў! гап зан! 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои

– 355– гўянда: азонгўй, бадгў, насињатгўй, сухангў. ГЎЙ ‫ ﮔﻮي‬1. кулўлаи аз ресмон ё чўб сохташуда, ки бо чавгон бозї мекунанд, тўби чавгон; тўб. 2. њар чизи кулўла; гўйи гиребон тугмаи гиребон; ◊ гўй бурдан дар мусобиќа ѓолиб шудан. ГЎЙБОЗЇ ‫ ﮔﻮي ﺑﺎزي‬ниг. чавгонбозї. ГЎЙВОР ‫ ﮔﻮﻳﻮار‬гўймонанд, монанди гўй, кулўлашакл, кулўламонанд. ГЎЙИШ ‫ ﮔﻮﻳﺶ‬ниг. гўиш. ГЎЛ ‫ ﮔﻮل‬гуфт. содалањв, нодон; худро гўл нишон додан худро содалавњ вонамуд кардан; ◊ гўл додан фиреб додан; гўл хўрдан фирефта шудан, фиреб хўрдан. ГЎЛА ‫ ﮔﻮﻟﻪ‬шакли кўтоњшудаи гулўла. ГЎЛАХ ‫ ﮔﻮﻟﺦ‬оташхонаи њаммом, гулхани њаммом: гўлахи њаммом; ◊ аз гўлах баромадагї барин хеле чиркин, олуда ба гарду дуд; ба сад гўлах оташ задагї хеле фиребгар, нињоят ќаллоб. ГЎЛАХЇ ‫ ﮔﻮﻟﺨﻲ‬1. мансуб ба гўлах. 2. аловмони гўлахи њаммом.

ГЎР мекунанд, дахма, саѓона, ќабр, марќад, мадфан, турбат; гўру кафан воситањои зарурии маросими дафн; гўру чўб ниг. гўру кафан; гўру чўб кардан ниг. гўр кардан; гўру ќиёмат д. тарси азоби гўр ва љазои рўзи ќиёмат; гўр кардан а) дафн намудан, ба хок супурдан, гўронидан (мурдаро); б) зери хок (ё зери чизи хокае) пинњон кардан, рўи чизеро пўшондан; ◊ гўр ба сари… ниг. гўр ба чизе; бало ба паси… гўр ба чизе лаънат ба чизе, марг ба чизе (таъбири дашном, изњори норозигї ва нафрат аз чизе); гўр кандан ба касе // гўр кофтан барои касе васоили њалокати касеро омода сохтан, барои марги касе кўшидан; гўр шудан а) дар зери чизе нопадид шудан, худро дар таги чизе пинњон кардан: дар ќум гўр шудан; б) пур шудани љўй, њавз ва м. инњо бо гилу хок ва ѓ.; гўру кафан наёбад! хору зор бимирад!, кафангадо шавад! (таъбири дашном); гўри кўњнаро кофтан воќеаи гузаштаро ба ёд овардан (хусуматљўёна ё даъвоталабона); назири коњи кўњнаро бод додан; аз кадом гўр пайдо шуд? аз куљо омад?, чї тавр пайдо шуд?; ба гўри худ гирифта намебарам њељ љо бурданї нестам, њељ љо бурда наметавонам; (ба) њељ гўр намеравад љои рафтан надорад, ба њељ куљо намеравад; дар гўраш осуда бихобад ба поси хотираш зараре нарасад, кас ўро (пас аз марг) ба бадї ёд накунад.

ГЎЛГАРД ‫ ﮔﻮﻟﮕﺮد‬он ки бењудаву бефоида њар сў мегардад, бењудагард.

ГЎР II ‫ ﮔﻮر‬ниг. гўрхар.

ГЎЛГИР ‫ ﮔﻮﻟﮕﻴﺮ‬он ки аблању ањмаќро ба иштибоњ меандозад.

ГЎРАСП ‫ ﮔﻮرﺳﭗ‬њайвоне, ки ба монанди гўр аст, зебр.

ГЎЛГИРЇ дан.

‫ﮔﻮﻟﮕﻴﺮي‬

амали гўлгир, гўлгир бу-

ГЎЛЗАН ‫ ﮔﻮلزن‬ниг. фиребгар. ГЎЛЇ ‫ ﮔﻮﻟﻲ‬нодонї, ањмаќї, содалавњї; худро ба гўлї задан худро содалавњ нишон додан, муѓамбирї кардан. ГЎЛНАМО ‫ ﮔﻮلﻧﻤﺎ‬ба гўл монанд. ГЎЛХЎР ‫ ﮔﻮلﺧﻮر‬ниг. фиребхўранда. ГЎЛХЎРДА ‫ ﮔﻮلﺧﻮرده‬ниг. фиребхўрда. ГЎПОЛ ‫ ﮔﻮﭘﺎل‬ниг. кўпол. ГЎПОН//ГЎППОН ‫ ﮔﻮﭘﺎن‬1. говбон, чўпон. 2. маљ. одами тануманди пурзўр. ГЎР I

‫ﮔﻮر‬

љое, ки мурдаи одамро дафн

ГЎРАФГАНЇ ‫ ﮔﻮراﻓﮕﻨﻲ‬ниг. гўрафканї. ГЎРАФКАН ‫ ﮔﻮراﻓﻜﻦ‬1. афканандаи гўр, аз по ѓалтонанадаи гўр II. 2. маљ. зўр, ќавї. ГЎРАФКАНЇ ‫ ﮔﻮراﻓﻜﻨﻲ‬афкандани гўр, аз по ѓалтондани гўр II. ГЎРБОН ‫ ﮔﻮرﺑﺎن‬посбони кунандаи ќабристон.

гўр; нигоњубин-

ГЎРГАЊ I ‫ ﮔﻮرﮔﻪ‬1. љое, ки гўр бисёр аст. 2. гўристон, ќабристон. ГЎРГАЊ II ‫ ﮔﻮرﮔﻪ‬кит. макони гўрхарњо. ГЎРГИЁЊ ‫ ﮔﻮرﮔﻴﺎه‬бот. гиёњи алафї ва поё, ки дар ботлоќзорњо рўида, барои чорво хўроки хуб аст. ГЎРГИР

‫ﮔﻮرﮔﻴﺮ‬

сайёди

гўрхар,

шикор-

– 356–

ГЎР кунандаи гўр.

суми гўрхар аст. 2. маљ. тездав, даванд.

ГЎРГИРЇ ‫ ﮔﻮرﮔﻴﺮي‬шикори гўр, сайди гўрхар.

‫ ﮔﻮرﮔﺎه‬ниг. гўргањ. ГЎРЃУЛЇ ‫ ﮔﻮرﻏﻠﻲ‬ниг. гўрўѓлї. ГЎРЗО ‫ ﮔﻮرزا‬кўдаке, ки баъд аз ГЎРГОЊ

ба дунё меояд.

марги модар

ГЎРЗОД ‫ ﮔﻮرزاد‬ниг. гўрзо. ГЎРИДА ‫ ﮔﻮرﻳﺪه‬ошуфтаву парешон, дарњам рафта, дарњам гирењхўрда. ГЎРИДАН ‫ ﮔﻮرﻳﺪن‬дарњам хўрдан, тобида шудан.

рафтан,

гирењ

ГЎРИСТОН ‫ ﮔﻮرﺳﺘﺎن‬љои ќабрњо, ќабристон; гўристон кардан киноя аз хароб гардонидан, харобазор кардан љоеро. ГЎРЇ ‫ ﮔﻮري‬мансуб ба гўр I. ГЎРКАН ‫ﮔﻮرﻛﻦ‬ниг. гўрков. ГЎРКАНЇ ‫ ﮔﺮﻛﻨﻲ‬ниг. гўрковї. ГЎРКОВ ‫ ﮔﻮرﻛﺎو‬он ки барои дафн кардани мурдањо гўр мековад, гўркан. ГЎРКОВАК ‫ ﮔﻮرﻛﺎوك‬зоол. лошахўр, њайвони мурдахўр, ки ќабри навро мекобад. ГЎРКОВЇ гўрканї.

‫ﮔﻮرﻛﺎوي‬

амали гўрков, гўр кофтан,

ГЎРМОНАНД ‫ ﮔﻮرﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанди гўр; мисли гўр тангу торик.

‫ ﮔﻮراب‬1. ниг. гўроба. 2. сароб. ГЎРОБА ‫ ﮔﻮراﺑﻪ‬кит. 1. гунбазе, ки дар

ГЎРОБ

сари ќабрњо месозанд. 2. номи дахмаи падару бобоњои Рустам.

ГЎРОГЎР ‫ ﮔﻮراﮔﻮر‬босуръат, тунд, тез. ГЎРОН(И)ДАН ‫ﮔﻮراﻧﻴﺪن‬//‫ ﮔﻮراﻧﺪن‬1. дафн кардан, ба хок супурдан, гўр кардан (мурдаро). 2. бо чизе пўшондан, зери хок кардан; бо чизе пур кардан (чуќуриеро, ѓореро, шикоферо). ГЎРПУШТА мекунанд. ГЎРСУМ

‫ ﮔﻮرﭘﺸﺘﻪ‬пуштае, ки дар болои гўр

‫ ﮔﻮرﺳﻢ‬1. њайвоне, ки сумаш монанди

ГЎРСЎХТА ‫ ﮔﻮرﺳﺨﺘﻪ‬тањќ. нобакор, лаънатї (дар мавриди изњори норозигї аз касе дар њаќќи ў чун дашном гуфта мешавад). ГЎРХАР ‫ ﮔﻮرﺧﺮ‬зоол. њайвони тоќасум аз хонаводаи аспзотњо, ки дар ќадим шикор карда, гўшташро мехўрдаанд, хари ёбої, ќулон. ГЎРХОНА дахма.

‫ﮔﻮرﺧﺎﻧﻪ‬

ќабр, маќбара, саѓона;

ГЎРЎЃЛИСАРО ‫ ﮔﻮروﻏﻠﻲﺳﺮا‬ниг. гурўѓлихон. ГЎРЎЃЛИХОН ‫ ﮔﻮروﻏﻠﻲﺧﻮان‬сарояндаи суруду достонњои њамосии халќии «Гўрўѓлї». ГЎРЎЃЛЇ ‫ ﮔﻮروﻏﻠﻲ‬достони њамосии халќї. ГЎРЧАШМ ‫ ﮔﻮرﭼﺸﻢ‬дорои чашмњои калони монанди чашмњои гўр. ГЎРШИКАН ‫ ﮔﻮرﺷﻜﻦ‬он ки гўр мекушояд ва дуздї мекунад, гўрков. ГЎСОЛА ‫ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ‬1. бачаи гов, насли то шашмоњаи гов. 2. маљ. бачаи нодон, бефаросат; каллаи гўсола ниг. калла; гўсолаи шуданї аз пояш маълум (зарб.) ояндаи одами љавон аз рафтор ва саъю кўшишаш зоњир мегардад; гўсолаи мо пир шуду гов нашуд (маќ.) дар њаќќи шахси ба синну сол калон, вале ноўњдабарову ношуд гуфта мешавад; гўсолањо гов шаванд, љигарњо хун шаванд (зарб.) тарбияи бача кори осон нест (дар мавриди таъкид кардани душвории тарбияи љавонон мегўянд); гов ки омад, гўсола аз љояш мехезад (маќ.) калонсолонро њурмат кардан лозим аст. ГЎСОЛАБОН гўсолапой.

‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﺑﺎن‬

он ки гўсола мепояд,

ГЎСОЛАБОНЇ ‫ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﺑﺎﻧﻲ‬нигоњубини гўсолањо, гўсолапойї. ГЎСОЛАМИЗОЉ бефаросат.

‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﻣﺰاج‬

маљ. камфањм,

ГЎСОЛАПАРАСТ ‫ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺖ‬говпараст, касе, ки оини гўсолапарастист. ГЎСОЛАПАРАСТЇ ‫ ﮔﻮﺳﺎﻟﻬﭙﺮﺳﺘﻲ‬говпарастї, амали гўсолапарастї. ГЎСОЛАЧАШМ

‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭼﺸﻢ‬он

ки

чашмаш

– 357– мисли чашми гўсола барљаста ва калон аст. ГЎСПАНД ‫ ﮔﻮﺳﭙﻨﺪ‬ниг. гўсфанд. ГЎСПАНДКУШОН бон, иди азњо.

‫ﮔﻮﺳﭙﻨﺪﻛﺸﺎن‬

кит. иди ќур-

ГЎСФАНД ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬њайвони алафхўри хонагии мансуби љуфтсумњо, ки барои гўшт, равѓан, пўст, пашм ва шир парвариш мекунанд; гўсфанди бўрдоќї гўсфанди фарбењ, гўсфанди парворї; гўсфанди ќарокўлї гўсфанди зоти дуруштпашм, ки пўсти барраи он арзиши зиёд дорад; гўсфанди њисорї зоти мањаллии гўсфанди калони думбадор; гўсфанди чорї гўсфанди чорсола; ◊ соли гўсфанд номи соли њаштуми силсилаи солгардонии мўлљар; гўсфанди ба пои худ омада чизи муфт ва бемењнат ба даст даромада. ГЎСФАНДБОН ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺑﺎن‬он ки гўсфанд бонї мекунад, гўсфандпой, касе, ки ба бонї кардан ва чаронидани гўсфандон машѓул аст, рамабон. ГЎСФАНДБОНЇ бон, рамабонї.

‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺑﺎﻧﻲ‬

амали гўсфанд-

ГЎСФАНДВОР ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪوار‬1. мисли гўсфанд, монанди гўсфанд. 2. маљ. њалиму гапдаро. ГЎСФАНДДОР ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪدار‬ниг. гўсфандпарвар. ГЎСФАНДДОРЇ парварї.

‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪداري‬

ниг.

гўсфанд-

ГЎСФАНДЇ ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي‬мансуб ба гўсфанд; пўстини гўсфандї пўстини аз пўсти гўсфанд дўхташуда. парва–ришГЎСФАНДПАРВАР‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭘﺮور‬ кунандаи гўсфанд, коргар ва мутахас–сиси гўсфандпарварї.

‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭘﺮوري‬соњаи ГЎСФАНДПАРВАРЇ чорводорї, ки бо парвариши гўсфандон машѓул аст. ГЎСФАНДТАРОШ ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺗﺮاش‬он ки пашми гўсфандро метарошад. ГЎСФАНДТАРОШЇ ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺗﺮاﺷﻲ‬тарошидани пашми гўсфанд, кори тарошидани пашми гўсфанд: ќайчии гўсфандтарошї.

‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺧﺎﻧﻪ‬љои ГЎСФАНДХОНА доштани гўсфанд, оѓили гўсфанд.

нигоњ

ГЎШ

ГЎСФАНДЧАРОНЇ ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭼﺮاﻧﻲ‬чаронидани гўсфанд, ба чаро бурдани гўсфанд, чўпонї. ГЎСФАНДЉАЛЛОБ ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺟﻼب‬касе, ки ба нархи арзон гўсфанд харида, ќимат мефурўшад. ГЎСФАНДЉАЛЛОБЇ ‫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺟﻼﺑﻲ‬амал ва шуѓли гўсфандљаллоб. ГЎШ I ‫ ﮔﻮش‬узви шунавоии инсон ва њайвон, узви њисси сомеа, ки дар сар воќеъ аст; гўш кар шудан кор накардани узви шунавої, шунида натавонистан; гўш андохтан а) сухан шунидан; ба гапи касе диќќат додан; б) ниг. гўш додан; гўш вазнин шудан суст шудани ќувваи шунавої, андак кар шудан; гўш додан // гўш кардан а) шунидан, истимоъ намудан, гўш андохтан ба гапи касе; б) гуфта ва фармудаи касеро ќабул кардан, ба гапи касе даромадан, аз рўи гуфтаи касе амал кардан; гўш доштан гапи касеро шунидан, ба сухани касе таваљљўњ намудан; гўш сих кардан ваќти пай бурдани хавфе гўшњои худро чун сих рост кардани њайвонот (мас., хар); бимеро њис карда њушёр истодан; гўш сих шудан тарзи мафъулии гўш сих кардан; гўш тасфидан сурх ва гарм шудани гўшњои касе, ки гўё аз ѓайбат кардани ў ё зикри номи ў рўй медодааст; гўш ба дањони касе дўхтан сухани касеро бодиќќат шунидан; гўш ба тарафе рост кардан омодаи шунидани сухане шудан; гўш ба фармони касе будан ба шунидани њарфи касе тайёр будан; ба иљрои фармони касе омода будан, мутеъ будан; гўш ба ќимор будан бесаброна мунтазири шунидани хабаре будан; гўши касеро тофтан а) танбењ додан, гўшмол додан; б) касеро барои фош кардани сирре ё нагуфтани сухане таъкид кардан; гўши касе љеѓ задан дар гўши касе худ аз худ шунида шудани садое; гўшу майнаи касеро осуда мондан касеро бо гапи бисёр гаранг накардан; гўшу чашми касе шудан ба љои касе коре ё чизеро назорат карда истодан; гўшу њуш ба касе будан нињоят бо диќќат шунидани њарфи касе; аз гўш набаровардан аз ёд набаровадан, фаромўш накардан; аз ин гўш даромада аз он гўш баромада рафтан сухани шунидаро дар ёд нигоњ надоштан, зуд фаромўш кардан (хусусан панду насињатро); ба гўш гирифтан дар хотир нигоњ доштан, фаромўш накардан; ба гўш расидан шунида шудани хабаре, овозае; ба гўши касе расондан тарзи бавоситаи ба гўш расидан; шунавондан,

– 358–

ГЎШ

чизеро хабар додан ба касе; ба гўши касе гуфтан гўшакї гап задан бо касе; ба гўши касе хондан а) ба касе хабар додан, касеро огоњонидан аз чизе; б) ба касе чизеро талќин кардан; ба гўши худ бовар накардан ба шунидани худ эътимод накардан; аз сухани касе њайрон шудан; гап ба гўш надаромадан ба гапи касе гўш наандохтан; ба панду насињати касе эътино накардан; дар гўш доштан фаромўш накардан, аз ёд набаровардан (сухане ё пандеро); саропо (сар то по) гўш шудан // њама тан гўш гардидан бо диќќати тамом шунидан (сухани касеро); девор муш дорад, муш-гўш (зарб.) эњтиёт шуда гап задан лозим аст, ки касе нашунавад. ГЎШ II ‫ ﮔﻮش‬номи рўзи чордањуми њар моњи шамсї, ки эрониёни ќадим онро љашн мегирифтанд. ГЎША ‫ ﮔﻮﺷﻪ‬1. кунљ, зовия; канор, канора, нўги љое ё чизе: гўшаи биёбон, гўшаи хона, гўшаи холї; гўшаи чашм а) кунљ ё ќирраи чашм; б) киноя аз нигоњи номаълумона; гўшаву канор њама тараф, њама љо; љоњои дуру наздик. 2. љои хилват, љои аз назари мардум дур; гўша гирифтан гўшанишин шудан, хилват гузидан, худро ба канор гирифтан 3. гўшпўшонаки телпак, гўшак; ◊ гўшаи саломат љои аз бало дури осуда, љои амн; ба гўшаи нокомї афтодан бекасу танњо дар яъсу навмедї ва мањрумият зиндагї кардан. ГЎШАГИР ‫ﮔﻮﺷﻪﮔﻴﺮ‬ниг. гўшанишин. ГЎШАГИРЇ ‫ ﮔﻮﺷﻪﮔﻴﺮي‬ниг. гўшанишинї. ГЎШАГЇ ‫ ﮔﻮﺷﮕﻲ‬марбут ба гўша, канорї. ГЎШАДОР богўша.

‫ﮔﻮﺷﻪدار‬

дорои гўша, соњиби гўша,

ГЎШАК ‫ ﮔﻮﺷﻚ‬1. дастаи ягон зарф ё асбоб барои дошта бардоштан ё ба њаракат даровардани онњо; гўшаки радио. 2. мус. љузъи асбоби мусиќии торист, ки дар сари дастаи он воќеъ буда, тор ба он печонида мешавад: гўшаки дутор, гўшаки танбўр. 3. ќисми олате, ки ба гўш монда, садоро мешунаванд: гўшаки телефон. 4. гўшпўшонаки телпак. ГЎШАКАШ ‫ ﮔﻮﺷﻪﻛﺶ‬1. кашандаи зењ, зењкаш, камонкаш. 2. маљ. нишонгир, тирандоз.

ГЎШАКАШЇ ‫ ﮔﻮﺷﻪﻛﺸﻲ‬1. зењкашї, камонкашї. 2. маљ. нишонгирї, тирандозї. ГЎШАКДОР ‫ ﮔﻮﺷﻜﺪار‬гўшакдошта, дорои гўшак: зарфњои гўшакдор, телпаки гўшакдор. ГЎШАКЇ ‫ ﮔﻮﺷﻜﻲ‬:суханони гўшакї суханњои оњиста ба касе нашунавонида гуфташуда; гапњои пинњонї гуфташуда; гўшакї гап задан // гўшакї кардан оњиста ба гўши якдигар сухан гуфтан, ба дигарон нашунавонида гап задан, пичир-пичир кардан. ГЎШАНИШИН ‫ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﻴﻦ‬аз одамон дуршуда, узлатгузин, хилватнишин. ГЎШАНИШИНЇ ‫ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﻴﻨﻲ‬дур гаштан аз одамон, кунљнишинї, хилватнишинї, канорагирї. ГЎШАПАЙМО ‫ ﮔﻮﺷﻪﭘﻴﻤﺎ‬ниг. зовиясанљ. ГЎШБАЌИМОР ‫ ﮔﻮشﺑﻘﻤﺎر‬интизори шунидани хабаре; боэњтиёт, њушёр; гўшбаќимор нишастан. ГЎШБАНД ‫ ﮔﻮﺷﺒﻨﺪ‬1. василае, ки ба гўш мебанданд, ё бо он гўшро мањкам мекунанд, то хунук нахўрад. 2. он чи ба гўш меовезанд. ГЎШБИСТАР ‫ ﮔﻮشﺑﺴﺘﺮ‬1. кит. гўшкалон. 2. номи шахси афсонавие аз Бобул, ки гўшњои калон дошта, як гўшашро бистар, дигареро кўрпа карда мехобидааст ва гўё дар ваќти гирифтани Бобул Искандар бо ў вохўрдааст. ГЎШБУР ‫ ﮔﻮشﺑﺮ‬маљ. фиребгар, ќаллоб. ГЎШБУРИДА ‫( ﮔﻮشﺑﺮﻳﺪه‬њайвони) буридашуда: саги гўшбурида. ГЎШБУРЇ ‫ ﮔﻮشﺑﺮي‬маљ. фиребгарї, ќаллобї.

амали

гўшаш гўшбур,

ГЎШВАЗНИН ‫ ﮔﻮشوزﻧﻴﻦ‬он ки гўшаш хуб намешунавад, дорои заъфи шунавої; кар. ГЎШВАЗНИНЇ ‫ ﮔﻮشوزﻧﻴﻨﻲ‬кам шудани њисси шунавої, ки дар натиљаи он дарки нутќ душвор мегардад, карї. ГЎШВОН ‫ ﮔﻮشوان‬маљ. нигањдоранда, муњофиз, посдор, нигањбон. ГЎШВОНЇ ‫ ﮔﻮشواﻧﻲ‬маљ. нигањбонї, посдорї.

– 359– ГЎШВОР ‫ ﮔﻮﺷﻮار‬ниг. гўшвора. ГЎШВОРА ‫ ﮔﻮﺷﻮاره‬асбоби зинат, ки ба гўш меовезанд, њалќа, овеза. ГЎШВОРАК ‫ ﮔﻮﺷﻮارك‬ниг. гўшвора. ГЎШГАРОН ‫ ﮔﻮشﮔﺮان‬ниг. гўшвазнин. ГЎШГАРОНЇ ‫ ﮔﻮشﮔﺮاﻧﻲ‬ниг. гўзвазнинї. ГЎШГИР ‫ ﮔﻮشﮔﻴﺮ‬маљ. озордињанда ва азияткунанда.

ГЎШКАШЇ кардан.

ГЎШ

‫ ﮔﻮشﻛﺸﻲ‬гўш кашидан, гўшкашак

ГЎШКАШОН ‫ ﮔﻮشﻛﺸﺎن‬феъли њол аз гўш кашидан дар њоли кашида шудани гўш. ГЎШКОВАК ‫ ﮔﻮشﻛﺎوك‬1. чўбчаи махсуси ба нўгаш пахтапечонида барои тоза кардани гўш, гўштозакунак. 2. тиб. милачаи филизї барои тоза кардани гўш аз чирк. ГЎШМОЛ ‫ ﮔﻮشﻣﺎل‬1. гўшро печутоб додан, гўш молидан. 2. танбењ, љазо, таъдиб; гўшмол додан танбењ кардан, љазо додан.

ГЎШГУЗОР ‫ ﮔﻮشﮔﺬار‬ба гўш расонанда; гўшрас; гўшгузор овардан гўшрас овардан, гўшрас кардан.

ГЎШМОЛАК ‫ ﮔﻮشﻣﺎﻟﻚ‬ниг. гўштобак.

ГЎШДАРД ‫ ﮔﻮشدرد‬дарди гўш; бемории гўш.

ГЎШМОЛЇ ‫ ﮔﻮشﻣﺎﻟﻲ‬1. молиш додани гўш. 2. маљ. љазо, танбењ.

ГЎШДАРОЗ ‫ ﮔﻮشدراز‬1. дорои гўши дароз. 2. маљ. хар, дарозгўш. ГЎШДАРОЯК гўшхазак.

‫ﮔﻮشدراﻳﻚ‬

кирми

њазорпо,

ГЎШДИЊАНДА ‫ ﮔﻮشدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гўш додан; он ки мешунавад, шунаванда. ГЎШДОР ‫ ﮔﻮشدار‬1. он ки гўш дорад, дорои гўш. 2. гўшдињанда, шунаванда, мустамеъ. 3. муњофиз, посбон. ГЎШЗАД ‫ ﮔﻮشزد‬ёдоварї, гўшрас, хотирнишон, хотиррасон; тазаккур; гўшзад кардан гўшрас кардан, хотиррасон намудан, тазаккур додан; огоњ кардан бо сухан. ГЎШИДА ‫ ﮔﻮﺷﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз гўшидан; мањфуз, њифзшуда. ГЎШИДАН ‫ ﮔﻮﺷﻴﺪن‬1. кит. шунидан, гўш кардан. 2. њифз кардан, нигоњ доштан. ГЎШЇ ‫ ﮔﻮﺷﻲ‬ниг. гўшак. ГЎШКАЛОН ‫ ﮔﻮشﻛﻼن‬он ки гўшаш калон аст; ниг. гўшбистар. ГЎШКАР ‫ ﮔﻮشﻛﺮ‬кар, ношунаво, гўшвазнин.

ГЎШМОНАК ‫ ﮔﻮش ﻣﺎﻧﻚ‬ба гўш дошта мешудагї, ба гўш гузошташаванда (барои шунидан): гўшмонаки радио. ГЎШМОЊЇ ‫ ﮔﻮشﻣﺎﻫﻲ‬1. пўшиши сипармонанди як навъ љонвари бесутунмўњраи обї, ѓилофи садаф. 2. садаф. 3. књн. пиёлаи майкашї. ГЎШНАВОЗ ‫ ﮔﻮشﻧﻮاز‬форам ва дилнишин, хушоњанг: овози гўшнавоз, садои гўшнавоз. ГЎШНОШУНИД нида.

‫ﮔﻮشﻧﺎﺷﻨﻴﺪ‬

ниг. гўшношу-

‫ ﮔﻮشﻧﺎﺷﻨﻴﺪه‬ба гўш ГЎШНОШУНИДА нарасида, шуниданашуда; ѓайриодї, ѓайри– муќаррарї: кори гўшношунида. ГЎШОВЕЗ ‫ﮔﻮشآوﻳﺰ‬ниг. гўшвора. ГЎШОГЎШ кардан.

‫ﮔﻮﺷﺎﮔﻮش‬

гўш ба дањон, гўшакї

ГЎШОНА ‫ ﮔﻮﺷﺎﻧﻪ‬1. кит. гўша, канор. 2. гуфт., маљ. таъна, маломат; гўшона задан таъна кардан касеро барои коре. ГЎШОЊАНГ ‫ ﮔﻮشآﻫﻨﮓ‬ниг. њазорпо. ГЎШПАЙВАНД дилнишин.

‫ﮔﻮشﭘﻴﻮﻧﺪ‬

форам, хушоњанг,

ГЎШКАРКУНАНДА ‫ ﮔﻮشﻛﺮﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гўш кардан; садои бисёр баланди ба гўш нофорам.

ГЎШПАЊН ‫ ﮔﻮشﭘﻬﻦ‬дорои гўшњои пањн.

ГЎШКАШАК ‫ ﮔﻮشﻛﺸﻚ‬гўшро кашида азият додан, гўшкашї.

ГЎШПЕЧ I муњофизати мепечонанд.

‫ﮔﻮشﭘﻴﭻ‬ гўш

рўймоле, ки барои аз сармо ба сар

– 360–

ГЎШ

‫ ﮔﻮشﭘﻴﭻ‬кит., ниг. гўшмол. ‫ ﮔﻮشرس‬ниг. гўшзад; гўшрас

ГЎШПЕЧ II

ГЎШРАС ба ёди касе овардан; огоњонидан.

‫ ﮔﻮشروز‬ниг. гўш II. ГЎШСИХ ‫ ﮔﻮشﺳﻴﺦ‬гўшбаќимор,

кардан

ГЎШРЎЗ

омодаи шикор.

омода,

ГЎШТ ‫ ﮔﻮﺷﺖ‬1. љисми мулоими сурхранги рўи устухонњо ва зери пўсти инсон, њайвонот ва парандагон: гўшти гов, гўшти гўсфанд, гўшти гўсола, гўшт гирифтан, гўшт фурўхтан, гўшт хўрдан; гўшти бирён гўшти дар равѓан бирёншуда; гўшти лањм гўшти беустухони мулоим; гўшти сахт гўшти пайдори сахт; гўшти яхнї гўшти пухтаи сардшуда. 2. љои мулоими мева ва растанињои полизї мисли харбуза ва тарбуз; ◊ гўшт пайдо кардан тани касе гўшт гирифтан, андаке фарбењ шудан; аз гўшт фуромадан, гўшти бадани худро бой додан лоѓар шудан; курта-курта гўшт гирифтан нињоят хурсанд шудан, ба худ болидан; гўшти хару дандони саг дар мавриди ба њам дарафтодани ду одами бад мегўянд; монанди гўшту устухон (нохун) ба њам хеле наздик ва ќарин. ГЎШТБИРЁН ‫ ﮔﻮﺷﺖﺑﺮﻳﺎن‬гўшти дар равѓан бирёнкарда, кабоб. ГЎШТБУРДА ‫ ﮔﻮﺷﺖﺑﺮده‬ниг. гўштпора. ГЎШТДОР ‫ ﮔﻮﺷﺖدار‬гўштдошта, гўштнок, ниг. гўштин II. ГЎШТДОРЇ ‫ ﮔﻮﺷﺖداري‬гўштнокї, фарбењї: гўштдории бадан. ГЎШТЕЗ гўшсих.

‫ﮔﻮشﺗﻴﺰ‬

дорои

шунавоии

ќавї,

‫ﮔﻮﺷﺘﻴﻦﮔﻴﺮ‬он ки гўштин ГЎШТИНГИР мегирад; варзишгар дар бозии гўштингирї, пањлавон. ГЎШТИНГИРЇ ‫ ﮔﻮﺷﺘﻴﻦﮔﻴﺮي‬варз. навъи варзиш, ки иборат аз зўрозмоии ду њариф барои ѓалтонидани якдигар аст, гўштї: гўштингирии тарзи миллї, гўштингирии тарзи озод, мусобиќаи гўштингирї. ГЎШТИОДАМХЎР ‫ ﮔﻮﺷﺖآدمﺧﻮر‬1. хунхўр, вањшї. 2. маљ. одамхўр. ГЎШТЇ I ‫ ﮔﻮﺷﺘﻲ‬ниг. гўштин I ва гўштингирї. ГЎШТЇ II ‫ ﮔﻮﺷﺘﻲ‬ниг. гўштин II. ГЎШТКЎБ I ‫ ﮔﻮﺷﺖﻛﻮب‬ниг. гўшткўбак. ГЎШТКЎБЇ II ‫ﮔﻮﺷﺖﻛﻮﺑﻲ‬ майда кардани гўшт.

кўфтани

гўшт;

ГЎШТКЎБАК ‫ ﮔﻮﺷﺖﻛﻮﺑﻚ‬кўбаи чўбин барои кўфта мулоим кардани гўшт пеш аз пухтан. ГЎШТЌИМА ‫ ﮔﻮﺷﺖﻗﻴﻤﻪ‬гўшти ќима, гўшти кўфта, ќима, ѓелак. ГЎШТЌИМАКУНАК ‫ ﮔﻮﺷﺖﻗﻴﻤﻪﻛﻨﻚ‬асбоби махсус барои ќима кардани гўшт: гўштќимакунаки барќї, гўштќимакунаки дастї. ГЎШТНОК ‫ ﮔﻮﺷﺘﻨﺎك‬ниг. гўштин II. ГЎШТОБ ‫ ﮔﻮﺷﺘﺎب‬оби гўшти љўшонидашуда, обгўшт; оби шўрбо. ГЎШТОБА ‫ ﮔﻮﺷﺘﺎﺑﻪ‬ниг. гўштоб. ГЎШТОБАК ‫ ﮔﻮشﺗﺎﺑﻚ‬бозии бачањо, ки дар он гўши бачаи бозибохтаро гирифта мекашанд. ГЎШТОВАР ‫ ﮔﻮﺷﺖآور‬маљ. фарбењ, гўштдор.

ГЎШТЕЗЇ ‫ ﮔﻮشﺗﻴﺰي‬гўштез будан, ќудрати шунавоии хуб доштан.

ГЎШТОЛУД ‫ ﮔﻮﺷﺖآﻟﻮد‬гўштї: лабњои гўштолуд.

ГЎШТИГИР ‫ ﮔﻮﺷﺘﻲﮔﻴﺮ‬ниг. гўштингир.

ГЎШТПОРА гўшт.

ГЎШТИГИРЇ ‫ ﮔﻮﺷﺘﻲﮔﻴﺮي‬ниг. гўштингирї. ГЎШТИН I гирифтан.

‫ﮔﻮﺷﺘﻴﻦ‬ниг.

гўштингирї: гўштин

ГЎШТИН II ‫ ﮔﻮﺷﺘﻴﻦ‬1. гўштнок, гўштдор, аз гўшт пухташуда: хўроки гўштин. 2. сергўшт, фарбењ: бадани гўштин.

‫ﮔﻮﺷﺖﭘﺎره‬

пораи гўшт, бурдаи

ГЎШТФУРЎШ ‫ﮔﻮﺷﺖﻓﺮوش‬ мефурўшад, ќассоб.

он

ки

гўшт

ГЎШТФУРЎШЇ ‫ ﮔﻮﺷﺖﻓﺮوﺷﻲ‬1. касбу кори гўштфурўш, ќассобї. 2. љои фурўши гўшт, дўкони ќассобї. ГЎШТХОР

‫ﮔﻮﺷﺘﺨﻮار‬

1.

ниг.

гўштхўр.

2.

– 361– њайвонњои дарандае, ки барои баќои насли худ љонварони дигарро шикор карда мехўранд. ГЎШТХОРЇ ‫ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري‬ниг. гўштхўр.

ГЎЯ

ГЎШХЕЗАК ‫ ﮔﻮشﺧﻴﺰك‬зоол. њашароти хурде бо танаи ѓафсу нарм ва пўсти сахт, ки дар обу њавои намноку гарм зиндагї мекунад. ГЎШХОНА ‫ ﮔﻮﺷﺨﺎﻧﻪ‬биол. шудани гўш, суфраи гўш.

мавзеи

љойгир

ГЎШТХЎР ‫ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮر‬гўштхўранда, бисёр истеъмолкунандаи гўшт; он ки гўшт хўрданро дўст медорад.

ГЎШХОР ‫ ﮔﻮﺷﺨﺎر‬абзоре, ки ба василаи он гўшро мехоранд.

ГЎШТХЎРЇ ‫ ﮔﻮﺷﺖﺧﻮري‬исми амал аз гўшт хўрдан; бо иштиёќ истеъмол кардани гўшт.

ГЎШШЎЇ гўш.

ГЎШФИЛ ‫ ﮔﻮﺷﻔﻴﻞ‬бот. гиёњи алафї, поё ва ороишиву зинатї аз хонаводаи шайпурї, ки гули ќањва ё бунафшранг дорад.

ГЎШШЎЙ ‫ ﮔﻮشﺷﻮي‬тиб. василае дар тиб, ки ба воситаи он пизишкон даруни гўшро шустушў ва тоза мекунанд.

ГЎШХАЗАК ‫ ﮔﻮشﺧﺰك‬ниг. гўшдарояк.

ГЎЯНДА ‫ ﮔﻮﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз гуфтан. 1. суханкунанда, сухангўй, гапзананда; наттоќ. 2. ќиссагўй, афсонагўй, наќлкунанда, ривояткунанда, ровї. 3. сароянда, њофиз. 4. маљ. зане, ки дар азоњо овоз меандозад, навњагар.

ГЎШХАРОШ ‫ ﮔﻮشﺧﺮاش‬овозе, ки боиси озори гўш мешавад, садои нофорам. ГЎШХЕЗ ‫ ﮔﻮشﺧﻴﺰ‬ниг. гўшхезак.

‫ﮔﻮشﺷﻮﻳﻲ‬

тиб. шуста тоза кардани

Ѓ Ѓ њарфи панљуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи ѓайн (‫;)غ‬ дар њисоби абљад ба адади 1000 баробар аст. ЃАБЃАБ а. баѓбаѓа.

‫ﻏﺒﻐﺐ‬

гўшти барљастаи зери манањ,

ЃАВБАНДЇ ‫ ﻏﻮﺑﻨﺪي‬1. ѓав бастан, ѓав партофтан. 2. маљ. монеъ шудан, роњи чизеро бастан; ѓавбандї кардан сари роњи чизеро гирифтан.

кит. кундзењн, бефањм, ањмаќ,

ЃАВВОС а. ‫ ﻏﻮاص‬1. ѓўтазананда ба зери об (барои баровардани садаф, марворид ва ѓ.); оббозе, ки дар зери об кореро иљро мекунад; ѓаввос фуровардан ба об даровардани ѓаввос барои кофтукови чизе. 2. парандае шабењи мурѓобї бо болњои кўтоњ, пари нарм, ангуштони дароз ва думи бисёр кўтоњ, ки дар об шино мекунад ва ѓўта мезанад: мурѓи ѓаввос.

ЃАБН а. ‫ ﻏﺒﻦ‬кит. 1. зарару зиён (дар харидуфурўш). 2. афсўс, дареѓ.

ЃАВВОСЇ ‫ ﻏﻮاﺻﻲ‬ѓаввос будан; амали ѓаввос; ѓаввосї кардан шуѓлу амали ѓаввосро иљро кардан.

ЃАБОВАТ а. ‫ ﻏﺒﺎوت‬кит. кундзењнї; гўлї, нодонї, сафоњат.

ЃАВВОСОНА восвор.

ЃАБОЗА ‫ ﻏﺒﺎزه‬1. ниг. говрона. 2. навда ё химчаи дароз.

ЃАВЃО ‫ ﻏﻮﻏﺎ‬1. садоњои баланди издињоми мардум; сару садо, њаёњу, фарёду фиѓон; ѓалоѓула, маѓал. 2. фитна; мољаро, ѓавѓои дурўѓ сару садои бардурўѓ; шўру ѓавѓо ошўбу њаяљон; доду фарёд; ѓавѓо бардоштан а) доду фарёд кардан, љанљол кардан; б) балво барпо кардан; ѓавѓо кардан доду фарёд кардан, маѓал бардоштан; шўру ѓавѓо бардоштан а) доду фарёд кардан; љангу љидол кардан; б) ошўбу балво барпо кардан; шўру ѓавѓо кардан ниг. шўру ѓавѓо бардоштан; дар шўру ѓавѓо шудан доду фарёд бардоштан; љангу љанљол кардан; ◊ ба сар ѓавѓоњо афтодан (фитодан) дучори мољароњо шудан; мусибатњоро аз сар гузаронидан.

ЃАБЃАБА а. ‫ ﻏﺒﻐﺒﻪ‬ниг. ѓабѓаб. ЃАБЃАБДОР ‫ ﻏﺒﻐﺐدار‬1. дорои ѓабѓаб. 2. маљ. худписанд, мутаккабир. ЃАБИН а. ‫ ﻏﺒﻴﻦ‬кит. харидуфурўш, маѓбун. ЃАБЇ а. нодон.

‫ﻏﺒﻲ‬

фиребхўрда

дар

ЃАБРО(Ъ) а. (‫ ﻏﺒﺮا)ء‬1. замин. 2. кит. муаннаси аѓбар (ѓуборолуд, гардолуд). ЃАБРОЇ ‫ ﻏﺒﺮاﺋﻲ‬хокї, хокранг, хоколуд. ЃАБУЌ а. ‫ ﻏﺒﻮق‬шароби шомгоњї; муќоб. сабўњ. ЃАВ//ЃОВ I ‫ﻏﺎو‬//‫ ﻏﻮ‬чўб ё оњани дароз, ки барои бастани сари роњи рафтуомад ё даромадгоњи љое насб карда шудааст, шлагбаум; ѓави симхорї ѓаве, ки аз симхор сохта шудааст; ѓав партофтан ѓав сохтан. ЃАВ II ‫ ﻏﻮ‬кит. овози бисёр баланд, наъра, бонги сахт.

‫ﻏﻮاﺻﺎﻧﻪ‬

монанди ѓаввос, ѓав-

– 363 – ЃАЗ ЃАВЃОГАР кунанда.

‫ﻏﻮﻏﺎﮔﺮ‬

ошўбгар, балвогар, ѓавѓо-

ЃАВЃОСОЛОРЇ ‫ ﻏﻮﻏﺎﺳﺎﻻري‬вазъе, ки дар он бо сабабњои таблиѓотї дар бораи чизе ѓавѓо ва сару садои дурўѓин барпо мекунанд, то њаќиќатро аз ањли љомеа пинњон намоянд. ЃАВЃОТАЛАБ ѓавѓогар.

‫ﻏﻮﻏﺎﻃﻠﺐ‬

ошўбгар, балвогар,

ЃАВЇ а. ‫ ﻏﻮي‬кит. гумроњ, навмед. ЃАВОДЇ ‫ﻏﻮادي‬ бомдодї.

кит.,

љ.

ѓадият,

абрњои

ЃАВОМИЗ а. ‫ ﻏﻮاﻣﺾ‬кит. 1. љ. ѓомиз, ѓомиза. 2. суханњои печида ва мушкил, нуктањои борики пўшидамаъно. ЃАВОЯТ а. ‫ ﻏﻮاﻳﺖ‬кит. гумроњї; навмедї. ЃАВР а. ‫ ﻏﻮر‬1. диќќат, тааммул; мулоњиза, андеша; баррасї. 2. кит. чуќурї, умќ, ќаъри њар чиз. 3. маљ. умќ ва чуќурии маънои чизе; њаќиќат ва моњияти чизе; ѓаври ашкол моњият ва чї будани шаклњо, суратњо; ѓавру ѓоят њаќиќат ва моњияти њар чиз.

ЃАДИР а. кўл.

‫ﻏﺪﻳﺮ‬

кит. толоби оби борону сел;

ЃАДОИР а. ‫ ﻏﺪاﺋﺮ‬кит., љ. ѓадир. 1. обгирњо 2. мўњои бофта, гесувон. ЃАДР а. ‫ ﻏﺪر‬кит. 1. бевафої, ањдшиканї; хиёнат, љафо. 2. њила, макр, фиреб; ќасди ѓадр кардан нияти хиёнат кардан. 2. њила, тазвир, фиреб, макр. ЃАДУД а. ‫ ﻏﺪود‬биол. узвњои њайвонот ва одам, ки моддањои махсуси људокардаашон (гармонњо, луоб, араќ ва ѓ.) дар фаъолиятњои гуногуни физиологї ва љараёнњои биохимиявии бадан иштирок мекунанд; ѓудда: ѓадуди зери меъда, ѓадудњои тарашшўњи дохилї; аз гов ѓадуд (маќ.) њиссаи хеле кам ва ночиз аз чизи калоне, аз бисёр андаке; муќ. аз хирс мўе. ЃАДУДДОР ‫ ﻏﺪوددار‬ѓадуддошта, дорои ѓадуд; бофтањои ѓадуддор бофтањое, ки дорои ѓадуданд. ЃАДУДЇ ‫ ﻏﺪودي‬мансуб ба ѓадуд. ЃАДУДЧА ‫ ﻏﺪودﭼﻪ‬ѓадуди хурд, ѓуддача.

ЃАВС I а. ‫ ﻏﻮث‬кит. он ки дасти ёрї дароз мекунад, дастгир, фарёдрас.

ЃАЖ ‫ ﻏﮋ‬кит. гавак кашидан, хазидан бо зўри дасту зону.

ЃАВС II а. ‫ ﻏﻮص‬кит. 1. ѓўта задан дар об, фурў рафтан дар об. 2. маљ. амиќ андеша рондан, ба фикр фурў рафтан, тааммуќ кардан.

ЃАЖГОВ ‫ ﻏﮋﮔﺎو‬ниг. ќутос.

ЃАВЧЎБ ‫ ﻏﻮﭼﻮب‬ѓаве, ки аз чўб сохта шудааст; муќ. ѓав. ЃАВШОД ‫ ﻏﻮﺷﺎد‬књн. љои шабгузаронии чорпоён, ки чор тарафаш ињота карда шудаст; ќўтан. ЃАД а. ‫ ﻏﺪ‬кит. фардо, пагоњ. ЃАДАНГ ‫ ﻏﺪﻧﮓ‬кит. кундзењн, ањмаќ, нодон. ЃАДВ а. ‫ ﻏﺪو‬кит. субњ, бомдод. ЃАДДОР а. ‫ار‬‫ ﻏﺪ‬1. нињоят ѓадркунанда, бевафо, паймоншикан, хиёнаткор. 2. маккор, њилагар: дузди ѓаддор, душмани ѓаддор. ЃАДДОРЇ ‫اري‬‫ ﻏﺪ‬1. хиёнаткорї, ањдшиканї. 2. маккорї, њилагарї. ЃАДДОРОНА ‫اراﻧﻪ‬‫ ﻏﺪ‬1. хиёнаткорона, ањдшиканона. 2. маккорона, њилагарона.

ЃАЖ-ЃАЖ ‫ ﻏﮋﻏﮋ‬калимаи таќлиди овози буридан ё пайваста ба њам расидани чизе; садои кушода-пўшида шудани дари кўњна. ЃАЖД ‫ ﻏﮋد‬гуфт. чирк, ифлосї; касиф, олуда. ЃАЖЖАС ‫ ﻏﮋس‬ниг. ѓаж - ѓаж. ЃАЖИДАН кашидан.

‫ﻏﮋﻳﺪن‬

ѓежидан, хазидан, гавак

ЃАЗАБ а. ‫ ﻏﻀﺐ‬хашм, ќањр, оташинї: аз ѓазаб, аз шиддати ѓазаб, аз ѓояти ѓазаб; бо ѓазаб хашмгинона, ѓазаболуд; ѓазаби халќ // ќањру ѓазаби халќ хашму эътирози халќ; ѓазаби касеро овардан ниг. ба ѓазаб овардан; ѓазаби касе омадан ниг. ба ѓазаб омадан; аз ѓазаб дандон хоидан аз шиддати хашму ѓазаб дандонњоро ба њам соиш дода садо баровардан, дар нињояти хашму ѓазаб будан; аз ѓазаб фуромадан хашмро фурў нишондан, ѓазаби худро таскин додан; ба ѓазаб овардан хашмгин кардан, ѓазабнок кардан; ба ѓазаб

– 364 – ЃАЗ омадан // дар ѓазаб шудан ѓазабнок шудан, хашмгин шудан, ќањри касе омадан; оташин шудан; ◊ оташи ѓазаби касеро паст кардан (фурў нишондан) касеро аз ѓазаб фуровардан, хашми касеро бартараф кардан; оташи ѓазаби касе паст шудан аз ѓазаб фуромадан, бартараф шудани хашми касе; аз ѓазаби Худо тарсидан аз бими бозхост андешидан, аз андешаи охират тарсидан; ба ѓазаби Худо гирифтор шудан ба кайфар расидан, ба љазои Худо гирифтор шудан.

ЃАЗАЛНАВИСЇ‫ ﻏﺰلﻧﻮﻳﺴﻲ‬ниг. ѓазалгўї. ЃАЗАЛСАРО ‫ ﻏﺰلﺳﺮا‬ниг. ѓазалгўй. ЃАЗАЛСАРОЇ ‫ ﻏﺰلﺳﺮاﻳﻲ‬ниг. ѓазалгўї.

ЃАЗАБАНГЕЗ ‫ ﻏﻀﺐاﻧﮕﻴﺰ‬ниг. ѓазабовар.

ЃАЗАЛХОН ‫ ﻏﺰلﺧﻮان‬1. хонандаи ѓазал; сарояндаи ѓазал, сурудхон. 2. ниг. ѓазалхонон. ЃАЗАЛХОНЇ ‫ ﻏﺰلﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз ѓазал хондан; сурудхонї, сурудгўї; ѓазалхонї кардан сурудхонї кардан, суруд хондан. ЃАЗАЛХОНОН ‫ ﻏﺰلﺧﻮاﻧﺎن‬феъли њол аз ѓазал хондан; ѓазалхонда равон; сурудгўён.

ЃАЗАББОР ‫ ﻏﻀﺐﺑﺎر‬:нигоњи ѓазаббор нигоње, ки аз он асари хашму ѓазаб пайдост.

ЃАЗАНФАР а. ‫ ﻏﻀﻨﻔﺮ‬кит. 1. шер, асад. 2. маљ. љасур, шуљоъ.

ЃАЗАБНОК ‫ ﻏﻀﺐﻧﺎك‬хашмгин, оташин; нигоњи ѓазабнок нигоњи хашмолуд; ѓазабнок кардан ба хашму ѓазаб овардан; ѓазабнок шудан ба хашму ѓазаб омадан, хашмгин шудан.

ЃАЗБОН а. ‫ ﻏﻀﺒﺎن‬кит. ѓазабнок, хашмгин.

ЃАЗАБНОКЇ оташинї.

‫ﻏﻀﺐﻧﺎﻛﻲ‬

хашмгинї, ќањролудї,

ЃАЗАБОВАР ‫ ﻏﻀﺐآور‬он чи боиси хашмгинї мешавад, хашмовар. ЃАЗАБОЛУД ‫ ﻏﻀﺐآﻟﻮد‬1. ѓазабнок, хашмогин, ќањролуд. 2. бо ѓазаб, хашмгинона, дар њолати хашмгинї. ЃАЗАБОМЕЗ гап задан.

‫ﻏﻀﺐآﻣﻴﺰ‬

хашмгинона: ѓазабомез

ЃАЗАВОТ а. ‫ ﻏﺰوات‬љ. ѓазо. ЃАЗАЛ а. ‫ ﻏﺰل‬1. адш. яке аз навъњои машњури шеърист, ки маъмулан аз 5-12 байти дар як вазну ќофия омада (аа, ба, ва, га…) иборат буда, мавзўи асосии онро васфи ишќу љавонї, васлу њиљрон ва ѓ. ташкил медињад. 2. таронаи ошиќона, чома; ѓазал гуфтан ѓазал навиштан; ѓазал хондан // ѓазал сурудан таронаи ошиќона хондан; ◊ байту ѓазал гуфт. гап-гап; ќиссаи чизе. ЃАЗАЛГЎЇ ‫ ﻏﺰلﮔﻮﻳﻲ‬исми амал аз ѓазал гуфтан; ѓазалнависї, ѓазалсарої. ЃАЗАЛГЎЙ ‫ ﻏﺰلﮔﻮي‬гўяндаи ѓазал, ѓазалнавис, ѓазалсаро. ЃАЗАЛИЁТ а. ‫ ﻏﺰﻟﺒﺎت‬1. љ. ѓазал. 2. маљмўаи ѓазалњои шоир. ЃАЗАЛНАВИС ‫ ﻏﺰلﻧﻮﻳﺲ‬ниг. ѓазалгўй.

ЃАЗВ(А) а. (‫ ﻏﺰو)ه‬ниг. ѓазо. ЃАЗО а. ‫ ﻏﺰا‬д. љанг дар роњи дин, љињод. ЃАЗОЗАТ а. ‫ ﻏﻀﺎﺿﺖ‬кит. 1. забунї, пастї, расвої. 2. зарар. ЃАЗОЛ а. ‫ ﻏﺰال‬кит., ниг. ѓизол. ЃАЗОЛА а. ‫ ﻏﺰاﻟﻪ‬кит. 1. оњубараи мода. 2. маљ. офтоб; ◊ ѓазолаи фалак офтоб. ЃАЗОРАТ а. ‫ ﻏﺰارت‬кит. фаровонї, бисёрї. ЃАЗОТАЛАБ ‫ ﻏﺰاﻃﻠﺐ‬д. толиби ѓазо, талабгори ѓазо; ѓазокунанда. ЃАЙБ а. ‫ ﻏﻴﺐ‬1. нопайдо, нопадид; нопадидї, ѓоибї; дар ѓайби касе // дар ѓайбаш ваќти набудани касе, аз пушти касе. 2. д. макон ва олами барои инсон номаълум, ки аз он љо ба фариштањо ва паямбарон вањй ва пайѓом меомадааст (ба ин маънї «олами ѓайб» њам мегўянд); аз ѓайб а) аз олами ѓайб; б) маљ. аз љои номаълум ва асрорангез; илми ѓайб дониш оид ба ѓайбдонї; ѓайбдонї; хизонаи ѓайб хазинаи нињонї; ѓайб задан ногањон аз назар нопадид шудан; номаълум ѓоиб шудан, нест шуда рафтан. ЃАЙБА а. ‫ ﻏﻴﺒﻪ‬кит., књн. 1. пулакњои оњану пўлод, ки бар љавшан устувор мекарданд. 2. тиркаш; љаъба. ЃАЙБАТ I а. ‫[ ﻏﻴﺒﺖ‬аслаш ѓийбат] айби касеро дар ѓайби ў гуфтан, бадгўї дар њаќќи шахси ѓоиб; ба тариќи истиора: деги ѓайбат дар љўш буд; ѓайбат кардан дар набудани касе

– 365 – ЃАЙ дар њаќќи ў бадгўї кардан. ЃАЙБАТ II а. ‫ ﻏﻴﺒﺖ‬њозир набудан; њузур надоштан, ѓоиб будан; дар ѓайбати ў дар ваќти набудани ў, дар ѓайби ў. ЃАЙБАТГАР ‫ ﻏﻴﺒﺖﮔﺮ‬ниг. ѓайбаткунанда. ЃАЙБАТГОЊ ‫ ﻏﻴﺒﺖ ﮔﺎه‬1. макони ѓайбат; ѓайбатхона. 2. љои ѓоиб шудан.

оташинї. ЃАЙМ а. ‫ ﻏﻴﻢ‬абр, сањоб; меѓ, туман. ЃАЙН а. ‫ ﻏﻴﻦ‬номи њарфи бисту дуюми алифбои арабиасоси тољикї (‫)غ‬, ки дар алифбои кириллиасоси тољикї муодили њарфи Ѓ аст; ќимати ададияш дар њисоби абљад 1000 мебошад.

ЃАЙБДОН ‫ ﻏﻴﺐدان‬донандаи асрори олами ѓайб; соњибкаромат; пешгўикунанда.

ЃАЙР а. ‫ ﻏﻴﺮ‬бегона, аљнабї, ноошно; номањрам; аѓёр, раќиб; мулки ѓайр мулки бегона; кишвари дигар; ѓайри… а) пешванди инкорї ба љуз, ѓайр аз, сивои…; б) љузъи пешини баъзе калимањои мураккаб, ки ба калима маънои мухолиф ва муќобилро медињад: ѓайриќаноатбахш, ѓайриодї, ѓайримуќаррарї, ѓайриќонунї…; в) пешоянди изњорї ба маънои нашуданї, нашаванда, нопазир, нопазируфтанї: ѓайри ќобили иљро, ѓайри ќобили нуфуз; ѓайри ихтиёри худ бар хилофи майлу хоњиши худ; маљбуран; ѓайри чашмдошти касе баръакси умедвории касе; дар сурати интизор набудани касе; рўзњои ѓайри бозор рўзњое, ки бозор барпо намешавад, рўзњои бебозор; ѓайр аз… љуз, ба љуз, сивои…; ѓайр аз ин а) ба љуз ин, дигар аз ин; б) ба замми ин, илова бар ин; аз ѓайри… а) ѓайр аз, ба љуз, сивои…; б) бе, бидуни…; ба ѓайри… // ба ѓайр аз ба љуз, ѓайр аз, сивои…; аз ѓайри чашмдошти касе ниг. ѓайри чашмдошти касе.

ЃАЙБДОНЇ ‫ ﻏﻴﺐداﻧﻲ‬донистани асрори олами ѓайб; пешгўї.

ЃАЙРА а. ‫ ﻏﻴﺮه‬:ва ѓайра ва монанди инњо, аз њамин ќабил; ва дигарон.

ЃАЙБЗАДА ‫ ﻏﻴﺐزده‬сифати феълии замони гузашта аз ѓайб задан; нопадидшуда, гумшуда.

ЃАЙРАТ а. ‫ ﻏﻴﺮت‬1. кит. рашк; ѓаюрї; њамият. 2. саъю кўшиши бисёр, њаракати зиёд; љуръат, љасорат: ѓайрату ќобилият, ѓайрату њиммат, ќувват ва ѓайрат; ба тариќи истиора: деги ѓайрати касе аз љўш мондан, миёни ѓайрати худ бастан, хуни ѓайрату њамияти касе ба љўш омадан; бо ѓайрат бо саъю кўшиш, ѓайратмандона; бо ѓайрати… бо саъю кўшиши…, бо љидду љањди…; бо њаракату љуръати…: бо ѓайрати дучанд (тамом, фавќулода) кор кардан; ѓайрат афзудан (физоидан) саъю кўшиши зиёд кардан, бисёр њаракату љањд кардан; ѓайрат кардан кўшишу њаракат кардан, љидду љањд намудан; ѓайрат нишон додан ниг. ѓайрат кардан; ѓайрат овардан ниг. ѓайрат кардан; ба ѓайрат овардан тарзи бавоситаи ба ѓайрат омадан;

ЃАЙБАТГЎ(Й) (‫ ﻏﻴﺒﺖﮔﻮ)ي‬ниг. ѓайбаткунанда. ЃАЙБАТГЎЇ ‫ ﻏﻴﺒﺖﮔﻮﻳﻲ‬амали ѓайбатгў; бадгўї кардан дар ѓайби касе. ЃАЙБАТДЎСТ ‫ ﻏﻴﺒﺖدوﺳﺖ‬он ки ѓайбат карданро дўст медорад, дўстдори ѓайбат. ЃАЙБАТКУНАНДА ‫ ﻏﻴﺒﺖﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓайбат кардан; он ки дар набудани касе дар бораи ў бадгўї мекунад, ѓайбатчї. ЃАЙБАТХОНА ‫ ﻏﻴﺒﺖﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки мардуми ѓайбатгўй љамъ шуда бошанд. ЃАЙБАТЧЇ ‫ ﻏﻴﺒﺘﭽﻲ‬ниг. ѓайбаткунанда. ЃАЙББИН ‫ ﻏﻴﺐﺑﻴﻦ‬он ки ѓайбро мебинад. ЃАЙБГЎ(Й) (‫ ﻏﻴﺐﮔﻮ)ي‬ниг. ѓайбдон. ЃАЙБГЎЇ ‫ ﻏﻴﺐﮔﻮﺋﻲ‬ниг. ѓайбдонї.

ЃАЙБЇ ‫ ﻏﻴﺒﻲ‬1. мансуб ба ѓайб; атои ѓайбї чизи аз ѓайб – љои номаълум омада. 2. гуфт. чизи барои шахси ѓоиб нигоњ дошташуда: як табаќ оши ѓайбї. ЃАЙБНАМО(Й) (‫ ﻏﻴﺐﻧﻤﺎ)ي‬кит. он ки асрори ѓайб ба ў зоњир мегардад; оинаи ѓайбнамо оинае, ки гўё тамоми асрори ѓайбї дар он намоён аст; муќ. оинаи љањоннамо. ЃАЙЗ I а. ‫ ﻏﻴﺾ‬кит. 1. бачаи бемањал зоидашуда, афгона. 2. маљ. бебањо шудан, камбањо шудан. ЃАЙЗ II а.

‫ﻏﻴﻆ‬

кит. хашм, ќањр, ѓазаб,

– 366 – ЃАЙ касеро ба кўшишу њаракат даровардан, ба коре роѓибу њавасманд кардан; ба ѓайрат омадан ба саъю кўшиш даромадан; боњаракату бољасорат шудан дар иљрои коре. ЃАЙРАТБАХШ ‫ ﻏﻴﺮتﺑﺨﺶ‬он ки рўњияи касеро баланд бардошта, ба ў ќувват мебахшад; ќувватбахш. ЃАЙРАТДОР ‫ ﻏﻴﺮتدار‬ниг. ѓайратманд. ЃАЙРАТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺗﻲ‬мансуб ба ѓайрат; дорои ѓайрат, ѓайратманд. ЃАЙРАТКАШ ‫ ﻏﻴﺮتﻛﺶ‬ниг. ѓайратманд. ЃАЙРАТКАШЇ ‫ ﻏﻴﺮتﻛﺸﻲ‬ниг. ѓайратмандї. ЃАЙРАТМАНД ‫ ﻏﻴﺮتﻣﻨﺪ‬1. боѓайрат, серѓайрат, серњаракат. 2. кит. боањамият, ориятталаб.

ЃАЙРИВОЉИБ ‫ ﻏﻴﺮواﺟﺐ‬он чи анљомаш њатмї нест, ѓайризарур, ѓайримуњим. ЃАЙРИДАВЛАТЇ ‫ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ‬ниг. ѓайрињукуматї. ЃАЙРИДЕМОКРАТЇ ‫ ﻏﻴﺮدﻣﺎﻛﺮﺗﻲ‬аз демократия дур, тањти фишор ќарордошта: интихоботи ѓайридемократї. ЃАЙРИДИНЇ ‫ ﻏﻴﺮدﻳﻨﻲ‬дининабуда, аз дин дур; дунявї: адабиёти ѓайридинї. ЃАЙРИЗАМИНЇ ‫ ﻏﻴﺮزﻣﻴﻨﻲ‬дар замин набуда, осмонї: тамаддуни ѓайризаминї. ЃАЙРИЗАРУРЇ ‫ ﻏﻴﺮﺿﺮوري‬зарурї набудани иљрои амале ё коре, зарур набуда, нолозим, нозарур. ЃАЙРИИЛМЇ ‫ ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ‬илминабуда, аз илм дур, асоси илмї надошта.

ЃАЙРАТМАНДЇ ‫ ﻏﻴﺮتﻣﻨﺪي‬ѓайратманд будан, ѓайратнокї, серњаракатї.

ЃАЙРИИМКОН ‫ ﻏﻴﺮاﻣﻜﺎن‬имкониятнадошта, аз имкон берун, номумкин, имконнопазир.

ЃАЙРАТМАНДОНА ‫ ﻏﻴﺮتﻣﻨﺪاﻧﻪ‬бо ѓайрати зиёд, бо саъю кўшиш: ѓайратмандона кор кардан.

ЃАЙРИИНСОНЇ ‫ ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ‬1. дур аз рафтори инсонї, ба инсон номуносиб. 2. берун аз ќувваи инсон.

ЃАЙРАТНОК ‫ ﻏﻴﺮتﻧﺎك‬ниг. ѓайратманд.

ЃАЙРИИНТИЗОРЇ ‫ﻏﻴﺮاﻧﺘﻈﺎري‬ дошт; тасодуфї, нохост.

ЃАЙРАТНОКЇ ‫ ﻏﻴﺮتﻧﺎﻛﻲ‬ниг. ѓайратмандї. ЃАЙРИАДАБЇ ‫ ﻏﻴﺮيادﺑﻲ‬1. берун аз адабиёт: доирањои ѓайриадабї. 2. лањљавї, шевагї: калимањои ѓайриадабї. ЃАЙРИАМАЛЇ ‫ ﻏﻴﺮﻋﻤﻠﻲ‬1. амалинашаванда, дур аз амал, амалан иљронашаванда, татбиќнашаванда. 2. амалнакунанда, бењаракат. ЃАЙРИАНДОЗЇ ‫ ﻏﻴﺮاﻧﺪازي‬андоз ситонданашаванда, аз андоз озод: даромадњои ѓайриандозї. ЃАЙРИАСЛЇ ѓайриасосї.

‫ ﻏﻴﺮاﺻﻠﻲ‬1. сохта, ќалбакї. 2. ниг.

ЃАЙРИАСОСЇ ‫ ﻏﻴﺮاﺳﺎﺳﻲ‬асосї набуда, фаръї, дуюмдараља: образњои ѓайриасосии роман. ЃАЙРИБЕЊДОШТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬он чи ва он љо, ки дар он бењдошт ва усулњои он риоя намешавад. ЃАЙРИВОЌЕЇ ‫ ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ‬ба вуќўъ наомада, воќеънагашта; аз воќеият дур, ба вуќўъ наоянда.

ѓайричашм-

ЃАЙРИИХТИЁРЇ ‫ ﻏﻴﺮاﺧﺘﻴﺎري‬аз ихтиёр берун, бар хилофи майлу хоњиш; маљбурї; њаракати ѓайриихтиёрї њаракати беихтиёрона, рафтори бешуурона. ЃАЙРИКАПИТАЛИСТЇ ‫ ﻏﻴﺮﻛﭙﻴﺘﻠﺴﺘﻲ‬ба сармоядорї хоснабуда, ѓайрисармоядорї; берун аз (роњи) капиталистї: роњи ѓайрикапиталистии тараќќиёт. ЃАЙРИКАСБЇ буда.

‫ﻏﻴﺮﻛﺴﺒﻲ‬

њаваскор, касбї на-

ЃАЙРИКОМИЛ мукаммал.

‫ﻏﻴﺮﻛﺎﻣﻞ‬

нопурра, ноќис, но-

ЃАЙРИКОРЇ и расмї). ЃАЙРИКОФЇ нокифоя.

‫ ﻏﻴﺮﻛﺎري‬берун аз (ваќти) кор ‫ﻏﻴﺮﻛﺎﻓﻲ‬

(-

он чи басанда нест,

ЃАЙРИЌАНОАТБАХШ ‫ ﻏﻴﺮﻗﻨﺎﻋﺖﺑﺨﺶ‬1. ќонеънакунанда; ѓайрикофї, нокифоя; кори ѓайриќаноатбахш кори ба талаб љавобнадињанда; кори бад. 2. бањое, ки барои ма-

– 367 – води таълимиро аз худ накардани мактабиён гузошта мешавад ва ифодаи раќамии он «2» аст. ЃАЙРИЌАТОРЇ ‫ ﻏﻴﺮﻗﻄﺎري‬мансуб ба ќисмњои њарбї, ки ба амалиёти љангї бевосита робита надоранд, берун аз њайати ќувва (ќўшун)њои амалкунанда: хизмати ѓайриќаторї. ЃАЙРИЌОНУНЇ ‫ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬хилофи ќонун; бидуни риояи ќонун, ќонунро риоя накарда: кори ѓайриќонунї, роњи ѓайриќонунї, ѓайриќонунї шуморидан.

бањона пазируфта намешавад, номуваљљањ: сабаби ѓайримаъзур.

ЃАЙ беузр,

ЃАЙРИМАЪМУЛ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل‬маъмулнагардида, номаъмул, расму одатнашуда; ѓайриодї. ЃАЙРИМАЪРУФ њур.

‫ ﻏﻴﺮﻣﻌﺮوف‬номаъруф, номаш-

ЃАЙРИМОДДЇ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺎدي‬фалс. ѓаришайъї, моддинабуда, ба модда тааллуќнадошта. ЃАЙРИМУЌАРРАРЇ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻘﺮري‬берун аз одат, ѓайриодї, номуќаррарї.

бе маданият, берун

ЃАЙРИМУЌИМЇ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻘﻴﻤﻲ‬ѓайримаскунї, љои истиќомати доимї надошта; кўчманчї.

ЃАЙРИМАКТАБЇ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻜﺘﺒﻲ‬берун аз мактаб, ба мактаб дахлнадошта: либоси ѓайримактабї.

ЃАЙРИМУМКИН ‫ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬берун аз имкон, номумкин; нораво, нољоиз.

ЃАЙРИМАДАНЇ аз одоб.

‫ﻏﻴﺮﻣﺪﻧﻲ‬

ЃАЙРИМАНКУЊА ‫ ﻏﻴﺮﻣﻨﻜﻮﺣﻪ‬кит. (зани) бе аќди никоњ, ѓайриникоњї. ЃАЙРИМАНЌУЛ(А) ‫ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮﻟﻪ‬//‫ ﻏﻴﺮﻣﻨﻘﻮل‬кит. аз љое ба љое бурданашаванда, кўчониданашаванда; мол (-у мулк)-и ѓайриманќула моле, ки онро аз љое ба љое бурдан мумкин нест (мисли замин, њавлї, иморат ва ѓ). ЃАЙРИМАНТИЌЇ мантиќ.

‫ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ‬

бемантиќ, хилофи

ЃАЙРИМАСКУН ‫ ﻏﻴﺮﻣﺴﻜﻮن‬љое, ки мањалли сукунати одамон ќарор нагирифтааст; љазираи ѓайримаскун љазирае, ки одамон дар он зисту зиндагонї намекунанд, љазираи беодам. ЃАЙРИМАСКУНЇ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‬мањалле ё љое, ки ќобили сукунат нест. ЃАЙРИМАСЪУЛ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺴﺌﻮل‬он ки дар иљрои коре масъулият надорад, ѓайрирасмї. ЃАЙРИМАТЛУБ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻄﻠﻮب‬номатлуб, номувофиќ: кори ѓайриматлуб. ЃАЙРИМАЉБУРЇ иљборї, ихтиёрї.

‫ﻏﻴﺮﻣﺠﺒﻮري‬

на

бо

роњи

ЃАЙРИМАЉОЗЇ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺠﺎزي‬дур аз маљоз; аслї; маънии ѓайримаљозї маънии аслї. ЃАЙРИМАШРЎЪ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺸﺮوع‬ѓайришаръї, нораво, макрўњ, њаром. ЃАЙРИМАЪЗУР

‫ ﻏﻴﺮﻣﻌﺬور‬коре, ки дар он узру

‫ﻏﻴﺮﻣﻨﻈﻢ‬

ЃАЙРИМУНАЗЗАМ тазам.

ниг. ѓайримун-

ЃАЙРИМУНСАРИФ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﺮف‬грам. тасрифнашаванда, ѓайритасрифї; ниг. ѓайритасрифї. ЃАЙРИМУНТАЗАМ ‫ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﻢ‬ номураттаб, номуназзам.

номунтазам,

ЃАЙРИМУНТАЗИР(А) (‫ ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮ)ه‬он интизор намерафт; тасодуфї, ногањонї. ЃАЙРИМУНТАШИР чопнашуда.

‫ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﺸﺮ‬

чи

нашрнашуда,

ЃАЙРИМУСТАЌИЛ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻞ‬номустаќил; тобеъ: мамлакати ѓайримустаќил. ЃАЙРИМУСТАЌИМ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬1. норост, каљ: роњи ѓайримустаќим. 2. маљ. бавосита: далелњои ѓайримустаќим. ЃАЙРИМУТАШАККИЛ ‫ ﻏﻴﺮﻣﺘﺸﻜﻞ‬номуташаккил, ташкил доданашуда; бетартиб. ЃАЙРИМУЊИМ ‫ ﻏﻴﺮﻣﻬﻢ‬беањамият; камањамият, камарзиш. ЃАЙРИМЎЪТАДИЛ аз эътидол.

‫ ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺪل‬номўътадил, дур

ЃАЙРИНАВБАТЇ ‫ ﻏﻴﺮﻧﻮﺑﺘﻲ‬берун аз навбат, бе навбат: иљлосияи ѓайринавбатии Маљлиси Олї. ЃАЙРИНИЗОМЇ ‫ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ‬ба низомї мансуб набуда, ѓайрињарбї; шањрвандї: либоси ѓайринизомї, мудофиаи ѓайринизомї.

– 368 – ЃАЙ ЃАЙРИНОЌИЛ ‫ ﻏﻴﺮﻧﺎﻗﻞ‬физ. ќобилияти гузаронидани љараёни барќро надошта.

ЃАЙРИТАСРИФЇ ‫ ﻏﻴﺮﺗﺼﺮﻳﻔﻲ‬грам. тасрифнашаванда: шакли ѓайритасрифии феъл.

ЃАЙРИНОФИЗ ‫ ﻏﻴﺮﻧﺎﻓﺬ‬кит. 1. таъсир надошта, беасар, бетаъсир. 2. ѓайритабиї, ќалбакї, сохта (мас., њуљљат): њуљљати ѓайринофиз.

ЃАЙРИТАЪЉИЛЇ ‫ ﻏﻴﺮﺗﻌﺠﻴﻠﻲ‬он чи иљрояш таъљилї нест, бешитоб.

ЃАЙРИОДИЛОНА ‫ ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ‬ноодилона, беинсофона, бар хилофи адолат.

ЃАЙРИТИЉОРАТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺗﺠﺎرﺗﻲ‬берун аз тиљорат, тиљоратнашаванда. ЃАЙРИФАЪОЛ ‫ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل‬фаъолнабуда, бефаъолият; сусткор; кам амалкунанда.

ЃАЙРИОДЇ ‫ ﻏﻴﺮﻋﺎدي‬он чи одї нест, ѓайримуќаррарї; аз одат берун; аз ин пеш маълумнабуда ё диданашуда: махлуќи ѓайриодї, маљлиси ѓайриодї, номњои ѓайриодї.

ЃАЙРИХОЛИС ‫ ﻏﻴﺮﺧﺎﻟﺺ‬холиснабуда, омехта; нопок; вазни ѓайрихолис вазни мол бо зарф (вазни брутто).

ЃАЙРИОРГАНИКЇ ‫ ﻏﻴﺮآرﮔﻨﻴﻜﻲ‬мансуб ба табиати бељон, ноорганикї; химияи ѓайриорганикї илмест, ки унсурњои химиявї ва пайвастањои онњоро меомўзад; муќоб. химияи органикї.

ЃАЙРИЊАЌИЌЇ сохта, ќалбакї.

ЃАЙРИРАСМЇ ‫ ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ‬1. эътибори расмї надошта: алоќаи ѓайрирасмї, гуфтугўи ѓайрирасмї, маълумоти ѓайрирасмї. 2. аз расмият дур; риёкорона. ЃАЙРИСАМИМЇ ‫ ﻏﻴﺮﺻﻤﻴﻤﻲ‬аз самимият дур, аз садоќат дур: суханњои ѓайрисамимї. ЃАЙРИСАНИТАРЇ доштї.

‫ﻏﻴﺮﺳﻨﻴﺘﺮي‬

ниг. ѓайрибењ-

ЃАЙРИСАРЕЊ ‫ ﻏﻴﺮﺻﺮﻳﺢ‬кит. норавшан, носарењ, номаълум, пўшида (мас., нутќ, сухан); нохоно (мас., хат). ЃАЙРИСИНФЇ ‫ ﻏﻴﺮﺻﻨﻔﻲ‬1. бесинфї: љамъияти ѓайрисинфї. 2. берун аз синф, хориљ аз дарс: машѓулиятњои ѓайрисинфї. ЃАЙРИСТАНДАРТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺳﺘﻨﺪرﺗﻲ‬ба стандарт љавобнадињанда, берун аз стандарт; якќолиба набуда: таљњизоти ѓайристандартї. ЃАЙРИСУНЪЇ аслї.

‫ﻏﻴﺮﺻﻨﻌﻲ‬

сунъинабуда; табиї,

ЃАЙРИТАБИЇ ‫ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ‬1. табиинабуда, хусусияти табиинадошта; дур аз њолати табиї; сохта, сунъї: табассуми ѓайритабиї. 2. ѓайримуќаррарї, ѓайриодї; ќуввањои ѓайритабиї ќуввањои берун аз табиат. ЃАЙРИТАМОСЇ ‫ ﻏﻴﺮﺗﻤﺎﺳﻲ‬бе васлшавї, бидуни пайваст шудан; алоќаи ѓайритамосї.

ЃАЙРИЊАЁТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺣﻴﺎﺗﻲ‬аз њаёт дур, ѓайривоќеї: ѓояи ѓайрињаётї.

‫ﻏﻴﺮﺣﻘﻴﻘﻲ‬

аз њаќиќат дур;

ЃАЙРИЊАРБЇ ‫ ﻏﻴﺮﺣﺮﺑﻲ‬ниг. ѓайринизомї. ЃАЙРИЊИЗБЇ ‫ ﻏﻴﺮﺣﺰﺑﻲ‬бе њизб, ба ягон њизб тааллуќнадошта: созмони ѓайрињизбї. ЃАЙРИЊИРФАЇ кор.

‫ ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي‬ѓайрикасбї, њавас-

ЃАЙРИЊУКУМАТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬ба њукумат тобеънабуда, озод амалкунанда (дар доираи ќонун): муассисаи ѓайрињукуматї. ЃАЙРИЧАШМДОШТ ‫ ﻏﻴﺮﭼﺸﻢداﺷﺖ‬баръакси чашмдошт, ѓайримунтазира, тасодуфї, ногањонї: њодисаи ѓайричашмдошт. ЃАЙРИЉИДДЇ ‫ي‬‫ ﻏﻴﺮﺟﺪ‬нољиддї, љиддинабуда; њазломез: суханњои ѓайриљиддї. ЃАЙРИШАРЪЇ ‫ ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﻲ‬ба шаръ номувофиќ, хилофи оину ќонуни дини ислом. ЃАЙРИШАФФОФ ‫ ﻏﻴﺮﺷﻔّﺎف‬1. шаффофнабуда, ношаффоф, хира, тира, бељило; диданашаванда. 2. маљ. озодона набуда, ѓайридемократї: интихоботи ѓайришаффоф. ЃАЙРИШТАТЇ ‫ ﻏﻴﺮﺷﺘﺘﻲ‬ба штат дохилнагардида, берун аз штат: корманди ѓайриштатї. ЃАЙРИЯТ ‫ ﻏﻴﺮﻳﺖ‬фалс. будани яке аз ду унсур, ки хилофи якдигаранд; муќоб. айният. ЃАЙРЇ ‫ ﻏﻴﺮي‬1. шакли дигар, дигарї. 2. ѓайр будан, бегона будан, аз љои дигар будан.

– 369 – ЃАЛ ЃАЙРПАРАСТ ‫ ﻏﻴﺮﭘﺮﺳﺖ‬ниг. бегонапараст. ЃАЙРПАРАСТЇ ‫ ﻏﻴﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. бегонапарастї. ЃАЛАБА а. ‫ ﻏﻠﺒﻪ‬1. зафар, нусрат, пирўзї, фатњ, ѓолибият; дастболої, пешдастии бузург дар коре: ѓалабаи ќатъї; байраќи ѓалаба байраќе, ки ба шарафи ѓалаба афрошта мешавад; рўзи ѓалаба иди расмии мамлакатњои дар Љанги Бузурги Ватанї ба Олмони фашистї ѓалабанамуда, ки њар сол рўзи 9уми май љашн гирифта мешавад; ѓалаба кардан // ѓалаба ба даст овардан зафар кардан, нусрат ёфтан, пирўз гаштан (дар љанг, мубориза ва ѓ.); ѓолиб гардидан, дастболо шудан, зўр баромадан (дар мусобиќа, зўрозмої ва ѓ.); ◊ хоб ѓалаба кардан хоб зер кардан, хоб зўр баромадан. 2. кит. маѓал, ѓавѓо, ѓирев. ЃАЛАБАОВАР вар.

‫ﻏﻠﺒﻪآور‬

ЃАЛАБАНОПАЗИР шаванда.

пирўзиовар, нусрато-

‫ﻏﻠﺒﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬

ниг. маѓлубна-

ЃАЛАЁН а. ‫ ﻏﻠﻴﺎن‬1. љўшиш, љўш. 2. маљ. љўшу хурўш, туѓён, талотум; ба тариќи истиора: ѓалаёни хун, ѓалаёни њиссиёт…; аз ѓалаёни…; а) аз љўшиши…; б) киноя аз аз шиддати …, аз зўрии…; ѓалаён кардан (намудан) ба хурўш омадан, туѓён кардан (-и оби бањр, бўрон…); ◊ хуни љавонї дар ѓалаён омадан хуни љавонии касе ба љўш омадан; шавќу раѓбати љавонї ѓалаба кардан; ба ѓалаёни рашк дода шудан ошуфтаи рашк шудан; њисси рашк боло гирифтан. ЃАЛАЁНОМЕЗ ошуфтаомез.

‫ﻏﻠﻴﺎنآﻣﻴﺰ‬

боњаяљон, мушавваш,

ЃАЛАЌА а. ‫ ﻏﻠﻘﻪ‬1. чўбест, ки ба воситаи он дару дарвоза аз аќиб баста мешавад, лўкидон, калиддон. 2. нав. ќуфлаки филизї барои баставу кушодани роњи моеоту газ дар лўлањо. ЃАЛАЌАДАРО ‫ ﻏﻠﻘﻪدرا‬гуфт. одами унсгиранда, хушмуомила; дидадаро.

зуд

ЃАЛАМУС а. ‫ ﻏﻠﻤﻮس‬кит., ниг. ѓалламус. ЃАЛАТ а. ‫ ﻏﻠﻂ‬1. хатое, ки нафањмида содир шудааст; хато, сањв, иштибоњ. 2. нодуруст; ѓалати чопї хатои чопї, хатое, ки дар нашр рўй додааст; ѓалат гирифтан сањењ (дуруст)

кардани хатое, тасњењ кардани навишта ё гуфтаи касе; муќ. ѓалатгирї; ѓалат гуфтан хато гуфтан; нодуруст гуфтан; ѓалат ёфтан хато ёфтан, сањви чизе ё касеро пайдо кардан; ѓалат кардан хато кардан, иштибоњ кардан; ѓалат хондан хато хондан; нодуруст хондан (матнеро); ѓалат таъбир кардан // ѓалат тафсир кардан нодуруст маънидод кардан; ѓалат фањмидан нодуруст фањмидан, дуруст дарк накардан; ѓалат фањмондан тарзи бавоситаи ѓалат фањмидан; ѓалат шумурдан а) дар шумор ба иштибоњ роњ додан, хато кардан дар њисоб; б) нодуруст њисоб кардан, хато донистан (чизеро); š ба роњи ѓалат андохтан бероња кардан, фиреб додан. ЃАЛАТАНДОЗ ‫ ﻏﻠﻂاﻧﺪاز‬1. дар њоли иштибоњ ё ѓалат афкандани касе. 2. чизе ё касе, ки иштибоњан дар зењни шахси дигар падидор мешавад. ЃАЛАТАНДОЗЇ иштибоњ.

‫ﻏﻠﻂاﻧﺪازي‬

иштибоњ кардан,

ЃАЛАТАФШОН ‫ ﻏﻠﻂاﻓﺸﺎن‬ниг. ѓалатандоз. ЃАЛАТБИН ‫ ﻏﻠﻂﺑﻴﻦ‬хатобин, хатокор. ЃАЛАТБИНЇ ‫ ﻏﻠﻂﺑﻴﻨﻲ‬хатобинї, чизи дурустро носањењ тасаввур кардан; хатокорї, иштибоњкорї. ЃАЛАТГИР ‫ ﻏﻠﻂﮔﻴﺮ‬1. ниг. мусањњењ. 2. итт. барномаи компютерї, ки ба таври худкор иштибоњ ва ѓалатњои матнро меёбад. ЃАЛАТГИРЇ ‫ ﻏﻠﻂﮔﻴﺮي‬исми амал аз ѓалат гирифтан; тасњењи навиштае; муќ. тасњењ. ЃАЛАТЁБ итт. гир.

‫ﻏﻠﻂﻳﺎب‬

ёбандаи ѓалат, хато-

ЃАЛАТЇ ‫ ﻏﻠﻄﻲ‬1. тааљљубовар, шигифтовар, њайратангез; диќќатљалбкунанда: гапи ѓалатї, кори ѓалатї, њодисаи ѓалатї. 2. аљоиб, аљиб, аљибу ѓариб; ѓалатї-ѓалатї тааљљубоварона; зоти ѓалатї а) насли аљоиб; б) киноя аз шахси аљиби ѓайриодї, турфа одаме; одами ѓалатї шахси рафтору хислаташ хеле њайратовар. ЃАЛАТКОРЇ ‫ ﻏﻠﻂﻛﺎري‬иштибоњкорї, хатокорї: ба ѓалаткорї роњ додан. ЃАЛАТНАВИСЇ

‫ﻏﻠﻂﻧﻮﻳﺴﻲ‬

ѓалат навиштан,

– 370 – ЃАЛ хато навиштан, дар навиштан шитобкорї кардан. (-и ЃАЛАТНОМА ‫ ﻏﻠﻂﻧﺎﻣﻪ‬рўйхати ѓалатњо чопї, ки маъмулан дар охири китоб оварда мешавад). ЃАЛАТФАЊМЇ ‫ ﻏﻠﻂﻓﻬﻤﻲ‬сањв кардан дар фањмиш; нодуруст фањмидан, нодурустфањмї. ЃАЛАТФАЊМОНЇ ‫ ﻏﻠﻂﻓﻬﻤﺎﻧﻲ‬ѓалат фањмондан, нодуруст маънидод кардан чизеро ба касе. ЃАЛАТХОНЇ ‫ ﻏﻠﻂﺧﻮاﻧﻲ‬ѓалат хондан, нодуруст ва хато хондан. ЃАЛБАКАН ‫ ﻏﻠﺒﻜﻦ‬кит. панљара, ки дар паси дарњо шинонда мешавад; даре, ки аз навда ва ё най мебофанд ва дар даромадгоњи боѓ мешинонанд. ЃАЛБЕР ‫ ﻏﻠﺒﻴﺮ‬1. парвезани (элаки) сўрохњояш калон, ки бо он ѓалларо бехта тоза мекунанд, ѓирбол; ѓалбер кардан аз ѓалбер гузарондан, бо ѓалбер бехтан; ѓалбер барин кардан сўрох-сўрох кардан; тамоман фарсуда кардан (мас., пойафзолро); ◊ ѓалберро аз об бардоштан натиљаи кореро дидан; кореро љамъбаст кардан; аз ѓалбер гузарондан даќиќона тафтиш кардан; бодиќќат аз назар гузаронидан; бо ѓалбер об кашидан кори бефоида кардан; кафш ѓалбер шудан (гардидан) а) бисёр роњ гаштан; б) чизе ё касеро зиёд љустуљў кардан; на дар бел меистаду на дар ѓалбер чизи тамоман номувофиќ; сухани комилан бемантиќу беасос. ЃАЛБЕРБОФ ‫ ﻏﻠﺒﻴﺮﺑﺎف‬он ки касбаш бофтани ѓалбер аст, ѓалберсоз. ЃАЛБЕРБОФЇ ѓалбербоф. ЃАЛБЕРВОР сўрох.

‫ﻏﻠﺒﻴﺮﺑﺎﻓﻲ‬

‫ﻏﻠﺒﻴﺮوار‬

касби (машѓулияти)

мисли ѓалбер; сўрох-

ЃАЛЃАЛ ‫ ﻏﻠﻐﻞ‬ниг. калкал. ЃАЛЕВОЉ ‫ ﻏﻠﻴﻮاج‬ниг. каргас. ЃАЛЁН а. ‫ ﻏﻠﻴﺎن‬ниг. ѓалаён. ЃАЛИЗ а. ‫ ﻏﻠﻴﻆ‬1. ѓафс; абри ѓализ абри ѓафси сиёњ; дуди ѓализ дуди нињоят ѓафсу тира; торикии ѓализ пардаи ѓафси торикї; хуни

ѓализ хуни ѓилзаташ аз меъёр зиёд, хуни ѓафс; чанги ѓализ чанги нињоят тираву вазнин; ќандчойи ѓализ чойи аз њад зиёд ширин. 2. маљ. дурушт, даѓал; овози ѓализ садои дурушту даѓал, овози ѓафси нофорам; ѓализ кардан (намудан) ѓафс кардан; торикиро ѓализтар кардан торикиро боз њам зиёдтар кардан; бўи ѓализ бўи бад, бўи нофорам; мазаи ѓализ мазаи нофорам, мазаи ногувор; хўроки ѓализ хўроки бадмаза, ѓизои бадтаъм; забони ѓализ забони услубан носуфта; иборати ѓализ баёни муѓлаќ ва душворфањм; њаворо ѓализ намудан њаворо вазнину бадбў кардан. ЃАЛИЗЇ ‫ ﻏﻠﻴﻈﻲ‬ѓилзат, ѓафсї. ЃАЛИЗУЛЌАЛБ а. берањм.

‫ﻏﻠﻴﻆاﻟﻘﻠﺐ‬

маљ. сангдил,

ЃАЛЛА а. ‫ ﻏﻠّﻪ‬њосили киштњои донадор аз ќабили гандум, љав, љуворї ва ѓ.; кишти ѓалла, зироати ѓалладона: анбори ѓалла, дарави ѓалла, зироати ѓалла; ѓаллаву дона ниг. ѓалладона; ѓалла бардоштан њосили кишти ѓалларо ѓундоштан. ЃАЛЛАБЕЗАК ‫ ﻏﻠّﻪﺑﻴﺰك‬мошине, ки ѓаллаи кўфташударо бод медињад. ЃАЛЛАБУМ ‫ ﻏﻠّﻪﺑﻢ‬љое ё минтаќае, ки мањсулоти асосии он ѓалла аст. ЃАЛЛАГЇ ‫ ﻏﻠّﮕﻲ‬аз ѓалладона тайёршуда: мањсулоти ѓаллагї. ЃАЛЛАЃУНДОР ‫ ﻏﻠّﻪﻏﻨﺪار‬дараванда ва ѓундорандаи ѓалла: комбайни ѓаллаѓундор. ЃАЛЛАЃУНДОРЇ ‫ ﻏﻠّﻪﻏﻨﺪاري‬љамъоварї; мавсими ѓундоштани ѓалладона. ЃАЛЛАДАРАВЇ ‫ ﻏﻠّﻪدروي‬исми амал аз ѓалла даравидан; даравидани ѓалла: мавсими ѓалладаравї. ЃАЛЛАДОН I ‫ ﻏﻠّﻪدان‬1. љои нигоњ доштани ѓалла. 2. ќуттии тоќњои љевон, дохили мизњо ва ѓ . 3. ќуттии махсус ё ќуттичаи паси пештахтаи дўконњо, ки фурўшандагон пулро дар он мегузоранд. ЃАЛЛАДОН II ‫ ﻏﻠّﻪدان‬ниг. ѓалладона. ЃАЛЛАДОНА

‫ﻏﻠّﻪداﻧﻪ‬

растанињои хўшадор аз

– 371 – ќабили гандум, љав ва ѓ.; ѓалла: киштњои ѓалладона, љамъоварии ѓалладона. ЃАЛЛАДОНАКОР ‫ ﻏﻠّﻪداﻧﻪﻛﺎر‬ниг. ѓаллакор. ЃАЛЛАЗОР ѓалла.

‫ﻏﻠّﻪزار‬

майдони ѓалла, киштзори

ЃАЛЛАКАШОНЇ ‫ ﻏﻠّﻪﻛﺸﺎﻧﻲ‬исми амал аз ѓалла кашондан; кашондани ѓалла: наќлиёти ѓаллакашонї. ЃАЛЛАКОР ‫ ﻏﻠّﻪﻛﺎر‬кишткунандаи ѓалла, корандаи ѓалла, барзгар, донапош: дењќони ѓаллакор. ЃАЛЛАКОРЇ ‫ ﻏﻠّﻪﻛﺎري‬1. ѓалла кишт кардан; соњаи кишоварзї, ки бо киштукори ѓалла машѓул аст. 2. љои кишти ѓалла: замини ѓаллакорї. ЃАЛЛАКЎБАК ‫ ﻏﻠّﻪﻛﻮﺑﻚ‬олати дастї барои кўфта, људо кардани дона аз хўша, сўта ва сари ѓалладона. ЃАЛЛАКЎБЇ хирманкўбї. ѓаллакўбї.

‫ﻏﻠّﻪﻛﻮﺑﻲ‬ 2.

1. кўфтани ѓалла, ѓаллакўбанда: мошини

ЃАЛЛАМУС ‫ ﻏﻠّﻪﻣﻮس‬1. ниг. митта. 2. маљ. шахси тасодуфии зараррасон. ЃАЛЛАПОЯ ‫ ﻏﻠّﻪﭘﺎﻳﻪ‬1. пояњои пас аз дарав боќимондаи ѓалла. 2. замини ѓаллааш даравидашуда. ЃАЛЛАСУПОРЇ супоридан.

‫ﻏﻠّﻪﺳﭙﺎري‬

исми амал аз ѓалла

ЃАЛЛАФУРЎШ ‫ ﻏﻠّﻪﻓﺮوش‬он ки гандуму љав ва дигар ѓалладона мефурўшад, фурўшандаи ѓалла. ЃАЛЛАФУРЎШЇ ‫ ﻏﻠّﻪﻓﺮوﺷﻲ‬исми амал аз ѓалла фурўхтан; фурўши ѓалла. ЃАЛЛАХЕЗ ‫ ﻏﻠّﻪﺧﻴﺰ‬замине, ки њосили фаровони ѓалла медињад. ЃАЛЛАХУШККУНАК ‫ ﻏﻠّﻪﺧﺸﻚﻛﻨﻚ‬хонаи муљањњаз бо дастгоњи махсус барои хушконидани ѓалла. ЃАЛЛАХУШКОНАК хушккунак.

‫ﻏﻠّﻪﺧﺸﻜﺎﻧﻚ‬

ниг. ѓалла-

ЃАЛЛАЉАЛЛОБ ‫ ﻏﻠّﻪﺟﻼّب‬он ки ѓалларо арзон харида, гарон мефурўшад, њаннот.

ЃАЛ

ЃАЛЛАЉАЛЛОБЇ ‫ ﻏﻠّﻪﺟﻼّﺑﻲ‬он ки машѓули арзон харида гарон фурўхтани ѓалла аст. ЃАЛМАЃАЛ ‫ ﻏﻠﻤﻐﻞ‬ниг. ѓалоѓула. ЃАЛО а. ‫ ﻏﻼ‬кит. гаронии нархи ѓалла ва дигар чизњои хўрокї; ќањту ѓало ќањтї ва ќиматї. ЃАЛОЃУЛ а. ‫ ﻏﻼﻏﻞ‬ниг. ѓалоѓула. ЃАЛОЃУЛА а. ‫ ﻏﻼﻏﻠﻪ‬бо овози баланд љанљол кардани як ё чанд кас, маѓал, ѓавѓо; талотўб; ѓалоѓула бардоштан // ѓалоѓула кардан ѓавѓо барпо кардан, маѓал бардоштан. ЃАЛОЃУЛАНОК ‫ ﻏﻼﻏﻠﻪﻧﺎك‬сершавќун, ѓавѓодор: кўчаи ѓалоѓуланок. ЃАЛСАМА ‫ﻏﻠﺴﻤﻪ‬ аъзои нафаскашии љонварони обї (аз ќабили моњї, харчангњои обї ва ѓ.). ЃАЛСАМАГЇ ‫ ﻏﻠﺴﻤﮕﻲ‬ниг. ѓалсамадор. ЃАЛСАМАДОР ѓалсама дорад.

‫ﻏﻠﺴﻤﻪدار‬

љонвари

обї,

ки

ЃАЛТ ‫ ﻏﻠﺖ‬њаракати аз як пањлу ба пањлуи дигар тоб хўрдан, ѓалтиш; ѓалт задан // ѓалт хўрдан аз як пањлу ба пањлуи дигар чарх задан (дар рўи замини хона). ЃАЛТАК ‫ ﻏﻠﺘﻚ‬1. чархе, ки ба пои занбарѓалтак, сепояи тифлон ва ѓ. мешинонанд, ѓилдирак. 2. лўлаи аз ягон маводи сахт сохтаи ду тарафаш деворадор ва ё заѓўтачае, ки ба он ресмони дарздўзї, тори нейлон ва симњои гуногунро мепечонанд; заѓўтаи калони чўбин барои печондани сими барќ ва ѓ. 3. тех. оњани устувонашакли вазнин барои њамвор ва шибба кардани роњњо. ЃАЛТАКАРОБА ‫ ﻏﻠﺘﻚاراﺑﻪ‬аробачае, ки ба рўи як ѓалтак ё якчанд ѓалтак шинонда шудааст; муќ. занбарѓалтак. ЃАЛТАКДОР дор.

‫ ﻏﻠﺘﻚدار‬дорои ѓалтак, ѓилдирак-

ЃАЛТАКЇ ‫ ﻏﻠﺘﻜﻲ‬ниг. ѓалтакдор. ЃАЛТГОЊ ‫ ﻏﻠﺘﮕﺎه‬љои ѓалт хўрдан. ЃАЛТЗАНОН ‫ ﻏﻠﺖزﻧﺎن‬феъли њол аз ѓалт задан; ѓелзанон (ба рўи чизе).

– 372 – ЃАЛ ЃАЛТИДА ‫ ﻏﻠﺘﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓалтидан; ѓалтидаю хеста ниг. ѓалтону хезон; ѓалтида рафтан афтида рафтан, сарозер шудан. ЃАЛТИДАН ‫ ﻏﻠﺘﻴﺪن‬1. аз боло ба поин шудан, афтидан, афтодан: аз дарахт ѓалтидан, аз асп ѓалтидан, пушт ба замин ѓалтидан; ѓалтидани девор фурў рафтани девор; хона ѓалтидан хона афтидан; хона хароб шудан; вайрон шудани хона. 2. аз по мондан, дар бистари беморї хобидан, бистарї шудан. 3. маѓлуб шудан (дар мусобиќа, гўштин). 4. ѓелидан, ѓелида љорї шудан; равон шудан; ба даст ѓалтидан ба даст афтодан, дастгир шудан; ба љое ѓалтидан ба љое омадан; гузари касе ба љое афтидан; аз имтињон ѓалтидан аз имтињон нагузаштан, ноком шудан дар имтињон; кори касе ба касе ѓалтидан дар иљрои коре ба ёрии касе мўњтољ шудан; š љои сўзанпартої набудан; дар мавриди дар ягон љо хеле бисёр будани одамон гуфта мешавад. ЃАЛТИШ тидан.

‫ﻏﻠﺘﺶ‬

исми амал аз ѓалтидан, аф-

ЃАЛТОН ‫ ﻏﻠﺘﺎن‬1. феъли њол ва сифати феълии замони њозира аз ѓалтидан; ѓелон, ѓеланда; аз боло ба поин ѓалт зада резанда (мас., об). 2. љўлон, дар њолати љўлидагї; ѓалтон шудан а) ѓелон шудан, ѓелида афтидан; б) ба чизе олуда шудан, оѓушта шудан. 3. гирд, мудаввар: гавњари ѓалтон, марвориди ѓалтон; дурри ѓалтон марвориди суфтаи мудаввар; ѓалтону хезон афтидаву хеста, бо азоби зиёд, ба зўр (роњравї). ЃАЛТОН(И)ДАН ‫ﻏﻠﺘﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻏﻠﺘﺎﻧﺪن‬феъли бавосита аз ѓалтидан. 1. афтондан, ба замин фикандан: дарахтро ѓалтондан, хонаро ѓалтондан. 2. маѓлуб кардан (дар гўштин); зада ѓалтондан садама расонда аз по даровардан. ЃАЛЧА ‫ ﻏﻠﭽﻪ‬гуфт. одами кўтоњќади фарбењ. ЃАЛЉ ‫ ﻏﻠﺞ‬гирење, ки намешавад, кўргирењ.

ба

осонї

кушода

ЃАМ а. ‫ ﻏﻢ‬1. дилгирифтагии сахт, ки аз алами дарунї пайдо мешавад, ѓусса, андўњ, хафагї, њузн: ѓаму алам, ѓаму андўњ, ѓаму кулфат, ѓаму ѓусса; бори ѓам вазнинии

андўњ. 2. ташвиш. 3. маљ. фикр, хаёл; ѓам додан а) андўњгин кардан; б) ба ташвиш монондан, ташвиш додан; ѓам доштан а) андўњгин будан; б) парво доштан, ташвиш доштан; ѓами касеро доштан дар фикри касе будан, ѓами каси дигарро хўрдан; дар ѓами касе (чизе) будан а) дар бораи бењбудии касе дилсўзона фикр кардан; б) дар ташвиши чизе будан, дар пайи (пайдо кардани) чизе будан; ѓам хўрдан андўњгин шудан, ѓамгин гаштан; оќибати чизеро фикр карда хафа (зиќ) шудан; ѓами касеро хўрдан дар бораи некўањволии касе фикр кардан, ѓамхорї кардан дар њаќќи касе; ѓами чизеро хўрдан а) дар бораи чизе пешакї фикр кардан; б) барои чизе чорабинї кардан, чораи чизеро дидан; дар ѓам афтодан андўњгин шудан, ѓуссадор шудан; дар ѓами касе афтодан дар фикри касе шудан; ба ѓамхории касе банд шудан; кам не, ѓам не гуфт. андак-мундак не, начандон кам; хеле зиёд; чї ѓам дорам ташвише надорам, њељ парвое надорам; шодам; буз дар ѓами љон, ќассоб дар ѓами чарбу (зарб.) њар кас дар ѓами худ, барои њар кас манфиати худаш манзур; шикамњо сер шуд, ѓамњо дур шуд (маќ.) пас аз сер шудан аз таом дар мавриди шукрона гуфта мешавад; љон хонаи мардум, на ѓами обу на ѓами њезум (маќ.) дар бораи касе гуфта мешавад, ки зиёд ба мењмонї меравад. ЃАМАК ‫ ﻏﻤﻚ‬гуфт. хонаи пасти хурд; љои танги камњаво; муќоб. барњаво. ЃАМАНГЕЗ ‫ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ‬ѓамовар, андўњовар, њузновар; аламовар: воќеаи ѓамангез, оњанги ѓамангез, суруди ѓамангез. ЃАМАНДЕШ ‫ ﻏﻢاﻧﺪﻳﺶ‬кит. ѓамнок, ѓамгин. ЃАМАНДЎЗ ‫ ﻏﻢاﻧﺪوز‬маљ. пурандўњ, пурѓусса, ѓамзада, ѓамандўхта. ЃАМАНЉОМ ‫ ﻏﻢاﻧﺠﺎم‬кит. бартараф шудани ѓам, ба охир расидани ѓаму ѓусса, ѓамзудо. ЃАМАФЗО ‫ ﻏﻢاﻓﺰا‬афзояндаи ѓам, ѓамфизо. ЃАМБАРДОР ‫ ﻏﻢﺑﺮدار‬тањаммулкунандаи ѓам, ба ѓаму андўњ тоќаткунанда, ѓамтобовар. ЃАМБАРОР ‫ ﻏﻢﺑﺮار‬ниг. ѓамгусор. ЃАМБЕМОР ‫ ﻏﻢﺑﻴﻤﺎر‬ниг. ѓамбода.

– 373 – ЃАМБОДА ‫ ﻏﻢﺑﺎده‬беморие, ки аз бисёр ѓаму ѓусса хўрдан пайдо мешавад. ЃАМБОР ‫ ﻏﻢﺑﺎر‬ѓамовар, ѓамангез. ЃАМГИН ‫ ﻏﻤﮕﻴﻦ‬андўњгин, ѓамнок, ѓамдида, мањзун; ѓамгин кардан (намудан) андўњгин кардан, ба ѓаму андўњ гирифтор кардан (касеро); ѓамгин шудан андўњгин гаштан. ЃАМГИНЇ ‫ ﻏﻤﮕﻴﻨﻲ‬андўњгинї, ѓамнокї, хафагї, мањзунї. ЃАМГИНОНА ‫ ﻏﻤﮕﻴﻨﺎﻧﻪ‬андўњгинона, мањзунона: овози ѓамгинона, њолати ѓамгинона, ѓамгинона гуфтан, ѓамгинона нигоњ кардан.

ЃАМ

ЃАМИН ‫ ﻏﻤﻴﻦ‬ниг. ѓамгин. ЃАМЇ ‫ ﻏﻤﻲ‬ниг. ѓамгин. ЃАМКАДА ‫ ﻏﻤﻜﺪه‬ѓамхона, кулбаи эњзон. ЃАМКОЊ ѓам.

‫ﻏﻢﻛﺎه‬

коњандаи ѓам, коњишдињандаи

ЃАММОЗ а. ‫ﺎز‬‫ ﻏﻤ‬1. ѓамзакунанда, ѓамзагар. 2. маљ. суханчин, хабаркаш. ЃАММОЗАК ‫ﺎزك‬‫ ﻏﻤ‬1. ќаровулаки шасти моњигирї. 2. аломати шинокунандаи лангардор барои нишондињии љойњои чуќури дарё.

ЃАМГИРИФТА ‫ ﻏﻢﮔﺮﻓﺘﻪ‬ниг. ѓамзада.

ЃАММОЗЇ ‫ﺎزي‬‫ ﻏﻤ‬1. ѓамзагарї; бисёр нозу карашма кардан. 2. суханчинї, хабаркашї.

ЃАМГУСОР ‫ ﻏﻢﮔﺴﺎر‬ѓамбарор, ѓамхор, ѓамзудо, ѓамбаранда; мўнис, њамдам.

ЃАМНОК ‫ ﻏﻤﻨﺎك‬1. ниг. ѓамгин. 2. ѓамовар, њузнангез: њикояњои ѓамнок.

ЃАМГУСОРЇ ‫ ﻏﻢﮔﺴﺎري‬ѓамхорї, мењрубонї.

ЃАМНОКЇ ‫ ﻏﻤﻨﺎﻛﻲ‬ниг. ѓамгинї.

ЃАМГУСОРОНА бонона.

‫ﻏﻢﮔﺴﺎراﻧﻪ‬

ѓамхорона, мењру-

ЃАМДИДА ‫ ﻏﻢدﻳﺪه‬ниг. ѓамзада.

ЃАМНОМА ‫ ﻏﻤﻨﺎﻣﻪ‬дафтар ва китобе, ки дар он ѓаму андўњи касе зикр шудааст, номаи ѓам. ЃАМОБОД ‫ ﻏﻢآﺑﺎد‬1. љои ѓаму андўњ. 2. маљ. дунё, љањон.

ЃАМДОР ‫ﻏﻢ دار‬ниг. ѓамзада. ЃАМЗ а. ‫ ﻏﻤﺰ‬кит. 1. ниг. ѓамза. 2. хабаркашї, суханчинї, ѓаммозї.

ЃАМОВАР ‫ ﻏﻢآور‬ѓамангез, њузновар.

ЃАМЗА а. ‫ ﻏﻤﺰه‬имову ишорат ба чашму абрў; ноз, карашма; ѓамза кардан бо имову ишораи чашм нозу карашма кардан.

ЃАМОЛУДА ‫ ﻏﻢآﻟﻮده‬ниг. ѓамолуд. ЃАМОМЕЗ ‫ ﻏﻢآﻣﻴﺰ‬омехта бо ѓам, ѓамолуд.

ЃАМЗАГАР ‫ ﻏﻤﺰهﮔﺮ‬ѓамзакунанда, карашмакунанда, ѓамзазан, ѓамзакор.

нозу

ЃАМОШОМ ‫ ﻏﻢآﺷﺎم‬он ки зиёд ѓам мехўрад, ѓамхўранда.

ЃАМЗАДА ‫ ﻏﻤﺰده‬он ки ѓаму андўњ ўро афгор кардааст, ѓамдида, андўњдида; дили ѓамзада дили ѓамгин.

ЃАМПАРАСТ ‫ ﻏﻢﭘﺮﺳﺖ‬он ки аз рўи хусусиятњои равониву рўњї ѓам хўрданро дўст медорад.

ЃАМЗАДАГЇ ‫ ﻏﻤﺰدﮔﻲ‬ѓамгинї, андўњгинї.

ЃАМПАРВАР ‫ ﻏﻢﭘﺮور‬дар ѓам парваришёфта, њамеша ѓамгин.

ЃАМЗАДОР ‫ ﻏﻤﺰهدار‬боѓамза, бо нозу ишва. ЃАМЗАЗАН ‫ ﻏﻤﺰه زن‬ниг. ѓамзагар.

ЃАМОЛУД ‫ ﻏﻢآﻟﻮد‬ѓамгин, андўњгин.

ЃАМРАСИДА ‫ ﻏﻢرﺳﻴﺪه‬андўњзада, ѓамзада.

ЃАМЗАКУНАНДА ‫ ﻏﻤﺰهﻛﻨﻨﺪه‬ниг. ѓамзагар.

ЃАМРЎЗЇ ‫ ﻏﻢروزي‬он ки дар зиндагї фаќат ѓаму кулфат дидааст.

ЃАМЗАКОР ‫ ﻏﻤﺰهﻛﺎر‬ниг. ѓамзагар.

ЃАМСАРО ‫ ﻏﻢﺳﺮا‬ниг. ѓамкада.

ЃАМЗУДО(Й) (‫ ﻏﻢزدا)ي‬кит., ниг. ѓамгусор.

ЃАМСЎЗ ‫ ﻏﻢﺳﻮز‬он ки ё он чи ѓамро нобуд мекунад, ѓамзудо, ѓамбардор.

ЃАМИДА ‫ ﻏﻤﻴﺪه‬ѓамзада, ѓамолуд. ЃАМИДАДИЛ малул.

‫ﻏﻤﻴﺪهدل‬

дилношод,

дилтанг,

ЃАМУС ‫ ﻏﻤﺲ‬кит. дурўѓин, савганди дурўѓин. ЃАМФАРСО ‫ ﻏﻢﻓﺮﺳﺎ‬ниг. ѓамзудо.

– 374 – ЃАМ ЃАМФАРСУДА ‫ ﻏﻢﻓﺮﺳﻮده‬касе, ки аз ѓами зиёд фарсуда шудааст, фарсудаи ѓам, ѓамзада. ЃАМФИЗО ‫ ﻏﻢﻓﺰا‬ниг. ѓамафзо. ЃАМХОНА ‫ ﻏﻤﺨﺎﻧﻪ‬хонае, ки дар он ѓам њукмфармост, ѓамкада, кулбаи эњзон. ЃАМХОР ‫ ﻏﻤﺨﻮار‬он ки ѓами касеро мехўрад, дилсўз, мушфиќ, мењрубон: зани ѓамхору мењрубон, модари ѓамхору дилсўз, мураббияи ѓамхору мушфиќ, роњбари сахтгиру ѓамхор, хоњари мењрубону ѓамхор, мўнису ѓамхор будан. ЃАМХОРА ‫ ﻏﻤﺨﻮاره‬ниг. ѓамхор. ЃАМХОРАГЇ ‫ﻏﻤﺨﻮارﮔﻲ‬ ѓамхўрандагї.

ѓамхорї,

дилсўзї,

ЃАМХОРЇ ‫ ﻏﻤﺨﻮاري‬ѓами касеро хўрдан; дилсўзї, мењрубонї; навозишгарї (ба касе); ѓамхорї кардан ѓами касе ё чизеро хўрдан; фикр ё коре кардан барои некўањволї ва бењбудии касе; мењрубонї кардан. ЃАМХОРОНА ‫ ﻏﻤﺨﻮاراﻧﻪ‬дилсўзона, мењрубонона; бо дилсўзї, бо мењрубонї: муносибати ѓамхорона. ЃАМХЎР ‫ ﻏﻤﺨﻮر‬ниг. ѓамхор.

‫ ﻏﻤﺨﻮري‬ниг. ѓамхорї. ЃАМШАРИК ‫ ﻏﻤﺸﺮﻳﻚ‬шарики ЃАМХЎРЇ

ѓами касе;

дўсти ѓамгусор, њамдард.

ЃАН ‫ ﻏﻦ‬ниг. ѓанг II. ЃАНАБ ‫ ﻏﻨﺐ‬хоби андак, хоби сабук; аввали хоб, пинак, ѓанав; ѓанаб бурдан андак ба хоб рафтан, пинак рафтан; ѓанаб кардан ниг. ѓанаб бурдан. ЃАНАВ ‫ ﻏﻨﻮ‬1. асоси замони њозира аз ѓунудан. 2. ниг. ѓанаб. ЃАНАВИДАН ‫ ﻏﻨﻮﻳﺪن‬ниг. ѓунудан. ЃАНАК ‫ ﻏﻨﻚ‬лањљ. ѓарами гандум ё љави даравида; ѓанак задан бандњои (дарзањои) ѓалларо ѓарам карда чидан. ЃАНАМ а. ‫ ﻏﻨﻢ‬кит. 1. гўсфанд. 2. гўсфандон, рамаи гўсфандон. ЃАНГ I ‫ ﻏﻨﮓ‬кит. овози баланд. ЃАНГ II

‫ﻏﻨﮓ‬

књн. тири љувоз; санги ба тири

љувоз басташуда. ЃАНГ III ‫ ﻏﻨﮓ‬навдањои хушкшудаи тут, ки кирмак баргњояшро хўрда дар он пилла танидааст. ЃАНИМ а. ‫ ﻏﻨﻴﻢ‬душман, хасм, раќиб. ЃАНИМАТ а. ‫ ﻏﻨﻴﻤﺖ‬1. моли дар љанг аз душмани маѓлуб гирифташуда; ѓанимат афтодан ба даст даромадани моле ба ѓанимат; ѓанимат гирифтан ба даст даровардани моле ба ѓанимат; ба ѓанимат афтодан моли ѓаниматгирифтаи касе шудан, моли ѓанимати касе шудан. 2. киноя аз њар чизи бе мењнат ва ба осонї ба даст даромада. 3. маљ. њар чиз ва фурсати ба кас мусоид, ки дар он дам дастрас буда, вале зуд аз даст рафтанаш мумкин аст: дам ѓанимат, фурсат ѓанимат, дуои падар ѓанимат аст; ѓанимат донистан лањзаи мувофиќ шумурдан; фоида бурдан аз чизе ва даме, ки муяссар аст: ѓанимат шумурдан аз имконият истифода кардан; лањзаи мувофиќро аз даст надодан; фурсатро ѓанимат шумурдан // фурсатро ѓанимат донистан мавќеъро мусоид шумурдан; аз ваќти мусоид истифода бурдан; љони худро ѓанимат шумурдан ба зинда мондани худ шукр кардан ва аз он истифода намудан; элак бањона, дидор ѓанимат (маќ.) дар мавриди чизеро бањона карда, ба дидор расидани касе мегўянд. ЃАНИМАТЇ ‫ ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ‬мансуб ба ѓанимат; чизи ѓаниматї њар чизи ба таври ѓанимат ба даст даромада. ЃАНЇ а. ‫ ﻏﻨﻲ‬бой, давлатманд, доро, тавонгар, сарватманд; дорои њама чиз, бениёз; синфи ѓанї синфи доро, синфи тавонгар; ѓанї кардан бой гардонидан; ѓанї шудан доро гаштан. ЃАНО а. ‫ ﻏﻨﺎ‬кит. давлатмандї, боигарї, тавонгарї; арбоби ѓано ањли сарват, давлатмандон. ЃАНОВАТ а. ‫ ﻏﻨﺎوت‬нав. боигарї, давлатмандї, сарватмандї. ЃАНОИМ а. ‫ ﻏﻨﺎﺋﻢ‬кит., љ. ѓанимат 1. ЃАНЉ ‫ ﻏﻨﺞ‬кит. љувол. ЃАНЉОЛ ‫ ﻏﻨﺠﺎل‬кит. 1. меваи норасидаи турш-

– 375 – ЃАР таъм (ангур, анор, себ ва ѓ). 2. њаббулмулук (як навъи меваи турш). ЃАНЉОР ‫ ﻏﻨﺠﺎر‬кит. гулгуна ва ѓоза, ки занон барои зебої ба рўй мемоланд. ЃАР ‫ ﻏﺮ‬1. зани бадахлоќ, зани сабукпо. 2. марди фосиќ, занбоз. 3. кит. одами бад, бадкор. ЃАРАЗ а. ‫ ﻏﺮض‬1. матлаб, мурод, маќсад, манзур; ѓараз аз тушбера гўшт хўрдан аст (зарб.). 2. ќасд, оњанг, иштиёќ. 3. нияти нињонии бад ба зиёни касеву ба манфиати худ; ѓарази шахсї а) нафъи худро дар назар доштан; б) кинаварзї бо касе; ѓараз доштан а) ќасде доштан; б) суди худу зиёни дигареро љустан; в) кина доштан ба касе. 4. хулоса, алќисса. ЃАРАЗВАРЗЇ ‫ ﻏﺮضورزي‬доштани ќасде ба зиёни дигаре, душманї, кинаварзї. ЃАРАЗГЎЙ ‫ ﻏﺮضﮔﻮي‬он ки дар бораи касе бад мегўяд, бадгўй. ЃАРАЗДОР ‫ ﻏﺮضدار‬он ки ба касе ќасди бад дорад, бадќасд; душман. ЃАРАЗЇ ‫ ﻏﺮﺿﻲ‬мансуб ба ѓараз; ѓаразолуд. ЃАРАЗКОР ‫ ﻏﺮضﻛﺎر‬бо ѓарази шахсї коркунанда; бадќасд, бадният. ЃАРАЗКОРЇ ‫ ﻏﺮضﻛﺎري‬бо ѓараз анљом додани кор; бадќасдї, бадниятї. ЃАРАЗКОРОНА ‫ ﻏﺮضﻛﺎراﻧﻪ‬бо нияти бад, бадќасдона; барои манфиати шахсии худ. ЃАРАЗНОК ‫ ﻏﺮﺿﻨﺎك‬1. ѓараздор, бадният, бадќасд: одами ѓаразнок. 2. бадхоњона, муѓризона. ЃАРАЗНОКЇ ниятї.

‫ﻏﺮضﻧﺎﻛﻲ‬

ѓаразнок будан; бад-

ЃАРАЗОЛУД ‫ ﻏﺮضآﻟﻮد‬ѓаразомез, душманона. ЃАРАЗОМЕЗ ‫ ﻏﺮض آﻣﻴﺰ‬ниг. ѓаразолуд. ЃАРАМ ‫ ﻏﺮم‬тўдаи ба як љо љамъовардаи растанињо ва чизњои дигар: ѓарами беда, ѓарами гандум, ѓарами њезум; ѓарами пахта пахтаи дар як љо баланд рехташуда; ѓарамѓарам ѓарамњои бисёр; ѓарам кардан дар як љо љамъ оварда теппа кардан, тўда кардан (растанињои даравидаро); болои њам ба як љо

гузошта тўб кардани чизњои гуногун. ЃАРАМЗОР ‫ ﻏﺮﻣﺰار‬1. майдончае, ки дар он ѓаллаи даравидашударо ѓарам мекунанд. 2. ќитъаи он замин, ки дар он љо шохањо ва навдањои дарахтонро ѓун мекунанд. ЃАРАНГ ‫ ﻏﺮﻧﮓ‬кит. садои гиря; садое, ки дар ваќти гиря кардан дар гулў мепечад, садои гиряи гулўгир; нолаву зорї дар њолати гиря, гирён. ЃАРБ а. ‫ ﻏﺮب‬1. яке аз чор самти уфуќ, ки љои фурў нишастани офтоб аст; муќоб. шарќ. 2. сарзамине, ки дар ѓарб воќеъ шудааст (мас., Аврупо нисбат ба Осиё), маѓрибзамин: мамлакатњои Ѓарб. ЃАРБЇ ‫ ﻏﺮﺑﻲ‬1. мансуб ба ѓарб; муќоб. шарќї: самти ѓарбї, тарафи ѓарбї. 2. сокини мамлакати Ѓарб, маѓрибї; аврупої; ѓарбї-шимолї самти воќеъ дар байни ѓарб ва шимол: боди ѓарбї-шимолї; ѓарбї-љанубї самти воќеъ дар байни ѓарб ва љануб. ЃАРБПАРАСТ ‫ ﻏﺮبﭘﺮﺳﺖ‬он ки тањти таъсири тафаккур, фарњанг ва тамаддуни кишварњои ѓарбї ќарор гирифтааст, парастишкунандаи Ѓарб. ЃАРБПАРАСТЇ ‫ ﻏﺮبﭘﺮﺳﺘﻲ‬парастиши Ѓарб. ЃАРВ ‫ ﻏﺮو‬кит. най, ќамиш. ЃАРЃАР а. ‫ ﻏﺮﻏﺮ‬кит. гулў. ЃАРЃАРА I а. ‫ ﻏﺮﻏﺮه‬1. гардонидани об дар гулў, тоза кардани њалќ ва гулў. 2. калимаи таќлиди овози дањоншўї; ѓарѓара кардан ба дањон об гирифта, чайќонида партофтан (барои пок шудани гулў ва дањону дандон). ЃАРЃАРА II а. ‫ ﻏﺮﻏﺮه‬тех. асбоби ѓалтакмонанди чўбин ё оњанин, ки ба вай арѓамчин, симтаноб ё занљир гузаронида чизњои вазнинро мебардоранд. ЃАРИБ а. ‫ ﻏﺮﻳﺐ‬1. аљиб, бадеъ, ѓалатї; чизи нав ва нодир; аљибу ѓариб шигифтовар, аљоиб. 2. мусофир; дурафтода аз ватан, аз хонумон људо, бе ёру диёр. 3. маљ. бекас; бечора; ◊ шоми ѓарибон а) кит. аввалин шаби мотам баъди дафн; б) шаби пурѓаму андўњи њиљрон ва танњої; ба хона шеру ба майдон ѓариб будан ниг. хонашер (-и майдонѓариб).

– 376 – ЃАР ЃАРИБА а. ‫ ﻏﺮﻳﺒﻪ‬муаннаси ѓариб. ЃАРИБАК ѓариб.

‫ﻏﺮﻳﺒﻚ‬

шакли тасѓир ва навозишии

ЃАРИБГЎР ‫ ﻏﺮﻳﺐﮔﻮر‬он ки дар ѓурбат мемирад ва дафн мешавад, мусофирхок. ЃАРИБДЎСТ ‫ ﻏﺮﻳﺐدوﺳﺖ‬он ки ба касони ѓарибу бенаво ёрї медињад, мусофирпарвар, ѓарибнавоз. ЃАРИБДЎСТЇ ‫ ﻏﺮﻳﺐدوﺳﺘﻲ‬мусофирпарварї, ѓарибпарварї. ЃАРИБЗОДА ‫ ﻏﺮﻳﺐزاده‬1. он ки аз ѓариб зода шудааст. 2. маљ. њаромзода. ЃАРИБИСТОН ‫ ﻏﺮﻳﺒﺴﺘﺎن‬1. макони ѓарибон. 2. маљ. гўристон. ЃАРИБЇ ‫ ﻏﺮﻳﺒﻲ‬1. ѓариб будан, зиндагии дур аз ватан, дурї аз ватан, мусофирї, ѓурбат; дар ѓарибї дур аз ватан, дар ѓурбат. 2. бекасї, танњої; ѓарибї кашидан мусофириро аз сар гузаронидан; азоби дурї аз ватан ва бекасиро дидан; дар ѓарибї афтодан аз ватан дур афтодан. 3. кит. ѓаробат. ЃАРИБКУШ ‫ ﻏﺮﻳﺐﻛﺶ‬одами берањм ва сангдил; муќоб. ѓарибдўст. ЃАРИБМАРГ ‫ ﻏﺮﻳﺐﻣﺮگ‬:ѓарибмарг шудан дар ѓарибї љон додан. ЃАРИБНАВОЗ ‫ ﻏﺮﻳﺐﻧﻮاز‬ниг. ѓарибдўст. ЃАРИБНАВОЗЇ ‫ ﻏﺮﻳﺐﻧﻮازي‬ниг. ѓарибдўстї. ЃАРИБОНА ‫ ﻏﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‬мансуб ба ѓариб; муносиби ѓариб; ба тарзи ѓарибон: нолаи ѓарибона; шоми ѓарибона ниг. ѓариб (шоми ѓарибон). ЃАРИБПАРВАР ‫ ﻏﺮﻳﺐﭘﺮور‬ниг. ѓарибдўст. ЃАРИБПАРВАРЇ ‫ ﻏﺮﻳﺐﭘﺮوري‬ниг. ѓарибдўстї.

‫ ﻏﺮﻳﺐﺧﺎﻧﻪ‬хонаи ѓарибон, ЃАРИБХОНА мусофирхона; хонаи хароб ва бечизу чора. ЃАРИЗ ‫ ﻏﺮﻳﺰ‬кит. њилм, бурдборї; сабру тоќат, нармдилї, лутфу мењрубонї. ЃАРИЗА а. ‫ ﻏﺮﻳﺰه‬1. сиришт, табиат, табъ. 2. биол. истеъдоди фитрї; завќи табиї, хислати модарзоди љонварон. ЃАРИЗАГАРОЇ нав. ‫ ﻏﺮﻳﺰهﮔﺮاﺋﻲ‬мактаби равоншиносї, ки асоси фаъолияти инсонро бар

пояи ѓаризї марбут медонад. ЃАРИЗЇ ‫ ﻏﺮﻳﺰي‬1. мансуб ба ѓариза. 2. табиї, зотї, љибиллї; њарорати ѓаризї гармии табиии бадан. ЃАРИЌ а. ‫ ﻏﺮﻳﻖ‬1. ѓарќшуда, ѓўтида, фурўрафта дар об. 2. маљ. ѓўтаваршуда ба чизе, бандшуда ба чизе; тамоман дар ињотаи чизе монда; ѓариќи ѓусса ѓамгин, андўњгин; ѓариќи бањри навмедї тамоман ноумедшуда. ЃАРИМ а. ‫ ﻏﺮﻳﻢ‬кит. 1. ќарздор, вомдор, мадюн. 2. ќарздода, вомдода. ЃАРИН ‫ ﻏﺮﻳﻦ‬кит. ѓуранда (сифати шер); шери ѓарин шери ѓуранда, шери жиён. ЃАРЇ ‫ ﻏﺮي‬ѓар будан; бадахлоќї, фосиќї, фоњишагї; ◊ њам ѓариву њам пешхезї дар мавриде гуфта мешавад, ки шахсе кори баде карда, баъд пешхезї мекунад ё худ кори ношоистае карда, аз дигарон даъвогар мешавад. ЃАРЌ а. ‫ ﻏﺮق‬1. ѓўтавар шудан дар об, фурў рафтан ба об; зери об монда нобуд шудан; ѓарќ кардан дар об ѓўтондан, ба об фурў равонда нобуд кардан; ѓарќ шудан ба об ѓўтидан, фурў рафтан дар об; зери об монда нобуд шудан. 2. маљ. саросар фарогирифта бо чизе; ѓўтида дар чизе: ѓарќи гул, ѓарќи нур, ѓарќи обу араќ, ба дурру марворид ѓарќ шудан…; ѓарќи табассум пур аз табассум, пуртабассум; ѓарќи хун //ѓарќ дар хун оѓушта ба хун, ба хун олуда; хуншоршуда; ѓарќи њусну љамоли худ шефтаву ѓарра ба зебоии худ; ѓарќ пухтан тамоман пухтан, яксара пухта расидани мева; ѓарќи чизе ё коре будан а) тамоман фарогирифта будан бо чизе; пур аз чизе будан (мас., нур, торикї…); б) саргарми чизе будан, сахт банд будан бо чизе ё коре (мас., сўњбат, тамошо, фикру хаёл…); в) тамоман додашуда будан ба коре; ѓарќи чизе кардан фаро гирондан бо чизе; пур аз чизе кардан; ѓарќи чизе ё коре шудан а) саросар фарогирифта шудан, тамоман пўшида шудан бо чизе; б) саргарми чизе шудан, сахт банд шудан бо коре (мас., мутолиа, сўњбат, тамошо, фикру хаёл…); в) тамоман дода шудан ба коре; ѓарќи дарёи муроќиба будан кит. бо фикру зикри Худо банд шудан; ѓарќи обу араќ шу-

– 377 – ЃАС дан (гаштан) //ба обу араќ ѓарќ шудан дар зери обу араќ мондан, сахт араќ кардан; ѓарќи хоб будан дар хоби сахт будан, сахт дар хоб будан; ѓарќи хун будан бо хун оѓушта будан, ќатлу куштор њукмфармо будан; ѓарќи хун шудан оѓушта ба хун шудан; кушта шудан; ба (дар) бањри чизе ѓарќ будан ниг. ѓарќи чизе ё коре будан; ба (дар) дарёи чизе (коре) ѓарќ шудан ниг. ѓарќи чизе ё коре шудан ѓарќи тамошо шудан; ба хоб ѓарќ кардан сахт хобонидан, сахт хоби касеро барондан; ба (дар) чизе ѓарќ кардан ниг. ѓарќи чизе кардан; ба (дар) чизе ѓарќ шудан ниг. ѓарќи чизе шудан; ба хун ѓарќ шудан ниг. ѓарќи хун шудан. ЃАРЌА а. ‫ ﻏﺮﻗﻪ‬1. ѓарќшуда, ѓариќ, ѓўтида. 2. маљ. ѓарра, маѓрур; ѓарќа дар хун оѓушта ба хун, ѓарќи хун; ѓарќа шудан (гаштан) а) ѓўтидан, фурў рафтан дар об; б) маљ. саргарми чизе шудан, сахт банд шудан бо коре. ЃАРЌАГОЊ ‫ ﻏﺮﻗﻪ ﮔﺎه‬мањалли ѓарќ шудан. ЃАРЌОБ ‫ ﻏﺮﻗﺎب‬љои чуќури об, ки касро ѓарќ мекунад; гирдоб.

саргузаштњои аљоибу ѓароиб. ЃАРОИБОТ а. ‫ ﻏﺮاﻳﺒﺎت‬љ. ѓароиб; аљоиботу ѓароибот//аљоибот ва ѓароибот чизњои аљоибу ѓароиб. ЃАРОМАТ а. ‫ ﻏﺮاﻣﺖ‬кит. 1. он чи пардохтани он лозим бошад, товон; товондињї. 2. њасрату надомат, пушаймонї. ЃАРОРА ‫ ﻏﺮاره‬кит., ниг. ѓарѓара. ѓарош ‫ ﻏﺮاش‬асоси замони њозираи ѓарошидан. ЃАРОШ ‫ ﻏﺮاش‬кит. 1. љароњате, ки аз харошидан пайдо мешавад, харош. 2. маљ. ќањру ѓазаб, хашм. 3. маљ. андўњу ѓам. ЃАРОШИДАН ‫ ﻏﺮاﺷﻴﺪن‬кит. 1. харошидан. 2. маљ. хашмгин ва ќањролуд шудан. ЃАРРА а. ‫ ﻏﺮّه‬густох; маѓрур, мутакаббир; фирефтаи молу мансаб ва зўри худ; ѓарра шудан фирефта шудан; ба чизи ботил маѓрур шудан. ЃАРРАС//ЃАРРОС ‫ﻏﺮّاس‬//‫ ﻏﺮّس‬калимаи таќлиди овози мотори мошин ва ѓ.: ѓаррас задан (и мошин).

ЃАРЌОБА ‫ ﻏﺮﻗﺎﺑﻪ‬ниг. ѓарќоб

ЃАРРАСУТУН ‫ ﻏﺮّهﺳﺘﻮن‬сутуни наќшу нигордор; сутуни њашаматнок.

ЃАРЌПУХТА ‫ ﻏﺮقﭘﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ѓарќ пухтан; тамоман пухта, пурра пухта расида: зардолуи ѓарќпухта.

ЃАРРО а. ‫ ﻏﺮّا‬кит. 1. сафеду равшан; тобон, дурахшон. 2. олї, барљаста: байти ѓарро, ќасидаи ѓарро.

ЃАРЌШАВАНДА ‫ ﻏﺮقﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓарќ шудан; он ки дар њолати фурў рафтан ба об аст.

ЃАРРОС ‫ ﻏﺮّاس‬ниг. ѓаррас.

ЃАРЌШУДА ‫ ﻏﺮقﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓарќ шудан; ѓўтида, ѓариќ, фурўрафта ба об: киштии ѓарќшуда, ѓарќшудагон. ЃАРОБА дон.

‫ﻏﺮاﺑﻪ‬

кит. обдон, зарфи обгирї, би-

ЃАРОБАТ а. ‫ ﻏﺮاﺑﺖ‬кит. аљибу ѓариб ва бадеъу нодир будан, љолибї. ЃАРОИБ а. ‫ ﻏﺮاﻳﺐ‬1. љ. ѓариб. 2. аљоиб, диќќатљалбкунанда: афсонаи ѓароиб, достони ѓароиб; ѓароиби табиат њодисањои тааљљубовари табиат; аљоибу ѓароиб чизњои тааљљубовар, чизњои аљиб ва нодир: намоишњои аљоибу ѓароиб, хобњои аљоибу ѓароиб,

ЃАРС а. ‫ ﻏﺮس‬кит. 1. дарахт шинондан, дарахтшинонї. 2. дарахти нав шинондашуда, нињол. ЃАРФ а. ‫ ﻏﺮف‬кит. паймона, зарфи паймона барои чен кардани гандум, орд ва ѓ. ЃАРЧ ‫ ﻏﺮچ‬1. порчаи чарми реза-реза, ки барои садо баровардан дар таги пойафзор гузошта медўзанд. 2. пойафзоре, ки дар ваќти роњгардї садои ѓарч-ѓарч мебарорад: мўзаи ѓарч, туфлии ѓарч. ЃАРЧА ‫ ﻏﺮﭼﻪ‬кит. нодон, бефањм, аблањ. ЃАРЧ-ЃАРЧ ‫ ﻏﺮچﻏﺮچ‬калимаи таќлиди овози пойафзор дар ваќти роњгардї болои барф ва м.ин. ЃАСАЁН а. ‫ ﻏﺜﻴﺎن‬кит., тиб. бењузурии меъда.

– 378 –

ЃАС

ЃАСАЌ а. ‫ ﻏﺴﻖ‬кит. шом, торикии аввали шаб. ЃАСБ а. ‫ ﻏﺼﺐ‬чизи каси дигарро бо зўрї кашида гирифтан; ѓасб кардан (намудан) бо зўр чизеро кашида гирифтан. ЃАСБАН а. касеро.

ً‫ ﻏﺼﺒﺎ‬ба зўрї (зўран) гирифтан чизи

бепарво, бепарвофалак. ЃАФЛАТКОР ‫ﻏﻔﻠﺖﻛﺎر‬ниг. ѓофил. ЃАФЛАТКОРЇ ‫ﻏﻔﻠﺖﻛﺎري‬ниг. ѓофилї. ЃАФЛАТОБОД олам.

‫ﻏﻔﻠﺖآﺑﺎد‬

кит., маљ. коинот,

‫ﻏﻔﻠﺖﭘﺮﺳﺖ‬

ЃАСБЇ ‫ ﻏﺼﺒﻲ‬мансуб ба ѓасб; чизи зўран гирифташуда.

ЃАФЛАТПАРАСТ деш.

ЃАСЁН а. ‫ ﻏﺜﻴﺎن‬ниг. ѓасаён.

ЃАФЛАТПЕША ‫ ﻏﻔﻠﺖﭘﻴﺸﻪ‬1. он ки доим дар ѓафлат мемонад, бехабар, ѓофил; нодон. 2. бепарво.

ЃАССОЛ а. ‫ﺎل‬‫ ﻏﺴ‬покшўй, мурдашўй. ЃАССОЛХОНА ‫ﺎﻟﺨﺎﻧﻪ‬‫ ﻏﺴ‬хонае (љое), ки барои шустани майит омода месозанд.

ниг. ѓафлатан-

ЃАФЛАТ а. ‫ ﻏﻔﻠﺖ‬1. бехабарї, фаромўшї, ѓофилї; бепарвої. 2. нодонї, љањолат; дар ѓафлат будан бехабар будан, ѓофил мондан; дар ѓафлат мондан бехабар мондан, ѓофил мондан; дар (ба) ѓафлат монондан а) шакли бавоситаи дар ѓафлат мондан; б) аз бехабарии касе истифода бурдан, касеро ѓофилгир кардан; ◊ хоби ѓафлат нињояти бехабарї ва љањолату нодонї; ба тариќи истиора: аз хоби ѓафлат бедор кардан, аз хоби ѓафлат бедор шудан; дар ѓафлат ёфтан аз бехабарии касе истифода кардан; ѓофилгир кардан; чашми касеро ѓафлат бурдан хоби касе бурда мондан, касеро ѓайричашмдошт хоб бурдан.

ЃАФС ‫ ﻏﻔﺲ‬1. њар чизи љуссааш пурра ва ќавї, ситабр, кулуфт; фарбењ, тановар; ѓафсу ѓўла фарбењу ќадпаст. 2. калон дар ќутр; муќоб. борик: арѓамчини ѓафс, ѓўлаи ѓафс, занљири ѓафс, сими ѓафс, сутуни ѓафс, химчаи ѓафс. 3. калон дар захомат, захим; сермаѓз, серќабат; муќоб. тунук: девори ѓафс, коѓази ѓафс, нони ѓафс, чарми ѓафс, шишаи ѓафси ношикан. 4. зич, љафс: абри ѓафс, дуди ѓафс, чанги ѓафс, ќабати ѓафси атмосфера; барфи ѓафс барфи зиёди ба рўи замин борида; китоби ѓафс китоби дорои вараќњои зиёд; китоби њаљман калон; пардаи ѓафс пардаи аз матои зичбофта. 5. ѓализ: ќаймоќи ѓафс, шири ѓафс. 6. ѓулї, сермўй: абрўвони ѓафс, бурути ѓафс. 7. маљ. дурушт, даѓал, хашин; овози бам: овози ѓафс, садои ѓафс; гардани ѓафс гардани кулуфт, гардани фарбењ; муќ. гарданѓафс; лаби ѓафс лаби сергўшт; муќ. лабѓафс (лабдўл); сояи ѓафс сояе, ки ягон љои нургузар надорад, сояи пурра; хати ѓафс хати бо ќалами калон кашидашуда; ѓафс кардан а) сермаѓзу серќабат кардан; б) ѓализ кардан; ѓафс шудан а) ситабру фарбењ шудан; б) ѓализ шудан; ◊ њамёни ѓафс њамёни серпул.

ЃАФЛАТАН а. ً ‫ﻏﻔﻠﺔ‬//‫ ﻏﻔﻠﺘﺎ‬дар ѓафлат монда, бехабарона; ногањон, банохост.

ЃАФСБАДАН кулўлатан.

ЃАФЛАТАНДЕШ ‫ ﻏﻔﻠﺖاﻧﺪﻳﺶ‬1. љоњил, аќибмонда. 2. кўњнапараст, мутаассиб.

ЃАФСЇ ‫ ﻏﻔﺴﻲ‬1. захомат дар ќутр ва дар ќабат; ѓафс будан, пурљуссагї; муќоб. борикї ва тунукї: ѓафсии арѓамчин, ѓафсии танаи дарахт, ѓафсии нон, ѓафсии барф, ѓафсии ќишри замин. 2. зичї, љафсї. 3. ѓализї, ѓилзат: ѓафсии чизњои обакї.

ЃАСУЛ а. ‫ ﻏﺴﻮل‬кит. шўянда ва поккунанда, обе, ки ба он шустушў мекунанд. ЃАФАБАНД ‫ ﻏﻔﻪﺑﻨﺪ‬гулўбанди аз тилло ё нуќра сохташуда, ки занон барои зинат ба гардан меовезанд. ЃАФИР а. ‫ ﻏﻔﻴﺮ‬кит. бисёр, анбўњ.

ЃАФЛАТБУРДА ‫ ﻏﻔﻠﺖﺑﺮده‬ниг. ѓафлатзада. ЃАФЛАТВАРЗ ‫ ﻏﻔﻠﺖورز‬ниг. ѓафлатпеша. ЃАФЛАТЗАДА ‫ ﻏﻔﻠﺖزده‬ѓофил, бехабар, нодон, дар љањолатмонда. ЃАФЛАТЇ

‫ﻏﻔﻠﺘﻲ‬

дар ѓафлатмонда, бехабар;

‫ﻏﻔﺲﺑﺪن‬

фарбењтан, бузургтана,

ЃАФСОВОЗ ‫ ﻏﻔﺲآواز‬он ки овозаш ѓафс аст; даѓаловоз.

– 379 –

ЃЕЛ

ЃАФСПЎСТ ‫ ﻏﻔﺲﭘﻮﺳﺖ‬ниг. пўстѓафс.

ЃАШДОР II ‫ ﻏﺶدار‬омехта бо чизе, нопок.

ЃАФССАДО ‫ ﻏﻔﺲﺻﺪا‬садояш ѓафс: асбоби мусиќии ѓафссадо.

ЃАШЁН а. ‫ ﻏﺸﻴﺎن‬нороњатї, гирифтагии хотир; ѓашёни дил а) дилбењузурї, дилбељошавї; б) бехуд шудан аз шиддати хашму ѓазаб.

ЃАФСТАНА ‫ ﻏﻔﺲﺗﻨﻪ‬танааш ѓафс, пурраљусса. ЃАФУР а. ‫ ﻏﻔﻮر‬кит. бахшандаи гуноњ, афвкунанда, омурзанда (сифати Худо). ЃАФФА ‫ ﻏﻔﻪ‬кит. пўстини бисёр мулоим аз бараи љингиламў. ЃАФФОР а. ‫ ﻏﻔّﺎر‬кит. он ки аз гуноњњо дармегузарад, бисёр афвкунанда, бахшоянда, омурзишкунанда (сифати Худо). ЃАФФОРЇ ‫ ﻏﻔّﺎري‬бахшояндагї, афвкунандагї. ЃАЉАР-ЃАЉАР ‫ ﻏﺠﺮﻏﺠﺮ‬калимаи таќлиди овози даѓали соиш хўрдани ду чизи сахт. ЃАЉАРРОС ‫ ﻏﺠﺮّاس‬ниг. ѓаљар-ѓаљар. ЃАШ I а. ‫ ﻏﺶ‬1. бењушї; бехуд шудан аз шиддати хашм, асабоният; ѓаш кардан аз њуш рафтан; ѓаш карда гиристан сахт ва беист гиристани кўдак. 2. хиратабъї, гирифтагии хотир; парешон, хавотир: дили касе ѓаш будан; š ѓаши касе омадан аз сухан ё кори касе асабонї ва хашмгин шудан, ба танг омадан; ѓаши касеро овардан тарзи бавоситаи ѓаши касе омадан; бо гапе ё амале касеро нороњат кардан, касеро ба танг овардан, касеро таљанг ва бадќањр кардан; ба ѓаши касе расидан асаби касеро вайрон кардан хостан; дили касе ѓаш кардан нороњат ва хавотир шудан; дили касеро ѓаш кардан касеро нороњат ва хавотир кардан. ЃАШ II а. ‫ ﻏﺶ‬нопокї, олоиш; омезиши чизи паст бо чизи гаронбањо; ѓилу ѓаш ниг. ѓил. ЃАШ(Ш) ‫ ﻏﺶ‬тазвир, макр, риёкорї, хиёнат. ЃАШАМШАМ ‫ ﻏﺸﻤﺸﻢ‬диловез, бебок. ЃАШГИР ‫ ﻏﺸﮕﻴﺮ‬василаи филизї ё чўбї ё монанди инњо бо сурати амуд барои бо њам нигоњ доштани радифи китобњо ва пешгирї аз афтидани онњо. ЃАШЃОВ ‫ ﻏﺶﻏﺎو‬1. ѓажгов, гови кўњї, ќутос. 2. мангулае, ки аз мўи думи ин гов месохтанд ва дар сари найзањо мебардоштанд. ЃАШДОР I ‫ ﻏﺶدار‬шахси бехудшаванда, зиёндор, љунундор, саръзада.

ЃАШЙ а. ‫ ﻏﺸﻲ‬бењушї; ѓашй кардан бењуш шудан, аз худ рафтан, дил бехуд шудан. ЃАШМ а. ‫ ﻏﺸﻢ‬зулм, ситам. ЃАШНОК ‫ ﻏﺶﻧﺎك‬ниг. ѓашдор I; гиряи ѓашнок гиряи сахт ва беист. ЃАШОВА а. ‫ ﻏﺸﺎوه‬ниг. ѓишова. ЃАШОВАР ‫ ﻏﺶآور‬дилбељокунанда, нороњаткунанда; нофорам. ЃАШУМ а. ‫ ﻏﺸﻮم‬ситамкор, золим. ЃАЮР а. ‫ ﻏﻴﻮر‬1. боѓайрат, серѓайрат; далер ва шуљоъ, боњамият. 2. рашкдор, рашкин, њасуд. ЃАЮРЇ ‫ ﻏﻴﻮري‬1. ѓайрат; серѓайратї; далерї, шуљоат. 2. рашк, њасад. ЃАЮРОНА ‫ ﻏﻴﻮراﻧﻪ‬боѓайратона, бо ѓайрату кўшиши зиёд; далерона, шуљоатмандона. ЃЕВ ‫ ﻏﻴﻮ‬садои баланд, бонг; ѓеву ѓирев шўру ѓавѓо. ЃЕЖИДАН ‫ ﻏﻴﮋﻳﺪن‬ниг. ѓељидан. ЃЕЖОН(И)ДАН дан.

‫ﻏﻴﮋاﻧﻴﺪن‬//‫ﻏﻴﮋاﻧﺪن‬

ниг. ѓељон(и)-

ѓел ‫ ﻏﻴﻞ‬асоси замони њозира аз ѓелидан. ЃЕЛ ‫ ﻏﻴﻞ‬:ѓел задан а) аз пањлу ба пањлу гаштан, ѓелидан; б) болои чизе дароз кашида хобидан; ба чизе жўлида хобидан. ЃЕЛАК ‫ ﻏﻴﻠﻚ‬1. чизи гирдаи ѓелон: санги ѓелак. 2. гўшти кўфта кулўла кардашуда, ки дар угро ва баъзе таомњои дигар андохта мепазанд; хамирро ѓелак кардан аз хамир лўндачањо сохтан. ЃЕЛАККАБОБ кўфта.

‫ﻏﻴﻠﻚﻛﺒﺎب‬

кабоб аз гўшти

ЃЕЛАКШЎРБО ‫ ﻏﻴﻠﻚﺷﻮرﺑﺎ‬шўрбое, ки дар он гўшти ѓелак андохта мепазанд. ЃЕЛАНДА ‫ ﻏﻴﻠﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓелидан; ѓелон, ѓелзананда.

– 380 – ЃЕЛ ЃЕЛЃЕЛАК ‫ ﻏﻴﻠﻐﻴﻠﻚ‬1. гуфт. ѓелоѓел, ѓелонѓелон. 2. як навъ бозии бачагон, ки ѓелидаѓелида бозї мекунанд. ЃЕЛЃЕЛОН ‫ ﻏﻴﻠﻐﻴﻼن‬ниг. ѓелон-ѓелон. ЃЕЛИДА ‫ ﻏﻴﻠﻴﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓелидан; ѓелида-ѓелида дар њолати ѓелидан, ѓелон: ѓелида-ѓелида поин афтидан; ѓелидаву љўлида ѓел задаву олуда (ба регу хок); ѓелида гирифтан аз фурсат истифода бурда дароз кашидан, хобидан дар рўи чизе, ѓел задан; ѓелида омадан ѓелон омадан; ѓелида рафтан нохост тоб хўрдаву чарх зада ѓалтидан. ЃЕЛИДАН ‫ ﻏﻴﻠﻴﺪن‬1. аз пањлу ба пањлу гирд гаштан, ѓел задан. 2. тоб хўрдаву чарх зада ѓалтидан, афтидан. 3. љўлида хобидан. 4. хобидан, дароз кашидан (рўи чизе), ѓел задан. 5. маљ. ѓалт зада љорї шудан; š аз табаќ ѓелидан а) аз худ рафтан, ёзидан; б) аз њад гузарондан.

кўдакон ва одамони шал). ѓељон ‫ ﻏﻴﺠﺎن‬асоси замони њозира аз ѓељондан. ЃЕЉОН ‫ ﻏﻴﺠﺎن‬1. феъли њол аз ѓељидан; ѓељонѓељон ниг. ѓељида-ѓељида. 2. ѓељонак, лаѓжонак. ЃЕЉОНАК ‫ ﻏﻴﺠﺎﻧﻚ‬љое, ки пой намеистад ва ѓељида меравад; лаѓжонак: барфи ѓељонак, яхи ѓељонак. ЃЕЉОН(И)ДАН ‫ﻏﻴﺠﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻏﻴﺠﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи ѓељидан; лаѓжонидан; лаѓжонда бурдан, аз љо набардошта ба љои дигар бурдани чизе. ЃЕША ‫ ﻏﻴﺸﻪ‬бот. як навъ алафи чандинсолаи ботлоќї, ки баргњои борики дароз дорад, ќиёќ. ЃИБТА а. ‫ ﻏﺒﻄﻪ‬кит. орзу кардан барои расидан ба чиз ё сифати хуби касе (бо њисси нек), њавас, таманно.

ЃЕЛИШ ‫ ﻏﻴﻠﺶ‬исми феълї аз ѓелидан; ѓелон афтидан, паињам ѓелида рафтан.

ЃИД-ЃИД ‫ ﻏﺪﻏﺪ‬гуфт. бо майдагапии бисёр шилќинї кардан, бисёр гап зада љакидан; хурдагирї.

ЃЕЛОЃЕЛ ‫ ﻏﻴﻼﻏﻴﻞ‬дар њолати ѓелидан, ѓелонѓелон; ѓелида-ѓелида.

ЃИДЇ-ЃИДЇ ‫ ﻏﺪي ﻏﺪي‬гуфт., ниг. ѓид-ѓид.

ѓелон ‫ ﻏﻴﻼن‬асоси замони њозира аз ѓелондан. ЃЕЛОН I ‫ ﻏﻴﻼن‬феъли њол ва сифати феълии замони њозира аз ѓелидан; ѓеланда, чарх задараванда: сангњои ѓелон; ѓелон-ѓелон а) дар њолати ѓелидан; паињам ѓелида: ѓелонѓелон рафтан; б) ниг. ѓелѓелак 2. ЃЕЛОН II ‫ ﻏﻴﻼن‬навъе аз буттаи хордор, хори маѓелон.

‫ﻏﻴﻼﻧﻴﺪن‬//‫ﻏﻴﻼﻧﺪن‬ феъли ЃЕЛОН(И)ДАН бавосита аз ѓелидан. 1. ѓелон кардан, аз пањлу ба пањлу гардонда бурдан (ё овардан). 2. ѓел занондан; ѓалтондан. ЃЕЉИДА ‫ ﻏﻴﺠﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓељидан; ѓељида-ѓељида, ѓељон-ѓељон, лаѓжида-лаѓжида; хазида-хазида; ѓељида рафтан якбора лаѓжидан, ногањон лаѓжидан. ЃЕЉИДАН ‫ ﻏﻴﺠﻴﺪن‬1. ниг. лаѓжидан; лаѓжида афтодан. 2. дар њолати нишастагї (аз љо барнахоста) бо ёрии дасту по роњ рафтан (-и

ЃИЁБ а. ‫ ﻏﻴﺎب‬кит., ниг. ѓоиб. ЃИЁС а. ‫ ﻏﻴﺎث‬кит. 1. фарёдрас. 2. фарёдрасї. ЃИЖАК ‫ ﻏﻴﮋك‬асбоби тордори мусиќї, ки бо камонча навохта мешавад. ЃИЖ-ЃИЖ ‫ ﻏﮋﻏﮋ‬калимаи таќлиди овози расиши камонча ба тори ѓижжак, соиши чархи ароба, тофтани ресмон дар чархресї ва ѓ. ЃИЖЖАК ‫ ﻏﻴﮋك‬ниг. ѓижак. ЃИЖЖАС//ЃИЖЖОС ѓижжас задан.

‫ﻏﮋّاس‬//‫ ﻏﮋّس‬ниг. ѓиж-ѓиж:

ЃИЖИРРОС ‫اس‬‫ ﻏﮋر‬ниг. ѓиљиррос. ЃИЗЗАС ‫ ﻏﺰّس‬калимаи таќлиди овоз, ки садои њаворо бо суръати баланд бурида рафтани чизе ё садои вазиши сахти бодро ифода мекунад: ѓиззаси тир, ѓиззаси шамол, ѓиззас задан. ЃИЗО а. ‫ ﻏﺬا‬чизе, ки хўрда мешавад ва ба тан ќувват медињад, хўрданї, хўрок, таом, ќут; ѓизо гирифтан маводи барои мављудияти худ зарурро истифода кардан; ѓизо додан а)

– 381 – хўрок додан; б) чизи барои парвариши растанї заруриро (аз ќабили нурию пору) ба замини кишт додан; š ѓизои маънавї маводи ќонеъкунандаи эњтиёљи маънавии одам, чизи зарурии фаъолият ва рушди олами ботинии инсон; ѓизои рўњї ниг. ѓизои маънавї. ЃИЗОБАХШ ѓизобахш.

‫ﻏﺬاﺑﺨﺶ‬

ЃИЗОБАХШЇ бахшидан.

ѓизодињанда: нурињои

‫ﻏﺬاﺑﺨﺸﻲ‬

ѓизодињандагї, ѓизо

ЃИЗОГИРЇ ‫ ﻏﺬاﮔﻴﺮي‬ѓизо гирифтан; ѓизо: ѓизогирии растанињо. ЃИЗОДИЊАНДА ‫ ﻏﺬادﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓизо додан; он чи ѓизо медињад; ѓизобахш; серѓизо: моддањои ѓизодињанда. ЃИЗОДИЊЇ ‫ ﻏﺬادﻫﻲ‬исми амал аз ѓизо додан; бо ѓизо таъмин кардан. ЃИЗОДОР ‫ ﻏﺬادار‬он чи барои рушди љисм моддаи зарурї дорад; серѓизо. ЃИЗОЇ ‫ ﻏﺬاﺋﻲ‬мансуб ба ѓизо; хўрданї: гиёњњои ѓизої. ЃИЗОКАШ ‫ ﻏﺬاﻛﺶ‬хусусияти растанињое, ки ѓизоро аз замин ба худ љазб мекунанд. ЃИЗОЛ а. ‫ ﻏﺰال‬1. оњу; оњубара. 2. маљ. мањбуба, маъшуќа. ЃИЗОЛА а. тоб.

‫ﻏﺰاﻟﻪ‬

1. оњубараи мода. 2. маљ. оф-

ЃИЗОЛОНА ‫ ﻏﺰاﻻﻧﻪ‬монанд ба ѓизол, ѓизолвор: чашмони ѓизолона. ЃИЗОНОК ‫ ﻏﺬاﻧﺎك‬ниг. ѓизодор. ЃИЗОНОКЇ ‫ ﻏﺬاﻧﺎﻛﻲ‬доро будан ба моддањои зарурии ѓизої. ЃИЗОХЎР ‫ ﻏﺬاﺧﻮر‬хўрандаи ѓизо, истеъмолкунандаи ѓизо. ЃИЗОХЎРЇ ‫ ﻏﺬاﺧﻮري‬1. хўрдани ѓизо. 2. макон ва љои умумии ѓизо хўрдан, аз ќабили таомхонаву ошхона ва ѓ. ЃИЛ ‫ ﻏﻞ‬:ѓилу ѓаш нопокї, олудагї; норасої, камбудї. ЃИЛДИРАК ‫ ﻏﻠﺪرك‬гуфт. чарх, ѓалтак: ѓилдираки ароба, ѓилдираки трактор.

ЃИН

ЃИЛДИРАКДОР ‫ ﻏﻠﺪركدار‬дорои ѓилдирак, ба воситаи ѓилдирак њаракаткунанда: аробаи ѓилдиракдор. ЃИЛДИРАКСОЗ соз, ѓалтаксоз.

‫ﻏﻠﺪركﺳﺎز‬

гуфт. устои чарх-

ЃИЛЗАТ а. ‫ ﻏﻠﻈﺖ‬ниг. ѓализї. ЃИЛЗАТСАНЉ ‫ ﻏﻠﻈﺖﺳﻨﺞ‬физ. асбоб барои муайян кардани ѓафсии моеъ. ЃИЛЛ а. ‫ ﻏﻞ‬1. кит. кина. парешонхотирї, бадњолї.

2.

тиб.

ЃИЛМАК ‫ ﻏﻠﻤﻚ‬лањљ. 1. норасида, хом, нопухта: зардолуи ѓилмак. 2. њанўз устухонаш шахнашуда; хурдсол: бачаи ѓилмак, ѓилмаку шилмак. ЃИЛМОН I а. ‫ ﻏﻠﻤﺎن‬1. љ. ѓулом. 2. д. љавонписари хизматгузор дар љаннат. ЃИЛМОН II ‫ ﻏﻠﻤﺎن‬лањљ. гўштбирёни саридастї пухташуда. ЃИЛОФ а. ‫ ﻏﻼف‬пўшиши аз чарм дўхташуда, ё аз чизњои дигар сохташуда, ки дар онњо корд, шамшер, айнак, соат ва монанди инњоро нигоњ медоранд: ѓилофи айнак, ѓилофи соат, ѓилофи таппонча, кордро аз ѓилоф баровардан, шамшерро аз ѓилоф кашидан; муќ. ниём. ЃИЛОФАК ‫ ﻏﻼﻓﻚ‬1. шакли тасѓири ѓилоф. 2. ѓўзаи лўбиёву нахўд, ки њосил дар дохили онњо љо гирифтааст. ЃИЛОФБАНД ‫ ﻏﻼﻓﺒﻨﺪ‬миёнбанде, ки ба он ѓилофи шамшер ё корд овехта мешавад. ЃИЛОФДОР ‫ ﻏﻼﻓﺪار‬чизи дамтез ё чизњои дигар, ки ѓилоф доранд: корди ѓилофдор, ханљари ѓилофдор. ЃИЛОФЇ ‫ ﻏﻼﻓﻲ‬:ѓилофї кардан дўхтани маѓзї (лаблўла) ба канори абраву астари кўрпаву кўрпача. ЃИЛЧ ‫ ﻏﻠﭻ‬гирењи душворкушо, кўргирењ. ЃИНГ//ЃИНГЇ ‫ﻏﻨﮕﻲ‬//‫ ﻏﻨﮓ‬:ѓингї гуфта натавонистан ба гапи (эроди) касе љавобе ёфта натавонистан. ЃИНГАС//ЃИНГОС ‫ﻏﻨﮕﺎس‬//‫ ﻏﻨﮕﺲ‬ниг. ѓингѓинг; ѓингас задан (кардан) ѓинг-ѓинг карда овоз баровардани магас ва ѓ.

– 382 –

ЃИН

ЃИНГ-ЃИНГ ‫ ﻏﻨﮓﻏﻨﮓ‬калимаи таќлиди овоз. 1. садои пасти баъзе њашарот монанди пашша, занбўр ва ѓ.; ѓингас (ѓингос) кардани њашарот. 2. бо садои паст гап задани беморон ва пастовозон; ѓинг-ѓинг кардан бо майдагапї касеро безор кардан. ЃИНО а. оњанг.

‫ﻏﻨﺎ‬

ЃИНОГАР гар.

кит. сурудхонї, суруд; наѓма,

‫ﻏﻨﺎﮔﺮ‬

сурудхон, сароянда, наѓма-

задани ягон чиз дар љои худ. ЃИРЧ-ЃИРЧ ‫ ﻏﺮچ ﻏﺮچ‬калимаи таќлиди овоз, ки садои соиши дандонњоро ифода мекунад. ЃИТО(Ъ) а. (‫ ﻏﻄﺎ)ء‬кит. парда, пўшиш. ЃИЧ ‫ ﻏﻴﭻ‬:ѓич кардани дандонњо сахт ба њам фушурдани дандонњо. ЃИЧИРРОС ‫ ﻏﭽﺮاس‬ниг. ѓиљиррос.

бозї бо ѓирѓи-

ЃИЉИМ ‫ ﻏﺠﻴﻢ‬1. фишурда ва пачаќу пахшшуда; ѓиљим кардан а) фишурда пачаќ кардан, маљаќ кардан (коѓаз ё ягон чизи дигарро); б) сахт ба њам фишурдан ва дар њам омехтан (барои сириштан ва ё оби чизеро гирифтан); ѓиљим шудан тарзи мафъулии ѓиљим кардан; а) фишурда шудан, маљаќ шудан; б) сахт ба њам фишурда ва омехта шудан. 2. миќдори чизе, ки дар кафи даст фишурданаш мумкин аст; як ѓиљим // ѓиљими… як ќабза. 3. матои рўяш ноњамвори мулоим ва ё наќшњои барљаста дошта; инчунин либоси аз он матоъ дўхташуда: махмали ѓиљим, рўймоли ѓиљим.

ЃИРЕВ ‫ ﻏﺮﻳﻮ‬доду фарёд, гиряву зорї, фиѓон, шўру ѓавѓо; ѓирев бардоштан доду фарёд кардан, ѓулѓула андохтан.

ЃИЉИМШУДА ‫ ﻏﺠﻴﻢﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓиљим шудан; фишурдашуда, пахшу пачаќшуда: коѓази ѓиљимшуда, либоси ѓиљимшуда.

ЃИРЕВИДАН ‫ ﻏﺮﻳﻮﻳﺪن‬фарёд кардан, доду фарёд кардан; шўру ѓавѓо бардоштан.

ЃИЉИН ‫ ﻏﺠﻴﻦ‬гуфт. таъсири бади чизе, ѓаш; нафрат; ногуворї.

ЃИРЕВОН ‫ ﻏﺮﻳﻮان‬феъли њол аз ѓиревидан; фарёдкунон, наъразанон.

ЃИЉИР-ЃИЉИР ‫ ﻏﺠﻴﺮﻏﺠﻴﺮ‬калимаи таќлиди овози ба њам расидани чизњои филизї ё љунбидан дар кати симини зангзада ва ё ба дандон задани рег ва ѓ.

ЃИНОЇ ‫ ﻏﻨﺎﻳﻲ‬кит., мансуб ба ѓино; шеъри ѓиної шеъри лирикї. ЃИРБОЛ ‫ ﻏﺮﺑﺎل‬ниг. ѓалбер. ЃИР-ЃИР ‫ ﻏﺮﻏﺮ‬:ѓир-ѓир гаштан тез чарх задан, бо суръати зиёд гирд гаштан. ЃИРЃИРАК ‫ ﻏﺮﻏﺮك‬бозичае, ки аз як чўбчаи ба нўгаш тўбча овехташуда иборат аст ва дар ваќти гирд гардондан ѓир-ѓир карда овоз мебарорад. ЃИРЃИРАКБОЗЇ рак.

‫ﻏﺮﻏﺮكﺑﺎزي‬

ЃИРИНГ-ЃИРИНГ ‫ ﻏﺮﻧﮓﻏﺮﻧﮓ‬калимаи таќлиди овоз, ки садои пасти мунтазам барояндаи нохушро ифода мекунад; ниќ-ниќ, нолиш: ѓиринг-ѓиринг кардан.

ЃИЉИРРОС ‫ ﻏﺠﻴﺮّاس‬калимаи таќлиди овози якбора ба њам задани чизњои филизї.

ЃИРИНГОС ‫ ﻏﺮﻧﮕﺎس‬ниг. ѓиринг-ѓиринг.

ЃИЉЉАК ‫ﻚ‬‫ ﻏﺠ‬ниг. ѓижак.

ЃИРОМ ‫ ﻏﺮام‬он ки њаромбозї мекунад, фиребгар, ќаллоб (дар ќартабозї ва ѓ.).

ЃИЉЉАКНАВОЗ ‫ﻚﻧﻮاز‬‫ ﻏﺠ‬он ки ѓиљак менавозад, њунарманди навозандаи ѓиљак, ѓиљакї.  ЃИЉЉИ ‫ ﻏﺠﻲ‬:ѓиљљи кушода шудан калимаи таќлиди садои тези кушода шудани дар ё даричае. ЃИШО(Ъ) а. ‫ﻏﺸﺎء‬//‫ ﻏﺸﺎ‬тиб. парда; пўсти тунуки баъзе узвњои дарунии одам ва њайвон.

ЃИРОМЇ ‫ ﻏﺮاﻣﻲ‬њаромбозї, ќаллобї, бозии њаром кардан. ЃИРР а. ّ‫ ﻏﺮ‬кит. 1. љавони ноозмудакор, бетаљриба. 2. фиребхўранда, фиребхўрда. ЃИРОР(А) а. (‫ ﻏﺮار)ه‬кит. љувол, ќанор, халта, ки аз пашми буз мебофанд. ЃИРРИ

‫ﻏﺮّي‬

калимаи таќлиди овози тез чарх

ЃИШША ‫ ﻏﺸّﻪ‬гуфт. 1. як навъ алафи бегонаи худрўй. 2. навдаи дарахти тут.

– 383 – ЃОБ I ‫ ﻏﺎب‬1. књн. гапи бењуда, сухани бемаънї; сафсата. 2. табоњ, гандида. ЃОБ II ‫ ﻏﺎب‬кит. хўроки шабмонда. ЃОБА а. ‫ ﻏﺎﺑﻪ‬кит. беша, љангал; сањро. ЃОВЇ ‫ ﻏﺎوي‬кит. гумроњ. ЃОВШАНГ ‫ ﻏﺎوﺷﻨﮓ‬кит. чўбе, ки бо он гов меронанд, говроначўб, ниг. халачўб. ЃОВШУ ‫ ﻏﺎوﺷﻮ‬кит. бодиринге, ки барои тухм нигоњ медоранд, бодиринги тухмї. ЃОДИР а. ‫ ﻏﺎدر‬кит. ѓадркунанда, ѓаддор, хоин, хиёнаткор. ЃОДИЯ а. ‫ ﻏﺎدﻳﻪ‬кит. 1. абри бомдодї. 2. маљ. сањаргоњ, субњ, бомдод. ЃОЗ I ‫ ﻏﺎز‬ниг. ќоз: ѓози ёбої, ѓози хонагї; ѓоз барин гардан дароз кардан а) гарданро нињоят дароз кардан; б) маљ. сахт ба худ болидан. ЃОЗ II ‫ ﻏﺎز‬нахи борики баъзе растанињо, ки аз он ресмон мересанд ва чизњои дигар низ мебофанд; ѓози пахта нахи атрофи њар як пунбадона; ѓоз-ѓоз кардан тит ва тор-тор карда тайёр кардан (-и пахтаву пашм барои риштан); ѓоз-ѓоз шудан пора-пора шудан, батамом даридан (-и либос); š ѓоз додани чизе кашол шудан, дароз шудани чизе; канда нашуда рехтан (-и мас., ќиём); гапро ѓоз додан гапро кашол додан, сергапї кардан; титу ѓоз кардан, титу ѓози чизеро баровардан ниг. тит. ЃОЗА ‫ ﻏﺎزه‬сурхие, ки занон барои ороиш ба рўй мемоланд, гулгуна, сурхоб.

‫ﻏﺎزﮔﺮدن‬

гардандароз:

ѓазокунанда, љињодкунанда. ЃОЗЇ II а. ‫ ﻏﺎذي‬кит. ѓизодињанда, ѓизобахш; ќувватбахш. ЃОЗСЎХТА ‫ ﻏﺎزﺳﻮﺧﺘﻪ‬1. нахи ѓозаш сўхта: риштаи ѓозсўхта. 2. маљ. суст, камќувват.

ЃОВ ‫ ﻏﺎو‬ниг. ѓав.

ЃОЗГАРДАН ѓозгардан.

ЃОИ

марди

ЃОЗИДАН ‫ ﻏﺎزﻳﺪن‬1. ѓоз додан (мас., пашмро). 2. кашида гирифтани нахи пахта. ЃОЗИПЕША ‫ ﻏﺎزي ﭘﻴﺸﻪ‬ниг. ѓозї. ЃОЗИЯ а. ‫ ﻏﺎذﻳﻪ‬1. муаннаси ѓозї II. 2. ѓизоњалкунанда; ќувваи ѓозия ќувваи ѓизоро дар бадан њалкунанда. ЃОЗЇ I а. ‫ ﻏﺎزي‬д. сипоње, ки дар роњи дини ислом, бар зидди ѓайримусулмонон мељангад, ѓазокунанда, љињодкунанда.

ЃОИБ а. ‫ ﻏﺎﻳﺐ‬он чи ё он ки аз назар пинњон аст; муќоб. њозир; чизе ё одаме, ки дар куљо буданаш маълум нест; дар ѓоиби… дар ѓайби…, дар ваќти њозир набудани…; њозиру ѓоиб њозир будан ё набудани шахсони номашон дар рўйхатбударо тафтиш кардан (мас., дар ваќти дарс); ѓоиб шудан а) аз пеши назар нињон шудан, нопадид шудан, ба чашм нанамудан; б) гурехта рафтан, ѓайб задан; ѓоиб шуда рафтан тамоман бедарак шудан, ѓайб задан; гум шуда рафтан; аз назар ѓоиб шудан ба чашм нанамудан; нопадид шудан; ◊ оши ѓоиб оше, ки барои ягон шахси њозирнабуда аз рўи эњтиёт нигоњ дошта мешавад ва ё ба хонааш фиристода мешавад. ЃОИББОЗ ‫ ﻏﺎﺋﺐﺑﺎز‬шатранљбозе, ки бо њарифи ѓоиб ба воситаи хат ё компютер бозї мекунад. ЃОИБЇ ‫ ﻏﺎﻳﺒﻲ‬1. ѓоиб будан, њузур надоштан, њозир набудан. 2. нопадидї, ноаёнї. ЃОИБНАМО ‫ ﻏﺎﺋﺐﻧﻤﺎ‬нонамоён; ноаён. ЃОИБОНА ‫ ﻏﺎﻳﺒﺎﻧﻪ‬1. нодида, шахсан вонахўрда. 2. дар набудани касе, дар ѓайби касе; муњаббати ѓоибона касеро нодида дўст доштан; муњаббати пинњонї; саломи ѓоибона саломе, ки ба шахси аз назар дур расонида мешавад. 3. аз кор људо нашуда тањсил кардан: ѓоибона хондан; тањсили ѓоибона яке аз усулњои тайёр кардани мутахассисони дорои маълумоти олї ва миёнаи махсус, ки таълим аз кор људо нашуда, асосан ба тариќи омўзиши мустаќилона сурат мегирад. 4. таълимгоње, ки дар он донишљўён аз кор људо нашуда тањсил мекунанд: шўъбаи ѓоибона. ЃОИБХОН ‫ ﻏﺎﻳﺐﺧﻮان‬он ки дар таълимгоњи ѓоибона тањсил мекунад: донишљўи ѓоибхон. ЃОИЛА а. ‫ ﻏﺎﻳﻠﻪ‬кит. 1. бадї, шар. 2. офат, фалокат; балои ногањонї.

– 384 – ЃОЇ ЃОЇ ‫ ﻏﺎﺋﻲ‬кит. 1. мансуб ба ѓоят. 2. маљ. аслї ва асосї.

нигоњдорї мешавад, ќуттии ѓолия. 2. маљ. дањон ва ё занахдони мањбуба.

ЃОЛ ‫ ﻏﺎل‬кит. 1. ѓор, шикофи кўњ. 2. оѓили гўсфанд дар кўњ ё тал.

ЃОЛИЯЗУЛФ ‫ ﻏﺎﻟﻴﻪزﻟﻒ‬кит. он ки зулфаш сиёњу хушбўй аст, мушкинзулф, зулфи мушкин.

ЃОЛА ‫ ﻏﺎﻟﻪ‬љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб, ба маънои хурд: бузѓола, досѓола.

ЃОЛИЯМЎЙ ‫ ﻏﺎﻟﻴﻪﻣﻮي‬он ки мўяш мисли ѓолия сиёњ ва хушбўй аст, анбаринмўй, мўи муаттар.

ЃОЛИБ а. ‫ ﻏﺎﻟﺐ‬1. ѓалабакунанда, чира, музаффар, пирўз (дар муборизаву љанг). 2. болодаст, пешрав: ѓолиби мусобиќа, ѓолиби озмун; ѓолиб баромадан // ѓолиб омадан // ѓолиб шудан а) ѓалаба кардан, зафар ёфтан; б) болодаст шудан; муваффаќият ба даст овардан; ѓолиб будан ѓалабакунанда будан, он ки бар касе ё чизе ѓалаба мекунад. 3. кит. бисёр, зиёда, бештар, аксар, аѓлаб; гумони беш; гумони ѓолиб эњтимоли ќавї. 4. таър. маъмури дарбори амир, ки ба њофизону навозандагон ва раќќосон сардорї мекард. ЃОЛИБАН а. ً‫ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬1. эњтимол, шояд. 2. бештар, дар аксари мавридњо, аксаран, аѓлаб. ЃОЛИБИЯТ а. ‫ ﻏﺎﻟﺒﻴﺖ‬1. ѓалаба, фатњу нусрат; пирўзї, ѓолибї, музаффарият. 2. болодастї; бартарї. ЃОЛИБЇ ‫ ﻏﺎﻟﺒﻲ‬ѓолиб шудан, ѓалаба кардан; музаффарият, ѓолибият. ЃОЛИБОНА ‫ ﻏﺎﻟﺒﺎﻧﻪ‬1. ѓалабаовар, зафаровар, зафарёб: љанги ѓолибона. 2. музаффарона, зафармандона; њамчун ѓолиб ва музаффар: бо оњанги ѓолибона, ѓолибона баргаштан аз љанг. ЃОЛИДАН ‫ ﻏﺎﻟﻴﺪن‬ниг. ѓелидан. ЃОЛИТ а. ‫ ﻏﺎﻟﻂ‬кит. ѓалаткунанда, хатокунанда, иштибоњкунанда. ЃОЛИЯ а. ‫ ﻏﺎﻟﻴﻪ‬1. таркиби сиёњранг, ки аз хушбўињои гуногун, монанди мушк, анбар ва ѓ. тайёр карда мешавад ва асосан барои сиёњ кардани мўй ба кор мебаранд. 2. маљ. хушбўй, муаттар. ЃОЛИЯБОР ‫ ﻏﺎﻟﻴﻪﺑﺎر‬хушбўй, муаттар. ЃОЛИЯБЎЙ муаттар.

‫ ﻏﺎﻟﻴﻪﺑﻮي‬бўи ѓолия дошта; хушбўй,

ЃОЛИЯГУН ‫ ﻏﺎﻟﻴﻪﮔﻮن‬кит. ѓолияранг, сиёњранг. ЃОЛИЯДОН

‫ﻏﺎﻟﻴﻪدان‬

1. зарфе, ки дар он ѓолия

ЃОЛИЯСО(Й) (‫ﻏﺎﻟﻴﻪﺳﺎ)ي‬ ѓолиясоз, хушбўйсоз.

кит.

ѓолиясоянда,

ЃОЛИЯФОМ ‫ ﻏﺎﻟﻴﻪﻓﺎم‬ѓолияранг, ба ранги ѓолия, сиёњранг. ЃОМИЗ а. ‫ ﻏﺎﻣﺾ‬кит. дарки маънояш душворфањм, мушкилмаъно, мубњам, печида; муќоб. возењ. ЃОН ‫ ﻏﺎن‬кит. тўс, дарахти тўс. ЃОНИМ а. ‫ ﻏﺎﻧﻢ‬кит. 1. ѓаниматгиранда; ѓаниматгирифта. 2. ѓоратгар. ЃОР I а. ‫ ﻏﺎر‬сўрохии табиї ё канда дар кўњу талњо, маѓора, кањф, маѓок. ЃОР II ‫ ﻏﺎر‬бот. растании њамешасабзест, ки барги онро барои хуштаъму хушбўй кардани таом истифода мекунанд: барги ѓор. ЃОРАТ а. ‫ ﻏﺎرت‬моли касе ё љоеро бо дуздї ё зўрї аз они худ кардан, торољ, яѓмо, толон; ѓорат кардан (намудан) талаву торољ кардан, ба яѓмо бурдан; ѓорат шудан (гардидан) тарзи мафъулии ѓорат кардан; торољ карда шудани моли касе ё љое; ба ѓорат рафтан торољ шудан; ◊ ѓорати љон љонситонї, куштан. ЃОРАТГАР ‫ ﻏﺎرتﮔﺮ‬он ки моли мардумро ѓорат мекунад, торољгар, яѓмогар: дузди ѓоратгар. ЃОРАТГАРЇ ‫ ﻏﺎرتﮔﺮي‬шуѓли ѓоратгар; ѓорат кардан, торољгарї, яѓмогарї. ЃОРАТГАРОНА ‫ ﻏﺎرتﮔﺮاﻧﻪ‬1. бо ѓоратгарї, бо роњи ѓорат. 2. бо маќсади ѓоратгарї, маќсади ѓорату торољ дошта: тохтутозњои ѓоратгарона, љангњои ѓоратгарона. ЃОРАТДИДА ‫ ﻏﺎرتدﻳﺪه‬ниг. ѓоратшуда. ЃОРАТЗАДА ‫ ﻏﺎرتزده‬ниг. ѓоратшуда. ЃОРАТЗАДАГЇ

‫ﻏﺎرتزدﮔﻲ‬

вазъ ва њолати

– 385 – ѓоратзада, ѓоратшудагї. ЃОРАТЇ ‫ ﻏﺎرﺗﻲ‬мансуб ба ѓорат. 1. ѓоратгар. 2. рабудашуда, баѓоратрафта. ЃОРАТПЕША ‫ ﻏﺎرتﭘﻴﺸﻪ‬он ки касбу кораш торољу ѓорат аст, ѓоратгар. ЃОРАТШУДА ‫ ﻏﺎرتﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓорат шудан; он ки чизу чорааш ѓорат шудааст, ѓоратдида, торољшуда. ЃОРАТШУДАГЇ ‫ ﻏﺎرتﺷﺪﮔﻲ‬ниг. ѓоратзадагї. ЃОРИБ а. ‫ ﻏﺎرب‬кит. ѓурубкунанда. ЃОРИЌ а. ‫ ﻏﺎرق‬кит. ѓарќшаванда. ЃОРИСТОН ‫ ﻏﺎرﺳﺘﺎن‬љое, ки ѓорњои зиёд воќеъ шудаанд, макони ѓорњо. ЃОРНИШИН ‫ ﻏﺎرﻧﺸﻴﻦ‬1. инсонњои аввалине, ки дар ѓорњо зиндагї мекарданд: инсони ѓорнишин. 2. он ки дар ѓор зиндагї дорад. ЃОРНИШИНЇ ‫ ﻏﺎرﻧﺸﻴﻨﻲ‬ѓорнишин будан, дар ѓор зиндагї кардан. ЃОРШИНОСЇ ‫ ﻏﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬илмест, ки пайдоиши ѓорњо, обу наботот, њайвонот ва боќимондањои маданияти моддї ва дигар масъалањои дохили онњоро меомўзад. ЃОСИБ а. ‫ ﻏﺎﺻﺐ‬он ки молу мулки дигаронро бо зўрї кашида мегирад (ѓасб мекунад), бо зулму ситам ситонандаи чизу чораи дигарон. ЃОСИБЇ ‫ ﻏﺎﺻﺒﻲ‬амал ва кори ѓосиб; ситондан бо зўрї; торољгарї. ЃОСИБОНА ‫ ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ‬ба монанди ѓосиб; торољгарона, бо зўрї ситондани чизе. ЃОСИЌ а. ‫ ﻏﺎﺳﻖ‬тираву торик, говгум. ЃОФИЛ а. ‫ ﻏﺎﻓﻞ‬1. он ки ѓафлат мекунад, дар ѓафлатмонда, бехабар; ѓофил аз он, ки… бехабар аз он ки… 2. бепарво, беањамият; ѓофил мондан бехабар мондан, дар ѓафлат мондан; ѓофил шудан дар ѓафлат мондан. ЃОФИЛГИР ‫ ﻏﺎﻓﻞﮔﻴﺮ‬он ки бехабар ва ногањонї ба каси дигар њамла мекунад; ѓофилгир кардан баногоњ, ба таври ѓайриинтизорї ба назди касе омадан; зер карда даромадан. ЃОФИЛЇ

‫ﻏﺎﻓﻠﻲ‬

1. ѓафлат, бехабарї. 2. бепар-

ЃУБ вої, бедиќќатї. 3. нодонї, нофањмї; худро ба ѓофилї задан худро ба нодонї задан, таѓофул кардан.

ЃОФИЛОНА ‫ ﻏﺎﻓﻼﻧﻪ‬1. дар ѓафлат монда, бехабарона. 2. бепарвоёна, бедиќќатона. ЃОФИР а. ‫ ﻏﺎﻓﺮ‬кит. афвкунанда, бахшандаи гуноњ (сифати Худо). ЃОШ ‫ ﻏﺎش‬кит. он ки дар ошиќї ба дараљаи ифрот расидааст, шефта; ошиќи ѓош ошиќи шайдо. ЃОШИЯ а. ‫ ﻏﺎﺷﻴﻪ‬матои маъмулан гаронбањо, ки рўи зини аспи бузургон мекашиданд, то гарду ѓубор ба он нашинад, зинпўш. ЃОШИЯБАРДОР дор.

‫ ﻏﺎﺷﻴﻪﺑﺮدار‬таър. саис, рикоб-

ЃОЯ а. ‫ ﻏﺎﻳﻪ‬1. маќсади нињої ва асосї аз кардани коре; мурод, ормон. 2. фалс. шакли љањонфањмї ва љањонбинии инсонњо; аќида, фикр. 3. адш. маќсади асосии ягон асар, ки мундариљаи онро муайян мекунад; дар ѓояи… ниг. дар ѓояти… ЃОЯВЇ ‫ ﻏﺎﻳﻮي‬мансуб ба ѓоя: мазмуни ѓоявї, љињати ѓоявї, тарбияи ѓоявї-сиёсї. ЃОЯДОР ‫ ﻏﺎﻳﻪدار‬дорои ѓояи муайян. ЃОЯНОКЇ ‫ ﻏﺎﻳﻪﻧﺎﻛﻲ‬дорои ѓояи муайян будан. ЃОЯТ а. ‫ ﻏﺎﻳﺖ‬1. нињоят, интињо, охир, поён. 2. хеле, бисёр. 3. андоза, њад; аз ѓояти… аз бисёрии…; аз зўрии…; дар ѓояти… а) дар камоли…, дар нињояти…; б) аз њад зиёд, хеле; ѓояташ ин (аст,) ки… нињояташ ин ки…, хулоса њамин ки…; то (ба) ѓоят кит. то ба њол, то њол. ЃУБАЙРО а. ‫ ﻏﺒﻴﺮا‬1. бот. мева ва дарахти ѓубайро, санљид. 2. кит. шаробе, ки аз гандум ё арзан мегирифтанд. ЃУБОР а. ‫ ﻏﺒﺎر‬1. гард, чанг; хокаи чизе; чангу гарди ба њаво печида: гард (-у ѓубор)-и роњ, чангу ѓубори њаво; ѓубори гул гарди шукуфаи растанињо; рўи чизеро ѓубор гирифтан дар рўи чизе пайдо шудани пардаи тунуки чанг. 2. гази (дуди) ѓализи баъзе чизњо, ки нафасгардон аст; ѓубори ангишт гази хафакунанда, ки аз пурра насўхтани ангишт пайдо мешавад. 3. бухор, њавр. 4. асари чи-

– 386 –

ЃУБ

зе, наќши чизе; ѓубори (узвњои) бадан боќимондаи дарде дар бадан; дарду иллати ба беморї табдилёфтаи узвњои бадан; ◊ ѓубори ѓам, ѓубори кинаву кудурат, гарду ѓубори ѓам; ѓубори дил ѓами дил; ѓаму андўњ; ѓубори хотир малоли хотир; хотирозурдагї; ѓубори дилро баровардан тарзи бавоситаи ѓубори дил баромадан; а) ѓаму ѓуссаро аз дил дур кардан, рафъи хафагию нохушї кардан; б) дилро холї кардан, њасрат кардан; ѓубори дил баромадан аз ѓаму андўњ фориѓ шудан; рафъ гардидани хафагию нохушии касе. ЃУБОРГИРИФТА ‫ ﻏﺒﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ѓубор гирифтан; он чи рўи онро гарду ѓубор пахш кардааст. ЃУБОРДОР ‫ ﻏﺒﺎردار‬ниг. ѓуборнок. ЃУБОРЗУДОЇ ‫ ﻏﺒﺎرزداﺋﻲ‬пок кардани гарду ѓубор аз рўи ягон чиз. ЃУБОРЇ ‫ ﻏﺒﺎري‬ниг. ѓуборнок. ЃУБОРКАШ ‫ ﻏﺒﺎرﻛﺶ‬таљњизотест, ки аз хонањо гарду ѓубор ва бўи баду њавои зањролудро кашида тоза мекунад. ЃУБОРНОК ‫ ﻏﺒﺎرﻧﺎك‬1. бо ѓубор фаро гирифташуда, бо чангу гард пўшидашуда, боѓубор: гармсели ѓуборнок, њавои ѓуборнок. 2. чизе, ки ѓубор дорад, ѓубордор. ЃУБОРОЛУД(А) (‫ ﻏﺒﺎرآﻟﻮد)ه‬1. ѓуборнок, гардолуд; пўшида бо гарду ѓубор; пурчангу ѓубор. 2. дуди омехта бо газ, ки ѓализи нафасгардон аст: дуди ѓуборолуди саксавул. ЃУБОРРЎБЇ ‫ ﻏﺒﺎرروﺑﻲ‬пок кардани гарду хок ва ѓубор аз рўи чизе, махсусан аз рўи санги ќабру оромгоњњо. ЃУВВАС//ЃУВВОС ‫اس‬‫ﻏُﻮ‬//‫س‬‫ ﻏﻮ‬ниг. ѓув-ѓув; ѓуввос задан ѓув-ѓув кардан; гўш ѓуввос задан ба сабаби беморие пайдо шудани садо дар гўш. ЃУВВАСЗАНЇ кардан.

‫سزﻧﻲ‬‫ﻏﻮ‬

ѓуввас задан, ѓув-ѓув

ЃУВ-ЃУВ ‫ ﻏﻮﻏﻮ‬калимаи таќлиди овози вазидани бод, кори мотори мошин ва ѓ. ЃУД-ЃУД ‫ ﻏﺪﻋﺪ‬гуфт. њамчун аломати норозигї худ ба худ зери лаб гап задани касе: ѓуд-ѓуд кардан.

ЃУДДА ‫ه‬‫ ﻏﺪ‬порчаи гўштии сахтест, ки ба иллате дар байни пўст ва гўшт пайдо мешавад, без, ѓадуд. ЃУЖБ ‫ ﻏﮋب‬кит. донаи ангур, донаи аз хўша кандашудаи ангур. ЃУЖМ I ‫ ﻏﮋم‬кит. пўсти донаи ангур. ЃУЖМ II ‫ ﻏﮋم‬кит. 1. хашм ќањр. 2. њамла. ЃУЗРУФ а. ‫ ﻏﻀﺮوف‬таѓояк. ЃУК ‫ ﻏﻮك‬зоол. ќурбоќќаи чўлї (сањрої), вазаѓ. ЃУКЧАШМ ‫ ﻏﻮكﭼﺸﻢ‬чашмонаш чашми ѓук ба пеш дамида.

монанди

ЃУЛ//ЃУЛЛ а. ّ‫ ﻏﻞ‬занљиру тавќи оњанин, ки ба дасту гардани зиндониён мезаданд. ЃУЛБА І ‫ ﻏﻠﺒﻪ‬лўла, ки аз оњан, чўб, сафол ва монанди инњо месозанд ва ба воситаи он об ва моеоти дигар гузаронида мешавад, ќубур. ЃУЛБА ІІ//ЃУЛПА ало.

‫ﻏﻠﭙﻪ‬//‫ﻏﻠﺒﻪ‬

кит. акка, аккаи

ЃУЛБАЧА ‫ ﻏﻠﺒﭽﻪ‬тех. шохачаи ќубури асосї. ЃУЛБАШАКЛ лўлашакл.

‫ﻏﻠﺒﻪﺷﻜﻞ‬

ба монанди ѓулба,

ЃУЛЃУЛ ‫ ﻏﻠﻐﻞ‬1. овози баланди њархела; шўру ѓавѓо, њамњама, валвала. 2. чањ-чањи мурѓони чаман, хусусан хониши булбул. ЃУЛЃУЛА ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪ‬1. овозњои баланди бањампечида (монанди садои чандин наќораи дар як љо ва дар як ваќт навохташуда); бонгу хурўш, њаёњуй, ѓалоѓула. 2. шўру ошўб; изтироб, талотўб; ѓулѓулаи мављњои бањр талотум карда хурўшидани мављњои бањр; ѓулѓулаи танк ѓурроси танк; ѓулѓулаи ханда гулдуроси ханда; ѓулѓулаи чапак гулдуроси чапакзанї, мављи кафкўбї; ѓулѓула андохтан а) шўру ѓавѓо хезондан, ошўб барпо кардан; б) бо доду фарёд љоеро ба ларза даровардан, љоеро ба сар бардоштан; в) маљ. дар љое овоза шудан, васеъ пањн шудан (-и њодисае); ѓулѓула бардоштан маѓал бардоштан, ѓавѓо кардан; ба ѓулѓула даромадан шўру ѓавѓо сар шудан; талотўб барпо шудан; ◊ ба дили касе ѓулѓула андохтан а) касеро ба њаяљон овардан, ба изтироб овардан; б) касеро хавотир кардан; ба дили касе

– 387 – ѓулѓула афтодан ба изтироб омадан; хавотир шудани касе. ЃУЛЃУЛААНГЕЗ ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪاﻧﮕﻴﺰ‬ниг. ѓулѓулаандоз. ЃУЛЃУЛААНДОЗ ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪاﻧﺪاز‬ошўбхезонанда; ба љўшу хурўшоваранда: ѓулѓулаандоз будан, ѓулѓулаандоз шудан. ЃУЛЃУЛААФКАН ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪاﻓﻜﻦ‬ниг. ѓулѓулаандоз. ЃУЛЃУЛАДОР ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪدار‬пурхурўш, ѓулѓуланок; баландовоз, баландсадо: хандаи ѓулѓуладор, ќарсаки ѓулѓуладор. ЃУЛЃУЛАНОК ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪﻧﺎك‬ниг. ѓулѓуладор. ЃУЛЃУЛАФИКАН ‫ ﻏﻠﻐﻠﻪﻓﻜﻦ‬ниг. ѓулѓулаандоз. ЃУЛДУР-ЃУЛДУР ‫ ﻏﻠﺪرﻏﻠﺪر‬калимаи таќлиди овоз, ки нофањмо гап задани як ё чанд касро ифода мекунад. ЃУЛ(Л)Ї ‫ ﻏﻮﻟﻲ‬анбўњї, зичї, дар як љо ба њам зич ва љафс воќеъ шудани нињолњо, ба њам зич пайвастани буттањо; анбўњии дарахтон; паттазори ѓуллї буттазори зичи ба њам печида; риши ѓуллї риши сермўй; ѓуллї шудан дар як љо љамъ шудан, тўб шудан. ЃУЛОБЧА ‫ ﻏﻼﺑﭽﻪ‬лањљ. обила, ќублае, ки аз кор кардан ва роњ рафтан дар дасту по пайдо мешавад. ЃУЛОМ а. ‫ ﻏﻼم‬1. таър. одами давраи ѓуломдорї, ки аз њуќуќи иљтимої ва сиёсї мањрум буда, моли соњиби худ ба шумор мерафт; банда, барда, абд; бандаи зархариди мардина. 2. маљ. хизматгори мутеъ ва фармонбардор; навкар, чокар; ѓуломи зархарид бандаи харидашуда; ѓуломи хоназод фарзанди ѓуломи њамон хонавода; ѓуломи њалќабаргўш а) таър. он ки њамчун нишонаи ѓуломї ба гўшаш њалќа овезон кардаанд; б) маљ. шахси фармонбардор; хизматгори садоќатманд ва итоаткор; ѓулом кардан (гардонидан) навкари худ гардонидан; мутеъ ва фармонбардор гардонидан касеро; ѓулом шудан (гаштан) бандаи касе шудан; асири касе гаштан; ѓуломи касе будан мутеъ ва фармонбардори касе будан; ◊ ѓуломи нафс мутеи нафси худ; он ки барои манфиати худ аз њељ кори бад ва ѓайриќонунї њазар намекунад; баднафс; ѓуломат ман фармонбардорат ман, ќурбонат шавам.

ЃУЛ

ЃУЛОМАК ‫ ﻏﻼﻣﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии ѓулом; ѓуломи хурдсол. ЃУЛОМБАЧА бор.

‫ ﻏﻼﻣﺒﭽﻪ‬хизматгори љавони дар-

ЃУЛОМВОР ‫ ﻏﻼﻣﻮار‬ниг. ѓуломона. ЃУЛОМВОРОНА ‫ ﻏﻼﻣﻮاراﻧﻪ‬ниг. ѓуломвор. ЃУЛОМГАРД ‫ ﻏﻼمﮔﺮد‬ниг. ѓуломгардиш. ЃУЛОМГАРДИШ ‫ ﻏﻼمﮔﺮدش‬таър. девор ё долони миёнаи њавлии дарун ва берун, ки хидматгорон ва шахсони номањрам аз он љо барои ба дарунтар рафтан њаќ надоштанд. ЃУЛОМДОР ‫ ﻏﻼمدار‬књн. он ки ѓулом дорад, соњиби ѓулом. ЃУЛОМДОРЇ ‫ ﻏﻼمداري‬књн. 1. ѓуломдор будан; ѓулом нигоњ доштан, аз ќувваи ѓулом истифода кардан. 2. таър. сохти љамъиятие, ки дар он ѓуломон моликияти хусусии ѓуломдорон њисоб мешуданд: давраи ѓуломдорї, сохти ѓуломдорї. ЃУЛОМЗОДА ‫ ﻏﻼمزاده‬зодаи ѓулом; писари ѓулом, насли (авлоди) ѓулом. ЃУЛОМЇ ‫ ﻏﻼﻣﻲ‬ѓулом будан; бандагї; бардагї; мутеъ будан ба касе; ѓуломї кардан ѓуломвор хизмат кардан; аз ѓуломї озод шудан аз бандагї рањої ёфтан; ба ѓуломї афтодан ѓулом шудан. ЃУЛОМОНА ‫ ﻏﻼﻣﺎﻧﻪ‬1. монанди ѓулом, ѓуломвор: ѓуломона мењнат кардан, ѓуломона рафтор кардан. 2. мансуб ба ѓулом: мењнати ѓуломона, садоќати ѓуломона. ЃУЛОМТОЗЇ ‫ ﻏﻼمﺗﺎزي‬таър. барои ѓулом кардан ба љойњои дигар тохтан, асир гирифта ѓулом кардан. ЃУЛОМФУРЎШ ‫ ﻏﻼمﻓﺮوش‬таър. он ки ба хариду фурўши ѓулом машѓул буд, наххос; ѓуломљаллоб. ЃУЛОМФУРЎШЇ ‫ ﻏﻼمﻓﺮوﺷﻲ‬таър. хариду фурўши ѓулом: бозори ѓуломфурўшї. ЃУЛОМХОНА ‫ ﻏﻼمﺧﺎﻧﻪ‬таър. хонае (љое), ки дар он ѓуломон зиндагї мекарданд. ЃУЛОМЉАЛЛОБ ‫ ﻏﻼمﺟﻼّب‬ниг. ѓуломфурўш. ЃУЛОМЉАЛЛОБЇ

‫ﻏﻼم ﺟﻼّﺑﻲ‬

ниг. ѓуломфурў-

– 388 –

ЃУЛ шї.

ЃУЛУВ а. ‫ ﻏﻠﻮ‬кит. 1. аз њад гузаштан, ифрот дар коре; муболиѓа. 2. саркашї, инод. ЃУЛУЛ а. ‫ ﻏﻠﻮل‬кит. хиёнат. ЃУЛХОНА ‫ﻏﻠﺨﺎﻧﻪ‬//‫ﻏﻮلﺧﺎﻧﻪ‬ макони девон, девлох.

кит.

девхона;

ЃУМОЙ ‫ ﻏﻤﺎي‬бот. як навъ алафи худрўй, ки решааш печдарпечи гирењдор буда, ѓулї мерўяд. ЃУМОЙЗОР ‫ ﻏﻤﺎيزار‬замини серѓумой, љои зиёдрўидаи ѓумой. ЃУМУМ а. ‫ ﻏﻤﻮم‬кит., љ. ѓам. ЃУН ‫ ﻏﻦ‬љамъшуда, гирдомада; ѓун кардан а) љамъ кардан, дар як љо тўб кардан; б) љамъ овардан, дар як љо гирд кардан(-и одамон…); в) ѓундоштан, ѓунучин кардан, љамъоварї кардан(-и њосили чизе); ѓун шудан тарзи мафъулии ѓун кардан; љамъ омадан, гирдињам омадан; гирду ѓун кардан ниг. гирд; чизњои парокандаро љамъ карда, љоеро ба тартиб овардан (мас., хонаро); умуман ба тартиб даровардан; пул ѓун кардан пул љамъ кардан, пул ѓундоштан (мас., аз тамошобинон ва ѓ.); б) пул андўхтан, пул захира кардан; таљриба ѓун кардан таљрибаи зиёд ба даст овардан, таљриба андўхтан дар коре. ЃУНАН ‫ ﻏﻨﻦ‬той, тойча (аспи љавони то дусесола). ЃУНГАС//ЃУНГОС ‫ﻏﻨﮕﺎس‬//‫ ﻏﻨﮕﺲ‬ниг. ѓунгѓунг; ѓунгас (ѓунгос) задан садои ѓунг-ѓунг баровардани магас, занбўр ва ѓ. ЃУНГ-ЃУНГ ‫ ﻏﻨﮓ ﻏﻨﮓ‬калимаи таќлиди овоз, ки садои пасту якхелаи чизе ё худ ба худ бо овози паст гап задани касеро ифода мекунад. ЃУНД ‫ ﻏﻨﺪ‬ниг. ѓун. 1. њар чизи гирд ва тўбмонанд. 2. љамъшуда, фароњамомада. ЃУНДА ‫ ﻏﻨﺪه‬зоол. як навъ њашароти тортанакмонанди зањрдори газанда, ќароќурт; ◊забонатро ѓунда газад таъбири дашном, ки дар ваќти гапи номаъќул задани касе гуфта мешавад. ѓундор

‫ﻏﻨﺪار‬

асоси замони њозира аз ѓундоштан;

љамъ кардан; ѓундор-ѓундор тез ѓундоштан, љамъоварии босуръат. ЃУНДОРАНДА ‫ ﻏﻨﺪارﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ѓундоштан. 2. љамъкунанда, гирдоваранда. ЃУНДОШТА ‫ ﻏﻨﺪاﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ѓундоштан; љамъкарда, андўхта; ѓундошта гирифтан љамъ овардан, чида гирифтан; ѓундошта мондан ба як сў гузоштан (чизеро); ќатъ кардан, бас кардан (кореро), хотима додан ба коре; лабро ѓундошта натавонистан аз табассум бозистода натавонистан, аз ханда худдорї карда натавонистан; худро ѓундошта гирифтан худро ба даст гирифтан; ба худ омадан, ба њуш омадан. ЃУНДОШТАН ‫ ﻏﻨﺪاﺷﺘﻦ‬1. љамъ кардан, гирд овардан; бору бунаро ѓундоштан чизу чораро тўб карда баста мондан (бо маќсади тайёрї ба кўчидан); дастархонро ѓундоштан суфраро љамъ карда бурдан; маълумот ѓундоштан сарчашмањоро љустуљў карда маълумот гирд овардан; љогањро ѓундоштан бистару болини рахти хобро љамъ карда бурдан; рахти хобро ба тартиб андохтан. 2. (даравида, канда ё чида) љамъоварї кардан, ѓунучин кардан: ѓалла(ро) ѓундоштан, пахта(ро) ѓундоштан, њосил(ро) ѓундоштан, мавсими ѓундоштани њосилот буд. 3. гирифта ё ќабул карда дар як љо љамъ кардан, ѓун кардан, тўб кардан (-и чизе); андўхтан: пул ѓундоштан, њаќќи узвият ѓундоштан, фитри рўзаро ѓундоштан. 4. маљ. тамом кардан, ќатъ кардан кореро; ба як сў гузоштан; дўконро ѓундоштан хотима додан ба кор дар дўкон; дўкондориро бас кардан; š тахтаю тиракро ѓундошта кореро бас кардан, аз коре даст кашидан; њавоси худро ѓундоштан њушу хаёли худро ба љояш мондан, худро ба даст гирифтан, њавоси худро љамъ кардан; дањонро ѓундоштан гапро бас кардан, налаќидан. ЃУННА а. ‫ ﻏﻨّﻪ‬кит. овозе, ки дар ваќти сурудхонї аз димоѓ мебарояд; оњанги димоѓї. ЃУНОЉИН пуркарда.

‫ﻏﻨﺎﺟﻴﻦ‬

гўсолаи модаи ду солро

ЃУНУВИДА ‫ ﻏﻨﻮﻳﺪه‬ниг. ѓунуда. ЃУНУДА

‫ ﻏﻨﻮده‬хобида, ба хоб рафта, дар њоли

– 389 – хоб. ЃУНУДАГЇ хобида.

‫ﻏﻨﻮدﮔﻲ‬

вазъ ва њолати ѓунуда,

ЃУНУДАН ‫ ﻏﻨﻮدن‬1. хоб кардан; ѓанаб кардан. 2. осудан, орамидан. ЃУНУЧИН ‫ ﻏﻦوﭼﻴﻦ‬1. љамъоварї, гирдоварї: ѓунучини мева, ѓунучини пахта, ѓунучини њосил. 2. ба тартиб андохтан, рўбучин. ЃУНЧА ‫ ﻏﻨﭽﻪ‬гули њанўз кушоданашуда, гули ношукуфта, пунбаки гул: ѓунчаи гул, ѓунчаи нимшукуфта, ѓунчаи ношукуфта; ба таври истиора ва киноя: ѓунчаи бахти касе хандидан, ѓунчаи мењре шукуфтан, ѓунчаи ум(м)ед ба рўи касе хандон кардан, эй ѓунчаи ишќ, хандае кун; ѓунча шудан а) ба њам фушурда шудан; ба худ кашида шудан; б) пойњоро ба зери худ љамъ кардан; ѓунча кардан а) гирд кардан (лабњоро); б) љамъ кардан (пойњоро). ЃУНЧАГЇ ѓунча.

‫ ﻏﻨﭽﻪﮔﻲ‬ѓунча будан, вазъ ва њолати

ЃУНЧАДАЊОН ‫ ﻏﻨﭽﻪدﻫﺎن‬нозанине, ки дањони ў монанди гулѓунча зебост. ЃУНЧАМОНАНД зебо.

‫ﻏﻨﭽﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

монанди ѓунча,

ЃУНЧАСОН ‫ ﻏﻨﭽﻪﺳﺎن‬ниг. ѓунчамонанд. ЃУНЧАХУСБ ‫ ﻏﻨﭽﻪﺧﺴﺐ‬он ки њангоми хоб дасту пойњои худро љамъ мекунад. ЃУНЉ І ‫ ﻏﻨﺞ‬гирд, бо њам омада, лўнда. ЃУНЉ ІI а. ‫ ﻏﻨﺞ‬кит. нозу карашма, ишва. ЃУНЉИДАН ‫ ﻏﻨﺠﻴﺪن‬ниг. гунљидан; ба дилам намеѓунљад ниг. дил; ба куртааш намеѓунљид (аз шодї) ниг. курта; ба пўсташ наѓунљидан (аз хурсандї) ниг. пўст; нози касе ба касе ѓунљидан пеши касе эътибор доштани касе, гапи касе ба касе гузаштан. ЃУНЉОИШ ‫ ﻏﻨﺠﺎﻳﺶ‬ниг. гунљоиш. ЃУНЉОН(И)ДАН ‫ﻏﻨﺠﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻏﻨﺠﺎﻧﺪن‬1. ниг. гунљон(и)дан. 2. маљ. рўи хуш додан; хуш ќабул кардан. ЃУНШАВАНДА ‫ ﻏﻦﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓун шудан; љамъшаванда, гирдоянда.

ЃУР

ЃУНШАВЇ ‫ ﻏﻦﺷﻮي‬исми амал аз ѓун шудан; гирд омадан даври њам, љамъомад. ЃУНШУДА ‫ ﻏﻦﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓун шудан; љамъшуда, гирдомада; маълумоти ѓуншуда маълумоти љамъшуда. ЃУРА//ЃЎРА ‫ ﻏﻮره‬ангури норасидаи турш ва дигар мевањои нопухта. ЃУР(Р)А ‫ ﻏﺮه‬садои баланди боњайбат, наъраи њавлангез; ѓурриш. ЃУРАК ‫ ﻏﺮك‬гуфт. кабўтармонанд.

як

навъ

парандаи

ЃУР(Р)АНДА ‫ ﻏﺮّﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ѓурридан; ѓурришкунанда; ѓуррасзананда; хурўшанда; гулдуросзананда: абри ѓурранда, боди ѓурранда, шери ѓурранда (дар њолати хашм). ЃУР(Р)АС ‫ ﻏﺮّس‬калимаи таќлиди овози вазидани шамол ё њаракати босуръати чизе: ѓурраси мошин, ѓурраси шамол, ѓуррас задан. ЃУРБАТ а. ‫ ﻏﺮﺑﺖ‬1. људої аз ватан, дурї аз ёру диёр, ѓарибї, мусофирї; ѓурбат ихтиёр кардан тарки ватан кардан. 2. он љо, ки ватани кас нест, љои дур аз хонумон; дар ѓурбат дар дурї аз ватан, дар мусофирї; диёри ѓурбат љое, ки кас дар он ѓарибу мусофир аст; ѓарибї. 2. гуфт., маљ. љанљол, хархаша; ѓурбат кардан љанљол кардан, маѓал бардоштан; сари беѓурбати худро ба ѓурбат мондан ба коре иќдом карда, худро ба ташвиш андохтан, ба коре њамроњ шуда худро гирифтори дарди сар кардан. ЃУРБАТДИДА ‫ ﻏﺮﺑﺖدﻳﺪه‬ниг. ѓурбатзада. ЃУРБАТЗАДА бехонумон.

‫ﻏﺮﺑﺖ زده‬

ѓариб,

овора,

ЃУРБАТСАРО ‫ ﻏﺮﺑﺖﺳﺮا‬кит., ниг. ѓурбатхона. ЃУРБАТХОНА ‫ ﻏﺮﺑﺖﺧﺎﻧﻪ‬1. љои љанљолу хархаша. 2. маљ. олам, љањон. ЃУРВОША ‫ ﻏﺮواﺷﻪ‬кит. гиёњест, ки аз он лиф месозанд. ЃУР-ЃУР ‫ ﻏﺮﻏﺮ‬калимаи таќлиди овоз 1. садои пасти ѓурриши њайвонњо (саг, гург ва ѓ.); ѓурриш, ѓуррос (-и мошинњои бузургу экскаватор ва ѓ.). 2. овози пасти хашмгинонаи касе, ки чї гуфтанаш маълум нест; ѓур-ѓур

ЃУР

– 390 –

кардан зери лаб нимѓурма чизе гуфтан. ЃУРЃУРКУНОН ‫ ﻏﺮﻏﺮﻛﻨﺎن‬феъли њол аз ѓур-ѓур кардан. 1. паст-паст ѓуррида (мас., саг). 2. дар њолати ѓур-ѓур кардан, нимѓурма худ ба худ чизе гуфтан.

ѓурроси нофорами мошинњо; ѓуррос задан а) ѓуррида садо баровардан; наъра задан (-и њайвонњо); б) ѓурриш кардан, гулдурос кардан. ЃУР(Р)ОСЗАНОН ‫ ﻏﺮّاسزﻧﺎن‬феъли њол аз ѓуррос задан; дар њолати ѓуррос задан.

ЃУР(Р)ИДАН ‫ ﻏﺮﻳﺪن‬1. ѓурриш кардан, наъра кашидан, хурўшидан (аз хашм ва ѓазаб): ѓурридани шер, ѓурридани раъд, ѓурридани бод. 2. маљ. сахт бонг задан, гулў даррондан, аррос задан.

ЃУРР ّ‫ ﻏﺮ‬кит. ѓурру ѓафс а) захиму ситабр, кулуфт: арѓамчини ѓурру ѓафс; б) дурушту баланд: овози ѓурру ѓафс.

ЃУР(Р)ИШ ‫ ﻏﺮش‬исми феълї аз ѓур(р)идан; хурўш; овози бадвоњимаи њайвони даранда (дар ваќти хашму ѓазаб); ѓуррос задан, ѓуррида сахт овоз баровардан (-и боду бўрон, раъд, тўпу њавопаймо, мављњои оби дарё).

ЃУРРА II а. ќашќа.

ЃУРРИДОР ‫ ﻏﺮّﻳﺪار‬он ки дар таги манањаш ѓуррї дорад, љоѓардор.

ЃУРМ I ‫ ﻏﺮم‬ниг. гурм.

ЃУРРИНОК ‫ ﻏﺮّيﻧﺎك‬ниг. ѓурридор.

ЃУРМ II ‫ ﻏﺮم‬гўсфанди кўњї; меши кўњї.

ЃУРРИПЕШОНА ‫ ﻏﺮّيﭘﻴﺸﺎﻧﻪ‬он ки пешонааш ѓуррї дорад, он ки пешонааш дамидагии кулўла дорад.

ЃУРМ III а. ‫ ﻏﺮم‬кит. 1. товон, ѓаромат. 2. зиён, зарар. ЃУРМАГАС ‫ ﻏﻮرﻣﮕﺲ‬зоол. як навъ магаси ба занбўри асал монанд, ки њайвонотро сахт мегазад, хармагас, харпашша. ЃУРМАЉ ‫ ﻏﺮﻣﺞ‬кит., бот. гиёње, ки донаи чун зира хушбўе дорад.

ЃУРРА I а. моњ.

‫ﻏﺮّه‬

кит. аввали моњ; рўзи аввали

‫ﻏﺮّه‬

кит. сафедии пешонаи асп,

дар дар

ЃУРРЇ ‫ ﻏﺮّي‬1. як навъ варами ѓуддаї, ки дар таги манањ пайдо мешавад, љоѓар. 2. љўшиши кулўла ё баромадагї дар ягон љои бадан.

ЃУРОБ а. ‫ ﻏﺮاب‬кит. зоѓ; зоѓи сиёњ.

ЃУРУБ а. ‫ ﻏﺮوب‬1. фурў рафтани офтоб; муќоб. тулўъ. 2. њангоми ѓуруби офтоб, ѓурубгоњ; ѓуруби офтоб, баъди ѓуруби офтоб, ваќти ѓуруби офтоб, то ѓуруби офтоб; офтоб ѓуруб кардан офтоб нишастан, фурў рафтани офтоб; š ба ѓуруб наздик расидани офтоби чизе наздик шудани заволу инќирози чизе.

ЃУРОБРАНГ ‫ ﻏﺮابرﻧﮓ‬сиёњранг, тира.

ЃУРУБГОЊ ‫ ﻏﺮوبﮔﺎه‬љои нишасти офтоб.

ЃУР(Р)ОН ‫ ﻏﺮّان‬1. сифати феълии замони њозира ва феъли њол аз ѓурридан. 1. ѓурришкунанда, ѓурранда, хурўшанда, овози њайбатнок бароваранда. 2. дар њолати ѓуррандагї, хурўшон.

ЃУРУБИДАН ‫ ﻏﺮوﺑﻴﺪن‬фурў рафтан, нишастан, ѓуруб кардан (-и офтоб).

ЃУРМАЉОБ ‫ ﻏﺮﻣﺠﺎب‬кит. шўрбое, ки аз ѓурмаљ пухта мешавад. ЃУРМДОР ‫ ﻏﺮﻣﺪار‬ниг. ѓурмдор.

ЃУР(Р)ОНДАН ‫ ﻏﺮّاﻧﺪن‬гуфт. дур партофтан, њаво додан, андохтан: санг ѓуррондан ба тарафи касе, тоќии худро ба осмон ѓуррондан. ЃУР(Р)ОС ‫ ﻏﺮّاس‬калимаи таќлиди овоз 1. садои ифодакунандаи хашму ѓазаби баъзе њайвонњо; ѓурриш; наъра: ѓурроси вањшиёнаи сагњо, ѓурроси гурбањои љангара. 2. овози гулдуросии чизе: ѓурроси дастгоњњо,

ЃУРУНГАС ‫ ﻏﺮﻧﮕﺲ‬ниг. ѓурунгос. ЃУРУНГ-ЃУРУНГ ‫ ﻏﺮﻧﮓﻏﺮﻧﮓ‬калимаи таќлиди овози зери лаб паст-паст гап задани як кас ё чанд кас; овози оњиста гапзании чанд кас. ЃУРУНГИДАН ‫ ﻏﺮﻧﮕﻴﺪن‬гуфт. ѓур-ѓур кардан, зери лаб чизе гуфтан. ЃУРУНГОС//ЃУРУНГАС ‫ﻏﺮﻧﮕﺲ‬//‫ ﻏﺮﻧﮕﺎس‬ѓурунг-ѓурунг; ѓурунгос задан оњиста зери лаб нафањмонда чизе гуфтан.

– 391 – ЃУРУР а. ‫ ﻏﺮور‬1. маѓрурї, њавобаландї, такаббур, нахват; ба тариќи истиора: боди ѓурур, љоми ѓурур, сармаст аз майи ѓурур, пеши чашми касеро гирифтани пардаи абри ѓурур; кибру ѓурур такаббуру маѓрурї; ѓурур доштан маѓрур будан, њавобаланд будан. 2. фахр, тафохур, болидан ба худ: ѓурури мардонагї, ѓурури модарї, нозу ѓурур, фахру ѓурур…; ѓурури миллї бо миллати худ фахр кардан, ифтихори миллї; ѓурури љавонї а) худписандию маѓрурии хоси љавонон; б) киноя аз саргармии љавонї; љўшу хурўши љавонї; бо ѓурур а) маѓрурона, мутакаббирона, калонгирона; б) ифтихормандона, фахр карда, ба худ болида; аз рўи ѓурури модарї бо модар будани худ фахр карда; бо ѓурури ѓиждувонигї ба ѓиждувонї (ва умуман ањли мањалле) будани худ фахр карда; š ѓурури пуч маѓрурии бењуда; бодигї; ѓурури њусн доштан бо њусни худ болидан, фирефтаи зебоии худ будан. ЃУРУРНОК ‫ ﻏﺮورﻧﺎك‬1. маѓрур, мутакаббир, њавобаланд. 2. ифтихорманд, фахрнок. ЃУРЎША ‫ ﻏﺮوﺷﻪ‬гуфт. донаи шабењи мошу нахўд; њар чизи лўндашакл; чизи резаи кулўла; нурии ѓурўша нурии дона-дона. ЃУРЎШОНИДАН ‫ ﻏﺮوﺷﺎﻧﻴﺪن‬ѓурўша тайёр кардан, лўндашакл кардан: ѓурўшонидани хўроки чорво. ЃУРФА а. ‫ ﻏﺮﻓﻪ‬1. кит. болохона. 2. кит. дарича. 3. дўкон, дўконча: ѓурфаи рўзномафурўшї. ЃУСЛ а. ‫ ﻏﺴﻞ‬шустушўи тамоми бадан, оббозї; ѓусл кардан шустушўй кардан, оббозї кардан; ◊ ѓусли таъмид маросими динии ањли насоро, ки дар оби муќаддаси калисо кўдакон ё калонсолонро барои ба дини худ даровардан шустушў мекунанд. ЃУСЛГОЊ ‫ ﻏﺴﻠﮕﺎه‬ниг. ѓуслхона. ЃУСЛХОНА ‫ ﻏﺴﻞﺧﺎﻧﻪ‬хонаи махсус барои шустушўй кардан; гармоба, њаммом. ЃУСН а. ‫ ﻏﺼﻦ‬кит. шохи дарахт, шохаи дарахт. ЃУССА а. ‫ﻪ‬‫ ﻏﺼ‬андўњи гулўгир, ки зоњир намекунанд; ѓами нињонї: аз ѓусса, ѓаму ѓусса; аз ѓуссаи… аз ѓами…, аз алами…; ◊ ѓусса хўрдан сахт ѓам хўрдан, ѓам дидан,

ЃЎЗ андўњгин гаштан; дар ѓусса афтодан сахт ѓамгин шудан; ѓаму ѓусса боридан аз афту андоми касе сахт ѓамгин шудани касе; аз банди ѓаму ѓусса озод шудан аз ѓаму андўњ рањо ёфтан.

ЃУССААНГЕЗ ‫ﻪاﻧﮕﻴﺰ‬‫ ﻏﺼ‬ниг. ѓуссаовар. ЃУССАДОР ‫ﻪدار‬‫ ﻏﺼ‬ниг. ѓамдор. ЃУССАМАНД зун.

‫ﻪﻣﻨﺪ‬‫ﻏﺼ‬

андўњгин, ѓамгин, мањ-

ЃУССАМАРГ ‫ﻪﻣﺮگ‬‫ ﻏﺼ‬:ѓуссамарг кардан касеро сахт ѓам дода, њалок кардан; ѓуссамарг шудан (гаштан) аз ѓусса мурдан, аз сахтии андўњ њалок гаштан. ЃУССАОВАР ‫ﻪآور‬‫ ﻏﺼ‬ѓамангез, њузновар. ЃУССАХОНА ‫ﻪﺧﺎﻧﻪ‬‫ ﻏﺼ‬ниг. ѓамхона. ЃУССАХЎР ‫ﻪﺧﻮر‬‫ ﻏﺼ‬ниг. ѓамхўр. ЃУТ-ЃУТ ‫ ﻏﺖ ﻏﺖ‬гуфт., ниг. ѓуд-ѓуд. ЃУФ(Ф)А//ЃУФА ‫ ﻏﻔﻪ‬књн. пўстин. ЃУФРОН а. ‫ ﻏﻔﺮان‬бахшидани гуноњ, афви љурм, бахшиш ва омурзиш. ЃУЉ ‫ ﻏﻮج‬гуфт. дар як љо бисёр ва тўб-тўб воќеъшуда, зич, андўњ; ѓуљ-ѓуљ тўб-тўб дар њар љо. ЃУЉУМ ‫ ﻏﺠﻮم‬1. хўшачаи аз хўшаи калон кандашудаи ангур, шингил. 2. тўдаи дар як љо љамъшудаи чизе: як ѓуљум кирм (мўрча ва ѓ.); як ѓуљум ситора. ЃЎЗА ‫ ﻏﻮزه‬1. пахтаи љойдорї, ки собиќ кишта мешуд. 2. ѓилофи тамоман ношукуфтаи пахта, ки пахта аз он људо карда гирифта нашудааст; муќ. кўрак; ѓўза кашидан аз ѓўза људо карда гирифтани пахта; š обро бину мўза каш, њаворо бину ѓўза каш (зарб.). 3. ѓилофи болои баъзе набототи дигар, ки дона дар даруни он мепазад: ѓўзаи кўкнор; дарди кампир ѓўза (маќ.) њар кас маќсаде дорад. ЃЎЗАКАШЇ ‫ ﻏﻮزهﻛﺸﻲ‬аз ѓўза бо даст људо карда гирифтани пахта; ман омадам ба дилхушї, аз пеш баромад ѓўзакашї (зарб.). ЃЎЗАКОР над.

‫ﻏﻮزهﻛﺎر‬

књн. он ки ѓўза кишт меку-

– 392 – ЃЎЗ ЃЎЗАКОРЇ ‫ ﻏﻮزهﻛﺎري‬књн. ѓўза кишт кардан, кишти ѓўза. ЃЎЗАМОЛ ‫ ﻏﻮزهﻣﺎل‬таър. андоз аз дењќони пахтакор. ЃЎЗАОБИЛА ‫ ﻏﻮزهآﺑﻠﻪ‬обилаи калон-калон. ЃЎЗАПОЯ ‫ ﻏﻮزهﭘﺎﻳﻪ‬1. нињоли пахта, бехи ѓўза. 2. пояњои ѓўза (пахта), ки њосилаш ѓундошта шудааст, пунбачўб: ѓўзапоя кандан, ѓўзапоя ѓундоштан. ЃЎЗАПОЯЃУНДОРЇ ‫ ﻏﻮزهﭘﺎﻳﻪﻏﻨﺪاري‬исми амал аз ѓўзапоя ѓундоштан; љамъ карда гирифтани пояњои ѓўзаи њосилаш ѓундошташуда. ЃЎЗАЧАШМ ‫ ﻏﻮزهﭼﺸﻢ‬гуфт. он ки чашмонаш аз косахона берун љањида бошад.

ЃЎЛАК I ‫ ﻏﻮﻟﻚ‬шакли тасѓири ѓўл. ЃЎЛАК II ‫ ﻏﻮﻟﻚ‬1. душохаи чўбини резинкабаста, ки бачагон бо он сангча меандозанд; муќ. камонѓўлак. 2. гулўлачаи гилин, ки онро аз ѓўлак меандозанд: тири ѓўлак. ЃЎЛАКАНДОЗ ‫ ﻏﻮﻟﻚاﻧﺪاز‬1. он ки аз ѓўлак, фалахмон, камон ва ѓ. санг меандозад. 2. љое, ки ѓўлак (II. 2) меандохтанд. ЃЎЛАМОНАНД ѓўлашакл.

‫ﻏﻮﻟﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

монанди ѓўла (I,1)

ЃЎЛАФАРШ ‫ ﻏﻮﻟﻪﻓﺮش‬роње, ки дар замини он ѓўлачањои сементї рост-рост чида шудааст: роњи ѓўлафарш. ЃЎЛАЧА ‫ ﻏﻮﻟﭽﻪ‬шакли тасѓири ѓўла.

ЃЎЗАЧИНЇ ‫ ﻏﻮزه ﭼﻴﻨﻲ‬исми амал аз ѓўза чидан; чида гирифтани ѓўзањои пахта барои баъдан кашидани пахтаи онњо, ѓўзаѓундорї.

ЃЎЛАЧЎБ ‫ ﻏﻮﻟﻪﭼﻮب‬чўби ѓўла, ќисмати кўтоњ буридашудаи танаи дарахт, ѓўлаи чўб, кунда.

ЃЎЗАЉАЛЛОБ ‫ ﻏﻮزهﺟﻼّب‬таър. он ки ба хариду фурўши пахта машѓул буд, пахтаљаллоб.

ЃЎЛИНГ ‫ ﻏﻮﻟﻴﻨﮓ‬зардолуи хушк.

ЃЎЛ I ‫ ﻏﻮل‬1. махлуќи ќавињайкалу бадвоњимаи хурофї – афсонавї, ки гўё дар кўњу биёбон маскан дорад; дев, иблис. 2. маљ. марди бузургљуссаи бадњайбат; одами девсирату бадкирдор; ѓўли биёбон(ї) а) махлуќи афсонавии биёбонї б) маљ. одами вањшитабиату дуруштандому аблањ. ЃЎЛ II ‫ ﻏﻮل‬кит. бошишгоњи шабонаи чорпоён дар дашту сањро; ќўра; муќ. оѓил. ЃЎЛ III ‫ ﻏﻮل‬ниг. ѓўла 3. ЃЎЛА I ‫ ﻏﻮﻟﻪ‬1. чўби (кундањои) кўтоњ-кўтоњ буридашудаи дарахт. 2. гудохта ба ќолибњои махсус рехтаи филизот: ѓўлаи оњан, ѓўлаи пўлод, ѓўлаи чўян. 3. маљ. одами кўтоњќади ѓафс, шахси пастаки фарбењ. ЃЎЛА II ‫ ﻏﻮﻟﻪ‬кит. љои нигоњдории ѓалла, анбори ѓалла. ЃЎЛАБУР ‫ ﻏﻮﻟﻪﺑﺮ‬арраи дудастадор, ки бо он ѓўла мебуранд, арраи ѓўлабурї. ЃЎЛАБУРЇ ‫ ﻏﻮﻟﻪﺑﺮي‬амали чўббурї, кундабурї. ЃЎЛАДИНГ ‫ ﻏﻮﻟﻪدﻧﮓ‬гуфт. 1. одами кўтоњќади ѓафси бадафт. 2. маљ. аблањ, ањмаќ.

ЃЎЛБАК ‫ ﻏﻮﻟﺒﻚ‬гуфт., ниг. ѓўла 3. ЃЎЛИНГОБ ‫ ﻏﻮﻟﻴﻨﮓآب‬обе, ки дар он ѓўлинг љўшонда бошанд, зардолуоб. ЃЎЛИНГХОЇ ‫ ﻏﻮﻟﻴﻨﮓﺧﺎﻳﻲ‬1. исми амал аз ѓўлинг хоидан. 2. маљ. гапро хоидан, љавоби дуруст гуфта натавонистан. ЃЎЛЇ ‫ ﻏﻮﻟﻲ‬ниг. ѓуллї; ѓўлї карда киштан зич ва љафс карда кишт кардан. ЃЎЛУНГ ‫ ﻏﻮﻟﻨﮓ‬ниг. ѓўлинг.

‫ ﻏﻮﻟﻨﮓآب‬ниг. ѓўлингоб. ЃЎЛОСО ‫ ﻏﻮلآﺳﺎ‬ниг. ѓўлпайкар. ЃЎЛПАЙКАР ‫ ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ‬ќавињайкал, тануманд. ЃЎРА//ЃУРА ‫ ﻏﻮره‬ангури хоми турш ва њосили ЃЎЛУНГОБ

норасидаи дарахтони мева; муќ. сабча; сабр кунї, аз ѓўра њалво мепазад (маќ.); ѓўра бастан ѓўра андохтан, ба ѓўра бастан даромадан.

ЃЎРАБАНДЇ ‫ ﻏﻮرهﺑﻨﺪي‬исми амал аз ѓўра бастан; ѓўра кардан. ЃЎРАГИЛ ‫ ﻏﻮرهﮔﻞ‬кањгили норасида, ки бо он пеш аз андова девор ё бомро панљакаш (гандаандова) мекунанд.

– 393 – ЃЎШ ЃЎРАМАРГ ‫ ﻏﻮرهﻣﺮگ‬љавонмарг, љавони фавтида ё њалокшуда.

ЃЎТАХЎРЇ ‫ﻏﻮﻃﻪﺧﻮري‬//‫ ﻏﻮﺗﻪﺧﻮري‬исми амал аз ѓўта хўрдан; ѓўтидан, ба таги об рафтан.

ЃЎРАОБ ‫ ﻏﻮرهآب‬обе, ки аз ѓўраи ангур фишурда мегиранд ва дар офтоб муддате гузошта, тайёр мекунанд ва бо хўрок истеъмол мекунанд.

ЃЎТИДА ‫ ﻏﻮﺗﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ѓўтидан; дар лой ѓўтида-ѓўтида њар замон ба лой дармонда: ба дарё ѓўтида рафтан ѓарќ шудан дар дарё; дар лой ѓўтида мондан дар гилу лой банд шудан, дар лой дармондан.

ЃЎРИЁН ‫ ﻏﻮرﻳﺎن‬таър. сулолаи султонњои вилояти Ѓўр (дар наздикии шањрњои Ѓазна ва Њироти Афѓонистони њозира), ки дар солњои 1148-1206 њукмронї кардааст. ЃЎРЇ ‫ ﻏﻮري‬мансуб ба минтаќаи Ѓўр (дар Афѓонистон).

‫ ﻏﻮت‬1. ниг. фалахмон. 2. ниг. ѓўта. ЃЎТА ‫ﻏﻮﻃﻪ‬//‫ ﻏﻮﺗﻪ‬:ѓўта задан//ѓўта хўрдан

ЃЎТ

ЃЎТИДАН ‫ ﻏﻮﺗﻴﺪن‬1. дар об фурў рафтан, дар об шудан: дар об ѓўтидан. 2. фурў рафтан ба даруни чизе: ба лой ѓўтидан; ба обу араќ ѓўтидан а) ѓарќи араќ шудан, сахт араќ кардан; б) маљ. шарманда шудан; ба хоку чанг ѓўтидан зери хоку чанг мондан; š ба ќарз ѓўтидан ба таги ќарз мондан, бисёр ќарздор шудан; дандони касе ѓўтидан ба чизе барои њусули чизе зўри касе расидан; барои аз худ кардани чизе худро њаќдор њисоб кардан; нони касе ба равѓан ѓўтидан кори касе омад кардан; зиндагии касе рў ба бењбудї нињодан.

фурў рафтан дар об, сар ба об фурў бурдан; ◊ ба дарёи чизе ѓўта задан // ба (дар) дарёи чизе ѓўта хўрдан а) дар ињотаи чизе мондан, саросар фаро гирифта шудан бо чизе; ѓарќи чизе шудан; б) ба чизе тамоман дода шудан: ба дарёи муњаббат ѓўта задан (хўрдан); ба чизе (коре) ѓўта задан // ба (дар) чизе ѓўта хўрдан а) ниг. ба дарёи чизе ѓўта задан…; дар зери чизе мондан; б) бо чизе сахт саргарм шудан, ба чизе (коре) тамоман банд шуда мондан: ба корњои илмї ѓўта хўрдан, ба фикру хаёл ѓўта хўрдан (задан).

ЃЎТОН(И)ДАН ‫ﻏﻮﻃﺎﻧﻴﺪن‬//‫ﻏﻮﺗﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻏﻮﺗﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи ѓўтидан; дар об фурў равондан, ба об андохтан: ба об ѓўтонидан, нонро ба шиннї ѓўтонида хўрдан.

ЃЎТАВАР ‫ﻏﻮﻃﻪور‬//‫ ﻏﻮﺗﻪور‬фурўрафта дар об; фаро гирифташуда бо чизе, ѓариќ: ѓўтавар ба фикру андешањо.

ЃЎШ ‫ ﻏﻮش‬кит. чўби сахти хаданг, ки дар сохтани баъзе намуди силоњу асбоби мусиќї ба кор мерафтааст.

ЃЎТАВАРЇ ‫ﻏﻮﻃﻪوري‬//‫ ﻏﻮﺗﻪوري‬1. ѓўтавар шудан, њолати фурўравї ба чизе, 2. ба коре тамоман дода шудан.

ЃЎША‫ ﻏﻮﺷﻪ‬кит. хўшаи ангур; саракњои љаву гандум, ки дар ваќти дарав ба замин афтодааст; ѓўша-ѓўша хўшањои зиёд.

ЃЎТОН ‫ﻏﻮﻃﺎن‬//‫ ﻏﻮﺗﺎن‬феъли њол аз ѓўтидан; дар њолати ѓўтидан; ѓўтон шудан ѓўта хўрдан.

Д Д њарфи шашуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи дол (‫ ;)د‬дар њисоби абљад ба адади 4 баробар аст. ДАБ ‫ دب‬:даб кардан а) пошна задан ба асп барои давондан; б) ба касе дўѓ задан; тањдид ба задан кардан (бо ишораи даст ва ѓ.). ДАБАНГ ‫ دﺑﻨﮓ‬1. ниг. даванг. 2. он ки рафтору кирдори номўътадил дорад; ањмаќ, нодон. ДАБАРА

‫دﺑﺮه‬

:дўѓу дабара лањљ. дўѓу пўписа.

ДАБАРДЎЌЇ ‫ دﺑﺮدوﻗﻲ‬носуфта, даѓал, ноњинљор. ДАБАРОН а. ‫ دﺑﺮان‬нуљ. дурахшонтарин ситора дар сурати фалакии Савр.

ДАББОЃЇ ‫ﺎﻏﻲ‬‫ دﺑ‬1. ош додани пўст, дибоѓат, чармгарї. 2. касбу амали даббоѓ. 3. љой ва мањалли ош додани пўст, корхонаи чармгарї. ДАББОЃХОНА ‫ﺎغﺧﺎﻧﻪ‬‫ دﺑ‬корхонаи ош додани пўст, чармгарї. ДАБДАБА а. ‫ دﺑﺪﺑﻪ‬1. њашамат, карруфар, шукўњ. 2. намоиш додани љоњу љалоли худ; дабдаба карда гаштан савлат карда гаштан, калонигарии худро намоиш додан. ДАБДАБАДОР ‫ دﺑﺪﺑﻪدار‬ниг. дабдабанок.

ДАББА I а. ‫ﻪ‬‫ دﺑ‬1. тиб. варами хоя, боди фатќ, чурра. 2. инсон ё њайвони гирифтори ин дард; дабба-дабба роњ гаштан байни ду пойро фарох карда, мурѓобивор роњ рафтан.

ДАБДАБАНОК ‫ دﺑﺪﺑﻪﻧﺎك‬1. ботантана, мутантан, бошукўњ, пурњашамат: зиёфати дабдаданок, тўйи дабдабанок, ќасри дабдабанок. 2. маљ. бо пардозу ороиши аз њад зиёд; аз њад зиёд иборапардозона, тумтароќ (сухан гуфтан).

ДАББА II ‫ﻪ‬‫ دﺑ‬1. гуфт. њар чизи бозоркасод, беравнаќ, харидорнадошта. 2. моле, ки харидор онро бо айбе ба фурўшанда баргардонда бошад: моли дабба; дабба кардан моли харидаро ба фурўшандааш баргардондан. 3. маљ. бадањдї, бадќавлї, вафо накардан ба ањд дар муомила.

ДАБДАЛА ‫ دﺑﺪﻟﻪ‬гуфт. дабдала кардан а) тамоман вайрон кардан, ба дараљае шикастану хароб кардан, ки дигар таъмир нашавад; дабдалаи касеро баровардан расвоии касеро баровардан, касеро шарманда кардан; кори касе дабдала шудан кори касе нињоят бад шудан; расвоии касе баромадан.

ДАББА III ‫ﻪ‬‫ دﺑ‬зарфи дарунхолї аз љинси филиз, сафол, плостик ё чарм барои гирифтани моеот, аз ќабили равѓан: дабба - дўлча киноя аз асбоби нодаркори рўзгор.

ДАБИЌЇ ‫ دﺑﻴﻘﻲ‬як навъ матои абрешими нафис, ки ба Дабиќ ном шањри Миср нисбат медињанд.

ДАББОЃ а. ‫ﺎغ‬‫ دﺑ‬ошдињандаи пўст, пироишдињандаи пўст, чармгар.

ДАБИЛА ‫ دﺑﻴﻠﻪ‬тиб. варами калон, ки асосан беранг буда, маддаи он дар бофтањои чуќуртари таги пўст љамъ мешавад.

– 395 – ДАБИР ‫ دﺑﻴﺮ‬1. нависанда ва тањриркунандаи мактубу њуљљатњои давлатї, мирзо, муншї, котиб. 2. муаллим, мактабдор, омўзгор. 3. котиби созмони иљтимої, њизбї ва ѓ.: дабири кулли Созмони Милали Муттањид. ДАБИРВОР ‫ دﺑﻴﺮوار‬ниг. дабирона. ДАБИРИСТОН ‫ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن‬1. мактаби миёна. 2. ниг. дабирхона. ДАБИРИСТОНЇ ‫ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‬марбут ба дабиристон; он ки дар дабиристон тањсил мекунад ё кор мекунад. ДАБИРЇ ‫ دﺑﻴﺮي‬амал ва шуѓли дабир; марбут ва мансуб ба дабирї: либоси дабирї. ДАБИРОНА ‫ دﺑﻴﺮاﻧﻪ‬бо шева ва сабку услуби дабирон, монанди дабирон. ДАБИРПЕША ‫ دﺑﻴﺮﭘﻴﺸﻪ‬он ки шуѓли дабирї дорад, дабир. ДАБИРХОНА ‫ دﺑﻴﺮﺧﺎﻧﻪ‬идорае, ки дар як созмон вазифаи ќабул кардан ё фиристодани номањои расмиро ба ўњда дорад; дафтархона. ДАБИСТОН ‫ دﺑﺴﺘﺎن‬мактаби ибтидої, ки маъмулан синфњои як то чорро дар бар мегирад. ДАБИСТОНЇ ‫ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‬1. марбут ба дабистон. 2. он ки дар дабистон дарс мегўяд; он ки дар дабистон дарс мехонад. ДАБОЃАТ а. ‫ دﺑﺎﻏﺖ‬ниг. дибоѓат. ДАБУР а. ‫ دﺑﻮر‬1. боде, ки аз тарафи ѓарб мевазад; муќоб. боди сабо. 2. маљ. ѓарб, маѓриб. ДАБ(Б)УС а. ‫ دﺑﻮس‬кит. гурз, чўбдаст. дав ‫ دو‬асоси замони њозира аз давидан. ДАВ ‫ دو‬1. давиш, тохт; мусобиќаи дав мусобиќае, ки байни давандањо баргузор мешавад; дави асп. 2. маљ., гуфт. гап, сухан; дави касе гузаштан гапи касе гузаштан. ДАВАК ‫ دوك‬1. лўкидон, ѓалаќаи дар. 2. худ аз худ ѓељида, ѓељон (мас., дар таркиби њалќадавак): гурбадавак. ДАВАНГ ‫ دوﻧﮓ‬фарбењи бадафт; бузургљуссаи безеб: одами даванг, уштури калони даванг. ДАВАНД ‫ دوﻧﺪ‬тезрафтор, тезгард, бодпо, бидав: аспи даванд. ДАВАНДА ‫ دوﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира

ДАВ аз давидан. 2. тездав, дар давидан чусту чолок. 3. касе, ки давидан дорад.

ДАВАНДАГЇ ‫ دوﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони њозира аз давидан; амали даванда, ќобилияти тез давидан доштан; тездавї. ДАВАРОН а. ‫ دوران‬гардиш, даврзанї, чархиш, гирдгардї (мас., њаракати чарх); даварон кардан гирд гаштан. ДАВАРОНЇ ‫ دوراﻧﻲ‬:даваронї кардан давр задан, гирд гаштан. ДАВВОР а. ‫ار‬‫ دو‬кит. даврзананда, гирдгарданда, чархзананда; гарданда; ◊ гунбади даввор осмон, фалак. ДАВ-ДАВАК ‫ دودوك‬гуфт. 1. даводав, давидани бисёр. 2. пешгузарї аз якдигар (дар бозии бачагон); дав-давак кардан дар давидан мусобиќа кардан; дар роњи њосили маќсад бисёр саъй кардан, давуѓељ кардан. ДАВ-ДАВАКБОЗЇ ‫ دودوﻛﺒﺎزي‬ниг. дав-давак. ДАВ-ДАВОН суръат, тез.

‫دودوان‬

тозон, давида, тохта; бо-

ДАВИДА ‫ دوﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз давидан; тозон, тохта: давида баромадан, давида рафтан, давида омадан; давида-давида дав-давон; якзайл тохта; давида хестан (бархостан) чусту чолокона, зуд аз љо хестан. ДАВИДАН ‫ دوﻳﺪن‬1. тохтан, тозон рафтан; босуръат рафтан; давидани гўсола то кањдон (маќ.). 2. маљ. давуѓељ кардан, давутоз кардан, бисёр рафтуой кардан; кўшиш кардан (барои ба даст даровардани чизе): ба њар тараф давидан. 3. маљ. пайдо шудан, намоён шудан, њувайдо гаштан (хусусан якбора): ба рўи касе сурхї давидан, ба лаби (ё рўи) касе табассум давидан; ◊ аз дунболи (пайи, ќафои) касе давидан а) касеро таъќиб кардан; аз пайи касе гаштан; б) дар љустуљўи чизе овора шудан, дар кофтукови чизе саргардон шудан; ба рўи касе давидан шарм надошта ба рўи касе ягон гапи беадабона гуфтан; эњтироми касеро ба назар нагирифта бо ў густохона гап задан; ба сар давидан бо майлу раѓбат иљро кардан кореро, ба коре аз дилу љон часпидан; аз дўст як ишорат, аз мо ба сар давидан (маќ.); ба сари касе давидан ба касе њамла кардан, ба касе њуљум намудан.

– 396 –

ДАВ

ДАВИДАРАВОН ‫ دوﻳﺪهروان‬дар њолати давидан.

ДАВЛАТСАРО ‫ دوﻟﺖﺳﺮا‬ниг. давлатхона.

ДАВИШ ‫ دوش‬исми феълї аз давидан; дав, тохт; майдони давиш майдони мусобиќаи давидан.

ДАВЛАТХОНА ‫ دوﻟﺖﺧﺎﻧﻪ‬таър. ќароргоњи амиру њоким, арк, боргоњ; ќаср, сарой, пойтахт. ДАВЛАТХОЊ ‫ دوﻟﺖﺧﻮاه‬хоњони хушбахтии касе, хайрхоњ, некхоњ. ДАВЛАТХОЊЇ ‫ دوﻟﺖﺧﻮاﻫﻲ‬некўхоњї, хайрхоњї, талаби хушбахтї барои касе.

ДАВЛАТ а. ‫ دوﻟﺖ‬1. молу мулк, бойигарї, дорої, сарват: давлати дунё, молу давлат, давлатат зиёда шавад (таъбири дуои нек); давлату њашамат сарват ва љоњу љалол, молу мулк; давлати касе кам нашудан ба молу мулки касе зарар нарасидан. 2. ташкилоти сиёсии як љомеа, ки созмонњояш умури онро идора менамояд; мамлакате, ки ба чунин ташкилот соњиб аст: давлати марказиятёфта (мутамарказ), давлати мустаќил. 3. маљ. бахт, саодат, иќбол; давлати пирї хушбахтї ва осудањолии айёми пирї; давлати бузург будан бахти нињоят баланд будан, толеи баланд будан, боиси хушбахтї шудан; аз давлати… // аз сояи давлати… ба шарофати…; ба воситаи…; аз њисоби…; аз давлати шолї курмак об мехўрад (маќ.); дар сояи давлати… а) дар паноњи…, дар њимояи…; б) ба шарофати…, аз пушти… ДАВЛАТДОРЇ њукмронї.

‫ دوﻟﺖداري‬идора кардани давлат;

ДАВЛАТЁР ‫ دوﻟﺖﻳﺎر‬бахтёр, њибзафар, музаффар.

хушбахт;

со-

ДАВЛАТЁРЇ ‫ دوﻟﺖﻳﺎري‬маљ. хушбахтї, саодатмандї, некбахтї. ДАВЛАТЇ ‫ دوﻟﺘﻲ‬мансуб ба давлат: вазифаи давлатї, бонки давлатї, идораи давлатї; имтињони давлатї имтињони хатми мактабњои миёна ва олї; мукофоти давлатї љоизаи махсус таъсискардаи њукумат барои ихтироъ ва кашфиёт, бењтарин асарњои адабї, илмї, санъат ва ѓ., ки одатан соле ё муддате як бор дода мешавад; сирри давлатї сирри амнияти мамлакату њукумат, ки фош кардани он љиноят аст; њуљљати давлатї њуљљате, ки аз тарафи њукумат ќабул шудааст; њуљљати расмї. ДАВЛАТМАНД ‫ دوﻟﺘﻤﻨﺪ‬1. соњибсарват, доро. 2. бахтиёр, хушбахт, саодатманд. ДАВЛАТМАНДЇ ‫ دوﻟﺘﻤﻨﺪي‬давлат доштан, сарватманд будан, соњиби молу мулк будан. ДАВЛАТПАНОЊ ‫ دوﻟﺖﭘﻨﺎه‬1. кит. бахтовар, саодатбахш; паноњгоњи саодат ва хушбахтї. 2. маљ. некбахт ва муќтадир.

ДАВЛАТХОЊОНА некхоњона.

‫ دوﻟﺖﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‬аз рўи хайрхоњї,

ДАВЛАТШАЊР ‫ دوﻟﺖﺷﻬﺮ‬таър. давлати мустаќиле, ки дар як шањр ва ноњияњои атрофи он ташкил мегардид: давлатшањрњои Юнони бостон. ДАВО а. ‫ دوا‬1. он чи беморро бо он муолиља мекунанд, дору, дармон; даво кардан табобат кардан, муолиља намудан. 2. маљ. чора, илољ; ба дарде даво шудан њољати касеро баровардан, сабаби бартараф шудани мушкил ё камбуди касе гардидан; давои ќурут оби љўш (гарм) (зарб.). ДАВОБ(Б) а. ‫ دواب‬кит., љ. добба; чањорпоён, махсусан чањорпоёни саворї ва љонварон. ДАВОБАХШ ‫ دواﺑﺨﺶ‬дармонбахш, шифобахш, шифодињанда. ДАВОБДОР ‫ دواﺑﺪار‬кит. саис, аспбон. ДАВОВИН а. ‫ دواوﻳﻦ‬кит., љ. девон. ДАВОГАР ‫ دواﮔﺮ‬давокунанда, табиб. ДАВОДАВ ‫ دوادو‬давиш, тозиш; беист давидан ба њар тараф, давутоз, давуѓељ. ДАВОДАВЇ ‫ دوادوي‬ниг. даводав. ДАВОИР а. ‫ دواﺋﺮ‬кит., љ. доира I (доирањо). ДАВОЇ ‫ دواﺋﻲ‬давошаванда; он чи хосияти доруї дорад, шифобахш: гиёњњои давої. ДАВОКУНАНДА ‫ دواﻛﻨﻨﺪه‬табобаткунанда; дорои хусусияти дармонї. ДАВОЛ ‫ دوال‬1. тасмаи чармин (барои борбандї, миёнбанди узангуи асп, тасмаи рикоб). 2. тасмаи ѓафси чармин барои наќоразанї. ДАВОЛА ‫ دواﻟﻪ‬кит. навъи моддаи хушбў. ДАВОЛБОЗ ‫ دواﻟﺒﺎز‬кит. 1. он ки даволбозї мекунад; тасмабоз. 2. маљ. њилагар, маккор.

– 397 –

ДАВ

ДАВОЛБОЗЇ ‫ دوالﺑﺎزي‬1. навъи бозии ќимор, ки бо тасмаи чармї ва њалќа анљом мегирад. 2. маљ. њилагарї, маккорї.

ДАВОМКУНАНДА ‫ دوامﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз давом кардан; иштироккунанда.

ДАВОЛЇ ‫ دواﻟﻲ‬1. тасмабоз, найрангбоз, њилагар. 2. тиб. навъи беморї, ки ба сабаби печу хам гардидани рагњои хунгард, махсусан сурхраг ва сиёњраг рўй додааст.

ДАВОМНОК ‫ دوامﻧﺎك‬1. ниг. давомдор. 2. дунболадор; ќисм-ќисм чопшаванда (дар рўзнома ва маљалла): њикояи давомнок.

ДАВОМ а. ‫ دوام‬1. њамеша будан, мондагорї, пойдорї; баќо, сабот. 2. ќисми боќимонда, баќияи чизе, њиссаи нотамоми чизе, идома, дунбола: давоми сухан, давоми њикоя (ќисса); давоми умр баќои умр, пояндагии умр; дар давоми… а) дар зарфи…, дар тўли…, дар муддати…: дар давоми ду моњ; б) дар рафти…, дар љараёни…; дар аснои…: дар давоми сухани худ, дар давоми сўњбат…; давом додан идома додан; то ба охир расидани коре аз пайи он будан; давом доштан љараён доштан, дар љараён будан, идома доштан, нотамом будан; давом кардан (намудан) а) љараён доштан, тўл кашидан; б) идома додан (мас., сухани худро); в) њозир шудан, муддате рафтуомадро давом додан; давом кунон(и)дан идома додан: сухани (њикояи) худро давом кунон(и)дан; ба коре давом кардан (намудан) а) кореро идома додан; кореро ќатъ накардан; дар коре иштирок кардан, ба љое (коре) њозир шудан (мас., ба дарс, ба мактаб, ба кофтукови касе). ДАВОМАТ а. ‫ دواﻣﺖ‬1. иштирок, њузур: давомати талабагон ба дарсњо; давомат кардан њозир шудан, доимо давом додани коре; давомат кунон(и)дан идома (давом) додан. 2. муддати кор ва фаъолият (-и даста ё гурўње ба машѓулияте). ДАВОМДЕЊ дињанда.

‫دوامده‬

ниг. давомдињанда; идома-

ДАВОМДИЊАНДА ‫ دواﻣﺪﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз давом додан. ДАВОМДОР ‫ دوامدار‬зиёд давомкунанда, кашолёбанда, тўлонї; гурўњи машѓулияти давомдор гурўњи талабагони хурдсол, ки дар мактаб баъд аз соатњои дарс њам як муддат машѓулияташон давом мекунад. ДАВОМДОРЇ доштан.

‫دوامداري‬

давомдор будан; идома

ДАВОМИЯТ а. ‫ دواﻣﻴﺖ‬ниг. давомат.

ДАВОМНОКЇ доштан.

‫ دوامﻧﺎﻛﻲ‬давомнок будан, идома

ДАВОМОТ а. ‫ دواﻣﺎت‬ниг. давомат. ДАВОМПАЗИР вом.

‫دوامﭘﺬﻳﺮ‬

давомёбанда, барда-

ДАВОН I ‫ دوان‬феъли њол аз давидан; тозон, тохта, давида, дар њолати давидан: давон омадан, давон рафтан; давон-давон босуръат тохта, тез давида; давон шудан давидан; давида рафтан; равон, љорї. ДАВОН II ‫ دوان‬аѓба, кўтал. ДАВОНА ‫ دواﻧﻪ‬дар њоли давидан, давон, давида истода. ДАВОНАНДА ‫ دواﻧﻨﺪه‬водоркунанда ба давидан, барои давидан маљбур кардан. ДАВОН(И)ДАН ‫دواﻧﻴﺪن‬//‫ دواﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи давидан; ба давидан водор кардан, тозондан; асп давондан а) асп тозондан, машѓули аспдавонї шудан; аспро давонда рафтан; б) аспакї њуљум кардан, савора њамла овардан. 2. андудан, њалкорї кардан (бо оби тилло, нуќра ва ѓ.): зарњал (оби тилло) давондан. 3. гуфт. касали дарунрав кардан. 4. маљ. овораю саргардон кардан (бо ваъда анљом додани коре); ◊ аќл давондан аќлро ба кор андохтан, фикру андеша кардан; реша давондан а) реша пањн кардан; нашъунамо кардан (-и растанї); б) мустањкам љойгир шудан; мавќеи худро мустањкам кардан; чашм давондан назар афкандан, нигоњ кардан; тез аз назар гузаронидан; пўсти нав давондан пўсти нав баровардан, пўст пайдо шудан (дар рўи љароњат). ДАВОНОПАЗИР ‫ دواﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬илољнопазир, табобатнашаванда, бедармон, муолиљанашаванда. ДАВОПАЗИР ‫ دواﭘﺬﻳﺮ‬табобатшаванда, илољпазир, муолиљашуданї. ДАВОСОЗ ‫ دواﺳﺎز‬ниг. дорусоз.

– 398 –

ДАВ ДАВОСОЗЇ ‫ دواﺳﺎزي‬ниг. дорусозї.

ДАВОТ а. ‫ دوات‬1. зарфи хурди дорои ранг, ки ќаламро барои навиштан бар он фурў мебаранд; рангдон, сиёњидон. 2. љаъба ё ќуттие, ки дар он ќалам ва дигар абзори навиштро мегузоранд; ќаламдон. ДАВОТГАР ‫ دواتﮔﺮ‬ниг. давотсоз. ДАВОТГАРЇ ‫ دواتﮔﺮي‬ниг. давотсозї. ДАВОТДОР ‫ دواتدار‬таър. сиёњидонбардор, ќаламдонбардор, шахси маъмури дарбори шоњону њокимон, ки вазифааш давот бардошта гаштан буд. ДАВОТЇ ‫ دواﺗﻲ‬марбут ба давот; давотдор. ДАВОТСОЗ ‫ دواتﺳﺎز‬кит. созандаи давот, он ки давот месозад. ДАВОТСОЗЇ ‫ دواتﺳﺎزي‬давотгарї, амал ва кори давотсоз. ДАВОТХОНА мирзохона.

‫ دواتﺧﺎﻧﻪ‬таър. идораи муншиён,

ДАВОУЛМИСК а. ‫ دوااﻟﻤﺴﻚ‬кит., тиб. доруе, ки барои баќувват кардани дил аз чанд даво месохтанд ва ќисмати бештари онро мушк ташкил мекард. ДАВОЉ ‫ دواج‬1. болопўш, рўйљо, љойпўш. 2. кўрпа, бистар, љойхоб. 3. ќабо, љомаи васеъ, ки тамоми баданро пўшонад. ДАВОШАВАНДА олиљашаванда.

‫ دواﺷﻮﻧﺪه‬табобатшаванда, му-

ДАВР а. ‫ دور‬1. гардиш, чархиш, њаракат дар гирди чизе; даври фалак гардиши фалак, чархи фалак; замона, рўзгор. 2. навбат (дар бозї, овоздињї дар интихобот ва ѓ.); даври љом гардиши бонавбати љоми май дар давраи ањли сўњбат. 3. айём, њангом; ваќт, замон: даври пеш (ќадим), дар њар давру замон; даври љавонї айёми љавонї, ваќти љавонї; даври коре расидан фаро расидани ваќти коре. 4. маљ. ваќти њукмронї, ањди салтанат; даври касе омадан навбати њукмронии касе расидан; њукми касе раво гардидан. 5. гирд, гирдогирд, атроф, давра, доира: даври сар, даври хирман, ба даври мизи касе љамъ омадан, даври чизеро печонида гирифтан; давру пеш гирду атроф, гўшаву канор; ќарибињо, наздикињо; давр задан а) гирд гаштан, чарх

задан дар атрофи чизе (мас., киштии кайњонї дар атрофи Замин); б) аз гирди чизе гузаштан; атрофи љоеро тай карда рафтан (роњи ростро монда); в) маљ. сайру гашт кардан, гардиш кардан (барои тамошо ва њавохўрї); давр зада баромадан а) гирд гаштан, гашта баромадан љоеро (мас., барои аз назар гузаронидан); б) паймудан атрофи љоеро; давр рондан а) њукм рондан, њукмронї кардан; б) маљ. бо айшу ишрат рўз гузаронидан, хушваќтї кардан, бо карру фар рўз гузаронидан; ◊ даври гул фасли шукуфтани гулњо, мавсими гул; давр–даври касе (будан) а) њукмрони замон будани касе; б) њукми касе раво будан, гапи касе гап будан; давру даврон а) замона, рўзгор; б) айшу ишрат, хушию хуррамї, рўзи хуш. ДАВРА а. ‫ دوره‬1. чизи мудаввар, гирд, доирашакл: мизи давра, оинаи давра, њавзи давра; чароѓи давра ниг. даврапилта. 2. давр, гардиш, навбат. 3. гурўњи њалќа зада ба як љо гирдомадаи одамон, маърака, љамъомад (мас., давраи љавонон). 4. ваќту замони муайяни инкишофи чизе ё фаъолияти касе; давр, замон, ваќт, айём; овон: давраи бачагї (кўдакї), давраи имтињонот, давраи нави муносибатњои байналхалќї, давраи ислоњоти замин; давраи њисоботї муддати фаъолияти ягон њайати интихобї, ки дар бораи он њисобот дода мешавад. 5. як ќисми муддате, ки барои бозие људо карда шудааст, давр; ањли давра дар давра њозирбудагон, љамъомадагон, ањли мањфил; дар давраи дўстон дар ињотаи дўстон, дар байни дўстон; давра гирифтан (давра гирифта нишастан) гирд омадан, њалќа зада нишастан, њалќавор атрофи чизеро печонидан; давра кардан д. маросиме, ки барои муайян кардани синну соли шахси фавтида ва шустани гуноњи ў гузаронида мешавад; давра шудан ниг. давра гирифтан. ДАВРАГАРД ‫ دورهﮔﺮد‬1. ба таври доиравї чархзананда, чархзананда дар атрофи чизе. 2. маљ. он ки љои муайян ва собити љои кору сукунат надорад; њарљогард. ДАВРАГАРДЇ ‫ دورهﮔﺮدي‬маљ. бекору бењуда гаштан; бењудагардї. ДАВРАГЇ ‫ دورﮔﻲ‬ниг. даврї 4. ДАВРАИЉАНГЇ

‫دورٍةﺟﻨﮕﻲ‬

мансуб ба замони

– 399 – љанг; ашъори давраиљангї шеърњои дар замони љанг эљодшуда. ДАВРАПИЛТА ‫ دورهﭘﻠﺘﻪ‬:чароѓи даврапилта чароѓи карасинии пилтааш доирашакл. ДАВРГАРД ‫ دورﮔﺮد‬гирдгарданда дар атрофи чизе, тавофкунанда. ДАВРГИР ‫ دورﮔﻴﺮ‬кит. 1. боданўш, касе, ки дар даври шароб љоми навбатї ба ў мерасад. 2. маљ. подшоњ, њукмрон. ДАВРЗАНАНДА ‫ دورزﻧﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз давр задан. 2. гарданда, чархзананда (дар гирди мењвари худ): кўраи даврзанандаи заводи семент. ДАВРЗАНЇ ‫ دورزﻧﻲ‬исми амал аз давр задан; чархзанї, чархиш; дар атрофи чизе ё касе чарх задан. ДАВРИЯТ а. ‫ دورﻳﺖ‬давра ба давра. ДАВРЇ ‫ دوري‬1. доирашакл, мудаввар, давра. 2. табаќи калони ошхўрї. 3. навъи љул, саѓрипўши маркаб. 4. мансуб ба давру замони муайян; њар њодисаи дар ваќту замони муайян такроршаванда. 5. пардаи гулдўзии арўсї, ки гулњояш одатан гирд-гирд дўхта мешавад; матбуоти даврї // адабиёти даврї нашрияњое, ки дар муддатњои муайян ба таври мусалсал бароварда мешаванд (аз ќабили рўзнома, њафтанома, маљалла ва ѓ.). ДАВРОДАВР ‫ دورادور‬гирдогирд, атроф: сайёњати давродаври кураи Замин. ДАВРОН ‫ دوران‬1. давр, рўзгор, дањр, замо–на; ваќт, њангом, айём: даврони бачагї (љавонї, пирї). 2. замони њукмронї, ањди њукмронї; нодираи даврон беназир дар замони худ, мумтоз, бењамто; ягонаи даврон беназир, бењамто, бемислу монанд; давру даврон ниг. давр (давру даврон). ДАВРОНДИДА ‫ دوراندﻳﺪه‬маљ. дунёдида, љањондида, љањонгашта. ДАВРСАНЉ ‫ دورﺳﻨﺞ‬тех. абзоре барои санљиши шумораи чархиши даврзании дастгоњи гарданда. ДАВРУБАР гўша.

‫دوروﺑﺮ‬

гуфт. атрофу акноф, гирду

ДАВУЃЕЉ ‫ دووﻏﻴﺞ‬љунбуљўл (барои саришта кардани коре), ташвиш, тараддуд.

ДАЃ

ДАВУТОЗ ‫ دووﺗﺎز‬1. даводавї кардан (дар талоши чизе), ташвиш кашидан, тараддуд кардан, зањмат кашидан, даступо кардан. 2. шафоат (мадад) кардан. ДАВЊА а. ‫ دوﺣﻪ‬1. дарахти бузург. 2. киноя аз фарзанд, зода. ДАВЧА ‫ دوﭼﻪ‬гуфт. зардолуи хом, ѓўраи зардолу; ◊ давча нашуда ѓўлинг шудан давраи љавониро аз сар нагузаронда пир шудан. ДАЃ ‫ دغ‬кит. замини бењосил, хоки беалаф. ДАЃАЛ а. ‫ دﻏﻞ‬1. њар чизи дурушт, ки ба даст ё ягон узви бадан сахт мерасад, шахшўл; ноњамвор; носуфта: матои даѓал; муомилаи даѓал рафтор ва муносибати густохона бо дигарон; сухани даѓал сухани дурушт. 2. он ки бо касе дурушт, беодобона муомила мекунад, бадмуомила, дуруштхў, сахтгап; густох. 3. кит. маккор, њилагар. 4. кит. носара, саќат, ќалб (оид ба симу зар). ДАЃАЛБОЗ њаромбоз.

‫دﻏﻠﺒﺎز‬

кит. њилагар, найрангбоз,

ДАЃАЛБОЗЇ ‫ دﻏﻠﺒﺎزي‬кит. њилагарї, найрангбозї, њаромбозї. ДАЃАЛБОФТ ‫ دﻏﻞﺑﺎﻓﺖ‬бофташ дурушт, љињати бофт бадсифат (оид ба матоъ).

аз

ДАЃАЛЇ ‫ دﻏﻠﻲ‬1. бадмуомилагї, дуруштї, бемаданиятї дар муомила; сахтгапї, густохсуханї: даѓалї кардан. 2. шахшўлї, ноњамворї; бо даѓалї даѓалона. ДАЃАЛКОРЇ ‫ دﻏﻞﻛﺎري‬ниг. даѓалбозї. ДАЃАЛМИЗОЉ ‫ دﻏﻞﻣﺰاج‬ниг. даѓалтабиат. ДАЃАЛМУОМИЛА ‫ دﻏﻞﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬ниг. даѓал ДАЃАЛМУОМИЛАГЇ ‫ دﻏﻞﻣﻌﺎﻣﻠﮕﻲ‬ниг. даѓалї 1. ДАЃАЛМЎЙ ‫ دﻏﻞﻣﻮي‬он ки мўи ѓафси дурушт дорад, он чи мўяш дурушт аст. ДАЃАЛОНА ‫ دﻏﻼﻧﻪ‬ба таври даѓал, бо даѓалї, бо дуруштї: даѓалона гап задан, даѓалона љавоб додан. ДАЃАЛПАШМ ‫ دﻏﻞﭘﺸﻢ‬он чи пашми дурушту сахт дорад; муќоб. мањинпашм. ДАЃАЛТАБИАТ ‫ دﻏﻞﻃﺒﻴﻌﺖ‬одами табиаташ дурушт, феълу хўяш бад, тундмизољ. ДАЃАР-БУЃУР

‫دﻏﺮﺑﻐﺮ‬

гуфт. ноњамвор, носуф-

– 400 –

ДАЃ

та; шахшўл: санги даѓар-буѓур, роњи даѓарбуѓур. ДАЃ-ДАЃ ‫ دغدغ‬калимаи таќлиди овоз, ки њолати ларзиши сахти аъзои баданро аз тарс ё сармои шадид ифода мекунад: даѓ-даѓ ларзидан. ДАЃДАЃА а. ‫ دﻏﺪﻏﻪ‬1. тарс, бим; воњима; даѓдаѓа кардан тањдид кардан; дўѓу пўписа кардан. 2. кит. майлу хоњиш, орзу, њавас; даъвои коре. 3. лофи зўрї; калонгарї, њавобаландї; тарки даѓдаѓаи зиндагонї кардан маљ. вафот кардан, мурдан. ДАЃДАЃАДОР ‫ دﻏﺪﻏﻪدار‬1. гуфт. воњиманок; бадвоњима. 2. лофзан; њавобаланд, худписанд, худсито. ДАЃДАЃАК ‫ دﻏﺪﻏﻚ‬бот. гиёње аз љинси нахўд, ки гулњои зард дорад, даѓдаѓон. ДАЃДАЃОН ‫ دﻏﺪﻏﺎن‬ниг. даѓдаѓак. ДАЃЕЉ ‫ دﻏﻴﺞ‬лањљ. занони бародарон нисбат ба якдигар, авсун. ДАЃО ‫ دﻏﺎ‬1. макру фиреб, њила. 2. маљ. одами каљбоз, ќаллоб, фиребгар; дўѓу даѓо тањдид, дўѓу пўписа. ДАЃОБОЗ ‫ دﻏﺎﺑﺎز‬фиребгар, њилагар, ќаллоб. ДАЃОБОЗЇ њилагарї.

‫دﻏﺎﺑﺎزي‬

амали даѓобоз; фиребгарї,

ДАЃОПЕША ‫ دﻏﺎﭘﻴﺸﻪ‬кит., ниг. даѓобоз. ДАД ‫ دد‬кит. њайвони вањшї аз даранда ва ѓайридаранда (аз ќабили шер, паланг, гург ва ѓ.); муќоб. дом: дому дад. ДАДА I ‫ دده‬ниг. дадо. ДАДА II ‫ دده‬ниг. дад. ДАДЇ ‫ ددي‬дарандагї, дад будан.

дањои ангиштсанг баъд аз сўхтани он. ДАЖЃОЛБЕТОН ‫ دژﻏﺎلﺑﻴﺘﺎن‬бетони сангрезадор. ДАЙ ‫ دي‬нуљ. 1. моњи дањуми соли шамсї пас аз озар ва пеш аз бањман (мутобиќ ба моњи љадии таќвими бурљї) аст, ки ба 22 декабр 21 январ рост меояд ва мавсими шиддати сармои зимистон њисоб мешавад. 2. рўзи њаштум, понздањум ва бисту сеюми њар моњи шамсї дар солшумории форсиёни ќадим. 3. зимистон. ДАЙДУ ‫ دﻳﺪو‬сакалту, њарзагард; оворагард: љавони дайду, боди дайду. ДАЙДУГЇ ‫ دﻳﺪوﮔﻲ‬њарзагардї, њарљогардї, оворагї. ДАЙДУЗАН ‫ دﻳﺪوزن‬зани дайду, зани њарзагард; зани дўстдорандаи дарбадаргардї. ДАЙЁН а. ‫ﺎن‬‫ دﻳ‬д. мукофотдињанда; љазодињанда; ќањркунанда; њисобгир (сифати Худо). ДАЙЁР I а. ‫ﺎر‬‫ دﻳ‬кит. 1. ањли диёр; бошанда, сокин, истиќоматкунанда. 2. њар мављуди зинда, бавежа инсон, кас, шахс; касе. ДАЙЁР II а. роњиб.

‫ﺎر‬‫ دﻳ‬кит. дайрнишин, сокини дайр,

ДАЙМАЊ//ДАЙМОЊ мистон, сармо.

‫دﻳﻤﺎه‬//‫دﻳﻤﻪ‬

моњи дай; зи-

ДАЙМОЊЇ ‫ دﻳﻤﺎﻫﻲ‬мансуб ба даймоњ; зимистонї; хунук, сард. ДАЙН а. ‫ دﻳﻦ‬1. ќарзе, ки мўњлати адои он муайян аст, ќарзи мўњлатнок; ќарз, вом. 2. маљ. њар вазифае, ки адои он њатмист; дайн шудан собит шудан, исбот шудан (-и ягон кори нораво.).

ДАДМАНИШОНА ‫ ددﻣﻨﺸﺎﻧﻪ‬аз рўи дарандахўї ва вањшоният, вањшиёна.

ДАЙР а. ‫ دﻳﺮ‬таър. љои иќомат ва ибодати роњибон, ибодатгоњи оташпарастон ва насрониён, савмаа; ба истиллоњ олами инсонист; дайри муѓон а) ибодатхонаи оташпарастон; оташкада; б) маљлиси урафо ва авлиё (дар тасаввуф); в) маљ. љои майнўшї.

ДАДО ‫ ددا‬гуфт. падар, додо, дада: гадо бошад, дадо бошад (маќ.).

ДАЙРНИШИН роњиб, зоњид.

ДАЖЃИМ ‫ دژﻏﻴﻢ‬ниг. дижхим.

ДАЙЊИМ рассаъ.

ДАДМАНИШ ти даранда.

‫ددﻣﻨﺶ‬

дарандахўй, дорои хисла-

ДАЖЃОЛ ‫ دژﻏﺎل‬1. омехтаи сангмайдаю хиштпорањои партови сохтмон, ки њангоми сементкорї истифода мебаранд. 2. боќимон-

‫دﻳﻬﻴﻢ‬

ДАЙЊИМДОР подшоњ.

‫دﻳﺮﻧﺸﻴﻦ‬

муќими дайр, дайёр;

кит. тољ, афсар; кулоњи му-

‫دﻳﻬﻴﻢدار‬

кит. 1. тољдор. 2. маљ.

– 401 – ДАЙЉУР а. ‫ دﻳﺠﻮر‬кит. торикї, сиёњї, зулмат; шаби дайљур шаби нињоят торик. ДАЙЮС ‫ دﻳﻮس‬ниг. даюс. ДАКАДАНГ ‫ دﻛﺪﻧﮓ‬гуфт. 1. калимаи таќлиди овози мунтазам ба љое задан ё расидани чизњо; дак-дак. 2. маљ. боњашамат, бошукўњ, дабдабанок: иморати дакаданг, гунбази дакаданг. ДАКАНГ ‫ دﻛﻨﮓ‬1. як навъ турна, ки овози баланди бадвоњима дорад. 2. љангї; љангара: мурѓи даканг, хурўси даканг. ДАКАР-ДУКУР ‫ دﻛﺮ دﻛﺮ‬ниг. дукурдукур. ДАК-ДАК ‫ دكدك‬калимаи таќлиди овози чарху ѓалтаки ќатораву ароба њангоми гардиш дар љоњои ноњамвор. ДАККА ‫ دﻛﻪ‬зарба, садама, лат; дакка хўрдан а) ба њам задани ду чиз, бархўрдан ба чизе дар ваќти њаракат; расидан ба љое; б) дармондан (дар ваќти хондан), забон гирифтан; в) маљ. пешпо хўрдан; ба њолати ногуворе афтодан; ◊ ба осмон (фалак) дакка задан ба ављи аъло расидан, нињоят баланд шудан (-и овоз, дуд, чангу ѓубор ва ѓ.). ДАЌ ‫ دق‬садои бархўрдани ду љисм, таќ; даќ-даќ садои такрории задани чизе. ДАЌ(Ќ) I а. ‫ دق‬1. кўфтан, кўбидан: кўфтани оњангар. 2. маљ. садаќаталабї, гадої. 3. сарзаниш, маломат. 4. навъи матои нафиси румї ва мисрї, ки дар гузашта бисёр машњур будааст. ДАЌ(Ќ) II ‫ دق‬гуфт. сўзон, тафсон, нињоят гарм: офтоби даќ; даќи офтоб айни шиддати гармои офтоб. ДАЌЁНУС ю. ‫ دﻗﻴﺎﻧﻮس‬1. кўтоњшудаи номи њокими Рум Даќилатиёнус – Диэклетиан (284-305), ки ба ќатлу озори масењиён шўњрат ёфта буд. 2. маљ. золим, ситамкор. 3. маљ. кўњна, кўњнаколои аз ќадим монда. ДАЌЁНУСЇ ‫ دﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻲ‬1. ситамкорї, золимї. 2. кўњна, кўњнаколои аз даврањои пешин монда. ДАЌИЌ а. ‫ دﻗﻴﻖ‬1. нозук, борик: маънињои фалсафии даќиќ, фикрњои даќиќ, мулоњизањои даќиќ. 2. аниќ, сањењ, дуруст, бехато: тарозуи даќиќ. 3. борикбин, нуктасанљ; даќиќгар, бодиќќат: хонандаи даќиќ, нигоњи даќиќ, на-

ДАЌ зари даќиќ, чашми даќиќ; илмњои даќиќ илмњое, ки асоси риёзї доранд.

ДАЌИЌА I а. ‫ دﻗﻴﻘﻪ‬1. воњиди ваќт, ки шастяки соатро ташкил медињад ва баробари шаст сония аст. 2. нуљ. воњиди паймоиши кунљи њамвор, ки ба шастяки дараља, яъне аз шаст як њиссаи дараља баробар мебошад; даќиќа ба даќиќа бо мурури њар даќиќа; торафт. ДАЌИЌА II а. ‫ دﻗﻴﻘﻪ‬кит. нуктаи борик, сухани пўшидамаънои нозук. ДАЌИЌАГАРД ‫ دﻗﻴﻘﻪﮔﺮد‬аќрабаки соат, ки даќиќаро нишон медињад. ДАЌИЌАГЇ даќиќа.

‫دﻗﻴﻘﮕﻲ‬

яклањзагї, баробари як

ДАЌИЌАДОН ‫ دﻗﻴﻘﻪدان‬кит. борикбин, нозукфањм, донишманд. ДАЌИЌАЁБ ‫ دﻗﻴﻘﻪﻳﺎب‬кит. нуктасанљ, борикбин. ДАЌИЌАЁБЇ санљї. ДАЌИЌАН а. бинона.

‫دﻗﻴﻘﻪﻳﺎﺑﻲ‬ ً‫دﻗﻴﻘﺎ‬

кит. борикбинї, нукта-

ба таври даќиќ, борик-

ДАЌИЌАСАНЉ ‫ دﻗﻴﻘﻪﺳﻨﺞ‬кит. борикбин, зирак, доно, нуктасанљ. ДАЌИЌАХЎ(Й) (‫ دﻗﻴﻘﻪﺧﻮ)ي‬кит. нозуктабъ. ДАЌИЌАШИНОС ‫ دﻗﻴﻘﻪﺷﻨﺎس‬кит. он ки маврид ва тариќи иљрои корро хуб медонад; нуктасанљ, нозукфањм. ДАЌИЌАШУМОР ‫ دﻗﻴﻘﻪﺷﻤﺎر‬1. аќрабаки соат, ки даќиќаро нишон медињад. 2. маљ. интизори сахт будан. ДАЌИЌАШУМОРЇ ‫ دﻗﻴﻘﻪﺷﻤﺎري‬кит. муштоќона интизорї кашидан, интизории муштоќона. ДАЌИЌБИН ‫ دﻗﻴﻖﺑﻴﻦ‬борикбин, зирак, доно. ДАЌИЌЇ ‫ دﻗﻴﻘﻲ‬1. даќиќ будан, аниќї, сањењї. 2. даќиќкорї, диќќаткорї, бодиќќатї. ДАЌИЌКОР ‫ دﻗﻴﻖﻛﺎر‬он ки дар иљрои кор ба љузъиёт диќќат медињад. ДАЌИЌКОРЇ ‫ دﻗﻴﻖﻛﺎري‬даќиќкор будан; диќќат ба љузъиёти корњо. ДАЌИЌКОРОНА ‫ دﻗﻴﻖﻛﺎراﻧﻪ‬бо диќќат, бо даќиќназарї, борикбинона, мўшикофона. ДАЌИЌНАЗАР ‫ دﻗﻴﻖﻧﻈﺮ‬бодиќќат, борикбин.

– 402 –

ДАЌ

‫دﻗﻴﻖﻧﻈﺮاﻧﻪ‬

ДАЌИЌНАЗАРОНА назарї.

аз рўи даќиќ-

мудан) а) шуљоату мардонагї нишон додан; б) љуръат кардан ба коре.

ДАЌИЌОНА ‫ دﻗﻴﻘﺎﻧﻪ‬аз рўи бодиќќатї, даќиќбинона, даќиќназарона.

ДАЛЕРОНА ‫ دﻟﻴﺮاﻧﻪ‬1. шуљоатмандона, љасурона, нотарсона: далерона ќадам гузоштан (задан), далерона љавоб додан, далерона љангидан. 2. хоси далерон, мардона: дасти далерона, рафтори далерона.

ДАЌЌОЌ а. ‫ دﻗﺎق‬кит. рахтшўй, љомашўй. ДАЌЌОЌЇ ‫ دﻗﺎﻗﻲ‬амал ва шуѓли даќќоќ, љомашўї, рахтшўї. ДАЌОИЌ а. ‫ دﻗﺎﺋﻖ‬љ. даќиќа; даќоиќ рондан нозукбаёнї кардан.

ДАЛЌ а. ‫ دﻟﻖ‬1. кит. хирќа, либоси пашмини дарвешон, либоси ќаландарї. 2. кит. либоси кўњна ва жанда.

ДАЛА I ‫ دﻟﻪ‬кит. њайвони вањшии гурбашаклест, ки аз пўсти он пўстин медўзанд, ќоќум.

ДАЛЌПЎШ ‫ دﻟﻖﭘﻮش‬кит. 1. хирќапўш, он ки ба тан далќ пўшидааст. 2. маљ. суфї.

ДАЛА II ‫ دﻟﻪ‬ниг. далла.

ДАЛЛА ‫ دﻟﻪ‬зани даллол; зани маккору њилагаре, ки занони дигарро ба роњи бад далолат мекунад; миёнарави робитаи мардону занон.

ДАЛВ а. ‫ دﻟﻮ‬1. зарфи чармї ё филизї, ки бо он аз чоњ об ё хок мекашанд, дўл; сатил; муќ. дўлча. 2. нуљ. номи бурљи ёздањум аз дувоздањ бурљи фалак. 3. моњи ёздањум дар солшумории њиљрии шамсї, ки ваќти аз ин бурљ гузаштани Офтобро ташкил медињад ва он ба 21 январ - 20 феврал рост меояд (дар форсї ин моњро бањман мегўянд). ДАЛЕЛ I а. ‫ دﻟﻴﻞ‬1. њуљљат барои исботи чизе, бурњон; асос: далели мантиќї, далели равшан. 2. чизе, ки ба чизе далолат мекунад, нишона, аломат; далели фаннї бурњоне, ки аз рўи илму фан асоснок карда шудааст; далели шайъї ашёи ба љиноят алоќадор, ки барои исботи љиноят кумак мерасонад.

ДАЛЛАГЇ ‫ دﻟﮕﻲ‬шуѓл ва амали далла; даллагї кардан занонро ба роњи бад далолат кардан, дар байни занону мардон миёнаравї кардан. ДАЛЛОК а. ‫ دﻻك‬кит. 1. ходим дар њаммом, кисакаш. 2. устои сартарош. ДАЛЛОКЇ ‫ دﻻﻛﻲ‬амал ва шуѓли даллок. ДАЛЛОЛ а. ‫ دﻻل‬1. восита дар байни фурўшанда ва харидор (асосан дар бозори мол). 2. кит. роњнамо. ДАЛЛОЛА а. ‫ دﻻّﻟﻪ‬1. зани миёнарав, хостгор. 2. зани маккоре, ки занони дигарро ба роњи бад меандозад, далла.

ДАЛЕЛ II а. ‫ دﻟﻴﻞ‬кит. рањнамо, роњнишондињанда, роњбалад, роњнамо.

ДАЛЛОЛАГЇ ‫ دﻻّﻟﻪﮔﻲ‬шуѓлу амали даллола.

ДАЛЕЛЇ ‫ دﻟﻴﻠﻲ‬1. марбут ба далел; њуљљат будан, далел будан. 2. маљ. рањнамої.

ДАЛЛОЛЇ ‫ دﻻّﻟﻲ‬мансуб ба даллол; шуѓлу амали даллол, миёнаравї дар байни фурўшанда ва харидор.

ДАЛЕЛНОК ‫ دﻟﻴﻞﻧﺎك‬он чи далел дорад, бодалел, асоснок. ДАЛЕР ‫ دﻟﻴﺮ‬диловар, шуљоъ, љасур, шердил, нотарс; бољуръат; далер кардан касеро шердил кардан касеро, ќуввати дил додан ба касе; далер шудан бебок шудан, љуръат пайдо кардан; худро далер гирифтан тарсро ба худ роњ надодан; худро ба даст гирифтан. ДАЛЕРВОР вањм.

‫دﻟﻴﺮوار‬

маљ. густохона, бетарсу

ДАЛЕРЇ ‫ دﻟﻴﺮي‬диловарї, шуљоат, љасорат; мардонагї, нотарсї, љуръат: далерию мардонагї нишон додан; далерї кардан (на-

ДАЛЛОЛОНА ‫ دﻻّﻻﻧﻪ‬њаќќи хизмати даллол, ки њам харидор ва њам фурўшанда медињанд, ширинкомаи даллолї. ДАЛОИЛ а. ‫ دﻻﺋﻞ‬љ. далел I. ДАЛОЛ а. ‫ دﻻل‬1. нозу карашма. 2. дар тасаввуф њолати беќарорї, ки аз шавќи бисёр солик њарчи дар дил дорад, ифшо мекунад. ДАЛОЛАТ а. ‫ دﻻﻟﺖ‬1. роњ нишон додан, роњнамої. 2. нишона, аломат; шањодат, гувоњї; далолат кардан (намудан) а) роњнамої кардан, роњ нишон додан; ташвиќ кардан (ба коре); б) шањодат (гувоњї) додан (аз чизе), далел шудан (ба чизе).

– 403 – ДАЛФИН ю. ‫ دﻟﻔﻴﻦ‬ниг. делфин. дам ‫ دم‬асоси замони њозира аз дамидан. ДАМ I ‫ دم‬1. нафас; дами касе гаштан (гардидан) нафаси касе ба дарун афтидан; нафас гирифта натавонистан. 2. њаво, бод; пуф; дами чизеро холї кардан боди чизеро баровардан, њавои чизеро сар додан; дами шикам боди шикам, варами шикам. 3. фурсати як нафаскашї; фурсати андак, лањза, он; дами вопасин (марг) нафаси охирин, лањзаи пеш аз марг; як дам андак ваќт, лањзае. 4. љуръа, ќулт. 5. тафс, гармї. 6. ваќт, замон, њангом, гоњ: аз њамон дам аз њамон ваќт, аз њамон замон, он њангом, он гоњ: дар ин дам то ин дам; дами пирї айёми пирї, даври пирї. 7. садо, овоз. 8. дамгањ, назд, наздик, канор ё пањлўи чизе: дар дами дар (дарвоза), то дами дар гуселонидан; дар дами… дар ќисми пеши…; дар пеши…; дами обро гирифтан пеши обро банд кардан. 9. маљ. афсун, сењр; куфу суф; эму алас: даму афсун, даму нафас, эму дам (кардан); дам андохтан д. афсун хондан, куфу суф кардан. 10. маљ. хомўш, сокит; ором; хап, љим; дам истодан хомўш истодан; орому бењаракат истодан, наљунбида истодан; дам нишастан ниг. дам истодан; дам шудан ором (хомўш, љим) шудан; даме ки… њангоме ки…, ваќте ки…; дар як дам дар як он, дар як лањза; фавран, дарњол, њамин замон; бо як дам кашидан ба як њўрт кашидан, якбора нўшидан (мас., як пиёла чойро); дам дамидан а) бод додан (-и ангишт) барои шукуфондан (дар кўраи оњангарї); пуф кардан (барои даргирондан ё хомўш кардани оташу чароѓ); б) њаво пур кардан, даруни чизеро аз бод пур кардан; дам кардан а) њаво пур кардан, даруни чизеро аз бод пур кардан (пуф кардан); б) варам кардан, бод овардан (-и шикам); в) банд кардан, гирифтан пеши роњи обро; г) болои оши палавро пас аз обкаш кардани биринљ бо зарфе пўшида муддате рўи њарорати паст нигоњ доштан (барои дар буѓи худ пухтани он); ◊ дами гарм хўроки гарми обакї; дами дарун а) хомўш, сокит; хап, љим; б) гуфт. дамдузд, хаппак; камгап; дами сард киноя аз оњи пурдарди навмедона; дами субњ аввали субњ, сањаргоњ, субњидам; дам ба дам а) њар замон; дамодам, пайињам, беист; зудзуд, тез-тез; б) торафт, даќиќа ба даќиќа, соат ба соат; дам гирифтан истироњат кардан

ДАМ дар байни кор, мондагии худро баровардан; танаффус кардан; дам даркашидан ниг. дам кашидан; дам додан а) нафасро гардондан, нафасгириро мушкил кардан, хафакунанда шудан (-и њаво); б) истироњат кунондан, танаффус додан, ором гузоштан (мас., њайвонро аз кор, заминро аз кишти паёпай); в) фиреб додан, фирефтан; дам задан // дам аз чизе задан сухан рондан, гап задан (аз хусуси чизе); дам кашидан фурў бурдан, фурў додан; њарисона нўшидан; дам овардани гўшт андак бўи бад пайдо кардани гўшт (дар натиљаи вайрон шудан); дам(ро) рост кардан нафасгириро мўътадил кардан, мўътадил нафас гирифтан; андак дам гирифтан; дам хўрдан а) пухта тайёр шудани ош (баъди дам кардан); б) мувофиќи табъ шудани чой баъди ба чойник рехта муддате дар назди ё рўи оташ болояшро пўшида нигоњ доштани он; дам шудани об (љамъ шуда) бардошта шудани сатњи об; дам њот кардан лањљ., ниг. дам рост кардан; дами беѓам задан лањзае аз ѓаму ташвиши зиндагї осуда будан; хушваќтї кардан, ваќтчоќї намудан; дами касеро паст кардан маљ. шасти касеро гардондан; дами касе ба дарун афтодан (задан) ба эроди касе чизе гуфта натавонистан; хомўш шуда мондан; дами шамол гаштан шиддати вазиши бод паст шудан; чой дам кардан оби љўшро болои чойи хушк ба зарфе рехта чой тайёр кардан; њаво дам шудан хафакунанда шудани њаво (ба сабаби гармии зиёд, навазидани бод ва пайдо шудани ѓубор); дам ѓанимат донистан ба ќадри ваќт расидан, ваќтро ѓанимат шумурдан.

ДАМ II ‫ دم‬анбони чармине, ки оњангарон ба воситаи он барои шукуфонидани ангишт ба кўра бод мефиристанд: дами оњангарї. ДАМ III ‫ دم‬ќисми тези њар асбоби буранда: дами корд (каланд, теѓ, шамшер); корди дамаш баргашта корди кунд; ◊ аз дами теѓ (ё шамшер) гузарондан куштан, нобуд кардан бо теѓ ё шамшер; дами табарро пахта гирифтан дар баробари хашму ѓазаб мулоим будан, бо гардани хам зўриро тањаммул кардан. ДАМ IV а. ‫ دم‬кит., ниг. хун. ДАМА I ‫ دﻣﻪ‬лабаи корд, теѓ ё шамшер. ДАМА II ‫ دﻣﻪ‬ниг. дам II.

– 404 –

ДАМ

ДАМА III ‫ دﻣﻪ‬шамоли сахт ва хунуки барфомехта, бўрон. ДАМАВИМИЗОЉ аст, гарммизољ.

‫ دﻣﻮﻳﻤﺰاج‬он ки мизољаш гарм

ДАМАВЇ а. ‫ دﻣﻮي‬мансуб ба дам IV; хунї; мизољи гарм, ки дар он хун дар мизољ бартарї дорад. ДАМАН ‫ دﻣﻦ‬доманаи кўњ, кўњдоман: дашту даман, кўњу даман. ДАМАНДА ‫ دﻣﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз дамидан. 2. ниг. дамон 2, 3. ДАМБАЛ ‫ دﻣﺒﻞ‬лањљ. фарбењ; лаванд; аз дамбали кундрав лоѓари даванд бењтар аст (зарб.).

калоча. ДАМДАМА II ‫ دﻣﺪﻣﻪ‬кит. 1. хашм, ѓазаб, ќањр. 2. изтироб, воњима. ДАМДАМАКЇ ‫ دﻣﺪﻣﻜﻲ‬гуфт. 1. дам гирифтадам гирифта, бо навбат. 2. хомўшона; бе овоза, махфиёна. ДАМДОР ‫ دمدار‬1. дорои њавои дам, гарм; тањхонаи дамдор тањхонаи њавояш даму гарм. 2. дорои тавоноии зиёд нигоњ доштани нафас дар зери об. ДАМДУЗД ‫ دمدزد‬камгап, дами дарун, хапак; одами доное, ки њангоми гуфтугўи касон рамузгирона хомўш мешинад, шахси сокит.

‫دمدزدي‬

ДАМБАЛЇ ‫ دﻣﺒﻠﻲ‬лањљ. фарбењї; лавандї.

ДАМДУЗДЇ хомўшї.

ДАМБАР-ДАМБУР ‫ دﻣﺒﺮدﻣﺒﺮ‬калимаи таќлиди овози беист ва бетартибона задани наќораю доира ё кўфтани дару дарвоза ва ѓ.

ДАМДУЗДОНА шона.

ДАМБАСТА ‫ دﻣﺒﺴﺘﻪ‬1. хомўш, сокит. 2. маљ. њайрон, саргардон; дармонда.

камгапї, хапак будан,

‫دمدزداﻧﻪ‬

аз рўи камгапї, хомў-

ДАМИДА ‫ دﻣﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дамидан I, II.

ДАМГАР ‫ دﻣﮕﺮ‬коргаре, ки дамро пахш карда, кўраи оњангариро дармегиронад.

ДАМИДАГЇ ‫ دﻣﻴﺪﮔﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз дамидан I, II. 2. варам, бод, ѓуррї. 3. њар чизи ба рўю бадан баромада (аз ќабили гармича).

ДАМГАЊ ‫ دﻣﮕﻪ‬1. назд, наздик, пеш; канор ва пањлўи чизе: дар дамгањи дар (дарвоза), дар дамгањи заминкан; дамгањи кўча љои саршавии кўча, сари кўча. 2. чуќурчае, ки дар сари дилу поёни ќабурѓањо воќеъ аст.

ДАМИДАН I ‫ دﻣﻴﺪن‬1. вазидан. 2. бод фиристодан бо нафаси худ (мас., ба най), пуф кардан; бод додан бо дами оњангарї. 3. варам кардан. 4. д. дам андохтан, афсун хондан, куфу суф кардан.

ДАМГИР ‫ دﻣﮕﻴﺮ‬1. гирандаи роњи нафас, душворкунандаи нафаскашї; њавои дамгир њавои гарми нафасгиранда. 2. дастмоле, ки бо он болои ошро ваќти дам кардан мепўшонанд: дамгири дег.

ДАМИДАН II ‫ دﻣﻴﺪن‬1. сабзидан, рўидан, якбора ва саросар аз замин баромадан (-и сабза, лола ва ѓ.). 2. баланд шудани њар чиз аз њолати аслиаш: дамидани об, дамидани хамир, дамидани шир (ваќти ба љўш омадан). 3. зада баромадан, дар рўю бадан пайдо шудан(-и гармбод, мурѓак, сурхакон ва ѓ.). 4. баромадан, тулўъ кардан (-и офтоб); пайдо шудан, намудор гаштан: дамидани сурхї ба рўй, дамидани мурѓак дар бадани касе; сапеда дамидан // субњ дамидан сафед шудани рўз, расидани сањар; рўњ дамидан рўњ бахшидан, љон бахшидан; љон дамидан а) љон бахшидан; ќувваи тоза бахшидан; б) љон даромадан; аломати њаёт зоњир шудан.

ДАМБУЌ ‫ دﻣﺒﻮق‬лањљ. фарбењи безеб.

ДАМГИРИФТА ‫ دﻣﮕﺮﻓﺘﻪ‬гуфт. истироњаткарда; шахси дамгирифта шахси аз дамгирї омада, истироњаткарда. ДАМГИРЇ ‫ دﻣﮕﻴﺮي‬танаффус дар кору машѓулият; истироњат: ваќти дамгирї; рўзи дамгирї рўзи фориѓ аз кору машѓулият, рўзи таътил, рўзи истироњат. ДАМГОЊ ‫ دﻣﮕﺎه‬кит. 1. љои дамидани њаво ё љои нафаскашї. 2. оташгоњ, кўра. ДАМДАМА I ‫ دﻣﺪﻣﻪ‬1. макру фиреб, њила. 2. овози ѓулѓулаи дуњул ва наќора. 3. овоза, гапу калоча.

ДАМИШ ‫ دﻣﺶ‬исми феълї аз дамидан; 1. вазиш: дамиши бод. 2. варам; баланд шудан; дамиши шикам, дамиши об.

– 405 – ДАМКАРДА ‫ دمﻛﺮده‬1. сифати феълии замони гузашта аз дам кардан; дамкарда, чизе, ки дам карда шудааст. 2. љое, ки бар асари њарорати баланди њаво ва бухори об он љо нафасгирї мушкил аст. ДАМКАРДАГЇ ‫ دمﻛﺮدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи дамкарда. ДАМКАРДАНЇ ‫ دمﻛﺮدﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз дам кардан; он чи бо роњи дам кардан омода мешавад, ќобили дам кардан, дампазир. ДАМКАШ ‫ دمﻛﺶ‬кит. њамсуруд, он ки дар суруд хондан ба хонандаи дигаре њамовозї мекунад; њофиз, сароянда. ДАМЛАМА ‫ دﻣﻠﻤﻪ‬таоми дампухт, ки аз гўшти равѓандор ва сабзавоту кабудињо тайёр карда шудааст. ДАМОБА ‫ دمآﺑﻪ‬оби дар банди љўй ё дарё љамъомада, ки бо кушодани дами об љўш зада поён меравад. ДАМОДАМ ‫ دﻣﺎدم‬дам ба дам, њар замон; пай дар пай, паёпай, беист. ДАМОЛУДА хун, хунин.

‫دمآﻟﻮده‬

кит. хунолуд, оѓушта ба

ДАМОМА ‫ دﻣﺎﻣﻪ‬кит. 1. наќора, дуњул. 2. карнайи хурд, нафир. дамон ‫ دﻣﺎن‬феъли њол ва сифати феълї аз дамидан I, II. ДАМОН ‫ دﻣﺎن‬1. вазон, вазанда: боди дамон. 2. пурљўшу хурўш, хурўшон, пуртуѓён: бањри дамон. 3. маљ. ѓуранда, наъразананда, маст: пили дамон. ДАМОНДАН ‫ دﻣﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи дамидан; сабзондан, рўёндан, баровардан.

ДАН мизољ. 2. маљ. он ки гуфтору рафтори хунук ва нохушоянд дорад.

ДАМСОЗ ‫ دﻣﺴﺎز‬1. њамдам, мўнис; рафиќи њамроз; рафиќи дамсоз рафиќи шафиќ, ёри љонї. 2. мувофиќ, мусоид. 3. кит. он ки дар сурудхонї ба дигаре њамроњ мешавад, њамовоз, дамкаш. ДАМСОЗЇ ‫ دﻣﺴﺎزي‬1. њамдамї, мўнисї; њамсўњбатї. 2. мувофиќат, мусоидат. 3. кит. њамовозї. ДАМТАБАЌ ‫ دﻣﻄﺒﻖ‬табаќ барои дам кардани оши палав. ДАМТЕЗ ‫ دﻣﺘﻴﺰ‬нўгтез, буранда. ДАМХЎР ‫ دﻣﺨﻮر‬1. он ки ба эрод ё пичинги одамон эътироз намекунад. 2. маљ. њамнишин ва њамсўњбат. ДАМХЎРДА ‫ دﻣﺨﻮرده‬сифати феълии замони гузашта аз дам хўрдан; чойи дамхўрда чойе, ки дар натиљаи муддате гарм нигоњ доштан (пас аз дам кардан) рангу мазааш баромадааст; замини дамхўрда замини киштнокарда, замини барои ќувват гирифтан як-ду сол нокиштамонда. ДАМЊОТКАРДА ‫ دمﻫﺎتﻛﺮده‬лањљ., сифати феълии замони гузашта аз дам њот кардан; дамгирифта. ДАМЪ а. ‫ دﻣﻊ‬кит. 1. оби дида, ашк, сиришк. 2. тиб. бемории обравии чашм. ДАН(Н) а. ‫ دن‬кит. хуми дарози борик. ДАНА ‫ دﻧﻪ‬кит. шодиву нишот; хушњолї. ДАНГ I ‫ دﻧﮓ‬кит. 1. гиљ, саргашта, гаранг, бењуш; њайрон. 2. аблањ, ањмаќ. 3. танбал.

кит. нармхўї, мулоимта-

ДАНГ II ‫ دﻧﮓ‬садо ва овози таниндор, ки аз бархўрдани ду чизи сахти оњанї ва ѓ. бо њамдигар пайдо мешавад.

ДАМПАЗ ‫ دمﭘﺰ‬ѓизое, ки рўи оташи паст дар буѓи худ пухта мешавад: гўшти дампаз.

ДАНГ III ‫ دﻧﮓ‬василае барои кўбидани шолї барои људо кардани биринљ, абзори шоликўб.

ДАМПУХТ ‫ دمﭘﺨﺖ‬ниг. дампаз.

ДАНГАЛ ‫ دﻧﮕﻞ‬ниг. калтак.

ДАМПУХТА ‫ دمﭘﺨﺘﻪ‬ниг. дампаз.

ДАНГАР-ДАНГАР ‫ دﻧﮕﺮدﻧﮕﺮ‬калимаи таќлиди овози пайињам бархўрдани чизњои филизї (аз ќабили табаќу таѓора).

ДАМОСАТ а. биатї.

‫دﻣﺎﺛﺖ‬

ДАМПУХТАГЇ ‫ دمﭘﺨﺘﮕﻲ‬дампухта будан, дар буѓ пухташуда. ДАМСАРД

‫دمﺳﺮد‬

1. дорои њавои сард; сард-

ДАНГ-ДАНГ

‫دﻧﮓدﻧﮓ‬

калимаи таќлиди овози

– 406 –

ДАН пайињами занги соат, зангўла. ДАНГИЛ ‫ دﻧﮕﻞ‬кит. ањмаќ, аблањ, нодон. ДАНГЇ ‫ دﻧﮕﻲ‬кит. бехабарї, бењушї; нодонї. ДАНГОНА ‫ دﻧﮕﺎﻧﻪ‬гаштак, њарифона, донгона.

ДАНГОСА ‫ دﻧﮕﺎﺳﻪ‬лањљ. танбал, бекору беор, лаванд, коњил. ДАНГОСАГЇ коњилї.

‫دﻧﮕﺎﺳﮕﻲ‬

лањљ. танбалї, лавандї,

ДАНД I ‫ دﻧﺪ‬кит. 1. ањмаќ, аблањ, нодон. 2. дузд. 3. чизе, ки дањани инсонро хушк мекунад ва меафшурад; дандонбар (аз ќабили хурмои хом, санљид…). ДАНД II ‫ دﻧﺪ‬кит. донаи меваи беданљири чинї, ки монанди писта буда, хусусияти дармонї дорад. ДАНДА I ‫ دﻧﺪه‬кит. устухони ќабурѓа. ДАНДА II ‫ دﻧﺪه‬1. дандона. 2. њар як аз дувоздањ љуфти устухони баланд ва ќавсшакли сутунмўњраи мўњрадорон. 3. њар як аз дандонањои чархзананда дар ќисмати муњаррики мошин, ки ба он суръати муносиб медињад. ДАНДАНА а. ‫ دﻧﺪﻧﻪ‬кит. оњиста ва зери лаб сухан гуфтан. ДАНДОН ‫ دﻧﺪان‬1. узви устухонї дар дањони инсон ва њайвонот, ки вазифаи хойида хўрдани хўрок ва газиданро иљро мекунад: дандони ашк, дандони курсї, дандони сунъї, дандони тилло; дар ноомади кор шиша сандон шиканад, атола дандон (зарб.). 2. ниг. дандона; дандони ширї дандони инсон (20 адад), ки дар њафтсолагї ба тадриљ меафтад ва ба љои он 32 дандони дигар мебарояд; боби дандон а) дандонгузар; б) маљ. безўр, камќувват; ба осонї љавидашаванда; дандон задан а) газидан бо дандон; б) маљ. сухани нештардор гуфтан; маломат кардан; дандон хойидан // дандон сойидан дандонњоро ба њам сойидан, дандонњоро ба њам сойиш дода садо баровардан (аз ѓояти хашму ѓазаб); ◊ дандон доштан ба касе душманї доштан, ѓараз доштан ба касе; дандони касе газ-газ шудан сахт хашмгин шудан, нињоят ба ѓазаб омадан; дандон гиз кардан лањљ. дандон нишон додан, ѓазаб зоњир намудан; тамасхур кардан; дандон тез кардан а) дандон ба газидан омода намудан; кина варзидан; б)

да намудан; кина варзидан; б) тамаъ кардан; дандон ба дандон мондан (нињодан, гузоштан) тоб овардан ба сахтие, сабр кардан, бардошт кардан; бо дандону нохун љангидан то охирин имконияту ќувва љангидан. ДАНДОНА ‫ دﻧﺪاﻧﻪ‬1. ќисми ќатори дандонмонанди баъзе асбобњо: дандонаи арра, дандонаи мола, дандонаи шона. 2. ќисми болоии дандоншакли деворњои ќалъа ва ќаср, кунгура. 3. ќисми кунгурашакли баъзе њарфњои алифбои арабї. ДАНДОНАБУРЇ ‫ دﻧﺪاﻧﻪﺑﺮي‬буридани дандонањо дар чўб ё филиз ба воситаи абзорњои устокорї ё дастгоњњои дандонабурї. ДАНДОНАДОР ‫ دﻧﺪاﻧﻪدار‬1. дорои дандона 1; чархи дандонадор тех. чархи дорои дандонањои давродавр, ки барои ба гардиш овардани чарх, тир ё ягон ќисми дигари олоти механикї хизмат мекунад. 2. кунгурадор: девори дандонадор. ДАНДОНАКАШЇ ‫ دﻧﺪاﻧﻪﻛﺸﻲ‬:дандонакашї кардан ниг. дандонамола кардан. ДАНДОНАМОЛА ‫ دﻧﺪاﻧﻪﻣﺎﻟﻪ‬сихмола; дандонамола кардан сихмола ронда шикастани кулўхњо ва нарму њамвор кардани замини шудгоршуда пеш аз кишт. ДАНДОНБАР ‫ دﻧﺪانﺑﺮ‬1. дандон кундкунанда (оид ба чизњои турш); данд, зумухт. 2. маљ. ќасддор; дандонбар шудан ќасддор шудан ба касе. ДАНДОНГИР ‫ دﻧﺪانﮔﻴﺮ‬1. он чи ба дандон меояд. 2. маљ. боарзиш, ќимат, гаронбањо. 3. газанда (аз ќабили хар ва саг). ДАНДОНГУЗАР ‫ دﻧﺪانﮔﺬر‬њар чизи мулоим, ки зўри дандон ба он мерасад (барои хоидану газидан). ДАНДОНДАРД ‫ دﻧﺪاندرد‬дарди дандон, беморињои дандони инсон. ДАНДОНДАРОЗ ‫ دﻧﺪاندراز‬1. дорои дандонњои дароз. 2. кит., маљ. њарис, чашмгурусна. ДАНДОНДОР дошта.

‫دﻧﺪاندار‬

дорои дандон, дандон-

ДАНДОНЗАД ‫ دﻧﺪانزد‬чизи дандони касе расида; сарќут. ДАНДОНЗАНЇ

‫ دﻧﺪانزﻧﻲ‬1. исми амал аз дандон

– 407 – задан. 2. маљ. якдигарро хоидан, нештар расонидан. ДАНДОНЇ ‫ دﻧﺪاﻧﻲ‬1. марбут ба дандон. 2. овози дандонї овозе, ки бо ќарор гирифтани нўги забон дар пушти дандонњои пеш пайдо мешавад, монанди «т» ва «д». ДАНДОНКАН ‫ دﻧﺪانﻛﻦ‬маљ. он ки шуѓли ў кандани дандони иллатї аст: духтури дандонкан. ДАНДОНКОВ(АК) донхилол.

‫دﻧﺪانﻛﺎوك‬//‫دﻧﺪانﻛﺎو‬

ниг. дан-

ДАНДОНМОЛА ‫ دﻧﺪانﻣﺎﻟﻪ‬ниг. дандонамола. ДАНДОННАМО ‫ دﻧﺪانﻧﻤﺎ‬1. дандонро намоёнкунанда, дандонро нишондињанда; табассуми дандоннамо тавре табассум кардан, ки дандонњо намоён шаванд. 2. маљ. хашмгин. ДАНДОННОГУЗАР ‫ دﻧﺪانﻧﺎﮔﺬر‬1. сахт, зўри дандон намерасидагї. 2. маљ. душворфањм; муќ. дандоншикан 3. ДАНДОНПИЗИШК дандон.

‫دﻧﺪانﭘﺰﺷﻚ‬

нав. духтури

ДАР њояшро аз ѓояти хашм ба њам месояд.

ДАНДОНХОЯК ‫ دﻧﺪانﺧﺎﻳﻚ‬чизе, ки дар ваќти дандон баровардани кўдак барои хойидан ба вай медињанд. ДАНДОНШИКАН ‫ دﻧﺪانﺷﻜﻦ‬1. бисёр сахт, мањкам, ќоќ (дар бораи хўрок). 2. маљ. бисёр сард, хеле хунук (доир ба об ва нўшокињои дигар): оби хунуки дандоншикан; майи дандоншикан шароби таъсираш зиёд, майи олисифат, бодаи дараљаи олї. 3. маљ. душвор, мушкил; душворфањм: муаммои дандоншикан. 4. бисёр ќимат, гарон (оид ба нарх). ДАНДОНШЎЇ ‫ دﻧﺪانﺷﻮﺋﻲ‬шустани дандон. ДАНДОНШЎЯК ‫ دﻧﺪانﺷﻮﻳﻚ‬мисвок барои шустан ва покиза кардани дандонњо. ДАНИДАН ‫ دﻧﻴﺪن‬кит. хиромидан, хушњолона ќадам задан, шодона давидан. ДАНЇ а. ‫ دﻧﻲ‬кит. нокас, фурўмоя, дун, паст, сифла, разил: дунёи данї, хасми данї. ДАНОН ‫ دﻧﺎن‬кит. 1. феъли њол аз данидан. 2. хушњол шудан.

ДАНДОНПИЗИШКЇ ‫ دﻧﺪانﭘﺰﺷﻜﻲ‬1. тиб. яке аз риштањои илми тиб, ки ба тањќиќ, дармон ва пешгирии беморињои дандон машѓул аст. 2. марбут ба корњое, ки дандонпизишк анљом медињад. 3. љой ва мањалли кори дандонпизишк.

ДАОВЇ а. ‫ دﻋﺎوي‬љ. даъво.

ДАНДОНРЕХТА ‫ دﻧﺪانرﻳﺨﺘﻪ‬он ки дандонњояш рехта бошад, бедандон.

ДАР I ‫ در‬1. табаќи аз тахта, оњан ва ѓ. сохташуда барои пўшондани даромадгоњи хона, њавлї, хайма, кабинаи автомобил, њавопаймо ва ѓ.; ќисми кушодаю пўшидашавандаи сандуќ, љевон ва ѓ.: дари баромад, дари даромад, дари дутабаќа (ё яктабаќа). 2. даргоњ, хонаи одамони баобрў ва эътиборнок; саги дари хона саги даргоњ. 3. нум. дар шумораи хонаю њавлї: як дар хона, дањ дар њуљра… 4. боб, бобат, хусус; аз њар дар аз њар боб, аз њар хусус; дари ид рўзњои пеш аз ид; арафаи ид; дар ба дар аз ин дар ба он дар (гаштан); аз ин хонадон ба он хонадон (гаштан); муќ. дарбадар; дару бом // бому дар киноя аз манзилњо, хонањо; дару девор њама љои иморат; њамаи биноњо; ◊ дар бастан ба (бар) рўи касе ба касе рўи хуш надодан; пеши роњи касеро гирифтан; дари касеро кўфтан ба хонадони касе омадан (бо илтимосе ё эњтиёље); хоки дари љоеро рўфтан хизмати љоеро иљро

ДАНДОНСАДАФ ‫ دﻧﺪانﺻﺪف‬ниг. садафдандон. ДАНДОНСАФЕД ‫ دﻧﺪانﺳﻔﻴﺪ‬1. он ки дандонњои ў бисёр сафед аст. 2 маљ. хандон, хушњол. ДАНДОНСОЗ ‫ دﻧﺪانﺳﺎز‬он ки дандони ориятї месозад, созандаи дандонњои сунъї: духтури дандонсоз, техники дандонсоз. ДАНДОНСОЗЇ ‫ دﻧﺪانﺳﺎزي‬1. сохтани дандонњои сунъї. 2. шуѓлу амали дандонсоз. ДАНДОНТИЛ(Л)О тил(л)о.

‫دﻧﺪانﻃﻼ‬

дорои

дандони

ДАНДОНХИЛОЛ ‫ دﻧﺪانﺧﻼل‬чўбчаи махсус барои кофта тоза кардани байни дандонњо, дандонхилол. ДАНДОНХОЙ

‫دﻧﺪانﺧﺎي‬

он чи ё он ки дандон-

дар ‫ در‬асоси замони њозира аз даридан. дар- ‫ در‬пешванд, ки бо маќсади ифодаи тобишњои маъної дар аввали баъзе феълњо меояд: даркашидан, даргузаштан, даррабудан ва ѓ.

ДАР

– 408 –

кардан; дар хизмати љое (касе) будан; дар гўї, девор мегўяд одами бефањму фаросат аст; дара (дарро) задам, девор кафид гуфт. њангоми љавоби номувофиќу бемавќеъ додани касе ё акси кореро кардани касе мегўянд; агар бемор дуруст шуданї бошад, табиб ба дари хона меояд (зарб.) дар мавриди нохост омада мондан ё пайдо шудани шахс ё ягон чизи ба он сахт эњтиёљдошта гуфта мешавад; як дари баста, сад дари кушода (зарб.) ин љо набошад, љои дигар; ин кас набошад, каси дигар (дар мавриди дар љое ё аз касе њосил нашудани маќсад ва ба љой ё шахси дигар умедворї доштан гуфта мешавад). ДАР II ‫ در‬пешоянд 1. љои воќеъ шудани ашё (дар даруни ё њудуди мавзее) ва мањалли ба вуќўъ пайвастани амалро нишон медињад, андар: дар лаби љўй, дар пањлуи миз, дар рўи миз. 2. сўи равона шудани амалеро ифода мекунад, ба. 3. замон ва њангоми ба вуќўъ омадани амалеро ифода мекунад: дар аснои (сўњбат), дар айёми (љавонї), дар ваќти (зиндагии касе), дар бачагї, дар пиронсолї, дар охири моњ, дар рўзњои тобистон; дар оянда минбаъд; дар як даќиќа а) дар зарфи як даќиќа; б) зуд, ба тезї; 4. дар њолате воќеъ будан ё дар вазъияте гузаштани њодисаеро ифода мекунад: дар хоб…, дар азобу роњат шарики касе будан. 5. соњаи фаъолият ва машѓулияти шахсро нишон медињад. 6. пеш аз баъзе феълњо (хусусан масдарњо) омада, давомнокии амал ё дар айни њол воќеъ гаштани амалро нишон медињад: дар шоњмотбозї њамто надошт. 6. пеш аз баъзе феълњо (хусусан масдарњо) омада, давомнокии амал ё дар айни њол воќеъ гаштани амалро нишон медињад: гулњо дар шукуфтан аст… 7. дар њайати як гурўњ феълњои таркибї меояд: дар воњима мондан, дар ѓазаб шудан (омадан), дар ларза андохтан, дар њайрат гузоштан, дар њайрат монданд, дар ташвиш мондан: дар њиљолат мондан; дар бадали… дар ивази…, ба ивази…; дар болои… а) дар хусуси…, дар бораи…; б) дар айни…, дар њангоми…, дар аснои…, дар њини…; дар масофаи…//дар масофати… ба фосилаи…, ба дурии…; дар назди…, дар пеши… дар ќарибии…; дар пайи… бо нияти…, дар садади…; дар сари… а) дар болои…, болои…: дар сари кўњ; б) назди…, канори…: дар сари роњбарии…, дар чашма; в) дар роњбарияти…; дар сурати… а) ба шакли…;

њамчун…; б) ба мавриди…; дар ѓояти… ба дараљаи баланди…; дар ѓояти зебої; дар ќатори… баробари…; мисли…, монанди…; дар њаќќи… а) дар бораи…, дар хусуси…, оид ба…; б) бахшида ба…; ба ифтихори...; дар амал амалан, њаќиќатан; дар воќеъ њаќиќатан, воќеан; дар бар гирифтан а) дар худ доштан, иборат будан, шомил будан, њовии чизе будан; б) фаро гирифтан. ДАРА I ‫ دره‬водии танги воќеъ дар байни ду кўњњо ё силсилаи кўњњо: дараи Варзоб, дараи Пули Сангин, дараи Нињон, дараи Рашт. ДАРА II ‫ دره‬кит. шикамбаи чорпоёни хонагї. дарав ‫ درو‬асоси феъли замони њозира аз даравидан. ДАРАВ ‫ درو‬бо дос ё мошин буридани алаф, пояи љаву гандум ва ѓ. аз киштзор ва марѓзор: ваќти дарав, дарави дуюми юнучќа, дарав кардан, ба дарав даромадан; мошини дарав механизми махсуси даравкунандаи алаф, љаву гандум ва ѓ. ДАРАВГАР ‫ دروﮔﺮ‬он ки бо дос ё мошин алаф ва ѓалла медаравад, даравкунанда. ДАРАВГАРЇ ‫ دروﮔﺮي‬дарав кардан, даравидан; амали даравгар. ДАРАВИДАН ‫ دروﻳﺪن‬аз бех буридани алафу ѓалла бо досу мошин аз киштзор, дарав кардан; ◊ аз болои шутур алаф даравидан гуфт. манманї кардан, лоф задан дар иљрои коре (бехабар аз душвории он). ДАРАК I ‫ درك‬1. хабар, огоњї; дарак надоштан аз чизе бехабар будан аз чизе. 2. маљ. нишона, асари чизе; дарак додан аз чизе, касе //дараки чизе ё касеро додан хабар додан аз љои чизе ё касе; дарак ёфтан аз чизе, касе // дараки чизе ё касеро ёфтан а) аз (дар) куљо будани чизе ё касе огоњ шудан б) нишонаи чизе ё касеро пайдо кардан; дарак нашудан аз касе, чизе бедарак шудан, беному нишон шудани касе ё чизе; ◊ аз њар дарак аз њар хусус, дар бораи њар чиз; беному дарак шудан беному нишон шудан; номаълум ѓоиб шудан, нест шуда рафтан; дарак кардан љустуљў кардан, суроѓ кардан; пурсидан. ДАРАК II ‫ درك‬ниг. дарча. ДАРАК III а.

‫ درك‬1. д. яке аз табаќањои љањан-

– 409 –

ДАР

нам; поинтарин табаќаи љањаннам. 2. маљ. љои бисёр нохушоянд.

ДАРАФКАНДАН ‫ دراﻓﻜﻨﺪن‬1. андохтан; рехтан. 2. берун кардан; афшондан; пошидан.

ДАРАЌ-ДАРАЌ ‫ درقدرق‬:дараќ-дараќ ларзидан гуфт. бо тамоми бадан ларзидан, сахт ларзидан (аз шиддати сармо, вараља, њаяљон ва ѓ.).

ДАРАФРЎХТАН ‫ دراﻓﺮوﺧﺘﻦ‬барафрўхтан, афрўхтан.

ДАРАЌЌОС ‫ درﻗّﺎس‬:дараќќос зада ларзидан ниг. дараќ-дараќ (дараќ-дараќ ларзидан). ДАРАНГ I ‫ درﻧﮓ‬1. ист, таваќќуф; таъхир, дермонї. 2. сустї, оњистагї; муќоб. шитоб; даранг кардан а) таъхир кардан, дер мондан; б) сустї (коњилї) кардан.

ДАРАФТОДАН//ДАРАФТИДАН ‫دراﻓﺘﻴﺪن‬//‫ دراﻓﺘﺎدن‬1. афтидан, ѓалтидан; ба чанголи касе дарафтодан ба дасти касе гирифтор шудан, ба дасти касе афтодан. 2. љангу љидол кардан бо касе, даст ба гиребон шудан; часпидан ба касе, часпу талош кардан: ба касе дарафтодан, бо њам дарафтодан. ДАРАФШ ‫ درﻓﺶ‬ниг. дирафш.

ДАРАНГ II ‫ درﻧﮓ‬лањљ., ниг. дўѓ (дўѓу даранг).

ДАРАФШОНДАН ‫ دراﻓﺸﺎﻧﺪن‬афшондан.

ДАРАНГАС//ДАРАНГОС ‫درﻧﮕﺎس‬//‫ درﻧﮕﺲ‬ниг. даранг-даранг; дарангас-дарангас задан садои дарангдаранг баровардан.

ДАРАНГИДАРАНГ ‫ درﻧﮓدرﻧﮓ‬садо ва овози пайдарпайи даранг.

ДАРАХТ ‫ درﺧﺖ‬растании дарозумре, ки дорои реша, тана, шоху барг ва гоњо мева аст, шаљар: дарахти мевадор, дарахти бесамар (сояафкан), дарахти себ, дарахти тут; долу дарахт ниг. дол; дарахт дар як љо месабзад (маќ.) њар як кор сабру тањаммул ва устувориро талаб мекунад; то шамол набошад, шохи дарахт намељунбад (маќ.) њељ чиз бе сабаб намешавад, њар як кор сабабе дорад.

ДАРАНГЇ ‫ درﻧﮕﻲ‬1. кит. побарљо, устувор, босабот. 2. маљ. танбалї, сусткорї.

ДАРАХТАК майда.

ДАРАНГПЕША ‫ درﻧﮓﭘﻴﺸﻪ‬кит. оњистакор; муќоб. шитобкор.

ДАРАХТБУР ‫ درﺧﺖ ﺑﺮ‬он ки бо буридану афтондани дарахт машѓул аст.

ДАРАНДА ‫ درﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз даридан; даронанда; бурандаю даранда ботадбир, гапдон, кордон (оид ба зан). 2. маљ. њайвони вањшии хунхор; даррандаю чаранда њайвоноти вањшии хунхор ва алафхор.

ДАРАХТБУРЇ ‫ درﺧﺖﺑﺮي‬буридану афтондани дарахт; амали дарахтбур.

ДАРАНГ-ДАРАНГ ‫ درﻧﮓدرﻧﮓ‬калимаи таќлиди овози ба њам задани чизњои калони филизї; садои тори соз ва наќора.

ДАРАНДАВОР ‫ درﻧﺪهوار‬мисли даранда, дарандасон, вањшиёна. ДАРАНДАГЇ ‫ درﻧﺪﮔﻲ‬кирдору рафтори хоси даранда, вањшигї, вањшигарї, вањшоният. ДАРАНДОХТАН ‫ دراﻧﺪاﺧﺘﻦ‬1. сохтан, бунёд кардан. 2. ба миён гузоштан, матрањ кардан; ◊ аз по(й) дарандохтан ѓалтондан, афтондан, сарнагун кардан. ДАРАНДУДАН ‫ دراﻧﺪودن‬кит. молидан, андовидан, андова кардан. ДАРАФЗУДАН ‫ دراﻓﺰودن‬1. афзудан, афзун шудан, зиёд гаштан. 2. афзун намудан, зиёд кардан.

‫ درﺧﺘﻚ‬кит. дарахти хурд, дарахти

ДАРАХТДОР дарахтдор.

‫درﺧﺖدار‬

дорои

дарахт:

љои

ДАРАХТЗОР ‫ درﺧﺖزار‬љои сердарахт, макони анбўњи дарахтон. ДАРАХТИСТОН дарахт.

‫درﺧﺘﺴﺘﺎن‬

дарахтзор, љои сер-

ДАРАХТСУНБА ‫ درﺧﺖﺳﻨﺒﻪ‬кит. 1. эзорсурхак, парандае, ки бо нўлаш танаи дарахтонро шикоф мекунад. 2. занбўри сиёњи калон, ки чўби хушкро сўрох мекунад. ДАРАХТШИНОНЇ ‫درﺧﺖﺷﻨﺎﻧﻲ‬ дарахт, нињолшинонї.

шинондани

ДАРАЉА а. ‫ درﺟﻪ‬1. поя, зина; сатњ, савия: дараљаи тараќќиёт. 2. мартаба, рутба; мансаб, маќом. 3. пояи мањорати њунарманди ягон соња; пояи илмї: харроти дараљаи ша-

ДАР

– 410 –

шум, челонгари дараљаи панљум, ронандаи дараљаи якум; дараљаи номзади (доктори) илм. 4. риёз. њар яке аз сесаду шаст њиссаи доира. 5. љуѓр. воњиди миќёси тўлу арзи кураи Замин. 6. гурўњ ё мавќеъ, ки барои баъзе соњањо муќаррар шудааст: дипломи дараљаи якум, нишони дараљаи сеюм, дараљаи тањсилот (ибтидої, миёна, олї). 7. њар як њиссаи таќсимоти асбобњои андозгирї, мисли њароратсанљ, фишорсанљ ва ѓ.: дараљаи њарорат, дараљаи хунукии њаво, дараљаи фишори хун. 8. воњиди ченаки зичии моеот, баландии спирт ва машруботи спиртї. 9. мартаба, бор, дафъа, карат; як дараља а) як бор, як дараља; б) ба њар њол. 10. грам. мафњуми грамматикии хоси њиссањои сифату зарф, ки вобаста ба доштан ё надоштани пасвандњои –тар ва –тарин ва ѓ. аз њам фарќ мекунанд: сифати дараљаи одї, сифати дараљаи ќиёсї, сифати дараљаи олї; ба дараљае а) ба њадде; чунон. б) як андоза, андаке, каме; ба дараљаи… ба њадди…, то ба њадди…, то; ба дараљаи даркорї ба ќадри кофї, ба андозаи зарурат; ба ин дараља ба ин андоза, ин ќадар; чунин; дараља ба дараља тадриљан, оњистаоњиста; ба дараљаи… расидан а) ба рутбае расидан; б) ба њадде расидан. ДАРАЉАБАНДЇ ‫ درﺟﻪﺑﻨﺪي‬нав. ба дараљањо људо кардан, аз рўи дараља ба гурўњњо таќсим кардани чизе: дараља кардан. ДАРАЉАДОР ‫ درﺟﻪدار‬соњиби дараља, дорои унвони њарбї. ДАРАЉАДОРЇ ‫ درﺟﻪداري‬соњиби мартаба будан, соњиби унвон будан. ДАРБ а. ‫ درب‬кит. дарвоза; дарвозаи шањр ва ќалъа; дар. ДАРБАДАР ‫ درﺑﺪر‬овора, сарсону саргардон; бехонумон; ятими дарбадар ятими бехонумон. ДАРБАДАРГАРДЇ ‫ درﺑﺪرﮔﺮدي‬оворагардї, сарсонї, бехонумонї. ДАРБАДАРЇ ‫ درﺑﺪري‬оворагї, оворагардї, сарсонї, саргардонї; бехонумонї. ДАРБАДЕВОР ‫ درﺑﺪﻳﻮار‬ниг. деворбадевор. ДАРБАНД ‫ درﺑﻨﺪ‬1. танбаи дару дарвоза; лўкидон, ѓалаќа. 2. роњи тангу борики душворгузар дар кўњњо, тангно.

ДАРБАНДОН ‫ درﺑﻨﺪان‬кит. 1. муњосира: дарбандон кардан муњосира; кардан. 2. баста, дарбаста, мањкам. 3. маљ. сарњад, њудуд. ДАРБАРГИРАНДА ‫ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз дар бар гирифтан; фарогиранда. ДАРБАСТА ‫ درﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз дар бастан; он чи дараш пўшида (мањкам) аст; ќуфлзада: сандуќи дарбаста. 2. дар паси дари баста, аз назари дигарон нињон; дарбаста мондан киноя аз беодам мондан, бе истиќоматкунанда мондани хонаю љой. ДАРБАСТАН ‫ درﺑﺴﺘﻦ‬мањкам кардан, пўшидан, бастан: дида дарбастан. ДАРБАЧА ‫ درﺑﭽﻪ‬дарича, дари хурд. ДАРБЕЊ ‫ درﺑﻪ‬пина, васла, поргї, ямоќ; дарбењ кардан ба љои даридаи либос ё чизи дигар дўхтан ё часпондани порае, пина дўхтан; ◊ дарбењи ночаспон чизи номуносиб, њар чизи нољўр. ДАРБЕЊДОР ‫ درﺑﻪدار‬ниг. дарбењнок. ДАРБЕЊНОК дор.

‫درﺑﻪﻧﺎك‬

пинадор, ямоќї, порги-

ДАРБОИСТ ‫ درﺑﺎﻳﺴﺖ‬кит. 1. зарур, лозим, даркор: дарбоист шудан. 2. мувофиќ, муносиб, сазовор. ДАРБОИСТА ‫ درﺑﺎﻳﺴﺘﻪ‬ниг. дарбоист. ДАРБОН њољиб.

‫درﺑﺎن‬

нигањбони дар, дарвозабон,

ДАРБОНЇ ‫ درﺑﺎﻧﻲ‬амал ва шуѓли дарбон; њољибї; дарбон будан; дарбонї кардан дар вазифаи муњофизи дару дарвозаи љое будан; ќаровулї кардан. ДАРБОНХОНА менишинад.

‫درﺑﺎنﺧﺎﻧﻪ‬

љое,

ки

дарбон

ДАРБОР ‫ درﺑﺎر‬1. ќасри подшоњї, даргоњ, боргоњ. 2. идораи коргузории шоњу амир, девони салтанат; вазири дарбор мутасаддии идораи дарбор. ДАРБОРЇ ‫ درﺑﺎري‬1. мансуб ба дарбор: адабиёти дарборї. 2. таър. мулозим ва ходими дарбори подшоњ, ањли дарбор (ба ин маъно асосан дар шакли љамъ – дарбориён меояд).

– 411 – ДАРБОФТАН ‫ درﺑﺎﻓﺘﻦ‬дарњам танидан, дарњам пайвастан ва васл кардан. ДАРБОХТАН ‫ درﺑﺎﺧﺘﻦ‬1. бозї кардан, бозидан. 2. бохтан, бой додан. 3. маљ. сарф кардан, харљ кардан; умр дарбохтан умр сарф кардан; бењуда умр гузаронидан. ДАРВЕЗА ‫ دروﻳﺰه‬кит., ниг. дарюза. ДАРВЕЗАГАРЇ ‫ دروﻳﺰهﮔﺮي‬кит. ниг. дарюзагарї. ДАРВЕШ ‫ دروﻳﺶ‬1. пайрави тасаввуф ва фирќањои он. 2. нодор, бенаво; ќашшоќ, фаќир; тињидаст, фурўтан. 3. књн. ќаландар, сўфї, зоњид, гўшанишин: то шањре насўзад, кабоби дарвеше напазад (зарб.). ДАРВЕШДЎСТ ‫ دروﻳﺶدوﺳﺖ‬ниг. дарвешнавоз. ДАРВЕШЇ ‫ دروﻳﺸﻲ‬1. мансуб ба дарвеш. 2. камбаѓалї, фаќирї, бенавої. 3. ќаландарї: либоси дарвешї, сўтаи дарвешї, хирќаи дарвешї. ДАРВЕШНАВОЗ ‫ دروﻳﺶﻧﻮاز‬он ки ба фаќирон, нодорон ва бенавоён ѓамхориву мењрубонї зоњир мекунад. ДАРВЕШНАВОЗЇ ‫ دروﻳﺶﻧﻮازي‬мењрубонї ва ѓамхорї нисбат ба бенавоён. ДАРВЕШНАМО ‫ دروﻳﺶﻧﻤﺎ‬он ки намуди зоњирии монанди дарвеш дорад, он ки худро дарвеш вонамуд месозад. ДАРВЕШОНА ‫ دروﻳﺸﺎﻧﻪ‬ба монанди дарвеш, мисли дарвеш; фаќирона, њаќирона, камбаѓалона: кулбаи дарвешона. ДАРВЕШПАРВАР ‫ دروﻳﺶﭘﺮور‬ниг. дарвешнавоз. ДАРВЕШСИРАТ ‫ دروﻳﺶﺳﻴﺮت‬бо сифати дарвешї, дарвешсифат.

сират

ва

ДАРВЕШСИФАТ ‫ دروﻳﺶﺻﻔﺖ‬дорои ахлоќ ва тинати дарвешї, дарвешсифат. ДАРВЕШСИФАТЇ будан.

‫دروﻳﺶﺻﻔﺘﻲ‬

дарвешсифат

ДАРВОЗА ‫ دروازه‬1. дари калони њавлї, сарой, ќалъа, шањр ва ѓ. (одатан дутабаќа). 2. банди тахтагини об дар нањрњои калон ва каналњо, тахтаварѓ. 3. варз. ду пањлучўбу як болочўби тўрбаста барои зада даровардани тўб дар бозињои футбол, гандбол ва ѓ. 4. маљ. даромадгоњ; гузаргоњ; ◊ овозаю дарвоза њангома, ѓулѓула; шоеа; овозаю дарвоза кардан

ДАР њангома (ѓулѓула) андохтан; машњур кардан, ба њама маълум кардан; дарвоза ба рўи касе кушодан роњи саодатро ба рўи касе боз кардан.

ДАРВОЗАБОН ‫ دروازهﺑﺎن‬1. посбони дарвоза, ќаровули дарвоза. 2. варз. бозигаре, ки дар футбол, хоккей ва ѓ. дарвозаро муњофизат мекунад. ДАРВОЗАБОНЇ ‫ دروازهﺑﺎﻧﻲ‬варз. кор ва амали дарвозабон, дарвозабон будан. ДАРВОЗАДОР ‫ دروازهدار‬дорои дарвоза; дарвозабон. ДАРВОЗАХОНА ‫ دروازهﺧﺎﻧﻪ‬долони паси дарвозаи њавлињои бузург ва ќалъањо, ќисми болояш пўшидаи паси дарвоза. ДАРВОЗЇ ‫ دروازي‬1. мансуб ба Дарвоз. 2. сокини ноњияи Дарвоз, ањли Дарвоз. ДАРВОИСТ ‫ درواﻳﺴﺖ‬ниг. дарбоист. ДАРВОИСТАН ‫ درواﻳﺴﺘﻦ‬ниг. дарбоистан. ДАРВОХ ‫ درواخ‬кит. 1. њолати бењбудии баъд аз беморї, сињат ёфтан, бењ шудан; тандуруст, сињат. 2. маљ. мањкам, мазбут; далер, шуљоъ. ДАРГАЊ ‫ درﮔﻪ‬ниг. даргоњ. ДАРГАЊЇ ‫ درﮔﻬﻲ‬ниг. даргоњї. ДАРГАШТА ‫ درﮔﺸﺘﻪ‬аз байн забаршуда, харобшуда.

рафта,

зеру

ДАРГАШТАН ‫ درﮔﺸﺘﻦ‬1. дигаргун шудан, таѓйир ёфтан. 2. ѓалтидан, фурў ѓалтидан. ДАРГИР ‫ درﮔﻴﺮ‬гирифтор, машѓул; даргир шудани сўњбат гарм шудани сўњбат, ављ гирифтани сўњбат; тарафњои даргир тарафњои муќобили њам. ДАРГИРАНДА ‫ درﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз даргирифтан; оташ гиранда, оташзо; сўзанда, оташ. ДАРГИРИФТА ‫ درﮔﺮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз даргирифтан. ДАРГИРИФТАН ‫ درﮔﺮﻓﺘﻦ‬1. афрўхтан, шўълавар шудан, фурўзон шудан (-и оташ, чароѓи барќї); сўхтан, аланга гирифтан; даргирифтани равѓан аз шиддати оташи зери дег ба сўхтан сар кардани равѓан (дар ваќти доѓ кардан). 2. маљ. оташин шудан, шўрида раф-

– 412 –

ДАР

тан, якбора дар ќањр шудан. 3. маљ. мувофиќ омадан, тасфидан, ављ гирифтан (-и сўњбат). ДАРГИРЇ ‫ درﮔﻴﺮي‬1. исми амал аз даргирифтан; гирифтор ва машѓул будан. 2. гирифторї. 3. нав. задухўрд, афтударафт. 4. ихтиллофи назар ва мушољара. ДАРГИРОНДАН ‫ درﮔﺮاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи даргирифтан: гулхан даргирондан, чароѓ даргирондан, сигор даргирондан; оташ даргирондан оташ афрўхтан. ДАРГИРОНИДАН ‫ درﮔﺮاﻧﻴﺪن‬ниг. даргирондан. ДАРГОЊ//ДАРГАЊ ‫درﮔﻪ‬//‫ درﮔﺎه‬1. дамгањи дар; остона. 2. ниг. дарбор. 3. хонаи одамони бузургу обрўманд, њавлии калон: хизмати даргоњи касеро кардан. ДАРГОЊЇ ‫ درﮔﺎﻫﻲ‬марбут ба даргоњ. ДАРГОЊНИШИН ‫ درﮔﺎهﻧﺸﻴﻦ‬1. кит. остонашин. 2. маљ. њаќир, хоксор. ДАРГУЗАР ‫ درﮔﺬر‬гузаранда, гузарон; зудгузар: абри даргузар, борони даргузар. ДАРГУЗАРОНИДАН ‫ درﮔﺬراﻧﻴﺪن‬даргузарондан, гузаронидан. даргузашт ‫ درﮔﺬﺷﺖ‬асоси замони гузашта аз даргузаштан. ДАРГУЗАШТ дан.

‫درﮔﺬﺷﺖ‬

марг, вафот, фавт, мур-

ДАРГУЗАШТА ‫ درﮔﺬﺷﺘﻪ‬маљ. он ки аз дунё гузаштааст, фавтида, вафоткарда. ДАРГУЗАШТАН ‫ درﮔﺬﺷﺘﻦ‬1. ниг. гузаштан; аз даъво даргузаштан аз даъво даст кашидан, аз бањри даъво баромадан. 2. маљ. аз олам гузаштан, вафот кардан, мурдан. ДАРГУСЕХТАН сехтан.

‫درﮔﺴﻴﺨﺘﻦ‬

пора шудан, гу-

ДАРЃ ‫ درغ‬ниг. дарѓот. ДАРЃАЗАБ олуд.

‫درﻏﻀﺐ‬

ѓазабнок, хашмгин, ќањр-

љоришуда пардохт мегардид. ДАРЃОТСОЗЇ банди об.

‫درﻏﺎتﺳﺎزي‬

сохтмон ва бунёди

ДАРД ‫ درد‬1. њисси нохушии ягон узв, ранљ, озор, азият: дарди љонгудоз, дарди љонкоњ, ба дард даромадан, ба дард тоќат кардан. 2. беморї, касалї, мараз: дарди гулў, дарди дандон, дарди чашм; дард дигар, аљал дигар (зарб.); дард гирифтан сар шудани дард (мас., таваллуд); дард кардан ба дард омадан (-и узве); дард кашидан азоб кашидан, гирифтори азият будан (дар натиљаи беморие). 3. маљ. азоби рўњї, алам, ѓаму ѓусса; фикру ёди аламноки касе ё чизе. 4. мушкилот; дармондагї, эњтиёљ; дарди бахайр а) беморие, ки илољу дармон дорад, касали бехатар; б) њодиса ё њолати ногуворе, ки чора дорад, муќоб. дарди бедаво; дарди бедаво а) беморие, ки бо даво сињат намеёбад, касалии дармоннопазир; б) киноя аз њодисаи ноилољ, њолати ногуворе, ки аз он чораи халосї нест; дарди дил а) бемории дил; б) маљ. ѓаму ѓусса, њасрат; дарди сар а) њисси озори сар аз ягон иллат ё таъсир, судоъ; б) киноя аз ташвиш, зањмат; чиз ё њодисае, ки боиси ташвишу саргардонї мешавад; дарди њарина ниг. дарди бедаво; дарди бадро давои бад (зарб.) мукофоти амали бад бадї аст; бо бадон бояд рафтори бад кард; муќ. давои ќурут – оби љўш; дарди кампир – ѓўза (зарб.) њар касе мувофиќи њоли худ эњтиёље дорад; дард кам, дарди сар кам (зарб.) дар мавриди халос шудан аз ягон кор ё чизи ташвишнок гуфта мешавад; дарди дарунї ѓаму андўњи ботинї; дарди ишќ савдои ишќ; ѓаму ташвиши ошиќї; ба дарди касе даво (дармон, марњам) шудан њољати касеро баровардан, эњтиёљи касеро бартараф кардан; ба дарди касе хўрдани чизе ба эњтиёљи касе даркор шудани чизе; дарди дил кардан њасрат кардан, ѓаму ѓуссаи худро изњор кардан; дил холї кардан; рози дил гуфтан; дарди сар додан касеро касеро ташвиш додан, бесаранљом кардан ДАРДАМ ‫ دردم‬дарњол, даррав; њамин дам, њамин њоло.

ДАРЃОТ ‫ درﻏﺎت‬банди об, банди пеши оби дарё, нањр ё љўйњои калон; дарвозаи обпарто, садди даричадор; дарѓот сохтан бастани пеши оби дарё.

ДАРДАМИДА рамкарда.

ДАРЃОТПУЛЇ ‫ درﻏﺎتﭘﻮﻟﻲ‬таър. маблаѓе, ки барои истифодаи оби ба воситаи дарѓот

ДАРДАМИДАН ‫ دردﻣﻴﺪن‬кит. дамидан (-и бод), вазидан.

‫دردﻣﻴﺪه‬

дамида, пуфкарда, вапуф

кардан;

– 413 –

ДАР

ДАРДАНГЕЗ ‫ درداﻧﮕﻴﺰ‬ангезандаи дард, дарднок, дорои дард.

ДАРДОР ‫ دردار‬он чи дари даромад ё баромад дорад, дорои дар.

ДАРДАРАК ‫ دردرك‬коѓази тунуки борике, ки ба ресмон кашида барои садо додан ба сари бодбарак таранг мебанданд.

ДАРДОШНО ‫ دردآﺷﻨﺎ‬он ки дарду аламро аз сар гузаронидааст, ранљдида, дардкашида.

ДАРДАФЗО ‫ درداﻓﺰا‬афзункунандаи дарду ѓам.

ДАРДПАРВАР ‫ دردﭘﺮور‬кит. афгор, дилафгор; ѓамгин, ранљур.

ДАРДБОР ‫ دردﺑﺎر‬маљ. бисёр ѓамангез ва дарднок, ѓамбор.

ДАРДХАНД ‫ دردﺧﻨﺪ‬кит. хандаи зўрбазўракии мањзунона.

ДАРДЗАДА ‫ دردزده‬пурдард, ба дарди бисёр гирифтор шуда.

ДАРДЧИН ‫ دردﭼﻴﻦ‬маљ. бартарафкунандаи дард, мунису ѓамхор.

ДАРДКАШ ‫ دردﻛﺶ‬1. дардманд, ранљур. 2. ба дарду беморї тобовар.

ДАРДШИНОС ‫ دردﺷﻨﺎس‬нав. он ки дарду иллатро ташхис дода метавонад.

ДАРДКАШИДА ‫ دردﻛﺸﻴﺪه‬он ки дарду ранљу азобњои бисёр дидааст.

ДАРЕВОС ‫ درﻳﻮاس‬књн. 1. чорчўбаи дар (болодарї, ду пањлўдарї ва остона). 2. танба, чўбе, ки барои бастани дар ба пушти он мемонанд.

ДАРДКАШЇ ‫ دردﻛﺸﻲ‬1. исми амал аз дард кашидан; дардмандї, беморї. 2. ранљурї, азобкашї. ДАРДМАНД ‫ دردﻣﻨﺪ‬1. гирифтори дард, бемор, касал; серкасал, иллатї. 2. маљ. ѓамгин, андўњгин, ѓамзада, аламнок; дили дардманд а) дили иллатнок, ќалби бемор; б) маљ. дили ѓамзада, дили пурдарду алам; дардманди ишќ гирифтори ишќ, мубталои ишќ, ба савдои ишќ гирифторшуда. ДАРДМАНДЇ ‫ دردﻣﻨﺪي‬дардманд будан, дард доштан; беморї, касалї, ранљурї. ДАРДМАНДОНА ‫ دردﻣﻨﺪاﻧﻪ‬1. ба њолати дардманд, дардманднамо. 2. маљ. мањзунона, ѓамгинона. ДАРДНОК ‫ دردﻧﺎك‬1. ба дард гирифтор, дардолуд, бодард. 2. пурдарду алам, аламнок; оњи дарднок оњи пурсўзу гудоз. ДАРДНОКАРДАНЇ ‫دردﻧﺎﻛﺮدﻧﻲ‬ озорро њис накунанда.

озорнопазир,

ДАРДО ‫ دردا‬нидо афсўс!, дареѓо!, њайфо! ДАРДОВАР ‫ دردآور‬1. озордињанда, азобдињанда, касалиовар: микробњои дардовар. 2. аламнок, њузнангез; пурсўзу гудоз; риќќатовар. ДАРДОДАН ‫ دردادن‬ниг. додан; тан дардодан таслим шудан.

ДАРЕЃ ‫ درﻳﻎ‬1. њайф, афсўс. 2. афсўсхўрї, пушаймонї, надомат. 3. нидо њайфо!, эњ афсўс! (изњори таассуф ва тарањњум): э (њ) дареѓ!, њай дареѓ!, сад дареѓ!; дареѓ доштан њайф шумурда худдорї кардан аз додан ё сарф намудани чизе (љузъи феълї бештар дар шакли инкорї меояд); дареѓ кардан ниг. дареѓ доштан; љонро дареѓ надоштан љони худро эњтиёт накардан; аз бањри љон гузаштан (дар роњи чизе). ДАРЕЃГЎЇ ‫ درﻳﻎﮔﻮﻳﻲ‬афсўсхўрї; њасрат. ДАРЕЃО ‫ درﻳﻐﺎ‬нидо њайфо!, њай дареѓ!, эњ афсўс!; во дареѓо! во њасрато!, э вой! ДАРЕЃОГЎ(Й) (‫ درﻳﻐﺎﮔﻮ)ي‬кит. афсўсхўранда, њасрату надоматкунанда. ДАРЁ ‫ درﻳﺎ‬1. оби калони равоне, ки маљрои табиї дошта, манбаи асосиаш боришот аст, рўд, нањр: дарёи Варзоб, дарёи Вахш, дарёи Сир. 2. књн. бањр; дарёи Хазар бањри Каспий; ◊ аз дарё ќатра бахшидан аз бисёре каме додан (аз ѓояти мумсикї ва хасисї); ба лаби дарё ташна бурда, ташна овардан нињоят пухтаю зирак будан, дар пухтакорї беназир будан; ба дарёи хаёл ѓарќ шудан (ѓўтидан, фурў рафтан) // ѓарќи дарёи хаёл гардидан бо хаёлу андешаи бисёр банд шудан.

ДАРДОЛУД ‫ دردآﻟﻮد‬дарднок, аламнок.

дарёб ‫ درﻳﺎب‬асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз дарёфтан; дарёб кардан дарёфтан.

ДАРДОМЕЗ ‫ دردآﻣﻴﺰ‬дарднок, омехта бо дард.

ДАРЁБАНДА

‫درﻳﺎﺑﻨﺪه‬

дорои тавоноии дарку

– 414 –

ДАР фањмиш, боњуш, бофаросат.

ДАРЁБАНДАГЇ ‫ درﻳﺎﺑﻨﺪﮔﻲ‬дорои тавоноии дарёфтан, боњушї, бофаросат будан. ДАРЁБОД ‫ درﻳﺎﺑﺎد‬кит. заминњои канори дарё, ки њангоми обхезї зери об мемонанд. ДАРЁБОР ‫ درﻳﺎﺑﺎر‬кит. 1. канори дарё, соњил, лаби дарё. 2. бандар, шањри канори дарё. 3. маљ. бисёр боранда. ДАРЁВАШ ‫ درﻳﺎوش‬кит. дарёмонанд, ба сони дарё, монанди дарё. ДАРЁГАРД ‫ درﻳﺎﮔﺮد‬ниг. дарёнавард. ДАРЁГАРДЇ ‫ درﻳﺎﮔﺮدي‬ниг. дарёнавардї. ДАРЁДАМКАШ ‫ درﻳﺎدﻣﻜﺶ‬1. дар афсонањо пањлавоне, ки дарёро бо як нафас дам кашида мехушконад. 2. маљ. бисёрнўшандаи шароб, шаробхўри гузаро; он ки зиёд нўшида, дер маст мешавад. ДАРЁДАРКАШ ‫ درﻳﺎدرﻛﺶ‬ниг. дарёдамкаш. ДАРЁДИЛ ‫ درﻳﺎدل‬1. киноя аз њимматбаланд, љавонмард, олињиммат. 2. маљ. он ки њар гуна ѓаму андўњро ба дили худ роњ намедињад; он ки аз чизњои майдаю камарзиш ѓамгин намешавад. ДАРЁДИЛЇ ‫ درﻳﺎدﻟﻲ‬њимматбаландї, олињимматї, љавонмардї. ДАРЁДИЛОНА ‫ درﻳﺎدﻻﻧﻪ‬љавонмардона, олињимматона.

фањмидан чизеро. 3. маљ. расидан ба чизе: дарёфтани базме, сўњбати касеро дарёфтан, дарёфтани савоби коре. 4. дучор омадан, дидан, рў ба рў шудан (бо касе дар њолате). ДАРЁЧА ‫ درﻳﺎﭼﻪ‬дарёи хурд, рўди хурд: дарёчаи шўхи кўњї. ДАРЁШИНОС ‫ درﻳﺎﺷﻨﺎس‬нав. он ки дарёву бањрњоро тањќиќ мекунад, бањршинос. ДАРЁШУКЎЊ шукўњ.

‫درﻳﺎﺷﻜﻮه‬

кит. босалобат, пур-

ДАРЗ ‫ درز‬1. љои ба њам дўхтаи ќисмњои либос, чоки дўхташудаи либос ва дигар чизњо; љои пайванди ду чиз. 2. шикоф, роѓ, сўрох; чок, тарќиш, кафидагї (дар чизе); дарзу дўз либосдўзї, чокдўзї; дарз дўхтан либос дўхтан, чок дўхтан. 3. тиб. љои пайванди устухонњои косахонаи сар ба сурати хати борик. ДАРЗА ‫ درزه‬банди алафу пояњои ѓалладонаи даравкарда, њезум, беда ва ѓ., даст, ќабза: як дарза беда, дарза бастан. ДАРЗАБАНД ‫ درزهﺑﻨﺪ‬он ки бо дарза бастан машѓул аст, шахсе ки дарза мебандад. ДАРЗАДАН ‫ درزدن‬ниг. задан; оташ дарзадан оташ афрўхтан; сўзондан, оташ задан. ДАРЗДЎЗ ‫ درزدوز‬ниг. дўзанда.

ДАРЁКАШ ‫ درﻳﺎﻛﺶ‬кит. ниг. дарёдамкаш 2.

ДАРЗДЎЗЇ ‫ درزدوزي‬1. исми амал аз дарз дўхтан; либосдўзї, чокдўзї, дўзандагї: мошинаи дарздўзї. 2. касб ва амали дарздўз; дарздўзии касона дўхтани либоси дигарон (ба музд); дарздўзї кардан бо дўзандагї машѓул шудан, либосдўзї кардан.

ДАРЁНАВАРД ‫ درﻳﺎﻧﻮرد‬бањрпаймо, маллоњ.

ДАРЗИГЇ ‫ درزﻳﮕﻲ‬кит. дўзандагї.

ДАРЁЇ ‫ درﻳﺎﺋﻲ‬мансуб ба дарё; дуздони дарёї дуздони дарёгард.

ДАРЁНАВАРДЇ лоњї.

‫درﻳﺎﻧﻮردي‬

бањрпаймої, мал-

дарёфт ‫ درﻳﺎﻓﺖ‬асоси замони гузашта аз дарёфтан. ДАРЁФТ ‫ درﻳﺎﻓﺖ‬1. фањмиш, фањм, дарк, кашф, сарфањм рафтан, аз чизе пай бурдан; назар ба дарёфти… аз рўи фањмиши… 2. бозёфт; гирифтан, пайдо кардан, ба даст даровардани чизе; дарёфти маблаѓе; дарёфт кардан ниг. дарёфтан. ДАРЁФТАН ‫ درﻳﺎﻓﺘﻦ‬1. ёфтан, пайдо кардан, ба даст овардан. 2. пай бурдан, дарк кардан,

ДАРЗЇ ‫ درزي‬кит. дўзанда. ДАРЗМОЛ ‫ درزﻣﺎل‬абзори дарзмол кардани либос, уттї: дарзмол кардан. ДАРИДА ‫ درﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз даридан; порашуда, кандагї, чокшуда: кафши дарида, либоси дарида. ДАРИДАГЇ ‫ درﻳﺪﮔﻲ‬шакли дигари феълии замони гузашта аз даридан.

сифати

ДАРИДАДАЊАН ‫ درﻳﺪهدﻫﻦ‬кит. киноя аз одаме, ки дањонаш бефаровез аст, бадгап, беандеша гапзананда.

– 415 – ДАРИДАДАЊОН ‫ درﻳﺪهدﻫﺎن‬ниг. дањандарида. ДАРИДАЛИБОС ‫ درﻳﺪهﻟﺒﺎس‬ниг. даридаљома. ДАРИДАН ‫ درﻳﺪن‬1. пора шудан, чок шудан. 2. пора кардан, чок кардан, дарондан: даридани кафш, даридани либос; то даридани пардањои гулў то аз овоз мондан, то хиррї шудан. ДАРИДАЉОМА ‫ درﻳﺪهﺟﺎﻣﻪ‬он ки љомаи дарида дар бар дорад; даридалибос, жандапўш. ДАРИЗАБОН ‫ دريزﺑﺎن‬он ки забонаш дарист, форсизабон, тољикзабон. ДАРИХОНА ‫ درﻳﺨﺎﻧﻪ‬таър. маросими тантананоки ќабул (бо љазодињињои намоишкоронааш) дар дарбори амири Бухоро, ки амир дар ин ваќт дар пеши остонаи дари саломхонаи арк менишастааст. ДАРИЧА ‫ درﻳﭽﻪ‬1. шакли тасѓири дар: даричаи ќафас. 2. тирезачаи хонањои ќадимї, ки бо табаќањои тахтагї пўшонида мешуд ва рўзона кушода мемонданд, ки вазифаи тирезаро адо мекард; тирезаи хурд, равзана; аз дар даромада, аз дарича баромадан // аз дар омада, аз дарича рафтан киноя аз зуд омада рафтан; пайдо шуда зуд нест шудан. ДАРИЧАДОР дор.

‫درﻳﭽﻪدار‬

дорои дарича, равзана-

ДАРЇ I ‫ دري‬мансуб ба дара; кабки дарї навъе аз љинси кабки хушхон. ДАРЇ II ‫ دري‬забони форсию тољикии адабї, ки аз асрњои VIII-IХ сар карда дар Мовароуннањр ва Хуросон нашъунамо ёфт ва дар даврањои баъд ба дигар сарзаминњо пањн шуда, асос ва намунаи забони адабии тољикї гардид; бењтарин намунањои ин забон асарњои адибони асрњои Х-ХI, њамчун Рўдакї, Даќиќї, Фирдавсї, Балъамї, Берунї, Ибни Сино ва дигарон њисоб шуда, дар даврањои баъдина устодони каломи бадеъ, монанди Саъдї, Њофиз, Камол, Љомї ва дигарон низ забони осори худро забони дарї номидаанд ва ба такмил ва ѓанї гардонидани он кўшидаанд; имрўз яке аз ду забони расмии Давлати Исломии Афѓонистон забони дарї номида мешавад. ДАРК а. ‫ درك‬фањмиш, дарёфт; дарки дониш аз худ кардани дониш; дарк кардан (намудан)

ДАР дарёфтан, фањмидан, сарфањм рафтан, донистан.

ДАРКАРДАН ‫ درﻛﺮدن‬кит. даровардан, љой гирондан, дохил кардан. ДАРКАШИДАН ‫ درﻛﺸﻴﺪن‬1. якбора нўшидан, бо як дам нўшидан, тамоман нўшидан, дам кашидан: чойники чойро даркашидан. 2. чизеро ба чизе кашидан ё пўшонидан: даркашидани пўст ба доира ё наќора, даркашидани тўр ба элак ва ѓ.; сар аз итоат даркашидан аз итоат сар тофтан, нофармонбардорї кардан. ДАРКОР ‫ درﻛﺎر‬1. лозим, зарур; даркору нодаркор лозиму нолозим, бозарурату безарурат; бомавриду бемаврид. 2. њамчун калимаи модалї баъд аз феъл (аорист) омада, ба он тобиши эњтимолият ва тахминиро илова мекунад: њозир омадан даркор. ДАРКОРЇ ‫ درﻛﺎري‬1. зарурї, лозима: китоби даркорї, одами даркорї. 2. чизи даркорї, чизи зарур ба коре, лавозимот; ба ќадри (дараљаи) даркорї ба ќадри кифоя, ба дараљаи кофї. ДАРКУШО ‫ درﻛﺸﺎ‬1. бозкунандаи дар. 2. маљ. мушкилкушо. ДАРКУШОДА ‫ درﻛﺸﺎده‬љои дараш барои даробаро кушода, љои даробарояш бемалолу номањдуд, муќоб. дарбаста. ДАРКУШОЇ ‫ درﻛﺸﺎﺋﻲ‬1. боз кардани дари баста. 2. маљ. мушкилкушої, аз байн бурдани сахтињо. ДАРКЎБЇ ‫ درﻛﻮﺑﻲ‬исми амал аз дар кўфтан; кўфтани дар, таќ-таќи дар. ДАРКЎШИДАН ‫درﻛﻮﺷﻴﺪن‬ кардан, саъй кардан.

кўшидан,

талош

ДАРКШАВАНДА ‫ درﻛﺸﻮﻧﺪه‬фалс. ќобили дарк, фањмидашаванда. ДАРКШАВАНДАГЇ ‫ درﻛﺸﻮﻧﺪﮔﻲ‬фалс. ќобили дарк, фањмидашаванда будан: даркшавандагии ќонунњои табиат. ДАРМАНА ‫ درﻣﻨﻪ‬бот. навъи гиёњи худрўй, ки аз он барои нест кардани кирми меъдаву рўда ва табобати домана, безгак ва ѓ.. дору тайёр мекунанд. ДАРМИЁН ‫ درﻣﻴﺎن‬он ки восита шуда, аз касе ба касе пул ќарз гирифта медињад; миёнарав,

– 416 –

ДАР миёнљї, восита: дармиён шудан. ДАРМИЁНЇ миёнљигї.

‫درﻣﻴﺎﻧﻲ‬

миёнаравї, воситачигї,

ДАРМОН ‫ درﻣﺎن‬1. дору, даво: дорую дармон; дармон ёфтан шифо ёфтан, сињат шудан. 2. маљ. чора, илољ, тадбир. 3. гуфт. ќувват, мадор, тобу тавон; дармон (на) доштан тобу тавон (на)доштан. ДАРМОНБАХШ ‫ درﻣﺎنﺑﺨﺶ‬шифобахш.

(палосро). 2. тай карда гузаштан (роњро). 3. маљ. ба сар бурдан, ба охир расидан; тамом кардан. ДАРНАВАШТАН ‫ درﻧﻮﺷﺘﻦ‬ниг. дарнавардидан. ДАРНАГИРАНДА ‫ درﻧﮕﻴﺮﻧﺪه‬носўз, насўзанда. ДАРНАМУДАН ‫ درﻧﻤﻮدن‬кит. зоњир намудан, намудор кардан, нишон додан. ДАРНИГАРИСТАН ‫ درﻧﮕﺮﺳﺘﻦ‬нигаристан, нигоњ кардан, бо диќќат нигоњ кардан.

ДАРМОНГАР ‫ درﻣﺎﻧﮕﺮ‬1. он ки ё он чи ки ба беморињо дармону даво аст. 2. маљ. мушкилкушо, бартарафкунандаи душворињову мушкилињо.

ДАРНИШАСТАН рафтан.

‫درﻧﺸﺴﺘﻦ‬

ДАРМОНГАРЇ ‫ درﻣﺎنﮔﺮي‬табобат, муолиља, амал ва кори дармонгар.

ДАРНИШОНДАН дан.

‫درﻧﺸﺎﻧﺪن‬

ДАРМОНГОЊ ‫ درﻣﺎنﮔﺎه‬шифохона, табобатгоњ.

ДАРНОГИР ‫ درﻧﺎﮔﻴﺮ‬носўз, насўзанда.

ДАРМОНГОЊЇ гоњ.

‫درﻣﺎنﮔﺎﻫﻲ‬

марбут ба дармон-

ДАРМОНДА ‫ درﻣﺎﻧﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз дармондан. 2. маљ. ноилољмонда; ољиз, нотавон; мўњтољ, бечора фурўмонда. ДАРМОНДАГЇ ‫ درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬1. шакли сифати феълии замони гузашта аз дармондан. 2. маљ. њолати ба танг афтодагї, гирифторї ба њоли бад, ноилољї; ољизї, нотавонї; мўњтољї, бечорагї. ДАРМОНДАН ‫ درﻣﺎﻧﺪن‬1. банд шудан, андармон шудани чизе ба чизе ё дар љое; гирифтор шудан: дармондани мошин дар лой, дармондани моњї дар тўр. 2. маљ. ночор мондан, дар њолати ноилољї мондан. 3. маљ. дар баёни матлабе ё додани љавоби муносибе ољиз мондан, музтар шудан; гап дар гулў дармондан, якбора аз гап бозистодан. ДАРМОНЇ ‫ درﻣﺎﻧﻲ‬марбут ба дармон; табобатї. ДАРМОННОПАЗИР ‫ درﻣﺎنﻧﺎﭘﺰﻳﺮ‬давонопазир, бедаво, бедармон: дарди дармоннопазир. ДАРМОНОНДАН ‫ درﻣﺎﻧﺎﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи дармондан. 2. ољиз кардан (дар коре); гирифтор кардан (ба њоли бад). ДАРМОНПАЗИР ‫ درﻣﺎنﭘﺬﻳﺮ‬давопазир, муолиљашаванда, шифоёбанда. ДАРНАВАРДИДАН ‫ درﻧﻮردﻳﺪن‬кит. 1. печидан, лўлапеч кардан (коѓазро); печонда мондан

ДАРНИЊОДАН ‫ درﻧﻬﺎدن‬нињодан, гузоштан. нишастан;

фурў

нишондан, шинон-

ДАРНОГИРЇ ‫ درﻧﺎﮔﻴﺮي‬насўзандагї, носўзї; даро ‫ درا‬асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз даромадан; ДАРО(Й) занг.

(‫درا)ي‬

кит. зангўлаи шутур, љарас,

ДАРОБАРО ‫ دراﺑﺮا‬даромадану баромаданњои зиёд; рафтуо, омадурафт: даробаро доштан, даробаро кардан. ДАРОВАРДАН ‫ درآوردن‬1. дохил кардан, дарун кардан, ворид сохтан, муќоб. баровардан; љуфт даровардан љуфтро ба замини кишт дохил кардан. 2. њамчун феъли ёридињанда дар таркиби иборањои мухталиф омада, маъноњои овардан ва андохтанро медињад: ба кор даровардан, ба ларза даровардан, ба роњ даровардан, ба тартиб даровардан; аз по даровардан афтондан, ѓалтондан; ба итоати худ даровардан мутеъ кардан, тобеъ кунонидан; сар даровардан даромадан, дохил шудан (хусусан бе иљозат). ДАРОВЕХТА ‫ درآوﻳﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз даровехтан; овезоншуда; часпида; доругиркарда. ДАРОВЕХТАН ‫ درآوﻳﺨﺘﻦ‬бо даст часпидан ба касе ё чизе, доругир кардан. ДАРОГАНДА ‫ درآﮔﻨﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дарогандан; пур, анбошта, саршор. ДАРОГАНДАН ‫ درآﮔﻨﺪن‬кит. огандан, чизеро бо

– 417 – чизе пур кардан, дарокандан. ДАРОДАРО ‫ درادرا‬гуфт. назди даромадгоњ, ќарибии даромадгоњ: дародарои дења. 2. саршавї, оѓоз, аввалњо (доир ба фасли сол, моњ ва ѓ.): дародарои зимистон. ДАРОЗ ‫ دراز‬1. дорои тўл ва ё баландии зиёд; тавил, муќоб. кўтоњ: куртаи дароз, мўи дароз, риши дароз, остини дароз. 2. баланд: ќад(д)и дароз. 3. ќадбаланд, ќоматбаланд, навча. 4. тўлонї, давомнок, зиёд (оид ба ваќт): умри дароз; умри дароз дидан солњои зиёд зинда будан; умри дароз хостан ба касе дер зинда мондани касеро орзу кардан. 5. кашида, кашолёфта; маддор: садоноки дароз, дароз талаффуз кардани овоз, њиљо ва ѓ. 6. маљ. тамом, пурра: зимистони дароз, рўзи дароз, соли дароз, шаби дароз; роњи дароз роњи дур; дуру дароз а) фосилааш зиёд: роњи дуру дароз; б) давомнок, бардавом, тўлонї, кашолёфта, дарозмуддат; муддати зиёд: бемории дуру дароз, дуру дароз сўњбат кардан, дуру дароз ба як нуќта нигоњ карда мондан; дароз кардан а) зиёд кардан (мўњлатро), тамдид кардан; б) кашол додан, тўл кашондан (гапро); в) гирифта додан, чизеро ба касе додан; дароз кашидан а) тўл кашидан, кашол ёфтан; б) ёзида хобидан; дароз шудан а) ба сўи чизе ёзидан: дароз шуда, китобро аз рўи миз гирифтан; б) давом кардан, кашол ёфтани коре; в) тўл кашидан (ба дарозї), кашида шудан; дасти ёрї дароз кардан ёрї додан, мадад расондан; нафаси дароз кашидан нафаси чуќур кашидан, сандуќи синаро пур карда нафас гирифтан; дарозро мону кўтоњро бур (зарб.) дар мавриди ба љои гунањгор бегуноњро љазо додан, кори нуќсондорро як сў монда, бенуќсонро бад гуфтан ва ѓ. гуфта мешавад. ДАРОЗАК ‫ درازك‬каме дароз, андаке кашолёфта (ба тўл), дарозшакл.

ДАР дарозгапї.

ДАРОЗГЎШ ‫ درازﮔﻮش‬1. дорои гўши дароз. 2. маљ. хар, маркаб. 3. маљ. харгўш. ДАРОЗДАСТ ‫ درازدﺳﺖ‬1. ниг. дастдароз. 2. маљ. бодавлат, пулдор; тавоно, ќодир. ДАРОЗДАСТА ‫ درازدﺳﺘﻪ‬ниг. дастадароз. ДАРОЗДАСТЇ ‫ درازدﺳﺘﻲ‬1. тавоної, ќудрат. 2. зулм, тааддї (дар њаќќи касон) дастдарозї; даст дароз кардан ба мол ё номуси дигарон. ДАРОЗДОМАН ‫ درازداﻣﻦ‬дорои домани дароз. ДАРОЗДУМ ‫ درازدم‬ниг. думдароз. ДАРОЗЇ ‫ درازي‬1. дароз будан; муќоб. кўтоњї. 2. тўл, ќад: ба дарозии як оршин; ба дарозии роњ ќад-ќади роњ. 3. тўлонї будан; бардавомї, дарозмуддатї: дарозии умр, дарозии шаби њиљрон; рўзњо ба нињояти дарозї расида буданд. ДАРОЗКАШИДА ‫ درازﻛﺸﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дароз кашидан; хобида, дар њолати дарозкашида, њолати хобида. ДАРОЗЌАД ‫ درازﻗﺪ‬дорои ќади дароз, ќоматбаланд; муќоб. ќаддароз. ДАРОЗМАВЉ ‫ درازﻣﻮج‬бо мављњои дароз, дар мављњои электромагнитии дароз коркунанда: пойгоњи радиои дарозмављ. ДАРОЗМИЛ ‫ درازﻣﻴﻞ‬аслињае, ки милаш дароз аст; муќоб. милкўтоњ. ДАРОЗМУДДАТ ‫ درازﻣﺪت‬1. дорои замон ва ваќти тўлонї; муќоб. кўтоњмуддат. 2. дарозмўњлат, тўлонимуддат; ќарзи дарозмуддат ќарзе, ки мўњлати адои он тўлонї аст, ќарзи тўлонимуддат; созиши дарозмуддат созиш дар бораи он чи мўњлати иљрояш тўлонї аст.

(‫درازﻣﻮ)ي‬

ДАРОЗБИНЇ ‫ درازﺑﻴﻨﻲ‬ниг. бинидароз.

ДАРОЗМЎ(Й) мўйдароз.

ДАРОЗБОЛО ‫ درازﺑﺎﻻ‬кит. ќоматбаланд, ќаддароз, дарозќад.

ДАРОЗМЎЊЛАТ ‫ درازﻣﻬﻠﺖ‬ниг. дарозмуддат.

ДАРОЗГАПЇ ‫ درازﮔﭙﻲ‬гапу суханро дароз кардан, дарозгўї. ДАРОЗГАРДАН ‫ درازﮔﺮدن‬ниг. гардандароз. ДАРОЗГЎЇ ‫ درازﮔﻮﺋﻲ‬матлаб ва маќсадро бо тафсил ва љузъиёташ баён кардан,

он ки мўи дароз дорад,

ДАРОЗНАВИС ‫ درازﻧﻮﻳﺲ‬1. он ки матлаб ва маќсади худро бисёр ботафсил ва бо зикри љузъиёти бењуда менависад. 2. таър. муншиён ва дабирону њисобдороне, ки матлаби њисобњои худро дар коѓазњои дарози тўмормонанд менавиштанд, тўморнавис.

– 418 –

ДАР

ДАРОЗНАВИСЇ ‫ درازﻧﻮﻳﺴﻲ‬1. навиштани матлабу маќсад бо тафсили љузъиёти зиёдатї. 2. таър. тўморнависї, амал ва кори дарознавис. ДАРОЗНАХ ‫ درازﻧﺦ‬он чи дорои нахи дароз аст: пахтаи дарознах. ДАРОЗНО ‫ درازﻧﺎ‬ниг. дарозо. ДАРОЗНЎЛ нўлдароз

‫درازﻧﻮل‬

он чи нўли дароз дорад,

ДАРОЗО ‫ درازا‬кит. дарозї; ба дарозо кашидан тўлонї шудан, тўл кашидан. ДАРОЗОЊАНГ ‫ درازآﻫﻨﮓ‬кит. дорои масофа ва тўли зиёд; дорои замони тўлонї. ДАРОЗПАНЉА ‫ درازﭘﻨﺠﻪ‬дорои панљаи дароз, ангуштони дароз дошта: дастони дарозпанља. ДАРОЗПО(Й) (‫ درازﭘﺎ)ي‬дорои поњои дароз, подароз: лаклаки дарозпо. ДАРОЗПОЯ ‫ درازﭘﺎﻳﻪ‬он чи пояњои дароз дорад: мизи дарозпоя. ДАРОЗРИШ ‫ درازرﻳﺶ‬ниг. ришдароз. ДАРОЗРЎ(Й) (‫ درازرو)ي‬он ки ё он чи дорои рўи дароз аст, рўйдароз. ДАРОЗРЎЯ ‫ درازروﻳﻪ‬дарозшакл, камбар, вале ба ќад дароз: мизи дарозрўя, суфаи дарозрўя, хонаи дарозрўя. ДАРОЗУМР ‫ درازﻋﻤﺮ‬1. он ки умри зиёд мебинад. 2. бобаќо, давомнок. ДАРОЗУМРЇ ‫ درازﻋﻤﺮي‬дарозии умр, зиёд умр дидан, дорои умри дароз. ДАРОЗШАКЛ ‫ درازﺷﻜﻞ‬дорои шакл ва намуди берунаи дароз. ДАРОЗШАКЛЇ ‫ درازﺷﻜﻠﻲ‬дарозшакл будан. ДАРОЗШИР ‫ درازﺷﻴﺮ‬муддати зиёд ширдињанда (оид ба чорпои дўшої). ДАРОЙ ‫ دراي‬ниг. даро(й). даромад ‫ دراﻣﺪ‬асоси замони гузашта аз даромадан. ДАРОМАД ‫ دراﻣﺪ‬1. пул ё чизе, ки њамчун мањсули ягон фаъолият ба даст медарояд, дахл, воридот, оидот: даромади асосї, даромади иловагї, даромади миллї, даромади холис; даромад кардан пул ё чизе ба даст овар-

дан (дар натиљаи фаъолият ё адои коре). 2. аввал, оѓоз: даромади тобистон. 3. гуфт. даромадгоњ, љои дохилшавї ба мањалле: даромади шањр, даромади дења; дари даромад дари вуруд; дарвоза; даромад-баромад даробаро, даромадан ва баромадан; даромади сухан муќаддима, пешгуфтор сарсухан; аз дур даромад карда аз њар љо гап зада, аз масъалањои дигар сар карда (баъд ба сари матлаби асосї омадан). ДАРОМАДА ‫ دراﻣﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз даромадан. ДАРОМАДАН ‫ دراﻣﺪن‬1. ба дарун омадан, дохил шудан, ворид шудан: ба хона даромадан, ба шањр даромадан, ба дења даромадан. 2. ќабул шудан, таъйин шудан (ба ягон кор): ба хизмат даромадан; ба кор даромадан а) ќабул шудан ба коре, таъйин шудан ба ягон вазифа; б) кор кардан, ба амалиёти худ шурўъ кардан (-и ягон дастгоњ): корхонаи чинисозї ба кор даромад; ба њизбе (созмоне) даромадан гуфт. ќабул шудан, узви созмоне шудан. 3. сар кардан, шурўъ кардан; ба коре иќдом кардан; даромади шаб фаро расидани шаб, шаб шудан; ба гап даромадан гап сар кардан; ба дард даромадан ба дард сар кардани ягон узв, дард кардан; ба тухм даромадан ба тухм кардан шурўъ кардан (-и мурѓ); ба њосил даромадан ба њосил додан шурўъ кардан, бор овардан (-и дарахт); аќли касе даромадан боаќлу фаросат шудан, оќилу мефањмидагї шудани касе; ба гапи касе даромадан мувофиќи гуфтаи касе амал кардан; насињати касеро ба эътибор гирифтан; ба гўши касе надаромадани чизе майли шунидани чизеро надоштани касе; ба киса даромадан моли касе шудан, ба дасти касе гузаштани пул; ба мобайни (миёни) касе даромадан а) дахолат кардан ба корњои касе; б) восита шудан, миёнљї шудан; ба никоњи касе даромадан ба шавњар расидан, бо касе издивољ кардани зане; ба роњ даромадан, ќатора ба роњ даромад; ба синни… даромадан ба синни… расидан; ба хоби касе даромадан касеро дар хоб дидан, касеро хоб дидан; ба ќиёфаи касе даромадан шаклу шамоили касеро ба худ гирифтан, худро ба намуди касе таѓйир додан; кайк даромадан ба либоси касе бесаранљом шудан, ба изтироб афтодани касе; пеш даромадан пеш гузаштан, ба пеш љой гирифтан,

– 419 – сабќат гирифтан. ДАРОМАДГОЊ ‫ دراﻣﺪﮔﺎه‬љои даромад, вурудгоњ, мадхал: даромадгоњи боѓ, даромадгоњи театр; даромадгоњи шањр дамгањи шањр, остонаи шањр; даромадгоњи ќасида адш. ќисми аввали ќасида; ташбиб. ДАРОМАДДИЊАНДА ‫ دراﻣﺪدﻫﻨﺪه‬даромаднок, манфиатовар, фоидадињанда. ДАРОМАДДИЊЇ ‫ دراﻣﺪدﻫﻲ‬судоварї, манфиатоварї, фоидадињї.

‫دراﻣﺪﻧﺎك‬

ДАРОМАДНОК фоидаовар.

сердаромад, судовар,

ДАРОМАДНОКЇ ‫ دراﻣﺪﻧﺎﻛﻲ‬даромаднок будан, судоварї, манфиатнокї, коре, ки аз он фоидае ба даст меояд: даромаднокии хољагї. ДАРОМЕХТА ‫ درآﻣﻴﺨﺘﻪ‬омехта, дарњам омехта. ДАРОМЕХТАГЇ будан.

‫درآﻣﻴﺨﺘﮕﻲ‬

омехтагї, омехта

ДАРОМЕХТАН ниг. ‫ درآﻣﻴﺨﺘﻦ‬ниг. омехтан; махлут шудан, махлут кардан. ДАРОМЎХТАН додан.

‫درآﻣﻮﺧﺘﻦ‬

ниг. омўхтан; таълим

ДАРОН(И)ДАН ‫ دراﻧﻴﺪن‬1. тарзи бевоситаи даридан; пора кардан, чок кардан: либосро дарондан, коѓазро дарондан. 2. маљ. нобуд кардан; пардаи касеро дарондан киноя аз сирри касеро фош карда шарманда намудан. ДАРОШУФТАН ‫ درآﺷﻔﺘﻦ‬ошуфтан, ба ѓазаб омадан, ба њаяљон омадан. ДАРОЯНДА ‫ دراﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз даромадан; дохилшаванда, воридшаванда. ДАРПАЗИР ‫ درﭘﺬﻳﺮ‬кит. пазиранда, ќабулкунанда. ДАРПАРДА ‫ درﭘﺮده‬пардаи дар, парда. ДАРПЕЧИДАН ‫ درﭘﻴﭽﻴﺪن‬ниг. печидан; сар дарпечидан аз коре сарпечї кардан, саркашї кардан аз коре. ДАРРА I ‫ه‬‫ در‬ниг. дара I. ДАРРА II а. ‫ه‬‫ در‬таър. тасмаи чармии махсус, ки бо он гунањгоронро мезаданд, тозиёна, ќамчин, дурра.

ДАР

ДАРРАБУДАН ‫ دررﺑﻮدن‬рабудан, кашида гирифтан; чизеро зўран аз касе гирифта бурдан; ба торољ бурдан; аз дасти касе чизеро даррабудан чизеро аз дасти касе кашида гирифтан. ДАРРАВ ‫و‬‫ در‬дарњол, зуд, филфавр, фавран. ДАРРАДАСТ ‫هدﺳﺖ‬‫ در‬таър. он ки љазои бо дарра задани мањкумшудагонро ба љо меовард. ДАРРАЗАН ‫هزن‬‫ در‬ниг. даррадаст. ДАРРАЗАНЇ ‫هزﻧﻲ‬‫ در‬исми амал аз дарра задан. ДАРРАСИДАН ‫ دررﺳﻴﺪن‬тарзи бавоситаи феъли даррасидан; расидан, фаро расидан. ДАРРАСОНДАН ‫ دررﺳﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли даррасидан; расондан, бурда расондан. ДАРРАФТАН ‫ دررﻓﺘﻦ‬1. даромадан, дохил шудан. 2. фурў рафтан, ѓўтидан. 3. баромадан, берун шудан. 4. расидан, гўшрас шудан. ДАРРОК а. ‫اك‬‫ در‬кит. бисёр дарккунанда; зудфањм, хушфањм, зирак. ДАРС а. ‫ درس‬1. машѓулияте, ки њамчун шакли асосии ташкили кори таълиму тарбияи мактабї аз тарафи омўзгор дар синф бо хонандагон аз рўи љадвали дарсњо гузаронида мешавад: дарси аввалин, дарси адабиёт, дарси забони модарї, ба дарс њозир шудан. 2. он чи муаллим аз рўи барнома ва китоби муайян ба шогирдон меомўзонад, сабаќ; ќисме аз китоби дарсї, ки барои омўхтан дар як ё чанд машѓулият дар назар дошта шудааст; дарс гирифтан ба таври хусусї сабаќ гирифтан аз касе; дарс додан // дарс гуфтан таълим додан, илму дониш омўзондан; дарс хондан таълим гирифтан, илму дониш омўхтан; тањсил кардан; аз дарс ќафо мондан а) ба машѓулият дер омадан; б) киноя аз дарсро аз худ карда натавонистан, ѓайри ќаноатбахш тањсил кардан. 3. гуфт. супориш, вазифае, ки барои хондан ё азёд кардан ба талаба дода мешавад: дарс (ро) тайёр кардан, дарсро аз ёд кардан. 4. маљ. кору кирдоре, ки аз он барои оянда хулоса мебароранд, ибрат; дарси ибрат намунаи ибрат шаванда; дарс шудан сабаќ шудан (барои минбаъд такрор накардани коре). ДАРСГОЊ мадраса.

‫درﺳﮕﺎه‬

љои

дарсхонї;

мактаб;

ДАРСГУЗАРОНЇ ‫ درسﮔﺬراﻧﻲ‬ниг. дарсгўї.

– 420 –

ДАР

ДАРСГЎЇ ‫ درسﮔﻮﻳﻲ‬исми амал аз дарс гуфтан; муаллимї, мударрисї: дарсгўї кардан. ДАРСГЎЙ ‫ درسﮔﻮي‬он ки дарс медињад, муаллим, омўзгор; мударрис (бештар дар мадрасањо). ДАРСДИЊЇ ‫ درسدﻫﻲ‬исми амал аз дарс додан; таълимдињї, муаллимї, омўзгорї. ДАРСЇ ‫ درﺳﻲ‬мансуб ба дарс: китоби дарсї. ДАРСОАТ зуд.

‫درﺳﺎﻋﺖ‬

њозир, њамин дам, фавран,

ДАРСОЗ ‫ درﺳﺎز‬дуредгаре, ки дару дарвоза месозад: дуредгари дарсоз, устои дарсоз.

ќатори…, аз доираи…; ба даруни… а) ба дохили…, андаруни…; б) дар байни…, дар миёни…, дар ќабати…; дарун рафтан а) фурў рафтан, (ба) тањ рафтан, чуќур шудан, ба ќаър кашидан (мас., чашм); б) гуфт. ба дарди исњол дучор шудан, дарунрав шудан; š даруни касе сўхтан дили касе абгор шудан, дар ѓаму ѓусса сўхтан; даруни касе хор-хор кардан дили касе реш-реш шудан (дар орзуи чизе); даруни худро хўрдан азоби рўњї кашидан, ѓам хўрдан; дамаш дар дарунаш хомўш, сокит; нафас ба дарун афтодан а) нафас гаштан, дам ба дарун задан; б) якбора хомўш шудан; тамоман сокит шудан.

ДАРСОМЎЗ ‫ درسآﻣﻮز‬1. омўзанда, таълимгиранда, талаба. 2. таълимдињанда, муаллим, омўзгор.

ДАРУНА ‫ دروﻧﻪ‬кит. 1. олати камоншакл; абзори њаллољї, камони наддофї. 2. тирукамон, рангинкамон, тироза, ќавси ќузањ. 3. гуфт., ниг. дарунї.

ДАРСОМЎЗЇ ‫ درسآﻣﻮزي‬1. дарс омўхтан; таълимгирї, тањсил, хониш. 2. таълимдињї, омўзгорї, муаллимї; дарсдињї.

ДАРУНАКЇ ‫ دروﻧﻜﻲ‬ниг. даруннокї; дарунакї оњ кашидан, дарунакї хурсанд шудан.

ДАРСОХТАН ‫ درﺳﺎﺧﺘﻦ‬1. созиш кардан, мувофиќат кардан, муросо кардан. 2. соз кардан, љўр кардан, њамоњанг шудан (дар мусиќї ва суруд). ДАРСФАЊМЇ ‫ درسﻓﻬﻤﻲ‬аз худ кардани дарсњо, фањмида гирифтани мавзўи дарсњо. ДАРСХОН лаба.

‫درسﺧﻮان‬

мактабхон, хонанда, та-

ДАРСХОНА ‫ درسﺧﺎﻧﻪ‬бино ё хонаи гузаронидани дарсњо; мактаб; мадраса. ДАРСХОНЇ ‫ درسﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз дарс хондан; тањсил, хониш. ДАРТОЗ ‫ درﺗﺎز‬тозон, шитобон, бошитоб, зуд. ДАРУН ‫ درون‬1. дохил, андарун; муќоб. берун: даруни хона, даруни сандуќ. 2. маљ. ботин, замир, дил; даруни гўш сўрохии гўш; даруни сина дар дил; њавлии дарун а) ќисми дохилии њавлї; б) књн. ќисми мањрами њавлї, ки ба он љо даромадани мардони бегона манъ буд; муќоб. њавлии берун; дарун ба дарун яке дар дохили дигаре; дарун-дарун дарунакї, ботинан; пинњонї: дарун-дарун сўхтан, дарундарун хандидан, дарун-дарун гиря кардан; аз дарун а) аз дохил (мас., дарро аз дарун бастан); б) киноя аз ботинан, дарунакї; аз даруни… а) аз байни…, аз миёни…; б) аз

ДАРУНАФРЎЗ ‫ دروناﻓﺮوز‬дилафрўз, фарањбахш. ДАРУНАЉ ‫( دروﻧﺞ‬муарраб аз форсии дарунак, даруна) бот. гиёњи чандсолаи дорои баргњои пањни хордор, ки решаи он дар тиб мавриди истифода аст. ДАРУНБАР ‫ درونﺑﺮ‬бахши гўштии мева, ки даври донакро печонидааст. ДАРУНБИН ‫ درونﺑﻴﻦ‬кит. он ки бештар ба дарун ва ботини инсон таваљљўњ дорад. ДАРУНБИНЇ ‫ درونﺑﻴﻨﻲ‬таваљљўњ доштан ба дарун ва ботини инсон. ДАРУНГАРО ‫ درونﮔﺮا‬нав. хусусияти шахсе, ки бештар ба дарун ва ботини хеш гароиш дошта, аз робитањои иљтимої дурї мељўяд; муќоб. бурунгаро. ДАРУНГАРОЇ ‫ درونﮔﺮاﻳﻲ‬нав. дарунгаро будан, ба дарун ва ботини худ гароиш доштан ва аз љомеа дурї љустан. ДАРУНДОР ‫ دروندار‬1. маљ. дамдузд; камгап. 2. маљ. кинадор; бадкина; дилсиёњ. ДАРУНЗО ‫ درونزا‬1. вежагии чизе, ки дорои тавоноии зотї ва рушду такомули дарунї дорад. 2. биол. вежагии љонзоде, ки аз даруни бадани худ нашъа гирифта, бе ѓизогирии беруна такомул меёбад.

– 421 – ДАРУНЇ ‫ دروﻧﻲ‬1. мансуб ба дарун; дохилї, муќоб. берунї. 2. ботинї, рўњї: њолати дарунї, њаяљони дарунї; душмани дарунї душмани аз байни худ баромада, душмани дохилї; касалињои дарунї беморињои дохили бадан. ДАРУНКОВОК ‫ درونﻛﺎواك‬байнхолї, миёнсўрох, миёнтињї: найчаи дарунковок, дарахти дарунковок. ДАРУНМАРЗЇ ‫ درونﻣﺮزي‬нав. марбут ба дохили кишвар; муќоб. бурунмарзї. ДАРУНМОЯ ‫ درونﻣﺎﻳﻪ‬мазмун ва моњияти аслии асар ё чизи дигар. ДАРУННИГАРЇ ‫ درونﻧﮕﺮي‬ниг. дарунбинї. ДАРУННИГОРЇ ‫ درونﻧﮕﺎري‬тиб., нав. ба воситаи абзори тиббї ва ѓ. муоина кардани узвњои дохилии бадан. ДАРУННОКЇ ‫ درونﻧﺎﻛﻲ‬гуфт. ботинан, дар дил, дар замир; даруннокї хандидан, даруннокї хурсанд шудан, даруннокї ѓам хўрдан. ДАРУНПАРВАР ‫ درونﭘﺮور‬1. маљ. он ки бештар дарун ва ботини худро парвариш медињад. 2. Худованд, ки парваришдињандаи ботини инсонњост. ДАРУНРАВ ‫ درونرو‬гирифтори бемории исњол: дарунрав шудан. ДАРУНРАВЇ ‫ درونروي‬исми амал аз дарун рафтан; бемории исњол; вайрон шудани фаъолияти меъда. ДАРУНРОНЇ ‫ درونراﻧﻲ‬тоза кардани меъда (дар ваќти вайрон шудан ё ќабзият); доруи дарунронї доруи нармкунандаи меъда. ДАРУНСИЁЊ ‫ درونﺳﻴﺎه‬бадандеш, бадтинат, дилсиёњ; бадкина. ДАРУНСОФ ‫ درونﺻﺎف‬софдил, росткор. ДАРУНСЎЗ ‫ درونﺳﻮز‬:муњаррики дарунсўз тех. муњаррике, бо усули дар дохили он сўзондани сўзишворї кор мекунад. ДАРУНСЎЗЇ ‫ درونﺳﻮزي‬1. њисси сўзиши дарун; таби дарун. 2. маљ. ботинан ѓаму ѓусса хўрдан; азоби рўњї. ДАРУНСЎХТА ‫ درونﺳﻮﺧﺘﻪ‬кит. дилафгор, ѓамзада, дилсўхта.

ДАР

ДАРУНТИЊЇ ‫ درونﺗﻬﻲ‬ниг. дарунхолї. ДАРУНХОЛЇ ‫ درونﺧﺎﻟﻲ‬ниг. дарунковок. ДАРУНШАЊРЇ ‫ درونﺷﻬﺮي‬дохилишањрї; муќоб. берунишањрї. ДАРУФТОДАН ‫ دراﻓﺘﺎدن‬ниг. дарафтодан. ДАРФАНЉАК ‫ درﻓﻨﺠﻚ‬кит. кобус, сиёњї зер кардан дар хоб, дар хоб дидани њодисањои мудњиш. ДАРФИТОДАН ‫ درﻓﺘﺎدن‬ниг. дарафтодан. ДАРФУЗУДАН ‫ درﻓﺰودن‬ниг. дарафзудан. ДАРХАЗИДАН ‫ درﺧﺰﻳﺪن‬кит. хазида даромадан ба љое; панањ шудан, руст шудан. ДАРХЕСТАН ‫ درﺧﻴﺴﺘﻦ‬ниг. дархостан II. ДАРХИРОМИДАН даромадан.

‫درﺧﺮاﻣﻴﺪن‬

хиромон

ДАРХОСТ ‫ درﺧﻮاﺳﺖ‬1. хоњиш, талаб, илтимос, дархост кардан // дархост намудан талаб кардан, хоњиш кардан. 2. нав. хоњиши хаттї бо таќозои чизе, номаи расмї бо талаби чизе. ДАРХОСТАН I кардан).

‫درﺧﻮاﺳﺘﻦ‬

ниг. хостан (хоњиш

ДАРХОСТАН II тан.

‫درﺧﻮاﺳﺘﻦ‬

кит. хестан, бархес-

ДАРХОСТКУНАНДА ‫ درﺧﻮاﺳﺖﻛﻨﻨﺪه‬он ки дархост ба амал меорад. ДАРХУР//ДАРХЎР ‫ درﺧﻮر‬кит. лоиќ, шоиста, сазовор, муносиб. ДАРХЎРД ‫ درﺧﻮرد‬ниг. дархур. ДАРХЎРДАН ‫ درﺧﻮردن‬лоиќу муносиб будан, дархур будан. ДАРЊАМ ‫ درﻫﻢ‬1. ба њам печида, печутобхўрда, ба њам омехта. 2. ошуфта, парешон. 3. маљ. чигил, печдарпеч, бесару нўг; дарњаму барњам а) чигил, печдарпеч; бесару нўг; муѓлаќ, мубњам: фикрњояш дарњаму барњам буданд; дарњам-барњамї а) чигилї, бесарунўгї, печдарпечї; муѓлаќї, мубњамї; б) бетартибї, њарљу марљ; дарњам кардан омехтан, махлут кардан; š абрў дарњам кашидан ќавоќро овезон кардан; рўй турш кардан (њамчун аломати норизоятї, хашму ѓазаб ва ѓ.); китф дарњам кашидан китфро ба тарзи хос боло кардану афшурдан (њамчун алома-

– 422 –

ДАР ти њайронї ё надонистани чизе).

ДАРЊАМЗАДА ‫ درﻫﻢزده‬1. пурпечутоб, дарњамрехта. 2. маљ. пур аз душвориву мушкилот. ДАРЊАМЇ ‫ درﻫﻤﻲ‬1. печидагї, мураккабї, бесомонї. 2. маљ. ѓам, андўњ. ДАРЊАМКАШИДА ‫ درﻫﻢﻛﺸﻴﺪه‬:абрувони дарњамкашида ќавоќи овезон, абрўвони пурчин: гирифтагии хотир, бедимоѓї. ДАРЊАМОМЕЗА ‫ درﻫﻢآﻣﻴﺰه‬кит. бо њам омехташуда, ба њам пайваста. ДАРЊАМОМЕЗЇ бо њамдигар.

‫درﻫﻢآﻣﻴﺰي‬

омехтани чанд чиз

ДАРЊАМОМЕХТА ‫ درﻫﻢآﻣﻴﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дарњам омехтан; омехта, бо њам печида, мухталит. ДАРЊАМОМЕХТАГЇ ‫ درﻫﻢآﻣﻴﺨﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи дарњамомехта; омехтагї, печидагї, мухталит будан. ДАРЊАМПЕЧИДА ‫ درﻫﻢﭘﻴﭽﻴﺪه‬печдарпеч, ба њамдигар печидарафта: навдаю шохњои дарњампечидаи дарахтон. ДАРЊАМРАФТА ‫ درﻫﻢرﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дарњам рехтан; дарњампечида, бо њамдигар фурўрафта. ДАРЊАМРЕХТА ‫ درﻫﻢرﻳﺨﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дарњам рехтан; ошуфта, бетартиб, парешон. ДАРЊАМШИКАСТА ‫ درﻫﻢﺷﻜﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз дарњам шикастан; шикаста, хароб. 2. маљ. нотавон, зор, залил, шикастањол. ДАРЊАМШИКАСТАГЇ ‫ درﻫﻢﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи дарњамшикаста; шикаста будан, харобу нотавон будан; шикастагї, нотавонї. ДАРЊОЛ ‫ درﺣﺎل‬зуд, бетаъхир, ба тезї, даррав, фавран: дарњол дошта гирифтан, дарњол фањмидан, дарњол љавоб додан. ДАРЧА ‫ درﭼﻪ‬дари хурд, дарича. ДАРЧИДАН ‫ درﭼﻴﺪن‬барчидан, ѓундоштан; ◊ доман дарчидан аз чизе даст кашидан чизеро тарк кардан.

ДАРЉ а. ‫ درج‬1. дохил кардан, љойгир кардан. 2. гуфт. чоп, нашр: пас аз дарљи маќола; дарљ кардан а) љо додан, дохил кардан, ѓунљондан, љойгир кардан, сабт кардан, навиштани матлабе дар рўзнома ё китоб; б) гуфт. чоп кардан, нашр намудан; дарљ шудан // дарљ ёфтан љо дода шудани матлабе дар асаре; чоп шудан. ДАРЉШУДА ‫ درجﺷﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз дарљ шудан; љой додашуда, даровардашуда, дохилшуда. 2. гуфт. чопшуда, нашршуда. ДАРШИКАСТАН ‫ درﺷﻜﺴﺘﻦ‬кит. 1. зада шикастан, шикаста аз кор баровардан. 2. вайрон кардан, хароб кардан; нобуд кардан. ДАРШУДАН ‫ درﺷﺪن‬кит. 1. даромадан, дохил шудан, ворид шудан. 2. баромадан; берун омадан. ДАРЮЗА ‫ درﻳﻮزه‬кит. 1. гадої, садаќаталабї, соилї. 2. гадо, соил. ДАРЮЗАГАР ‫ درﻳﻮزهﮔﺮ‬кит. гадо, соил. ДАСИСА а. ‫ دﺳﻴﺴﻪ‬макру њилаи пинњонї, фиребу найранг; фитна. ДАСИСАБОЗ ‫ دﺳﻴﺴﻪﺑﺎز‬он ки барои ба даст овардани маќсад аз дасисаву найранг истифода мебарад; найрангбоз, фитнагар, маккор, њилагар, њуќќабоз. ДАСИСАБОЗЇ ‫ دﺳﻴﺴﻪﺑﺎزي‬ба кор бурдани дасиса ва њилаву найранг барои амалї кардани маќсаду ниятњои хеш; найрангбозї, њилагарї, маккорї, њуќќабозї, фитнагарї. ДАСИСАКОР ‫ دﺳﻴﺴﻪﻛﺎر‬ниг. дасисабоз. ДАСИСАКОРЇ ‫ دﺳﻴﺴﻪﻛﺎري‬ниг. дасисабозї. ДАСИСАКОРОНА ‫ دﺳﻴﺴﻪﻛﺎراﻧﻪ‬аз рўи дасисаву фитна, бо њилаву найранг. ДАСТ ‫ دﺳﺖ‬1. узви бадани инсон аз шона то нўги ангуштон; каф ва панљаи даст, яд. 2. маљ. љавр, бедод, тааддї: аз дасти замона. 3. сўй, тараф, љониб: дасти рост, дасти чап. 4. дафъа, карат, бор; навбат (дар ќиморбозї). 5. нум. маљмўи чизњои якљинса, ки барои ягон эњтиёљ ба кор меравад; як даст либос як сару по либос (аз каллапўш то пойафзол); ◊ дасти кўтоњ кўтоњдастї, нотавонї, ољизї; ба зери дасти… а) дар тобеияти…, дар итоати…; б)

– 423 – бо роњбарии…; даст афшондан рад кардан (бо ишораи даст); аз бањри чизе гузаштан, сарфи назар кардан; ба эътибор нагирифтан; даст бардоштан аз касе ё чизе ба њоли худ мондан касеро ё чизеро, ба касе кордор нашудан; муќ. даст кашидан; даст бардоштан ба сари касе даст боло кардан ба сари касе бо нияти задан; касеро задан; даст бурдан ба коре шурўъ кардан ба коре; машѓул шудан ба коре; даст гирифтан а) киноя аз дастгир кардан, гирифтор кардан; б) ёрї расондан, мадад кардан ба касе; даст дароз кардан (намудан) а) даст ёзондан, дастро пеш бурдан; даст додан ба касе; б) даст расондан, даст задан (бо маќсади хўрдан); даст дароз кардан ба касе зўрї кардан; љабр кардан; таарруз (таљовуз) кардан ба касе; даст додан ба касе а) вохўрдї кардан, ба аломати ризоият дасти якдигарро фишурдан; б) бо пайдо шудани имконият ба чизе муяссар шудан; агар фурсат даст дињад агар ваќти мусоиди коре пайдо шавад, агар фурсат барои иљрои коре фароњам ояд; даст доштани касе дар коре а) мањорат доштан дар коре, аз кору касбе огоњ будан; б) дахолат доштани касе дар коре; даст ёфтан ба касе ё чизе а) ба даст даровардан касе ё чизеро; б) зафар ёфтан, ѓолиб омадан бар касе ё чизе: тасаллут ёфтан; даст задан а) даст расондан ба чизе; б) машѓул шудан бо коре; аз пайи коре шудан; даст кашидан а) тарк кардан, рўй гардонидан аз чизе, худро боздоштан аз коре; б) касеро ба њоли худ мондан, ба касе кордор нашудан; даст кофтан а) даст расондан, даст задан; б) кордор шудан, мудохила кардан (ба кори касе); даст мондан имзо кардан; даст расидан ваќт доштан, фурсат ёфтан барои иљрои коре: ба сар хоридан њам даст намерасад; дасти бегона ба миён даромадан дахолат кардани шахси бегона ба кори касе, нињонї халал расонидани шахсе ба коре; дасти ёрї додан (дароз кардан) ба имдоди касе омадан, ёрї расондан ба касе; дасти касе сабук будан корњои мекардагии касе њамеша ба хайр анљомидан; устои касби худ будан, дар касби худ мањорат доштан; дасти касе ќалб будан а) одати дуздї доштан; б) ќаллоб, њаромкор будани касе; дасти тамаъ дароз кардан тамаъкорї кардан, аз рўи њирсу оз муносибат кардан бо касе; дасту дил шустан дилхунук шудан аз чизе ё касе, майлу раѓбат ё мењру дилбастагиро гум

ДАС кардан нисбат ба чизе ё касе; дасту по гум кардан чї кор карданро надониста мондан, саросема шудан, инони ихтиёрро аз даст додан, худро гум кардан (аз ѓояти хиљолат, шодї, њаяљон ва ѓ.); даст-даст карда… даст расонда, даст зада, палмосида, ламс карда; даст ба даст карда… дастљамъона, якљоя, ањлона (иљро кардани коре); даст ба гиребон шудан бо њам дарафтодан; љанљолу муноќиша кардан; даст ба хок кардан ќазои њољат кардан; аз даст додан гум кардан, мањрум шудан аз чизе; аз даст омадан аз ўњдаи иљрои коре баромадан; имконият доштан, тавонистан; аз даст рафтан аз тасарруфу ихтиёри касе баромадани чизе; мањрум гардидан аз чизе; ба даст афтидан (афтодан) а) ба даст даромадан, ба тасарруфи касе даромадан, дастраси касе шудани чизе; б) дар аснои иљрои коре ё љинояте дастгир шудан; ба даст гирифтан ба тасарруфи худ даровардан; ба итоати худ даровардан; ба даст даровардан (овардан) ба тасарруфи худ даровардан, соњиб шудан; ба даст даромадан (омадан) ба тасарруфи касе даромадан, ба ихтиёри касе даромадан; ба дасти касе нигоњ карда мондан мўњтољи касе шудан (хусусан дар таъминот); ба дасти касе супурдан ба ихтиёри касе супурдан, ба касе гузоштан чизеро; дар дасти касе калон шудан дар тарбия ва парастории касе ба воя расидан; худро (ба) даст гирифтан ба худ тасаллут ёфтан, худдорї кардан, худро нигоњ доштан (аз хашму ѓазаб, гиря ва ѓ.).

ДАСТА ‫ دﺳﺘﻪ‬1. он ќисми абзору асбобу анљом, ки бо даст гирифта мешавад: дастаи дос, дастаи каланд, дастаи корд, дастаи кўза, дастаи теша, дастаи чойник, дастаи ќамчин. 2. бастаи гулу райњон, гулдаста; як ќабза хор, шибоѓ, химча ва ѓ. ки якљоя баста шудааст; дарза барои пилла танидани кирмак; даста бастан як миќдор гулро якљоя карда банд бастан, гулдаста тайёр кардан. 3. миќдори нисбатан зиёди чизњои якљинса, ки дар як љо меистанд ё якљоя карда шудаанд; ќабза, тўб: як даста китоб, як даста коѓаз; як даста мў як ќабза мў. 4. маљмўи чизњои якљинса; муќ. даст 5. 5. гурўњ, тўда, љамоати мардум; ќисм: даста(њо)и аскарї, дастаи посбонон, дастаи сарбозони пиёда, дастаи созандагону навозандагон, дастаи мусиќии миллї; дастаи ихтиёриён гурўње, ки аъзои он барои иљрои ко-

ДАС

– 424 –

ре ихтиёран љамъ омадаанд; дастаи њаваскорон гурўњи аъзои мањфили њаваскорони санъати бадеї; даста-даста а) бастањои зиёд; тўб-тўб; б) гурўњ-гурўњ; даста кардан а) ниг. даста бастан; б) дар як љо љамъ кардан, як ќабза кардан; в) ба тартиб ва миќдори муайян печида тањ кардан (мас. пулњои коѓазиро). ДАСТАБАНДЇ ‫ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي‬1. исми амал аз даста бастан; ба дастањо људо кардан. ДАСТАБИРИНЉЇ ‫ دﺳﺘﻪﺑﺮﻧﺠﻲ‬1. њар чизи дастааш аз биринљї сохташуда. 2. маљ. сахт, даѓал; дашноми дастабиринљї дашноми хеле даѓал ва ќабењ. ДАСТАВВАЛ ‫ دﺳﺖاول‬пеш аз њама, аз њама пештар, аввалан. ДАСТАГУЛ ‫ دﺳﺘﻪﮔﻞ‬гулдаста, бастаи гул. ДАСТАДАРОЗ ‫ دﺳﺘﻪدراز‬он чи дастааш дароз аст, дорои дастаи дароз: бели дастадароз, доси дастадароз. ДАСТАК ‫ دﺳﺘﻚ‬1. шакли тасѓири даст. 2. дастгирак: дастаки гањвора, дастаки дар, дастаки дастгоњ. 3. танба барои аз афтодан нигоњ доштани девору хавоза ва ѓ. 4. маљ. далеле, ки ба он такя карда, кореро иљро мекунанд ё онро ба сифати асос ва бањона нишон медињанд: касеро ё чизеро дастак кардан (намудан), дастак шудани касе ба чизе. 5. ќисми аќиби пойафзол, ки пошнаи поро мепўшонад. 6. таър. рўйхати номгўи андозњои подшоњ, ки ба коѓази дароз навишта, онро лўлашакл печонда мемондаанд. 7. дастпўш.

ДАСТАКЇ ‫ دﺳﺘﻜﻲ‬гуфт., ниг. дастї; фурўши дастакї ба сари даст гирифта гашта фурўхтани чизњо, дастакифурўшї: ќандфурўшии дастакї, дастакї китобфурўшї кардан. ДАСТАКЎТОЊ ‫ دﺳﺘﻪﻛﻮﺗﺎه‬он чи дастааш кўтоњ аст, дорои дастаи кўтоњ: доси дастакўтоњ, корди дастакўтоњ. ДАСТАНБЎ(Й) (‫ دﺳﺘﻨﺒﻮ)ي‬1. навъи зомучае (њандалаке), ки ба андозаи себ буда, фаќат барои бўидан ба кор меравад. 2. њар чизи хушбўй, ки барои бўидан дар даст гирифта мегарданд. ДАСТАНБЎЯ ‫ دﺳﺘﻨﺒﻮﻳﻪ‬ниг. дастанбў(й). ДАСТАНДОЗ ‫ دﺳﺖاﻧﺪاز‬кит., маљ. ѓорат, торољ. ДАСТАНДОЗЇ ‫ دﺳﺖاﻧﺪازي‬1. даст задан, чанг задан ба чизе. 2. маљ. тааддї, таарруз, дастдарозї. 3. кит., маљ. ѓоратгарї, торољ. ДАСТАНУЌРА ‫ دﺳﺘﻪﻧﻘﺮه‬он чи дастааш аз нуќра аст, дастааш нуќрагин. ДАСТАРРА ‫ه‬‫ دﺳﺖار‬арраи хурд, ки як кас бо як даст кор мефармояд, арраи дастї.

ДАСТАКДЎЗЇ ‫ دﺳﺘﻚدوزي‬дўхта тайёр кардани дастаки пойафзол.

ДАСТАРХОН ‫ دﺳﺘﺮﺧﻮان‬1. суфра, ки дар рўи он таом мехўранд, моида, дасторхон, хон: дастархон андохтан, дастархон пањн кардан (густурдан). 2. маљ. нону кулчаю ќанд, ќатламаю фатир ва ѓ., ки занњо бо худ ба тўю мењмонї мебаранд; сари дастархон атрофи суфраи зиёфат, гирди суфраи мењмондорї; дастархон кардан а) ба назди касе дастархон кушода, хўрок гузоштан; касеро зиёфат кардан; б) тайёр кардани нону ќанд ва ѓ. барои њамчун дастовез бурдан ба љое; дастархони кушода доштан мењмоннавоз будан, дасткушод будан, боњиммат будан (дар мењмондорї).

ДАСТАКЗАН ‫ دﺳﺘﻚزن‬кафзан, он ки каф мезанад, ќарсакзан.

ДАСТАРХОНДОР ‫ دﺳﺘﺮﺧﻮاندار‬дасткушод, мењмоннавоз, боњиммат.

ДАСТАКЗАНОН ‫ دﺳﺘﻚزﻧﺎن‬феъли њол аз дастак задан; дар њоли каф задан, дар њоли ќарсак задан.

ДАСТАРХОНДОРЇ ‫ دﺳﺘﺮﺧﻮانداري‬дасткушодї, олињимматї, мењмоннавозї.

ДАСТАКДОР ‫ دﺳﺘﻜﺪار‬ниг. дастадор.

ДАСТАКИФУРЎШ ‫ دﺳﺘﻜﻲﻓﺮوش‬он ки чизњои майда-чуйдаро ба ќуттї ё чизи дигар андохта, роњравон фурўхта мегардад. ДАСТАКИФУРЎШЇ ‫ دﺳﺘﻜﻲﻓﺮوﺷﻲ‬кору касби дастакифурўш, фурўши дастакї.

ДАСТАРХОНЧЇ ‫ دﺳﺘﺮﺧﻮاﻧﭽﻲ‬1. он ки дар тўю маъракањо мутасаддии нону ошмонї ба назди мењмонон аст, ходим. 2. таър. ходими дарбори амирону њокимон, ки ба ташкили зиёфатњо – тарзи оро додани хон, сифати хўрокњо ва ѓ. назорат мекард.

– 425 – ДАСТАСАДАФ ‫ دﺳﺘﻪﺻﺪف‬он чи дастааш садаф аст: корди дастасадаф. ДАСТАСОЗЇ ‫ دﺳﺘﻪﺳﺎزي‬гурўњбандї, даста ё гурўњ ташкил кардан; даста сохтан барои обзорњои гуногун. ДАСТАФЗОР ‫ دﺳﺖاﻓﺰار‬асбобу олоти дастии косибу њунармандон (аз ќабили арра, теша, ќайчї, поку). ДАСТАФШОН ‫ دﺳﺖاﻓﺸﺎن‬феъли њол аз даст афшондан; маљ. раќскунон, раќсон; дастафшону покўбон дар њолати раќс. ДАСТАФШОР ‫ دﺳﺖاﻓﺸﺎر‬кит. мевае, ки бо даст фушурда, обашро мегиранд; ◊ тиллои дастафшор зари холис. ДАСТАЉАМЪЇ муттањидона, дастаљамъї.

‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ‬

ДАСТАЉАМЪОНА љоя, бо иттифоќ.

якљоя, муттафиќан, сарљамъона: амнияти

‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﺎﻧﻪ‬

сарљамъона, як-

ДАСТБАГИРЕБОН ‫ دﺳﺖﺑﮕﺮﻳﺒﺎن‬:дастбагиребон шудан ба њам дарафтодан, занозанї кардан. ДАСТБАГИРЕБОНЇ ‫ دﺳﺖﺑﮕﺮﻳﺒﺎﻧﻲ‬занозанї, афтударафт; љангу љидол; љангу љидоли дастбагиребонї занозанї; њамдигарро задан. ДАСТБАДАСТ ‫ دﺳﺖﺑﺪﺳﺖ‬дасти њамдигарро гирифтан, кореро якљоя анљом додан. ДАСТБАКОР ‫ دﺳﺖﺑﻜﺎر‬маљ. кордон, чашми корро медонистагї, моњир. ДАСТБАНД ‫ دﺳﺖﺑﻨﺪ‬1. ниг. дастпона. 2. порчаи тасмашакли дарози лагандаю бахиязада, ки бо он дастњои кўдакро ба гањвора мебанданд. ДАСТБАСТА ‫ دﺳﺖﺑﺴﺘﻪ‬1. он ки дастњояш баста аст. 2. кит., маљ. мутеъ, фармонбардор. ДАСТБАХОК њољат.

‫دﺳﺖﺑﺨﺎك‬

гуфт., маљ. ќазои

ДАСТБОЗЇ ‫ دﺳﺖﺑﺎزي‬зўрозмої бо даст. ДАСТБОЛО даст.

‫دﺳﺖﺑﺎﻻ‬

ѓолиб, зафарманд, боло-

ДАСТБОФТ ‫ دﺳﺖﺑﺎﻓﺖ‬дастї бофташуда; бофти дастгоњи хонагї: матои дастбофт. ДАСТБУРД ‫ دﺳﺖﺑﺮد‬1. чизи дар ќимор ё гарав бурдашуда, бурд; ѓанимат. 2. торољ, ѓорат,

ДАС яѓмо. 3. кит. ѓалаба, зафар.

ДАСТБЎС ‫ دﺳﺖﺑﻮس‬маљ. чоплус, тамаллуќкор; фармонбардор. ДАСТБЎСЇ ‫ دﺳﺖﺑﻮﺳﻲ‬исми амал аз даст бўсидан; бўсидани касе дасти дигареро дар ваќти мулоќот (барои изњори эњтиром ё дўстдорї ва ё чоплусї); маросими дастбўсї маросими махсуси бўсидани дасти касе њангоми мулоќот (барои эњтиром, итоат ва фармонбарї). ДАСТВОР(А) (‫ دﺳﺖوار)ه‬кит. 1. асо, чўбдаст; дастбанд, ёра. 2. ба монанди даст. 3. маљ. кам, андак. ДАСТГАРМЇ ‫ دﺳﺖﮔﺮﻣﻲ‬1. маљ. машќу тамрини пешакї барои омода шудан, омодагї гирифтан, тайёр шудан. ДАСТГАРОЇ ‫ دﺳﺖﮔﺮاﺋﻲ‬маљ. бо таљриба такя кардан, таљриба, озмудашуда. ДАСТГАРОЙ ‫ دﺳﺖﮔﺮاي‬1. маљ. он чи бо даст озмуда шудааст, таљрибашуда бо даст. 2. маѓлуб, мутеъ. ДАСТГАЊ ‫ دﺳﺘﮕﻪ‬ниг. дастгоњ. ДАСТГИР I ‫ دﺳﺘﮕﻴﺮ‬дастгиршуда, ба даст афтода, гирифторшуда; асир, бандї; дастгир кардан (намудан) доштан, ба банд гирифтан, асир кардан, бандї кардан; дастгир шудан (гардидан) ба даст афтодан, ба банду ќайд гирифтор шудан; асир шудан. ДАСТГИР II ‫ دﺳﺘﮕﻴﺮ‬мададгор, ёвар, ёридињанда; дастгири касе шудан (гаштан) касеро дастгирї кардан, мададгор шудан. ДАСТГИР III ‫ دﺳﺘﮕﻴﺮ‬1. порчаи аз латта дўхташуда барои гирумони дег, чойљўш ва ѓ., дастгирак. 2. ниг. даста 1. ДАСТГИРАК ‫ دﺳﺘﮕﻴﺮك‬1. даста (хусусан дастаи дару љевон ва ѓ.). 2. чўб ё оњане, ки барои даст гирифтан дар канори зина ба дарозии он месозанд, панљараи зина, парда, ќаторак. ДАСТГИРЇ I ‫ دﺳﺘﮕﻴﺮي‬1. исми амал аз даст гирифтан. 2. ёрї, мадад, кумак, имдод; дастгирї кардан (намудан) а) мадад расондан, ёрї додан, ба имдоди касе расидан; б) маљ. маъќул дониста пайравї кардан ба коре, љонибдорї кардан касеро. ДАСТГИРЇ II

‫دﺳﺘﮕﻴﺮي‬

дастгирак будан, њам-

ДАС

– 426 –

чун даста воќеъ шудан. ДАСТГИРШУДА ‫ دﺳﺘﮕﻴﺮﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дастгир шудан; ба даст афтода, тавќифшуда, ба њабс гирифта. ДАСТГОЊ ‫ دﺳﺘﮕﺎه‬1. асбобу олат ё мошин барои сохтани чизе ё ба иљро расонидани коре: дастгоњи автоматї, дастгоњи бетонрезї, дастгоњи бофандагї, дастгоњи пармагарї, дастгоњи харротї; дастгоњи аккосї олати суратгирї. 2. нав. идораи иљроияи марказї; маќомоти идоракунандаи марказї: дастгоњи вазорат. 3. љоњу љалол; њашамат; дову дастгоњ ниг. дов. ДАСТГОЊСОЗ ‫ دﺳﺘﮕﺎهﺳﺎز‬он ки дастгоњ месозад, коргари созандаи дастгоњ. ДАСТГОЊСОЗЇ ‫ دﺳﺘﮕﺎهﺳﺎزي‬истењсоли дастгоњ; саноати дастгоњсозї соњаи махсуси созандаи дастгоњњои гуногун. ДАСТДАРОЗ ‫ دﺳﺖدراز‬1. он ки дастњои дароз дорад, дароздаст. 2. маљ. забардаст, болодаст, тавоно, дастро ба моли дигарон дароз кардан. ДАСТДАРОЗЇ ‫ دﺳﺖدرازي‬тааддї, таарруз, таљовуз: дастдарозї кардан. ДАСТДИЊЇ ‫ دﺳﺖدﻫﻲ‬исми амал аз даст додан; ба њамдигар даст додан, даст дароз кардан (барои вохўрї).

танбўр). 3. кит. њукми мўњру имзошуда, фармон. ДАСТИСОХТ ‫ دﺳﺘﻲﺳﺎﺧﺖ‬он чи бо даст сохта шудааст; дастакї тайёршуда, дастсоз. ДАСТЇ ‫ دﺳﺘﻲ‬1. мансуб ба даст; он чи бо ќуввати дасти одам сурат мегирад ё ба вуљуд омадааст; он чи (аз ќабили асбоб, дастгоњ ё корхона) бо сарфи мењнати љисмонї кор мекунад (ѓайри механикї ё автоматї): асбоби дастї, кори дастї; кишти дастї киште, ки на ба воситаи олоти механикї, балки дастакї анљом дода шудааст. 2. он чи бо дасти худ, бо диќќат ва бо мурооти тамоми љузъиёт тайёр карда шудааст (бештар оид ба хўрок): майи дастї, оши палави дастї, сихкабоби дастї. 3. њар чизи барои бастан ё гирифта гаштан дар даст сохташуда: соати дастї, љомадончаи дастї; дастї парво кардан бо дасти худ парвариш кардан (мас., чорпои хонагиро). ДАСТКАФОН ‫ دﺳﺖﻛﻔﺎن‬:боди тунди дасткафон шамоли сарду тозае, ки пўсти дастро мекафонад. ДАСТКАЉ ‫ دﺳﺖﻛﺞ‬1. он ки дасти вай каљ аст, каљдаст. 2. маљ. шахси дасташ ќалб, њаромкор; дузд. ДАСТКАЉЇ лобї.

‫دﺳﺖﻛﺠﻲ‬

дуздї, ѓоратгарї; ќал-

ДАСТЁБ ‫ دﺳﺖﻳﺎب‬зафарёфта, ѓолиб, фирўз; дастёб шудан (гардидан) а) ѓолиб омадан, дастболо шудан; б) муваффаќ шудан ба коре.

ДАСТКАШ I ‫ دﺳﺘﻜﺶ‬:дасткаш кардан а) молиш додан чизеро; б) бо даст кашида гирифтан (и алафњои бегона ё чизе аз замини кишт), хишова.

ДАСТЁР ‫ دﺳﺘﻴﺎر‬мададгор, ёридињанда; хизматгор; дастёри беминнат ёрирасони беминнат; дастёр шудан мададгор шудан, ёридињанда шудан; хизматгор шудан.

ДАСТКАШ II ‫ دﺳﺘﻜﺶ‬дастпўше, ки ба шаклу андозаи алоњида нарангушт ва чор ангушти якљояи даст алоњида дўхта ё бофта шудааст, дастак; муќ. дастпўшак.

ДАСТЁРЇ ‫ دﺳﺘﻴﺎري‬ёрї, ёрдам, хизматгорї; бо (ба) дастёрии… а) ба ёрдами…, бо кумаки…, бо мадади…, б) ба воситаи…, ба василаи….; дастёрї кардан ёрї расондан, мадад кардан, ёрдам кардан; дастгирї кардан.

ДАСТКАШИДА ‫ دﺳﺖﻛﺸﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз даст кашидан; аз коре ё шуѓле даст кашида, сарфи назар карда, парњезкарда.

ДАСТЗАД ‫ دﺳﺖزد‬кит. дастрас, имконият. ДАСТЗАН ‫ دﺳﺖزن‬кит. 1. даст ба њам зананда; раќќос. 2. маљ. ходим, пешхизмат: дастзану позан. ДАСТИНА ‫ دﺳﺘﻴﻨﻪ‬кит. 1. ниг. дастпона. 2. дастаи корд ва созњои мусиќї (аз ќабили рубобу

ДАСТКАШЇ ‫ دﺳﺖﻛﺸﻲ‬даст кашидан аз анљом додани коре. ДАСТКИШТ ‫ دﺳﺖﻛﺸﺖ‬бо даст кишташуда. ДАСТКОЛА ‫ دﺳﺖﻛﺎﻟﻪ‬корди махсуси калону вазнини аксар досшакл, ки барои токбурї ва буридани навдаи тут (барои кирмак) ва ѓ. истифода мешавад, доскалла.

– 427 – ДАСТКОМ ‫ دﺳﺘﻜﺎم‬кит. хушбахт, комёб. ДАСТКОР ‫ دﺳﺘﻜﺎر‬кит. 1. кори дастї. 2. устои њунарманд; моњир, чобукдаст. 3. маљ. дастёр, мададгор, ёридињанда. 4. књн. љарроњ. ДАСТКОРЇ ‫ دﺳﺘﻜﺎري‬1. њунармандї; коре, ки ба воситаи даст анљом мегирад. 2. књн. љарроњї. ДАСТКУШОД(А) (‫ دﺳﺖﻛﺸﺎد)ه‬маљ. касе, ки њар чи ёбад, харљ мекунад, кушодадаст, љавонмард, босаховат. ДАСТКУШОДЇ ‫ دﺳﺖﻛﺸﺎدي‬маљ. саховатмандї, њимматбаландї, љавонмардї. ДАСТКЎТОЊ ‫ دﺳﺖﻛﻮﺗﺎه‬1. он ки дастњояш кўтоњ аст. 2. маљ. ољиз, нотавон, кўтоњдаст. ДАСТКЎТОЊЇ ‫ دﺳﺖﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬1. кўтоњ будани даст, дасткўтоњ будан. 2. маљ. ољизї, нотавонї, кўтоњдастї; дасткўтоњї кашидан мўњтољ будан, аз љињати моддї танќисї кашидан. ДАСТЛОФ ‫[ دﺳﺖﻻف‬аслаш дастфол] савдои аввалин (ки гўё барори савдо ба он вобаста аст), байъи аввал; аввали њар кор; шугун. ДАСТМОЛ ‫ دﺳﺘﻤﺎل‬1. порча барои пок кардани даст дар ваќти пухту паз, дастпоккуни сари дег; порчаи матоъ барои шустани дег: дастмоли дегшўї; дастмоли коѓазї навъи дастмол, ки аз коѓаз сохта шуда, танњо барои як бор истифода мешавад. 2. молиш бо даст, бо фишор кашидани даст дар рўи чизе; дастмол кардан а) пок кардан, тоза кардан (одатан пас аз шустани табаќу чойник ва ѓ.); б) бо даст молиш додан, фишор додан бо даст. ДАСТМОЛЇ ‫ دﺳﺘﻤﺎﻟﻲ‬бо даст молидани чизе, ламскорї, молиш ба воситаи даст. ДАСТМОЛКАДУ ‫ دﺳﺘﻤﺎلﻛﺪو‬бот. растании полизии тухм ва палакаш кадумонанд, ки њосили бодирингшакли дарунаш лифмонанд дорад ва онро хушк карда, њамчун дастмоли дегу табаќшўї, лифи шустушўи бадан ва ѓ. ба кор мебаранд. ДАСТМОЯ ‫ دﺳﺘﻤﺎﻳﻪ‬1. пулу моле, ки бо он асоси савдогарї ё касбу косибиро мегузоранд; сармояи андаки аввалия. 2. захираи илмї ва адабии касе. ДАСТМУЗД ‫ دﺳﺘﻤﺰد‬музде, ки ба ивази зањмат ба

ДАС касе медињанд, музди кор, њаќќи кор, дастранљ, уљрат: дастмузд гирифтан, дастмузд додан.

ДАСТМЎЗА ‫ دﺳﺖﻣﻮزه‬кит. 1. армуѓон, тўњфа, дастовез. 2. маљ. васила, восита. ДАСТНАВИС ‫ دﺳﺖﻧﻮﻳﺲ‬1. њар чизи бо дасти муаллиф навишташуда. 2. њар чизи бо хати дастї навишташуда, дастхат; муќоб. чопї: китоби дастнавис, аризаи дастнавис; захираи дастнависњо, шўъбаи дастнависњо китобхона ё шўъбаи он, ки дар он љо китобњои ќаламї, яъне ѓайричопї, нигоњ дошта мешаванд. ДАСТНАВИШТ ‫ دﺳﺖﻧﻮﺷﺖ‬ниг. дастнавишта. ДАСТНАВИШТА ‫ دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪ‬он чи бо даст навишта шудааст; навиштаи дастї. ДАСТНАХЎРДА ‫ دﺳﺖﻧﺨﻮرده‬1. он чи то њол мавриди истифода ќарор нагирифтааст. 2. маљ. бикр, дўшиза, дастнорасида. ДАСТНИГАР ‫ دﺳﺖﻧﮕﺮ‬мўњтољ, вобаста, мутеъ аз љињати моддї: дастнигари касе шудан. ДАСТНИГАРЇ ‫ دﺳﺖﻧﮕﺮي‬мўњтољї, вобастагии эњтиёљмандона ба касе. ДАСТНИГОР ‫ دﺳﺖﻧﮕﺎر‬бо даст нигошта, дастхат, дастнавис. ДАСТНИЊОЛ ‫ دﺳﺖﻧﻬﺎل‬1. нињоли бо дасти худ шинонда. 2. маљ. тарбиядида аз тарафи касе, шогирд. ДАСТНИШИН ‫ دﺳﺖﻧﺸﻴﻦ‬1. бо даст тарбияшуда, дастомўз. 2. маљ. њамнишин. ДАСТНИШОН ‫ دﺳﺖﻧﺸﺎن‬1. бо даст нишондашуда. 2. маљ. гумошта; мутеъ, фармонбардор. ДАСТНИШОНДА ‫ دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪه‬он ки шахси дигар ўро ба коре ё маќоме гумоштааст; дастнишондаи касе шудан мутеи касе шудан, фармонбардори касе шудан (одатан дар натиљаи бо њимояи ў расидан ба мансабе). ДАСТНОРАС ‫ دﺳﺖﻧﺎرس‬1. аз ќади одам баланд; нињоят баланд: баландии дастнорас, тоќи дастнорас. 2. он чи расидан ба он имконпазир нест, чизи ба он даст ёфтан мушкил; муќоб. дастрас. ДАСТОВАРД ‫ دﺳﺖآورد‬муваффаќият, комёбї. ДАСТОВЕЗ

‫ دﺳﺖآوﻳﺰ‬1. он чи мењмон чун тўњфа

– 428 –

ДАС

ба мизбон меорад, тўњфа, њадя, армуѓон. 2. чизе ё касе, ки ба вай истинод (такя) карда кореро буд мекунанд. 3. маљ. васила, восита; дастовез кардан а) ба сифати тўњфа бо худ бурдани чизе ба љое (хусусан ба мењмонї, тўю маърака ва ѓ.); б) бањона кардан (чизеро дар исботи дурустии амале); санад ва далел ќарор додан (чизеро). ДАСТОДАСТ наќд.

‫دﺳﺘﺎدﺳﺖ‬

даст ба даст; (савдои)

ДАСТОЗМОЇ ‫ دﺳﺖآزﻣﺎﻳﻲ‬ќувваозмої, зўрозмої, имтињон. ДАСТОМЎЗ ‫ دﺳﺖآﻣﻮز‬1. (мурѓи) ба даст омўхташуда, ки дар сурати сар додан боз ба даст омада менишинад; мурѓи ањлї. 2. (њайвонњои) ромшуда. ДАСТОН ‫ دﺳﺘﺎن‬1. ниг. достон. 2. найранг, њила, тазвир. ДАСТОНГЎ ‫ دﺳﺘﺎن ﮔﻮ‬ниг. достонгў. ДАСТОННАВОЗ ‫ دﺳﺘﺎنﻧﻮاز‬кит. дастонсаро, наѓмасаро; мурѓи дастоннавоз мурѓи хушхон. ДАСТОННАВОЗЇ мапардозї.

‫دﺳﺘﺎنﻧﻮازي‬

наѓмасарої, наѓ-

ДАСТОНСАРО(Й) (‫ دﺳﺘﺎنﺳﺮا)ي‬1. гўянда ва наќлкунандаи достон. 2. наѓмасаро, хушхон. ДАСТОНСОЗ ‫ دﺳﺘﺎنﺳﺎز‬кит. 1. навозанда, мусиќинавоз; хонанда, њофиз. 2. маљ. фиребгар, афсунгар, њилагар. ДАСТОР ‫ دﺳﺘﺎر‬1. порчаи матоъ, ки онро ба гирди сар мепечонанд; салла, аммома. 2. дастархон; порчае, ки бо он рўи таомњоро мепўшонанд. ДАСТОРАК ‫ دﺳﺘﺎرك‬ниг. дасторча. ДАСТОРДОР ‫ دﺳﺘﺎردار‬кит. мутасаддии дастархон, моида; дастордори хон мутасаддии дастархон ва суфра. ДАСТОРДОРЇ дастордор.

‫دﺳﺘﺎرداري‬

кит. амал ва шуѓли

ДАСТОРОН ‫ دﺳﺘﺎران‬кит. музде, ки пеш аз иљрои кор ба муздур медињанд, харљї; муждагонї. ДАСТОРХОН ‫ دﺳﺘﺎرﺧﻮان‬ниг. дастархон. ДАСТОРЧА ‫ دﺳﺘﺎرﭼﻪ‬шакли тасѓири дастор; саллача, дастори хурде, ки ба сар

лача, дастори хурде, ки ба сар мепечонанд; дастмоли хурд, рўймолча, дастмолча. ДАСТОС ‫ دﺳﺖآس‬осиёчае, ки бо даст гардонида мешавад, осиёи дастї; дастос кардан орд кардан дар осиёи дастї. ДАСТПАЙМОН ‫ دﺳﺖﭘﻴﻤﺎن‬1. кит. пулу моле, ки њангоми аќди никоњ ба зиммаи домод гузошта мешавад; мањр, кобин, ќалин. 2. кит. дастовез ва њадяе, ки домод пеш аз издивољ ва арўсї ба хонаи арўс мефиристонад. ДАСТПАРВАР ‫ دﺳﺖﭘﺮور‬1. он ки ўро шахси дигар, њизбу созмоне дар њимоя ва назорати худ гирифта тарбия кардааст; касе, ки зери дасти шахси дигар парвариш ёфтааст; тарбиятгирифта аз мактабе, парваришёфта. 2. дастї парваришёфта; ѓайрихудрўй, ѓайриёбої; кошта ва шинондашуда: растанињои дастпарвар. ДАСТПАРВАРД ‫ دﺳﺖ ﭘﺮورد‬ниг. дастпарвар. ДАСТПАРВАРДА ‫ دﺳﺖ ﭘﺮورده‬ниг. дастпарвар. ДАСТПЕЧ ‫ دﺳﺖﭘﻴﭻ‬1. порча ва матои наворшаклу пањн барои бастани дасти навзод дар гањвора. 2. варз. яке аз тарзњои гўштингирї, ки њариф дасти њаммусобиќаи худро печонда гирифта, ўро меѓалтонад. 3. кит. дастовез; восита; бањона. ДАСТПОК ‫ دﺳﺖﭘﺎك‬1. ниг. дастпоккун, дастмол. 2. маљ. он ки ба мол ва сарвати дигарон таљовуз намекунад ва дар амонат хиёнат намекунад, покдаст. ДАСТПОКЇ ‫ دﺳﺖﭘﺎﻛﻲ‬маљ. покдастї, хиёнат накардан дар амонатдорї. ДАСТПОККУН ‫ دﺳﺖﭘﺎكﻛﻦ‬порчае, ки бо он дастро баъд аз шустан пок мекунанд; сачоќ, дастурўпоккун. ДАСТПОНА ‫ دﺳﺖﭘﺎﻧﻪ‬асбоби зинати дасти занон, ки њалќашакл буда, аз тилло ё нуќра сохта мешавад, дастбанд, дастина. ДАСТПОЧА ‫ دﺳﺖﭘﺎﭼﻪ‬саросема, ба изтироб афтода; дастпоча шудан саросема шудан. ДАСТПУХТ ‫ دﺳﺖﭘﺨﺖ‬таоме, ки хўранда бо дасти худ пухтааст; таоми дастї, таоми хонагї. ДАСТПЎШАК ‫ دﺳﺖﭘﻮﺷﻚ‬чизи аз матоъ ё чарм ба шакл ва андозаи дасти инсон бо ангуштони алоњида дўхта ё бофташуда, ки барои

– 429 – нигоњдорї аз сармо ё аз ягон чизи дурушт (њангоми кор) ба даст мепўшанд; муќ. дасткаш. ДАСТРАНЉ ‫ دﺳﺘﺮﻧﺞ‬1. коре, ки бо даст иљро карда мешавад, мењнати дастї; касбу кор; мењнат. 2. музди кор, њаќќи мењнат, дастмузд. ДАСТРАС ‫ دﺳﺘﺮس‬1. он чи даст ба он бирасад, чизе, ки ба даст даровардан ё аз худ кардани он мумкин ва осон аст; чизи бадастдаромада, чизи муяссар; дастрас кардан ба даст овардан, пайдо намудан, дарёфт кардан. 2. ба фосила ё баландии дасти одам, ба андозаи дарозии даст; дастрас шудан//дастрас гардидан (гаштан) а) ба даст даромадан, дар ихтиёри касе воќеъ шудани чизе; б) имконпазир шудани њусули чизе, имкони ба даст даровардани чизе мављуд будан. ДАСТРАСЇ ‫ دﺳﺖرﺳﻲ‬он чи дар имконият ва тавоноии касе ќарор дорад, дар ихтиёр доштан, мавриди истифода ќарор доштан. ДАСТРАСО ‫ دﺳﺖ رﺳﺎ‬доро, бадавлат; осудањол, ба худ тинљ (аз љињати таъминоти моддї); дастрасо шудан соњиби чизу чора шудан, ба худ тинљ шудан; имконияти моддї пайдо кардан (ба иљрои коре). ДАСТРОМ ‫ دﺳﺖ رام‬дастомўз, ромшуда; ѓайри чарс; дастром шудан ром шудан, ба даст омўхта шудан. ДАСТРЎЙМОЛ ‫ دﺳﺖروﻳﻤﺎل‬ниг. дастрўмол. ДАСТРЎМОЛ ‫ دﺳﺖروﻣﺎل‬рўмолча барои пок кардани оби бинї, ашк ва ѓ., рўмолчаи кисагї. ДАСТСОЗ ‫ دﺳﺖﺳﺎز‬1. он чи бо даст сохта шудааст. 2. маљ. сохта, пардохта. ДАСТСОЙ ‫ دﺳﺖﺳﺎي‬киноя аз хор, забун.

ДАС мондани кас; дасттанњої кашидан танњо монда, ба ёрдами касе мўњтољ шудани кас.

ДАСТТЕША ‫ دﺳﺖﭘﻴﺸﻪ‬тешаи хурди дасткўтоњ; муќ. пойтеша. ДАСТТИЊЇ ‫ دﺳﺖﺗﻬﻲ‬1. ниг. дастхолї. 2. маљ. тињидаст, нодор, фаќир, камбаѓал. ДАСТУПАНЉАДОР ‫ دﺳﺖوﭘﻨﺠﻪدار‬маљ. боњунар, дорои истеъдоду мањорат дар иљрои кор. ДАСТУПОБАСТА ‫ دﺳﺖوﭘﺎﺑﺴﺘﻪ‬маљ. гирифтор, нотавон, беихтиёр, мутеъ. ДАСТУПОДОР ‫ دﺳﺖ و ﭘﺎدار‬маљ. лоиќ, њушёр, зирак, он ки аз ўњдаи иљрои корњо ба чолокї мебарояд. ДАСТУПОЗАНЇ ‫ دﺳﺖ و ﭘﺎزﻧﻲ‬1. дасту пои худро ба њар тараф њаракат додан ё њаво додани кўдак. 2. маљ. даводавї, талош; кўшишу љадал. ДАСТУР ‫ دﺳﺘﻮر‬1. роњнамо, нишондод; барномаи амалиёт, дастуруламал; супориш, фармоиш; фармон, амр; дастур додан а) роњ нишон додан барои иљрои коре, омўхтан; б) супориш додан, фармудан. 2. маљмўаи ќонуну ќоида ва тавсияњо оид ба тарзи омўзиши ягон фанни дарсї: дастури таълимї; дастури методї маљмўаи нишондод ё маслињату тавсияњои методї оид ба тарзу усули гузаронидани дарсњо аз фанне; дастури забони форсї китоби таълими сарфу нањви забони форсї. 3. кит. рухсат, иљозат. 4. таър. вазир, вазири соњибмаснад. ДАСТУРАМАЛ ‫ دﺳﺘﻮرﻋﻤﻞ‬рањнамо, нишондод; дастури иљрои коре, маљмўи ќоидањои кор бо чизе, дастуруламал. ДАСТУРДИЊАНДА да, супоришгар.

‫دﺳﺘﻮردﻫﻨﺪه‬

фармоишдињан-

ДАСТСОХТ ‫ دﺳﺖﺳﺎﺧﺖ‬ниг. дастсоз.

ДАСТУРДИЊЇ ‫ دﺳﺘﻮردﻫﻲ‬исми амал аз дастур додан; нишон додани роњу равиши коре.

ДАСТСЎЗ ‫ دﺳﺖﺳﻮز‬дастро сўзонанда, хеле гарм: нонњои гарми дастсўз.

ДАСТУРЗОДА занди вазир.

ДАСТТАНГЇ камбизоатї.

‫دﺳﺖﺗﻨﮕﻲ‬

тангдастї, мўњтољї,

ДАСТТАНЊО ‫ دﺳﺖﺗﻨﻬﺎ‬он ки дар иљрои коре дастёру мададгоре надорад, якка, танњо. ДАСТТАНЊОЇ

‫دﺳﺖﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‬

бе дастёру мададгор

‫دﺳﺘﻮرزاده‬

кит. вазирзода, фар-

ДАСТУРЇ ‫ دﺳﺘﻮري‬кит. мансуб ба дастур; он чи љанбаи дастуру фармон дорад; рухсат, иљозат. ДАСТУРУЛАМАЛ ‫ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬ниг. дастурамал. ДАСТУРЎШЎЇ

‫دﺳﺖوروﺷﻮﻳﻲ‬

шустушўи дасту

– 430 –

ДАС рў.

ДАСТУРЎШЎЯК ‫ دﺳﺖوروﺷﻮﻳﻚ‬ниг. дастшўяк. ДАСТУРХОН ‫ دﺳﺘﺮﺧﻮان‬ниг. дастархон. ДАСТФОЛ ‫ دﺳﺘﻔﺎل‬ниг. дастлоф. ДАСТФИШОРЇ ‫ دﺳﺖﻓﺸﺎري‬исми амал аз даст фишурдан; вохўрдї.

‫دﺳﺖﻓﺸﻮري‬ниг. дастфишорї. ДАСТФУРЎШ ‫ دﺳﺖﻓﺮوش‬маљ. он ки моли худро ДАСТФИШУРЇ

бо гардиш дар кўчаю бозор мефурўшад ва нуќтаи фурўш надорад; муќ. дастакифурўш.

ДАСТФУРЎШЇ ‫ دﺳﺖ ﻓﺮوﺷﻲ‬дастфурўш будан; амал ва шуѓли дастфурўш; муќ. дастакифурўшї. ДАСТХАТ ‫ دﺳﺖﺧﻂ‬1. ниг. дастнавис; ба дастхати… ба хати бо даст навиштаи…, бо ќалами… 2. нома, руќъа, мактубча; дастхат гирифтан аз касе забонхат гирифтан аз касе; дастхат кардан нома навиштан; хатча навишта фиристодан.

ДАСТШИНОН ‫ دﺳﺖﺷﻨﺎن‬:дастшинон кардан якяк бо даст шинондан. ДАСТШИНОНДА ‫ دﺳﺖﺷﻨﺎﻧﺪه‬ниг. дастнишонда. ДАСТШЎ//ДАСТШЎЯ ‫دﺳﺖﺷﻮﻳﻪ‬//‫ دﺳﺖﺷﻮ‬зарфи махсуси филизї, ки барои дар љои нишаст шустани даст њамроњи офтоба ба назди мењмон оварда мешавад. ДАСТШЎЯК ‫ دﺳﺖﺷﻮﻳﻚ‬1. зарфи оби ба љое шинондашуда барои шустани дасту рўй. 2. тоси махсус барои шустани дасту рўй, ки дар болои он мили лўлаи об шинонда шудааст. ДАФ ‫ دف‬мус. асбоби зарбї, ки ба дойраи хурд монанд ва гоњо њар ду рў пўст кашида шуда, зангўла, њалќаву шилшилањои филизї дорад ва бо ангушту кафи даст менавозанд; дойра. ДАФГАРДОН ‫ دفﮔﺮدان‬кит. он ки њамзамон бо задани даф онро дар мањфил мегардонду чарх мезад ва маъмулан ба ин васила пул љамъ мекард. ДАФЗАН ‫ دف زن‬ниг. дафнавоз.

ДАСТХОЛЇ ‫ دﺳﺖﺧﺎﻟﻲ‬бо дасти холї, бе ягон чиз; бе дастовез.

ДАФЗАНОН ‫ دفزﻧﺎن‬феъли њол аз даф задан; дар њоли задани даф, дар њоли дойразанї.

ДАСТХУШ ‫ دﺳﺖﺧﻮش‬он ки шахсе ўро мавриди масхараю ханда ќарор медињад, бозичаи дасти дигар; мутеъ, зердаст.

ДАФИН а. ‫ دﻓﻴﻦ‬1. пинњонкарда, русткарда. 2. дафнкарда, гўронда: дафин кардан. ДАФИНА а. ‫ دﻓﻴﻨﻪ‬пулу љавоњироти дар зери хок пинњонкарда, ганљи нињон; ганљина.

ДАСТХУШК ‫ دﺳﺖﺧﺸﻚ‬1. ниг. дастхолї. 2. маљ. он ки аз вай ба хељ кас нафъе намерасад; хасис, бахил.

ДАФЇ ‫ دﻓﻲ‬марбут ба даф; навозандаи даф.

ДАСТХУШКЇ ‫ دﺳﺖﺧﺸﻜﻲ‬хасисї, бахилї.

ДАФН а. ‫ دﻓﻦ‬гўрондан, ба хок супурдан: маросими дафн, рўзи дафн, дафн кардан.

ДАСТХЎРДА ‫ دﺳﺖﺧﻮرده‬дар натиљаи истифодаи зиёд кўњнашуда, кўњна, фарсуда. ДАСТЧИН ‫ دﺳﺖﭼﻴﻦ‬:дастчин кардан а) бо як даст як-як чидани мева аз дарахт ё њосили чизе, то ки зараре набинад; б) маљ. яккачин кардан, сарчин кардан, баргузидан. ДАСТЉАМЪЇ дастаљамъона.

‫دﺳﺖﺟﻤﻌﻲ‬

ниг.

дастаљамъї,

ДАСТЉУНБОНЇ ‫ دﺳﺖﺟﻨﺒﺎﻧﻲ‬даст љунбондан, њаракат додани даст; болою поин кардани даст барои ишорае. ДАСТШИКАСТА ‫ دﺳﺖﺷﻜﺴﺘﻪ‬он ки дасти ў шикастааст, каси дасташ шикаста: одами дастшикаста.

ДАФНАВОЗ ‫ دفﻧﻮاز‬он ки даф менавозад, навозандаи даф; дафзан; дойразан; дойрадаст. ДАФНУК ‫ دﻓﻨﻮك‬кит. зинпўши асп, ѓошия. ДАФТАР I дагон.

‫دﻓﺘﺮ‬

абзори шонамонанди бофан-

ДАФТАР II ‫[ دﻓﺘﺮ‬муарраб аз юнонї] 1. вараќњои коѓази сафеди сањњофї ва љилдшуда (барои навиштан): дафтари мактабї, дафтари хотирот, дафтари ќайд(њо) 2. он чи дар он дахлу харљ њисоб ё асомии касон ќайд карда мешавад: дафтари синф. 3. китоб; маљмўа; асари навишташуда, таълифот: дафтари ашъор; дафтари баѓалї дафтарчаи кисагї (барои ќайдњо); дафтари шикоят ва пешнињод дафтари махсусе, ки дар он харидорону мушта-

– 431 – риён фикру мулоњиза ва пешнињодњои худро рољеъ ба тарзи кори маѓозаву корхонањо ва коргоњњои хизматрасонї баён менамоянд; дафтари њавлї дафтари махсус дар идораи хонаю њавлињо барои ба ќайд гирифтани истиќоматкунандагон; дафтари аъмол. д. њисоби кору кирдорњо. 4. љое, ки дар он ба корњои дафтарнависї машѓул мешаванд; дафтари кор утоќи корї. ДАФТАРДОР ‫ دﻓﺘﺮدار‬књн. 1. њисобдор, муњосиб. 2. котиб, коргузор, мирзо. ДАФТАРДОРЇ ‫ دﻓﺘﺮداري‬шуѓл ва амали тардор; коргузорї, котибї, мирзої.

даф-

ДАФТАРЇ ‫ دﻓﺘﺮي‬кит. мансуб ба дафтар; идорї; идоранишин. ДАФТАРХОНА ‫ دﻓﺘﺮﺧﺎﻧﻪ‬1. књн. идорае, ки он љо дафтари њисобдорї нигоњ дошта мешуд. 2. шўъбаи коргузории муассисањои калон; идора. ДАФТАРЧА ‫ دﻓﺘﺮﭼﻪ‬1. шакли тасѓири дафтар; дафтарчаи хурд (-и одатан кисагї барои ќайдњои шахсї); дафтарчаи ёддошт(њо), дафтарчаи хотирот, дафтарчаи кисагї. 2. њуљљат ба шакли китобча: дафтарчаи имтињон(от), дафтарчаи амонатгузорї, дафтарчаи узвият; дафтарчаи мењнатї њуљљатест, ки фаъолияти мењнатии коргарон ва хизматчиён дар он нишон дода мешавад ва барои муќаррар кардани собиќаи корї санади асосї мебошад. ДАФФОФ а. ‫ دﻓّﺎف‬кит. 1. устои дафсоз. 2. дафнавоз, дойразан, дойрадаст. ДАФЪ а. ‫ دﻓﻊ‬1. дур кардан, рад кардан, рондан; рафъ кардан; нест кардан: дафъи бало, дафъи вабо, дафъи душман, дафъи захм. 2. боздоштан, гардондан: дафъи њуљуми душман; дафъ кардан (намудан) дур кардан, рондан; рафъ кардан, бартараф намудан; дафъ шудан дур шудан; нест шудан; гум шуда рафтан; ◊ дафъи хумор шикасти хумор, хуморшиканї. ДАФЪА а. ‫ دﻓﻌﻪ‬бор, карат, мартаба, маротиба: дафъаи аввал, дафъаи оянда, чандин дафъа, њар дафъа. ДАФЪАТАН а. ‫ دﻓﻌﺘﺎ‬якбора, дарњол, фавран: дафъатан љавоб додан. ДАФЪНОПАЗИР

‫دﻓﻊﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬

1. дафъ нашуданї,

ДАЊ бартарафнашаванда. 2. боздоштанашаванда: офати дафънопазир.

ДАФЪУЛВАЌТ а. ‫ دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ‬кит. ба таъхир андохтан, кашолдињї, имрўз – фардо кардан, эњтимол. ДАХИЛ а. ‫ دﺧﻴﻞ‬1. он ки ба кори дигарон дахл дорад; дахолаткунанда. 2. маљ. шарик, њамроњ; њарфи дахил адш. њарфи њамсадое, ки дар мобайни њарфњои калимаи ќофияшаванда воќеъ аст. ДАХЛ а. ‫ دﺧﻞ‬1. даромад, воридот; муќоб. харљ. 2. алоќа, рабт, муносибат: дахл доштан (-и коре ё чизе ба касе). ДАХЛДОР ‫ دﺧﻞدار‬алоќадор, алоќаманд, рабтдошта, марбут, муносибатдошта; идораи дахлдор, созмони дахлдор, одамони ба илму адабиёт дахлдор; дахлдор будани касе ба коре а) алоќаманд будани касе ба коре; б) кордору шарик будани касе ба коре. ДАХМА ‫ دﺧﻤﻪ‬кит. хонаи зеризаминї барои гузоштани љасади мурдагон, гўрхона, сардоба; љои тангу торик. ДАХМАБОН ‫ دﺧﻤﻪﺑﺎن‬кит. нигањбон ва муњофизи дахма. ДАХМАБОНЇ дахмабон.

‫دﺧﻤﻪﺑﺎﻧﻲ‬

кит. амал ва кори

ДАХМАГОЊ ‫ دﺧﻤﻪﮔﺎه‬кит. љой ва мањалле, ки дахма дар он љо воќеъ шудааст. ДАХМАСА ‫ دﺧﻤﺴﻪ‬гуфт. ташвиш; дарди сар, ташвиши зиёдатї; муќ. махмаса. ДАХОЛАТ а. ‫ دﺧﺎﻟﺖ‬дахл кардан, мудохила: дахолати бевосита, дахолати фаъолона. ДАХОЛАТНОПАЗИР ‫ دﺧﺎﻟﺖﻧﺎﭘﺰﻳﺮ‬надоштани имкон ва тавони мудохила. ДАХОЛАТНОПАЗИРЇ нопазир будан.

‫دﺧﺎﻟﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬

дахолат-

ДАХШ ‫ دﺧﺶ‬кит. 1. оѓози муомила ва кор бо ягон кас, оѓози кор. 2. тира, торик. ДАЊ ‫ ده‬шумораи миќдорї (10) ададе, ки пас аз нўњ ва пеш аз ёздањ воќеъ аст; дањњо а) адади номуайяне, ки аз чандин дањ (то сад) иборат аст; б) маљ. бисёр зиёд; дањ-дањ дањнафарї; аз дањ як њисса аз дањ њиссаи чизе; як бар дањ дањ баробар зиёд; ◊ дањ ангушт бар дањон

– 432 –

ДАЊ

нињодан (андохтан) аз рўи њирси пулёбї якбора ба якчанд кор даст задан.

ки бо тамошое ё хаёле банд шуда монда, њушёриро аз даст медињад, он ки аз рўи содалавњї ё бепарвої сирреро ошкор мекунад. 2. маљ. лаќќї, сергап.

ДАЊА ‫ دﻫﻪ‬1. њар як бахши дањгонаи ваќт монанди дањ рўзи як моњ ё таќсими ваќт ба дањрўзї. 2. гурўњи дањгона ё дањнафарї.

ДАЊАНЯЛАГЇ ‫ دﻫﻦﻳﻠﮕﻲ‬дањаняла будан.

ДАЊАН ‫ دﻫﻦ‬ниг. дањон.

ДАЊОНЯЛАГЇ ‫ دﻫﺎنﻳﻠﮕﻲ‬ниг. дањанялагї.

ДАЊАНАКЇ ‫ دﻫﻨﻜﻲ‬бо дањон; рўйнокї, парў.

ДАЊБОШЇ ‫ دﻫﺒﺎﺷﻲ‬таър. саркардаи дањ сипоњї ё шабгард (дар аморати Бухоро).

ДАЊАНБАСТА ‫ دﻫﻦﺑﺴﺘﻪ‬1. чизи дањонаш мањкам кардашуда (аз ќабили халтаю љувол). 2. гуфт. ба хомўш шудан маљбур кардашуда; хомўш. 3. гуфт. рўзадор, рўзагирифта; муќоб. дањанбоз, дањанвоз.

ДАЊГАЗА ‫ دهﮔﺰه‬дањ газ дарозидошта, ба дарозии дањ газ: ќолини дањгаза. ДАЊДАЊЇ ‫ دهدﻫﻲ‬:зари дањдањї тиллои холис (беѓаш, комилиёр, сара).

ДАЊАНБИН ‫ دﻫﻦ ﺑﻴﻦ‬маљ. он ки тањти таъсири сухану аќидањои дигарон аст ва фикру аќидаи мустаќил надорад.

ДАЊДИЛ(А) ‫ دهدﻟﻪ‬1. мунофиќ, дурўя; булњавас. 2. киноя аз далер, диловар, шуљоъ.

ДАЊАНБОЗ ‫ دﻫﻦ ﺑﺎز‬ниг. дањаняла.

ДАЊЗАБОН лаќќї.

ДАЊАНВАСЕЪ ‫ دﻫﻦوﺳﻴﻊ‬ниг. дањандарида; чизи дањонаш калон (асосан оид ба зарф). ДАЊАНДАРИДА ‫ دﻫﻦدرﻳﺪه‬1. он ки дањанаш дарида аст. 2. маљ. лаќќї, сергап, њарзагўй; каси бадгап, носазогўй, шаттоњ. ДАЊАНДЎЗ ‫ دﻫﻦدوز‬гуфт., маљ. то дањонаш пур, дањанбаста; љуволи дањандўз љуволи пур (мас., аз гандум). ДАЊАНДЎХТА ‫ دﻫﻦدوﺧﺘﻪ‬ниг. дањанбаста. ДАЊАНЗАДА ‫ دﻫﻦزده‬ниг. дањонзада. ДАЊАНКАЛОН ‫ دﻫﻦﻛﻼن‬1. он чи дањони калон дорад, калондањон. 2. маљ. он ки бо калонгапї ва гапдонї мардумро ба итоати худ даровардааст, гапкалон; њавобаланд. ДАЊАНКАЛОНЇ ‫ دﻫﻦﻛﻼﻧﻲ‬њавобаландї, манманї; дањанкалонї кардан гапњои калон задан; манманї кардан. ДАЊАНМАРД ‫ دﻫﻦﻣﺮد‬ниг. дањанкалон 2. ДАЊАНСЎХТА ‫ دﻫﻦﺳﻮﺧﺘﻪ‬маљ. таљрибаи талхро аз сар гузаронида; танбењдида. ДАЊАНФАРОХ ‫ دﻫﻦﻓﺮاخ‬кит., ниг. дањанкалон. ДАЊАНШИРИНЇ ‫ دﻫﻦﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‬он чи бо он дањонро ширин мекунанд; дањанширинї кардан ба муносибати хурсандие ширавор хўрдан.

‫دﻫﺎنﻳﻠﻪ‬//‫دﻫﻦﻳﻠﻪ‬

1. он

маљ. пургўй, сергап, серљоѓ,

ДАЊЇ ‫ دﻫﻲ‬1. мансуб ба дањ. 2. асосёфта ба њисоби дањ-дањ; мартабаи дувуми ададњо. 3. гуфт. пули дањ сомонї; касри дањї ниг. каср. ДАЊКАРАТА ‫ دهﻛﺮﺗﻪ‬дањ баробар; дањ бор; ќањрамони дањкарата он ки дањ бор номи ќањрамониро соњиб шудааст; (мас., дар мусобиќањои варзишї). ДАЊЛЕЗ ‫ دﻫﻠﻴﺰ‬1. хонаи хурде, ки дар он одатан пойгању обрез воќеъ аст ва ба воситаи он ба хонаи асосї медароянд: хонаи дањболори дањлезу мадондор. 2. роњрави сарпўшида, долон. ДАЊЛЕЗЇ ‫ دﻫﻠﻴﺰي‬:кит. сухани дањлезї киноя аз сухани бењуда, гапи беасос. ДАЊМАНЇ ‫ دهﻣﻨﻲ‬гуфт. он чи гунљоиши дањ манро дорад; деги дањманї деги калон. ДАЊМАРДА ‫ دهﻣﺮده‬лањљ. чўпон, подабон; љоми дањмарда киноя аз љоми калон. ДАЊМАРДАГЎЙ гап, пургўй.

ДАЊАНСЎЗ ‫ دﻫﻦ ﺳﻮز‬ниг. дањонсўз.

ДАЊАНЯЛА//ДАЊОНЯЛА

‫دهزﺑﺎن‬

‫دهﻣﺮدهﮔﻮي‬

кит. киноя аз сер-

ДАЊО а. ‫ دﻫﺎ‬аќлу заковат, зиракї, доної; ќобилияти фавќулодаи эљодї ва заковатмандии шахс дар соњаи илму адабиёт: дањои адабиёт. ДАЊОЖ ‫ دﻫﺎژ‬кит., ниг. дањоз. ДАЊОЗ ‫ دﻫﺎز‬кит. бонг, фарёд, наъра.

– 433 – ДАЊОЌИН а. ‫ دﻫﺎﻗﻴﻦ‬љ. дењќон (муарраби дењгон). ДАЊОН//ДАЊАН ‫دﻫﻦ‬//‫ دﻫﺎن‬1. узви инсон ва њайвон, ки забон ва дандонњо дар он љойгир аст. 2. ќисми саркушодаи зарф, тўп, шиша ва ѓ.; љои даробарои баъзе чизњои миёнковок, мадхал: дањони ѓор. 3. гуфт., маљ. калима: як-ду дањон гап задан; як дањон… гуфтан гуфт. як калима… гуфтан; як бор… гуфтан; дар дањани… дар даромадгоњи…, дар љои саршавии…. (дара, кўча, љўи об ва ѓ.); як дањон нон як луќма нон; як бурда нон, пораи нон; аз дањон монда, аз дањон афтода кўњнашуда, аз истеъмол баромада; обшуста; дањон ба дањон ба таври дањонакї, ба тариќи шифоњї; аз дањан ба дањан гузашта; дањон андохтан, дањон расондан ба касе ё чизе ниг. дањон задан; дањон бастан худдорї кардан аз гуфтани чизе; хомўш шудан; дањони бефаровез доштан а) лаќќї (сергап) будан; б) дар сухан беибо будан, шуртакгўй будан; дањон задан ба касе ё чизе а) талабидан, пурсидан чизеро аз касе; б) ба духтаре талабгор шудан; розигии касеро хостан (дар бораи номзад кардани духтаре); дањон кушодан (боз кардан) гап задан, сухан кардан; гап кушодан дар бораи чизе; дањони касеро бастан касеро аз гуфтани чизе боздоштан, касеро ба хомўш шудан маљбур кардан (бо ягон кор, хусусан бо ришва забонкўтоњ кардан); дањони касеро хорондан ба нафси касе расида, ўро ба гуфтани чизе ё ба муноќиша водор кардан; дањонро пўшидан хомўш (љим) шудан; дањон инљ кардан гуфт. табассуми зўракї кардан, лабханд задан; дањони касе мањкам будан сир нигоњ дошта тавонистани касе; дањони касе мўй баровардан аз бисёр гуфтани чизе хаста шудан, зиёд гап зада дилгир шудан; дањони касе об кушодан, оби дањони касе рафтан (рехтан, шоридан) њаваси касе рафтан ба чизе; сахт муштоќ шудан ба чизе; дањон ширин кардан а) аз чизи ширину бомаза каме хўрда њаловат бурдан; б) касеро бо ваъдаи хуш, бо ришва ё бо ягон воситаи дигар розию хурсанд кардан; шири модар ба дањон омадан дар тарбияву таълими касе ё иљрои коре сахт азоб кашидан; аз дањон баровардан гуфтан; тасодуфан гуфта мондан, лаќќида мондан; аз дањон баромадан гуфта шудан, изњор гардидан; банохост гуфта шудани гапе; аз дањони касе бўи шир омадан киноя аз хурд будани касе; ноболиѓ будани касе; ба дањон гириф-

ДАЊ тан чашидан, хўрдан, нўшидан; ба дањони касе задан сухани касеро буридан, ба сухангўии касе халал расондан; касеро аз гап боздоштан (бо љавоби тезу тунд ё луќмапартої); ба дањони касе мўњри хомўшї задан хомўш кардан касеро, лаби касеро бастан; ниг. дањони касеро бастан; ба дањон об гирифтан хомўш истодан, лаб накушодан, гап назадан; дар дањони касе гап наистодан сирро нигоњ дошта натавонистан; дар (ба) дањон мондани гапи касе ќатъ шуда мондани сухани касе, бурида нотамом мондани сухани касе; дањонро калўши кўњна кардан адаби касеро додан, љазои касеро додан.

ДАЊОНА ‫ دﻫﺎﻧﻪ‬даромад ва мадхали њар љой, чиз ва ѓ., дањана. ДАЊОНАКЇ ‫ دﻫﺎﻧﻜﻲ‬ба воситаи дањон, шифоњї. ДАЊОНБАНД ‫ دﻫﺎنﺑﻨﺪ‬василае, ки бо он дањонро мебанданд, пўзабанд, фукбанд. ДАЊОНБАНДЇ ‫ دﻫﺎن ﺑﻨﺪي‬маљ. хомўшї, сукут. ДАЊОНБЕФАРОВЕЗ ‫ دﻫﺎن ﺑﻴﻔﺮاوﻳﺰ‬он ки беибо ва бемулоњиза њар гапро мегўяд, шуртакигўй. ДАЊОНЗАДА расида.

‫دﻫﺎنزده‬

истифодашуда, ба дањон

ДАЊОНЇ ‫ دﻫﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба дањон. 2. ниг. дањонакї: љанги дањонї. ДАЊОНКАЛОН ‫ دﻫﺎنﻛﻼن‬ниг. дањанкалон. ДАЊОНКУШОЇ ‫ دﻫﺎنﻛﺸﺎﻳﻲ‬исми амал аз дањон кушодан; гуфтани сухане; гап задан. ДАЊОНПИЗИШК њону дандон.

‫دﻫﺎنﭘﺰﺷﻚ‬

нав. духтури да-

ДАЊОНПИЗИШКЇ ‫ دﻫﺎنﭘﺰﺷﻜﻲ‬1. соњаи илми тиб, ки ба тањќиќи дармон ва пешгирии беморињои дањону дандон машѓул аст. 2. љойи кори дањонпизишк. ДАЊОНСЎЗ дањон.

‫دﻫﺎنﺳﻮز‬

бисёр доѓ ва сўзандаи

ДАЊОНСЎХТА ‫ دﻫﺎنﺳﻮﺧﺘﻪ‬ниг. дањансўхта. ДАЊОНТАНГ ‫ دﻫﺎنﺗﻨﮓ‬маљ. тангдањон, ѓунчадањон; зебо, хушрўй. ДАЊОР ‫ دﻫﺎر‬кит. ѓор; дара; шикофи кўњ. ДАЊПАНЉЇ

‫دهﭘﻨﺠﻲ‬

тиллову нуќраи ќалб ва

– 434 –

ДАЊ

носара, тиллову нуќрае, ки ними он филизи дигарест. ДАЊР а. ‫ دﻫﺮ‬1. дунё, олам, љањон. 2. рўзгор, замона, давр. 3. маљ. таќдир, ќисмат, ќазову ќадар. ДАЊРА а. ‫ دﻫﺮه‬кит. навъе аз шамшери дудама; каљкорди ѓалладаравї, дос. ДАЊРИГЇ ‫ دﻫﺮﻳﮕﻲ‬дањрї будан; бединї. ДАЊРИЁНА ‫ دﻫﺮﻳﺎﻧﻪ‬чун дањрї, ба монанди дањрї: фикри дањриёна. ДАЊРЇ ‫ دﻫﺮي‬он ки оламро моддї мешуморад ва ба офариниши олам бовар намекунад, моддигаро; бедин, мулњид. ДАЊРЎЗА ‫ دهروزه‬1. ба муддати дањ рўз: дањрўза ба сафари хидматї рафтан. 2. њар коре, ки дар дањ рўз иљро шудааст ё мешавад: кори дањрўза, њисоботи дањрўза. 3. њар чизе ки аз ба вуљуд омадани он дањ рўз гузаштааст; моњи дањрўза моње, ки аз баромадани он дањ рўз гузаштааст, моње, ки дањ рўзро пур кардааст. 4. дања: дањрўзаи адабиёт ва санъати халќи тољик дар Маскав. ДАЊРЎЗАГЇ ‫ دهروزﮔﻲ‬дањрўза будан: дар (ваќти) дањрўзагии моњ. ДАЊРЎЯ ‫ دهروﻳﻪ‬њанд. дањсўя. ДАЊСОЛА ‫ ده ﺳﺎﻟﻪ‬1. дањ сол дошта(гї); синнаш ба дањ даромада: бачаи дањсола; мактаби дањсола мактаби миёна, ки муддати тањсил дар он дањ сол буд. 2. ба муддати дањ сол: мењнати дањсола. ДАЊСОЛАГЇ доштан. ДАЊТОЇ дањто.

‫دهﺳﺎﻟﮕﻲ‬

‫ده ﺗﺎﻳﻲ‬

дањсола будан, дањ сол

дањ-дањ; аз њисоби ба њар кас

ДАЊУМ ‫ دﻫﻢ‬шумораи тартибї аз адади дањ: синфи дањум; чароѓи дањум навъи чароѓи равшани карасинї. ДАЊЧАНД шудан.

‫دهﭼﻨﺪ‬

дањ баробар (зиёд): дањчанд

ДАЊЧОР ‫ دهﭼﺎر‬аз дањ чор њиссаи чизе; 40 фоизи чизе. ДАЊШАТ а. ‫ دﻫﺸﺖ‬1. вањм, воњима, вањшат: тарс, бим: ба (дар) дањшат афтодан, ба (дар) дањшат андохтан, ба дили касе дањшат афто-

дан (андохтан); дањшат хўрдан ба тањлука афтодан; аз дањшати… аз тарси…; аз воњимаи…; аз хавфи… 2. гуфт. дўѓу пўписа, сиёсат; љангу љидол; дањшат кардан дўѓу пўписа кардан, сиёсат кардан. 3. нидоест, ки барои ифодаи изтироб ва њаяљон аз ягон воќеаи нињоят мудњиш ба кор мебаранд: ин чї дањшат! ДАЊШАТАНГЕЗ ‫ دﻫﺸﺖاﻧﮕﻴﺰ‬он чи одамро ба воњима ва тарсу бим меандозад, њавлангез, мудњиш: манзараи дањшатангез, овози дањшатангез. ДАЊШАТАНГЕЗЇ ‫ دﻫﺸﺖاﻧﮕﻴﺰي‬ба тарсу воњима андохтан, њавлангезї, тарсангезї. ДАЊШАТАНГЕЗОНА шат ва тарсу вањм.

‫دﻫﺸﺖاﻧﮕﻴﺰاﻧﻪ‬

аз рўи дањ-

ДАЊШАТАФЗО ‫ دﻫﺸﺖاﻓﺰا‬он чи тарсу бими касро зиёд мекунад; њавлангез. ДАЊШАТАФЗОЇ ‫ دﻫﺸﺖاﻓﺰاﻳﻲ‬дањшат ва тарсу вањмро зиёд кардан. ДАЊШАТАФКАН ‫ دﻫﺸﺖاﻓﻜﻦ‬ниг. дањшатангез. ДАЊШАТБОР ‫ دﻫﺸﺖ ﺑﺎر‬ниг. дањшатнок. ДАЊШАТЗАДА ‫ دﻫﺸﺖزده‬ба воњима афтода, тарсу вањм фарогирифта; ба тањлука афтода. ДАЊШАТЗАДАГЇ ‫ دﻫﺸﺖزدﮔﻲ‬ба вањм афтодагї; њайратзадагї; саргаштагї, саросемагї. ДАЊШАТЗО ‫ دﻫﺸﺖ زا‬ба дањшат ва тарсу вањм андозанда, дањшатнок. ДАЊШАТНОК ‫ دﻫﺸﺖﻧﺎك‬дањшатангез, воњиманок, мудњиш; пурдањшат, бадвоњима: воќеаи дањшатнок, манзараи дањшатнок, наъраи дањшатнок. ДАЊШАТОВАР ‫ دﻫﺸﺖآور‬ниг. дањшантангез. ДАЊШАТОЛУДА ‫ دﻫﺸﺖآﻟﻮده‬тарснок, бимнок; ба воњима афтода; тарсида. ДАЊЯК ‫ ده ﻳﻚ‬1. аз дањ як њиссаи чизе; киноя аз андак чизе, ќисми ками чизе. 2. таър. хироље, ки аз њисоби аз дањ њиссаи њосил ба манфиати хазинаи подшоњї аз ањолї гирифта мешуд, хирољи ушр. 3. таър. ёрдампулии солона, ки дар аморати Бухоро ба муллобачагони пешќадами мадраса њамчун мукофоти илмї таъйин карда мешуд. ДАЊЯКГИР

‫دهﻳﻚﮔﻴﺮ‬

таър. муллобачае, ки ёр-

– 435 – дампулии дањяк мегирифт. ДАЊЯКХЎР ‫ دهﻳﻚﺧﻮر‬ниг. дањякгир. ДАЊЯКЧЇ ‫ ده ﻳﻜﭽﻲ‬таър. маъмуре, ки хирољи дањякро аз ањолї меѓундошт. ДАЉЛА а. ‫ دﺟﻠﻪ‬1. дарёи равону сероб; ба монанди дарё. 2. номи дарёе дар Ироќ; ДАЉЉОЛ а. ‫ﺎل‬‫ دﺟ‬1. д. лаќаби шахси каззоби мавњумї, ки тибќи ривоятњои динї дар охирзамон харсавор пайдо шуда, мардумро бо фиребу найранг аз паси худ ба дўзах мебарад. 2. маљ. одами каззоб, бисёр дурўѓгў, фиребгар. ДАШНА ‫ دﺷﻨﻪ‬навъи корди нўгтез, ханљар. ДАШНОМ ‫ دﺷﻨﺎم‬сухани ќабењ, њаќорат, фањш, носазо, хорї: дашноми кўчагї, дашноми ќабењ, дашноми болохонадор; дашном додан носазо гуфтан ба касе, њаќорат кардан касеро. ДАШТ ‫ دﺷﺖ‬замини њамвори пањновар (асосан нообод), биёбон, сањро, чўл: дашти беоб, дашти бирён, дашти бепоён, дашти лабташна. ДАШТБОЗОР ‫ دﺷﺖﺑﺎزار‬бозоре, ки дар дашт барпо мешавад (чунин бозор одатан муваќќатї њисоб меёбад). ДАШТБОН ‫ دﺷﺘﺒﺎن‬посбоникунандаи дашт; посбони киштзор, муњофизи зироатгоњ. ДАШТЇ ‫ دﺷﺘﻲ‬1. мансуб ба дашт; воќеъ дар дашт: роњи даштї, пайрањаи даштї. 2. рўида дар дашт, худрўй: лолаи даштї, гули даштї, гиёњи даштї. 3. ёбої; муќоб. хонагї: мурѓи даштї, парандаи даштї. ДАШТНАВАРД

‫ دﺷﺖ ﻧﻮرد‬ниг. даштпаймо. ‫ دﺷﺖﻧﺸﻴﻦ‬кит. сокини дашту

ДАШТНИШИН биёбон, сањронишин.

ДАШТПАЙМО ‫ دﺷﺖﭘﻴﻤﺎ‬кит. он ки дашту даманро мепаймояд, биёбонгард, даштнавард. ДАШТРЎЯ ‫ دﺷﺖروﻳﻪ‬љои васеи њамвор, даштгоњ, сањро. ДАЪБ а. ‫ دأب‬кит. одат, расм; хў, хислат. ДАЪВАТ а. ‫ دﻋﻮت‬1. љеѓ задан, таклиф, хондан ба мењмонї; хабар ба тўю зиёфат. 2. навбат (дафъа) дар интихобот: вакили даъвати дуюми Маљлиси Олии Тољикистон. 3. њ. талаби

ДАЪ њозир шудан ба хизмати низомї: мавсими даъват. 4. д. дуо; талаб, хоњиш (аз Худо); даъват кардан а) љеѓ задан, таклиф кардан, хондан ба мењмонї; б) ташвиќ кардан ба коре: ба мусобиќа даъват кардан, ба иттињод даъват кардан; даъват шудан а) тарзи мафъули даъват кардан; б) сафарбар шудан ба хизмати аскарї.

ДАЪВАТГАР ‫ دﻋﻮت ﮔﺮ‬он ки касеро барои коре мехоњад ва фаро мехонад, даъваткунанда. ДАЪВАТГАЊ ‫ دﻋﻮتﮔﻪ‬кит. љойи даъват, мањалли фаро хондан. ДАЪВАТЇ ‫ دﻋﻮﺗﻲ‬даъватшуда, хондашуда. ДАЪВАТНОМА ‫ دﻋﻮتﻧﺎﻣﻪ‬мактубчае, ки мундариљаи онро даъват ба маљлис, шабнишинї, тўй ва зиёфат ташкил медињад; нома барои ворид шудан ба маљлис, љашн ва ѓ.; санади даъват ба сафи ќуввањои мусаллањ. ДАЪВАТШАВАНДА ‫ دﻋﻮتﺷﻮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз даъват шудан. 2. сафарбаршаванда барои адои хизмати њарбї; ба синни даъватшаванда(гї) расидан ба синни барои хизмати њарбї мувофиќ расидани љавонмардон. ДАЪВАТШУДА ‫ دﻋﻮتﺷﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз даъват шудан; хондашуда, љеѓзадашуда; хабаршуда, хабарї. 2. сафарбаршуда ба хизмати њарбї. ДАЪВЇ а. ‫ دﻋﻮي‬ниг. даъво. ДАЪВО а. ‫ دﻋﻮا‬1. њуќ. арз ба маќомоти судї барои муњофизати њуќуќи поймолшуда ё манфиат; чизе ё њаќќе, ки ба воситаи додгоњ (маќомоти судї) аз касе талаб мешавад, додхоњї, талаби њаќ. 2. иддао, талаб, таќозо: даъвои њаќќонї. 3. фикру аќидае, ки оид ба ягон масъалаи илмї ё адабї баён шудааст ва мўњтољи далелу исбот аст; даъво доштан а) даъвогар будан; талабгори чизе будан, хостгор будан ба чизе; б) иддаои донистани чизе ё тавонистани кореро доштан; даъво кардан а) чизеро талаб кардан, даъвогар шудан ба чизе; б) иддаои донистани чизе ё тавонистани коре: даъвои валигї кардан, даъвои шоирї кардан; аз даъво гузаштан // аз кулли даъво гузаштан аз талабу иддаои ба касе доштаи худ пурра даст кашидан; даъвои дўстї кардан изњори дўстї кардан дар њолате, ки дўст

ДАЪ

– 436 –

нест; аз даъвои чизе (дар) гузаштан аз бањри чизе баромадан; ◊ даъвои нони ќоќ иддаои асос надошта, даъвои беасос. ДАЪВОГАР ‫ دﻋﻮاﮔﺮ‬1. њуќ. он ки ба воситаи маќомоти судї њимояи њуќуќи худро талаб мекунад; муддаї, додхоњ. 2. талабгор, хостгори чизе; довталаб. ДАЪВОГАРЇ ‫ دﻋﻮاﮔﺮي‬даъвогар будан, талабгорї, чизеро хостгор шудан. ДАЪВОЇ ‫ دﻋﻮاﺋﻲ‬1. додхоњї, барои мудофиаи њуќуќ ба мањкамаву додгоњ мурољиат намудан; љанљол, низоъ. 2. иддао, талаби нодуруст, талаби ноњаќ. ДАЮС а. ‫ دﻳﻮث‬марде, ки нисбат ба покдомании зани худ бепарвост, беномус, беорият, ќалтабон; разил. ДЕБЕТ лот. ‫ دﻳﺒﻴﺖ‬њисобд. њисоби даромад ва харљу ќарзњои ягон идора, ки дар тарафи чапи сурати њисоб навишта мешавад, муќоб. кредит. ДЕБИТ фр. ‫ دﺑﻴﺖ‬тех. миќдори моеъ (аз ќабили об, нафт ё газ), ки аз чоњу кон дар воњиди муайяни ваќт мебарояд. ДЕБО ‫ دﻳﺒﺎ‬матои нафиси абрешимии ранга, њарири ранга. ДЕБОРУХ ‫ دﻳﺒﺎرخ‬киноя аз хушрўй. ДЕБОЧА ‫ دﻳﺒﺎﭼﻪ‬сарсухан, муќаддима, пешгуфтор (-и китоб). ДЕБОЧАНАВИС ‫ دﻳﺒﺎﭼﻪﻧﻮﻳﺲ‬1. муќаддиманавис. 2. маљ. асосгузор, сардафтар. ДЕБЮТ фр. ‫ دﻳﺒﻴﻮت‬1. нахустин њунарнамої дар сањна; умуман аввалин њунарнамої ё озмоиши ќувва дар кори эљодї. 2. варз. ибтидои бозї. ДЕВ ‫ دﻳﻮ‬1. мањлуќи хаёлї ва афсонавї (ба монанди албастї, парї, шайтон, ѓўл, ифрит ва ѓ.), ки нињоят азимљусса, зўр, бадњайбат ва думу шохдор тасвир мешавад ва гўё ба одам зарар мерасондааст. 2. маљ. одами зишту бадкирдор. ДЕВА ‫ دﻳﻮه‬кит. кирм, кирмак; кирми пиллаи абрешим. ДЕВАК ‫ دﻳﻮك‬кит. кирми чўбхўр. ДЕВАЛВАТСИЯ лот. ‫ دﻳﻮﻟﻮﺗﺴﻴﻪ‬иќт. расман паст

кардани арзиши воњидњои пулї; беќурбшавии пул: девалватсияи васеъ ислоњоти пулї, ки аз бекор кардани пулњои беќурбшудаи дар муомилотбуда ва иваз кардани онњо бо пулњои ќурбашон мустањкам иборат аст. ДЕВАХТАР ‫ دﻳﻮاﺧﺘﺮ‬кит., киноя аз бадбахт, шумтолеъ. ДЕВБАНД ‫ دﻳﻮﺑﻨﺪ‬аз рўи аќидаи афсонавї он ки гўё девро маѓлуб сохта (бо афсуну азоим ё бо зўри худ) дар банд медаровардааст, афсунгар; Тањмураспи девбанд аз рўи афсона ин лаќабро ба Тањмурасп барои шайтонро маркаби худ сохтанаш дода буданд. ДЕВБАНДЇ ‫ دﻳﻮﺑﻨﺪي‬девбанд будан, тасхир ва ром кардани деви афсонавї бо афсуну азоим. ДЕВБАЧА ‫ دﻳﻮﺑﭽﻪ‬бачаи дев; деви хурд. ДЕВБАШАРА ‫ دﻳﻮﺑﺸﺮه‬девсурат, девсимо бадњайбат, бадафт.

‫ دﻳﻮﺑﺎد‬ниг. девбода. ДЕВБОДА ‫ دﻳﻮﺑﺎده‬гирдоб; боди тунду тез; шамоДЕВБОД

ли сахти чанголуд.

ДЕВГОЊ олам.

‫دﻳﻮﮔﺎه‬

ниг. девлох 1; ◊ ин девгоњ дунё,

ДЕВДИЛ љасур.

‫دﻳﻮدل‬

маљ. нотарс, диловар, далер,

ДЕВДИЛЇ сурї.

‫دﻳﻮدﻟﻲ‬

маљ. нотарсї, диловарї, ља-

ДЕВДОР ‫ دﻳﻮدار‬ниг. девзада; аспи девдор аспи ќавиљуссаи саркаш ва нофармон; дарахти девдор навъе аз дарахти сарв. ДЕВЗАДА девона.

‫دﻳﻮزده‬

љинзада, девонамизољ; љиннї,

ДЕВЗИРА ‫ دﻳﻮزﻳﺮه‬навъи биринљи олидараља. ДЕВЗОД ‫ دﻳﻮزاد‬1. девнажод; бадзот. 2. маљ. ќавињайкал ва тезрав: аспи девзод. ДЕВКАДА ‫ دﻳﻮﻛﺪه‬кит., ниг. девлох 1. ДЕВКИРДОР бакор.

‫ دﻳﻮﻛﺮدار‬бадкирдор; бадфеъл; но-

ДЕВКОР ‫ دﻳﻮﻛﺎر‬маљ. он ки монда шуданро надониста, зиёд ва тез кор мекунад. ДЕВКОРЇ ‫ دﻳﻮﻛﺎري‬маљ. тезкорї; пуркорї.

– 437 – ДЕВЛОХ ‫ دﻳﻮﻻخ‬1. макони зисти девњо, маскани девњо. 2. маљ. сањрои нообод; дашти дурдасти њавлнок. ДЕВМАРД ‫ دﻳﻮﻣﺮد‬гуфт. марди баќувват. ДЕВМАРДУМ ‫ دﻳﻮﻣﺮدم‬кит. мардуми девсират, бадкирдор, фитнагар. ДЕВМОНАНД ‫ دﻳﻮﻣﺎﻧﻨﺪ‬1. ба дев шабоњатдошта. 2. маљ. зишту бадкирдор. ДЕВМОР ‫ دﻳﻮﻣﺎر‬кит. аждањо, аждањомонанди афсонавї.

махлуќи

ДЕВОЛ ‫ دﻳﻮال‬гуфт., ниг. девор. ДЕВОН ‫ دﻳﻮان‬1. маљмўаи ашъори як шоир, ки ба шакли китоб дароварда шудааст: девони Соиб, девони Њофиз, девони ѓазалиёти Љомї. 2. таър. вазоратхона; девони ќозї мањкама. 3. идораи давлатї, девони вазирон њайати њукумат. ДЕВОНА ‫ دﻳﻮاﻧﻪ‬1. бемори рўњии аз аќлу њуш бегона; љиннї, маљнун; саги девона саги њор. 2. маљ. шефта, мубтало шайдои касе ё чизе: ошиќи девона, дили девона; девонаи шаќќа девонаи сахт, девонаи гузаро; девона кардан а) шефтаю мубтало кардан касеро; б) асабонї кардан; ќањри касеро овардан; ошуфта кардан; девона шудан (гуфтан) а) аз аќл бегона шудан, љиннї шудан; б) шефтаи касе ё чизе шудан; ◊ девонаи ба кори худ њушёр содадил (девонавазъ) намояд њам, манфиату пешрафти кори худро наѓз медонад.

‫دﻳﻮاﻧﻪاوﺿﺎع‬ ‫ دﻳﻮاﻧﻪوار‬1.

ДЕВОНААВЗОЪ

ниг. девонанамо.

ДЕВОНАВОР ба мисли девона, девонасифат. 2. маљ. нињоят бошиддат, аз њад зиёд тез (оид ба вазиши бод, давидани асп, суръати љорї шудани об ва ѓ). ДЕВОНАГЇ ‫ دﻳﻮاﻧﮕﻲ‬1. аз аќлу њуш бегона будан (ба сабаби бемории рўњї); љиннигї; ба фикру хаёли девонагии худ банд шудан. 2. маљ. кори девонавор; коре, ки ба сулњ дарнаёяд, девонагие дар он бибояд (зарб.); девонагї кардан мисли девонањо рафтор кардан; беаќлї кардан; беандешагї кардан; ањмаќї кардан; худро ба девонагї задан худро девона нишон додан, љиннї вонамуд кардан. ДЕВОНАМИЗОЉ ‫ دﻳﻮاﻧﻪﻣﺰاج‬девонасират, девонахў, девонафеъл, соњиби хулќу хислати

ДЕВ номўътадил.

ДЕВОНАМОНАНД ‫ دﻳﻮاﻧﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. девонанамо. ДЕВОНАНАМО ‫ دﻳﻮاﻧﻪﻧﻤﺎ‬он ки дар гуфтору кирдораш аломати девонагї мављуд аст, девонасурат, девонаавзоъ. ДЕВОНАСИФАТ ‫ دﻳﻮاﻧﻪﺻﻔﺖ‬ниг. девонамонанд. ДЕВОНАТАБИАТ ‫ دﻳﻮاﻧﻪﻃﺒﻴﻌﺖ‬ниг. девонафеъл. ДЕВОНАФЕЪЛ љањл; телба.

‫دﻳﻮاﻧﻪﻓﻌﻞ‬

бадхў, бадфеъл; бад-

ДЕВОНАФЕЪЛЇ ‫ دﻳﻮاﻧﻪﻓﻌﻠﻲ‬бадхўї, бадфеълї, девонафеъл будан. ДЕВОНАХОНА ‫ دﻳﻮاﻧﻪﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки девонањоро он љо нигоњ медоранд. ДЕВОНБЕГЇ ‫ دﻳﻮان ﺑﻴﮕﻲ‬таър. сардори девон 2; мутасаддии харљу дахли дарбори амири Бухоро, ки яке аз мансабдорони олирутба њисоб меёфт. ДЕВОНБОН ‫ﺗﺪﻳﻮانگ‬ мутасаддии девон.

кит.

коргузор

ва

ДЕВОНЇ ‫ دﻳﻮاﻧﻲ‬1. таър. мансуб ба девон, корманди девон. 2. як навъи хати душворхони арабиасл. ДЕВОНСОЛОР ‫ دﻳﻮانﺳﺎﻻر‬он ки тарафдори сахти риояи муќаррароти идорї аст. ДЕВОНСОЛОРЇ ‫ دﻳﻮانﺳﺎﻻري‬низом ва сохтори идораи давлатї, ки дар он талаботи идорї хеле сахт ва аз њад зиёд риоя мегардад ва њатто аз он сўиистифода мешавад. ДЕВОНХОНА ‫ دﻳﻮانﺧﺎﻧﻪ‬кит. љои иљрои корњои давлатї дар боргоњи подшоњони асрњои миёна. ДЕВОР ‫ دﻳﻮار‬1. ињотае, ки аз лой, хишт, санг ва ѓ. дар гирдогирди љое ё байни љое барои људо кардани он месозанд; унсури асосии бино барои нигоњ доштани бом ва муњофизати бино аз таъсири барфу борон: девори боѓ, девори ќалъа, девори хона, девори шањр (дар замонњои ќадим), девор задан, девор кашидан, девор сохтан, бо девор ињота кардан, девор кардан; девори похса деворе, ки бе сангу хишт танњо аз лой сохта шудааст; девори чўбкорї деворе, ки байни устухонбандии чўбии он бо лою хишт ё кулўх пур карда шудааст. 2. ниг. девора; ◊ девори нам-

ДЕВ

– 438 –

каш он ки њар сухани гуфташударо дар њаќќи худ гумон карда меранљад; зудранљ; бадгумон; девори пастак гуфт. хору забун; ољиз, нотавон; сар ба девор задан нолаву зорї кардан; навњасарої кардан; сурати девор шудан шах (карахт) шудан, дар њайрат афтодан; моту мабњут шудан; девор муш дорад, муш гўш дорад (зарб.) ваќти гуфтани сирре нињоят эњтиёткор шудан даркор аст (њарчанд љойи хилват бошад). ДЕВОРА ‫ دﻳﻮاره‬1. њар чизи девормонанд, ки вазифаи ињотаро иљро мекунад. 2. ќисми пањлуї, канори боло бардошташудаи њар чиз: девораи сатил, девораи суфа, девораи чоњ; девораи кўњ ќисми девормонанди кўњ, ќисми пањлуии кўњ; танаи кўњ. ДЕВОРАФКАН ‫ دﻳﻮاراﻓﻜﻦ‬вайронкунандаи девор; харобкунандаи девор. ДЕВОРБАДЕВОР ‫ دﻳﻮارﺑﺪﻳﻮار‬:њамсояи деворбадевор пањлу ба пањлу; гуфт. њамсояњое, ки хонањояшон бевосита пањлуи њам ќарор доранд; њамсояи наздик. ДЕВОРБАЛАНД ‫ دﻳﻮارﺑﻠﻨﺪ‬1. дорои девори баланд, девори баланддошта: бинои деворбаланд. 2. маљ. молдор, давлатманд. ДЕВОРБАНД ‫ دﻳﻮار ﺑﻨﺪ‬ниг. деворбаст. ДЕВОРБАСТ ‫ دﻳﻮارﺑﺴﺖ‬љое, ки атрофи он бо деворњо ињота шудааст; ◊ ганљи деворбаст ганље, ки дар маѓзи девор пинњон кардаанд. ДЕВОРБУТТА ‫ دﻳﻮارﺑﺘﻪ‬буттањое, ки ба шакли девор шинонда ва пироста шудаанд, буттадевор.

ДЕВОРЇ ‫ دﻳﻮاري‬мансуб ба девор; он чи ба девор меовезанд; рўзномаи деворї, соати деворї. ДЕВОРКАН ‫ دﻳﻮارﻛﻦ‬кит. василаи љангї, ки бо он деворњоро вайрону хароб мекарданд. ДЕВОРКАШЇ ‫ دﻳﻮارﻛﺸﻲ‬бо девор ињота кардани ќисмате аз замин, девор кашидан. ДЕВОРКЎБ ‫ دﻳﻮارﻛﻮب‬њар чизе, ки (ќолинча, гилемча, парда ва ѓ.) ба девор насб мекунанд; як навъ чароѓ, ки дар девор насб карда мешавад. ДЕВОРНАВИШТА ‫ دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪ‬матолиб ва шиорњое, ки дар деворњо менависанд. ДЕВОРНИГОРА ‫ دﻳﻮارﻧﮕﺎره‬суратгарї ва рассомї дар деворњо, суратњое, ки дар деворњо мекашанд. ДЕВОРНИГОРЇ ‫ دﻳﻮارﻧﮕﺎري‬навиштан ё суратгарї кардан дар деворњо. ДЕВОРПАСТ ‫ دﻳﻮارﭘﺴﺖ‬дорои девори паст: њавли (њо)-и деворпаст. ДЕВОРХИШТ хиштдевор.

‫دﻳﻮارﺧﺸﺖ‬

кит. девори хиштин,

ДЕВОРШИКАН ‫ دﻳﻮارﺷﻜﻦ‬ниг. деворкан.

‫ دﻳﻮﭘﺎ‬ниг. девпой. ДЕВПОЙ ‫ دﻳﻮﭘﺎي‬1. тезрафтор, ДЕВПО

тундрав (оид ба асп, одам ва ѓ.). 2. кит. тортанак, анкабут.

ДЕВСАВОР ‫ دﻳﻮﺳﻮار‬кит. киноя аз чобуксавор, савори тундрав. ДЕВСИМО ‫ دﻳﻮﺳﻴﻤﺎ‬киноя аз зиштрў, бадафт.

ДЕВОРГАР ‫ دﻳﻮارﮔﺮ‬ниг. деворзан.

ДЕВСИРАТ ‫ دﻳﻮﺳﻴﺮت‬киноя аз одами бадхў, зишттабиат, бадкирдор.

ДЕВОРГАРЇ ‫ دﻳﻮارﮔﺮي‬ниг. деворзанї.

ДЕВСИРИШТ ‫ دﻳﻮﺳﺮﺷﺖ‬ниг. девсират.

ДЕВОРДАРМИЁН ‫ دﻳﻮاردرﻣﻴﺎن‬ду љое, ки дар байнашон деворе воќеъ аст, бо девор људошуда: њамсояи девордармиён ниг. њамсояи деворбадевор.

ДЕВСИЯР ‫ دﻳﻮﺳﻴﺮ‬1. ниг. девсират. 2. бадафт, зиштрў, хунукбашара.

ДЕВОРДОР ‫ دﻳﻮاردار‬љое, ки атрофаш бо девор ињота шудааст, дорои девор. ДЕВОРЗАН ‫ دﻳﻮارزن‬он ки девор месозад (хусусан деворњои похсагї) гилкор: устои деворзан, мардикори деворзан. ДЕВОРЗАНЇ ‫ دﻳﻮارزﻧﻲ‬исми амал аз девор задан; сохтани девор, касбу кори деворзан.

ДЕВСОР ‫ دﻳﻮﺳﺎر‬ниг. девмонанд. ДЕВСУРАТ ‫ دﻳﻮﺻﻮرت‬киноя аз бадафт, зиштрў. ДЕВТАБЪ ‫ دﻳﻮﻃﺒﻊ‬ниг. девсират. ДЕВТИНАТ ‫ دﻳﻮﻃﻴﻨﺖ‬ниг. девсират. ДЕВХОНА ‫ دﻳﻮﺧﺎﻧﻪ‬1. макон ва љои девон. 2. маљ. љои торику воњимадор. ДЕВЧА

‫دﻳﻮﭼﻪ‬

1. як навъ кирм, ки дар паш-

– 439 – минањо пайдо мешавад ва онро хўрда хароб мекунад, куя. 2. золу, шуллук. ДЕВЉАВЊАР кирдор.

‫دﻳﻮﺟﻮﻫﺮ‬

девнажод, девзод; бад-

ДЕВШАКЛ ‫ دﻳﻮﺷﻜﻞ‬баднамуд, бадшакл, симои монанди дев. ДЕГ ‫ دﻳﮓ‬зарфи филизї, ки дар он асосан таом мепазанд: деги мис; деги манту, деги чўян, деги якманї; деги буѓ тех. дег барои њосил кардани буѓ ва оби гарм; дегу табаќ а) асбобу анљоми ошпазхона (аз ќабили дег, табаќ, коса, кафлес ва ѓ.) зарфњо, чизу чораи таомпазї ва хўрокхўрї; б) маљ. корњои оид ба пухтупаз, таомпазї; дег рехтан сохтани дег ба тарзи рехтагарї (мас., аз чўян); деги касе љўшидан (аз паси чизе) аз њисоби чизе ё касе рўз гузаронидан; аз деги касе равѓанї шудани нони касе аз њисоби касе хуш гузаштани рўзи касе; ба деги ѓазаби касе оби сард рехтан хашму ѓазаби касеро фурў нишондан; бо касе як будани дегу табаќи касе як будани рўзгори ду оила, якљоя зиндагонї доштани оилае бо оилаи дигар, њамхарљ будан; деги ѓайбат дар љўш будан ѓайбат ављ гирифтан; он чи дар дег аст, ба кафлес меояд (зарб.) агар дар бисот бошад, ба рўй мебарояд. ДЕГАЗАТСИЯ лот. ‫ دﻳﮕﺰﺗﺴﻴﻪ‬њ. тоза кардани љое аз моддањои зањрнок, дур кардани моддањои зањрнок аз яроќу аслиња, аз бадан ва сару либос (бо шустушў ва ѓ.), газзудої. ДЕГГАРДИШ ‫ دﻳﮓﮔﺮدش‬ниг. дегмонак. ДЕГГИРАК ‫ دﻳﮓﮔﻴﺮك‬порчаи махсус ё дастпўш барои гирумони дег. ДЕГДОН нак.

‫دﻳﮕﺪان‬

1. ниг. оташдон. 2. ниг. дегмо-

ДЕГЇ ‫ دﻳﮕﻲ‬1. мансуб ба дег. 2. њар чизи дар дег пухташуда: нони дегї, самбўсаи дегї. ДЕГЛЕС ‫ دﻳﮓﻟﻴﺲ‬1. он ки дег мелесад. 2. маљ. чоплус, хушомадгў, косалес. ДЕГЛЕСЇ ‫ دﻳﮓﻟﻴﺴﻲ‬1. бо ангуштон лесида пок кардани дег баъд аз гирифтани ѓизои он. 2. маљ. чоплўсї, хушомадгўї, косалесї, лаганбардорї. ДЕГМОНАК ‫ دﻳﮕﻤﺎﻧﻚ‬чизи мудаввар ё секунљае, ки дегро аз оташдон гирифта болои он мегузоранд (то ки ќоим истад) саллаи дег, дегпоя.

ДЕЗ

ДЕГПОЯ ‫ دﻳﮓﭘﺎﻳﻪ‬1. ниг. дегмонак. 2. Айюќ, пурнуртарин ситорае дар бурљи фалакии Мумсикулинон дар нимкураи шимолии осмон. ДЕГПЎШАК ‫ دﻳﮓﭘﻮﺷﻚ‬1. сарпўши дег. 2. порчае, ки ваќти дам карда пухтани чизе аз болои сарпўши дег мепўшанд. ДЕГРЕЗ ‫ دﻳﮓرﻳﺰ‬рехтагаре, ки дег месозад, устои дегсоз. ДЕГРЕЗЇ ‫ دﻳﮓرﻳﺰي‬исми амал аз дег рехтан; сохтани дег ба тарзи рехтагарї, дегсозї, касбу кори дегрез: корхонаи дегрезї, дегрезї кардан. ДЕГСАЛЛА ‫ دﻳﮓ ﺳﻠّﻪ‬ниг. дегмонак. ДЕГХОНА ‫ دﻳﮓﺧﺎﻧﻪ‬хонае, ки дар он деги буѓ шинонда шудааст (бештар барои аз як марказ бо бухор гарм кардани хонањо). ДЕГЧА ‫ دﻳﮕﭽﻪ‬деги хурд. ДЕГЉЎШ ‫ دﻳﮕﺠﻮش‬ниг. дам (-и гарм); дегљўши њаррўза дами гарми њаррўза; ѓизои њаррўза; дегљўш кардан дами гарм пухтан, таоми одии обдор тайёр кардан. ДЕГШАКЛ ‫ دﻳﮓﺷﻜﻞ‬монанди дег, дегмонанд. ДЕГШЎ ‫ دﻳﮕﺸﻮ‬1. оби чиркине, ки бо он дег шуста шудааст, чарѓундї, юндї. 2. дег шустан, шуста тоза кардани деги чиркин: дастмоли дегшў. ДЕГШЎЙ ‫ دﻳﮕﺸﻮي‬дастмоли хурди махсус барои шустани дег. ДЕДУКСИЯ лот. ‫ دﻳﺪوﻛﺴﻴﻪ‬мант. яке аз шаклњои асосии муњокимаронї ва усули тадќиќот, ки дар натиљаи муносибати њамдигарии фикрњои пешина хулосаи нав њосил мешавад, тарзи фикрронї аз кулл ба љузъ; муќоб. индуксия. ДЕЗА ‫ دﻳﺰه‬кит. 1. ранг, лавн, махсусан ранги сиёњ ё хокистарї. 2. хокистарранги моил ба сиёњї (доир ба чорпоён). 3. маљ. аспи хокистарранги сиёњтоб, аспи тезрав. ДЕЗИНФЕКСИЯ лот. ‫ دﻳﺰﻧﻔﻴﻜﺴﻴﻪ‬нест ва безарар кардани микробњои сирояткунанда ва њашароти зараровар бо моддањо ва воситањои махсуси химиявї, уфунатзудої. ДЕЗЇ

‫دﻳﺰي‬

дегчаи сафолї ё сангї барои шўр-

– 440 –

ДЕИ бопазї.

ДЕИЗМ лот. ‫ دﻳﻴﺰم‬фалс. таълимоти динию фалсафї, ки Худоро њамчун офаринандаи олам эътироф карда, дахолати онро дар тараќќиёти минбаъдаи табиату љамъият инкор мекард. ДЕКАБР лот. ‫ دﻳﻜﺒﺮ‬моњи дувоздањуми солшумории милодї. ДЕКАБРЇ ‫ دﻳﻜﺒﺮي‬мансуб ба (моњи) декабр; дар моњи декабр рўйдода. ДЕКАЛИТР лот. ‫ دﻳﻜﻠﺘﺮ‬меъёри баркаши моеот баробар ба дањ литр, 10 л. ДЕКАН лот. ‫ دﻳﻜﻦ‬сардори факултет дар мактабњои олї. ДЕКАНАТ лот. ‫ دﻳﻜﻨﺖ‬идораи маъмурию таълимии факултет, ки декан роњбари он аст. ДЕКАТОННА лот. дањ тонна.

‫دﻳﻜﺘﺎﻧﻪ‬

воњиди ченаки вазн

ДЕКЛАМАТСИЯ лот. ‫ دﻳﻜﻠﻤﺘﺴﻴﻪ‬санъ. санъати бурро ва таъсирнок карда хондани асарњои бадеї. ДЕКРЕТ лот. ‫ دﻳﻜﺮﻳﺖ‬ќарорњои муњимми давлатї (махсусан дар солњои аввали Њукумати Шўравї), ки эътибори ќонунро доранд, маншур. ДЕЛФИН ю. ‫ دﻳﻠﻔﻴﻦ‬њайвони ширхори бањрї аз љинси њайвонњои нањангмонанд, далфин, дулфин, ромуз. ДЕМОГРАФИЯ ю. ‫ دﻳﻤﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬соњаи илм, ки таркиб, миќдор ва камузиёд шудани ањолиро меомўзад. ДЕМОГРАФЇ ‫ دﻳﻤﺎﮔﺮﻓﻲ‬марбут ба демография; вазъи демографї. ДЕМОКРАТ ю. ‫ دﻳﻤﺎﻛﺮت‬1. пайрав ва тарафдори демократия. 2. узви њизби демократ. ДЕМОКРАТИЯ ю. ‫ دﻳﻤﺎﻛﺮﺗﻴﻪ‬1. шакли идораи сиёсии љамъият, ки ба эътирофи аз они халќ будани њокимият (яъне њуќуќи иштирок доштани мардум дар идораи давлат ва таъмини њуќуќи сиёсї ва озодии шањрвандони кишвар) асос ёфааст. 2. усули ташкили фаъолияти дастаљамъие, ки иштироки фаъолона ва баробарњуќуќи њайати коркунон таъмин карда мешавад.

ДЕМОКРАТЇ ‫ دﻳﻤﺎﻛﺮﺗﻲ‬мансуб ба демократия; дар асоси демократия сохташуда: сохти демократї, љумњурии демократї. ДЕМПИНГ англ. ‫ دﻳﻤﭙﻨﮓ‬иќт. фурўши молњо бо нархњои ба таври сунъї арзоншуда дар бозори хориљї бо маќсади шикаст додани раќибон ва ба даст овардани бозорњои хориљї. ДЕНАТУРАТ лот. ‫ دﻳﻨﺘﻮرت‬спирти зањролуд ё спирти ѓайринўшокї, ки дар техника истифода мешавад. ДЕПАРТАМЕНТ фр. ‫ دﻳﭙﺮﺗﻤﻨﺖ‬шўъбаи вазорат ё идораи олии ягон муассисаи њукуматї, мудирият; департаменти давлатї вазорати корњои хориљї дар баъзе мамлакатњо. ДЕПО фр. ‫ دﻳﭙﺎ‬корхонае, ки дар он вагон ва локомотивњои роњи оњан, троллейбусу трамвай ва мошинњои оташнишон таъмир мешавад. ДЕР ‫ دﻳﺮ‬1. бо диранг, таъхир, бо таъхир, муќоб. зуд: дер расидани ёрї, дер кардан ба кор. 2. муддати дароз, ваќти бисёр, муддати тўлонї: дер назар кардан ба чизе, дер фикр кардан, шодии ў дер давом накард; дертар а) беваќттар, бо таъхир (назар ба њарваќта); б) баъдтар, баъди гузаштани андак фурсат; дер боз бисёр ваќт боз, хеле ваќт ин љониб, кайњо боз; дер гоњ хело ваќт, ваќти зиёд; аз њама дер аз њама аќиб, пас аз њама; дер ё зуд дер аст ё зуд а) ягон ваќт; ваќташ ояд; б) дар њар сурат; дер истодан муддати зиёд ќарор гирифтан; бисёр таваќќуф кардан дар љое; дер кардан таъхир кардан дар коре; аќиб мондан; дер кашидан муддати зиёд давом кардан, тўл кашидан: гуфтугузор бисёр дер кашид, интизорї дер накашид, маљлис дер нахоњад кашид, хурсандии ў дер накашид; дер мондан а) таъхир кардан, њаял кардан; б) муддати зиёд истодан дар љое; дер напоидан бисёр давом накардан, умри зиёд надидан (-и чизе); дер омадан таъхир карда омадан, аќиб монда омадан (назар ба ваќти муќаррарї); дер шудан, ваќт рафтан; беваќт шудан; гузаштани фурсати муносиби коре; дер поидан ваќти зиёд пойдор будан, умри дароз дидан; дере нагузашта муддате нагузашта, фурсате нагузашта; пас аз андаке; ба зудї; дер-дер гоњ-гоњ, бо гузаштани ваќти зиёд: дер-дер хабар гирифтан; дер ояд, шер ояд (зарб.) бо

– 441 – таъхир иљро шавад њам, хуб иљро шавад. ДЕРАНД ‫ دﻳﺮﻧﺪ‬кит. 1. дарозмуддат, бардавом. 2. дањр, дунё; замон, рўзгор. ДЕРБОВАР ‫ دﻳﺮﺑﺎور‬он ки ба њар чи дер эътимоду бовар мекунад, муќоб. зудбовар. ДЕРБОЗ ‫ دﻳﺮﺑﺎز‬кайњо, ким-кайњо. ДЕРГОЊ ‫ دﻳﺮﮔﺎه‬дербоз, муддати дароз, замони тўлонї. ДЕРГУДОЗ ‫ دﻳﺮﮔﺪاز‬дер обшаванда, филизе, ки дер гудохта мешавад. ДЕРГУЗАР зарад.

‫ دﻳﺮﮔﺬر‬он чи дер ва ба оњистагї гу-

ДЕРЗЇ ‫ دﻳﺮزي‬1. дер зистан, муддати зиёде вуљуд доштан. 2. он ки муддати дароз зиндагї мекунад, дарозумр, сахтљон. ДЕРИН ‫ دﻳﺮﻳﻦ‬ќадимї, кўњна, пешина: дўсти дерин, ёри дерин, муњаббати дерин, расми дерин, ѓами дерин, ба орзўи дерини худ расидан. ДЕРИНА ‫ دﻳﺮﻳﻨﻪ‬ниг. дерин. ДЕРИНАБУНЁД ‫ دﻳﺮﻳﻨﻪﺑﻨﻴﺎد‬он чи бунёдаш ќадим аст; ◊ ин деринабунёд љањони ќадим, дунёи куњан. ДЕРИНАГЇ ‫ دﻳﺮﻳﻨﮕﻲ‬дерина будан, кўњнагї. ДЕРИНАРЎЗ ‫ دﻳﺮﻳﻨﻪ روز‬солхўрда, пир. ДЕРИНАСОЛ ‫ دﻳﺮﻳﻨﻪﺳﺎل‬куњансол, солхўрда. ДЕРИНАСОС ‫ دﻳﺮﻳﻦاﺳﺎس‬он чи бунёдаш ќадим аст; чархи деринасос дунёи кўњна.

ДЕС

ДЕРМУР ‫ دﻳﺮﻣﺮ‬он ки ба осонї љон намедињад, љонсахт. ДЕРОДЕР тўлонї.

‫دﻳﺮادﻳﺮ‬

дер, дер ба дер, замони

ДЕРОМЎЗ ‫ دﻳﺮآﻣﻮز‬он ки матлаб ё чизи дигарро дер аз худ мекунад, дерњазм. ДЕРОРОМ нин.

‫دﻳﺮآرام‬

кит. сокин, ботамкин, ваз-

ДЕРОШНО на.

‫دﻳﺮآﺷﻨﺎ‬

ошнои дерина, дўсти дери-

ДЕРПАЗ ‫ دﻳﺮﭘﺰ‬мева ва баъзе аз зироатњо, ки назар ба навъњои дигарашон дертар мепазанд. ДЕРПАЗАК ‫ دﻳﺮﭘﺰك‬ниг. дерпаз. ДЕРПО(Й) ‫ دﻳﺮﭘﺎي‬муддати зиёд пойдор мондан, бодошт; бобањо; дарозумр. ДЕРРАСИДА дерпухта.

‫دﻳﺮرﺳﻴﺪه‬

деромада, аќибмонда;

ДЕРСОЗ ‫ دﻳﺮﺳﺎز‬кит. носозгор, номувофиќ. ДЕРСОЛ ‫ دﻳﺮﺳﺎل‬бисёрсола; кўњна. ДЕРСОЛА ‫ دﻳﺮﺳﺎﻟﻪ‬ниг. дерсол. ДЕРСЎЗ ‫ دﻳﺮﺳﻮز‬он чи дер ва тўлонї сўхта гармои бештар медињад. ДЕРФАЊМ ‫ دﻳﺮﻓﻬﻢ‬он ки дер чизеро дарк мекунад, кундфањм. ДЕРФАЊМЇ ‫ دﻳﺮﻓﻬﻤﻲ‬кундзењнї, камзењнї, чизеро хеле дер дарк кардан.

ДЕРЇ ‫ دﻳﺮي‬кашолёбї, дер мондан.

ДЕРХЕЗ ‫ دﻳﺮﺧﻴﺰ‬он ки хеле дер бедор мешавад; муќоб. зудхез.

ДЕРКАРД ‫ دﻳﺮﻛﺮد‬дер кардан, таъхир, дер анљом додани коре, таъвиќ.

ДЕРХУФТА ‫ دﻳﺮﺧﻔﺘﻪ‬он ки то дер мехобад, он ки дар хоби гарон аст.

ДЕРМАТОЛОГИЯ ю. ‫ دﻳﺮﻣﺘﺎﻻﮔﻴﻪ‬тиб. соњаи илми тиб, ки сохти пўст, беморињои он ва усули муолиљаи ин беморињоро меомўзад.

ДЕРЊАЗМ ‫ دﻳﺮﻫﻀﻢ‬дер њазмшаванда, он чи дер тањлил ва њал мешавад.

ДЕРМОН бобаќо.

‫دﻳﺮﻣﺎن‬

давомдор; поянда, пойдор,

ДЕРМОНДА ‫ دﻳﺮﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дер мондан; аќибмонда, таъхиркарда ба љое. ДЕРМОНЇ ‫ دﻳﺮﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз дер мондан; аќибмонї, таъхир кардан, беваќт омадан. ДЕРМУДДАТ ‫ دﻳﺮﻣﺪت‬ниг. дарозмуддат.

ДЕРЉУНБ ‫ دﻳﺮﺟﻨﺐ‬ба таври оњиста њаракаткунанда, сустњаракат. ДЕСАНТ фр. ‫ دﻳﺴﻨﺖ‬њ. нерўњои њарбии махсусе, ки ба мавќеи ишѓолшуда ё ба аќибгоњи душман барои бурдани амалиёти љангї фароварда мешаванд (аз киштї ё њавопаймо); нерўњои њавобурд. ДЕСАНТЇ ‫ دﻳﺴﻨﺘﻲ‬мансуб ба десант: ќўшунњои десантї, нерўњои њавобурд.

– 442 –

ДЕС

ДЕСАНТЧЇ ‫ دﻳﺴﻨﺘﭽﻲ‬њ. аскари ќўшунњои десантї, сарбози нерўњои њавобурд. ДЕТЕКТИВ англ. ‫ دﻳﺘﻴﻜﺘﻴﻮ‬1. мутахассис оид ба тањќиќ ва тафтиши љиноятњо (асосан корманди ин ё он бюрои инфиродии тањќиќ). 2. асари бадеї ё филме, ки дар он саргузашти пурмољарои љосусон, фош кардани сирри онњо ва ѓ. тасвир ёфтааст.

ДЕЊОТ ‫ دﻫﺎت‬љ. дењ, дења; ќишлоќљой. ДЕЊОТЇ ‫ دﻫﺎﺗﻲ‬сокини дења; истиќоматкунандаи ќишлоќ, ќишлоќї, рустої, дењнишин. ДЕЊХУДО ‫ دﻫﺨﺪا‬кит. арбоби дења; соњиби дења, кадхудо. ДЕЊШЎРО ‫ ده ﺷﻮرا‬маќоми давлатии њокимият дар дења, шўрои дењот.

ДЕТСИМЕТР лот. ‫ دﻳﺖﺳﻤﻴﺘﺮ‬ченаки дарозї баробар ба дањяки метр, 10 см.

ДЗЮДО яп. ‫ دزﻳﻮدا‬варз. навъи гўштингирии японї (бо усули озод).

ДЕФИС лот. ‫ دﻳﻔﻴﺲ‬хатчаи аз тире кўтоњест (-), ки њамчун аломати аз сатр ба сатр кўчондан, ба њам пайвастани баъзе калимањои љуфт ва ѓ. хизмат мекунад, нимтире.

ДИАБЕТ ю. ‫ دﻳﺌﺒﻴﺖ‬тиб. беморињое, ки бо ифроти зиёди шоша давом мекунад; диабети ќанд беморие, ки ба сабаби зиёдии моддаи ќанд дар хун пайдо мешавад, бемории ќанд.

дењ ‫ ده‬асоси замони њозира аз додан; бидењ.

ДИАГРАММА ю. ‫ﻪ‬‫ دﻳﺌﮕﺮﻣ‬намудор, љадвалтасвири графикиест, ки таносуби байни бузургињои гуногунро (мас., ягон афзоиш ё кам шуданро) бо шаклњои њандасї аёнан нишон медињад: диаграммаи афзоиши истењсоли молњои саноатї.

ДЕЊ ‫ ده‬ќишлоќ, ќаря, русто; дењи боло, дењи поин, шўрои дењ; ањли дењ дењанишинон, ањолии дења, дењотиён; дењ куљову дарахтон куљо (зарб.) дар мавриди берабт ва бемуносибат будани чизи гуфташуда истеъмол мешавад. ДЕЊА ‫ دﻳﻬﻪ‬ниг. дењ. ДЕЊАГЇ ‫ دﻳﻬﮕﻲ‬мансуб ба дења; дар дењабуда; ќишлоќї: хонаи дењагї. ДЕЊАНИШИН ‫ دﻳﻬﻪ ﻧﺸﻴﻦ‬ниг. дењнишин. ДЕЊИСТОН ‫ دﻫﺴﺘﺎن‬ќишлоќљой, дењањо, дењот. ДЕЊКАДА ‫ دﻫﻜﺪه‬1. кит. хонае, ки дар дења воќеъ аст, хонаи дењагї. 2. дењи хурд; дења, ќишлоќ. ДЕЊЌОН ‫ دﻫﻘﺎن‬1. кишоварз, барзгар, киштукоркунанда. 2. таър. арбоби дења, соњиби дења, кадхудо, дењхудо; заминдори калон. ДЕЊЌОНБАЧА ‫ دﻫﻘﺎنﺑﭽﻪ‬ниг. дењќонзода. ДЕЊЌОНЗОДА ќонбача.

‫دﻫﻘﺎنزاده‬

фарзанди дењќон, дењ-

ДЕЊЌОНЇ ‫ دﻫﻘﺎﻧﻲ‬шуѓли дењќон, кору бори дењќон (1), кишту кор, зироат кишоварзї; корњои дењќонї корњои оид ба киштукор, корњои сањрої; машѓулияти дењќон; дењќонї кардан бо зироат машѓул шудан.

ДИАЛЕКТИЗМ ю. ‫ دﻳﺌﻠﻴﻜﺘﺰم‬збш. калима ва иборањои хоси лањљаи ягон мањал, ки дар забони адабї истеъмол мешаванд. ДИАЛЕКТИКА ю. ‫ دﻳﺌﻠﻴﻜﺘﻴﻜﻪ‬фалс. таълимот дар бораи ќонунњои умумии њаракат ва тараќќиёти табиат, љамъият ва тафаккур, назария ва методи маърифати воќеият, муќоб. метафизика. ДИАЛЕКТИКЇ ‫ دﻳﺌﻠﻴﻜﺘﻴﻜﻲ‬ба диалектика асосёфта, бо татбиќи диалектика сохташуда: тафаккури диалектикї, усули диалектикї, фалсафаи диалектикї. ДИАЛОГ ю. ‫ دﻳﺌﻼگ‬адш. гуфтугў байни ду ё чанд нафар аз иштироккунандагони асари бадеї; муколама, муњовара. ДИАФРАГМА ю. ‫ دﻳﺌﻔﺮﮔﻤﻪ‬1. биол. пардаи байни ковокии ќафаси сина ва шикам. 2. пардаи њољиз. ДИБОЃАТ а. ‫ دﺑﺎﻏﺖ‬ниг. даббоѓї 2. ДИВИЗИОН фр. ‫ دﻳﻮﻳﺰﻳﺎن‬њ. воњиди њарбї дар ќисмњои тўпандозї, савора ва зирењпўш.

ДЕЊЌОНПИСАР ‫ دﻫﻘﺎنﭘﺴﺮ‬ниг. дењќонзода.

ДИВИЗИЯ лот. ‫ دﻳﻮﻳﺰﻳﻪ‬њ. ќисми њарбие, ки аз чанд полк ё бригада иборат мебошад: дивизияи

ДЕЊНИШИН ‫ ده ﻧﺸﻴﻦ‬он ки дар дења зиндагонї мекунад, дењотї, ќишлоќї, рустої.

тирандозї, дивизияи зирењпўш.

– 443 – ДИГАР ‫دﮔﺮ‬//‫ دﻳﮕﺮ‬1. соир, ѓайр, дуюмї: даромади дигар, мавзўи дигар, хонаи дигар, чораи дигар: хушбахтии дигар хушбахтии нав; рўзи дигар рўзи дуюм; рўзи оянда. 2. бегона, ѓайр; бачањои дигар соири бачањо; бачагони боќимонда; мулки дигар мулки бегона, кишвари ѓайр; аз мењнати дигарон аз ранљ ё кори одамони бегона. 3. ѓайр аз ин, ба љуз ин; сониян. 4. бори дуюм, дуюмбора, мукаррар; баъд аз ин, минбаъд, боз: дигар пинњон карда натавонистан, дигар худдорї карда натавонистан, дигар бас аст фирефта шудан!; аз дигар аз нав, аз сари нав, дубора: хатро аз дигар навишт; бори дигар дафъаи дуюм, дубора, боз; канори дигар // соњили дигар канори тарафи муќобил, соњили рў ба рў; дигар хел // дигар гуна на ба тавре ки мебоист, ба таври дигар, дигар хел муомила кардан бо касе, дигар хел љавоб додан, сухани касеро дигар хел фањмидан ва ѓ; аз тарафи дигар аз дигар љињат, аз тарафи дуюм: чанд соли дигар боз чанд сол; чанд ќадами дигар боз чанд ќадам (мас., пеш рафтан); дигар будан фарќ доштан; дигар кардан таѓийр додан; љои худро дигар кардан таѓйири макон (кардан); дигар шудан таѓйир ёфтан, дучори таѓйирот гардидан (дар бораи тартибу ќоидае, муомилаю рафтори касе ва ѓ.); ба кори дигар гузаштан љои корро таѓйир додан; ин гапи дигар а) ин мавзўи људогона аст, ин масъалаи алоњида аст; б) ин айни муддаост; номи худро дигар кардан (мондан) номи худро таѓйир додан (дар мавриди ќасам хўрдан ё ваъдаи ќатъї додан гуфта мешавад). ДИГАРАНДЕШ ‫ دﻳﮕﺮاﻧﺪﻳﺶ‬нав. он ки аз љињати мафкура аз дигарон фарќ мекунад. ДИГАРАНДЕШЇ ‫ دﻳﮕﺮاﻧﺪﻳﺸﻲ‬дигарандеш будан, аќидаи дигар доштан. ДИГАРБОР ‫ دﻳﮕﺮﺑﺎر‬ниг. дигарбора. ДИГАРБОРА ‫ دﻳﮕﺮﺑﺎره‬дубора, бори дигар; муљаддадан, боз: дигарбора телефон кардан, дигарбора аз даст додан. ДИГАРГУН ‫ دﻳﮕﺮﮔﻮن‬таври дигар, ба ранги дигар, таѓйирёфта; дигаргун кардан а) таѓйир додан; б) аз нав сохтан; ислоњ даровардан (мас., табиатро дигаргун кардан); дигаргун шудан (гаштан, гардидан) таѓйир ёфтан, рў ба таѓйирот овардан, дучори тањаввул гардидан (оид ба ањвол, авзоъ, хулќу атвор,

ДИД ваљоњат, ранги рўй, симои шањру дењот ва ѓ.).

ДИГАРГУНА ‫ دﻳﮕﺮﮔﻮﻧﻪ‬1. ба таври дигар, ба тариќи људогона. 2. таѓйир; таѓйирёфта; дигаргуна кардан таѓйир додан; дигаргуна шудан аз њоле ба њоле гардидан, таѓйир ёфтан. ДИГАРГУНЇ ‫ دﻳﮕﺮﮔﻮﻧﻲ‬дигаргун шудан, таѓйирот, тањаввулот: дигаргунї дар њайати њукумат, дигаргунии калон дар њаёти мактабњои љумњурї. ДИГАРГУНСОЗЇ бозсозї.

‫دﻳﮕﺮﮔﻮنﺳﺎزي‬

таѓйирдињї;

ДИГАРГУНШАВАНДА ‫ دﻳﮕﺮﮔﻮنﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз дигаргун шудан; таѓйирёбандагї. ДИГАРГУНШАВАНДАГЇ ‫ دﻳﮕﺮﮔﻮنﺷﻮﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони њозира аз дигаргун шудан; дигаргуншаванда будан, таѓйирёбандагї. ДИГАРЇ ‫ دﻳﮕﺮي‬њар шахс ё њар мавзўи дигар ѓайр аз масъала ё шахси ишорашуда; шахс ё чизи навбатї, баъдї. ДИГАРСАРО(Й) дунёи охират.

(‫ دﻳﮕﺮﺳﺮا)ي‬кит. љањони дигар,

ДИГАРСОН ‫ دﻳﮕﺮﺳﺎن‬ба гунаи дигар, ба шакли дигар, дигаргун. ДИГАРХЕЛ ‫ دﻳﮕﺮﺧﻴﻞ‬ниг. дигархела. ДИГАРХЕЛА ‫ دﻳﮕﺮﺧﻴﻠﻪ‬навъи дигар, аз љинси дигар; дигаргун. дид ‫ دﻳﺪ‬1. асоси замони гузаштаи дидан. 2. шакли кўтоњи масдари дидан. ДИД ‫ دﻳﺪ‬1. назар, нигоњ; диду боздид ниг. боздид. 2. тахмин дидан; нуќтаи назар, дидгоњ; аз рўи диди… ба диди... ба тахмини…, ба назари.. ДИДА I ‫ دﻳﺪه‬сифати феълии замони гузаштаи дидан: аз дидаю шунида наќл кардан; дидаву дониста а) хуб фањмида истода; б) ќасдан, амдан; аз чизе дида гуфт. назар ба чизе; дида баромадан аз назар гузаронидан, муоина кардан; дида мондан а) дида гирифтан; як назар дидан; б) ногањон ба чашми касе афтодан, нохост ба назар намудор шудан; дида натавонистан а) ба чашм нанамудан; ба назар намудор нашудан, хеле дур ё чуќур будан; б) њисси нафрат доштан ба касе, чашми

– 444 –

ДИД

дидан надоштан касеро, бад дидани касеро; в) бо назари нотавонбинї ва њасад муносибат кардан бо касе. ДИДА II ‫ دﻳﺪه‬чашм: дидаи бино, дидаи гирён; аќл агар кўр бошад, аз дидаи бино чї гила! (зарб.); дидаи бедор чашми бино; чашми њушёру тезбин; дидаи рўз сапедадам; равшании рўз; дидаи хунбор чашми ашкбор, чашми гирён; борони дида киноя аз ашки бисёр; нури дида а) равшании чашм; б) маљ. фарзанди азиз; оби дида киноя аз ашк, сиришк; оби дида кардан гиристан, гиря кардан, ашк рехтан; бо (ба) дидаи… бо назари…; аз рўи.., аз нуќтаи назари...; бо дидаи ибрат бин! ба дидаи инсоф бин!; аз дида рафта аз назар дур шуда; аз назар рафта; дида дўхтан а) нигоњ кардан, назар кардан; б) маљ. чашм пўшидан, нигоњ накардан, ќатъи назар намудан; дида кушодан (во кардан) нигоњ кардан, назар андохтан; дида сафед шудан бенур шудани чашм (дар интизорї); дида ба дидор расидан муяссар шудани мулоќоти якдигар; дида дар роњи касе доштан касеро интизорї кашидан; ќабул ба дида нињодан бо тамоми раѓбат ќабул кардан; дар дида љо доштан хеле азизу боќадр будан; нури дида, тољи сар! дар мавриди азизу гиромї доштани маќдами касе гуфта мешавад; њар ќадам монед, болои дида! дар мавриди пазироии мењмони азизу мўњтарам баробари таъбири “хуш омадед, марњамат” гуфта мешавад; кўр чї мехоњад? – ду дидаи бино (зарб.) њар кас муддао ва матлаби худро мехоњад. ДИДААФРЎЗ физо.

‫ دﻳﺪهاﻓﺮوز‬кит. равшанибахш, нур-

ДИДАБОЗ ‫ دﻳﺪه ﺑﺎز‬кит. 1. чашмкушода. 2. назарбоз, бонозу карашма. ДИДАБЎСЇ ‫ دﻳﺪهﺑﻮﺳﻲ‬аз рўи дўстдориву мењрубонї бўса ба дидањо задан. ДИДАВАР ‫ دﻳﺪهور‬кит. 1. бинанда, соњиби чашми бино, басир. 2. маљ. тезбин, нозукбин; хирадманд, доно. ДИДАВАРЇ ‫ دﻳﺪهوري‬кит. дидавар будан; соњибназарї; хирадмандї. ДИДАГИРЁН ‫ دﻳﺪهﮔﺮﻳﺎن‬ба чашми гирён, ба чашми ашкбор. ДИДАГЇ

‫دﻳﺪﮔﻲ‬

шакли дигари сифати феълии

замони гузашта аз дидан.

‫ دﻳﺪه ﮔﺎه‬кит. дидгоњ. ДИДАДАРО ‫ دﻳﺪهدرا‬хушмуомила, ДИДАГОЊ

часпон; чењракушода, кушодарўй: дидадаро шав, ба дида љо шав (зарб.).

ДИДАДАРОЇ ‫ دﻳﺪهداراﺋﻲ‬хушмуомилагї, часпонї (дар муомила); чењракушодї, кушодарўї. ДИДАДОР ‫ دﻳﺪهدار‬1. ниг. дидавар. 2. кит. љосус. ДИДАДЎЗ ‫ دﻳﺪهدوز‬бо диќќат нигаранда, пайваста нигаранда. ДИДАКАШ кунанда.

‫دﻳﺪهﻛﺶ‬

кит. тиракунанда, хира-

ДИДАКТИКА ю. ‫ دﻳﺪﻛﺘﻴﻜﻪ‬соњаи илми омўзгорї, ки дар бораи назарияи таълиму тарбия, шаклу усулњои онњо, људонопазирии љараёни таълим аз тарбия ва ѓ. бањс мекунад. ДИДАКТИКЇ ‫ دﻳﺪﻛﺘﻴﻜﻲ‬пандомез, насињатомез; омўзишї, ахлоќї; асарњои дидактикї асарњое, ки мавзўи асосии онњоро панду насињат ташкил медињад. ДИДАН ‫ دﻳﺪن‬1. ќобилияти биної доштан, нигоњ кардан, нигаристан. 2. дучор омадан бо касе ё чизе, вохўрдан. 3. зиёрат, аёдат, хабаргирї аз ањволи касе; мулоќот, дидорбинї: барои дидани касе рафтан. 4. дарёфтан, дарк кардан, фањмидан, донистан. 5. њисоб кардан, шумурдан: муносиб дидан, раво дидан, љоиз (на) дидан. 6. маљ. аз сар гузаронидан; азоб дидан азобро аз сар гузаронидан, азият кашидан. 7. њамчун феъли ёридињанда дар таркибњои феълї омада, маънои мушоњида кардан, санљидан, озмудан, аз назар гузаронидан, иљро шудани амалеро мефањмонад: вараќ зада дидан, кофта дидан, чашида дидан. 8. бо чанд калима њамроњ омада, таркиби феълии монда месозад: зарар дидан, љазо дидан, љабр дидан; ба дидан ба назар.., ба намуд…; ба (бо) як дидан а) бо як бор нигоњ кардан, ба як назар; б) дар як лањза, зуд; то дидан то боздид; бад дидан // ганда дидан њисси нафрат доштан нисбат ба касе; маслињат дидан раво дидан, љоиз донистан, салоњ дидан; машварат додан дар бораи коре ба касе; наѓз дидан дўст доштан, мењр доштан нисбат ба касе ё чизе; рўз дидан // умр дидан умр ба сар бурдан, зистан; тайёрї дидан тайёр шудан, омода шудан; чора дидан

– 445 – чораљўї кардан, чора љустан; бо (ба) њам дидан њамроњ хўрдан, якљоя бо касе истеъмол кардан; шарикї таќсим кардан; рўи чизеро ё касеро дидан расидан ба чизе, соњиб шудан ба чизе; муяссар шудани чизе ба касе (мас., рўи фарзандро дидани касе); ту дидї, ман надидам дидаву дониста чизеро ё кореро пинњон кардан; фикри худро дидан ѓами худро хўрдан; дар пайи кори худ шудан; чашми дидан надоштан нафрат доштан; дидї, ки нашуд, монаш, ки равад (зарб.) кўшиш кардї, ки натиља набахшид, ба њолаш бигзор (дар мавриди насињатро ќабул накардани касе ё њосил нашудан аз коре гуфта мешавад). ДИДАНАШУДА ‫ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه‬беназир, хориќулода: мислаш диданашуда. ДИДАНБОБ ‫ دﻳﺪنﺑﺎب‬ба дидан арзанда, кирои дидан, боби дидан. ДИДАНЇ ‫ دﻳﺪﻧﻲ‬1. сифати феълии замони оянда аз дидан. 2. шоистаи дидан, дархури дидан, тамошобоб, лоиќи дидан. 3. маљ. пешомад; таќдир; рўзи сахт. ДИДАТАР ‫ دﻳﺪهﺗﺮ‬кит. гирён; гирякунанда.

ДИЗ нуќтаи назар, аќида, фикр.

ДИДОР ‫ دﻳﺪار‬1. дидан; дидани рўи касе; мулоќот, вохўрї: аз дидори касе сер нашудан, ба дидори касе муштоќ будан; элак бањона, дидор ѓанимат (зарб.). 2. рўй, чењра; дидор намудан рўй нишон додан; ба дидори њамдигар расидан баъд аз људої њамдигарро дидан. ДИДОРБИНЇ ‫ دﻳﺪارﺑﻴﻨﻲ‬мулоќот, вохўрї. ДИДОРЇ ‫ دﻳﺪاري‬1. марбут ба дидор; ќобили дидор, диданї. 2. маљ. хушсимо. ДИЁНАТ а. ‫ دﻳﺎﻧﺖ‬1. кит. диндорї. 2. маљ. бовиљдонї, росткорї, њалолкорї. ДИЁР а. ‫ دﻳﺎر‬1. кит., љ. дор (хонањо). 2. кишвар, мамлакат, сарзамин: диёри бегона, диёри дурдаст, диёри озод, диёри пурсафо. 3. маљ. ватан, мењан; аз ёру диёр људо кардан аз хешу аќрабо ва ватан људо кардан. ДИЖ ‫ دژ‬књн. ќалъа, њисор. ДИЖАМ ‫ دژم‬кит. 1. андўњгин, ѓамгин. 2. хашмгин, ѓазабнок. 3. маљ. парешон, ошуфта.

ДИДАХОНА ‫ دﻳﺪه ﺧﺎﻧﻪ‬кит. чашмхона.

ДИЖАМРЎЙ ‫ دژمروي‬кит. тирарўй, чењрагирифта, туршрўй.

ДИДАШАВАНДА ‫ دﻳﺪهﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз дида шудан; ба назар намоён, ба чашм менамудагї: масофаи дидашаванда.

ДИЖАН ‫ دژن‬књн. тундмаза.

ДИДБОН ‫ دﻳﺪﺑﺎن‬1. посбоне, ки дар бурљи ќалъаву сарњадњо, болои киштињо ва дар љойњои баланд истода, атрофро наззора мекунад (барои хабар додан аз њаракати душман ё хатари њуљуми он). 2. кит. љосус; пўянда, таъќибкунанда; он ки рафтори касеро тањти назорати доимї мегирад. ДИДБОНГОЊ ‫ دﻳﺪﺑﺎنﮔﺎه‬љое, ки аз он дидбонї мекунанд, бурљи дидбонї. ДИДБОНЇ ‫ دﻳﺪﺑﺎﻧﻲ‬1. амали дидбон; нигањбонї, посбонї, ќаровулї, назорат. 2. њ. яке аз воситањои љамъоварии маълумот дар бораи душман, мавќеъ, амалиёти њарбї ва хусусияти мавзеъ. ДИДГОЊ ‫ دﻳﺪﮔﺎه‬1. масоњате, ки бо чашм њамаи онро дидан мумкин аст, чашмандоз. 2. њ. љои махсуси таљњизонидашуда, ки аз он љо амалиёти душман, инчунин њаракат ва дигар амалњои њарбиро назорат мекунанд. 3. кит.

ДИЖБОН ‫ دژﺑﺎن‬књн. нигањбони ќалъа, кутвол. ДИЖДОР ќалъа.

‫دژدار‬

ДИЖОГОЊ дандеш.

књн. сардори ќалъа, њокими

‫دژآﮔﺎه‬

кит. хашмнок, бадќањр; ба-

ДИЖОЛУД ‫ دژآﻟﻮد‬ниг. дижогоњ. ДИЖОЊАНГ тунду тез.

‫دژآﻫﻨﮓ‬

кит. бадандеш, бадќасд;

ДИЖХИМ ‫ دژﺧﻴﻢ‬кит. 1. бадхў, зишттабиат, бадхислат. 2. љаллод. 3. маљ. душман, хасм. ДИЗЕЛ олм. ‫ دﻳﺰﻳﻞ‬номи ихтироъкори олмонї, ки муњаррики дизелиро ихтироъ кардааст; муњаррики дарунсўз, ки бо сўзишвории дизелї кор мекунад. ДИЗЕЛЇ ‫ دﻳﺰﻳﻠﻲ‬мансуб ба дизел; сўзишвории дизелї навъи сўзишвории моеъ, ки дар натиљаи полоиши нафт њосил шуда, муњаррикњои дизелї бо он кор мекунанд.

ДИЗ

– 446 –

ДИЗЕНТЕРИЯ ю. ‫ دﻳﺰﻳﻨﺘﻴﺮﻳﻪ‬тиб. бемории шадиди гузарандае, ки исњоли хунин ва дарди сахти шикам аз аломатњои он аст. ДИККАК ‫ دﻛﻚ‬:диккак нишастан гуфт. сари ду по нишастан. ДИКТА лот. ‫ دﻳﻜﺘﻪ‬1. бурро ва ягон-ягон хондани матн барои нависондан ба дигарон (мас., ба талабагони мактаб), имло. 2. маљ. амр, дастур, талќини иродаи худ ба касе; дикта кардан а) оњиста ва равшану бурро хондани матн барои навиштани касе; б) талќини майлу иродаи худ ба касе, касеро ба коре водор кардан; ба касе роњ нишон додан (зўран). ДИКТАНТ лот. ‫ دﻳﻜﺘﻨﺖ‬намуди кори хаттї, ки аз рўи диктаи муаллим навишта мешавад (бо маќсади санљиш ва мустањкам кардани дониши талабањо дар имло ва китобат). ДИКТАТОР лот. ‫ دﻳﻜﺘﺘﺎر‬њокиме, ки дар идора кардани давлат њокимияти номањдуд дошта, афкору аќоиди худро ба дигарон бо зўр тањмил мекунад, мустабид. ДИКТАТУРА лот. ‫ دﻳﻜﺘﺘﻮره‬њокимияти диктатор; сохтор ва тарзи татбиќи њокимияти номањдуд; низоми истибдодї. ДИКТОФОН лот. ‫ دﻳﻜﺘﺎﻓﺎن‬дастгоњ барои сабт ва шунавондани овоз. ДИЛ ‫ دل‬1. узви марказии низоми гардиши хуни одам ва њайвон, ки њаракати хунро идора мекунад, ќалб; дили бемор дили касал, дили дардманд. 2. маљ. марказ, васат, миён, дарун: дили мамлакат, дили кўњ; дили санг маѓзи санг, миёни санг; дили шаб ними шаб, нисфи шаб; беваќтии шаб. 3. маљ. замир; хотир ботин; барои (бањри) хушнудии дили.. барои хурсандии хотири…, барои шод кардани табъи… 4. маљ. майл, хоњиш њавас; азму ирода, ният; дили касеро фањмидан майлу хоњиши касеро донистан; аз нияти касе огоњ шудан. 5. кит., маљ. љуръат; далерї, љасорат; дил доштан љасорат доштан; дили афгор дили озурда; рўњафтодагї; дили беѓам осудахотир, хотирљамъ; дили кафтар яке аз навъњои бењтарини ангур; дили пурдард дили пурњасрат, ќалби ѓамгин; дили сангин дили берањму шафќат, дили сахт; сангиндилї, берањмї; дили сиёњ дили одами бадкор, бадният; дили танг дили бесабру ќарор, бетоќатї; дили хунин дили ѓамгин, ќалби

пурдарду алам; дили шикаста дили озурда, ќалби ранљида; рози дил сирри нињонї; таги дил; таги дил // тањи дил замир, ботин; асли маќсад; дилу бедилон бе шавќу раѓбат, бе майлу њавас, бо дили нохоњам: дилу бедилон кореро кардан, дилу бедилон розї шудан, дилу бедилон гап задан; дилу гурда далерї, љасорат, љуръат; дилу димоѓ њавою њавас, майлу раѓбат, њавсала; дилаш ќалб ботинаш вайрон, каљдил; дар (ба) дил дар ботин, хаёлан; даруннокї: дар дил гуфтан, дар дил дашном додан, дар дил хандидан, дар дил хурсанд шудан, дар дил хондан; аз дилу љон бо камоли майлу раѓбат, бо шавќу њаваси том; бо тамоми њастї; аз рўи сидќу вафо: аз дилу љон кўшидан, аз дилу љон табрик кардан, аз дилу љон дўст доштан; аз рўи дил бесадоќат; бесидќона, мунофиќона; аз тањи (тањти) дил самимона, сидќан, аз рўи сидќ; ба дили нањор ношто накарда, субњона нахўрда; бо дили кашол дил наканда (аз чизе), бо дилкашолї; бо дили нохоњам бе майлу раѓбат: бо дили нохоњам баромада рафт; бо дили пур бо боварии том; дилпурона; бо дили сиёњ (сип-сиёњ) ѓамгинона, хафа, бо дили пурдарду алам; бо (аз) дили соф софдилона, беѓаразона; бо дили хуш хушу хурсандона; дил андохтан пазмон шудан; кас ё чизи дўстдоштаро ба ёд оварда, ѓусса хўрдан аз набуданаш, интизор ва чашм ба роњ будан; дил бардоштан (хўрокеро) майли хўрдани чизеро доштан, дил хостан; дил бардоштан аз коре тарки коре кардан, даст кашидан аз коре; дили касеро бардоштан а) ба касе тасаллї додан, касеро дилдорї кардан; б) рўњбаланд кардан касеро; љуръат бахшидан ба касе; дил бастан а) мењр бастан ба касе; ишќ мондан ба чизе ё коре; б) хоњише пайдо карда, розї шудан ба коре, майл пайдо кардан ба коре; дил бохтан а) дўст доштан, ошиќ шудан, дил додан; б) сахт тарсидан, њаросидан; дили касеро бурдан дили касеро тасхир кардан, дили касеро рабудан; дил додан мењр бастан ба касе, касеро дўст доштан, ошиќ шудан; дил кандан аз касе ё чизе тарк кардан касе ё чизеро, даст кашидан, сарфи назар кардан аз чизе; дил кардан майл кардан, сахт хостан; агар дил кунї, олама гул кунї (зарб.); дил кашидан а) майл доштан, хостан; б) майли хўрдан кардан, иштињо омадан; в) мувофиќи табъ воќеъ шудани чизе ё касе; дил мондан аз касе ё чизе

– 447 – дилхунук шудан аз касе ё чизе, дилмонда шудан; дил мондан ба касе ё чизе майлу раѓбат зоњир кардан, мењр бастан ба касе ё чизе; дил рафтан ба чизе майл пайдо кардан, сахт хоњони чизе шудан; дил сўхтан ба касе ё чизе тарањњум кардан, шафќат кардан ба касе; дил тапидан дар изтироб будан; њаросон будан; дил хостан майлу хоњиш доштан; матлуб будан, хуш омадан; дил бењузур шудан а) ба њолати ќай кардан расидан; б) нафрат пайдо шудан ба чизи ногуворе; дил буѓз кардан зиќ шудан, малул шудан, дилтанг шудан; дил гувоњї додан њис кардан; њисси ќабл аз вуќўъ доштан нисбат ба чизе; дил гум задан а) тез-тез ва сахт задани дил, бозї кардани дил; б) нињоят моил шудан ба чизе, зиёд иштиёќманду хоњони чизе шудан; дил кашол будан моил будан, майлу њавас доштан ба чизе, касе, љое; дил нарм шудан а) аз хашм фуромадан; б) бедор шудани њисси рањм дар касе; дил пур шудан ба касе бовар кардан, эътимод пайдо кардан ба касе; дили касе пур шудан аз нињояти ѓамгинї ба дараљаи гиря расидан; ба риќќат омадан аз њоли бади худ ё каси дигар; дил танг шудан зиќ шудан, малул гаштан, дилгир шудан; бетоќат шудан; озурда шудан; дил тањ кашидан ба воњима афтодан, воњима зер кардан; сахт тарсидан; дил тањ кашидан чизеро сахт хостан; дар орзую њаваси чизе пазмон шудан; дил торс кафидан бењад зиќ шудан, сахт озурда шудан, нињоят асабонї шудан, бисёр ба танг омадан; дил холї кардан а) дарду алами худро ба касе гуфтан, њасрат кардан; рози дил гуфтан; б) аз ѓаму ѓусса фориѓ шудан, хафагии худро баровардан; дили касе ба чизе ё коре шудан а) розї шудан, майлу хоњиш доштан ба коре, чизе; б) њайфи касе наомадан; дили касеро ба даст овардан дили касеро ба даст гирифтан, дили касеро ёфтан, касеро шефтаю мафтуни худ кардан; бо коре касеро ба худ моил кардан (мас., ба воситаи гапи наѓз, муомилаи хуб ва ѓ.).; дили касеро гургњо пора (тала) кардан ба изтироб афтодан, беќарор шудан, хавотир шудан, бетоќат гардидани касе; дили касеро ёфтан мавриди писанди касе шудан, ба касе хуш омадан; мавриди таваљљўњи касе ќарор гирифтан, касеро ба худ моил кардан; дили касеро об (обу адо) кардан азобу азият додан (рўњан); ѓамгин кардан; касеро сахт мутаассир кардан; дили

ДИЛ касеро рабудан, дил аз касе рабудан ниг. дил бурдан; дили касеро харошидан касеро ба њаяљон овардан, мутаассир кардан; бесаранљом кардан; дили касеро шикастан а) ранљонидан, озурда кардан касеро; б) маъюсу ноумед кардан, рўњафтода кардан касеро; дили худро хўрдан сахт ѓусса хўрдан, сахт дилтанг шудан; дил ба касе пур будан ба касе боварї доштан, аз касе эмин будан; хотирљамъ будан; дил ба марг нињодан ба марг тан додан, ба мурдан розї шудан; аз дил баровардан а) аз худ фикр карда баровардан, аз хаёли худ бофта баровардан; б) фаромўш кунондан, аз хотири касе дур кардани ягон ногуворї, шубња ва ѓ.; аз дил гузаронидан фикр кардан, хаёл кардан; ба хотир овардан; ба дил гарон гирифтан сахт ранљидан, нињоят хафа шудан; ба дил гирифтан ба чизе ањамият дода хафа шудан, ранљидан; мутаассир шудан; ба дил задан безор шудан, дилгир шудан аз чизе; њисси нафрат пайдо шудан нисбат ба чизе ё касе; ба дили касе оташ (алав) афтодан бесаранљом шудан, беќарор гаштан; ошуфта шудан; ба дили сўхтаи касе намакоб задан ѓаму дарди касеро афзун гардондан, азобу машаќќати касеро зиёд кардан бо амале; ба дил роњ додан дар бораи чизе фикр кардан; чизеро аз дил гузарондан (мас., вањму њарос ё хавфу хатарро ба дил роњ (на) додан); ба дил сахт расидан сахт ранљидан, озурда шудан, ба дил гарон гирифтан; ба дили касе рафта… ба хотири касе, барои хушнуд кардани касе; дил – дили Зайнаб (маќ.), муќ. ихтиёр дар дасти бахтёр (зарб.) њар кас соњибихтиёр аст, ихтиёри њар кас дар дасти худаш аст; дили мондаю љони баромада баробар (зарб.) одам ки аз касе ранљад ё дилхунук шавад, дубора ўро хурсанд кардан ё дилгарм намудан нињоят кори мушкил аст; дили нохоњам – узри бисёр (зарб.) агар хоњиш набошад, бањона ёфт мешавад.

ДИЛАК ‫ دﻟﻚ‬шакли тасѓири дил; хонакам коза бошад, дилакам тоза бошад (зарб.). ДИЛАНГЕЗ ‫ دلاﻧﮕﻴﺰ‬дилкаш, матлуб, марѓуб; ба њаяљон оварандаи дил, њаяљонбахш. ДИЛАФГОР ‫ دلاﻓﮕﺎر‬дилозурда, дилреш, ѓамзада, ѓамгин, мањзун. ДИЛАФГОРЇ

‫دلاﻓﮕﺎري‬

дилреш будан, хаста-

– 448 –

ДИЛ дилї, ѓамзадагї, мањзунї, дилозурдагї.

ДИЛАФРЎЗ ‫ دلاﻓﺮوز‬1. фарањбахш, фарањафзо, дилкушо: бањори дилафрўз, боѓи дилафрўз, љашни дилафрўз; умедвории дилафрўз умедвории фарањбахш. 2. дилрабо, мафтункунанда: нигори дилафрўз, табассуми дилафрўз, њусни дилафрўз. 3. маљ. мањбуба, маъшуќа. 4. бот. яке аз љинсњои хуби нок. ДИЛАФСУРДА ‫ دلاﻓﺴﺮده‬мурдадил, берўњ, бењиссу њаракат. ДИЛАФТОДА рўњафтода.

‫ دلاﻓﺘﺎده‬мањзун, андўњгин; маъюс;

ДИЛБАЗАН ‫ دلﺑﺰن‬гуфт. дилгиркунанда; безоркунанда; дилбазан шудан безор шудан; зиќ шудан. ДИЛБАНД ‫ دﻟﺒﻨﺪ‬1. он ки ё он чи касро ба худ мафтун мекунад, дилрабо, дилкаш, љозиб. 2. маљ. мањбуб, њабиб, дўстдор; азиз, мењрубон. 3. маљ. фарзанд, љигаргўша. ДИЛБАР ‫ دﻟﺒﺮ‬1. он ки ё он чи бо њусну латофати худ дил мебарад, дилрабо, зебо; нозанин. 2. маљ. мањбуба, ёр. ДИЛБАРАК ‫ دﻟﺒﺮك‬шакли навозишии дилбар. ДИЛБАРДОР‫ دلﺑﺮدار‬1. тасаллодињанда, тасаллибахш; рўњбаландкунанда. 2. маљ. ѓамгусор, ѓамбарор. ДИЛБАРДОРЇ ‫ دلﺑﺮداري‬исми амал аз дил бардоштан; тасалло додан; рўњбаланд кардан; дилнавозї; дилбардорї кардан (намудан) тасаллї додан; рўњбаланд кардан. ДИЛБАРЇ ‫ دﻟﺒﺮي‬1. дилрабої, дилфиребї, мафтунсозї. 2. зебої, хушрўї, раъної. ДИЛБАРОНА ‫ دﻟﺒﺮاﻧﻪ‬аз рўи дилбарї. ДИЛБАСТА ‫ دﻟﺒﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дил бастан; ошиќ, дўстдор, мењрбаста; дилбастагон хешу табор, аќрабо. ДИЛБАСТАГЇ ‫ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз дил бастан; мењру муњаббат, дўстдорї; дилбастагї доштан алоќаи маънавии сахт доштан ба касе; дилкашолї доштан. ДИЛБЕЊУЗУРЇ шудани дил.

‫دلﺑﻲﺣﻀﻮري‬

ДИЛБЕЊУЗУРКУНАНДА

њолати бењузур

‫دلﺑﻲﺣﻀﻮرﻛﻨﻨﺪه‬

дили

касро бењузуркунанда, ќайовар.

дилбељокунанда,

ДИЛБЕЉОКУНАНДА ‫ دلﺑﻲﺟﺎﻛﻨﻨﺪه‬ниг. дилбењузуркунанда; бўи дилбељокунанда бўи нофорами бењузуркунандаи дил. ДИЛБОЗ ‫ دﻟﺒﺎز‬1. кит. дилбохта. 2. маљ. дилкушо, васеъ, босафо. ДИЛБОЗЇ ‫ دﻟﺒﺎزي‬кит. ошиќї, ишќ варзидан. ДИЛБОХТА ‫ دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дил бохтан; ошиќ, шефта, шайдо: љавони дилбохта. ДИЛБОХТАГЇ ‫ دﻟﺒﺎﺧﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз дил бохтан; сахт гирифтор будан ба ишќи касе ё чизе, ошиќї. ДИЛБУРДА ‫ دﻟﺒﺮده‬дил дар ќайду банди худ гирифта; ёр, маъшуќа. ДИЛБУРДАГЇ ‫ دﻟﺒﺮدﮔﻲ‬дилрафтагї, дилдодагї, ишќу муњаббат. ДИЛВАСЕЪ ‫ دلوﺳﻴﻊ‬бепарво, фориѓбол, беѓам; муќоб. дилтанг. ДИЛГАРМ ‫ دﻟﮕﺮم‬дилбаста, моил, иштиёќманд; муќоб. дилсард. ДИЛГАРМЇ ‫ دﻟﮕﺮﻣﻲ‬дилбастагї, майл, раѓбат; њусни таваљљўњ. ДИЛГАРОН лул.

‫دلﮔﺮان‬

ранљидахотир, озурда, ма-

ДИЛГИР ‫ دﻟﮕﻴﺮ‬1. ранљида, озурдахотир. 2. зиќ, дилтанг; ѓамгин, мањзун; дилгир кардан (намудан) озурдахотир кардан, малул кардан; ѓамгин кардан; дилгир шудан а) зиќ (дилтанг) шудан; б) рўй гардонидан аз коре ба сабаби маъќул набудани он, безор шудан. ДИЛГИРЇ ‫ دﻟﮕﻴﺮي‬1. дилтангї, зиќї, кароњат, нафрат. 2. озурдагї, ранљиш. ДИЛГИРКУНАНДА ‫ دﻟﮕﻴﺮﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз дилгир кардан; кор ё чизи ба дил зананда, нофорам, ногувор; зиќкунанда, хафакунанда; манзараи дилгиркунанда, бозии дилгиркунанда. ДИЛГИРОНА ‫ دﻟﮕﻴﺮاﻧﻪ‬дилгиркунанда: гапи дилгирона, кори дилгирона, дилгирона будан. ДИЛГУДОЗ ‫ دلﮔﺪاز‬дилхарош, ѓуссаовар, љонсўз, риќќатовар.

– 449 –

ДИЛ

ДИЛГУДОХТА ‫ دلﮔﺪاﺧﺘﻪ‬ниг. дилгудоз.

ДИЛКАШОЛ ‫ دلﻛﺸﺎل‬моил, толиб, иштиёќманд.

ДИЛГУРУСНА ‫ دلﮔﺮﺳﻨﻪ‬гуфт. шикамгурусна.

ДИЛКАШОЛЇ ‫ دلﻛﺸﺎﻟﻲ‬дилбастагї ба чизе; майлу хоњиши зиёд ба чизе.

ДИЛДОДА ‫ دﻟﺪاده‬ошиќ, дилбаста, шефтаву шайдо: љавони дилдода. ДИЛДОДАГЇ ошиќї.

‫دﻟﺪادﮔﻲ‬

дилбастагї,

шайдої,

ДИЛДОР ‫ دﻟﺪار‬1. маъшуќа, мањбуба; ёр. 2. далер, бољурат, диловар. ДИЛДОРЇ ‫ دﻟﺪاري‬1. тасалло, дилбардорї. 2. ѓамхорї; навозиш; дилдорї кардан ѓамхорї кардан; мењрубонї намудан. ДИЛДУЗД ‫ دل دزد‬дилрабо, дилфиреб. ДИЛДЎЗ ‫ دﻟﺪوز‬кит. 1. то ба маѓзи дил фурў раванда. 2. маљ. нуфузкунанда, таъсирнок; дилхарош. ДИЛЕР англ. ‫ دﻳﻠﻴﺮ‬ширкат ё шахсе, ки вазифаи миёнарави байни харидору фурўшандаро иљро мекунад; муќ. даллол. ДИЛЕРЇ дилерї.

‫دﻳﻠﻴﺮي‬

мансуб ба дилер: ширкати

ДИЛЁБ ‫ دلﻳﺎب‬моилкунанда, шахсе, ки бо њар васила (дили) одамонро ба худ моил мекунад. ДИЛЁБЇ ‫ دلﻳﺎﺑﻲ‬дил ёфтан, ба худ моил кардан, хурсанд кардан. ДИЛЗАИФ ‫ﺿﻌﻴﻒ‬ заифдил.

‫ دل‬он ки дилаш беќувват аст,

ДИЛЗАНЇ ‫ دلزﻧﻲ‬1. задани дил, тапиши дил. 2. маљ. шикоят аз касе. ДИЛЗИНДА ‫ دلزﻧﺪه‬кит., ниг. зиндадил; бедордил, чолок, фаъол. ДИЛКАНДА ‫ دلﻛﻨﺪه‬људошуда, тарки касе ё чизе карда. ДИЛКАФ ‫ دﻟﻜﻒ‬:дилкаф кардан касеро сахт тарсонда ба дараљаи марг расонидан; дилкаф шудан а) аз таъсири хабари нохуши ногањонї, воњима, ѓами зиёд ва ѓ. якбора аз кор бозмондани дил; зањракаф (гурдакаф) шудан; б) маљ. сахт тарсидан. ДИЛКАШ ‫ دﻟﻜﺶ‬марѓуб, дилрабо, дилпазир, хушоянд, дилписанд, дилнишин; љаззоб: чењраи дилкаш, духтари дилкаш, боѓи дилкаш, бўи хуши дилкаш.

ДИЛКУШО ‫ دﻟﻜﺸﺎ‬фарањбахш, фарањангез, рўњафзо, њаловатбахш: бањори дилкушо, боѓи дилкушо. ДИЛКУШОД ‫ دلﻛﺸﺎد‬он ки дар дил ѓараз, кинаю кудурат надорад, софдил; хуштабиат, кушодадил. ДИЛКУШОЇ ‫ دﻟﻜﺸﺎﺋﻲ‬фарањбахшї; дилхушї, хушнудї; дилкушої кардан дилхушї кардан, хушнудї кардан. ДИЛКЎР ‫ دلﻛﻮر‬кит. 1. мањрум аз њиссиёти ќалбї, бењис. 2. маљ. ѓофил, бебасират, каљфањм. ДИЛМОНДА ‫ دلﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дил мондан; дилхунукшуда, майлу раѓбатро нисбат ба чизе ё касе гумкарда: дилмонда кардан, дилмонда шудан. ДИЛМОНДАГЇ ‫ دلﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз дил мондан; дилхунукї, дилмонда будан. ДИЛМУРДА ‫ دلﻣﺮده‬афсурдадил, ба зиндагї бешавќу завќ будан; муќоб. зиндадил; дилмурда шудан дилхунук шудан аз зиндагї. ДИЛМУРДАГЇ ‫ دل ﻣﺮدﮔﻲ‬шавќу завќ надоштан ба њаёт, бепарво будан ба лаззати зиндагї, афсурдагї. ДИЛНАВОЗ ‫ دﻟﻨﻮاز‬1. навозишкор; дилором; мењрубон, мушфиќ; ёри дилнавоз ёри мењрубон, ёри дилписанд. 2. фарањбахш, дилкушо, дилхушкунанда; њаловатбахш: насими дилнавоз, оњанги дилнавози мусиќї, овози дилнавози мурѓон, табассуми ширини дилнавоз. 3. маљ. мањбуба, маъшуќа. ДИЛНАВОЗЇ ‫ دﻟﻨﻮازي‬навозишкорї; мењрубонї, лутфу марњамат. ДИЛНАРМ ‫ دﻟﻨﺮم‬он ки дили нарм дорад, нармдил; мењрубон, рањмгин. ДИЛНАРМЇ нармдилї.

‫دﻟﻨﺮﻣﻲ‬

мењрубонї,

рањмдилї,

ДИЛНИГАРОН ‫ دلﻧﮕﺮان‬кит. мунтазир; умедвор; дилкашол. ДИЛНИГАРОНЇ

‫دلﻧﮕﺮاﻧﻲ‬

кит. умедворї, ин-

– 450 –

ДИЛ

берањмї, љафокорї.

тизор, чашмдорї ба роњи касе. ДИЛНИШИН ‫ دﻟﻨﺸﻴﻦ‬дилкаш, марѓуб, дилчасп, дилписанд, маќбул: навои дилнишин. ДИЛНИШОН ‫ دﻟﻨﺸﺎن‬ниг. дилнишин. ДИЛНОЗУК ‫ دل ﻧﺎزك‬он ки дилаш аз камтарин сухан ё рафтори бељо меранљад, њассос, зудранљ, нозукдил. ДИЛНОЗУКЇ ‫ دلﻧﺎزﻛﻲ‬дилнозук будан, зудранљу њассос будан. ДИЛНОКАШ ‫ دل ﻧﺎﻛﺶ‬карењманзар, безеб, хунукбашара; муќоб. дилкаш; хўроки дилнокаш хўроки бетаъму ногувор. ДИЛНОХОЊОНА ѓайри хоњиш. ДИЛНОХУШ дилхуш.

‫ دل ﻧﺎﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‬бо дили нохоњам,

‫دلﻧﺎﺧﻮش‬

нороњат, ношод; муќоб.

ДИЛНОХУШЇ ‫ دلﻧﺎﺧﻮﺷﻲ‬нороњатї, нохушнудї; муќоб. дилхушї. ДИЛОБКУНАНДА ‫ دلآﺑﻜﻨﻨﺪه‬гуфт. кунанда, аламовар, њузнангез.

ѓамгин-

ДИЛОБХЎР ‫ دلآﺑﺨﻮر‬дилпуршаванда, боэътимод; љои дилобхўр љои амн. ДИЛОВАР ‫ دﻻور‬шуљоъ, далер, љасур, бањодур: мардуми диловар. ДИЛОВАРЇ ‫ دﻻوري‬далерї, шуљоат, љасурї: диловарї кардан (намудан), диловарї нишон додан. ДИЛОВАРОНА ‫ دﻻوراﻧﻪ‬монанди диловарон, далерона: диловарона кор кардан. ДИЛОВЕЗ ‫ دﻻوﻳﺰ‬марѓуб, дилкаш, дилнишин, дилписанд: ашъори диловез, созу навои диловез.

ДИЛОЗУРДА ‫ دلآزرده‬сифати феълии замони гузашта аз дил озурдан; озордида, ранљида, хафашуда, озурдахотир. ДИЛОЗУРДАГЇ ‫ دلآزردﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз дил озурдан; андўњгинї, дилозурда будан, озурдагии хотир, нороњатї. ДИЛОМ I ‫ دﻻم‬кит., таър. найзаи хурд, жўпин (аз олоти љангии ќадима). ДИЛОМ II ‫ دﻻم‬кит. њила, фиреб. ДИЛОРО ‫ دﻵرا‬дилхушкунанда, дилкушо, дилписанд, дилкаш, нишотбахш: боѓи дилоро, мулки дилоро, њусни дилоро. 2. маљ. мањбуба, маъшуќа. ДИЛОРОЇ ‫ دلآراﺋﻲ‬дилписандї, дилкашї, зебої, дилоро будан. ДИЛОРОМ ‫ دل آرام‬1. он ки ба дил оромї мебахшад; оромбахш, соњибљамол: мањбубаи дилором. 2. маъшуќ, мањбуб; маъшуќа, мањбуба. ДИЛОСО ‫ دل آﺳﺎ‬он ки ва ё он чи ба дил осоиш мебахшад; фарањбахш, зебо, дилписанд: боѓи дилосо, њавои дилосо. ДИЛОСОЇ бардорї.

‫دلآﺳﺎﺋﻲ‬

оромбахшї; ѓамхорї; дил-

ДИЛОСУДА ‫ دلآﺳﻮده‬осудадил, хотирљамъ, осудањол: дилосуда гаштан, дилосуда нишастан. ДИЛОШНО ‫ دلآﺷﻨﺎ‬мењрубон, самимї, њамдил. ДИЛОШУФТА шайдо.

‫دلآﺷﻔﺘﻪ‬

ошуфтадил, парешон,

дилписандї,

ДИЛОШЎБ ‫ دلآﺷﻮب‬фаттон, дилрабо; њаяљоновар: чашмони шањло ва дилошўб, назми дилошўб, навою наѓмаи дилошўб.

ДИЛОГОЊ ‫ دﻵﮔﺎه‬1. он ки аз ѓаму асрори дигарон бохабар аст; дилёб, ѓамхор. 2. доно, њушёр, донодил.

ДИЛПАЗИР ‫ دل ﭘﺬﻳﺮ‬хушоянд, маќбул, дилхоњ, дилкаш, дилнишин, дилписанд; форам: манзараи дилпазир, њусну таровати дилпазир, рафиќи дилпазир.

ДИЛОГОЊЇ ‫دﻵﮔﺎﻫﻲ‬ дилогоњ будан.

будан,

ДИЛПАЗИРЇ ‫ دل ﭘﺬﻳﺮي‬дилписандї, хушояндї, маќбулї, дилкашї.

ДИЛОЗОР ‫ دل آزار‬он ки ё он чи боиси ранљиши хотир мешавад, ситамгар, љафокор.

ДИЛПИСАНД ‫ دلﭘﺴﻨﺪ‬писандида, хушоянд, маќбул, дилхоњ; хубу зебо: боѓи дилписанд, диёри дилписанд, манзараи дилписанд, суру-

ДИЛОВЕЗЇ ‫دﻻوﻳﺰي‬ дилкаш будан.

ДИЛОЗОРЇ

‫دلآزاري‬

марѓубї,

њушёрї,

доно

озордињї;

ситамгарї,

– 451 – дилсардона кор кардан.

ди дилписанд. ДИЛПИСАНДЇ ояндї, зебої.

‫دلﭘﺴﻨﺪي‬

писандидагї, хуш-

ДИЛПОК ‫ دلﭘﺎك‬покдил, содиќ ва самимї, орї аз сифатњои нописанд. ДИЛПОКЇ ‫ دلﭘﺎﻛﻲ‬киноя аз њалолкорї, покдоманї, покизагї, бекинагї. ДИЛПОРА ‫ دلﭘﺎره‬ѓамгин, озурда, ошуфтадил. ДИЛПУР ‫ دلﭘﺮ‬боваридошта, итминондошта, мутмаин; дилпур будан боварї доштан, итминон доштан, мутмаин будан; дилпур шудан боварї пайдо кардан, итминон њосил кардан, мутмаин шудан. ДИЛПУРЇ ‫ دلﭘﺮي‬боварї, итминон, эътимод ба касе ё чизе; бо дилпурї дилпурона; дилпурї доштан боварї доштан, итминон доштан. ДИЛПУРОНА она.

ДИЛ

‫دلﭘﺮاﻧﻪ‬

бо эътимод; хотирљамъ-

ДИЛПУРСЇ ‫ دلﭘﺮﺳﻲ‬ањволпурсї, хабаргирї; тасаллидињї. ДИЛПУРШАВАНДА ‫ دلﭘﺮﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз дилпур шудан (ба касе); боваринок, эътимоднок: одами дилпуршаванда. ДИЛРАБО ‫ دلرﺑﺎ‬1. дилбар, мафтункунанда, дилкаш; зебо, хушрў: бањори дилрабо, водии дилрабо, манзараи дилрабо, љамоли дилрабо. 2. маљ. маъшуќаи зебо, нигори нозанин. ДИЛРАБОЁНА ‫ دلرﺑﺎﻳﺎﻧﻪ‬аз нозанинона, дилбарона.

рўи

дилрабої,

ДИЛРАБОЇ ‫ دلرﺑﺎﺋﻲ‬дилрабо будан, дилбарї, фаттонї; зебої. ДИЛРАБОЯНДА фиребанда.

‫ دلرﺑﺎﻳﻨﺪه‬мафтункунанда, дил-

ДИЛРЕШ ‫ دلرﻳﺶ‬мањзун, ѓамгин, дилафгор, хастадил; озурда, ранљур (аз ѓами ишќ ё нокомї). ДИЛСАРД ‫ دﻟﺴﺮد‬бешавќ, бераѓбат, бемайл, дилхунукшуда; бепарво ба касе ё чизе; дилсард шудан аз касе ё коре рўй гардонидан аз касе ё коре; маъюсу ноумед шудан. ДИЛСАРДЇ ‫ دل ﺳﺮدي‬ниг. дилхунукї. ДИЛСАРДОНА ‫ دلﺳﺮداﻧﻪ‬бе майлу раѓбат, бо дили нохоњам: дилсардона пешвоз гирифтан,

ДИЛСАФЕД ‫ دلﺳﻔﻴﺪ‬дилсоф, некандеш, хушдил; муќоб. дилсиёњ. ДИЛСАХТ ‫ دل ﺳﺨﺖ‬берањму шафќат, сангдил. ДИЛСАХТЇ ‫ دلﺳﺨﺘﻲ‬берањмї, сангдилї. ДИЛСИЁЊ ‫ دل ﺳﻴﺎه‬бадният, бадандеш, баддил; муќоб. дилсафед. ДИЛСИЁЊЇ ‫ دلﺳﻴﺎﻫﻲ‬нохушї, хафагї, ѓамгинї. ДИЛСИТОН ‫ دﻟﺴﺘﺎن‬ниг. дилрабо. ДИЛСОФ ‫ دلﺻﺎف‬дилсафед, поктинат, поквиљдон, беѓараз. ДИЛСОФЇ ‫ دلﺻﺎﻓﻲ‬дилсафедї, поктинатї, поквиљдонї, беѓаразї. ДИЛСОФОНА дилсофї.

‫دلﺻﺎﻓﺎﻧﻪ‬

ниг. софдилона; аз рўи

ДИЛСЎЗ ‫ دل ﺳﻮز‬он ки дилаш ба њоли дигарон месўзад, рањмдил, ѓамхор, мењрубон, мушфиќ: модари дилсўз, ёри дилсўз, дилсўзи халќ. ДИЛСЎЗЇ ‫ دلﺳﻮزي‬рањмхўрї, тарањњум, шафќат, мењрубонї, ѓамхорї; дилсўзї кардан тарањњум кардан; ѓамхорї зоњир кардан. ДИЛСЎЗОНА ‫ دل ﺳﻮزاﻧﻪ‬1. ѓамхорона, аз рўи мењрубонї, бо њисси тарањњум: дилсўзона маслињат додан, дилсўзона маслињат кардан. 2. ба таври љонгудоз, ба таври њузновар; таъсирбахш. ДИЛСЎХТА ‫ دلﺳﻮﺧﺘﻪ‬ѓамгин, аламзада; озурдадил, дилшикаста: модари дилсўхта, ошиќи дилсўхта. ДИЛТАНГ ‫ دﻟﺘﻨﮓ‬1. зиќ, хафа, ѓамгин. 2. он ки аз риоя нашудани тартиб ё бад иљро шудани коре ба танг меояд ва дар ташвиш аст; муќоб. дилвасеъ; аз њад зиёд даќиќкор; инљиќ; дилтанг шудан а) зиќ шудан, хафа шудан, ѓамгин шудан; б) ба танг омадан. ДИЛТАНГЇ ‫دﻟﺘﻨﮕﻲ‬ хафагї, ѓамгинї.

дилтанг

шудан,

зиќї,

ДИЛФАРОХ ‫ دﻟﻔﺮاخ‬дилвасеъ; муќоб. дилтанг. ДИЛФИГОР ‫ دﻟﻔﮕﺎر‬ниг. дилафгор. ДИЛФИРЕБ ‫ دﻟﻔﺮﻳﺐ‬фиребанда, дилрабо; маќбул, хушнамуд: манзараи дилфиреб, нигоњи дилфиреб, оњанги дилфиреб.

– 452 –

ДИЛ

ДИЛФИРЕБЇ ‫ دﻟﻔﺮﻳﺒﻲ‬мафтункунандагї, фаттонї, дилрабої. ДИЛФИРЕБОНА дилрабоёна.

‫دﻟﻔﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‬

аз рўи дилфиребї,

ДИЛХАРОБ ‫ دﻟﺨﺮاب‬дилафгор, дилозурда, мањзун, дилреш. ДИЛХАРОБЇ дилафгорї.

‫دﻟﺨﺮاﺑﻲ‬

дилозурдагї, дилрешї,

ДИЛХАРОШ ‫ دﻟﺨﺮاش‬љонкоњ, љонгудоз, пурсўзу гудоз, риќќатангез: нолаи дилхарош, оњанги дилхарош.

хушї: дилхушї кардан. 2. мояи дилхушї; он чи кас ба он дилбастагї дорад; бо дилхушї // ба дилхушї хушнудона, хушї ба хушї, ризомандона. ДИЛХУШКУНАНДА ‫ دﻟﺨﻮشﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз дилхуш кардан; фарањбахш, хурсандибахш, хушнудкунанда. ДИЛЊАЗИН љил.

‫دﻟﺤﺰﻳﻦ‬

ѓамгин, андўњгин, дилхи-

ДИЛХАСТА ‫ دﻟﺨﺴﺘﻪ‬хастадил, дилафгор, дилреш, ѓамгин; ранљидахотир.

ДИЛЧАСП ‫ دﻟﭽﺴﭗ‬дилнишин, дилпазир, хушоянд, маќбул, марѓуб; форам, дилкаш; љозибадор: ашъори дилчасп, ташбењи дилчасп, услуби дилчасп, суруди дилчасп, садои дилчасп.

ДИЛХАСТАГЇ ‫ دﻟﺨﺴﺘﮕﻲ‬хастадилї, дилрешї, ранљидахотирї, дилафгорї.

ДИЛЧАСПЇ ‫ دﻟﭽﺴﭙﻲ‬дилнишинї, дилпазирї, дилчасп будан.

ДИЛХИЉИЛ ‫ دﻟﺨﺠﻞ‬он ки аз кору рафтори худ дар хиљолат аст, хиљолатманд.

ДИЛЧОК ‫ دﻟﭽﺎك‬ниг. дилафгор.

ДИЛХИЉИЛЇ хавотирї.

‫دﻟﺨﺠﻠﻲ‬

хиљолатмандї; ташвиш;

ДИЛЉАВОН ‫ دﻟﺠﻮان‬пири рўњан љавон, барнодил; муќоб. дилмурда: пири дилљавон, мўйсафеди дилљавон.

ДИЛХОСТ ‫ دﻟﺨﻮاﺳﺖ‬ниг. дилхоњ.

ДИЛЉАЗИР ‫ دل ﺟﺰﻳﺮ‬лањљ. дилафгор, дилхароб.

ДИЛХОСТА ‫ دﻟﺨﻮاﺳﺘﻪ‬ниг. дилхоњ.

ДИЛЉАМЪ ‫ دﻟﺠﻤﻊ‬гуфт. хотирљамъ, осудахотир: дилљамъ будан аз чизе.

ДИЛХОЊ ‫ دﻟﺨﻮاه‬1. он чи хости дил аст, мувофиќи табъи дил; чизи дилљўю дилкаш: арўси дилхоњ, дўсти дилхоњ, ба таври дилхоњ, ба ќадри дилхоњ; натиљаи дилхоњ натиљаи хубу матлуб; бо дилхоњи худ ба ихтиёри худ, бо майлу хоњиши худ. 2. маљ. мањбуба, маъшуќа. ДИЛХУН ‫ دﻟﺨﻮن‬сахт ѓамгин, нињоят андўњгин; дилхаста, озурдадил: дилхун будан; дилхун шудан // дилхун гаштан (гардидан) а) сахт хафа (зиќ) шудан; азоб кашидан (асосан рўњан); б) ѓаму ѓусса хўрдан. ДИЛХУНУК ‫ دﻟﺨﻨﻚ‬ниг. дилсард; дилхунук шудан аз касе ё чизе нисбат ба касе ё чизе бераѓбат, бењавсала ё бепарво шудан; сард шудани мењри касе ба касе ё чизе, дилсард шудан. ДИЛХУНУКЇ ‫ دﻟﺨﻨﻜﻲ‬дилхунук будан; дилхунук шудан; дилмондагї, дилсардї; нохушие, ки сабаби тарки алоќа шудааст. ДИЛХУШ ‫ دﻟﺨﻮش‬хурсанд, хушнуд, хушњол, шодмон: дилхуш кардан, дилхуш шудан. ДИЛХУШЇ

‫ دﻟﺨﻮﺷﻲ‬1. хурсандї, хушнудї, ваќт-

ДИЛЉАМЪЇ ‫ دﻟﺠﻤﻌﻲ‬гуфт. осуда будани хотир; тасаллои дил. ДИЛЉАМЪОНА ‫ دﻟﺠﻤﻌﺎﻧﻪ‬гуфт. хотирљамъона, осудахотирона. ДИЛЉЎ(Й) (‫ دﻟﺠﻮ)ي‬1. дилкаш, дилхоњ, дилчасп, хубу марѓуб: бањори дилљў, оњанги дилљў, савти дилљў, ёри дилљў. 2. тасаллобахш, дилбардор. ДИЛЉЎЁНА корона.

‫دﻟﺠﻮﻳﺎﻧﻪ‬

мењрубонона, навозиш-

ДИЛЉЎЇ ‫ دﻟﺠﻮﺋﻲ‬дилбардорї; мењрубонї, навозиш; тасаллодињї; дилљўї кардан (намудан) дилбардорї кардан, тасалло бахшидан; мењрубонї (навозиш) кардан. ДИЛШИКАН ‫ دلﺷﻜﻦ‬кит. ѓамангез, нохушиовар, номатбўъ. ДИЛШИКАСТА ‫ دل ﺷﻜﺴﺘﻪ‬дилозурда, маъюс, навмедшуда, рўњафтода; ѓамгин. ДИЛШИКАСТАГЇ маъюсї; ѓамгинї.

‫دلﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‬

дилозурдагї,

– 453 – ДИЛШИКОР ‫ﺷﻜﺎر‬ мафтункунанда. ДИЛШИКОРЇ фиребї.

‫دل‬

маљ. дилрабо, дилфиреб,

‫دلﺷﻜﺎري‬

маљ. дилрабої, дил-

ДИЛШОД ‫ دﻟﺸﺎد‬1. дилхуш, хушњол, хушнуд, хурсанд, шодмон, хуррам: дилшод кардан, дилшод шудан. 2. хушнудона, хурсандона, хуррамона. ДИЛШОДЇ дилшодї.

‫دﻟﺸﺎدي‬

хурсандї, хушнудї: айёми

ДИЛШОДКУНАНДА сандкунанда.

‫ دﻟﺸﺎدﻛﻨﻨﺪه‬шодиовар, хур-

‫دﻟﺸﺎداﻧﻪ‬

хушнудона, фарањманн-

ДИЛШОДОНА дона. ДИЛШУДА шиќ.

‫دﻟﺸﺪه‬

маљ. дилбохта, дилдода, о-

ДИМ ‫ دم‬њавое, ки нафаскаширо душвор мекунад, њавои нафастангкунанда: шаби гарм ва дими тобистон; дим нишастан гуфт. хомўш нишастан; муќ. дам нишастан. ДИМНА а. ‫ دﻣﻨﻪ‬књн. 1. боќимондаи осори ќадима, осори зисти мардум; харобаи биноњои ќадим, вайрона. 2. порутўда, тўдаи сангин, ахлоттеппа. ДИМОЃ I а. ‫ دﻣﺎغ‬бинї, машом: ба димоѓ гап задан, бўи чизе ба димоѓ расидан (задан). ДИМОЃ II а. ‫ دﻣﺎغ‬1. маѓз, маѓзи сар. 2. маљ. кайфият, њавсала; хоњиш, табъ; димоѓи чоќ гуфт. табъи хуш; дилу димоѓ майлу хоњиш, њавсала. 3. гуфт. такаббур, ѓурур, каттагї; бо димоѓи сўхта бо табъи хира, бо дили хафа, ѓамгинона; димоѓ кардан ба касе ќањру ѓазаб кардан, ба касе хашмгин шудан; димоѓи касе сўхтан табъи касе хира шудан, хафа шудан, зиќ шудан, кайфи касе паридан; димоѓи касеро сўзондан табъи касеро хира кардан; димоѓи касе чоќ будан хурсанд будан, хушваќт будани касе; аз димоѓ баромадан аз хотирњо дур шудан, аз ёд баромадан; аз димоѓ баровардан аз ёд баровардан, фаромўш кунонидан (мас., машаќќатеро); ба димоѓи касе халал расидан аз аќл бегона шудан, љиннї шудан. ДИМОЃА а. ‫ دﻣﺎﻏﻪ‬љуѓр. ќисми ба даруни бањр ё кўл даромадарафтаи хушкї.

ДИН

ДИМОЃБАЛАНД бир, калонгир.

‫ دﻣﺎغﺑﻠﻨﺪ‬њавобаланд, мутакаб-

ДИМОЃЇ ‫ دﻣﺎﻏﻲ‬1. мансуб ба димоѓ. 2. кит. фикрї, аќлї; њамсадои димоѓї збш. овози њамсадое, ки бо иштироки холигии бинї њосил мешавад (мас., н). ДИМОЃОШУФТА девонаавзоъ.

‫دﻣﺎغآﺷﻔﺘﻪ‬

парешонхотир,

ДИМОЃПАРВАР ‫ دﻣﺎغ ﭘﺮور‬тарбияткунандаи рўњу равон, таъминкунандаи осоиши рўњ. ДИМОЃСЎЗ димоѓсўз.

‫دﻣﺎغ ﺳﻮز‬

сўзонандаи димоѓ: дуди

ДИМОЃСЎЗЇ ‫ دﻣﺎغ ﺳﻮزي‬хафагї, зиќї. ДИМОЃСЎХТА ‫ﺳﻮﺧﺘﻪ‬ бедимоѓ, хиратабъ.

‫دﻣﺎغ‬

хафа, зиќ, ѓамгин,

ДИМОЃСЎХТАГЇ ‫ دﻣﺎغﺳﻮﺧﺘﮕﻲ‬хафагї, ѓамгинї, бедимоѓї, кайфпарида будан. ДИМОЃЧОЌ хуш.

‫دﻣﺎغﭼﺎق‬

хурсанд, шодмон, дил-

ДИМОЃЧОЌЇ ‫ دﻣﺎغﭼﺎﻗﻲ‬хурсандї, шодмонї, дилхушї: димоѓчоќї кардан. ДИМОР а. ‫ دﻣﺎر‬кит. 1. њалок, несту нобуд, мањв. 2. дуд; ◊ димор аз рўзгори касе баровардан љазои касеро додан; њалок кардан, куштан. ДИН а. ‫ دﻳﻦ‬1. эътиќод ба мављудияти ќуввањои фавќуттабиаи идоракунандаи олам, кеш, мазњаб. 2. тариќ, роњ; ойин, маслак. ДИНА ‫ دﻳﻨﻪ‬рўзи гузашта, дирўз: дина бегоњї, дина пагоњї, дина нисфишабї. ДИНАКАК//ДИНАЯКАК ‫دﻳﻨﻴﻜﻚ‬//‫ دﻳﻨﻜﻚ‬худи дина; чанд рўзе пеш аз ин, андаке ќабл аз ин. ДИНАМИКА ю. ‫ دﻳﻨﻤﻴﻜﻪ‬физ. соњаи механика, ки ќонуни њаракати љисмњоро вобаста ба ќуввањои ба онњо таъсиркунанда меомўзад. ДИНАМИКЇ ‫ دﻳﻨﻤﻴﻜﻲ‬марбут ба динамика; пайваста, ба таври мутадовим. ДИНАМИТ ю. ‫ دﻳﻨﻤﻴﺖ‬моддаи тарканда. ДИНАМО ю. ‫ دﻳﻨﻤﺎ‬1. дастгоњи табдили нерўи барќ ба нерўи механикї ё баръакс. 2. љузъи пешини баъзе калимањои мураккаб ба маънои ќувва: динамометр, динамомошин. ДИНАМОМЕТР ю.

‫دﻳﻨﻤﺎﻣﻴﺘﺮ‬

тех. асбоби андо-

– 454 –

ДИН загирии ќувваи механикї, ќуввасанљ. ДИНАРЎЗ ‫ دﻳﻨﻪ روز‬дирўз. ДИНАШАБ ‫ دﻳﻨﻪ ﺷﺐ‬дишаб, шаби гузашта. ДИНАЯК ‫ دﻳﻨﻪ ﻳﻚ‬ниг. динакак. ДИНБОВАР дайин.

‫دﻳﻦﺑﺎور‬

диндор, мўъмин, мута-

сарроф; заршинос, иёргир. ДИНПАЗИР ‫ﭘﺬﻳﺮ‬ кунандаи дин.

‫دﻳﻦ‬

пазирандаи дин, ќабул-

ДИНПАРАСТ ‫ دﻳﻦ ﭘﺮﺳﺖ‬ниг. диндор. ДИНПАРВАР ‫ دﻳﻦﭘﺮور‬пуштибони дин, ривољдињандаи дин.

ДИНБОВАРЇ ‫ دﻳﻦ ﺑﺎوري‬диндорї, диёнат.

ДИНПАРВАРЇ ‫ دﻳﻦ ﭘﺮوري‬пуштибонї аз дин, њимоя аз дин, ривољ додани дин.

ДИНГИЛА ‫ دﻧﮕﻴﻠﻪ‬:дингила задан гуфт. љастухез кардан ва лагад андохтани асп ва ё хар бо њар ду пои аќиб, љуфтак задан.

ДИНФУРЎШ ‫ دﻳﻦ ﻓﺮوش‬он ки аз дини худ рў гардондааст; хиёнаткарда ба дини хеш.

ДИНДОР ‫ دﻳﻨﺪار‬он ки ба дин эътиќод дорад ва ба ањкому усули он пайравї мекунад, мўъмин, мутадайин. ДИНДОРЇ ‫ دﻳﻨﺪاري‬диндор будан, эътиќод ба дин, худопарастї; таќводорї, порсої. ДИНДОРОНА ‫ دﻳﻨﺪاراﻧﻪ‬аз рўи диндорї; дорои хусусияти динї, мувофиќ ба дин. ДИНИЯ ‫ دﻳﻨﻴﻪ‬ниг. динї: заруриёти диния. ДИНЇ ‫ دﻳﻨﻲ‬мансуб ба дин: маросими динї. ДИНОАТ а. ‫ دﻧﺎﺋﺖ‬кит. пастї, нокасї, сифлагї, пастфитратї. ДИНОВАР бар.

‫دﻳﻦ آور‬

кит. оварандаи дин, паём-

ДИНОЗАВР ю. ‫ دﻧﺎزور‬биол. љонвари хазандаи калонљуссаи сусмормонанди давраи ќадим. ДИНОР ю. ‫ دﻳﻨﺎر‬1. воњиди пули баъзе кишварњои арабї; пули майдаи Эрон, ки ба садяки риёл баробар аст. 2. таър. сиккаи тилло ё нуќра, ки дар замонњои гуногун арзиши мухталиф дошт. ДИНОРБАХШ ‫ دﻳﻨﺎرﺑﺨﺶ‬кит. 1. бахшандаи динор, атокунандаи динор, яъне пулу сарват. 2. маљ. саховатпеша, фарохдаст. ДИНОРБОР ‫ دﻳﻨﺎرﺑﺎر‬кит. боранда ва нисоркунандаи динор. ДИНОРГОН гаронбањо.

‫دﻳﻨﺎرﮔﺎن‬

кит. ба арзиши динор;

ДИНФУРЎШЇ ‫ دﻳﻦ ﻓﺮوﺷﻲ‬амали динфурўш. ДИПЛОМ фр. ‫ دﻳﭙﻼم‬1. шањодатномаи расмї дар бораи тамом кардани мактаби олї ё миёнаи махсус; њуљљати расмї оид ба додани унвоне ё ягон дараљаи илмї: дипломи тањсилоти олї, дипломи номзади илми тиб. 2. њуљљати расмї (шањодатнома) иборат аз се дараља, ки ба ѓолибони мусобиќањо, озмунњо, намоишњо ва ѓ. дар бораи ишѓол кардани се љои аввал дода мешавад: дипломи дараљаи якуми фестивал. ДИПЛОМАТИЯ фр. ‫ دﻳﭙﻼﻣﺘﻴﻪ‬фаъолият ва усули корбарии њукумат тавассути сардори давлат ва идорањои махсуси робитањои хориљї дар љорї кардани сиёсати беруна ва байналхалќии давлат, инчунин њимояи манфиатњои вай дар хориљи кишвар. ДИПЛОМАТЇ ‫ دﻳﭙﻼﻣﺘﻲ‬мансуб ба дипломатия; корпуси дипломатї њайати намояндагии дипломатњои муќими кишваре. ДИПЛОМДОР ‫ دﻳﭙﻼﻣﺪار‬дорандаи диплом, соњиби диплом: мутахассиси дипломдор. ДИПЛОМЇ ‫ دﻳﭙﻼﻣﻲ‬мансуб ба диплом; кори дипломї рисолаи тањќиќотї, ки хатмкунандаи мактаби олї дар мавзўи марбут ба ихтисоси худ таълиф мекунад. ДИПЛОМНАВИС ‫ دﻳﭙﻼمﻧﻮﻳﺲ‬донишљўе, ки рисолаи дипломї менависад. ДИПЛОМНАВИСЇ дипломнавис.

‫دﻳﭙﻼمﻧﻮﻳﺴﻲ‬

амал ва кори

ДИНОРГУН ‫ دﻳﻨﺎرﮔﻮن‬кит. тиллоранг, зардчаранг, ба ранги динор.

ДИРА ‫ دﻳﺮه‬кит. манзил, хона.

ДИНОРЇ ‫ دﻳﻨﺎري‬марбут ба динор, диноргун.

ДИРАМ ю. ‫ درم‬1. тангаи нуќрагии ќадим, сиккаи нуќра; пули танга; пул; зи моњї нашояд дирам хостан (зарб.). 2. воњиди пул дар

ДИНОРСАНЉ

‫دﻳﻨﺎرﺳﻨﺞ‬

диноршумур; зарсанљ,

– 455 – Љумњурии Тољикистон, ки ба садяки сомонї баробар аст. 3. књн. воњиди вазн, ки баробари 3,12 г. будааст. ДИРАМДОР ‫ درمدار‬кит. пулдор; бадавлат. ДИРАМДЎСТ сик.

‫درمدوﺳﺖ‬

ДИРИНГ-ДИРИНГ ‫ درﻧﮓدرﻧﮓ‬калимаи таќлиди овоз, ки садои нољўри асбобњои мусиќии ториро ифода мекунад. ДИРОСАТ а. ‫ دراﺳﺖ‬кит. 1. тадрис; таълим; сабаќ додан ва сабаќ гирифтан. 2. доної. ДИРОЯТ а. ‫ دراﻳﺖ‬кит. аќлу дониш; зиракї.

он ки пул сикка мезанад,

ДИРРОС ‫اس‬‫ در‬ниг. дир-дир; диррос задан (кардан) ларзидан аз хунукї, тарс ё беморї.

ДИРАМРЕЗ ‫ درمرﻳﺰ‬маљ. дасткушод, фарохдаст, инъомгар, эњсонкунанда, сахї.

ДИРЎЗ ‫ دﻳﺮوز‬1. рўзи гузашта, дина: дирўз бегоњї, дирўз (пагоњї). 2. гузаштаи наздик; дирўз боз аз дирўз сар карда, аз дирўз ин љониб, аз дирўз то њол; дирўзи озод тамоми рўзи гузашта, як рўзи дароз.

ДИРАМЗАН саккок.

‫درم زن‬

пулпараст; хасис, мум-

ДИС

ДИРАМХАРИД ‫ درمﺧﺮﻳﺪ‬кит. ѓулом ё канизи ба пул харида, зархарид. ДИРАФШ I ‫ درﻓﺶ‬олати нўгтези дастадоре, ки бештар мўзадўзон барои сўрох кардани чарм ва гузаронидани сўзан ба кор мебаранд, дарафш. ДИРАФШ II ‫ درﻓﺶ‬кит. парчам, ливо, байраќ: дирафши ковиёнї, дирафши сурх.

ДИРЎЗА ‫ دﻳﺮوزه‬1. мансуб ба дирўз; рўзи гузашта рўйдода: борони дирўза, маљлиси дирўза, мулоќоти дирўза, њодисаи дирўза. 2. маљ. собиќ, пештара: бандаи дирўза, тифли дирўза; нисбат ба дирўза назар ба рўзи гузашта, дар муќоиса бо рўзи гузашта.

ДИРАФШ III ‫ درﻓﺶ‬кит. дурахш, дурахшидан, тобандагї, дурахшиш.

ДИРЎЗАКАК ‫ دﻳﺮوزﻛﻚ‬гуфт. худи дирўз; чанд рўз пеш аз ин, андаке ќабл аз ин.

ДИРАФШИДАН ‫ درﻓﺸﻴﺪن‬1. дурахшидан, барќ задан, тобидан. 2. ларзидан; алвонљ хўрдани порчаи матоъ аз бод.

ДИРЎЗИНА ‫ دﻳﺮوزﻳﻨﻪ‬мансуб ба дирўз; дирўз рўйдода, дирўз воќеъшуда.

ДИРАФШОН ‫ درﻓﺸﺎن‬дурахшон, равшан. ДИР-ДИР ‫ دِردِر‬калимаи таќлиди овоз, ки як навъ ларзиши тезу пайињами баданро аз сармо, тарс ё беморие ифода мекунад: дирдир ларзидан. ДИРЕКТОР лот. ‫ دﻳﺮﻳﻜﺘﺎر‬сардори муассиса, идора ё мактаб, мудир, сарвар. ДИРЕКТОРЇ ‫ دﻳﺮﻳﻜﺘﺎري‬1. мансуб ба директор: маоши директорї. 2. вазифа ва амали директор: директорї кардан. ДИРИЖАБЛ фр. ‫ دﻳﺮﻳﮋﺑﻞ‬дастгоњи парвозкунанда, ки дарунаш аз газ пур карда шуда, бо муњаррик муљањњаз мебошад. ДИРИЖЁР фр. ‫ دﻳﺮﻳﮋﻳﺎر‬он ки дирижёрї мекунад; роњбари оркестр ё дастаи хор. ДИРИЖЁРЇ ‫ دﻳﺮﻳﮋﻳﺎري‬1. роњбарї кардан ба оркестр, ба дастаи хор, ансамбл ва ѓ. њангоми тањия ва иљрои асари мусиќї. 2. мансуб ба дирижёр; вазифа ва амали дирижёр: дирижёрї кардан.

ДИРЎЗЇ ‫ دﻳﺮوزي‬ниг. дирўза 1. ДИРЊАМ ю. ‫ درﻫﻢ‬ниг. дирам. ДИРЪ а. ‫ درع‬кит. зирењ, љавшан. ДИРЪПЎШ ‫ درع ﭘﻮش‬зирењпўш. ДИСК ю. ‫ دﻳﺴﻚ‬1. ќурси тунук. 2. варз. ќурси чўбї, ки гирди он бо оњан печонида шудааст ва њамчун асбоби њаво додан ба дурї ба кор меравад. ДИСКОТЕКА ю. ‫ دﻳﺴﻜﺎﺗﻴﻜﻪ‬1. клуб ё тарабхонаи љавонони мусиќидўст. 2. маљмўи ќарта ва наворњои мусиќї. ДИСОР а. ‫ دﺛﺎر‬либоси рў; љома. ДИСПАНСЕР фр. ‫ دﻳﺴﭙﻨﺴﻴﺮ‬тиб. муассисаи махсуси тиббї барои табобат ва пешгирї кардани баъзе беморињо бо роњи муоинаи доимї: диспансери беморињои пўст, диспансери бемории сил. ДИССЕРТАТСИЯ лот. ‫ دﻳﺴﻴﺮﺗﺘﺴﻴﻪ‬рисолаи илмї, ки барои гирифтани дараљаи илмї таълиф шудааст: диссертатсияи докторї.

ДИС

– 456 –

ДИССИМИЛЯТСИЯ ‫ دﻳﺴﻴﻤﻴﻠﻴﺘﺴﻴﻪ‬лот. 1. таѓйироте, ки монандии чизњоро аз байн мебарад; фарќ пайдо кардан. 2. збш. як навъи таѓйир ёфтани овозњо њангоми нутќ, ки аз ду овози монанд ва ё якхелаи калима яке ба овози дигар бадал мешавад (мас., анбор – амбор).

асбобу анљом, абзор, асбобу ускуна; б) маљ. хонаву дар, чизу чора.

ДИСТИЛЛЯТСИЯ ‫ دﻳﺴﺘﻴﻠﻴﺘﺴﻴﻪ‬лот., ниг. таќтир.

ДОВАР ‫ داور‬1. кит. он ки одилона њукм мекунад, соњиби адлу дод. 2. сифати Худо. 3. њакам дар бозињои варзишї; њайати доварон гурўњи њакамон, ки дар мусобиќањо ѓолибонро муайян мекунанд.

ДИФЛО а. ‫دﻓﻠﻲ‬//‫ دﻓﻼ‬кит., бот. гиёњи зањрдоре, ки барои њайвонот марговар аст, харзањра.

ДОВАРГОЊ муњокима.

ДИФОЪ а. ‫ دﻓﺎع‬мудофиа, њимоя: дифои ватан, дифоъ кардан, рисолаи номзадї дифоъ кардан.

ДОВАРЇ ‫ داوري‬1. кит. одилона њукм кардан. 2. амалу вазифаи њакам. 3. маљ. душманї, хусумат, низоъ.

ДИФТОНГ ю. ‫ دﻳﻔﺘﺎﻧﮓ‬збш. ба њам пайваста омадани ду садонок дар як њиљо.

ДОВТАЛАБ ‫ داوﻃﻠﺐ‬талабгори гирифтани унвон ва маќоме дар мусобиќаю озмунњо; бо майлу иродаи худ анљоми кореро ба ўњда гирифта.

ДИФФЕРЕНСИАЛ лот. ‫ دﻳﻔﻴﺮﻳﻨﺴِﺌﻞ‬1. риёз. асоситарин ќисми хаттии афзоиши бузургии таѓйирёбанда (функсия). 2. тех. механизми автомобил, трактор ва ѓ., ки ба воситаи он ду чархи ба як тир пайвасташуда бо суръатњои гуногун гирд гашта метавонанд. ДИФФЕРЕНСИАЛЇ ‫ دﻳﻔﻴﺮﻳﻨﺴﺌﻠﻲ‬1. риёз. мансуб ба дифференсиал. 2. вобаста ба шароит фарќкунанда. ДИФФУЗИЯ лот. ‫ دﻳﻔﻮزﻳﻪ‬физ. ба њам омехта шудани молекулаи як модда ба моддаи дигар дар натиљаи њаракат бо таъсири гармї. ДИЊАНДА ‫ دﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз додан. 2. супоранда, таќдимкунанда. ДИЊИШ ‫ دﻫﺶ‬1. исми феълї аз додан. 2. кит. бахшиш, ато: доду дињиш. ДИШАБ ‫ دﻳﺸﺐ‬шаби гузашта, дина шаб. ДИШАБА ‫ دﻳﺸﺒﻪ‬гуфт. мансуб ба дишаб; дишаб рўйдода: воќеаи дишаба, сўњбати дишаба. ДИЯТ а. ‫ دﻳﺖ‬кит. хунбањо, товони хун. ДИЯТСИТОН ‫ دﻳﺖ ﺳﺘﺎن‬диятгир; ќасосгир. ДЇ ‫ دي‬кит. дина, дирўз, рўзи гузашта. ДОББА а. ‫ﻪ‬‫ داﺑ‬кит. њайвони (чорпои) саворї ва боркаш; њайвон: доббаи бањрї. ДОВ ‫ داو‬1. навбати гашт дар бозии шоњмот ва нард; навбати бозї дар ќимор. 2. зиёд кардани пули ба ќимор мондашуда (сарќимор). 3. кит. даъво; иддао; ◊ дову дастгоњ гуфт. а)

ДОВТАЛАБЇ дан.

‫داورﮔﺎه‬

‫داوﻃﻠﺒﻲ‬

мањал ва љои довариву

талабгорї, довталаб бу-

ДОВТАЛАБОНА ‫ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‬њамчун довталаб, ба сифати талабгор, бо хоњиш ва иродаи худ. ДОГМА ю. ‫ داﮔﻤﻪ‬таълимот ё аќидае, ки бидуни тањќиќ аз рўи эътиќоди кўр-кўрона барои њамаи замон ва шароити таърихї њамчун њаќиќати бебањсу таѓйирнопазир ќабул карда мешавад. ДОГМАТИЗМ ю. ‫ داﮔﻤﺘﻴﺰم‬тарзи фикр ва муњокимаронии ѓайританќидї дар асоси догма. ДОГМАТИКЇ ‫ داﮔﻤﺘﻴﻜﻲ‬мансуб ба догматизм: тафаккури догматикї. ДОЃ ‫ داغ‬1. сахт тафсонидашуда, гудохта; сўзон, хеле гарм: равѓани доѓ. 2. нишона ва лаккае, ки дар љое ё чизе мондааст (мас., нишонањои захм ва љароњат дар бадан, лаккаи равѓан ё чирк дар либос ва ѓ.), асар, наќш; доѓи бадномї асари бадномї, нишонаи шармандагї. 3. љои тамѓа, ки бо оњани тафсон ба рони чорпоёни гала зада шудааст; тамѓае, ки дар ќадим ба даст, пешонї ё тахтапушти бандиёну ѓуломон зада мешуд. 4. маљ. ѓаму андўњ, аламу њасрати сахт ва азоби ќалбї, ки аз марги фарзанд ё волидайн, њиљрону фироќ ё рашки касе пеш меояд: доѓи фарзанд, доѓи модар, доѓи фироќ, доѓи њаљр, доѓи њиљрон; дарду доѓ дидан њасрати сахт кашидан, алами фироќ ё марги каси наздики худро аз сар гузаронидан; доѓи касеро тоза кардан ѓаму њасрати фаромўшшудаи касеро

– 457 – боз ба хотир овардан. 5. маљ. бадномї, айб; нанг. 6. тиб. нишонањои гуногунранг дар рўи пўсти инсон, ки бо иллате пайдо мешавад; доѓи кунљитак ниг. кунљитак; доѓи наѓзак ниг. наѓзак; доѓи обила ниг. обила; доѓи наѓзакдор обиларўй; доѓ кардан а) лаккадор кардан; чиркин кардан; б) тафсондан, гудохтан (равѓанро); доѓ шудан а) гудохта шудан, тафсонда шудан; б) аз шиддати дард сўхтан (махсусан аз дарди ишќ ё орзуи висол); ѓусса хўрдан (аз њасаду рашк). 7. он чи таваљљўњ ва диќќати њамагонро љалб намуда, боиси бањсу мунозирањои шадид мегардад. ДОЃГАР ‫ داﻏﮕﺮ‬он ки ба њайвонот ва асирон тамѓа мезанад, тамѓагузоранда, тамѓазан. ДОЃГАЊ ‫ داغﮔﻪ‬ниг. доѓгоњ. ДОЃГИРИФТА ‫ داغ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬доѓдор, дорои доѓу нишонањои гуногун, ки болои чизе пайдо мешавад, лаккадор. ДОЃГОЊ ‫ داغﮔﺎه‬љое, ки ба аспу шутур ва ѓ. тамѓа мезананд. ДОЃДИДА ‫ داغدﻳﺪه‬ѓамдида, ѓамзада, андўњгин. ДОЃДИЛ ‫ داغدل‬маљ. дилафгор, дилреш; ѓамгин, андўњгин. ДОЃДОЃ ‫ داغ داغ‬1. сўзон будан, дар њоли доѓ будан, њарорати зиёд доштан. 2. худнамої кардан, чизеро бо њавас нишон додан. ДОЃДОР ‫ داغ دار‬1. дорои доѓ. 2. маљ. бо ѓаму андўњ, он ки ба бадбахтие гирифтор шудааст. ДОЃЗАН ‫ داغ زن‬ниг. доѓгар. ДОЃЇ ‫ داﻏﻲ‬1. доѓ будан, дорои гармии зиёд; нишондор, доѓдор. 2. ниг. сўхтанї. ДОЃКАРДА ‫ داغ ﻛﺮده‬1. дорои нишони доѓ. 2. маљ. ѓулом, банда. ДОЃОБ ‫ داغآب‬хате, ки баландтарин сатњи обро дар љўю дарё, обгир, кўлу бандњои об нишон медињад. ДОЃОЊАН ‫ داغ آﻫﻦ‬оњани доѓ, оњане, ки ба василаи он доѓ мегузоранд. дод ‫ داد‬асоси замони гузашта аз додан. ДОД I ‫ داد‬1. бахшиш, ато; инъом. 2. адл, инсоф, адолат; дод густурдан адлу инсоф пойдор кардан, адолат ба кор бурдан; дод додан

ДОД ќатъи низоъ кардан; адолат ба кор бурдан, њукм ба тарафи њаќ кардан; доди касеро додан шафќат намудан ба касе, адлу инсоф ба кор бурдан нисбат ба касе; дод ёфтан аз адлу инсоф бањравар шудан; дод кардан адлу адолат кардан, инсоф кардан; дод парвардан адл кардан, адолат кардан; дод хостан додхоњї кардан, додрасї талаб кардан; инсоф талабидан. 3. ростї; њаќиќат; ◊ доду дињиш бахшиш; саховат, хайру эњсон; доду ситад доду гирифт; дод гирифтан ниг. дод ситондан; доди чизе додан а) ба чизе ањамияти махсус додан, бисёр машѓул шудан бо чизе; дар коре аз њад гузаштан, кореро аз њад гузарондан; кореро ба нињояти дараља расондан; б) насиба додан, бањрабар кардан; доди сухан (суханварї) додан бењтарин каломи бадеї офаридан; суханварї кардан, дар калом фасоњату балоѓат ба кор бурдан; дод ситондан интиќом гирифтан, ќасос гирифтан; доди сухан љустан дар суханронї мањорат нишон додан, суханварї талаб кардан, дар сухан мањорат талаб намудан.

ДОД II ‫ داد‬1. фиѓон, нола; шикоят. 2. арзи касеро шунидан; ба дод овардан касеро ба танг овардан; касеро сахт азоб додан; ба дод омадан аз дасти касе (аз љаври касе) ба танг омадан; аз зулму бедодгарии касе ба љон сер шудан. 3. калимаи нидо вой! фарёд! (изњори таассуф); доду фарёд фиѓону нолаи шикоятомез; дод гуфтан (задан) фарёд кардан; ба доди касе расидан шикояти касеро ба эътибор гирифтан. ДОДА ‫ داده‬сифати феълии замони гузашта аз додан: дода шудан ба чизе мафтун шудан; мубтало (гирифтор) шудан. ДОДАГЇ ‫ دادﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз додан: одами хабар додагї. ДОДАН ‫ دادن‬1. ба ихтиёри касе вогузоштан, супурдан: ба мактаб додан, ба дасти касе додан (чизеро); бахшидан, ато кардан: зиндагї додан, њаёт додан, шифо додан. 2. маљ. ба шавњар додан, ба ќайди никоњи касе даровардан (-и духтаре). 3. маљ. гуфтан: салом додан, дашном додан, њаќорат додан. 4. нињодан, гузоштан; соњиб кардан: лаќаб додан, ном додан, унвон додан. 5. баровардан: садо додан (-и дойра), овоз додан а) садо баровардан (мас., барои худро маълум кардан

– 458 –

ДОД

дар торикї); б) раъйи худро баён намудан ваќти интихобот, раъйпурсї ё ба овоз мондани масъалае, раъй додан. 6. барпо кардан, оростан: зиёфат додан, тўй додан. 7. чун феъли ёридињанда таркибњои гуногуни феълї месозад: анљом додан, бой додан, ваъда додан, сар додан, тан додан, љо додан ва ѓ. 8. њамчун феъли ёридињанда дар таркибњои феълињолї маънои барои шахси дигар иљро шудани амалеро ифода мекунад: фањмонда додан, хонда додан, зањр додан; маъно додан маъноеро ифода кардан, маъноеро фањмондан; розигї додан изњори розигї кардан; љон додан а) љон нисор кардан, љонро фидо кардан; б) љон супурдан, мурдан: бемор дар нисфи шаб љон дод; в) киноя аз љон бахшидан, зинда кардан: канали нав ба заминњои мурда љон дод. ДОДАНЇ ‫ دادﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз додан; додан хостан; он чи бояд дода шавад. ДОДАР ‫ دادر‬1. писари як падару модар нисбат ба писару духтари дигари онњо, бародар; бародари хурдї, уко; додари айнї // додари зоида // додари њамхун // додари њамтан бародари аз як падару модар рўида нисбат ба дигаре, бародари модаряк; додари сабабї додархонд. 2. маљ. дўст, љўра, рафиќи наздик (одатан њамчун мухотаб дар мурољиат ба марди бегона ба кор мебаранд); додари ќиёматї додархонди якумрї; дўсти нињоят наздик. ДОДАРАК додар.

‫دادرك‬

шакли тасѓир ва навозишии

ДОДАРАРЎС ‫ دادرﻋﺮوس‬додари арўс ё зан нисбат ба хешони домод ё шавњар. ДОДАРЗОДА дарзода.

‫دادرزاده‬

фарзанди бародар, баро-

ДОДАРЇ ‫ دادري‬1. мансуб ба додар; бародарї. 2. маљ. мењрубонї, самимият. ДОДАРОНА ‫ دادرآﻧﻪ‬ба мисли додар, њамчун додар, бародарона, бародарвор. ДОДАРХОНД(А) ‫دادرﺧﻮاﻧﺪه‬//‫ دادرﺧﻮاﻧﺪ‬марде, ки аз тарафи дўсте ба бародарї баргузида шудааст, он ки бародар хонда шудааст, бародархонд. ДОДАРШЎЙ ‫ دادرﺷﻮي‬додари шавњар нисбат ба зан, бародаршўй. ДОДБАХШ ‫ دادﺑﺨﺶ‬кит. 1. додгар, оди. 2. сифати Худо.

ти Худо. ДОДБАХШЇ ‫ دادﺑﺨﺸﻲ‬боадолатї, адолатпешагї, рафтори одилона. ДОДБЕГЇ ‫ دادﺑﻴﮕﻲ‬таър. амалдоре, ки њаллу файсалаи мурофиаи мардум ба ў вогузор карда мешуд. ДОДВАР ‫ دادور‬кит. додрас, одил. ДОДГАР ‫ دادﮔﺮ‬1. кит. одил, адолатпеша. 2. сифати Худо. 3. књн. ќозї. ДОДГАРЇ ‫ دادﮔﺮي‬1. мансуб ба додгар; адлу инсоф кардан. 2. одилї, адолатпешагї. ДОДГОЊ њарбї.

‫دادﮔﺎه‬

ниг. суд; додгоњи њарбї суди

ДОДГОЊЇ ‫ دادﮔﺎﻫﻲ‬мансуб ба додгоњ; кор ё чизе, ки ба додгоњ тааллуќ дорад. ДОДГУСТАР ‫ دادﮔﺴﺘﺮ‬одил, адолатпеша, адолатпарвар, додгар. ДОДГУСТАРЇ адлия.

‫دادﮔﺴﺘﺮي‬

1. ниг. додгарї. 2. ниг.

ДОДГЎ ‫ دادﮔﻮ‬1. фарёдкунанда, ба ёрї даъваткунанда. 2. кит. адолатхоњ, додљў. ДОДГЎЇ ‫ دادﮔﻮﺋﻲ‬1. доду фарёд. 2. адолатљўї, додхоњї, додљўї. ДОДЗАНАНДА ‫ دادزﻧﻨﺪه‬ниг. додгў. ДОДЗАНЇ ‫ دادزﻧﻲ‬ниг. додгўї. ДОДНОМА ‫ دادﻧﺎﻣﻪ‬1. њалномаи суд, ќарори мањкама ва додгоњ. 2. шикоят, шикоятнома. 3. ќонуннома. ДОДО ‫ دادا‬ниг. дадо. ДОДОР ‫ دادار‬кит. адолатпеша, одил (сифати Худо). ДОДОФАРИД ‫ دادآﻓﺮﻳﺪ‬1. кит. яке аз лањнњои мусиќии ќадими эронї. 2. маљ. овози хуш. ДОДОФАРИН ‫دادآﻓﺮﻳﻦ‬ (сифати Худо).

парварандаи

адолат

ДОДПАНОЊ ‫ دادﭘﻨﺎه‬адолатпаноњ, пуштибони адолат (сифати Худо). ДОДПАРАСТ ‫ دادﭘﺮﺳﺖ‬адолатпараст, хоњони додгустарї, пуштибони адолат. ДОДПАРВАР ‫ دادﭘﺮور‬ниг. додвар.

– 459 – ДОДПАРВАРЇ ‫ دادﭘﺮوري‬додпарвар будан, адолатпарварї, одил будан. ДОДПОК ‫ دادﭘﺎك‬одили комил, он ки адолатро пурра ва комилан риоя мекунад. ДОДРАС ‫ دادرس‬фарёдрас; дастгири мазлумон, мададгори љабрдидагон. ДОДРАСЇ ‫ دادرﺳﻲ‬ба фарёди касе расидан, фарёдрасї; амали додрас. ДОДСАРО(Й) (‫ دادﺳﺮا)ي‬кит. додистон, мањалли иљрои адолат, љои доварї. ДОДСИТОН ‫ دادﺳﺘﺎن‬ниг. прокурор. ДОДСИТОНЇ ‫ دادﺳﺘﺎﻧﻲ‬ниг. прокуратура. ДОДУГИРИФТ ‫ دادوﮔﺮﻓﺖ‬мубодила; муомила; харидуфурўш, савдо: додугирифт доштан бо касе, додугирифт кардан. ДОДУСИТАД ‫ دادوﺳﺘﺪ‬ниг. додугирифт. ДОДХОЊ ‫ دادﺧﻮاه‬1. адолатхоњ, адолатталаб; шикояткунанда аз зулм. 2. одил, додрас, фарёдрас. 3. таър. амалдори аморати Бухоро, ки вазифааш ба амир расонидани арзу шикояти додхоњон ва ба онњо расонидани љавоби амир буд. ДОДХОЊЇ ‫ دادﺧﻮاﻫﻲ‬адолатхоњї, адолатталабї, инсофљўї; шикоят аз зулм; аризаи додхоњї аризаи шикоятї аз зулму љавре; додхоњї кардан шикоят кардан барои дафъи зулм. ДОДЉЎ ‫ دادﺟﻮ‬ниг. додхоњ 1. ДОИМ а. дон.

‫داﺋﻢ‬

њамеша, мудом, њама ваќт, љови-

ДОИМАН а. ً‫ داﺋﻤﺎ‬ба таври доимї, љовид, ба таври абадї. ДОИМБАЊОР ‫ داﺋﻢﺑﻬﺎر‬ниг. њамешабањор. ДОИМИЯТ а. ‫ داﺋﻤﻴﺖ‬љовидї, пойдорї. ДОИМЇ ‫ داﺋﻤﻲ‬1. њамешагї; муќоб. муваќќатї: кори доимї, назорати доимї, манзили доимї. 2. ивазнашаванда, таѓйирнаёбанда; узви доимї узви таѓйирнаёбанда, узви њамеша; намояндаи доимї шахси расмие, ки бо маъмурияте барои муддати тўлонї ба љое фиристода мешавад ва муќими он љо мегардад. 3. ба таври њамешагї, доиман; ба таври (тариќи) доимї ба таври њамешагї; умрбод, абадї; бузургии доимї андозае, ки дар рафти

ДОИ ягон љараёни техникї ќимати худро собит нигоњ медорад; муќоб. бузургии таѓйирёбанда; љараёни барќи доимї физ. љараёни барќи таѓйирнаёбанда, љараёни барќи собит.

ДОИМО ‫ داﺋﻤﺎ‬њамеша, њама ваќт. ДОИР а. ‫ داﺋﺮ‬1. даврзананда, гардон, чархзананда. 2. вобаста, мутааллиќ; оид; доир ба… вобаста ба…, мутааллиќ ба…; дар бораи…, оид ба…; доир кардан а) ба њаракат даровардан, ба кор андохтан; фаъол кардан; б) барпо кардан, шурўъ ба кор кардан, ба фаъолият оѓоз кардан. ДОИРА I а. ‫ داﺋﺮه‬1. хати гирде, ки бо паргор кашида мешавад. 2. сатње, ки хати гирд онро ињота кардааст. 3. њалќа, давра; мањфил. 4. маљ. гурўњи одамоне, ки манфиат ва касбу корашон як аст: доирањои расмї, доирањои тиљоратї, доирањои њарбї, доирањои њолдон. 5. њад, њудуд: дар доираи шањр будани корхона, аз доираи вазифа берун будани коре. 6. дар иборањои истиоравї ба маънои дараљаи фарогирї, андозаи дарбаргирии чизе истеъмол мешавад: доираи фаъолият, доираи дониш, доираи фањмиш, танг будани доираи фаъолияти касе; доираи адабї муњити адабї; доираи одоб њадди риояти одоб; доираи назар дараљаи ињотаи дониш, савияи фањм, љањонбинї; аз доирае баромадан аз ќатори… баромадан; аз муњите хориљ шудан; ба доирае даромадан ба гурўње дохил шудан, ба мањфиле даромадан. ДОИРА II а. ‫ داﺋﺮه‬ниг. дойра. ДОИРАВОР ‫ داﺋﺮهوار‬ниг. дойравор. ДОИРАГЇ ‫ داﺋﺮهﮔﻲ‬ниг. дойрагї. ДОИРАЗАН ‫ داﺋﺮهزن‬навозандаи доира. ДОИРАКАШ ‫ داﺋﺮهﻛﺶ‬ниг. дойракаш. ДОИРАМОНАНД ‫ داﺋﺮهﻣﺎﻧﻨﺪ‬доирашакл. ДОИРАНАВОЗ даст.

‫داﺋﺮهﻧﻮاز‬

ДОИРАНАВОЗЇ дойрадастї.

ниг. дойразан, дойра-

‫داﺋﺮهﻧﻮازي‬

ДОИРАТУЛМАОРИФ а. нишнома.

ниг.

дойразанї,

‫داﺋﺮتاﻟﻤﻌﺎرف‬

ниг. до-

ДОИРАШАКЛ ‫ داﺋﺮهﺷﻜﻞ‬гирд, гирда, мудаввар; њалќамонанд.

– 460 –

ДОИ

ДОИЯ а. ‫ داﻋﻴﻪ‬кит. 1. хоњиш, ирода; ќасду оњанг. 2. даъво, иддао. 3. сабаб, боис, мўљиб. ДОЇ I а. ‫ داﻋﻲ‬1. кит. дуогўй, дуокунанда. 2. књн. он ки дар байни пайравони дину оини дигар таблиѓоти динї мебарад (ба нафъи дину мазњаби худ), он ки дигаронро ба дину оини худ даъват мекунад. 3. маљ. камина, банда, ман (одатан муаллиф барои изњори хоксории худ менависад). ДОЇ II дар.

‫ داﻳﻲ‬кит. 1. ниг. доя. 2. таѓо, додари мо-

ДОЙРА а. ‫ داﻳﺮه‬асбоби мусиќии зарбї, ки ба як тарафи чанбари чўбин пўсти пашмаш тарошидаро таранг мекашанд ва менавозанд, даф; ◊ ба дойраи касе бозї кардан (раќсидан) аз рўи нишондоди касе кору рафтор кардан; зери таъсири касе будан. ДОЙРАБАЗМ ‫ داﻳﺮه ﺑﺰم‬ниг. базм (-и дойрагї). ДОЙРАВОР дойра.

‫داﻳﺮهوار‬

ба монанди дойра, мисли

докагї печонида: докапеч кардан. ДОКТОР лот. ‫ داﻛﺘﺎر‬1. ниг. духтур. 2. дараљаи олии илмї, ки ба шахси дифоъкардаи рисолаи докторї дода мешавад; он ки соњиби дараљаи докторї аст: доктори илми филология, доктори илми таърих. ДОКТОРАНТ лот. ‫ داﻛﺘﺎرﻧﺖ‬он ки барои тайёр кардани рисолаи докторї ба муассисаи илмие вобаста карда шудааст (ба мўњлати муайян). ДОКТОРАНТУРА лот. ‫ داﻛﺘﺎرﻧﺘﻮره‬тартиби муайяни тайёр кардани докторњои илм дар назди муассисањои илмї ва таълимї. ДОКТОРЇ ‫ داﻛﺘﺎري‬мансуб ба доктор; рисолаи докторї асари илмї, ки барои гирифтани дараљаи доктори илм таълиф шудааст. ДОЌЁНУС//ДОЌИЁНУС ‫ داﻗﻴﺎﻧﻮس‬ниг. даќёнус. ДОЌЁНУСЇ ‫ داﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻲ‬ниг. даќёнусї.

ДОЙРАЗАН ‫ داﻳﺮهزن‬ниг. дойрадаст.

ДОЛ I ‫ دال‬1. њарфи дањуми алифбои арабии тољикї, ки дар алифбои кириллии тољикї муодили «д» аст; доли абљад њарфи чоруми калимаи абљад; доли мўњмала (ё ѓайри манќута) доли бенуќта – номи њарфи ‫ د‬дар алифбои арабии тољикї, ки агар ба болои он як нуќта гузошта шавад, њарфи ‫( ذ‬зол) њосил мешавад. 2. киноя аз хамидагї, каљии ќад; ду дол киноя аз зулфони хамидаи маъшуќа; дол шудан хамидан, хамидаќомат шудан.

ДОЙРАЗАНЇ ‫ داﻳﺮهزﻧﻲ‬ниг. дойрадастї.

ДОЛ II ‫ دال‬:долу дарахт растанї, наботот.

ДОЙРАГЇ рагї.

‫داﻳﺮﮔﻲ‬

мансуб ба дойра: базми дой-

ДОЙРАДАСТ ‫ داﻳﺮهدﺳﺖ‬он ки дойра мезанад, навозандаи дойра. ДОЙРАДАСТЇ ‫ داﻳﺮهدﺳﺘﻲ‬њунар ва шуѓли дойрадаст; навохтани дойра.

ДОЙРАКАШ мекашад.

‫داﻳﺮهﻛﺶ‬

устое, ки ба дойра пўст

ДОЙРАНАВОЗ ‫ داﻳﺮهﻧﻮاز‬ниг. дойрадаст. ДОЙРАНАВОЗЇ ‫ داﻳﺮهﻧﻮازي‬ниг. дойрадастї. ДОЙРАХАБАР ‫ داﻳﺮهﺧﺒﺮ‬1. он ки ба базму тўйњо садои мусиќиро шунида, барои тамошои раќсу суруд меравад: тамошобини дойрахабар. 2. он ки ба базму тўй ва ѓ. бе даъват меравад: мењмони дойрахабар. ДОКА ‫ داﻛﻪ‬навъи матои тунуки нафис, ки аз нахи пахта бофта мешавад: дока барин сафед, рўмоли (ќарси) дока. ДОКАГЇ ‫ داﻛﮕﻲ‬аз дока дўхташуда, аз дока тайёр шуда: дањонбанди докагї. ДОКАПЕЧ

‫ داﻛﻪﭘﻴﭻ‬бо дока печонида, бо тасмаи

ДОЛ III ‫ دال‬:долу зарб љўшу хурўш, ављи коре: дар айни долу зарби кор. ДОЛ(Л) а. њодї.

‫دال‬

кит. далолаткунанда; рањнамо,

ДОЛАК ‫ داﻟﻚ‬ниг. дорак. ДОЛЛАР англ. ‫ داﻟّﺮ‬воњиди пули Иёлоти Муттањидаи Амрико ва баъзе давлатњои дигар, ки ба сад сент таќсим мешавад. ДОЛОН ‫ داﻻن‬роњрави болопўшида; гузаргоњи болопўшида; дањлез. ДОМ I ‫ دام‬1. олате, ки бо он љонваронро сайд мекунанд аз ќабили ќапќон, каманд, тўр ва ѓ.: доми бедона, дом гузоштан. 2. банд, ќайд; ба тариќи истиора: доми бало, доми ѓафлат, доми тазвир, доми фитна; ба дом афтодан ба

– 461 – банд афтодан; дастгир шудан; ◊ ба (дар) доми касе афтодан мутеи касе шудан; ба таъсири касе мондан (аз макру фиреби ў дар ѓафлат монда); фиреби касеро хўрдан; ба доми худ кашидан // ба доми худ даровардан касеро мутеи худ кардан, ба зери таъсири худ даровардан (бо фиребу найранг). ДОМ II ‫ دام‬:дому дарак гуфт. хабар, огоњї; муќ. бедому дарак шудан. ДОМ III ‫ دام‬њайвони вањшии алафхўри ѓайри даранда (мисли оњу, гавазн, бузи кўњї ва ѓ.), љонвари хонагї монанди гов, гўсфанд, буз, асп ва ѓ.); дому дад. ДОМАН ‫ داﻣﻦ‬1. ќисми поёнии либос: домани курта, домани пўстин, домани љома: офтобро бо доман пўшида намешавад (маќ.). 2. миќдори чизе, ки дар доман мегунљад; доман-доман хеле зиёд, нињоят бисёр. 3. канору њошияи њар чиз; ќисми охири њар чиз, домана: домани биёбон, домани гулзор, домани дашту сањро; домани кўњ ниг. домана; домани осмон // домани уфуќ чашмраси уфуќу осмон, ки ба назари бинанда канори онњо барин менамояд; дар домани водї дар ќисми охири водї, дар баромадгоњи водї; то домани бањр то лаби бањр, то канори бањр; доман пањн кардан љой гирифтан, фаро гирифтан, воќеъ гаштан; домани касе ё чизеро рањо насохтан // домани касе ё чизеро сар надодан тарки алоќа накардан аз касе; аз бањри чизе нагузаштан; људо нашудан аз касе ё чизе; домани касеро гирифтан а) аз паси касе рафтан, пайравї кардан ба касе; ба касе илтиљо бурдан; б) даъвогар шудан, муддаї будан; касеро гунањгор шумурдан; домани касе тар будан фосиќ, фољир будан; бадном будан; домани касеро бо чормаѓзи пуч пур кардан касеро фиреб додан бо ваъдаи хушку холї ё гапњои дигар; домани чизе васеъ(тар) гардидан вусъат пайдо кардан, инкишоф ёфтан; домани њиммат барзадан камари њиммат бастан, љањд кардан, бо кўшишу ѓайрат ба коре сар кардан; оташи чизеро доман задан њисси чизеро дар касе бедор кардан; касеро ба коре тањрик кардан; аз домани касе ё чизе даст кашидан (бардоштан) тарк кардан, аз бањри чизе ё касе гузаштан; ба доман парвардан (парварондан) бо мењр парваридан; чанг ба домани чизе задан аз пайи чизе шудан; ба коре часпидан; дасти ману домани ту (маќ.) дар

ДОМ мавриди ба исрор ёрию мадад ё паноњ талабидан ё узри гуноњ хостан аз касе гуфта мешавад.

ДОМАНА I ‫ داﻣﻨﻪ‬он чи монанди доман аст, канора, њошия: доманаи дашт, доманаи беша; доманаи кўњ ќисми поёни кўњ, ки то замини тахт тўл мекашад, кўњдоман. ДОМАНА II ‫ داﻣﻨﻪ‬тиб. бемории гузарандаи араќї, њасба, тиф. ДОМАНАДОР ‫ داﻣﻨﻪدار‬1. васеъ, фарох. 2. маљ. думболадор, давомдор; тўлонї: барномаи доманадор, бањси доманадор. ДОМАНАФШОНЇ ‫ داﻣﻦاﻓﺸﺎﻧﻲ‬маљ. аз коре ё чизе канора гирифтан, канораљўї. ДОМАНБАСАР њаё.

‫داﻣﻦﺑﺴﺮ‬

маљ. берў, бешарм, бе-

ДОМАНГИР ‫ داﻣﻦﮔﻴﺮ‬1. маљ. монеъ, боздоранда аз коре, мамониаткунанда дар коре. 2. маљ. даъвогар, муддаї аз касе барои чизе: домангир шудан. 3. маљ. хурдсол, дар доман парваришёфта: тифли домангири ман охир гиребонгир шуд (маќ.). ДОМАНДАРОЗ ‫ داﻣﻦدراز‬либосе, ки домани он кашолу дароз аст. ДОМАНКАШ ‫ داﻣﻦﻛﺶ‬рањсипор, раванда; доманкаш шудан роњ рафтан бо нозу такаббур; равон шудан, рањсипор шудан, азми сафар намудан. ДОМАНКАШОН ‫ داﻣﻦﻛﺸﺎن‬кит. хиромон, бо нозу карашма: доманкашон рафтан. ДОМАНОЛУДА ‫ داﻣﻦآﻟﻮده‬маљ. фосиќ, бадахлоќ, бадном, тардоман, олудадоман, бадкор, гунањкор. ДОМАНОЛУДАГЇ ‫ داﻣﻦآﻟﻮدﮔﻲ‬маљ. фосиќї, бадахлоќї, бадномї, бадкорї. ДОМАНРАС ‫ داﻣﻦرس‬:доманрас шудан бо касе њамхоба шудан; дар мубошират будан бо касе. ДОМАНТАР ‫ داﻣﻦﺗﺮ‬маљ. тардоман, фосиќ, фољир; бадном. ДОМАНФАРОХ ‫ داﻣﻦﻓﺮاخ‬доманаш васеъ, фарохдоман; пањновар, кушоду васеъ: водии доманфарох, майдони доманфарох. ДОМГОЊ

‫ داﻣﮕﺎه‬1. љое, ки дар он барои шикор

– 462 –

ДОМ

ва дастгир кардани чизе ё касе дом мегузоранд. 2. маљ. дунё, љањон.

эњтиром ва гоњо тамасхуромези домод, ки одатан њангоми мурољиат ба кор мебаранд.

ДОМИНО фр. ‫ داﻣﻴﻨﺎ‬бисту њашт адад хиштчањои як тарафи рўяшон холдор барои як навъ бозии рўимизї.

ДОМОДШАВАНДА ‫ داﻣﺎدﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз домод шудан; он ки ба домодї номзад шудааст, он ки домод мешавад.

ДОМИНОБОЗ ‫ داﻣﻴﻨﺎﺑﺎز‬он ки бо домино бозї мекунад, бозигари домино. ДОМИНОБОЗЇ мино.

‫داﻣﻴﻨﺎﺑﺎزي‬

бозї кардан бо до-

ДОМКРАТ олм. ‫ داﻣﻜﺮت‬тех. олати механикї, ки ба воситаи он чизњои вазнинро аз замин як дараља боло мебардоранд (мас., автомобилро бардошта, чархи онро иваз мекунанд ва ѓ.). ДОМОД ‫ داﻣﺎد‬1. номзади духтар. 2. марди љавони нав хонадоршуда, љавонмарди тоза зангирифта. 3. шавњари духтар нисбат ба хешовандони вай; домод шудан а) шавњар шудан ба духтаре; б) хонадор шудан ба духтаре. ДОМОДБАРОРЇ ‫ داﻣﺎدﺑﺮاري‬маросими бо тантана ба хонаи арўс бурдани домод дар шаби тўйи никоњ. ДОМОДБАРОРОН ‫ داﻣﺎدﺑﺮاران‬маросими бори аввал аз хона баромадани љавонмарди нав хонадоршуда баъд аз чанд рўзи никоњ. ДОМОДБОБ ‫ داﻣﺎدﺑﺎب‬ба домод шудан сазовор, муносиби домод шудан; он ки ваќти зангириаш фаро расидааст: домодбоб шудан. ДОМОДДАРОРОН ‫ داﻣﺎددراران‬ба хонаи арўс даровардани домод дар шаби тўйи никоњ. ДОМОДДОР ‫ داﻣﺎددار‬мард ё зане, ки духтарашро ба шавњар дода, соњиби домод шудааст, соњиби домод. ДОМОДЇ ‫ داﻣﺎدي‬1. мансуб ва хос ба домод: либоси домодї, љомаи домодї. 2. домод шудани касе; домод кардан касеро. ДОМОДТАЛАБОН ‫ داﻣﺎدﻃﻠﺒﺎن‬маросиме, ки падару модари арўс пас аз чанд рўзи тўйи арўсї домодро ба хонаашон ба зиёфат даъват мекунанд ва баъд аз ин маросим домод ба ин хона бемалол рафтуомад карда метавонад.

//‫داﻣﺎدﺗﻮره‬ ДОМОДТЎРА//ДОМОДХОЉА ‫ داﻣﺎدﺧﻮاﺟﻪ‬гуфт., шакли навозиш,

ДОМОН ‫ داﻣﺎن‬ниг. доман. ДОМУЛЛО ّ‫ داﻣﻼ‬1. таър. омўзгори мактабњои кўњна; домуллои кунљакї таър. муаллими дараљаи дуюми мадраса, ки шогирдон аввал дарсашонро пеши ў хонда тайёр мекарданд ва баъд ба дарсхона рафта, дар пеши мударриси калон њамон дарсро мехонданд; домуллои дарсхонагї таър. дарсгўй дар мадраса, ки дараљааш аз мударрис пасттар будааст; домуллои сархат таър. муаллими њусни хат дар мактабњои кўњна. 2. ниг. мулло. 3. гуфт. хитоб ба мардони мўњтарами пурдон. ДОМУЛЛОНАМО ‫ داﻣﻼّﻧﻤﺎ‬ранги домулло, ба домулло монанд (бо намуди зоњирияш). ДОМУЛЛОТАРОШ ‫ داﻣﻼّﺗﺮاش‬он ки худро домулло вонамуд мекунад; он ки худро доно метарошад. дон ‫ دان‬1. асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз донистан. 2. љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маънои донанда: њисобдон, ќоидадон, забондон, сухандон, ќадрдон. -дон ‫ دان‬пасванди исмсоз, ки ба калимањо њамроњ шуда, маънои макон ва зарфиятро ифода мекунад: намакдон, нондон, оташдон, ѓалладон ва ѓ. ДОН ‫ دان‬1. шакли кўтоњшудаи дона; њосили зироати ѓалладона ва лўбиёињо, ѓалла. 2. ѓалладонае, ки асосан хўроки мурѓон њисоб мешавад: дон додан, обу дон додан ба мурѓон; дон кардан људо кардани донањои љуворимаккаю љуворї, лўбиёю мош ё амсоли ин аз сўтаю сарак. ДОНА ‫ داﻧﻪ‬1. тухми ѓалла, базр; ѓалла (исми љомеъ); осиёб болои дона мегардад (зарб.); ѓаллаву дона ѓаллањо (исми љомеъ); дона бастан пайдо шудани њосили ѓалла дар хўшаю саракњои љаву гандум, љуворимакка ва ѓ.; дона бастани саракњо, шира гирифтани донањо. 2. нум. воњиди чизњои ѓелак ва гирд, ки ягонягон шуморидани онњо мумкин аст; адад: донаи ангур, донаи гавњар, донаи марворид, до-

– 463 – наи љав, дањ дона тухм, як дона харбуза, як дона гул. 3. мўњраи шоњмот (хусусан пиёда) ва дигар чизњо (чўт, тасбењ ва ѓ.). 4. маљ. ќатра, чакра: дона(њо)и ашк, дона(њо)и борон, дона(њо)и шабнам; дона-дона а) якто-якто; як-як; б) донабайъ (дар фурўш); в) чида-чида, фањмо, бурро (сухан гуфтан). ДОНААФШОН ‫ داﻧﻪ اﻓﺸﺎن‬ниг. донапош. ДОНАБАЙЪ ‫ داﻧﻪﺑﻴﻊ‬аз рўи адад фурўхтани чизе, фурўши дона-дона (-и тухми мурѓ, харбуза ва ѓ.) ДОНАБАРКАШ ‫ داﻧﻪﺑﺮﻛﺶ‬дона-дона (якто-якто) дар тарозу баркашида (фурўхтани чизе). ДОНАГЇ ‫ داﻧﮕﻲ‬1. аз ѓалла тайёркарда, дондор (доир ба таом). 2. дона-дона, донабайъ: фурўши донагии тухми мурѓ. ДОНАДОР ‫ داﻧﻪدار‬1. сифати ангуру аноре, ки дар дили меваи он донаки сахте њаст; муќоб. бедона (анори бедона): ангури донадор. 2. сифати палави хубе, ки биринљи он дона-дона пухта ба њам начаспидааст: палави донадор. ДОНАК ‫ داﻧﻚ‬тухми дарахтони мевадор, мисли бодом, зардолу, хурмо ва шафтолу, ки маѓзи онро пўчоќи сахт пўшидааст, њаста. ДОНАКБОЗЇ ‫ داﻧﻚﺑﺎزي‬навъи бозии бачагон, ки дар он донаки зардолу бурду бохт мешавад. ДОНАКДОР доранд.

‫داﻧﻜﺪار‬

сифати мевањое, ки донак

ДОНАКШЎРАК ‫ داﻧﻚﺷﻮرك‬донаки зардолуи дар намакоб хобонида, дар хокистари тафсон бирёнкарда, ки як навъ хўриш њисоб мешавад.

ДОН

ДОНАХЎР ‫ داﻧﻪﺧﻮر‬мурѓу љонвароне, ки ѓалладона мехўранд, донахор. ДОНАХЎРАК ‫ داﻧﻪ ﺧﻮرك‬зарф ва ё чизи дигари зарфмонанд, ки дар он ба парандањои ќафасї дон медињанд; донкоса; донахўрак кардан ба дон хўрдан одат кунондан; ром кардан (парандањоро). ДОНАЧА ‫ داﻧﭽﻪ‬1. шакли тасѓири дона; донаи хурд. 2. гармича. ДОНАШАКЛ монанд.

‫داﻧﻪﺷﻜﻞ‬

шабењи дона, ба дона

ДОНАШЎРАК ‫ داﻧﻪﺷﻮرك‬ниг. донакшўрак. ДОНГ ‫ داﻧﮓ‬кит. 1. њисса, сањм. 2. шашяки чизе. 3. воњиди вазн, ки дар кишвар ва мањалњои гуногун мутафовит буд. ДОНГОНА ‫ داﻧﮕﺎﻧﻪ‬кит. 1. пуле, ки дар ваќти сайругашт барои хўрокворї љамъ мекунанд. 2. як донг; пули сиёњ, миќдори ками пул. ДОНГСАНГ ‫ داﻧﮓﺳﻨﮓ‬таър. воњиди андозагирии вазн ба андозаи як донг. ДОНИСТА ‫ داﻧﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз донистан. 2. он чи мавриди огоњї аст; маълум; дидаю дониста а) ба хубї фањмида истода; б) ќасдан, амдан; дониста гап зан фикр карда гап зан; он чиро, ки дуруст намедонї, нагўй; дониста монед, ки… бовар дошта бошед, ки… ДОНИСТАГЇ ‫ داﻧﺴﺘﮕﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз донистан. 2. фањмиш: мувофиќи донистагии худ. ДОНИСТАКОР пухтакор.

‫ داﻧﺴﺘﻪﻛﺎر‬таљрибадида, кордон,

ДОНАСЎЗ ‫ داﻧﻪﺳﻮز‬сўзандаи дона, ба њадар дињандаи дона, талафдињандаи дона.

ДОНИСТАН ‫ داﻧﺴﺘﻦ‬1. фањмидан, огоњ шудан; доно шудан, омўхтан, дарк кардан; огоњї доштан аз коре ё чизе. 2. шинохтан; ташхис додан. 3. пиндоштан, ангоштан, гумон кардан; њисобидан, шумурдан; лозим донистан зарур њисоб кардан; ба худ муносиб донистан муносиб дидани коре ба худ, нисбат ба худ сазовор њисоб кардани коре; маъќул донистан писандидан; аз ёд донистан аз бар донистани чизе.

ДОНАФУРЎШЇ ‫ داﻧﻪﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши дона-дона, донабайъ; чаканафурўшї; муќоб. яклухтфурўшї.

ДОНИСТАНЇ ‫ داﻧﺴﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз донистан; он чи донистан лозим аст, муносиби донистан.

ДОНАМОНАНД ‫ داﻧﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба шакли дона, донашакл, монанди дона. ДОНАНДА ‫ داﻧﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз донистан. 2. доно, огоњ, хабардор; усто, мутахассис. ДОНАПОШ ‫ داﻧﻪﭘﺎش‬ѓаллакор; дењќон.

– 464 –

ДОН

ДОНИШ ‫ داﻧﺶ‬исми феълї аз донистан. 1. илм, маърифат, фарњанг; маљмўи огоњї ё иттиллоот дар бораи чизе: илму дониш, дониш омўхтан; љамъияти пањнкунандаи донишњои илмї ва сиёсї љамъияте, ки ба воситаи тарѓибгарон навигарињои илму сиёсатро ба ањолї фањмонда медињад. 2. маълумот, савод; соњиби дониш донишманд; ба ќадри дониши худ ба андозаи фањмиши худ. ДОНИШАЛФАНЉ андўхта.

‫داﻧﺶاﻟﻔﻨﺞ‬

кит., ниг. дониш-

фарњанг мутахассисони олидараља тайёр мекунад, институт: донишкадаи санъат. ДОНИШЌАРИН параст.

‫داﻧﺶﻗﺮﻳﻦ‬

донишдўст, дониш-

ДОНИШМАНД ‫ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬1. соњиби илму дониш, олим, фозил. 2. доно, оќил, пурдон, хирадманд. ДОНИШМАНДЇ ‫ داﻧﺸﻤﻨﺪي‬1. донишманд будан, олимї. 2. доної, оќилї, пурдонї, хирадмандї.

ДОНИШАНДЎЗ ‫ داﻧﺶاﻧﺪوز‬донишомўз, фарогирандаи дониш.

ДОНИШМАНДОНА мандона.

ДОНИШАНДЎЗЇ ‫ داﻧﺶاﻧﺪوزي‬аз худ кардани дониш, фаро гирифтани дониш, донишомўзї.

ДОНИШНОМА ‫ داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ‬доиратулмаориф, китобе дар бораи маљмўаи донишу илмњои мухталиф, осор ва ањволи шоирон, вазъияти сиёсиву љуѓрофии кишвар ва ѓ.

ДОНИШАНДЎХТА ‫ داﻧﺶاﻧﺪوﺧﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дониш андўхтан; донишманд, бисёр доно. ДОНИШАФРЎЗ ‫ داﻧﺶ اﻓﺮوز‬маљ. олим, доно. ДОНИШВАР доно.

оќилона, хирад-

ДОНИШОМЎЗ ‫ داﻧﺶ آﻣﻮز‬1. муаллим, омўзгор, хирадомўз. 2. илмомўзанда; хонандаи мактаби тањсилоти умумї ва махсус, талаба.

донишманд, олим; оќил,

ДОНИШОМЎЗЇ ‫ داﻧﺶآﻣﻮزي‬илмомўзї, донишљўї, фаро гирифтани илму дониш.

‫ داﻧﺶوري‬илмомўзї; донишманн-

ДОНИШОМЎХТА ‫ داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﻪ‬он ки дониш фаро гирифтааст, донишандўхта, фориѓуттањсил.

‫داﻧﺶور‬

ДОНИШВАРЇ дї, доної.

‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ‬

ДОНИШГОЊ ‫ داﻧﺸﮕﺎه‬муассисаи таълимї ва илмї дар сохтори тањсилоти олї, ки дар он аз рўи маљмўи илмњои асосї ба таълиму тарбияи мутахассисон ва тањќиќоти илмї машѓуланд. ДОНИШГОЊЇ ‫ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‬1. мансуб ба донишгоњ. 2. он ки барои кор ё тањсил ба донишгоњ меравад. ДОНИШГУСТАР ‫ داﻧﺶﮔﺴﺘﺮ‬пањнкунанда ва таблиѓгари дониш, густаришдињандаи илму маърифат.

ДОНИШПАЖЎЊ ‫ داﻧﺶﭘﮋوه‬кит. 1. толиби илм, доништалаб. 2. пажўњандаи илму дониш; муњаќќиќ, корманди илмї. ДОНИШПАЖЎЊЇ ‫ داﻧﺶﭘﮋوﻫﻲ‬алоќамандї ва раѓбат доштан ба тањќиќу пажўњиши илмњои гуногун, илмомўзї. ДОНИШПАЗИР ‫ داﻧﺶﭘﺬﻳﺮ‬пазиранда ва хоњони дониш, донишфарогиранда, ањли донишу хирад.

‫داﻧﺶﭘﺮﺳﺖ‬

ДОНИШПАРАСТ радманд.

илмдўст,

хи-

ДОНИШДЎСТ ‫ داﻧﺶدوﺳﺖ‬дўстдорандаи илму маърифат, илмдўст, донишпарвар.

ДОНИШПАРВАР ‫ داﻧﺶ ﭘﺮور‬ниг. донишпараст.

ДОНИШДЎСТЇ ‫ داﻧﺶدوﺳﺘﻲ‬донишпарварї, донишпажўњї, донишпарастї.

ДОНИШПАРВАРЇ ништалабї.

ДОНИШЇ ‫ داﻧﺸﻲ‬марбут ба дониш; донишманд, хирадманд, оќил; бар асоси дониш.

ДОНИШТАЛАБ ‫ داﻧﺶﻃﻠﺐ‬толиби илму маърифат, кўшишу ѓайраткунанда дар роњи илмомўзї; илмдўст, кунљков.

ДОНИШКАДА ‫ داﻧﺸﻜﺪه‬1. мањал ва љои гирифтани дониш. 2. муассисаи таълимї – мактаби олї, ки барои яке аз соњањои илму фан ва

ДОНИШТАЛАБЇ илмдўстї.

‫ داﻧﺶﭘﺮوري‬донишдўстї, до-

‫داﻧﺶﻃﻠﺒﻲ‬

доништалаб будан,

– 465 – ДОНИШФУРЎЗ ‫ داﻧﺶﻓﺮوز‬ниг. донишафрўз. ДОНИШЉЎЇ ‫ داﻧﺶﺟﻮﺋﻲ‬1. марбут ба донишљў. 2. донишљў будан: солњои донишљўї. ДОНИШЉЎЙ ‫ داﻧﺶﺟﻮي‬1. толиби илму маърифат, љўяндаи илму дониш. 2. он ки дар мактаби олї тањсили илм мекунад. ДОНКОСА ‫ دانﻛﺎﺳﻪ‬ниг. донахўрак. ДОНО ‫ داﻧﺎ‬донанда; пурдон, бисёр донанда; оќил, хирадманд, муќоб. коно; донои кор кордон, пухтакор, ањли кор; душмани доно бењ аз дўсти нодон (зарб.). ДОНОДИЛ ‫ داﻧﺎدل‬кит. дилогоњ; соњибфаросат; хирадманд.

ДОР

ДОРАК ‫ دارك‬1. яке аз чањор пистони гов ва ѓ.; сари пистон, долак (гуфт). 2. эмизак, пистонак, чоч. ДОРАМ ‫ دارم‬доро, сарватманд. ДОРАМЇ ‫ دارﻣﻲ‬соњиби молу мулк будан, сарватмандї. ДОРАНДА ‫ دارﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз доштан. 2. соњиб, молик: дорандаи ин мактуб. ДОРАНДАГЇ ‫ دارﻧﺪﮔﻲ‬дорої, давлатмандї. ДОРАФЗИН ‫ داراﻓﺰﻳﻦ‬њар чизи аз чўбу санг сохташуда, ки одам ба он такя мекунад; такягоњ.

ДОНОЇ ‫ داﻧﺎﺋﻲ‬пурдонї, оќилї, боаќлї, хирадмандї.

ДОРБАСТ ‫ دارﺑﺴﺖ‬шабака ва василаи муваќќате, ки аз чўб ё лўлањои оњан барои кор дар баландињо месозанд.

ДОНОТАРОШ ‫ داﻧﺎﺗﺮاش‬он ки худро доно вонамуд мекунад; он ки даъвои доної дорад.

ДОРБОЗ ‫ دارﺑﺎز‬касе, ки дар болои дор бозї ва њунарнамої мекунад, расанбоз.

ДОНОТАРОШЇ ‫ داﻧﺎﺗﺮاﺷﻲ‬худро доно нишон додан, худро доно вонамуд кардан.

ДОРБОЗЇ ‫ دارﺑﺎزي‬1. њунарнамої дар болои дор; дорбозї кардан роњ рафтан ва њунарнамої кардан дар болои дор. 2. маљ. кори пурхатар кардан, љонбозї.

ДОНПОШЇ ‫ دان ﭘﺎﺷﻲ‬пошидани дон, пошидани гандуму ѓалладона. ДОНХЎР ‫ دان ﺧﻮر‬ниг. донахўр. ДОНЧА ‫ داﻧﭽﻪ‬кит., кишов. наск, адас. дор ‫ دار‬1. асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз доштан; дор-дор шавќуну овози баланди пайињам барои даст гирифтани касе. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои соњибият ва ё доро будан ба аломату хосият: мевадор, кўдакдор, пулдор, хонадор… ДОР I ‫ دار‬1. кит. дарахт; танаи дарахт. 2. сутуни баланди ба замин нишондашуда, ки гунањкорони ба ќатл мањкумшударо бо таноб аз гардан овехта мекуштанд; ба дор овехтан (кашидан) ќатл кардан ба воситаи дор. 3. иншооти махсус, ки арѓамчинњои ѓафсро ба сари чўбњои ба замин нишондашуда таранг баста, дорбозњо ба болои он баромада, њунарнамої мекунанд; ◊ аз таги дор гурехтагї ќаллоби гузаро, фиребгари ашаддї. ДОР II а. ‫ دار‬кит. хона, бино; макон (бештар њамчун љузъи аввали калимањои мураккаби арабисохт ба кор бурда мешавад: дорулахлоќ, дорулфунун, дорушшифо.

ДОРБОМ ‫ دارﺑﺎم‬болоре, ки ба дарозии хона гузошта, аз ду тараф дастакњо чида, бомро мепўшанд, шоњпул, шоњтир, харї. ДОРБЎЙ ‫ دارﺑﻮي‬кит. чўби уд, ки барои хушбўї месўзанд. ДОРКАДУ ‫ دارﻛﺪو‬кит. чўби баланд, ки болои он кадуе аз нуќра ё тилло овезон мекарданд ва тирандозон аз болои асп дар њоли тохт ба он тир меандохтанд ва њар кас ба њадаф мерасид, соњиби љоиза мегардид. ДОРО ‫ دارا‬1. доранда, тавонгар, соњиб, молик; дорои хату савод соњиби савод, босавод; дорои чизе будан чизеро фарогиранда будан, њовии чизе будан. 2. сарватманд, бодавлат: одами доро, синфи доро. ДОРОЇ I ‫ داراﺋﻲ‬давлатмандї, тавонгарї; боигарї, сарват, чизу чора, молу мулк. ДОРОЇ II ‫ داراﺋﻲ‬:ангури дорої ангури пешпазаки сафеду сурхчаранги пўсташ тунук. ДОРПАРНИЁН ‫ دارﭘﺮﻧﻴﺎن‬кит. чўби баќам, ки барои сохтани ранг аз он истифода мекарданд.

– 466 –

ДОР

ДОРУ ‫ دارو‬он чи барои дафъи беморї, рафъи љароњат ва таскини дард истеъмол мекунанд, даво, дармон: доруи дарди сар, доруи обакї, дору молидан, дору хўрдан; доруи бењушї // доруи мадњушї моддаи бењискунандаи бадан; доруи мушкушак маргимуш; дорую дармон кардан табобат кардан бо доруњо; дору задан (пошидан) моддањои химиявї пошидан барои нест кардани њашароти зараррасон; ◊ доруи дарди дандон чизи хеле зарур, айни муддао (барои рафъи њољате); дору шудан айни муддао шудани чизе барои коре. ДОРУБАРД гирудор.

‫داروﺑﺮد‬

кит. карру фар, дабдаба,

ДОРУВОР ‫ دارووار‬1. давою дармон, њар навъ давоњо; доруњо: сандуќчаи дорувор. 2. чизњои хушбўи тез, ки ба таом меандозанд (аз ќабили ќаланфур, мурч, зира, дорчин ва ѓ.). ДОРУВОРЇ монї.

‫داروواري‬

васоили табобатї, дар-

ДОРУГИР ‫ داروﮔﻴﺮ‬1. кашмакаш, љангу љанљол, задухўрд. 2. маљ. гирудор; калонгирї, худнамої, њашамат, дабдаба.

ДОРУКАДА ‫ داروﻛﺪه‬ниг. дорухона. ДОРУКЎБАК ‫ داروﻛﻮﺑﻚ‬тиб. њовани хурд барои кўфта майда кардани дору, ўѓурча. ДОРУЌУТТЇ ‫ داروﻗﻄّﻲ‬ќуттї ё сандуќчае, ки дар он як миќдор дорую асбобњои тиббии барои ёрии аввалия зарур нигоњ дошта мешавад: доруќуттии хонагї. ДОРУЛАМОН а. ‫ داراﻻﻣﺎن‬кит. љои бехавфу хатар, макони амният. ДОРУЛАМОРА(Т) а. ‫ داراﻻﻣﺎرت‬књн. ќасри аморат; маркази аморат, пойтахт. ДОРУЛАХЛОЌ а. ‫ داراﻻﺧﻼق‬муассисаи ислоњкунандаи ахлоќ (аз ќабили њабсхона, њушёрхона ва ѓ.). ДОРУЛБАВОР а. ‫ داراﻟﺒﻮار‬д. дўзах, љањаннам; ◊ ба дорулбавор рафтан мурдан; ба дорулбавор фиристодан куштан, њалок гардондан (дар њаќќи одами бад). ДОРУЛБАЙЪ а. ‫ داراﻟﺒﻴﻊ‬кит. бозор. ДОРУЛБАЌО а. дият.

‫ داراﻟﺒﻘﺎ‬кит., маљ. он дунё, аба-

ДОРУГЇ ‫ داروﮔﻲ‬1. мансуб ба дору. 2. дору (шифобахш) будан, даво шудан; барои доругї њам ёфт нашудан хеле камёб будан.

ДОРУЛИСЛОМ а. ‫ داراﻻﺳﻼم‬кит. кишвар ё сарзамини исломї; мамлакате, ки бар пояи ањкоми дини ислом идора мешавад.

ДОРУГУЗАРОНЇ ‫ داروﮔﺬراﻧﻲ‬тиб. ба бадан гузаронидани дору барои пешгирї ё сабук гузаштани ягон дард.

ДОРУЛКУТУБ а. ‫ داراﻟﻜﺘﺐ‬кит. китобхона.

ДОРУЃА м. ‫ داروﻏﻪ‬1. књн. посбони шањр; сардори посбонони шањр. 2. таър. дар замони аморати Бухоро шахсе, ки то тайёр шудан, бардоштани хирман ва људо карда гирифтани њаќќи амлокдор, подшоњ ё ваќф хирмани иљорадор ва дигаронро посбонї мекард. ДОРУЃАГЇ ‫ داروﻏﮕﻲ‬1. књн. мансуб ба доруѓа: њаќќи доруѓагї. 2. амал ва мансаби доруѓа.

ДОРУЛЌАЗО а. ‫ داراﻟﻘﻀﺎ‬књн. ќозихона, хонаи мурофиа ва файсалдињии даъвоњо аз тарафи ќозї. ДОРУЛЌИРОАТ а. хонї.

‫داراﻟﻘﺮاﻋﺖ‬

кит. љои китоб-

ДОРУЛМУАЛЛИМИН а. ‫ داراﻟﻤﻌﻠﻤﻴﻦ‬књн. мактаби олии омўзгорї, донишкадаи муаллимї. ДОРУЛМУЛК а. ‫ داراﻟﻤﻠﻚ‬ниг. дор II.

‫داراﻟﻔﻨﺎ‬

ДОРУДОН ‫ دارودان‬зарфи дору.

ДОРУЛФАНО а. дунё.

ДОРУДОР ‫ دارودار‬доруолуд, дорудошта.

ДОРУЛФУНУН а. ‫ داراﻟﻔﻨﻮن‬кит. донишгоњ.

ДОРУЗАНЇ ‫ داروزﻧﻲ‬дору кардани љое ё чизе.

ДОРУЛХИЛОФАТ а. ‫ داراﻟﺨﻼﻓﺔ‬таър. маркази хилофат; пойтахти хилофат.

ДОРУЗЗАРБ а. ‫ داراﻟﻀّﺮب‬књн. хонаи сикка задани пул, зарробхона, зарбхона, сиккахона. ДОРУЗЗИЁФАТ а. ‫ داراﻟﻀّﻴﺎﻓﺖ‬кит. мењмонхона, мењмонсаро, мусофирхона.

књн. дунёи фонї, ин

ДОРУПАЗ ‫ داروﭘﺰ‬кит. дорусоз, созанда ва тайёркунандаи дору. ДОРУПОШАК ‫ داروﭘﺎﺷﻚ‬кишов. асбоб барои пошидани моддањои химиявї (хоњ обакї ва

– 467 – хоњ ордак) ба растанињо.

рост истода дарав кардан мумкин аст.

ДОРУПОШЇ ‫ داروﭘﺎﺷﻲ‬кишов. 1. пошидани дору ба рўи растанињо барои несту нобуд кардани њашароти зараррасон ва кассалињои зироат. 2. дорупошанда, пошдињандаи дору: асбоби дастии дорупошї, дастгоњи дорупошї, мошини дорупошї. ДОРУСОЗ ‫ داروﺳﺎز‬тиб. он ки дар дорухона ба тайёр кардани даво машѓул аст, доругар. ДОРУСОЗЇ ‫ داروﺳﺎزي‬тиб. сохтани дору, тайёр кардани даво: коргоњи дорусозї. ДОРУССАЛТАНА а. салтанат; пойтахт.

‫داراﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‬

таър. маркази

ДОРУССУРУР а. ‫ﺮور‬‫ داراﻟﺴ‬киноя аз бињишт. ДОРУФУРЎШ ‫ داروﻓﺮوش‬тиб. фурўшандаи дору (одатан дар дорухона). ДОРУФУРЎШЇ ‫ داروﻓﺮوﺷﻲ‬тиб. 1. фурўхтани дору, фурўши доруњо. 2. љой ва мањалли доруфурўшї. ДОРУХОНА ‫ داروﺧﺎﻧﻪ‬тиб. љои тањия ва фурўши дору, доруфурўшї. ДОРУЧАКОНАК ‫ داروﭼﻜﺎﻧﻚ‬тиб. асбоби махсус барои башумор чакондани дору, чакрарез, ќатрачакон, ќатрарез. ДОРУШИНОС дорушиносї.

ДОС

‫ داروﺷﻨﺎس‬тиб., нав. мутахассиси

ДОРУШИНОСЇ ‫ داروﺷﻨﺎﺳﻲ‬тиб., нав. соњаи илми тиб ва биология, ки доруњо ва таъсири онњоро ба одаму њайвонот меомўзад, фармакология. ДОРУШШИФО а. ‫ داراﻟﺸّﻔﺎ‬кит. табобатхона; беморхона. ДОРЧИН ‫ دارﭼﻴﻦ‬бот. растании њамешасабз, ки ба ваљњи хуштаъмї ва хушбўиаш баргу гул ва пўсту меваи онро истифода менамоянд. ДОРЧИНЇ ‫ دارﭼﻴﻨﻲ‬ниг. дорчинранг. ДОРЧИНРАНГ ‫ دارﭼﻴﻦرﻧﮓ‬монанд ба ранги дорчин, хурмоиранг, ќањваранг. ДОС ‫ داس‬кишов. олати оњании бештар њилолшакли дамаш тез ва дастааш чўбї аст, ки бо он гандум, љав, алаф ва монанди инњоро медараванд: дос ва болѓа; доси дароз навъи дос, ки дастаи дароз дорад ва бо он

ДОСАК ‫ داﺳﻚ‬1. бодхўрак, абобил. 2. фароштурук, парасту. ДОСАРРА ‫ه‬‫ داسار‬кишов. абзори дандонадор барои реза кардани беда, аррадос. ДОСКАЛЛА ‫ داسﻛﻠّﻪ‬гуфт., ниг. доскола. ДОСКОЛА ‫ داﺳﻜﺎﻟﻪ‬1. корди калон ва вазнин, ки бо он навдањои тутро барои кирмак мебуранд, инчунин танаи љуворию маккаро реза карда, ба њайвонот медињанд. 2. навъе аз доси каљкордмонанд барои пиростани дарахтон, дасткола. ДОСРАНДА ‫ داسرﻧﺪه‬асбоби оњании досшакл, ки аз ду тарафаш дошта, пўстлохи ѓўлачўбро метарошанд. ДОСТАК ‫ داﺳﺘﻚ‬гуфт., ниг. досак 2. ДОСТОН ‫ داﺳﺘﺎن‬1. ќисса, њикоя, афсона: достони муњаббат, достони њаёт, достони ќањрамонї. 2. саргузашт, воќеа; достон гуфтан ќисса наќл кардан; саргузашт ё воќеаро њикоя кардан. 3. адш. яке аз намудњои асари манзум, ки дар он воќеаи калоне ё ќиссае тасвир меёбад: достони фалсафї, достони халќї; достон кардан киноя аз овоза (машњур) кардан; достон шудан киноя аз ба забонњо афтодан, шўњрат ёфтан. ДОСТОНГЎ(Й) (‫ داﺳﺘﺎنﮔﻮ)ي‬гўяндаи достон, ќиссагўй, наќлкунандаи воќеа. ДОСТОНГЎЇ тон. ДОСТОНЗЕБ достон.

‫داﺳﺘﺎنﮔﻮﺋﻲ‬

ќиссагўї, наќли дос-

‫داﺳﺘﺎن زﻳﺐ‬

зеби достон, зебандаи

ДОСТОНЇ ‫ داﺳﺘﺎﻧﻲ‬1. афсонавї, достонзеб. 2. мансуб ба достон 3. ДОСТОННАВИС ‫ داﺳﺘﺎنﻧﻮﻳﺲ‬он ки достону шеър эљод мекунад, шоир, достонсаро. ДОСТОННАВИСЇ шоирї.

‫داﺳﺘﺎنﻧﻮﻳﺴﻲ‬

достоннависї,

ДОСТОНСАРО(Й) (‫ داﺳﺘﺎنﺳﺮا)ي‬хонанда сарояндаи достон; офаринандаи достон.

ё

ДОСТОНСАРОЇ ‫ داﺳﺘﺎنﺳﺮاﺋﻲ‬хониши достон, сурудани достон; офаридани достон: достонсарої кардан (намудан).

ДОС

– 468 –

ДОСТОНСОЗ ‫ داﺳﺘﺎنﺳﺎز‬ниг. достоннавис. ДОСТОНСОЗЇ ‫ داﺳﺘﺎنﺳﺎزي‬ниг. достоннависї. ДОСТОНХОН ‫ داﺳﺘﺎنﺧﻮان‬ниг. достонсарой. ДОСТОНХОНЇ ‫ داﺳﺘﺎن ﺧﻮاﻧﻲ‬ниг. достонсарої. ДОТСЕНТ лот. ‫ داﺗﺴﻴﻨﺖ‬унвони илмии муаллими мактаби олї (мобайни профессор ва муаллими калон), ки ба номзадњои илм ва муаллимони мустаќилона дарсгўянда дода мешавад. ДОТСЕНТЇ ‫ داﺗﺴﻴﻨﺘﻲ‬амал ва вазифаи дотсент. ДОУССАЪЛАБ а. ‫ داعاﻟﺜّﻌﻠﺐ‬тиб. бемории рўбоњ, беморие, ки дар натиљаи он мўи кас мерезад. ДОФЕЪ а. ‫ داﻓﻊ‬кит. 1. дафъкунанда, дуркунанда. 2. мудофиакунанда, дифоъкунанда, њимоякунанда. ДОХИЛ а. ‫ داﺧﻞ‬1. дарун, муќоб. хориљ; дохили… // дар дохили …даруни…, дар даруни… (пешоянди изофї). 2. даромада, воридгардида; дохил кардан ворид сохтан, даровардан: ба ариза дохил кардан, ба ќатори … дохил кардан; дохил шудан а) даромадан, ворид гаштан (ба хона, дења, шањр); б) узви ташкилот ё љамъияте шудан; ба рўйхат дохил шудан дар рўйхат љой гирифтан, ба рўйхат дароварда шудан; ба савоб дохил шудан ба савоб шарик (њамроњ) шудан; савоб ёфтан. ДОХИЛА а. ‫ داﺧﻠﻪ‬1. муаннаси дохил 2. 2. ќисми дарунии чизе; мансуб ва марбут ба дохили кишвар, дохилї; муќоб. хориља. ДОХИЛЇ ‫ داﺧﻠﻲ‬1. мансуб ба дохил; дарунї. 2. мансуб ва марбут ба њаёт ва фаъолияти дохилии як давлат, ташкилот ё љамъият; муќоб. хориљї: сиёсати дохилї, вазорати корњои дохилї; бозори дохилї бозори дохили мамлакат, бозори миллї; душмани дохилї душман аз байни худ. ДОХИЛШАВАНДА ‫ داﺧﻞﺷﻮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз дохил шудан. 2. он ки ба нияти тањсил ба мактаби олї ё миёнаи махсус њуљљат месупорад. ДОХИЛШАВЇ ‫ داﺧﻞﺷﻮي‬исми амал аз дохил шудан; имтињони дохилшавї имтињони ќабул. ДОХИЛШУДА ‫ داﺧﻞ ﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дохил шудан.

ДОХУЛ ‫ داﺧﻮل‬кит. нишастгоњ ва ё суфаи даромадгоњи дарбори подшоњон ва амалдорон, ки аз чўбу санг месохтанд; љилавхона; дарвозахона. ДОХУНДА ‫( داﺧﻨﺪه‬шакли таѓйирёфтаи додархонда) лањљ. 1. фаќиру пойбарањнаи рустої. 2. лаќаби ќањрамони асосии романи «Дохунда»-и С.Айнї – Ёдгор. ДОЊИГЇ ‫ داﻫﻴﮕﻲ‬доњї будан, пешвої, сарворї. ДОЊИЁНА ‫ داﻫﻴﺎﻧﻪ‬1. доњивор, мисли доњї. 2. заковатмандона, бо камоли заковат. ДОЊИЯ I а. ‫ داﻫﻴﻪ‬кит. муаннаси доњї. ДОЊИЯ II а. ‫ داﻫﻴﻪ‬кит. мусибат, бадбахтї; доњияи кубро мусибати азим. ДОЊЇ а. ‫ داﻫﻲ‬1. фавќулода, зирак, доно; донишманд, нобиѓа. 2. пешво. ДОЊУЛ ‫ داﻫﻞ‬кит. хўса, нишонаи одамшакл барои рамондани парандагон. ДОЉ ‫ داج‬кит. 1. торикї. 2. торик, тира; шаби дољ шаби тираву торик, шаби зулмонї. ДОШ ‫ داش‬кит. оташдони калон барои пухтани хишт, сафол ва ѓ., кўра, хумдон. ДОШАН ‫ داﺷﻦ‬кит. 1. инъом, ато, бахшиш. 2. музд, подош, уљр. ДОШЇ ‫ داﺷﻲ‬кит. марбут ба дош; он чи дар кўра ё оташдон пухта мешавад. ДОШОД ‫ داﺷﺎد‬кит., ниг. дошан. дошт ‫ داﺷﺖ‬асоси замони гузашта аз доштан. ДОШТ ‫ داﺷﺖ‬тобоварї, бардошт; баќувватї (-и либос, пойафзол ва ѓ.); дошт додан а) тоб овардан, поистан, бардошт кардан; б) бодошт будан, бобаќо будан (оид ба либос, пойафзол ва ѓ.). ДОШТА ‫ داﺷﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз доштан. 2. њар чизи (хусусан чизу чораи хонагии) кўњна, дар истеъмол буда. ДОШТАН ‫ داﺷﺘﻦ‬1. доро (молик, соњиб) будан ба чизе, дар тасарруфи касе будани чизе: хона доштан, чанд писар доштан, чанд сар гўсфанд доштан, ќурб доштан, ёри мењрубон доштан, адоват доштан, ќобилият доштан, ќувват доштан, њунар доштан; даромад доштан дахл (оидот) доштан; фоида гирифтан, навъ ба

– 469 – даст омадан; савод доштан босавод будан, саводнок будан. 2. гирифтан, ќапидан: аз доманам дошт, аз гиребонаш дошт. 3. сайд кардан, ба даст даровардан: бедона доштан, моњї доштан. 4. дастгир намудан, банд кардан. 5. аз њаракат боздоштан (аспро, мошинро). 6. нигоњ доштан, њифз кардан. 7. гуфт. ба кор бурдан, истифода бурдан (мас., чизу чораи хона ва асбоби рўзгорро). 8. чун феъли ёридињанда таркибњои гуногуни феълї месозад: бозї доштан, гап доштан, нигоњ доштан, ном доштан, фоида доштан, чашм доштан, њад доштан, њаќ доштан, љой доштан… 9. њамчун феъли ёридињанда бо масдарњо омада, феъле месозад, ки муродифи замони њозира ва гузашта мебошад: шукуфтан дорад, сабзидан дошт…; масхара доштан масхара пиндоштан, масхара њисобидан; худро доштан худдорї кардан; ќимат доштан арзидан, арзиш доштан, бањо доштан; бањо надоштан бебањо будан, гаронбањо будан; ёд доштан… дар хотир доштан…; то љон доштан то зинда будан.

ДУА драмањоро ба сањна мегузоранд; театри драмавї театре, ки дар он драма ба сањна гузошта мешавад.

ДРАМАНАВИС ‫ درﻣﻪ ﻧﻮﻳﺲ‬нависандае, ки навиштани асарњои драмавї соњаи асосї ё яке аз соњањои муњимми эљодиёти бадеии ўст, намоишноманавис, драматург. ДРАМАНАВИСЇ ‫ درﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬шуѓлу амали драманавис; намоишноманависї. ДРАМАТИЗМ ю. ‫ درﻣﺘﻴﺰم‬љиддияти њаракат ва шиддати вазъият, ки ба драма хос аст. ДРАМАТУРГ ю. ‫ درﻣﺘﺮگ‬ниг. драманавис. ДРАМАТУРГИЯ мавї; назария усулњои осори драмавии ягон Улуѓзода.

ю. ‫ درﻣﺘﺮﮔﻴﻪ‬1. адабиёти драдар бораи сохт, принсип ва драмавї. 2. маљмўи асарњои нависанда: драматургияи С.

ДРАМАТУРГЇ ‫ درﻣﺘﺮﮔﻲ‬1. мансуб ба драматургия. 2. амал ва шуѓли драматург: мањорати драматургї, фаъолияти драматургї.

ДОШТАНЇ ‫ داﺷﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз доштан; шоистаи доштан ва нигањдорї.

ДРАП фр. ‫ درپ‬моњути ѓафс, матои ѓафси мўина, ки аз он асосан палто медўзанд.

ДОШТДОР ‫ داﺷﺖ دار‬ниг. доштнок.

ДУ ‫ دو‬шумораи миќдорї адади 2: ду баробар, ду кас, њар ду, ду-се сол, як-ду кило; ду-ду дунафарї, дукасї; ду ним кардан // ду таќсим кардан ба ду њисса људо кардан (одатан баробар); аз ду сар дар њар сурат, албатта, њатман; ду пули пучак маблаѓи нињоят кам, пули ночиз; ду пойро ба як мўза карда исроркорона, бо исрор; бо ду дасти адаб бо камоли эњтиром, иззату њурматро ба љо оварда; дили касеро ду ним кардан ниг. дил; ду чашмро чор кардан (дар роњи касе) сахт интизор шудан (омадани касеро), чашм ба роњи касе будан.

ДОШТНОК ‫ داﺷﺖﻧﺎك‬бадошт, бодавом, бобаќо (дар бораи либос ва пойафзол). ДОШТНОКЇ ‫ داﺷﺖﻧﺎﻛﻲ‬доштнок будан, бадоштї, баќодорї. ДОШХОНА кўра.

‫داشﺧﺎﻧﻪ‬

кит. оташдон, хумдон,

ДОЯ ‫ داﻳﻪ‬1. он ки њангоми зоидан ба занон нигоњубин мекунад, момодоя, ќобила. 2. зане, ки тифлонро дар оила парасторї мекунад. модарро дил месўзад, дояро доман (зарб.). ДОЯГЇ ‫ داﻳﮕﻲ‬1. нигоњубин ва парасторї ба занон дар ваќти зоидан, момодоягї. 2. амал ва машѓулияти зане, ки тифлонро дар оила парасторї мекунад; нигоњубин кардан ба кўдак; бачабардорї кардан. ДРАМА ю. ‫ درﻣﻪ‬асари бадеї, ки барои дар сањнаи театр гузоштан навишта мешавад, намоишнома. ДРАМАВЇ ‫ درﻣﻮي‬мансуб ба драма; мањфили драмавї мањфили њаваскорони театр, ки

ДУАЛИЗМ лот. ‫ دواﻟﻴﺰم‬фалс. таълимоте, ки пайравони он модда ва рўњро ду ибтидои мустаќилу ба якдигар новобаста мешуморанд; муќоб. монизм. ДУАЛИСТ лот. ‫ دواﻟﻴﺴﺖ‬фалс. пайрави дуализм. ДУАЛИСТЇ ‫ دواﻟﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба дуализм. ДУАНДЕШ ‫ دواﻧﺪﻳﺶ‬дудила, калаванда. ДУАНДЕШЇ ‫ دواﻧﺪﻳﺸﻲ‬дудилагї, калавандагї. ДУАРРАГЇ ‫ﮔﻲ‬‫ دوار‬ду арра дошта (оид ба дастгоњи тахтабурї).

– 470 –

ДУА

ДУАСПА ‫ دواﺳﭙﻪ‬1. ба воситаи ду асп кашидашаванда: аробаи дуаспа, фойтуни дуаспа. 2. маљ. шитобон, тез, босуръат: дуаспа рафтан. ДУБАЙТА ‫ دوﺑﻴﺘﻪ‬адш., ниг. дубайтї. ДУБАЙТЇ ‫ دوﺑﻴﺘﻲ‬шеъре, ки ба мисли рубої аз ду байт иборат буда, мисраъњои аввал, дуюм ва чоруми он њамќофия њастанд; тафовут фаќат дар он аст, ки рубої дар вазни махсуси худ, дубайтї дар бањри њазаљи мусаддаси мањзуф ё маќсур гуфта мешавад. ДУБАРА I ‫ دوﺑﺮه‬1. дуто бар дошта, дутањї: матои дубара. ДУБАРА II ‫ دوﺑﺮه‬1. ду бор њосилдињанда, дуњосила. 2. њосили дуюм (одатан хасак мешавад): себи дубара. ДУБАРГА ‫ دوﺑﺮﮔﻪ‬нињоли наврастаи дорои ду барг ё ду гулбарг. ДУБАРГЇ ‫ دوﺑﺮﮔﻲ‬дубарга; њолати нав рўидани нињол, ки нахуст ду барги он аз њам људо мешавад. ДУБАСТА ‫ دوﺑﺴﺘﻪ‬нав. дар ду навбат; дубаста кор кардан дар ду навбат (баст) кор кардан. ДУБАСТЇ ‫ دوﺑﺴﺘﻲ‬ниг. дубаста. ДУБАХТА ‫ دوﺑﺨﺘﻪ‬1. зани ду бор шавњаркарда. 2. маљ. дорои имкониятњои баробари муваффаќият ва шикаст. ДУБАЊРА ‫ دوﺑﻬﺮه‬1. хонаи аз љануб ва аз шимол дардошта, ки њам боби зимистон асту њам боби тобистон. 2. аз ду шароити ба њам зид бањрабар; њайвони дубањра зоол. њайвоне, ки њам дар об зиндагї мекунад ва њам дар хок (мас., ќурбоќќа), обхокињо, хокуобињо. ДУББ а. ‫ دب‬кит. хирс; Дубби Акбар Хирси калон, Дубби Асѓар Хирси хурд, номњои ду гурўњи ситорањо, ки дар гуфтугў инчунин Њафтдодарони калон ва Њафтдодарони хурд мегўянд. ДУБЕЗА ‫ دوﺑﻴﺰه‬ду бор бехташуда (оид ба орд): кулчаи ширмоли дубеза. ДУБЕЛА ‫ دوﺑﻴﻠﻪ‬ду бел дошта (оид ба ќайиќу завраќ); дубела рондан (киштиро), бо ду бел рондан (киштиро). ДУБИН ‫ دوﺑﻴﻦ‬кит. олус, ањвал. ДУБИНЇ

‫دوﺑﻴﻨﻲ‬

1. дубин будан; олусї. 2. маљ.

таваљљўњ ба ду чиз ё ду мабдаъ, санавият. ДУБОЛА ‫ دوﺑﺎﻟﻪ‬дорои ду бол, дуќанота. ДУБОЛАЊО ‫ دوﺑﺎﻟﻬﺎ‬зоол. гурўњи њашароти дорои ду бол, яъне як љуфт ќанот дошта (аз ќабили пашша, малах, ору). ДУБОЛО ‫ دوﺑﺎﻻ‬ду чандон, ду баробар, ба андозаи ду баробар. ДУБОРА ‫ دوﺑﺎره‬бори дуюм, дафъаи дигар, дуюмбора, дукарата; кишти дубора, кори дубора, умри дубора, дубора барќарор кардан. ДУБОРАДЎЗЇ ‫ دوﺑﺎرهدوزي‬дўхтани такрорї; ду бор дўхтани либос барои мустањкам шудани дўхти он. ДУБОРАКОРЇ ‫ دوﺑﺎرهﻛﺎري‬барои иљрои коре ду чандон ваќт сарф кардан; кореро, ки дар як бор иљро кардан мумкин аст, дар дафъаи дуюм ба анљом расонидан: дуборакорї кардан. ДУБОРАПАЗ ‫ دوﺑﺎرهﭘﺰ‬он чи ду бор пухта шавад; пухтупази такрорї. ДУБОРЇ тибаї.

‫دوﺑﺎري‬

њар кадом ду бор, думаро-

ДУБУРЉА ‫ دوﺑﺮﺟﻪ‬1. парандае, ки ду ошён дорад ва дар як љо намемонад. 2. маљ. шахсе, ки ба корњои мухталиф гироиш дорад. ДУБУРЉЇ ‫ دوﺑﺮﺟﻲ‬ниг. дубурља. ДУВАЛ ‫ دول‬кит., љ. давлат. ДУВИСТ ‫ دوﻳﺴﺖ‬кит. шакли ќадимаи дусад. ДУВОЗДАЊ ‫ دوازده‬шумораи миќдорї адади 12. ДУВОЗДАЊАНГУШТА ‫ دوازده اﻧﮕﺸﺘﻪ‬рўдае, ки дарозии он ба дувоздањ ангушт баробар аст. ДУВОЗДАЊАНГУШТЇ дањангушта.

‫دوازدهاﻧﮕﺸﺘﻲ‬

ниг. дувоз-

ДУВОЗДАЊБУРЉ ‫ دوازدهﺑﺮج‬нуљ. бурљњои дувоздањгона, ки ба онњо Њамал, Савр, Љавзо, Саратон, Асад, Сунбула, Мизон, Аќраб, Ќавс, Љадй, Далв ва Њут дохиланд. ДУВОЗДАЊГИРЕЊ ‫ دوازدهﮔﺮه‬номи наќше, ки дар чўб канда мешавад. ДУВОЗДАЊГОНА ‫ دوازدهﮔﺎﻧﻪ‬иборат аз дувоздањ ќисмат: бурљњои дувоздањгона. ДУВОЗДАЊИМОМА

‫دوازدهاﻣﺎﻣﻪ‬

мансуб ба маз-

– 471 – њаби шиаи дувоздањимомї. ДУВОЗДАЊЌАБАТА ошёна.

‫دوازدهﻗﺒﻄﻪ‬

ДУВОЗДАЊЌАТОРА ќатор.

‫ دوازدهﻗﻄﺎره‬дорои дувоздањ

ниг. дувоздањ-

ДУВОЗДАЊМАЌОМ ‫ دوازدهﻣﻘﺎم‬мус. маљмўаи тарона ва оњангњои мусиќии мардуми тољику форсизабон, ки аз дувоздањ парда иборат аст. ДУВОЗДАЊОШЁНА ‫ دوازدهآﺷﻴﺎﻧﻪ‬дорои дувоздањ ошёна: бинои дувоздањошёна. ДУВОЗДАЊПАРДА дањмаќом.

‫دوازدهﭘﺮده‬

мус., ниг. дувоз-

ДУВОЗДАЊРЎЗА ‫ دوازده روزه‬1. аз рўи дувоздањ рўз; ба мўњлати дувоздањ рўз: сафари дувоздањрўза. ДУВОЗДАЊСОАТА ‫ دوازدهﺳﺎﻋﺘﻪ‬1. аз рўи дувоздањ соат. 2. ба мўњлати дувоздањ соат. ДУВОЗДАЊСОАТЇ соата.

‫دوازدهﺳﺎﻋﺘﻲ‬

ниг. дувоздањ-

ДУВОЗДАЊСОЛА ‫ دوازدهﺳﺎﻟﻪ‬1. дорои синну соли дувоздањ. 2. ба мўњлати дувоздањ сол: њабси дувоздањсола. ДУВОЗДАЊТИРА ‫ دوازدهﺗﻴﺮه‬дувоздањ тир дошта; милтиќи дувоздањтира милтиќе, ки дувоздањ тир дар тирдонаш љой мегирад. ДУВОЗДАЊУМ ‫ دوازدﻫﻢ‬дорои шуморї ё рутбаи дувоздањум; шумораи тартибї аз адади 12. ДУВУМ ‫ دوم‬шумораи тартибии ду. ДУВУМДАРАЉА ‫ دوم درﺟﻪ‬мансуб ба дараљаи дуюм; ѓайри асосї, фаръї. ДУВУМИН ‫ دوﻣﻴﻦ‬ниг. дувум. ДУГ ‫( دوگ‬аслаш дук): дуги љайра хори дукмонанди бадани љайра. ДУГАЗА ‫ دوﮔﺰه‬књн. пояи милтиќи пилтагї. ДУГАЗЇ ‫ دوﮔﺰي‬ду газ дарозї дошта.

ДУЃ гун, мухталиф; дорои ду љинси мухталиф. 2. дуто, љуфт; ќўша; дугона кардан аз чанд бех растанињои дар як љо ва ба њам зич баромада, ду бехи хубтаринашро гузоштан. 3. ду маѓзи дар як дона рўидаи зардолу, бодом, шафтолу ва ѓ. 4. маљ. ду духтар ва ё зани бо њам дўсти наздик: дугонаи љонї, дугонаи љонољон.

ДУГОНАБОЗ ‫ دوﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎز‬он ки дугонањои худро бенињоят дўст медорад ва ба онњо бисёр ањамият медињад; он ки дугонањои зиёд дорад. ДУГОНАБОЗЇ ‫ دوﮔﺎﻧﻪﺑﺎزي‬1. бозии духтарчањои хурд, ки дар он наќши дугонањоро иљро мекунанд. 2. бо дугонабозї ваќтро гузарондан: дугонабозї кардан (ба њар ду маъно меояд). ДУГОНАГЇ ‫ دوﮔﺎﻧﮕﻲ‬дўстї дар байни занону духтарон: муносибати дугонагї, дугонагї доштан ба касе. ДУГОНАПАРАСТ ‫ دوﮔﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺖ‬д. 1. ноњамгунї, носозгорї, ихтиллоф. 2. санавї, парастишкунандаи ду маъбуд. ДУГОНАПАРАСТЇ ‫ دوﮔﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ‬ду маъбудро парастидан, санавият. ДУГОНАСЎЗ ‫ دوﮔﺎﻧﻪﺳﻮز‬тех. муњаррике, ки бо ду навъ сўзишворї (бензин ва газ) кор мекунад. ДУГОНИК ‫ دوﮔﺎﻧﻚ‬1. тавъамон, ду њамзод. 2. яке аз ду бачае, ки њамроњ таваллуд ёфтааст. ДУГОНЇ ‫ دوﮔﺎﻧﻲ‬дутої, љуфт. ДУГОЊ ‫ دوﮔﺎه‬мус. яке аз маќомњои мусиќии классикии тољикии «Шашмаќом». ДУГПУШТ ‫ دوگ ﭘﺸﺖ‬ниг. љайра. ДУГУМОНА ‫ دوﮔﻤﺎﻧﻪ‬гуфт. аз ду эњтимол яке; ярадори дугумона маљрўње, ки сињат шуданаш дар гумон аст. ДУГУРЎЊЇ ‫ دوﮔﺮوﻫﻲ‬дудастагї, ба ду гурўњ људо шуда.

ДУГЕСЎ ‫ دوﮔﻴﺴﻮ‬дузулф.

ДУГЎЇ ‫ دوﮔﻮﺋﻲ‬:дугўї кардан дуї љустан, ба як фикр наистодан, ду хел гап задан; дурўягї кардан.

ДУГЕТЇ ‫ دوﮔﻴﺘﻲ‬ду љањон, ду олам, ду дунё; дунёи њастї ва дунёи фонї.

ДУГЎША ‫ دوﮔﻮﺷﻪ‬дорои ду гўшак; дорои ду даста: кўзаи дугўша.

ДУГБИНЇ ‫ دوﮔﺒﻴﻨﻲ‬ниг. дукбинї.

ДУГОНА

‫دوﮔﺎﻧﻪ‬

1. аз њам фарќкунанда, ноњам-

ДУЃДОЃ

‫دوغداغ‬

зоол. мурѓи даштии калон-

– 472 –

ДУЃ

љуссаи гардандароз аз ќатори турнашаклњо. ДУЃИЛДИРАКА ‫ دوﻏﻠﺪرﻛﻪ‬гуфт. дучарха: аробаи дуѓилдирака. ДУД ‫ دود‬1. моддаи тираранги абру бухормонанд, ки аз сўхтани чизе пайдо шуда, ба њаво мебарояд: дуди борут, дуди паровоз, дуди сиёњ (сафед, хокистарранг, ѓализи бадбў), дуду ѓубор. 2. маљ. оњ; оњу нола, фиѓон; дуди дил оњу фиѓон; сўзу гудози ботинї. 3. маљ. ба маънои сиёњї, тирагии ѓамангез ва ѓ. истеъмол мешавад: дуди алам, дуди оњ, дуди ситам; дуд додан сигарет кашидан; дар дуд хушк кардан барои хўрдан тайёр кардан (-и моњї, гўшт ва ѓ.); дуд кардан а) дуд баровардан (ба ин маънї њамчун таркиби феълии монда ва гузаранда кор фармуда мешавад); б) сўзонда дуди чизеро баровардан; даргирондан (мас., сигарет ё исфандро); дуд ба дуд кашидан пайињам, дуд болои дуд кашидан (чилиму сигаретро); дар байни дуду оташ дар байни тирборон; дуди касе баромадан фиѓони касе баромадан; сахт ѓаму ѓусса хўрдан; дуд аз димори касе баромадан (баровардан) димор аз рўзгори касе баромадан (баровардан); нобуд кардан, азият кашидан, зиндагї ба ў тира гардидан; ◊ дуд аз љигар баромадан а) оњу фиѓон кардан, сўзу гудоз кардан; б) ѓаму ѓусса хўрдан; сахт ѓамгин шудан; дуд аз љони касе баровардан касеро ба њалокат расонидан, несту нобуд сохтан; муќ. димор аз љони касе баровардан; дегу дуд кунонидан хўрок пазондан, ба хўрокпазї водор сохтан; дуд ба димоѓ задан а) нињоят хафа шудан, бисёр ѓамгин шудан; б) сахт оташин шудан, ѓазабнок шудан. ДУДА I ‫ دوده‬моддаи сиёње, ки дар натиљаи муддати зиёд дуд кардан дар мўрї, таги дег ва ѓ. пайдо мешавад, сиёњї. ДУДА II ‫ دوده‬ниг. дудмон. ДУДАМ ‫ دودم‬ниг. дудама. ДУДАМА ‫ دودﻣﻪ‬њар ду тарафаш буранда: корди дудама, теѓи дудама. ДУДАНГЕЗ ‫ دوداﻧﮕﻴﺰ‬дудзо, барорандаи дуд. ДУДАНДУД ‫ دوداﻧﺪود‬дудолуд, андуда бо дуд. ДУДАР ‫ دودر‬киноя аз дунё, олам. ДУДАРА

‫دودره‬

дорои ду дар, ду дар дошта;

даромадгоњу баромадгоњ дошта. ДУДАСТА ‫ دودﺳﺘﻪ‬1. бо ду даст: дудаста вохўрї кардан, дудаста пахта чидан. 2. ду даста дошта, дорои ду дастгир: арраи дудаста, кўзаи дудаста. ДУДАФКАН ‫ دوداﻓﻜﻦ‬1. афканандаи дуд, барорандаи дуд. 2. љодугар, соњир. ДУДАФКАНЇ ‫ دوداﻓﻜﻨﻲ‬маљ. љодугарї, соњирї. ДУДАХАРД ‫ دودهﺧﻮرد‬ниг. дудахўрд; матбахи дудахард дунё, олам.

◊ ин

ДУДАХЎРД ‫ دوده ﺧﻮرد‬аз дуд сиёњшуда. ДУДБАРО ‫ دودﺑﺮا‬роњи баромадани дуд (дар оташдон); дудкаш. ДУДБАРОЇ ‫ دودﺑﺮاﺋﻲ‬баромадани дуд, хориљ шудани дуд. ДУДГИРИФТА ‫ دودﮔﺮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дуд гирифтан; аз дуд сиёњшуда: деворњои дудгирифта. ДУДГОЊ ‫ دودﮔﺎه‬ниг. дудкаш. ДУДЃЎЛА ‫ دودﻏﻮﻟﻪ‬пайдо шудани дуди зиёд бар асари сухтор, кўрдуд, дуди сиёњ, пурдуд. ДУДДИЊЇ ‫ دوددﻫﻲ‬исми амал аз дуд додан; ба воситаи дуд хушк кардани моњї, гўшт ва ѓ. ДУДДОДА ‫ دودداده‬сифати феълии гузашта аз дуд додан; дудї.

замони

ДУДДОР ‫ دوددار‬дорои дуд, омехта бо дуд, њамроњ бо дуд. ДУДЗАДА ‫ دودزده‬сифати феълии замони гузашта аз дуд задан; бўи дуд гирифта, дудхўрда. ДУДЗАДАГЇ ‫ دودزدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи дудзада; дудзада будан. ДУДИЛА ‫ دودﻟﻪ‬он ки дар иљро кардан ё накардани коре ба ќарори ќатъї наомадааст; калаванда дар миёни ду фикр, мутараддид. ДУДИЛАГЇ ‫ دودﻟﮕﻲ‬ќатъї набудан дар иљрои коре, калавандагї дар байни ду фикр; шакку тардид; бе њељ дудилагї бо ќатъият, ба ягон шубња роњ надода; дудилагї кардан беќатъиятї зоњир кардан (дар иљрои коре). ДУДИЛОНА

‫دودﻻﻧﻪ‬

бељуръатона, ѓайриќатъї;

– 473 – шубњаангезона.

ДУЗ тан.

ДУДЇ ‫ دودي‬1. мансуб ба дуд; пардаи дудї парда аз дуд. 2. дуд додашуда: моњии дудї.

ДУЗАРДА ‫ دوزرده‬тухми дорои ду зарда: тухми дузарда.

ДУДКАШ ‫ دودﻛﺶ‬роњи махсус барои баромадани дуд, мўрї, дудбаро: дудкаши кўраи оњангарон, дудкаши самовор, мўрии дудкаш.

ДУЗД ‫ دزد‬он ки моли касеро пинњонї мебарад ё ѓорат мекунад, роњзан; дузди адабї он ки асари адиберо аз они худ ба ќалам медињад, асардузд; чизеро дузд задан ба тариќи пинњонї тасарруф намудани чизе, чизеро гирифта бурдани дузд; дузд бошу боинсоф бош (маќ.) дар њамаи корњо адлу инсофро набояд фаромўш кард; дуздро ќараќчї задан (маќ.) чизе, ки бо роњи њаром ба даст омадааст, њамин тавр аз даст меравад.

ДУДМОН ‫ دودﻣﺎن‬кит. хонадон, хонавода; авлод, оила; ќабила. ДУДМОНАНД ‫ دودﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанди дуд, ба дуд монанд; шабењи дуд: ѓубори тунуки дудмонанд. ДУДНОК дор.

‫دودﻧﺎك‬

дудолуд, бо дуд омехта, дуд-

ДУДОЛУД ‫ دودآﻟﻮد‬олуда бо дуд, ба дуд омехта; дуд нишастамонда: хонаи сиёњи дудолуд. ДУДОСО ‫ دودآﺳﺎ‬ба мисли дуд, дудмонанд. ДУДОЊАНГ ‫ دودآﻫﻨﮓ‬кит. 1. зарфи сафолї, ки дар он дудаи чароѓ ва ѓ. барои сохтани сиёњї љамъ карда мешавад. 2. дудкаш, дудбаро, мўрї. ДУДПУЛЇ ‫ دودﭘﻮﻟﻲ‬таър. андозе, ки дар замони аморат аз њар як њавлї ситонида мешуд. ДУДРАНГ раранг.

‫دودرﻧﮓ‬

сиёњчатоб, тира, торик, ти-

ДУДСИФАТ ‫ دودﺻﻔﺖ‬ниг. дудмонанд. ДУДХОНА ‫ دودﺧﺎﻧﻪ‬1. љое, ки дар он чармгарон пўстро дуд медињанд; хонае, ки дар он љо моњию гўштро дуд медињанд, хонаи дуддињї. 2. хонаи пурдуд. ДУДХЎРДА бемаза.

‫دودﺧﻮرده‬

бўи дуд зада, дудолуда;

ДУЗДАНДА ‫ دزدﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дуздидан; дузд, роњзан. ДУЗДАФШОН ‫ دزداﻓﺸﺎن‬кит. он ки молњои дуздиро фурўхта медињад; њанноте, ки молњои дуздиро арзон харида, ба дигарон ќимат мефурўшад. ДУЗДАФШОНЇ моли дуздї.

‫دزداﻓﺸﺎﻧﻲ‬

њаннотї, фурўхтани

ДУЗДАФШОР ‫ دزداﻓﺸﺎر‬кит. 1. ниг. дуздафшон. 2. роздон, шарик ва ёрирасони дузд. 3. дузде, ки аз ѓояти чаќќонї моли дузди дигарро мебарад. ДУЗДБАШАРА ќиёфаи дузд.

‫دزدﺑﺸﺮه‬

монанд ба дузд, бо

ДУЗДБОЗОР ‫ دزدﺑﺎزار‬1. маљ. бозоре, ки дар он љо дузд зиёд аст. 2. фурўшгоњ ё бозоре, ки дар он љо нархњо хеле гарон аст. ДУЗДБУРДА дуздї.

‫ دزدﺑﺮده‬он чи дузд бурдааст, моли

ДУЖХИМ ‫ دژﺧﻴﻢ‬ниг. дижхим.

ДУЗДВОР ‫ دزدوار‬ниг. дуздона.

ДУЗАБАР ‫ دوزﺑﺮ‬грам., кит. танвин.

ДУЗДГОЊ ‫ دزدﮔﺎه‬ниг. дуздхона.

ДУЗАБОН ‫ دوزﺑﺎن‬маљ. дурўя, мунофиќ, риёкор.

ДУЗДЗАДА ‫ دزدزده‬сифати феълии замони гузашта аз дузд задан; касе ё љое, ки дузд задааст, ѓоратшуда.

ДУЗАБОНА ‫ دوزﺑﺎﻧﻪ‬1. донандаи ду забон, ду забонро хуб медонистагї, зуллисонайн. 2. ба ду забон таълифгардида: луѓати дузабона. ДУЗАБОНЇ ‫ دوزﺑﺎﻧﻲ‬1. ба хубї донистани ду забон. 2. маљ. дурўягї, мунофиќї. ДУЗАНА зан.

‫دوزﻧﻪ‬

ДУЗАНАГЇ

он ки ду зан дорад, соњиби ду

‫دوزﻧﮕﻲ‬

дузана будан, ду зан дош-

ДУЗДИДА ‫ دزدﻳﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз дуздидан: дуздида бурдан, дуздида тавонистан, дуздида рафтан. 2. маљ. пинњонї, махфиёна, рустї: нигоњњои дуздида, дуздида нигоњ кардан ба сўи касе. ДУЗДИДАН ‫ دزدﻳﺪن‬пул ва моли касеро пинњонї аз худ кардан, дуздї кардан, ба сирќат бур-

– 474 –

ДУЗ

дан; касеро аз ѓайри ихтиёри ў ё падару модараш ва ё парастораш бо худ гирифта бурдан; дили касеро дуздидан дили касеро рабудан, касеро ба худ моил кардан. ДУЗДЇ ‫ دزدي‬1. ба тариќи пинњонї аз они худ кардани молу мулки дигарон, сирќат; дуздї кардан дуздидан. 2. амал ва шуѓли дузд, дузд будан. 3. ба роњи дуздидан ба даст омада; бо роњи ѓайриќонунї ё макру фиреб ба даст овардашуда; дуздидашуда: моли дуздї, пули дуздї; дуздию гургї дуздидан ва хиёнат кардан. ДУЗДОДУЗДЇ ‫ دزدادزدي‬дуздии бисёр, бисёр рўй додани њодисаи дуздї. ДУЗДОНА ‫ دزداﻧﻪ‬мисли дузд, њамчун дузд; пинњонї, махфиёна. ДУЗДОНДАН ‫ دزداﻧﺪن‬тарзи бавоситаи дуздидан; ба дузд додан (беэњтиётї карда ё ба сабаби дуруст нигањбонї карда натавонистан). ДУЗДПЕША ‫ دزدﭘﻴﺸﻪ‬он ки кору шуѓлаш дуздиву роњзанї аст; дузд, роњзан. ДУЗДСИФАТ ‫ دزدﺻﻔﺖ‬ниг. дуздона. ДУЗДХОНА дуздон.

‫دزدﺧﺎﻧﻪ‬

макони дуздон, маскани

ДУЗИСТ ‫ دوزﻳﺴﺖ‬биол. љонваре, ки њам дар об ва њам дар хушкї зиндагї дорад; њайвони мутааллиќ ба обхокї. ДУЗИСТЇ ‫ دوزﻳﺴﺘﻲ‬мансуб ба дузист; дорои хусусиятњои дузистї, обхокї будан.

ДУКАРАТЇ ‫ دوﻛﺮﺗﻲ‬ниг. дуборї. ДУКАСА ‫ دوﻛﺴﻪ‬1. ду кас шуда, ду нафар якљоя шуда; бозии дукаса бозие, ки дар он аз њар ду тараф ду нафар баромад мекунанд; дукаса шуда ду кас якљоя шуда (барои иљрои коре). 2. барои дукас љой дошта, махсус барои љойгир шудани ду нафар: кати дукаса, њуљраи дукаса. ДУКАСЇ ‫ دوﻛﺴﻲ‬ниг. дукаса; дунафарї: ба асп дукасї савор шудан. ДУКАФА ‫ دوﻛﻔﻪ‬гуфт. ду кафи дастро якљоя карда: дукафа об нўшидан. ДУКАФОН ‫ دوﻛﻔﺎن‬аз миёна баробар ба ду њисса таќсим шуда: дукафон кардан, дукафон шудан; ◊ як себи дукафон бисёр монанд. ДУКБИНЇ нўгборик.

‫دوكﺑﻴﻨﻲ‬

дорои

бинии

дарозу

ДУК-ДУК ‫ دوكدوك‬калимаи таќлиди овозе, ки дар натиљаи пайи њам ба њам задани чизњои чўбї ва ѓ. њосил мешавад; дук-дуки дил тапиши тез-тези дил. ДУККА а. ‫ دﻛّﻪ‬кит., ниг. дўкон 1. ДУКДОН ‫ دوﻛﺪان‬кит. љаъбае, ки дар он дукњоро љо мекарданд. ДУКЇ ‫ دوﻛﻲ‬мансуб ба дук; монанди дук, борику махрутшакл. ДУККОН ‫ دﻛّﺎن‬кит., ниг. дўкон 1 ДУКОРА ‫ دوﻛﺎره‬дорои ду корбурд, шахсе, ки ду кор дорад.

ДУЗОНУ ‫ دوزاﻧﻮ‬:дузону нишастан њар ду зонуњоро ба пеш, ба замин зада, пойњоро ба аќиб гузошта нишастан; дузону шудан ба сари њар ду зону такя карда истодан.

ДУКОРДА ‫ دوﻛﺎرده‬ќайчии махсус барои тарошидани пашми бузу гўсфанд; ќайчии калон.

ДУИЯТ ‫ دوﺋﻴﺖ‬кит. аз ду ќисм иборат будан; ба ду људо шудан, дуто будан.

ДУКРЕС ресад.

ДУЇ ‫ دوﺋﻲ‬1. дуто будан. 2. ду љињат доштан, ихтилоф мављуд будан. 3. кит. дурўї, мунофиќї, риё.

ДУКТАРОШ ‫ دوكﺗﺮاش‬кит. устои дуктарош, устое, ки ба тарошидан ва сохтани дук машѓул аст.

ДУК ‫ دوك‬чўби махсус тарошидашудаи дарозшакли нўкборик, ки вайро ба чарх гузошта, бо он ресмон мересанд; дуки љайра ниг. дуг.

ДУКТАРОШЇ сохтани дук.

ДУКА ‫ دوﻛﻪ‬кит. зиндон, мањбас. ДУКАРАТА ‫ دوﻛﺮﺗﻪ‬ду баробар зиёд, дучанд; ниг. дубора.

‫دوكرﻳﺲ‬

кит. он ки бо дук нах ме-

‫دوكﺗﺮاﺷﻲ‬

кит. тарошидан ва

ДУКУР-ДУКУР ‫ دﻛﺮدﻛﺮ‬калимаи таќлидї садои поймонии тойча, бузича, баррача ва ѓ. дар ваќти давидан. ДУКЎЊА ‫ دوﻛﻮﻫﻪ‬ниг. дукўњона.

– 475 – ДУКЎЊОНА ‫ دوﻛﻮﻫﺎﻧﻪ‬дорои ду кўњон, дукўњондор: шутури дукўњона. ДУКШАКЛ ‫ دوكﺷﻜﻞ‬монанди дук, ба сони дук. ДУЌАБАТА ‫ دوﻗﺒﻄﻪ‬1. иборат аз ду ќабат, рўи њам ё болои њам гузошташуда: дари дуќабата, тирезаи дуќабата; дуќабата пањн кардан рўи њам гузошта пањн кардан. 2. гуфт. дуошёна, дутабаќа: бинои дуќабата. ДУЌАБАТЇ ‫ دوﻗﺒﻄﻲ‬ниг. дуќабата.

ДУМ маш дар (ба) хўрљин // думи кор дар хўрљин кори нимкора аст; кори бе сару нўг, кори муљмал; то коре иљро мешавад, ки думи шутур ба замин мерасад а) кор нињоят дер ба анљом мерасад; б) иљрои коре амри муњол аст.

ДУМАЃЗ ‫ دوﻣﻐﺰ‬донаки думаѓздошта, дорои ду маѓз: бодоми думаѓз. ДУМАЃЗА ‫ دوﻣﻐﺰه‬ниг. думаѓз.

ДУЌАВЛА ‫ دوﻗﻮﻟﻪ‬дурўя, мунофиќ, ноњамгун.

ДУМАЪНИДОР ‫ دوﻣﻌﻨﻲدار‬дорои ду маъно, думаънодошта; духўра: суханњои думаънидор.

ДУЌАНОТА ‫ دوﻗﻨﺎﺗﻪ‬1. ду бол дошта: њавопаймои дуќанота. 2. ниг. дуболањо.

ДУМАЪНОДОР ‫ دوﻣﻌﻨﺎدار‬ниг. думаънидор.

ДУЌАТ ‫ دوﻗﺖ‬:дуќат кардан чизеро аз ду нўги канораш дошта ќат (ќабат) кардан; дуќат шудан а) хам шуда ба њам расидани ду канори ягон чиз; б) нињоят хам шуда (мас., барои таъзим ба касе). ДУЌАТОРА ‫ دوﻗﻄﺎره‬1. дар ду ќатор; ду радаи пањлўи њам: дуќатора хишт чидан. 2. аз ду ќатор иборатбуда. ДУЌУТБА ‫ دوﻗﻄﺒﻪ‬дорои ду ќутб. ДУЛАБЇ ‫ دوﻟﺒﻲ‬збш. овозњое, ки бо истифодаи ду лаб, ба монанди овозњои «п» ва «б» пайдо мешаванд. ДУЛДУЛ ‫ دﻟﺪل‬1. кит. хачири савории Алї – домоди Муњаммади пайѓамбар (с). 2. маљ. хачир ва маркаби тездав.

ДУМАЪНОЇ ‫ دوﻣﻌﻨﺎﺋﻲ‬ду маъно доштан, думаънодор будан; духўра будан. ДУМБА ‫ دﻣﺒﻪ‬ниг. дунба. ДУМБАДОР ‫ دﻣﺒﻪدار‬ниг. дунбадор. ДУМБАК ‫ دﻣﺒﻚ‬ниг. дунбак. ДУМБАЛ ‫ دﻣﺒﻞ‬тиб. пучак (аслаш думмал). ДУМБАРДОР ‫ دمﺑﺮدار‬хушомадгў, лаганбардор, тамаллуќкор, чоплус. ДУМБАРДОРЇ ‫ دم ﺑﺮداري‬хушомадгўї, њурмати риёї, тамаллуќ: думбардорї кардан. ДУМБОЛ ‫ دﻣﺒﺎل‬ниг. дунбол. ДУМБУЛ ‫ دﻣﺒﻞ‬ниг. дунбул. ДУМБУРА ‫ دﻣﺒﺮه‬ниг. дунбура.

ДУЛМУЛ ‫ دﻟﻤﻞ‬ниг. дунбул.

ДУМБУРАК ‫ دﻣﺒﺮك‬ниг. дунбурак.

ДУЛУНЉА ‫ دوﻟﻨﺠﻪ‬ду лунљро пур карда, бо луќмањои калон дањонро пур карда: дулунља хўрок хўрдан..

ДУМБУР-ДУМБУР ‫ دﻣﺒﺮدﻣﺒﺮ‬калимаи таќлиди овози даранг-дурунг (-и наќора), садои рез.

ДУЛФИН ю. ‫ دﻟﻔﻴﻦ‬ниг. делфин. ДУМ ‫ دم‬1. ќисми аќиби бадани љонварон, дунболаи љонварон, дунб: думи гов, думи гурба, думи каждум, дум ликкондан, дум љунбондан (-и саг). 2. ќисми борик ё тангшудаи охири чизе; ќисми охири чизе, дунбол: думи бодбарак, думи киштї, думи њавопаймо. 3. маљ. пайрави касе дар корњои номаќбул ва ѓайримусбат; думи касе ё чизе канда шудан ќатъ шудани рафтуомади касе ё чизе; думи гурбаат каљ гуфтан бањонаљуї кардан; думро хода карда гурехтан шитобон гурехтан, саросема ва шармандавор фирор кардан; ду-

ДУМБУРИДА ‫ دمﺑﺮﻳﺪه‬1. бедум; думкалта, думкўтоњ; хари думбурида. 2. маљ. ноќис, нозеб. ДУМЃОЗА ‫ دمﻏﺎزه‬биол. 1. љои ба устухон часпидаи думи њайвонот ва парандагон, бехи дум. 2. ќисми охири устухони сутунмўњраи одам. ДУМДАРОЗ ‫ دمدراز‬љонвари думаш дароз: аккаи думдароз, рўбоњи думдароз. ДУМДОР ‫ دﻣﺪار‬1. дорои дум, думнок. 2. маљ. дароз, бисёр тўлкашида (оид ба кор): абрўвони думдор абрўвони охираш борикшударафта; ситораи думдор нуљ. зузанаб. ДУМЕЊВАРА ‫ دوﻣﺤﻮره‬нав. дорои ду мењвар, ду мењвар дошта: автомобили думењвара.

– 476 –

ДУМ ДУМИЛА мил.

‫دوﻣﻴﻠﻪ‬

милтиќи шикории дорои ду

ДУМКАЛТА ‫ دم ﻛﻠﺘﻪ‬ниг. думкўтоњ. ДУМКЎТОЊ ‫ دمﻛﻮﺗﺎه‬думаш кўтоњ, калтадум; муќоб. думдароз: гови думкўтоњ. ДУМЛИККОНЇ ‫ دمﻟﻜّﺎﻧﻲ‬исми амал аз дум ликкондан; ниг. думљунбонї. ДУММАЛ ‫ﻞ‬‫ دﻣ‬ниг. думбал. ДУМОДУМ ‫ دﻣﺎدم‬1. пайињам, пушти сари њам, пайваста; ба таври пайваста ва пайињам. 2. маљ. дар пайи, аз аќиби, ба дунболи. ДУМОТОРА ‫ دوﻣﺎﺗﺎره‬дорои ду мотор: њавопаймои думотора. ДУМОЊА ‫ دوﻣﺎﻫﻪ‬1. мўњлати ду моњро пур кардагї: кўдаки думоња. 2. ба муддати ду моњ: кори думоња; курси думоња мактабе, ки тањсил дар он ба муддати ду моњ пешбинї шудааст; маоши думоња маош барои ду моњ. ДУМРАВ ‫ دم رو‬пайрав ва тарафдори ягон кас, гурўњ ё ташкилот (сифати манфї). ДУМРАВЇ ‫ دمروي‬пайравї, тарафдорї ба касе ё гурўње: думравї кардан. ДУМЎЊРА ‫ دوﻣﻬﺮه‬1. ду мўњр пахшкарда, ду мўњр зада. ДУМЧА ‫ دﻣﭽﻪ‬1. шакли тасѓири дум. 2. ќисми охири чизе; канораи борики чизе. 3. бот. љои бо танаи растанї пайвандшавии мева, банд: думчаи ангур (ё мавиз), думчаи харбуза; думча додан тамом пухтани харбуза ё тарбуз, ки бо андак даст расондан аз палак људо мешавад, банд додан; думчааш об гирифтан а) ба пухтан наздик расидан (оид ба мева); б) киноя аз худро андак боќувват њис карда, аз худ рафтан; мавќеи худро андак бењтар дида, ба фикри саркашї афтодани касе. ДУМЧАДОР ‫ دﻣﭽﻪدار‬1. дорои думча, думчадошта. 2. маљ. киноядор, дорои маънои дигари иловагї: сухани думчадор. ДУМЧАЧИН ‫ دﻣﭽﻪﭼﻴﻦ‬:думчачин кардан як-як канда партофтани думча (мас., думчаи мавизро). ДУМЉУНБОН ‫ دمﺟﻨﺒﺎن‬1. дар њоли љунбондани дум. 2. гуфт., зоол. чархресак, сангобдавак. ДУМЉУНБОНЇ

‫دمﺟﻨﺒﺎﻧﻲ‬

1. исми амал аз дум

љунбондан; љунбонидани дум. 2. маљ. хушомадгўї, тамаллуќ; думљунбонї кардан. ДЎМ-ДЎМ ‫دومدوم‬ наќораи калон.

калимаи

таќлидї

садои

ДУН а. ‫ دون‬кит. 1. паст, зер, поин. 2. сифла, фурўмоя, разил, паст (сифати манфии одам). ДУНАЖОДА ‫ دوﻧﮋاده‬ниг. дурага. ДУНАН той.

‫دﻧﻦ‬

аспи љавони њанўз саворинашуда,

ДУНАФАРЇ ‫ دوﻧﻔﺮي‬1. дукаса, дукасдукас, дуду: дунафарї нишастан дар паси миз. 2. иборат аз ду кас, ду нафарро фарогиранда: гурўњњои дунафарї. ДУНБ ‫ دﻧﺐ‬ниг. дум. ДУНБА ‫ دﻧﺒﻪ‬1. думба, узве аз бадани гўсфанд, ки дар охири танаи ў овезон ба љои думи ўст ва он бештар аз равѓани карт иборат мебошад: равѓани дунба. 2. маљ. сурини инсон. ДУНБАГУДОЗ ‫ دﻧﺒﻪﮔﺪاز‬навъи сењру љоду, ки дар он љодугарон ба номи шахсе ба дунбаи гўсфанд сўзан мезананд ва афсуне бар он мехонанд ва чароѓе ё шамъе зери он равшан мекунанд ва дар гўри кўњнае мегузоранд, то он шахс низ чун дунба обу лоѓар шуда, саранљом бимирад. ДУНБАДОР ‫ دﻧﺒﻪدار‬думбадор, дорои дунба, дунбамонда: гўсфанди дунбадор. ДУНБАКАЛОН ‫ دﻧﺒﻪﻛﻼن‬дорои думбаи калон: гўсфанди дунбакалон. ДУНБОЛ ‫ دﻧﺒﺎل‬думбол, аќиб, пас; дунболи… аз паси…; аз дунболи … а) аз паси…, аз ќафои…, аз аќиби…; б) дар пайравии…, дар пайгирии (касе); дунболи њамдигар паси њам; дунболи касеро гирифтан а) аз аќиби касе рафтан; ба касе пайравї; б) касеро таъќиб кардан, касеро поида гаштан, аз паси касе афтодан; аз дунболи касе рафтан а) аз паси касе рафтан; б) ба касе пайравї кардан; ба (аз) дунболи касе афтодан а) аз паси касе шудан, касеро таъќиб кардан; б) пайравї кардан ба кори касе; таќлид кардан ба касе дар коре; касеро ба дунболи касе гузоштан касеро барои таъќиби касе вазифадор кардан. ДУНБОЛА ‫ دﻧﺒﺎﻟﻪ‬1. ниг. дунбол. 2. охири чизе; ќисми охири чизе.

– 477 – ДУНБОЛАГИР ‫ دﻧﺒﺎﻟﻪﮔﻴﺮ‬аз паси касе раванда, аз аќиби касе афтода (бо нияти назорат ё таъќиб); таъќибкунанда. ДУНБОЛАГИРЇ ‫ دﻧﺒﺎﻟﻪﮔﻴﺮي‬таъќиб, аз паси касе афтодан: дунболагирї кардан касеро. ДУНБОЛАДОР ‫ دﻧﺒﺎﻟﻪدار‬дароз, тавил, кашол; думдор: абрўи дунболадор; фикру андешаи дунболадор фикру хаёли беохир, андешањои давомдор. ДУНБОЛАПУР ‫ دﻧﺒﺎﻟﻪﭘﺮ‬:милтиќи дунболапур књн. милтиќе, ки аз ќафояш тир пур карда мешавад. ДУНБОЛБУРИДА рида.

‫دﻧﺒﺎل ﺑﺮﻳﺪه‬

кит., ниг. думбу-

ДУН

ДУНЁГАРДЇ њати дунё.

‫دﻧﻴﺎﮔﺮدي‬

љањонгардї, сайру саё-

ДУНЁГИР ‫ دﻧﻴﺎﮔﻴﺮ‬љањонгир, оламгир, љањонї. ДУНЁДИДА ‫ دﻧﻴﺎدﻳﺪه‬љањонгашта; гарму сарди зиндагиро чашида; пурдидаю таљрибакор. ДУНЁДИДАГЇ донї. ДУНЁДОР давлат.

‫دﻧﻴﺎدﻳﺪﮔﻲ‬

‫دﻧﻴﺎدار‬

таљрибадорї ва кор-

маљ. тавонгар, соњиби молу

ДУНЁДУШМАН ‫ دﻧﻴﺎدﺷﻤﻦ‬кит., маљ. мухолиф ва гурезони дунёи моддї, парњезгор, хилватнишин. ДУНЁДЎСТ ‫ دﻧﻴﺎدوﺳﺖ‬дунёталаб, дунёпараст.

ДУНБОЛГИРЇ ‫ دﻧﺒﺎلﮔﻴﺮي‬ниг. дунболагирї.

ДУНЁЇ ‫ دﻧﻴﺎﺋﻲ‬ниг. дунявї.

ДУНБОЛГИР ‫ دﻧﺒﺎلﮔﻴﺮ‬ниг. дунболагир.

ДУНЁПАРАСТ ‫ دﻧﻴﺎﭘﺮﺳﺖ‬он ки молу пулро дўст медорад, молпараст, ба њирси моли дунё монда.

ДУНБОЛЧА ‫ دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ‬биол. устухони резае дар интињои сутунмўњраи инсон, ки онро бозмондаи дум дар инсон медонанд. ДУНБУЛ ‫ دﻧﺒﻞ‬ѓаллаи њанўз комилан нопухта (аслаш дулмул). ДУНБУЛБИРЁН ‫ دﻧﺒﻞﺑﺮﻳﺎن‬ѓалладонаи нимхоми бирёнкардашуда. ДУНБУРА ‫ دﻧﺒﺮه‬мус. навъи асбоби мусиќї, ки тамбўрмонанди дасткўтоњ аст (дар гуфтугў думбура ва думбурак низ мегўянд). ДУНБУРАНАВОЗ ‫ دﻧﺒﺮه ﻧﻮاز‬мус. он ки дунбура менавозад, навозандаи дунбура. ДУНБУРАНАВОЗЇ ‫ دﻧﺒﺮهﻧﻮازي‬амали думбуранавоз, навохтани дунбура. ДУНЁ а. ‫ دﻧﻴﺎ‬1. олами мављудот; љањон, гетї: дунёи кўњна, дунёи ќадим. 2. маљ. сарват, давлат, мол; аз дунё чашм пўшидан даргузаштан, мурдан; ба дунё омадан таваллуд ёфтан. ДУНЁБЕЗОР ‫ دﻧﻴﺎﺑﻴﺰار‬он ки аз молу њол ва зиндагии индунёї мегурезад, хилватнишин. ДУНЁБЕЗОРЇ аз зиндагї.

‫دﻧﻴﺎﺑﻴﺰاري‬

бемайлї ва танаффур

ДУНЁПАРАСТЇ ‫ دﻧﻴﺎﭘﺮﺳﺘﻲ‬молпарастї, парастидан ва њарис будан ба молу лаззати дунё. ДУНЁТАЛАБ ‫ دﻧﻴﺎﻃﻠﺐ‬хостори лаззати дунёи моддї, толиби дунё. ДУНЁЉЎЙ ‫ دﻧﻴﺎﺟﻮي‬он ки аз пайи молу мулк медавад, моландўз. ДУНИМ ‫ دوﻧﻴﻢ‬ба ду њиссаи баробар људошуда, ду нисфшуда, дупора. ДУНИМА ‫ دوﻧﻴﻤﻪ‬ниг. дуним. ДУНПАРАСТ ‫ دونﭘﺮﺳﺖ‬ниг. дунпарвар. ДУНПАРВАР ‫ دونﭘﺮور‬он ки фурўмоя ва пастфитратонро њимоя мекунад, сифлапарвар: дунёи дунпарвар. ДУНПАРВАРЇ ‫ﭘﺮوري‬ паст ва фурўмоя.

‫دون‬

парвариши мардуми

ДУНПОЯ ‫ دونﭘﺎﻳﻪ‬дорои маќом ва дараљаи пасту камањамият, беасос. ДУНУЌТА ‫ دوﻧﻘﻄﻪ‬грам. аломати китобатї дар шакли ду нуќтаи болои њам гузошта (:), аломати баён.

ДУНЁБИН ‫ دﻧﻴﺎﺑﻴﻦ‬он ки бештар ба молу сарват ва корњои ин дунё таваљљўњ дорад, дунёпараст.

ДУНЊИММАТ хасис.

ДУНЁВЇ ‫ دﻧﻴﺎوي‬ниг. дунявї.

ДУНЊИММАТЇ ‫ﺘﻲ‬‫ دونﻫﻤ‬пастњимматї, фурўмоягї; хасисї, хасосат.

‫ﺖ‬‫دونﻫﻤ‬

пастњиммат, фурўмоя;

– 478 –

ДУН

ДУНЯВЇ ‫ دﻧﻴﻮي‬1. мансуб ба дунё; љањонї. 2. ба моддї будани љањон эътиќод дошта, инљањонї; давлати дунявї давлате, ки дар асоси ќонунњои умумибашарї поягузорї шуда аз дин људо аст.

ДУПОЯ ‫ دوﭘﺎﻳﻪ‬дупо; бо ду по: дупоя лагад задан. ДУППА-ДУРУСТ ‫ دﭘﻪ درﺳﺖ‬гуфт. аз њар љињат солим, тандуруст: одами дуппа-дуруст. ДУПУЛА ‫ دوﭘﻮﻟﻪ‬гуфт. ба ќадри ду пули сиёњ арзишнадошта, беарзиш; дупула нафъ нарасидан њељ нафъе нарасидан.

ДУО а. ‫ دﻋﺎ‬д. дархост аз Худо, ниёиш; дуои хайр аз Худо хостани хайрият ва некии касе; дуо кардан касеро хайру баракати касеро аз Худо талаб кардан; дуои касеро гирифтан ба касе хизмате ё некие карда, мавриди ситоиш ва дуоталабии вай шудан.

ДУПУШТА ‫ دوﭘﺸﺘﻪ‬:нони дупушта ноне, ки ду маротиба, яъне аз ду тараф ба танўр часпонда пухтаанд (ба иллати нопухта афтиданаш), ноне, ки рўй надорад.

ДУОБА ‫ دوآﺑﻪ‬љои бо њам як шудани ду рўд ё ду шохоби ду дарё.

ДУПЎСТА ‫ دوﭘﻮﺳﺘﻪ‬1. ѓафс, гирифта (оид ба овоз). 2. маљ. духўра.

ДУОГАР ‫دﻋﺎﮔﺮ‬ санохон.

ДУР ‫ دور‬чизе, ки дар фосилаи зиёди замонї ё маконї воќеъ аст; муќоб. наздик; муддати дуру дароз ваќти нињоят зиёд, мўњлати бисёр тўлонї; роњи дуру дароз роњи хеле тўлонї, роњи дурдаст; хомўшии дуру дароз сукути бардавом, хомўшии кашолёфта; дур будан фосилаи зиёд доштан; дур кардан ба фосилаи дур фиристондан; рондан; ѓоиб кардан, дур дидан фаромўш кардан, аз ёд баровардан.

дуогўй,

ситоишгар,

њамду

ДУОГЎЁН ‫ دﻋﺎﮔﻮﻳﺎن‬дар њоли дуогўї, њангоми дуо хондан. ДУОГЎЇ ‫ دﻋﺎﮔﻮﺋﻲ‬талаб кардани хайру некї аз Худованд, дуохонї. ДУОГЎЙ ‫ دﻋﺎﮔﻮي‬дуокунанда; хайрхоњ, некхоњ. ДУОНАВИС ‫ دﻋﺎﻧﻮﻳﺲ‬он ки ба ивази пулу мол барои дигарон дуову тўмор менависад, тўморнавис. ДУОТАША ‫ دوآﺗﺸﻪ‬кит. ду маротиба таќтиршуда: араќи дуоташа. ДУОХОН ‫ دﻋﺎﺧﻮان‬1. азоимхон, афсунхон; бо дуову афсун табобаткунанда. 2. он ки дар зиёратгоњњо ва гўристонњо дуо мехонад; дуогўй. ДУОХОНЇ ‫ دﻋﺎﺧﻮاﻧﻲ‬кор ва амали дуохон, азоимхонї, афсунхонї. ДУОЊАНА ‫ دوآﻫﻨﻪ‬ниг. дупозагї. ДУОШЁНА ‫ دوآﺷﻴﺎﻧﻪ‬дуќабата, дорои ду табаќа: бинои дуошёна. ДУПАЙКАР ‫ دوﭘﻴﻜﺮ‬кит., ниг. љавзо. ДУПАЛЛА палла.

‫دوﭘﻠّﻪ‬

дорои ду палла; тарозуи ду-

ДУПО ‫ دوﭘﺎ‬дорои ду по; гурги дупо киноя аз одами дузду ѓоратгар. ДУПОЗАГЇ ‫ دوﭘﺎزﮔﻲ‬дупозадор, дорои ду поза: испори дупозагї. ДУПОРА ‫ دوﭘﺎره‬дунима, дуњисса, дуќисм, дунимшуда, ду пораи як чиз.

ДУР(Р) а. ‫ در‬марворид, гавњар: дурри носуфта, дурри якдона, дурри ягона, дурри якто, дурри ятим; дурр суфтан а) сўрох кардани марворид барои ба ришта кашидан; б) киноя аз сухани балеѓи бикр гуфтан, каломи наву тоза гуфтан. ДУРАГА ‫ دورﮔﻪ‬зоти нави аз ду зоти гуногун ба вуљуд овардашуда; дурага кардан аз ду зот ба вуљуд омадани зоти нав. ДУРАНГ ‫ دورﻧﮓ‬1. дорои ду ранги гуногун. 2. кит., маљ. дурўя, мунофиќ; ноустувор. 3. варз. њисоби баробар. ДУРАНГА ‫ دورﻧﮕﻪ‬ниг. дуранг 1. ДУРАНГЇ ‫ دورﻧﮕﻲ‬1. дуранг будан, ду ранги гуногун доштани чизе. 2. кит., маљ. дурўягї, мунофиќї; ноустуворї. ДУРАНДЕШ ‫ دوراﻧﺪﻳﺶ‬он ки ояндаи кореро меандешад, оќибатандеш, мулоњизакор, охирбин. ДУРАНДЕШЇ ‫ دوراﻧﺪﻳﺸﻲ‬дурандеш будан, дурбинї, мулоњизакорї, охирбинї. ДУРАНДЕШОНА ‫ دوراﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ‬дурбинона, бомулоњиза, аз рўи дурандешї.

– 479 – ДУРАНДОЗ ‫ دوراﻧﺪاز‬дурафкан: тўпи дурандоз.

ДУР роб, сирко ва ѓ.

ДУРАФКАН ‫ دوراﻓﻜﻦ‬он ки ё он чи чизеро дур мепартояд, дурандоз.

ДУРДАСТ ‫ دوردﺳﺖ‬љои дур, љои воќеъ дар фосилаи тўлонї, дуродур, дастнорас.

ДУРАФТОДА ‫ دوراﻓﺘﺎده‬дар љои дур воќеъшуда, дар љои дур зиндагикунанда: дурафтода аз ватан, дўсти дурафтода.

ДУРДИКАШ ‫ درديﻛﺶ‬кит. боданўши гузаро, араќхўри ашаддї.

ДУРАФТОДАГЇ ‫ دوراﻓﺘﺎدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии дурафтода; дурафтода будан, дастрас набудан. ДУРАФШ ‫ درﻓﺶ‬ниг. дирафш. ДУРАФШОН//ДУРФИШОН ‫درﻓﺸﺎن‬//‫دراﻓﺸﺎن‬ гавњарфишон, марворидпош; ◊ абри дурафшон абри борон, абри бороновар. ДУРАХШ ‫ درﺧﺶ‬тобиш, фурўѓ, партави чашмбаранда. ДУРАХШИДАН ‫ درﺧﺸﻴﺪن‬партав афкандан, барќ задан, тофтан. ДУРАХШОН равшан. ДУРАХШОНЇ дурахш.

‫درﺧﺸﺎن‬ ‫درﺧﺸﺎﻧﻲ‬

ДУРДИНЎШ ‫ دردي ﻧﻮش‬ниг. дурдикаш. ДУРДИОМЕЗ ‫ درديآﻣﻴﺰ‬бо дурд омехта, ѓайри соф, ѓашнок, лойолуд (сифати май). ДУРДИОШОМ ‫ درديآﺷﺎم‬ниг. дурдикаш. ДУРДИХОР ‫ دردي ﺧﻮار‬ниг. дурдикаш. ДУРДОЛУДА ‫ دردآﻟﻮده‬ниг. дурдиомез. ДУРДОНА ‫ درداﻧﻪ‬1. як дона дурр, дурри якто. 2. маљ. фарзанди якто, фарзанди азиз, нури дида; ◊ дурдонањои назм намунањои бењтарини назм, шоњасарњои шоирон. ДУРЕДГАР ‫ درﻳﺪﮔﺮ‬устои чўбтарош, наљљор.

‫درﻳﺪﮔﺮي‬

дурахшанда, тобанда,

ДУРЕДГАРЇ наљљорї.

тобонї, фурўѓ, тобиш,

ДУРЗАН ‫ دورزن‬њ. ба дур расанда, аз масофаи зиёд зарбазананда (тиру тўп): тўпи дурзан.

ДУРАЊА ‫ دورﻫﻪ‬ниг. дуроња.

ДУРЗАНЇ задан.

‫دورزﻧﻲ‬

касбу кори дуредгар,

тавоної ва имконияти дур

ДУРБИН ‫ درﺑﻴﻦ‬1. он ки чашмаш дурро наѓз мебинад; он ки дурро бењтар аз наздик мебинад. 2. маљ. одами дурандеш, мулоњизакор. 3. асбоби шишагї, ки дурро наздик ва калон карда нишон медињад.

ДУРЇ ‫ دوري‬1. дур будан аз љињати масофа; дурї доштан дур будан, фосила доштан. 2. људої, мањљурї; дурї гузидан // дурї љустан канора гирифтан, дур шудан.

ДУРБИНЇ ‫ دورﺑﻴﻨﻲ‬дурандешї, оќибатандешї, мулоњизакорї.

ДУРМАДАРОЗ ‫ دورﻣﺪراز‬дар фосилаи зиёд, тўлонї, дер давом кардан.

ДУРБИНОНА ‫ دورﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬дурандешона, бо пешбинии оянда, ояндаи дурро ба назар гирифта.

ДУРМОНДА тода.

ДУРБОШ ‫ دورﺑﺎش‬таър. найзаи душоха, ки шотирон (маъракагирон) ва пешхизматњо ба даст гирифта, пеш-пеши подшоњ рафта «дур бош!» гўён роњ мекушоданд. ДУРБУРД ‫ دورﺑﺮد‬нав. дорои тавоної ва имкониятњои партоб ба фосилаи зиёд: мушакњои дурбурд. ДУРГАРД ‫ دورﮔﺮد‬1. он ки ё он чи ба фосилаи дур мегардад. 2. маљ. бегона, ноошно. ДУРДА ‫ درده‬он чи аз моеот баъд аз љўшондан тањшин мешавад, лойќаи тањшиншудаи ша-

‫دورﻣﺎﻧﺪه‬

ДУРМОНДАГЇ афтодагї.

људо, аз дигарон дураф-

‫دورﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬

људої, фироќ, дур-

ДУРНАВИС ‫ دورﻧﻮﻳﺲ‬нав. ба љои дур фиристанда, факс. ДУРНАЗАР ‫ دورﻧﻈﺮ‬ниг. дурандеш. ДУРНАЗАРЇ ‫ دورﻧﻈﺮي‬ниг. дурандешї. ДУРНАМО ‫ دورﻧﻤﺎ‬1. манзара, чашмандоз; намуд аз дур. 2. лавњаи рассомї ё сурати табиат, ки манзарае аз дур дар он тасвир ёфтааст. 3. маљ. ояндабинї (-и рушду тараќќиёт). ДУРНАМОСОЗ

‫دورﻧﻤﺎﺳﺎز‬

нав. он ки наќшањои

– 480 –

ДУР ояндаро тартиб медињад.

њалолкор, амин: одами дуруст.

ДУРНИГАР ‫ دورﻧﮕﺮ‬доштани тавоноии дур нигаристан, оянданигар, дурбин.

ДУРУСТАНДЕШ ‫ درﺳﺖاﻧﺪﻳﺶ‬дорои андешаи дуруст, росткор, ростќавл.

ДУРНИГАРЇ ‫ دورﻧﮕﺮي‬тавоноии дур нигаристан, шинохтан ва дарёфтани рўйдодњои оянда, дурбинї.

ДУРУСТЇ будан.

ДУРНИГОР ‫ دورﻧﮕﺎر‬нав. ба љои дур фиристанда, факс. ДУРНИГОРЇ ‫ دورﻧﮕﺎري‬нав. фиристанда ба љои дур, факс кардан. ДУРОДУР ‫ دورادور‬хеле љои дур; дури дур, фосилаи зиёд. ДУРОЊА ‫ دوراﻫﻪ‬1. љои ба ду роњ таќсим шудани як роњ ё љои пайваст шудани ду роњ. 2. дорои ду роњ; истиоратан: дар дуроњаи њаёт истодан.

‫درﺳﺘﻲ‬

сањењї, ростї; њалолї, дуруст

ДУРУСТКОР ‫ درﺳﺖﻛﺎر‬он ки корњои худро ба ростию дурустї ба љо меорад, њалолкор. ДУРУСТКОРЇ ‫ درﺳﺖﻛﺎري‬дурусткор будан; њалолкорї, покї. ДУРУСТНАВИСЇ ‫ درﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ‬беѓалат ва бехато навиштан, риояи ойини нигориш ва дастури забон дар навиштан; муќоб. ѓалатнависї. ДУРУСТПАЙМОН ‫ درﺳﺖﭘﻴﻤﺎن‬ба ваъдаи худ содиќ, дар паймони худ устувор.

‫ دوراﻫﻲ‬љое, ки аз он ду роњ сар меша-

ДУРУСТРАФТОР ‫ درﺳﺖرﻓﺘﺎر‬дорои рафтори дуруст, дурусткор.

ДУРПАРВОЗ ‫ دورﭘﺮواز‬нав. парвозкунанда ба масофаи дур, дорои тавоної ва имконияти парвоз ба фосилаи зиёд.

ДУРУСТШУДАНЇ ‫ درﺳﺖﺷﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз дуруст шудан; ислоњпазир, ќобили таълиму тарбия; ќобили таъмиру тармим, созшуданї.

ДУРОЊЇ вад.

ДУРРАВ ‫ دوررو‬нав. ба масофаи дур раванда; равона ба љои дур: ќатораи дуррав. ДУРРОА а. ‫اﻋﻪ‬‫ در‬кит. 1. як навъ либоси љангї. 2. либоси рўпўши сўфиёну шайхон. ДУРРОЉ а. ‫اج‬‫ در‬парандаи хушнамуде аз љинси кабк, даррољ.

ДУРУШТ ‫ درﺷﺖ‬1. ноњамвор, даѓал: матои дурушт. 2. даѓал, бадрафтор; орди дурушт орди ѓайри мањин. ДУРУШТБОФ ‫ درﺷﺖﺑﺎف‬бофтание, ки бофтањояш дурушт ва фосилањои бофти он зиёд аст. ДУРУШТБОФТ ‫ درﺷﺖﺑﺎﻓﺖ‬ниг. дуруштбоф.

ДУРУД I ‫ درود‬1. салом, тањният. 2. сано, ситоиш; дуруду паём гуфтан салом гуфтану хабар додан; дуруду тањният гуфтан табрик кардан.

ДУРУШТГЎЇ ‫ درﺷﺖﮔﻮﺋﻲ‬суханњои носазо гуфтан, тунд ва бељо сухан гуфтан.

ДУРУД II ‫ درود‬кит., ниг. дарав; кишту дуруд коштан ва даравидан; зироаткорї.

ДУРУШТГЎЙ ‫ درﺷﺖﮔﻮي‬носазогўй, он ки суханони ношоиста мегўяд.

ДУРУДАН ‫ درودن‬кит., ниг. даравидан.

ДУРУШТЇ ‫ درﺷﺘﻲ‬дурушт будан; даѓалї, зиштї, бадрафторї.

ДУРУДАРОЗ ‫ دورودراز‬хеле дур, ваќти зиёд, фосилаи зиёдро гирифтан, мутадовим. ДУРУКНА ќисмат.

‫دورﻛﻨﻪ‬

дорои ду рукн, дорои ду

ДУРУСТ ‫ درﺳﺖ‬1. тандуруст, хуб, солим, сињат; муќоб. бемор. 2. рост, сањењ; беайб, беѓалат; муќоб. ѓалат: њалли дурусти масъала, роњи дурустро ёфтан. 3. тамом, комил; муќоб. ноќис; дуруст шудан а) бењ шудан (аз беморї); б) ислоњ ёфтан, бенаќс гардидан. 4.

ДУРУШТМУОМИЛА ‫ درﺷﺖﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬даѓал, бадрафтор, тундмиљоз: одами дуруштмуомила. ДУРУШТМУОМИЛАГЇ ‫ درﺷﺖﻣﻌﺎﻣﻠﮕﻲ‬дуруштмуомила будан, даѓалї, бадрафторї, тундмиљозї. ДУРУШТПАШМ ‫ درﺷﺖﭘﺸﻢ‬он чи пашми дурушт дорад (ѓайри нарм): гўсфанди дуруштпашм.

– 481 – ДУРУШТРЎЇ ќавоќї. ДУРУШТРЎЙ зиштрў. ДУРУШТХЎ рафтор.

‫ درﺷﺖروﺋﻲ‬бадрўї, зиштрўї, бад‫درﺷﺖروي‬

бадрўй,

бадќавоќ,

‫ درﺷﺖﺧﻮ‬бадхулќ, зиштсират, бад-

ДУРЎ ‫ دورو‬1. он чи ду рўй дорад; матоъ ё чизи дигар, ки наќшу ранги пушту рўи он аз њам фарќ дорад. 2. мунофиќ, риёкор. ДУРЎЃ ‫ دروغ‬сухани норост ва ноњаќ, кизб; муќоб. рост: дурўѓ гуфтан; умри дурўѓ кўтоњ аст (маќ.); дурўѓи мањз тамоман дурўѓ, ба куллї норост; ваъдањои дурўѓ ваъдањои иљронашаванда; гапи дурўѓ сухани норост ва ноњаќ. ДУРЎЃАКЇ фиреб.

‫دروﻏﻜﻲ‬

бардурўѓ, аз рўи фанду

ДУРЎЃБОФ ‫ دروغ ﺑﺎف‬ниг. дурўѓгў(й). ДУРЎЃБОФЇ ‫ دروغ ﺑﺎﻓﻲ‬ниг. дурўѓгўї.

ДУТ

ДУРЉ а. ‫ درج‬кит. сандуќча барои нигоњ доштани љавоњирот ва зару зевар, њуќќа; дурљи аќиќ (ё гавњар) дањони маъшуќа. ДУСАД ‫ دوﺻﺪ‬шумораи миќдорї ду бор сад, дуто садї, адади 200. ДУСАДЇ ‫ دوﺻﺪي‬дуто садї, ду бор садтої. ДУСАДУМ ‫ دوﺻﺪم‬шумораи тартибї аз дусад. ДУСАМТА ‫ دوﺳﻤﺘﻪ‬аз ду самт, аз њар ду тараф. ДУСАР ‫ دوﺳﺮ‬дорои ду сар, ду сар дошта; арраи дусар арраи дудастаи ѓўлабўр; деви дусар деви афсонавие, ки гўё ду сар доштааст. ДУСАРА ‫ دوﺳﺮه‬ниг. дусар. ДУСОАТА ‫ دوﺳﺎﻋﺘﻪ‬муддати ду соат, ду соатро фарогиранда: сўњбати дусоата. ДУСОАТИНА ‫ دوﺳﺎﻋﺘﻴﻨﻪ‬гуфт., ниг. дусоата: кори дусоатина. ДУСОАТЇ ‫ دوﺳﺎﻋﺘﻲ‬ниг. дусоата.

ДУРЎЃГЎ(Й) (‫ دروغ ﮔﻮ)ي‬он ки гапи дурўѓ мегўяд, дурўѓгўянда, козиб.

ДУСОЛА ‫ دوﺳﺎﻟﻪ‬1. ду солро пуркарда, ба синни ду расида: кўдаки дусола. 2. муддати ду солро фарогиранда: рухсатии дусола.

ДУРЎЃГЎЇ ‫ دروغﮔﻮﺋﻲ‬амали дуруѓгў, дурўѓ гуфтан, каззобї; бўњтон задан.

ДУСОЛАГЇ сола.

ДУРЎЃЗАН ‫ دروغ زن‬ниг. дурўѓгў(й).

ДУСТ англ. ‫ دوﺳﺖ‬моддаи хокамонанд барои мањви њашароти зараррасон.

ДУРЎЃИН ‫ دروﻏﻴﻦ‬ниг. дурўѓї. ДУРЎЃЇ ‫ دروﻏﻲ‬дурўѓ будан, норостии сухан, дурўѓин. ДУРЎЃОМЕЗ фандомез.

‫ دروغآﻣﻴﺰ‬омехта бо фиребу дурўѓ,

ДУРЎЃПАРДОЗ ‫ دروغ ﭘﺮداز‬ниг. дурўѓбоф. ДУРЎЃПАРДОЗЇ ‫ دروغ ﭘﺮدازي‬ниг. дурўѓбофї. ДУРЎЃПАРОКАНЇ ‫ دروغﭘﺮاﻛﻨﻲ‬ниг. дурўѓбофї. ДУРЎЗА ‫ دوروزه‬1. муддати ду рўз, ду рўзро фарогиранда ё дар ду рўз иљрошаванда. 2. маљ. кўтоњ, зудгузар: дунёи дурўза, умри дурўза. ДУРЎЇ ‫ دوروﺋﻲ‬ниг. дурўягї; дурўї кардан мунофиќї кардан, риёкорї кардан. ДУРЎЯ ‫ دوروﻳﻪ‬ниг. дурў. ДУРЎЯГЇ ‫ دوروﻳﮕﻲ‬мунофиќї, риёкорї. ДУРФИШОН ‫ درﻓﺸﺎن‬ниг. дурафшон.

‫دوﺳﺎﻟﮕﻲ‬

дусола будан; давраи ду-

ДУСУТУНА ‫ دوﺳﺘﻮﻧﻪ‬дорои ду сутун, аз ду сутун иборатбуда. ДУТАБАИЯТЇ ‫ دوﺗﺒﻌﻴﺘﻲ‬ниг. душањрвандї. ДУТАБАЌА ‫ دوﻃﺒﻘﻪ‬:дари дутабаќа дари ду табаќа дошта. ДУТАРАФА ‫ دوﻃﺮﻓﻪ‬аз ду тараф; мутаќобил; алоќаи дутарафа робитаи мутаќобил. ДУТЕЃА ‫ دوﺗﻴﻐﻪ‬дорои ду теѓ, дудама; саре, ки ду бор тарошида бошанд. ДУТО ‫ دوﺗﺎ‬1. ду адад, ду дона. 2. маљ. хам, дуќат, хамида; ќади дуто ќомати хам; сари касеро дуто кардан касеро зандор ё шавњардор кардан, оиладор кардан. ДУТОЇ ‫ دوﺗﺎﺋﻲ‬дуто-дуто, ду дона ба њар як: дутої таќсим кардан чизеро. ДУТОР ‫ دوﺗﺎر‬мус. асбоби мусиќї, ки шабењи думбура, вале дароздаста буда, аз ду тор

– 482 –

ДУТ иборат мебошад.

ДУТОРЇ ‫ دوﺗﺎري‬он ки бо дутор менавозад, дуторнавоз.

ДУХТАРБИНЇ ‫ دﺧﺘﺮﺑﻴﻨﻲ‬расми дида шинос шудани домод ва хешони ў бо арўсшаванда. ДУХТАРБИНОН ‫ دﺧﺘﺮﺑﻴﻨﺎن‬ниг. духтарбинї.

ДУТОРНАВОЗ ‫ دوﺗﺎرﻧﻮاز‬он ки дутор менавозад, навозандаи дутор.

ДУХТАРБОЗ ‫ دﺧﺘﺮﺑﺎز‬он ки бо духтарон ишќварзї мекунад, занбоз.

ДУТОРНАВОЗЇ ‫ دوﺗﺎرﻧﻮازي‬навохтани дутор, амали дуторнавоз.

ДУХТАРБОЗЇ занбозї.

ДУТУХМА ‫ دوﺗﺨﻤﻪ‬биол. дорои ду навъи тухмї; дорои ду тухм.

ДУХТАРДОР ‫ دﺧﺘﺮدار‬он ки фарзанди духтар дорад.

ДУХЕЗ ‫ دوﺧﻴﺰ‬навъе аз њаракати чорпоён: духез задан.

ДУХТАРДУЗД ‫ دﺧﺘﺮدزد‬он ки духтареро гурезонда, ба худ зан кардааст.

ДУХЕЛА ‫ دوﺧﻴﻠﻪ‬иборат аз ду навъ; омехтаи ду хел: биринљи духела.

ДУХТАРЗО яд.

ДУХН а. ‫ دﺧﻦ‬кит. арзан.

ДУХТАРЗОДА ‫ دﺧﺘﺮزاده‬фарзанди духтар (хоњ писар бошад ё духтар).

ДУХНА а. ‫ دﺧﻨﻪ‬кит. доруи хушбўй, ки дар хона дуд медињанд, хушбўї. ДУХОБА ‫ دوﺧﻮاﺑﻪ‬ба ду тараф моилбуда (оид ба пати махмал ё матоъњои дигари патдор). ДУХОН I а. ‫ دﺧﺎن‬кит. дуд. ДУХОН II ‫ دوﺧﻮان‬гуфт. хонандаи мактаб, ки аз дарсњо бањои «2» (ѓайриќаноатбахш) мегирад, талабаи бадхон, талабаи аќибмонда. ДУХТ ‫ دﺧﺖ‬шакли кўтоњшудаи духтар 1. ДУХТАР ‫ دﺧﺘﺮ‬1. фарзанди модинаи инсон; муќоб. писар. 2. дўшиза, бокира. ДУХТАРАК ‫ دﺧﺘﺮك‬шакли тасѓир ва навозишии духтар; духтарча, духтари хурдсол; духтари наврас. ДУХТАРАМАК ‫ دﺧﺘﺮﻋﻤﻚ‬духтари бародари падар; дар муошират мурољиат ба духтари ношинос. ДУХТАРАММА ‫ﻪ‬‫ دﺧﺘﺮﻋﻤ‬духтари хоњари падар; дар муошират мурољиат ба духтари ношинос.

‫ دﺧﺘﺮﺑﺎزي‬ишќварзї бо духтарон,

‫دﺧﺘﺮزا‬

зане, ки фаќат духтар мезо-

ДУХТАРЇ ‫ دﺧﺘﺮي‬1. давраи духтар будан. 2. бакорат, дўшизагї. 3. мансуб ба духтар: набераи духтарї. ДУХТАРОНА ‫ دﺧﺘﺮاﻧﻪ‬1. мансуб ба духтарон; он чи ба духтарон марбут ва хос аст: либоси духтарона, шарми духтарона. 2. монанди духтарон. 3. ба шеваи духтарон, ба тарзи духтарон. ДУХТАРХОЛА ‫ دﺧﺘﺮﺧﺎﻟﻪ‬гуфт. духтари хоњари модар; дар муошират мурољиат ба духтари бегона. ДУХТАРХОНА ‫ دﺧﺘﺮﺧﺎﻧﻪ‬1. таър. каниз, канизак. 2. хизматгор. 3. гуфт. љойи раќсу бозии духтарон дар љашни арўсї. ДУХТАРХОНД ‫ دﺧﺘﺮﺧﻮاﻧﺪ‬фарзанди духтарии ягон шахси дигар, ки касе ўро ба фарзандї ќабул кардааст. ДУХТАРХОНДА ‫ دﺧﺘﺮﺧﻮاﻧﺪه‬ниг. духтархонд. ДУХТАРЧА ‫ دﺧﺘﺮﭼﻪ‬ниг. духтарак.

ДУХТАРАНДАР ‫ دﺧﺘﺮاﻧﺪر‬духтаре, ки аз шавњар ё зани дигар аст, духтари ўгай.

ДУХТУР лот. ‫ دﺧﺘﻮر‬гуфт. (аслаш доктор) он ки дар соњаи тиб соњибихтисос буда, муолиљаи беморон шуѓли ўст, табиб, пизишк.

ДУХТАРБАРОРЇ ‫ دﺧﺘﺮﺑﺮاري‬бароварадани духтар, ба шавњар додани духтар.

ДУХТУРЇ ‫ دﺧﺘﻮري‬гуфт. 1. мансуб ба духтур. 2. касбу кори духтур, табибї, пизишкї.

ДУХТАРБАЧА рак.

‫دﺧﺘﺮﺑﭽﻪ‬

гуфт. духтарча, духта-

ДУХТУРХОНА дармонгоњ.

‫دﺧﺘﻮرﺧﺎﻧﻪ‬

гуфт. шифохона,

– 483 – ДУХУЛ а. ‫ دﺧﻮل‬дохил шудан, даромадан; муќоб. хуруљ. ДУХЎРА ‫ دوﺧﻮره‬думаънидор, дорои ду маънї; сухани духўра сухани думаънидор; сухане, ки дар зимн маънии киноявї дорад. ДУЊАФТАЇ ‫ دوﻫﻔﺘﻪاي‬ду њафтаро фаро гиранда, чордањрўза. ДУЊИЉОЇ ‫ دوﻫﺠﺎﺋﻲ‬вожае, ки аз ду њиљо иборат аст. ДУЊУЛ ‫ دﻫﻞ‬табл, наќора; ◊ дуњул даридан фош кардан; шармандаву расво кардан. ДУЊУЛДАРИДА ‫ دﻫﻞدرﻳﺪه‬киноя аз расвошуда, шармандашуда. ДУЊУЛЗАН ‫ دﻫﻞزن‬таблзан, наќорачї. ДУЧАНД ‫ دوﭼﻨﺪ‬ду баробар, ду бор: дучанд афзудан, дучанд зиёд кардан, дучанд кам кардан. ДУЧАНДОН ‫ دوﭼﻨﺪان‬ниг. дучанд. ДУЧАРХА ‫ دوﭼﺮﺧﻪ‬1. дорои ду чарх, ду чарх дошта; аробаи дучарха велосипед. ДУЧАРХАСАВОР ‫ دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮار‬он ки ба дучарха савор аст, он ки дучарха меронад. ДУЧАРХАСАВОРЇ ‫ دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮاري‬амали дучархасавор; ба дучарха савор шудан ва рондани он. ДУЧОР ‫ دﭼﺎر‬бархўрди ногањонї ба касе ё њодисае, банохост вохўрдан; дучор омадан бо касе вохўрдан, рў ба рў шудан бо касе; дучор шудан а) вохўрдан бо касе; б) киноя аз гирифтор шудан, мубтало шудан (мас., ба беморие). ДУЧОРОМАДА ‫ دﭼﺎرآﻣﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз дучор омадан; бархўрда, ба чизе ё касе бархўрда. ДУЉИНСА ‫ دوﺟﻨﺴﻪ‬1. биол. насли аз омезиши ду љинс ба вуљуд омада; дурага. 2. ду чизи омехта, ду чизи бо њам омезишёфта, махлут. 3. дорои ду љинс, нармода. ДУЉИНСЇ ‫ دوﺟﻨﺴﻲ‬биол. гиёњ ё љонваре, ки њам андомњои љинсии нарина ва њам модина дошта бошад, нарумода. ДУЉО а.

‫دﺟﻲ‬//‫دﺟﺎ‬

1. торикї. 2. маљ. кудурат;

ДУШ ѓамгинї.

ДУЉОН ‫ دوﺟﺎن‬њомила, обистан, бордор: дуљон шудан. ДУЉОНИБА ‫ دوﺟﺎﻧﺒﻪ‬дутарафа: зулму истисмори дуљониба. ДУЉОНЇ ‫ دوﺟﺎﻧﻲ‬њомила будан, њомилагї: давраи дуљонї. ДУЉОЯ ‫ دوﺟﺎﻳﻪ‬ду љо дошта; дар ду мањал љои иќомат дошта: дуљоя будан, дуљоя шудан. ДУЉОЯГЇ ‫ دوﺟﺎﻳﮕﻲ‬дар ду љо будан, дуљоя будан; истиќомати дуљоягї истиќомат кардан дар ду манзил. ДУШАБАКА ‫ دوﺷﺒﻜﻪ‬дорои ду шабака. ДУШАКЛА ‫ دوﺷﻜﻠﻪ‬дорои ду шакл; њарфњои душакла њарфњои алифбои арабиасоси тољикї, ки ду шакл ё тарзи навишт доранд, яъне дар алоњидагї шакли пурра ва њангоми бо њарфњои дигар пайваст шудан дар шакли нопурра навишта мешаванд. ДУШАНБЕ ‫ دوﺷﻨﺒﻪ‬1. номи рўзи аввали њафта (дар маънии њозира). 2. номи пойтахти Љумњурии Тољикистон. ДУШАНБЕГЇ ‫ دوﺷﻨﺒﮕﻲ‬ањли Душанбе; сокини шањри Душанбе. ДУШАЊРВАНДЇ ‫ دوﺷﻬﺮوﻧﺪي‬нав. дар як ваќт шањрванд (табаа)-и ду кишвар будан, дутабаиятї. ДУШВОР ‫ دﺷﻮار‬мушкил, саъб, коре, ки карданаш сахт ё масъалае, ки фањмиданаш мушкил аст; муќоб. осон: кори душвор, масъалаи душвор; душвор омадан мушкилї кардани коре ба касе; гарон омадан. ДУШВОРБАРО ‫ دﺷﻮارﺑﺮا‬љое, ки баромадан ба он душвор аст. ДУШВОРГАРД ‫ دﺷﻮارﮔﺮد‬љой ё мањалле, ки гаштан дар он љо душвор аст, душворгузар. ДУШВОРГУДОЗ ‫ دﺷﻮارﮔﺪاز‬филизе, гудохтану об кардани он душвор аст.

ки

ДУШВОРГУЗАР ‫ دﺷﻮارﮔﺬر‬роње, ки гузаштан аз он сахту зањматовар аст, роњи саъбулубур. ДУШВОРЁБ аст, ноёб.

‫دﺷﻮارﻳﺎب‬

он чи ёфтанаш душвор

– 484 –

ДУШ

мати душманона; муќоб. дўстона.

ДУШВОРЇ ‫ دﺷﻮاري‬сахтї, мушкилї, ишкол; муќоб. осон; бо душворї бо азобу машаќќат; душворї кардан гарон омадан, сахтї кардан; мушкил будан.

ДУШМАНСЎЗ душман.

ДУШВОРПИСАНД ‫ دﺷﻮارﭘﺴﻨﺪ‬он чи фањмидану писандидани он мушкил аст; мушкилписанд.

ДУШМАНТАРОШЇ душман ангоридан.

ДУШВОРТАЛАФФУЗ ‫ دﺷﻮارﺗﻠﻔّﻆ‬калимањое, ки ба осонї талаффуз карда намешаванд.

ДУШМАНФИКАН ‫ دﺷﻤﻦﻓﻜﻦ‬ниг. душманафкан.

ДУШВОРФАЊМ ‫ دﺷﻮارﻓﻬﻢ‬он чи фањмиданаш сахт аст, мушкилфањм. ДУШВОРФАЊМЇ ‫ دﺷﻮارﻓﻬﻤﻲ‬душворфањм будан, мушкилфањмї. ДУШВОРХОР ‫ دﺷﻮارﺧﻮار‬он чи хўрданаш душвор аст; ногувор, нофорам. ДУШМАН ‫ دﺷﻤﻦ‬хасм, адў, бадхоњ, мухолиф: душмани ашаддї, душмани баттол, душмани беамон, душмани ќаттол, душмани маккор; ◊ душмани љонї хасме, ки ќасди љонро дорад; душманро бо шакар куштан бо муомилаи нарм маѓлуб кардани душман. ДУШМАНАФКАН ‫ دﺷﻤﻦاﻓﻜﻦ‬маѓлубкунандаи душман, ба њалокат расонандаи хасм. ДУШМАНАФКАНЇ ‫ دﺷﻤﻦاﻓﻜﻨﻲ‬душманфиканї, маѓлуб кардани душман. ДУШМАНВОР ‫ دﺷﻤﻦوار‬монанди душман, ба шеваи душманона. ДУШМАНГУДОЗ ‫ دﺷﻤﻦﮔﺪاز‬ба душман амон надињанда, несту нобудкунандаи хасм: душмангудозу дўстнавоз. ДУШМАНДОР ‫ دﺷﻤﻦ دار‬он ки душман дорад ё њар касро ба худ душман мешуморад; муќоб. дўстдор. ДУШМАНЇ ‫ دﺷﻤﻨﻲ‬њисси адоват, хусумат, бадхоњї; бадбинї; душманї афтодан (дар байни ду нафар), душманї доштан бо касе. ДУШМАНКУШ душманафкан.

‫دﺷﻤﻦﻛﺶ‬

ДУШМАНКУШЇ мањви адў.

кушандаи душман,

‫دﺷﻤﻦﻛﺸﻲ‬

куштани душман,

‫دﺷﻤﻦﺳﻮز‬

маљ. нобудкунандаи

‫دﺷﻤﻦﺗﺮاﺷﻲ‬

касеро ба худ

ДУШОХА ‫ دوﺷﺎﺧﻪ‬1. њар чизе, ки ду шох ё ду тараф дорад (хусусан љои ба ду тараф таќсимшудаи дарахт). 2. чўби нўгаш ду шохдошта, ки бо он дастањои хор ва монанди инро мебардоранд ё ѓун мекунанд. ДУШОХДОР шох.

‫ دوﺷﺎخ دار‬ду шох дошта, дорои ду

ДУШХ(В)ОР ‫ دﺷﺨﻮار‬кит., ниг. душвор. ДУЮМ ‫ دوﻳﻮم‬шумораи тартибї аз ду; дувум: синфи дуюм, соли дуюм. ДУЮМБОРА ‫ دوﻳﻮمﺑﺎره‬бори дуюм, дафъаи дигар, дубора. ДУЮМИН ‫ دوﻳﻮﻣﻴﻦ‬ниг. дуюм; он ки ва он чи дуюм аст. ДЎЃ I ‫ دوغ‬љурѓоти равѓанаш гирифташуда, мости беравѓан; њељ кас намегўяд, ки дўѓи ман турш аст (зарб.). ДЎЃ II ‫ دوغ‬пўписа, тањдид, суханњои барои тарсонидани касе гуфтанї: дўѓу пўписа; дўѓ задан бо сухан ба тарс андохтан касеро; тањдид кардан. ДЎЃЗАНЇ ‫ دوغ زﻧﻲ‬дўѓ задан; тањдид кардан. ДЎЃОБ ‫ دوغآب‬1. мости шуррут, ки пас аз гуппї зада кашидани равѓани љурѓот боќї мемонад. 2. нўшокии аз дўѓу об тайёр кардашуда, чалоб. ДЎЃОБЇ ‫ دوغ آﺑﻲ‬косаи калон. дўз ‫ دوز‬1. асоси замони њозира аз дўхтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии дўзанда: кашфдўз, либосдўз, пироњандўз, куртадўз.

ДУШМАНКЎБЇ ‫ دﺷﻤﻦﻛﻮﺑﻲ‬ниг. душманкушї.

ДЎЗА ‫ دوزه‬бот. гиёње, ки меваи хордори он дар ваќти чаридани гўсфандон ба пашми онњо сахт мечаспад.

ДУШМАНОНА ‫ دﺷﻤﻨﺎﻧﻪ‬аз рўи хусумат, ба тариќи душманї: муносибати душманона, тўњ-

ДЎЗАНДА

‫دوزﻧﺪه‬

1. сифати феълии замони

– 485 –

ДЎН

њозира аз дўхтан; он ки чизе медўзад. 2. либосдўз, дарзї, хайёт, чевар.

кони хурд, нуќтаи хурди савдо: дўкончаи китобфурўшї, дўкончаи рўзномафурўшї.

ДЎЗАНДАГЇ ‫ دوزﻧﺪﮔﻲ‬касбу кори дўзанда; либосдўзї, хайётї: устохонаи дўзандагї, корхонаи дўзандагї.

ДЎЛ I ‫ دول‬1. шакли дигари далв. 2. ќуттии чўбини мураббаъ ва махрутишакл, ки аз сўрохи поёнии он ѓалла оњиста-оњиста ба сўрохи санги осиё рехта, орд мешавад.

ДЎЗАНДАЗАН ‫زن‬ дўзандагї аст.

‫ دوزﻧﺪه‬зане, ки касбу амали ў

ДЎЗАХ ‫ دوزخ‬д. љои гунањгорон дар он дунё, ки тибќи ривоятњои динї бисёр сўзон аст, љањаннам; ◊ дўзахи љанг љои пуроташу дањшатовари љанг; ба дўзах афтодан ба азоби нињоят сахт дучор шудан. ДЎЗАХИРЎ ‫ دوزﺧﻲرو‬кит., маљ. дорои чењраи зишту сиёњи монанди ањли дўзах ва љањаннам; муќоб. бињиштирў. ДЎЗАХЇ ‫ دوزﺧﻲ‬1. мансуб ба дўзах. 2. сазовори рафтан ба дўзах; љањаннамї, муќоб. бињиштї. ДЎЗАХОШОМ ‫ دوزخ آﺷﺎم‬кит., маљ. он ки тавон ва тоќати азобу ранљу балоро дорад, балокаш. ДЎЗАХОШОМЇ ‫ دوزخآﺷﺎﻣﻲ‬кит., маљ. балокашї, тавонмандии тоќати ранљу балоњо. ДЎЗАХСАРО(Й) (‫ دوزخ ﺳﺮا)ي‬1. љой ё хонае, ки монанди љањаннам пур аз ранљу азоб аст. 2. маљ. дунё. ДЎЗОНДАН ‫ دوزاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи дўхтан. ДЎКОН ‫ دوﻛﺎن‬хонача ё љое шабењи он дар канори кўчаву хиёбон барои фурўши молу чиз, маѓозаи хурд: дўкони баќќолї, дўкони гулфурўшї, дўкони доруфурўшї. ДЎКОНБОФЇ ‫ دوﻛﺎن ﺑﺎﻓﻲ‬бофандагї. ДЎКОНДОР ‫ دوﻛﺎندار‬соњиби дўкон; фурўшандаи маѓозаи на чандон калон; савдогари соњибдўкон. ДЎКОНДОРЇ ‫داري‬ соњибдўконї.

‫ دوﻛﺎن‬касбу кори дўкондор;

ДЎКОНХОНА ‫ دوﻛﺎنﺧﺎﻧﻪ‬1. хонае, ки дар он дўкони бофандагї гузошта шудааст, коргоњи бофандагї. 2. корхона, устохона: дўконхонаи заргар. ДЎКОНЧА

‫دوﻛﺎﻧﭽﻪ‬

шакли тасѓири дўкон: дў-

ДЎЛ II ‫ دول‬ниг. дуњул; дўлу валвала шўру ѓавѓо, њангомаю маѓали одамони бисёр. ДЎЛ III ‫ دول‬жола, яхча: дўл боридан, дўл задан. ДЎЛ IV ‫ دول‬кит. 1. паст, фурўмоя. 2. њез, муханнас. ДЎЛЇ ‫ دوﻟﻲ‬маккорї, њилагарї; шаттоњї, бењаёї. ДЎЛМА т. ‫ دوﻟﻤﻪ‬хўр. таоми дампухт, ки аз гўшти кўфтаи дар барги карам ё барги ток печонда ва ё ба даруни ќаламфури булѓорї андохташуда тайёр карда мешавад. ДЎЛО ‫ دوﻻ‬књн. кўзаи об. ДЎЛОБ ‫ دوﻻب‬1. чарх ё ѓарѓараи обкашї аз чоњу љўй, чиѓир. 2. маљ. серѓавѓою пурмаѓал, пурѓалоѓула; серњаракату сердаробаро. 3. бетартиб, бесару сомон; чигил: корро дўлоб кардан, кор дўлоб шудан, кори касе дўлоб будан. ДЎЛОБЇ ‫ دوﻻﺑﻲ‬бетартибї, бесарусомонї, њарљу марљ. ДЎЛОБКОР ‫ دوﻻبﻛﺎر‬он ки корњои ў бесару бун ва бетартиб аст; он ки кори муомилањои дурустро вайрон мекунад, одами чатоќкор ва найрангбоз. ДЎЛОБКОРЇ ‫ دوﻻبﻛﺎري‬дўлобкор будан. ДЎЛОНА ‫ دوﻻﻧﻪ‬бот. дарахте, ки бештар дар кўњњо мерўяд ва меваи зарду сурхранги туршу ширин дорад. ДЎЛЧА ‫ دوﻟﭽﻪ‬1. књн. зарфи чармине, ки машкобњо бо вай ба машк об мерехтанд. 2. зарфи дастадор барои гирифтани об аз сатил ва ѓ., обгардон. ДЎНГ ‫ دوﻧﮓ‬барљастагї, баромадагї; пешонии дўнг пешонии барљаста. ДЎНГЇ ‫ دوﻧﮕﻲ‬1. љои нисбат ба атрофаш ќадре баромадаи замин, пушта, теппа, тали хурд. 2. дўнг будан, барљастагї, баромадагї: мўйњо-

ДЎН

– 486 –

яш ба пеш афтода, дўнгии пешонаашро номаълум карда буданд. ДЎНГПЕШОНЇ ‫ دوﻧﮓﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬пешониаш баромадагї, љабинаш андак васею барљаста. ДЎСИДАН ‫ دوﺳﻴﺪن‬ниг. часпидан; пайваст шудани чизе ба чизе. ДЎСТ ‫ دوﺳﺖ‬1. ёр, ошно, некхоњи касе, љўра; муќоб. душман: дўсти азиз, дўсти дерина, дўсти мењрубон, дўсти наздик, дўсти самимї. 2. дўстдоранда, дўстдор, ошиќ, муњиб; иштиёќманди чизе ё коре (ба ин маъно бештар њамчун љузви пасини калимањои мураккаб меояд: мењнатдўст, сулњдўст ва ѓ.); дўст доштан а) ба касе бо њисси муњаббат муносибат кардан, ошиќ будан ба касе, наѓз дидан касеро; б) иштиёќманди чизе будан, дўстдори чизе будан, ошиќи чизе будан; дўсти нонї он ки бо касе барои нону неъматаш дўстї меварзад; дўсти боѓараз; дўсти љонї, дўсти самимї; дўст ба сар нигоњ мекунад, душман ба по (зарб.) дўст аќли дўстро ба эътибор мегирад, душман сару либосро; дўст гирёнда гап мезанаду душман хандонда (зарб.) дўст талх бошад њам, њаќиќатро мегўяду душман рўбинона суханњои ширин мегўяд. ДЎСТАНГЕЗ ‫ دوﺳﺖاﻧﮕﻴﺰ‬барангезандаи дўстиву мењрубонии дигарон; мењрубон. ДЎСТБОЗ ‫ دوﺳﺖ ﺑﺎز‬он ки дўстони зиёде дошта, ваќти бештари худро бо онњо мегузаронад, ошнобоз, љўрабоз. ДЎСТБОЗЇ ‫ دوﺳﺖ ﺑﺎزي‬ошнобозї, љўрабозї.

ДЎСТДОРОНА ‫ دوﺳﺖداراﻧﻪ‬ба таври дўстдорї, њамчун дўстдор, аз рўи дўстдорї; зиндагии дўстдорона зиндагоние, ки бо мењру муњаббат асос ёфтааст. ДЎСТДОШТА ‫ دوﺳﺖداﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз дўст доштан; мањбуб; писандида, дилхоњ: зани дўстдошта, касби дўстдошта, нависандаи дўстдошта, китоби дўстдошта. ДЎСТДОШТАНЇ ‫ دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз дўст доштан; дилхоњ, бисёр писандида, шоистаи дўст доштан, маќбул. ДЎСТЇ ‫ دوﺳﺘﻲ‬муносибати байни одамон, ки ба некхоњї, наздикї ва умумияти манфиати тарафњо асос ёфтааст, рафоќати самимї, ошної, љўрагї: дўстї доштан бо касе. ДЎСТКОМ ‫ دوﺳﺖﻛﺎم‬кит. он ки дўстонаш аз кор ё хушбахтии ў хурсанданд; ёри мењрубон. ДЎСТКОМЇ ‫ دوﺳﺖﻛﺎﻣﻲ‬кит. 1. мувофиќи хоњиши дўстон ба маќсад расидан; хушбахтї, саодатмандї. 2. ниг. дўстгонї. ДЎСТНАВОЗ ‫ دوﺳﺖﻧﻮاز‬он ки дўстони худро навозиш мекунад, он ки ба дўстони худ мењрубонии зиёд мекунад, дўстпарвар. ДЎСТОНА ‫ دوﺳﺘﺎﻧﻪ‬1. аз рўи дўстї (гирифта ё карда): маслињати дўстона, муомилаи дўстона. 2. њамчун дўст, мисли ёру дўст: дўстона зиндагї кардан, дўстона вохўрдї кардан. ДЎСТПАРВАР ‫ دوﺳﺖﭘﺮور‬ниг. дўстнавоз.

ДЎСТВОР ‫ دوﺳﺖ وار‬ниг. дўстона.

ДЎСТРЎ(Й) (‫ دوﺳﺖرو)ي‬он ки њама ўро дўст медорад, ситорагарм, дилкаш.

ДЎСТГОН ‫ دوﺳﺘﮕﺎن‬кит. маъшуќа, мањбуба; ёри мењрубон.

ДЎСТРЎЇ ‫ دوﺳﺖروﺋﻲ‬дўстрў будан; ситорагармї, дилкашї.

ДЎСТГОНЇ ‫ دوﺳﺘﮕﺎﻧﻲ‬кит. ќадањи пуршаробе, ки касе дар навбати худ нанўшида, ба нишонаи муњаббату эњтиром ба дигаре медињад; май хўрдан ба ёди ёру дўстон.

ДЎСТРЎЯК ‫ دوﺳﺖروﻳﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии дўстрў(й).

ДЎСТДОР ‫ دوﺳﺘﺪار‬1. дўстдоранда, муњиб, ошиќ. 2. он ки ба коре њавасу иштиёќи зиёд дорад, ишќбоз, мухлис: дўстдори адабиёт, дўстдори мусиќї, дўстдорони китоб.

ДЎХТ ‫ دوﺧﺖ‬1. дўхтан, либосдўзї: музди дўхт. 2. тарзи буриш ва дўхтани либос.

ДЎСТДОРЇ ‫ دوﺳﺘﺪاري‬исми амал аз дўст доштан; муњаббат; мењрубонї; дўстдорї кардан (намудан) мењрубонї (навозиш) кардан.

дўхт ‫ دوﺧﺖ‬асоси замони гузашта аз дўхтан.

ДЎХТАН ‫ دوﺧﺘﻦ‬ба њам васл кардани ду порчаи матоъ ва ѓ. бо ресмону сўзан, чокдўзї кардан, дарздўзї кардан: курта дўхтан; чашм дўхтан ба љое ё чизе бодиќќат нигаристан.

ДЮР

– 487 – ДЎХТУДЎЗ ‫ دوﺧﺖودوز‬ниг. дўхтан. дўш ‫ دوش‬асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз дўшидан. ДЎШ I шаб.

‫دوش‬

кит. шаби гузашта, дишаб, дина-

ДЎШ II ‫ دوش‬китф, шона; тахтапушт. ДЎШИДАН ‫ دوﺷﻴﺪن‬љўшидани шир аз нўги пистони гову гўсфанд, буз ва ѓ. бо роњи молидан ва фишор додани он. ДЎШИЗА ‫ دوﺷﻴﺰه‬духтари баќадрасидаи бикр, љавондухтари шавњарнакарда, бокирадухтар. ДЎШИЗАГЇ ‫ دوﺷﻴﺰﮔﻲ‬дўшиза будан, духтарї, бокирагї, бакорат. ДЎШИН//ДЎШИНА ‫دوﺷﻴﻨﻪ‬//‫ دوﺷﻴﻦ‬мансуб ба дўш I; шаби гузашта, дишаб.

ДЎШИШ ‫دوﺷﺶ‬ ширљўшї.

исми

феълї

аз

дўшидан;

ДЎШО ‫ دوﺷﺎ‬кит. њайвоне (гов, гўсфанд, буз ва ѓ.), ки шири онро мељўшанд, љўшо. ДЎШОБ ‫ دوﺷﺎب‬шира ва шарбати ангур, шираи љўшонидашудаи хурмо ва ѓ.; шиннї. ДЎШОДЎШ ‫ دوﺷﺎدوش‬ниг. дўш III (дўш ба дўш); дар канори њам, њамроњ. ДЎШОЇ дўшої.

‫دوﺷﺎﺋﻲ‬

ширдињанда, ширдењ: гови

ДЮЙМ њол. ‫ دﻳﻮﻳﻢ‬воњиди ченаки дарозї, ки баробари 2,54 см аст. ДЮРАЛЮМИНИЙ лот. ‫ دﻳﻮراﻟﻴﻮﻣﻴﻨﻴﻲ‬хўлаи алюминий бо мис, магний ва силитсий, ки хеле мустањкам ва сабук буда, дар сохтани њавопаймо истифода мешавад.

E Е њарфи њафтуми алифбои њозираи тољикї; дар мобайн ва охири калимањо «э» талаффуз мешавад (мас., мева, шанбе) дар аввал, мобайн ва охири калимањо пас аз садонокњо ояд, њамчун њарфи йотбарсар «йэ» талаффуз мешавад: елим, оед, олуе; дар алифбои арабиасоси тољикї бештар бо алиф (‫ )ا‬ва йо (‫ )ي‬ифода мешавад. ЕВРО ‫ اﻳﻮرا‬воњиди пули Иттињоди Аврупо. ЕВРООСИЁЇ ‫ اورآﺳﻴﺎﻳﻲ‬ниг. авросиёї.

шуда гаштан аз касе. ЕМ т. ‫ ﻳﻴﻢ‬хўроки ѓалладонагї ва равѓанноки њайвоноти хонагї; ему алаф // ему хошок хўроквории њайвонот монанди љав, беда, алаф ва ѓ.; ◊ аз охури баланд ем хўрдан олимаќомона зиндагї кардан, њаёти ашрофона ба сар бурдан. ЕМВОРЇ ‫ ﻳﻴﻢواري‬чизњои ем шуданї; хўроки чорпои хонагї. ЕМХЎР ‫ ﻳﻴﻢﺧﻮر‬ба ем одаткарда, емхўршуда (асп ва дигар њайвоноти хонагї).

ЕВРОПАГЇ ‫ اوراﭘﮕﻲ‬ниг. аврупої. ЕВРОПАЗОД ‫ اوراﭘﻪزاد‬ниг. аврупозод.

ЕМХЎРАК ‫ ﻳﻴﻢﺧﻮرك‬:емхўрак кардан (намудан) ба ем хўрдан одат кунондан (асп ё ягон њайвони дигари хонагиро).

ЕВРОПОЇ ‫ اوراﭘﺎﻳﻲ‬ниг. аврупої. ЕЛИМ т. ‫ اﻳﻠﻴﻢ‬моддаи часпанда, ки барои ба њамдигар часпонидани чизњо истифода мешавад, сиреш, ширеш; елими дарахт моддаи часпандае, ки аз танаи дарахт шорида, сахт шуда мемонад, шилм, самѓ; елими резинї елим барои часпондани чизњои резинї; елим кардан бо елим часпонидан, ширеш кардан. ЕЛИМДОР ‫ اﻳﻠﻴﻢدار‬сирешдор, ширешдор; ранги елимдор ранге, ки дар таркибаш елим њамроњ карда шудааст. ЕЛИМКОРЇ ‫ اﻳﻠﻴﻢﻛﺎري‬бо елим часпонидан, елим кардан. ЕЛИМНОК ‫ اﻳﻠﻴﻢﻧﺎك‬ниг. елимдор.

ЕМХЎРЇ ‫ ﻳﻴﻢﺧﻮري‬хўрдани ем; тўрбаи емхўрї халтаи махсус, ки дар он ем андохта барои хўрдан ба сари асп ё хар меовезанд. ЕТАК ‫ اﻳﺘﻚ‬гуфт. аз лаљоми асп ё нўхтаи хар ё чорпои дигар гирифта аз паси худ бурдан; муќ. ядак; аспи етак аспе, ки барои эњтиёт аз пас бурда мешавад, аспе, ки савор аз лаљоми он гирифта аз паси худ мебарад; дар етак гирифтан аз паси худ кашида бурдани савора асп ё харро; етак кардан аз лаљом ё ресмонаш гирифта аз паси худ бурдан (асп ё харро).

мепазад,

ЕТАКЇ ‫ اﻳﺘﻜﻲ‬мансуб ба етак; аспи етакї ниг. етак (аспи етак).

ЕЛИМПАЗЇ ‫ اﻳﻠﻴﻢﭘﺰي‬пухтани елим, тайёр кардани елим; амалиёти пухтан ва ба кор омода кардани елим.

ЕФРЕЙТОР олм. ‫ اﻳﻔﺮﻳﺘﺎر‬њ. дар баъзе кишварњо унвони дуюми њарбї баъд аз аскари ќаторист, ки ба аскарони бењтарин дода мешавад; шахсе, ки ин унвонро дорад.

ЕЛИМПАЗ ‫ اﻳﻠﻴﻢﭘﺰ‬он тайёркунандаи елим.

ки

елим

ЕЛКА т. ‫ اﻳﻠﻜﻪ‬лањљ. љои аз гардан пойин ва аз китф болои бадан; дўш; ◊ елка карда гаштан ба касе ќањр карда гаштан аз касе; пинњон

ЕФРЕЙТОРЇ ‫ اﻳﻔﺮﻳﺘﺎري‬мансуб ба ефрейтор: погони ефрейторї.

– 489 –

Ё Ё њарфи њаштуми алифбои њозираи тољикї, ки њарфи йотбарсар буда, «йо» талаффуз карда мешавад; дар алифбои арабиасоси тољикї номи њарфи йо (‫ )ي‬буда, он дар њисоби абљад ба адади «10» баробар аст. Ё I ‫ ﻳﺎ‬пайвандаки људої маъноњои ихтиёр, имтиёз ва инчунин тардиди мобайни ду чиз ё зиёда аз онро ифода менамояд; дар љумла як бор ё такроран зикр меёбад: ё ки, ё ин ки, ва ё: пиёда ё савора; ё… ва ё… ё ин ки …; ё… ё ё ин ки…, ва ё ин ки…; ё ин ки… ва ё…; ё ин ки …; ё он ки… ва ё…; ва ё ин ки… ё, ва ё. Ё II ‫ ﻳﺎ‬нидо эй!, аё!, њой!: ё аллоњ!, ё бахт!, ё рабб!, ё пирам!, ё њасрато! ё њаќ такягоњи мардуми мусулмон, махсусан дарвешону пањлавонон њангоми оѓози кор, худоњофизї ва ѓайра. ёб

‫ ﻳﺎب‬1. асоси замони њозира аз ёфтан. 2. љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маъноњои «ёбанда» «ёфтанї» ва «ёфташуда»: комёб, дилёб, ноёб.

ЁБ ‫ ﻳﺎب‬кит. ёва, ёвагўї. ЁБАНДА ‫ ﻳﺎﺑﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ёфтан; пайдокунанда, дарёфткунанда; љўянда ёбанда аст (зарб.). ЁБАНДАГЇ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪﮔﻲ‬ ёбанда; ёфтанї.

ёбанда

будан,

амали

ЁБИДАН ‫ ﻳﺎﺑﻴﺪن‬кит. ёфтан, ёвидан. ЁБОЇ ‫ ﻳﺎﺑﺎﻳﻲ‬1. даштї, сањрої; худрўй; парваришнаёфта: ангури ёбої, гули ёбої; ёбої шудан ба сари худ мондан, бе парвариш мондан. 2. вањшї, ѓайрихонагї, ромнашуда: кафтари ёбої, њайвоноти ёбої. ЁБОН ‫ ﻳﺎﺑﺎن‬1. дашт, биёбон, љои бедолу дарахт. 2. замини киштукор, майдони зироат.

ЁБОНЇ ‫ ﻳﺎﺑﺎﻧﻲ‬мансуб ба ёбон; даштї, сањрої, ёвонї. ЁБУ ‫ ﻳﺎﺑﻮ‬кит. аспи боркаш. ЁБУСАВОР савор.

‫ﻳﺎﺑﻮﺳﻮار‬

савори аспи боркаш; асп-

ЁВА ‫ ﻳﺎوه‬гапи бењуда, сухани бемаънї, њарза; ёва гуфтан сухани бењуда ва пуч гуфтан. ЁВАБОФ ‫ ﻳﺎوهﺑﺎف‬ниг. ёвагўй. ЁВАБОФЇ ‫ ﻳﺎوهﺑﺎﻓﻲ‬ниг. ёвагўї. ЁВАГАРД ‫ ﻳﺎوهﮔﺮد‬кит. бењудагард, оворагард, њарзагард. ЁВАГАРДЇ ‫ ﻳﺎوهﮔﺮدي‬кит. бењудагардї, оворагардї, њарзагардї. ЁВАГЎЇ ‫ﻳﺎوهﮔﻮﻳﻲ‬ лаќќидан.

бењудагўї,

њарзагўї,

ЁВАГЎЙ ‫ ﻳﺎوهﮔﻮي‬бењудагўй, њарзагўй, лаќќї. ЁВАР ‫ ﻳﺎور‬1. ёридињанда, мададгор, ёрирасон; ёвари вазир. 2. дўсти мувофиќ (дар њама кор, соња); њамкор: ёру ёвар; ёвар гаштан (шудан) мададгор (ёрирасон) шудан; ёвар гаштан. ЁВАРЇ ‫ ﻳﺎوري‬ёрї, мададгорї. ЁВИДАН ‫ ﻳﺎوﻳﺪن‬гуфт., ниг. ёбидан. ЁВОН ‫ ﻳﺎوان‬гуфт., ниг. ёбон. ЁВОНЇ ‫ ﻳﺎواﻧﻲ‬гуфт., ниг. ёбонї. ЁЃИГАРЇ ‫ ﻳﺎﻏﻴﮕﺮي‬саркашї, нофармонї; исёнгарї: ёѓигарї кардан. ЁЃИГЇ ‫ ﻳﺎﻏﻴﮕﻲ‬кит. саркашї, ёѓигарї: ёѓигї кардан.

нофармонї,

ЁЃИЁНА ‫ ﻳﺎﻏﻴﺎﻧﻪ‬аз рўи ёѓигарї, бо нофармонї, дар њоли гарданшахї ва ёѓигарї. ЁЃЇ т.-м. ‫ ﻳﺎﻏﻲ‬ба њукумати ќонунї исёнкарда, саркаш, исёнгар, нофармон.

ЁЃЛ

– 490 –

ЁЃЛОЃУ т.-м. ‫ ﻳﺎﻏﻼﻏﻮ‬зарфест филизии дастадор, ки дар он равѓан доѓ карда, ба рўи баъзе анвои хўрок, аз љумла, ширбиринљ, ќурутоб ва ѓ. меандозанд, яѓлоѓу: ба ёѓлоѓу равѓан андохтан. ЁД ‫ ﻳﺎد‬1. хотир, њофиза. 2. ба хотир овардан, ёд кардан. 3. ёдбуд, хотира; ёди касро кардан, ба некї ба ёд овардани касе. 4. маљ. орзу; хаёл, ба ёди рўи (касе); ёд гирифтан а) омўхтан, аз худ кардан, фаро гирифтан, таълим гирифтан; б) дарк кардан, дониста гирифтан; ёд додан омўзондан, омўхтани коре ба касе, таълим додан; ёд доштан дар хотир доштан; ёд кардан а) ёдовар шудан, ёдоварї кардан, ба хотир овардан; зикр кардан; б) аз бар кардан, њифз намудан; в) маљ. пазмон шудан; ёди чизе, касеро кардан а) чизе, касеро ба хотир овардан, аз чизе, касе ёдовар шудан; б) маљ. чизе, касеро пазмон шудан; в) маљ. фикри чизе ё касеро кардан; ѓами чизе ё касеро хўрдан; ёд намудан ниг. ёд кардан, ёд овардан ба хотир овардан; аз ёд баровардан фаромўш кардан; аз ёд баромадан фаромўш шудан; аз ёд бурдан фаромўш кардан, аз хотир баровардан; аз ёд донистан ёдакї донистан, дар хифз доштан; аз ёд кардан њифз намудан, ёдакї кардан, ба њофиза супоридан, аз бар кардан; аз ёд рафтан фаромўш шудан; аз ёд хондан ёдакї гуфтан, аз њифз гуфтан; аз касе ёд кардан касеро ба хотир овардан; фикри касеро кардан; ба ёд доштан а) дар хотир доштан; б) фаромўш накардан; ба ёд мондан ниг. дар ёд мондан; ба ёд овардан ба хотир овардан; ба ёди касе овардан хотиррасон кардан; ба ёд омадан ба хотир расидан, ба хотир омадан; ба ёд расидан ба хотир омадан; дар ёд будан дар хотир мањфуз будан; дар ёд доштан ниг. ба ёд доштан; дар ёд мондан дар хотир будан, дар њифз будан, дар хотир мондан; ◊ ёдат ба хайр! офарин! (ибораест, ки ба тариќи лутф ва навозиш гуфта мешавад); ёдаш ба хайр! ибораест, ки дар мавриди ёдбуди касе гуфта мешавад; савганд (ќасам) ёд кардан (намудан) расман ва бо тантана ањд кардан ва ваъда додан барои иљрои коре (мас., њарбиён барои њимояи Ватан).

ЁДАКЇ ‫ ﻳﺎدﻛﻲ‬гуфт. аз ёд, аз бар, аз њифз, њифзан; ёдакї кардан аз ёд кардан, њифз кардан; ёдакї хондан аз ёд гуфтан, матн ё шеъри њифзкардаро ќироат намудан. ЁДБУД ‫ ﻳﺎدﺑﻮد‬ба хотир овардан, ёдоварї; маросиме, ки ба ёди касе баргузор мешавад; рўзи ёдбуд рўзи бузургдошти касе. ЁДВОРА ‫ ﻳﺎدواره‬чорабинї ё маросиме, ки ба ёди касе ё чизе баргузор мешавад. ЁДГИР ‫ ﻳﺎدﮔﻴﺮ‬он, ки ёд ва њофизаи хуб дорад, он ки њама чизро зуд ёд мегирад. ЁДГИРЇ ‫ ﻳﺎدﮔﻴﺮي‬исми амал аз ёд гирифтан. ЁДГОР ‫ ﻳﺎدﮔﺎر‬1. нишонаи аз касе бозмонда, ки сабаби ёдоварии вай мешавад. 2. њадяи ёдгорї, чизи барои хотира додашуда; ёдгор гузоштан нишонае боќї гузоштан, хотира гузоштан, асар монондан; ёдгор мондан нишона мондан, хотира боќї гузоштан; ёдгор навиштан хотира боќї монондан, асар гузоштан. ЁДГОРЇ ‫ ﻳﺎدﮔﺎري‬1. хотира, ёдоварї. 2. тўњфа, њадя, ки барои хотира дода мешавад; њайкали ёдгорї њайкал ба ёд (хотира)-и касе ё воќеае; ба ёдгорї гузоштан њамчун хотира боќї монондан; ба ёдгорї додан њамчун хотира таќдим кардан. ЁДДОШТ ‫ ﻳﺎدداﺷﺖ‬1. навишта ё ќайде барои аз ёд нарафтани матлабе; дафтарчаи ёддошт дафтарчае (одатан кисагї), ки дар он баъзе чизњоро барои фаромўш нашуданаш навишта мемонанд; ёддошт кардан матлаберо навишта мондан барои ёдоварї (мас., дар дафтарчаи худ). 2. хотира, њар чизи дар хотир нигоњ дошташуда ё ба хотир монда (аз саргузашти худ ё дигар воќеањои дида). 3. адш. асаре, ки дар он саргузаштњои худи муаллиф ва ё воќеањое, ки худи ў шоњиди онњо будааст, тасвир ёфтаанд (дар адабиёти тољик асарњои С.Айнї – «Ёддоштњо», С. Улуѓзода – «Субњи љавонии мо» дар њамин жанр эљод шудаанд), асари ёддоштї. ЁДДОШТЇ нависї.

‫ﻳﺎدداﺷﺘﻲ‬

ЁДДОШТНАВИС

мансуб ба ёддошт; хотира-

‫ﻳﺎدداﺷﺖﻧﻮﻳﺲ‬

он ки хотироти

– 491 – худро менависад; нависандае, ки дар жанри ёддошт асар менависад. ЁДДОШТНАВИСЇ ‫ ﻳﺎدداﺷﺖﻧﻮﻳﺴﻲ‬1. навиштани ёддошт, хотиранависї. 2. адш. жанри адабиёт, ки асарњои аз рўи хотираву ёддоштњо ва дар асоси тарљумаи њол ва сафарњо эљодшударо дар бар мегирад. ЁДДОШТНИГОРЇ нависї. ЁДКАРД тира.

‫ﻳﺎدﻛﺮد‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖﻧﮕﺎري‬

ниг. ёддошт-

кит. ёд, зикр, ном бурдан; хо-

ЁДМОН ‫ ﻳﺎدﻣﺎن‬он чи барои бузургдошти ёду хотираи касе ё чизе боќї мемонад ё карда мешавад. ЁДНОМА ‫ ﻳﺎدﻧﺎﻣﻪ‬китоб, маљмўа ё маќолае, ки барои бузургдошти ёд ё хотираи касе ё чизе тањия ва нашр мешавад. ЁДОВАР ‫ ﻳﺎداور‬:ёдовар шудан ба ёд овардан, тазаккур додан. ЁДОВАРД ‫ ﻳﺎداورد‬1. ниг. ёдгор. 2. тўњфаи хотиравї, ёдгорї. ЁДОВАРЇ ‫ ﻳﺎداوري‬1. ба хотир овардан, тазаккур. 2. хотира, ёдбуд; ёдоварї кардан а) ба хотир овардан, зикр кардан, ќайд намудан; б) ба ёд расонидан. ЁДРАС ‫ ﻳﺎدرس‬:ёдрас кардан ба ёд расонидан, хотиррасон кардан, тазаккур додан. ЁДРЎЗ ‫ ﻳﺎدروز‬рўзи ёдбуд, рўзи хотира, рўзи бузургдошт. ЁДСУПОРЇ ‫ ﻳﺎدﺳﭙﺎري‬ба ёд супурдан; дар хотира ва њофиза нигоњ доштан. ЁДШУДА ‫ ﻳﺎدﺷﺪه‬номбурда, зикршуда, мазкур, он ки ё он чи ки зикраш рафтааст. ёз

‫ﻳﺎز‬

ЁЗ

‫ ﻳﺎز‬књн. воњиди ченаки сарангушти даст то оринљ).

1. асоси замони њозира аз ёзидан. 2. љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маъноњои дарозкунанда (дастёз) ва «кашанда» (дерёз). дарозї

(аз

ЁЗАНДА ‫ ﻳﺎزﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ёзидан. 2. дарозшаванда, кашишёбанда;

ЁЌУ пањншаванда.

ЁЗАНДАСАР фароз.

‫ﻳﺎزﻧﺪهﺳﺮ‬

кит. сарбаланд, сар-

ЁЗДАЊ ‫ ﻳﺎزده‬шумораи миќдорї адади дањ бо иловаи адади як, 11. ЁЗДАЊБОЛОР ‫ ﻳﺎزدهﺑﺎﻻر‬:хонаи ёздањболор хонае, ки шифташ рўи ёздањ болор ќарор гирифтааст. ЁЗДАЊМОЊА ‫ ﻳﺎزدهﻣﺎﻫﻪ‬1. њар чизи мансуб ба ёздањ моњ, ёздањ моњро пуркарда, ёздањ моњро аз сар гузаронида: кўдаки ёздањмоња. 2. њар коре, ки дар муддати ёздањ моњ иљро шудааст ё мешавад: кори ёздањмоња. ЁЗДАЊУМ 11-ум.

‫ﻳﺎزدﻫﻢ‬

шумораи тартибї аз ёздањ;

ЁЗИДА ‫ ﻳﺎزﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ёзидан; ёзида нишастан бемалол (озод) нишастан, роњат карда нишастан; ёзида хобидан дароз кашида хобидан. ЁЗИДАН ‫ ﻳﺎزﻳﺪن‬1. дароз кашидан, дароз кашида хобидан. 2. дароз шудан, ќад кашидан; дароз шуда бењис афтодан. 3. маљ. роњат кардан, худро дам додан, хастагиро баровардан, ин тарафу он тараф гашта дам гирифтан; ќазои њољат кардан. 4. маљ. ба худ болидан, фахр кардан, аз худ рафтан; биринљ барин ёзидан мисли биринљи пухтаву обгирифта дарозу тановар шудан; фарбењ шудан. ЁЗИШ ‫ ﻳﺎزش‬исми амал аз ёзидан; ќасд, ирода, майл, тамоюл. ЁЗОН ‫ ﻳﺎزان‬1. кит. хоњон, мутамоил; иродакунанда, ќасдкунанда. 2. нумўъкунанда, рушдкунанда, боланда; дар њоли хиромидан, хиромидан, бо нозу карашма рафтан. ЁЗОН(И)ДАН ‫ﻳﺎزاﻧﻴﺪن‬//‫ ﻳﺎزاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи ёзидан; 1. дароз кардан; даст ёзонидан ба чизе даст дароз кардан, даст бурдан ба сўи чизе; ќомат ёзонидан ќад афрохтан, ќаддароз шудан. 2. давондан, пањн кардан: реша ёзонидан. 3. маљ. болондан, фахр кунондан, аз худ равондан ЁЌУТ I а. ‫ ﻳﺎﻗﻮت‬санги ќиматбањои конї, ки ба рангњои сурх, зард, кабуд ва сафед во-

– 492 –

ЁЌУ

мехўрад ва дар оташ нобуд намешавад; ёќути сурх навъи сурхранг ва шаффофи ёќут, ки баъд аз алмос бењтарин санги ќиматбањо њисоб мешавад ва дар заргарї мавриди истифода ќарор мегирад; ◊ гули ёќут бот. як навъ гул, ки соќањои дароз ва гулњои зебои рангоранг дорад, гладиолус.

ЁЛА ‫ ﻳﺎﻟﻪ‬нишебї, ёна. ЁЛДАРОЗ ‫ ﻳﺎلدراز‬дорои ёли дароз, њайвоне, ки ёлаш дароз аст. ЁЛДОР ‫ ﻳﺎلدار‬он чи ёл дорад; ёлдароз. ЁЛКЎТОЊ ‫ ﻳﻞﻛﻮﺗﺎه‬дорои ёли кўтоњ, асп ё харе, ки ёлаш кўтоњ аст.

ЁЌУТ II ‫ ﻳﺎﻗﻮت‬халќи асосии кишвари Ёќутистон, сокини Ёќутистон.

ЁЛПЎШ ‫ ﻳﺎلﭘﻮش‬абзоре, ки болои ёл пўшида мешавад, љул.

ЁЌУТБОР ‫ ﻳﺎﻗﻮتﺑﺎر‬1. кит. маљ. резандаи ашки хунин. 2. кит. резандаи шароби сурх.

ЁЛСАФЕД ранг.

ЁЌУТВОР ‫ ﻳﺎﻗﻮتوار‬монанди ёќут, ёќутмонанд; ◊ оби ёќутвор шароби сурх.

ЁЛСИЁЊ

ЁЌУТГУН ‫ ﻳﺎﻗﻮتﮔﻮن‬монанди ёќут, шабењи ёќут; сурхранг, лаългун. ЁЌУТИН ‫ ﻳﺎﻗﻮﺗﻴﻦ‬ниг. ёќутї I: љоми ёќутї. ЁЌУТЇ I ‫ ﻳﺎﻗﻮﺗﻲ‬1. мансуб ба ёќут. 2. ёќутмонанд; сурхранг; сурх ЁЌУТЇ II ‫ ﻳﺎﻗﻮﺗﻲ‬мансуб ба кишвари Ёќут(истон); забони ёќутї. ЁЌУТЛАБ ‫ ﻳﺎﻗﻮتﻟﺐ‬сурхлаб: дилбари ёќутлаб. ЁЌУТМИЃФАР љангии сурх.

‫ﻳﺎﻗﻮتﻣﻐﻔﺮ‬

кит. дорои кулоњи

ЁЌУТМОНАНД ‫ ﻳﺎﻗﻮتﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. ёќутвор. ЁЌУТНИГИН аз ёќут. ЁЌУТРАНГ лаълранг.

‫ ﻳﺎﻗﻮتﻧﮕﻴﻦ‬ангуштарини нигинаш

‫ﻳﺎﻗﻮترﻧﮓ‬

ба ранги ёќути сурх,

ЁЌУТСАНГ ‫ ﻳﺎﻗﻮتﺳﻨﮓ‬санги ёќут. ЁЌУТСОЗ шуда.

‫ﻳﺎﻗﻮتﺳﺎز‬

кит. ёќутї, аз ёќут сохта-

ЁЌУТФОМ ‫ ﻳﺎﻗﻮتﻓﺎم‬ниг. ёќутранг. ЁЌУТЧАШМ ‫ ﻳﺎﻗﻮتﭼﺸﻢ‬он ки чашми мисли ёќут сурхранг дорад. ЁЛ I ‫ ﻳﺎل‬1. мўи гардани баъзе њайвонот монанди аспу хар, шер. 2. китф, бехи китф, ёлу кўпол тану тўш, бурзу бозу, андом, њайкал. ЁЛ II ‫ ﻳﺎل‬гуфт., ниг. ёла; ёли болои теппа пастхамии теппа.

‫ ﻳﺎلﺳﻔﻴﺪ‬асп ё хари дорои ёли сафед-

‫ﻳﺎلﺳﻴﺎه‬

асп ё хари дорои ёли сиёњ.

ЁМ I ‫ ﻳﺎم‬хуми калони дањонфарох: ёми сафолин, ёми мисин. ЁМ II т. ‫ ﻳﺎم‬кит. дар давраи муѓул истгоњи пайкњо, чопорхона. 2. аспи чопор. 3. андозе, ки дар ин давра барои чопорхонањо ва аспони чопор мегирифтанд. ЁМХОНА ‫ ﻳﺎمﺧﺎﻧﻪ‬чопорхона. ЁМЧЇ ‫ ﻳﺎﻣﭽﻲ‬кит. дар давраи муѓул масъули чопорхона ва мењтари аспони чопорхона. ЁН ‫ ﻳﺎن‬кит. њазён, сафсата. ЁНА ‫ ﻳﺎﻧﻪ‬нишеб, нишебї, пастхамї: ёнаи кўњ. ёр ‫ ﻳﺎر‬асоси замони њозира аз ёрастан. ЁР ‫ ﻳﺎر‬1. рафиќ, дўст, љўра: ёри озмуда, ёри љонї, ёру дўстон, ёру бародар шудан. 2. мањбуба, маъшуќа: ёр дар хонаву мо гирди љањон мегардем (маќ.); ёр будан а) њамроњ будан; б) мувофиќ будан; розї (њамфикр, њамраъй) будан. 3. варз. њар як аз бозингарони як даста ё гурўње дар бозии гурўњї. 4. њамдаст, њамкор. 5. љузъи пасини баъзе аз калимањои мураккаб ба маъноњои «доранда»: давлатёр, њушёр; анљомдињанда, ёрирасон, ёридињанда: (дастёр, обёр, додёр). 6. њамнишин, мўнис, њамдам. ЁРА I ‫ ﻳﺎره‬кит. дастпона, дастбанд. ЁРА II ‫ ﻳﺎره‬кит. ќудрат, ќувват, тавоної. ЁРА III ‫ ﻳﺎره‬кит. таркибе аз доруњо, ки барои њал кардани хўроки сахт ва њазмнашуда ё њамчун мусњил истифода мешудааст.

– 493 – ЁРАК ‫ ﻳﺎرك‬шакли тасѓири ёр; ёр, ёри зебо, ёри азиз. ЁРАСТАН ‫ ﻳﺎرﺳﺘﻦ‬ниг. ёристан. ЁРВАР ‫ ﻳﺎرور‬кит. ёридињанда, ёрирасон, ёвар, мададгор. ЁРГИР ‫ ﻳﺎرﮔﻴﺮ‬1. варз. касе, ки аз байни бозингарон барои дастаи худ бозингар интихоб мекунад. 2. кит., маљ. рафиќбоз, фосиќ, дўстбоз. ЁРЃУ ‫ ﻳﺎرﻏﻮ‬кит. мањкама, ќозихона. ЁРЃУШУДА ёрѓу.

‫ﻳﺎرﻏﻮﺷﺪه‬

књн. гирифтори љазои

ЁРДАМ ‫ ﻳﺎردم‬ёрї, ёрмандї, кумак, мадад, имдод, ионат, дастгирї: ёрдами давлатї, ёрдами моддї, ёрдами пулї, ёрдам додан, ёрдам кардан, ёрдам расонидан. ЁРДАМДИЊЇ ‫ ﻳﺎردمدﻫﻲ‬гуфт. исми амал аз ёрдам додан; ёрї додан, кумак расондан. ЁРДАМПУЛЇ ‫ ﻳﺎردمﭘﻮﻟﻲ‬пули барои кумак додашуда ба касе, ёрмандии пулї, кумакпулї: ёрдампулии давлатї. ЁРДАМЧЇ ‫ ﻳﺎردمﭼﻲ‬гуфт. мададгор, ёрирасон, дастёр; ёвар. ЁР-ЁР ‫ ﻳﺎرﻳﺎر‬суруде, ки дар тўй ваќти ба хонаи домод овардани арўс мехонанд: суруди ёр-ёр хондан, ёр-ёр гуфтан. ЁРИГАР ‫ ﻳﺎريﮔﺮ‬ёридињанда, ёрирасон. ЁРИДИЊАНДА ‫ ﻳﺎريدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ёрї додан; он ки ёрї медињад, ёрирасон, ёвар, мададгор; феълњои ёридињанда збш. феълњое, ки маънои луѓавии худро ба андозае гум карда, дар сохтани шаклњо ва таркибњои феълї иштирок мекунанд (мас., «кардан» дар таркиби феълии бор кардан, «шудан» дар сурх шудан, «гирифтан» дар зада гирифтан). ЁРИРАС ‫ ﻳﺎريرس‬ёрирасон, мададгор. ЁРИРАСОН ‫ ﻳﺎريرﺳﺎن‬1. он ки ёрї мерасонад, ёридењ. 2. мададгори чизи асосї, иловагї: хољагии ёрирасон. ЁРИСТАН//ЁРАСТАН

‫ﻳﺎرﺳﺘﻦ‬

кит. тавонис-

ЁСА тан, аз ўњда баромадан, ёрої доштан, ќудрат доштан, љуръат доштан.

ЁРИХОЊ додхоњ.

‫ﻳﺎريﺧﻮاه‬

ёриталаб, кумакталаб, им-

ЁРЇ ‫ ﻳﺎري‬ёрмандї, мадад, кумак, дастгирї; ёрї додан ёрмандї кардан, мадад расондан; ёрї расонидан мадад кардан, ёрмандї намудан; ◊ гардан ёрї надодан ниг. гардан. ЁРКАД ‫ ﻳﺎرﻛﺪ‬љои сарљамъии ёрон, мањфили ёру дўстон. ЁРМАНД расон.

‫ﻳﺎرﻣﻨﺪ‬

ЁРМАНДЇ додан.

ёридињанда, ёридењ, кумак-

‫ﻳﺎرﻣﻨﺪي‬

ёрї, мадад, кумак: ёрмандї

ЁРО I ‫ ﻳﺎرا‬1. ќудрат, тавоної; љуръат, зањра, ёра: ёрои сухан гуфтан надоштан. 2. имкон, маљол: ёрои чашм во кардан, надоштан. ЁРО II

‫ ﻳﺎرا‬эй ёр! ‫ ﻳﺎراﻳﻲ‬тавоної,

ЁРОЇ ної доштан.

ёро будан, ќудрату таво-

ЁРОНА ‫ ﻳﺎراﻧﻪ‬њамчу ёр, ёрмонанд; дўстона, рафиќона. ЁРПУРСЇ ‫ ﻳﺎرﭘﺮﺳﻲ‬њолпурсї, ањволпурсї, њоли якдигарро пурсидан. ЁРЉЎЙ ‫ ﻳﺎرﺟﻮي‬љўяндаи дўст, пурсандаи дўст, љўёи дўсту мўнис. ЁРФУРЎШЇ мадњи ёр.

‫ﻳﺎرﻓﺮوﺷﻲ‬

маљ. таърифу тамљид ва

ЁС ‫ ﻳﺎس‬бот. гулбуттаи дорои хўшагули муаттар, ки бо рангњои сурх, сафед, зард ва бунафш дар аввали бањор мешукуфад, шакли кўтоњшудаи ёсуман. ЁСА т.-м. ‫ ﻳﺎﺳﻪ‬кит. 1. расм, оин, ќонун. 2. орзу, иштиёќ. ЁСАМИН ‫ ﻳﺎﺳﻤﻴﻦ‬ниг. ёсуман. ЁСАМИНБЎ(Й) тар.

(‫ﻳﺎﺳﻤﻴﻦﺑﻮ)ي‬

кит. хушбўй, муат-

ЁСАМИНРЎ(Й) (‫ ﻳﺎﺳﻤﻴﻦرو)ي‬кит. хушрўй, зебо. ЁСАМИНСИМО ‫ ﻳﺎﺳﻤﻴﻦﺳﻴﻤﺎ‬кит. сафедчењра.

– 494 –

ЁСИ

ЁСИН а. ‫ ﻳﺎﺳﻴﻦ‬д. сураи сию шашуми Ќуръони Шариф, ки маъмулан бар сари болини бемори вазнин ва ё ба рўњонияти шахси фавтида хонда мешавад: ёсин хондан. ЁСИНХОНЇ дан.

‫ﻳﺎﺳﻴﻦﺧﻮاﻧﻲ‬

исми амал аз ёсин хон-

ЁСО м. ‫ ﻳﺎﺳﺎ‬1. кит. њукм, фармон; ќонунномаи подшоњ; ќонун ё муќаррароте, ки Чингиз дар айёми њукмронии хеш вазъ карда буд. 2. таър. љазои ќатл (дар сиёсати истиллогарони муѓул); ба ёсо расонидан ба ќатл расонидан, ќатл кардан. ЁСОВ

‫ ﻳﺎﺳﺎو‬аслаш ёсо. ЁСУМАН ‫ ﻳﺎﺳﻤﻦ‬бот. гулбуттае, ки гули сафеду кабуд ва зарди хушбўй дорад, суман.

ЁФА

‫ﻳﺎﻓﻪ‬

ниг. ёва.

ЁФАДАРО(Й) (‫ ﻳﺎﻓﻪدرا)ي‬кит. њарзагўй, ёвасаро, бемаънигўй, сафсатагўй. ЁФАКОРЇ ‫ ﻳﺎﻓﻪﻛﺎري‬кит. бењудакорї, абаскорї. ёфт ‫ ﻳﺎﻓﺖ‬асоси замони гузашта аз ёфтан; ёфт шудан пайдо гаштан, ба даст даромадан, дарёфтан. ЁФТ ‫ ﺑﺎﻓﺖ‬ёфту тофт њама чизе, дар бисот њаст, чизу чора, ки њаст; ёфт кардан пайдо намудан; ёфт шудан пайдо шудан. ЁФТА ‫ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ёфтан; њосилкарда, пайдокарда, бадастоварда; ёфтаву тофта пулу чизи ба даст даровардашуда; чизу чора. ЁФТАГЇ ‫ ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз ёфтан.

ЁФТАН ‫ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬1. пайдо кардан; ба даст овардан, њосил кардан, гирифтан: камол ёфтан, тарбия ёфтан. 2. дидан, дучор кардан. 3. чун феъли ёридињанда таркибњои гуногуни феълї месозад: роњ ёфтан, тасвир ёфтан, шиддат ёфтан, шифо ёфтан; ба дарде даво ёфтан илољи чизеро пайдо кардан; имкон ёфтан ниг. имкон; обутоб ёфтан мустањкам гаштан, пухта шудан; табдил ёфтан мубаддал гаштан; таѓйир ёфтан дигар шудан; тасаллї ёфтан ором шудан. ЁФТАНЇ ‫ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз ёфтан; ёфтанї шудан ёфтан хостан, пайдо кардан, хостан. ЁХТАН ‫ ﻳﺎﺧﺘﻦ‬кит. 1. берун кашидан, теѓро аз ѓилоф баровардан. 2. андохтан, задан; даст ёхтан даст дароз кардан ба сўи касе, чизе. ЁЊУ ‫ ﻳﺎﻫﻮ‬1. навъи кабўтар, ки садои «ёњу» мебарорад. 2. књн. калимаест, ки дарвешону ќаландарон ба кор мебурданд ва маќсадашон «худованд» гуфтан буд (аз калимањои арабии «ё њува») ЁШ т. ‫ ﻳﺎش‬гуфт. љавон, барно. ЁШЇ ‫ ﻳﺎﺷﻲ‬гуфт. љавонї, барної; айёми шабоб; муќоб. пирї. ЁЪЉУЉ ‫ ﻳﺄﺟﻮج‬ибр. аз рўи ривояти «Ќуръон» ва «Таврот» номи яке аз ду ќавме, ки Зулќарнайн (Искандари Зулќарнайн) дар муќобили онњо садде сохт: ёъљуљу маъљуљ яъљуљу маъљуљ.

Ж Ж њарфи нўњуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи «же» (‫ ;)ژ‬дар њисоби абљад монанди њарфи «з» адади њафтро ифода мекунад. ЖАВ//ЗАВ ‫ژو‬//‫ ژو‬кит. бањр. ЖАВОГОР//ЖАВОЃОР//ЖАВОГАР ‫ژواﮔﺮ‬//‫ژواﻏﺎر‬//‫ ژواﮔﺎر‬кит. 1. номи љашни машњури оташпарастон. 2. номи яке аз рўњониёни оташпарастон. ЖАВРАК ‫ ژورك‬кит. парандаест хурди сурх-ранг, онро сурхоб њам мегўянд. ЖАГОРА ‫ ژﮔﺎره‬ниг. жаѓола; заѓора.

ЖАК II дањон.

‫ژك‬

кит. гирди дањон, атрофи

ЖАКЕТ фр. ‫ ژﻛﻴﺖ‬1. як навъ камзўли тугмањояш яктарафаи мардона. 2. либоси кўтоњи рўпўши занона (одатан камартанг). ЖАКИДАН ‫ ژﻛﻴﺪن‬кит. бо овози паст (зери лаб) худ ба худ гап задан аз рўи хашму ѓазаб; ѓур-ѓур кардан; муќоб. љаккидан. ЖАКОН ‫ ژﻛﺎن‬кит. дар њоли жакидан, ќањру ѓазаб кардан, оњиста ба зери лаб гуфтан, дар њоли ѓурунгидан.

ЖАГЎР//ЖАКЎР ‫ژﻛﻮر‬//‫ ژﮔﻮر‬кит. хасис, мумсик.

ЖАКОРА ‫ ژﻛﺎره‬књн. ситезакор; лаљуљ, якраву гарданшах; кинавар.

ЖАЃ-ЖАЃ ‫ ژغ ژغ‬садои ба њам расидани ду чизи сахт ба монанди дандон, чормаѓз, бодом ва ѓ.

ЖАКУР ‫ ژﻛﻮر‬кит. пасту фурўмоя, закур.

ЖАЃАНД ‫ ژﻏﻨﺪ‬кит. садои баланд ва њавлноки њайвони вањшї, ки ба дом гирифтор мешавад, заѓзанд. ЖАЃОЛА ‫ ژﻏﺎﻟﻪ‬нони аз арзан пухташуда, заѓора. ЖАЃОР І ‫ ژﻏﺎر‬кит. 1. доду фарёд, бонги баланд, ѓирев. 2. сахтї, шиддат. ЖАЃОР ІІ ‫ ژﻏﺎر‬як навъ гиёње, ки бо он матоъро ранг мекунанд, гиёњи рангдињанда. ЖАЃОРА I ‫ ژﻏﺎره‬нони арзан, заѓора. ЖАЃОРА II мемоланд. ЖАЃОРА III нофи гов.

‫ژﻏﺎره‬ ‫ژﻏﺎره‬

кит. ѓоза, сурхї, ки ба рўй кит. нофи њайвон, махсусан

ЖАЃОРА IV ‫ ژﻏﺎره‬ниг. жаѓор I. ЖАЁН ‫ ژﻳﺎن‬1. хашмгин, ѓазабнок. 2. даранда: шери жаён. ЖАК I ‫ ژك‬кит. сухани ќањру ѓазаб, ки зери лаб гуфта мешавад, ѓур-ѓур, ё овози ѓамнок.

ЖАНА ‫ ژﻧﻪ‬1. неши љонварони газанда монанди пашша ва занбўр. 2. нўги сўзан. ЖАН ЖАНГ I ‫ ژﻧﮓ‬1. кит. занг, зангор. 2. шакли кўтоњшудаи ожанг; ољинг. ЖАНГ II ‫ ژﻧﮓ‬шакли кўтоњшудаи Аржанг. ЖАНГДОН ‫ ژﻧﮓدان‬занг, зангўла. ЖАНД I ‫ ژﻧﺪ‬ниг. занд. ЖАНД II‫ ژﻧﺪ‬шакли кўтоњшудаи жанда 1; жанд-жанд пора-пора, жанда-жанда, љанда-љанда. ЖАНДА I ‫ ژﻧﺪه‬1. либоси кўњнаи дарида. 2. књн. либоси дарвешон. ЖАНДА II ‫ ژﻧﺪه‬бузург, азим. ЖАНДАГЇ ‫ ژﻧﺪهﮔﻲ‬1. дар њолати жанда будан, вазъ ва њолати жанда. 2. навъи матои алоча. ЖАНДАКАФШ ‫ ژﻧﺪهﻛﻔﺶ‬кит. 1. он ки кафшаш кўњна ё дарида бошад, кўњнакафш, даридакафш. 2. кафши кўњна.

ЖАН – 496 – ЖАНДАЌАБО ‫ ژﻧﺪهﻗﺒﺎ‬кит., ниг. жанда-пероњан. ЖАРФНИГАР ‫ ژرﻓﻨﮕﺮ‬ниг. жарфбин. ЖАНДАПЕРОЊАН ‫ ژﻧﺪهﭘﻴﺮاﻫﻦ‬кит. он ки пероњани дарида ба тан дорад, даридалибос.

ЖАРФНИГАРЇ ‫ ژرﻓﻨﮕﺮي‬ниг. жарфбинї.

ЖАНДАПИЛ ‫ ژﻧﺪهﭘﻴﻞ‬1. кит. фили бузург, фили калони њайбатнок. 2. маљ. пањлавон, диловар.

ЖАРФО ‫ ژرﻓﺎ‬ниг. жарфї.

ЖАРФНИГОЊ ‫ ژرﻓﻨﮕﺎه‬ниг. жарфбин.

ЖАНДАПИРОЊАН ‫ ژﻧﺪهﭘﻴﺮاﻫﻦ‬ниг. жандапероњан.

ЖАРФОСАНЉ ‫ ژرﻓﺎﺳﻨﺞ‬нав. асбоб барои муайян кардани умќ.

ЖАНДАПЎШ ‫ ژﻧﺪهﭘﻮش‬1. либосаш пора-порашуда; либосаш дарида лах-лахшуда. 2. гуфт. ќаландар, дарвеш.

ЖАФ ‫ ژف‬кит. тар, рутубатнок, намнок.

ЖАНДАПЎШЇ ‫ ژﻧﺪهﭘﻮﺷﻲ‬жандапўш будан, вазъ ва њолати жандапўш. ЖАНДАРМ фр. ‫ ژﻧﺪرم‬мансаби касе, ки дар жандармерия кор мекунад. ЖАНДАРМЕРИЯ фр. ‫ ژﻧﺪرﻣﻴﺮﻳﻪ‬номи ташкилоти њарбии политсиягї дар баъзе давлатњо, ки сиёсати њамон давлатро муњофизат мекунад. ЖАНДАШЕР бадњайбат.

‫ژﻧﺪهﺷﻴﺮ‬

кит.

шери

калонљуссаи

ЖАНР фр. ‫ ژﻧﺮ‬гурўњбандї ва таснифи дохилии намудњои таърихан суратёфтаи адабиёт ва санъат: жанри њамосї, жанри лирикї, жанри драма (дар адабиёти бадеї), жанри сураткашї (дар рассомї).

ЖАФИДАН ‫ ژﻓﻴﺪن‬тар шудан, обро ба худ кашидан, мартуб шудан, намнок шудан. ЖАФК ‫ ژﻓﻚ‬кит. хилде, ки дар канори чашм падид меояд. ЖАФКЇ ‫ژﻓﻜﻲ‬ хилмолуд.

кит.

мансуб

ба

жафк;

ЖАФКОБ ‫ ژﻓﻜﺎب‬кит. ниг. жафк. ЖАФТ ‫ ژﻓﺖ‬кит. фарбењ, калонљусса. ЖАХ//ЗАХ ‫زخ‬//‫ ژخ‬нолаи зор ва хазин; бонг, садои баланд. ЖАХШ ‫ ژﺧﺶ‬кит. 1. барќ, дурахш. 2. рангинкамон, ќавси ќузањ.

ЖАНРЇ ‫ ژﻧﺮي‬мансуб ба жанр.

ЖЕ ‫ ژي‬номи њарфи нўњуми алифбои њозираи тољикї – ж ва номи њарфи чордањуми алифбои арабиасоси тољикї, ки дар шакли (ж) навишта мешавад.

ЖАРД ‫ ژرد‬књн. пурхўрї, бисёрхўрї, шикампарастї.

ЖЕВА ‫ ژﻳﻮه‬ниг. љева.

ЖАРОЃАН//ЖАРОЃАНГ ‫ژراﻏﻨﮓ‬//‫ ژراﻏﻦ‬кит. регистон, регзор, замини регдор; замини шўр, шўразор; замини сахт, шах; муќоб. зароѓан.

ЖЕЛАТИН фр. ‫ ژﻳﻠﺘﻴﻦ‬моддаи шаффофи часпаке, ки одатан аз устухон ва пўсти њайвон њосил мешавад.

ЖАРФ ‫ ژرف‬1. кит. чуќур, амиќ; бузургу васеъ, пањн: андешаи жарф. 2. ќаър, умќ: жарфи дарё. 3. маљ. бо диќќат, даќиќона: жарф нигаристан.

ЖИВА ‫ ژﻳﻮه‬хим., кит. љива.

ЖАРФАНДЕШ ‫ ژرفاﻧﺪﻳﺶ‬1. дурандеш, дурбин; оќил, доно. 2. нозукбин.

ЖИДА ‫ ژﻳﺪه‬кит. 1. сифати феълии замони гузашта аз жидан. 2. халонида, сўзанзада. ЖИДАН ‫ ژﻳﺪن‬кит. шакли кўтоњшудаи замони гузашта аз ожидан; халонидан.

ЖАРФАНДЕШЇ ‫ ژرفاﻧﺪﻳﺸﻲ‬жарфандеш будан, вазъ ва њолати жарфандеш, дурандешї, дурбинї.

ЖИЁН ‫ ژﻳﺎن‬кит., ниг. жаён.

ЖАРФБИН ‫ ژرﻓﺒﻴﻦ‬ниг. жарфандеш.

ЖИЛЕТ фр. ‫ ژﻟﻴﺖ‬камзўлчаи беостину бегиребон.

ЖАРФБИНЇ ‫ ژرﻓﺒﻴﻨﻲ‬ниг. жарфандешї. ЖАРФЇ ‫ ژرﻓﻲ‬чуќурї, умќ; ба жарфї дидан кит. чуќур мулоњиза кардан, борикбинї кардан, дурандешї кардан.

кўтоњи

ЖИНГ ‫ ژﻧﮓ‬кит. ќатраи борон. ЖИХОР ‫ ژﺧﺎر‬1. кит. бонг, наъра, фарёд. 2. маљ. сахтї, шиддат. ЖЇ

‫ ژي‬кит. обгир, обдон; кўл, толоб; њавз,

– 497 – истахр.

ЖОЛАСОН нанд.

‫ژاﻟﻪﺳﺎن‬

ЖЎЊ мисли жола, тагаргмо-

ЖОВИДАН ‫ ژاوﻳﺪن‬хоидан, љавидан; нишхор кардан, кавша кардан.

ЖУПИН ‫ ژوﭘﻴﻦ‬ниг. зўпин.

ЖОЃАР ‫ ژاﻏﺮ‬ниг. љоѓар.

ЖУРНАЛИСТ ‫ ژرﻧﻠﺴﺖ‬ниг. рўзноманигор.

ЖОЖ ‫ ژاژ‬кит. 1. гиёњи нињоят сафеди бемаза, ки шутур онро дар сурати хоидан њам фурў бурда наметавонад. 2. маљ. гапи бењуда, сухани њарза, ёва; жож хоидан њарза гуфтан, ёвагўї кардан.

ЖУРНАЛИСТИКА нигорї.

ЖОЖГЎ(Й) (‫ ژاژﮔﻮ)ي‬кит., ниг. жожхо(й). ЖОЖДАРО(Ї) (‫ ژاژدرا)ﻳﻲ‬кит., ниг. жожхої. ЖОЖИДАН ‫ ژاژﻳﺪن‬кит. 1. ниг. жовидан. 2. маљ. жож хоидан, њарза гуфтан, бењудагўї кардан.

‫ژاژﻃﺒﻊ‬

кит. бењудагўй, ёвагўй; бадти-

ЖОЖХО(Й) (‫ ژاژﺧﺎ)ي‬кит. ёвагўй, он ки бењуда сухан мегўяд. ЖОЖХОЇ ‫ ژاژﺧﺎﻳﻲ‬кит. њарзагўї, гуфтани суханњои бемаънї ва бењуда. ЖОЛА ‫ ژاﻟﻪ‬ќатрањои борон, ки бар асари сардии њаво ба яхча табдил ёфта, аз њаво меборад, дўл, тагарг, љола. ЖОЛАБАРФАК ‫ ژاﻟﻪﺑﺮﻓﻚ‬барфи жоламонанд, мисли жола дона-дона, љолабарфак.

‫ ژاﻟﻪﺑﺎران‬борони жола, борони сахти

ЖОЛАГУН ‫ ژاﻟﻪﮔﻮن‬ниг. жоласон.

ЖЎБИНЗАН//ЖЎПИНЗАН найзазан, жўбинафкан.

‫ژوﭘﻴﻦزن‬//‫ژوﺑﻴﻦزن‬

ЖЎБИНКАШ//ЖЎПИНКАШ ‫ژوﭘﻴﻦﻛﺶ‬//‫ ژوﺑﻴﻦﻛﺶ‬кит. найзабардор, найзадор.

жола,

ЖЎЛИДА ‫ ژوﻟﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз жўлидан; парешон, пароканда; печхўрда, дарњамомехта, љўлида: мўйњои жўлида. ЖЎЛИДАГЇ ‫ ژوﻟﻴﺪﮔﻲ‬жўлида будан, парешонї, печхўрдагї, вазъ ва њолати жўлида. ЖЎЛИДАЗУЛФ ‫ ژوﻟﻴﺪهزﻟﻒ‬кит. 1. парешонзулф. 2. киноя аз мањбуба. ЖЎЛИДАМЎ(Й) (‫ ژوﻟﻴﺪهﻣﻮ)ي‬он ки мўйњояш парешону пароканда аст, љўлидамўй. ЖЎЛИДАН ‫ ژوﻟﻴﺪن‬парешон шудан; дарњам омехтан, љўлидан. ЖЎПИН ‫ ژوﭘﻴﻦ‬ниг. зўпин.

ЖОЛАМОНАНД ‫ ژاﻟﻪﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ниг. жоласон. ЖОЛАРЕЗ ‫ ژاﻟﻪرﻳﺰ‬резандаи борони жола: абри жоларез.

ЖЎБИН ‫ ژوﺑﻴﻦ‬ниг. зўпин.

ЖЎЖ ‫ ژوژ‬кит. 1. љайра. 2. хорпушт.

ЖОЖУК ‫ ژاژوك‬кит. 1. лўбиё. 2. ёва, сухани бењуда.

ЖОЛАБОРОН жоларез.

ниг. рўзнома-

ЖЎБИНВОР//ЖЎПИНВОР ‫ژوﺑﺒﻦوار‬//‫ ژوﺑﻴﻦوار‬кит. найзавор.

ЖОЖАК ‫ ژاژك‬кит. лўбиё.

ЖОЖТАБЪ нат.

‫ژرﻧﻠﺴﺘﻜﻪ‬

оварандаи

ЖЎЊИДАН ‫ ژوﻫﻴﺪن‬кит. чакидани борон аз шифти хона, ќатра-ќатра чакидан.

З З њарфи дањуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї бо њарфњои зол ‫ذ‬, зе ‫ز‬, зод ‫ ض‬ва зо (ё изѓї) ‫ ظ‬ифода меёбад; дар њисоби абљад ќимати ададии њарфњои зол ба 700, зе ба 7, зод ба 800 ва зо (ё изѓї) ба 900 баробар аст. З кўтоњшудаи пешоянди аз, ки асосан пеш аз овозњои садонок истеъмол мешавад: з-ин, з-он, з-ў ва ѓ. ЗАБ//ЗАП ‫زپ‬//‫ زب‬њиссача аљиб, њайратовар; хуб, хуб њам; бисёр, хеле (барои ифодаи њайрат ва тааљљуб аз кори нињоят хуб ё бад). ЗАБАР ‫ زﺑﺮ‬1. боло, фавќ, рўи чизе; муќоб. зер; зеру забар кардан (намудан) ниг. зер; зеру забар шудан (гардидан) ниг. зер. 2. збш. аломатест дар алифбои арабии тољикї (′ ), ки дар болои њарфи њамсадо гузошта шуда, пас аз он талаффуз шудани овози «а» ва ё дар болои «алиф» гузошта шуда бошад, «а» талаффуз кардани онро нишон медињад, фатња. ЗАБАРДАСТ ‫ زﺑﺮدﺳﺖ‬1. зўр, зўрманд, соњибиќтидор, тавоно; ѓолиб; муќоб. зердаст. 2. моњир, соњибњунар, устои кори худ. ЗАБАРДАСТЇ ‫ زﺑﺮدﺳﺘﻲ‬1. зўрї, зўрмандї; иќтидор, тавоної. 2. мањорат, соњибњунарї; забардастї кардан ѓолиб баромадан, дастболо шудан. ЗАБАРПЎШ ‫ زﺑﺮﭘﻮش‬ниг. болопўш. ЗАБАРРАВ ‫ زﺑﺮرو‬болори (чўби) асосии боми хона, ки болорњои дигар ба болои он гузошта мешаванд. ЗАБАРТАНГ ‫ زﺑﺮﺗﻨﮓ‬тасмаи пањни махсусест, ки аз рўи љул ва зини аспу полони хар ва ѓ. гузаронида мебанданд, пуштанг; зертангу забартанг кардан (намудан) ба воситаи зертангу забартанг љул ва ё зинро устувору мањкам кардан.

ЗАБАРЉАД а. ‫ زﺑﺮﺟﺪ‬маъд. навъе аз сангњои ќиматбањо, ки ранги сабзи моил ба зардї дорад. ЗАБЕЊ а. ‫ ذﺑﻴﺢ‬кит. гулўбурида; ќурбоншуда; њайвони лоиќи ќурбонї. ЗАБ-ЗАРД ‫ زبزرد‬гуфт. нињоят зард, зарди баланд; рўи заб-зард рўи аз касалї ё хастагї нињоят рангпарида ва пажмурда. ЗАБИБ ‫ زﺑﻴﺐ‬кит., ниг. мавиз. ЗАБОБ а. ‫ ﺿﺒﺎب‬ѓубор ва тумани тунуке, ки рўи заминро фаро мегирад. 2. маљ. парда, рўйпўш. ЗАБОН ‫ زﺑﺎن‬1. узви дохили дањон, ки барои ба гулў фурў додани ѓизо, донистани таъм ва инчунин дар инсон барои нутќ хизмат мекунад. 2. маљмўи воситањои овозї ва луѓавию дастурї, ки натиљаи кори тафаккурро инъикос намуда, алоќа ва мубодилаи афкори одамонро таъмин мекунад. 3. сухангўии (такаллуми) хоси њар миллат ва тоифа, лисон, лањља. 4. гуфтор, нутќ; тањрир, баён; забони адабї забони китобатии умумихалќї, ки меъёрњои муайян дорад; забони бегона забони халќи дигар, забони ѓайримодарї, забони хориљї. 5. маљ. аскари душман, ки барои огоњ шудан аз сирри душман асир гирифта мешавад; забони бурро гуфтори фасењу ботаъсир; забони вайрон баёне, ки берун аз ќоидаву ќонунњои муайяни умумї аст, забони ѓайриадабї; забони давлатї забоне, ки чун ќоида мутобиќи ќонуни асосии мамлакате њамаи корњои давлатию маъмурї, фарњангу маориф ва

– 499 – ѓ. ба он бурда мешавад; забони модарї забоне, ки инсон аз кўдакї ба модару атрофиёнаш таќлид карда, ёд гирифтааст; забони ноби тољикї забони фасењ ва ширини форсии тољикї; забони порсии дарї забони тољикии адабии аввалњои асри миёна; забони тољикї забони умумии халќи тољик; забони форсии тољикї ниг. забони тољикї; забони хуш тарзи гуфтори нарм; мулоимсуханї; аз забони касе аз ќавли касе, бевосита аз шахсе; дар забон дар гуфтор, дар сухан; забон баровардан а) ба гапзанї сар кардан, сухангўиро ёд гирифтани кўдак; б) маљ. љуръати гапзанї пайдо намудан; ◊ ањли забон соњибони забон; забондонон; забони њол авзоъ ва кайфияти зоњирии инсон, ки андешаву ният ва ањволи ботинии вайро маълум месозад; забон бастан аз гап бозистодан, хомўш шудан; забони касеро бастан хомўш гардонидан, аз гапзанї боздоштан касеро; забон (на)гаштан ба чизе барои гуфтани чизе љуръат (на)доштан, изњор карда (на)тавонистан чизеро (ба сабаби истињола ё бо андешае); забони касе гирифтан дуруст гап зада натавонистан; лакнат доштани забони касе; забон дароз кардан забондарозї кардан; бо густохї ва љуръат гап задан; забони касе дароз шудан ба гуфтани чизе љасорат пайдо кардан, дар гап љуръатнок шудан; забон нигоњ доштан аз гуфтани чизе худро боз доштан; хомўш шудан; забон расонидан ба чизе, касе бадии чизе ё касеро гуфтан, эрод гирифтан ба касе, чизе; забони касе тез будан сахтгап будан, гапњои талху тунд задан; забон хоида мондан нимѓурма гап задан; чизеро изњор карда натавониста хомўш мондан; забон хориш кардан майли зиёди гапзанї доштан; аз изњори чизе худдорї карда натавонистан; забони касеро хорондан касеро ба гап даровардан, ба гуфтани чизе водор кардан; забони хуш кардан сухани хуш гуфтан, бо мулоимат сухан гуфтан; муомилаи хуб кардан; забон як кардан бо њам ањду паймон кардан, ќавл додан, шарт бастан бар зидди касе; аз забон афтодан фаромўш шудан; аз забон мондан ќобилияти сухангўиро гум кардан (аз беморї ё бењолї); аз забон хат додан забонхат додан, ќавле (ўњдадорие)-ро бо дастхат таъкид кардан; ба забон гирифтан гуфтан, зикр кардан, ном бурдан касеро, чизеро; ба забон овардан а) баён кардан, гуфтан; б) ба забон гирифтан; ёд кардан, ба хотир овардан; ба забон омадан ба гапзанї сар кардан, ба гуфтугў даромадан; бар забон рондан гуфтан, талаффуз намудан (бештар сухани зишт ва носазоро); бо нўги забон гап за-

ЗАБ дан рўякї сухан гуфтан, ѓайри самимона њарф задан; вирди забон шудан а) ниг. вирд; б) азёд шудан; забони мурѓонро мурѓон медонанд (маќ.) шахсони ба њам наздику њамфикр матлабу маќсади якдигарро ба осонї ва дуруст мефањманд; забони сурх сари сабз медињад бар бод (зарб.) сухани беандешаву бемаврид фалокате бар меоварад; ба (дар) забонатон садќа! аз забонатон гардам! (таъбири навозиш барои сухани хубе). ЗАБОНА ‫ زﺑﺎﻧﻪ‬1. шўълаи оташ, чароѓ ва ѓ; забона задан // забона кашидан шўълавар шудан, фурўзон гардида баланд шудан (и оташ). 2. ќаровулаки миёни шоњини тарозу, ки агар рост шавад, баробарии њар ду палларо нишон медињад. ЗАБОНАДОР ‫ زﺑﺎﻧﻪدار‬он чи шўълавар шудааст, оташгирифта. ЗАБОНАК ‫ زﺑﺎﻧﻚ‬1. ќисми миламонанди ќуфл, ки калид ба он медарояд; забонаки занг овезаи забончамонанди мобайни занг, ки бо љунбонидани он занг садо медињад; забонаки калид ќисми дандонадори калид, ки бо он ќуфлро баста мекушоянд. 2. ниг. забонча. ЗАБОНБАНД ‫ زﺑﺎنﺑﻨﺪ‬афсун, љодуе, ки гўё барои бастани забони душманон ва бадгўён ба кор бурда мешуд; ◊ забонбанди хирад шаробу май ва ѓ., ки аќлро тира созад. ЗАБОНБАСТА ‫ زﺑﺎنﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз забон бастан. 2. маљ. хомўш, сокит; гунг. 3. маљ. њайвон. ЗАБОНБАСТАГЇ ‫ زﺑﺎنﺑﺴﺘﮕﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи забонбаста; вазъ ва њолати забонбаста. 2. маљ. роздорї, розро пинњон нигоњ доштан, хомўшї. ЗАБОНБОЗ ‫ زﺑﺎنﺑﺎز‬1. суханбоз; лофзан; сер гап. 2. маљ. мунофиќ; хушомадгўй, чоплус. ЗАБОНБОЗЇ ‫ زﺑﺎنﺑﺎزي‬тамаллуќ, хушомадгўї, чоплусї; забонбозї кардан суханпардозї кардан; чарбзабонї кардан барои гузарондани матлаби худ. ЗАБОНБУРИДА ‫ زﺑﺎنﺑﺮﻳﺪه‬1. касе, ки забо-

ЗАБ

– 500 –

нашро буридаанд (барои он ки хомўш бошад); безабон. 2. маљ. сокит, бесадо, хомўш. ЗАБОНВАР ‫ زﺑﺎنور‬ниг. забоновар. ЗАБОНГИР ‫ زﺑﺎنﮔﻴﺮ‬1. гирифтани забон, тутила, лакнат; забонгир шудан гап зада натавонистан, тутила шуда мондан, забон гирифтан. 2. љосусе, ки аз маљлисњо ва гуфтугузорњои ањолии як давлат гапњои ба худаш даркориро чида мегирад. 3. љанговаре, ки барои огоњ шудан аз сирри душман аскари душманро дастгир карда меорад; муќ. забон 5. ЗАБОНГИРЇ I ‫ زﺑﺎنﮔﻴﺮي‬дармондани забон њангоми гуфтор, лакнат. ЗАБОНГИРЇ II ‫ زﺑﺎنﮔﻴﺮي‬ба даст овардани забон, асир гирифта овардани љанговари душман бо маќсади огоњї аз сирри лашкари душман.

муттањам. ЗАБОНКЎТОЊЇ ‫ زﺑﺎنﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬забонкўтоњ будан; муттањамї. ЗАБОНОВАР ‫ زﺑﺎنآور‬суханвар; хушбаён, фасењзабон. ЗАБОНОВАРЇ ‫ زﺑﺎنآوري‬суханварї; хушбаёнї, хушгапї. ЗАБОНОМЎЗ ‫ زﺑﺎنآﻣﻮز‬1. он ки ягон забонро бо истифода аз воситањои гуногуни таълим меомўзад. 2. китоб, навори овозї ё тасвирї, ки ба воситаи онњо забон меомўзанд. ЗАБОНОМЎЗЇ ‫ زﺑﺎنآﻣﻮزي‬амал ва љараёни омўхтани забон, махсусан ягон забони хориљї.

ЗАБОНГИРИФТА ‫ زﺑﺎنﮔﺮﻓﺘﻪ‬1. он ки забонаш мегирад. 2. маљ. сокиту хомўш.

ЗАБОНРАСОНЇ ‫ زﺑﺎنرﺳﺎﻧﻲ‬:забонрасонї кардан эрод гирифтан, айбгирї кардан, забон расонидан.

ЗАБОНДАРОЗ ‫ زﺑﺎندراز‬1. дањанкалон; калонгап. 2. он ки дар масъалае њаќ будани худро дониста, беибо ва густохона гап мезанад; муќоб; забонкўтоњ.

ЗАБОНРОН ‫ زﺑﺎنران‬1. он ки забонаш фасењу балеѓ бошад, нотиќ. 2. сергап, лаќќї. 3. маљ. ќиссагўй, афсонагўй.

ЗАБОНДАРОЗЇ ‫ زﺑﺎندرازي‬сифат ва амали шахси забондароз; дањанкалонї; гапкалонї: забондарозї кардан.

ЗАБОНСЎХТА ‫ زﺑﺎنﺳﻮﺧﺘﻪ‬1. он ки забонаш сўхтааст. 2. маљ. он ки гармию сардии рўзгор чашида; таљрибаи сахте аз сар гузаронида, танбењдида.

ЗАБОНДОН ‫ زﺑﺎندان‬1. он ки ќоида ва ќонунњои забонро ба хубї азхуд кардааст; ањли забон; фасењбаён, хушгуфтор. 2. он ки ба ѓайр аз забони модарии худ як ё чанд забони дигарро медонад; забондон шудан гапдон шудан. ЗАБОНДОНЇ ‫ زﺑﺎنداﻧﻲ‬1. забондон будан; фасењбаёнї, хушзабонї. 2. донистани забонњои дигар ѓайр аз забони модарї. ЗАБОНЗАД ‫ زﺑﺎنزد‬вирди забон гардида, бисёр пањну машњур (оид ба хабаре ё воќеае); он чи бар сари забонњо афтодааст. ЗАБОНЗАДА ‫ زﺑﺎنزده‬бар сари забонњо афтода, машњуршуда, овозашуда; ◊ ифодањои забонзада ифодањои аз дањон монда, ифодањои обшуста. ЗАБОНЇ ‫ زﺑﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба забон; захираи забонї ниг. захира. 2. шифоњї, дањонакї; бањсу љидоли забонї бањсу мунозираи дањонакї; ◊ дўсти забонї дўсти ѓайрисамимї, дўсти бесадоќат. ЗАБОНКЎТОЊ ‫ زﺑﺎن ﻛﻮﺗﺎه‬он ки бо айбе ё гуноње ба гап задан љуръат надорад; муќоб. забондароз;

ЗАБОНТЕЗ ‫ زﺑﺎنﺗﻴﺰ‬он ки забони бурро ва тунд дорад, теззабон, тундзабон; њозирљавоб. ЗАБОНФАЊМ ‫ زﺑﺎنﻓﻬﻢ‬донандаи забон, забондон; гапфањм, бофаросат. ЗАБОНФУРЎШ ‫ زﺑﺎنﻓﺮوش‬сергап, пургўй. ЗАБОНХАТ ‫ زﺑﺎنﺧﻂ‬санаде, ки касе дар он чизеро ба зимма гирифтааст (мас., адои ќарзеро). ЗАБОНХОЇ ‫ زﺑﺎنﺧﺎﺋﻲ‬:забонхої кардан возењу равшан изњор накардан (фикреро), нимѓурма гап задан; аз гуфтани чизе худдорї кардан. ЗАБОНЧА ‫ زﺑﺎﻧﭽﻪ‬1. шакли тасѓири забон; забони хурд. 2. тиб. узве, ки дар даромади роњи гулў аз боло овезон аст. ЗАБОНЧАРБ ‫ زﺑﺎنﭼﺮب‬хушзабон, ширинзабон, чарбзабон.

– 501 – ЗАБОНШИНОС ‫ زﺑﺎنﺷﻨﺎس‬мутахассис ва олими илми забон. ЗАБОНШИНОСЇ ‫ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи ќоидаву ќонунњои забон. ЗАБТ а. ‫ ﺿﺒﻂ‬1. њифз кардан, нигоњ доштан; забту наќл навишта нигоњ доштан ва бозгўй кардани чизе. 2. гирифтан, ба даст даровардан, тасарруф; забт кардан (намудан) а) ба даст даровардан, соњиб шудан; истило (тасарруф, ишѓол) кардан; б) навиштан, ќайд кардан, сабт намудан; забт шудан а) ба тасарруф даромадан, гирифта (ишѓол) шудан; б) ќайд ва сабт ёфтан. ЗАБТГАРДИДА ‫ ﺿﺒﻂﮔﺮدﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз забт гардидан; ѓасбгардида; бо зўрї гирифташуда, аз худ шуда, кашида гирифташуда, тасарруфшуда. ЗАБТКУНАНДА ‫ ﺿﺒﻂﻛﻨﻨﺪه‬1. ишѓолгар, тасарруфкунанда. 2. сабткунанда. ЗАБТШУДА ‫ ﺿﺒﻂﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз забт шудан; ѓасбшуда, бо зўрї гирифташуда, тасарруфшуда. ЗАБУДА ‫ زﺑﻮده‬хушконида, кўфта ва бехтаи кабудињои гуногун (мас., шибит, пудина, наъно ва ѓ.). ЗАБУН ‫ زﺑﻮن‬1. нотавон, ољиз, дармонда, бечора; њаќир, хору залил; бахти забун толеи паст, бахти бад; њоли забун њоли табоњ, вазъи бад. 2. маѓлуб, шикастхўрда; забун гаштан (гардидан, шудан) а) ољизу нотавон мондан; хору зор шудан; б) маѓлуб шудан, шикаст хўрдан; забун кардан (сохтан) сарпаст ва мутеъ намудан; маѓлуб гардонидан; зердасту асир кардан.

ЗАВ монанди онњо, бисмил кардан. ЗАВАБОН а. ‫ ذوﺑﺎن‬обшавї, моеъ шудан, гудохта шудан. ЗАВАНЉ ‫ زوﻧﺞ‬кит. рўдањои гўсфанд ё гов, ки бо гўшту равѓан пур ва ќоќ карда нигоњ медоранд, навъе аз њасиб. ЗАВБ а. ‫ ذوب‬кит. об кардан, гудохтан; гудозиш, об кардани филизот. ЗАВВОР а. ‫ار‬‫ زو‬кит. зиёраткунанда. ЗАВЌ а. ‫ ذوق‬1. кит. чошнї. 2. маза, лаззат, њаловат; нишоти бењад, хушњолии зиёд; ваљд. 3. табъ, салиќа; завќи бадеї фањмиши нозукињои осори бадеї, дигар чизњо ва лаззатёбї аз онњо; шавќу завќ майл ва раѓбат; завќ бахшидан лаззат бахшидан; фарању шодї овардани чизе ба касе; завќ бурдан лаззат бурдан, лаззатёб шудан; нињоят хушњол шудан; завќ додан њаловат бахшидан; завќ кардан нињоят хушњол шудан; ба шавќ омадан; завќи касе омадан њаваси касе омадан, ба ваљд омадан; ◊ ањли завќ онњое, ки завќи бадеї доранд, соњибзавќон; ашхоси хушсалиќа; ба завќ // бо завќи том бо майлу њаваси том, бо иштињои том, нўши љон бод (таъбири хоњиши нек, ки дар мавриди хўрок хўрда истодани касе мегўянд). ЗАВЌАНГЕЗ ‫ ذوقاﻧﮕﻴﺰ‬лаззатбахш; ба завќ ва нишот оваранда, нишотовар. ЗАВЌБАХШ ‫ ذوقﺑﺨﺶ‬завќовар; хурсандибахш.

ЗАБУНГИР ‫ زﺑﻮنﮔﻴﺮ‬он ки зердастонро озор медињад, озордињандаи нотавонон ва ољизон.

ЗАВЌЁБ ‫ ذوقﻳﺎب‬: завќёб шудан лаззат бурдан.

ЗАБУНГИРЇ ‫ زﺑﻮنﮔﻴﺮي‬касеро ољизу нотавон шумурдан, амали забунгир.

ЗАВЌМАНД ‫ ذوقﻣﻨﺪ‬њавасманд, иштиёќманд.

ЗАБУНЇ ‫ زﺑﻮﻧﻲ‬заифї, нотавонї, ољизї, хорї; зердастї. ЗАБУНКУШ ‫ زﺑﻮنﻛﺶ‬кушандаи нотавонон ва бечорагон, ољизкуш; ќотили берањм, љаллод. ЗАБУР а. ‫ زﺑﻮر‬1. д. китобе, ки онро ба яке аз пайѓамбарон – Довуд нисбат медињанд. 2. кит. китоб, навишта. ЗАБУРХОН ‫ زﺑﻮرﺧﺎن‬он ки Забур хонад. ЗАБЊ а. ‫ ذﺑﺢ‬кит. сар буридани гов ва гўсфанд ва

ЗАВЌОВАР ‫ ذوقآور‬хурсандибахш, хушњолкунанда; аљибу ѓариб. ЗАВЛОНА ‫ زوﻻﻧﻪ‬банди оњании иборат аз занљиру њалќа, ки бар пой ва гардани чорпоён ё зиндониён мебастанд, ишкел, кишан. ЗАВОД р.‫ زواد‬ниг. корхона. ЗАВОДА ‫ زواده‬кит. тўшаи роњ, харљи роњ. ЗАВОЛ а. ‫ زوال‬1. аз байн рафтан, нест шудан, нобуд гаштан: ќадри неъмат баъд аз

– 502 –

ЗАВ

равѓан мекашанд ва аз нахњои пояи он матои катон мебофанд; равѓани заѓир равѓани аз тухми заѓир гирифта.

завол (маќ.). 2. шикаст, нуќсон; заволи шамс майл кардани офтоб ба ѓуруб; ѓуруб кардани офтоб; завол дидан ба шикасту харобї дучор шудан; завол ёфтан нест шудан, фано гаштан, барњам хўрдан; завол овардан шикаст расондан, ба њалокат дучор намудан; завол омадан шикаст расидан, харобї рўй додан; ◊ ба хуршеди умр завол омадан ба охир расидани умр.

ЗАЃИРДАРАВЇ ‫ زﻏﻴﺮدروي‬дарави заѓир.

ЗАВОЛА ‫ زواﻟﻪ‬лўндаи хамир, ки барои як нон људо карда мешавад; завола гирифтан хамирро ба заволањо људо кардан, аз хамир завола сохтан.

ЗАЃИРПАРВАР ‫ زﻏﻴﺮﭘﺮور‬ниг. заѓиркор.

ЗАВОЛЁФТА ‫زوالﻳﺎﻓﺘﻪ‬ харобгардида.

фаношуда,

нестшуда;

ЗАВОЛНОПАЗИР ‫ زوالﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬фанонашаванда; љовид, пойдор. ЗАВОЛПАЗИР ‫ زوالﭘﺬﻳﺮ‬фанопазир, нопойдор. ЗАВОЛПАЗИРЇ ‫ زوالﭘﺬﻳﺮي‬фанопазирї, фаношавандагї. ЗАВОР ‫ زوار‬кит. нигоњубинкунанда ба бемор, парастори беморон ё зиндониён.

ЗАЃИРКОР ‫ زﻏﻴﺮﻛﺎر‬он ки заѓир мекорад. ЗАЃИРКЎБЇ ‫ زﻏﻴﺮﻛﻮﺑﻲ‬кўбидани заѓир ба маќсади људо кардани коњу донаи он. ЗАЃИРПОЯ ‫ زﻏﻴﺮﭘﺎﻳﻪ‬1. замини кишти заѓир. 2. пояи заѓир, ки аз он ресмон метобанд. ЗАЃОМА ‫ زﻏﺎﻣﻪ‬ќуттии гирдаи чўбин ва дар зераш пўст кашидашудае, ки дар он њар чиз меандозанд ва ба сифати паллаи тарозу низ кор мефармоянд. ЗАЃОМАРЎЙ ‫ زﻏﺎﻣﻪروي‬рўяш ба шакли заѓома, пањнрўй, гирдрўй. ЗАЃОР ‫ زﻏﺎر‬1. навъе аз таоми сахт, ки аз

ЗАВОШ ‫ زواش‬кит. номи сайёраи Муштарї.

орди љуворимакка ё арзан мепазанд (мисли атолаи кочї). 2. замини намнок, шўразамин.

ЗАВРАЌ а. ‫ زورق‬киштии хурд, ќаиќ.

ЗАЃОРА І ‫ زﻏﺎره‬нон аз орди љуворї ё арзан.

ЗАВРАЌКАШ ‫ زورقﻛﺶ‬он ки завраќ мекашад, киштирон, ќаиќрон, завраќрон.

ЗАЃОРА ІІ ‫ زﻏﺎره‬кит. 1. ангишти афрўхта, ангишти сўхта сурхшуда, ахтар, лахча. 2. сурхие, ки занон барои ороиш ба рўй мемоланд.

ЗАВРАЌРОН ‫ زورقران‬он ки завраќ меронад. ЗАВРАЌРОНЇ ‫ زورقراﻧﻲ‬1. рондани завраќ; амали завраќрон. 2. варз. навъи варзиш, ки њадафи он нишон додани мањорат дар рондани завраќњои белкаш, бодбонї ё мотордор дар обњои дарё, кўл ва бањр мебошад. ЗАВЧИГЇ ‫ زوﭼﻴﮕﻲ‬гуфт. хостгорї. ЗАВЧЇ ‫ زوﭼﻲ‬гуфт. хостгор. ЗАВЉ а. ‫ زوج‬1. љуфт; муќоб. тоќ. 2. шавњар, шўй. ЗАВЉА а.‫ زوﺟﻪ‬муаннаси зављ; зан, њамсар; муќоб. шўй. ЗАВЉАЙН а. ‫ زوﺟﻴﻦ‬зану шавњар. ЗАВЉИЯТ а. ‫ زوﺟﻴﺖ‬заношўї, њамсарї, њамхонагї. ЗАВЪ а.‫ ﺿﻮء‬рўшної, партав, нур, дурахш, љило. ЗАЃАН ‫ زﻏﻦ‬парандае аз љинси калоѓ, вале андаке хурдтар аз он, ѓалевољ. ЗАЃИР ‫ زﻏﻴﺮ‬растании алафие, ки аз донањои он

ЗАЃОРАМОЊЇ ‫ زﻏﺎرهﻣﺎﻫﻲ‬навъи моњии зардранг ва пулакчадори обњои ширин. ЗАЃТ а. ‫ ﺿﻐﺖ‬кит. фишор; заѓти ќалб фишори дил. ЗАЃЎТА ‫ زﻏﻮﺗﻪ‬1. чўби миёнсўрохи лабдори ѓалтакмонанд, ки ба вай ресмони риштаро мепечонанд; найчаи бофандагї. 2. ресмони дар чунин чўб печонда. ЗАДА ‫ زده‬1. сифати феълии замони гузашта аз задан. 2. збш. дар ваќти талаффуз бо ќувваи овоз ё бо оњанги талаффуз таъкид карда шудани яке аз њиљоњо дар калима ва ё яке аз калимањо дар љумла; аломати зада аломате, ки ба њиљои заданок ишора мекунад (΄); зада баромадан бо суръат берун шудан, шитобон хориљ шудан аз љое; зада гирифтан зўран гирифтан, кашида гирифтан; зада даромадан бошиддат ва якбора дохил шудан ба љое; зада куштан

– 503 – зарба зада ба ќатл расондан; то ба дараљаи мурдан мушту лагадкўб кардан касеро; зада шудан а) зарба хўрдан; зарар дидан; б) маљ. нузул ёфтан, ронда шудан аз коре. ЗАДАГЇ ‫ زدﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз задан; задашуда; об задагї барин хомўш, ором. ЗАДАН ‫ زدن‬1. кўфтан, чизеро ба чизе сахт расондан; осеб расондан (бо даст ё чизи дигар). 2. зарба расонидан; саркўб кардан. 3. кўбидан, таќ-таќ кардан (мас., дарро). 4. бархўрдан, расидан; ба њам бархўрдан. 5. тапидан, зарабон (-и дил), њаракат кардан. 6. андохтан, худро ба љое ворид кардан; худро ба њар тараф задан ба тањлука афтода ба њар сў давутоз кардан, бисёр нотинљ шудан, ба талвоса афтодан. 7. маљ. хўрдан, ошомидан. 8. пошидан, рехтан: намак задан, об задан. 9. парондан; шикор кардан. 10. дуздидан; ѓорат кардан; дузд задан дузд рабудан, дуздида бурдан; ба сирќат рафтан; хонаи касеро задан хонаи касеро ѓорат кардан, чизњои хонаи касеро дуздида бурдан. 11. буридан, ќатъ кардан: гардан задан, шохаи дарахтро задан; сар задан а) сар буридан, куштан; б) маљ. оѓоз ёфтан, шурўъ шудан. 12. даргирондан, афрўхтан; оташ задан сўхтан, сўзондан. 13. молидан, соидан: покуро ба санг задан. 14. шинондан, устувор кардан, насб кардан: хайма задан, байраќ задан. 15. пахш кардан; наќш монондан; мўњр задан мўњр пахш кардан, мўњр мондан; сикка задан тангаи филизї баровардан. 16. монанд шудан, мушобењ шудан: ранги чизе ба чизе задан. 17. бастан: гирењ задан, занљир задан; ќулф задан ќулф кардан, бастан. 18. киноя аз овехтан, овезон кардан, часпондан: сурат ё рўзномаро ба девор задан. 19. навохтан, соз задан: дойра задан, дутор задан, таблак задан. 20. маљ. машѓул шудан, саргарм шудан. 2 1. маљ. гуфтан; гап задан // њарф задан сухан кардан, гуфтан; дам задан ниг. дам; дод задан бо овози баланд гап задан; фарёд кардан; лоф задан гапи бењуда гуфтан; худро таъриф кардан; таъна задан сарзаниш кардан, маломат намудан; хушомад задан хушомад гуфтан, чоплусї кардан; тамаллуќ кардан (мас., барои дили касеро ба даст даровардан). 22. гардидан, гаштан; давр задан а) гирд гаштан дар атрофи чизе; б) маљ. гардиш кардан, сайр кардан, чарх задан; чарх задан а) давр гаштани (-и сар аз беморї); б) сайр кардан, гардиш намудан. 23. њамчун феъли ёридињанда таркибњои зиёди феълї месозад: барќ за-

ЗАД дан, бол задан, бўса задан, ѓел задан, мижа задан, неш задан, пар задан, пошна задан, хез задан, чашмак задан, љавлон задан, љўш задан; пањлу задан а) аз як пањлу ба пањлуи дигар гаштан (аз бехобї); б) якпањлу дароз кашида роњат кардан; фаввора задан љўшида баромадани об ё нафт (аз чашма ё аз кон); хала задан сих зада дард кардани шушу пањлуи одам аз сармохўрии сахт; љеѓ задан а) фарёд кардан; б) маљ. даъват намудан; зўр задан ниг. зўр; лаб задан а) ниг. лаб; б) саршор шудан, рехтан; панља задан ниг. панља; раќам задан навиштан, иншо кардан; хунук задан касеро ё чизеро а) аз сармо касал шудан, аз таъсири сармо бемор ё љароњатнок шудан; б) дар асари сардии шадид нобуд шудани чизе; ѓайб задан ѓоиб шудан, нопадид гаштан, гум шудан; аз роњ задан а) аз роњ баровардан, бероња кардан; б) гумроњ кардан; ба замин задан // бар хок задан чизеро беќадр гардонидан, беобрў намудан, хор кардан; касеро ба рўзнома задан дар рўзнома навиштан дар бораи касе; дар рўзнома танќид кардан касеро; ба (бо) як нўл задан а) касеро ба осонї маѓлуб кардан (дар мусобиќае); б) аз касе тавонотару моњиртар будан дар коре; мўњри хомўшї бар дањони касе задан хомўш сохтан, ба хомўшї маљбур кардан касеро; худро ба мастї задан худро маст вонамуд кардан, маст нишон додан; худро ба нодонї (ё нофањмї) задан худро нодон ва нодида вонамуд кардан; худро ќасдан нофањм нишон додан; бало зад офат расид; кор табоњ шуд; бало задан а) ба тариќи дашном хитобан ба касе, ки ўро ба њоли худ вогузор мекунанд, гуфта мешавад; б) бало ба пасаш! (дар мавриди таскини ѓаму андўњи офате ба касе мегўянд). ЗАДАНЇ ‫ زدﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз задан; сазовор ба задан; гапи заданї гапи лоиќи гуфтан; касе гап заданї касе сухан гуфтан мехоњад; заданї шудан задан хостан. ЗАДАШУДА ‫ زدهﺷﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз зада шудан; кўфташуда; расондашуда; бархўрда. 2. аз кор (ё мансаб) рондашуда, нузулёфта.

– 504 –

ЗАД

ЗАДУХЎРД ‫ زدوﺧﻮرد‬1. љанг, љангидан, њарбу зарб, муњориба. 2. афтударафт, даст ба гиребон шудан; задухўрдњои дохилї љангњои дохилии мамлакат. ЗАИФ а. ‫ ﺿﻌﻴﻒ‬1. суст, камзўр нотавон; муќоб. ќавї, зўр. 2. ољиз, дармонда, бечора, мустазъаф; нури заиф нури хира, рўшноии андак; садои заиф садои паст, овози нарм; заиф шудани аќл кунд ва паст шудани фаъолияти аќлонї. 3. маљ. зан. ЗАИФА а. ‫ ﺿﻌﻴﻔﻪ‬1. муаннаси заиф. 2. зан, аврат. ЗАИФАНДОМ ‫ ﺿﻌﻴﻒاﻧﺪام‬лоѓарандом, нањиф. ЗАИФБАДАН ‫ ﺿﻌﻴﻒﺑﺪن‬ниг. заифандом. ЗАИФБУНЁД ‫ﺿﻌﻴﻒﺑﻨﻴﺎد‬ камќувват, лоѓар.

сустбунёд;

камзўру

бонда мехўранд; аз меваи он равѓан мегиранд, ки дар саноати хўрокворї ва тиб истифода мешавад. ЗАЙТУНЇ ‫ زﻳﺘﻮﻧﻲ‬ранги сурхи ба зардї моил: ранги зайтунї. ЗАЙФ а. ‫ ﺿﻴﻒ‬1. мењмон. 2. мусофир. ЗАЙЪАТ I а. ‫ ﺿﻴﻌﺖ‬нобуд шудан, барбод шудан. ЗАЙЪАТ II а. ‫ ﺿﻴﻌﺖ‬кит. обу замин, мулк, замини зироатї. ЗАКАР а. ‫ ذﻛﺮ‬кит. 1. нар, нарина, мард. 2. олати таносули мард. ЗАКИТАБЪ а. ‫ ذﻛﻲﻃﺒﻊ‬ниг. закї. ЗАКЇ а. ‫ ذﻛﻲ‬заковатманд, тезфањм, њушёр.

ЗАИФДИЛ ‫ ﺿﻌﻴﻒدل‬маљ. тарсончак, тарсу, буздил.

ЗАКО а. ‫ ذﻛﺎ‬теззењнї, зиракї.

ЗАИФДИЛЇ ‫ ﺿﻌﻴﻒدﻟﻲ‬маљ. тарсончакї, тарсуї, буздилї.

ЗАКОВАТ а. ‫ ذﻛﺎوت‬тезии фањм ва идрок, зиракї, њушмандї.

ЗАИФЇ ‫ ﺿﻌﻴﻔﻲ‬сустї, нотавонї, аљз.

ЗАКОВАТМАНД ‫ ذﻛﺎوتﻣﻨﺪ‬хушзењн, зирак.

ЗАИФКОЛБУД ‫ ﺿﻌﻴﻒﻛﺎﻟﺒﺪ‬кит. заифтан, нотавон.

ЗАКОВАТНОК ‫ ذﻛﺎوتﻧﺎك‬ниг. заковатманд.

ЗАИФНОЛЇ ‫ ﺿﻌﻴﻒﻧﺎﻟﻲ‬суханњои тарањњумхоњона гуфтан; зориву тавалло кардан, изњори аљз намудан.

ЗАКОТ а. ‫ زﻛﺎت‬1. кит. покї, покизагї. 2. д. њиссаи маълуме, ки њар як мусулмон мувофиќи фармудаи шариат аз даромад ва дороии худ бояд њар сол ба фаќирон ва мўњтољон бидињад.

ЗАИФОВОЗ ‫ ﺿﻌﻴﻒآواز‬он ки овози пасту нарм дорад. ЗАИФОНА ‫ ﺿﻌﻴﻔﺎﻧﻪ‬1. ољизона. 2. маљ. занона. ЗАИФТАН ‫ ﺿﻌﻴﻒﺗﻦ‬ниг. заифандом. ЗАИФЉУССА ‫ ﺿﻌﻴﻒﺟﺜّﻪ‬ниг. заифандом. ЗАЙБАЌ а. ‫ زﻳﺒﻖ‬симоб, љева. ЗАЙЃАМ а. ‫ ﺿﻴﻐﻢ‬шер, шери беша, шери даранда. ЗАЙД а. ‫ زﻳﺪ‬маљ. фалонї, фалон кас. ЗАЙЛ а. ‫ ذﻳﻞ‬1. кит. доман, домани њар чиз. 2. дунбола, давоми чизе; поён; дар зайл дар поён, дар зер. 3. тарз, тавр, ранг; њамин зайл ба њамин тариќ; як зайл а) як хел; б) муттасил, пайваста. 4. кит. доманаи кўњ.

ЗАКОТЧЇ ‫ زﻛﺎﺗﭽﻲ‬таър. љамъкунандаи закот дар аморати Бухоро; шахсе, ки аз роњгузарон, корвониён ва ѓ. андоз ва њаќќи роњ мегирифт, омили закот, љамъкунандаи закот. ЗАЌАН а.‫ ذﻗﻦ‬манањ, занах, занахдон. ЗАЌЌУМ а. ‫ زﻗﻮم‬1. як навъ дарахти зањршира; мувофиќи аќидаи динї, дарахти талхмевае дар дўзах, ки хўроки дўзахиён мешудааст. 2. маљ. њар чизи талху зањрдор ва кушанда: зањру заќќум. ЗАЛ ‫ زل‬ниг. толор; хона барои пазироии мењмонон.

ЗАЙМАРОН а. ‫ ﺿﻴﻤﺮان‬райњони ёбої, як навъ гиёњи хушбўй, шоњисфарам.

ЗАЛАЛ а. ‫ زﻟﻞ‬1. лаѓзиш. 2. хато, ѓалат, нуќсон.

ЗАЙН а. ‫ زﻳﻦ‬кит. 1. зинат, зевар, ороиш. 2. маљ. хубї, некўї.

ЗАЛИЛ а. ‫ ذﻟﻴﻞ‬хор, њаќир, забун.

ЗАЙТУН а. ‫ زﻳﺘﻮن‬дарахти њамешасабз (дар кишварњои гарм), ки меваи онро дар намак хо-

ЗАЛИЛЇ ‫ ذﻟﻴﻠﻲ‬хорї, њаќирї, забунї. ЗАЛИЛОНА ‫ ذﻟﻴﻼﻧﻪ‬њаќирона; мутеона.

ЗАМ

– 505 – ЗАЛЛА I а. ‫ زﻟّﻪ‬1. таом ё хўрданињое, ки дар зиёфат ё тўйњо ба мењмон барои бо худ гирифта бурдан медињанд. 2. таоми нигоњдошта, пасмондаи хўрок, сарќут. ЗАЛЛА ІІ ‫ زﻟّﻪ‬њашараи малахмонанд, чирчирак. ЗАЛЛАБАНД ‫ زﻟﻪﺑﻨﺪ‬рўмоле, ки дар он заллаи аз љое гирифтаи худро мебанданд. ЗАЛОЗИЛ а. ‫ زﻻزل‬љ. зилзила. ЗАЛОЛ а.‫ ﺿﻼل‬кит. баромадан аз роњи рост, гумроњ шудан, гумроњї. ЗАЛОЛАТ I а. ‫ ﺿﻼﻟﺖ‬хорї, залилї, зиллат, забунї. ЗАЛОЛАТ II а. ‫ ﺿﻼﻟﺖ‬кит. каљравї аз роњи рост, гумроњї. ЗАМ I ‫ زم‬кит. 1. сардї. 2. боди сард. ЗАМ II ‫ زم‬кит. љоѓ, факк. ЗАМ(М) І а. ‫ ﺿﻢ‬пайвастани чизе ба чизи дигар, илова; ба (бар) замми ин… ба болои ин…, илова бар ин…, ба ѓайр аз ин; зам кардан (намудан) илова намудан, њамроњ кардан; зам шудан (гаштан) њамроњ шудан, илова гаштан; харад – зам кун, нахарад – кам кун (маќ.). ЗАМ(М) IІ а.‫ ذم‬кит. 1. накўњиш, маломат. 2. бадгўї, њаљв, мазаммат. ЗАМАН а. ‫ زﻣﻦ‬кит. шакли дигари замон (1). ЗАМБЎРУЃ ‫ زﻣﺒﻮروغ‬ниг. занбўруѓ. ЗАМБЎРУЃБИРЁН ‫زﻣﺒﻮروغﺑﺮﻳﺎن‬ равѓан бирёншуда. ЗАМБЎРУЃЗОР занбўруѓ.

занбўруѓи

дар

‫ زﻣﺒﻮروغزار‬љои зиёд рўидани

ЗАМЗАМ I а. ‫ زﻣﺰم‬номи чоњест дар Макка (наздики Каъба). ЗАМЗАМ II ‫ زﻣﺰم‬фасли Занд (чордањуми китоби муќаддаси) зардуштиён. ЗАМЗАМА ‫ زﻣﺰﻣﻪ‬хониш ва суруд бо овози паст; наѓма ва суруде, ки зери лаб оњиста хонда мешавад; замзама кардан (намудан) зери лаб, оњиста сурудан, тараннум кардан. ЗАМИМ а. ‫ ذﻣﻴﻢ‬нописандида, зишт, бад. ЗАМИМА а. ‫ ﺿﻤﻴﻤﻪ‬чизе, ки ба чизе зам карда мешавад, илова: замимаи мактуб. ЗАМИН І ‫ زﻣﻴﻦ‬1. хок. 2. масоњате, ки ба ќитъањо

људо карда, дар он киштукор мекунанд, киштзор, мазраа; ислоњоти замин ниг. ислоњот; замини ваќф таър. замине, ки аз тарафи касе ба масљид, мадраса ва ѓ. бахшида мешуд, ба шарти истифодаи даромади он ба таъмири ин биноњо ва таъмини талаба, мударрис ва ходимони онњо; замини дарёбод замини беоби соњилњои дарё; замини кишт киштзор, мазраа; замини мурда замине, ки дар натиљаи солњо кишт накардан ѓайри ќобили зироат шудааст; замини обї киштзори обёришаванда, ѓайри лалмї; замини обчакорї ќитъае, ки дар он сабзавот кишта шудааст; замини пахта пахтазор; замини фарбењ замини њосилхез. 3. таги њар чиз: замини њавз, замини хона ва ѓ. 4. кураи арз, яке аз сайёрањое, ки мо, инсонњо, дар он њаёт ба сар мебарем. 5. мамлакат, кишвар; замину замон тамоми дунё; љањон; ба замин задан а) ба замин андохтан, ба хок яксон кардан чизе ё касеро; бењурмату беќадр кардан касеро; б) маѓлуб кардан; ба замин задани сухани касе гапи касеро ба эътибор нагирифтан; хоњиши касеро иљро накардан; замин кафид(а), одам баромад одам нињоят бисёр буд, мардум хеле зиёд буд; замин накафид, ки дароям бисёр шарм доштам, сахт хиљолат кашидам; замин сахту осмон баланд њељ илољ нест, њељ чора нест; дар љое ба доди касе намерасанд; фарќ аз замин то осмон аст дар байни ду чиз тафовут нињоят калон аст. ЗАМИН ІІ а. ‫ زﻣﻴﻦ‬кит. барљомонда, он ки ба сабаби беморї аз љой љунбида наметавонад ё бо пой рафта наметавонад. ЗАМИН ІІІ а. ‫ زﻣﻴﻦ‬кит. гарав, ќавл. ЗАМИНА ‫ زﻣﻴﻨﻪ‬1. асос; тањкурсї, поя; дар заминаи... дар асоси…; замина тайёр кардан шароити мусоид ба вуљуд овардан барои иљрои коре. 2. тарњи наќша; асли матоъ ё лавња, ки рўи он наќшу гулњои рангоранг кашида мешавад. ЗАМИНБЎС ‫ زﻣﻴﻦﺑﻮس‬1. он ки замини адаб бўсад, хокро бўсида таъзим кунад. 2. таъзимкунанда, мутеъ, фармонбардор. ЗАМИНБЎСЇ ‫ زﻣﻴﻦﺑﻮﺳﻲ‬бўсидани замини адаб, бўсидани хок барои таъзим.

– 506 –

ЗАМ

ЗАМИНВАСЛА ‫ زﻣﻴﻦوﺻﻠﻪ‬ба замин васл шудани сими барќ ба маќсади барќрезон

рози нињонї; замири дил киноя аз рози нињонї.

ЗАМИНГИР ‫ زﻣﻴﻦﮔﻴﺮ‬1. он ки хоњиши ба даст овардани заминро дорад. 2. он ки аз љояш хеста наметавонад, азпомонда, барљомонда (ба сабаби пирї ё беморї).

ЗАМИР II ‫ ﺿﻤﻴﺮ‬књн., збш. љонишин.

ЗАМИНДОР ‫ زﻣﻴﻦدار‬он ки замини кишти хусусї дорад, соњиби замин; мулкдор.

ЗАММА а. ‫ﻪ‬‫ ﺿﻤ‬збш. аломатест дар алифбои арабии тољикї ( ), ки барои ифодаи садоноки «у» дар болои њарфњои њамсадо ва њарфи алиф гузошта мешавад, пеш.

ЗАМИНДОРЇ ‫زﻣﻴﻦداري‬ заминдор будан.

соњиби

замин

будан,

ЗАМИНДЎЗЇ ‫ زﻣﻴﻦدوزي‬навъи зардўзї, ки тамоми рўи порча бо зар ё абрешим дўхта мешавад. ЗАМИНЇ ‫ زﻣﻴﻨﻲ‬мансуб ба замин; њар чизе, ки дар замин аст; муќоб. осмонї. ЗАМИНКАН ‫ زﻣﻴﻦﻛﻦ‬1. хонаи зеризаминї; иќоматљои тагизаминї (дар майдони љанг). 2. коргаре, ки замин меканад: дастаи заминканњо. ЗАМИНКАНЇ ‫ زﻣﻴﻦﻛﻨﻲ‬амали коргари заминкан; кандани замин. ЗАМИНКОВ ‫ زﻣﻴﻦﻛﺎو‬ниг. заминкан 2: коргарони заминкови роњи оњан. ЗАМИНКУШО ‫ زﻣﻴﻦﻛﺸﺎ‬он ки заминњои нокорам ва бекорхобидаро ќобили кишт мегардонад. ЗАМИНКУШОЇ ‫ زﻣﻴﻦﻛﺸﺎﺋﻲ‬ќобили кишт гардонидани заминњои бекорхобида. ЗАМИНКЎБ ‫ زﻣﻴﻦﻛﻮب‬1. кас ё њайвоне, ки ба замин по мекўбад. 2. киноя аз асп. 3. чизе, ки бо он замин мекўбанд. ЗАМИНЛАРЗА ‫ زﻣﻴﻦﻟﺮزه‬ниг. зилзила. ЗАМИНПАЙМО ‫ زﻣﻴﻦﭘﻴﻤﺎ‬кит. 1. сафаркунанда, сайёњ. 2. паймоишгари замин, масоњатсанљ, танобчї, танобкаш. ЗАМИНРОН ‫ زﻣﻴﻦران‬дењќоне, ки заминро шудгор мекунад. ЗАМИНРОНЇ ‫ زﻣﻴﻦراﻧﻲ‬замин шудгор кардан. ЗАМИНСОЗЇ ‫ زﻣﻴﻦﺳﺎزي‬ниг. заминкушої. ЗАМИНХЕЗ ‫ زﻣﻴﻦﺧﻴﺰ‬кит. он чи аз замин њосил мешавад, њосил, мањсул. ЗАМИНЉУНБЇ ‫ زﻣﻴﻦﺟﻨﺒﻲ‬ниг. зилзила. ЗАМИР I ‫ ﺿﻤﻴﺮ‬а. 1. ќалб; даруни дил, ботини инсон. 2. он чи аз дил мегузарад, андеша. 3. сир,

ЗАМИСТОН ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬ниг. зимистон. ЗАМЇ ‫ زﻣﻲ‬шакли кўтоњшудаи замин І.

ЗАМОН а. ‫ زﻣﺎن‬1. ваќт, њангом, айём; давр, ањд; ба (бо) мурури замон бо гузашти ваќт; дар айни замон дар як ваќт; бо баробари ин; дар замони дар ваќти; дар даври. 2. њамоно, ба мањзи… (ба ин маъно танњо њамроњи феълњо меояд: омадан замон, даромадан замон, истодан замон ва ѓ.); њамин замон њамин асно, њозир, њамин њоло. 3. збш. категорияи дастурии хоси феълњо, ки муносибати гўяндаро ба ваќти амалу њолат ифода мекунад: замони гузашта, замони њозира-оянда. ЗАМОНА ‫ زﻣﺎﻧﻪ‬1. ниг. замон 1. 2. гардиши замон; рўзгор. 3. маљ. олам, дунё, љањон; аз дасти замона аз љабри рўзгор; аз азобу машаќќати дунё; гарму сарди замонаро аз сар гузаронидан неку бади рўзгорро дидан; таљрибадор шудан. ЗАМОНАСОЗ ‫ زﻣﺎﻧﻪﺳﺎز‬он ки мувофиќи шароит ва таќозои замона (бар хилофи аќидаи худ) рафтор мекунад, касе, ки ба замона созгор шудан мехоњад, ибнулваќт. ЗАМОНАСОЗЇ ‫ زﻣﺎﻧﻪﺳﺎزي‬мувофиќи шароит ва таќозои замона рафтор кардан, бо замона созгор шудан; дурўягї: замонасозї кардан. ЗАМОНАТ а. ‫ زﻣﺎﻧﺖ‬кафилї, зоминї, кафолат. ЗАМОНБАНДЇ ‫ زﻣﺎنﺑﻨﺪي‬муайян кардани ваќт ва замони муайян барои иљрои коре, мўњлатбандї. ЗАМОНГИРЇ ‫ زﻣﺎنﮔﻴﺮي‬соњиби замон шудан. ЗАМОНИЉАНГЇ ‫ زﻣﺎنﺟﻨﮕﻲ‬мансуб ба замони љанг; он чи дар давраи љанг ба вуќўъ омадааст: њикояњои замониљангї.

ЗАН

– 507 – омадааст: њикояњои замониљангї.

ва дигар чизњоро дукаса мекашонанд.

ЗАМОНЇ//ЗАМОНАВЇ ‫زﻣﺎﻧﻮي‬//‫ زﻣﺎﻧﻲ‬мансуб ба замон; улуми замонї илмњое, ки дар давраи муайян роиљ ва машњуранд, илмњои замонавї.

ЗАНБАРАК//ЗАНБЎРАК ‫زﻧﺒﻮرك‬//‫ زﻧﺒﺮك‬књн. тўпи хурде, ки дар замонњои пеш ба шутур бор мекарданд.

ЗАМОРУЃ ‫ زﻣﺎروغ‬ниг. занбўруѓ.

ЗАНБАРЃАЛТАК ‫ زﻧﺒﺮﻏﻠﺘﻚ‬аробачае, ки дар тарафи пеши он як ѓалтак шинонда шудаасту ду дастаи тарафи дигари онро ба даст гирифта хоку хишт ва ѓ. мекашонанд.

ЗАМЊАРИР ‫ زﻣﻬﺮﻳﺮ‬1. сармои бисёр сахт, шиддати сармо. 2. љои бисёр сард; сармои замњарир. зан ‫ زن‬1. асоси замони њозира – оянда аз задан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои зананда: шохзан, зарбазан, роњзан, торзан, муштзан. ЗАН ‫ زن‬1. љинси модинаи инсон, љинси муќобили мард. 2. завља, аёл, њамсари мард; зани бева зани бешавњар, бевазан; зани мењнатї зани мењнатдўст, зани серѓайрат; зани муштипар зани нотавон, ољиза, заифа; зан гирифтан духтареро ба аќди никоњи худ даровардан, издивољ кардан, хонадор шудан; зан додан касеро зандор кардан, хонадор намудан касеро; зан шудан ба касе ба шавњар баромадан, бо марде издивољ кардан, ба ќайди никоњи марде даромадан. ЗАНАБ а. ‫ ذﻧﺐ‬1. дум, дунб. 2. тарафи дунболаи галаситораи Аждањо (тарафи дигараш Раъс номида мешавад). ЗАНАК ‫ زﻧﻚ‬шакли тасѓири зан; хитобан нисбат ба занон гуфта мешавад (дар забони омма). ЗАНАКА ‫ زﻧﻚ‬ниг. занак. ЗАНАКАБОЗ ‫ زﻧﻜﻪﺑﺎز‬ниг. занбоз. ЗАНАКАБОЗЇ ‫ زﻧﻜﻪﺑﺎزي‬ниг. занбозї. ЗАНАКБОЗ ‫ زﻧﻚﺑﺎز‬ниг. занбоз. ЗАНАНДА ‫ زﻧﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз задан; зарбазананда, кўбанда, латкунанда. ЗАНАХ ‫ زﻧﺦ‬манањ, заќан, чона; занах задан бисёр

ЗАНБАРКАШ ‫ زﻧﺒﺮﻛﺶ‬он ки дар занбар бор мекашонад. ЗАНБАРМИЁН ‫ زﻧﺒﺮﻣﻴﺎن‬чорпои миёнаш хам (хусусан аспу хар). ЗАНБАШАРА ‫ زنﺑﺸﺮه‬занмонанд, бо афту андоми занона. ЗАНБЕЗОР ‫ زنﺑﻴﺰار‬он ки нисбат ба занњо нафрат дорад, мутанаффир аз зан. ЗАНБИЛ ‫ زﻧﺒﻴﻞ‬сабади аз химчањо бофтаи дудаста. ЗАНБИЛБОФ ‫ زﻧﺒﻴﻞﺑﺎف‬касе, ки сабад мебофад, сабадбоф. ЗАНБИЛБОФЇ ‫ زﻧﺒﻴﻞﺑﺎﻓﻲ‬сабадбофї. ЗАНБОЗ ‫ زنﺑﺎز‬марди айёше, ки аз дунболи занон мегардад, занпараст, зандўст. ЗАНБОЗЇ ‫ زنﺑﺎزي‬амали марди занбоз. ЗАНБОРА ‫ زنﺑﺎره‬ниг. занбоз. ЗАНБЎРУЃ ‫ زﻧﺒﻮروغ‬навъе аз растанист, ки фаќат аз тана иборат буда, реша, барг ва гул надорад, дар бањорон дар љойњои сернам мерўяд, (як ќисми онњо хўрданбоб, ќисми дигарашон зањр-ноканд) саморуѓ, ќорч, чаѓора, чора.

ЗАНБ а. ‫ ذﻧﺐ‬кит. гуноњ, љурм, айб.

ЗАНБЎР ‫ زﻧﺒﻮر‬навъи њашароти парандаи хурди нешзан, ки хелњои гуногун дорад, ору, кабт; занбўри асал занбўре, ки асал медињад; занбўри љиззак занбўри зардак, занбўри ѓингак (бингак).

ЗАНБАЌ а. ‫ زﻧﺒﻖ‬навъе аз савсан, ки гули сафеди хушбў дорад.

ЗАНБЎРАК ‫ زﻧﺒﻮرك‬1. шакли тасѓири занбўр; занбўри хурд. 2. ниг. занбарак.

ЗАНБАМУЗД ‫ زﻧﻨﺪه‬марде, ки аз номуси зани худ бепарво бошад, дайюс.

ЗАНБЎРБОН ‫ زﻧﺒﻮرﺑﺎن‬нигоњубинкунандаи занбўрњои асал.

ЗАНБАР ‫ زﻧﺒﺮ‬сабади байни ду чўб бофташуда ё тахтаи дар ду чўб задашуда, ки бо он хоку хишт

ЗАНБЎРПАРВАРЇ ‫ زﻧﺒﻮرﭘﺮوري‬парвариши занбўри асал.

гап задан, лаќќидан; лоф задан. ЗАНАХДОН ‫ زﻧﺨﺪان‬ниг. занах.

– 508 –

ЗАН

ЗАНБЎРХОНА ‫ زﻧﺒﻮرﺧﺎﻧﻪ‬1. хонаи занбўр, лонаи занбўр; кандуи оруи асал. 2. маљ. љои серѓавѓою маѓал.

сабзи баланд. 4. маљ. гирифторї ба ѓаму андўњи сахт; зангор кардан ба ѓаму андўњ гирифтор сохтан.

ЗАНГ I ‫ زﻧﮓ‬1. ѓуборе, ки дар рўи филизоти дар љои нам истода ба вуљуд омада, онро оњиста-оњиста нобуд мегардонад; занг задан (бастан) зангор гирифтани рўи филиззот, мурёна. 2. маљ. ѓубор, кудурат; занги дил ѓубори дил; ѓаму андўњ. 3. танаи ѓафси ток.

ЗАНГОРЇ ‫ زﻧﮕﺎري‬ба ранги зангор, сабзранг.

ЗАНГ II ‫ زﻧﮓ‬1. олати ќуббашакли филизии дарунхолие, ки овезаи дар дарунаш буда ваќти љунбондан ба деворањо расида, садо мебарорад, зангўла, љарас: занги дар (дарвоза), занги соат, занги мактаб, занги телефон, соат занги нўњро зад. 2. зангўлачањое, ки раќќосагон ба дасту пои худ мебанданд ва дар ваќти даст љунбондан ва по кўфтан садо медињанд; ◊ занги нўш садои ба њам задани љомњо дар базми шароб. ЗАНГБАСТА ‫ زﻧﮓﺑﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз занг бастан; занггирифта, зангпайдокарда. ЗАНГДОР ‫ زﻧﮓدار‬зангўладошта, зангнок; соати зангдор а) соате, ки дар њар як соат ё ним соат занги он садо медињад; б) соати рўимизие, ки дар ваќти матлуб занги он садо дода метавонад. ЗАНГЗАДА ‫ زﻧﮓزده‬сифати феълии замони гузашта аз занг задан; зангбаста, зангдоршуда, занг пайдокарда. ЗАНГЗАН ‫ زﻧﮓزن‬:зангзани калисо дароварандаи ноќусњо дар калисо.

ба

садо

ЗАНГИЁНА ‫ زﻧﮕﻴﺎﻧﻪ‬кит. беолоиш, сода. ЗАНГИЛА ‫ زﻧﮕﻠﻪ‬тиб. беморие, ки аз норасоии витаминњо сар зада, одамро бењол месозад ва њатто дандонњоро мерезонад. ЗАНГИМИЗОЉ ‫ زﻧﮕﻲﻣﺰاج‬кит., киноя аз одами хурсандухушњол. ЗАНГИР‫ زﻧﮕﻴﺮ‬зангиранда, зандоршаванда, хонадоршаванда. ЗАНГИРЇ ‫ زﻧﮕﻴﺮي‬зан гирифтан, хонадор шудан.

ЗАНГОРБАСТА ‫ زﻧﮕﺎرﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз зангор бастан; зангбаста, зангнокшуда. 2. маљ. нињоят зиќшуда, андўњнок. ЗАНГОРРАНГ ‫ زﻧﮕﺎررﻧﮓ‬ба ранги зангор, зангорї, сабзи баланд. ЗАНГОРТОБ ‫ زﻧﮕﺎرﺗﺎب‬зангормонанд, ранги моил ба зангорї; сабз. ЗАНГОРХЎРДА ‫ زﻧﮕﺎرﺧﻮرده‬зангзада, занггирифта. ЗАНГЎЛА ‫ زﻧﮕﻮﻟﻪ‬занги хурд, љарас (хусусан зангўлае, ки ба гардани бузу гўсфанд ва шутур мебанданд). ЗАНГЎЛАДОР ‫ زﻧﮕﻮﻟﻪدار‬1. дорои зангўла. 2. љарангосї, марѓуладор: овози зангўладор. ЗАНГЎЛАЧА ‫ زﻧﮕﻮﻟﻪﭼﻪ‬зангўлаи хурд. ЗАНЃАР ‫ زﻧﻐﺮ‬дашном ба марде, ки ба сабукпоии занаш беањамият аст, дайюс, ќалтабон. ЗАНД ‫ زﻧﺪ‬номи китоби тарљума ва тафсири Авесто ба забони пањлавї. ЗАНДОР ‫ زندار‬марде, ки зан дорад, марди оиладор; муќоб. безан; зандор шудан хонадор шудан, зан гирифтан. ЗАНДОРЇ ‫ زنداري‬зан доштан, оиладор будан; хонадорї. ЗАНДЎСТ ‫ زندوﺳﺖ‬1. марде, ки зани худро бисёр дўст медорад ва эњтиром мекунад. 2. занбоз, занпараст. ЗАНДЎСТЇ ‫ زندوﺳﺘﻲ‬амали марди зандўст; занпарастї. ЗАНИШ ‫ زﻧﺶ‬исми амал аз феъли задан.

ЗАНГНОГИР ‫ زﻧﮓﻧﺎﮔﻴﺮ‬филизе, ки занг пайдо намекунад: пўлоди зангногир.

ЗАНЇ ‫ زﻧﻲ‬ба сифати зан; њамсарї, зављагї; ба занї ќабул кардан (гирифтан) издивољ кардан, ба никоњи худ даровардан; ба занї додан ба шавњар додан.

ЗАНГОР ‫ زﻧﮕﺎر‬1. занги филиз, оина ва ѓ. 2. ранге, ки онро аз занги мис тайёр мекунанд. 3. ранги

ЗАНМИЗОЉ ‫ زنﻣﺰاج‬марде, ки табиат ва феълу атвораш занона аст.

ЗАНГЇ ‫ زﻧﮕﻲ‬одами сиёњпўст, њабаш.

– 509 – ЗАНМУРДА ‫ زنﻣﺮده‬марде, ки занаш мурдааст. ЗАНН а. ‫ ﻇﻦ‬гумон, пиндошт, њадс; муќоб. яќин; занни бад гумони бад; занни ѓолиб гумони ба њаќиќат наздик, эњтимоли ќавї. ЗАНОЗАНЇ ‫ زﻧﺎزﻧﻲ‬њамдигарро задану кўфтани ду шахс ва ё ду тарафи мухолиф, даст ба гиребон шудан, љангу љидол, задухўрд. ЗАНОН ‫ زﻧﺎن‬феъли њол аз задан; занон-занон бурдан зада-зада, кўфта-кўфта бурдан. ЗАНОНА ‫ زﻧﺎﻧﻪ‬мансуб ба зан; њар чизи хос ба занњо: кафши занона, либоси занона. ЗАНОНДАН//ЗАНОНИДАН ‫زﻧﺎﻧﻴﺪن‬//‫ زﻧﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи задан; касеро барои задани шахсе водор ва маљбур кардан. ЗАНОШЎЇ ‫ زﻧﺎﺷﻮﺋﻲ‬зану шавњар шудан, издивољ. ЗАНПАРАСТ ‫ زنﭘﺮﺳﺖ‬ниг. зандўст. ЗАНПАРАСТЇ ‫ زنﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. зандўстї. ЗАНСЕТАЛОЌ ‫ زنﺳﻪﻃﻼق‬он ки занашро се талоќ кардааст (оњанги тањќирї дорад). ЗАНТАБИАТ ‫ زنﻃﺒﻴﻌﺖ‬1. дорои табиати латифу нозуки занона; нозуктабъ. 2. ниг. занмизољ. ЗАНТАЛОЌ ‫ زنﻃﻼق‬марде, ки аз рўи шариат аз занаш људо шудааст ё људошуда њисоб меёбад. ЗАНТАЛОЌЇ ‫ زنﻃﻼﻗﻲ‬занталоќ кардан, аз зан људо шудан; аз занталоќї ќасам хўрдан дар сурати шикастани ќасам зани худро талоќшуда эълон кардан. ЗАНЉАБИЛ ‫ زﻧﺠﺒﻴﻞ‬гиёње, ки асосан дар Њиндустон мерўяд ва дар решааш ѓуддањои тундмазаи хушбўй пайдо мешавад, чун дорувор ба таом њамроњ мекунанд ва дар тиб низ ба кор меравад, ќаранфул. ЗАНЉАЛАБ ‫ زنﺟﻠﺐ‬ниг. занѓар. ЗАНЉАЛЛОБ ‫ زنﺟﻼب‬гуфт. марде, ки харидуфурўши занон шуѓли ў бошад; зуд-зуд зан гирифта, талоќ медињад. ЗАНЉИР ‫ زﻧﺠﻴﺮ‬1. њалќањои ба њам гузарондашудаи филизї ба шакли ришта ё таноб, силсила. 2. таър. занљири махсусе, ки барои нагурехтани муљримон ва девонагон ба дасту пой ва ба гардану миёни онњо мебастанд, завлона; занљири дар ё дарвоза олати филизии махсус барои баста мањкам кардани дару дарвоза; занљир бастан

ЗАР (задан) банд кардан ба воситаи занљир; занљир кардан ба занљир бастани дару дарвоза. 3. адад дар саршумории филњо. ЗАНЉИРА ‫ زﻧﺠﻴﺮه‬1. њар чизи монанд ба занљир: занљираи тиллоии соат. 2. наќши занљирмонанд дар гирдогирди тасвир ва канндакорињо. ЗАНЉИРБАНД ‫ زﻧﺠﻴﺮﺑﻨﺪ‬бо занљир баста; занљирбанд кардан бо занљир бастан; занљир задан; бандї кардан; роњро занљирбанд кардан пеши роњро бо занљир бастан, умуман роњро банд кардан. ЗАНЉИРВОР ‫ زﻧﺠﻴﺮوار‬монанди занљир, занљир барин. ЗАНЉИРГОЊ ‫ زﻧﺠﻴﺮﮔﺎه‬кит. лангаргоњ, истгоњи киштињо. ЗАНЉИРГУСИСТА ‫ زﻧﺠﻴﺮﮔﺴﺴﺘﻪ‬он ки ва он чи банд ва занљирро кандааст; аз банд рањошуда: шери занљиргусиста. ЗАНЉИРДОР ‫ زﻧﺠﻴﺮدار‬дорои занљир, занљирдошта. ЗАНЉИРЇ ‫ زﻧﺠﻴﺮي‬1. мансуб ба занљир; занљирбандшуда. 2. маљ. девона; бандї. ЗАНЉИРМЎЙ ‫ زﻧﺠﻴﺮﻣﻮي‬он ки мўи љингила дорад, мўи њалќа-њалќа. ЗАНЉИРЧА ‫ زﻧﺠﻴﺮﭼﻪ‬шакли тасѓири занљир; занљири хурду борик. ЗАНЉИРШАКЛ ‫ زﻧﺠﻴﺮﺷﻜﻞ‬занљирмонанд, монанди силсилаи занљир. ЗАНШАВАНДА ‫ زنﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз зан шудан; духтаре, ки ба зании касе номзад шудааст, арўс. ЗАП ‫ زپ‬гуфт., њиссача аљаб, њайратовар, заб: зап кор кардед. ЗАР ‫ زر‬1. филизи зарди ќиматбањо, тилло, зањаб. 2. тиллои маскук; пул; сарват; зари даѓал // зари ќалб тиллои носара, ѓайри холис; зари комилъиёр // зари ноб тиллои асил, беѓаш, холис, аъло; зари сафед а) нуќра, сим; б) киноя аз пахта, тиллои сафед; зари сурх тиллои сурхранги аъло; зари тилло тиллои нарми аъло; хати зар хате, ки бо зарњал навишта шудааст. ЗАРАБОН ‫ ﺿﺮﺑﺎن‬тапиши дил, задани дил.

ЗАР

– 510 –

ЗАРАНГ ‫ زرﻧﮓ‬1. номи дарахти кўњии чўбаш хеле сахт. 2. замини сахтхок. 3. зирак, њушёр, доно. ЗАРАНГЇ ‫ زرﻧﮕﻲ‬1. мансуб ба заранг; калтаки зарангї чўбдасти сахту мањкам (барои љазодињї), ки аз дарахти заранг бурида тайёр кардаанд. 2. њушёрї, зиракї. ЗАРАНДУД ‫ زرﻧﺪود‬он чи ба рўи он оби тилло давонда шудааст, зарњалкоришуда, зарнигор. ЗАРАНДЎЗ ‫ زراﻧﺪوز‬1. он ки тилло љамъ орад. 2. он ки молу сарват гирд оварад . ЗАРАНДЎЗЇ ‫ زراﻧﺪوزي‬амали зарандўз. ЗАРАР а. ‫ ﺿﺮر‬зиён, хисорат; газанд, осеб; зарар дидан (кашидан) зиён бурдан. ЗАРАРДИДА ‫ ﺿﺮردﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз зарар дидан; он ки осебе ё зиёну хисорате дидааст, озоррасида. ЗАРАРКУНАНДА ‫ ﺿﺮرﻛﻨﻨﺪه‬сифати феъли замони њозира аз зарар кардан; зараррасон; зиёнкор. ЗАРАРНОК ‫ ﺿﺮرﻧﺎك‬зараровар, осебрасонанда. ЗАРАРОВАР ‫ ﺿﺮرآور‬зиёновар, осебрасон. ЗАРАРРАСОН ‫ ﺿﺮررﺳﺎن‬ниг. зараровар: њашароти зараррасон. ЗАРАРРАСОНЇ ‫ ﺿﺮررﺳﺎﻧﻲ‬расонидани зарар, ворид кардани зарар. ЗАРАФШОН ‫ زرﻓﺸﺎن‬1. нисоркунандаи зар, зарпош. 2. номи дарёи машњур дар Осиёи Миёна. ЗАРБ а. ‫ ﺿﺮب‬1. задан, заниш, зарбат, осеб. зарбу лат а) шатта, шаллоќ, калтак; б) маљ. талхї, нокомї: зарбу лати њаётро бисёр дидааст; зарб хўрдан лат хўрдан, осеб дидан, зарар дидан. 2. маљ. зўр, ќувва; зарби шатта зўри шатта. 3. садои мавзуну хушоянди созњои зарбї (аз ќабили доира ва наќора), ки созњои дигар ба мисли тору танбўр ва ѓ. ба он наѓмањои худро љўр мекунанд; усули мусиќї, ки ба тартиби муайян ва пайдарњам омадани овозњо асос меёбад. 4. сикка, сикказада, маскука (оид ба танга, пул). 5. риёз. яке аз чор амали асосии илми њисоб, ки аз мукарраран зам кардани як адад бо миќдори воњидњои адади дигар иборат мебошад (мас., 3 зарби 4, яъне адади 3 чор мартаба такрор карда шавад, аз њосили зарби он адади 12 ба даст меояд); зарб задан // зарб кардан амали зарбро иљро кардан; ◊ зарби масал эроди масал, масал овардан; аз зарби… аз зўрии, аз шиддати… ба зарб

сахт, бо шиддат, бо зўри тамом; долу зарб љўшу хурўш, ављи коре, њарбу зарб занозанї; љанг, муњориба, мубориза; хирс мулло мешавад аз зарби чўб (зарб.). ЗАРБА а. ‫ ﺿﺮﺑﻪ‬1. ниг. зарб 1; садама, латма; зарбаи дил задани ќалб, тапиши дил; зарбаи љонкоњ зарбаи бисёр сахт. 2. сахт задан, бархўрди сахт ва ногањонии чизе ба чизе, такони якбора ва сахт; зарбаи љавобї њуљуме, ки дар муќобили њамлаи касе карда мешавад; зарбаи ќатъї њамлаи шадид, њуљуми ќотеона; бо як зарба ба як зўр задан; бо як њамла: ў бо як зарба дарро кушода берун рафт; зарба задан задан, кўфтан; лат додан; зарба хўрдан а) осеб дидан, лат хўрдан; б) шикаст хўрдан; зарба шинондан задан (бо даст, шаллоќ ва ѓ.) ЗАРБАГИР ‫ ﺿﺮﺑﻪﮔﻴﺮ‬он чи зарбаро ба худ мегирад. ЗАРБАДОР ‫ ﺿﺮﺑﻪدار‬1. ниг. зарбдор. 2. бошиддат, босуръат. ЗАРБАТ а. ‫ ﺿﺮﺑﺖ‬ниг. зарба. ЗАРБАФТ//ЗАРБАФТА зарбофт.

‫زرﺑﻔﺘﻪ‬//‫زرﺑﻔﺖ‬

ниг.

ЗАРБАХЎРДА ‫ ﺿﺮﺑﻪﺧﻮرده‬ниг. зарбхўрда. ЗАРБАХШ ‫ زرﺑﺨﺶ‬1. кит. он ки зар мебахшад, саховатпеша. 2. ниг. зархез. ЗАРББАРДОР ‫ ﺿﺮبﺑﺮدار‬ниг. зарбагир. ЗАРБЕД ‫ زرﺑﻴﺪ‬навъе аз дарахти бед. ЗАРБДОР ‫ ﺿﺮﺑﺪار‬коргар ё гурўњи коргароне, ки корро бо шиддат ва ѓайрат пеш бурда, бо сифату мањсулнокии мењнат ба дигарон намунаи ибрат мешаванд, пешќадами кор: зарбдори мењнат, гурўњи зарбдор. ЗАРБДОРОНА ‫ ﺿﺮبداراﻧﻪ‬бо љидду љањди тамом, бо зарба кор кардан. ЗАРБЇ ‫ ﺿﺮﺑﻲ‬1. мансуб ба зарб 3; созњои зарбї асбобњои мусиќї, ки ба воситаи задан навохта мешаванд. 2. мансуб ба амали зарб (5) дар илми њисоб. ЗАРБОФТ ‫ زرﺑﺎﻓﺖ‬матое, ки аз торњои зарпеч бофта шудааст; зардўзї кардашуда. ЗАРБОФТЇ ‫ زرﺑﺎﻓﺘﻲ‬ниг. зарбофт.

– 511 –

ЗАР

ЗАРБСАНЉ ‫ ﺿﺮبﺳﻨﺞ‬олати андозагири зарб 3.

ЗАРДГУНА ‫ زردﮔﻮﻧﻪ‬зардчењра, зардрў.

ЗАРБУЛМАСАЛ а. ‫ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ‬сухани њикматноки пандомўз ва вирди забонгашта, ки дар нутќ њамчун мисол оварда мешавад.

ЗАРДИНА ‫ زردﻳﻨﻪ‬ба зардї моил, зардтоб, зардак.

ЗАРБХОНА ‫ ﺿﺮبﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки танга сикка мезананд, зарробхона, сиккахона. ЗАРБХЎРДА ‫ ﺿﺮبﺧﻮرده‬осебдида, садамадида. ЗАРВАРАЌ ‫زرورق‬ давондашуда.

вараќаи

њалли

тилло

ЗАРГАР ‫ زرﮔﺮ‬њунарманде, ки аз зару нуќра асбобу олоти зебу зинат ва ѓ. месозад. ЗАРГАРЇ ‫ زرﮔﺮي‬1. касби заргар; њунари истењсоли маснуоти бадеї аз филизоту љавоњирот ва ѓ. 2. мансуб ба заргар. 3. дўкон ва растаи заргарон дар бозор. ЗАРГАРОНА ‫ زرﮔﺮاﻧﻪ‬1. мисли заргар, ба монанди кори заргар. 2. маљ. хеле резакорона. ЗАРГУДОЗ ‫ زرﮔﺪاز‬гудозандаи зару нуќра. ЗАРГУЗОР ‫ زرﮔﺬار‬касе, ки пулро харљ накарда, нигоњ медорад, њарис. ЗАРГУЛДОР ‫ زرﮔﻠﺪار‬як намуди парандаи гунљишкмонанд, ки баъзе љойњои баданаш зарду сабзранг аст, зарѓилдоќ, зардак, гунљишки зардинапар. ЗАРГУН ‫ زرﮔﻮن‬ба ранги зар, тиллоранг. ЗАРГЎШ ‫ زرﮔﻮش‬ниг. харгўш. ЗАРГЎШПАРВАРЇ ‫ زرﮔﻮشﭘﺮوري‬ниг. харгўшпарварї. ЗАРЃИЛДОЌ ‫ زرﻏﻠﺪاق‬1. кит. кишт, зироат. 2. ниг. заргулдор. ЗАРД ‫ زرد‬рангест монанди ранги зар, заъфарон ё зардии тухми мурѓ, лимўранг; равѓани зард равѓане, ки аз шири гов мегиранд. ЗАРДА ‫ زرده‬1. ниг. зањра. 2. ќисмати зардранги даруни тухми мурѓ. 3. маљ. дўѓу пўписа; хашмгинї; зањраву зарда љуръат, љасорат; зарда кардан гуфт. хашму ѓазаб ё эътирози худро бо пичингу суханњои дурушт изњор кардан. ЗАРДАК ‫ زردك‬1. ранги ба зардї моил, зардча, зардтоб. 2. сабзї, бехї. 3. ниг. заргулдор. ЗАРДАЉЎШ ‫ زردهﺟﻮش‬эњсоси сўзише дар сурхрўда. ЗАРДГУН ‫ زردﮔﻮن‬зардранг, зардфом.

ЗАРДЇ ‫ زردي‬1. дорои ранги зард будан; ранги зард. 2. моддаи зардранги даруни тухми мурѓ. ЗАРДОБ ‫ زرداب‬1. оби зардранги љурѓот. 2. чирки зардранг, ки баъд аз пухта расидани реш аз он мебарояд, фасод, рим, мадда; зардоб шудан киноя аз бисёр ѓаму кулфат кашидан. ЗАРДОЛУ ‫ زردآﻟﻮ‬1. дарахти мевадори маъруф аз љинси олу. 2. меваи ширину донадори байзашаклу мудаввар ё дарозрўяи ин дарахт, ки њам тару њам хушк карда мехўранд, ѓўлинг; навъњои машњури зардолу: ањрорї, бобої, искодарї, кафак, ќандак, лучак, мирсанљалї, мањтобї, ниёзї, обак, пайвандї, пешпазак ё љавпазак, сафедак, хурмої, ширпайванд ва ѓ. ЗАРДОЛУАФШОНЇ ‫ زرداﻟﻮاﻓﺸﺎﻧﻲ‬ларзондан ё бо чўб задани шохањои дарахти зардолу барои ба тагаш резондану чидани мевањои пухтаи он. ЗАРДОЛУЗОР ‫ زرداﻟﻮزار‬љое, ки дарахтони зиёди зардолу дорад, боѓи дарахтњои зардолу. ЗАРДОЛУОБ ‫ زرداﻟﻮآب‬шарбати аз зардолуи хушк тайёр карда, ѓўлингоб. ЗАРДОЛУПАЗ//ЗАРДОЛУПАЗЇ ‫زرداﻟﻮﭘﺰي‬//‫ زرداﻟﻮﭘﺰ‬мавсими пухтани зардолу, ки ба охири бањору аввали тобистон рост меояд. ЗАРДОЛУЧИН ‫ زرداﻟﻮﭼﻴﻦ‬он ки мањсули зардолуро аз дарахт мечинад. ЗАРДОЛУЧИНЇ ‫ زرداﻟﻮﭼﻴﻨﻲ‬амали зардолучин. ЗАРДОР ‫ زردار‬пулдор, сарватманд, давлатманд. ЗАРДПАРМА ‫ زردﭘﺮﻣﻪ‬ниг. зардча (2). ЗАРДПЎСТ ‫ زردﭘﻮﺳﺖ‬дорои пўсти зард: нажоди зардпўст нажоди туркиву муѓулї ва чиної. ЗАРДРЎ ‫ زردرو‬1. он ки чењрааш зард аст. 2.

ЗАР

– 512 –

маљ. кулфатрасида, ѓамдида. ЗАРДРЎЇ ‫ زردروﺋﻲ‬паридагии ранг, кулфатрасидагї. ЗАРДТОБ ‫ زردﺗﺎب‬зардча, моил ба зардї. ЗАРДУШТ ‫ زردﺷﺖ‬асосгузори дини зардуштї, ки тахминан дар байни асрњои 7-ум ва 6-уми то мелод зистааст. ЗАРДУШТИЯ ‫ زردﺷﺘﻴﻪ‬ниг. зардуштї (кеши зардуштї). ЗАРДУШТЇ ‫ زردﺷﺘﻲ‬1. мансуб ба Зардушт. 2. пайрави дини Зардушт; кеши зардуштї мазњабе, ки Зардушт, пайѓамбари бостонї дар асри 7-уми пеш аз мелод асос гузоштааст ва то истиллои араб ва пањн шудани ислом дини расмии халќњои Эронзамин њисоб мешуд, кеши онњо бо номи оташпарастї низ машњур аст, зардуштия. ЗАРДЎЗ ‫ زردوز‬њунарманде, ки бо торњои зарину симин дар матоъњо наќшу нигор медўзад. ЗАРДЎЗЇ ‫ زردوزي‬1. пешаи зардўз; навъе аз њунармандист, ки ањли он бо торњои симу зар дар порчањо гулу наќшњои гуногун медўзанд. 2. бо торњои зарину нуќрагин наќшу нигор дўхташуда, зардўзишуда: тоќии зардўзї. ЗАРДХОК ‫ زردﺧﺎك‬хоки зард, хоки зардча. ЗАРДЧА ‫ زردﭼﻪ‬1. зардтоб, моил ба зардї; малларанг: ранги њамаи онњо зардча метобид. 2. тиб. бемориест, ки дар натиљаи дарди љигар ва зиёд шудани зањра дар хун чашму бадани одамро зардї зер мекунад, яраќон, зардпарма, заъфарма. ЗАРДЧАШМ ‫ زردﭼﺸﻢ‬он ки чашмаш зард аст. ЗАРДЧЎБА//ЗАРЧЎБА ‫زرﭼﻮﺑﻪ‬//‫ زردﭼﻮﺑﻪ‬бот. гиёњест аз љинси занљабилињо, ки дар кишварњои гарм (Њиндустон, Африќо ва ѓ.) њамчун гиёњи ѓизої ва дорувор парвариш карда мешавад ва решаи онро кўфта, барои хуштаъм кардан ба хўрок меандозанд.

ки камарбанди тиллої ба миён бастааст. ЗАРИНТОБ ‫ﻳﻦﺗﺎب‬‫ زر‬моил ба ранги зар, тиллоранг. ЗАРИР а.‫ ﺿﺮﻳﺮ‬кит. нобино, кўр. ЗАРИФ а. ‫ ﻇﺮﻳﻒ‬1. зирак, доно; њушёр; дарёбандаи суханњои хубу нуктањои нозук; хуштабъ; шўхтабъ, базлагў, латифагў. 2. нозук, латиф, зебо, хушандом. ЗАРИФЇ ‫ ﻇﺮﻳﻔﻲ‬бозарофат будан, зарофатнокї; латофат, назокат. ЗАРИФОНА ‫ ﻇﺮﻳﻔﺎﻧﻪ‬бозарофат, болатофат; боназокат, нозуктабъона. ЗАРИЊ а. ‫ ﺿﺮﻳﺢ‬кит. ќабр, гўр, даври гўр. ЗАРЇ ‫ زري‬1. мансуб ба зар (1). 2. порчаи зардўзї. ЗАРКАФИЛ ‫ زرﻛﻔﻴﻞ‬касе, ки дар байни ќарздињанда ва ќарзгиранда миёнаравї мекунад, кафил ва ўњдадори пардохти он ќарз мешавад. ЗАРКАШ ‫ زرﻛﺶ‬1. он ки торњои зар ба порча кашад. 2. навъе аз матои зарин. ЗАРКАШИДА ‫زرﻛﺸﻴﺪه‬ дўхташуда, зарбофт.

чизи

бо

зар

ЗАРКОР ‫ زرﻛﺎر‬1. касе, ки бо оби тилло наќќошї мекунад; устое, ки пешаи ў заркўбию заркашї мебошад. 2. маљ. устои моњир, устоди кори худ. ЗАРКЎБ ‫ زرﻛﻮب‬1. он ки пешаи ў тиллокорї кардан аст, устои заркор. 2. он чи бо зару нуќра оро дода шудааст, њар чизи заркўбшуда. ЗАРЌ а.‫ زرق‬кит. дурўягї, риёкорї, тазвир. ЗАРМ а. ‫ زرم‬кит. ашк, оби дида.

ЗАРЕА//ЗАРЕАТ а. ‫ ذرﻳﻌﻪ‬кит. восита, васила.

ЗАРМОЊЇ ‫ زرﻣﺎﻫﻲ‬намуди ороишии зардмоњии тиллоранг, ки дар аквариум нигоњ медоранд.

ЗАРИБА а. ‫ ﺿﺮﻳﺒﻪ‬кит. андоз, хирољ, бољу хирољ.

ЗАРНАРД ‫ زرﻧﺮد‬тиллої, аз тилло сохташуда.

ЗАРИМ а. ‫ زرم‬кит. 1. он ки дар љое ќарор намегирад. 2. маљ. паст, фурўмоя.

ЗАРНИГОР ‫ زرﻧﮕﺎر‬мунаќќаш бо зар, бо зару нуќра зинатдода, тиллокоришуда; тиллої.

ЗАРИН ‫ زرﻳﻦ‬1. аз зар сохташуда; тиллої; зарњал давондашуда. 2. ба ранги зар, зард.

ЗАРНИСОР зарафшон.

ЗАРИНКАМАР ‫ﻳﻦﻛﻤﺮ‬‫ زر‬1. камарбанди тилло. 2. он

ЗАРНИХ ‫ زرﻧﻴﺦ‬гўгирди бо маргимуш омех-

‫زرﻧﺜﺎر‬

зарбахш,

зарпош,

ЗАР

– 513 – та. ЗАРОБ ‫ زرآب‬1. оби зар, зарњал, ки дар наќќошї ба кор баранд. 2. маљ. шароб, шароби зард. ЗАРОГИН ‫ زرآﮔﻴﻦ‬зарин, пурзар. ЗАРОЃАН//ЗАРОЃАНГ ‫زرآﻏﻨﮓ‬//‫ زرآﻏﻦ‬замини сахти регнок, замини серсанг. ЗАРОЛУ ‫ زرآﻟﻮ‬навъи олуи зардранг. ЗАРОФАТ ‫ ﻇﺮاﻓﺖ‬1. зиракї, доної; хуштабъї, нуктасанљї. 2. зарифї, назокат, латофат; зебої. 3. њазлу шўхї бо лутф ва суханони ширин; базла, латифа. ЗАРОФАТГЎЙ ‫ ﻇﺮاﻓﺖﮔﻮي‬хушсухан, нозукбаён.

ЗАРРОФА а. ‫اﻓﻪ‬‫ زر‬њайвони ширхўри жовандаи бузургљусса (ба монанди шутур), ки гардандароз аст ва пойњои пешаш баланд мешавад ва дар баданаш мисли паланг холњои сиёњу сафед дорад, шутурговпаланг (љои зисташ асосан сањроњои Африќо мебошад). ЗАРУД ‫ زرود‬кит. биёбон, сањро. ЗАРУР ‫ ﺿﺮور‬а. лозим, даркор, вољиб: зарур будан, зарур донистан, зарур шумурдан, зарур њисоб кардан; кори зарур кори муњим, кори карданаш лозим; зарур афтодан лозим шудан.

ЗАРПАЙКАР ‫ زرﭘﻴﻜﺮ‬аз тилло сохташуда, тиллої.

ЗАРУРАТ а. ‫ ﺿﺮورت‬эњтиёљ, лузум, њољат, ниёз; аз рўи зарурат бинобар эњтиёљ.

ЗАРПАРАСТ ‫ زرﭘﺮﺳﺖ‬дўстдорандаи тилло ва нуќра; пулпараст.

ЗАРУРЇ ‫ ﺿﺮوري‬зарур будан; лозима, даркорї.

ЗАРПЕЧАК ‫ زرﭘﻴﭽﻚ‬ниг. зањрпечак.

ЗАРФ а. ‫ ﻇﺮف‬1. љогањ барои гузоштани чизњои гуногун (аз ќабили косаву табаќ, шишаву љом, сатил ва ѓ.); ованд, љогањ: зарфи тунукагї, зарфи сафолї, зарфи чинї. 2. грам. њиссаи таѓйирнаёбандаи нутќ, ки аломати амал ва њолатро аз рўи миќдору сифат, замон, макон, сабаб, маќсад, тарзи вуќўъ ва ѓ. эзоњ медињад: зарфи замон, зарфи макон, зарфи маќсад, зарфи сабаб, зарфи тарзи амал.

ЗАРПОШ ‫ زرﭘﺎش‬1. зарфишон, зарпошанда. 2. маљ. нурафшон, партавафкан. ЗАРПОШЇ ‫ زرﭘﺎﺷﻲ‬1. зар пошидан. 2. маљ. нурпошї, нурафшонї. ЗАРПЎШ ‫ زرﭘﻮش‬1. зарандуд, зарњал давондашуда. 2. либоси зарбафту зардўзї пўшида. ЗАРР а. ‫ زر‬ниг. зарра. ЗАРРА а. ‫ه‬‫ ذر‬чизњои бисёр хурд ва борик, ки ваќти даромадани нури офтоб аз равзане ба назар менамоянд, њар як љузъи ѓуборе, ки дар шуои офтоб дида мешавад; хурдтарин њиссаи чизе (њамчун атом); њар чизи бисёр хурд; миќдори нињоят кам, андак; заррае маљ. њељ. ЗАРРАБИН ‫هﺑﻴﻦ‬‫ ذر‬асбоби махсусе, ки чизњои нињоят майда ва ба чашм нонамоёнро калон карда нишон медињад. ЗАРРАСОН ‫هﺳﺎن‬‫ ذر‬монанди зарра. ЗАРРЕЗ ‫ زررﻳﺰ‬1. резандаи зар, пошандаи зар. 2. маљ. босаховат, сахї. ЗАРРИН ‫ﻳﻦ‬‫ زر‬ниг. зарин. ЗАРРОБ а. ‫ ﺿﺮّاب‬касе, ки пул сикка мезанад, сикказан. ЗАРРОБХОНА ‫ ﺿﺮّابﺧﺎﻧﻪ‬љои сикка задани пул, сиккахона. ЗАРРОТ а. ‫ات‬‫ ذر‬љ. зарра.

ЗАРФИШОН ‫ زرﻓﺸﺎن‬ниг. зарафшон. ЗАРФИЯТ ‫ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬ќобилияти дар худ љойдињї, гунљоиш. ЗАРФОМ ‫ زرﻓﺎم‬ба ранги зар: зулфи зарфом. ЗАРФШЎ(Й) ‫ ﻃﺮفﺷﻮي‬он ки амалаш шустушўи зарфњост, косашуй. ЗАРФШЎЇ ‫ﻇﺮفﺷﻮﻳﻲ‬ зарфшўї кардан.

шустушўи

зарфњо:

ЗАРХАРИД ‫ زرﺧﺮﻳﺪ‬таър. ба пул харидашуда, ѓулом ё канизаки харидашуда; њуљраи зархарид таър. њуљраи кироя, њуљраи мадрасањои Бухоро, ки одамони пулдор харида, ба талабагони бењуљра ба иљора медоданд. ЗАРХЕЗ ‫ زرﺧﻴﺰ‬1. замине, ки дорои кони тилло аст; коне, ки маъдани тилло дорад. 2. маљ. замине, ки њосили зиёд медињад, замини серњосил; водии зархез водие, ки

– 514 –

ЗАР

ЗАФАРОИН ‫ ﻇﻔﺮآﺋﻴﻦ‬ниг. зафарманд.

заминњои он њосили бисёр медињанд. ЗАРХОК ‫ زرﺧﺎك‬1. хоки тиллодор. 2. замини серњосил, зархез. ЗАРЊАЛ ‫ زرﺣﻞ‬хокаи тиллоранги дар об њалкарда, ки барои наќшу нигор њамчун ранг ба кор мебаранд, оби тилло. ЗАРЊАЛЇ ‫ زرﺣﻠﻲ‬ниг. зарњалкорї 2. ЗАРЊАЛКОРЇ ‫ زرﺣﻞﻛﺎري‬1. бо зарњал зеб ва оро додани чизњо. 2. бо зарњал ороишдода. ЗАРЊАЛПЕЧ ‫ زرﺣﻞﭘﻴﭻ‬ба коѓази тиллоранг печондашуда. ЗАРЧЎБА ‫ زرﭼﻮﺑﻪ‬ниг. зардчўба. ЗАРЉЎ ‫ زرﺟﻮ‬љўяндаи зар. ЗАРШИНОС ‫ زرﺷﻨﺎس‬он ки зари сараро аз ќалб људо карда метавонад; мутахассис оид ба муайян кардани сара ва саќати зару сим, наќќод. ЗАРШЎЇ ‫ زرﺷﻮﻳﻲ‬амали заршўй. ЗАРШЎЙ ‫ زرﺷﻮي‬он ки реги дарёњои зардорро ба таври махсус шуста, зарро људо карда мегирад. ЗАРЪ I а. ‫ زرع‬кит. кишт, зироат. ЗАРЪ II а. ‫ زرع‬књн. воњиди ченак, ки таќрибан ба 107 см баробар аст. ЗАРЯД р. ‫ زرﻳﺪ‬физ. миќдори ќувваи барќ дар ягон љисм, барќа; заряд додан. ЗАРЯДДОР ‫ زرﻳﺪدار‬дорои аккумулятори заряддор.

заряд,

барќадор;

ЗАФАР а. ‫ ﻇﻔﺮ‬1. ѓалаба, фирўзї бар душман дар љанг; фатњ, пирўзмандї. 2. муваффаќият, комёбї; зафар ёфтан (кардан) фатњ кардан, ѓолиб шудан (омадан). ЗАФАРАНГЕЗ ‫ ﻇﻔﺮاﻧﮕﻴﺰ‬ниг. зафарбахш. ЗАФАРБАХШ ‫ ﻇﻔﺮﺑﺨﺶ‬ѓалабаовар, фирўзивар. ЗАФАРЁБ ѓолиб.

‫ﻇﻔﺮﻳﺎب‬

зафаркунанда,

соњибзафар,

ЗАФАРМАНД ‫ ﻇﻔﺮﻣﻨﺪ‬пирўз, ѓолиб, музаффар, фотењ. ЗАФАРМАНДОНА ‫ ﻇﻔﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ‬ѓолибона, фотењона, бо зафару нусрат. ЗАФАРНОМА ‫ ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‬номаи нусрату пирўзї. ЗАФАРОВАР ‫ ﻇﻔﺮآور‬ниг. зафарбахш.

ЗАФТ ‫ زﻓﺖ‬ѓафс, фарбењ, кулуфт; дурушт. ЗАХИМ а. ‫ ﺿﺨﻴﻢ‬кит. ситабр, ѓафс, кулуфт; калон, калонљусса. ЗАХИРА а. ‫ ذﺧﻴﺮه‬1. чизњои барои зарурати оянда нигоњ дошташуда; он чи барои оянда тайёр мекунанд, то ки дар ваќти эњтиёљ пайдо шудан аз он истифода баранд, пасандоз, андўхта; захираи дахлнопазир захирае, ки фаќат дар њолати бисёр љиддї (љанг, обхезї, заминларза…) истифода мешавад; захира кардан (намудан) ѓун кардани мол ё озуќа барои эњтиёт; пасандоз кардан. 2. ин ё он миќдори мављудаи чизе, ки метавонад мавриди истифода ќарор гирад: захира(њо)и ашёи хом, захираи тилло, аз захираву имкониятњо истифода бурдан; захираи забонї маљмўи калимањои мавриди истифода ќарордодаи нависандае ё шахсе; вусъати маълумоти касе аз забон. ЗАХИРАДОР ‫ ذﺧﻴﺮهدار‬дорои захира. ЗАХМ ‫ زﺧﻢ‬1. љароњате, ки дар бадан аз зарби олатњои буранда ва халанда (аз ќабили тир, шамшер ва ѓ) пайдо мешавад: захми корд, захми тир. 2. реш, љароњат, ки дар бадан пайдо мешавад ва агар илољ накунанд, боиси њалокати бемор мегардад. 3. пўсиши талхе, ки дар љо-љои харбузањо пайдо мешавад; ◊ захми корї љароњати сахт, захми њалокатовар; захми љонкоњ љароњати мўњлик ва марговар; захм задан љароњатнок кардан (бо теѓу шамшер ва ѓ.); захм хўрдан захмдор шудан, маљрўњ гаштан; захми забон сухани сахту баде, ки боиси ранљишу дилозурдагии касе мешавад, неши забон; захми чашм зарару офате, ки гўё аз чашми бад мерасад, чашмзахм; захми чашм расидан зарар расидан аз чашми бад, офат расидан ба касе ё чизе (гўё ба сабаби чашми њасад дўхтани касе); захму зиён бало, офат, зарари калон ва ногањонї; захму неш дидан зањру талхии њаётро чашидан; азобу уќубати рўзгорро аз сар гузаронидан. ЗАХМА ‫ زﺧﻤﻪ‬олати хурди филизї ё аз устухон сохтае, ки бо он асбобњои ториро менавозанд, мизроб, нохунак.

ЗАЊ

– 515 – ЗАХМБАНД ‫ زﺧﻢﺑﻨﺪ‬мавод барои пўшонидани рўи љароњат ва бастани он (аз ќабили дока, пахта ва ѓ.). ЗАХМБАНДЇ ‫ زﺧﻢﺑﻨﺪي‬тадбири амалии табобатї, ки љароњатро муолиља карда, рўи онро мепўшонанд ва мебанданд.

дар натиљаи беморї; чењраи зањир рўи зард. ЗАЊИР II а.‫ ﻇﻬﻴﺮ‬кит. 1. ёридињанда, пуштибон, њамроњ, шарик. 2. он ки дарди тахтапушт дорад. ЗАЊИРАНДОМ ‫ زﻫﻴﺮاﻧﺪام‬хароб, лоѓар.

ЗАХМГОЊ ‫ زﺧﻢﮔﺎه‬љое, ки захм хўрдааст, љои захмшуда.

ЗАЊКАШ ‫ زهﻛﺶ‬ниг. зањбур.

ЗАХМДОР ‫ زﺧﻢدار‬маљрўњ.

ЗАЊКАШИДА ‫ زﻫﻜﺸﻴﺪه‬намгирифта, рутубат пайдокарда.

ЗАХМДОРШАВЇ ‫ زﺧﻢدارﺷﻮي‬исми амал аз захмдор шудан; љароњат бардоштан. ЗАХМИДА ‫زﺧﻤﻴﺪه‬ маљрўњгашта.

захмхўрда,

захмдоршуда,

ЗАХМЇ ‫ زﺧﻤﻲ‬захмдор, маљрўњ; захмї шудан маљрўњ гардидан. ЗАХМХЎРДА ‫ زﺧﻢﺧﻮرده‬сифати феълии замони гузашта аз захм хўрдан; захмдоршуда, маљрўњ, ярадор. ЗАХОМАТ а. ‫ ﺿﺨﺎﻣﺖ‬ѓафсї, кулуфтї, ситабрї. ЗАЊ ‫ زه‬1. наме, ки аз замин таровида мебарояд, намї, рутубат; оби зањ ниг. зањоб. 2. намнок, намгирифта, мартуб. ЗАЊАБ а. ‫ ذﻫﺐ‬тилло, зар. ЗАЊАМОТ а.‫ زﺣﻤﺎت‬љ. зањмат. ЗАЊБУР ‫ زﻫﺒﺮ‬љўи махсусе, ки барои шустани шўрии замин, хушконидани заминњои намнок ва ботлоќї ва ѓ. аз атроф ё аз мобайни он заминњо мекананд, зањбарор, зањкаш. (дар баъзе лањљањо ба ин маънї зањкан њам меояд). ЗАЊБУРКАНЇ ‫ زﻫﺒﺮﻛﻨﻲ‬кандани зањбурњо барои ќобили зироат гардонидани замин. ЗАЊДОН ‫ زﻫﺪان‬бачадон, нутфагоњ; ◊ зањдон нињодан ољиз шудан дар љанг ва мубоњиса; иќрор шудан ба сустї ва камфањмии худ. ЗАЊДОР ‫ زﻫﺪار‬дорои зањ, рутубат. ЗАЊЗАМИН ‫ زهزﻣﻴﻦ‬замине, ки намнокиаш зиёд аст, замини зањ. ЗАЊИДАН ‫ زﻫﻴﺪن‬таровидан, таровиши об аз љойњои намнок. ЗАЊИН а. ‫ ذﻫﻴﻦ‬кит. хушфањм, зирак. ЗАЊИР I а. ‫ زﻫﻴﺮ‬а. 1. кит. ранљ, азоб, озурдагї. 2. озурда, малул. 3. гуфт. зардии ранги рўи одам

ЗАЊМАТ I а. ‫ زﺣﻤﺖ‬1. ранљ, машаќќат, мењнат; азият, озор, азоб. 2. ташвиш, дарди сар, тасдеъ; ањли зањмат зањматкашон, мењнаткашон; насли зањмат ранљбарзодагон, авлоди мењнат-кашон; зањмат додан ташвиш додан, боиси нороњатї шудан; халал расонидан; зањмат кашидан ранљ бурдан, машаќќат кашидан; нороњат шудан; зањмати бењуда кашидан бењуда ранљ бурдан, мењнати бефоида кардан. ЗАЊМАТ II а. ‫ زﺣﻤﺖ‬гуфт. бало, зиён, зарар, ки гўё аз деву љин мерасад; зиёну зањмат балову ранљ аз ќуввањои мавњум; зиёну зањмат расондан ниг. зиён (зиёну зањмат расондан). ЗАЊМАТКАШ мењнаткаш.

‫زﺣﻤﺖﻛﺶ‬

ранљбар,

ЗАЊМАТТАЛАБ ‫ زﺣﻤﺖﻃﻠﺐ‬коре, ки ба осонї иљро намешавад ва иљрои он мењнат талаб мекунад. ЗАЊНОК ‫ زهﻧﺎك‬нам, рутубатдор, мартуб. ЗАЊОБ ‫ زﻫﺎب‬1. обе, ки аз таги замин баромада, љорї мешавад. 2. љои зањнок ва ботлоќї. ЗАЊОР//ЗИЊОР шармгоњ.

‫ زﻫﺎر‬поинтари шикам,

ЗАЊР I ‫ زﻫﺮ‬1. модда ё доруи кушанда, самм; моддаи марговаре, ки дар неши баъзе љонварони зањрдор (аз ќабили мор, каждум ва ѓ.) мављуд аст; зањри ќотил (ќаттол) зањри кушанда, зањри марговар; зањри њалоњил зањри тез кушанда; зањр додан зањр хўронидан ба касе; зањр задан а) газида зањри худро рехтан (-и њайвони зањрдор); б) киноя аз неши забон задан,

ЗАЊ

– 516 –

сухани озордињанда гуфтан; ◊ зањри марг чашондан зањр хўрондан барои куштан; зањри марг кардан чизеро бо роњи нодуруст ба даст оварда хўрдан ё аз худ кардан; зањри њаво шикаст шиддати сармо фурў нишаст; зањр рехтан ба коми касе орзуи касеро тамоман барбод додан; рўзгори касеро талх кардан. ЗАЊР II а. ‫ زﻫﺮ‬гул, шукуфа. ЗАЊРА ‫ زﻫﺮه‬1. моеи талхи сабзтоб, ки дар љигар пайдо мешавад, зарда, талха, сафро. 2. маљ. шуљоат, далерї, нотарсї: зањраву зарда далерї, мардонагї; ◊ зањрааш кафид сахт тарсид. ЗАЊРАДОН ‫ زﻫﺮهدان‬узви халтачашакли њайвоноти мўњрадор ва одам, ки ба љигар часпида меистад ва дар он зањра љамъ мешавад. ЗАЊРАДОР ‫ زﻫﺮهدار‬бољуръат, далер. ЗАЊРАКАФ ‫ زﻫﺮهﻛﻒ‬талхакаф; зањракаф кардан маљ. сахт тарсондан; зањракаф шудан маљ. сахт тарсидан. ЗАЊРБЕЗ ‫ زﻫﺮﺑﻴﺰ‬ниг. зањрдор (1). ЗАЊРБО ‫ زﻫﺮﺑﺎ‬маљ. таоме, ки ба он зањр андохта шудааст. ЗАЊРДОР ‫ زﻫﺮدار‬1. њар чизе, ки зањр дорад, зањрнок, масмум. 2. маљ. талх, тунду тез; гапи зањрдор сухани талх, њарфи нешдор. ЗАЊРЗАН ‫ زﻫﺮزن‬1. зањрзананда, нешзананда. 2. зањрдор; одами зањрзан одами зањрдор, одами нешзабон. ЗАЊРКАШ ‫ زﻫﺮﻛﺶ‬он чи зањрро мекашад, аз бадан кашида берун мекунад. ЗАЊРНОК ‫ زﻫﺮﻧﺎك‬ниг. зањрдор; табассуми зањрнок хандаи ситезаомез, зањрханда. ЗАЊРО а. ‫ زﻫﺮا‬1. муаннаси азњар; дурахшон, тобон, равшан, сафед. 2. зани сафедрўи зебо. 3. лаќаби Фотима–яке аз духтарони Муњаммади пайѓамбар (с), њамсари њазрати Алї (р). ЗАЊРОБ ‫ زﻫﺮاب‬ниг. зањроба. ЗАЊРОБА ‫ زﻫﺮآﺑﻪ‬оби зањрдор, оби зањролуд. ЗАЊРОГИН ‫ زﻫﺮاﮔﻴﻦ‬зањролуд, зањрдор. ЗАЊРОЛУД ‫ زﻫﺮآﻟﻮد‬1. олуда ба зањр, зањромехта, масмум, зањрдор, зањрнок. 2. маљ. талх, хеле ногувор; гапњои зањролуд суханњои талх, њарфњои нешдор; хандаи зањролуд хандаи маљбурї,

зањрханда; зањролуд кардан а) ба зањр олуда гардонидан; б) маљ. талху ногувор гардонидан; фикри касеро зањролуд кардан маљ. ба майнаи касе фикрњои хатову нодурусти худро љо кардан; фикру аќидаи касеро вайрон кардан. ЗАЊРОЛУДШАВЇ ‫ زﻫﺮآﻟﻮدﺷﻮي‬бо зањр олуда шудан, зањрдор шудан. ЗАЊРОМЕЗ ‫ زﻫﺮآﻣﻴﺰ‬ниг. зањролуд 1. ЗАЊРПЕЧАК ‫ زﻫﺮﭘﻴﭽﻚ‬алафи бегонаи береша, ки ба растанињои дигар печида, шираи онњоро мемакад ва ба кишт зарар мерасонад. ЗАЊРХАНД(А) ‫ زﻫﺮﺧﻨﺪه‬хандаи маљбурї, ханда аз рўи ситеза ё хашм; писханд. ЗАЉР а. ‫ زﺟﺮ‬кит. 1. манъ. боздорї. 2. сарзаниш; љабру ситам, зулм. ЗАЉЉОЉ а. ‫ زﺟﺎج‬кит. 1. шишасоз, обгинасоз. 2. шишафурўш, обгинафурўш. ЗАЪМ а. ‫ زﻋﻢ‬гумон, занн; ба заъми ман ба гумони ман, бинобар тасаввури ман. ЗАЪН а. ‫ ﻇﻌﻦ‬кит. аз љое ба љое сафар кардан; рафтан. ЗАЪФ а. ‫ ﺿﻌﻒ‬сустї, беќувватї; нотавонї; заъфи дил сустии дил; заъфи пирї беќуватии пиронсолагї; дили касе заъф кард касе бењол шуд, аз њуш рафт: ЗАЪФАР а. ‫ زﻋﻔﺮ‬ниг. заъфарон. ЗАЪФАРМА а. ‫ زﻋﻔﺮﻣﻪ‬ниг. зардча 2. ЗАЪФАРОН а. ‫ زﻋﻔﺮان‬гиёњест, ки гулњои зарди сурхчатоби хушбўй дорад ва дар тиб ва хўрокворї ба кор меравад; ранги заъфарон ранги зард ва фасурда. ЗАЪФАРОНЇ ‫ زﻋﻔﺮاﻧﻲ‬мансуб ба заъфарон; ба ранги заъфарон. ЗЕ ‫ ز‬номи њарфи сездањуми алифбои арабиасоси тољикї, ки дар њисоби абљад ба адади 7 баробар аст. ЗЕБ ‫ زﻳﺐ‬1. зинат, ороиш. 2. њусн, зебої, соњибљамолї; зебу зинат зебої, оростагї; хушнамої; зеб додан зинат додан, њусн бахшидан; зеби чизе будан њусну зебої бахшидан ба чизе, оро додан чизеро.

– 517 – ЗЕБАНДА ‫ زﻳﺒﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз зебидан. 2. барозанда, муносиб, сазовор, лоиќ. ЗЕБДЕЊ ‫ زﻳﺐده‬зебдињанда, ородињанда, зинатдињанда. ЗЕБИДАН ‫ زﻳﺒﻴﺪن‬1. барозидан, хуб ва зебо намудан, нињоят муносиби касе воќеъ гардидани чизе (мас., либос ба тан ва ѓ.). 2. шоистан, шоиста будан, лоиќ будан. ЗЕБИШ ‫ زﻳﺒﺶ‬ниг. зебидан. ЗЕБО ‫ زﻳﺒﺎ‬1. хушрў, соњибљамол, хушгил. 2. зебанда, шоиста, сазовор; манзараи зебо манзараи хушнамо, намуди дилпазир; ќиёфаи зебо андоми базеб, ќиёфаи дилкаш. ЗЕБОАНДОМ ‫ زﻳﺒﺎاﻧﺪام‬хубсурат, хушќаду ќомат, зебопайкар. ЗЕБОДУХТАР ‫ زﻳﺒﺎدﺧﺘﺮ‬духтари зебо. ЗЕБОИПАРАСТ ‫ زﻳﺒﺎيﭘﺮﺳﺖ‬парастандаи зебої. ЗЕБОИШИНОС ‫ زﻳﺒﺎيﺷﻨﺎس‬он ки зебоиро мешиносад. ЗЕБОЇ ‫ زﻳﺒﺎي‬1. хушрўї, њусн, љамол; таносуби аъзои бадан. 2. хушнамудї. ЗЕБОШИНОСЇ ‫ زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‬шинохтани зебої. ЗЕБОМАНЗАР ‫ زﻳﺒﺎﻣﻨﻈﺮ‬љое, ки намуди зебои дилкаш дорад, хушманзара. ЗЕБОПАЙКАР ‫ زﻳﺒﺎﭘﻴﻜﺮ‬ниг. зебоандом. ЗЕБОРЎЙ ‫ زﻳﺒﺎروي‬хушрўй. ЗЕБОСАНАМ ‫ زﻳﺒﺎﺻﻨﻢ‬санами зебо, бути нозанин. ЗЕБОСИМО ‫ زﻳﺒﺎﺳﻴﻤﺎ‬ниг. зебоандом. ЗЕБОСУРАТ ‫ زﻳﺒﺎﺻﻮرت‬ниг. зеботалъат. ЗЕБОТАЛЪАТ хушнамуд.

‫زﻳﺒﺎﻃﻠﻌﺖ‬

хушрўй,

хушсурат,

ЗЕБОТИНАТ ‫ زﻳﺒﺎﻃﻴﻨﺖ‬хуштабиат, хушхулќ. ЗЕБОЧАШМ ‫ زﻳﺒﺎﭼﺸﻢ‬он ки чашмони зебо дорад. ЗЕВАР ‫ زﻳﻮر‬чизи зинатбахшанда, чизи ороишдињанда, он чи ба воситаи он чизеро оро медињанд; зевари сару рў воситањои ороиши сару рўй (аз ќабили гўшвора, њалќа, дастпона ва ѓ.). ЗЕР ‫ زﻳﺮ‬1. таги њар чиз, тањт, поён; муќоб. боло; зери… поёни…, таги…; аз зери… аз таги… 2. ќисмати поёнии чизе, поин: дар зер, дар зери вараќ, дар зери расм; ба зери… а) ба таги…; дар по-

ЗЕР ини…; б) дар дами…; дар зери… а) дар таги…; дар поини…; б) дар минтаќаи амал ё таъсири…: дар зери барфу борон, дар зери офтоби сўзон, дар зери калтак (шаллоќ); дар зери девор а) дар таги девор; б) назди девор, наздик ба девор. 3. ниг. касра; либоси зер либоси таг, либоси зерпўш. 4. мус. садои баланду борик, овози нозуку мањин; муќоб. бам; зеру бам пастию баландии овоз дар мусиќї; зер кардан а) фишор додан, пахш кардан (мас., тугмаи зангро); б) ба таги худ гирифтан, пахш кардан; в) њуљум карда гирифтан, зўран ишѓол кардан. зер кардани чизе љоеро дар љое зиёд шудани чизе; љоеро тамоман фаро гирифтани чизе; зер карда гирифтан пахш карда ба даст даровардан; бо зўрї ишѓол намудан љоеро; зер карда даромадан ба љое ногањон ва нохост даромадан; њуљум карда даромадан; зери лаб гуфтан оњиста гап задан, бо овози паст њарф задан; зери лаб хандидан бесадо ва номаълум хандидан; тамасхур кардан; зери по будан хору зор ва беќадру беэътибор будан; зери по шудан поймол шудан; беќадру беарзиш гардидан; зери хок шудан дафн гардидан; мурдан; зери чашм кардан // ба зери чашм гирифтан таги чашм кардан, дар назар доштан (бо маќсаде); зеру забар кардан (намудан) тагу рўй кардан, дарњаму барњам задан; несту нобуд кардан, аз байн бурдан; зеру забар шудан (гардидан) тагу рўй шудан; вайрон шудан, хароб гаштан, барбод рафтан; зеру рў кардан чаппаю роста кардан, дарњаму барњам задан, тагу рў кардан; аз зери забон забон баровардан моњирона ва суханпардозона гап задан; аз (бо) зери чашм нигаристан ноаён нигоњ кардан, дуздида нигаристан; ба зери даст гирифтан ба итоат даровардан, тобеъ кардан; ба зери мушту лагад гирифтан бо мушту лагад задан, лагадкўб кардан; ба зери обу араќ мондан ба обу араќ ѓўтидан, сахт араќ кардан; ба зери чашм гирифтан ниг. зери чашм кардан; дар зери дасти касе кор кардан тањти назорат ва роњбарии касе кор кардан; дар тобеияти касе кор кардан. ЗЕРАНДОЗ ‫ زﻳﺮاﻧﺪاز‬палосча ё порчае, ки зери ќолин, гилем меандозанд.

ЗЕР

– 518 –

ЗЕРАФКАН(Д) ‫زﻳﺮاﻓﻜﻨﺪ‬//‫ زﻳﺮاﻓﻜﻦ‬1. кўрпа, бистар. 2. мус. номи оњанге, ки онро «кўчак» низ мегўянд. ЗЕРБАНД ‫ زﻳﺮﺑﻨﺪ‬банди фаръї; банди дохили банди асосї (мас., дар китоби ќонунњо). ЗЕРБИНО ‫ زﻳﺮﺑﻨﺎ‬1. асос, поя, замина. 2. фалс. базис, поя. ЗЕРБОБ ‫ زﻳﺮﺑﺎب‬зерфасл, бахш; боби дохили боби асосї. ЗЕРГОЊ ‫ زﻳﺮﮔﺎه‬таър. курсии поёнтар аз тахти шоњ; курсї, сандалї. ЗЕРГУЗАР ‫ زﻳﺮﮔﺬر‬нав. гузаргоњи зеризаминї. ЗЕРГУРЎЊ ‫ زﻳﺮﮔﺮوه‬гурўњи фаръї, гурўњи хурд дар гурўњи асосї, гурўњча. ЗЕРДАСТ ‫ زﻳﺮدﺳﺖ‬фармонбардор, мутеъ, тобеъ; маѓлуб; муќоб. забардаст 1; зердаст кардан мутеъ сохтан, тобеъ намудан; маѓлуб кардан; зердаст шудан мутеъ гардидан, тобеъ шудан; маѓлуб шудан.

ЗЕРИЧАШМЇ ‫ زﻳﺮﭼﺸﻤﻲ‬: нигоњи зеричашмї нигоњи махфиёна, номаълум нигоњ кардан. ЗЕРКУНДА ‫ زﻳﺮﻛﻨﻨﺪه‬кундаи зер, кундаи поёнї: зеркундаи љувоз. ЗЕРНИШИН ‫ زﻳﺮﻧﺸﻴﻦ‬дар поин нишинанда; сокини мањаллаи воќеъ дар пастхамї; ◊ зернишин кардан таќвият бахшидан, мустањкам кардан. ЗЕРО ‫ زﻳﺮا‬пайвандаки сабаб аз ин љињат, ба ин сабаб, барои ин ки; чунки; зероки чунки. ЗЕРПИРОЊАН ‫ زﻳﺮﭘﻴﺮاﻫﻦ‬ниг. зерпўш. ЗЕРПЎШ ‫ زﻳﺮﭘﻮش‬либоси таг, тагпўш; муќоб; болопўш. ЗЕРРАВ ‫ زﻳﺮرو‬сохт. болори (рави) асосии пешдолони хона, ки болорњои дигар болои он гузошта мешаванд.

мутеї,

ЗЕРСУТУН ‫ زﻳﺮﺳﺘﻮن‬санг, кунда ва он чи ки дар зери сутун гузошта, сутунро болои он устувор мекунанд.

ЗЕРИЗАМИНЇ ‫ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬воќеъ дар зери замин, тагизаминї: обњои зеризаминї, роњи оњани зеризаминї; сарватњои зеризаминї маъданњои табиї, ки дар ќишри замин воќеъ мебошанд.

ЗЕРТАНГ ‫ زﻳﺮﺗﻨﮓ‬камарбанди шиками њайвони саворї, айил; муќоб. забартанг.

ЗЕРДАСТЇ тобеият.

‫زﻳﺮدﺳﺘﻲ‬

фармонбардорї,

ЗЕРИБАЃАЛЇ ‫ زﻳﺮﺑﻐﻠﻲ‬мансуб ба зери баѓал.

ЗЕРИКЎЊЇ ‫ زﻳﺮﻛﻮﻫﻲ‬воќеъ дар назди кўњ; боѓу сабзазори зерикўњї боѓу сабзазор дар доманаи кўњњо. ЗЕРИЛАБЇ ‫ زﻳﺮﻟﺒﻲ‬:зерилабї кардан гуфт. худ ба худ ё бо каси дигар паст-паст гап задан. ЗЕРИН ‫ زﻳﺮﻳﻦ‬1. мансуб ба зер; поёнї, он чи дар поин воќеъ аст; ќайди зерин эроди зайл; хабари зерин хабаре, ки дар зер баён мегардад, хабари зайл. 2. тањ, таг; либоси зерин либоси таг, зерпўш. ЗЕРИОБЇ ‫ زﻳﺮآﺑﻲ‬воќеъ дар зери об, дар таги об буда; киштии зериобї њ. киштии љангие, ки њам дар рўи об ва њам дар зери обњои бањру уќёнус мегардад. ЗЕРИПЎСТЇ ‫ زﻳﺮﭘﻮﺳﺘﻲ‬воќеъ дар таги пўст, дар дохили пўсти бадан љогирифта: варами зерипўстї. ЗЕРИСАНГЇ ‫ زﻳﺮﺳﻨﮕﻲ‬дар таги санг буда, тагисангї.

ЗЕРФУН ‫ زﻳﺮﻓﻮن‬бот. дарахтест ба санљид монанд, вале бесамар ва гули хушбўи асалбор дорад. ЗЕРЉОМА ‫ زﻳﺮﺟﺎﻣﻪ‬тагпероњан; эзор. ЗЕЊ I ‫ زه‬1. шероза, зењак, ки дар канор ва ё даври љома, тўппї ва ѓ. дўхта мешавад; маѓзии кўрпа; канора, њошия. 2. ресмони камон, чиллаи камон; камон зењ кардан а) торро ба камон бастан; б) омода кардани камон ба тирандозї. ЗЕЊ II ‫ زه‬кит. зоиш, зоидан; дарди зењ дарди вазъи њамл. ЗЕЊ III ‫ زه‬кит. нидо ањсант!, офарин! ЗЕЊАК ‫ زﻫﻚ‬шероза, љияк; зењаки пойљома тироз ва ороиши навормонанде, ки ба почаи эзори занон медўзанд, љияки эзор. ЗЕЊАКДОР ‫ زﻫﻜﺪار‬либос ё матое, ки дар њошияаш зењ дорад; љиякдор. ЗЕЊБОРИК ‫ زﻫﻜﺒﺎرﻳﻚ‬дорои зењи борик.

ЗИЁ

– 519 – ЗЕЊБОФЇ ‫ زﻫﺒﺎﻓﻲ‬шерозабофї, љиякбофї. ЗЕЊГИР ‫ زﻫﮕﻴﺮ‬абзори махсусе, ки онро дар лањзаи тирандозї њамчун ангуштпона ба ангушт мепўшиданд. ЗЕЊДОН ‫ زﻫﺪان‬ниг. зањдон. ЗЕЊДОР ‫ زﻫﺪار‬зењ дўхташуда, љиякдор, шерозадор. ЗЕЊК а. ‫ ﺿﺤﻚ‬кит. ханда, хандаи тамасхуромез. ЗЕЊН а. ‫ ذﻫﻦ‬1. фањм, њуш, идрок; зиракї. 2. њофиза, ёд; зењни касе кунд будан кундфањм будан, дар омўхтани илму њунар камќобилият будан; зењни касе тез будан хушзењну зирак будан; зењн мондан диќќат кардан, ањамият додан; зењн монда дидан (нигоњ кардан) гуфт. бодиќќат дидан, бо таваљљўњи махсус нигоњ кардан ба чизе ё касе. ЗЕЊНАН а. ً‫ ذﻫﻨﺎ‬аз рўи зењн, аз рўи идрок. ЗЕЊНЇ ‫ ذﻫﻨﻲ‬мансуб ба зењн. ЗЕЊНМОНЇ ‫ ذﻫﻦﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз зењн мондан. ЗЕЊНТЕЗ ‫ ذﻫﻦﺗﻴﺰ‬зудфањм, зирак. ЗИ ‫ ز‬шакли дигари пешоянди аз (одатан дар назм мувофиќи талаби вазн кор фармуда мешавад). ЗИБР а. ‫ زﺑﺮ‬кит. дурушт, даѓал. ЗИБЊ а. ‫ ذﺑﺢ‬кит. буридани гулўи њайвони њалолгўшт; ќурбонї. ЗИЃ ‫ زﻳﻎ‬кит. бўрё. ЗИЃБОФ ‫ زﻳﻎﺑﺎف‬кит. бўрёбоф. ЗИЃОЛ ‫ زﻳﻐﺎل‬кит. ќадањ, љом, пиёлаи калон, коса; ◊ зиѓол шигуфонидан бо майи сурх пур кардани ќадањ. ЗИД(Д) а. ‫ ﺿﺪ‬1. мухолиф, хилоф, акс; муќобил. 2. душман, адў, бадхоњ; зидди… а) муќобили… , алайњи… б) љузъи пешини калимањои мураккаб ба маънои муќобил; зид(д) медињад: зиддидавлатї, зиддидинї, зиддифашистї, зиддиљангї, мудофиаи зиддињавої; ба (бар) зидди… пешоянди таркибї ба муќобили…; ба њам зид ду чизи мухолифи якдигар, носозгор; зидду наќиз муќобили њамдигар, ба њам мухолиф.

вонашуда, зидди сиёсати давлат буда. ЗИДДИДЕМОКРАТЇ ‫ ﺿﺪدﻳﻤﺎﻛﺮﺗﻲ‬муќобили демократия равонашуда. ЗИДДИДИНЇ ‫ ﺿﺪدﻳﻨﻲ‬ба муќобили дин равонашуда, зидди дин буда. ЗИДДИИЛМЇ ‫ ﺿﺪﻋﻠﻤﻲ‬бар зидди илм, дар муќобили илм ќарордошта. ЗИДДИИСЛОМЇ ‫ ﺿﺪاﺳﻼﻣﻲ‬ба муќобили дини ислом равонашуда, зидди ислом буда. ЗИДДИЌОНУНЇ ‫ ﺿﺪﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬хилофи ќонун буда. ЗИДДИМАЗЊАБЇ ‫ ﺿﺪﻣﺬﻫﺒﻲ‬хилофи мазњаб буда. ЗИДДИМИЛЛЇ ‫ ﺿﺪﻣﻠﻲ‬хилофи манфиатњои миллї равонашуда.

‫ ﺿﺪﺧﻠﻘﻲ‬ба муќобили ЗИДДИХАЛЌЇ маќсаду мароми халќ равонашуда. ЗИДДИЊУКУМАТЇ ‫ ﺿﺪﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬ба муќобили њукумат равонашуда. ЗИДДИЉАМЪИЯТЇ ‫ ﺿﺪﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‬ба муќобили љамъият, бар алайњи љомеа равона шуда. ЗИДДИЉАНГЇ ‫ ﺿﺪﺟﻨﮕﻲ‬ба муќобили љанг равонашуда. ЗИДДИЉОСУСЇ ‫ ﺿﺪﺟﺎﺳﻮﺳﻲ‬идорае, ки вазифаи он бартараф кардани амалиёти љосусии давлатњои дигар аст. ЗИДДИЯТ а. ‫ ﺿﺪﻳﺖ‬1. мухолифат, муќобилат; зиддият нишон додан муќобилият нишон додан, муќобил баромадан, мухолифат кардан. 2. фалс. яке аз категорияњои фалсафист, ки мутобиќи он њар як њодиса ва ашёи олам љињатњои ба њам зид ва дар айни замон ба њам алоќаманд дорад; муќобил будани як фикр, аќида, равия, љараён, синф ва ѓ. ба дигаре, ихтиллофот. ЗИДДИЯТНОК ‫ ﺿﺪﻳﺖﻧﺎك‬ихтиллофнок, тазоддошта, ба њам зид.

ЗИДДИАХЛОЌЇ ‫ ﺿﺪاﺧﻼﻗﻲ‬хилофи ахлоќ буда.

ЗИДУДАН ‫ زدودن‬ниг. зудудан.

ЗИДДИБАШАРЇ ‫ ﺿﺪﺑﺸﺮي‬ба муќобили инсоният равонашуда.

ЗИЁ а. ‫ ﺿﻴﺎ‬нур, рўшної, равшанї.

ЗИДДИДАВЛАТЇ ‫ ﺿﺪدوﻟﺘﻲ‬ба муќобили давлат ра-

ЗИЁБАХШ ‫ ﺿﻴﺎﺑﺨﺶ‬нурдињанда, рўшноибахш.

– 520 –

ЗИЁ ЗИЁГУСТАР ‫ ﺿﻴﺎﮔﺴﺘﺮ‬рўшноибахш, нурпош.

ЗИЁНЗАДА ‫ زﻳﺎنزده‬ниг. зиёндор 2.

ЗИЁД а. ‫ زﻳﺎد‬бисёр, афзун, фаровон, беш; солњои зиёд солњои бисёр, солњои дароз; зиёд кардан а) афзун кардан, афзудан, бисёр кардан; б) илова кардан, зам кардан; в) дароз кардан, тўлонї намудан.

ЗИЁНКОР ‫ زﻳﺎنﻛﺎر‬он ки ба коре ё чизе зарару нуќсон мерасонад, зараррасон.

ЗИЁДА ‫ زﻳﺎده‬1. ниг. зиёд. 2. бештар, зиёдтар, афзунтар, бисёртар. 3. беш аз ин. ЗИЁДАСАР ‫ زﻳﺎدهﺳﺮ‬1. маљ. он ки ќувваи худро аз будаш бештар шумурда, ба коре, ки аз ўњдаи он намебарояд, даст мезанад. 2. маљ. маѓрур; саркаш. ЗИЁДАТ а. ‫ زﻳﺎدت‬афзунї, бешї, бисёрї. ЗИЁДАТАЛАБЇ ‫ زﻳﺎدهﻃﻠﺒﻲ‬аз њад зиёд чиз талаб кардан, хоњиши чизи зиёдро кардан: зиёдаталабї кардан. ЗИЁДАТЇ ‫ زﻳﺎدﺗﻲ‬1. чизи барзиёд, беш аз даркорї; нодаркор. 2. баќия, боќимонда, пасмонда; зиёдатї кардан боќї мондан; зиёдатї кунондан тарзи бавоситаи зиёдатї кардан; маљбур кардан ба боќї гузоштан; пасандоз кардан; дарди сари зиёдатї ташвиши нодаркор, зањмати бењуда; зиёдатї доштан аз касе нисбат ба касе афзалият (бартарї) доштан. ЗИЁДЇ ‫ زﻳﺎدي‬1. афзунї, бисёрї, фаровонї. 2. зиёдатї, барзиёд, иловагї. ЗИЁЇ ‫ ﺿﻴﺎﺋﻲ‬1. мансуб ба зиё; дурахшанда, тобон. 2. корманди соњаи фаъолияти фикрї; шахси огоњ аз илму фарњанг, равшанфикр, бомаданияту соњибмаърифат. ЗИЁН ‫ زﻳﺎن‬1. зарар, хисорат; муќоб. нафъ, суд. 2. балову осебе, ки гўё аз љину парї ба одамон мерасида бошад; зиёну зањмат расондан зарару осеб расондан, ташвишу нороњатї овардан (-и деву љин), љин задан; зиён кардан а) зарар дидан, хасорат кашидан; нуќсон дидан; б) таъсири бад расонидани хўроке ба кори меъда, масмум шудан; зиён кашидан зарар кашидан, хисорат дидан; зиён расонидан (овардан) зарар расонидан, зарар овардан. ЗИЁНГИРИФТА саръ, саръї.

‫ زﻳﺎنﮔﺮﻓﺘﻪ‬гирифтори бемории

ЗИЁНДОР ‫ زﻳﺎندار‬1. зарарнок, зараровар, хисоратоваранда, музир. 2. љунундор, ѓашдор, зиёнзада; гирифтори бемории саръ.

ЗИЁНКОРЇ ‫ زﻳﺎنﻛﺎري‬зараррасонї, ронкорї, осебрасонї.

вай-

ЗИЁНОВАР ‫ زﻳﺎنآور‬зараровар, зарарнок. ЗИЁНПАРВАРЇ ‫ زﻳﺎنﭘﺮوري‬кит. зарароварї, зарарнокї. ЗИЁНРАСОНЇ ‫ زﻳﺎنرﺳﺎﻧﻲ‬ниг. зиёноварї. ЗИЁРАТ а. ‫ زﻳﺎرت‬1. дидор, мулоќот (бо бузургон), шарафёбї. 2. рафтан ба љоњои муќаддас ва табаррук, боздиди мазору маќбарае; зиёрат кардан (намудан) касеро, љоеро ба дидори касе рафтан; ба дидани касе ё љое мушарраф гардидан; ◊ зиёрат ќабул! ба шахси тоза аз сафар омада мегўянд ва ў дар љавоб «мурод њосил!» мегўяд; њам зиёрат, њам тиљорат (зарб.) бо бањонаи коре ба иљро овардани кори дигаре. ЗИЁРАТГОЊ ‫ زﻳﺎرتﮔﺎه‬мањалли зиёрат, љои муќаддас, ки ба диданаш меоянд (аз ќабили мазор, маќбара ва ѓ.). ЗИЁФАТ а. ‫ ﺿﻴﺎﻓﺖ‬мењмонї, мењмондорї, пазироии мењмонон; зиёфати барфї зиёфате, ки ба муносибати бой додан дар бозии хати барфї њангоми боридани барфи аввал барпо карда мешавад: зиёфат кардан (додан) мењмон кардан; мењмондорї намудан; зиёфат пои пас њам дорад (зарб.). ЗИЁФАТГОЊ ‫ ﺿﻴﺎﻓﺖﮔﺎه‬љои зиёфат. ЗИЁФАТДИЊЇ ‫ ﺿﻴﺎﻓﺖدﻫﻲ‬зиёфат додан. ЗИЁФАТДОР ‫ ﺿﻴﺎﻓﺖدار‬дорои зиёфат. ЗИЁФАТХЎР ‫ ﺿﻴﺎﻓﺖﺧﻮر‬ба зиёфат даъват шуда, мењмон; он ки дар зиёфатњо гаштанро дўст медорад. ЗИКР а. ‫ ذﻛﺮ‬1. ёд кардан, ёдоварї, баён; зикри ањвол баёни њол, шарњи ањвол; зикри хайр ба некї ёд кардан; ситоиши корњои неки касе баъд аз вафот; фикру зикр фикру хаёл; тамоми диќќат; зикр ёфтан // зикр шудан баён гардидан, наќл гардидан; навишта шудан, ном бурда

– 521 – шудан; зикр кардан (намудан) баён кардан, наќл кардан, ба забон овардан; номбар кардан. 2. д. дуое, ки сўфињо бо овози баланд мехонданд, вирд; зикри Худо ба забон овардани номи Худо; мунољот. ЗИКРЁФТА ‫ ذﻛﺮﻳﺎﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз зикр ёфтан; зикршуда, баёнгардида. ЗИКРШУДА ‫ ذﻛﺮﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз зикр шудан; баёнгардида, номбаршуда. ЗИЌ а. ‫ ﺿﻴﻖ‬дилтанг; зиќ шудан дилтанг шудан; андўњгин гаштан; зиќќи нафас тиб. танг шудани нафас, нафастангї. ЗИЌЇ ‫ ﺿﻴﻘﻲ‬дилтангї; хафагї. ЗИЛЗИЛА а. ‫ زﻟﺰﻟﻪ‬љунбиш ва ларзиши ќишри кураи Замин, ки дар ваќти шиддатнок рўй доданаш боиси харобии биноњо ва њалокати одамон мешавад, заминљунбї, заминларза. ЗИЛЗИЛАБАРДОР ‫ زﻟﺰﻟﻪﺑﺮدار‬ба зилзила тоб оваранда, он чи ки заминљунбї онро вайрон карда наметавонад: сохтмони зилзилабардор. ЗИЛЗИЛАБАРДОРЇ ‫ زﻟﺰﻟﻪﺑﺮداري‬ба зилзила тобоварї: ќобилияти зилзилабардории бино. ЗИЛЗИЛАСАНЉ ‫ زﻟﺰﻟﻪﺳﻨﺞ‬дастгоњи санљандаи ќувва, вусъат ва ќайду сабти дигар љињатњои зилзила. ЗИЛЗИЛАСАНЉЇ ‫ زﻟﺰﻟﻪﺳﻨﺠﻲ‬санљидаи ќувваи зилзила тавассути асбоби махсус. ЗИЛЗИЛАХЕЗ ‫ زﻟﺰﻟﻪﺧﻴﺰ‬љое, ки бисёр зилзила рух медињад: замини зилзилахез. ЗИЛЛ а. ‫ ﻇﻞ‬1. соя. 2. маљ. паноњ, њимоят; зилли Худо сояи Худо (сифати подшоњ). ЗИЛЛАТ а. ‫ ذﻟﺖ‬хорї, забунї; муќоб. иззат. ЗИЛОЛ а. ‫ ﻇﻼل‬љ. зилл. ЗИЛУ ‫ زﻳﻠﻮ‬књн. ќолин, ќолинча, гилем, палос. ЗИЛЪ а. ‫ ﺿﻠﻊ‬кит. 1. тиб. ќабурѓа, данда; устухони пањлу. 2. риёз. тараф, пањлуи сегўша ва ѓ. ЗИМ ‫ زم‬: зим ѓоиб шудан лањљ. якбора ѓоиб шудан, банохост нопадид гаштан. ЗИМИСТОН ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬фасли чањоруми сол, ки мавсими сармост; муќоб. тобистон. ЗИМИСТОНА ‫ زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬ниг. зимистонї; таътили зи-

ЗИН мистона таътили зимистонии мактаббачагон.

‫زﻣﺴﺘﺎنﮔﺬراﻧﻲ‬ ЗИМИСТОНГУЗАРОНЇ гузарондани зимистон, паси сар кардани мавсими зимистон. ЗИМИСТОНЇ ‫ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬мансуб ба фасли зимистон; либоси зимистонї либоси хоси фасли зимистон. ЗИММА а.‫ ذﻣﻪ‬ўњда, ўњдадорї; ба (дар) зимма гирифтан ўњдадор шудан, вазифадор шудан; иљрои кореро ба ўњда гирифтан; ба зиммаи касе гузоштан (мондан) касеро ўњдадор кардан, вазифадор кардан ба иљрои коре; ◊ ањли зимма таър. яњудиён, насрониён ва зардуштиён, ки иљрои шартњои муайянеро ба ўњда гирифта, дар мамлакатњои исломї зиндагонї мекарданд ва онњоро зиммї ё зинњорї низ меномиданд. ЗИММЇ ‫ﻲ‬‫ ذﻣ‬ниг. зимма (ањли зимма). ЗИМН а. ‫ ﺿﻤﻦ‬андарун, дарун, дохил; байн, миён; дар зимни... а) дар дохили…; дар байни…; б) дар айни замон бо…, дар баробари…: дар зимни кори адабї; дар зимни гап дар аснои гап задан, дар мобайни гуфтор; дар омади гап; дар ин зимн дар ин миён, дар ин ваќт. ЗИМНАН а. ً‫ ﺿﻤﻨﺎ‬дар зимни…, дар байни…; дар баробари ин, дар айни замон, дар омади гап: зимнан инро њам бояд ќайд кард. ЗИМОД а. ‫ ﺿﻤﺎد‬он чи ки бо он љароњатро банданд, он чи, ки бар љароњат нињанд, марњам. ЗИМОМ а. ‫ زﻣﺎم‬1. лаљом, инон, мињор; ба тариќи истиора: зимоми ихтиёр. 2. маљ. ихтиёр, ирода. ЗИМОМДОР ‫ زﻣﺎمدار‬1. дастгирандаи лаљом. 2. маљ. њоким; он ки идораи коре дар ихтиёри ўст; мансабдор. ЗИМОМДОРЇ ‫ زﻣﺎمداري‬амал ва шуѓли зимомдор, њукуматдорї, њукмфармої. ЗИН ‫ زﻳﻦ‬афзоре, ки барои нишастан ба пушти асп (ва ё дигар чорпои саворї) мебанданд; сари зин болои зин, рўи зин; зин кардан (задан) гузоштан ва бастани

– 522 –

ЗИН

кардан (задан) гузоштан ва бастани зин бар пушти асп. З-ИН ‫ زﻳﻦ‬шакли кўтоњшудаи зи ин ва аз ин. ЗИНА ‫ زﻳﻨﻪ‬1. њар як аз пояи нардбон ё роњрави байни табаќањои поину болои иморатњо, палакон, фаѓона. 2. нардбони хиштин, сангин ё чўбин ва роњрав барои баромадан ба болохона ё ба ќабатњои болоии биноњои серошёна, зинапоя. 3. маљ. дараља, мартаба; зинаи тараќќиёти иќтисодї поя ва дараљаи тараќќиёти иќтисодї; давраи муайяни пешрафти иќтисодиёт.

зи зиндагї; ташвиши зиндагї кору бори њаррўза; бо дењќонї зиндагї кардан аз даромади дењќонї хўроку пўшоки худро таъмин кардан; ◊ гарму сарди зиндагиро дидан (чашидан) а) пастиву баландї ва азобу роњати зиндагиро аз сар гузарондан; б) таљрибадор шудан. ЗИНДАГОНЇ ‫ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬1. зиндагї, зинда будан, њаёт. 2. истиќомат, бошиш; зиндагонї кардан (доштан) а) зистан, умр ба сар бурдан; б) истиќомат кардан, сукунат доштан.

ЗИНАБОЃ ‫ زﻳﻨﻪﺑﺎغ‬боѓе, ки дар нишебию ёнањои ба суфањо људокардаи кўњсор ва талу теппањо бунёд карда шудааст.

ЗИНДАДИЛ ‫ زﻧﺪهدل‬њаётдўст, равшанзамир; хушдил; шўхтабиат; муќоб. афсурдадил.

ЗИНАПОЯ ‫ زﻳﻨﻪﭘﺎﻳﻪ‬ниг. зина (1, 2).

ЗИНДАДИЛЇ ‫ زﻧﺪهدﻟﻲ‬њаётдўстї, равшанзамирї; хушдилї.

ЗИНАТ а. ‫ زﻳﻨﺖ‬чизњои ороишї, он чи бо он љое ё касеро ороиш медињанд, зевар, пероя; зебу зинат ниг. зеб (зебу зинат); зинат додан ороиш додан, оростан. ЗИНАТБАХШ њанда.

‫ زﻳﻨﺖﺑﺨﺶ‬ороишдињанда, зебди-

ЗИНАТДЕЊ ‫ زﻳﻨﺖده‬ниг. зинатбахш. ЗИНБАРДОР ‫ زﻳﻦﺑﺮدار‬таър. ходими саисхонаи аморат, ки аспро зин карда, ба саворї омода мекард. ЗИНДА ‫ زﻧﺪه‬1. инсон ё њайвоне, ки дар бадан љон дорад, љондори дар њаёт буда, барњаёт; муќоб. мурда. 2. њар он чи амал мекунад, дар воќеъ мављуд аст; вазни зинда вазни њайвон дар њолати зинда будан; забони зинда забони дар истеъмол буда, забоне, ки миллате, ќавме ё ќабилае бо он гуфтугў мекунад; муќоб. забони матрук; зинда ба зинда дар њолати зинда будан: зинда ба зинда гўрондан; зинда кардан њаёт бахшидан; эњё кардан; зинда шудан љон пайдо кардан; эњё гардидан; ◊ шоњиди зинда шоњиде, ки воќеаро бо чашмони худ дидааст; зинда дар гўр будан бо азобу машаќќат зиндагонї кардан; азобу машаќќати сахт кашидан; зинда бод! поянда бод!, бигзор љовид монад! (хитоб, ки умри дароз, муваффаќият ва равнаќи тоза хостанро ба касе ё чизе ифода мекунад): зинда бод дўстї! … ЗИНДАГЇ ‫ زﻧﺪﮔﻲ‬њаёт, умр, њастї; асбоби зиндагї васоили даркорї барои рўзгор (аз ќабили хўрок ва пўшок); пайдоиши зиндагї ба вуљуд омадани њаёт дар рўи замин; роњи зиндагї роњи њаёт, тар-

ЗИНДАДИЛОНА ‫ زﻧﺪهدﻻﻧﻪ‬њаётдўстона, равшанзамирона; хушдилона. ЗИНДАДОР ‫ زﻧﺪهدار‬зиндадоранда, зиндакунанда. ЗИНДАЁД ‫ زﻧﺪهﻳﺎد‬ниг. шодравон. ЗИНДАЗОЇ ‫ زﻧﺪهزاﻳﻲ‬биол. тарзи дар батн калон карда таваллуд кардани насл; муќоб. тухмзої. ЗИНДАСАЃИР ‫ زﻧﺪهﺻﻐﻴﺮ‬гуфт., ниг. зиндаятим. ЗИНДАЉУДО ‫ زﻧﺪهﺟﺪا‬дар зиндагї аз њамдигар људошуда. ЗИНДАЉУДОЇ ‫ زﻧﺪهﺟﺪاي‬зиндаљудо будан, њанўз дар ваќти барњаёт будани шахси наздике аз ў људо будан; људоии иљборї. ЗИНДАЯТИМ ‫ زﻧﺪهﻳﺘﻴﻢ‬фарзанди инсон, ки падару модар дошта бошад њам, бепарастор ва танњо мондааст. ЗИНДИЌ а. ‫ زﻧﺪﻳﻖ‬бедин, аз дин баргашта, мулњид, дањрї. ЗИНДОН ‫ زﻧﺪان‬бандихона, њабсхона, мањбас; зиндони абадї њабси доимї, њабси якумрї. ЗИНДОНБОН ‫ زﻧﺪانﺑﺎن‬посбони њабсхона ва мањбусон. ЗИНДОНЇ ‫ زﻧﺪاﻧﻲ‬мањбус, бандї.

ЗИР

– 523 – ЗИНДОНХОНА ‫ زﻧﺪانﺧﺎﻧﻪ‬ниг. зиндон. ЗИНДОНШИКАН ‫ زﻧﺪانﺷﻜﻦ‬зиндонии гуреза, касе, ки аз зиндон гурехтааст. ЗИНДОР ‫ زﻳﻦدار‬дорои зин. ЗИНО а. ‫ زﻧﺎ‬хуфтухоби беникоњи зану мард: зино кардан. ЗИНОГАР ‫ زﻧﺎﮔﺮ‬ниг. зинокор. ЗИНОГАРЇ ‫ زﻧﺎﮔﺮ‬ниг. зинокорї. ЗИНОКОР ‫ زﻧﺎﻛﺎر‬он ки зино мекунад. ЗИНОКОРЇ ‫ زﻧﺎﻛﺎري‬амали зинокор. ЗИНПЎШ ‫ زﻳﻦﭘﻮش‬он чи зинро бо он пўшанд. ЗИНСОЗ ‫ زﻳﻦﺳﺎز‬он ки зин месозад. ЗИНСОЗЇ ‫ زﻳﻦﺳﺎزي‬амалу шуѓли зинсоз. ЗИНХОНА ‫ زﻳﻦﺧﺎﻧﻪ‬1. хонаи зин, болои зин, рўи зин. 2. хоначаи махсус дар саисхона барои нигоњдории зин, ки дар замони амирї асирони муваќќатро дар он љо нигоњ медоштанд. ЗИНЊОР ‫ زﻳﻨﻬﺎر‬1. паноњ, амон: зинњор додан, зинњор хостан; ба зинњори касе омадан амон пурсида омадан ба назди касе. 2. њаргиз, асло: зинњор наравед! ЗИНЊОРДОР ‫ زﻳﻨﻬﺎردار‬кит. амондињанда; он ки ањду паймон мебандад.

ба болои гўшту пиёз ва сабзии дар равѓани доѓ сурх кардашуда об рехта, бо зираву зирк муддате то андохтани биринљ мањин мељўшонанд. ЗИРБИДАН ‫ زرﺑﻴﺪن‬бирён шудан. ЗИРБОН(И)ДАН ‫زرﺑﺎﻧﻴﺪن‬//‫ زرﺑﺎﻧﺪن‬бирён кардан; бирён карда пухтан. ЗИРВА а. ‫ ذروه‬кит. 1. ќуллаи кўњ, сари кўњ. 2. баландї, љой ва маќоми баланд. ЗИРЕБА ‫ زﻳﺮﻳﺒﻪ‬хор ё парахачаи чўбе, ки ба даст ва ё по мехалад. ЗИРЕЊ ‫ زره‬1. таър. либоси љангии аз њалќањои оњанї бофта, ки њамчун воситаи худмуњофизатї ваќти љанг мепўшиданд, љавшан. 2. њ. пўшиши оњанини киштї, ќатора ва мошинњои љангї. ЗИРЕЊГАР ‫ زرهﮔﺮ‬таър. љавшансоз, устои созандаи либоси љангї. ЗИРЕЊДОР ‫ زرهدار‬ниг. зирењпўш. ЗИРЕЊЗАН ‫ زرهزن‬њ. тўпи зирењшикани махсус, ки тирњои он зирењи воситањои љангиро зада шикоф карда метавонад: тўпи зирењзан.

ЗИРА ‫ زﻳﺮه‬1. растании алафии кўњї. 2. тухми реза ва хушбўи растании алафї, ки дар кўњистон мерўяд ва онро ба хўрок меандозанд ва дар тиб истифода мебаранд.

ЗИРЕЊПЎШ ‫ زرهﭘﻮش‬1. њ. он ки зирењ пўшидааст, зирењпўшида; љавшанпўш. 2. восита ва наќлиёти љангии зирењпўшондашуда: мошини зирењпўш, киштии зирењпўш, ќатораи зирењпўш.

ЗИРАБО ‫ زﻳﺮهﺑﺎ‬хўр. шўрбои гўштї бо зира.

ЗИРЕЊШИКАН ‫ زرهﺷﻜﻦ‬ниг. зирењзан.

ЗИРАК ‫ زﻳﺮك‬бофаросат, боњуш, њушёри тезфањм.

ЗИРИЌ-ЗИРИЌ ‫ زرﻳﻖزرﻳﻖ‬: зириќ-зириќ дард кардан гуфт. оњиста ва гоњ-гоњ дард кардан; сим-сим дард кардан (-и дандон, камар ва дигар узвњои инсон).

ЗИРАКЇ ‫ زﻳﺮﻛﻲ‬њушёрї, тезфањмї, хушзењнї.

ЗИРИШК ‫ زرﺷﻚ‬ниг. зирк.

ЗИРАКОНА ‫ زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ‬њушёрона, бо зиракї.

ЗИРК ‫ زرك‬растание, ки меваи он ба ќадри донаи анор буда, сурхранг мешавад, онро дар ош меандозад, анбарборис, зиришк.

ЗИРАГЇ ‫ زﻳﺮﮔﻲ‬: беќасаби зирагї навъи беќасаби майдарахи сабзранг.

ЗИРАКМАНИШ ‫ زﻳﺮكﻣﻨﺶ‬зирактабиат, фаросатнок. ЗИРАЧОЙ ‫ زﻳﺮهﭼﺎي‬чойе, ки дар он зира андохта шудааст.

ЗИРНИХ ‫ زرﻧﻴﺦ‬љисми маъданиест мураккаб аз гўгирд ва маргимуш, ки омехтаи онро бо оњак барои равондани (сутурдани) мўи бадан кор мефармоянд, зарних.

ЗИРБАК ‫ زرﺑﻚ‬марњалае дар пухтани оши палав, ки

ЗИРОАТ а. ‫ زراﻋﺖ‬киштукор, дењќонї; илми

ЗИРАКТАБИАТ ‫ زﻳﺮكﻃﺒﻴﻌﺖ‬ниг. зиракманиш.

ЗИР

– 524 –

зироат илми кишоварзї.

љафс пўшондан.

ЗИРОАТКОР ‫ زراﻋﺖﻛﺎر‬кишоварз, дењќон, барзгар, зореъ.

ЗИЧИСАНЉ ‫ زﻳﭽﻲﺳﻨﺞ‬асбоби андозагири зичии љисм.

ЗИРОАТКОРЇ ‫ زراﻋﺖﻛﺎري‬кишоварзї, дењќонї; киштукор.

ЗИЧЇ ‫ زﻳﭽﻲ‬љафсї; анбўњї: зичии ањолї.

ЗИРОАТЇ ‫ زراﻋﺘﻲ‬мансуб ба зироат; ноњияи зироатї ноњияе, ки ањолии он асосан бо дењќонї машѓул аст. ЗИРОЪ ‫ ذراع‬кит. 1. газ, воњид, ченак, аз оринљ то нўги ангушти миёна (тахминан 48 см). 2. андоза кардан, чен кардан. ЗИРЎЊ а. ‫ ذيروح‬кит. он ки рўњ дорад, зинда.

ЗИЉ ‫ زﻳﺞ‬нуљ. љадвале, ки аз рўи он њаракат ва вазъияти ситора ва сайёрањоро меомўзанд. ЗИШТ ‫ زﺷﺖ‬1. баднамо, бадафт; муќоб. зебо. 2. бад, нописанд, ќабењ: кори (амали) зишт, рафтори зишт. ЗИШТАНДОМ ‫ زﺷﺖاﻧﺪام‬ниг. зиштрў. ЗИШТЇ ‫ زﺷﺘﻲ‬бадї, ќабоњат.

ЗИРФУН ‫ زﻳﺮﻓﻮن‬ниг. зерфун.

ЗИШТКОР ‫ زﺷﺖﻛﺎر‬он ки кори зишт мекунад, бадкор, табоњкор.

ЗИСТ ‫ زﻳﺴﺖ‬зиндагї, њаёт: зисту зиндагонии мардум, муњити зист.

ЗИШТРЎ ‫ زﺷﺖرو‬баднамо, бадафт, хунукбашара.

ЗИСТАН ‫ زﻳﺴﺘﻦ‬1. зиндагї кардан, умр дидан. 2. зиндагонї кардан, истиќомат кардан: онњо дар хиёбони марказї мезистанд.

ЗИШТТИНАТ ‫ زﺷﺖﺗﻴﻨﺖ‬бадсират; бадхулќ.

ЗИСТКУРА ‫ زﻳﺴﺖﻛﻮره‬минтаќаи кураи замин, ки дар он њаёт вуљуд дорад, биосфера. ЗИСТШИНОСЇ ‫ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи муњити зист. ЗИФОФ а. ‫ زﻓﺎف‬кит. фиристодани арўс ба хонаи домод; шаби арўсї; тўйи никоњ. ЗИФТ а. ‫ زﻓﺖ‬1. моддаи сиёњи ѓализ, ки дар сохтмон ва роњсозї кор мефармоянд, ќатрон, ќир. 2. самѓи дарахти санавбар. ЗИХНА ‫ زﺧﻨﻪ‬хасис, мумсик; њарис. ЗИХНАГЇ ‫ زﺧﻨﮕﻲ‬зихна будан, хасисї, мумсикї. ЗИЊЇ ‫ زﻫﻲ‬нидо офарин!, хушо!, чї хуш!: зињї саодат! ЗИЊОФ а. ‫ زﻫﺎف‬адш. афтодани њарфе дар рукни шеър. ЗИЧ ‫ زﻳﭻ‬ду ё чанд чизи сахт ба њам часпида ва ё бисёр ба њам наздик, љафс; алоќаи зич робитаи наздик; робитаи мустањкам; зич кардан нињоят наздик овардани чизе ба чизи дигар, љафс кардан; зич нишастан ба њам тамоман наздик ва часпида нишастан; дарро зич пўшондан дарро чунон мањкам пўшондан, ки ягон роѓе намонад, дарро љафс пўшондан.

ЗИШТХЎ ‫ زﺷﺖﺧﻮ‬бадхў, бадхулќ. ЗЇ а. ‫ ذي‬ниг. зу. ЗОБ I ‫ زاب‬кит. 1. хосият, сифат. 2. чашм; чашма. ЗОБ II а. ‫ ﺿﺎب‬кит. дарахти талхи зањрдор, аз ќабили њанзал ва заќќум. ЗОБГАР ‫ زاﺑﮕﺮ‬кит. зарбае, ки ба дањани пурбод мезананд, то бод аз он бо садо хориљ шавад. ЗОБЃУР ‫ زاﺑﻐﺮ‬ниг. зобгар. ЗОБИТ а. ‫ ﺿﺎﺑﻂ‬кит. забткунанда; мањкам нигоњдоранда; идоракунанда, њоким. ЗОБИТА а. ‫ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬ќоида, ќонун, дастур. ЗОВ I ‫ زاو‬кит. дара, шикофии байни кўњњо, гузаргоњи танг дар кўњњо. ЗОВ II ‫ زاو‬кит. бинокор, меъмор. ЗОВАР I ‫ زاور‬кит., нуљ. номи сайёраи Зўњра. ЗОВАР II ‫ زاور‬кит., нерў, ќувват, ќудрат, иќтидор. ЗОВАР III ‫ زاور‬кит. 1. маркаб, шутури боркаш. 2. ходим, хидматгор. ЗОВИЯ а. ‫ زاوﻳﻪ‬1. њанд. кунљ, гўша. 2. кулба,

– 525 – ватан.

гўша. ЗОВИЯНИШИН ‫ زاوﻳﻪﻧﺸﻴﻦ‬ниг гўшанишин. ЗОВИЯНИШИНЇ ‫ زاوﻳﻪﻧﺸﻴﻨﻲ‬ниг. гўшанишинї. ЗОВИЯСАНЉ ‫ زاوﻳﻪﺳﻨﺞ‬асбоби паймоиши дараљаи зовия. ЗОЃ ‫ زاغ‬як навъ парандаи сиёњранги калон, ѓуроб; зоѓи ало навъи зоѓи рангаш алобуло, калоѓ; нест зоѓе бе доѓе (зарб.) њељ чиз бе айб намешавад. ЗОЃА ‫ زاﻏﻪ‬кит. 1. чордеворе, ки дар он бештар фаќирон ва кўчманчиён зиндагї мекарданд. 2. оѓил, ѓоре, ки дар он чорпоёнро љо мекарданд. ЗОЃНЎЛ ‫ زاﻏﻨﻮل‬олати оњанини дусара, ки бо он замин мекананд ва санг мешикананд, чок. ЗОЃСАР ‫ زاﻏﺴﺮ‬як навъ гунљишк, ки сараш монанди сари зоѓ сиёњ аст. ЗОЃСОР ‫ زاﻏﺴﺎر‬кит. 1. зоѓмонанд. 2. маљ. сабукмаѓз, камаќлу њуш. ЗОЃЧА ‫ زاﻏﭽﻪ‬зоол. як навъ зоѓи сиёњи хурд. ЗОЃЧАШМ ‫ زاغﭼﺸﻢ‬дорои чашми сабзу обї, он ки чашмонаш ба чашмони зоѓ монанд аст. ЗОЃЧЕЊР ‫ زاغﭼﻬﺮ‬кит., маљ. дорои чењраи зишт, сиёњрў. зод ‫ زاد‬асоси замони гузашта аз зодан; љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои зода, зоида: одамизод, паризод. ЗОД I а.‫ زاد‬тўша, хўроке, ки дар сафар бо худ мегиранд; зоди сафар тўшаи роњ. ЗОД II ‫ ﺿﺎد‬номи њарфи њаждањуми алифбои арабии тољикї, ки дар њисоби љумалу абљад ба 800 баробар аст. зода ‫ زاده‬1. асоси замони њозира аз зодан; зоидашуда, таваллудёфта; фарзанд, авлод; зодаи хотир натиљаи кори фикрї. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои аз касе ё насле таваллудшуда: Боќизода, дењќонзода; ашрофзода. ЗОДАГОН ‫زادﮔﺎن‬ асилзодагон.

ЗОИ

кит.

шакли

кўтоњшудаи

ЗОДАН ‫ زادن‬зоидан; таваллуд кардан, фарзанд ба дунё овардан.

ЗОДНОМА ‫ زادﻧﺎﻣﻪ‬њуќ. њуљљатест, ки ба кўдаки навзод дода мешавад ва шахсияти ўро то гирифтани шиноснома муайян мекунад, шањодатномаи таваллуд. ЗОДРЎЗ ‫ زادروز‬рўзи таваллуд. ЗОДСАРВ ‫ زادﺳﺮو‬киноя аз одами озод. ЗОДСОЛ ‫ زادﺳﺎل‬соли таваллуд. ЗОДУБУД ‫ زادوﺑﻮد‬кит. сармоя ва асбобу анљоми зиндагї, будушуд. ЗОЕЪ а. ‫ ﺿﺎﻳﻊ‬1. талаф, нобуд; талафшуда, нобудгардида. 2. бењуда, бефоида; бекора; зоеъ гардидан (шудан) талаф шудан, барбод рафтан; бефоида гузаштан: ваќти касе зоеъ гардидан, мењнати касе зоеъ шудан. ЗОЁ ‫ زاﻳﺎ‬1. дорои тавоної ва имконияти зоидан. 2. маљ. афзуншаванда, густаришёбанда. ЗОЁНДАН ‫ زاﻳﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи зоидан; таваллуд кунонидан, ваќти таваллуд ёрї додан. ЗОИД а. ‫ زاﺋﺪ‬зиёдшаванда; зиёда, бисёр. ЗОИДА ‫ زاﺋﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз зоидан; бача таваллудкарда, он зан, ки зоидааст. 2. таваллудшуда, мутаваллид; бародарони зоида додарони њампадару њаммодар; зоида шудан таваллуд ёфтан, ба дунё омадан. ЗОИДАН ‫ زاﺋﺪن‬1. бача овардан, вазъи њамл кардан; сабук шудан (нисбат ба зан). 2. тухм кардан, тухм овардан (нисбат ба мурѓ); њанўз модараш назоидааст дар мавриди мислу монанд надоштани касе мегўянд. ЗОИЌА а. ‫ ذاﻳﻘﻪ‬яке аз панљ њисси инсон, ки кас бо он мазаи чизњоро мефањмад, њисси чашої. ЗОИЛ а. ‫ زاﺋﻞ‬кит. нобуд, мањв, фонї; њалок; зоил шудан.

ЗОДБУМ ‫ زادﺑﻮم‬ниг. зодгоњ.

ЗОИР а. ‫ زاﺋﺮ‬кит. зиёраткунанда, дидорбинї раванда.

ба

ЗОДГОЊ ‫ زادﮔﺎه‬љои таваллуд, мањалли таваллуд,

ЗОИЧА ‫ زاﺋﭽﻪ‬нуљ. 1. он чи ки мунаљљимон

ЗОИ

– 526 –

баъд аз муайян кардани мавќеи ситорањо дар бораи вуќўи њодисае пешгўї мекарданд. 2. љадвали нуљум, ки мунаљљимони ќадим дар ваќти таваллуди касе барои пешгўї кардани толеи вай тартиб медоданд. ЗОИШ ‫ زاﺋﺶ‬ниг. зодан. ЗОИШГОЊ ‫ زاﺋﺸﮕﺎه‬муассисаи тиббї, ки дар он занњои њомила барои табобат, нигоњдорї ва зоидани кўдак мераванд, љои таваллуд кардан, таваллудхона. ЗОК//ЗОГ ‫زاگ‬//‫ زاك‬љисми маъданиест намакмонанд, ки дар суратгирї, чармгарї, рангрезї ва тиб ба кор мебаранд, дањани фаранг.

фоњиша. ЗОНЇ а. ‫ زاﻧﻲ‬ниг. зинокор. ЗОНУ ‫ زاﻧﻮ‬банде, ки устухони сонро бо соќи по мепайвандад ва косаи зонуро ба вуљуд меорад; зону задан а) ба рўи зону нишастан, сари зону нишастан дар пеши касе барои таъзим ё зорию илтиљо; б) маљ. таслим шудан ба касе; зону зада нишастан сари зону нишастан; ба зону афтодан ниг. зону задан. ЗОНУБАНД ‫ زاﻧﻮﺑﻨﺪ‬чарме, ки саворањо ба рўи зону мебастанд.

ЗОКИР а. ‫ ذاﻛﺮ‬1. зикркунанда, ёдоваранда. 2. кит. ситоишкунанда, зикркунанда (-и Худо).

ЗОНУКАШОН ‫ زاﻧﻮﻛﺸﺎن‬феъли њол аз зону кашидан; бо сари зону њаракаткунон, бо сари зону раванда.

ЗОКОБ ‫ زاﻛﺎب‬зоки бо об омехта, ки дар рангрезї ба кор мерафт.

ЗОНУНИШИН ‫ زاﻧﻮﻧﺸﻴﻦ‬1. ба сари зону нишаста. 2. маљ. шикастхўрда, маѓлуб.

ЗОЛ I ‫ ذال‬номи њарфи нўњуми алифбои арабиасоси тољикї, ки дар њисоби абљад ба 800 баробар аст.

ЗООЛОГИЯ ю. ‫ زاﻻﮔﻴﻪ‬ниг. љонваршиносї, њайвонотшиносї.

ЗОЛ II ‫ زال‬1. пир, мўйсафед; пири њилагар. 2. номи падари Рустам – ќањрамони афсонавии «Шоњнома», ки сурхрўю сафедмўй зоида шуда буд ва бинобар ин ўро Золи Зар меномиданд.

ЗООТЕХНИКА ю. ‫ زاﺗﺨﻨﻴﻜﻪ‬илм оид ба парвариш ва нигоњдории чорво ва парандагон барои истењсоли гўшт, шир, тухм, пашм, пўст ва ѓ.

ЗОЛИМ а. ‫ ﻇﺎﻟﻢ‬ситамгар, зулмкунанда, бедодгар.

-зор ‫ زار‬пасванди калимасоз, ки љои бисёрї ва анбўњии чизе ва ё майдони кишти чизеро ифода мекунад: алафзор, регзор, гулзор, ѓаллазор, пахтазор.

ЗОЛИМЇ ‫ ﻇﺎﻟﻤﻲ‬ситам, зулм, бедодгарї. ЗОЛИМОНА ‫ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‬ситамгорона, бедодгарона; берањмона, вањшиёна. ЗОЛУ ‫ زاﻟﻮ‬ниг. зулу. ЗОМАЊРОН ‫ زاﻣﻬﺮان‬кит., тиб. доруи зидди зањр, подзањр. ЗОМИЁД ‫ زاﻣﻴﺎد‬1. кит. номи рўзи 27-уми моњи шамсї дар солшумории ќадимии форсї, ки њар як рўзи моњ номи махсусе доштааст. 2. номи фариштаи муваккали ин рўз. ЗОМИН а. ‫ ﺿﺎﻣﻦ‬замонатдињанда, кафил. ЗОМУ ‫ زاﻣﻮ‬кит. дастанбўй. ЗОМУЧА ‫ زاﻣﻮﭼﻪ‬харбузаи хушбўй, њандалак, толибї.

лўндаи

тезпазаки

ЗОМЊАРОН ‫ زاﻣﻬﺮان‬ниг. зомањрон. З-ОН ‫ زان‬шакли кўтоњшудаи зи он ва аз он. ЗОНИЯ а. ‫ زاﻧﻴﻪ‬зани зинокор, зани бадахлоќ,

ЗОР I ‫ زار‬1. нотавон, заиф; ољиз, бечора; хор, забун, беќадру ќимат; ошиќи зор, зиндаву зор, зору мискин, зору низор, хору зор; њоли зор а) ањволи нињоят бад, њолати риќќатовар; б) маљ. бадбахтї, шўрбахтї. 2. бисёр; баланд, сахт: нолаи зор; зор гиристан бо нолаву фиѓон гиристан, бо сўзу гудоз гиря кардан. 3. сахт мўњтољ, эњтиёљманд; зор будан ба чизе а) нињоят мўњтољ будан ба чизе; б) сахт муштоќ будан ба чизе; зор мондан бекасу бечора дар роњ мондан; ◊ очаи (модари) зори касеро нишон додан адаби касеро додан, ба љазои сазояш расондан (дар мавриди тањдид мегўянд); зор-зор гиристан бо тамоми овоз ё бо ѓаму андўњ ва ѓиреву фиѓон нолидану гиристан. ЗОР//ЗОРР II ‫زار‬//‫ زار‬кит. зиёновар, зарар-

– 527 – расон. ЗОРА ‫ زاره‬гуфт. зорї, илтиљо, тавалло: зора кардан. ЗОРАНДА ‫ زارﻧﺪه‬зорикунанда, таваллокунанда. ЗОРЕЪ а. ‫ زارع‬кит. зироаткунанда, дењќон. ЗОРИБ а. ‫ ﺿﺎرب‬1. он ки мезанад, зананда. 2. зарбзананда, сикказананда. ЗОРИДАН ‫ زارﻳﺪن‬зорї кардан, нолидан. ЗОРИКУНОН ‫ زاريﻛﻨﺎن‬феъли њол аз зорї кардан; гирякунон, таваллокунон, дар њоли зориву лоба. ЗОРЇ ‫ زاري‬1. нола, фарёду фиѓон; гиряву зорї гиряву нола; зорї кардан нолидан, нолиш кардан. 2. илтиљо, тавалло, тазаррўъ. 3. хорї, беќадрї, забунї: хорию зорї ё ба зорї, ё ба зўрї, ё ба зар (маќ.) ЗОРМОНДА ‫ زارﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз зор мондан; чизи нодаркор, чизи беэътибор; беќадру ќимат; сабилмонда. ЗОРО ‫ زارا‬гуфт. эњтимол, шояд ки…, мумкин аст, ки… ЗОРОН ‫ زاران‬феъли њол аз зоридан; зорикунон, дар њоли зорї кардан. ЗОРРА ‫ ﺿﺎره‬муаннаси зорр; њайвоноти вањшии даранда. ЗОТ I ‫ ذات‬а. 1. књн., фалс. асл, моњият, њастї ва њаќиќати њар чиз. 2. асл, насаб (нисбат ба инсон); зот надоштан аслу насаб надоштан; бадзот будан, бадасл будан. 3. насл, љинс (нисбат ба хайвон): гўсфанди зоти њисорї. 4. шахсият, вуљуд: зоти пок, зоти шариф, зоти њумоюн; зоту зурриёт гуфт. насл, авлод. ЗОТ II ‫ ذات‬гуфт. њељ, њаргиз, асло. ЗОТАН а. ً‫ ذاﺗﺎ‬дар асл, аслан; табиатан, моњиятан. ЗОТИЯ а. ‫ ذاﺗﻴﻪ‬аслї, табиї. ЗОТЇ ‫ ذاﺗﻲ‬1. аслї, табиї, фитрї. 2. наслдор, зотдор; дорои зоти хуб: гови зотї, саги зотии чўпонї. ЗОТПАРВАРЇ ‫ ذاﺗﭙﺮوري‬чорв. маљмўи чорабинињои чорводорї, ки барои бењтар кардани сифатњои ирсии њайвонот ва баланд бардоштани хусусиятњои зотию мањсулнокии онњо нигаронида шудааст; фермаи зотпарварї фермае, ки бо парвариши чорвои зотї машѓул аст.

ЗОЧ ЗОТУЛБАЙН а. ‫ ذاتاﻟﺒﻴﻦ‬муносибат робитаи байни ду кас ё ду ќавм.

ва

ЗОТУЛБУРУЉ а. ‫ ذاتاﻟﺒﺮوج‬нуљ. фалаки њаштум, ки бурљњои дувоздањгона доштааст. ЗОТУЛКАБАД а. (варами) љигар.

‫ ذاتاﻟﻜﺒﺪ‬тиб. газаки

ЗОФА ‫ زاﻓﻪ‬кит. 1. гиёњест зањрнок, ки ба сири пиёзи кўњї монанд аст. 2. хорпушт, хорпуштак. ЗОЊИД а. ‫ زاﻫﺪ‬тарки дунё карда, порсо, парњезгор. ЗОЊИДЇ ‫ زاﻫﺪي‬парњезгорї, зуњд, порсої, диндорї. ЗОЊИК а. ‫ ﺿﺎﺣﻚ‬кит. хандон. ЗОЊИР а. ‫ ﻇﺎﻫﺮ‬1. ќисми ба назар намоёни њар чиз, рўи чизе; намуди берунї, њолати берунї. 2. ошкор, возењ, равшан, аён, маълум; ба (дар) зоњир зоњиран, дар намуд, ба намуд; зоњиру ботин намуди берунї ва њолати дарунї; ошкору пинњон; зоњир гаштан а) намоён (падидор) шудан; б) маълум шудан, аён гаштан; зоњир кардан (намудан) нишон додан, намудор кардан; падид овардан; зоњир шудан а) намоён шудан, њувайдо гаштан; б) падид омадан, рўй додан, сар задан. ЗОЊИРАН а. ً‫ ﻇﺎﻫﺮا‬1. ба зоњир, дар зоњир, ба намуд; муќоб. ботинан; зоњиран ва ботинан дар зоњиру дар ботин. 2. эњтимол, аз афташ, гўё. ЗОЊИРБИН ‫ ﻇﺎﻫﺮﺑﻴﻦ‬он ки ба љињати берунии чиз ва њодисањо нигариста, ба ботинаш ањамият намедињад, сатњї назарандозанда. ЗОЊИРБИНЇ ‫ ﻇﺎﻫﺮﺑﻴﻨﻲ‬дидан ва эътибор додан фаќат ба намуди берунї ва њолати зоњирии чизњо ва одамон. ЗОЊИРЇ ‫ ﻇﺎﻫﺮي‬берунї; муќоб. ботинї: намуди зоњирї. ЗОЊИРПАРАСТ ‫ ﻇﺎﻫﺮﭘﺮﺳﺖ‬ниг. зоњирбин. ЗОЊИРПАРАСТЇ ‫ ﻇﺎﻫﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. зоњирбинї. ЗОЧА ‫ زاﭼﻪ‬1. зане, ки нав кўдак зоидааст. 2. ниг. лўхтак.

ЗОЧ

– 528 –

ЗОЧАБОЗЇ ‫ زاﭼﻪﺑﺎزي‬ниг. лўхтакбозї. ЗОЉ ‫ زاج‬кит. зани навзоида (то њафт рўз). ЗОЯНДА ‫ زاﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз зоидан; таваллудкунанда, тавлидкунанда. ЗУ//ЗЇ а. ‫ذي‬//‫ ذو‬1. кит. соњиб, доранда, дорои чизе. 2. дар аввали баъзе калимањо омада, ба онњо маънои ба сифате доро буданро медињад: зуфунун, зулфиќор, зулхумор, зиќимат. ЗУБДА а. ‫ زﺑﺪه‬1. кит. саршир, ќаймоќ. 2. маљ. ќисми бењтарини ягон чиз, баргузидаи чизе, саракарда, яккачин. ЗУБОБ а. ‫ ذﺑﺎب‬кит. пашша, магас. ЗУБОЛА а. ‫ ذﺑﺎﻟﻪ‬кит. хокрўба, ахлот, партов. ЗУВОЛА ‫ ذواﻟﻪ‬ниг. завола. ЗУЃОЛ ‫ زﻏﺎل‬ангишт; зимистон рафту рўсияњї ба зуѓол монд (зарб) сахтию душворињои рўзгор рафт, вале шармандагии бадкор монд. ЗУЃОЛСАНГ ‫ زﻏﺎلﺳﻨﮓ‬ангиштсанг. ЗУЃ ‫ زوغ‬кит. 1. дарё, нањр, рўдхона. 2. зардоб. ЗУД ‫ زود‬1. тез, тунд, босуръат, бошитоб. 2. даррав, дарњол, фавран; зуд-зуд тез-тез; пайињам, муттасил; беист: зуд-зуд ба љое рафтан, зуд-зуд об хўрдан…; дер ё зуд а) беваќту барваќт; б) нињоят; дар њар сурат; зуд хобидан дарњол хоб кардан; барваќт хуфтан; зуд бош! шитоб кун! ЗУДАМАЛ ‫ زودﻋﻤﻞ‬ба таври фаврї амалкунанда; гурўњи зудамал гурўњи фаврї. ЗУДБАДАЛ ‫ زودﺑﺪل‬ба зудї бадалшаванда. ЗУДБОВАР ‫ زودﺑﺎور‬тезбоваркунанда; содалавњ, содалил. ЗУДБОВАРЇ ‫ زودﺑﺎوري‬содадилї, содалавњї. ЗУДГУДОЗ ‫ زودﮔﺪاز‬ба зудї гудохташаванда. ЗУДГУЗАР ‫ زودﮔﺬر‬тезгузаранда; тез ба охир расанда, дар муддати кўтоњ хотимаёбанда: борони зудгузар.

суратмаљлисро). ЗУДНАВИСЇ ‫ زودﻧﻮﻳﺴﻲ‬амал ва шуѓли зуднавис. ЗУДО//ЗИДО ‫ زدا‬љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънии пок кардан, барњам задан ё зудудани чизе: ѓамзудо, зангзудо… ЗУДПАЗ ‫ زودﭘﺰ‬хусусияти хўроке ё мевае, ки зуд мепазад. ЗУДПАЗАК ‫ زودﭘﺰك‬гуфт. њосили баъзе дарахтон, сабзиљот ва растанињое, ки зуд мепазанд. ЗУДПАРВОЗ ‫ زودﭘﺮواز‬он чи тезпар ва зудпар аст, зуд парвозкунанда. ЗУДРАВ ‫زودرو‬ раванда.

зуд

раванда,

бошитоб

ЗУДРАНЉ ‫ زودرﻧﺞ‬он ки тез ва бо андак бањона озурда мешавад ва меранљад. ЗУДРАС ‫ زودرس‬тезпазанда, пешпазак (нисбат ба мева ва зироатњо). ЗУДТАР ‫ زودﺗﺮ‬сифати дараљаи ќиёсї аз зуд; тезтар; барваќтар. ЗУДУДАН ‫ زدودن‬пок кардан, равондани занг ё ѓубор аз рўи чизе; дур кардани ѓам аз дил. ЗУДФАЊМ ‫ زودﻓﻬﻢ‬тезфањм, бањуш. ЗУДХЕЗ ‫ زودﺧﻴﺰ‬он ки аз хоб зуд мехезад. ЗУДЊАЗМ ‫ زودﻫﻀﻢ‬ба зудї њазмшаванда: хўроки зудњазм. ЗУДЊАРАКАТ кунанда.

‫زودﺣﺮﻛﺖ‬

зуд

њаракат-

ЗУДШИКАН ‫ زودﺷﻜﻦ‬ба зудї шикананда. ЗУЗАНАБ а. ‫ ذوذﻧﺐ‬нуљ. ситораи думдор. ЗУККА ‫ زوﻛّﻪ‬гуфт. луќмаи бењтарин, хўроки бењтарин.

ЗУДЇ ‫ زودي‬тезї, суръат; таъљил, шитоб; ба зудї а) ба тезї, тез; б) дарњол; ба ин зудї ин ќадар барваќт.

ЗУККАХЎР ‫ زﻛّﻪﺧﻮر‬гуфт. он ки хўрдани чизњои бомазаро дўст медорад, бамазахўрак, хушхўрак.

ЗУДЌАЊР ‫ زودﻗﻬﺮ‬он ки зуд ба ѓазаб меояд.

ЗУКОМ ‫ زﻛﺎم‬тиб. касалии димоѓ, ки дар натиљаи илтињоби пардаи луобии бинї рўй медињад ва обравї аз бинї ва

ЗУДНАВИС ‫ زودﻧﻮﻳﺲ‬он ки тез менависад (мас.,

– 529 – атсазанї аз нишонањои асосии ин беморист, тимоќ. ЗУКОМШУДА ‫ زﻛﺎمﺷﺪه‬гирифтори зуком. ЗУЛБИЁ//ЗУЛИБИЁ ‫ ذوﻟﺒﻴﺎ‬хўр. њалвое, ки аз орд, шакар ва равѓани кунљид ё равѓани зард тайёр мекунанд. ЗУЛЌАРНАЙН а. ‫ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ‬1. дорои ду шох, душоха. 2. асот. лаќабе, ки ба Искандари Маќдунї ва Тањмураспи девбанд нисбат медињанд. ЗУЛЌАЪДА а. ‫ ذواﻟﻘﻌﺪه‬номи моњи ёздањуми соли ќамарї. ЗУЛЛИСОНАЙН а. ‫ ذواﻟﺴﺎﻧﻴﻦ‬он ки ду забонро ба хубї медонад, донандаи ду забон, дузабона. ЗУЛМ а. ‫ ﻇﻠﻢ‬ситам, љабр, љафо; бедодї, ситамгарї; беадолатї; љавру зулм љабру љафо, зўрию ситам; зулм кардан ситам кардан, тааддї намудан, зўроварї кардан.

ЗУН ЗУЛФИЌОР а. ‫ ذواﻟﻔﻘﺎر‬1. асот. номи шамшери Алї (р), ки Муњаммад (с) ба ў бахшида будааст. ЗУЛФИН ‫ زﻟﻔﻴﻦ‬њалќаи занљири дари хона, сандуќ ва ѓ., ки дар ваќти бастани онњо занљирро ба вай меандозанд; зулфини дарро андохтан. ЗУЛФОШУФТА ‫ زﻟﻒآﺷﻔﺘﻪ‬он ки зулфаш парешон аст. ЗУЛФЧАВГОН ‫ زﻟﻒﭼﻮﮔﺎن‬дорои зулфи каљи чавгонмонанд, каљзулф. ЗУЛЊИЉЉА а. ‫ﻪ‬‫ ذواﻟﺤﺠ‬номи моњи дувоздањуми соли ќамарї. ЗУЛЉАЛОЛ а. ‫ ذواﻟﺠﻼل‬соњиби љоњу љалол; бузургвор.

ЗУЛМАТКАДА ‫ ﻇﻠﻤﺖﻛﺪه‬1. хонаи торик. 2. маљ. љои азобу андўњ; киноя аз олам.

ЗУМ ‫ زم‬садое, ки бачагон њангоми давдавакбозї нафасашонро наканда, давом медињанд ва бачае, ки бо як «зум» гуфтан аз њама дуртар давидааст, ѓолиби мусобиќа њисоб меёбад; дар як зум дар як дам, дар давоми як нафасгирии дароз; як зум лањзае.

ЗУЛМАТСАРО ‫ ﻇﻠﻤﺖﺳﺮا‬ниг. зулматкада.

ЗУМРА а. ‫ زﻣﺮه‬гурўњи мардум, тўда, љамоат, даста: зумраи амалдорон.

ЗУЛМАТ а. ‫ ﻇﻠﻤﺖ‬торикї, сиёњї.

ЗУЛМДИДА ‫ ﻇﻠﻢدﻳﺪه‬ситамдида, љафокаш, љабрдида. ЗУЛМКЕШ ‫ ﻇﻠﻢﻛﻴﺶ‬золим, љафопеша, ситамгар. ЗУЛМОБОД ‫ ﻇﻠﻢآﺑﺎد‬љое, ки дар он зулму ситам њукмфармост, макони зулм. ЗУЛМОНЇ ‫ ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ‬торик; бисёр торик. ЗУЛМОТ а. ‫ ﻇﻠﻤﺎت‬љ. зулмат. ЗУЛМПЕША ‫ ﻇﻠﻢﭘﻴﺸﻪ‬золим, ситамгар. ЗУЛОЛ а. ‫ زﻻل‬оби бисёр соф. ЗУЛУ//ЗУЛУК ‫زﻟﻮك‬//‫ زﻟﻮ‬кирми сиёњрангест, ки дар об зиндагї мекунад ва агар ба бадани одам часпонанд, аз он љо хуни фосидро мемакад, шуллук, золу. ЗУЛФ ‫ زﻟﻒ‬1. дастаи борики мўи сар, ки занон ба баногўш оварда, тоб дода ё каљ карда, худро оро медињанд, гесў: зулфи дароз, зулфи сиёњ, сари зулфи ёр; зулфи мушкин гесўи сиёњ ва муаттар. 2. њалќањои филизиї ороиши љилави асп. ЗУЛФАК ‫ زﻟﻔﻚ‬1. шакли тасѓири зулф. 2. ниг. зулфин.

ЗУМРАД ю. ‫ زﻣﺮد‬шакли кўтоњшудаи зумуррад. ЗУМУРРАД ю. ‫ زﻣﺮّد‬навъи санги ќиматбањои сабзранг, ки аз он нигини ангуштарин, гўшвора ва ѓ. месозанд; фарши зумуррад маљ. сабзазор. ЗУМУРРАДГУН ‫ زﻣﺮّدﮔﻮن‬ниг. зумуррадранг. ЗУМУРРАДИН//ЗУМУРРАДЇ ‫زﻣﺮدي‬//‫زﻣﺮدﻳﻦ‬ 1. мансуб ба зумуррад; аз санги зумуррад сохташуда. 2. ба ранги зумуррад, сабзранг: ранги сабзи зумуррадини алафзор. ЗУМУРРАДЇ ‫ زﻣﺮّدي‬ниг. зумуррадин. ЗУМУРРАДРАНГ ‫ زﻣﺮّدرﻧﮓ‬ба зумуррад, сабзранг, зумуррадгун.

ранги

ЗУМУРРАДФОМ ‫ زﻣﺮّدﻓﺎم‬ниг. зумуррадранг. ЗУМУХТ ‫ زﻣﺨﺖ‬њар чизе, ки лабу дањонро љамъ (бурма) мекунад (монанди пўсти анор ва баъзе аз навъњои хурмо). 1. риштае, ки ЗУННОР а. ‫ زﻧّﺎر‬таър. ѓайримусулмонон дар мамлакатњои

ЗУР

– 530 –

исломї бояд аз болои либос ба камар мебастанд. 2. занљира ё риштае, ки бо он салибро ба гардан меовезанд. ЗУРВА(Т) а. ‫ ذروه‬кит. 1. баландї, ављ; ќисмати болоии њар чиз; љои баландтарин (монанди ќуллаи кўњ). 2. моли бисёр, сарват. ЗУРВОНЇ ‫ زرواﻧﻲ‬мансуб ва марбут ба Зурвон; худои замони бепоён дар Эрони бостон. ЗУРРИЁТ а. ‫ ذرﻳﺎت‬љ. зуррият; зоту зурриёт наслу авлод. ЗУРРИЯТ а. ‫ ذرﻳﺖ‬насл, авлод, фарзанд. ЗУРУФ а. ‫ ﻇﺮوف‬љ. зарф. ЗУФ ‫ زف‬бот. номи як навъ нимбуттаи хушбўй, ки њамчун гиёњи шифої дар тиб ба кор мебурданд. ЗУФТ ‫ زﻓﺖ‬кит. 1. хасис, мумсик. 2. туршрўй, бадхашм. 3. ниг. зумухт. ЗУФУНУН а. ‫ ذوﻓﻨﻮن‬донандаи чандин илму фан, соњибу илму фазилатњо; пурдон, аллома. ЗУЊАЛ а. ‫ زﺣﻞ‬нуљ. яке аз сайёрањои калони низоми Офтоб, ки онро ба форсї Кайвон мегўянд ва мунаљљимон онро нањс њисоб мекарданд. ЗУЊУР а. ‫ ﻇﻬﻮر‬зоњир шудан, пайдоиш, падидої, намоён шудан, ошкор шудан; ба зуњур омадан зоњир шудан, пайдо гаштан. ЗУЊУРОТ а. ‫ ﻇﻬﻮرات‬1. љ. зуњур. 2. падида, њодиса. ЗУЉОЉ а. ‫ زﺟﺎج‬кит. шиша, обгина. ЗУЉОЉИЯ ‫ زﺟﺎﺟﻴﻪ‬кит., биол. зуљољаи чашм. ЗУЉОЉЇ ‫ زﺟﺎﺟﻲ‬кит. мансуб ба зуљољ; шишагї. ЗУЉОЉСОЗ ‫ زﺟﺎجﺳﺎز‬шишасоз, обгинасоз. ЗЎБИН ‫ زوﺑﻴﻦ‬ниг. зўпин. ЗЎПИН ‫ زوﭘﻴﻦ‬кит. найзаи кўтоњи нўгтез, жўпин. ЗЎР ‫ زور‬1. ќувва, ќудрат, тавоної, иќтидор. 2. боќувват, ќувватнок, зўрманд, ќавї; зўр баромадан ѓолиб омадан, ѓалаба кардан (мас., дар гўштингирї). 3. бузург, забардаст. 4. маљ. вазнин, душвор, сахт. 5. маљ. хуб, аъло; аз зўри… аз шиддати…; аз сахтии…; ба зўр а) аз љињати ќувва, дар ќувва, аз бобати ќудратнокї; б) бо машаќќат, бо душворї, ба азоб; в) зўран, маљбуран, бо фишор; г) хоњам-нахоњам, дилу бедилон; бо як зўр бо як зўрзанї, бо як кўшиш; зўр задан љидду љањд намудан, кўшиш кардан; зўр

кардан а) боќувват кардан, тавоно намудан (касе, чизеро); б) кит. маљбур кардан, зўрї намудан (барои иљрои коре); зўр овардан а) маљбур кардан; фишор овардан; б) душворї кардан, зўрї кардани коре ба касе; зўр омадан а) маљбур шудан; ноилољ мондан; б) киноя аз вазнинї кардан, таъсири бад расидан ба узве (аз бардоштани чизи вазнин, иљрои ягон кори сахт ва ѓ.); зўри касе ба касе расидан кофї будани ќуввату ќудрати касе барои ѓолиб омадан бар касе, касеро маѓлуб карда тавонистан; зўри касе ба коре расидан а) аз ўњдаи иљрои коре баромадан, барои анљом додани коре ќодир будани касе; б) ноилољ ба коре машѓул шудан; зўри бењуда миён мешиканад (маќ.) кўшиши бемавќеъ зарарнок аст, ќувваро ѓайриоќилона сарф кардан натиљаи манфї медињад. ЗЎРАКЇ ‫ زورﻛﻲ‬маљбуран, зўран, бо фишору зўрї. ЗЎРАН ً‫ زورا‬бо зўрї, иљборан, маљбуран. ЗЎРБАЗЎРАКЇ ‫ زورﺑﻪ زورﻛﻲ‬гуфт. зўран, маљбуран; хоњам-нахоњам. ЗЎРГЎЇ ‫ زورﮔﻮﻳﻲ‬бо зўру фишор гапи худро гузарондан. ЗЎРЗАНЇ ‫ زورزﻧﻲ‬саъю кўшиш, љидду љањд, кўшишу ѓайрат, кўшиши зиёд. ЗЎРИГАРЇ ‫ زورﻳﮕﺮي‬гуфт. љабру фишор, ситамгарї. ЗЎРЇ ‫ زوري‬1. ќувват, ќудрат, иќтидор, тавоної. 2. иљбор, маљбурї; ба зўрї маљбуран, иљборан, зўран. 3. сахтї, шиддат: зўрии дард; зўрї кардани дард шиддат ёфтани дард. 4. с. тарзи бо истифодаи чорањои мухталифи маљбурї, яъне зўроварї ба даст овардан ё нигоњ доштани њукмронии иќтисодї ва сиёсї; ба касе зўрї мекардагї љуръати бо касе зўрї карданро дошта; ба муќобили касе мебаромадагї; зўрї кардан ѓолиб омадан, ѓалаба кардан; зўрї кардани коре ба касе барои касе душворї кардани коре; аз ўњдаи иљрои коре баромада натавонистани касе; зўрї кардани хўроке ба касе ѓизоеро њазм карда натавонистани меъда, ба

– 531 – мизољи касе мувофиќ наомадани хўроке; зўрї надоштан нияти маљбур кардан надоштан; касеро барои иљрои коре водор накардан. ЗЎРМАНД ‫ زورﻣﻨﺪ‬боќувват, ќавї, тавоно, нерўманд. ЗЎРМАНДЇ ‫ زورﻣﻨﺪي‬зўру баќувват будан; ќудрат, тавоної. ЗЎРОВАР ‫ زورآور‬1. боќувват, ќавї, тавоно, пурзўр. 2. золим, зулмпеша, ситамгар. ЗЎРОВАРЇ ‫ زورآوري‬1. зўрї ба кор бурдан ба касе, фишор овардани касе ба дигаре. 2. пањлавонї, далерї, љасурї. ЗЎРОЗМО ‫ زورآزﻣﺎ‬1. он ки ќувваи худро меозмояд; касе, ки ба њар кори сахту вазнин даст зада, ќуввати худро намоиш медињад. 2. пањлавон, гўштингир. ЗЎРОЗМОЇ ‫ زورآزﻣﺎﺋﻲ‬санљиши ќудрат, ќувваозмої (мас., дар мусобиќаи гўштингирї ва ѓ.) ЗЎРТАЛАБ ‫ زورﻃﻠﺐ‬коре, ки иљрои он ќувваи зиёд ва кўшиши бисёр талаб мекунад, кори душвор. ЗЎРХОНА ‫ زورﺟﺎﻧﻪ‬макони варзишие, ки дар он варзишгарон ба варзиши бостони эронї машѓул мешаванд.

ЗЎЪ ЗЎФУНУН а. ‫ ذوﻓﻨﻮن‬ниг. зуфунун. ЗЎЊД а. ‫ زﻫﺪ‬парњезгорї, беэътиної ба њавову њавас, зоњидї, порсої. ЗЎЊДПЕША ‫ زﻫﺪﭘﻴﺸﻪ‬ниг. зоњид. ЗЎЊДФУРЎШ ‫زﻫﺪﻓﺮوش‬ мунофиќ, риёкор.

порсои

сохта;

ЗЎЊР а. ‫ ﻇﻬﺮ‬нимрўзї, нисфирўзї, миёнаи рўз, пешин: пеш аз зўњр, баъд аз зўњр. ЗЎЊРА а. ‫ زﻫﺮه‬нуљ. сайёраи ба Замин наздиктарини низоми Офтоб, ки бо номњои «Ноњид», «ситораи сањарї» ва «ситораи субњ» машњур аст; шоирон онро «мутриби фалак» меномиданд ва юнониёни ќадим онро «илоњаи ишќу зебої» мешумориданд. ЗЎЊРАЉАБИН ‫ زﻫﺮهﺟﺒﻴﻦ‬маљ. хубрўй, хушрў, зебо. ЗЎЪМ а. ‫ زﻋﻢ‬гуфт. якрања, якрав, гарданшах. ЗЎЪМЇ ‫ زﻋﻤﻲ‬гуфт. якрањагї, якравї, гарданшахї.

И И њарфи ёздањуми алифбои њозираи тољикї; дар баъзе калимањо (аз ќабили дирўз, тир) нисбатан шунаво ва дароз, дар баъзеи дигар (аз ќабили писар, дил) садоноки хеле кўтоњ аст; дар ќисме аз вожањо пас аз садонокњо њамчун њарфи йотбарсар «йи» хонда мешавад: оина (ойина), барои (баройи), зебої (зебойї)» ва ѓ.; дар алифбои арабиасоси тољикї бо њарфњои «алиф» (‫ )ا‬ва айн (‫ )ع‬ифода мешавад.

ИБО I а. ‫ اﺑﺎ‬1. кит. худдорї, имтиноъ, боздоштани худ аз коре (аз тарсу вањм ё андешаву мулоњизае), тааммул. 2. шарм, изо; ибо кардан а) худдорї кардан, аз иљрои коре худро боздоштан; б) шарм доштан. ИБО II ‫ اﺑﺎ‬ниг. або. ИБОД а. ‫ ﻋﺒﺎد‬кит. 1. љ. абд. 2. маљ. бандагон, одамон.

ИБДО а. ‫ اﺑﺪا‬кит. 1. шурўъ, оѓоз, ибтидо. 2. ошкор кардан.

ИБОДАТ а. ‫ ﻋﺒﺎدت‬парастиши Худо; ба љо овардани фароизи дину шариат.

ИБДОЛ а. ‫ اﺑﺪال‬кит. бадал кардан, иваз намудан, табдили чизе бо чизи дигар.

ИБОДАТГОЊ ‫ ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه‬ниг. ибодатхона.

ИБДОЪ а. ‫ اﺑﺪاع‬кит. падид овардани чизи нав, ихтироъ кардан, эљод кардан, ба вуљуд овардан; навоварї. ИБИЛ а. ‫ اﺑﻞ‬кит. шутур; шутурон. ИБЌО а. ‫ اﺑﻘﺎء‬кит. 1. зинда гузоштан. 2. тарањњум кардан. ИБЛИС а. ‫ اﺑﻠﻴﺲ‬1. шайтон, ањриман, сардори девњо. 2. маљ. одами њилагар, бадтинат. ИБЛИСЇ ‫ اﺑﻠﻴﺴﻲ‬шайтонї, ањриманї. ИБЛИСОНА ‫ اﺑﻠﻴﺴﺎﻧﻪ‬1. монанди иблис. 2. маљ. айёрона, њилагарона. ИБЛОЃ а. ‫ اﺑﻼغ‬кит. хабар додан, расонидани паём ба касе. ИБН а. ‫ اﺑﻦ‬фарзанди мардина, писар; ◊ ибни субњ офтоб. ИБНУЛВАЌТ а. ‫ اﺑﻦاﻟﻮﻗﺖ‬кит. замонасоз, созишкор, муросокор. ИБНУССАБИЛ а. фир.

‫ اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ‬кит. роњгузар, мусо-

ИБОДАТКУНАНДА ‫ ﻋﺒﺎدتﻛﻨﻨﺪه‬машѓули тоату ибодат; намозгузор. ИБОДАТХОНА ‫ ﻋﺒﺎدتﺧﺎﻧﻪ‬парастишгоњ; массљид, макони ба љо овардани ибодат. ИБОРА а. ‫ ﻋﺒﺎره‬1. ниг. иборат; ба ибораи дигар ниг. иборат (ба иборати дигар). 2. збш. ду ва ё зиёда калимањои мустаќили бо њам алоќаманд: иборањои исмї, иборањои озод, иборањои рехта, иборањои устувор, иборањои феълї ва ѓ. ИБОРАОРО ‫ ﻋﺒﺎرهآرا‬ниг. иборапардоз 1. ИБОРАОРОЇ ‫ ﻋﺒﺎرهآراﺋﻲ‬ниг. иборапардозї 1. ИБОРАПАРДОЗ ‫ ﻋﺒﺎرهﭘﺮداز‬1. хушгуфтор, ширинбаён. 2. суханбоз, гапфурўш. ИБОРАПАРДОЗЇ ‫ ﻋﺒﺎرهﭘﺮدازي‬1. ороиш додани сухан, љумлаорої. 2. бо љумлањои пуртакаллуф навиштан ё гап задан. ИБОРАТ а. ‫ ﻋﺒﺎرت‬ифода, баён, тарзи баён; чанд љумлаи ба њам пайваста, љумла(њо); иборати дарс чанд љумлаи мавриди таълим ва бањс дар як дарси мадрасаи кўњна; ба иборати ди-

– 533 – гар бо ифодаи дигар, ба тарзи баёни дигар; иборат аз… мураккаб аз…, ба вуљуд омада аз…, ташкилёфта аз…, шомил аз…; иборат будан аз… мураккаб будан аз чизе; дар бар доштан, дар зимни худ доштан (чизеро). ИБОРАТОРОЇ ‫ ﻋﺒﺎرتآراﺋﻲ‬ниг. иборапардозї 1. ИБРАТ а. ‫ ﻋﺒﺮت‬панд, сабаќе, ки аз мушоњидаи ањволи нек ё бади дигарон гирифта мешавад, ќиёс аз чизе барои кардан ё накардани он; дарси ибрат он чи ки кас аз мушоњидаи њоли дигарон барои худ сармашќ ќарор медињад; ибрат гирифтан сабаќ омўхтан, панд ба даст овардан; ибрат шудан намуна шудан (дар некї ё бадї); бо чашми ибрат дидан // бо дидаи ибрат нигаристан бо назари сабаќгирї нигоњ кардан ба чизе; панд омўхтан аз чизе. ИБРАТАНГЕЗ ‫ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ‬он чи ки касро ба панду сабаќгирї водор мекунад; он чи ки аз он метавон панд гирифт. ИБРАТБАХШ ‫ ﻋﺒﺮتﺑﺨﺶ‬он чи ки аз он панд ва сабаќ гирифтан мумкин аст, ибратшаванда, ибратомўз. ИБРАТБАХШЇ ‫ ﻋﺒﺮتﺑﺨﺸﻲ‬намуна будан, ибратбахш будан. ИБРАТБИН ‫ ﻋﺒﺮتﺑﻴﻦ‬пандгиранда; чашми ибратбин касе, ки ба воќеањо бо дидаи сабаќ ва пандгирї менигарад. ИБРАТОМЕЗ ‫ ﻋﺒﺮتآﻣﻴﺰ‬он чи мўљиби пандгирї ва танбењ мебошад, пандомез. ИБРАТОМЎЗ ‫ ﻋﺒﺮتآﻣﻮز‬ниг. ибратбахш. ИБРАТОМЎЗЇ ‫ ﻋﺒﺮتآﻣﻮزي‬пайрави намуна будан, ибратомўз будан. ИБРАТХОНА ‫ ﻋﺒﺮتﺧﺎﻧﻪ‬маљ. дунё, зиндагї, ки љои ибратомўзї аст. ИБРИЗ а. ‫ اﺑﺮﻳﺰ‬кит. тиллои холис. ИБРИЌ ‫[اﺑﺮﻳﻖ‬муарраби обрез] зарфи сафолии љумаку дастадор барои обу шароб, кўзача; офтоба. ИБРИШИНОСЇ ‫ ﻋﺒﺮيﺷﻨﺎﺳﻲ‬яњудишиносї. ИБРЇ а. ‫ ﻋﺒﺮي‬кит. яњудї; забони ибрї забони ќадими яњудї. ИБРО а.‫ اﺑﺮاء‬кит. ба покї овардану сафед кардани касе аз гуноње; аз бањри ќарзи додаи худ

ИБТ гузаштани ќарздињанда; хати ибро њуљљати аз муњокима ва ќарз сафед ва халос шудан.

ИБРОЗ а. ‫ اﺑﺮاز‬кит. буруз додан, ошкор сохтан, зоњир кардан; иброз кардан баён кардан, изњор намудан. ИБРОМ а. ‫ اﺑﺮام‬кит. исрор, пофишорї дар талабе; танг кардан, безор намудан, ба сутўњ овардан касеро. ИБРОНЇ а. ‫ ﻋﺒﺮاﻧﻲ‬ниг. ибрї. ИБСОР а. ‫ اﺑﺼﺎر‬дидан, мушоњида кардан, нигоњ кардан ба чизе. ИБСОС а. ‫ اﺑﺴﺎس‬бо касе роз дар миён нињодан, бар касе рози хешро ошкор кардан; фош кардан хабареро; њол ва андўњи худ ба касе гуфтан. ИБТИЃО а.‫ اﺑﺘﻐﺎء‬талаб, дархост, хоњиш; љустуљў, кофтуков; талаб кардан, хоњиш кардан; љустуљў кардан. ИБТИДО а. ‫ اﺑﺘﺪا‬аввал, оѓоз, шурўъ; муќоб. интињо; аввали њар кор ва њар чиз: нуќтаи ибтидо, аз ибтидо, дар ибтидо, ибтидо ёфтан, ибтидо кардан. ИБТИДОЇ ‫ اﺑﺘﺪاﺋﻲ‬1. мансуб ба ибтидо; нахустин, аввалин, муќаддамотї; дарсњои ибтидої дарсњои муќаддамотї дар мадраса; мактаби ибтидої муассисаи таълимие, ки њамчун зинаи аввали саводомўзї ба талабагон маълумот медињад, дабистон. 2. мансуб ба давраи ќабл аз таърих; давраи ибтидої давраи ќадимтарин, яъне ќабл аз таърихи сохти љамъиятї; љамъияти ибтидої таър. зинаи аввали тараќќиёти љамъияти инсонї, ки пеш аз ѓуломдорї буд. ИБТИДОЪ а. ‫ اﺑﺘﺪاع‬кит. чизи нав ба вуљуд овардан, ихтироъ кардан, навоварї. ИБТИЁЪ а. ‫ اﺑﺘﻴﺎع‬кит. хариду фурўш; харидан, харидорї кардан; харид. ИБТИЗОЛ а. ‫ اﺑﺘﺬال‬кит. 1. сарфшавї, аз бисёр кор фармудан кўњна шудан; фарсудагї. 2. беэътиборї, беќадрї, хорї. ИБТИКОР а. ‫ اﺑﺘﻜﺎر‬кит. ба љо овардани кори бесобиќа; шурўъ намудан ба коре ё чизе, ки пеш аз ин касе ба он даст назадааст, ташаббус, ташаббускорї.

– 534 –

ИБТ

ИБТИЛЛО а. ‫ اﺑﺘﻼ‬кит. 1. мубталої, гирифторї; дучор шудан ба бало. 2. озмоиш, имтињон.

ИВАЗНАШАВАНДА ‫ ﻋﻮضﻧﺸﻮﻧﺪه‬шакли инкории сифати феълии замони њозира аз иваз нашудан; бадалнашаванда.

ИБТИЛЛОЪ а. ‫ اﺑﺘﻼع‬кит. фурў бурдан, балъидан; ибтиллоъ кардан фурў бурдан, балъидан.

ИВАЗШАВАНДА ‫ ﻋﻮض ﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз иваз шудан; бадалшаванда.

ИБТИНО а. ‫ اﺑﺘﻨﺎ‬кит. 1. бино кардан. 2. асос нињодан бар чизе, такя кардан бар чизе. ИБТИСОМ а. ‫ اﺑﺘﺴﺎم‬кит. 1. табассум, лабханд. 2. маљ. шукуфтан. ИБТИЊОЛ а. ‫ اﺑﺘﻬﺎل‬кит. зорї, илтиљо, дуову зорї; зорї кардан. ИБТИЊОЉ а. саррат.

‫اﺑﺘﻬﺎج‬

кит. шодї, хурсандї, ма-

ИБТИШОР а. ‫ اﺑﺘﺸﺎر‬кит. хурсандї, шодмонї хушњолї; хурсанд ва хушњол шудан. ИБТО а. ‫ اﺑﻄﺎء‬кит. таъхир, сустї, таъхир кардан, даранг кардан, дар коре сустї кардан. ИБТОЛ а. ‫ اﺑﻄﺎل‬кит. ботил кардан, бекор кардан, мањв намудан. ИБХОР а. чизеро.

‫اﺑﺨﺎر‬

кит. бадбўй гардонидани чизе

ИВАЉ а. ‫ ﻋﻮج‬кит. хамидагї, печидагї, каљї. ИВОР а. ‫ ﻋﻮار‬кит. айб, нуќсон. ИГРЕК ‫ اﮔﺮﻳﻚ‬риёз. аломати Y, ки одатан барои ифодаи бузургии дувуми номаълум ё бузургии таѓйирёбандаи тобеъ (функсия) истифода мешавад. ИЃВО а. ‫ اﻏﻮا‬аз роњ баровардан, гумроњ кардан; фирефтан; дасиса, фитнаандозї: ба иѓвои... ба фиреби…, ба њилаву дасисаи…; бо роњи иѓво бо фиреб, ба тариќи фитна ва дасисакорї; иѓво андохтан фитна ба кор бурдан; тањрик кардан, шўронидан; иѓво бардоштан дасиса барпо намудан, бо фитна ва дасиса касонро шўрондан (бо ќасди вайронкорї); ба иѓво паридан ба дасисае бовар кардан, ба фитнаангезии касе дода шудан. ИЃВОАНГЕЗ ‫ اﻏﻮااﻧﮕﻴﺰ‬он чи боиси фитна ва иѓво мебошад, фитнаангез.

ИБЊОМ I а. ‫ اﺑﻬﺎم‬1. кит. сухани мубњам, он чи маънояш сарбаста ва норавшан аст; гапи духўра. 2. адш. кор фармудани калима ва таъбире, ки дар айни замон маънои ба њам зид дорад.

ИЃВОГАРЇ ‫ اﻏﻮاﮔﺮي‬фитнагарї, фитнаангезї, бо фитнаву дасиса аз роњ задани касе.

ИБЊОМ II ‫ اﺑﻬﺎم‬кит. нарангушт, ангушти калони даст.

ИЃВОГАРОНА ‫ اﻏﻮاﮔﺮاﻧﻪ‬бо роњи фитнагарона: кирдорњои иѓвогарона.

ИБЊОР а. ‫ اﺑﺤﺎر‬1. шўр шудани об. 2. дар бањр нишастан; сафари бањр кардан.

ИЃВОПЕША ‫ اﻏﻮاﭘﻴﺸﻪ‬ниг. иѓвогар.

ИБЪОД а. ‫ اﺑﻌﺎد‬дур кардан. ИВАЗ а. ‫ ﻋﻮض‬чизе, ки ба љои чизе гузошта ё дода мешавад, бадал; ба ивази, дар ивази… ба љои… дар бадали…; иваз кардан а) мубодила кардан, муовиза намудан; б) дигар кардан, таѓйир додан; иваз шудан (гардидан) а) бадал шудан, ба љои чизе ќарор гирифтан; б) дигаргун шудан, таѓйир ёфтан. ИВАЗКУНАНДА ‫ ﻋﻮضﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз иваз кардан; он ки чизе ё касеро иваз мекунад; он ки ё он чи љои чизе ё касеро мегирад.

ИЃВОГАР ‫ اﻏﻮاﮔﺮ‬он ки бо дасиса ва фитнагарї одамонро гумроњ мекунад, фитнагар.

иѓво,

ИЃЛОЌ а. ‫ اﻏﻼق‬кит. 1. бастан, пўшидан (мас., дарро). 2. душворї, мушкилї, дарњампечидагї, муѓлаќї. ИЃМОЗ I а. ‫ اﻏﻤﺎز‬кит. тўњмат кардан, ѓаммозї кардан; бадзабонї, бадгўї. ИЃМОЗ II а. ‫ اﻏﻤﺎض‬чашмпўшї кардан, худро ба нодонї задан, таѓофул кардан; бепарвої варзидан. ИЃМОЗКОРЇ I ‫ اﻏﻤﺎزﻛﺎري‬тўњматгарї, ѓаммозї; бадзабонї кардан. ИЃМОЗКОРЇ II ‫ اﻏﻤﺎضﻛﺎري‬чашмпўшї кардан, худро ба нодонї задан; таѓофул ва бепарвої

– 535 – зоњир кардан. ИЃОСАТ а. ‫ اﻏﺎﺛﺖ‬кит. ба фарёди касе расидан; фарёдрасї. ИЃРО а. ‫ اﻏﺮا‬кит. барангехтан, тањрик кардан, шўрондан; тањрик, барангезиш. ИЃРОЌ а. ‫ اﻏﺮاق‬муболиѓаи аз њад зиёд, аз њад гузарондани таърифу тавсиф ё коњиши касе. ИЃТИМОМ а. ‫ اﻏﺘﻤﺎم‬кит. андўњгин шудан, ѓамгин шудан. ИЃТИНОМ а. ‫ اﻏﺘﻨﺎم‬кит. ѓанимат шумурдан, ѓанимат донистан. ИЃТИРОБ а. ‫ اﻏﺘﺮاب‬кит. аз диёри худ дур шудан, ѓарибу мусофир шудан. ИЃТИСОЛ а. ‫ اﻏﺘﺴﺎل‬кит. ѓусл кардан, шустушў кардан, оббозї кардан; ѓусл; шустушў, оббозї. ИЃТИФОР а. омурзиш.

‫اﻏﺘﻔﺎر‬

кит. маѓфират, бахшоиш,

ИЃТИШОШ а. ‫ اﻏﺘﺸﺎش‬кит. маѓшуш шудан, ошуфтагї; фитна, балво. ИЃФОЛ а. ‫ اﻏﻔﺎل‬кит. ѓофил кардан, ба ѓафлат андохтан; фиреб додан. ИД а. ‫ ﻋﻴﺪ‬1. љашн, рўзи љашн, рўзи хурсандї ва тантана ба муносибати ягон њодисаи мубораки таърихї ё миллї. 2. умуман шодї ва хурсандї; иди Истиќлол љашне, ки ба муносибати соњибихтиёр эълон шудани кишвар гирифта мешавад; иди Зафар ниг. иди Ѓалаба; иди Май љашни якуми май; иди Наврўз иди миллии соли нави тољикон ва дигар халќњои эронинажод, ки мутобиќи соли шамсї дар аввали фарвардин љашн гирифта мешавад; иди Рамазон идест, ки мусулмонон ба муносибати тамом шудани рўзагирии сирўзаи моњи рамазон дар рўзи якуми моњи шавволи соли њиљрии ќамарї баргузор мекунанд, иди Сиём, иди Фитр; иди саиди фитр ниг. иди Рамазон; иди Соли Нав иди соли нави милодї, ки њамасола дар оѓози соли нави милодї – якуми январ баргузор мегардад; иди Ѓалаба 9-уми май, ки рўзи ѓалаба бар Олмони фашистї дар Љанги Бузурги Ватанї аст; иди Ќурбон а) рўзи дањуми моњи зилњиљљаи њиљрии ќамарї, ки мувофиќи маросими исломї њољиён дар Макка гўсфанд ва ё шу-

ИДЕ тур ќурбонї мекунанд, иди Азњо; б) иди динии мусулмонон, ки њар сол дар ин рўз ќайд мекунанд.

ИДБОР а.‫ ادﺑﺎر‬кит. рў гардондани бахт, бахтбаргаштагї, сиёњрўзї, бадбахтї; муќоб. иќбол. ИДГАРДАК ‫ ﻋﻴﺪﮔﺮدك‬маросиме, ки тибќи он мардумон дар рўзњои иди Рамазон ва иди Ќурбон ба манзили наздикони хеш бањри табрику аёдат мераванд ва дуову фотиња мехонанд. ИДГАРДЇ ид.

‫ﻋﻴﺪﮔﺮدي‬

сайру гашт ба муносибати

ИДГАЊ//ИДГОЊ ‫ﻋﻴﺪﮔﺎه‬//‫ﻋﻴﺪﮔﻪ‬ шудани сайру тамошои идгузаронї, идљой.

љои барпо идона, љои

ИДЃОМ а. ‫ ادﻏﺎم‬кит. 1. даровардан, дохил кардани чизе дар чизи дигар. 2. грам., ниг. ассимилятсия. ИДДА а. гурўњ.

‫ﻋﺪه‬

гурўњ, даста, љамоа; як идда як

ИДДАО а. ‫ﻋﺎ‬‫[ اد‬аслаш иддио]; 1. даъво, талаб, даъвогарї. 2. даъвои бартарї аз ягон љињат, манманї, њавобаландї, фахри муддаиёна; иддао кардан даъво кардан, муддаї будан. ИДДАТ а. ‫ ﻋﺪت‬д. муддати муайяне, яъне чор моњу дањ рўз, ки зани талоќшуда ё шавњармурда аз нав шавњар карда наметавонад. ИДДИО а. ‫ ادﻋﺎ‬ниг. иддао. ИДЕАЛ фр. ‫ اﻳﺪﻳﺌﻞ‬он чи дар нињояти камолот ва бартарист; камоли матлуб, олитарин мартабаи орзу, муроду маќсади олии инсон. ИДЕАЛИЗАТСИЯ фр.‫اﻳﺪﻳﺌﻠﻴﺰﺗﺴﻴﻪ‬аз будаш ва аз моњияти њаќиќиаш зиёдтару болотар ба ќалам додани чизе; тасвири воќеият бо обу ранги аз њад зиёд. ИДЕАЛИЗМ фр.‫ اﻳﺪﻳﺌﻠﻴﺰم‬равияе дар фалсафа, ки бар хилофи материализм ѓоя, рўњ ва шуурро сароѓоз ва табиат, модда, њастиро дар љои дувум, яъне мањсули рўњ медонад. ИДЕАЛИСТ фр. идеализм.

‫اﻳﺪﻳﺌﻠﻴﺴﺖ‬

пайрави аќидаи

ИДЕАЛИСТЇ ‫ اﻳﺪﻳﺌﻠﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба идеализм; хос ба идеализм.

– 536 –

ИДЕ

ИДЕАЛЇ ‫ ادﻳﺌﻠﻲ‬1. мансуб ба идея; тасаввурї, хаёлї, он чи дар воќеият вуљуд надорад. 2. мувофиќи идеал, комил, олї. ИДЕОГРАММА ю. риш.

‫اﻳﺪﻳﺎﮔﺮﻣﻪ‬

збш., ниг. њузво-

ИДЕЯ ю. ‫ اﻳﺪﻳﻪ‬ѓоя, фикр. ИДЕЯВЇ ‫ اﻳﺪﻳﻮي‬мансуб ба идея; ѓоявї. ИДЕЯНОКЇ ‫ اﻳﺪﻳﻪﻧﺎﻛﻲ‬дорои идея (ѓоя) будан. ИДИОМА ю.‫ اﻳﺪﻳﺎﻣﻪ‬збш. ибораи рехта. ИДИШ ‫ ادﻳﺶ‬забони гуфтугўии яњудї. ИДИЯ а. идона.

‫ﻋﻴﺪﻳﻪ‬

кит. табрикномаи манзуми

ИДЇ ‫ ﻋﻴﺪي‬1. мансуб ба ид; идона. 2. он чиз ё пуле, ки ба муносибати ид ба касе дода мешавад, бахшиш, тўњфаи идона; номаи идї табрикнома ба муносибати ид. ИДМОН а. ‫ ادﻣﺎن‬кит. ба таври доимї машѓул шудан бо коре, кореро њамеша кардан; машќ, варзиш, тамрин. ИДОД а. ‫ ﻋﺪاد‬шумор, шумора, адад; дар идоди… дар шумори.., дар ќатори… ИДОМА//ИДОМАТ а. ‫اداﻣﺖ‬//‫ اداﻣﻪ‬давом додан, давом кунонидан, ќатъ ва тарк нашудани дунболаи коре. ИДОМАДИЊАНДА‫ اداﻣﻪدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз идома додан, давомдињанда. ИДОНА ‫ ﻋﻴﺪاﻧﻪ‬1. мансуб ба ид: либоси идона, намоиши идона. 2. чун рўзи ид: идона ороиш додани шањр. 3. ниг. идї 2. ИДОРА а. ‫ اداره‬1. низом додан, назму насаќ додан; роњбарию роњнамої кардан, саришта намудани кори мамлакате ё муассисае; идораи мамлакат (давлат) назму тартиби мамлакат, њукуматдорї, сариштаи корњои мамлакат; усули идора тарзи њукуматдорї, ќоидаву тартиботи саришта кардани кори мамлакат; тариќи роњбарї; идора кардан (намудан) а) ба назму тартиб даровардан, тартиботи њукуматдориро анљом додан; роњбарї кардан ба фаъолияти муассисае; б) саришта кардани амалиёте, назорат ва роњнамої кардан аз болои кори автомобил ва дигар дастгоњњо. 2. љое, ки дар он корњои давлатї ё љамъиятї анљом дода мешаванд,

муассиса; умуман номи ќисми маъмурию коргузории муассисаю корхонањо: идораи молия, идораи рўзнома, идораи сохтмон. ИДОРАВЇ//ИДОРЇ ‫اداري‬//‫ اداروي‬1. мансуб ба идора; вобаста ба идора; коркунони идорї. 2. идоракунандагї, роњбарї; ќобилияти идорї ќобилияти саришта кардани коре. ИДОРАКУНАНДА ‫ ادارهﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз идора кардан; роњбар, роњбарикунанда; сариштакунанда, ба низом андозанда. ИДОРАХОНА ‫ ادارهﺧﺎﻧﻪ‬биное, ки дар он муассиса ё созмон ва ё ќисми маъмурию коргузории онњо љойгир шудааст. ИДОРАШАВАНДА ‫ ادارهﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз идора шудан. ИДОРАШАВАНДАГЇ ‫ ادارهﺷﻮﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони њозираи идора шаванда; ќобили танзиму роњбарї, сариштапазирї. ИДОРЇ ‫ اداري‬ниг. идоравї. ИДРИС а. ‫ ادرﻳﺲ‬д. номи яке аз пайѓамбарон аст, ки сарпарасти њунари дўзандагї ва хайётї дониста мешавад. ИДРОК а. ‫ ادراك‬1. дарк кардан, дарёфтан, фањмидан; фањм, њуш, шуур. 2. ќобилияти дарк кардан, фарќ кунонидан ва фањмидани ашё ва њодисањои олами беруна; аќлу идрок хирад ва њуш, аќл ва ќувваи дарёфт; идрок доштан соњиби фањму фаросат будан; идрок кардан дарёфтан, фањмидан. ИДРОКНОРАС ва дарёфт.

‫ادراكﻧﺎرس‬

ѓайри ќобили дарк

ИДРОР I а.‫ ادرار‬кит. бахшиши пайдарпай; маоши моњона ё солона, ваљњи рўзгузаронї, танхоњ, ротиба. ИДРОР II а. ‫ ادرار‬кит. пешоб, мезак, бавл. ИДРОРНОМА ‫ ادرارﻧﺎﻣﻪ‬кит. номае, ки шоњон ва амирон барои таъйин кардани маош ба касе медоданд. ИДРОРПУЛЇ ‫ ادرارﭘﻮﻟﻲ‬нав. ротибаи моњонаи донишљў, аспирант ё докторант, стипендия. ИДРОЉ а. ‫ ادراج‬кит. дарљ, дарљ кардан. ИДХОЛ а.

‫ادﺧﺎل‬

кит. дохил кардан, ба дарун

– 537 – даровардан. ИДЉО(Й) (‫ ﻋﻴﺪﺟﺎ)ي‬ниг. идгоњ. ИЕРАРХИЯ ‫ اﻳﻴﺮرﺧﻴﻪ‬тартиботи тобеият аз рўи дараљаи мансабњо; силсилаи рутба ва мансабњо, силсилаи маротиб. ИЕРОГЛИФ ю. ‫ اﻳﻴﺮاﮔﻠﻒ‬яке аз ќадимтарин аломатњои тасвирию рамзии хати Мисри Ќадим, Хитой ва ѓ. ИЕРОГЛИФЇ ‫ اﻳﻴﺮاﮔﻠﻔﻲ‬мансуб ба иероглиф. ИЁБ а. ‫ اﻳﺎب‬бозгашт, баргашт, бозгаштан, баргаштан. ИЁДАТ а. ‫ ﻋﻴﺎدت‬беморбинї рафтан ва њолпурсии бемор, хабаргирии бемор (дар гуфтугў аёдат њам мегўянд). ИЁЛАТ а. ‫ اﻳﺎﻟﺖ‬1. кит. њукмронї, фармонравої. 2. як ќисми калони кишвар, ки чанд ноњия ва вилоятро дар бар мегирад. ИЁЛОТ а. Амрико.

‫اﻳﺎﻻت‬

љ. иёлат: Иёлоти Муттањидаи

ИЁР а. ‫ ﻋﻴﺎر‬дараљаи софї ва холисии тилло ва нуќра. ИЁРГИР ‫ ﻋﻴﺎرﮔﻴﺮ‬он ки дараљаи софї ва холисии тилло ё нуќраро муайян мекунад. ИЗ ‫ اﻳﺰ‬пай, асар, наќши чизе дар замин ё рўи чизе: изи по, изи чархи ароба. ИЗ(З) а. ‫ ﻋﺰ‬иззатмандї, азизї, арљмандї. ИЗАД ‫ اﻳﺰد‬ниг. эзид. ИЗАДЇ ‫ اﻳﺰدي‬ниг. эзидї. ИЗАДПАРАСТ ‫ اﻳﺰدﭘﺮﺳﺖ‬ниг. эзидпараст. ИЗАДШИНОС ‫ اﻳﺰدﺷﻨﺎس‬ниг. эзидшинос. ИЗАМ//УЗМ а. ‫ ﻋﻈﻢ‬кит. бузургї, калонї, бузургии ќадр, олиќадрї. ИЗГИР ‫ اﻳﺰﮔﻴﺮ‬пайгир. ИЗГИРЇ ‫ اﻳﺰﮔﻴﺮي‬пайгирї. ИЗЃИЉ ‫ ازﻏﻴﺞ‬бот. растании чармпўсти часпанда, ки печида боло меравад ва дар минтаќањои љануб парвариш меёбад. ИЗЃЇ ‫ اﻇﻐﻲ‬номи њарфи бистуми алифбои арабиасоси тољикї, ки њарфи «зо» њам меноманд; дар њисоби абљад ба 900 баробар аст; дар

ИЗЗ алифбои кириллии тољикї муодили њарфи З мебошад.

ИЗДИВОЉ а. ‫ ازدواج‬зану шўй шудан, заношўї; хонадор шудан; издивољ кардан хонадор шудан, шавњар кардан ё зан гирифтан. ИЗДИЁД а. ‫ ازدﻳﺎد‬зиёд шудан, афзоиш. ИЗДИЊОМ а. ‫ ازدﺣﺎم‬љамъомади мардуми зиёде дар як љо, зич (анбўњ) шуда истодани одамон, анбўњї. ИЗЗАТ а. ‫ ﻋﺰت‬азиз шудан, арљманд гардидан, сазовори эњтиром гардидан; њурмат, арљмандї, азизї: иззату эњтиром; ба иззати … аз рўи эњтиром, барои изњори њурмат: њама ба иззати арўс аз љо хестанд; иззату обрў ќадру мартаба, барозандагї ва шоистагї; иззат кардан нисбат ба касе эњтиром нишон додан, азиз доштан касеро; иззати худро нигоњ доштан ќадру манзалати худро нигоњ доштан, мувофиќи маќому мартабаи худ рафтор кардан; иззату обрўй кардан њурмату бузургдошти касеро ба љо овардан; иззати нафс њисси ќадру эътибори шахсї, бузурворї ва азамати маънавї, њайсият, шоистагї ва барозандагї; ба иззати нафси касе расидан шахсият ва ќадру эътибори касеро халалдор кардан, нисбат ба касе бењурматї кардан. ИЗЗАТДОРЇ ‫ ﻋﺰتداري‬риояи эњтиром ва бузургдошт, њурмат кардан, ба љо овардани бузургдошти касе. ИЗЗАТМАНД ‫ ﻋﺰتﻣﻨﺪ‬дорои њурмат, сазовори иззату эњтиром, азиз, арљманд. ИЗЗАТМАНДЇ ‫ ﻋﺰتﻣﻨﺪي‬дорои иззат будан, арљманду гиромї будан. ИЗЗАТПИСАНД њурмати касе.

‫ﻋﺰتﭘﺴﻨﺪ‬

кит. посдори иззату

ИЗЗАТТАЛАБ ‫ ﻋﺰتﻃﻠﺐ‬он ки хоњони бузургдошт ва њурмат аст; эњтиромдўст; бузургипараст, љоњталаб. ИЗЗАТТАЛАБЇ ‫ ﻋﺰتﻃﻠﺒﻲ‬талаб кардани иззату эњтиром нисбат ба худ. ИЗЗАТХОЊ ‫ ﻋﺰتﺧﻮاه‬он ки хоњони њурмату эњтиром аст, иззатталаб. ИЗЗАТХОЊЇ ‫ ﻋﺰتﺧﻮاﻫﻲ‬хостани иззату эњтиром нисбат ба худ, иззатталабї.

– 538 –

ИЗЛ

ИЗЛОЛ I а. ‫ اذﻻل‬хору залил пиндоштан касеро, касеро хор доштан.

оиќї ва таљњизоти барќнагузаронанда ва гармибардору намбардор.

ИЗЛОЛ II а. ‫ ازﻻل‬кит. лаѓжонидан.

ИЗОМ I а. ‫ ﻋﻈﺎم‬љ. азм; устухонњо.

ИЗЛОЛ III а. ‫ اﺿﻼل‬кит. гумроњ кардан, аз роњи дуруст берун бурдан.

ИЗОМ II а. ‫ ﻋﻈﺎم‬љ. азим; бузургон.

ИЗМИЊЛОЛ а. ‫ اﺿﻤﺤﻼل‬кит. нест шудан, нобуд шудан; нобудї. ИЗМОН а. шудан.

‫ازﻣﺎن‬

кит. кўњна гаштан, дерина

ИЗОН ‫ اﻳﺰان‬номи рўзи сиюми њар моњи шамсї.

ИЗМОР а. ‫ اﺿﻤﺎر‬1. дар замир нигоњ доштан, дар дил пинњон кардан. 2. пўшида сухан гуфтан, бо киноя ва маљоз сухан гуфтан. ИЗН а. ‫ اذن‬иљозат, рухсат; изн гирифтан барои иљрои коре рухсат пурсидан; изн додан рухсат додан. ИЗО I а. ‫اﻳﺬا‬//‫ اذا‬1. ранљ, озор, азият; озордињї. 2. шарм, хиљолат; аз изо мурдан зери шарму изои сахт мондан; изо додан шарм дорондан, дар хиљолат монондан; изо кашидан шарм доштан, хиљолат кашидан. ИЗО II а. ‫ ازا‬кит. муќобил, баробар, рў ба рў; ба изои… ба ивази…, ба бадали… ИЗОАТ I а. ‫اذاﻋﺖ‬//‫ اذاﻋﻪ‬пањн кардан, шоеъ гардонидан, ошкор кардан. ИЗОАТ II а. ‫اﺿﺎﺋﺖ‬//‫ اﺿﺎﺋﻪ‬кит. равшан кардан, рўшної додан; нур, рўшної. ИЗОАТ III а. ‫ اﺿﺎﻋﺖ‬кит. зоеъ гардонидан, нобуд кардан. ИЗОБАТ а. кардан.

‫اذاﺑﺖ‬

ИЗОМЕРЊО ‫ اﻳﺰاﻣﻴﺮﻫﺎ‬хим. пайвастагињое, ки таркиби химиявї ва вазни молекулањояшон як буда, аммо сохт ва хусусияти физикї ва химиявиашон гуногун аст.

кит. гудозиш, гудохтан, об

ИЗОДА а. ‫ ﻋﻀﺎده‬кит. пањлударї, бозуи дар. ИЗОЛАТ а. ‫ ازاﻟﺖ‬кит. зоилгардонї, дафъ кардан, мањв кардан; изолати низоъ рафъи низоъ. ИЗОЛЯТОР фр. ‫ ازاﻟﻴﺘﺎر‬1. моддаи изолятсиякунанда ё љињози дигар, ки љараёни барќро намегузаронад. 2. хонаи алоњида дар беморхонањо ва мањбасњо барои беморони касалињои гузаранда, девонагон ва мањбусон, такхона. ИЗОЛЯТСИЯ фр. ‫ ازاﻟﻴﺘﺴﻴﻪ‬1. људо кардан; људо шудан. 2. тех. пешгирї кардани тамоси мустаќими љараёни барќ ба воситаи маводи

ИЗОР I ‫ ازار‬1. ниг. эзор. 2. маљ., кит. парда. 3. либоси таг, зерљома. 4. шалвор. ИЗОР II а. ‫ ﻋﺬار‬рухсора, гуна (бештар дар шакли узор мустаъмал аст.). ИЗОРА ‫ ازاره‬1. тахта ё фанери тунук, ки байни ягон чорчўба гузошта мешавад: изораи дар. 2. хати борики ранга, ки одатан (дар девор) байни рангњои гуногун гузошта мешавад. ИЗОТЕРМИЯ ю. ‫ ازاﺗﻴﺮﻣﻴﻪ‬биол., хим. доимияти њарорати љисми њайвоноти гармхун, ки ба танзими физикиву химиявии њарорат таъмин мегардад. ИЗОТЕРМЇ имї.

‫ازاﺗﻴﺮﻣﻲ‬

физ. дорои њарорати до-

ИЗОТОПЊО ‫ اﻳﺰاﺗﺎپﻫﺎ‬хим. атомњои њамон як моддаи химиявї, ки ядроњояшон дорои миќдори якхелаи протонњо, вале миќдори гуногуни нейтронњо мебошанд ва вазни атомиашон гуногун аст. ИЗОФА//ИЗОФАТ а. ‫اﺿﺎﻓﺖ‬//‫ اﺿﺎﻓﻪ‬1. афзудан, зиёд кардан; афзоиш, афзунї; арзиши изофа иќт. арзишест, ки истењсолкунанда зиёда аз арзиши ќувваи кор ба вуљуд меорад ва он манбаи даромади софи сармоядорро ташкил медињад; изофа кардан (намудан) афзудан, зиёд кардан; илова кардан, зам намудан; изофа шудан (гардидан) зиёд шудан, афзунї ёфтан; илова шудан, зам гардидан. 2. збш. бандаки изофии «и», ки муайяншавандаро бо муайянкунанда мепайвандад: китоби Ањмад, хонаи нав. ИЗОФАГЇ ‫ اﺿﺎﻓﮕﻲ‬ниг. изофї. ИЗОФАКОРЇ ‫ اﺿﺎﻓﻪﻛﺎري‬коре, ки зиёда аз ваќти муќаррарї бо амри маъмурият иљро карда мешавад.

– 539 – ИЗОФАМАОШ ‫ اﺿﺎﻓﻪﻣﻌﺎش‬нав. маоши иловагї бар ивази иљрои кори аз наќша зиёд (дар корхона). ИЗОФАНАВИСЇ ‫ اﺿﺎﻓﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬ќасдан зиёд нишон додани натиљањои истењсолї ё иљрои наќшаи кор ва ѓ. ИЗОФАПАРДОХТ ‫ اﺿﺎﻓﻪﭘﺮداﺧﺖ‬нав. пардохти иловагї; пуле, ки бештар аз меъёри муќаррарї дода мешавад. ИЗОФАТ ‫ اﺿﺎﻓﺖ‬ниг. изофа. ИЗОФЇ ‫ اﺿﺎﻓﻲ‬барзиёд, барилова, иловагї, изофагї. ИЗРОР а. ‫ اﺿﺮار‬1. зарар ва зиён расонидан, газанд расондан. 2. маљ. ба болои зани аввал зани дуюм гирифтан ва ба ин роњ ба зани аввал озору зиён расонидан. ИЗТИРОБ а. ‫ اﺿﻄﺮاب‬њаяљони сахт, беќарорї, ошуфтагї; бо изтироб дар њолати њаяљон, мушавваш; изтироб доштан парешонхотир будан, саросема ва ошуфта будан; ба (дар) изтироб андохтан мушавваш кардан, ба њаяљон овардан; дар изтироб будан дар ташвиш будан; ба (дар) изтироб афтодан (омадан) мушавваш шудан, саросема гардидан; дар изтироб мондан ба ташвиш афтодан, ошуфта шудан; дар изтироб шудан беќарор ва ошуфта гардидан; кори изтироб гуфт. кори таъљилї, кори бошитоб.

ИКС

ИЗЊОРГАЊ ‫ اﻇﻬﺎرﮔﻪ‬кит. љои зоњиршавї, љои ошкорсозї, љои падид омадан. ИЗЊОРКУНАНДА ‫ اﻇﻬﺎرﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз изњор кардан; ошкоркунанда; баёнкунанда, ифодакунанда. ИЗЊОРНОМА ‫ اﻇﻬﺎرﻧﺎﻣﻪ‬нав. санаде, ки дар он матлаби мушаххас баён гардидааст: изњорномаи гумрукї. ИЗЊОРОТ ‫ اﻇﻬﺎرات‬љ. изњор; баёнот, ифодаи маром; баёни фикр (аз тарафи ягон шахси расмї ё кишвар). ИЗШИНОС ‫ اﻳﺰﺷﻨﺎس‬мутахассиси соњаи пайшиносї; муќ. пайшинос. ИЗШИНОСЇ ‫ اﻳﺰﺷﻨﺎﺳﻲ‬1. пайшиносї, омўзиши из. 2. њуќ. пайшиносї, таълимот дар бораи пай (из)-и љиноят, ки як ќисми љиноятшиносї ба њисоб меравад; муќ. пайшиносї. ИЗЪОН а. ‫ اذﻋﺎن‬кит. итоат; эътироф; изъон кардан итоат кардан, гардан фуровардан (ба амри касе). ИЗЪОФ а. ‫ اﺿﻌﺎف‬дучанд гардонидан. ИКЛИЛ а. бар.

‫اﻛﻠﻴﻞ‬

кит. 1. тољ, афсар. 2. гулчан-

ИКМОЛ а. ‫ اﻛﻤﺎل‬кит. пурра кардан, такмил додан, ба камол расондан; ба камол расидан; такмилдињї.

њаяљоннок,

ИКОНА ю. ‫ اﻳﻜﺎﻧﻪ‬сурати муќаддас дар исавиён, ки ваќти ибодат ба он рў меоранд, тимсоли муќаддас.

ИЗТИРОБОВАР ‫ اﺿﻄﺮابآور‬њаяљонангез, мушаввашкунанда, ба изтироб андозанда.

ИКРОМ а. ‫ اﻛﺮام‬киромї доштан, иззат кардан, мавриди лутфу навозиш ќарор додан; њурмат, эњтиром, иззат.

ИЗТИРОБОМЕЗ ‫اﺿﻄﺮابآﻣﻴﺰ‬ мушавваш: садои изтиробомез.

њаяљоннок,

ИКРОЊ а. ‫ اﻛﺮاه‬1. касеро маљбуран ба коре водор кардан. 2. кароњат, нафрат.

ИЗТИРОР а. ‫ اﺿﻄﺮار‬кит. дармондагї, ночорї, бечорагї; тангдастї; ба изтирор ноилољ, ночор; иљборан.

ИКС лот. ‫ اِﻛﺲ‬риёз. аломати X, ки маъмулан барои ифодаи бузургии якуми номуайян, ё бузургии мустаќили таѓйирёбанда (аргумент) истифода мешавад.

ИЗТИРОБАНГЕЗ ‫ اﺿﻄﺮاباﻧﮕﻴﺰ‬ниг. изтиробовар. ИЗТИРОБНОК изтиробовар.

‫اﺿﻄﺮابﻧﺎك‬

ИЗЊОР а. ‫ اﻇﻬﺎر‬1. зоњир кардан, ошкор кардан. 2. баён, ифода, фањмондани чизе; изњори ихлос баёни дўстї ва самимият; изњори матлаб баёни маќсад, ифодаи маром; изњор кардан маълум кардан, ошкор кардан; баён кардан, гуфтан.

ИКСИР а. ‫ اﻛﺴﻴﺮ‬кит. 1. моддаи афсонавї – кимиё, ки ба аќидаи пешиниён гўё мисро ба тилло ва симобро ба нуќра мубаддал мекардааст. 2. маљ. доруи бисёр фоиданок ва камёб.

– 540 –

ИКС ИКСИРГАР ‫ اﻛﺴﻴﺮﮔﺮ‬кит. кимиёгар.

ИКТИСОБ а. ‫ اﻛﺘﺴﺎب‬кит. касб кардан, ба даст даровардани чизе бо кўшиши худ: иктисоби илму дониш. ИКТИФО а. ‫ اﻛﺘﻔﺎ‬кофї шумурдан, басанда донистан, ќонеъ шудан; кофї будан; иктифо намудан (кардан) ќонеъ шудан. ИКТИШОФ а. ‫ اﻛﺘﺸﺎف‬1. кашф кардан, падид овардан. 2. ба даст овардани маълумот дар бораи душман. ИКТИЊОЛ а. кашидан.

‫اﻛﺘﺤﺎل‬

кит. ба чашм сурма

ИЌБОЛ а. ‫ اﻗﺒﺎل‬рў овардани бахт, давлат ва комёбї ба кас; бахт, толеъ; муќоб. идбор; субњи иќбол тофтан хушбахтї рў овардан (ба касе). ИЌБОЛБАЛАНД ‫ اﻗﺒﺎلﺑﻠﻨﺪ‬он ки бахташ тофтааст, толеъбаланд, соњибиќбол. ИЌБОЛНОК ‫ اﻗﺒﺎلﻧﺎك‬хушбахт, саодатманд. ИЌД а. ‫ ﻋﻘﺪ‬шадда, њамел, гарданбанд, тавќ, риштаи марворид ва дигар сангњои ќиматбањо; иќди Сурайё галаситораи Парвин. ИЌДОМ а. ‫ اﻗﺪام‬ќадам гузоштан дар коре, сар кардани коре, пеш гирифтан кореро; ташаббус; иќдом кардан ба коре сар кардан, ба иљрои коре шурўъ намудан. ИЌЛИМ ю. ‫ اﻗﻠﻴﻢ‬1. обу њаво ва авзои табиат. 2. кит. кишвар, мамлакат; њафт иќлим кит. а) ниг. ◊ њафт иќлим; тамоми дунё. ИЌЛИМГИР ‫ اﻗﻠﻴﻢﮔﻴﺮ‬кит. кишваргир, љањонгир, љањонситон. ИЌЛИМГИРЇ ‫ اﻗﻠﻴﻢﮔﻴﺮي‬кит. љањонгирї, љањонситонї.

кишваргирї,

ИЌЛИМИЁ а. ‫ اﻗﻠﻴﻤﻴﺎ‬хока ва резае, ки баъди гудохтани симу зар дар таги зарф мемонад. ИЌЛИМЇ ‫ اﻗﻠﻴﻤﻲ‬мансуб ба иќлим 1. ИЌЛИМШИНОС ‫اﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎس‬ мутахассиси иќлим. ИЌЛИМШИНОСЇ иќлим. ИЌНОЪ а.

‫اﻗﻨﺎع‬

‫اﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎﺳﻲ‬

обуњавошинос, илм дар бораи

кит. ќаноат намудан; ќонеъ

кардан, ќаноат кунонидан. ИЌОБ а. ‫ ﻋﻘﺎب‬кит. азоб, шиканља, озор; уќубат, муљозот. ИЌОЛА а. ‫ اﻗﺎﻟﻪ‬кит. барњам задани байъ ва муомила, молро гардонда пулро пас гирифтан, савдоро вайрон кардан. ИЌОМАТ а. ‫ اﻗﺎﻣﺖ‬дар љое мондан, манзил доштан, истиќомат кардан; иќомат доштан сукунат доштан, сокин (муќимї) будан; иќомат кардан сокин шудан (дар љое), љой гирифта муќимї шудан, зистан, манзил кардан. ИЌОМАТГОЊ ‫ اﻗﺎﻣﺖﮔﺎه‬љои зист, маскан. ИЌОМАТКАДА ‫ اﻗﺎﻣﺖﻛﺪه‬ниг. иќоматгоњ. ИЌОН а. ‫ اﻳﻘﺎن‬кит. бовар, яќин; яќин кардан, бовар њосил намудан. ИЌОР а. ‫ ﻋﻘﺎر‬кит. обу замин, мулк, молу мулк, мулки ѓайриманќул. ИЌРОР а. ‫ اﻗﺮار‬эътироф кардан, ошкоро тасдиќ кардан дурустї ва ростии чизеро; иќрор кардан (будан) ба гардан гирифтан, эътироф кардан (кори кардаи худро); иќрор кунондан ба эътироф водор кардан; иќрор шудан эътироф кардан, кори карда ё сухани гуфтаи худро бо ќавли худ тасдиќ ва таъкид намудан. ИЌРОРЇ ‫اﻗﺮاري‬:хати иќрорї коѓазе, ки дар он эътирофи шахсии касе навишта ва имзо карда шудааст, эътирофнома. ИЌРОРШАВЇ ‫ اﻗﺮارﺷﻮي‬исми амал аз иќрор шудан; эътироф кардан, тасдиќ намудан. ИЌТИБОС а. ‫ اﻗﺘﺒﺎس‬1. гирифтан, ахз кардан. 2. гирифта наќл кардани порчае аз нутќ ё навиштаи касе бо ишора ба маъхаз; гирифтани калимае аз забоне ё мавзўе аз адабиёте. 3. порчаи дахлдор ба идора ё шахсе аз ќарори љаласа, фармон ё дастуре (беруннавис); иќтибос овардан сухани касеро барои исботи муддао ё таќвияти фикри худ чун далел наќл кардан, аз навиштае истинод овардан. ИЌТИБОСЇ ‫ اﻗﺘﺒﺎﺳﻲ‬мансуб ба иќтибос; калима (ё ифодаи) аз дигар забон (шахс) воридшуда: калимањои иќтибосї, истиллоњоти иќтибосї. ИЌТИДО а. ‫ اﻗﺘﺪا‬кит. 1. пайравї; таќлид. 2. д. дар паси имом истода намози љамоа ба љо овардан: иќтидо кардан.

– 541 – ИЌТИДОР а. ‫ اﻗﺘﺪار‬ќудрат, тавоної; иќтидори истењсолї ќобилияти дар шароити комилан ба кор андохтани корхона ва воњидњои дигари истењсолот мањсулот тавлид кардан, имконияти истењсолї; иќтидори њарбї ќудрати љангї, ќобилият ва тобоварї дар љанг; иќтидор доштан соњиби ќудрат будан, дар иљрои коре ба тавоноии њаматарафа соњиб будан; ба ќабзаи иќтидор даровардан ба дасти худ гирифтан, ба итоати худ даровардан. ИЌТИЗО а. ‫ اﻗﺘﻀﺎ‬таќозо, хоњиш, дархост, талаб; ба иќтизои… бо талаби… ИЌТИНО а. ‫ اﻗﺘﻨﺎ‬кит. фароњам овардан, ба даст даровардан, захира кардан. ИЌТИРОБ а. ‫ اﻗﺘﺮاب‬кит. наздик омадан, ба њамдигар наздик шудан; наздикї. ИЌТИРОЗ а. ‫ اﻗﺘﺮاض‬кит. ќарз гирифтан аз касе, амонат гирифтан чизеро. ИЌТИРОН а. ‫ اﻗﺘﺮان‬кит. 1. ќарин шудан, ёру дўст гаштан. 2. нуљ. наздик шудани ситорае ба ситораи дигар. ИЌТИРОЊ а. ‫ اﻗﺘﺮاح‬кит. хостан, талаб кардан; таќозо кардан; талаб, таќозо. ИЌТИРОЪ а. ‫ اﻗﺘﺮاع‬ќуръа партофтан, ба тариќи ќуръапартої муайян кардани навбат, љой ва ё њаќќи касе (љонибе). ИЌТИСОД а. ‫ اﻗﺘﺼﺎد‬1. ниг. иќтисодиёт. 2. дар харљу сарфи чизе њадди миёнаро нигоњ доштан, сарфаљўї; иќтисод кардан сарфаљўї кардан, дар харљ исрофкорї накардан; иќтисоди сиёсї иќт. илме, ки ќонунњои иќтисодии идоракунандаи истењсолот ва таќсими неъматњои моддиро дар пояњои гуногуни инкишофи љамъияти инсонї меомўзад. ИЌТИСОДДОН ‫ اﻗﺘﺼﺎددان‬донандаи иќтисод, мутахассиси соњаи иќтисодиёт. ИЌТИСОДИЁТ ‫ اﻗﺘﺼﺎدﻳﺎت‬1. маљмўи муносибатњои истењсолї, ки ба пояи маълуми тараќќии ќуввањои истењсолии љамъият мувофиќат доранд. 2. риштаи илм оид ба омўзиши фаъолияти ин ё он соњаи хољагї: иќтисодиёти савдо, иќтисодиёти саноат, иќтисодиёти кишоварзї. 3. маљмўи шароити хољагї ва молию пулии муассисае.

ИЛЛ

ИЌТИСОДЇ ‫ اﻗﺘﺼﺎدي‬мансуб ба иќтисод; вазъи иќтисодї, вазъияти молию пулї. ИЌТИСОДЧЇ ‫ اﻗﺘﺼﺎدﭼﻲ‬гуфт., ниг. иќтисоддон. ИЌТИСОДШИНОС ‫ اﻗﺘﺼﺎدﺷﻨﺎس‬ниг. иќтисоддон, олими соњаи иќтисодиёт. ИЌТИСОР ‫ اﻗﺘﺼﺎر‬1. кўтоњ кардан, кам кардан. 2. маљ. иктифо кардан. ИЌТИФО а. ‫ اﻗﺘﻔﺎ‬кит. аз ќафои касе рафтан, пайравї кардан; пайравї. ИЌТИЊОМ а. ‫ اﻗﺘﺤﺎم‬кит. андеша накардан, кўр-кўрона ба кори пурмашаќќат пардохтан. ИЌТОЪ а. ‫ اﻗﻄﺎع‬таър. ќитъаи замине, ки аз тарафи давлат ё шахси амир ба моликияти шахсии касе дода мешуд, то даромади онро соњиб шавад. ИЌТОЪДОР ‫ اﻗﻄﺎعدار‬касе, ки соњиби иќтоъ аст. ИЛАЛ а. ‫ ﻋِﻠﻞ‬љ. иллат. ИЛЃАЙ т. ‫ اﻳﻠﻐﻲ‬ниг. ирѓай. ИЛЃОР т. ‫اﻟﻐﺎر‬//‫ اﻳﻠﻐﺎر‬1. кит. њуљум, њамла, тохтутоз 2. књн. дастаи ќаровулони њарбї; илѓор гузоштан дар љое барои посбонї тўдаи аскар нигоњ доштан. ИЛЗОМ а. ‫ اﻟﺰام‬кит. 1. лозим гардондан. 2. дар мубоњиса ба њарифи худ ѓолиб омадан. ИЛИК т. ‫ اﻟﻴﻚ‬гуфт. 1. маѓзи устухон. 2. устухони маѓздор; ◊ илики касе хушк шудан заифу нотавон шудан, харобу лоѓар шудан. ИЛЌО а. ‫ اﻟﻘﺎ‬љо кунондани чизе дар фикри касе, талќини фикре ба касе; илќо кардан талќин намудан; фањмонидан, расонидан. ИЛЛАТ I а. ‫ ﻋﻠّﺖ‬1. сабаб, боис. 2. айб, нуќсон, камбудї; арзон бе иллат не, гарон бе њикмат (зарб.). 3. дард, беморї; иллат пайдо кардан айбнок шудан; дардманд гардидан; иллат ё дар ош аст, ё дар мош (маќ.) дар чї будани айби коре ё чизе маълум нест, сабаби нуќсоне номаълум аст. ИЛЛАТ II ‫ ﻋﻠّﺖ‬гуфт. норозигии таънаомез, хашму пўписа; бо иллат хашмгинона, бо хитобу пўписа; миннату иллат норозигї ва пўписа. ИЛЛАТГИН ‫ ﻋﻠّﺘﮕﻴﻦ‬кит. нотоб, касалманд.

– 542 –

ИЛЛ ИЛЛАТДОР ‫ ﻋﻠّﺘﺪار‬ниг. иллатнок. ИЛЛАТЇ ‫ ﻋﻠّﺘﻲ‬гуфт., ниг. иллатнок. ИЛЛАТНОК ‫ ﻋﻠّﺘﻨﺎك‬нуќсондор; касалманд, дардманд.

айбдор;

ИЛЛАТНОКЇ ‫ ﻋﻠّﺘﻨﺎﻛﻲ‬дорои иллат будан, нуќсон доштан, айбнокї. ИЛЛИЙИН//ИЛЛИЙЮН а. ‫ﻋﻠﻴﻮن‬//‫ ﻋﻠﻴﻴﻦ‬д. арши аълои бињишт. ИЛЛО а. ‫ اﻻ‬ба љуз, ѓайр аз, магар, магар ин ки; ва илло агар не, вагар на; илло ту ѓайр аз ту. ИЛЛЮЗИОНИЗМ фр. ‫ اﻳﻠﻴﻮزﻳﺎﻧﻴﺰم‬1. фалс. таълимоти фалсафї, ки тибќи он олами атроф фиреби назар ва фиреби эњсосот асту бас. 2. намуди њунар дар санъати сирк ва эстрада, ки ба ќобилияти назарфиребии «мўъљизамонанд» асос ёфтааст. ИЛЛЮЗИОНИСТ фр. ‫ اﻳﻠﻴﻮزﻳﺎﻧﻴﺴﺖ‬1. пайрави таълимоти иллюзионизм. 2. њунарманди сирк, ки санъати иллюзионизмро соњиб аст. ИЛЛЮЗИЯ лот. ‫ اﻳﻠﻴﻮزﻳﻪ‬1. тасаввури тањрифшудаи воќеият. 2. умед ва орзуњои амалиношуданї. ИЛЛЮМИНАТОР лот. ‫ اﻳﻠﻴﻮﻣﻴﻨﺘﺎر‬тирезањои мудаввар ё мураббаи обногузар дар пањлуњои киштї ва њавопаймо. ИЛМ а. ‫ ﻋﻠﻢ‬маърифат, дониш, маљмўи маълумот оид ба ягон соња; илм додан ба касе савод омўхтан ба касе, касеро таълим додан; илм доштан соњиби маълумот будан, савод доштан, саводнок будан; илм омўхтан тањсили илм кардан, дарс хондан; соњиби илму дониш шудан; ањли илм олимон, донишмандон. ИЛМДОР ‫ ﻋﻠﻢدار‬соњиби дониш, донанда, олим; босавод. ИЛМДЎСТ ‫ﻋﻠﻢدوﺳﺖ‬ хайрхоњи дониш.

дўстдорандаи

дониш;

ИЛМДЎСТЇ ‫ ﻋﻠﻢدوﺳﺘﻲ‬муњаббат ба дониш, хайрхоњї нисбат ба дониш.

ИЛМЇ ‫ ﻋﻠﻤﻲ‬мансуб ба илм; аз рўи усулу асосњои илм иљрошуда; ба талаботи илм љавобдињанда: асари илмї, маќолаи илмї, маърўзаи илмї, рисолаи илмї, роњбари илмї; кори илмї а) фаъолият дар соњаи тањќиќи илм; б) асари тањќиќотї дар ягон риштаи илм, таълиф(от)и илмї; унвони илмї номи расмие, ки барои расидан ба зинае дар фаъолияти таълимию илмї дода мешавад: унвони илмии дотсент, унвони илмии профессор; ходими илмї номи вазифаи корманди муассисаи таълимї ва тањќиќоти илмї: ходими калони илмї, ходими пешбари илмї, ходими хурди илмї. ИЛМНОК ‫ ﻋﻠﻢﻧﺎك‬бодониш, соњибмаълумот, босавод; муќ. илмдор. ИЛМОМЎЗЇ ‫ ﻋﻠﻢآﻣﻮزي‬фарогирии дониш, аз худ кардани илм; саводомўзї. ИЛМУЛЯЌИН а. ‫ ﻋﻠﻢاﻟﻴﻘﻴﻦ‬д., фалс. донистани моњияти коре ё чизе бе шакку тардид. ИЛМЉЎ ‫ ﻋﻠﻢﺟﻮ‬толиби дониш, љўяндаи донишу маърифат. ИЛМЉЎЇ ‫ ﻋﻠﻢﺟﻮﺋﻲ‬талаби дониш, љустани донишу маърифат. ИЛМШИНОСЇ ба илм.

‫ ﻋﻠﻢﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи тањќиќот рољеъ

ИЛОВА а. ‫ ﻋﻼوه‬он чи ба чизе зам мешавад, изофа; ба иловаи ин ба замми ин; ба таври илова изофатан, зиёда аз меъёри муайян; илова ба (бар) ин (он) ба замми ин (он), зиёда бар ин (он), изофа бар ин (он); илова кардан (намудан) зам кардан, афзудан; њамроњ кардан; илова шудан (гаштан, гардидан) зам шудан. ИЛОВАГЇ ‫ ﻋﻼوﮔﻲ‬замшуда, афзудашуда, изофагї, барзиёд, он чи ба аслию асосї зам карда шудааст: ваќти иловагї; машѓулиятњои иловагї; даромади иловагї даромад аз манбае, ки касбу кори асосии кас набошад, даромади изофї. ИЛОЊ а. ‫ اﻟﻪ‬д. Худо.

ИЛМИНАМО ‫ ﻋﻠﻤﻲﻧﻤﺎ‬зоњиран дорои хусусиятњои илмї: маќолаи илминамо.

ИЛОЊИЁТ ‫ اﻟﻬﻴﺎت‬илмњои оид ба ањкоми дин; фиќњ, худошиносї.

ИЛМИЯТ а. ‫ ﻋﻠﻤﻴﺖ‬илмї будан; ба муќаррароти илмї љавобгўй будан.

ИЛОЊЇ ‫ اﻟﻬﻲ‬1. д. мансуб ба илоњ; дини илоњї дини аз тарафи Худо фиристодашуда. 2.

– 543 – кошкї; Худо кунад, ки…, аз Худо металабам, ки… ИЛОЊО ‫ اﻟﻬﺎ‬ниг. илоњї 2. ИЛОЉ а. ‫ ﻋﻼج‬1. даво, дармон; муолиља, мудавво. 2. чора, тадбир; илољ ёфтан а) дармон пайдо кардан; б) чора ёфтан; илољи кореро дидан роње ёфтан, чорае љустуљў кардан; илољ кардан чора андешидан, роњ ёфтан, тадбире дидан; илољ надоштан чорае надоштан, роње барои расидан ба маќсаде надоштан; илоље карда… роње ёфта, ба њар тариќ, ки бошад…, тадбире ба кор бурда…; чи илољ? чї чора?, чї метавон кард? ИЛОЉНОПАЗИР ‫ ﻋﻼجﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬1. давонашаванда, илољ ношуданї, сињат наёбанда, бедаво: дарди илољнопазир. 2. дарде ё мушкиле, ки чораву тадбире надорад, чоранопазир. ИЛОЉПАЗИР давошаванда.

‫ﻋﻼجﭘﺬﻳﺮ‬

ќобили

муолиља,

ИЛСОЌ а. ‫ اﻟﺼﺎق‬кит. часпониш, часпонидан; пайваст кардан: мањалли илсоќи расм. ИЛТИБОС а. ‫ اﻟﺘﺒﺎس‬кит. дарњамомехтагї, печдарпечї, дарњамбарњамї. ИЛТИВО а. ‫ اﻟﺘﻮاء‬кит. ба њам печидан; печидагї, хамидагї. ИЛТИЁМ а. ‫ اﻟﺘﻴﺎم‬кит. ба якдигар пайваста шудан, ба њам омадан, бењ шудани захм. ИЛТИЗОЗ а. затгирї.

‫اﻟﺘﺬاذ‬

кит. лаззат бурдан, лаз-

ИЛТИЗОМ а. ‫ اﻟﺘﺰام‬кит. ба худ лозим гардонидани коре, ба зимма гирифтан, ўњдадор шудан; пеш гирифтан. ИЛТИЗОМНОМА а. ‫ اﻟﺘﺰام ﻧﺎﻣﻪ‬нома дар бораи ба зимма гирифтани коре, хати ўњдадорї. ИЛТИЌО а. ‫ اﻟﺘﻘﺎء‬кит. рў ба рў омадан, вохўрдан, мулоќот кардан. ИЛТИЌОМ а. ‫ اﻟﺘﻘﺎم‬кит. фурў бурдан, њамчун як луќма якбора фурў бурдан, балъидан. ИЛТИЌОТ а. ‫ اﻟﺘﻘﺎط‬кит. ёфта чидан, барчидан. ИЛТИМОС а. ‫ اﻟﺘﻤﺎس‬хоњиш, истидъо, дархост; махсусан хоњиши илтиљоомез; илтимосу илтиљо тазаррўъ ва тавалло; илтимос доштан хоњиш изњор кардан; бо исрору ибром дар-

ИЛТ хостан; илтимос кардан хоњиш кардан, хостан; илтимоси чизе кардан аз касе чизе талабидан бо зорию илтиљо; ба илтимос даромадан илтимосу илтиљо кардан, илтиљову пурсиш оѓоз кардан.

ИЛТИМОСЇ ‫ اﻟﺘﻤﺎﺳﻲ‬мансуб ба илтимос; хоњишмандона; хати илтимосї номае, ки дорои хоњише мебошад, мактубе, ки њовии арзу ниёзе аст. ИЛТИМОСКУНАНДА ‫ اﻟﺘﻤﺎس ﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз илтимос кардан. ИЛТИМОСНОМА ‫ اﻟﺘﻤﺎسﻧﺎﻣﻪ‬хате, ки дар он арзу ниёзе љо дода шудааст; ариза. ИЛТИСОЌ а. ‫ اﻟﺘﺼﺎق‬кит. ба њам часпидан, пайвастани чизе ба чизе, пайвастагї. ИЛТИФОТ а. ‫ اﻟﺘﻔﺎت‬1. кит. бо гўшаи чашм нигаристан; ба касе рў овардан. 2. лутф, мењрубонї; таваљљўњ; эътино; илтифот кардан а) мењрубонї кардан, таваљљўњ зоњир кардан, эътибор додан; б) лутф намудан. ИЛТИФОТКОРЇ љўњнокї.

‫اﻟﺘﻔﺎتﻛﺎري‬

ИЛТИФОТКОРОНА љўњ ва мењрубонї.

мењрубонї, таваљ-

‫اﻟﺘﻔﺎتﻛﺎراﻧﻪ‬

аз рўи таваљ-

ИЛТИФОТОМЕЗ ‫ اﻟﺘﻔﺎتآﻣﻴﺰ‬бо таваљљўњ ва лутф, мењрубонона: нигоњи илтифотомез. ИЛТИЊОБ а. ‫ اﻟﺘﻬﺎب‬1. шўълавар шудани оташ, афрўзиш. 2. тиб. варам; газак; илтињоби шуш варами шуш ба сабаби сармохўрдагї. ИЛТИЊОЌ а. ‫ اﻟﺘﺤﺎق‬кит. пайвастагї, ба њам расидан, мулњаќ шудан; муќ. илњоќ. ИЛТИЊОМ а. ‫ اﻟﺘﺤﺎم‬кит. пайвастагї, бењбудии захм; муќ. илтиём. ИЛТИЉО а. ‫ اﻟﺘﺠﺎ‬1. кит. паноњ бурдан, паноњанда шудан; паноњ хостан, зинњор талабидан. 2. илтимос, хоњиш бо зорию фурўтанї, тазаррўъ: илтимосу илтиљо, бо нигоњи илтиљо нигаристан; илтиљо бурдан ба касе паноњ хоста рафтан ба назди касе, паноњанда шудан ба касе; илтиљо кардан зорї кардан, тавалло намудан. ИЛТИЉООМЕЗ ‫ اﻟﺘﺠﺎآﻣﻴﺰ‬бо оњанги паноњталабона; бо зорию илтиљо; нигоњи илтиљоомез нигоњи имдодталабона.

ИЛТ

– 544 –

ИЛТИЉОЉ а. ‫ اﻟﺘﺠﺎج‬1. кит. љўшу хурўши дарё ё бањр, мављ задани дарё ё бањр. 2. маљ. ситеза кардан, якравї кардан. ИЛФ а. ‫ اﻟﻒ‬1. дўст, улфат. 2. дўстї, улфат; хў, унс гирифтан. ИЛЊОД а. ‫ اﻟﺤﺎد‬кит. аз дин баргаштан, бединї, мулњидї; сарпечї кардан аз фармудањои динї. ИЛЊОЌ а. ‫ اﻟﺤﺎق‬кит. чизеро ба (охири) чизе пайвастан, њамроњ кардан (шудан); пайванд додан; илњоќ шудан пайвастан; њамроњ карда шудан, мулњаќ шудан. ИЛЊОМ а. ‫ اﻟﻬﺎم‬дар дил афтодани фикри коре, раѓбати иљрои коре, ки ба дили кас илќо мешавад; талќин ва ангезае, ки боиси гуфтани шеър мешавад; илњом бахшидан боиси пайдоиши фикри коре шудан, фикри иљрои кореро талќин кардан; шавќи касеро овардан ба коре; илњом гирифтан фикри нав пайдо кардан аз таъсири чизе; рўњбаланд шудан аз чизе. ИЛЊОМБАХШ ‫ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ‬илќокунандаи фикре, барангезанда ва рўњбаландкунанда ба коре. ИЛЊОМДЕЊ ‫ اﻟﻬﺎمده‬ниг. илњомбахш. ИЛЊОН а. ‫ اﻟﺤﺎن‬хониш, сароидан; оњангу овозњои хушу дилкаш; илњон кардан сурудан, наѓмасарої кардан. ИЛЊОЊ а. ‫ اﻟﺤﺎح‬кит. дархост кардани чизе бо зорию илтиљо, тазаррўъ.

ИМЗО а. ‫ اﻣﻀﺎ‬1. кит. гузаронидан, равон кардан, љори кардан, иљро кардан, иљро; ба имзо расондан а) иљро кардан ба амал гузаронидан; б) даст мондан, барои иљрои коре бо роњи имзои санади њуќуќї роз шудан. 2. кит. нишон, аломат, ки дар поён ё пушти фармон ё њуљљате барои иљро мегузоранд. 3. ном ё номи хонаводагї, ки дар поёни мактуб ё њуљљате бо дасти худ навишта мешавад, дастина; имзои мустаор номе, ки муаллиф ба љои ному номи хонаводагии воќеии худ дар зери навиштањояш мегузорад, имзои ориятї, имзои пўшида; имзо кардан (мондан) даст мондан, номи худро ба тасдиќи навиштае дар зери он сабт кардан. ИМЗОДОР ‫ اﻣﻀﺎدار‬нома ё маќолае, ки нависанда имзо кардааст, ба он даст монда номи худро навиштааст. ИМЗОНОМА имзо.

‫اﻣﻀﺎﻧﺎﻣﻪ‬

кит. санад, њуљљати бо-

ИМКОН а. ‫ اﻣﻜﺎن‬ќудрат, тавоної ба коре; муяссар будани коре бар касе; ба ќадри имкон ба андозае, ки иљро карданаш дастрас мебошад, ба њадди имкон; ба њадди имкон // то њадди имкон ба ќадре, ки мумкин аст, то љое, ки кардан муяссар аст; имкон додан иљрои кореро мумкин гардонидан; осон кардани коре; имкон доштан мумкин будан, имконпазир будан; имкон ёфтан а) ќодир шудан; тавонистан; б) фурсат ва мавќеи муносиб пайдо кардан.

ИМДОДЇ ‫ اﻣﺪادي‬мансуб ба имдод.

ИМКОНИЯТ а. ‫ اﻣﻜﺎﻧﻴﺖ‬имкон, шароити мусоид ба иљро ё вуќўи коре; мумкин будани коре; ќудрат, тавоної; имконият додан мумкин гардонидан, ќобили иљро гардонидан; мусоидат кардан; имконият доштан дастрас будани шароити мувофиќ ба иљрои коре; имконият ёфтан шароити мусоид пайдо кардан. ИМКОННОПАЗИР ‫ اﻣﻜﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬он чи вуќўаш хориљ аз имкон аст, ѓайри мумкин.

ИМДОДТАЛАБ ‫ اﻣﺪادﻃﻠﺐ‬он ки аз касе ёрї металабад; касе ки аз Худо имдод металабад.

ИМКОННОПАЗИРЇ ‫اﻣﻜﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬ будан, ќобили иљро набудан.

ИМДОДТАЛАБЇ ‫ اﻣﺪادﻃﻠﺒﻲ‬ёрї пурсидан аз касе; имдод хостан аз Худо.

ИМКОНПАЗИР ро, муяссар.

ИМДОДТАЛАБОНА ‫ اﻣﺪادﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‬ба тариќ ё оњанги имдодпурсї: имдодталабона нигоњ кардан.

ИМКОНПАЗИРЇ ‫ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮي‬мумкин будан, ќобили иљро будан.

ИМДОД а. ‫ اﻣﺪاد‬ёрї додан, мадад расондан; ёрї, мадад, кумак; имдод кардан ёрї расондан; имдод талабидан ёрї пурсидан, кумак хостан; ба имдод омадан ба кумаку мадади касе расидан. ИМДОДГАР ‫ اﻣﺪادﮔﺮ‬мададрасонанда; њомї, мудофиакунанда.

‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ‬

номумкин

мумкин, ќобили иљ-

– 545 –

ИМП

ИМЛО а. ‫ اﻣﻼء‬1. збш. маљмўи ќоидањо оид ба дуруст навиштани калимањо, аз сатр ба сатр кўчонидани онњо, истифодаи њарфњои калону хурд, дефис ва ѓ. дар навишт: фарњанги имло. 2. кит. пур кардан. 3. кит. навишта пур кардан; гуфтан ва такрор кардан ба касе, то ки вай нависад; имло кардан (кунонидан) гуфтан (дикта кардан) то касе нависад.

ИМОМИЯ а. ‫ اﻣﺎﻣﻴﻪ‬д. номи умумии фирќањои шиа, ки аз Алї сар карда ба дувоздањ имом эътиќод доранд.

ИМЛОЇ ‫ اﻣﻼﺋﻲ‬мансуб ба имло; хатои имлої ѓалати хилофи ќоидањои имло.

ИМОМХАТИБ љомеъ.

ИММУНИТЕТ лот. ‫ اﻳﻤﻮﻧﻴﺘﻴﺖ‬ниг. масуният.

ИМОН а. ‫ اﻳﻤﺎن‬эътиќод, боварї ба чизе; имони комил доштан ба чизе боварии пурра доштан ба чизе; имон овардан а) гаравидан, ба касе ё чизе эътиќод пайдо кардан (бештар дар бораи дин); б) калимаи шањодатро бар забон овардан, расман мусулмониро ќабул кардан; ◊ бе имон рафтан д. ба куфру кофирї пардохта, номусулмон мурда рафтан; имон фурўхтан хиёнат кардан ба дину аќоиди худ.

ИМО а. ‫ اﻳﻤﺎ‬ишора, фањмондани матлабе бо њаракати сар, чашму абрў ва ѓ., ба тариќе, ки дигарон нафањманд: бо имову ишора; ◊ имои бурут ишора бо љунбонидани мўйлаб; ишораи андак, ишораи хеле нозук; имои чашм ишора бо њаракати чашм; ишораи хеле нозук; имо кардан ишора кардан, бо њаракате матлаберо фањмонданї шудан. ИМОД а. ‫ ﻋﻤﺎد‬кит. чизе, ки ба он такя мекунанд, такягоњ, сутун. ИМОКУНАНДА ‫ اﻳﻤﺎﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз имо кардан; он ки бо њаракати чашм ё ягон узви дигар матлаберо ба касе фањмонданї аст. ИМОЛА I а. ‫ اﻣﺎﻟﻪ‬1. майл додан, моил гардонидани чизе ба сўе. 2. збш. ваќти хондан ва навиштани калимањо ба «е» табдил додани «о», мас., китоб-китеб, рикоб-рикеб ва ѓ. (бештар бо талаби вазни шеър). ИМОЛА II ‫ اﻣﺎﻟﻪ‬тиб. 1. ба воситаи олати махсус аз маќъад ба рўдаи рост фиристодани доруи моеъ, њуќна кардан. 2. олати махсус барои ба рўдаи рост фиристодани доруи моеъ, њуќна. ИМОМ а. ‫ اﻣﺎم‬1. кит. пешво, пешрав, роњбар. 2. д. пешво ва асосгузори њар як аз мазњабњои расмии ислом; умуман пешвои дин. 3. д. пешвои љамоаи намозгузорони масљидњо; касе, ки намозхонњо њангоми намоз ба вай иќтидо карда намоз мегузоранд; имом шудан пеш гузаштан (-и шахсе дар намози љамоат). ИМОМА а. ‫ ﻋﻤﺎﻣﻪ‬салла, дастор. ИМОМАТ а. ‫ اﻣﺎﻣﺖ‬пешвої, роњбарї, имомї. ИМОМАТЇ ‫ اﻣﺎﻣﺘﻲ‬1. вазифа ва амали имом, имомгарї, имомї. 2. њаќ ва музде, ки ба

имом дар мавридњои гуногун барои имомгариаш дода мешавад. ИМОМЗОДА ‫ اﻣﺎﻣﺰاده‬фарзанди имом (пешвои мазњабї), аз авлоди имом.

‫اﻣﺎمﺧﻄﻴﺐ‬

сарвари

масљиди

ИМОНФУРЎШ ‫ اﻳﻤﺎنﻓﺮوش‬он ки барои коре ё чизе аз имону эътиќоди худ даст мекашад; беимон. ИМОРАТ I а. ‫ اﻣﺎرت‬ниг. аморат. ИМОРАТ II ‫ ﻋﻤﺎرت‬1. кит. таъмир, тармим, дуруст кардан. 2. бино, хона. 3. сохтмон, бинокорї; иморат андохтан бино сохтан; иморат кардан бино сохтан, бунёд намудан, сохтан. 4. ободї, ободонї. ИМОРАТБОБ ‫ ﻋﻤﺎرتﺑﺎب‬шоистаи иморат; љои иморатбоб, чўби иморатбоб. ИМОРАТГАР ‫ ﻋﻤﺎرتﮔﺮ‬ниг. иморатсоз. ИМОРАТСОЗ соз.

‫ﻋﻤﺎرتﺳﺎز‬

ИМОРАТСОЗЇ хонасозї.

бинокор, банно, хона-

‫ ﻋﻤﺎرتﺳﺎزي‬бинокорї, сохтмон,

ИМОРЇ ‫ ﻋﻤﺎري‬ниг. аморї. ИМОРОТ ‫ ﻋﻤﺎرات‬љ. иморат; биноњо; ободињо. ИМПЕРАТИВ лот. феъл.

‫اﻳﻤﭙﺮﺗﻴﻮ‬

збш. сиѓаи амрии

ИМПЕРАТОР ‫ اﻣﭙﺮﺗﺎر‬унвони њукмронони салтанатњои хеле бузург, њукмрон, подшоњи бузург, шоњаншоњ. ИМПЕРАТОРЇ ‫ اﻣﭙﺮﺗﺎري‬1. мансуб ба император: њукумати императорї. 2. империя: императо-

ИМП

– 546 –

рии шўравї.

замон; имтидод ёфтан (пазируфтан) тўл кашидан, кашол ёфтан.

ИМПЕРИАЛИЗМ фр. ‫ اﻣﭙﺮﻳﻠﻴﺰم‬зинаи капитализм, ки њукмронии монополияњои калон дар тамоми соњањои њаёт, муборизаи давлатњои сармоядорї барои соњиб шудан ба манбаъњои моли хом ва бозори љањонии харидуфурўш ва ѓ. аз нишонањои асосии он мебошанд.

ИМТИЁЗ а. ‫ اﻣﺘﻴﺎز‬1. бартарї (мазият) доштан нисбат ба чизе; бартарї, афзалият. 2. иљозате, ки давлат барои сохтани корхона, истихрољи маъдани кон ё интишори рўзнома ва ѓ. ба шахсе ё муассисае медињад.

ИМПЕРИАЛИСТ фр. ‫ اﻣﭙﺮﻳﻠﻴﺴﺖ‬сармоядори калон ё сиёсатмадори олами сармоядорї, ки сиёсати империалистї мебарад.

ИМТИЁЗНОК тиёз.

ИМПЕРИАЛИСТЇ ‫ اﻣﭙﺮﻳﻠﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба империализм: љанги империалистї. ИМПЕРИЯ лот. ‫ اﻣﭙﺮﻳﻪ‬1. давлати яккасолорї, ки дар сари он император меистад. 2. давлати дорои мустамлика. 3. давлате, ки чанд мамлакатро ба худ расман тобеъ кардааст. ИМПИРОТУР ‫ اﻣﭙﺮاﺗﻮر‬ниг. император. ИМПИРОТУРЇ ‫ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‬ниг. императорї. ИМРОР а. ‫ اﻣﺮار‬кит. мурур кунондан, гузаронидан; имрори ваќт ваќт гузаронидан; имрори маош зиндагонї кардан, умр гузаронидан; рўзгузаронї кардан. ИМРЎЗ ‫ اﻣﺮوز‬ин рўз, њамин рўз, рўзи љорї, рўзе, ки давом дорад; њоло, њозир, кунун; то ба имрўз то ба њол, то ин дам, то кунун. ИМРЎЗА ‫ اﻣﺮوزه‬он чи ба рўзи љорї (ба њамин рўз) тааллуќ дорад, њолия; њозира, ин замон. ИМРЎЗИНА ‫ اﻣﺮوزﻳﻨﻪ‬гуфт., мансуб ба имрўз; имрўзї; имрўза. ИМРЎЗЇ ‫ اﻣﺮوزي‬мансуб ба имрўз. ИМРЎЗ-ПАГОЊ ‫ اﻣﺮوزﭘﮕﺎه‬дар рўзњои наздик, ба ќарибї. ИМРЎЗЊО ‫ اﻣﺮوزﻫﺎ‬дар ин айём, ин замон. ИМСОК а. ‫ اﻣﺴﺎك‬кит. 1. худдорї аз хўрдани таом, худро аз хўрок боздоштан. 2. мумсикї, хасисї. ИМСОЛ ‫ اﻣﺴﺎل‬ин сол, њамин сол, соли љорї, соле, ки њанўз давом дорад. ИМСОЛА ‫ اﻣﺴﺎﻟﻪ‬мансуб ба њамин соли љорї. ИМТИДОД а. ‫ اﻣﺘﺪاد‬1. кашида шудан, кашол ёфтан. 2. дарозї, тўл: имтидоди замон тўли

ИМТИЁЗДОР ‫ اﻣﺘﻴﺎزدار‬ниг. имтиёзнок.

‫اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎك‬

имтиёздор, дорои им-

ИМТИЁЗНОКЇ ‫ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻛﻲ‬дорои имтиёз будан. ИМТИЗОЉ а. ‫ اﻣﺘﺰاج‬кит. 1. омехта шудани чизе бо чизи дигар, омезиш, ба њам омехта шудан. 2. наздикї, њамнишинї, њамсўњбатї. ИМТИЛЛО а. ‫ اﻣﺘﻼ‬кит. 1. сер шудан, пур шудани шикам, бисёр сер шудан. 2. пурї, бисёрї, мамлу будан; имтиллои хилоф пур аз ихтиллоф. ИМТИНОН а. ‫ اﻣﺘﻨﺎن‬кит. 1. миннат доштан, миннатдорї. 2. лутфу марњамат, бахшиш. ИМТИНОЪ а. ‫ اﻣﺘﻨﺎع‬кит. ќабул накардан, рад кардан; худдорї аз ќабули коре: имтиноъ кардан, саркашї кардан. ИМТИСОЛ а. бурдан.

‫ اﻣﺘﺜﺎل‬кит. итоат кардан, фармон

ИМТИЊОН а. ‫ اﻣﺘﺤﺎن‬озмудан, озмоиш кардан, санљидан; озмоиш, санљиш; дар муассисањои таълимї шакли санљидани дараљаи донишро аз худ кардани талаба; имтињон гирифтан озмуда дидан, санљидан; имтињон додан мавриди озмоиш ќарор гирифтан; аз санљиш гузаштан; имтињон кардан санљидан, озмудан; таљриба кардан. ИМТИЊОНГИРАНДА ‫ اﻣﺘﺤﺎنﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз имтињон гирифтан; санљанда, озмоянда (дониши касеро): њайати имтињонгиранда. ИМТИЊОНГИРЇ ‫ اﻣﺘﺤﺎنﮔﻴﺮي‬санљиш, озмоиш. ИМТИЊОНДИЊАНДА ‫ اﻣﺘﺤﺎندﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз имтињон додан; он ки имтињон медињад. ИМТИЊОНЇ ‫اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ‬ озмоишї; барои вараќаи имтињонї.

мансуб ба имтињон, таљриба, таљрибавї:

– 547 – ИМТИЊОНОТ а. имтињонот.

‫اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت‬

љ. имтињон: давраи

ИМТИЊОНСУПОРАНДА ‫ اﻣﺘﺤﺎنﺳﭙﺎرﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз имтињон супоридан; имтињондињанда. ИМЊОЌ а. хтан.

‫اﻣﺤﺎق‬

кит. мањв кардан, нобуд со-

ИМЊОЛ а. ‫ اﻣﻬﺎل‬кит. мўњлат мўњлатдињї; ба таъхир андохтан.

додан,

ИМШАБ ‫ اﻣﺸﺐ‬шаби љорї, ин шаб. ИМШАБА ‫ اﻣﺸﺒﻪ‬мутааллиќ ба имшаб, он чи њамин шаб рў додаст. ИМЪОН а. ‫ اﻣﻌﺎن‬кит. диќќат ва зиракї дар коре; имъони назар зиракона нигоњ кардан, даќиќназарї, умќи назар. ИН ‫ اﻳﻦ‬љонишини ишоратї, ки ба кас ё чизи дар наздик буда ишора мекунад; муќоб. он (ки ба чизи дур ишора мекунад); ин бор њамин дафъа; ин ваќт дар њамин дам, дар ин байн; ин гуна ин тавр, ин навъ; ин ё он аз њар ду яке, яке аз ду; ин зайл ниг. ин тавр; ин навъ ниг. ин гуна; ин сон ба ин тариќ, ба њамин навъ; ин тавр чунин; ба ин тариќ; ину он њар ки, одамони гуногун; ин ќадар ба ин миќдор, њамин ќадар; бисёр зиёд; ин њама ин ќадар, ин андоза; бисёр, басе; ин љо мањалле, ки сухан дар бораи он меравад, њамин љо: аз ин љо, ба ин љо, то ин љо; ин љониб иншої ман; ё ин ки ва ё, ё худ; яъне, ба таври дигар; на ину на он њељ як, хељ кадом; ин аст, ки... бинобар ин, ба њамин сабаб; ин тавр бошад… дар ин сурат, дар ин њол. ИНАБ а. ‫ ﻋﻨﺐ‬кит. ангур, меваи тару тозаи ток. ИНАБИЯ а. ‫ ﻋﻨﺒﻴﻪ‬биол. номи табаќаи севум аз њафт табаќаи чашм аст, ранги он мухталиф мебошад (сиёњ, ќањваї, обї ва ѓ.) ва дар васати он мардумак ќарор дорад. ИНАБЇ I ‫ ﻋﻨﺒﻲ‬1. мансуб ба инаб (ангур). 2. ангурфурўш. ИНАБЇ II ‫ ﻋﻨﺒﻲ‬биол. мансуб ба инабия: зовияи инабї, пардаи инабї. ИНАБЇ III ‫ ﻋﻨﺒﻲ‬як навъи марворид. ИНАК ‫ اﻳﻨﻚ‬1. ана, мана; ба ин тариќ. 2. акнун, њоло.

ИНК

ИНБИСОТ а. ‫ اﻧﺒﺴﺎط‬1. кит. кушода шудан; пањн шудан. 2. маљ. кушодарўї; хушии табъ, хуррамї; шодї ва хушї. ИНВАЛИД лот. ‫ اﻳﻨﻮﻟﻴﺪ‬ниг. маъюб, маълул. ИНГАЛЯТСИЯ лот. ‫ اﻳﻨﮕﻠﻴﺘﺴﻴﻪ‬тиб. усули бо дамкашї ба бадан љорї намудани моеоти бухоршаванда ба маќсади муолиља, дамкашї, истиншоќ. ИНДЕКС лот. ‫ اﻳﻨﺪﻛﺲ‬1. рўйхат, номгўй, фењрист. 2. аломати шартии раќамї ё њарфї, ки ба чизе дода шудааст; намоя: индекси шўъбаи алоќа, индекси рўзнома ё маљалла. ИНДИКАТОР лот. ‫ اﻳﻨﺪﻳﻜﺘﺎر‬физ. асбоб барои андозагирї, сабт ва муайян кардани сифат ва миќдори объекти мушоњида. ИНДИРОС а. ‫ اﻧﺪراس‬кит. 1. кўњна шудан, кўњнагї. 2. маљ. беэътибор шудан. ИНДУКСИЯ лот. ‫ اﻳﻨﺪوﻛﺴﻴﻪ‬тарзи фикрронии мантиќї, ки аз рўи љузъ доир ба кулл хулоса мебарорад. ИНЕРСИЯ лот. ‫ اﻧﻴﺮﺳﻴﻪ‬1. физ. хусусияти њолати оромї ё њаракати худро нигоњ дошта тавонистани љисмњо то аз тарафи ќувваи берунї таѓйир дода шудани ин њолат: аз рўи инерсия њаракат кардан. 2. маљ. бефаъолиятї, беташаббусї. ИНЗИБОТ а. зом.

‫اﻧﻀﺒﺎط‬

кит. назму тартиб, инти-

ИНЗИВО а. ‫ اﻧﺰوا‬кит. гўшагирї, канораљўї аз мардум; гўшанишинї. ИНЗИМОМ а. ‫ اﻧﻀﻤﺎم‬замима, илова; илова ба ин, ба иловаи…, иловатан. ИНЗОЛ а. ‫ اﻧﺰال‬1. сар додани чизе, фуровардани ягон чиз. 2. биол. људо гардидани тухма, баромадани (хориљ шудани) нутфа. ИНЗОР а. ‫ اﻧﺬا‬1. огоњї; огоњ кардан. 2. тарсонидан; инзор кардан а) огоњ кардан; б) тарсонидан, бим додан. ИНКВИЗИТСИЯ лот. ‫ اﻳﻨﻜﻮﻳﺰﺗﺴﻴﻪ‬таър. дар асрњои миёна мањкамаи истинтоќкунанда ва љазодињанда дар калисои католикии Аврупо ва Амрико, ки душманони динро сахт таъќиб ва берањмона љазо медод. ИНКИСОР

‫اﻧﻜﺴﺎر‬

физ. интикос; шиканиш: ин-

– 548 –

ИНК кисори нур.

ИНКИШОФ ‫ اﻧﻜﺸﺎف‬1. кит. кашф шудан, ошкор шудан. 2. маљ. ба воя расида, пањн шуда, пеш рафтани њар чиз, рушд, пешрафт, тараќќї; инкишоф додан тараќќї додан, пеш бурдан; инкишоф ёфтан тараќќї кардан, пеш рафтан. ИНКИШОФЁБАНДА ‫ اﻧﻜﺸﺎفﻳﺎﺑﻨﺪه‬рў ба инкишоф, рў ба тараќќї, густаришёбанда, рушдёбанда. ИНКИШОФЁБЇ тараќќї.

‫اﻧﻜﺸﺎفﻳﺎﺑﻲ‬

рушд, пешрафт,

ИНКОР а. ‫ اﻧﻜﺎر‬ќабул накардан, рад кардан, эътироф накардан; муќоб. иќрор; инкор кардан рад кардан, эътироф накардан, мункир шудан. ИНКОРНОПАЗИР ‫ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ѓайри ќобили инкор, раднашаванда: далели инкорнопазир. ИНКУБАТОР лот. ‫ اﻳﻨﻜﻮﺑﺘﺎر‬дастгоње, ки бо роњи сунъї аз тухм љўља мебарорад, дастгоњи љўљабарорї. ИНКУБАТОРЇ ‫ اﻳﻨﻜﻮﺑﻨﺎري‬мансуб ба инкубатор. ИНЌИЁД а. ‫ اﻧﻘﻴﺎد‬кит. итоат кардан, гардан фуровардан, мутеъ шудан, ром шудан; фармонбардорї кардан. ИНЌИЗО а. ‫ اﻧﻘﻀﺎ‬охир, хотима, анљом; ба охир расидан; инќизои мўњлат ба охир расидани мўњлат. ИНЌИЛОБ а. ‫ اﻧﻘﻼب‬1. якбора баргаштан аз њоле ба њоли дигар, дигаргунии ќатъї. 2. таѓйироти амиќи сифатї дар тараќќии ягон њодисаи табиат ва љамъият ё маърифат: инќилоби илмию техникї, инќилоби Октябр; инќилоби сурх киноя аз инќилоби Октябр; инќилоби фикрї дигаргунии куллї дар аќида; табаддулоти зењнї. 3. нуљ. мавќеи гардиши Офтоб: инќилоби тобистонии (зимистонии) Офтоб. ИНЌИЛОБИЮН ‫ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن‬кит., љ. инќилобї. ИНЌИЛОБЇ ‫ اﻧﻘﻼﺑﻲ‬1. мансуб ба инќилоб: њаракати инќилобї. 2. иштирокдори инќилоб. ИНЌИЛОБЧЇ ‫ اﻧﻘﻼﺑﭽﻲ‬иштирокдор ва тарафдори њаракати инќилобї. ИНЌИРОЗ а. ‫ اﻧﻘﺮاض‬аз байн рафтан, нобуд шудан; инќирози олам д. тамоман несту

дан; инќирози олам д. тамоман несту нобуд шудани олам пеш аз ќиёмат. ИНЌИСОМ а. ‫ اﻧﻘﺴﺎم‬кит. 1. ќисм-ќисм шудан, таќсим шудан; ба ќисмњо људо шудан. 2. маљ. парокандагї, парешонї. ИНЌИТОЪ а. ‫ اﻧﻘﻄﺎع‬кит. 1. ќатъ шудан, канда шудан; аз њамдигар људо шудани чизе. 2. танњої, људої, дурї аз мардум. ИННИН а. ‫ ﻋﻨﻴﻦ‬марде, ки аз мубошират бо занон ољиз аст; номард, он ки хоњиши зан надорад; њез. ИНО а. ‫ اﻧﺎ‬кит. зарф, ованд. ИНОБАТ а. ‫ اﻧﺎﺑﺖ‬1. тавба кардан; тавба, пушаймонї. 2. ба эътибор гирифтани узр ва тавбаи касе; ба инобат гирифтан ќабул кардан, ба эътибор гирифтан. ИНОД а. ‫ ﻋﻨﺎد‬кит. саркашї, гарданшахї, якрањагї; ситеза; инод кардан якрањагї кардан; ситеза кардан. ИНОДКОР ‫ ﻋﻨﺎدﻛﺎر‬саркаш, якрања, исроркунанда (дар сухан ва кори худ); ситезакор. ИНОДКОРЇ ситеза.

‫ﻋﻨﺎدﻛﺎري‬

ИНОДКОРОНА ситеза.

саркашї,

‫ﻋﻨﺎدﻛﺎراﻧﻪ‬

якрањагї;

бо якрањагї; бо

ИНОДПЕША ‫ ﻋﻨﺎدﭘﻴﺸﻪ‬ниг. инодкор. ИНОЌ м.-т. ‫اﻧﺎق‬//‫ اﻳﻨﺎق‬таър. яке аз мансабњои олї  рутбаи ёздањум аз понздањ рутбаи мансабдорон дар аморати Бухоро. ИНОН а. ‫ ﻋﻨﺎن‬лаљом, љилав, афсор; ◊ инони ихтиёр аз даст рафтан сабру тоќатро аз даст додан; мувозинати худро аз даст додан; чї кор карда истодани худро надониста мондан; нони ихтиёри худро ба дасти касе додан њалли таќдири худро ба каси дигаре супоридан. ИНОНГИР ‫ ﻋﻨﺎﻧﮕﻴﺮ‬1. гирандаи лаљоми аспи касе. 2. маљ. касе, ки ба рафтани каси дигар монеъ мешавад. ИНОНДОР ‫ ﻋﻨﺎﻧﺪار‬савор, савори моњир. ИНОНКАШ ‫ ﻋﻨﺎﻧﻜﺶ‬1. касе, ки инони аспро мекашад, љилавдор. 2. маљ. он ки ихтиёр дар дасти ўст; рањбар. 3. он ки лаљом кашида ас-

– 549 – про нигоњ медорад; инонкаш кардан истодан, таваќќуф кардан. ИНОНПЕЧ ‫ ﻋﻨﺎنﭘﻴﭻ‬1. касе, ки инони аспро печонда мегардонад. 2. маљ. савори моњир; касе, ки дар њунари саворї мањорат дорад. ИНОРАТ а. ‫ اﻧﺎرت‬кит. даргирондан, афрўхтан, равшан кардан. ИНОЯТ а. ‫ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬мададгорї, дастгирї, ёрї; илтифот, мењрубонї. ИНС а. ‫ إﻧﺲ‬мардум, одамиён. ИНСИБОБ а. ‫ اﻧﺼﺒﺎب‬кит. рехта шудани об ва моеоти дигар. ИНСИДОД а. ‫ اﻧﺴﺪاد‬кит. баста шудан, банд гардидан, гирифтор шудан. ИНСИКОБ ‫ اﻧﺴﻜﺎب‬рехта шудан, резиши об ва ѓ. ИНСИРОМ а. ‫ اﻧﺼﺮام‬кит. бурида шудан, ќатъ шудан, мунќатеъ шудан. ИНСИРОФ а. мурољиат.

‫اﻧﺼﺮاف‬

баргаштан, бозгаштан,

ИНСЇ ‫ اﻧﺴﻲ‬мансуб ба инс. ИНСОН ‫ اﻧﺴﺎن‬одам, одамї, башар. ИНСОНБАДБИНЇ ‫ اﻧﺴﺎنﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‬бад дидан инсонро, њисси бадбинї нисбат ба одам(он). ИНСОНБАДБИНОНА ‫ اﻧﺴﺎنﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬бо њисси бадбинї нисбат ба инсон. ИНСОНВОР ‫ اﻧﺴﺎنوار‬ба монанди инсон рафтор кардан, ба сони одам, одамвор муносибат кардан. ИНСОНДЎСТ ‫ اﻧﺴﺎندوﺳﺖ‬он ки одамро дўст медорад; он ки ба одамиён аз рўи хайрхоњї, ѓамхорї ва мувофиќи шарафу њайсияти онњо рафтор мекунад, башардўст. ИНСОНДЎСТЇ ‫ اﻧﺴﺎندوﺳﺘﻲ‬инсондўст будан, башардўстї, одамдўстї. ИНСОНДЎСТОНА ‫ اﻧﺴﺎندوﺳﺘﺎﻧﻪ‬бо њисси мењру муњаббат нисбат ба инсон. ИНСОНИЯТ а. ‫ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‬1. башарият, навъи инсон, мардум, одамон. 2. мардумї, одамият, одамгарї, муносибати лоиќи инсонї бар њама чиз, хушрафтории хоси инсон; олами инсоният дунёе, ки инсонњо дар он зиндагї доранд, дунёи маскун бо одамон.

ИНТ

ИНСОНИЯТДЎСТ ‫ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖدوﺳﺖ‬ниг. инсондўст. ИНСОНИЯТПАРВАР парвар.

‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖﭘﺮور‬

ниг. инсон-

ИНСОНЇ а. ‫ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба инсон; мардумї, одамият: ќарзи инсонї. 2. инсоният, башарият. ИНСОННАВОЗ ‫ اﻧﺴﺎنﻧﻮاز‬он ки ба инсонњо аз рўи мењрубонї ва навозиш рафтор мекунад, инсондўст. ИНСОНПАРВАР ‫ اﻧﺴﺎنﭘﺮور‬он ки башарро дўст медорад ва њурмат мекунад, одамдўст, халќпарвар. ИНСОНШИНОСЇ ‫ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬тањќиќи хислат ва рўњияи инсон, мардумшиносї. ИНСОФ а. ‫ اﻧﺼﺎف‬1. кит. нисф кардан, ба ду нимаи баробар таќсим кардан. 2. аз рўи баробарї ва ростї муомила кардан; адолат, адлу дод; ростї, росткорї; инсофу мурувват росткорї ва одамгарї; аз рўи инсоф боинсофона, мувофиќи њаќќоният ва росткорї; инсоф додан аз рўи адолат амал кардан, аз рўи њаќиќат њукм кардан; инсоф кардан аз рўи њаќќоният ва адолат рафтор кардан; ба инсоф омадан аз рўи њаќ ва ростї муомила кардан, одилона рафтор кардан. ИНСОФЉЎЙ ‫ اﻧﺼﺎفﺟﻮي‬он ки роњи адолат ва њаќиќатро љўёст. ИНСТИТУТ лот. ‫اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت‬1. номи мактабњои олї, муассисањои илмии тањќиќотї ва такмили ихтисос, донишкада; маркази тањќиќоти илмї – пажўњишгоњ. 2. маќом(от) дар љомеа. ИНТЕГРАЛ лот. ‫ اﻳﻨﺘﮕﺮل‬риёз. бузургие, ки дар натиљаи амали дифференсиатсияи муќобил њосил мешавад. ИНТЕРМЕДИЯ лот. ‫ اﻳﻨﺘﺮﻣﺪﻳﻪ‬санъ. асари хурди одатан њаљвї ва ё сањначаи мусиќї. ИНТЕРНАТ лот. ‫ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‬1. иќоматгоњи умумї дар назди мактаб барои хонандагон, хобгоњ. 2. ниг. мактаб-интернат. ИНТЕРНАТСИОНАЛ байналмилал.

лот.

‫اﻧﺘﻴﺮﻧﺘﺴﻴﺎﻧﻞ‬

ниг.

ИНТЕРНАТСИОНАЛИЗМ лот. ‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﺴﻴﺎﻧﻠﻴﺰم‬ яке аз усулњои асосии сиёсию ѓоявии синфи коргар, ки иттињоди синфї ва њамраъйии

– 550 –

ИНТ

байналхалќии мењнаткашони тамоми мамлакатњо дар мубориза ба муќобили истеъмор мазмуни онро ташкил медињад.

ИНТИЗОРБАРАНДА ‫ اﻧﺘﻈﺎرﺑﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз интизор бурдан; мунтазир, умедвор.

ИНТЕРНАТСИОНАЛИСТ лот. ‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﺴﻴﺎﻧﻠﻴﺲ‬ тарафдори интернатсионализм, пайрави интернатсионализм.

ИНТИЗОРЇ ‫ اﻧﺘﻈﺎري‬чашм ба роњ будан, чашмдорї, нигаронї, мунтазирї, умедворї; интизорї бурдан мунтазир будан, чашм ба роњ будан; интизорї доштан мунтазир будан, умедвор будан; интизорї кашидан мунтазир будан, нигарон будан, дар интизорї ваќт гузаронидан; дар интизорї гузоштан мунтазир монондан, чашм ба роњ кардан касеро; интизорї бадтар аз марг аст (маќ.) азоби чашмбароњї нињоят сахт аст.

ИНТЕРНАТСИОНАЛЇ халќї, байналмилалї. ИНТЕРНЕТ англ. компютерї.

‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﺴﻴﺎﻧﻠﻲ‬

‫اﻧﺘﻴﺮﻧﻴﺖ‬

байнал-

шабакаи љањонии

ИНТИБОЌ а. ‫ اﻧﻄﺒﺎق‬мувофиќ шудан, баробар шудан, ба якдигар мутобиќ шудан. ИНТИБОЊ а. ‫ اﻧﺘﺒﺎه‬кит. бедор шудан, огоњ шудан; огоњї, бедорї. ИНТИВО а. ‫ اﻧﻄﻮا‬кит. бар њам печидагї, печидан, навардида шудан. ИНТИЗОМ а. ‫ اﻧﺘﻈﺎم‬1. низом, тартиб, тартибот, сомон. 2. итоати њатмии њамаи аъзои њайат ба муќаррарот ва тартиботи љорї: интизоми мењнат риояти тартиботу шароити кор; интизоми њарбї риояти ќоида ва талаботи њарбї. ИНТИЗОМДЎСТ ‫ اﻧﺘﻈﺎمدوﺳﺖ‬он ки тартиботу ќоидањоро комилан риоя мекунад. ИНТИЗОМЇ ‫ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‬марбут ба интизом; нерўњои интизомї нерўњои нигањбони тартибу интизом. ИНТИЗОМНОК ‫ اﻧﺘﻈﺎمﻧﺎك‬дорои рафтор ва кирдори боодобона, ботартиб, бонизом, боинтизом. ИНТИЗОМНОКЇ ‫ اﻧﺘﻈﺎمﻧﺎﻛﻲ‬риояи тартибу назм ваќти иљрои кор ё супорише, боинтизомї, ботартибї. ИНТИЗОР а. ‫ اﻧﺘﻈﺎر‬1. чашм ба роњ будан, чизеро чашм доштан, чашмдошт; нигаронии бесабронаву муштоќона ба омадани касе ё ба вуќўи чизе. 2. он ки чашм ба роњ аст, чашм ба роњ, мунтазир; интизор будан чашм ба роњ доштан, мунтазир ва нигарон будан; интизор бурдан чашм ба роњ будан, нигарон будан ба омадани касе ё вуќўи њодисае, мунтазир будан; интизор кардан мунтазир намудан, нигарон ва умедвор кардан касеро: интизор шудан мунтазир шудан, чашм доштан, нигарон будан.

ИНТИЗОЪ а. ‫ اﻧﺘﺰاع‬кит. кашида баровардан, канда баровардан, аз љо берун овардан, баркандан; кашида гирифтан. ИНТИКОС а. ‫ اﻧﺘﻜﺎس‬кит. сарнагун шудан; сарнагунї, вожгунї. ИНТИЌОД а. ‫ اﻧﺘﻘﺎد‬танќид; танќид кардан. ИНТИЌОДЇ а. ќодї.

‫اﻧﺘﻘﺎدي‬

танќидї: матни инти-

ИНТИЌОЛ а. ‫ اﻧﺘﻘﻼل‬аз љое ба љои дигар бурдан, наќли макон кардан, љой иваз кардан, кўчидан; интиќоли маблаѓ иќт. аз љое ба љои дигар фиристодани пул. ИНТИЌОЛДИЊАНДА а. ‫ اﻧﺘﻘﺎلدﻫﻨﺪه‬њамлкунанда, аз як љой ба љои дигар баранда, ноќил. ИНТИЌОЛНОПАЗИР ‫ اﻧﺘﻘﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ѓайри ќобили њамл, ба њамлу наќл номувофиќ. ИНТИЌОЛНОПАЗИРЇ ‫ اﻧﺘﻘﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬ѓайри ќобили њамлу наќл будан. ИНТИЌОЛПАЗИР ‫ اﻧﺘﻘﺎلﭘﺬﻳﺮ‬ќобили њамлу наќл, ба интиќол мувофиќ. ИНТИЌОЛПАЗИРЇ ‫ اﻧﻘﺎلﭘﺬﻳﺮي‬ќобили њамлу наќл будан, ба интиќол мувофиќ будан. ИНТИЌОМ а. ‫ اﻧﺘﻘﺎم‬ќасд гирифтан аз касе; ќасос, кин, ниќор: фурсати интиќом расид; интиќом гирифтан ќасос гирифтан, ќасди худро аз касе гирифтан. ИНТИЌОМГИР ‫ اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮ‬он ки ќасос меситонад, ниќоргиранда. ИНТИЌОМГИРЇ ќоргирї.

‫اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮي‬

ниќорситонї, ни-

– 551 – ИНТИЌОМСИТОНЇ ‫ اﻧﺘﻘﺎمﺳﺘﺎﻧﻲ‬ниг. ниќоргирї. ИНТИЌОМХОЊ ‫ اﻧﺘﻘﺎمﺧﻮاه‬он ки ќасос гирифтан мехоњад, интиќомљў, ниќорталаб. ИНТИЌОМХОЊЇ ниќорталабї.

‫اﻧﺘﻘﺎمﺧﻮاﻫﻲ‬

ниг. интиќомљўй,

ИНТИЌОМЉЎ ‫ اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮ‬ниг. интиќомхоњ. ИНТИЌОМЉЎЇ гирї. ИНТИЌОС а. шудан.

‫اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﺋﻲ‬

‫اﻧﺘﻘﺎص‬

ниќоргирї, ќасос-

кит. кам шудан, коста

ИНТИЌОШ а. ‫اﻧﺘﻘﺎش‬ нигошта шудан.

кит.

наќш

бастан,

ИНТИМО а. ‫ اﻧﺘﻤﺎ‬кит. ба касе нисбат ёфтани чизе; нисбат, тааллуќ. ИНТИМОС а. ‫ اﻧﻄﻤﺎس‬кит. нопадид шудан, аз байн рафтан. ИНТИОШ а. ‫ اﻧﺘﻌﺎش‬кит. 1. аз љой бархостан, баланд шудан. 2. маљ. аз беморї хестан, сињат шудан. 3. айшу ишрат; нишот, шодмонї. ИНТИСОБ I а. ‫ اﻧﺘﺴﺎب‬кит. нисбат доштан; нисбат, хешї: интисоб доштан, интисоб кардан.

ИНФ касеро ба коре; интихоб шудан баргузида шудан, писандида шудан.

ИНТИХОБЇ ‫ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ‬мансуб ба интихоб; интихобшуда; он ки ба воситаи овоздињї ба коре гумошта шудааст; вазифаи интихобї мансабе, ки иљрокунандаи он ба тариќи интихоб муайян карда мешавад. ИНТИХОБКУНАНДА ‫ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз интихоб кардан; он ки касе ё чизеро хоста мегирад. ИНТИХОБОТ ‫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬1. љ. интихоб. 2. маъракаи сиёсї, ки дар он ба маќомоти олї ва мањаллии њокимият намояндагон баргузида мешаванд: маъракаи интихобот, ќонуни интихобот. ИНТИХОБОТЇ ‫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‬мансуб ба интихобот: њуќуќи интихоботї, њавзаи интихоботї. ИНТИЊО а. ‫ اﻧﺘﻬﺎ‬ба нињоят расидан; поён, анљом, охир; муќоб. ибтидо; ба интињо расидан тамом шудан, хотима ёфтан. ИНТИШОР а. ‫ اﻧﺘﺸﺎر‬1. пањн шудан, пароканда шудан, шурўъ ёфтан; интишор ёфтан пањн шудан; овоза шудан, шоеъ шудан. 2. нашр, чоп.

ИНТИСОБ II а. ‫ اﻧﺘﺼﺎب‬кит. насб шудан, љойгир шудан, барќарор шудан.

ИНТИШОРОТ а. ‫ اﻧﺘﺸﺎرا‬љ. интишор; нашриёт.

ИНТИСОЌ а. ‫ اﻧﺘﺴﺎق‬кит. ба тартиб даромадан, низом пайдо кардан.

ИНФИКОК а. ‫ اﻧﻔﻜﺎك‬кит. аз њам људо шудан, људо шуда дур шудан; људої, озодї.

ИНТИСОР а. ‫ اﻧﺘﺼﺎر‬кит. нусрат ёфтан, пирўзї ба даст овардан.

ИНФИОЛ а. ‫ اﻧﻔﻌﺎل‬шармсорї, шармандагї, хиљолат: инфиол кашидан шарм доштан, хиљил гаштан.

ИНТИСОФ а. ‫ اﻧﺘﺼﺎف‬кит. адлу дод, додгарї. ИНТИСОХ а. ‫ اﻧﺘﺴﺎخ‬кит. 1. нусха бардоштан, нусхабардорї. 2. бекор кардан, мањв кардан, нобуд кардан, мансух гардондан. ИНТИСОЊ а. ‫ اﻧﺘﺼﺎح‬кит. насињат ќабул кардан, андарз гирифтан. ИНТИФО а. чароѓ.

‫اﻧﻄﻔﺎ‬

кит. хомўш шудани оташ ё

ИНТИФОЪ а. ‫ اﻧﺘﻔﺎع‬кит. нафъ гирифтан, фоида бурдан; нафъ, суд, фоида, њосил. ИНТИХОБ а. ‫ اﻧﺘﺨﺎب‬људо карда гирифтан, хоста гирифтан, баргузидани чизе ё касе аз байни чизњо ва касон; интихоб кардан (намудан) хоста гирифтан, чида гирифтан, баргузидан касеро ба коре; интихоб шудан

ИНФИРОД а. ‫ اﻧﻔﺮاد‬кит. фард шудан, танњо шудан; танњої. ИНФИРОДЇ ‫ اﻧﻔﺮادي‬мансуб ба инфирод (фард, шахси танњо); хољагии инфиродї хољагии фарди људогона. ИНФИРОЗ а. ‫ اﻧﻔﺮاز‬кит. ба хелњо људо шудан, навъ ба навъ шудан. ИНФИСОЛ а. ‫ اﻧﻔﺼﺎل‬кит. аз њам гусастан, аз њам људо шудан; људої. ИНФИСОЊ а. ‫ اﻧﻔﺴﺎح‬кит. 1. кушодагї, вусъат. 2. маљ. хушї. ИНФИТОР а. ‫ اﻧﻔﻄﺎر‬кит. шикофта шудан, таркидан; таркиш.

ИНФ

– 552 –

ИНФИТОЊ а. ‫ اﻧﻔﺘﺎح‬кушода шудан, боз шудан.

тию баландї.

ИНФИЉОР а. ‫ اﻧﻔﺠﺎر‬кит. 1. таркидан, таркиш. 2. равон шудан, љорї шудан, равон гаштан (и об аз чашма).

ИНЊИРОФ а. ‫ اﻧﺤﺮاف‬кит. каљ рафтан, ба тарафе майл кардан, мунњариф шудан; каљравї, кебиш.

ИНФОЗ а. ‫ اﻧﻔﺎذ‬кит. иљро кардан, ба љо овардани њукму фармон.

ИНЊИСОР а. ‫ اﻧﺤﺼﺎر‬1. ињота шудан, ба даруни чизе ѓунљонда шудан, мунњасир ба чизе шудан. 2. махсус будани коре ба касе ё ба идорае, мунњасир будан.

ИНФОЌ а. ‫ اﻧﻔﺎق‬кит. харљ кардан, сарф кардан; нафаќа додан, маош додан; нафаќа, бахшиш. ИНФРАСАДО ‫ اﻳﻨﻔﺮهﺻﺪا‬ларзишњои зудиашон кам, ки инсон ба гўш онњоро эњсос карда наметавонад. ИНФРАСОХТОР ‫ اﻳﻨﻔﺮهﺳﺎﺧﺘﺎر‬ќисмњои таркибии сохтори умумии њаёти иќтисодї ё сиёсї, ки хусусияти тобеъ ё иловагиро доро буда, умуман фаъолияти мўътадили низоми иќтисодї ё сиёсиро таъмин менамоянд. ИНФРАСУРХ ‫ اﻳﻨﻔﺮهﺳﺮخ‬физ. шуоъњои инфрасурх, нурпошии инфрасурх нурпошии электромагнитие, ки ба чашм ноаён буда, дарозии мављњояш таќрибан аз 0,74 мкм то 1-2 мм мебошад. ИНФУЗОРИЯ лот. ‫ اﻳﻨﻔﻮزارﻳﻪ‬зоол. синфи бештар инкишофёфтаи љонварони содатарини якњуљайраи ба чашм ноаён, ки дар обњои ширину шўр, дар хоки мартуб (намнок) зиндагї мекунанд. ИНХИЗОЛ а. ‫ اﻧﺨﺬال‬кит. бечора, ољиз шудан; бечорагї, ољизї. ИНХИЛОЪ а. ‫ اﻧﺨﻼع‬барканда шудан, дур шудан, барканор шудан, халъ. ИНХИФОЗ а. ‫ اﻧﺨﻔﺎض‬кит. ба пастї афтодан; нишебї, пастї. ИНЊИДОМ а. ‫ اﻧﻬﺪام‬кит. вайрон шудан, хароб шудан; вайронї, харобї. ИНЊИДОР а. ‫ اﻧﺤﺪار‬кит. ба нишеб фурў омадан, сарозер шудан.

ИНЊИТОТ а. ‫ اﻧﺤﻄﺎط‬кит. 1. фуруд омадан, паст шудан; таназзул. 2. маљ. коста шудан. ИНЊИФОЗ а. дорї.

‫اﻧﺤﻔﺎظ‬

кит. муњофизат, нигањ-

ИНЧУНИН ‫ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ‬1. ба ин тариќ, ба њамин тарз, њамин хел. 2. ва, низ, њам. ИНЉ ‫اﻳﻨﺞ‬: бо дањони (лаби) инљ гуфт. лабу дањонро ба табассуми одатан бемаврид ё писханд моил карда, дандонњои пеши худро андак намоён кардан. ИНЉАЊОНЇ ‫ اﻳﻨﺠﻬﺎﻧﻲ‬мансуб ба ин љањон; мансуб ба ин дунё. ИНЉИЗОБ а. дан; љазб.

‫اﻧﺠﺬاب‬

љазб шудан, кашида шу-

ИНЉИЌ т. ‫ اﻳﻨﺠﻴﻖ‬гуфт. сернозунузи зудранљ, нозуктабиати дилтанг. ИНЉИЌЇ ‫ اﻳﻨﺠﻴﻘﻲ‬гуфт. нозунуз; дилтангї. ИНЉИЛ а. ‫ اﻧﺠﻴﻞ‬номи китоби муќаддаси исавиён, ки як ќисми Библияро ташкил медињад. ИНЉИЛО а. ‫ اﻧﺠﻼ‬кит. равшан шудан, љило ёфтан; ошкор шудан, њувайдо шудан. ИНЉОБИЗАН ‫ اﻳﻦ ﺟﺎﺑﺰن‬маљ. касе, ки худ кор накарда, ба дигарон кор ёд медињад; мардикор як танга, инљобизан сад танга (зарб.) одаме, ки худ кор накарда ба дигарон кор ёд медињад; нисбат ба роњбар, усто, ки маоши зиёдтар аз дигарон дорад.

ИНЊИЗОМ а. ‫ اﻧﻬﺰام‬кит. шикаст хўрдан, пароканда шудани лашкар, њазимат гирифтан.

ИНЉОЗ а. ‫ اﻧﺠﺎز‬кит. ба љо овардани ниёзи касе, раво кардани њољат; вафо кардан ба ќавлу ваъда.

ИНЊИЛОЛ а. ‫ اﻧﺤﻼل‬1. њал шудан, мањлул гардидан. 2. аз њам људо шудан, пароканда шудан; фосид шудан, нобуд шудан.

ИНЉОЇ ‫ اﻳﻨﺠﺎﺋﻲ‬мансуб ба ин љо; бошанда дар ин мањал.

ИНЊИНО а. ‫ اﻧﺤﻨﺎ‬1. каљ шудан, хам шудан; хамї, хамидагї, дутої; мунњанї. 2. маљ. пас-

ИНЉОЊ а. ‫ اﻧﺠﺎح‬раво шудани њољат, ба љо омадани ниёз, муваффаќ шудан.

– 553 – ИНЉУ т. ‫ اﻳﻨﺠﻮ‬1. марворид. 2. салтанат, мулки зери дасти подшоњ.

ИРД дан, бахшиш, ато, њадя; инъом додан бахшиш додан; мукофот додан, инъом кардан бахшидан, пешкаш намудан.

ИНШИЌОЌ а. ‫ اﻧﺸﻘﺎق‬шикофта шудан, таркидан, кафидан.

ИНЪОМБАХШЇ ‫ اﻧﻌﺎم ﺑﺨﺸﻲ‬ниг. инъомдињї.

ИНШИОБ а. ‫ اﻧﺸﻌﺎب‬кит. ба шўъбањо људо шудан, шоха-шоха шудан.

ИНЪОМДИЊЇ ‫ اﻧﻌﺎم دﻫﻲ‬тўњфа додан, мукофот додан; инъом бахшидан ба касе.

ИНШИРОЊ а. ‫ اﻧﺸﺮاح‬1. кушода шудан, кушодагї. 2. маљ. шодї ва хурсандї.

ИНЪОМЇ ‫ اﻧﻌﺎﻣﻲ‬1. мансуб ба инъом; ба тариќи инъом гирифташуда, тўњфашуда. 2. силоњ, соат ва ё асбоби дигаре, ки ба касе бо номнавис шудан тўњфа гардидааст.

ИНШО а. ‫ اﻧﺸﺎ‬1. эљод кардан, офаридан, сохтан. 2. навиштан. 3. књн. суханпардозї ва навиштани фасењу балеѓ; навиштањои суханпардозонаи девонї (дар замони пеш); иншо кардан (намудан) эљод кардан, навиштан. 4. навъи кори хаттии мактабї, ки талаба дар мавзўи аз тарафи муаллим додашуда менависад. ИНШОАЛЛОЊ а. ‫ اﻧﺸﺎءاﷲ‬д. Худо агар хоњад. ИНШОД а. ‫ اﻧﺸﺎد‬кит. шеър гуфтан; хондан шеъри касеро. ИНШОНАВИС ‫ اﻧﺸﺎﻧﻮﻳﺲ‬1. нависандаи иншо. 2. нависандаи нома ва руќъањо бо услуби ибораороию суханпардозона, муншї. ИНШОНАВИСЇ ‫ اﻧﺸﺎﻧﻮﻳﺴﻲ‬1. иншо навиштан. 2. навиштани мукотиботи расмии мањкамањо (дар замони пеш). ИНШООТ а. ‫ اﻧﺸﺎات‬сохтмонњо, биноњо. ИНЪИДОМ а. ‫ اﻧﻌﺪام‬кит. нест шудан, нобуд шудан; нестї, нобудї. ИНЪИКОС ‫ اﻧﻌﻜﺎس‬акс ёфтан, мунъакис гардидан, намудор шудани шакли чизе дар љисми шаффоф, об, оина ва ѓ.; инъикос ёфтан зоњир шудани акси чизе дар чизи дигар. ИНЪИКОСКУНАНДА ‫ اﻧﻌﻜﺎس ﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз инъикос кардан. 2. аломат ё асбобе, ки нур ва гармиро инъикос мекунад. ИНЪИЌОД а. ‫ اﻧﻌﻘﺎد‬1. баста шудан; мунъаќид гардидан: инъиќоди ањду паймон, инъиќоди ќарордод. 2. кит. фароњам омадан, љамъ омадан (-и одамон барои ќарор додан ба коре). ИНЪИТОФ а. ‫ اﻧﻌﻄﺎف‬1. хам шудан, дуќат шудан, дуто шудан. 2. баргаштан, бозгаштан. ИНЪОМ а. ‫ اﻧﻌﺎم‬чизеро ба касе бе бадал бахшидан, бахшиш, ато, њадя; инъом додан

ИОДА(Т) а. ‫اﻋﺎدت‬//‫ اﻋﺎده‬1. бозгашт, руљўъ. 2. бозгуфтан, дубора гуфтан, такроран гуфтан. 3. эњё шудан, бори дигар зинда шудан. ИОН ю. ‫ اﻳﺎن‬физ. заррањои заряднок; атом ё гурўњи атомњо, ки заряди барќї доранд. ИОНА а. ‫ اﻋﺎﻧﻪ‬кит. маблаѓе, ки ба тариќи ёрию дастгирї ба касе дода мешавад: иона љамъ кардан. ИОНАТ а. ‫ اﻋﺎﻧﺖ‬кит. ёрї кардан, дастгирї намудан, ёрмандї, кумак. ИОНИЗАТСИЯ ю. ‫ﻧﺰﺗﺴﻴﻪ‬Ĥ‫ اﻳ‬њодисаи ба ионњо табдил ёфтани њаста ва молекулањо бо таъсири љараёнњои химиявї ва ѓ. ИОНОСФЕРА ю ‫اﻳﺎﻧﺎﺳﻔﺮه‬ќабати болоии њавои атрофи Замин, ки дар он ион ва электронњо зиёд аст. ИПОТЕКА ю. ‫اﻳﭙﺎﺗﻴﻜﻪ‬иќт. гарави амволи ѓайриманќул бо маќсади гирифтани ќарз (гарави ќарздињанда дар ихтиёри ќарздор боќї мемонад). ИППОДРОМ ю. ‫ اﻳﭙﺎدرام‬ниг. аспрес. ИРАМ а. ‫ارم‬: боѓи Ирам кит. боѓи бошукўњи афсонавї, ки гўё Шаддод ном подшоњ дар Яман бунёд кардааст. ИРВО а. ‫ اروا‬кит. обёрї кардан, сероб кардан. ИРЃАЙ т. ‫ اﻳﺮﻏﻲ‬бот. номи гиёњ ва меваи он, ки ќизил низ номида мешавад. ИРЃОБ а. ‫ ارﻏﺎب‬кит. раѓбати касеро бедор кардан, шавќу њаваси касеро ба коре бедор кардан. ИРД ‫ ارد‬рўзи биступанљуми њар моњи шамсї, ард.

– 554 –

ИРЗ ИРЗ а. ‫ ﻋﺮض‬кит. обрў, шараф, номус.

эътиќод дорад, мухлис.

ИРИМ т. ‫ اﻳﺮﻳﻢ‬гуфт. маросими хурофї барои дафъи зиёну зарар: ириму љирим.

ИРОДАТМАНДЇ ‫ ارادتﻣﻨﺪي‬ба касе ихлосу эътиќод доштан, иродатманд будан.

ИРИМЧЇ ‫ اﻳﺮﻳﻤﭽﻲ‬1. он ки маросими хурофї анљом медињад. 2. шахсе, ки ба њар гуна зиёну зарар аз ѓайр бовар дорад.

ИРОЌ а. ‫ ﻋﺮاق‬1. номи яке аз давлатњои араб, ки дар Шарќи Наздик, дар Байнаннањрайн воќеъ аст. 2. мус. маќоми шашум аз силсилаи маќомњои мусиќии классикии тољик – «Шашмаќом».

ИРИС лот. ‫ ارﻳﺲ‬гуфт. навъи конфет, ки бўи гули савсан дорад. ИРЌ а. ‫ ﻋﺮق‬1. кит. раг. 2. асл, насаб; ќавмият, хешутаборї. ИРЌУННИСО а. ‫ ﻋﺮق اﻟﻨﺴﺎء‬1. номи раге, ки аз сурин сар шуда, то буљулаки пой мерасад; асаби сурин. 2. тиб. дарди раги сурин. ИРЛАНДЇ ‫ ارﻟﻨﺪي‬мансуб ба Ирландия; забони ирландї забони мардуми Ирландия. ИРМОН I ‫ اﻳﺮﻣﺎن‬кит. мењмони нохонда, туфайлї; мењмоне, ки бехабар, ногоњ омадааст. ИРМОН II ‫ارﻣﺎن‬//‫ اﻳﺮﻣﺎن‬он чи ба тариќи ќарз ё амонат ба касе дода мешавад; орият. ИРМОНСАРО(Й) (‫ اﻳﺮﻣﺎنﺳﺮا)ي‬1. мењмонхона. 2. сарои ориятї; хонае, ки ориятї бошад. 3. маљ. дунё. ИРО а. ‫ ﻋﺮا‬мўњрае, ки дар шоњмот байни шоњи худ ва рухи њариф меистад. ИРОДА а. ‫ اراده‬хост, майл, ќасд; шавќ ва ќасди шиддатнок барои иљрои коре: иродаи оњанин, иродаи устувор, иродаи ќавї; азму ирода майлу хоњиши љиддї ва ќатъї; ирода кардан ба иљрои коре камар бастан, ќасд кардан кореро. ИРОДАТ а. ‫ ارادت‬1. ниг. ирода: омадан бо иродат, рафтан бо иљозат (маќ.). 2. ихлос, эътиќод, дилбастагї; дасти иродат бар сина нињодан ихлос ва дилбастагии худро изњор кардан; иродат доштан ихлос доштан ба касе, ба чизе. ИРОДАТГАРОЇ ‫ ارادتﮔﺮاﺋﻲ‬фалс. љараёни фалсафї, ки иродаро ба сифати усули олии њастї арзёбї мекунад. ИРОДАТГАРОЙ гарої. ИРОДАТМАНД

‫ارادتﮔﺮاي‬ ‫ارادتﻣﻨﺪ‬

пайрави иродат-

он ки ба касе ихлосу

ИРОЌИДЎЗЇ ‫ ﻋﺮاﻗﻲدوزي‬гулдўзии хос бо риштаи абрешимї. ИРОЌЇ ‫ ﻋﺮاﻗﻲ‬1. мансуб ба Ироќ; тўппии ироќї тўппии хоси абрешимдўхт; собуни ироќї собуни дастурўшўї, собуни мушкин. 2. сокини Ироќ. ИРРАТСИОНАЛИЗМ лот. ‫ اﻳﺮﺗﺴﻴﺎﻧﻠﻴﺰم‬фалс. равияи фалсафї, ки ќувваи аќлро дар љараёни маърифат инкор мекунад ё мањдуд њисоб мекунад; муќоб. ратсионализм. ИРС а. ‫ ارث‬молу мулке, ки баъди мурдани касе ба ворисон боќї мемонад, мерос. ИРСИЯТ а. ‫ ارﺛﻴﺖ‬меросї будан; маљмўи хосиятњои табиии организм, ки аз гузаштагон ба бозмондагон ба тариќи мерос мерасад, меросї, маврусї. ИРСЇ ‫ ارﺛﻲ‬меросї, ба мерос монда. ИРСОЛ а. ‫ ارﺳﺎل‬фиристодан, равон кардан. ИРСОЛКУНАНДА ‫ ارﺳﺎلﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ирсол кардан; фиристанда. ИРТИБОТ а. ‫ ارﺗﺒﺎط‬робита, алоќа: иртибот доштан. ИРТИЁЗ а. ‫ ارﺗﻴﺎض‬кит. 1. риёзат, азобу уќубат кашидан. 2. маљ. ром шудан. ИРТИЁШ а. ‫ ارﺗﻴﺎش‬кит. некўањволї, хушњолї. ИРТИЗО ‫ ارﺗﻀﺎ‬кит. 1. розї шудан. 2. хушнуд (хурсанд) шудан. ИРТИЗОЌ а. ‫ ارﺗﺰاق‬кит. рўзї ёфтан, касби ризќу рўзї кардан. ИРТИЗОЪ а. ‫ارﺗﻀﺎع‬ макидани шир.

кит.

хўрдани

шир,

ИРТИКОБ а. ‫ ارﺗﻜﺎب‬кит. ба коре шурўъ кардан, машѓул шудан, коре ва амалеро пеш гирифтан.

– 555 – ИРТИЌО а. ‫ ارﺗﻘﺎ‬кит. 1. боло рафтан; болоравї. 2. маљ. ба мартабаи баланд расидан. ИРТИОД а. ‫ ارﺗﻌﺎد‬кит. аз тарс ларзидан; ларзиш, беоромї ва њавлу њарос. ИРТИОШ а. ‫ ارﺗﻌﺎش‬кит. ларзидан: ларзиш, ларза; иртиоши савт ларзиши овоз. ИРТИСОМ а. ‫ ارﺗﺴﺎم‬кит. 1. ба фармон итоат кардан, расму фармон ба љо овардан. 2. наќш бастан, наќш гирифтан; аломат, нишон, тамѓа: иртисом ёфтан наќш бастан. ИРТИФОЌ а. ‫ ارﺗﻔﺎق‬кит. 1. бар оринљ такя кардан. 2. рафоќат намудан. 3. истифода. ИРТИФОЊ а. ‫ ارﺗﻔﺎه‬рафоњият, хушї.

ИСБ баён ёфтааст.

ИРФОЪ а. ‫ ارﻓﺎع‬баланд кардан; боло рафтан, баланд баромадан. ИРХО а. ‫ ارﺧﺎ‬кит. суст кардан, сустї; нарм гардонидан; фурў њиштан; фурўњиштагї; ◊ ирхои инон аз чизе бетааммул гузаштан. ИРШОД а. ‫ ارﺷﺎد‬нишон додани роњи рост, њидоят кардан ба роњи њаќ; рањнамої, њидоят; хати иршод књн. њуљљате, ки шайхони бузург ба шогирдони худ медоданд ва дорандаи чунин хат вакили комилњуќуќи шайхи бузург ба шумор мерафт ва њаќќи муридгирї пайдо мекард.

ИРТИФОЪ а. ‫ ارﺗﻔﺎع‬баланд шудан, боло шудан; баландї, фароз; рифъат.

ИСАВЇ ‫ ﻋﻴﺴﻮي‬мансуб ба Исо; ки пайѓамбари насрониён аст; парастишкунанда, эътиќодманд ба дини насронї: дини исавї.

ИРТИФОЪШИНОС ‫ارﺗﻔﺎعﺷﻨﺎس‬ ситорашинос, мунаљљим.

књн.

ИСБАЪ а. ‫ اﺻﺒﻊ‬кит. 1. ангушт. 2. књн. ченаки дарозї ба миќдори 3, 125 см.

ИРТИЊОЛ а. ‫ ارﺗﺤﺎل‬1. кит. рењлат кардан, кўч бастан, сафар, ба љое рафтан; таѓйири макон. 2. маљ. аз олам рењлат кардан, даргузаштан, вафот кардан, фавтидан, мурдан.

ИСБОЃ а. ‫ اﺳﺒﺎغ‬кит. 1. ба касе неъмати беќиёс додан. 2. пурра ва комилан адо кардани коре; исбоѓи вузў вузўи пурра ба љо овардан.

ИРТИЉОИЮН а. ‫ ارﺗﺠﺎﻋﻴﻮن‬љ. иртиљої; тарафдорони иртиљоъ (2).

‫ ارﺗﺠﺎﻋﻴﺖ‬иртиљоъпарастї. ‫ ارﺗﺠﺎﻋﻲ‬мансуб ба иртиљоъ;

ИРТИЉОИЯТ а.

ИРТИЉОЇ иртиљоъпараст.

ИРТИЉОЛ а. ‫ ارﺗﺠﺎل‬кит. ба таври бадења бидуни фикру андеша сухан гуфтан, њозирљавобона гап задан ё шеър гуфтан. ИРТИЉОЪ а. ‫ ارﺗﺠﺎع‬1. кит. баргаштан, бозгаштан, ба њоли аввал гаштан. 2. муќобилияти сиёсї, иќтисодї ва ѓоявии кўњнапарастон ба муќобили пешрафту таѓйироти навоварона. ИРТИЉОЪПАРАСТ иртиљоъ.

‫ارﺗﺠﺎعﭘﺮﺳﺖ‬

тарафдори

ИРФОН а. ‫ ﻋﺮﻓﺎن‬1. дониш, маърифат. 2. љараёни динию фалсафии тасаввуф аст, ки ба воситаи кашфу шуњуд (бе иштироки аќлу идрок) ба њаќиќат расиданро тарѓиб мекунад. ИРФОНЇ ‫ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‬мансуб ба ирфон; тасаввуфї; адабиёти ирфонї адабиёте, ки аз тасаввуф бањс мекунад ва дар он афкори тасаввуфї

ИСБОТ а. ‫ اﺛﺒﺎت‬собит кардан, тасбит намудан; далелу бурњон оварда чизеро тасдиќ кунондан; барои исботи… барои нишон додани дурустї ва њаќќонияти чизе; исбот ёфтан собит шудан, муњаќќаќ гардидан; исбот кардан бо њуљљат ва далел дурустї ва њаќќонияти фикри худро нишон додан, ба субут расонидан; ба исбот расидан бо далелу њуљљат собит шудан (-и гапе ё коре), муњаќќаќ шудан. ИСБОТКУНАНДА ‫ اﺛﺒﺎتﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз исбот кардан; касе, ки бо далелу бурњон дурустии фикрро исбот мекунад. ИСБОТНОПАЗИР ‫ اﺛﺒﺎتﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬чизе, ки исбот карданаш (шуданаш) номумкин аст. ИСБОТНОПАЗИРЇ ‫ اﺛﺒﺎتﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬исботнопазир будан, имкон надоштани исботи фикре ё коре. ИСБОТПАЗИР ‫ اﺛﺒﺎتﭘﺬﻳﺮ‬ќобили исбот будани фикре; имконияти бо далелу њуљљат исбот кардани чизе. ИСБОТПАЗИРЇ ‫ اﺛﺒﺎتﭘﺬﻳﺮي‬исботпазир будан, мављуд будани имконият барои исбот кардани чизе.

ИСБ

– 556 –

ИСБОТШАВАНДА ‫ اﺛﺒﺎتﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз исбот шудан.

ИСЛИЌ т. ‫ اﺳﻠﻴﻖ‬гуфт. 1. чиркин, олуда, нопок. 2. маљ. сусти бемадор, беќувват; барљомонда.

ИСЁН а. ‫ ﻋﺼﻴﺎ‬1. саркашї, сарпечї аз итоат. 2. ќиём бар муќобили ќувва ё мафкураи њокима, балво; шўриш; исён кардан шўридан, аз итоат гарданкашї кардан, бар зидди њокимият бархостан.

ИСЛИЌЇ ‫ اﺳﻠﻴﻘﻲ‬гуфт. 1. чиркинї, олудагї, нопокї. 2. маљ. бемадорї, аз пой афтодагї, пўсту устухон шуда: чорвои ислиќї.

ИСЁНГАР ‫ ﻋﺼﻴﺎنﮔﺮ‬он ки нофармонбардорї мекунад; шўришкунанда, шўришгар. ИСЁНГАРЇ ‫ ﻋﺼﻴﺎنﮔﺮي‬сарпечї аз итоат ва фармонбардорї; шўриш. ИСЁНГАРОНА ‫ ﻋﺼﻴﺎنﮔﺮاﻧﻪ‬дар њоли сарпечї, шўришгарона. ИСЁНКОР ‫ ﻋﺼﻴﺎنﻛﺎر‬ниг. исёнгар. ИСЁНКОРЇ ‫ ﻋﺼﻴﺎنﻛﺎري‬ниг. исёнгарї. ИСЁНКОРОНА ‫ ﻋﺼﻴﺎنﻛﺎراﻧﻪ‬ниг. исёнгарона. ИСКАНА ‫ اﺳﻜﻨﻪ‬олати фўлодии дуредгарї барои кофтан ва сўрох кардани чўб ва наќш буридан дар он. ИСКАНАЌАЛАМ ‫ اﺳﻜﻨﻪﻗﻠﻢ‬олати оњанини исканашакл барои кандани наќшу нигор дар чўб ва филиз. ИСКАНАПАЙВАНД ‫ اﺳﻜﻨﻪﭘﻴﻮﻧﺪ‬кишов. яке аз навъњои пайванд кардани дарахт, ки шоха ё танаи дарахтро шикофта, навдаи пайвандшавандаро дар он мешинонанд. ИСКАНДАР ю.-а. ‫ اﺳﻜﻨﺪر‬1. сир, саримсоќ. 2. номи яке аз подшоњони Юнони ќадим, Искандари Маќдунї, маъруф ба Искандари Зулќарнайн. ИСКАНЉА ‫ اﺳﻜﻨﺠﻪ‬шакли дигари ишканља. ИСКАНЉАБИН ‫ اﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ‬муарраби сиканљабин. ИСКУДОР ‫ اﺳﻜﺪار‬кит. ќосид, чопар. пайк, номарасон. ИСЌО а. ‫ اﺳﻘﺎ‬кит. 1. шикастани ташнагї; рафъ намудани ташнагї. 2. обёрии заминњо. ИСЌОТ а. ‫ اﺳﻘﺎط‬1. партофтан, андохтан, афкандан. 2. тиб. бача партофтан, пеш аз њафт моњ бачаи норасид зоидан. 3. тиб. ба таври сунъї гирифтани њамли зан. 4. маљ. њар чизи кўњнашуда, бекор ва бефоида; аспи исќот аспи аз кор монда.

ИСЛИМЇ ‫ اﺳﻠﻴﻤﻲ‬яке аз навъњои наќшу нигор дар кандакории чўбу гаљ, ки иборат аз гирењ ва печу хамњои занљирмонанди шабењ ба унсурњои табиат аст. ИСЛОМ а. ‫ اﺳﻼم‬яке аз динњои яккахудоии љањонї, ки дар асри VII дар Арабистон пайдо шудааст ва бунёдгузораш Муњаммади пайѓамбар (с) аст; дини ислом дини мусулмонї; олами ислом маљмўи љой ва мамлакатњое, ки пайравони дини ислом зиндагї мекунанд, маљмўи љойњои мусулмоннишин; ислом овардан ба дини ислом гаравидан, имон овардан, мусулмон шудан. ИСЛОМИЯТ а. ‫ اﺳﻼﻣﻴﺖ‬1. мусулмонї. 2. дини ислом, оин ва ањкоми исломї. ИСЛОМЇ ‫ اﺳﻼﻣﻲ‬мансуб ба ислом; мусулмонї; Шарќи исломї мамлакатњои мусулмоннишини Шарќ. ИСЛОЊ а. ‫ اﺻﻼح‬1. бењ (дуруст) кардан; тасњењ, беайбу наќс кардан. 2. кит. сулњу оштї, созиш кардан; ислоњ кардан (намудан) дуруст кардан, камбудињоро бартараф намудан; ислоњ шудан а) бењ (дуруст) шудан; б) созиш кардан; ба ифоќа омадан. ИСЛОЊКОР ‫ اﺻﻼحﻛﺎر‬он ки ба миёна даромада, тарафайнро оштї ё созиш медињад, оштидињанда. ИСЛОЊНАШАВАНДА нопазир.

‫اﺻﻼحﻧﺸﻮﻧﺪه‬

ниг. ислоњ-

ИСЛОЊНОПАЗИР ‫ اﺻﻼحﻧﺎﭘﺰﻳﺮ‬дурустношуданї, ѓайри ќобили ислоњ. ИСЛОЊОТ а. ‫ اﺻﻼﺣﺎت‬1. љ. ислоњ; тасњењњо. 2. таѓйир додан ва навсозии шароит ва тарзи кори ягон соњаи њаёти љамъиятї барои бењбуди он: ислоњоти мактаб. ИСЛОЊОТПАРВАРЇ ислоњотхоњї.

‫اﺻﻼﺣﺎتﭘﺮوري‬

ИСЛОЊОТТАЛАБ ‫اﺻﻼﺣﺎتﻃﻠﺐ‬ талабгори ислоњот.

њаракати

ислоњотхоњ;

– 557 – ИСЛОЊОТТАЛАБЇ ‫ اﺻﻼﺣﺎتﻃﻠﺒﻲ‬талаби ислоњот кардан: њаракати ислоњотталабї. ИСЛОЊОТХОЊ ислоњотхоњї.

‫ اﺻﻼﺣﺎتﺧﻮاه‬тарафдори сиёсати

ИСЛОЊОТХОЊЇ ‫ اﺻﻼﺣﺎتﺧﻮاﻫﻲ‬яке аз љараёнњои сиёсист, ки ба љои муборизаи инќилобї ислоњоти љузъиро тарѓиб мекунад. ИСЛОЊПАЗИР ‫اﺻﻼحﭘﺬﻳﺮ‬ шуданаш мумкин аст.

коре,

ки

дуруст

ИСЛОЊТАЛАБ ‫ اﺻﻼحﻃﻠﺐ‬чизе ё коре, ки ба ислоњ (тасњењ, дуруст) кардан эњтиёљ дорад. ИСЛОЊШАВАНДА ‫ اﺻﻼحﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ислоњ шудан; ислоњпазир. ИСМ I ‫ اﺛﻢ‬кит. гуноњ, айб; хато. ИСМ II а. ‫ اﺳﻢ‬1. ном. 2. збш. њиссаи мустаќили нутќ, ки калимањои ифодакунандаи номи ашёву шахс ва ѓайраро дар бар мегирад: исми танњо, исми љамъ, исми хос, исми љинс; ◊ исми аъзам д. дуое, ки хондан ё навишта бо худ гирифта гаштани он гўё касро аз офату балоњо нигоњ медорад; исми шаб калима ё ибораи шартї, ки њарбиён ё пинњонкорон барои (дар шаб) шиносондани посбонон мегўянд, номи шаб. ИСМАН а. зоњирї.

ً‫اﺳﻤﺎ‬

ба ном, фаќат барои расмияти

ИСМАТ а. ‫ ﻋﺼﻤﺖ‬1. покдоманї, бегуноњї. 2. иффат, бакорат; пардаи исмат пардаи бакорат, пардаи шарм. исмоилдавон ИСМОИЛДАВОН ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞدوان‬: кардан гуфт. кореро рўякї ва бо њила анљом додан. ИСМОИЛИЯ а. ‫ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ‬д. фирќаи равияи шиа дар ислом, ки асосгузори он Исмоил ибни Љаъфари Содиќ (асри VIII милодї) мебошад. ИСМОИЛЇ исмоилия.

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‬

д.

пайрави

фирќаи

ИСНОД а. ‫ اﺳﻨﺎ‬1. нисбат додани чизе ё гапе ба касе; такя кардан ба манбае барои исботи муддао. 2. гуфт. коре, ки боиси хиљолат ва бадномии касе шуда метавонад; иснод овардан гуфт. боиси бадномї ва мазаммати касе гардидан; иснод расидан мавриди бадномї воќеъ гардидан.

ИСП

ИСО а. ‫ ﻋﻴﺴﻲ‬д. пайѓамбар ва бунёдгузори дини насронї, ки таќвими кунунии милодї аз таваллуди ў ибтидо мегирад, Исои Масењ, Исои Марям, Масењо. ИСОА(Т) а. ‫اﺳﺎﺋﺖ‬//‫ اﺳﺎﺋﻪ‬бадї кардан; бадї, кори бад. ИСОБА а. ‫ ﻋﺼﺎﺑﻪ‬рўймоле, ки ба сар ё пешона мебанданд, пешонабанд, сарбанд; дастор. ИСОБАТ а. ‫ اﺻﺎﺑﺖ‬1. кит. расидан, дуруст расидан, рост омадан: исобати ќуръа ба номи касе. 2. ба њадаф расидан, ба нишон расидан (-и тир). ИСОДАМ ‫ ﻋﻴﺴﻲدم‬1. он ки таъсири нафаси Исои пайѓамбарро дорад, ки аз рўи ривоятњо, бо як дами нафас Исои Масењ гўё мурдаро зинда мекард. 2. маљ. љонбахш, рўњпарвар (сифати маъшуќа). ИСОР а. ‫ اﻳﺜﺎر‬кит. аз барои нафъи дигарон аз манфиати худ гузаштан; ато кардан, бахшидан. ИСПАНД ‫ اﺳﭙﻨﺪ‬бот. номи гиёњи худрўй, ки дуд кардани он касро гўё аз захми чашми бад њифз мекунад, њазориспанд. ИСПАНДОН ‫ اﺳﭙﻨﺪان‬бот. тухми хардал. ИСПАНДДОНА донаи испанд.

‫اﺳﭙﻨﺪداﻧﻪ‬

бот. тухми испанд,

ИСПАНДОРМУЗ//ИСФАНДОРМУЗ ‫اﺳﻔﻨﺪارﻣﺬ‬//‫ اﺳﭙﻨﺪارﻣﺬ‬1. номи рўзи панљуми њар моњи соли шамсї. 2. номи моњи дувоздањуми соли шамсї. ИСПАНЇ ‫ اﺳﭙﻨﻲ‬мансуб ба Испания: забони испанї, раќси испанї. ИСПАНОЌ ‫ اﺳﭙﻨﺎق‬бот. навъи растании хўрокї. ИСПАНОЊ ‫ اﺳﭙﻨﺎه‬ниг. испаноќ. ИСПАНОЉ ‫ اﺳﭙﻨﺎج‬ниг. исфанољ//испаноќ. ИСПАРАГ ‫ اﺳﭙﺮگ‬бот. як навъ гиёњи ёбоист, ки аз он ранги зард тайёр мекунанд. ИСПАРАК ‫ اﺳﭙﺮك‬ниг. испараг. ИСПАРЃАМ ‫ اﺳﭙﺮﻏﻢ‬райњон, нозбў. ИСПАРЛУС шоњї.

‫اﺳﭙﺮﻟﻮس‬

кит. сарой, ќасри под-

– 558 –

ИСП

ИСПАРМА ‫ اﺳﭙﺮﻣﻪ‬донача ё доѓњои хурд, ки аз баъзе касалињо ба бадан медамад. ИСПАЊСОЛОР пањсолор.

‫ اﺳﭙﻬﺴﺎﻻر‬кит. шакли дигари си-

ИСПЕД ‫ اﺳﭙﻴﺪ‬шакли дигари сапед. ИСПИЧ ‫ اﺳﭙﭻ‬гили оташбардор, гили ба оташ тобовар. ИСПОР ‫ اﺳﭙﺎر‬1. асбоби заминронии чўбї, ки ба юѓи љуфти гов мебанданд, омоч, сипор. 2. зарфе ё њавзчае, ки дар он ангурро фишурда шираашро мегиранд, чархушт. ИСПОЊ ‫ اﺳﭙﺎه‬кит. шакли дигари сипоњ. ИСПУРЧ ‫ اﺳﭙﺮچ‬ниг. сипурз. ИСРО а. ‫ اﺳﺮا‬кит. сафари шабона, шабравї. ИСРОИЛЇ ‫ اﺳﺮاﻋﻴﻠﻲ‬мансуб ба Исроил (давлат); сокини Исроил, яњудї. ИСРОР а. ‫ اﺻﺮار‬пофишорї, истодагарї (дар аќидае ё хоњише); исрор кардан (намудан) пофишорї кардан, сахт истодан (дар коре ё дар сари матлабе). ИСРОРАН а. ً‫ اﺻﺮارا‬бо исрор, бо таъкид, исроркорона. ИСРОРКОРЇ гарї.

‫اﺻﺮارﻛﺎري‬

пофишорї, истода-

ИСРОРКОРОНА ‫ اﺻﺮارﻛﺎراﻧﻪ‬бо исрор, бо таъкид, бо истодагарї (дар гап ё талаби худ). ИСРОФ а. ‫ اﺳﺮاف‬зиёда аз њољат харљ кардан, харљи зиёда аз њадду андоза, бењуда ва барзиёд сарф кардани чизе, зиёдравї дар харљ; исроф кардан бељо ва зиёда сарфу харљ кардани чизе; исроф шудан бењуда ва аз њад зиёд сарф шудан. ИСРОФКОР ‫ اﺳﺮاﻓﻜﺎر‬он ки чизеро бељо ва аз њад зиёд сарф мекунад, носарфакор. ИСРОФКОРЇ ‫ اﺳﺮافﻛﺎري‬исрофкор будан; сарфи бељо, бењудахарљї, носарфакорї. ИСРОФКОРОНА ‫ اﺳﺮافﻛﺎراﻧﻪ‬бељо ва аз њад зиёд сарф кардан. ист ‫ اﻳﺴﺖ‬асоси замони њозира аз истодан. ИСТ ‫ اﻳﺴﺖ‬ќароргирї, таваќќуф; бе ист наистода, таваќќуф накарда; љои ист мањалли исто-

дани чизе, љои таваќќуф; ист кардан истодан, таваќќуф кардан, бозистодан; аломатњои ист збш. вергул ва нуќта, ки љузъи аломатњои китобатї њисоб мешаванд; исту бист гуфт. тамоми њастї, буду шудаш. ИСТАБЛ ю.-а. ‫اﺻﻄﺒﻞ‬//‫ اﺳﻄﺒﻞ‬љои бошиши аспон, тавила, аспхона, оѓилхона, саисхона; љои бастани чорпоён. ИСТАБР ‫ اﺳﺘﺒﺮ‬кит., шакли дигари ситабр. ИСТАБРАК // ИСТАБРАЌ

‫اﺳﺘﺒﺮق‬//‫اﺳﺘﺒﺮك‬

дебо, њарир, шоњї, абрешими

ѓафс.

ИСТАМ I ‫ اﺳﺘﻢ‬доштнок, бардавом, дерпо. ИСТАМ II ‫ اﻳﺴﺘﻢ‬шакли дигари ситам. ИСТАМГАР ‫ اﺳﺘﻤﮕﺮ‬ниг. ситамгар. ИСТАХР ‫اﺻﻄﺨﺮ‬//‫ اﺳﺘﺨﺮ‬кит. њавз; обгир, толоб; номи пойтахти Эрони бостонии давраи Њахоманишин, Пасаргод, Персеполис. ИСТГОЊ ‫ اﻳﺴﺘﮕﺎه‬1.љои исти (таваќќуфи) воситањои наќлиёт: истгоњи автобус, истгоњи роњи оњан. 2. бошишгоњ, ќароргоњ. ИСТЕЗА ‫ اﺳﺘﻴﺰه‬шакли дигари ситеза; зардаву истеза хашму ѓазаб. ИСТЕЊЗО а. ‫ اﺳﺘﻬﺰا‬1. масхара кардан. 2. ришханд кардан; ришханд, тамасхур, лабханди масхараомез; истењзо кардан ришханд кардан, писханд задан. ИСТЕЊЗОКОР ‫ اﺳﺘﻬﺰاﻛﺎر‬ришхандкунанда, писхандзананда; мазоњкунанда. ИСТЕЊЗОКОРОНА хандомез.

‫اﺳﺘﻬﺰاﻛﺎراﻧﻪ‬

ИСТЕЊЗООМЕЗ ‫اﺳﺘﻬﺰاآﻣﻴﺰ‬ тамасхур, писхандомез.

хандомез, писдорои

оњанги

ИСТЕЊЗООМЕЗОНА ‫ اﺳﺘﻬﺰاآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬бо истењзо, бо ришханд, тамасхуркунон. ИСТЕЊЗОР а. ‫ اﺳﺘﺤﻀﺎر‬кит. 1. њузури касеро хостан, њозир шудани касеро талаб кардан. 2. ба ёд овардан, хотирнишон кардан; огоњї, иттиллоъ. ИСТЕЊКОМ ‫ اﺳﺘﺤﻜﺎم‬1. мањкам шудан; мусстањкамї, устуворї; истењком додан устувор ва мустањкам кардан; истењком ёфтан

– 559 – мустањкам шудан. 2. њ. иншооти махсус (аз ќабили нуќтањои оташфишонї, калъа, хандаќ, бурљњои дидбонї ва ѓ.), ки бо маќсади садди роњи душман шудан ва мустањкам кардани мавќеи худ месозанд: истењкоми мудофиавї. ИСТЕЊЌОЌ а. ‫ اﺳﺘﺤﻘﺎق‬кит. лаёќату ќобилият, шоистагї; њаќ доштан, соњиби њаќ будан. ИСТЕЊЌОЌЇ ‫ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ‬кит. сазовор ва соњиби њаќ аз рўи маълумот ва љињатњои дигар. ИСТЕЊСОЛ а. ‫ اﺳﺘﺤﺼﺎل‬њосил кардан, ба вуљуд овардан; амалиёте, ки инсонњо ба воситаи он ашё ва ќуввањои табиатро ба кор бурда мањсулоти барои зисту зиндагонї ва тараќќиёти љамъият даркориро тавлид мекунанд: истењсоли фўлод, истењсоли ѓалла; истењсол кардан тавлид кардан, њосил намудан, ба даст овардан. ИСТЕЊСОЛЇ ‫ اﺳﺘﺤﺼﺎﻟﻲ‬мансуб ба истењсол ва истењсолот: муносибатњои истењсолї. ИСТЕЊСОЛКУНАНДА ‫ اﺳﺘﺤﺼﺎلﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз истењсол кардан; тавлидкунанда, њосилкунанда, ќуввањои истењсолкунанда. ИСТЕЊСОЛОТ а. ‫ اﺳﺘﺤﺼﺎﻻت‬1. љ. истењсол: воситањои истењсолот иќт. маљмўи олот ва мењнати мавриди зарурати истењсоли неъматњои моддї: раванди истењсолот. 2. иќт. љараёни истењсоли мањсулот; он соњаи саноат, ки дар он бевосита амалиёти истењсол ба вуљуд меояд. ИСТЕЊСОН а. ‫ اﺳﺘﺤﺴﺎن‬кит. писандидан, сутудан, маќбул донистан. ИСТЕЪБОД а. ‫ اﺳﺘﻌﺒﺎد‬кит. банда кардан, ба бандагї гирифтан, асир кардан. ИСТЕЪДОД а. ‫ اﺳﺘﻌﺪاد‬1. тавоної дар коре, ќобилият, лаёќат; истеъдод доштан соњиби ќобилият будан, лаёќат доштан. 2. соњиби истеъдод, лаёќатманд. ИСТЕЪДОДНОК ёќат. ИСТЕЪЛО а. фазилат.

‫اﺳﺘﻌﺪادﻧﺎك‬

‫اﺳﺘﻌﻼ‬

боистеъдод, бола-

кит. бартарї љустан;

ИСТЕЪЛОМ а. ‫ اﺳﺘﻌﻼم‬кит. пурсидан дар бораи чизе, огоњї хостан аз чизе; пурсиш.

ИСТЕЪЛОЉ а. мон кардан.

ИСТ

‫اﺳﺘﻌﻼج‬

кит. илољ хостан, дар-

ИСТЕЪМОЛ а. ‫ اﺳﺘﻌﻤﺎل‬ба кор бурдан, кор фармудан, истифода кардан; сарф кардан (шудан); истеъмол кардан кор фармудан; аз истеъмол баромадан ѓайри ќобили истифода шудан. ИСТЕЪМОЛЇ ‫ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻲ‬мавриди истеъмол, мансуб ба истеъмол; ба кор раванда: арзиши истеъмолї, ќарзи истеъмолї. ИСТЕЪМОЛКУНАНДА ‫ اﺳﺘﻌﻤﺎلﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз истеъмол кардан; он ки истеъмол мекунад, ё истифода мебарад, бакорбаранда, корфармоянда; сарфкунанда. ИСТЕЪМОЛОТ а. матлубот.

‫اﺳﺘﻌﻤﺎﻻت‬

соњаи истеъмол ва

ИСТЕЪМОЛШАВАНДА ‫ اﺳﺘﻌﻤﺎلﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз истеъмол шудан; он чи ки истеъмол мешавад; коршоям. ИСТЕЪМОР а. ‫ اﺳﺘﻌﻤﺎر‬с. истиќлолияти сиёсии кишвари аќибмондаеро поймол карда, онро мутеи худ кардани мамлакати пурќудрате бо маќсади истифодаи сарватњои табиї ва ќуввањои арзони инсонии он кишвар (бо бањонаи обод кардан ва тараќќї додан): истеъмор кардан, истеъмор шудан. ИСТЕЪМОРГАР ‫ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ‬с. мамлакате, ки кишвари дигареро истеъмор мекунад. ИСТЕЪФО а. ‫ اﺳﺘﻌﻔﺎ‬аз кор ё хизмат озод карда шудани худро хостан; аризаи истеъфо додан аз коре озод карда шудани худро хоста, ба идора ё шахси дар боло истода ариза додан; ба истеъфо баромадан кор ё хизматеро бо ихтиёри худ гузоштан; истеъфо додан аз кор ё хизмате талаби озодшавї кардан. ИСТЕЪЉОЛ а. ‫ اﺳﺘﻌﺠﺎل‬кит. шитоб, таъљил, шитобкорї. ИСТИБДОД а. ‫ اﺳﺘﺒﺪاد‬1. танњо ба сари худ кор кардан, майл ва хости дигаронро ба эътибор нагирифта кор кардан; худрої, худкомї, худсарї. 2. тарзи њукуматдорие, ки фармонравоён њар корро ба сари худ мекунанд ва тобеи ќонун нестанд. 3. зулм, бедодгарї; арбоби истибдод истибдодпешагон, онњое, ки кору борашон љабру зулм ва худсарї аст; ко-

ИСТ

– 560 –

хи истибдод киноя аз дастгоњи идораи њокимияти мутлаќа.

ИСТИЁД а. ‫ اﺻﻄﻴﺎد‬кит. сайд кардан, шикор кардан; шикор, сайд.

ИСТИБДОЛ а. ‫ اﺳﺘﺒﺪال‬кит. бадал гирифтан, чизеро бар ивази чизе гирифтан; иваз, бадал.

ИСТИЗЊОР а. ‫ اﺳﺘﻈﻬﺎر‬1. ёрї ва паноњ хостан аз касе, такя кардан ба ёрии касе; истизњор кардан ёрї хостан, паноњ бурдан. 2. пуштибонї, пушту паноњ. 3. тасдиќ кардан, таъкид кардан, тасдиќ, таъкид, баён.

ИСТИБОР а. ‫ اﺻﻄﺒﺎر‬кит. сабр кардан, тоќат овардан, тањаммул намудан; сабр, тоќат, тањаммул. ИСТИБСОР а. ‫ اﺳﺘﺒﺼﺎر‬кит. басират, доної; ањли истибсор арбоби фањму фазилат. ИСТИБЪОД а. ‫ اﺳﺘﺒﻌﺎد‬кит. 1. дурї љустан, дур шудан; дурї. 2. аз эњтимол дур донистан. ИСТИВО а. ‫ اﺳﺘﻮاء‬баробарї, эътидол, баробар шудан; истивои лайлу нањор баробар шудани шабу рўз; хати истиво хате, ки аз маркази Замин гузашта, онро ба нимкураи шимолї ва нимкураи љанубї људо мекунад. ИСТИЃНО а. ‫ اﺳﺘﻐﻨﺎ‬1. кит. ба чизе эњтиёљ надоштан, бадавлат будан. 2. маљ. беэътиної; нозу такаббур барои нишон додани бениёзиву беэњтиёљии худ ба ягон чиз; истиѓно кардан нозу такаббур намудан. ИСТИЃОСА(Т) а. ‫اﺳﺘﻐﺎﺛﺖ‬//‫ اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ‬кит. ёрї хостан, додхоњї кардан, имдод љустан. ИСТИЃРОЌ а. ‫ اﺳﺘﻐﺮاق‬кит. 1. њамаро фаро гирифтан, њамаро дар бар гирифтан. 2. тамом ба коре машѓул шудан; ѓарќи коре гардидан . ИСТИЃФОР а. ‫ اﺳﺘﻐﻔﺎر‬д. талаби авф ва омурзиш кардан (аз Худо), маѓфират хостан, тавба кардан. ИСТИДЛОЛ а. ‫ اﺳﺘﺪﻻل‬кит. далел овардан; далел, бурњон, њуљљат. ИСТИДОМАТ а. ‫ اﺳﺘﺪاﻣﺖ‬кит. 1. давоми чизеро хостан; њамеша чизеро хостан. 2. њамешагї, давомдорї, пойдорї. ИСТИДРОК а. ‫ اﺳﺘﺪراك‬кит. 1. дарк кардан, дарёфтан; барои фањмидан кўшиш кардан. 2. адш. санъатест, ки мисраи аввали байти шеър ба назар њаљву мазаммат менамояд, аммо аз мисраи дувум маълум мегардад, ки мадњу саност. ИСТИДЪО а. ‫ اﺳﺘﺪﻋﺎ‬кит. илтимос кардан, хоњиш кардан, дархостан; дархости шахси хурд аз бузург; илтимос, хоњиш бо фурўтанї.

ИСТИКБОР а. ‫ اﺳﺘﻜﺒﺎر‬кит. такаббур намудан, бузургманишї кардан, калонигарї кардан. ИСТИКМОЛ а. ‫ اﺳﺘﻜﻤﺎل‬кит. комил кардан, такмил намудан. ИСТИКШОФ ‫ اﺳﺘﻜﺸﺎف‬1. љустуљў, кофтуков, тањќиќ. 2. кашф. ИСТИЌБОЛ а. ‫ اﺳﺘﻘﺒﺎل‬1. пешвозгирї, баромадан ба пешвози касе ё чизе; ба истиќболи... а) ба пешвози…, барои пешвоз гирифтани… б) адш. ба татаббўи…, дар пайравии…; ба истиќбол баромадан пешвоз гирифтан; истиќбол кардан пешвоз гирифтан. 2. кит. оянда; замони оянда. 3. кит. моњи пурра, моњи шаби чањордањ. ИСТИЌЛОЛ а. ‫ اﺳﺘﻘﻼل‬мустаќилї, соњибихтиёрї; озодї ва комилњуќуќии кишвар дар идораи сиёсию иќтисодї ва фарњангии худ; љашни истиќлол љашне, ки ба муносибати истиќлолият ба даст овардани кишвар таљлил мегардад. ИСТИЌЛОЛИЯТ а. ‫ اﺳﺘﻘﻼﻟﻴﺖ‬ниг. истиќлол; истиќлолияти миллї соњибихтиёрии миллї. ИСТИЌОМАТ а. ‫ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‬1. кит. истодагї, истодагарї, побарљої, сабот. 2. кит. рост истодан, рост шудан; ростї, дурустї. 3. иќомат кардан, манзил кардан, муќим шудан (дар љое); љои истиќомат љои зист, мањалли сукунат, манзилгоњ, маскан; истиќомат гузидан љой гирифтан, љойгир шуда зистан (дар љое); истиќомат доштан муќим будан, зистан, дар љое зиндагї кардан. ИСТИЌОМАТГОЊ љои зист, манзил.

‫ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖﮔﺎه‬мањалли иќомат,

‫ اﺳﺘﻘﺎﻣﺘﻲ‬1. мансуб ба ИСТИЌОМАТЇ истиќомат. 2 љои муносиби зист ва манзил кардан: њуљраи истиќоматї. 3. таър. дар дарбори амирони манѓитии Бухоро амалдори маъзул, ки то ба мансаби нав таъйин шу-

– 561 – данаш, дар сафарњои амир ўро њамроњї мекард. ИСТИЌОМАТЉОЙ матгоњ.

‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖﺟﺎي‬

ниг. истиќо-

ИСТИЌРО а. ‫ اﺳﺘﻘﺮا‬кит. татаббўъ, тафањњус; пайравї кардан. ИСТИЌРОБ а. ‫ اﺳﺘﻘﺮاب‬кит. кўшиш кардан барои наздикї ба касе; таќарруб. ИСТИЌРОР а. ‫ اﺳﺘﻘﺮار‬1. ќарор гирифтан, ором шудан. собит шудан. 2. пойдорї, устуворї, ИСТИЛЛО а. ‫ اﺳﺘﻴﻼ‬забт, ишѓол, тобеъ кардан (бо зўрї); истилло кардан а) тобеъ ва зери даст гардонидан (мамлакатеро); б) пахш кардан; фаро гирифтан. ИСТИЛЛОГАР ‫ اﺳﺘﻼﮔﺮ‬забткунанда, ишѓолгар, ѓосиб, тобеъкунанда. ИСТИЛЛОГАРЇ ‫ اﺳﺘﻴﻼﮔﺮي‬амали истиллогар, забт кардан, ишѓол кардан (бо зўрї). ИСТИЛЛОГАРОНА ‫ ﺳﺘﻴﻼﮔﺮاﻧﻪ‬ба тариќи истилло, ишѓолгарона, ѓосибона. ИСТИЛЛОЊ а. ‫ اﺻﻄﻼح‬калима ё иборае, ки дар њавзаи амалкарди ягон соњаи илму фан маънои мушаххасро ифода мекунад; (ба) дар истиллоњи… ба ифодаи…, аз рўи гуфти…, ба ибораи… ИСТИЛЛОЊЇ ‫ اﺻﻄﻼﺣﻲ‬мансуб ба истиллоњ: маънои истиллоњии калима. ИСТИЛЛОЊОТ ‫ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬1. љ. истиллоњ. 2. маљмўи истиллоњњои хоси ягон соњаи илму фан: истиллоњоти забоншиносї, истиллоњоти фалсафа. ИСТИЛЛОЊШИНОС ‫ اﺻﻄﻼحﺷﻨﺎس‬забоншиносе, ки ба пажўњиши истиллоњот машѓул аст.

ИСТ ба моликияти худ, тасарруф кардан.

ИСТИМНО а. ‫ اﺳﺘﻤﻨﺎء‬берун кардани манї бидуни муљомиат, љалќ задан, кафакї кардан; љалќзанї. ИСТИМОЛАТ а. ‫ اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ‬кит. ба сўи худ моил кунонидан касеро; дилљўї ва навозиш кардан. ИСТИМОЪ а. ‫ اﺳﺘﻤﺎع‬шунидан, гўш кардан. ИСТИМРОР а.‫ اﺳﺘﻤﺮار‬кит. бо як равиш рафтан, якзайл гузаштани чизе, њамешагї, пайвастагї, пайваста дар кор будани чизе; ба таври истимрор њамеша, доимо; истимрор додан давом кунонидан, идома додан; истимрор доштан боќї будан; истимрор ёфтан давом ёфтан, бардавом шудан. ИСТИМСОК а. ‫ اﺳﺘﻤﺴﺎك‬кит. худдорї кардан, худро дар истифодаи (истеъмоли) чизе мањдуд кардан. ИСТИМТОЪ а. ‫ اﺳﺘﻤﺘﺎع‬фоида бурдан, бањра ва манфиат љустан. ИСТИНБОТ а. ‫ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬1. истихрољ, берун баровардани чизе (мас., об аз чоњ). 2. маљ. ошкор кардани чизе, ки пинњон бошад; дарёфтан, дарк кардан, хулоса баровардан. ИСТИНКОР а. ‫ اﺳﺘﻨﻜﺎر‬1. инкор кардан, мункир шудан; ќабул накардан. 2. зишт шуморидан, написандидан. ИСТИНКОФ а. ‫ اﺳﺘﻨﻜﺎف‬кит. 1. нангу ор доштан, ибо кардан. 2. худдорї кардан; сарпечї кардан, имтиноъ кардан; рад кардан; рад, худдорї, имтиноъ. ИСТИНОД а. ‫ اﺳﺘﻨﺎد‬1. такя кардан, пушт нињодан ба чизе; истинод кардан такя намудан (додан). 2. санад нишон додан, далел овардан; санад, далел.

ИСТИЛЛОЊШИНОСЇ ‫ اﺻﻄﻼحﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи забоншиносї оид ба тањќиќу омўзиши истиллоњ.

ИСТИНОС а. рифтан.

ИСТИМДОД а. ‫ اﺳﺘﻤﺪاد‬кит. ёрї пурсидан, мадад талабидан; мададталабї, кумакхоњї.

ИСТИНОХ а. ‫ اﺳﺘﻨﺴﺎخ‬кит. нусха бардоштан, рўйнавис кардан.

ИСТИМЗОЉ а. ‫ اﺳﺘﻤﺰاج‬кит. мизољ пурсидан, сињатии касеро пурсидан; фикру андешаи касеро гирифтан.

ИСТИНТОЌ а. ‫ اﺳﺘﻨﻄﺎق‬касеро ба нутќ даровардан, касеро ба сухангўї водор кардан; гап пурсидан; бозпурсї; истинтоќ кардан. ИСТИНФОР а. ‫ اﺳﺘﻨﻔﺎر‬нафрат кардан; дур шу-

ИСТИМЛОК а.

‫اﺳﺘﻤﻼك‬

кит. гирифтани чизе

‫ اﺳﺘﻨﺎس‬кит. унс гирифтан, хў ги-

– 562 –

ИСТ дан, рамидан, рам.

ИСТИНЉО а. ‫ اﺳﺘﻨﺠﺎ‬худро аз наљосат ва палидї пок кардан (баъд аз ќазои њољат); санги истинљо кулўхе, ки дар халољо истифода мебаранд. ИСТИНШОЌ а. ‫ اﺳﺘﻨﺸﺎق‬1. об ё њаво ба бинии худ кашидан. 2. д. об ба бинї кашидан дар ваќти тањорат. ИСТИОЗА(Т) а. ‫اﺳﺘﻌﺎذت‬//‫ اﺳﺘﻌﺎذه‬д. паноњ бурдан ба Худо аз бадии чизе, талаби паноњ кардан. ИСТИОНАТ а. ‫ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ‬ионат хостан, ёрмандї талабидан, мадад пурсидан; истионат бурдан ба чизе талаби ёрї кардан; такя кардан ба чизе; истионат кардан (намудан) ионат хостан, ёрї талабидан. ИСТИОРА а. ‫ اﺳﺘﻌﺎره‬1. кит. ба орият хостани чизе, амонат гирифтани чизе. 2. адш. кор фармудани калима дар ѓайри маънии аслии худаш барои зебої ва пуртаъсир шудани сухан. ИСТИОРАВЇ ‫ اﺳﺘﻌﺎروي‬мансуб ба истиора; иборат аз истиора. ИСТИОРАОМЕЗ киноя ва маљоз.

‫اﺳﺘﻌﺎرهآﻣﻴﺰ‬

бо истиора; бо

ИСТИРДОД а. ‫ اﺳﺘﺮداد‬кит. чизи додаро боз хостан; талаби пас додани чизеро кардан. ИСТИРЗО а. ‫ اﺳﺘﺮﺿﺎ‬кит. ризоят хостан, хушнудї хостан; ризоят, хушнудї. ИСТИРОЊАТ а. ‫ اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬осудан, орамидан; роњат кардан; аз кор даст кашида дам гирифтан, дамгирї; рўзи истироњат рўзи дамгирии њафтаина; рўзи таътили кор; хонаи истироњат а) хонае, ки дар он фориѓ аз кор дам мегиранд; б) муассисаи хоси дамгирии умумї, осоишгоњ; истироњат додан имконияти дамгирї фароњам овардан (ба касе); истироњат кардан дам гирифтан, осудан; аз кор даст кашида нафаси осуда гирифтан. ИСТИРОЊАТГОЊ ‫ اﺳﺘﺮاﺣﺖﮔﺎه‬1. љои дамгирї, љои роњат ва фароѓат. 2. ниг. хонаи истироњат. ИСТИСЌО а. ‫ اﺳﺘﺴﻘﺎ‬тиб. љамъ шудани об дар шикам ва дигар аъзои бадан, ки бемор бисёр обталаб мешавад, бемории обхўра.

ИСТИСЌОЇ истисќо.

‫اﺳﺘﺴﻘﺎﺋﻲ‬

мубтало ба бемории

ИСТИСМОР а. ‫ اﺳﺘﺜﻤﺎر‬фоида бурдан аз мањсули мењнати каси дигар; аз тарафи касоне, ки воситањои истењсолотро дар даст доранд, аз худ карда шудани мањсули мењнати дигарон; ањли истисмор истисморкунандагон, ононе, ки аз мењнати дигарон фоида мебардоранд; истисмор кардан аз дастранљи касе бањра бурдан, касеро ба нафъи худ ба кор водоштан; истисмор шудан аз тарафи касе ба кор водошта шудан, барои нафъи каси дигар иљборан кор кардан. ИСТИСМОРГАР ‫اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮ‬ унанда .

ниг.истисморк-

ИСТИСМОРКУНАНДА ‫ اﺳﺘﺜﻤﺎرﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз истисмор кардан; он ки аз мењнати дигарон фоида мегирад, истисморгар. ИСТИСМОРШАВАНДА ‫ اﺳﺘﺜﻤﺎرﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз истисмор шудан; он ки дигарон аз мењнаташ истифода мебаранд. ИСТИСНО а. ‫ اﺳﺘﺜﻨﺎ‬аз байни чизи зиёде људо карда гирифтани яке, аз маљмўи чизњо чизеро баровардан: ба таври истисно, ба тариќи истисно, ба истиснои …; бе истисно// бидуни истисно истисно накарда, аз як сар; истисно кардан аз љумлаи чизњо якеро бароварда мондан ё ба њисоб нагирифтан, мустасно кардан. ИСТИСНОЇ ‫ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ‬1. мустасно, истиснокардашуда. 2. хос, фарќнок. ИСТИТОАТ а. ‫ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ‬ќувват, ќудрат, тавоної; иќтидор доштан. ИСТИТРОД а. ‫ اﺳﺘﻄﺮاد‬1. њ., кит. фирефтани душман бо бањонаи аќибнишинї. 2. адш. услуби бадеї дар наср, ки нависанда аз матлаб дур шуда, боз ба он бармегардад. ИСТИФОДА а. ‫ اﺳﺘﻔﺎده‬фоидагирї, фоидабарї, бањраљўї; истифода бурдан а) бањравар шудан, фоида гирифтан; б) гуфт. кор фармудан, ба кор бурдан; истифода кардан (намудан) бањра бурдан, фоидаманд шудан; аз фурсат истифода бурдан аз ваќти мусоид фоида бурдан, фурсатро ѓанимат шумурдан; ба истифода додан ба кор андохта фоида ги-

– 563 – рифтан (аз корхонаву муассисањо, биноњо ва ѓ.); ќобили истифода будан сазовори бањрагирї будан; ќобили кор будан. ИСТИФОДАБАРАНДА ‫ اﺳﺘﻔﺎدهﺑﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз истифода бурдан; он ки аз чизе истифода мебарад, фоидабардоранда. ИСТИФОДАБАРЇ ‫ اﺳﺘﻔﺎدهﺑﺮي‬истифода бурдан, фоидабардорї, бањрабардорї. ИСТИФОЗА(Т) а. ‫اﺳﺘﻔﺎﺿﺖ‬//‫ اﺳﺘﻔﺎﺿﻪ‬талаби файз кардан, ато хостан, файз гирифтан. ИСТИФРОЃ а. ‫ اﺳﺘﻔﺮاغ‬кит. аз роњи гулў чизњои хўрдаро берун андохтан, ќай кардан. ИСТИФСОР а. ‫ اﺳﺘﻔﺴﺎر‬тафсиру эзоњ талаб кардан, пурсидан, пурсиш. ИСТИФЊОМ а. ‫ اﺳﺘﻔﻬﺎم‬фањмидан хостан; пурсидан, савол кардан; пурсиш; аломати истифњом грам. аломати савол. ИСТИХБОР а. ‫ اﺳﺘﺨﺒﺎر‬кит. хабар пурсидан, ахбор гирифтан, ахбор хостан. ИСТИХДОМ а. ‫ اﺳﺘﺨﺪام‬кит. талаби хидмат кардан, хидмат љустан. ИСТИХЛОС ‫ اﺳﺘﺨﻼص‬кит. рањої љустан, халос кардан; рањої, халосї. ИСТИХОРА а. ‫ اﺳﺘﺨﺎره‬кит. 1. хоњиши ба хайр анљомидани кореро кардан, некї хостан. 2. барои иљро кардан ё накардани коре фол дидан; фол; дар кори хайр њољати истихора нест (зарб.).

ИСТ

ИСТИЉЛО а. ‫ اﺳﺘﺠﻼء‬кит. муљалло сохтан, љилодор кардан; равшан кардан. ИСТИЉЛОБ ‫ اﺳﺘﺠﻼب‬кит. ба худ љалб кардан, ба сўи худ кашидан. ИСТИЉОЗА а. ‫ اﺳﺘﺠﺎزه‬кит. иљозат хостан, рухсат талабидан. ИСТИШМОМ ‫ اﺳﺘﺸﻤﺎم‬кит. бўй бурдан, бўй њис кардан. ИСТИШОРА(Т) а. ‫اﺳﺘﺸﺎرت‬//‫ اﺳﺘﺸﺎره‬машварат хостан, маслињат кардан. ИСТИШЊОД ‫ اﺳﺘﺸﻬﺎد‬1. кит. гувоњї хостан; далел овардан. 2. адш. дар шеър овардани исму лаќаб худ аз љониби шоир. ИСТОДА ‫اﻳﺴﺘﺎده‬//‫ اﺳﺘﺎده‬сифати феълии замони гузашта аз истодан; дар як љо монда, бењаракат; муќоб. равон: оби истода; истода– истода бисёр истода, пас аз таваќќуфи зиёд; бисёр мунтазир шуда. ИСТОДАГАРЇ ‫ اﻳﺴﺘﺎدهﮔﺮي‬сабот, пойдорї, устуворї; муќовимат. ИСТОДАГЇ ‫ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз истодан. 2. ниг. истодагарї; истодагї кардан а) истодагарї кардан, пойфишорї кардан; б) муќовимат нишон додан.

ИСТИЊОЛА а. ‫ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ‬1. кит. муњол будан, номумкин будан, имконнопазирї. 2. худдорї, ибо; истињола кардан худдорї кардан, ибо намудан.

ИСТОДАН ‫ اﻳﺴﺘﺎدن‬1. ба по будан; муќоб. нишастан. 2. иќомат доштан, зистан, будан. 3. таваќуф кардан; ист кардан; ќарор гирифтан, ором шудан; як дам истодан // як нафас истодан андак тавваќуф кардан, каме сабр кардан. 4. барљо (ќоим) будан; воќеъ гаштан. 5. истодагарї кардан, устувор будан, пойдор будан: дар фикри пештараи худ истодан, дар ќавл истодан. 6. њамчун феъли ёридињанда ба феълњои асосї њамроњ шуда, давомнокии амалу њолатро ифода мекунад: то омадани касе кор карда истодан. 7. њамчун феъли ёридињанда шаклњои замони њозираи муайян ва замони гузаштаи дур месозад: хонда истодан, хонда истода будан…; муќобил истодан муќовимат кардан, зиддият нишон додан; пойдор истодан собитќадам будан; ◊ як тараф истодан сарфи назар кардан…, ба як сў гузошта мондан…

ИСТИЊОЛАТ ‫ اﺳﺘﻬﺎﻧﺖ‬ниг. ињонат.

ИСТОЁНДАН ‫ اﻳﺴﺘﺎﻳﺎﻧﺪن ا‬тарзи бавоситаи истодан; мутаваќќиф кардан, аз рафтор

ИСТИХРОЉ а. ‫ اﺳﺘﺨﺮاج‬хориљ кардан, берун баровардан; канда баровардани маъдан аз кон: истихрољи маъдан; истихрољи нафт. ИСТИХФО а. ‫ اﺳﺘﺨﻔﺎ‬кит. талаботи пинњон кардани чизе ё касе; пинњон кардан, пинњон шудан. ИСТИХФОФ а. ‫ اﺳﺘﺨﻔﺎف‬1. кит. сабук ё кам шуморидан чизеро, касеро; беќадр ё камќадр донистан. 2. тањќир кардан, њаќир шуморидан; ночиз донистан; њаќорат.

ИСТ

– 564 –

дан; мутаваќќиф кардан, аз рафтор боздоштан.

ИТНОБ а. ‫ اﻃﻨﺎب‬кит. дароз кардани сухан; татвили калом.

ИСТОР ю. ‫ اﺳﺘﺎر‬књн. воњиди вазн, ки бо чоруним мисќол (21 грамм) баробар буд.

ИТОАТ а. ‫ اﻃﺎﻋﺖ‬фармон бурдан, гардан нињодан, тобеъ шудан; фармонбардорї; мутеї; итоат кардан ба фармони касе сар фуровардан; аз итоат баровардан нофармонбардор гардонидан; ба итоат даровардан мутеъ гардонидан, фармонбардор кардан; сар ба чанбари итоат даровардан киноя аз мутеу фармонбардор шудан.

ИСТОРА ‫ اﺳﺘﺎره‬шакли дигари ситора. ИСФАНД I ‫ اﺳﻔﻨﺪ‬ниг. испанд. ИСФАНД II ‫ اﺳﻔﻨﺪ‬моњи дувоздањуми соли њиљрии шамсї (мутобиќи њут) аст, ки ба 21 феврал-21 март рост меояд. ИСФАНОХ ‫ اﺳﻔﻨﺎخ‬ниг. испаноќ. ИСФАНОЉ ‫ اﺳﻔﻨﺎج‬ниг. испаноќ. ИСФАНЉ ю. ‫ اﺳﻔﻨﺞ‬як навъ љонвари бањрии одии серњуљайраи бењаракат, ки баданаш фаххук буда, барои шустушў ва дар тиб истифода мегардид, абри мурда; лиф. ИСЊОБ а. ‫ اﺳﺤﺎب‬кит. бисёр гап задан, сергап будан; лаќќидан; сергапї, пургўї, лаќќигї. ИСЊОЛ а. ‫ اﺳﻬﺎل‬тиб. шикамравї, дарунравї: исњоли хунин. ИСЊОЛОВАР ‫ اﺳﻬﺎلآور‬доруе, ки ќабзи шикамро бартараф месозад, доруи исњол. ИТАЛИЯВЇ ‫ اﻳﺘﻠﻴﻮي‬мансуб ба Италия; забони италиявї, сохти италиявї, мардуми италиявї. ИТЌЇ ‫ اﻃﻘﻲ‬номи њарфи нуздањуми алифбои арабиасоси тољикї, ки њарфи «то» (‫ )ط‬њам меноманд; дар њисоби абљад ба 9 баробар аст. ИТЛОЌ а. ‫ اﻃﻼق‬кит. 1. рањої, озодї. 2. истеъмол, истифодаи калимае ба ягон маъно; итлоќи номе ба касе номеро ба касе нисбат додани касе. ИТМИНОН а. ‫ اﻃﻤﻨﺎن‬боварї, дилпурї, эътимод; хотирљамъї; итминон доштан боварї њосил кардан; хотирљамъ будан. ИТМИНОНБАХШ ‫ اﻃﻤﻨﺎنﺑﺨﺶ‬боварибахш: суханњои итминонбахш. ИТМОМ а. ‫ اﺗﻤﺎم‬тамом кардан, ба анљом расондан, буд кардан; тамом шудан, анљом ёфтан; охир, анљом, поён; итмом ёфтан тамом шудан, ба охир расидан; ба итмом расидан тамом шудан, анљом пазируфтан; ба итмом расонидан тамом кардан, ба поён расонидан.

ИТОАТГАРЇ ‫ اﻃﺎﻋﺖﮔﺮي‬ниг. итоаткорї.

‫اﻃﺎﻋﺖﻛﻴﺶ‬

ИТОАТКЕШ дор. ИТОАТКОР нанда.

‫اﻃﺎﻋﺖﻛﺎر‬

итоаткор, фармонбар-

фармонбардор, итоатку-

ИТОАТКОРЇ ‫ اﻃﺎﻋﺖﻛﺎري‬фармонбарї, фармонбардорї; итоатгарї. ИТОАТКОРОНА на, мутеона.

‫اﻃﺎﻋﺖﻛﺎراﻧﻪ‬

фармонбардоро-

ИТОБ а. ‫ ﻋﻄﺎب‬маломат, коњишу сарзаниш, сухани хашмолуд; ќањр, ѓазаб. ИТОБКОРОНА ќањру ѓазаб.

‫ﻋﻄﺎبﻛﺎراﻧﻪ‬

маломатомез, бо

ИТОБОМЕЗ ‫ ﻋﻄﺎبآﻣﻴﺰ‬бо хашму маломат. ИТОЛА(Т) а.‫اﻃﺎﻟﺖ‬//‫ اﻃﺎﻟﻪ‬дароз кардан, тўл додан; итолаи калом дароз кардани сухан; сергапї. ИТТИБОЪ а. дан.

‫ اﺗّﺒﺎع‬аз пай рафтан, пайравї кар-

ИТТИКО а. ‫ اﺗّﻜﺎ‬кит. такя кардан, эътимод кардан ба чизе: иттико кардан. ИТТИЛЛОИЯ ‫ اﻃّﻼﻋﻴﻪ‬хабари иттиллоотї, маълумот тавассути расонањои хабарї. ИТТИЛЛООТ ахбор.

‫اﻃّﻼﻋﺎت‬

1. љ. иттиллоъ. 2. ниг.

ИТТИЛЛООТЇ ‫ اﻃّﻼﻋﺎﺗﻲ‬мансуб ба иттиллоот: маркази иттиллоотї. ИТТИЛЛОЪ а. ‫ اﻃّﻼع‬хабардор шудан, огоњ гардидан; хабар, огоњї. ИТТИСОЛ а. ‫ اﺗّﺼﺎل‬1. муттасил шудан, пайвастагї. 2. маљ. наздикї ба њамдигар, висол.

– 565 – ИТТИСОМ а. ‫ اﺗّﺴﺎم‬кит. доѓ задан ва нишон мондан, тамѓа задан ба њайвон ё одам; тамѓаву нишон карда шудан; иттисом ёфтан а) нишон (тамѓа) аз чизе пайдо кардан, наќшбанд шудан, наќш бастан; б) маљ. мавсуф шудан ба чизе, ном гирифтан. ИТТИСОФ а. ‫ اﺗّﺼﺎف‬1. сифат гирифтан, дорои сифате шудан; иттисоф доштан машњур будан. 2. сутуда шудан; сифати чизе ё касеро баён кардан; тавсиф. ИТТИСОЪ а. ‫ اﺗّﺴﺎع‬кит. фарох шудан, васеъ гардидан; васеї, фарохї, кушодї; ◊ иттисои меъда тиб. варами меъда; иттисои уруќ тиб. варами рагњо; иттисои њадаќа кушодагии чашм беш аз њадди табиї. ИТТИФОЌ а. ‫ اﺗّﻔﺎق‬1. бо њам як шудан, муттафиќ шудан; иттињод, як шудан, муттањид шудан (мас., синфњо, љамъиятњо, давлатњо, љумњурињо): иттифоќи коргару дењќон, иттифоќи љавонон ва ѓ; бо (ба) иттифоќ муттафиќона, якдилона, якљоя; иттифоќ кардан як шудан, муттањид шудан; иттифоќ шудан як шудан, муттањид гардидан. 2. созмон, муассиса ё ягон воњиди ба он монанди дар асосњои ихтиёрї муттањидшудаи љамъиятї: иттифоќи касаба, иттифоќи нависандагон, иттифоќи оњангсозон, иттифоќи рассомон, иттифоќи рўзноманигорон ва ѓ.; иттифоќи камбаѓалон таър. ташкилоти оммавии сиёсии дењќонон дар Осиёи Миёна (1918-1920); Иттифоќи Советї ниг. Иттињоди Шўравї. 3. њодиса, воќеа, пешомад, тасодуф; иттифоќ афтодан рўй додан, тасодуф шудан (ѓайри чашмдошт). ИТТИФОЌАН а. хост, аз ќазо.

ً‫اﺗّﻔﺎﻗﺎ‬

тасодуфан, ногоњ, но-

ИТТИФОЌЇ ‫ اﺗّﻔﺎﻗﻲ‬мансуб ба иттифоќ; иттифоќшуда, муттафиќшуда; муттањид ба як давлат: љумњурињои иттифоќї (таър). ИТТИФОЌНОМА ‫ اﺗّﻔﺎقﻧﺎﻣﻪ‬нома ё њуљљате, ки аз номи умум баён меёбад. ИТТИФОЌО ‫ اﺗّﻔﺎﻗﺎ‬ниг. иттифоќан. ИТТИФОЌЧЇ ‫ اﺗّﻔﺎﻗﭽﻲ‬1. яке аз чанд нафаре, ки бо њам барои расидан ба маќсаде иттифоќ бастаанд. 2. њар як аз давлатњои бо њам якшуда дар асоси созиш ё ањду паймон (дар

ИФО ваќти љанг).

ИТТИХОЗ а. ‫ اﺗّﺨﺎز‬кит. ахз кардан, гирифтан. ИТТИЊОД а. ‫ اﺗّﺤﺎد‬як шудан, ягонагї, якдилї; њамдастї: Иттињоди Шўравї таър. Иттињоди Љумњурињои Шўравии Сотсиалистї; Иттињоди Давлатњои Мустаќил. ИТТИЊОДИЯ а. ‫ اﺗّﺤﺎدﻳﻪ‬љамъияте, ки барои њимояи манфиатњое ташкил карда мешавад; иттињодияи истењсолї муассисае, ки якчанд корхонаи як соњаи иќтисодиётро муттањид намудааст. ИТТИЊОМ а. ‫ اﺗّﻬﺎم‬кит. тўњмат задан ба касе; тўњмат, бўњтон. ИТФО а. ‫ اﻃﻔﺎ‬кит. фурў нишондани оташ, хомўш кардани оташ. ИФЛОС а. ‫ اﻓﻼس‬1. кит. муфлис шудан; ќашшоќї, нодорї. 2. гуфт. олуда, нопок, чиркин; ифлос шудан олудан, чиркин шудан. ИФЛОСГАРЇ ‫ اﻓﻼسﮔﺮي‬ифлоскорї, корњои нопоку зишт; рафтори ношоиста. ИФЛОСЇ ‫ اﻓﻼﺳﻲ‬чиркинї, олудагї, палидї. ИФЛОСКОРЇ ‫ اﻓﻼسﻛﺎري‬роњ додан ба корњои зишт, анљом додани корњои нопок; ифлосгарї. ИФЛОСКУНАНДА ‫ اﻓﻼسﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ифлос кардан; ифлосгар: ифлоскунандаи њаво. ИФЛОЊ а. ‫ اﻓﻼح‬кит. комёбї, муваффаќият; осудањолї, хушбахтї. ИФНО а. кардан.

‫اﻓﻨﺎ‬

кит. фано кардан, несту нобуд

ИФО а. ‫ اﻳﻔﺎ‬1. иљро кардани ваъда, вафо кардан ба ањду паймон. 2. додани њаќќи касе; ифои вазифа ягон вазифаро иљро кардан; наќшеро ифо кардан наќшеро иљро кардан, бозї кардан дар наќше. ИФОДА а. ‫ اﻓﺎده‬1. баён, тарзи баён; ифодаи маром баёни маќсад, тарзи изњори матлаб. 2. иборат, таъбир. 3. аломати нишондињандаи њолати рўњї ё ягон њиссиёти дигар; ифода ёфтан баён шудан; ифода кардан (намудан) баён кардан, фањмондан. ИФОДАНОК ‫ اﻓﺎدﻧﺎك‬маљ. маънидорона, ба таври таъсирбахш, бо њиссиёт ва пурмазмун;

– 566 –

ИФО

ри таъсирбахш, бо њиссиёт ва пурмазмун; хониши ифоданок тарзи хондани матн бо риояи маъно, мазмун ва оњанги калом. ИФОЗА(Т) а. ‫اﻓﺎﺿﺖ‬//‫ اﻓﺎﺿﻪ‬1. кит. файз расондан, бањра додан; файзу хайр. 2. маљ. љорї кардан, пањн кардан, амалї кардан, тафвиз кардан. ИФОЌА а. ‫ اﻓﺎﻗﻪ‬ислоњ шудан (аз ягон сифати бад), рў ба бењбудї овардан; ба ифоќа омадан дуруст шудан, бењ шудан, рў ба некї овардан. ИФРИТ а. ‫ ﻋﻔﺮﻳﺖ‬1. махлуќи мавњуми зишту воњиманок; дев. 2. маљ. зишт, баднамо. ИФРОЗ а. ‫ اﻓﺮاز‬кит. људо кардани чизе аз чизњои дигар: ифрози зиёди пешоб. ИФРОТ а. ‫ اﻓﺮاط‬аз њад (андоза) гузаштан дар коре; ифрот кардан (намудан) аз њадди эътидол гузаштан (гузарондан), дар коре зиёдаравї кардан. ИФРОТГАРОЇ тремизм.

‫اﻓﺮﻃﺘﮕﺮاﺋﻲ‬

ниг. ифроткорї; экс-

ИФРОТЇ ‫ اﻓﺮاﻃﻲ‬1. мансуб ба ифрот: унсурњои ифротї. 2. он ки дар корњо зиёдаравї мекунад; экстремист. ИФРОТКОРЇ ‫ اﻓﺮاطﻛﺎري‬аз њадду меъёр гузаштан дар коре, ифрот кардан. ИФРОТКОРОНА ифротгарона. ИФСОД а. фасод.

‫اﻓﺴﺎد‬

‫اﻓﺮاطﻛﺎراﻧﻪ‬

ба тариќи ифрот,

кит. вайронкорї, табоњкорї,

ИФТИЗОЊ а. ‫ اﻓﺘﻀﺎح‬кит. расво шудан; расвої, беобрўї, шармандагї, фазињат, фазоњат. ИФТИКОР а. ‫ اﻓﺘﻜﺎر‬фикр кардан, андешидан, андеша намудан. ИФТИРО а. ‫ اﻓﺘﺮاء‬кит. тўњмат, бўњтон. ИФТИРОЌ а. ‫ اﻓﺘﺮاق‬људо шудан, аз њамдигар људо шудан, пароканда шудан; људої, фироќ. ИФТИТОЊ а. ‫ اﻓﺘﺘﺎح‬кушодан, боз кардан; оѓоз ёфтан; санаи ифтитоњ замони сар шудан; маросими ифтитоњ маросими боз кардан; ифтитоњ кардан кушодан, оѓоз намудан. ИФТИТОЊЇ ‫ اﻓﺘﺘﺎﺣﻲ‬марбут ба ифтитоњ; сухани

ифтитоњї сухани муќаддимавї. ИФТИТОЊОНА ‫ اﻓﺘﺘﺎﺣﺎﻧﻪ‬таър. зиёфат, пешкаш ё пули наќд, ки ба муносибати шурўъ шудани дарс дар аввали тањсил ба домуллои дарсгўй дода мешуд. ИФТИХОР а. ‫ اﻓﺘﺨﺎر‬1. болидан, фахр кардан; фахр, сарафрозї, сарбаландї. 2. боиси фахр; он чи бар он фахр карда мешавад; ифтихор доштан фахр кардан (бо чизе); ифтихор кардан (намудан) фахр кардан, болидан, нозидан, мубоњот кардан (ба чизе). ИФТИХОРЇ ‫ اﻓﺘﺨﺎري‬фахрї: узви ифтихорї.

‫اﻓﺘﺨﺎرﻣﻨﺪ‬ ИФТИХОРМАНД фахркунанда; сарафроз.

ба

чизе

ИФТИХОРМАНДЇ ‫ اﻓﺘﺨﺎرﻣﻨﺪي‬фахр, мубоњот. ИФТИХОРМАНДОНА ‫ اﻓﺘﺨﺎرﻣﻨﺪاﻧﻪ‬аз рўи фахр ва мубоњот, бо сарбаландї. ИФТИХОРНОМА ‫ اﻓﺘﺨﺎرﻧﺎﻣﻪ‬њуљљати хаттї, ки њамчун як навъи мукофот барои хизматњои махсус ба шањрвандон, корхонањо ва созмонњо дода мешавад. ИФТИХОРОМЕЗ мубоњот.

‫اﻓﺘﺨﺎرآﻣﻴﺰ‬

бо

фахр,

бо

ИФТОР а.‫ اﻓﻄﺎر‬д. 1. рўза кушодан, рўзакушої. 2. хўроке, ки ваќти рўзакушої мехўранд. ИФТОРЇ ифторї.

‫اﻓﻄﺎري‬

мансуб ба ифтор: дастархони

ИФФАТ а. ‫ ﻋﻔّﺖ‬покї, покдоманї, порсої, парњезгорї; домани иффат њамаи он чи ки ба покдоманї ва покии ахлоќ дахл дорад. ИФФАТНОКЇ фат будан.

‫اﻓّﺘﻨﺎﻛﻲ‬

покдоман будан, боиф-

ИФШО а. ‫ اﻓﺸﺎ‬фош кардан (сирреро), ошкор сохтан; ифшо кардан фош кардан, маълуму аён кардан, роз ё сирреро кушодан. ИФШОГАР ‫ اﻓﺸﺎﮔﺮ‬фошкунанда, ошкоркунанда. ИХВОН а. ‫ اﺧﻮان‬љ. ах (бародарон). ИХЛОЛ а. ‫ اﺧﻼل‬халал расондан, зиён расондан. ИХЛОС а.‫ اﺧﻼص‬иродат ва дўстии холисона; эътиќод, боварї; бо ихлос бо иродат; аз рўи эътиќод ва боварї; ихлос бастан иродат пайдо кардан, эътиќод доштан; ихлос гаштан рў

– 567 – гардондан аз касе, ки як ваќтњо мавриди иродат, эътиќод ва боварї будааст, боварии худро нисбат ба касе гум кардан; ихлос доштан эътиќод доштан; ихлос кардан бовар кардан, эътиќод кардан; ◊ ихлосу халос яке аз дастурњои сўфиёни наќшбандї, ки эътиќод ва бовариро мўљиби халосї ва шифо аз сахтиву беморињо медонистанд. ИХЛОСМАНД ‫ اﺧﻼﺻﻤﻨﺪ‬он ки ба чизе ё касе эътиќод ва боварї дорад, мухлис, иродатманд. ИХЛОСМАНДЇ ‫ اﺧﻼﺻﻤﻨﺪي‬ихлосманд будан; эътиќод, эътимод, боварї. ИХЛОСМАНДОНА ‫ اﺧﻼﺻﻤﻨﺪاﻧﻪ‬бо эътиќод ва эътимоди зиёд, бо боварї. ИХРОЉ а. ‫ اﺧﺮاج‬хориљ кардан, баровардан; ихрољ кардан а) хориљ кардан, берун кардан аз љое; б) дур кардан аз вазифае, аз кор хориљ кардан; ◊ ихрољи балад кит. бадарѓа кардан аз шањр. ИХТИЁР а. ‫ اﺧﺘﻴﺎر‬1. баргузидан, интихоб кардани чизе аз чизњо; ихтиёр кардан баргузидан, интихоб кардан, хостан (чизеро). 2. майл ва ирода дар анљом додани коре, озодии амал; муќоб. иљбор. 3. њаќќи идора ва саришта кардани коре; ба ихтиёри... ба майли…, ба хоњиши…; ба савобдиди…; ба ихтиёри худ бо майл ва савобдиди худ; ба сари худ; дар ихтиёри худ ба дасти худ, дар тасарруфи худ; ихтиёр доштан њаќ доштан ба иљрои коре, соњибихтиёр будан; ба ихтиёри касе мондан њалли масъаларо ба савобдиди касе њавола кардан; ба ихтиёри худ будан дар рафтор ва кирдор озод ва мухтор будан, ба сари худ будан; ба ихтиёри касе гузаштан ба тасарруфи касе даромадан, ба тобеияти касе даромадан; ихтиёр(ро) аз даст додан лаљоми идора кардани худро аз даст додан; худро гум кардан; ихтиёр ба дасти бахтиёр (зарб.)њар кас дар кори худ, дар њалли таќдираш мустаќил ва озод аст.

ИХТ

ИХТИЁРЇ ‫ اﺧﺘﻴﺎري‬1. бо хоњиш ва иродаи худ, бо майли худ, ѓайри маљбурї ва зўрї. 2. аскаре, ки бо хоњиши худ, яъне довталабона ба хизмати њарбї омадааст (ба ин маънї асосан дар шакли љамъ меояд); дастаи ихтиёриён дастаи њарбие, ки афроди он бо майлу хоњиши худ ба хидмат даромадаанд. ИХТИЁРОНА худ.

‫اﺧﺘﻴﺎراﻧﻪ‬

бо ихтиёр, бо хоњиши

ИХТИЛЛОЛ а. ‫ اﺧﺘﻼل‬1. кит. ошуфтагї, парешонї, дарњамию барњамї, бетартибї, бесарусомонї. 2. маљ. ошуфтагии фикр, нуќсони аќл. ИХТИЛЛОТ а.‫ اﺧﺘﻼط‬1. кит. омезиш, бо њам омехта шудан. 2. кит. наздикї, њамнишинї, алоќаи наздик. ИХТИЛЛОФ а. ‫ اﺧﺘﻼف‬мухолифат, носозгорї, номувофиќатї; низоъ, кашмакаш; ихтиллоф афтодан мухолифат ва носозгорї пайдо шудан (дар байни ду тараф). ИХТИЛЛОФАНДОЗЇ ихтиллофкорї. ИХТИЛЛОФКОР кор, дасисакор.

‫اﺧﺘﻼفاﻧﺪازي‬

‫اﺧﺘﻼفﻛﺎر‬

ниг.

људоандоз, низоъ-

ИХТИЛЛОФКОРЇ ‫ اﺧﺘﻼفﻛﺎري‬људоандозї, низоъкорї, дасисакорї. ИХТИЛЛОФНОК ‫ اﺧﺘﻼﻓﻨﺎك‬дорои носозгорї ва номувофиќатї; дорои зиддият. ИХТИЛЛОЉ ‫ اﺧﺘﻼج‬њаракати мушаки ягон узви бадан (мас., чашм) бе иродаи шахс; ларзиш, љунбиш, паридани ягон узв. ИХТИНОЌ а. ‫ اﺧﺘﻨﺎق‬кит. гирифторї ба дарди хуноќ; гулўгирї, хафагї. ИХТИОЛОГ ю. ‫ اﺧﺘﺌﺎﻻگ‬ниг. моњишинос. ИХТИОЛОГИЯ ю. ‫ اﺧﺘﺌﺎﻻﮔﻴﻪ‬ниг. моњишиносї.

ИХТИЁРАН ً‫ اﺧﺘﻴﺎرا‬ба ихтиёри худ, бо майлу хоњиши худ, довталабона, бидуни маљбурият.

ИХТИРОЪ а. ‫ اﺧﺘﺮاع‬ба вуљуд овардан ва ё сохтани чизи то ин дам номаълум, навоварї кардан; эљод кардан; ихтироъ кардан (намудан) чизи нав ва бесобиќае офаридан, ибдоъ кардан.

ИХТИЁРДОРЇ ‫ اﺧﺘﻴﺎرداري‬чизи дилхостаро кардан; дар иљрои амале соњибихтиёр будан; њуќуќи интихоби чизе ё амалеро доштан.

ИХТИРОЪГАР ‫ اﺧﺘﺮاﻋﮕﺮ‬он ки чизеро ихтироъ кардааст, падидоварандаи чизи нав; навовар: ихтироъгари шоиста.

– 568 –

ИХТ ИХТИРОЪКОР ‫ اﺧﺘﺮاﻋﻜﺎر‬ниг. ихтироъгар.

ИХТИРОЪКОРЇ ‫ اﺧﺘﺮاﻋﻜﺎري‬ихтироъ кардан, навоварї намудан. ИХТИРОЪЧЇ ‫ اﺧﺘﺮاﻋﭽﻲ‬гуфт. ихтироъгар. ИХТИСОР а. ‫ اﺧﺘﺼﺎر‬мухтасар кардан, кўтоњ кардан (гап ё чизи навиштаеро). ИХТИСОРА а. ‫ اﺧﺘﺼﺎره‬збш. 1. калимаи мураккаби ихтисоршуда, ки аз њарфњои аввал ё унсурњои аввали калимањои таркиби ибора сохта шудааст, мас., АИЉТ – Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон. 2. шакли ихтисоршудаи калима; ихтисорањои шартї мас., збш. забоншиносї; адш. адабиётшиносї. ИХТИСОРОТ а. ‫ اﺧﺘﺼﺎرات‬1. љ. ихтисор. 2. збш. калимањои мураккаби ба таври ихтисор сохташуда: рўйхати ихтисороти шартї. ИХТИСОРШАВЇ ‫اﺧﺘﺼﺎرﺷﻮي‬ шудан: ихтисоршавии каср.

риёз.

ихтисор

ИХТИСОС а. ‫ اﺧﺘﺼﺎص‬1. кит. хос гардонидан ба чизе ё ба касе, махсуси чизе ё касе намудан, вижаи чизе ё касе кардан; хусусият пайдо кардан. 2. касб ва шуѓле, ки кас дар он дониш, мањорат ва малака ба даст овардааст, тахассус, пеша; соњаи махсуси кор ё илму дониш. ИХТИСОСМАНД ‫ اﺧﺘﺼﺎصﻣﻨﺪ‬он ки соњиби ихтисос аст, ихтисоснок, соњибихтисос. ИХТИСОСНОК ‫ اﺧﺼﺎصﻧﺎك‬ниг. ихтисосманд. ИХТИСОСОМЎЗЇ ‫ اﺧﺘﺼﺎصآﻣﻮزي‬омўхтани касб, тахассус пайдо кардан дар ягон соња. ИХТИСОСТАЛАБ ‫ اﺧﺘﺼﺎص ﻃﻠﺐ‬шахсе, ки љўёи ихтисос аст, он ки дар талаби ихтисосе мебошад. ИХТИТОМ а. ‫ اﺣﺘﻤﺎم‬кит. хотима ёфтан, хатм шудан, ба поён расидан; хотима, поён, охир; муќоб. ифтитоњ. ИХТИФО а. ‫ اﺧﺘﻔﺎ‬кит. пинњон шудан, нињон гардидан, махфї шудан. ИХТОР а. ‫ اﺧﻄﺎر‬кит. хотиррасон кардани чизе ба касе, огоњ кардани касе, огоњонї, огоњї. ИХФО а. ‫اﺧﻔﺎ‬кит. махфї нигоњ доштан, пинњон кардан.

ИХЧАМ ‫ اﻳﺨﭽﻢ‬гуфт. 1. чаќќон, чолок. 2. кўтоњ, мухтасар, мўљаз. ИЊОМ ‫ اﻳﻬﺎم‬1. дар шакку шубња монондан, ба гумон афкандан. 2. адш. яке аз санъатњои шеърист, ки дар он калима ё ибораи ду ё зиёдмаъно истифода мешавад ва маънои дури онњо маќсади аслии шоир аст. ИЊОНАТ а. ‫ اﻫﺎﻧﺖ‬кит. хору њаќир кардан, паст задан; тавњин, тањќир; ињонат расондан тањќир кардан, сухани тањќиромез гуфтан ба касе. ИЊОТА а. ‫ اﺣﺎﻃﻪ‬гирифтани гирдогирди чизе, печонда гирифтани даври чизе; он чи атрофаш печонда гирифта шудааст; дар даруни ињота дар љои бо девор печондашуда, дар муњаввата; ињота кардан (намудан) печонда гирифтан атрофи чизеро (љоеро); ињота шудан печонда гирифта шудан; аз ињота баромадан аз муњосира халос шудан. ИЊОТАГИР ‫ اﺣﺎﻃﻪﮔﻴﺮ‬он ки даври чизеро печонда гирифтааст, касе, ки атрофи чизе ё љоеро печонда гирифтааст. ИЉБОР а. ‫ اﺟﺒﺎر‬ба зўр водор кардан ба коре, маљбур кардан; љабру зўр. ИЉБОРАН а. ً‫ اﺟﺒﺎرا‬ба таври маљбурї, ѓайриихтиёрї, маљбуран, зўран.

‫ اﺟﺒﺎري‬ба таври ИЉБОРЇ ѓайриихтиёрї; маљбуран, зўран.

маљбурї,

ИЉЛОЛ а. ‫ اﺟﻼل‬кит. бузург доштан, гиромї доштан; таљлил, бузургдошт, эњтиром. ИЉЛОС а. ‫ اﺟﻼس‬кит. нишастан бо њам; маљлис, љамъомад, љаласа. ИЉЛОСИЯ ‫ اﺟﻼﺳﻴﻪ‬нав. мансуб ба иљлос; давраи муайяне,ки дар он муассисае љаласањои худро ташкил медињад: иљлосияи навбатии Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон. ИЉМОЛ а. ‫ اﺟﻤﺎل‬кит. мухтасар (кўтоњ) баён кардан, ба таври хулоса (мўљаз) гуфтан; муќоб. тафсил. ИЉМОЛАН а. ран.

ً‫اﺟﻤﺎﻻ‬

ба таври хулоса, мухтаса-

ИЉМОЛЇ ‫ اﺟﻤﺎﻟﻲ‬мухтасар, кўтоњ баёншуда. ИЉМОЪ а.

‫اﺟﻤﺎع‬

кит. гирд овардан, љамъ шу-

– 569 – дан; гирд омадан, љамъ омадан. ИЉОБАТ а. ‫ اﺟﺎﺑﺖ‬ќабул кардан, пазируфтан, љавоб додан, посух додан. ИЉОЗАТ а. ‫ اﺟﺎزت‬рухсат додан, рухсат, изн; омадан ба иродат, рафтан ба иљозат (маќ.); иљозат гирифтан рухсат хостан ба иљрои коре ё рафтан ба љое; рухсати касеро ба даст овардан барои иљрои коре; иљозат додан рухсат додан, раво донистан; иљозат хостан рухсат пурсидан, изн пурсидан ба кардани коре ё рафтан ба љое; иљозат шудан рухсат дода шудан, раво дониста шудани коре. ИЉОЗАТНОМА ‫ اﺟﺎزتﻧﺎﻣﻪ‬њуљљате, ки ба коре иљозат дода шуданро нишон медињад; њуљљате, ки ба соњиби он њаќќи вуруд ба љоеро медињад, рухсатнома. ИЉОРА а. ‫ اﺟﺎره‬додани љое ё чизе барои истифодаи муваќќат ба касе дар бадали музди муайян; кироя; хонаи иљора, њавлии иљора; иљора кардан ба музд гирифтани хона, мулк ё чизе барои истифодаи муваќќат; ба иљора гирифтан киро кардан; ба иљора мондан (додан) вогузор кардани хона, мол ё чизе ба касе дар бадали маблаѓе.

ИЉТ

ИЉОРАНИШИН ‫ اﺟﺎرهﻧﺸﻴﻦ‬он ки љоеро ба кироя гирифта, дар он иќомат мекунад. ИЉОРАПУЛЇ ‫ اﺟﺎرهﭘﻮﻟﻲ‬музди кироя, маблаѓи иљораи љое ё чизе. ИЉОРАХЎР ‫ اﺟﺎرهﺧﻮر‬касе, ки моликияташро ба иљора дода, аз маблаѓи он зиндагї мекунад. ИЉРО а. ‫ اﺟﺮا‬ба љо овардан, ба амал овардан, амалї кардан; иљро кардан (намудан) а) ба љо овардан, адо кардан (вазифаеро), пурра ба љо овардан наќшаро, ба амал овардан; б) ифо кардан, офаридани наќше дар сањна; навохтан ё сурудани асари мусиќие; иљро шудан ба амал омадан, ба амал оварда шудан. ИЉРОГАР ‫ اﺟﺮاﮔﺮ‬ниг. иљрокунанда. ИЉРОИЯ ‫ اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬дар амал љорикунанда, амаликунанда, иљрої: кумитаи иљроия. ИЉРОКУНАНДА ‫ اﺟﺮاﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз иљро кардан; баљооваранда, амаликунанда, дар амал љорикунанда. 2. офарандаи наќше; навозанда, сароянда, мутриб.

ИЉОРАВЇ ‫ اﺟﺎروي‬мансуб ба иљора; ба тариќи кироя, иљора гирифтан.

ИЉРОШАВАНДА ‫ اﺟﺮاﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз иљро шудан; он чи ќобили иљрост, он чи дар њадди имкони амалї шудан аст.

ИЉОРАГИР ‫ اﺟﺎرهﮔﻴﺮ‬он ки чизе ё љоеро ба кироя мегирад.

ИЉТИБО а. ‫ اﺟﺘﺒﺎ‬кит. баргузидан, интихоб кардан; гирифтан; интихоб.

ИЉОРАГИРЇ ‫ اﺟﺎرهﮔﻴﺮي‬ба иљора гирифтани чизе ё љое дар бадали маблаѓе барои истифодаи муваќќат.

ИЉТИЗОБ а. ‫ اﺟﺘﺬاب‬љазб кардан, ба тарафи худ кашидан, ба худ кашидан. ИЉТИЛЛОБ а. ‫ اﺟﺘﻼب‬кашидан, кашидан аз љое ба љое; кашонидан, кўчонидан.

ИЉОРАДЕЊ ‫ اﺟﺎرهده‬он ки моликияташро ба иљора медињад, соњиби чизи ба иљора додашуда.

ИЉТИМОИЮН а. ‫ اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﻴﻮن‬књн. онњое, ки тарафдори сотсиализм буданд, сотсиалистон.

ИЉОРАДИЊЇ ‫ اﺟﺎرهدﻫﻲ‬ба иљора додан чизеро, ба киро додан чизеро.

ИЉТИМОИЯТ а.‫ اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺖ‬ањли љамъият; љамъият.

ИЉОРАДОР ‫ اﺟﺎرهدار‬он ки мулкеро барои истифода ба киро гирифтааст ва аз ин кор манфиат мебарад.

ИЉТИМОЇ ‫ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬1. мансуб ба иљтимоъ. 2. марбут ба њаёти одамон ва муносибати онњо дар љамъият; љамъиятї; ањволи иљтимої мавќеъ ва вазъи шахс дар љомеа, гурўњ ё оила; баромади иљтимої мансубият ба ягон синф ё табаќа (аз рўи таваллуд); бимаи иљтимої суѓурта барои таъмин будан дар пиронсолї, дар њолатњои рўй додани корношоямї, њодисањои тасодуфї ва ѓ.

ИЉОРАКОР ‫ اﺟﺎرهﻛﺎر‬он ки заминеро бо шарту шароити маълум ба иљора гирифта, киштукор мекунад. ИЉОРАМОНЇ ‫ اﺟﺎرهﻣﺎﻧﻲ‬ба кироя додани љое ба касе.

– 570 –

ИЉТ

ИЉТИМООНА ‫ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﻧﻪ‬књн. љамъомад- базму зиёфатњои талабагони мадрасањои Бухоро (бо пули шарикї). ИЉТИМОЪ а. ‫ اﺟﺘﻤﺎع‬1. гирд омадан, љамъ шудани одамон барои иљрои коре. 2. гурўњи љамъомадагон, дастаи гирдињамомадаи одамон. 3. љамъият, љомеа. ИЉТИНО а. дарахт.

‫إﺟﺘﻨﺎ‬

кит. чидан, мева чидан аз

ИЉТИНОБ а. ‫ اﺟﺘﻨﺎب‬кит. худро канор гирифтан, худдорї, канорагирї, њазар кардан аз коре; иљтиноб кардан канорагирї кардан, дурї кардан аз коре. ИЉТИЊОД а. ‫ اﺟﺘﻬﺎد‬кит. 1. кўшиш кардан, љидду љањд кардан; кўшиш, саъй, љидду љањд. 2. дарёфтан, дарк кардани масъалањои шаръї дар муќоиса бо Ќуръон, њадис ва ривоятњо; дар бар гирифтани илми фиќњ, муљтањид шудан. ИЉЊОФ а. ‫ اﺟﺤﺎف‬кит. зиёдравї кардан, аз њадди эътидол гузаштан; ситам кардан, зулм кардан; зулм, зўрї, ситам. ИШВА а. ‫ ﻋﺸﻮه‬рафтори дилрабоёнаи маъшуќа барои љазби дили ошиќ, карашма, ноз, ѓамза. ИШВАБОЗ ‫ ﻋﺸﻮهﺑﺎز‬ниг. ишвагар. ИШВАБОЗЇ ‫ ﻋﺸﻮهﺑﺎزي‬ниг. ишвагарї. ИШВАБОЗОНА ‫ ﻋﺸﻮهﺑﺎزاﻧﻪ‬ниг. ишвакорона. ИШВАГАР ‫ ﻋﺸﻮهﮔﺮ‬пурноз, ишвакунанда, карашмакунанда. ИШВАГАРЇ ‫ ﻋﺸﻮهﮔﺮي‬нозу карашма кардан; дилфиребї бо нозу ѓамза, ишвакорї. ИШВАГАРОНА ‫ ﻋﺸﻮهﮔﺮاﻧﻪ‬аз рўи ноз, бо карашма, нозу карашма ба кор бурда. ИШВАДЕЊ ‫ ﻋﺸﻮهده‬ниг. ишвагар. ИШВАКОР ‫ ﻋﺸﻮهﻛﺎر‬ниг. ишвагар. ИШВАКОРЇ ‫ ﻋﺸﻮهﻛﺎري‬ниг. ишвагарї. ИШВАКОРОНА ‫ ﻋﺸﻮهﻛﺎراﻧﻪ‬ниг. ишвагарона. ИШВАОМЕЗ рашма.

‫ﻋﺸﻮهآﻣﻴﺰ‬

бо нозу ѓамза, бо ка-

ИШВАСОЗ ‫ ﻋﺸﻮهﺳﺎز‬1. ишвагар. 2. маљ. дилфиреб, дилрабо.

ИШВАФУРЎШ ‫ ﻋﺸﻮهﻓﺮوش‬ниг. ишвагар. ИШВАФУРЎШЇ ‫ ﻋﺸﻮهﻓﺮوﺷﻲ‬ниг. ишвагарї. ИШВАФУРЎШОНА гарона.

‫ﻋﺸﻮهﻓﺮوﺷﺎﻧﻪ‬

ниг. ишва-

ИШЃОЛ а. ‫ اﺷﻐﺎل‬гирифтан, тасарруф кардан; аскар даровардан ба шањр ё мамлакате ба ќасди тасарруф кардани муваќќат ё доимии он, забт кардан: ишѓол кардан, ишѓол шудан. ИШЃОЛГАР кунанда.

‫اﺷﻐﺎلﮔﺮ‬

ИШЃОЛГАРОНА забт кардан.

тасарруфкунанда, забт-

‫اﺷﻐﺎلﮔﺮاﻧﻪ‬

ба таври тасарруф

ИШЃОЛЇ ‫ اﺷﻐﺎﻟﻲ‬ишѓолшуда, дар тањти тасарруф: минтаќаи ишѓолї. ИШЃОЛШУДА ‫ اﺷﻐﺎلﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ишѓол шудан; тасарруфшуда, забтшуда.

‫ اﺷﻜﻢ‬шакли дигари шикам; ИШКАМ ишкамсерро чї парвои ишкамгурусна (зарб.) сер аз њоли гурусна хабар надорад; давлатманд ѓами нодоронро намехўрад. ИШКАМБА ‫ اﺷﻜﻤﺒﻪ‬халтаи захираи хўроки хўрдашуда дар меъдаи њайвоноти алафхўр, шикамба. ИШКАМКАЛОН ‫ اﺷﻜﻢﻛﻼن‬он ки шиками калон ва ба пеш дамида дорад. ИШКАНЉА а. ‫ ﺷﻜﻨﺠﻪ‬1. шакли дигари шиканља; азоб додани гунањкор бо абзори махсус барои водор кардани вай ба иќрори гуноњ; умуман ранљ, озор; шиканља кардан азоб додан. 2. асбобест, ки сањњофон вараќњоро дар байни он гузошта мебуранд ва китоб месозанд, мангана. ИШКЕЛ ‫ اﺷﻜﻴﻞ‬1. он чи ба пои аспу хар ва низ ба пову дасти зиндониён мебастанд, завлона, банд; ишкел андохтан ниг. ишкел задан; ба ишкел бастан ба пои касе банд задан; ишкел задан пои мањбус ё аспро бо банди махсусе бастан, пойбанду дастбанд аз занљири оњанї, банди чармї ва ѓ.; ишкел кардан ниг. ишкел задан. 2. (имолаи ишкол) мушкилї, душворї. ИШКЕЛАК ‫ اﺷﻜﻴﻠﻚ‬гуфт. пойпечак; ишкелак андохтан пойпечак додан (дар гўштин). ИШКЕЛБАНД

‫اﺷﻜﻴﻞﺑﻨﺪ‬

бо ишкел ба њам бас-

– 571 – ташуда: аспи ишкелбанд. ИШКЕЛБОЃЇ ‫ اﺷﻜﻴﻞﺑﺎﻏﻲ‬таър. маблаѓе, ки дар аморати Бухоро ваќти аз зиндон озод шудани мањбус бояд ба зиндонбон пардохта мешуд; ишкелбоѓї додан пардохтани маблаѓе ба зиндонбон ваќти озод шудани бандї. ИШКЕЛДОР ‫ اﺷﻜﻴﻠﺪار‬1. он ки дар пой ишкел дорад. 2. маљ. кори печида, мураккаб ва душвор.

ИШР кибаш ишќор дошта; вобаста ба ишќор: мањлули ишќорї.

ИШЌОРНОКЇ ‫ اﺷﻘﺎرﻧﺎﻛﻲ‬дараљаи бо ишќор омехта будан, дараљаи мављудияти ишќор дар таркиби чизе: ишќорнокии хок. ИШЌОРОБ ‫ اﺷﻘﺎرآب‬мањлули тези ишќор, ки дар љомашўї ва шустани чизњои дигар истифода мебаранд.

ИШКОШИМЇ ‫ اﺷﻜﺎﺷﻴﻤﻲ‬мансуб ба Ишкошим: забони ишкошимї.

ИШЌОРРОНЇ ‫ اﺷﻘﺎرراﻧﻲ‬аз ишќор тоза кардани чизе, аз таркиби чизе (моддаи) дигаре баровардани ишќор.

ИШКОЛ а. ‫ اﺷﻜﺎل‬кит. 1. мушкилї, душворї, сахтї. 2. ниг. ишкел 1.

ИШЌСАРО ‫ ﻋﺸﻖﺳﺮا‬кит. хилватгоњи ошиќон.

ИШЌ а. ‫ ﻋﺸﻖ‬њиссиёти мењру дилбастагии аз њад зиёд ба касе ё чизе, дўст доштани бо эњтирос, муњаббати том; ишќи инсонї муњаббати њаќиќї; ишќи њайвонї ишќе, ки ба иќнои њисси шањвонї асос ёфтааст; ишќ варзидан ишќбозї кардан, саргарм шудан ба ишќ.

ИШОРА//ИШОРАТ а. ‫اﺷﺎرت‬//‫ اﺷﺎره‬1. бо љунбондани даст, чашм ё абрў фањмондани матлабе, имо; рамз; аз дўст як ишора, аз мо ба сар давидан (зарб.); дўст њар чї фармояд, мо ба иљрои он тайёрем. 2. нишона, аломат, ќайд: ишора кардан, ишора мондан; ангушти ишора ангушти дуюми даст, ангушти шањодат, саббоба; ишорат кардан имо кардан.

ИШЌАНГЕЗ ‫ ﻋﺸﻖاﻧﮕﻴﺰ‬чизе, ки мењру муњаббат ва шефтагиро меангезад, чизе, ки оташи ишќро фурўзон месозад. ИШЌАНДАРПЕЧОН ‫ ﻋﺸﻖاﻧﺪرﭘﻴﭽﺎن‬бот. гиёњест, ки соќаи борикаш ба дарахт ё ба таноб печида боло меравад ва гулњои карнайшакл дорад, ошиќипечон. ИШЌБОЗ ‫ ﻋﺸﻖﺑﺎز‬он ки ба чизе ишќ меварзад, он ки ба коре њавас ва раѓбати зиёд дорад; ошиќпеша. ИШЌБОЗЇ ‫ ﻋﺸﻖﺑﺎزي‬амали ишќбоз, ишќварзї, ошиќпешагї. ИШЌВАРЗЇ ‫ ﻋﺸﻖورزي‬ишќбозї кардан, дар њавову њаваси касе (ё чизе) будан; ишќ варзидан.

љои

ишќбозї,

‫ اﺷﺎرﺗﻲ‬мансуб ба ишорат; ИШОРАТЇ љонишинњои ишоратї грам. љонишинњои ин, он, њамин, њамон ва ѓ., ки ба шахс, ашё ё хусусияте ишора мекунанд. ИШОРАХАТ ‫ اﺷﺎرهﺧﻂ‬хатњои ишоратї (мас., дар сањифањои китоб). ИШОРАЧЎБ ‫ اﺷﺎرهﭼﻮب‬чўбдасти борике барои нишон додани чизе (мас., мавзее дар харита). ИШРАТ а. ‫ ﻋﺸﺮت‬айш, кайфу сафо; айшу ишрат кайфу сафо; асбоби ишрат лавозими кайфу сафо. ИШРАТЇ ‫ ﻋﺸﺮﺗﻲ‬ниг. ишратпараст.

ИШЌИЯ ‫ ﻋﺸﻘﻴﻪ‬шеъри ишќї, назми саршори муњаббат.

ИШРАТГОЊ//ИШРАТГАЊ ‫ﻋﺸﺮﺗﮕﻪ‬//‫ ﻋﺸﺮﺗﮕﺎه‬љои ишрат, љои кайфу сафо, ишратхона.

ИШЌЇ ‫ ﻋﺸﻘﻲ‬мансуб ба ишќ; пур аз ишќ; ба мавзўи ишќу муњаббат бахшидашуда: ќиссаи ишќї, ѓазали ишќї.

ИШРАТДЎСТ ‫ ﻋﺸﺮتدوﺳﺖ‬ниг. ишратпараст.

ИШЌОР ‫ اﺷﻘﺎر‬ниг. ишхор. ИШЌОРДОР ишќор. ИШЌОРЇ

‫اﺷﻘﺎردار‬

‫اﺷﻘﺎري‬

дорои ишќор, омехта бо

мансуб ба ишќор; дар тар-

ИШРАТПАРАСТ ‫ ﻋﺸﺮتﭘﺮﺳﺖ‬он ки айшу ишратро дўст медорад, дўстдори хушгузаронии айём. ИШРАТПАРАСТЇ ‫ ﻋﺸﺮتﭘﺮﺳﺘﻲ‬1. парастиши айшу ишрат, ишратхоњї. 2. фалс. таълимоте, ки айшу ишратро маќсади зиндагї медонад.

ИШР

– 572 –

ИШРАТСАРО ‫ ﻋﺸﺮتﺳﺮا‬ниг. ишратхона. ИШРАТХОНА ‫ ﻋﺸﺮتﺧﺎﻧﻪ‬ниг. ишратгоњ. ИШРАТХОЊ ‫ ﻋﺸﺮتﺧﻮاه‬ниг. ишратпараст. ИШРОК а. ‫ اﺷﺮاك‬1. шарик кардан касеро дар коре. 2. д. ба Худо ширк овардан, Худоро шарикдор пиндоштан; ширк. ИШРОЌ а. ‫ اﺷﺮاق‬кит. тобидан, дурахшидан, тобон гаштан; бомдод, сафед шудани рўз; намози ишроќ намози иловагие, ки баъди баромадани офтоб мехонанд. ИШРОФ а. ‫ اﺷﺮاف‬1. боло шудан; аз боло ба поён нигаристан. 2. мушарраф кардан, сардор кардан; рутбаи олї, сардорї. ИШТИБОЗ ‫ اﺷﺘﻲﺑﺎز‬он ки бо иштї (гўйи оњанї) бозї мекунад. ИШТИБОЗЇ ‫ اﺷﺘﻲﺑﺎزي‬бозї бо иштї; шуѓли иштибоз. ИШТИБОЊ а. ‫ اﺷﺘﺒﺎه‬1. шак, шубња. 2. хато, сањв, ѓалат; иштибоњ кардан хато кардан; ба иштибоњ андохтан ба хато андохтан, боиси ѓалатфањмї шудан; аз иштибоњ баровардан шакку шубњаи касеро бартараф кардан. 3. монанд шудани ду чиз ба якдигар; шабоњат, монандї. ИШТИЃОЛ а. ‫ اﺷﺘﻐﺎل‬кит. шуѓл варзидан, машѓул будан; машѓулї. ИШТИДОД а. ‫ اﺷﺘﺪاد‬кит. шиддат, тундї, сахтї. ИШТИЁЌ а. ‫ اﺷﺘﻴﺎق‬шавќу майли зиёд, нињояти орзумандї: иштиёќи дидани дидор; ба иштиёќ бо шавќ, бо майлу хоњиши тамом; иштиёќ доштан сахт хоњон ва орзуманд будан. ИШТИЁЌМАНД ‫ اﺷﺘﻴﺎﻗﻤﻨﺪ‬хоњон, моил, талабгори сахт. ИШТИЌОЌ а. ‫ اﺷﺘﻘﺎق‬1. грам. сохтани калимае аз калимаи дигар, калимасозї. 2. адш. яке аз санъатњои бадеии лафзиест, ки шоир ё нависанда якчанд калимаро зикр мекунад, ки аз як реша ба миён омадаанд. 3. маљ. баромадан, њосил шудан. ИШТИРО а. ‫ اﺷﺘﺮا‬кит. хариду фурўш, байъу ишро. ИШТИРОК а. ‫ اﺷﺘﺮاك‬ширкат кардан, шарикї кардан, њамкор шудан; шарикї, њамроњї; иштирок доштан (кардан) ширкат кардан, њамроњї намудан, дар коре шарик будан. ИШТИРОКДОР ‫ اﺷﺘﺮاﻛﺪار‬касе, ки дар коре ширкат меварзад.

ИШТИРОКДОРЇ ‫ اﺷﺘﺮاﻛﺪاري‬ширкат дар коре, ширкат кардан дар коре. ИШТИРОКИЮН ‫ اﺷﺘﺮاﻛﻴﻮن‬таър. коммунистон; (дар истиллоњи аввали инќилоби Октябр) коммунистї; фирќаи иштирокиюн њизби коммунист. ИШТИРОККУНАНДА ‫ اﺷﺘﺮاكﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз иштирок кардан; он ки дар иљрои коре ширкат мекунад ва њамроњ аст. ИШТИРОКЧЇ ‫ اﺷﺘﺮاﻛﭽﻲ‬ниг. иштирокдор. ИШТИХОНА‫ اﺷﺘﻲﺧﺎﻧﻪ‬гуфт., варз. чуќурчањое, ки аз якдигар ба фосилаи муайян мекананд ва дар ваќти иштибозї иштии њарифро зада ба он медароранд. ИШТИЊО а. ‫ اﺷﺘﻬﺎ‬майл ба хўрок, хоњон шудани дил ба хўрокхўрї; бо иштињо бо майлу раѓбат (нисбат ба ѓизо); иштињо омадан ба тановули таом майл пайдо шудан; бастани иштињо гум шудани майл ба ѓизо; кушодани иштињо пайдо шудани майлу раѓбат ба хўрок, хоњони таом шудан; иштињоро кўр кардан боиси аз байн рафтани майл ба хўрок шудан; аз иштињо мондан ба сабаби беморї ё боиси дигар майл ба хўрок надоштан; ба иштињо омадан баъди беморї ва чанде майли хўрок надоштан ба он майл пайдо шудан; ◊ иштињои ќозгир майли сахт ба хўрок; иштињояш карнай шуд сахт иштињо пайдо кард. ИШТИЊОАНГЕЗ ‫ اﺷﺘﻬﺎاﻧﮕﻴﺰ‬иштињоовар. ИШТИЊОКУШО ‫ اﺷﺘﻬﺎﻛﺸﺎ‬он чи боиси пайдоиши майл ба ѓизо мешавад. ИШТИЊООВАР ‫ اﺷﺘﻬﺎآور‬ниг. иштињокушо. ИШТИЊОР а. ‫ اﺷﺘﻬﺎر‬кит. машњур шудан, шўњрат ёфтан, маъруф гардидан, овоза пайдо кардан; иштињор доштан шўњратманд будан, маъруф будан. ИШТЇ ‫ اﺷﺘﻲ‬гўй, саќќоча, ки аз санг ё оњан барои бозии махсус бачагон месохтанд. ИШХОР//ИШЌОР ‫اﺷﻘﺎر‬//‫ اﺷﺨﺎر‬1. хокистари баъзе гиёњњо, ки дар љомашўї, рангрезї, собунгарї ва ѓ. ба кор меравад. 2. хим. пайвастњои аносири химиявии дар об бо хубї њалшавандаи филизот. ИЮЛ ‫ اﻳﻮل‬моњи њафтуми солшумории мелодї. ИЮЛЇ ‫ اﻳﻮﻟﻲ‬мансуб ба (моњи) июл. ИЮН ‫ اﻳﻮن‬моњи шашуми солшумории мелодї. ИЮНЇ ‫ اﻳﻮﻧﻲ‬мансуб ба (моњи) июн.

Й Й њарфи сездањуми алифбои њозираи тољикї;, ки дар алифбои арабиасоси тољикї бо њарфи «йо » () ифода меёфт. ЙИГИТ т. ‫ ﺋﻴﮕﻴﺖ‬1. љавонписар, љавони ба ќадрасида; љавони бўзбала. 2. таър. номе, ки ба афроди дастањои босмачї дода мешуд. ЙИГИТЇ ‫ ﺋﻴﮕﻴﺘﻲ‬мансуб ба йигит; йигит будан. ЙИГИТЧА ‫ ﺋﻴﮕﻴﺘﭽﻪ‬шакли тасѓир ва навозиши йигит; нављавон. ЙИЛТИР-ЙИЛТИР т. ‫ ﺋﻴﻠﺘﻴﺮﺋﻴﻠﺘﻴﺮ‬тобиши канда-канда ва заифи чизе; дурахши андак ва базўри чизњои љилодор. ЙИЛТ-ЙИЛТ т. ‫ ﺋﻴﻠﺖ ﺋﻴﻠﺖ‬ба зўр ва гоњ-гоњ намудор шудани нуре. ЙИЛТИРОС т. ‫ ﺋﻴﻠﺘﺮاس‬ниг. йилтир-йилтир; йилтирос зада канда-канда нур афганда ё љило дода. ЙИРТИШ т. ‫ ﺋﻴﺮﺗﻴﺶ‬порчаи суф ё чит, ки њангоми дафнии мурда ба одамони сари ќабромада ё ба љанозаомада дода мешавад, ертиш. ЙИРТИШВОРЇ ‫ ﺋﻴﺮﺗﻴﺶ وار‬суф ё рўмолчаи чит, ки дар ваќти дафн ё љаноза чун йиртиш ба кор меравад. ЙО ‫ ﻳﺎ‬номи њарфи сиву дуюми алифбои арабиасоси тољикї, ки дар шакли (‫)ي‬ навишта мешавад. ЙОГ санс. ‫ ﻳﺎگ‬1. пайрави таълимоти йога. 2. он ки бо машќњои йога варзиш мекунад. ЙОГА санс.

‫ﻳﺎﮔﻪ‬

1. ќисми тартибии таълимоти

динию фалсафї дар Њиндустон, ки ба одам имкон медињад, то рўњу равони худро идора кунад. 2. силсилаи машќњои љисмоние, ки пайравони таълимоти мазкур ба вуљуд овардаанд. ЙОГУРТ т. ‫ ﻳﺎﮔﻮرت‬як навъ љурѓоти хуштаъм, ки ба он порањои мева илова карда шудааст. ЙОД ю. ‫ ﻳﺎد‬унсури химиявии сиёњу бунафшаранг, ки мањлули спиртии онро дар тиб истифода мебаранд: йод молидан мањлули йодро кашидан ба рўи љароњат ё љои буридаи бадан. ЙОДМОЛЇ ‫ ﻳﺎدﻣﺎﻟﻲ‬исми амал аз йод молидан. ЙОДНОК ‫ ﻳﺎدﻧﺎك‬њар чизи дар тартиби худ йоддошта: намаки йоднок. ЙОТБАРСАР ‫ ﻳﺎت ﺑﺮﺳﺮ‬збш. њарфе, ки бо њамсадои «й» (номи юнониаш «йот») дар як шакл-якљоя навишта ва хонда мешавад (чун «ё», «ю», «я»). ЙЎРЃА ‫ ﻳﻮرﻏﻪ‬тарзи бо ќадамњои майда тез рафтани аспу хар; аспи йўрѓа аспе, ки ба тарзи йўрѓа роњ меравад; б) маљ. зуд рафтан; бо шитоб рафтан; ◊ йўрѓа баровардан ќилиќу наѓма баровардан; фиребу найрангро сар кардан. ЙЎРМА т. ‫ ﻳﻮرﻣﻪ‬услуби гулдузї ва кашидадўзии гирењ андар гирењ (њалќа андар њалќа). ЙЎРМАДЎЗ дўзанда.

‫ﻳﻮرﻣﻪ دوز‬

устои бо услуби йўрма

ЙЎРМАДЎЗЇ ‫ ﻳﻮرﻣﻪ دوزي‬1. бо услуби йўрма дўхтан. 2. њунару кори йўрмадўз.

К К њарфи дувоздањуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи коф (‫ ;)ك‬дар њисоби абљад ба адади 20 баробар аст. К

‫ﻛﻪ‬

шакли кўтоњи пайвандаки ки, ки одатан якљоя бо пешвандњову љонишинњо дар назм кор фармуда мешавад: к-аз, к-андар, к-ин, кон…

КАБА ‫ ﻛﺒﻪ‬кит. шох, каду ё шишаи хунгирї, куба. КАБАР ‫ ﻛﺒﺮ‬кит., ниг. кавар. КАБАСТ ‫ ﻛﺒﺴﺖ‬кит. 1. растании кадумонанди талх, њанзал. 2. маљ. талх. КАБЕЛ њол. ‫ ﻛﺒﻞ‬сими рўкашдори герметикии барќї ва телефонї барои хатњои зеризаминї ва зериобї ва монанди инњо; кабел гузаронидан кашидани хати кабелии барќу телефон. КАБЕЛЇ ‫ ﻛﺒﻠﻲ‬мансуб ба кабел. КАБЕЛТОВ њолл. ‫ ﻛﺒﻠﺘﺎو‬воњиди паймоиши бањрї, ки баробар ба 185,2 м аст.

КАБИСА а. ‫ ﻛﺒﻴﺴﻪ‬соли пуррае, ки ба 366 рўз баробар буда, моњи феврали он 29 рўз мешавад. КАБК ‫ ﻛﺒﻚ‬парандае аз оилаи тазарввњо, каклик; кабки дарї яке аз љинсњои кабк, ки дар дарањо зиндагї мекунад ва овози хуб дорад; кабки њилол кабки ёбої. КАБ-КАБУД ‫ ﻛﺐﻛﺒﻮد‬1. нињоят кабуд, кабуди баланд. 2. сабзу сарзабз; чойи кабуди баланд, чойи сабзи баланд; дарахтони каб-кабуд дарахтони сарсабз. КАБКАНЉИР ‫ﻛﺒﻚاﻧﺠﻴﺮ‬кит. парандаи кабкмонанд, дуррољ. КАБКЇ ‫ ﻛﺒﻜﻲ‬мансуб ба кабк; монанди кабк. КАБКРАФТОР ‫ ﻛﺒﻚرﻓﺘﺎر‬он ки рафтори хиромон дорад, хушрафтор (нисбат ба зан). КАБКХИРОМ ‫ ﻛﺒﻚﺧﺮام‬ниг. кабкрафтор. КАБКЉЎЉА ‫ ﻛﺒﻚﺟﻮﺟﻪ‬чўљаи кабк.

КАБИР а. ‫ ﻛﺒﻴﺮ‬бузург, калон, азим, муаззам; саѓиру кабир хурду калон: муќоб. саѓир.

КАБОБ ‫ ﻛﺒﺎب‬гўшти бирён кардашуда (ба сих гузаронида дар оташ ё дар дег дар равѓани доѓ), гўштбирён; кабоби дегї гўштбирёни дар дег пухта; кабоби токї гўшти ќимаи ба баргњои љавони ток печондашуда, ки алоњида ё дар оши палав мепазанд; кабоби танўрї гўште, ки дар танўр мепазанд; кабоб кардан а) гўштбирён кардан; б) маљ. сўзондан, ба дарду алам мубтало намудан, сахт азоб додан; ◊ кабоб будани дил сўхтан, ѓам хўрдан, азоб кашидан; кабоб шудан (гаштан) сўхтан, азоб кашидан (аз ишќ, аз аламу ѓам); на сих сўзад на кабоб (зарб.) на ин зарар бинад, на он.

КАБИРА а. ‫ ﻛﺒﻴﺮه‬гуноњи бузург: гуноњи кабира.

КАБОБЃЕЛАК

КАБЗАФУРЎМОН ‫ ﻛﺒﺰهﻓﺮوﻣﺎن‬яке аз наќшњои кандакорї: саќфи кабзафурўмон. КАБИД а. ‫ ﻛﺒﻴﺪ‬кит., ниг. љигар. КАБИНА фр. ‫ ﻛﺒﻴﻨﻪ‬хоначаи нишасти ронанда дар киштї, њавопаймо, мошин ва ѓ. КАБИНЕТ фр. ‫ ﻛﺒﻴﻨﺖ‬1. ниг. утоќ (-и корї). 2. дарсхонаи махсуси фанњои алоњида дар мактабњои тањсилоти умумї.

‫ﻛﺒﺎبﻏﻠﻚ‬

хўрокест аз гўшти

КАВ

– 575 – кўфтаи лўлашакл, ки дар равѓан мепазанд, лўлакабоб.

КАБУДЇ ‫ ﻛﺒﻮدي‬1. ранги кабуд ё сабз дошта; нилгунї. 2. сабза, алафи навруста; сабзавот (аз ќабили пиёзбарг, кашнич ва ѓ.).

КАБОБЇ ‫ ﻛﺒﺎﺑﻲ‬1. марбут ва мансуб ба кабоб. 2. он ки кабоб мепазад, кабобпаз. 3. љой ва мањалле, ки дар он љо кабоб мепазанд ва мефурўшанд.

КАБУДПЎШ ‫ ﻛﺒﻮدﭘﻮش‬1. шахси либоси кабуд пўшида. 2. шахси либоси мотамї дарбаркарда; азодор.

КАБОБПАЗ ‫ ﻛﺒﺎبﭘﺰ‬он ки касбаш пухтану фурўхтани кабоб аст, кабобї.

КАБУДПЎШЇ ‫ ﻛﺒﻮدﭘﻮﺷﻲ‬пўшидани либосњои кабудранг (одиёна) дар азодорї.

КАБОБПАЗЇ ‫ ﻛﺒﺎبﭘﺰي‬1. амали кабобпаз; љараёни пухтани кабоб. 2. љое, ки кабоб пухта мешавад; кабобпазхона.

КАБУДРАНГ ‫ ﻛﺒﻮدرﻧﮓ‬осмониранг, нилгун.

КАБ(Б)ОДА ‫ ﻛﺒﺎده‬кит. камони машќу тамрин, камоне, ки онро аз чанд љой шикоф мекарданд, то нарм ва барои тирандозї муносиб шавад. КАБУД ‫ ﻛﺒﻮد‬1. ранге, ки ба ранги растании нил монанд аст, нилгун. 2. сабз, ранги сабз (ба ин маънї ѓалати ом аст); пиёзи кабуд пиёзи сабз; чойи кабуд чойи сабз; кабуд шудан а) сабз шудан, сабзидани растанињо; б) нилгун шудани љои зарбхўрбаи бадан; каб-кабуд кабуди кабуд, нињоят кабуд. КАБУДА ‫ ﻛﺒﻮده‬номи умумии дарахтоне аз хонаводаи бед, ки пўсти кабуд ё сафед доранд, баргњои думборику дароз дошта, дар саноати чўбкорї чўби онњо истифода мешавад. КАБУДАР ‫ ﻛﺒﻮدر‬зоол. кирми хурди обї, ки моњї онро мехўрад. КАБУДБАР ‫ ﻛﺒﻮدﺑﺮ‬1. меваи хом. 2. маљ. одами камтаљриба, одами хом. КАБУДБОЛ ‫ ﻛﺒﻮدﺑﺎل‬парандае, ки болаш кабуд аст, кабудќанот. КАБУДГАР ‫ ﻛﺒﻮدﮔﺮ‬рангрезе, ки матоъњо- ро ранги нилобї медињад.

КАБУДТОБ ранг.

‫ﻛﺒﻮدﺗﺎب‬

ба кабудї моил, нилоби-

КАБУДЧА ‫ ﻛﺒﻮدﭼﻪ‬ниг. кабудтоб. КАБУДЧАНБАР аз осмон.

‫ ﻛﺒﻮدﭼﻨﺒﺮ‬чанбари кабуд, киноя

КАБУДЧАРАНГ ‫ ﻛﺒﻮدﭼﻪرﻧﮓ‬ниг. кабудранг. КАБУДЧАТОБ ‫ ﻛﺒﻮدﭼﻪﺗﺎب‬ниг. кабудтоб. КАБУДЧАШМ ‫ ﻛﺒﻮدﭼﺸﻢ‬он ки чашмони кабудранг ё моил ба сабз дорад, дорои чашмони кабуд. КАБУДЉОМА ‫ ﻛﺒﻮدﺟﺎﻣﻪ‬ниг. кабудпўш. КАБЎТАР ‫ ﻛﺒﻮﺗﺮ‬парандаи зебои гуногунхел, ки ба одам зуд ром мешавад, кафтар; кабўтари ёбої кафтари ромнашуда; кабўтари номабар кафтари дастомўзе, ки мактуби ба пояш бастаро ба љое, ки лозим аст, мерасонад; кабўтари парпо як љинси кафтар, ки дар поњояш пар дорад; кабўтар бо кабўтар, боз бо боз (зарб.) њар кас бо њамљинси худ унс ва улфат мегирад. КАБЎТАРБОЗ ‫ ﻛﺒﻮﺗﺮﺑﺎز‬ниг. кафтарбоз. КАБЎТАРБОЗЇ ‫ ﻛﺒﻮﺗﺮﺑﺎزي‬парвариши кафтар ва шуѓли кабўтарбоз.

КАБУДИЗОР ‫ ﻛﺒﻮديزار‬сабзазор.

КАБЎТАРЇ ‫ ﻛﺒﻮﺗﺮي‬1. кабўтар будан; мансуб ба кабўтар. 2. маљ. номарасон ва ќосид будан.

КАБУДИКОРЇ ‫ ﻛﺒﻮديﻛﺎري‬коштан ва парваронидани сабзавот (аз ќабили пиёзбарг кашнич ва м. ин.).

КАБЎТАРХОНА ‫ ﻛﺒﻮﺗﺮﺧﺎﻧﻪ‬катаки махсуси кабўтарњо, ошёни кабўтарон, кафтархона.

КАБУДИФУРЎШ ‫ ﻛﺒﻮديﻓﺮوش‬он ки ба фурўхтани кабудї (пиёз, кашнич ва ѓ.) машѓул аст. КАБУДИФУРЎШЇ кабудифурўш.

‫ﻛﺒﻮديﻓﺮوﺷﻲ‬

амал ва шуѓли

КАВАЛ ‫ ﻛﻮل‬кит. пўстин аз пўсти гўсфанд. КАВАР ‫ ﻛﻮر‬як навъ растании туршмаза ва худрўст, ки мевааш ќобили хўрдан аст. КАВАРАК ‫ ﻛﻮرك‬ниг. кавар.

КАВ

– 576 –

КАВАРЗОР ‫ ﻛﻮرزار‬љои бисёр рўидани кавар. КАВДАН ‫ ﻛﻮدن‬кит. 1. аспи ёбу (боркаш). 2. маљ. одами кундфањм, ноќисулаќл. КАВИР ‫ ﻛﻮﻳﺮ‬биёбон, замини беобу алаф; замини кавир замини беобу алаф, шўразор. КАВКАБ а. ‫ ﻛﻮﻛﺐ‬кит. ситора. КАВКАБА а. ‫ ﻛﻮﻛﺒﻪ‬1. гурўњи одамон, љамоат; дастаи мушояаткунандаи шоњону бузургон, ањли рикоб. 2. маљ. њашамат, шукўњу шавкат, дабдаба. КАВКАБАДОР ташам.

‫ﻛﻮﻛﺒﻪدار‬

КАВКАБШИНОС мунаљљим.

кит. боњашамат, мўњ-

‫ﻛﻮﻛﺐﺷﻨﺎس‬

КАВКАЗЇ ‫ ﻛﻮﻛﺰي‬1. мансуб Кавказ, ќафќозї. 2. таър. тањои аскарї дар аморати сашон монанди либосњои дўхта шуда буд.

ситорашинос,

ба Кавказ; ањли номи яке аз дасБухоро, ки либомардуми Кавказ

КАВН а. ‫ ﻛﻮن‬1. њастї. 2. дунё, олам; кавну макон олами мављудот, њастї; љањон. КАВНАЙН а. ‫ ﻛﻮﻧﻴﻦ‬1. кит., шакли дугонаи кавн. 2. д. ду љањон, ду олам, ду дунё; ин дунё ва он дунё (охират). КАВОКИБ а. ‫ ﻛﻮاﻛﺐ‬љ. кавкаб. КАВОРА I ‫ ﻛﻮاره‬растании сафедпўсти сустпояи камбарг, ки бўи баде дорад ва дар регзорњо мерўяд. КАВОРА II ‫ ﻛﻮاره‬1. як навъ сабади дудаста барои меваю сабзавот, каљова. 2. лонаи занбўр, ќуттињои махсус барои парвариши занбўри асал, канду. КАВОРАЉО ‫ ﻛﻮارﺟﺎ‬хонаи махсуси гарм, ки дар фасли зимистон дар он кавора (кандуи занбўри асал) нигоњдорї мешавад. КАВСАН ‫ ﻛﻮﺳﻦ‬ниг. кафсан. КАВСАР а. ‫ ﻛﻮﺛﺮ‬1. фаровон, анбўњ дар бињишт; њавзи кавсар номи чашмаи бињишт. 2. номи сураи 108-уми Ќуръон. КАВСАРЇ ‫ ﻛﻮﺛﺮي‬кит. 1. мансуб ба кавсар. 2. гуворо, хуш.

КАВША ‫ ﻛﻮﺷﻪ‬тарзи хўрокњазмкунии гурўње аз њайвонот; хўрокро гашта ба дањон оварда хоидани чорво; нишхўр; нўшхор: кавша кардан. КАД I а. ‫ ﻛﺪ‬1. кит. талош, љидду љањд, кўшиш. 2. ранљ кашидан дар коре. КАД II ‫ ﻛﺪ‬1. хона, манзил. 2. дењ, дења, дењкада (ин калима њоло дар таркиби калимањои кадбону, кадхудо, ё дар шакли кат дар номњои љуѓрофии Панљакат, Хушикат… вомехўрад). КАД III ‫ ﻛﺪ‬англ. - ит. (CAD - Computer Aided Design) маљмўаи барномањои компютерї, ки барои барномарезї ва тарроњї дар риштањои мухталифи лоињакашиву муњандисї истифода мешавад. КАД(Д) а. ‫ ﻛﺪ‬кит. талош, саъю кўшиш; кўшиш кардан, талош варзидан. КАДА ‫ ﻛﺪه‬1. ниг. кад II . 2. љузъи пасини бархе аз калимањои мураккаб ба маънои љой, мањал: буткада, майкада, донишкада. КАДАР I ‫ ﻛﺪر‬гиёњи хушбўи давої, кодї. КАДАР II ‫ ﻛﺪر‬1. тирагї, хирагї, кудурат. 2. ѓам, андўњ, ѓусса. 3. маљ. нороњат, парешон; дилгир. КАДБОНУ ‫ ﻛﺪﺑﺎﻧﻮ‬1. соњибхоназан, бонуи хона. 2. зане, ки маъмури пухтупаз аст, сардори занони ошпаз; пазанда, ошпаз. КАДБОНУЇ ‫ ﻛﺪﺑﺎﻧﻮﺋﻲ‬1. хонадорї; анљом додани корњои хона. 2. маљ. сарфакорї. КАДВОДА ‫ ﻛﺪواده‬бунёд, тањкурсї; асос. КАДЕВАР ‫ ﻛﺪﻳﻮر‬кит. 1. соњиби хона, кадхудой. 2. дењќон; боѓбон. КАДЕВАРЇ кадхудої.

‫ﻛﺪﻳﻮري‬

амали кадевар, соњибї,

КАДИР а. ‫ ﻛﺪﻳﺮ‬кит. 1. тира, хира. 2. дилгир, ѓамангез; нороњат, парешон. КАДОМ ‫ ﻛﺪام‬љонишини саволї чї?, кї?, чї гуна?, чї хел?; барои пурсиш дар мавриди интихоби байни ду ё чанд чиз, шахс ё макон ба кор меравад. кадом ваќт а) кай?, чї ваќт? б) боре, рўзе; кадом рўзе, ки њар рўзе, ки; њар гоњ, ки; аз кадом... шахс ё љои номуайянро ифода мекунад, аз кадом љое; кадоме//ким-кадоме ка-

КАЖ

– 577 – се, яке, шахсе, кадом яке; аз кадом тараф (сў) аз чї тараф, аз куљо; њељ кадом њељ як; ба кадом сабаб ба чї сабаб; барои чї; бо кадом рўй чї хел карда, чї тавр шарм надошта; њар кадоми мо њар яки мо, њар кас аз мо. КАДОМИН ‫ ﻛﺪاﻣﻴﻦ‬ниг. кадом; кадом як. КАДОМЇ ‫ ﻛﺪاﻣﻲ‬ниг. кадом; кадом як. КАДР I ‫ ﻛﺪر‬њайати коркунони ягон соња; коркуни ихтисосноки соњае; шўъбаи кадрњо шўъбае дар муассисаю корхонањо, ки њуљљатњои шахсии коркунонро мураттаб ва нигањдорї мекунад. КАДР II ‫ ﻛﺪر‬расм ё акси људогонае дар филм; сањнае дар навори кинофилм. КАДУ ‫ ﻛﺪو‬1. навъе аз растанињои палакии полизї, ки њосили он ошкаду ва палавкаду аз намудњои маъмули хўрдании он мебошанд. 2. зарф барои нигоњ доштани об, шир ва дигар моеъњо, ки аз чўбкаду тайёр карда мешавад; кадуи хушк киноя аз каллаи бемаѓз. КАДУБИНЇ ‫ ﻛﺪوﺑﻴﻨﻲ‬он ки биниаш калони нўгѓафс аст, биникалон. КАДУБИЧАК ‫ ﻛﺪوﺑﭽﻚ‬ниг., маљ. кадусанбўса. КАДУБО ‫ ﻛﺪوﺑﺎ‬ниг. кадушўрбо.

КАДУЧА ‫ ﻛﺪوﭼﻪ‬1. кадуи хурд. 2. чўбкадуи хурди сарбурида, ки дар баъзе љойњо њамчун паймона барои баркашидани равѓан ва чизњои дигари обакї истифода мебурданд. КАДУЧАГЇ шуда.

‫ﻛﺪوﭼﮕﻲ‬

аз чўбкадуи хурд сохта-

КАДУЧАДОР ‫ ﻛﺪوﭼﻪدار‬:маљ. гапи каду- чадор сухани бо киноя ва пичинг гуфташуда, сухани тагдор. КАДУШАВЛА ‫ ﻛﺪوﺷﻮﻟﻪ‬шавлае ки дар он ба љои гўшт каду меандозанд, шўрбои кадугї. КАДУШЎРБО тайёршуда.

‫ﻛﺪوﺷﻮرﺑﺎ‬

шўрбои

аз

каду

КАДЎХ ‫ ﻛﺪوخ‬кит. њаммом, гармоба. КАДХУДО(Й) (‫ ﻛﺪﺧﺪا)ي‬1. таър. сардори дења, арбоб, калонтари дења, дењхудо. 2. марди зандор, хонадор; кадхудо шудан зан гирифтан. КАДХУДОЇ кадхудої.

‫ﻛﺪﺧﺪاﻳﻲ‬

амали кадхудо, соњибї,

КАЁН ‫ ﻛﻴﺎن‬љ. кай II; унвони подшоњони Эрони ќадим (саромадашон Кайќубод), ки тибќи маълумоти «Шоњнома»-и Фирдавсї баъди Пешдодиён (ба аќидае дар њудуди асрњои IXVIII то м.) њукм рондаанд.

КАДУГИН ‫ ﻛﺪوﮔﻴﻦ‬бо каду тайёр кардашуда: санбўсаи кадугин.

КАЁНЇ ‫ ﻛﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба Каён.

КАДУГЇ ‫ ﻛﺪوﮔﻲ‬ниг. кадугин.

КАЖ ‫ ﻛﮋ‬ниг. каљ.

КАДУДОНА ‫ ﻛﺪوداﻧﻪ‬тухми каду; кирми кадудона зоол. навъи кирми дарози буѓумбуѓум дар рўдаи инсон.

КАЖДУМ ‫ ﻛﮋدم‬љонвари нешзани зањрдор, аќраб; ◊ каждуми таги бўрё душмани хавфноки ба назар нонамоён; шахси фурсатљў барои зараррасонї.

КАДУЇ ‫ ﻛﺪوﺋﻲ‬мансуб ба каду; шабењи каду. КАДУКОРЇ ‫ ﻛﺪوﻛﺎري‬киштани каду; аз бекорї кадукорї (маќ.) дар мавриде гуфта мешавад, ки кас аз бекорї ба як кори камањамият машѓул мешавад. КАДУКЎЗА ‫ ﻛﺪوﻛﻮزه‬зарфи об аз кадуи калони дарунхолї, чўбкаду. КАДУНИМА ‫ ﻛﺪوﻧﻴﻤﻪ‬кит. зарфи шароб. КАДУСАНБЎСА ‫ ﻛﺪوﺳﻨﺒﻮﺳﻪ‬санбўсаи бо каду пухташуда, санбўсаи кадугї. КАДУСАР ‫ ﻛﺪوﺳﺮ‬тоссар, кал.

КАЖДУМА ‫ ﻛﮋدﻣﻪ‬тиб. варами ангушти даст; нохунхўрак (касалии нохун). КАЖДУМАК ‫ ﻛﮋدﻣﻚ‬1. шакли тасѓири каждум. 2. наъл, оњанчае, ки ба пошнаи пойафзорњо зада мешавад. КАЖДУМВОР ‫ ﻛﮋدموار‬мисли каждум; мўйлаби думи каждумвор мўйлаби тофтаи монанди думи каждум каљ. КАЖДУМГАЗИДА неш задаст.

‫ ﻛﮋدمﮔﺰﻳﺪه‬он ки ўро каждум

КАЖДУМЗАДА ‫ ﻛﮋدمزده‬ниг. каждумгазида.

КАЖ

– 578 –

КАЖДУМЇ ‫ ﻛﮋدﻣﻲ‬мансуб ба каждум; амали каждум; каждумї кардан маљ. бадхўї кардан. КАЖИН ‫ ﻛﮋﻳﻦ‬1. љомае, ки аз абрешими хом ва пунба медўхтанд; ќазоганд. 2. либоси љангї. КАЖНИГАР ‫ ﻛﮋﻧﮕﺮ‬ниг. каљбин. КАЖТАРОЗУ лоб.

‫ﻛﮋﺗﺮازو‬

киноя аз фиребгар, ќал-

КАЗАР ‫ ﻛﺰر‬он ки зењнаш кунд аст, камаќл. КАЗАРМА ит. ‫ ﻛﺰرﻣﻪ‬ниг. сарбозхона. КАЗАРМАНИШИН ‫ ﻛﺰرﻣﻪﻧﺸﻴﻦ‬он ки дар казарма љой гирифтааст, бошандаи казарма. КАЗЗОБ а. ‫ ﻛﺬّاب‬дурўѓгўи гузаро. КАЗИНО фр. ‫ ﻛﺰﻳﻨﺎ‬љои бозињои гуногуни пулакї, ќиморхона. КАЗМ а. ‫ ﻛﻈﻢ‬паст кардани хашму ѓазаб, аз ѓазаб фуромадан, фурў нишондани хашм. КАЗОЇ ‫ ﻛﺬاﺋﻲ‬1. ѓайрињаќиќї, сохта. 2. чизи нохушоянд ва номатлуб. 3. маљ. арзанда, лоиќ, сазовор; аќли казої надоштан чандон аќл надоштан, камаќл. КАЙ I ‫ ﻛﻲ‬љонишини саволї чї ваќт, чї замон?, кадом ваќт?; то кай // то ба кай то кадом ваќт?, то чї муддат?; ман кай медонам!? ман чї донам!? КАЙ II ‫ ﻛﻲ‬таър. шоњаншоњ, шоњи бузург (лаќаби чанде аз подшоњони Эрони ќадим, њамчун Кайќубод, Кайхусрав…). КАЙБОНУ ‫ ﻛﻴﺒﺎﻧﻮ‬кадбону, зани њамакора ва њушёру чаќќон, ходимпеша, ошпаз. КАЙВОН ‫ ﻛﻴﻮان‬ниг. зуњал. КАЙВОНЇ I ‫ ﻛﻴﻮاﻧﻲ‬гуфт. кайбону, кадбону, зане, ки дар тўй ва дигар маросимњои занонаи мањаллаву гузар ё дења хизмат мекунад, ходим; пазанда, ошпаз; ◊ кайвонї бисёр шуд, дегу табаќ мурдор шуд (зарб.). КАЙВОНЇ II сиёњтоб.

‫ﻛﻴﻮاﻧﻲ‬

КАЙВОНМИСОЛ кайвонмисол.

1. мансуб ба кайвон. 2.

‫ﻛﻴﻮانﻣﺜﺎل‬

маљ. баланд: кўњи

КАЙК ‫ ﻛﻴﻚ‬зоол. њашароти шабушмонанди сурхранги љањанда, ки хуни баданро мема-

кад; кайк афтодан (даромадан) ба пўстини (куртаи) касе киноя аз беќарору бесаранљом шудани касе аз хавфи рўйдоди воќеаи зарароваре. КАЙМОК ‫ ﻛﻴﻤﺎك‬кит., ниг. ќаймоќ. КАЙСАНА ‫ ﻛﻴﺴﻨﻪ‬кит. ресмоне, ки њангоми риштани нах бар дуки бофандагї мепечонанд. КАЙФ а. ‫ ﻛﻴﻒ‬лаззат, нашъа; сархушї; кайфу сафо лаззату роњат; мастию табъчоќї; айшу ишрат; кайф бахшидан нашъа бахшидан, лаззат додан; кайф доштан лаззатовар будан; ќобилияти масткунандагї доштан; маст будан, сархуш будан; кайф кардан лаззат бурдан, завќ бурдан; сархуш, маст шудан; кайф боло гирифтан сахт маст шудан; ба ављ расидани хурсандию димоѓчоќї; кайф гурехтан; кайф паридан халалдор шудани њолати табъчоќию хурсандии касе; аз тарс ё ягон њодисаи ногањонї њушёр шудан аз мастї; кайфи касеро парондан касеро аз мастї њушёр кардан; ба айши касе халал расондан; димоѓи касеро сўзондан; кайфи касе чоќ шудан гуфт. масту сархуш шудан, табъи касе чоќ шудан. КАЙФАН а. чигунагї.

ً‫ﻛﻴﻔﺎ‬

сифатан, аз љињати кайфї ва

КАЙФАР I ‫ ﻛﻴﻔﺮ‬кит. љазои кори бад, сазои кори нек, подоши амал, мукофоти амал (хоњ нек бошад, хоњ бад); сазо, љазо; кайфар ситондан интиќом (ниќор) гирифтан. КАЙФАР II ‫ ﻛﻴﻔﺮ‬кит. зарфе, ки ба он ширу љурѓот мерезанд; хурмача. КАЙФАРХОСТ ‫ ﻛﻴﻔﺮﺧﻮاﺳﺖ‬кит. даъвонома. КАЙФАРШИНОС ‫ ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎس‬мутахассиси соњаи тањќиќи далелњои судї. КАЙФАРШИНОСЇ ‫ ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи тањќиќи далелњои судї. КАЙФИЯТ а. ‫ ﻛﻴﻔﻴﺖ‬1. чигунагї; њолат, вазъият, сифати чизњо; кайфият ва камият фалс. сифат ва миќдор. 2. ањволи рўњия. 3. завќмандї, лаззатбахшї, лаззат, нашъа; кайфияти бадеї завќи бадеї. КАЙФЇ

‫ﻛﻴﻔﻲ‬

гуфт. хуморї, пурхумор; муќоб.

КАЛ

– 579 – камї. КАЙФНОК ‫ ﻛﻴﻒﻧﺎك‬лаззатнок, лаззатбахш, њамроњ бо кайф. КАЙФОВАР ‫ ﻛﻴﻒآور‬лаззатбахш, он чи барои инсон ва махлуќот лаззату кайф мебахшад. КАЙФЧОЌ ‫ ﻛﻴﻒﭼﺎق‬гуфт. табъчоќ, хурсанд; ширакайф, сархуш. КАЙФЧОЌЇ ‫ ﻛﻴﻒﭼﺎﻗﻲ‬гуфт. кайфчоќ будан, табъчоќї, сархушї, мастї. КАЙЊА ‫ ﻛﻴﻬﻪ‬бот. навъи растании мевадор, малина. КАЙЊАЗОР ‫ ﻛﻴﻬﺰار‬љои бисёр рўидани кайња. КАЙЊО ‫ ﻛﻴﻬﺎ‬барваќт, дер боз; хеле ваќт, хеле боз; кайњо боз дер боз, хеле боз, муддатњост, ки... КАЙЊОН ‫ ﻛﻴﻬﺎن‬1. љањон, олам, дунё. 2. коинот. КАЙЊОНЇ ‫ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ‬мансуб ба кайњон. КАЙЊОННАВАРД ‫ ﻛﻴﻬﺎنﻧﻮرد‬мутахассисе, ки тайёрии тиббию биологї ва техникиро гузашта, ба кайњон парвоз кардааст (космонавт). КАЙЊОННАВАРДЇ ‫ ﻛﻴﻬﺎنﻧﻮردي‬1. парвоз кардан дар фазои кайњон бо дастгоњи парвозкунандаи хос. 2. маљмўи соњањои илму техникаи тањќиќкунандаи коинот ва њаводиси кайњонї. КАЙЊОНШИНОСЇ ‫ ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи шинохти олам, космология. КАКАО исп. ‫ ﻛﻜﺎ‬1. бот. дарахти њамешасабзи хўдруй, ки дар кишварњои гармсер парвариш карда мешавад. 2. гарди (хокаи) баргу донаи дарахти какао, ки барои тайёр намудани шакалод ва ќањва истифода бурда мешавад. 3. навъи нушокї. КАКАНА ‫ ﻛﻜﻨﻪ‬ниг. халилихўрак. КАКТУС ю. ‫ ﻛﻜﺘﻮس‬растании бисёрсолаи хордор, гули ханљарї. КАЛ ‫ ﻛﻞ‬1. сари бемў; сарам калу дилам нозук (маќ.). 2. он ки мўи сараш дар натиљаи беморие рехтааст, качал; кал агар табиб будї, сари худ даво намудї (зарб.); кали айёр (зирак) ќањрамони мусбати афсонањои халќї, ки

тезњуш, њилагар ва зирак аст; кал кардан // калак кардан шоху баргњои дарахтро буридан; кал додари кўр (маќ.) дар хислатњои бад баробар будани ду нафар. КАЛАВАНДА ‫ ﻛﻠﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз калавидан; ба њар тараф майлкунанда, ноустувор; мутараддид. КАЛАВИДА ‫ ﻛﻠﻮﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз калавидан; калавида-калавида ба ду тараф майлкунон, алвонљхўрон. КАЛАВИДАН ‫ ﻛﻠﻮﻳﺪن‬дар роњ гаштан мувозинати худро нигоњ дошта натавонистан, ба њар сў майл кардан; ноустувор будан; мутараддид будан; калавида рафтан мувозинати худро гум кардан. КАЛАВИШ ‫ ﻛﻠﻮش‬исми феълї аз калавидан; ќатъї набудан дар аќидае, дудилагї, тардид. КАЛАК І ‫ ﻛﻠﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии кал; њушёр, зирак; номуборак, шум. КАЛАК ІІ ‫ ﻛﻠﻚ‬кит. неши рагзан, нештар. КАЛАЛ ‫ ﻛﻠﻞ‬ороиши аз пар сохташудаи кулоњ ё афзори асп; туѓи каллапўш, љеѓа, паре, ки дар мањфил ё љанг подшоњон, љанговарон ё љавонон болои кулоњ мечаспонданд. КАЛАНД ‫ ﻛﻠﻨﺪ‬олати чоркунља ё доирашак- ли дамтези оњанини дастадор барои кандани замин ва анљом додани корњои дигари дењќонї; каланд задан бо каланд кор кардан; гардонидани замин бо каланд; каланд кардан заминро рўгардон ва нарм кардан; каланди дуюм бори дуюм нарм ва рўйгардон кардани кишти нињоли пахта ва ѓ. КАЛАНДА ‫ ﻛﻠﻨﺪه‬чўби майдае, ки як сари онро ба дўли осиё баста, сари дигарашро ба болои санги осиё мегузоранд ва бо љунбиши он дона аз дўл кам-кам ба сўрохи санги осиё мерезад, ликлика, шогирдак. КАЛАНДГАРДОН ‫ ﻛﻠﻨﺪﮔﺮدان‬гардондани замин бо каланд; каландгардон кардан рўйгардон кардани замин. КАЛАНДГАРДОНЇ ‫ ﻛﻠﻨﺪﮔﺮداﻧﻲ‬исми амал аз каланд гардондан; рўгардон кардани замин бо каланд. КАЛАНДДАСТА

‫ﻛﻠﻨﺪدﺳﺘﻪ‬

дастаи каланд, чўби

КАЛ

– 580 –

ирѓай ё чўби махсус тарошидашуда, ки каландро ба он мегузаронанд ва аз он дошта кор мекунанд. КАЛАНДЗАН ‫ ﻛﻠﻨﺪزن‬он, ки бо каланд кор мекунад; каландзан шудан бо каланд кор кардан, бо кори одии дењќонї машѓул шудан. КАЛАНДЗАНЇ ‫ ﻛﻠﻨﺪزﻧﻲ‬каланд задан, кор кардан бо каланд. КАЛАНДКАШ ‫ ﻛﻠﻨﺪﻛﺶ‬:каландкаш кардан рўйгардон кардани замин бо каланд. КАЛАНДКОРЇ ‫ ﻛﻠﻨﺪﻛﺎري‬ниг. каландзанї. КАЛАНДКУНЇ кардан.

‫ﻛﻠﻨﺪﻛﻨﻲ‬

исми амал аз каланд

КАЛАНДРАВ ‫ ﻛﻠﻨﺪرو‬:ѓўза каландрав, љуворї уштурдав (зарб.) чигитро тавре бояд кишт, ки дар байни бехњои вай каланд ба осонї гунљад, аз мобайни љуворипояњо бошад, шутур гузашта тавонад. КАЛАНДРИШ лон дорад.

‫ﻛﻠﻨﺪرﻳﺶ‬

он ки риши пањни ка-

дарбор, ки нигоњдорандаи калидњо буд. КАЛИЛ а. ‫ ﻛﻠﻴﻞ‬1. кунд, нотез (мас., шамшер). 2. он ки забонаш мегирад, забонгир; гунг. КАЛИМ а. ‫ ﻛﻠﻴﻢ‬сухангў, гўянда, њамсўњбат. КАЛИМА а. ‫ ﻛﻠﻤﻪ‬воњиди нутќ, ки як мафњумро ифода мекунад, вожа; сухан, лафз; дар дастури (грамматикаи) забон воњиди мустаќили забон, ки аз як ё якчанд таквожа (морфема) сохта мешавад ва дар занљири гуфтор наќши маъної ва дастурї дорад: калимаи мураккаб, калимаи сода, калимаи сохта, калимаи тавњид (тасдиќи ягонагии Худо), калимаи туфайлї, калимаи таќлиди овоз; калимаи гувоњї таър. таъбири махсус барои гувоњї додан дар њузури ќозии шариат; калимаи шањодат д. таъбири махсуси арабї, ки гуфтан ва иќрор доштан ба он шарти асоси мусулмонї аст; калима гуфтан д. ба забон овардани калимаи шањодат, ки зикри он барои мусулмон шудан шарт шуморида мешавад.

КАЛАНДЧА ‫ ﻛﻠﻨﺪﭼﻪ‬каланди хурд.

КАЛИМАБОЗ ‫ ﻛﻠﻤﻪﺑﺎز‬он ки бо кинояву маљоз гап мезанад.

КАЛАФ а. ‫ ﻛﻠﻒ‬доѓњои сиёњи сурхчатоб дар рўи одам, доѓи кунљидак; доѓ.

КАЛИМАБОЗЇ ‫ ﻛﻠﻤﻪﺑﺎزي‬бозї додани калимањо, суханпардозї кардан.

КАЛБ ‫ ﻛﻠﺐ‬кит., ниг. саг.

КАЛИМАСОЗ ‫ ﻛﻠﻤﻪﺳﺎز‬збш. љузъе, ки ба калимае илова шуда, ба он маънои нав медињад: пасванди калимасоз, унсури калимасоз.

КАЛБОЃ ‫ ﻛﻠﺒﺎغ‬боѓе, ки дарахти мевадораш кам бошад ё набошад. КАЛБУЗ ‫ ﻛﻠﺒﺰ‬бузи кал, бузи бешох. КАЛГОВ ‫ ﻛﻠﮕﺎو‬гови бешох, гови кал. КАЛЗОЃ ‫ ﻛﻠﺰاغ‬навъе аз зоѓ, ки рангаш сиёњи хокистартоб мешавад. КАЛИД ‫ ﻛﻠﻴﺪ‬1. олате, ки бо он ќулфро мекушоянд ва мебанданд, мифтоњ; калиди барќ олати бастан ва кушодани љараёни барќ, васлак. 2. маљ. воситаи кушоиши мушкиле; ќуфлу калид кардан а) бо ќулф бастан дари чизеро; б) д., маљ. ба воситаи дуою љоду бастан (бахти касеро). КАЛИДДОН ‫ ﻛﻠﻴﺪدان‬навъи ќуфли махсуси дандонадори чўбин барои бастану кушодани дар, лўкидон, ѓалаќа. КАЛИДДОР

‫ﻛﻠﻴﺪدار‬

таър. шахси мансабдори

КАЛИМАСОЗЇ ‫ ﻛﻠﻤﻪﺳﺎزي‬збш. бо илова кардани љузъњо ба пасу пеши калима сохтани калимаи нав. КАЛИМЇ ‫ ﻛﻠﻴﻤﻲ‬мансуб ба Калимуллоњ (лаќаби њазрати Мўсо – пайѓамбар); пайрави дини Мўсо – пайѓамбар, яњудї. КАЛИМОТ ‫ ﻛﻠﻤﺎت‬љ. калима. КАЛИМУЛЛОЊ а. ‫ ﻛﻠﻴﻢاﷲ‬1. он ки бо Худо сухан гуфтааст. 2. лаќаби Мўсо (а). КАЛИСО ю. ‫ ﻛﻠﻴﺴﺎ‬ибодатхонаи исавиён: калисои Модархудои Париж. КАЛИТАК ‫ ﻛﻠﻴﺘﻚ‬ниг. ќаламча. КАЛЇ ‫ ﻛﻠﻲ‬кал будан, тоссарї. КАЛКА р.

‫ﻛﻠﻜﻪ‬

1. збш. калима ва иборањои аз

КАЛ

– 581 – забони дигар ба забони модарї айнан тарљумашуда (аз ќабили худтанќидкунї, яхшикан, роњи оњан, ки тарљумаи тањтуллафзии калимањою ибораи русии «самокритика», «ледокол» ва «железная дорога» мебошанд), чартабардорї. 2. коѓази тунуки шаффофи хушсифат, ки аз пушти он наќшу нигор дида мешавад ва ба воситаи он аз наќшањо нусха мебардоранд. КАЛ-КАЛ ‫ ﻛﻞﻛﻞ‬гуфт. бењудагўї, њарзагўї; пургўї, сергапї; кал-кал кардан а) бењудагўї кардан; сергапї кардан; б) касеро миёнагир карда таънаю маломат ва сарзаниш кардани якчанд кас. КАЛКУЛЯТОР лот. ‫ ﻛﻠﻜﻮﻟﻴﺘﺎر‬1. мутахассиси калкулятсия, нархгузор. 2. тех. абзори њисоб. КАЛКУЛЯТСИЯ лот. ‫ ﻛﻠﻜﻮﻟﻴﺘﺴﻴﻪ‬њисоб, аз рўи њисобу китоб муайян кардани нархи мол; њисоб кардани миќдори маблаѓи харљшуда барои моли истењсолшуда, хизматрасонї ва ѓ. КАЛЛА ‫ ﻛﻠّﻪ‬сари одам ва чорпоён, каллахонаи сар; калла-калла тўб-тўб ва пањлўи њам; як калла кунљора як лўнда кунљораи љувоз; калла доштан аќл доштан, муњокима ронда тавонистан; калла ба калла задан а) каллаи якеро ба каллаи дигаре задан; б) маљ. бо касе даъвои баробарї кардан; бо касе сар ба сар шудан; каллаи гўсола зоол. тортанаки рангаш ба зардї моили сараш ба каллаи гўсола монанди безањр (дар бораи ин њашара шугунњои мардумї зиёд аст); ◊ аз каллаи азон (сањар) сањари барваќт, хеле барваќт; як каллаю (сару) ду гўш (маќ.) дар њаќќи одами яккаю танњо гуфта мешавад; як каллаю сад хаёл (маќ.) одам фикру андешањои зиёд дорад; каллаи (сари) кафида зери тоќї (зарб.) инсон то имкон аст, бояд сиррашро нигоњ дорад; аз њар калла як садо (зарб.) агар одам зиёд бошад, гап њам зиёд мешавад; дар љое, ки якчанд кас аст, њамфикрї кам воќеъ мешавад; КАЛЛАБУР ‫ ﻛﻠّﻪﺑﺮ‬гуфт. одамкуш. КАЛЛАВАРАМ сат.

‫ﻛﻠّﻪورم‬

КАЛЛАВАРАМЇ

маљ. бефањм, бефа- ро-

‫ﻛﻠّﻪورﻣﻲ‬

маљ. бефањмї, бефа-

росатї. КАЛЛАДОР ‫ ﻛﻠّﻪدار‬гуфт. 1. боаќлу идрок, пурдон. 2. чизњои дона-дона, ки донањояш калон аст: сабзии калладор, харбузаи калладор, шалѓами калладор. КАЛЛАЗАН ‫ ﻛﻠّﻪزن‬он ки дар љангњои тан ба тан калла мезанад. КАЛЛАЗАНЇ макаш.

‫ﻛﻠّﻪزﻧﻲ‬

каллаљанг; низоъ, каш-

КАЛЛАК ‫ ﻛﻠّﻚ‬бот. 1. дарахти шохањояш бурида; каллак кардан бурида партофтани шохањои дарахт. 2. навъи гандум. КАЛЛАКАДУ ‫ ﻛﻠّﻪﻛﺪو‬ниг. каллаварам. КАЛЛАКАЛОН ‫ ﻛﻠّﻪﻛﻼن‬он ки каллааш аз эътидол калон аст, саркалон. КАЛЛАКАН ‫ ﻛﻠّﻪﻛﻦ‬кит. он ки шахси ба ќатл мањкумшударо бо роњи аз тан људо кардани сар ќатл мекард; каллакан кардан гуфт. нўги нињолњои наврустаро канда партофтан. КАЛЛАКАРАМ ‫ ﻛﻠّﻪﻛﺮم‬ниг. карам II. КАЛЛАКЎБАК ‫ ﻛﻠّﻪﻛﻮﺑﻚ‬:каллакўбак кардан гуфт. аз чанд тараф касеро бо калла задан. КАЛЛАЌАНД ‫ ﻛﻠّﻪﻗﻨﺪ‬ќанди сафеди бо ќолиби махрутишакл рехташуда. КАЛЛАЌАНДЇ ‫ ﻛﻠّﻪﻗﻨﺪي‬марбут ба каллаќанд, махруташакл ба монанди каллаќанд. КАЛЛАМАНОРА ‫ ﻛﻠّﻪﻣﻨﺎره‬таър. манорае, ки золимон њангоми ќатли ом сарњои аз тан људокардаро болои њам чида месохтанд. КАЛЛАМЕХ ‫ ﻛﻠّﻪﻣﻴﺦ‬мехи чўбї ё оњании саркулўла барои бастани аспњо. КАЛЛАМУШ ‫ ﻛﻠّﻪﻣﻮش‬зоол. љинси муши калон аз оилаи мушмонандњо. КАЛЛАМУШГИРАК ‫ ﻛﻠّﻪﻣﻮﺷﮕﻴﺮك‬дом барои дастгир кардани калламушњо, мушгираки калон. КАЛЛАПАЗ ‫ ﻛﻠّﻪﭘﺰ‬он ки каллаву почаи гову гўсфандро пухта мефурўшад. КАЛЛАПАЗЇ ‫ ﻛﻠّﻪﭘﺰي‬1. шуѓл ва амали каллапаз. 2. ошхонае, ки дар он каллаву почаи гову гўсфандро пухта мефурўхтанд.

КАЛ

– 582 –

КАЛЛАПО ‫ ﻛﻠّﻪﭘﺎ‬1. сарнагун, воруна, сар ба нишеб: каллапо афтодан. 2. сарнагун шудан, шикаст хўрдан. КАЛЛАПОЧА ‫ ﻛﻠّﻪﭘﺎﭼﻪ‬1. калла ва почаи гов ё гўсфанд. 2. хўроке, ки аз калла ва поча бо шикамба тайёр карда мешавад; ◊ каллапоча кардан а) чизеро ба ќисмњо људо карда партофтан; б) куштан, њалок кардан; каллапоча шудан саросема шудан. КАЛЛАПЎШ ‫ ﻛﻠّﻪﭘﻮش‬пўшиши сар; тоќї, тўппї; каллапўши зардўзї тўппии бо риштаи заррин гулдўзишуда; каллапўши кундал тўппии аз кундал дўхташуда; кал- лапўши тос тўппии занонаи дўхти махсуси доирашакл аз матои љилодори тос. КАЛЛАПЎШФУРЎШ ‫ ﻛﻠّﻪﭘﻮشﻓﺮوش‬он ки тўппињои гуногун мефурўшад, тоќифурўш. КАЛЛАПЎШФУРЎШЇ ‫ ﻛﻠّﻪﭘﻮشﻓﺮوﺷﻲ‬1. амал ва кори каллапўфурўш. 2. љое, ки дар он тоќї ва тўппињои гуногун фурўхта мешавад. КАЛЛАХУШК беаќл.

‫ﻛﻠّﻪﺧﺸﻚ‬

гуфт., маљ. бемаѓз,

КАЛЛАЉАНГ ‫ ﻛﻠّﻪﺟﻨﮓ‬љанги калла ба калла. КАЛЛАЉУНБОН ‫ ﻛﻠّﻪﺟﻨﺒﺎن‬1. он ки бо сарљунбонї ишора мекунад. 2. маљ. калоншаванда ва обрўманди дењаву гузар. 3. маљ. он ки аз рўи хушомад ба гапи касон бо ишораи сар «бале-бале» мегўяд; хушомадгўй. КАЛЛАЉУНБОНЇ ‫ ﻛﻠّﻪﺟﻨﺒﺎﻧﻲ‬1. сарљунбонї. 2. маљ. хушомадгўёна бо ишораи сар тасдиќ кардани сухани касе. КАЛЛАШЎРБО ‫ ﻛﻠّﻪﺷﻮرﺑﺎ‬як навъи шўрбо аз каллапоча ва шикамбаи гўсфанду гов. КАЛМАСЉИД ногир.

‫ﻛﻞﻣﺴﺠﺪ‬

масљиди хурди назар-

КАЛМУРЃ ‫ ﻛﻞﻣﺮغ‬мурѓи мурдахўр аз љинси каргас, ки сараш мўй надорад. КАЛОБА ‫ ﻛﻼﺑﻪ‬риштаи аз дук ба чарха печонда дастакарда; калоф, тўбчаи ресмон; ◊ ба чарху калобаи касе нигоњ карда мондан мўњтољ будан ба даромади ночизи касе; сари калобаи худро гум кардан чї кор кардани худро надонистан (аз пешомади ногањонї ё шодї); сари калобаи кори худро ёфтан сарриштаи кори

худро пайдо намудан; чї кор кардани худро донистан. КАЛОБАРЕС калоба.

‫ﻛﻼﺑﻪرﻳﺲ‬

КАЛОБАРЕСЇ ресидан.

‫ﻛﻼﺑﻪرﻳﺴﻲ‬

коргари

ресандаи

исми амал аз калоба

КАЛОБАТУН ‫ ﻛﻼﺑﺘﻦ‬риштаи хеле борик аз тилло ва нуќра барои зардўзї. КАЛОБАТУНЇ шуда.

‫ﻛﻼﺑﺘﻨﻲ‬

аз калобатун дўхта-

КАЛОВА ‫ ﻛﻼوه‬ниг. калоба. КАЛОЃ ‫ ﻛﻼغ‬ниг. парандае бо минќори нисбатан баланду ќавї, поњо ва болњои нерўманд, дурпарвоз ва бо пару боли сиёњ. КАЛОЖА I ‫ﻛﻼژه‬кит., ниг. акка. КАЛОЖА II ‫ ﻛﻼژه‬кит. каљчашм, ањвал, олус. КАЛОЛ I ‫ ﻛﻼل‬фарќи сар, тораки сар. КАЛОЛ II а. ‫ ﻛﻼل‬хастагї, мондагї, шалпарї. КАЛОЛАТ ‫ ﻛﻼﻟﺖ‬1. ниг. калом II. 2. норавшании нутќ. КАЛОМ а. ‫ ﻛﻼم‬1. сухан, гап, гуфтор. 2. илме, ки дар он аз эътиќодњои динї бањс карда мешуд; каломи маљид, каломи шариф д. Ќуръон; хулласи (хулосаи) калом кўтоњи гап, мухтасари гап, ќисса кўтоњ, алќисса. КАЛОМЇ ‫ ﻛﻼﻣﻲ‬кит. 1. мансуб ва марбут ба калом. 2. доно, донишманди бахши калом. КАЛОМУЛЛОЊ Ќуръон.

‫ﻛﻼماﷲ‬

сухани

Худованд,

КАЛОН ‫ ﻛﻼن‬1. њаљман ва миќдоран бузург, азим: калони калон, љўи калон …; маблаѓи калон пули зиёд; роњи калон роњи васеъ (-и одатан мошингард); калон-калон ќадам мондан васеъ-васеъ ќадам мондан; тез роњ рафтан. 2. ба синни балоѓат расида, ба воя расида; калонсол, солхўрда: одами калон, писари калон; калону хурд, хурду калон бузургу майда, њама; њар хел, њар гуна: калону хурд љамъ шуданд. 3. гуфт. сардор, мансабдор (ба ин маънї асосан дар шакли љамъ калонњо ба кор бурда мешавад). 4. аз рўи вазифа, рутба ва унвон нисбат ба дигарон болотар: лейте-

КАЛ

– 583 – нанти калон, муаллими калон, муњандиси калон, ходими калони илмї; вазифаи калон амалу мансаби муњим (масъул); калон кардан ба воя расонидан; тарбия кардан; калон шудан а) ба воя расидан; б) ба мансаб расидан, сардор шудан; кори калон! бисёр олї!, бисёр наѓз!, айни муддао! (дар мавриди тањсин гуфта мешавад); калон кушодани чашм дар тааљљуб афтодан, њайрон шуда мондан; нафсро калон кардан бисёр тамаъкор шудан.

кит. раиси мањалла; сардор. КАЛОНТАРОШЇ ‫ ﻛﻼنﺗﺮاﺷﻲ‬ниг. кало- нигарї. КАЛОНХАРЉ ‫ ﻛﻼنﺧﺮج‬он ки исрофкорона харољот мекунад. КАЛОНЊАЉМ ‫ ﻛﻼنﺣﺠﻢ‬он чи ки њаљмаш калон бошад, бузургњаљм. КАЛОНЉУССА ‫ ﻛﻼنﺟﺜﻪ‬тануманд, бузургљусса, ќавињайкал, дорои пайкари калон.

‫ﻛﻼنﺟﺜﮕﻲ‬

КАЛОНВОРОНА ‫ ﻛﻼنواراﻧﻪ‬ба мисли калонњо, калонњо барин; бовиќор, босавлат.

КАЛОНЉУССАГЇ зургљуссагї.

КАЛОНГАП ‫ ﻛﻼنﮔﭗ‬он ки гапро калон мезанад, лофзан, дањанкалон.

КАЛОНШАВАНДА ‫ ﻛﻼنﺷﻮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз калон шудан. 2. шахси обрўманд, мўътабар; сардор, мансабдор.

КАЛОНГАПЇ худситої.

‫ﻛﻼنﮔﭙﻲ‬

лофзанї, дањанкалонї;

КАЛОНГИР ‫ ﻛﻼنﮔﻴﺮ‬он ки худашро калон метарошад, њавобаланд, маѓрур. КАЛОНГИРЇ ландї.

‫ﻛﻼنﮔﻴﺮي‬

КАЛОНГИРОНА баландона.

маѓрурї, њаво- ба-

‫ﻛﻼنﮔﻴﺮاﻧﻪ‬

танумандї, бу-

КАЛОНШАВЇ ‫( ﻛﻼنﺷﻮي‬ваќти) калон шудан, (айёми) ба воя расидан. КАЛОПЕСА ‫ ﻛﻼﭘﻴﺴﻪ‬без шудани (сафедии) чашм бо сабаби тарс ё њиссиёти дигар. КАЛОРИЯ лот. ‫ ﻛﻼرﻳﻪ‬воњиди миќдори гармї.

маѓрурона, њаво-

‫ ﻛﻼنزاده‬фарзанди КАЛОНЗОДА олимартаба; ашрофзода.

одами

КАЛОНИГАРЇ ‫ ﻛﻼﻧﻲﮔﺮي‬маѓрурї, худписндї, манманї; калонигарї кардан. КАЛОНЇ ‫ ﻛﻼﻧﻲ‬1. вазъ ва њолати калон, калон будан; калонсол будан, калонсолї. 2. сардорї, мансабдорї: калонї кардан а) ѓуруру худнамої кардан, худро калон гирифтан, савлату эътибори худро намоиш додан; б) васеъ ё дароз будан (-и либосе ба тани касе). КАЛОНКОР ‫ ﻛﻼنﻛﺎر‬хурдсоле, калонсолон кор мекунад.

ки

чун

КАЛОНПОЙ ‫ ﻛﻼنﭘﺎي‬1. он ки пояш калон аст. 2. маљ. мансабдор; калонзода. КАЛОНСАР ‫ ﻛﻼنﺳﺮ‬ниг. каллакалон.

КАЛОРИЯНОК ‫ ﻛﻼرﻳﻪﻧﺎك‬дорои миќдори зиёди калория, бокалория. КАЛОРИЯНОКЇ ‫ ﻛﻼرﻳﻪﻧﺎﻛﻲ‬миќдори калорияњо дар ягон моддаи ѓизої, ки мављудоти зинда аз истеъмоли он ќувват мегирад, ѓизонокї. КАЛОФ(А) ‫ ﻛﻼﻓﻪ‬кит., ниг. калоба. КАЛОФКАШЇ ‫ ﻛﻼفﻛﺸﻲ‬танобкашї, љои сохтмонро ба калоф кашида ињота кардан. КАЛОФПЕЧ ‫ ﻛﻼفﭘﻴﭻ‬чун калова ба худ печида (мас., мор). КАЛОЧА ‫ ﻛﻼﭼﻪ‬:гапу калоча гапу хабари зиёдатї; муќ. гапу гапча; гапу калоча кардан овоза кардан; мавриди гуфтугузор ќарор додан. КАЛПАТРА ‫ ﻛﻠﭙﺘﺮه‬1. бењуда, бемаънї. 2. гапи бењуда, њарза, сафсата, ёва. 3. бетартиб, бесару сомон.

КАЛОНСОЛ ‫ ﻛﻼنﺳﺎل‬ба сол бузург, солдида, бисёр умрдида (нисбат ба касе).

КАЛПЕСА ‫ ﻛﻠﭙﻴﺴﻪ‬ниг. калтакалос.

КАЛОНСОЛЇ ‫ ﻛﻼنﺳﺎﻟﻲ‬калонсол будан, синни зиёд доштан.

КАЛСИЙ лот. ‫ ﻛﻠﺴﻲ‬филизи нарми нуќратоб (унсури химиявї); оњак.

КАЛОНТАР

‫ﻛﻼﻧﺘﺮ‬

1. дараљаи ќиёсии калон. 2.

КАЛТА

‫ ﻛﻠﺘﻪ‬кўтоњ, думкўтоњ, думбурида; калта

КАЛ

– 584 –

кардан кўтоњ кардан, буридан; мухтасар кардан. КАЛТАДУМ ‫ ﻛﻠﺘﻪدم‬думкўтоњ, думбурида. КАЛТАЗАБОН тутила.

‫ ﻛﻠﺘﻪزﺑﺎن‬он ки забонаш мегирад,

КАЛТАК ‫ ﻛﻠﺘﻚ‬чўбдаст, таёќ; калтак хўрдан бо калтак зада шудан; шаллоќ хўрдан; алифро аз калтак фарќ карда натавонистан (зарб.) тамоман бесавод будан; нодони мањз будан. КАЛТАКАЛОС ‫ ﻛﻠﺘﻪﻛﻼس‬зоол. навъе аз љонвари хазандаи борику дарозтанаи думдор, калпеса, чалпоса; сусмори хурд. КАЛТАКБАДАСТ ‫ ﻛﻠﺘﻚﺑﺪس‬ниг. калтакдор. КАЛТАКБОЗЇ ‫ ﻛﻠﺘﻚﺑﺎزي‬1. як намуди раќси ќадимии тољикї. 2. бозии бачагона. КАЛТАКДОР ‫ ﻛﻠﺘﻚدار‬он ки калтак ба даст дорад, таёќбадаст. КАЛТАКИРО ‫ ﻛﻠﺘﻪﻛﺮا‬ба кироя додани чорпоёни саворї барои сафар ё боркашї ба масофаи кўтоњ; калтакиро кардан чорпои саворї ё боркашро муваќќатан ба киро гирифтан. КАЛТАККОРЇ ‫ ﻛﻠﺘﻚﻛﺎري‬:калтаккорї кардан задан ва љазо додан бо калтаккалтаккўб. КАЛТАККЎБ ‫ ﻛﻠﺘﻚﻛﻮب‬ниг. калтаккорї. КАЛТАКХЎРЇ ‫ ﻛﻠﺘﻚﺧﻮري‬исми амал аз калтак хўрдан; зада шудан бо калтак, шаллоќхўрї. КАЛТАКЧА ‫ ﻛﻠﺘﻜﭽﻪ‬калтаки хурд. КАЛТАМИЛ ‫ ﻛﻠﺘﻪﻣﻴﻞ‬милтиќи кўтоњмил. КАЛТАПО(Й) рад.

(‫ ﻛﻠﺘﻪﭘﺎ)ي‬он ки

пойњои кўтоњ до-

КАЛТАПОЯ ‫ ﻛﻠﺘﻪﭘﺎﻳﻪ‬он чи пояњои кўтоњ дорад; мизи калтапоя. КАЛТАПЎСТИН ‫ ﻛﻠﺘﻪﭘﻮﺳﺘﻴﻦ‬пўстини кўтоњ. КАЛТАРИШ ‫ ﻛﻠﺘﻪرﻳﺶ‬он ки риши кўтоњ дорад. КАЛТАФАЊМ ‫ ﻛﻠﺘﻪﻓﻬﻢ‬он ки аќли расо надорад, кундфањм, кундзењн. КАЛТАЧА ‫ ﻛﻠﺘﻪﭼﻪ‬либоси болопўши занона аз бахмал ва дигар порчањои зарбофт (пешкушодаи дарозиаш то зону). КАЛЎШ р.

‫ ﻛﻠﻮش‬пойафзори бепошнаи резинии

занона ё мардона, ки одатан бо мањсї, мўза ва ѓ. мепўшанд. КАЛЎШКЎЊНА ‫ ﻛﻠﻮشﻛﻮﻫﻨﻪ‬калўши кўњнаи дарида; калўшкўњна барин яла шуда мондани дањан њайрон шуда чї гуфтанашро надонистани касе. КАЛХОТ ‫ ﻛﻠﺨﺎت‬зоол. парандаи вањшии чанголдор аз оилаи лочин, љўљабарак. КАМ ‫ ﻛﻢ‬1. андак; муќоб. зиёд, бисёр. 2. ба нудрат, гоњо, баъзан, гоњ-гоњ; кам омадан, кам ёфт шудан; камаш на камтар аз…; аќаллан, њадди аќалл, њељ набошад; кам-кам а) андакандак; як каме, камтар; кам-кам хўр, њар дам хўр (зарб.); б) баъзан, гоњо; ба нудрат; в) рафта-рафта, ба тадриљ, оњиста-оњиста; кам дар кам хеле кам, нињоят кам (миќдоран); каму беш а) як каме, як миќдор; б) то андозае, то њадде, ќисман; каму кост камбудї, норасої; кам баромадан ба вазн, меъёр ва шумораи аслї нарасидан; кам будан норасо будан; ба дараљаи пурра набудан; кам дида шудан чандон ба назар намоён набудан, зиёд вонахўрдан; кам додан пурра надодан (мас. музди касеро); кам задан а) фурўтанї кардан, хоксорї кардан, худро њаќир шумурдан; б) ниг. кам шумурдан; кам кардан костан; кам мондан андак боќї мондан, зиёд набудан; кам шудан (гаштан) костан, нуќсон пайдо кардан; кам шумурдан назарногирона нигоњ кардан, њаќир шумурдан касеро, ба дараљаи даркорї бањо ва эътибор надодан; дањ даќиќа кам дувоздањ ба дувоздањ дањ даќиќа намерасад (оид ба ваќту соат); ду кам њафтод ба њафтод ду намерасад, яъне шасту њашт (одатан дар бораи синну сол мегўянд); кам гирифтан (касеро) ниг. кам шумурдан; кам монда буд, ки…, ќариб ки…, ќариб буд, ки…; магар кам буд, ки… ин њама кофї набуд магар… КАМАБР ‫ ﻛﻢاﺑﺮ‬осмони љо-љо абрдори бебориш. КАМАДАД ‫ ﻛﻢ ﻋﺪد‬камшумор, ночиз. КАМАКАК ‫ ﻛﻤﻜﻚ‬камтар, каме, андаке. КАМАЌЛ аблањ.

‫ﻛﻢﻋﻘﻞ‬

кўтоњаќл, бефаросат, нодон,

КАМАЌЛЇ ‫ ﻛﻢﻋﻘﻠﻲ‬кўтоњаќлї, кутоњандешї, бефаросатї; нодонї, аблањї.

КАМ

– 585 – КАМАНД ‫ ﻛﻤﻨﺪ‬1. арѓамчини дарози як нўгаш њалќадавакдор барои гирифтани сайд. 2. маљ. дом; дар каманд овардан ба дом афтондан; ба даст даровардан. 3. киноя аз зулфи мањбуба. КАМАНДАФКАН ‫ ﻛﻤﻨﺪاﻓﻜﻦ‬1. он ки барои гирифтани сайд ё душман каманд меандозад. 2. маљ. дилбар, мањбуба. КАМАНДДИДА ‫ ﻛﻤﻨﺪدﻳﺪه‬1. ба дом афтода. 2. маљ. озмудшуда, таљрибадор. КАМАНДЕША ‫ ﻛﻢاﻧﺪﻳﺸﻪ‬кўтоњфикр, хом. КАМАНДЕШАГЇ ‫ ﻛﻢاﻧﺪﻳﺸﮕﻲ‬кўтоњ- фикрї, хомї. КАМАР ‫ ﻛﻤﺮ‬1. миён. 2. миёни кўњ, тангнои кўњ. 3. нишебї, нишебии талу теппа, хамгашт. 4. њар чуќурие, ки дар миёни ягон чиз ба вуљуд омадааст; камари рўд (љўи об) чуќурие, ки оби рўд ё нањр дар маљрои худ кофтааст; камар бастан а) миёнбанд ба миён бастан; б) омода шудан ба иљрои коре; азм кардан, ќасди кореро кардан; камари њиммат ба миён бастан киноя аз сахт азму ирода кардан ба коре, дар коре эътимом намудан. КАМАРБАНД ‫ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ‬тасмае, ки ба миён мебанданд, миёнбанд, яккабанд; камарбанди њиммат ба миён бастан ниг. камари њиммат ба миён бастан. КАМАРБАСТА ‫ ﻛﻤﺮﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз камар бастан. 2. маљ. омода, тайёр; азмкарда ба иљрои коре. КАМАРБОРИК ‫ ﻛﻤﺮﺑﺎرﻳﻚ‬миёнборик, нозукмиён (сифати мањбуба). КАМАРВОР ‫ ﻛﻤﺮوار‬1. чун камар гирди (миёни) чизеро печонда гирифтан. 2. чун камари рўд ё љўи об; ѓор барин. КАМАРГАЊ ‫ ﻛﻤﺮﮔﻪ‬ниг. камаргоњ. КАМАРГОЊ ‫ ﻛﻤﺮﮔﺎه‬1. љое, ки камар баста мешавад, љои бастани миёнбанд. 2. камари кўњ, миёни кўњ. 3. нишебии талу теппа. КАМАРЗИШ ‫ ﻛﻢارزش‬арзонбањо; муќоб. гаронбањо; камќадр, камањамият. КАМАРЇ ‫ ﻛﻤﺮي‬мансуб ба камар; муносиби камар, љойгиранда дар гирди камар: аслињаи камарї.

КАМАРЧА ‫ ﻛﻤﺮﭼﻪ‬бандчањои кўтоњ дар љома ва куртањои ќадима барои ба њам бастани ду тарафи (бари) љома, яктак ва ѓ. КАМАРШИКАН ‫ ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ‬маљ. кори сахти берун аз тавоної; кор ё масъалаи бисёр душвор; миёншикан. КАМАЊАМИЯТ ‫ ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖ‬он чи ањамият ва арзиши чандон надорад. КАМАЊОЛЇ ‫ ﻛﻢاﻫﺎﻟﻲ‬њудуди љуѓрофии ањолии кам; камодам. КАМБАЃАЛ ‫ ﻛﻤﺒﻐﻞ‬нодор, бенаво, фаќир, камбизоат; ќашшоќ; муќоб. давлатманд; камбаѓалро аз болои уштур саг мегазад. (зарб.); иттифоќи камбаѓалон таър. ташкилоти сиёсии мењнаткашони дењот дар давраи ислоњоти замин дар Осиёи Миёна (1918-1920). КАМБАЃАЛБАЧА ‫ ﻛﻤﺒﻐﻞﺑﭽﻪ‬фарзанди одами камбаѓал ва ќашшоќ. КАМБАЃАЛЗОДА ча.

‫ﻛﻤﺒﻐﻞزاده‬

ниг. камба- ѓалба-

КАМБАЃАЛЇ ‫ ﻛﻤﺒﻐﻠﻲ‬бенавої, нодорї, фаќирї, эњтиёљмандї; эњтиёљ. КАМБАЃАЛНИШИН ‫ ﻛﻤﺒﻐﻞﻧﺸﻴﻦ‬љое, ки камбаѓалон манзил ва иќомат доранд; мањаллаи камбаѓалнишин ќисми камбаѓалнишини шањр. КАМБАЃАЛОНА ‫ ﻛﻤﺒﻐﻼﻧﻪ‬фаќирона, монанди бенавоёну ќашшоќон, камбаѓалона зиндагї кардан. КАМБАЃАЛПАРВАР ‫ ﻛﻤﺒﻐﻞﭘﺮور‬дастгир, хайрхоњ ва њомии камбаѓалон. КАМБАЃАЛШАВЇ ‫ ﻛﻤﺒﻐﻞﺷﻮي‬бечора шудан, бенавою фаќир гаштан. КАМБАР ‫ ﻛﻤﺒﺮ‬он чи бараш зиёд нест, пањноияш кам аст; танг, борик; муќоб. сербар; роњи оњани камбар роњи оњане, ки фосилаи байни релсњояш тангтар аз маъмулист. КАМБАХТ ‫ ﻛﻢﺑﺨﺖ‬бетолеъ, он ки кораш кам омад мекунад. КАМБАЊО ‫ ﻛﻢﺑﻬﺎ‬ниг. камарзиш. КАМБИЗОАТ ‫ ﻛﻢﺑﻀﺎﻋﺖ‬он ки молу асбобе ба ќадри кифоя надорад, камбаѓал.

КАМ

– 586 –

КАМБИЗОАТЇ камбаѓалї.

‫ﻛﻢﺑﻀﺎﻋﺘﻲ‬

камбизоат

будан,

КАМБИН ‫ ﻛﻢﺑﻴﻦ‬дорои биноии суст, он ки биниши заиф дорад, сустбин. КАМБИНЇ сустбинї.

‫ﻛﻢﺑﻴﻨﻲ‬

КАМБОВАР кам аст.

‫ ﻛﻢﺑﺎور‬он ки бовариаш ба одамон

сусту заиф будани биної,

КАМБОД ‫ ﻛﻢﺑﺎد‬љое ё чизе, ки боди кам дорад, камшамол. КАМБОР ‫ ﻛﻤﺒﺎر‬1. дорои бори андак. 2. дорои њосили андак: дарахти камбор. КАМБОРИШ ‫ ﻛﻢﺑﺎرش‬аз маъмул кам боридани барфу борон, кам будани миќдори боришњо: соли камбориш. КАМБОРОН ‫ ﻛﻢﺑﺎران‬соле, фасле ё моње, ки дар он борон кам меборад. КАМБОРОНЇ ‫ ﻛﻢﺑﺎراﻧﻲ‬мансуб ба камборон. КАМБУД камї.

‫ ﻛﻢﺑﻮد‬1. нуќс, нуќсон. 2. ниг. камомад,

КАМБУДЇ ‫ ﻛﻢﺑﻮدي‬нуќсон, норасої. КАМБУРД ‫ ﻛﻤﺒﺮد‬дорои бурди кам, дорои масофаи кам, абзор ё таљњизоти техникие, ки тўли парвозаш кам аст. КАМБЎЙ ‫ ﻛﻤﺒﻮي‬он чи ки бўяш кам аст. КАМВАЗН ‫ ﻛﻢوزن‬љисме, ки вазни он сабук аст. КАМВАЗНЇ

‫ ﻛﻢوزﻧﻲ‬мансуб ба камвазн; сабукї.

КАМГАП ‫ ﻛﻢﮔﭗ‬он ки кам гап мезанад, камсухан, камгўй; муќоб. сергап, пургўй. КАМГАПЇ ‫ ﻛﻢﮔﭙﻲ‬мансуб ба камгап. КАМГУНЉОИШ ‫ ﻛﻢﮔﻨﺠﺎﻳﺶ‬камњаљм, гунљоишаш кам (мас., зарф). КАМГЎЙ ‫ ﻛﻢﮔﻮي‬ниг. камгап. КАМГЎШТ ‫ﻛﻢﮔﻮﺷﺖ‬он ки чандон фарбењ нест, газгўшт; лоѓар. КАМГЎШТЇ ‫ ﻛﻢﮔﻮﺷﺘﻲ‬лоѓарї, газгўштї. КАМЃАЙРАТ ‫ ﻛﻢﻏﻴﺮت‬1. он ки кўшиши бисёр намекунад. 2. суст нашъунамо кардан (нис-

бати растанињо). КАМЃАЙРАТЇ камњавсалагї.

‫ﻛﻢﻏﻴﺮﺗﻲ‬

камкўшишї, сустї,

КАМЃИЗО ‫ ﻛﻢﻏﺬا‬1. камхўрок. 2. он чизе ё хўрокие, ки маводи ѓизоияш кам аст. КАМДАРАХТ надорад.

‫ﻛﻢدرﺧﺖ‬

љое, ки дарахти зиёд

КАМДАРОМАД ‫ ﻛﻢدراﻣﺪ‬кор ё чизе, ки даромад ва фоидааш кам аст, даромадаш андак. КАМДАСТМОЯ доне надорад.

‫ﻛﻢدﺳﺘﻤﺎﻳﻪ‬

он ки сармояи чан-

КАМДАХЛ ‫ ﻛﻢدﺧﻞ‬ниг. камдаромад. КАМДИДОР ‫ ﻛﻢدﻳﺪار‬ниг. камнамо. КАМДИДАКОР ‫ ﻛﻢدﻳﺪﻛﺎر‬корноозмуда, нопухтакор, камтаљриба. КАМДИЛ ‫ ﻛﻢدل‬маљ. камљуръат, тарсу. КАМДОН ‫ ﻛﻢدان‬1. ниг. камдониш. 2. он ки аз воќеаву рўйдодњо кам хабардор аст. КАМДОНИШ ‫ ﻛﻢداﻧﺶ‬он ки дониши хуб надорад, камдон. КАМДОНИШЇ хуб, камдонї.

‫ﻛﻢداﻧﺸﻲ‬

надоштани дониши

КАМДОНЇ ‫ ﻛﻢداﻧﻲ‬мансуб ба камдон. КАМДОШТ ‫ ﻛﻢداﺷﺖ‬доштнокиаш начан- дон зиёд (пўшок), пастсифат, сифаташ бад (матоъ). КАМЕ ‫ ﻛﻤﻲ‬андаке, як ќадре; камтар. КАМЕРА олм. ‫ ﻛﻤﺮه‬1. хоначаи хурди махсус барои коре, њуљра. 2. ќисми дарунии дастгоњи суратгирї, ки ба он пластинка ё плёнка мегузоранд; камераи киногирї дастгоњи хоси навор гирифтани филмњо, дастгоњи филмбардорї. 3. резини чархи мошин, велосипед ё тўби футбол, ки ба он њаво пур карда мешавад. КАМЕРАВЇ ‫ ﻛﻤﺮوي‬:мусиќии камеравї асари мусиќї (аз ќабили дуэт, трио, соната, романс) барои дастаи хурди навозандагону њофизон; оркестри камеравї дастаи начандон зиёди навозандагон ва њофизон, ки дар он иљрои њар ќисм ба яке аз онњо супорида мешавад.

КАМ

– 587 – КАМЕРТОН олм. ‫ ﻛﻤﺮﺗﺎن‬мус. асбоби филизии душохашакле, ки њангоми љўр кардани созњои мусиќї меъёри баландии садоро муайян мекунад. КАМЁБ ‫ ﻛﻤﻴﺎب‬ниг. камчин. КАМЁФТ ‫ ﻛﻢﻳﺎﻓﺖ‬ниг. камчин. КАМЗАБОН ‫ ﻛﻢزﺑﺎن‬1. ниг. хомўш. 2. мутеъ, фармонбардор. КАМЗАДА ‫ ﻛﻢزده‬кит., маљ. аз дин баргашта, аз роњи дин мунњарифшуда, гумроњ. КАМЗАМИН ‫ ﻛﻢزﻣﻴﻦ‬дењќоне ё маконе, ки замини корами кам дорад. КАМЗАМИНЇ ‫ ﻛﻢزﻣﻴﻨﻲ‬мансуб ба камзамин. КАМЗАН ‫ ﻛﻢزن‬кит. 1. он ки дар ќимор њамеша бой медињад, бебурд. 2. маљ. камбахт. КАМЗАРФ ‫ ﻛﻢﻇﺮف‬камзарфият, љои камро ишѓолкунанда, камгунљоиш, камгиро. КАМЗАРФИЯТ ‫ ﻛﻢﻇﺮﻓﻴﺖ‬камгунљоиш, дорои гунљоиши кам; маљ. касе, ки ќобилият ва тавоноии шунидан ва ќабул кардани суханони дигаронро надорад. КАМЗАРФИЯТЇ ‫ ﻛﻢﻇﺮﻓﻴﺘﻲ‬камзарфият будан.

‫ﻛﻢﻇﺮﻓﻲ‬

камзарфиятї,

камгун-

КАМЗЎЛ ‫ ﻛﻢزول‬як навъи либоси (бештар мардонаи) рўпўши гиребондор ва ду бараш тугмабанд. КАМЗЎЛЧА ‫ ﻛﻢزوﻟﭽﻪ‬1. камзўли беостини кўтоњ (бештар занона). 2. дўз. ќисми аз сина болои пироњани занон, ки алоњида дўхта мечаспонанд, куртача. КАМЗЎР ‫ ﻛﻢزور‬камќувват, заиф, нотавон. КАМИЌТИДОР ‫ ﻛﻢاﻗﺘﺪار‬камќувват, ќудраташ кам; иќтидораш паст: трансформатори камиќтидор. КАМИЌТИДОРЇ ќудратї.

‫ﻛﻢاﻗﺘﺪاري‬

КАМИЛТИФОТЇ бемењрї. КАМИН I камина.

КАМЁБЇ ‫ ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ‬ниг. камчинї.

КАМЗАРФЇ љоишї.

КАМИЛТИФОТ ‫ ﻛﻢاﻟﺘﻔﺎت‬он ки нисбат ба касе эътино ё муњаббат надорад.

камќувватї, кам-

КАМИЛМ ‫ ﻛﻢﻋﻠﻢ‬он ки ба ќадри кофї дониш надорад, саводаш кам аст.

‫ﻛﻤﻴﻦ‬

‫ﻛﻢاﻟﺘﻔﺎﺗﻲ‬

камилтифот будан,

кит. 1. кам, андак. 2. ниг.

КАМИН II а. ‫ ﻛﻤﻴﻦ‬пинњонгоње, ки дар он ба ќасди њуљум ё дастгир кардани душман ё сайд паноњ шуда мешинанд; камин гирифтан паноњ шуда истодан дар интизори дастгир кардани чизе ё касе; шинак гирифтан. КАМИНА ‫ ﻛﻤﻴﻨﻪ‬шахси гўянда дар мавриди изњори хоксорї нисбат ба худ мегўяд; банда, ин љониб; фурўтан, хоксор; каминаи камтарин нињояти хоксорї нисбат ба худ. КАМИНГАЊ ‫ ﻛﻤﻴﻦﮔﻪ‬ниг. камингоњ. КАМИНГОЊ ‫ ﻛﻤﻴﻦﮔﺎه‬љое, ки камин гирифта менишинанд. КАМИНВАР ‫ ﻛﻤﻴﻦور‬он ки дар камин нишастааст, камингир. КАМИНЇ ‫ ﻛﻤﻴﻨﻲ‬марбут ба камин. КАМИСТЕЪДОД ‫ ﻛﻢاﺳﺘﻌﺪاد‬он ки ќобилияташ суст аст, мањорати паст дорад, каммањорат, камзаковат. КАМИСТЕЪМОЛ ‫ ﻛﻢاﺳﺘﻌﻤﺎل‬он чи чандон роиљу мустаъмал нест, доираи истифодааш мањдуд аст. КАМИЯТ а. ‫ ﻛﻤﻴﺖ‬андозае, ки метавон онро кам ё зиёд кард; андоза; миќдор; шумора; теъдод; муќ. кайфият. КАМЇ ‫ ﻛﻤﻲ‬1. кам будани чизе; муќоб. зиёдї, бисёрї: камии об. 2. камбудї, нуќсон; камї доштан а) нуќсон доштан, норасої доштан; б) эњтиёљ доштан; камї кардан нарасидан, кам будан, басанда ва кофї набудан; камї кашидан камбуд доштан, эњтиёљ доштан; дар ѓояти камї будан нињоят кам будан, хеле нодир будан. КАМКОР ‫ ﻛﻢﻛﺎر‬он ки кору машѓулияташ кам аст; муќоб. серкор; он ки мањсули кораш андак мебошад. КАМКОРЇ ‫ ﻛﻢﻛﺎري‬камкор будан, кам мањсулї; муќоб. серкорї.

КАМ

– 588 –

КАМЌАДР ‫ ﻛﻢﻗﺪر‬ќимати паст доштан, обрўи кам доштан; камбањо. КАМЌУВВАТ ‫ت‬‫ ﻛﻢﻗﻮ‬он чи зўру тавоноиаш зиёд нест; муќоб. пурќувват.

‫ﺗﻲ‬‫ ﻛﻢﻗﻮ‬камзўрї, нотавонї, сус-

КАМЌУВВАТЇ тї.

КАММАДАНИЯТ ‫ ﻛﻢﻣﺪﻧﻴﺖ‬он ки савияи маданияташ баланд нест. КАММАЗМУН ‫ ﻛﻢﻣﻀﻤﻮن‬он чи мазмуну мундариљааш норасо аст ё амиќ нест: асари каммазмун, њикояи каммазмун.

‫ﻛﻢﻣﻨﻔﻌﺖ‬

КАММАНФИАТ нафъ.

камфоида,

кам-

КАММАОШ ‫ ﻛﻢﻣﻌﺎش‬ниг. каммузд. КАММАСРИФ мол.

‫ﻛﻢﻣﺼﺮﻳﻒ‬

камсарф, камистеъ-

КАММАЊОРАТ дод.

‫ﻛﻢﻣﻬﺎرت‬

камњунар, камистеъ-

‫ﻛﻢﻣﺤﺼﻮل‬

камњосил, камфоида,

КАММАЊСУЛ камкор.

КАММАЪРИФАТ камдониш.

‫ﻛﻢﻣﻌﺮﻓﺖ‬

камдон, камсавод,

КАММЕВА ‫ ﻛﻢﻣﻴﻮه‬мева ё њосилаш кам (олу ва дарахт, фасли сол ва ѓ.). КАММЕЊР ‫ ﻛﻢﻣﻬﺮ‬дилсард, дилхунук, он ки нисбат ба касе мењри зиёд надорад. КАММИЌДОР ‫ ﻛﻢﻣﻘﺪار‬ниг. камшумор. КАММОЯ ‫ ﻛﻢﻣﺎﻳﻪ‬дорои сармояи андак, камбањо, камарзиш, фурўмоя. КАММУЗД ‫ ﻛﻢﻣﺰد‬кори њаќќи зањматаш кам, каммаош. КАММЎЙ ‫ ﻛﻢﻣﻮي‬он ки мўи сараш чандон зиёд нест; муќоб. сермўй. КАМНАЗИР ‫ ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ‬он ки шабењ ва монандаш кам дучор мешавад; бемисл. КАМНАМАК ширнамак.

‫ﻛﻢﻧﻤﻚ‬

хўроки намакаш кам,

КАМНАМО ‫ ﻛﻢﻧﻤﺎ‬он ки ба љое кам меояд; он ки кам вомехўрад: камнамо будан (шудан) дар љое кам зоњир шудан, ба љое кам рафтуой

доштан; бедарак шудан. КАМНАМОЇ ‫ ﻛﻢﻧﻤﺎﺋﻲ‬камнамо будан. КАМНАФЪ ‫ ﻛﻢﻧﻔﻊ‬ниг. камфоида. КАМНУР ‫ ﻛﻢﻧﻮر‬камрўшанї; хира; ќувваи биноияш суст (оид ба чашм). КАМОБ ‫ ﻛﻢآب‬љўй ё рўде, ки оби он зиёд нест; мавзее, ки дар он оби равон кам мебошад, мањалле, ки аз об танќисї мекашад. 2. мевае, ки об (шира)-аш кам аст. КАМОБЇ ‫ ﻛﻢآﺑﻲ‬камии об, кам будани об; нарасидани об. КАМОБШАВЇ ‫ ﻛﻢآﺑﺸﻮي‬кам шудани об, нарасидан, танќисии об. КАМОВОЗ ‫ ﻛﻢآواز‬он ки ё он чи овозаш пасту ношунаво аст. КАМОДАМ ‫ ﻛﻢآدم‬љое, ки нуфуси он кам аст, муќоб. сернуфус; љое, ки рафтуомади одамон кам аст. КАМОЗОР ‫ ﻛﻢآزار‬он ки ба дигарон озоре нарасонад, рањмдил. КАМОЗОРЇ ‫ ﻛﻢآزاري‬камозор будан. КАМОЛ I ‫ ﻛﻤﺎل‬1. пуррагї, тамомият, мукаммал. 2. нашъунамо, рушд; тараќќї; аз камоли… аз нињояти…, аз ѓояти…; бо камоли эњтиром бо эњтироми тамом, бо нињояти эњтиром; камол ёфтан ба воя расидан; мукаммал шудан, комил шудан; ба камол расидан ба воя расидан; соњиби фазлу одоб шудан, комил шудан; номаи камол њуљљати расмї дар бораи хатми мактаби миёна, аттестат. КАМОЛ II ‫ ﻛﻤﺎل‬бот. растании худрўи кўњї, ки аз шираи пояи он дору тайёр мекунанд. КАМОЛНОМА ‫ ﻛﻤﺎلﻧﺎﻣﻪ‬ниг. нома(-и камол). КАМОЛОТ ‫ ﻛﻤﺎﻻت‬љ. камол I. КАМОМАД ‫ ﻛﻢآﻣﺪ‬миќдоре, ки аз баркаш ё миќдори аслии чиз кам омада бошад (асосан пул): камомад кардан. КАМОМАДА ‫ﻛﻢآﻣﺪه‬он чи дар ваќти њисоб кам баромадааст. КАМОН

‫ﻛﻤﺎن‬

1. яроќи ќадимаи тирандозї, ки

КАМ

– 589 – аз чўби хамидаи ду нўгаш бо зењ тарангбаста иборат мебошад; камони абрў хами абрў, тоќи абрў; камони Рустам ќавси ќузањ, тиру камон. 2. нуљ. бурљи Ќавс. КАМОНА ‫ ﻛﻤﺎﻧﻪ‬1. њар чизи ба камон монанд. 2. олати камонмонанди дуредгарон, харротон ва наддофон, ки дар касби худ кор мефармоянд. КАМОНАБРЎ ‫ ﻛﻤﺎناﺑﺮو‬он ки абрўи хамидаи камоншакли зебо дорад (сифати мањбуба). КАМОНАК ‫ ﻛﻤﺎﻧﻚ‬1. камони хурд. 2. киноя аз ќади хамида. КАМОНАНДОЗЇ ‫ ﻛﻤﺎناﻧﺪازي‬ниг. камонварї. КАМОНБИНЇ ‫ ﻛﻤﺎنﺑﻴﻨﻲ‬он ки бинии калони кўњондор дорад. аз

‫ﻛﻤﺎﻧﻲ‬

чун камон, камонвор; камон-

КАМОНКАШ ‫ ﻛﻤﺎنﻛﺶ‬ниг. камонвар. КАМОНКАШЇ ‫ ﻛﻤﺎنﻛﺸﻲ‬ниг. камонварї. КАМОНМЎЊРА ‫ ﻛﻤﺎنﻣﻬﺮه‬ниг. камонгурўња. КАМОНПОЙ ‫ ﻛﻤﺎنﭘﺎي‬ниг. каљпой. КАМОНСОЗ ‫ ﻛﻤﺎنﺳﺎز‬кит. он ки камон месозад, созандаи камон, устои созандаи камон. КАМОНСОЗЇ ‫ ﻛﻤﺎنﺳﺎزي‬амал ва кори камонсоз; љой ва мањали камонсозї. КАМОНХОНА ‫ ﻛﻤﺎنﺧﺎﻧﻪ‬кит. љои нигањдории камон, ѓилофи камон, камонгўша.

КАМОНАНДОЗ ‫ ﻛﻤﺎناﻧﺪاز‬ниг. камонвар.

КАМОНВАР ‫ ﻛﻤﺎنور‬тирандоз камондор, камонандоз.

КАМОНЇ шакл.

камон,

КАМОНВАРЇ ‫ ﻛﻤﺎنوري‬тирандозї аз камон, камонандозї, камонкашї. КАМОНВОР ‫ ﻛﻤﺎنوار‬чун камон, ба монанди камон; хамидашакл, каљ. КАМОНГАР ‫ ﻛﻤﺎنﮔﺮ‬ниг. камонсоз. КАМОНГАРЇ ‫ ﻛﻤﺎنﮔﺮي‬ниг. камонсозї. КАМОНГИР ‫ ﻛﻤﺎنﮔﻴﺮ‬1. камондори бомањорат, тирандози моњир. 2. лаќаби Ораш ном пањлавони Эрони ќадим, ки мувофиќи афсона тири аз Омул партофтааш ба Марв расидааст. КАМОНГУРЎЊА ‫ ﻛﻤﺎنﮔﺮوﻫﻪ‬кит. 1. камоне, ки бо он гулўлањои гилї ва ё санг мепартофтаанд. 2. гулўла ё мўњрањои гилин, ки барои андохтан аз камонгурўња истифода мегардид. КАМОНГЎША ‫ ﻛﻤﺎنﮔﻮﺷﻪ‬1. гўшаи камон. 2. гўшаи камонмонанди чизе. КАМОНЃЎЛАК ‫ ﻛﻤﺎنﻏﻮﻟﻚ‬1. кит. камони калоне, ки дар љангњои ќадим бо он ба тарафи душман санг меандохтанд. 2. гуфт. камонкашаки резиндори бачагона. КАМОНДОР ‫ ﻛﻤﺎندار‬он ки дар даст камон дорад, мусаллањ бо камон.

КАМОНЧА ‫ ﻛﻤﺎﻧﭽﻪ‬1. шакли тасѓири камон; камони хурд. 2. олати камоншакл барои навохтани ѓижжак, ки ба ду нўгаш мўйњои думи асп таранг кашида шудааст. 3. мус. асбоби тории аз ѓижжак хурдтар. КАМОНЉЎЛА ‫ ﻛﻤﺎنﺟﻮﻟﻪ‬љое, ки дар он камон гузоранд, ѓилофи камон. КАМОНШАКЛ ‫ ﻛﻤﺎنﺷﻜﻞ‬ба монанди камон, ба шакли камон; хамидашакл. КАМОС ‫ ﻛﻤﺎس‬кит. кўзаи гардандарози сафолини шикампањн. КАМОСА ‫ ﻛﻤﺎﺳﻪ‬ниг. камос. КАМПАЛ ‫ ﻛﻤﭙﻞ‬матои мўинаи махсус ва ѓ., ки њамчун љойпўш, кўрпа ё палос кор фармуда мешавад: кампали мўина, кампали ресмонї. КАМПАХТА ‫ ﻛﻢﭘﺨﺘﻪ‬он чи пахтаи зиёд надорад: кўрпаи кампахта. КАМПАШМ ‫ ﻛﻢﭘﺸﻢ‬он чи пашми андаке дорад: гўсфанди кампашм. КАМПИР ‫ ﻛﻤﭙﻴﺮ‬пиразан, зани солхўрда ва фартут: чолу кампир пирмарду пиразан. КАМПИРГУЛАК марак.

‫ﻛﻤﭙﻴﺮﮔﻠﻚ‬

ниг. марвак, мар-

КАМПИРОНА ‫ ﻛﻤﭙﻴﺮاﻧﻪ‬монанди кампир, рафтор ва кору кирдори ба сони солхўрдагон. КАМПУЛ ‫ ﻛﻢﭘﻮل‬он ки ба ќадри кифоя пул надорад, тангдаст, камбизоат. КАМПУЛЇ

‫ﻛﻢﭘﻮﻟﻲ‬

кампул будан, тангдастї,

КАМ

– 590 –

нодорамї, камбизоатї. КАМРАВЃАН ‫ ﻛﻢروﻏﻦ‬он чи равѓанаш ба ќадри кифоя набошад: оши камравѓан. КАМРАВУОЙ ‫ ﻛﻢرووآي‬љое, ки дар он рафтуомад зиёд нест: роњи пиёдагарди камравуой. КАМРАЃБАТ ‫ ﻛﻢرﻏﺒﺖ‬он ки майлу хоњиши кам дорад, камшавќ. КАМРАЃБАТЇ ‫ ﻛﻢرﻏﺒﺘﻲ‬майлу хоњиши кам доштан, камшавќї. КАМРАНГ ‫ ﻛﻢرﻧﮓ‬он чї рангаш бенур аст, он чи рангаш баланд намебошад. КАМРИШ ‫ ﻛﻢرﻳﺶ‬он ки риши кам дорад; муќоб. серриш. КАМСАБРЇ ‫ ﻛﻢﺻﺒﺮي‬камтоќатї. КАМСАВОД ‫ ﻛﻢﺳﻮاد‬он ки саводи казої надорад, чаласавод. КАМСАВОДЇ чалласавод.

‫ ﻛﻢﺳﻮادي‬саводи казої надоштан,

КАМСАМАР ‫ ﻛﻢﺛﻤﺮ‬камњосил, камфоида. КАМСИН(Н) ‫ ﻛﻢﺳﻦ‬ниг. камсол. КАМСИН(Н)УСОЛ ‫ ﻛﻢﺳﻦوﺳﺎل‬ниг. камсол. КАМСОЛ ‫ ﻛﻢﺳﺎل‬камсин, хурдсол, дорои синну соли кам. КАМСОЛЇ ‫ ﻛﻢﺳﺎﻟﻲ‬хурдсол будан, камсиннї. КАМСОН ‫ ﻛﻢﺳﺎن‬кит. навъи матоъ ва порчаи абрешимии сабзранг. КАМСУХАН ‫ ﻛﻢﺳﺨﻦ‬ниг. камгап. КАМСУХАНЇ ‫ ﻛﻢﺳﺨﻨﻲ‬мансуб ба камсухан. КАМТАЛАБ ‫ ﻛﻢﻃﻠﺐ‬ба чизи андак ќонеъ будан, талаби зиёд надоштан. КАМТАР ‫ ﻛﻤﺘﺮ‬1. дараљаи ќиёсии кам; каме, андаке: дар њамин љо камтар шинем. 2. њаќир, назарногир; душманат гар пашша бошад, камтар аз филаш мадон (зарб). КАМТАРАДДУД ‫د‬‫ ﻛﻢﺗﺮد‬1. кит. љое, ки дар он рафтуомад кам аст, љои камњаракат (мас. кўча). 2. он ки дар пайи чизе кам саъй мекунад, камташвиш.

КАМТАРИН ‫ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ‬1. дараљаи олии кам; чизи бисёр кам нисбат ба чизњои дигар, андактарин. 2. камќадр, камэътибор (дар мавриди изњори шикасти нафс шахси гўянда дар њаќќи худ мегўянд); ниг. камина (-и камтарин). КАМТАЉРИБА надорад.

‫ﻛﻢﺗﺠﺮﺑﻪ‬

он ки таљрибаи казої

КАМТАЉРИБАГЇ ‫ ﻛﻢﺗﺠﺮﺑﮕﻲ‬камтаљриба будан, дар коре малакаи лозимма надоштани кас. КАМТАШВИШ ‫ ﻛﻢﺗﺸﻮش‬он чи ташвишу зањматаш зиёд нест.

‫ﻛﻢﺗﺄﺛﻴﺮ‬

КАМТАЪСИР надорад.

он чи таъсири зиёд

КАМУБЕШ ‫ ﻛﻢوﺑﻴﺶ‬каме, андаке, камутум. КАМУКОСТ ‫ ﻛﻢوﻛﺎﺳﺖ‬костагињо. КАМУМР ‫ ﻛﻢﻋﻤﺮ‬кўтоњумр, бебаќо. КАМУТУМ ‫ ﻛﻢوﺗﻢ‬гуфт. каму беш: камутум бохабар будан. КАМФАРЗАНД дорад.

‫ﻛﻢﻓﺮزﻧﺪ‬

он ки фарзанди кам

КАМФАРОСАТ ‫ ﻛﻢﻓﺮاﺳﺖ‬камфањм, камаќл. КАМФАЊМ ‫ ﻛﻢﻓﻬﻢ‬камаќл, камшуур, бефаросат. КАМФОИДА дорад.

‫ﻛﻢﻓﺎﺋﺪه‬

он чи суди чандоне на-

КАМХАРЉ ‫ ﻛﻢﺧﺮج‬1. он чи харољот ва масс рафи зиёд наметалабад. 2. он ки сарфаљўёна кор мекунад; камхарљи болонишин чизи арзони наѓз. КАМХИРАД дониш.

‫ﻛﻢﺧﺮد‬

камаќл; камтаљриба, кам-

КАМХИРАДЇ ‫ ﻛﻢﺧﺮدي‬камхирад будан, камдонишї, камаќлї. КАМХОБ ‫ ﻛﻢﺧﻮاب‬он ки хобаш зиёд нест, он ки зиёд хоб намекунад. КАМХОБЇ ‫ ﻛﻢﺧﻮاﺑﻲ‬камхоб будан; бехобї; камхобї кашидан зиёд хобида натавонистан, аз хоб сер нашудан. КАМХОР ‫ ﻛﻢﺧﻮار‬кит., ниг. камхўр. КАМХОРА ‫ ﻛﻢﺧﻮاره‬кит., ниг. камхўрок.

КАМ

– 591 – КАМХОРАГЇ ‫ ﻛﻢﺧﻮارﮔﻲ‬ниг. камхўрї. КАМХУН ‫ ﻛﻢﺧﻮن‬он ки хун дар баданаш аз миќдори муайян кам аст. КАМХУНЇ ‫ ﻛﻢﺧﻮﻧﻲ‬њолати беморї ба сабаби кам шудани миќдори хун дар бадан, ки дар натиљаи нарасидани эритротсит ва гемоглобин дар хун ва бо таъсири беморињои дигар рўй медињад.

КАМЊОСИЛЇ ‫ ﻛﻢﺣﺎﺻﻠﻲ‬њосили кам (оид ба замини зироат, мева). КАМЊОФИЗА ‫ ﻛﻢﺣﺎﻓﻈﻪ‬он ки ќувваи њофизааш суст аст ва њар матолибро дар хотир гирифта наметавонад ё зуд фаромўш мекунад. КАМЊУНАР кам.

‫ ﻛﻢﻫﻨﺮ‬камистеъдод, дорои њунари

КАМЧИЗ ‫ ﻛﻢﭼﻴﺰ‬ниг. камбизоат.

КАМХЎР ‫ ﻛﻢﺧﻮر‬камхора, он ки ѓизои кам мехўрад, камхўрок.

КАМЧИН ‫ ﻛﻢﭼﻴﻦ‬ба осонї ёфтнашаванда.

КАМХЎРЇ ‫ ﻛﻢﺧﻮري‬камхўрокї, хўроки кам хўрдан, бо хўроки андак иктифо кардан.

КАМЧИНЇ ‫ ﻛﻢﭼﻴﻨﻲ‬кам ёфт шудани чизе, фаровон ё дастрас набудани чизе, нодир будани чизе.

КАМХЎРОК ‫ ﻛﻢﺧﻮراك‬он ки бо андак хўрок сер мешавад, камхўр; муќоб. пурхўр. КАМХЎРОКЇ ‫ ﻛﻢﺧﻮراﻛﻲ‬камхўрї, камхорагї. КАМЊАВОС ‫ ﻛﻢﺣﻮاس‬фаромўшкор. КАМЊАВОСЇ мўшкорї.

‫ﻛﻢﺣﻮاﺳﻲ‬

камњавос будан, фаро-

КАМЊАВСАЛА ‫ ﻛﻢﺣﻮﺻﻠﻪ‬он ки ба кор майлу хоњишаш кам аст; он ки зуд аз кор дилгир мешавад; камраѓбат; бетоќат, беќарор, камтањаммул, бесабр. КАМЊАВСАЛАГЇ ‫ ﻛﻢﺣﻮﺻﻠﮕﻲ‬камњавсала будан; майлу хоњиши кам доштан; бетоќатї, беќарорї, бесабрї, камраѓбатї. КАМЊАРАКАТ ‫ ﻛﻢﺣﺮﻛﺖ‬1. он чи кам њаракат мекунад, сустњаракат; муќоб. серњаракат. 2. маљ. кам кўшиш кардан; камраѓбат, камњавсала. КАМЊАРАКАТЇ ‫ ﻛﻢﺣﺮﻛﺘﻲ‬1. кам њаракат кардан, сустњаракатї. 2. маљ. камњавсалагї, камѓайратї, камраѓбатї. КАМЊАРОРАТ ‫ ﻛﻢﺣﺮارت‬дорои гармо ва дамои кам. КАМЊИММАТ ‫ﺖ‬‫ ﻛﻢﻫﻤ‬њиммати кам нишон додан дар иљрои коре, камирода. КАМЊИММАТЇ ‫ﺘﻲ‬‫ ﻛﻢﻫﻤ‬камњиммат будан; ба андозаи лозимї кўшиш накардан. КАМЊИС(С) ‫ ﻛﻢﺣﺲ‬њиссиёти кам доштан. КАМЊОСИЛ ‫ ﻛﻢﺣﺎﺻﻞ‬он чи њосилаш зиёд нест: замини камњосил, зироати камњосил.

КАМЉИЛО ‫ ﻛﻢﺟﻼ‬он чи сайќал ва пардозаш кам аст, камдурахш. КАМЉУРЪАТ тарсу.

‫ﻛﻢﺟﺮأت‬

камљасорат, тарсончак,

КАМШАВЇ ‫ ﻛﻢﺷﻮي‬кам шудани андоза, њаљм ва шумораи чизе: камшавии об. КАМШИР ‫ ﻛﻢﺷﻴﺮ‬шири кам дошта (мас., гов). КАМШИРА ‫ ﻛﻢﺷﻴﺮه‬мевае, ки ширааш ба дараљаи кофї нест. КАМШУМОР ‫ ﻛﻢﺷﻤﺎر‬ададан кам, миќ- доран начандон зиёд, каммиќдор, камистеъмол, камистеъдод. КАМШУМОРЇ ‫ ﻛﻢﺷﻤﺎري‬1. кам будани миќдори чизе, ададан зиёд набудани чизе. 2. кам шумурдан, ба назари эътибор нагирифтан, њаќир шуморидан касеро. КАМШУУР ‫ ﻛﻢﺷﻌﻮر‬он ки шууру фаросаташ кофї нест, камаќл, камидрок. КАМЪИЁР ‫ ﻛﻢﻋﻴﺎر‬камарзиш, камбањо, бисёр кам (оид ба филизоти ќиматбањо). КАМЭЪТИБОР ‫ ﻛﻢاﻋﺘﺒﺎر‬1. касе ё чизе, ки ба он эътибор ё ањамияти кам медињанд. 2. он ки ба касе ё чизе кам таваљљўњ мекунад. КАМЭЪТИБОРЇ ањамиятї.

‫ﻛﻢاﻋﺘﺒﺎري‬

1. камќадрї. 2. бе-

КАМЭЪТИЌОД ‫ ﻛﻢاﻋﺘﻘﺎد‬1. он ки эътиќод ё бовариаш нисбати чизе ё касе андак аст. 2. он ки ба дину оин боварии кам дорад. КАМЭЪТИНО

‫ ﻛﻢاﻋﺘﻨﺎ‬он ки ба чизе ё касе кам

КАМ

– 592 –

таваљљўњ мекунад; камањамият нисбат ба чизе ё касе. КАМЭЪТИНОЇ ‫ ﻛﻢاﻋﺘﻨﺎﺋﻲ‬андак таваљ љўњ кардан; ањамияти кам додан, ба касе ё чизе. кан ‫ ﻛﻦ‬1. асоси замони њозира аз масдари феъли кандан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маъноњои кананда: хоркан, чоњкан, ќабркан, мањал ва љои баровардани чизе: рахткан, љомакан, кафшкан, кандашуда: решакан, сангкан. КАНА ‫ ﻛﻨﻪ‬зоол. њашарае, ки бо макидани хуни њайвонот, парандагон ва шираи растанињо зиндагонї мекунад, баъзе намуди он барои инсон њам хавфнок аст; кана задан пур шудани бадан (-и њайвон ё паранда) аз кана; кана барин часпидан маљ. ба чизе сахт часпидан; бо коре сахт андармон шудан. КАНАБ ‫ ﻛﻨﺐ‬1. бот. гиёњи бангдона, ки аз торњои танаи он ресмон мебофанд ва коѓаз месозанд. 2. таноби аз тори канаб бофташуда. КАНАБЇ ‫ﻛﻨﺒﻲ‬ бофташуда.

риштаи

аз

тори

канаб

КАНАДОНА ‫ ﻛﻨﻪداﻧﻪ‬бот. растание, ки аз донањои он равѓани гарчак (карчак) њосил мешавад, беданљир, канакунљид: равѓани канадона. КАНАЗАДА ‫ ﻛﻨﻪزده‬сифати феълии асоси замони гузашта аз кана задан; ниг. кана (каназада).

заминро меканад. КАНАМОНАНД шабењи кана.

‫ﻛﻨﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

мисли кана, канавор,

КАНАХОНА ‫ ﻛﻨﻪﺧﺎﻧﻪ‬таър. яке аз зиндонњои торику рутубатнок дар аморати Бухоро. КАНАШТУ(К) (‫ ﻛﻨﺸﺘﻮ)ك‬кит., бот. гиёње, ки бо бехи он љомашўї мекарданд, ушнон. КАНБУР(А) (‫ ﻛﻨﺒﻮر)ه‬кит. њила, макр, фиреб. КАНДА ‫ ﻛﻨﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз кандан; канда-канда а) бурида-бурида, ќатъ карда-ќатъ карда; б) фосиладор: овози канда-кандаи ў…; канда-канда гирифтан људо карда гирифтан; канда партофтан чизеро аз бех баровардан, кашида партофтан; канда шудан а) кофта шудан (-и чоњ, љўй); б) ќатъ шудан, бурида шудан, канда шудани риштаи дўстї. 2. чуќурии дастї кофташуда, хандаќ; канда набудани даст аз кор њама ваќт машѓули кор будан; кўки чашми касе канда шудан бисёр интизор шудан, сахт интизорї кашидан; пои мардум канда шуд рафтуои мардум кам ё ќатъ шуд. КАНДАГЇ ‫ ﻛﻨﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз кандан; ◊ кандагию гирифтагї гуфт. тамоман монанд (будан) ба касе ё чизе. КАНДАК ‫ ﻛﻨﺪك‬ниг. канда 2.

КАНАКУНЉИД ‫ ﻛﻨﻪﻛﻨﺠﻴﺪ‬ниг. канадона.

КАНДАКОР ‫ ﻛﻨﺪﻛﺎر‬наќќоше, ки чўб, санг, оњан ва дигар чизњои сахтро канда ё кофта дар онњо наќш мебарорад, њаккок.

КАНАЛ лот. ‫ ﻛﻨﻞ‬1. оброњаи сунъї барои равон сохтани об бо маќсади обёрї, тавлиди нерўи барќ, киштигардї ва ѓ. 2. хати робита ва мухобира: канали якуми телевизиони Душанбе.

КАНДАКОРЇ ‫ ﻛﻨﺪﻛﺎري‬наќќошї дар чўбу санг, гаљу устухон ва ѓ., њаккокї; дари кандакорї даре, ки дар он наќшу нигорњо канда шудааст.

КАНАЛИЗАТСИОНЇ ‫ ﻛﻨﻠﻴﺰﺗﺴﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба канализатсия: ќубурњои канализатсионї.

КАНДАН ‫ ﻛﻨﺪن‬1. кофтан, њафр кардан, кофта чуќур ё ковок кардан; кофта гирифтан (мас. заминро); чоњ кандан а) заминро кофта чуќур кардан барои баровардани об; б) киноя аз ќасди бад кардан. 2. људо кардан; чида гирифтан (мас., њосили дарахтеро): гул кандан, харбуза кандан, ангур кандан, себ кандан. 3. чизи дўхташударо аз чокаш људо кардан. 4. гусехтан, пора кардан: гов арѓамчинро канд. 5. кофта ё тарошида наќш баровардан дар рўи санг, оњан, чўб ва ѓ., њак кардан. 6. харо-

КАНАЛИЗАТСИЯ лот. ‫ ﻛﻨﻠﻴﺰﺗﺴﻴﻪ‬шабакаи лўлањои зеризаминї ва таљњизоти дигар барои гузаронидани обњои ифлоси мањалњои маскунї. КАНАЛКОБЇ ‫ ﻛﻨﻞﻛﺎﺑﻲ‬кандани замин барои канал сохта љорї кардани об. КАНАЛКОВ

‫ ﻛﻨﻞﻛﺎو‬он ки барои сохтани канал

– 593 – шидан, ханљол кардан; ангишт кандан кофта баровардани ангиштсанг аз кон, истихрољи ангиштсанг; дандон кандан аз вора берун овардани дандон, дандон кашидан; пўст кандан а) људо кардани пўсти бадани гову гўсфанди кушташуда; б) бо корд ё чизи дигари дамтез гирифта партофтани пардаи берунии чизе, пок кардани пўчоќи чизе (мас., пиёзу картошка, себу шафтолу ва ѓ.); алоќаро кандан ќатъи робита кардан, алоќаро буридан аз касе; дил кандан ниг. дил; ранги касе кандан якбора таѓйир ёфтани ранги рўи касе, ранги рўи касе паридан; умедро кандан ноумед шудан, ќатъи таваќќўъ кардан; љон кандан а) дар талвосаи пеш аз марг будан, дар њолати назъ будан; б) маљ. аз њад зиёд мењнат кардан, зиёд кўшиш кардан (барои анљоми коре); аз бун кандан чизеро тамоман несту нобуд кардан, решакан намудан; кўњ бо нохун кандан кори басо душвореро ба љо овардан; чоњ (чањ) ба сари роњи касе кандан дар сари роњи касе офату хатаре ба вуљуд овардан; ќасди бад кардан; њуш кандан дар мавриди сахт ба њайрат афтодан, чї кор кардани худро надониста мондан гуфта мешавад. КАНДАНЇ ‫ ﻛﻨﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз кандан; канданињои фоиданок моддањои ѓайриорганикї (аз ќабили сангњои ќиматбањо, филизот, нафт, газ), ки аз конњо кофта бароварда мешаванд. К-АНДАР ‫ ﻛﻨﺪر‬шакли кўтоњшудаи ки андар. КАНДИР ‫ ﻛﻨﺪﻳﺮ‬1. бот. як намуди растании нахдор, ки бештар дар соњили дарёњо ва канори чашмањо мерўяд. 2. матои дуруште, ки аз ресмони ин растанї бофта шудааст. КАНДИРЇ ‫ ﻛﻨﺪﻳﺮي‬аз ресмони кандир бофташуда: пешгираки кандирї. КАНДУ ‫ ﻛﻨﺪو‬1. ќуттии аз тахта сохташуда барои парвариши занбўри асал. 2. зарфи калони хуммонанд барои нигоњ доштани ѓалладона ва орд. КАНДУК ‫ ﻛﻨﺪوك‬лањљ., ниг. канду. КАНДУКЎБ рорї. КАНДУРА

‫ﻛﻨﺪوﻛﻮب‬

киноя аз ташвишу беќа-

‫ ﻛﻨﺪره‬суфра, дастархон; суфраи чар-

КАН

мї. КАНДУРЇ ‫ ﻛﻨﺪري‬ниг. кандура. КАНЗ ‫ ﻛﻨﺰ‬кит. муарраби ганљ, хазина. КАНИЗ ‫ ﻛﻨﻴﺰ‬књн. зан ё духтари барои хизмат харидашуда (зархарид); хизматгорзан. КАНИЗАК ‫ ﻛﻨﻴﺰك‬шакли тасѓири каниз; хизматгордухтар, ѓуломдухтар. КАНИЗЇ ‫ ﻛﻨﻴﺰي‬каниз шудан; хизматгорї (оид ба зан); ба канизї ќабул кардан киноя аз касеро ба занї гирифтан. КАНИСА а. ‫ ﻛﻨﻴﺴﻪ‬кит. ибодатхонаи насрониён ва махсусан яњудиён. КАНИФОЛ лот. ‫ ﻛﻨﻴﻔﺎل‬моддаи шишамонанди зарди сурхчатоби зудшикан, ки аз шилми дарахтони сўзанбарг мегиранд. КАНЇ ‫ ﻛﻨﻲ‬гуфт. 1. пурсишљонишини куљо?, чї шуд?, канї, бародарат куљост? 2. њиссача (-и ифодакунандаи хоњишмандї ва водор кардан ба коре), ку. КАННОС а. ‫ ﻛﻨّﺎس‬књн. 1. он ки хасу хошоки њавлию кўчањоро рўфта мекашонд, рўбанда, ахлоткаш. 2. маљ. љаллод, ќотил. КАНОНДАН ‫ ﻛﻨﺎﻧﺪن‬тарзи бевоситаи кандан; ковондан: љўй канондан. КАНОР ‫ ﻛﻨﺎر‬1. соњил, лаби об. 2. пањлу; гўшаи њар чиз; тараф, љониб; сарњади ягон љой; гўшаю канор нуќтањои дури љое, љойњои дурафтода ва дурдаст; канор доштан интињо доштан: муњаббати ў канор надошт; канор будан дур будан, дар гўшаи љое будан; канор баромадан а) ба соњил баромадан; б) ба хориљи љое баромадан; аз доираи чизе (коре) берун шудан; худро ба канор кашидан дур шудан, дурї гузидан. 3. бар, баѓал, оѓўш; канор кушодан оѓўш кушодан; ба канор бардоштан ба баѓал гирифтан; ба канор гирифтан касеро ба оѓўш гирифтан; ба истиќболи касе баромадан. КАНОРА ‫ ﻛﻨﺎره‬1. ниг. канор 1,2. 2. бофтаи тасмамонанд, ки ба њошияи либосњо медўзанд. КАНОРАГИР ‫ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮ‬1. он ки аз љанљолу ѓалоѓула худро ба як сў мекашад. 2. он ки аз коре даст кашида, гўшанишинї мекунад;

КАН

– 594 –

гўшанишин. КАНОРАГИРЇ ‫ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي‬канора (ихтиёр) кардан, гўшанишин шудан, гўшанишинї. КАНОРАДОР њошиядор.

‫ﻛﻨﺎرهدار‬

канора доштани чизе;

КАНОРАНГ ‫ ﻛﻨﺎرﻧﮓ‬1. њаким, валї. 2. маъмури сарњад, марзбон. КАНОРАЉЎЇ ‫ ﻛﻨﺎرهﺟﻮﺋﻲ‬ниг. канорагирї. КАНОРАЉЎЙ ‫ ﻛﻨﺎرهﺟﻮي‬ниг. канорагир. КАНОРЇ ‫ ﻛﻨﺎري‬он чи дар канори (дар сарњади) ягон љой воќеъ аст. КАНСЛЕР олм. ‫ ﻛﻨﺴﻠﺮ‬унвони сарвазир дар баъзе мамлакатњои Ѓарб. КАНТАТА ит. ‫ ﻛﻨﺘﻨﻪ‬мус. суруди умумии пуртантана бо њамовозии оркестр. КАНУР I ‫ ﻛﻨﻮر‬кит. хуми калон барои нигањдории ѓалла. КАНУР II ‫ ﻛﻨﻮر‬кит. фиреб, макр, найранг. КАНУРИДАН ‫ ﻛﻨﻮرﻳﺪن‬кит. фиреб кардан, ќаллобї кардан. кап ‫ ﻛﭗ‬асоси замони њозира аз капидан. КАПА ‫ ﻛﭙﻚ‬1. навъи хосе аз пўпанак, ки бештар болои нону дигар навъњои хў- рокињои хамириро зер мекунад, маѓор. 2. беарзиш, паст. КАПАКЗАДА ‫ ﻛﭙﻚزده‬пўпанакзада, гирифта; нони капакзада нони гирифта.

маѓормаѓор-

КАПАНАК ‫ ﻛﭙﻨﻚ‬књн. либоси пашмини кўтоњи беостини дарвешон ва чўпонон; гуппича. КАПАНАКПЎШ ‫ ﻛﭙﻨﻚﭘﻮش‬он ки либоси намадї ба тан дорад. КАПАР ‫ ﮔﭙﺮ‬кит. каппа, хонаи аз наю ќамиш сохташуда. КАПЕЛЛА лот. ‫ ﻛﭙﻠّﻪ‬1. ибодатхонаи хурди католикњо. 2. хори сарояндагон; дастаи муттањидаи њофизон ва навозандагон дар баъзе кишварњо. КАПИДАН дан.

‫ ﻛﭙﻴﺪن‬1. рабудан, дуздидан. 2. ќапи-

КАПИЛЛЯР лот. ‫ ﻛﭙﻴﻠﻴﺮ‬1. найи сўрохтанг. 2. биол. раги бориктарини маѓзи бофтањои одаму њайвонот, мўйраг. КАПИЛЛЯРЇ ‫ ﻛﭙﻴﻠﻴﺮي‬мансуб ба капилляр; раги капиллярї раги бориктарини хунгузар. КАПИТАЛ фр. ‫ ﻛﭙﻴﺘﻞ‬ниг. сармоя. КАПИТАЛИЗМ фр. ‫ ﻛﭙﻴﺘﻠﻴﺰ‬сохти љамъиятї, ки дар он воситањои истењсолот моликияти сармоядорон аст ва аз ин рў мењнати кироя истисмор карда мешавад; ниг. сармоядорї. КАПИТАЛИСТ фр. ‫ ﻛﭙﻴﺘﻠﻴﺴﺖ‬ниг. сармоядор. КАПИТАЛИСТЇ ‫ ﻛﭙﻴﺘﻠﻴﺴﺘﻲ‬ниг. сармоядорї. КАПИТАН фр. ‫ ﻛﭙﻴﺘﻦ‬1. яке аз рутбањои афсарї дар артиш. 2. сардори киштиронон, нохудои киштї. 3. сардори дастаи варзишгарон: капитани дастаи яккачини Тољикистон КАП-КАБУД ‫ ﻛﭗﻛﺒﻮد‬гуфт., ниг. каб-кабуд. КАППА I ‫ﻪ‬‫ ﻛﭙ‬хаймаи муваќќатии аз латта ё бўрё сохташуда дар сари кишт, чайла, коза; ◊ каппаи касе сўхтан (дуд кардан, дар гирифтан) буду нобуди касе аз даст рафтан, ба боди фано рафтани тамоми чизу чораи касе; хонаи касе сўхтан. КАППА II ‫ﻪ‬‫ ﻛﭙ‬як андоза аз чизи кўфташуда, ки барои ба дањон партофтан ба каф мегиранд; каппа кардан чизи кўфтаеро ба каф гирифта ба дањон партофтан. КАППАДОР ‫ﻪدار‬‫ ﻛﭙ‬болопўшида, соябондор; аробаи каппадор аробаи болопўшида. КАППА-КАЛОН ‫ﻪﻛﻼن‬‫ ﻛﭙ‬гуфт. хеле калон. КАППАНОК ‫ﻪﻧﺎك‬‫ ﻛﭙ‬ниг. каппадор. КАППАПЎШ ‫ﻪﭘﻮش‬‫ ﻛﭙ‬ниг. каппадор. КАППЇ ‫ﻲ‬‫ ﻛﭙ‬кит. 1. маймун, бўзина, маймуни сиёњ. 2. номи як аждањои афсонавї. КАППОН ‫ﺎن‬‫ ﻛﭙ‬1. тарозуи калони овезаи якпаллаї барои баркашидани борњои вазнини ѓалла ва ѓ. 2. бозори болопўшида ё растаи махсус барои фурўхтани навъњои муайяни ѓалладона. КАПРОН р. ‫ ﻛﭙﺮان‬навъи нахи сунъї ва матои аз он бофташуда.

– 595 – КАПЧА ‫ ﻛﭙﭽﻪ‬ниг. кафча. КАР ‫ ﻛﺮ‬он ки гўшаш намешунавад, гўшаш вазнин; кар шудан ношунаво шудан (-и гўш). КАР(Р) ‫ ﻛﺮ‬зўр, ќувва; ◊ карру фар њашамат; дабдаба. КАРА ‫ ﻛﺮه‬ниг. карра I. КАРАБИН фр. ‫ ﻛﺮﺑﻴﻦ‬њ. милтиќи кўтоњ. КАРАВОТ ‫ ﻛﺮوات‬навъи кати поядори хобравї, ки аз ду тараф такя дошта, бо тушак ё кўрпача муљањњаз аст. КАРАМ I а. ‫ ﻛﺮم‬марњамат, иноят; саховат, њиммат, кушодадастї, љавонмардї; лутфу карам мењрубонї ва мурувват. КАРАМ II ‫ ﻛﺮم‬бот. сабзавоти хўрокии намуди машњураш лўнда, ки аз баргњои пањни ба њам печида иборат аст ва каллакарам, гулкарам, баргкарам, карамшалѓам… аз намудњои он аст. КАРАМГУСТАР хї, карим.

‫ﻛﺮمﮔﺴﺘﺮ‬

кит. бахшоянда, са-

КАРАМЇ ‫ ﻛﺮﻣﻲ‬хўроки аз карам тайёршуда, карамдор. КАРАМПЕША ‫ ﻛﺮمﭘﻴﺸﻪ‬кит. бахшанда, бомурувват.

саховатманд,

КАРАМХЎРАК ‫ ﻛﺮمﺧﻮرك‬зоол. навъи шапалаки зараррасон, ки кирми он баргу решаи карамро хўрда, боиси аз сабзиш мондани растанї мешавад. КАРАМШАЛЃАМ ‫ ﻛﺮمﺷﻠﻐﻢ‬бот., ниг. карам II; навъи карам, ки пояи ѓафс дорад. КАРАМШЎРБО ‫ ﻛﺮمﺷﻮرﺑﺎ‬шўрбое, ки ба он барги карам андохтаанд. КАРАНТИН ит. ‫ ﻛﺮﻧﺘﻴﻦ‬1. чораљўињои маъмурї ва тиббию бењдоштї барои пешгирии пањншавии касалињои сироятї ва барњам додани манбаи онњо. 2. љои махсус барои муддати муайян нигоњ доштани одамон, молњо ва њайвоноте, ки аз љоњои касалии сироятї пањншуда омадаанд (бо маќсади боварї њосил кардан ба он, ки онњо пањнкунандаи беморї нестанд). КАРАНЉУ ‫ ﻛﺮنﺟﻮ‬хоби дањшатнок, кобус.

КАР

КАРАСИН р.-англ. ‫ ﻛﺮﺳﻴﻦ‬мањсуле аз нафт, ки моддаи обакии сўзишворист. КАРАСИНДОН ‫ ﻛﺮﺳﻴﻦدان‬зарф барои андохтани карасин, човак, карасин. КАРАСИНЇ ‫ ﻛﺮﺳﻴﻨﻲ‬бо карасин коркунанда; бо карасин сўзанда; чароѓи карасинї чароѓе, ки дар пилтааш карасин сўхта равшанї медињад. КАРАСИНЛАМПА ‫ ﻛﺮﺳﻴﻦﻟﻤﭙﻪ‬чароѓи карасинї. КАРАСТУН ‫ ﻛﺮﺳﺘﻮن‬књн. тарозуи якпалла. КАРАТ а. ‫ ﻛﺮت‬бор, дафъа; муќ. карра(т); ду карат ду-чор њосили зарби ду бар ду чор мешавад. КАРАТЇ ‫ ﻛﺮﺗﻲ‬мансуб ба карат; маротиба. КАРАТЭ яп. ‫ ﻛﺮﺗﻪ‬варз. навъи гўштин, ки ба усули бе силоњ бо дасту пой муњофизат кардани худ асос ёфтааст. КАРАФС ‫ ﻛﺮﻓﺲ‬бот. гиёњест аз оилаи чатргулњо, ки аз он хўриш тайёр мекунанд ва дар тибби халќ гиёњи давої њисоб меёбад. КАРАХТ ‫ ﻛﺮﺧﺖ‬1. сахт; шахшуда. 2. бењисшавии баъзе аъзои бадан ё тамоми он аз сармо ё ба ягон иллати дигар, хобрафтагии дасту пой, хадар. 3. маљ. одами камњуши гаранги сусткор. КАРАХТА ‫ ﻛﺮﺧﺘﻪ‬тиб. як навъи бемории асаб, ки гирифтори он карахт мешавад. КАРАХТЇ ‫ ﻛﺮﺧﺘﻲ‬њолати карахт будан. КАРАХТКУНАНДА ‫ ﻛﺮﺧﺖﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз карахт кардан; бењискунанда, бењушкунанда. КАРАХТШАВЇ ‫ ﻛﺮﺧﺖﺷﻮي‬исми амал аз карахт шудан; бењисшавї. КАРАХТШУДА ‫ ﻛﺮﺧﺖﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз карахт шудан; бењисшуда, бењушшуда. КАРАХШ ‫ ﻛﺮﺧﺶ‬1. пардаи хушке, ки бар рўи реш ва љароњат ваќти ба њам омадани он пайдо мешавад. 2. оби часпаке, ки аз шиддати њарорати бадан дар дањони хушкида пайдо мешавад. 3. хокаи сафолмонанди шахшудаи об дар таги зарфњои обљўшонию

КАР

– 596 –

хўрокпазї; карахш бастан а) хушкидани реш ва љароњат; б) хушкидани дањон аз шиддати њарорат; в) мисли сахт шудани хокаи тањшиншудаи об.

КАРБОН лот. ‫ ﻛﺮﺑﺎن‬унсури химиявї, ки љузъи муњимтарини тамоми моддањои органикиро дар табиат медињад.

созад: кор кардан, нигоњ кардан, пайдо кардан, саъй кардан, тасдиќ кардан, тез кардан, хизмат кардан, љанг кардан ва ѓ.; аз худ кардан ёд гирифтан, омўхтан; ањд кардан паймон бастан; ваъда додан; муборакбод кардан табрик намудан; парво кардан а) парвариш (нигоњубин) кардан; б) фикр кардан, хаёл намудан; сарулибос кардан сарулибос дар бар кардан, либос пўшидан; сер кардан касеро аз ѓизо ќонеъ намудан касеро; сухан кардан гап задан, сухан рондан; сухан кардан нуќра бошад, хомўшї тиллост (зарб.); дар мавридињои ба маънои изњор кардан ё нишон додани чизе омадани феълњои таркибї ёридињандаи кардан-ро бо намудан њамчун муродиф иваз кардан мумкин аст: изњор кардан // изњор намудан, баён кардан // баён намудан, марњамат кардан // марњамат намудан, љилва кардан // љилва намудан ва ѓ.

КАРБОС њ. ‫ ﻛﺮﺑﺎس‬матои сафеди дурушти аз нах дар дўкони дастї бофташуда.

КАРДАНЇ ‫ ﻛﺮدﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз кардан; он чи бояд карда шавад.

КАРБОСА ‫ ﻛﺮﺑﺎﺳﻪ‬кит. калпеса, калтакалос.

КАРДАР ‫ ﻛﺮدر‬кит. дара, кўњу дара.

КАРБОСБОФ ‫ ﻛﺮﺑﺎسﺑﺎف‬бофанда ё нассоље, ки карбос мебофад.

КАРДИОГРАММА ю. лии кори дил.

КАРБОСБОФЇ ‫ ﻛﺮﺑﺎسﺑﺎﻓﻲ‬бофтани амал ва шуѓли карбосбоф.

КАРДИОГРАФИЯ ю. ‫ ﻛﺮدﻳﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬сабти тапиши дил ба воситаи дастгоњи кардиографї; маљмўи усулњои ба ќайд гирифтани набзи дил.

КАРАШМА ва абрў.

‫ﻛﺮﺷﻤﻪ‬

КАРАШМАДОР кунад.

нозу ишва; ишора бо чашм

‫ﻛﺮﺷﻤﻪدار‬

он ки нозу ишва ме-

КАРБАСА ‫ ﻛﺮﺑﺴﻪ‬зоол. калпесаи зањрдор. КАРБАШ ‫ ﻛﺮﺑﺶ‬ниг. карбас(а). КАРБИД ю. ‫ ﻛﺮﺑﻴﺪ‬моддаи химиявї иборат аз омезиши филиз бо карбон; чароѓи карбид чароѓе, ки бо карбид месўзад.

карбос;

‫ ﻛﺮﺑﺎﺳﻲ‬аз карбос дўхташуда. КАРБЮРАТОРфр. ‫ ﻛﺮﺑﻴﻮرﺗﺎر‬тех. абзоре КАРБОСЇ

дар муњаррики дарунсўз, ки сўзишвориро ба омехтаи газнок мубаддал карда, ба силиндр мегузаронад.

‫ ﻛﺮدﻳﺎﮔﺮﻣﻪ‬тасвири љадва-

КАРДИОЛОГИЯ ю. ‫ ﻛﺮدﻳﺎﻻﮔﻴﻪ‬соњаи тиб оид ба тадќиќу омўзиши касалињои дил.

КАРВ(А) (‫ ﻛﺮو)ه‬кит. (дандони) ковок, (дандони) пўсида.

КАРДИОЛОГЇ ‫ ﻛﺮدﻳﺎﻻﮔﻲ‬мансуб ба кардиология; маркази кардиологї маркази муолиљаи касалињои дил.

КАРВИЁ ‫ ﻛﺮوﻳﺎ‬тухми як навъ гиёњест, ки ба рўи нон мепошанд, зираи румї.

КАРЕЊ а. ‫ ﻛﺮﻳﻪ‬зишт, бадандом; нофорам, кароњатангез.

КАРГАС ‫ ﻛﺮﮔﺲ‬зоол. љинси парандаи калони чанголдори лошахўр.

КАРЕЊМАНЗАР бадќиёфа.

КАРДА ‫ ﻛﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз кардан; кори карда: аз карда пушаймон.

КАРЕЊУЛМАНЗАР ‫ ﻛﺮﻳﻪاﻟﻤﻨﻈﺮ‬ниг. карењманзар.

КАРДАКОР корчалон.

‫ﻛﺮدهﻛﺎر‬

ботаљриба;

кордон,

КАРДАН ‫ ﻛﺮدن‬1. ба љо овардан, анљом додан (кореро). 2. сохтан, бино кардан. 3. њамчун феъли ёридињанда феълњои таркибии номї ме-

‫ﻛﺮﻳﻪﻣﻨﻈﺮ‬

зиштрўй, бадафт,

КАРИКАТУРА ит. ‫ ﻛﺮﻳﻜﺘﻮره‬расме, ки дар он ягон љињати манфии ашхос ё чизи дигар ё рўйдод бо маќсади њаљв ва ришханд аз будаш зиёд ва мазњакаомез тасвир шудааст, тасвири музњик, тасвири њаљвї. КАРИКАТУРЇ ‫ ﻛﺮﻳﻜﺘﻮري‬њаљвї, музњик.

КАР

– 597 – КАРИМ а. ‫ ﻛﺮﻳﻢ‬1. босаховат; љавонмард, соњибэњсон. 2. д. бахшандаи гуноњ (сифати Худо). КАРИМА а. духтар.

‫ﻛﺮﻳﻤﻪ‬

1. кит. муаннаси карим. 2.

КАРИМЇ ‫ ﻛﺮﻳﻤﻲ‬мансуб ба карим. КАРИМОНА ‫ ﻛﺮﻳﻤﺎﻧﻪ‬бо нармдилї, њалимї, шафќат рафтор кардан; нармдилона, олињимматона. КАРЇ ‫ ﻛﺮي‬ношунавоии гўш; худро ба карї андохтан (задан) киноя аз худро ба нодонї задан (дар масъалае); дар њолати ношунида худро вонамуд кардан. КАРК ‫ ﻛﺮك‬ниг. каркадан. КАРКАДАН ‫ ﻛﺮﻛﺪن‬њайвони ширхори говмешмонанди бузургљуссаи пурзўр, ки дар болои биниаш як шох дорад ва бештар дар Њиндустон ва Африќо зиндагї мекунад. КАРКАМ ‫ ﻛﺮﻛﻢ‬кит. рангинкамон, тирукамон, ќавси ќузањ, тироза. КАРКУНАНДА ‫ ﻛﺮﻛﻨﻨﺪه‬сифати замони њозира аз кар кардан; овоз ё садои баланд (-и гўшкаркунанда). КАРМАНД ‫ ﻛﺮﻣﻨﺪ‬кит., шитобкунанда, саросема.

књн.

шитобкор,

КАРНАВАЛ фр. ‫ ﻛﺮﻧﻮل‬як навъ љашни умумихалќї, ки мардум либосњои музњик пўшида, бо ниќоб дар кўчањо сайр мекунанд; карнавали солинавї.

КАРНАЙНАВОЗЇ ‫ ﻛﺮﻧﻲﻧﻮازي‬амал ва шуѓли карнайнавоз, карнай навохтан. КАРНАЙЧА ‫ ﻛﺮﻧﻴﭽﻪ‬карнайи хурд. КАРНАЙЧЇ ‫ ﻛﺮﻧﻴﭽﻲ‬гуфт., ниг. карнайнавоз; ◊ аз карнайчї як пуф кори таваккал кардан; назири шавад обї, нашавад лалмї. КАРНАМО ‫ ﻛﺮﻧﻤﺎ‬монанди кар будани касе, њамчун кар будани касе. КАРНОЙ ‫ ﻛﺮﻧﺎي‬ниг. карнай. КАРОБОДИН ю. ‫ ﻛﺮاﺑﺎدﻳﻦ‬тиб., ниг. ќарободин. КАРОК ‫ ﻛﺮاك‬парандаи думдароз аз ќабили саъва. КАРОМАТ а. ‫ ﻛﺮاﻣﺖ‬1. каримї, карам, саховат, олињимматї. 2. д. ѓайбдонї; амали фавќулодае, ки аз авлиё содир мешавад; муќ. мўъљиза (ки аз анбиё содир мешавад). КАРОМОТ а. ‫ ﻛﺮاﻣﺎت‬љ. каромат; каромот нишон додан д. мўъљизае аз худ нишон додан. КАРОН поён.

‫ ﻛﺮان‬1. канори чизе, канора. 2. интињо,

КАРОНА ‫ ﻛﺮاﻧﻪ‬ниг. карон. КАРОНАЉЎ(Й) нишин.

(‫ﻛﺮاﻧﻪﺟﻮ)ي‬

гўшанишин, узлат-

КАРОНАЉЎЇ ‫ ﻛﺮاﻧﻪﺟﻮﻳﻲ‬гўшанишинї, хилватнишинї, узлатнишинї. КАРОЊАТ а. нафрат.

‫ﻛﺮاﻫﺖ‬

дилнокашї, нафратангезї;

КАРНАЙ ‫ ﻛﺮﻧﻲ‬мус. асбоби нафасии баландовоз, ки аз биринљї сохта шуда, танааш борики дароз ва ќисми дањанааш махрутишакл мебошад ва дар маросимњои тантанавї ва тўйњо менавозанд; карнайи радио асбоб барои ба садо табдил додани мављњои бо сими радио фиристодашуда, баландгўи радио; ◊ карнай навохтан воќеаеро овозаю дарвоза кардан; иштињо карнай шудан сахт гурусна ва толиби хўрок будан.

КАРОЊАТАНГЕЗ ‫ ﻛﺮاﻫﺖاﻧﮕﻴﺰ‬нафратангез.

КАРНАЙГУЛ ‫ ﻛﺮﻧﻲﮔﻞ‬бот. як навъ гул, ки рангњои сурх, арѓувонї, норинљї ё гулобї дорад.

КАРОШИДАН ‫ ﻛﺮاﺷﻴﺪن‬кит. ошуфта кардан, парешон кардан.

КАРНАЙНАВОЗ ‫ ﻛﺮﻧﻲﻧﻮاز‬он ки карнай менавозад, мутриби навозандаи карнай.

КАРОЊАТБОР ‫ ﻛﺮاﻫﺖﺑﺎر‬нафратовар. КАРОЊАТНОК ‫ ﻛﺮاﻫﺖﻧﺎك‬ниг. кароњатангез. КАРОЊАТОВАР ‫ ﻛﺮاﻫﺖآور‬ниг. кароњатангез. КАРОЊИЯТ а. ‫ ﻛﺮاﻫﻴﺖ‬ниг. кароњат. КАРОШИДА ‫ ﻛﺮاﺷﻴﺪه‬1. кит. сифати феълии замони гузашта аз карошидан; парешоншуда, парокандашуда.

КАРРА(Т) а. ‫ﻛﺮّت‬//‫ ﻛﺮّه‬ниг. карат. КАРРА ‫ ﻛﺮّه‬маѓор, пўпанак.

КАР

– 598 –

КАРРУК ‫ ﻛﺮّوك‬риштаи аз пахтаи паст ва даѓал тофташуда. КАРРУКЇ ‫ ﻛﺮّوﻛﻲ‬мансуб ба каррук: карбосу ќаламии даѓали каррукї. КАРРУФАР ‫ ﻛﺮّوﻓﺮ‬1. њашамат, дабдаба. 2. олуфтагї, худорої. КАРСОН ‫ ﻛﺮﺳﺎن‬ниг. корсон. КАРТ ‫ ﻛﺮت‬:равѓани карт равѓани дунбаи обнакардаи бешалња ва гўшт. КАРТОГРАФИЯ фр. ‫ ﻛﺮﺗﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬илми тањияи харитањои љуѓрофї, илми харитасозї. КАРТОГРАФЇ ‫ ﻛﺮﺗﺎﮔﺮﻓﻲ‬мансуб ба картография; аломатњои картографї аломатњое, ки барои сохтани харитањо истифода мебаранд. КАРТОН лот. муќова. КАРТОНЇ картонї.

‫ﻛﺮﺗﺎن‬

коѓази ѓафси сахт, коѓази

‫ ﻛﺮﺗﺎﻧﻲ‬аз картон сохташуда: ќуттии

КАРТОТЕКА ‫ ﻛﺮﺗﺎﺗﻜﻪ‬књн., ниг. баргадон; маљмўи вараќа-карточкањои бо тартиби алифбо пайињам чидашуда; картотекаи китобхона баргадони китобњо, фењристи китобњо дар вараќањо. КАРТОШКА олм. ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪ‬1. растании бехмеваи полизии маъруф. 2. њосили ин растанї. КАРТОШКАБИРЁН ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﺑﺮﻳﺎن‬хўроки аз картошкаи дар равѓан бирён кардашуда. КАРТОШКАГУЛ ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﮔﻞ‬навъи гул, ки ба гули картошка монанд аст. КАРТОШКАЃУНДОРАК ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﻏﻨﺪارك‬кишов. мошинаи махсуси картошкаѓундорї. КАРТОШКАЃУНДОРЇ тошкагирї.

‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﻏﻨﺪاري‬ниг. кар-

КАРТОШКАКОР ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﻛﺎر‬кишов. дењќоне, ки бо киштукори картошка машѓул аст. КАРТОШКАКОРЇ ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﻛﺎري‬кишов. соњаи зироат, ки бо киштукори картошка машѓул аст. КАРТОШКАЧИНЇ ‫ ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﭼﻴﻨﻲ‬амалиёти чидани мањсули зироати картошка. КАРТОШКАШИНОНАК

‫ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﺷﻨﺎﻧﻚ‬

кишов.

мошинае, ки бо он картошка мешинонанд. КАРТОШКАШИНОНЇ шинондани картошка.

‫ﻛﺮﺗﺎﺷﻜﻪﺷﻨﺎﻧﻲ‬

амалиёти

КАРТРИЉ англ. ‫ ﻛﺮﺗﺮﻳﺞ‬ит. зарфе, ки дар он сиёњї гузошта, даруни принтер љойгир мекунанд; сиёњидони принтер. КАРТСЕР лот. ‫ ﻛﺮﺗﺴﺮ‬њуљраи яккаса дар њабсхонањо барои нигањдории муваќќатии мањбусони тартиботро риоянакарда ё норизо, такхона. КАРЊАН а. ً‫ ﻛﺮﻫﺎ‬кит. ба икроњ, маљбуран, зўран, бо дили нохоњам: тавъан ва карњан хоњу нохоњ. КАРЉ ‫ ﻛﺮج‬порчаи камоншакл буридашудаи харбуза ва тарбуз, ќош. КАС ‫ ﻛﺲ‬1. фард, шахс, одам; нафар: дањ кас омад. 2. ёр, рафиќ; мададгор; касу нокас одами хубу бад; кас доштан мададгор доштан; кас мондан касеро барои коре ба назди касе фиристодан; кас монда овардан касеро касеро ба воситаи касе овардан; касе нест, ки..; ягон кас ёфта намешавад, ки… КАСАБА ‫ ﻛﺴﺒﻪ‬љ. косиб; косибон, пешаварон, ањли њунар; иттифоќњои касаба књн. созмонњои оммавии коргарону кормандон дар муассисаву корхонањо барои њимояи њуќуќ ва манфиатњои онон. КАСАБАВЇ ‫ ﻛﺴﺒﻮي‬мансуб ба касаба: ташкилоти касабавї. КАСАВ т. ‫ ﻛﺴﻮ‬чўб барои кофтани оташи танўр, оташко; касави сари танўр киноя аз одами иѓвоандоз. КАСАК ‫ ﻛﺴﻚ‬ниг. акка, аккаи думдароз. КАСАЛ а. дан.

‫ ﻛﺴﻞ‬бемор, мариз, нотоб: касал шу-

КАСАЛБИНЇ ‫ ﻛﺴﻞﺑﻴﻨﻲ‬аёдати бемор, ба дидани бемор рафтан, ба ањволпурсии бемор рафтан. КАСАЛБОН ‫ ﻛﺴﻞﺑﺎن‬он ки одами касалро нигањбонї мекунад. КАСАЛБОНЇ ‫ ﻛﺴﻞﺑﺎﻧﻲ‬парастории бемор. КАСАЛИОВАР

‫ ﻛﺴﻠﻲآور‬он чи ё он ки баранге-

КАС

– 599 – зандаи беморї аст.

филмњо њамчун ивазкунандаи иљрокунандаи наќше амалиёти мураккаб ва хавфнокро анљом медињад.

КАСАЛЇ ‫ ﻛﺴﻠﻲ‬беморї, нотобї. КАСАЛМАНД ‫ ﻛﺴﻞﻣﻨﺪ‬дардманд, нотоб. КАСАЛНАМО ‫ ﻛﺴﻞﻧﻤﺎ‬касалманд, дар назар сињату дар асл касал. КАСАЛПОЇ ‫ ﻛﺴﻞﭘﺎﺋﻲ‬ниг. касалбонї. КАСАЛХОНА ‫ ﻛﺴﻞﺧﺎﻧﻪ‬беморхона, бемористон. КАСАНДАР ‫ ﻛﺴﻨﺪر‬нокас, ноаќл, номард, фурўмоя, паст. КАСБ а. ‫ ﻛﺴﺐ‬1. бо кўшишу мењнат ба даст овардани чизе, ихтисос, шуѓл; касби илм дониш омўхтан, илмомўзї. 2. маљ. пеша, њунар, њирфа; касбу кор пеша ва шуѓл; касб карда гирифтан ба худ пеша ќарор додан (шуѓлеро); касби камол кардан илму дониш андўхтан, комил шудан дар илму дониш ва одобу ахлоќ. 3. намуди асосии шуѓл, ки бо њуљљат (ба тањсилот) тасдиќ мегардад; ихтисос. КАСБЇ ‫ ﻛﺴﺒﻲ‬мансуб ба касб. 2. њунар, санъат ва умуман ихтисосе, ки одам ба воситаи тањсил ба даст овардааст, њирфаї. КАСБОМЎЗ ‫ ﻛﺴﺐآﻣﻮز‬он ки дар мактаб ё пеши устод касб меомўзад. КАСБОМЎЗЇ ‫ ﻛﺴﺐآﻣﻮزي‬њунар ва пешаеро ёд гирифтан, њунаромўзї. КАСДОН ‫ ﻛﺴﺪان‬:касдону касмадон ошкору нињон, аёну пинњон; махфиёна. КАСЕ ‫ ﻛﺴﻲ‬кадоме, ким-касе. КАСИР I а. ‫ ﻛﺜﻴﺮ‬кит. бисёр, зиёд, фаровон. КАСИР II а. ‫ ﻛﺜﻴﺮ‬кит. шикаста, шикасташуда. КАСИРУЛАВЛОД а. ‫ ﻛﺜﻴﺮاﻻوﻻد‬серфарзанд. КАСИРУЛАДАД ‫ ﻛﺜﻴﺮاﻟﻌﺪد‬фаровон, бисёр, дорои шумораи зиёд. КАСИРУЛМИЛЛАТ а. лат.

‫ﻛﺜﻴﺮاﻟﻤﻠّﺖ‬

кит. сермил-

КАСИФ а. ‫ ﻛﺜﻴﻒ‬1. ѓафс; анбўњ. 2. чиркин, нопок, ифлос. КАСКАДЁР фр. ‫ ﻛﺴﻜﺪﻳﺎر‬1. иљрокунандаи барномае дар сирк, ки одатан ба афтухезњои хандаовар асос ёфтааст. 2. шахсе, ки дар

КАСМАГАРД ‫ ﻛﺴﻤﮕﺮد‬:роњи касмагард роњи партов, роњи хилват. КАСМАДОН ‫ ﻛﺴﻤﺪان‬пинњон, муќоб. касдон. КАСМАЁБ ‫ ﻛﺴﻤﻴﺎب‬1. љое, ки касе онро ёфта наметавонад: ба ягон љои касмаёб руст мекунам. 2. камёб, камчин; касмахару касмадон чизи камчини беќадр. КАСМАХАР раванда.

‫ﻛﺴﻤﺨﺮ‬

моли касод, ба фурўш на-

КАСНОГУЗАР ‫ ﻛﺲﻧﺎﮔﺬر‬љое, ки одам аз он намегузарад ё гузашта наметавонад: биёбони сўзони касногузар, љангали касногузар. КАСНОФАЊМ ‫ ﻛﺲﻧﺎﻓﻬﻢ‬он чи одам дар дарки он ољиз аст, фањмиданаш номумкин. КАСНОШУНИД ‫ ﻛﺲﻧﺎﺷﻨﻴﺪ‬садо ё овозе, ки шунида намешавад. КАСОД а. ‫ ﻛﺴﺎد‬1. беривољї ва бехаридории чизе, беравнаќ, бемуштарї. 2. бозоре, ки дар он ба матое харидор кам аст ё њељ аст; моли касод моли касмахар; касод шудани бозори чизе пайдо нашудани харидор ба ягон мол. КАСОДЇ ‫ ﻛﺴﺎدي‬беравнаќї, набудани харидор, беривољии бозор. КАСОДШАВЇ ‫ ﻛﺴﺎدﺷﻮي‬исми амал аз касод шудан; беравнаќ шудан (-и бозор). КАСОДШУДА ‫ ﻛﺴﺎدﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз касод шудан; аз равнаќу ривољ боз мондан. КАСОЛАТ а. ‫ ﻛﺴﺎﻟﺖ‬сустї, бењолї; мондагї, хастагї; ранљурї, беморї, касалї. КАСОНА ‫ ﻛﺴﺎﻧﻪ‬сарикасї; аз они кас; китобњои касона китобњои аз одамон гирифташуда; љуфти гови касона барзагови ба кироя гирифташуда. КАСОФАТ ‫ ﻛﺜﺎﻓﺖ‬1. чиркинї, нопокї. 2. маљ. нањсї, шумї; ба касофати… ба айби, бо гуноњи…; касофати касе ба касе (чизе ба чизе) расидан ба айби (нањсии) касе ба нохушие гирифтор шудани шахсе.

КАС

– 600 –

КАСОФАТБОР ‫ ﻛﺜﺎﻓﺖﺑﺎر‬ниг. касофатовар. КАСОФАТЇ ‫ ﻛﺜﺎﻓﺘﻲ‬тањќир, нањсї, шумї, мурдорї (доир ба инсон). КАСОФАТОВАР ‫ ﻛﺜﺎﻓﺖآور‬он чи ё он ки нохушї ва бадбахтї меоварад; нањсовар. КАСР I а. ‫ ﻛﺴﺮ‬1. шикаст, зарар, зиён; касри шаън шикаст расидан ба шаъну эътибори касе; касри буљет иќт. зиёдии харољот назар ба даромад дар миќёси давлат ё ягон соњаи хољагї, дефитсити буљет. 2. риёз. адади камтар аз воњиди пурра; касри дањї касре, ки ба њисоби дањтої бароварда мешавад: дањяк, садяк; касри одї касре, ки ба њисоби ѓайридањтої бароварда мешавад: аз се як, аз панљ чор. КАСР II ‫ ﻛﺴﺮ‬ниг. касра; ба касри алиф бо алифи «и» ё «э» хондашаванда. КАСРА ‫ ﻛﺴﺮه‬збш. аломатест дар алифбои арабиасоси тољикї, ки ба зери њарфи њамсадо гузошта шуда, баъд аз он њарф талаффуз кардани овози садоноки кўтоњи «-и» ва гоњо «э»-ро нишон медињад, зер. КАСРАТ ‫ ﻛﺴﺮت‬касирї; бисёрї, зиёдї; бисёршавї, зиёдшавї. КАСРДОР ‫ ﻛﺴﺮدار‬1. шикастдор, зарардошта. 2. ниг. касрї. КАСРЇ ‫ ﻛﺴﺮي‬:адади касрї риёз. ададе, ки дар натиљаи бо баќия таќсим шудани сурати каср ба махраљ ба вуљуд омадааст. КАСРУФ ‫ ﻛﺴﺮوف‬бот. гиёњи бисёрсолаи худрўест мансуб ба чатргулњо, ки дар тамоми умри худ як маротиба гулу мева карда, пас тамоман нобуд мешавад. КАССАТСИЯ лот. ‫ﺘﺴﻴﻪ‬‫ ﻛﺴ‬1. бекор кардан ё аз нав дида баромадани њукми суди поёнї аз тарафи суди болої. 2. шикоят аз њукми суд. КАССЕТА ит. ‫ﻴﺘﻪ‬‫ ﻛﺴ‬ѓилоф барои навори мусиќї, филм ё дастгоњи суратгирї ва ѓ. КАССЕТЇ ‫ﻴﺘﻲ‬‫ ﻛﺴ‬мансуб ба кассета. КАСТА порт. ‫ ﻛﺴﺘﻪ‬табаќаи љамъиятї бо имтиёзњои махсус; кастаи барањманњо. КАТ ‫ ﻛﺖ‬1. чорпояи калон барои нишастану хобидан: кати симин, кати тахтагї. 2. тахт,

тахти подшоњї. КАТАК ‫ ﻛﺘﻚ‬1. хонача барои мурѓону кабўтарон; хонаи хурд. 2. хонача-хонача, чорхона: дафтари катак, чити катак. КАТАЛОГ ю. ‫ ﻛﺘﻼگ‬ниг. фењрист. КАТАР ‫ ﻛﺘﺮ‬тиб. газаки пардањои луобии ягон узви бадан (бинї, гулў, меъда ва ѓ.). КАТЕГОРИЯ ю. ‫ ﻛﺘﻴﮕﺎرﻳﻪ‬1. фалс. маф- њумњои асосие, ки хусусиятњои умумї, муњим, муносибати њодисањои воќеї ва маърифатро инъикос мекунанд: катего- рияњои ваќту фазо, зиддияту сабабият, њаракат ва ѓ. 2. збш. маљмўи мафњумњои умумии ба гурўњи муайяне хос: категорияи грамматикї, категорияи исм, категорияи шахсу шумора. КАТЕР англ. ‫ ﻛﺘﺮ‬киштии хурди одатан тезгарди бодбонї ё моторї, ќаиќ, завраќ. КАТИБА а. ‫ ﻛﺘﻴﺒﻪ‬хати дар девори биноњо ва рўи сангњо барои ёдгорї навишта ё кандашуда, сангнабишта; муќ. китоба. КАТИБАШИНОС ‫ ﻛﺘﻴﺒﻪﺷﻨﺎس‬он ки хати ќадимї (рўи девор ва сангњо)-ро мехонад; олими забоншинос. КАТИБАШИНОСЇ ‫ ﻛﺘﻴﺒﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи илм доир ба шинохт ва тањќиќи катибањо. КАТИР ‫ ﻛﺘﻴﺮ‬књн. шўразамин дар сањро, ки аз дур чун об менамояд; сароб. КАТЇ ‫ ﻛﺘﻲ‬гуфт., пасоянди њамроњї ва восита бо њамроњии…; бо: ман катї њазлбозї накун, роњи лаби сой катї рафтанд; муќ. ќатї. КАТО ‫ ﻛﺘﺎد‬физ. электроди манфї; муќоб. анод. КАТОДЇ ‫ ﻛﺘﺎدي‬мансуб ба катод. КАТОЛИК ю. ‫ ﻛﺘﺎﻟﻴﻚ‬пайрави мазњаби католикї дар дини исавї. КАТОЛИКЇ ‫ ﻛﺘﺎﻟﻴﻜﻲ‬мансуб ба католик. КАТОН ак. ‫ ﻛﺘﺎن‬гиёњест аз тугмачагулњо, ки аз танаи он нах њосил мекунанд ва равѓани тухми онро дар техника истифода мебаранд; матои аз нахи ин гиёњ ё заѓирпоя бофташуда. КАТОНБОФ ‫ ﻛﺘﺎنﺑﺎف‬он ки аз ресмони катон чизњои лозимма мебофад.

КАФ

– 601 – КАТОНБОФЇ ‫ ﻛﺘﺎنﺑﺎﻓﻲ‬амали катонбоф. КАТОНЇ ‫ ﻛﺘﺎﻧﻲ‬мансуб ба катон; суфи катон суфи аз ресмони катон ё заѓирпоя бофташуда. КАТТАГЇ ‫ ﻛﺘّﮕﻲ‬гуфт. калонигарї, бодигї. КАТЧА ‫ ﻛﺘﭽﻪ‬кати хурд, каравоти майда. КАУЧУК англ. ‫ ﻛﺌﻮﭼﻮك‬гурўњи полимерњои растанигї ва синтезї, ки аз он резин месозанд. каф ‫ ﻛﻒ‬асоси замони њозира аз кафидан. КАФ I а. ‫ ﻛﻒ‬1. рўи даст, тарафи дарунии панљаи даст: кафи даст; кафи кафш таги кафш; кафи по таги по, таги панљаи по. 2. як мушт чизе ба андозаи гунљоиши рўи як даст: кафи хокистар а) як мушт хок; б) маљ. инсон ё љисми инсон. 3. даст; каф задан ќарсак задан, чапак задан (ба аломати тањсин ё тасдиќи фикре); ба каф нињодан ба дасти касе додан, супурдан; аз каф додан аз даст додан; аз каф рафтан аз даст рафтан; ба каф овардан ба даст овардан. КАФ II ‫ ﻛﻒ‬ниг. кафк. КАФАКЇ I ‫ ﻛﻔﻜﻲ‬тагчарми кафш, мўза ва ѓ. КАФАКЇ II ‫ ﻛﻔﻜﻲ‬ба тарзи сунъї ќонеъ кунондани нафси шањвонї, истимноъ. КАФАЛ а. ‫ ﻛﻔﻞ‬сурини одам ва њайвонот, рон. КАФАН а. ‫ ﻛﻔﻦ‬порчаи матои сафеде, ки мурдаро баъди шустан ба он печонда гўр мекунанд; кафан кардан баъди мурдан шуста ба кафан печондан; кафан дўхтан пеш аз шустани мурда матои сафедро мувофиќи ќаду басти вай бурида тайёр кардан; ◊ аз мурда кафан рабудан аз бањри фоидае аз њељ чиз худдорї накардан; кафан пўшидан омода шудан ба коре, ки мумкин аст ба хубї анљом наёбад. КАФАНГАДО ‫ ﻛﻔﻦﮔﺪا‬нињоят бенаво, ки баъди мурдан њатто маблаѓи як кафанвориро њам надорад; кафангадо шудан тамоман мўњтољу нодор шудан. КАФАНДУЗД ‫ ﻛﻔﻦدوزد‬он ки гўрро кушода кафани мурдањоро мебарад; дузди пастназар. КАФАНДУЗДЇ фандузд.

‫ﻛﻔﻦدوزدي‬

амал ва шуѓли ка-

КАФАНДЎЗ ‫ ﻛﻔﻦدوز‬он ки барои мурдагон кафан медўзад. КАФАНДЎЗЇ дўхтан.

‫ﻛﻔﻦدوزي‬

амали кафандўз, кафан

КАФАНЇ ‫ ﻛﻔﻨﻲ‬матое, ки барои кафан дўхтан тайёр мекунанд; гўрию кафанї матоъ ва маблаѓе, ки барои рўзи мабодо тайёр мекунанд. КАФАНПЕЧ ‫ ﻛﻔﻦﭘﻴﭻ‬:кафанпеч кардан мурдаро дар кафан печондан. КАФАНПУЛЇ ‫ ﻛﻔﻦﭘﻮﻟﻲ‬маблаѓ барои хариди кафан бањри дафни мурдаи одами хеле мўњтољу нодор. КАФАНФУРЎШЇ ‫ ﻛﻔﻦﻓﺮوﺷﻲ‬књн. матои кафанбобро дар назди худ тайёр нигоњ дошта, ваќти дармондагии касон фурўхта фоида бурдан, ки кори ќабењ њисоб меёфт. КАФБАСТА ‫ ﻛﻒﺑﺴﺘﻪ‬кит., маљ. хасис, мумсик. КАФБИН ‫ ﻛﻒﺑﻴﻦ‬он ки аз рўи хатњои кафи дасти шахсе гузаштаву ояндаи ўро гуфта медињад. КАФБИНЇ ‫ ﻛﻔﺒﻴﻨﻲ‬амали кафбин: хатњои кафи дасти касеро барои гузаштаву ояндааш гуфтан; хиромантия. КАФГИР ‫ ﻛﻔﮕﻴﺮ‬асбоби пањни филизии сўрохсўрохи дастадор, ки барои гирифтани асосан кафки ошњои обакї ва умуман барои гардондан ва гирифтани таомњои ѓайриобакї аз дег истифода мешавад; як кафгир ба миќдори гунљоиши як кафгир; каме, андаке. КАФГИРЗАН ганбардор. КАФГИРЗАНЇ ганбардорї.

‫ﻛﻔﮕﻴﺮزن‬

маљ. хушомадгўй, ла-

‫ﻛﻔﮕﻴﺮزﻧﻲ‬

маљ. хушомадгўї, ла-

КАФЕДРА ю. ‫ ﻛﻔﻴﺪره‬1. минбар, курсї. 2. дар мактаби олї воњиди маъмурии илмию таълимии як ё якчанд соњаи ба њам наздики илм; хона ё бинои љойгиршавии чунин воњиди маъмурї. КАФЗАН ‫ ﻛﻒزن‬маљ. дузд. КАФЗАНЇ ‫ ﻛﻒزﻧﻲ‬1. молиш додан бо даст, муштмолї. 2. ниг. кафкўбї. 3. маљ. дузд. КАФИДА

‫ ﻛﻔﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта

КАФ

– 602 –

аз кафидан; таркида, шикоф пайдокарда; тарќиш пайдокарда. 2. геол. љойњои тарќиш пайдокардаи замин. КАФИДАГЇ ‫ ﻛﻔﻴﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузаштаи кафида. 1. шикофта, таркида. 2. љоњои таркида, шикоф пайдокарда, тарќиш пайдокарда: кафидагињои девор. КАФИДАН ‫ ﻛﻔﻴﺪن‬таркидан, шикофта шудан, шикоф пайдо кардан, аз њам људо шудан; дил кафидан хеле дилтанг будан; ба кафидан расидани дил дар мавриди рўй додани хавотирї ва тарси бенињоят зиёд гуфта мешавад; замин кафида одам баромадан // замин кафида одам рўидан одам хеле зиёд аст (буд), издињоми зиёд будан; замин накафид, ки дароям дар мавриди ифодаи нињояти хиљолатзадагї ва шармандагї гуфта мешавад; ◊ кафидани чашми рўз дамидани субњ, сапедадам; КАФИЛ а. ‫ ﻛﻔﻴﻞ‬1. он ки дар ваќти талаб кардан ёфта додани чизе ё касеро ба зимма гирифтааст, кафолатдињанда, зомин. 2. он ки иљрои коре ё вазифаеро ба љои касе ба зиммаи худ гирифтааст; кафил шудан замонат додан; пардохти чизе ё иљрои кореро ба љои касе ба зимма гирифтан; ба гардан гирифтани љавобгарї барои кирдори касе. КАФИЛЇ ‫ ﻛﻔﻴﻠﻲ‬кафилшавї, кафолат, замонат; кафилии касеро гирифтан а) ба ивази касе иљрои кореро ба зимма гирифтан; б) гуфт. сарпарастии касеро ба ўњда гирифтан; ба кафилї гирифан зомин шудан; пардохти чизе ё иљрои кореро ба ивази касе ба зимма гирифтан. КАФК ‫ ﻛﻔﻚ‬њубобчањои сафеде, ки ваќти бо обу собун шустани бадан ё матоъ пайдо мешавад; њубобчањое, ки ваќти љўшидани об, моеъњо ва њаракати тези онњо бар рўяшон мебарояд: кафки дањон, кафки собун; кафк кардан пайдо шудани њубобчањои сафед аз собун ё дар ваќти љўшидани моеъњо; кафк паридан пош хўрдани кафки чизе ба атроф. КАФКДОР ‫ ﻛﻔﻚدار‬кафкдошта, кафккунанда. КАФКОЗЇ ‫ ﻛﻔﻜﺎزي‬ниг. кавказї. КАФКОЛУД ‫ ﻛﻔﻚآﻟﻮد‬омехта бо кафк; кафкдор: оби кафколуд.

КАФКЎБЇ ‫ ﻛﻒﻛﻮﺑﻲ‬чапакзанї, ќарсакзанї. КАФЛЕЗ ‫ ﻛﻔﻠﻴﺰ‬ќошуќи (чумчаи) калони дастадароз, ки бо он ошњои обакиро аз дег мекашанд; он чи дар дег аст, ба кафлез мебарояд (зарб.). КАФЛЕЗА ‫ ﻛﻔﻠﻴﺰه‬зоол. бачаи ќурбоќќа, ки ба шакли кафлез думдор аст. КАФЛЕЗАК ‫ ﻛﻔﻠﻴﺰك‬ниг. кафлеза. КАФЛЕС ‫ ﻛﻔﻠﻴﺲ‬ниг. кафлеза. КАФМОЛ ‫ ﻛﻒﻣﺎل‬:кафмол кардан ба њам со идани ду чиз дар каф: кафмол кардани љойњои сахт чиркини либос дар ваќти шустан. КАФН а. ‫ ﻛﻔﻦ‬кит. кафан пўшондан ба мурда, амалиёти ба кафан печондани мурда; кафн кардан пўшондани љасад бо кафан; кафну дафн пўшонидани кафан ба мурда ва дафн кардани ў дар гўр. КАФОЛАТ а. ‫ ﻛﻔﺎﻟﺖ‬кафил шудан ба касе; ба зимма гирифтани чизе ба љои касе, замонат. КАФОЛАТДИЊАНДА ‫ ﻛﻔﺎﻟﺖدﻫﻨﺪه‬он ки ба касе ё чизе кафолат медињад; бар ўњда гирандаи коре ё чизе. КАФОЛАТНОМА замонатнома.

‫ﻛﻔﺎﻟﺖﻧﺎﻣﻪ‬

хати ка- филшавї,

КАФОНДАН ‫ ﻛﻔﺎﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи кафидан; тарконидан, шикоф кардан; пора кардан, шикастан (мас., њезумро). 2. чок кардан; ◊ кафондани маддаи дил он чи гуфтанї аст, њамаро кушода гуфтан; дил холї кардан; дили (зањраи) касеро кафондан касеро сахт тарсондан. КАФОНИДАН ‫ ﻛﻔﺎﻧﻴﺪن‬ниг. кафондан. КАФ(Ф)ОРА(Т) а. ‫ﮐﻔﺎرة‬//‫ ﮐﻔﺎرﻩ‬д. 1. њар амале, ки барои љуброни гуноње шариатан анљом медињанд (мас., додани садаќа, гирифтани рўза ва ѓ.); фидя. 2. натиљаи њар амали нораво, ки шахс ба он дучор мегардад; маљ. љуброн; каффорат додан садаќа додан ё анљом додани амале барои пок кардани гуноњ. КАФСАН ‫ ﻛﻔﺴﻦ‬таър. њаќќе, ки ба ѓайри андози подшоњї дар сари хирман барои одамони амлокдор ё иљорадор гирифта мешуд.

КАЊ

– 603 – КАФТАР ‫ ﻛﻔﺘﺮ‬гуфт., ниг. кабўтар; кафтари дубома а) кабўтаре, ки дар ду бом лона мегузорад; б) маљ. он ки ба ду чизи мухталиф дил баста бошад. КАФТАРБОЗ ‫ ﻛﻔﺘﺮﺑﺎز‬гуфт. он ки ба парваришу парвози кабўтарон шавќу њавас дорад, дўстдори кабўтарон; кабўтарбоз. КАФТАРБОЗЇ бо кабўтар.

‫ ﻛﻔﺘﺮﺑﺎزي‬амали кафтарбоз; бозї

КАФТАРХОНА ‫ ﻛﻔﺘﺮﺧﺎﻧﻪ‬ниг. кабўтархона. КАФТОР ‫ ﻛﻔﺘﺎر‬зоол. њайвони вањшии лошахўрест, ки ба саг монанд аст ва пўсти дурушти хол-хол ва баъзе рах-рах дорад. КАФФА ‫ ﻛﻔّﻪ‬кит. 1. паллаи тарозу. 2. сатњи њамвор. 3. кафи даст. КАФЧА ‫ ﻛﻔﭽﻪ‬белча: кафчаи њалвогарон. КАФШ ‫ ﻛﻔﺶ‬1. пойафзор. 2. навъи попўши чармии љойдорист, ки бесоќ ва бебанд аст; кафши булѓор кафше, ки аз чарми хуби хушбўй дўхта мешуд; кафши олак кафши бепошнаи нўгтези шиппакмонанд; кафши сарипої кафше, ки бе масњї ба пои барањна мепўшанд; ◊ кафши касеро пеш мондан ишора бар он ки соњибхона баромада рафтани мењмонро хоњон аст; касеро рондан, пеш кардан аз љое; кафшро монда, патакро пўшидан шитобкорона, саросемавор (рафтан ба љое ё гурехтан аз љое). КАФШБАРДОР ‫ ﻛﻔﺶﺑﺮدار‬1. таър. хизматгори хоси аъён ва соњибмансабони Бухоро, ки дар рикоби онњо пиёда ба њар љо мерафтааст. 2. маљ. хизматгор.

шеркунанда. КАФШЕРГАРЇ ‫ ﻛﻔﺸﻴﺮﮔﺮي‬амали кафшергар; ба воситаи кафшер пайваст кардан; кафшеркунї. КАФШЕРКАШ ‫ ﻛﻔﺸﻴﺮﻛﺶ‬олате, ки бо он кафшер ва лањимкорї мекунанд. КАФШЕРКОРЇ ‫ ﻛﻔﺸﻴﺮﻛﺎري‬ниг. кафшергарї. КАФШЕРКУНЇ ‫ ﻛﻔﺸﻴﺮﻛﻨﻲ‬ба њам пайванддињї ва бандкунии шикоф ва сўрохи филизот бо роњи кафшер ва ё бо навшодир ва ќалъагї; лањимкорї. КАФШКАН ‫ ﻛﻔﺸﻜﻦ‬дањлез, љое, ки кафшро бароварда, сипас дохили хона мешаванд. КАЊ ‫ ﻛﻪ‬мухаффафи коњ. КАЊГИЛ ‫ ﻛﻬﮕﻴﻞ‬ниг. коњгил. КАЊДАРЗА ‫ ﻛﻪدرزه‬дарзаи коњ, банди коњ, ки махсус аз алафзорњо даравида барои кашондан ва нигоњ доштан тайёр карда шудааст. КАЊДОН ‫ ﻛﻬﺪان‬ниг. коњдон. КАЊДУД ‫ ﻛﻬﺪود‬ниг. коњдуд. КАЊИЛ а. ‫ ﻛﻬﻴﻞ‬сурма кашидашуда. КАЊИР ‫ ﻛﻬﻴﺮ‬кит., тиб. крапвиница. КАЊКАШОН ‫ ﻛﻬﻜﺸﺎن‬нуљ. маљмўи ситорањои бењисоб, ки гирди як мењвари умумї давр мезананд; Роњи Кањкашон. КАЊЛ а. ‫ ﻛﻬﻞ‬марди миёнасол (байни сї ва панљоњ).

КАФШБАРДОРЇ ‫ ﻛﻔﺶﺑﺮداري‬маљ. хизматгорї.

КАЊЛА ‫ ﻛﻬﻠﻪ‬резањои зар, нуќра, ќурѓошим ва ѓ., ки дар натиљаи соидан ё арра кардан ба вуљуд меоянд.

КАФШДЎЗ ‫ ﻛﻔﺶدوز‬устое, ки кафш медўзад.

КАЊМАЙДА ‫ ﻛﻬﻤﻴﺪه‬ниг. коњмайда.

КАФШДЎЗЇ ‫ ﻛﻔﺶدوزي‬касбу шуѓли кафшдўз.

КАЊРАБО ‫ ﻛﻬﺮﺑﺎ‬самѓи ба санг мубаддалшудаи шаффоф ва нимшаффофи асосан зардранг, ки ба чарм суда ба коњ наздик оранд, онро ба тарафи худ мекашад.

КАФШЕР ‫ ﻛﻔﺸﻴﺮ‬гудохта ва ё ба роњи дигар ба њам пайваст кардани филизот, муќ. лањим: кафшер кардан; кафшери гап (сўњбат) киноя аз воситаи тафсондани сўњбат (аз ќабили чойнўшї). КАФШЕРГАР ‫ ﻛﻔﺸﻴﺮﮔﺮ‬он ки касбу шуѓли ў ба тариќи кафшер пайваст кардани филизот ва банд кардани шикоф дар филизот аст, каф-

КАЊРАБОЇ ‫ ﻛﻬﺮﺑﺎﺋﻲ‬ниг. кањраборанг. КАЊРАБОРАНГ ранг.

‫ﻛﻬﺮﺑﺎرﻧﮓ‬

ранги зардча, зард-

КАЊРЕЗА ‫ ﻛﻬﺮﻳﺰه‬ниг. коњреза.

КАЊ

– 604 –

КАЊТОБ кит. ‫ ﻛﻬﺘﺎب‬1. дуде, ки аз оташ додани коњ њосил мешавад. 2. љўшондаи гиёњї барои таскини дард ва варамидагї (дар љои дардманд мебастанд). КАЊТЎДА ‫ ﻛﻬﺘﻮده‬тўдаи коњ. КАЊХОНА ‫ ﻛﻬﺨﺎﻧﻪ‬анбори махсус барои нигоњ доштани коњ, хошок ва ѓ., кањдон. КАЧА ‫ ﻛﭽﻪ‬кит., књн. ангуштарини бенигин. КАЧАБОЗЇ ‫ ﻛﭽﻪﺑﺎزي‬ниг. гачабозї. КАЧАЛ I ‫ ﻛﭽﻞ‬кал, тоссар, кадусар. КАЧАЛ II ‫ ﻛﭽﻞ‬каљпо, шахси пояш каљ; качалкачал ќадам нињодан ба монанди каљпоњо лангида роњ рафтан. КАЧАЛИДАН рафтан. КАЧАЛПО шудан.

‫ﻛﭽﻠﻴﺪن‬

‫ﻛﭽﻞﭘﺎ‬

лангидан, лангида роњ

гуфт. пояш каљ: качалпо

КАЧКЎЛ ‫ ﻛﭽﻜﻮل‬ниг. кашкўл. КАЉ ‫ ﻛﺞ‬хамдор, хамида; хам, уреб; муќоб. рост: мехи каљ, роњи каљ, хати каљ, каљ кардан, каљ шудан; зулфи каљ зулфи тобдодаи бари рў; каљу килеб роњ ё чизи дигари пурпечу хам; ќадами каљ гузоштан киноя аз ба роњи хато рафтан; каљ-каљ нигоњ кардан бо назари ѓайри хайрхоњона нигаристан, бад-бад нигоњ кардан. КАЉАБРЎ ‫ ﻛﺞاﺑﺮو‬1. он ки ќошу абрўвони хамида дорад. 2. маљ. хўшрўй. КАЉАК т. ‫ ﻛﺠﻚ‬1. мўе, ки занон барои ороиш аз пеши гўш ба рухсора фуроварда нўгашро каљ мебуранд. 2. кит. чангчаи филбонон, ки бо вай фил меронанд. 3. чангаки ќассобї, ќуллоб. 4. гуфт. зонукулчаи филизї барои пайвастани кунљи лўлањои дудкаш. КАЉАЛА(К) ‫ﻛﺠﻠﻚ‬//‫ ﻛﺠﻠﻪ‬гуфт. каљ. КАЉАНДЕШ ‫ ﻛﺞاﻧﺪﻳﺶ‬1. шахсе, ки дар њаќќи касе нодуруст фикр мекунад, бадгумон; бадфикр, хатоандеш. 2. маљ. душман, хасм. КАЉБАЊС ‫ ﻛﺠﺒﺤﺚ‬он ки дар бањс ба дурустии фикри нодурусти худ исрор мекунад; он ки дар бањсу мунозира моњияти фикри мусоњибро муѓризона нодуруст маънидод ме-

кунад. КАЉБАЊСЇ ‫ ﻛﺠﺒﺤﺜﻲ‬каљбањс будан, дар бањс ба фикри нодурусти худ исрор кардан. КАЉБИН ‫ ﻛﺠﺒﻴﻦ‬1. олус, ањвал. 2. маљ. он ки назари нодурусту ѓаразнок дорад; бадхоњ, бадандеш. КАЉБИНЇ ‫ ﻛﺠﺒﻴﻨﻲ‬1. он ки бинии каљ дорад. 2. мансуб ба каљбин; нисбат ба касе фикри нодуруст доштан; бадхоњї, бадандешї. КАЉГАРДАН ‫ ﻛﺞﮔﺮدن‬он ки гарданаш бештар ба як тараф тоб мехўрад. 2. маљ. гадо, талбанда. КАЉДАСТ ‫ ﻛﺠﺪﺳﺖ‬1. он ки дасташ каљ аст. 2. маљ. ќалбдаст, дузд. КАЉДАСТЇ ‫ ﻛﺠﺪﺳﺘﻲ‬1. каљ будани даст. 2. маљ. њаромкорї, ќалбдастї. КАЉДАЊОН ‫ ﻛﺞدﻫﺎن‬он ки дањонаш каљ аст. КАЉДИЛ ‫ ﻛﺞدل‬дилсиёњ, ботинаш вайрон, баддил; муќоб. софдил. КАЉДУМ ‫ ﻛﺞدم‬1. он чи думаш каљ аст. 2. ниг. каждум. КАЉЇ ‫ ﻛﺠﻲ‬1. каљ будан 2. норостї, хамидагї; каљии чашм олусї; каљї кардан (намудан) дурўѓ гуфтан; кори нораво анљом додан. КАЉКОР ‫ ﻛﺞﻛﺎر‬ќаллоб; муќоб. росткор. КАЉКОРД ‫ ﻛﺞﻛﺎرد‬корди хоси хамидашакл барои буридани шохањои дарахтон. КАЉКОРЇ ‫ ﻛﺞﻛﺎري‬маљ. ќаллобї; каљкорї кардан ќаллобї кардан. КАЉКУЛОЊ ‫ ﻛﺞﻛﻼه‬1. он ки кулоњро якшоха мепўшад; олуфта, худпардоз. 2. маљ. маѓрур, мутакаббир. КАЉКУНЉ(А) ёз.).

‫ﻛﺞﻛﻨﺠﻪ‬

:секунљаи каљкунља (ри-

КАЉКЎЛ ‫ ﻛﺠﻜﻮل‬ниг. кашкўл. КАЉМАКАЉ ‫ ﻛﺞﻣﻜﺞ‬каљ андар каљ, каљу килеб: каљмакаљи кўтал. КАЉНИЊОД тинат.

‫ﻛﺞﻧﻬﺎد‬

бадсиришт, баднињод, бад-

КАЉНЎГ ‫ ﻛﺞﻧﻮگ‬он чи охираш каљ аст.

КАШ

– 605 – КАЉОВА ‫ ﻛﺠﺎوه‬сабад ё ќуттие, ки барои кашондани бор (асосан мева) бо як банд аз ду пањлуи асп, хар ё шутур овезон карда мешавад. КАЉОВАДОР ‫ ﻛﺠﺎوهدار‬дорои каљова, каљова басташуда: шутурњои каљовадор. КАЉОВАШИКАМ ‫ ﻛﺠﺎوهﺷﻜﻢ‬он ки шикамаш калону овезон аст.

каш ‫ ﻛﺶ‬1. асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз кашидан. 2. љузъи пасини бархе аз калимањои мураккаб ба маъноњои баранда, њамлкунанда: аробакаш, боркаш, донакаш..., кашанда, тањаммулкунанда: балокаш, зањматкаш, мењнаткаш, дудкунанда, кашанда: сигоркаш, носкаш, тарсимкунанда: расмкаш, лоињакаш, сураткаш, наќшакаш, истењсолгар, тавлидкунанда, истихрољкунанда: равѓанкаш, њаракатдињанда, пайвасткунанда: лашкаркаш, симкаш, лўлакаш ва ѓ.

КАЉПАЊЛУ ‫ ﻛﺞﭘﻬﻠﻮ‬:каљпањлу задан гуфт. ёнбош кардан, ба як пањлу такя карда нишастан ё дароз кашидан.

КАШ I ‫ ﻛﺶ‬оѓўш, бар, сина, баѓал.

КАЉПО(Й) (‫ ﻛﺞﭘﺎ)ي‬кас ё чизи пояш каљ, качалпо: хирси каљпо.

КАШ II ‫ ﻛﺶ‬кит. зебо, дилрабо; ба хушї, ба хуррамї.

КАЉРАВ ‫ ﻛﺞرو‬1. он ки бо роњи рост намеравад, мунњариф. 2. маљ. бадрањ, бадрафтор.

КАШ III ‫ ﻛﺶ‬1. навор ё тасмаи дорои риштањои нозуки резинї, ки баъд аз кашида шудан ба њолати пешина бармегардад: каши љуроб. 2. навъе аз порча ва матоъ, ки хусусияти кашандагї дошта, дар таркибаш нахњои чандирї дорад.

КАЉРАВЇ ‫ ﻛﺞروي‬1. баромадан аз роњи рост, инњироф. 2. маљ. бадрафторї, бадроњагї. КАЉРАФТОР ‫ ﻛﺞرﻓﺘﺎر‬ниг. каљрав; чархи каљрафтор киноя аз фалак, дунё. КАЉРАФТОРЇ ‫ ﻛﺞرﻓﺘﺎري‬ниг. каљравї. КАЉТАБЪ ‫ ﻛﺞﻃﺒﻊ‬он ки завќ ва тавоноии дарки зебої ва атроф надорад; кундфањм, бефањм. КАЉУКИЛЕБ ‫ ﻛﺞوﻛﻠﻴﺐ‬ноњамвор, норост. КАЉУКИЛЕБЇ ‫ ﻛﺞوﻛﻠﻴﺒﻲ‬ноњамворї.

КАШАК ‫ ﻛﺸﻚ‬1. чўби дарози хамдор, ки аз чангакњои ду нўгаш сатили пуроб ё бори дигареро овехта, ба дўш бардошта мебаранд. 2. гуфт. ѓалладони љевон. КАШАМ ‫ ﻛﺸﻢ‬нав. ба миќдори як бор кашидан, як кашиданї (оид ба нос, тамоку).

КАЉФАЊМ ‫ ﻛﺞﻓﻬﻢ‬он ки гапро нодуруст фањмида ба он маънои ѓалат медињад; он ки матлаберо аз рўи ѓараз нодуруст мепиндорад.

КАШАНДА ‫ ﻛﺸﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз кашидан. 2. љазб ва љалбкунанда; ќувваи кашанда ќувваи љозиба. 3. истифодакунанда, истеъмолкунанда (доир ба нос, тамоку ва ѓ.).

КАЉФАЊМЇ ‫ ﻛﺞﻓﻬﻤﻲ‬каљфањм будан; ѓалат фањмидани матлабе, ѓалатфањмї.

КАШАНДАГЇ зиба.

КАЉФИКР ‫ ﻛﺞﻓﻜﺮ‬он ки фикри ѓалат дорад; дорои фикри нодуруст.

КАШАФ ‫ ﻛﺸﻒ‬кит. сангпушт, локпушт.

КАЉФИКРЇ нодуруст.

‫ ﻛﺞﻓﻜﺮي‬андешаи нодуруст, фикри

КАЉХАТА ‫ ﻛﺞﺧﻄﻪ‬каљрах, рахаш каљ, хати каљ, хати мунњанї. КАЉЧАШМ ‫ ﻛﺞﭼﺸﻢ‬1. олус. 2. маљ. он ки ба чизу чораи касон бо чашми тамаъ нигоњ мекунад. КАЉШОХ ‫ ﻛﺞﺷﺎخ‬њайвони шохаш каљ.

‫ﻛﺸﻨﺪﮔﻲ‬

љолибї, љаззобият, љо-

КАШБАР ‫ ﻛﺸﺒﺮ‬кит. хушќаду ќомат, зебо. КАШБОФЇ ‫ ﻛﺶﺑﺎﻓﻲ‬ниг. кешбофї. КАШБОФТ ‫ ﻛﺶﺑﺎﻓﺖ‬ниг. кешбофт. КАШИДА ‫ ﻛﺸﻴﺪه‬1. феъли њол ва сифати феълии замони гузашта аз кашидан. 2. чизе, ки онро баркашида бошанд. 3. дароз, баланд. 4. кори дастии сўзандўзї ё мошинї, ки наќшњоро аввал ба рўи матоъ кашида, баъд бо нахњои рангоранг медўзанд; матои гулдўзї кардашуда; сўзанї; кашидаву кушода сахт, бо зар-

КАШ

– 606 –

би тамом, бо тамоми ќувва (шаппотї задан ва ѓ.); кашида гирифтан бо зўрї рабудан. КАШИДАДЎЗ нидўз.

‫ ﻛﺸﻴﺪهدوز‬дўзандаи кашида, сўза-

КАШИДАДЎЗЇ ‫ ﻛﺸﻴﺪهدوزي‬1. амали ка- шидадўз, гулдўзї. 2. наќшу нигори бо сўзан ба матоъ дўхташуда. КАШИДАН ‫ ﻛﺸﻴﺪن‬1. ба тарафи худ овардан, ба худ наздик кардан; кашондан. 2. љалб (љазб) кардан, моил сохтан; тарафдори худ кардан. 3. аз љое ба љое овардан ё бурдан, гузарондан, интиќол додан: хати телеграф кашидан, роњи оњан кашидан. 4. аз поён ба боло баровардан (мас., обро аз чоњ, нафтро аз кон, лойро бо сатил ба бом). 5. рехтан, андохтан (чойро аз чойник ба пиёла, ошро аз дег ба табаќ). 6. берун кардан, баровардан (мас., шамшер ва кордро аз ѓилоф). 7. наќш кардан, наќќошї кардан (суратеро ба коѓаз, наќшеро ба девор). 8. аз сар гузарондан; тоб овардан: дард кашидан, зањмат кашидан. 9. афрохтан, дароз кардан ба боло: ќад кашидан. 10. кашола кардан. 11. истеъмол кардан: нос кашидан, сигор кашидан, чилим кашидан, банг кашидан. 12. аз тан баровардан: либосро кашидан, кафшро кашидан. 13. молидан (сурмаро ба чашм, ўсмаро ба абрў). 14. њосил кардан бо роњи таќтир: араќ кашидан, гулоб кашидан. 15. кит. анљомидан, расидан (-и кори касе): кор то љое кашидан. 16. љабида (макида) гирифтан, ба худ гирифтан: обро ба худ кашидан; арра кашидан бо арра буридан (чўбро); бў кашидан бў кардан, бўидан; зарар кашидан зиён дидан; карнай кашидан карнай навохтан; лашкар кашидан бо лашкар ба љое ба ќасди љанг равона шудан; наъра кашидан баланд бонг задан; саф кашидан саф бастан, ќатор шуда мураттаб истодан; ташвиш кашидан худро ба зањмат мондан; тор кашидан таноберо байни ду нуќта кашол карда бастан; уллос кашидан нула кашидан; хат кашидан а) хат задан, ботил кардан (навиштаеро); б) бо хати рост ишора мондан (ба зери навиштае); ба канор кашидан а) канораљўї кардан, худро ба як сў гирифтан; дур шудан; дар (ба) бар кашидан оѓўш кардан, ба оѓўш гирифтан, ба канор кашидан; сар кашидан а) сар боло кардан, ќад кашидан; сабз шуда

(рўида) сарак пайдо кардан; б) киноя аз сар тофтан аз чизе, сар нафуровардан ба чизе; абрў дарњам кашидан чин бар абрў афкандан, рў турш кардан, ќавоќи худро овезон кардан; ба (риштаи) назм кашидан ба шакли шеърї даровардан; шеър гуфтан; расвои касеро кашидан касеро шармандаву беобрў кардан. КАШИШ I ‫ ﻛﺸﺶ‬1. исми феълї аз кашидан. 2. љозиба; ќувваи кашиш ќувваи љозиба. КАШИШ II ‫ ﻛﺸﻴﺶ‬рўњонии насрониён (исавиён). КАШИШДОР ‫ ﻛﺸﺶدار‬кашидашаванда, дарозшаванда, дорои ёзандагї; дароз; овози (садои) кашишдор овози (њарфи) дар талаффуз дарозтар аз маъмулї. КАШЇ ‫ ﻛﺸﻲ‬кит. хушї, хушњолї, тандурустї, зебої. КАШК ‫ ﻛﺸﻚ‬1. хўр. ќурут. 2. ниг. кашкоб; оши кашк. 3. орди љав. КАШКАК ‫ ﻛﺸﻜﻚ‬устухони бадани инсон, ки дар пеши зону ќарор дорад. КАШКАЛА кафш.

‫ﻛﺸﻜﻠﻪ‬

кит. навъи пойафзол ва

КАШ-КАШ ‫ ﻛﺶﻛﺶ‬кашокаш, кашмакаш; ◊ каш-каши ќозихона мурофиаи ќозихонагї. КАШКАШАК ‫ ﻛﺶﻛﺸﻚ‬камонѓўлаки бачагона. КАШ-КАШОН ‫ ﻛﺶﻛﺸﺎن‬кашолакунон, ка- шонкашон. КАШКИН ‫ ﻛﺸﻜﻴﻦ‬1. ниг. кашкї. 2. љавин; нони кашкин нони љавин. КАШКЇ кашк.

‫ﻛﺸﻜﻲ‬

мансуб ба кашк; тањияшуда аз

КАШКОБ ‫ ﻛﺸﻜﺎب‬таоми обакї, ки аз ярмаи љав ё љуворї пухта, бо љурѓот ё бо ќурутоба мехўранд. КАШКОС ‫ ﻛﺸﻚآس‬књн. осиёбе, ки бо ёрии гову хар ба кор медаромад. КАШКЎЛ ‫ ﻛﺸﻜﻮل‬таър. 1. норгили дарёї ва бањрї. 2. каду ё косаи завраќшакл, ки ќаландарон ба китф ё ба оринљи дасти худ овехта мегаштанд ва чизњои гадої кардаашонро ба он меандохтанд ва он дар ќадим аз меваи

КАШ

– 607 – кашкўл сохта мешуд. КАШКЎЛА ‫ ﻛﺸﻜﻮﻟﻪ‬кит. ѓўзаи пахта. КАШМАКАШ ‫ ﻛﺸﻤﻜﺶ‬талош ва љанљоли чанд кас бар болои чизе, ё масъалае, кашокаш, муноќиша; кашмакаш кардан муноќиша (бањсу љидол) кардан.

ла кардан; бо зўрї кашида, кашола карда. КАШОЛДИЊЇ ‫ ﻛﺸﺎلدﻫﻲ‬ба ќафо андохтан кореро, имрўзу фардо кардан дар иљрои коре. КАШОЛДОР дароз.

‫ﻛﺸﺎلدار‬

давомдор, дунболааш

КАШМАКАШЇ ‫ ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ‬ниг. кашмакаш.

КАШОЛЁБЇ ‫ ﻛﺸﺎلﻳﺎﺑﻲ‬сифати феълии замони гузашта аз кашол ёфтан; батаъхирмонда.

КАШМИРЇ ‫ ﻛﺸﻤﻴﺮي‬мансуб ба вилояти Кашмир; шоли кашмирї шоли мулоим, ки дар Кашмир бофта мешавад.

КАШОЛКОР ‫ ﻛﺸﺎلﻛﺎر‬он ки иљрои кор- њоро њамеша ба таъхир меандозад, дар њалли масъалањо сусткорї мекунад.

КАШНИЗ ‫ ﻛﺸﻨﻴﺰ‬ниг. кашнич.

КАШОЛКОРЇ ‫ ﻛﺸﺎلﻛﺎري‬кашолкор будан, кашол додани иљрои корњо ё њалли масъалањо, сусткорї.

КАШНИЧ ‫ ﻛﺸﻨﻴﭻ‬гиёњи ѓизоии хушбўест, ки хому пухтаи он хўрда мешавад. КАШОВАРЗ ‫ ﻛﺸﺎورز‬ниг. кишоварз. КАШОВАРЗЇ ‫ ﻛﺸﺎورزي‬ниг. кишоварзї. КАШОКАШ ‫ ﻛﺸﺎﻛﺶ‬ниг. кашмакаш. КАШОКАШЇ ‫ ﻛﺸﺎﻛﺸﻲ‬ниг. кашмакашї. КАШОЛ ‫ ﻛﺸﺎل‬давомдор, дароз; кашол додан дароз кардан, тўл кашондан; ба таъхир андохтан, ба ќафо партофтани иљрои коре (одатан ќасдан); кашол ёфтан дароз кашидан, хеле ваќт давом кардан, ба тўл анљомидан; дароз кашида шудан; кашол кардан ниг. кашол додан; кашол шудан тўл кашидан; гапро кашол додан гапро дароз кардан, муддати зиёд гап задан; бо дили кашол умедворона, бо умед; дил кашол будан моил будан, хеле раѓбат доштан (ба коре, чизе); дил кашол шудан хостан; ба чизе орзуманд шудан. КАШОЛА ‫ ﻛﺸﺎﻟﻪ‬гуфт. як навъ одами либосњояш њамеша овезону камтартиб ва худаш сусткору ноўњдабаро; кашола кардан а) чизеро бо зўр ба сўи (ё аз пайи) худ кашида бурдан: ба замин расонда кашида бурдан; б) кашол додан, тўл кашондан; кашола шуда гаштан аз пайи чизе гаштан (маљбуран ё хира шуда); кашола шуда рафтан бе майлу хоњиши худ рафтан ба сўе; аз дунболи касе рафтан.

‫ ﻛﺸﺎﻟﻪﻛﺎر‬ниг. кашолкор. КАШОЛАКОРЇ ‫ ﻛﺸﺎﻟﻪﻛﺎري‬ниг. кашолкорї. КАШОЛАКУНОН ‫ ﻛﺸﺎﻟﻪﻛﻨﺎن‬феъли њол КАШОЛАКОР

аз кашола кардан; бо зўрї кашида, кашола кар-

КАШОЛПО ‫ ﻛﺸﺎلﭘﺎ‬одами сустњаракату ноўњдабаро, лаванд. КАШОН ‫ ﻛﺸﺎن‬феъли њол аз кашидан; кашола карда, кашолакунон; кашон-кашон а) кашола карда, кашолакунон, бо зўр ва маљбуран (бурдан); кашон-кашон бурдан кашола карда бурдан; б) кўчкашонии зиёд. КАШОНДАН ‫ ﻛﺸﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли кашидан. 1. чизеро бардошта ё ба чорпо ва ё ба ягон наќлиёт бор карда аз љое ба љое наќл кардан; об кашондан бо ѓалбер киноя аз кори бенатиља ва бењуда кардан. 2. маљбур кардан касеро ба кашидани чизе (мас., нос, папирос ва ѓ.); бў кашондан ба димоѓи касе чизи бўдореро нигоњ доштан, то ки вай бўй кунад, бўёнидан. 3. ѓалладонаро аз осиёб гузаронида орд кардан. КАШОНИДАН ‫ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن‬ниг. кашондан. КАШТАЛ ‫ ﻛﺸﺘﻞ‬лањљ. гиребон, яќа, яха. КАШФ ‫ ﻛﺸﻒ‬1. ошкор кардан, кушодани парда аз болои чизе, иктишоф. 2. чизи то њол номаълум ва нињонеро ёфтан ва ба асоси илмї ба субут расонидани он; кашфи асрор кушодани сирњо, дарёфтани розњои нињонї; кашфи каромот д. кушодани асрори ѓайб ё пешакї хабар додан аз ягон њодисаи рўй надода, ки шайху авлиё ба худ нисбат медоданд; кашфи кони нафт пайдо кардани кони нафт дар натиљаи љустуљўи геологї. КАШФИЁТ ‫ ﻛﺸﻔﻴﺎت‬1. љ. кашфї//кашфия. 2. ниг. кашф 2.

КАШ

– 608 –

КАШФЇ ‫ ﻛﺸﻔﻲ‬кит. мансуб ба кашф. КАШША ‫ ﻛﺸﻪ‬сабад ё тўрбаи махсуси аз хас бофташуда барои ба хар бор карда кашондани ахлоту хокрўба. КАШШОФ а. ‫ ﻛﺸّﺎف‬1. кашфкунанда. 2. пешоњанг (истиллоњи солњои аввали баъди инќилоб). КАЪБ а. ‫ ﻛﻌﺐ‬1. кит. устухони банди пой ва соќ, буљулаки по. 2. устухон ё чизи ба он монанди шашпањлуи мураббаи аз як то шаш холдошта, ки бо он дар нард бозї мекунанд. 3. ќисми аз берун поёни пиёла, коса, табаќ ва ѓ. 4. риёз. решаи сеюм, ададе, ки агар ду бор дар худаш зарб зананд, решаи сеюми он пайдо мешавад, 2х2х2=8 каъби 8 баробари 2 аст. КАЪБА а. ‫ ﻛﻌﺒﻪ‬1. д. хонаи Худо, хонаи чоркунљае дар шањри Макка (Арабистони Саудї), ки мусулмонон ваќти намоз ба сўи он рў меоранд (ќибла) ва дар тўли зиндагї агар ќудрат ва тавоної бошанд, як бор онро зиёрат (њаљ) кардан аз фарзњои ислом аст, Байтулњарам. 2. кит. љои азиз ва мавриди эњтирому муњаббат.

КВОТА лот. ‫ ﻛﻮاﺗﻪ‬њисса, сањм; ◊ квотаи президентї имтиёзе, ки аз љониби Президент љињати дохил шудан дар мактабњои олии љумњурї барои љавондухтарону љавонписарони водињои дурдаст дода мешавад. КЕБИДАН ‫ ﻛﻴﺒﻴﺪن‬1. кит. аз роњи рост баромадан, каљ рафтан. 2. ибо кардан; хўсидан, тарсидан. КЕГЛ олм. ‫ ﻛﻴﮕﻞ‬калонтарин дараљаи њарфњо дар матбаа. КЕК ‫ ﻛﻴﻚ‬кит. мардумаки чашм. КЕКС англ. ‫ ﻛﻜﺲ‬навъи нони ќандини мавиздор ё маѓздор ва ё бидуни он ки одатан дар шакли нони хиштї ё гирда мепазанд. КЕЛИН т. ‫ ﻛﻠﻴﻦ‬гуфт. арўс; келин кардан, келин фуровардан арўс кардан, арўс овардан. КЕЛИНБИБЇ ‫ ﻛﻠﻴﻦﺑﻴﺒﻲ‬гуфт. мурољиати эњтиромона ба арўс. КЕЛИНБИЁРОН ‫ ﻛﻠﻴﻦﺑﻴﺎران‬ниг. арўсбиёрон. КЕЛИНБИНЇ ‫ ﻛﻠﻴﻦﺑﻴﻨﻲ‬гуфт. маросими аввалин бор ба дидани арўс љамъ шудани хешовандони домод.

КВАДРАТ лот. ‫ ﻛﻮدرت‬1. њанд. росткунљаи баробартараф, мураббаъ. 2. риёз. њосили зарби як адади ба худи он адад зарбшуда.

КЕЛИНПОШШО ‫ ﻛﻠﻴﻦﭘﺎﺷّﺎ‬гуфт. мурољиати иззатмандона ба арўс.

КВАДРАТЇ ‫ ﻛﻮدرﺗﻲ‬мансуб ба квадрат: муодилаи квадратї.

КЕЛИНТАЛ(А)БОН бон.

КВАНТ олм. ‫ ﻛﻮﻧﺖ‬физ. миќдори аз њама хурди ягон ќувва.

КЕЛИНФУРОРЇ ‫ ﻛﻠﻴﻦﻓﺮاري‬гуфт. тўйи арўсї, ба хонаи худ овардани арўс.

‫ﻛﻠﻴﻦﻃﻠﺒﺎن‬

ниг. арўстал(а)-

:мансуб ба квант: назарияи

КЕЛИНЧАК ‫ ﻛﻠﻴﻦﭼﻚ‬гуфт. наварўс, арўси нав ба хонаи шавњар омада.

КВАРТЕТ ит. ‫ ﻛﻮرﺗﺖ‬мус. асари мусиќавї барои чањор овоз ё чањор гуна соз.

КЕЛИНШАВАНДА ‫ ﻛﻠﻴﻦﺷﻮﻧﺪه‬ниг. арўсшаванда.

КВАНТЇ квантї.

‫ﻛﻮﻧﺘﻲ‬

КВАРТС олм. ‫ ﻛﻮرﺗﺲ‬маъд. яке аз маъданњои кўњї, ки шаффоф ва нимшаффоф буда, дар саноати оптикї ва радиотехникї низ аз он истифода мебаранд. КВАС р. ‫ ﻛﻮس‬нўшобаи туршмазаи ѓайриалкоголї, ки бо роњи туршонидани нон дар об њосил мешавад. КВОРУМ лот. ‫ ﻛﻮارم‬миќдори иштироккунандагони љаласа, ки барои ќонунї шудани он зарур мебошад, њадди нисоб.

КЕМА ‫ ﻛﻴﻤﻪ‬гуфт. киштї, паром. КЕМУХТ ‫ ﻛﻤﺨﺖ‬чарми донадор, ки аз пўсти саѓрии аспу хар месозанд. КЕМУХТГАР ‫ ﻛﻤﺨﺖﮔﺮ‬чармгар. КЕМУХТЇ ‫ ﻛﻤﺨﺘﻲ‬мансуб ба кемухт; аз кемухт дўхта ё сохташуда. КЕНГУРУ англ. ‫ ﻛﻨﮕﺮو‬зоол. њайвони алафхор, ки бачаи навзоди худро дар халтачаи табиие, ки зери шикам дорад, гирифта мегардад ва дар он љо аз пистонаш шир медињад (асосан

КИЛ

– 609 – дар Австралия зиндагї мекунад). КЕНЉА т. ‫ ﻛﻨﺠﻪ‬гуфт. фарзанди охирин дар оилаи як падару модар. КЕЊ ‫ ﻛﻪ‬кит. хурд, майда, нисбат ба (одам), муќоб. мењ. КЕЊИН ‫ ﻛﻬﻴﻦ‬хурдтарин, майдатарин; муќоб. мењин. КЕЊТАР тар.

‫ﻛﻬﺘﺮ‬

КЕЊТАРЇ гор.

хурдтар, майдатар; муќоб. мењ-

КЕШ I ‫ ﻛﻴﺶ‬1. дин, мазњаб, оин. 2. расму одат, атвор. КЕШ II ‫ ﻛﻴﺶ‬тирдон, тиркаш. КЕШ III ‫ ﻛﻴﺶ‬варз. 1. њолате дар шатранљ, ки дар он шоњ ба яке аз донањои њариф тањдид шавад. 2. дар шатранљ њангоми кеш додан ба њариф гуфта мешавад. КЕШ IV ‫ ﻛﻴﺶ‬навъе аз порчаи катонї. КЕШБОФЇ ‫ ﻛﻴﺶﺑﺎﻓﻲ‬амали аз кеш тайёр кардани матоъ. КЕШБОФТ ‫ ﻛﻴﺶﺑﺎﻓﺖ‬аз кеш бофташуда. КИ ‫ ﻛﻪ‬1. пайвандаки тобеъкунанда, ки љумлањои пайравро ба сарљумла мепайвандад. 2. бо пайвандак ва калимањои дигар омада, пайвандакњои таркибї месозад: ё ки, ваќте ки, зеро ки, гарчанде ки ва ѓ. КИБЕРНЕТИКА ю. ‫ ﻛﻴﺒﺮﻧﺘﻴﻜﻪ‬илм дар бораи ќонунњои умумии љараёни идоракунї ва робита дар системањои муташаккил.

‫ﻛﻴﺒﺮﻧﺘﻴﻜﻲ‬

мансуб ба кибер-

КИБОР а. ‫ ﻛﺒﺎر‬1. љ. кабир. 2. аъён, ашроф. КИБОРЗОДА ‫ﻛﺒﺎرزاده‬ аъён, ашрофзода.

фарзанди

хонаводаи

КИБР а. ‫ ﻛﺒﺮ‬калонгирї, такаббур, маѓрурї: кибру ѓурур. КИБРИЁ а. ‫ ﻛﺒﺮﻳﺎ‬кит. 1. азамат, бузургї (сифати Худо). 2. ѓурур, маѓрурї. КИБРИТ а.

‫ﻛﺒﺮﻳﺖ‬

КИЁ ‫ ﻛﻴﺎ‬кит. 1. соњиб, њоким; подшоњ. 2. пањлавон, диловар. КИЁНО ‫ ﻛﻴﺎﻧﺎ‬яке аз чор унсур, (об, оташ, хок, бод) ки гўё олам аз онњо таркиб ёфтааст; асли њар чиз. КИЁР ‫ ﻛﻴﺎر‬кит. лавандї, танбалї, коњилї.

‫ ﻛﻴﺎﺳﺖ‬зиракї, њушёрї, басират. КИЗБ а. ‫ ﻛﺬب‬кит. дурўѓ, фиреб. КИЛЕБ ‫ ﻛﻠﻴﺐ‬каљ, уреб, норост, хам; каљу килеб КИЁСАТ а.

‫ ﻛﻬﺘﺮي‬1. хурдї, майдагї. 2. хизмат-

КИБЕРНЕТИКЇ нетика.

дар нўгаш барои даргирондани чароѓ ва ѓ. олтингўгирд дорад.

гўгирд; чўбчаи борике, ки

вайрон.

КИЛИК ‫ ﻛﻠﻴﻚ‬кит. ангушти хурди по ва даст. КИЛК ‫ ﻛﻠﻚ‬1. най, ќамиш. 2. найќалам; ќалам; ќаламу дафтар ќаламу коѓаз. КИЛЛА ‫ ﻛﻠّﻪ‬кит. 1. парда, чодире, ки саќф мепўшанд. 2. саќф, шифт.

‫ ﻛﻼ‬књн. кўза. II фр. ‫ ﻛﻴﻼ‬љузъи

КИЛО I

КИЛО пешини калимањои мураккаб дар таркиби калимањои ифодакунандаи ченаку андоза ба маънои њазор: киловатт, километр. КИЛО III ‫ ﻛﻴﻼ‬гуфт., ниг. килограмм. КИЛОБАЙТ ‫ ﻛﻴﻼﺑﻴﺖ‬итт. воњиди ченаки њаљми иттиллоот дар хотираи компютер, ки ба 1024 байт баробар аст. КИЛОВАТТ ‫ ﻛﻴﻼوت‬воњиди ченкунии ќувваи љараёни барќ, ки ба 1000 ватт баробар аст, воњиди тавоної, иќтидор (ифодаи ихтисориаш кВт). КИЛОВАТТ-СОАТ ‫ ﻛﻴﻼوت ﺳﺎﻋﺖ‬воњиди андозаи нерў ё кор, ки асосан дар электротехника истифода шуда, бо аломати кВт/С. (1 кВт.) ишора мегардад. КИЛОВОЛТ ю. ‫ ﻛﻴﻼواﻟﺖ‬воњиди ченаки шиддати љараёни барќ. КИЛОГРАММ ю. ‫ ﻛﻴﻼﮔﺮم‬ченаки вазн, ки ба 100 грамм баробар аст, кило (ифодаи ихтисориаш кг). КИЛОМЕТР ‫ ﻛﻴﻼﻣﺘﺮ‬ченаки дарозї, ки баробар ба 1000 метр аст (ифодаи ихтисориаш км);

КИЛ

– 610 –

воњиди дарозї. КИЛОТОННА ‫ ﻛﻴﻼﺗﺎﻧّﻪ‬воњиди шартии ќувваи заряди њастаї, ки ба нерўи таркиши 1000 тонна тратил баробар аст. КИЛЧ ‫ ﻛﻠﭻ‬кит. чин, шикани зулф, хами зулф. КИМ ‫ ﻛﻴﻢ‬гуфт. њиссачае, ки бо пурсишљонишинњо ва зарфњо омада, номуайяниро ифода мекунад: ким-кадом, ким-куљо, кимкай, ким-кї, ким-чї. КИМИЁ ю. ‫ ﻛﻴﻤﻴﺎ‬1. таър. илми бардурўѓ дар бораи ба тиллову нуќра мубаддал гардонидани филизњои одї ба воситаи иксирљавњари афсонавї дар асрњои миёна, алхимия. 2. маљ. чизи камёб, нодир. 3. маљ. макру њила; фикр ва мулоњизаи нозукбинона. 4. ниг. химия. КИМИЁГАР ‫ ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮ‬таър. он ки даъвои пучи аз филизњои одї, аз ќабили мис ва ќалъагї, тиллову нуќра сохтан мекард. КИМИЁГАРЇ ‫ ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮي‬1. шуѓли кимиёгар. 2. маљ. кори каммењнати пурфоида; фиребгарї. КИМИЁЇ кимиёгар.

‫ﻛﻴﻤﻴﺎﺋﻲ‬

1. мансуб ба кимиё. 2.

КИМОЛ ‫ ﻛﻴﻤﺎل‬кит., зоол. љонвари кабудранге, ки аз пўсти он пўстин медўзанд, савсар. КИМХО(Б) (‫ ﻛﻴﻤﺨﺎ)ب‬навъи матои абрешимии нафиси рангоранг: камзўли кимхо. КИН ‫ ﻛﻴﻦ‬душманї ва буѓз, ки касе дар дил нигоњ медорад, адоват, кина; кину адоват душманї ва нафрату бадхоњии дарунї; кину њасад душманї ва нотавонбинї. К-ИН ‫ ﻛﻴﻦ‬шакли кўтоњшудаи ки ин. КИНА ‫ ﻛﻴﻨﻪ‬1. ниг. кин; кина гирифтан (доштан) дар дили худ нисбат ба касе адоват парваридан. 2. д. чашмзахм, чашмрасї, суќ; кина кардан аз касе гўё зарару зиёни чашмзахмро бароварданї шуда, амали афшону такон, бо нон силакунї ва дуохониро иљро кардан. КИНАВАР ‫ ﻛﻴﻨﻪور‬ниг. кинадор. КИНАГАР ‫ ﻛﻴﻨﻪﮔﺮ‬ниг. кинадор. КИНАДОР ‫ ﻛﻴﻨﻪدار‬он ки дар дилаш нисбат ба касе душманию бадхоњї дорад; бадкина.

КИНАДОРЇ ‫ ﻛﻴﻨﻪداري‬кинадор будан, бадкинагї; буѓз; душманї, адоват. КИНАКАШ ‫ ﻛﻴﻨﻪﻛﺶ‬ниг. кинахоњ. КИНАТЎЗ ‫ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز‬кит., ниг. кинаљў. КИНАТЎЗЇ ‫ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي‬ниг. кинаљўї. КИНАХОЊ ‫ ﻛﻴﻨﻪﺧﻮاه‬адоватпарвар, бадхоњ. КИНАХОЊЇ ‫ ﻛﻴﻨﻪﺧﻮاﻫﻲ‬дар дил адоват парвардан; ба ќасос фурсат љустан. КИНАЧЇ ‫ ﻛﻴﻨﻪﭼﻲ‬д. он ки гўё бо дуою амал аз одамони чашми бад расида зарари чашмзахмро дур мекунад.

(‫ ﻛﻴﻨﻪﺟﻮ)ي‬ниг. кинахоњ. КИНАЉЎЇ ‫ ﻛﻴﻨﻪﺟﻮﺋﻲ‬ниг. кинахоњї. КИНГ ‫ ﻛﻨﮓ‬амради бењаё, шаттоњ, амрад. КИНДОР ‫ ﻛﻴﻨﺪار‬ниг. кинадор. КИНЕМАТОГРАФИСТ ю. ‫ ﻛﻴﻨﻤﺘﺎﮔﺮﻓﻴﺴﺖ‬филмКИНАЉЎ(Й)

соз, филмбардор, синамогар.

КИНЕМАТОГРАФИЯ ю. ‫ ﻛﻴﻨﻤﺘﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬синамогарї, соњаи фарњанг, ки бо истењсоли кинофилмњо ва намоиши онњо машѓул аст. КИНЕСКОП ю. ‫ ﻛﻴﻨﺴﻜﺎپ‬абзори лўлашакли ќабулкунандаи навори видео барои аз нав падид овардани тасвир дар оинаи телевизион ва ѓ. КИНЕТИКА ю. ‫ ﻛﻴﻨﺘﻴﻜﻪ‬ќисми асосии механика, ки њаракатро вобаста ба сабабњои асосии он меомўзад, яъне динамика ва статикаро дар бар мегирад: кинетикаи физикї, кинетикаи химиявї. КИНЕТИКЇ ‫ ﻛﻴﻨﺘﻴﻜﻲ‬мансуб хусусияти кинетикї.

ба

кинетика:

КИНО ю. ‫ ﻛﻴﻨﺎ‬ниг. синамо. КИНОВАР љанговар.

‫ﻛﻴﻦآور‬

интиќомљў, интиќомгир;

КИНОВАРЇ ‫ ﻛﻴﻨﺎوري‬љангљўї, интиќомљўї. КИНОКОМЕДИЯ мазњакавї).

‫ﻛﻴﻨﺎﻛﺎﻣﺪﻳﻪ‬

ниг. филм (-и

КИНОСТУДИЯ ю. ‫ ﻛﻴﻨﺎﺳﺘﻮدﻳﻪ‬муассисае, ки филмњои кино истењсол мекунад.

КИР

– 611 – КИНОТЕАТР ю. ‫ ﻛﻴﻨﺎﺗﻴﺎﺗﺮ‬бинои махсус барои ба омма нишон додани кинофилмњо.

фории рўи баданаш дар торикї аз худ рўшної медињад.

КИНОФЕСТИВАЛ ю. ‫ ﻛﻴﻨﺎﻓﺴﺘﻮل‬намоиши оммавии филмњо бо маќсади муайян кардани бењтарини онњо, фестивали филмњо.

КИРМАК ‫ ﻛﺮﻣﻚ‬кирми шапалаки абрешими тут, ки баъди гирифтани пилла ва абрешим аз он парвариш мекунанд, кирми пилла, кирми абрешим; кирмак барин хўро боиштињо, пурхўр (ишора ба давраи бедоршавї ва бисёр барги тут хўрдани кирми пилла).

КИНОФИЛМ ю. ‫ ﻛﻴﻨﺎﻓﻴﻠﻢ‬асари санъати кино, филми бадеї; кинофилми мустанад филми њуљљатї. КИНОШИНОС ‫ ﻛﻴﻨﺎﺷﻨﺎس‬мутахассис ва мунаќќиди санъати кино. КИНОШИНОСЇ санъати кино.

‫ﻛﻴﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‬

илм дар бораи

КИНОЯ а. ‫ ﻛﻨﺎﻳﻪ‬1. адш. навъи санъати сухан аст, ки нависанда ё гўянда калимаву ибораеро ѓайр аз маънои аслиаш ба маънои маљозии дигари мантиќан ва ташбењан бо он наздик кор мефармояд. 2. сухане, ки дар он маќсади аслї пинњон бошад; рамз, ишора; киноя задан (кардан) сухани кинояомез гуфтан; пичинг задан. КИНОЯВЇ ‫ ﻛﻨﺎﻳﻪوي‬мансуб ба киноя; маънои киноявї маънои бо истифодаи санъати киноя ифодаёфта дар калимаву иборањо. КИНОЯДОР ‫ ﻛﻨﺎﻳﻪدار‬ниг. кинояомез. КИНОЯОМЕЗ ‫ ﻛﻨﺎﻳﻪآﻣﻴﺰ‬пичингдор, духўра. КИНЉ ‫ ﻛﻨﺞ‬кит. бузургљусса, ќавињайкал: пилони кинљ филњои ќавиљуссаи чангї. КИРДИГОР ‫ ﻛﺮدﮔﺎر‬д. офаринанда, офаридгор, холиќ (сифати Худо). КИРДОР ‫ ﻛﺮدار‬рафтор; кор, амал; кирдори ношоиста кор ва рафтори ношоям; кору кирдор кору рафтор. КИРЁ ‫ ﻛﻴﺮﻳﺎ‬ниг. кирётахта. КИРЁТАХТА ‫ ﻛﻴﺮﻳﺎﺗﺨﺘﻪ‬тахтапорчаи оњанї, ки сўрохињои калону хурди зиёде дорад ва заргарон симњои тиллову нуќрагини ѓафсрехтаро аз даруни он сўрохњо кашида гузаронда, ба шакли симњои борик медароранд. КИРМ ‫ ﻛﺮم‬њашароти хазандаи баданаш нарму дарози беустухон, ки дар оби лойќа, дар мевањо ва гўшт пайдо мешавад: кирми лойхўрак, кирми себ; кирми пилла ниг. кирмак; кирми шабтоб кирми хурде, ки моддаи фос-

КИРМАКДОР ‫ ﻛﺮﻣﻚدار‬ниг. кирмакпарвар. КИРМАКДОРЇ ‫ ﻛﺮﻣﻚداري‬ниг. кирмакпарварї. КИРМАКПАРВАР ‫ ﻛﺮﻣﻚﭘﺮور‬он ки машѓули парвариши кирмак аст; мутахассиси соњаи кирмакпарварї. КИРМАКПАРВАРЇ ‫ ﻛﺮﻣﻚﭘﺮوري‬соњаи кишоварзї, ки ба парвариши кирми пилла ихтисос дода шудааст, кирмакдорї; шуѓли кирмакпарвар. КИРМЗАДА ‫ ﻛﺮمزده‬чизе, ки дар он кирм пайдо шудааст, кирмхўрда: талќон ва ќурутњои кирмзада, зардолуи кирмзада. КИРМКАРДА ‫ ﻛﺮمﻛﺮده‬ниг. кирмзада. КИРМХЎРДА ‫ ﻛﺮمﺧﻮرده‬он чи ба он кирм даромада нобуд кардааст; дандони кирмхўрда дандони аз дарун пўсида ва иллат пайдокарда. КИРМЧА ‫ ﻛﺮمﭼﻪ‬кирми хурд. КИРМШАКЛ монанд.

‫ﻛﺮمﺷﻜﻞ‬

њамчун кирм, ба кирм

КИРО а. ‫ ﻛﺮا‬1. иљорагирии хона, замин, чорпо ё чизи дигар барои муддати маълуме дар бадали маблаѓе, иљора. 2. маблаѓе, ки ба ивази иљорагирии чизе, љое, чорпое ба соњиби он пардохта мешавад, пули иљора; киро кардан (љое, чизе ё чорпоеро) ба иљора гирифтан; ба киро гирифтан (чизеро) ба иљора гирифтан; ба киро додан ба иљора додан (чизеро); кирои чизе кардан (накардан) арзидан (наарзидан), сазовор будан (набудан) ба чизе: кирои гап задан намекунад њатто ба гап задан њам намеарзад. КИРОЇ ‫ ﻛﺮاﺋﻲ‬1. кирошуда, ба киро гирифташуда: аробаи кирої, мошини кирої. 2. арзишдор; кирої набудан намеарзад; казої набудан, арзанда набудан; одами кирої одами

КИР

– 612 –

ба чизе арзанда, сазовор, лоиќ. КИРОКАШ ‫ ﻛﺮاﻛﺶ‬1. он ки чорпо ё воситаи наќлиёти худро ба касе ба киро (иљора) медињад. 2. он ки ба воситаи наќлиёти худ ба ивази маблаѓе мусофиркашонї ё боркашонї мекунад. КИРОКАШЇ ‫ ﻛﺮاﻛﺸﻲ‬шуѓл ва амали кирокаш, ба киро додани чорпо, ароба, мошин ва ѓ. КИРОКАШХОНА ‫ ﻛﺮاﻛﺶﺧﺎﻧﻪ‬љои исти воситањои наќлиёти кирої. КИРОКУНАНДА ‫ ﻛﺮاﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз киро кардан; он ки чизеро ба киро гирифтанист. КИРОКУНЇ рифтан.

‫ﻛﺮاﻛﻨﻲ‬

киро кардан, ба киро ги-

КИРОМ I а. ‫ ﻛﺮام‬љ. карим. КИРОМ II ‫ ﻛﺮام‬ниг. киромї. КИРОМЇ ‫ ﻛﺮاﻣﻲ‬ниг. гиромї; киромї доштан азиз доштан, њурмат кардан. КИРОПУЛЇ ‫ ﻛﺮاﭘﻮﻟﻲ‬маблаѓе, ки дар бадали кирояи чизе пардохта мешавад. КИРОШУДА ‫ ﻛﺮاﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз киро шудан; чизе, ки ба киро гирифта шудааст. КИРОЯ ‫ ﻛﺮاﻳﻪ‬1. ниг. киро. 2. кирошуда, кирої; аскари кироя аскаре, ки ба ивази музде адои хизмат мекунад; коркуни кироя ќувваи кории ба киро гирифташуда; савории кироя чорпои ба иљора (киро) гирифташуда.

холї додан; таги киса кам шудан кам шудани сармоя ё маблаѓи ѓункардаи касе зарар дидан аз муомилае. КИСАБАЃАЛ ‫ ﻛﻴﺴﻪﺑﻐﻞ‬ниг. баѓалкиса. КИСАБУР ‫ ﻛﻴﺴﻪﺑﺮ‬дузде, ки дар бозор ва дигар љойњои серодам пули мардумро аз кисаи онњо мерабояд. КИСАБУРЇ ‫ ﻛﻴﺴﻪﺑﺮي‬дуздидани пули касон аз кисаи онњо; амали дузди кисабур. КИСАГЇ ‫ ﻛﻴﺴﮕﻲ‬ба киса гузошташаванда, љайбї; њар чизи хурд, ки дар киса ѓунљиданаш мумкин аст: дафтарчаи кисагї, китобчаи кисагї, соати кисагї. КИСАДОР ‫ ﻛﻴﺴﻪدار‬1. либосе, ки киса дорад ё чизе, ки шабењи кисаро дорад. 2. кит. хазинадор; хазиначї. 3. киноя аз одамони пулдор, бой; он ки дар ваќти арзонї чизњоро харид мекунад ва дар ваќти камчинию ќиматї онњоро мефурўшад; њаннот, љаллоб. КИСАКАМАР ‫ ﻛﻴﺴﻪﻛﻤﺮ‬њамён, халтачае, ки одатан шахсони савора аз ду пањлу ба камар мебанданд. КИСАКАСАЛ ‫ ﻛﻴﺴﻪﻛﺴﻞ‬гуфт., маљ. он ки дар кисааш пул надорад, кисатињї, кисахолї, бепул. КИСАКОВЇ ‫ ﻛﻴﺴﻪﻛﺎوي‬кофтани киса; даст андохтан ба киса барои баровадани пул. КИСАМОЛ ‫ ﻛﻴﺴﻪﻣﺎل‬он ки дар њаммом тани одамонро тоза мекунад; халтакаш, даллок, ходимчї.

КИРОЯНИШИН ‫ ﻛﺮاﻳﻪﻧﺸﻴﻦ‬ниг. иљоранишин.

КИСАТИЊЇ ‫ ﻛﻴﺴﻪﺗﻬﻲ‬ниг. кисахолї.

КИСА а. ‫ ﻛﻴﺴﻪ‬1. љои халтачашакл дўхташуда дар либос барои гузоштани пул ва чизњои майдаи сабук, љайб; кисаи баѓалї ниг. кисабаѓал. 2. халтачаи пул, њамён. 3. халтачае аз матои дурушт, ки дар њаммом бо он баданро молида мешўянд; ба кисаи касе рафтан ба дасти касе афтодани пули касе; дар киса тугун карда мондан пасандоз кардан (маблаѓеро); даст ба киса задан даст ба љайб андохта, пул бароварданї шудан; кисаи касеро афшонда гирифтан тамоми пули дар љайб доштаи касеро гирифтан; ◊ кисаро бо чормаѓи пуч пур кардан ба касе ваъдаи хушку

КИСАХАРЉЇ ‫ ﻛﻴﺴﻪﺧﺮﺟﻲ‬маблаѓи андаке, ки барои харољоти майда бо худ мегиранд. КИСАХОЛЇ ‫ ﻛﻴﺴﻪﺧﺎﻟﻲ‬он ки дар киса пуле надорад, бепул, тињикиса. КИСВАТ а. ‫ ﻛﺴﻮت‬кит. либос, пўшок. КИСВАТГАРЇ ‫ ﻛﺴﻮتﮔﺮي‬кит. 1. либоспўшї; кисватгарї кардан. 2. ба либоси дигар даровардан. 3. киноя аз тарљума кардан. КИСЛОТА ‫ ﻛﻴﺴﻼﺗﻪ‬хим. моддаи (пайвасти) химиявї, ки дар таркибаш гидроген дошта, ба ионњо људо шуда, мазаи туршї дорад, те-

– 613 – зоб: кислотаи нитрат, кислотаи сулфат, кислотаи карбон. КИСРО ‫ ﻛﺴﺮي‬1. шакли арабишудаи Хисрав. 2. лаќаби Хисрави Анўшервон. 3. таър. лаќаби подшоњони Сосониён баъд аз Хисрави Анўшервон. КИТМОН а. дан.

‫ ﻛﺘﻤﺎن‬махфї доштан,

пинњон кар-

КИТОБ а. ‫ ﻛﺘﺎب‬вараќњои таълифии дастнавис ё чопї, ки љилд шуда бошад: китоби хониш, китоби алифбо; китоби дарсї китобе, ки дар мактабњо аз рўи он дарс мехонанд; китоби луѓат китобе, ки дар он маљмўи калима ва иборањои забоне бо шарњу тафсир ё тарљумааш гирд оварда шудааст (бо риояи тартиби алифбо), фарњанг, луѓатнома; бозори китоб растаи китобфурўшон; њисобу китоб кардан дахлу харљро баррасї кардан, ба њисоб гирифтан; њисобро баробар кардан; як китоб маънї доштан пурмаънї будани сухане. КИТОБА а. ‫ ﻛﺘﺎﺑﻪ‬матне, ки бо хати љалї бар девори масљидњо, болои дарвозањо ва ё санги маќбарањо канда ё навишта шудааст; муќ. катиба II. КИТОБАТ а. ‫ ﻛﺘﺎﺑﺖ‬навиштан; нусха- бардорї аз рўи навиштае; китобат кардан навиштан; рўбардор кардан, нусха бардоштан (аз навиштае). КИТОБАТЇ ‫ ﻛﺘﺎﺑﺘﻲ‬:аломатњои китобатї грам. маљмўи аломатњо дар забони хаттї (аз ќабили нуќта, вергул, нуќтавергул, аломатњои суол, хитоб, баён ва ѓ.), ки барои дуруст дарк кардани мазмуни матн ва бе ѓалат хондани он хизмат мекунанд; забони китобатї забони бо хат сабтшудаи услубњои бадеї, илмї, публисистї ва коргузории расмї, забони хаттї. КИТОББАРОРЇ ‫ ﻛﺘﺎبﺑﺮاري‬нашри китоб. КИТОБДОН ‫ ﻛﺘﺎبدان‬гуфт. китобандозак, киф. КИТОБДОР ‫ ﻛﺘﺎبدار‬корманди китобхона, барои нигањдории китоб. КИТОБДОРЇ ‫ ﻛﺘﺎبداري‬1. вазифа ва шуѓли китобдор. 2. усул ва ќоидаву тартиботи нигоњдории китобњо дар китобхона.

КИТ

КИТОБДЎСТ ‫ ﻛﺘﺎبدوﺳﺖ‬он ки китобро дўст медорад; љамъкунандаи китобњои камёб ва нодир: љамъияти китобдўстони шањр. КИТОБДЎСТЇ ‫ ﻛﺘﺎبدوﺳﺘﻲ‬шуѓли китобдўст, дўст доштани китоб. КИТОБИЁТ а. ‫ ﻛﺘﺎﺑﻴﺎت‬тасвири илмии чигунагии шаклу мазмуни китобњо ва тартиб додани фењристи онњо; танќид ва китобиёт боби махсус дар рўзномаю маљаллањо, ки ба тавсиф, шиносондан ва нишон додани камбудии китобњои нав бахшида мешавад. КИТОБЇ ‫ ﻛﺘﺎﺑﻲ‬1. мансуб ба китоб. 2. он чи дар асоси китоб гуфта ё навишта шудааст; номи китобї номи шахс, ки бо истинод ба китоб (хусусан динї) гузошта шудааст; забони китобї ниг. китобатї (забони китобатї). КИТОБМОНАК ‫ ﻛﺘﺎبﻣﺎﻧﻚ‬лавњи китобгузорї барои ба хондан мувофиќ љой гирифтани он, рањл. КИТОБНАВИС ‫ ﻛﺘﺎبﻧﻮﻳﺲ‬он ки китоб таълиф кардааст, нависанда. КИТОБНАВИСЇ ‫ ﻛﺘﺎبﻧﻮﻳﺴﻲ‬исми амал аз китоб навиштан; навиштани китоб, иншои китоб. КИТОБНОМА ‫ ﻛﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬фењрист ва номгўи маводу маъхаз ва сарчашмањо, ки дар тањияи асаре истифода шудааст ва он ё дар повараќ ё дар охири китоб оварда мешавад. КИТОБОРОЇ ‫ ﻛﺘﺎبآراﺋﻲ‬ороиши китоб, маљмўаи корњое чун хушнависї, љилдсозї, ороиш, суратгирї, ки барои зебо кардани китоб истифода мешавад. КИТОБПАРАСТ ‫ ﻛﺘﺎبﭘﺮﺳﺖ‬он ки китоб барои вай муќаддас аст, ошиќи китоб. КИТОБПАРАСТЇ ‫ ﻛﺘﺎبﭘﺮﺳﺘﻲ‬шуѓли китобпараст, муќаддас донистани китоб. КИТОБСОЗЇ ‫ ﻛﺘﺎبﺳﺎزي‬1. маљмўи корњои тањия, љилдсозї, ороиш, сањифабандї ва муќовабандии асаре. 2. маљ. барои дигарон љамъ овардани матн ва тањияи китоб. КИТОБФУРЎШ ‫ ﻛﺘﺎبﻓﺮوش‬фурўшандаи китобњо, он ки ба савдои китоб машѓул аст. КИТОБФУРЎШЇ ‫ ﻛﺘﺎبﻓﺮوﺷﻲ‬1. шуѓл ва амали китобфурўш. 2. љое, ки дар он китоб фурўхта

КИТ

– 614 –

мешавад: дўкони китобфурўшї. КИТОБХОН ‫ ﻛﺘﺎبﺧﻮان‬1. мутолиакунандаи китоб, хонандаи китоб; китобдўст. 2. он ки чун узви расмии китобхонае аз китобњои он истифода мебарад. КИТОБХОНА ‫ ﻛﺘﺎبﺧﺎﻧﻪ‬1. љое, ки њама гуна китобњо љамъ ва нигањдорї карда мешаванд: китобхонаи шахсї. 2. муассисае, ки њама гуна китобњоро барои истифодаи умум љамъ мекунад ва нигоњ медорад; китобхонаи сайёр китобхонае, ки тавассути наќлиёт аз љое ба љое интиќол дода мешавад. КИТОБХОНДА карда.

‫ﻛﺘﺎبﺧﻮاﻧﺪه‬

босавод, тањсил-

КИТОБХОНЇ ‫ ﻛﺘﺎبﺧﻮاﻧﻲ‬1. хондани китоб, мутолиа. 2. китоб хонда шунавонидан ба дигарон; китобхонї кардан љамъ шуда китоб хондан, ки дар ќадим ва њоло дар дењоти дурдаст яке аз тарзњои ваќтгузаронии маданї буд. КИТОБЧА ‫ ﻛﺘﺎﺑﭽﻪ‬китоби њаљман хурд, рисола. КИТОБШИНОС шиносї.

‫ ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎس‬мутахассиси китоб-

КИТОБШИНОСЇ ‫ ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи китоб њамчун падидаи фарњангї ва мањсули истењсолот. КИТФ а. ‫ ﻛﺘﻒ‬сари шонаи бадан, шона, дўш: китф дарњам кашидан аз коре њайрат ва тааљљуб кардан; дар масъалае изњори бехабарї кардан. КИТФВАСЕЪ ‫ ﻛﺘﻒوﺳﻴﻊ‬фарохдўш, шонапањн. КИТФТАНГ ‫ ﻛﺘﻒﺗﻨﮓ‬либоси китфаш танг. КИФОЛ а. ‫ ﻛﻴﻔﺎل‬кит. авбош, бењудагард. КИФОЛАГЇ ‫ ﻛﻴﻔﺎﻟﮕﻲ‬авбошї, бењудагардї. КИФОФ а. ‫ ﻛﻔﺎف‬он ќадар даромад ё маош, ки ба харољот кифоя мекунад; миќдори хўроке, ки барои зиндагї басї мекунад. КИФОЯ(Т) а. ‫ﻛﻔﺎﻳﺖ‬//‫ ﻛﻔﺎﻳﻪ‬басанда, кофї; ба ќадри кифоя ба андозаи ќонеъкунанда, басанда; кифоя будан басанда будан, кофї будан, расидан. КИФОЯТКУНАНДА

‫ ﻛﻔﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии

замони њозира аз кифоят кардан; басанда. КИФТ ‫ ﻛﻔﺖ‬шакли љойивазкардаи китф. КИЊОНАТ а. пешгўї.

‫ﻛﻬﺎﻧﺖ‬

кит. коњинї, ѓайбгўї,

КИЧИРЇ ‫ ﻛﭽﻴﺮي‬хўр. оше аз мошу биринљ, ки мисли шўла ѓафс мешавад. КИЉЉА ‫ﻪ‬‫ ﻛﻴﺠ‬кирмчањои паразитї, ки дар рўдаю меъдаи инсон ва њайвони ширхор пайдо мешаванд, гиљља, кирми меъда (аскарида, глист). КИШ І ‫ ﻛﻴﺶ‬нидои рондани мурѓону парандагони хонагї; киш-киш додан касеро ба муќобили касе шўрондан, тез кардан. КИШ ІІ ‫ ﻛﻴﺶ‬варз. дар бозии шатранљ њолате, ки шоњро яке аз мўњрањои њариф тањдид мекунад. КИШАН ‫ ﻛﻴﺸﻦ‬1. занљир ё банди махсусе, ки барои нагурехтани асп ба ду пои пеши он (ба воситаи ќуфли вазндор) мебанданд. 2. занљири махсус, ки ба пою дасту гардани мањбусон зада ќуфл мекунанд, завлона, ишкел; кишан шудан монеаи боздорандаи чизе шудан. КИШВАР ‫ ﻛﺸﻮر‬1. сарзамин, мамлакат, давлат. 2. воњиди маъмурию њудудї. КИШВАРЇ ‫ ﻛﺸﻮري‬мансуб ба кишвар; саросарї. КИШВАРКУШО(Й) (‫ ﻛﺸﻮرﻛﺸﺎ)ي‬1. кашфкунандаи кишвари нав. 2. фотењ, љањонгир; истиллогар. КИШВАРКУШОЇ ‫ ﻛﺸﻮرﻛﺸﺎﺋﻲ‬1. кашфи кишвар, сарзамини нав. 2. фатњ кардан, мутеъ сохтани кишварњо. КИШВАРСИТОН ‫ ﻛﺸﻮرﺳﺘﺎن‬ниг. киш- варкушо. КИШВАРХУДОЙ ‫ ﻛﺸﻮرﺧﺪاي‬кит. под- шоњ, соњиби сарзамин ё кишвар. КИШВАРШИНОС ‫ ﻛﺸﻮرﺷﻨﺎس‬мутахассиси илми кишваршиносї. КИШВАРШИНОСЇ ‫ ﻛﺸﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ‬маљмўи тадќиќот ва донишњо оид ба табиат, инсон, иќтисод, таърих, урфу одат, анъанањои кишвар; осорхонаи кишваршиносї осорхонае, ки дар он мавод ва ашёи оид ба шиносонидани

КИШ

– 615 – мамлакате љамъ оварда шудааст. КИШМИШ ‫ ﻛﺸﻤﺶ‬навъи ангури майдаи бедонак; мавизи ин ангур: кишмиши зард, кишмиши сиёњ. КИШМИШЇ ‫ ﻛﺸﻤﺸﻲ‬марбут ба кишмиш; бо истифода аз кишмиш тањия шудани чизе. КИШОВАРЗ ‫ ﻛﺸﺎورز‬дењќон, зореъ, барзгар. КИШОВАРЗЇ барзгарї.

‫ﻛﺸﺎورزي‬

дењќонї, зироаткорї,

кишт ‫ ﻛﺸﺖ‬асоси замони гузашта аз киштан. КИШТ I ‫ ﻛﺸﺖ‬1. коштан, коридан; киштукор, зироат. 2. замини коридашуда, киштзор. 3. он чизи коридашуда, ки аз замин сабзида баромадааст; кишти барваќтї киштукор пеш аз ваќти муќаррарї; кишти бањорї ниг. бањорї; кишти дастї зироати бо ќувваи бевоситаи даст, яъне бо побел (бе иштироки техника) кишташуда, зироати ѓайримошинї; кишти тирамоњї зироати фасли тирамоњ; кишт кардан а) шинондан, дона пошидан; б) киштукор кардан, замин рондан, љуфт рондан.

КИШТИБАНДОН ‫ ﻛﺸﺘﻲﺑﻨﺪان‬љое, ки киштињоро мебанданд, бандар. КИШТИБОН ‫ ﻛﺸﺘﻲﺑﺎن‬ронандаи киштї, киштирон, нохудо. КИШТИГАРД ‫ ﻛﺸﺘﻲﮔﺮد‬мусоид ба гаштани (рафтуои) киштї; дарёи киштигард дарёе, ки дар он киштї рафтуо карда метавонад. КИШТИГОЊ ‫ ﻛﺸﺘﻲﮔﺎه‬кит. 1. љое, ки киштї лангар меандозад, бандар. 2. соњил, канор. КИШТИКАШ ‫ ﻛﺸﺘﻲﻛﺶ‬1. кашандаи киштї, киштие, ки амад ва киштињои дигарро кашола мекунад. 2. коргаре, ки киштиро бо арѓамчин муќобили љараён кашида мебарад ё ба соњили бањру дарё кашида меорад. КИШТИКАШЇ ‫ ﻛﺸﺘﻲﻛﺸﻲ‬кашидани киштї; шуѓл ва амали киштикаш. КИШТИНИШИН ‫ ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻦ‬он ки дар киштї сафар мекунад, киштисавор. КИШТИРОН лоњ.

‫ﻛﺸﺘﻲران‬

ронандаи киштї, мал-

КИШТИРОНЇ ‫ ﻛﺸﺘﻲراﻧﻲ‬1. шуѓли ронандаи киштї, маллоњї. 2. рафтуои киштї.

КИШТ II ‫ ﻛﺸﺖ‬варз. донаронї ба сўи шоњи њариф; кишт хўрдан маљ. дучори таъќиб гардидан (аз тарафи касе ё њукумат).

КИШТИСАВОР ‫ ﻛﺸﺘﻲﺳﻮار‬ниг. киштинишин.

КИШТА ‫ ﻛﺸﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз киштан; он чи кишта шудааст.

КИШТИСОЗ ‫ ﻛﺸﺘﻲﺳﺎز‬он ки киштї месозад, созандаи киштї.

КИШТАЗОР ‫ ﻛﺸﺘﻪزار‬кит., ниг. киштзор.

КИШТИСОЗЇ ‫ ﻛﺸﺘﻲﺳﺎزي‬сохтани киштињо: саноати киштисозї.

КИШТАН тан.

‫ﻛﺸﺘﻦ‬

тухм пошидан, коридан, кош-

КИШТБОБ ‫ ﻛﺸﺖﺑﺎب‬барои киштукор мувофиќ: замини киштбоб. КИШТБОЗЇ ‫ ﻛﺸﺖﺑﺎزي‬варз. киштбозии рух ба воситаи рух «кишт» гуфтан ба шоњ. КИШТГАРДОН ‫ ﻛﺸﺖﮔﺮدان‬дар як ќитъаи замин бо навбат коштани зироатњо (мавсим ба мавсим). КИШТГОЊ ‫ ﻛﺸﺖﮔﺎه‬љои кишт, замини коридашаванда ё коридашуда; киштзор. КИШТЗОР ‫ ﻛﺸﺖزار‬замини кишт, майдони кишт, мазраа. КИШТИБАНДЇ ‫ ﻛﺸﺘﻲﺑﻨﺪي‬баста нигоњ доштани киштињо дар бандар.

КИШТИШИКАСТАГОН ‫ ﻛﺸﺘﻲﺷﻜﺴﺘﮕﺎن‬љ. киштишикаста; 1. онњое, ки киштиашон шикаста ё ѓарќ шудааст. 2. маљ. навмедшудагон, маъюсон. КИШТЇ ‫ ﻛﺸﺘﻲ‬воситаи наќлиёте, ки дар рўи об њаракат мекунад, кема, сафина; киштии бодбонї (бодї) киштии бодбондор, ки бо ќувваи бод њаракат мекунад; киштии бухорї киштие, ки бо ќувваи бухор (буѓ) њаракат мекунад; киштии зирењпўш кемаи љангии баданааш бо филизи тирногузар пўшондашуда; киштии зериобї киштие, ки зери об мегардад; киштии нафткашонї киштии боркаши махсус барои кашондани нафт; киштии яхшикан киштии махсус таљњизонидашуда барои гузаштан аз обњои яхбаста; киштии ња-

КИШ

– 616 –

вої киноя аз њавопаймо. КИШТУКОР ‫ ﻛﺸﺖوﻛﺎر‬дењќонї, корњои сањрої; кишт; киштукори бањорї киштукор дар мавсими бањор; киштукори обї зироате, ки бо воситањои сунъї (љўйборњо) обёрї мешавад. КЇ ‫ ﻛﻲ‬љонишини саволї кадом кас?, чї касе?, кист?, кињо? њар кї љонишини таъйинї њар кас, ки; кї будан чї хел одам будан, соњиби чї касбу кор будан: кї будани ўро пурсидам. КЛАПАН лот. ‫ ﻛﻠﭙﻦ‬1. сарпўш(ак). 2. тех. ќисми (детали) мотори мошинњо, ки љараёни газ ё сўзишвории моеъро њамчун монеае танзим карда мегузаронад. КЛАРНЕТ фр. ‫ ﻛﻠﺮﻧﺖ‬асбоби мусиќии дамї аз навъи сурнай. КЛАССИК лот. ‫ ﻛﻠﺴﻴﻚ‬арбоби пешќадам, барљаста ва маќбули ом гардидаи соњаи илм, адабиёт ва санъат, ки осораш намуна ва сармашќи дигарон шудааст, саромад; шоири классик шоири баргузидаи эътирофшуда (бештар нисбат ба шуарои бузурги гузашта кор фармуда мешавад). КЛАССИКЇ ‫ ﻛﻠﺴﻴﻜﻲ‬он чи ба классикон нисбат дорад, он чи классикњо ба вуљуд овардаанд: адабиёти классикї. КЛАССИКОНА ‫ ﻛﻠﺴﻴﻜﺎﻧﻪ‬1. ба тарзи устодони барљаста; классикї. 2. маљ. олї, бо санъати баланд. КЛАССИТСИЗМ лот. ‫ ﻛﻠﺴﻴﺘﺴﻴﺰم‬љараёне дар санъату адабиёти асрњои 17 – ибтидои асри 19-уми Аврупо, ки дар таќлид ва намунањои антиќї ва истифодаи мавзўъњои он асос ёфтааст. КЛИНИКА ю. ‫ ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻪ‬беморхонае, ки дар он ба ѓайр аз табобати муќаррарї таљрибагузаронии донишљўён ва корњои тадќиќотии илмї низ бурда мешавад; муќ. дармонгоњ. КЛИРИНГ англ. ‫ ﻛﻠﻴﺮﻧﮓ‬иќт. муомилот бидуни пули наќд (асосан дар савдои берунї). КОБАЛТ олм. ‫ ﻛﺎﺑﻠﺖ‬хим. 1. унсури химиявї. 2. номи ранги кабуди баланд. КОБИДАН ‫ ﻛﺎﺑﻴﺪن‬ниг. ковидан.

КОБИН ‫ ﻛﺎﺑﻴﻦ‬пул ё мулки манќул ва ѓайриманќуле, ки дар ваќти никоњ домод пардохтани онро ба арўс ба зимма мегирад ва дар сурати занро талоќ додани шавњар ё мурдани шавњар бояд ба зан дода шавад: ниг. мањр. КОБИНА ‫ ﻛﺎﺑﻨﻪ‬књн. чашм, дида. КОБРА ‫ ﻛﺎﺑﺮه‬зоол. навъе аз мори зањрдор, мори айнакдор. КОБУК ‫ ﻛﺎﺑﻮك‬кит. сабаде, ки ба шифт меовезанд, то ки кабўтар дар он лона созад, кафтархона; лона, ошёна. КОБУС а. ‫ ﻛﺎﺑﻮس‬хоби дањшатангез, пахш кардани сиёњї дар хоб, каранљу. ков ‫ ﻛﺎو‬1. асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз кофтан; ков-ков кофтуков, љустуљў, тафтиш. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои кованда: оташков, гўрков, кунљков. КОВАК ‫ ﻛﺎوك‬гуфт. кофтуков, љустуљў; ковак кардан љустуљў кардан; тафтиш кардан. КОВИДАН ‫ ﻛﺎوﻳﺪن‬кит., ниг. кофтан. КОВИЁН//КОВИЁНЇ ‫ﻛﺎوﻳﺎﻧﻲ‬//‫ ﻛﺎوﻳﺎن‬мансуб ба Кова: дирафши ковиён байраќи Кова. КОВИШ ‫ ﻛﺎوش‬кандани замин дар љустуљўи осори атиќа ё конњо, љустуљў, тафањњус. КОВИШГАР ‫ ﻛﺎوشﮔﺮ‬љустуљўкунанда, шахсе, ки барои ёфтани осори атиќа бар асоси усулњои илмї ковиш мегузаронад. КОВИШГАРЇ ковишгар.

‫ﻛﺎوشﮔﺮي‬

амал

ва

шуѓли

КОВ-КОВ ‫ ﻛﺎوﻛﺎو‬кофтукови љойњои гуногун барои ёфтани чизе; љустуљў; тафтиш. КОВОК ‫ ﻛﺎواك‬1. дарунхолї, миёнтињї; чормаѓзи ковок чормаѓзи пуч; одами ковок маљ. каси бењунар, нодон. 2. нарм, мулоим; замини ковок замини нарму мулоим. КОВОКЇ ‫ ﻛﺎواﻛﻲ‬1. љои холї, сўрохї; ковокии дарахт холигї дар танаи дарахт. 2. нармї, мулоимї. КОВОНДАН ‫ ﻛﺎواﻧﺪن‬тарзи бавоситаи ковидан; ба касе фармуда, ковидани љое. КОЃ І ‫ ﻛﺎغ‬кит. 1. кавша, кавша кардан. 2. бонги

КОК

– 617 – калзоѓ. КОЃ ІІ ‫ ﻛﺎغ‬кит. оташ. КОЃАЗ хит. ‫ ﻛﺎﻏﺬ‬1. вараќи нозуки аз хамираи набототи гуногун ва чўбу латта сохташудае, ки асосан барои навиштан ва чоп кардан ба рўи он истифода бурда мешавад, ќиртос. 2. мактуб, нома, хат; њуљљат; коѓазњои ќиматнок ниг. ќиматнок. КОЃАЗБАРОР ‫ ﻛﺎﻏﺬﺑﺮار‬корхонае, ки коѓаз истењсол мекунад: корхонаи коѓазбарор. КОЃАЗБАРОРЇ барор.

‫ﻛﺎﻏﺬﺑﺮاري‬

мансуб ба коѓаз-

КОЃАЗБОЗ ‫ ﻛﺎﻏﺬﺑﺎز‬маљ. 1. дўлобкор, каш- олкор. 2. расмиятпараст. КОЃАЗБОЗЇ ‫ ﻛﺎﻏﺬﺑﺎزي‬маљ. 1. кашолкорї дар иљрои корњо, ба љои кори амалї машѓул шудан бо хатнависї ва њаволаи кор ба дигарон. 2. расмиятпарастї, бюрократї. КОЃАЗБУР ‫ ﻛﺎﻏﺬﺑﺮ‬василае кордмонанд, ки барои буридани коѓаз истифода мешавад. КОЃАЗГИР ‫ ﻛﺎﻏﺬﮔﻴﺮ‬књн. дари панљарагї, ки бар он ба љои шиша коѓаз часпонда шудааст. КОЃАЗИН ‫ ﻛﺎﻏﺬﻳﻦ‬ниг. коѓазї. КОЃАЗЇ ‫ ﻛﺎﻏﺬي‬аз коѓаз тайёршуда, коѓазин. КОЃАЗПАРОНЇ бозї.

‫ﻛﺎﻏﺬﭘﺮاﻧﻲ‬

номапаронї, коѓаз-

КОДЕКС лот. ‫ ﻛﺎدﻛﺲ‬1. маљмўи ќонунњое, ки меъёрњои њуќуќии соњаи муайяни муносибатњои љамъиятиро дар бар мегирад: кодекси шањрвандї, кодекси љиноятї. 2. маљмўи меъёр, ќоида ва аќидањо: кодекси ахлоќ. КОДОК ‫ ﻛﺎداك‬1. мобайн, фосила: кодоки нардбон фосилаи миёни ду пиллаи нардбон. 2. њар як љой аз чор тарафи сандалї. КОЖ ‫ ﻛﺎژ‬ниг. кољ II. КОЗА ‫ ﻛﺎزه‬хонаи аз наю шохи дарахтон сохта дар сари кишт, каппа, чайла: хонаам коза бошаду дилам тоза (зарб.). КОЗАР ‫ ﻛﺎزر‬ниг. козур. КОЗАРЇ ‫ ﻛﺎزري‬ниг. козурї. КОЗИБ ‫ ﻛﺎذب‬дурўѓгўй; субњи козиб бом- доди дурўѓин, рўшноие, ки пеш аз дамидани субњ пайдо мешавад; муќоб. субњи содиќ. КОЗИМ ‫ ﻛﺎﻇﻢ‬кит. фурўнишондаи фурўбарандаи ѓазаб; бурдбор.

хашм,

КОЗУР ‫ ﻛﺎزر‬шустагар, гозур. КОЗУРЇ ‫ ﻛﺎزري‬ба таври махсус шуста, сафед ва суфта гардонидани матоъњои дастї бофташуда; шустагарї, либосшўї, гозурї. КОИН а. ‫ ﻛﺎﺋﻦ‬он чи вуљуд дорад, мављуд, махлуќ; коину фосид боќї ва фонї. КОИНОТ ‫ ﻛﺎﺋﻨﺎت‬љ. коин; њамаи мављудот ва махлуќот; тамоми олам.

КОЃАЗПЕЧ ‫ ﻛﺎﻏﺬﭘﻴﭻ‬1. чизи ба коѓаз печонидашуда. 2. гуфт., маљ. махсус, људогона. КОЃАЗПОРА ‫ ﻛﺎﻏﺬﭘﺎره‬порчањои алоњидаи коѓаз; коѓазкўњна.

КОК I ‫ ﻛﺎك‬кит. нони равѓании дар танўр ќоќ кардашуда.

КОЃАЗХАЛТА ‫ ﻛﺎﻏﺬﺧﻠﺘﻪ‬халтаи коѓазї барои ба љое бурдан ва ё нигоњ доштани чизе.

КОК III ‫ ﻛﺎك‬кит. мард.

КОЃАЗХЎРАК ‫ ﻛﺎﻏﺬﺧﻮرك‬зоол. коѓазро хўрда сўрох мекунад.

кирме,

ки

КОЃАТЇ//КОЃОТЇ ‫ﻛﺎﻏﺎﺗﻲ‬//‫ ﻛﺎﻏﺘﻲ‬гуфт. чормаѓз ё бодоми пўсттунук: бодоми коѓатї, чормаѓзи коѓатї. КОД фр. ‫ ﻛﺎد‬маљмўи аломатњо, калимањо ё садоњои шартї, ки дар алоќаи телефонию телеграфї, радио ва дар амалиёти дастгоњњои компютерї кор фармуда мешавад; рамз.

КОК II ‫ ﻛﺎك‬кит. сари забон, нўги забон. КОК IV ‫ ﻛﺎك‬кит. мардумаки чашм, гавњараки чашм. КОК V ‫ ﻛﺎك‬кит. лоѓар, хароб, ќоќина. КОКАИН исп. хаддир.

‫ﻛﺎﻛﺌﻴﻦ‬

маводи сахттаъсири му-

КОКАИНЇ ‫ ﻛﺎﻛﺌﻴﻨﻲ‬мансуб ба кокаин. КОКО ‫ ﻛﺎﻛﺎ‬кит. бародари калонї. КОКС олм. ‫ ﻛﺎﻛﺲ‬навъе аз ангиштсанги дорои гармои баланд, ки барои гудохтани филизот

КОК

– 618 –

ба кор меравад.

лексияи маъданњо.

КОКСШАВАНДА ‫ ﻛﺎﻛﺲﺷﻮﻧﺪه‬ба кокс шудан мувофиќ: ангиштсанги коксшаванда. КОКТЕЙЛ англ. ‫ ﻛﺎﻛﺘﻴﻞ‬нўшокии ширину хушбўи омехта бо шароб ё шир. КОКУЛ ‫ ﻛﺎﻛﻞ‬1. дастаи дарози мўй дар фарќи сари мардон ва љавонон: кокули назрї. 2. гесўи дароз (-и занон); кокули љуворї маљ. мўякњои гирди сўтаи љуворї. 3. ёли асп. КОКУЛА ‫ ﻛﺎﻛﻠﻪ‬пўчоќи ѓўзаи пахта.

КОЛЛЕКТИВОНЇ ‫ ﻛﺎﻟّﻜﺘﻴﻮاﻧﻲ‬таър. муттањидкунї ё муттањидшавии хољагињои яккадаст дар як хољагии умумї. КОЛЛЕКТОР лот. ‫ ﻛﺎﻟّﻜﺘﺎر‬1. тех. ќисми муњаррики мошин. 2. сохт. ќубури об ё газпарто. 3. тех. роњрави зеризаминии таги кўчањо барои гузаронидани кабелу ќубурњо. КОЛЛЕЉ англ. ‫ ﻛﺎﻟّﺞ‬нав. таълимгоњи миёнаи махсуси ягон касбу ихтисос.

КОКУЛДОР ‫ ﻛﺎﻛﻞدار‬1. дорои кокул. 2. фатиламўй. 3. ёлдор.

КОЛЛОИД ю. ‫ ﻛﺎﻻّﻳﺪ‬хим. моддае, ки шў- ша намебандад (мас., крахмал, сафеда, елим ва ѓ. ).

КОКУЛПАРЕШОН ‫ ﻛﺎﻛﻞﭘﺮﻳﺸﺎن‬1. он ки кокулњояш пањну парешон аст. 2. љўлидамўй, мўйњояш бетартиб.

КОЛО ‫ ﻛﺎﻻ‬1. асбоби хона, чизу чора. 2. мол, матоъ.

КОКУТЇ ‫ ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ‬бот. навъе аз гиёњ.

КОЛУМ ‫ ﻛﺎﻟﻢ‬књн. зани шавњармурда ё аз шавњар људошуда, бевазан.

кол ‫ ﻛﺎل‬асоси замони њозира аз колидан. КОЛ I ‫ ﻛﺎل‬кит. меваи хом, меваи норасида. КОЛ II ‫ ﻛﺎل‬кит. љой, макон. КОЛА I ‫ ﻛﺎﻟﻪ‬ниг. коло. КОЛА II ‫ ﻛﺎﻟﻪ‬књн. зарфи кадугин барои шароб. КОЛБА олм. ‫ ﻛﺎﻟﺒﻪ‬хим. зарфи шишагии озмоишї дар озмоишгоњ. КОЛБАД ю. љасад.

‫ﻛﺎﻟﺒﺪ‬

кит. 1. ќолиб. 2. тан, бадан,

КОЛБУД ю. ‫ ﻛﺎﻟﺒﺪ‬ниг. колбад. КОЛИВ(А) (‫ ﻛﺎﻟﻴﻮ)ه‬кит. 1. саросема, гаранг; беќарор; њайрон. 2. нодон, аблањ; девонамизољ. 3. кар. КОЛИДАН ‫ ﻛﺎﻟﻴﺪن‬кит. ошуфтан, шўридан; парешонхотир шудан. КОЛЛЕГИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻟّﮕﻴﻪ‬маќоми роњбарикунанда ва машваратии ягон идора, њайати мушовара. КОЛЛЕКСИОНЕР фр. ‫ ﻛﺎﻟّﻜﺴﻴﺎﻧﺮ‬љамъоваранда ва нигањдорандаи чизњои аз љињати илмї, таърихї ва ѓ. ќиматнок ё нодир. КОЛЛЕКСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻟّﻜﺴﻴﻪ‬љамъи чизњои якљинсае, ки ќимат ва ањамияти илмию таърихї доранд: коллексияи зоологї, кол-

КОЛУС ‫ ﻛﺎﻟﻮس‬кит. ањмаќ, аблањ, нодон, беаќл. КОЛУФТА ‫ﻛﺎﻟﻔﺘﻪ‬ парешонњол.

кит.

ошуфта,

шўрида,

КОЛУША ‫ ﻛﺎﻟﻮﺷﻪ‬кит. 1. дег. 2. таоме, ки аз нахўд ва биринљ мепазанд. КОЛЧЕДАН ю. ‫ ﻛﺎﻟﭽﻴﺪن‬маъд. омехтаи оњан, мис ва дигар филизот бо гўгирд ва ѓ., пайвасти сулфурдор. КОМ I ‫ ﻛﺎم‬саќфи дањон аз дандони пеши болої то њалќ, даруни дањон; дањон; коми касеро (бо чизе) бардоштан пас аз таваллуди кўдак, одатан, бо ангушти асалмолида коми ўро мебардоранд; ком шудани асп ба сабаби дерваќт нахўрдани љав ва дигар хўрокињои донагї дард пайдо кардани коми аспу хар, ки бе чок карда намак пахш кардан дуруст намешавад; ба коми худ задан киноя аз хўрдан, аз худ кардан чизеро. КОМ II ‫ ﻛﺎم‬маќсад, мурод, орзу, майл; коми дил муроди дил, орзуи матлуб; ба коми касе шудан а) мувофиќи орзую муроди касе шудани коре; б) аз они касе шудани чизе; ба коми касе гардидани фалак мувофиќи орзу ва мурод шудани корњои касе; ком гирифтан ба мурод расидан, ба маќсад ноил шудан. КОМА I

‫ﻛﺎﻣﻪ‬

мураббо ё њалвое, ки бо шираи

КОМ

– 619 – ангур мепазанд. КОМА II ‫ ﻛﺎﻣﻪ‬1. мансуб ба ком I. 2. њамчун љузъи пасини калимањои мураккаб ба калима маънои нав медињад: худкома он ки њамеша манфиати худро дар назар дорад; ширинкома пул ё зиёфате, ки баъди харидуфурўш ба њозирон барои ширин кардани ком (дањон) дода мешавад. КОМА III ‫ ﻛﺎﻣﻪ‬чуќурча, љои кандашуда, нов. КОМА IV ‫ ﻛﺎﻣﻪ‬кит. марљон. КОМАГЇ ‫ ﻛﺎﻣﮕﻲ‬мансуб ба кома III. КОМАДОР рад.

‫ ﻛﺎﻣﻪدار‬чуќурчадор, он чи кома до-

КОМАКАНЇ ‫ ﻛﺎﻣﻪﻛﻨﻲ‬исми амал аз кома кандан: дастгоњи комаканї. КОМАКОВАК ‫ ﻛﺎﻣﻪﻛﺎوك‬тех. мошини кома кан. КОМАНДИР фр. ‫ ﻛﺎﻣﻨﺪﻳﺮ‬њ. фармондењ. КОМБАЙН англ. ‫ ﻛﺎﻣﺒﻴﻦ‬мошини мураккабе, ки дар як ваќт кори чанд мошинро ба љо меорад: комбайни ѓалладарав, комбайни ангишткан. КОМБАЙНРОН ‫ ﻛﺎﻣﺒﻴﻦران‬он ки комбайнро идора мекунад, ронандаи комбайн. КОМБАЙНЧЇ ‫ ﻛﺎﻣﺒﻴﻦﭼﻲ‬ниг. комбайнрон. КОМБАРДОРЇ ‫ ﻛﺎمﺑﺮداري‬ниг. комбахшї. КОМБАХШ ‫ ﻛﺎمﺑﺨﺶ‬он ки орзуи касеро ба љо меорад, муродбахш. КОМБАХШЇ ‫ ﻛﺎمﺑﺨﺸﻲ‬ба љо овардани орзу ва хоњиши касе, муродбахшї; саховат. КОМБИНАТ лот. ‫ ﻛﺎﻣﺒﻴﻨﺖ‬1. иттињодияи корхонањое, ки чанд навъи истењсолот ё хизматро дар бар мегирад: комбинати газворбарорї, комбинати хизмати маишї, комбинати хонасозї; комбинати таълимї мактабњои таълиму тарбиявии гуногундараља, ки дар назди муассисае муттањид карда шудаанд. КОМВАР ‫ ﻛﺎمور‬ниг. комгор. КОМГОР комёб.

‫ﻛﺎمﮔﺎر‬

ба маќсаду орзуи худ расида,

КОМГОРЇ ‫ ﻛﺎمﮔﺎري‬комгор шудан, расидан ба маќсаду орзуи худ; хушбахтї. КОМДОРЇ ‫ ﻛﺎمﮔﺎري‬:комдорї кардан лаб аз гуфтор фурў бастан, хомўшї ихтиёр кардан. КОМЕНДАНТ фр. ‫ ﻛﺎﻣﻨﺪﻧﺖ‬1. сардори њарбие, ки ба интизоми хизмати гарнизонї ё ба тартиботи посбонон назорат мекунад: коменданти горнизони шањр, коменданти ќалъа. 2. маъмури назораткунандаи биноњои љамъиятї, нозир: коменданти хобгоњи донишљўён. КОМЕНДАНТЇ ‫ ﻛﺎﻣﻨﺪﻧﺘﻲ‬:ваќти комендантї соатњои махсусан ќайдшуда, ки дар он ваќт рафтуомад дар шањре мамнўъ аст (њангоми вазъияти фавќулода ё њолати њарбї эълон кардан), ќуюди шабгардї. КОМЕНДАТУРА олм. ‫ ﻛﺎﻣﻨﺪﺗﻮره‬идорае, ки дар тањти назорати комендант мебошад, комендантхона. КОМЁБ ‫ ﻛﺎﻣﻴﺎب‬ба муроду маќсад расидан, хушбахт, саодатманд; муваффаќ; комёб шудан а) ба мурод расидан, муваффаќ гардидан; б) маљ. дуруст шудан, шифо ёфтан. КОМЁБЇ ‫ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ‬мансуб ба комёб; хушбахтї, саодатмандї. КОМЁР ‫ ﻛﺎمﻳﺎر‬хушбахт, бахтёр. КОМИЛ а. ‫ ﻛﺎﻣﻞ‬1. пурра, тамом; мукаммал; беайбу нуќсон; муќоб. ноќис. 2. бакамолрасида, баркамол. 3. фозил, донишманд. 4. адш. яке аз бањрњои арўз. КОМИЛАН а. ба куллї.

ً‫ﻛﺎﻣﻼ‬

ба таври пурра, тамоман,

КОМИЛИХТИСОС ‫ ﻛﺎﻣﻞاﺧﺘﺼﺎص‬он ки дар соњае ихтисоси комил дорад. КОМИЛРАЪЙ ‫ ﻛﺎﻣﻞرأي‬кит. хирадманд, соњибандеша; боирода. КОМИЛЊУЌУЌ ‫ ﻛﺎﻣﻞﺣﻘﻮق‬дорои њуќуќи комил, соњибихтиёр, босалоњият. КОМИЛЊУЌУЌЇ ‫ ﻛﺎﻣﻞﺣﻘﻮﻗﻲ‬соњиби њуќуќи комил будан, соњибихтиёрї. КОМИЛЪИЁР ‫ ﻛﺎﻣﻞﻋﻴﺎر‬1. баландъиёр, тоза, холис (мас., тилло). 2. кит., маљ. шахси фозил, донишманд.

КОМ

– 620 –

КОМИССАР фр. ‫ﺮ‬‫ ﻛﺎﻣﻴﺴ‬1. шахси роњбарикунанда ба идорае бо њуќуќњои махсуси маъмурї, сиёсї ва ѓ.: комиссари њарбии ноњия (шањр). 2. таър. рањбари сиёсї дар ќисмњои њарбї (дар солњои 1918-1942); комиссари халќї (вазир дар собиќ Иттињоди Шўравї дар солњои 1917-1946). КОМИССАРИАТ фр. ‫ﺮﻳﺖ‬‫ ﻛﺎﻣﻴﺴ‬1. идорае, ки ба он комиссар роњбарї мекунад: комиссариати њарбї маќоми мањаллии идора кардани корњои њарбї. 2. таър. вазорат (солњои 19171946 дар собиќ Иттињоди Шўравї). КОМИССИЯ лот. ‫ﻴﻪ‬‫ ﻛﺎﻣﻴﺴ‬њайати машваратии доимї ё муваќќат, ки барои иљрои супорише ташкил карда мешавад: комиссияи интихоботї, комиссияи тафтишот; комиссияи ќабул њайати махсус барои интихоб карда гирифтани донишљўёну хонандагони нави мактабњои олию миёнаи махсус ё барои тањќиќ кардан ва маъќул донистани кори иљрошудае. КОМИТЕТ фр. ‫ ﻛﺎﻣﻴﺘﺖ‬ниг. кумита.

КОММУНИСТ фр. мунист. КОММУНИСТЇ нист.

‫ﻮﻧﻴﺴﺖ‬‫ﻛﺎﻣ‬

‫ﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‬‫ﻛﺎﻣ‬

узви њизби ком-

мансуб ба комму-

КОММУТАТОР лот. ‫ﻮﺗﺘﺎر‬‫ ﻛﺎﻣ‬тех. 1. дастгоњи васлу људокунанда, таќсимкунанда ва табдилдињанда. 2. дастгоњи махсус дар марказњои мањаллии телефонї барои ба њам пайвастани ду ё якчанд муштарї. КОМПАС њол. ‫ ﻛﺎﻣﭙﺲ‬асбоби махсус барои муайян кардани самтњои кураи Замин ва меридиани љуѓрофї; ниг. ќутбнамо. КОМПРЕСС лот. ‫ ﻛﺎﻣﭙﺮس‬1. фишурда, фишурдашуда. 2. тарбанд; тарбандї. КОМПРЕССОР лот. ‫ﺎر‬‫ ﻛﺎﻣﭙﺮﺳ‬тех. мошин барои бо фишор интиќол додани њаво, газ, буѓ. КОМПРЕССОРЇ компрессор.

‫ﺎري‬‫ﻛﺎﻣﭙﺮﺳ‬

мансуб

ба

КОМПРЕССОРХОНА ‫ﺎرﺧﺎﻧﻪ‬‫ ﻛﺎﻣﭙﺮﺳ‬хонае, ки таљњизоти компрессорї шинонда шудааст.

‫ ﻛﺎماﺟﺮاﺋﻴﻪ‬кўтоњшудаи комитети

КОМПЮТЕР лот. ‫ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬тех. мошини электронии њисоббарор, роёна.

КОМЇ ‫ ﻛﺎﻣﻲ‬мансуб ба ком; њамсадоњои комї збш. њамсадоњое, ки тавассути коми сахт ё нарм сохта мешаванд.

КОМПЮТЕРЇ ‫ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‬мансуб ба компютер: компютерї кардан.

КОМИЉРОИЯ иљроия.

КОММУНА фр. ‫ﻮﻧﻪ‬‫ ﻛﺎﻣ‬1. гурўњи одамон, ки барои кору зиндагонии якљоя дар асоси умумї будани молу мулк муттањид шудаанд. 2. воњиди маъмурии марзї дар баъзе аз кишварњо; Коммунаи Париж њукумати инќилобии оммаи ќиёмкардаи Париж дар соли 1871. КОММУНАЛЇ ‫ﻮﻧﻠﻲ‬‫ ﻛﺎﻣ‬1. мансуб ба коммуна. 2. мансуб ба хољагии шањр; хизмати коммуналї корњои марбут ба таъмини заруриёти зиндагонии шањрї (аз ќабили об, барќ, канализатсия ва ѓ.); хољагии коммуналї муассисае, ки таъмини заруриёти зиндагии шањрї ба зиммаи ўст. КОММУНИЗМ фр. ‫ﻮﻧﻴﺰم‬‫ ﻛﺎﻣ‬1. зинаи тараќќиёти љамъиятию иќтисодї, ки асоси онро љамъиятї будани воситањои истењсолот ташкил медињад. 2. назарияи марксистї-ленинии сохтмон ва инкишофи зинаи мазкур.

КОМРАВО ‫ ﻛﺎمروا‬ниг. комрон. КОМРАВОЇ ‫ ﻛﺎمرواي‬ниг. комронї. КОМРОН ‫ ﻛﺎﻣﺮان‬ба муроду маќсади худ расида; хушбахт, бахтиёр. КОМРОНЇ ‫ ﻛﺎﻣﺮاﻧﻲ‬1. мувофиќи мурод ва орзу гузаронидани умр; хушбахтї, саодатмандї. 2. лаззат бурдан, кайф рондан; айёшї: комронї кардан. КОМСИТОНЇ гирї.

‫ﻛﺎمﺳﺘﺎﻧﻲ‬

ситонидани ком, ком-

КОМЉЎ(Й) (‫ ﻛﺎمﺟﻮ)ي‬љўяндаи айшу иш- рат; айёш, маишатпараст. КОМЉЎЇ њавас.

‫ ﻛﺎمﺟﻮﺋﻲ‬айёшї, ишратталабї; њавою

КОН ‫ ﻛﺎن‬1. маконе, ки дар он канданињои фоиданоки табиї бисёр аст, маъдан: кони ангишт, кони нуќра. 2. корхонаи саноати

КОН

– 621 – маъдан, ки бо истихрољи сарватњои табиї машѓул аст. 3. маљ. љои зиёдї ва фаровонии чизе, манбаъ: кони бодом, кони мева, кони ѓалла. КОНВЕЙЕР англ. ‫ ﻛﺎﻧﻮﻳﻴﺮ‬тасмаи яклухти гарданда, ки дар корхонањо борњои дона-дона ва моли истењсолшударо аз љое ба љое мебарад. КОНВЕНСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﻮﻧﺴﻴﻪ‬шартномаи байналхалќї оид ба ягон масъалаи махсус, муоњида. КОНВЕРСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﻮرﺳﻴﻪ‬1. иќт. таѓйир ёфтани шарту шароити вомбаргњои давлатии ќаблан баровардашуда (кам шудани фоизи вомбарг ё таѓйири мўњлати он). 2. збш. калимасозие, ки бе таѓйироти шаклї дар натиљаи гузаштан аз як њиссаи нутќ ба дигар њиссаи нутќ калимаи нав ба вуљуд меояд (мас., даромад – феъл ва даромад – исм). КОНВЕРТ фр. ‫ ﻛﺎﻧﻮرت‬лифофа барои андохта ба љое фиристодани мактуб ё ягон њуљљати дигар, пакет. КОНВОЙ фр. ‫ ﻛﺎﻧﻮاي‬даста ё шахси мусаллањ барои муњофизати касе ё пешгирї аз гурези мањбусону асирон. КОНГЛОМЕРАТ лот. ‫ ﻛﺎﻧﮕﻼﻣﺮت‬геол. љинси кўњї, ки аз омехтаи маъданњои гуногуни шахшудамонда иборат мебошад. КОНГРЕСС лот. ‫ ﻛﺎﻧﮕﺮس‬1. анљуман ё маљлиси машваратї (бештар оид ба масъалањои байналхалќї): Конгресси љањонии тарафдорони сулњ. 2. парламенти ќонунбарор дар ИМА ва баъзе давлатњои Амрикои Лотинї. КОНДЕНСАТОР лот. ‫ ﻛﺎﻧﺪﻧﺴﺘﺎر‬физ., тех., дастгоњи махсус барои конденсатсия. КОНДЕНСАТСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺪﻧﺴﺘﺴﻴﻪ‬1. ѓализ шудан, зичшавї; љамъшавї. 2. ба њолати моеъ ва кристаллї табдил ёфтани газ ё бухор дар натиљаи хунук ва фишурда шудан. КОНДИТСИОНЕР лот. ‫ ﻛﺎﻧﺪﺗﺴﻴﺎﻧﺮ‬дастгоњи махсус барои гарм ё хунук ва мўътадилу форам гардондани њавои хона. КОНКАН дорад.

‫ ﻛﺎﻧﻜﻦ‬он ки дар кандани кон ширкат

КОНКУРС лот. ‫ ﻛﺎﻧﻜﺮس‬ниг. озмун.

КОНКУРСЇ ‫ ﻛﺎﻧﻜﺮﺳﻲ‬мансуб ба конкурс; имтињони конкурсї имтињоне, ки ба барномаи конкурс дохил аст. КОНО ‫ ﻛﺎﻧﺎ‬кит. аблањ, нодон, гўл; муќоб. доно. КОНОЇ ‫ ﻛﺎﻧﺎﺋﻲ‬кит. аблањї, нодонї, гўлї; муќоб. доної. КОНСЕРВАНТ фр. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺮوﻧﺖ‬1. хўроки хушкондашудаи осонпаз. 2. еми серѓизои чорво (мас., љав, нарма, кунљора ва ѓ.). 3. геол. мањсулоти маъдани тоза кардашуда. КОНСЕПСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﭙﺴﻴﻪ‬системаи аќоид ва нуќтаи назарњо оид ба ягон масъала ё њодиса (дар фањмиш ва маънидоди онњо); фикри асосї дар асари илмї ё бадеї. КОНСЕРВ(А) фр. (‫ ﻛﺎﻧﺴﺮو)ه‬хўрокворие, ки ба таври махсус љўшонда, пухта ё намак карда, дар ќуттињои њавонодаро нигоњ медоранд. КОНСЕРВАГЇ ‫ ﻛﺎﻧﺴﺮوﮔﻲ‬консервшуда; меваи консервагї меваи консервшуда. КОНСЕРВАТИВЇ растї.

‫ﻛﺎﻧﺴﺮوﺗﻴﻮي‬

књн. кўњнапа-

КОНСЕРВАТИЗМ лот. парастї.

‫ﻛﺎﻧﺴﺮوﺗﻴﺰم‬

књн. кўњна-

КОНСЕРВАТОР лот. параст.

‫ﻛﺎﻧﺴﺮوﺗﺎر‬

ниг. кўњна-

КОНСЕРВАТОРИЯ ит. олии мусиќї.

‫ﻛﺎﻧﺴﺮوﺗﺎرﻳﻪ‬

мактаби

КОНСЕРВАТСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺮوﺗﺴﻴﻪ‬муваќќатан хобондани кори корхона, сохтмон ва ѓ.; консерватсия кардани мошин амалї кардани тадбирњои техникї барои аз нобудшавї нигоњ доштани мошин њангоми муддати зиёд кор накардани он. КОНСЕРВБАРОРЇ ‫ ﻛﺎﻧﺴﺮوﺑﺮاري‬истењсоли консервањо: корхонаи консервбарорї. КОНСЕРН лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺮن‬иттињодияи якчанд муассисањои мустаќили молиявї ва тиљоратї. КОНСЕРТ ит. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺮت‬аз рўи барнома бо суруду мусиќї ва ѓ. дар сањна баромад кардани њунарпешањо. КОНСЕРТЇ

‫ﻛﺎﻧﺴﺮﺗﻲ‬

мансуб ба консерт: бар-

КОН

– 622 –

номаи консертї. КОНСИЛИУМ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﻴﻠﻴﻮم‬машварати духтурњо барои ташхиси ягон касалї ва тарзи муолиљаи он. КОНСПЕКТ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﭙﻜﺖ‬баёни мухтасари матне, баёни хулосавї, хулоса, ёддошт.

КОНТЕЙНЕРЇ ‫ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮي‬мансуб ба контейнер: боркашонии контейнерї. КОНТЕЙНЕРКАШ контейнеркашї.

‫ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮﻛﺶ‬мошини махсуси

КОНТИНЕНТ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﻨﺖ‬ниг. ќитъа.

КОНСТИТУТСИОНЇ ‫ ﻛﺎﻧﺴﺘﻴﺘﻮﺗﺴﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба конститутсия: суди конститутсионї; сохти конститутсионї тарзи идораи машрутавї, тарзи идора аз рўи сарќонун (ќонуни асосї).

КОНТИНЕНТАЛЇ ‫ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﻨﺘﻠﻲ‬мансуб ба континент; иќлими континенталї обу њавои ѓайрибањрї, обу њавои хушк дар љойњои аз бањр дур, ки тобистонаш гарму зимистонаш сард аст.

КОНСТИТУТСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺘﻴﺘﻮﺗﺴﻴﻪ‬ќонуни асосї, ќонуни асосии давлат, сарќонун.

КОНУН I ‫ ﻛﺎﻧﻮن‬кит. 1. оташдон, кўра, манќал. 2. марказ, макон.

КОНСТРУКСИЯ лот. таркиб.

‫ﻛﺎﻧﺴﺘﺮوﻛﺴﻴﻪ‬

сохт, тарњ,

КОНСТРУКТИВИЗМ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺘﺮوﻛﺘﻴﻮﻳﺰم‬1. меъ. услуби меъмории асри XX. 2. адш. яке аз равияњои шаклпарастонаи адабиёт ва санъати асри XX. КОНСТРУКТИВЇ ‫ ﻛﺎﻧﺴﺘﺮوﻛﺘﻴﻮي‬мансуб ба конструксия; камбудињои конструктивии бино камбудињои лоињаи бино. КОНСТРУКТОР лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﺘﺮوﻛﺘﺎر‬созандаи ягон дастгоњ ё мошин, тарроњ. КОНСУЛ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﻮل‬мансабдор – намояндаи доимии дипломатии давлати хориљї дар яке аз шањрњои мамлакате, ки манфиатњои давлати худ ва корњои ба раводид ва истиќомату рафтуомад вобастаи шањрвандони давлати худро њимоя мекунад. КОНСУЛГАРЇ ‫ ﻛﺎﻧﺴﻮلﮔﺮي‬ниг. консулхона. КОНСУЛЇ ‫ ﻛﺎﻧﺴﻮﻟﻲ‬1. мансуб ба консул. 2. ниг. консулхона. КОНСУЛХОНА консулгарї.

‫ﻛﺎﻧﺴﻮلﺧﺎﻧﻪ‬

идораи

консул,

КОНСУЛТАТСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﺴﻮلﺗﺘﺴﻴﻪ‬1. маслињат, машварат (бо мутахассиси ягон соња). 2. идораи маслињатдињї. 3. як навъи машѓулият дар сохтори мактабњо, ки барои аз худ кардани фанњо ба донишомўзон ёрї мерасонад. КОНТЕЙНЕР англ. ‫ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮ‬сандуќи бузурги махсус барои тавассути мошин, роњи оњан, киштї ва ѓ. кашондани борњо.

КОНУН II с. ‫ ﻛﺎﻧﻮن‬номи ду моњи зимистон дар солшумории румї: конуни аввал (декабр), конуни сонї (январ). КОНУН III ‫ ﻛﺎﻧﻮن‬кит. асбоби мусиќї. КОНУС лот. ‫ ﻛﺎﻧﻮس‬њанд., ниг. махрут. КОНУСЇ ‫ ﻛﺎﻧﻮﺳﻲ‬ниг. махрутї. КОНФЕДЕРАТСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﻔﺪرﺗﺴﻴﻪ‬1. номи иттињодияњои љамъиятї дар баъзе мамлакатњо. 2. иттифоќи давлатњои мусстаќил бо маќсади њамоњанг кардани фаъолияти хориљї ва корњои њарбї. КОНФЕРЕНСИЯ лот. ‫ ﻛﺎﻧﻔﺮﻧﺴﻴﻪ‬ниг. конфронс. КОНФЕТ ит. ‫ ﻛﺎﻧﻔﺖ‬мањсулоти ширини ќаннодї, ки бештар лўнда ё лўлаи коѓазпеч мешавад: конфети шоколадї КОНФРОНС ‫ ﻛﺎﻧﻔﺮاﻧﺲ‬маљлиси машваратї, љамъомади намояндагони ташкилотњо, давлатњо ва олимон барои муњокимаи масъалањои махсус, њамоиш. КОНЯК ‫ ﻛﺎﻧﻴﻚ‬навъе аз машрубот. кор ‫ ﻛﺎر‬1. асоси замони њозира аз коштан, киштан ва коридан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маъноњои коранда ва кишткунанда: ѓаллакор, пахтакор, риёкор, хилофкор... КОР ‫ ﻛﺎر‬1. амалиёти табдил ёфтани як шакли энергия ба шакли дигар, амал. 2. он чи ки касе ба он машѓул аст, шуѓл, пеша; кори дастї а) амале, ки ба воситаи даст ва умуман бо истифодаи ќувваи љисмонї ба љо оварда ме-

– 623 – шавад; б) мањсуле, ки аз дасти косибу пешаварон мебарояд; муќоб. кори корхонагї. 3. он чи аз касе содир мешавад, рафтор, кирдор: ин кори ў кори хуб нест. 4. хизмат, љои хизмат, вазифа; машѓулият. 5. супориш ё масъалае, ки иљро ва њалли он њамчун яке аз шаклњои санљиши дониши мактабиён ба њисоб гирифта мешавад: кори дипломї, кори санљишї, кори курсї; дар сари кор дар мањалли иљрои амале; дар аснои адои хизмат ва вазифа; кор доштан а) машѓул будан, ба иљрои амал ё вазифа банд будан; б) маљ. бо касе муомила доштан; бо муњимме ба касе рў овардан; кор кардан а) бо амале машѓул шудан, мењнат кардан; б) киноя аз таъсир бахшидан, асар кардан; кор карда баромадан а) шудгор кардан, нарм кардан ва ѓизо додани замини кишт; тайёр кардани замин барои киштукор; муќ. коркард 3; б) омўхта, тањлилу тадќиќ намуда, кашф кардани назарияе (ќонуне); ихтироъ кардан; кор барор гирифтан пеш рафтани амале, ављ гирифтани коре, муваффаќият пайдо кардани кори касе; кор боло гирифтан // кор боло рафтан ниг. кор барор гирифтан; кор буд шудан а) ба итмом расидани коре, анљом пазируфтани амале; б) киноя аз рафъ шудани эњтиёљи касе; аз кор баровардан а) аз вазифа озод кардан; б) киноя аз фарсуда кардан, ба њолати корношоямї расонидан, монда кардан; аз кор баромадан а) аз кор фориѓ шудан; б) киноя аз фарсуда шудан, маљолу тавоноии иљрои кореро надоштан; в) маљ. вайрон шудан, ѓайри ќобили истифода шудан; аз кор мондан а) кор накардан, аз њаракат бозистодан (-и муассиса ё мошин); б) маљ. ќобилияти корро гум кардан (аз заъфи пирї ва ѓ.); аз кор холї шудан сабукдўш шудан, маъзул шудан, дур карда шудан аз вазифае; ба кор даромадан а) дар љое ба хизмат дохил шудан; б) ба њаракату фаъолияти истењсолї шурўъ кардан (-и корхонае); кори калон бисёр хуб, нињоят олї; кори сиёњ мењнати љисмонї (дастї)-и коргари беихтисос; кори хайр амри нек, кори савоб (мас., издивољ, тўй ё ягон маъракаи дигар); кору бор // кору кочол њар хел корњо, машѓулиёт; шуѓл; аз афти кор а) чунон ки аз рафти масъала дида мешавад…; б) шояд, эњтимол; кори касе афтодан (ба касе) сару кор доштан бо касе; дар њалли масъалае эњтиёљманд шудани касе

КОР

ба касе; кор афтодан ба сари касе њодисае пеш омадан, воќеае рўй додан (бештар ногувор); кор додан лозим шудан; эњтиёљи касеро баровардани чизе; кор надоштан а) мудохила накардан ба кори касе; эътибор надодан, бепарво будан нисбат ба коре; корро пухтан (пазондан) масъаларо њаллу фасл кардан, дар масъалае бо касе ба ќарори муайяне омадан; кор фармудан а) ба касе иљрои вазифаеро супурдан, касеро ба иљрои вазифае водоштан; б) чизеро истифода кардан, ба кор бурдан; кор аз даст рафтан // кор аз кор гузаштан истифода нашуда мондани фурсати муносиби иљрои амале, мавриди мувофиќи коре бар бод рафтан; кори касеро (чизеро) тамом кардан касеро нобуд кардан; чизеро аз байн бурдан; ба кор андохтан ба иљрои шуѓле водоштан касеро; ба њаракат даровардан, амалкунанда намудани чизе; ба кор бурдан а) истифода бурдан, кор фармудан; ба кор омадан лозим шудан, даркор шудан; ба дарди касе даво шудан; ба рўи кор омадан ба сари њокимият омадан, роњбарии идораеро ба даст гирифтан; пул кор кардан мењнат карда пул ба даст овардан, пул ёфтан; сару кор доштан а) машѓул будан бо амал ё вазифае; б) муомила доштан бо касе; чашми корро донистан дар шуѓлу амал мањорат доштан; коре карда илоље карда, чорае андешида…; ба њар восита. 6. маљ. вазъият, ањвол; кор чатоќ // кор хўрљин гуфт. вазъияти хеле бад, ањволи бад. 7. маљ. љанг, муњориба; кору пайкор задухўрд, муњориба. 8. маљ. марг, аљал; кор шудан ба њоли баду табоњ афтодан; хеле ранљу озор дидан; кор тамом шудан гуфт. харобу табоњ шудани ањволи касе, вазъияти касе бад шудан, марги касе даррасидан; муќ. кори касеро тамом кардан; ягон кор кардан илоље ёфтан, чорае андешидан; ба навъе роњи њалли масъалаеро пайдо кардан. КОРА ‫ ﻛﺎره‬:кора кардан асар кардан, таъсир бахшидан, коргар афтодан. КОРАМ ‫ ﻛﺎرم‬барои кишт мувофиќ, ќобили кишт: замини корам. КОРАМНАШУДА ‫ ﻛﺎرمﻧﺸﺪه‬киштнашуда; барои кишт мувофиќнашуда. КОРАМШУДА ‫ ﻛﺎرمﺷﺪه‬киштшуда; барои кишт мувофиќшуда.

КОР

– 624 –

КОРАНДА ‫ ﻛﺎرﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз коридан ва коштан; он ки кишт мекунад, зореъ, зироаткунанда. КОРАНДОЗ ‫ ﻛﺎراﻧﺪاز‬тех. мурвати (тугмаи) ба кор андозанда: корандози магнитї.

КОРВОНГОЊ ‫ ﻛﺎروانﮔﺎه‬1. истгоњи корвон. 2. ниг. корвонсаро(й). КОРВОНГУЗАР ‫ ﻛﺎروانﮔﺬر‬ниг. корвонгард.

КОРАНДОЗЇ ‫ ﻛﺎراﻧﺪازي‬мансуб ба корандоз.

КОРВОНЇ ‫ ﻛﺎرواﻧﻲ‬он ки бо корвон сафар мекунад, яке аз равандагон дар корвон; ањли корвон.

КОРАФЗО(Й) (‫ ﻛﺎراﻓﺰا)ي‬он ки боиси зиёд шудани кор ва ташвиши дигарон мешавад, корзиёдкунанда.

КОРВОНКАШ ‫ ﻛﺎروانﻛﺶ‬корвонсолор; ситораи корвонкаш ситораи ќутб, ки ба корвон роњ нишон медињад.

КОРАФТОДА ‫ ﻛﺎراﻓﺘﺎده‬сифати феълии замони гузашта аз кор афтодан; 1. эњтиёљманд, ниёзманд. 2. кордида, таљрибадор; пеши табиб нарав – пеши корафтода рав (маќ.).

КОРВОНКУШ ‫ ﻛﺎروانﻛﺶ‬кушандаи корвону корвониён; роњи корвонкуш роњи дури пурмашаќќати корвон; сароби корвонкуш саробе, ки корвониён ба фиреби он афтода рањгум мезананд; ситораи корвонкуш киноя аз сайёраи Муштарї.

КОРБАЙЪ ‫ ﻛﺎرﺑﻴﻊ‬музде, ки ба миќдору њаљми кори иљрошуда пардохта мешавад: музди корбайъ. КОРБАНД ‫ ﻛﺎرﺑﻨﺪ‬кит. ба амал оваранда, ба амал татбиќкунанда; корбанд шудан а) ба љо овардан, иљро кардан; б) итоат кардан. КОРБАРЇ ‫ ﻛﺎرﺑﺮي‬ба роњ мондани коре, пеш бурдани коре; ќобилияти корбарї доштан. КОРБАСТ кардан. КОРБОФ боф.

‫ﻛﺎرﺑﺴﺖ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺎف‬

ба кор бурдан, истифода

књн. косиби бофанда; шоњи-

КОРБОФЇ ‫ ﻛﺎرﺑﺎﻓﻲ‬књн. касбу шуѓли бофанда, бофандагї; шоњибофї; дўкони корбофї дастгоњи бофандагї. КОРБУРД ‫ ﻛﺎرﺑﺮد‬ниг. корбаст. КОРВАРЗ ‫ ﻛﺎرورز‬кит. коркун, коргар. КОРВОН ‫ ﻛﺎروان‬1. ќатори чорпоёни боркаш (шутур, аспу хар) ва аробањо, ки бо он савдогарону мусофирон бо чизу чораашон сафар мекунанд, ќофила. 2. ќатори киштињо ё мошинњои якљоя ба сўе њаракаткунанда; корвон-корвон ќофила-ќофила; бисёр. КОРВОНАК ботлоќї.

‫ﻛﺎرواﻧﻚ‬

КОРВОНБОШЇ солор.

зоол. як навъ парандаи

‫ﻛﺎروانﺑﺎﺷﻲ‬

таър., ниг. корвон-

КОРВОНГАРД ‫ ﻛﺎروانﮔﺮد‬:роњи корвонгард књн. роње, ки аз он корвон мегузарад.

КОРВОНСАРО(Й) (‫ ﻛﺎروانﺳﺮا)ي‬сарои бузурги дорои мењмонхона дар шањрњо ва сари роњњои корвонгард, ки корвону корвониён дар он манзил мегирифтанд. КОРВОНСОЛОР ‫ ﻛﺎروانﺳﺎﻻر‬сардори мусофирону савдогарони бо корвон сафаркунанда, сардори ќофила. КОРВОНХОНА ‫ ﻛﺎروانﺧﺎﻧﻪ‬ниг. корвонсаро(й). КОРГАР ‫ ﻛﺎرﮔﺮ‬1. шахсе, ки дар корхонае ё коргоње бо техника ё бе техника кори љисмонї карда, ба ивази он музд мегирад, мењнаткаш, зањматкаш. 2. маљ. таъсирбахш, муассир; коргар афтодан таъсир бахшидан, асар кардан. КОРГАРДОН ‫ ﻛﺎرﮔﺮدان‬нав. он ки дар кори аз рўи намоишнома офаридани филмњо роњбарї мекунад; коргардони филм роњбари бадеии филм, режиссёр. КОРГАРЗАН ‫ ﻛﺎرﮔﺮزن‬зане, ки дар муассисаи истењсолї кор мекунад. КОРГАРЗОДА ‫ ﻛﺎرﮔﺮزاده‬фарзанди кор- гар, зодаи мењнаткаш. КОРГАРЇ ‫ ﻛﺎرﮔﺮي‬мансуб ба коргар; амали коргар; њаракати коргарї фаъолияти сиёсї ва љамъиятии синфи коргар. КОРГАРНИШИН ‫ ﻛﺎرﮔﺮﻧﺸﻴﻦ‬љое, ки коргарон иќомат доранд: шањраки коргарнишин. КОРГАРЉАВОН ‫ ﻛﺎرﮔﺮﺟﻮان‬коргаре, ки ба синну сол љавон аст.

КОР

– 625 –

КОРДКАШ ‫ ﻛﺎردﻛﺶ‬шахси бадкирдоре, ки бо корд ба одамон њуљум мекунад.

ну сол љавон аст. КОРГАЊ ‫ ﻛﺎرﮔﻪ‬ниг. коргоњ. КОРГОЊ ‫ ﻛﺎرﮔﺎه‬1. љои кор, мањалли кори коргарон (завод, фабрика, сех, устохона ва ѓ.). 2. дўкон, дастгоњи бофандагї. КОРГУЗОР ‫ ﻛﺎرﮔﺬار‬1. он ки мукотиботи расмї ва њуљљатњои љории муассисаеро идора мекунад. 2. он ки корњоро дар идораи давлатї ба коркунон таќсим карда медињад ва ба иљрои онњо назорат мекунад. КОРГУЗОРЇ ‫ ﻛﺎرﮔﺬاري‬1. танзиму тартибдињии њуљљатњои љорї ва мукотиботи расмии забони коргузорї, услуби забони расмии идорї. 2. љой ва мањалли анљоми корњои њуљљатнигорї. КОРГУРЕЗ ‫ ﻛﺎرﮔﺮﻳﺰ‬он ки бо њар бањона аз кор гардан метобад; танбал. КОРГУРЕЗЇ ‫ ﻛﺎرﮔﺮﻳﺰي‬гардан тофтан аз кор бо бањонае; танбалї. КОРД ‫ ﻛﺎرد‬олати филизии дастадори як ё ду тарафаш тез, ки барои буридан истифода мебаранд; корди дудама корде, ки њар ду тарафи теѓааш тез ва буранда аст; корди ош корди калон барои буридани гўшт, угро ва ѓ.; корд ба устухон расидан киноя аз бисёр ба танг омадан, љон ба лаб расидан; корди касе дар болои равѓан (думба) будан киноя аз фоиданоку сердаромад будани кори касе, њама чизи касе фаровон будан; кордро аввал ба худат зан, дард накунад, ба дигар кас зан (зарб.) он чи ба худат раво намебинї, ба дигаре раво мадор.

КОРДКАШЇ ‫ ﻛﺎردﻛﺸﻲ‬корд кашидан; бо корд ба якдигар њуљум кардан; муќ. кордзанї: кордкашї кардан. КОРДОН ‫ ﻛﺎردان‬шахсе, ки тартиби (чашми) корро хуб медонад, ањли кор; корогоњ. КОРДОНЇ ‫ ﻛﺎرداﻧﻲ‬кордон будан, донандагии коре, корогоњї. КОРДОР ‫ ﻛﺎردار‬1. он ки соњиби коре ва вазифаест; он ки шуѓле ва касбе дорад; муќоб. бекор. 2. дахлдор; кордор шудан дахл намудан, дахолат кардан, мудохила кардан. КОРДОРЇ ‫ ﻛﺎرداري‬тариќи муносибат ба иљрои корњо; тарзи идораи коре. КОРДСОЗ ‫ ﻛﺎردﺳﺎز‬устои кордсоз; он ки корд сохта метавонад. КОРДСОЗЇ кордсоз.

‫ ﻛﺎردﺳﺎزي‬мансуб ба кордсоз, амали

КОРДЎСТ ‫ ﻛﺎردوﺳﺖ‬он ки мењнат ва кор барои вай хушу дилкаш аст, он ки кор карданро дўст медорад. КОРДЎСТЇ мењнат.

‫ﻛﺎردوﺳﺘﻲ‬

мењру муњаббат ба кору

КОРДХЎРДА ‫ ﻛﺎردﺧﻮرده‬аз зарби корд љароњатбардошта, бо корд маљрўњшуда. КОРДЧА ‫ ﻛﺎردﭼﻪ‬корди хурд, асосан ќатшаванда, корди кисагї.

КОРДАК ‫ ﻛﺎردك‬ниг. кордча.

КОРЕЗ ‫ ﻛﺎرﻳﺰ‬чоњњои ќатори аз зери замин ба њам пайваста, ки оби онњо рафта-рафта ба рўи замин баромада равон мешавад.

КОРДБОЗ ‫ ﻛﺎردﺑﺎز‬он ки бо корд дар сањна бозї мекунад.

КОРЕЗКАН корез.

‫ﻛﺎرﻳﺰﻛﻦ‬

књн. коргари канандаи

мансуб ба кордбоз; амали

КОРЁБЇ ‫ ﻛﺎرﻳﺎﺑﻲ‬љустуљўи кор, аз пайи ёфтани кор рафтан.

КОРДЗАНЇ ‫ ﻛﺎردزﻧﻲ‬бо корд задании якдигар њангоми муноќиша ё даст ба гиребон шудан.

КОРЗАДА ‫ ﻛﺎرزده‬он ки аз зиёд ва бошиддат кор кардан дилаш аз кор сард шудааст, он ки аз кори зиёд сахт монда шудааст: корзада шудан.

КОРДБОЗЇ кордбоз.

‫ﻛﺎردﺑﺎزي‬

КОРДИДА ‫ ﻛﺎردﻳﺪه‬корозмуда, кордон: пири кордида.

таљрибанок;

КОРДИЊАНДА ‫ ﻛﺎردﻫﻨﺪه‬он ки дигаронро бо кор таъмин мекунад.

КОРЗОР љанг.

‫ﻛﺎرزار‬

1. љанг, муњориба. 2. майдони

КОР

– 626 –

КОРИДАН ‫ ﻛﺎرﻳﺪن‬ниг. коштан. КОРИСТОН ‫ ﻛﺎرﺳﺘﺎن‬1. кор ва саргузашти ќањрамонњо; воќеа(њо)-и аљибу ѓариб; корнома. 2. кит. коргоњ, љои кор. КОРЇ ‫ ﻛﺎري‬1. он ки аз дасташ кор меояд, ањли кор; мењнатї, коркун. 2. мансуб ба кор; он чи ба иљрои коре лозим мешавад; даркорї: либоси корї корљома; мизи корї мизе, ки дар сари он нишаста кор мекунанд; дасти корї доштан киноя аз кордон будан, ўњдабаро будан. КОРКАРД ‫ ﻛﺎرﻛﺮد‬1. мањсули кор; њаљми кори иљрошуда. 2. музди коре, ки коргар ё косиб дар бадали кори худ мегирад. 3. нав. кор карда баромадан; такмилу тайёр кардани чизе; коркарди байни ќаторњои пахта каланд карда баромадани пахтазор, нарм кардани бехи пахта; коркарди механикии чўб бурида тайёр кардани маснуоти чўбї барои истифода. КОРКУН ‫ ﻛﺎرﻛﻦ‬ниг. коргар. КОРКУШТА ‫ ﻛﺎرﻛﺸﺘﻪ‬ниг. корзада. КОРКЎФТА ‫ ﻛﺎرﻛﻮﻓﺘﻪ‬1. аз кори зиёд мондашуда ва дардмандшуда. 2. маљ. таљрибанок, кордида. КОРМАНД ‫ ﻛﺎرﻣﻨﺪ‬коркун, ходим; Корманди шоистаи Тољикистон унвони фахрие, ки ба коркунони пешќадами соњањо барои хизматњои шоиста дода мешавад. КОРМУЗД ‫ ﻛﺎرﻣﺰد‬ниг. корбайъ. КОРНАМОЇ ‫ ﻛﺎرﻧﻤﺎﺋﻲ‬нишон додани кори намоён; рафтори ќањрамонона ва фидокорона. КОРНОДИДА ‫ ﻛﺎرﻧﺎدﻳﺪه‬бетаљриба, навкор. КОРНОМА ‫ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ‬кит. 1. воќеанома, љангнома. 2. њунарнамої; ќањрамонї; корнома нишон додан амали фидокоронае ба љо овардан; фидокорона мењнат кардан. КОРНОШОЯМ ‫ ﻛﺎرﻧﺎﺷﺎﻳﻢ‬1. аз кор баромада, ќобили истифода набуда. 2. тех. вайрон. КОРНОШОЯМЇ ‫ ﻛﺎرﻧﺎﺷﺎﻳﻤﻲ‬мансуб ба корношоям; ба кор наомадан; вайрон будан. КОРОГОЊ ‫ ﻛﺎرآﮔﺎه‬1. он ки аз њаќиќати воќеа огоњ аст. 2. кордон, пуртаљриба. 3. кит.

љосус. КОРОГОЊЇ ‫ ﻛﺎرآﮔﺎﻫﻲ‬корогоњ будан; воќифї аз кор ва хусусияти он. КОРОЗМО(Й) омўзанда.

(‫ﻛﺎرآزﻣﺎ)ي‬

таљрибакунанда; кор-

КОРОЗМОЇ ‫ ﻛﺎرآزﻣﺎﺋﻲ‬таљриба, озмоиш дар иљрои коре: мўњлати корозмої. КОРОЗМУДА ‫ ﻛﺎرآزﻣﻮده‬кордида, таљрибадида. КОРОЗМУДАГЇ ‫ ﻛﺎرآزﻣﻮدﮔﻲ‬кордида будан, таљрибадида будан. КОРОЇ ‫ ﻛﺎراﺋﻲ‬1. ба кор омадан, даркор шудан. 2. чизи бакороянда, бакорраванда, даркорї. КОРОМАД ‫ ﻛﺎرآﻣﺪ‬даркорї; ќобили истеъмол ва истифода. КОРОМЎЗ ‫ ﻛﺎرآﻣﻮز‬таљрибаомўз, шогирд. КОРОМЎЗЇ ‫ ﻛﺎرآﻣﻮزي‬исми амал аз кор омўхтан; омўхтани тарзи иљрои кор дар идора ё муассисае, ёд гирифтани кор. КОРОМЎХТА ‫ ﻛﺎرآﻣﻮﺧﺘﻪ‬таљрибадида, кордон. КОРОНДАН ‫ ﻛﺎراﻧﺪن‬тарзи бавоситаи коридан; касеро ба кишт водоштан; ба касе фармуда чизе киштан. КОРОЯМ ‫ ﻛﺎرآﻳﻢ‬ниг. коромад. КОРПАРДОЗ чаллон.

‫ﻛﺎرﭘﺮداز‬

КОРПАРДОЗЇ корчаллонї.

пухтакор, кордон, кор-

‫ﻛﺎرﭘﺮدازي‬

пухтакорї, кордонї,

КОРПАРТОЇ ‫ ﻛﺎرﭘﺮﺗﺎﺋﻲ‬с. ба таври оммавї аз кор даст кашидани коргарон бо маќсади ба корфармо пеш гузоштани ягон талаб, эътисоб: корпартої кардан, корпартої эълон кардан. КОРПОРАТСИЯ лот. ‫ ﻛﺎرﭘﺎرﺗﺴﻴﻪ‬1. иттињодияи гурўњњо, иттифоќи шахсњои њампешаю њамтабаќа. 2. яке аз шаклњои ширкати сањомї дар баъзе кишварњо; муќ. ширкат. КОРПУС лот. ‫ ﻛﺎرﭘﻮس‬1. бинои алоњидае аз маљмўи иморатњои ягон муассисаи саноатї, таълимї ва ѓ. 2. њ. иттињодия, ки аз чанд дивизия ё бригада ташкил меёбад. 3. ниг. њайат; корпуси дипломатї њайати намояндагони

– 627 – дипломатии давлатњои хориљї дар ягон давлати дигар. КОРРУПСИЯ лот. ‫ﭘﺴﻴﻪ‬‫ ﻛﺎر‬ниг. ришваситонї. КОРСОЗ ‫ ﻛﺎرﺳﺎز‬1. анљомдињандаи кор, хизматгузор; мададгор; осонкунандаи мушкилињо. 2. кит. пуштибон, такягоњ. 3. маљ. мушкилкушо (сифати Худо). КОРСОЗЇ ‫ ﻛﺎرﺳﺎزي‬1. корбудкунї; мададгорї, ёрмандї. 2. кит. пуштибонї, њимоя. КОРСОН ‫ ﻛﺎرﺳﺎن‬табаќи чўбини калон; зарфи чўбин ё филизї барои хамир. КОРТАЛАБ ‫ ﻛﺎرﻃﻠﺐ‬1. толиби кор, љўяндаи кор. 2. кор ё соњае, ки барои истењсоли чизе, расондани њосиле бисёртар кор карданро мехоњад (мас., пахтакорї нисбат ба ѓаллакорї мењнатталаб аст). КОРУБОР ‫ ﻛﺎروﺑﺎر‬гуфт. корњо, вазъи корњо. КОРУНД њ. ‫ ﻛﺎروﻧﺪ‬навъи маъдани бисёр сахт, санги сахт. КОРФАРМО ‫ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ‬он ки муздурро кор мефармояд; он ки иљро кардани кореро ба касе месупорад; саркор, соњибкор. КОРФАРМОЇ ‫ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﺋﻲ‬1. истеъмол кардан, ба кор бурдани чизе. 2. корфармо будан, амали корфармо; ба касе фармудани коре. КОРХОНА ‫ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬фабрика, коргоњ, устохона. КОРХОНАДОР ‫ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪدار‬соњиби корхона, соњиби устохона ё заводу фабрика. КОРХЎРДА ‫ ﻛﺎرﺧﻮرده‬бисёр корфармудашуда, кўњна, фарсуда. КОРЧАЛЛОН ‫ ﻛﺎرﭼﻼّن‬он ки бо њар васила корашро пеш мебарад, устокор, кордон, ўњдабаро, корбудкун ба манфиати худ.

КОС

КОРШИКАНЇ ‫ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ‬мамониат кардан ба пешрафти кор, халал расондан ба иљрои кор ё чорабинї, вайронкорї. КОРШИНОС ‫ ﻛﺎرﺷﻨﺎس‬мутахассис; кордон, тањлилгари кор (эксперт). КОРШИНОСЇ ‫ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬исми амал аз кор шинохтан, кордонї, мутахассис будан дар ин ё он соња. КОРШОЯМ ‫ ﻛﺎرﺷﺎﻳﻢ‬1. ќобили истифода, бакороянда. 2. тех. дуруст, соз. КОРШОЯМЇ ‫ ﻛﺎرﺷﺎﻳﻤﻲ‬1. ќобили истифода будан, бакороянда будан. 2. тех. дурустї, созї . КОС I ‫ ﻛﺎس‬сари рони одамї ва њайвонот, ки ба тана пайваст мешавад ва косашакл аст. КОС II ‫ ﻛﺎس‬ниг. коса. КОС III ‫ ﻛﺎس‬кит., зоол. хук. КОСА ‫ ﻛﺎﺳﻪ‬зарфи чуќури дањанфарохи аз пиёла калонтар барои таомхўрї: косаи чинї, косаи сафолї, косаи чўбин, косаю табаќ; косаи сангпушт устухони сипармонанд, ки сангпушт дар он љо гирифтааст; косаи сар ниг. косахона (-и сар); коса кардан ду ё чор пора карда буридани харбузаю тарбуз барои хўрдан; ◊ косаи сабри касе пур (лабрез) шудан ба нињоят расидани сабру тоќати касе, дигар тобу тоќат намондан; њамин ош, њамин коса (маќ.) вазъ таѓйир наёфтааст, ањвол мисли пештара аст; назири боз њамон тосу њамон њаммом; дар таги (зери) коса нимкоса (маќ.) дар коре нињон будани сирре; макру фиребе доштан. КОСАГАР ‫ ﻛﺎﺳﻪﮔﺮ‬он ки косаю табаќ месозад, косасоз, кулол. КОСАГАРЇ ‫ ﻛﺎﺳﻪﮔﺮي‬косагар будан, косасозї.

КОРЧАЛЛОНЇ ‫ ﻛﺎرﭼﻼّﻧﻲ‬ўњдабарої дар иљрои корњо; кордонї.

КОСАГУЛ ‫ ﻛﺎﺳﻪﮔﻞ‬1. гули садбарги баргњояш калон-калон. 2. маљ. соќии нишасти шаробнўшї, соќии базм.

КОРЉОМА ‫ ﻛﺎرﺟﺎﻣﻪ‬либосе, ки дар ваќти кор мепўшанд, либоси корї.

КОСАДУМ ‫ ﻛﺎﺳﻪدم‬гуфт., ниг. санљоб.

КОРЉУНБОН ‫ ﻛﺎرﺟﻨﺒﺎن‬ташкилкунандаи кор; ташаббускор. КОРШИКАН ‫ ﻛﺎرﺷﻜﻦ‬монеъшавандаи кор, халалрасонандаи кор; вайронкор.

КОСАЛЕС ‫ ﻛﺎﺳﻪﻟﻴﺲ‬1. пурхўр, њарис, гурусначашм. 2. маљ. хушомадгўй, лаганбардор. КОСАЛЕСЇ ‫ ﻛﺎﺳﻪﻟﻴﺴﻲ‬1. пурхўрї, њарисї, гурусначашмї. 2. маљ. тамаллуќкорї, хушомадгўї, лаганбардорї.

– 628 –

КОС КОСАМОНАНД косашакл.

‫ﻛﺎﺳﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

ба монанди коса,

КОСАНАВОЗ ‫ ﻛﺎﺳﻪﻧﻮاز‬кит. таблзан, наќорачї. КОСАПУШТ ‫ ﻛﺎﺳﻪﭘﺸﺖ‬кит., ниг. сангпушт. КОСАТАРОШ ‫ ﻛﺎﺳﻪﺗﺮاش‬он ки аз чўб косаю табаќ метарошад, косагар. КОСАТАРОШЇ ‫ ﻛﺎﺳﻪﺗﺮاﺷﻲ‬исми амал аз коса тарошидан; амали косатарош. КОСАХОНА ‫ ﻛﺎﺳﻪﺧﺎﻧﻪ‬:косахонаи сангпушт ниг. косаи сангпушт; косахонаи сар биол. устухонбандии сари одам ва баъзе њайвоноти дигар, љумљума; косахонаи чашм биол. чуќурие, ки себаки чашм дар он љо гирифтааст; аз косахонааш баромадани чашми касе њаросон шудан, сахт тарсидан. КОСАШИКАН(АК) ‫ﻛﺎﺳﻪﺷﻜﻨﻚ‬//‫ ﻛﺎﺳﻪﺷﻜﻦ‬гуфт. беморие, ки кўдак бисёр ѓаш карда, бењуш мешавад; саръ. КОСИБ а. ‫ ﻛﺎﺳﺐ‬он ки бо мењнати (њунари) дастї ба таври инфиродї чизе истењсол мекунад, њунарманд, пешавар. КОСИББАЧА ‫ ﻛﺎﺳﺐﺑﭽﻪ‬косиби љавон; фарзанди косиб. КОСИБДЕЊЌОН ‫ ﻛﺎﺳﺐدﻫﻘﺎن‬дењќоне, ки дар айни замон бо истењсоли ашёи њунари дастї машѓул мебошад. КОСИБЇ ‫ ﻛﺎﺳﺒﻲ‬истењсоли дастии хонагї; њунармандї, касб; корхонаи косибї устохонае, ки дар он њунармандон дастї ва бо асбобњои одї мањсулот истењсол мекунанд. КОСИБНИШИН ‫ ﻛﺎﺳﺐﻧﺸﻴﻦ‬мањаллае, ки дар он асосан косибон иќомат доранд. КОСИД а. ‫ ﻛﺎﺳﺪ‬бехаридор, беривољ, беравнаќ, касодшуда (дар бораи бозор ва молу матоъ). КОСИНУС лот. ‫ ﻛﺎﺳﻴﻨﻮس‬дар тригонометрия синуси кунљи иловагї. КОСМЕТИКА ю. ‫ ﻛﺎﺳﻤﺘﻴﻜﻪ‬1. ба таври сунъї бењтару зебо сохтани намуди берунии сару рўй ва бадан; солим ва тару тоза нигоњ доштани сару рўй ва бадан. 2. маљмўи чизњое, ки ба рўй ва пўст молида мешаванд, аз ќабили атру ѓоза, равѓанњои гуногуни атрї ва ѓ.

КОСМЕТИКЇ ‫ ﻛﺎﺳﻤﺘﻴﻜﻲ‬мансуб ба косметика. КОСМОГОНИЯ ю. ‫ ﻛﺎﺳﻤﺎﮔﺎﻧﻴﻪ‬нуљ. ќисми астрономия, ки пайдоиш ва инкишофи коинот, љирмњои осмонї ва системаи онњоро меомўзад. КОСМОДРОМ ю. ‫ ﻛﺎﺳﻤﺎدرام‬маљмўи иншооту таљњизот ва майдончањо барои тайёр кардан ва ба кайњон сар додани киштињои парвозкунанда. КОСМОЛОГИЯ ‫ ﻛﺎﺳﻤﺎﻻﮔﻴﻪ‬илм дар бораи сохт ва таркиби коинот, кайњоншиносї. КОСМОПОЛИТ ю. космополитизм.

‫ ﻛﺎﺳﻤﺎﭘﺎﻟﻴﺖ‬пайрави маслаки

КОСМОПОЛИТИЗМ ю. ‫ ﻛﺎﺳﻤﺎﭘﺎﻟﻴﺘﻴﺰم‬таълимоте, ки тамоми оламро ватан пиндошта, ѓояи мудофиаи ватан, мустаќилияти давлатї ва истиќлоли миллиро рад менамояд. КОСНЇ ‫ ﻛﺎﺳﻨﻲ‬бот. гиёњи худрўи талхе, ки дар тиб ба кор меравад, њиндбо. кост ‫ﻛﺎﺳﺖ‬асоси замони гузашта аз костан; камї, наќс; каму кост ниг. кам; бекаму кост пурра. КОСТА ‫ ﻛﺎﺳﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз костан; камшуда, коњида; нуќсон пайдокарда: коста будан, коста шудан (гардидан); моњи (мањи) коста // коста моњ (мањ) киноя аз моњи нав; бозори чизе коста шудан а) ниг. касод (касод шудани бозори чизе); б) кам шудани ањамияту эътибори чизе. КОСТАН ‫ ﻛﺎﺳﺘﻦ‬1. кам шудан, коста шудан (-и ќисме аз чизе). 2. кам кардан. 3. маљ. лоѓар шудан, коњидан; зењни касе костан ниг. коњидан (зењни касе коњидан). КОСТЇ ‫ ﻛﺎﺳﺘﻲ‬камї, камбудї; нуќсон: камию костї. КОТА ‫ ﻛﺎﺗﻪ‬лањљ. зане, ки маъшуќаи марди бегона аст, маъшуќа; марде, ки бо зани дигаре муошиќа дорад, ошиќ, хушдор; кота кардан ба худ ошиќ пайдо кардан (оид ба зан). КОТАБОЗ ‫ ﻛﺎﺗﻪﺑﺎز‬лањљ. занбоз, занакабоз, фосиќ. КОТАБОЗЇ ‫ ﻛﺎﺗﻪﺑﺎزي‬лањљ. занакабозї, фосиќї. КОТИБ а. ‫ ﻛﺎﺗﺐ‬1. он ки менависад, китобаткунанда; мирзо, дабир, муншї. 2. шахси

КОФ

– 629 – масъули коргузории идораю муассисањо ва одамони ѓайрирасмї; котиби маљлис нависандаи суратмаљлис. 3. соњибмансабе, ки иљрои корњои ташкилию љории муассисањои илмї, идораи нашриёт ва ѓ. ба зиммаи ўст: котиби илмї, котиби масъули идораи рўзнома, котиби масъули комиссияи ќабули донишгоњ. 4. роњбари интихобии ташкилотњои њизбї ва иттифоќњо; котиби кумитаи њизбї, котиби Иттифоќи нависандагон. КОТИБА а. ‫ ﻛﺎﺗﺒﻪ‬муаннаси котиб; котибзан. КОТИБЇ ‫ ﻛﺎﺗﺒﻲ‬амал ва вазифаи котиб; дабирї; муншигї. КОТИБОНА ‫ ﻛﺎﺗﺒﺎﻧﻪ‬књн. музде, ки дар Бухорои амирї дар мурофиањо барои китобат ситонда мешуд. КОТИБОТ а. ‫ ﻛﺎﺗﺒﺎت‬шўъбаи идора ё маќоми махсус, ки роњбарї ба корњои ташкилї ва умуман коргузориро ба љо меорад: котиботи кумитаи марказии њизб. КОТУРА ‫ ﻛﺎﺗﻮره‬кит. 1. ошуфтагї; њайронї, саргаштагї. 2. саргашта, њайрон; ошуфта. КОТЛЕТ фр. ‫ ﻛﺎﺗﻠﺖ‬хўр. гўшти ќимаи дар тоба бирёнкарда. КОТТЕЉ англ. ‫ ﻛﺎﺗّﻴﺞ‬хонаи асосан дуошёнаи истиќоматии махсус барои як оила, ки бештар дар беруни шањр сохта мешавад. КОФ І ‫ ﻛﺎف‬номи њарфи бисту панљуми алифбои арабиасоси тољикист, ки дар алифбои њозираи тољикї муодили «к» буда, дар њисоби абљад ба адади бист баробар аст. КОФ ІІ ‫ ﻛﺎف‬шикоф, сўрох, тарќиш. КОФАР лон.

‫ﻛﺎﻓﺮ‬

:занбўри кофар занбўри сурхи ка-

КОФЕИН њол. ‫ ﻛﺎﻓﻴﻴﻦ‬моддаи доруии пурзўркунандаи кори асаб, ки дар чой ва ќањва мављуд аст. КОФИДАН ковидан.

‫ﻛﺎﻓﻴﺪن‬

кит. шикофтан, кандан,

КОФИР а. ‫ ﻛﺎﻓﺮ‬д. номусулмон; умуман худоношинос, бедин, беимон, бехудо. КОФИРДИЛ рањм.

‫ﻛﺎﻓﺮدل‬

кит. бевафо, сангдил, бе-

КОФИРЇ ‫ ﻛﺎﻓﺮي‬д. мансуб ба кофир; бединї, худоношиносї. КОФИРКЕШ ‫ ﻛﺎﻓﺮﻛﻴﺶ‬кит., ниг. кофир. КОФИРНЕЪМАТ кўрнамак.

‫ﻛﺎﻓﺮﻧﻌﻤﺖ‬

КОФИРНЕЪМАТЇ рї, кўрнамакї. КОФИРНИЊОД кофир.

носипос, ношукр;

‫ ﻛﺎﻓﺮﻧﻌﻤﺘﻲ‬носипосї, ношук-

‫ﻛﺎﻓﺮﻧﻬﺎد‬

кит. кофиртабиат,

КОФЇ ‫ ﻛﺎﻓﻲ‬басанда, кифояткунанда; ба ќадри кофї ба ќадре, ки ба зиёдтар аз он эњтиёљ нест; кофї будан басанда будан, кифоятбахш будан. КОФТА ‫ ﻛﺎﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз кофтан: кофта баровардан, кофта гирифтан, кофта ёфтан; кофта-кофта љустуљўкунон, чизеро бисёр љуста. КОФТАН ‫ ﻛﺎﻓﺘﻦ‬1. кит. шикофтан. 2. кандан, ковидан. 3. љустуљў кардан, кофтуков кардан; дандон кофтан байни дандонњоро аз боќимондаи хўрокињо покиза кардан, мисвок кардан; даст кофтан а) даст расондан; б) маљ. кордор шудан, дахолат кардан; таги гапро (корро) кофтан ба асли (моњияти) масъала ё сухане расиданї шудан; чашм кофтан себаки чашмро канда аз косахонааш баровардан. КОФТАНЇ ‫ ﻛﺎﻓﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз кофтан; кофтанї рафтан ба суроѓи касе рафтан, ба љустуљў рафтан. КОФТУКОВ ‫ ﻛﺎﻓﺖوﻛﺎو‬ковиш, љустуљў, тафањњус; кофтукови бостоншиносон харобањоро канда осори ќадимии таърихиро љустуљў кардани бостоншиносон; њафриёти бостоншиносон; кофтуков гузаронидан љоеро љустуљў кардан бо маќсади ёфтани чизи пинњонкардашуда; аз назари тафтиш гузаронидани касе барои ёфтани чизњои пинњонкардашуда; кофтуков кардан а) љустуљў кардан; б) пурсуљў кардан, истинтоќ кардан; ба кофтуков даромадан ба љустуљў сар кардан. КОФУР њ. ‫ ﻛﺎﻓﻮر‬маъд. 1. моддаи булўрини сафедранги бўйдор, ки дар тиб ва техника ба кор меравад. 2. маљ. сафед.

КОФ

– 630 –

КОФУРБОР ‫ ﻛﺎﻓﻮرﺑﺎر‬кит. киноя аз њар чизи бисёр сафед ва хушбўй; ◊ абри кофурбор абри барфовар. КОФУРБЎ(Й) хушбўй.

(‫ﻛﺎﻓﻮرﺑﻮ)ي‬

кит., маљ. муаттар,

сурда шудани рўњи касе, хира шудани табъи касе. КОЊИЛ І а. ‫ ﻛﺎﻫﻞ‬танбал, сусткор. КОЊИЛ ІІ а. ‫ ﻛﺎﻫﻞ‬байни ду шона поёнтар аз аќиби гардан (бештар оид ба чорпо).

КОФУРЇ ‫ ﻛﺎﻓﻮري‬1. аз кофур сохташуда, мураккаб аз кофур. 2. маљ. сафед; шамъи кофурї шамъе, ки аз кофур сохта шудааст.

КОЊИЛЇ ‫ ﻛﺎﻫﻠﻲ‬танбалї; сустї.

КОХ ‫ ﻛﺎخ‬ќаср, кўшк; бинои боњашамат; кохи истибдод маљ. дастгоњи зулму бедодї; њокимияти мутлаќа.

КОЊИЛТАН ‫ ﻛﺎﻫﻞﺗﻦ‬лаванд, танбал, фањўл.

КОЊ ‫ ﻛﺎه‬резањои кўфтаи пояи хушки гандуму љав ва амсоли он ки бештар чун хўроки чорво ва дар тайёр кардани кањгил аз он истифода мебаранд; агар коњ аз ту нест, коњдон аз туст (зарб.) дар мавриди хўрокеро муфт дида пурхўрї кардани шахсе гуфта мешавад; як пари коњ чизи андак, чизи аз љињати миќдор ва вазн ночиз, кам ва сабук; коњи кўњнаро бод додан (кардан) воќеаи гузаштаеро ба миён оварда, бо касе гилагузориву хархаша кардан; пар(р)и коњ надоштан њељ чиз надоштан, тамоман бечизу нодор будан. КОЊВОР ‫ ﻛﺎهوار‬1. чун коњ, мисли коњ. 2. маљ. хеле ба сабукї ва осонї (чизеро аз љое ба љое андохтан). КОЊГИЛ ‫ ﻛﺎﻫﮕﻞ‬гили бо коњ омехта барои андоваи бому девор; лойи коњдори хушкида.

КОЊИЛОНА бат.

‫ﻛﺎﻫﻼﻧﻪ‬

танбалона; бемайлу раѓ-

КОЊИЛТАНЇ ‫ ﻛﺎﻫﻞﺗﻨﻲ‬лавандї, танбалї, сустї. КОЊИН ‫ ﻛﺎﻫﻦ‬1. марди рўњонии мисриён, насрониён ва яњудиёни ќадим. 2. маљ. соњир; ѓайбгў. КОЊИШ ‫ ﻛﺎﻫﺶ‬маломат, сарзаниш; коњиш кардан маломат намудан, сарзаниш кардан. КОЊИШОМЕЗ ‫ ﻛﺎﻫﺶآﻣﻴﺰ‬маломатомез, оњанги таънаву сарзаниш. КОЊКАШОН шон).

‫ﻛﺎهﻛﺸﺎن‬

бо

ниг. роњ (Роњи Кањка-

КОЊМАЙДА ‫ ﻛﺎهﻣﻴﺪه‬коњреза. КОЊОН(И)ДАН ‫ﻛﺎﻫﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻛﺎﻫﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли коњидан; азоб додан, ба азоб мондан; љон коњонидан бисёр ранљу азоб кашидан, худро ба азоб мондан (барои расидан ба чизе).

КОЊДОН ‫ ﻛﺎﻫﺪان‬љои махсус барои нигањ доштани коњ, коњдон, кањхона: давидани гўсола то коњдон (зарб.).

КОЊРАБО ‫ ﻛﺎﻫﺮﺑﺎ‬ниг. кањрабо.

КОЊДУД ‫ ﻛﺎﻫﺪود‬1. дуде, ки аз оњиста-оњиста сўхтани коњу хошок пайдо мешавад ва хеле ѓализу гулўгир аст. 2. маљ. кори хавфнок.

КОЊРЕЗА ‫ ﻛﺎﻫﺮﻳﺰه‬резањои коњ, пояњои кўфташудаи гандум, љав ва ѓ.

КОЊИДА ‫ ﻛﺎﻫﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз коњидан; харобшуда, лоѓаршуда: тани коњида. КОЊИДАН ‫ ﻛﺎﻫﻴﺪن‬1. костан, кам шудан. 2. лоѓар (хароб) шудан. 3. маљ. азоб кашидан; ранљидан, озор дидан; иззати нафси касе коњидан шахсияти касе халалдор шудан; обрўю эътибори худро пастшуда дарёфтани касе; зењни касе коњидан ранљидан, малоли хотир пайдо кардан; рўњи касе коњидан бад шудани њолати дарунї ва ќалбии касе, аф-

КОЊРАНГ ранг.

‫ﻛﺎﻫﺮﻧﮓ‬

мисли ранги кањ, зарди бе-

КОЊУ ‫ ﻛﺎﻫﻮ‬бот. як навъ растании хўр- данбоб. КОЊХОНА ‫ ﻛﺎﻫﺨﺎﻧﻪ‬ниг. кањхона. КОЧ I ‫ ﻛﺎچ‬кит. кош, кошки. КОЧ II ‫ ﻛﺎچ‬кит. бунигарданї, задан ба ќафои сар; шаппотї, торсакї. КОЧЇ ‫ ﻛﺎﭼﻲ‬атолаи аз љувории сафед пухташуда, ки бо равѓану љурѓот мехўранд; кочї хўрдан маљ. торсакї хўрдан, мушт хўрдан. КОЧОЛ ‫ ﻛﺎﭼﺎل‬асбобу анљоми хона, коло; кору

КУД

– 631 – кочол кору бор. КОЧОР ‫ ﻛﺎﭼﺎر‬ниг. кочол. КОЧУЛ ‫ ﻛﺎﭼﻮل‬кит. љунбонидани сурин дар ваќти раќс ва масхарабозї. КОЉ I ‫ ﻛﺎج‬дарахти сўзанбарги њамешасабз аз санавбарињо. КОЉ II ‫ ﻛﺎج‬олус, ањвал, каљбин, чашмкаљ. КОШ ‫ ﻛﺎش‬шакли кўтоњи кошки. КОША ‫ ﻛﺎﺷﻪ‬кит. яхи тунуки рўи об. КОШИКОР мечинад.

‫ ﻛﺎﺷﻲﻛﺎر‬устое, ки ба деворњо кошї

КОШИКОРЇ ‫ ﻛﺎﺷﻲﻛﺎري‬бо кошї оро додашуда; кошикорї кардан бо кошї зинат додани деворњо. КОШИН ‫ ﻛﺎﺷﻴﻦ‬ниг. кошї. КОШИНКОР ‫ ﻛﺎﺷﻴﻦﻛﺎر‬ниг. кошикор. КОШИНКОРЇ‫ﻛﺎﺷﻴﻦﻛﺎري‬ниг. кошикорї. КОШИФ ‫ ﻛﺎﺷﻒ‬кашфкунанда, кушоянда. КОШЇ ‫ ﻛﺎﺷﻲ‬хиштчањои тунуки рангоранги ба тариќи кулолї тайёркардашуда барои зинати рўи девори хонањо. КОШКИ ‫ ﻛﺎﺷﻜﻪ‬њиссачаи шартї ва таъкидї, ки хоњишу орзу ва таассуфро ифода мекунад. КОШОНА ‫ ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ‬1. хонаи њаќирона, кулба; хонача. 2. лона, ошёна; кошонаи њусн хонаи зебу зинатороии занњо. КОШТА ‫ ﻛﺎﺷﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз коштан; кошташуда, зироатшуда, коридашуда. КОШТАН ‫ ﻛﺎﺷﺘﻦ‬ниг. киштан. КОШТАНЇ ‫ ﻛﺎﺷﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз коштан; хусусияти гиёње, ки барои коштан муносиб аст, муносиб ва шоистаи коштан. КОЭФФИТСИЕНТ лот. ‫ ﻛﺎﻳﻔّﺘﺴﺌﻨﺖ‬физ., риёз. бузургии доимии маълум, ки одатан барои бузургии дигари таѓйирёбанда ё номуайян њамчун зарбкунанда истифода мешавад, зариб; коэффитсиенти амали фоиданок ададе, ки ќисми ба кори фоиданок табдилёфтаи ќувваи сарфшударо нишон медињад (ба њисо-

би фоиз). КРАН I њол. ‫ ﻛﺮن‬1. дањанпўши лўлањои обу газ ва ѓ. 2. миле, ки аз он об љорї мешавад, љуммаки лўлаи об. КРАН II олм. ‫ ﻛﺮن‬таљњизоти механикї – мошин барои бардоштан ва аз љое ба љои дигар интиќол додани бор: крани борбардор, крани тобхўранда, крани чорпоя. КРАНДОР ‫ ﻛﺮندار‬дорои дастгоњи бор- бардорї: мошини крандор. КРЕМ фр. ‫ ﻛﺮﻳﻢ‬1. яке аз моддањое, ки барои нарму хушбў ва хушранг кардан ба дасту рўй мемоланд; равѓани рўй. 2. равѓани пардози пойафзол. 3. дар ќаннодї маводе иборат аз чилчўбзадаи равѓани маска, рўиширу ќаймоќ, шакалод ва ѓ., ки дар тайёр кардани торт ва дигар мањсулоти ќаннодї ба кор мебаранд. КРИМИНАЛИСТИКА лот. кайфаршиносї.

‫ﻛﺮﻣﻴﻨﻠﺴﺘﻴﻜﻪ‬

ниг.

КРОСС англ. ‫ ﻛﺮاس‬варз. пойга дар масофаи ноњамвори табиї. КРОССВОРД англ. ‫ﻮارد‬‫ ﻛﺮاﺳ‬навъе аз бозїчистон, ки хоначањои мураббаъшакли љадвалро бо њарфњо пур карда, калимаи даркориро меёбанд. КУ ‫ ﻛﻮ‬1. пурсишљонишин канї?, дар куљо?. 2. њиссачаи таъкидї охир, чї. КУБ I ю. ‫ ﻛﻮب‬1. шакли њандасии шашрўя, ки њар як тарафаш мураббаи бо њам баробар аст. 2. риёз. њосили зарби дубораи ададе ба худи он, мукааб. 3. гуфт. метри мукааб: як куб тахта. КУБ II ‫ ﻛﻮب‬кит. ќадањи поядарози бедаста; љом, пиёла. КУБА ‫ ﻛﻮﺑﻪ‬ниг. каба. КУБИТО ‫ ﻛﺒﺘﺎ‬кит. шириние, ки бо маѓзи бодом, писта ва ѓ. омода мекунанд. КУБЇ ‫ ﻛﻮﺑﻲ‬мансуб ба куб I; риёз. решаи кубї. КУБРО ‫ ﻛﺒﺮا‬муаннаси акбар. КУДА ‫ ﻛﺪه‬кит. 1. забончаи њалќи одам. 2. забонаки лўкидон.

КУД

– 632 –

КУДУНГ ‫ ﻛﺪوﻧﮓ‬књн. кўбаи чўбини калон, ки пардозгарон ва шустагарон матоъро бо вай зада пардоз медоданд.

КУЛАЊДОР ‫ ﻛﻠﻪدار‬ниг. кулоњдор. КУЛАЊХЎД ‫ ﻛﻠﻪﺧﻮد‬ниг. кулоњхўд.

КУДУНГГАР ‫ ﻛﺪوﻧﮕﺮ‬књн. пардоздињандаи порчањои дастї бофташуда.

КУЛБА ‫ ﻛﻠﺒﻪ‬1. хонаи хурди њаќирона ва тираву торик, њуљра. 2. кит. дўкон; ◊ кулбаи эњзон ѓамхона, љои ѓаму андўњ.

КУДУНГГАРЇ ‫ ﻛﺪوﻧﮕﺮي‬књн. 1. шуѓлу касби кудунгар. 2. љои кори кудунгар.

КУЛИЧА ‫ ﻛﻠﻴﭽﻪ‬ниг. кулча.

КУДУРАТ а. ‫ ﻛﺪورت‬1. тирагї, хирагї. 2. маљ. малол, озор, дилтангї, хафагї. 3. маљ. душманї, хусумат; кудуратро аз дил баровардан хафагї ва малолро ба василае аз худ рафъ кардан. КУЁН ‫ ﻛﻮﻳﺎن‬кит. хаймаи яксутуна; чодир. КУЗОЗ а. ‫ ﻛﺰاز‬тиб. беморие, ки ба сабаби карахт ва шах шудани мушакњо пайдо мешавад.

КУЛКАН данг.

‫ ﻛﻠﻜﻦ‬бот. навъи дарахт аз љинси ха-

КУЛЛ а. ّ‫ ﻛﻞ‬њама, тамом, маљмўъ: кулли дунё, кулли мардум; сулњи кулл сулњи умумї; њокими кулл њокими мутлаќ. КУЛЛИЁТ а. ‫ ﻛﻠّﻴﺎت‬1. љ. куллият. 2. маљмўаи осори шоир ё нависанда: куллиёти Айнї. КУЛЛИЯ а. ‫ ﻛﻠّﻴﻪ‬1. ниг. куллият. 2. њама, њамагї; маљмўан. 3. муаннаси куллї.

‫ﻛﻠّﻴﺖ‬

КУКУ I ‫ ﻛﻮﻛﻮ‬1. зоол. кабўтари ёбої, фохта. 2. маљ. мурѓ, паранда.

КУЛЛИЯТ а. мом, њама.

КУКУ II ‫ﻛﻮﻛﻮ‬ пухташуда.

кабудињо

КУЛЛИЯТАН а. ً‫ ﻛﻠّﻴﺘﺎ‬1. умуман, ба таври умумї. 2. пурра, њамагї.

КУ-КУ ‫ ﻛﻮﻛﻮ‬калимаи таќлиди овози паранда, мурѓон.

КУЛЛЇ ‫ ﻛﻠّﻲ‬1. умумї. 2. том, пурра, комил; кулливу љузъї а) асосї ва ѓайриасосї (фаръї); ба куллї пурра, комилан.

тухмбирёни

бо

КУКУПАЛАВ ‫ ﻛﻮﻛﻮﭘﻠﻮ‬мурѓпалав.

‫ ﻛﻠﻨﮓ‬зоол. турна. КУЛАНГ II ‫ ﻛﻠﻨﮓ‬зоѓнўл, метин. КУЛАНГ III ‫ ﻛﻠﻨﮓ‬дар силоњи оташфишон љои КУЛАНГ I

зер карда ба кор андохтани механизми аслиња, чангак.

КУЛАНГДИЛ буздил.

‫ﻛﻠﻨﮓدل‬

кит. тарсончак, тарсу,

КУЛАНГДОН ‫ ﻛﻠﻨﮓدان‬љои чангаки бакордарории механизми силоњ. КУЛАНГДОР силоњ).

‫ﻛﻠﻨﮓدار‬

дорои куланг (оид ба

КУЛАНГЇ ‫ ﻛﻠﻨﮕﻲ‬1. мурѓи хонагии почадарози калонљуссаи турнамонанд. 2. маљ. почадароз, он ки пойњояш дароз-дароз аст.

кулл будан, тамомият, та-

КУЛЛУК ‫ ﻛﻠّﻚ‬дасту пои ба таври махсус ба њам басташудаи бандиён (дар зиндонњои аморати Бухоро); куллук кардан дасту пойро ба таври махсус ба њам бастан (нисбат ба одам ва њайвон). КУЛОЛ ‫ ﻛﻼل‬њунарманде, ки кўзаву коса ва дигар зарфњои сафолї месозад, кўзагар; лойи (хоки) кулол лойе, ки кулол аз он зарфњои сафолї месозад; кулол дар мундї об мехўрад (зарб.). КУЛОЛА ‫ ﻛﻼﻟﻪ‬1. мўи љингила, мўи марѓула, печу тобдор, зулф. 2. узви модинаи гули растанї ва ѓ. КУЛОЛГАРЇ гоњи кулол.

‫ﻛﻼلﮔﺮي‬

1. ниг. кулолї. 2. кор-

КУЛАЊ ‫ ﻛﻠﻪ‬ниг. кулоњ.

КУЛОЛЇ ‫ ﻛﻼﻟﻲ‬шуѓл ва касбу њунари кулол; сохтан ва дар кўра пухтани зарфњои сафолї.

КУЛАЊБОРОН(Ї) ‫ﻛﻠﻪﺑﺎراﻧﻲ‬//‫ ﻛﻠﻪﺑﺎران‬кулоњи обногузар, ки дар рўзњои боронї мепўшанд.

КУЛОЛХОНА лолгарї.

‫ﻛﻼلﺧﺎﻧﻪ‬

дўкони кулол, љои ку-

КУЛ

– 633 – КУЛОЊ ‫ ﻛﻼه‬1. он чи аз пўст, намад ва ѓ. дўхта ба сар мепўшанд, каллапўш. 2. телпаки махсуси нўгборики ќаландарон. 3. кулоњи љангї, тоскулоњ, хўд. 4. кит. тољи шоњї. КУЛОЊАК ‫ ﻛﻼﻫﻚ‬тех. пўша, пўшаи хурд. КУЛОЊБАРДОРЇ ‫ ﻛﻼهﺑﺮداري‬маљ. фиреб додан, макру њила, кулоњгузорї. КУЛОЊГУЗОРЇ фиреб кардан. КУЛОЊГЎША маљ. сар.

‫ﻛﻼهﮔﺬاري‬

маљ. кулоњбардорї,

‫ ﻛﻼهﮔﻮﺷﻪ‬кит. 1. гўшаи кулоњ. 2.

КУЛОЊДОР ‫ ﻛﻼهدار‬1. кулоњпўш, он ки кулоњ пўшидааст. 2. маљ. тољдор, подшоњ. КУЛОЊДОРЇ ‫ ﻛﻼهداري‬маљ. тољдорї, подшоњї. КУЛОЊДЎЗ ‫ ﻛﻼهدوز‬дўзандаи кулоњ, телпакдўз. КУЛОЊДЎЗЇ ‫ ﻛﻼهدوزي‬1. амал ва шуѓли кулоњдўз. 2. мањал ва љое, ки дар он кулоњ медўзанд. КУЛОЊСОЗ ‫ ﻛﻼهﺳﺎز‬ниг. кулоњдўз. КУЛОЊСОЗЇ ‫ ﻛﻼهﺳﺎزي‬ниг. кулоњдўзї. КУЛОЊХЎД љангї.

‫ﻛﻼهﺧﻮد‬

кит. тоскулоњ, кулоњи

КУЛТИВАТОР фр. ‫ ﻛﻮﻟﺘﻴﻮﺗﺎر‬олати (мошини) махсус барои нарм кардани хок ва нест кардани алафи байни ќаторњои пахта, картошка ва ѓ. КУЛТИВАТСИЯ фр. ‫ ﻛﻮﻟﺘﻴﻮﺗﺴﻴﻪ‬нарм кардани хоки љўякњои киштзор ва мањв кардани алафњои бегона ба воситаи култиватор. КУЛЎК ‫ ﻛﻠﻮك‬кит. беадаб, беодоб; бешарм, шаттоњ. КУЛЎЛА ‫ ﻛﻠﻮﻟﻪ‬1. гирда, чизи мисли тўб гирд; муќ. гулўла. 2. лўнда: кулўлаи ќанд. 2. нумератив, баста: як кулўла чой; кулўла-кулўла лўнда-лўнда; кулўла шудан ба худ печидан, лўнда шудан. КУЛЎЛАШАКЛ да.

‫ﻛﻠﻮﻟﻪﺷﻜﻞ‬

шаклаш лўнда, гир-

КУЛЎТА ‫ ﻛﻠﻮﺗﻪ‬1. лўнда, мудаввар, гирд: риши кулўта. 2. навъи каллапўши занона, ки одатан занони калонсол мепўшанд.

КУЛЎТАПЎШАК ‫ ﻛﻠﻮﺗﻪﭘﻮﺷﻚ‬1. каллапўши либос (палто, курта ва ѓ.). 2. ниг. кулўта 2. КУЛЎТАРИШ ‫ ﻛﻠﻮﺗﻪرﻳﺶ‬он ки риши лўнда дорад ё ришашро бо ќайчї лўндашакл намудааст. КУЛЎХ ‫ ﻛﻠﻮخ‬1. пораи хушк ва сахти аз девор ё марзањои замин кандашудаи хок. 2. лойи махсуси кулўла-кулўла кардашуда, ки барои сохтани девор мерезанд ва дар офтоб хушк мекунанд; лойи хушкида; лўндаи гили хушк; кулўхи обхўрда хоки кўњнаи кулўхдеворњо, деворњои похса ва пуштањо, ки барои пурќувват кардан ба замини киштукор андохта мешавад; ◊ ба лаб кулўх молидан (ё молида гаштан) ниг. лаб. КУЛЎХАНДОЗ ‫ ﻛﻠﻮخاﻧﺪاز‬1. он ки ба сўи касе сангу кулўх њаво медињад. 2. таър. сўрохњои махсуси девори ќалъа, ки аз он ба сўи душман санг меандохтанд, сангандоз: кулўхандозро подош санг аст (зарб.). КУЛЎХДОР дор.

‫ﻛﻠﻮخدار‬

дорои кулўх: хоки кулўх-

КУЛЎХКЎБ ‫ ﻛﻠﻮخﻛﻮب‬путки чўбин, бомкў(б). КУЛЎХРЎЙ бадрўй.

‫ﻛﻠﻮخروي‬

бадафт, хунукба-шара,

КУЛЎХЧИН ‫ ﻛﻠﻮخﭼﻴﻦ‬бо кулўх чидашуда; девори кулўхчин деворе, ки бо кулўх (похса) бардошта шудааст. КУЛЎХШУДГОР ‫ ﻛﻠﻮخﺷﺪﮔﺎر‬бо трактор ё љуфти гов чуќур рондани киштзор, ки аз замин кулўхњои калон-калон мехезад; муќоб. майдашудгор; кулўхшудгор кардан як бор шудгоркардани замин. КУЛЎЧА ‫ ﻛﻠﻮﭼﻪ‬таър. нимтанаи сарбозї дар Бухорои амирї, ки аз таги шинел мепўшиданд. КУЛФАТ а. ‫ ﻛﻠﻔﺖ‬ранљ, сахтї, машаќќат. КУЛФАТАНГЕЗ ‫ ﻛﻠﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ‬1. пурмашаќќат, душвор, мењнатталаб. 2. ѓамангез, пурмусибат, андўњовар. КУЛФАТЗАДА ‫ ﻛﻠﻔﺖزده‬он ки дар зери бори азобу уќубат аст, гирифтори ранљу машаќќат, ѓамзада.

КУЛ

– 634 –

КУЛЧА ‫ ﻛﻠﭽﻪ‬1. нони гирдаи начандон калони танўрї, ки бештар аз орди гандум бо ширу равѓан мепазанд: кулчаи равѓанї, кулчаи ширмол, кулчаи ќандин (ќандї). 2. нумератив дар шумори собун ва ашёи одатан гирда ё шабењи он; кулўла, лўнда: кулчаи собун, як кулча собуни ироќї; кулча зада хобидан кулўла (лўнда) шуда хобидан, њалќа зада хобидан. КУЛЧАБИЊЇ ‫ ﻛﻠﭽﻪﺑﻬﻲ‬бот. навъи себи бињї, ки шаклаш ба кулча монанд аст. КУЛЧАЌАНД ‫ ﻛﻠﭽﻪﻗﻨﺪ‬хўр. кулчаи махсуси ширине, ки ќаннодон тайёр мекунанд. КУЛЧАМОНАНД ‫ ﻛﻠﭽﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬гирда, мудаввар: рўи гандумии кулчамонанд. КУЛЧАПАЗ ‫ ﻛﻠﭽﻪﭘﺰ‬пазандаи кулча. КУЛЧАРЎ(Й) (‫ ﻛﻠﭽﻪرو)ي‬он ки рўяш мудаввар аст: зани кулчарўй. КУМ ‫ ﻛﻢ‬гиёњи хушбўе, ки дар лаби љўйбор ва њавзњо мерўяд. КУМАЙТ а. ‫ ﻛﻤﻴﺖ‬кит. аспи сурхранги сиёњтоб, аспи сиёњтўруќ; асп. КУМАК т. ‫ ﻛﻤﻚ‬ёрї, мадад, дастгирї; кумак кардан (расондан) мадад (ёрї) расондан, дастгирї кардан. КУМАКПУЛЇ ‫ ﻛﻤﻚﭘﻮﻟﻲ‬маблаѓи муайяне, ки барои ёрї ба касе дода мешавад, ёрдампулї. КУМАКРАСОН ‫ ﻛﻤﻚرﺳﺎن‬он ки ба касе кумак, мадад мерасонад; кишварњои кумакрасон давлатњои донор, давлатњое, ки ба таври ихтиёрї ба кишварњои аќибмонда, љангзада ва офатзада кумакњои башардўстона (молї ё молиявї) мерасонанд. КУМАКЊАЗИНА ‫ ﻛﻤﻚﻫﺰﻳﻨﻪ‬маблаѓи ило вагї, ки ба тариќи ройгон ба идора ё муассиса људо мегардад. КУМЕЗ ‫ ﻛﻤﻴﺰ‬кит. наљосат, палидї. КУМИТА фр. ‫ ﻛﻤﻴﺘﻪ‬идораи роњбарикунандаи машваратї ба ягон соњаи фаъолияти давлатї: кумитаи давлатии андози Љумњурии Тољикистон; кумитаи иљроия таър. маќоми интихобии амалкунандаи роњбарї ба фаъолияти шўроњои вакилони шањриву вилоятии

собиќ Иттињоди Шўравї. 2. маќоми интихобии роњбарикунанда дар њизбњо ва ташкилотњои сиёсию љамъиятї: кумитаи марказии њизб, кумитаи њизб (-и муассиса, шањр…). КУМОЧ ‫ ﻛﻤﺎچ‬навъи нони дар лахчањои оташ, реги тафсон, дар таги ќўр пухташуда.

‫ ﻛﻤﺎج‬ниг. кумоч. II ‫ ﻛﻤﺎج‬тахтача ё

КУМОЉ I

КУМОЉ њалќаи гирди миёнсўрохи сари сутуни хайма. кун ‫ ﻛﻦ‬асоси замони њозира аз кардан. КУН ‫ ﻛﻮن‬1. маќъад, сурин, нишастгоњ. 2. гуфт. таг, ќисми поёнии њар чизе. КУНГУР ‫ ﻛﻨﮕﺮ‬1. кит. гадои якрав. 2. бум, љуѓз. 3. маљ. бењаё, шаттоњ. КУНГУРА I ‫ ﻛﻨﮕﺮه‬барљастагињои дандонавори сари иморату деворњо ва канори дигар чизњо. КУНГУРА II лот. ‫ ﻛﻨﮕﺮه‬конгресс. КУНГУРАДОР ‫ ﻛﻨﮕﺮهدار‬марбут ба кунгура I. КУНГУРАКОРЇ ‫ ﻛﻨﮕﺮهﻛﺎري‬бо кунгурањо оро додашуда (девор, ќаср). КУНД ‫ ﻛﻨﺪ‬1. њар чизи бурандае, ки дамаш тез набошад, нобурро; муќоб. тез: корди кунд, кунд кардан, кунд шудан. 2. маљ. кундзењн, кундфањм; кунљи тез њанд. кунље, ки аз кунљи рост калон аст; муќоб. кунљи кунд; дандонро кунд кардан ягон чизи турши дандонбар хўрда дандонро кунд кардан; зењни касе кунд будан ниг. зењн. КУНДА ‫ ﻛﻨﺪه‬1. ќисми пас аз буридан дар рўи замин боќимондаи танаи дарахт; то табар омадан кунда меосояд (зарб.); кунда кафондан њезум шикастан. 2. ѓўлаи ѓафси дарахт, ки ќассобон дар болои он гўшт майда мекунанд; кундаи љувоз чўби ѓафси миёншикофта, ки дар даруни вай дар обљувоз равѓан мекашиданд. 3. таър. чўби чортароши ѓафси сўрохдоре, ки пои бандиёнро ба он сўрох гузаронда банд мекарданд, пойбанди чўбин; кунда задан кунда ба пои касе нињодан, пойбанди кунда кардан (зиндониро). КУНДАЗОНУ ‫ ﻛﻨﺪهزاﻧﻮ‬варз. тарзи зарбазанї, ки гўштигир њарифашро пуштнокї ба замин

КУН

– 635 – хобонда, бар болои вай савор шуда, бо зонуњои худ ба сари синаи ў мезанад: кундазону задан. КУНДАКОВ ‫ ﻛﻨﺪهﻛﺎو‬кофта гирифтани кундаи дарахти бурида бо решааш, решаков намудан: кундаков кардан. КУНДАКОВЇ ‫ ﻛﻨﺪهﻛﺎوي‬исми амал аз кунда кофтан; решакан кардани дарахти буридашуда. КУНДАЌЛ ‫ ﻛﻨﺪﻋﻘﻞ‬ниг. кундзењн. КУНДАЌЛЇ ‫ ﻛﻨﺪﻋﻘﻠﻲ‬ниг. кундзењнї. КУНДАЛ ‫ ﻛﻨﺪل‬порчаи зарбофти аъло. КУНДАПИХ њур.

‫ ﻛﻨﺪهﭘﻴﺦ‬гуфт., маљ. танбал, ланда-

КУНДАХОНА ‫ ﻛﻨﺪهﺧﺎﻧﻪ‬таър. яке аз зиндонњо дар арки Бухорои амирї. КУНДАЧА‫ ﻛﻨﺪﭼﻪ‬зеркундаи дарахт ё буттањо. КУНДЗАБОН ‫ ﻛﻨﺪزﺑﺎن‬1. ољиз аз гуфтор; тутила, саќав, забонгирифта. 2. маљ. он ки забони бурро надорад, дар гуфтор суст, нотавон. КУНДЗАБОНЇ ‫ ﻛﻨﺪزﺑﺎﻧﻲ‬ољиз будан дар гуфтор, тутилагї, забонгирифтагї. КУНДЗЕЊН ‫ ﻛﻨﺪذﻫﻦ‬он ки ќувваи идрокаш заиф аст ва масъалаеро ба тезї дарк намекунад, шахси зењнаш кунд, кундфањм. КУНДЗЕЊНЇ ‫ ﻛﻨﺪذﻫﻨﻲ‬кундзењн будан, тез набудани ќувваи идроки шахс, кам будани ќобилият дар фањмидани масъала. КУНДЇ I ‫ ﻛﻨﺪي‬1. кунд будан, нобуррої, тез набудан; муќ. тезї. 2. маљ. камфаросатї, мањдудаќлї, кундзењнї. КУНДЇ II зурозмої.

‫ﻛﻨﺪي‬

кит. далерї, пањлавонї;

КУНДКУНЉА ‫ ﻛﻨﺪﻛﻨﺠﻪ‬:секунљаи кунд-кунља риёз. секунљае, ки яке аз кунљњояш кунд аст. КУНДОВАР ‫ ﻛﻨﺪاور‬кит. 1. шуљоъ, далер, љасур. 2. доно, оќил. КУНДОВАРЇ ‫ ﻛﻨﺪاوري‬кит. 1. далерї, шуљої. 2. доної, оќилї. КУНДОШ т. ‫ ﻛﻨﺪاش‬ниг. палонљ.

КУНДПО ‫ ﻛﻨﺪﭘﺎ‬ниг. кундрав. КУНДРАВ ‫ ﻛﻨﺪرو‬кит. сустрафтор, он ки суст роњ мегардад; ланг. КУНДФАЊМ ‫ ﻛﻨﺪﻓﻬﻢ‬ниг. кундзењн. КУНДФАЊМЇ ‫ ﻛﻨﺪﻓﻬﻤﻲ‬ниг. кундзењнї. КУНДУ ‫ ﻛﻨﺪو‬кит., ниг. канду. КУНИШ амал.

‫ﻛﻨﺶ‬

исми феълї аз кардан; кирдор,

КУНИШТ ‫ ﻛﻨﺸﺖ‬ибодатхонаи яњудиён, умуман ибодатгоњи ѓайримусулмонон. КУНИЯ(Т) а. ‫ﻛﻨﻴﺖ‬//‫ ﻛﻨﻴﻪ‬кит., номе, ки дар аввали он љузъњои аб, абу, ибн, ум, бинт њамроњ омада, аксаран вазифаи лаќаби эњтиромиро адо мекунад (Абўабдуллоњ, Абулмаолї, Ибни Сино, Умми Кулсум, Бинти Салмо). КУН-МАКУН ‫ ﻛﻦﻣﻜﻦ‬кит. амру нањй. КУННА I ‫ ﻛﻨّﻪ‬кит. фатила, пилтаи чароѓ. КУННА II а. айвон.

‫ﻛﻨّﻪ‬

кит. соябони иморат, пеш-

КУНОЃ ‫ ﻛﻨﺎغ‬кит. 1. кирми пилла, кирмак. 2. тор; тори абрешим; тори анкабут. КУНОМ ‫ ﻛﻨﺎم‬кит. 1. лонаи љонварони вањшї, маѓора ва бошишгоњи њайвоноти даранда. 2. чарогоњ. КУНОНИДАН ‫ ﻛﻨﺎﻧﻴﺪن‬тарзи бавоситаи кардан; кореро ба касе фармуда, ба воситаи вай иљро кардан: розї кунонидан, ќаноат кунонидан. КУНУН ‫ ﻛﻨﻮن‬шакли дигари акнун; то кунун то њол, то ин ваќт. КУНУНЇ нунї.

‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‬

њозира, имрўза: шароити ку-

КУНЊ а. ‫ ﻛﻨﻪ‬кит. 1. поён, таг, умќ. 2. асл, моњият, њаќиќат, љавњар. КУНЉ ‫ ﻛﻨﺞ‬1. гўша, зовия: кунљи рост, кунљи тез. 2. љойњои аз назар дури шањр, њавлї ё ягон љои дигар: кунљи шањр, кунљи хона. КУНЉАК ‫ ﻛﻨﺠﻚ‬гўша, бурљак; љои хилват, беодам, назарногир. КУНЉАКЇ ‫ ﻛﻨﺠﻜﻲ‬мансуб ба кунљ; он чи дар кунљ воќеъ шудааст; домуллои кунљакї књн.

КУН

– 636 –

омўзгори расмї ё ѓайрирасмие, ки шогирдон аввал дарсашонро пеши ў хонда тайёр мекарданд ва пас аз он ба пеши мударриси мадраса рафта мехонданд; гуфт. мударриси хонагї. КУНЉИД ‫ ﻛﻨﺠﻴﺪ‬бот. гиёњест, ки аз тухми он равѓан мекашанд ва њамчунин онро дар нонвоию њалвопазї истифода мебаранд. КУНЉИДАК ‫ ﻛﻨﺠﻴﺪك‬доѓњои майдаи сиёњчаи малларанг, ки дар пўсти рўю гардани баъзе касон бањорон пайдо мешавад: доѓи кунљидак. КУНЉИДЇ ‫ ﻛﻨﺠﻴﺪي‬мансуб ба кунљид; он чи донаи кунљид дорад; нони кунљидї ноне, ки ба рўяш донањои кунљид пошида пухта шудааст; њалвои кунљидї њалвое, ки бо тухми кунљид пухта шудааст. КУНЉИТ ‫ ﻛﻨﺠﻴﺖ‬гуфт., ниг. кунљид. КУНЉИТАК

‫ ﻛﻨﺠﻴﺘﻚ‬гуфт., ниг. кунљидак.

КУНЉЇ ‫ ﻛﻨﺠﻲ‬мансуб ба кунљ; тўби кунљї тўбе, ки дар бозии футбол аз кунљи майдон ба сўи дарвозаи њариф зада мешавад. КУНЉКОВ ‫ ﻛﻨﺞﻛﺎو‬он ки барои фањмидани чизе мароќ дорад ва шилќинона љустуљў мекунад; он ки њар чизро пурсида донистан мехоњад (то њадде сифати манфї ба шумор меравад). КУНЉКОВЇ ‫ ﻛﻨﺞﻛﺎوي‬љустуљў ва пурсиш кардан барои донистани сирру асроре; раги кунљковї ба њаракат омадан // раги кунљковї даст додан пайдо шудани мароќи зиёд ба донистани чизе; њисси кунљковии касе даст додан эњсос кардани шавќи зиёди донистани чизе; зўрї (ѓалаба) кардани шавќи зиёди донистани чизе дар касе. КУНЉОЛА ‫ ﻛﻨﺠﺎﻟﻪ‬гуфт., ниг. кунљора. КУНЉОРА ‫ ﻛﻨﺠﺎره‬мањсулоте, ки аз тилфи кунљид ва донањои дигари равѓандор баъд аз кашида гирифтани равѓани онњо тайёр карда мешавад ва хўроки чорпоён њисоб меёбад.

КУРА а. ‫ ﻛﻮره‬1. шакли њандасї, ки аз давр задани доира дар гирди ќутри худ пайдо мешавад. 2. њар љисми кулўла (мудаввар, гирда); кураи арз // кураи Замин сайёраи Замин; рўи замин; кураи љуѓрофї тасвири харитаи Замин дар рўи кура (одатан њамчун воситаи аёнї дар дарси љуѓрофия истифода мебаранд). КУРАМОНАНД ‫ ﻛﻮرهﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанди кура, шаклаш ба кура монанд. КУРАНГ ‫ ﻛﺮﻧﮓ‬кит. аспе, ки рангаш зарди баланд ё њиної бошад. КУРАНД ‫ ﻛﺮﻧﺪ‬ниг. куранг. КУРАТОР лот. ‫ ﻛﻮرﺗﺎر‬1. тарбиятгар, парастор; нозири коре; куратори гурўњ роњбари гурўњи донишљўён дар мактаби олї. 2. донишљўи донишгоњи тиббї, ки љараёни касалии беморони бистарии дармонгоњиро назорат мекунад. КУРАШ ‫ ﻛﻮرش‬гуфт, ниг. гўштин. КУРАШАКЛ ‫ ﻛﻮرهﺷﻜﻞ‬ниг. курамонанд. КУРД ‫ ﻛﺮد‬яке аз халќњои эронинажод, ки асосан дар Эрон, Ироќ, Туркия, Сурия ва дар Ќафќозу Осиёи Миёна зиндагї мекунанд. КУРДЇ ‫ ﻛﺮدي‬мансуб ба курд: забони курдї. КУРЕЗ ‫ ﻛﺮﻳﺰ‬кит. пар рехтан, тулак шудани парандагон. КУРЕЗЇ ‫ ﻛﺮﻳﺰي‬кит. 1. мурѓи паррехта, тулаккарда. 2. маљ. пири фартути хамидаќомат. КУРК I ‫ ﻛﺮك‬мокиёне, ки аз тухм монда моил ба тухм пахш кардан (барои чўља баровардан) шудааст; мурѓи курк. КУРК II ‫ ﻛﺮك‬кит. 1. пашми нарми бадани љонварони пашмдор. 2. маљ. пари нозуки бадани парандагон. 3. маљ. мўйњои навруста дар рўи љавонон. 4. пашмаки мањини болои баъзе меваљот.

КУПЕ фр. ‫ ﻛﻮﭘﻪ‬хоначаи алоњидаи ду ё чоркаса дар вагони мусофирбарї.

КУРМАК ‫ ﻛﺮﻣﻚ‬алафи бегонае, ки донааш аз арзан калонтари сиёњранг аст ва дар шолизор мерўяд; аз давлати шолї курмак об мехўрад (зарб.).

КУПОН фр. ‫ ﻛﻮﭘﺎن‬1. љузъи коѓази ќиматнок, ки ба ивази пул медињанд. 2. књн. билети театр.

КУРМАКЧИНЇ ‫ ﻛﺮﻣﻚﭼﻴﻨﻲ‬тоза кардани биринљ аз курмаке, ки ба он омехтааст.

КУФ

– 637 – КУРОРТ олм. ‫ ﻛﻮرارت‬мавзее, ки дар он муассисањои табобатї ва пешгирии беморињо ба воситањои табиї (чашмањои оби шифобахш, обу њавои хос, гил ва ѓ.) сохта ва ба роњ монда шудааст, истироњатгоњ, осоишгоњ. КУРРА ‫ ﻛﺮّه‬бачаи хар, асп, шутур ва ѓ., ки њанўз ба саворї нарасидааст, хутик, той, тойча. КУРС лот. ‫ ﻛﻮرس‬номи баъзе муассисањои таълимї, ки барои ягон соњаи мањдуд мутахассис тайёр мекунад: курси ронандагї, курси якмоњаи такмили ихтисос. 2. давраи тањсили яксола дар мактабњои олї ва миёнаи махсус: курси якум, курси охирин. 3. тафсир ва баёни як фан ё давраи муайяни он: курси мухтасари таърихи Тољикистон; курси адибони љавон навъе аз анљумани ањли адаб, ки дар он асарњои адибони љавон тањлил ва муњокима карда мешаванд. КУРСАНТ лот. ‫ ﻛﻮرﺳﻨﺖ‬1. он ки дар курс (2) машѓули тањсил аст. 2. таълиму тарбиягирандаи омўзишгоњи њарбї. КУРСИВ лот. ‫ ﻛﻮرﺳﻴﻮ‬як навъи хат дар матбаа, ки шаклан ба хати дастї монанд буда, барои аз матни асосї људо кардани порчае ё ягон калимаю ибора онро ба кор мебаранд. КУРСИНИШИН ‫ ﻛﺮﺳﻲﻧﺸﻴﻦ‬1. он ки дар курсї нишастааст. 2. маљ. он ки соњиби маснад ё вазифаву мартаба аст, маснаднишин, соњибмансаб. КУРСИЧА ‫ ﻛﺮﺳﻴﭽﻪ‬чорпояи хурд барои нишаст. КУРСЇ I ‫ ﻛﺮﺳﻲ‬1. чорпояи аксаран пуштдор барои нишаст, нишастангоњ. 2. тахт; маснад; курсии фалак киноя аз осмон. КУРСЇ II ‫ ﻛﺮﺳﻲ‬мансуб ба курс; кори курсї супориш ба тањсилкунандагони мактабњои олї ва миёнаи махсус, ки њамчун шакли санљиши дониш дар хатми курс (2) тайёр мекунанд ё менависанд. КУРТА ‫ ﻛﺮﺗﻪ‬либоси якќабатаи тањпўшї, пироњан; куртаи гулї куртаи гулдори сурхранги занона; куртаи оњарї куртаи нав ва њанўз ношуста; ◊ тани ба курта // тани курта таги як курта, фаќат курта дар тан; куртакурта гўшт гирифтан // аз шодї ба курта нагунљидан хеле хурсанд будан, хеле болидан;

фарањманд шудан (аз таърифу тањсини касе ё аз расидан ба орзуе); як курта пештар даронидааст (нисбат ба касе гуфта мешавад, ки синнаш зиёдтар аст). КУРТАВОР ‫ ﻛﺮﺗﻪوار‬матои боби куртадўзї; матоъ ба ќадри як курта: як куртавор. КУРТАВОРЇ ‫ ﻛﺮﺗﻪواري‬ниг. куртавор. КУРТАК ‫ ﻛﺮﺗﻚ‬гуфт., маљ. задан, зарба, шаллоќ; иллату миннат; куртак хўрдан // калтаку куртак хўрдан киноя аз шаттаву шаллоќ хўрдан, таънаву маломат шунидан. КУРУЖ ‫ ﻛﺮوژ‬кит., ниг. куруз. КУРУЗ ‫ ﻛﺮوز‬кит. шодї, нишот, тарабу шодмонї. КУРТКА лот. дона.

‫ ﻛﻮرﺗﻜﻪ‬нимтанаи болопўши мар-

КУРУМ ‫ ﻛﺮوم‬1. љ. карм. 2. токзор. КУРУР І лион

‫ﻛﺮور‬

КУРУР II а. зе.

кит. панљсад њазор, ним мил-

‫ ﻛﺮور‬кит. такрор, гузашти њар чи-

КУРЎЊ а. ‫ ﻛﺮوه‬ченаки масофа, баробари сеяки фарсанг (тахминан ду километр). КУСТИБОФ ‫ ﻛﺴﺘﻲﺑﺎف‬кит. зуннорбоф. КУСТЇ//КУШТЇ ‫ﻛﺸﺘﻲ‬//‫ ﻛﺴﺘﻲ‬таър. зуннор, ресмоне, ки тарсоён ва барањманон бар камар мебастанд; камарбанди махсуси зардуштиён. КУСУФ а. ‫ ﻛﺴﻮف‬нуљ. гирифтани Офтоб; кусуфу хусуф гирифтани Офтобу Моњтоб. КУТАК ‫ ﻛﺘﻚ‬задан (бо чўб, тозиёна ё даст). КУТАЛ I ‫ ﻛﺘﻞ‬аспи зинкардашудаи эњтиётї, ки дар сафарњо бо худ палтар карда мебаранд, аспи ядак. КУТАЛ II ‫ ﻛﺘﻞ‬ниг. кўтал. КУТВОЛ ‫ ﻛﻮﺗﻮال‬ниг. кўтвол. КУТУБ а. ‫ ﻛﺘﺐ‬љ. китоб; хатми кутуб књн. тамом кардани давраи тањсил дар мадраса. КУТУБХОНА ‫ ﻛﺘﺐﺧﺎﻧﻪ‬кит., ниг. китобхона. КУФ I ‫ ﻛﻒ‬кит., ниг. бум.

КУФ

– 638 –

КУФ II ‫ ﻛﻒ‬:куфу суф дуохонї; куфу суф кардан дуо хонда дам андохтани азоимхонон; куфу суф кунондан дуо (азоим) хонондан. КУФР а. ‫ ﻛﻔﺮ‬1. д. аз таълимоти дини ислом дур рафтан, имон надоштан ба дини ислом, кофирї, бемазњабї, бединї. 2. ношукр, носипосї, кўрнамакї; муќ. куфрон. КУФРЇ ‫ ﻛﻔﺮي‬д. кофир, беимон, мункири Худо ва дин. КУФРОН а. ‫ ﻛﻔﺮان‬носипосї, ношукрї; куфрони неъмат ношукрї кардан ба он чи ки дастрас аст, ба ќадри неъмат нарасидан; носипосї ба лутфу карами касе. КУФФОР а. ‫ ﻛﻔّﺎر‬љ. кофир. КУЊАН ‫ ﻛﻬﻦ‬1. шакли дигари кўњна; ќадимї, ќадим. 2. солхўрда, пири рўзгордида. 3. маљ. кордида, таљрибадор. КУЊАНБУНЁД дошта. КУЊАНДИЗ кўњна.

‫ﻛﻬﻦﺑﻨﻴﺎد‬

‫ﻛﻬﻨﺪﻳﺰ‬

ќадим, таърихи ќадим

таър. ќалъаи ќадим, арки

КУЊАНПАЙВАНД ‫ ﻛﻬﻦﭘﻴﻮﻧﺪ‬хоназод, до-рои аслу насаби ќадимї. КУЊАНСОЛ ‫ ﻛﻬﻦﺳﺎل‬солхўрда, умрдида, пир. КУЊАНСОЛЇ дагї, пирї.

‫ ﻛﻬﻦﺳﺎﻟﻲ‬куњансол будан, солхўр-

КУЊАНСОХТ биноёфта.

‫ﻛﻬﻦﺳﺎﺧﺖ‬

ба тарзу шакли кўњна

КУЊУЛАТ а. ‫ ﻛﻬﻮﻟﺖ‬1. кит. давраи мошу биринљ шудани мў, миёнсолї. 2. давраи камолоти умр. КУЊУН ‫ ﻛﻬﻦ‬шакли дигари куњан 2. КУЧАН ‫ ﻛﻮﭼﻦ‬гарданбанди мудаввари хару аспи корї, ки чун болиштак сари шонаи њайвонро аз яѓир шудан муњофизат мекунад. КУЧОЛА ‫ ﻛﭽﺎﻟﻪ‬ниг. кучула. КУЧУК т. сагбача.

‫ﻛﭽﻚ‬

гуфт. 1. ниг. саг. 2. ниг.

КУЧУКБАЧА ‫ ﻛﭽﻚﺑﭽﻪ‬ниг. сагбача. КУЧУЛА ‫ ﻛﭽﻮﻟﻪ‬гиёњест бисёр талх ва зањрнок, ки дар Њиндустону Сарандеб мерўяд, кучола.

КУЉО ‫ ﻛﺠﺎ‬љонишини саволї дар куљо?, дар кадом љо?; ба кадом љо?; аз куљо? аз кадом љо?; аз чї љое?; ба куљо? ба кадом љо?, ба чї љое?; њар куљо дар њар љо; куљо шуд? ба кадом љой рафт?. КУЉОЇ ‫ ﻛﺠﺎﺋﻲ‬аз кадом љой, ањли куљо; куљо њастї? аз куљої? куш ‫ ﻛﺶ‬1. асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз куштан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои кушанда: одамкуш, говкуш. КУШ ‫ ﻛﺶ‬куштан, кушиш, ќатл; њукми куш њукми суд (мањкама) дар бораи ба ќатл расонидани касе (њамчун љазои олї). КУШАНДА ‫ ﻛﺸﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз куштан; он ки касеро куштааст, ќотил. 2. маљ. миёнраве, ки сухани ў барои шахси корафтода рад намешавад. КУШИШ ‫ ﻛﺸﺶ‬исми феълї аз куштан; куштор, ќатл; ќитол; аввал пурсиш, баъд кушиш (зарб.). КУШИШГОЊ ‫ ﻛﺸﺶﮔﺎه‬1. љои махсус барои иљрои њукми куш. 2. ниг. кушишхона. КУШИШХОНА ‫ ﻛﺸﺶﺧﺎﻧﻪ‬љои куштани чорпо барои гўшт, мазбањ, саллоххона. КУШКАНЉИР тўп.

‫ﻛﺸﻜﻨﺠﻴﺮ‬

таър., њ. манљаниќ,

КУШО ‫ ﻛﺸﺎ‬1. сиѓаи амр аз кушодан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои кушоянда: дилкушо, мушкилкушо. КУШОД ‫ ﻛﺸﺎد‬1. ниг. кушода 2. 2. васеъ, фарох, пањновар: дили кушод, майдони кушод, остини кушод; кушоду равшан њељ чизро пинњон накарда, ошкорову возењ, бепарда; мактуби кушод нома барои дарљ кардан дар рўзномаю маљалла, мактуб ба воситаи матбуот; маљлиси кушод љаласае, ки вуруди хоњишмандон ба он озод аст, љаласаи боз, љаласаи васеъ ва озод; рўи кушод рўи хандон ва ифодакунандаи самимияту лутф. КУШОДА ‫ ﻛﺸﺎده‬1. сифати феълии замони гузашта аз кушодан. 2. во, боз, яла, нобаста; як дари баста, сад дари кушода (зарб.). 3. ниг. кушод 2. 4. соф, беѓубор, беабр: њавои кушода, осмони кушода; кушода шудан а) во шу-

КУШ

– 639 – дан, боз шудан; б) фош шудан, ошкор гардидан: бими кушода шудани сирри касе; в) рафъ шудани осори андўњ ва гирифтагї; кушода шудани гул шукуфтани гул; кушода шудани иштињо пайдо шудани майл ба хўрдан, хоњони тановули таом шудан; кушода шудани роњи нафас рафъ шудани гирифтагии нафас; кушода шудани њаво аз абру ѓубор пок ва соф шудани њаво; кашидаву кушода бо зарб ва шиддати тамом (задан бо кафи даст, тозиёна ва ѓ.); кушода додан а) ошкор кардан, фош сохтан, парда бардоштан аз рўи сирре; б) фањмонда додан, шарњ додан, маънидод кардан, тафсир додан; кушода партофтан фош сохтан, ошкор кардан; кушода шудани бахт рў овардани некї ва хушбахтї ба касе; кушода шудани чашм а) аз чизе бохабар шуда таѓйир ёфтани љањонбинї ва шуури касе; б) таваллуд кардан, чашми касе равшан шудан; кушода шудани чашми рўз ниг. чашм (чашми рўз кушода шудан); дастархони кушода доштан мењмоннавоз будан; рўи кушода дидан аз касе мавриди мењрубонии касе ќарор гирифтан, илтифот ва мењрубонї дидан аз касе. КУШОДАГЎЇ гуфтан.

‫ ﻛﺸﺎدﮔﻮئ‬ошкоро ва беибо сухан

КУШОДАГЎЙ ‫ ﻛﺸﺎدهﮔﻮي‬он ки суханро беибо ва ошкор мегўяд. КУШОДАДАСТ ‫ ﻛﺸﺎدهدﺳﺖ‬киноя аз соњибэњсон, сахї, љавонмард. КУШОДАДАСТЇ ‫ ﻛﺸﺎدهدﺳﺘﻲ‬соњибэњсон будан, сахї будан, љавонмардї. КУШОДАДИЛ њол.

‫ﻛﺸﺎدهدل‬

КУШОДАЗАБОН забон; хушгап.

хурсанд, хуррам, хуш-

‫ﻛﺸﺎدهزﺑﺎن‬

суханвар, фасењ-

КУШОДАН ‫ ﻛﺸﺎدن‬1. боз кардан, яла кардан; сарпўши чизеро бардоштан; муќоб. бастан ва пўшидан: гирењро кушодан, дарро кушодан, ќулфро кушодан, тугмаро кушодан. 2. густурдан, пањн кардан: дастархонро кушодан, суфраро кушодан. 3. рањо кардан; људо кардан, рањо ёфтан: арѓамчинро кушодан, аспро кушодан. 4. таъсис кардан: мактаб кушодан; болу пар кушодан а) ба парвоз даромадан; б)

киноя аз ба пешрафти худ имкон пайдо кардан; гап кушодан сухан оѓоз кардан (дар бораи чизе), гап сар кардан; замин кушодан замини нокорамро ќобили кишт гардонидан; замири дили хешро кушодан рози дили худро гуфтан, њамаи он чиро, ки дар дил нињон аст, гуфта додан; лаб (дањон) кушодан сухан сар кардан, гап задан; маљлисро кушодан сар шудани маљлисро эълон кардан, љаласаро ифтитоњ кардан; оташ кушодан тирпаронї сар кардан (бо аслињањои оташбор); оѓўш кушодан дастњоро аз њам кушодан (барои дар баѓал гирифтани касе аз рўи мењрубонї); роњ кушодан а) роњи нав сохтан; б) роњро боз кардан; рўза кушодан ифтор кардан, баъди итмоми муддати рўзагирї ба хўрокхўрї сар кардан; чашми касеро кушодан киноя аз касеро огоњ ва бохабар кардан, касеро аз њолати ѓафлат бароварда ба њаќиќати кор воќиф намудан. КУШОДАПЕШОНЇ ‫ ﻛﺸﺎدهﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬маљ. хушмуомила, хушзабон, пешоникушода. КУШОДАРЎ(Й) (‫ ﻛﺸﺎدهرو)ي‬1. бечодар, бефаранљї. 2. маљ. хандонрўй, дўстрўй, чењрааш кушода. КУШОДАТАБЪ ‫ ﻛﺸﺎدهﻃﺒﻊ‬хушњол, чењрахандон. КУШОДАШАВАНДА ‫ ﻛﺸﺎدهﺷﻮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз кушода шудан. 2. он чи боз мешавад; он чи мешукуфад. 3. он чи нав ба кор медарояд; таъсисёбанда. КУШОЁН(И)ДАН ‫ﻛﺸﺎﻳﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻛﺸﺎﻳﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи кушодан; чизеро ба воситаи касе во кардан, кушодан. КУШОИШ ‫ ﻛﺸﺎﻳﺶ‬1. исми феълї аз кушодан. 2. барор, омади кор; рафъ шудани банду баст ва мушкилот дар роњи пешрафти коре, осон шудани мушкиле; кушоиши кор рў ба осонї овардани кори душворе, барор ва пешрафти кор; дуои кушоиш д. дуое, ки барои кушоиши кор мехонанд ё навишта медињанд. КУШОКУШЇ ‫ ﻛﺸﺎﻛﺸﻲ‬куштори якдигар; ќатлу куштори зиёд. КУШОН ‫ ﻛﺸﺎن‬феъли њол аз куштан; дар њолати куштан. КУШОНДАН

‫ﻛﺸﺎﻧﺪن‬

тарзи бавоситаи куштан;

КУШ

– 640 –

ба касе фармуда ќатл кунонидан (касеро). КУШТА ‫ ﻛﺸﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузаштаи куштан. 2. љондоре, ки сари ўро бурида ё ба тариќи дигар бељон карда бошанд; мурда, майит; кушта гаштан (шудан) а) бељон карда шудан, ба ќатл расидан; б) хомўш карда шудан (-и оташ, чароѓ); оњаки кушта оњаки обрасида. КУШТАН ‫ ﻛﺸﺘﻦ‬1. мирондан, мањв кардан, ба ќатл расонидан; бељон кардани љондоре (мас., гов, гўсфанд); худро ба куштан додан дониста истода худро ба хатари марг андохтан. 2. хомўш кардан (оташро, чароѓро). КУШТАНГОЊ ќатл кардан.

‫ﻛﺸﺘﻦﮔﺎه‬

љой ва мањали куштан,

КУШТАШУДА ‫ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз кушта шудан; маќтул, сар буридашуда. КУШТОР ‫ ﻛﺸﺘﺎر‬кушиш, куштан; бисёр куштан, кушокушї. КУШУДАН ‫ ﻛﺸﻮدن‬ниг. кушодан. КУШХОНА ‫ ﻛﺶﺧﺎﻧﻪ‬лањљ., ниг. кушишхона. КУЯ ‫ ﻛﻮﻳﻪ‬шапалаки хурде, ки кирмаки он матоъњои пашмиро хўрда нобуд мекунад, девча (муќ. митта, ки орду ѓалладонаро хўрда нобуд мекунад); куя задан ба воситаи куя хўрда шудан (-и порчаи пашмї ё гилем). КУЯЗАДА ‫ ﻛﻮﻳﻪزده‬сифати феълии замони гузашта аз куя задан; куяхўрда. КУЯХЎРДА ‫ ﻛﻮﻳﻪﺧﻮرده‬ниг. куязада. КЎ ‫ ﻛﻮ‬ниг. кўй. кўб ‫ ﻛﻮب‬1. асоси замони њозира аз кўбидан ва кўфтан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои кўбанда ва бо чизе кўфташуда: хирманкўб, шоликуб, мехкўб…

‫ ﻛﻮب‬зарбу лат, зарба: лату кўб. КЎБА ‫ ﻛﻮﺑﻪ‬1. њар олати шабењи путк КЎБ

ё њовандаста барои кўфта майда кардан, њамвор кардан, шибба кардан ва ѓ. 2. олати оњанини болѓачамонанд, ки барои бо он кўфтани дарвоза шинонда мешавад; кўбаи кафшдўзон болчаѓаи махсуси кафшдўзон барои зада њамвор кардани чарм.

КЎБАК ‫ ﻛﻮﺑﻚ‬ниг. кўба. КЎБАНДА ‫ ﻛﻮﺑﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз кўбидан ва кўфтан; он ки чизеро мекўбад (мас., дарро). КЎБИДА ‫ ﻛﻮﺑﻴﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз кўбидан. 2. орди ѓаллаи бирёншуда. КЎБИДАН ‫ ﻛﻮﺑﻴﺪن‬1. ниг. кўфтан. 2. мех ё чизи дигарро зада ба љое фурў равондан. КЎБИН ‫ ﻛﻮﺑﻴﻦ‬кит. кўба, болѓаи чўбини љомашўї. КЎБИШ задан.

‫ﻛﻮﺑﺶ‬

исми феълї аз кўбидан; кўфтан;

КЎБКОРЇ ‫ ﻛﻮﺑﻜﺎري‬ниг. бузкашї. КЎДАК ‫ ﻛﻮدك‬писар ё духтари хурдсол, тифл, бачаи хурдсол: кўдаки навзод, кўдаки ширмак. КЎДАКВОР ‫ ﻛﻮدكوار‬мисли бачаи хурдсол, бача барин. КЎДАКДОР ‫ ﻛﻮدكدار‬1. соњиби кўдак; соњиби фарзанд. 2. гуфт. серфарзанд, серкўдак: зани кўдакдор. КЎДАКИСТОН ‫ ﻛﻮدﻛﺴﺘﺎن‬муассисаи тарбияи кўдакони томактабї. КЎДАКЇ ‫ ﻛﻮدﻛﻲ‬1. бачагї, хурдсолї, туфулият. 2. айёми бачагї, ваќти хурдсолї. 3. маљ. рафтори кўдакона, кори бачагона; беандешагї. КЎДАКОНА ‫ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ‬1. махсуси кўдакон: либоси кўдакона, хандаи кўдакона. 2. ниг. кўдаквор. КЎЖ ‫ ﻛﻮژ‬ниг. кўз. КЎЖПУШТ ‫ ﻛﻮژﭘﺸﺖ‬ниг. кўзапушт. КЎЗ ‫ ﻛﻮز‬хамида, пуштхамида, кўзпушт. КЎЗА ‫ ﻛﻮزه‬зарфи сафолин ё мисини дастадор ва гоњо бедаста барои об ва моеоти дигар, сабў. КЎЗАГАР ‫ ﻛﻮزهﮔﺮ‬кўзасоз, кулол. КЎЗАГАРЇ ‫ ﻛﻮزهﮔﺮي‬1. касбу шуѓли кўзагар. 2. устохонаи сафолпазї. КЎЗАГУЛ ‫ ﻛﻮزهﮔﻞ‬бот. савсани сафеди обї, нилуфари сафед. КЎЗАЧА ‫ ﻛﻮزهﭼﻪ‬кўзаи хурд.

КЎР

– 641 – КЎЗ(А)ПУШТ ‫ ﻛﻮز)ه(ﭘﺸﺖ‬он ки пушташ хамида аст ё дар пушти шонааш ѓуррї дорад, букрї. КЎЙ ‫ ﻛﻮي‬1. мањалла, гузар. 2. роњи даруни шањр, кўча; кўйи бад а) роњи бад; б) киноя аз кирдорњои нописанд (аз ќабили ќиморбозї, нашъамандї ва ѓ.), ки баъд аз одат кардани одам аз онњо халос шуданаш душвор аст; сари кўй дар сари роњ; дар кўйи бад афтодан ба роњи бад даромадан, гирифтор шудан ба кирдору хислатњои нописанд; бекасу кўй бехешу табор ва бехонаю љой: ятими бекасу кўй. КЎК І ‫ ﻛﻮك‬кит. гиёњест хобовар, коњу. КЎК ІІ ‫ ﻛﻮك‬кит., мус. мувофиќ намудани овозњо дар мусиќї, њамоњангї; љўр. КЎК ІІІ ‫ ﻛﻮك‬бахяи калон-калони муваќќат, ки дўзандагон бо даст дар рўи либосњо мезананд; дўхти муваќќатї; хомдўз, хомдўзї; кўк задан (кардан) муваќќатї бахя зада калонкалон дўхтани ягон љои либос; кўки чашмони касе канда шудан хеле интизорї кашидан, сахт чашм ба роњ будани касе. КЎКНОР ‫ ﻛﻮﻛﻨﺎر‬бот. гиёњест, ки аз тухми он равѓан мекашанд, истеъмоли пўсти ѓўзааш кайфовару хобовар буда, аз шираи танаи он маводи мухаддир – чакида ва баргу пояашро љўшонда тарёк њосил мекунанд; хашхош; оби кўкнор обе, ки аз тар карда фушурдани пўсти ѓўзаи кўкнор њосил шуда, нашъамандон онро менўшанд, инчунин дар тибби ќадим давои сурфа мањсуб мешудааст. КЎКНОРДОНА хош.

‫ﻛﻮﻛﻨﺎرداﻧﻪ‬

тухми донаи хаш-

КЎКНОРЇ ‫ ﻛﻮﻛﻨﺎري‬он ки мўътод ба хўрдан, нўшидан ва каппа кардани кўкнор аст; нашъаманди кўкнор. КЎКНОРХОНА ‫ ﻛﻮﻛﻨﺎرﺧﺎﻧﻪ‬хонае, ки дар он кўкнор ё маводи нашъаовари дигарро истеъмол мекунанд, љои истеъмол ва фурўши кўкнор. КЎКСУЛТОН ‫ ﻛﻮكﺳﻠﻄﺎن‬бот. яке аз навъњои олуи пешпазак, ки мевааш калони кулўла, турштаъм ва рангаш бештар сабзи сурхча аст. КЎКЧА

‫ ﻛﻮﻛﭽﻪ‬бот. навъе аз харбузаи ширини

пўсташ сабзи тўрдор ва пўчоќаш сахт. КЎЛ т. ‫ ﻛﻮل‬љои ба миќдори зиёд ѓун шуда истодани об, њавзи оби табиї, толоб; кўли обпарто (обгурез) љои махсуси атрофаш мањдуд барои љорї шуда љамъ омадани обњои барзиёд, зањкаш; кўл шудан ба як љо љамъ шуда истодани об. КЎЛБОР ‫ ﻛﻮﻟﺒﺎر‬тўрбае, ки ба он бореро андохта ба пушт мегиранд, борхалта, халтаи сафарї. КЎЛВОР ‫ ﻛﻮﻟﻮار‬ниг. кўлбор. КЎЛЇ ‫ ﻛﻮﻟﻲ‬чоњи захира кардани ѓалла дар дохили њуљра. КЎЛМАК ‫ ﻛﻮﻟﻤﻚ‬оби начандон зиёд, ки дар љоњои пасту нишеби роњу заминњо аз борон ё оби дигар љамъ мешавад; кўлмак шудан љамъ шуда мондани об дар пастию нишебињо. КЎЛОБ ‫ ﻛﻮﻻب‬њавзаи оби табиї, толоб. КЎЛОБЇ ‫ ﻛﻮﻻﺑﻲ‬1. мансуб ба Кўлоб (шањр ва минтаќа). 2. ањл ва сокини Кўлоб. КЎЛШИНОС ‫ ﻛﻮلﺷﻨﺎس‬он ки ба омўзишу пажўњиши кўлњо машѓул аст. КЎЛШИНОСЇ ‫ ﻛﻮلﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм омўхтани кўлњо, лимнология.

дар

бораи

КЎМА ‫ ﻛﻮﻣﻪ‬лањљ. чизи дар як љо тўбшуда, тўда: кўмаи барф, кўмаи харбуза. КЎНДАЛАНГ ‫ ﻛﻮﻧﺪهﻟﻨﮓ‬ба бари худ воќеъ шудани чизе дар сари роњи чизи дигар, муќобили дарозии чизе бо бари худ истодани чизи дигар, арзї; кўндаланг гузоштан // кўндаланг мондан (суоле ё масъалаеро) ба таври ќатъї мондани масъалае; љавоби ќатъии «ња» ё «не» талабидан ба суоле. КЎПОЛ ‫ ﻛﻮﭘﺎل‬књн. 1. гурз, гўпол. 2. маљ. ќувват ва тавоної. КЎПРУК ‫ ﻛﻮﭘﺮوك‬ниг. пул II. КЎПРУКСОЗ ‫ ﻛﻮﭘﺮوكﺳﺎز‬ниг. пулсоз. КЎПРУКСОЗЇ ‫ ﻛﻮﭘﺮوكﺳﺎزي‬ниг. пулсозї. КЎР ‫ ﻛﻮر‬1. он ки чашмаш намебинад, нобино, аъмо; кўри модарзод он ки аз модар нобино таваллуд шудааст; кўр кардан а) нобино кардан; б) ба воситаи чизе молида ё тарошида

КЎР

– 642 –

хатеро нест кардан; хати бутлон кашидан; кўр шудан а) нобино гардидан; б) нохоно шудан (оид ба хат). 2. маљ. нодон, бесавод, аз олам бехабар; кўр шуда маљбур гардида, ноилољ монда, хоњу нохоњ; кўр шавад! љазояшро бинад!, бало ба пасаш!; нону намакам кўр кунад! дар мавриди маломат ба каси намакношинос ва носипос гуфта мешавад; кўр асояшро як бор гум мекунад (зарб.) одам ки як бор фиреб хўрд, њушёр мешавад ва кўшиш мекунад, ки минбаъд фиреб нахўрад; кўр чї мехоњад? – ду дидаи (чашми) бино (зарб.) дар мавриде мегўянд, ки чизе айни муддао, хоњиши дил бошад. КЎРА I ‫ ﻛﻮره‬оташдони оњангарону мисгарон, иншооти махсус барои хиштпазї ва ѓ.; хумдон: кўраи дастї, кўраи оњангарї; кўраи ангиштгарон љои махсус барои чўбро сўзонда тайёр кардани ангишт; кўраи сихкабоб оташдони махсус барои пухтани сихкабоб – гўшти ба сих гузаронида; дар кўраи мубориза(њо) пухта шудан киноя аз обутоб ёфтан, мустањкам шудан дар рафти мубориза. КЎРА II ‫ ﻛﻮره‬як тўб шоњї, ки ба дувоздањ куртаи занона мерасад; кўра-кўра атлас тўб-тўб атлас. КЎРАГАР ‫ ﻛﻮرهﮔﺮ‬1. он ки бо оташдони оњангарию мисгарї кор мекунад. 2. он ки чунин оташдонро месозад, устои кўра. КЎРАГЇ ‫ ﻛﻮرهﮔﻲ‬мансуб ба кўра; дар кўра гудохта тайёршуда. КЎРАК ‫ ﻛﻮرك‬ѓўзаи хоми нокушодаи пахта, ѓўзаи пунба, ки њанўз нашукуфтааст; кўрак бастан пайдо шудани ѓўзањо дар нињоли пахта. КЎРАКБАНДЇ ‫ ﻛﻮركﺑﻨﺪي‬пайдо шудани ѓўза дар нињоли пахта. КЎРАКЃУНДОР ‫ ﻛﻮركﻏﻨﺪار‬ниг. кўракчинак. КЎРАКЃУНДОРЇ ‫ ﻛﻮركﻏﻨﺪاري‬ниг. кўракчинї. КЎРАКДОР ‫ ﻛﻮركدار‬:нињоли кўракдори пахта нињоли кўракбастаи пахта. КЎРАККАНЇ ‫ ﻛﻮركﻛﻨﻲ‬исми амал аз кўрак кандан; кандан ва љамъ кардани кўракњо барои минбаъд кашида гирифтани пахтаашон, кўракчинї, кўракѓундорї.

КЎРАККАШАК ‫ ﻛﻮركﻛﺸﻚ‬тех. мошини махсус, ки паѓањои кўракњои боќимондаи нињоли пахтаро кашида мегирад. КЎРАККАШЇ ‫ ﻛﻮركﻛﺸﻲ‬исми амал аз кўрак кашидан; баровардани пахта аз даруни ѓўза, ки дар ваќташ кушода нашудааст: кўраккашї кардан. КЎРАКЧИНАК ‫ ﻛﻮركﭼﻴﻨﻚ‬тех. мошини махсусе, ки кўракњои боќимондаи нињоли пахтаро чида (канда) мегирад. КЎРАККЧИНЇ ‫ ﻛﻮركﭼﻴﻨﻲ‬исми амал аз кўрак чидан; чидани кўракњои хом ва нимхоми нињоли пахта. КЎРАХОНА ‫ ﻛﻮرهﺧﺎﻧﻪ‬љои (хонаи) оташдонњои маъдангудозї. КЎРБАРЗАНГЇ ‫ ﻛﻮرﺑﺮزﻧﮕﻲ‬фолк. кампири бадкор дар афсонањо, ки некї кардан намехоњад. КЎРБАХТ ‫ ﻛﻮرﺑﺨﺖ‬ниг. бадбахт. КЎРГИРЕЊ ‫ ﻛﻮرﮔﺮه‬гирењи болоињамбаста, ки кушодани он душвор аст; кўргирењ кардан печдарпеч ба њам бастани ду нўги ресмон, ки кушоданаш хеле душвор мебошад. КЎРДИЛ ‫ ﻛﻮردل‬каљдил, каљфањм; бадтинат. 2. љоњил, нодон, бефаросат. КЎРДУД ‫ ﻛﻮردود‬оташе, ки бе шўъла дуд карда месўзад; хона кўрдуд шудан пур аз дуд шудани хона (бинобар дарунсўз шудани оташи бухорї). КЎРЇ ‫ ﻛﻮري‬нобиної, гум шудани ќувваи босира; ба кўрии касе бар хилофи майли касе, ба ќасди касе. КЎРКАШ ‫ ﻛﻮرﻛﺶ‬ниг. асокаш. КЎР-КЎРОНА ‫ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ‬бе мулоњиза, чї шудани оќибатро наандешида, насанљида: кўр-кўрона бовар кардан насанљида, бечуну чаро бовар кардан ба касе; кўр-кўрона таќлид кардан фикр накарда (бе мулоњиза) таќлид кардан. КЎРМАЊТОБ ‫ ﻛﻮرﻣﻬﺘﺎب‬аз байни абр хира тобидани моњ, партави хираи моњ; шаби кўрмањтоб шабе, ки моњтоб хира метобад. КЎРМОР

‫ﻛﻮرﻣﺎر‬

зоол. яке аз намудњои мори

КЎТ

– 643 – безањр, ки дар тибби халќї истифода мебаранд. КЎРМУШ ‫ ﻛﻮرﻣﻮش‬зоол. як намуди муш, ки зери замин зиндагї мекунад ва чашмонаш рўшноиро намебинанд. КЎРНАМАК ‫ ﻛﻮرﻧﻤﻚ‬маљ. он ки дар ивази некии касе бадї мекунад, њаќношинос, носипос. КЎРНАМАКЇ ‫ ﻛﻮرﻧﻤﻜﻲ‬њаќношиносї, носипосї; кўрнамакї кардан ба ќадри некии касе нарасидан, њаќношиносї кардан. КЎРОБ ‫ ﻛﻮرآب‬књн. 1. ташнае, ки аз об сер нашудааст. 2. сароб. КЎРПА ‫ ﻛﻮرﭘﻪ‬бистари пахтадори лагандашуда барои хобидан, лињоф; кўрпа шуда хобидан ќабати ѓафс шуда хобидани чизе; бисёр будани чизе; ба кўрпа нигоњ карда пой дароз кардан (маќ.) дар иљрои корњо имконият ва шароитро ба њисоб гирифтан; барф кўрпаи замин аст (маќ.) барф барои гарм нигоњ доштани замини кишт мисли кўрпа барои инсон зарур аст. КЎРПАВОР(Ї) (‫ ﻛﻮرﭘﻪوار)ي‬миќдори матоъ барои дўхтани як кўрпа. КЎРПАДЎЗ ‫ ﻛﻮرﭘﻪدوز‬зане, ки њунари кўрпадўзї дорад, дўзандаи кўрпа.

КЎРПИСТОН ‫ ﻛﻮرﭘﺴﺘﺎن‬модагове, ки сўрохи як ё чанд сараки пистонаш баста буда, аз онњо шир намеояд. КЎРРЎДА рўда.

‫ﻛﻮرروده‬

тиб. як ќисми кирмшакли

КЎРСАВОД ‫ ﻛﻮرﺳﻮاد‬чаласавод, камсавод КЎРСАВОДЇ ‫ ﻛﻮرﺳﻮادي‬чаласаводї, камсаводї. КЎРХАРИД ‫ ﻛﻮرﺧﺮﻳﺪ‬:кўрхарид кардан моли хубро (босифатро) аз моли бесифат фарќ карда натавониста харидан. КЎРХАРИДОР ‫ ﻛﻮرﺧﺮﻳﺪار‬харидоре, ки чизњои хубро аз бад фарќ карда наметавонад; он ки колои бадсифатро бо нархи гарон мехарад. КЎРШАБПАРАК ‫ ﻛﻮرﺷﺒﭙﺮك‬зоол. љонварест болдор, ки бинобар заиф будани биноии чашмаш рўзњо хобида, шабона парвоз мекунад, хаффош, ватвот, шабпара. КЎС I ‫ ﻛﻮس‬1. кит. табл, дуњул, наќораи калон. 2. зарба, лат, такон, садама. КЎС II ‫ ﻛﻮس‬уреб, каљї ва норасоии калони ягон чиз (мас., матоъ). КЎСА ‫ ﻛﻮﺳﻪ‬марде, ки ришаш набаромада мондааст ё фаќат дар манањаш чанд тор мўй дорад, марди беришу мўйлаб; то риш набарорї ба кўса наханд (маќ.) худро аз дигарон боло мадон, зеро ояндаатро намедонї.

КЎРПАДЎЗЇ ‫ ﻛﻮرﭘﻪدوزي‬исми амал аз кўрпа дўхтан, дўхтани кўрпа.

КЎСАК ‫ ﻛﻮﺳﻚ‬ниг. кўрак.

КЎРПАДЎЗОН ‫ ﻛﻮرﭘﻪدوزان‬маросими дўхтани кўрпаи арўс пеш аз тўй; муќ. пахтарезон.

КЎСАРИШ ‫ ﻛﻮﺳﻪ رﻳﺶ‬марде, ки мўи ришаш кам аст, камриш.

КЎРПАТАК бешагї.

‫ﻛﻮرﭘﺘﻚ‬

зоол. як навъ парандаи

КЎРПАЧА ‫ ﻛﻮرﭘﭽﻪ‬кўрпаи камбар барои нишастан ё хобидан; кўрпачаи якандоз кўрпачае, ки дар гирдогирди хонаи нишаст як ќабат андохта менишинанд; кўрпача барин љой киноя аз андак љой; як кўрпавор љой. КЎРПАЧАВОР ‫ ﻛﻮرﭘﭽﻪوار‬1. матоъ барои кўрпача. 2. ба андозаи як кўрпача; як кўрпачавор љой љой ба андозаи як кўрпача; љои андак. КЎРПАШША ‫ ﻛﻮرﭘﺸّﻪ‬зоол. пашшаи зарди зањрдор, хомўшак.

КЎСДОР ‫ ﻛﻮﺳﺪار‬1. як канораш каљ ва норасо (оид ба порча, замин, хона ва ѓ.). 2. маљ. ноќис, камбудидор. КЎСТ ‫ ﻛﻮﺳﺖ‬кит., ниг. кўс I (1). КЎТАК ‫ ﻛﻮﺗﻚ‬ниг. кўтакароба. КЎТАКАРОБА ‫ ﻛﻮﺗﻚ اراﺑﻪ‬аробаи чорчарха, аробаи чархњояш хурд. КЎТАЛ ‫ ﻛﻮﺗﻞ‬1. баландї, тепа. 2. гузаргоњи кўњї, аѓба; кўњу кўтал кўњу аѓбањо, кўталу баландињо. КЎТАРА ‫ ﻛﻮﺗﺮه‬харидуфурўши яклухти ягон навъи мол, савдои яклухт; муќ. чакана; кўтара фурўхтан, кўтара харидан, умда-

КЎТ

– 644 –

фурўхтан, кўтара харидан, умдафурўшї. КЎТАРАБАЙЪ ‫ ﻛﻮﺗﺮهﺑﻴﻊ‬пудрат, кори нархаш яклухт, умумї, якљоя кореро ба субут расонидан. КЎТАРАГИР ‫ ﻛﻮﺗﺮهﮔﻴﺮ‬он ки навъи молеро яклухт савдо карда мегирад. КЎТАРАСАВДО ‫ ﻛﻮﺗﺮهﺳﻮدا‬савдои кўтарафурўшї, умдафурўшї.

яклухт,

КЎТАРАФУРЎШ ‫ ﻛﻮﺗﺮهﻓﺮوش‬он ки молашро яклухту якљоя мефурўшад, умдафурўш, муќоб. чаканафурўш. КЎТАРАФУРЎШЇ ‫ ﻛﻮﺗﺮهﻓﺮوﺷﻲ‬харидуфурўши якљояи њамаи мол; мансуб ба савдои яклухт: нархи кўтарафурўшї.

КЎТОЊАКАК мухтасар.

‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻜﻚ‬

хеле

кўтоњ,

хеле

КЎТОЊАЌЛ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻋﻘﻞ‬камаќл, бемулоњиза. КЎТОЊАЌЛЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻋﻘﻠﻲ‬камаќлї, бемулоњизагї. КЎТОЊАНГУШТ ‫ ﻛﻮﺗﺎهاﻧﮕﺸﺖ‬он ангушташ кўтоњ ё бурида аст.

ки

ягон

КЎТОЊАНДЕШ ‫ ﻛﻮﺗﺎهاﻧﺪﻳﺶ‬он ки оќибати корро мулоњиза намекунад, бемулоњиза, кўтоњназар, кўтоњбин; муќоб. дурандеш. КЎТОЊАНДЕШЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎهاﻧﺪﻳﺸﻲ‬кўтоњандеш будан, бемулоњизагї; кўтоњандешї кардан бемулоњиза кор кардан.

КЎТАЊ ‫ ﻛﻮﺗﻪ‬ниг. кўтоњ.

КЎТОЊБАЁНЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻴﺎﻧﻲ‬мухтасарбаёнї, бо сухани кўтоњ ифода кардани фикри том, мўљазбаёнї.

КЎТАЊБИН ‫ ﻛﻮﺗﻪﺑﻴﻦ‬ниг. кўтоњбин.

КЎТОЊБИН ‫ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻴﻦ‬ниг. кўтоњандеш.

КЎТАЊДАСТ ‫ ﻛﻮﺗﻪدﺳﺖ‬ниг. кўтоњдаст.

КЎТОЊБИНЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻴﻨﻲ‬ниг. кўтоњандешї.

КЎТАЊДАСТЇ ‫ ﻛﻮﺗﻪدﺳﺘﻲ‬ниг. кўтоњдастї.

КЎТОЊБИНОНА ‫ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬бемулоњиза, ноандешида, кўтоњназарона.

КЎТАЊЇ ‫ ﻛﻮﺗﻬﻲ‬ниг. кўтоњї. КЎТВОЛ њ. ‫ ﻛﻮﺗﻮال‬1. књн. ќалъабон, дижбон, маъмури муњофизати ќалъа. 2. таър. миршаб, раиси нозирони тартибот дар Бухорои амирї. КЎТОЊ ‫ ﻛﻮﺗﺎه‬1. дарозиаш кам, калта; муќоб. дароз; дар муддати кўтоњ дар муддати на чандон зиёд, дар андак ваќт. 2. мухтасар, ѓайримуфассал: маълумоти кўтоњ, суханронии кўтоњ; кўтоњ-кўтоњ а) хеле мухтасар, нињоят ихтисоран: љавобњои кўтоњ-кўтоњ додан; б) бурида-бурида, канда: кўтоњ-кўтоњ нафас кашидан; кўтоњаш њамин ки…, ќисса кўтоњ…, хуллас ин ки…, хулосаи гап ин ки…; аќли кўтоњ киноя аз аќли норасо, аќли дурноандеш; дасти кўтоњ киноя аз кўтоњдастї, ољизї, нотавонї; кўтоњ кардан а) дарозии чизеро кам кардан, калта кардан; б) буридан, ќатъ кардан; в) ихтисор кардан; кашол надодан: кўтоњ карда гуфтан; кўтоњ омадан ба ќади касе ё чизе баробар наомадан; кўтоњ шудан тарзи мафъулии кўтоњ кардан; љомаи бомаслињат кўтоњ намеояд (зарб.). КЎТОЊАК ихтисор.

‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻚ‬

мухтасаран,

ба

таври

КЎТОЊГАРДАН ‫ ﻛﻮﺗﺎهﮔﺮدن‬ниг. гарданкўтоњ. КЎТОЊДАСТ ‫ ﻛﻮﺗﺎهدﺳﺖ‬маљ. нотавон, ољиз, дасткўтоњ; муќоб. дароздаст. КЎТОЊДАСТЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎهدﺳﺘﻲ‬нотавонї дар иљрои коре, ољизї, дасткўтоњї. КЎТОЊДОМАН кўтоњ аст.

‫ﻛﻮﺗﺎهداﻣﻦ‬

либосе, ки доманаш

КЎТОЊЗАБОН ‫ ﻛﻮﺗﺎهزﺑﺎن‬ниг. забонкўтоњ. КЎТОЊЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬1. кўтоњ будан, калтагї, дарозиаш кам будан. 2. кўтоњмуддатї, кам будани муддати чизе. 3. маљ. камбудї, нуќсон, айби андак. 4. маљ. ољизї, нотавонї; кўтоњї кардан а) дарозиаш кам будан, калтагї кардан, расо набудан; б) маљ. камбудї кардандар коре; в) маљ. ољизї кашидан дар коре; даст кўтоњї кардан зўр нарасидан, љуръат карда натавонистан. КЎТОЊЌАД ‫ﻛﻮﺗﺎهﻗﺪ‬ муќоб. ќадбаланд.

ќадпаст,

кўтоњќомат;

КЎТОЊЌОМАТ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻗﺎﻣﺖ‬ниг. кўтоњќад. КЎТОЊМАВЉ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻣﻮج‬дастгоње, ки дар мављњои кўтоњи радио кор мекунад.

КЎЊ

– 645 – КЎТОЊМЕТРАЖ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻣﺘﺮژ‬филме, ки дарозии навораш назар ба филмњои маъмулї камтар аст. КЎТОЊМИЖГОН ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻣﮋﮔﺎن‬чашмони мижањояш кўтоњ, мўи милки чашм, ки дароз нест. КЎТОЊМИЛ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻣﻴﻞ‬силоњи оташ-фишони милњояш кўтоњ: туфанги кўтоњмил.

дан, кўбида (зада) шудан (-и дар); в) майда (реза) ва нарм карда шудан (мас., гўшт ё ѓаллаеро); г) маљ. монда (хаста) шудан, шалпар шудан. КЎФТАГЇ ‫ ﻛﻮﻓﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз кўфтан; шалпарї, мондагї; кўфтагии роњ мондашавї дар натиљаи роњравии зиёд.

КЎТОЊМУДДАТ ‫ت‬‫ ﻛﻮﺗﺎﻫﻤﺪ‬муддаташ кўтоњ, мўњлаташ кўтоњ; муќоб. дарозмуддат: тањсили кўтоњмуддат.

КЎФТАКАБОБ гўшти ќима.

КЎТОЊМЎЊЛАТ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻣﻬﻠﺖ‬ниг. кўтоњмуддат.

КЎФТАКОРЇ ‫ ﻛﻮﻓﺘﻪﻛﺎري‬тех. кўфта васеъ ё ба шакл даровардан.

КЎТОЊНАЗАР ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻧﻈﺮ‬мањдудфикр, љањонбиниаш танг, кўтоњбин; муќоб. дурбин. КЎТОЊНАЗАРЇ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻧﻈﺮي‬мањдуд будани тафаккур, кўтоњбинї. КЎТОЊНАЗАРОНА ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻧﻈﺮاﻧﻪ‬бо тафаккури мањдуд, кўтоњбинона, амиќ фикр накарда. КЎТОЊОСТИН ‫ ﻛﻮﺗﺎهآﺳﺘﻴﻦ‬ниг. остинкўтоњ. КЎТОЊПАШМ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﭘﺸﻢ‬пашмаш кўтоњ: гўсфандони кўтоњпашм. КЎТОЊПОЙ ‫ ﻛﻮﺗﺎهﭘﺎي‬пойњояш кўтоњ. КЎТОЊПОЯ кўтоњпоя.

‫ﻛﻮﺗﺎهﭘﺎﻳﻪ‬

пояаш кўтоњ: гандуми

КЎТОЊУМР ‫ ﻛﻮﺗﺎهﻋﻤﺮ‬камумр, умри дароз надошта, он ки ба пирї нарасида вафот мекунад.

‫ﻛﻮﻓﺘﻪﻛﺒﺎب‬

хўр. навъи кабоб аз

КЎФТАН ‫ ﻛﻮﻓﺘﻦ‬1. задан, зарба расондан, лату кўб кардан. 2. кўбидан, майда, реза ва нарм кардан (-и гўшт, мурч, намак ва ѓ.) зада ё кўп карда аз сараку хўшањо људо кардани њосили гандум, љав, љуворї ва ѓ.: хирман кўфтан. 3. киноя аз сарзаниш кардан; танбењ додан; танќид кардан; каф кўфтан чапак (ќарсак) задан, каф задан; мех кўбидан мехро зада ба љое даровардан; мушт кўфтан бо мушт задан, мушткўбї кардан; по(й) кўфтан пои худро (ба замин) тап-тап задан; сари касеро кўфтан, ба сари касе кўфтан а) ба сари касе задан; б) маљ. касеро саркўб кардан, танбењи касеро додан; табл кўфтан табл навохтан, наќора задан; хирман кўфтан ѓалларо кўп карда аз появу пўсташ људо кардан; кори њар хар нест хирман кўфтан (зарб.).

камумрї, умри дароз

КЎФТАНЇ ‫ ﻛﻮﻓﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз кўфтан; кўфтанї шудан ќасди кўфтан кардан, нияти задан кардан.

КЎФЇ ‫ ﻛﻮﻓﻲ‬1. мансуб ба Кўфа (шањр дар Байнаннањрайн). 2. ќадимтарин навъи хати арабї: хати кўфї.

КЎФТАШУДА ‫ ﻛﻮﻓﺘﻪﺷﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз кўфта шудан. 2. маљ. мондашуда, шалпаршуда.

кўфт ‫ ﻛﻮﻓﺖ‬1. асоси замони гузашта аз кўфтан. 2. хастагї аз иљрои коре, мондагї: кўфти кор, кўфти роњ.

КЎФТУКЎБ ‫ ﻛﻮﻓﺖوﻛﻮب‬хирманкўб.

КЎТОЊУМРЇ надоштан.

‫ﻛﻮﺗﺎهﻋﻤﺮي‬

КЎФТА ‫ ﻛﻮﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз кўфтан. 1. кўбидашуда; реза кардашуда: хасу хошоки кўфта. 2. хўр. навъи кабоб аз гўшти ќима (кўбида) бирёнкардашуда. 3. хўр. њалвое аз талќони маѓзњо. 4. маљ. мондашуда, хастагї; кўфта шудан а) зада шудан, мавриди зарбу лат ќарор гирифтан, калтаккорї карда шудан, шаллоќ хўрдан; б) таќ-таќ шу-

КЎФЉОН ‫ ﻛﻮﻓﺠﺎن‬кит. доштани парандагон.

ќафас,

љои

нигоњ

КЎФШОНА ‫ ﻛﻮﻓﺸﺎﻧﻪ‬кит. бофанда. КЎЊ ‫ ﻛﻮه‬барљастагии табиии бузургу баланд дар рўи замин, ки аз сангу хок ба вуљуд омадааст, љабал; кўњ-кўњ ѓарам-ѓарам; бисёр, аз њад зиёд; кўњи оташфишон ниг. вулќон; кўњи пахта киноя аз ѓарами калони пахта; кўњро зада талќон кардан маљ. кори вазнинеро ба љо овардан; анљом додани коре, ки иљрояш

КЎЊ

– 646 –

ба назар номумкин менамуд; кўњ ба кўњ намерасад, одам ба одам мерасад (зарб.). КЎЊА ‫ ﻛﻮﻫﻪ‬1. пушта, теппа, баромадагї, дунгї, баландї. 2. ќулла, сари кўњ. 3. ниг. кўњон. 4. кит. мављи азими об. КЎЊАГИРИФТА ‫ ﻛﻮﻫﻪﮔﺮﻓﺘﻪ‬роњи кўњ пешгирифта, кўњу биёбонгард; киноя аз девона, маљнун. КЎЊБАРО ‫ ﻛﻮهﺑﺮا‬ба болои кўњ бароянда; кўњнавард; аспи кўњбаро аспи боќуввати кўњгард. КЎЊБАРОЇ ‫ ﻛﻮهﺑﺮاﺋﻲ‬ба болои кўњ баромадан; кўњнавардї. КЎЊБОН ‫ ﻛﻮهﺑﺎن‬нозири равуо дар кўњ, он ки назорати кўњро ба ўњда дорад.

КЎЊЛ а. ‫ ﻛﺤﻞ‬кит. сурма. КЎЊЛДОН ‫ ﻛﺤﻠﺪان‬кит. сурмадон. КЎЊЛЇ ‫ ﻛﺤﻠﻲ‬кит. 1. мансуб ба кўњл. 2. сурмаранг, сиёњтоб. КЎЊНА ‫ ﻛﻬﻨﻪ‬1. чизи бисёр умрдида; чизи бисёр кор фармудашуда; фарсуда; муќоб. нав, тоза: кўњна кардан, кўњна шудан. 2. ќадим, пешина, дерина. 3. ќадима, пештара. 4. куњансол, солхўрда, кордида; дарди кўњна бемории муддати зиёд давомкарда ва бедаво, касалии музмин; мусалласи кўњна мусалласи бисёристода (бисёрсола); урфу одатњои кўњна одату русуми аз замони гузашта боќимонда. КЎЊНААЌИДА ‫ ﻛﻬﻨﻪﻋﻘﻴﺪه‬ниг. кўњнапараст.

назорат кардани тартибот

КЎЊНАВАРД ‫ ﻛﻪﻧﻮرد‬варзишгаре, ки бо кўњнавардї машѓул аст, кўњпаймо, кўњгард.

КЎЊБУД I ‫ ﻛﻬﺒﺪ‬1. кўњнишин. 2. гўшанишин. 3. киноя аз обид, зоњид, порсо.

КЎЊНАВАРДЇ ‫ ﻛﻮهﻧﻮردي‬навъи варзиш, ки иштирокдорони он аз рўи гузаштан аз кўталу аѓбањои мушкилгузар, баромадан ба кўњњои рост ва ќуллањои баланд мусобиќа мекунанд, кўњгардї; кўњбарої.

КЎЊБОНЇ дар кўњ.

‫ﻛﻮهﺑﺎﻧﻲ‬

маъданњо: техникаи навтарини кўњканї.

КЎЊБУД II ‫ ﻛﻬﺒﺪ‬књн. хазинадори подшоњ; љамъкунандаи андоз. КЎЊВОР ‫ ﻛﻮهوار‬1. мисли кўњ, чун кўњ. 2. бузургї, баланд: мављи кўњвори бањр.

КЎЊНАГЇ ‫ ﻛﻮﻫﻨﮕﻲ‬кўњна будан.

‫ ﻛﻬﻨﻪدم‬палави зиёд дамхўрда: оши

КЎЊГАРД ‫ ﻛﻮهﮔﺮد‬ниг. кўњнавард.

КЎЊНАДАМ кўњнадам.

КЎЊГАРДЇ ‫ ﻛﻮهﮔﺮدي‬ниг. кўњнавардї.

КЎЊНАДУНЁ ‫ ﻛﻬﻨﻪدﻧﻴﺎ‬ниг. кўњнаљањон.

КЎЊДОМАН ‫ ﻛﻮهداﻣﻦ‬домани кўњ, кўњпоя.

КЎЊНАДЎЗ ‫ ﻛﻬﻨﻪدوز‬он ки пойафзорњоро дарбењу пина мекунад, порадўз, пинадўз, ямоќгар.

КЎЊИСТОН ‫ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن‬1. замине, ки дар он кўњ бисёр аст, љои зиёдии кўњ, кўњсор. 2. ноњияи кўњии ин ё он кишвар (мас., Тољикистони марказї, ки таърихан саргањи Зарафшон, Ќаротегину Дарвоз ва Њисор ба он дохил мешаванд). КЎЊИСТОНЇ ‫ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ‬1. он ки дар кўњсор зиндагї мекунад; он ки зодгоњаш дар кўњсор воќеъ гардидааст. 2. ањли кўњистон КЎЊЇ ‫ ﻛﻮﻫﻲ‬1. мансуб ба кўњ: љабалї. 2. он чї дар кўњсор мерўяд ё зиндагї мекунад: гиёњи кўњї, лолаи кўњї, бузи кўњї бузи ёбої, ки дар кўњу даштњо зиндагї мекунад. КЎЊКАН ‫ ﻛﻮهﻛﻦ‬1. коргаре, ки аз кон маъдан меканад; он ки кўњро канда шикоф мекунад. 2. лаќаби Фарњоди афсонавї, ки бо хоњиши маъшуќааш Ширин кўњро канда, љўй бароварда буд. КЎЊКАНЇ

‫ﻛﻮهﻛﻨﻲ‬

кандани кўњ ва истихрољи

КЎЊНАДЎЗЇ ‫ ﻛﻬﻨﻪدوزي‬амали кўњнадўз, порадўзї, пинадўзї. КЎЊНАКАСАЛ ‫ ﻛﻬﻨﻪﻛﺴﻞ‬он ки бемориаш доимї шудааст ва илољи табобат надорад. КЎЊНАКЕШ ‫ ﻛﻬﻨﻪﻛﻴﺶ‬он ки тибќи расму оини кўњна зиндагї мекунад. КЎЊНАКЕШЇ ‫ ﻛﻬﻨﻪﻛﻴﺸﻲ‬парастиши расму оини кўњна. КЎЊНАКОЛА ‫ ﻛﻬﻨﻪﻛﺎﻟﻪ‬майда-чуйдаи фарсуда; либосњои фарсудаи кўњна. КЎЊНАКОР рибанок.

‫ﻛﻬﻨﻪﻛﺎر‬

кордида, корозмуда, таљ-

КЎЊНАЛИБОС ‫ ﻛﻮﻫﻨﻪﻟﺒﺎس‬он ки либоси обшуста ва фарсуда пўшида мегардад.

КЎЧ

– 647 – КЎЊНАОБОД ‫ ﻛﻬﻨﻪآﺑﺎد‬заминњое, ки солњои зиёд кишт карда мешаванд.

КЎЊСОР ‫ ﻛﻮﻫﺴﺎر‬љое, ки дар он кўњ зиёд аст, кўњистон.

КЎЊНАПАРАСТ ‫ ﻛﻬﻨﻪﭘﺮﺳﺖ‬он ки тарафдори расму одат ва аќидањои кўњна (ќадимї) аст; он ки ба навигарињо муќобил аст, муњофизакор.

КЎЊТАН ‫ ﻛﻮﻫﺘﻦ‬бузургљусса, тануманд.

КЎЊНАПАРАСТЇ ‫ ﻛﻬﻨﻪﭘﺮﺳﺘﻲ‬тарафдорї аз расму оини ќадима; муќобилат ба љорї шудани навигарињо, муњофизакорї.

КЎЊШИНОСЇ ‫ ﻛﻮهﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњае, ки ба омўзиши кўњњо машѓул аст: пажўњишгоњи кўњшиносї.

КЎЊНАПАРАСТОНА ‫ ﻛﻮﻫﻨﻪﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬мансуб ба кўњнапарастї; муњофизакорона: аќидањои кўњнапарастона. КЎЊНАПОРА ‫ ﻛﻬﻨﻪﭘﺎره‬либоси жўлидаю дарида; ашёи фарсуда. КЎЊНАФУРЎШ ‫ ﻛﻮﻫﻨﻪ ﻓﺮوش‬он ки ашёи кўњнаву пўшокњои нимдоштро харида мефурўшад. КЎЊНАФУРЎШЇ ‫ ﻛﻮﻫﻨﻪﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши чизу чорањои кўњна; бозор ё љои фурўши чизњои кўњна. КЎЊНАЉАЊОН дунёи ќадим.

‫ﻛﻬﻨﻪﺟﻬﺎن‬

кит. дунёи кўњна,

КЎЊНАШАВЇ ‫ ﻛﻬﻨﻪﺷﻮي‬исми амал аз кўњна шудан; кўњна шудан, фарсуда шудан; корхўрда шудан. КЎЊНАШУДА ‫ ﻛﻬﻨﻪﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз кўњна шудан; фарсудаву жанда, аз кор баромада; аз мўд баромада. КЎЊНИШИН ‫ ﻛﻮﻫﻨﺸﻴﻦ‬он ки дар кўњсор зиндагї мекунад; муќ. кўњистонї. КЎЊОН ‫ ﻛﻮﻫﺎن‬барљастагии пушти шутур; љои баромадагии сари шонаи наргов. КЎЊОНДОР ‫ ﻛﻮﻫﺎﻧﺪار‬он чи кўњон дорад, он чи дар пушти худ баромадагї дорад. КЎЊПАЙКАР бузургљусса.

‫ﻛﻮهﭘﻴﻜﺮ‬

тануманд, ќавињайкал,

КЎЊПАЙМО ‫ ﻛﻮهﭘﻴﻤﺎ‬ниг. кўњнавард. КЎЊПАЙМОЇ ‫ ﻛﻮهﭘﻴﻤﺎﺋﻲ‬ниг. кўњнавардї. КЎЊПИЁЗ ‫ ﻛﻮهﭘﻴﺎز‬пиёзи кўњї, ки бисёр тунду талх аст, пиёзи ансул. КЎЊПОРА ‫ ﻛﻮهﭘﺎره‬1. як ќисми кўњ; ќисме, ки аз кўњ људо шудааст, харсанг. 2. гуфт. гўшаи маскунии кўњистон. КЎЊПОЯ ‫ ﻛﻮهﭘﺎﻳﻪ‬доманаи кўњ; замини доманаи кўњ, адир, кўњдоман.

КЎЊЉИГАР диловар.

‫ﻛﻮهﺟﮕﺮ‬

киноя аз далер, шуљоъ,

КЎЧ ‫ ﻛﻮچ‬1. аз љое ба љое ва аз сарзамине ба сарзамини дигар равона шудани шахси алоњида ё гурўње аз мардум, кўчидан, њиљрат. 2. асбобу анљоми хона ва бору бунае, ки дар ваќти дигар кардани љои истиќомат њамроњи худ мебаранд: кўч бурдан. 3. гуфт. хонавода, хонадон, тоифа; кўч-кўч ниг. кўчокўч; кўч бастан бору бунаи худро барои наќли макон омода кардан; кўч кардан бо бору бунаи худ аз љое рафтан, наќли макон кардан, кўчидан. КЎЧА ‫ ﻛﻮﭼﻪ‬1. роњи пиёда ва саворгарди дохили шањр ва дења. 2. мањалла, гузари истиќомат ё сукунати муайян, ки ќад-ќади роње воќеъ шудааст; ба тариќи истиора: дар кўчаи мардонагї…, ба кўчаи гадої, расвої… даромадан, дар кўчаи олуфтагї… калон шудан; кўчаи сарбаста а) роње, ки пешаш бастааст ва баромадгоњ надорад, бунбаст; б) киноя аз вазъияти нињоят сахт, њолати бисёр душвор; ноилољї; ба кўча баромадан а) ба мањалла (гузар) баромадан; аз хона берун баромадан; б) дар байни одамон зоњир шудан; ба кўча партофтан аз хона рондан ва аз ризќу рўзї мањрум кардан; аз кўчаи коре нагузаштан аз коре асло хабар надоштан; ањли коре набудан; ба сад кўча даромада баромадан дар њама хусус фикр кардан, фикру хаёли зиёд кардан; дар кўча мондан а) бехонаву љой шудан; б) бекасу кўй шудан; бесоњиб мондан; кўча ба кўча гаштан овораву саргардон шудан (дар љустуљўи чизе); худро ба њар кўча задан дар љустуљўи чорае нињоят саргардон шудан. КЎЧАБОЃ ‫ ﻛﻮﭼﻪﺑﺎغ‬кўчае, ки аз байни боѓот мегузарад; роњи ду тарафаш сабзу дарахтзор; кўчабоѓи ошиќон боѓе, ки дар он дилдодањо бо њам сўњбат мекунанд ва рози дил мегўянд. КЎЧАБОЃЇ ‫ ﻛﻮﭼﻪﺑﺎﻏﻲ‬1. мансуб ба кўчабоѓ. 2. мус. яккахоние, ки хонанда овозашро аз њад зиёд баланд кашол медињад. КЎЧАГАРД ‫ ﻛﻮﭼﻪﮔﺮد‬1. аз кўча гузаранда, роњгузар. 2. он ки дар кўчањо сарсариёна мегардад, сарсарї, њарзагард, оворагард. 3. маљ. бероњагард, фоњиша. КЎЧАГАРДЇ ‫ ﻛﻮﭼﻪﮔﺮدي‬1. гардиш дар кўчаву кўй. 2. сарсаригардї, оворагардї, њарза-

КЎЧ

– 648 –

гардї. 3. маљ. бероњагардї, фоњишагї.

КЎЧИДАНЇ ‫ ﻛﻮﭼﻴﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз кўчидан; кўчиданї шудан дар нияти кўчидан будан, рафтанї шудан бо кўчи худ (аз љое ба љое).

КЎЧАГЇ ‫ ﻛﻮﭼﮕﻲ‬мансуб ба кўча; дар кўча буда: чароѓњои кўчагї; гапи (сухани, алфози) кўчагї а) сухани беодобона ва ќабењ; б) овозаи беасос; шиноси кўчагї шиноси дур, шиноси салому алейк.

КЎЧИШ ‫ ﻛﻮﭼﺶ‬исми феълї аз кўчидан; кўч, наќли макон, њиљрат.

КЎЧАК ‫ ﻛﻮﭼﻚ‬хурд, майда.

КЎЧЇ ‫ ﻛﻮﭼﻲ‬ниг. кўчманчї.

киноя аз хушхулќ, хуш-

КЎЧКАШОНЇ ‫ ﻛﻮچﻛﺸﺎﻧﻲ‬кашондани бору буна ва асбоби хона ваќти кўчидан.

КЎЧАКДИЛЇ ‫ ﻛﻮﭼﻚدﻟﻲ‬киноя аз хушхулќї, хушмуомилагї, некрафторї.

КЎЧМАНЧИГЇ ‫ ﻛﻮﭼﻤﻨﭽﻴﮕﻲ‬бодиягардї, зиндагонии ѓайримуќимї.

КЎЧАН ‫ ﻛﻮﭼﻦ‬абзоли њалќашакл, ки ба гардани аспи корї аз таги хамут мегузоранд.

КЎЧМАНЧЇ ‫ ﻛﻮﭼﻤﻨﭽﻲ‬бодиягард, он ки дар љое муќим нест.

КЎЧАНВОР ‫ ﻛﻮﭼﻦوار‬мисли кўчан, њалќа-шакл.

КЎЧОКЎЧ ‫ ﻛﻮﭼﺎﻛﻮچ‬кўчидани пай дар пай; тараддуди кўчидан.

КЎЧАКДИЛ муомила.

‫ﻛﻮﭼﻚدل‬

КЎЧАНДА ‫ ﻛﻮﭼﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз кўчидан. 2. маљ. равон, сайёр (оид ба рег, барф ва ѓ.). КЎЧАПЎШЇ ‫ ﻛﻮﭼﻪﭘﻮﺷﻲ‬либосе, ки ваќти ба кўчабарої, мењмониравї ва ѓ. мепўшанд. КЎЧАТ ‫ ﻛﻮﭼﺖ‬растанї ё нињоле, ки барои шинондан дар љои дигар дар шароити махсус сабзонида шудааст, парварда: кўчати гул, кўчати карам, кўчати райњон; кўчат кардан растанї ё нињоли дар шароити махсус парварондашударо ба љои дигар шинондан. КЎЧАТШИНОНЇ ‫ ﻛﻮﭼﺖﺷﻨﺎﻧﻲ‬растанї ва нињолњои парвардашавандаро ба љои дигар шинондан. КЎЧБАНДЇ ‫ ﻛﻮچﺑﻨﺪي‬исми амал аз кўч бастан: кўч бастан аз љое ба љои дигар. КЎЧИДАН ‫ ﻛﻮﭼﻴﺪن‬1. бо бору буна аз љое ба љои дигар рафтан (барои истиќомат, маскан гирифтан), наќли макон кардан, кўч кардан; кўчидани рег дар биёбон бо таъсири бод љо иваз кардани хомањои рег. 2. гуфт. канда шудан, аз љояш бељо шудани чизе: кўчидани дарахт бо таъсири бод аз реша њамроњи замини он канда шуда афтодани дарахт; тарма кўчидан дар кўњсор аз љояшон канда шуда ба поин фурўравии барфњои љамъшуда.

КЎЧОН(И)ДА ‫ﻛﻮﭼﺎﻧﻴﺪه‬//‫ ﻛﻮﭼﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз кўчон(и)дан; кўчон(и)да овардан касеро ба љои иќомати дигар овардан. КЎЧОН(И)ДАН ‫ﻛﻮﭼﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻛﻮﭼﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи кўчидан; 1. касеро аз љое ба љое наќли макон додан, касеро бо бору бунааш ба љое бурдан (барои истиќомат ё сукунат). 2. чизеро аз љояш бељо кардан ё аз љояш хезондан. 3. рўбардор кардан, рўнавис кардан. кўш ‫ ﻛﻮش‬асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз кўшидан; кўшиш кун, саъй кун. КЎШАНДА ‫ ﻛﻮﺷﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз кўшидан; он ки саъю кўшиш дорад, кўшо. КЎШИДАН ‫ ﻛﻮﺷﻴﺪن‬кўшиш (љидду љањд, саъй) кардан, ѓайрат намудан. КЎШИШ ‫ ﻛﻮﺷﺶ‬саъй, љањд, ѓайрат; њаракат барои иљрои коре; кўшиш кардан (доштан) барои иљрои коре љидду љањд кардан, саъю љањд ба кор бурдан, кўшиш ба харљ додан. КЎШК ‫ ﻛﻮﺷﻚ‬иморати бошукўњ, ки атрофаш боѓ ё сабзазор бошад; ќаср. КЎШО ‫ ﻛﻮﺷﺎ‬кит. кўшанда, саъйкунанда.

Ќ Ќ њарфи понздањуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи ќоф (‫ ;)ق‬дар њисоби абљад ба адади 100 баробар аст; ин њарф маъмулан дар ифодаи калимањои баргирифта аз забонњои арабї, туркї ва юнонї истифода мешавад. ЌАБ(Б) а. ‫ ﻗﺐ‬кит. гиребон, гиребони пироњан; ќаб даридан гиребон даридан, гиребон чок кардан.

нињояти шодмонї болидан. ЌАБЕЊ а. ‫ ﻗﺒﻴﺢ‬1. зишт, бад, ганда, нописанд (оид ба чизе); алфози ќабењ, калимањои дашномии кўчагї; суханњои ќабењ, хислати ќабењ. 2. палид, разил (оид ба касе). ЌАБЕЊА а. ‫ ﻗﺒﻴﺤﻪ‬муаннаси ќабењ. ЌАБЕЊЇ ‫ ﻗﺒﻴﺤﻲ‬ниг. ќабоњат.

ЌАБА ‫ ﻗﺒﻪ‬гуфт., ниг. ќава.

ЌАБЕЊОНА ‫ ﻗﺒﻴﺤﺎﻧﻪ‬разилона, палидона: ёрии ќабењона, толону торољи ќабењона.

ЌАБАЌ т. ‫ ﻗﺒﻖ‬кит. 1. њадаф, нишона, нишон. 2. каду. 3. дарахти миёнхолї.

ЌАБЕЊУЛВАЉЊ а. бадафт, баднамо.

ЌАБАС а. ‫ ﻗﺒﺲ‬шўъла, пораи оташ; оташпора.

ЌАБЗ I а. ‫ ﻗﺒﺾ‬кит. гирифтан бо даст (панља); ќабзи хотир гирифтагии хотир, малоли хотир; ќабзи љон гирифтани љон, мирондан; ќабзу баст гирифтану додан, додугирифт; санад, ки ба бадали чизи гирифта медињанд.

ЌАБАТ т. ‫ ﻗﺒﺖ‬1. њар табаќаи чизњои болои њам љойгиршуда, табаќа, ќат: чор ќабат кўрпача, се ќабат љома, як ќабат хок; як ќабат пўст (ќабати бадан) пардаи пўсти бадан. 2. нум. даста, комплект: як ќабат куртаву лозимї, чор ќабат кўрпаву болишт. 3. гуфт. табаќа, ошёна (-и иморат); аз ќабати… аз байни…, аз миёни…: аз ќабати абрњо, аз ќабати борони тир, аз ќабати туман, аз ќабати ангуштон; ба ќабати… а) ба даруни…: ба ќабати абр даромадани офтоб; б) ба таги…, ба зери…: ба ќабати бистар даромадан, ба ќабати замин даромадан; дар ќабати... дар миёни…, дар байни…, андаруни…: дар ќабати кўрпа, дар ќабати китобу коѓазњо, дар ќабати ду нон…; ќабат ба ќабат // ќабатќабат а) якчанд ќабат, ќабатњои зиёд; ќабати ѓафс; б) болои њам, боло-болои њам, яке рўи дигаре; ќабат ба ќабати… а) тамоми ќабатњои…; њамаи ќишрњои…; б) дарун ба даруни…; ◊ ќабат-ќабат гўшт гирифтан аз шодию хурсандї рўњбаланд шудан, аз

‫ﻗﺒﻴﺢاﻟﻮﺟﻪ‬

зиштрўй, бадрўй,

ЌАБЗ II а. ‫ ﻗﺒﺾ‬гирифторї, дар банд будан; ќабзи меъда сахт шудани меъда; ќабзият; ќабзи табиат а) гирифтагии табъ, хиратабъї; б) ниг. ќабзи меъда. ЌАБЗА I а. ‫ ﻗﺒﻀﻪ‬1. он миќдор чиз, ки дар як мушт меѓунљад, чизе, ки дар байни панљаи даст љо мешавад, даста; як ќабза коѓаз, як ќабза алаф (гул). 2. даст, панља; ба ќабзаи касе даромадан ба дасти касе даромадан, ба тасарруфи касе даромадан; ќабза кардан дар байни кафи худ гирифтан (ришро, банди дасти касеро ва ѓ.); дар мобайни кафу панљаи даст љой додан. ЌАБЗА II а. ‫ ﻗﺒﻀﻪ‬кит. гирифтангоњи шамшер, теѓ, корд, камон ва ѓ.; даста, дастгира, маќбаз; ќабзаи шамшер. ЌАБЗАГИР ‫ ﻗﺒﻀﻪﮔﻴﺮ‬кит. даста, дастгира.

ЌАБ

– 650 –

ЌАБЗИЯТ а. ‫ ﻗﺒﻀﻴﺖ‬кит. гирифтагии меъда, сахт шудани меъда, инќибоз; ќабзияти ботинї афсурдањолї, рўњафтодагї. ЌАБЗУЛВУСУЛ а. ‫ ﻗﺒﺾاﻟﻮﺻﻮل‬кит. шањодатномаи расидани чизе, хати ќабул, санади расид, забонхат. ЌАБИЛ а. ‫ ﻗﺒﻴﻞ‬гурўњ, даста; ќисм; љинс, хел, навъ; аз ин (он, њамон) ќабил; аз ќабили… аз навъи…, аз љинси…; мисли…, монанди… ЌАБИЛА а. ‫ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬гурўњи иљтимої, ки муносибатњои хешутаборї ва ягонагии забону љои истиќомат аз нишонањои он аст, ќавм, тоифа: ќабилаи манѓит, ќабилањои бодиянишин. ЌАБИЛАВЇ ‫ ﻗﺒﻴﻠﻮي‬мансуб ба ќабила; хоси ќабила: урфу одати ќабилавї, љомеаи ќабилавї. ЌАБЛ а. ‫ ﻗﺒﻞ‬пеш, аввал; муќоб. баъд; ќабл аз… пеш аз…, то...; илољи воќеа ќабл аз вуќўъ бояд кард (маќ.). ЌАБЛАН а. ً‫ ﻗﺒﻼ‬пештар, пеш аз ин; пеш аз ваќт, пешакї. ЌАБЛЇ ‫ ﻗﺒﻠﻲ‬пешина; пешакї; омодагии ќаблї тайёрии пешакї. ЌАБО а. ‫ ﻗﺒﺎ‬як навъ либоси рўпўши дарози пешкушодаи мардона; љома, либос. ЌАБОИЛ ‫ ﻗﺒﺎﺋﻞ‬љ. ќабила. ЌАБОЌ т. ‫ ﻗﺒﺎق‬1. каду. 2. њадаф, нишон (-и камонкашони савораи ќадим), ќабаќ. ЌАБОЛА а. ‫ ﻗﺒﺎﻟﻪ‬1. њуљљате, ки мутобиќи он касе чизеро ба зимма мегирад (мас., адои ќарзро). 2. санади харидуфурўши мулк, љой, хона; васиќа; ќарзу ќабола додугирифт. ЌАБОЛАНАВИС ‫ ﻗﺒﺎﻟﻪﻧﻮﻳﺲ‬кит., књн. он ки ќаболаи расмї менависад ва онро сабт мекунад. ЌАБОЛАНАВИСЇ ‫ ﻗﺒﺎﻟﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬кит. амал ва шуѓли ќаболанавис. ЌАБОНАМАД ‫ ﻗﺒﺎﻧﻤﺪ‬яктаки намадї, либоси боронї, чакман. ЌАБОПЎСТИН ‫ ﻗﺒﺎﭘﻮﺳﺘﻴﻦ‬кит. либоси яктаки дарози аз пўст дўхташуда. ЌАБОПЎШ

‫ﻗﺒﺎﭘﻮش‬

ќабопўшида, ќабо дар тан:

сарви ќабопўш. ЌАБОЊАТ а. ‫ ﻗﺒﺎﺣﺖ‬зиштї, нозебої, бадї; ќубњ, ќабењї. ЌАБОЊАТНОК ‫ﻗﺒﺎﺣﺖﻧﺎك‬ нозебо, баднамо.

ќабењ,

манфур,

ЌАБР а. ‫ ﻗﺒﺮ‬гўр, оромгоњ, марќад; ќабр кандан гўр кофтан; ба сари ќабри касе рафтан оромгоњи касеро зиёрат кардан; ◊ ба ќабри (гўри) падари … бало ба пасаш, бењтар аст дигар гапи ўро нагўед… (калимаи дашном). ЌАБРГОЊ ‫ ﻗﺒﺮﮔﺎه‬мањалле, ки дар он ќабрњо љойгиранд, ќабристон. ЌАБРИСТОН ‫ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‬љои дафни мурдагон, гўристон; ќабристони шањидон оромгоњи њалокшудагон дар љангњову офатњои табиї. ЌАБРКАН ‫ ﻗﺒﺮﻛﻦ‬он ки барои марњум ќабр омода месозад, гўрков. ЌАБРКАНЇ ‫ ﻗﺒﺮﻛﻨﻲ‬шуѓли махсус, ки аз омода кардани ќабр барои мурдагон иборат аст, гўрковї. ЌАБУ ‫ ﻗﺒﻮ‬лањљ. камин; буз дар девор, гург дар ќабу (маќ.). ЌАБУЛ а. ‫ ﻗﺒﻮل‬1. пазируфтан, гирифтан; тањвилгирї, ахзи чизи супурданї: ќабули ариза (дархост…), ќабули пахта, ќабули пилла, комиссияи ќабул; ќабули донишљўй ба донишљўї пазируфтан. 2. пазирої, пазириш, рухсатдињї; истиќбол. 3. ба зимма (ўњда) гирифтан, ба дўш гирифтан. 4. маќбул доштан, маъќул донистан, писандидан (-и сухан, насињат, таклиф ва ѓ.); ќабули ќарор // ќарор ќабул кардан овоздињї, ба мувофиќа омадан (-и ањли љаласа дар масъалае); ўњдадорї ќабул кардан иљрои наќшаеро ба зимма гирифтан; ќабули салом киноя аз љавоб додан ба салом, алейк гирифтан; динеро ќабул кардан гаравидан (майл кардан, рўй овардан, мўътаќид шудан) ба дине; узри касеро ќабул кардан ба эътибор гирифтани узри касе, касеро маъзур доштан; ангушти ќабул ба(р) дида нињодан киноя аз ќабул кардан; зиёрат ќабул! сафар муборак!, ба хайр! (таъбирест, ки ба шахси аз зиёрату сафар баргашта мегўянд ва ў дар љавоб «мурод њосил» мегўяд). ЌАБУЛГОЊ

‫ﻗﺒﻮلﮔﺎه‬

утоќи пазирої; хонае, ки

ЌАВ

– 651 – дар он корафтодагон соати ќабулро мунтазир мешаванд: ќабулгоњи вазир, ќабулгоњи мудир…; ќабулгоњи беморон шўъбаи ќабули беморон дар беморхонањо. ЌАБУЛДОР ‫ ﻗﺒﻮلدار‬:ќабулдор кардан ба ќабули чизе водор кардан; розї кунондан касеро ба чизе. ЌАБУЛЁБАНДА ‫ ﻗﺒﻮلﻳﺎﺑﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќабул ёфтан; ќабулшаванда, пазируфташаванда. ЌАБУЛКУНАК ‫ ﻗﺒﻮلﻛﻨﻚ‬радио. ќабулкунандаи мављњои радиої.

дастгоњи

ЌАБУЛКУНАНДА ‫ ﻗﺒﻮلﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ќабул кардан. 2. он ки чизеро ќабул мекунад.

‫ﻗﺒﻮﻻﻧﻴﺪن‬//‫ ﻗﺒﻮﻻﻧﺪن‬тарзи ЌАБУЛОН(И)ДАН бавоситаи ќабулидан; мавриди пазирої ќарор додан; писанд кунонидан. ЌАБУЛХОНА ‫ ﻗﺒﻮلﺧﺎﻧﻪ‬гуфт. 1. ниг. ќабулгоњ. 2. хонае, ки табиб беморонро ќабул мекунад. ЌАБУЛШАВАНДА ‫ ﻗﺒﻮلﺷﻮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ќабул шудан. 2. ќобили ќабул; он чи пазируфтанист. 3. он ки ба љое пазируфта мешавад. ЌАБУРЃА т. ‫ ﻗﺒﻮرﻏﻪ‬устухони пањлу, данда (дар одам ва чорпо). ЌАБУРЃАДОР ‫ ﻗﺒﻮرﻏﻪدار‬дорои ќабурѓа, иборат аз ќабурѓа; гўшти ќабурѓадор гўшти якљоя бо устухони пањлу. ЌАВ I ‫ ﻗﻮ‬пилтаи чаќмоќ, латтаи сўхта барои бо чаќмоќ даргирондани оташ; пахтаи сўхта, ки барои нигањ доштани хун ба љои хуншор зер мекунанд. ЌАВ II ‫ ﻗﻮ‬навъи замбўруѓ, ки чатри он поя надорад ва дар танаи дарахтон мерўяд. ЌАВА ‫ ﻗﻮه‬:ќава будан гуфт. дар банд будан, муќайяд (гирифтор) будан; ќава кардан касеро дар љое мањкам кардан; њабс кардан; ду пойро дар як мўза ќава кардан исрор кардан дар коре.

ЌАВВОД а. ‫اد‬‫ ﻗﻮ‬кит. далла; дайюс, ќалтабон. ЌАВВОДА а. ‫اده‬‫ ﻗﻮ‬муаннаси ќаввод. ЌАВВОДАГЇ ‫ادﮔﻲ‬‫ ﻗﻮ‬даллагї, дайюсї. ЌАВВОДХОНА ‫ادﺧﺎﻧﻪ‬‫ ﻗﻮ‬кит. даллахона, љойгоњи фоњишањо. ЌАВВОЛ а. ‫ال‬‫ ﻗﻮ‬кит. 1. гапзананда, гўянда, нотиќ; забоновар. 2. сароянда, њофиз.

‫الﺑﻨﺪ‬‫ﻗﻮ‬

ЌАВВОЛБАНД нотиќ.

кит. суханвар, хушгап,

ЌАВВОЛЇ ‫اﻟﻲ‬‫ ﻗﻮ‬амал ва шуѓли ќаввол, нотиќї, суханварї. ЌАВВОС а. ‫اس‬‫ ﻗﻮ‬кит. камонсоз, камонгар. ЌАВИАЗМ ‫ ﻗﻮيﻋﺰم‬ќавиирода, дорои иродаи мањкам, матин. ЌАВИАНДОМ ‫ ﻗﻮياﻧﺪام‬ниг. ќавипайкар. ЌАВИБОЗУ ‫ ﻗﻮيﺑﺎزو‬1. он ки бозувони баќувват дорад, ќавидаст. 2. маљ. зўр, пурќувват: љавони ќавибозу. ЌАВИБОЛ ќавидил.

‫ﻗﻮيﺑﺎل‬

дорои болњои нерўманд; ниг.

ЌАВИБУНЁД ‫ ﻗﻮيﺑﻨﻴﺎد‬он ки ва ё он чи появу бунёди пойдору устувор дорад; мустањкам, нерўманд, пурќувват. ЌАВИДАСТ ‫ ﻗﻮيدﺳﺖ‬1. он ки дастони нерўманд дорад. 2. маљ. пурзўр, боќувват, муќтадир; ниг. ќавибозу. ЌАВИДАСТГАЊ ‫ ﻗﻮيدﺳﺘﮕﻪ‬ниг. ќавидастгоњ. ЌАВИДАСТГОЊ ‫ ﻗﻮيدﺳﺘﮕﺎه‬тавоно, давлатманд, соњиби љоњу манзалат. ЌАВИДИЛ ‫ ﻗﻮيدل‬шуљоъ, далер, љасур; ќавидил кардан (касеро) љасур шердил кардан. ЌАВИЁЛ ‫ ﻗﻮيﻳﺎل‬1. он ки гардани баќувват дорад. 2. маљ. зўр, тануманд. ЌАВИИРОДА ‫ ﻗﻮياراده‬он ки иродаи мустањками халалнопазир дорад, ќавиазм. ЌАВИМ а. пойдор.

‫ﻗﻮﻳﻢ‬

кит. рост, дуруст; устувор,

ЌАВАД а. ‫ ﻗﻮد‬кит. ќасос, ниќор; ќавад ситондан ниќор гирифтан, интиќом гирифтан.

ЌАВИНИЊОД баќувват.

ЌАВАХОНА ‫ ﻗﻮهﺧﺎﻧﻪ‬гуфт. њабсхона, мањбас.

ЌАВИПАЙКАР ‫ ﻗﻮيﭘﻴﻜﺮ‬тануманд, тановар, ќавиљусса; зўр, баќувват.

‫ﻗﻮيﻧﻬﺎد‬

салимтабиат, зўровар,

ЌАВ

– 652 –

ЌАВИПАНЉА ‫ ﻗﻮيﭘﻨﺠﻪ‬1. он ки панљањои сахт ва баќувват дорад. 2. пурзўр, боќувват, муќтадир, тавоно. ЌАВИПОЙ ‫ ﻗﻮيﭘﺎي‬1. дорои пойњои устувору нерўманд. 2. маљ. устувор, мустањкам, пойдор, сахтбунёд. ЌАВИРЎЊ ‫ ﻗﻮيروح‬он ки рўњи мустањкаму иродаи устувор дорад; ниг. ќавиирода. ЌАВИТАБЪ ‫ ﻗﻮيﻃﺒﻊ‬1. дорои табъи баланд. 2. маљ. шоири боистеъдод. ЌАВИТАН ‫ ﻗﻮيﺗﻦ‬тануманд, дорои љисми ќавї, пурзўр, нерўманд, ЌАВИЊАЙКАЛ ‫ ﻗﻮيﻫﻴﻜﻞ‬тануманд, ќавипайкар, тавонгар. ЌАВИЊИММАТ ‫ﺖ‬‫ ﻗﻮيﻫﻤ‬ниг. њимматбаланд. ЌАВИЊОЛ ‫ ﻗﻮيﺣﺎل‬1. давлатманд, ѓанї. 2. пуриќтидор, зўр, баќувват. ЌАВИЧАНГ ‫ ﻗﻮيﭼﻨﮓ‬ниг. ќавипанља. ЌАВИЧАНГОЛ ‫ ﻗﻮيﭼﻨﮕﺎل‬1. бо чанголи гирову мустањкам. 2. даранда, вањшї. ЌАВИЉУССА азимљусса.

‫ﻗﻮيﺟﺜﻪ‬

бузургљусса, тануманд,

ЌАВИШАВКАТ ‫ ﻗﻮيﺷﻮﻛﺖ‬бошукўњ, соњиби љалолу дабдаба. ЌАВИШАЪН пуршаън.

‫ﻗﻮيﺷﺄن‬

азимушшаън, боазамат,

ЌАВИЭЪТИЌОД ‫ ﻗﻮياﻋﺘﻘﺎد‬он ки бовариву итминони мустањкам дорад; ниг. ќавиирода. ЌАВЇ а. ‫ ﻗﻮي‬1. зўр, баќувват, тавоно: бозувони ќавї, даст (он)-и ќавї, ўрдуи ќавї, эътиќоди ќавї. 2. мустањкам, устувор: азми ќавї, иродаи ќавї, робитаро ќавї кардан, ќавї шудани азми касе. 3. калон, бузург, тануманд; эњтимоли ќавї гумони бисёр наздик, ба яќин, эњтимоли яќин. ЌАВЛ I а. ‫ ﻗﻮل‬1. гуфтор, сухан, калом; аз ќавли… аз гапи…, аз сухани…; аз рўи ќавли… // назар ба ќавли… мувофиќи гапи…, тибќи гуфтаи…; ба ќавли… бино ба гуфтаи…, ба гуфти…, аз рўи гапи… тавре ки мегўя(н)д. 2. фикр, аќида. 3. ањд, паймон, мисоќ; ваъда; ќавлу ќарор а) ањду паймон барои иљрои коре; гуфтугузор; б) ањд ва

пойдорї ба ањд; ќавл гирифтан (аз касе) паймон гирифтан, ањд гирифтан аз касе; ќавл додан ваъда додан, иљрои кореро ба ўњда гирифтан; ќавл надоштан дар ќавли худ вафодорї накардан, ваъдахилоф будан; аз ќавли худ (бар) гаштан аз рўи гуфтаи худ амал накардан; ањди худро шикастан; аз фикру раъйи худ баргаштан; ба ќавли худ вафо кардан ваъдаи худро ба љо овардан; ◊ ба ќавле чї тавре ки мегўянд, ба истиллоњ; гўё ки; ќавли касе якто будан гапи касе як будан сухан (ваъда ё ањд)-и худро дигар накардан. ЌАВЛ II а. мусиќї.

‫ﻗﻮل‬

кит. тарона; тасниф; лањне дар

ЌАВЛНОМА ‫ ﻗﻮلﻧﺎﻣﻪ‬ањду паймони навишта, санаде, ки фурўшандаву харидор рољеъ ба нарху байъ ба даллол медињанд. ЌАВЛОНА ‫ ﻗﻮﻻﻧﻪ‬гуфт. дастхат, забонхат. ЌАВМ а. ‫ ﻗﻮم‬1. гурўњи мардум, тоифа, ќабила, халќ, мардум: ќавми кўчманчї, ќавми тољик, ќавму ќабила. 2. хешу табор; ќавму хеш хешу аќрабо. 3. д., маљ. гурўње, ки дар як масљид ва аз паси як имом намоз мехонанд. ЌАВМЇ ‫ ﻗﻮﻣﻲ‬мансуб ба ќавм; низои ќавмї низоъ дар байни ќавм; низои миллї. ЌАВОИД ‫ ﻗﻮاﻋﺪ‬љ. ќоида. ЌАВОЌ т. ‫ ﻗﻮاق‬пўсти гирдогирди чашм, ки мижањо дар лаби он мерўянд, пилки чашм; бо ќавоќи гирифта // бо ќавоќи овезон бо табъи хира, туршрўёна; ќавоќ андохтан бо ифодаи чењра ошкор сохтани хиратабъї ва баён кардани хашму норозигї, рў турш кардан; ќавоќу димоѓ кардан // ќошу ќавоќ кардан ниг. ќавоќ андохтан; ќавоќи касе овезон будан табъи касе хира будан, туршрў будан; хашмолуд будан; ќавоќи худро овезон кардан ниг. ќавоќ андохтан; аз ќавоќи касе барфу борон боридан туршрў будан, табъи хира доштан; ѓамгину хашмолуд будан. ЌАВОЛА а. ‫ ﻗﻮاﻟﻪ‬ниг. ќабола; ќарзу ќавола кардан гуфт. бо азобу машаќќати зиёд ќарз ёфтан. ЌАВОМ а. ‫ ﻗﻮام‬кит. 1. ростї, дурустї; устуворї, пойдорї. 2. адл. ЌАВОНИН а. ‫ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬љ. ќонун.

– 653 – ЌАВОРА а. ‫ ﻗﻮاره‬1. шаклу шамоил, ќиёфа. 2. кит. порчае аз матоъ, ки дўзанда аз љои гардан ва гиребони пироњан гирд мебурад. ЌАВС а. ‫ ﻗﻮس‬1. камон; ќисме аз доира (дар њандаса). 2. грам. аломати љуфти камоншакли китобат барои махсус људо кардани баъзе маълумот аз матни асосї ва ѓ. 3. моњи нўњуми солшумории њиљрии шамсї (аз рўи таќвими бурљї), ки он ба 22 ноябр - 21 декабри милодї рост меояд ва дар форсї ин моњро «озар» мегўянд; ◊ ќавси ќузањ тиру камон, рангинкамон. ЌАВСАЙН а. ‫ ﻗﻮﺳﻴﻦ‬љ. дугонаи ќавс 2. ЌАВСАР(А) а. ‫ﻗﻮﺻﺮه‬//‫ ﻗﻮﺻﺮ‬кит. сабади хасин барои кашондани меваи хурмо ва ѓ. ЌАВСЇ ‫ ﻗﻮﺳﻲ‬мансуб ба ќавс; камонмонанд, хамида, дуто; борони ќавсї бороне, ки дар моњи ќавс меборад. ЌАВСОБ ‫ ﻗﻮﺳﺎب‬обмонии зимистона ба заминњои шудгоршуда дар баъзе љойњо. ЌАВСУННАЊОР а. ‫ ﻗﻮساﻟﻨﻬﺎر‬нуљ. хати њаракати Офтоб аз тулўъ то ѓуруб. ЌАВУРДОЌ т. ‫ ﻗﻮرداق‬хўр. гўшти дар равѓани дунба пухта, ки одатан барои дар зимистон хўрдан бо равѓанаш дар хум нигоњ медоранд, ќайла.

ЌАД

баромадан, нашъунамо кардан; ќад мондан дароз гардидани ќад, ќадбаланд шудан; ќад рост кардан а) ќомат рост кардан, рост хестан; б) киноя аз сохта шудан, бино ёфтан; в) маљ. кору бори худро аз нав ба роњ мондан; нашъунамо кардан. 2. дарозї, тўл; муќоб. бар; (аз) ќади… бо лаби…, бо канори…, лаб-лаби (дарё, љўй, нањр); бо ќади роњ ба тўли роњ, ба дарозии роњ; ќад-ќади… а) дар тўли…, ба дарозии…; б) лаб-лаби…, дар канори…, дар соњили...; як ќади … ба андозаи…, ба ќадри баландии…: (як) ќади найза, ду ќади сафедор; ќаду бар дарозию пањної, тўлу арз; ќад додан а) ќомат афрохтан, ќад рост кардан; б) баробари ќомат омадан, ба андозаи ќад мувофиќ омадан; бо як ваљаб ќад бо ин хурдсолї (ба хурдсолон гуфта мешавад); аз ќаду бари чизе задан а) бо њар гуна бањонаю фиреб чизеро нињоят кам карда додан; б) аз чизе беинсофона дуздидан; ба ќад расидан ба камол расидан, ба балоѓат расидан; ба (дар) ќади касе шудан њомила шудан, дуљон шудани зане; як ќад паридан аз њодисаи ногањоние сахт тарсидан, нохост њаросида љастан; як ќад парондан тарзи бавоситаи як ќад паридан; аз ќади касе гаштан фидои ќаду ќомати касе шудан (дар мавриди истиќбол ё мењрубонї мегўянд).

ЌАВУРМА т. ‫ ﻗﻮرﻣﻪ‬хўр. таоме, ки гўштро бо пиёзу картошка ва ѓ. бирён карда, аз болояш каме об рехта мепазанд.

ЌАДАЃАН т. ‫ ﻗﺪﻏﻦ‬1. манъ кардани чизе бар касе, мамониат, монеъ шудан. 2. тањрим, эмбарго; ќадаѓан кардан тањрим, манъ кардан, монеа гузоштан.

ЌАВУРМАШЎРБО ‫ ﻗﻮرﻣﻪﺷﻮرﺑﺎ‬хўр. ќавурмае, ки обашро зиёд рехта, ба шўрбо табдил додаанд.

ЌАДАК I ‫ ﻗﺪك‬шакли тасѓир ва навозишии ќад.

ЌАД(Д) а. ‫ ﻗﺪ‬1. дарозии одам, њайвон ё растанї ба боло, ќомат, боло: ќади баланд, ќади боло, ќади дароз, ќади дилљў, ќади мавзун, ќади расо, ќади раъно, ќаду боло, ќаду ќомат, ќади касе хам гаштан, ќади худро хам кардан; ба тариќи истиора: нахли ќад, сарви ќад, ќади алиф, ќади сарв, ќади шамшод; ќаду баст, ќаду ќомат андом; љусса, гавда; ќад афрохтан ќомат баланд кардан, ќад (ро) дароз кардан; ќад ёзондан а) ќадбаланд шудан, дароз шудани ќад, ќад мондан; б) ќадро баландтар бардоштан; ќоматро андак пеш ва боло бурдан; ќад кашидан а) дароз шудани ќад, ќадбаланд шудан; б) сабзида

ЌАДАМ а. ‫ ﻗﺪم‬1. пой, андозаи пой аз сарангушт то пошна. 2. фосилаи байни ду пой ваќти роњ рафтан, гом (њамчун воњиди паймоиш). 3. ќадаммонї, роњгардї, роњравї; бо ќадамњои дилпурона, бо ќадамњои калон-калон, бо ќадамњои ќатъї, бо ќадамњои оњиста, бо ќадамњои тез-тез, бо ќадамњои устувор. 4. ќудум, ташриф, омадан. 5. маљ. иќдом дар коре; ќадами аввалин а) гоми нахустин; б) киноя аз ибтидои коре, оѓози чизе, шавгун; машќи ќадам тамрини ќадаммонии низомї ё варзишї, машќи роњгардии хоси њарбиён ё варзишгарон; бо ќадамњои њарбї ба тарзи ќадаммонии низомиён, бо роњгардии хоси

ЌАДАК II ‫ ﻗﺪك‬карбоси ранга (кабуд).

ЌАД

– 654 –

њарбиён; дар њар як ќадам дар фосилаи њар як гом; як-ду ќадам дуртар андаке дуртар, дар фосилаи начандон зиёд; ќадам бардоштан ба роњ даромадан, равон шудан; ќадам гузоштан (мондан, нињодан) а) по гузоштан, ба роњ даромадан; роњ рафтан, роњ гаштан; б) равон шудан ба сўе, рафтан; в) омадан ба љое; г) даромадан, дохил гаштан, ворид гаштан ба љое; ѓ) маљ. шурўъ намудан, оѓоз кардан ба коре; ќадам задан роњ гаштан; роњ рафтани бисёр барои гардиш ё ваќтгузаронї; ќадам кардан масофаеро бо ќадам андоза кардан; ќадам партофтан пой мондан, ба роњ даромадан; роњ рафтан, роњ гаштан; ◊ музди ќадам њаќќе, ки ба табибон, мутрибон ва м. инњо барои омаданашон медињанд, поймузд; як сари ќадам а) сари роњ, аз љое гузашта истода; б) ба фурсати кам, барои андак ваќт; ќадам ба ќадам гом ба гом; батадриљ, оњиста-оњиста; дар сари њар ќадам // дар њар ќадам дар њама љо ва њамеша; зуд-зуд; аз ќадами… ба шарофати омадани…, аз юмни ќудуми…; аз пои ќадами (неки) касе аз хушќадамии касе; аз пою ќадами касе бинобар расидани пои касе ба љое; ба шарофати омадани касе ба љое; ќадам бељо мондан бемулоњиза рафтор кардан; муќ. пои худро бељо мондан; ќадам каљ гузоштан (мондан) ба роњи бад рафтан, бадахлоќї кардан; ќадамро дониста мондан кореро бамулоњиза ва њушёрона иљро кардан; дар коре эњтиёт ба харљ додан; ќадамро шумурда мондан (партофтан) бо эњтиёт роњ гаштан; саросема нашуда, оњиста роњ рафтан; ќадам ранља кардан ќабули зањмат карда омадан (дар мавриди аз рўи лутф ва марњамат ба љое омадани шахси мўњтараме гуфта мешавад); ќадами касе аз љое канда набудан рафтуои худро ба љое ќатъ накардан, алоќаи худро набуридан; муќ. пои худро аз љое кандан; ќадами касе (ё пою ќадами касе) ба љое расидан ба љое омадани касе; ќадами худро (ё пою ќадами худро) аз љое кандан рафтуои худро ба љое ќатъ кардан, алоќаи худро буридан; ќадаме ба пеш будан пешравие њисоб шудан, пешрафт будан; як ќадам берун намондан (нарафтан) пурра мувофиќи нишондоди касе кор кардан, аз гапи касе њељ набаромадан; як (ду) ќадам роњ будан наздик будани роњ; ба остонаи љое ќадам нињодан (гузоштан, мондан) ба љое даромадан, ворид

шудан, дохил шудан; ба рўи ќадам омадан таваллуд ёфтан, зоида шудан, ба дунё омадан; ба соле ќадам мондан (нињодан, гузоштан) ба соле даромадан, … ба синне расидан; ба њаёт ќадам гузоштан (мондан, нињодан) бо дунё омадан, таваллуд ёфтан, зоида шудан; њар ќадами касеро назорат кардан рафтори касеро сахт назорат кардан, њар як кори касеро тањти назорат гирифтан; ќадам расид, бало нарасад бо омадани касе балоњо, офатњо дафъ шаванд (дуое, ки дар ваќти омадани мењмоне мегўянд); ќадаматон болои дида // њар ќадаматон нури дида, тољи сар аз ташрифатон бисёр хушнуд њастем (дар мавриди пазирої ба мењмон мегўянд); ќадами аввал-лўкка аз одами навкор камбудї рўй медињад; њар кор дар аввал нуќсон дорад; ќадами касе муборак будан ба шарофати омадани касе хайрият шудан ва омад кардани корњо; ќадами худро озор надодан ба љое дигар наомадан, рафтуои худро ќатъ кардан. ЌАДАМВОР ‫ ﻗﺪموار‬кит. љой ва масофаи як ќадам, љои ба андозаи дарозии як ќадам. ЌАДАМГИР ‫ ﻗﺪمﮔﻴﺮ‬кит. љое, ки дар он по гузоштан ва роњ рафтан мумкин аст. ЌАДАМГОЊ ‫ ﻗﺪمﮔﺎه‬1. љои нињодани по, љои ќадам. 2. мањалле, ки изи пои одаме (одатан рўи санге) боќї мондааст; љое, ки аз рўи эътиќоди хурофї гўё пои пайѓамбаре, авлиё ё ягон бузургворе расидааст. ЌАДАМГУЗОР ‫ ﻗﺪمﮔﺬار‬роњраванда, њаракаткунанда; ќадамгузор шудан ќадам мондан, пой нињодан, роњ рафтан, роњ гаштан. ЌАДАМГУЗОРЇ ‫ ﻗﺪمﮔﺬاري‬ќадаммонї; роњгардї, роњ гаштан; ворид шудан ба љое. ЌАДАМЗАНЇ ‫ ﻗﺪمزﻧﻲ‬исми амал аз ќадам задан; роњгардї, роњравї (бо маќсади гардиш ё ваќтгузаронї); ба ќадамзанї даромадан; њ. бо низом ќадам задан. ЌАДАМЗАНОН ‫ ﻗﺪمزﻧﺎن‬феъли њол аз ќадам задан; дар њоли ќадам задан, дар њоли ќадаммонї. ЌАДАММОНЇ ‫ ﻗﺪمﻣﺎﻧﻲ‬1. ќадам мондан, пой гузоштан. 2. роњгардї, роњравї. 3. тарзи рафтор, тариќи роњгардї; ќадаммонии касе дигар (хел) шудан маљ. таѓйир ёфтани

– 655 – рафтори касе, муомилаи касе дигар хел шудан (дар мавриди дигар шудани рафтору гуфтори касе гуфта мешавад). ЌАДАМНОРАС ‫ ﻗﺪمﻧﺎرس‬љое, ки пои одам нарасидааст; љое, ки ба он ќадам гузоштан берун аз имкон аст. ЌАДАМПАРТОЇ ќадамгузорї.

‫ﻗﺪمﭘﺮﺗﺎﺋﻲ‬

роњравї, роњгардї,

ЌАДАМФАРСО ‫ ﻗﺪمﻓﺮﺳﺎ‬он ки азобу машаќќати роњро бар ўњда мегирад, шахси боталош ва кўшишкунанда. ЌАДАМЉОЙ ‫ ﻗﺪمﺟﺎي‬ниг. ќадамгоњ. ЌАДАМШУМОР ‫ ﻗﺪمﺷﻤﺎر‬асбоб барои шумурдани миќдори ќадамњо. ЌАДАМШУМОРЇ//ЌАДАМШУМУРЇ ‫ﻗﺪمﺷﻤﺮي‬//‫ ﻗﺪمﺷﻤﺎري‬ќадамзанї, роњгардї; пасу пеш рафта омадан (мас., дар интизории касе). ЌАДАМШУМ ‫ ﻗﺪمﺷﻮم‬кит. шумќадам. ЌАДАР I а. ‫ ﻗﺪر‬миќдор, андоза, дараља; ќадаре як ќадар; андак, каме, ќадре: ќадаре дам гирифтан, ќадаре осуда шудан, ќадаре ранљидан, ќадаре сўњбат кардан, забонаш ќадаре мегирифт; ин ќадар а) ин миќдор (андоза, дараља); б) то ин андоза, то ба ин дараља; чунин; зиёд, бисёр; он ќадар а) он миќдор; ба он андоза; чандон (зиёд); б) ба дараљаи хуб, ба таври бояду шояд; на он ќадар начандон; њамин ќадар а) ин миќдор, ин андоза; б) зиёд, бисёр; в) фаќат њаминро, танњо инро; њар ќадар а) њар андоза, чї ќадаре ки; чандон ки; б) њарчанд, агарчи, бо вуљуди он ки; њар ќадар ки…, њамин ќадар… пайвандаки љуфти тобеъкунандаи миќдору дараља ба ин андозае ки, … ба њамон андоза…; њар чи ќадар а) ба чи андозае ки…; б) њарчанд ки, агарчи, чандон ки; чї ќадар а) чї миќдор?; б) чї андоза, ба кадом дараља; в) чї тавр, бисёр; хеле; чї ќадар ки… њар ќадар ки…, чї миќдоре ки…; як ќадар а) як миќдор, ќадре; б) як андоза, ба андозае; в) камтар, андаке, то андозае. ЌАДАР II а. ‫ ﻗﺪر‬кит. сарнавишт, таќдир, ќисмат; ќазову ќадар пешомад ва сарнавишт, таќдир. ЌАДАРАНДОЗ ‫ ﻗﺪراﻧﺪاز‬таър. камондоре, ки тираш ба хато намеравад.

ЌАД

ЌАДАРМОЯ ‫ ﻗﺪرﻣﺎﻳﻪ‬кит. миќдор, миќдори каме.

андак,

кам,

як

ЌАДАФРОЗЇ ‫ ﻗﺪاﻓﺮازي‬ќад афрохтан, ќадбаланд шудан, ќадкашї; сабзиш, нашъунамо. ЌАДАЊ а. ‫ ﻗﺪح‬зарф барои нўшидан, соѓар, љом, пиёла, коса; ќадањи гул киноя аз косаи сари гули лола ва ѓ.; ќадањ нўшидан; ќадањ бардоштан май нўшидан. ЌАДАЊБАРДОР ‫ ﻗﺪحﺑﺮدار‬ниг. ќадањнўш. ЌАДАЊГЎЇ ‫ ﻗﺪحﮔﻮﺋﻲ‬гуфт. сухангўї ваќти ќадањбардорї ба саломатї ё ба шарафи касе. ЌАДАЊКАШ ‫ ﻗﺪحﻛﺶ‬кит. майхора, шаробнўш. ЌАДАЊНЎШ ‫ ﻗﺪحﻧﻮش‬майнўш, шаробхўр. ЌАДАЊНЎШЇ нўшидан.

‫ﻗﺪحﻧﻮﺷﻲ‬

исми амал аз ќадањ

ЌАДАЊПАЙМО ‫ ﻗﺪحﭘﻴﻤﺎ‬кит., ниг. ќадањнўш. ЌАДАЊСОЗ ‫ ﻗﺪحﺳﺎز‬кит. месозад, косагар, кулол. ЌАДАЊХОР майнўш.

устое,

ки

ќадањ

‫ ﻗﺪحﺧﻮار‬кит. майгусор, шаробхор,

ЌАДБАЛАНД ‫ ﻗﺪﺑﻠﻨﺪ‬ниг. ќоматбаланд: марди ќоматбаланд, духтари ќоматбаланди зебо. ЌАДД ‫ ﻗﺪ‬ниг. ќад. ЌАДДАРОЗ ‫ ﻗﺪدراز‬ниг. ќадбаланд. ЌАДИД а. ‫ ﻗﺪﻳﺪ‬гўшти хушкондашуда, гўшти ќоќ; моњии хушк ва намакин. ЌАДИМ а. ‫ ﻗﺪﻳﻢ‬1. дерина, дар айёми хеле пеш гузашта, собиќ, пешин, бостонї; куњан, кўњна; дўсти ќадим дўсти дерин; маданияти ќадим фарњанги дар замонњои пеш бавуљудомада; тибби ќадим илми тандурустии маълум дар замонњои гузашта, тибби бостонї; муќоб. тибби муосир; халќи ќадим халќи таърихи бостонї дошта; шањри ќадим шањри таърихи кўњна дошта; аз ќадим аз замонњои гузашта; дар ќадим дар ваќтњои пеш, дар айёми гузашта; ќадимон кит. одамони дар замонњои пеш зиста, пешгузаштагон. 2. таър. љараёни иртиљоии кўњнапараст, ки ба њар як навоварї инодкорона ва љоњилона муќобилат нишон медињад; муќоб. љадид; забони ќадим забони мустаъмал дар замонњои гузашта, вале њоло

ЌАД

– 656 –

матрук; забони форсии ќадим збш. нахустин давраи мављудияти табаќабандишудаи забони форсї, ки таќрибан то асрњоиVI-IV пеш аз милодро дар бар мегирад; таърихи дунёи ќадим таър. давраи таърихи дунё, ки шартан то асри VII-VIII милодиро дар бар мегирад; Юнони ќадим таър. давраи бостонии мамлакати Юнон, яъне то асрњои миёна; асли ќадимаш барин мешавад айнан монанди пештара мешавад, пурра ба вазъи пештарааш монанд мешавад. ЌАДИМА ‫ ﻗﺪﻳﻤﻪ‬муаннаси ќадим: одами ќадима, шањри ќадима. ЌАДИМАН а. ً‫ ﻗﺪﻳﻤﺎ‬дар даврањои бостон, аз ќадим, дар ќадим. ЌАДИМИСОХТ ‫ ﻗﺪﻳﻤﻲﺳﺎﺧﺖ‬ба тарзи меъмории замонњои пеш сохташуда; кўњнасохт. ЌАДИМЇ ‫ ﻗﺪﻳﻤﻲ‬1. ќадим будан; дерина будан. 2. бостонї, кўњна, дерина; пешина, куњан, пештара. 3. ќадимиён, пешгузаштагон. ЌАДИМОНА ‫ ﻗﺪﻳﻤﺎﻧﻪ‬ба тарзи ќадим, бо расму оини ќадимї. ЌАДИМНАСЛ ‫ ﻗﺪﻳﻢﻧﺴﻞ‬1. дорои аслу авлоди ќадима, шаљарадор. 2. аз дудаи бостонї ЌАДИМНАСЛЇ ‫ ﻗﺪﻳﻢﻧﺴﻠﻲ‬намояндаи авлоди ќадима будан, аз аслу дудаи бостонї будан. ЌАДИМУЛАЙЁМ а. ‫ ﻗﺪﻳﻢاﻻﻳﺎم‬:аз ќадимулайём аз замонњои ќадим, аз рўзгори собиќ.

норасида; ноболиѓ.

духтари

ќаднорас

духтари

ЌАДОЌ I т. ‫ ﻗﺪاق‬таър. воњиди ченаки вазн, ки баробар ба 409, 05 г. буд, фунт. ЌАДОЌ II т. ‫ ﻗﺪاق‬1. бо бандакњои майдаи оњанї ба њам пайвастани зарфњои шикаста ё кафидаи чинї ва шиша: ќадоќ кардан. 2. љои шикастаи зарфњо, ки бо бандакњои мазкур ба њам пайваст карда шудааст. 3. гуфт. ќублаи сахтшудаи дасту по, ки ба сабаби бисёр кори сахт кардан ва роњ рафтан пайдо мешавад, пина. ЌАДОЌГАР I ‫ ﻗﺪاقﮔﺮ‬таър. коргаре, ки дар ќадоќхона чойро баркашидаву ба коѓазњо печонда барои фурўш тайёр мекард. ЌАДОЌГАР II ‫ ﻗﺪاقﮔﺮ‬он ки ба васлу таъмир кардани зарфњои шикаста ё кафида машѓул аст. ЌАДОЌГАРЇ І ‫ ﻗﺪاقﮔﺮي‬шуѓли коѓазпеч кардану фурўхтани чой. ЌАДОЌГАРЇ II ‫ ﻗﺪاقﮔﺮي‬шуѓли васлу таъмир кардани зарфњои чинї ва филизї. ЌАДОЌИН ‫ ﻗﺪاﻗﻴﻦ‬зарфи ќадоќшуда: чойнаку пиёлаи ќадоќин. ЌАДОЌЇ ‫ ﻗﺪاﻗﻲ‬мансуб ба ќадоќ I; санги ќадоќї санги якќадоќии тарозу.

ЌАДЇ ‫ ﻗﺪي‬1. мансуб ба ќад; нишондињандаи тасвири тамоми бадан. 2. баланд, дароз.

ЌАДОЌХОНА ‫ ﻗﺪاقﺧﺎﻧﻪ‬таър. коргоње, ки чой ва тамокуро дар вазнњои гуногун баркашида, ба коѓаз печонда, ба фурўш тайёр мекарданд.

ЌАДКАЛТА ‫ ﻗﺪﻛﻠﺘﻪ‬гуфт., ниг. ќадкўтоњ.

ЌАДОЌЧЇ ‫ ﻗﺪاقﭼﻲ‬ниг. ќадоќгар II.

ЌАДКАШАК ‫ ﻗﺪﻛﺸﻚ‬тиб. ѓадудест дар љои ба тана пайванд шудани ронњои пой.

ЌАДПАСТ ‫ ﻗﺪﭘﺴﺖ‬он ки ё он чи ќадаш баланд нест, кўтоњќад; муќоб. ќадбаланд: марди ќадпаст, љавони тануманди ќадпаст, дарахти ќадпаст.

ЌАДКАШЇ ‫ ﻗﺪﻛﺸﻲ‬исми феълї аз ќад кашидан; ќад ба боло кашидан, ќаддарозї. ЌАДКЎТОЊ ‫ ﻗﺪﻛﻮﺗﺎه‬он ки ќадаш кўтоњ аст, пастќомат, ќадпаст, ќадкалта. ЌАДНАВЧА ‫ ﻗﺪﻧﻮﭼﻪ‬марди љавони ќадаш дарози борик. ЌАДНАМО ‫ ﻗﺪﻧﻤﺎ‬:оинаи ќаднамо оинае, ки ќади одамро пурра нишон медињад, оинаи баќад. ЌАДНОРАС ‫ ﻗﺪﻧﺎرس‬1. чизе, ки ба он ќад (даст) намерасад. 2. ноболиѓ, ба синни балоѓат

ЌАДПАСТЇ набудан.

‫ﻗﺪﭘﺴﺘﻲ‬

пастии ќад, ќоматбаланд

ЌАДР а. ‫ ﻗﺪر‬1. андоза, миќдор, андоза ва миќдори њар чизе; ќадре а) миќдоре, андозае, як андоза; андаке, каме; муќ. як ќадар: ќадре васеътар, ќадре дуртар, ќадре калонтар, ќадре саросема шуда, ќадре ба ѓазаб омада, ќадре ќувват гирифтан, ќадре хурсанд шудан, ќадре хўрда дидан; б) муддате, чанде: боз

ЌАЗ

– 657 – ќадре, ќадре андеша кардан, ќадре гуфтушунид кардан, ќадре кор кардан, ќадре нигарон шуда истодан, ќадре хобидан; ба ќадре ки… а) ба андозае ки…, ба миќдоре ки…; б) то он дараљае, ки…; то он љое ки…; бо ќадре бо каме, бо андаке, бо як ќадар: бо ќадре бетоќатї, бо ќадре ихтисор; ба ќадри… а) ба андозаи…, ба миќдори…; тахминан: ба ќадри донањои арзан, ба ќадри гунљоиши…, ба ќадри чањор ангушт, ба ќадри як ќади одам; б) мувофиќи…, муносиби…, аз рўи…: ба ќадри дониши худ, ба ќадри тавон; ин ќадр // он ќадр ниг. ќадар; њар ќадр ниг. ќадар; чї ќадр ниг. ќадар; ба ќадри даркорї ба андозае, ки лозим аст, ба миќдори зарурї; ба ќадри дилхоњ ба андозае, ки дил мехоњад, мувофиќи табъи дил; ба ќадри зарурї а) ниг. ба ќадри даркорї; б) зарурї, лозимї, даркорї; ба ќадри имкон то њадде, ки имкон аст; ба ќадри кофї ба он миќдору андозае, ки эњтиёљро ќонеъ кунад; ба ќадри расамашон аз рўи расиданаш ба сари њар кас; ба ќадри њол ба андозаи ќувват ва тавоної, алоќадри њол; мувофиќи имкон. 2. ќимат, арзиш; эътибор, ќурб; мартаба: ќадру ќимат, ќадр доштан, ќадру ќимати худро гум кардан, ќадру эътибор доштан, ќадру манзалат доштан; ќадр кардан нав. таќдир кардан; сарфароз гардонидан; ќадри касе (чизе) ро донистан // ќадри касе (чизе)ро шинохтан ниг. ба ќадри касе ё чизе расидан; шаби ќадр ниг. лайлатулќадр; ба ќадри як сари мў ба ќадри бисёр ночиз, каме њам, як зарра; ќадри касе (чизе) гузаштан набудани касе ё чизе маълум шудан (дар ваќти аз даст додани касе ё чизе ва ё дастрас набудани чизе афсўс хўрда мегўянд); ќадри неъмат баъд аз завол (зарб.); одам дар ваќти дастрас будани чизе ќадру ќимати онро намедонад ва баъди аз даст рафтани он ба ќадраш мерасад, набудани онро њис мекунад; оби дари хона ќадр надорад (маќ.) ниг. об. ЌАДРАС ‫ ﻗﺪرس‬1. ќадрасанда, ба андозаи ќади инсон. 2. маљ. ба ќад расида, ба балоѓат расида, ба синни булуѓ расида, ба камол расида; он ки синнаш ба њадди шавњар кардан ё зан гирифтан расидааст (бештар дар њаќќи духтар гуфта мешавад). ЌАДРАСИДА ‫ ﻗﺪرﺳﻴﺪه‬ниг. ќадрас 2.

ЌАДРАСО ‫ ﻗﺪرﺳﺎ‬ниг. ќадрас 2. ЌАДРБАЛАНД ‫ ﻗﺪرﺑﻠﻨﺪ‬олиќадр, олимартаба. ЌАДРДОН ‫ ﻗﺪردان‬1. он ки ќимату арзиши чизеро хуб медонад, он ки манзалату эњтироми одамро медонад, ќадршинос. 2. ќарин, хеле наздик: дўсти ќадрдон // ошнои ќадрдон дўсти ќарин, ошнои бисёр наздик; рафиќи хеле наздик. ЌАДРДОНЗОДА ‫ﻗﺪردانزاده‬ ќарин ва хеле наздик.

фарзанди

дўсти

ЌАДРДОНЇ ‫ ﻗﺪرداﻧﻲ‬1. ќадрдон будан, расидан ба ќадри кор ва хизмати касе; ќадршиносї, сипосгузорї. 2. дўстии наздик ва дерина; ќадрдонї кардан ќадршиносї кардан; сипосгузорї кардан, миннатдорї кардан. ЌАДРНОК ‫ ﻗﺪرﻧﺎك‬боќадр, боарзиш; мўътабар. ЌАДРНОШИНОС ‫ ﻗﺪرﻧﺎﺷﻨﺎس‬носипос, ношукр, кўрнамак; кўтоњандеш. ЌАДРНОШИНОСЇ ‫ ﻗﺪرﻧﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‬носипосї, ношукрї, кўрнамакї; кўтоњандешї. ЌАДРШИНОС ‫ ﻗﺪرﺷﻨﺎس‬он ки ба ќадри кор, некї ва фидокории кас мерасад, миннатгузор; ниг. ќадрдон 1. ЌАДРШИНОСЇ ‫ ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﻲ‬ќадршинос будан, расидан ба ќадри кор ва фидокории касе, сипосгузор будан; ќадршиносї намудан ќадру манзалати касеро дониста, иззату эњтиром кардан; сипосгузорї кардан. ЌАДФАРОЗ ‫ ﻗﺪﻓﺮاز‬ќоматбаланд, баландболо, дорои ќадду ќомати баланд. ЌАДХАМИДА ‫ ﻗﺪﺧﻤﻴﺪه‬он ки ќоматаш ба сабаби заъфи пирї ё беморие хам шуда бошад. ЌАДЊ а. ‫ ﻗﺪح‬кит. таъна задан, айб кардан; айбљўї, мазаммат; муќоб. мадњ; ќадњу љарњ сарзаниш ва тањќир. ЌАЗ (З) ‫ ﻗﺰ‬кит. абрешими хом. ЌАЗИБ ‫ ﻗﻀﻴﺐ‬кит. 1. шохи дарахт, шоха, навда. 2. олати таносули мард. ЌАЗИДОР ‫ ﻗﺰيدار‬:оши ќазидор оше, ки бо њамроњии гўшт ба он ќазї њам андохтаанд. ЌАЗИЯ а. ‫ ﻗﻀﻴﻪ‬1. кит. њукм, фармон, амр. 2. масъала, матлаб. 3. воќеа, њодиса, пешомад.

ЌАЗ

– 658 –

ЌАЗЇ ‫ ﻗﺰي‬њасибе, ки аз гўшти асп ба таври махсус тайёр ва хушконида мешавад. ЌАЗНОЌ т. ‫ ﻗﺰﻧﺎق‬гуфт. хоначаест дар наздикии бино, ки вазифаи анбори хонаро иљро мекунад, анборча. ЌАЗО а. ‫ ﻗﻀﺎ‬1. кит. њукм кардан, њукми шаръї баровардан, ќозигї кардан; ќозї. 2. д. таќдир, сарнавишт; њукми илоњї, фармудаи Худо; ќазову ќадар таќдир, ќисмат, сарнавишт; балову ќазо њодисаи ногањонї ва фалокат. 3. д. маљ. мурдан, фавтидан, даргузаштан; ќазо кардан вафот кардан. 4. д. намоз ё рўзае, ки дар ваќти муќаррариаш иљро нашуда, баъд ба љо оварда мешавад; намоз ќазо шудан дар ваќти муайян хонда нашудани намоз. 2. тасодуф, иттифоќ, њодисаи ѓайричашмдошт; аз ќазо // ќазоро иттифоќо, тасодуфан, ногањонї; ќазои осмонї маљ. сарнавишт; њодисаи ногањонї; бало; ќазои њољат тањорат шикастан, холї кардани шикам; ризо ба ќазо додан // ба ќазо ризо шудан ба таќдир тан додан. ЌАЗОВАТ а. ‫ ﻗﻀﺎوت‬1. доварї кардан байни ду ё чанд кас; њукм баровардан дар бораи масъалае, њукмбарорї. 2. њукм, ќозигї, вазифаи ќозигї; ќозигї кардан. ЌАЗОГАНД ‫ ﻗﺰاﮔﻨﺪ‬љомаи бо пахта ва ё бо абрешими хом пур карда, ки дар замони ќадим дар рўзњои љанг мепўшиданд. ЌАЗОЁ а. ‫ ﻗﻀﺎﻳﺎ‬љ. ќазия. ЌАЗОЌ ‫ ﻗﺰاق‬1. номи халќе аз ќавмњои туркизабон, ки сокинони асосии Љумњурии Ќазоќистон мебошанд. 2. нафаре аз халќи ќазоќ. ЌАЗОЌЇ ‫ ﻗﺰاﻗﻲ‬мансуб ба ќазоќ: забони ќазоќї, намади ќазоќї. ЌАЗОЌНИШИН ‫ ﻗﺰاقﻧﺸﻴﻦ‬љое, ки асосан ќазоќон маскан гузидаанд, нишемангоњи ќазоќон. ЌАЗОНДЎХТ ‫ ﻗﺰاندوﺧﺖ‬пўшоку пойафзоре, ки ба тарзи пўшоку пойафзори тоторњои ќазонї дўхта шудааст. ЌАЗОЉАРАЁН ‫ ﻗﻀﺎﺟﺮﻳﺎن‬кит. кори иљрояш њатмї, вољибулизъон: фармони ќазољараён. ЌАИЌ т.

‫ﻗﺌﻴﻖ‬

киштии хурд, завраќ; ќаиќи

бодбондор завраќи бо вазиши бод њаракаткунанда; ќаиќи мотордор ќаиќи ба воситаи мотор њаракаткунанда; пойгаи ќаиќ мусобиќа дар ќаиќронї; ќаиќ рондан ба завраќ савор шуда онро ба тањрик овардан. ЌАИЌРОН раќрон.

‫ﻗﺌﻴﻖران‬

он ки ќаиќ меронад, зав-

ЌАИЌРОНЇ ‫ ﻗﺌﻴﻖراﻧﻲ‬1. шуѓли ронандаи ќаиќ, завраќронї. 2. мусобиќаи завраќронї. ЌАИЌСАВОР ‫ ﻗﺌﻴﻖﺳﻮار‬он ки савори ќаиќ аст (мусофир ва ронанда). ЌАИЌСАВОРЇ ‫ ﻗﺌﻴﻖﺳﻮاري‬шуѓли ќаиќсавор. ЌАИШ т. ‫ ﻗﺌﻴﺶ‬гуфт. 1. чарми хом, ки тасмашакл бурида бо он сартарошњо теѓро тез мекунанд, аз он аил ва дигар афзори аспу ароба месозанд. 2. он чи ваќти ёзондан, хамидану тоб додан намешиканад ва боз шакли аввалаи худро мегирад, чандир, ёзанда, кашишдор. ЌАИШЇ ‫ ﻗﺌﻴﺸﻲ‬ќаиш будан, чандирї, хосияти чандирї доштан. ЌАЙ а. ‫ ﻗﻲ‬ба воситаи дањон аз меъда берун рехтани таоми хўрдашуда, истифроѓ; ќай кардан гардондан, партофтан (аз дањон чизи дар меъда бударо); ◊ ќайи занбўр асал, шањд. ЌАЙД а. ‫ ﻗﻴﺪ‬1. кит. банд ва ресмоне, ки ба дасту пои одам ё ба пои њайвон мебанданд; банду баст; њабс, зиндон; дом, банд; ба тариќи истиора: ќайди ишќ, ќайди нангу номус, ќайди ѓам, ќайди ѓаму ѓусса; ќайду банд // банду ќайд банд, дом; дар ќайд кашидан бандї кардан, ба њабс гирифтан. 2. шарт, ањд, паймон; шарту ќайд шарту шароит, ќавлу ќарор. 3. дилбастагињое, ки одамро аз озодї нигоњ медорад чун зану фарзанд, одоби зиндагии иљтимої ва м. инњо; вобастагї, маљбурият. 4. тазаккур, ёдоварї, гўшзад, ёдрас, зикр; ќайд кардан даркор аст, ки…; бояд ќайд кард, ки… хотиррасон бояд кард, ки…, ба ёд овардан лозим аст, ки…; тазаккур бояд дод, ки…, сазовори ќайд шумурдан ќобили зикр донистан. 5. ёддошт, навиштаи мухтасар дар бораи чизе; ќайдњои сафар ёддоштњои мухтасар дар бораи сафар; дафтари ќайдњо дафтари ёддоштњо; дафтари фикру мулоњизањо ва эродњо. 6. сабти ном, ягон маълумот ё гузоштани ягон аломати

ЌАЙ

– 659 – хаттї рўбарўи номи касе ё номгўи чизе дар рўйхат ва ѓ. бо маќсади њисобгирї, ба эътибор гирифтан ё ќонунї кардани амале, ба расмият даровардани ихтирое ва м. инњо: ќайд кардани чиптаи мусофирон, аз ќайд гузаштан, ба ќайд гирифтан, ба ќайд мондани воситаи наќлиёт…; ќайди никоњ ба расмият даровардани аќди заношўї дар идораи салоњиятдор, аќди никоњ; шўъбаи ќайдњо а) шўъбаи ба њисоб гирифтани мусофирон (аз рўи билеташон), сабти номи мењмонон дар мењмонхонањо, шўъбаи ќабули беморон дар дармонгоњњо ва ѓ; б) киноя аз идораи сабти ањволи шањрвандон; ќайд кардан (намудан) а) дарљ кардан, навиштан, раќам кардан, сабт кардан; б) зикр кардан, гуфтан, хотиррасон кардан, ёдовар шудан; в) чорабиние гузарондан (аз ќабили шабнишинї, вохўрии як андоза хотирмон ва ѓ.) ба муносибати рўзи таваллуд, иду љашн ё ягон воќеаи назаррас; ќайд кунондан а) тарзи бавоситаи ќайд кардан (1, 2); б) ниг. никоњро ќайд кардан; ќайд шудан тарзи мафъулии ќайд кардан (1, 2); никоњро ќайд кардан аќди заношўиро ба расмият даровардан, дар идораи салоњиятдор њуљљати аќди никоњро тартиб додан; аз ќайд баровардан тарзи бевоситаи аз ќайд баромадан; аз ќайд баромадан аз њисоби истиќоматкунандагони манзиле ё аз њисоби комиссариати њарбї хориљ шудан; аз ќайди никоњ гузаштан ниг. никоњро ќайд кардан; дар ќайди њаёт будан киноя аз зинда будан. ЌАЙДГИР ‫ ﻗﻴﺪﮔﻴﺮ‬асбобе, ки чизеро устувору мањкам мекунад; часпак. ЌАЙДКУНАНДА ‫ ﻗﻴﺪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќайд кардан; он ки ба ќайд мегирад, сабти ном мекунад. ЌАЙДШУДА ‫ ﻗﻴﺪﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќайд шудан; касе ё чизе, ки сабти ном шудааст. ЌАЙЁР а. ‫ ﻗﻴﺎر‬ќирфурўш, фурўшандаи ќир.

созанда

ва

ЌАЙИМ а. ‫ ﻗﻴﻢ‬1. кит. нигањдор ва барподоранда. 2. маљ. он ки њимоя, ѓамхорї ва сарпарастии касе ё чизе ба ў супурда шудааст, сарпараст, васї. ЌАЙЛА а. ‫[ ﻗﻴﻠﻪ‬аслаш ќаля] гўшти ќима ё мањин

резакардашуда, ки дар равѓан пухта ва сабзавоту кабудињои реза њамроњ карда, ба болои оши тайёр мегузоранд; хеши зан – ќайла бизан, хеши шў – дегро бишў (маќ.); ба њар ош ќайлаю ба њар коса чумча шудан ниг. ќатиќ (ба њар ош ќатиќ шудан); маза аз ќайла рафтан маљ. дар ваќташ илољ накардан, ваќти чораљўиро гузарондан; баъд аз табу тез ќайла куну рез (маќ.) ниг. таб. ЌАЙЛАДОН ‫ ﻗﻴﻠﻪدان‬зарфе, ки дар он ќайла нигоњ дошта мешавад. ЌАЙМОЌ т. ‫ ﻗﻴﻤﺎق‬1. ќабате, ки дар рўи шир баъди дўшида мондан пайдо мешавад, бастаи рўи шир, саршир; ќаймоќ бастан дар рўи шири дўшида монда пайдо шудани ќаймоќ. 2. маљ. ќисми наѓз, бартар ва олии њар чиз; ќаймоќи мењнат њосили аълои мењнат; мањсули кор; ◊ ќаймоќи гап маѓзи гап, моњияти сухан; гапи асосї; ќаймоќи сўњбатро чидан моњияти гапро фањмида гирифтан, маќсади асосиро дарк кардан; ќаймоќи чизеро хўрдан ќисми бењтарини чизеро аз худ кардан; наѓз ва баргузидаи чизеро гирифтан; сўњбат ќаймоќ бастан ављ гирифтани сўњбат, гарму тафсон шудани сўњбат; дилнишину хушоянд шудани гап. ЌАЙМОЌАК ‫ ﻗﻴﻤﺎﻗﻚ‬1. пардаи тунуки равѓани рўи шир. 2. пардаи тунуки рўи чизе (мас., об); ќаймоќак бастани (гирифтани) об тунук ях бастани об, бо пардаи тунуки ях пўшида шудани рўи об. ЌАЙМОЌАКБАСТА ‫ ﻗﻴﻤﺎﻗﻚﺑﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз ќаймоќак бастан. 2. пардаи шири нав ќаймоќаќбаста, шири ба тозагї дар рўи он ќаймоќи тунук пайдошуда. 3. бо пардаи тунуки ях пўшидашудаи об. ЌАЙМОЌЇ ‫ ﻗﻴﻤﺎﻗﻲ‬мансуб ба ќаймоќ; ќаймоќдор, бо ќаймоќ омехта; чойи ќаймоќї чойе, ки ба рўи он ќаймоќ андозанд. ЌАЙМОЌРАНГ ‫ ﻗﻴﻤﺎقرﻧﮓ‬ранги ба ќаймоќ монанд, зардчатоб, зардранг. ЌАЙМОЌЧОЙ ќаймоќї).

‫ﻗﻴﻤﺎقﭼﺎي‬

ниг. ќаймоќї (чойи

ЌАЙМУМИЯТ а. ‫ ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ‬кит. ќайим будан; њомигї, сарпарастї, ѓамхорї, нигоњубин. ЌАЙОВАР

‫ﻗﻲآور‬

он чи боиси ќай мешавад,

ЌАЙ

– 660 –

чизе, ки истифроѓ ба амал меорад; доруи махсусе, ки истифроѓ ба вуљуд меорад. бот. сада, дарахти

ЌАЙЮМЇ ‫ ﻗﻴﻮﻣﻲ‬1. мансуб ба ќайюм. 2. вазифа ва кори ќайюм. 3. васоят, парасторї.

ЌАЙРОЌ т. ‫ ﻗﻴﺮاق‬1. санги калон-калони лўнда, ки бо он кўчањоро фарш мекунанд, ќайроќсанг. 2. санги маъмулан дарозрўяи начандон калон, ки бо он корд, теѓ, дос ва м. инњоро тез мекунанд, санги фасон; ќайроќ кардан (задан) ба ќайроќ молида тез кардани корд, теѓ, дос ва ѓ. 3. санги дарозрўяи хурду борики раќќосони ќайроќбоз.

ЌАЌАР-ЌАЌАР ‫ ﻗﻘﺮﻗﻘﺮ‬1. калимаи таќлиди овоз, ки бо он садои хониши кабк ва дигар мурѓонро ифода мекунанд. 2. тарзи ханда, хандаи завќовар.

ЌАЙРОЃОЧ т. гуљум.

ЌАЙРОЌБОЗ мекунад.

‫ﻗﻴﺮاﻏﺎچ‬

устувор; абадї. 2. д. яке аз номњои Худо. 3. васї, парастор; њомї.

‫ﻗﻴﺮاقﺑﺎز‬

раќќосе, ки ќайроќбозї

ЌАЙРОЌБОЗЇ ‫ ﻗﻴﺮاقﺑﺎزي‬навъи раќси класссикї, ки дар он раќќосон ќайроќњоро дар байни дастон ба њам зада, ба зарби он бозї мекунанд. ЌАЙРОЌЇ ‫ ﻗﻴﺮاﻗﻲ‬мансуб ба ќайроќ; аз ќайроќ сохташуда; мањсии ќайроќї мањсии соќаш љилодор ва ялаќќосї. ЌАЙРОЌСАНГ ‫ ﻗﻴﺮاقﺳﻨﮓ‬ниг. ќайроќ. ЌАЙСА т. ‫ ﻗﻴﺴﻪ‬зардолуи хушк ва баргаки зардолуи буѓдодашудаи хушк. ЌАЙСАР лот. ‫ ﻗﻴﺼﺮ‬1. таър. лаќаби подшоњони Рум дар замонњои пеш. 2. гуфт., маљ. якрав, якрања, саркаш, гарданшах. ЌАЙСАРЇ ‫ ﻗﻴﺼﺮي‬якравї, гарданшахї, саркашї, инодкорї; худкомагї, худраъйї. ЌАЙТОН а. ‫ ﻗﻴﻄﺎن‬1. риштаи борику нозуки аз абрешим бофташуда, ки барои кашидани донањои тасбењ, зењи домону гиребон ва ѓ. 2. хобида, ќаткардашуда; гиребони ќайтон гиребони ќаткарда. ЌАЙЧИЗАДА ‫ ﻗﻴﭽﻲزده‬сифати феълии замона гузашта аз ќайчї задан; бо ќайчї буридашуда; кўтоњ кардашуда: риши ќайчизада. ЌАЙЧЇ т. ‫ ﻗﻴﭽﻲ‬олати дутеѓаи ба њам пайвасте, ки бо он матоъ, коѓаз, мўй ва ѓ. мебуранд, миќроз: ќайчии мўйлабгирї, ќайчии токбурї; ќайчї кардан // ќайчї задан бо ќайчї буридан. ЌАЙЮМ а.

‫ﻗﻴﻮم‬

1. кит. поянда, пойдор,

ЌАЌА(Р)РОС ‫ ﻗﻘﺮاس‬калимаи таќлиди овози хандаи баланд, ќоњ-ќоњ; ќаќаррос зада хандидан ба овози баланд хандидан. ЌАЌНУС ю. ‫ ﻗﻘﻨﻮس‬асот. мурѓи хушрангу хушовозе, ки гўё 1000 сол умр мебинад, дар минќораш 360 сўрох дорад ва дар муќобили бод нишаста, садоњои аљибу дилкаше мебарорад, ки боиси љамъ гардидани дигар парандагон мегардад, љуфт надорад ва худро дар охири умраш оташ мезанад ва аз хокистараш тухм ва насли нав пайдо мегардад. ЌАЛАЌ а. ‫ ﻗﻠﻖ‬кит. беќарорї, нооромї, ташвиш; тарсу ларз, изтироб. ЌАЛАМ I а. ‫ ﻗﻠﻢ‬1. афзорест найин, чўбин ё филизї, ки ба воситаи он хат менависанд, хома, килк; ќалами абрў ќалами махсус барои ороиши абрўи занон; ќалами мўин ниг. мў(й)ќалам; ќалами наќшакашї ќалами филизї, ки нўги дулабаи он ѓафсу борик карда мешавад; ќалами ранга ќалами расмкашї, ки одатан дар ќуттие иборат аз якчанд ќалами гуногунранг мебошад; ќалами худкор навъи ќалам, ки дар ваќти навиштан рангаш худ аз худ ба нўги он меояд; ќалами худнавис ќалами худкор. 2. афзори сангтарош, ки бо он сангро њамвор ва дар рўи он хат ва наќшњо меканад: ќалами сангтарошї, ќалами њаккокї. 3. маљ. ќобилияти навиштан; лаёќати нависандагию шоирї; тарзи таълиф, тариќи иншо; бо ќалам бо ќаламкашї; бо фаъолияти нависандагию шоирї; ќалам доштан ќобилияти тањрир доштан, ќодир ба навиштан будан; ќалам кашидан а) хат кашидан ба зер ё болои навиштае (бо маќсади таъкид ё тањрир); б) хати бутлон кашидан ботил кардан, кўр кардан чизеро; ќалами бурро (ё тез) доштан тезу тунд навишта тавонистан, таъсирнок будани навиштањои касе; ќалам аз тасвири

ЌАЛ

– 661 – чизе ољиз будан барои тасвири чизе сухан наёфтан; дар баёни хубии чизе ољизї кардани сухан; ба даст ќалам гирифтан а) омодаи хатнависї шудан, хат навиштанї шудан; б) киноя аз нависанда шудан; ањли ќалам онњое, ки бо ќалам сару кор доранд, ќаламкашон, нависандагону шоирон, рўзноманигорон; нештари ќалам киноя аз сухани тезу тунд, забони таъсирнок; сипоњи ќалам ниг. ањли ќалам; ќалам рондан киноя аз навиштан; аз ќалам афтодан фаромўш шудани чизе дар ваќти навиштан; фаромўш шуда ба ќайд ё рўйхат надаромадани чизе; ба ќалам додан дигар хел карда нишон додан; ба ќалам овардан ба риштаи тањрир кашидан, навиштан; арбоби ќалам ниг. ањли ќалам; рафъи ќалам бартараф кардани њукм, бекор кардани мукаллафиятњо; ќалами оњанї ќаламе, ки нўгаш аз оњан аст; ќалами афшон ќаламе, ки барои афшондани њали зар ва нуќра аст, ќалами тиллокорї; ќалами ќудрат ќалами њукми парвардигор, ќалами офариниш; ќалами пар ќаламе, ки аз пари мурѓон месохтанд; ќалами шикаста як навъ хати ќадими борик аст, ки Абдулмаљиди Дарвешро (давраи сафавия) ислоњгари он медонанд; ќалами настаълиќ а) навъи хат аст, ки аз хати насх ва таълиќ пайдо шудааст; б) ќаламест, ки барои навиштани хати настаълиќ махсус гашта буд, ба монанди ќалами сулс, ќалами таълиќ, ќалами насх; ќалами шингарф ќаламе, ки бо ранги сурхи сурбомехта менависад; ќалами даст устухони даст, устухони оринљ; ќалами по устухони рон, устухони по (аз буљул то зону). ЌАЛАМ II а. ‫ ﻗﻠﻢ‬1. як пораи ба дарозияш буридаи харбуза ва тарбуз, карч, тилим. 2. буридан, пора кардан; ќалам кардан а) буридан чизеро аз ќадаш (шохи дарахт, ё даст ва ангушти касро), ду пора кардани чизе бо зарби теѓ; б) бўлак-бўлак кардан; карч кардан (харбуза ё тарбузро); ќаламќалам кардан пора-пора кардан, тикка-тикка кардан; карч кардан. ЌАЛАМА І ‫ ﻗﻠﻤﻪ‬1. ходачае, ки дар дохили девори биноњои чўбкорї рост мегузоранд. 2. усули ба муќобили зилзила устувори биносозї, ки тибќи он тарњи асосии бино аз чўб сохта мешавад. 3. кишов. бахше аз соќа,

барг ё решаи як гиёњ, ки аз он људо карда барои сабзонда ва реша давондан дар шароити мусоиде нигањдорї мешавад. ЌАЛАМА ІІ ‫ ﻗﻠﻤﻪ‬гуфт., ниг. ќалам. ЌАЛАМАНДОЗ ‫ ﻗﻠﻢاﻧﺪاز‬касе, ки дар њусни хат саъю кўшиш надорад, касе, ки сарсарї ва бедиќќат менависад. ЌАЛАМБАДАСТ ‫ ﻗﻠﻢﺑﺪﺳﺖ‬ниг. ќаламдаст. ЌАЛАМБАНД ‫ ﻗﻠﻢﺑﻨﺪ‬1. созандаи мўќалам, ки бо он наќќошї мекунанд. 2. он чизе, ки мавриди тањрир ќарор гирифта бошад. ЌАЛАМВОР ‫ ﻗﻠﻢوار‬ба монанди ќалам, ба кирдори ќалам, мисли ќалам. ЌАЛАМГИР ‫ ﻗﻠﻢﮔﻴﺮ‬ангушт (ки ќаламро ба худ мегирад); се ќаламгир киноя аз се ангушти дасти рост – ибњом, шањодат ва васатї, ки њангоми навиштан ќаламро медоранд. ЌАЛАМДАСТ ‫ ﻗﻠﻢدﺳﺖ‬он ки бо ќалам кор мекунад (хаттот, наќќош, нависанда); дабир, котиб, нависанда, муњаррир. ЌАЛАМДИДА ‫ ﻗﻠﻢدﻳﺪه‬навишташуда, навишта. ЌАЛАМДОД ‫ ﻗﻠﻢداد‬:ќаламдод кардан ба ќалам додан, чизеро ба сифати чизи дигар нишон додан. ЌАЛАМДОН ‫ ﻗﻠﻢدان‬ќуттии дарозрўяи махсусест, ки дар он ќалам, ќаламтарош ва ѓ. нигоњ медоранд. ЌАЛАМДОР ‫ ﻗﻠﻢدار‬ниг. соњибќалам. ЌАЛАМЗАДА ‫ ﻗﻠﻢزده‬1. сифати феълии замони гузашта аз ќалам задан; хати бутлон кашида, кўркарда; бо ќалам ислоњкарда: хати ќаламзада. 2. матои ќаламзада матое, ки барои зардўзї ва дигар ороишњои зинатї наќши он бо ќалам кашида шудааст. ЌАЛАМЗАН ‫ ﻗﻠﻢزن‬1. нависанда. 2. дабир, муњаррир. 3. наќшкан. ЌАЛАМЗАНЇ ‫ ﻗﻠﻢزﻧﻲ‬исми амал аз ќалам задан 1. тањрир кардан, ислоњ кардани навиштањо. 2. кандакорї, кандани наќшњо дар филизот. ЌАЛАМИБОФ мебофад.

‫ﻗﻠﻤﻲﺑﺎف‬

бофандае, ки ќаламї

ЌАЛАМЇ ‫ ﻗﻠﻤﻲ‬1. мансуб ба ќалам; навишторї. 2. як навъ алочаи одии ресмонї, ки наќшњои

ЌАЛ

– 662 –

борик дорад; кашида ва борик. ЌАЛАМКАШ ‫ ﻗﻠﻢﻛﺶ‬1. касе, ки тарњи кашида ва дигар гулдўзињоро бо ќалам рўи пораи матоъ кашида медињад. 2. он ки бо ќаламронї машѓулї дорад (мас., рассом, нависанда, рўзноманигор...); ◊ ќаламкаши азал (сифати Худо). ЌАЛАМКАШЇ ‫ ﻗﻠﻢﻛﺸﻲ‬исми амал аз ќалам кашидан; касб ва шуѓли ќаламкаш. ЌАЛАМКИРДОР ‫ ﻗﻠﻢﻛﺮدار‬кит. ба монанди ќалам, мисли ќалам, ќаламвор.

он ќаламфури кўфтаро дастархон мегузоранд.

рехта,

ба

рўи

ЌАЛАМФУРЇ ‫ ﻗﻠﻤﻔﻮري‬мансуб ба ќаламфур; бо ќаламфур тайёр кардашуда; араќи ќаламфурї араќе, ки таъми ќаламфур дорад. ЌАЛАМЧА ‫ ﻗﻠﻤﭽﻪ‬бот. навдаи буридаи дарахт (ток, бед, сафедор) ва растанї (гулњо), ки барои шинондан ва парвариш кардан ба кор мебаранд. ЌАЛАМЧАГЇ ‫ ﻗﻠﻤﭽﮕﻲ‬навдаи мувофиќ ба шинондан ва парвариш кардан, навдаи хубу мувофиќ барои ќаламча.

ЌАЛАМКОР ‫ ﻗﻠﻢﻛﺎر‬газворе, ки дар рўи он бо афзорњои чўбии дастї наќшу нигор чоп мекунанд.

ЌАЛАМЧАРО ‫ ﻗﻠﻢﭼﺮا‬хати нозебу норавшан, ки хонданаш душвор аст.

ЌАЛАМКОРЇ ‫ ﻗﻠﻢﻛﺎري‬наќќошї; кандакорї рўи филизот, санг, чўб ва ѓ., њаккокї.

ЌАЛАМЧАШИНОНЇ ‫ ﻗﻠﻤﭽﻪﺷﻨﺎﻧﻲ‬амали шинондани ќаламча: ваќти ќаламчашинонї.

ЌАЛАМЌАТ ‫ﻗﻠﻢﻗﺖ‬ (барои найќалам).

ЌАЛАМЉАДВАЛ ‫ ﻗﻠﻢﺟﺪول‬1. ќаламе, ки бо он љадвал кашанд, хомаи љадвалкашї. 2. киноя аз росту дуруст кору рафтор кардан.

ќаламтезкуни

устухонї

ЌАЛАМЌОШ ‫ ﻗﻠﻢﻗﺎش‬1. ќаламе, ки бонувон барои зебу ороиши абрў ба кор мебаранд. 2. абрўи зебои ќаламќошшуда. 3. маљ. зани зебоабрў. ЌАЛАМРАВ ‫ ﻗﻠﻤﺮو‬кишвар ва мулки тобеъ ба фармони як подшоњ, минтаќаи њукмронї, мулк, мамлакат. ЌАЛАМРАФТА ‫ ﻗﻠﻢرﻓﺘﻪ‬таќдиршуда, сарнавиш-таш муайянгашта. ЌАЛАМРОН ‫ ﻗﻠﻢران‬1. офаридгор. 2. ќазо, таќдир, сарнавишт. 3. ниг. ќаламзан. ЌАЛАМРОНЇ ‫ ﻗﻠﻢراﻧﻲ‬:ќаламронї кардан киноя аз навиштан.

ЌАЛАНДАР ‫ ﻗﻠﻨﺪر‬1. пайрави ќаландария. 2. маљ. касе, ки побанди хўроку пўшок ва дар ќайди такаллуфот нест; дарвеши оворагард; фаќир, бенаво; гўр сўзаду деги ќаландар љўшад (маќ.) дар мавриди маннфиати худро аз зарари дигарон болотар донистани касе гуфта мешавад; як мавизро чил ќаландар хўрдааст (маќ.) дар мавриди кам будани хўрданию зиёд будани хўранда њамчун даъват ба ќаноат гуфта мешавад.

‫ ﻗﻠﻨﺪرﺑﭽﻪ‬1. фарзанди ЌАЛАНДАРБАЧА ќаландар. 2. бачае, ки ќаландарї мекунад.

ЌАЛАМТАРОШАК ‫ ﻗﻠﻢﺗﺮاﺷﻚ‬ниг. ќаламтарош.

ЌАЛАНДАРИЯ ‫ ﻗﻠﻨﺪرﻳﻪ‬тоифае дар тасаввуф, ки асоси таълимоти онњоро тарки русуму одоби љорї – беќайдї дар тоату ибодат, дар пўшоку хўрок ва кўчиёна умр ба сар бурдан ташкил медињад.

ЌАЛАМФАРСО ‫ ﻗﻠﻢﻓﺮﺳﺎ‬1. бешнавис, муфассалнавис. 2. маљ. он ки бењуда ќалам меронад, бењуданавис, њарзанавис.

ЌАЛАНДАРЇ ‫ ﻗﻠﻨﺪري‬мансуб ба ќаландар. 1. пайравї аз ќаландария. 2. маљ. оворагардї, фаќирї; бепарвої.

ЌАЛАМТАРОШ ‫ ﻗﻠﻢﺗﺮاش‬кордчае, ки бо он нўги ќаламро тарошида, тез мекунанд.

КАЛАМФАРСОЇ ќаламфарсо.

‫ﻗﻠﻢﻓﺮﺳﺎﻳﻲ‬

шуѓл ва амали

ЌАЛАМФУР њ. ‫ ﻗﻠﻤﻔﻮر‬ниг. ќаранфул. ЌАЛАМФУРДОН ‫ ﻗﻠﻤﻔﻮردان‬зарфи махсус барои нигоњ доштани ќаламфур; зарфи хурде, ки ба

ЌАЛАНДАРМАШРАБ ‫ ﻗﻠﻨﺪرﻣﺸﺮب‬1. он ки ќаландариро маслаки худ ќарор додааст. 2. ќаландартабиат, ќаландармизољ; озод аз тааллуќ ва такаллуфоти зиндагї. ЌАЛАНДАРНАМО ќаландар.

‫ﻗﻠﻨﺪرﻧﻤﺎ‬

зоњиран монанд ба

ЌАЛ

– 663 – ЌАЛАНДАРОНА ‫ ﻗﻠﻨﺪراﻧﻪ‬1. чун ќаландарон, мисли ќаландарњо. 2. озод ва бепарво аз тааллуќоти зиндагї.

ЌАЛБАКЇ ‫ ﻗﻠﺒﻜﻲ‬носара, сохта, таќаллубї; пули ќалбакї пули сохта, пули носара; њуљљати ќалбакї њуљљати сохта.

ЌАЛАНДАРХОНА ‫ ﻗﻠﻨﺪرﺧﺎﻧﻪ‬хонаќоњи ќаландарон, љои љамъомади ќаландарон, ки дар он иќомат ва маросимњои худро ба љо меоранд.

ЌАЛБАН а. ً‫ ﻗﻠﺒﺎ‬1. дар дил. 2. аз тањи дил, сидќан. 3. ботинан, рўњан, маънаван.

ЌАЛАНСУВА а. дароз.

‫ﻗﻠﻨﺴﻮه‬

кит. навъе аз кулоњњои

ЌАЛАНФУР ‫ ﻗﻠﻨﻔﻮر‬ниг. ќаранфул. ЌАЛБ I а. ‫ ﻗﻠﺐ‬1. узви марказии низоми гардиши хун дар бадани инсон ва њайвонот, дил; ба тариќи истиора: хонаи ќалб, шишаи ќалб. 2. маљ. ботин, замир. 3. маљ. миёна, васат, марказ: ќалби дара, ќалби кўњ, ќалби кўњсорон; ќалби лашкар ќувваи асосии лашкар, ки дар миёна љой мегирад; аз самими ќалб аз тањи дил, аз сидќи дил, бо камоли майл; аз ќалби пок (ё соф) ниг. аз самими ќалб; бо ќалби шикаста маъюсона, мањзунона; ќалби касе аз задан мондан вафот кардан, аз олам гузаштан; ќалби касе нарм гардидан бедор шудани њисси рањм дар касе; ќалби касеро об кардан ниг. дил(-и касеро об кардан); ќалби касе тапидан ба изтироб афтодан; њаросон шудан; ќалби касеро шикастан ниг. дил; ќуввати ќалб ёфтан ќавидил шудан, љуръат пайдо кардан; ба ќалби якдигар роњ ёфтан якдигарро дўст доштан, ошиќи якдигар шудан; ◊ ба ќалби реш-реши касе намак пошидан (ё намакпошї кардан) дарду ѓами касеро афзун кардан; муќ. ба болои сўхта – намакоб; ба ќалби сўзони касе об пошидан оташи ишќу муњаббати касеро фурў нишондан; дили касеро аз худ хунук кардан; муќ. њаври дили касеро паст кардан; дар дили касе љо шудан ба касе ошиќ шудан, касеро сахт дўст доштан; то ќалб дар задан будан то зинда будан, тамоми умр. ЌАЛБ II а. ‫ ﻗﻠﺐ‬1. кит. дигаргун кардан, таѓйир додан; вожгун кардан, чаппагардон кардан. 2. ќалбакї, носара, сохта, таќаллубї: пули ќалб, сиккаи ќалб. 3. адш. яке аз санъатњои лафзї, ки дар натиљаи аз охир, яъне чаппа хондан калимаву таркибе ё тамоман байте пайдо мешавад, мас., зор – роз, реш – шер; дасти касе ќалб будан киноя аз дузд ва ќаллоб будан.

‫ﻗﻠﺐﮔﺎه‬

ЌАЛБГОЊ сипоњ. ЌАЛБДАСТ дошта.

маркази лашкар, миёнаи

‫ﻗﻠﺐدﺳﺖ‬

ќаллоб;

одати

дуздї

ЌАЛБЇ I ‫ ﻗﻠﺒﻲ‬1. мансуб ба ќалб I; ботинї, рўњї. 2. маљ. самимї, аз тањи дил; муносибати ќалбї киноя аз муносибати мањрамона, робитаи ишќї. ЌАЛБЇ II ‫ ﻗﻠﺒﻲ‬кит. ќалб будани чизе, носарагї. ЌАЛБКОР ‫ ﻗﻠﺐﻛﺎر‬1. коре, ки дар он ќаллобї ва сохтакорї шудааст. 2. ќаллоб, сохтакор, касе, ки бо ќаллобї кор пеш мебарад. ЌАЛБКОРЇ ‫ ﻗﻠﺐﻛﺎري‬1. таќаллуб, сохтакорї. 2. бо таќаллуб ва сохтакорї машѓул будан. ЌАЛЁН ‫ ﻗﻠﻴﺎن‬василае барои кашидани тамоку, ки дуди он аз махзани об мегузарад ва ба воситаи найи чўбин ба боло кашида мешавад. ЌАЛИЛ а. касир.

‫ﻗﻠﻴﻞ‬

андак, кам, каммиќдор; муќоб.

ЌАЛИН ‫ ﻗﻠﻴﻦ‬маблаѓе, ки ваќти никоњ ба зиммаи мард гузошта мешуд, маблаѓе, ки тарафи домод ба тарафи арўс мепардозад, мањр, кобин: ќалин додан, ќалин гирифтан. ЌАЛЛОБ а. ‫ ﻗﻼب‬1. он ки чизи носараро ба љои сара медињад; сохтакор, мутаќаллиб. 2. маљ. фиребгар, нодурусткор; чапдаст. ЌАЛЛОБЇ ‫ ﻗﻼّﺑﻲ‬1. ќаллоб будан; сохтакорї. 2. маљ. фиребгарї, нодурусткорї; чапдастї. ЌАЛЛОБОНА рона.

‫ﻗﻼﺑﺎﻧﻪ‬

сохтакорона; фиребга-

ЌАЛЛОЌ т. ‫ ﻗﻼق‬чўби ќадаш ќариб ду метр ва ѓафсиаш баробари каланддаста, ки дар шиннї ва шираворпазї барои ба њам зада пазондани шира кор фармуда мешавад; чўби панљшохамонанди бепанља, ки бо вай монанди њариса таомњоро омезиш медињанд: ќаллоќ задан.

ЌАЛ

– 664 –

ЌАЛЛОЌЗАНЇ ‫ ﻗﻼقزﻧﻲ‬исми амал аз ќаллоќ задан; бо ќаллоќ задани чизњои њарисамонанд.

шоњу њокимнишин; ќалъаи обї киноя аз љое, ки атрофи онро об ќалъавор печонда гирифтааст.

ЌАЛЛОШ а. ‫ ﻗﻼش‬кит. 1. бенангу номус; айёш, сарсаригард. 2. муфлис, ќашшоќ.

ЌАЛЪААНДУДЇ ‫ ﻗﻠﻌﻪاﻧﺪودي‬ќалъагї давондан, сафедкорї кардан, нуќраранг кардан.

ЌАЛМОЌ т. ‫ ﻗﻠﻤﺎق‬шасти моњигирї, чангак.

ЌАЛЪАБАНДЇ ‫ ﻗﻠﻌﻪﺑﻨﺪي‬1. ќалъасозї, истењкомот бунёд кардан: ќалъабандї кардан. 2. мус. номи оњанг ва суруде.

ЌАЛМОЌЇ ‫ ﻗﻠﻤﺎﻗﻲ‬усуле дар гўштингирї. ЌАЛОВУЗ т. ‫ ﻗﻼوز‬кит. пешрави лашкар, роњнамо, роњбалад; посбон ва муњофизи лашкар.

ЌАЛЪАВОР ‫ ﻗﻠﻌﻪوار‬монанди ќалъа, шабењи ќалъа, ба шакли ќалъа.

ЌАЛОДА а. ‫ ﻗﻼده‬ниг. ќилода.

ЌАЛЪАГЇ I ‫ ﻗﻠﻌﮕﻲ‬филизи нуќраранги вазнин ва нарми ёзанда, ќалъї (аломати химиявиаш Sn).

ЌАЛОЌ І т. ‫ ﻗﻼق‬гуфт. чирки хушкшудаи бинї; чирк; ќалоќ бастан нињоят чиркин шудан. ЌАЛОЌ ІІ т. ‫ ﻗﻼق‬гуфт. навъи алафи худрўе, ки то сабзидани алафи нав нест намешавад.

ЌАЛЪАГЇ II ‫ ﻗﻠﻌﮕﻲ‬мансуб ба ќалъа; ќалъагиён сарбозон ва дигар ањолии дар ќалъа ќароргирифта, ќалъанишинон.

ЌАЛОЌБАСТА ‫ ﻗﻼقﺑﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ќалоќ бастан; чиркбаста, нињоят чиркин.

ЌАЛЪАДОР ‫ ﻗﻠﻌﻪدار‬кит. он ки нигањбонї ва њимояи ќалъа ба ў супурда шудааст, дижбон, кутвол.

ЌАЛПОЌ т. ‫ ﻗﻠﭙﺎق‬тоќї, тўппї; каллапўш.

ЌАЛЪАКЎБ ‫ ﻗﻠﻌﻪﻛﻮب‬вайронкунандаи ќалъа; ќалъашикан; тўби ќалъакўб номи навъе аз тўбњои ќадимї, ки истењкомњои ќалъаро вайрон мекард.

ЌАЛПОЌДЎЗ ‫ ﻗﻠﭙﺎقدوز‬дўзандаи ќалпоќ, тоќидўз, тўппидўз. ЌАЛТАБОН ‫ ﻗﻠﺘﺒﺎن‬нокас, дайюс, далла; беномус.

разил,

нобакор;

ЌАЛТУС т. ‫ ﻗﻠﺘﻮس‬гуфт. эњтимоли оќибати бад дошта, хатарнок; саволи ќалтус саволи нињоят нозук, ки эњтиёткорона љавоб доданро талаб мекунад; њазли ќалтус њазлу шўхии бисёр нозук, ки боиси ранљиш шуданаш мумкин аст. ЌАЛЪ а. ‫ ﻗﻠﻊ‬кит. решакан кардан, аз бех кандан, тамоман нест кардан. ЌАЛЪА а. ‫ ﻗﻠﻌﻪ‬њисор бо деворњои баланду ѓафс ва бурљњои мустањкам, ки барои муњофизат аз душман ва муќовимат ба он сохта шудааст, диж: ќалъаи вайрона, ќалъаи кўњна, ќалъаи ќадимї, ќалъаи мустањкам, ќалъаи оњанин, ќалъаи пўлодї, ќалъаи љангї, ќалъа сохтан, ќалъаро фатњ кардан; ба тариќи истиора: ќалъаи амнияти ватан, ќалъаи асрор фатњ кардан, ќалъаи зулму занљири ситам шикастан, ќалъаи ситаму зулм кардан, дар давру бари ќалъаи ум(м)ед пир шудан, ќалъаи бахт дар надорад; ќалъаи дарунї ќалъаи хурд дар миёни ќалъаи калон, арки

ЌАЛЪАМОНАНД шабењи ќалъа.

‫ﻗﻠﻌﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

ба ќалъа монанд,

ЌАЛЪАРАВ ‫ ﻗﻠﻌﻪرو‬ба ќалъа рафтуойкунанда. ЌАЛЪАСОЗ дорад.

‫ ﻗﻠﻌﻪﺳﺎز‬устое, ки њунари ќалъасозї

ЌАЛЪАСОЗЇ ‫ ﻗﻠﻌﻪﺳﺎزي‬бино кардани ќалъа, бунёд кардани њисор; истењкомсозї. ЌАЛЪАЊАВЛЇ ‫ ﻗﻠﻌﻪﺣﻮﻟﻲ‬њавлию љой, ки монанди ќалъа бо деворњои баланд ињота карда шудааст. ЌАЛЪАЧА ‫ ﻗﻠﻌﻪﭼﻪ‬ќалъаи хурд. ЌАЛЪАЧЇ ‫ ﻗﻠﻌﻪﭼﻲ‬књн. савдогаре, ки пеш аз истиллои Осиёи Миёна бо Русияи подшоњї робитаи тиљоратї дошт. ЌАЛЪЇ ‫ ﻗﻠﻌﻲ‬ниг. ќалъагї I. ЌАЛЯ а. ‫ ﻗﻠﻴﻪ‬ниг. ќайла. ЌАМАР ‫ ﻗﻤﺮ‬1. моњ, мањ; ќамари сунъї радифи маснўъ, њамроњи сунъии сайёрае. 2. маљ. мањбубаи зебо, дилбари хушрўй.

– 665 – ЌАМАРИН ‫ ﻗﻤﺮﻳﻦ‬ниг. ќамарї.

ЌАН

тайёр кардани ќамчин.

ЌАМАРЇ ‫ ﻗﻤﺮي‬мансуб ба ќамар; соли ќамарї соле, ки мувофиќи таќвими расмии мусулмонї (солшумории ќамарии њиљрї) аз рўи гардиши моњ ба даври Замин ба 354 рўз баробар аст.

ЌАМЧИНБЎТТА ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦﺑﺘّﻪ‬бот. навъе аз алафи худрўи бисёрсола, ки барои бастани хўшањои ангур, бастани банди алаф ва инчунин дар тиб барои равондани санги пешобдон истифода мебаранд.

‫ﻗﻤﺮﻣﻨﻈﺮ‬

ЌАМЧИНДАСТА ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦدﺳﺘﻪ‬дастаи аз чўб ё чизи дигари сахт сохтаи ќамчин.

ЌАМАРМАНЗАР моњрўй, хушрўй.

кит.

моњпайкар,

ЌАМАРСО ‫ ﻗﻤﺮﺳﺎ‬кит. ќамарсой, моњсой; ќамарсо шаб киноя аз мўй ва зулфи сиёњи бар рухсора овезони мањбуба. ЌАМАРУЛМУЌАННАЪ а. ‫ ﻗﻤﺮاﻟﻤﻘﻨﻊ‬моњи Нахшаб, моњи сунъие, ки бо ёрии оинаву нури моњ Муќаннаъ гўё барои даъвои пайѓамбарї дар Нахшаб (наздики Бухоро) сохта будааст. ЌАМАРЉАБИН ‫ ﻗﻤﺮﺟﺒﻴﻦ‬он ки пешонааш монанди моњ нурбахш ва зебо аст, мањљабин КАМИС а. ‫ ﻗﻤﻴﺺ‬кит. курта, пероњан. ЌАМИШ ‫ ﻗﻤﻴﺶ‬най, найќамиш. ЌАМИШЇ ‫ ﻗﻤﻴﺸﻲ‬мансуб ба ќамиш; аз ќамиш сохташуда: каппаи ќамишї, козаи ќамишї. ЌАМИШЗОР мерўяд.

‫ﻗﻤﻴﺶزار‬

љое, ки ќамиш фаровон

ЌАМИШКАППА ‫ﻪ‬‫ ﻗﻤﻴﺶﻛﭙ‬чайлаи аз ќамиш сохташуда, каппаи ќамишї. ЌАМЧИН т. ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦ‬олати аз пўсти њайвон (буз, гўсфанд) бофта барои рондани асп, тозиёна: дастаи ќамчин, зарби ќамчин, бо ќамчин задан; ќамчин задан бо тозиёна задан; ќамчин хўрдан бо ќамчин зада шудан; ду-се ќамчин фуровардан ду-се бор бо тозиёна задан; асп агар оњу бувад, ќамчин дар пањлу бувад (зарб.); аз ќамчини касе хун чакидан нињоят берањму золим будан; асп агар наѓз аст, як ќамчин бас аст // ба (ё бањри) аспи наѓз як ќамчин бас аст (маќ.) ба одами бофањму бофаросат як ишора кофист; чанд ќамчин нарасидан каме беаќлу бефањм будан. ЌАМЧИНАК ‫ ﻗﻤﭽﻴﻨﻚ‬пои борики риштамонанди баъзе љонварони якњуљайра. ЌАМЧИНБОФ ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦﺑﺎف‬он ки касбу кори вай бофта тайёр кардани ќамчин аст. ЌАМЧИНБОФЇ

‫ﻗﻤﭽﻴﻦﺑﺎﻓﻲ‬

шуѓли

бофтану

ЌАМЧИНЗАНЇ ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦزﻧﻲ‬ниг. ќамчинкорї. ЌАМЧИНКОРЇ ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦﻛﺎري‬бо ќамчин зада љазо додан; бо тозиёна кўфтан: ќамчинкорї кардан. ЌАМЧИНКЎБ ‫ ﻗﻤﭽﻴﻦﻛﻮب‬:ќамчинкўб кардан бо ќамчин задан, бо тозиёна кўфтани касе ё чизе. ЌАМЧЇ ‫ ﻗﻤﭽﻲ‬ниг. ќамчин. ЌАНБИЛ//ЌАНБИЛА ‫ﻗﻨﺒﻴﻠﻪ‬//‫ ﻗﻨﺒﻴﻞ‬гарди меваи ќанбил ном дарахти њиндї, ки дар тибби ќадим ба кор мерафт. ЌАНД а. ‫ ﻗﻨﺪ‬1. моддаи сахти ширин, ки аз ќиёми шираи найшакар ва лаблабуи ќанд њосил мешавад: ќанди коѓазпеч, ќанди сафед, як лўнда ќанд; ширинї, ширавор; ќанду ќурс ниг. ќурс. 2. маљ. ширинї, њаловат, лаззат; бемории ќанд ниг. диабет (диабети ќанд); ќанд барин пул кардан ба пули зиёд фурўхтан; бо фоидаи хуб ба фурўш расондан; ќанд карда додан а) андак чашида, баъд ба касе додани чизе, ки гўё пас аз ин ширину гуворо мешуда бошад; б) чилими нав даргирондаро андак кашида, сердуд карда ба касе додан; ќанд зан // ќандата зан гуфт. офарин!, боракалло!; њалолат бод!; ќандатро хўр // ќандашро хўрад ниг. ќанд зан. ЌАНДАК ‫ ﻗﻨﺪك‬навъе зардолу, ки хурд ва хеле ширин мешавад. ЌАНДАЛОТ ‫ ﻗﻨﺪﻻت‬навъи ширинии дона-дона, ки аз ќиёми омехта бо хамиру маѓзи бодом, зардолу ва ѓ. тайёр мекунанд; ќанду ќандалот ниг. ќанд. ЌАНДАЛОТФУРЎШ ‫ ﻗﻨﺪﻻتﻓﺮوش‬фурўшандаи ќандалот, шираворфурўш. ЌАНДАЛОТФУРЎШЇ ‫ ﻗﻨﺪﻻتﻓﺮوﺷﻲ‬дўкон ё растае, ки дар он ширавор мефурўшанд.

ЌАН

– 666 –

ЌАНДДОН ‫ ﻗﻨﺪدان‬зарф барои ќанд. ЌАНДДОР ‫ ﻗﻨﺪدار‬ќанддошта; ширин; моддањои ќанддор моддањои дар таркибашон ќанд мављудбуда. ЌАНДИЛ ю. ‫ ﻗﻨﺪﻳﻞ‬шамъдон ё чароѓдони калони овезон аз саќф, чароѓи овезон, чилчароѓ. ЌАНДИЛЇ I ‫ ﻗﻨﺪﻳﻠﻲ‬мансуб ба ќандил; шамъи ќандил шамъе, ки дар ќандил мегузоранд. ЌАНДИЛЇ II ‫ ﻗﻨﺪﻳﻠﻲ‬яке аз усулњои гўштин, ки њарифон аз китфи якдигар мегиранд. ЌАНДИН ‫ ﻗﻨﺪﻳﻦ‬ќанддор, ќандомехта, ширин; кулчаи ќандин (ќандї) нони равѓании ширин. ЌАНДЇ ‫ ﻗﻨﺪي‬ниг. ќандин. ЌАНДНОКЇ ‫ ﻗﻨﺪﻧﺎﻛﻲ‬дараљаи мављудияти ќанд дар ягон модда, ширинї: ќанднокии лаблабу. ЌАНДОБ ‫ ﻗﻨﺪآب‬оби ширин; шарбат. ЌАНДПАЗ ‫ ﻗﻨﺪﭘﺰ‬он ки бо пухтану тайёр кардани ќанд машѓул аст, ќаннод. ЌАНДПАЗЇ ‫ ﻗﻨﺪﭘﺰي‬бо пухтану тайёр кардани ќанд машѓул будан, ќаннодї. ЌАНДПОРА ќандреза. ЌАНДРЕЗА дашуда.

‫ﻗﻨﺪﭘﺎره‬ ‫ﻗﻨﺪرﻳﺰه‬

ќанди сафеди шикаста; ќанди сафеди майда-май-

ЌАНДФУРЎШ ‫ ﻗﻨﺪﻓﺮوش‬фурўшандаи ќанд. ЌАНДФУРЎШЇ ‫ ﻗﻨﺪﻓﺮوﺷﻲ‬1. исми амал аз ќанд фурўхтан; фурўши ќанд. 2. дўкон ё растае, ки дар он ќандњои гуногун мефурўшанд. ЌАНДХЎ ‫ ﻗﻨﺪﺧﻮ‬кит. он ки рафтораш дилписанд аст, хушрафтор, хушхулќ.

ворпазї; маѓозаи ќаннодї маѓозаи махсуси ќандфурўшї. ЌАНОАТ а. ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖ‬хурсанд ва розї будан ба он чи њаст, басанда донистани чизи андак; ризомандї; бо ќаноат а) ба чизи андак ќонеъ шуда, ба он чи њаст, розї шуда; б) сарфакорона, сарфаљўёна; в) маљ. бо боварї, бо итминон; ќаноат доштан а) ниг. ќаноат кардан; б) маљ. тоќат доштан, тањаммул кардан, бардошт намудан; ќаноат кардан (намудан) а) ќонеъ шудан ба миќдори ками чиз, хурсанд ва розї будан ба он чи њаст; б) басанда ва кофї шумурдан чизеро, кифоя донистан кореро, иктифо кардан ба чизе; ќаноат њосил кардан (намудан) а) ќонеъ (ризоманд) шудан; б) боварї пайдо кардан, итминон њосил кардан, мутмаин шудан; дар курсии ќаноат нишастан киноя аз ќаноат њосил кардан, ќонеъ шудан; боварї пайдо кардан; ќаноат кунон(и)дани њавас ва шавќи касе ба амал баровардан ё иљро кардани шавќу њаваси касе; мувофиќ омадани чизе ба шавќу њаваси касе. ЌАНОАТБАХШ ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﺑﺨﺶ‬1. он чи тарафи дахлдорро розї карда метавонад, ќонеъкунанда: тафсилоти ќаноатбахш, ќаноатбахш кор кардан, кореро ќаноатбахш њисоб кардан; љавоби ќаноатбахш љавобе, ки суолдињандаро ќонеъ ва розї кунонида метавонад. 2. пасттарин бањои мусбат ба дониши мактабиён аст, ки ифодаи раќамии он адади 3 мебошад. ЌАНОАТБАХШАНДА ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﺑﺨﺸﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќаноат бахшидан; ќонеъсозанда.

ЌАНДЧОЙ ‫ ﻗﻨﺪﭼﺎي‬чойи бо ќанд, чойи ќанд андохташуда, чойи ширин.

ЌАНОАТБАХШО ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﺑﺨﺸﺎ‬сифати феълии замони њозира аз ќаноат бахшидан; чизе ё касе, ки боиси ќаноатмандї аст, ќонеъкунанда.

ЌАНДШИКАН ‫ ﻗﻨﺪﺷﻜﻦ‬болѓачаи махсус барои майда кардани ќанди лўнда; ќайчии ќандмайдакунак.

ЌАНОАТКОР ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﻛﺎر‬1. ќонеъшаванда ба он чи њаст; розї ва мамнун аз он чи дастрас аст. 2. сарфаљўй.

ЌАНДШИКАНАК ‫ ﻗﻨﺪﺷﻜﻨﻚ‬ниг. ќандшикан.

ЌАНОАТКОРОНА ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﻛﺎراﻧﻪ‬бо ќаноат ба чизи андак, бо чизи кам ќонеъ ва розї шуда; ќаноат кунон(и)дан а) тарзи бавоситаи ќаноат кардан; ќонеъ кардан, розї кунонидан, ризоманд намудан; б) бовар кунонидан, мутмаин сохтан.

ЌАННОД а. ‫ ﻗﻨّﺎد‬ниг. ќандпаз. ЌАННОДЇ ‫ ﻗﻨّﺎدي‬1. шуѓли ќандфурўшї; шираворпазї; њалвогарї. 2. љои ќандфурўшї; корхонаи ќаннодї корхонаи шира-

– 667 – ќонеъ, розї, хушнуд

ЌАНОТАК ‫ ﻗﻨﺎﺗﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии ќанот; ќанотак задан болафшонї кардан.

ЌАНОАТМАНДЇ ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﻣﻨﺪي‬ќаноатманд будан, ќонеъ будан, розигї ва хушнудї аз коре, кофї ва басанда донистан коре ё чизеро; бо ќаноатмандї хушнудона.

ЌАНОТДОР ‫ ﻗﻨﺎتدار‬дорои ќанот, болдор: киштии ќанотдори зериобї.

ЌАНОАТМАНД аз он чи њаст.

‫ﻗﻨﺎﻋﺖﻣﻨﺪ‬

ЌАП

ЌАНОАТМАНДОНА ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﻣﻨﺪاﻧﻪ‬бо ќаноатмандї, бо розигї ва хушнудї, ризоятмандона, бо хушнудї ва ризоят; бо камоли ќаноатмандї бо нињояти хушнудї. ЌАНОАТПЕША ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﭘﻴﺸﻪ‬он ки ќаноатро пеша ва шуѓли худ ќарор дињад; ќонеъ, хурсанд; розї ба чизе, ки муяссар гардад. ЌАНОАТТАЛАБЇ ‫ ﻗﻨﺎﻋﺖﻃﻠﺒﻲ‬талабгори ќонеъ гардондани даъвову хоњиш будан, ќаноатхоњї. ЌАНОР т. ‫ ﻗﻨﺎر‬халтаи аз љувол калон, ки дар он пахта, коњ ва дигар чизњои сабук меандозанд: ќанори пахта; ќанор кардан дар ќанор љой кардан, ба ќанор андохтан; бе ќанор кашондан (-и пахта) тарзи дар ќанорњо љо накарда якбора аз хирманљо ба мошин бор карда кашондан (-и пахта); ќанор-ќанор ваъда додан ваъдаи зиёд додан. ЌАНОРА а. ‫ ﻗﻨﺎره‬1. чўб ё оњане, ки ба он мехњои дароз ва чангакњо зада шудааст ва ќассобњо дар он гўштро меовезанд. 2. кит. дўкони ќассобї. ЌАНОТ I ‫ ﻗﻨﺎت‬1. ниг. бол. 2. ќисми пањлуии иморат, њавлї ва ѓ.: ќаноти рости бино, ќаноти чапи њавлї. 3. њ. тарафи рост ё чапи саф ё мавќеи ќисми низомї, фланг; ќанот баровардан а) падид омадани болу пар дар парандагон ва ѓ.; б) ќобилияти парвоз пайдо кардан; ќанот кушодан болу пар пањн карда, омодаи парвоз шудан; парвоз кардан, паридан; (дар) зери ќаноти касе дар паноњи касе, дар њимояи касе; ба зери ќаноти(таги) касе даромадан а) дастёру мададгори касе шудан; б) дар њимояи касе ќарор гирифтан, ба касе паноњанда шудан; ба зери ќанот гирифтан ба касе пушту паноњ шудан; њомї ва парастори касе шудан; зери ќанот кардан ниг. ба (дар) зери ќанот гирифтан; ќаноти касе шикастан ољизу нотавон шудани касе (мисли мурѓи беболу пар). ЌАНОТ II а. ‫ ﻗﻨﺎت‬ниг. корез.

ЌАНТАР ‫ ﻗﻨﺘﺮ‬бе ему хошок ё алаф мондани чорво (бештар оид ба асп); ќантар кардан асп, хар ва дигар чорворо тавре бастан, ки дањани он ба хўрок нарасад; ба ќантар истодан дам гирифта, хунук шуда истодани асп баъд аз давидан ё пойга; ќантар карда гаштан гуфт., маљ. бекор, дам гирифта бо кори муфид машѓул нашуда рўз гузаронидан. ЌАНТАРА а. ‫ ﻗﻨﻄﺮه‬пули овеза, ки барои гузоштан аз болои дарё ва нањрњои калон месозанд. ЌАНТАРАК ‫ ﻗﻨﻄﺮك‬ќисми болоии бинї, љои борики устухони бинї. ЌАНТАРЇ ‫ ﻗﻨﻄﺮي‬1. мансуб ба ќантар; ќантар шуда; аспи ќантарї аспи савории дам гирифта. 2. лаљоми махсусе, ки ба асп мезананд, то ба хўрок хўрдани он монеъ шавад; лаљоми ќантарї лаљоми махсус барои ба ќантар бастани асп ва барзагов. ЌАНТУ т. ‫ ﻗﻨﺘﻮ‬гуфт. рў ба рў кардан; ба ќанту рў ба рўи њам; бо њам. ЌАНЧИЃ//ЌАНЧИЌ т. ‫ﻗﻨﭽﻴﻖ‬//‫ ﻗﻨﭽﻴﻎ‬1. саги мода. 2. дар мавриди дашном нисбат ба зани бадрафтор гуфта мешавад. ЌАПИДА ‫ ﻗﭙﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќапидан; дастгиркарда, бадастафтода; ќапида гирифтан дошта гирифтан, ба даст афтондан, даст гирифтан. ЌАПИДАН ‫ ﻗﭙﻴﺪن‬гуфт. 1. чизеро ба чолокї дошта гирифтан; бо даст гирифтан, чизеро бо даст доштан; аз дасти касе доштан. 2. маљ. дастгир кардан; боздошт кардан; домани касеро ќапидан ниг. домани касеро гирифтан. ЌАПОНДАН ‫ ﻗﭙﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи ќапидан; чизеро ба дасти касе додан (гузоштан); дастгир кунондан, дошта додан. ЌАППАК ‫ﻚ‬‫ ﻗﭙ‬гуфт. 1. ниг. ќапќон. 2. чангаки либосовезї. ЌАПЧУЌ т. ‫ ﻗﭙﭽﻮق‬пулдони асосан чармї барои дар киса ё баѓал нигоњ доштани пул, њамён.

ЌАП

– 668 –

ЌАПЌОН т. ‫ ﻗﭙﻘﺎن‬ниг. дом. ЌАРАБОЇ т. ‫ ﻗﺮﺑﺎﺋﻲ‬гуфт. 1. сирдор, эмаландуда: табаќи ќарабої, чойники ќарабої. 2. чойники филизї. ЌАРАВУЛ т. дод!”

‫ ﻗﺮول‬1. ниг. ќаровул. 2. нидо “вой

ЌАРАВУЛАК ‫ ﻗﺮوﻟﻚ‬ниг. ќаровулак. ЌАРАВУЛЇ ‫ ﻗﺮوﻟﻲ‬ниг. ќаровулї. ЌАРАВУЛХОНА ‫ ﻗﺮولﺧﺎﻧﻪ‬ниг. ќаровулхона. ЌАРЃА т.‫ ﻗﺮﻏﻪ‬гуфт. калзоѓ, зоѓи ало. ЌАРАЃАЙ т. ‫ ﻗﺮﻏﻲ‬дарахти кољ, санавбар. ЌАРАЃАЙЗОР ‫ ﻗﺮﻏﻲزار‬љое, ки дарахти зиёди ќараѓай рўидааст. ЌАРАЃОЧ т. ‫ ﻗﺮﻏﺎچ‬гуфт., ниг. ќайраѓоч. ЌАРАЌОТ т. ‫ ﻗﺮﻗﺎت‬зирк, барбарис. ЌАРАЌЧЇ т. ‫ ﻗﺮﻗﭽﻲ‬роњзан; дуздро ќараќчї задааст (зарб.) моли дуздї ба дузданда насиб намекунад; моли њаром ба њаром мебарояд. ЌАРАЌУШ т. ‫ ﻗﺮﻗﻮش‬гуфт. 1. уќоби сиёњ. 2. аспи сиёњи даванд, аспи сиёњмушкини бодпо. ЌАРАНФУЛ њ. ‫ ﻗﺮﻧﻔﻞ‬растании буттагии полизї, ки њосили он пас аз расида сурх шудан таъми тунду тез дорад; тару хушки онро ба таом меандозанд ва хушконидаашро кўфта, чун мурч ба рўи хўрок мепошанд; ќаламфури булѓорї навъи калон-калон ва таъми тунд надоштаи ќаламфур, ки ба даруни он гўшти ќима, биринљ, пиёз ва ѓ. андохта, дўлма мепазанд. ЌАРЗ а. ‫ ﻗﺮض‬1. пул ё чизе, ки ба шарти дар муддати муайян гардонда додан аз касе гирифта мешавад: ќарз гирифтан, ќарз додан. 2. маљ. вазифае, ки иљрои он зарур аст, дайн: ќарзи инсонї, ќарзи фарзандї, ќарзи шањрвандї, ќарзи худ донистан; ќарзи дарозмуддат ќарзе, ки муддати пардохташ тўлонї мебошад; ќарзи кўтоњмуддат ќарзе, ки барои дар андак ваќт баргардонидан гирифта ё дода мешавад; ќарзи њасана ќарзи бесуд (бефоиз), ки бе ягон тамаъ, бо маќсади мадад ва хайрхоњї дода шудааст; ќарзу ќабола (ќавола) додугирифт; ба ќарз ба тариќи ќарз: ба ќарз гирифтан, ба ќарз додан; ќарз доштан ќарздор будан аз касе; ќарз

кардан чизе ё маблаѓеро аз касе ба ќарз гирифтан; ќарз пурсидан ќарз хостан, хоњиши ќарз додани касеро кардан; ќарз (-и худ)ро адо кардан а) маблаѓи ба ќарз гирифташударо пардохта тамом кардан; б) маљ. вазифа ва ўњдадории худро ба љо овардан; ќарзи худро кандан (баробар кардан) ќарзи худро пардохта тамом кардан, аз ќарз халос шудан; ќарзро пардохтан; ќарз дар гардан (-и касе) мондан ќарзи худро адо накардан, ќарздор мондан; ба ќарз ѓўтидан маблаѓи зиёде ќарздор будан, бисёр ќарз доштан; ќарзу ќавола карда гуфт. аз ину аз он ќарз гирифта; ба зорию илтиљо аз чанд кас ќарз гирифта; бо ќарзњои зиёд; ќарзи бандагиро адо кардан мурдан, фавтидан; ќарз ба ќиёмат намондан ќарзи худро адо карда (пардохта) мурдани касе; баъди мурдани касе пардохта шудани ќарзи вай аз тарафи ворисонаш. ЌАРЗА ‫ ﻗﺮﺿﻪ‬ниг. ќарз. ЌАРЗБАРДОР ‫ ﻗﺮضﺑﺮدار‬1. он ки ба рўзгузаронї тавассути васоили ќарзї одат кардааст. 2. шахсе, ки ќарзи наздиконашро ба зимма мегирад. ЌАРЗГИР ‫ ﻗﺮضﮔﻴﺮ‬он ки аз дигаре ќарз мегирад, вомгир. ЌАРЗГИРАНДА ‫ ﻗﺮضﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќарз гирифтан; он ки аз касе ќарз мегирад, вомгиранда. ЌАРЗГИРЇ ‫ ﻗﺮضﮔﻴﺮي‬1. аз касе ё муассисаи бонкї ќарз гирифтан, вомгирї. 2. збш. аз забони дигар иќтибос ва ба орият гирифтани вожањо. ЌАРЗДИЊАНДА ‫ ﻗﺮضدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќарз додан; он ки ба касе ќарз медињад, вомдињанда. ЌАРЗДИЊЇ ‫ ﻗﺮضدﻫﻲ‬исми амал аз ќарз додан; ба ихтиёри касе ба ќарз гузоштани чизе ё пуле. ЌАРЗДОР ‫ ﻗﺮضدار‬он ки аз касе ќарз гирифтааст, вомдор, мадюн: ќарздор кардан касеро, ќарздор шудан аз касе; ќарздор будан аз касе а) аз касе ќарз доштан; б) вазифадор будан барои баргардонидани некињои касе. ЌАРЗДОРЇ ‫ ﻗﺮضداري‬ќарздор будан, ќарз доштан, вом доштан, маќрузї, мадюнї.

– 669 – ЌАРЗЇ ‫ ﻗﺮﺿﻲ‬мансуб ба ќарз. ЌАРЗМАНД ‫ ﻗﺮضﻣﻨﺪ‬ниг. ќарздор. ЌАРЗМАНДЇ ‫ ﻗﺮضﻣﻨﺪي‬ниг. ќарздорї. ЌАРЗТАЛАБ ‫ ﻗﺮضﻃﻠﺐ‬1. он ки ќарз мепурсад, он ки ќарз гирифтан мехоњад. 2. касе, ки ќарзи додаашро аз ќарздор талаб мекунад. ЌАРЗХОЊ ‫ ﻗﺮضﺧﻮاه‬ниг. ќарзталаб. ЌАРИБ а. ‫ ﻗﺮﻳﺐ‬1. наздик; ќариби... наздик ба...; аз ќариби... аз наздики..., дар наздики.... 2. наздик ба...; ќариб буд... наздик буд, ки..., кам монда буд, ки... 3. таќрибан, тахминан: ќариб сад метр роњ. 4. кит. хеш, хешованд (ба ин маъно бештар дар шакли љамъ меояд): ќарибон. 5. адш. яке аз бањрњои вазни арўзи тољикї. ЌАРИБЇ ‫ ﻗﺮﻳﺒﻲ‬наздикї, наздик будан; ќарибии... гуфт. наздикии..., наздик ба... (ба ин маънї шакли дурусташ ќариби... аст): ќариби(њо)и бегоњї, ќариби(њо)и сањар...; ба ќарибї а) ба наздикї, дар ояндаи наздик, дар рўзњои наздик; б) чанде пеш аз ин, дар гузаштаи наздик; в) ба тозагї, нав; дар ќарибии... а) дар назди..., наздикии...; дар пеши...; б) наздик ба..., андак монда ба...: дар ќариби(њо)и пиронсолї; ба ин ќарибї (ќарибињо) ниг. ба ќарибї; дар ин ќарибї // дар он ќариби(њо) а) ба наздикї, дар ваќтњои наздик; б) чанде пеш (аз ин); дирўзакак, ба тозагї; в) дар наздикї, дар он атроф; то ба ин (њам) ин ќариби(њо) то чанде пеш аз ин, то дирўзњо. ЌАРИН а. ‫ ﻗﺮﻳﻦ‬1. наздик; дўсти ќарин дўсти наздик. 2. њамнишин, њамсўњбат, њамдаму њамнафас. 3. кит. мисл, монанд, њамто; баробар. ЌАРИНА а. ‫ ﻗﺮﻳﻨﻪ‬1. муаннаси ќарин. 2. аломат, нишона. 3. назир, монанд, мисл. ЌАРИНЇ ‫ ﻗﺮﻳﻨﻲ‬ќарин будан, наздикї (дар муносибат бо њамдигар). ЌАРИЊА а. дод.

‫ﻗﺮﻳﺤﻪ‬

табъ, табиати одамї; истеъ-

ЌАРИЯ//ЌАРЯ а. ‫ ﻗﺮﻳﻪ‬1. дењ, дења, ќишлоќи нисбатан калон. 2. шањрча, шањрак. ЌАРЌ т. ‫ ﻗﺮق‬гуфт. 1. пардае иборат аз чирк ва хун, ки дар рўи љароњат пайдо мешавад,

ЌАР

карахш, шух. 2. чирки бадан; ќарќ бастан а) бо шух ва карахш пўшида шудани рўи љароњат; б) нињоят чиркин шудан (-и бадан аз шустушў накардан). ЌАРЌБАСТА ‫ ﻗﺮقﺑﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ќарќ бастан. ЌАРМАТИЯ а. ‫ ﻗﺮﻣﻄﻴﻪ‬як шохаи фирќаи исмоилия дар ислом (асосгузораш Њамдони Ќармат), ки шўришњои пайравони он бар зидди хилофати Аббосї (асрњои IX-X) дар таърих машњур аст. ЌАРМАТЇ ‫ ﻗﺮﻣﻄﻲ‬пайрави мазњаби ќарматия. ЌАРН I а. ‫ ﻗﺮن‬1. сада, аср, муддате, ки гоњо 30 сол ва гоње 80-100 солро дар бар мегирифтааст. 2. даврон, замон, ањд. ЌАРН II а. ‫ ﻗﺮن‬кит. шохи њайвон. ЌАРОБА а. ‫ ﻗﺮاﺑﻪ‬кит. 1 зарфи шишаї; зарфи об, обдон. 2. шишаи шароб, суроњї. ЌАРОБАКАШ ‫ ﻗﺮاﺑﻪﻛﺶ‬кит. шаробхўр. ЌАРОБАПАРДОЗ ‫ ﻗﺮاﺑﻪﭘﺮداز‬ниг. ќаробакаш. ЌАРОБАТ а. ‫ ﻗﺮاﺑﺖ‬хешї, хешию таборї; наздикї; ќаробат доштан хеш будан, нисбати хешовандї доштан. ЌАРОБОДИН ‫( ﻗﺮاﺑﺎدﻳﻦ‬шакли муарраби калимаи юнонии pharmokopуa) кит., маљ. маљмўаи ќоидаю дастурњои тањия кардани доруњо. ЌАРОВУЛ т. ‫ ﻗﺮاول‬1. нигањбон, муњофиз. 2. шахси мутасаддии дидбонї ва посдории љое; аскари навбатдор; ќаровули фахрї дастаи аскарон, ки ба ифтихори шахсе саф меороянд; ќаровул гузоштан (мондан) касеро ба посбонї гумоштан, касеро ба назорат ва дидбонї гузоштан; ќаровул истодан дар посбонї истодан; назорат ва муроќибат кардан, дидбонї кардан; ќаровул шудан вазифаи посбониро иљро кардан; назорат ва муроќибат намудан (аз болои касе); ќаровулро иваз кардан як посбони навбатдорро ба дигараш бадал кардан. ЌАРОВУЛАК ‫ ﻗﺮاوﻟﻚ‬1. чизи мехчамонанд ва амсоли он дар сари милаи аслињаи тирандозї, ки ба он нигоњ карда, ба нишон мегиранд. 2. пўк ё чизи дигари сабуки дар рўи об шинокунандаи шаст ва тўри моњидорї, ки аз њаракати он моњигир ба

ЌАР

– 670 –

шаст афтодан ё дар тўр дармондани моњиро мефањмад, ѓаммозак, шиноварак. ЌАРОВУЛБЕГЇ ‫ ﻗﺮاولﺑﻴﮕﻲ‬таър. сардори посбонони дарбори амирони Бухоро. ЌАРОВУЛЇ ‫ ﻗﺮاوﻟﻲ‬посбонї, дидбонї, назорат; ќаровулї кардан посбонї кардан, муроќабат ва назорат кардан. ЌАРОВУЛХОНА ‫ ﻗﺮاولﺧﺎﻧﻪ‬хонаи посбонон, посбонхона; хоначаи ќаровулнишин. ЌАРОКУРТ зањрдор.

‫ﻗﺮاﻛﺮت‬

ѓунда, навъе аз њашароти

ЌАРОКЎЛЇ ‫ ﻗﺮاﻛﻮﻟﻲ‬мансуб ба ноњияи Ќарокўл (дар вилояти Бухоро), ки пўсти гўсфандонаш шўњрати љањонї дорад; пўсти ќарокўлї пўсти барраи навзоди гўсфанди ќарокўлї; телпаки ќарокўлї телпаке, ки аз пўсти гўсфанди ќарокўлї дўхта шудааст. ЌАРОКЎЛПАРВАРЇ ‫ ﻗﺮاﻛﻮلﭘﺮوري‬соњаи чорводорї, ки бо парвариши гўсфандњои зоти пўсти ќарокўлидињанда машѓул аст. ЌАРОЌАНДЇ мањаллї.

‫ﻗﺮاﻗﻨﺪي‬

яке аз навъњои харбузаи

ЌАРОМУЃ т. ‫ ﻗﺮاﻣﻮغ‬бот. як навъ маѓор, пўпанаки зањрноки ангалї дар растанињои ѓалладонагї. ЌАРОР а. ‫ ﻗﺮار‬1. ором; оромиш, осоиш; ќарор надоштан дар љое а) ором набудан, собит набудан, дар њоли љунбиш ва њаракат будан; б) ором нагирифтан, дер наистодан дар љое; ќарор аз касе бурдан орому осоиши касеро барњам додан, касеро беќарор кардан; ќарору оромро аз даст додан орому осоишро гум кардан, беќарору нороњат шудан; маљоли ќарор наёфтан имкони ором гирифтан наёфтан; фурсати таваќќуф наёфтан; орому ќарор надоштан ором набудан, дар љунбишу њаракат будан. 2. сабр, тоќат, шикеб; сабру ќарор намондан сабру тоќатро гум кардан, тањаммулу бурдбориро аз даст додан. 3. ањд, ќавл, паймон; шарт; ќавлу ќарор ниг. ќавл. 4. амр ё тасмиме, ки аз тарафи њукумат ё маќоми дигар бароварда шудааст; тасмиме, ки дар натиљаи муњокима ва музокираи масъалае ќабул карда шудааст, ќарордод, ќатънома: ќарори ќатъї, ќарори маљлис, ќарори њукумат, ќарори њайати мушовараи

вазорат, ќабули ќарор, ќарор баровардан, ќарор баромадан; ќарори суд ниг. њукм (-и суд). 5. азм, ирода, ќасду ният оид ба коре, ки одам дар натиљаи андешаву мулоњиза ба он расидааст; азму ќарор ќасду нияти ќатъї; аз ќарори худ гаштан аз нияти худ гаштан; ќарор гирифтан а) истодан, аз њаракат мондан, таваќќуф кардан; б) оромидан, осудан, орамидан; в) љой гирифтан, сокин шудан, сукунат ихтиёр кардан; г) воќеъ шудан; ќарор додан а) љой додан, љойгир кардан; б) муќаррар кардан, муайян намудан: манбаи даромад ќарор додан, тахаллус ќарор додан, љоеро минбар ќарор додан; в) ањд кардан; маќсад гузоштан; г) тасмим гирифтан; ба ќароре омадан; ѓ) њисоб кардан, шумурдан, донистан: сукутро аломати ризо ќарор додан; ќарор ёфтан а) ниг. ќарор гирифтан; б) муќаррар карда шудан; в) њалли худро ёфтан, њал шудан; ќарор кардан а) ором шудан, истодан; б) ором ёфтан, осудан; в) амр баровардан; г) тасмим гирифтан, ба ќароре омадан, ба фикри ќатъие омадан; азм кардан; ѓ) байъ кардан, киро кардан; ќарор шуд, ки… тасмим гирифта шуд, ки…, азм карда шуд, ки...; ба ин ќарор ба ин тарз; ба таври зайл, ба тариќи зайл; ба ќарори зайл ба тариќе, ки дар поён зикр хоњад шуд, ба таври зайл; бо (ба) як ќарор ба як тартиб; бо як маром, як сон; ќарор намондан тобу тавон намондан, аз њол рафтан; вазифаи худ ќарор додан дар назди худ вазифа гузоштан; кори худ њисобидан; дили касе ќарор гирифтан дили касе ором гирифтан, хотири касе љамъ шудан, хотирљамъ шудани касе; дили касе ќарор надоштан беором (беќарор) будан; маврид (ё мањалл)-и бањс ќарор додан бањс кардан дар бораи чизе; мавриди истифода (бањрабардорї) ќарор гирифтан истифода карда шудан, истифода бурда шудан аз чизе; тўъмаи оташ ќарор додан оташ задан ба чизе, сўзондан чизеро; њаќ (њаќиќат) дар (ба) љои худ ќарор гирифтан њаќиќат барќарор шудан, ба субут расидан ва ѓалаба кардани њаќиќат; ба худ ќарор додан ќасди иљрои кореро кардан; дар пеши худ вазифа гузоштан; ба як ќарор омадан тасмим гирифтан; дар бораи чизе ё коре фикр карда, ба хулосае омадан; ба як фикр (-и ќатъї) омадан.

– 671 – ЌАРОРБАХШ ‫ ﻗﺮارﺑﺨﺶ‬оромидињанда, оромбахш, оромкунанда. ЌАРОРГОЊ ‫ ﻗﺮارﮔﺎه‬љои ист, маќарр; маскан, манзил: ќароргоњи президент, ќароргоњи марзбонон. ЌАРОРДОД ‫ ﻗﺮارداد‬1. ќавлу ќарор (ањду паймон)-и ду ё чанд кас дар бораи коре, паймон, ањднома; шартнома. 2. ниг. ќарор 5. ЌАРОРДОДЇ ‫ ﻗﺮاردادي‬мансуб ба ќарордод; аз рўи ќарордод: хизмати ќарордодї. ЌАРОРЇ ‫ ﻗﺮاري‬1. он ки аз хизмати касе бо шарту шароити муайяне истифода мебарад; мизољ. 2. муздур, ятим; ќарории дари касе он ки барои анљоми хизмати даргоње нигоњ дошта мешавад; хизматгори хонаи касе; ќарорї кардан касеро ба муддате ва музде киро кардан; ќарорї шудан муздур шудан; хизматгор шудан; њамчун коргари кироя хизмати касеро кардан. ЌАРОРНАВИС ‫ ﻗﺮارﻧﻮﻳﺲ‬котибе, ки ќарори маљлисро менависад. ЌАРОСОН ‫ ﻗﺮاﺳﺎن‬тиб. карахту бењис ё сиёњ шуда пўсидани ягон узв ё ќисми бадан дар натиљаи вайрон шудани гардиши хун, гангрена. ЌАРОХОНИЁН ‫ ﻗﺮاﺧﺎﻧﻴﺎن‬таър. номи яке аз сулолањои турктабор. ЌАРС I ‫ ﻗﺮس‬1. рўймол, сарандоз, саргирак (сарбанди занон). 2. рўймоли миёнбандии мардон. ЌАРС II ‫ ﻗﺮس‬калимаи таќлиди овози ба њам задани ду чиз; садои махсуси ба њам задани ангуштон ба њавои оњанге, овози шиканшикан. ЌАРСАК ‫ ﻗﺮﺳﻚ‬ба њам задани ду кафи даст барои изњори тањсин ва табрик, кафкўбї, чапак: ќарсаки ѓулѓуладор, мављи пурѓуѓулаи ќарсакњо; ќарсак задан кафкўбї кардан, чапак задан; ќарсак аз ду даст мебарояд (маќ.) бе ёрию њамкорї њељ кор буд намешавад, амалї шудани њар як кор ба њамкорию иттифоќ вобаста аст. ЌАРСАКЗАНЇ ‫ ﻗﺮﺳﻚزﻧﻲ‬исми амал аз ќарсак задан; кафкўбї, чапакзанї. ЌАРСАКЇ ‫ ﻗﺮﺳﻜﻲ‬ниг. ќарсак.

ЌАС

ЌАРСАС ‫ ﻗﺮﺳﺲ‬ниг. ќарсос. ЌАРСВОР рўймол.

‫ﻗﺮسوار‬

матоъ ба ќадри як ќарс,

ЌАРСЇ ‫ ﻗﺮﺳﻲ‬калимаи таќлиди овози шикастани шоху танаи дарахт. ЌАРС-ЌАРС ‫ ﻗﺮس ﻗﺮس‬калимаи таќлиди овози мукаррар ба њам расидани ду чиз ё шикастани шохи дарахте; ќасар-ќусур. ЌАРСОС ‫ ﻗﺮﺳﺎس‬калимаи таќлиди тирандозї, сар додани мушак ва ѓ.

овози

ЌАРСУЌУРС ‫ ﻗﺮسوﻗﺮس‬калимаи таќлиди овози тирпаронии паињам аз милтиќу таппонча. ЌАРТА I фр. ‫ ﻗﺮﺗﻪ‬1. вараќањои бозї бо холњо ва суратњои гуногунранг: ќарта кашидан, бо ќарта фол дидан. 2. як ќитъаи замини корам. ЌАРТА II фр. ‫ ﻗﺮﺗﻪ‬сафњаи патефон. ЌАРТАБОЗ мекунад.

‫ﻗﺮﺗﻪﺑﺎز‬

он ки бо ќарта ќимор бозї

ЌАРТАБОЗЇ ‫ ﻗﺮﺗﻪﺑﺎزي‬ќимор бо ќарта: ќартабозї кардан. ЌАРТАМОНАК ‫ ﻗﺮﺗﻪﻣﺎﻧﻚ‬гуфт. дастгоњи барќї барои шунавонидани ќартањои патефон. ЌАРЊА а. ‫ ﻗﺮﺣﻪ‬кит. захм, реш, љароњат. ЌАРЧИЃАЙ т. ‫ ﻗﺮﭼﻴﻐﻲ‬парандаи шикорї аз љинси боз, ки аз боз ќадре хурдтар, лекин тезпар аст, ќирѓї. ЌАРЯ ‫ ﻗﺮﻳﻪ‬ниг. ќария. ЌАСАБ а. ‫ ﻗﺼﺐ‬1. най, ќамиш. 2. навъе матои нафис, ки аз катони мулоим ё аз абрешим бофта мешуд, беќасаб. ЌАСАБА а.‫ ﻗﺼﺒﻪ‬ободие, ки аз чанд дењ ташкил ёфта бошад; шањрча, шањри майда. ЌАСАБПЎШ ‫ ﻗﺼﺐﭘﻮش‬он ки аз матои нарму нозуки беќасаб либос пўшидааст; хушлибос. ЌАСАМ а. ‫ ﻗﺴﻢ‬савганд: ќасам ба Худо, ќасам ба рўњи..., ќасам ба арвоњи... ќасам ба виљдонам, ба Худо ќасам, ба чашмонат ќасам, ба љони... ќасам, ба ќасами худ содиќ мондан...; ќасам додан маљбур ба ќасамхўрї кардан, савганд хўрондан; ниг. савганд (ёд кардан); ќасам хўрдан савганд ба забон овардан барои бовар кунонидани касе ба коре; ќавли ќатъї

ЌАС

– 672 –

додан (ба иљрои коре); ќасам шикастан ќасам ёд кардаву (ќасам хўрда) ба он вафо накардан. ЌАСАМЁДКУНЇ ‫ ﻗﺴﻢﻳﺎدﻛﻨﻲ‬исми амал аз ќасам ёд кардан; маросими савганд ёд кардан (дар ќуввањои мусаллањ њангоми ќабули вазифаи сарварии кишвар ва ѓ); ќасам хўрдан. ЌАСАМЗАДА ‫ ﻗﺴﻢزده‬сифати феълии замони гузашта аз ќасам задан; он ки ба дурўѓ савганд хўрдааст. ЌАСАМЇ ‫ ﻗﺴﻤﻲ‬мансуб ба ќасам; машварати суди ќасамї машварати суде (дар баъзе давлатњо), ки аз тарафи халќ бо овоздињии озод интихоб шудааст ва барои аз рўи адлу инсоф њукм баровардан ба ќонуни асосї ва ѓ. ќасам хўрдааст. ЌАСАР-ЌАСАР ‫ ﻗﺴﺮﻗﺴﺮ‬калимаи таќлиди овози шикастани чўбу тахта, шохњои дарахтон ва ѓ. ЌАСАР-ЌУСУР ‫ ﻗﺴﺮﻗﺴﻮر‬калимаи таќлиди садои тирпаронии пай дар пай, занозанї ва ѓ. ЌАСАС а. ‫ ﻗﺼﺺ‬љ. ќисса; ќасасуланбиё ќиссањои пайѓамбарон. ЌАСВАТ а. ‫ ﻗﺴﻮت‬ниг. ќасоват. ЌАСД а. ‫ ﻗﺼﺪ‬1. азм, ният, маќсад. 2. нияти бад, суиќасд; ќасди бад нияти бад, нияти бадкорї дар њаќќи касе: ќасди бад доштан, ќасди бад кардан ба касе; ба ќасди... а) бо маќсади..., бо нияти...; б) ба муќобили..., ба зидди..., алораѓми...; аз ѓайри ќасд надониста, нафањмида, бе ягон нияти бад; ќасд кардан а) ният кардан, азм кардан, дар пайи расидан ба маќсаде шудан; б) дар њаќќи касе нияти бад доштан, бадї кардан ба касеро маќсади худ ќарор додан; ќасд кардагї барин гўё ќасдан (ин тавр шуда истода бошад); ќасд гирифтан гуфт. интиќом гирифтан, ќасос гирифтан; ќасд доштан ба касе гуфт. ѓараз доштан; аз ќасди худ гаштан аз нияти иљрои коре даст кашидан, сарфи назар кардан аз расидан ба маќсаде; ба (ё дар) ќасди коре афтодан азми ќавї кардан барои иљрои коре; ба ќасди љони касе шудан // дар ќасди љони касе будан // ќасди љони касеро кардан азм ва нияти куштани касеро кардан; суиќасд карданї шудан. ЌАСДАН а.

ً‫ﻗﺼﺪا‬

аз рўи ќасд, амдан, дидаю

дониста, муѓризона. ЌАСДДОР ‫ ﻗﺼﺪدار‬он ки бо касе ѓараз ва адовате дорад; ниќорталаб: ќасддор будан, ќасддор шудан. ЌАСИБ а. ‫ ﻗﺼﻴﺐ‬либоси мулаввану рангоранг. ЌАСИДА I а. ‫ ﻗﺼﻴﺪه‬адш. яке аз шаклњои шеър, ки ќофиябандиаш монанди ѓазал аст, аз понздањ байт камтар набуда, бештар дар мадњи касе ё чизе ё дар мавзўъњои фалсафї ва ахлоќї гуфта мешавад: ќасидаи бањория, ќасидаи зафар, ќасидаи мадњия, ќасидаи фахрия, ќасидаи хазония, ќасидаи њаљвия. ЌАСИДА II а. ‫ ﻗﺼﻴﺪه‬д. дуохони махсуси муллоњо, ки дар табобати беморони рўњї истифода мебаранд. ЌАСИДАГЎЙ ‫ﻗﺼﻴﺪهﮔﻮي‬ сарояд, ќасидасаро.

шоире,

ки

ќасида

ЌАСИДАГЎЇ ‫ ﻗﺼﻴﺪهﮔﻮﺋﻲ‬ниг. ќасидасарої. ЌАСИДАСАРО(Й) (‫ ﻗﺼﻴﺪهﺳﺮا)ي‬шоири ќасиданавис, нависандаи ќасида. ЌАСИДАСАРОЇ ‫ ﻗﺼﻴﺪهﺳﺮاﺋﻲ‬навиштани ќасида, амали шоири ќасидасаро(й). ЌАСИДАХОН ‫ ﻗﺼﻴﺪهﺧﻮان‬1. он ки ба хондани ќасида машѓул бошад; ќасидасаро. 2. д. муллое, ки бо хондани дуоњои махсус бо номи ќасида ба табобати беморони руњї машѓул аст. ЌАСИДАХОНЇ ‫ ﻗﺼﻴﺪهﺧﻮاﻧﻲ‬д. хондани дуоњои махсус аз тарафи мулло барои табобати беморони руњї. ЌАСИМ а. ‫ ﻗﺴﻴﻢ‬кит. 1. таќсимкунанда. 2. шарик дар ќисмат; шарик, њиссадор, анбоз. ЌАСИР а. ‫ ﻗﺼﻴﺮ‬кўтоњ; муќоб. тавил. ЌАСЌОН т. ‫ ﻗﺴﻘﺎن‬чанбар, давра, доира; доираи ѓалбер, ордбез: ќасќони ѓалбер. ЌАСОВАТ а. ‫ ﻗﺴﺎوت‬кит. сахтдилї, берањмї; ситамкорї, золимї. ЌАСОВАТОМЕЗ ‫ ﻗﺴﺎوتآﻣﻴﺰ‬бо сахтдилї, бо берањмї, ситамкорона. ЌАСОИД а. ‫ ﻗﺼﺎﻳﺪ‬љ. ќасида. ЌАСОРАТ а. ‫ ﻗﺼﺎرت‬кит. кўтањї; норасої. ЌАСОС а.

‫ﻗﺼﺎص‬

барои кори бади касе айни

ЌАТ

– 673 – њамон корро дар њаќќи худи вай кардан, интиќом, ниќор; ќасос гирифтан (ё ситондан) интиќом гирифтан; оташи ќасос афрўхтан киноя аз ба ќасосгирї пардохтан, дар пайи интиќомгирї шудан. ЌАСОСГИР ‫ ﻗﺼﺎصﮔﻴﺮ‬ќасосгиранда, интиќомгиранда, ниќорљў. ЌАСОСГИРАНДА ‫ ﻗﺼﺎصﮔﻴﺮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќасос гирифтан; интиќомљўй, ќасдгиранда. ЌАСОСГИРЇ ‫ ﻗﺼﺎصﮔﻴﺮي‬исми амал аз ќасос гирифтан; ниќоргирї, интиќомљўї: василаи ќасосгирї, яроќи ќасосгирї, ба ќасосгирї афтодан. ЌАСР I а.‫ ﻗﺼﺮ‬кох, сарой; кўшки подшоњї; бинои олии пурњашамат: чорабинињои: ќасри фарњанг, ќасри таърихї; ба тариќи истиора: ќасри дилкушо, ќасри нур, ќасри саодат, ќасри зулмро хароб кардан, ќасри ситамро сарнагун кардан, ба ќасри илму фан оташ задан, пойдор кардани ќасри сулњу амният. ЌАСР II а. норасої.

‫ﻗﺼﺮ‬

кит. кўтоњ кардан; кўтоњї,

ЌАСР III а. љабр.

‫ﻗﺴﺮ‬

кит. ба коре водор кардан,

ЌАССОБ а. ‫ﺎب‬‫ ﻗﺼ‬1. он ки гову гўсфанд ва ѓ. барои гўшт мекушад, гўштфурўш. 2. маљ. берањм, љаллод; ба дасти ќассоб гирифтор шудан дар банди одами золиму љаллод афтодан; гунљишкро (ё чумчуќро) кї кушад? ќассоб! (зарб.) корро бояд кордон кунад, љузъитарин корро њам бояд мутахассис иљро кунад. ЌАССОБАК ‫ﺎﺑﻚ‬‫ ﻗﺼ‬зоол. ботлоќї, лойхўрак

парандаи

хурди

ЌАССОБЇ ‫ﺎﺑﻲ‬‫ ﻗﺼ‬1. касбу кори ќассоб: ќассобї кардан; мансуб ба ќассоб: дўкони ќассобї, корди ќассобї, кундаи ќассобї. 2. љои гўштфурўшї, дўкони гўштфурўшї. ЌАССОБВОР ќассоб.

‫ﺎبوار‬‫ﻗﺼ‬

мисли ќассоб, монанди

ЌАССОБХОНА ‫ﺎبﺧﺎﻧﻪ‬‫ ﻗﺼ‬љое, ки гову гўсфанд ва ѓ. мекушанд, саллоххона, кушишхона. ЌАССОМ а.

‫ﺎم‬‫ﻗﺴ‬

кит. 1. таќсимкунанда,

ќисматкунанда, бахшкунанда (сифати Худо). 2. бисёр ќасамхўранда. ЌАССОР а. гозур.

‫ﺎر‬‫ﻗﺼ‬

кит. љомашўй, шустагар,

ЌАССОС а. афсонагўй.

‫ﺎص‬‫ﻗﺼ‬

кит. ќиссагўй, ќиссахон,

ЌАТ I а. ‫ ﻗﻂ‬1. ќабат, тањ: як ќат љома. 2. каљ, хам; шикаста; ќати курта љои тањшуда хобидаи курта; чину ѓиљими курта; пули ќаташ нашикаста гуфт. пули коѓазии тањаш вайроннашуда; киноя аз пули коѓазии нав; ќату пат сахт печу хамдор, нињоят каљу килеб: релсњои ќату патшуда; ќат кардан а) тањ кардан, хам карда ба њам расонидани ду тарафи ягон чиз: коѓазро ќат кардан, мактубро ќат кардан; б) хам кардан, дуто кардан (миёнро); в) печондан, барзадан, хам карда хобонидан (-и ќисми поини курта, почаи изор ва ѓ.); ќат шудан а) хам шуда ба њам расидани ду тарафи ягон чиз; б) хамидан, дуто шудан (-и миён); хам шудан, каљ шудан (-и кўпрук); пойњоро ќат кардан зонуњоро хам кардан, пойро дуќат кардан. ЌАТ II а. ‫ ﻗﻂ‬буридани чизи сахте; ќалам ќат кардан бо корд бурида баровардани нўги ќалам. ЌАТАЃАН т. ‫ ﻗﺘﻐﻦ‬манъ, ниг. ќадаѓан; ќатаѓан кардан сахт манъ кардан (роњро); бастан, рафтуомадро манъ кардан (мас., дар роње). ЌАТАР-ЌАТАР ‫ ﻗﺘﺮ ﻗﺘﺮ‬калимаи таќлиди овози ба њам расида гузаштан ё соиш хўрдани чизњои сахт. ЌАТЕЪ а. ‫ ﻗﻄﻴﻊ‬кит. ќатъ кардашуда, бурида. ЌАТИЌ т. ‫ ﻗﺘﻴﻖ‬љурѓоти обаш гирифташуда, мости ѓафс; мост, љурѓот; ќатиќ кардан ба шир сафедї (моя) њамроњ карда, мост (љурѓот) тайёр кардан; ба њар ош ќатиќ шудан ба њар кор њамроњ шудан (хоњ дахлдор бошад, хоњ бедахл). ЌАТИЛ а. ‫ ﻗﺘﻴﻞ‬кит. кушташуда, маќтул. ЌАТИМ ‫ ﻗﺘﻴﻢ‬абрешими љўшдодашудаи сафед. ЌАТИФА ‫ ﻗﻄﻴﻔﻪ‬љомаи хоб; лўнгї, матои пашмин, ки баъд аз ѓусл баданро бо он пок мекунанд; шабпўш. ЌАТЇ//КАТЇ

‫ﻛﺘﻲ‬//‫ ﻗﺘﻲ‬гуфт. 1. њамроњ, бо њам.

ЌАТ

– 674 –

2. пасв. аз, ба сабаби...; сањар ќатї њангоми сањар, сањаргоњон; ќатї кардан а) омехтан, махлут кардани чизе бо чизе; б) њамроњ кардан; ќатї шудан тарзи мафъулии ќатї кардан; а) њамроњ шудан; унс гирифтан; б) дахолат кардан ба коре, ба гапе; љонам ќатї! бо љону дил! бо майлу хоњиши том; муќ. ба чашм (дар мавриди розї будан бо хоњише гуфта мешавад). ЌАТЛ а. ‫ ﻗﺘﻞ‬куштан, куштор: ќатлу торољ, ќатлу ѓорат, майдони ќатл, ба ќатл мањкум шудан, ба ќатл њукм кардан, њукми ќатл баровардан; ќатли ом куштори яксараи њамаи мардум (марду зан, пиру љавон, хурду калон): аслињаи (яроќи) ќатли ом, ќатли ом кардан (намудан); ќатл кардан (намудан) куштан; ба ќатл расонидан ќатл кардан, куштан. ЌАТЛАМА т. ‫ ﻗﺘﻠﻤﻪ‬навъи нони фатирмонанд, ки хамири тунуки равѓандори ќабат-ќабатро дар андак равѓан мепазанд; чалпаки вараќин. ЌАТЛГОЊ ‫ ﻗﺘﻞﮔﺎه‬љои куштани одамон, кушторљой; љои кушта шудани касе, љои иљрои њукми ќатл. ЌАТОР I а. ‫ ﻗﻄﺎر‬1. хати ба тартиб љойгирифтаи чизњои якхела; гурўњи одамон, чорпоён, мошинњо ва ѓ., ки пайи њам ё пањлўи њам бо тартиб истодаанд ё воќеъ гаштаанд, саф, рад, рада, радиф: ќатори вагонњо, ќатори дарахтон, ќатори њавлињо, ќатори пешќадамон, ќатори шермардон, панљ-шаш ќатор одамон, дар ќатори якум нишастан (мас., дар театр); ќатор(њо)и пахта хатњои нињоли пахта дар киштзор; кори байни ќаторњои пахта корњои хишова, каланд кардан ва об додани пахтазор. 2. пањлу ба пањлу, пањлуи њам ё паси њам ба тартиб (истода): ќатор бистар андохтан, ќатор гузоштан (-и аскарон), ќатор истода расм гирифтан, ќатор нишастан, ќатор хобидан, ќатор чидан, ќатор шинондани дарахтон, ќатор истодани мошинњо …; ќатори… а) ниг. дар ќатори...; б) баробари …, њамроњ бо…; ба ќатори… // дар ќатори… а) дар сафи…, дар радифи…; ба љумлаи…; ба ќатори калонсолон (коргарони соњибихтисос, нависандагон) даромадан, ба ќатори...

гузаштан…; б) дар байни.., дар миёни…; њамроњ бо (касе ё чизе); дар ќатори дигарон (халќ) дар ќатори њама, баробари дигарон; монанди одамони дигар; аз ин (ё он) ќатор аз ин љумла, аз ин гурўњ; дар ин (ё он) ќатор дар ин љумла, дар он миён; ◊ як ќатор а) дар як саф истода; б) чандин, якчанд; баъзе; як ќатор масъалањо (чорањо, муваффаќиятњо), як ќатор корхонањо (ноњияњо, мамлакатњо); ќатор-ќатор а) якчанд ќатор шуда, як ќатор аз паси ќатори дигар; б) маљ. чандин, якчанд; ќатор-ќатор кардан а) саф кашондан, саф додан; б) пайи њам гузоштан, дар як хат ё љое чида мондани чизе; ќатор карда савол додан пайи њам савол додан, саволборон кардан; ќатор шудан а) саф кашидан, саф оростан; паси сари њам ё пањлў ба пањлў бо тартиб истодан, пайи њам истодан (дар навбат); б) пайи њам чида шудан, пайи њам гузошта шудан; ба ќатор истодан ба саф даромада истодан; ба навбат истодан; як ќатор аз як сар; саросар, беистисно; аз ќатор баромадан аз љамъият дур шудан; муќ. ба канор баромадан; аз ќатор рафтан вафот кардан, мурдан; муќ. аз байн рафтан; ба ќатори одам (ё мардум) даровардан тарбия карда ба воя расондан, ба камол расондан; ба ќатори мардум даромадан ба воя расидан, ба камол расидан; дар як ќатор гузоштан баробар њисоб кардан. ЌАТОР II а. ‫ ﻗﻄﺎر‬маљмўи вагонњое, ки ба воситаи паровоз (локомотив) дар рўи роњи оњан њаракат мекунад, поезд (гоњо ќатори роњи оњан њам ба ин маъно кор фармуда мешавад): ќатори боркаш, ќатори мусофирбар, ќатори тезгард, ќатори Душанбе-Конибодом. ЌАТОРА I а. ‫ ﻗﻄﺎره‬девораи чўбин дар гирди боѓ ва полиз, панљарадевор, чапарак, чиѓ, тавора. ЌАТОРА II а. ‫ ﻗﻄﺎره‬ниг. ќатор II. ЌАТОРАК ‫ ﻗﻄﺎرك‬1. гуфт., ниг. ќатор I. 2. яке аз навъњои табл ва наќора. ЌАТОРБАСТ ‫ ﻗﻄﺎرﺑﺴﺖ‬1. пайи њам бо якдигар басташуда. 2. галаи дум ба дум басташудаи аспон ё шутурон. ЌАТОРБЕД

‫ﻗﻄﺎرﺑﻴﺪ‬

дарахтони дар як радиф

– 675 – шинондашудаи бед. ЌАТОРВАЗНА ‫ ﻗﻄﺎروزﻧﻪ‬тасмаи чармини дар китф овезон ё дар миён басташаванда, ки барои њар як тири милтиќ хоначањо дорад, тасма-тирдон. ЌАТОРЇ ‫ ﻗﻄﺎري‬1. муќаррарї, одї: коргари ќаторї; аскари ќаторї хизматчии рутбаи аз поён охирини ќуввањои низомї. 2. ќаторињо, одамони одї, омиён. ЌАТОРКЎЊ ‫ ﻗﻄﺎرﻛﻮه‬љуѓр. кўњњои занљирбанд ќаторшуда, силсилакўњ: ќаторкўњи Зарафшон, ќаторкўњи Њисор... ЌАТОРМЕХ ‫ ﻗﻄﺎرﻣﻴﺦ‬мехњои ќатор кўфташуда (мас., ба девор). ЌАТРА а. ‫ ﻗﻄﺮه‬чакра: ќатраи ашк, ќатраи борон, ќатрањои оби чашм, ќатраи шабнам, як ќатра, ду-се ќатра; ќатрае а) як чакра; б) киноя аз каме, андаке; њељ; ќатра-ќатра а) чакра-чакра, як чакра-як чакра; б) маљ. камкам, андак-андак; ба миќдори бисёр кам; ќатра-ќатра љамъ гардад в-он гање дарё шавад (зарб.); то ќатраи охирин то чакраи охирин, ягон ќатра намонда; то тамоман ба охир расидани чизе; як ќатра а) як чакра, ќатрае; б) маљ. андаке, каме; миќдори ночиз; ќатрае аз дарё (ё бањр) андаке аз бисёр; ќатрае хун нарехта бе ягон хунрезї; накушта; ду ќатра об барин ду чиз ё шахси ба куллї ба њам монанд; айнан; то ќатраи хун дар бадан њаст то нафаси охирин, то зинда будан. ЌАТРАБОРОН ‫ ﻗﻄﺮهﺑﺎران‬1. бороне, ки бо ќатрањои калон меборад. 2. бот. номи гиёњест, ки гулњои ќатори сафеду зард дорад. 3. маљ. дандонњои сафеди дона-дона, ки зич ва њамвор бари њам омадаанд. ЌАТРАГЇ ‫ ﻗﻄﺮهﮔﻲ‬мансуб ба ќатра; њолати ќатрагии модда, њолати дар шакли ќатрањо воќеъшудаи модда. ЌАТРАДУЗД ‫ ﻗﻄﺮهدزد‬кит., киноя аз абр. ЌАТРАЗАН ‫ ﻗﻄﺮهزن‬1. кит. даванда, бо суръати тез даванда. 2. киноя аз њарзагард ва тангзарф, ки дар љое ќарор намегирад. 3. маљ. пайк, номарасон. ЌАТРАЗАРФ ‫ ﻗﻄﺮهﻇﺮف‬1. кит. он чи ки зарфияташ кам аст, камзарф. 2. маљ. њарзагард, камњавсала; холї аз аќлу илм.

ЌАТ

ЌАТРАРЕЗ ‫ ﻗﻄﺮهرﻳﺰ‬тиб. шишаи махсуси дањонтанг барои ќатра-ќатра гузаронидани доруи обакї ба бадани бемор. ЌАТРАФИШОН ‫ ﻗﻄﺮهﻓﺸﺎن‬:ќатрафишон шудан кит. тез рафтан, шитофтан, давидан. ЌАТРАЧАКОН ‫ ﻗﻄﺮهﭼﻜﺎن‬тиб. милаи шишагии махсус барои чакра чаконидан, чакрачакон, чакрарез (пипетка). ЌАТРАШУМОР ‫ ﻗﻄﺮهﺷﻤﺎر‬ниг. ќатрачакон. ЌАТРАШУМУР ‫ ﻗﻄﺮهﺷﻤﺮ‬ниг. ќатрачакон. ЌАТРОН а. ‫ ﻗﻄﺮان‬1. шираи часпак ва равѓанмонанди сиёње, ки аз чўби дарахтони санавбар, ар-ар ва ангишт мегиранд ва дар муолиљаи касалињои пўст, ба кор меравад; ќатрони нефт ќир; ќатрон кардан шуста обашро покиза чакондани чизе. 2. киноя аз сиёњї, ранги сиёњ. ЌАТРОНЇ ‫ ﻗﻄﺮاﻧﻲ‬1. мансуб ба ќатрон. 2. маљ. сиёњи сиёњ, сип-сиёњ (мас., мўй). ЌАТРОНКАШЇ ‫ ﻗﻄﺮانﻛﺸﻲ‬љое, ки аз чўбњо ќатрон истењсол мешавад: корхонаи ќатронкашї. ЌАТРОНМОЛИДА ‫ ﻗﻄﺮانﻣﺎﻟﻴﺪه‬чизе, ки ба хотири напўсидан ва аз зиёни њашарот эмин доштан ќир, ќатрон молида мешавад. ЌАТРОНМОЛЇ ‫ ﻗﻄﺮانﻣﺎﻟﻲ‬молидани ќатрони нафт ба ќаиќу киштї ва ѓ. барои нагузаронидани об ва муњофизат аз занг задан: коргоњи ќатронмолї. ЌАТТ а. ‫ ﻗﻂ‬ниг. ќат II. ЌАТТОЛ а. ‫ ﻗﺘّﺎل‬1. бисёркушанда, бисёр ќатлкунанда; ќотил. 2. маљ. хунхор, берањм; душмани ќаттол душмани ашаддї. 3. марговар, мањвсозанда: зањри ќаттол зањри љо ба љо кушанда. ЌАТШУДА ‫ ﻗﻂﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќат шудан; хамида, ќаљшуда: нўги чоруќи ба боло ќатшуда. ЌАТЪ а. ‫ ﻗﻄﻊ‬1. буридан, кандан; људо кардан. 2. андозаи муайяни буриши коѓаз (формат); ќатъи алоќа (кардан) алоќаро кандан, тарки робита кардан; ќатъ кардан (намудан) а) буридан, кандан; б) бас кардан, хотима додан (ба коре), аз байн бурдан (муносибат ё

ЌАТ

– 676 –

муомиларо); ќатъ шудан (гардидан, гаштан) а) бурида шудан, канда шудан; бас шудан (-и гуфтугў, сўњбат...); б) хомўш шудан (-и овози чизе, садои мусиќї...); корро ќатъ кардан корро бас кардан, аз кор бозистодан; ќатъи назар аз... сарфи назар аз..., бо вуљуди...; риштаи хаёл(от)и касеро ќатъ кардан (намудан) боиси бурида шудани андешаронии касе шудан, хаёлоти касеро халалдор кардан; хомўширо ќатъ кардан хомўширо халалдор (вайрон) кардан, ба хомўшї хотима додан. ЌАТЪАН а.ً‫ ﻗﻄﻌﺎ‬ниг. ќатъиян. ЌАТЪИЯН а. ً‫ ﻗﻄﻌﻴﺎ‬1. ба таври ќатъї, ќотеона; тамоман: ќатъиян инкор кардан, ќатъиян манъ кардан, ќатъиян муќобил баромадан, ќатъиян риоя накардан. 2. њељ, асло, њаргиз: ќатъиян итоат накардан, ќатъиян лаб накушодан. ЌАТЪИЯТ а. ‫ ﻗﻄﻌﻴﺖ‬1. ќатъї будан, яќин будан, њатмї будан. 2. ќотеият, сахтиродагї, устувории бољуръатона дар азму ирода ё фикру аќидаи худ; бо ќатъият ќотеона, бо устуворию матонат. ЌАТЪЇ а. ‫ ﻗﻄﻌﻲ‬яќин, аниќ; њатмї: ќавли мо ќатъист, иљрои ин ќонун ќатъист; ба сурати ќатъї а) ниг. ба таври ќатъї; б) тамоман, ба куллї; ќотеона; ба таври ќатъї // ба тарзи ќатъї ба таври аниќ, яќинан; ваъдаи ќатъї ваъдаи иљрояш њатмї, ќавли сахт; далели ќатъї бурњони ќотеъ, далели бешаку шубња; чораи ќатъї тадбири њатмї, чораи яќинан амалишаванда; ќарори ќатъї тасмими таѓйирнопазир; фикри устувор; љавоби ќатъї љавоби аниќ, љавоби даќиќ; ќатъї будан а) њатмї будан; аниќ муайян будан (-и мўњлати иљрои коре); б) устувор будан, мустањкам будан, сахт будан (-и азму иродаи касе); азми ќатъї майлу хоњиши сахт, азми љазм; боварии ќатъї боварии том, эътимоди комил; зарбаи ќатъї зарбаи сахт ва њалокатовар; оњанги ќатъї оњанги љиддї (бе њазл); ќадами ќатъї ќадами устувор; ќатъї рад кардан ба куллї рад кардан, бо ќатъият љавоби рад додан; масъаларо ќатъї гузоштан (ё ќатъї карда мондан) масъаларо кўндаланг ба миён гузоштан. ЌАТЪНОМА

‫ﻗﻄﻊﻧﺎﻣﻪ‬

ќарори хаттии ишти-

рокдорони љаласа, анљуман ё гирдињамої, ки оид ба њалли масъалае ќабул карда шудааст. ЌАФАС ю. ‫ ﻗﻔﺲ‬1. хоначаи аз химча ва симу ресмон бофта ва ё аз чўбу оњан панљарашакл сохташуда барои нигоњ доштани парандагон ва њайвонот. 2. маљ. банд, њабс. ЌАФАСА ‫ ﻗﻔﺴﻪ‬:ќафасаи сина тиб. ќисми синагии ќафасмонанди сутунмўњраи одам. ЌАФАСБОФ ќафассоз.

‫ﻗﻔﺲﺑﺎف‬

он ки ќафас мебофад,

ЌАФАСБОФЇ ‫ ﻗﻔﺲﺑﺎﻓﻲ‬амал ва шуѓли ќафасбоф; љой ва мањали бофтани ќафас. ЌАФАСЇ ‫ ﻗﻔﺴﻲ‬мансуб ба ќафас; дар ќафас буда; мурѓи ќафасї мурѓи дар ќафас. ЌАФАССОЗ ќафасбоф.

‫ﻗﻔﺲﺳﺎز‬

он ки ќафас месозад,

ЌАФИЗ а. ‫ ﻗﻔﻴﺰ‬кит. паймонаи ѓаллабаркашї; паймона. ЌАФЌОЗЇ ‫ ﻗﻔﻘﺎزي‬мансуб ба Ќафќоз. ЌАФО а. ‫ ﻗﻔﺎ‬1. пушти гардан, паси сар. 2. умуман пушт, пас, аќиб; пай, дунбол; ќафои расм пушти расм, тарафи холии акс; ќафои сањна паси парда (дар театр); ќафои теппа тарафи пушти теппа, паси теппа; дари ќафо дари воќеъ дар аќиб; дари партов; аз њама ќафо аз њама охир; аз ќафо аз пас, аз дунбол; аз ќафои... а) аз пушти..., аз аќиби...; аз пайи..., аз дунболи...; б) баъди..., баъд аз..., пас аз...; ба ќафо ба тарафи аќиб, ба пас; аќибнокї, пуштнокї; ба ќафо афтодан, ба ќафо нигаристан, ќадаме ба ќафо гузоштан; ба ќафои... а) ба пушти (худ), ба паси (худ); б) дар паси (сар); ба пушти (сар); ќафо афтодан ниг. ќафо мондан (а, б); ќафо гаштан а) ба аќиб гаштан, баргаштан; б) аќибнишинї кардан, аќиб рафтан; ќафо мондан а) аз коре ё чизе аќиб мондан; б) ба таъхир мондан, дер сар шудан(-и кишт); в) суст њаракат карда ваќтро кам нишон додани соат; ќафо партофтан иљрои кореро ба таъхир андохтан; кореро кашол додан; ќафо РАФтан ба аќиб рафтан, ќафо гаштан; пешу ќафо кардан ба пешу пас гузоштан, пасу пеш бурдан; худро ќафо кашидан худро ба аќиб гирифтан, аќибнокї рафтан; љоеро ќафо гузоштан љоеро паси сар кардан, аз мањалле гузаштан;

– 677 – аз ќафои касе афтодан касеро таъќиб кардан; аз пайи касе гаштан (бо ягон ќасди бад); аз ќафои касе гаштан а) аз паси касе шилќин шуда гаштан (то расидан ба маќсаде); б) касеро таъќиб кардан; аз ќафои касе гиристан (ё гиря кардан) дар рафтани (ё гуселонидани) касе гиря кардан; аз ќафои чизе давидан дар њусули чизе такудав кардан; дар љустуљўи чизе сарсон шудан; аз ќафои коре рафтан аз пайи коре шудан, пушти кори худ рафтан; аз дарс ќафо мондан а) ба дарс дер кардан, ба машѓулият таъхир карда омадан; б) сустї кардан дар омўзиши маводи дарсњо; ба ќафо гаштан ба аќиб рўй гардондан, ќафо гаштан, баргаштан; ба ќафо гузоштан гузашта рафтан аз љое, тай намудан; ба ќафо мондан тай шудан, паси сар шудани љое; дар ќафо мондан а) ниг. ќафо мондан (а,б); б) тай шудан, паси сар шудани љое. ЌАФОГАРДЇ ‫ ﻗﻔﺎﮔﺮدي‬исми амал аз ќафо гаштан; ќафо рафтан, аќибгардї. ЌАФОГИР ‫ ﻗﻔﺎﮔﻴﺮ‬кит., киноя аз додхоњ, мазлум, ситамдида; таъќибгардида, мањдудшуда. ЌАФОГОЊ ‫ ﻗﻔﺎﮔﺎه‬кит. паси сар, пушти сар. ЌАФОКАШ ‫ ﻗﻔﺎﻛﺶ‬кит. он ки ба пешравї мамониат мекунад; он ки корро ба аќиб мекашад. ЌАФОМОНДА ‫ ﻗﻔﺎﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќафо мондан; 1. аќибмонда, пасмонда (дар иљрои коре, дар тайи масофае): донишљўи ќафомонда, талабаи ќафомонда. 2. маљ. дар сатњи пасти рушд ќарордошта, рушду инкишофаш ба талаботи давру замон љавобгў набуда: кишвари ќафомонда, мамлакати ќафомонда; соњаи ќафомонда соњаи хуб инкишофнаёфта; шахси аз њаёт ќафомонда одами бо њаёти љомеа баробар пешнарафта, шахси љањонбиниаш кўњна. ЌАФОМОНЇ ‫ ﻗﻔﺎﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз ќафо мондан; аќибмонї, пас мондан, аќиб мондан (дар коре аз дигарон): аз ќафомонї баромадан. ЌАФОНИШИН ‫ ﻗﻔﺎﻧﺸﻴﻦ‬1. дар љойњои ќатори аќиб нишаста. 2. муќими аќибгоњ. ЌАФОНОКЇ ‫ ﻗﻔﺎﻧﺎﻛﻲ‬1. пас-пас, аќибнокї, паснокї; ќафонокї рафтан паснокї рафтан. 2. пуштнокї, бо пушт: ќафонокї афтидан.

ЌАЊ

ЌАФОРАВЇ ‫ ﻗﻔﺎروي‬пасравї; муќоб. пешравї. ЌАФОХОРА ‫ ﻗﻔﺎﺧﻮاره‬кит. он ки бисёр шаттаю шаллоќ мехўрад, шаттахўр. ЌАФОХОРАГЇ ‫ ﻗﻔﺎﺧﻮارﮔﻲ‬кит. шаттахўрї, шаппотї хўрдан, калтак хўрдан. ЌАФОХЎРДА ‫ ﻗﻔﺎﺧﻮرده‬кит. шаллоќхўрда, калтакхўрда.

шаттахўрдагї,

ЌАЊБА а. ‫ ﻗﺤﺒﻪ‬кит. 1. пирзан, аљуза. 2. зани сабукпо, фоњиша. ЌАЊВА а. ‫ ﻗﻬﻮه‬1. донањои (тухми) дарахти тропикие, ки онро дар оташ бирён карда, баъд кўфта орд карда, истеъмол мекунанд. 2. нўшидание, ки кўфта ё хокаи ќањваро дар об љўшонда ё болояш оби љўш рехта, ба он шир ва шакар омехта ва гоње бе инњо мехўранд; ќањваи сиёњ нўшидании ќањваи бешир. ЌАЊВАГЇ ‫ ﻗﻬﻮﮔﻲ‬ниг. ќањваї. ЌАЊВАГУН ‫ ﻗﻬﻮهﮔﻮن‬ниг. ќањваранг. ЌАЊВАДОН ќањва.

‫ﻗﻬﻮهدان‬

зарф барои ќањва, ќуттии

ЌАЊВАЇ ‫ ﻗﻬﻮهاي‬1. аз ќањва тайёркардашуда; ќањвадор. 2. ниг. ќањваранг. ЌАЊВАНЎШЇ ‫ ﻗﻬﻮهﻧﻮﺷﻲ‬исми амал аз ќањва нўшидан: ќањванўшї кардан. ЌАЊВАОРДКУНАК ‫ ﻗﻬﻮهآردﻛﻨﻚ‬оси дастї барои кўфта орд кардани донањои ќањва. ЌАЊВАРАНГ ‫ ﻗﻬﻮهرﻧﮓ‬ба ранги донаи ќањва, сурхи сиёњтоб, ќањвагї, ќањвагун: мўи ќањваранг, пўсти ќањваранг. ЌАЊВАРЕЗ ‫ ﻗﻬﻮهرﻳﺰ‬ќањваљўш ё зарфе, ки аз он ба пиёла ќањва резанд. ЌАЊВАФУРЎШЇ ‫ ﻗﻬﻮهﻓﺮوﺷﻲ‬амали фурўхтани ќањва, фурўхтани ќањва. ЌАЊВАХОНА ‫ ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪ‬муассисаи хўроки умумии аз тарабхона хурдтар, ки дар он ќањваю чой дам карда, газакњои гуногун тайёр карда, мефурўшанд. ЌАЊВАХЎРЇ ‫ ﻗﻬﻮهﺧﻮري‬ниг. ќањванўшї. ЌАЊВАЉЎШ ‫ ﻗﻬﻮهﺟﻮش‬ниг. ќањваљўшонак. ЌАЊВАЉЎШОНАК ‫ ﻗﻬﻮهﺟﻮﺷﺎﻧﻚ‬зарфи махсуси филизї барои љўшондани ќањва.

ЌАЊ

– 678 –

ЌАЊИСТОН ‫ ﻗﻬﺴﺘﺎن‬ниг. кўњистон. ЌАЊЌАРО а. ‫ ﻗﻬﻘﺮا‬кит. пас-пас аќибнокї (ќафонокї) рафтан.

рафтан,

ЌАЊ-ЌАЊ ‫ ﻗﻪﻗﻪ‬1. ниг. ќоњ-ќоњ; ќањ-ќањ задан бо овози баланд хандидан. 2. калимаи таќлиди овози хониши кабк. ЌАЊЌАЊА а. ‫ ﻗﻬﻘﻬﻪ‬1. ханда бо овози хеле баланд, сахт хандидан. 2. хониши кабк, садои кабк: ЌАЊЌОС ‫ ﻗﻬﻘﺎس‬ниг. ќањ-ќањ. ЌАЊР а. ‫ ﻗﻬﺮ‬1. кит. ѓалаба, ѓолибият. 2. хашм, ѓазаб; итоб: ќањру ѓазаб, ќањру љањл, ќањру ситеза. 3. тарки рафтуомад ва гуфтугў, ногапї бо касе; аз ќањр аз хашм, аз ѓазаб; аз ќањру ѓазаб аз ѓояти хашму ѓазаб; ба ќањр ниг. бо ќањр; дар болои хашму ѓазаб, дар сари хашму ѓазаб; бо ќањр а) бо хашму ѓазаб, аз рўи љањлу ситеза; б) хашмгинона, ѓазаболудона; дар сари ќањру ѓазаб дар болои хашму ѓазаб, дар њолати ѓазабнокї; ќањр кардан а) хашмгин шудан, ѓазабнок шудан; б) љањлу ситеза кардан; шўридан, ошуфта шудан; эътироз кардан; в) тарки муошират кардан, ногап шудан ба касе; рўй гардондан аз касе; ќањри касеро овардан тарзи бавоситаи ќањри касе омадан касеро хашмгин кардан, љањли касеро овардан; ќањри касе омадан дар ѓазаб шудан, хашмгин шудани касе; аз касе ќањр кардан ранљидан, хафа шудан; ба ќањр омадан ба ѓазаб омадан, хашмгин шудан; ба ќањр овардан тарзи бевоситаи ба ќањр омадан ба ѓазаб овардан, хашмгин кардан, барангехтани хашми касе; дар ќањр будан хашмгин будан, дар ѓазаб будан, ѓазабнок будан; дар ќањр шудан (гаштан) ба ѓазаб омадан, хашмгин шудан; оташин шудан; ќањри фалак љаври замон; ќањри касе гирифтан хашмнок шудан, дар ѓазаб шудан; ќањри касе дар нўги биниаш будан одами зуд ќањркунанда, ќањргин, ба андак гапу коре бахашмоянда; оташи ќањри касе аланга задан (ё забона гирифтан) шиддат гирифтани хашму ѓазаби касе, сахт ба хашму ѓазаб омадани касе; аз ќањр фуромадан хашму ѓазаби худро фурў нишондан; таскин ёфтан. ЌАЊРАМОН I

‫ﻗﻬﺮﻣﺎن‬

1. диловар, далер, пањ-

лавон. 2. шахсе, ки бо диловарию мардонагї ва фидокорию корнамоии худ шўњрат ёфтааст: ќањрамони ватан, ќањрамони мењнат, ќањрамони халќи тољик, халќи ќањрамон, љанговари ќањрамон, се карат ќањрамон, ќањрамон шудан (гаштан); шањри ќањрамон ниг. ќањрамоншањр; Ќањрамони Тољикистон унвони фахрї ва дараљаи олии мукофотест, ки барои хизмати барљаста дар соњањои сиёсату иќтисодиёт, фарњанг ва инкишофи илму фан аз тарафи њукумати љумњурї дода мешавад. 3. иштироккунандаи асари бадеї; ќањрамони афсонавї диловару пањлавоне, ки дар бораи корнамоию шуљоати ў афсонањо офарида шудаанд; ќањрамони лирикї адш. шахсе, ки ашъори лирикї аз номи ў навишта шудааст. ЌАЊРАМОН II ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎن‬кит. 1. вакил ё амини дахлу харљ. 2. масъули корњо; хазинадор ва нигањдорандаи он чи дар тасарруфи ў бошад; корфармо. ЌАЊРАМОНВОР ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎنوار‬ниг. ќањрамонона. ЌАЊРАМОНЗАН ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎنزن‬бонуи ќањрамон, зане, ки бо диловарї ва фидокорию корнамоии худ шўњрат ёфтааст. ЌАЊРАМОНЇ I ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ‬1. диловарї, далерї, шуљоат; пањлавонї; рўњу рафтори ба ќањрамон хос. 2. иљрои кору фаъолияти ањамияти љамъиятї дошта, ки мардонагию шуљоати шахсї ва фидокориро талаб мекунад: ќањрамонї кардан, ќањрамонї нишон додан; ќањрамонии афсонавї ќањрамонию шуљоати њайратангези дар васфаш афсонањо бавуљудомада; достони ќањрамонї адш. достон (асосан манзум) дар бораи ќањрамонони љангњо ва корномањои онњо, њамоса. ЌАЊРАМОНЇ II ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ‬кору амали ќањрамон II; фармонравої, корфармої. ЌАЊРАМОНМОДАР ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎنﻣﺎدر‬таър. унвони фахрие, ки дар замони Шўравї ба модари дањ ва зиёда аз он фарзанд таваллуд карда ба воя расонда, дода мешуд. ЌАЊРАМОНОНА ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ‬1. ба монанди ќањрамон, мисли ќањрамон, ќањрамонвор; далерона, бањодурона, љасурона, бо љасорат ва фидокорї: ќањрамонона кор кардан,

ЌАШ

– 679 – ќањрамонона љангидан, ќањрамонона њалок шудан. 2. мансуб ба ќањрамон; фидокорона: кори ќањрамонона, муборизаи ќањрамонона. ЌАЊРАМОНТАРОШЇ ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎنﺗﺮاﺷﻲ‬худро ќањрамон вонамуд кардан, худро ќањрамон ба ќалам додан. ЌАЊРАМОНШАЊР ‫ ﻗﻬﺮﻣﺎنﺷﻬﺮ‬таър. ин унвон ба шањрњое дода мешуд, ки ањолии онњо дар солњои Љанги Бузурги Ватанї ќањрамонию корнамоии бузрг нишон дода буданд. ЌАЊРАН а. ً‫ ﻗﻬﺮا‬кит. аз рўи ќањр, бо зўрї, зўран; ќањран ва љабран бо зўрї ва ситам, бо фишор ва зўрї. ЌАЊРАНГЕЗ ‫ ﻗﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ‬хашмгинона, ѓазаболуд: нигоњи ќањрангез. ЌАЊРАТУН ‫ ﻗﻬﺮﺗﻮن‬аз њад зиёд хунук, сардии шадид, тоќатфарсо, сахт; зимистони ќањратун, сармои ќањратун. ЌАЊРЇ ‫ ﻗﻬﺮي‬ногап, љангї: ќањрї будан (аз касе), ќањрї шудан (гаштан). ЌАЊРНОК ‫ ﻗﻬﺮﻧﺎك‬пурхашм, пурѓазаб; музтариб, ошуфта. ЌАЊРОЛУД ‫ ﻗﻬﺮآﻟﻮد‬1. хашмгин, ѓазабнок, ѓазаболуд: чашмони ќањролуд, чењрањои ќањролуд, нигоњи ќањролуд. 2. аз рўи хашму итоб, хашмгинона. ЌАЊРОМЕЗ ‫ ﻗﻬﺮآﻣﻴﺰ‬ниг. ќањролуд. ЌАЊТ а. ‫ ﻗﺤﻂ‬1. хушксолї, бењосилї. 2. камёбї, ноёбї; ќањту ѓало кит. хушксолї ва ќиматї, беѓаллагї; ќањт будан камёб будан, ёфтани чизе душвор будан; ќањт задан гуфт. тамоман ноёб шудан, ёфтани чизе душвор шудан; муќ. ќирон омадан; ќањт шудан камёб шудан, ёфт нашудан. ЌАЊТЇ ‫ ﻗﺤﻄﻲ‬хушксолї; гуруснагї; ќиматї, гаронї; соли ќањтї соли хушксолию гуруснагї; гузарад соли ќањтї, монад рўи сиёњи хоњарам (зарб.). ЌАЊТОБОД ва эњтиёљ.

‫ﻗﺤﻂآﺑﺎد‬

кит. љои тангдастї, фаќр

ЌАЊЊОР а. ‫ﺎر‬‫ ﻗﻬ‬кит. 1. ѓолиб. 2. хашмовар. 3. ќањргиранда, хашмгиранда (яке аз номњои Худо). ЌАЊЊОРЇ интиќом.

‫ﺎري‬‫ﻗﻬ‬

1. ѓолибият. 2. кинаварзї,

ЌАШАВ т. ‫ ﻗﺸﻮ‬олати дандонадори шонамонанд, ки бадани аспро бо он тоза мекунанд; ќашав кардан бо ќашав хориш додан; ќашаву љорўб кардан пўсти бадани аспро бо ќашав хоридан ва бо љорўб тоза кардан. ЌАШАНГ ‫ ﻗﺸﻨﮓ‬кит. зебо, хушрўй: духтари ќашанг, шањри ќашанг; ќашанг будан зебо будан. ЌАШАНГЇ ‫ ﻗﺸﻨﮕﻲ‬зебої, хушрўї. ЌАШЌА I ‫ ﻗﺸﻘﻪ‬холи сафеди табиї аст, ки дар пешонаи асп ва баъзе њайвонњо пайдо мешавад; аспи ќашќа аспи дар пешонааш холи сиёњ дошта. ЌАШЌА II ‫ ﻗﺸﻘﻪ‬кўраки нимшукуфта (нимбоз)-и пахта. ЌАШЌАЛДОЌ т. ‫ ﻗﺸﻘﻠﺪاق‬навъи њайвони даранда аз хонаводаи гурбањо, аз гурба бузургтар ва аз саг хурдтар, ки холњои сиёњу сафед дорад. ЌАШЌАПЕШОНЇ ќашќа.

‫ﻗﺸﻘﻪﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬

ниг.

пешони-

ЌАШЌАРЇ ‫ ﻗﺸﻘﺮي‬мансуб ба Ќашќар (шањрест дар вилояти мухтори Синсзяни Хитой); ањли Ќашќар, сокини Ќашќар; рубоби ќашќарї мус. навъи рубоб, ки дар ќисми болоии коса аз ду тарафи дастааш шох дорад. ЌАШЌАЧИНЇ ‫ ﻗﺸﻘﻪﭼﻴﻨﻲ‬чида љамъ кардани кўракњои нимшукуфтамонда барои дар хирманљову хонањо људо карда гирифтани пахтаи он. ЌАШШОЌ т. ‫ ﻗﺸّﺎق‬нодор, бенаво, фаќир, камбаѓал, камбизоат: одами ќашшоќ, дењаи ќашшоќ, ќашшоќ будан, ќашшоќ шудан. ЌАШШОЌБАЧА ‫ ﻗﺸّﺎقﺑﭽﻪ‬ниг. ќашшоќзода.

ЌАЊТСОЛ ‫ ﻗﺤﻂﺳﺎل‬соли хушки бебориш, ки ѓалла нарўида, камёб ва ќимат шудааст.

ЌАШШОЌЗОДА ‫ﻗﺸّﺎقزاده‬ ќашшоќу камбаѓал.

ЌАЊТСОЛЇ ‫ ﻗﺤﻂﺳﺎﻟﻲ‬кит. хушксолї.

ЌАШШОЌЇ ‫ ﻗﺸّﺎﻗﻲ‬фаќирї, нодорї, бечизї, камбаѓалї, камбизоатї.

фарзанди

одами

ЌАШ

– 680 –

ЌАШШОЌОНА ‫ ﻗﺸّﺎﻗﺎﻧﻪ‬камбаѓалона, фаќирона; ба монанди одамони ќашшоќ, мисли камбаѓалон; зиндагонии ќашшоќона доштан (ё кардан) камбаѓалона зиндагонї кардан. ЌАЪР ‫ ﻗﻌﺮ‬а. 1. таг, тањт, бун: ќаъри бањр, ќаъри дара, ќаъри дарё, ќаъри чоњ, ќаъри љарї, аз ќаъри бањр нафт кашидан. 2. умќ, чуќурї, жарфо; ба тариќи истиора: аз ќаъри дил баромадан (-и сухан, оњу нола...); ба ќаъри замин даромада рафтан, ба ќаъри чашми касе нигоњ кардан, дар ќаъри худ фурў кашидани замин (чизеро ё одамонро); ќаъри асрњо гузаштаи хеле дур: аз ќаъри асрњо расидан, ба ќаъри асрњо расидан. ЌИБАЛ а. ‫ ﻗﺒﻞ‬кит. 1. љониб, тараф, сўй. 2. љињат, сабаб; аз ќибали... а) аз љониби..., аз тарафи...; б) аз љињати..., аз сабаби...; з-ин ќибал аз ин љињат; аз ин бобат. ЌИБЛА а. ‫ ﻗﺒﻠﻪ‬1. тарафе, ки мусулмонон ба он рў оварда, намоз мехонанд: хонаи Каъба, ќиблаи хонаќоњ, хонаи рў ба ќибла, ба ќибла нигоњ кардан, рў ба ќибла овардан (истодан, нишастан). 2. умуман љои парастиш, парастишгоњ; чор тарафат ќибла! ба куљое, ки хоњї, рафтан гир! ЌИБЛАГОЊ ‫ ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه‬1. кит. макони парастиш, самти парастиш. 2. маљ. падар (фарзандон падари худро эњтиромона ќиблагоњ меноманд). ЌИБЛАГОЊЇ ‫ ﻗﺒﻠﻪﮔﺎﻫﻲ‬ниг. ќиблагоњ. ЌИБЛАЗАН ‫ ﻗﺒﻠﻪزن‬кит. 1. даврзананда, гарданда, чархзананда. 2. киноя аз ситора. ЌИБЛАНАМО ‫ ﻗﺒﻠﻪﻧﻤﺎ‬абзоре монанди ќутбнамо, ки бо истифода аз он метавон самти ќибларо муайян намуд. ЌИБТ ‫ ﻗﺒﻂ‬мардуми тањљоии Миср, ки масењї њастанд; муќоб. сибт (мардумони омада аз авлоди Яъќуб). Фарзияе вуљуд дорад, ки ин калима ва шакли дигари он копт (coptes) бо номи Египет (Egypte) њамреша аст. ЌИБТЇ ‫ ﻗﺒﻄﻲ‬мансуб ба ќибт; намояндаи мардуми ќибт: забони ќибтї. ЌИВОМ а. ‫ ﻗﻮام‬кит. 1. он чи ё он ки сабаби пойдории коре ё чизе бошад; поя, сутун. 2. низом, тартиб.

ЌИДМАТ а. ‫ ﻗﺪﻣﺖ‬кит. ќадимї, деринагї. ЌИЁЌ т. ‫ ﻗﻴﺎق‬алафи ботлоќие, ки баргњои борики дароз дорад. ЌИЁМ I а. ‫ ﻗﻴﺎم‬1. истодан, рост истодан, рост хестан, ростистї. 2. рост шудани офтоб дар болои сар (самтурраъс), ки дар нисфирўзї ба амал меояд: ба ќиём омадани (ё расидани) офтоб, офтоби ба ќиём омада (ё расида), ваќти ба ќиём омадани офтоб, то ба ќиём омадани офтоб. 3. саркашї, нофармонї, исён, шўриш; шўру ќиём ошўб ва исён; ќиём кардан // ќиём намудан бар зидди касе бархестан (ба по хестан), исён бардоштан, шўриш кардан; ќиёми ќиёмат д. фаро расидани рўзи ќиёмат; то ќиёми ќиёмат то охири дунё. 4. рост истодан дар ваќти намоз. 5. маљ. њастї, вуљуд, мављудият. ЌИЁМ II а. ‫ ﻗﻴﺎم‬1. об андохта љўшонда ѓафс кардани шакар. 2. шираи то ѓализї љўшондашудаи гиёњ, бутта, мева ва м. ин.; ќиёми парпї, ќиёми тахач, ќиёми зирк, ќиёми шакар, ќиёми шираи мева; ќиём гирифтан (ба ќиём овардан); љўшонда ба њолати ѓализї расондани шакари дар об њалшуда ё шираи гиёњ, бутта ва м. ин. мевае. ЌИЁМАТ а. ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖ‬1. кит. рост шуда ба по истодан. 2. д. зинда шуда хестан пас аз марг, растохез; рўзи ќиёмат// фардои ќиёмат аз рўи аќидаи динї рўзе, ки њамаи мурдагон зинда шуда, аз гўр мехезанд ва аз кору кирдорашон њисобот медињанд, рўзи љазо, явмуддин, рўзи њисоб, рўзи њашр. 3. шўру ѓавѓо, њангома, ошўб. 4. маљ. њар чизи олї, тааљљубовар; то ќиёмат а) то дунё њаст; б) маљ. доимо, њамеша; ќиёмат бархостан барпо шудани шўру ошўби умумї бо сабаби коре ё хабаре; барпо шудани шўру ѓавѓо; ќиёмат кардан а) шўру ошўби бузург барпо кардан; шўру ѓавѓо барпо кардан; б) маљ. бо кори нињоят олию аљиби худ шўру ѓавѓо барангехтан; мўъљиза нишон додан. аз гўру ќиёмат гап задан д. аз азоби он дунё, мурдану зинда шудан ва дигар љазоњои рўзи ќиёмат сухан ба миён овардан; ќиёмат ќоим шудан ќиёмат барпо шудан; рўзи ќиёмат фаро расидан; ба ќиёмат намондан дар ваќти зинда будани худ ќарзеро адо кардан ё кореро иљро кардан; гўши ману девори ќиёмат (маќ.) дар мавриди

– 681 – њељ гўш накардан, тамоман ањамият надодан ё бепарвої зоњир кардани касе ба коре ё чизе гуфта мешавад. ЌИЁМАТАНГЕЗ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖاﻧﮕﻴﺰ‬- 1. шўру ѓавѓо барпокунанда. 2. маљ. њайратангез. ЌИЁМАТГОЊ ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﮔﺎه‬1. д. љои барпо шудани растохез. 2. маљ. љои барпо шудани шўру ѓавѓо, љои воќеъ шудани чизи аљиб. ЌИЁМАТЗОР ‫ ﻗﻴﺎﻣﺘﺰار‬ниг. ќиёматгоњ. ЌИЁМАТЇ‫ ﻗﻴﺎﻣﺘﻲ‬:бародари ќиёматї, додари ќиёматї ба ањду паймони бародарї то ќиёмат (то дунё њаст) содиќ; касеро додари ќиёматї хондан (гирифтан) бародархонд њисоб кардан, касеро ба бародархондї ќабул кардан. ЌИЁМАТКАДА ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﻛﺪه‬кит. 1. љои ташвиш ва азоб. 2. киноя аз дил. ЌИЁМАТНИГАЊ ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﻧﮕﻪ‬ниг. ќиёматнигоњ. ЌИЁМАТНИГОЊ ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﻧﮕﺎه‬киноя аз мањбуб. ЌИЁМАТПАЙКАР ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﭘﻴﻜﺮ‬он ки андому пайкари бенињоят зебо дорад, касе, ки бо пайкари зебои хеш шўру шарар ангезад. ЌИЁМАТПЕША ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﭘﻴﺸﻪ‬он ки дар кори худ ќиёмат кунад, касе, ки кору кирдори њайратангез содир намояд. ЌИЁМАТЉИЛВА ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﺟﻠﻮه‬ќиёматпайкар, андоми бенињоят зебо ва мафтунгар. ЌИЁМАТХИРОМ ‫ ﻗﻴﺎﻣﺖﺧﺮام‬он ки дар нозу њаракат шўру ќиём барпо кунад, хушрафтор, хушхиром, хиромон. ЌИЁМКУНАНДА I ‫ ﻗﻴﺎمﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќиём (I) кардан; исёнгар; шўришгар. ЌИЁМКУНАНДА II ‫ ﻗﻴﺎمﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќиём (II) кардан; он, ки бо тайёр кардани ќиёми шакар ва ќиёми шираи гиёњу бутта ва мева машѓул аст. ЌИЁМЌУТТЇ ‫ ﻗﻴﺎمﻗﻮﻃﻲ‬ќуттї барои нигоњ доштани зарфњои дорои ќиём II. ЌИЁС а. ‫ ﻗﻴﺎس‬1. андоза гирифтан миёни ду чиз, андозагирї, муќоиса. 2. фалc. шакли хулосабарорї, ки аз ду муќаддима як хулосаи мантиќї бароварда мешавад

ЌИЛ

(силлогизм); ќиёс кардан а) ду чизро бо њам муќоиса кардан; б) тахмин кардан; дарёфтан. ЌИЁСАН а. ً‫ ﻗﻴﺎﺳﺎ‬1. аз рўи ќиёс, ба таври муќоиса. 2. аз рўи тахмин, тахминан. ЌИЁСЇ ‫ ﻗﻴﺎﺳﻲ‬мансуб ба ќиёс; аз рўи ќиёс; вазни ќиёсї ниг. вазн (вазни хос). ЌИЁФА а. ‫ ﻗﻴﺎﻓﻪ‬шакли зоњирии инсон, шаклу шамоил; афт, рўй, чењра; симо, сурат, намуди берунии чизе. ЌИЁФАБОЗЇ ‫ ﻗﻴﺎﻓﻪﺑﺎزي‬навъе аз санъати њунарварї, ки њунарпеша ба воситаи њаракатњои чашм ва мушакњои рўй њиссиёту рўњияи ќањрамони асари сањнавиро ифода мекунад. ЌИЁФАСОЗЇ ‫ ﻗﻴﺎﻓﻪﺳﺎزي‬сохтани намуди зоњирии шахс аз рўи гуфтањои шоњидон. ЌИЁФАШИНОС ‫ ﻗﻴﺎﻓﻪﺷﻨﺎس‬нав. он ки ботини шахсро ба зоњири вай нигоњ карда, дарк ва муайян мекунад, мутахассиси физиономика. ЌИЁФАШИНОСЇ ‫ ﻗﻴﺎﻓﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬1. аз зоњир (сурат) пай бурдани ботин (сират), ки Буќрот (Гиппократ) ба чунин ќобилият доро будааст; фаросат. 2. муайян ва тавсиф намудани симоњои (образњои) асар, чењрашиносии асари бадеї. 3. муайян кардани хусусиятњои чењра, сурат, рўй. 4. илме, ки далелњои шабоњат ва тафовути чењраву андоми ду нафарро (бо маќсади муайян сохтани валодат, ирсият ва ѓ.) тањќиќу ошкор месозад, антропология. ЌИЌИРРОС ‫ ﻗﻘﺮّاس‬гуфт., калимаи таќлиди овози хандаи тамасхуромези начандон баланд: ќиќиррос зада хандидан. ЌИЛ I а. ‫ ﻗﻴﻞ‬гап, гуфтор; ќилу ќол а) гуфтугў, гуфтугузор; бањсу мунозира; кашмакаши лафзї; хархаша, љанљол; б) маљ. тафсил, љузъиёт. ЌИЛ II ‫ ﻗﻴﻞ‬мўй, мўи думи асп; ќилро кашидан амали касеро мањдуд кардан; муќ. таноби касеро кашидан; ќилро аз хамир људо кардан ниг. мўй(ро) аз хамир људо кардан. ЌИЛЛАТ а. ‫ ﻗﻠّﺖ‬кит. камї, андак будан; муќоб. касрат, ќалил будан. ЌИЛОДА а. ‫ ﻗﻼده‬кит. банди гардани њайвонот, гулўбанд, гарданбанд.

ЌИЛ

– 682 –

ЌИЛТИЌ т. ‫ ﻗﻠﺘﻴﻖ‬1. устухони майдаи моњї, сўк. 2. сихњои нозуки сари хўшаи љаву гандум, сўк. ЌИЛТИЌДОР ‫ ﻗﻠﺘﻴﻖدار‬1. дорои устухони майда: моњии ќилтиќдор (сўкдор). 2. хўшањои гандум ё љав, ки дорои сўк мебошанд, хўшањои сўкдор. ЌИЛУЌОЛ ‫ ﻗﻴﻞوﻗﺎل‬гуфтугўй бо овози баланд; бањсу мунозираи пурхурўш; бе ќилуќол а) бегуфтугў, бешубња; б) бидуни бањсу мунозира; бе муњокима. ЌИМА т. ‫ ﻗﻴﻤﻪ‬1. гўшти кўфта; гўшти майда буридашуда: ќима кардан, ќима шудан; ќима - ќима кардан а) пора-пора кардан, хурдхурд реза кардани чизе; б) маљ. сахт зарбу лат кардани касе, сахт маљрўњ кардани касе. 2. навъи хўрок, ки аз гўшти ќима ё нарм кўфташуда тайёр мекунанд. ЌИМААНДОЗЇ ‫ ﻗﻴﻤﻪاﻧﺪازي‬амали ќима кардани гўшт, аз чарх гузаронидани гўшт. ЌИМАБОБ ‫ ﻗﻴﻤﻪﺑﺎب‬гўште, ки барои ќима кардан мувофиќ аст. ЌИМАКАБОБ ‫ ﻗﻴﻤﻪﻛﺒﺎب‬навъи кабоб, ки аз гўшти ќима тайёр мекунанд. ЌИМАПАЛАВ ‫ ﻗﻴﻤﻪﭘﻠﻮ‬палаве, ки гўшти он аз ќима иборат аст, палави ќимадор. ЌИМАТ а. ‫ ﻗﻴﻤﺖ‬1. бањо, нарх, арзиш: ќимати баланд (ё муносиб) додан; ба ќимати... ба нархи...; ќимат додан нарх мондан, бањо додан, арзиш муайян кардан ба чизе; ќимат доштан арзиш доштан, арзидан. 2. гарон, пурбањо; муќоб. арзон; аз арзиши худ зиёдтар, аз нархи муќаррарї болотар: ќимат будан, ќимат фурўхтан, ќимат харидан; гавњари ќимат гавњари пурќимат; ќимат кардан а) бањои чизеро муќаррар намудан; б) гуфт. нархро боло бурдан, ба чизе аз арзишаш зиёдтар нарх мондан; ќимат шудан гарон шудан, боло рафтан (баланд шудан)-и нарх. 3. арзиш, ќадр, ќурб; шоистагї, барозандагї; ќимати бадеї арзиш аз љињати бадеият; ќадру ќимат эътибору арзиш; аз њама ќиматтар аз њама баќадртар, нињоят азиз; ќимати чизеро донистан бањои њаќиќии чизеро муайян кардан ва донистан; ба ќадри чизе расидан; ќимат афтодан (ё ѓалтидан) гаронтар воќеъ шудан, бо нархи гарон ба

даст даромадани чизе; бо харљи зиёд иљро шудани коре; ќимати чизеро шикастан ќадру эътибори чизеро паст кардан, чизеро беќадр кардан; ба ќадру ќимати чизе расидан ниг. ќадр; баробари љон ќимат доштан фавќулода гаронќадр будан. ЌИМАТБАЊО ‫ ﻗﻴﻤﺖﺑﻬﺎ‬он чи ќимати зиёд дорад, пурарзиш, пурбањо, гаронбањо; муќоб. арзонбањо: мукофоти ќиматбањо, тўњфаи ќиматбањо...; гавњари ќиматбањо а) дурри гаронбањо; б) киноя аз чизи нињоят пурарзиш. ЌИМАТДОР ‫ ﻗﻴﻤﺖدار‬ниг. ќиматнок. ЌИМАТЇ ‫ ﻗﻴﻤﺘﻲ‬1. мансуб ба ќимат. 2. гаронї; бењад зиёд будани нархи чизњо (дар хушксолї ва ѓ.): ќањтї ва ќиматї. ЌИМАТНОК ‫ ﻗﻴﻤﺖﻧﺎك‬1. он чи дорои арзиш аст, боарзиш. 2. дорои арзиши зиёд, гаронбањо; коѓазњои ќиматнок вомбарг, вексел, сањм ва дигар вараќањои бањодор, ки воситаи додугирифт, харидуфурўш ва манбаи суду даромад мебошанд. ЌИМАТСАНЉ ‫ ﻗﻴﻤﺖﺳﻨﺞ‬муайянкунандаи бањо, таъйинкунандаи нарх ва арзиши чизе. ЌИМАТШАВЇ ‫ ﻗﻴﻤﺖﺷﻮي‬исми амал аз ќимат шудан; афзудани нарху наво, зиёд шудани ќимати молњо. ЌИМИЗ т. ‫ ﻗﻤﻴﺰ‬як навъ нўшокие, ки аз шири байтал (ва ё шири шутур) тайёр мекунанд. ЌИМОБ ‫ ﻗﻴﻤﺎب‬гуфт. танаффур ва кароњати табиї ё сохтаву бардурўѓи касе аз ягон чиз ё кас, ки зикр ёфтани он боиси оташинї ё масхараву мазоњ кардани он кас мешавад; ќимоб будан (аз касе, чизе) танаффур ва кароњат доштан аз касе, чизе; ќимоб шудан танаффур пайдо кардан ба касе, чизе, безор шудан аз касе, чизе. ЌИМОР а. ‫ ﻗﻤﺎر‬1. бозии ба пул, бозие, ки дар он бурду бохт ба пулу мол асос ёфтааст: ќимор бозидан, ќимор задан. 2. ниг. ќиморбозї; гўш ба ќимор нињояти мунтазирї ба шунидани чизе. ЌИМОРБОЗ ‫ ﻗﻤﺎرﺑﺎز‬он ки бо бозии ќимор машѓул аст, он ки ба бозии бурду бохтнок одат кардааст. ЌИМОРБОЗЇ ‫ ﻗﻤﺎرﺑﺎزي‬1. бозие, ки дар он бурду

– 683 – бохт ба пулу мол ё чизи дигаре асос ёфтааст. 2. маљ. њар коре, ки эњтимоли нек ё бад анљом ёфтан дорад, кори нињоят таваккалї. ЌИМОРПЕША ‫ ﻗﻤﺎرﭘﻴﺸﻪ‬ниг. ќиморбоз. ЌИМОРХОНА мебозанд.

‫ﻗﻤﺎرﺧﺎﻧﻪ‬

љое, ки дар он ќимор

ЌИН т. ‫ ﻗﻴﻦ‬1. азоб, шиканља; ќин кардан сахт азобу шиканља додани гунањгорон дар ваќти пурсиш, то ба гуноњашон иќрор шаванд. 2. гуфт. душвор, мушкил, сахт, саъб; пурмашаќќат. ЌИНЃОЛА т. ‫ ﻗﻨﻐﺎﻟﻪ‬арўсе, ки њанўз никоњ нашуда бошад, духтари номзадшуда. ЌИНЃОЛАБОЗЇ ‫ ﻗﻨﻐﺎﻟﻪﺑﺎزي‬махфї ба мулоќоти арўс омадани домод. ЌИНЃОЛБОЗЇ ‫ ﻗﻨﻐﺎلﺑﺎزي‬ниг. ќинѓолабозї. ЌИНЇ ‫ ﻗﻴﻨﻲ‬гуфт. душворї, мушкилї. ЌИР I ‫ ﻗﻴﺮ‬кушокушї, куштори њамагонї; ќир кардан куштан, несту нобуд кардан, маргу мири њамагонї; ќир шудан // ќир гаштан кушта шудан, несту нобуд шудан. ЌИР II ю. ‫ ﻗﻴﺮ‬1. моддаи сиёњранге, ки ваќти полудани нафт тањнишин шуда мемонад ва он, аз љумла, дар мумфарш кардани роњњо ба кор меравад, ќатрони нафт. 2. маљ. сиёњ. ЌИР III ‫ ﻗﻴﺮ‬кўњи пастаки сангрезадор; баландї, пушта, адир, теппа. ЌИРАВ ‫ ﻗﻴﺮو‬шабнами яхбастаи барфрезамонанд, ки шабона дар њавои сард дар рўи барги дарахтон ва сабзањо пайдо мешавад, љалид; ќирав бастан // ќирав рехтан пайдо шудани ќирав, рўи гиёњњо ва баргњоро пўшондани ќирав. ЌИРАВБАСТА ‫ ﻗﻴﺮوﺑﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз ќирав бастан; ќиравдор; ќиравзада: шохњои ќиравбастаи дарахтони канори роњ. ЌИРАВДОР ‫ ﻗﻴﺮودار‬ќиравдошта, бо ќирав пўшондашуда. ЌИРАВЗАДА ‫ ﻗﻴﺮوزده‬сифати феълии замони гузашта аз ќирав задан; бо таъсири ќирав аз сабзиш мондан: баргњои ќиравзада, юнучќаи ќиравзада.

ЌИР

ЌИРАВПЎШ ‫ ﻗﻴﺮوﭘﻮش‬ниг. ќиравбаста. ЌИРАНДУД ‫ ﻗﻴﺮاﻧﺪود‬бо ќир андовашуда, ќирмолида, ќирнок; ќирандуд кардан ќир молидан бо маќсади муњофизат аз обу рутубат. ЌИРГУН ‫ ﻗﻴﺮﮔﻮن‬сиёњ чун ќир, ба ранги ќир. ЌИРЃИЗ ‫ ﻗﻴﺮﻏﻴﺰ‬1. номи халќи туркнажод, ки ањолии аслии Љумњурии Ќирѓизистонро ташкил мекунад. 2. нафаре аз халќи ќирѓиз. ЌИРЃИЗЇ ‫ ﻗﻴﺮﻏﻴﺰي‬мансуб ба ќирѓиз; забони ќирѓизї, кулоњи ќирѓизї... ЌИРИНДЇ т. ‫ ﻗﻴﺮﻳﻨﺪي‬:ќириндии сархонаи чилим боќимондаи сўхтаву нимсўхтаи тамоку дар сархонаи чилим. ЌИРКУНАНДА ‫ ﻗﻴﺮﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ќир кардан. 2. нобудкунанда, сартосар куштаву несткунанда; њавопаймои ќиркунанда њ. хавопаймое, ки ба њавопаймоњои душман њамла бурда, нобуд месозад. ЌИРМИЗ њ. ‫ ﻗﺮﻣﺰ‬1. кит. як навъи кирмест ба андозаи нахўд, ки ранги сурх дошта ва дар беша ё дар дарахти булут љойгир аст ва рангсозон аз он ранги сурхи баланд месохтанд. 2. ранги сурхи баланд. ЌИРМИЗАК ‫ ﻗﺮﻣﺰك‬зоол. гамбуски арча. ЌИРМИЗИРАНГ ‫ ﻗﺮﻣﺰيرﻧﮓ‬як навъ ранги сурхи баланд; сурхранг. ЌИРМИЗИТОБ ‫ ﻗﺮﻣﺰيﺗﺎب‬ранге, ки ба ќирмизї наздик аст; ниг. ќирмизиранг. ЌИРМИЗЇ ‫ ﻗﺮﻣﺰي‬ба ранги ќирмиз, арѓувонї; сурх: пиёлаи ќирмизї, чойники ќирмизї. ЌИРОАТ а. ‫ ﻗﺮاﺋﺖ‬1. хондан, хониш (-и китоб, рўзнома, шеър ва ѓ.): китоби ќироат, китоби хониши мактабї. 2. хондани Ќуръон; ќироат кардан а) ба овози баланд (бо риояти илми таљвид) хондани оятњои Ќуръон; б) хондан, мутолиа кардан (мас., шеърро). ЌИРОАТКУНАНДА ‫ ﻗﺮاﺋﺖﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз ќироат кардан. 2. хонандаи оятњои Ќуръон, ќорї. ЌИРОАТХОНА ‫ ﻗﺮاﺋﺖﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки дар он китоб, рўзнома ва ѓ. ба хондан дода мешавад; дар китобхона ва муассисањо хонаи махсус барои

ЌИР

– 684 –

мутолиаи китобњо. ЌИРОБ I ‫ ﻗﻴﺮاب‬ниг. ќирав. ЌИРОБ II а.‫ ﻗﺮاب‬ќиём, ѓилофи шамшер. ЌИРОН I а. ‫ ﻗﺮان‬1. кит. наздик шудан, пайвастани чизе ба чизе. 2. нуљ. ба њам наздик омадани ду сайёра дар як бурљ; муќ. соњибќирон; њаљљи ќирон д. он давраи маросими зиёрати Каъба, ки дар он њаљ ва умра ба њам мувофиќат кунад, бо њам омадани њаљ ва умра; ќирон кардан ба якдигар наздик шудан (-и сайёрањо); ќирон сохтан ба њам овардан, наздик сохтан. ЌИРОН II ‫ ﻗﺮان‬несту нобуд шудан, мањв шудан; ќирон овардан ба касе (чизе) ниг. ба тухми кас (чизе) ќирон овардан; ќирон омадан ба касе(чизе) ниг.ба тухми касе (чизе) ќирон омадан нобуд шудан, мањв гардидан, фано ёфтани касе (чизе); фаро расидани ваќти несту нобуд шудани касе (чизе); ба тухми касе(чизе) ќирон овардан тарзи бавоситаи ба тухми касе (чизе)ќирон омадан. ЌИРОН III ‫ ﻗﺮان‬воњиди пули нуќраи Эрон то љорї шудани риёли њозира, ки аз сиккањои нуќрагин иборат буда, дар давраи Ќочор ва аввалњои салтанати Пањлавї гардон буд. ЌИРОТ ю. ‫ ﻗﺮاط‬1. ченаки вазн, ки тахминан ба 0,2 грамм баробар аст ва асосан дар баркашидани љавоњирот истифода мешавад. 2. маљ. миќдори бисёр ками чиз. ЌИРПЎШ ‫ ﻗﻴﺮﭘﻮش‬бо ќир пўшонидашуда; роњи ќирпўш роњи асфалтпўш, роњи мумфарш. ЌИРРА ‫ ﻗﺮّه‬рах, тарош, пањлу; ќирраи бел тарафи пањлуи бел, пањлўи бел; ќирраи кўњ теѓаи кўњ; бо ќирраи чашм нигоњ кардан (ё мушоњида кардан) бо як кунљи чашм (рўйро натофта ва ноаён) нигоњ кардан (ё мушоњида ва ё назорат кардан). ЌИРРАДОР ‫ ﻗﺮّهدار‬теѓадор: бинии ќиррадор. ЌИРРОС ‫ ﻗﺮّاس‬гуфт. калимаи таќлиди овози тези ба њам расидан ё соиш хўрдани чизњои филизї; ѓичиррос. ЌИРСОС ‫ ﻗﺮﺳﺎس‬гуфт. калимаи таќлиди овозе, ки аз шикастани алаф ва шохчањои хушк ва ѓ. инњо њосил мешавад: ќирсос зада шикастан. ЌИРТОС а.

‫ﻗﺮﻃﺎس‬

кит. коѓаз, сањифае, ки бар

он менависанд. ЌИРТОСЇ ‫ ﻗﺮﻃﺎﺳﻲ‬мансуб ба ќиртос; мансуб ба коргузорї; маводи ќиртосї маводи коргузорї. ЌИСАС а. ‫ ﻗﺼﺺ‬љ. ќисса. ЌИСИР т. ‫ ﻗﺴﻴﺮ‬бордорнашуда: модагови ќисир, гўсфанди ќисир; ќисир мондан бордор нашуда мондан, бача накарда мондан (-и гов, гўсфанд ва ѓ.) ЌИСИРЇ ‫ ﻗﺴﻴﺮي‬ќисир будан; назоида мондан (-и чорпо).

ќисирмонї,

ЌИСИР-ЌИСИР‫ ﻗﺴﻴﺮﻗﺴﻴﺮ‬калимаи таќлиди овозе, ки аз шикастани чўб, шохи дарахт, танаи гиёњњои хушк ва м. инњо мебарояд; ќисиррос. ЌИСИРМОНДА ‫ ﻗﺴﻴﺮﻣﺎﻧﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќисир мондан; чорвое, ки бордор нашуда мондааст. ЌИСИРМОНЇ дани чорво.

‫ﻗﺴﻴﺮﻣﺎﻧﻲ‬

бордор нашуда мон-

ЌИСИРРОС ‫ ﻗﺴﻴﺮّاس‬калимаи таќлиди овози шикастан ё ќариб ба шикастан расидани симчўб, болор, курсї ва ѓ.: ќисиррос задан. ЌИСМ а. ‫ ﻗﺴﻢ‬1. љузъе аз чизе, порае аз чизе, љузъ, њисса, пора, бахш. 2. љињозе, ки љузъи таркибии олоте аз таљњизот мебошад; ќисмњои эњтиётї аљзои таркибии олати техникї барои дар ваќти шикастан ё корхўрда шудани аъзои аслї иваз кардани онњо. 3. таќсимоти идорї, ки ба соњае хос аст, шўъба: ќисми илмї, ќисми таълимї. 4. њ. воњиди људогонаи низомї: ќисми бењдошт, ќисми танкї; ќисми њарбї воњиди њарбї. 5. љузъе аз асари бузург: ќисми аввали “Ёддоштњо”-и С. Айнї. 6. навъ, хел, гуна; соњати...: дар ќисми пеши ин майдон, дар ќисми шимолии шањр...; як ќисм ќисме, бархе, баъзе; гурўње: як ќисми мусофирон, як ќисм заминњои фалонї; ќисм-ќисм љузъ-љузъ, ба ќисмњо људо карда (баркашидан, гузаронидан); ќисми бадеї консерт дар охири маљлисњои тантанавї. ЌИСМАН а. ً‫ ﻗﺴﻤﺎ‬як ќисм..., як њиссае...; то њадде, то андозае. ЌИСМАТ а.

‫ﻗﺴﻤﺖ‬

1. њисса, бахш, ќисм. 2.

– 685 – насиб, бањра; сарнавишт.

ќисмати

азал(ї)

таќдир,

ЌИСМАТХЎР ‫ ﻗﺴﻤﺖﺧﻮر‬кит. 1. рўзихур, он ки аз ризќу рўзї бањра мегирад. 2. маљ. бандаи Худо. ЌИССА а. ‫ﻪ‬‫ ﻗﺼ‬1. њикоят, наќл; ривоят; саргузашт; хабар, њадис; шарњи њол; ќиссаи ѓамангез, ќиссаи шабњои њиљрон; ќисса гуфтан...; ќиссаи касе саргузашти касе, воќеаи бо касе рўйдода. 2. киноя аз афсона, суханњои бофта; ќисса кўтоњ хулласи калом, алќисса, мухтасаран; њисса аз ќисса наќли мухтасар аз њикояи муфассал, шаммае аз ривояте; ќисса дароз кардан пурњарфї ва гуфтани суханони бењудаву бемавќеъ. ЌИССАГЎЇ ‫ﻪﮔﻮﺋﻲ‬‫ ﻗﺼ‬исми амал аз ќисса гуфтан; машѓулияти ќиссагўй. ЌИССАГЎЙ ‫ﻪﮔﻮي‬‫ ﻗﺼ‬он ки њикояте, ривояте ё саргузаштеро барои дигарон наќл мекунад, достонгўй. ЌИССАПАРДОЗ ‫ﻪﭘﺮداز‬‫ ﻗﺼ‬ниг. ќиссагўй. ЌИССАХОН ‫ﻪﺧﻮان‬‫ ﻗﺼ‬1. он ки ќиссањоро аз рўи китоб ба дигарон мехонад, гўяндаи достон, ќос. 2. шуѓле будааст муравваљ дар байни ањли шиа дар давраи сафавиён ва гурўње аз шоирон, ки бо касби ќиссахонї низ машњур будаанд. ЌИССАХОНЇ ‫ﻪﺧﻮاﻧﻲ‬‫ ﻗﺼ‬ќисса хондан; машѓулияти ќиссахон. ЌИСТ а. ‫ ﻗﺴﻂ‬кит. 1. адлу инсоф, дод. 2. њисса, насиб, бахш, ќисме аз чизе; ба ќист фурўхтан (ё харидан) нав. тарзи фурўш (ё харид)-и мол ба ќарз, ки харидор ќимати онро на якбора, балки ќисм-ќисм мепардозад. ЌИСТОС ю. ‫ ﻗﺴﻄﺎس‬кит. тарозу, тарозуе, ки хеле дуруст бармекашад, тарозуи њассос. ЌИТИЌ т. ‫ ﻗﺘﻴﻖ‬эњсосе дар кафи пой, дар зери баѓал ва дар баъзе љои дигари бадани одам, ки бо расидани сари ангуштони дасти бегона ва ѓ. кас беихтиёр ба ханда меояд: ќитиќ доштан; ќитиќ кардан сабукак бо ангуштон таги баѓал ё кафи пои касеро хоронда, ўро беихтиёр ба ханда овардан; ◊ ба ќитиќи касе расидан ба касе сухани ќањровари ўро гуфтан; ѓаши касеро овардан, бо сухане боиси асабонияти касе гардидан.

ЌОБ

ЌИТИЌОВАР ‫ ﻗﺘﻴﻖآور‬коре ё чизе, ки њисси ќитиќи касеро меоварад. ЌИТОЛ а. масоф.

‫ﻗﺘﺎل‬

кит. кушокушї дар љанг; љанг,

ЌИТЪА а. ‫ ﻗﻄﻌﻪ‬1. порае аз чизе, тикка, пора, порча; порчаи замини корам. 2. љуѓр. њар яке аз хушкињои бузурги кураи Замин, (Осиё, Африќо, Аврупо, Амрико, Австралия, Антарктида). 3. адш. яке аз намудњои назм, ки матлаъ надорад ва мисраи дуюми њамаи байтњо њамќофия омада, дар он аз як мавзўъ сухан меравад. ЌИТЪАВЇ ‫ ﻗﻄﻌﻪوي‬мансуб ба ќитъа 2; хоси яке аз ќитъањои олам. ЌИФ а. ‫ ﻗﻴﻒ‬дањанаи поёнаш борик барои ба зарфњои дањонтанг рехтани моеъњо. ЌИФОЛ ю. ‫ ﻗﻴﻔﺎل‬яке аз рагњои бадани одам, ки дар даст намоён аст. ЌИФШАКЛ ‫ ﻗﻴﻒﺷﻜﻞ‬аз љињати шакл ба ќиф монанд, мисли ќиф дањонвасеу думборик. ЌИШЛОЌ т. ‫ ﻗﺸﻼق‬1. дењ, дења, ќаря, русто. 2. таър., књн. љои зимистонгузаронї; муќ. айлоќ. ЌИШЛОЌИДУХТАР ‫ ﻗﺸﻼﻗﻲدﺧﺘﺮ‬духтари дењотї, духтари зоидашуда ва сокин дар дењот. ЌИШЛОЌЇ ‫ ﻗﺸﻼﻗﻲ‬мансуб ба ќишлоќ; дењотї, сокини дењ. ЌИШЛОЌЉОЙ шањр.

‫ﻗﺸﻼقﺟﺎي‬

ќишлоќ, берун аз

ЌИШР а. ‫ ﻗﺸﺮ‬пўст, пўчоќ; ќишри Замин табаќаи болоии Замин. ЌОБ т. ‫ ﻗﺎب‬ѓилофи ашёи хурд: ќоби айнак. ЌОБИЗ а. ‫ ﻗﺎﺑﺾ‬1. кит. ќабзкунанда, гиранда; ќабулкунанда. 2. миронанда, берункашандаи љон. 3. тиб. доруе, ки дарунравиро нигоњ медорад, давои зидди исњол; ◊ ќобизи рўњ гирандаи љон, Азроил. ЌОБИЛ I а. ‫ ﻗﺎﺑﻞ‬1. ќобилиятнок, истеъдоднок, мустаид, лаёќатманд; ќобили њунаре донистан касеро ба њунаре лоиќ њисоб кардан. 2. лоиќ, сазовор, муносиб; ќобили чизе (ё коре) а) сазовори (лоиќи) коре ё чизе, арзанда ба коре ё чизе: ќобили мадњ, ќобили тамошо, ќобили тарбия, ќобили тасвир...; б) муносиби

ЌОБ

– 686 –

(дархўри, боби) чизе ё коре, мувофиќ ба коре ё чизе: замини ќобили киштукор, њуљраи ќобили истиќомат, ќобили нишастан набудан...; ќобили зикр арзанда ба зикр кардан; (мавзўи) боањамият; ќобили муќоиса муќоисашаванда, ќобили хўрдан хўрданибоб; ќобили ќабул муносиб, пазируфтанї; ањолии ќобили мењнат мардуми коршоям; ќувваи ќобили мењнат; ќувваи ќобили мењнат ќувваи (мардум) короянд, ќувваи корї; ќобил гардидан (барои коре) мувофиќ гардидан, дархўри коре шудан, коромад (барои маќсаде). 3. гуфт., маљ. њалиму ботамкин, хушфеълу нарм; гапдаро; ќобилу гапдаро њалиму гапгир; ќобилу њалим нарму хушфеъл, хушахлоќ; ќобил шудан њалиму гапдаро шудан, нарм гаштан. ЌОБИЛ II а. ‫ ﻗﺎﺑﻞ‬исми фоил аз ќабул кардан; пазиранда, ќабулкунанда. ЌОБИЛ III ‫ ﻗﺎﺑﻴﻞ‬д. бародари Њобил, номи фарзандони Одам ва Њавво (дар Таврот ба шакли Ќоин омадааст). ЌОБИЛА I а. ‫ ﻗﺎﺑﻠﻪ‬муаннаси ќобил. ЌОБИЛА II а. зоёнад. ЌОБИЛАК ќобил.

‫ ﻗﺎﺑﻠﻪ‬момодоя, доя, зане, ки бача

‫ﻗﺎﺑﻠﻚ‬

шакли тасѓир ва навозишии

ЌОБИЛИЯТ а. ‫ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬1. истеъдоди зотї, лаёќат, ќарења: ќобилияти фавќулода, ќобилияти шоирї. 2. лоиќї, сазоворї, муносиб будан; ќобилияти истиќоматї ќобили истиќомат будан, муносиби зиндагонї будан; ќобилият доштан а) лаёќат доштан, соњиби истеъдоди зотї будан; б) лоиќ будан, сазовор будан, ќобил будан; ќобилияти корї доштан кор карда тавонистан, аз ўњдаи кор кардан баромадан; ќобилияти мењнат надоштан кор карда натавонистан, коршоям набудан. ЌОБИЛИЯТНОК ‫ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻧﺎك‬соњиби истеъдод, лаёќатманд, лоиќ. ЌОБИЛИЯТНОКЇ ‫ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻧﺎﻛﻲ‬ќобилиятнок будан, соњиби лаёќат будан, истеъдод доштан. ЌОБИЛЇ I ‫ ﻗﺎﺑﻠﻲ‬1. ќобилият, истеъдоднокї, лаёќат. 2. ќобил (3) будан, њалиму хушфеъл

будан; гапдарої. ЌОБИЛЇ II ‫ ﻗﺎﺑﻠﻲ‬:палави ќобилї як навъ оши палав, ки ба болои гўшту равѓан биринљи хомро андохта љўшонда мепазанд. ЌОВЃА т. ‫ ﻗﺎوﻏﻪ‬зарфи чармини обкашї, ќавѓа. ЌОЃОТЇ ‫ ﻗﺎﻏﺎﺗﻲ‬:чормаѓзи ќоѓотї чормаѓзи тунукпўст. ЌОДИР а. ‫ ﻗﺎدر‬тавоно, муќтадир, зўрманд, соњиби ќудрат; дасти ќодир а) дасти тавоно; б) маљ. иќтидор, ќудрат; устоди ќодир устоди пурњунар; њунарманди бузург; ќодир будан ќудрати ба љо овардани коре доштан, карда тавонистани кореро; ба њар кор ќодир њама кор аз дасташ меояд, аз ўњдаи њар кор мебарояд. ЌОДИРАНДОЗ ‫ ﻗﺎدراﻧﺪاز‬таър. тирандози моњир, ки камонњои сахттаринро њам кашида метавонист ва тираш бехато ба нишон мерасид. ЌОДИРИЯ ‫ ﻗﺎدرﻳﻪ‬д. номи яке аз тариќањои тасаввуф аст, ки ба номи асосгузораш Абдулќодири Гелонї гузошта шудааст. ЌОДИРЇ ‫ ﻗﺎدري‬иќтидор, тавоної. ЌОДИЊ а. ‫ ﻗﺎدح‬кит. 1. фарсудагии дандон. 2. айб, наќс, табоњї. 3. айбкунанда, таъназананда. ЌОЗ т.‫ ﻗﺎز‬як навъ мурѓи обии вањшї ва хонагии гардандарози калонтар аз мурѓобї, ѓоз; ◊ ќоз чаронидан кори бењуда кардан. ЌОЗГИР ‫ ﻗﺎزﮔﻴﺮ‬ќозгиранда, шикоркунандаи ќоз; ◊ иштињои ќозгир иштињои нињоят зиёд; иштињо ќозгир шудан хеле гурусна ва толиби хўрок шудан. ЌОЗИБОЗЇ ‫ ﻗﺎﺿﻲﺑﺎزي‬таър. кашмакаш ва мурофиаи ќозихонагї, ба ќозихона даводавї кардан бо мурофиае; муќ. судбозї. ЌОЗИГЇ ‫ ﻗﺎﺿﻲﮔﻲ‬таър. вазифа ва кори ќозї; ќозї будан; њакамї; ќозигї кардан ќозї будан, вазифаи ќозиро ба љо овардан. ЌОЗИЁТ ‫ ﻗﺎﺿﻴﺎت‬књн. идорае, ки масъалаву бањсњоро (дар байни ањли ислом) мувофиќи ќонунњои куллии шариат баррасї ва њал менамояд. ЌОЗИЗОДА

‫ ﻗﺎﺿﻲزاده‬књн. фарзанди ќозї, писар

– 687 – ё духтари ќозї. ЌОЗИКАЛОН ‫ ﻗﺎﺿﻲﻛﻼن‬таър. сардори ќозиён; яке аз мансабњои олии рўњонї дар аморати Бухоро, ки шахси дувум дар идораи умури давлатї ба шумор мерафт (пас аз ќушбегї). ЌОЗИХОНА ‫ ﻗﺎﺿﻲﺧﺎﻧﻪ‬таър. мањкамаи ќозї, дорулќазо, ки мурофиањо дар он љо анљом меёфтанд; ба ќозихона кашидан (касеро) ба касе даъвогар шуда, ўро барои мурофиа ба ќозихона бурдан; муќоб. ба суд додан; ◊ гапро ба ќозихона бурдан аз пайи тањќиќи гапе шудан, ба таги гап расиданї шудан. ЌОЗИХОНАГЇ ‫ ﻗﺎﺿﻲﺧﺎﻧﮕﻲ‬мансуб ба ќозихона; никоњи ќозихонагї књн. маросими никоњи духтарони гуреза (гурезондашуда), ки дар ќозихона ба расмият дароварда мешуд; хати ќозихонагї књн. њуљљате, ки дар ќозихона сабт ва ќайд шудааст, хате, ки эътибори ќонунї дошт. ЌОЗИЮЛЌУЗОТ ‫ﻗﺎﺿﻲاﻟﻘﻀﺎت‬ ќозикалонњои Бухоро.

таър.

унвони

ЌОЗИЮЛЌУТ а. ‫ ﻗﺎﺿﻲاﻟﻘﻮت‬кит. расонандаи рўзї, парвардигори ризќ (сифати Худо). ЌОЗИЮЛЊОЉОТ а. ‫ ﻗﺎﺿﻲاﻟﺤﺎﺟﺎت‬д. барорандаи њољат ва ниёзњо ( сифати Худо). ЌОЗЇ I а. ‫ ﻗﺎﺿﻲ‬1. кит. ќазоваткунанда, њукмбароранда, довар, њакам. 2. таър. мансабдори шаръї дар аморати Бухоро, ки масъалањои бањсноки њуќуќї ва љиноятњои содиршударо аз рўи нишондоди шариат њал мекард; фаќење, ки мурофиотро дар мавриди ихтиллофу низоъ байни мардум мувофиќи ќонуни шариат њал мекард; муќ. судя; ќозии калон ниг. ќозикалон; ќозии њаќиќї а) ќозии аз рўи њаќиќат амалкунанда; б) сифати Худо; ќозї шудан а) ба мансаби ќозигї расидан; б) гуфт. њакам шудан; ба тахтаи ќозї кашидан маљ. истинтоќ карда, танбењ додан. ЌОЗЇ II а. ‫ ﻗﺎﺿﻲ‬д. касе, ки намозро бо ќазо мехонад, ќазохон, вомгузор. ЌОИД I а. ‫ ﻗﺎﺋﺪ‬кит. 1. асокаш, роњнамои шахси нобино. 2. маљ. роњнамо, роњбар, пешво; ◊ ќоиди таќдир (сифати Худо). ЌОИД II а.‫ ﻗﺎﻋﺪ‬кит. нишинанда, нишаста; муќоб. ќоим.

ЌОЌ

ЌОИДА а. ‫ ﻗﺎﻋﺪه‬1. бунёд, асос, асл; ќонун; дастур: ќоидањои арўз, ќоидањои граммматика, ќоидањои имло, ќоидањои њисоб, ќоидаву ќонун. 2. расм, оин, тартиботи муќарраршуда; ќоидањои тартиботи дохилї, ќоидањои њаракати бехатари наќлиёту пиёдагардон дар роњњо; аз рўи ќоида // мувофиќи ќоида а) мутобиќи ќоида, дар асоси ќонун; б) мутобиќи расму оин; тибќи тартибу низоми муќарраршуда; в) чунон ки бояд, чунон ки лозим аст; ќоидаро вайрон кардан бар хилофи ќоидае амал кардан; ќонуншиканї кардан; ќоидаи бозиро риоя кардан риоя кардани тартибу низоми бозї; ќоида њамин ки... расму одат њамин ки..., таомул шудааст, ки... ЌОИДАДОН ‫ ﻗﺎﻋﺪهدان‬донандаи ќоида 1,2; сахт риоякунандаи ќоидањо. ЌОИДАТАН а. ً‫ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ‬1. мутобиќи ќоида; аслан, асосан. 2. аз рўи расму таомул; маъмулан. ЌОИЛ а. ‫ ﻗﺎﺋﻞ‬1. иќроркунанда ба гуноњи худ; эътирофкунанда, тандињанда; ќоил кардан бо њунар, кор ё дониши худ эътирофи касеро ба даст овардан, водор ба тандињї кардан; ќоил шудан њунарнамоии касеро эътироф кардан, ба кордории касе тан додан. 2. гўянда, сухангў. ЌОИМ а. ‫ ﻗﺎﺋﻢ‬1. рост, устувор, истода, барпо; ќоим будан устувор будан, поянда будан; пойдор истодан; барпо шудан; ќиёмат ќоим шудан ќиёмат барпо шудан; ќоим ба зот ба аслу зоти худ пойдор; абадї, љовид. 2. моланда, даллок (дар њаммом), масњгар. 3. књн. халта (киса, љаъба)-и чармї барои нигоњ доштани мўњрањои шоњмот, дастаи шамшер, теѓ. ЌОИМА а. ‫ ﻗﺎﺋﻤﻪ‬1. ниг. ќоим 1; коѓазњои ќоимаи роиља пулњои коѓазии боќурби дар муомила буда; нархи ќоима ќимати устувор. 2. дастаи шамшер. 3. сутун, поя; чароѓпоя. 4. пойгањи тахти хоб. ЌОИММАЌОМ а. ‫ ﻗﺎﺋﻢﻣﻘﺎم‬љонишин, ноиб; љойгири касе ё чизе. ЌОИФ а.‫ ﻗﺎﺋﻒ‬ќиёфашинос, он ки монандии ќиёфаи фарзандро ба падар муќаррар кунад. ЌОЌ т. ‫ ﻗﺎق‬1. хушк, хушкшуда: гўшти ќоќ, нони ќоќ, чўби ќоќ; ќоќ кардан хушк кардан,

ЌОЌ

– 688 –

хушконидан. 2. лоѓар, хароб, камгўшт; ќоќина: дасту пои дарозу ќоќ, одами ќоќ; ќоќ шудан а) хушк шудан, хушкидан; б) лоѓару хароб шудан. 3. лањљ. зардолуи хушконидашуда, ѓўлунг; дашти ќоќ сањрои беобу алаф, биёбон; замини ќоќ замини сахт; замини бефаршу кўрпача; сурфаи ќоќ дастархони бехўрду хўрок, суфраи холї; љўи ќоќ љўи беоб; бо як омочи ќоќ танњо бо як омоч; бо як сари ќоќ танњо; бекасу кўй ва бечизу чора; кисаи касе ќоќ будан кисаи касе холї будан; пул надоштан; њалќи касе ќоќ шудан аз ташнагї, асабоният ё њаяљон гулўи касе хушк шудан. ЌОЌБАДАН ‫ ﻗﺎقﺑﺪن‬лоѓар, хароб; камгўшт: марди навчаи ќоќбадан. ЌОЌИНА ‫ ﻗﺎﻗﻴﻨﻪ‬лоѓар, хароб; камгўшт, газгўшт: зани ќоќинаи гандумгун, љавони ќоќинаи миёнаќад; рўи ќоќина рўи камгўшт. ЌОЌИНААНДОМ бадан.

‫ﻗﺎﻗﻴﻨﻪاﻧﺪام‬

лоѓарандом, ќоќ-

ЌОЌИНАРЎ(Й) ‫ﻗﺎﻗﻴﻨﻪروي‬//‫ ﻗﺎﻗﻴﻨﻪرو‬он ки чењрааш лоѓари камгўшт аст. ЌОЌЇ ‫ ﻗﺎﻗﻲ‬1. хушкї, хушкшудагї (мас., нон). 2. лоѓарї, харобї, камгўштї.

ЌОЛАБТИЊЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐﺗﻬﻲ‬дарунхолї, миёнковок. ЌОЛИБ ‫ ﻗﺎﻟﺐ‬1. ниг. ќолаб; ќолаби бељон тани берўњ, љисми бељон. 2. андозаи ягон чиз; бўтаи оњангарї; чўбе, ки ба шакли пой тарошида, пойафзолро дар он мекашанд ва медўзанд; олат ва абзоре барои шакл додан ба мавод: ќолиби кафш ё мўза, ќолиби рехтагарї, ќолиби хишт, ќолиб гирифтан, ќолиб задан, ќолиб тарошидан, аз ќолиб баромадан, ба ќолиб рехтан. 3. наќши барканда ё барљастаи ягон чиз дар рўи тахта, филиз ва ѓ., ки онро ранг карда, бо чизи дигар пахш мекунанд, то наќш ба чизи дигар гузарад: ќолиби читгарї коѓаз ё филизе, ки дар он наќше, њарфе ё раќаме бурида шудааст (барои наќќошї ё рассомї); коѓази наќшапартої. 4. маљ. шакл, намуд: ќолиби назм, ќолиби наср; ба ќолиби чизе даровардан ба шакли чизе даровардан, шакли чизеро додан; ◊ хишт аз ќолиб бархест ваќти иљрои коре гузашт, фурсат аз даст рафт, кор аз кор гузашт. ЌОЛИБАК ‫ ﻗﺎﻟﺒﻚ‬1. шакли тасѓири ќолиб; ќолиби хурд. 2. ќолибе, ки читгарњо аз рўи он ба матоъ наќш мепартоянд. ЌОЛИБГАР ‫ ﻗﺎﻟﺐﮔﺮ‬1. он ки ќолиб омода месозад, ќолибсоз. 2. нусхабардор (дар читгарї).

ЌОЌМА т. ‫ ﻗﺎﻗﻤﻪ‬гилеми тунуки абрешимини бепат; чакмани ќоќма чакмани мардона аз намади тунук.

ЌОЛИБГАРЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐﮔﺮي‬ниг. ќолибсозї.

ЌОЌТЇ т. ‫ ﻗﺎﻗﺘﻲ‬:њалвои ќоќтї як навъ њалвост, ки аз орди бирёну ќиёми ширини тут мепухтанд.

ЌОЛИБГИР ‫ ﻗﺎﻟﺐﮔﻴﺮ‬он ки ќолиби чизеро тайёр мекунад; он ки дар рехтагарї ќолиби чизњои сохта шуданиро аз реги сиёњ дуруст мекунад.

ЌОЌУ ‫ ﻗﺎﻗﻮ‬бот. гиёњи худрўи зардгул, ки байни мардум њамчун гиёњи ѓизої ва доруї машњур аст.

ЌОЛИБГИРЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐﮔﻴﺮي‬исми феълї аз ќолиб гирифтан; андоза ва шакли љисмеро бо ќолибе маълум кардан; ќолибгирии дандони маснуї, кафш, кулоњ ва ѓ.

ЌОЌУМ а. ‫ ﻗﺎﻗﻢ‬зоол. њайвони майдаест монанд ба санљоб, ки пўсти сафеди ќиматбањо дорад ва аз он пўстин медўзанд.

ЌОЛИБДОР ‫ ﻗﺎﻟﺐدار‬хиштзан, хиштмол, хиштзани сари ќабрњои хиштї.

ЌОЌШУДА ‫ ﻗﺎقﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќоќ шудан; хушкшуда; нињоят хушк.

ЌОЛИБЗАДА ‫ ﻗﺎﻟﺐزده‬сифати феълии замони гузашта аз ќолиб задан; ба ќолиб дароварда, дар ќолиб гузошта: пойафзори ќолибзада.

ЌОЛ а. ‫ ﻗﺎل‬гуфт. гуфтор, гап; ќилу ќол ниг. ќил; ќолу маќол гуфтугў, гапи бисёр; њаёњу.

ЌОЛИБЗАНЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐزﻧﻲ‬1. исми амал аз ќолиб задан; ба ќолиб даровардани чизе. 2. аз рўи нусха наќш задан (дар читгарї).

ЌОЛАБ а. ‫ ﻗﺎﻟﺐ‬1. тан, пайкар, колбад; ќолаб тињї кардан мурдан, љон додан. 2. ниг. ќолиб.

ЌОЛИБЇ ‫ ﻗﺎﻟﺒﻲ‬1. аз рўи ќолиби муайян сохташуда. 2. маљ. забонзада, чизе, ки аслият

– 689 – надорад, ѓайриаслї: иборањои ќолибї, таъбирњои ќолибї. ЌОЛИБКАШЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐﻛﺸﻲ‬исми амал аз ќолиб кашидан; кашидани наќшу шакли ашё барои рехтани он; андоза ва шакли љисмеро бо ќолибе муайян кардан. ЌОЛИБМИСТАР ‫ ﻗﺎﻟﺐﻣﺴﻄﺮ‬нав. хаткаш барои кашидани шаклњои гуногуни њандасї, лекало. ЌОЛИБОФ ‫ ﻗﺎﻟﻲﺑﺎف‬ниг. колинбоф. ЌОЛИБОФЇ ‫ ﻗﺎﻟﻲﺑﺎﻓﻲ‬ниг. ќолинбофї. ЌОЛИБРЕЗ ‫ ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰ‬он ки филизи гудохтаро ба ќолибњо рехта, чизе тайёр мекунад. ЌОЛИБРЕЗЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي‬1. исми амал аз ќолиб рехтан; кору амали ќолибрез. 2. коргоње, ки барои ба ќолибњо рехта, сохтани чизњо махсус гардонида шудааст: коргоњи ќолибрезї. ЌОЛИБСОЗ ‫ ﻗﺎﻟﺐﺳﺎز‬он ки барои сохтани ашёи гуногун ќолиб (шакл) тайёр мекунад. ЌОЛИБСОЗЇ ‫ ﻗﺎﻟﺐﺳﺎزي‬1. исми амал аз ќолиб сохтан; кору касби ќолибсоз. 2. коргоње, ки барои тайёр кардани ќолибњо махсус гардонида шудааст. ЌОЛИН т. ‫ ﻗﺎﻟﻴﻦ‬гилеми пашмини патдор: ќолин бофтан, ќолин густурдан, ќолин пањн кардан, ќолин фарш кардан: ба тариќи истиора: ќолини барф, ќолини гулњо, ќолини нарми сабзаи навраста, аз сабза ќолин бофтан. ЌОЛИНБОФ боф.

‫ﻗﺎﻟﻴﻦﺑﺎف‬

бофандаи ќолин, гилем-

ЌОЛИНБОФЇ ‫ ﻗﺎﻟﻴﻦﺑﺎﻓﻲ‬1. исми амал аз ќолин бофтан; кору касби бофандаи ќолин. 2. љой ва дастгоње, ки дар он ќолин мебофанд: комбинати ќолинбофї. ЌОЛИНПЎШ ‫ ﻗﺎﻟﻴﻦﭘﻮش‬1. маконе, ки ќолин густурда шудааст. 2. маљ. љое, ки бо гулу гиёњу сабза ороста аст.

ЌОМ

ќолиб фурўхтан; шуѓли тиљорати ќолин, савдои гилем. 2. макони фурўши ќолинњо: дўкони ќолинфурўшї. ЌОЛИНЧА ‫ ﻗﺎﻟﻴﻨﭽﻪ‬ќолини хурд. ЌОЛИЧА ‫ ﻗﺎﻟﻴﭽﻪ‬ниг. ќолинча. ЌОЛЇ ‫ ﻗﺎﻟﻲ‬ниг. ќолин. ЌОЛУЌИЛ ‫ ﻗﺎلوﻗﻴﻞ‬ниг. ќилуќол. ЌОЛУМАЌОЛ ‫ ﻗﺎلوﻣﻘﺎل‬ниг. ќилуќол. ЌОМ I м. ‫ ﻗﺎم‬варз. дар бозии шоњмот вазъиятест, ки яке аз њарифон ба љое гашт карда наметавонад, то шоњ бехатар бошад, пат. ЌОМ II а. фолгир.

‫ﻗﺎم‬

кит. соњир, љодугар, фолбин,

ЌОМАТ а. ‫ ﻗﺎﻣﺖ‬1. ќад, боло; ќаду баст, андом. 2. кит. андоза, дараља, сатњ, миќдор; ќомати мавзун, ќомати хамгашта, ќаду ќомат, ќаду ќомати расо; ќомат афрохтан // ќомат бардоштан а) ќад боло кардан; баланд шудан; б) киноя аз сохта шудан, бино ёфтан; ќомат кашидан ниг. ќад кашидан; ќоматро рост гирифтан ќадро рост кардан, рост шудан; ќомат рост кардан ниг. ќад рост кардан; ќомат бастан, ќомат задан ниг. ќомат кардан; ќомат бастан такбир гуфтан; ◊ ќомат (ат) занад гуфт. дар мавриди мафтун шудан ба ќаду басти зебои касе мегўянд. ЌОМАТБАЛАНД ‫ ﻗﺎﻣﺖﺑﻠﻨﺪ‬он ки ќадаш дароз аст, ќадбаланд, ќаддароз, дарозќад, навча. ЌОМАТБОЛО ‫ ﻗﺎﻣﺖﺑﺎﻻ‬ниг. ќадбаланд. ЌОМАТРАСО ќомат.

‫ﻗﺎﻣﺖرﺳﺎ‬

ќадбаланд; хушќаду

ЌОМАТПАСТ ‫ ﻗﺎﻣﺖﭘﺴﺖ‬ниг. ќадпаст. ЌОМАТХАМ ‫ ﻗﺎﻣﺖﺧﻢ‬ниг. ќоматхамида. ЌОМАТХАМИДА ‫ ﻗﺎﻣﺖﺧﻤﻴﺪه‬он ки ќоматаш хам гаштааст, он ки ќомати дуто дорад.

ЌОЛИНФАРШ ‫ ﻗﺎﻟﻴﻦﻓﺮش‬маконе, ки фаршаш бо гилему ќолин ороста шудааст.

ЌОМУС а. ‫ ﻗﺎﻣﻮس‬1. кит. чуќуртарин љои уќёнус. 2. китоби луѓат (бештар луѓатњои арабї), фарњанг; луѓати донишнома, доиратулмаориф, донишнома.

ЌОЛИНФУРЎШ ‫ ﻗﺎﻟﻴﻦﻓﺮوش‬он ки ќолин ва гилем мефурўшад.

ЌОМУСНИГОР ‫ ﻗﺎﻣﻮسﻧﮕﺎر‬мураттиби ќомус (луѓати донишномаї), ќомуснавис.

ЌОЛИНФУРЎШЇ

‫ﻗﺎﻟﻴﻦﻓﺮوﺷﻲ‬

1. исми амал аз

ЌОМУСНИГОРЇ

‫ ﻗﺎﻣﻮسﻧﮕﺎري‬тањия ва тартиби

ЌОН

– 690 –

ќомус, ќомуснависї. ЌОНЕЪ а. ‫ ﻗﺎﻧﻊ‬он ки аз вазъияти худ розї аст; он ки чизеро басанда мешуморад; ќаноатманд, ризоманд, розї, хурсанд; марди ќонеъ марди ќаноатпеша (ќаноаткор); ќонеъ кардан розї кардан (касеро ба чизе); ќонеъ кунонидан // ќонеъ гардон(и)дан тарзи бавоситаи ќонеъ кардан; розї кунонидан; чизеро кофї шуморидан; ќонеъ шудан розї шудан ба бањраи худ, басанда ва кофї шуморидан (чизеро), ќаноат њосил кардан ба чизе (мас., ба љавобе); талаби касеро ќонеъ кардан бо иљро кардани талабу хоњиши касе ўро розї сохтан. ЌОНЕЪГАРДОНЇ ‫ ﻗﺎﻧﻊﮔﺮداﻧﻲ‬исми амал аз ќонеъ гардонидан; иљро кардани талаби касе. ЌОНЕЪКУНАНДА ‫ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќонеъ кардан; касе ё чизе, ки талаботро љавобгўй мебошад. ЌОНЕЪШАВЇ ‫ ﻗﺎﻧﻊﺷﻮي‬сифати феълии замони њозира аз ќонеъ шудан; чизеро басанда ва кофї шуморидан. ЌОНУН I ю. ‫ ﻗﺎﻧﻮن‬муарраби калимаи юнонии кanon. 1. низом, тартиб; ќоида, дастур. 2. њуќ. ќарори расмии маќомоти олии њокимияти давлатї, ки ба тартиби муќаррарнамудаи конститутсия ќабул шудааст: Ќонуни Љумњурии Тољикистон дар бораи мењнат, Ќонуни Љумњурии Тољикистон дар бораи маориф...; ќонуни асосї конститутсия, сарќонун; аз рўи ќонун дар асоси ќонун, мувофиќи ќонун; ќонун баровардан ќабул ва интишор кардани ќонун (аз тарафи маќомоти олии њокимияти давлатї). 3. нав. робита ва вобастагии мутаќобили њодисањои воќеияти объективї; ќонуният: ќонуни табиат, ќонуни инкишофи љамъият, ќонуни љозибаи умумиљањонї. ЌОНУН II ю. ‫( ﻗﺎﻧﻮن‬муарраби конун) сози ќадимии тории шабењи чанг, ки бо мизроб навохта мешавад. ЌОНУНАН ً‫ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ‬аз рўи ќонун, мувофиќи ќонуну ќоида. ЌОНУНАСОС ‫ ﻗﺎﻧﻮناﺳﺎس‬ба ќонун асосёфта, дар асоси ќонун бунёдгардида. ЌОНУНБАРОР ‫ ﻗﺎﻧﻮنﺑﺮار‬ниг. ќонунгузор.

ЌОНУНБАРОРЇ ‫ ﻗﺎﻧﻮنﺑﺮاري‬ниг. ќонунгузорї. ЌОНУНГУЗОР ‫ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار‬он ки ќонунро вазъ ва муќаррар мекунад. ЌОНУНГУЗОРЇ ‫ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري‬1. фаъолияти маќомоти салоњиятдори давлат оид ба баровардани ќонун; вазъ ва муќаррар кардани ќонун. 2. маљмўи ќонунњои муќарраршуда дар мамлакате: ќонунгузории Љумњурии Тољикистон. ЌОНУНДОН ‫ ﻗﺎﻧﻮندان‬ниг. ќонуншинос. ЌОНУНДОНЇ ‫ ﻗﺎﻧﻮنداﻧﻲ‬воќиф ва огоњ будан аз ќонун, донистани ќонун ва аз рўи он амал кардан. ЌОНУНИЯТ а. ‫ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ‬1. мутобиќат бо ќонун, вобастагї бо ќонунњои объективї: ќонунияти таърихї. 2. бо ќонунњо таъмин карда шудани њаёт ва фаъолияти љамъиятї. ЌОНУНЇ I ‫ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬1. мансуб ба ќонун. 2. он чи мувофиќи ќонун карда мешавад; њуќуќи ќонунї њуќуќи дар ќонун муќарраргардида ва нишондодашуда; њуљљати ќонунї санади аз рўи ќонун тартибёфта; њуљљати расмї; ќонунї кардан ба расмият даровардан. ЌОНУННАВОЗ ‫ﻗﺎﻧﻮنﻧﻮاز‬ ќонун, ниг. ќонун ІІ. ЌОНУННОМА нома.

‫ﻗﺎﻧﻮنﻧﺎﻣﻪ‬

кит.

навозандаи

дастурамал, низом-

ЌОНУНПАРАСТЇ ‫ﻗﺎﻧﻮنﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ќонунї риоя кардан.

ба

меъёрњои

ЌОНУНШИКАНЇ ‫ ﻗﺎﻧﻮنﺷﻜﻨﻲ‬исми амал аз ќонун шикастан; амали хилофи ќонун. ЌОНУНШИНОС ‫ ﻗﺎﻧﻮنﺷﻨﺎس‬њуќуќшинос, ќонундон; шахсе, ки аз ќонун воќиф ва огоњ аст. ЌОНУНШИНОСЇ ‫ ﻗﺎﻧﻮنﺷﻨﺎﺳﻲ‬донистан ва риоя кардани ќонун; воќиф ва огоњ будан аз ќонун ЌОПЧА ‫ ﻗﺎﭘﭽﻪ‬лањљ. халта, линча. ЌОР I ю. ‫ ﻗﺎر‬ќир, мум, зафт, ки бар киштї ва ѓ. мемолиданд.

‫ ﻗﺎر‬1. сиёњ. 2. сиёњиранг, мураккаб. ЌОР III т. ‫ ﻗﺎر‬1. барф. 2. маљ. бисёр сафед. ЌОР(Р)А а. ‫ ﻗﺎره‬љуѓр. ќитъа, ќитъае аз ЌОР II

ќитъаи љањон; хушкї, континент, бар(р).

шаш

– 691 – ЌОР(Р)АВЇ ‫ ﻗﺎروي‬мансуб ба ќор(р)а; хушк (дар бораи иќлим). ЌОРИАЗЁД ‫ ﻗﺎريازﻳﺎد‬гуфт. азёд кардан бе дарки маънї, аз бар кардани тўтивор; ќориазёд кардан ба маъниву мазмун сарфањм норафта аз ёд кардан.

ЌОФ

расонандаи сухани касе ба касе, ифшогари каломи шахсе; ќосиди дипломатї с. маннсабдоре, ки вазифаи ў иборат аз бурда расонидани почтаи дипломатї мебошад. ЌОСИДЇ ‫ﻗﺎﺻﺪي‬ номарасон.

шуѓл

ва

амали

ќосиду

ЌОРЇ ‫ ﻗﺎري‬1. кит. мутолиакунанда, хонанда (-и китоб). 2. он ки Ќуръонро аз ёд карда, дар маросимњо ќуръонхонї мекунад; њофизи Ќуръон. 3. унвони эњтиромї дар мурољиат ба нобиноњо; ќории љамоа књн. сардори синф дар мадрасањо, ки назди як мударрис дарс мехонанд.

ЌОСИМ I а. ‫ ﻗﺎﺳﻢ‬кит. 1. таќсимкунанда, ќисматкунанда, бахшкунанда. 2. яке аз номњои Худо.

ЌОРИГЇ I ‫ ﻗﺎرﻳﮕﻲ‬1. касб ва кори ќорї. 2. ќориёна, ба тарзи хос ба ќориён; ќоригии љамоа ниг. ќорї (-и љамоа).

ЌОСИТ а. ‫ ﻗﺎﺳﻂ‬кит. љобир, ситамгор, бедодгар, золим.

ЌОРИХОНА ‫ ﻗﺎريﺧﺎﻧﻪ‬д. мактабе, ки дар он хонандагон Ќуръонро аз аввал то охир ёд карда, унвони ќорї – њофизи ќуръонро мегирифтанд. ЌОРУН I ‫ ﻗﺎرون‬номи як давлатманди пешин, ки дар хасисї шўњрат дошт ва аз рўи ин амалаш замин ўро бо тамоми ганљаш фурў бурд. ЌОРУН II а. ‫ ﻗﺎرون‬биол. гиёњест хушбўй, ки дар табобат истифода баранд, фариз.

ЌОСИМ II а.‫ ﻗﺎﺳﻢ‬кит. дарњамшикананда. ЌОСИР а. ‫ ﻗﺎﺻﺮ‬кит. 1. кўтоњ, норасо. 2. нотавон, ољиз.

ЌОТ т. ‫ ﻗﺎت‬ниг. ќараќот. ЌОТЕЪ а. ‫ ﻗﺎﻃﻊ‬ќатъкунанда, буранда, бурро; бурњони ќотеъ далели ќатъї. ЌОТИЛ а. ‫ ﻗﺎﺗﻞ‬1. он ки мављуди зиндаеро мекушад, кушанда, ќатлкунанда. 2. марговар, мўњлик: зањри ќотил. ЌОТИЛЇ ‫ ﻗﺎﺗﻠﻲ‬амали ќотил, ќотил будан: одамкушї, њалокгарї. ЌОТУРМА т. ‫ ﻗﺎﺗﺮﻣﻪ‬гуфт. ноне, ки аз хамири норасида дар деги тафсон мепазанд.

ЌОРУРА а. ‫ ﻗﺎروره‬1. зарфи шишагї, ованд. 2. шишаи хурди махсус, ки беморон пешобро дар он гирифта, барои таљзия ба назди табиб ё пизишк мебаранд; ◊ ќорура бар санг задан нохуш кардани айш.

ЌОТИР II а. ‫ ﻗﺎﻃﺮ‬кит. ќатра-ќатрачаканда (мас., шираи дарахт).

ЌОРУРАДОН ‫ﻗﺎرورهدان‬ табиб, пизишк.

ЌОТИР III а. ‫ ﻗﺎﻃﺮ‬кит., зоол. хачир, астар.

кит. ќорурашинос,

ЌОРУРЇ ‫ ﻗﺎروري‬мансуб ба ќорура; шишагар, шишафурўш. ЌОРЧ ‫ ﻗﺎرچ‬лањљ. занбўруѓ, саморуѓ. ЌОС а. ‫ ﻗﺎص‬ќиссагў, достонсаро; воиз. ЌОСИБ а. ‫ ﻗﺎﺻﺐ‬1. найнавоз; нойзан. 2. пўсткананда, бурандаи гўшту рўда. ЌОСИД а. ‫ ﻗﺎﺻﺪ‬1. кит. ќасдкунанда; он ки ќасди љони касе кунад. 2. касе, ки мактуб ё хабареро аз касе ба љое мебарад, номабар, номарасон; пайѓомбар, пайк, чопар, муждарасон: ќосиди бахт, ќосиди зафар, ќосиди фасли бањор, ќосиди муњаббат; ќосиди баён

ЌОТИР I а. ‫ ﻗﺎﺗﺮ‬кит. он ки нафаќаро ба ањли аёл танг гирад, хасис, мумсик.

ЌОФ I а. ‫ ﻗﺎف‬номи њарфи 24-уми алифбои арабиасоси тољикї аст, ки дар алифбои кириллиасос муодили Ќ ва дар њисоби абљад ба адади 100 баробар мебошад; лофу ќоф киноя аз худситоию дурўѓгўї; лофу газоф. ЌОФ II а. ‫ ﻗﺎف‬1. кўњи асотирї, ки ба ќавле панљсад фарсанг баландї дораду ќисми зиёди он дар миёни об љойгир аст, нурњои сањарии офтоб дар он сабз ва инъикосашон кабуд метобад, дар баъзе маъхазњо чун кўњи бузурге тасвир гардидааст, ки гирди дунёро печонидааст. 2. номи сураи панљоњумини Ќуръон, ки дар Макка нозил гаштаву 45 оят дорад, номи дигари ин сура “Босиќот” аст ба

ЌОФ

– 692 –

маънии “нахлњои баланд”; ◊ ќоф то ќоф сар то сари дунё, тамоми љањон.

ЌОФИЯПАРДОЗ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﭘﺮداز‬1. шоир, шеърхон, ќофиябанд. 2. рамзгў, суханбоз.

ЌОФИЛА а. ‫ ﻗﺎﻓﻠﻪ‬гурўњи одамон, ки пиёда ё савора якљоя сафар мекунанд; корвон.

ЌОФИЯПАРДОЗЇ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﭘﺮدازي‬1. шеъргўї; шоирї. 2. рамзгўї, суханбозї.

‫ﻗﺎﻓﻠﻪﺳﺎﻻر‬

сардори ќофила,

ЌОФИЯСАНЉ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺳﻨﺞ‬1. шоир, нозим. 2. мавзунтабъ; мунаќќиди шеър.

ЌОФИЯ а. ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪ‬1. кит. азпайраванда, пасоянда. 2. адш. якчанд њарф ё њиљоњои шабењ ва њамоњанг, ки дар охири мисраъњо пеш аз радиф такрор шуда омада, вазну оњанги шеърро таъмин мекунанд; ќофияи танг ќофияи камёб; ќофия танг будан ољиз шудан дар гуфтор ва кирдор, мушкилї пеш омадан; ќофия гуфтан ба њамсўњбати худ зуд ва бо каломи ќофиядор љавоб гуфтан; суханбозї кардан; ќофия танг омадан дар муќобили эрод ё эътирозе љавоб ёфта натавониста ољиз шудан; дар вазъияти тангу душвор мондан.

ЌОФИЯСАНЉЇ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺳﻨﺠﻲ‬1. ќофияшиносї; шоирї. 2. илми шеър, наќди шеър.

ЌОФИЛАСОЛОР корвонсолор.

ЌОФИЯАНДЕШ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪاﻧﺪﻳﺶ‬он ки месозад, он ки ќофия эљод мекунад.

ќофия

ЌОФИЯБАНД ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺑﻨﺪ‬шоире, ки бештар ба вазну ќофияи шеър ањамият медињад ва ба маъно ва љавњари шеър он ќадар ањамият намедињад. ЌОФИЯБАНДЇ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺑﻨﺪي‬1. ба ќофия даровардан. 2. тартиби ќофияњо дар шеър. ЌОФИЯБОЗ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺑﺎز‬ќофиягўй; ширинсухан, њозирљавоб.

базлагўй,

ЌОФИЯБОЗЇ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺑﺎزي‬њозирљавобї, аскиягўї; бо каломи мавзуну муќаффо фавран љавоб додан ба сухани дигарон. ЌОФИЯБОФ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﺑﺎف‬он ки ќофия месозад; он ки на бадоњатан, балки ба тариќи сунъї ќофия мегузорад. ЌОФИЯГЎ(Й) (‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﮔﻮ)ي‬1. шоир, ќофияпардоз, он ки дар љавоб бо ќофия сухан эљод мекунад. 2. њозирљавоб, суханбоз, он ки суханро ќофиядор мегўяд. ЌОФИЯГЎЇ ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪﮔﻮﺋﻲ‬исми амал аз ќофия гуфтан; њозирљавобї; суханбозї. ЌОФИЯДОР ‫ ﻗﺎﻓﻴﻪدار‬сухани мавзун; ќалимањои ќофиядор калимањои аз љињати оњангу талаффуз ба њам шабењу баробар, вожањои њамќофия.

ЌОФИЯХОН шеърхон.

‫ﻗﺎﻓﻴﻪﺧﻮان‬

он ки шеър мехонад,

ЌОЊИР а. ‫ ﻗﺎﻫﺮ‬1. кит. ќањркунанда, хашмгин; берањм. 2. маљ. ѓолиб, болодаст. ЌОЊИРА а. ‫ ﻗﺎﻫﺮه‬кит. 1. муаннаси ќоњир; ќувваи ќоњира киноя аз ќувваи тавоно, нерўи ќавї. 2. номи пойтахти Љумњурии Мисри Араб. ЌОЊ-ЌОЊ ‫ ﻗﺎهﻗﺎه‬калимаи таќлиди овози хандаи баланд, ќањ-ќањ; ќоњ-ќоњ хандидан // ќоњ-ќоњ зада хандидан ба овози баланд хандидан. ЌОЧОЌ т. ‫ ﻗﺎﭼﺎق‬1. ѓайриќонунї (махфиёна ва бе супоридани бољ) аз сарњади давлатї гузаронидани мол ва дигар чизњои ќиматнок. 2. молњо ва дигар чизњои ќиматнок, ки ба тариќи махфї аз сарњад гузаронида шудаанд. 3. чизе, ки вуруди он ба кишвар ва ё муомилаи он аз тарафи давлат манъ гардидааст. ЌОЧОЌБАР ‫ ﻗﺎﭼﺎﻗﺒﺮ‬ниг. ќочоќї. ЌОЧОЌЇ ‫ ﻗﺎﭼﺎﻗﻲ‬1. мансуб ба ќочоќ; ба таври ќочоќ; молњои ќочоќї молњои ба таври ќочоќ воридгардида. 2. ниг. ќочоќчї. ЌОЧОЌЧИГЇ ‫ ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﮕﻲ‬1. молу маводи тиљоратро нињонї, бидуни пардохти бољу андоз аз гумрук гузаронидан. 2. ворид кардани молу маводе, ки вуруди он ба кишвар ва ё муомилаи он аз тарафи давлат манъ гардидааст. ЌОЧОЌЧЇ ‫ ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻲ‬1. он ки молеро ба таври ќочоќ (бе додани бољ, махфиёна) ба мамлакате меоварад. 2. он ки молу маводеро аз роњи ѓайр ба кишвар ворид месозад. ЌОШ т. ‫ ﻗﺎش‬1. абрў. 2. асбоби зинати занон, ки ба пешонї мебанданд. 3. ќисми пеши ќуббашакли зини асп: ќоши зин. 4. бурише аз

ЌУБ

– 693 – харбуза, пора, ќитъа; ниг. карч; ќош парондан бо љунбонидани абрўвон ишва кардан; бо њаракат додани абрўвон ишоратњо кардан; ◊ ќошу ќавоќ кардан абрўро чин карда, норозигї ва кароњати худро аз чизе изњор кардан; ќошу ќавоќи худро овезон кардан ниг. ќошу ќавоќ кардан; аз ќошу ќавоќи касе барфу борон боридан нињоят туршрўю хашмгин будан. ЌОШСИЁЊ ‫ ﻗﺎشﺳﻴﺎه‬он ки абрўи сиёњранг дорад, абрўсиёњ. ЌОШТИЛЛО ‫ ﻗﺎشﻃﻼ‬асбоби зинати занона аз тилло ва нуќра, ки ба пешонї мебанданд. ЌОШУЌ т. ‫ ﻗﺎﺷﻖ‬олати чўбї ё филизии дастадор барои хўрдани таом, чумча, кафча. ЌОШУЌТАРОШ ќошуќ месозад.

‫ﻗﺎﺷﻖﺗﺮاش‬

устое, ки аз чўб

ЌОШУЌТАРОШЇ ‫ ﻗﺎﺷﻖﺗﺮاﺷﻲ‬исми амал аз ќошуќ тарошидан; касбу кори ќошуќтарош. ЌОШУЌЧА ‫ ﻗﺎﺷﻘﭽﻪ‬ќошуќи хурд барои хўрдани чой, мураббо ва ѓ.. ЌОШЧИНАК ‫ﻗﺎشﭼﻴﻨﻚ‬ пероиши занон.

абрўчинак,

асбоби

ЌУ ‫ ﻗﻮ‬зоол. як навъи парандаи калонљуссаи гардандароз, ки дар зебої машњур аст, дар њаво хуб парвоз ва дар об наѓз шино мекунад ва тибиту пари сабуки нарм дорад: пари ќу, болишти пари ќу, кўли ќувон. ЌУББА а. ‫ ﻗﺒﻪ‬1. саќфи барљастаи мудаввар (аз беруни бино); гунбаз. 2. њар чизи гирдаи сарборик ё нимкурашакли аз филизњо рехташуда ё аз чўб харротишуда, ки калонтарашро дар сари гунбазу хайма мегузоранд ва хурдтарашро барои зинат ба дарвозањои калон мезананд; ќуббаи асо дастаи саркулўлаи асо; ќуббаи чароѓи рўимизї сарпўши ќуббашакли чароѓи рўимизї; ќуббаи дуд дуди ба њаво њалќавор печида; ќуббаи об киноя аз њубоб; ќуббаи фалак киноя аз осмон, арш; ќубба-ќубба а) ончи ки ќуббаи бисёр дорад; б) маљмўи ќуббањо, чизе, ки ќисмњои ќуббамонанди бисёр дорад. ЌУББАДОР ‫ﻪدار‬‫ ﻗﺒ‬дорои ќубба 2, ќуббадошта; гулмехи ќуббадор мехи калоне, ки сараш ќуббашакл аст; кати ќуббадор кате, ки сари

пояњои онро ќуббашакл сохтаанд ё бар болои сари пояњои он ќубба гузоштаанд; сўзани ќуббадор сўзани калони сараш гирд, ки духтарон барои ороиши мўи сар истифода мебаранд. ЌУББАМОНАНД шабоњат дорад.

‫ﻗﺒﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬

он чи ки ба ќубба

ЌУББАРА а. ‫ﺮه‬‫ ﻗﺒ‬зоол. парандаи тољбасари сиёњу сафед, њудњуд, шонасарак, сўфитурѓай, чаковак. ЌУББАСЎЗАН ќуббадор).

‫ﻗﺒﻪﺳﻮزن‬

ниг. ќуббадор (сўзани

ЌУББАЧА ‫ﭽﻪ‬‫ ﻗﺒ‬ќуббаи хурд (ниг. ќубба 2); тугмачаи болои дар, ки бо зер кардани он занги барќї садо медињад. ЌУББАШАКЛ ‫ ﻗﺒﻪﺷﻜﻞ‬њар чизи шабењи ќубба 1, монанди гунбаз. ЌУБЛА І а. ‫ ﻗﺒﻠﻪ‬баромадагии њубобмонанд, ки дар натиљаи сўхтан ё соида шудан дар пўсти бадан, хусусан дасту по, пайдо мегардад, обила; ќубла задан (кардан) соида шуда обила пайдо кардани дасту по; муќ. пина. ЌУБЛА ІІ а. ‫ ﻗﺒﻠﻪ‬бўса. ЌУБЛАЗАДА ‫ ﻗﺒﻠﻪزده‬сифати феълии замони гузашта аз ќубла задан; обиладор, обилакарда. ЌУБУЛ а. ‫ ﻗﺒﻞ‬кит. тарафи пеши њар чиз, пеш. ЌУБУР I а. ‫ ﻗﺒﻮر‬љ. ќабр; зиёрати ањли ќубур зиёрати ќабристон. ЌУБУР II ‫ ﻗﺒﻮر‬лўлаи сафолї, оњанї ё сементї барои гузаронидани об, газ ва ѓ; обрави зеризаминї, ки аз хишт сохта шудааст: ќубури газ, ќубури об, ќубури оњанї, ќубур гузаронидан, ќубур хобон(и)дан. ЌУБУРГУЗОР ‫ ﻗﺒﻮرﮔﺬار‬коргари сохтмон, ки шуѓли ў гузаронидани ќубурњои об, газ ва ѓ. аст. ЌУБУРГУЗОРЇ ‫ ﻗﺒﻮرﮔﺬاري‬хобонидани ќубурњо дар кандањои хати об, газ, партов ва ѓ. ЌУБУРСОЗЇ ‫ ﻗﺒﻮرﺳﺎزي‬истењсоли ќубур, лўласозї; корхонаи ќубурсозї корхонаи истењсоли ќубурњо. ЌУБУРХОБОНЇ

‫ﻗﺒﻮرﺧﻮاﺑﺎﻧﻲ‬

кашидани хати

ЌУБ

– 694 –

ќубурњои обу газ ва ѓ., хобондани ќубурњо, лўлакашї. ЌУБЊ а. ‫ ﻗﺒﺢ‬зиштї, бадї ќабоњат; муќоб. њусн. ЌУВВА(Т) а. ‫ت‬‫ﻗﻮ‬//‫ه‬‫ ﻗﻮ‬1. зўр, ќудрат, нерў: ќувваи љисмонї, ќувваи бозу, ќувваи даст, ќувваи худро нишон додан, ба коре ќувват расидан. 2. тоб, тавон, тоќат, мадор, маљол; ќувваи коре надоштан маљол надоштан барои иљрои коре. 3. маншаи моддии воќеъ гардидани коре ё имкони њусули чизе; тавоної, зўрї, иќтидор: ќувваи табиат. 4. бузургии ифодакунандаи таъсири механикии як љисм ба љисми дигар; инчунин дараљаи шиддати он: ќувваи барќ, ќувваи бод, ќувваи заминљунбї (зилзила), ќувваи рўшної, ќувваи таркиш, ќувваи марказгурез, ќувваи марказрав; ќувваи асп воњиди дар механика маъруфи иќтидори мошин, муњаррик ва ѓ. 5. ќобилияти њар як аз панљ њисси инсон дар дарки олами беруна: ќувваи биної (босира), ќувваи чашої (зоиќа), ќувваи ломиса, ќувваи шунавої (сомеа), ќувваи бўёї (шомма); ќобилият, лаёќат; ќувваи мардигарї ќобилияти алоќаи љинсии мард, нерўи шањвонии мард; ќуввати масткунанда ќобилияти мастиоварї, дараљаи масткунї; ќувваи чашм ќобилияти биноии чашм; ќувваи њофиза ќобилияти дар ёд нигоњ доштан. 6. маљ. истеъдод, табъ (хусусан дар суханварї); ќувваи табъ истеъдоднокї, истеъдод. 7. љамоат, табаќаи љомеа, гурўњи одамон, ки дорои хислате ё мутааллиќ ба табаќае њастанд: ќуввањои демократї, ќуввањои инќилобї, ќуввањои сулњхоњ (сулњпарвар, сулњљў)...; ќувваи коргарї ќувваи ќобили мењнат; коргарон; ќувваи корї // ќувваи мењнатї ниг. ќувваи ќобили мењнат; ќуввањои шўришгар љомеаи шўришгар, шўришчиён, исёнгарон; ќувваи ќобили мењнат одамони барои кор кардан ќобилиятдошта, мардуми ќобили кор. 8. маљ. сипоњ, лашкар, ќўшун: ќувваи пешљангї, ќувваи эњтиётї, таносуби ќуввањо; ќувваи бегона сипоњи аљнабї; аскарони душман; ќуввањои мусаллањ артиш, нерўњои мусаллањ; ќувваи љоннок аскарон, сипоњиён (бе назардошти аслиња); ќувваи ирода устувории ирода, матонат; ќувваи кашиш нерўи ба худ кашанда, ќувваи љозиба; ќувваи

навозиш таъсири навозиш, эътибори мењрубонї; ќувваи љозиба а) ќувваи кашиш; б) киноя аз љаззобї, диќќатљалбкунандагї; мувофиќи ќувва ба ќадри тобу тавон, тибќи тавоної; ба ќадри ќувва мувофиќи ќудрату тавоної, алоќадри њол; бо ќувваи... бо истифода аз...; ба воситаи..., тавассути...: бо ќувваи њунарпешањо, бо ќувваи силоњ..., бо тамоми ќувва бо тамоми тавоної, бо истифода аз њамаи ќувват; ќувва гирифтан а) зўру тавоно гаштан; мустањкам шудан; б) ба њол омадан ќувват пайдо кардан баъди сињатёбї аз беморї; в) шиддат ёфтан, ављ гирифтан (ќувваи бод, гиря...); г) афзудан, зиёд шудан, густариш ёфтан (ќувваи таассуби динї, таъсиру нуфузи касе...); ќувва додан а) нерў бахшидан; ба њол овардан; б) таќвият додан, пурзўр кардан, ќувватнок кардан; густариш додан; ќувват доштан а) соњиби нерў ва иќтидор будан; б) эътибор доштан, таъсир доштан; ќувват ёфтан а) ниг. ќувват гирифтан; б) таќвият ёфтан (бо дастгирию љонибдорї); ќувваи воњима тасаввур, тасаввурот; ќуввати дил а) ќавикунандаи дил; б) маљ. мададгори маънавї; ќуввањои сияњкор нерўњои бадкирдор; гурўњњои зишту табањкор; ќуввати дил шудан боиси дилбардорї ва тасаллии хотир шудан; дили касе ќувват гирифтан осуда шудан, тасаллї ёфтан; далер шудан; оташи касеро ќувват додан хашму ѓазаби касеро зиёд кардан; сухан (ё фикр)-и касеро ќувват додан ба сухан (гап) ё фикри касе њамроњ шуда, онро тасдиќ ва таъкид кардан, таќвият додан; аз ќувват афтидан (мондан, рафтан) бењолу бемадор гардидан; аз ќуввати касе истифода бурдан аз кору мењнати касе фоида бурдан; ба ќувват омадан ба њол омадан, ќувват гирифтан, ќувват пайдо кардан; ба дили касе ќувват додан эътимоду боварии касеро зиёд кардан (барои иљрои коре); љуръатнок кардан; далер кардан; ќуввати коре набудан маљоли иљрои коре надоштан. ЌУВВАЛ а. ‫ل‬‫ ﻗﻮ‬љ. ќоил II; гўяндагон, сухангўён. ЌУВВАОЗМОЇ ‫هآزﻣﺎﺋﻲ‬‫ ﻗﻮ‬1. санљиши зўр ва ќувва, зўрозмої: ќувваозмої кардан. 2. мусобиќа, сабќати варзишї. ЌУВВАСАНЉ

‫هﺳﻨﺞ‬‫ﻗﻮ‬

абзор санљиши ќувваи

ЌУЛ

– 695 – механикї ё озмудани зўри дасту бозу ва ѓ.

дигар ба туфайли додан ё гирифтани духтар.

ЌУВВАСАНЉЇ ‫هﺳﻨﺠﻲ‬‫ ﻗﻮ‬озмудани зўру бозу, санљидани нерўву ќувват байни ду ва ё зиёда ашхос.

ЌУДОШАВАНДА ‫ ﻗﺪاﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќудо шудан; шахс(он)е, ки нияти ќудо шудан дора(н)д.

ЌУВВАТ ‫ت‬‫ ﻗﻮ‬ниг. ќувва.

ЌУВВАТДИЊАНДА ‫تدﻫﻨﺪه‬‫ ﻗﻮ‬сифати феълии замони њозира аз ќувват додан; ќувватбахш; ќавикунанда, таќвиятдињанда; трансформатори ќувватдињанда трансформатори табдили љараёни барќ ба шиддати баланд.

ЌУДРАТ а. ‫ ﻗﺪرت‬зўр, нерў, иќтидор, ќувва; зўрї, тавоної; мувофиќи ќудрат мувофиќи ќувват, ба ќадри тобу тавон; ќудрати коре надоштан ќодир набудан ба коре; маљоли коре надоштан; ќудрати худро нишон додан ба чї ќодир будани худро зоњир кардан, зўри худро намоиш додан; ќудрати касе расидан (ба коре) зўри касе расидан ба коре, ќодир будан ба коре.

ЌУВВАТДИЊЇ ‫تدﻫﻲ‬‫ ﻗﻮ‬нерў додан, тавоної бахшидан, таќвият додан.

ЌУДРАТБАХШ ‫ ﻗﺪرتﺑﺨﺶ‬он ки ва он чи нерў ва тавоної мебахшад, ќувват ато мекунад.

ЌУВВАТДОР ‫تدار‬‫ ﻗﻮ‬дорои нерў, тавоної ва ќудрат, боќувват.

ЌУДРАТЇ ‫ ﻗﺪرﺗﻲ‬исми амал аз ќудрат дорои ќудрат, ќудратманд: сохторњои ќудратї.

ЌУВВАТБАХШ ‫تﺑﺨﺶ‬‫ ﻗﻮ‬бахшандаи зўру ќувва; ќавикунанда, таќвиятдињанда.

соњиби

ЌУВВАТНОК ‫تﻧﺎك‬‫ ﻗﻮ‬зўр, тавоно, боќувват; ќувватнок кардан ќувват афзудан, ќавї гардонидан; ќувватнок шудан ќувват гирифтан, иќтидор пайдо кардан; зўр шудан; шиддат ёфтан; суоли (саволи) ќувватнок саволи душвор (сахт); эњтимоли ќувватнок эњтимоли ќавї.

‫ﻗﺪرتﻣﻨﺪ‬ ЌУДРАТМАНД муќтадир, соњибќудрат.

ЌУВВАТНОКЇ ‫تﻧﺎﻛﻲ‬‫ ﻗﻮ‬зўрї, тавоної, дараљаи ќувват; ќувватнок будан.

ЌУДРАТНОКЇ ‫ ﻗﺪرتﻧﺎﻛﻲ‬ниг. ќудратмандї.

ЌУВО а. ‫ ﻗﻮا‬љ. ќувва. ЌУВОРА//ЌАВОРА а. ‫ ﻗﻮاره‬порчаи мудаввар буридашуда; порчаи гирде, ки ваќти буридани љои гиребони курта мемонанд. ЌУДАМО а. ‫ ﻗﺪﻣﺎ‬кит. љ. ќадим; пешгузаштагон; бузургони гузашта. ЌУДДУС а. ‫وس‬‫ ﻗﺪ‬кит. д. пок аз гуноњон, бенињоят пок (сифат ва яке аз номњои Худованд). ЌУД-ЌУД ‫ ﻗﺪ ﻗﺪ‬калимаи таќлиди овози мурѓи хонагї, хусусан овози мокиён ваќти тухм кардан. ЌУДО т. ‫ ﻗﺪا‬падару модари арўсу домод (зану шавњар) нисбат ба якдигар; ќудо шудан духтар дода ё духтар гирифта хешу табор шудан бо њамдигар, нисбати хешу таборї ва аќрабої пайдо кардан. ЌУДОЇ

‫ﻗﺪاﺋﻲ‬

робитаи хешутаборї бо оилаи

тавоно,

ќодир,

ЌУДРАТМАНДЇ ‫ ﻗﺪرتﻣﻨﺪي‬нерўмандї, тавоної, дорои иќтидор будан, соњибќудрат будан. ЌУДРАТНОК ‫ ﻗﺪرتﻧﺎك‬ниг. ќудратманд. ЌУДС а. ‫ ﻗﺪس‬кит. 1. ниг. ќудсият. 2. пок, тоза. ЌУДСИЯТ а. ‫ ﻗﺪﺳﻴﺖ‬кит. покї, покизагї, аз олоиш ва гуноњ. ЌУДСЇ ‫ ﻗﺪﺳﻲ‬кит. 1. мансуб ба ќудс; покиза; солењ, некўкор. 2. ниг. ќудсиён фариштањо, малоика. ЌУДУЌ т. ‫ ﻗﺪوق‬гуфт. чоњ; оби ќудуќ оби чоњ. ЌУДУМ а. ‫ ﻗﺪوم‬омадан, расидан аз љое, баргаштан (аз сафар); ташриф овардан. ЌУЗОТ ‫ ﻗﻀﺎت‬љ. ќозї. ЌУЛ т. ‫ ﻗﻞ‬гуфт. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои ѓулом, банда (асосан дар таркиби номњои мардона) меояд: Њамроќул, Њайдарќул. ЌУЛАЙ т.‫ ﻗﻠﻲ‬муносиб, мувофиќ, соз, боб: ваќти ќулай, лањзаи ќулай, аз фурсати ќулай истифода бурда, фурсати ќулайро интизор будан.

ЌУЛ

– 696 –

ЌУЛАНЉ ю. ‫ ﻗﻮﻟﻨﺞ‬ниг. ќулинљ. ЌУЛБА а. ‫ ﻗﻠﺒﻪ‬ќисми чўбини омоч; испор. ЌУЛЗУМ а. ‫ ﻗﻠﺰم‬кит. 1. номи ќадимии бањри Сурх. 2. бањр. ЌУЛИНЉ а. хала.

‫ﻗﻮﻟﻨﺞ‬

тиб. печиши рўдањо, дарди

ЌУЛИНЉОН њ. ‫ ﻗﻠﻨﺠﺎن‬бот. гиёњи табобатиест аз оилаи занљабилњо, ки ватанаш Њиндустону Чин аст, муарраби ховалинљон. ЌУЛ-ЌУЛ ‫ ﻗﻞﻗﻞ‬калимаи таќлиди овози рехтани об аз шиша ва дигар зарфњои дањантанг: ќулќул кардан. ЌУЛЛА а. ‫ ﻗﻠّﻪ‬1. нуќтаи баландтарини кўњ, теѓаи кўњ. 2. маљ. нуќтаи баланд ва олии чизе: ќуллаи дониш, ќуллаи эљодиёт, ба ќуллањои баланди санъат устуворона ќадам нињодан. ЌУЛЛОБ I а. ќалмоќ.

‫ﻗﻼب‬

чангаки моњигирї, шаст,

ЌУЛЛОБ II а. ‫ ﻗﻼب‬як нафас ба дарун кашидан (мас., дуди тамокуро); ќуллоб кашидан як дам ба дарун гирифтани дуди тамоку. ЌУЛОН т. ‫ ﻗﻼن‬зоол. хари ёбої, гўрхар. ЌУЛОЧ т. ‫ ﻗﻼچ‬фосилаи байни ду нўги дастони ба ду тараф ёзондашуда, ки ченаки дарозї њам њисоб мешавад; як ќулоч а) ба андозаи дастони ба ду тараф васеъ кушода; б) киноя аз чизи дарозу муфассал: аз болои касе як ќулоч шикоят навиштан; ќулоч кардан чизеро ба воситаи ќулоч чен кардан (мас., либосвориро); аспќулоч кашидан ќулочњоро ба ду тараф ёзондан (мас., њангоми варзиш); ќулоч кашида а) дастро то охир кушода; б) бо тамоми ќувват (чизеро њаво додан); кашидаву кушода, сахт (задан); ќулоч кушодан дастњоро ба ду тараф ёзондан (барои вохўрдї ва ѓ.); забони касе як кулоч будан бољуръат будани касе дар гапзанї, забондароз будани касе. ЌУЛОЧКАШ ‫ ﻗﻼچﻛﺶ‬:ќулочкаш карда задан кашидаву кушода задан, сахт задан. ЌУЛОЧКАШЇ ‫ ﻗﻼچﻛﺸﻲ‬дастонро ба ду тараф ёзондан (дар ваќти шиноварї). ЌУЛТ ‫ ﻗﻠﺖ‬миќдори об ё нўшокии дигар, ки бо як дам нўшида мешавад, љуръа; як ќулт а)

љуръа; б) маљ. андаке аз май ва шароб; ќултќулт а) љуръа-љуръа; б) ќулт-ќулт карда. ЌУЛУБ а.‫ ﻗﻠﻮب‬љ. ќалб; ◊ касри ќулуб кит. дилшикастагї, маъюсї. ЌУЛУН I т. ‫ ﻗﻠﻮن‬тойчаи нав таваллудшуда. ЌУЛУН II ю. ‫ ﻗﻮﻟﻮن‬тиб. ќисмате аз рўдаи фарох; (муарраби калимаи юнонии кулун (colon) аст): ќулуни болорў, ќулуни рост. ЌУЛФ ‫ ﻗﻠﻒ‬шакли гуфтугўии ќуфл. ЌУЛФИНАЙ ‫ ﻗﻠﻔﻨﻲ‬тути заминї. ЌУЛФСОЗ ‫ ﻗﻠﻒﺳﺎز‬ниг. ќуфлсоз. ЌУМ ‫ ﻗﻢ‬рег. ЌУМЃОН т. ‫ ﻗﻤﻐﺎن‬зарфи асосан чўянї, ки дар он об мељўшонанд, љойљўш. ЌУМЗОР ‫ ﻗﻤﺰار‬регзор. ЌУМЌУМА ‫ ﻗﻤﻘﻤﻪ‬обдони сафарї, фляга. ЌУМОНДОН фр. ‫ ﻗﻤﺎﻧﺪان‬гуфт. командир, фармондењ; сардори дастаи низомї. ЌУМОШ а. ‫ ﻗﻤﺎش‬матои латифу нозук, газвори абрешимї, шоњї. ЌУМРЇ а. ‫ ﻗﻤﺮي‬зоол. парандаи хушовози хурдтар аз кабўтар, ки дар гардан тавќ дорад. ЌУМРОН т. ‫ ﻗﻤﺮان‬сўхтаи чун ангишти сиёњу сахт мондаи њезум, осўхта. ЌУНЃУЗ ‫ ﻗﻨﻐﻮز‬зоол. гамбуск, саргинѓелонак. ЌУНЃУЗАК гамбусак. ЌУНЃУРОТ кнажод.

‫ﻗﻨﻐﻮزك‬

шакли тасѓири ќунѓуз;

‫ ﻗﻨﻐﺮات‬номи яке аз ќабилањои тур-

ЌУНДИЗ ‫ ﻗﻨﺪز‬шакли таѓйирёфта ва кўтоњшудаи куњандиз. ЌУНДОЌ т. ‫ ﻗﻨﺪاق‬њ. ќисми чўбини милтиќ, ки дар ваќти тирандозї онро ба китф такя медињанд, пошнаи милтиќ: ќундоќи милтиќ. ЌУНДУЗ ‫ ﻗﻨﺪز‬1. зоол. љонвари санљобмонандест аз љинси хояндагон, ки пўсти сиёњи ќиматбањо дорад, бедастар; ќундузи санљобранг киноя аз осмон, олам ва рўзгор. 2. маљ. шаб, сиёњї, торикї.

– 697 – ЌУНДУЗЇ ‫ ﻗﻨﺪزي‬мансуб ба ќундуз; аз пўсти ќундуз (дўхташуда). ЌУНУТ I а. ‫ ﻗﻨﻮت‬кит. 1. фармонбардорї. хоксорї. 2. хомўш будан, сукут кардан, аз сухан бозмондан. 3. д. дуое, ки дар ракъати сеюми намози витри вољиб баъд аз фотења бо замми сураи дигар мехонанд. ЌУНУТ II а. ‫ ﻗﻨﻮط‬кит. ноумедї, маъюсї. ЌУНФУЗ а.‫ ﻗﻨﻔﺬ‬кит., зоол. хорпушт(ак)и бањрї. ЌУРБ I а. ‫ ﻗﺮب‬кит. 1. њамсоягї, њамљаворї; наздикї, ќаробат. 2. д. яке аз мафњумњои суфигарї, ки ќаробат, наздикии бандаро ба Худои таоло тавассути мушоњида ва мукошифа ифода мекунад; муќоб. бўъд. ЌУРБ II а. ‫ ﻗﺮب‬арзиш, ќадру ќимат; мартаба, љоњу маќом; ќурби пул, ќурби пул паст будан (ё паст фуромадан), ќурб (на)доштан; ќурбу манзалат а) ќадру ќимат, арзиш; б) ќадру мартаба, дараљаву маќом; дар ќурби... дар назди...; то ќурби... наздик ба..., ќариб. ЌУРБАТ а. ‫ ﻗﺮﺑﺖ‬кит. наздикї, ќаробат. ЌУРБО ‫ ﻗﺮﺑﺎ‬хешї, наздикї. ЌУРБОЌЌА т. ‫ ﻗﺮﺑﺎﻗﻪ‬зоол. ѓук, вазаѓ; ќурбоќќаи обї (бањрї), ќурбоќќаи лалмї (хушкї, хокї). ЌУРБОН I а. ‫ ﻗﺮﺑﺎن‬1. д. он чи ки дар роњи Худо садаќа мекунанд (монанди гўсфанд, гов, шутур) ва бо он ба Худованд ќаробат мељўянд. 2. ќурбонишуда; талафёфта, талафшуда, њалокгардида. 3. маљ. калимаи мурољиати самимона; ќурбони... фидои..., садќаи..., тасаддуќи...; иди ќурбон иди динии мусулмонон, ки дар он чорвои фарбењ ва солим ќурбонї карда мешавад (муќ. иди азњо); ќурбон додан фидо кардани касе дар роњи расидан ба маќсаде, аз даст додан; талафот додан; ќурбон кардан а) дар роњи худо кушта, садаќа кардани гўсфанд, буз ва ѓ; б) фидо кардан, аз даст додан; ба хотири касе ё коре аз бањри худ ё касе ва ё чизе гузаштан; в) фидои кори баде кардани касе; бедареѓ истифода бурдани касе барои расидан ба маќсаде; ќурбон шудан а) фидо шудан, љон нисор кардан; б) талаф ёфтан; њалок шудан; ќурбони коре гардидан фидои коре шудан, љон нисор кардан барои коре; фирефтаи коре ё чизе шуда, худро зоеъ

ЌУР

кардан; ќурбони тир гардидан тўъмаи тир гаштан, бо тир кушта шудан; сари худро ќурбон кардан љони худро фидо кардан, аз бањри љони худ гузаштан; ◊ ќурбонат шавам љонам ба ту фидо, тасаддуќат гардам (дар мавриди тањќиќу тасдиќ гуфта мешавад). ЌУРБОН//ЌИРБОН II ‫ ﻗﺮﺑﺎن‬камондон, чарме, ки дар тиркаш дўхта, њамоилвор дар гардан андозанд, ба тавре ки тиркаш дар паси дўш љой гирад ва камонро низ дар он чарма нигањ доранд. ЌУРБОНГОЊ ‫ ﻗﺮﺑﺎنﮔﺎه‬1. љое, ки дар он њайвонњои ќурбониро мекушанд, мањалли ќурбонї кардан. 2. љое, ки дар он касоне дар роњи маќсаде кушта шудаанд. ЌУРБОНЇ ‫ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬1. маросим ва амали куштани чорпоён дар иди ќурбон. 2. њайвоне, ки онро дар иди ќурбон мекушанд: гўсфанди ќурбонї. 3. фидокорї, аз љон гузаштан, љоннисорї, кушта шудан дар роњи расидан ба маќсаде; ќурбонї додан а) ниг. ќурбонї кардан; б) талафот додан, кушташуда доштан; ќурбонї кардан чорпо куштан барои садаќа. ЌУР-ЌУР боќќа.

‫ﻗﻮر ﻗﻮر‬

калимаи таќлиди овози ќур-

ЌУРОЌ т. ‫ ﻗﺮاق‬чизе, ки аз порчањои матоъњои гуногунранг бо тартиби махсусе дўхта шудааст: дастархони ќуроќ, кўрпаи ќуроќ. ЌУРОЌЇ ‫ ﻗﺮاﻗﻲ‬мансуб ба ќуроќ; аз ќуроќ дўхташуда. ЌУРРАТУЛАЙН а. ‫ ﻗﺮّةاﻟﻌﻴﻦ‬кит. 1. нури чашм. 2. маљ. фарзанд, хеши бисёр наздик. ЌУРС а. ‫ ﻗﺮص‬1. њар чизи гирд ва доирашакл, гирда: ќурси моњ, ќурси офтоб, ќурси нон гирдаи нон; якто нони гирда. 2. як хел ќанди гирдаи пањн; оби дандон, чаќ-чаќи дандон; ќанду ќурс ќандњои гуногун. 3. доруи хушк, ки ба шакли гирд ва пањн сохта шудааст. ЌУРУЌМОЛЇ ‫ ﻗﺮوقﻣﺎﻟﻲ‬таър. андозе, ки дар собиќ аз ќабилањои озоди кўчї гирифта мешуд. ЌУРУН а. ‫ ﻗﺮون‬љ. ќарн I ва II. ЌУРУТ т. ‫ ﻗﺮوت‬чаккаи љурѓоти сахте, ки лўнда-лўнда карда хушкондаанд, кашк; давои ќурут – оби љўш (зарб.) ислоњи њар чиз

ЌУР

– 698 –

роње дорад. ЌУРУТАК ‫ ﻗﺮوﺗﻚ‬шакли тасѓири ќурут; њар чизи шабењи ќурут сахт; зардолуи ќурутак меваи зардолуе, ки начида, дар дарахташ наѓз пазонда хушконида шудааст. ЌУРУТОБ ‫ ﻗﺮوتآب‬навъи хўроке, ки он асосан аз ќурути дар оби љўш њал кардашуда ва фатири равѓанї тайёр мекунанд. ЌУРЧ ‫ ﻗﺮچ‬сермаѓз, пурра, сифт, вазндор; муќоб. пўк ва пуч. ЌУРЪА а. ‫ ﻗﺮﻋﻪ‬коѓазпора, чўбча, мўњра, танга ё ягон чизи дигари шартї, ки аз рўи он насиб ё њиссаи касеро муайян мекунанд (мас., дар бозї); сањм, насиб; ќуръа кашидан бо кашидани ягон чизи нишонадори шартї аз байни чандтои якхелаи он муайян кардани насибу њаќќи касе ба чизе ё навбати коре; ќуръа партофтан бо њаво додани танга, мўњра, ягон чизи дигари шартї њал кардани бањсу талоши байни ду ё чанд кас. ЌУРЪАЗАН ‫ ﻗﺮﻋﻪزن‬он ки бо ќуръа фол мебинад, фолбин, раммол. ЌУРЪАКАШЇ ‫ ﻗﺮﻋﻪﻛﺸﻲ‬муайян кардани њаќќу навбати касе ё дастае бо роњи ќуръапартої; ќуръакашии дастањо муайян кардани њайати дастањои гурўњњо (мас., дар Љоми љањонї оид ба футбол). ЌУРЪАПАРТОЇ ‫ ﻗﺮﻋﻪﭘﺮﺗﺎﺋﻲ‬исми амал аз ќуръа партофтан; ба воситаи ќуръа муайян кардани сањм ё навбати касе. ЌУРЪОН ‫ ﻗﺮآن‬номи китоби муќаддаси мусулмонон, ки тибќи таълимоти дини ислом бар њазрати Муњаммади пайѓамбар (с) нозил гардидааст ва дар он ањкоми дини ислом ва шариати он дарљ ёфтааст; хатми Ќуръон а) аз сар то охир хондани Ќуръон; б) барои ёди мурдагон хондани порчае аз Ќуръон ва маросиме, ки барои ин барпо карда мешавад; тилловати Ќуръон ќироати Ќуръон. ЌУРЪОНХОН ‫ ﻗﺮآنﺧﻮان‬хонандаи Ќуръон, он ки Ќуръон мехонад, ќорї; порсо, обид. ЌУРЪОНХОНЇ ‫ ﻗﺮآنﺧﻮاﻧﻲ‬маросими хондани Ќуръон; машѓул будан бо хондани Ќуръон. ЌУСУР I а.

‫ﻗﺼﻮر‬

камбудї, нуќсон; айб, гуноњ;

ќусури чизеро баровардан камбудии рўйдодро ислоњ кардан, пур кардани љои чизи талафшуда, љуброн кардани кор ё фурсати зоеъшуда, талофї кардани зараре. ЌУСУР II а. ‫ ﻗﺼﻮر‬љ. ќаср. ЌУТ I а. ‫ ﻗﻮت‬хўрданї, таом, ѓизо (шакли љамъи он аќвот аст); ризќ, рўзї; ба тариќи истиора: ќути рўњ, ќути рўњу равон, ќути љон; ќути лоямут њадди аќалли хўроке, ки барои зинда мондан кифоят мекунад, хўроки «бихўру намур». ЌУТ II а. ‫ ﻗﻮت‬ранг, ранги рухсор; ќути касе кандан гуфт. ранги рўи касе таѓйир ёфтан; сахт тарсидан. ЌУТБ I а. ‫ ﻗﻄﺐ‬1. љуѓр. њар як аз ду нуќтаи мењвари тасаввурии кураи Замин ва мавзеи атрофи ин нуќтањо: ќутби шимолї, ќутби љанубї. 2. љуѓр. мањалли бархўрди мењвари олам аст бо кураи самовї, ки ќутби осмон гўянд. 3. физ. яке аз ду нўги занљири ќуввањои барќї ё магнитї: ќутби манфї, ќутби мусбат, ќутби магнитї; ситораи ќутб яке аз муниртарин ситорањои гурўњи Дубби Асѓар аст, ки дар наздикии ќутби шимолии дунё воќеъ аст ва аз рўи зарурат самтро бо он муайян мекунанд; ќутби њайвонї зоол. яке аз ду тарафи тухм ки тарафи дигарашро ќутби растанї меноманд. ЌУТБ II а. ‫ ﻗﻄﺐ‬навъи гиёњест, ки се хор дорад ва онро хори сепањлў низ мегўянд. ЌУТБ III а. ‫ ﻗﻄﺐ‬1. сутунаи оњании осиё ва чарх; оњанест дар санги поёнии осиё, ки санги болоии осиё бар он мегардад. 2. шайхи ягона; лаќаби он валиест, ки тартиботи маънавии мулку кишвар бар дўши ў гузошта шудааст; маљ. дурахшонтарин симо (аз адибон, њунармандон, варзишгарон ва м. инњо); ќутби замон машњуртарин, намоёнтарин шахси даврон. ЌУТБГАРД ‫ ﻗﻄﺐﮔﺮد‬иштироккунандаи экспедитсияи илмї ба ќутбњои кураи Замин. ЌУТБЇ ‫ ﻗﻄﺒﻲ‬мансуб ба ќутб: воќеъ дар ноњияи ќутб: фаљри ќутбї, шаби ќутбї. ЌУТБНАМО ‫ ﻗﻄﺐﻧﻤﺎ‬асбоби хурдест ба андозаи соати кисагї, ки дар рўи сафњаи дараљабанди он аќрабак љойгир шудааст ва

ЌЎЌ

– 699 – як нўки (кабуди) он њамеша ба тарафи шимол ишорат мекунад. ЌУТКАНДА ‫ ﻗﻮتﻛﻨﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ќут кандан; рангпарида; тарсон. ЌУТН а. ‫ ﻗﻄﻦ‬кит. навъи пахта, пунба аст, ки нињоли он бисёрсола буда, њосили он барои табобат низ истифода мегардад. ЌУТОС ‫ ﻗﻄﺎس‬1. чорпои ќавиљуссаи монанд ба гов, ки пашми дароз дорад ва дар минтаќањои баландкўњ зиндагї мекунад, гажгов: ќутоси вањшї, ќутоси хонагї. 2. туѓи гарданбанди асп, ки аз мўи думи ќутос тайёр карда шудааст. ЌУТОСПАРВАР ‫ ﻗﻄﺎسﭘﺮور‬он ки бо парвариши ќутосњои хонагї машѓул аст; мутахассиси ќутоспарварї. ЌУТОСПАРВАРЇ ‫ ﻗﻄﺎسﭘﺮوري‬соњаи чорводорї, ки барои парвариши ќутосњои хонагї барои истењсоли ширу гўшт, пашм ва ѓ. махсус гардонида шудааст: фермаи ќутоспарварї. ЌУТР а. ‫ ﻗﻄﺮ‬1. риёз. хатти росте, ки аз маркази доира гузашта, доираро ба ду њиссаи баробар таќсим мекунад, диаметр: ќутри доира, ќутри Моњ, ќутри ќубур. 2. ѓафcї, захомат. ЌУТРЇ ‫ ﻗﻄﺮي‬мансуб ба ќутр; арзї, кўндаланг. ЌУТТИЧА ‫ ﻗﻄﻲﭼﻪ‬ќуттии хурд. ЌУТТЇ т. ‫ ﻗﻄﻲ‬1. њар чизи аз чўб, картон, филиз ё маводи пластикї сохташудаи чоркунља, ки барои љо додан ва нигоњ доштани чизњо хизмат мекунад, љаъба; сандуќча: ќуттии гўгирд, ќуттии консерва, ќуттии папирос (ё сигарет), ќуттии шоколад, ќуттии тир...; ќуттии интихобот(ї) сандуќчаи махсус барои ба дохили он партофтани вараќањои овоздињї; ќуттии занбўри асал ниг. канду; ќуттии почта сандуќчаи махсуси дар кўчаю хиёбонњо насбгардида, ки мактубњои лифофадорро ба дохили он мепартоянд (барои ба воситаи почта расонидани онњо). 2. дар кирмакпарварї воњиди ченаки муайяни вазни тухми кирмак, ки барои парвариши кирми абрешим тайёр карда шудааст; дар ќуттии аттор њам ёфт нашудан // аз ќуттии аттор њам ёфт нашудан нињоят нодир, ноёб будан; бисёр аљибу ѓариб будан.

ЌУУД а. ‫ ﻗﻌﻮد‬ниг. нишастан дар намоз, нишаст. ЌУФЛ//ЌУЛФ ‫ﻗﻠﻒ‬//‫ ﻗﻔﻞ‬1. олати филизї, ки бо он дари хона, сандуќ, љевон ва ѓ. мањкам мекунанд. 2. гуфт. кулангдони силоњи оташфишон: ќуфли пулемёт; ќуфл будан баста будан, мањкам будан (бо ќулф); ќуфл задан ќулф овехтан, бастан; ќулф кардан; ќуфл кардан мањкам кардан, бастан бо ќулф; ќуфл шинондан, ќуфл шикастан, дарро аз болои касе ќуфл кардан, дарро аз дарун ќуфл кардан...; ќулфу калид олатњои бастану кушодани дарњо (-и хазина); ќуфл бар дар суст кардан дар ба рўи соилон боз кардан, мушкили касеро њал кардан; ќуфл дар роњ будан банд будани роњ, баста будани пеши коре; ќуфл шудани дарё банд шудани дарё ба сабаби бисёр гаштани об; гўш ќуфл задан гўш руст шудан; ќуфл задан ба дањони касе касеро ба хомўшї маљбур кардан, дањони касеро бастан; ќуфли дањонро кушодан ба гап даромадан, гап задан; ќулфи дилро кушодан рози нињонии худро ошкор кардан; ќулфи хомўширо шикастан хомўширо вайрон кардан бо гапи худ; ба сухан даромадан; ◊ ќуфли абљад ќуфле, ки бо рамзњарфњо кушода мешавад; ќуфли забонбанд д. дуое, ки барои бастани забони касе дар ќуфл медаманд. ЌУФЛАНДОЗ ‫ ﻗﻔﻞاﻧﺪاز‬бозкунандаи дар; шиканандаи ќуфл. ЌУФЛБАНД ‫ ﻗﻔﻞﺑﻨﺪ‬дарбанд, касе, ки нигањбони дар аст; дарбон, посбон. ЌУФЛГАР ‫ ﻗﻔﻞﮔﺮ‬ниг. ќуфлсоз. ЌУФЛКУШО ‫ ﻗﻔﻞﻛﺸﺎ‬маљ. кушояндаи ќулф, барњамзанандаи мушкилињо. ЌУФЛСОЗ ќуфлгар.

‫ﻗﻔﻞﺳﺎز‬

устое, ки ќулф месозад,

ЌУШБЕГЇ ‫ ﻗﻮشﺑﻴﮕﻲ‬таър. мансаби сарвазири амирони Бухоро (олитарин мансаб), ки корњои маъмурии давлатї дар дасти ў буд. ЌУЮД а. ‫ ﻗﻴﻮد‬кит. љ. ќайд; ќуюди шабгардї њ. ќоидањои дар шаб гаштугузор кардан, соати комендантї. ЌЎЗАЌАНДЇ т. паки ќозї. ЌЎЌАНДЇ

‫ﻗﻮﻗﻨﺪي‬

‫ﻗﻮذﻗﻨﺪي‬

занбўруѓ, ќорч, тел-

мансуб ба Ќўќанд; сокини

ЌЎЛ

– 700 –

шањри Ќўќанд; аробаи ќўќандї як навъ аробаи дорои чархњои калон. ЌЎЛТУЌ т. оѓўш.

‫ ﻗﻮﻟﺘﻮق‬зери баѓал, зери каш; баѓал,

ЌЎНОЌ т. ‫ ﻗﻮﻧﺎق‬як навъ ѓалладонаи арзанмонанд, ки хўроки парандагон њисоб мешавад. ЌЎПАЛ т. ‫ ﻗﻮﭘﻞ‬даѓал, ноњинљор; номавзун, нотарошида (оид ба одам); ќўпал-ќўпал даѓалона, ба дуруштї. ЌЎР I т. ‫ ﻗﻮر‬1. оташи зери хокистар, хокистари сўзон: оташи ќўр. 2. асбоби љанг, яроќ, силоњ; ◊ сўњбат ќўр гирифтан сўњбат тафсидан, гуфтугў ављ гирифтан. ЌЎР II т. ‫ ﻗﻮر‬1. захира. 2. барака, файз; ќўру ќўт захираи озуќа, хўроквории захиравї. ЌЎРА т. ‫ ﻗﻮره‬љои чор тарафаш ињоташуда барои нигањдории рама, хобок, њел. ЌЎРАЙИЛ гилемї.

‫ﻗﻮراﻳﻴﻞ‬

пуштанги пашмин, зертанги

ЌЎРБОШЇ т. ‫ ﻗﻮرﺑﺎﺷﻲ‬кит. 1. сардори ќўрхона дар аморати Бухоро. 2. унвони сардори дастаи босмачиён. ЌЎРЃОН ‫ ﻗﻮرﻏﺎن‬ќалъа, њисор, диж; истењкомот. ЌЎРЃОНЇ ‫ ﻗﻮرﻏﺎﻧﻲ‬гуфт. мансуб ба Ќўрѓонтеппа (шањр), ќўрѓонтеппагї. ЌЎРЃОНЧА ‫ ﻗﻮرﻏﺎﻧﭽﻪ‬ќўрѓони хурд, ќалъача, њисорак; истењкоми хурд. ЌЎРЃОШИМ ‫ ﻗﻮرﻏﺎﺷﻴﻢ‬ниг. сурб. ЌЎРЃОШИМЇ ‫ ﻗﻮرﻏﺎﺷﻴﻤﻲ‬мансуб ба ќўрѓошим; аз ќўрѓошим сохташуда: тири ќўрѓошимї. ЌЎРЃОШИМРАНГ ‫ ﻗﻮرﻏﺎﺷﻴﻢرﻧﮓ‬монанд ба ранги ќўрѓошим, хокистарранги моил ба кабуд; тираранг. ЌЎРЇ ‫ ﻗﻮري‬дар ќўр (II) пухташуда; лаблабуи ќўрї лаблабуе, ки дар хокистари ќўрдор пухта шудааст. ЌЎРУЌ т. ‫ ﻗﻮروق‬1. ќўруќ кардан муњофиза кардан, посбонї кардан. 2. нав. мавзее, ки бо маќсади њифзу нигањдорї ва парвариши баъзе намудњои њайвоноту набототи дохили он дар он љо шикору моњигирї, дарахтбурию алафдаравї ва ѓ. ба ваќти муайян манъ карда

шудааст, ќўруќгоњ; муќ. мамнўъгоњ. ЌЎРУЌГОЊ ‫ ﻗﻮروقﮔﺎه‬ниг. ќўруќ 2. ЌЎРУЌБОН ‫ﻗﻮروقﺑﺎن‬ посбони ќўруќгоњ.

хизматчии

ќўруќгоњ;

ЌЎРУЌШИКАН ‫ ﻗﻮروقﺷﻜﻦ‬он ки тартиботу муќаррароти ќўруќгоњро риоя намекунад, вайронкунандаи тартиботи ќўруќгоњ. ЌЎРУЌШИКАНЇ ‫ ﻗﻮروقﺷﻜﻨﻲ‬вайрон кардани тартиботу муќаррароти ќўруќгоњ. ЌЎРХОНА ‫ ﻗﻮرﺧﺎﻧﻪ‬кит. анбори аслиња ва лавозимоти љанг, аслињахона. ЌЎРЧЇ ‫ ﻗﻮرﭼﻲ‬таър. яке аз мансабњои хурд дар аморати Бухоро, ки вазифааш силоњдорї буд; низомие, ки њамеша дар назди саркарда буда, фармонњои вайро ба љо меовард. ЌЎТАН т. ‫ ﻗﻮﺗﻦ‬бошишгоњ барои зимистонгузаронии рамаи гўсфандон (дар чарогоњњои биёбонї). ЌЎТУР т. ‫ ﻗﻮﺗﻮر‬касалии гузаранда дар њайвонот, ки дар пўсти онњо доначањои маддадор пайдо мешавад; харбузаи ќўтур як навъ харбузаи зардчаи пўсташ сахти чиндор. ЌЎЧ т. ѓуч.

‫ ﻗﻮچ‬гўсфанди нари шохдор, тагал; муќ.

ЌЎЧЌОР т. ‫ ﻗﻮﭼﻘﺎر‬ниг. ќўч. ЌЎШ I т. ‫ ﻗﻮش‬1. як љуфт барзагови ба омоч басташуда барои заминронї; ќўш рондан замин шудгор кардан. 2. књн. андозаи замини зироатї, ки дар мавсими дењќонї бо як љуфти гов кор карда мешуд ва дар хонигарињои Осиёи Миёна як ќўш замин 4050 таноб (ё 10-12 га)-ро ташкил медод; ќўш гирифтан ба андозаи ќўш замин гирифтан. 3. лањљ. гурўњ, тўда (одатан њамљинсњо): онњо ба ќўши мо њамроњ шуданд; ќўш кардан гуфт. њамроњ кардан, бастан (барзаговро ба омоч, аспро ба ароба ва ѓ.); васл кардан, пайвастан; ќўш шудан а) њамроњ шудан, якљоя шудан; б) аралаш шудан ба коре. ЌЎШ II ‫ ﻗﻮش‬ќўшхона, манзили муваќќат, бошишгоњ (дар сафар); ќўш партофтан љои нишаст дуруст кардан барои гурўњи одамон. ЌЎША ‫ ﻗﻮﺷﻪ‬љуфт, дуто; муќ. танњо, якка; ќўшаќўша а) љуфт-љуфт, дутої; б) маљ. бисёр,

ЌЎШ

– 701 – мутааддид.

по якбора лагад задани асп ва хар, љуфтак.

ЌЎШАПИР ‫ ﻗﻮﺷﻪﭘﻴﺮ‬орзуи хайр аст дар њаќќи зану шавњари љавон, ки то пирї дар як љо умр бинанд. ЌЎШГИР ‫ ﻗﻮشﮔﻴﺮ‬он ки ба ў ќўш-ќўш замин бахшида мешуд (ниг. ќўш II, 2). ЌЎШДОИРА ‫ﻗﻮشداﻳﺮه‬ навохташаванда.

дуто

доираи

якљоя

ЌЎШКАРНАЙ ‫ ﻗﻮشﻛﺮﻧﻲ‬асбоби мусиќї, ки аз ду карнай иборат аст ва онро дар тўю љашнњо истифода мебаранд. ЌЎШКУНАНДА ‫ ﻗﻮشﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ќўш кардан; васлкунанда, пайвастакунанда; ќўшкунандаи вагонњо коргаре, ки вагонњои ќатори роњи оњанро ба якдигар пайваст мекунад. ЌЎШЌОРАК ‫ ﻗﻮﺷﻘﺎرك‬ѓўла, ѓўлачўб; ќўшќоракњои чана ѓулачўбе, ки дар зери чана(-и русї) гузошта мешавад.. ЌЎШЛАЃАД

‫ ﻗﻮشﻟﻐﺪ‬гуфт. љуфтак задан, бо ду

ЌЎШНАЙ ‫ ﻗﻮشﻧﻲ‬як навъ асбоби мусиќие, ки ба найи дуќўша шабоњат дорад. ЌЎШОЌ т. ‫ ﻗﻮﺷﺎق‬гуфт. якчанд гўсфанди бо арѓамчин ба њамдигар басташуда; ќўшоќќўшоќ карда мондан гурўњ-гурўњ карда баста мондан. ЌЎШПУЛЇ ‫ ﻗﻮشﭘﻮﻟﻲ‬књн. яке аз андозњои замин, ки собиќ аз дењќонон гирифта мешуд. ЌЎШУН т. ‫ﻗﻮﺷﻦ‬//‫ ﻗﺸﻮن‬лашкар, сипоњ; артиш: ќўшун(њо)и бањрї, ќўшуни пиёдагард, ќўшуни савора. ЌЎШХОНА ‫ ﻗﻮشﺧﺎﻧﻪ‬1. манзилгоњи муваќќат, бошишгоњ (дар сафару саёњат). 2. манзилу макон барои мењмонон; манзиле, ки дар тўйњо барои мењмонони аз роњи дур омада омода месозанд. ЌЎШЧЇ (таър).

‫ﻗﻮشﭼﻲ‬

љуфтрон: иттифоќи ќўшчиён

Л Л њарфи шонздањуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї бо њарфи лом (‫ )ل‬ифода меёбад; њарфи лом дар њисоби абљад ба адади 30 баробар аст. ЛАБ ‫ ﻟﺐ‬1. канори берунии атрофи дањони одам ва баъзе њайвонњо, ки дандонњоро мепўшонад: лаби боло, лаби поин, лаби тунук, лаби ѓафс, лаби гулгун, лаби майгун, лаби пурханда, лаби хандон, лаби љонбахш, кунљи лаб, лабро пок кардан, лабони касе ба табассум моил шудан, аз лабони касе табассум дур нашудан, дар лабони касе табассум дамидан (пайдо шудан); лаб(он)-и аќиќ лабњои сурхи зеборўён; лаби лаъли шакаргуфтор лаби сурхи ширинсуханон; лаби шакарбор лаби мањбубаи ширинкалом; лабу лунљ а) атрофи лабу дањон; б) киноя аз намуди бади зоњирии чизе; бо лаби пурханда // бо лабони пуртабассум бо лаби хандон; хеле хандон; нињоят шод; лаб љунбон(и)дан а) лабро ба њаракат даровардан; б) киноя аз зери лаб гуфтан, нињоят оњиста гап задан. 2. канор, соњил: лаби бањр, лаби дарё, лаби кўл, лаби об, лаби рўд, лаби чашма; лаби љў(й) а) канори љў; наздики љў; б) девораи пањлуии љў; лаби њавз канори њавз; нишастгоњ дар канору атрофи њавз: лаби њавзи Ѓозиён, лаби њавзи Девонбегї; сарви лаби љў сарви сарсабзи воќеъ дар канори љў; лаб-лаби… бо канори…, ба тўли соњили…; ќад-ќади…: лаб-лаби дарё, лаб-лаби љў…; лаби ѓор назди дањани ѓор. 3. канораи њар чиз; гўшаи чизе: лаби айвон, лаби бом, лаби кат, лаби палос, лаби су-

фа; як лаби рўймол; лаби гилем як гўшаи гилем; лаби доман канори доман, зењи доман; лаби кунљора порчаи кунљора; лаби нон а) канори нон; б) маљ. луќмаи нон, бурдаи он; лаби тиреза гуфт. зертахтаи тиреза; тоќчаи таги тиреза; лаб ба лаб карда дўхтан ду канори матоеро ба њам расонида дўхтан. 4. канораи болоии пиёла, коса, кўза, хум ва ѓ; лаби дег а) канораи гирдогирди дањони дег; б) гуфт. назди дегу дегдон, атрофи дег; лабу лањља гапдонї; чарбзабонї, хушгапї; лабу лањља кардан чарбзабонї кардан, фасењбаёнї намудан; лаб-лаб лаболаб, лабрез, нињоят пур; лаб ба лаб лабрез, пуропур: сатили лаб ба лаб (аз об…): лаб ба лаб кардан, лаб ба лаб шудан; зери лаб // дар зери лаб а) оњиста, камшунаво; б) худ ба худ (чизе гуфтан): зери лаб замзама кардан, зери лаб чизеро њисоб кардан…; (дар) зери лаб хандидан // (дар) зери лаб табассум кардан а) ноаён ханда кардан, табассум кардан, лабханд задан; б) тамасхур кардан, ришханд кардан, писханд задан; як лаб нон а) як бурда нон; б) киноя аз хўроки бисёр кам; ин лаб – он лаб маљ. ин тарафу он тараф; атрофу акноф; бо лаби ташна ташналаб; бо лабони хушк ташнаву гушна; бо лабу лунљи овезон бо ќиёфаи норозиёна; димоѓсўхта; то лаби гўр то дами марг; лаб бастан // лаб фурў бастан гап назадан, хомўш шудан; лаб боз кардан // лаб во кардан ниг. лаб кушодан; лаб бурма кардан лабро каљу пурчин кардан барои изњори норизогї аз чизе; лаб ба чизе во кардан ниг. лаб ба чизе ку-

– 703 – шодан; лаб газидан а) лаби поинро ба зери дандон гирифтан ба аломати касеро нигоњ доштан аз гуфтани чизе; б) хомўш шудан, гап назадан; в) афсўс хўрдан, изњори пушаймонї ва надомат кардан; лаб кушодан а) гап сар кардан, сухан оѓоз кардан; б) гап задан, гуфтан; лаб ба гап (сухан) кушодан ба гап даромадан, сухан оѓоз кардан; лаб ба чизе кушодан дар бораи чизе ё коре гап сар кардан: лаб ба дашном кушодан, лаб ба шикоят кушодан…; лаб задан лабрез шудан, пуропур шудан; лаб лесида гаштан гуфт. ташнаву гушна гаштан; лабњо пушти гўш рафтан хандон шудан; бисёр хурсанд шудан; лаб тар кардан андак нўшидан; ташнагиро шикастан; лабу лунљ овезон кардан лабро каљу килеб кардан барои изњори норозигї ва димоѓсўхтагї; вазъи рўи худро таѓйир дода изњори норизогї кардан аз чизе; лаб андар лаб будан бисёр наздик будан; дар дами чизе будан; лаб ба лаб нарасонда (норасонда) гап задан тез гап задан, бо шитоб њарф задан; лаб ба ханда нарафтан майлу хоњиши хандидан надоштан, ба дил наѓунљидани хандаю шодї; бахти касе лаб задан тофтани бахти касе; омад кардани кори касе; аз њарф лаб фурў бастан аз сухан бозистодан, гапро бас кардан; аз як лаби чизе хўрдан ќисми каме аз чизеро аз худ кардан; ба лаби дарё (об) ташна бурда ташна овардан а) нињоят пухтаву зирак будан; б) бисёр фиребгар будан, дар ќаллобї нињоят моњир будан; ба лаб доштан вирди забон будан (-и номи касе); ба(р) лаб овардан ба забон овардан, зикр кардан; ба лаби гўр бурдан куштан, ба њалокат расондан; ба лаб кулўх молидан (молида гаштан) ягон кори кардаи худро пинњон намуда хомўш гаштан; кореро карда худро ба нодонї задан; ба гап (сухан) лаб мондан гапи касеро ќувват додан, гапи касеро таъкид ва таъриф кардан; дар лаб будан дар дањони касе будан, вирди забони касе будани чизе; об ба лаби љў баробар шудан ниг. об; по бар лаби гўр будан дар дами марг будан; охири умри худро ба сар бурдан; пои касе ба лаби гўр расидан наздик омадани марги касе, кам мондани умри касе; љон ба лаб расидан (омадан) а) ба марг наздик шудан, ќариб ба мурдан расидан; б) ба танг омадан, ба љон расидан, аз љон безор шудан;

ЛАБ

як лаби дунё кам нашуд ба дунё осебе нарасид, як гўшаи дунё кам нашуд. ЛАБА ‫ ﻟﺒﻪ‬1. канора, њошияи чизе; ќисми лабмонанди чизе. 2. лапар (-и кулоњ), офтобгардон. 3. канор ва лаби тези корд ё шамшер. ЛАБАД а. ‫ ﻟﺒﺪ‬кит. 1. намад. 2. пашми гўсфанду шутур. ЛАБАДОР‫ ﻟﺒﺪار‬канорадор, њошиядор. ЛАБАДЎЗЇ ‫ ﻟﺐدوزي‬лабаи матоъ ва порчањоро ба дарун тањ карда дўхтан. ЛАБАК ‫ ﻟﺒﻚ‬1. шакли тасѓир ва навозишии лаб. 2. нўги чизе. 3. мус. созњои нафасие, ки ба лаб менавозанд: лабаки най. ЛАБАКИДЎЗЇ ‫ ﻟﺒﻜﻲدوزي‬исми амал аз лабакї дўхтан; шуѓли хайёте, ки ба либосњо канора медўзад. ЛАБАКЇ ‫ ﻟﺒﻜﻲ‬канораи мўинае, ки ба гиребон, ба бар ё домани либосњо барои ороиш медўзанд; гардиши тарафи берунаи телпак: лабакї дўхтан. ЛАБАН а. ‫ ﻟﺒﻦ‬кит. шир. ЛАБАНИЁТ ‫ ﻟﺒﻨﻴﺎت‬ширу мањсулоти ширї (љурѓот, панир, равѓан, равѓани маска, дўѓ, хома, кашк ва ѓ.) ЛАБАНЇ ‫ ﻟﺒﻨﻲ‬марбут ба лабан; ширї. ЛАБАС а. ‫ ﻟﺒﺚ‬кит. таваќќуф, истодан; даранг, диранг. ЛАББАЙ а. ‫ﻲ‬‫( ﻟﺒ‬аслаш лаббайк) нидо дар љавоби хитоб ё баъди шунидани сухани касе ба маънои «ќабул мекунам», «итоат мекунам», «ба хизмат тайёрам» кор фармуда мешавад; ња, њо, бале; лаббай гуфтан ња гуфтан; итоат кардан. ЛАББАЙГЎЁН ‫ﻲﮔﻮﻳﺎن‬‫ ﻟﺒ‬феъли њол аз лаббай гуфтан; дар њолати лаббай гуфтан. ЛАББАЙГЎЇ ‫ﻲﮔﻮﺋﻲ‬‫ ﻟﺒ‬фармонбардорї, итоат кардан. ЛАББАЙГЎЙ ‫ﻲﮔﻮي‬‫ ﻟﺒ‬итоаткунанда; мутеъ, фармонбардор. ЛАББАЙК а. ‫ﻴﻚ‬‫ ﻟﺒ‬ниг. лаббай. ЛАББАЙКЗАНОН ‫ﻴﻚزﻧﺎن‬‫ ﻟﺒ‬ниг. лаббайгўён.

ЛАБ

– 704 –

ЛАББАРГАРДОН ‫ ﻟﺐﺑﺮﮔﺮدان‬1. дорои лаб ё гиребони баргашта. 2. ќисмате ё бахше аз рўкаши китоб, ки аз љилди китоб зиёд меояд ва дар ду тараф тоб хўрда, миёни љилд ва баданаи китоб ќарор мегирад. ЛАББАРГАШТА ‫ ﻟﺐﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‬ниг. лаббаргардон. ЛАББАСТА ‫ ﻟﺐﺑﺴﺘﻪ‬1. он ки дањонашро бастааст, дорои дањони баста. 2. маљ. сокит, хомўш. ЛАББОФ ‫ ﻟﺐﺑﺎف‬љуволдўз, он ки чодари хайма ва лавозими онро медўзад.

ЛАБЇ ‫ ﻟﺒﻲ‬1. мансуб ба лаб. 2. грам. овозе, ки бо иштироки лаб њосил мешавад: садонокњои лабї, њамсадоњои лабї. ЛАБКАШОЛ ‫ ﻟﺐﻛﺸﺎل‬гуфт. дањоняла; ноўњдабаро. ЛАБКАЉ ‫ ﻟﺐﻛﺞ‬он ки ё он чи лабњои каљ дорад: табаќи лабкаљ; ◊ хандаро кї кунад? – лабкаљ! (маќ.).

ЛАБГАЗ ‫ ﻟﺐﮔﺰ‬он ки лабњои худро бо ишорати сукут ё хомўш ва аз рўи хашму таассуф мегазад.

ЛАБЛАБУ ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮ‬як навъи сабзавоти хўрокї, ки бехмевааш сурх ё сафед мешавад, лабу, љуѓундар; лаблабуи ќанд лаблабуи сафеди боѓї, ки аз шираи он шакар мегиранд; лаблабуи ќўрї лаблабуи дар хокистари сўзон пухта; лаблабуи сурх навъи лаблабуи хўрокї, ки бехмеваи сурх дорад; š лаблабу барин сурх шудан нињоят сурх шудан (аз шарму хиљолат).

ЛАБГАЗЇ ‫ ﻟﺐﮔﺰي‬њолат ва вазъи лабгаз; лаб газидан.

‫ﻟﺒﻠﺒﻮﮔﻲ‬//‫ﻟﺒﻠﺒﻮﮔﻴﻦ‬ ЛАБЛАБУГИН//ЛАБЛАБУГЇ мансуб ба лаблабу; аз лаблабу тайёршуда.

ЛАБГАРДОН ‫( ﻟﺐﮔﺮدان‬либос ё пойафзори) канорааш ба берун ё дарун гардонида: кулоњи лабгардон.

ЛАБЛАБУЃУНДОР ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻏﻨﺪار‬ѓундорандаи лаблабу, љамъоварикунандаи њосили кишти лаблабу: комбайни лаблабуѓундор.

ЛАБГИРД ‫ ﻟﺐﮔﺮد‬он ки ё он чи лабњои гирд дорад.

ЛАБЛАБУЃУНДОРЇ ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻏﻨﺪاري‬исми амал аз лаблабу ѓундоштан; кандану љамъ овардани њосили лаблабу: мавсими лаблабуѓундорї.

ЛАББОФЇ ‫ ﻟﺐﺑﺎﻓﻲ‬1. амал ва шуѓли лаббоф. 2. мавзее, ки дар он љо љувол ва лавозими чодару хайма мебофанд.

ЛАБЃАФС ‫ ﻟﺐﻏﻔﺲ‬он ки лабњои ѓафси овезон дорад; лабдўл. ЛАБДЎЗ ‫ ﻟﺐدوز‬маљ. бисёр ширин, чуноне ки аз ѓояти ширинї лабњоро бо њам медўзад ва мечаспонад. ЛАБДЎЛ ‫ ﻟﺐدول‬ниг. лабѓафс. ЛАБЕША//ЛАБОША ‫ﻟﺒﺎﺷﻪ‬//‫ ﻟﺒﻴﺸﻪ‬њалќаи ресмонии чўбдор, ки ба лаби аспи бадфеъл нињода тоб медињанд, то ки ором шавад; лабтоб. ЛАБИБ а. ‫ ﻟﺒﻴﺐ‬оќил, доно, хирадманд. ЛАБИДАРЁЇ ‫ ﻟﺐدرﻳﺎﻳﻲ‬воќеъ дар соњили дарё. ЛАБИЌ а. ‫ ﻟﺒﻴﻖ‬кит. зирак, њушёр; бохабар. ЛАБИРИНТ ю. ‫ ﻟﺒﻴﺮﻳﻨﺖ‬1. таър. иншооти дорои роњравњои печдарпеч дар Юнони ќадим ва Миср. 2. вазъияти мураккаб, ки аз он баромадан хеле мушкил аст. 3. тиб. ќисми дарунии гўш, ки узви сомеа ва идоракунандаи мувозинати бадан ба њисоб меравад.

ЛАБЛАБУЗОР ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮزار‬майдони кишти лаблабу, киштзори лаблабу. ЛАБЛАБУКОВАК ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻛﺎوك‬олати кишоварзї барои кандани бехмевањои лаблабу. ЛАБЛАБУКОР ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻛﺎر‬кишткунандаи лаблабу, он ки бо киштукори лаблабу машѓул аст: хољагии лаблабукор. ЛАБЛАБУКОРАК ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻛﺎرك‬мошин барои киштани лаблабу. ЛАБЛАБУКОРЇ ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻛﺎري‬киштукори лаблабу. ЛАБЛАБУРАНГ ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮرﻧﮓ‬ба ранги лаблабуи сурх, монанди ранги лаблабу. ЛАБЛАБУФУРЎШ ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻓﺮوش‬он ки лаблабуи хом ё пухта мефурўшад. ЛАБЛАБУФУРЎШЇ ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﻓﺮوﺷﻲ‬шуѓли лаблабуфурўш; лаблабуфурўшї кардан бо харидуфурўши лаблабу машѓул будан.

– 705 – ЛАБЛАБУШЎРБО ‫ ﻟﺒﻠﺒﻮﺷﻮرﺑﺎ‬шўрбое, ки ба он лаблабуи сурх андохтаанд. ЛАБЛЕС ‫ ﻟﺐﻟﻴﺲ‬гуфт. дањаняла, гаранг. ЛАБЛОБ I ‫ ﻟﺒﻼب‬кит. гули ишќандарпечон; алафи печак.

ошиќипечон,

ЛАБЛОБ II ‫ ﻟﺒﻼب‬књн. 1. азоимхон, дуохон. 2. афсунгар, љодугар. ЛАБЛЎЛА ‫ ﻟﺐﻟﻮﻟﻪ‬њошия, зењ. ЛАБЛЎЛАДОР ‫ ﻟﺒﻠﻮﻟﻪدار‬њошиядор, зењдор: љомаи лаблўладор. ЛАБОВЕЗОН ‫ ﻟﺐآوﻳﺰان‬1. он ки лаби ў ба поин кашол аст. 2. маљ. дањаняла, дањанбоз. ЛАБОД а. ‫ ﻟﺒﺎد‬књн. љомаи боронии намадї. ЛАБОЛАБ ‫ ﻟﺒﺎﻟﺐ‬пур аз чизњои обакї, лабрез, моломол, саршор: лаболаб кардан, лаболаб шудан, лаболаб пур шудан. ЛАБОРАНТ лот. ‫ ﻟﺒﺎرﻧﺖ‬1. корманди илмии техникї дар лабораторияи илмї – озмоишгоњї, озмоишгар. 2. корманди таълимгоњ, ки одатан барои машѓулиятњои лабораторї асбобу маводи заруриро тайёр мекунад. ЛАБОРАНТЇ ‫ ﻟﺒﺎرﻧﺘﻲ‬кор ва шуѓли лаборант. ЛАБОРАТОРИЯ лот. ‫ ﻟﺒﺎرﺗﺎرﻳﻪ‬муассиса ё шўъбае, ки дар он таљриба ё тадќиќоти илмї ва санљишњои гуногун гузаронида мешавад; озмоишгоњ. ЛАБОРАТОРЇ ‫ ﻟﺒﺎرﺗﺎري‬мансуб ба лаборатория, озмоишгоњї; натиљаи дар лаборатория ба даст овардашуда; машѓулияти лабораторї дарс дар донишгоњу омўзишгоњњо, ки дар он озмоишњои илмї ва техникї мегузаронанд. ЛАБОЧА ‫ ﻟﺒﺎﭼﻪ‬књн. љомаи пешкушодаи дарози шабењи чакман. ЛАБПАР ‫ ﻟﺐﭘﺮ‬ниг. лабпарида.

ЛАБ

лабрез шудан лаболаб пур шудан; лабрез шудани косаи сабри касе ниг. коса. ЛАБС а. ‫ ﻟﺒﺲ‬шубња эљод кардан, ба шубња андохтан. ЛАБСУРХКУНАК ‫ ﻟﺐﺳﺮخﻛﻨﻚ‬гуфт. молидании ороишї барои сурх кардани ранги лаби занон. ЛАБСЎЗ ‫ ﻟﺐﺳﻮز‬хеле гарм, сўзон: шўрбои лабсўз. ЛАБСЎХТА ‫ ﻟﺐﺳﻮﺧﺘﻪ‬сифати феълии замони њозира аз лаб сўхтан. 1. он ки чизи гарме нўшида ё хўрда, лабонаш сўхтааст. 2. маљ. он ки аз коре таљрибаи талхе дорад. ЛАБТАНГ ‫ ﻟﺐﺗﻨﮓ‬тангдањон (сифати мањбуба). ЛАБТАХТ ‫ ﻟﺐﺗﺨﺖ‬лаълие, ки њамвор ва белаба аст. ЛАБТАШНА ‫ ﻟﺐﺗﺸﻨﻪ‬ташна, хоњони об, ташналаб; дашти лабташна дашти беоб. ЛАБТОБ ‫ ﻟﺒﺘﺎب‬њалќаи тасмагие, ки ваќти наъл задан лабу дањони аспњои бадфеълро тофта нигоњ медоранд; лабеша. ЛАБТУРШ ‫ ﻟﺐﺗﺮش‬дорои туршии андак, камтурш. ЛАБТУРШЇ ‫ ﻟﺐﺗﺮﺷﻲ‬лабтурш будан, камтуршї. ЛАБХАНД ‫ ﻟﺒﺨﻨﺪ‬хандае, ки бо њаракати андаки лабњо ба њам мерасад, табассум; писханд, тамасхур: лабханд задан, лабханд кардан. ЛАБХАНДА ‫ ﻟﺒﺨﻨﺪه‬ниг. лабханд. ЛАБХАНДАК ‫ ﻟﺒﺨﻨﺪك‬ниг. лабханд. ЛАБХОНЇ ‫ ﻟﺐﺧﻮاﻧﻲ‬1. аз рўи њаракати лаби хонанда ё гўянда дарёфтани суханони ў. 2. равиши кор бо кару гунгњо барои фањми онњо. ЛАБХУШК ‫ ﻟﺐﺧﺸﻚ‬он ки лаби ў аз ташнагї ќоќ шудааст; лабташна.

ЛАБПАРИДА ‫ ﻟﺐﭘﺮﻳﺪه‬зарфе, ки ягон љои канораш андак шикастаст: косаи лабпарида, пиёлаи лабпарида.

ЛАБЧАНГ ‫ ﻟﺐﭼﻨﮓ‬мус. сози хурди камоншакли филизї, ки дар мобайнаш забонча дорад ва ин созро одатан занону духтарон миёнаи лабњо гузошта менавозанд, чангќовуз.

ЛАБПАРИДАГЇ ‫ ﻟﺐﭘﺮﻳﺪﮔﻲ‬лабшикастагї, љои паридагии бисёр ками лаби зарф ё чизи дигар.

ЛАБЧАРО ‫ ﻟﺐﭼﺮا‬нахўди бирён, донак ва дигар мевањои хушк, ки ваќти сўњбат мехўранд.

ЛАБРЕЗ ‫ ﻟﺒﺮﻳﺰ‬лаболаб, пур, саршор, моломол;

ЛАБЧАСП ‫ ﻟﺐﭼﺴﭗ‬бомаза, лаззатнок, лазиз.

ЛАБ

– 706 –

ЛАБЧАШАК ‫ ﻟﺐﭼﺸﻚ‬андаке аз хўрок ё нўшокие, ки барои санљидани мазаи он мечашанд. ЛАБЧОК ‫ ﻟﺐﭼﺎك‬он ки лаби болояш модарзод чок, яъне дарида аст. ЛАБШАКАР ‫ ﻟﺐﺷﻜﺮ‬маљ. 1. ширинзабон, ширинкалом, хушгап. 2. мањбуба. ЛАБШИКАСТА ‫ ﻟﺐﺷﻜﺴﺘﻪ‬ниг. лабпарида. ЛАБШОН ‫ ﻟﺒﺸﺎن‬љои ба тарафи дарун баромадаи канори љўй ва роши киштзор; лабшон задан бо каланд ё бел зада-зада нест кардани љои ба тарафи дарун баромадаи канори љўй ё воти замин. ЛАБШЎЙЛАТТА ‫ ﻟﺐﺷﻮي ﻟﺘّﻪ‬латтае, ки ба об тар карда, бо он лаби аспро мешўянд. ЛАБШЎР ‫ ﻟﺐﺷﻮر‬дорои шўрии андак, шўрии кам. ЛАВ I ‫ ﻟﻮ‬кит. баландї, пушта. ЛАВ II ‫ ﻟﻮ‬књн. зардоб, сафро. ЛАВ III ‫ ﻟﻮ‬:гардан лав кардан гуфт. гардан гаљ кардан, сар хам кардан. ЛАВ IV а. ‫ ﻟﻮ‬кит. агар; ва лав ва агар. ЛАВ V ‫ ﻟﻮ‬навъи ширинї. ЛАВАНД ‫ ﻟﻮﻧﺪ‬1. танбал; коњил, сустрафтор; ноўњдабаро. 2. кит. айёш, мард ё зани бадрафтор. ЛАВАНДЇ ‫ ﻟﻮﻧﺪي‬лаванд будан; танбалї, коњилї: лавандї кардан. ЛАВАНДОНА ‫ ﻟﻮﻧﺪاﻧﻪ‬танбалона; коњилона. ЛАВВАС ‫س‬‫ ﻟﻮ‬:лаввас кардан гуфт. а) сўзиш кардан, сўхтан (аз шиддати гармо ё сармо); б) дурахшидан, тофтан: лахча барин лаввас кардан. ЛАВВОЊ а. ‫اح‬‫ ﻟﻮ‬1. лавњасоз. 2. лавњакаш, рассоми лавњанавис. ЛАВВОЊЇ ‫اﺣﻲ‬‫ ﻟﻮ‬1. лавњасозї. 2. санъати ороиши китобњои ќадимї. ЛАВГЎШ ‫ ﻟﻮﮔﻮش‬овезонгўш: хари лавгўш. ЛАВЕД//ЛАВИД ‫ ﻟﻮﻳﺪ‬кит. деги калони саркушода, деги бузурги мисин ё сангин.

ЛАВЗ I а. ‫ ﻟﻮز‬бодом; њалвои лавз њалвои аз маѓзи бодом ё писта бо шакар пухташуда. ЛАВЗ II ‫ ﻟﻮز‬часп, сафеда, сафедаи тухми мурѓ. ЛАВЗ III ‫ ﻟﻮز‬1. муш. 2. амрад. ЛАВЗАТАЙН а. ‫ ﻟﻮزﺗﻴﻦ‬1. љ. дугонаи лавз. 2. ду бодомаки гулў. ЛАВЗИНА а. ‫ ﻟﻮزﻳﻨﻪ‬њалвои лавз: лавзина ба гов додан (маќ.). ЛАВЗЇ ‫ ﻟﻮزي‬марбут ба бодом; ба шакли бодом, монанди бодом, бодомї. ЛАВМ а. ‫ ﻟﻮم‬кит. маломат, сарзаниш, накўњиш. ЛАВН а. ‫ ﻟﻮن‬1. ранг, гуна. 2. хел, навъ. ЛАВНА ‫ ﻟﻮﻧﻪ‬гулгуна, ѓоза, сурхї, ки занон ба рўй мемоланд. ЛАВО а. ‫ ﻟﻮي‬кит. печиши шикам, дарди шикам. ЛАВОЕЊ а. ‫ ﻟﻮاﻳﺢ‬љ. лоиња. ЛАВОЗИМ а. ‫ ﻟﻮازم‬љ. лозима; корњо ё чизњои лозим. ЛАВОЗИМОТ а. ‫ ﻟﻮازﻣﺎت‬љ. лавозим; чизњои зарурї; асбобу анљом; лавозимоти хатнависї асбобу анљоми хатнависї (аз ќабили коѓазу ќалам ва ѓ.), асбоби тањрир; лавозимоти њарбї (љангї) яроќу аслињаи барои љанг лозим. ЛАВОМЕЪ а. ‫ ﻟﻮاﻣﻊ‬љ. ломеа ва ломеъ. ЛАВОЊИЌ а. ‫ ﻟﻮاﺣﻴﻖ‬љ. лоњиќа ва лоњиќ. ЛАВОШ ‫ ﻟﻮاش‬як навъ нони хеле тунук. ЛАВОШЇ ‫ ﻟﻮاﺷﻲ‬љое ё дўконе, ки дар он нони лавош мефурўшанд. ЛАВС а. ‫ ﻟﻮث‬олоиш, олудагї (бо ягон чизи нопок). ЛАВЊ а. ‫ ﻟﻮح‬1. њар чизи сатњаш пањни сангї, филизї ва ѓ., ки дар рўи он хат менавиштанд ё наќшу нигор мекашиданд; лавњи мазор сангнавиштаи сари ќабр, санги мазор. 2. ду тахтаи аз њам гузаронидашудаи шабењ ба курсича, ки бар рўи он китобро монда мехонанд; лавњи нотамонї тахтачаи поядор барои рўи он гузошта хондани нота. 3. тахтачаи мусаттањи мактабњои ќадим, ки ба рўи он њарфњо навишта, ба шогирдон ме-

– 707 – омўзонданд: лавњи таълим. 4. тахтачаи расмкашии рассомон. 5. сањифаи аввали бо наќшњои рангин ороишдодашудаи китобу дастнависњои ќадимї; сарлавњ; лавњу љадвалкашї ороишу зинатдињї ва кашидани рахи сатрњои китобу дастнависњо (-и ќадимї). 6. ниг. лавња; лавњ кашидан сурат кашидан, расм кашидан; ◊ лавњи мањфуз кит. сарнавишт; лавњи хотир сафњаи хотир; хотира, ёд; аз лавњи хотир рафтан фаромўш шудан, аз ёд рафтан, аз ёд баромадан; ба лавњи хотир наќш бастан дар ёд мондан. ЛАВЊА а. ‫ ﻟﻮﺣﻪ‬1. тахтача ё коѓази сахте, ки дар он ном ва вазифаи шахсе, унвони ягон идора, тартиби кори шахсе ё идорае навишта, бар сари дар ё пештоќи бино овехта мешавад, овезањои пушти дар, овеза; лавњаи эълонњо тахтаи пањну васее, ки дар он эълон, хабарњои расмї ва ѓ. навишта мечаспонанд: лавњаи дўкони ќаннодї, лавњаи маѓоза; лавњаи ёдгорї тахтае, ки дар он номе ё маълумотеро навишта, барои дар ёди омма нигоњ доштан дар љои намоёни биное ё ба сари кўчае мегузоранд; лавњаи фахрї тахтаи пањни калоне, ки дар он расм ё номи шахсоне, ки дигарон бо онњо фахр карда метавонанд, часпонда ё навишта шудааст. 2. манзара, намуд, лавњ. 3. рамз, сурат, мусаввара. 4. адш. тасвири хурди бадеии манзарае аз њаёт ё ягон хислати шахс; лавњаи бадеї сањна, порча ё љузъиёте аз ягон асари бадеї, ки як навъ мустаќилият дорад. ЛАВЊАКАШ ‫ ﻟﻮﺣﻪﻛﺶ‬бо наќшу нигор ороишдињандаи китобу дастнависњои ќадимї, ороишдињандаи китобу дастнависњо. ЛАВЊАКАШЇ ‫ ﻟﻮﺣﻪﻛﺸﻲ‬њунару шуѓли лавњакаш; устохонаи лавњакашї љои кори устоњои лавњакашу лавњасоз.

ЛАГ

барои похсазанї); лагад хўрдан бо лагад зада шудан. 2. зарбае, ки дар асари таркиши борут њангоми тирандозї аз силоњњои оташфишон (туфанг, тўп ва ѓ.) пайдо мешавад; ба гапи касе лагад задан маљ. миёни сухани касеро бурида, ба гап даромадан; лагади харро хар мебардорад (маќ.) дуруштию даѓалии одами бадро назири ў тањаммул мекунад. ЛАГАДАНДОЗ ‫ ﻟﮕﺪاﻧﺪاز‬бо як ё ду пои аќиб зарба задани чорпои сумдор. ЛАГАДАНДОЗЇ ‫ ﻟﮕﺪاﻧﺪازي‬исми амал аз лагад андохтан. ЛАГАДЗАН ‫ ﻟﮕﺪزن‬асп, хар ё гове, ки бо лагад одамро мезанад, њайвоне, ки бо ду пои пушт лагад мезанад. ЛАГАДЗАНЇ ‫ ﻟﮕﺪزﻧﻲ‬исми амал аз лагад задан; лагадзан будан. ЛАГАДКОРЇ ‫ ﻟﮕﺪﻛﺎري‬ниг. лагадкўбї. ЛАГАДКЎБ ‫ ﻟﮕﺪﻛﻮب‬:лагадкўб кардан бо лагад задан; поймол кардан. ЛАГАДКЎБА ‫ ﻟﮕﺪﻛﻮﺑﻪ‬зарбаи лагад; зарба. ЛАГАДКЎБЇ ‫ ﻟﮕﺪﻛﻮﺑﻲ‬задан бо пой касе ё чизеро; поймол кардан; лагадкўбї кардан бо лагад зада-зада поймол кардан. ЛАГАДМОЛ ‫ ﻟﮕﺪﻣﺎل‬ниг. лагадкўб; лагадмол шудан зери по монда хеле бисёр дучори лату кўб шудан. ЛАГАДМОЛЇ ‫ ﻟﮕﺪﻣﺎﻟﻲ‬ниг. лагадкўбї. ЛАГАДПАРОН ‫ ﻟﮕﺪﭘﺮان‬ниг. лагадандоз. ЛАГАДПАРОНЇ ‫ ﻟﮕﺪﭘﺮاﻧﻲ‬ниг. лагадандозї. ЛАГАДПАРТОЇ ‫ ﻟﮕﺪﭘﺮﺗﺎﻳﻲ‬исми амал аз лагад партофтан.

ЛАГ І ‫ ﻟﮓ‬гуфт., ниг. лак I.

ЛАГАДХАСТА ‫ ﻟﮕﺪﺧﺴﺘﻪ‬лагадзада, лагадхўрда, помолшуда.

ЛАГ ІІ ‫ ﻟﮓ‬банд, зиндон, мањбас.

ЛАГАДХОР ‫ ﻟﮕﺪﺧﻮار‬кит., ниг. лагадхўр.

ЛАГАД ‫ ﻟﮕﺪ‬1. лат ё зарбае, ки бо пой ба касе ё чизе зада мешавад; лагад андохтан (парондан, партофтан) бо як ё ду пои аќиб зарба задани чорпои сумдор; лагад задан бо пой зарба задан; ба зери лагад гирифтан; лагад кардан ниг. лагад задан; лой лагад кардан лойро бо по зер карда-зер карда тайёр кардан (мас.,

ЛАГАДХЎР ‫ ﻟﮕﺪﺧﻮر‬1. сифати феълии замони гузашта аз лагад хўрдан. 2. маљ. он ки озору шиканља дидааст. ЛАГАДХЎРАНДА ‫ ﻟﮕﺪﺧﻮرﻧﺪه‬сифати замони њозира аз лагад хўрдан.

феълии

ЛАГАН ‫ ﻟﮕﻦ‬1. зарфи чуќури филизї барои да-

ЛАГ

– 708 –

стшўї ё љомашўї, ташт, тос, таѓора. 2. гуфт. табаќи калон, лаълї. 3. кит. шамъдон. ЛАГАНБАРДОР ‫ ﻟﮕﻦﺑﺮدار‬маљ. хушомадгўй, косалес. ЛАГАНБАРДОРЇ ‫ ﻟﮕﻦﺑﺮداري‬маљ. хушомадгўї, тамаллуќ. ЛАГАНДА ‫ ﻟﮕﻨﺪه‬кўк (бахя)-и абраву астари либоси пахтадор ё кўрпа; лаганда кардан бо кўкњои калон-калон дўхтани абраву астари либоси пахтадор ё кўрпа. ЛАГАНЧА ‫ ﻟﮕﻨﭽﻪ‬лагани хурд. ЛАГЕР олм. ‫ ﻟﮕﻴﺮ‬1. бошишгоњи муваќќатии умумии дар њавои кушод ё дар хаймањо љойгирифта: лагери сайёњон. 2. номи баъзе муассисањо барои нигоњ доштани гурўњи калони одамон: лагери асирони њарбї, лагери ислоњи мењнатї; лагери мактабиён истироњатгоњи тобистонаи мактабиён. 3. гурўњбандї аз нуќтаи назари маслак ва мароми иљтимоию сиёсї: лагери сотсиализм, лагери тарафдорони сулњ. ЛАГЛАГ ‫ ﻟﮓ ﻟﮓ‬ниг. лаклак. ЛАГОМ ‫ ﻟﮕﺎم‬кит., ниг. лаљом.

ЛАЃЖИДАН//ЛАЃЗИДАН//ЛАЃЉИДАН ‫ﻟﻐﺠﻴﺪن‬//‫ﻟﻐﺰﻳﺪن‬//‫ ﻟﻐﮋﻳﺪن‬1. молиш хўрда аз љои худ рафтан, ѓељидан. 2. маљ. надониста хато содир кардан, аз камтаљрибагї хато кардан. ЛАЃЖИШ//ЛАЃЗИШ ‫ﻟﻐﺰش‬//‫ ﻟﻐﮋش‬исми феълї аз лаѓжидан//лаѓзидан; лаѓжиш хўрдан лаѓжидан, ѓељидан. ЛАЃЖОН ‫ ﻟﻐﮋان‬феъли њол аз лаѓжидан; дар њолати лаѓжидан. ЛАЃЖОНАК ‫ ﻟﻐﮋاﻧﻚ‬сатњаш ба дараљае тахту њамвор, ки дар рўи он чизе истода наметавонад, ѓељон, ѓељонак; лаѓжонак кардан лаѓжанда кардан, ѓељон кардан. лаѓз асоси замони њозира аз лаѓзидан. ЛАЃЗ ‫ ﻟﻐﺰ‬лаѓзиш, лаѓжидан; хазида ба љањиш омода шудани шер, паланг ва ѓ. ЛАЃЗАНДА ‫ ﻟﻐﺰﻧﺪه‬ниг. лаѓжанда. ЛАЃЗАНДАГЇ ‫ ﻟﻐﺰﻧﺪﮔﻲ‬ниг. лаѓжандагї. ЛАЃЗИДАН ‫ ﻟﻐﺰﻳﺪن‬ниг. лаѓжидан. ЛАЃЗИШ ‫ ﻟﻐﺰش‬ниг. лаѓжиш. ЛАЃЗИШГОЊ ‫ ﻟﻐﺰشﮔﺎه‬љои лаѓзидан.

ЛАГОМГУСЕХТА ‫ ﻟﮕﺎمﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬ниг. лаљомгусехта.

‫ﻟﻐﺰﻟﻐﺰان‬ лаѓжида-лаѓжида, ЛАЃЗ-ЛАЃЗОН ѓељида-ѓељида; ноустувор.

ЛАГОМГУСЕХТАГЇ ‫ ﻟﮕﺎمﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ‬кит., ниг. лаљомгусехтагї.

ЛАЃЗОН ‫ ﻟﻐﺰان‬феъли њол аз лаѓзидан; лаѓжон.

ЛАЃАД ‫ ﻟﻐﺪ‬гуфт., ниг. лагад.

ЛАЃЗОН(И)ДАН ‫ﻟﻐﺰاﻧﻴﺪن‬//‫ ﻟﻐﺰاﻧﺪن‬тарзи бавоситаи лаѓзидан; ѓељонидан.

ЛАЃВ а. ‫ ﻟﻐﻮ‬1. сухани бењудаву бемаънї, њарза, сафсата. 2. ботил кардан, бекор кардан; лаѓв кардан бекор кардан, аз эътибор соќит кардан, ботил кардан, мансух кардан, фасх намудан.

ЛАЃМОН ‫ ﻟﻐﻤﺎن‬хўр. навъи таом, ки аз хамири тор-тор буридаи дар об пухта ва аз ќайлаи гўшти ќима, пиёз, сабзї, картошкаю нахўд тайёр мекунанд.

ЛАЃЖАНДА ‫ ﻟﻐﮋﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз лаѓжидан; лаѓжон, лаѓжонак; нигоњи лаѓжанда нигоњи хунуки шубњаангез; нигоњи ѓашовар. ЛАЃЖАНДАГЇ ‫ ﻟﻐﮋﻧﺪﮔﻲ‬тарзи дигари сифати феълии замони њозира аз лаѓжидан; лаѓзанда будан, лаѓзандагї. ЛАЃЖИДА ‫ ﻟﻐﮋﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз лаѓжидан; лаѓжида рафтан сахт лаѓжидан.

ЛАЃЉИДАН ‫ ﻟﻐﺠﻴﺪن‬ниг. лаѓжидан. ЛАДЃ а. ‫ ﻟﺪغ‬кит. газидани мор; неш задани каждуму занбўр. ЛАДЃА а.‫ ﻟﺪﻏﻪ‬кит. газидагї ва неши мору каждум. ЛАДУННЇ а.‫ ﻟﺪوﻧﻲ‬кит., д. он чи аз ѓайри табиату зењн ва ѓайри саъю кўшиш аз тарафи Худо ато шудааст, худодод: илми ландуннї. ЛАЁЌАТ а. ‫ ﻟﻴﺎﻗﺖ‬1. лоиќ будан, сазоворї, шоистагї, арзандагї. 2. ќобилиятнокї, ќобилият,

– 709 – истеъдод; лаёќат доштан а) лоиќ будан, сазовор будан; б) ќобили коре будан, ќобилият доштан, тавоної ва ќудрати иљрои коре доштан. ЛАЁЌАТМАНД ‫ ﻟﻴﺎﻗﺖﻣﻨﺪ‬ниг. лаёќатнок. ЛАЁЌАТМАНДЇ ‫ ﻟﻴﺎﻗﺖﻣﻨﺪي‬лаёќатманд будан, болаёќатї. ЛАЁЌАТНОК ‫ ﻟﻴﺎﻗﺖﻧﺎك‬муќ. болаёќат, ќобил, мустаид; аз ўњдаи њама кор мебаромадагї; ўњдабаро. ЛАЁЌАТНОКЇ ‫ ﻟﻴﺎﻗﺖﻧﺎﻛﻲ‬ниг. лаёќатмандї. ЛАЁЛЇ а. ‫ ﻟﻴﺎﻟﻲ‬кит., љ. лайл. ЛАЁН ‫ ﻟﻴﺎن‬кит. дурахшон, тобон, бофурўѓ; лаёнлаён тобон-тобон, дурахшон-дурахшон. ЛАЗГИНЇ ‫ ﻟﺰﮔﻴﻨﻲ‬мансуб ба лазгї; забони халќи лазгї. ЛАЗГЇ ‫ ﻟﺰﮔﻲ‬номи яке аз халќњои маскани кишварњои Доѓистон ва Озорбойљони Ќафќоз: халќи лазгї, забони лазгї, раќси лазгї. ЛАЗЕР фр. ‫ ﻟﺰﻳﺮ‬физ. асбоби оптикї барои дар як љо љамъ карда, њосил намудани дастаи пурќуввати шуоъ. ЛАЗЕРЇ ‫ ﻟﺰﻳﺮي‬мансуб ба лазер; ба воситаи лазер њосилшуда: нури лазерї. ЛАЗЗАТ а. ‫ ﻟﺬّت‬њиссе, ки аз дарки хушї ва гуворої дар одам пайдо мешавад, њаловат; дарки мазаи хуш; ширинї; лаззат бурдан њаловат бурдан, маза кардан (аз хўрдан ё дидани чизи хушу дилкаш); лаззат гирифан а) ниг. лаззат бурдан; б) маљ. аз чизе бањра бурдан; њаловати чизеро дидан; лаззати дигар доштан мазаи дигаргун доштан; бомазатар будан; хеле њаловатбахш будан; š лаззати чизеро чашидан аз чизе бањра бурдан; њузуру њаловати чизеро дидан: лаззати бўсањои аввалинро чашидан, лаззати дидор чашидан, лаззати њаётро чашидан; лаззати хўрду хобро аз даст додан бароњат хўрдаву хобида натавонистан; зиндагї барои касе талх шудан. ЛАЗЗАТАФЗО ‫ ﻟﺬّتاﻓﺰا‬он чи лаззати чизеро боз њам зиёдтар мекунад. ЛАЗЗАТБАХШ ‫ ﻟﺬّتﺑﺨﺶ‬он чи кас аз он лаззат ва

ЛАЙ

њаловат мегирад. ЛАЗЗАТГИР ‫ ﻟﺬّتﮔﻴﺮ‬лаззатгиранда, аз маза ва гувороии чизе бањраваршаванда. ЛАЗЗАТЁБ ‫ ﻟﺬّتﻳﺎب‬:лаззатёб гардидан // лаззатёб шудан лаззат бурдан, њаловат кардан; бањраманд шудан. ЛАЗЗАТЁБЇ ‫ ﻟﺬّتﻳﺎﺑﻲ‬лаззат бурдан, њаловат бурдан, лаззатёб гардидан. ЛАЗЗАТНОК ‫ ﻟﺬّتﻧﺎك‬хушмаза, гуворо, хушгувор. ЛАЗЗАТФИЗО ‫ ﻟﺬّتﻓﻴﺰا‬ниг. лаззатафзо. ЛАЗЗАТОВАР ‫ ﻟﺬّتآور‬оварандаи лаззат, чизе, ки мазаи хуб дорад, болаззат. ЛАЗИЗ а. ‫ ﻟﺬﻳﺬ‬лаззатнок, болаззат, бомаза, хуштаъм; ширин: мевањои лазиз, таомњои лазиз, хўроки лазиз. ЛАЗЪ а. ‫ ﻟﺬع‬кит. сўзиш; озор, озори дил. ЛАИБ а. ‫ ﻟﻌﺐ‬кит., ниг. лаъб. ЛАИМ а. ‫ ﻟﺌﻴﻢ‬кит. 1. бахили гузаро; хасис, мумсик. 2. нокас, фурўмоя, пасттинат. ЛАИМЇ ‫ ﻟﺌﻴﻤﻲ‬1. бахилї, хасисї. 2. фурўмоягї, нокасї. ЛАИМОНА ‫ ﻟﺌﻴﻤﺎﻧﻪ‬бахилона, хасисона. ЛАИМУТТАБЪ а. ‫ ﻟﺌﻴﻢاﻟﻄﺒﻊ‬кит. хасистабиат, мумсик. ЛАИН а. ‫ ﻟﻌﻴﻦ‬1. лаънаткарда, лаънатї, малъун. 2. нокас, бадтинат, палид: душмани лаин, хасми лаин. ЛАЙИН а. ‫ ﻟﺌﻴﻦ‬нарм, мулоим. ЛАЙЛ а. ‫ ﻟﻴﻞ‬шаб; лайлу нањор шабу рўз. ЛАЙЛАК ‫ ﻟﻜﻠﻚ‬гуфт., ниг. лаклак. ЛАЙЛАКЇ ‫ ﻟﻴﻠﻜﻲ‬гуфт., ниг. лаклакї. ЛАЙЛАТУЛЌАДР а.‫ ﻟﻴﻠﺔاﻟﻘﺪر‬д. шаби ќадр, шаби 27-уми моњи рамазон, ки он шабро бандагон бо дуову ибодат рўз мекунанд. ЛАЙЛЇ а. ‫ ﻟﻴﻠﻲ‬1. мансуб ба лайл; шабї, шабона. 2. номи маъшуќаи Маљнун дар достони «Лайлї ва Маљнун». 3. киноя аз маъшуќа, мањбуба.

– 710 –

ЛАЙ

ЛАКОНА ‫ ﻟﻜﺎﻧﻪ‬кит. њасиб, рўдаи гўсфанд, ки бо гўшту љигари кўфта пур карда мепазанд.

ЛАЙЛО ‫ ﻟﻴﻼ‬ниг. лайлї 2. ЛАЙС а. ‫ ﻟﻴﺚ‬кит. шери дарранда. ЛАК I ‫ ﻟﻚ‬1. сад њазор; лак-лак // лак андар лак хеле зиёд, бисёри бисёр; лаки дар лак ниг. лак андар лак; ◊ њисоб љав-љав, бахшиш лак-лак он ки кораш њисобї нест, шахси исрофкор. ЛАК II ‫ ﻟﻚ‬ањмаќ, аблањ, нодон; Лаку Пак а) номи ду ќањрамони содалавњи афсонавї; б) маљ. ду аблањи бо њам дўст: лаку пак. ЛАК//ЛОК III ‫ﻻك‬//‫ ﻟﻚ‬1. либос ё порчаи кўњна ва пора-пора. 2. жандапўш, гандапўш. ЛАКАЛАК ‫ ﻟﻜﻠﻚ‬:лакалак задан ба оњанги раќсу суруд ќарсак задан. ЛАКАШАМ ‫ ﻟﻜﻪﺷﻢ‬гуфт. лаванд, ландањур, ноўњдабаро. ЛАКДИРОЙ жожхо.

‫ﻟﻚدﻳﺮاي‬

њарзагўй,

бењудагўй,

ЛАККА ‫ ﻟﻜّﻪ‬доѓи ба рўи чизе пайдошуда, асаре, ки аз равѓан, ранг ва ѓ. дар либос ё чизњои дигар мондааст, доѓ; ◊ лаккаи абр пораи абр, абрпора. ЛАККАГИРЇ ‫ ﻟﻜّﻪﮔﻴﺮي‬пок кардани доѓ аз либос. ЛАККАДОР ‫ ﻟﻜّﻪدار‬доѓдор; лаккадор кардан а) доѓдор кардан; б) маљ. бадном кардан. ЛАКЛАК ‫ ﻟﻜﻠﻚ‬парандаи пой, гардан ва нўлаш дарозе, ки бањорон дар љойњои баланд ошёна месозад, лайлак. ЛАКЛАКБОЗЇ ‫ ﻟﻜﻠﻜﺒﺎزي‬як хел бозии бачагон, ки аз коѓаз чизе месозанд ва мисли бодбарак њангоми шамол ба ресмон баста мепаронанд. ЛАКЛАКЇ ‫ ﻟﻜﻠﻜﻲ‬ба монанди лаклак, лаклакмонанд; барфи лаклакї барфи калонкалони нарм. ЛАКЛАКХОНА ‫ ﻟﻜﻠﻚﺧﺎﻧﻪ‬лонаи лаклак. ЛАКМУС њол. ‫ ﻟﻜﻤﺲ‬моддаи кабуди рангуборї, ки аз растанињои бањрї месозанд ва њамчун индикатори химиявї истифода мебаранд. ЛАКНАТ//ЛУКНАТ а. ‫ ﻟَﻜﻨﺖ‬гирифтани забон дар ваќти гап задан, тутилагї; лакнат доштан ваќти гапзанї забон гирифтан, тутила (алкан) будан.

ЛАКОТ ‫ ﻟﻜﺎت‬хаставу бемадор, шалпар (аз кори зиёд ва ѓ.): лакот шудан. ЛАКОТЇ ‫ ﻟﻜﺎﺗﻲ‬бењолию бемадорї, шалпарї. ЛАКЊАН њ. ‫ ﻟﻜﻬﻦ‬д. рўзадории њиндуён ва бутпарастон. ЛАЌ ‫ ﻟﻖ‬:лаќу даќ замини хушки беалаф; лаќу луќњо кўњнакола, лашу луш, чизњои кўњнаю фарсуда, лоќу пар; лаќу луќи рўзгор чизњои зарурии хона, чизу чораи рўзгор. ЛАЌАБ а. ‫ ﻟﻘﺐ‬номи иловагие, ки ба кас аз рўи сифати нек ё бад, ё аз рўи ягон кораш дода мешавад (муќ. тахаллус, ки худи шахс интихоб мекунад); унвон: лаќаб гирифтан, лаќаб гузоштан, лаќаб додан, лаќаб доштан, лаќаб мондан, лаќаб нињодан; лаќаб равшантар аз ном аст (маќ.) лаќаб чигунагии шахсро бењтар аз ном ифода мекунад. ЛАЌАБГУЗОРЇ ‫ ﻟﻘﺐﮔﺬاري‬исми амал аз лаќаб гузоштан; лаќабмонї. ЛАЌАЙ ‫ ﻟﻘﻲ‬1. номи яке аз ќабилањои туркзабон. 2. намояндаи ин ќабила. ЛАЌАЙЇ ‫ ﻟﻘﻴﻲ‬мансуб ба ќабилаи лаќай; аспи лаќайї номи яке аз зотњои аспи боркашу саворї, ки дар Тољикистон парвариш мешавад. ЛАЌВА а. ‫ ﻟﻘﻮه‬тиб. беморие, ки дањон ё рўи одам каљ мешавад, фалаљи рўй. ЛАЌИТ а. ‫ ﻟﻘﻴﻂ‬кит. кўдаки навзоди бесоњиб, бачаи партов. ЛАЌЌА ‫ ﻟﻘّﻪ‬ниг. лаќќамоњї. ЛАЌЌАМОЊЇ ‫ ﻟﻜﻘﻪﻣﺎﻫﻲ‬зоол. як навъ моњии калони мўйлабдор аз оилаи заѓорамоњињо. ЛАЌЌИГЇ ‫ ﻟﻘﻴﮕﻲ‬пургўї, сергапї, њарзагўї, ёвагўї. ЛАЌЌИДА ‫ ﻟﻘﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз лаќќидан; лаќќида мондан а) беихтиёр сергапї кардан, ноогоњона саргарми сўњбат шудан; б) нохост дар бораи чизе гуфта мондан, сирреро беихтиёр ором кардан. ЛАЌЌИДАН ‫ ﻟﻘﻴﺪن‬бисёр ва бењуда гап задан, њарза гуфтан, бењудагўї кардан.

– 711 – ЛАЌЌЇ ‫ ﻟﻘﻲ‬сергап, серљоѓ, њарзагў; дањаняла; лаќќї афтидан (афтодан) а) зуд бовар кардан; б) осон фиреб хўрдан, фирефта шудан. ЛАЌЌОН(И)ДАН ‫ﻟﻘﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻟﻘﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи лаќќидан; касеро бисёр гап занондан, ба гап андохтан (барои шўхї ё гапгирї). ЛАЌЌОН(И)ДАНЇ ‫ﻟﻘّﺎﻧﻴﺪﻧﻲ‬//‫ ﻟﻘّﺎﻧﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз лаќќон(и)дан; лаќќон(и)данї шудан касеро ба гап андохтан хостан, бо маќсад ба гап гирифтани касе. ЛАЌЛАЌ ‫ ﻟﻘﻠﻖ‬гуфт. бемаънигўї, њарзагўї; сергапї. ЛАЌЛАЌА а. ‫ ﻟﻖﻟﻘﻪ‬кит. 1. бонги лаклак. 2. овози сахти боизтироб. 3. ниг. лаќлаќ. ЛАЌУЛУЌ ‫ ﻟﻖوﻟﻖ‬гуфт., ниг. лаќ (лаќу луќ). ЛАЛЛУ//ЛАЛЛУЌ ‫ﻟﻠﻮق‬//‫ ﻟﻠّﻮ‬гуфт. фарбењи камќувват ва ноўњдабаро. ЛАЛЛУЌОНА ‫ ﻟﻠﻮﻗﺎﻧﻪ‬гуфт. монанди лаллуќ; лавандона. ЛАЛМ ‫ ﻟﻠﻢ‬замини корами беоб, замине, ки обёрї намешавад. ЛАЛМИКОР ‫ ﻟﻠﻤﻲﻛﺎر‬дењќон ё воњиди дигари кишоварзї, ки дар заминњои лалмї киштукор мекунад. ЛАЛМИКОРЇ ‫ ﻟﻠﻤﻲﻛﺎري‬киштукор дар замини лалмї, зироат дар замини обёринашаванда; майдони лалмикорї киштзори лалмї. ЛАЛМЇ ‫ ﻟﻠﻤﻲ‬1. обёринашаванда; аз барфу борон обхўранда: замини лалмї; лалмї киштан дар замини лалмї кишт кардан. 2. ѓалла ва дигар мањсулоти кишоварзї, ки дар замини лалмї рўёнида шудааст: гандуми лалмї, тарбузи лалмї; шавад - обї, нашавад - лалмї (зарб.) дар мавриди аз рўи таваккал иљро кардани коре, ки суду зиёни он начандон аст, истеъмол мешавад. ЛАМА I исп. ‫ ﻟﻤﻪ‬зоол. як навъ њайвони љуфтсум аз оилаи шутурњо. ЛАМА II тибет. ‫ ﻟﻤﻪ‬роњиби буддоиёни Тибет ва Муѓулистон. ЛАМАИЗМ тибет.‫ ﻟﻤﻪﻳﺰم‬яке аз мазњабњои асосии буддої, ки пайравонаш дар Тибет, Муѓулистон ва Русия (бурятњо, ќалмиќњо ва

ЛАН

тувагињо) зиндагї мекунанд. ЛАМАРКИЗМ фр. ‫ ﻟﻤﺮﻛﻴﺰم‬назарияи инкишофи эволютсионии табиати зинда, ки табиатшиноси фаронсавї Ж.Б. Ламарк (1744-1829) пешнињод кардааст. ЛАМ-ЛУМ ‫ ﻟﻢﻟﻢ‬калимаи тасвирї; лам-лум карда гаштан гуфт. бо чизе худро машѓул кардан, бо коре худро банд карда гаштан. ЛАМПА фр. ‫ ﻟﻤﭙﻪ‬1. чароѓи навъ ва сохти гуногун: лампаи карасинї, лампаи овеза, лампаи даврапилта, лампаи хирасўз, шишаи лампа, лампа(ро) даргирондан, лампаро хомўш кардан; лампаи сиюм (чилум) чароѓи даврапилтаи равшане, ки асосан ба саќф овехта мешавад; равѓани лампа карасин; лампа сўхтан лампа даргирифтан. 2. физ. номи баъзе асбобњои махсус: лампаи генераторї, лампаи электронї (дар радиотехника); ◊ лампаи лањимкорї лампаи бензинї барои тафсонидани лањимкаш. ЛАМПАДОР ‫ ﻟﻤﭙﻪدار‬:радиоприёмники лампадор радиоприёмники бо лампањои электронї коркунанда. ЛАМПОЧКА р. ‫ ﻟﻤﭙﺎﭼﻜﻪ‬чароѓе, ки бо ќувваи барќ дармегирад. ЛАМС І а. ‫ ﻟﻤﺲ‬палмосида, даст-даст карда дарк кардан, бо даст эњсос кардан (дуруштию гармї, сардию гармии чизеро); ќобили ламс ламсшавандагї, ламспазирї; ламс кардан а) бо даст эњсос кардан; б) даст-даст карда дидан чизеро. ЛАМС II а. ‫ ﻟﻤﺲ‬гуфт. суст, ланљ: ламсу фањўл сусту лаванд. ЛАМТУР ‫ ﻟﻤﺘﺮ‬кит. ѓафс, фарбењ, лаванд. ЛАМЊА а. ‫ ﻟﻤﺤﻪ‬кит. муддати андак, лањза, дам. ЛАМЪА а. ‫ ﻟﻤﻌﻪ‬дурахш, равшанї, партав. ЛАМЪАФИШОН ‫ ﻟﻤﻌﻪﻓﺸﺎن‬партавфишон, равшаниандоз. ЛАМЯЗАЛ а. ‫ ﻟﻢﻳﺰل‬1. безавол; љовид, абадї, безаволї. 2. безавол (сифати Худо). ЛАНГ I ‫ ﻟﻨﮓ‬одам ё њайвоне, ки як пояш айб дошта (хоњ модарзод ва хоњ маъюб шуда), дуруст роњ рафта наметавонад, чўлоќ; хари

ЛАН

– 712 –

ланг а) хари як пояш маъюб; б) маљ. сустрафтор, танбал. ЛАНГ II ‫ ﻟﻨﮓ‬гуфт. иллат; бало, офат; ланг будан иллатнок (нуќсондор) будан; ланг расидан осеб расидан, офат расидан. ЛАНГАР ‫ ﻟﻨﮕﺮ‬1. оњани вазнини махсуси занљирдор, ки ваќти таваќќуфи киштињо барои устувор истодани онњо ба об мепартоянд: лангари киштї; лангар андохтан // лангар партофтан а) ба об лангар партофтани киштї барои аз њаракат боздоштан (дар бандар); б) маљ. дар љое таваќќуф кардан; устувору барќарор истодан; лангар бардоштан лангар аз об берун овардани киштї (барои ба роњ баромадан). 2. чизи вазнине, ки барои дар як вазъият нигоњ доштани дастгоње ба кор мебаранд: лангари дастгоњи бофандагї; лангари соат ќисми таркибии соатњои деворї, ки бо љунбидани он чархњои соат ба њаракат меоянд, раќќосаки соат. 3. таър. љое, ки њар рўз дар он ба фаќирон оши умумї медоданд; лангар зада бо тамкин, бо виќор, бо салобат: лангар зада истодан, лангар зада нишастан. ЛАНГАРАК ‫ ﻟﻨﮕﺮك‬ниг. лангарча; лангараки соат ниг. лангари соат. ЛАНГАРАНДОЗЇ ‫ ﻟﻨﮕﺮاﻧﺪازي‬исми амал аз лангар андохтан; љои лангарандозии киштињо ниг. лангаргоњ. ЛАНГАРГОЊ ‫ ﻟﻨﮕﺮﮔﺎه‬љои лангар андохтан ва истодани киштињо; бандар. ЛАНГАРДОР ‫ ﻟﻨﮕﺮدار‬1. дорои лангар, болангар: соати лангардор. 2. сангин, вазнин. ЛАНГАРЇ ‫ ﻟﻨﮕﺮي‬мансуб ба лангар 3; табаќи лангарї табаќи бисёр калон. ЛАНГАРЧЎБ ‫ ﻟﻨﮕﺮﭼﻮب‬чўби дарозе, ки дорбозон ваќти дорбозї барои нигоњ доштани мувозинат ба даст мегиранд. ЛАНГАС ‫ ﻟﻨﮕﺲ‬:лангас задан гуфт. забона задан (-и оташ). ЛАНГИДА ‫ ﻟﻨﮕﻴﺪه‬сифати феълии гузашта ва феъли њол аз лангидан.

замони

ЛАНГИДАН ‫ ﻟﻨﮕﻴﺪن‬1. ба сабаби иллати модарзод ё маъюбу дардманд будани як пой дуруст

роњ рафта натавонистан, дар рафтор халал пайдо шудан. 2. маљ. пеш нарафтани коре, дар коре халал ва таваќќуф рўй додан. 3. маљ. дар коре омил набудан, кореро наѓз надонистан: дар коре лангидан; ◊ бо (њар) ду по лангидан а) ягон пешравї надоштани кор (-и идорае); б) нињоят ноўњдабаро будани касе; пои касе дар иљрои коре налангидан дар иљрои коре дудила нашудан, бељуръатї накардани касе; чун шутур аз элак лангидан кори азимеро анљом дода, дар иљрои кори хурде ољиз мондан; аз ўњдаи њалли масъалаи душворе баромада, дар њалли масъалаи ночизе дармондан. ЛАНГЇ ‫ ﻟﻨﮕﻲ‬ланг будан; дуруст роњ гашта натавонистан бинобар иллат доштани пой. ЛАНГОК ‫ ﻟﻨﮕﺎك‬кит. ранљонанда, хафакунанда ва нофорам. ЛАНГОН ‫ ﻟﻨﮕﺎن‬феъли њол аз лангидан; роњгардї бо пои ланг, лангида (роњ гаштан); лангонлангон лангида-лангида роњ рафтан, мисли ланг роњ гаштан. ЛАНДАЊУР ‫ ﻟﻨﺪﻫﻮر‬одами ќавињайкали пурзўри танбал. ЛАНДАЊУРЇ ‫ ﻟﻨﺪﻫﻮري‬танбалї. ЛАНЉ ‫ ﻟﻨﺞ‬1. суст, беморнамо; лакот. 2. палаве, ки нисбатан зиёд дам хўрда ё биринљаш бо сабаби серобї мулоим шудааст. 3. маљ. расво, бемаза, чатоќ; ◊ корро ланљ кардан корро вайрон кардан; корро расво кардан. ЛАНЉА ‫ ﻟﻨﺠﻪ‬кит. рафтори бо нозу ишва, нозхиром. ЛАНЉИДАН ‫ ﻟﻨﺠﻴﺪن‬кит. 1. кашида баровардан, баровардан (аз даруни чизе). 2. ба ин тарафу он тараф майл карда мурѓобивор роњ гаштан. ЛАНЉЇ ‫ ﻟﻨﺠﻲ‬1. сустї, бемадорї; лакотї. 2. офат, бало. ЛАОЛЇ а. ‫ ﻵﻟﻲ‬љ. лўълў. ЛАОМА а. ‫ ﻵﻣﻪ‬1. лаимї, нокасї. 2. хасисї. ЛАПАР I ‫ ﻟﭙﺮ‬ќисми сахти пеши кулоњ, кепка; лабаи кепка. ЛАПАР II ‫ ﻟﭙﺮ‬мус. сурудхонии бадењамонанди

– 713 – дукаса. ЛАП-ЛАП ‫ ﻟﭗﻟﭗ‬калимаи таќлиди садои мављи об; шалаппас. ЛАППАС//ЛАППОС ‫ﺎس‬‫ﻟﭙ‬//‫ﺲ‬‫ ﻟﭙ‬гуфт., ниг. лаплап ва лаппиш 1; лаппас задан дар њолати лаппиш будан, лаппидан (-и об ва мављњои дигар).

ЛАР

минљунбї шудан; ба (дар) ларза андохтан // ба ларза даровардан // ба ларза овардан а) ларзонидан, ба љунбиш овардан; б) маљ. љунбонда рў ба сустиву вайронї овардан; ба ларза афтодан // ба ларза даромадан // ба ларза омадан ларзидан, такон хўрдан, ба раъша афтодан.

ЛАППАСЗАНЇ ‫ﺲ زﻧﻲ‬‫ ﻟﭙ‬мављзанї.

ЛАРЗАНДА ‫ ﻟﺮزﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира ва феъли њол аз ларзидан; ларзон.

ЛАППИДА ‫ﻴﺪه‬‫ ﻟﭙ‬сифати феълии замони гузашта аз лаппидан; лаппида-лаппида лаппиш хўрдалаппиш хўрда.

ЛАРЗИДА ‫ ﻟﺮزﻳﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз ларзидан; ◊ дили касе ларзида мондан њаросида мондан, њаросон шудан, тарсидан.

ЛАППИДАН ‫ﻴﺪن‬‫ ﻟﭙ‬љунбидани чизњои обакї; андак талотум доштани об; бо таъсири бод ба љунбиш омадан, амвољ хўрдан (-и парчам ва ѓ.).

ЛАРЗИДАН ‫ ﻟﺮزﻳﺪن‬1. пайдарњам, тез-тез ва бо фосилањои кўтоњ-кўтоњ љунбидан, такон хўрдани ягон чиз (љои худро дигар накарда); ба раъша афтодан (-и бадан), ларза хўрдан: дараѓ-дараѓ (дараќ-дараќ, дир-дир) ларзидани аъзои бадан, пир-пир ларзидани коѓаз; замин ларзидан замин љунбидан, ба ларза омадани замин. 2. маљ. њаросон шуда, ба изтироб афтодан, тарсидан, тарсида ба воњима афтодан; овози касе ларзидан дар овози сухани касе эњсос шудани њаяљони сахту изтироб; ◊ дили касе ларзидан тарсидан, њаросидан, ба воњима афтодан; ба худ ларзидан сахт ларза гирифтани касе, бо шиддат ларзидани тамоми бадани касе; чун барги бед ларзидан // барги бед барин ларзидан сахт ларзидан аз ѓояти тарсу вањм.

ЛАППИШ ‫ ﻟﭙﺶ‬1. исми феълї аз лаппидан; љунбиши чизњои обакї ва эњтизози матоъњои тунуку нозук; шалаппас задан; лаппиш хўрдан 1. лапидан, лаппас задан. 2. физ. њаракате, ки дараљаи муайяни такроршавї дорад: лаппиши раќќосаки соат, суръати лаппиши механикї. ЛАППЇ ‫ﻲ‬‫ ﻟﭙ‬гуфт. нохост, якбора ногањон; лаппї карда омадан нохост омада мондан. ЛАППОН(И)ДАН ‫ﻟﭙﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻟﭙﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли лаппидан; љунбонидан, ба љунбиш овардан (-и чизњои обакї ва матоъњои тунук). ЛАППОС ‫ ﻟﭙﺎس‬ниг. лаппас. ЛАР ‫ ﻟﺮ‬кит. 1. љўй, ки онро хоњ сел ва хоњ одам кандааст. 2. баѓал, каш. ларз ‫ ﻟﺮز‬асоси замони њозира аз ларзидан. ЛАРЗ ‫ ﻟﺮز‬ларза, ларзиш; табу ларз вараља, табларза; тарсу ларз аз шиддати тарс ларзидан; бо тарсу ларз тарсону ларзон; ларз-ларз ларзанда, ларзон; ларз хўрдан ларзидан. ЛАРЗА ‫ ﻟﺮزه‬љунбиш, таконхўрии пай дар пай, ларза, раъша; эњтизоз; ларза афкандан (афгандан) // ларза андохтан ниг. ба ларза андохтан; ларза афтодан ниг. ба ларза афтодан; ларза гирифтан касеро ларзидан; вараља гирифтан касеро; замин ба ларза омадан // замин ба ларза шудан замин љунбидан, за-

ЛАРЗИШ ‫ ﻟﺮزش‬1. исми феълї аз ларзидан; ларза, такон, љунбиш, раъша: ба ларзиш овардан ларзондан; ба ларзиш омадан ларзидан. 2. љунбиши муттасили љисме, лаппиш. ЛАРЗ-ЛАРЗОН ‫ ﻟﺮزﻟﺮزان‬дар њолати ларзандагї, ларзида-ларзида. ЛАРЗОН ‫ ﻟﺮزان‬феъли њол аз ларзидан; дар њолати ларзиш буда, ларзанда: бо дастони ларзон, бо овози ларзон: тарсону ларзон дар њолати тарсу ларз, бо тарсу ларз; ларзон шудан ларзидан, ба ларза афтодан. ЛАРЗОНАК ‫ ﻟﺮزاﻧﻚ‬андаке ларзанда; пули ларзонак кўпруки ноустувор, пули шалаќ. ЛАРЗОНАНДА ‫ ﻟﺮزاﻧﻨﺪه‬сифати феълї аз ларзидан; ба ларза дароваранда. ЛАРЗОН(И)ДАН ‫ﻟﺮزاﻧﻴﺪن‬//‫ ﻟﺮزاﻧﺪن‬тарзи бавоси-

ЛАС

– 714 –

таи ларзидан; ба ларза овардан, ба ларзиш водор кардан; љунбондан, такон додан; ба эњтизоз овардан. ЛАС ‫ ﻟﺲ‬навъи матои нахии якранг, ки бештар барои астар ба кор меравад. ЛАСИН ‫ ﻟﺴﻴﻦ‬ниг. ласї. ЛАСЇ ‫ ﻟﺴﻲ‬мансуб ба лас; аз лас дўхташуда. ЛАСМ а. ‫ ﻟﺜﻢ‬кит. бўсидан, бўсиш. ЛАТ I ‫ ﻟﺖ‬1. задан бо даст, калтак ва ѓ., зарба, латма. 2. халал, монеа; зарбу лат задан, калтаккўбї, калтаккорї, лату кўб; лат додан чизеро а) задан, такон додан; зада тела додан; б) хўр. лат дода омехта ва тайёр кардани ягон чизи шуррут (барои пухтан); в) маљ. халал расондан, монеъ шудан; миёни корро шикастан; лат додан касеро маљ. гап ё раъйи касеро гардонда ўро хиљил кардан; касеро сахт сарзаниш кардан, афшонда партофтан; лат задан ниг. лат додан чизеро; б) лат хўрдан а) зарба дидан, ба зарба дучор шудан; б) дар натиљаи афтодан, бењаво пой мондан, бори вазнинеро бардоштан ва ѓ., муддате дардманд шудан (-и даст, пой ё миёни одам); в) маљ. зада шудан, дучори сарзанишу танќид шудан; миёни кор лат хўрдан киноя аз халал ёфтани коре, ба монеае дучор омадани коре. ЛАТ II ‫ ﻟﺖ‬кит. шашпар, гурз. ЛАТ III ‫ ﻟﺖ‬пора; лат-лат пора-пора, порчапорча, тикка-тикка. ЛАТАНБАР//ЛАТАНБОР ‫ﻟﺘﻨﺒﺎر‬//‫ ﻟﺘﻨﺒﺮ‬кит. 1. пурхўр, бисёрхўр, шикампараст. 2. маљ. њељкора, коњил. 3. нодон, љоњил, ањмаќ. ЛАТАНБОН ‫ ﻟﺘﻨﺒﺎن‬кит. он ки шикамаш аз пурхўрї монанди анбон шавад, шикамбора, пурхўр. ЛАТАР ‫ ﻟﺘﺮ‬1. књн. воњиди вазн, ки ба 2,5 кг баробар будааст. 2. кит. як навъ ќадањи шаробхўрї. ЛАТБАРДОР ‫ ﻟﺖﺑﺮدار‬љонсахт, сахтљон; тобовар. ЛАТБАРДОРЇ ‫ ﻟﺖﺑﺮداري‬љонсахтї, сахтљонї; тобоварї.

латвї, миллати латвї; ањли латвї латишњо. ЛАТИФ а. ‫ ﻟﻄﻴﻒ‬1. нозук, зариф; нарм. 2. гуворо, форам, матбўъ. 3. дилкаш, дилпазир, дилписанд; нозанин, раъно, зебо; андоми латиф андоми нозуку зебо, ќаду ќомати раъно; боѓи латиф боѓи дилписанду дилкушо; бўи латиф бўи хушу форам (-и гулу майса); савти латиф овози фораму гўшнавоз; санъати латиф санъати нафис, њунари зебо; табассуми латиф табассуми аз рўи мењру лутф, табассуми ширин; табъи латиф табъи нозук; хулќу атвори дилписанд; таоми латиф хўроки хушмазаву гуворо; љинси латиф а) љинси нозук; б) маљ. ишора ба зан; њусни латиф љамоли љаззоб, њусни дилфиреб; шеъри (ашъори) латиф шеъри пурнафосат, шеъри наѓз. ЛАТИФА а. ‫ ﻟﻄﻴﻔﻪ‬1. яке аз жанрњои насрии адабиёт аст, ки њикоячањои шўхи хандаовар ва наќлњои кўтоњи дилнишинро дар бар мегирад, базла; аския. ЛАТИФАГЎЇ ‫ ﻟﻄﻴﻔﻪﮔﻮﻳﻲ‬наќл кардани њикоячањои шўхи хандаовар, зарофатгўї, мутоиба; латифагўї кардан латифа гуфтан, зарофатгўї кардан (одатан барои ваќтгузаронї). ЛАТИФАГЎЙ ‫ ﻟﻄﻴﻔﻪﮔﻮي‬он ки латифа мегўяд, гўяндаи њикоячањои шўхи хандаовар. ЛАТИФАНАМО ‫ ﻟﻄﻴﻔﻪﻧﻤﺎ‬монанди латифа, шўхиомез, њикояњои латифамонанд. ЛАТИФАНДОМ ‫ ﻟﻄﻴﻒاﻧﺪام‬андоми латиф дошта, нозукандом. ЛАТИФАНДОМЇ ‫ ﻟﻄﻴﻒاﻧﺪاﻣﻲ‬латифандом будан, нозукандомї. ЛАТИФБОЗУ ‫ ﻟﻄﻴﻒﺑﺎزو‬дорои бозуи зебо ва нарму нозук. ЛАТИФЇ ‫ ﻟﻄﻴﻔﻲ‬латиф будан; латофат, назокат. ЛАТИФМАНЗАР ‫ ﻟﻄﻴﻒﻣﻨﻈﺮ‬хушрўй, зебосурат, хушандом. ЛАТИФПАЙВАНД ‫ ﻟﻄﻴﻒﭘﻴﻮﻧﺪ‬мавзун, нозук. ЛАТИФСИРИШТ ‫ ﻟﻄﻴﻒﺳﺮﺷﺖ‬покнињод, нозуктабъ.

ЛАТВИЯГЇ ‫ ﻟﺘﻮﻳﮕﻲ‬ниг. латвї.

ЛАТИФТАБИАТ ‫ ﻟﻄﻴﻔﻪﻃﺒﻴﻌﺖ‬некўсиришт, хушхулќ.

ЛАТВЇ ‫ ﻟﺘﻮي‬мансуб ба Латвия; латвиягї: забони

ЛАТИФХЎЇ

‫ ﻟﻄﻴﻒﺧﻮﺋﻲ‬нармхўї, хушфеълї,

– 715 – хушхулќї. ЛАТИШ ‫ ﻟﺘﻴﺶ‬ниг. латвї (ањли латвї). ЛАТИШЇ ‫ ﻟﺘﻴﺸﻲ‬мансуб ба латишњо; забони латишї ниг. латвї (забони латвї). ЛАТМА а. ‫ ﻟﻄﻤﻪ‬ба њамдигар хўрдани ду чиз; садама, осеб; зарба; тарсакї, шаппотї; латма задан а) зарба расонидан; б) халал расондан. ЛАТОИФ а. ‫ ﻟﻄﺎﺋﻒ‬1. љ. латифа. 2. кит. нозукињо, борикињо. 3. лутфу марњамат. ЛАТОИФУЛЊИЯЛ а. ‫ ﻟﻄﺎﺋﻒاﻟﺤﻴﻞ‬кит. макру њилањои нозук. ЛАТОФАТ а. ‫ ﻟﻄﺎﻓﺖ‬1. латифї, назокат, нозукї, зарифї. 2. зебої, раъної: латофати субњи бањорї, њусну латофати духтар, њусну латофати фасли сол. ЛАТРА ‫ ﻟﺘﺮه‬кит., књн. пора-пора, дарида. ЛАТТА ‫ ﻟﺘّﻪ‬1. ќисме аз матоъ; як порча матоъ аз либос ё ягон чизи кўњнаи аз кор баромада: ба латта бастан, бо латта пок кардан; латтаи кўњна ниг. латтакўњна; латтаи оњорї а) порчаи оњордор, матое, ки барои шах ва љилодор шудан ба он оњор молидаанд ё ба оби оњордор андохта гирифтаанд; б) маљ. матои нав; латтаи софї матое, ки бо он чизњои обакиро аз чирку дурд ва ѓ. соф мекунанд, порча барои полудани моеот. 2. маљ. одами аз њад зиёд мулоимтабиату сустирода; ◊ латтаи касе ба (бар) об афтидан а) сирри касе фош шудан; б) расвову шарманда гардидан. ЛАТТАБАНД ‫ ﻟﺘّﻪﺑﻨﺪ‬бо латта басташуда; латтабанд кардан бо латтае бастан (мас., дањони сатилро). ЛАТТАГИН//ЛАТТАГЇ ‫ﻟﺘّﮕﻲ‬//‫ ﻟﺘّﮕﻴﻦ‬он чи ба латта марбут ё аз латта дўхта шудааст. ЛАТТАКЎЊНА ‫ ﻟﺘّﻪﻛﻬﻨﻪ‬латтаи фарсуда ва нодаркор; либос ва дигар чизњои кўњнаи бекора. ЛАТТАПАРАСТ ‫ ﻟﺘّﻪﭘﺮﺳﺖ‬зан ё марде, ки ба либоспўшї ва умуман ба сару либос аз њад зиёд ањамият медињад. ЛАТТАПЕЧ ‫ ﻟﺘّﻪﭘﻴﭻ‬он чи ба латта печонда шудааст; латтапеч кардан бо латта печонидан. ЛАТТАПОРА ‫ ﻟﺘّﻪﭘﺎره‬порчае аз матои кўњнаву

ЛАФ

нодаркор, латтакўњна; лахтак. ЛАТТА-ПУТТА ‫ ﻟﺘّﻪﭘﺘﻪ‬либос ва дигар чизњои кўњнаи бекора ё камарзиш. ЛАТТАХОР ‫ ﻟﺘّﻪﺧﻮار‬бот. навъи алафи бегона, ки одатан дар ѓаллазор мерўяд ва баргу пояи сабзу сафедчатоби нарми хордор ва гули сабадаки бунафшу сурхранг дорад. ЛАТХОРА ‫ ﻟﺖﺧﻮاره‬он ки зарбањоро тоќат ва тањаммул мекунад. ЛАТХЎРЇ ‫ ﻟﺖﺧﻮري‬зарбхўрї, садама дидан. ЛАТХЎРДА ‫ ﻟﺖﺧﻮرده‬сифати феълии замони гузашта аз лат хўрдан; зарбахўрда, садамадида. ЛАТХЎРДАГЇ ‫ ﻟﺖﺧﻮردﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз лат хўрдан: латхўрдагињои бадан. ЛАФ(Ф) ‫ ﻟﻒ‬печониш дар шакли лўла, лўлакорї; лаффу нашр адш. дар шеър ё наср дар як ќатор омадани чанд калима (мас., исм), ки дар паси онњо калимањои муносибашон (мас., сифатњо ё феълњояш) мутаносибан ба њамон миќдор оварда мешаванд. ЛАФЕТ олм. ‫ ﻟﻔﺖ‬њ. маснади тўп, аробаи тўп, пояи тўп. ЛАФЗ а. ‫ ﻟﻘﻆ‬1. гапе, ки аз дањон мебарояд, сухан, калом, гап. 2. гуфт. забон, лањља; лафзи ќабењ сухани зишт, гапи ганда; дашном; лафзи бад доштан бадгап будан, дуруштсухан будан; лафз ба лафз калима ба калима, њарф ба њарф, тањтуллафз; ◊ аз лафзи худ гаштан аз ќавли худ гаштан; ањдшиканї кардан. ЛАФЗАН а. ً‫ ﻟﻔﻈﺎ‬дањонакї, ба таври шифоњї. ЛАФЗБОЗ ‫ ﻟﻔﻆ ﺑﺎز‬ниг. суханбоз. ЛАФЗБОЗЇ ‫ ﻟﻔﻆﺑﺎزي‬суханбозї, сухан-пардозї (ба маънї кам ањамият дода); сафсатагўї. ЛАФЗЇ ‫ ﻟﻔﻈﻲ‬шифоњї, дањонакї; адабиёти лафзї адабиёти дањанакї, фолклор; санъати лафзї адш. яке аз ду санъати бадеї, ки зебоии суханро ба мадди аввал мегузорад. ЛАФИФ а. ‫ ﻟﻔﻴﻒ‬ниг. 1. дарњампечида. 2. маљ. њамроњ, дўсти холис. ЛАФЧ//ЛАФЉ ‫ﻟﻔﺞ‬//‫ ﻟﻔﭻ‬кит. 1. лаби ѓафси овезон

ЛАФ

– 716 –

мисли лаби шутур. 2. гўштпораи беустухон. ЛАФЧА//ЛАФЉА ‫ﻟﻔﺠﻪ‬//‫ ﻟﻔﭽﻪ‬ниг. лафч. ЛАФЧАН ‫ ﻟﻔﭽﻦ‬кит. одами лабѓафс. ЛАФЉ ‫ ﻟﻔﺞ‬ниг. лафч. ЛАФЉА ‫ ﻟﻔﺞ‬ниг. лафча. ЛАХА ‫ ﻟﺨﻪ‬кўњна, кафши кўњна, ки дар пой намеистад. ЛАХА-ЛАХА ‫ ﻟﺨﻪﻟﺨﻪ‬гуфт. кўњнаи љиѓда-љиѓда, дарида; кўрпаи лаха-лаха кўрпаи кўњнаи даридагї. ЛАХ-ЛАХ ‫ ﻟﺦﻟﺦ‬шакли кўтоњшудаи лахт-лахт; тамоман порашуда ва дарида. ЛАХЛАХА ‫ ﻟﺨﻠﺨﻪ‬кит. хушбўињои омехта (аз мушку анбар ва ѓ.). ЛАХТ I ‫ ﻟﺨﺖ‬пора, њисса, ќитъа, тикка; лахте а) порае, ќисме, ќитъае аз чизе; б) кит. нафасе, даме, лањзае; лахти љигар порае аз љигар; љигарпора; муќ. хуни љигар; лахт-лахт а) порапора, тикка-тикка; б) кит. кам-кам, андакандак; лахти љон киноя аз шахси нињоят азиз; лахти хун гардидани љигар љигархун шудан аз дарду алам; гирифтори ѓами сахту мусибат шудан. ЛАХТ II‫ ﻟﺨﺖ‬кит. шашпар, гурз, лат; лахти Рустам гурзи Рустам. ЛАХТА ‫ ﻟﺨﺘﻪ‬порчаи хурде аз чизе, тикка, пора; лахтаи хун хуни баста, хуни хушкшуда; лахта-лахта а) порча-порча; б) лўнда-лўнда (оид ба хун); лахта кардан ба порчањои хурд мубаддал кардан, тика-тика кардан. ЛАХТАК ‫ ﻟﺨﺘﻚ‬пораи баъд аз либосбурї мондаи матоъ, ќуроќ. ЛАХТАШАВЇ ‫ ﻟﺨﺘﻪﺷﻮي‬ѓафс шудани хун. ЛАХЧА ‫ ﻟﺨﭽﻪ‬1. оташпора, ахгар; ќисми баъд аз шўъла зада сўхтан сурхшудамондаи њезуму ангишт; лахча барин // лахчаи оташ барин сурхи ба ранги лахчаи оташ монанд. 2. маљ. ќисми насўхта сиёњшудамондаи ангишту њезум, чуѓ. ЛАХЧАВОР ‫ ﻟﺨﭽﻪوار‬мисли лахча. ЛАХЧАК//ЛАХШАК ‫ﻟﺨﺸﻚ‬//‫ ﻟﺨﭽﻚ‬оши хамираш порча-порчаи чоргўша буридашуда,

туппа. ЛАХШ ‫ ﻟﺨﺶ‬1. лаѓз, лахшидан, лаѓзидан. 2. гуфт. захм. ЛАХША ‫ ﻟﺨﺸﻪ‬гуфт. захм. ЛАХШИДА ‫ ﻟﺨﺸﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз лахшидан; рахшида, дурахшида, тобида. ЛАХШИДАН I ‫ ﻟﺨﺸﻴﺪن‬ниг. лаѓљидан. ЛАХШИДАН II ‫ ﻟﺨﺸﻴﺪن‬рахшидан, дурахши-дан. ЛАХШИШ ‫ ﻟﺨﺸﻴﺶ‬ниг. лаѓжиш. ЛАХШОН ‫ ﻟﺨﺸﺎن‬навъи ширинї. ЛАЊ ‫ ﻟﻪ‬кит. 1. шароби ангур. 2. бўй. ЛАЊА ‫ ﻟﻬﻪ‬василаи рўзгузаронї, василаи гузарони зиндагї, мањола. ЛАЊАБ а. ‫ ﻟﻬﺐ‬кит. забонаи оташ, шўълаи оташ. ЛАЊАД а. ‫ ﻟﺤﺪ‬шикофи таги гўр, ки мурдаро ба он љо мегузоранд; гўр, ќабр; ◊ аз гањвора то лањад аз тифлї то охири умр; як умр; хоки лањадро бахшидан дар мавриди таъкид кардани нињояти хасисии касе ба кор мебаранд. ЛАЊВ а. ‫ ﻟﻬﻮ‬он чи ки кас худро бо он андармон мекунад, мояи саргармї ва бозї; лањву лаъб шўхию бозї. ЛАЊЗА а. ‫ ﻟﺤﻈﻪ‬1. фурсати як бор нигоњ кардан, миќдори ваќте, ки ба як чашм ба њам задан баробар аст, дам, он, сония; вањла, ламња. 2. ваќти воќеъ шудани амале, мавриди рўй додани воќеа; ваќт, замон, гоњ, асно, њангом; лањза(њо)и дидор фурсати андаки мулоќот ва хотирае аз он; лањза(њо)и дарс љузъњои дарс, ќисмњое, ки мундариљаи дарсро ташкил медињанд. 3. нав. ягон љињати њодиса ё шароите: лањза(њо)и манфї, лањза(њо)и мусбат; лањзаи аввал дар ибтидо, сараввал; ин лањза ин дам, ин ваќт, дар ин асно; њамон лањза фавран, дарњол; њар лањза њар дам; њама ваќт, мудом; чанд лањза як муддати кўтоњ; ягон лањза як лањза њам, муддати хеле кам; як лањза а) як дам, муддати кўтоње; б) маљ. њељ гоњ; лањза ба лањза а) дам ба дам, њар лањза, њар замон; зуд-зуд, тез-тез; б) сония ба сония, торафт; аз лањзаи нахустин аз сонияи нахустин; аз ибтидо; дар лањзаи… дар ваќти…, дар аснои…

– 717 – њангоми…, њини….; (дар) лањзаи аввал дар нахустин сония; дар ибтидо; пас аз лањзае пас аз андак ваќт, муддати зиёде нагузашта. ЛАЊЗАВЇ ‫ ﻟﺤﻈﻮي‬марбут ба лањза, зудгузар.

‫ ﻟﺤﻈﻪﺷﻤﺎري‬1. шумурдани ЛАЊЗАШУМОРЇ лањзањо. 2. маљ. бошиддат интизорї кашидан, бењад интизор шудан. ЛАЊИБ а. ‫ ﻟﻬﻴﺐ‬кит. гармии оташ ва ё шўълаи бедуди он, забонаи оташ. ЛАЊИМ а. ‫ ﻟﺤﻴﻢ‬тех. бо танакор (бўра) тоза карда, ќалъагї ё хўлаи обшуда давонда, пайванд кардани филизот ё мањкам кардани сўрохњо дар асбобњои филизї. ЛАЊИМКАШ ‫ ﻟﺤﻴﻢﻛﺶ‬тех. асбобе, ки дар оташи лампаи лањимкорї тафсонда бо он лањимкорї мекунанд. ЛАЊИМКОР ‫ ﻟﺤﻴﻢﻛﺎر‬он ки олоту асбобњои филизиро ба тариќи лањим пайваст ё сўрохгирї мекунад. ЛАЊИМКОРЇ ‫ ﻟﺤﻴﻢﻛﺎري‬амали ба тариќи бо лањим пайваст кардани филизот ё мањкам кардани сўрохи асбоби филизї; касбу кори лањимкор. ЛАЊИМХЎРДА хўрда.

‫ ﻟﺤﻴﻢﺧﻮرده‬лањимзада, љўш-

ЛАЊИФ а. ‫ ﻟﺤﻴﻒ‬намадзин. ЛАЊМ а. ‫ ﻟﺤﻢ‬гўшти беустухон; забон гўшти лањм аст (маќ.). ЛАЊМЇ ‫ ﻟﺤﻤﻲ‬гўштї; фарбењ, чоќ. ЛАЊН а. ‫ ﻟﺤﻦ‬1. оњанги гуфтор; овоз. 2. наѓма, оњанг, наво. ЛАЊНАК ‫ ﻟﺤﻨﻚ‬овоз ва наѓмаи зариф. ЛАЊФ а. ‫ ﻟﺤﻒ‬дареѓ, андўњ, таассуф, њасрат. ЛАЊЉА а. ‫ ﻟﻬﺠﻪ‬1. тарзи сухан гуфтан ва талаффузи хоси як мањал. 2. збш. навъи забони гуфтугўии умумихалќї, ки дар њудуди муайян муоширату мубодилаи афкори мардум бо он сурат мегирад, шева, диалект; лабу лањља карда чарбзабонї карда, гапдонї карда. ЛАЊЉАВЇ ‫ ﻟﻬﺠﻮي‬мансуб ба лањља; хоси лањља, шевагї; унсурњои лањљавї калимаю ибора, хусусияти фонетикї ва ѓайраи хоси ягон

ЛАЉ

лањља, диалектизмњо. ЛАЊЉАГЇ ‫ ﻟﻬﺠﮕﻲ‬ниг. лањљавї. ЛАЊЉАШИНОС ‫ ﻟﻬﺠﻪﺷﻨﺎس‬збш. мутахассис ва олими забоншинос, ки оид ба лањљаву шева тадќиќот мебарад. ЛАЊЉАШИНОСЇ ‫ ﻟﻬﺠﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬збш. илм оид ба омўхтани лањљањои забон, диалектология. ЛАЧАК ‫ ﻟﭽﻚ‬1. рўмоли хурди сегўшае, ки занњо ба сар ё гардан мебанданд. 2. пардаи овезони зери гардани баъзе парандањо: лачаки хурўс. ЛАЉ ‫ ﻟﺞ‬књн. лагаде, ки пушти по мезананд. ЛАЉ(Љ) а. ‫ ﻟﺞ‬лаљољат, ситеза, якравї, якрања-гї. ЛАЉАН ‫ ﻟﺠﻦ‬сиёњлой, лойќа. ЛАЉОМ ‫ ﻟﺠﺎم‬муарраби лагом//лигом; афзоре, ки ваќти саворї ба сару дањони асп меандозанд (барои идора кардани рафтори асп), љилав, инон: лаљоми нўќракўб ё тиллокўб, лаљоми зулфдор, лаљомро кашидан, лаљомро сар додан, лаљом хоидани асп; лаљом задан а) ба сару дањони асп лаљом андохтан; б) маљ. касеро ба худ мутеъ кардан; ◊ лаљоми касеро сар дода мондан касеро дар кору рафтор ба ихтиёри худ вогузоштан, касеро ба сари худ мондан; лаљоми худро ба дасти касе додан ихтиёри худро ба дасти касе додан, мувофиќи раъй ва нишондоди дигаре кор кардан; лаљоми касеро кашида мондан касеро дар бораи ягон рафтор ё кирдори ношоямаш огоњонидан; лаљоми суханро ба тарафи дигар тофтан мавзўи гапро дигар кардан. ЛАЉОМАК ‫ ﻟﺠﺎﻣﻚ‬кит. кафидагии кунљи лаби инсон. ЛАЉОМГУСАСТА ‫ ﻟﺠﺎمﮔﺴﺴﺘﻪ‬ниг. лаљомгусехта. ЛАЉОМГУСЕХТА ‫ ﻟﺠﺎمﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз лаљом гусехтан; аспе, ки лаљомашро пора кардааст. 2. маљ. одами бетартибу беинтизом, одами худсар. ЛАЉОМГУСЕХТАГЇ ‫ ﻟﺠﺎمﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз лаљом гусехтан; вазъ ва њолати лаљомгусехта, афсоргусехта будан. 2. маљ. аз њадди худ фаротар по гузоштан, бебандуборї. ЛАЉОМДЎЗ ‫ ﻟﺠﺎمدوز‬он ки кору шуѓлаш дўхтани

ЛАЉ

– 718 –

лаљом аст, саррољ. ЛАЉОМЗАДА ‫ ﻟﺠﺎمزده‬сифати феълии замони гузашта аз лаљом задан; аспи лаљомзада аспи лаљомдори омодаи саворї. ЛАЉОМНОПАЗИР ‫ ﻟﺠﺎمﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬1. лаљомнашуданї (асп), саркаш. 2. он ки ё он чи њељ гуна ќонуну ќоидаро намепазирад. ЛАЉОЉ а. ‫ ﻟﺠﺎج‬1. ситезакорї; якрањагї, инод. 2. аз њад гузаронидан дар гуфтан ва кардани коре, ифрот; лаљољ додан кашол додан. ЛАЉОЉАТ а. ‫ ﻟﺠﺎﺟﺖ‬напазируфтани сухани дуруст ва мантиќї, якроњагї, хирасарї. ЛАЉЉОРА а. ‫ ﻟﺠﺎره‬кит. љангара, арбадаљўй. ЛАШ I ‫ ﻟﺶ‬кит. 1. ниг. лоша. 2. маљ. танбал, беѓайрат. 3. гуфт. суст, беќувват; лаш кардан (ё намудан) сусту беќувват кардан. 4. љасади забњшуда ва пўсткардаи њайвон. ЛАШ II ‫ ﻟﺶ‬:лашу луш гуфт. чизу чораи одатан бекора; майда-чуйдаи рўзгор, лоќу пар. ЛАШКАР ‫ ﻟﺸﻜﺮ‬тамоми ќуввањои мусаллањи давлат, сипоњ, ќўшун, артиш: лашкари душман, лашкари ѓоратгар, лашкари инќилоб, лашкари коргар, лашкари пиёда, лашкари фатњу зафар, лашкари сулњ, сардори лашкар, лашкар љамъ кардан, лашкареро шикаст додан, шикаст хўрдани лашкаре; ба таври истиора: лашкари зимистон рафт, лашкари хоб аз дида гурехтан, бар лашкари ѓам њуљум овардан, мулки дилро гирифтани лашкари ѓам; лашкари халќї сипоње, ки дар замони љанг барои мадад расондан ба ќуввањои мусаллањ аз њисоби одамони аз ўњдадории њарбї озод ташкил меёбад; лашкари љаррор а) лашкари сершумор, анбўњи лашкар; б) маљ. лашкари далер; лашкар кашидан бо лашкар ба ќасди љанг равона шудан. ЛАШКАРГОЊ ‫ ﻟﺸﻜﺮﮔﺎه‬љои исти муваќќат ё доимии лашкар, урдугоњ. ЛАШКАРЇ ‫ ﻟﺸﻜﺮي‬1. мансуб ба лашкар. 2. њар кадом аз ањли лашкар, њарбї, сипоњї; сарбоз. ЛАШКАРКАШ ‫ ﻟﺸﻜﺮﻛﺶ‬сардори лашкар, саркарда. ЛАШКАРКАШЇ ‫ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ‬ба љанг бурдани

лашкар, сипањсолорї; њуљум. ЛАШКАРШИКАН ‫ ﻟﺸﻜﺮﺷﻜﻦ‬шикастдињандаи лашкар, марди шуљои лашкаршикоф, ки бар ќалби лашкари душман њамла оварда, ба ў зарбаи њалокатовар медињад. ЛАШКАРШИКАНЇ ‫ ﻟﺸﻜﺮﺷﻜﻨﻲ‬амали лашкаршикан; шикастан ва пароканда кардани лашкар. ЛАШКАРШУКУФ ‫ ﻟﺸﻜﺮﺷﻜﻮف‬кит. шуљоъ, диловар. ЛАЪБ а. ‫ ﻟﻌﺐ‬бозї; лањву лаъб ниг. лањв. ЛАЪБГАР ‫ ﻟﻌﺐﮔﺮ‬бозингар; фусунгар, найрангбоз. ЛАЪЛ ‫( ﻟﻌﻞ‬муарраби лол). 1. маъд. яке аз сангњои ќиматбањои сурх аз љинси ёќут; лаъли Бадахшон яке аз навъњои аълои лаъл, ки дар кўњистони Бадахшон ёфт мешавад. 2. маљ. сурх, ба ранги сурх; лаби лаъл лаби сурхранг. 3. маљ. лаби лаългуни маъшуќа: ба таври истиора: лаъли лаб, лаъли сухангў, лаъли рўњафзо, лаъли хандон, лаъли љонбахш, лаъли шакарбор…; њам лаъл ба даст ояду њам ёр наранљад. (зарб.); лаъл ба даст омадан комёб шудан, ба маќсад расидан. ЛАЪЛАК ‫ ﻟﻌﻠﻚ‬кит., тиб. бемории сўхтанї. ЛАЪЛВАШ ‫ ﻟﻌﻞوش‬лаълмонанд, лаълосо. ЛАЪЛГАР ‫ ﻟﻌﻞﮔﺮ‬бо лаъл ороишдињанда. ЛАЪЛГУН ‫ ﻟﻌﻞﮔﻮن‬чун лаъл, сурх: шароби лаългун. ЛАЪЛГУНА ‫ ﻟﻌﻞﮔﻮﻧﻪ‬1. он чи ба лаъл монанд аст, лаълранг, лаълмонанд. 2. маљ. шоду масрур, фурўзон, рўњбаланд. ЛАЪЛИЧА ‫ ﻟﻌﻠﻴﭽﻪ‬1. лаълии хурд. 2. мус., ниг. санљ. ЛАЪЛЇ I ‫ ﻟﻌﻠﻲ‬1. зарфи пањни лабадори филизї барои овардани зарфњо ё гузоштани мевањои хушк ва ќанду ќурс дар рўи дастархон ва ё барои бурдани хўрокињо ба љое; лаълию дастархон киноя аз дастовезе иборат аз кулчаю мева ва ќанду ќурс. 2. мус., ниг. санљ. ЛАЪЛЇ II ‫ ﻟﻌﻠﻲ‬кит. 1. мансуб ба лаъл. 2. ба ранги лаъл, лаългун, сурх.

– 719 –

‫ ﻟﻌﻞﻗﻨﺪ‬ширинлаб, ЛАЪЛЌАНД ширингуфтор (сифати мањбуба).

сурхлаби

ЛАЪЛОШОМ ‫ ﻟﻌﻶﺷﺎم‬кит. 1. майошом, майхўр. 2. киноя аз хуношом, хунхор. ЛАЪЛФОМ ‫ ﻟﻌﻞﻓﺎم‬ниг. лаългуна 1. ЛАЪН ‫ ﻟﻌﻦ‬:таъну лаън таънаву нафрат. ЛАЪНАТ а. ‫ ﻟﻌﻨﺖ‬дуои бад; бадгўї, изњори нафрат; лаънат ба… таъбири дашном, ки дар мавриди изњори нафрату мазаммати сахт ба касе ё чизе гуфта мешавад; таънаву лаънат маломату нафрат; лаънат кардан // лаънат фиристодан // лаънат хондан нафрин гуфтан, изњори нафрату дашном кардан. ЛАЪНАТЇ ‫ ﻟﻌﻨﺘﻲ‬мансуб ба лаънат; лаънаткарда, малъун; сазовори лаънат: адўи лаънатї, рашки лаънатї, саги лаънатї, љонвари лаънатї. ЛАЪНАТКАРДА ‫ ﻟﻌﻨﺖﻛﺮده‬ниг. лаънатї. ЛАЪНАТНОМА ‫ ﻟﻌﻨﺖﻧﺎﻣﻪ‬навиштае, ки дар бораи лаин будани касе далолат мекунад, номаи лаънат. ЛЕВЛАНГ ‫ ﻟﻴﻮﻟﻨﮓ‬кит. дўѓи хушкшуда, ќурут, кашк. ЛЕГАЛЇ ‫ ﻟﻴﮕﻠﻲ‬барои фаъолияти ошкоро иљозат додашуда, ќонунї шинохташуда, муќоб. пинњонї: њизби легалї, легалї шудан (гардонидан). ЛЕГИОН лот. ‫ ﻟﻴﮕﻴﺎن‬1. номи ќисмњои махсуси њарбї ва политсия дар баъзе мамлакатњо. 2. таър. номи ќисми њарбї дар Рими ќадим. ЛЕЗАК ‫ ﻟﻴﺰك‬варз., нав. љињози варзишї, ки ба пой баста, бо вай дар рўи барф ва ях њаракат мекунанд; лижа. ЛЕЗГИН ‫ ﻟﻴﺰﮔﻴﻦ‬ниг. лазгї 2. ЛЕЗИДАН ‫ ﻟﻴﺰﻳﺪن‬ниг. лаѓжидан. ЛЕЙБОРИСТ англ. ‫ ﻟﻴﻴﺒﺎرﺳﺖ‬узви њизби лейбористї. ЛЕЙБОРИСТЇ ‫ ﻟﻴﻴﺒﺎرﺳﺘﻲ‬њизби коргариест дар Инглистон ва баъзе давлатњои дигар, ки сиёсати ислоњоти созишкоронаро пеш мебарад: њизби лейбористї. ЛЕЙКОТСИТ ю. ‫ ﻟﻴﻴﻜﺎﺗﺴﻴﺖ‬биол. яке аз ќисмњои таркибии хун, ки аз њуљайрањои сафедтоби

ЛЕС

њаракатдор иборат мебошад. ЛЕЙТЕНАНТ фр. ‫ ﻟﻴﻴﺘﻨﻨﺖ‬њ. унвони афсари хурд дар ќуввањои мусаллањ; лейтенанти калон дараљаи сеюми унвони афсарї; лейтенанти хурд дараљаи аввали унвони афсарї. ЛЕЙТЕНАНТЇ ‫ ﻟﻴﻴﺘﻨﻨﺘﻲ‬мансуб ба лейтенант. ЛЕК ‫ ﻟﻴﻚ‬шакли кўтоњи лекин. ЛЕКИН ‫ ﻟﻴﻜﻦ‬пайвандаки хилофї 1. аммо, вале, лекин. 2. бо вуљуди ин; дар баробари ин. ЛЕКСИКА ю. ‫ ﻟﻴﻜﺴﻴﻜﻪ‬збш., ниг. вожагон. ЛЕКСИКЇ ‫ ﻟﻴﻜﺴﻴﻜﻲ‬збш. мансуб ба лексика; вожагонї, луѓавї. ЛЕКСИКОГРАФИЯ ю. ‫ ﻟﻴﻜﺴﻴﻜﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬збш., ниг. фарњангнигорї. ЛЕКСИКОЛОГИЯ ю. ‫ ﻟﻴﻜﺴﻴﻜﺎﻻﮔﻴﻪ‬збш., ниг. вожашиносї. ЛЕКСИЯ лот. ‫ ﻟﻴﻜﺴﻴﻪ‬баёни лафзии ягон мавзўи таълимї ё илмию сиёсї; маърўза; суханронї; лексияи оммавї шакли тарѓиб ва пањн кардани донишњои сиёсї ва илмї дар муссисањои фарњангию маърифатї; лексияи таълимї яке аз шаклњои таълим ва усулњои тадрис дар мактабњои олї. ЛЕКТОР лот. ‫ ﻟﻴﻜﺘﺎر‬ниг. маърўзакунанда. ЛЕЛА(К) ‫ﻟﻴﻠﻚ‬//‫ ﻟﻴﻠﻪ‬гуфт., ниг. ангушт. ЛЕНТА олм. ‫ ﻟﻴﻨﺘﻪ‬1. матои нафиси пањни тасмамонанд, ки барои ороиши либос ва мўи сари занону духтарон ба кор мебаранд. 2. ниг. навор; њар чизи шабењи навор: лентаи оиќ; лентаи сабти овоз. ЛЕПТОП англ. ‫ ﻟﻴﭙﺘﺎپ‬навъи компютери сабук, батареядор, ки ба сурати кифи хурд сохта шудааст, ноутбук. лес ‫ ﻟﻴﺲ‬1. асоси замони њозира аз лесидан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои лесанда: косалес, табаќлес… ЛЕСАК ‫ ﻟﻴﺴﻚ‬зоол. тўќумшуллук, њалазун: кирми лесак; мўрчаи лесак мўрчаи хурд. ЛЕСАНДА ‫ ﻟﻴﺴﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз лесидан; он ки ё он чи ки чизеро мелесад. ЛЕСИДА ‫ ﻟﺴﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта

ЛЕС

– 720 –

аз лесидан; лесида-лесида дар њолати лесидан, лесида истода; лесида рафтан андак расида гузаштан; ◊ хок лесида сифати феълии замони гузашта аз хок лесидан; гурба барин лесида калон кардан касеро аз њад зиёд эњтиёт ва ѓамхорї карда, ба воя расонидан; хоки мадрасаро лесида баромадан азобу машаќќати мадрасаро аз сар гузаронидан, гарди мадрасаро хўрдан. ЛЕСИДАН ‫ ﻟﻴﺴﻴﺪن‬1. бо забон молидани чизе, бо забон молида пок кардани чизе: ангушт лесидан, лабро лесидан, табаќро лесидан. 2. расида гузаштан. 3. маљ. хўрдан; хўрда нобуд кардан; ◊ таги табаќи касеро лесидан бар дари кас хизматгорї кардан; хок лесидан гуруснагї кашидан; ба сахтї рўз гузаронидан; хоки замини сиёњро лесидан ниг. хок лесидан. ЛЕСОЛЕС ‫ ﻟﻴﺴﺎﻟﻴﺲ‬зиёд лесидани чизе. ЛЕСОН(И)ДАН ‫ﻟﻴﺴﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻟﻴﺴﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли лесидан; ба лесидан водор кардан, маљбур ба лесидан кардан. ЛЕТАРГИЯ ю. ‫ ﻟﻴﺘﺮﮔﻴﻪ‬тиб. бемории хоболудї; хоби сакта. ЛЁТЧИК р. ‫ ﻟﻴﺎﺗﭽﻴﻚ‬ниг. фазонавард. ЛИБЕРАЛ лот. ‫ ﻟﻴﺒﻴﺮل‬пайрав ё тарафдори либерализм; узви ягон њизби либералї. ЛИБЕРАЛИЗМ лот. ‫ ﻟﺒﻴﺮﻟﻴﺰم‬назария ва љараёни сиёсї, ки тарафдорони сохти парламентї ва озодии номањдуди демократию буржуазиро муттањид мекунад. ЛИБОС а. ‫ ﻟﺒﺎس‬пўшок, пўшиданї, танпўш, он чи ба тан мепўшанд: либоси арўсї (домодї), либоси варзишї, либоси занона (бачагона), либоси дарида, либоси мотам, либоси нав, либоси пахтадор, либоси сабук, либоси сиёњ, либоси низомї, либос дўхтан, либос пўшидан, либос кашидан, либос шустан, таѓйири либос кардан, ба таври истиора: либоси ѓам пўшидан, либоси идона пўшидан, либоси сабзро ба бар кардани сањро, либоси сиёсї пўшонидан ба гапи касе, дар либоси сухан ифода ёфтани фикре; либоси атлас куртаю лозимии аз матои атлас дўхташуда; либоси корї либосе, ки дар ваќти кор мепўшанд; либоси расмї либоси аз љињати дўхт ва ранг якхела (-и њарбиён, кормандони маќомоти ќуд-

ратї, талабаю донишљўёни баъзе таълимгоњњо); либоси рў либосе, ки аз болои либосњои дигар мепўшанд (аз ќабили љома, палто, боронї); либоси таг он чи дар зери куртаю шалвор, яъне ба рўи бадан мепўшанд, тагпўш; либоси хонагї пољомаву хилъат ва дигар либос, ки хоси дар хона пўшидан аст; ◊ ба либоси касе кайк даромадан ниг. пўстин (ба пўстини касе кайк даромадан); одаму либос, хонаву палос (зарб.) одамро либос ва хонаро палос зинат дода, назаррабо мегардонад, зеби одам либос бошад, зеби хона палос аст. ЛИБОСБУР ‫ ﻟﺒﺎسﺑﺮ‬устое, ки андоза гирифта, матоъро бурида, барои либосдўзї омода мекунад, бурандаи либос. ЛИБОСБУРЇ ‫ ﻟﺒﺎسﺑﺮي‬1. мансуб ба либосбур: коргоњи либосбурї. 2. шуѓл ва касби либосбур. ЛИБОСВОР ‫ ﻟﺒﺎسوار‬матои муносиби либосдўзї; як либосвор… миќдори матоъ, ки аз он ягон либос (мас., куртаву лозимї) дўхтан мумкин аст. ЛИБОСВОРЇ ‫ ﻟﺒﺎسواري‬матоъњое, ки аз онњо либос дўхта мешавад. ЛИБОСДОР ‫ ﻟﺒﺎسدار‬љомадор, он ки ба тан либос дорад. ЛИБОСДЎЗ ‫ ﻟﺒﺎسدوز‬дўзанда, хайёт, дарзї. ЛИБОСДЎЗЇ ‫ ﻟﺒﺎسدوزي‬исми амал аз либос дўхтан; шуѓл ва касби либосдўз; хайётї: устохонаи либосдўзї. ЛИБОСКАШЇ ‫ ﻟﺒﺎسﻛﺸﻲ‬исми амал аз либос кашидан; хонаи либоскашї хона барои таѓйири либоси варзишгарон, шиноварон ва ѓ. ЛИБОСЌАПАК ‫ ﻟﺒﺎسﻗﭙﻚ‬гуфт. ќапак барои либоси шустаро доштан (то ин ки ба замин наафтад). ЛИБОСОВЕЗАК ‫ ﻟﺒﺎسآوﻳﺰك‬тахтаи мехзада ё сепояи чангакдори махсус барои овехтани либос ва каллапўшњо. ЛИБОСПЎШЇ ‫ ﻟﺒﺎسﭘﻮﺷﻲ‬1. исми амал аз либос пўшидан. 2. тарзи пўшидани либос, чї хел пўшидани либос. ЛИБОСФУРЎШЇ ‫ ﻟﺒﺎسﻓﺮوﺷﻲ‬он љо, ки либос

– 721 – мефурўшанд: маѓозаи либосфурўшї.

ЛИМ

аз спирту шираи мевае тайёр мекунанд.

ЛИБОСХОНА ‫ ﻟﺒﺎسﺧﺎﻧﻪ‬хонаи махсус дар биноњои љамъиятї барои нигоњ доштани либосњои рў, љолибос, љомахона.

ЛИККАС ‫ ﻟﻜّﺲ‬ниг. лик-лик; ликкас кардан парида гаштан, љањида гаштан; ликкас карда омадан маљ. зуду ногањон омадан ба љое.

ЛИБОСШЎЇ ‫ ﻟﺒﺎسﺷﻮﻳﻲ‬исми амал аз либос шустан; ниг. љомашўї.

ЛИККОНДАН ‫ ﻟﻴﻜﺎﻧﺪن‬љунбондан (думро).

ЛИБРЕТТО ит. ‫ ﻟﺒﺮﻳﺘّﺎ‬санъ. матни асари калони мусиќї (опера, оперетта), ки сароида мешавад; мазмуни мухтасари опера, балет ва ѓ. ЛИВО а. ‫ ﻟﻮا‬байраќ, алам, парчам: дар зери ливои…, ливои дўстї афроштан, ливои зафар афроштан, ливои истиќлол афроштан. ЛИВОТА а. ‫ ﻟﻮاﻃﻪ‬бачабозї, амрадбозї. ЛИВОТАГАР ‫ ﻟﻮاﻃﻪﮔﺮ‬бачабоз, амрадбоз. ЛИГА І фр. ‫ ﻟﻴﮕﻪ‬1. иттифоќ, иттињод; маљмаъ: Лигаи Миллатњо (таър.), Лигаи давлатњои араб. 2. варз. чанд дастае, ки дар мавсими бозињои варзишї дар гурўње муттањид карда шудаанд: лигаи олї, лигаи якум. ЛИГА ІІ ит. ‫ ﻟﻴﮕﻪ‬мус. аломати камоншакли нотавї, ки пайвастагии нотањоро нишон медињад.

ЛИКЛИК ‫ ﻟﻴﻚ ﻟﻴﻚ‬гуфт. чўбаки ба зери дўли осиё баста, ки ба рўи санг расида, бо гардиши санг ларзида, боиси муттасил аз дўл поин рехтани гандум мегардад. ЛИК-ЛИК ‫ ﻟﻚﻟﻚ‬1. калимаи таќлиди овози љунбидани чўби зери дўли осиё дар ваќти гардиши санг. 2. калимаи тасвирї тарзи думљунбонии саг ва ѓ. ЛИЌ ‫ ﻟﻖ‬гуфт. пур; лаболаб, саршор: лиќ пур будан нињоят пур будан; лиќ одам будан нињоят пур аз одам будан, воќеъ гаштани одамони хеле зиёд дар љое; чашми касе лиќи об шудан чашми касе пур аз ашк шудан (њолати пеш аз гиристан). ЛИЌЌА ‫ ﻟﻘّﻪ‬ниг. лиќќонак. ЛИЌЌИДА ‫ ﻟﻘّﻴﺪه‬гуфт. сифати феълии замони њозира аз лиќќидан; љунбондан. ЛИЌЌИДАН ‫ ﻟﻘّﻴﺪن‬гуфт. љунбидан (-и ягон чизи шалаќ).

ЛИГАТУРА лот. ‫ ﻟﻴﮕﺘﻮره‬збш. шакли пайвастаи ду ё зиёда њарфњо дар навишт (мас., њарфњои дар як љо навишташудаи кофу алиф ва ѓ. дар хати арабї).

ЛИЌЌОНАК ‫ ﻟﻘّﺎﻧﻚ‬љунбонак; шалаќ; номањкам: дандони лаќќонак дандоне, ки мељунбад.

ЛИЃОЯТ а. ‫ ﻟﻐﺎﻳﺖ‬ба шумули…, то худи…, то њадди...

ЛИЌЌОНДАН ‫ ﻟﻴﻘّﺎﻧﺪن‬гуфт. тарзи бавоситаи лиќќидан; љунбондан.

ЛИДЕР англ. ‫ ﻟﻴﺪر‬1. сарвар, роњбар. 2. варз. пешсафи мусобиќа.

ЛИЌ-ЛИЌ ‫ ﻟﻖﻟﻖ‬гуфт. калимаи таќлиди овози љунбиши моеот; ◊ лиќ-лиќ карда гаштан базўр гаштан; вазъияти ноустувор доштан.

ЛИЖА р.‫ ﻟﻴﮋه‬асбоби чўбї ё оњанине, ки ба таги по баста, бо ёрии ду чўбдасти дарози асомонанд худро тела дода, дар рўи барф лаѓжида роњ мегарданд, лезак. ЛИЖАРОНЇ ‫ ﻟﻴﮋهراﻧﻲ‬варз. бо лижа роњ гаштан дар рўи барф; ниг. лижатозї. ЛИЖАТОЗ ‫ ﻟﻴﮋهﺗﺎز‬он ки дар рўи барф бо лижа медавад. ЛИЖАТОЗЇ ‫ ﻟﻴﮋهﺗﺎزي‬варз. навъе аз варзиши зимистонї, ки дар он варзишгарон рўи барф бо лижа лаѓжида медаванд, лижаронї. ЛИКЁР фр. ‫ ﻟﻜﻴﺎر‬нўшокии ширину хушбўй, ки

ЛИЌО а. ‫ ﻟﻘﺎ‬рўй, чењра, симо; ◊ атояшро ба лиќояш бахшидан барои надидани дидори одами бад аз бањри фоидае, ки аз ў мерасад, гузаштан. ЛИМИЁ ю. ‫ ﻟﻴﻤﻴﺎ‬књн. яке аз илмњои асримиёнагии риёзї, ки бахши шумори ададњо ба он дахл доштааст. ЛИМИТ лот.‫ﻟﻤﻴﺖ‬ меъёри муайян, ки дар истифода ё сарфи чизе риояи он њатмист. ЛИМОНАД фр. ‫ ﻟﻴﻤﺎﻧﺪ‬нўшобаи ширине, ки одатан аз оби лимў ва шарбати ќанд тайёр карда мешавад.

ЛИМ

– 722 –

мешавад. ЛИМЎ ‫ ﻟﻴﻢ‬1. меваи туршмазаи хушбўй, ки дар љойњои зимистонаш гарм мерўяд. 2. дарахти ин мева. ЛИМЎГИЁЊ ‫ ﻟﻴﻤﻮﮔﻴﺎه‬навъи дарахт аз хонаводаи лимўњо. ЛИМЎЗОР ‫ ﻟﻴﻤﻮزار‬майдони дарахтњои лимў. ЛИМЎПАРВАР ‫ ﻟﻴﻤﻮﭘﺮور‬боѓбоне, ки бо нигоњубини дарахтони лимў ва ба даст овардани њосили он машѓул аст; мутахассиси парвариши лимў. ЛИМЎПАРВАРЇ ‫ ﻟﻴﻤﻮﭘﺮوري‬соњаи кишоварзї, ки барои парвариши дарахтони лимў ва гирифтани меваи он махсус гардонида шудааст; парвариши дарахти лимў. ЛИМЎРАНГ ‫ ﻟﻴﻤﻮرﻧﮓ‬ба ранги лимў, ранги зарди равшан. ЛИМЎХОНА ‫ ﻟﻴﻤﻮﺧﺎﻧﻪ‬љои махсуси парвариш ва нигоњубини лимў (хусусан дар кишвари обу њавояш барои парвариши лимў номусоид). ЛИНГ ‫ ﻟﻨﮓ‬1. њар кадом аз пойњо аз сарпанља то ќадкашак. 2. њар кадом аз ду бари чизе ё боре, ки ба њам баста, њар кадоми онро ба як пањлуи маркаб бор мекунанд: линги (почаи) хўрљин; ◊ линги касеро аз осмон овардан касеро сахт танбењ додан. ЛИНГА ‫ ﻟﻨﮕﻪ‬ниг. халта. ЛИНГВИСТИКА фр. ‫ ﻟﻴﻨﮕﻮﻳﺴﺘﻴﻜﻪ‬ниг. забоншиносї. ЛИНГДАРОЗ ‫ ﻟﻴﻨﮓدراز‬он ки пойњояш дарозанд, ќадбаланд. ЛИНГЗАНЇ ‫ ﻟﻴﻨﮓزﻧﻲ‬задан бо лагад, љанг бо лагад (дар гўштингирї), позанї. ЛИНГОФОН англ. ‫ ﻟﻴﻨﮕﺎﻓﺎن‬тех. воситаи техникї барои мустаќилона омўхтани нутќи шифоњї дар дарсњои забон. ЛИНГЧА ‫ ﻟﻨﮕﭽﻪ‬гуфт. тўрбаи хурд, халта. ЛИНЗА олм. ‫ ﻟﻴﻨﺰه‬физ. навъе аз шишањои шаффофи булўрии оптикї, ки дар дурбин, дастгоњи суратгирї ва ѓ. истифода бурда мешавад. ЛИНОЛЕУМ лот. ‫ ﻟﻴﻨﺎﻟﺌﻮم‬сохт. матои ѓафсу

сахти обногузаре, ки барои пўшондани фарши хона ба кор мебаранд. ЛИНОТИП лот. ‫ ﻟﻴﻨﺎﺗﻴﭗ‬нашр. мошини њуруфчинии матбаа, ки матнро дар шакли яклухти филизї ба чоп тайёр мекунад. ЛИНТЕР англ. ‫ ﻟﻴﻨﺘﻴﺮ‬мошин барои људо кардани тибити (нахи) пахта аз чигит; пахтаи линтер пахтаи пастсифат, ки аз боќимондањои нахи чигити тозакарда ба даст омадааст. ЛИП-ЛИП ‫ ﻟﭗﻟﭗ‬калимаи тасвири њолати нињоят суст сўхтани чароѓ, шамъ ва ѓ.; йилт-йилт, милт-милт; лип-лип кардан суст, канда-канда нурафшонї карда, сўхтани чароѓ, шамъ ва ѓ., ќариб ба хомўшшавї расидани чароѓ; милтмилт кардан. ЛИРА I ит. ‫ ﻟﻴﺮه‬воњиди пул дар Италия, Туркия ва баъзе мамлакатњои дигар. ЛИРА II ю. ‫ ﻟﻴﺮه‬асбоби тордор дар Юнони ќадим, ки тасвири он њамчун рамзи мусиќї ва санъат ќабул шудааст. ЛИРИЗМ ю. ‫ ﻟﻴﺮزﻳﻢ‬адш. љанбаи лирикї; илњоми шоирона, эњсосоту њаяљони баланд дар асарњои бадеї. ЛИРИКА ю. ‫ ﻟﻴﺮﻳﻜﻪ‬адш. 1. љинси бадеї, ки дар он эњсосоту таассурот ва рўњияву њаяљони шоир дар шакли назм ифода ёфтааст. 2. асарњои бадеї, ки дар ин навъи назм эљод шудаанд, асарњои лирикї: лирикаи ишќї, лирикаи фалсафї, лирикаи Њофиз. ЛИРИКЇ ‫ ﻟﻴﺮﻳﻜﻲ‬мансуб ба лирика; ѓиної: асарњои лирикї. ЛИСОН а. ‫ ﻟﺴﺎن‬кит. забон, лафз. ЛИСОНУЛЃАЙБ а. ‫ ﻟﺴﺎناﻟﻐﻴﺐ‬кит. 1. забони ѓайб, забони асрор. 2. лаќаби шоири машњури форсу тољик Њофизи Шерозї. ЛИТВАГЇ ‫ ﻟﺘﻮﮔﻲ‬мансуб ба Литва (яке аз кишварњои Назди Балтика); номи халќи сокини Литва; намояндаи миллати Литва; забони литвагї забони ањолии асосии Литва, забони литвонї. ЛИТВОНЇ ‫ ﻟﺘﻮاﻧﻲ‬ниг. литвагї. ЛИТОГРАФИЯ ю. ‫ ﻟﺘﺎﮔﺮﻓﻴﻪ‬1. чопи сангї. 2. чопхонаи сангї, ки дар он љо матн ё сурати ба сиёњии махсус навишташударо ба санг

– 723 – сиёњии махсус навишташударо ба санг гузаронда, аз рўи он нашр мекунанд. ЛИТР фр. ‫ ﻟﻴﺘﺮ‬воњиди вазни моеот аз рўи зарфият, ки ба њазор сантиметри мукааб баробар аст; њамин миќдори ягон љисми моеъ . ЛИТСЕЙ ю. ‫ ﻟﺘﺴﻴﻲ‬навъи мактаби миёна, ки дар он таълими амиќи баъзе фанњо ба роњ монда шудааст. ЛИТСЕНЗИЯ лот. ‫ ﻟﺘﺴﻴﻨﺰﻳﻪ‬1. иљозатномае, ки барои воридоту содироти мол аз тарафи маќомоти давлатї дода мешавад, парвона. 2. њуќуќи истифодабарии бепул ё имтиёзноки ихтироот ва ѓ. барои истењсоли чизе. ЛИФ ‫ ﻟﻴﻒ‬1. пўсти нарми дарахти хурмо ва ѓ., ки аз он барои шустушўи бадан ва зарфњо бо собун истифода мебаранд. 2. чўткаи нарми аз мўй сохташуда барои тоза кардани чизе; лиф задан чизеро бо лиф тоза кардан. 3. мўќалами рангмолї. 4. навъи њуљайрањои гиёњии дароз; риштањои маснўии нозуку баланд монанди катон ва хурмо. ЛИФА ‫ ﻟﻴﻔﻪ‬ниг. нифа. ЛИФДОР ‫ ﻟﻒدار‬тордор, нахдор, дорои лиф: растанињои лифдор. ЛИФЗАНЇ ‫ ﻟﻒزﻧﻲ‬амали задани лиф, лиф задан.

ЛОЃ

ЛИЊОЗО а. ‫ ﻟﻬﺬا‬кит. бинобар ин, ба ин сабаб. ЛИЊОФ а. ‫ ﻟﺤﺎف‬кўрпаи болопўш. ЛИЊЯ а. ‫ ﻟﺤﻴﻪ‬риш. ЛО І а. ‫ ﻻ‬кит. нест, не; но, бе (ба ин маънї бештар њамчун пешванд бо як ќатор калимањо меояд: лоилољ, ломакон). ЛО//ЛОЙ II ‫ﻻي‬//‫ ﻻ‬тањ, ќабат; ло ба лои… ќабат ба ќабати…, маѓз андар маѓзи…; байни…, мобайни… ЛОАЌАЛ а. ‫ ﻻاﻗﻞ‬дасткам, аќаллан, њељ набошад. ЛОБА ‫ ﻻﺑﻪ‬1. зорї, тавалло. 2. хушомадгўї бо аљзу фурўтанї аз роњи њила, чоплусї бо чарбзабонї. 3. фиреб, њила, найранг. 4. шўхї, њазл; лобањои фарох бозї ва шўхии бисёр. ЛОБАГАР ‫ ﻻﺑﻪﮔﺮ‬1. он ки хоњиш ва аљзу зорї мекунад, он ки зориву тавалло мекунад. 2. тамаллуќ ва хушомадкунанда. ЛОБАГАРЇ ‫ ﻻﺑﻪﮔﺮي‬1. хоњиш ва аљзу зорї кардан, зориву тавалло кардан. 2. тамаллуќ ва ширинзабонї. ЛОБАКУНОН ‫ ﻻﺑﻪﻛﻨﺎن‬феъли њол аз лоба кардан; зориву таваллокунон, хушомадкунон.

ЛИФЇ ‫ ﻟﻴﻔﻲ‬мансуб ба лиф 1.

ЛОБУД(Д) а. ‫ ﻻﺑﺪ‬1. кит. ночор, ноилољ, ногузир. 2. албатта, њатман.

ЛИФКАДУ ‫ ﻟﻴﻔﻜﺪو‬ниг. лиф.

ЛОБУДДАН ً‫ا‬‫ ﻻﺑﺪ‬ба таври њатмї, ночор.

ЛИФОФА а. ‫ ﻟﻔﺎﻓﻪ‬1. он чи чизе ба он печонда шавад. 2. халтачаи махсуси коѓазї, ки мактубро дохили он гузошта, ба љое мефиристанд, конверт, пакет.

ЛОБУДДЇ ‫ي‬‫ ﻻﺑﺪ‬зарурї, ночорї, њатмї. ЛОВИДАН ‫ ﻻوﻳﺪن‬гуфт. молидан (-и лой, равѓан ва ѓ.); андова кардан.

ЛИФОФАНОК ‫ ﻟﻴﻔﺎﻓﻪﻧﺎك‬дорои лифофа (2), лифофадошта: хати лифофанок.

ЛОГАРИФМ ю. ‫ ﻻﮔﺮﻳﻔﻢ‬риёз. нишондињан-даи дараљаи реша, ки адади муайяне њосили зарби онњост.

ЛИФТ англ. ‫ ﻟﻴﻔﺖ‬мошини махсус барои ба боло баровардану фуровардани одамон ва борњо дар биноњои баланди серошёна, осонсур, осонбар.

ЛОГАРИФМЇ ‫ ﻻﮔﺮﻳﻔﻤﻲ‬риёз., мансуб ба логарифм; љадвали логарифмї љадвали њисоби логарифмњо.

ЛИФТБОН ‫ ﻟﻴﻔﺖﺑﺎن‬он ки мутасаддии кори лифт мебошад. ЛИЊОЗ а. ‫ ﻟﺤﺎظ‬нигоњ, назар, мулоњиза; аз ин лињоз аз ин нуќтаи назар; аз ин љињат; аз лињози… аз љињати…

ЛОЃ ‫ ﻻغ‬кит. њазл, шўхї, зарофат, истењзо, тамасхур; хуштабъї, суханони њазломез. ЛОЃАР ‫ ﻻﻏﺮ‬инсон ё њайвони камгўшт, хароб: ќоќина; муќоб. фарбењ: љисми лоѓар, лоѓар шудан; ◊ лоѓар шудани замин кам шудани њосилхезии замини кишт.

– 724 –

ЛОЃ

ЛОЃАРАНДОМ ‫ ﻻﻏﺮاﻧﺪام‬одами хароб, лоѓарбадан, ќоќина. ЛОЃАРАНДОМЇ ‫ ﻻﻏﺮاﻧﺪاﻣﻲ‬лоѓарандом будан, камгўштї. ЛОЃАРБАДАН ‫ ﻻﻏﺮﺑﺪن‬ниг. лоѓарандом. ЛОЃАРЗАМИН камњосил.

‫ ﻻﻏﺮزﻣﻴﻦ‬замини беќуввати

ЛОЃАРЇ ‫ ﻻﻏﺮي‬лоѓар будан, харобї, ќоќинагї. ЛОЃАРМИЁН ‫ ﻻﻏﺮﻣﻴﺎن‬дорои камари борик, камарборик. ЛОЃАРНИЊОД ‫ ﻻﻏﺮﻧﻬﺎد‬нањиф, заиф, нањифљусса. ЛОЃАРТАН ‫ ﻻﻏﺮﺗﻦ‬ниг. лоѓарандом. ЛОЃАРЉУССА ‫ ﻻﻏﺮﺟﺜﻪ‬ниг. лоѓарандом. ЛОД I ‫ ﻻد‬књн. 1. лой, гил. 2. девори похса; лойдевор. 3. як лой (ќабат) аз девори похса. ЛОД II ‫ ﻻد‬кит. матои нозук, порчаи тунуки нафис. ЛОД III ‫ ﻻد‬ниг. лодан. ЛОДА ‫ ﻻده‬ањмаќ, аблањ; содалавњ, гўл. ЛОДАН//ЛОЗАН ‫ﻻذن‬//‫ ﻻدن‬1. бот. як навъ растании бисёрсола аз оилаи чилликгулњо, ки пояи навруста ва барги онро ба таом меандозанд ва њамчунин дар тиб ба кор мебаранд. 2. моддаи самѓии ин растанї, ки дар маросимњои динї дуд мекунанд. ЛОЕЊ а. ‫ ﻻﻳﺢ‬кит. ошкор, зоњир, њувайдо. ЛОЖА фр. ‫ ﻻژه‬љои алоњидаи чандкаса дар театр. ЛОЖВАРД ‫ ﻻژورد‬ниг. лољвард. ЛОЗИМ а. ‫ ﻻزم‬1. зарур, даркор, боистанї; лозим будан зарур будан, даркор будан; зарурат ба миён омадан (ба коре ё ба касе); лозим донистан зарур шумурдан; лозим омадан зарур шудан, даркор шудан; зарурат ба миён омадан, эњтиёљ пайдо шудан; лозим шудан даркор шудан; эњтиёљ пайдо шудан; лозим аст, ки… зарур аст, ки…; ногузир аст, ки…; бояд, ки…; лозим нест даркор нест; зарурат надорад, эњтиёљ нест; шитоб лозим нест саросема шудан даркор нест, шитоб набояд кард.

2. зарурї, вољиб, муќтазї; иќдоми лозим амалї намоянд (ё мабзул фармоянд) чораи лозима бинанд; ◊ феъли лозим књн., грам. феъли монда. ЛОЗИМА а. ‫ ﻻزﻣﻪ‬1. муаннаси лозим. 2. чизи зарурї, чизи даркорї; лозимаи дўстї он чи, яъне шарту шароите, ки барои дўстї зарур аст; чора(њо)и лозима тадбиру илољи зарурї, чорањои даркорї. ЛОЗИМИЯТ а. ‫ ﻻزﻣﻴﺖ‬даркорї, лозим будан. ЛОЗИМЇ ‫ ﻻزﻣﻲ‬1. даркорї, зарурї. 2. пољома, эзор. ЛОЗОЛ а. ‫ ﻻزال‬1. безавол, фанонопазир. 2. њамеша. ЛОИДАН ‫ ﻻﺋﻴﺪن‬1. нолидан. 2. њарзагўї кардан. ЛОИЌ а. ‫ ﻻﻳﻖ‬муносиб, сазовор, шоиста: лоиќи эњтиром, пешкаши лоиќ, лоиќи мансабе будан, лоиќи љазо будан, лоиќи шавњар шудан, ба коре лоиќ дидан. ЛОИЛОЉ а. ‫ ﻻﻋﻼج‬ночор, аз рўи ноилољї. ЛОИЊА а. ‫ ﻻﻳﺤﻪ‬1. тарњу наќшаи њаматарафа коркардаи ягон бино ва сохтмон: лоињаи чизеро кашидан. 2. матни пешакии ягон ќарор ё њуљљат, ки ба муњокима гузошта мешавад: лоињаи ислоњоти…, лоињаи фармон, лоињаи ќонун. ЛОИЊАВЇ ‫ ﻻﻳﺤﻮي‬мансуб ба лоиња; расондан ба меъёри лоињавї расондан ба дараљае, ки дар лоиња ба назар гирифта шудааст. ЛОИЊАКАШ ‫ ﻻﻳﺤﻪﻛﺶ‬мутахассисе, ки тарњу лоињаи сохтмони бино ва иншоотеро мекашад, меъмор. ЛОИЊАКАШЇ ‫ ﻻﻳﺤﻪﻛﺸﻲ‬исми феълї аз лоиња кашидан: идораи лоињакашї, институти лоињакашї. ЛОИЊАСОЗ ‫ ﻻﻳﺤﻪﺳﺎز‬ниг. лоињакаш. ЛОИЊАСОЗЇ ‫ ﻻﻳﺤﻪﺳﺎزي‬ниг. лоињакашї. ЛОЇ ‫ ﻻﻳﻲ‬ниг. лойин. ЛОЙ I ‫ ﻻي‬1. хоки бо об омехтаву шўрида, ки дар деворзанї, андова ва ѓ., ба кор мебаранд; гил; гили нарми тањи оби љў, њавз ва ѓ., тањнишин: лойи бўтана, лойи саќичмонанди

– 725 – часпак, лойи шита, лойи шуррут, ба бом лой кашидан, ба лой ѓўтидан, ба лой девор задан, дар лой банд шудан; лойи муолиљавї гиле, ки барои табобати баъзе дардњо истифода мебаранд; замини лой замини обу хокашро ба лой табдилдода; замини намиаш зиёд ва нарм, ки шудгору кишт кардан имконнопазир аст; оби лой оби гилолуд, оби ѓайри соф: об лой шудан; лой кардан а) хоку обро омехта, лой тайёр кардан; б) гуфт. лойолуд кардан (мас., либосро), ба гилу лой расонда, чиркин кардан (мас., дастро); в) обро лой кардан, гилолуд кардан; лой хобондан тайёр карда, дам додани лой; роњ лой шудан ба лой табдил ёфтани хоки роњи бефарш (дар натиљаи боришот ва ѓ.). 2. гуфт., маљ. пул, пули аз роњи ѓайриќонунї ба даст даромада, пули њаром: лойи чизеро гирифтан; ◊ об(ро) лой кардан а) дар коре ё љое ќасдан бесарусомонию бетартибї барпо кардан (барои рўпўш кардани ягон сирри худ); б) дар байни мардум шўру фитна андохтан; об(ро) лой карда, моњї доштан корро ќасдан чигилу вайрон карда ё дар байни одамон шўру фитна андохта, ба маќсади нопоки худ расидан; обу лой кардан чизеро чизи дуздиро фурўхтан; чизеро пинњонї ё ба нархи ѓайриќонунї фурўхта, пули онро аз они худ кардан; аз лой гурехта, ба лойдон афтодан назири аз борон гурехта, ба новдон дучор шудан; бо як лой ду похса задан назири ба як тир ду нишон задан; хари касе аз лой гузаштан муњими касе бароварда шудан, рафъ шудани эњтиёљи касе, мушкили касе њал шудан; об аз боло лой (аст) // об аз сар лой (аст) (маќ.) кор аз бунёдаш вайрон (дар мавриди аввал сардорон ќонунро вайрон кунанду сипас тобеонашон аз онњо ибрат гиранд, гуфта мешавад). ЛОЙ II ‫ ﻻي‬1. ниг. ло II. 2. боф. њар ќабати ба навор печидаи матои бофташуда: як лой карбос; як лой зиёд (будан) аз тахмин зиёд (будан); аз гумони касе як дараља бењтар (будан). ЛОЙБОЗЇ ‫ ﻻيﺑﺎزي‬аз лой бозичањо сохта, банд шудани бачањо. ЛОЙГАР ‫ ﻻيﮔﺮ‬он ки лой омода мекунад, он ки бо лой сару кор дорад: устои лойгар. ЛОЙГАРЇ ‫ ﻻيﮔﺮي‬1. мансуб ба лойгар; шуѓли

ЛОЙ

лойгар. 2. мавсими боронгарї ва лой шудани замин (таги по): лойгарии бањор. ЛОЙДОН ‫ ﻻيدان‬1. чуќурии пурлой: аз лой гурехта, ба лойдон афтодан (зарб.). 2. ниг. лойхона. 3. маљ. ботлоќи фисќу фасод ва корњои зишту ношоям. ЛОЙИН ‫ ﻻﻳﻴﻦ‬аз лой сохташуда: суфаи лойин, хонаи лойин. ЛОЙКАШ ‫ ﻻيﻛﺶ‬он ки лойи сохтмонро ба љое (болои бом, болои девор ва ѓ.) кашида мебарад. ЛОЙКОРЇ ‫ ﻻيﻛﺎري‬амали лой тайёр кардан ва андова кардан дар сохтмон. ЛОЙЌА ‫ ﻻﻳﻘﻪ‬лойи сиёњи нарму часпак, ки дар таги њавз, љўй ва обњои тањшиншуда пайдо мешавад, сиёњлой, лаљан. ЛОЙЌАДОР ‫( ﻻﻳﻘﻪدار‬оби) дорои лойи сиёњу часпак. ЛОЙЌАЗОР ‫ ﻻﻳﻘﻪزار‬ниг. лойќадор. ЛОЙОБ//ЛОЙОБА ‫ﻻيآﺑﻪ‬//‫ ﻻيآب‬1. оби тирае, ки аз об шудани барфњо ва селобањо љорї мешавад. 2. лойи суюќ, лойи шуррут. ЛОЙОЛУД ‫ ﻻيآﻟﻮد‬1. омехта бо лой, тира: оби лойолуд. 2. он чи ба он лой чарахса зада ё олуда бошад, олуда ба лой: дастони лойолуд, либоси лойолуд, мўзаи лойолуд, лойолуд шудан. ЛОЙОМОЧ ‫ ﻻيآﻣﺎچ‬љуфт кардани замин пеш аз коридани шолї дар даруни кўли оби пали шолї. ЛОЙФИШОН ‫ ﻻيﻓﺸﺎن‬лойе, ки аз дањонаи вулќонњо бо фишори баланд берун мешавад. ЛОЙХОБОНЇ ‫ ﻻيﺧﺎﺑﺎﻧﻲ‬исми феълї аз лой хобондан; тайёр кардани лой барои сохтмон. ЛОЙХОНА ‫ ﻻيﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки дар он лой мехобонанд. ЛОЙХЎРАК ‫ ﻻيﺧﻮرك‬зоол. як навъ мурѓаки дарозпои ботлоќї; кирми лойхўрак зоол. кирми сурхчаи боронї. ЛОЙШАКАР ‫ ﻻيﺷﻜﺮ‬тањнишини шакари љўшондашуда (барои ќиём); ширае, ки аз нишоста њосил карда мешавад.

ЛОК

– 726 –

ЛОК//ЛАК I ‫ﻟﻚ‬//‫ ﻻك‬моеи самѓдори дар спирт, скипидар ё равѓан њалкарда, ки барои љилодињї ба чўб, чарм ва ѓ. мемоланд: лок задан, лок молидан; локи мўй лок барои ороиши мўй. ЛОК II ‫ ﻻك‬књн. косаи чўбин. ЛОК III ‫ ﻻك‬ниг. лак II. ЛОК IV кит., књн. сангпушт; муќ. локпушт. ЛОК V њ. ‫ ﻻك‬ранги сурхе, ки дар Њиндустон аз шираи баъзе дарахтон њосил карда, дар наќќошї ва ѓ. ба кор мебаранд ва аз як ќисми дурушти он сурѓуч месозанд. ЛОКАТОР лот. ‫ ﻻﻛﺘﺎر‬радио абзоре, ки љои љисмро ба воситаи мављњои садої ё электромагнитї муайян мекунад. ЛОКДОР ‫ ﻻك دار‬дорои лок. ЛОКЗАДА ‫ ﻻكزده‬сифати феълии замони гузашта аз лок задан; локдор: мўзаи локзада. ЛОКЗАНЇ ‫ ﻻكزﻧﻲ‬исми феълї аз лок задан. ЛОКИН ‫ ﻻﻛﻴﻦ‬ниг. лекин. ЛОКЇ I ‫ ﻻﻛﻲ‬мансуб ба лок I; локзада; аз чарми локзада дўхташуда; мањсии локї мањсии аз чарми сахт дўхташуда. ЛОКЇ II ‫ ﻻﻛﻲ‬лањљ. миёнбанд, рўмоли мардона. ЛОКОМОТИВ лот. ‫ ﻻﻛﺎﻣﺎﺗﻴﻮ‬номи умумии мошинњое (аз ќабили паровоз, тепловоз, электровоз), ки дар болои релсњо њаракат карда, вагонњоро мекашанд: депои локомотив. ЛОКПУШТ ‫ ﻻكﭘﺸﺖ‬кит. сангпушт, кашаф.

касе лол шудан (гаштан) аз забон мондан, забони касе гирифтан, гап зада натавонистан. ЛОЛ II ‫ ﻻل‬ниг. лаъл 1, 2; ранги сурх. ЛОЛА ‫ ﻻﻟﻪ‬бот. гули сањроии пиёзакбех, ки баргњои сурху зард ва дигар рангњо дошта, тарафи думчааш сиёњ аст: лолаи арѓувонї, лолаи ањмар, лолаи хандон, лолаи њамро, лола чидан; лолаи кўњї лолаи ѓафсбарги калонкоса; мавсими лола ваќти шукуфтани гули лола, ки ба аввали бањор рост меояд. ЛОЛАВОР ‫ ﻻﻟﻪوار‬мисли лола, њамчун лола, лоламонанд. ЛОЛАГУН ‫ ﻻﻟﻪﮔﻮن‬ба ранги лола, лоларанг, сурхранг: рухсораи лолагун, чењраи лолагун, лолагун намудан, лолагун тобидан (-и шафаќ), лолагун шудан (гаштан). ЛОЛАЗОР ‫ ﻻﻟﻪزار‬љое, ки лолаи зиёд рўидааст; љои сергули шукуфта; ба тариќи истиора: лолазори ватан, лолазори умр, бањори лолазор. ЛОЛАКАЊАК ‫ ﻻﻟﻪﻛﻬﻚ‬лањљ., ниг. лолахасак. ЛОЛАНГ ‫ ﻻﻟﻨﮓ‬таом ва тиккањои нон, ки гадоён ва фаќирон аз мењмонї ва дастархонњо љамъ мекарданд. ЛОЛАОСО ‫ ﻻﻟﻪآﺳﺎ‬ниг. лолавор. ЛОЛАПЎШ ‫ ﻻﻟﻪﭘﻮش‬пўшида бо лолаи шукуфта, ороста бо гули лола: лолапўш гаштан. ЛОЛАРАНГ ‫ ﻻﻟﻪرﻧﮓ‬ниг. лолагун: бањори лоларанг, рўи лоларанг, шафаќи лоларанг.

ЛОКХЎРДА ‫ ﻻكﺧﻮرده‬чизи чармине, ки аз лок сер шудааст: пойафзоли локхўрда.

ЛОЛАРУХ ‫ ﻻﻟﻪرخ‬1. он ки рухсорањои лолаосо сурх дорад: духтари лоларух. 2. маљ. мањбубаи зебо, хушрў.

ЛОЌ ‫ ﻻق‬гуфт. кўњна, фарсуда; лоќу пар чизу чора, майда-чуйдаи рўзгор, лаќу луќ.

ЛОЛАРУХСОР ‫ ﻻﻟﻪرﺧﺴﺎر‬ниг. лоларў.

ЛОЌАЙД а. ‫ ﻻﻗﻴﺪ‬он ки ба чизе ањамият намедињад, бепарво. ЛОЌАЙДЇ ‫ ﻻﻗﻴﺪي‬бепарвої, бетаваљљўњї. ЛОЌАЙДОНА ‫ ﻻﻗﺪاﻧﻪ‬бепарвоёна, бетаваљљўњона. ЛОЛ I ‫ ﻻل‬гунг, лакнатдор; лолу мабњут хомўшу њайрон; лол шудан аз забон мондан; забони

ЛОЛАРЎ(Й) (‫ ﻻﻟﻪرو)ي‬1. он ки рўяш монанди лола сурх аст. 2 маљ. мањбубаи зебо, хушрў. ЛОЛАСОН ‫ ﻻﻟﻪﺳﺎن‬ниг. лолавор. ЛОЛАХАСАК ‫ ﻻﻟﻪﺧﺴﻚ‬бот. навъи лолаи зудхазоншаванда, ки барги гулу пояаш тунуку борик мешавад, дар њар куљо мерўяд, монанди кўкнор тухм мебандад. ЛОЛАЧИНЇ ‫ ﻻﻟﻪﭼﻴﻨﻲ‬исми амал аз лола чидан;

– 727 – чидани лола. ЛОЛЇ ‫ ﻻﻟﻲ‬вазъ ва њолати лол, лол будан, гунг будан, гунгї. ЛОЛМОНЇ ‫ ﻻلﻣﺎﻧﻲ‬лол мондан, гунг шудан, моту мабњут шудан. ЛОЛО I ‫ ﻻﻻ‬1. дурахшон, дурахшанда: лўълўи лоло. 2. гуфт. наѓз, хуб (дар забони кўдакон); лоло шудан а) нав шудан; б) бењ шудан, хуб шудан. ЛОЛО II ‫ ﻻﻻ‬кит. хизматгор; ѓулом; лолои сиёњ ѓуломи њабашї, ѓуломи зангї. ЛОЛОЇ ‫ ﻻﻻﻳﻲ‬ниг. алла; лолої хондан алла гуфтан. ЛОМ I ‫ ﻻم‬1. номи њарфи бисту њафтуми алифбои арабиасоси тољикї (2 .(‫ل‬. киноя аз зулфи каљи духтарон; ◊ лом (лому мим) нагуфтан дам назадан, хомўш будан. ЛОМ II ‫ ﻻم‬књн. либоси кўњнаву дарида, жандаи ќаландарону дарвешон. ЛОМ III ‫ ﻻم‬кит. 1. худситої; лофу газоф. 2. зебу зинат, зевар. ЛОМ IV ‫ ﻻم‬кит. омехтаи њазориспанди сўхта, мушку анбар ва нилу лољувард, ки барои дафъи чашмзахм ба пешонї ва баногўши кўдакон мемолиданд. ЛОМА I ‫ ﻻﻣﻪ‬књн. рўмол ва ѓ., ки аз болои салла мебастанд. ЛОМА II а.‫ ﻻﻣﻪ‬таър. либоси љангї, ки аз њалќањои оњанї месохтанд, зирењљома. ЛОМАЗЊАБ а. ‫ ﻻﻣﺬﻫﺐ‬кит., тањќ. бедин, беимон. ЛОМАЗЊАБЇ ‫ ﻻﻣﺬﻫﺒﻲ‬бединї, беимонї, бемазњаб будан.

ЛОУ

ЛОМЕЪ а. ‫ ﻻﻣﻊ‬дурахшанда, дурахшон, тобон: барќи ломеъ. ЛОМИСА а. ‫ ﻻﻣﺴﻪ‬яке аз ќуввањои њисси панљгонаи инсон, ки бо ёрии пўсти бадан гармию сардї ва сахтию нармии чизњоро дарк мекунад. ЛОМИЯ а. ‫ ﻻﻣﻴﻪ‬адш. ѓазал ё ќасидае, ки њарфи равии он «л» (лом) аст. ЛОНА ‫ ﻻﻧﻪ‬1. хонаи љонварон, ошёнаи парандагон, ошён: лонаи занбўр, лонаи уќоб, лонаи хирс, лона гузоштан, лона кардан, лона мондан, лона сохтан. 2. маљ. хона, љой; кулба; лона ёфтан макон гирифтан, љойгир шудан. ЛОНАСОЗЇ ‫ ﻻﻧﻪﺳﺎزي‬исми амал аз лона сохтан: лонасозї кардан. ЛОРД англ.‫ ﻻرد‬унвони олии асилзодагон дар Инглистон, ки меросї мебошад; унвони мансабдорони олии давлатї дар Инглистон: палатаи лордњо. ЛОС ‫ ﻻس‬риштаи аз њама дурушт ва пастсифати абрешим, ки монанди мўи думи асп сахт мешавад. ЛОТ ‫ ﻻت‬номи яке аз ду бути машњур (Лот ва Манот), ки арабњо пеш аз ислом мепарастиданд. ЛОТЕРЕЯ фр. ‫ ﻻﺗﻴﺮﻳﻪ‬шакли ихтиёрии маблаѓ љамъ кардани аз мардум бо роњи фурўши билетњо ва гузаронидани бозии он: билети лотерея, билети лотереяи касе бурд кардан. ЛОТИНЇ ‫ ﻻﺗﻴﻨﻲ‬:мансуб ба таърих ва тамаддуни Рими Ќадим: алифбои лотинї, забони лотинї. ЛОТИНОНИДАН ‫ ﻻﺗﻴﻨﺎﻧﻴﺪن‬лотинї кардан (-и алифбо, њарфњо ва ѓ.)

ЛОМАКОНЇ ‫ ﻻﻣﻜﺎﻧﻲ‬ломакон будан, бемаконї, бељої.

ЛОТО фр. ‫ ﻻﺗﺎ‬навъи бозї бо вараќањои катакдори дар рўяшон раќамњо навишташуда, ки касе кубикњои раќамдорро аз халта надида гирифта мехонад ва раќамњои вараќаи касе, ки аз њама пеш пур шавад, вай бозиро мебурад.

ЛОМАЊОЛ//ЛОМАЊОЛА а. ‫ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ‬//‫ ﻻﻣﺤﺎل‬кит. ногузир, ночор.

ЛОУБОЛ а. ‫ ﻻاﺑﺎل‬бебок, бепарво, беибо; беќайду бетакаллуф.

ЛОМБАРД ит.‫ ﻻمﺑﺮد‬ниг. гаравхона.

ЛОУБОЛЇ ‫ ﻻاﺑﺎﻟﻲ‬бебокї, бепарвої, беибо будан; бетакаллуфї.

ЛОМАКОН ‫ ﻻﻣﻜﺎن‬1. он ки љои ист (истиќомат) надорад, бемакон, бељой. 2. д. сифати Худо.

ЛОМЕА а. ‫ ﻻﻣﻌﻪ‬кит. нур, љило; ламъа.

– 728 –

ЛОУ

ЛОУБОЛОНА ‫ ﻻاﺑﺎﻻﻧﻪ‬бебокона, бепарвоёна, беибоёна. ЛОФ ‫ ﻻف‬1. сухани бењуда, гапи беасос; ёвагўї. 2. худситої, худтаърифї, манманї. 3. маљ. даъвои беасос, иддао: лофи адолатпарварї (ватанпарастї, миллатхоњї) задан, лоф аз шуљоат ва ќањрамонї задан; лофу газоф суханони бардурўѓ, ёвагўї, њарзагўї; лоф задан худситої кардан, худро бардурўѓ таъриф кардан, бењуда изњори фазлу зўрмандї кардан. ЛОФАКЇ ‫ ﻻﻓﻜﻲ‬он ки гапњои калон зада, худситої мекунад, худсито. ЛОФЗАН ‫ ﻻفزن‬худсито, лофакї. ЛОФЗАНЇ ‫ ﻻفزﻧﻲ‬исми амал аз лоф задан; худситої, худро бардурўѓ таъриф кардан. ЛОФИДАН ‫ ﻻﻓﻴﺪن‬лоф задан, худситої кардан; калон гап зада, даъвоњои беасос кардан.

норасида пухта. ЛОЧОР ‫ ﻻﭼﺎر‬кит. ночор, ноилољ. ЛОЉАВОБ ‫ ﻻﺟﻮاب‬кит. бељавоб, бељавобмонда, бепосух, љавобдоданашуда: суоли лољавоб. ЛОЉАРАМ а. ‫ ﻻﺟﺮم‬1. ночор, ноилољ, ногузир: лољарам розї шудем. 2. бинобар ин. ЛОЉ(У)ВАРД ‫ ﻻﺟﻮرد‬маъд. санги кабуди баланд, ки аз он нигини ангуштарї месозанд ва соида хокаи онро дар тайёр кардани ранги нилобї ба кор мебаранд; š гунбази лољувард осмон. ЛОЉ(У)ВАРДЇ ‫ ﻻﺟﻮردي‬кабудранг, нилгун; ба ранги лољувард: осмони софи лољувардї. ЛОЉУРЪА а. ‫ ﻻﺟﺮﻋﻪ‬дам нагирифта якбора нўшидани он чизе, ки дар пиёла њаст, аз ѓайри ќулт-ќулт якбора нўшидан. ЛОШ ‫ ﻻش‬ниг. лоша.

-лох ‫ ﻻخ‬пасванди каммањсул, ки ба исмњо њамроњ шуда, макон ва љои фаровонии он чизро нишон медињад: санглох, девлох.

ЛОША ‫ ﻻﺷﻪ‬1. љасади бељони одам ва љонварон; љасади љонвари худмурда, љифа. 2. маљ. чорпои нињоят заифу лоѓар.

ЛОЊАВЛ(А) а. ‫ ﻻﺣﻮل‬д. ќисми аввали дуое, ки ваќти тарс ё афтодан ба вазъияти хавфнок мехонанд: лоњавл(а) хондан.

ЛОШАЙЪ а. ‫ ﻻﺷﺊ‬ночиз, беарзиш.

ЛОЊАЗ а. ‫ ﻻﻫﺰ‬суст, бењол, бемадор, заиф; лоњаз шудан бемадор шудан. ЛОЊАЗЇ ‫ ﻻﻫﺰي‬њолати сустї ва бемадорї, аз њол рафтан. ЛОЊЇ а. ‫ ﻻﻫﻲ‬кит. он ки ба корњои моддї ва айшу ишрат машѓул аст, бозикунанда, лањву лаибкунанда. ЛОЊУТ а. ‫ ﻻﻫﻮت‬1. худої; илоњї, улуњият; муќоб. носут. 2. љањони ѓайримоддї, олами ѓайб, љањони маънї. ЛОЊУТЇ ‫ﻻﻫﻮﺗﻲ‬ маънавї.

мансуб

ба

лоњут;

олами

ЛОЧИН т. ‫ ﻻﭼﻴﻦ‬шоњини шикорї; шоњин, шањбоз; ба тариќи истиора: лочини диловари ватан (фазонавардони далери Ватан). ЛОЧИНВОР ‫ ﻻﭼﻴﻦوار‬ба монанди лочин (тезпарвоз), лочинсифат (баландпарвоз). ЛОЧИРА ‫ ﻻﭼﻴﺮه‬як навъ нони тунуки аз хамири

ЛОШАК(К) а. ‫ ﻻﺷﻚ‬бешак, бешубња, бегумон; албатта, яќинан. ЛОШАРИК а. ‫ ﻻﺷﺮﻳﻚ‬бешарик, яккаву ягона (сифати Худо). ЛОШАХАР ‫ ﻻﺷﻪﺧﺮ‬хари лоѓару нимљон, ки базўр роњ мегардад. ЛОШАХОР ‫ ﻻﺷﻪﺧﻮار‬ниг. лошахўр. ЛОШАХЎР ‫ ﻻﺷﻪﺧﻮر‬1. љонваре, ки гўшти њайвоноти мурдаро мехўрад, мурдахўр (аз ќабили каргас, зоѓ ва ѓ.). 2. калхот. 3. тањќ., маљ. он ки тамаи чизу чораи одамони мурдаро мекунад. ЛОШЇ ‫ ﻻﺷﻲ‬1. харбузаи тарак, ки баъди кандани њосили асосї дар нўги палак боќї мондааст. 2. охирин чормаѓзу зардолу барин мевањои дастнораси нўги навдањои дарахтон, ки баъд аз гирифтани њосили асосї боќї мондаанд ва одатан онњоро бачагон хазонак гўён чида мегиранд; хўшањои ангури боќимонда дар нўги ток баъди чидани њосили асосї.

– 729 – ЛОЯЗОЛ а. ‫ ﻻﻳﺰال‬д., ниг. лоямут. ЛОЯМУТ а. ‫ ﻻﻳﻤﻮت‬д. лоязол; намиранда, маргнопазир, (сифати Худо); ◊ ќути лоямут хўроквории андаке, ки одамро аз мурдан нигоњ медорад, хўроки «бихўру намир». ЛОЯНЌАТЕЪ а. ‫ ﻻﻳﻨﻘﻄﻊ‬кит. ба ќитъањо ва порањо људонашаванда; бефосила, доимї. ЛОЯНОМ а. ‫ ﻻﻳﻨﺎم‬кит., д. њамеша бедор, бехоб (сифати Худо). ЛОЯФУТ а. ‫ ﻻﻳﻔﻮت‬кит. он ки фавт намеёбад; он чи намемирад, фанонопазир, абадї ва доимї. ЛОЯЉУЗ а. ‫ ﻻﻳﺠﻮز‬кит. он чи раво нест, нораво, нољоиз. ЛОЯЪЌИЛ а. ‫ ﻻﻳﻌﻘﻞ‬беаќл, бехирад; масти лояъќил масте, ки аз аќл бегона шудааст, масти бењуш, масти аласт. ЛОЯЪНЇ а. ‫ ﻻﻳﻌﻨﻲ‬кит. бемаънї, беаќл. ЛУБ(Б) а. ‫ ﻟﺐ‬кит. 1. маѓз, њаста; ќисми холис ва бењтарини њар чиз. 2. аќл. ЛУБ-ЛУЧ ‫ ﻟﺐﻟﭻ‬тамоман барањна, лучи модарзод: луб-луч кардан касеро, луб-луч шудани касе; луб-луч шуда мондани касе киноя аз бе либоси зарурї ё бе чизу чора мондани касе. ЛУБ-ЛУЧАК ‫ ﻟﺐﻟﭽﻚ‬гуфт., ниг. луб-луч. ЛУБОБ а. ‫ ﻟﺒﺎب‬кит. баргузидаи њар чиз, холиси њар чиз; чизи беомезиш. ЛУБОД а. ‫ ﻟﺒﺎد‬кит. юѓ. ЛУЃАВЇ ‫ ﻟﻐﻮي‬мансуб ба луѓат; воњиди луѓавї збш. калимаи маънидор; муќ. воњиди фразеологї; маънои луѓавї збш. маънои аслии калимањо, муќоб. маънои маљозї; таркиби луѓавї збш. калимањои мављудаи ягон забон, вожагон, лексика; фонди (захираи) асосии луѓавї збш. ќисми нисбатан устувори калимањо, ки асоси забонро ташкил медињад (мас., даст, об, нон ва ѓ., ки аз онњо калимањои зиёде сохта шудаанд). ЛУЃАТ а. ‫ ﻟﻐﺖ‬1. књн. забон, лисон. 2. збш. калима, вожа; лексика. 3. збш. китобе, ки дар он маљмўи калимањои як забон љамъ оварда, шарњ дода ва ё ба забони дигар тарљума шудааст, китоби луѓат, фарњангнома, фарњанг:

ЛУЌ

луѓати дузабона, луѓати тафсирї; луѓат дидан ба китоби луѓат мурољиат кардан; ◊ луѓати зинда киноя аз шахсе, ки маънои ќисмати зиёди калимањои забонро аз ёд медонад. ЛУЃАТДОН ‫ ﻟﻐﺖدان‬донандаи луѓат (2), он ки луѓати бисёр медонад; луѓатшинос.

‫ﻟﻐﺖﻧﻮﻳﺲ‬ тартибдињандаи ЛУЃАТНАВИС китоби луѓат, фарњангнавис. ЛУЃАТНАВИСЇ ‫ ﻟﻐﺖﻧﻮﻳﺴﻲ‬шуѓл ва амали луѓатнавис; таълифи фарњанг, фарњангнависї. ЛУЃАТНОМА ‫ ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‬1. кит. китоби луѓат, фарњангнома, фарњанг. 2. нав. рўйхати алифбоии калимањои забон барои тартиб додани китобњои луѓат: луѓатномаи осори С. Айнї, луѓатномаи фарњанги забони тољикї. ЛУЃАТСОЗ ‫ ﻟﻐﺖﺳﺎز‬ниг. луѓатнавис. ЛУЃАТСОЗЇ ‫ ﻟﻐﺖﺳﺎزي‬ниг. луѓатнависї. ЛУЃАТШИНОС ‫ ﻟﻐﺖﺷﻨﺎس‬збш. 1. мутахассиси илм оид ба таркиби луѓавии забон (лексиколог). 2. мутахассиси назария ва амалияи фарњангнависї (лексикограф). ЛУЃАТШИНОСЇ ‫ ﻟﻐﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬збш. 1. соњаи забоншиносї, ки таркиби луѓавии забонро меомўзад, вожашиносї, лексикология. 2. илм дар бораи назария ва амалияи тартиб додани китобњои луѓат, лексикография. ЛУЃЗ а. ‫ ﻟﻐﺰ‬адш. навъи шеъри ба чистон монанд, ки дар он хусусияти ягон чиз бо обу ранги бадеї тасвир меёбаду аз худи он ном бурда намешавад. ЛУЃОТ а. ‫ ﻟﻐﺎت‬љ. луѓат; њалли луѓот шарњу эзоњи маънои калимањои душворфањми матн. ЛУЗУМ а. ‫ ﻟﺰم‬зарурат, даркор будан; ба ќадри лузум ба ќадри даркорї. ЛУЗУМОТ а. ‫ ﻟﺰﻣﺎت‬ниг. лавозимот. ЛУКНА а. ‫ ﻟﻜﻨﻪ‬ниг. лакнат. ЛУКУК а. ‫ ﻟﻜﻮك‬љ. лак I. ЛУЌ а. ‫ ﻟﻖ‬:тухми луќ тухми вайрон; луќ шудан вайрон шудан (-и тухм). ЛУЌАТА а. ‫ ﻟﻘﻄﻪ‬чизи ёфтшудаи соњибаш номаълум; чизи дар роњ афтодамонда.

ЛУЌ

– 730 –

ЛУЌМА а. ‫ ﻟﻘﻤﻪ‬1. он миќдор хўрок, ки як бор ба дањон мегунљад, як дањон чизи хўрданї; бурда, порча: луќмаи нон, як луќма нон, луќмае аз гулўяш намегузашт; луќмаи муфт нони бемењнат ба даст омада; луќмаи равѓанї (равѓанин) маљ. фоидаи калон; даромади зиёди муфт. 2. маљ. эрод ё ягон мулоњизаи дигар, ки дар аснои гап задани касе бо маќсади тасњењ ба ў гуфта мешавад; луќма додан дар ваќти суханронии касе ба ў халал расонда, аз љои нишаст чизеро тасњењ ё танќид кардан ва ё ба хотир расондан; луќма партофтан миёни гапи касеро буридан (бо ќасди ба ѓалат андохтани ў); гаппарронї кардан. ЛУЌМАДИЊЇ ‫ ﻟﻘﻤﻪدﻫﻲ‬исми амал аз луќма додан; луќмапартої. ЛУЌМАПАРТОЇ ‫ ﻟﻘﻤﻪﭘﺮﺗﺎي‬исми амал аз луќма партофтан; гаппарронї. ЛУНЉ ‫ ﻟﻨﺞ‬ду тарафи дањон аз дарун (ва берун) то љои ба устухон начаспидаи он: лунљи дамида (баромада), лунљи овезон; лабу лунљ ниг. лаб; š бо лунљи овезон ниг. лаб (бо лабу лунљи овезон); лунљи касе овезон будан ќиёфаи норозиёна доштан, димоѓсўхта будан; лунљи худро овезон кардан аз чизе норозї будани худро ба вазъи рўи худ зоњир сохтан, муќ. лабу лунљ овезон кардан. ЛУОБ а. ‫ ﻟﻌﺎب‬моеи андак ѓализ ва часпанда, ки баъзе њуљайрањои организми зинда аз худ људо мекунанд; оби дањон. ЛУОБДИЊЇ ‫ ﻟﻌﺎبدﻫﻲ‬исми амал аз луоб додан; луоб аз худ људо кардан. ЛУТ I ‫ ﻟﻮت‬кит. анвои таоми лазиз; хўрок; луту пут хўрданї ва нўшиданї. ЛУТ II а. ‫ ﻟﻮت‬кит., д. номи яке аз пайѓамбарони банї Исроил, ки барои бадкорию бадахлоќии ањли ќавми ў Худо шањри онњоро зеру забар карда ва ба сари боќимондањояшон борони сангу оташ рехта буд. ЛУТЇ ‫ ﻟﻮﻃﻲ‬1. мансуб ба Лут II. 2. маљ. бадахлоќ, бадкирдор; беќайду ринд; айёшу майхора; бачабоз. ЛУТФ а. ‫ ﻟﻄﻒ‬1. кит. нармї, мулоимат, назокат; лутфи баён фасоњати сухан, нозукбаёнї; лутфи маънї нозукбаёнї бо истифодаи кали-

мањои зебои сермаъно; лутфи сухан назокат ва балоѓат дар сухан, фасоњати сухан, фасењбаёнї. 2. мењрубонї, марњамат, илтифот: лутфи модарона, лутфу мењрубонї, лутфу марњамат, лутфу навозиш; аз лутф // аз сари лутф аз рўи мењрубонї, лутф карда; ба лутф аз рўи лутфу мењрубонї. 3. карам, эњсон, бахшиш: лутфи хуршед, борони лутф, нони лутф, лутфу карам, лутфу эњсон; лутф кардан а) мењрубонї кардан, илтифот нишон додан; б) эњсон намудан, бахшидан; лутф намудан // лутф фармудан мењрубонї кардан, илтифот намудан, марњамат кардан. ЛУТФАН а. ً‫ ﻟﻄﻔﺎ‬аз рўи лутф, аз рўи мењрубонї ва илтифот.

‫ﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ‬ мењрубонона, ЛУТФОМЕЗ навозишкорона, аз рўи марњамат ва илтифот: муносибати нарму лутфомез, оњанги лутфомез доштан, суханони лутфомез гуфтан. ЛУТХЎР ‫ ﻟﻮتﺧﻮر‬ниг. зуккахўр. ЛУХ ‫ﻟﻮخ‬//‫ ﻟﺦ‬гиёњи обии наймонанд, ки бо вай харбуза овезанд ва аз он бўрё, сабад ва дигар чизњо бофанд. ЛУХСИДА ‫ ﻟﻮﺧﺴﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз лухсидан; пўсида, гандида, бўйгирифта. ЛУХСИДАН ‫ ﻟﻮﺧﺴﻴﺪن‬пўсидан, ганда шудан, бўй гирифтан. ЛУХТ ‫ ﻟﺨﺖ‬ниг. луч. ЛУХТАК ‫ ﻟﺨﺘﻚ‬зоча, арўсак, лўъбат, бозича (-и духтаракон); театри лўхтак як навъи театр, ки дар он њунарпешањо лўхтакњоро ба бозї медароранд ва бо њамдигар гап мезанонанд. ЛУХТАКБОЗ ‫ ﻟﺨﺘﻚﺑﺎز‬1. он ки бо лўхтакњо бозї мекунад. 2. маљ. духтари хурдсол, ба синни балоѓат нарасида; театри лўхтакбозон ниг. лўхтак (театри лўхтак). ЛУХТАКБОЗЇ ‫ ﻟﺨﺘﻚﺑﺎزي‬1. бозї бо лўхтакњо, зочабозї, арўсакбозї, лўъбатбозї. 2. маљ. найрангбозї; масхарабозї. ЛУХТАКЇ ‫ ﻟﺨﺘﻜﻲ‬марбут ба лўхтак; филми лўхтакї филми њунарї, ки ќањрамонњояш лўхтаканд. ЛУХТАКМОНАНД ‫ ﻟﺨﺘﻚﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба лўхтак монанд,

– 731 – шабењи зоча; ◊ њокимияти лўхтакмонанд њокимияте, ки мустаќилияти воќеї надошта, аз рўи нишондоди дигарон ва бар хилофи манфиатњои халќи худ амал мекунад. ЛУЊУМАТ а. ‫ ﻟﺤﻮﻣﺖ‬кит. хешї, хешигарї, хешовандї, хешию таборї. ЛУЧ ‫ ﻟﻮچ‬1. барањна, урён; лухт. 2. маљ. бечизу нодор; бебизоат, бенаво; навдаи луч навдаи бебарг; пои луч пои барањна, пои бељўроб; пои бепойафзор; сари луч сари бекаллапўш; сари берўмол (оид ба занон); луч кардан а) барањна кардан; б) маљ. дору надори касеро кашида гирифтан; в) бебарг кардан (дарахтро); луч шудан тарзи мафъулии луч кардан. ЛУЧАК ‫ ﻟﻮﭼﻚ‬1. луч, барањна. 2. маљ. бечизу чора; бенаво, фаќир; шафтолуи лучак шафтолуи бепат; ◊ лучаку пўсткандаи гап сухани ошкорову бепарда. ЛУЧЇ ‫ ﻟﻮﭼﻲ‬1. барањнагї, урёнї. 2. маљ. бечизию нодорї; лучї ба хона мешинонаду гушнагї (ба кўча) медавонад. (зарб.). ЛУЧЧАК ‫ﻚ‬‫ ﻟﻮﭼ‬ниг. лучак. ЛУЉЉА а. ‫ﻪ‬‫ ﻟﺠ‬кит. миёнаи дарё, љои чуќуртарини дарё ё бањр; луљљаи андеша киноя аз фикри амиќ, мулоњизаи чуќур. ЛУШ ‫ ﻟﻮش‬ниг. лаш II (лашу луш). ЛЎБИЁ ‫ ﻟﻮﺑﻴﺎ‬бот. ѓалладонаи хўрокї аз љинси нахўд, вале гурдашакл, ки дар ѓилофакњо мерасад. ЛЎБИЁЇ ‫ ﻟﻮﺑﻴﺎﻳﻲ‬мансуб ба лўбиё; растанињои лўбиёї растанињое, ки донаашон монанди лўбиё ба даруни ѓилоф мерасад (мош, нахўд, боќило ва ѓ.). ЛЎБИЁШЎРАК ‫ ﻟﻮﺑﻴﺎﺷﻮرك‬хўр. лўбиёи њанўз тамоман напухтаи дар ѓилофаш намак зада љўшондашуда. ЛЎБ-ЛЎНДА ‫ ﻟﻮبﻟﻮﻧﺪه‬тамоман лўнда, кўбкулўла: сару рўи лўб-лўнда, одами лўб-лўнда; лўб-лўнда кардан тамоман кулўла кардан, шакли гирда додан ба чизе. ЛЎК ‫ ﻟﻮك‬кит. он ки ба њар ду зону ва кафњои даст роњ меравад; лўку ланг маибу чўлоќ; шутури лўк шутури борикбадану дарозпоча, ки ноњамвор роњ мегардад.

ЛЎКИДОН калиддон.

ЛЎЛ

‫ﻟﻮﻛﻴﺪان‬

шакли

љойивазнамудаи

ЛЎККА ‫ ﻟﻮﻛّﻪ‬1. тарзи роњравии асп ё хару шутур, ки як пои пешу як пои аќибаш баробар бардошта шуда, боиси як навъ ноњамвор роњ гаштан мегардад, лўк-лўк; муќоб. йўрѓа; лўкка давондан // лўкка занондан ба тарзи лўкка тозонидани асп ва ѓ; аспи лўкка аспе, ки ба тарзи лўкка роњ мегардад; аспи резачорпо; ќадами аввал – лўкка (зарб.). ЛЎККИДА ‫ ﻟﻮﻛّﻴﺪه‬сифати феълии гузашта аз лўккидан; лўкказанон.

замони

ЛЎККИДАН ‫ ﻟﻮﻛّﻴﺪن‬тарзе роњ рафтан, ки дар ваќти ќадам бардоштан тана њам бардошта мешавад. ЛЎККОС ‫ ﻟﻮﻛّﺎس‬:лўккос задан лўккида роњ гаштан. ЛЎК-ЛЎК ‫ ﻟﻮكﻟﻮك‬роњгардии лўккосї; чорхеззанї. ЛЎЛ ‫ ﻟﻮل‬кит. бешарм, бењаё, густох. ЛЎЛА ‫ ﻟﻮﻟﻪ‬1. њар чизи дарози устувонашакл (дарунпур ё дарунхолї). 2. ќубур; лўлаи бухорї ќубури дудбарои бухорї; лўлаи об ќубури обгузаронї. 3. ниг. лўлаболишт. 4. тўби лўлашакли матоъ, коѓаз ва ѓ., лўлапеч, тўб: лўлаи атлас, сад лўла тол, як лўла бинт; лўла кардан дар шакли лўла печондан чизеро . ЛЎЛАБОЛИШТ ‫ ﻟﻮﻟﻪﺑﺎﻟﺸﺖ‬болишти гирди лўлашакл. ЛЎЛАБОЛОР ‫ ﻟﻮﻟﻪﺑﺎﻻر‬хонае, ки болорњои саќфаш гирд тарошида шудаанд; муќоб. чортарошболор. ЛЎЛАКАБОБ ‫ ﻟﻮﻟﻪﻛﺒﺎب‬кабоби сихї аз гўшти кўфта; гўштбирёни лўлашакл аз ќима. ЛЎЛАПЕЧ ‫ ﻟﻮﻟﻪﭘﻴﭻ‬њар чизи мисли лўла (1, 2) печондашуда; тўб: лўлапечи коѓаз; коѓази лўлапеч кардашуда вараќи коѓази монанди лўла (1, 2) печондашуда. ЛЎЛАШАКЛ ‫ ﻟﻮﻟﻪﺷﻜﻞ‬њар чизи устувонашакл ба мисли лўла, лўламонанд. ЛЎЛИБАЧА ‫ ﻟﻮﻟﻪﺑﭽﻪ‬писари лўлї, љўгибача. ЛЎЛИВАШ ‫ ﻟﻮﻟﻲواش‬лўлимонанд, лўличењра, шўху густох (сифати мањбуба).

– 732 –

ЛЎЛ ЛЎЛИГАРЇ ‫ ﻟﻮﻟﻲﮔﺮي‬ниг. лўлиён рафтор кардан.

лўлигї;

монанди

ЛЎЛИГЇ ‫ ﻟﻮﻟﻴﮕﻲ‬1. мансуб ба лўлї; лўлиёна. 2. маљ. бешармї, бењаёї; исрор ва безор кардан (дар талаби чизе); лўлигї кардан исрори зиёди бемаънї ва бешармона. ЛЎЛИДУХТАР ‫ ﻟﻮﻟﻲدﺧﺘﺮ‬духтар аз ќабилаи лўлї, љўгидухтар. ЛЎЛИЗАН ‫ ﻟﻮﻟﻲزن‬зан аз ќабилаи лўлї, љўгизан. ЛЎЛЇ ‫ ﻟﻮﻟﻲ‬1. ќабилае, ки аслан аз Њиндустон буда, дар њолати кўчманчї ва нимкўчманчї зиндагї мекунад, љўгї. 2. љўгии раќќосу сурудхону бозингар. 3. маљ. зебо, хушрўй. ЛЎНГИДОР ‫ ﻟﻮﻧﮕﻲدار‬ходими њаммом, ки бо додугирифти лўнгињо машѓул аст.

фарбењак. ЛЎРА ‫ ﻟﻮره‬гузаргоњи сел ё оббурдае, ки дар он љо баъд аз сел гилу лой боќї мондааст. ЛЎС ‫ ﻟﻮس‬кит. тамаллуќ, ширинзабонї; мардумро ба забони ширину хуш фирефтан ва бозї додан. ЛЎСОНА ‫ ﻟﻮﺳﺎﻧﻪ‬кит. бо тамаллуќу ширинзабонї, бо чоплўсї, чоплўсона. ЛЎТТИБОЗ ‫ ﻟﻮﻃّﻲﺑﺎز‬найрангбоз, фиребгар. ЛЎТТИБОЗЇ ‫ ﻟﻮﻃّﻲﺑﺎزي‬найрангбозї, фиребгарї; лўттибозї кардан њилаю найранг ба кор бурдан. ЛЎТТЇ ‫ ﻟﻮﻃّﻲ‬ниг. лўттибоз. ЛЎШ I ‫ ﻟﻮش‬ниг. луш ва лаш (-у луш).

ЛЎНГЇ ‫ ﻟﻮﻧﮕﻲ‬1. порчае, ки дар њаммом шустушўкунандагон барои панањ кардани аз миён поинашон ба миён мебанданд. 2. порчаи матоъ, ки дар ваќти сартарошї ба гардан мепечонанд.

ЛЎШ II ‫ ﻟﻮش‬кит. сиёњлой, лойќа, лаљан.

ЛЎНДА ‫ ﻟﻮﻧﺪه‬1. гирд, гирда, курашакл, кулўла: санги лўнда, ќанди лўнда, лўнда будани тарбуз. 2. як порча чизи суроби гирд дошта, кулўла: як лўнда ќанд, њалво; марди лўндаи фарбењ марди миёнаќади фарбењ; њарфњои лўнда-лўнда њарфњои ба ќад кўтоњу ба бар хеле ѓафс; лўнда кардан печонида кулўла кардан; лўнда шуда хобидан кулўла шуда хобидан, ба худ печида хоб кардан; ◊ лўнда карда гуфтан хулосаи каломро баён кардан, моњияти матлаберо гуфтан.

ЛЎЪБАТБОЗ ‫ ﻟﻌﺒﺖﺑﺎز‬1. лўхтакбоз, зоча-боз. 2. шўъбадабоз, найрангбоз (дар сирк).

ЛЎНДАСАР ‫ ﻟﻮﻧﺪهﺳﺮ‬он ки сараш лўндашакл аст, каллакулўла. ЛЎНДАХЎЉА ‫ ﻟﻮﻧﺪهﺧﻮﺟﻪ‬гуфт. фарбењ, лўнда. ЛЎНДАЧА ‫ ﻟﻮﻧﺪﭼﻪ‬шакли тасѓир ва навозишии лўнда; 1. лўндаи хурд. 2. маљ. фарбењак, лўндаяк. ЛЎНДАШАКЛ ‫ ﻟﻮﻧﺪهﺷﻜﻞ‬шаклан лўнда, курашакл. ЛЎНДАЯК ‫ ﻟﻮﻧﺪﻳﻚ‬ниг. лўндача 2. ЛЎНДАЯКАК ‫ ﻟﻮﻧﺪهﻳﻜﻚ‬хеле лўндаяк, хеле

ЛЎЪБАТ а. ‫ ﻟﻌﺒﺖ‬1. бозича, арўсак, лўхтак. 2. маљ. мањбубаи зебо; маъшуќа. ЛЎЪБАТАК ‫ ﻟﻌﺒﺘﻚ‬шакли тасѓири лўъбат.

ЛЎЪБАТБОЗЇ ‫ ﻟﻌﺒﺖﺑﺎزي‬1. лўхтакбозї, зочабозї. 2. шўъбадабозї, найрангбозї (дар сирк). ЛЎЪЛЎ ‫ ﻟﺆﻟﻮ‬ниг. лўълўъ. ЛЎЪЛЎЪ а. ‫ ﻟﺆﻟﺆ‬марворид, гавњар: лўълўи лоло ниг. лоло I, 1; лўълўи тар а) марвориди дурахшон; б) маљ. ашк. ЛЎЪЛЎЪБАНД ‫ ﻟﺆﻟﺆﺑﻨﺪ‬кит., киноя аз лаби маъшуќа, ки дандонњоро мепўшонад. ЛЎЪЛЎЪСАНЉ ‫ ﻟﺆﻟﺆﺳﻨﺞ‬он ки марворидро месанљад, меозмояд. ЛЎЪМ а. ‫ ﻟﺆم‬ниг. лаимї. ЛЮК њол. ‫ ﻟﻴﻮك‬тех. даромадгоњи сарпўшдори киштї, танк, сафинаи кайњонї ва ѓ. ЛЮКС I фр. ‫ ﻟﻴﻮﻛﺲ‬сифати маѓоза, утоќи мењмонхона ва ѓ., ки хуб таљњизонида шудааст ва нек хизмат мерасонад. ЛЮКС II лот. ‫ ﻟﻴﻮﻛﺲ‬физ. воњиди байнал-халќии ченаки дараљаи рўшної.

М М њарфи њабдањуми алифбои њозираи тољикї; њарфи бисту њаштуми алифбои арабиасоси тољикї мим (‫ ;)م‬дар њисоби абљад ба адади 40 баробар аст.

таъйин кардани маблаѓ (мас., дар буљет барои сохтмон ва ягон кори дигар). 2. кит. дараљаи камолот, расої, болиѓ будан ба чизе.

МА ‫ ﻣﻪ‬њиссача ба маънои «гир» меояд: ма, ин китобро хон.

МАБЛАЃГУЗОР ‫ ﻣﺒﻠﻎﮔﺬار‬он ки барои иљрои коре маблаѓ тахсис медињад, сармоягузор

МА-َ‫ ﻣ‬пешванди инкории сиѓаи амр на: магир, махўр, мазан.

МАБЛАЃГУЗОРЇ ‫ ﻣﺒﻠﻎﮔﺬاري‬исми амал аз маблаѓ гузоштан; маблаѓи даркорї људо кардан барои иљрои коре (сохтмон ва ѓ.): маблаѓгузорї кардан.

МАА а. ‫ ﻣﻊ‬кит., пешоянд бо, њамроњи…, бо њамроњии… МААЗОЛИК(А) а. ‫ ﻣﻊذاﻟﻚ‬кит., ниг. маањозо. МААК а. ‫ ﻣﻌﻚ‬кит. бо ту, њамроњи ту: Аллоњу маак! Худо ёрат! МААЛЌИССА а. хулоса.

‫ﻪ‬‫ﻣﻊاﻟﻘﺼ‬

МААТТААССУФ мутаассифона.

а.

кит. алќисса, оќибат,

‫ﻒ‬‫ﻣﻊاﻟﺘﺄﺳ‬

афсўс,

ки…,

МААЊОЗО а. ‫ ﻣﻊﻫﺬا‬кит. бо вуљуди ин, бо њамаи ин. МАБАРРАТ а. ‫ ﻣﺒﺮة‬кит. кори хайр; инъом, бахшиш, садаќа. МАБДАЪ а. ‫ ﻣﺒﺪأ‬1. љои оѓоз, љои пайдоиш; асл, асос, маншаъ. 2. аввали њар чиз ва њар кор; оѓоз, ибтидо; мабдаи њаракат нуќтаи оѓози њаракат. МАБЗУЛ а. ‫ ﻣﺒﺬول‬кит. базлкарда, бахшида; мабзул доштан а) ќаноатманд кардан; б) ба харљ додан (мас., кўмаки худро). МАБЛАЃ а. ‫ ﻣﺒﻠﻎ‬1. миќдори пули наќд, пул; ба маблаѓи… дар бадали… пул, ба ќимати…; як миќдор, миќдоре, як ќадар; маблаѓ гузоштан ниг. маблаѓгузорї; маблаѓ људо кардан тахсис додани миќдори муайяни пул барои коре;

МАБЛАЃЃУНДОРЇ ‫ ﻣﺒﻠﻎﻏﻨﺪاري‬исми амал аз маблаѓ ѓундоштан; љамъ овардани маблаѓњое, ки барои коре дар назар гирифта шудааст. МАБЛАЃЉУДОКУНЇ ‫ ﻣﺒﻠﻎﺟﺪاﻛﻨﻲ‬исми амал аз маблаѓ људо кардан; тахсис додани маблаѓи муайяне ба иљрои коре (мас., ба сохтмон). МАБНЇ а. ‫ ﻣﺒﻨﻲ‬:мабнї бар чизе биноёфта бар чизе, асосёфта ба чизе, дар асоси чизе. МАБНО а. ‫ ﻣﺒﻨﺎ‬кит. бунёд, асос, поя. МАБОД ‫ ﻣﺒﺎد‬ниг. мабодо. МАБОДО ‫ ﻣﺒﺎدا‬1. њиссача хоњиш ба нашудани коре, нашавад, ки… 2. пайвандак агар, дар сурате ки…: мабодо ман омада натавонам…; рўзи мабодо рўзи сахт. МАБОЛИЃ а. ‫ ﻣﺒﺎﻟﻎ‬љ. маблаѓ. МАБОР//МУБОР//МУБО ‫ﻣﺒﺎ‬//‫ ﻣﺒﺎر‬кит. њасиб. МАБОЊИС ‫ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬љ. мабњас. МАБРАЗ а. ‫ ﻣﺒﺮز‬љои ќазои њољат, обрез, њољатхона, халољо, мустароњ. МАБРУС а. барас, пес.

‫ﻣﺒﺮوص‬

тиб. гирифтори бемории

– 734 –

МАБ

МАБСУТ а. ‫ ﻣﺒﺴﻮط‬1. густурда, пањн кардашуда. 2. маљ. муфассал.

МАВИЗАК ‫ ﻣﻮﻳﺰك‬меваи пухта дар шохи дарахт хушкшуда.

МАБЊАС а. ‫ ﻣﺒﺤﺚ‬кит. 1. љои бањсу мунозира. 2. он чи дар бораи он бањсу мунозира мекунанд, мавзўи мубоњиса.

МАВИЗДОР ‫ ﻣﻮﻳﺰدار‬њар чизи мавиздошта: кулчаи мавиздор.

МАБЊУТ а. ‫ ﻣﺒﻬﻮت‬њайрон, њайратзада, мутањаййир; моту мабњут шудан сахт ба њайрат мондан. МАБЊУТЇ задагї.

‫ﻣﺒﻬﻮﺗﻲ‬

њолати њайронї, њайрат-

МАВАДДАТ а.‫ت‬‫ ﻣﻮد‬кит. дўстї, муњаббат. МАВВОЉ а. мављ.

‫ ﻣﻮاج‬кит.

бисёр мављзананда, пур-

МАВЗ а. ‫ ﻣﻮض‬кит., ниг. банан. МАВЗЕЪ а. ‫ ﻣﻮﺿﻊ‬љои гузоштани (нишондани) чизе; љой, макон, мањал; мавзеъ гирифтан љой гирифтан, дар мањалле љойгир шудан (мас., дар љанг). МАВЗУН а. ‫ ﻣﻮزون‬1. кит. вазн карда, баркашида. 2. вазну ќофиядор; хушоњанг; сухани мавзун киноя аз шеър. 3. мутаносиб, шинам: ќади мавзун, ќомати мавзун; њаракати мавзун њаракатњои њамоњанг бо зарб ва усул (-и раќќосї). МАВЗУНЇ ‫ ﻣﻮزوﻧﻲ‬1. мавзун будан, вазндорї. 2. салосат, фасоњат (дар калом). 3. мутаносибї; ба зарбу усул мувофиќ будан (-и раќс ва оњанг). МАВЗУНЌАД ‫ ﻣﻮزونﻗﺪ‬ниг. мавзунќомат. МАВЗУНЌОМАТ ‫ ﻣﻮزونﻗﺎﻣﺖ‬он ки ќади расо, мутаносиб ва зебо дорад, хушќаду ќомат. МАВЗЎЇ ‫ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‬мансуб ба мавзўъ; наќшаи мавзўї наќшаи аз рўи мавзўъњо тартибёфта (-и таълими фанне дар мактаб). МАВЗЎЪ а. ‫ ﻣﻮﺿﻮع‬1. он чи дар бораи он сухан меравад, матлаби мавриди бањс: мавзўи дарс, аз мавзўъ дур шудан. 2. санъ. он чи нависанда ё рассом дар асараш мавриди тасвир ќарор додааст, объекти тасвири бадеї. МАВИЗ ‫ ﻣﻮﻳﺰ‬ангури хушконида; мавизи бедона хушконидашудаи ангури кишмиш, ки майда ва бедона мешавад; мавизи обљўш ангуре, ки дар мањлули ишќор ѓўтонда, баъд хушк карда шудааст; мавизи соягї ангури кишмиши бедона, ки дар соя хушк карда мешавад.

МАВКИБ а. ‫ ﻣﻮﻛﺐ‬књн. 1. гурўњи савора ё пиёда, ки дар рикоби подшоњ мерафтанд, ањли рикоб. 2. дастаи савора ё гурўњи пиёда. МАВЌЕЪ а. ‫ ﻣﻮﻗﻊ‬1. љои воќеъшавї, мањалли вуќўи чизе; љой, макон; мавќеи љуѓрофї тўлу арзи мањалле дар харитаи кураи Замин; мавќеъ гирифтан љой гирифтан, мавзеъ гирифтан (мас., ду тарафи ба њам зид дар муќобили якдигар): дар мавќеи иљро гузоштан иљро кардан, ба љо оварданд. 2. маљ. маќом, мартаба: мавќеъ пайдо кардан. 3. ваќт, њангом, фурсат, маврид, лањза; аз мавќеъ истифода бурдан аз фурсат истифода кардан. МАВЌЕЪШИНОС ‫ ﻣﻮﻗﻊ ﺷﻨﺎس‬он ки љой ва ваќти муносиби иљрои кор ё гуфтани гаперо медонад, мавридшинос. МАВЌИФ а. ‫ ﻣﻮﻗﻒ‬кит. 1. љои таваќќуф, истгоњ. 2. ист, ваќфа. МАВЌУФ а. ‫ ﻣﻮﻗﻮف‬аз њаракат боздошташуда, таваќќуфёфта; ба ваќти дигар монондашуда; мавќуф будан вобаста будан, марбут будан; мавќуф гузоштан а) монондан, боздоштан (кореро аз иљро); б) ба ваќти дигар мондан, ба таъхир андохтан. МАВЌУФОТ а. ‫ ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت‬1. љ. мавќуф. 2. таър. молу мулки ваќф кардашуда. МАВЛАВИЯ а.‫ ﻣﻮﻟﻮﻳﻪ‬д. силсилаи тасаввуф, ки Мавлоно Љалолиддини Балхии Румї асосгузори он мебошад. МАВЛАВЇ а. ‫ ﻣﻮﻟﻮي‬1. мансуб ба Мавлавия. 2. лаќабе, ки ба шайхон ва олимони бузург дода мешуд: Мавлавии Румї. МАВЛИД а. ‫ ﻣﻮﻟﺪ‬1. љои валодат, љои таваллуд, зодгоњ. 2. замони таваллуд, мавлуд. МАВЛО а. ‫ﻣﻮﻻ‬//‫ ﻣﻮﻟﻲ‬књн. 1. соњиб, молик. 2. ѓулом; чокар, навкар; ѓуломи озодкарда. МАВЛОЗОДА лоно.

‫ﻣﻮﻟﻲزاده‬

фарзанди мавло ва мав-

МАВЛОНО а. ‫ ﻣﻮﻻﻧﺎ‬лаќаби эњтиромие, ки ба донишмандон ва бузургон дода мешуд: Мавлоно Љомї.

– 735 – МАВЛУД а. ‫ ﻣﻮﻟﻮد‬1. зоида, таваллудёфта; тифли нав таваллудшуда, навзод. 2. таваллуд; таърихи таваллуд, замони валодат; мавлуди Исо рўзи таваллуди Исои пайѓамбар. 3. д. яке аз маросими мусулмонон, ки ба рўзи таваллуди Њазрати Расули Акрам (с) бахшида шудааст ва дар ин рўз муслимин ба тоату ибодат машѓул мешаванд. МАВОД(Д) а. ‫ ﻣﻮاد‬1. љ. модда; маводи мухаддир(а)//маводи нашъаовар моддањои кайфовар (аз ќабили героин, њашиш, афюн…); маводи сўхт ниг. сўзишворї. 2. нав. маљмўи маълумот, маъхазњо ва баъзе далелу хулосањо, ки барои њалли масъалае асос шуда метавонад: мавод љамъ кардан. МАВОЛИД а. ‫ ﻣﻮاﻟﺪ‬љ. мавлуд; маволиди салоса (ё сегона) љамодот, наботот ва њайвонот. МАВОЛЇ а. ‫ ﻣﻮاﻟﻲ‬љ. мавло. МАВОНЕЪ а. ‫ ﻣﻮاﻧﻊ‬љ. монеа. МАВОРИС а. ‫ ﻣﻮارث‬љ. мерос.

МАВ

театрї. 2. фасл, њар як аз чањор фасли сол. МАВСИМА ‫ ﻣﻮﺳﻤﻪ‬љуѓр., ниг. муссон. МАВСИМЇ ‫ ﻣﻮﺳﻤﻲ‬мансуб ба мавсим; бодњои мавсимї ниг. муссон; коргари мавсимї коргаре, ки дар фасли барои коре мувофиќи сол ба кор гирифта шудааст. МАВСУЛ а. ‫ ﻣﻮﺻﻮل‬кит. восилшуда, расида. МАВСУМ а. ‫ ﻣﻮﺳﻮم‬ном нињода, номидашуда; мавсум ба…, ба номи… МАВСУФ а. ‫ ﻣﻮﺻﻮف‬он ки ё он чи ки дорои сифатест; васфшуда, бо ягон сифат зикрёфта. МАВТ а. ‫ ﻣﻮت‬марг, фавт. МАВЊИБА//МАВЊИБАТа.‫ﻣﻮﻫﺒﺖ‬//‫ ﻣﻮﻫﺒﻪ‬кит. 1. бахшиш, ато, эњсон. 2. он чи дар хулќу хўйи инсонї нињода шудааст. МАВЊУМ а. ‫ ﻣﻮﻫﻮم‬1. он чи дар натиљаи вањму гумони беасос ба вуљуд омадааст, тасаввури ботил; хаёлї. 2. хурофї.

‫ ﻣﻮﻫﻮﻣﺎت‬1. љ. мавњум. 2. хуро-

МАВОТ а. ‫ ﻣﻮات‬кит. чизи бељон, мурда.

МАВЊУМОТ а. фот.

МАВОЉИБ ‫ ﻣﻮاﺟﺐ‬1. љ. мўљиб. 2. књн. маош, музди кор, моњона. 3. вољибот, чизњои зарурї.

МАВЊУМОТПАРАСТ параст.

МАВРИД а. ‫ ﻣﻮرد‬1. мавќеъ, љой. 2. замон, њангом; фурсати муносиб, ваќти мувофиќ ва мусоиди коре. 3. гуфт. маросим, маърака (аз ќабили тўй, азо ва ѓ.); дар ин маврид дар ин њолат, дар ин сурат; дар мавридаш дар мавќеи заруриаш; дар фурсати муносиби коре; мавриди муњокима ќарор додан муњокима кардан; мавриди санљиш ќарор гирифтан санљида шудан; аз маврид истифода бурдан, фурсатро ѓанимат шумурдан; мавридаш ояд// мавридаш шавад а) ваќт ва шароити мусоид шавад; б) маљ. љояш ояд…; гоње мешавад, ки … МАВРИДНОШИНОС ‫ ﻣﻮردﻧﺎﺷﻨﺎس‬он ки љой ва ваќти гуфтани гапе, кардани кореро намедонад. МАВРУС а. ‫ ﻣﻮروث‬кит. бамеросмонда, меросї: молу мулки маврус. МАВРУСЇ ‫ ﻣﻮروﺛﻲ‬мансуб ба маврус. МАВСИМ а. ‫ ﻣﻮﺳﻢ‬1. њангоми фаро расидани чизе; ваќт ва замони иљрои коре: мавсими барфу борон, мавсими киштукор, мавсими

‫ﻣﻮﻫﻮﻣﺎتﭘﺮﺳﺖ‬

МАВЊУМОТПАРАСТЇ парастї.

њурофот-

‫ ﻣﻮﻫﻮﻣﺎتﭘﺮﺳﺘﻲ‬хурофот-

МАВЉ а. ‫ ﻣﻮج‬1. љунбиш ва лаппиши оби дарё ва бањр бо таъсири бод ва тўфон; кўњаи об, ки дар бањр баланд хеста ба соњил мезанад, уштурак: мављи бањр, мављи зарбатї. 2. физ. њаракати лаппишдор дар муњити физикї: мављи овоз ё садо, мављи кўтоњ, миёна ва дарози радио, мављи њаво, мављњои электромагнитї; мављ задан а) лаппидан, ба лаппиш даромадан (мас., об); ѓалаён кардан; б) ранг ба ранг тофтан. 3. маљ. њар чизе, ки зиёд ва пайи њам меомада бошад: мављи табрикњо. МАВЉА ‫ ﻣﻮﺟﻪ‬мављ, як мављ. МАВЉАК ‫ ﻣﻮﺟﻚ‬гуфт. :мављак задан мисли мављ намудан (рўшноии чароѓ, либос ва ѓ.). МАВЉАНГЕЗ ‫ ﻣﻮجاﻧﮕﻴﺰ‬ангезандаи мављ, ба тўѓён оварандаи мављ (оид ба шамол). МАВЉБОР ‫ ﻣﻮجﺑﺎر‬мављзананда. МАВЉБУР ‫ ﻣﻮجﺑﺮ‬ниг. мављгардон. МАВЉВОР ‫ ﻣﻮجوار‬монанди мављ, чун мављ.

– 736 –

МАВ

МАВЉГАРДОН ‫ ﻣﻮجﮔﺮدان‬мављро гардонанда: техникаи мављгардон. мављ,

МАВЉХЕЗ ‫ ﻣﻮجﺧﻴﺰ‬1. ба туѓён омадани об. 2. љои сар задани мављ дар бањр.

МАВЉДОР ‫ ﻣﻮجدار‬он чи сатњи мављмонанд дорад, намуди ба мављ монанддошта.

МАВЉХЕЗЇ ‫ ﻣﻮجﺧﻴﺰي‬мављзанї, ба хезиш омадани оби дарё, мављхез будан.

МАВЉЗАН ‫ ﻣﻮجزن‬он чи мављ мезанад, он чи дар њолати талотум аст, мављзананда, дорои мављ.

МАВЉШИКАН ‫ ﻣﻮجﺷﻜﻦ‬сохт. њангоми соњилбандї деворњои сангиву бетонї, ки дар баробари мављњои селоби дарё сохта мешаванд.

МАВЉГИР антенна.

‫ﻣﻮجﮔﻴﺮ‬

МАВЉУДОТ а. ‫ ﻣﻮﺟﻮدات‬1. љ. мављуд. 2. махлуќот, љонварон: олами мављудот.

ќабулкунандаи

МАВЉЗАНЇ ‫ ﻣﻮجزﻧﻲ‬мављ задан, мављзан будан, сарзании мављ дар бањр, мављхезї. МАВЉЗАНОН ‫ ﻣﻮجزﻧﺎن‬феъли њол аз мављ задан; дар пояи мављ задан, дар њоли мављхезї; мављзан. МАВЉИБ ‫ ﻣﻮﺟﺐ‬ниг. мўљиб.

МАВЪИД а. ‫ ﻣﻮﻋﺪ‬кит. 1. љои ваъда, ваъдагоњ. 2. замони ваъда, ваќти ањду паймоншуда. МАВЪИЗА а. насињат.

‫ﻣﻮﻋﻈﻪ‬

он чи воиз мегўяд; панд,

МАВЪУД а. ‫ ﻣﻮﻋﻮد‬кит. (чизи) ваъдашуда.

‫ ﻣﻮجﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба мисли мављ, шабе-

МАГАЗИН ‫ ﻣﮕﺰﻳﻦ‬1. маѓоза, фурўшгоњ. 2. тех. тирдони туфанг.

МАВЉНОК ‫ ﻣﻮجﻧﺎك‬ниг. мављдор; хати мављнок хати шабењи мављ чиндошта.

МАГАР ‫ ﻣﮕﺮ‬1. њиссачаи саволию инкорї оё, наход. 2. пешванд, ки ба љумла маънои истисно медињад; љуз, ѓайр аз, илло. 3. шояд, аљаб не; магарам (ки…) аљаб не (ки …), шояд, ки; аз афти кор; магар ки ѓайр аз ин ки, ба љуз.

МАВЉМОНАНД њи мављ.

МАВЉРЕЗ ‫ ﻣﻮجرﻳﺰ‬љои тезљараёни дарё, обшора. МАВЉСАВОР ‫ ﻣﻮجﺳﻮار‬1. нав., варз. он ки болои мављи бањр (ё дарё) мављсаворї мекунад ва дар ин соња варзида аст. 2. маљ. он ки аз њаводиси рўзгор, пешомадњо ба фоида ва суди худ ба таври яксар истифода мекунад. МАВЉСАВОРЇ ‫ ﻣﻮجﺳﻮاري‬варз. намуди варзиш, ки дар он варзишгар бо истифода аз тахтаи махсус болои мављи бањр мувозинати худро нигоњ дошта, њаракатњои намоишии варзиширо иљро мекунад. МАВЉСАНЉ ‫ ﻣﻮجﺳﻨﺞ‬тех. асбобе, ки ќувваи мављро муайян мекунад. МАВЉУД а. ‫ ﻣﻮﺟﻮد‬1. бавуљудомада, њар чизе, ки њаст ва вуљуд дорад; муќоб. нобуд, маъдум; мављуд будан вуљуд доштан, пайдо будан. 2. маљ. махлуќ, офаридашуда; љондор. 3. маљ. омода, тайёр, муњайё. МАВЉУДА а. ‫ ﻣﻮﺟﻮده‬муаннаси мављуд; вазъияти мављуда вазъияти бавуљудомада, шароити њозира. МАВЉУДИЯТ а. ‫ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ‬вуљуд доштан, будан, ба вуљуд омадан, њастї. МАВЉУДЇ ‫ ﻣﻮﺟﻮدي‬1. будан, вуљуд доштан. 2. он чи наќдан мављуд аст.

МАГАС ‫ ﻣﮕﺲ‬навъе аз њашароти хурди болдори зарарнок, пашша; магаси сўњбат киноя аз каси нофорами безоркунанда, ки мавриди нафрати ањли сўњбат мебошад. МАГАСАФШОН ‫ ﻣﮕﺲاﻓﺸﺎن‬:магасафшон кардан маљ. бе ќадру ќимат кардан, паст задан. МАГАСВОР ‫ ﻣﮕﺲوار‬магасмонанд, мисли магас. МАГАСЇ ‫ ﻣﮕﺴﻲ‬мансуб ба магас. МАГАСКУШ ‫ ﻣﮕﺲﻛﺶ‬он чи барои куштани пашшаву магас ва монанди онњо истифода мешавад, ба монанди порчаи пластикї ё резинии дастадор ё порчаи коѓази болояш шираи зањрдор. МАГАСПАРРОН ‫ ﻣﮕﺲﭘﺮان‬порчае, ки барои дур кардани пашша ё магас ба он тасмаи чармї меовезанд ва ба љилави асп ё чорпои дигар мебанданд. МАГАСПАРРОНЇ кардани магас.

‫ ﻣﮕﺲﭘﺮاﻧﻲ‬паррондан ва дур

МАГАСРОН ‫ ﻣﮕﺲران‬књн. як навъ бодбезаки дастадароз, ки барои дур кардани магас аз пари товус, мўи думи асп ё буз месохтанд.

– 737 – МАГАСРОНЇ магас.

‫ ﻣﮕﺲراﻧﻲ‬рондан ва дур кардани

МАГИСТР лот. ‫ ﻣﮕﻴﺴﺘﺮ‬1. дараљаи дуюм (баъд аз бакалавр), ки ба хатмкунандагони магистратураи мактаби олї дода мешавад; 2. он ки соњиби чунин дараља бошад. МАГИСТРАЛ лот. ‫ ﻣﮕﻴﺴﺘﺮل‬хати асосї дар сохтори ягон шабака, шоњроњ; магистрали роњи оњан, магистрали роњи мошин. МАГИСТРАЛЇ ‫ ﻣﮕﻴﺴﺘﺮﻟﻲ‬мансуб ба магистрал. МАГИСТРАТУРА лот. ‫ ﻣﮕﻴﺴﺘﺮﺗﻮره‬шакли таълими асосан дусола, ки дорандагони дипломи бакалавр барои боло бардоштани дараљаи тахассуси худ дар он тањсил мекунанд. МАГМА ю. ‫ ﻣﮕﻤﻪ‬геол. моддањои гудохтаи ќаъри кураи Замин, ки дар ваќти оташфишонии вулќонњо ба рўи замин мебароянд, тафта. МАГНЕЗИЯ ю. ‫ ﻣﮕﻨﻴﺰﻳﻪ‬хим. хокаи сафедранге, ки аз окиси магний иборат аст. МАГНЕТИЗМ ю. ‫ ﻣﮕﻨﻴﺘﻴﺰم‬маљмўи њодисањои магнитї ва хосиятњои магнитии љисмњо; магнетизми Замин майдони магнитии кураи Замин ва фазои атрофи он. МАГНИЙ лот. ‫ ﻣﮕﻨﻴﻲ‬хим. филизи нарму сабуки нуќраранг, ки ваќти сўхтан нури сафеди тобанда медињад. МАГНИТ ю. ‫ ﻣﮕﻨﻴﺖ‬ниг. оњанрабо. МАГНИТЇ ‫ ﻣﮕﻨﻴﺘﻲ‬ниг. оњанрабої. МАГНИТОФОН ю. ‫ ﻣﮕﻨﻴﺘﺎﻓﺎن‬дастгоњи сабти овоз ва шунавонандаи овози сабтшуда. МАГНИТСАНЉ ‫ ﻣﮕﻨﻴﺖﺳﻨﺞ‬нав. асбоб барои чен кардани ќуввањои магнитї ва хосияти магнитии моддањо. МАГНОЛИЯ лот. ‫ ﻣﮕﻨﺎﻟﻴﻪ‬бот. дарахт ё буттаи њамешасабз, ки гули калони сафеди хушбўй дорад. МАЃ ‫ ﻣﻎ‬кит. 1. амиќ, чуќур, жарф; муќ. маѓок. 2. рўдхона, маљрои дарё; рўд, дарё. МАЃАЛ ‫ ﻣﻐﻞ‬1. гуфт. дод, фарёд, хархаша, љанљол; маѓал бардоштан ѓавѓою љанљол сар кардан. 2. кит. хоб, истироњат. МАЃАЛГОЊ хобу хез.

‫ﻣﻐﻞﮔﺎه‬

кит. истироњатгоњ, љои

МАЃБУН а. фурўш).

МАЃ

‫ ﻣﻐﺒﻮن‬кит. фиребхўрда (дар хариду

МАЃЕЛОН ‫ ﻣﻐﻴﻼن‬бот. навъи буттахор. МАЃЗ ‫ ﻣﻐﺰ‬1. он чи дар даруни донаки баъзе мевањо (аз ќабили зардолу, бодом, писта, чормаѓз) мављуд аст ва аз он растанї сабзида мебарояд; фарзанд – дона, набера – маѓзи дона (зарб.). 2. ќисми меваи баъзе растанињои полизї ва ѓ., ки аз пўст то донак ё тухмро ташкил медињад: маѓзи тарбуз, маѓзи харбуза, маѓзи шафтолу. 3. даруни њар чиз: маѓзи девор, маѓзи санг; маѓзи Замин ќисми марказии кураи Замин. 4. моддаи нарми хокистарранги даруни косаи сар, майна, димоѓ; моддаи равѓанини даруни устухон, илик; њароммаѓз; маѓзи сар майна, димоѓ. 5. маљ. аќл, њуш, шуур, идрок; маѓзи гап љони гап, моњияти сухан, маќсад аз гуфтор; маѓзмаѓзи… ќабат ба ќабати…, тамоми даруни…; маѓз андар маѓз ниг. маѓз–маѓзи… МАЃЗДОР ‫ ﻣﻐﺰدار‬1. дорои маѓз, бомаѓз. 2. он чи дарунаш пурмаѓз (бодом, чормаѓз, писта) аст. 3. маљ. пурмаънї, маънидор. МАЃЗИДАН ‫ ﻣﻐﺰﻳﺪن‬кит. таъхир кардан, ваќтро гузаронидан. МАЃЗИДОР ‫ ﻣﻐﺰيدار‬дорои маѓзї 2. МАЃЗИДЎЗЇ‫ ﻣﻐﺰيدوزي‬исми амал аз маѓзї дўхтан; дўхтани маѓзї. МАЃЗИГУЗОРЇ дўхтани маѓзї.

‫ﻣﻐﺰيﮔﺬاري‬

амали гузоштан ва

МАЃЗИН ‫ ﻣﻐﺰﻳﻦ‬ниг. маѓзї. МАЃЗЇ ‫ ﻣﻐﺰي‬1. мансуб ба маѓз; њалвои маѓзї њалвое, ки ба он маѓзи дона ё писта њамроњ карда шудааст. 2. чизе, ки дар миёни ду чиз монда медўзанд (мас., дар дарзњои мўза барои ороиш ва тобоварї). 3. порчаи ба таври хос буридаи матоъ, ки бо он канори абраву астари кўрпаву љомаро ба њам медўзанд. МАЃЗОБА ‫ ﻣﻐﺰآﺑﻪ‬1. обе, ки дар он љомашўї карда шудааст, оби собуномехта, собуноба. 2. маљ. чизи фач, бемаза. МАЃЗПЎШИДА ‫ ﻣﻐﺰﭘﻮﺷﻴﺪه‬маљ. камњуш, камидрок, сустфањм. МАЃЗШЎЇ ‫ ﻣﻐﺰﺷﻮﺋﻲ‬аз лињози фањму идрок таѓйир додани маѓзи инсон, водор кардани касе ба фаромўш кардани афкор ва аќидањои

– 738 –

МАЃ

хеш ва эътиќод пайдо кардан ба афкори андешае, ки ба ў талќин мешавад. МАЃЗУБ а. ‫ ﻣﻐﺰوب‬кит. мавриди ѓазаб ќароргирифта, ба хашму ѓазаби касе дучоргардида. МАЃЛАТА а. ‫ ﻣﻐﻠﻄﻪ‬кит. сухане ё суоле ва ё љавобе, ки касро ба ѓалат ва иштибоњ меандозад; маѓлата додан ба ѓалат андохтан, ба иштибоњ андохтан. МАЃЛУБ а. ‫ ﻣﻐﻠﻮب‬он ки бар вай ѓалаба кардаанд, шикастхўрда; маѓлуб шудан а) шикаст хўрдан; б) бохтан, бой додан (бозиеро). МАЃЛУБА а. ‫ ﻣﻐﻠﻮﺑﻪ‬кит. сахт, шадид; љанги маѓлуба љанги шадид. МАЃЛУБИЯТ хўрї.

‫ﻣﻐﻠﻮﺑﻴﺖ‬

маѓлуб шудан, шикаст-

МАЃЛУБЇ ‫ ﻣﻐﻠﻮﺑﻲ‬ниг. маѓлубият. МАЃЛУБНАШАВАНДА ‫ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﺸﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз маѓлуб нашудан; шикастнопазир. МАЃЛУБНАШАВАНДАГЇ ‫ ﻣﻐﻠﻮبﻧﺸﻮﻧﺪﮔﻲ‬сифати феълии замони њозира аз маѓлуб нашудан; шикастнопазирї.

чуќурї, љар: маѓоки чашм чуќурии чашм, косахонаи чашм. 2. маљ. гўр.

‫ ﻣﻐﺎﻛﻲ‬1. чуќурї, љарї. 2. умќ, жарфо. I ‫ ﻣﻐﺎر‬чизи хокистарранги часпаки

МАЃОКЇ

МАЃОР нохушбўе, ки дар рўи нон ва дигар чизњо аз намї ва бењавої пайдо мешавад, пўпанак; маѓор бастан (задан) бо ќабати маѓор пўшида шудан (мас., нон), пўпанак задан. МАЃОР II //МАЃОРА ‫ﻣﻐﺎره‬//‫ ﻣﻐﺎر‬а. чуќурии чоњмонанди табиї дар баѓали кўњњо, ѓор, кањф. МАЃОРАНИШИН ‫ ﻣﻐﺎرهﻧﺸﻴﻦ‬касе, ки маѓора љой гирифтааст, ѓорнишин.

дар

МАЃОРБАСТА ‫ ﻣﻐﺎرﺑﺴﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз маѓор бастан; пўпанакбаста, маѓорпайдокарда, дар рўяш пўпанак пайдошуда: нони маѓорбаста. МАЃОС а. ‫ ﻣﻐﺎص‬кит. љои ѓўтахўрї; љои шиноварї.

ѓаввосї,

љои

МАЃРИБ а. ‫ ﻣﻐﺮب‬1. љои ѓуруби Офтоб, тарафи фурўравии Офтоб, ѓарб, бохтар. 2. таър. номи умумии мамлакатњои воќеъ дар Африќои Шимолї.

МАЃЛУБНОПАЗИР лубнашаванда.

‫ﻣﻐﻠﻮبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬

маѓ-

МАЃРИБЗАМИН ‫ ﻣﻐﺮبزﻣﻴﻦ‬ѓарб, кишварњои Ѓарб, минтаќаи ѓарб.

МАЃЛУБНОПАЗИРЇ нашаванда.

‫ ﻣﻐﻠﻮبﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬ниг. маѓлуб-

МАЃРИБЇ ‫ ﻣﻐﺮﺑﻲ‬1. мансуб ба маѓриб; ѓарбї. 2. сокини Маѓриб, ањли Маѓриб 2.

МАГЛУБШАВАНДА ‫ ﻣﻐﻠﻮبﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз маѓлуб шудан; шикастхўрда.

МАЃРИБПАРАСТ ‫ ﻣﻐﺮبﭘﺮﺳﺖ‬он ки маданият ва тарзи зиндагии Ѓарбро мепарастад; ѓарбдўст.

МАЃЛУБШАВАНДАГЇ ‫ ﻣﻐﻠﻮبﺷﻮﻧﺪﮔﻲ‬шакли дигари сифати феълии замони њозира аз маѓлуб шудан; шикастхўрандагї.

МАЃРИБРЎЯ ‫ ﻣﻐﺮبروﻳﻪ‬тарафи ѓарб.

ниг.

МАЃЛУЛ а. ‫ ﻣﻐﻠﻮل‬кит. ба гардан ѓул андохташуда, бо занљиру тавќи гардан басташуда. МАЃМУМ а. ‫ ﻣﻐﻤﻮم‬кит. ѓамнок, андўњгин. ѓамгинона, андўњгино-

МАЃРУРЇ ‫ ﻣﻐﺮوري‬ѓурур, њавобаландї, худписандї, такаббур.

МАЃОЗА фр. ‫ ﻣﻐﺎزه‬љои фурўши чизњо, фурўшгоњ, дукон: маѓозаи озуќа, маѓозаи китобфурўшї.

МАЃРУРОНА ‫ ﻣﻐﺮوراﻧﻪ‬бо ѓуруру такаббур, њавобаландона, мутакаббирона.

МАЃМУМОНА на.

‫ﻣﻐﻤﻮﻣﺎﻧﻪ‬

МАЃРУР а. ‫ ﻣﻐﺮور‬ѓурурнок, ботакаббур, њавобаланд, худписанд, азхудрафта; маѓрур шудан а) ѓарра шудан, фирефта шудан (ба чизи ботил); б) аз худ рафтан, њавобаланд шудан.

МАЃОЗАДОР ‫ ﻣﻐﺎزهدار‬соњиби маѓоза, фурўшанда, дукондор. МАЃОК

‫ﻣﻐﺎك‬

1. чуќурии дањонааш фарох;

МАЃСУЛ а. ‫ ﻣﻐﺴﻮل‬кит. ѓуслдода, шусташуда. МАЃФИРАТ а. ‫ ﻣﻐﻔﺮت‬кит. бахшиши гуноњи касе; омурзиш, афви гуноњ; маѓфират кардан гуноњи касеро бахшидан, аз гуноњи касе гу-

– 739 –

МАД

МАДАДЉЎЙ ‫ ﻣﺪدﺟﻮي‬ниг. мададхоњ.

заштан. МАЃФУР а. ‫ ﻣﻐﻔﻮر‬кит. 1. афвкарда, бахшидашуда. 2. маљ. марњум, вафоткарда.

МАДАНГ ‫ ﻣﺪﻧﮓ‬књн. 1. калиди чўбин барои кушодани лўкидон. 2. як хел ќулфи чўбин.

МАЃШУШ а. ‫ ﻣﻐﺸﻮش‬ѓашдор, омехта, ѓайрихолис, носара: хаёлоти маѓшуш фикрњои ошуфтаю парешон; хоби маѓшуш дидан хоби парешон дидан.

МАДАНИЯТ а. ‫ ﻣﺪﻧﻴﺖ‬1. фарњанг; тамаддун: маданияти моддї, маданияти маънавї; маданияти оммавї нав. як навъ маданияти тиљоратии њозира, ки фаъолияти он ба шавќовар ва хуш гузаронидани фароѓати одамон равона шудааст ва ин фаъолият бо чорабинињои одатан сода ва силсилавии бо завќи паст тањияшуда ва ба воситаи намоишњои телевизионї, маљаллањои мусаввар, видео ва аудионаворњо пањншаванда амалї мегардад. 2. савияи тарбияи иљтимої, илмї ва адабї; маданияти нутќ савияи баланди мањорат дар гуфтор, риояи ќонуну ќоидањои забон дар изњори фикр; хонаи маданият књн. муассисаи љамъиятї, ки дар он љо корњои маданию равшаннамої, машѓулиятњои илмї ва сиёсї гузаронида мешавад.

МАД(Д) I ‫ ﻣﺪ‬1. кашиш. 2. кашиши овоз дар ваќти хондан ё гуфтор. 3. ниг. мадда II; мад кашидан а) дарозтар аз маъмулї талаффуз кардан, калимаеро кашол дода гуфтан; б) маљ. оњи чуќур кашидан, бо њасрат нафаси чуќур кашидан; аз мадди назар дур будан а) дар пеши чашм набудан, аз дида пинњон будан; б) дар фикру хотир набудан; дар мадди назар будан а) пеши чашм будан; мавриди фикру хаёл ќарор гирифтан; б) диќќатро ба худ љалб кардан, дар маркази диќќат воќеъ гаштан. МАД(Д) II а. ‫ ﻣﺪ‬лаппиш хўрда баланд шудани сатњи оби бањр бо таъсири ќувваи љозибаи Моњу Офтоб; муќоб. љазр: мадду љазр. МАДАД а. ‫ ﻣﺪد‬1. ёрї, кумак, имдод. 2. ёридињанда, мададгор; мадад расонидан ёрї додан, кумак кардан; мадад хостан ёрї талабидан. МАДАДГОР ‫ ﻣﺪدﮔﺎر‬1. ёридињанда, ёвар, кумакрасон, 2. фарёдрас, њомї; бахт агар мададгор шавад бахт агар ёрї дињад; кор агар омад кунад. МАДАДГОРЇ ‫ﻣﺪدﮔﺎري‬ расонї. 2. њимоят.

1.

ёридињї,

кумак-

МАДАДМАОШ ‫ ﻣﺪدﻣﻌﺎش‬маблаѓе, ки ба замми манбаи даромади асосї дастраси коргар мегардад. МАДАДПУРСЇ хостан.

‫ﻣﺪدﭘﺮﺳﻲ‬

талаби имдод, ёри

МАДАДРАСОН дињанда.

‫ﻣﺪدرﺳﺎن‬

мададгор, ёвар, ёри-

МАДАДРАСОНЇ ‫ ﻣﺪدرﺳﺎﻧﻲ‬исми амал аз мадад расондан; мададгорї, кумакрасонї. МАДАДХОЊ ‫ ﻣﺪدﺧﻮاه‬он ки аз касе ёрї ва њимоят мепурсад, хоњандаи мадад. МАДАДХОЊЇ ‫ ﻣﺪدﺧﻮاﻫﻲ‬ниг. мададпурсї. МАДАДЉЎЇ ‫ ﻣﺪدﺟﻮﻳﻲ‬ниг. мададпурсї.

МАДАНИЯТНОК ‫ ﻣﺪﻧﻴﺖﻧﺎك‬ниг. маданї. МАДАНИЯТНОКЇ ‫ ﻣﺪﻧﻴﺖﻧﺎﻛﻲ‬дараљаи баланди савияи маданияти касе. МАДАНЇ а. ‫ ﻣﺪﻧﻲ‬1. кит. мансуб ба мадина 1; шањрї, сокини шањр. 2. мансуб ба маданият: равобити маданї, њаёти маданї; мамлакати маданї мамлакати пешрафта, кишвари мутараќќї. 3. дорои савияи олї дар дониш ва одоби муошират: одами маданї. МАДАР а. замин.

‫ ﻣﺪر‬кит.

1. кулўх, гили сахт. 2. хок;

МАДДА I ‫ه‬‫ ﻣﺪ‬варами фасоднок; мадда кардан фасод љамъ шудан дар ягон љои латхўрдаи бадан; мадда(-и дилро) кафондан а) шикояти аз касе доштаи худро ба рўяш гуфтан; б) дарду андўњи худро ошкор кардан. МАДДА II а. ‫ه‬‫ ﻣﺪ‬грам. аломатест дар алифбои арабї ба шакли ~, ки барои дароз талаффуз кардани њарфи алиф, яъне о хондани он болои њарфи мазкур мегузоранд: ‫آ‬. МАДДОЊ а. ‫اح‬‫ ﻣﺪ‬1. мадњкунанда, таърифу ситоишкунанда; шоири маддоњ шоири мадњгўй ва мадњнавис. 2. књн. он ки дар маъракањо воќеа ва њодисањои таърихиро бо обу ранги махсус наќл мекард. МАДДОЊЇ а. ‫اﺣﻲ‬‫ ﻣﺪ‬1. мадњгўї, санохонї. 2. књн. маърака гирифта ќиссагўї кардани

– 740 –

МАД маддоњ; касб ва амали маддоњ. МАДЕЊА а. мадњия.

‫ ﻣﺪﻳﺠﻪ‬ситоишнома; ќасидаи мадњї,

МАДИД а. ‫ ﻣﺪﻳﺪ‬1. тўлкашида, давомдор; дароз; муддати мадид муддати дуру дароз; умри мадид дидан зиёд умр дидан, дер зистан. 2. номи яке аз бањрњои вазни арўз. МАДИНА ‫ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬1. кит. шањр. 2. номи дигари шањри Ясриб дар Арабистони Суудї, ки ќабри Муњаммади пайѓамбар (с) дар он љост, бинобар ин бо изофаи калимаи «мунаввара» зикр мешавад. МАДЌУЌ а. ‫ ﻣﺪﻗﻮق‬кит. 1. кўфта нарм ва мањин карда. 2. гирифтори касалии диќќи нафас, сил, табларза ва ѓ. МАДОЕЊ а. ‫ ﻣﺪاﻳﺢ‬љ. мадења. МАДОИН а. ‫ ﻣﺪاﺋﻦ‬1. љ. мадина 1. 2. номи дигари шањри Ктесифон (ю.) ва Тайсафун (а.) - пойтахти давлати Сосониён, ки харобањои он њанўз боќист. МАДОН ‫ ﻣﺪان‬хоначае, ки дараш аз дохили дањлез буда, барои нигоњдории чизу чораи зиёдатии рўзгор њамчун анборча хизмат мекунад. МАДОР I а. ‫ ﻣﺪار‬1. љои чарх ва давр задани чизе. 2. нуљ. хати њаракати фарзии љирмњои осмонї; хати сайри кавокиб; мадори љирми осмонї хати њаракати фарзии як љирми осмонї нисбат ба дигар љирми осмонї дар фазои кайњон: мадори Замин, мадори Моњ, мадори киштии кайњонї. 3. љуѓр. хати доираи фарзии мувозї бо хати истиво дар масофаи 230 271 аз он дар шимол ва дар љануб: мадори Саратон, мадори Љадй. МАДОР II ‫ ﻣﺪار‬гуфт. ќувват, тобу тавон, маљол; мадор хушк шудан ќувват намондан. МАДОРИС а. ‫ ﻣﺪارس‬љ. мадраса. МАДОРЇ ‫ ﻣﺪاري‬мансуб ба мадор I; воќеъ дар мадори љирми осмоние. МАДОРО ‫[ ﻣﺪارا‬аслаш мудоро] ниг. мудоро.

МАДРАК а. ‫ ﻣﺪرك‬кит. 1. мањалли дарк, макони идрок, љои дарёфтан. 2. маъхаз; санад, њуљљат. МАДРАСА а. ‫ ﻣﺪرﺳﻪ‬1. љои дарсхонї, мактаб. 2. мактаби олии динии мусулмонон. МАДРАСАДИДА карда.

‫ ﻣﺪرﺳﻪدﻳﺪه‬дар мадраса тањсил-

МАДРАСАХОН ‫ ﻣﺪرﺳﻪﺧﻮان‬он ки дар мадраса тањсил мекунад, талабаи мадраса. МАДФАН а. ‫ ﻣﺪﻓﻦ‬љои дафн кардан; љое, ки касе дафн шудааст. МАДФУН а. ‫ ﻣﺪﻓﻮن‬дафншуда, зерихокшуда; он чи ва касе, ки онро гўронидаанд. МАДФЎЪ а. ‫ ﻣﺪﻓﻮع‬кит. 1. дафъкарда, дуркарда, хориљшуда, рондашуда. 2. он чи ки аз бадани инсон ва њайвон бо роњи рўда, бо ќай ва араќ кардан ва ѓ. хориљ мешавад; саргин. МАДХАЛ а. ‫ ﻣﺪﺧﻞ‬1. љои дохилшавї, роњи даромад. 2. ќисми муќаддимавї; оѓози чизе (фан, китоб); даромади сухан; мадхали забоншиносї илм дар бораи асосњои назариявии забоншиносї. МАДЊ а. ‫ ﻣﺪح‬ситудан, ситоиш; сано, наът; мадњ кардан ситудан, таъриф кардан. МАДЊГАР ‫ ﻣﺪحﮔﺮ‬ниг. мадњгў(й). МАДЊГЎ(Й) (‫ ﻣﺪحﮔﻮ)ي‬он ки мадњу ситоиш мекунад, саногўй, маддоњ. МАДЊГЎЇ ‫ ﻣﺪحﮔﻮﺋﻲ‬ситоиш, саногўї, таъриф. МАДЊИЯ а. ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪ‬шеъри ситоишї, шеъри мутантан дар ситоиш ва таърифи касе. МАДЊИЯГЎЇ ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﮔﻮﺋﻲ‬ниг. мадњиясарої. МАДЊИЯГЎЙ ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﮔﻮي‬ниг. мадњиясаро. МАДЊИЯНАВИС ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﻧﻮﻳﺲ‬ниг. мадњиясаро. МАДЊИЯНАВИСЇ ясарої.

‫ﻣﺪﺣﻴﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬

ниг.

мадњи-

МАДЊИЯСАРО ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﺳﺮا‬он ки мадњия месарояд, мадњиянавис: шоири мадњиясаро. МАДЊИЯСАРОЇ ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﺳﺮاﺋﻲ‬амал ва шуѓли мадњиясаро, мадњиянависї.

МАДОХИЛ I а. ‫ ﻣﺪاﺧﻞ‬љ. дахл; муќоб. махориљ; дафтари мадохил дафтар барои ќайди маблаѓњои воридаи муассисае.

МАДЊИЯХОН ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﺧﻮان‬ниг. мадњиясаро.

МАДОХИЛ II а. ‫ ﻣﺪاﺧﻞ‬љ. мадхал.

МАДЊИЯХОНЇ ‫ ﻣﺪﺣﻴﻪﺧﻮاﻧﻲ‬ниг. мадњиясарої.

– 741 – МАДЊНАВИС ‫ ﻣﺪحﻧﻮﻳﺲ‬шоире, ки дар таъриф ва ситоиши касон шеър мегўяд, маддоњ. МАДЊНАВИСЇ маддоњї.

‫ﻣﺪحﻧﻮﻳﺴﻲ‬

шуѓли мадњиянавис,

МАДЊУШЇ бењушї.

МАЗАКУНОН ‫ ﻣﺰهﻛﻨﺎن‬феъли њол аз маза кардан; дар њолати лаззат бурдан. МАЗАЛЛАТ а. ‫ ﻣﺬﻟّﺖ‬залилї, хорию зорї, пастї: бори мазаллат кашидан.

монанди бењушон;

МАЗАММАТ а. ‫ﺖ‬‫ ﻣﺬﻣ‬накўњиш, сарзаниш, маломат: дар мазаммати…, мазаммат кардан.

њолати каси азњушрафта,

МАЗАММАТОМЕЗ ‫ﺖآﻣﻴﺰ‬‫ ﻣﺬﻣ‬бо накўњиш, бо сарзаниш омехта: нигоњи мазамматомез.

‫ﻣﺪﻫﻮشوار‬

‫ﻣﺪﻫﻮﺷﻲ‬

рафтан хеле бомаза буд; нињоят ширин буд; саломатї маза надоштан хуб набудани саломатї, касалманд будан. МАЗАДОР ‫ ﻣﺰهدار‬бомаза, хуштаъм.

МАДЊУШ а. ‫ ﻣﺪﻫﻮش‬1. азњушрафта, бењуш. 2. њайрон, мутањайир: мадњуш кардан бењуш кардан, бехуд кардан; мадњуш шудан а) аз њуш рафтан, бењуш шудан, бехуд гаштан; б) њайрон шудан, моту мабњут шудан. МАДЊУШВОР бењушона.

МАЗ

МАДЊУШКУНАНДА ‫ ﻣﺪﻫﻮشﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мадњуш кардан; бењушкунанда: доруи мадњушкунанда. МАДЊХОН ‫ ﻣﺪحﺧﻮان‬мадњгўй, ситоишгар. МАДЊХОНЇ ‫ ﻣﺪحﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз мадњ хондан; мадњ кардан, ситоиш кардан. МАДЮН а. ‫ ﻣﺪﻳﻮن‬ќарздор; мадюн будан а) ќарздор будан; б) маљ. аз касе миннатдор будан. МАЁМИН I ‫ ﻣﻴﺎﻣﻦ‬љ. маймун. МАЁМИН II ‫ ﻣﻴﺎﻣﻦ‬љ. майманат. МАЖ ‫ ﻣﮋ‬: кажу маж каљу килеб. МАЖОР фр. ‫ ﻣﮋار‬мус. пардаи мусиќї, ки аз сеовозаи шўх иборат аст. МАЗА ‫ ﻣﺰه‬1. эњсосе, ки аз чашидан, хўрдану нўшидани чизе дар дањону забони одам пайдо мешавад, таъм. 2. лаззат, њаловат; маза гурехтан а) њоли касе бад шудан, нотоб шудан; б) маљ. аз равнаќ афтодан; мазаро гурезондан а) тарзи бавоситаи маза гурехтан; б) маљ. касеро шармандаю беобрў кардан; маза додан лаззат бахшидан; маза кардан аз чизе лаззат бурдан; маза надоштан а) таъми ќаноатбахш надоштан, бемаза (фач) будан; б) маљ. табъи дил набудани коре; чандон хуб набудани чизе; мазаи чизеро дидан (чашидан) таъми чизеро фањмидан, чашидан; мазаи чизе рафтан бемаза шудан; мазаи касе рафтан бад шудани њоли касе; бетоб шудан; мазаи чизеро чашидан а) ниг. мазаи чизеро дидан; б) ба лаззати чизе рафтан; в) маљ. талхию ширинии чизеро аз сар гузаронидан; маза аз дањон на-

МАЗАНГ ‫ ﻣﺰﻧﮓ‬1. яке аз ќабилањои лўлиён; лўлї, љўгї. 2. гуфт. сиёњљурда, сиёњпўст. 3. маљ., гуфт. шаттоњ. МАЗАННА а. ‫ ﻣﻈﻨﻪ‬кит. 1. љои гумонбарї, љое, ки ба будани чизе гумон меравад. 2. занн, гумон, пиндор. МАЗАНОК ‫ ﻣﺰهﻧﺎك‬1. бомаза; хуштаъм. 2. маљ. аљиб, ѓалатї. МАЗАРРАТ а. ‫ ﻣﻀﺮت‬зарар, зиён, газанд, осеб. МАЗАХЎРАК ‫ ﻣﺰهﺧﻮرك‬ба мазаи чизе рафта, лаззати чизеро фањмида; мазахўрак шудан аз ягон чиз як-ду бор хўрда ё истифода карда, ба он одат кардан. МАЗБАЛА а. ‫ ﻣﺰﺑﻠﻪ‬кит. љои рехтани хокрўба ва ифлосињо, љои рехтани зубола. МАЗБАЊ а. ‫ ﻣﺬﺑﺢ‬кит. љои забњ, кушишгоњ. МАЗБУР а. ‫ ﻣﺰﺑﻮر‬кит. мазкур, фавќуззикр, номбаршуда; навишташуда (дар боло). МАЗБУТ а. ‫ ﻣﻀﺒﻮط‬1. кит. забтшуда. 2. ќайд ва сабтшуда. 3. гуфт. мустањкам, устувор; сахт. МАЗБЎЊ а.‫ ﻣﺬﺑﻮح‬кит. забњшуда, гулў бурида, сар зада кушташуда (оид ба њайвон). МАЗБЎЊОНА ‫ ﻣﺬﺑﻮﺣﺎﻧﻪ‬ба монанди мазбўњ, шабењи љонвари сарбурида: њаракати мазбўњона а) њаракати шабењи љонвари забњшуда; њаракати љонканї; б) маљ. зўрзании бефоида, талоши бењуда. МАЗИД ‫ ﻣﺰﻳﺪ‬кит. 1. афзунї, зиёдї; афзоиш. 2. афзуншуда. МАЗИДАН ‫ ﻣﺰﻳﺪن‬кит. 1. макидан, макида мазаи чизеро дидан. 2. љуръа-љуръа нўшидан.

– 742 –

МАЗ

МАЗИЌ//МАЗИЌА а.‫ﻣﻀﻴﻘﻪ‬//‫ ﻣﻀﻴﻖ‬кит. 1. љои танг; тангно. 2. маљ. њолати тангї, вазъияти душвор. МАЗИЯТ а. ‫ ﻣﺬﻳﺖ‬афзалият ва бартарї (аз љињати илм, саховат ва дигар хислатњои маънавї). МАЗКУР а. ‫ ﻣﺬﻛﻮر‬зикршуда, гуфташуда (пеш аз ин), номбаршуда (дар боло); мазкур будан зикр ёфтан, навишта шудан. МАЗЛИМА а. ‫ ﻣﻈﻠﻤﻪ‬кит. 1. зулму ситам, тааддї, љавр. 2. шикоят аз беадолатї, додхоњї. МАЗЛУМ а. ‫ ﻣﻈﻠﻮم‬касе, ки дар њаќќи вай зулм ва тааддї шудааст, зулмдида, ситамдида, љафокаш. МАЗМАЗА I а. чизе.

‫ﻣﺰﻣﺰه‬

чашидан, дидани мазаи

МАЗМАЗА II а. ‫ ﻣﻀﻤﻀﻪ‬обгардон кардани дањон, ѓарѓара кардани дањон, дањонро бо об чайќондан. МАЗМУМ I а. ‫ ﻣﺬﻣﻮم‬кит. мазамматшуда, мавриди сарзаниш ќарор гирифта. МАЗМУМ II а. ‫ ﻣﻀﻤﻮم‬1. кит. замшуда, иловашуда. 2. збш. дар хати арабї њарфе, ки дар болояш њаракати замма дорад. МАЗМУН а. ‫ ﻣﻀﻤﻮن‬1. он чи аз сухан ё навиштае фањмида мешавад, он чи моњияти чизеро дарбар мегирад; мавзўи сухан; мазмуни асар он чи асар дар бар гирифтааст, мундариљаи асар, мўњтавиёти асар; ба ин мазмун ба ин маънї ва мундариља. 2. гуфт. аз афташ; гўё; мазмун гирифтан рамуз гирифта вазъият ё сирру асрорро фањмидан. МАЗМУНАН а. ً‫ ﻣﻀﻤﻮﻧﺎ‬1. аз рўи мазмун; аз љињати мазмун. 2. ба тарзи хулоса, хулосатан; нутќи мазмунан наќлшуда грам. сухани ягон шахс, ки дар матн аз рўи мазмун оварда шудааст; муќоб. нутќи айнан наќлшуда. МАЗМУНДОР ‫ﻣﻀﻤﻮندار‬ маънои чуќур.

дорои

мазмун

ва

МАЗНУН а. ‫ ﻣﻈﻨﻮن‬кит. 1. гумонбурда, гумонбаршуда; тахминкарда. 2. он ки аз ў бадгумон шудаанд. МАЗОД а. ‫ ﻣﺰاد‬1. зоди сафар, тўша. 2. кўлвор, анбон, тўшадон.

МАЗОЁ а. ‫ ﻣﺰاﻳﺎ‬љ. мазият. МАЗОЌ I а. ‫ ﻣﺬاق‬1. мањалли ќувваи зоиќа, ки кому забон аст, чашидангоњ. 2. зоиќа, њисси фањмиши мазаи чизњо. 3. завќ МАЗОЌ II ‫ ﻣﺬاق‬гуфт. аслаш мазоњ. МАЗОМИН ‫ ﻣﻀﺎﻣﻦ‬љ. мазмун. МАЗОР а. ‫ ﻣﺰار‬1. љои зиёрат, зиёратгоњ; оромгоњи одамони бузург (одатан пешвоёни ислом, ки халќ онро зиёрат мекунад). 2. гўр, ќабр. 3. маљ. гўристон; санги мазор санги рўи ќабр МАЗОРГУЗАШТА ‫ ﻣﺰارﮔﺬﺷﺘﻪ‬тўњфаи аз ягон љо оварда, ки табаррукї њисоб мешавад (ба хотири аз роњи чандин мазорњои одамони бузург убур шуданаш). МАЗОРЕЪ а. ‫ ﻣﺰارع‬љ. мазраа. МАЗОРИСТОН ‫ ﻣﺰارﺳﺘﺎن‬гўристон, ќабристон. МАЗОЊ а. ‫ ﻣﺰاح‬1. масхарадорї, масхара кардан (касеро барои хандаю хушваќтї). 2. њазл, шўхї: њазлу мазоњ; мазоњ кардан а) масхара кардани касе; б) њазлу шўхї кардан бо касе. МАЗОЊИБ а. ‫ ﻣﺬاﻫﺐ‬љ. мазњаб. МАЗОЊКОР ‫ ﻣﺰاﺣﻜﺎر‬он ки мазоњ карданро дўст медорад; њазлу шўхикунанда, шўх. МАЗРАА а. ‫ ﻣﺰرﻋﻪ‬ниг. мазраъ; ба таври истиора: мазрааи умр. МАЗРАЪ а. ‫ ﻣﺰرع‬љои кишт, замини зироат, майдони кишт, киштзор: мазраи гандум, мазраи пахта; ба таври истиора: мазраи мурод, мазраи ум(м)ед, дар мазраи дил тухми вафо коштан, донае аз мазраи матлаб начидан. МАЗРИБ а. ‫ ﻣﻀﺮب‬кит. љои задан, устувор ё насб кардани чизе. МАЗРУБ а. ‫ ﻣﻀﺮوب‬зарбзада, сикказада. МАЗРУФ а. ‫ ﻣﻈﺮوف‬кит. 1. дар зарф буда, он чи дар зарф аст (аз ќабили об, равѓан ва ѓ.). 2. маљ. мўњтавиёт, мазмун, маънї. МАЗРЎЪ а. кишта.

‫ﻣﺰروع‬

зироатшуда, кошташуда,

МАЗУТ р. ‫ ﻣﺰوت‬хим. маводи моеъ, ки баъди аз нафт баровардани бензин, газолин ва карасин мемонад ва њамчун сўзишвории арзонбањо дар дастгоњњои гармдињанда ва ѓ.

– 743 – ба кор меравад, нафти сиёњ, пасмондаи нафт. МАЗУТОЛУД ‫ ﻣﺰوتآﻟﻮد‬олуда ба мазут; чизи мазут расида чиркиншуда: куртаи мазутолуд. МАЗЊАБ а. ‫ ﻣﺬﻫﺐ‬1. кит. роњ, тариќ. 2. дин, ойин, кеш; ба тариќи истиора: мазњаби зањмат, мазњаби ишќ, мазњаби мурувват, мазњаби ошиќон; мазњаб надоштан бемазњаб будан, эътиќод ба дин надоштан, ломазњаб. 3. д. шўъба ва шохаи ягон дин, тариќат: мазњаби Имоми Аъзам. МАЗЊАБЇ мазњабї.

‫ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬мансуб ба мазњаб: низоъ(њо)-и

МАЗЊАБПАРАСТ ‫ ﻣﺬﻫﺐﭘﺮﺳﺖ‬он ки мазњаби интихобкардаашро парастида аз дини њоким канораљўї мекунад, сектант. МАЗЊАБПАРАСТЇ ‫ ﻣﺬﻫﺐﭘﺮﺳﺘﻲ‬парастиши мазњаби интихобкарда ва дурї љустан аз дини њоким. МАЗЊАКА а. ‫ ﻣﻀﺤﻜﻪ‬1. он чи бинанда, хонанда ва шунавандаро ба ханда меорад; мавриди ханда. 2. адш. асари драмавие, ки мазмуни хандаовар дорад, комедия. МАЗЊАКАВЇ ‫ ﻣﻀﺤﻜﻮي‬мансуб ба мазњака: асари мазњакавї, филми мазњакавї. МАЗЊАКАНАВИС ‫ﻣﻀﺤﻜﻪﻧﻮﻳﺲ‬ асарњои мазњакавї. МАЗЊАКАНАВИСЇ асарњои мазњакавї.

‫ﻣﻀﺤﻜﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬

нависандаи навиштани

МАЗЊАР а.‫ ﻣﻈﻬﺮ‬љои зуњури чизе, љои намоён шудани чизе, љилвагоњ. МАИБ а. ‫ ﻣﻌﻴﺐ‬1. айбдошта, айбнок, нуќсондор. 2. гуфт. маъюб; маиб кардан ба касе ё љондоре осебе расонда, ягон узви онро айбнок кардан; маиб шудан дар натиљаи кори зўрталабе ё осебе иллатноку маъюб гардидан; айбро кї кунад? – маиб! (маќ.) дар мавриди ба касе айб мондани шахсе, ки худ беайб нест, гуфта мешавад. МАИН а. равон.

‫ﻣﻌﻴﻦ‬

кит. равон, љорї; мои маин оби

МАИШАТ а. ‫ ﻣﻌﻴﺸﺖ‬1. зисту зиндагонї, рўзгор; тарзи зиндагонї; асбоби маишат васоили зиндагонї, он чи барои рўзгузаронї лозим аст. 2. он чи ба воситаи он зиндагонї мекунанд (аз ќабили хўрок, пўшок ва ѓ.); маош;

МАЙ

маишати касеро таъмин кардан васоили зиндагонии касеро фароњам овардан; таъмини маишат кардан воситањои рўзгузаронии худро омода кардан (аз њисоби даромади коре). 3. маљ. наѓз хўрдану нўшидани одам; бо роњату фароѓат гузаронидани умр, хушгузаронии умр; маишат кардан бо хушгузаронї машѓул шудан; айшу ишрат кардан. МАИШАТДЎСТ раст.

‫ﻣﻌﻴﺸﺖدوﺳﺖ‬

ниг. маишатпа-

МАИШАТПАРАСТ ‫ ﻣﻌﻴﺸﺖﭘﺮﺳﺖ‬он ки хуб хўрдан ва фароѓату осоишро дўст медорад. МАИШАТПАРАСТЇ ‫ ﻣﻌﻴﺸﺖﭘﺮﺳﺘﻲ‬маишатпараст будан; дўстдори хушгузаронї ва фароѓату осоиш будан. МАИШЇ ‫ ﻣﻌﻴﺸﻲ‬мансуб ба маишат 1,2; њамаи он чи барои зиндагонї лозим аст; воситањои рўзгузаронї; ањволи маишї, шароити маишї тарз ва василањои рўзгузаронї; хизмати маишї маљмўи корњое, ки барои ќонеъ кардани талаботи њаёти рўзмарраи ањолї ба љо оварда мешавад (ба воситаи муассисањои дузандагї, пойафзолдўзї, таъмиргоњњои гуногун, њаммому сартарошхонањо ва ѓ.). МАИ(Й)ЯТ а. ‫ ﻣﻌﻴﺖ‬кит. њамроњї, бо њамроњии…; ба маи(й)яти касе ба касе њамроњбуда, њамроњи касе буда. МАЙ I ‫ ﻣﻲ‬шароби ангур, умуман нўшокии хуморовар; шароб, бода: майи арѓувонї, майи сурх, маю паймона, пиёлаи май, љоми май; май нўшидан, май хўрдан, май рехтан, май гусоридан; майи дастї шароби ангурии хонагї; майи ноб майи софшуда, шароби беѓаш. МАЙ II лот. милодї.

‫ﻣﻲ‬

моњи панљуми солшумории

МАЙГАР ‫ ﻣﻲﮔﺮ‬кит. он ки маю шароб тањия мекунад. МАЙГУН ‫ ﻣﻲﮔﻮن‬ба ранги шароби сурх, сурхранг; ◊ лаби майгун лаби сурх, лаби мањбуба. МАЙГУНЇ ‫ ﻣﻲﮔﻮﻧﻲ‬кит. моил ба сурхї, сурхгун, сурхранг. МАЙГУСОР ‫ ﻣﻲﮔﺴﺎر‬шаробнўш, майхора. МАЙГУСОРЇ ‫ ﻣﻲﮔﺴﺎري‬шаробнўшї, май-хўрї: майгусорї кардан.

МАЙ

– 744 –

МАЙДА I ‫ ﻣﻴﺪه‬1. хурд, кўчак: бачаи майда, ќадањи майда, одами майда, хонаи майда; майдаи нон резаи нон, нонреза; борони майда борони реза, резаборон, борони сим-сим; хати майда хати бо њарфњои хурд навишташуда. 2. маљ. камсармоя; баќќоли майда, савдогари майда, корхонаи майда, хољагии майда; бахяњои майда дарзњои ба њам зич, кўкњои фосилаашон ба њам наздик; дузди майда дузде, ки чизњои камарзиш, майда–чуйдањоро медуздад; ќарзи майда ќарзи маблаѓаш кам, воми андак; пули майда пули арзишаш кам (и одатан филизї); њашароти майда љонварњои хурдљусса (аз ќабили мўрча, малах, магас…); майда–майда а) хурд–хурд, реза–реза: майда–майда боридани борон (яъне мањин, сим–сим боридани борон); б) гуфт. кам–кам, андак–андак; оњиста–оњиста: майда–майда пеш рафтан; майда кардан а) реза кардан, ба њиссањои хурд људо намудан (мас., ќандро, гўшти ошро, њезумро…); б) бадал кардани пули калон ба пулњои арзишашон кам; мўйро майда бофтан мўйро ба кокулњои борики зиёд људо карда бофтани духтарон; гапро майда кардан дар гуфтугў гузаштан ба љузъиёташ; гапро кашол додан; ◊ зуволаи касеро майда гирифтан тангрўзї халќ кардан; шўрбахт офаридан касеро (аз љониби Худованд). МАЙДА II ‫ ﻣﻴﺪه‬кит. орди гандуми дубеза ва нони аз он пухта. МАЙДААВБОШЇ ‫ ﻣﻴﺪهاوﺑﺎﺷﻲ‬њуќ. авбошии майда, рафтори ношоям дар љойњои љамъиятї, тањќир кардану дашном додани одамон ва ѓ., ки тибќи ќонун ба љавобгарї кашида мешавад. МАЙДАБАРГ ‫ ﻣﻴﺪهﺑﺮگ‬1. баргњояш реза, резабарг (оид ба дарахт). 2. дўхташ барг-барги реза (оид ба гулдўзї). МАЙДАБОЗ ‫ ﻣﻴﺪهﺑﺎز‬1. он ки кореро аз майдачуйдањояш шурўъ карда назди дигарон дилбазан мешавад. 2. хасис, мумсик.

мезанад; миљинг. МАЙДАГАПЇ ‫ ﻣﻴﺪهﮔﭙﻲ‬майдагап будан; эродгирї ба чизњои љузъї; миљингї. МАЙДАГУЛ ‫ ﻣﻴﺪهﮔﻞ‬дорои гулњои майда (оид ба гиёњњо); чити майдагул чити гулњои хурдхурд дошта. МАЙДАКОР‫ ﻣﻴﺪهﻛﺎر‬он ки бо корњои љузъї ва ѓайримуњим машѓул аст. МАЙДАКОРЇ ‫ ﻣﻴﺪهﻛﺎري‬майдакор ањамият додан ба корњои љузъї.

будан;

МАЙДАКОСИБ ‫ ﻣﻴﺪهﻛﺎﺳﺐ‬њунарманди аз љињати иќтисодї камбизоат; пешвари яккадаст. МАЙДАКОСИБЇ ‫ ﻣﻴﺪهﻛﺎﺳﺒﻲ‬майдакосиб будан; шуѓл ва пешаи майдакосиб. МАЙДАЌУТР ‫ ﻣﻴﺪهﻗﻄﺮ‬он чи ки ќутраш хурд аст; тўпи майдаќутр њ. тўпи хурдкалибр. МАЙДАЛАГАНДА ‫ ﻣﻴﺪهﻟﮕﻨﺪه‬љома ё кўрпае, ки зич ва майда лаганда шудааст. МАЙДАМИЛЛАТ ‫ ﻣﻴﺪهﻣﻠّﺖ‬миллате, ки нуфусаш камшумор аст. МАЙДАНАВИС ‫ ﻣﻴﺪهﻧﻮﻳﺲ‬1. он чи бо хати реза навишта шудааст. 2. он ки хаташ реза ва хурд аст. МАЙДАНАВИСЇ ‫ ﻣﻴﺪهﻧﻮﻳﺴﻲ‬навиштани хат бо њарфњои хурд-хурд. МАЙДАНАЌШ ‫ ﻣﻴﺪهﻧﻘﺶ‬дорои наќшу нигори хурд–хурд; майда гулкоришуда. МАЙДАСАВДОГАР сармоя.

‫ ﻣﻴﺪهﺳﻮداﮔﺮ‬савдогари

кам-

МАЙДАСОЛОР ‫ ﻣﻴﺪهﺳﺎﻻر‬кит. мубошир ва тартибдињандаи дастархон, дастархончї. МАЙДАСУДХЎРЇ ‫ ﻣﻴﺪهﺳﻮدﺧﻮري‬маблаѓи андакро бо суд (бо фоида) ба касон додан. МАЙДАФУРЎШ ‫ ﻣﻴﺪهﻓﺮوش‬резаворфурўш; чаканафурўш; муќоб. яклухтфурўш.

МАЙДАБОРОН ‫ ﻣﻴﺪهﺑﺎران‬ниг. резаборон.

МАЙДАФУРЎШЇ ‫ ﻣﻴﺪهﻓﺮوﺷﻲ‬резаворфурўшї, фурўши майда-чуйда; чаканафурўшї.

МАЙДАБОФЇ ‫ ﻣﻴﺪهﺑﺎﻓﻲ‬исми амал аз майда бофтан: майдабофї кардан (мўйро).

МАЙДАЊУНАРМАНД косиб.

МАЙДАБОФТ ‫( ﻣﻴﺪهﺑﺎﻓﺖ‬мўи) ба кокулњои борику зиёд људо карда бофташуда.

МАЙДАЊУНАРМАНДЇ дакосибї.

МАЙДАГАП ‫ ﻣﻴﺪهﮔﭗ‬он ки дар бораи масъалањои љузъї ва ѓайримуњим зиёд гап

МАЙДА–ЧАЙДА ‫ ﻣﻴﺪهﭼﻴﺪه‬ниг. майда–чуйда.

‫ﻣﻴﺪهﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬

ниг. майда-

‫ﻣﻴﺪهﻫﻨﺮﻣﻨﺪي‬

ниг. май-

– 745 – МАЙДАЧОРВОДОР камсармоя.

‫ﻣﻴﺪهﭼﺎروادار‬

чорводори

МАЙДА–ЧУЙДА ‫ ﻣﻴﺪهﭼﻴﺪه‬1. чизњои хурди даркории рўзгор; чизу чора: майда–чуйдаи рўзгор, њазору як майда–чуйда. 2. маљ. камањамият, ѓайримуњим, љузъї корњои майда–чуйда, камбудињои майда–чуйда, нуќсонњои майда–чуйда; то майда–чуйдањо то љузъиёт, бо тамоми тафсилот. МАЙДАЧУЙДАФУРЎШЇ ‫ ﻣﻴﺪهﭼﻴﺪهﻓﺮوﺷﻲ‬гуфт. фурўши майда–чуйда, резаворфурўшї.

МАЙ

муњориба, мусобиќа ва ѓ. таљрибадор буда, аз худ шуљоату мардонагї ва истеъдод нишон медињад. МАЙДОНДОРЇ ‫ ﻣﻴﺪانداري‬кит. љанговарї, њарбу зарб кардан, мубориза; майдондорї кардан ба майдони љанг ва зўрозмої даромадан. МАЙДОНГАЊ ‫ ﻣﻴﺪانﮔﻪ‬ниг. майдонгоњ. МАЙДОНГОЊ мусобиќа ва ѓ.

‫ﻣﻴﺪانﮔﺎه‬

љои

њарбу

зарбу

МАЙДАШУДГОР‫ ﻣﻴﺪهﺷﺪﮔﺎر‬замини чандин бор рондашудаи нармхок.

МАЙДОНЇ ‫ ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬мансуб ба майдон; воќеъ дар майдон; љанги майдонї љанг дар майдон, љанги ошкоро.

МАЙДАЯК//МАЙДАЯКАК ‫ﻣﻴﺪهﻳﻜﻚ‬//‫ﻣﻴﺪهﻳﻚ‬ шакли тасѓири майда: бачаи майдаяк, одами майдаяк.

МАЙДОНТОЗ ‫ ﻣﻴﺪانﺗﺎز‬даванд, кўбкоритоз, пойгањтоз: аспони бодпои майдонтоз.

МАЙДЕЊ ‫ ﻣﻲده‬соќї.

МАЙДОНЧА варзиш.

МАЙДОН ‫ ﻣﻴﺪان‬1. замини васеъ, ялангї, љои кушоду фарох барои љамъомади одамон, гузаронидани машќ, аспдавонї ва ѓ.; арса: майдони машќ, майдони раќс; майдони кор арсаи кор. 2. дарахтзори мевадор, боѓ. 3. маљ. љавлонгоњ. 4. маљ. љанггоњ, мањалли корзор; љабња; љанг; рўзи майдон рўзи набард; майдони кишт киштзор, масоњате, ки дар он кишт мешавад, майдони пахта киштзори пахта, замини кишти пахта; майдони тиррас љое, ки бинобар монеа надоштан тир ба њадаф мерасад; майдони љанг љои вуќўи љанг, љои бо њам рўбарў шудани ду тарафи љангкунанда; ба майдон рафтан ба љанг (ба корзор, ба љабња) рафтан; марди майдон марди љангї; далер, шуљоъ; майдон додан роњ додан, имкон додан ба касе ба кардани он чи мехоњад; ба майдон овардан а) тарзи бавоситаи ба майдон омадан, ба вуљуд овардан; б) ба миён гузоштан, матрањ кардан (масъалаеро); ба майдон омадан пайдо шудан, ба вуљуд омадан; як майдон тохтан як давра тохтан гирди майдон. МАЙДОНГУРЕЗ ‫ ﻣﻴﺪانﮔﺮﻳﺰ‬гурезанда аз љанггоњ; он ки аз набард ва мубориза гурехтааст. МАЙДОНЃАРИБ майдонѓариб).

‫ﻣﻴﺪانﻏﺮﻳﺐ‬

ниг. хонашер (-и

МАЙДОНДИДА ‫ ﻣﻴﺪاندﻳﺪه‬ботаљриба, кордида. МАЙДОНДОР

‫ ﻣﻴﺪاندار‬кит. он ки дар майдони

‫ ﻣﻴﺪاﻧﭽﻪ‬майдони хурд: май-дончаи

МАЙЗАДА ‫ ﻣﻴﺰده‬майпараст, доимо ва бисёр нўшандаи май, майхора. МАЙЗАДАГЇ ‫ ﻣﻴﺰدﮔﻲ‬майзада будан; доимо ва бисёр машрубот хўрда ба майхўрї одат кардан, майхорагї. МАЙЗАР ‫ ﻣﻴﺰر‬кит. дастор, салла, аммома. МАЙИЗ ‫ ﻣﻴﻴﺰ‬гуфт. мавиз. МАЙИСТОН ‫ ﻣﻴﺴﺘﺎن‬ниг. майкада. МАЙИТ а. ‫ ﻣﻴﺖ‬љасади бељони одам, мурда. МАЙКАДА ‫ ﻣﻴﻜﺪه‬љои шаробфурўшї ва шаробнўшї, майхона. МАЙКАШ ‫ ﻣﻴﻜﺶ‬ниг. майнўш. МАЙКАШЇ ‫ ﻣﻴﻜﺸﻲ‬ниг. майнўшї. МАЙЛ а. ‫ ﻣﻴﻞ‬1. хамиш, андаке ба сўе хам шудан, тамоюл. 2. хоњиш, раѓбат, њавас; ба майли худ ба ихтиёри худ; аз пеши худ; бо майли тамом // бо камоли майл бо раѓбати тамом, бо шавќу њаваси зиёд; бо майли хотир а) бо раѓбати тамом, бо иштиёќ; б) бо хости худ; бемалол; майл доштан а) раѓбат доштан; шавќу њавас доштан; б) хоњиши табъ доштан ба чизе, иштиёќи зиёд доштан; майли касеро доштан моил будан ба касе; таваљљўњ доштан ба касе; майл кардан а) хамидан, каљ шудан ба сўе; б) хоњишу раѓбат зоњир намудан; в) моил шудан, таваљљўњ кардан; ба майли худ гузоштан ба ихтиёри худ гузоштан (кордор

– 746 – нашуда) ба њоли худ гузоштан. МАЙЛАШ ‫ ﻣﻴﻠﺶ‬1. ихтиёр ба худаш, худаш медонад. 2. хайр, хуб (дар мавриди изњори розигї ба чизе ё ќабул кардани коре гуфта мешавад). 3. бигузор, боке нест, зарар надорад; хуб, майлаш хайр, њељ гап не, зарар надорад. МАЙЛОН а. ‫ ﻣﻴﻼن‬1. ниг. майл 1; моил шудан; майлон додан андак хам кардан чизеро ба сўе; майлон кардан раѓбат пайдо намудан; моил шудан. 2. дур шудан аз роњи асосї дар назариёти сиёсї: майлони рост, майлони чап. МАЙЛОНЧЇ лон.

‫ﻣﻴﻼﻧﭽﻲ‬

с. тарафдори ягон май-

МАЙМАНА а. ‫ ﻣﻴﻤﻨﻪ‬кит. 1. тарафи дасти рост, ямин. 2. таър. ќаноти (љаноњи) рости лашкар, муќоб. майсара. МАЙМАНАТ а. ‫ ﻣﻴﻤﻨﺖ‬кит. саодат, хушбахтї; муборакию фархундагї. МАЙМУН I а. ‫ ﻣﻴﻤﻮن‬кит. хуљаста, муборак, саодатманд, масъуд.

МАЙ агар таълим дињанд, чанд калимаи шунидаашро таќлидан такрор карда метавонад; майна барин гап задан гаперо (матлаберо) гаштаю баргашта такрор кардан. МАЙНАВОР‫ ﻣﻴﻨﻪوار‬ниг. тўтивор: майнавор гап задан гаперо беист такрор кардан. МАЙНАГЇ ‫ ﻣﻴﻨﮕﻲ‬гуфт. мансуб ба майна I; маѓзи сар; кори майнагї коре, ки вобаста ба фаъолияти маѓзи сар аст, мењнати фикрї. МАЙНАГУДОЗ ‫ ﻣﻴﻨﻪﮔﺪاز‬ниг. майнасўз. МАЙНАСЎЗ ‫ ﻣﻴﻨﻪﺳﻮز‬тафсон: офтоби майнасўз киноя аз офтоби моњи саратон (22 июн – 22 июл), ки мавсими нињоят гармии зиёд аст. МАЙНАЧА ‫ ﻣﻴﻨﭽﻪ‬1. майнаи хурд. 2. биол. як ќисми маѓзи сар, ки дар њамоњангсозии њаракат, њифзи њолату вазъи бадан ва ѓ. иштирок мекунад, маѓзак. МАЙНЎШ нўш.

‫ﻣﻴﻨﻮش‬

шаробнўш, шаробхўр, бода-

МАЙНЎШЇ ‫ ﻣﻴﻨﻮﺷﻲ‬исми амал аз май нўшидан; нўшидани май, боданўшї, майхўрї.

МАЙМУН II а. ‫ ﻣﻴﻤﻮن‬1. бўзина, њамдуна: маймуни одамшакл. 2. маљ. одами камфаросати муќаллид; ◊ соли маймун соли нўњум дар њисоби мўлљар (мучал).

МАЙОНЕЗ фр. ‫ ﻣﻴﺎﻧﻴﺰ‬хўр. хўрише (соусе), ки аз равѓани зайтун, зардии тухм, сирко бо омехтаи доруворњо тайёр карда мешавад.

МАЙМУНАК ‫ ﻣﻴﻤﻮﻧﻚ‬кит., књн. яке аз ќисмњои тўп, ки ба воситаи он нишон мегирифтанд, нишонгир.

МАЙОР лот. ‫ ﻣﻴﺎر‬1. њ. унвони аввали афсари калон дар ќуввањои мусаллањ ва дигар маќомоти ќудратї. 2. соњиби ин унвон: майори гвардия.

МАЙМУНБОЗ ‫ ﻣﻴﻤﻮنﺑﺎز‬1. он ки ба тарбияи маймунњо машѓул буда, ба онњо бозињои гуногун меомўзад. 2. маљ. масхарабоз, найрангбоз.

МАЙПАЙМО ‫ ﻣﻲﭘﻴﻤﺎ‬кит. он ки май рехта ба навбат ба дигарон медињад, соќї. МАЙПАРАСТ майнўш.

‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺖ‬

дўстори май; майзада,

МАЙМУНБОЗЇ ‫ ﻣﻴﻤﻮنﺑﺎزي‬маљ. њилаю найрангбозии ноўњдабароёна барои фиреб додани касе: маймунбозї кардан.

МАЙПАРАСТЇ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ‬ майхорагї, майзадагї.

МАЙМУНЇ ‫ ﻣﻴﻤﻮﻧﻲ‬марбут ба маймун; монанди маймун коре кардан, масхарабозї.

МАЙСА ‫ ﻣﻴﺴﻪ‬сабзаи навхез; сабзаи навхези ѓалла (љаву гандум ва ѓ.).

МАЙНА I ‫ ﻣﻴﻨﻪ‬маѓзи сари одам ва љонварони дигар, мия; майна об кардан хуб фикр рондан, њаматарафа фикр кардан дар бораи чизе; гўшу майнаи касеро хўрдан бисёр гап зада касеро безор кардан; дар майнаи худ фикреро пазондан њаматарафа мулоњиза карда санљидани фикре.

МАЙСАВСАН ‫ ﻣﻲﺳﻮﺳﻦ‬кит. шароб ва майе, ки аз гули савсан тайёр мекарданд.

МАЙНА II

‫ ﻣﻴﻨﻪ‬зоол. парандае аз оилаи соч, ки

МАЙСАЗОР ‫ﻣﻴﺴﻪزار‬ ѓаллазори сабз.

майпараст

сабзазор,

будан,

алафзор;

МАЙСАРА а. ‫ ﻣﻴﺴﺮه‬1. тарафи дасти чап, ясор. 2. таър. ќаноти (љаноњи) чапи лашкар, муќоб. маймана.

– 747 – МАЙСУР а. ‫ ﻣﻴﺴﻮر‬кит. муяссаршуда, мумкиншуда; њар чизи дастрас. МАЙФУРЎШ ‫ ﻣﻲﻓﺮوش‬фурўшандаи шаробфурўш, бодафурўш. МАЙФУРЎШЇ ‫ ﻣﻲﻓﺮوﺷﻲ‬кор майфурўш; љои фурўши май. МАЙХОНА ‫ﻣﻲﺧﺎﻧﻪ‬ майнўшї, майкада.

љои

ва

‫ﻣﻲﺧﻮاره‬

МАКИДАНЇ ‫ ﻣﻜﻴﺪﻧﻲ‬ќобил ва шоистаи макидан доруњои макиданї.

шуѓли

МАКИН а. ‫ ﻣﻜﻴﻦ‬кит. соњиби макон, макондор; барќарор.

майфурўшї

шаробхўр;

МАЙХОРАГЇ ‫ﻣﻲﺧﻮارﮔﻲ‬ шаробзадагї, майзадагї.

майхора

хўрдан касеро истисмор кардан.

шароб,

ва

МАЙХОР‫ ﻣﻲﺧﻮار‬бисёр майхўранда, майзада, шаробнўш. МАЙХОРА майзада.

МАК

майнўш; будан,

МАЙХЎР ‫ ﻣﻲﺧﻮر‬ниг. майнўш. МАЙХЎРЇ ‫ ﻣﻲﺧﻮري‬ниг. майнўшї. мак ‫ ﻣﻚ‬1. асоси замони њозира ва сиѓаи амр аз макидан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои маканда ва хўрандаи чизе: ширмак, хунмак. МАКАКА лот. ‫ ﻣﻜﻜﻪ‬зоол. љинси маймуни биниборики хурдљусса (ќадаш то 60 см). МАКАРОН ит. ‫ ﻣﻜﺮان‬хўр. навъи угрои хушки истењсоли саноатї, ки ба шаклњои гуногун (лўлачањои борики дароз ва ѓ.) аз хамир тайёр карда шудааст. МАКАРОНПАЛАВ ‫ ﻣﻜﺮانﭘﻠﻮ‬хўр. таоми аз макарон ва гўшту сабзавот дам карда пухта. МАКЕТ фр. ‫ ﻣﻜﻴﺖ‬намунаи барои намоиш сохташудаи чизе, модел. МАКЕТСОЗ ‫ ﻣﻜﻴﺖﺳﺎز‬созандаи макет. МАКИДА ‫ ﻣﻜﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз макидан; шираи чизеро макида гирифтан чизеро фишурда шираи онро макида тамом кардан. МАКИДА(Т) а. ‫ﻣﻜﻴﺪت‬//‫ ﻣﻜﻴﺪه‬кит. бадандешї; кайду макр, њила, фиреб, найранг. МАКИДАН ‫ ﻣﻜﻴﺪن‬1. бо ду лаб фурў кашидан. 2. ба дањон гирифта, нахоида, бо забон ва ком молиш дода, њал карда фурў бурдан ё кўшиши фурў бурдан кардан (мас., наботро). 3. љаббидан, нашф кардан, обро ба худ кашидан; хуни касеро макидан, хуни касеро

МАККА I ‫ ﻣﻜّﻪ‬шањр дар Арабистони Суудї, ки Каъба дар он воќеъ аст ва зиёратгоњи мусулмонон мебошад. МАККА II ‫ ﻣﻜّﻪ‬ниг. љуворимакка. МАККАТУЛЛОЊ ‫ ﻤﻜﺔاﷲ‬ниг. Макка I. МАККАЉУВОРЇ ‫ ﻣﻜّﻪﺟﻮاري‬ниг. љуворимакка. МАККОР а. ‫ ﻣﻜّﺎر‬макркунанда, њилагар, фиребгар: рўбоњи маккор, душмани маккор. МАККОРЇ ‫ﻣﻜّﺎري‬ маккорї кардан.

њилагарї,

фиребгарї:

МАККОРОНА ‫ ﻣﻜّﺎراﻧﻪ‬аз рўи макру фиреб; њилагарона, фиребгарона, айёрона: тадбири маккорона, хандаи маккорона, маккорона табассум кардан, маккорона чашмак задан. МАКМАНА а. камингоњ.

‫ﻣﻜﻤﻨﻪ‬

кит. љои пинњон шудан;

МАКНУН а. ‫ ﻣﻜﻨﻮن‬кит. пинњоншуда; нињуфта: дурри макнун марвориди хушоби гаронбањо. МАКОН I а. ‫ ﻣﻜﺎن‬љой, мањал; манзил, бошишгоњ; маъво; наќли макон табдили љой; кўчидан; табдили макон таѓйири љой, љои иваз кардан; макон доштан манзил доштан, хона доштан; манзил кардан љой гирифтан, истодан, будан; наќли макон кардан љои истро таѓйир додан; кўчидан; зарфи макон грам. калимањои мансуб ба зарф, ки љои воќеъ шудани амалро нишон медињанд; макон ва замон фалс. шаклњои асосии мављудияти модда. МАКОН II ‫ ﻣﻜﺎن‬дар њоли макидан; макондан. МАКОНЁБЇ ‫ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ‬љустуљў ва мушаххас сохтани љои муносиб барои иљрои коре (сохтмон, наворгирї ва ѓ.). МАКОН(И)ДАН ‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺪن‬//‫ ﻣﻜﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи макидан; шир хўрондан (ба бача аз пистон); то бача гиря накунад, модараш намемаконад (зарб.). МАКОННАМО ‫ ﻣﻜﺎنﻧﻤﺎ‬ит. аломати нишондињандаи равшан ё чашмакзан, ки рўи экра-

– 748 –

МАК

ни компютер њаракат дода љойњои тањрирталаби матнро пайдо мекунанд. МАКУ ‫ ﻣﻜﻮ‬кит., ниг. моку. МАКОТИБ I а. ‫ ﻣﻜﺎﺗﺐ‬љ. мактаб. МАКОТИБ II а. ‫ ﻣﻜﺎﺗﻴﺐ‬љ. мактуб. МАКР а. ‫ ﻣﻜﺮ‬њила, фиреб, тазвир, ѓадр: макру њила, макру фиреб ба кор бурдан, ба доми макри касе афтодан.

лабаи мактаби ибтидої ё миёна. МАКТАБДОР ‫ ﻣﻜﺘﺐدار‬књн. соњиби мактаб; домулло (омўзгор)-и мактаби кўњна. МАКТАБДОРЇ ‫ ﻣﻜﺘﺐداري‬мактабдор будан; кушодани мактаб ва дарсгўї; мактабдорї кардан мактаб кушодан ва дарсгўї кардан; бо дарсдињї машѓул шудан.

МАКРАНДЕШ ‫ ﻣﻜﺮاﻧﺪﻳﺶ‬кит. бадандеш, њилагар, он ки дар фикри њила ва фиреб бошад.

МАКТАБЇ ‫ ﻣﻜﺘﺒﻲ‬1. мансуб ба мактаб; либоси мактабї либоси расмии мактабиён; синни мактабї аз њафтсола боло, даврае, ки бачагон дар мактаб тањсил мекунанд. 2. мактабиён мактабхонњо, талабагони мактаб.

МАКРАЊА а. ‫ ﻣﻜﺮﻫﻪ‬кит. чизи нафратовар, чизи нописанд.

МАКТАБРАВ ‫ ﻣﻜﺘﺐرو‬:мактабрав шудан ба синни мактабї расидан.

МАКРОМЕЗ ‫ ﻣﻜﺮآﻣﻴﺰ‬омехта ба макру њила, њамроњ ба њилаву фиреб, бо макру фиреб.

МАКТАБРАВЇ ‫ ﻣﻜﺘﺐروي‬исми амал аз (ба) мактаб рафтан.

МАКРЎЊ а. ‫ ﻣﻜﺮوه‬1. кароњатовар, нафратовар, нафратангез; нописанд, нораво. 2. нопок.

МАКТАБХОН ‫ ﻣﻜﺘﺐﺧﻮان‬он ки дар мактаб мехонад, талабаи мактаб: бачаи мактабхон.

МАКС а. ‫ ﻣﻜﺚ‬кит. даранг кардан, истодан; ист, таваќќуф: бидуни макс беист.

МАКТАБХОНА таб.

МАКСИМУМ лот. ‫ ﻣﻜﺴﻴﻤﻮم‬њадди зиёди чизе, дараљаи баландтарини чизе, њадди аксар, бешина; муќоб. минимум.

МАКТАБХОНЇ ‫ ﻣﻜﺘﺐﺧﻮاﻧﻲ‬дар мактаб хондан, тањсил дар мактаб.

МАКСУР а. ‫ ﻣﻜﺴﻮر‬1. шикасташуда, шикаста. 2. збш. дар хати арабї њарфи њаракати касрадошта, ки баъд аз он садоноки «и»-и кўтоњ хонда мешавад. МАКТАБ а. ‫ ﻣﻜﺘﺐ‬1. муассисаи маориф, ки дар он омўзгор насли наврасро таълим медињад ва тарбия мекунад. 2. биное, ки ин муассиса дар он љойгир шудааст, таълимгоњ, дабистон ва дабиристон: мактаби ибтидої, мактаби миёна, мактаби олї, мактаби тањсилоти њамагонї; мактабро тамом кардан, ба мактаб рафтан, дар мактаб хондан; ба тариќи истиора: мактаби зиндагї (ё њаёт), мактаби ишќ, мактаби мубориза, мактаби шуљоат, мактаби гетї; мактаби интернат мактабе, ки баробари таълиму тарбия хонандагонро бо хобгоњ ва хўроку либос низ таъмин мекунад, мактаби шабонарўзї. 3. љараён ва равия дар илм, адабиёт, санъат ва дар афкори љамъиятию сиёсї, ки бо ягонагии нуќтаи назарњои асосї ва умумияту идомати худ ба њам алоќаманд аст. МАКТАББАЧА

‫ﻣﻜﺘﺐﺑﭽﻪ‬

бачаи мактабхон, та-

‫ﻣﻜﺘﺐﺧﺎﻧﻪ‬

бинои мактаб; мак-

МАКТУБ а. ‫ ﻣﻜﺘﻮب‬1. китобатшуда, навишташуда. 2. хат, нома, руќъа: мактуби сарбаста, мактуби љавобї, мактуб навиштан; мактуби илтимосї мактубе, ки хоњишеро дар бар гирифтааст, илтимоснома; мактуби боз (кушода) номае, ки онро дигарон њам хонда метавонанд; хате, ки дар вараќаи белифофа навишта шудааст; мактуби саломатї гуфт. номае, ки ба воситаи он аз чигунагии ањволи худ хабар дода мешавад; шўъбаи мактубњо љузъе дар идора, ки мутасаддии ќабулу ирсоли мактубњо мебошад. МАКТУБАН а. ً‫ ﻣﻜﺘﻮﺑﺎ‬ба таври навишта, катбї. МАКТУБЇ ‫ ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ‬марбут ба мактуб; мактубан. МАКТУБНАВИС ‫ ﻣﻜﺘﻮبﻧﻮﻳﺲ‬1. он ки номаро навиштааст, нависандаи мактуб. 2. књн. мирзое, ки ба дигарон мактубу ариза навишта медод. МАКТУБНАВИСЇ ‫ ﻣﻜﺘﻮبﻧﻮﻳﺴﻲ‬амали мактуб навиштан (ба љое, ба касе). МАКТУБЧА ‫ ﻣﻜﺘﻮﺑﭽﻪ‬мактуби хурд, номаи дар коѓазча навишташуда.

– 749 – МАКФУФ а. ‫ ﻣﻜﻔﻮف‬кит. 1. басташуда, печондашуда. 2. кўр, нобино. 3. адш. дар арўз рукни њафтњарфа, ки њамсадои охири он партофта шудааст (мас., «мафоилун» шакли «мафоилу»-ро гирифтааст). МАКЊУЛ а. ‫ ﻣﻜﺤﻮل‬кит. кўњлкашида, сурмасо: чашмони макњул. МАКШУФ а. коро.

‫ﻣﻜﺸﻮف‬

кашфшуда; кушода, ош-

МАЌАР(Р) а. ‫ ﻣﻘﺮ‬кит. љои ќароргирї, ќароргоњ, љойгоњ, бошишгоњ; љой, макон. МАЌБАРА ‫ ﻣﻘﺒﺮه‬ќабр, оромгоњ, гўрхона, дахма: маќбараи Исмоили Сомонї. МАЌБУЗ ‫ ﻣﻘﺒﻮض‬кит. ба ќабза гирифта, ба даст гирифта; ба даст даромада; гирифтор. МАЌБУЛ а. ‫ ﻣﻘﺒﻮل‬1. ќабулшуда, пазируфта. 2. писандида, маъќул; маќбули омма писандида дар назди њама, мавриди писанди њамагон (сифати одам); маќбул афтодан (шудан) мавриди ќабул ќарор гирифтан, маъќул шудан, писандида шудан, хуш омадан. МАЌДАМ а. ‫ ﻣﻘﺪم‬1. аз сафар ё аз љое омадан; омадан. 2. љои ќадамгузорї; маќдами касеро гиромї доштан аз омадани касе хурсанд шуда ўро эњтиром кардан; хайра маќдам гуфтан омадани касеро табрик кардан, «хуш омадед» гуфтан (ба касе). МАЌДУР а. ‫ ﻣﻘﺪور‬кит. мувофиќи ќудрат ва тавоної; ба ќадри маќдур ба ќадри њол, он чи дар доираи имкон аст. МАЌЛУБ а. ‫ ﻣﻘﻠﻮب‬1. ќалбшуда, чаппа карда. 2. адш. калимањое, ки дар санъати шеърии ќалб бо чаппа хондани онњо ё бо пешу ќафо шудани њарфњои онњо калимањои дигар њосил мешаванд (мас., гар = раг, љодувона = љовидона…). МАЌОДИР а. ‫ ﻣﻘﺎدر‬кит., љ. миќдор. МАЌОЛ а. ‫ ﻣﻘﺎل‬1. гуфтор, сухан, нутќ. 2. як жанри фолклории бештар иборат аз ифодаю иборањои рехтаи мўљаз ва барљастаи вирди забон гардида, ки дар нутќ барои мисол ва далел ба кор мебаранд, масал; маќоли халќ(ї), зарбулмасалу маќол; бо якрав бањс кардан мушт ба дарафш задан аст (маќ.). МАЌОЛА а. ‫ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬асари илмї ё публисистии њаљман хурд дар маљмўа, маљалла, рўзнома:

МАЌ

маќолаи илмї, маќолаи танќидї; маќола навиштан; маќолаи луѓавї ниг. модда(-и луѓавї). МАЌОЛАНАВИС ‫ ﻣﻘﺎﻟﻪﻧﻮﻳﺲ‬нависандаи маќола, муаллифи маќола. МАЌОЛАНАВИСЇ маќола навиштан.

‫ﻣﻘﺎﻟﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬

исми амал аз

МАЌОМ I а. ‫ ﻣﻘﺎم‬1. љои ќиём, љои истодан, љойгоњ; љой, мањал, мавзеъ. 2. маврид, ваќти мувофиќи коре, фурсати муносиб; њар сухан љоеву њар нукта маќоме дорад (зарб.); мувофиќи маќом дар мавридаш; дар омади гап. 3. мартаба, рутба, манзалат. 4. вазъи њуќуќї: маќоми давлатї додан ба чизе ба дараљаи давлатї бардоштан. 5. нав. дастгоњи маъмурї, орган; дар маќоми… дар мавриди…, дар мавќеи…; маќом доштан а) љой доштан, љойгир шудан; б) мавќеъ доштан, ќадру эътибор доштан. МАЌОМ II ‫ ﻣﻘﺎم‬1. мус. номи ќисмњои мусиќии классикии тољик «Шашмаќом», ки њар яки он оњангу тарона ва ѓазалњои зиёдеро дар бар гирифта, аз ду љузъи асосии созї («Мушкилот») ва овозї («Наср») иборат мебошад. 2. оњанг, соз, наво; маќоми њузноварро навохтан, маќомњои форами халќиро навохтан, ба маќоми доира раќс кардан, ба маќоми мусиќї ќадам партофтан. 3. гуфт. тарз, тариќ: ба сад маќом гап задан. 4. гуфт., маљ. нозу ишва, карашма; маќом кардан нозу ѓамза кардан. МАЌОМОТ а. ‫ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬љ. маќом; маќомоти њифзи њуќуќ идорањои масъули њифзи њуќуќи шањрвандон. МАЌОСИД а. ‫ ﻣﻘﺎﺻﺪ‬љ. маќсад. МАЌОТЕЪ а. ‫ ﻣﻘﺎﻃﻊ‬љ. маќтаъ. МАЌРУН а. ‫ ﻣﻘﺮون‬кит. ќариншуда, наздикшуда; маќрун ба њаќиќат будан ба њаќиќат наздик будан. МАЌСАД а. ‫ ﻣﻘﺼﺪ‬ќасд ва ирода, он чи ки матлуб аст, мурод, матлаб, њадаф, маќсуд; ният: маќсади асосї, маќсади ягона, бо маќсади нек (ё бад); маќсад доштан, маќсади хуб (ё нопок) доштан, маќсади аслиро фаромўш кардан, маќсадро баён кардан, маќсади касеро фањмидан, асли маќсадро фањмидан, аз маќсад дур шудан, аз маќсади касе пай бурдан, ба назди худ маќсад гузоштан; маќсади

МАЌ

– 750 –

касе њосил шудан ниг. ба маќсад (ё муроду маќсад) расидан; маќсад ба даст даромадан маќсади касе амалї шудан, ба маќсад расидан; мувофиќи маќсад баромадан тибќи хоњишу матлаби касе воќеъ шудан; ба маќсад (ё муроду маќсад) расидан маќсади касе иљро шудан, ба маќсад муваффаќ шудан; хоњишу орзу иљро шудан; ба сари маќсад омадан ба баёни маќсади асосї шурўъ кардан; дар бораи матлаби асосї гап задан. МАЌСАДНОК ‫ ﻣﻘﺼﺪﻧﺎك‬маќсаддошта, њадафманд, бомаќсад; (кори) бо ягон маќсад кардашуда; ќабули маќсадноки донишљўён, маблаѓгузории маќсаднок. МАЌСАДНОКЇ ‫ ﻣﻘﺼﺪﻧﺎﻛﻲ‬маќсаднок будан; маќсад доштан; бо маќсади маълуме анљом додани коре. МАЌСУД а. ‫ ﻣﻘﺼﻮد‬чизи ќасд кардашуда, чизи хоста ва орзукарда, чизи матлуб, талаб; мурод, маќсад; ба таври истиора: гулњои маќсуд чидан, дурри маќсуд ба каф (дар)овардан, ба соњили маќсуд расидан. МАЌСУМ а. ‫ ﻣﻘﺴﻮم‬кит. 1. таќсимшуда, ба ќисмњо људо шуда. 2. таќдиршуда, насибкарда, аз азал дар пешонї навишташуда. МАЌСУР а.‫ ﻣﻘﺼﻮر‬кит. кўтоњшуда; ќасршуда, кам, мухтасар. МАЌСУРА I а. ‫ ﻣﻘﺼﻮره‬муаннаси маќсур; алифи маќсура грам. дар алифбои арабии тољикї њарфи «йо» (‫)ي‬-и охири баъзе калимањо, ки «о» хонда мешавад: кубро (‫)ﻛﺒﺮي‬, суѓро (‫)ﺻﻐﺮي‬.

МАЌТЎЪ а. ‫ ﻣﻘﻄﻮع‬кит. ќатъшуда, бурида, кандашуда (мас., ресмон); ќимати маќтўъ нархи устувор, ќимати ќатъї. МАЌУЛА а. ‫ ﻣﻘﻮﻟﻪ‬кит. 1. гуфтор, гап, сухан. 2. маљ. навъ, хел, ќисм. МАЌЊУР а. ‫ ﻣﻘﻬﻮر‬кит. 1. мавриди ќањру хашм ќароргирифта, дучори ќањру ѓазабшуда. 2. хоршуда, шикасту латхўрда, маѓлуб. МАЌЪАД а. ‫ ﻣﻘﻌﺪ‬1. мањалли ќууд, нишастангоњ, љои нишаст. 2. паси одам, дубур. МАЛАК а. зебо.

‫ﻣﻠﻚ‬

1. фаришта. 2. маљ. зани хеле

МАЛАКА а. ‫ ﻣﻠﻜﻪ‬ќудрат ва тавоної дар иљрои коре, ки дар натиљаи машќу тамрин ва аз бисёр кардани коре дар табиати инсон пайдо мешавад; малака пайдо (њосил) кардан дар коре омил шудан дар иљрои коре; таљриба њосил кардан. МАЛАКАДОР ‫ ﻣﻠﻜﻪدار‬дорои малака дар иљрои коре; таљрибанок. МАЛАКУЛМАВТ а. ‫ ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت‬д. фариштаи марг, фариштаи аљал, фариштае, ки мутасаддии гирифтани љон аст, Азроил (а). МАЛАКУТ а. олами боло. МАЛАКХЎЇ будан.

‫ﻣﻠﻜﻮت‬

‫ﻣﻠﻜﺨﻮﺋﻲ‬

д. олами фариштањо; фариштахўї, малакхўй

МАЛАКХЎЙ ‫ ﻣﻠﻜﺨﻮي‬фариштахўй, дорои одобу рафтори ба фаришта монанд.

МАЌСУРА II а.‫ ﻣﻘﺼﻮره‬кит. 1. хонача, њуљра; хилватхона. 2. хоначаи махсус барои имом дар пањлуи масљид.

МАЛАНГ ‫ ﻣﻠﻨﮓ‬1. бесару по, хонабардўш. 2. шахси фориѓ аз њар расму русум ва одату ќоида, одами лоќайд. 3. сархуш, шодоб. 4. камхирад, беаќлу бетадбир.

МАЌТАЛ а. ‫ ﻣﻘﺘﻞ‬кит. 1. љои ќатл, љои куштан, ќатлгоњ. 2. ќатл, куштан. 3. маљ. љои нозуки бадан (чун чаккаи пешонї, дамгањи дил, раги калони гардан), ки агар зарба расад, инсон ба њалокат дучор мешавад.

МАЛАХ ‫ ﻣﻠﺦ‬1. њашароти болдори зараррасон; чун мўру малах//мўру малах барин хеле зиёд, бешумор. 2. киноя аз њарис (мисли њашароти зараррасон). 3. гуфт., маљ. пул, наќдина (фоидаи ѓайриќонунї аз фурўши чизе).

МАЌТАЪ а. ‫ ﻣﻘﻄﻊ‬1. љои ќатъ кардан, љои буридани чизе, љои тамом шудани чизе; муќоб. матлаъ. 2. адш. байти охирини ѓазал ё ќасида.

МАЛАХАК ‫ ﻣﻠﺨﻚ‬малахи хурд; як бор љастї малахак, ду бор љастї малахак, охир ба дастї малахак (маќ.); малахак рафтан (задан)-и чашм гуфт. мисли малах рўи чизе гардиш кардани нигоњ, ба чизе чашм давондан.

МАЌТУЛ а. ‫ ﻣﻘﺘﻮل‬ба ќатл расида, кушташуда: маќтул шудан (гардидан) кушта шудан, њалок шудан.

МАЛБАС а. ‫ ﻣﻠﺒﺲ‬пўшок, либос.

– 751 – МАЛБУС а. пўшок.

‫ﻣﻠﺒﻮس‬

кит. 1. пўшида. 2. либос,

МАЛЕЊ а. ‫ ﻣﻠﻴﺢ‬кит. 1. намакин, бонамак. 2. маљ. бомалоњат, дилкаш; табассуми малењ (бештар дар сифати хубии одам ва сухан) табассуми хубу дилкаш. МАЛЕЊБАЁН ‫ ﻣﻠﻴﺢﺑﻴﺎن‬ширинсухан, хушгуфтор. МАЛЕЊДИДОР ‫ ﻣﻠﻴﺢدﻳﺪار‬бомалоњат, љозибадор, ситорагарм. МАЛЗУМ ‫ ﻣﻠﺰوم‬кит. лозимшуда; чизе, ки барои будани чизи дигар зарур ва ногузир аст, чизи даркорї. МАЛИК тон.

‫ﻣﻠﻚ‬

соњиби мулк, шоњ, подшоњ, сул-

МАЛИКА ‫ ﻣﻠﻜﻪ‬муаннаси малик; подшоњзан; зани подшоњ; маликаи хубон киноя аз мањбубаи нињоят соњибљамол, шоњи хубон; маликаи њусн нав. унвоне, ки ба ѓолиби озмуни духтарони аз љињати њусну љамол бењтарини шањр, кишвар ва ѓ. дода мешавад, маликаи зебої. МАЛИКАБОНУ ‫ ﻣﻠﻜﻪﺑﺎﻧﻮ‬ниг. малика. МАЛИКЗОДА ‫ ﻣﻠﻚزاده‬фарзанди малик, шоњзода, писари подшоњ. МАЛИКСИТО(Й) (‫ ﻣﻠﻚﺳﺘﺎ)ي‬кит. маддоњ ва ситоишгари подшоњ. МАЛИКУЛАРШ ‫ ﻣﻠﻚاﻟﻌﺮش‬д. молики аршу курсї, Худованд. МАЛИКУЛКАЛОМ а. ‫ ﻣﻠﻚاﻟﻜﻼم‬кит. подшоњи иќлими сухан (васфи шоир). МАЛИКУШШУАРО а. ‫ ﻣﻠﻚاﻟﺸﻌﺮا‬таър. шоњи шоирон (унвони ифтихорие, ки ба сардори шоирони дарбор дода мешуд). МАЛЛА ‫ ﻣﻠّﻪ‬ранги зарди бенур; зарди сурхчатоб: мўи малла, риши малла, љомаи малла, хирси калони малла. МАЛЛАГЇ ‫ ﻣﻠّﮕﻲ‬ниг. маллатоб. МАЛЛАМЎЙ ‫ ﻣﻠّﻪﻣﻮي‬он ки ранги мўяш зарди сурхчатоб аст: духтари малламўй, љавони малламўй. МАЛЛАРАНГ ‫ ﻣﻠّﻪرﻧﮓ‬ранги малла дошта: риши малларанг, љомаи малларанг. МАЛЛАРИШ ‫ ﻣﻠًﻪرﻳﺶ‬риши зардчаранг. МАЛЛАТОБ

‫ﻣﻠّﻪﺗﺎب‬

моил ба ранги малла, мо-

МАЛ

нанд ба ранги малла; зардчаранг. МАЛЛОК а. ‫ ﻣﻼك‬кит. дорои мулк, заминдор. МАЛЛОЊ а. ‫ ﻣﻼح‬1. киштирон, киштибон. 2. кит. оббоз, шиновар, бањрнавард. МАЛЛОЊЇ ‫ ﻣﻼﺣﻲ‬шуѓл ва касби маллоњ. МАЛО//МАЛОЪ ‫ﻣﻸ‬//‫ ﻣﻼ‬кит. 1. пурра, пуррагї; муќоб хало//халлоъ. 2. маљ. гурўњи мардум, анбўњи одамон; бармало ошкоро; бармало шудан ба њама маълум шудан, ошкор гардидан. МАЛОИК//МАЛОИКА ‫ﻣﻼﺋﻜﻪ‬//‫ ﻣﻼﺋﻚ‬љ. малак; ◊ агар малоикањо омин гуфта бошанд агар таќдир рафта бошад, агар дар сарнавишт бошад. МАЛОЛ а. ‫ ﻣﻼل‬озурдагї, озор; андўњ, ѓам; дилтангї, афсурдагии хотир; муќоб. бемалол; малоли хотир боиси озурдагии хотир; боиси дилтангию зиќї; малол омадан (расидан) боиси озурдагии хотир шудан (коре ё гапе); боиси ташвишу зањмат шудан. МАЛОЛАТ а. ‫ ﻣﻼﻟﺖ‬кит. озурдагї; дилтангї; безор шудан; малолат доштан (аз чизе) озурдадил будан аз чизе; безор будан аз чизе. МАЛОЛАНГЕЗ ‫ ﻣﻼلاﻧﮕﻴﺰ‬он чи боиси дилтангї ва озурдагї мешавад. МАЛОЛАТБОР ‫ ﻣﻼﻟﺖﺑﺎر‬ниг. малоловар. МАЛОЛОВАР ‫ ﻣﻼلآور‬боиси малоли хотир; дилгиркунанда. МАЛОМАТ а. ‫ ﻣﻼﻣﺖ‬сарзаниш, накўњиш, коњиш, таъна: маломат кардан, таънаву маломат кардан; санги маломат задан касеро мавриди сарзаниш ќарор додан, ба касе таъна задан; њадафи тири таънаю маломат гаштан мавриди сарзаниши сахти касе ќарор гирифтан, таънаву мазаммат шунидан аз касе; ба сари касе санги маломат боридан таънаву сарзаниши зиёд шунидан. МАЛОМАТГАР ‫ ﻣﻼﻣﺖﮔﺮ‬маломаткунанда, сарзанишкунанда, таъназананда. МАЛОМАТДИДА ‫ ﻣﻼﻣﺖدﻳﺪه‬ранљида, ранљкашида, андўњгин. МАЛОМАТГЎЙ ‫ ﻣﻼﻣﺖﮔﻮي‬ниг. маломатгар. МАЛОМАТКАШ ‫ﻣﻼﻣﺖﻛﺶ‬ ранљдида, тањаммулкунандаи маломату ранљу азоб.

– 752 –

МАЛ

МАЛОМАТОМЕЗ ‫ ﻣﻼﻣﺖآﻣﻴﺰ‬бо сарзаниш, таънаомез: нигоњи маломатомез, сухани маломатомез. МАЛОЊАТ а. ‫ ﻣﻼﺣﺖ‬1. бонамакї, намакин будан. 2. маљ. њусни дилкаш, зебої, хубрўї; ситорагармї, љозибадорї. МАЛОЊЇ ‫ ﻣﻼﻫﻲ‬кит. 1. љ. малњо. 2. маљ. бозињо; дилхушию ваќтчоќињо; хушгузаронии ваќт. МАЛУЛ а. ‫ ﻣﻠﻮل‬афсурдањол, андўњгин, дилтанг; хафа, маъюс; малул шудан хафа (маъюс) шудан. МАЛУЛЇ ‫ ﻣﻠﻮﻟﻲ‬афсурдањолї, андўњгинї, маъюсї.

озурдадилї,

МАЛУЛОНА ‫ ﻣﻠﻮﻻﻧﻪ‬афсурдањолона, озурдадилона, маъюсона. МАЛФУФ а. ‫ ﻣﻠﻔﻮف‬кит. печонидашуда, лифофакарда; ба даруни лифофа гузошташуда. МАЛЊАМ а. ‫ ﻣﻠﻬﻢ‬гуфт. аслаш марњам. МАЛЊО а. ‫ ﻣﻠﻬﻲ‬кит. асбоби лањву бозї; асбоби айшу ишрат. МАЛЊУЗ а. ‫ ﻣﻠﺤﻮظ‬кит. амиќ мулоњизашуда; дар назар дошташуда. МАЛЊУФ а. ѓамзада.

‫ﻣﻠﻬﻮف‬

кит. ситамдида; дилсўхта,

МАЛЉО а. ‫ ﻣﻠﺠﺎ‬паноњгоњ, љои амну паноњ. МАЛЪАБА а. ‫ ﻣﻠﻌﺒﻪ‬кит. 1. дилхушию ваќтчоќї. 2. бозича, лўъбат, лўхтак. МАЛЪУН а. ‫ ﻣﻠﻌﻮن‬лаънаткарда, лаънатї, лаин, рондашуда. МАМАР(Р) а. ‫ ﻣﻤﺮ‬кит. 1. роњи убуру мурур, гузаргоњ. 2. маљ. сабаб, иллат; аз ин мамар(р) аз ин хусус, дар ин бора. МАМДУД а. ‫ ﻣﻤﺪود‬1. кашидашуда, мад(д) додашуда, дароз. 2. маддор, мамдуда. МАМДУДА ‫ ﻣﻤﺪوده‬муаннаси мамдуд; алифи мамдуда грам. њарфи алифи алифбои арабї, ки болояш аломати мадда гузошта шуда, «о» хондани онро нишон медињад ( ~ ). МАМДЎЊ а. ‫ ﻣﻤﺪوح‬кит. 1. он ки дар њаќќи ў мадњ навишта шудааст, мадњшаванда. 2. писандида, нек. МАМЗУЉ а. махлут.

‫ﻣﻤﺰوج‬

кит. имтизољёфта, омехта,

МАМЛАКАТ а. ‫ ﻣﻤﻠﻜﺖ‬кишвар, сарзамин; кишвари тобеи як давлат, сарзамини як давлат: мамлакати бегона, мамлакати њамсоя, мамлакати аќибмонда, мамлакати рушдкарда, мамлакати тољикон, пиру љавони мамлакат, подшоњи мамлакат, мамлакатро идора кардан. МАМЛАКАТДОРЇ ‫ ﻣﻤﻠﻜﺘﺪاري‬идора кардани мамлакат, давлатдорї. МАМЛУ а. ‫ ﻣﻤﻠﻮ‬кит. пури лабрез, пури лаболаб, оганда; ◊ моњи мамлу моњи тамом, моњи пурра, бадр. МАМЛУК а. ‫ ﻣﻤﻠﻮك‬1. ѓулом, банда. 2. таър. љанговарони зархариди њокимони Миср дар асрњои гузашта, ки аз љумлаи туркону ќафќозиён гирд омада буданд. МАМНУН а. ‫ ﻣﻤﻨﻮن‬миннатдор, сипосгузор, муташаккир; хурсанд, хушњол: мамнун ва сарфароз, шоду мамнун; мамнун будан, мамнун кардан, мамнун шудан; хеле мамнун(ам) бисёр сипосгузорам, хеле миннатдорам. МАМНУНИЯТ а. ‫ ﻣﻤﻨﻮﻧﻴﺖ‬миннатдор будан, сипосгузорї, миннатдорї; хурсандї, шодї (аз неъмат ва некии касе); бо мамнуният миннатдорона, сипосгузорона: хурсандона; ризомандона, ќаноатмандона. МАМНУНОНА ‫ ﻣﻤﻨﻮﻧﺎﻧﻪ‬бо мамнуният, сипосгузорона; хурсандона: мамнунона табассум кардан. МАМНЎЪ а. ‫ ﻣﻤﻨﻮع‬манъшуда: мамнўъ будан, мамнўъ карда натавонистан; минтаќаи мамнўъ љое, ки ба он дохил шудан манъ шудааст; усулњои мамнўъ тарзу усулњои манъшудаи коре; мамнўъ аст манъ карда шудааст. МАМНЎЪГОЊ ‫ ﻣﻤﻨﻮعﮔﺎه‬нав. мавзеи махсус барои парвариш, афзоиш ва муњофизати анвои растанї, зоту љинси њайвонот ва парандањои нодир, ки дар он шикор кардан ва буридани дарахтон манъ аст. МАМОЛИК а. ‫ ﻣﻤﺎﻟﻚ‬љ. мамлакат: мамолики рўи дунё, мамолики љањон. МАМОНИАТ а. ‫ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬монеа, халал; боздорї, манъ: мамониат кардан//мамониат нишон додан монеъ шудан; халал расондан. МАМОНТ р. ‫ ﻣﻤﺎﻧﺖ‬њайвони ширхўр аз оилаи филњо, ки дар давраи яхбандї ва асри санг

– 753 – зиндагї кардааст. МАМОТ а. ‫ ﻣﻤﺎت‬марг; муќоб. њаёт, њаёту мамот зиндагї ва марг. МАН I ‫ ﻣﻦ‬1. грам. љонишини шахсии шахси якуми танњо: ману ту, ман ва онњо. 2. дар иборањои изофї соњибият ифода мекунад: китоби ман, хонаи ман. МАН II ‫ ﻣﻦ‬књн. воњиди вазн, ки дар њама манотиќ як хел набудааст (мас., дар Бухоро ба 128 кг. дар Самарќанд ба 8 пуд баробар буд); аз анбори холї сад ман шолї (зарб.). МАНА ‫ ﻣﻨﻪ‬њиссачаи ишоратї инак, ин аст; ана; мана гапу мана кор (аломати тааљљуб). МАНАК ‫ ﻣﻨﻚ‬зарфи баркаш (вазн) барои чизњои пошхўранда (гандум, биринљ) ва барои чизњои моеъ. МАНАЊ ‫ ﻣﻨﻪ‬занах, занахдон, заќан, чона; манањ бастан а) манањи мурдаро боло бардошта бастан, то ки дањонаш боз намонад; б) киноя аз мирондан, ба марг расондан; манањи касеро бастан а) ниг. манањ бастан; б) маљ. одами сергапро хомўш кунондан, аз лаќќидан боздоштан; манањ задан бисёр гап задан, лаќќидан, ёва гуфтан; манањ тасфидан гуфт. саргарми гап шудан, бисёр гап задан. МАНАЊЗАНЇ ‫ ﻣﻨﻪزﻧﻲ‬исми амал аз манањ задан; сергапї; лаќќигї. МАНБАЪ а. ‫ ﻣﻨﺒﻊ‬1. чашма; саргањи об: манбаи об(-и шифобахш). 2. љои баромади чизе, сарчашма, маншаъ: манбаи даромад, манбаи дониш, манбаи илњом, манбаи нур, манбаи асосии беморї. 3. маъхаз; сарчашмаи ахбор ва маълумот (барои тањќиќот). МАНГ I ‫ ﻣﻨﮓ‬кит. як навъи банг. МАНГ II ‫ ﻣﻨﮓ‬:њангу манг моту мабњут, гаранг, сахт њайрон. МАНГАНА ‫ ﻣﻨﮕﻨﻪ‬тех. олати механикї барои бо ќувваи зиёд фишурдани ягон чиз бо маќсади зичу сахт кардан ва таѓйир додани шакли он ё васл кардани ќисмњо, људо кардани моеъот ва ѓ., исканља: манганаи тойбандии пахта, манганаи равѓанкашї. МАНГИДАН ‫ ﻣﻨﮕﻴﺪن‬кит. паст ва оњиста гап задан, пичиррос задан. МАНГУЛА ‫ ﻣﻨﮕﻠﻪ‬кит. гиёњи даштї. МАНГО бот. ‫ ﻣﻨﮕﺎ‬як навъ дарахти њамешасабзи

МАН

кишварњои гарми Осиё, ки меваи ширину хушбў дорад. МАНЃИТ т. ‫ ﻣﻨﻐﻴﺖ‬таър. номи яке аз ќабилањои бодиянишини муѓулиасли Осиёи Марказї. МАНЃИТИЯ ‫ ﻣﻨﻐﻴﺘﻴﻪ‬мансуб ба ќабилаи манѓит (амирони охирини Бухоро аз ин ќабила буданд). -манд ‫ ﻣﻨﺪ‬пасванде, ки аз исмњои љинс исмњои хоси дорои маънои соњибият месозад; давлатманд, њунарманд, арљманд. МАНДАЛ њ. ‫ ﻣﻨﺪل‬кит. 1. доирае, ки љодугарон бар гирди худ кашида дар миёни он менишастанд ва дуову азоимхонї мекарданд. 2. номи созе, ки аз навъи наќора будааст. МАНДАТ лот. ‫ ﻣﻨﺪت‬шањодатнома дар бораи ягон њуќуќ ё супориш; ваколатнома. МАНДАТЇ ‫ ﻣﻨﺪﺗﻲ‬мансуб ба мандат; комиссияи мандатї а) њайати тафтишкунандаи ваколатномањои намояндагони интихобшуда; б) њайате, ки дохилшавандагони мактабњои олї ва миёнаи махсусро баъд аз супоридани имтињонњо ба сафи донишљўён ќабул мекунад. МАНЕКЕН фр. ‫ ﻣﻨﻜﻴﻦ‬њайкали аз чўб ё пластик сохташудаи одам барои андоза кардан ва нишон додани либосњо (дар маѓозањо). МАНЁВР фр. ‫ ﻣﻨﻴﺎور‬таѓйири ногањонии мањалли будубоши сипоњ барои ишѓоли љои муносиб барои љанг; њила, найранг. МАНЗАЛА//МАНЗАЛАТа. ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ‬//‫ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬маќом, мартаба, дараља; ќадр; пояи баланд (аслаш манзила); ба манзалаи … а) ба дараљаи…, ба монанди…; б) ба сифати …, ба љои… МАНЗАР а. ‫ ﻣﻨﻈﺮ‬1. љои назарандозї, љои нигаристан, назаргоњ. 2. болохонае, ки аз даричаи он рўи њавлї ва табиати атроф хуб намоён аст. МАНЗАРА а. ‫ ﻣﻨﻈﺮه‬1. он чи ба назар намоён аст, намуд; намои табиат: манзараи дилрабои кўњистон, манзараи табиат. 2. санъ. жанри санъати тасвирї, ки асоси тасвири он табиат – кўњ, дашт, марѓзор, беша ва ѓ. мебошад, пейзаж. МАНЗАРАВЇ ‫ ﻣﻨﻈﺮوي‬мансуб ба манзара; суратњои манзаравї суратњое, ки манзараи

МАН

– 754 –

табиатро тасвир мекунанд. МАНЗАРАНИГОР ‫ ﻣﻨﻈﺮهﻧﮕﺎر‬рассом ё шоире, ки тасвири манзарањои табиат асоси эљодиёти ўро ташкил медињад. МАНЗАРГАЊ ‫ ﻣﻨﻈﺮﮔﻪ‬ниг. манзаргоњ. МАНЗАРГОЊ ‫ ﻣﻨﻈﺮﮔﺎه‬кит. љой ва маќоми хуб барои тамошо. МАНЗИЛ а. ‫ ﻣﻨﺰل‬1. љои фуруд омадан, фуромадгоњ, истгоњ. 2. мусофирхона (работ)-е, ки дар масофаи муайяни роњњои корвонгузор бино карда мешуд. 3. гуфт. ќабр, гўр; баъд аз тайи чанд манзил, ду манзилро гузошта, дар ин роњ моњ аввалин манзил буд; манзил ба манзил аз як истгоњ ба истгоњи дигар; манзили сайру тамошо љои боби сайру тамошо; манзил гирифтан а) љо гирифтан, љойгир шудан; б) љои ист ќарор додан, маскан гирифтан, мањалли сукунат ихтиёр кардан; манзил гузидан љо гирифтан; манзил додан љо додан, љойгир кардан; љои ист додан; манзил кандан гуфт. ќабр (гўр) кандан (барои майит); манзил кардан а) аз роњ боз истодан ва фуруд омадан дар љое; ќарор гирифтан, љо гирифтан; б) љои иќомат ќарор додан, ќароргоњ ихтиёр кардан; зистан дар љое; ◊ манзили ум(м)ед љои расидан ба орзу, хонаи умед; манзили хомўшон ќабристон. МАНЗИЛА//МАНЗИЛАТ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ‬//‫ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬ниг. манзала//манзалат; ба манзилаи… ниг. манзала. МАНЗИЛГАЊ ‫ ﻣﻨﺰﻟﮕﻪ‬ниг. манзилгоњ. МАНЗИЛГОЊ ‫ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه‬1. ниг. манзил; манзилгоњи гургону шаѓолон бошишгоњ ва макони гургону шаѓолон. 2. љои истиќомат, мањалли сукунат, маскан; хона: сохтмони манзилгоњ, њазор метри мураббаъ манзилгоњ сохтан, идораи истифодаи манзилгоњњо; манзилгоњи хомўшон ниг. манзил(-и хомўшон).

инњо; манзумаи «Мо зафар хоњем кард»-и Лоњутї. МАНЗУМАНАВИС ‫ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻧﻮﻳﺲ‬он ки манзума менависад: шоири манзуманавис. МАНЗУР ‫ ﻣﻨﻈﻮر‬1. дар назар гирифташуда; он чи дар мадди назар аст, чизи мавриди назар. 2. ба чашм намоён, намоён, намудор, падидор, ошкор. 3. маљ. маќбул, писандида, шоиста. 4. маљ. маќсуд, матлуб; маќсад, мурод; ба чї манзур? бо кадом маќсад?; манзур будан а) дар мадди назар будан; б) ќадру эътибор доштан, ба назари эътибор гирифтан; писанд омадан; манзур кардан аз назари касе гузаронидан; ба касе нишон додан; пешнињод намудан; манзур накардан а) ба касе нишон надодан; б) гуфт. писанд накардан, ба назар нагирифтан: писанду манзур накардан; манзур шудан а) дида шудан, ба назар намудан; б) маљ. ќабул шудан, пазируфта шудан, мавриди писанд ќарор гирифтан; манзури касе гардидан а) ниг. манзур шудан; б) ба касе пешкаш шудан (барои хондан); манзури назар кардан барои дидан пешкаш кардан, ба намоиш гузоштан. МАНИСАК ‫ ﻣﻨﻴﺴﻚ‬књн. љомаи занонаи бепахта, ки аз парча, адрас ва дигар матоъњои ќиматбањо дўхта мешавад. МАНИФЕСТ лот. ‫ ﻣﻨﻴﻔﺴﺖ‬1. мурољиатномаи хаттии њукумат ба халќ оид ба ягон масъалаи муњими сиёсї. 2. мурољиатномаи ягон њизби сиёсї ё созмони љамъиятї, ки дар он барнома ва назариёти асосї баён ёфтааст. МАНИШ ‫ ﻣﻨﺶ‬кит. 1. табиат, сиришт. 2. феъл, хў, одат. 3. табъи баланд, тинати бузург; бузургї. МАНЇ I ‫ ﻣﻨﻲ‬биол. нутфа. МАНЇ II ‫ ﻣﻨﻲ‬ниг. манманї.

МАНЗИЛЇ ‫ ﻣﻨﺰﻟﻲ‬мансуб ба манзил; шароити манзилї вазъи таъмин будан ба хонаю љой.

МАНКУБ а. ‫ ﻣﻨﻜﻮب‬кит. 1. накбатзада, бадбахт. 2. манфур, лаънатї.

МАНЗУМ а. ‫ ﻣﻨﻈﻮم‬1. кит. ба назму тартиб дароварда. 2. ба ришта кашидашуда. 3. маљ. ба риштаи назм кашидашуда; сухани мавзун, шеър; муќоб. мансур: асарњои манзум, достони манзум.

МАНКУС а. ‫ ﻣﻨﻜﻮس‬кит. вожгуна, чаппашуда, сарнагун, сарозер.

МАНЗУМА а. ‫ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬1. муаннаси манзум. 2. асари бо назм гуфташуда, асари калонтарини назм нисбат ба ѓазал, ќитъа ва монанди инњо; манзумаи «Мо зафар хоњем

МАНКЎЊА а. ‫ ﻣﻨﻜﻮﺣﻪ‬кит. зани никоњї, зани аќдбаста, зани ќонунї. МАНЌА ‫ ﻣﻨﻘﻪ‬гуфт. он ки димоѓї гап мезанад, он ки аз роњи бинї њарф мезанад. МАНЌАБАТ а. ‫ ﻣﻨﻘﺒﺖ‬кит. он чи сабаби ситоиши дигарон ва мояи фахри одам аст,

– 755 – ши дигарон ва мояи фахри одам аст, фазл, њунар. МАНЌАЛ а. ‫ ﻣﻨﻘﻞ‬1. зарфи дањонфарохи поядор, ки дар он оташ афрўхта гарм мешаванд; оташдон. МАНЌАЛДОН ‫ ﻣﻨﻘﻞدان‬ниг. манќал. МАНЌУЛ а. ‫ ﻣﻨﻘﻮل‬1. наќлшуда, гуфташуда, ривоятшуда; манќул аст, ки… дар ривоятњо омадааст, ки… 2. наќлшаванда, аз љое ба љое кўчондашаванда, интиќолшаванда; моли манќул(а) моле, ки аз љое ба љое бурданаш мумкин аст (мас., асбобу анљоми хона); моли ѓайриманќул(а) замин, њавлї, мулк. МАНЌУРТ фр. ‫ ﻣﻨﻘﻮرت‬нав. беэътиноикунанда, бењурматї нишондињанда (нисбат ба расму одати худ); инкоркунанда(-и таърихи худ); он ки маѓзаш хушк шуда бошад.

МАН

МАНОР а. ‫ ﻣﻨﺎر‬бинои баланди сутунмонанди аз сангу хишт сохташуда (дар масљид ва маъбадњо), ки роњи болоравиаш аз дарун аст. МАНОРА а. ‫ ﻣﻨﺎره‬1. ниг. манор; манораи марг таър. манорае, ки гунањкорони мањкум ба ќатлро аз болои он ба замин мепартофтанд. 2. бино ё иншооти маноршакле, ки барои посбонї, дидбонї ва ё бо маќсадњои дигар аз гил, хишт, санг ё чўб месозанд, бурљ; ◊ манораи дидбонї. МАНОРАДОР ‫ ﻣﻨﺎرهدار‬манорадошта, дорои манора; крани манорадор тех. навъи крани борбардор, ки пояи баланди манорашакл дорад. МАНОРЇ ‫ ﻣﻨﺎري‬мансуб ба манор. МАНОРШАКЛ сони манор.

‫ﻣﻨﺎرﺷﻜﻞ‬

ба шакли манор, ба

МАНЌУРТИЯТ ‫ ﻣﻨﻘﻮرﺗﻴﺖ‬ниг. манќуртї.

МАНОС а. ‫ ﻣﻨﺎص‬кит. 1. гурехтан, фирор кардан, гурез. 2. гурезгоњ, паноњгоњ, љои фирор.

МАНЌУРТЇ ‫ ﻣﻨﻘﻮرﺗﻲ‬мансуб ба манќурт.

МАНОСИБ а. ‫ ﻣﻨﺎﺻﺐ‬љ. мансаб.

МАНЌУШ а. ‫ ﻣﻨﻘﻮش‬наќшин, наќшдор, мунаќќаш: хонаи манќуш.

МАНОТ р. ‫ ﻣﻨﺎت‬књн. сикка, танга; пул (шакли тањрифшудаи «монета»-и русї); ◊ маноти эътибор воситаи ба даст овардани обрўю эътибор.

МАНМАНЇ ‫ ﻣﻨﻤﻨﻲ‬кибр, ѓурур, худситої; манманї кардан худситої кардан, ѓуруру такаббур нишон додан. МАННОН а. ‫ ﻣﻨّﺎن‬кит. бисёр миннатгузоранда, бисёр некикунанда (сифати Худо).

МАНОТИЌ а. ‫ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬љ. минтаќа. МАНОФЕЪ а. ‫ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬љ. манфиат.

МАНОЌИБ а. ‫ ﻣﻨﺎﻗﺐ‬кит. љ. манќабат; таърифу тавсиф, ситоиш; китобњои маноќиб китобњо оид ба сифатњои шайхони бузург; дар маноќиби… дар ситоиши…

МАНСАБ а. ‫ ﻣﻨﺼﺐ‬рутба ва маъмурияти давлатї; рутба, маќом, љоњ; шуѓли расмї: мансаби баланд, мансаби олї; мансаб гирифтан, мансаб доштан, мансаби муносиб додан, лоиќи мансаб будан, аз мансаб истифода бурдан, аз мансаб дур шудан, ба мансаби калон соњиб шудан, ба мансабе сарфароз шудан; ба мансабе мансуб шудан ба мансабе таъйин шудан; ба мансабе расидан ба гирифтани мансабе ноил шудан.

‫ ﻣﻨﺎﻗﺐﻧﻮﻳﺲ‬нависандаи МАНОЌИБНАВИС сифатњои шайхон ва бузургони тасаввуф.

МАНСАБГИРЇ гирифтан.

МАНОЌИБНОМА ‫ ﻣﻨﺎﻗﺐﻧﺎﻣﻪ‬ситоишнома.

МАНСАБДОР ‫ ﻣﻨﺼﺐدار‬соњиби мансаби (маќоми) расмї дар идораи давлатї; он ки рутбаву маќом дорад: мансабдори давлатї, мансабдори гумрук.

МАННОЪ мумсик.

‫ﻣﻨّﺎع‬

кит. сахт манъкунанда; хасис,

МАНОБЕЪ а. ‫ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬љ. манбаъ. МАНОЗИЛ а. ‫ ﻣﻨﺎزل‬љ. манзил.

МАНОЛ а. ‫ ﻣﻨﺎل‬љое, ки аз он нафъе, даромаде ба даст медарояд (замин, дўкон, осиё ва ѓ.); молу манол дороии манќул ва ѓайриманќул. МАНОМ а. ‫ ﻣﻨﺎم‬кит. 1. хоб, он чи инсон дар хоб мебинад; хоббинї. 2. љои хоб, хобгоњ. МАНОМЕТР лот. ‫ ﻣﻨﺎﻣﺘﺮ‬тех. ниг. фишорсанљ.

‫ ﻣﻨﺼﺐﮔﻴﺮي‬исми амал аз мансаб

МАНСАБДЎСТ ‫ ﻣﻨﺼﺐدوﺳﺖ‬ниг. мансабпараст. МАНСАБДЎСТЇ парастї.

‫ﻣﻨﺼﺐدوﺳﺘﻲ‬

ниг.

мансаб-

– 756 –

МАН

МАНСАБЇ ‫ ﻣﻨﺼﺒﻲ‬мансуб ба мансаб; маъзули мансабї аз мансаб дур шуда, мансабдори аз кор гирифта. МАНСАБПАРАСТ ‫ ﻣﻨﺼﺐﭘﺮﺳﺖ‬он ки барои њифзи мансаби худ ё барои ба дараљаи болотар баромадан мекўшад; мансабталош, љоњталаб. МАНСАБПАРАСТЇ ‫ ﻣﻨﺼﺐﭘﺮﺳﺘﻲ‬мансабпараст будан; амали мансабпараст. МАНСАБТАЛОШ ‫ ﻣﻨﺼﺐﺗﻼش‬он ки барои ба мансаб расидан мекўшад. МАНСАБТАЛОШЇ ‫ ﻣﻨﺼﺐﺗﻼﺷﻲ‬талош ва љидду љањд барои расидан ба мансаб ё нигањдории мансаб. МАНСАБЉЎЇ сабљўй.

‫ﻣﻨﺼﺐﺟﻮﺋﻲ‬

шуѓлу амали ман-

МАНСАБЉЎЙ ‫ ﻣﻨﺼﺐﺟﻮي‬он ки љўёи мансаб аст, мансабхоњ, љоњталаб. МАНСУБ I а. ‫ ﻣﻨﺴﻮب‬нисбатдода, тааллуќдор, вобаста, дахлдор; мансуб будан тааллуќ доштан, марбут будан (ба касе ё чизе); мансубон хешу аќрабо, хешовандон, наздикон. МАНСУБ II а. ‫ ﻣﻨﺼﻮب‬1. насбшуда, нишонда. 2. таъйин шуда, муайяншуда (ба вазифае); мансуб кардан таъйин кардан (касеро ба мансабе); мансуб шудан тарзи мафъулии мансуб кардан таъйин шудан ба ягон мансаб.

мансух шудан тарзи мафъулии мансух кардан. МАНСУЉ ‫ ﻣﻨﺴﻮج‬кит. 1. бофта, бофташуда. 2. порчаи матоъ, газвор. МАНТИЌ а. ‫ ﻣﻨﻄﻖ‬1. кит. нутќ, сухан; гуфтор. 2. илм дар бораи ќонунњои тафаккур, хулосабарорї ва шаклњои он; мантиќи диалектикї, мантиќи шаклї; мантиќи сухан (ё нутќ) мураттабї ва муназзамии нутќ, ба таносуби сухан ва фасоњат љавобгў будани калом; гапи аз мантиќ дур сухани асоси мантиќї надошта, гапи бемантиќ; аз рўи мантиќ мувофиќи мантиќ; мувофиќи ќонунњои тафаккур ва хулосабарории оќилона. МАНТИЌАН а. мантиќ.

ً‫ﻣﻨﻄﻘﺎ‬

аз рўи мантиќ, мувофиќи

МАНТИЌДОР ‫( ﻣﻨﻄﻖدار‬сухани) аз рўи мантиќ гуфташуда, (сухани) асоси мантиќї дошта. МАНТИЌЇ а. ‫ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬мансуб ба мантиќ: зиддияти мантиќї, муњокимањои мантиќї; далели мантиќї сухани аз рўи мантиќ ва бо њукми аќл гуфташуда. МАНТИЌУТТАЙР а. ‫ ﻣﻨﻄﻖاﻟﻄﻴﺮ‬1. сухани (овози) мурѓон. 2. номи асари машњури Шайх Аттор, ки аз нутќ ва гуфтугузори парандагон бањс мекунад.

МАНСУБА I а. ‫ ﻣﻨﺴﻮﺑﻪ‬кит. муаннаси мансуб I.

МАНТУ ‫ ﻣﻨﺘﻮ‬хўр. номи таоми маъруф, ки гўштро кўфта, ба хамири тунук печонда, дар буѓ мепазанд.

МАНСУБА II ‫ ﻣﻨﺼﻮﺑﻪ‬кит. 1. тадбири нозук, тадбири нек. 2. бозии моњиронаи шоњмот.

МАНУТ а. ‫ ﻣﻨﻮط‬вобаста, марбут, тааллуќёфта ба чизе: манут ба… будан.

МАНСУБИЯТ а. ‫ ﻣﻨﺴﻮﺑﻴﺖ‬нисбат доштан, муносибат доштан, тааллуќ доштан.

МАНУФАКТУРА лот. ‫ ﻣﻨﻮﻓﻜﺘﻮره‬књн., таър. 1. шакли истењсоли сармоядорї, ки пеш аз саноати калон вуљуд дошт ва он ба таќсимоти мењнати коргарони кироя ва њунари дастї дар устохонаву коргоњњо асос ёфта буд. 2. ниг. газвор.

МАНСУР I а. ‫ ﻣﻨﺜﻮر‬1. кит. ба ришта кашиданашуда (оид ба дурру гавњар); пароканда, парешон. 2. ба наср навишташуда, ѓайриманзум: достони мансур, «Шоњнома»-и мансур. МАНСУР II а. ‫ ﻣﻨﺼﻮر‬нусратёфта, ѓолиб, фирўз. МАНСУС а. ‫ ﻣﻨﺼﻮص‬кит. бо далелу њуљљатњои ќатъї исботшуда; он чи бо тањќиќу тафтиш бо субут расидааст. МАНСУХ а. ‫ ﻣﻨﺴﻮخ‬нест гардонида, бекор карда, аз эътибор соќит: мансух кардан бекор кардан, ботил кардан, аз эътибор соќит кардан;

МАНФААТ а. ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬ниг. манфиат. МАНФАЗ а. ‫ ﻣﻨﻔﺬ‬1. даромадгоњ, гузаргоњ. 2. сўрох; дарича. 3. маљ. дањони кўза. МАНФИАТ а. ‫[ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬аслаш манфаат] нафъ, фоида, суд: бе њељ манфиати моддї ва маънавї, манфиат бахшидан, манфиат бурдан, манфиат дидан, манфиат доштан, манфиат овардан, манфиат расондан, манфиати давлатро мудофиа (ё муњофизат) кардан,

– 757 – манфиати давлатро аз манфиати шахсї баланд донистан, манфиати худро аз манфиати љамъият боло гузоштан, ба манфиати шахсии худ сарф кардан; ба манфиати…//барои манфиати… ба нафъи…; барои бењбуди…; аз манфиат холї набудан бе фоида набудан. МАНФИАТБАХШ ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖﺑﺨﺶ‬нафърасонанда, судовар, фоидаовар. МАНФИАТДОР ‫ ﻣﻨﻔﻌﺘﺪار‬1. он чи суд ва фоида дорад. 2. он ки аз коре манфиате дар назар дорад: тараф(њо)и манфиатдор, шахси манфиатдор; манфиатдор будан. МАНФИАТНОК ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖﻧﺎك‬ниг. манфиатдор. МАНФИАТОВАР ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖآور‬1. ниг. манфиатрасон. 2. фоидаовар, даромаднок. МАНФИАТПАРАСТ ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖﭘﺮﺳﺖ‬он ки дар корњо манфиати худро дар назар дорад; тамаъкор, муѓриз. МАНФИАТПАРАСТЇ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖﭘﺮﺳﺘﻲ‬ манфиатпараст будан; ѓаразнокї, тамаъкорї. МАНФИАТРАСОН ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖرﺳﺎن‬он ки дар коре нафъаш мерасад, нафърасонанда. МАНФИАТХОЊ ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖﺧﻮاه‬ниг. манфиатљў(й). МАНФИАТЉЎЇ ‫ ﻣﻨﻔﻌﺖﺟﻮﺋﻲ‬манфиат љустан, аз коре фоида љустан. МАНФИАТЉЎ(Й) (‫ ﻣﻨﻔﻌﺖﺟﻮ)ي‬он ки фаќат ба нафъи худ њал шудани корро мехоњад, манфиатдор, муѓриз. МАНФЇ ‫ ﻣﻨﻔﻲ‬он чи рад ва инкори чизеро дарназар дорад, он чи њељ љињати мусбат ва эљобї надорад, салбї, инкорї; муќоб. мусбат; таъсири манфї таъсири бад; љавоби манфї љавоби рад. МАНФУР а. ‫ ﻣﻨﻔﻮر‬мавриди нафрат воќеъшуда, боиси нафрат, мавриди нафрат; нафратовар; лаин: душмани манфур, одами манфур, марги манфур. МАНЊАЛ а. ‫ ﻣﻨﻬﻞ‬кит. обхўра ё чашмаи об дар чарогоњ, ки чорпо ва мардум аз он об менўшанд. МАНЊАЉ а. ‫ ﻣﻨﻬﺞ‬кит. роњи рост ва кушод, роњи васеъ. МАНЊИЁТ а. ‫ ﻣﻨﻬﻴﺎت‬кит. 1. љ. манњї//манњи(й)ят. 2. корњо ва чизњои дар шариат

МАО

манъшуда. МАНЊИ(Й)ЯТ а. ‫ ﻣﻨﻬﻴﺔ‬ниг. манњї. МАНЊЇ а. ‫ ﻣﻨﻬﻲ‬нањй кардашуда, манъ шуда, боздошта. МАНЊУЛ а. ‫ ﻣﻨﺤﻮل‬кит. 1. дурўѓ, бофта. 2. шеъри шахси дигар, ки касе ба худ нисбат додааст, шеъри интињолї; асари дуздида. МАНЊУС а. ‫ ﻣﻨﺤﻮس‬1. ба нањсї монда, нањс, шум; номуборак. 2. нафратовар, манфур. МАНЉАК ‫ ﻣﻨﺠﻚ‬кит. як навъ найрангбозї, ки найрангбозон ба косаи об оњанпораву сангчањо ва монанди инњоро андохта аз коса берун мељањонанд; найранг. МАНЉАЛАЌ(Ї) фосиќ.

(‫ﻣﻨﺠﻠﻖ)ي‬гуфт.

зани бадкора,

МАНЉАНИЌ ю. ‫ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ‬таър. олати фалохунмонанде, ки дар љангњои ќадим барои андохтани сангу гулўлањо ба тарафи душман ба кор мебурданд. МАНЉАНИЌАНДОЗ ‫ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖاﻧﺪاز‬он ки манљаниќ ба тарафи душман санг гулўлањои оташ меандохт.

аз ва

МАНЉУЌ т. ‫ ﻣﻨﺠﻮق‬кит. 1. моњчаи байраќ; нишони тило ё нуќрагин, ки ба нўги чўби байраќ устувор мекарданд. 2. маљ. байраќ, парчам. МАНША ‫ ﻣﻨﺸﻪ‬гуфт. низоъ, љанљол (бо касе); маншаву мољаро, манша кардан. МАНШАТАЛАБ ‫ﻣﻨﺸﻪﻃﻠﺐ‬ пархошљў; љанљолї.

гуфт.

арбадаљў,

МАНШАЪ а. ‫ ﻣﻨﺸﺄ‬1. љои нашъат, љои пайдоиш, мабдаъ. 2. маљ. зодгоњ, ватан. МАНШУР а. ‫ ﻣﻨﺸﻮر‬1. нашршуда, интишорёфта, пањншуда ба теъдоди зиёд. 2. таър. фармони подшоњї, ярлиѓ дар бораи додани мансаб, рутба ва ѓ. 3. номаи имтиёз ва бартарї, имтиёзнома. МАНЪ а. ‫ ﻣﻨﻊ‬боздоштан аз коре ё чизе, пеши роњи чизеро гирифтан, пешгирї, роњ надодан; манъ кардан боздоштан (аз коре), монеъ шудан (ба коре). МАОБ I а. ‫ب‬Ĥ‫ ﻣ‬кит. 1. љои бозгашт, бозгашт. 2. паноњгоњ. 3. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маъноњои дорои…, шабењи… ва ѓ.:

МАО

– 758 –

љалолатмаоб, фарангимаоб, фазилатмаоб ва ѓ. МАОБ II а. ‫ ﻣﻌﺎب‬кит. айб, камбудї, нуќсон. МАОД а. ‫ ﻣﻌﺎد‬кит. 1. љои бозгашт; охирин љои бозгашт. 2. д., маљ. зиндагии баъди марг; охират. МАОДИН а. ‫ ﻣﻌﺎدن‬љ. маъдан. МАОЗ а. ‫ ﻣﻌﺎذ‬кит. паноњгоњ, маъман. МАОЗАЛЛОЊ а. ‫ ﻣﻌﺎذاﷲ‬нидо паноњ ба Худо!, Худо нигоњ дорад! МАОЛ а. ‫ل‬Ĥ‫ ﻣ‬кит. 1. љои руљўъ, марљаъ, мањалли бозгашт. 2. оќибати кор, анљом ва охири кор; натиља. МАОНИСАРО ‫ ﻣﻌﺎﻧﻲﺳﺮا‬кит. нуктасанљ, мўшикоф дар сухан. МАОНЇ а. ‫ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬љ. маънї//маъно; илми маонї илме (фанне) буд, ки дар бораи маъноњои калима (услубшиносї) ва санъатњои бадеиву тарзи баёни фикр бањс мекард. МАОРИФ І а. ‫ ﻣﻌﺎرف‬1. љ. маърифат. 2. соњаест, ки маљмўи корњои оид ба таълиму тарбия ва муассисањои таълимию тарбиявиро дар бар мегиранд: вазорати маориф, идораи маориф, шўъбаи маориф; маорифи сиёсї маљмўи корњои оид ба фањмондани сиёсати давлат ва муассисањои марбут ба он.

‫ ﻣﻌﺎرﻳﻒ‬кит., љ. маъруф. МАОРИФДЎСТ ‫ ﻣﻌﺎرفدوﺳﺖ‬дўстдор МАОРИФ II

ва

тарафдори илму дониш ва маърифат.

МАОРИФДЎСТЇ‫ ﻣﻌﺎرفدوﺳﺘﻲ‬маорифдўст будан, дўстдори маърифат будан. МАОРИФПАРВАР ‫ ﻣﻌﺎرفﭘﺮور‬1. маорифдўст. 2. пайрави љараёни маорифпарварї. МАОРИФПАРВАРЇ ‫ ﻣﻌﺎرفﭘﺮوري‬1. маорифпарвар будан, маорифдўст будан; фаъолияти маорифпарварона. 2. таър. љараёни адабию фарњангї ва иљтимоию сиёсиест, ки пайравони он дар љањлу нодонї мондани оммаро сабабгори асосии рўзгори бади халќ њисоб мекарданд ва роњи наљотро танњо дар баланд бардоштани сатњи таълиму тарбия, љорї кардани адолат ва ѓ. медиданд. МАОФ//МУОФ а. ‫ ﻣﻌﺎف‬авфшуда, бахшидашуда, гузашткарда; озод карда; муоф кардан озод кардан (мас., аз пардохти андоз ё ба љо овардани хизмати њарбї).

МАОШ а. ‫ ﻣﻌﺎش‬1. кит. зиндагонї, рўзгузаронї. 2. он чи ба василаи он кас рўз мегузаронад; маоши зиндагї воситаи рўзгузаронї (аз ќабили хўроку пўшок). 3. музди кор, ки бо он рўз мегузаронанд; моњиёна, моњона: маоши думоња, маоши иловагї, маоши муаллимї; маош гирифтан, маош додан; таъмини маош а) ба музди кор таъмин намудан; б) фароњамоварии васоили зиндагонї. МАОШХЎР ‫ ﻣﻌﺎﺷﺨﻮر‬он ки барои иљрои вазифаи худ музди моњона мегирад: котиби маошхўр. МАР//МАРР I а. ّ‫ ﻣﺮ‬кит. 1. шумор, њисоб; шумора, адад. 2. воњиди шумор, ки баробари 100 њазор аст, лак. 3. аломатест, ки дар ваќти шумурдани чизе дар сари њар 50 ё 100 мегузоштанд. МАР II ‫ ﻣﺮ‬њиссачаест, ки пеш аз калимаи бо пасоянди –ро омада навишта шуда, як навъ маънои таъйин ва таъкидро мефањмонад ва гоњо барои зинати калом истифода мешавад, дар баъзе мавридњо асосан дар матнњои классикї, дар сурати зикр нашудани «-ро» ба љои он истифода мегардид: мар он кас, мармаро. МАРАЗ а. ‫ ﻣﺮض‬1. беморї, ранљурї, касалї. 2. маљ. разил, паст, дун. МАРАЗСЎЗ ‫ ﻣﺮضﺳﻮز‬несту нобудкунандаи касалї, илољкунанда, шифобахш, табобаткунанда. МАРАММАТ а. ‫ﺖ‬‫ ﻣﺮﻣ‬кит. таъмир, тармим, дуруст кардани бино ва ѓ. МАРАС ‫ ﻣﺮس‬кит. ресмон, таноб, расане, ки ба гардани саг, асп ва ѓ. мебанданд. МАРАФОНЇ ‫ ﻣﺮﻓﺎﻧﻲ‬:пойгаи марафонї варз. дарозтарин масофаи давидан дар варзиши сабук (42 км 195 м). МАРАХША ‫ ﻣﺮﺧﺸﻪ‬књн. шум, нањс. МАРБАТ//МАРБИТ а. ‫ ﻣﺮﺑﻂ‬кит. љои бастани чорпоён; оѓил, тавила. МАРБАЪ а. ‫ ﻣﺮﺑﻊ‬кит. љои бањоргузаронї; чарогоње, ки айёми бањорро дар он љо мегузаронанд. МАРБИТ а. ‫ ﻣﺮﺑﻂ‬ниг. марбат. МАРБУТ а.

‫ﻣﺮﺑﻮط‬

рабтдор, вобаста; тааллуќ-

– 759 – дор, алоќадор; марбут будан вобаста будан, алоќаманд будан. МАРБУТА а. ‫ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬ниг. марбут; идорањои марбута идорањои дахлдор. МАРВАЗЇ ‫ ﻣﺮوزي‬мансуб ба Марв; он ки зодгоњи ў шањри бостонии Марв аст, сокин ва муќими шањри Марв. МАРВАК ‫ ﻣﺮوك‬бот. гиёњи бисёрсолаест, ки њамчун алафи бегона дар киштзору даштњо мерўяд ва низ дар баъзе кишварњо чун гиёњи шифобахш ва равѓани эфирдињанда кишт мегардад, мармарак, кампиргулак.

МАР

марг фикр мекунад. МАРГАНДЕШЇ ‫ ﻣﺮگاﻧﺪﻳﺸﻲ‬маргандеш будан, доимо дар фикри марг будан. МАРГАРИН фр. ‫ ﻣﺮﮔﺮﻳﻦ‬равѓани сунъии ба равѓани зард монанд, ки аз омехтаи равѓанњои наботї ё њайвонї тайёр мешавад. МАРГБОР ‫ ﻣﺮگﺑﺎر‬ниг. марговар. МАРГВОР ‫ ﻣﺮگوار‬чун марг, мисли марг, ба дараљаи марг. МАРГДОРУ ‫ ﻣﺮگدارو‬доруи марговар, доруе, ки боиси мурдан мешавад.

МАРВЇ I ‫ ﻣﺮوي‬ниг. марвазї.

МАРГЗО ‫ ﻣﺮگزا‬ниг. маргбор.

МАРВЇ II а. ‫ ﻣﺮوي‬кит. ривоятшуда.

МАРГИМУШ ‫ ﻣﺮگﻣﻮش‬моддаи химиявии хокистарранги фўлодгун аст, ки дар доруњо ва дар техника ба кор меравад.

МАРВОРИД ю. ‫ ﻣﺮوارﻳﺪ‬1. моддаи сахту сафеди дурахшон, ки дар даруни садаф (гўшмоњї)-и бањрї ба вуљуд меояд, дурр, гавњар. 2. маљ. ќатрањои оби дида, ашк; гули марворид бот. навъе аз гули ороишї. МАРВОРИДАК ‫ ﻣﺮوارﻳﺪك‬1. гули марворид. 2. тути резаи холдори хеле ширин. МАРВОРИДКОРЇ ‫ ﻣﺮوارﻳﺪﻛﺎري‬асбоби зинатии бо марворидњо оро дода: гўшвораи марворидкорї // овезаи марворидкорї. МАРГ ‫ ﻣﺮگ‬муриш, мавт, фавт, аљал; мамот, фано: марги ногањонї, марги ногузир, љанги маргу зиндагонї; аз чанголи марг рањої ёфтан, љанг бо марги беамон кардан, рўзи маргаш расидааст; марги бемањал мурдан пеш аз ваќти маълум, марги барваќт; марги муфољо(т) марги ногањонї; фариштаи марг ниг. малакулмавт; дар дами марг будан наздик ба марг будан, дар дами назъ будан; марг ба… нест шавад…, барњам хўрад…, бимирад…; бо марг даст ба гиребон шудан бо марг мубориза бурдан (барои зинда мондан); љонбозї кардан, љонро ба хатар андохтан; дар дами марг будан дар њолати наздик ба мурдан будан; дил ба марг нињодан маргро ба назар гирифтан; ба мурдан розї шудан; зањри маргат шавад сабаби мурдани ту шавад, сари туро хўрад (таъбири дашном); марги бо дўстон (ё ёрон) тўй аст (зарб.) аз сар гузаронидани њар фалокат ва нохушї њамроњи дўстон, бо љамоат сањл аст, мурдан бо ёрон ид аст. МАРГАНДЕШ ‫ ﻣﺮگاﻧﺪﻳﺶ‬он ки ба сабабњои беморї, вазъи равонї ва ѓ. доимо дар бораи

МАРГОБА ‫ ﻣﺮگآﺑﻪ‬маљ. майу шаробу араќ ва њар навъ машрубот. МАРГОВАР ‫ ﻣﺮگآور‬1. он чи бо марг меанљомад; њалокатовар; кушанда: силоњи марговар. 2. маљ. ба нобудшавї боисшаванда, њалокатовар, хеле берањмона: зарбаи марговар, њуљуми марговар. МАРГОМАРГ ‫ ﻣﺮﮔﺎﻣﺮگ‬маргу мири умумї бо иллати ќањтї, гуруснагї ё сирояти беморињои гуногун, муриш. МАРГОМАРГЇ ‫ ﻣﺮﮔﺎﻣﺮﮔﻲ‬саросарї шудани маргу мир, љараёни доимї гирифтани муриш. МАРГОСО ‫ ﻣﺮگآﺳﺎ‬маљ. вањшатноку тарсовар, њавлнок, монанди марг. МАРГОФАРИН ‫ ﻣﺮگآﻓﺮﻳﻦ‬ниг. марговар. МАРГПАРАСТЇ ‫ ﻣﺮگﭘﺮﺳﺘﻲ‬таваљљўњ ва диќќати зиёд додан ба масъалањои маргу мир, маргхоњї. МАРГХОНЇ ‫ ﻣﺮگﺧﻮاﻧﻲ‬талабгори марг будан, дар орзуи марг будан. МАРЃ ‫ ﻣﺮغ‬1. бот. як навъ алафи аљириќмонанд; алаф; сабзаи худрўй. 2. ниг. марѓзор. МАРЃАЗАН ‫ ﻣﺮﻏﻪزن‬кит. гўристон. МАРЃАЗЇ ‫ ﻣﺮﻏﺰي‬кит., ниг. марвазї. МАРЃЗОР ‫ ﻣﺮﻏﺰار‬сабзазор, чаманзор, алафзор: марѓзори сералаф, марѓзори канори роњ.

МАР

– 760 –

МАРЃЗОРЇ ‫ ﻣﺮﻏﺰاري‬мансуб ба марѓзор. МАРЃУБ а. ‫ ﻣﺮﻏﻮب‬он чи ба он майлу раѓбат зоњир мешавад, мавриди раѓбат, писандида; дилкаш; дилхоњ: манзараи марѓуб, оњанги марѓуб, марѓуб будан; бўи марѓуб бўи дилкашу форам, роињаи матбўъ; дилбари марѓуб дилбари хушрўй, мањбубаи зебо. МАРЃУЗ ‫ ﻣﺮﻏﻮز‬кит., зоол. як навъи буз, ки пашми хуб доштааст. МАРЃУЗЇ ‫ ﻣﺮﻏﻮزي‬кит. марбут ба марѓуз; пўсти бузи марѓуз, ки дар ќадим либос тайёр мекарданд. МАРЃУЗОР ‫ ﻣﺮﻏﺰار‬ниг. марѓзор. МАРЃЎЛА ‫ ﻣﺮﻏﻮﻟﻪ‬1. печутобхўрда; пурпечутоб, љингила; мўи њалќа-њалќа: кокули марѓўла, мўйи марѓўла. 2. печутоби овоз дар ваќти сурудхонї. МАРЃЎЛАДОР ‫ ﻣﺮﻏﻮﻟﻪدار‬1. њалќа-њалќа, љингила: мўи марѓўладор. 2. печутобдор: овози марѓўладор. МАРЃЎЛАМЎ(Й) (‫ ﻣﺮﻏﻮﻟﻪﻣﻮ)ي‬љингиламўй. МАРД ‫ ﻣﺮد‬1. љинси наринаи инсон; муќоб. зан; одам, инсон; мард бояд, ки њаросон нашавад, мушкиле нест, ки осон нашавад (зарб.). 2. шавњар, шўй. 3. маљ. росткор, ба ќавли худ устувор, содиќ, вафодор; марди майдон марди шоистаи майдони корзор; марди шуљоъ ва љасур; марди мардон а) марди аз њама љасур, одами нињоят шуљоъ; б) унвони сардори олуфтањои Бухорои кўњна. 4. маљ. шуљоъ, далер, нотарс; муќоб. номард; мард будан далеру собитќадам будан; мард(он)-и кор ањли кор; коргарон; он ки хубу диловарона кор мекунад; њам зани хона, њам марди кўча зане ки њам вазифаи бонуи хонаро хуб адо мекунад ва њам мисли мардон машѓули кори расмист. МАРДАК ‫ ﻣﺮدك‬1. шакли тасѓири мард; мардина. 2. шавњар (хитоби зан ба шавњар). МАРДАФКАН ‫ ﻣﺮداﻓﻜﻦ‬1. он чи ё он ки мардро аз по меѓалтонад. 2. маљ. ќавї, зўр; пањлавони пурзўр; ◊ шароби мардафкан шароби ќувваи масткунандагиаш зиёд, бодаи ќавї. МАРДБАНДЇ ‫ ﻣﺮدﺑﻨﺪي‬гуфт. бо сењру љоду, дуохонї ва роњњои дигар боздоштани нерўи

љинсии мард, то бо ягон зан издивољ карда натавонад, бастани пеши роњи мард бо сењру љоду ва ѓ. МАРДВОР ‫ ﻣﺮدوار‬монанди мард, чун мард(он), мардона, далерона: мардвор амал кардан, мардвор љангидан. МАРДГИРОН ‫ ﻣﺮدﮔﺮان‬кит. дар Эрони бостон љашне будааст дар панљ рўзи охири исфандмоњ, ки занон метавонистанд њар чї хоњанд аз мардон мегирифтанд. МАРДИГАРЇ ‫ ﻣﺮديﮔﺮي‬1. мардї, мард будан. 2. ниг. мардонагї: мардигарї нишон додан марди њаќиќї будани худро нишон додан. МАРДИКОР ‫ ﻣﺮدﻛﺎر‬1. муздур, коргари кирояи рўзбайъ: бозори мардикор, мардикор гирифтан, мардикор киро кардан. 3. ниг. мард (мард(он)-и кор). МАРДИКОРГИР киро мекунад.

‫ﻣﺮدﻛﺎرﮔﻴﺮ‬

он ки мардикор

МАРДИКОРГИРЇ ‫ ﻣﺮدﻛﺎرﮔﻴﺮي‬1. исми амал аз мардикор гирифтан. 2. сафарбарии маљбурии ањолии мањаллии мењнатии Осиёи Миёна аз тарафи њукумати подшоњии Русия барои корњои сиёњ дар аќибгоњ (дар солњои Љанги якуми љањонї). МАРДИКОРЇ ‫ ﻣﺮدﻛﺎري‬1. муздурї, кори рўзбайъ; мардикор будан: мардикорї кардан. 2. ниг. мардикоргирї. МАРДИНА ‫ ﻣﺮدﻳﻨﻪ‬1. одами љинси мард: хизматгори мардина, мењмонони мардина. 2. маљ. шавњар, шўй. МАРДИСТОН ‫ ﻣﺮدﺳﺘﺎن‬1. љои мардон, љои пур аз мардон. 2. маљ. љои мардонагию шуљоат нишон додан, мањалли корнамої. МАРДЇ ‫ ﻣﺮدي‬1. мард будан; мардонагї, далерї, шуљоат. 2. маљ. љавонмардї, олињимматї, одамгарї; инсофу мурувват. 3. маљ. росткорї, устуворию матонат дар ќавли худ. 4. маљ. ќувваи шањвонї, ќувваи боњ; мардї кардан а) мардонагї нишон додан, далерї кардан; б) устуворию матонат нишон додан, (дар адои ќарз, дар вафо ба ањди худ…); доди мардї додан бењтарин намунаи далерию шуљоат нишон додан, мардонагї кардан; ќавли мардї додан ваъдаи мардвори вафо ба ањди худро додан, ваъдаи ќатъї додан барои иљрои коре.

– 761 – МАРДОЗМО(Й) (‫ ﻣﺮدآزﻣﺎ)ي‬он чи барои санљидан ва озмудани касе ба кор меравад. МАРДОНА ‫ ﻣﺮداﻧﻪ‬1. чун мардон, чунонки ба мардон месазад; љасурона, далерона: мардона рафтор кардан. 2. мансуб ба мардон, он чи марбут ба мардон аст: кафши мардона, куртаи мардона, либоси мардона, овози ѓафси мардона; њаммоми мардона, мардона рафтор кардан. МАРДОНАВОР ‫ ﻣﺮداﻧﻪوار‬1. чунон ки лоиќи мардон аст; љасурона, бошуљоат, далерона: мардонавор кор кардан. 2. монанди мардон. МАРДОНАГЇ ‫ ﻣﺮداﻧﮕﻲ‬мардї, далерї; устуворї, пойдорї: шуљоат ва мардонагї нишон додан.

МАР

мањалле: мардуми дара, мардуми дења, мардуми кўњистон; мардуми мањаллї ањолии тањљої. 3. одамони бегона, дигарон: духтари мардум, моли мардум, хонаи мардум; ◊ мардуми чашм ниг. мардумак(-и чашм). МАРДУМАК ‫ ﻣﺮدﻣﻚ‬1. ниг. гавњарак. 2; мардумаки чашм гавњараки чашм. МАРДУМБЕЗОР ‫ ﻣﺮدمﺑﻴﺰار‬он ки аз одамон нафрат дорад; мардумгурез, одамгурез. МАРДУМБЕЗОРЇ ‫ ﻣﺮدمﺑﻴﺰاري‬нафрат доштан нисбат ба одам; мардумгурезї, одамгурезї. МАРДУМВАШ рати одам.

‫ﻣﺮدموش‬

мардуммонанд, ба су-

МАРДУМГАЗО(Й) (‫ ﻣﺮدمﮔﺰا)ي‬ниг. мардумозор.

МАРДОНАДЎЗ ‫ ﻣﺮداﻧﻪدوز‬он ки пўшок, пойяфзол ва ашёи дигари мардона медўзад.

МАРДУМГИЁЊ ‫ ﻣﺮدمﮔﻴﺎه‬ниг. мењргиёњ.

МАРДОНАПЎШ ‫ ﻣﺮداﻧﻪﭘﻮش‬хусусияти зане, ки либосњои мардона ё бо равиши мардон либос мепўшад.

МАРДУМГУРЕЗ ‫ ﻣﺮدمﮔﺮﻳﺰ‬он ки аз одамон дур мегардад, бо мардум намеомезад, хилватнишин, одамгурез.

МАРДОНАРАВ ‫ ﻣﺮداﻧﻪرو‬маљ. дорои рафтори мардон, чун мард рафтор кардан.

МАРДУМГУРЕЗЇ ‫ ﻣﺮدمﮔﺮﻳﺰي‬хилватнишинї, одамгурезї, аз одамон дур гурехтан.

МАРДПИСАНД ‫ ﻣﺮدﭘﺴﻨﺪ‬гуфт. ба мард писанд афтодан, мавриди ќабули мард ќарор гирифтан, муќоб. занписанд.

МАРДУМДАР ‫ ﻣﺮدمدر‬1. он ки ё он чи одам медарад, дарандаи одамхор. 2. маљ. вањшї, хунхор.

МАРДРАНГ далер.

‫ﻣﺮدرﻧﮓ‬

МАРДСИФАТ зан).

монанди мард; шуљоъ,

‫ ﻣﺮدﺻﻔﺖ‬монанди мардон (оид ба

МАРДСОЛОР ‫ ﻣﺮدﺳﺎﻻر‬низом ва ё сохте, ки дар даврањои бостон дорои низоми падаршоњї будааст, падаршоњї. МАРДСОЛОРЇ ‫ ﻣﺮدﺳﺎﻻري‬шакли сохтори иљтимої, ки дар он мард дорои ќудрат ва тавоноии том будааст, падаршоњї. МАРДУД а. ‫ ﻣﺮدود‬рад шуда, рондашуда; лаънатї: душмани мардуд. МАРДУМ а. ‫ ﻣﺮدم‬1. одамон, одами бисёр; халќ; мардуми бегона, мардуми бечора, мардуми одї, мардуми олам, мардуми тољик, гурўњи мардум; мањбуби мардум гаштан, раъйи мардумро гирифтан, аз байни мардум баромадан, дар байни (ё миёни) мардум овоза шудан; мардуми омма одамони одї, мардуми авом; оммаи мардум њамаи мардум, аксарияти одамон. 2. бошандагони љое, ањолии

МАРДУМДОР ‫ ﻣﺮدمدار‬он ки бо мардум рафтори хуб ва равиши хушоянд дорад, мењрубон, хушрафтор, хушмуомила. МАРДУМДОРЇ ‫ ﻣﺮدمداري‬дорои рафтори хуб бо мардум, бо мардум муомилаи хуб карда тавонистан, мардумдор. МАРДУМДЎСТ ‫ ﻣﺮدمدوﺳﺖ‬он ки нисбат ба одамон некхоњ аст ва одамонро дўст медорад, мардумнавоз. МАРДУМДЎСТЇ ‫ ﻣﺮدمدوﺳﺘﻲ‬мардумдўст будан, мењрубон будан ба одамон, мардумнавозї. МАРДУМЗОД ‫ ﻣﺮدمزاد‬ниг. мардумзода. МАРДУМЗОДА ‫ ﻣﺮدمزاده‬1. кит. зодаи инсон. 2. маљ. дорои рафтор ва хислатњои инсонї. МАРДУМЇ ‫ ﻣﺮدﻣﻲ‬1. доро будан ба сифатњои неки инсонї; одамгарї, инсонї; мурувват. 2. нав. халќї: вакили мардумї. МАРДУМКУШ ‫ ﻣﺮدمﻛﺶ‬одамкуш, ќотил. МАРДУМКУШЇ ‫ ﻣﺮدمﻛﺸﻲ‬одамкушї, ќотилї.

– 762 –

МАР

МАРДУМНАВОЗ ‫ ﻣﺮدمﻧﻮاز‬хайру эњсонкунанда ба одамон; навозишкор, мењрубон. МАРДУМНАВОЗЇ ‫ ﻣﺮدمﻧﻮازي‬ниг. мардумдўстї. МАРДУМНИШИН ‫ ﻣﺮدمﻧﺸﻴﻦ‬љое, ки дар он одамон хонаву љой карда истиќомат доранд. МАРДУМОЗОР ‫ ﻣﺮدمآزار‬он ки одамонро меранљонад; ситамгар, золим, берањм. МАРДУМОЗОРЇ ‫ ﻣﺮدمآزاري‬мардумозор будан; ситамгарї, берањмї, золимї. МАРДУМОМЕЗ ‫ ﻣﺮدمآﻣﻴﺰ‬он ки њар чи зудтар ба мардум меомезад ва бо одамони гуногун хў мегирад; дидадаро, њамнишин ва бомуошират. МАРДУМОМЕЗЇ ‫ ﻣﺮدمآﻣﻴﺰي‬бо мардум хў гирифтан, њамнишинї, муошират ва муносибати хуб доштан, дидарої. МАРДУМПИСАНД ‫ ﻣﺮدمﭘﺴﻨﺪ‬мавриди ќабул ва эътибори мардум ќарор гирифтан, писанди одамон будан. МАРДУМСИТОНЇ ‫ ﻣﺮدمﺳﺘﺎﻧﻲ‬кит., маљ. мардумдорї, таваљљўњи мардумро ба хушрафторї ва мењрубонї љалб кардан. МАРДУМСОЛОР ‫ ﻣﺮدمﺳﺎﻻر‬с. њокимияте, ки дар он ќудрат ба халќу мардум тааллуќ дорад; њокимияти демократї: давлати мардумсолор. МАРДУМСОЛОРЇ будан, демократї.

‫ﻣﺮدمﺳﺎﻻري‬

с. мардумсолор

МАРДУМСОЛОРОНА ‫ ﻣﺮدمﺳﺎﻻراﻧﻪ‬с. мансуб ба мардумсолорї, аз рўи равиши мардумсолорї. МАРДУМСОР ‫ ﻣﺮدمﺳﺎر‬маљ. дорои рафтор ва кирдори инсонї. МАРДУМФИРЕБ ‫ ﻣﺮدمﻓﺮﻳﺐ‬ќаллоб, фиребгар. МАРДУМФИРЕБЇ ‫ ﻣﺮدمﻓﺮﻳﺒﻲ‬фиреб додани мардум; ќаллобї, фиребгарї. МАРДУМХОР ‫ ﻣﺮدمﺧﻮار‬1. он ки ё он чи, ки хўрокаш гўшти одам аст, одамхўр. 2. маљ. хунхор, вањшї. МАРДУМХЎР ‫ ﻣﺮدمﺧﻮر‬ниг. мардумхор. МАРДУМХЎРЇ одамхўрї.

‫ﻣﺮدمﺧﻮري‬

мардумхўр будан,

МАРДУМШИНОС ‫ ﻣﺮدمﺷﻨﺎس‬нав. мутахассис ва олими мардумшиносї, этнограф.

МАРДУМШИНОСЇ ‫ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‬нав. илми љомеашиносист, ки таърихи пайдоиши ќавмњо, тарзи зисту зиндагонї, урфу одат ва маданияти моддию маънавии онњоро меомўзад, этнография. МАРЗ ‫ ﻣﺮز‬1. замин; замини киштукори атрофаш вот бардошта. 2. њудуди замин; сарњад. 3. мамлакат, кишвар; марзу бум сарзамин, кишвар. МАРЗА ‫ ﻣﺮزه‬барљастагї, баландии махсус аз хок бардоштаи канори замини кишт, вот, рош; марза кашидан атрофи замини киштро бо хок бардошта њудуди онро муайян кардан, рош бардоштан. МАРЗАЃАН ‫ ﻣﺮزهﻏﻦ‬кит. 1. д. дўзах, љањаннам. 2. гўристон. МАРЗАКАШ ‫ ﻣﺮزهﻛﺶ‬он ки гирди замини киштро марза мебардорад. МАРЗАКАШЇ ‫ ﻣﺮزهﻛﺸﻲ‬марза гирдогирди замини кишт.

бардоштани

МАРЗАНГЎШ ‫ ﻣﺮزﻧﮕﻮش‬бот. навъи райњон, ки баргњояш ба гўши муш монандї дорад. МАРЗАНЉЎШ ‫ ﻣﺮزﻧﺠﻮش‬ниг. марзангўш. МАРЗБАНДЇ ‫ ﻣﺮزﺑﻨﺪي‬1. таќсимбандї ва људо кардани ќитъањои замин, заминбандї. 2. сарњадбандї, муайян кардани њадду њудуд ва ќаламраву доманаи чизе ё коре. МАРЗБОН ‫ ﻣﺮزﺑﺎن‬1. таър. сарпосбони сарњад, сарњаддор. 2. сарњадбон. МАРЗБОНЇ ‫ ﻣﺮزﺑﺎﻧﻲ‬амал ва вазифаи марзбон, сарњадбонї. МАРЗДОР ‫ ﻣﺮزدار‬ниг. марзбон. МАРЗДОРЇ ‫ ﻣﺮزداري‬ниг. марзбонї. МАРЗЇ I ‫ ﻣﺮزي‬мансуб ба марз; сарњадї. МАРЗЇ II а.‫ ﻣﺮﺿﻲ‬кит. мавриди ризояту писанд гардида, маќбул, писандида. МАРЗНИШИН ‫ ﻣﺮزﻧﺸﻴﻦ‬он ки дар шањрњо ва ё дењањои сарњадї сокин шудааст, сарњаднишин. МАРЗУБУМ ‫ ﻣﺮزوﺑﻮم‬мањалли асосии иќомат, мењан, ватан. МАРЗШИКАН ‫ ﻣﺮزﺷﻜﻦ‬он ки сарњади давлатро бе иљозат убур мекунад, сарњадшикан.

– 763 – МАРЗШИКАНЇ ‫ ﻣﺮزﺷﻜﻨﻲ‬нав. аз хати сарњади давлате бе иљозат ва пинњонї гузаштан, сарњадшиканї. МАРИЗ а. ‫ ﻣﺮﻳﺾ‬бемор, касал, бетоб: мариз шудан, мариз афтодан. МАРИЗЇ ‫ ﻣﺮﻳﻀﻲ‬беморї, касалї, бетобї. МАРКА олм. ‫ ﻣﺮﻛﻪ‬1. коѓазчаи хурди чоркунљаи почта, ки ба рўи лифофаи мактубњо часпонида мешавад; коѓазчаи ба ин монанди нишондори баъзе идорањои давлатї, ки њамчун аломати пардохти музди чизе (монанди мўњрона ва ѓ.) хизмат мекунад; чунин коѓазча бо зикри маблаѓе, ки собиќ чун аломати пардохти њаќќи узвияти баъзе ташкилотњо ба китобча ё вараќа мечаспониданд. 2. воњиди пули Љумњурии Олмон (баробари 100 пфенинг) ва давлати Финляндия (баробари 100 пенни) мебошад. МАРКАБ а. ‫ ﻣﺮﻛﺐ‬кит. 1. њайвони саворї (монанди асп, хар, шутур). 2. хар. МАРКАБСАВОР ‫ ﻣﺮﻛﺐﺳﻮار‬ниг. харсавор. МАРКАБСАВОРЇ ‫ ﻣﺮﻛﺐﺳﻮاري‬ниг. харсаворї. МАРКАЗ а. ‫ ﻣﺮﻛﺰ‬1. нуќтаи миёнаи доира, ки як пои паргор дар он устувор ќарор гирифта, пои дигараш мегардад: маркази доира. 2. миёнаљои њар чиз, васат, мобайн: маркази зилзила, маркази коинот, маркази чоррања, дар маркази даромадгоњ. 3. мањалле, ки идорањои маќомоти роњбарикунанда дар он љой гирифтаанд, маркази маъмурї: маркази вилоят, маркази ноњия; маљ. пойтахт. 4. љои умда ва асосии воќеъ шудан ва инкишофёфтаи чизе ё соњае: маркази илм, маркази саноатї; маркази савдо а) шањру ноњия ва умуман минтаќае, ки дар он савдову тиљорат инкишоф ёфтааст; б) нав. маѓозаи калон, фурўшгоњ. 5. нав. номи муассисањои махсуси начандон калони тањќиќотї ё корхонањои дигар: маркази тадќиќи обу њаво, маркази њисоббарї; дар маркази диќќат будан (ё истодан) мавриди таваљљўњи хос ќарор гирифтан; ањамияти зиёд додани касе ба касе ё чизе. МАРКАЗГАРО гарої.

‫ﻣﺮﻛﺰﮔﺮا‬

нав. пайрави марказ-

МАРКАЗГАРОЇ ‫ ﻣﺮﻛﺰﮔﺮاﻳﻲ‬нав. љараёнест, ки пайравони он аќидањои мўътадили сиёсї, яъне дар байни марказиятхоњону марказият-

МАР

гурезон ё чапгароёну ростгароён мавќеъ гирифтанро тарафдорї мекунанд. МАРКАЗГУРЕЗ ‫ ﻣﺮﻛﺰﮔﺮﻳﺰ‬он чи ваќти њаракат аз нуќтаи маркази доира ба атроф пањн мегардад; муќоб. марказрав: ќувваи марказгурез. МАРКАЗИЯТ а. ‫ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ‬љамъ овардан дар як марказ, тобеъ гардонидан ба як марказ; марказияти истењсолот марказонидани истењсолот; марказият пайдо кардан//марказият ёфтан мутамарказ шудан, мутамарказонида шудан, дар як љо ё дар дасти як шахс ё як гурўњ ќарор дода шудан(-и идораи давлат). МАРКАЗЇ ‫ ﻣﺮﻛﺰي‬1. мансуб ба марказ; кумитаи марказии њизб с. њайати олии роњбарикунандаи интихобї дар байни анљумани њизбњо: рўзномаи марказї рўзномае, ки маќоми бевоситаи њизб ё њукумат њисоб меёбад ва дар пойтахт чоп мешавад; ситоди марказї дастгоњи роњбарикунандаи асосие, ки ситодњои дигарро муттањид мекунад; њукумати марказї њукумати дар пойтахт љойгиршуда; њукумате, ки идораи тамоми кишвар дар дасти ўст. 2. дар миёнаљои шањру ноњия, вилоят, давлат, ќитъа ва ѓ. воќеъгардида: кўчаи марказї, шањри марказии мамлакат, Осиёи Марказї. МАРКАЗОНИДАН ‫ ﻣﺮﻛﺰاﻧﻴﺪن‬ба як марказ тобеъ ва вобаста намудан. МАРКАЗОНИДАШУДА ‫ ﻣﺮﻛﺰاﻧﻴﺪهﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз марказонида шудан; ба як марказ љамъ (ё тобеъ) кардашуда. МАРКАЗОНЇ ‫ ﻣﺮﻛﺰاﻧﻲ‬тобеъ гардонидан ба як марказ, ба як марказ вобаста кардан; идора кардан аз як нуќта. МАРКАЗРАВ ‫ ﻣﺮﻛﺰرو‬он чи ваќти њаракат ба сўи нуќтаи марказии доира майл мекунад, марказшитоб. МАРКАЗШИТОБ ‫ ﻣﺮﻛﺰﺷﺘﺎب‬ниг. марказрав. МАРКЕТИНГ англ. ‫ ﻣﺮﻛﺘﻴﻨﮓ‬иќт. 1. тарзи идора ва ташкили истењсолот аст, ки ба вуљуд овардани навъњои нави мањсулот ва фурўши онњо, омўхтани талабот ба молњо ва хизматрасонињои ба ин вобаста маќсади асосии он мебошад. 2. нав. фанни иќтисодиёт, ки масъалањои марбут ба истењсол ва фурўши мањсулотро меомўзад, бозорёбї,

– 764 –

МАР бозоршиносї.

МАРКИЗ фр.‫ ﻣﺮﻛﺰ‬таър. унвони дворянњо (байни граф ва герсог) дар чанде аз кишварњои Аврупои Ѓарбї. МАРКИЗЕТ фр. ‫ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ‬навъи матои латифу тунуки нахї ва абрешимї. МАРКСИЗМ олм. ‫ ﻣﺮﻛﺴﻴﺰم‬таълимоти диалектикии Маркс ва Энгелс дар бораи ќонунњои тараќќиёти табиат ва љамъият, дар бораи инќилоби оммањои зулмдида ва истисморшаванда, дар бораи сотсиализм ва коммунизм.

ѓелиш, ѓалтидан; мароѓа кардан ѓалтидан, ѓелидани њайвон ба хок. МАРОКИЗ а. ‫ ﻣﺮاﻛﺰ‬љ. марказ. МАРОЌ а. ‫ ﻣﺮاق‬хоњиш, майл, раѓбат; кашиш ба коре; раѓбат ва майл ба донистан ва фањмидани чизе: мароќ доштан, мароќ зоњир кардан (ба коре, чизе), бо мароќ(-и зиёд, бузург) гўш кардан (нигоњ кардан, тамошо кардан); ба мароќ овардан моил кардан, шавќманд гардонидан; ба мароќ омадан майлу раѓбат пайдо кардан, роѓиб шудан.

МАРКСИСТ олм. ‫ ﻣﺮﻛﺴﻴﺴﺖ‬пайрави марксизм.

МАРОЌАНГЕЗ ‫ ﻣﺮاقاﻧﮕﻴﺰ‬он чи боиси пайдоиши мароќ мегардад, шавќовар; диќќатљалбкунанда.

МАРКСИСТЇ ‫ ﻣﺮﻛﺴﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба марксизм: назарияи марксистї, њизби марксистї.

МАРОЌНОК ‫ ﻣﺮاقﻧﺎك‬ниг. мароќангез.

МАРЌАД а. ‫ ﻣﺮﻗﺪ‬оромгоњ; гўрхона, ќабр, гўр. МАРЌУМ а. ‫ ﻣﺮﻗﻮم‬кит. раќамшуда, навишта; ќайдшуда; марќум аст, ки… навишта шудааст, ки… МАРМАЛОД фр. ‫ ﻣﺮﻣﻼد‬хўр. навъи ширинї, ки аз шираи мевањо, шакар ва нишоста пухта мешавад. МАРМАР ю. ‫ ﻣﺮﻣﺮ‬санги сахте аз љинси сангњои оњакї, ки наѓз сайќал меёбад ва дар меъморї ва њайкалтарошї ба кор меравад: санги мармар. МАРМАРАК ‫ ﻣﺮﻣﺮك‬ниг. марвак. МАРМАРИН ‫ ﻣﺮﻣﺮﻳﻦ‬ниг. мармарї. МАРМАРЇ ‫ ﻣﺮﻣﺮي‬мансуб ба мармар; аз мармар сохташуда: тахтасанги мармарї.

‫ﻣﺮﻣﺮﻣﺎﻧﻨﺪ‬

МАРМАРМОНАНД мармариасл.

мисли мармар,

МАРМАРТАРОШ ‫ ﻣﺮﻣﺮﺗﺮاش‬он ки санги мармарро ба шаклњои гуногун метарошад. МАРМАРТАРОШЇ мармартарош.

‫ﻣﺮﻣﺮﺗﺮاﺷﻲ‬

шуѓл ва амали

МАРМАРШАКЛ ‫ ﻣﺮﻣﺮﺷﻜﻞ‬ниг. мармармонанд. МАРМИ(Н)ЉОН ‫ﻣﺮﻣﻴﻨﺠﺎن‬//‫ ﻣﺮﻣﻴﺠﺎن‬бот. як навъ меваи буттагии сиёњи хўрданї. МАРМУЗ а. ‫ ﻣﺮﻣﻮز‬рамздор, рамзнок; суханњои мармуз суханњои рамзнок. МАРОЃА//МАРОЃАТ

а.

‫ﻣﺮاﻏﺖ‬//‫ﻣﺮاﻏﻪ‬

кит.

МАРОЌОВАР ‫ ﻣﺮاقآور‬ниг. мароќангез. МАРОМ а. ‫ ﻣﺮام‬1. мурод, матлаб, маќсад. 2. гуфт. рафт, љараён; равиш; ба як маром//бо як маром як зайл; мураттаб, муназзам, як равиш. МАРОМНОМА ‫ ﻣﺮاﻣﻨﺎﻣﻪ‬рисолае, ки дар он маслак ва маќсади ягон ташкилот баён ёфтааст: ойиннома; барнома. МАРОРАТ а. ‫ ﻣﺮارت‬кит. 1. талхї. 2. маљ. талхкомї; азобу машаќќат, сахтї. МАРОСИМ а. ‫ ﻣﺮاﺳﻢ‬1. расмњо, оинњо, равишњо (дар иљро ва гузаронидани коре); маърака: маросими никоњ, маросими тўй, маросими дафн, маросимњои динї. 2. расму тартиби ботантана: маросими дастбўсї, маросими пурсупос, маросими савганд ёд кардан, маросими эълони фармон. МАРОСИМЇ ‫ ﻣﺮاﺳﻤﻲ‬мансуб ба маросим; дар маросиме иљрошаванда: раќсњои маросимї, сурудњои маросимї. МАРОТИБ(А) а. ‫ﻣﺮاﺗﺒﻪ‬//‫ ﻣﺮاﺗﺐ‬љ. мартаба 2. МАРОЊИЛ а. ‫ ﻣﺮاﺣﻞ‬љ. марњала. МАРРА а. ‫ ﻣﺮّه‬1. як бор, як карат. 2. њисоби охирини (тамомшудаи) ягон бозї ё мусобиќа, ки дар аввал муќаррар шудааст; нуќтаи ќароршуда, ки расидан ба он бурдани бозї ё мусобиќа њисоб меёбад; ба марра расидан дар бозї ё мусобиќа ба љой ё пояи муќарраршуда расидан. МАРСИЯ а.

‫ﻣﺮﺛﻴﻪ‬

адш. шеъре, ки ба марг ва

– 765 – сўгвории касе дар баёни сифатњои неки ў эљод шудааст: марсия гуфтан, марсия навиштан, марсия хондан. МАРСИЯГЎЇ ‫ ﻣﺮﺛﻴﻪﮔﻮﺋﻲ‬ниг. марсияхонї. МАРСИЯГЎЙ ‫ ﻣﺮﺛﻴﻪﮔﻮي‬ниг. марсияхон. МАРСИЯСАРО(Й) (‫ ﻣﺮﺛﻴﻪﺳﺮا)ي‬шоире, ки марсия месарояд, марсиягўй. МАРСИЯСАРОЇ ‫ﻣﺮﺛﻴﻪﺳﺮاﺋﻲ‬ сарояндаи ашъори марсиявї.

марсияхонї,

МАРСИЯХОН ‫ ﻣﺮﺛﻴﻪﺧﻮان‬он ки дар мотами касе навњагарї мекунад; он ки дар марги касе марсия мехонад, ќироаткунандаи марсия. МАРСИЯХОНЇ ‫ ﻣﺮﺛﻴﻪﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз марсия хондан; кор ва шуѓли марсияхон. МАРСУМ а. ‫ ﻣﺮﺳﻮم‬кит. 1. расмшуда. одатшуда; марсум шудан, одат шудан. 2. маљ. маош, музди кори моњона ё рўзина. МАРТ ‫ ﻣﺮت‬моњи сеюми солшумории милодї. МАРТАБА а. ‫ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬1. рутба, дараља, поя; маќом: мартаба гирифтан, мартаба(-и баланд) ёфтан, мартабаи касе баланд шудан, соњиби мартаба шудан; ба мартаба расидан маќому мансаб ба даст овардан. 2. дафъа, бор, карат, маротиба. МАРТЕНЇ ‫ ﻣﺮﺗﻴﻨﻲ‬:кўраи мартенї кўраи махсуси пўлодгудозї, ки бо усули истифодаи дубораи гармии њосилшуда кор мекунад. МАРТЇ ‫ ﻣﺮﺗﻲ‬мансуб ба март. МАРТУБ а. ‫ ﻣﺮﻃﻮب‬кит. рутубатнок, нам. МАРФЎЪ ‫ ﻣﺮﻓﻮع‬кит. 1. рифъат додашуда, баланд кардашуда, бардошташуда; баланд, боло. 2. рафъшуда, бартарафшуда, аз миён бардошташуда. МАРЊАБО ‫ ﻣﺮﺣﺒﺎ‬1. хуш омадї: марњабо ба диёри зебо. 2. нидо офарин, зињї; хеле хуб (калимаи тањсин). МАРЊАЛА//МАРЊИЛА а. ‫ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬1. миќдори муайяни масофаи роњ, масофае, ки сафаркунанда дар як рўз тай мекунад. 2. кит. љои истироњат дар аснои роњ, манзилгоњ, истгоњ, корвонсарой. 3. лањза ё давраи маълуми ягон амалиёт; лањза, вањла: марњалаи аввали сохтмон, марњалаи асосии инкишофи насри форсу тољик; марњала ба марњала давра ба давра.

МАР

МАРЊАЛАВЇ//МАРЊИЛАВЇ ‫ ﻣﺮﺣﻠﻮي‬мансуб ба марњала 3; давраеро ташкилкунанда, давравї. МАРЊАМ а.‫ ﻣﺮﻫﻢ‬доруе, ки ба рўи захм ва решњо гузоранд (барои пазонда кашидани риму фасоди он): марњам молидан (гузоштан, нињодан), марњам тайёр кардан; марњами љон а) боиси роњату осоиши љон, ороми љон; б) мањбуб, азиз (одатан дар мурољиат ба фарзандон); ба дарди касе марњам шудан дар айни зарурат њољати касеро баровардан; айни муддаои касе воќеъ шудани чизе, ба љони касе дармон шудан. МАРЊАМАТ а. ‫ ﻣﺮﺣﻤﺖ‬1. рањм, тарањњум. 2. мењрубонї, лутф, илтифот. 3. гуфт. бифармоед, марњамат кунед (дар мавриди даъват ба љое ё ба коре гуфта мешавад); ба марњамати… ба шарофати мењрубонии…, ба туфайли лутфи…; марњамат кардан лутф кардан, мењрубонї кардан; тарањњум намудан; марњамат карда лутфан, аз рўи лутфу мењрубонї; марњамат кунед бифармоед (њамчун нидои ифодакунандаи хоњиш ва таоруф гоњо бо феълњо ва гоњо бе онњо меояд: марњамат кунед, гап занед; марњамат кунед, ба нон нигоњ кунед; ба хона марњамат кунед. МАРЊИЛА ‫ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ниг. марњала. МАРЊИЛАБАНДЇ ‫ ﻣﺮﺣﻠﻪﺑﻨﺪي‬замонбандї, гурўњбандї аз рўи ваќту замон. МАРЊИЛАДОР ‫ ﻣﺮﺣﻠﻪدار‬1. дорои марњила, дорои замонбандии муайян. 2. нигањбони роњ, ки байни ду манзил воќеъ будааст. МАРЊУМ а. ‫ ﻣﺮﺣﻮم‬вафотёфта, мутаваффо, рањматї, шодравон (аз рўи эњтиром ба љои номи каси мурда гуфта мешавад). МАРЊУМА а. ‫ ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ‬муаннаси марњум. МАРЊУН а. ‫ ﻣﺮﻫﻮن‬кит. рањн кардашуда, ба гарав додашуда, ба гарав монда. МАРЉАЪ а. ‫ ﻣﺮﺟﻊ‬кит. 1. љои руљўъ, љои бозгашт. 2. љое ё шахсе, ки бо коре ба ў мурољиат мекунанд. МАРЉОН а. ‫ ﻣﺮﺟﺎن‬1. љонвари бањрии гиёњмонанде, ки гала-гала зери харсангњои зериобї пайдо мешавад. 2. моддаи сангшудаи оњакии сурх, ки аз онњо њосил мешавад ва барои асбоби зинат ва ороиш ба кор меравад: шаддаи марљон; ◊ мурѓи марљон ниг.

– 766 –

МАР

паёмбари дини насронист.

мурѓ. МАРЉОНЇ ‫ ﻣﺮﺟﺎﻧﻲ‬мансуб ба марљон; љазираи марљонї љазираи аз тањнишинњои оњаки марљонњо бавуљудомада.

МАСЕЊИЯТ ‫ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‬1. масењї будан, насронї будан. 2. дини насронї, ки Исои Масењ асосгузори он аст.

МАРЉУМАК ‫ ﻣﺮﺟﻮﻣﻚ‬бот. наск.

МАСЕЊЇ ‫ ﻣﺴﻴﺤﻲ‬пайрави дини насронї, исавї.

МАРЉЎЪ а. ‫ ﻣﺮﺟﻮع‬кит. 1. руљўъшуда. 2. бозгардонидашуда.

МАСЕЊО ‫ ﻣﺴﻴﺤﺎ‬ниг. масењ.

МАРШ I фр. ‫ ﻣﺮش‬мус. асари мусиќии дорои зарбу вазни аниќ, ки ба оњанги он саф кашида роњгардї мекунанд. МАРШ II фр. ‫ ﻣﺮش‬њ. фармон барои ба роњ даромадани сафи аскарон ё варзишгарон: марш ба пеш!.

МАСЕЊОДАМ ‫ ﻣﺴﻴﺤﺎدم‬ниг. масењонафас. МАСЕЊОНАФАС ‫ ﻣﺴﻴﺤﺎﻧﻔﺲ‬он ки нафасаш гўё мисли нафаси Исои Масењ љонбахшу зиндакунанда аст. МАСИР а. ‫ ﻣﺴﻴﺮ‬кит. 1. љои сайругашт, сайргоњ. 2. роњи рафт, маљро; хати сайр: масири њаракат.

МАРШАЛ фр. ‫ ﻣﺮﺷﻞ‬њ. 1. рутбаи олии болотар аз генерал. 2. шахсе, ки ба ин рутба сазовор гардидааст.

МАСКА ‫ ﻣﺴﻜﻪ‬равѓани ќаймоќї, равѓане, ки аз шир бо ёрии гуппї ва чархчўб мегиранд, равѓани зард.

МАРШРУТ фр. ‫ ﻣﺮﺷﺮوت‬књн. хати сайр, сайрхат; хатсайр.

МАСКАВЇ р. ‫ ﻣﺴﻜﻮي‬1. мансуб ба Маскав (Москва). 2. сокин ва муќими шањри Маскав.

МАСАЛ а. ‫ ﻣﺜﻞ‬1. ниг. зарбулмасал; маќол; масал шудан вирди забонњо гардидани воќеа ё сухане. 2. ривояту њикояи манзум ё мансури мўљази маљозї ва рамзнок дар мавзўъњои ахлоќї, тамсил (мас., њикояњои «Калила ва Димна»).

МАСКАН а. ‫ ﻣﺴﻜﻦ‬мањалли сукунат, љои иќомат, бошишгоњ, хона: маскан гирифтан дар љое сокин шудан, иќомат кардан; маскан доштан дар љое муќим будан; макон доштан.

МАСАЛАН а. ً‫ ﻣﺜﻼ‬барои мисол, чунончи (дар мавриди эзоњи фикри пеш гуфташуда кор фармуда мешавад). МАСАЛНАВИС ‫ ﻣﺜﻞﻧﻮﻳﺲ‬нависандаи масал (2); шоир ё нависандае, ки дар жанри масал машњур аст. МАСАРРАТ а. ‫ ﻣﺴﺮّت‬сурур, шодї, хурсандї; масаррат бахшидан(-и чизе ба касе) шодком ва хушнуд кардан. МАСАРРАТБАХШ ‫ ﻣﺴﺮّتﺑﺨﺶ‬шодибахш, фарањангез: масарратбахш аст, ки… МАСБУЌ а. ‫ ﻣﺴﺒﻮق‬кит. пешакї огоњ шуда, огоњ, бохабар, хабардор: масбуќ кардан. МАСДАР а. ‫ ﻣﺼﺪر‬1. љои судур, мањалли берун омадани чизе, манбаъ. 2. грам. шакли номуайяни феъл. МАСДУД а. ‫ ﻣﺴﺪود‬дар пешаш сад кашида, баста; масдуд кардан банд кардан, бастан (роњро). МАСЕЊ//МАСЕЊО

‫ﻣﺴﻴﺢ‬//‫ﻣﺴﻴﺤﺎ‬

лаќаби Исо, ки

МАСКАНАТ а. ‫ ﻣﺴﻜﻨﺖ‬кит. мискинї, нодорї, бечорагї, камбаѓалї. МАСКАРАД фр. ‫ ﻣﺴﻜﺮد‬базме, ки ба он ниќоб пўшида бо таѓйири либос меоянд. МАСКУК а. ‫ ﻣﺴﻜﻮك‬сикказада. МАСКУН а. ‫ ﻣﺴﻜﻮن‬маскангирифта, сокин дар љое, љойгирифта; рубъи маскун чоряки рўи Замин, ки мањалли сукунати одам ва њайвонот мебошад; ќисми хушкии кураи Замин. МАСЌУЛ а. ‫ ﻣﺼﻘﻮل‬сайќалдода; љилодор. МАСЛАК а. ‫ ﻣﺴﻠﻚ‬1. роњ, тариќ; мазњаб; маслаки ишќ роњи ишќ; ишќварзї. 2. роњ ва маќсади сиёсию иљтимої; маром, маќсад; ѓоя, мафкура. МАСЛАКГУМКАРДА ‫ ﻣﺴﻠﻚﮔﻤﻜﺮده‬рўгардонида аз марому маслаки худ, хиёнаткарда ба аќидањои сиёсию иљтимоии худ, муртад. МАСЛАКФУРЎШ карда. МАСЛАХ а.

‫ﻣﺴﻠﺦ‬

‫ﻣﺴﻠﻚﻓﺮوش‬

ниг. маслакгум-

љои куштан ва пўст кардани

– 767 – гову гўсфанд ва ѓ., саллоххона, кушишхона. МАСЛИЊАТ а. ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖ‬1. он чи барои пешрафту хайру нафъи коре ё касе изњор карда мешавад, салоњи кор; гуфтугузори хайрандешона дар атрофи ягон масъала, машварат; маслињат ин аст, ки… салоњи кор ин аст, ки…; маслињат нест салоњ нест, дуруст нест. 2. фикру мулоњизаи донандаи коре ё мутахассиси соњае дар бораи коре ё чизе: маслињати пухта, маслињати судманд, маслињати хуб, маслињати љузъї; маслињати касеро ќабул кардан, маслињати тиббї додан, маслињати тўйро кардан; бо маслињати... а) бо салоњдиди…, фикру раъйи касеро оид ба коре гирифта; маслињат гирифтан дар бораи дурустї ё нодурустии коре фикру аќидаи касеро пурсидану шунидан; маслињати касеро гирифтан аз рўи савобдиди касе кор кардан, маслињати касеро ќабул кардан; маслињат додан ба касе а) салоњу суди касеро нишон додан; роњи њалли масъалаеро нишон додан; роњи дурусти кореро пешнињод кардан; б) кореро ба касе тавсия додан; маслињат кардан дар бораи коре фикри касеро пурсидан, машварат кардан; маслињат пурсидан фикри касеро дар бораи коре гирифтан, машварат кардан бо касе; ба маслињат даромадан а) маслињат доданро оѓоз кардан, ба маслињатдињї сар кардан; б) ба сухани касе амал кардан, аз рўи нишондоди касе кор кардан; оши маслињат маросиме, ки пеш аз тўй барои маслињатпурсї барпо мешавад ва мењмононро бо оши палав зиёфат мекунанд, маслињатошї; маслињатро дар як љо мондан ба дурустии фикре муттафиќ шудан, ба фикру раъйи якдигар розї шудан, маслињати кореро пазондан; њар касе маслињати хеш накў медонад (маќ.) њар кас салоњи кори худ ё манфиати худро бењтар медонад. МАСЛИЊАТАНДЕШ доно.

‫ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺶ‬

таљрибанок,

МАСЛИЊАТГЎ(Й) маслињатгар.

МАС

‫ﻣﺼﻠﺤﺖﮔﻮي‬//‫ﻣﺼﻠﺤﺖﮔﻮ‬

ниг.

МАСЛИЊАТДИД ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖدﻳﺪ‬кит. он чи ба назар хайру салоњ менамояд; салоњдид, савобдид. МАСЛИЊАТДИЊАНДА ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖدﻫﻨﺪه‬он ки ба касе салоњи кори ўро нишон медињад, маслињатгар, маслињатдењ. МАСЛИЊАТЇ ‫ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ‬1. мансуб ба маслињат. 2. дорои њуќуќи иштирок кардан дар муњокимањо (бидуни њаќќи раъйдињї): намоянда бо раъйи маслињатї, овоз (ё раъй)-и маслињатї доштан. МАСЛИЊАТОМЕЗ ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖآﻣﻴﺰ‬1. фикр ва сухани хайрхоњона, фикр аз рўи хайрхоњї: дурўѓи маслињатомез, таклифи маслињатомез. 2. ба таври маслињат, ба тариќи машварат, маслињатомезона: маслињатомез гуфтан. МАСЛИЊАТОМЕЗОНА ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬ба тарзи маслињат, ба тариќи машварат, бо маслињат, бо машварат. МАСЛИЊАТОШЇ (оши маслињат).

‫ﻣﺼﻠﺤﺖآﺷﻲ‬

ниг. маслињат

МАСЛИЊАТХОНА ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖﺧﺎﻧﻪ‬љой ва мањалли додани маслињат: маслињатхонаи њуќуќї. МАСЛИЊАТХОЊ ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖﺧﻮاه‬он ки барои маслињат ба касе мурољиат мекунад; ба машварат мўњтољ. МАСЛИЊАТХОЊЇ маслињат хостан.

‫ﻣﺼﻠﺤﺖﺧﻮاﻫﻲ‬

исми амал аз

МАСЛИЊАТЧЇ ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖﭼﻲ‬ниг. маслињатгар. МАСЛИЊАТШУНАВ ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖﺷﻨﻮ‬он ки фикру раъйи касеро ба эътибор мегирад, он ки маслињатро ќабул мекунад. МАСЛУБ I а. ‫ ﻣﺴﻠﻮب‬кит. дуздида, рабуда. МАСЛУБ II а. ‫ ﻣﺼﻠﻮب‬кит. ба дор овехташуда.

МАСЛИЊАТБИН ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖﺑﻴﻦ‬он ки маслињат медињад, мушовир.

МАСЛУК а. ‫ ﻣﺴﻠﻮك‬кит. љоришуда, маъмул; маслук доштан љорї намудан, маъмул гардонидан.

МАСЛИЊАТГАР ‫ ﻣﺼﻠﺤﺘﮕﺮ‬маслињатдињанда, хайрияти кореро нишондињанда.

МАСЛУЌ а. ‫ ﻣﺴﻠﻮق‬гуфт. аслаш маслух 2.

МАСЛИЊАТГИРЇ ‫ ﻣﺼﻠﺤﺖﮔﻴﺮي‬исми амал аз маслињат гирифтан; машварат. МАСЛИЊАТГУЗОР њатгар.

‫ﻣﺼﻠﺤﺖﮔﺬار‬

ниг.

масли-

МАСЛУХ I а. ‫ ﻣﺴﻠﻮخ‬1. њайвони сарбурида ва пўстканда. 2. гуфт. чорпои лоѓари аз кор баромада: хари маслух; маъюбу маслух бе дасту по, иллатдор ва корношоям.

МАС

– 768 –

МАСМУМ а. ‫ ﻣﺴﻤﻮم‬кит. самдор, зањролуд; зањрнок; масмум шудан зањролуд шудан. МАСМЎЪ а. ‫ ﻣﺴﻤﻮع‬шунида, ба гўш расида; масмўи касе шудан ба гўши касе расидан, ба самъи касе расидан. МАСНАВИХОН ‫ ﻣﺜﻨﻮيﺧﻮان‬он ки «Маснавии маънавї»–и Мавлоно Љалолиддини Румиро бо оњанги хуш мехонад. МАСНАВЇ ‫ ﻣﺜﻨﻮي‬1. адш. манзумаи нисбатан калонњаљме, ки мисраъњои њар як байти он њамќофия аст. 2. асари манзуми шоир ва мутафаккири машњури тољику форс Мавлоно Љалолиддини Балхии Румї (а. XIII), ки номи пурааш «Маснавии маънавї»-ст. МАСНАВИХОНЇ ‫ ﻣﺜﻨﻮيﺧﻮاﻧﻲ‬1. амал ва кори маснавихон. 2. љараёни амали маснавихонї. МАСНАД ‫ ﻣﺴﻨﺪ‬1. љойгоњ, нишастангоњ; такягоњ, поя. 2. тахт, авранг. 3. маљ. мансаби калон, маќом, мартаба, рутба: маснади вазирї ё вазорат, маснади раисї. МАСНАДНИШИН ‫ ﻣﺴﻨﺪﻧﺸﻴﻦ‬1. тахтнишин; подшоњ. 2. соњиби мансаб ва маќоми олї, мансабдори калон. МАСНАДНИШИНЇ ‫ ﻣﺴﻨﺪﻧﺸﻴﻨﻲ‬тахтнишинї, сардорї, подшоњї, њокимї, роњбарї. МАСНУОТ а. ‫ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت‬1. љ. маснўъ. 2. молњои саноатї, мањсулоти косибон (њунармандон): маснуоти биринљї, маснуоти заргарї. МАСНЎЇ ‫ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‬сунъї, сохта: гули маснўї. МАСНЎЪ ‫ ﻣﺼﻨﻮع‬сохта, эљодкарда; эљод, офарида; радифи маснўи Замин ниг. радиф. МАСО(Ъ) а. ‫ﻣﺴﺎء‬//‫ ﻣﺴﺎ‬кит. шом, бегоњї: масову сабоњ шом ва субњ, шому сањар. МАСОБА ‫ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬кит. дараља, андоза; ба масобаи… ба дараљаи…; ба монанди…, монанди…

бинокорї; масолењи ош он чи барои пухтани оши палав, аз ќабили биринљ, равѓан, гўшт ва ѓ., лозим аст. МАСОЛЕЊСАНЉЇ ‫ ﻣﺼﺎﻟﺢﺳﻨﺠﻲ‬нав. санљиши масолењи бинокорї ва дигар маснуот дар озмоишгоњ барои сахтию мустањкамї ва ѓ. МАСОЛЕЊШИНОСЇ ‫ ﻣﺼﺎﻟﺢﺷﻨﺎﺳﻲ‬нав. илм дар бораи масолењу маводи ягон соњаи истењсолот ва табиат: масолењшиносии кайњонї. МАСОЛИК а. ‫ ﻣﺴﺎﻟﻚ‬љ. маслак. МАСОМ а. ‫ ﻣﺴﺎم‬сўрохњои хеле майдаи пўсти бадан, ки араќро аз бадан мебарорад. МАСОНА а. ‫ ﻣﺜﺎﻧﻪ‬биол. пешобдон дар бадани инсон ва њайвонот, шошадон, мезадон: санги масона моддањои сангчамонанде, ки дар пешобдон пайдо мешаванд ва боиси дардмандї мегарданд. МАСОРИФ ‫ ﻣﺼﺎرف‬љ. масриф//масраф. МАСОФ а. ‫ ﻣﺼﺎف‬1. љои сафорої; майдони љанг. 2. љанг, муњориба (шакли танњояш – масаф(ф) дар истеъмол нест); масоф кардан љанг кардан. МАСОФА//МАСОФАТ а. ‫ﻣﺴﺎﻓﺖ‬//‫ ﻣﺴﺎﻓﻪ‬фосилаи байни ду љой, дурии роњ; дурї, тўл: масофаи мобайни Моњ ва Замин, дар масофаи дањњо километр; масофа доштан, масофа дур набудан, масофаро риоя кардан, масофаро тай намудан. МАСОФАСАНЉ ‫ ﻣﺴﺎﻓﻪﺳﻨﺞ‬асбоб барои напаймуда муайян кардани фосилаи байни бинанда ва ягон чиз. МАСОФГОЊ набардгоњ.

‫ﻣﺼﺎﻓﮕﺎه‬

кит.

майдони

љанг,

МАСОФОЗМУДА ‫ ﻣﺼﺎفآزﻣﻮده‬кит. љангозмуда, љанговари ботаљриба.

МАСОКИН II а. ‫ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ‬љ. мискин.

МАСОЊА(Т) а. ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ‬//‫ ﻣﺴﺎﺣﻪ‬1. мисоњат, паймоиш, андозагирии замин; андозаи ќаду бари замин, миќдори сатњи ягон ќитъаи замин; масоњат кардан чен кардани замин. 2. соњат, сатњ; майдон: масоњати истиќоматї, дар масоњати дањ гектар.

МАСОЛЕЊ I а. ‫ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬љ. маслињат.

МАСОЉИД а. ‫ ﻣﺴﺎﺟﺪ‬љ. масљид.

МАСОЛЕЊ II ‫ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬маљмўи чизњое, ки барои сохтани чизе даркор аст, мавод; ◊ масолењи

МАСРАФ//МАСРИФ а. ‫ ﻣﺼﺮف‬1. он чи сарфу харљ мешавад; љои сарфу харљ кардани чизе;

МАСОИБ а. ‫ ﻣﺼﺎﺋﺐ‬љ. мусибат. МАСОИЛ а. ‫ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬љ. масъала. МАСОКИН I а. ‫ ﻣﺴﺎﻛﻦ‬љ. маскан.

– 769 –

МАС

ба масраф расондан чизеро ба љои даркориаш харљ кардан. 2. сарф, истифода, баМАС корбарї; масраф кардан сарф кардан, харљ кардан; истифода бурдани чизе барои коре; масраф шудан ба масраф расидан, сарф шудан, харљ шудан; истифода бурдан.

МАСТАК I ‫ ﻣﺴﺘﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии маст; андак маст, сархуш.

МАСРУР а. ‫ ﻣﺴﺮور‬шодмон, шод, хурсанд, хушваќт: масрур будан, масрур кардан, масрур шудан (гардидан).

МАСТИГАРЇ ‫ ﻣﺴﺘﻴﮕﺮي‬аз андоза зиёд ва доимо мастї карда гаштани кас.

МАСРУРОНА ‫ ﻣﺴﺮوراﻧﻪ‬бо шодї, бо нишот; хушнудона, хурсандона: хандањои масрурона ба гўш расидан, чашмони шањлояш масрурона медурахшиданд. МАСРУФ а. ‫ ﻣﺼﺮوف‬кит. 1. сарфшуда, харљшуда; бакоррафта, истифодашуда. 2. грам. тасрифї, тасрифшаванда.

МАСТАК II наркабк.

‫ﻣﺴﺘﻚ‬

гуфт. кабки мода; муќоб.

МАСТВОР ‫ ﻣﺴﺖوار‬чун маст, маст барин.

МАСТЇ ‫ ﻣﺴﺘﻲ‬1. њолати одами боданўшида, њолати бехудї ва бењушї дар натиљаи зиёд нўшидани май, сукр. 2. боданўшї, араќхўрї, майпарастї; мастї кардан боданўшї кардан: бода нўшида арбада кардан; мастї ба пастї мебарад маќ. оќибати майпарастї забунию расвоист. МАСТКУНАНДА ‫ ﻣﺴﺖﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз маст кардан; нашъабахшанда, хуморбахшанда: нўшокии масткунанда, њавои масткунанда.

МАСРУФИЯТ а. ‫ ﻣﺼﺮوﻓﻴﺖ‬1. сарф, истеъмол. 2. масрафсозї, харљ кардан; сандуќи масруфият сандуќи истеъмолот. 3. гуфт. банд будан, ба коре андармон будан.

МАСТОБА ‫ ﻣﺴﺘﺎﺑﻪ‬ниг. мостоба.

МАСРЎЪ а. ‫ ﻣﺼﺮوع‬тиб. он ки мубталои бемории саръ аст, саръзада.

МАСТОМАСТ мастона.

МАССОЊ а. ‫ ﻣﺴﺎح‬кит. он ки ба андозагирии замин машѓул аст, он ки масоњатеро чен мекунад.

МАСТОНА ‫ ﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬1. мансуб ба маст; хоси мастон аз рўи мастї: гиряи мастона, хандаи мастона, якравии мастона. 2. дар њолати мастї; мастњо барин, маствор: мастона наъра кашидан, мастона подарњаво сухан рондан.

МАСТ ‫ ﻣﺴﺖ‬1. он ки шароби бисёр нўшида, аз њолати табиї баромада, њолати бехудї пайдо кардааст; муќоб. њушёр; девона гурез, ки маст омад (зарб.). 2. маљ. касе, ки ба сабаби доштани молу давлат ё мансаб бисёр маѓрур шудааст ва аз худ рафтааст: масти давлат, масти мансаб. 3. чорпое, ки аз серї болида ва саркаш шудааст: аспи маст, шутури маст; маст кардан а) ба њолати бењушї овардан(-и машрубот); б) аз худ равондан, маѓрур кардан(-и молу мансаб ва ѓ.); маст шудан а) май нўшида бењуш шудан; б) маљ. аз худ рафтан, маѓрур шудан; ◊ масти аласт а) кит. масти азалї, њамеша маст; б) гуфт. сахт маст, масти гузаро, масти лояъќил; чашми маст чашми пурхумор, чашми пурнозу дилфиреб; масти хоб будан дар хоби сахт будан. МАСТАБА а. ‫ ﻣﺼﻄﺒﻪ‬кит. 1. љои аз замин баландтар бардошташуда дар дарун ё беруни хона барои нишаст, суфа. 2. таър. оромгоњ, маќбара дар Мисри Ќадим. 3. майхона, майкада.

‫ﻣﺴﺘﺎﻣﺴﺖ‬

дар њолати мастї,

МАСТУР а. ‫ ﻣﺴﺘﻮر‬1. пўшида, дар парда; рози мастур рози пўшида, сирри нињонї. 2. маљ. покдоман, боиффат. МАСТУРА а. духтар.

‫ ﻣﺴﺘﻮره‬1. муаннаси мастур. 2. маљ.

МАСТУРЇ ‫ ﻣﺴﺘﻮري‬мастур будан, пўшида будан; дар парда будан, дар њиљоб будан(-и зан). МАСУБАТ а. ‫ ﻣﺜﻮﺑﺖ‬кит. подоши нек, музди некї, сазои некї. МАСУН а. ‫ ﻣﺼﻮن‬нигањдоришуда, эмин гардонида аз њар гуна таарруз ва дастдарозї. МАСУНИЯТ а. ‫ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ‬1. масун будан, дахлнопазирї; њуќуќи масуният њуќуќи дахлнопазирї ва имтиёзњое, ки ба дипломатњои хориљї, вакилони парламентњо ва ѓ. дода мешавад. 2. тиб., биол. ќобилияти муќобилият карда тавонистани бадан ба беморињои сирояткунанда, микробњо ва ди-

МАС

– 770 –

гар омилњои касалиовар, иммунитет: аломати (бемории) норасоии муњассали масуният [СПИД]. МАСУНИЯТШИНОСЇ ‫ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи муќобилияти бадан ба беморињо ва дигар омилњои бемориовар. МАСХ а. ‫ ﻣﺴﺦ‬кит. 1. дигаргун кардани рўй; ба шакли бад даровардани афту андом. 2. д. аз рўи ривоятњо сездањ нафар марду занро Худо барои афъоли бадашон ба шакли њайвонот даровардааст (аз ќабили ѓоратгареро ба шакли сусмор, дуздеро – ба рўбоњ, он ки савганди дурўѓ мехўрд – ба фохта ва ѓ.). МАСХАРА а. ‫ ﻣﺴﺨﺮه‬1. тамасхур, ришханд, мазоњ, шўхї; масхараи чизе; масхара доштан//масхара кардан мавриди мазоњ ва ришханд ќарор додан касе (ё чизе)-ро, ришханд кардан, мазоњ кардан; масхара шудан мавриди хандахариш ва ришханд гардидан. 2. масхарабоз. МАСХАРАБОЗ ‫ ﻣﺴﺨﺮهﺑﺎز‬он ки бо гап ё бо ягон амали худ дигаронро хушваќт мекунад ва механдонад, ширинкор, мазоњкор: масхарабози сирк. МАСХАРАБОЗЇ ‫ ﻣﺴﺨﺮهﺑﺎزي‬1. масхарабоз будан; шуѓли масхарабоз; њазлу мазоњ, шўхї, писхандзанї, мазоњ ба чизе. 2. як соњаи санъати театрї ва сирк, ки њунарпешањои он ширинкорию аскиягўї, њазлу мазоњ, таќлидкории њаљвї ва намоишњо нишон медињанд, ширинкорї; масхарабозї кардан а) њазлу мазоњ кардан, шўхї кардан; б) бо шуѓли масхарабоз машѓул шудан, ширинкорї кардан, сањнањои њаљвї намоиш додан. МАСХАРАГЇ ‫ ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ‬1. масхара шудан, мавриди хандахариш ќарор гирифтан. 2. масхарабозї, кори хандахариш, расвої. МАСХАРАОМЕЗ ‫ ﻣﺴﺨﺮهآﻣﻴﺰ‬хандаомез, тамасхуромез: хандаи масхараомез, бо оњанги масхараомез гуфтан. МАСХАРАОМЕЗОНА ‫ ﻣﺴﺨﺮهآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬1. ниг. масхараомез. 2. аз рўи масхара, ришханд зада: масхараомезона нигоњ кардан. МАСЊ а. ‫ ﻣﺴﺢ‬1. молидани дасти тар ба сару по (дар ваќти тањорат). 2. молидан бо даст, молиш, моломоли бадан, дастмол,

молишгарї, молишкорї (чун яке аз усули муолиља ва пешгирии беморињо). МАСЊГАР ‫ ﻣﺴﺤﮕﺮ‬он ки мутахассиси молиши бадан аст; молишгар (дар њаммом). МАСЊИДЎЗ ‫ ﻣﺴﺤﻲدوز‬устое, ки масњї медўзад. МАСЊИДЎЗЇ ‫ ﻣﺴﺤﻲدوزي‬касбу шуѓли масњидўз. МАСЊИФУРЎШ њї.

‫ﻣﺴﺤﻲﻓﺮوش‬

фурўшандаи мас-

МАСЊИФУРЎШЇ ‫ ﻣﺴﺤﻲﻓﺮوﺷﻲ‬шуѓли масњифурўшї, масњї фурўхтан. МАСЊЇ ‫ ﻣﺴﺤﻲ‬пойафзори соќдарози тагтунук ва бепошна, ки бо кафш ё калўш мепўшанд: кафшу масњї. МАСЉИД а. ‫ ﻣﺴﺠﺪ‬љои намозхонии мусулмонон, ибодатгоњи мусулмонон: масљиди калон, масљиди одина, масљиди љомеъ, мактаби назди масљиди гузар. МАСЉУД а. ‫ ﻣﺴﺠﻮد‬кит. он ки ба вай саљда мекунанд, мавриди парастиш. МАСЪАЛА а. ‫ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬1. ќазийя ва матлабе, ки омўхтан ва њал карданро талаб мекунад, мавзўи њалталаб, мушкила. 2. мавзўе, ки мавриди бањсу музокира аст, мабњас; матлаб; гап: масъалаи муњим, масъалаи мушкил; масъаларо муњокима кардан, ба умќи масъала расидан, дар болои масъалае бањсу мунозира кардан. 3. супориш, вазифае, ки барои њал кардан ба талабаю донишљўён дода мешавад: масъалаи њисоб, масъалаи риёзиёт, масъалаи душвор, њалли масъала, масъаларо њал кардан; масъалаи асосї мавзўи асосии бањсї: масъалаи миллї маљмўи муносибатњое (аз ќабили сиёсї, иќтисодї, њуќуќї ва ѓ.), ки дар байни гурўњњои миллї, халќият ва миллатњои сохти муайяни љамъиятию иќтисодї мављуд аст; масъалаи оилавї кору шароити марбут ба оила; масъалаи рўзномаи маљлис (љаласа) мавзўи мавриди бањсу музокираи ањли љаласа; дар масъалаи… оид ба мавзўи…, дар мавзўи…; масъала гузоштан // масъала мондан мавзўеро барои њаллу фасл ба миён нињодан; масъалаеро дар пеши касе мондан, масъаларо ќатъї мондан; масъала равшан шудан а) мавзўи бањс возењ шудан; б) гирењњои мушкилот кушода шудан; масъалаеро тамом намудан бањсро дар бораи чизе ба итмом расонидан; масъаларо кўндаланг

– 771 – мондан масъаларо ќатъї мондан, њалли ќатъии мавзўи бањсро талаб кардан; масъаларо пазондан а) масъалаеро бо касе њал кардан, дар њалли масъалае ба як ќарор омадан; б) касеро ба чизе розї кунондан; масъала ранги дигар гирифтан таѓйир ёфтани мавзўъ, дигаргун шудани мавзўи бањс; масъаларо яктарафа кардан дар коре ба як ќарор омадан; бањсу мунозираро дар мавзўе хотима додан. МАСЪАЛАГУЗОРЇ ‫ ﻣﺴﺌﻠﻪﮔﺰاري‬исми амал аз масъала гузоштан; барои љалби таваљљўњи умум ба миён нињодани мавзўи гузориши масъала. МАСЪАЛАДОР ‫ ﻣﺴﺌﻠﻪدار‬дорои нукта ё мушкилоти муайян, коре, ки њал кардани он баррасї мехоњад. МАСЪАЛАЗО ‫ﻣﺴﺌﻠﻪزا‬ нандаи мушкилот. МАСЪАЛАОМЎЗ дињанда.

масъаласоз,

‫ﻣﺴﺌﻠﻪآﻣﻮز‬

МАСЪАЛАСОЗ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪﺳﺎز‬ мушкилот, мушкилсоз.

эљодку-

омўзанда, таълимэљодкунандаи

МАСЪАЛАТАЛОШЇ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪﺗﻼﺷﻲ‬ кардан дар кор ё ќазийяе.

кашмакаш

МАСЪУД а. ‫ ﻣﺴﻌﻮد‬саодатманд, хушбахт; соати масъуд соати саъд, соати нек; ваќти мусоид; толеи масъуд бахту иќболи нек. МАСЪУЛ ‫ ﻣﺴﺌﻮل‬он ки ба иљрои коре ўњдадор аст ва неку бади он аз вай пурсида мешавад, љавобгари коре; корманди масъул он ки вазифаи масъулиятноке ба ўњда дорад; котиби масъул ниг. котиб; масъули коре будан мутасаддии коре будан. МАСЪУЛИЯТ а. ‫ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬љавобгарї, масъул будан барои коре; аз масъулият гурехтан кореро карда аз љавобгарии он гардан тофтан; кори масъулиятнокро ба зимма нагирифтан; ба масъулият кашидан касеро љавобгар кардан. МАСЪУЛИЯТНОК ‫ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻧﺎك‬љавобгарї талабкунанда; хеле муњим ва љиддї: вазифаи масъулиятнок, кори масъулиятнок, давраи масъулиятнок. МАСЪУЛИЯТНОКЇ ‫ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻧﺎﻛﻲ‬њисси масъулият, эњсоси љавобгарии коре, чизе. МАСЪУЛИЯТШИНОС

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﺷﻨﺎس‬

он

ки

МАТ

масъул будани кореро дарк мекунад; љавобгар, масъул, МАСЪУЛИЯТШИНОСЇ ‫ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬масъулияти (љавобгарии) худро фањмидан, њисси масъулият. МАТАЛ ‫ ﻣﺘﻞ‬гуфт. шуг, ќисса; афсона; зарбулмасал, маќол; масал; матал гуфтан, матал задан маќолу масал гуфтан, афсона наќл кардан. МАТБАА а. ‫ ﻣﻄﺒﻌﻪ‬љои чоп кардани китоб, рўзнома ва ѓ.; чопхона, нашриёт. МАТБАХ а. таббохї.

‫ﻣﻄﺒﺦ‬

љои ошпазї, ошпазхона, љои

МАТБАХЇ ‫ ﻣﻄﺒﺨﻲ‬1. мансуб ба матбах. 2. ошпаз. МАТБУОТ а. ‫ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬1. мањсулоти ба табъ расида, чопшуда; нашрияњое, ки дар ваќтњои муайян чоп мешаванд: матбуоти даврї. 2. соњаи саноати табъу нашр, умури табъу нашр: коркунони матбуоти тољик, рўзи матбуот. МАТБЎЪ I а. чоп расида.

‫ﻣﻄﺒﻮع‬

табъшуда, нашршуда, ба

МАТБЎЪ II а. ‫ ﻣﻄﺒﻮع‬мувофиќи табъ, форам, дилкаш, дилписанд, хушоянд. МАТЕМАТИК ю. ‫ ﻣﺘﻴﻤﺘﻴﻚ‬ниг. риёзидон. МАТЕМАТИКА ю. ‫ ﻣﺘﻴﻤﺘﻴﻜﻪ‬ниг. риёзиёт. МАТЕРИАЛИЗМ лот. ‫ ﻣﺘﺮﻳﺌﻠﻴﺰم‬яке аз ду равияњои асосї дар фалсафа аст, ки воќеияти объективиро эътироф намуда, чунин мешуморад, ки олам ва ќонуниятњои он тобеи шууру тафаккур нестанд, балки ба таври объективї вуљуд доранд, моддигарої; муќоб. идеализм. МАТЕРИАЛИСТ лот. ‫ﻣﺘﺮﻳﺌﻠﻴﺴﺖ‬ материализм, моддигаро.

пайрави

МАТЕРИАЛИСТЇ ‫ ﻣﺘﺮﻳﺌﻠﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба материализм: љањонбинии материалистї. МАТЕРИЯ лот. ‫ ﻣﺘﺮﻳﻪ‬фалс. воќеияти объективие, ки хориљ ва новобаста аз шуури инсон вуљуд дорад; модда, њаюло. МАТИН а. ‫ ﻣﺘﻴﻦ‬1. устувор, мањкам, собит; ќавиирода: ќалъаи матин, муборизи матин, матин будан; иродаи матин иродаи сахт, азми ќавї. 2. пурмаъно, асоснок, балеѓ.

– 772 –

МАТ

МАТИНИРОДА ‫ ﻣﺘﻴﻦاراده‬соњиби азму иродаи сахт, ќавиирода, собитќадам.

таваљљўњ.

МАТИНЇ ‫ ﻣﺘﻴﻨﻲ‬ниг. матонат.

МАТМАЪ а. ‫ ﻣﻄﻤﻊ‬кит. чизи тамаъ карда, чизи аз рўи њирсу оз хосташуда; орзу, хоњиш.

МАТИНЉ ‫ ﻣﺘﻴﻨﺞ‬бот. гиёњи яксолаест, ки баъзе намудњои он чун сабзавот ва барои ороиш парвариш мешавад. (Amazanthus).

МАТМУРА а. ‫ ﻣﻄﻤﻮره‬кит. 1. тањхона, барои пинњон кардан ё нигоњ доштани озуќа. 2. зиндон.

МАТИР а. ‫ ﻣﻄﻴﺮ‬кит. боранда: абри матир.

МАТМУРАНИШИН ‫ ﻣﻄﻤﻮرهﻧﺸﻴﻦ‬кит. зиндоннишин, зиндонї, бандї, мањбус.

МАТЛАБ а. ‫ ﻣﻄﻠﺐ‬1. он чи ё он ки талаб карда мешавад, чизи матлуб мавриди талаб, хоста; маќсад. хоњиш. 2. масъала, мабњас: матлабро гуфтан, матлабро фањмидан//ба матлаб сарфањм рафтан, матлаб њосил шудан//матлаб ба даст даромадан, матлаби худро изњор ё арз кардан//арзи матлаб кардан; ба тариќи истиора: дурри матлаб ба даст даромадан, мурѓи матлаб аз дом растан, нињоли матлаби касе самар додан, сайди матлаб аз даст рафтан; матлаби худро ёфтан ба маќсади худ расидан; чизи дилхоњи худро ба даст даровардан; мувофиќи матлаби худ ёфтан мувофиќи талаб њисоб кардан, дилхоњи худ дарёфтани чизе; ба матлаб расидан ба маќсади худ расидан, маќсаду хоњиши касе иљро шудан. МАТЛАЪ а. ‫ ﻣﻄﻠﻊ‬1. љои тулўъ; баромадгоњи Офтобу Моњ ва ситорањо. 2. тулўъ, баромадани Моњу Офтоб ва ситорањо. 3. адш. байти аввали ѓазал, ќасида ва умуман шеър; муќоб. маќтаъ. МАТЛУБ а. ‫ ﻣﻄﻠﻮب‬1. талаб кардашуда, хосташуда, он чи кас мехоњад, маќсуд. 2. мувофиќи табъ, дилхоњ; муќоб. номатлуб; даркорї, лозим: дарси матлуб, одами матлуб, рўзи матлуб, айни матлуб нињоят мувофиќи табъ, айни муддао; натиљаи матлуб додан мувофиќи табъ анљомидани коре; оќибати кор нек шудан. 3. маљ. мањбуб; маъшуќ; толибу матлуб ошиќу маъшуќ.

МАТМУРАНИШОН ‫ﻣﻄﻤﻮرهﻧﺸﺎن‬ дигаронро ба зиндон мешинонад.

он

ки

МАТН а. ‫ ﻣﺘﻦ‬чизи навишташуда, навиштаи аслии китоб, рисола ва ѓ. (ба истиснои њошия ва шарњ): матни адабї, матни маърўза, матни танќидї//матни интиќодї матни асаре, ки бо муќоиса, тадќиќ ва ба эътибор гирифтани фарќи дастнавис ва нусхањои мављуди он асар нашр гардидааст. МАТНХОНЇ ‫ ﻣﺘﻦﺧﻮاﻧﻲ‬кит. дар усули таълими мадрасаи кўњна хондани маводи аслии китобњои дарсї бе шарњ ва њошияњои зиёди ба онњо навишташуда, ки ваќти зиёдеро мегирифт. МАТНШИНОС гари матн.

‫ ﻣﺘﻦﺷﻨﺎس‬мутахассис

ва тањќиќ-

МАТНШИНОСЇ ‫ ﻣﺘﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи суханшиносї, ки бо омўзиш, тањќиќ ва ба нашр тайёр кардани матнњои адабї, таърихї ва илмї машѓул аст. МАТОЛИБ а. ‫ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬љ. матлаб. МАТОНАТ а. ‫ ﻣﺘﺎﻧﺖ‬устуворї, мањкамї, субот: матонат нишон додан. МАТОР а. ‫ ﻣﻄﺎر‬1. паридан, парвоз кардан. 2. љои парвоз, мањалли парвоз. МАТОЪ а. ‫ ﻣﺘﺎع‬1. порча, газвор, ќумош: матои абрешимї, матои нахї, матои пашмї, матои сурх, як либосворї матоъ, матоъ бофтан. 2. мол, коло, ашёи мавриди харидуфурўш: молу матои арзон.

МАТЛУБОТ а. ‫ ﻣﻄﻠﻮﺑﺎت‬1. љ. матлуб. 2. чизњое, ки ба онњо талаб ва эњтиёљмандї њаст: љамъияти матлубот иттињодияе, ки барои таъмини эњтиёљоти ањолї ташкил ёфтааст.

МАТОЪБОФ ‫ ﻣﺘﺎعﺑﺎف‬газворбоф, парчабоф.

МАТЛУБОТЧЇ ‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺎﺗﭽﻲ‬ љамъияти матлубот.

соњаи

МАТОЪБОФЇ ‫ ﻣﺘﺎعﺑﺎﻓﻲ‬исми амал аз матоъ бофтан; газворбофї.

МАТМАЊ а. ‫ ﻣﻄﻤﺢ‬кит. љои назарандохта, љои чашм дўхташуда; матмањи назар чизе, ки ба он бо диќќат менигаранд; чизи мавриди

МАТРАЊ а. ‫ ﻣﻄﺮح‬1. љои андохтан, мањалли тарњу афгандани чизе; матрањ кардан ба миён гузоштани мавзўе барои бањсу баррасї,

корманди

– 773 –

МАХ

баён кардани масъалае. 2. кит. халтае, ки сайёдон сайди худро дар он мегузоранд.

МАФРУЗОТ а. ‫ ﻣﻔﺮوﺿﺎت‬1. љ. мафруз II. 2. тахминњо, фарзияњо, гумонњо.

МАТРУК а. ‫ ﻣﺘﺮوك‬1. таркшуда, вогузошта. 2. аз байн рафта, ѓайрироиљ; забони матрук збш. забони аз истеъмолбаромада ва фаќат дар осори хаттї боќимонда (мисли забони лотинї); матрук шудан тарк шудан; аз байн рафтан.

МАФРУШ а.‫ ﻣﻔﺮوش‬кит. чизи густурда, пањн карда; фарш.

МАТРУКОТ а. ‫ ﻣﺘﺮوﻛﺎت‬кит. молу чизи аз одами мурда боќимонда, моли меросии одами мурда, тарака. МАТЪУН а. ‫ ﻣﻄﻌﻮن‬кит. 1. найзазада, бо найза сўрох карда. 2. таънакарда, сарзанишшуда, мавриди таънаву маломат ќароргирифта. МАУЗЕР олм. ‫ ﻣﺌﻮزر‬як навъи таппончаи худкор. МАУНАТ I а. ‫ ﻣﺆﻧﺖ‬кит. 1. воситањои таъминот (аз ќабили нафаќа, тўшаи сафар ва ѓ.); мояи зиндагї. 2. ранљ, зањмат. МАУНАТ II а. ионат.

‫ﻣﻌﻮﻧﺖ‬

кит. ёрї, кумак, мадад,

МАФИЯ ит. ‫ ﻣﻔﻴﻪ‬ташкилот ё ќуввањои љинояткори махфї, ки бо усули тањдид ва зўроварии берањмона амал мекунад. МАФКУРА а. ‫ ﻣﻔﻜﻮره‬маљмўи ѓояву аќидањо ва љањонбинї; тарзи тафаккур. МАФКУРАВЇ ‫ ﻣﻔﻜﻮروي‬мансуб ба мафкура: муборизаи мафкуравї. МАФЌУД а. ‫ ﻣﻔﻘﻮد‬гумшуда, нопадидшуда, фаќид; аз байн рафта. МАФЛУК а. ‫ ﻣﻔﻠﻮك‬фалокатзада, бадбахт, ољиз, дармонда; пири мафлук пири барљомонда. МАФЛУЉ а. ‫ ﻣﻔﻠﻮج‬кит. фалаљшуда, шал. МАФОСИД а. ‫ ﻣﻔﺎﺳﺪ‬1. љ. фасод. 2. сабабњои фасод ва табоњї. МАФОСИЛ а. ‫ ﻣﻔﺎﺻﻞ‬кит., љ. мафсил; дарди мафосил дарди бандњои устухон. МАФОТЕЊ а. ‫ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ‬кит. љ. мифтоњ. МАФРАШ а. ‫ ﻣﻔﺮش‬чизи густурданї (аз ќабили палос, ќолин, намад ва ѓ.), фарш. МАФРУЗ I а. алоњида.

‫ﻣﻔﺮوز‬

кит. људокарда; људо,

МАФРУЗ II а. ‫ ﻣﻔﺮوض‬кит. 1. фарзкарда; тахминкарда, тасаввуршуда. 2. вољиб, њатмї.

МАФСАДА а. ‫ ﻣﻔﺴﺪه‬кит. 1. фасодкорї, бадї, табањкорї. 2. сабаб ва боиси фасод. МАФСИЛ а. ‫ ﻣﻔﺼﻞ‬кит. 1. фосилаи байни ду чиз; мањалли аз њам људо шудани ду чиз. 2. банди устухони бадан, пайвандгоњ. МАФТУЛ а. фатила).

‫ﻣﻔﺘﻮل‬

тобдода, тофта (монанди

МАФТУН а. ‫ ﻣﻔﺘﻮن‬шефта, ошиќ, дилбохта (ба касе, ба чизе): мафтун кардан, мафтун шудан, мафтуни касе будан. МАФТУНЇ ‫ ﻣﻔﺘﻮﻧﻲ‬шефтагї, дилбохтагї. МАФТУНКУНАНДА ‫ ﻣﻔﺘﻮنﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мафтун кардан; фиребанда, ба худ љазбкунанда; дилкаш. МАФТЎЊ а. ‫ ﻣﻔﺘﻮح‬1. кушода, боз. 2. фатњ шуда, тасхиркарда. 3. збш. дар алифбои арабии тољикї њарфи њаракати фатња (забар) дошта, ки баъд аз он садонок «а» хонда мешавад; алифи мафтўњ чунин њарфи алиф, ки «а» хонда мешавад. МАФХАР а. ‫ ﻣﻔﺨﺮ‬кит. 1. мояи ифтихор, боиси ифтихор. 2. фахр, ифтихор. МАФЊУМ а. ‫ ﻣﻔﻬﻮم‬1. он чи ќобили фањму идрок аст, фањмидашуда; фањмо; мафњум будан фањмо будан. 2. фикри (тасаввури) мантиќан муташаккили умумї дар бораи ашё ва њодисањо; маънои васеъ ва умумї: мафњуми виљдон, мафњуми муборизаи синфї. МАФЪУЛ а. ‫ ﻣﻔﻌﻮل‬1. (иљро) карда, он чи (иљро) шудааст. 2. књн., грам. пуркунанда; исми мафъул сифати феълие, ки аз феъли гузаранда сохта шудааст (монанди маќтул – ќатлшуда). МАХАВ ‫ ﻣﺨﻮ‬тиб. 1. як навъ бемории гузаранда ва илољнопазири пўст, љузом, хўра. 2. мубталои ин дард. МАХАВЇ хавї.

‫ﻣﺨﻮي‬

мансуб ба махав: бемории ма-

МАХАВКОСА ‫ ﻣﺨﻮﻛﺎﺳﻪ‬књн. зарфи одатан чўбине, ки махавњои гадо барои садаќа талабидан дар даст мегирифтанд.

– 774 –

МАХ

МАХАВХОНА ‫ ﻣﺨﻮﺧﺎﻧﻪ‬тиб. табобатгоњи махсус барои муолиља ва иќомати махавњо, ки одатан дар хориљи шањр месозанд. МАХДУМ а. ‫ ﻣﺨﺪوم‬1. он ки дигарон ба ў хизмат мекунанд; хўљаин, хоља. 2. књн. унвоне, ки дар гузашта ба писарони муллоњои калон дода мешуд (махсум шакли гуфтугўии ин калима аст). МАХЗАН а. ‫ ﻣﺨﺰن‬1. љои нигоњ доштани чизњои гаронбањо, хазина; хизона, ганљина: махзани дастнависњои ќадим. 2. анбор; мадон; ◊ махзани аќл будан нињоят оќил будан. МАХЛАС а. ‫ ﻣﺨﻠﺺ‬1. љои халосї, роњи халос. 2. халосї, рањої. 3. адш. љои гурез аз маќсад (дар шеър). МАХЛУЌ а. ‫ ﻣﺨﻠﻮق‬1. халќшуда, офарида (љондор): махлуќи аљиб. 2. киноя аз инсон, одам (бештар тањќиромез); махлуќи безабон љондори ѓайринотиќ (аз ќабили њайвоноту парандагон). МАХЛУТ а.‫ ﻣﺨﻠﻮط‬омехта; махлут кардан омехтан, аралаш кардан; забони махлут забони бо унсурњои лањља ва бегона омехта, забони ѓайрифасењ, забони ѓализ. МАХЛУТЇ‫ ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ‬махлут дарњам – барњамї.

будан,

омехтагї;

МАХМАЛ а.‫ ﻣﺨﻤﻞ‬порчаи нафиси нахї ё абрешимї, ки пати нарм дорад, бахмал: махмали гулдор, махмали мављдор, куртаи махмал; махмали духоба махмале, ки паташ дутарафа хобидааст. МАХМАЛАК ‫ ﻣﺨﻤﻠﻚ‬тиб. бемории гузаранда дар бачагон, ки аломатњояш табларза, дарди гулў ва пайдоиши доначањои сурх дар рон, гулў ва дигар љоњои бадан аст; баъд аз 6-7 рўз бадан пўст партофта беморї мегузарад. МАХМАЛБОФ ‫ ﻣﺨﻤﻞﺑﺎف‬он ки махмал мебофад, бофандаи матои махмал. МАХМАЛБОФЇ ‫ ﻣﺨﻤﻞﺑﺎﻓﻲ‬касб ва шуѓли махмалбоф; љои махмалбофї. МАХМАЛИН ‫ ﻣﺨﻤﻠﻴﻦ‬мансуб ба махмал; аз махмал дўхташуда: гиребони махмалин. МАХМАЛЇ ‫ ﻣﺨﻤﻠﻲ‬ниг. махмалин. МАХМАЛНАМО ‫ ﻣﺨﻤﻞﻧﻤﺎ‬монанди махмал, ба сони махмал, он чи дар зоњир ба махмал мо-

нанд аст. МАХМАЛПЎШ ‫ ﻣﺨﻤﻞﭘﻮش‬он ки либоси махмалї пўшидааст: ◊ махмалпўш гаштани замин сабзпўш шудани замин. МАХМАСА а. ‫ ﻣﺨﻤﺼﻪ‬1. гуруснагии аз њад зиёд, сўзише, ки аз шиддати гуруснагї дар сина ва шикам њис карда мешавад. 2. маљ. ѓаму ранљи сахти беќароркунанда; дар махмаса афтодан дучори мушкилот шудан. МАХМУР а. ‫ ﻣﺨﻤﻮر‬1. хамрхўрда, майнўшида, ниммаст. 2. маљ. хуморолуд, пурхумор; бо нозу ишва, дилфиреб: чашмони махмур; масту махмур кардан сархушу табъхуш кардан. МАХМУРЇ ‫ ﻣﺨﻤﻮري‬њолати ниммастї; њолате, ки баъд аз шаробнўшии зиёд рўзи дигар рў медињад. МАХМУРСОР ‫ ﻣﺨﻤﻮرﺳﺎر‬маљ. хуморолуд, сархушу табъхуш, махмур. МАХОЗИН а. ‫ ﻣﺨﺎزن‬љ. махзан. МАХОРИЉ I а. ‫ ﻣﺨﺎرج‬љ. махраљ. МАХОРИЉ II а. ‫ ﻣﺨﺎرج‬љ. харљ; муќоб. мадохил: махориљи ифтор. МАХРАЉ а. ‫ ﻣﺨﺮج‬1. љои баромад, љои хориљ шудан; баромадгоњ. 2. збш. љои талаффуз кардани њарфњои алифбо дар кому њалќ; кори узвњои нутќ барои талаффузи овозе; бо адои махраљ хондан бо риояи тарзи хоси талаффузи њарфњо ќироат кардан. 3. риёз. адади поёни хат дар касри одї, ки ба чанд њисса таќсим шудани воњиди болоиро нишон медињад. МАХРУБ а. вайрона.

‫ﻣﺨﺮوب‬

харобшуда, вайроншуда;

МАХРУТ а. ‫ ﻣﺨﺮوط‬1. харротишуда, тарошидашуда. 2. ниг. конус. МАХРУТИШАКЛ шакл.

‫ﻣﺨﺮوﻃﻲﺷﻜﻞ‬

ниг.

махрут-

МАХРУТЇ ‫ ﻣﺨﺮوﻃﻲ‬1. мансуб ба махрут. 2. ба шакли конус. МАХРУТШАКЛ шабењи конус. МАХСУМ махдум.

‫ﻣﺨﺮوطﺷﻜﻞ‬

‫ﻣﺨﺴﻮم‬

ба махрут монанд,

гуфт. шакли вайроншудаи

МАХСУС а. ‫ ﻣﺨﺼﻮص‬1. хос, (ба касе ё чизе); ихти-

– 775 – сосдода, мансуб ба як кас ё як чиз: вагони махсус, дафтари махсус, курси махсуси такмили ихтисос, либоси махсус, хонаи махсус. 2. ѓайриодї, фарќкунанда: аломати махсус, гўштини махсус, даъвати махсус, оњанги махсус, услуби махсус, ба забони махсус гап задан. 3. хоссатан, алалхусус, махсусан; ба таври хос; махсуси… хоси.., вижаи…; сирф барои…, мањз барои…; махсус барои… фаќат барои…, мањз барои…; асбоби махсус сози људогона, асбоби алоњида; диќќати махсус таваљљўњи хос, ањамияти бештар: диќќати махсус додан; мактаби махсус мактабе, ки аз рўи наќшаву барномаи хос таълим медињад (мас., маълулони модарзод ё ноболиѓони љиноят содиркардаро); мактаби миёнаи махсус омўзишгоњ ва њунаристон, ки ѓайр аз маълумоти миёна ба хонандагон дар соњае ихтисос медињад (мас., њунаристони сохтмон, омўзишгоњи тиббї ва ѓ.): мактабњои олї ва миёнаи махсуси љумњурї; мухбири махсус рўзноманигори расмие, ки аз мањалњо хабару маќолањо навишта мефиристад; нашри махсус хабар ё намоиши фаврие, ки аз радио ва телевизион берун аз барнома пањн мешавад; одамони махсус ашхоси хосе, ки ба коре алоќа ё огоњї доранд; роњи махсус роњи људогона, роњи алоњида; супориши махсус вазифаи ѓайриодї; амри муњими људогона; табиби махсуси худ табиби хоси худ; табиби хусусї; эњтироми махсус иззату икроми хос; њурмати бештар; махсус будан хос будан, вижаи касе ё коре будан; мансуб будан. МАХСУСАН а. ً‫ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‬хусусан, ба хусус, бавижа, хосатан. МАХСУСГАРДОНИДА ‫ ﻣﺨﺼﻮصﮔﺮداﻧﻴﺪه‬ба як соњаи муайян ихтисос шуда ё вобаста шуда: корхонаи махсусгардонида. МАХСУСГАРДОНЇ ‫ ﻣﺨﺼﻮصﮔﺮداﻧﻲ‬ба соњаи муайяне махсус гардонидан (мас., истењсолро). МАХСУСИЯТ ‫ ﻣﺨﺼﻮﺻﻴﺖ‬љињати хос, хусусият. МАХТУМ а. ‫ ﻣﺨﺘﻮم‬кит. 1. мўњршуда, сарбаста, ќулфзада. 2. хотимаёфта ба поён расида. МАХУФ а. ‫ ﻣﺨﻮف‬хавфнок, бимнок, тарсовар, хатарнок: роњи махуф. МАХФИЁНА а. ‫ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ‬1. махфї, пинњонї, нињонї, рустї: тафтиши махфиёна, таъќиби махфиёна, њаракати махфиёна. 2. ба таври

МАЊ

махфї, ба таври пинњону рустї, дар хуфя: махфиёна нигоњ кардан, махфиёна рафтуомад кардан. МАХФЇ ‫ ﻣﺨﻔﻲ‬1. пинњон, пўшида, руст, ѓайриошкоро; ба таври махфї махфиёна, пинњонї, нињонї, хуфя; махфї доштан нињон доштан, пинњон кардан; махфї мондан пинњон мондан, пўшида мондан, ошкор нашудан; махфї нигоњ доштан пинњон нигоњ доштан, ошкор накардан, фош накардан. 2. пинњонї, нињонї, рустї: намояндаи махфї, анбори махфї, кори махфї, мулоќоти махфї, политсияи махфї, њуљљати махфї, љамъияти махфї; матбуоти махфї он чи пинњонї чоп ва нашр карда мешавад; сирри махфї сирру асрори нињоят пўшида; рози нињон; супориши махфї супориши пинњонї; махфї мабод, ки… пўшида мабод, ки…, ногуфта намонад, ки…; махфї нест, ки… пўшида нест, ки…, аз њељ кас пинњон нест, ки…, ба њама маълум аст, ки…; агар махфї набошад агар сирри пинњонї набошад. МАЊ ‫ ﻣﻪ‬мухаффафи моњ; аз (дар) рўи касе мањ дидан касеро одами фавќулода нек, бењамто ва ѓ. пиндошта, шефтаи ў шудан; аз девона мепурсї, ки мањ чанд (аст) (маќ.) дар мавриди аз шахси нодону бесалоњият љавоби оќилона талаб кардан гуфта мешавад. МАЊАК а. ‫ ﻣﺤﻚ‬санге, ки тилло ё нуќраро ба он соида, сара ё носара будани он ва ё иёри онњоро муайян мекунанд: санги мањак; мањак задан ба воситаи мањак муайян кардани сараву носара будани тилову нуќра. МАЊАЛ(Л) а. ‫ ﻣﺤﻞ‬1. љой, макон: мањалли зист, мањалли истиќомат, мањалли иљрои ќатл; мавзеъ ва навоњии дар атрофи маркази маъмурї воќеъшуда; музофот. 2. ваќт, њангом; се мањал хўрок се ваќт хўрок (яъне, субњона, хўроки нисфирўзї ва шом); як мањал як ваќт; ногоњ. 3. маврид, мавќеъ: мањалли бањс ќарор додан, мањалли шубња шудан. МАЊАЛБОЗ ‫ ﻣﺤﻞﺑﺎز‬ниг. мањалгаро. МАЊАЛБОЗЇ ‫ ﻣﺤﻞﺑﺎزي‬ниг. мањалгарої. МАЊАЛГАРО ‫ ﻣﺤﻞﮔﺮا‬он ки манфиатњои мањаллї ва гурўњи хурди њаммањалњои хешро аз манфиатњои умумї бартар медонад ва аз манфиатњои мањалли хеш ба њар роњу васила њимоят мекунад.

– 776 –

МАЊ

МАЊАЛГАРОЇ ‫ ﻣﺤﻞﮔﺮاﻳﻲ‬бар хилоф ва ба зарари манфиати миллї фаќат манфиати мањдуди мањалли худноњия, шањр ё вилояти худро муќаддам шумурдан ва њаммањалњоро дар атрофи худ љамъ карда ба кор гумоштан, мањалпарастї. МАЊАЛДОН ‫ ﻣﺤﻞدان‬он ки мавќеъ ва мањалро хуб медонад, мавќеъшинос. МАЊАЛЛА а. ‫ ﻣﺤﻠﻪ‬ќитъае аз шањр, ки аз чанд кўча иборат аст, гузар, кўй; ◊ аз њафтод мањаллаи касе ё чизе безор шудан тамоман безор шудан аз касе ё чизе; аќлаш ба мањалла кифоя мекунад хеле боаќл аст. МАЊАЛЛАТЇ ‫ ﻣﺤﻠﺘﻲ‬1. мансуб ба Мањалла ном гузаре дар шањри Самарќанд, ки мардумонашон ба содагї ва зарофатгўї ном баровардаанд. 2. маљ. одами содалавњ. МАЊАЛЛИДЎХТ ‫ ﻣﺤﻠﻲدوﺧﺖ‬дар мањалли муайян дўхташуда: кафши мањаллидўхт. МАЊАЛЛЇ ‫ ﻣﺤﻠﻲ‬1. мансуб ба мањал, мансуб ба ягон мавзеи муайян; дар њудуди марзу буми муайян амалкунанда ё нуфуздошта: лањљаи мањаллї, маќомоти мањаллии њокимияти давлатї, њукумати мањаллї; ваќти мањаллї ваќти хоси минтаќаи љуѓрофї ё ягон навоњии муайян. 2. зоида ё пайдошуда дар мањалли маълум, тањљої, тагљої; љойдорї: ањолии мањаллї, духтарони мањаллї, кадрњои мањаллї, мардуми мањаллї, тољики мањаллї. МАЊАЛПАРАСТ ‫ ﻣﺤﻞﭘﺮﺳﺖ‬ниг. мањалгаро. МАЊАЛПАРАСТЇ ‫ ﻣﺤﻞﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. мањалгарої. МАЊБАС а. мањбусон.

‫ﻣﺤﺒﺲ‬

њабсхона, љои нигоњдории

МАЊБАСЇ ‫ ﻣﺤﺒﺴﻲ‬ниг. мањбус. МАЊБУБ а. ‫ ﻣﺤﺒﻮب‬дўстдошта, муњаббат баста, он ки касе ўро дўст медорад: ватани мањбуб, модари мањбуб, фарзанди мањбуб; мањбуби халќ шудан, ба дидори мањбуби худ расидан. МАЊБУБА а. ‫ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ‬муаннаси мањбуб; зане, ки марде ўро дўст медорад, маъшуќа: мањбубаи нозанин, мањбубаи соњибљамол, мањбубаи љон. МАЊБУБИЯТ а. ‫ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ‬мањбуб будан, мавриди муњаббат ќарор гирифтан; мањбубият пайдо кардан маъруфу машњур шудан (дар байни мардум).

МАЊБУС а. ‫ ﻣﺤﺒﻮس‬њабсшуда, ба њабс афтода, бандї: мањбуси сиёсї; мањбус будан дар њабс будан; бандї будан; мањбус кардан њабс кардан; мањбус шудан њабс карда шудан. МАЊБУСЇ дан.

‫ﻣﺤﺒﻮﺳﻲ‬

мањбус будан, дар њабс бу-

МАЊБУСХОНА ‫ ﻣﺤﺒﻮسﺧﺎﻧﻪ‬ниг. њабсхона. МАЊВ а. ‫ ﻣﺤﻮ‬1. кит. сутурдан, пок кардан, сутурдани наќш ё хате аз коѓаз, девор ва ѓ. 2. несту нобуд кардан: мањви душман, мањви лашкар; мањви бесаводї нест кардани бесаводии саросарї; мактаби мањви бесаводї гурўњњое, ки барои дар муддати кўтоњ саводнок кардани ањолї дар солњои бистуму сиюми асри гузашта ташкил дода буданд. 3. маљ. њайронии аз њад зиёд аз ягон чизи зебо ва тааљљубовар; шефта, мафтун; мањву мот аз шиддати њайрат гарангшуда, сахт дар њайрат монда, моту мабњут: мањву мот будан, мањву мот кардан, мањву мот шудан; мањв кардан несту нобуд кардан, аз байн бурдан; мањв шудан нест шудан, аз байн рафтан; мањви чизе будан ѓарќи чизе будан; дода шудан ба коре; мањви чизе кардан ба чизе шефта кардан, мафтуни чизе кардан; мањви чизе шудан мафтуну шефтаи чизе шудан. МАЊВАШ ‫ ﻣﻬﻮش‬1. монанд ба моњ, моњмонанд, моњосо. 2. маљ. хушрўй, зебо. МАЊД а. ‫ ﻣﻬﺪ‬1. гањвора. 2. маљ. љои нашъунамои аввалаи чизе: мањди тамаддун. МАЊДУД а. ‫ ﻣﺤﺪود‬1. он чи њадду нињоят дорад; он чи ба он њад таъйин карда бошанд: ваќти мањдуд. 2. маљ. кам, андак, начандон зиёд; одами мањдуд шахси доираи назар ва маълумоташ танг; мањдуд шудан њадду њудуд гузоштан; ќаноат кардан, иктифо кардан. МАЊДУДА а. ‫ ﻣﺤﺪوده‬1. муаннаси мањдуд. 2. он чи атрофаш ињота шудааст. МАЊДУДИХТИСОС ‫ ﻣﺤﺪوداﺧﺘﺼﺎص‬соњаи ихтисосаш танг, ихтисоси ба як самт равоншуда. МАЊДУДИЯТ а. ‫ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬1. њад доштан; њад гузошта шудан. 2. тангии доираи дониш ва љањонбинї: мањдудияти ѓоявї, мањдудияти синфї, мањдудияти таърихї. МАЊДУДКУНАНДА ‫ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мањдуд кардан; он чи ки ба чизи дигар њад гузошта метавонад.

– 777 – МАЊДУДКУНЇ ‫ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻲ‬1. људо сохтани љое бо њудуд ва марз аз љоњои дигар. 2. ба ягон њуќуќ ё рафтор њад гузоштан; доираи озодии касеро танг кардан. МАЊДУДНАЗАРЇ ‫ ﻣﺤﺪودﻧﻈﺮي‬тангназарї, кўтоњназарї, дурандеш набудан. МАЊЗ а. ‫ ﻣﺤﺾ‬1. чизи холис, чизе, ки бо чизњои дигар омехтагї надорад. 2. фаќат, сирф; мањзи… фаќат барои…; ба хотири…, аз барои…; мањзи сахо айни сахо; асли њимматбаландї; мањз барои… фаќат барои…; аз барои…; …и мањз тамоман, сирф, ба куллї: дурўѓи мањз, тўњмати мањз, хатои мањз; ба мањзи дидан дидан њамон, дидан замон, ба муљарради дидан. МАЊЗАР а. ‫ ﻣﺤﻀﺮ‬кит. 1. љои њозир шудан, њузургоњ; даргоњ. 2. књн. љое, ки санад ва њуљљатњои расмї навишта мешуд. 3. таър. њуљљате, ки дар њузури ќозї тартиб дода шуда, расмият пайдо мекард, њуљљати расмї; санад; мањзари дафъї њуљљате, ки барои радди даъвое тартиб дода мешуд. МАЊЗУН а. ‫ ﻣﺤﺰون‬андўњгин, њазин, ѓамнок: чашмони мањзун, чењраи мањзун; мањзуну ѓамгин будан, мањзун шудан: садои мањзун овози њазинона. МАЊЗУНЇ а. ‫ ﻣﺤﺰوﻧﻲ‬ѓамгинї, андўњгинона; нигоњи мањзунона, суруди мањзунона, оњанги мањзунона, МАЊЗУНОНА андўњгинї.

‫ﻣﺤﺰوﻧﺎﻧﻪ‬

њузнангез, њузновар,

МАЊЗУР а. ‫ ﻣﺤﺬور‬кит. 1. чизе, ки аз он њазар мекунанд ва мењаросанд. 2. манъ кардашуда, мамнўъ. МАЊИЛ а. нок.

‫ﻣﻬﻴﻞ‬

кит. љои њавлангез, љои хавф-

МАЊИН I ‫ ﻣﻬﻴﻦ‬1. нозук; борик, муќоб. ѓафс: риштаи мањин. 2. нарм, мулоим, нафис, муќоб. даѓал, дурушт: докаи мањин, пашми мањин. 3. реза, майда; борони мањин борони реза-реза, резаборон; дандони мањин дандони майда; реги мањин; дуди мањин дуди тунук; лабони мањин лабњои борики нозук; овози мањин овози пасту форам, садои мулоим; мањин кардан (кулўхро) кулўхро майда– майда карда заминро барои кишт тайёр кардан; мањин мављ задан оњиста мављ задан.

МАЊ

МАЊИН II ‫ ﻣﻬﻴﻦ‬кит. моњмонанд, мањосо. МАЊИН III а. ‫ ﻣﻬﻴﻦ‬кит. хору залил, беќадр. МАЊИННАХ ‫ ﻣﻬﻴﻦﻧﺦ‬дорои риштаи нозук; нахи наѓз ѓоздињанда: пахтаи мањиннах. МАЊИНПАШМ ‫ ﻣﻬﻴﻦﭘﺸﻢ‬гўсфанд ва бузе, ки пашми нарму нозук дорад. МАЊКАМ а. ‫ ﻣﺤﻜﻢ‬1. сахт: мањкам бастан (миёнро), мањкам гирифтан аз (банди дасти касе), мањкам доштан чизеро, мањкам зарба додан, мањкам нигоњ доштан, мањкам часпидан ба чизе, муштро ба сари касе мањкам задан, чашмро мањкам пўшидан. 2. устувор, ќавї: азми мањкам, иродаи мањкам. 3. баста, пўшида; лифофаи мањкам лифофаи баста (бознашуда); матои мањкам матои доштнок, порчаи бадошт; панљаи мањкам панљаи пурќувват, панљаи ќавї; тањкурсии мањкам пойдевори мустањкам; мањкам кардан а) мустањкам кардан, пурќувват кардан; б) бастан, пўшидан; пўшондан: дарро мањкам кардан; в) касеро дар банд кардан; дар мањкам будан дар (бо ѓалаќа ё занљир) баста будан, дар ќулф будан; мањкам шудан тарзи мафъулии мањкам кардан. МАЊКАМА а. ‫ ﻣﺤﻜﻤﻪ‬књн. 1. љое, ки њукм бароварда мешавад; љои њукмбарории ќозї; ба мањкама кашидан барои муњокимаи даъво (мурофиа) ба мањкама овардан. 2. кит. девон, идораи давлатї: мањкамаи ќушбегї, мањкамаи њоким. МАЊКАМЇ ‫ ﻣﺤﻜﻤﻲ‬1. сахтї; мустањкамї. 2. устуворї, мањкам будан. МАЊКАМШАВЇ ‫ ﻣﺤﻜﻤﺸﻮي‬1. исми амал аз мањкам шудан. 2. истењком ёфтан. 3. гуфт. баста шудан. МАЊКАМИРОДА ‫ ﻣﺤﻜﻢاراده‬бо азму иродаи ќавї, ќавиирода, матинирода. МАЊКАМЭЪТИЌОД ‫ﻣﺤﻜﻢاﻋﺘﻘﺎد‬ ќавию комил, сахт мўътаќид.

эътиќодаш

МАЊКУМ а. ‫ ﻣﺤﻜﻮم‬1. он ки дар њаќќи ў њукми љазо содир шудааст, бо њукм айбдоршуда, мањкуми дор шудан, ба њабси абадї мањкум гаштан, ба эъдом (ба љазои олї) мањкум кардан. 2. маљ. мутеъ, фармонбардор; мањкум кардан а) њукми љазо баровардан дар њаќќи касе; б) маљ. маъќул нашумурдан, мавриди сарзанишу мазаммат ќарор додан; ба коре

– 778 –

МАЊ

(чизе) мањкум будан киноя аз ночор будан ба иљрои коре; ногузир будан барои дучор шудан ба чизе. МАЊКУМИЯТ а. ‫ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ‬1. мањкум будан ба љазое. 2. маљ. мањкумї ба њалокат, ногузир будани омадани бадбахтие ба сар. МАЊКУМЇ ‫ ﻣﺤﻜﻮﻣﻲ‬ниг. мањкумият 1. МАЊКУМШУДА ‫ ﻣﺤﻜﻮمﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз мањкум шудан; њукми љазо гирифта, гунањкоршуда. МАЊЛ а. ‫ ﻣﻬﻞ‬кит. 1. оњистагї, таъхир (дар коре). 2. мўњлат, муддат, фурсат. МАЊЛАК а. ‫ ﻣﻬﻠﻚ‬ниг. мањлака. МАЊЛАКА а. ‫ ﻣﻬﻠﻜﻪ‬1. љои њалокат, љои хавфнок, вартаи њалокат. 2. њалокат, хатар; дар мањлака мондан ба љои хатарнок афтодан; дар хавфу хатар будан. МАЊЛИЌО ‫ ﻣﻪﻟﻘﺎ‬моњсурат, моњчењра, зебову хушрўй, моњрўй. МАЊЛУЛ а. ‫ ﻣﺤﻠﻮل‬1. њалшуда, обшуда: мањлули маргимуш. 2. хим. моее, ки аз омезиш ва њал шудани ягон моддаи сахт, обакї ё газї дар моее пайдо шудааст. МАЊМАДДОНО ‫ ﻣﺤﻤﺪاﻧﺎ‬гуфт. он ки худро бисёр доно њисоб мекунад, худдонам; донотарош; њамадон (бештар дар сифати кўдакони нав забонбароварда меояд). МАЊМАДДОНОЇ ‫ ﻣﺤﻤﺪاﻧﺎﺋﻲ‬мањмаддоно будан; донотарошї, худдонамї; мањмаддоної кардан доної кардан(-и одатан хурдсолон). МАЊМАНЗАР хушрўй.

‫ﻣﻪﻣﻨﻈﺮ‬

моњсурат,

моњчењра,

МАЊМЕЗ ‫ ﻣﻬﻤﻴﺰ‬оњани махсус дар пошнаи мўзаи саворон барои хала карда тезондани рафтори асп; мањмез задан бо пошнаи мањмездор аспро зада давондан. МАЊМИЛ а. ‫ ﻣﺤﻤﻞ‬каљова, сандуќи болокушодае, ки дутои онро ба ду тарафи асп ё шутур баста, дар он нишаста сафар мекарданд, аморї, њавдаљ. МАЊМИЛКАШ ‫ ﻣﺤﻤﻞﻛﺶ‬каљовакаш, шутури кашандаи мањмил. МАЊМУД а. ‫ ﻣﺤﻤﻮد‬њамдшуда, ситудашуда, ситоишшуда.

МАЊМУЛ а. ‫ ﻣﺤﻤﻮل‬1. кит. њамлшуда, бор шуда; бори бардошта. 2. кит. гумон шуда, пиндошта. 3. боб, созгор, муносиб; љои мањмул љои муносиб. МАЊОБАТ а. ‫ ﻣﻬﺎﺑﺖ‬1. њайбатнокї, бузургворї, тамкину виќор, салобат. 2. тарс; дањшатнокї. МАЊОБАТНОК ‫ ﻣﻬﺎﺑﺖﻧﺎك‬1. босалобат, бошукўњу виќор. 2. њавлангез, дањшатнок. МАЊОЛ а. ‫( ﻣﺤﺎل‬аслаш муњол) ношуданї, номумкин, имконнопазир; амри мањол, кори ношуданї, кори шуданаш номумкин; хаёли хом; орзуи амалї ношуданї; ◊ тарки одат – амри мањол (маќ.). МАЊОР//МИЊОР ‫ ﻣﻬﺎر‬чўби хурде, ки аз ду сўрохи бинии шутур гузаронида танобро ба он мебанданд; афсор, лаљом, инон; мањор кардан а) мањор бастан; б) маљ. лаљом задан, тасхир кардан. МАЊОРАТ а. ‫ ﻣﻬﺎرت‬1. моњирї, устодї, устогї, њунармандї; забардастї (дар кор): мањорати баланд, мањорати зиёд, мањорати калон, мањорати тамом ё том, мањорати фавќулода, мањорат нишон додан, мањорат пайдо кардан. 2. ќобилият, лаёќат: мањорати њунарпешагї њунару санъати њунарпешагї; силсилаи фанњои марбут ба ихтисоси њунарпешањо; мањорати нависандагї лаёќат ва истеъдоди нависандагї; мањорати сарояндагї мањорат ва ќобилият дар сурудан; бо мањорат моњирона, устодона. МАЊОРАТНОКЇ ‫ ﻣﻬﺎرتﻧﺎﻛﻲ‬1. устої; кордонї; чобукї ва забардастї (дар кор). 2. ќобилиятнокї. МАЊОРИМ а. ‫ ﻣﺤﺎرم‬љ. мањрам.

‫ ﻣﺤﺎﺳﻦ‬1. љ. њусн. 2. маљ. риш. МАЊОФИЛ а. ‫ ﻣﺤﺎﻓﻞ‬љ. мањфил: МАЊПАЙКАР ‫ ﻣﻪﭘﻴﻜﺮ‬ниг. моњпайкар. МАЊПАРАСТ ‫ ﻣﻪﭘﺮﺳﺖ‬ниг. моњпараст. МАЊПОРА//МОЊПОРА ‫|ﻣﺎهﭘﺎره‬//‫ ﻣﻪﭘﺎره‬зебо,

МАЊОСИН а.

хушрўй.

МАЊР а. ‫ ﻣﻬﺮ‬д. мувофиќи ќонуни шариати ислом пули наќд ё молу ашёе, ки њангоми аќди никоњ ба зиммаи домод гузошта мешавад, домод ё онро ба падару модари арўс мепар-

– 779 – дозад ё дар сурати мурдан ё занашро талоќ додани вай ба занаш пардохта мешавад, кобин, ќалин. МАЊРАМ а. ‫ ﻣﺤﺮم‬1. хеши аз њама наздики зан аз мардон, ки аз ў рў намепўшонад; хеши наздике, ки бо вай никоњ раво нест; мањрами тан зану шавњар нисбат ба њамдигар. 2. њамроз, мўнис, њамдам; дўсти наздик; мањрами роз он ки сирру асрори худро ба вай гуфтан мумкин аст, дўсти роздон, њамроз. 3. таър. яке аз амалњои дарбории даврони амирї. 4. ниг. мањрамбача ва мањрампеша. МАЊРАМБАЧА ‫ ﻣﺤﺮمﺑﭽﻪ‬књн. пешхизмат, шогирдпеша (дар назди ќозї ё амалдор). МАЊРАМЇ ‫ ﻣﺤﺮﻣﻲ‬1. мањрам будан; наздик ва худї будан. 2. кор ва вазифаи мањрам (3,4). МАЊРАМОНА ‫ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬1. ба тарзе, ки одами бегона (номањрам) нашунавад ва набинад: мањрамона гуфтугў кардан. 2. пинњонї, махфї: сўњбати мањрамона. МАЊРАМПЕША ‫ ﻣﺤﺮمﭘﻴﺸﻪ‬књн. он ки вазифа ва кораш мањрамї будааст (дар хизмати дарбор ё мањкамаи миршаб ва ѓ.); муќ. мањрам (3,4). МАЊРАМЯСАВУЛ ‫ ﻣﺤﺮمﻳﺴﻮل‬таър. яке аз мансабњои дарборї дар аморати Бухоро, ки соњибони ин мансаб аз зердастони удайчї – вазири ташрифот њисоб мешуданд. МАЊРОНА ‫ ﻣﻬﺮاﻧﻪ‬д. књн. ашё ва пуле, ки ба тариќи мањр аз тарафи домод дода мешавад; љињози арўс. МАЊРУМ а. ‫ ﻣﺤﺮوم‬аз чизе бебањраю бенасибмонда, бебањра: аз иштирок дар намоиш мањрум будан, аз мутолиаи китобњо мањрум мондан; мањрум кардан аз ягон чиз бенасиб гардонидан; чизеро надода, рабуда истифодаи онро номумкин сохтан; аз њуќуќ мањрум кардан аз озодї мањрум кардан, мањкум кардан ба њабс; аз њуќуќи коре ё чизе мањрум кардан њуќ. њуќуќи ба чизе (мас., иштирок дар интихобот, машѓул шудан ба коре ва ѓ.) доштаи касеро аз вай гирифтан; аз озодї мањрум кардан њуќ. мањкум ба њабс кардан; аз чизе мањрум шудан а) бенасиб мондан аз чизе; б) маљ. људо шудан аз чизе, аз даст додан чизеро. МАЊРУМИЯТ а. ‫ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ‬1. мањрумї, мањрум будан. 2. маљ. тангдастї, тангайшї; мўњтољї.

МАЊ

МАЊРУМЇ ‫ ﻣﺤﺮوﻣﻲ‬ниг. мањрумият. МАЊРУС а. ‫ ﻣﺤﺮوس‬кит. њиросатшуда, нигоњ дошташуда, мањфуз. МАЊРУХ ‫ ﻣﻪروخ‬ниг. моњрух. МАЊРЎ ‫ ﻣﻪرو‬ниг. моњрў(й). МАЊСЇ ‫ ﻣﺤﺴﻲ‬гуфт. шакли вайроншудаи масњї; ниг. масњї. МАЊСУБ а. ‫ ﻣﺤﺴﻮب‬њисобшуда, шумурда; мањсуб шудан ба шумори чизе даромадан, њисоб карда шудан. МАЊСУЛ а. ‫ ﻣﺤﺼﻮل‬1. њосилшуда, њосил; њосили кишт; њосили кор, он чи ки аз коре (чизе) ба даст меояд: мањсули дењќон, мањсул кам шудан, мањсули фаровон рўёнидан. 2. натиља, самара; мањсули даст њосили кору касб; натиљаи мењнат; мањсули кор чизи истењсолкарда; њосили кор, самараи мењнат; мањсули сафар натиљаи мусофират; мањсули хаёлот аз хаёл бофта, мањсули тафаккур; мањсули њунар самараи касбу кор. МАЊСУЛНОКЇ ‫ ﻣﺤﺼﻮلﻧﺎﻛﻲ‬ќобилияти тайёр карда баровардани миќдори муайяни мањсулот, сермањсул будан; мањсулнокии кишоварзї самараи зиёд додани кори кишоварзї. МАЊСУЛОТ а. ‫ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬љ. мањсул; њосили кори корхона ё хољагї; маљмўи чизњои истењсолшаванда; мањсулоти корхонањои њунармандї, мањсулоти озуќавї, мањсулоти саноатї, мањсулоти чорводорї, мубодилаи мањсулот, мањсулот супоридан. МАЊСУЛОТБАРОРЇ ‫ ﻣﺤﺼﻮﻻتﺑﺮاري‬исми амал аз мањсулот баровардан; истењсоли саноатии молњо (мањсулот). МАЊСУЛОТСУПОРЇ ‫ ﻣﺤﺼﻮﻻتﺳﭙﺎري‬исми амал аз мањсулот супоридан; мањсулоти тайёршударо ба љойњои муќарраршуда супоридани (фурўхтани) хољагињои дењќонї. МАЊСУР а. ‫ ﻣﺤﺼﻮر‬кит. 1. дар њисоршуда, ба атрофаш девор кашидашуда. 2. ба ињотаафтода, дар ињотамонда; муњосирашуда. МАЊСУС а. ‫ ﻣﺤﺴﻮس‬он чи њастии он њис карда мешавад, њисшаванда, эњсосшаванда. МАЊТАЛЪАТ ‫ ﻣﻪﻃﻠﻌﺖ‬ниг. моњталъат.

МАЊ

– 780 –

МАЊТОБ ‫ ﻣﻬﺘﺎب‬1. тобиши моњ, партави моњ. 2. Моњ, Ќамар; шаби мањтоб шаби осмонаш софест, ки моњ њама љоро равшан мекунад, шаби мањтобї, мањтобшаб: шаб мањтоб шудан шаби мањтоб шудан, аз партави моњ равшан шудани шаб; мо дузд шудему шаб мањтоб (маќ.). МАЊТОБЇ ‫ ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ‬1. мансуб ба мањтоб; аз партави моњ равшаншуда: шаби мањтобї. 2. дар оташбозї як навъ мушак аст, ки дар ваќти оташ гирондан шўълаи сафед медињад; чароѓи мањтобї як навъ чароѓ аст, ки равшании бисёр сафед медињад. 3. сафедранг, сафедчатоб. 4. як навъ зардолуи тунукпўсти зарди сафедчатоб аст, ки асосан барои тархўрї истифода меравад: зардолуи мањтобї. МАЊТОБШАБ ‫ ﻣﻬﺘﺎبﺷﺐ‬шаби мањтобї, шабе, ки мањтоб бо нурњои худ њама љоро равшан месозад. МАЊФИЛ а. ‫ ﻣﺤﻔﻞ‬1. љамъомад; љамъомади дўстон; маљлиси базм. 2. гурўњи одамон, ки барои аз рўи шавќу њавас машѓул шудан бо касбу њунар ё шуѓле дар ваќти холиашон дар як љо љамъ омадаанд: мањфили адабї, мањфили њаваскорони санъат, мањфили олимони љавон. МАЊФИЛОРО ‫ ﻣﺤﻔﻞآرا‬ниг. маљлисоро. МАЊФУЗ а. ‫ ﻣﺤﻔﻮظ‬1. њифзшуда, дарёддошта, азбаршуда. 2. нигоњдошта, эмин (мас., аз вайронї); мањфуз доштан бегазанд њифз кардан, эмин нигоњ доштан; мањфуз мондан њифз карда шудан, нобуд нашуда боќї мондан. МАЊЉАБИН ‫ ﻣﻬﺠﺒﻴﻦ‬моњрўй, мањлиќо, хушрўй (сифати занон). МАЊЉУБ а. ‫ ﻣﺤﺠﻮب‬1. њиљобдор, дар парда, паси пардабуда; пўшида. 2. маљ. шармгин, боњаё. МАЊЉУР а. ‫ ﻣﻬﺠﻮر‬дар њаљр буда, дурафтода, људомонда (аз ёру диёр): ёри мањљур, ошиќи мањљур. МАЊЉУРЇ ‫ ﻣﻬﺠﻮري‬мањљур будан, људої, дурї, њиљрон, фироќ. МАЊШАР а. ‫ ﻣﺤﺸﺮ‬1. њашргоњ, љои љамъомади халќ, љои љамъомади одами зиёд. 2. д. май-

дони ќиёмат; ќиёмат, растохез; рўзи мањшар рўзи ќиёмат, арасот; ◊ мањшар барпо кардан шўру ѓавѓо андохтан, љангу љидол кардан. МАЉАЌ ‫ ﻣﺠﻖ‬гуфт. зеркарда, пахшшуда; пачаќ; ѓиљимшуда; маљаќ кардан а) зер (пахш) карда ё зада шакли аслии чизеро аз байн бурдан; б) пахш карда нобуд кардан; маљаќ шудан дар натиљаи зер (пахш) кардан, зада ё фишурда шакли аслии худро гум кардани чизе. МАЉАЛЛА а. ‫ ﻣﺠﻠﻪ‬нашрияи даврагї, ки одатан моње як бор ба шакли китоби маљмўа чоп мешавад: маљаллаи њармоњаи адабї. МАЉАРГ ‫ ﻣﺠﺮگ‬кит. кори маљбурии бемузд. МАЉАС(С) а. ‫ ﻣﺠﺲ‬1. кит. мањалли ламс, љои палмосидан. 2. љои набз дар банди даст. МАЉБУЛ а. ‫ﻣﺠﺒﻮل‬ фитрї, сириштї.

кит.

љибиллигардида,

МАЉБУР а. ‫ ﻣﺠﺒﻮر‬1. он ки бо зўрї ба коре водошта шудааст, он ки ба ѓайри ихтиёр кореро мекунад, водор; ноилољ, ночор. 2. кит., маљ. мутеъ, фармонбардор; маљбур кардан водоштан; зўран кореро иљро кунондан; маљбур шудан ноилољ мондан, ночор мондан. МАЉБУРАН а. ً‫ ﻣﺠﺒﻮرا‬маљбуршуда, ночор, аз рўи ноилољї, ба таври маљбурї; зўран, иљборан. МАЉБУРИЯТ а. ‫ ﻣﺠﺒﻮرﻳﺖ‬1. маљбурї, маљбур шудан. 2. он чи ба љо оварданаш ба зимма гирифта ё ба ўњдаи касе гузошта шудааст; ўњдадорї, вазифадор будан. МАЉБУРЇ ‫ ﻣﺠﺒﻮري‬1. мансуб ба маљбур; бо зўрї водоршуда, иљборї, муќоб. ихтиёрї, кори маљбурї//мењнати маљбурї коре, ки одам ба иљрои он водор аст (мас., бо њукми суд); маљбурї кор кардан бо љабру зўрї кор кардан. 2. њатмї, зарурї: андози маљбурї, хизмати маљбурии аскарї; ба таври маљбурї маљбуран, зўран, иљборан. МАЉД а. ‫ ﻣﺠﺪ‬кит. бузургї, бузургворї, шаъну шавкат. МАЉЗУБ а. ‫ ﻣﺠﺬوب‬кит. 1. љазбшуда, кашида. 2. шефта, девона, маљнун. 3. маслаке дар тасаввуф, ки пайравони он риёзату машаќќатро воситаи ба њаќ расидан њисоб карда, ба зоњир девонавор мегаштанд.

– 781 – МАЉИД а. ‫ ﻣﺠﻴﺪ‬кит. бузург, бошаъну шараф; олиќадр, баландмартаба. МАЉЛИС а. ‫ ﻣﺠﻠﺲ‬1. кит. мањалли љаласа, љои љамъомад, љамъомадгоњи одамон барои машварат, маслињат ё сўњбат дар бораи коре. 2. љамъ шуда нишастани чанд кас барои баррасию муњокимаи чизе ё њалли масъалае; љамъомади расмии аъзои ягон созмон, љаласа: маљлиси умумии кормандон, маљлиси фаъолони шањр, маљлиси њисоботию интихоботии иттифоќњои касаба, котибот ва раёсати маљлис, маљлис барпо кардан, маљлис гузарондан, маљлис даъват кардан, маљлисро кушодан ё пўшидан (пўшида эълон кардан); маљлиси ботантана ё тантанавї љамъомади бошукўњ ба муносибати љашне ё зодрўзи бузурге ва ѓ.; маљлиси машваратї љамъомади роњбарону кормандони ягон соња барои муњокимаи масъалае (музокира дар болои мурофиа љаласаи масъалае); маљлиси муњокимаи судї; ањли маљлис одамони дар маљлис њозирбуда. 3. маќоми олии ќонунбарори кишвар, парламент: Маљлиси Олї, Маљлиси Миллї, Маљлиси Намояндагон. 4. љамъомади хешовандон, њаќќу њамсояњо ва дўстон барои гузаронидани ягон маросим, маърака: маљлиси азо, маљлиси никоњ, маљлиси хостгорї; маљлиси ёрон шабнишинии ёрон, мањфили дўстон; маљлиси зиёфат мењмондорї ва маљлиси айшу нўш; маљлиси подшоњ маљлиси ќабули подшоњ, маљлиси пазироии подшоњ. МАЉЛИСАФРЎЗ ‫ ﻣﺠﻠﺲاﻓﺮوز‬ниг. маљлисоро. МАЉЛИСБОЗЇ ‫ ﻣﺠﻠﺲﺑﺎزي‬бисёр ва бе зарурат маљлис (љаласа) барпо кардан. МАЉЛИСГОЊ ‫ ﻣﺠﻠﺲﮔﺎه‬гуфт. љое, ки маљлис (љаласа) гузаронида мешавад. МАЉЛИСЇ ‫ ﻣﺠﻠﺴﻲ‬1. мансуб ба маљлис; мавриди зарурати маљлис. 2. он ки дар маљлис њузур дорад; маљлисиёни дарбор одамони ба маљлиси ќабули дарбор њозиршуда, ањли маљлиси ќабули дарбор МАЉЛИСЌИМОБ ‫ ﻣﺠﻠﺲﻗﻤﺎب‬гуфт. он ки ба маљлису маљлисбозї нафрат дорад, он ки маљлисро бад мебинад. МАЉЛИСНИШИН ‫ ﻣﺠﻠﺲﻧﺸﻴﻦ‬ширкаткунандаи маљлис, ањли маљлис, дар маљлис нишаста.

МАЉ

МАЉЛИСОРО ‫ ﻣﺠﻠﺲآرا‬он ки бо лутфи сухан ё рафтори худ маљлисею мањфилеро гарм месозад; мањфилоро, сўњбаторо. МАЉМАА а. ‫ ﻣﺠﻤﻌﻪ‬ниг. маљмаъ. МАЉМАЪ а. ‫ ﻣﺠﻤﻊ‬1. љамъомадгоњ, љои гирд омадан; љои ѓуншавии чизњо. 2. маљлис; мањфил; љамъият; Маљмаи умумї номи яке аз маќомоти асосии Созмони Милали Муттањид. МАЉМЎА а. ‫ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬1. гирдоварда; дафтар ё китобе, ки дар он шеър, ќисса ва маводи гуногун љамъ оварда шудааст: маљмўаи ашъор, маљмўаи ќонунњо, маљмўаи њикояњо. МАЉМЎАН а. ً‫ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ‬љамъан, њамагї. МАЉМЎЪ а. ‫ ﻣﺠﻤﻮع‬1. гирдомада, љамъшуда; гирдоварда. 2. љамъ; маљмўи… њамаи…; дар маљмўъ маљмўан, љамъан, њамагї. МАЉНУН а. ‫ ﻣﺠﻨﻮن‬1. девона, љиннї. 2. маљ. ошиќи шайдо. 3. лаќаби Ќайс – ќањрамони достони «Лайлї ва Маљнун», ошиќи Лайлї; ◊ беди маљнун ниг. маљнунбед. МАЉНУНБЕД ‫ ﻣﺠﻨﻮنﺑﻴﺪ‬бот. навъе аз дарахти зебонамуди бед, ки шохањояш дарози овезон аст. МАЉНУНВОР ‫ ﻣﺠﻨﻮنوار‬чун маљнун, монанди девонањо, девонавор. МАЉОЗ а. ‫ ﻣﺠﺎز‬1. кит. ѓайри њаќиќат, зидди њаќиќат. 2. адш., збш. калима ва иборае, ки дар ѓайри маънии њаќиќии худ кор фармудашуда ва он маънї аз ягон љињат ба маънии аслии калима монанд аст. МАЉОЗАН а. ً‫ ﻣﺠﺎزا‬ба тариќи маљоз, ба маънии ѓайриаслї кор фармуда. МАЉОЗЇ ‫ ﻣﺠﺎزي‬ѓайрињаќиќї, ѓайриаслї: ишќи маљозї; маънии маљозї маънии ба тариќи маљоз кор фармудашуда, маънии ѓайриаслї(и калима ё ибора). МАЉОЛ а. ‫ ﻣﺠﺎل‬1. кит. љавлонгоњ, майдони љавлон. 2. ќувват, ќудрат, тобу тавон, мадор; маљол доштан ќудрат доштан, ќувват (мадор) доштан. 3. имкон; фурсат; маљол додан; имкон додан; фурсат додан ба коре. МАЉОЛИС а. ‫ ﻣﺠﺎﻟﺲ‬љ. маљлис. МАЉОМЕЪ а. ‫ ﻣﺠﺎﻣﻊ‬љ. маљмаъ.

МАЉ

– 782 –

МАЉОР ‫ ﻣﺠﺎر‬номи халќи асосии маскуни Љумњурии Маљористон (Венгрия). МАЉОРЇ ‫ ﻣﺠﺎري‬мансуб ба маљор; аз ањли Маљористон: забони маљорї. МАЉРО а. ‫ﻣﺠﺮي‬//‫ ﻣﺠﺮا‬1. љои љараёни оби дарёву нањрњо, љараёнгоњ. 2. самт; роњи пешрафт: маљрои кор. МАЉРЎЊ а. ‫ ﻣﺠﺮوح‬1. љароњатдор, захмдор, решдор, ярадор, захмї: маљрўњи сахт, сарбози маљрўњ, афтида маљрўњ шудан, зада маљрўњ кардан, сабук маљрўњ шудан, маљрўњи њарбї он ки аснои иљрои хизмати њарбї маъюб шудааст. 2. маљ. дилреш, дилозурда, дилафгор. МАЉРЎЊЇ ‫ ﻣﺠﺮوﺣﻲ‬маљрўњ будан, ярадор будан, захмдор будан. МАЉУС ю. ‫ ﻣﺠﻮس‬пайрави дини Зардушт; габр, оташпараст. МАЉУСЇ ‫ ﻣﺠﻮﺳﻲ‬1. мансуб ба маљус; пайрави дини Зардушт будан, оташпарастї. 2. ниг. маљус. МАЉЊУЛ а. ‫ ﻣﺠﻬﻮل‬1. донистанашуда, ношинохта, номаълум. 2. риёз. адади номаълум дар муодила. 3. грам. феъле, ки фоили он номаълум аст, феъли тарзи мафъулии бевосита (мас., дида шуд, хонда шуд); вови маљњул збш. овози «ў» у-и дароз, ки талаффузи он барои арабњо бегона буд. МАЉЉОНАН а. ً‫ﺎﻧﺎ‬‫ ﻣﺠ‬ба таври ройгон; маљљонї муфт, бемузд. МАЉЉОНЇ ‫ﺎﻧﻲ‬‫ ﻣﺠ‬бе пардохти пул, ройгон, муфт, бепул. МАШАЌЌАТ а. ‫ ﻣﺸﻘّﺖ‬сахтї, душворї, ранљ, азоб; зањмат: машаќќати тоќатгудоз, машаќќати љонфарсо, аз машаќќат халос шудан, ба машаќќатњо тоб овардан; бо сад (ё њазор) машаќќат бо сахтию азоби зиёд; бо зањмати тоќатфарсо (азобу) машаќќат кашидан // машаќќат дидан азобу уќубатро аз сар гузарондан, душвориро паси сар кардан. МАШАЌЌАТНОК ‫ ﻣﺸﻘّﺖﻧﺎك‬сахт, пурранљ, азобовар: кори машаќќатнок. МАШАЌЌАТОВАР ‫ ﻣﺸﻘّﺖآور‬ниг. машаќќатнок. МАШВАРАТ а. ‫ ﻣﺸﻮرت‬гуфтугузор барои гирифтани фикру мулоњизаи касе ё гурўње дар бораи коре; маслињат; ба машварати… бо

маслињати…; машварат додан маслињат додан; машварат кардан бо касе гуфтугў карда фикру мулоњизаи ўро гирифтан дар бораи коре; МАШВАРАТГОЊ ‫ ﻣﺸﻮرتﮔﺎه‬љой (хона, толор) барои гузарондани машварат. МАШВАРАТЇ ‫ ﻣﺸﻮرﺗﻲ‬мансуб ба машварат; маљлиси машваратї ниг. маљлис. МАШВАРАТХОНА ‫ ﻣﺸﻮرتﺧﺎﻧﻪ‬хона, љои махсус барои маслињат ва машварат, машваратгоњ. МАШВАРАТЧЇ ‫ﻣﺸﻮرﺗﭽﻲ‬ маслињатдињанда.

гуфт.

мушовир;

МАШЃАЛА а. ‫ ﻣﺸﻐﻠﻪ‬1. машѓулият, кору бор. 2. ѓалоѓула, маѓал, шўру ѓавѓо, доду фарёд. 3. гуфт. ташвиши њаррўзаи зиндагї. МАШЃУЛ а. ‫ ﻣﺸﻐﻮل‬саргарми коре ё чизе, он ки бо коре банд аст; андармон, банд; машѓули сўњбат саргарми сўњбат; ба кори худ машѓул бо кори худ банд, саргарми кори худ; машѓул будан саргарм (банд, андармон) будан бо коре: машѓули кор будан, машѓули ношто будан, машѓули бозї будан; машѓул доштан саргарм кардан, андармон (банд) кардан; диќќати касеро ба корњои ѓайримуњим љалб кардан; машѓул кардан бо коре саргарм (банд, андармон) кардан; машѓул доштан; машѓул шудан саргарм (банд, андармон) шудан бо коре (хусусан фориѓ аз кори асосї); шуѓл варзидан, иљро кардан кореро: ба корњои илмї ва адабї машѓул шудан, ба тамошои чизе машѓул шудан; ба чой нўшидан машѓул шудан, ба шеърхонию шеъргўї машѓул шудан. МАШЃУЛИЯТ а. ‫ ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖ‬1. машѓулї, андармонї; банд будан бо коре. 2. кор, шуѓл. 3. дарс: машѓулияти семинарї, машѓулияти факултативї, машѓулият гузаронидан. МАШЃУЛЇ ‫ ﻣﺸﻐﻮﻟﻲ‬машѓул будан, банд будан; андармонї бо коре, саргарми коре будан; машѓулї доштан машѓул будан; андармон будан; машѓулї кардан (намудан) машѓул шудан. МАШИБ а. ‫ ﻣﺸﻴﺐ‬кит. пир шудан, мўсафед шудан; пирї; куњансолї. МАШИМА а. ‫ ﻣﺸﻴﻤﻪ‬кит., тиб. њамроњак, њамроњ (дар бачадони занон).

– 783 – МАШИЯТ а. Худо.

‫ﻣﺸﻴﺖ‬

кит. ирода, хост; хости

МАШИНА англ. ‫ ﻣﺸﻴﻨﻪ‬ниг. мошина. МАШЙ а. ‫ ﻣﺸﻲ‬кит. роњ рафтан, роњ гаштан, рафтор; хати машй роњи пешгирифта, роњи интихобкарда. МАШК ‫ ﻣﺸﻚ‬пўсти яклухт кандаю ошдода дўхтаи гов ё гўсфанд барои кашондани об, дўѓ ва ѓ.: машки об. МАШКОБ ‫ ﻣﺸﻜﺎب‬књн. он ки бо машк об мекашонад, саќќо; сар ќозию пой машкоб (маќ.) дар њаќќи гурўњи одамоне гуфта мешавад, ки аз намояндагони табаќањои нињоят гуногун иборат мебошанд. МАШКОБЇ ‫ ﻣﺸﻜﺎﺑﻲ‬књн. обкашонї бо машк.

касби

машкоб,

МАШКУК а. ‫ ﻣﺸﻜﻮك‬кит. шаковарда, дар гумономада; шубњанок; машкук будан дар гумон будан. МАШКУФЇ//МАШКУФА ‫ﻣﺸﻜﻮﻓﻪ‬//‫ ﻣﺸﻜﻮﻓﻲ‬кит. њалвое, ки аз маѓзи бодом ва шакар тайёр мешавад. МАШЌ а. ‫ ﻣﺸﻖ‬1. барои ба даст овардани малака ва мањорат пай дар пай машѓул шудан бо коре, тамрин, тайёрии пешакї. 2. њ. машѓулият дар ќисмњои њарбї; дарси тайёрии њарбї; машќ додан машѓулияти тайёрии њарбї гузаронидан, машќ кунонидан; таълим додан; машќи њарбї гузаронидан гузаронидани амалиёти њарбии ба шароити љангї наздики ќисму ќўшунњо (њамчун таълим). 3. супориш дар китобњои дарсї барои омўзондан ва мустањкам кардани саводу дониши талабагон аз фанне. 4. мус. тайёрии пешакї дар навохтани созе ё дар сарояндагї; оњанг; машќи танбўр навохтани танбўр, танбўрнавозї; машќи тарбияи бадан маљмўи њаракатњои махсуси аъзои бадан барои мустањкам кардани саломатї ва зиёд кардани ќобилияти љисмонї, варзиши бадан; машќ кардан а) такрор ба такрор анљом додани коре барои ёд гирифтан ва малака њосил кардан; б) тайёрии пешакии намоиш ё консерт (ќабл аз ба сањна гузоштан ё ба сањна баромадан); тамрин кардан; машќ кунондан а) тарзи бавоситаи машќ кардан; б) ниг. машќ додан; шеър машќ кардан шеъргўї ва шеърнависї кардан барои ёд гирифтан.

МАШ

МАШЌГОЊ ‫ ﻣﺸﻖﮔﺎه‬љои машќ, майдони машќ. МАШЌДИДА ‫ ﻣﺸﻖدﻳﺪه‬машќкарда, тамринкарда, тарбияи бадан ёфта: варзишгари машќдида. МАШЌДИЊАНДА ‫ ﻣﺸﻖدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз машќ додан; мураббї (дар варзиш). МАШЌЇ ‫ ﻣﺸﻘﻲ‬мансуб ба машќ: коѓази машќї коѓази махсус барои њамчун мусаввада навиштани хат. МАШЌКАРДА ‫ ﻣﺸﻖﻛﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз машќ кардан. МАШМАША ‫ ﻣﺸﻤﺸﻪ‬гуфт. љанљол, хархаша, љангу љидол; машмаша кардан љангу љидол кардан, љанљол кардан. МАШМУМ а. ‫ ﻣﺸﻤﻮم‬кит. он чи бо ќувваи шомма њис карда мешавад; чизњои бўиданї; бўидашаванда. МАШОИХ а. ‫ ﻣﺸﺎﻳﺦ‬љ. шайх. МАШОМ а. ‫ ﻣﺸﺎم‬1. димоѓ, бинї. 2. њисси бўёї, ќувваи шомма; ба машом расидан бо димоѓ њис карда шудани бўе. МАШОЊИР а. ‫ ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ‬љ. машњур; одамони машњур. МАШРАБ а. ‫ ﻣﺸﺮب‬1. кит. љои обхўрї ва обгирї; ошомидангоњ. 2. зарф барои нўшидани об, шароб ва ѓ. 3. маљ. маслак, тариќат (дар тасаввуф). МАШРАБА а. ‫ ﻣﺸﺮﺑﻪ‬зарфи шишагї ё cафолї барои нигоњ доштани моеот ва нўшобањо; суроњї. МАШРИЌ а. ‫ ﻣﺸﺮق‬1. тарафи офтоббаро, самти тулўи Офтоб, шарќ, ховар. 2. ниг. Машриќзамин; амири Машриќ таър. лаќаби подшоњони Сомонї; ◊ гоњ аз Машриќ гоњ аз Маѓриб гоњ ину гоњ он, аз њар хусус, беробита, дарњамбарњам. МАШРИЌЗАМИН ‫ ﻣﺸﺮقزﻣﻴﻦ‬мамлакатњое, ки дар самти офтоббаро – Шарќ воќеанд. МАШРИЌЇ ‫ ﻣﺸﺮﻗﻲ‬1. мансуб ва оид ба машриќ. 2. сокини Машриќзамин. МАШРУБ а. ‫ ﻣﺸﺮوب‬об, шароб ва дигар моеъњои нўшиданї, нўшоба, май, шароб.

– 784 –

МАШ МАШРУБОТ ‫ﻣﺸﺮوﺑﺎت‬ нўшобањои алкоголї).

љ.

машруб

(бештар

МАШРУБОТФУРЎШ ‫ﻣﺸﺮوﺑﺎتﻓﺮوش‬ шандаи машрубот, майфурўш.

фурў-

МАШРУБОТФУРЎШЇ ‫ ﻣﺸﺮوﺑﺎتﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши машрубот, майфурўшї. МАШРУТ а. ‫ ﻣﺸﺮوط‬шарткарда; чиз ё кори вобаста ба ягон шарт; машрут бар ин ки… ба шарте ки…, вобаста бар ин ки… МАШРУТА а. ‫ ﻣﺸﺮوﻃﻪ‬1. муаннаси машрут. 2. с. њукумати мутлаќаи мањдуд бо ќонуни парламентї (пеш аз њама, конститутсия); инќилоби машрута инќилобе, ки дар Эрон (1905–1911) машрутахоњон бо талаби барпо кардани њукумати шоњие, ки аз рўи ќонунњои парламент (пеш аз њама, ќонуни асосї – конститутсия) давлатро идора кунад, ба амал оварда буданд. МАШРУТАВЇ ‫ ﻣﺸﺮوﻃﻮي‬мансуб ба машрута: сохти машрутавї. МАШРУТАТАЛАБ хоњ.

‫ﻣﺸﺮوﻃﻪﻃﻠﺐ‬

МАШРУТАТАЛАБЇ шрутахоњї.

ниг. машрута-

‫ﻣﺸﺮوﻃﻪﻃﻠﺒﻲ‬

ниг.

мар-

МАШРУТАХОЊ ‫ ﻣﺸﺮوﻃﻪﺧﻮاه‬тарафдори тарзи идораи машрутавї, толиби низоми конститутсионї. МАШРУТАХОЊЇ ‫ ﻣﺸﺮوﻃﻪﺧﻮاﻫﻲ‬сохтани тарзи идораи маршутавї; талаби низоми конститутсионї. МАШРУТИЯТ а. ‫ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‬сохти машрутавї (низоми конститутсионї). МАШРЎЊ а. ‫ ﻣﺸﺮوح‬шарњдода, эзоњшуда; баёнёфта; шарњ, эзоњ; баёни муфассал; машрўњ шудан шарњ додан; муфассал баён гаштан. МАШРЎЪ а. ‫ ﻣﺸﺮوع‬он чи шариат онро раво ва љоиз медонад, мувофиќ ба шариат. МАШТУТ а. ‫ ﻣﺸﺘﻮت‬торњои танида, ки барои бофтан ба заѓўта печонда шудаанд. МАШЊАД а. ‫ ﻣﺸﻬﺪ‬1. кит. љои шањид шудан, љои кушта шудан. 2. кит. ќабри одамони шањидшуда, ќабристони шањидон. 3. номи шањре дар Хуросони Эрон. МАШЊУД а. ‫ ﻣﺸﻬﻮد‬кит. 1. муоинашуда. 2. ошкор, пайдо.

дидашуда,

шуда. 2. ошкор, пайдо. МАШЊУН а. ‫ ﻣﺸﺤﻮن‬кит. пуркарда; пур, мамлу; машњун ба… пур аз… МАШЊУР а. ‫ ﻣﺸﻬﻮر‬шўњратёфта, номвар, номї, маъруф; овозадор, номдор, номбароварда (ба некї ё ба бадї): ѓазали машњур, дузди машњур, маќоли машњур, оњанги машњур, шоири машњури тољик, машњури љањон шудан//дар љањон машњур шудан, ба... машњур кардан, бо номе ё лаќабе машњур шудан. МАШШОИЯ а. ‫ ﻣﺸﺎﺋﻴﻪ‬фалс. љараёнест дар фалсафаи асрњои миёна, ки аз назарияњои Афлотун, Арасту, Киндї ва диг. сарчашма гирифта, дар њис инъикосёбии ашё асоси назариявии ин љараён буд, перипатетизм. МАШШОЌ а. ‫ ﻣﺸّﺎق‬1. кит. бисёр машќкунанда; бисёр машќу таълимдида. 2. навозандаи созњои торї; навозанда. МАШШОЌЇ ‫ ﻣﺸّﺎﻗﻲ‬амал ва шуѓли машшоќ. МАШШОТА а. ‫ ﻣﺸّﺎﻃﻪ‬зане, ки мўи арўсонро оро медињад; ороишгар, шоназан. МАШШОЪ а. ‫ ﻣﺸّﺎء‬кит. 1. одами тезрав, тезгард. 2. фалс. пайрави машшоия. МАШЪАЛ а. ‫ ﻣﺸﻌﻞ‬чўби дар сараш латтањои равѓанолуд печондашуда, ки афрўхта торикиро равшан мекунанд; чароѓ: машъали тобон ё фурўзон, нури машъал, шўълаи машъал, машъал афрўхтан ё даргирондан; истиоратан: машъали илму маърифат, машъали озодї, машъали рахшони адолат. МАШЪАЛАФРЎЗ ‫ ﻣﺸﻌﻞاﻓﺮوز‬1. он ки машъал меафрўзад; даргиронандаи машъалу ќандилњо (хусусан дар дарборњои шоњу амирон). 2. маљ. ташаббускор, пешдаро дар коре. МАШЪАЛАФРЎЗЇ ‫ ﻣﺸﻌﻞاﻓﺮوزي‬исми амал аз машъал афурўхтан; бо чароѓњои ранга оро додани кўчаву хиёбон ва биноњо ба муносибати ягон љашн. МАШЪАЛБАР ‫ ﻣﺸﻌﻞﺑﺮ‬ниг. машъалдор. МАШЪАЛДОР ‫ ﻣﺸﻌﻞدار‬он ки машъал дар даст дорад; он ки машъал дар даст пошопеш меравад. МАШЪУМ а. ‫ ﻣﺸﻌﻮم‬номуборак, бадюмн; манњус: хабари машъум, хасми машъум. МАШЪУФ а.

‫ﻣﺸﻌﻮف‬

кит. 1. шефта, мафтун. 2.

– 785 – шод, хурсанд: машъуф ва масрур. МАЪБАД(А) а. ибодатгоњ.

(‫ﻣﻌﺒﺪ)ه‬

љои ибодат, ибодатхона,

МАЪБАР(А) а. (‫ ﻣﻌﺒﺮ)ه‬кит. љои убур, гузаргоњ; љои муайяни киштигузари дарё, бањр ва ѓ. МАЪБУД а. ‫ ﻣﻌﺒﻮد‬кит. ќобили парастиш; мўљиби парастиш (мас., Худо). МАЪВО а. ‫ﻣﺄوا‬//‫ ﻣﺄوي‬1. паноњгоњ, маъман. 2. сарпаноњ; бошишгоњ, љойгоњ, макон, љой, хона; истиоратан: маъвои дил, маъвои умед; маъво гирифтан љой гирифтан. МАЪВОГАЊ ‫ ﻣﺄواﮔﻪ‬ниг. маъвогоњ. МАЪВОГОЊ ‫ ﻣﺄواﮔﺎه‬истиќоматгоњ, бахшишгоњ. МАЪДАН а. ‫ ﻣﻌﺪن‬1. кон, љои филизот, санг ва ѓ., ки канда аз замин мебароранд. 2. моддаи химиявии ѓайриорганикї, ки дар ќишри Замин ба таври табиї (дар шакли пайвастањо) хобидааст, минерал. 3. пайвастаи табиии аз конњо истихрољшуда, ки дар корхонањои саноати маъдангудозї ва дигар унсурњои химиявиро аз он људо карда мегиранд; канданињо(-и фоиданок): маъдани оњан, кони маъдан, саноати маъдан. 4. маљ. сарчашма, маншаъ. МАЪДАНГУДОЗЇ ‫ ﻣﻌﺪنﮔﺪازي‬амали об кардани (гудохтани) маъдан; корхонаи маъдангудозї. МАЪДАНДОР ‫ ﻣﻌﺪندار‬он ќабати хок, ки маъдан дорад. МАЪДАНИЁТ а. минералњо.

‫ ﻣﻌﺪﻧﻴﺎت‬љ.

маъдан: канданињо,

МАЪДАНЇ ‫ ﻣﻌﺪﻧﻲ‬мансуб ба маъдан; маъдандор; нурињои маъданї моддањои химиявии серњосилкунандаи хок, ки дар кишоварзї њамчун поруи сунъї истифода мебаранд; обњои маъданї обњои зеризаминї, ки дар таркиби худ ягон моддаи химиявї доранд. МАЪДАНКАН ‫ ﻣﻌﺪنﻛﻦ‬он ки дар кони маъдан кор мекунад, он ки ба истихрољи маъдан машѓул аст, конкан. МАЪДАНКАНЇ ‫ ﻣﻌﺪنﻛﻨﻲ‬амалиёти канда баровардани маъданњо, истихрољи маъдан. МАЪДАНШИНОС маъданшиносї.

‫ ﻣﻌﺪنﺷﻨﺎس‬мутахассиси илми

МАЪДАНШИНОСЇ ‫ ﻣﻌﺪنﺷﻨﺎﺳﻲ‬илмест дар бораи маъданњо – пайвастањои табиии

МАЪ

раи маъданњо химиявї.

–

пайвастањои

табиии

МАЪДУД а. ‫ ﻣﻌﺪود‬1. шумурда, њисобшуда. 2. ба теъдоди мањдуд, кам, башумур. МАЪДУМ а. ‫ ﻣﻌﺪوم‬кит. эъдомшуда, нестшуда, нобудгашта; маъдум шудан несту нобуд шудан. МАЪЗАРАТ а. ‫ ﻣﻌﺬرت‬узрхоњї; маъзарат хостан узр пурсидан, пўзиш хостан. МАЪЗАРАТХОЊЇ ‫ ﻣﻌﺬرتﺧﻮاﻫﻲ‬исми амал аз маъзарат хостан; узр хостан. МАЪЗУЛ а. ‫ ﻣﻌﺰول‬азлшуда, барканоршуда (аз мансаб), аз кор сабукдўшшуда; маъзул кардан аз кор гирифтан, аз амалу мансаб дур кардан, сабукдўш кардан. МАЪЗУР а. ‫ ﻣﻌﺬور‬1. узрдошта, узрдор, он ки узри маъќул ва асоснок дорад; маъзур доштан узри касеро ќабул кардан, узри касеро ба эътибор гирифтан; узру маъзур гуфтан бахшоиш хостан, афв пурсидан; хайру маъзур кардан хайрухуш кардан (гуфтан), худоњофизї кардан; видоъ кардан. МАЪКУС ‫ ﻣﻌﻜﻮس‬кит. баръаксшуда, чаппа шуда; маќлуб, нагунсор, вожгун, сарнагун. МАЪЌУЛ а. ‫ ﻣﻌﻘﻮل‬1. он чи ба воситаи аќл дарк шудааст; аз рўи аќл, оќилона. 2. писандидаи аќл; писандида; маќбул, хушоянд; хуб, нек; гапи маъќул сухани оќилона; гапи дуруст; маслињати маъќул маслињати дуруст; фикру мулоњизаи ќобили ќабул: маъќул афтодан писанд омадан, хуш омадан; мавриди ќабул воќеъ шудан; маъќул будан (набудан) писандида будан; мувофиќи майл ва табъ будан (набудан); маъќул донистан // маъќул ёфтан а) писандидан, пазируфтан; б) дуруст донистан, ќобили ќабул шумурдан; маъќул кардан а) дуруст донистан, хуб њисоб кардан, дуруст шумурдан; б) розї кунонидан, ба гап даровардан; маъќул кунонидан тарзи бавоситаи маъќул кардан; ќабул кунонидан; маъќул омадан писанд омадан, хуш омадан, маъќул шудан; маъќул шудан писандида шудан; писанд омадан, хуш омадан, мувофиќи табъи касе воќеъ шудан. МАЪЛУЛ а. маъюб.

‫ ﻣﻌﻠﻮل‬кит. иллатдор, касал, бемор,

МАЪЛУМ а.

‫ ﻣﻌﻠﻮم‬1. дониста, шинохта; муќоб.

– 786 –

МАЪ

маљњул. 2. аён, ошкор; гўсолаи шуданї аз пояш маълум (маќ.); ба маќсади маълум бо маќсади муайян; бо сабабњои маълум бо сабабњои муайян; бо сабабњое, ки њама медонанд; маълум будан ба касе хабардор будан, бохабар будан; маълум кардан а) хабар додан, иттилоъ додан; б) зоњир кардан, нишон додан; маълум шудан (гаштан) а) ошкор шудан, аён гаштан, равшан шудан(-и натиљаи чизе, гузаштани ваќт ва ѓ.); б) хабар ёфтан, огоњ шудан; нуфузи маълум доштан таъсири муайян доштан, як андоза нуфуз доштан; маълум аст, ки… ошкор (аён, равшан) аст, ки…, њувайдост, ки…, маълум мешавад, ки…; ба хулосае омадан мумкин аст, ки…; ин гапи маълум (аст) ин гапест, ки њама медонанд, ин гапи машњур аст. МАЪЛУМОТ а. ‫ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬љ. маълум. 1. маљмўи он чи ки оид ба чизе дониста шудааст. 2. хабарњо доир ба чизе ё масъалае, иттилоот: маълумоти дуруст, маълумоти махфї, маълумот гирифтан, маълумот додан, маълумот ѓун кардан ё љамъ кардан, маълумотро аниќ кардан; маълумоти расмї он чи расман маълум гардидааст, ахбори расмї; ба маълумот гирифтан бохабар будан аз масъалае; бо њуљљате шинос будани худро эълон кардан (дар коргузорї); ба маълумоти касе расондан ба иттилои касе расондан, расман хабар додан (истилоњи коргузорист). МАЪЛУМОТДИЊЇ ‫ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎتدﻫﻲ‬исми амал аз маълумот додан; маркази маълумотдињї љои дастрас намудани ахбори лозима, маркази иттилоот. МАЪЛУМОТДОР ‫ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎتدار‬он ки дар бораи масъалае ахбори лозимаро медонад, соњибхабар. МАЪЛУМОТНОК ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻨﺎك‬ боиттилоъ; маълумотдор.

бохабар,

МАЪЛУМОТНОМА ‫ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎتﻧﺎﻣﻪ‬китоби дорои иттилооти гуногун дар ягон соњаи илм, касбу шуѓл ва ѓ.: маълумотномаи ронанда, маълумотномаи тиб; маълумотномаи телефон китоби раќамњои телефонњои сокинон ва муассисаву идорањои муайян, роњнамои телефон. МАЪМАН а. ‫ ﻣﺄﻣﻦ‬кит. љои амн; паноњгоњ. МАЪМУЛ I а. ‫ ﻣﺄﻣﻮل‬кит. чизи умедкарда, чашмдошт; умед, орзу.

мдошт; умед, орзу. МАЪМУЛ II а. ‫ ﻣﻌﻤﻮل‬1. дар амал љорї, таомулшуда, расму одатшуда; расм, одат. 2. роиљ, мутадовил, мустаъмал; луѓати маъмул калимае, ки кор фармуда мешавад; вожаи серистеъмол; бар хилофи маъмул бар хилофи он чи таомул шудааст; маъмул будан дар амал љорї будан; роиљ будан, ривољ доштан. МАЪМУЛЇ ‫ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬мансуб ба маъмул (II); дар амал кор фармудашаванда, расмшуда; одї, муќаррарї. МАЪМУН а. ‫ ﻣﺄﻣﻮن‬кит. дар амон буда, эмин аз хавфу хатар. МАЪМУР I а. ‫ ﻣﺄﻣﻮر‬амршуда, фармонгирифта. 2. он ки ба ў амр шудааст, то ягон кори давлатиро ба анљом расонад; корманди давлатї; вазифадоршуда, мутасаддї барои иљрои коре; амалдор, мансабдор: маъмури давлатї, маъмури гумрук, маъмури мењмонхона…; маъмур шудан (гардидан) амр гирифтан барои иљрои ягон кори давлатї; вазифадор шудан. МАЪМУР II а. ‫ ﻣﺄﻣﻮر‬таъмиршуда, иморатшуда; обод, ободон: дењаи маъмуру обод. МАЪМУРИЯТ а. ‫ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‬1. корњое, ки барои иљро ба ягон маъмури давлатї ё њукуматї супурда шудааст. 2. маќомоти иљроия; роњбарият: маъмурияти корхона, маъмурияти мактаб, маъмурияти муассиса. МАЪМУРЇ I ‫ ﻣﺄﻣﻮري‬мансуб ва оид ба маъмурият: бинои маъмурї, маркази маъмурї, шўъбаи маъмурї; таќсимоти маъмурї ба воњидњои маъмурии марзї људо кардани сарзамине; чораи маъмурї чора (танбењ), ки ба амру фармони маъмурият(-и муассисаву корхона ва ѓ.) амалї мегардад (мас., барои вайрон кардани интизоми мењнатї); бо роњи маъмурї бо амру фармони маъмурият, бо чораю тадбирњои расмї. МАЪМУРЇ II ‫ ﻣﻌﻤﻮري‬ободї, ободонї. МАЪНАВИЁТ а. ‫ ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت‬њамаи он чи, ки ба олами рўњї ва ѓоявию ахлоќї мансуб аст; олами ботинї; њаёти маънавї; арзишњои маънавї. МАЪНАВЇ а. ‫ ﻣﻌﻨﻮي‬1. марбут ба фаъолияти аќлонї. 2. рўњї, муќоб. моддї; азоби маънавї азоби ботинї. 3. ахлоќї: тарбияи маънавї,

– 787 – ягонагии маънавию сиёсї; симои маънавї одобу ахлоќ ва хислати шахс; њавасмандгардонии моддї ва маънавї бо мукофотњои пулї ва унвонњои фахрї таќдир кардан. 4. маънан, мазмунан: тарљумаи маънавии матн мазмунан тарљума шудани матн. МАЪНАН а. ً‫ ﻣﻌﻨﺎ‬1. аз љињати маънавї. 2. аз љињати маъно, аз рўи мазмун. МАЪНИДОД ‫ ﻣﻌﻨﻴﺪاد‬маънии гапе ё масъалаеро кушода додан, шарњ, тафсир; маънидод кардан шарњу эзоњ додан: ѓалат ё нодуруст маънидод кардан. МАЪНИДОР ‫ ﻣﻌﻨﻴﺪار‬1. дорои маънї; дорои мазмун ва мафњуми муайян. 2. он чи дар зимн матлабе ё таассуротеро фањмонда метавонад: нигоњи маънидор, табассуми маънидор; маънидоркарда гуфт. а) маънидорона, рамзнок; б) ифоданок; равон. МАЪНИДОРОНА ‫ ﻣﻌﻨﻴﺪاراﻧﻪ‬чизеро дар назар дошта, ба чизе ишораткунон: табассуми маънидорона, маънидорона нигоњ кардан. МАЪНЇ ‫ ﻣﻌﻨﻲ‬ниг. маъно. МАЪНО//МАЪНЇ а. ‫ﻣﻌﻨﻲ‬//‫ ﻣﻌﻨﺎ‬1. он чи калима, ишора, аломат ва ѓ. онро ифода мекунад, мазмуни калом: маънои калима, маънии барљаста, маънии чуќур, маънои шеър; маънои луѓавї маънои аслии калима; маънои маљозї ниг. маљозї; исми маънї грам. номи мафњумњое, ки љисм надоранд. 2. маќсад, мурод, манзур. 3. моњият, мазмун; маънии зиндагї//маънии њаёт мафњуми њаёт; он чи инсон барои он ба дунё омадааст; маънии хоб таъбири хоб; маънї доштан маќсад доштан, њадаф доштан; ба маънии чизе рафтан ба мазмуни чизе сарфањм рафтан; моњияти чизеро фањмидан; ањли маънї суханварон; ба МАЪ маънї моњиятан; ботинан; дар ин маънї дар ин бобат; аз ин љињат; узру маънї гуфт. узрхоњї, маъзаратхоњї. МАЪНОЇ ‫ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ‬мансуб ба маъно, маънидор. МАЪНУС а. карда.

‫ﻣﺄﻧﻮس‬

унсгирифта, хўкарда; одат-

МАЪРАЗ а. ‫ ﻣﻌﺮض‬љои нишон додани чизе; ба маърази тамошо гузоштан нишон додан, намоиш додан (мас., расмеро). МАЪРАКА а. ‫ ﻣﻌﺮﻛﻪ‬1. кит. майдони љанг, майдони корзор; љанг, муњориба, задухўрд.

МАЪ

дони корзор; љанг, муњориба, задухўрд. 2. љамъомади мардум барои гузаронидани мусобиќа ё иљрои якљояи коре; давраи муташаккилона гузаронидани ягон кор ё вазифаи махсуси иљтимої ва сиёсї: маъракаи ќиссагўён, маъракаи алафдаравї, маъракаи интихобот, маъракаи киштукори бањорї, маъракаи обуна; маърака гирифтан дар майдони кушода мардумро ба гирди худ ѓун кардан (чунонки дар гузашта маддоњону ќиссахонон, гўштингирон ва ѓ. маъракагирї мекарданд); гирд омадани одамон. 3. нав. маросими тўй ё азо: маъракаи хурсандї, маъракаи оши сол; радди маърака шудан аз ќатори мардум бароварда шудан; аз касе рў гардондани љамоат. МАЪРАКАГИРЇ ‫ ﻣﻌﺮﻛﻪﮔﻴﺮي‬исми амал аз маърака гирифтан; дар майдони кушод мардумро ба гирди худ љамъ кардани маддоњону ќиссахонони замони гузашта; тамошобинонро ба атрофи худ љамъ кардани гўштингирон. МАЪРАКАЗЕБ филоро.

‫ﻣﻌﺮﻛﻪزﻳﺐ‬

маљлисоро,

мањ-

МАЪРАКАОРО ‫ ﻣﻌﺮﻛﻪآرا‬он ки бо сухани ширин ё бо ягон њунари худ љамъомадро гарм мекунад, маљлисоро, мањфилоро. МАЪРИФАТ а. ‫ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬1. дониш, илму дониш; ба тариќи истиора: нури маърифат, чароѓи маърифат афрўхтан ё фурўзон кардан, аз боѓи маърифат гул чидан, аз илму маърифат дур будан, офтоби маърифат дамидан. 2. фалс. дарки воќеият ба воситаи аќлу њис; шинохти чигунагии олам: назарияи маърифат. 3. маориф; омўзишу парвариш, таълиму тарбия; бомаърифатї; ањли маърифат муќ. соњибмаърифатон, одамони аз илму дониш бањраманд, ашхоси огоњу доно; ◊ гулњои боѓи маърифат мактабхонон, мактаббачањо. МАЪРИФАТБЕЗОР ‫ ﻣﻌﺮﻓﺖﺑﻴﺰار‬он ки ба илму дониш нафрат дорад, маърифатќимоб, љањолатпараст. МАЪРИФАТДЎСТ дўст.

‫ﻣﻌﺮﻓﺖدوﺳﺖ‬

ниг. маориф-

МАЪРИФАТЇ ‫ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‬мансуб ба маърифат; барномаи маърифатї барнома оид ба пањн кардани илму дониш дар байни омма ва умуман маърифатнок кардани ањолї.

– 788 –

МАЪ

МАЪРИФАТНОК ‫ ﻣﻌﺮﻓﺖﻧﺎك‬соњиби илму дониш, огоњ, донанда, ориф. МАЪРИФАТНОКЇ ‫ ﻣﻌﺮﻓﺖﻧﺎﻛﻲ‬маърифатнок будан, соњиби илму дониш будан. МАЪРИФАТПАЗИРЇ ‫ ﻣﻌﺮﻓﺖﭘﺬﻳﺮي‬донисташавандагї; маърифатпазирии олам фалс. љињати дигари масъалаи асосии фалсафа, ки дар бораи ба воситаи аќлу њис ќобили дарк будан ё набудани олам бањс мекунад. МАЪРИФАТПАРВАР ‫ ﻣﻌﺮﻓﺖﭘﺮور‬илмдўст; тарафдори пешрафти илму маърифат; маорифпарвар, фарњангпарвар. МАЪРИФАТПАРВАРЇ маърифатпарвар будан; фарњангпарварї.

‫ﻣﻌﺮﻓﺖﭘﺮوري‬

маорифпарварї,

МАЪРУЗ а. ‫ ﻣﻌﺮوض‬арзшуда; маъруз доштан арз кардан, баён кардан. МАЪРУФ а. ‫ ﻣﻌﺮوف‬1. шинохташуда, маълум; муќоб. маљњул. 2. машњур, овозадор, шўњратпайдокарда дар байни халќ: нависандаи маъруф, сарояндаи маъруф; амри маъруф д. даъват барои иљрои вољиботи шариат; даъват ба некўкорї; панду насињати динї ва ахлоќї; вови маъруф грам. овози «у»-и нисбатан пурра ва шунаво талаффузёбанда, ки дар хати арабии тољикї бо њарфи «вов» навишта мешавад (мас., дар калимаи дуд, тут ва ѓ.); йои маъруф грам. овози «и», ки дар хати арабии тољикї ќоидатан бо њарфи «йо» навишта мешавад (мас., дар калимањои дирўз, тир ва ѓ.). МАЪРЎЗА а. ‫ ﻣﻌﺮوﺿﻪ‬баёноти муфассал дар љамъомаде дар бораи мавзўи муайяне, нутќ (дар конференсия), суханронї: маърўзаи њисоботї, маърўза кардан. МАЪРЎЗАКУНАНДА ‫ ﻣﻌﺮوﺿﻪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз маърўза кардан; он ки дар маљлис, конференсия ва ѓ. маърўза мекунад, сухангўй, суханрон. МАЪРЎЗАЧЇ закунанда. МАЪСИЯТ а. кардан.

‫ﻣﻌﺮوﺿﻪﭼﻲ‬ ‫ﻣﻌﺼﻴﺖ‬

гуфт., ниг. маърў-

бегуноњ; покдоман. МАЪСУМЇ ‫ ﻣﻌﺼﻮﻣﻲ‬1. маъсум будан, бегуноњї, беайбї. 2. покдоманї. МАЪСУМОНА ‫ ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ‬покдилона, беѓаш; муомилаи тифлонаи маъсумона муносибати софдилонаи хоси тифлон. МАЪТАЛ ‫( ﻣﻌﻄﻞ‬аслаш муаттал) интизор, мунтазир; маътали касе ё чизе будан дар интизори касе ё чизе будан, касе ё чизеро мунтазир будан, касеро интизорї кашидан, нигарони касе шудан; маътал кардан дар интизорї нигоњ доштан, мунтазир кардан; маътал мондан бекор мондан; маътал шудан а) мунтазир шудан, интизор будан; б) бекор мондан. МАЪТАЛЇ ‫ ﻣﻌﻄﻠﻲ‬маътал будан, интизорї, нигаронї. МАЪТУФ а. ‫ ﻣﻌﻄﻮف‬кит. гардонида ба тарафе, нигаронида: инон маътуф доштан инон ба тарафе гардондан; ба сўи дигар баргаштан. МАЪФУВ а. ‫ ﻣﻌﻔﻮ‬кит. афвшуда, бахшида; маъфув доштан афв кардан, аз гуноњи касе гузаштан. МАЪХАЗ а. ‫ ﻣﺄﺧﺬ‬1. љои ахз, љое, ки аз он чизеро мегиранд. 2. сарчашмаи маълумот, манбаъ: маъхази асосї, маъхази илмї. МАЪХАЗШИНОСЇ ‫ ﻣﺄﺧﺬﺷﻨﺎﺳﻲ‬нав. илме, ки усули тањќиќ ва истифодаи сарчашмањоро (хусусан таърихиро) меомўзад. МАЪХУЗ а. ‫ ﻣﺄﺧﻮذ‬кит. 1. ахзшуда, гирифта; ба даст омада. 2. дастгиршуда; гирифтор, бандї. МАЪЊУД а. ‫ ﻣﻌﻬﻮد‬1. ањду паймон шуда, бо ањду паймон муайян ва муќарраршуда. 2. муќаррарї, одатї, маъмул; ба дастури маъњуд аз рўи расму ќоидаи маълум. МАЪЉУН а. ‫ ﻣﻌﺠﻮن‬1. чизи аз чанд модда таркибёфта, омеза, махлут. 2. хамираи хўрданї, ки аз чанд доруи омехта бо асал ё бо шакар омода карда мешавад.

кит. гуноњ, љурм; гуноњ

МАЪШАР а. ‫ ﻣﻌﺸﺮ‬кит. 1. љамоат, гурўњи одамон. 2. хешовандон.

МАЪСУМ а. ‫ ﻣﻌﺼﻮم‬бегуноњ; он ки дар умри худ гуноње накардааст: кўдаки маъсум, тифли маъсум.

МАЪШУЌ а. ‫ ﻣﻌﺸﻮق‬он ки ишќ ва муњаббати касе дар ќалби ў љой гирифтааст, мањбуб, дўстдошта.

МАЪСУМА а.

‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ‬

муаннаси маъсум; зани

МАЪШУЌА а. ‫ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ‬муаннаси маъшуќ.

– 789 –

‫ﻣﻌﺸﻮﻗﻪﺑﺎزي‬

МЕВ

ишќварзї; зан-

мони њозира аз мева додан; самаровар: дарахти мевадињанда, нињоли мевадињанда.

МАЪШУЌЇ ‫ ﻣﻌﺸﻮﻗﻲ‬маъшуќ будан; робитаи ошиќї ва маъшуќї муносибати ошиќона.

МЕВАДОР ‫ ﻣﻴﻮهدار‬дарахте, ки самар дорад, мевадињанда: дарахти мевадор.

МАЪЮБ а. ‫ ﻣﻌﻴﻮب‬1. он ки ягон нуќсони узвї дорад, айбнок (маиб ба ин маънї шакли гуфтугўии ин калима аст). 2. шахсе, ки дар натиљаи бемории илољнопазир ё ягон иллати дигар ќобилияти кориашро гумкарда дониста шудааст: маъюби љанг.

МЕВАЗОР ‫ ﻣﻴﻮهزار‬боѓ ё љое, ки дарахти мевадори зиёд дорад.

МАЪЮС а. ‫ ﻣﺄﻳﻮس‬ноумедшуда, ноумед; навмед; дилшикаста; маъюс шудан ноумед шудан; рўњафтода шудан.

МЕВАПАРВАРЇ ‫ ﻣﻴﻮهﭘﺮوري‬соњаи боѓдорї, ки бо нигоњубини дарахтони мева ва гирифтани њосили онњо машѓул аст: хољагии мевапарварї.

МАЪШУЌАБОЗЇ бозї.

МАЮСЇ а. ‫ ﻣﺄﻳﻮﺳﻲ‬ноумедї, яъс: аломати маъюсї дар чењраи касе намоён будан; ба маъюсї афтодан ба яъсу навмедї дучор шудан; дар маъюсї андохтан дучори яъсу навмедї кардан; рўњафтода кардан. МАЪЮСОНА ‫ ﻣﺄﻳﻮﺳﺎﻧﻪ‬дар њолати ноумедї, навмедона: маъюсона љавоб додан, маъюсона нигоњ кардан, бо оњанги маъюсона гуфтан. МЕБЕЛ лот. ‫ ﻣﻴﺒﻴﻞ‬ашёву асбоби чўбии хона (аз ќабили миз, курсї, диван, љевон), асосия. МЕБЕЛСОЗ ‫ ﻣﻴﺒﻴﻞﺳﺎز‬устое, ки мебел месозад, дуредгари созандаи мебел. МЕБЕЛСОЗЇ ‫ ﻣﺒﻞﺳﺎزي‬сохтани мебел; корхонае, ки дар он мебел месозанд: корхонаи мебелсозї. МЕБЕЛФУРЎШЇ ‫ ﻣﻴﺒﻴﻞﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши мебел; љои фурўши мебел: маѓозаи мебелфурўшї. МЕБОИСТ ‫ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬сиѓаи шартию хоњишмандї аз феъли боистан, ки њамчун калимаи модалї бо феълњо маънои заруриатро медињад; лозим (зарур) буд, ки… МЕВА ‫ ﻣﻴﻮه‬1. њосили дарахт, бар, бор, самар: меваи лазиз, меваи ширин, меваи тар, меваи хушк, мевањои тирамоњї, мева додан, мева фурўхтан, мева чидан; оби мева обе, ки аз фушурдани мева њосил мешавад, шираи мева; шарбат, афшура; обу мева мураббо ва мевањои гуногун. 2. маљ. натиља, њосили кор, самара; ◊ меваи боѓи умр фарзанд. МЕВАЃУНДОРЇ ‫ﻣﻴﻮهﻏﻨﺪاري‬ мавсими меваѓундорї. МЕВАДИЊАНДА

‫ﻣﻴﻮهدﻫﻨﺪه‬

ниг.

мевачинї:

сифати феълии за-

МЕВАОВАР ‫ ﻣﻴﻮهآور‬ниг. мевадињанда. МЕВАПАЗ ‫ ﻣﻴﻮهﭘﺰ‬: мавсими мевапаз мавсими пухта расидани меваи дарахтон.

МЕВАФУРЎШ ‫ ﻣﻴﻮهﻓﺮوش‬он ки фурўшад, фурўшандаи мева.

мева

ме-

МЕВАФУРЎШЇ ‫ ﻣﻴﻮهﻓﺮوﺷﻲ‬1. исми амал аз мева фурўхтан, љой ё бозоре, ки дар он мева мефурўшанд. 2. касбу кори мевафурўш: мевафурўшї кардан. МЕВАХУШККУНАК ‫ ﻣﻴﻮهﺧﺸﻚﻛﻨﻚ‬гармхона ё дастгоње, ки дар он мева хушк карда мешавад. МЕВАХУШКОНЇ ‫ ﻣﻴﻮهﺧﺸﻜﺎﻧﻲ‬амали хушк кардани мева (дар њавои кушод ё дар мевахушккунак). МЕВАЧИНЇ ‫ ﻣﻴﻮهﭼﻴﻨﻲ‬исми амал аз мева чидан; амали чидани мевањо аз дарахтон: мевачинї кардан. МЕВАЉОТ ‫ ﻣﻴﻮهﺟﺎت‬љ. мева. МЕГАВАТТ ю. ‫ ﻣﮕﻪوت‬физ. як миллион ватт. МЕГАФОН ю. ‫ ﻣﮕﻪﻓﺎن‬тех. абзор барои баланд кардани овоз (аз ќабили карнайи махсуси дастї ва ѓ.) МЕЃ ‫ ﻣﻴﻎ‬књн. 1. абри сиёњ; абр, сахоб. 2. тумани ѓализ, абр, сањоб; туман. МЕЃОЛУД ‫ ﻣﻴﻎآﻟﻮد‬њолати осмон ё њаво, ки дар онњо абр ё туман дида мешавад, абролуд; туманолуд. МЕДАЛ фр. ‫ ﻣﺪل‬1. нишони мудаввари филизии наќшдоре, ки барои таќдири хизмате њамчун мукофоти давлатї дода мешавад. 2. нишони махсус, ки барои комёбињои барљаста дар соњаи илму фан, барои бо бањои «аъло» тамом кардани мактаби миёна, барои ѓалаба

МЕД

– 790 –

дар мусобиќањои варзишї ва ѓ. дода мешавад: медали тилло, медали нуќра, медали хизмати шоиста (мукофоти давлатї), бо ордену медалњо мукофотонидан, мактаби миёнаро бо медали тилло ё нуќра тамом кардан. МЕДАЛДОР ‫ﻣﺪﻟﺪار‬ бо медал мукофотонидашуда, бо медал сарфароз кардашуда; дар сари сина медал дошта. МЕДУЗА ю. ‫ ﻣﺪوزه‬зоол. љонвари бањрии чатрмонанд, ки бозу ва панљањои дарозаш баромада меистад. МЕЗАК ‫ ﻣﻴﺰك‬гуфт.,ниг. пешоб, меза, шоша, гумиз; мезак кардан мезидан. МЕЗАКДОН ‫ ﻣﻴﺰكدان‬ниг. масона. МЕЗИДАН ‫ ﻣﻴﺰﻳﺪن‬гуфт., ниг. шошидан. МЕЗОЗОЙ ю. ‫ ﻣﺰازاي‬: давраи мезозой геол. дар таърихи инкишофи Замин марњалаи байни даврањои палеозой ва кайнозой. МЕЛИОРАТСИЯ лот. ‫ ﻣﻠﻴﺎرﺗﺴﻴﻪ‬маљмўи тадбирњо (хушконидани заминњои сернам, обёрї кардан ва ѓ.) оид ба киштбоб ва њосилхез кардани замин. МЕЛОД//МИЛОД ‫ ﻣﻴﻼد‬замони валодат, ваќти зода шудан; рўзи таваллуд; мелоди Масењ рўзи таваллуди Исои Масењ–пайѓамбари ањли насоро, ки мабдаи солшумории мелодист; то мелод пеш аз солшумории мелодї: асри 4-уми то мелод. МЕЛОДРАМА лот. ‫ ﻣﻼدرﻣﻪ‬санъ. асари драмавие, ки дар он воќеаи фољиаангез бо њиссиёти баланди муболиѓанок ва оњанги пандомез тасвир ёфтааст. МЕЛОДЇ//МИЛОДЇ ‫ ﻣﻴﻼدي‬1. мансуб ба мелод. 2. солшуморие, ки аз рўзи мелоди Исои Масењ сар мешавад ва дар аксари мамлакатњои љањон љорист. МЕМБРАНА лот. ‫ ﻣﻤﺒﺮﻧﻪ‬парда–тунукаи нозуки филизї дар гўшаки телефон ва ѓ., ки аз ларзиши он садо ба вуљуд меояд. МЕНЕЉЕР англ. ‫ ﻣﻨﺠﻴﺮ‬нав. 1. мутахассиси соњаи идораи истењсолот – менељмент. 2. варз. дар варзиши касбї шахсе, ки мусобиќањои варзишкоронро ташкил медињад. МЕНЕЉМЕНТ англ. ‫ ﻣﻨﺠﻤﻨﺖ‬нав. назарияву амалияи идораи истењсолот ва фурўши

мањсулот (бо назардошти баланд бардоштани самаранокї ва афзоиши фоида). МЕНИНГИТ ю. ‫ ﻣﻨﻨﮕﻴﺖ‬тиб. илтињоби пардаи маѓзи сар; сарсом. МЕНШЕВИЗМ р. ‫ ﻣﻨﺸﻮﻳﺰم‬таър. љараёни ислоњотхоњии майдабуржуазї дар њизби коргарии сотсиалистї–демократии Русия, ки тарафдорони ин љараён аќаллиятро ташкил медоданд, аќаллиюн. МЕНШЕВИК р. ‫ ﻣﻨﺸﻮﻳﻚ‬таър. пайрави меншевизм; узви њизби меншевикон. МЕНУ ‫ ﻣﻴﻨﻮ‬ниг. мину. МЕОД ‫ ﻣﻴﻌﺎد‬ниг. миод. МЕРГАН ‫ ﻣﺮﮔﻦ‬1. тирандоз; тирандози моњир. 2. шикорчї, сайёд. МЕРИДИАН лот. ‫ ﻣﺮﻳﺪﻳﺌﻦ‬љуѓр. хати тўл, хати нисфуннањор; меридиани Замин хати доиравии тасаввурии кураи Замин, ки аз њар ду ќутб мегузарад ва меридиани якум (ё сифрї) аз болои расадхонаи Гринвич (дар Лондон) гузашта, Заминро ба нимкурањои шарќї ва ѓарбї таќсим мекунад. МЕРИНОС ит. ‫ ﻣﻴﺮﻳﻨﺎس‬1. навъе аз зоти гўсфанди мањинпашм. 2. як навъи пашм. МЕРОС а. ‫ ﻣﻴﺮاث‬1. он чи ба ирс мондааст, молу пуле, ки аз мурда ба ворисонаш мондааст: мероси аз падар монда. 2. ёдгорињои маданї, адабї, меъморї ва ѓ., ки аз гузаштагон ба наслњои оянда расидаанд: мероси адабї осори адабии гузаштагон; мерос гузоштан мерос мондан; ба мерос гирифтан // мерос гирифтан соњиби мерос шудан. МЕРОСБАР ‫ ﻣﻴﺮاثﺑﺮ‬нав., ниг. меросхўр. МЕРОСБАРЇ ‫ ﻣﻴﺮاثﺑﺮي‬нав., ниг. меросхўрї. МЕРОСГИР ‫ ﻣﻴﺮاثﮔﻴﺮ‬ниг. меросхўр. МЕРОСГУЗОР ‫ ﻣﻴﺮاثﮔﺬار‬он ки аз худ мерос боќї мемонад, меросдењ. МЕРОСДЕЊ ‫ ﻣﻴﺮاثده‬ниг. меросгузор. МЕРОСДИЊАНДА ‫ ﻣﻴﺮاثدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мерос додан. МЕРОСЇ ‫ ﻣﻴﺮاﺛﻲ‬ба мерос монда, ирсї, маврус: замини меросї, њавлии меросї, чизу чораи меросї.

– 791 –

МЕХ

МЕРОСХЎР ‫ ﻣﻴﺮاثﺧﻮر‬ворис, ирс- гиранда, он ки мерос ба ў мерасад.

санг мешикананд ё аз кўњ маъдан мекананд; зоѓнўл.

МЕРОСХЎРЇ ‫ ﻣﻴﺮاثﺧﻮري‬меросхўр будан; соњиби молу мулки меросї будан, меросгирї: њаќќи меросхўрї доштан.

МЕТОД ю. ‫ ﻣﻴﺘﺎد‬усули маърифат ва тадќиќи њодисањои табиат ва њаёти љамъиятї; маљмўи равишњои тадќиќи назариявї ва ба амал татбиќ кардани онњо, равиш.

МЕТАЛЛ лот. ّ‫ ﻣﻴﺘﻞ‬ниг. филиз. МЕТАЛЛОГРАФИЯ ‫ ﻣﻴﺘﻼﮔﺮﻓﻴﻪ‬илме, ки ба омўхтани сохт ва хосияти физикии филизот ва хўлањо машѓул аст, филизшиносї. МЕТАЛЛУРГИЯ лот. ‫ ﻣﻴﺘﻠﻮرﮔﻴﻪ‬соњаи саноати вазнин оид ба тайёр кардани филизот; илми истењсоли саноатии филизот, оњангудозї; металлургияи ранга, металлургияи сиёњ. МЕТАЛЛУРГЇ ‫ ﻣﻴﺘﻠّﻮرﮔﻲ‬мансуб ба металлургия. МЕТАН фр. ‫ ﻣﻴﺘﻦ‬хим. газе, ки аз омехтаи карбон бо гидроген њосил мешавад ва сўзандаю бебўй аст, гази ботлоќї, гази кам. МЕТАФИЗИК ю. физика.

‫ﻣﻴﺘﻪﻓﺰﻳﻚ‬

олими соњаи мета-

МЕТАФИЗИКА ю. ‫ ﻣﻴﺘﻪﻓﺰﻳﻜﻪ‬1. таълимоти фалсафї дар бораи асосњои фавќуттабии њастї, ба таљрибаи њиссї дастнорас будани ашё ва ѓ. 2. тарзи тафаккури ѓайридиалектикист, ки њодисањои олами моддиро бидуни алоќамандї ва инкишофёбии онњо баррасї мекунад. МЕТЕОР ю. ‫ ﻣﻴﺘﻴﺎر‬шињоб, ситораи паррон. МЕТЕОРИТ ю. ‫ ﻣﻴﺘﻴﺎرﻳﺖ‬љисми физикии сангї ё филизї ва ё сангию филизї, ки аз фазо ба замин меафтад, пораи ситораи паррон, шињобпора. МЕТЕОРИТЇ ‫ ﻣﻴﺘﻴﺎرﻳﺘﻲ‬мансуб ба метеорит: борони метеоритї. МЕТЕОРОЛОГИЯ ю. ‫ ﻣﻴﺘﻴﺎراﻻﮔﻴﻪ‬илм оид ба њодисањои фазои атрофи Замин ва пешгўии обу њаво; обуњавошиносї, њавошиносї. МЕТИЛ фр. ‫ ﻣﻴﺘﻴﻞ‬хим. моддае, ки аз як атоми карбону се атоми гидроген иборат аст; пасмондаи метан. МЕТИЛЇ ‫ ﻣﻴﺘﻴﻠﻲ‬мансуб ба метил: спирти метилї спирти аз чўб (аррамайда) њосилшудаи зањрнок, ки дар дорусозї ва техника истифода мешавад. МЕТИН

‫ﻣﻴﺘﻴﻦ‬

кўбаи оњании нўлѓафс, ки бо он

МЕТОДИКА ю. ‫ ﻣﻴﺘﺎدﻳﻜﻪ‬маљмўи усулњои таълими чизе ё иљрои амали коре; методикаи таълим усули таълим, равишу омўзиш. МЕТОДИСТ ю. ‫ ﻣﻴﺘﺎدﻳﺴﺖ‬мутахассиси усули таълими ягон фан, равишомўз. МЕТОДЇ ‫ ﻣﻴﺘﺎدي‬мансуб ба метод; дастури методї дастур оид ба тарзу усули таълиму тадриси фанне. МЕТОДОЛОГИЯ ю. ‫ ﻣﻴﺘﺎداﻻﮔﻴﻪ‬таълимоти умумї дар бораи методу равишњои илмї дар пажўњиши мавзўъњои ягон соњаи илм. МЕТОДОЛОГЇ ‫ ﻣﻴﺘﺎداﻻﮔﻲ‬мансуб ба методология, оид ба методология: семинари методологї. МЕТР ю. ‫ ﻣﺘﺮ‬1. воњиди андозагирии дарозї, ки ба 100 см баробар аст: метри мураккаб, метри мураббаъ. 2. љадвал ё навори ба дарозї 100 см, ки барои андоза кардани чизе ба сантиметрњо таќсим карда шудааст; метрчўб. МЕТРАЖ ю. ‫ ﻣﺘﺮژ‬1. дарозї ба њисоби метр. 2. масоњати хонаю љо ба њисоби метри мураббаъ. МЕТРЇ ‫ ﻣﺘﺮي‬мансуб ба метр. МЕТРО фр. ‫ ﻣﻴﺘﺮا‬як навъи наќлиёти мусофирбарии зеризаминї, ки аз вагонњои ба њам васлшуда иборат аст, метрополитен. МЕТРОПОЛИТЕН фр. ‫ ﻣﻴﺘﺮاﭘﺎﻟﻴﺘﻦ‬роњи оњани зеризаминии шањрї, ки як навъи наќлиёти мусофирбарї њисоб мешавад. МЕХ ‫ ﻣﻴﺦ‬милаи кўтоњи нўгтези филизї ё чўбие, ки бо он ду порчаи чўбї ё филизиро ба њам васл мекунанд ё онро ба девор кўфта, њар чиз меовезанд ва ё ба замин кўфта чорворо ба он мебанданд; мехи печдор винт; мех задан мех кўфтан ба љое (мас., ба девор); мех кардан мех зада мањкам кардан (чизеро); ◊ ќоматаш мех барин рост одами солими боќувват. МЕХАК ‫ ﻣﻴﺨﻚ‬1. ниг. мехчагул. 2. доначањои хурди хушбўй, ки аз ѓунчањои буттаи мехча-

– 792 –

МЕХ

гул љамъ карда хушкондаанд ва онро кўфта ба хўрок ё шарбатњо меандозанд. МЕХАНИЗАТОР р. ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﺰﺗﺎر‬1. мутахассиси соњаи механизатсия. 2. коргари ихтисосманде, ки мошину олоти механиконидаро идора ва нигоњубин мекунад: механизатори хољагии дењќонї. МЕХАНИЗАТОРЇ механизатор.

‫ﻣﻴﺨﻨﻴﺰﺗﺎري‬

МЕХАНИЗАТСИЯ ю. никонї.

касбу

‫ﻣﻴﺨﻨﻴﺰﺗﺴﻴﻪ‬

кори

ниг. меха-

МЕХАНИЗМ ю. ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﺰم‬1. сохти даруни мошин (олат ё дастгоњ): механизми соат. 2. маљ. сохт ё сохторе, ки тартибу ќоидаи ягон соњаи фаъолиятро муайян мекунад: механизми давлатии идоракунї. МЕХАНИК фр. ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﻚ‬1. мутахассиси соњаи механика. 2. он ки ба кор ва истифодабарии мошинњо назорат ва роњбарї мекунад. МЕХАНИКА ю. ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﻜﻪ‬1. физ. соњаи физика оид ба ќонунњои њаракати љисмњо дар фазо ва ќуввањои ба амаловарандаи ин њаракат: механикаи назариявї. 2. тех. бахши техника, ки бо њалли вазифањои дар амал татбиќ кардани ќонунњои њаракати љисмњо ва ќуввањои муњассали он машѓул аст: механикаи сохтмон.

бо аломатњои мехмонанд навишта мешуд ва ёдгорињои хатии забони форсии бостон бо ин хат китобат шудааст (мас., Катибаи Бесутун дар наздикии шањри Кирмоншоњи Эрон). МЕХКАШАК ‫ ﻣﻴﺦﻛﺸﻚ‬асбобе, ки бо ёрии он мехи кўфтаро кашида мегиранд. МЕХКЎБ ‫ ﻣﻴﺦﻛﻮب‬бо мех ба љое кўфта мањкам карда; ◊ дар љои худ мехкўб шудан аз тарс ё њайрат дар як љо шах шуда мондани касе. МЕХКЎБЇ ‫ ﻣﻴﺦﻛﻮﺑﻲ‬исми амал аз мех кўфтан (мех задан). МЕХПАРЧ ‫ ﻣﻴﺦﭘﺮچ‬милаи сусте, ки њангоми кўфтан нўгаш парчин мешавад. МЕХПАРЧИН ‫ ﻣﻴﺦﭘﺮﭼﻴﻦ‬бо мех парчин кардашуда; мехпарчин кардан мехњои зиёдро зада мањкам кардан; меху милањои кўтоњи филизиро кўфта ба њам васл кардан. МЕХСОЗ ‫ ﻣﻴﺦﺳﺎز‬устое, ки аз филизот ё аз чўб меху мехчањо месозад. МЕХСОЗЇ ‫ﻣﻴﺦﺳﺎزي‬ истењсоли мех.

касбу

кори

мехсоз;

МЕХСУТУН ‫ ﻣﻴﺦﺳﺘﻮن‬нав. ходае, ки дар љойњои яхбаста ва ботлоќзор рост-рост ба замин мезананд, то ки њамчун поя ва тањкурсї хизмат кунад.

МЕХАНИКЇ ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﻜﻲ‬мансуб ба механика: корхонаи механикї, ќувваи механикї.

МЕХЧА ‫ ﻣﻴﺨﭽﻪ‬мехи хурди оњанї ё чўбї.

МЕХАНИКОНИДАН ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﻜﺎﻧﻴﺪن‬ба кори мошинї гузаронидани кори соњае, бо мошину олоти механикї таљњизонидан, механикї кардан: механиконидани дењќонї.

МЕХЧАГУЛ ‫ ﻣﻴﺨﭽﻪﮔﻞ‬бот. гиёње, ки соќа шохањои дароз ва дар нўги шохањо гулњои калони рангоранги сурху сафеду бунафш ва ѓ. дорад; гули мехак.

МЕХАНИКОНЇ ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﻜﺎﻧﻲ‬исми амал аз механиконидан; механизатсия.

МЕХЧАКОРЇ ‫ ﻣﻴﺨﭽﻪﻛﺎري‬мехчањои зиёдеро зада мањкам кардани чизе ба чизи дигар.

МЕХАНИТСИЗМ ю. ‫ ﻣﻴﺨﻨﻴﺘﺴﻴﺰم‬фалс. як намуди тарзи метафизикии тафаккур ва дарки олами моддї, ки ќонуниятњои мураккаби тараќќиётро чун ќонунњои одии механика маънидод мекунад.

МЕХЧАОБАК ‫ ﻣﻴﺨﭽﻪآﺑﻚ‬бот. як навъи ангур.

МЕХГАРДОН ‫ ﻣﻴﺦﮔﺮدان‬асбоби оњание, ки пойафзолро ба рўи он монда мехчањояшро ќат мекунанд; ◊ мехгардон кардан гуфт. аз љое ба љои дигар бурда бастани чорвои хонагї дар алафзор, љогардон кардан. МЕХЇ

‫ ﻣﻴﺨﻲ‬: хати мехї таър. навъи хатест, ки

МЕХЧЎБ ‫ ﻣﻴﺦﭼﻮب‬мехи чўбї, мехи аз чўб тайёршуда. МЕЊ ‫ ﻣﻪ‬кит. калон, бузург, муќоб. кењ; кењону мењон хурдону бузургон. МЕЊАН ‫ ﻣﻴﻬﻦ‬ватан, зодгоњ. МЕЊАНДЎСТ ‫ ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺖ‬ниг. ватандўст. МЕЊАНДЎСТЇ ‫ ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺘﻲ‬ниг. ватандўстї. МЕЊАНЇ ‫ ﻣﻴﻬﻨﻲ‬ниг. ватанї.

– 793 – МЕЊАНПАРАСТ ‫ ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺖ‬ниг. ватанпараст. МЕЊАНПАРАСТЇ ‫ ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺘﻲ‬ниг. ватанпарастї. МЕЊАНФУРЎШ ‫ ﻣﻴﻬﻦﻓﺮوش‬ниг. ватанфурўш. МЕЊАНФУРЎШЇ ‫ ﻣﻴﻬﻦﻓﺮوﺷﻲ‬ниг. ватанфурўшї. МЕЊБАРА а. ‫ ﻣﺤﺒﺮه‬сиёњидон, давот. МЕЊВАР а. ‫ ﻣﺤﻮر‬1. тире, ки чарх дар атрофи он давр мехўрад; мењвари чархи ароба, мењвари чархњои пеши мошин, мењвари чархи ресмонресї. 2. љуѓр. хати рости фаразї, ки як сари он ба ќутби шимол ва сари дигараш ба ќутби љануб пайвастааст ва Замин дар гирди он давр мезанад. 3. маљ. марказ, асос; ◊ мењвари сўњбат мавзўи асосии сўњбат. МЕЊВАРЇ ‫ ﻣﺤﻮري‬1. мансуб ба мењвар. 2. маљ. марказї, асосї. МЕЊЗОР а. ‫ ﻣﻬﺬار‬кит. бењудагўй; њарзагўй. МЕЊИН ‫ ﻣﻬﻴﻦ‬кит. калонтарин, бузургтарин; калон, бузург; писари мењин писари калон (дар синну сол). МЕЊЛАБ а. ‫ﻣﺤﻠﺐ‬ ширдўша, хурма.

кит.

зарфи

ширдўшї,

МЕЊМОЗ а. ‫ ﻣﻬﻤﺎز‬оњани махсуси нўгтез, ки ба аќиби пошнаи мўза устувор карда, барои давонидани асп ба кор мебаранд, мањмез. МЕЊМОН ‫ﻣﻴﻬﻤﺎن‬//‫ ﻣﻬﻤﺎن‬он ки ба хонаи каси дигаре омада аз тарафи соњиби хона пазирої мебинад; тоќати мењмон надошт, хона ба мењмон гузошт (зарб.); мењмони нохонда ниг. нохонда; мењмони туфайлї ниг. туфайлї; мењмон кардан касеро ба сифати мењмон даъват кардан (ба хонаи худ), њамчун мењмон пазирої кардан; мењмон шудан ба сифати мењмон ба хонаи касе рафтан, њамчун мењмон дар љое воќеъ шудан; ◊ мењмони нав тифли навзод. МЕЊМОНАК ‫ ﻣﻬﻤﺎﻧﻚ‬гуфт. шакли тасѓир ва навозишии мењмон. МЕЊМОНГУРЕЗ ‫ ﻣﻬﻤﺎنﮔﺮﻳﺰ‬он ки мењмонро хуб ќабул намекунад, мењмонро дар хонааш танњо мемонад; он ки мењмонро дўст намедорад. МЕЊМОНДОР ‫ ﻣﻬﻤﺎندار‬он ки мењмонро пазирої ва парасторї мекунад; мењмондўст. МЕЊМОНДОРЇ

‫ ﻣﻬﻤﺎنداري‬1. пазирої ва пара-

МЕЊ

стории мењмон, ќабули мењмон; зиёфат барои мењмонон. 2. мењмоннавозї; мењмондорї кардан (намудан) ба сифати мењмон даъват карда зиёфат додан; мењмоннавозї кардан. МЕЊМОНДЎСТ ‫ ﻣﻬﻤﺎندوﺳﺖ‬он ки омадани мењмонро дўст медорад, мењмонпарвар; мењмоннавоз: мардуми мењмондўст, мизбони мењмондўст. МЕЊМОНДЎСТЇ ‫ ﻣﻬﻤﺎندوﺳﺘﻲ‬мењмондўст будан; мењмоннавозї. МЕЊМОНЇ ‫ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ‬ба сифати мењмон омадан ё рафтан мењмон ба љое; мењмондорї, зиёфат: ба мењмонї бурдан (омадан, рафтан), ба мењмонї даъват кардан (хабар кардан, хондан, љеѓ задан). МЕЊМОНКАДА ‫ ﻣﻬﻤﺎنﻛﺪه‬ниг. мењмонхона. МЕЊМОННАВОЗ ‫ ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮاز‬мењмондўст; он ки мењмонро наѓз пазирої мекунад: мардуми мењмоннавоз; мењмоннавоз будан. МЕЊМОННАВОЗЇ ‫ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازي‬ будан, мењмондўстї.

мењмоннавоз

МЕЊМОННАВОЗОНА ‫ ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازاﻧﻪ‬аз рўи мењмоннавозї, мењмондўстона: муомилаи мењмоннавозона, мењмоннавозона истиќбол кардан (пешвоз гирифтан). МЕЊМОНПАЗИР ‫ ﻣﻬﻤﺎنﭘﺬﻳﺮ‬он ки мењмон пазирої мекунад, пазирандаи мењмон, мизбон. МЕЊМОНСАРО(Й) ‫ﻣﻬﻤﺎنﺳﺮاي‬//‫ ﻣﻬﻤﺎنﺳﺮا‬мењмонхона: мењмонсарои њукуматї иморати махсус барои иќомати мењмонони њукуматї. МЕЊМОНХОНА ‫ ﻣﻬﻤﺎنﺧﺎﻧﻪ‬1. утоќи махсус барои пазироии мењмонон; хонаи мењмоннишини њар њавлї. 2. бинои бисёрхонадор дар шањрњо барои истиќомати мусофирон. МЕЊНАТ а. ‫ ﻣﺤﻨﺖ‬1. азоб, ранљ, машаќќат, зањмат мењнат кашидан азобу машаќќат кашидан, дар азоб будан. 2. фаъолияти маќсаднок ва ба љамъият нафъовари инсон, ки ранљу кўшиши аќлонї ва љисмонї металабад; кор; мењнати вазнин (миёншикан, пурмашаќќат, сахт, тоќатфарсо), мењнати даст(а)љамъона, мењнати дењќонї, мењнати зарбдорона, мењнати фидокорона (бунёдкорона, шоён), мењнати осоишта, мењнати сањро,

МЕЊ

– 794 –

мењнати њалол, иди мењнат, интизоми мењнат, таќсимоти мењнат, зоеъ нарафтани мењнати касе; ба таври истиора: арсаи мењнат, майдони мењнат, нињоли мењнати касе меваи роњат додан; мењнати дастї коре, ки дар истењсолот бе ёрии мошин ва техника, яъне бо ќувваи бозу ба љо оварда мешавад; мењнати кироя мењнате, ки шахси воситаи истењсолот надошта барои рўзгузаронї ба сармоядор мефурўшад; мењнати фикрї//мењнати аќлонї корест (аз ќабили корњои эљодї, илмї, муњандисї ва ѓ.), ки одам барои иљрои он ќувваи аќлонии худро сарф мекунад; мењнати љисмонї корест (аз ќабили дењќонї, сохтмон, њаммолї ва ѓ.), ки асосан бо ќувваи бадани одам иљро карда мешавад, кори љисмонї; музди мењнат њаќќе, ки дар бадали иљрои кор дода мешавад; рўзи мењнат воњиди кори якрўза дар муњосибаи мењнати дењќонон; мењнат кардан кор кардан; аз мењнати касе фоида бурдан касеро истисмор кардан; ◊ ањли мењнат мењнаткашон, зањматкашон; мењнати касе сўхтан кори анљомдодаи касе самара надодан (бенатиља мондан). МЕЊНАТГУРЕЗ ‫ ﻣﺤﻨﺖﮔﺮﻳﺰ‬он ки кор кардан намехоњад, коргурез; танбал, коњил. МЕЊНАТГУРЕЗЇ ‫ ﻣﺤﻨﺖﮔﺮﻳﺰي‬мењнатгурез будан, коргурезї; танбалї, коњилї. МЕЊНАТДЎСТ ‫ ﻣﺤﻨﺖدوﺳﺖ‬одами мењнатї, он ки аз кор намегурезад, он ки мењнат карда нон хўрданро вазифаи асосии худ медонад. МЕЊНАТДЎСТЇ кордўстї.

‫ ﻣﺤﻨﺖدوﺳﺘﻲ‬мењнатдўст будан,

МЕЊНАТЇ ‫ ﻣﺤﻨﺘﻲ‬1. мансуб ба мењнат; кори асосёфта бар мењнат: ѓалабаи мењнатї, тарбияи мењнатї, фаъолияти мењнатї, шўњрати мењнатї; рўзи мењнатї рўзи корї. 2. мењнаткаш, мењнатдўст: марди мењнатї, одами мењнатї; мардуми мењнатї // њалќи мењнатї мењнаткашон. 3. мањсули мењнат; бо мењнат(-и њалол); даромади мењнатї, нони мењнатї; дафтарчаи мењнатї њуљљатест ба шакли дафтари хурд, ки дар он маълумот оид ба фаъолияти мењнатии коргарону хизматчиён сабт мешавад; муассисаи ислоњи мењнатї мањбас ва коргоњ ё корхонањои махсус, ки мањбусон дар он мўњлати љазои худро бо кор адо мекунанд; рухсатии мењнатї муд-

дати њарсолаи аз кор муваќќатан озод кардан (барои истироњат) бо њифзи љой ва музди миёнаи кор. МЕЊНАТКАШ ‫ ﻣﺤﻨﺖﻛﺶ‬он ки бо мењнати худ (кори худ) рўз мегузаронад, мењнаткунанда; мењнатдўст, кордўст. МЕЊНАТКЎФТА зиёд, коркўфта.

‫ﻣﺤﻨﺖﻛﻮﻓﺘﻪ‬

хаста аз мењнати

МЕЊНАТЌАРИН натї.

‫ﻣﺤﻨﺖﻗﺮﻳﻦ‬

мењнатдўст, мењ-

МЕЊНАТОБОД ‫ ﻣﺤﻨﺖآﺑﺎد‬1. љои азобу машаќќат. 2. љои бо кору кўшиши мењнаткашон ободгардида. МЕЊНАТРАСОН ‫ ﻣﺤﻨﺖرﺳﺎن‬расонандаи бало, расонидани мусибат, озордињанда. МЕЊНАТРЎЗЇ ‫ ﻣﺤﻨﺖروزي‬1. он ки азобу машаќќат кашидан дар таќдири ўст. 2. мењнатдўст, мењнатї. МЕЊНАТСАРО ‫ ﻣﺤﻨﺖﺳﺮا‬1. ѓамхона, ѓамкада. 2. маљ. дунё. МЕЊНАТТАЛАБ ‫ ﻣﺤﻨﺖﻃﻠﺐ‬коре, ки сарф кардани мењнати зиёдро талаб мекунад: кори мењнатталаб. МЕЊНАТШИНОСЇ ‫ ﻣﺤﻨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬як соњаи илми иќтисод, эргономика. МЕЊР ‫ ﻣﻬﺮ‬1. муњаббат, ишќ, дўстдорї; навозиш, мењрубонї; мењри модар, мењри поки Ватан, аз рўи мењр, бо мењр, мењри беандоза доштан, мењри касе дар дил будан; ба таври истиора: мењри касеро аз дил кандан, мењри касеро ба чизе бедор кардан (мас., мењри касберо), тухми мењр дар дили касе коштан. 2. офтоб, хуршед: мењри мунир, мењри оламтоб, мењри Ховар; мењри дурахшон дамидан офтоби тобон намоён шудан, офтоб баромадан; мењр бастан нисбат ба касе ё чизе мењру муњаббат пайдо кардан; касе ё чизеро дўст доштан, наѓз дидан; мењр мондан дўст доштан касеро, дил бастан ба касе; мењри касе ё чизе ба дил љо шудан ё дар дил љой гирифтан мењр бастан ба касе ё чизе, касе ё чизеро дўст доштан. 3. моњи њафтуми солшумории шамсї пас аз шањривар ва пеш аз обон (мутобиќ ба моњи «мизон»-и таќвими бурљї), ки он ба сентябр октябри милодї рост меояд; номи рўзи шонздањуми њар моњи шамсї; ◊ мењр дар чашм // мењр дар дида бо ёру дўстон њар

– 795 –

МЕЊ

ќадар зиёдтар вохўрдї ва рафтуомад кардї, њамон ќадар бештар онњоро дўст медорї (ба онњо дил мебандї).

МЕЊРОБ II ‫ ﻣﻬﺮاب‬номи подшоњи Кобул, ки падари модари Рустам–ќањрамони «Шоњнома»-и Фирдавсї буд.

МЕЊРАНГЕЗ ‫ ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ‬он чи њисси муњаббат ва мењрубонї ба вуљуд меорад; пурмењру муњаббат: нигоњи мењрангез, чашми мењрангез, суханњои мењрангез.

МЕЊРОМЕЗ ‫ ﻣﻬﺮآﻣﻴﺰ‬аз рўи мењрубонї; мењрубонона, пурмењру муњаббат.

МЕЊРБОР мењрбор.

‫ﻣﻬﺮﺑﺎر‬

пур аз мењрубонї: нигоњи

МЕЊРВАР ‫ ﻣﻬﺮور‬кит. мењрубон, мушфиќу мењрубон. МЕЊРВАРЗ ‫ ﻣﻬﺮورز‬кит. ишќварз, ошиќ. МЕЊРВАРЗЇ ‫ ﻣﻬﺮورزي‬кит. ишќварзї, ошиќї. МЕЊРГИЁЊ ‫ ﻣﻬﺮﮔﻴﺎه‬1. гиёње, ки решааш монанд ба шакли одамист ва дар тибби Чин истеъмоли зиёд дорад, астаранг. 2. растание, ки аз рўи аќидаи хурофї њар кас бехи онро бо худ дошта бошад, њама ба ў мењр мебанданд ва дўсташ медоранд, мардумгиёњ. МЕЊРГОН ‫ ﻣﻬﺮﮔﺎن‬1. яке аз љашнњои бостонист, ки њар сол рўзи шонздањуми мењрмоњ - рўзи эътидоли шабу рўз дар тирамоњ љашн мегирифтанд. 2. тирамоњ, поиз, хазон, хазонрез, баргрезон. МЕЊРГОНЇ ‫ ﻣﻬﺮﮔﺎﻧﻲ‬1. кит. мансуб ба мењргон. 2. мус. номи яке аз оњангњои мусиќї. МЕЊРГУСИЛ ‫ ﻣﻬﺮﮔﺴﻴﻞ‬кит. 1. шиканандаи њусни офтоб; киноя аз хушруй. 2. мењршикан, тарки муњаббат кардан, ќатъи муњаббат кардан. МЕЊРДАВЛАТ ‫ ﻣﻬﺮدوﻟﺖ‬кит. он ки давлаташ монанди офтоб дар дурахшонї ва ављу равнаќ аст. МЕЊРЇ I ‫ ﻣﻬﺮي‬мансуб ба мењр 1; офтобї, хуршедї. МЕЊРЇ II ‫ ﻣﻬﺮي‬бот. як навъи гиёњи даштї, ки гули он зањрдор аст. МЕЊРКОР ‫ ﻣﻬﺮﻛﺎر‬кит. бомуњаббат, мењрубон. МЕЊРМОЊ ‫ ﻣﻬﺮﻣﺎه‬ниг. мењр 3. МЕЊРНОМА ‫ ﻣﻬﺮﻧﺎﻣﻪ‬номаи мењру муњаббат, номаи садоќат, номаи ишќу вафо. МЕЊРОБ I а. ‫ ﻣﺤﺮاب‬тоќи даруни масљид, ки ба тарафи ќибла нигоњ мекунад; љои истодани имом дар намози љамоа.

МЕЊРОФАРИН ‫ ﻣﻬﺮآﻓﺮﻳﻦ‬дорои муњаббати ќавї, дўстдоранда.

мењру

МЕЊРПАЙВАНД ‫ ﻣﻬﺮﭘﻴﻮﻧﺪ‬нав. робита ва пайванде, ки дар пояи мењру муњаббат бунёд шудааст, дўстї, рафоќат. МЕЊРПАРВАР ‫ ﻣﻬﺮﭘﺮور‬1. парварандаи мењру муњаббат; мењрубон, навозишкор. 2. офтобпарвар. МЕЊРПАРАСТ мењрпарастї.

‫ﻣﻬﺮﭘﺮﺳﺖ‬

д.

пайрави

дини

МЕЊРПАРАСТЇ ‫ ﻣﻬﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬д. яке аз динњои бостонии халќњои эронї, ки асоси он аз парастиши Офтоб ва рушної иборат буд, митроизм. МЕЊРСОЗ ‫ ﻣﻬﺮﺳﺎز‬кит. муњаббат, дўсткор.

офарандаи

мењру

МЕЊРСОН ‫ ﻣﻬﺮﺳﺎن‬чун офтоб, монанди хуршед. МЕЊРУБОН ‫ ﻣﻬﺮﺑﺎن‬бомењру муњаббат, пурмуњаббат, навозишкор, мушфиќ, дўстдор: ёри мењрубон ёри азиз; модари мењрубон, фарзанди мењрубон; мењрубон будан мушфиќ будан, ѓамхор будан; хушрафтор будан бо касе; мењрубон шудан (ё гаштан) а) дўстдор гаштан; ошиќ шудан; б) мушфиќу ѓамхор гаштан; лутф кардан. МЕЊРУБОНЇ ‫ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‬мењру муњаббат, шафќат, дўстдорї; лутфу марњамат; бо мењрубонї аз рўи мењру шафќат, мењрубонона; мењрубонї кардан а) бо мењру муњаббат муносибат кардан бо касе; б) илтифот кардан; бахшидан. МЕЊРУБОНОНА ‫ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ‬бо мењру муњаббат, бо мењрубонї; пур аз мењру шафќат; дўстдорона, навозишкорона: муносибати мењрубонона, суханњои мењрубонона, табассуми мењрубонона, мењрубонона нигоњ кардан. МЕЊТАР ‫ ﻣﻬﺘﺮ‬1. бузургтар, калонтар, муќоб. кењтар: на њар ки ба ќомат мењтар, ба ќимат бењтар (зарб.). 2. одами бузург, бузургвор,

– 796 –

МЕЊ

олимаќом; сардори ќавме ё гурўње. 3. књн. саис, нигањбони аспон. МЕЊТАРЗОДА зода.

‫ﻣﻬﺘﺮزاده‬

кит. бузургзода, асил-

МЕЊТАРЇ ‫ ﻣﻬﺘﺮي‬бузургї, сардорї, калонї. МЕЊТАРНАЖОД ‫ ﻣﻬﺘﺮﻧﮋاد‬кит. бузургзода, асилнажод, аз нажоди бузургону мењтарон. МЕЊТАРОЙИН ‫ ﻣﻬﺘﺮآﺋﻴﻦ‬кит. бузургтабъ, олитабиат, дорои оини бузургиву олитаборї. МЕЊТАРПАРАСТ ‫ﻣﻬﺘﺮﭘﺮﺳﺖ‬ сардорпараст, калонпараст.

бузургпараст,

МЕЊЉАМА а. ‫ ﻣﺤﺠﻤﻪ‬кит., тиб. шиша, зарфи њаљљомї, шишаи хунгирї. МЕЊЉАН а. ‫ ﻣﺤﺠﻦ‬ќуллоб, шаст, чангак. МЕШ ‫ ﻣﻴﺶ‬гўсфанд, гўсфанди мода. МЕШИГАР ‫ ﻣﻴﺸﻲﮔﺮ‬чармгари чарми гўсфанд. МЕШИГЇ ‫ ﻣﻴﺸﻴﮕﻲ‬ниг. мешї 3. МЕШЇ ‫ ﻣﻴﺸﻲ‬1. мансуб ба меш; гўсфандї; чашм(он)и мешї чашми монанд ба чашми гўсфанд; чашми сиёњи моил ба сабз. 2. пўсти даббоѓишудаи меш, чарми гўсфанд, сафён, тимољ. 3. аз чарми меш (гўсфанд) дўхташуда ё тањияшуда, мешигї: суфраи мешї, шалвори мешї. МЕШСОР ‫ ﻣﻴﺶﺳﺎر‬кит. 1. бо наќши сари гўсфанд наќшу нигоршуда, ба наќши сари меш ороста. 2. номи яке аз тахтњои Хусрави Парвиз дар «Шоњнома». МЕШЧАШМ ‫ ﻣﻴﺶﭼﺸﻢ‬он ки чашмони ба чашми гўсфанд монанд дорад, дорои чашмони мешї, бо чашмони гўсфандї. МЕЪДА а. ‫ ﻣﻌﺪه‬биол. узви бадани инсон, њайвон ва дигар мављудоти зинда, ки хўрок ба он медарояд ва њазм мешавад; вайрон шудани меъда њазм карда натавонистани меъда, касал шудани меъда; меъда гирифт кардан ба ќабзият гирифтор шудани меъда; меъдаи худро ором додан њисси ба хўрок доштаи худро ќонеъ кардан, нафси худро ором кардан. МЕЪЁР а. ‫ ﻣﻌﻴﺎر‬1. тарозуи зарсанљ; санги мањак; асбоб ё олати санљиши чизе. 2. андоза, ченак, паймона. 3. андоза, нањв, милок; миќдор, мизон; меъёри бањогузорї талаботе, ки дар асо-

си он бањо муайян мешавад (мас., ба дониши

талаба); аз меъёр зиёд аз њадди муайян зи-

ёд; аз меъёри… аз андозаи…, назар ба њисоби…; аз меъёр гузаштан аз њад гузаштани чизе; ба меъёр даровардан ба њадди муайян овардан; меъёр љорї кардан; ◊ меъёри забони адабї намуна, анъана ва маљмўи талаботи дар нутќи хаттию шифоњї (новобаста ба љои истиќомат ва мансубият ба табаќањои љамъиятии халќе) эътирофгардидаи тарзи талаффуз ва мавриди истеъмоли калимаю иборањо ва ѓ., ки ба ташаккули умумияти забонии миллат замина мегузорад.

МЕЪЁРЇ ‫ ﻣﻌﻴﺎري‬мансуб ба меъёр. МЕЪЗАНА а. азонгўї.

‫ﻣﺌﺬﻧﻪ‬

кит. маъзана, манораи

МЕЪЗАР а. ‫ ﻣﺌﺰر‬кит. чодармонанд; чодар.

либоси

болопўши

МЕЪЛОЌ а. ‫ ﻣﻌﻼق‬кит. чангак, чангаки овеза; чангаки ќанораи ќассобї; гуфт. мелоќ. МЕЪМОР а. ‫ ﻣﻌﻤﺎر‬1. созандаи иморат, устои бинокор. 2. он ки наќшаи иморатро кашида, сохтмони онро назорат мекунад, мутахассиси лоињакашї ва иморатсозї. МЕЪМОРЇ ‫ ﻣﻌﻤﺎري‬1. мансуб ба меъмор. 2. кори меъмор, бинокорї. 3. санъати лоињакашї ва иморатсозї: услуби меъморї. МЕЪРОЉ а. ‫ ﻣﻌﺮاج‬1. он чи ба воситаи он боло мебароянд; нардбон, зинапоя. 2. болоравї, болобарої, уруљ кардан. 3. рафтани Муњаммади пайѓамбар (с) ба осмон ва мулоќї шудани ў бо Худованд, ки шаби 27уми моњи раљаби соли ќамарї воќеъ гардидааст ва мусулмонон ин рўзро ид мекунанд (иди раљаб). МЕЪЉАР а. ‫ ﻣﻌﺠﺮ‬кит. рўпўш, чашмбанди занон; сарандоз. МИЃФАР а. ‫ ﻣﻐﻔﺮ‬књн., кит. тоскулоњ, кулоњи филизии љангї, хўд. МИДОД а. ‫ ﻣﺪاد‬кит. 1. сиёњии хатнависї. 2. ќалами одї. МИДЊАТ а. ‫ ﻣﺪﺣﺖ‬кит. мадњ, ситоиш. МИЁН ‫ ﻣﻴﺎن‬1. миёна, васат; муќоб. канор; байни њар чиз; байн, мобайн: аз миёни (одамон гузашта), аз миёни (китобњо); дар миёни мардум дар байни омма; аз миён а) аз байн; б)

– 797 – маљ. аз он ваќт (фурсат). 2. камари одам ва њайвонот; миёни борик камари борик; миён бастан киноя аз омода шудан (ба иљрои коре); азм кардан; миён дард накардан а) дардро њис накардан; б) киноя аз мењнат накардан барои ба даст даровардани чизе; миён хам хўрдан а) хамидани миён, дуќат шудани камар; б) даст пеш рафтан ба коре; ◊ дар ин (он) миён дар ин фосилаи ваќт, дар ин фурсат, дар ин байн; рўз дар миён ба фосилаи як рўз пас, як рўз гузаронда; миёни гап (сухан, сўњбат)-ро буридан сухани касеро ќатъ кардан; ба байни сўњбати касе даромада худ ба гап сар кардан; миёни корро шикастан ба рафти кор монеъ шудан; ба кор зарба задан; аз миён бардоштан а) бартараф кардан (сарњад ё монеаро); б) нест кардан, мањв кардан (касеро); аз миён рафтан а) барњам хўрдан, нест шудан; б) мурдан; ба миён гирифтан миёнагир кардан; ињота кардан касеро; ба миён гузоштан масъала бардоштан, матрањ кардан, мавриди муњокима ќарор додан; ба миён овардан а) тарзи бавоситаи ба миён омадан; ба вуљуд овардан; б) ниг. ба миён гузоштан; ба миён омадан; а) бардошта шудан, матрањ шудан(-и масъалае); б) ба вуљуд омадан, ба дунё омадан; в) воќеъ шудан, рўй додан; ба миёни гап даромадан сухани касеро ќатъ карда, худ ба гап сар кардан; дар миён набудан мављуд набудан. МИЁНА ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪ‬1. байн, мобайн, миён; дар миёнаи чизе мондан дар байни ду чиз (ќувва ва ѓ.) воќеъ шудан; аз ду ё њар тараф фаро гирифта шудан. 2. маљ. алоќа, робита; миёна(-и ду кас) вайрон шудан ќатъ ё халадор шудани алоќа дар байни ду шахс, бад шудани робита; 3. воќеъ дар байни ду нуќта ё хат, дар дурии (тахминан) баробар аз канорњо љойдошта: дар миёнаи роњ; мобайнї, дар васат воќеъшуда (аз рўи калонию хурдї, синну сол ва ѓ.): ангушти миёна, зани миёна, писари миёна. 4. замони аз аввалу охири воњиди ваќт ё љараёни коре мусовї воќеъгардида: дар миёнаи зимистон, дар миёнаи моњи август, дар миёнаи тањсил; дар миёнањои… дар њудуди…; тахминан. 5. дар њадди эътидол (на дарозу на кўтоњ, на гарму на сард, на хубу на бад…): ќади аз миёна баландтар; бањои миёна бањои «3», ки дар санљиши панљхолии дониши талабагон бањои ќаноатбахш њисобида мешавад; мактаби миёна таълимгоњ дар со-

МИЁ

хтори маориф, ки саводу маълумоти умумии аз ибтидої боло ва аз олї поин медињад; хати миёна хати на хубу на бад; њисоби миёна њисобе, ки на њадди аксар ва на аќал, балки њадди васат ба эътибор гирифта шудааст; аз миёнаи… аз байни…; аз даруни…, аз љумлаи…; дар миёнаи… а) дар байни…, мобайни…; дар миёнаи мардум; б) дар даруни…: дар миёнаи ин њама дуду ѓубор, дар миёнаи лою хоку чанг; ◊ асрњои миёна фосилаи байни асрњои V-XVII дар таърихи олам, ки ба давраи феодализм рост меояд; аз миёна а) аз он ваќт; аз миён; дар фосилаи ваќт; б) дар нињоят; дар натиља; дар миёна дар натиља; дар ин миёна ниг. миён (дар ин (он) миён); миёнаи кореро буридан давоми кореро ќатъ кардан; ба ќатъи коре сабаб шудан; аз миёна рафтан ниг. миён (аз миён рафтан); ба миёна даромадан а) ба муомилаю љанљоли ду шахс њамроњ шудан, мудохила кардан (одатан бо маќсади маслињату машварат); б) восита шудан, миёнљї шудан; дар миёна будан мављуд будан, вуљуд доштан; муќоб. дар миён набудан. МИЁНАБУР ‫ ﻣﻴﻨﻪﺑﺮ‬ниг. миёнбур. МИЁНАВАЗН ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪوزن‬варз. дорои вазни на сабуку на гарон: гўштингири миёнавазн. МИЁНАГИР ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﮔﻴﺮ‬:миёнагир кардан касеро дар миён гирифта ба коре маљбур кардан, ба ў насињат кардан, ўро сарзаниш кардан… МИЁНАГЇ ‫ ﻣﻴﺎﻧﮕﻲ‬воќеъ дар байн, мобайнї. МИЁНАГЎШТ лоѓар.

‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﮔﻮﺷﺖ‬одами на фарбењу на

МИЁНАДАРО ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪدرا‬ниг. миёнрав. МИЁНАДАЊЛЕЗ хона.

‫ﻣﻴﺎﻧﻪدﻫﻠﻴﺰ‬

дањлези мобайни ду

МИЁНАДЕВОР ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪدﻳﻮار‬девори як хона ё љои дигарро ба ду ќисм људокунанда, девори воќеъ дар байни ду њавлї ва ѓ. МИЁНАЌАД ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﻗﺪ‬он ки ќоматаш на баланду на паст бошад. МИЁНАМУДДАТ ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﻣﺪت‬нав. фосилаи замони на каму на зиёд; барномаи миёнамуддат барномае, ки аз љињати фарогирии ваќт дар байни барномаи кўтоњмуддат ва дарозмуддат воќеъ аст.

– 798 –

МИЁ

ниг.

МИЁНБАСТ ‫ ﻣﻴﺎنﺑﺴﺖ‬суфае дар миёнаи хона барои нишаст ё чизмонї.

МИЁНАПАРВОЗ ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﭘﺮواز‬нав. ба масофаи на дуру на наздик парвозкунанда, парвоз ба фосилаи миёна: мушакњои миёнапарвоз.

МИЁНБУР//МИЁНАБУР ‫ﻣﻴﺎﻧﻪﺑﺮ‬//‫ ﻣﻴﺎنﺑﺮ‬миёнбур кардан роњи каљу килебро монда рост рафтан, бо роњи кўтоњтарин рафтан.

МИЁНАРАВ ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪرو‬1. он ки байни ду кас ё ду гурўњи бо њам носозгор рафтуо карда ба созиши онњо мекўшад, восита, миёнљї. 2. миёнљї дар байни харидору фурўшанда ё дар (алоќањои) миёни мардону занони сабукпо.

МИЁНЃУ‫ ﻣﻴﺎنﻏﻮ‬лањљ. он ки миёни ў дард мекунад; миёнѓу шудан дарди миён шудан.

МИЁНАМЎЊЛАТ миёнамуддат.

МИЁНАРАВАК восита, далла.

‫ﻣﻴﺎﻧﻪﻣﻬﻠﺖ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﻪروك‬

нав.,

гуфт,

миёнрав,

МИЁНАРАВЇ ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪروي‬миёнљигарї, восита шудан; миёнаравї кардан ба миёна даромадан, восита шудан, миёнљигарї кардан. МИЁНАСОЛ ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﺳﺎل‬ниг. миёнсол. МИЁНАУМР ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﻋﻤﺮ‬ниг. миёнсол. МИЁНАЊОЛ ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﺣﺎل‬на доро ва на камбаѓал; он ки ба табаќаи байни дорою камбизоат мансуб аст; бойи миёнањол бойи на чандон давлатманд; дењќони миёнањол дењќони яккахољагї, ки дар заминаш бо ќувваи худ, бе кор фармудани муздур кор мекунад ва аз љињати бизоат байни дењќони доро ва дењќони камбаѓал меистад. МИЁНАЊОЛОНА ‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﺣﺎﻻﻧﻪ‬1. ба монанди миёнањолон, мисли миёнањолон: миёнањолона зиндагонї кардан; зиёфати миёнањолона зиёфати на чандон калон. МИЁНАЉО(Й) (‫ ﻣﻴﺎﻧﻪﺟﺎ)ي‬нуќтаи мобайнии чизе ё љое; мобайн: миёнаљои давра, миёнаљои дарё, миёнаљои дења, миёнаљои майдон, миёнаљои роњ, миёнаљои хона (њавлї); дар миёнаљои… дар миёнаи…, дар мобайни…, дар васати… МИЁНБАНД ‫ ﻣﻴﺎنﺑﻨﺪ‬он чи бо он миёнро мебанданд (аз ќабили рўймоли миён, камарбанди миён). МИЁНБАНДЇ ‫ ﻣﻴﺎنﺑﻨﺪي‬1. бастани миён, камарро бастан бо чизе; рўймоли миёнбандї рўймол барои ба камар бастан. 2. таър. маросими рухсат додани устои пешавар барои кори мустаќилона ба шогирди худ; зиёфати миёнбандї зиёфате, ки ба муносибати маросими миёнбандї шогирди њунарёдгирифта барпо менамуд.

МИЁНДАРД ‫ ﻣﻴﺎندرد‬1. дарди миён, бемории камар. 2. гирифтори дарди миён, мубтало ба дарди камар. МИЁНДАРЇ ‫ ﻣﻴﺎندري‬1. тахтаи миёнаи тиреза ё дар. 2. нашр. фосила (љойњои холии мобайни сутуни рўзнома ва маљалла). МИЁНДАШТЇ дашт.

‫ ﻣﻴﺎندﺷﺘﻲ‬мобайни дашт, миёнаи

МИЁНДОРЇ ‫ ﻣﻴﺎنداري‬: миёндорї кардан кит. изњори тафохур кардан, сарфарозї ва мумтозї намудан. МИЁНКОЛЇ ‫ ﻣﻴﺎنﻛﺎﻟﻲ‬1. мансуб ба Миёнкол – водии байни Самарќанд ва Бухоро; биринљи миёнколї биринље, ки дар заминњои Миёнкол мегиранд ва навъи оббардор њисоб мешавад. 2. бошандаи Миёнкол. МИЁНСАРОЙ ‫ ﻣﻴﺎنﺳﺮاي‬роњрави калони болопўшида аз дарвоза то рўи њавлии биноњои калон ва саройњо; даромадгоњи болопўшидаи њавлињои калон. МИЁНСОЛ ‫ ﻣﻴﺎنﺳﺎل‬он ки синнаш байни 30 ва 50 аст, он ки на пир асту на љавон, кањл. МИЁНСОЛЇ//МИЁНАСОЛЇ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪﺳﺎﻟﻲ‬//‫ﻣﻴﺎنﺳﺎﻟﻲ‬ 1. миёнасол будан. 2. дар миёнаи тобистон мепухтагї, меваи на пешпазу на дерпаз: тарбузу харбузањои миёнсолї. МИЁНСЎРОХ ‫ ﻣﻴﺎنﺳﻮراخ‬он чи дар мобайн сўрох дорад, миёншикоф. МИЁНТИЊЇ ‫ ﻣﻴﺎنﺗﻬﻲ‬ниг. миёнхолї. МИЁНХОЛЇ ‫ ﻣﻴﺎنﺧﺎﻟﻲ‬дарунхолї, ковок. МИЁНЉИГАРЇ ‫ ﻣﻴﺎنﺟﮕﺮي‬восита шудан байни ду кас барои рафъи ихтилофе, васотат. МИЁНЉЇ рав.

‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ‬

воситаи байни ду кас, миёна-

МИЁНЉО(Й) (‫ ﻣﻴﺎﻧﺠﺎ)ي‬ниг. миёнаљо(й). МИЁНЉУДО

‫ﻣﻴﺎنﺟﺪا‬

ба ду ќисм људокарда, аз

– 799 – мобайн ба ду ќисми баробар људо шуда; пули миёнљудо пуле, ки аз миён ба ду тараф људо карда шудааст ва дар мавридњои зарурї бардошта мешавад. МИЁНШИКАН ‫ ﻣﻴﺎنﺷﻜﻦ‬маљ. кори сахт, кори камаршикан: мењнати миёншикан мењнати сахти тоќатфарсо. МИЁНШИКОФ ‫ ﻣﻴﺎنﺷﻜﺎف‬1. ниг. миёнсўрох. 2. боф. алочае, ки байни рахњояш як рахи борики дуранг дорад.

МИЗАЛЛАДОР рдор.

МИК

‫ﻣﻈﻠّﻪدار‬

кит. соябондор, чат-

МИЗБОН ‫ ﻣﻴﺰﺑﺎن‬соњиби дастархон, мењмондор, муќоб. мењмон. МИЗБОНЇ ‫ ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ‬дар хизмати мењмон будан, мењмондорї. МИЗМОР I ‫ ﻣﺰﻣﺎر‬кит., мус. най. МИЗМОР II а.‫ ﻣﻀﻤﺎر‬кит. майдони аспдавонї, љои пойга, аспрес.

МИЖА ‫ ﻣﮋه‬мўи канори пилки чашм; мижа задан беихтиёрона ва зуд-зуд мижањоро ба њам бастан ва кушодан (аз тарс, њайрат ва ѓ.); мижа назада а) чашм напўшида; нахобида; бедор; б) киноя аз чашм наканда; зењн монда, бо диќќат: мижа назада нигоњ кардан, мижа назада чашм дўхтан; мижа ба мижа назадан хоб накардан; хоб набурдан; бедор будан; ◊ дар як мижа задан дар як лањза, дар як дам; дарњол; мижа тањ кардан каме хобидан; мижа хам накардан а) њељ нахобидан, мижа тањ накардан; б) натарсидан; парво накардан: мижа хам нахўрдан а) тарсе ба дил роњ надодан, натарсидан; б) парво накардан; эътибор надодан.

МИЗОБ ‫ ﻣﻴﺰآب‬кит. обмўрї, ќубур, ѓулба, лўла.

МИЖАЗАНЇ ‫ ﻣﮋهزﻧﻲ‬исми амал аз мижа задан; дар як мижазанї дар як мижа задан; як лањза, дарњол.

МИЗОЉ II а. ‫ ﻣﺰاج‬гуфт. он ки аз хизмати љое ё касе мунтазам истифода мебарад, муштарї; харидор (муштарї)-и доимї, фармоишгари доимї.

МИЖГОН ‫ ﻣﮋﮔﺎن‬љ. мижа (ба шакли танњо њам кор мефармоянд): мижгон(њо)и дарози љоншикор, мижгони сиёњ; ба тариќи истиора; новаки мижгон, тири мижгон, ханљари мижгон, захмии мижгон шудан. МИЖГОНДАРОЗ ‫ ﻣﮋﮔﺎندراز‬дорои мижгонњои дароз (сурати зебої), он ки мижгонњояш дароз-дароз аст (яке аз сифатњои зебої). МИЗ ‫ ﻣﻴﺰ‬тахтаи ба чор пояи дароз устувор, чун як љузъи мебел, ки рўи он чиз мегузоранд, хўрок мехўранд ва хат менависанд: мизи гирд, мизи дарозрўя, мизи корї, мизи мудаввар, мизи хатнависї, мизи хўрокхўрї, ба сари миз даъват кардан, дар паси миз нишастан, дар сари миз нишастан, сўњбат дар гирди мизи мудаввар киноя аз сўњбат дар вазъияти баробарњуќуќии комили иштироккунандагон. МИЗАЛЛА а. ‫ ﻣﻈﻠّﻪ‬кит. соябон, чатр.

МИЗОН а. ‫ ﻣﻴﺰان‬1. тарозу. 2. миќдор, андоза, меъёр; ба як мизон ба як андоза; ба як ќарор, як зайл; аз мизон берун//зи мизон бурун аз њад зиёд, беандоза. 3. нуљ. номи арабии бурљи њафтум аз дувоздањ бурљи фалакї, моњи њафтуми солшумории њиљрии шамсї, ки дар форсї «мењр» ном дорад ва он ба моњњои сентябр-октябр рост меояд. МИЗОЉ I а. ‫ ﻣﺰاج‬1. сиришт, табиат, нињод. 2. њолат, ањвол, вазъи табии бадан. 3. хусусияти ботинии табиии одам (дар тибби ќадим мизољ чоргона аст: балѓамї, дамавї, сафрої ва савдої): мизољи гарм ва сард.

МИЗОЉДОН ‫ ﻣﺰاجدان‬шиносандаи мизољњо, донандаи табиату мизољи одамон. МИЗРОБ а. ‫ ﻣﻀﺮاب‬мус. олати майдаи чўбї ё устухонї, ки бо он асбобњои ториро (аз ќабили рубобу танбўр) менавозанд, нохунак, захма; ба мизроб омадан љўр шудани соз ба оњанге. МИЗРОЌ а. ‫ ﻣﺰراق‬найза, найзаи хурд. МИЗЧА ‫ ﻣﻴﺰﭼﻪ‬мизи хурд. МИЙЯ ‫ ﻣﻴﻪ‬гуфт. майна, маѓзи сар; мийя об кардан ниг. майна об кардан. МИКНОС а. ‫ ﻣﻜﻨﺎس‬кит. љорўб. МИКОЛОГИЯ ю. ‫ ﻣﻴﻜﺎﻻﮔﻴﻪ‬бахши илми ботаника ки замбўруѓњоро меомўзад. МИКРОАВТОБУС ю. хурд.

‫ﻣﻴﻜﺮااوﺗﺎﺑﻮس‬

автобуси

– 800 –

МИК

МИКРОАНОСИР ‫ ﻣﻴﻜﺮاﻋﻨﺎﺻﺮ‬1. хурдтарин унсурњо дар таркиби махлуќот ва мављудот. 2. хурдтарин унсурњои радиотехникї. МИКРОБ ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاب‬хурдтарин организм, ки фаќат бо заррабин дида мешавад мумкин ва сабаби пайдоиши беморї ё сирояти он аст. МИКРОБИОЛОГИЯ ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاﺑﺌﺎﻻﮔﻴﻪ‬бахши биология, ки сохт, инкишоф физиология ва дигар хусусиятњои микроорганизмњоро меомўзанд. МИКРОБИОЛОГЇ микробиология.

‫ﻣﻴﻜﺮاﺑﺌﺎﻻﮔﻲ‬

мансуб

ба

МИКРОБЇ ‫ ﻣﻴﻜﺮاﺑﻲ‬мансуб ба микроб. МИКРОЗАРРА ‫ ﻣﻴﻜﺮاذره‬заррањои дорои вазни хеле хурд дар механикаи квантї. МИКРОИЌЛИМ ‫ ﻣﻴﻜﺮاﻟﻘﻠﻴﻢ‬хусусиятњои обу њавои ба худ хоси мањалњои људогона (дашт, љангал, ботлоќзор ва ѓ.).

шанд. 2. љилав, афсор. МИЌДОР ‫ ﻣﻘﺪار‬1. шумор, адад, теъдод. 2. андоза, андозаи муайяни чизе; миќдоре як миќдор; ќадре, андаке; ба миќдор миќдоран, аз рўи миќдор, ба миќдори… ба ќадри… ин миќдор ин ќадар; чи миќдор чи ќадар, то чи андоза; як миќдор як ќадар, ќадре: андаке; миќдор надоштан бемиќдор будан, зиёду бешумор будан; аз пайи миќдор давидан дунболи зиёд кардани миќдор шудан; барои зиёд кардани андозаи чизе кўшидан. МИЌДОРАН а. шумор.

ً‫ ﻣﻘﺪارا‬аз љињати миќдор, аз рўи

МИЌДОРЇ ‫ ﻣﻘﺪاري‬мансуб ба миќдор: таѓйироти миќдорї; шумораи миќдорї грам. шуморае, ки дар ваќти шумур миќдори муайяни чизи њамљинсро ифода мекунад.

МИКРОМЕТР ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاﻣﺘﺮ‬тех. асбоби андозагирии даќиќи андозањои хаттї.

МИЌЁС а. ‫ ﻣﻘﻴﺎس‬1. андоза, њаљм; вусъат. 2. нисбати масофаи нуќтањо дар наќша, харита ва ѓ. бар масофаи њаќиќии онњо (мас., дар харитаи љуѓрофї чанд маротиба кам карда нишон додани фосилаи аслии мањалле); дар миќёси… дар сатњи…: дар миќёси байналхалќї, дар миќёси љумњурї, шањр ва ѓ.

МИКРОН ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮان‬тех. воњиди њосилавии дарозист, ки ба миллионяки метр (10-6м.) баробар аст.

МИЌНАА//МИЌНАЪ//МИЌНОЪ а. ‫ﻣﻘﻨﺎع‬//‫ﻣﻘﻨﻊ‬//‫ ﻣﻘﻨﻌﻪ‬кит.чодири занон, сарандоз, саргирак.

МИКРООРГАНИЗМ ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاآرﮔﻨﻴﺰم‬биол. хурдтарин организми њайвонї ё наботї, ки фаќат бо заррабин дида мешавад.

МИЌНОТИС ю. ‫ ﻣﻘﻨﺎﻃﺲ‬магнит, оњанрабо.

МИКРОМАВЉ ‫ ﻣﻴﻜﺮاﻣﻮج‬:оташдони микромављ асбоби барќї барои тез пухтани хўрок.

МИКРОСКОП ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاﺳﻜﺎپ‬ниг. заррабин. МИКРОСКОПЇ ‫ ﻣﻴﻜﺮاﺳﻜﺎﭘﻲ‬мансуб ба микроскоп; он чи фаќат бо микроскоп диданаш мумкин аст; хеле майда, ба назар нонамоён. МИКРОФИЛМ ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاﻓﻴﻠﻢ‬акси хеле хурд гирифташудаи дастнавис, китоб ва ѓ. дар навори филм. МИКРОФОН ю. ‫ ﻣﻴﻜﺮاﻓﺎن‬асбобе, ки лаппишњои садоиро ба барќї табдил дода ба масофаи дур наќл мекунад; микрофони озод маљ. микрофони дар байни толори маљлис гузошташуда ё ноогоњона ба касе пешнињодшуда, ки он шахс метавонад ба воситаи он озодона изњори аќида кунад. МИЌВАД а. ‫ ﻣﻘﻮد‬кит. 1. расан, арѓамчин, каманд, ки аспу маркабро ба он баста мека-

МИЌНОТИСЇ ‫ ﻣﻘﻨﺎﻃﺴﻲ‬мансуб ба миќнотис, магнитї, оњанрабої. МИЌНОЪ ‫ ﻣﻘﻨﺎع‬ниг. миќнаа. МИЌОТ а. ‫ ﻣﻴﻘﺎت‬кит. 1. ваќти аз рўи ваъда муайян шуда; ваќти кор. 2. љои аз рўи ваъда муайян шуда, ваъдагоњ. 3. д. мувофиќи эътиќоди исроилиён ваќт ва љои ваъда, ки Худо дар он љо бо Мўсо вањй фиристондааст. 4. д. љои муайяни эњромбандии њољиён дар маросими њаљ. МИЌРАА а. ‫ ﻣﻘﺮﻋﻪ‬кит. тозиёна, дарра, ќамчин. МИЌРОЗ а. ‫ ﻣﻘﺮاض‬ќайчї, дукорда. МИЌРОЗА а. ‫ ﻣﻘﺮاﺿﻪ‬књн. навъе аз пайкони (тири) душоха. МИЌТАЪ а. ‫ ﻣﻘﻄﻊ‬кит. олати буранда (њамчун корд, ќайчї). МИЛ I а.

‫ﻣﻴﻞ‬

1. чўбчаи нўгборик барои сурма

– 801 – кашидан ба чашм, сурмачўб, милачўб. 2. сихи филизї, сихи лўлашакли дароз: мили ароба мењваре, ки дар ду тарафаш чарх шинонда шудааст; мили соат аќрабаќњои соат, ки соат ва даќиќаро нишон медињанд. 3. лўлаи тирбарояндаи олатњои оташ-фишон: мили милтиќ, мили таппонча, мили туфанг; ◊ мил кашидан (ба чашми касе) таър. мили оњанинро дар оташ тафсонда, ба чашми кас кашида, ўро нобино кардан; кўр кардан. 4. гуфт. љумаки бастукушои ќубурњои обрасонї, нўги лўлаи оби оташнишонї: мили баки бензин, мили об(-и хунук). МИЛ II а. ‫ ﻣﻴﻞ‬воњиди паймоиши тўл, ки таќрибан ба чор њазор ќадам баробар буд: мили англисї (1609 метр), мили бањрї (1852 метр), мили љуѓрофї (1420 метр). МИЛА I ‫ ﻣﻴﻠﻪ‬1. сутуни начандон дарозе, ки барои аломати масофаи мил ва дигар воњидњои паймоиш дар канори роњњо мешинонад. 2. ниг. мил I, 3. МИЛА II ‫ ﻣﻴﻠﻪ‬гуфт. дастаи мўйњои майда бофташудаи сари занону духтарон, мила. МИЛАЛ а. ‫ ﻣﻠﻞ‬љ. миллат; Созмони Милали Муттањид ниг. созмон. МИЛВОЊ а. ‫ ﻣﻠﻮاح‬кит. парандае, ки ваќти шикор барои фиреб дода овардани мурѓони дигар ба дом баста мемонанд, пойдом. МИЛДАРОЗ милдароз.

‫ﻣﻴﻞدراز‬

ниг.

дарозмил:

тўпи

МИЛИСА лот. ‫ ﻣﻠﻴﺴﻪ‬гуфт. милитсия. МИЛИСАХОНА ‫ ﻣﻠﻴﺴﻪﺧﺎﻧﻪ‬гуфт. милитсия; шўъбаи милитсия.

идораи

МИЛИТАРИЗАТСИЯ лот. ‫ ﻣﻴﻠﻴﺘﺮﻳﺰﺗﺴﻴﻪ‬с. њарбї кардани тамоми соњањои њаёти иќтисодї, сиёсї ва љамъиятии мамлакат ба маќсади тайёрї ба љангњои ѓоратгарона ва бурдани чунин љангњо.

МИЛ

МИЛИТСИЯ лот. ‫ ﻣﻠﻴﺘﺴﻴﻪ‬1. муассисаи маъмурї барои муњофизати тартиботи љамъиятї ва таъмини бехатарии шањрвандон ва молу мулки онон: шўъбаи милитсия. 2. умуман шахси мансуб ба ин муассиса. МИЛК I а.

‫ ﻣﻠﻚ‬ниг. мулк. ‫ ﻣﻠﻚ‬канори чизе;

МИЛК II решагоњ ва буни чизе; милки дандон гўшти буни дандонњо, ки решаи дандонро нигоњ медорад; милки нохун сафедии буни нохун; милки чашм канори пилки чашм, ки мижгон он љо баромадааст. МИЛКАК ‫ ﻣﻠﻜﻚ‬тиб. бемории пўст, ки дар гирди нохуни ангушт пайдо мешавад. МИЛКДОР I ‫ ﻣﻠﻜﺪار‬ниг. мулкдор. МИЛКДОР II дорои бун.

‫ﻣﻠﻜﺪار‬

дорои милк, канорадор,

МИЛЛАТ а. ‫ ﻣﻠﺖ‬1. књн. дин, мазњаб. 2. с. умумияти таърихан ба њам омадаи мустањками одамон, ки дар заминаи умумияти забон, марзу бум, њаёти иќтисодї ва сохти равонии онњо фароњам омадааст: баробарњуќуќии миллатњо, намояндагони миллатњои гуногун. МИЛЛАТГАРО ‫ ﻣﻠﺖﮔﺮا‬с. пайрави мафкура ва сиёсати миллатгарої, миллатчї. МИЛЛАТГАРОЇ ‫ ﻣﻠﺖﮔﺮاﻳﻲ‬мафкура ва сиёсати иртиљої дар муносибат ба миллатњои дигар ва имтиёзноку бартар шуморидани миллати худ аз миллатњои дигар. МИЛЛАТПАРАСТ худ.

‫ ﻣﻠﺖﭘﺮﺳﺖ‬дўстдори миллати

МИЛЛАТПАРАСТЇ ‫ ﻣﻠﺖﭘﺮﺳﺘﻲ‬миллатпараст будан, миллати худро дўст доштан. МИЛЛАТЧИГЇ ‫ ﻣﻠﺖﭼﻴﮕﻲ‬ниг. миллатгарої. МИЛЛАТЧЇ ‫ ﻣﻠﺖﭼﻲ‬ниг. миллатгаро. МИЛЛИАРД фр. 1 000 000 000.

‫ﻣﻴﻠّﻴﺌﺮد‬

њазор

миллион,

МИЛИТАРИЗМ фр. ‫ ﻣﻴﻠﻴﺘﺮﻳﺰم‬сиёсати иртиљоии давлатњо, ки ба зиёд кардани ќуввањои њарбї ва тайёрї ба љанг нигаронида шудааст (одатан бо маќсади истилогарї).

МИЛЛИАРДЕР фр. ‫ ﻣﻴﻠّﻴﺌﺮدﻳﺮ‬соњиби миллиард ва беш аз он пули роиљи кишвараш; сармоядори калон ва хеле давлатманд.

МИЛИТАРИСТЇ ‫ﻣﻴﻠﻴﺘﺮﻳﺴﺘﻲ‬ милитаризм; љангљўї.

МИЛЛИГРАММ лот. ‫ ﻣﻴﻠﻴﮕﺮم‬воњиди ченаки вазн, ки аз њазор як њиссаи граммро ташкил медињад.

мансуб

ба

МИЛИТСИОНЕР лот. ‫ ﻣﻠﻴﺘﺴﺌﺎﻧﻴﺮ‬он ки дар идораи милитсия кор мекунад, корманди милитсия.

МИЛЛИМЕТР лот. ‫ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‬воњиди андозагирии дарозї, ки ба аз њазор як њиссаи метр баро-

МИЛ

– 802 –

бар аст. МИЛЛИМЕТРЇ ‫ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮي‬мансуб ба миллиметр. МИЛЛИОН фр. ‫ ﻣﻴﻠﻴﺌﺎن‬1. њазор бор њазор, 1 000 000. 2. адади бисёр зиёд; миллионмилион миллионњо; нињоят бисёр; хеле зиёд; бешумор: миллион-миллион одам иштирок кард. МИЛЛИОНЕР фр. ‫ ﻣﻴﻠﻴﺌﺎﻧﺮ‬1. он ки сарваташ ба як миллион мерасад. 2. маљ. хеле сарватманд.

милаш љо карда мешуд; милтиќи думила милтиќи шикорї, ки ду милаи пайваст дорад. МИЛТИЌАНДОЗЇ ‫ ﻣﻠﺘﻖاﻧﺪازي‬тарзи тирпарронї аз милтиќ, тариќи тирандозї аз милтиќ. МИЛТИЌДОР ‫ ﻣﻠﺘﻖدار‬он ки бо милтиќ ё туфанг мусаллањ аст, шахси мусаллањ бо милтиќ, туфангдор. МИЛТИЌНОК ‫ ﻣﻠﺘﻖﻧﺎك‬ниг. милтиќдор.

МИЛЛИШАКЛ ‫ ﻣﻠﻲﺷﻜﻞ‬он чи шаклан миллї бошад; маданияти миллишакл маданияти шаклан миллї.

МИЛТИЌПАРРОНЇ ‫ ﻣﻠﺘﻴﻖﭘﺮّاﻧﻲ‬ниг. милтиќандозї; тир холї кардан аз милтиќ; тирхоликунии дутарафа аз милтиќ.

МИЛЛИЯТ а. ‫ ﻣﻠﻴﺖ‬1. мансуб будан ба ягон миллат ва халќ; сифат ва хислатњои хос ба як миллат. 2. миллат.

МИЛТИЌСОЗ туфангсоз.

МИЛЛЇ ‫ ﻣﻠّﻲ‬мансуб ба миллат; њар чизи марбут ба миллат: масъалаи миллї, сиёсати миллї, гўштини миллї, даромади миллї, бонки миллї, либоси миллї, мактаби миллї, рўњи миллї, таќсимоти њудуди миллї, ташкили њукумати миллї, миллї кардан//миллї кунонидан: аз моликияти хусусї ба моликияти давлатї гузаронидани муассисањои калони саноатї, замин ва умуман ягон соњаи хољагии халќ. МИЛМИЛАК ‫ ﻣﻠﻤﻠﻚ‬гуфт. милт-милткунанда; чароѓаки милмилак чароѓаки сиёњи пилтасўз. МИЛОВ ‫ ﻣﻴﻼو‬кит., књн. шогирд. МИЛОВИЯ ‫ ﻣﻴﻼوﻳﻪ‬кит. пуле, ки ба шогирд медоданд, шогирдона, њаќќи хидмати шогирд. МИЛОД а. ‫ ﻣﻴﻼد‬ниг. мелод. МИЛОДЇ ‫ ﻣﻴﻼدي‬ниг. мелодї. МИЛОК а. ‫ ﻣﻼك‬кит. 1. ќисми асосии чизе, мояи асосии чизе, асли чизе. 2. меъёр, мањак. МИЛТАС//МИЛТОС ‫ﻣﻠﺘﺎس‬//‫ ﻣﻠﺘﺲ‬ниг. милтмилт; милтос задан милт-милт кардан; липлип дар гирифтан; ◊ милтас задани чашм сахт њарисона нигоњ кардани касе ба чизе. МИЛТИЌ ‫ ﻣﻠﺘﻖ‬силоњи дастии оташфишонї бо милаи дароз, туфанг: милтиќи панљтира, милтиќи пилтагї, ќундоќи милтиќ, сарнайзаи милтиќ, милтиќро сарозер овехтан, милтиќро ба пеши рўи худ бардоштан, ба милтиќ тир љой додан, милтиќ дар даст омадан; милтиќи дањанпур милтиќи ќадимае, ки тир аз дањани

‫ﻣﻠﺘﻖﺳﺎز‬

МИЛТИЌСОЗЇ соз.

устои созандаи милтиќ,

‫ﻣﻠﺘﻖﺳﺎزي‬

касбу кори милтиќ-

МИЛТИРАС//МИЛТИРОС ‫ﻣﻠﺘﺮاس‬//‫ ﻣﻠﺘﺮس‬ниг. милт-милт; милтирос задан лип-лип карда сўхтан, гоњ-гоњ пайдо шудани нур ва рўшної. МИЛТ-МИЛТ ‫ ﻣﻠﺖﻣﻠﺖ‬калимаи тасвирї липлип, милт-милт сўхтан заиф ва камнур сўхтан(-и чароѓи сиёњ); милт-милт мижа задан базўр ва гоњ-гоњ мижаро бастану кушодан. МИЛТ-МИЛТКУНОН ‫ ﻣﻠﺖﻣﻠﺘﻜﻨﺎن‬феъли њол аз милт-милт кардан; лип-липкунон. МИЛЧЎБ ‫ ﻣﻴﻞﭼﻮب‬ниг. мил I, 1. МИЛЊ а. ‫ ﻣﻠﺢ‬кит. намак. МИМ ‫ ﻣﻴﻢ‬номи њарфи бисту њаштуми алифбои арабиасоси тољикї (‫ )م‬ки дар хати њозира ба њарфи «м» ифода карда мешавад ва дар њисоби љумалу абљад ќимати ададиаш ба 40 баробар аст; ◊ лому мим нагуфтан њељ нагуфтан, эътироз накардан, хомўш истодан. МИМОЗА ю. ‫ ﻣﻴﻤﺎزه‬бот. навъи растании минтаќаи њора, ки дар шакли гиёњњои бисёрсола, бутта ва дарахт вомехўрад ва барги баъзе намудњои он ба сўи рўшної ва гармї рў меоварад. МИН а. ‫ ﻣﻦ‬кит. пешоянд ба маънои «аз»; дар калимањои мураккаб, ибора ва љумлањои арабї меояд: минљумла аз љумла; минбаъд баъд аз ин; минњайси аз љињати…

– 803 – МИНА фр. ‫ ﻣﻴﻨﻪ‬њ. гулўлаи таркандаи махсус, ки одатан дар зери хок ё об пинњон карда мешавад ва бо расише метаркад: минаи зериобї, минаи зиддитанкї, мина гузоштан, мина таркидан. МИНААНДОЗ ‫ ﻣﻴﻨﻪاﻧﺪاز‬њ. 1. тўп ва аслињаи дигар барои партоби минањо, миномет; тўпи минаандоз. 2. он ки аз минаандоз нишон мегирад, аскари минаандоз. МИНААФКАН ‫ ﻣﻴﻨﻪاﻓﻜﻦ‬њ. киштии љангї барои бо торпедањо зада нобуд кардани душман: киштии минаафкан. МИНАГУЗОР ‫ ﻣﻴﻨﻪﮔﺬار‬њ. аскар ё мутасаддии гузоштани минањо барои дар мавќеаш нобуд кардани душман ё барои гирифтани пеши роњи њуљуми он; киштии минагузор киштие, ки минањои зериобї мегузорад. МИНАГУЗОРЇ гузоштан.

‫ﻣﻴﻨﻪﮔﺬاري‬

исми амал аз мина

МИНАССА а. ‫ﻪ‬‫ ﻣﻨﺼ‬кит. 1. љои зуњур ва намоён шудани чизе; минассаи зуњур мањалли зуњур, маъраз, мазњар. 2. тахт ё курсї, ки арўсро ороста, болои он шинонда, ба домод ва дигарон нишон медињанд. МИНАЉЎЯК ‫ ﻣﻴﻨﻪﺟﻮﻳﻚ‬њ. асбоб барои дарёфтан ва кашф кардани минањои зери обу хок гузоштаи душман. МИНБАР а. ‫ ﻣﻨﺒﺮ‬љойгоњи баланд барои суханронї ё ваъзгўї: минбари анљуман, минбари ваъз, минбари љашн, аз минбари баланд нутќ кардан, ба минбар баромадан. МИНБАЪД а. ‫ ﻣﻦﺑﻌﺪ‬пас аз ин, баъд аз ин; дар оянда; минбаъд њам дар оянда њам. МИНБАЪДА ‫ ﻣﻦﺑﻌﺪه‬баъдина, оянда: он чи дар оянда карда мешавад: даврањои минбаъда, кори минбаъда, тараќќиёти минбаъда. МИНВОЛ а. ‫ ﻣﻨﻮال‬тавр, тарз, тариќ; ба ин минвол // бад-ин минвол // ба њамин минвол ба ин тарз; ба њамин ќарор. МИНГБОШЇ т. ‫ ﻣﻨﮓﺑﺎﺷﻲ‬таър. унвони њарбию маъмурї, ки дар Осиёи Миёна (дар баъзе хонињо) ва дар Эрону Хуросон ба сардори њазор савораи њарбї итлоќ мешуд, мири њазор. МИНЕРАЛ фр. ‫ ﻣﻴﻨﻴﺮل‬ниг. маъдан.

МИНЕРАЛЇ маъданї.

МИН

‫ﻣﻴﻨﻴﺮﻟﻲ‬

мансуб ба минерал; ниг.

МИНЕРАЛОГИЯ фр. шиносї.

‫ﻣﻴﻨﻴﺮﻻﮔﻴﻪ‬

ниг. маъдан-

МИНИАТЮРА//МИНЁТУР ит. ‫ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮر‬//‫ ﻣﻴﻨﻴﺌﺘﻮره‬санъ. 1. расмњои нафису марѓуби хурдњаљм дар дастнависњо ва китобњои ќадимї. 2. асари бадеии хурдњаљм; сањначањои мусиќї ё раќсї: театри миниатюра. МИНИМУМ лот. ‫ ﻣﻴﻨﻴﻤﻮم‬1. маљмўи дониш ва фанњое, ки барои мутахассиси дараљадори соњае шудан омўхтан ва донистани онњо њатмист: минимумњои номзадї. 2. миќдори нињоят кам, миќдори камтарин, њадди аќал(л), камина. МИНЌАЛО(Й) (‫ ﻣﻨﻘﻼ)ي‬кит., т.- м. фавзи пешоњанги лашкар. МИНЌОР а. ‫ ﻣﻨﻘﺎر‬нўли мурѓону парандагон; минќор задан нўл задан. МИНЌОРГОЊ минќор задан.

‫ﻣﻨﻘﺎرﮔﺎه‬

љои

нўлзанї,

љои

МИНЌОШ ‫ ﻣﻨﻘﺎش‬анбурча; мўчинак. МИННАТ а. ‫ ﻣﻨﺖ‬1. кит. некї, эњсон, марњамат. 2. кит. шукр, сипос; миннат кардан сипосгузорї кардан, миннатдорї кардан. 3. некї ё эњсони дар њаќќи касе кардаи худро ба ёди вай овардан ва ба рўи вай задани кас: бе музду миннат музд нагирифтаву миннат карда; миннат бардоштан//бори миннат(-и касеро) кашидан зиллату хории некии касеро кашидан, барои некии касе худро аз вай ќарздор њис кардан; миннат гузоштан (кардан, нињодан) ба касе некии дар њаќќи касе кардаи худро ба вай ёдовар карда, ба гарданаш бор нињодан; ◊ миннат ба љонам бе њељ гуна миннатгузорї, бо љону дил (дар мавриди ягон некї кардан ба касе мегўянд). МИННАТБАРДОР ‫ ﻣﻨﺖﺑﺮدار‬аз касе бо коре муттањам шудан, миннати касеро бардоштан. МИННАТГУЗОРЇ ‫ ﻣﻨﺖﮔﺬاري‬исми амал аз миннат гузоштан; ба касе некие карда, баъд ба мавриду бемаврид онро ба ёди вай овардан. МИННАТДОР ‫ ﻣﻨﺖدار‬он ки аз некии ба њаќќи худаш кардаи касе хурсанд ва сипосгузор

МИН

– 804 –

аст; миннатдор будан (шудан) аз касе сипосгузор будан аз касе барои некие, ки кардааст; миннатдор кардан касеро дар њаќќи касе некие карда, ўро мамнун ва сипосгузор намудан. МИННАТДОРЇ ‫ ﻣﻨﺖداري‬изњори хурсандї ва сипосгузорї аз касе барои некии кардааш, сипосгузорї: бо миннатдории бепоён (ё зиёд), бо њисси миннатдорї; миннатдорї изњор кардан (ё намудан) // изњори миннатдорї кардан хурсанд ва сипосгузор будани худро баён кардан барои некиаш ба касе. МИННАТДОРОНА ‫ ﻣﻨﺖداراﻧﻪ‬бо миннатдорї; аз рўи сипосгузорї; миннатдор шуда: нигоњњои миннатдорона, табассуми миннатдорона, бо оњанги миннатдорона, миннатдорона нигаристан. МИННАТПАЗИР ‫ ﻣﻨﺖﭘﺬﻳﺮ‬ниг. миннатдор; ба љон миннатпазир будан нињоят миннатдор будан, бисёр сипосгузор будан (изњори сипоси бепоён). МИННАТПАЗИРЇ ‫ ﻣﻨﺖﭘﺬﻳﺮي‬ниг. миннатдорї. МИНО I ‫ ﻣﻴﻨﺎ‬1. шиша, обгина; шишаи рангин ва наќшин. 2. зарфи шишагї; обгина (барои шароб). 3. маљ. кабуд, осмонранг; сабзранг; гули мино ниг. марворид; занбури мино киноя аз осмони кабуд. 4. моддаи шишагї ё чинии љилодор, ки барои андудану рўкашии сафолњо ва зарфњо истифода мешуд, сир: мино кардан. МИНО II ‫ ﻣﻴﻨﺎ‬кит. манораи баланди чароѓдор, ки барои ба киштињо нишон додани роњи бехатар дар соњили бањр месохтанд. МИНОБОН ‫ ﻣﻴﻨﺎﺑﺎن‬посбони мино. МИНОГАР ‫ ﻣﻴﻨﺎﮔﺮ‬он ки ба рўи чизе сир медавонад, сирдавон. МИНОГУН ‫ ﻣﻴﻨﺎﮔﻮن‬маљ. кабуд, осмонранг; сабзранг: осмони миногун. МИНОЇ ‫ ﻣﻴﻨﺎﻳﻲ‬1. мансуб ба мино; кабуд, осмониранг; чархи миної киноя аз осмони кабуд. 2. миноандуда, сирдор, сирдавонда. МИНОКОРЇ ‫ ﻣﻴﻨﺎﻛﺎري‬бо мино андудан, сирдавонї, сирдињї: минокорї кардан. МИНОМЁТ р. ‫ ﻣﻴﻨﺎﻣﻴﺎت‬ниг. минаандоз 1. МИНОМЁТЧЇ ‫ ﻣﻴﻨﺎﻣﻴﺎﺗﭽﻲ‬ниг. минаандоз 2.

МИНОР лот. ‫ ﻣﻴﻨﺎر‬мус. пардаи мусиќї, ки аз сеовозаи хурди њузновар иборат аст, муќоб. мажор. МИНОРАНГ ‫ ﻣﻴﻨﺎرﻧﮓ‬осмонранг, кабудтоб; чархи миноранг осмони кабуд. МИНОФОМ ‫ ﻣﻴﻨﺎﻓﺎم‬ниг. миноранг. МИНТАЌА а. ‫ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬1. камарбанд, миёнбанд. 2. љуѓ. як ќисми (ќитъаи) дар байни ду хати арз воќеи рўи Замин, ки аз љињати иќлим фарќ мекунад: минтаќаи љанубї, минтаќаи шимолї. МИНТАЌАВЇ ‫ ﻣﻨﻄﻘﻪوي‬мансуб ба минтаќа 2: ваќти минтаќавї. МИНТАЌАТУЛБУРУЉ а. ‫ ﻣﻨﻄﻘﺔاﻟﺒﺮوج‬нуљ. доираест, ки Замин њаракати худро дар он анљом медињад ва он ба 12 ќисмат (бурљ) људо мешавад: Њамал, Савр, Љавзо, Саратон, Асад, Сунбула, Мизон, Аќраб, Ќавс, Љадй, Далв, Њут. Муддати гузаштани замин аз яке ин 12 ќисмат(бурљ) ба як моњи шамсї баробар аст ва њар моњи шамсї ба номи њамон бурљ номида мешавад. МИНУ//МЕНУ ‫ ﻣﻴﻨﻮ‬кит. 1. д. олами улвї; фалак. 2. бињишт, љаннат. 3. муљаррад. МИНФАХ а. ‫ ﻣﻨﻔﺦ‬кит. дами оњангарї. МИНХАР//МИНХОРа.‫ﻣﻨﺨﺎر‬//‫ ﻣﻨﺨﺮ‬кит. сўрохи бинї. МИНЊАТ а. ‫ ﻣﻨﺤﺖ‬кит. ато, бахшиш. МИНЊОЉ а. ‫ ﻣﻨﻬﺎج‬кит. роњи рост ва васеъ, роњи калон. МИНЧОЌ//МУНЧОЌ т. ‫ ﻣﻨﭽﺎق‬гуфт. донањои гирда ё ба шакли дигари аз шиша ё сангњои дигар сохташудае, ки ба ришта кашида барои зинат ба гардан меовезанд. МИНЉАЛ а. ‫ ﻣﻨﺠﻞ‬кит. дос; минљал задан даравидан бо дос. МИНЉУМЛА а. ‫ ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ‬аз љумла, аз он љумла. МИНШАФА а. ‫ ﻣﻨﺸﻔﻪ‬кит. сачоќ, дасторе, ки рўи таомро ба он мепўшонанд. МИОД//МЕОД а. ‫ ﻣﻴﻌﺎد‬кит. 1. љои ваъда, ваъдагоњ. 2. ваќти ваъда, замони ваъда, мавъид. 3. мулоќот, вохурї. МИОДГОЊ ‫ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه‬ваъдагоњ.

– 805 – МИОКАРД лот. ‫ ﻣﻴﺌﺎﻛﺮد‬биол. мушаки дил. МИОКАРДИТ лот. мушаки дил.

‫ﻣﻴﺌﺎﻛﺮدﻳﺖ‬

тиб. илтињоби

мир ‫ ﻣﻴﺮ‬асоси замони њозира аз мурдан. МИР а. ‫[ ﻣﻴﺮ‬кўтоњшудаи амир] таър. 1. лаќаби сайидњо. 2. њокими ягон вилоят (дар таќсимоти маъмурии аморати Бухоро). 3. мансаби маъмурию њарбї дар хонињои Бухоро, ки чун ќоида сардори дастае таъйин мешуд: мири асас, мири шаб (ё миршаб), мири шикор. 4. њокими шањр, раиси шањр. МИРА ‫ ﻣﻴﺮه‬књн. хоља, соњиб. МИРВАЊА а. ‫ ﻣﺮوﺣﻪ‬кит. бодбезак, бодбезан. МИРЃАЗАБ ‫ ﻣﻴﺮﻏﻀﺐ‬таър. он ки љазои аз тарафи амир муайяншударо бо чўб задан иљро мекард ё чўб зада бандињоро ба иќрор маљбур мекард. МИРЗО ‫[ ﻣﻴﺮزا‬кўтоњшудаи амирзода] 1. котиби ягон идора, котиб, муншї, дабир. 2. таър. лаќаби шоњзодагони сайиднасаб, ки дар охири номашон зикр мешуд (мас., ИброњимМирзо). 3. дар гузашта ба аввали номи одамони хатдор ва хушнавис илова мешуд (мас., Мирзо Абдулвоњиди Мунзим). МИРЗОБОШЇ ‫ ﻣﻴﺮزاﺑﺎﺷﻲ‬таър. сарвари котибон дар аморати Бухоро; раиси мирзохона, ниг. мирзохона. МИРЗОДИКАК ‫ ﻣﻴﺮزادﻛﻚ‬гуфт. бозичаи бачагона, ки агар хобонед, боз худаш мехезад. МИРЗО(Г)Ї ‫ﻣﻴﺮزاﮔﻲ‬//‫ ﻣﻴﺮزاﻳﻲ‬котибї; вазифа ва амали мирзо. МИРЗОХОНА ‫ ﻣﻴﺮزاﺧﺎﻧﻪ‬1. љои кори мирзоњо. 2. таър. идораи маъмурият дар тартиботи маъмурии аморати Бухоро. МИРИМУШОН ‫ ﻣﻴﺮﻣﻮﺷﺎن‬биол. љонвари хазандаест, калонтар аз муши хонагї, рангаш хокистарии зардчатоб, муши хурмо, росу. МИРИЊАЗОР ‫ ﻣﻴﺮﻫﺰار‬таър. сардори дастаи њазорнафарии сарбозон дар аморати Бухоро. МИРИШИКОР ‫ ﻣﻴﺮﺷﻜﺎر‬ниг. миршикор. МИРЇ ‫ ﻣﻴﺮي‬1. таър. мансаб ва вазифаи мир. 2. књн. воњиди пули майдаи Осиёи Миёна, ки ба чоряки танга баробар буд; як мирї њам надоштан киноя аз њељ пул надоштан. МИРКАН а.

‫ﻣﺮﻛﻦ‬

кит. таѓораи љомашўї, ла-

МИР

ган. МИРОБ ‫ ﻣﻴﺮاب‬он ки ба таќсимоти об назорат мекунад; он ки мутасаддии обёрии киштзор аст. МИРОБЇ ‫ ﻣﻴﺮاﺑﻲ‬вазифа ва амали мироб. МИРОН(И)ДАН ‫ﻣﻴﺮاﻧﻴﺪن‬//‫ﻣﻴﺮاﻧﺪن‬ тарзи бавоситаи мурдан; мурондан, дучори марг гардонидан. МИРОХУР ‫ ﻣﻴﺮآﺧﻮر‬1. таър. маъмур ва мутасаддии аспхона; сардори саисон ва саисхонањои давлатї (яке аз мансабњо дар дарбори амирони Бухоро). 2. књн. саис, асп-бон. МИРРИХ а. ‫ ﻣﺮﻳﺦ‬нуљ. яке аз сайёрањои манзумаи Офтоб аст, ки дар осмон равшани сурхранг метобад, Бањром. МИРРИХНАБАРД ‫ ﻣﺮﻳﺦﻧﺒﺮد‬кит. љанговари далер, разманда. МИРСАНЉАЛЇ//МИРСАНЉАРЇ ‫ﻣﻴﺮﺳﻨﺠﺮي‬//‫ ﻣﻴﺮﺳﻨﺠﻠﻲ‬бот. навъи ширини сершира.

љангљўй,

зардолуи

МИРСОД а. ‫ ﻣﺮﺻﺎد‬кит. 1. љои дидбонї, дидбонгоњ. 2. роњи васеъ, роњи калон. МИРСОТ а. ‫ ﻣﺮﺳﺎت‬кит. лангари киштї. МИРУК ‫ ﻣﻴﺮوك‬кит. мўрча, як навъ аз мўрча, ки бол дорад, мўрчаи болдор. МИРФАЌ а. ‫ ﻣﺮﻓﻖ‬оринљ. МИРЉАЛ а. ‫ ﻣﺮﺟﻞ‬кит. деги калони мисин; дег. МИРШАБ ‫ ﻣﻴﺮﺷﺐ‬таър. мансаби њарбию маъмурї ва соњиби ин мансаб дар шањру ноњияњои Осиёи Миёна, ки риояи тартиботи муќарраркардаи аморат ва хонињоро назорат мекард, сардори шабгардњо; сардори политсия дар аморати Бухоро. МИРШАБХОНА ‫ ﻣﻴﺮﺷﺐﺧﺎﻧﻪ‬таър. љои кори миршаб; бошишгоњи шабгардњо; мањкамаи политсия (дар таќсимоти маъмурии њукумати подшоњии рус дар Туркистон). МИРШИКОР ‫ ﻣﻴﺮﺷﻜﺎر‬таър. 1. бонигари љонварон ва парандањои шикории амирон ва сарватмандон. 2. саис, аспбон. МИРШИКОРЇ ‫ ﻣﻴﺮﺷﻜﺎري‬1. вазифа ва кори миршикор. 2. аспбонї, саисї; миршикорї кардан аспбонї кардан.

МИР

– 806 –

МИРЪОТ а. ‫ ﻣﺮآت‬оина, ойина. МИС ‫ ﻣﺲ‬унсури химиявист, ки филизи сурхчаранги бисёр сахт буда, дар техника ба кор меравад, аз он зарфњои гуногун месозанд: табаќи мис, кўзаи мис; мис барин тафсидан монанди филизи мис зуд ва ба осонї тафсидан; ◊ миси касеро баровардан сирри касеро ошкор кардан; фиребу найранги касеро фош кардан; миси кор баромадан сирри касе ошкор шудан. МИСБОР ‫ ﻣﺴﺒﺎر‬кит. 1. тиб. мили оњанї, ки ба љароњат мехаланд, то чи ќадар чуќур будани онро фањманд; пилтапахта ё порчаи матоъ, ки ба даруни љароњат мегузоранд. 2. нав. асбоб барои тањќиќи узвњои дарунї ва тоза кардани меъдаи одам, зонд. МИСБОЊ а. ‫ ﻣﺼﺒﺎح‬кит. 1. чароѓ. 2. ќадањ барои нўшидани шароби сабўњї. МИСВОК а. ‫ ﻣﺴﻮاك‬чўбњои хушбўи лўндатарошида, ки онро ба љои лифи дандоншўї ба дандонњо молида дандонро пок мекарданд; лифи дандон, дандоншўяк. МИСГАР ‫ ﻣﺲﮔﺮ‬устое, ки аз мис ашёи гуногуни рўзгор месозад. МИСГАРЇ ‫ ﻣﺲﮔﺮي‬1. касбу кори мисгар; њунари аз мис сохтани асбоби рўзгор, аслиња ва ашёи гуногун. 2. растаи мисгарон. МИСГУДОЗ ‫ ﻣﺲﮔﺪاز‬он ки мис об мекунад; мисобкунанда. МИСГУДОЗЇ ‫ ﻣﺲﮔﺪازي‬амали мисгудоз; об кардани мис; гудохтани мис. МИСДОЌ а. ‫ ﻣﺼﺪاق‬касе ё чизе, ки далели сидќи кор ва сухани касе бошад, гувоњ, исбот, далели ростии сухане; ба мисдоќи… гуфт. ба монанди…, аз ќабили…, мисли… МИСИН ‫ ﻣﺴﻴﻦ‬ниг. мисї: косаи мисин, офтобаи мисин, тоси мисин. МИСИНА ‫ ﻣﺴﻴﻨﻪ‬зарфњо ва асбоби рўзгори аз мис сохташуда. МИСИНАКЎБЇ ‫ ﻣﺴﻴﻨﻪﻛﻮﺑﻲ‬бо даст ва ба воситаи чизе ба асбоби мисин зада баровардани овози љарангос, ки одатњои хурофї буда, дар ваќти гирифтани моњ анљом дода мешуд. МИСЇ ‫ ﻣﺴﻲ‬мансуб ба мис; аз мис сохташуда, мисин.

МИСКИН а. ‫ ﻣﺴﻜﻴﻦ‬1. фаќир, бенаво, бечиз, ќашшоќ; мунъиму мискин дорою камбаѓал. 2. тамоман аз тобу тавонмонда, нотавон, ољиз; бечора. МИСКИНЇ ‫ ﻣﺴﻜﻴﻨﻲ‬1. фаќирї, бенавої, ќашшоќї. 2. нотавонї, ољизї; бечорагї. МИСКИННАВОЗЇ ‫ ﻣﺴﻜﻴﻦﻧﻮازي‬лутфу марњамат ба бечорагон; мададу ёрї ба бенавоён. МИСКИНХОНА ‫ ﻣﺴﻜﻴﻦﺧﺎﻧﻪ‬таър. хонае, ки дар он барои бечорагону бенавоён хўрок меоварданд. МИСКУЛОЊ ‫ ﻣﺲﻛﻼه‬ниг. тоскулоњ. МИСЌАБ а. ‫ ﻣﺜﻘﺐ‬кит. парма. МИСЌАЛ а. ‫ ﻣﺼﻘﻞ‬кит. асбоби сайќалдињї. МИСЌОЛ а. ‫ ﻣﺜﻘﺎل‬1. књн. воњиди ченаки вазни чизњои майда, ки асосан ба 4,68 гр. баробар буд; 2. санги тарозу. МИСЌОЛЇ ‫ ﻣﺜﻘﺎﻟﻲ‬1. мансуб ба мисќол; баробари як мисќол. 2. докаи нозуки тунуки аълосифат: саллаи мисќолї. МИСЛ а. ‫ ﻣﺜﻞ‬монанд, назир, њамто, чун; мисли пештара ба монанди собиќ, пештара барин; ба мисли… монанди…, назири…, чун; мислу монанд надоштан//мисл надоштан беназир будан, њамто надоштан; ягона. МИСМОР а. ‫ ﻣﺴﻤﺎر‬кит. мехи филизї; мех; мисмор кардан мех зада мањкам кардан. МИСОЌ а. ‫ ﻣﻴﺜﺎق‬кит. ањд, паймон. МИСОЛ а. ‫ ﻣﺜﺎل‬1. њодисаи људогона ё чизе, ки барои эзоњ ё исботи фикре шањодат дода метавонад ё чун намуна оварда мешавад, ќиёс. 2. кор ё рафторе, ки барои таќлид ва такрор намуна шуда метавонад: мисоли ибрат. 3. монанд, шабењ, назир, мисл. 4. кит. фармони подшоњ, маншур, њукм; мисол додан фармон додан, амр кардан, ба мисоли ба монанди…, мисли…, шабењи…; мисол овардан аз байни як гурўњ ё табаќаи њамљинс ва монанд якеро гирифта, барои исботи муддаои худ нишон додан. МИСОС а. ‫ ﻣﺴﺎس‬кит. молидан, судан бо даст. МИСОЊАТ а. ‫ ﻣﺴﺎﺣﺖ‬кит. андозагирии замин, заминпаймої, танобкашї. МИСОЊАТГАР

‫ﻣﺴﺎﺣﺖﮔﺮ‬

кит. андозагари за-

– 807 – мин, ченкунандаи замин, паймояндаи замин. МИСР а. ‫ ﻣﺼﺮ‬1. кит. сарњади байни ду замин. 2. књн. шањр. 3. номи яке аз давлатњои араб, ки дар Шарќи Наздик воќеъ аст. МИСРАНГ ‫ ﻣﺲرﻧﮓ‬монанд ба ранги мис. МИСРАЪ а. ‫ ﻣﺼﺮع‬1. кит. њар табаќаи дари дутабаќа. 2. адш. нисфи як байт, як сатри шеър. МИСРЇ ‫ ﻣﺼﺮي‬мансуб ба Миср; пахтаи мисрї навъи пахтаи мањиннах. МИСРОН ‫ ﻣﺴﺮان‬милаи ѓафси оњании як нўгаш пањн барои зада шикастани чизњои сахт ва истифода кардан чун фишанг. МИССИОНЕР фр. ‫ﻴﺎﻧﺮ‬‫ ﻣﻴﺴ‬он ки барои ташвиќи дине (мас., дини исавї) ё даъват ба он дин ба мамлакатњои бегона (мас., ѓайриисавї) фиристода мешавад. МИСТАР а. ‫ ﻣﺴﻄﺮ‬кит. 1. асбоби сатркашии аз коѓази ѓафси сахт ва риштаи абрешим сохташуда, ки риштаи онро бо сиёњие ранг карда, рўи сањифаи навишташуданї гузошта дасткаш мекарданд ва дар натиља рахњои рост рўи сањифа наќш мегузошт; хаткаш, љадвал. 2. коѓази рах-рахест, ки барои болову поин нарафтани сатр дар ваќти навиштан дар зери коѓаз мегузоштанд. МИСТИКА ‫ ﻣﻴﺴﺘﻴﻜﻪ‬эътиќоди динии боварї ба мўъљизаи илоњї ва ќувваи фавќуттабиї, ирфон. МИТИНГ англ. ‫ ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ‬ниг. гирдињамої: митинги серодам, митинг барпо кардан (гаштан), митинг гузаронидан.

МИШ

пайдо шуда, онњоро нобуд мекунад, ѓалламус. МИТЊАН а. ‫ ﻣﻄﺤﻦ‬кит. осиёб, осиё. МИТЊАРА а. ‫ ﻣﻄﻬﺮه‬кит. офтоба, обдаста; обдони сафарї, зарфи чармини об. МИФЗОЛ а. фозил.

‫ﻣﻔﻀﺎل‬

МИФЛОК а. бадбахт.

‫ ﻣﻔﻼك‬кит.

кит. соњиби фазлу эњсон; фалокатзада, мафлук,

МИФОЛОГИЯ ю. ‫ ﻣﻴﻔﺎﻻﮔﻴﻪ‬илми устура, илм оид ба асотир, асотиршиносї, устурашиносї. МИФТОЊ а. ‫ ﻣﻔﺘﺎح‬1. ниг. калид. 2. збш. навиштае ба хати дигар барои њосил кардани маълумоти бештар оид ба калимањо: мифтоњи калимањои «Фарњанги забони тољикї» ба хати арабии тољикї. МИХЛАБ а. ‫ ﻣﺨﻠﺐ‬кит. чанголи мурѓони шикорї; панљаи њайвоноти даранда. МИХНАЌА а. банд.

‫ﻣﺨﻨﻘﻪ‬

кит. тавќ, ќилода гардан-

МИХРАЌА а. ‫ ﻣﺨﺮﻗﻪ‬кит. олати чўбин барои кафонидани чизе, фона. МИЊАН а. ‫ ﻣﻴﻬﻦ‬љ. мењнат (азобњо, ранљњо). МИЊАФФА а. ‫ ﻣﺤﻔﻪ‬кит. каљоваи одамнишини соябондор; аморї, њавдаљ. МИЉА ‫ ﻣﺠﻪ‬ниг. мижа. МИЉАН(Н) а. ‫ ﻣﺠﻦ‬кит. сипар. МИЉАРРА а. ‫ ﻣﺠﺮه‬ниг. кањкашон. МИЉГОН ‫ ﻣﺠﮕﺎن‬ниг. мижгон.

МИТЌОЛ а. ‫ ﻣﺘﻘﺎل‬боф. хомсуф. МИТЌОЛЇ ‫ ﻣﺘﻘﺎﻟﻲ‬мансуб ба митќол; хомсуф будан: либоси митќолї. МИТРАД а. ‫ ﻣﻄﺮد‬кит. найзаи хурди шикорї. МИТРАЌА а. ‫ ﻣﻄﺮﻗﻪ‬кит. болѓаи оњангарону мисгарон, путк, чакуш.

МИЉИНГ ‫ ﻣﺠﻴﻨﮓ‬гуфт. инљиќ, майдагап: одами миљинг. МИЉМАР а. ‫ ﻣﺠﻤﺮ‬зарфе, ки дар он оташ монда, сипанд, уд, мушк ва њар хел хушбўињоро дуд мекунанд, бухурдон, удсўз.

МИТРОН ю. ‫ ﻣﻄﺮان‬кит. яке аз унвонњои олии рўњониёни насронии шарќию ѓарбї (православї ва католикї), митрополит.

МИЉМОРУЌ ‫ ﻣﺠﻤﺎروق‬гуфт. 1. пурчин, чиндор, ољингдор, бурма-бурма (рўй ва пўсти бадан). 2. иллатї, ношуд, нимљон: бузѓолаи лоѓари миљморуќ, кампири миљморуќ.

МИТРОНА ‫ ﻣﻄﺮاﻧﻪ‬кит. маросимии митрон.

МИШКОТ а. ‫ ﻣﺸﻜﺎت‬кит. тоќчаи чароѓмонї; чароѓдон, чароѓпоя.

МИТТА

‫ﻣﺘّﻪ‬

кулоњи

бошукўњи

кирме, ки дар ѓалладона ва орд

МИШ-МИШ

‫ﻣﺶ ﻣﺶ‬

гуфт. 1. пичир-пичир,

– 808 –

МИШ

зери лаб гап задан, наљво. 2. гап-гап, овоза, гапњои беасос. МИШЉАБ а. совезї.

‫ﻣﺸﺠﺐ‬

кит. тори чўбини либо-

МИЯВ-МИЯВ ‫ ﻣﻴﻮ ﻣﻴﻮ‬калимаи таќлиди овози гурба, садои гурба. МО ‫ ﻣﺎ‬љонишини шахси якуми љамъ; дар иборањои изофї соњибиятро ифода мекунад; баъзан нависанда ё шахси гўянда барои ифодаи хоксорї чун муродифи «ман» ба кор мебарад; ◊ мову ман худбинї, худписандї. мо- а. ‫ﻣﺎ‬- дар аввали калимањои сохта ва баъзе таркибњои арабї омада, маънои «чизе ки», «он чи ки»-ро ифода мекунад; мобаќї он чи боќї мондааст; моњазар он чи њозир аст!, моњасал он чи њосил шудааст. МОБАЙН а. ‫ ﻣﺎﺑﻴﻦ‬1. байн, миён, байни ду кас ва ё ду чиз. 2. миёна, васат. 3. миёнаљо, марказ; дар мобайн дар миёнаљо; аз мобайни…, аз миёни…, аз байни…; дар мобайни … а) дар байни…, дар миёнаи…, дар миёнаљои… б) киноятан дар муносибати байни ду кас; ◊ аз мобайн аз он ваќт, аз он фурсат; дар ин мобайн дар ин фосилаи ваќт, дар ин фурсат, дар ин миён; ба мобайн даромадан ниг. миёна (ба миёна даромадан). МОБАЙНЇ ‫ ﻣﺎﺑﻴﻨﻲ‬воќеъ дар мобайн, васатї. МОВАРО а. ‫ ﻣﺎوراء‬кит. он сў, он тараф. МОВАРОУННАЊРЇ ‫ ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮي‬мансуб ба Мовароуннањр; зода ва сокини Мовароуннањр. МОВУМАНЇ ‫ ﻣﺎوﻣﻨﻲ‬кит. манманї. МОВУТ ‫ ﻣﺎوت‬аслаш моњут.

МОДАГУРГ ‫ ﻣﺎدهﮔﺮگ‬гурги мода. МОДАНДАР ‫ ﻣﺎداﻧﺪر‬кит. шакли кўтоњшудаи модарандар. МОДАР ‫ ﻣﺎدر‬1. зан нисбат ба фарзанд (он)аш, волида. 2. калимаи мурољиати эњтиромона нисбат ба зани калонсол; ум(м), оча: модари мењрубон, модари мушфиќ, модари серфарзанд, модари фарзандони ман; модари ўгай ниг. модарандар; модар шудан фарзанд таваллуд кардан, соњиби бача шудан; ◊ модари айём//модари дањр замона, рўзгор; модари зори касеро нишон додан љазои сазовори касеро додан, очаи зори касеро нишон додан; модараш њоло назоидааст//аз модараш њанўз нарўидааст њанўз вуљуд надорад, њоло ба вуљуд наомадааст; ба арвоњи падару модар бахшидан аз бањри чизе гузаштан, чизеро садаќа кардан. МОДАРАК ‫ ﻣﺎدرك‬навдаи њосилдењи ток ва дигар дарахтони мевадор; муќоб. нарак. МОДАРАНДАР ‫ ﻣﺎدراﻧﺪر‬модари ўгай. МОДАРАРЎС ‫ ﻣﺎدرﻋﺮوس‬модари зан нисбат ба домод, модарзан, хушдоман; ◊ модарарўсат наѓз медидааст ваќти ба болои хўрокхўрї омадани касе гуфта мешавад. МОДАРБАХАТО ‫ ﻣﺎدرﺑﻪﺧﻄﺎ‬тањќ. њаромзода, њаромї, валадуззино. МОДАРБАХАТОЇ ‫ ﻣﺎدرﺑﻪﺧﻄﺎﻳﻲ‬тањќ. 1. њаромзодагї. 2. фиребгарї, ќаллобї. МОДАРБЕЗОР ‫ ﻣﺎدرﺑﻴﺰار‬он ки модарашро тарк кардааст, нохалаф, фарзанди ноќобил. МОДАРБУЗУРГ ‫ ﻣﺎدرﺑﺰرگ‬кит. модари модар ё модари падар.

МОЃ I ‫ ﻣﺎغ‬ниг. ќашќалдоќ.

МОДАРВОР ‫ ﻣﺎدروار‬монанди модар, чун модар, модарона.

МОЃ II ‫ ﻣﺎغ‬кит. бухори ѓафсу тираи дар рўи замин пањншуда, меѓ, туман.

МОДАРЗАН ‫ ﻣﺎدرزن‬ниг. модарарўс.

МОДА ‫ ﻣﺎده‬љинсе аз инсон, ки фарзанд ба дунё меоварад; љонзоте, ки мезояд ё тухм мегузорад, муќоб. нар; љинси занона, љинси муаннас. МОДАБУЗ ‫ ﻣﺎدهﺑﺰ‬бузи мода. МОДАГОВ ‫ ﻣﺎدهﮔﺎو‬гови мода, гови ширдењ: модагови дўшої, модагови навзо, модагови нозо.

МОДАРЗОД ‫ ﻣﺎدرزاد‬1. аз модар таваллудшуда; бо наќсе ё фитрате аз модар таваллуд шудан; кўри модарзод он ки нобино зоида шудааст; лучи модарзод тамоман луч, чунон ки аз модар нав зоида шуда бошад. 2. сифат ва хосияте, ки табиатан дар шахс зоњир мегардад, фитрї дар ягон љињат: истеъдоди модарзод. МОДАРЗОДЇ ‫ ﻣﺎدرزادي‬мансуб ба модарзод; бемории модарзодї.

– 809 – МОДАРЇ ‫ ﻣﺎدري‬1. мансуб ба модар; хоси модар: ѓурури модарї, њиссиёти модарї. 2. модар будан; муносибати модарона: модарї кардан; ◊ забони модарї а) забоне, ки инсон аз кўдакї аз модар ва атрофиёнаш ёд мегирад; б) фаннест, ки дар синфњои ибтидої барои баровардани саводи забонї ба талабагон меомўзонанд. МОДАРКАЛОН ‫ ﻣﺎدرﻛﻼن‬модари модари модар, момо, бибї.

падар

ё

МОДАРМУРДА ‫ ﻣﺎدرﻣﺮده‬кит. 1. он ки модараш вафот кардааст. 2. маљ. бечора, ба азоби сахте гирифторшуда. МОДАРОВАРД ‫ ﻣﺎدرآورد‬кит., ниг. модарзод. МОДАРОНА ‫ ﻣﺎدراﻧﻪ‬модарї, муносиби модар, модарвор: мењри модарона. МОДАРСАГ ‫ ﻣﺎدرﺳﮓ‬тањќ. дар мавриди асабоният барои паст задан ва тањќир кардани тарафи муќобил гуфта мешавад. МОДАРСОЛОРЇ ‫ ﻣﺎدرﺳﺎﻻري‬ниг. модаршоњї. МОДАРХОНД(А) (‫ ﻣﺎدرﺧﻮاﻧﺪ)ه‬зане, ки ўро фарзандони ѓайр ба љои модар ќабул мекунанд; зане, ки касе ўро ба худ модар хондааст. МОДАРХУДО ‫ ﻣﺎدرﺧﺪا‬д. унвони Марям-модари Исои Масењ (дар таълимоти динии исавиён). МОДАРШАВЊАР ‫ ﻣﺎدرﺷﻮﻫﺮ‬ниг. модаршў(й). МОДАРШАЊР ‫ ﻣﺎدرﺷﻬﺮ‬нав., маљ. шањрњои бузурги як минтаќа ё кишвар, ки дар атрофи худ шањрњои хурд-хурди дигар доранд. МОДАРШОЊЇ ‫ ﻣﺎدرﺷﺎﻫﻲ‬таър. як шакли љамъияти ибтидої, ки дар ќабила зан њукмронї мекард, модарсолорї. МОДАРШЎ(Й) (‫ ﻣﺎدرﺷﻮ)ي‬модари шавњар нисбат ба арўс; ◊ хонаро бе модаршў ёфтан (дидан) хилват ёфтан љоеро ва худсарї кардан. МОДАСАГ фоњиша.

‫ ﻣﺎدهﺳﮓ‬1. саги мода. 2. тањќ., маљ.

МОДАХАР ‫ ﻣﺎدهﺧﺮ‬хари мода, мочахар (гуфт.). МОДАШЕР ‫ ﻣﺎدهﺷﻴﺮ‬шери мода, модинаи шер: модашери ѓуррон. МОДДА I а. ‫ه‬‫ ﻣﺎد‬1. чизи асосї, ки барои пайдоиш ва сохта шудани чизи дигар чун замина хидмат мекунад, материал; муќ. мавод: моддаи зањрдор, моддањои тарканда, моддањои химиявї. 2. физ. чизи дорои вазн,

МОД

химиявї. 2. физ. чизи дорои вазн, ки фазоеро ишѓол мекунад, материя. 3. фалс. њаюло. МОДДА II а. ‫ه‬‫ ﻣﺎد‬1. њар як аз бандњои ягон ќонун, низомнома, ќарордод ва њуљљатњои дигар, ки як нуктаи томро дар бар мегирад ва бо раќамњо аз њам људо карда мешавад, банд; радиф: моддаи панљуми ќонун, моддаи харољоти баровард. 2. мавзўъ, матлаб, ки як ќисми чизеро ташкил медињад; моддаи луѓавї збш. њар як аз воњидњои забонї дар фарњанги тафсирї ва ѓ., ки калидвожа, тафсири маъноњои он ва дигар љузъњоро дар бар мегирад; моддаи таърих адш. калима ё таркибе, ки аз љамъбасти ќимати ададии њарфњои арабиасоси он мувофиќи њисоби абљад санаи воќеае њосил мешавад. МОДДИГАРОЇ ‫يﮔﺮاﺋﻲ‬‫ ﻣﺎد‬моддигаро будан; ашёпарастї, чизпарастї. МОДДИЮН а. ‫ﻳﻮن‬‫ ﻣﺎد‬ниг. материалист. МОДДИЯТ а. ‫ﻳﺖ‬‫ ﻣﺎد‬1. фалс. аз модда (материя) иборат будан(-и олам); моддї будан, ибтидои материалї доштан. 2. кит. моњият, асл. МОДДЇ ‫ي‬‫ ﻣﺎد‬1. мансуб ба модда I. 2. марбут ба чизу чораи зарури зиндагї, ашёї; ањволи моддї дараљаи таъминот бо чизу чораи зиндагї; пойгоњи моддї таъминот бо чизњои асосии мавриди зарурати анљоми коре, сохтани чизе ва ѓ.; ёрии моддї кумак бо чизу чораи зарурї; ёрии пулї; олами моддї киноя аз дунёи њастї муќоб. олами маънї (маънавї); неъматњои моддї сарватњои зарурии зиндагї; тангии моддї нарасидани чизу чораи зиндагї, тангии иќтисодї; аз љињати моддї вобаста ба чизу чора; аз љињати таъминот. 3. кит. шайъї: далелњои моддї. МОДЕЛ фр. ‫ ﻣﺎدل‬1. нусха, тасвир, наќша ё намунаи хурди чиз, ки аз рўи он чизеро бо теъдоди зиёд истењсол мекунанд: модели њавопаймо. 2. навъ ё намунаи сохти ягон мошин ва асбоби техникї; муќ. тамѓа. МОДЕЛСОЗ ‫ ﻣﺎدلﺳﺎز‬созандаи нусха, тасвир, наќша ё худ намунаи чизе (барои намоиш, тањќиќ ё истењсол). МОДЕЛСОЗЇ ‫ ﻣﺎدلﺳﺎزي‬сохтан ва омўхтани намунањои ашё ва њодисањои воќеї барои намоиш, омўзиш ва тањќиќи онњо. МОДЕРНИЗМ фр.

‫ﻣﺎدرﻧﻴﺰم‬

љараёни эљодї дар

– 810 –

МОД санъат ва адабиёти як-ду асри охир. МОДЕЊ а. ‫ ﻣﺎدح‬ниг. маддоњ.

МОДИЁН ‫ ﻣﺎدﻳﺎن‬љинси модинаи асп, байтал. МОДИНА ‫ ﻣﺎدﻳﻨﻪ‬љинси мода, мансуб ба љинси мода (њайвон), муќоб. нарина. МОДОМ а. ‫ ﻣﺎدام‬:модом ки… азбаски…, бинобар он ки…, чун; ваќте ки… МОДУЛ лот. ‫ ﻣﺎدول‬1. сохт, меъёр, воњиди шартї барои андозаи ќисмњои боло. 2. риёзї. бузургии мутлаќи ададї, маљмўї. МОЕЇ ‫ ﻣﺎﻳﻌﻲ‬њолати обакї, моеъ будан. МОЕЪ а. ‫ ﻣﺎﻳﻊ‬љисми равон (монанди об, равѓан…), обакї: љисмњои моеъ. МОЗ ‫ ﻣﺎز‬кит. чин, шиканља. МОЗЇ а. ‫ ﻣﺎﺿﻲ‬кит. гузашта, пешина: феъли мозї грам. феъли замони гузашта. МОЗОД(А) чизе.

(‫ﻣﺎزاد)ه‬

кит. боќимонда, зиёдатии

МОЗУ ‫ ﻣﺎزو‬књн. донаи гирди хордори дарахт, ки дар дибоѓати пўст ва рангрезї ба кор меравад. МОИДА а. ‫ ﻣﺎﺋﺪه‬кит. дастархони пур аз нозу неъмат, дастархони пурнеъмат; дастархон, суфра. МОИЛ а. ‫ﻣﺎﻳﻞ‬//‫ ﻣﺎﺋﻞ‬1. хамида ба тарафи чизе. 2. майлдор, раѓбатдор; шавќдор ба чизе ё касе; моил будан майл доштан, роѓиб будан. 3. наздик ба чизе; моил шудан наздик шудан; раѓбат пайдо кардан; таваљљўњ доштан; моил кардан майл кунондан; кашидан, љалб кардан. МОИНДАР ‫ ﻣﺎﻳﻨﺪر‬ниг. модарандар. МОЇ ‫ ﻣﺎﻳﻲ‬мову манї, худбинї, кибру ѓурур. МОК ‫ ﻣﺎك‬:хоку мок кит. а) хоку замин; б) маљ. дунё. МОКИЁН ‫ ﻣﺎﻛﻴﺎن‬модинаи мурѓи хонагї ва дигар парандањо: мокиёни курк. МОКУ ‫ ﻣﺎﻛﻮ‬олати бофандагї, ки ваќти бофтан пудро аз байни тор гузарондан мегирад; монанди моку рафтуомад кардан муттасил дар рафтуомад будан. МОЌАБЛ а.

‫ﻣﺎﻗﺒﻞ‬

он чи пеш буд, пешина, гу-

зашта, муќаддам. МОЌУТ ‫ ﻣﺎﻗﻮت‬шириние, ки аз нишоста ва ќанду равѓан тайёр мешавад, полуда. мол ‫ ﻣﺎل‬асоси замони њозира аз молидан. МОЛ I ‫ ﻣﺎل‬молиш; масњ; хору мол кардан молиш додан; сила кардан, навозиш кардан. МОЛ II а. ‫ ﻣﺎل‬1. дорої, сарват; мулк; моли …, мулки…, аз они… 2. иќт. њар чизи моддии арзишдошта, ки барои ќонеъ кардани талаботи инсон, фурўш ё мубодила истењсол мегардад; мањсули мењнат. 3. чизњои истењсолшуда (аз ќабили ашёи саноатї), ки хариду фурўш мешавад, колои фурўхтанї: моли арзон, моли сермасриф, маѓозаи молњои арзон, молу мулк; моли бесоњиб. моли манќул ниг. манќул; моли саноат(ї) моли баровардаи саноат аз ќабили газвор ва ѓ. моли хом ашёи барои кори саноат зарур; молу мулк боигарї, сарвати манќул ва ѓайриманќул; молу њол чизу чора, молу мулк; моли касе шудан аз они касе шудан, ба ихтиёри касе даромадани чизе; моли худ кардан соњибї кардан, аз они худ кардан (чизи каси дигарро); 4. чорпои хонагї: чорпо; молњои сиёњ гову барзагов, гову гўсола; бозори мол бозори харидуфурўши њайвоноти хонагї; ◊ мол кардан таър. а) муайян кардани њаљми андоз аз замини кишт; б) ниг. молу гов кардан; молу гов кардан чорводорї кардан, ба молдорї машѓул шудан. МОЛА I ‫ ﻣﺎﻟﻪ‬1. кишов. тахтаи бедандона ё сихдори аз чўб ё оњан сохта, ки онро ба љуфт ё трактор баста замини шудгорро њамвор мекунанд; мола кардан (задан, кашидан) бо мола њамвор ва нарм кардан (заминро). 2. лифи оњардињии бофандагон. МОЛА II ‫ ﻣﺎﻟﻪ‬пур, моломол, лабрез. МОЛАКАШЇ ‫ ﻣﺎﻟﻪﻛﺸﻲ‬исми амал аз мола кашидан; бо мола њамвор кардани замини шудгоршуда ва кулўхњои онро майда кардан, сихмола кардан.. МОЛАК-МОЛАК ‫ ﻣﺎﻟﻚﻣﺎﻟﻚ‬исми амал аз молишдињї; молак-молак кардан паси њам молиш додан. МОЛАКУНЇ сихмола;

‫ ﻣﺎﻟﻪﻛﻨﻲ‬исми амал аз мола кардан;

МОЛАНДЎЗ

‫ ﻣﺎلاﻧﺪوز‬он ки хоњони љамъоварии

– 811 – сарвату мол аст, молѓундор. МОЛГИРАНДА ‫ ﻣﺎلﮔﻴﺮﻧﺪه‬гирандаи мол; ќабулкунандаи моли оварда ё фиристода. МОЛГУЗОР ‫ ﻣﺎلﮔﺬار‬кит. дињанда ва пардохтгари бољу хирољ. МОЛГУЗОРЇ ‫ ﻣﺎلﮔﺬاري‬кит. бољу хирољдињї, андозсупорї. МОЛЃУНДОРЇ ‫ ﻣﺎلﻏﻨﺪاري‬љамъ кардани молу чиз; љамъ кардани сарват. МОЛДОР ‫ ﻣﺎلدار‬1. доро, давлатманд; соњиби молу мулк. 2. соњиби чорво; чорвопарвар. МОЛДОРЇ ‫ ﻣﺎلداري‬1. сарватдорї, давлатмандї. 2. соњиби чорво будан; парвариши чорпо. МОЛДЎСТ ‫ ﻣﺎلدوﺳﺖ‬молпараст, сарватхоњ. МОЛЕКУЛА лот. ‫ ﻣﺎﻟﻴﻜﻮﻟﻪ‬хурдтарин њиссаи модда, ки њамаи хусусиятњои асосии химиявии он моддаро дорад. МОЛЕКУЛАВЇ ‫ ﻣﺎﻟﻴﻜﻮﻟﻮي‬мансуб ба молекула: вазни молекулавї, химияи молекулавї. МОЛЕКУЛЇ ‫ ﻣﺎﻟﻴﻜﻮﻟﻲ‬ниг. молекулавї. МОЛИБДЕН ю. ‫ ﻣﺎﻟﻴﺒﺪن‬хим. навъи филизи сахти нуќрагини дурахшон. МОЛИДА ‫ ﻣﺎﻟﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз молидан; молида-молида якзайл молиш дода. МОЛИДАН ‫ ﻣﺎﻟﻴﺪن‬1. чизеро бо даст молиш додан, бо даст судан. 2. молиш додани аъзои бадан бо даст, масњ. 3. чизеро ба рўи чизе молондан (то ки он чиз бар рўи чизи дигар пањн гардад): марњам молидан ба љароњат, сурхї молидан ба лаб, ўсма молидан ба абрў; равѓан молидан рўи чизеро пўшондан бо ќабати тунуки равѓан: ба рўи нон равѓани маска молидан.. 4. маљ. гўшмол ва танбењ додан, сарзаниш кардан, љазо додан: чизеро ба чашм молидан а) чизеро ба пеши чашм оварда, онро рўи чашм кашидан; б) чизеро хеле азиз доштан; ◊ ба лаб кулўх молида гаштан кореро карда, худро бехабар вонамуд кардан. МОЛИДАНЇ ‫ ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони оянда аз молидан; њар чизи ќобили молидан ба рўи чизе. МОЛИЁТ ‫ ﻣﺎﻟﻴﺎت‬1. кит. андоз: хирољ, бољ. 2. таър. навъи андоз аз замини кишт.

МОЛ

МОЛИК а. ‫ ﻣﺎﻟﻚ‬1. мулкдор, соњиби мулку замин; доро, давлатманд. 2. соњиб, хўљаин; молики чизе шудан соњиби чизе шудан, чизеро ба тасарруфи худ даровардан; молик будан соњиб будан, чизеро дар ихтиёр доштан; ба ањамияте молик будан дорои ањамияте будан, ањамият доштан; ◊ молики дўзах д. фариштае, ки мутобиќи ривоёти динї дарбони дўзах аст. МОЛИКИЯТ ‫ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬молу мулк, ки дар тасарруфи касе, ё идорае бошад; моликияти давлатї он чи дар тасарруфи давлат аст, молу мулки мутааллиќ ба давлат; моликияти хусусї (шахсї) молу мулки мутааллиќ ба як кас; моликияти љамъиятї молу мулки хоси љамъият, моликияти умумї. МОЛИКИЯТПАРАСТ ‫ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖﭘﺮﺳﺖ‬мулкпараст, аз њад зиёд њариси молу мулк; чизпараст. МОЛИКИЯТПАРАСТЇ ‫ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖﭘﺮﺳﺘﻲ‬мулкпарастї, аз њад зиёд дўст доштани молу мулк; чизпарастї. МОЛИКЇ ‫ ﻣﺎﻟﻜﻲ‬кит. 1. соњибї, хўљаинї. 2. д. посбонї, дарбонї дар дўзах. МОЛИКОНА ‫ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‬1. ниг. молиёт. 2. хўр. навъи њалво, ки аз орди биринљ ва маѓзи бодом тайёр мекунанд. МОЛИМАРДУМХЎР ‫ ﻣﺎلﻣﺮدمﺧﻮر‬ѓосиби моли мардум; њаромхўр, њаќимардумхўр. МОЛИМАРДУМХЎРЇ ‫ ﻣﺎلﻣﺮدمﺧﻮري‬аз худ кардани моли мардум; њаромхўрї, њаќќимардумхўрї. МОЛИХУЛИЁ ю. ‫ ﻣﺎﻟﻴﺨﻮﻟﻴﺎ‬1. бемории рўњиест, ки боиси хаёлоти воњимаангез мешавад, бемории савдої. 2. маљ. суханњои сафсатаи парешон ва дардисаровар. МОЛИШ ‫ ﻣﺎﻟﺶ‬исми феълї аз молидан; бо даст молидан чизеро; соиш; молиш додан а) молидан, муштмол кардан. б) маљ. гўшмол додан, танбењ додан, љазо додан; молиш хўрдан молида шудан, сунбида шудан; таги по шудан. МОЛИШГАР ‫ ﻣﺎﻟﺶﮔﺮ‬масњгар; ходими њаммом. МОЛИШДЕЊ ‫ ﻣﺎﻟﺶده‬кит. 1. гўшмолдињанда, танбењкунанда, таъќиб-кунанда, љазодињанда. 2. зеру забар ва нобудкунанда. МОЛИЯ а.

‫ﻣﺎﻟﻴﻪ‬

маљмўаи воситањои пулї ва

– 812 –

МОЛ

муомилоти давлат; вазорати молия вазорате, ки вазифаи њисобгирии дахлу харљи давлат, таќсимоти воситањои пулї ва таъминоти пулии сохторњои давлатиро дар зимма дорад; идора (ё шўъба)-и молия идора ё шўъбае, ки масъули ба роњ мондани фаъолияти молиявии муассисањои давлатї, њукуматњои шањру ноњияњо ба зиммаи он гузошта шудааст. МОЛИЯВЇ ‫ ﻣﺎﻟﻴﻮي‬мансуб ва оид ба молия; наќшаи молиявї наќшаи корњои марбут ба молия. МОЛИЯТ а. ‫ ﻣﺎﻟﻴﺖ‬кит. 1. дорої, сарват; пул, наќдина. 2. ниг. молиёт. МОЛЇ ‫ ﻣﺎﻟﻲ‬1. мансуб ба мол: истењсоли молї. 2. мансуб ба молия; молиявї. МОЛОКАЛОМ а. ‫ ﻣﺎﻻﻛﻼم‬кит. он чи бо калом ифода намешавад; ѓайри ќобили тавсиф, баённопазир.

‫ﻣﺎﻻﻣﺎل‬

МОЛОМОЛ I лиш.

молиши зиёд; соиш, мо-

МОЛОМОЛ II ‫ ﻣﺎﻻﻣﺎل‬пур, пуропур, лаб ба лаб.

рида ќимат мефурўшад; љаллоби чорпо; муќ. аспљаллоб, говљаллоб. МОЛЉАЛЛОБЇ ‫ ﻣﺎلﺟﻼﺑﻲ‬шуѓли молљаллоб; хариду фурўши мол бо маќсади ба даст овардани фоида. МОЛШИНОС ‫ ﻣﺎلﺷﻨﺎس‬1. он ки моли сараву носараро мешиносад. 2. мутахассиси соњаи молшиносї. МОЛШИНОСЇ ‫ ﻣﺎلﺷﻨﺎﺳﻲ‬иќт. соњаи илм оид ба савдо, ки хусусияти молњои фурўшї, навъи онњо ва талаботи ањолиро меомўзад. МОМ ‫ ﻣﺎم‬модар, волида; ◊ моми дањр дунё; рўзгор, зиндагї. МОМА ‫ ﻣﺎﻣﻪ‬ниг. момо. МОМАК ‫ ﻣﺎﻣﻚ‬шакли тасѓир ва навозишии мом. МОМИРОН ‫ ﻣﺎﻣﻴﺮان‬кит., бот. гиёњи алафї, худрўй, аз хонаводаи хашхош, дорои гулњои зард буда, хусусияти дармонї (махсусан барои саратон) дорад.

дар њоли молидан, љараёни мо-

МОМО ‫ ﻣﺎﻣﺎ‬1. модаркалон; модари модаркалон. 2. момодоя, ќобила. 3. калимаи мурољиати эњтиромона нисбат ба зани калонсол; ◊ гули момо ниг. момогул.

МОЛОНДАН ‫ ﻣﺎﻻﻧﺪن‬шакли бавоситаи молидан, ба даст ё чизи дигар чизеро молидан ё њамвор кардан.

МОМОГУЛ ‫ ﻣﺎﻣﺎﮔﻞ‬бот. навъи гиёњ, ки гулњои зангўламонанди гуногунранг дорад.

МОЛОН лидан.

‫ﻣﺎﻻن‬

‫ﻣﺎلﭘﺮﺳﺖ‬

МОЛПАРАСТ чизпараст.

њарис ба молу чиз;

МОЛПАРАСТЇ ‫ ﻣﺎلﭘﺮﺳﺘﻲ‬њарис будан ба молу чиз; чизпарастї. МОЛПАРВАР ‫ ﻣﺎلﭘﺮور‬он ки бо парвариши чорпои хонагї машѓул аст, нигоњубинкунандаи чорпо. МОЛПАРВАРЇ ‫ ﻣﺎلﭘﺮوري‬парвариши чорпои хонагї, нигоњубини чорпо. МОЛФУРЎШ ‫ ﻣﺎلﻓﺮوش‬он ки мол мефурўшад, фурўшандаи чорпои хонагї. МОЛФУРЎШЇ молфурўш.

‫ ﻣﺎلﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши чорпо; шуѓли

МОЛХАРЇ ‫ ﻣﺎلﺧﺮي‬хариди чорпо. МОЛХОНА ‫ ﻣﺎلﺧﺎﻧﻪ‬бино ё хонаи нигоњубини чорпо, оѓил. МОЛЉАЛЛОБ

‫ﻣﺎلﺟﻼب‬

он ки молро арзон ха-

МОМОДОЯ ‫ ﻣﺎﻣﺎداﻳﻪ‬1. зане, ки ваќти зоидани зани њомила бачаи ўро мегирад, ќобила. 2. парастори тиббї, ки њангоми таваллуд кардани занњо ба онњо ёрии тиббї мерасонад. МОМОДОЯГЇ ‫ ﻣﺎﻣﺎداﻳﮕﻲ‬кор ва шуѓли момодоя. МОМОЇ ‫ ﻣﺎﻣﺎﺋﻲ‬1. ниг. момодоягї. 2. соњаи тиб, ки љараёни њомиладорї ва тарзу усулњои дурусти таваллудро меомўзад. МОМОЉУРЃОТАК ‫ﻣﺎﻣﺎﺟﺮﻏﺎﺗﻚ‬ парандаи хурди серњаракат.

як

навъ

МОМРОЗ ‫ ﻣﺎﻣﺮاز‬бот. як навъи дарахти баланди соядўст, ки баргњои байзашакл дорад. мон ‫ ﻣﺎن‬асоси замони њозира ва феъли фармоиш аз мондан; љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои мондан: алавмон; созандаи исми масдар: дудмон, сохтмон; сифатсоз: шодмон ва ѓ. МОН ‫ ﻣﺎن‬кит. хона, љои истиќомат, хонумон, хона ва асбобу анљоми он.

– 813 – МОНАВЇ ‫ ﻣﺎﻧﻮي‬кит. 1. мансуб ба Монї (наќќоши машњури а. III, муаллифи китоби «Аржанг», ки даъвои пайѓамбарї намуда, афкори зардуштї, яњудї ва исавиро ба њам омехта, ойине ба вуљуд овардааст). 2. маљ. бо мањорати зиёд эљодшуда, моњирона иљрошуда. 3. пайрави оини Монї. МОНАВИКИРДОР ‫ ﻣﺎﻧﻮيﻛﺮدار‬кит. моњир, устои суратгари соњибмањорат. МОНАНД ‫ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬шабењ, мисл, њамчун: монанди аввала пештара барин; монанди касе (чизе) а) мисли касе (чизе), шабењи касе (чизе); б) њамчун касе (чизе), касе (чизе) барин; монанд будан шабоњат доштан; монанд кардан назири касе (чизе) пиндоштан, ташбењ кардан чизеро ба чизе; мислу монанд надоштан беназир будан, шабењ надоштан. МОНАНДЇ ‫ ﻣﺎﻧﻨﺪي‬якхела ё ба њамдигар наздик будани намуди зоњирї ё сифати ду чиз ё ду кас, шабоњат, шабењї: монандї доштан монанд будан, шабоњат доштан. МОНАРХИЗМ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺮﺧﻴﺰم‬с. равияи сиёсие, ки яккањокимиятї ва њокимияти мутлаќи шоњиро шакли ягонаи њокимияти давлатї мешуморад, яккасолорї, шоњпарастї. МОНАРХИСТ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺮﺧﻴﺴﺖ‬с. тарафдор ва пайрави монархизм, шоњпараст. МОНАРХИЯ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺮﺧﻴﻪ‬с. шакли њукмрониест, ки дар он њокимият ба дасти як нафар (шоњ) ќарор гирифтааст, њокимияти мутлаќа (шоњї). МОНДА ‫ ﻣﺎﻧﺪه‬1. сифати феълии замони гузашта аз мондан I; баќия, боќї, боќимонда. 2. хаста, сусту лакот, аз кор ё машѓулияте кўфташуда; монда кардан хаста кардан, сусту лакот кардан, кўфта кардан; монда шудан а) сусту лакот шудан, шалпар шудан, кўфта гардидан (аз сахтї ё аз бисёрии кор); б) нињодан, гузошта шудани чизе дар љояш; ◊ феъли монда грам. феъле, ки амали он ба мафъул намегузарад (яъне мафъул надорад), феъли лозим, муќоб. феъли гузаранда; омадан, хобидан…; монда нашавед! //мондањо!, хаста набошед! (дар ваќти кор карда истодани касе барои рўњбаланд кардан гуфта мешавад); аз ин мондаву аз он ронда (маќ.) дар як ваќт ба ду ќарор расидан хоста, ё аз пайи иљрои ду коре шуда, ба њељ яки он муваффаќ

МОН

нашудан. МОНДАГЇ ‫ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ‬1. шакли дигари сифати феълии замони гузашта аз мондан; монда. 2. боќимонда, баќия. 3. монда шудан, хастагї, шалпарї, кўфтагї (аз сабаби кору машѓулияти сахт ва бисёр); мондагии худро баровардан дам гирифтан, кўфтагиро бароварда ќувват гирифтан; ◊ дар (ба) кўча мондагї бекасу кўй, бесоњиб. МОНДАГОР ‫ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‬нав. он ки ё он чи муддати тўлонї ё бардавом боќї мемонад; бодавом, пойдор, монданї, мондагор шудан дар љое мондан, муќим шудан; чењраи мондагор. МОНДАГОРЇ ‫ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري‬нав. вазъ ва њолати мондагор, пойдорї ва субот. МОНДАКУНАНДА ‫ ﻣﺎﻧﺪهﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз монда кардан. 2. хастакунанда, сусту шалпаркунанда, касолатовар. МОНДАН I ‫ ﻣﺎﻧﺪن‬1. гузоштан, нињодан; љо кардан. 2. шинондан, насб кардан. 3. таъйин кардан. 4. боќї будан, бозмондан. 5. сарфи назар кардан, даст кашидан аз коре. 6. истодан, ист кардан, будан, иќомат кардан. 7. ќатъ шудан; бозистодан. 8. вогузоштан, њавола кардан, ба ихтиёри касе гузоштан. 9. иљозат додан, раъй додан, имкони иљрои кореро додан. 10. дар таркиби иборањои феълињолї омада маъноњои тасодуфан иљро шудани амал, оѓоз ва устувор гаштани амалеро ифода мекунад: дида мондан, омада мондан, зада мондан, шуда мондан; ◊ аќиб мондан ниг. аќиб (мондан); бурут мондан бурутро натарошида дароз кардан, мўйлаб гузоштан; гурусна мондан гурусна шудан, гушна шудан; дер мондан таъхир карда омадан, дер кардан; зинда мондан а) дар њаёт будан, намурдан; б) кит. пойдор будан, љовид будан; имзо мондан имзо гузоштан, имзо кардан; ќадам мондан ниг. ќадам(-мондан); нарх мондан бањои чизеро таъйин кардан, нарх гузоштан; ошён мондан ошён гузоштан; маскан сохтан; пойдор мондан поянда будан, љовид будан, абадї боќї мондан; тифл мондан аз падару модар дар айёми кўдакї аз падару модар мањрум шудан; хомўш мондан хомўш шудан, сукут кардан; њайрон мондан њайрон шудан, тааљљуб кардан; аз кор мондан а) ниг. кор (аз кор мондан); б) корро ќатъ кардан, аз кор даст кашидан; аз об мондан бе

– 814 –

МОН

об мондан, обёрї нашудан; аз њосил мондан њосилдињиро бас кардан, дигар њосил надодан; аз шир мондан ширдињиро бас кардан, дигар шир надодан(-и модагов); ба зиммаи касе мондан ўњдадор кардан, вазифадор кардани касе ба коре; дар хиљолат мондан хиљил шудан, шарм доштан аз кори худ; ◊ мондан гиред њољат ба баён (эзоњ) нест; гап (дар) њамин љо монад гап берун набарояд, гап (ё сирре) дар байни мардум пањн нашавад; аз сарат монад! бало ба паси чизат!, аз худатон гап намемонад худатон мефањмед; ба ту кї мондааст? туро ба ин кор чї кор? (дар мавриди ба касе раво надидани амале гуфта мешавад); ба љону њолаш намонда бо исрори бисёр, маљбуран; аз љон безор карда. МОНДАН II ‫ ﻣﺎﻧﺪن‬монанд (шабењ) будан, шабоњат доштан, монанда. МОНДАНЇ ‫ ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ‬:монданї надоштан баробар будан, њампояву њамвазн будан (бо касе). МОНДАШАВЇ ‫ ﻣﺎﻧﺪهﺷﻮي‬исми амал аз монда шудан; кўфта шудан, хаста шудан, шалпар шудан (аз кори бисёр ё сахт). МОНДАШУДА ‫ ﻣﺎﻧﺪهﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз монда шудан; хасташуда, кўфташуда, лакоту шалпаршуда. МОНЕА а. ‫ ﻣﺎﻧﻌﻪ‬боздоранда; он чи барои пешрафт халал мерасонад. 2. садди сари роњ, ѓав. МОНЕЇ ‫ ﻣﺎﻧﻌﻲ‬монеъ будан; садди роњ шудан. МОНЕЪ а. ‫ ﻣﺎﻧﻊ‬1. манъкунанда, боздоранда. 2. монеа, садд, монеъ омадан, ниг. монеъ шудан; монеъ шудан боздоштан, мамониат кардан, садди роњ шудан. МОНИДА ‫ ﻣﺎﻧﻴﺪه‬кит. боќимонда, боќигузошта. МОНИДАН ‫ ﻣﺎﻧﻴﺪن‬кит. 1. ба љо гузоштан, боќї гузоштан. 2. монанд будан, монистан, мондан II МОНИЗМ ю. ‫ ﻣﺎﻧﻴﺰم‬фалс. равияи фалсафї, ки бар хилофи дуализм асоси дунёро як мабдаъ (модда ё рўњ) мешуморад. МОНИЌАЛАМ ‫ ﻣﺎﻧﻲﻗﻠﻢ‬маљ. наќќоши моњир, рассоми соњибњунар (мисли Монї). МОНИСТ ю. ‫ ﻣﺎﻧﻴﺴﺖ‬тарафдори равияи монизм. МОНИСТАН ‫ ﻣﺎﻧﺴﺘﻦ‬ниг. монидан. МОНИСТЇ

‫ﻣﺎﻧﻴﺴﺘﻲ‬

фалс., мансуб ба монизм,

алоќаманд ба монизм. МОНИТОР англ. ‫ ﻣﺎﻧﻴﺘﺎر‬итт. оина барои тасвир кардани иттилооти матнї ва хаттї дар компютер, ки ба истифодаи нурњои электронї асос ёфтааст. МОНИЯ ‫ ﻣﺎﻧﻴﻪ‬кит. асбобу анљоми хона. МОНО ‫ ﻣﺎﻧﺎ‬монанд, шабењ; моно, ки … монанд аст ба он, ки; гўё, пиндорї. МОНОГРАММА ю. ‫ ﻣﺎﻧﺎﮔﺮﻣﻪ‬њарфњои аввали хаттотона ва печдарпеч навишташудаи номи худ ва номи хонаводагии рассомон, бахияздўзон ва м. инњо дар зери асарњояшон, туѓро. МОНОЛОГ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺎﻻگ‬адш. нутќи як ќањрамони драма, ки тавассути он андешањои лирикию фалсафї ва нуќтаи назари хешро ба худ ё барои тамошобинон изњор менамояд, муќоб. диалог. МОНОНДАН ‫ ﻣﺎﻧﺎﻧﺪن‬тарзи бавоситаи феъли мондан; имзо монондан имзо кунонидан; мавќуф монондан иљрои кореро ба ваќти дигар гузоштан. 2. нигоњ доштан, боздоштан, мавќуф гузоштан. МОНОПОЛИЗМ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺎﭘﺎﻟﻴﺰم‬иќт. 1. мављудияти инњисор дар иќтисоди давлат. 2. тамоюли дар дасти иттињодияи алоњида муттањид кардани истењсолот ва дигар соњањои иќтисоди давлат, инњисоргарої.

‫ ﻣﺎﻧﺎﭘﺎﻟﻴﺴﺖ‬иќт. соњиби МОНОПОЛИСТ инњисор ва мутлаќи ягон соња, инњисор кардан, инњисоргаро, инњисоргар. ‫ ﻣﺎﻧﺎﭘﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба МОНОПОЛИСТЇ монополия, инњисорї; сармоядории инњисорї. МОНОПОЛИЯ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺎﭘﺎﻟﻴﻪ‬1. њуќуќ ва имтиёзи фавќулода. 2. иттињодияи сармоядорон, ки ба андухти аз њад зиёди сармоя ќарор гирифта, ба ягон соњаи иќтисодиёт њукмфармої карда, фоидаи калон мерўёнад; монополия кардан њуќуќ ва имтиёзи фавќулодаи ягон соњаро ба даст даровардан, инњисор кардан. МОНОТЕИЗМ ю. ‫ ﻣﺎﻧﺎﺗﺌﻴﺰم‬д. эътиќод, ки ба тасаввурот дар бораи худои ягона асос ёфтааст; тавњид, яккахудої, такхудої. МОНТАЖ фр. ‫ ﻣﺎﻧﺘﮋ‬1. тех. ба њам васл кардани ќисмњои мошин ва таљњизот ва насб кардани онњо, васлу насб; монтажи крани борбардор,

– 815 – монтажи турбинањои нерўгоњ. 2. санъ. аз ќисмњои алоњида ба тарзи интихоб тартиб додани як филми том дар кино, намоиш дар телевизион, гуфтор дар радиошунавонї ва ѓ.: монтажи филм, монтажи адабии мусиќавї, монтаж кардан, мутахассиси монтажкунандаи чизе. МОНУГИР ‫ ﻣﺎنوﮔﻴﺮ‬1. бо таваќќуф, бо танаффус; гоњ истода, гоњ давом карда. 2. бо навбат, яке аз паси дигаре. МОНУМЕНТАЛЇ ‫ ﻣﺎﻧﻮﻣﻴﻨﺘﻠﻲ‬:санъати монументалї як намуди санъат, ки ба он муљассамаву њайкалсозї, наќшу нигори биноњо ва м. инњо шомил аст. МОР ‫ ﻣﺎر‬зоол. љонвари хазандаи дорои бадани дарозу бидуни пою даст, ки зањрдору безањр мешавад; зањрдораш бо нўги дандонњояш зањр мезанад: мори ало, мори афъї, мори гурза, мори кубро, мори обї; ◊ бо сухани ширин мор аз хонааш мебарояд; соли мор соли шашум аз солшумории дувоздањгонаи мучал (бо номи њайвонот).

МОР

МОРГАЗИДА ‫ ﻣﺎرﮔﺰﻳﺪه‬1. касе ё љонваре, ки онро мор зањр зада бошад. 2. маљ. он ки дарду машаќќати њодисаеро аз сар гузаронида, баъд њушёр шудааст (яъне бисёр эњтиёткор шудааст); моргазида аз ресмони ало метарсад (маќ.). МОРГИЁЊ ‫ ﻣﺎرﮔﻴﺎه‬ниг. морчўба. МОРГИР ‫ ﻣﺎرﮔﻴﺮ‬он ки морро дошта мегирад, гирандаи мор. МОРЖ фин. ‫ ﻣﺎرژ‬зоол. њайвони ширхўри бањрї, ки пашми зарди дурушт, дандонњои ашку мўйлаби дароз дорад. МОРЗАБОН ‫ ﻣﺎرزﺑﺎن‬кит., бот. гиёњи чандсолаи дорои соқањои хурди зеризаминї ва баргњои пањну гулњои резаи њарранга, ки бештар дар љойњои намноки ботлоќї мерўяд. МОРЗАДА ‫ ﻣﺎرزده‬кит., ниг. моргазида. МОРИД а. ‫ ﻣﺎرد‬саркаш, нофармон, осї. МОРИДЇ ‫ ﻣﺎردي‬сурх, ранги сурх. МОРИСПАНД ‫ ﻣﺎراﺳﭙﻨﺪ‬кит., ниг. рўзи бистунуњуми њар моњи шамсї дар Эрони бостон, морисфанд.

МОРАТОРИЯ лот. ‫ ﻣﺎرﺗﺎرﻳﻪ‬дароз кардани мўњлати пардохтњо аз љониби њукумат бо ягон сабаби фавќулода (љанг, обхезї, зилзила ва ѓ.); ба мўњлати номуайян ё муайян боздоштани амали чизе: мораторияи њукми ќатл, моратория барои идома надодани истењсоли силоњи њастаї.

МОРИСТОН II ‫ ﻣﺎرﺳﺘﺎن‬кит., шакли кўтоњшудаи бемористон.

МОРАФСО ‫ ﻣﺎراﻓﺴﺎ‬кит. он ки бо афсунгарї морро ба худ ром мекунад; морбоз.

МОРМОНАНД ‫ ﻣﺎرﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. морвор.

МОРАФСОЇ ‫ ﻣﺎراﻓﺴﺎﻳﻲ‬кит. амали морафсо; бо афсунгарї ба худ ром кардани мор; морбозї. МОРБАЧА ‫ ﻣﺎرﺑﭽﻪ‬1. бачаи мор; мори хурд. 2. тањќ., маљ. бадзот, бадљинс, палид, хабис; фиребгар, ќаллоб; ◊ аз мор морбача мебарояд (маќ.) дар мавриди одамони бадзоту бадљинс ва ќаллобу фиребгар гуфта мешавад. МОРБОЗ ‫ ﻣﺎرﺑﺎز‬он ки морро афсун карда, бозї медоронад. МОРБОЗЇ ‫ ﻣﺎرﺑﺎزي‬амали морбоз; морро бо сењру афсун ром карда бозї дорондан.

МОРИСФАНД ‫ ﻣﺎراﺳﻔﻨﺪ‬ниг. мориспанд. МОРИСТОН I ‫ ﻣﺎرﺳﺘﺎن‬љои сермор, љои пур аз мор, морхона.

МОРМОЊЇ ‫ ﻣﺎرﻣﺎﻫﻲ‬зоол. як љинси моњии моршакли дароз. МОРПЕЧ ‫ ﻣﺎرﭘﻴﭻ‬1. пурпечу хам, ин тарафу он тараф печхўрда: зинаи морпеч, роњи морпеч, пайрањаи морпеч. 2. номи наќшу нигоре ба шакли мори бар дарахт печида. МОРСАРЊО ‫ ﻣﺎرﺳﺮﻫﺎ‬зоол. љинси хазандањо аз оилаи калтакалосњо, ки сари онњо ба шакли сари мор аст. МОРСОР ‫ ﻣﺎرﺳﺎر‬он чи ки сараш ба монанди мор аст ё бар сараш наќши мор дорад.

МОРГ фр. ‫ ﻣﺎرگ‬ниг. сардхона.

МОРФЕМА ю. ‫ ﻣﺎرﻓﻴﻤﻪ‬збш. ќисми хурдтарини калимањо, ки ба дигар њиссањо таќсим намешавад; љузъи маънодори нутќ, ки ба ќисмњо таќсим намешавад (чун кор, ман…).

МОРГАЗ ‫ ﻣﺎرﮔﺰ‬кит. ба дарозии дандони мор.

МОРФИЙ ю.

МОРВОР ‫ ﻣﺎروار‬ба монанди мор, шабењи мор, мормонанд: морвор печутоб хўрдан.

‫ ﻣﺎرﻓﻴﻲ‬тиб. моддаи бењушкунанда

– 816 –

МОР

ва рафъкунандаи дард, ки аз ѓўзаи кўкнори хом гирифта мешавад. МОРФОЛОГИЯ ю. ‫ ﻣﺎرﻓﺎﻻﮔﻴﻪ‬1. биол. дар таркиби номи баъзе илмњо ба маънои шакл ва сохт меояд рехтшиносї: морфологияи одам, морфологияи растанињо, морфо-логияи њайвонот. 2. збш. соњаи грамматика, ки тарзи сохта шудан ва шаклњои ифодакунандаи маънои калимањоро меомўзад, сарф, илми сарф. МОРФОЛОГЇ ‫ ﻣﺎرﻓﺎﻻﮔﻲ‬мансуб ба морфология. МОРХЎР ‫ ﻣﺎرﺧﻮر‬зоол. бузи кўњї, пармашох. МОРЧЎБА ‫ ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‬бот. як навъ гиёњи худрўй, ки дар тибби халќї њамчун позањр истифода мешавад, сарсабил. мос ‫ ﻣﺎس‬кит. асоси замони њозираи мосидан. МОСА ‫ ﻣﺎﺳﻪ‬кит. сангреза, сангрезањои хурди якхела, ки бештар дар сохтмон истифода мешавад, шаѓол. МОСАБОДЇ ‫ ﻣﺎﺳﻪﺑﺎدي‬кит. сангрезањое, ки дар натиљаи вазиши бод суфтаву гирд шудаанд. МОСАСАНГ ‫ ﻣﺎﺳﻪﺳﻨﮓ‬сангњое, ки бар сари њам омада ва дар натиљаи часпидани сангрезањо ба вуљуд меояд. МОСАЗОР дорад.

‫ﻣﺎﺳﻪزار‬

МОСИВО а. гар аз он.

‫ ﻣﺎﺳﻮا‬кит. ѓайри он, ба љуз он, ди-

љое, ки сангрезањои зиёд

МОСИДАН ‫ ﻣﺎﺳﻴﺪن‬кит. 1. аз њолати моеъ ба њолати нимамоеъ ё хамир овардан. 2. хушк шудан. 3. нафъ доштан, суд доштан. 4. ба самар расидан, анљом ёфтан. 5. монанд шудан, мувофиќ омадан. МОСОН ‫ ﻣﺎﺳﺎن‬дар њоли мосондан, дар њоли мосидан.

‫ ﻣﺎﺳﺖ‬љурѓот, шири бо моя МОСТ туршонидашуда, ки њанўз обаш нарафтааст. МОСТОБА//МАСТОБА ‫ﻣﺴﺖآﺑﻪ‬//‫ ﻣﺎﺳﺖآﺑﻪ‬хўр. оши обдоре, ки аз биринљ, гўшти ќима, пиёз ва картошка (ё шалѓам ва ё сабзї) мепазанд ва љурѓоту кабудї њамроњ карда мехўранд, биринљобаи љурѓотдор. МОТ ‫ ﻣﺎت‬1. варз. љои гурез наёфтани шоњи шатранљ, ки аломати аз њариф маѓлуб шудан аст, бохт дар бозии шоњмот. 2. маљ. њайрон, ољиз; моту мабњут њолати њайрон шуда

хомўш мондан; сахт дарњайратмонда; моту мањбут шудан (гаштан) њайрон шуда хомўш мондан; мот кардан а) бурдан, маѓлуб кардан, ѓалаба кардан дар бозии шоњмот; б) њайрон кардан; мот шудан а) аз њарифи худ маѓлуб шудани шоњмотбоз; б) маљ. сахт њайрон шудан; ◊ мањву мот шудан шефта шудан, волаву шайдо шудан; аќлу њуши худро ба чизе бохтан. МОТАМ ‫ ﻣﺎﺗﻢ‬андўњу ѓусса аз марги касе, азодорї, сўгворї; мотам гирифтан (доштан) маросими азоро ба љо овардан; гирифтори мусибат будан; либоси мотам пўшидан киноя аз азо гирифтан. МОТАМБОР ѓамзада.

‫ﻣﺎﺗﻢﺑﺎر‬

маљ. пур аз андўњ, бисёр

‫ﻣﺎﺗﻢدار‬

МОТАМДОР сўгдор.

азодор,

азогирифта,

МОТАМДОРЇ ‫ ﻣﺎﺗﻢداري‬азодорї, маросими мотам, сўгдорї.

‫ﻣﺎﺗﻢزده‬

МОТАМЗАДА рифта.

мусибатзада;

азогирї; азоги-

МОТАМЇ ‫ ﻣﺎﺗﻤﻲ‬мансуб ба мотам; мусиќии мотамї оњангњои њузновар, ки дар маросими азодорї менавозанд. МОТАМКАДА ‫ ﻣﺎﺗﻢﻛﺪه‬ниг. мотамсаро. МОТАМСАРО ‫ ﻣﺎﺗﻢﺳﺮا‬1. љои мотамгирї, мањали азодорї. 2. кин. хонае, ки дар он ѓаму ѓусса зиёд аст. МОТАМХОНА њавлии азодор.

‫ﻣﺎﺗﻢﺧﺎﻧﻪ‬

љои мотам, мотамсаро;

МОТОР лот. ‫ ﻣﺎﺗﺎر‬тех. дастгоњи њаракатдињанда; муњаррик: мотори барќї, мотори њавопаймо, моторро ба кор даровардан (андохтан). МОТОРДОР рдошта.

‫ﻣﺎﺗﺎردار‬

дорои

мотор,

мотто-

МОТОРСОЗЇ ‫ ﻣﺎﺗﺎرﺳﺎزي‬барои сохтани мотор махсусгардонида, бо сохтани моторњо машѓул шудан: корхонаи моторсозї. МОТОРОЛЛЕР олм. ‫ ﻣﺎﺗﺎراﻟّﻴﺮ‬як навъи мототсикли хурдчарх, ки рондани он нисбатан осон ва роњаттар аст.

– 817 – МОТОТСИКЛ лот. ‫ ﻣﺎﺗﺎﺗﺴﻴﻜﻞ‬воситаи наќлиёти муњаррикдори ду ё сечарха. МОТОТСИКЛРОН ‫ ﻣﺎﺗﺎﺗﺴﻴﻜﻞران‬он ки мототсикл меронад, ронандаи мототсикл. МОТОТСИКЛРОНЇ ‫ ﻣﺎﺗﺎﺗﺴﻴﻜﻞراﻧﻲ‬1. шуѓли мототсиклрон, рондани мототсикл. 2. варз. машѓулияти таълимию машќї ва мусобиќа дар рондани мототсикл. МОТОТСИКЛСАВОР вори мототсикл аст.

‫ﻣﺎﺗﺎﺗﺴﻴﻜﻞﺳﻮار‬

он ки са-

МОТХОНА ‫ ﻣﺎتﺧﺎﻧﻪ‬кит, 1. варз. љое, ки шоњ он љо мот мешавад. 2. маљ. бохту шикаст ва аз даст додани тавоноиву эътибор. МОФАВЌ а. ‫ ﻣﺎﻓﻮق‬кит. он чи боло истодааст; болотар; бештар, зиёдтар. МОФАВЌУТТАБИАТ а. ‫ ﻣﺎﻓﻮقاﻟﻄﺒﻴﻌﺖ‬кит. берун аз табиат, метафизика. МОФОТ а. ‫ ﻣﺎﻓﺎت‬кит. он чи фавт шудааст; он чи аз даст рафтааст, аздастрафта, гумшуда. МОХ ‫ ﻣﺎخ‬кит. 1. ќалбакї; носара: зари мох, пули мох. 2. маљ. пасттинат, дунњиммат; сифла. МОЊ//МАЊ ‫ﻣﻪ‬//‫ ﻣﺎه‬1. радифи наздик-тарини Замин, ки даври он мегардад ва аз акси нури Офтоб тобон аст, ќамар; моњи дуњафта а) моњи чордањ, бадр; б) киноя аз рўи зебо, чењраи хушрўи мањбуба; моњи мунир моњи тобон, моњи равшан; моњи нав а) њилол; б) киноя аз абрўи камоншакли мањбуба; моњи нима моњи нопурра, муќоб. моњи тамом; моњи пурра//моњи тамом ниг. моњи чордањ; моњи шомхўрда моњи рў ба навшавї оварда; гирифти моњ нуљ. њодисаест, ки дар ваќти байни Офтоб ва Замин воќеъ шудани Моњи пурра он дар сояи Замин монда, аз назар нопадид мегардад, хусуф, гирифтани Моњ. 2. маљ. мањбубаи зебо, маъшуќаи мањваш; моњи дилафрўз киноя аз дилбар, мањбубаи зебо. 3. кит., маљ. арўс; моњу шоњ арўсу домод. 4. нишони махсус ба шакли моњи нав - њилол, ки ба сари гунбази ќаср ва дар баъзе парчаму байраќњо устувор мекунанд. 5. воњиди њисоби ваќт, ки баробари аз дувоздањ як њиссаи соли таќвимист; моњи сиём кит. моњи рўза, моњи рамазон; моњ ба моњ њар моњ, мунтазам дар њар моњ; як моњи дароз дар тўли як моњи тамом; ◊ моњ дидани занон њайз дидани занон, одати моњонаи занон; моњи

МОЊ

беайб шуморидан тамоман бенуќсону бекамбудї њисоб кардан касеро; дар рўи касе моњ дидан ниг. мањ(дар рўи касе мањ дидан); рўи моњат рўи зебоят; бо моњ шинї, моњ шавї, бо дег шинї, сиёњ шавї (зарб.) аз некон некї меомўзї, аз бадон-бадї. МОЊАЗАР а. ‫ ﻣﺎﺣﻀﺮ‬кит. он чи њозир аст; таоми андаки бетакаллуф, ки њозир ва мављуд аст, таоми андаки тайёр. МОЊАСАЛ а. ‫ ﻣﺎﺣﺼﻞ‬кит. он чи њосил шудааст, мањсул. 2. натиља; хулоса. МОЊВАШ ‫ ﻣﺎهوش‬ниг. мањваш. МОЊВОР ‫ ﻣﺎﻫﻮار‬1. њар моњ, моњ ба моњ. 2. ниг. моњнома. МОЊВОРА ‫ ﻣﺎﻫﻮاره‬1. дастгоњ ё таљњизоте, ки дар мадори замин, моњ ва ё сайёраи дигар мегардад ва иттилои марбут ба онњоро ба замин ирсол медорад. 2. њармоња, моњона. 3. муддати як моњро фарогиранда: моњвораи ободонї. МОЊВОРАЇ ‫ ﻣﺎﻫﻮارﻳﻲ‬мансуб ва марбут ба моњвора 1; он чи ба воситаи моњвора ба даст омадааст; акси моњвораї, алоќаи моњвораї. МОЊГАРД ‫ ﻣﺎه ﮔﺮد‬моњпаймо, моњнавард. МОЊДАРМИЁН аз њар моњ.

‫ﻣﺎهدرﻣﻴﺎن‬

моњ андар миён, пас

МОЊИБИРЁН ‫ ﻣﺎﻫﻲﺑﺮﻳﺎن‬хўр. моњии бирён, хўроке, ки аз моњии дар равѓан бирёншуда иборат аст. МОЊИГИР ‫ ﻣﺎﻫﻲﮔﻴﺮ‬он ки моњї мегирад, сайдкунандаи моњї. МОЊИГИРЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲﮔﻴﺮي‬шуѓли моњигир; гирифтани моњї, моњї доштан: љои моњигирї, шасти моњигирї, моњигирї кардан. МОЊИДОН ‫ ﻣﺎﻫﻲدان‬кит. љое, ки моњї нигоњдорї ва парвариш мешавад, њавз, кўл. МОЊИДОР ‫ ﻣﺎﻫﻲدار‬1. ниг. моњигир. 2. коргари соњаи моњипарварї. МОЊИДОРЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲداري‬1. ниг. моњигирї. 2. ниг. моњипарварї; киштии моњидорї киштие, ки барои сайди моњии бањру кўлњои калон сохта шудааст. МОЊИДУДЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲدودي‬кит. моњие, ки дар дуд пухта шудааст, моњии дуддода. МОЊИЁН ‫ ﻣﺎﻫﻴﺎن‬кит. чандин моњ; моњњои зиёд.

– 818 –

МОЊ МОЊИЁНА ‫ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ‬кит., ниг. моњона.

МОЊИПАЗ ‫ ﻣﺎﻫﻴﭙﺰ‬он ки моњї мепазад ё бирён мекунад, пазандаи моњї. МОЊИПАЗЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲﭘﺰي‬мансуб ба моњипаз; кори моњипаз, пухтану бирён кардани моњї. МОЊИПАРВАР парварї.

‫ﻣﺎﻫﻲﭘﺮور‬

коргари соњаи моњи-

МОЊИПАРВАРЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲﭘﺮوري‬парвариши моњї, соњае, ки бо парвариш, зиёд кардан, захира ва бењтар кардани сифати моњї дар обанбору кўлњо машѓул аст: њавзи моњипарварї. МОЊИР а. ‫ ﻣﺎﻫﺮ‬бомањорат, устод: дар касбу кори худ моњир; тирандози моњир; устоди тирандозї; мерган, њукмандоз; мањфили дастони моњир мањфили њунаромўзони касбњои мањоратталаб (дар мактабњо); моњир шудан (гаштан) мањорат пайдо кардан (дар коре). МОЊИРЇ ‫ ﻣﺎﻫﺮي‬мансуб ба моњир; мањоратнокї, чирадастї. МОЊИРОНА ‫ ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ‬бомањорат, бо кордонии тамом; бо мањорат чизеро анљом додан. МОЊИФУРЎШ ‫ ﻣﺎﻫﻲﻓﺮوش‬фурўшандаи моњї; фурўшандаи маѓозаи моњифурўшї.

МОЊИЯТ а. ‫ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬1. асл, њаќиќат; љавњари чизе: моњияти масъала. 2. нињод, табиат. МОЊИЯТАН а. ً‫ﻣﺎﻫﻴﺘﺎ‬ њаќиќатан, табиатан.

аз

љињати

моњият;

МОЊЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲ‬љонвари обї, ки баданаш бо пулакчањо пўшида шудааст ва бо ѓалсамањо нафас мегирад: моњї гирифтан; моњї доштан; ◊ обро лой карда моњї доштан корро чигил карда, ба манфиати худ истифода бурдан; соли моњї соли панљум аз силсилаи солшумории дувоздањгонаи мучал (бо номи њайвонот). МОЊЛИЌО//МАЊЛИЌО моњсимо, моњчењра, мањбуба).

‫ﻣﻪﻟﻘﺎ‬//‫ﻣﺎهﻟﻘﺎ‬

хушрўй

моњрў, (сифати

МОЊМАНЗАР ‫ ﻣﺎهﻣﻨﻈﺮ‬моњмонанд, моњрў, он чи монанди моњ манзараи зебое дорад, зебоманзар; рўи моњманзар рўи зебо. МОЊНАВАРД ‫ ﻣﺎهﻧﻮرد‬он ки ва он чи дар рўи моњ гашта, онро тањќиќ мекунад; моњпаймо. МОЊНАВАРДЇ ‫ ﻣﺎهﻧﻮردي‬гаштан дар Моњ, паймудани рўи Моњ. МОЊНОМА ‫ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‬нашрияе, ки њар моњ як бор чоп мешавад, моњвора.

МОЊИХОР ‫ ﻣﺎﻫﻲﺧﻮار‬кит. 1. ниг. моњихўр. 2. ниг. моњихўрак.

МОЊОНА ‫ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬1. музди кори якмоња, маоши ба як кас барои як моњ муќарраршуда, маош: моњона гирифтан, моњона додан. 2. барои муддати як моњ муайяншуда ё дар мўњлати як моњ иљрошуда: наќшаи моњона, њисоботи моњона.

МОЊИХЎР ‫ ﻣﺎﻫﻲﺧﻮر‬он ки ё он чи моњиро мехўрад: парандаи моњихўр.

МОЊОНАГИР моњонахўр.

МОЊИХЎРАК ‫ﻣﺎﻫﻲﺧﻮرك‬ парандаи обии моњихўр.

МОЊОНАГИРЇ ‫ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪﮔﻴﺮي‬исми амал аз моњона гирифтан; гирифтани моњона, гирифтани маоши якмоња: рўзи моњонагирї.

МОЊИФУРЎШЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши моњї; кору шуѓли моњифурўш.

зоол.

навъе

аз

МОЊИЧА ‫ ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ‬1. моњии хурд. 2. кит., хўр. навъе аз оши хамирї (оши угро). МОЊИШИНОС ‫ ﻣﺎﻫﻲﺷﻨﺎس‬мутахассис ва олими соњаи моњишиносї, ихтиолог. МОЊИШИНОСЇ ‫ ﻣﺎﻫﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи илмии зоология, ки сохт, пайдоиш, тарзи њаёт, пањншавї ва дигар масъалањои марбут ба моњиро меомўзад, ихтиология. МОЊИШЎРБО пухташуда.

‫ﻣﺎﻫﻲﺷﻮرﺑﺎ‬

хўр. шўрбои аз моњї

‫ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪﮔﻴﺮ‬он ки моњона мегирад;

МОЊОНАХЎР ‫ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪﺧﻮر‬он ки бо моњонаи расмї рўз мегузаронад; он ки ѓайр аз моњона дигар даромад надорад: корманди моњонахўр. МОЊОНАХЎРЇ ‫ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪﺧﻮري‬ниг. моњонагирї. МОЊОР ‫ ﻣﺎﻫﺎر‬кит. мањори шутур, инони шутур. МОЊПАЙКАР//МАЊПАЙКАР ‫ﻣﻪﭘﻴﻜﺮ‬//‫ﻣﺎهﭘﻴﻜﺮ‬ хушќаду ќомат; хеле хушрўй. зебо. МОЊПАЙМО ‫ ﻣﺎهﭘﻴﻤﺎ‬ниг. моњнавард. МОЊПАРАСТ ‫ ﻣﺎهﭘﺮﺳﺖ‬киноя аз ошиќ.

– 819 – МОЊПАРВИН ‫ ﻣﺎهﭘﺮوﻳﻦ‬1. тиб. беморие, ки гирифтори он дар њолати хоб (яъне аз хоб бедор нашуда) аз љояш хеста, бешуурона роњ мегардад ва корњое мекунад. 2. ниг. дармана. МОЊПОРА//МАЊПОРА ‫ﻣﻪﭘﺎره‬//‫ ﻣﺎهﭘﺎره‬1. порае аз моњ. 2. маљ. монанди моњ зебо ва хушрўй; мањлиќо. МОЊРУХ//МАЊРУХ ‫ﻣﻪرخ‬//‫ ﻣﺎهرخ‬ниг. моњрў(й). МОЊРУХСОР ‫ ﻣﺎهرﺧﺴﺎر‬ниг. моњрў(й). МОЊРЎ(Й)//МАЊРЎ(Й) (‫ﻣﻪرو)ي‬//(‫ﻣﺎهرو)ي‬ моњсурат, моњсимо, хушрўй, зебо, моњрухсор (сифати зан). МОЊСАНГ ‫ ﻣﺎهﺳﻨﮓ‬маъд. љинси сангмонанди аз сайёраи Моњ овардаи кайњоннавардон. МОЊСИМО ‫ ﻣﺎهﺳﻴﻤﺎ‬ниг. моњрў(й). МОЊТАЛЪАТ ‫ ﻣﺎهﻃﻠﻌﺖ‬моњрў, моњсурат, хушрў. МОЊТОБ//МАЊТОБ ‫ﻣﻪﺗﺎب‬//‫ ﻣﺎﻫﺘﺎب‬1. рўшноии моњ, партави моњ; шаби моњтоб ниг. мањтобшаб. 2. моњ, ќамар: МОЊТОБЇ//МАЊТОБЇ ‫ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ‬//‫ ﻣﺎﻫﺘﺎﺑﻲ‬1. аз партав ва нури моњтоб равшан, тобон: шаби моњтобї; моњтобї шудан равшан шудан, тобон шудан. 2. ширранг, сафедтоб, сафедранг. 3. навъи зардолуи пешпаз, ки мевааш ширранг ё зардчаи кулўла буда, асосан барои тархўрї ба кор меравад. МОЊТОБШАБ//МАЊТОБШАБ ‫ﻣﻪﺗﺎبﺷﺐ‬//‫ ﻣﺎﻫﺘﺎبﺷﺐ‬шаби аз партави нури Моњ равшан, шаби мањтобї. МОЊУТ ‫ ﻣﺎﻫﻮت‬матои пашмии паташ суфтаву њамвор, мовут (гуфт.): моњути сурх, чакмани моњут. МОЊУТБОФ ‫ ﻣﺎﻫﻮتﺑﺎف‬он ки ба бофтани моњут машѓул аст. МОЊУТБОФЇ ‫ ﻣﺎﻫﻮتﺑﺎﻓﻲ‬коргоње, ки дар он пашмњои мањинро молидаву пахш карда моњут мебофанд. МОЊУТЇ ‫ ﻣﺎﻫﻮﺗﻲ‬аз порчаи моњут дўхташуда. МОЊЧЕЊРА ‫ ﻣﺎﻫﭽﻬﺮه‬моњрў, хушрў, зебо. МОЊЉАБИН ‫ ﻣﺎﻫﺠﺒﻴﻦ‬ниг. мањљабин. МОЊЉАМОЛ ‫ ﻣﺎﻫﺠﻤﺎل‬ниг. моњрў(й). МОЧА ‫ ﻣﺎﭼﻪ‬1. хари мода. 2. тањќ. зани бадкора, бероњагард.

МОШ

МОЧАХАР ‫ ﻣﺎﭼﻪﺧﺮ‬гуфт. модахар, хари мода.

‫ ﻣﺎﺟﺮا‬1. воќеаи азсаргузашта; МОЉАРО а. њодиса, рўйдод; пешомад. 2. љанљол, хархаша; маншаю мољаро љанљоли забонї; мољаро бардоштан//мољаро кардан ѓавѓо бардоштан, љанљол кардан. 3. с. бо иѓво ба маќсад ноил шудан хостан: мољарои сиёсї. МОЉАРОТАЛАБ ‫ ﻣﺎﺟﺮاﻃﻠﺐ‬ниг. мољарољў(й): мољароталаб шудан. МОЉАРОЉЎ(Й) (‫ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ)ي‬1. љанљол-талаб, хархашахоњ; њангоматалаб. 2. иѓвоандоз. МОЉАРОЉЎЁНА ‫ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ‬1. љанљолталабона, ситезакорона. 2. ба тарзи иѓво, иѓвогарона: сиёсати мољарољўёна. МОЉАРОЉЎЇ ‫ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻲ‬1. хархашаталабї. 2. иѓвогарї. МОЉИД а. гиромї.

‫ﻣﺎﺟﺪ‬

љанљолхоњї,

кит. номдор; бузургвор,

МОШ ‫ ﻣﺎش‬бот. гиёње аз оилаи лўбиёињо ва ѓалладонаи он, ки мудаввари пўстсабзи сафедмаѓз аст; ◊ чашми касеро мош барин кушода мондан касеро сахт танбењ дода, њушёр карда мондан; чашми касе мош барин кушода шудан танбењ дида, њушёр шудани касе; чашми касе мош барин шудан (гаштан) аз чизе бохабар шуда дар њайрат мондан; айб дар ош аст ё дар мош? дар ваќти њанўз муайян набудани сабаби бадии чизе гуфта мешавад. МОША I ‫ ﻣﺎﺷﻪ‬књн. ченаки вазн дар тибб, ки баробари вазни як дона мош аст. МОША II ‫ ﻣﺎﺷﻪ‬1. анбўри сарпањни оњангарон. 2. љои пилтагузории милтиќњои ќадимї. МОШАК ‫ ﻣﺎﺷﻚ‬гуфт. бедонаи модина. 2. тиб. варами пилки чашм, нахўдак. 3. бот. боќило. МОШАРО ‫ ﻣﺎﺷﺮا‬тиб. варами хунин. МОШБО ‫ ﻣﺎﺷﺒﺎ‬кит., хўр. шўрбои аз мош пухташуда, шўрбои мошї. МОШИН(А) (‫ ﻣﺎﺷﻴﻦ)ه‬1. механизме, ки ягон кори муфидро ба љо меоварад; дастгоње, ки бо ќуввае ба њаракат даромада, кореро ба љо меоварад: мошин(а)и алафдаравї, мошин(а)и дарздўзї, мошин(а)и љомашўї. 2. гуфт. автомобил, автомашина: мошин(а)и боркаш, мошин(а)и сабукрав. МОШИНАДЎЗЇ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻨﻪدوزي‬гуфт. либос дўхтан

– 820 –

МОШ

дар мошинаи дарздўзї: мошинадўзї кардан. МОШИНАЧЇ дарздўз.

‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻪﭼﻲ‬

гуфт. дўзанда, хайёт,

МОШИНБОЗ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﺑﺎز‬он ки бо мошинњои гуногун ва ороиши онњо майл дорад. МОШИНБОЗЇ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﺑﺎزي‬1. амал ва шуѓли мошинбоз. 2. бозии кўдакон бо мошини обзорњои техникї. МОШИНГАРД ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﮔﺮد‬роње, ки мошинњо дар он рафтуо мекунанд; роњи мошингард. МОШИНГУЗАР ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﮔﺬر‬мошинрав, мошингард: роњи мошингузар. МОШИНДАРО ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦدرا‬љое, ки автомашина даробаро карда метавонад: дарвозаи мошиндаро, тангкўчаи мошиндаро. МОШИНДОР ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦدار‬дорандаи мошин, соњиби автомашина. МОШИНЇ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ‬ба воситаи мошин, бо мошин: љамъоварии мошини пахта. МОШИННАВИС ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﻧﻮﻳﺲ‬књн. 1. дар мошини хатнависї чопшуда: ду вараќи мошиннавис. 2. он ки дар мошини чоп навиштањоро чоп мекунад. МОШИННАВИСЇ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﻧﻮﻳﺴﻲ‬књн. чоп кардан дар мошинкаи хатнависї; кори мошиннавис. МОШИНОЛОТ шин(а).

‫ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت‬

асбобу олоти мо-

МОШИНРОН ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦران‬ронандаи автомашина, идоракунандаи мошин. МОШИНРОНЇ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦراﻧﻲ‬рондани мошин; кору шуѓли ронандаи автомашина. МОШИНСАВОР ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﺳﻮار‬савори автомобил. МОШИНСАВОРЇ автомашина будан. МОШИНСОЗ месозад.

‫ﻣﺎﺷﻴﻦﺳﻮاري‬

савори

‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﺳﺎز‬он ки мошину таљњизот

МОШИНСОЗЇ ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﺳﺎزي‬саноате, ки мошину таљњизот истењсол мекунад: корхонаи мошинсозї. МОШИНХОНА ‫ ﻣﺎﺷﻴﻦﺧﺎﻧﻪ‬књн. биное, ки дар он мошину дастгоњњо шинонда шудаанд; коргоњи мошинї.

МОШЇ I ‫ ﻣﺎﺷﻲ‬ба ранги мош монанд, ранги сабзи тира: гурбаи мошї, чашмони калони мошї. МОШЇ II ‫ﻣﺎﺷﻲ‬. мансуб ба мош, аз мош омодашуда. МОШЇ III ‫ ﻣﺎﺷﻲ‬кит. он ки пиёда меравад, пиёдарав, пиёда. МОШКАДУ ‫ ﻣﺎشﻛﺪو‬хрв. шўрбои аз мошу каду пухташуда. МОШКИЧИРЇ ‫ ﻣﺎشﻛﭽﺮي‬хрв. шўлаи аз мош ва биринљ пухташуда. МОШОБА ‫ ﻣﺎﺷﺎﺑﻪ‬хрв. таоми обдори аз мош ва биринљу лўбиё пухташуда. МОШОБАХЎР медорад.

‫ ﻣﺎﺷﺎﺑﻪﺧﻮر‬он ки мошобаро дўст

МОШОЌ I ‫ ﻣﺎﺷﺎق‬кит. хўша, сараки гандум. МОШПАЛАВ ‫ ﻣﺎشﭘﻠﻮ‬хрв. палаве, ки аз мош тайёр мекунанд. МОШПИЁБА ‫ ﻣﺎشﭘﻴﺎﺑﻪ‬ниг. мошоба. МОШУБИРИНЉ ‫ ﻣﺎشوﺑﺮﻧﺞ‬1. хўр. таоми обдоре, ки аз мош ва биринљ мепазанд. 2. сиёњу сафеди ба њам омехта: риши мошубиринљ. МОШУРА//МОШЎРА ‫ ﻣﺎﺷﻮره‬1. найчаи миёнхолї, лўлача. 2. боф. найчае, ки ба даруни моку мегузоранд. МОЯ а. ‫ ﻣﺎﻳﻪ‬1. асли њар чиз, асос, бунёд. 2. њар чиз, ки барои ба вуљуд омадани чизе асос мешавад (мас., хамирмоя (хамиртуруш барои хамир, сафедї барои мосту љурѓот…). 3. кит. сармоя, дастмоя; дорої, сарват. 4. кит. асбобу анљоми коре, дову дастгоњ. 5. тухмаи одам ва њайвони нарина, ки дуто мешавад; ◊ мояи дилхушии худ кардан воситаи дилхушии худ ќарор додан; мояи ифтихори касе шудан боиси фахри касе ќарор гирифтани чизе ё касе. МОЯВАР ‫ ﻣﺎﻳﻪور‬кит. сармоядор, давлатманд. МОЯДОН ‫ ﻣﺎﻳﻪدان‬биол. тухмдон, љои тухма. МОЯДОР ‫ ﻣﺎﻳﻪدار‬сармоядор, соњибдавлат, молик, соњиб.

давлатманд,

МОЯК ‫ ﻣﺎﻳﻚ‬1. ниг. моя 5. 2. тухми мурѓ, ки зери мокиёни куркшуда мегузоранд. МОЯКЎБЇ ‫ ﻣﺎﻳﻪﻛﻮﺑﻲ‬тиб. доругузаронии эњтиётї барои пешгирии баъзе беморињо;

– 821 – обилакўбї. МОЯНДАР ‫ ﻣﺎﻳﻨﺪر‬ниг. модарандар. МОЯЊТОЉ а. ‫ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج‬кит. чизњое, ки инсон доим ба он эњтиёљ дорад, эњтиёљоти зиндагии рўзмарра; њадди аќалли мояњтољ камтарин воситањои рўзгузаронї. МУАББАД ‫ﺪ‬‫ ﻣﺆﺑ‬кит. абадї љовид, њамешагї: азоби муаббад. МУАББИР а. ‫ ﻣﻌﺒﺮ‬кит. таъбиркунанда (хусусан хобро); баёнкунанда. МУАВВАД а. омўхта.

‫ﻣﻌﻮد‬

кит. одаткунонида ба чизе,

МУАВВАЗ а. ‫ ﻣﻌﻮض‬кит. иваз шуда; иваз, бадал: муавваз гаштан. МУАД(Д) а.‫ ﻣﻌﺪ‬кит. омода, муњайё ва њозир; муад будан омода будан, тайёр шудан. МУАДДАБ а. ‫ ﻣﺆدب‬боадаб, тарбиядида. МУАДДАБОНА а. аз рўи одоб.

‫ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ‬

боадабона, рафтори

МУАДДИБ а. ‫ ﻣﻮدب‬адабдињанда, адабомўз, мураббї, муаллим.

МУА

МУАЙИД а. ‫ ﻣﺆﻳﺪ‬кит. таъйидкунанда, таќвиятдињанда; дастгиркунанда. МУАЙЯН а. ‫ ﻣﻌﻴﻦ‬1. таъйиншуда, муќарраршуда. 2. аниќ, яќин, муќаррар; ваќти муайян ваќти муќарраршуда, ваќти таъйиншуда; миќдори муайян миќдори маъњуд, миќдори маълум; муайян кардан а) маълум кардан; аниќ кардан; б) таъйин кардан, муќаррар намудан; муайян шудан муќаррар шудан, таъйин гаштан; ањамияти муайяне доштан як дараља ањамият доштан; тамоман беањамият набудан; касби муайяне надоштан касби аниќ надоштан; касбе надоштан. МУАЙЯНЇ хасї.

‫ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬муайян будан; аниќї; мушах-

МУАЙЯНКУНАНДА ‫ ﻣﻌﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз муайян кардан он ки муайян ва равшан мекунад. 2. грам. яке аз аъзои пайрави љумла, ки ба саволњои чї тавр?, чї гуна?, чї ќадар?, аз он кї?... љавоб медињад: муайянкунанда ва муайяншаванда, муайянкунандаи изофї ва беизофа, муайянкунандаи ададї. 3. риёзї. як навъ ифодаи риёзї, детерминант.

МУАДДИЛ а. ‫ ﻣﻌﺪل‬мўътадилкунанда, ба њолати эътидол оваранда, росткунанда, ќоимкунанда.

МУАЙЯНШАВАНДА ‫ ﻣﻌﻴﻦﺷﻮﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз муайян шудан. 2. грам. яке аз аъзои љумла, ки бо муайянкунанда муайян мешавад.

МУАДДИЛУННАЊОР а. ‫ ﻣﻌﺪلاﻟﻨﻬﺎر‬нуљ. хати доиравї, ки агар сайри Офтоб ба он доира тасодуф кунад, шабу рўз баробар мешавад. 2. љуѓр. хати истиво.

МУАЙЯНШУДА ‫ ﻣﻌﻴﻦﺷﺪه‬замони гузашта аз муайян шудан; сифати феълии таъйиншуда, муќарраршуда: нафаќаи муайяншуда.

МУАЗЗАБ а. ‫ ﻣﻌﺬب‬кит. азобкашанда, азоббинанда, дар азоб монда. МУАЗЗАЗ а. ‫ ﻣﻌﺰز‬кит. азиз дошта шуда, эъзозу њурматдида, арљманд. МУАЗЗАМ а. ‫ ﻣﻌﻈﻢ‬азим ва бузург донисташуда, касе (чизе), ки онро бузург мешуморанд; бузург: устоди муаззам, мулки муаззам. МУАЗЗАМЇ ‫ ﻣﻌﻈﻤﻲ‬бузургї, арљмандї; азамат. МУАЗЗИН а. ‫ ﻣﻮذن‬д. ба намоз даъваткунанда, азонгўй, сўфии масљид. МУАЗЗИНЇ азонгўї.

‫ﻣﻮذﻧﻲ‬

МУАЗЗО а. вор.

‫ﻣﻌﺰا‬//‫ﻣﻌﺰي‬

д. касбу кори муаззин; азодор, мотамзада, сўг-

МУАККАД а. ‫ ﻣﺆﻛﺪ‬кит. 1. таъкидшуда, таъкидгардида. 2. мустањкам, устувор. МУАЛЛАЌ а. ‫ ﻣﻌﻠّﻖ‬овезон, овехташуда; муаллаќ задан чаппаю роста шудан, сарпоину поболо шудан; муаллаќ истодан дар њаво овезон истодан; муаллаќ мондан овезон мондан; ◊ аљали муаллаќ марги ногањонї. МУАЛЛАЌА а. ‫ ﻣﻌﻠّﻘﻪ‬1. ниг. муаллаќ. 2. меъ. ќисми озоди дар њаво будаи бино, ки як тарафаш дар маѓзи девор мустањкам карда шудааст. МУАЛЛАЌЗАН ‫ ﻣﻌﻠّﻖزن‬он ки муаллаќ мезанад, муаллаќзананда. МУАЛЛАЌЗАНЇ ‫ ﻣﻌﻠِﻖزﻧﻲ‬исми амал аз муаллаќ задан; љањида ба чобукї чаппаю роста шудани варзишгарон ва бозингарони сирк; дар

– 822 –

МУА

ваќти парвоз бозикунон чапаю роста шудани парандагон (мас., кабўтарон). МУАЛЛАЌЗАНОН ‫ ﻣﻌﻠّﻖزﻧﺎن‬феъли њол муаллаќ задан; дар њолати муаллаќзанї.

аз

МУАЛЛАЛ а. ‫ ﻣﻌﻠّﻞ‬кит. он чи сабаб дорад, сабабнок, иллатнок; сухани муаллал ба ѓараз гапи ѓаразнок. МУАЛЛАМ I а. ‫ ﻣﻌﻠّﻢ‬кит. таълимгирифта, омўхта; калби муаллам саги омўхта, саги дастомўз. МУАЛЛАМ ІІ а. ‫ ﻣﻌﻠّﻢ‬кит. аломатдор; наќшдор, наќшин; дебои муаллам матои њарири пурнаќшу нигор. МУАЛЛИМ I а. ‫ ﻣﻌﻠّﻢ‬1. он ки меомўзонад ва ёд медињад, омўзгор, таълимдињанда: муаллими таљрибадор, муаллими фанни забони тољикї, муаллими хизматнишондода таър. яке аз унвонњои фахрии соњаи маориф; муаллими хонагї муаллиме, ки ба талаба дар хона дарс медињад ё барои фаннеро бењтар аз худ кардан ба ў ёрї мерасонад. 2. мурољиати эњтиромона нисбат ба шахсе, ки ўро гўянда устоди худ мешуморад. МУАЛЛИМ ІІ а. дардовар.

‫ﻣﺆﻟﻢ‬

кит. аламнок, дарднок,

МУАЛЛИМЇ ‫ ﻣﻌﻠّﻤﻲ‬шуѓл ва касби муаллим; омўзгорї, таълимдињї; муаллимї кардан муаллим будан, омўзгорї кардан. МУАЛЛИМТАЙЁРКУНЇ ‫ ﻣﻌﻠّﻢﺗﻴﺎرﻛﻨﻲ‬књн. таълим ва тарбияи муаллимон: Институти такмили ихтисоси муаллимон, курси яксолаи такмили ихтисоси муаллимон. МУАЛЛИФ а. ‫ ﻣﺆﻟّﻒ‬таълифкунанда, нависан даи китоб ва асар: муаллифи асар. МУАЛЛИФЇ ‫ ﻣﺆﻟّﻔﻲ‬1. мансуб ба муаллиф. 2. муаллиф будан: њуќуќи муаллифї. МУАЛЛО а. ‫ﻣﻌﻼ‬//‫ ﻣﻌﻠﻲ‬кит. 1. олї, баланд, боло: арши муалло. 2. азим, бузург, олї. МУАММАР а. ‫ﺮ‬‫ ﻣﻌﻤ‬кит. касе ё чизе, ки умри дароз дидааст, кўњансол, солхўрда. МУАММО а. ‫ﺎ‬‫ﻣﻌﻤ‬//‫ﻲ‬‫ ﻣﻌﻤ‬1. сарбаста ва муѓлаќ, пўшида, душворфањм. 2. масъалаи сарбаста; мушкилот. 3. адш. шеър ва сухане, ки ѓайр аз маънои зоњириаш бо рамз ва имо номи касе ё чизеро ифода мекарда бошад; муаммои чизе-

ро кушодан (њал кардан) чизи сарбаста ва номаълумро равшан кардан; мушкилиро бартараф кардан. МУАММОГЎЇ ‫ﺎﮔﻮﺋﻲ‬‫ ﻣﻌﻤ‬гуфтани сухани сарбаста; изњори муддао кардан бо рамз; муаммо навиштани шоир: муаммогўї кардан. МУАММОДОР ‫ﺎدار‬‫ ﻣﻌﻤ‬сарбастамаънї, рамзнок, душворфањм. МУАНБАР а. ‫ ﻣﻌﻨﺒﺮ‬кит. анбарбў, хушбў, муаттар: зулфи муанбар. МУАННАС а. ‫ ﻣﺆﻧﺚ‬1. мода, муќоб. музаккар. 2. грам. шакли занонаи калима, љинси занона (дар баъзе забонњо). МУАРРАБ а. ‫ ﻣﻌﺮب‬збш. калимае, ки аз забони дигар гирифта, ба ќоидаи забони арабї тобеъ кунонида шудааст, арабишуда (мас., гавњар-љавњар, канда-хандаќ, ганљ-канљ). МУАРРИФ а. кунанда.

‫ﻣﻌﺮّف‬

шиносонанда, шинос-

МУАРРИФЇ ‫ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬: муаррифї кардан шинос кардан, шиносонидан. МУАРРИФИНОМА ‫ ﻣﻌﺮﻓﻲﻧﺎﻣﻪ‬1. номае, ки барои шиносонидани шахсе ба шахси дигар навишта шудааст. 2. тавсиянома. МУАРРИХ а. навис.

‫ﻣﺆرخ‬

кит. таърихшинос; таърих-

МУАРРО а. ‫ﻣﻌﺮّا‬//‫ ﻣﻌﺮّي‬кит. орї аз чизе, холї, барї, пок: муарро будан. МУАССИР а. ‫ ﻣﺆﺛّﺮ‬таъсиркунанда, таъсирбахш. МУАССИРЇ ‫ ﻣﺆﺛّﺮي‬таъсирбахшї, таъсирнокї. МУАССИС а. ‫ ﻣﺆﺳﺲ‬асосгузор, таъсискунанда; маљлиси муассисон с. љамъомади интихобї, ки њуќуќи таъсису ташкил карданро дорад. МУАССИСА а. ‫ ﻣﺆﺳﺴﻪ‬созмоне, ки дар ягон соња фаъолият мекунад, идора: муассисаи бачагона, муассисаи илмї, муассисаи табобатї (муолиљавї), муассисаи хўроки умумї, муассисаи хайрия созмоне, ки аз рўи шафќату некўкорї бо расонидани ёрии моддї ба камбизоатону мўњтољон машѓул аст. МУАССИСАВЇ ‫ﺴﻮي‬‫ ﻣﺆﺳ‬мансуб ба муассиса, ба муассиса тааллуќдор, тобеи идора. МУАССИСОТЇ ‫ﺴﺎﺗﻲ‬‫ ﻣﺆﺳ‬ниг. муассисавї. МУАСФАР а. ‫ ﻣﻌﺼﻔﺮ‬кит. бо ранги гули усфур (заъфарон) ранг кардашуда; зардранги ба

– 823 – сурхї моил, заъфарониранг. 1. аз истеъмол МУАТТАЛ а. ‫ ﻣﻌﻄّﻞ‬кит. баромада, нодаркор. 2. маъзул ва бекоршуда; муаттал кардан аз кор монондан, бекор кардан; саргардон кардан, маътал. МУАТТАР а. ‫ ﻣﻌﻄّﺮ‬атрнок, атрогин, хушбў; муаттар кардан хушбў гардонидан; муаттар шудан хушбў шудан. МУАТТАРЇ атрафшонї.

‫ﻣﻌﻄّﺮي‬

кит.

хушбўї,

накњат,

МУБАДДАЛ а. ‫ل‬‫ ﻣﺒﺪ‬табдилёфта, ивазшуда, баргашта (ба чизе); мубаддал гардидан (гаштан) бадал шудан, табдил ёфтан; мубаддал намудан (кардан) табдил додан; мубаддал шудан табдил ёфтан. МУБАДДАЛШАВЇ ‫ ﻣﺒﺪلﺷﻮي‬исми амал аз мубаддал шудан; табдилёбї.

‫ﻦ‬‫ ﻣﺒﻴ‬баён

ва равшан кардашуда;

МУБАЛЛИЃ а. ‫ ﻣﺒﻠّﻎ‬кит. 1. иблоѓкунанда, расонандаи амр ё хабар ба касони дигар. 2. таблиѓкунандаи чизе, ташвиќу тарѓибкунанда. МУБАРРАД а. карда.

‫ﻣﺒﺮّد‬

шурўъ кардан ба коре: мубодарат ба коре кардан. МУБОДИЛА а. ‫ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬табодул, иваз кардан, муовиза; мубодилаи афкор изњори фикру аќида байни ду ё чанд кас; нуќтаи мубодилаи арз љои иваз кардани асъор (пулњои хориљї). МУБОДИЛАВЇ ‫ ﻣﺒﺎدﻟﻪوي‬бадалшаванда, ќобили бадал шудан, муовизавї: арзиши мубодилавї, ќурби мубодилавї. МУБОДИЛАГЇ ‫ ﻣﺒﺎدﻟﮕﻲ‬ниг. мубодилавї.

МУАХХАР а. ‫ ﻣﺆﺧّﺮ‬кит. 1. ба таъхир гузошташуда, аќибафтода. 2. ќисми аќиби чизе: муаххари киштї.

МУБАЙЯН а. ошкор, аён.

МУБ

кит. хунук шуда, сард

МУБАРРИД а. ‫ ﻣﺒﺮّد‬кит. 1. хунуккунанда, сардкунанда. 2. доруи сардкунандаи мизољ. МУБАРРО а. ‫ﻣﺒﺮّا‬//‫ ﻣﺒﺮّي‬кит. барї кардашуда, пок кардашуда; пок аз айб (гуноњ, тўњмат ва ѓ.). МУБАССИР а. ‫ﺮ‬‫ ﻣﺒﺼ‬кит. назаркунанда, нигоњкунанда, бинанда; бино, бобасират. МУБАТТАР а. ‫ ﻣﺒﺘّﺮ‬1. думбурида. 2. наслбурида, бенасл, бефарзанд. МУБАШШИР а. ‫ ﻣﺒﺸّﺮ‬кит. башоратдењ, муждадењ, хушхабаррасон, муждарасон.

МУБОЛИЃА а. ‫ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬1. аз њад берун таърифу тавсиф кардани чизе, аз њад гузаронидан дар таъриф (дар сухан); бидуни муболиѓа бе њељ тавсифи зиёдатї, бидуни болобардории зиёд; муболиѓа кардан аз будаш зиёд нишон додан; ба таърифу тавсифи аз њад зиёд роњ додан. 2. адш. яке аз воситањои тасвири бадеї буда, аз њадди эътидол гузаронидани мадњ ё мазаммат асоси он мебошад (таблиѓ, иѓроќ ва ѓулув аз навъњои он аст). МУБОЛИЃАВЇ ‫ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪوي‬дорои муболиѓа, берун аз њад (дар таъриф ё танќид). МУБОЛИЃАДОР лиѓаомез.

‫ﻣﺒﺎﻟﻐﻪدار‬

бомуболиѓа, мубо-

МУБОЛИЃАКОР дињанда.

‫ﻣﺒﺎﻟﻐﻪﻛﺎر‬

ба муболиѓа роњ-

МУБОЛИЃАОМЕЗ ‫ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪآﻣﻴﺰ‬тавсиф ё танќиди аз њад зиёд, аз њаќиќати воќеї дур. МУБОРАК а. ‫ ﻣﺒﺎرك‬хуљаста, фархунда, нек, бахайр; табаррук(ї); моњи муборак моњи бахайр, моњи табаррук; ќадами муборак ќадами бахосият; муборак бод!, муборак шавад! хитоби табрику тањният ва шодбош, ки ба шарофати воќеаи неки касе нисбат ба ў гуфта мешавад. МУБОРАКБОД ‫ ﻣﺒﺎركﺑﺎد‬изњори некхоњї барои касе, шодбошї табрику тањният; муборакбод гуфтан табрик кардан, «муборак шавад» гуфтан; муборакбод кардан (намудан) табрик кардан.

МУБИН а. ‫ ﻣﺒﻴﻦ‬кит. 1. ошкоркунанда, возењу равшанкунанда. 2. ошкоршуда; ошкор, возењ; љабини мубин пешонии софу кушода.

МУБОРАКБОДЇ ‫ ﻣﺒﺎركﺑﺎدي‬1. ниг. муборакбод; табрикгўї. 2. чизи барои табрикгўї додашуда; муборакбодї кардан (намудан) табрик гуфтан.

МУБОДАРАТ а. ‫ ﻣﺒﺎدرت‬кит. 1. сабќату пешї љустан, шитоб ва кўшиш. 2. иќдом ба коре,

МУБОРАКЇ ‫ ﻣﺒﺎرﻛﻲ‬муборак будан, фархунда будан; хайру баракат.

– 824 –

МУБ

МУБОРАКЌАДАМ ‫ﻣﺒﺎركﻗﺪم‬ некќадам, хушќадам, бахосият, фархундапай. МУБОРАКНИЊОД некўтабиат.

‫ﻣﺒﺎركﻧﻬﺎد‬

поквиљдон,

МУБОРАКНОМА ‫ ﻣﺒﺎركﻧﺎﻣﻪ‬1. номаи табрикї, табрикнома. 2. таър., маљ. фармони подшоњї. МУБОРАКПАЙ ракќадам.

‫ﻣﺒﺎركﭘﻲ‬

кит.,

ниг.

мубо-

МУБОРАКФОЛ ‫ ﻣﺒﺎركﻓﺎل‬мусоид, мувофиќ; некпой; хушбинона. МУБОРИЗ а. ‫ ﻣﺒﺎرز‬муборизакунанда, љанганда, љанговар. МУБОРИЗА а. ‫ ﻣﺒﺎرزه‬љанги дутарафа, муњориба; талош барои њаќќу њуќуќ, ѓоя, маќсад ва кори худ бо њар роњ: муборизаи иќтисодї, муборизаи мафкуравї, муборизаи синфї; мубориза бурдан (кардан) љангидан. МУБОРИЗАКУНАНДА ‫ ﻣﺒﺎرزهﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мубориза кардан; мубориз, муборизабаранда. МУБОЊ а. ‫ ﻣﺒﺎح‬љоиз, раво: мубоњ гардонидан а) раво дониста шудан, љоиз њисоб кардан; б) д. њалол кардан. МУБОЊИСА//МУБОЊАСА а. ‫ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ‬1. бањси чанд кас доир ба ягон масъала, изњори фикр кардани чанд кас аз рўи ягон масъала, муњокимаи оммавї дар атрофи ягон мавзўи бањсталаб. 2. мунозира, муноќиша (дар бораи чизе); мубоњисаи илмї бањси илмї, баррасии ягон масъалаи илмї; мубоњиса кардан бањс кардан, мунозира кардан. МУБОЊИСАВЇ ‫ ﻣﺒﺎﺣﺜﻮي‬мубоњисанок, бањснок: масъалаи мубоњисавї. МУБОЊИСАКУНАНДА ‫ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мубоњиса кардан; бањскунанда, мунозиракунанда. МУБОЊОТ а. ‫ ﻣﺒﺎﻫﺎت‬кит. фахр кардан ё болидан ба чизе. МУБОШИР а. ‫ ﻣﺒﺎﺷﺮ‬кит. сардор, саркор, амалдор; назораткунанда ба рафти коре. МУБОШИРАТ а. ‫ ﻣﺒﺎﺷﺮت‬1. кореро ба нафъи худ анљом додан, ба сари худ ба коре машѓул шудан; иќдом ба коре. 2. муоширати марду зан. 3. заношўї, издивољ.

МУБРАМ а. ‫ ﻣﺒﺮم‬1. мањкам, устувор. 2. маљ. муњим ва зарур; зарурати мубрам нињояти зарурат; ќазои мубрам кит. сарнавишти ногузир. МУБТАДЇ а. ‫ ﻣﺒﺘﺪي‬кит. 1. оѓозкунанда; ибтидої, аввалин, муќоб. мунтањї. 2. ниг. мубтадо. МУБТАДО а. ‫ ﻣﺒﺘﺪا‬грам. фоили љумла (сараъзо). МУБТАКИР а. ‫ ﻣﺒﺘﻜﺮ‬кит. он ки навоварї мекунад, соњибибтикор, ташаббускор. МУБТАЛО а. ‫ﻣﺒﺘﻠﻲ‬//‫ ﻣﺒﺘﻼ‬1. ба дарду ранљ афтода, гирифтор (ба балову кулфате). 2. маљ. ошиќ; мафтун; мубтало гаштан (шудан) а) гирифтор гардидан (ба дарде); б) маљ. ошиќ шудан; мубтало кардан гирифтор кардан; ба ќайди чизе андохтан, шефта кардан. МУБТАНЇ а. ‫ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬кит. биноёфта, асосёфта бар чизе; вобаста ба чизе: мубтанї бар чизе будан. МУБЊАМ а. ‫ ﻣﺒﻬﻢ‬1. пўшида, пинњон: чизи мубњам. 2. норавшан, номуайян; печида, номафњум: сухани мубњам, маънии мубњам. МУБЊАМЇ сарбастагї.

‫ﻣﺒﻬﻤﻲ‬

норавшанї,

номуайянї,

МУВАЗЗАФ а. ‫ ﻣﻮﻇّﻒ‬кит. он ки ба вай вазифае супурда шудааст, вазифадор: муваззаф кардан, муваззаф шудан. МУВАККАЛ а. ‫ ﻣﻮﻛّﻞ‬кит. он ки ба ў коре супорида шудааст, гумошта, вакил; муваккал кардан таъйин кардан, вакил кардан. МУВАЌЌАТ а. ‫ ﻣﻮﻗّﺖ‬ба муддати муайян ва мањдуд, ѓайридоимї: ба таври муваќќат; ниг. муваќќатан. МУВАЌЌАТАН а. ً‫ ﻣﻮﻗّﺘﺎ‬1. ба таври муваќќат барои муддати мањдуд ва муайян, ѓайридоимї. 2. нопойдор. МУВАЌЌАТЇ ‫ ﻣﻮﻗّﺘﻲ‬нопойдор, барои муддати кўтоњ, ѓайрињамешагї; муќоб. доимї ва њамешагї: корношоямии муваќќатї, шањодатномаи муваќќатї. МУВАЛЛИД а. ‫ ﻣﻮﻟّﺪ‬кит. 1. таваллудкунанда, зоянда. 2. тавлидкунанда, истењсолкунанда. МУВАРРАД а. ‫د‬‫ ﻣﻮر‬кит. 1. гулкарда, шукуфта. 2. маљ. гулгун; сурх. МУВАРРАС а.

‫ث‬‫ ﻣﻮر‬кит. чизи ба меросмонда,

– 825 – меросї, ирсї. МУВАСВАС а. ‫ ﻣﻮﺳﻮس‬1. васваса кардашуда, дар васваса монда, дучори васваса шуда. 2. ошуфтањол, нороњат ва бадгумон. МУВАССАЛ а. шуда.

‫ﻞ‬‫ﻣﻮﺻ‬

кит. васл шуда, пайванд

МУВАФФАЌ а. ‫ ﻣﻮﻓّﻖ‬тавфиќёфта, комёбшуда, ба мурод расида; муваффаќ шудан ба маќсад расидан; муваффаќ гаштан (шудан) ноил шудан, комёб шудан, расидан ба маќсад. МУВАФФАЌИЯТ а. ‫ ﻣﻮﻓﻘّﻴﺖ‬1. комёбї, барор; пешрафт, пешравї. 2. ѓалаба, фирўзї, ѓолибият; бо муваффаќият бо натиљањои наѓз; муваффаќият ба даст овардан комёб гаштан, ба пешравї ноил шудан; муваффаќият талабидан (хостан) барор ва пешравї орзу кардан. МУВАФФАЌОНА бобарор.

‫ﻣﻮﻓّﻘﺎﻧﻪ‬

бомуваффа- ќият,

МУВАФФО а. ‫ﻣﻮﻓّﺎ‬//‫ ﻣﻮﻓّﻲ‬кит. вафо кардашуда, тамоман иљро ва адо кардашуда; пурра ва комил. МУВАЊЊИД а. ‫ﺪ‬‫ ﻣﻮﺣ‬кит., д. он ки ба вањдати Худо бовар дорад; он ки Худоро якка ва ягона медонад, мўътаќид ба Худои ягона. МУВАШШАЊ а. ‫ ﻣﻮﺷﺢ‬1. кит. ороста, зинат додашуда; мувашшањ гардонидан оростан, зинат додан. 2. адш. шеъре, ки дар аввали њар мисраъ ё байти он чунин њарфе оварда мешавад, ки аз љамъи он њарфњо номе, иборае ё љумлае њосил мегардад. МУВАЊЊИШ вањшатнок.

а.

‫ﺶ‬‫ﻣﻮﻫ‬

кит.

вањшатовар,

МУВАЉЉАЊ а. ‫ﻪ‬‫ ﻣﻮﺟ‬кит. 1. ваљњнок, далелнок, асоснок: узри муваљљањ. 2. писандида, маќбул. МУВОЗАА а. ‫ ﻣﻮاﺿﻌﻪ‬кит. 1. бо њамдигар ќарор гузоштан (ба коре), забон як кардан (дар коре): мувозаа кардан. 2. ќарордод, ањднома, шартнома. МУВОЗИНА//МУВОЗИНАТ а. ‫ﻣﻮازﻧﺖ‬//‫ﻣﻮازﻧﻪ‬ баробарвазнї: њамвазнї; мувозинатро нигоњ доштан баробарвазн шуда истодан, устувор истодан; мувозинатро гум кардан аз баробарвазнї баромадан, устувориро гум кардани як тараф.

МУЃ

МУВОЗЇ а. ‫ ﻣﻮازي‬баробар, њампањлу, параллел; хати мувозї њанд. ду хати рост, ки агар давом дода шаванд, аз њамдигар њамеша дар фосилаи мусовї меистанд. МУВОСИЛА//МУВОСИЛАТ ‫ﻣﻮاﺻﻠﺖ‬//‫ﻣﻮاﺻﻠﻪ‬ пайвастагї, иттисол, ба њам пайвастан(-и ду кас ё ду чиз). МУВОСО а. ‫ﻣﻮاﺳﺎت‬//‫ ﻣﻮاﺳﺎ‬мувофиќат, созиш, мадоро, муросо; мувосо кардан созиш кардан, муросо кардан; оштї кардан. МУВОСОКОР ‫ ﻣﻮاﺳﺎﻛﺎر‬он ки аз рўи мењрубонї ё барои салоњи кор бо касе ё чизе муросо ва созиш мекунад; созиши кор. МУВОСОКОРЇ созишкорї.

‫ﻣﻮاﺳﺎﻛﺎري‬

МУВОСОКОРОНА созишкорона.

муросокор будан,

‫ﻣﻮاﺳﺎﻛﺎراﻧﻪ‬

бо роњи муросо,

МУВОФИЌ а. ‫ ﻣﻮاﻓﻖ‬1. созишкунанда, муттафиќ, њамраъї: дўстон ва ёрони мувофиќ. 2. мутобиќ, созгар мувофиќи… а) мутобиќи…; муносиби…; б) аз рўи…, дар асоси …; мувофиќи табъ ба тарзи дилхоњ табъи дил; мувофиќи ќоида, аз рўи ќоида, мутобиќи ќоида; мавриди мувофиќ фурсати мусоид, ваќти мусоид; мувофиќ кардан мутобиќ ва созгор сохтан; мувофиќ омадан дуруст омадан, муносиб воќеъ шудан, мутобиќат доштан. МУВОФИЌА а. ‫ ﻣﻮاﻓﻘﻪ‬созиш; њамфикрї, њамраъйї: мувофиќа кардан изњори њамфикрї кардан; ризоият додан ба коре. МУВОФИЌАТ а. ‫ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬1. созиш, њамфикрї, њамраъйї. 2. созгорї, мутобиќат; мувофиќат кардан мувофиќ омадан, созгор воќеъ шудан. 3. иќт. таносуби арзи мамлакатњои гуногун ба њисоби тилло; ◊ мувофиќати хун биол. ќобили омезиш будани гурўњи хуни як кас ба каси дигар. МУВОФИЌАТНОМА ‫ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ‬њуљљат дар бораи мувофиќати тарафњо, созишнома. МУВОЉЕЊ а. ‫ ﻣﻮاﺟﻪ‬рў ба рўи њам истода; мувољењ шудан рў ба рў шудан, дучор шудан (ба мушкилоте). МУЃ ‫ ﻣﻎ‬1. књн. рўњонии оташпараст. 2. оташпараст, зардуштї. 3. маљ. майфурўш, соњиби майхона; пири муѓон роњбари хароботиён,

– 826 –

МУЃ

сардори майкада; хароботи муѓон майхона. МУЃАЙЛОН ‫ ﻣﻐﻴﻼن‬ниг. муѓелон. МУЃАМБИР ‫ ﻣﻐﻤﺒﺮ‬1. њилагар, маккор, айёр. 2. содалавњнамои ба кори худ њушёр; он ки дар корњо ноаён манфиати худро ба љои аввал мегузорад. МУЃАМБИРЇ ‫ﻣﻐﻤﺒﺮي‬ муѓамбирї кардан.

њилагарї,

айёрї:

МУЃАМБИРНАМО ‫ ﻣﻐﻤﺒﺮﻧﻤﺎ‬шахси њушманд ба муѓамбир монанд, айёрнамо. МУЃАМБИРОНА ‫ ﻣﻐﻤﺒﺮاﻧﻪ‬њилагарона, айёрона, маккорона. МУЃАННЇ а. ‫ ﻣﻐﻨﻲ‬сароянда ва навозанда, мутриб ва њофиз. МУЃБАЧА ‫ ﻣﻐﺒﭽﻪ‬1. шогирд ва хизматгори дукони майфурўшї. 2. бачаи оташпараст. МУЃЕЛОН ‫ ﻣﻐﻴﻼن‬бот. дарахтест хордор дар биёбонњо, хори ѓелак, маѓелон, муѓайлон.

муѓтанам донистан а) ѓанимат шуморидан, мусоид донистан; б) ба ќадри чизе расидан. МУЃУЛ ‫ﻣﻐﻮل‬//‫ ﻣﻐﻞ‬1. халќе, ки аксарияти ањолии Муѓулистонро ташкил медињад. 2. зода ва сокини Муѓулистон. МУЃУЛЇ муѓулї.

‫ﻣﻐﻮﻟﻲ‬//‫ﻣﻐﻠﻲ‬

мансуб ба муѓул: забони

МУЃУЛЧА ‫ ﻣﻐﻞﭼﻪ‬номи оњанге аз маќоми якуми «Шашмаќом»: муѓулчаи дугоњ оњанге аз маќоми чоруми «дугоњ»-и «Шашмаќом». МУЃУЛЧОЙ ‫ ﻣﻐﻞﭼﺎي‬бот. як навъ гиёњи бисёрсола, ки баргаш ба љойи чой истифода мешавад. МУЃЉА ‫ ﻣﻐﺠﻪ‬бот. љои баргбарорї ва гулкунии навда ва шохчаи растанињо, љавона, пунбак: муѓља баровардан. МУЃЉАБАНДЇ пунбакдамонї.

‫ﻣﻐﺠﻪﺑﻨﺪي‬

муѓља

бастан,

МУЃЉАДОР ‫ ﻣﻐﺠﻪدار‬растанињое, ки муѓча доранд; дорои муѓча: дарахтњои муѓчадор.

МУЃЛАЌ а. ‫ ﻣﻐﻠﻖ‬1. кит. (дари) баста, нокушода. 2. маљ. норавшан, номафњум, мубњам, печидаву душворфањм: сухани муѓлаќ, љавоби муѓлаќ.

МУЃЉАПАЙВАНД ‫ ﻣﻐﺠﻪﭘﻴﻮﻧﺪ‬бот. навъи пайванд, ки муѓчаи дарахти бењтарини меваро ба навъи хасаки он пайванд мекунанд.

МУЃЛАЌБАЁН ‫ ﻣﻐﻠﻖﺑﻴﺎن‬он ки тарзи ифодаи ў мушкилфањм аст, душворбаён; печидагў.

МУД(Д) а. (‫ ﻣﻮد)د‬књн. зарфи паймонаї барои љисмњои пошхўранда ва моеъ.

МУЃЛАЌБАЁНЇ ‫ ﻣﻐﻠﻖﺑﻴﺎﻧﻲ‬муѓлаќбаён будан; душворбаёнї; печидагўї.

МУДАББИР а. ‫ﺮ‬‫ ﻣﺪﺑ‬кит. 1. соњибтадбир, ботадбир, чораљў. 2. идоракунанда, сардор.

МУЃЛАЌГЎ(Й) (‫ ﻣﻐﻠﻖﮔﻮ)ي‬душворбаён, печидагўй, муѓлаќгўй.

МУДАВВАР а. ‫ ﻣﺪور‬доирашакл, гирда, кулўла; мизи мудаввар мизи доирашакл, мизи гирд.

МУЃЛАЌГЎЇ ‫ ﻣﻐﻠﻖﮔﻮﺋﻲ‬муѓлаќгўй душворбаёнї, печидагўї.

МУДАЌЌИЌ а. бориксанљ.

МУЃЛАЌЇ ‫ ﻣﻐﻠﻘﻲ‬сарбастагї, мубњамї, печидагї.

будан;

‫ ﻣﺪﻗّﻖ‬тадќиќкунанда; даќиќкор,

номафњумї,

МУДАРРИС а. ‫س‬‫ ﻣﺪر‬дарсдињанда, дарсгў; муаллими мадраса.

МУЃОЛАТА а. ‫ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ‬ба ѓалат андохтан; бо далели сусту ѓалат ба вуљуд овардани иштибоњ. МУЃОНА ‫ ﻣﻐﺎﻧﻪ‬мансуб ба муѓ; ба монанди муѓ. МУЃРИЗ а. ‫ ﻣﻐﺮض‬кит. он ки кинаву ѓараз меварзад, бадхоњ.

МУДАРРИСЇ ‫ﺳﻲ‬‫ ﻣﺪر‬дарсгўї, дарсдињї; шуѓлу амали мударрис.

МУЃРИЗОНА ќасдан.

‫ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ‬

аз рўи кинаву ѓараз;

МУЃСАРО ‫ ﻣﻐﺴﺮا‬кит. киноя аз майхона. МУЃТАНАМ

а.

‫ﻣﻐﺘﻨﻢ‬

ѓанимат

шумурда:

МУДЃАМ а. ‫ ﻣﺪﻏﻢ‬1. кит. ба даруни чизе даромада. 2. збш. идѓомшуда; ниг. идѓом. МУДБАР//МУДБИР а. ‫ ﻣﺪﺑﺮ‬кит. баргаштабахт, бадбахт, муќоб. муќбил. МУДДАИЁНА унон.

‫ﻋﻲﻳﺎﻧﻪ‬‫ﻣﺪ‬

даъвогарона, даъво-

МУДДАЇ ‫ﻋﻲ‬‫ ﻣﺪ‬1. даъвогар, даъвокунанда; додхоњ. 2. иддаокунанда, сифатеро ба худ

– 827 – нисбат дода фахркунанда. 3. кит., маљ. раќиб, њариф. МУДДАО ‫ﻋﺎ‬‫ ﻣﺪ‬1. даъво; иддао, талаб, таќозо. 2. хоњиш; чизи орзукарда; маќсуд; муддаои табъ мувофиќи хоњиши табъ, ба ќадри дилхоњ; айни муддао табъи дил, мувофиќи маќсад; чизи дилхоњ ва матлуб; арзи муддао кардан маќсади худро изњор кардан. МУДДАТ а. ‫ت‬‫ ﻣﺪ‬ваќт ва замони муайян, як ќисми ваќт ва замон; мўњлат; муддате як муддат; то ваќти муайян; муддати андак ваќти кам; муддати дароз (мадид) ваќти бисёр; дар муддати як сол дар давоми (фосилаи) як сол; пеш аз муддат пеш аз ваќти муайян; як муддат муддате, андак ваќт. МУДИР а. ‫ ﻣﺪﻳﺮ‬идоракунандаи ягон кор; роњбари ягон бахши муассиса; роњбари баъзе муассисањо: мудири ќисми таълим, мудири боѓчаи бачагон, мудири шўъба. МУДИРИЯТ а. идора; идора. МУДИРЇ мудир.

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬

маъмурият, њайати

‫ ﻣﺪﻳﺮي‬мудир будан; мансаб ва шуѓли

МУЖ

кардан њимоя кардан, дафъ кардани њуљум. МУДОФИАВЇ ‫ ﻣﺪاﻓﻌﻮي‬мансуб ба мудофиа: иншооти мудофиавї, иќтидори мудофиавї, љангњои мудофиавї. МУДОФИАГАР ‫ﻣﺪاﻓﻌﻪﮔﺮ‬ њимоякунанда, њимоятгар, муњофиз; мудофиакор. МУДОФИАГОЊ ‫ ﻣﺪاﻓﻌﻪﮔﺎه‬љои мањалли ба мудофиа тайёршуда. МУДОФИАКОР муњофизаткор.

мудофиа,

‫ ﻣﺪاﻓﻌﻪﻛﺎر‬1. ниг. мудофиагар. 2.

МУДОФИАКУНАНДА ‫ ﻣﺪاﻓﻌﻪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мудофиа кардан; њимоякунанда, муњофиз, мудофеъ. МУДОХИЛА ‫ ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬дахл кардан ба коре, дахолат; мудохила кардан дахл кардани шахсе ба коре, ки ба ў рабт надорад. МУДОЊАНА//МУДОЊАНАТ а. ‫ﻣﺪاﻫﻨﺖ‬//‫ﻣﺪاﻫﻨﻪ‬ кит. хушомадгўї, чоплусї; мунофиќї, риёкорї. МУДОЊИН а. ‫ﻣﺪاﻫﻦ‬ мунофиќ, дурўя.

чоплус,

хушомадгўй;

МУДОВИМ а. ‫ ﻣﺪاوم‬1. кит. давомдињанда, идомадињанда. 2. бардавом, пойдор, њамешагї.

МУДРАК а. ‫ ﻣﺪرك‬кит. он чи бо њисси ботинї дарк шудааст, даркшуда, идрокшуда, мафњум.

МУДОВИМАТ ‫ ﻣﺪاوﻣﺖ‬идома додан, давомдињї; мудовимат кардан давом додан.

МУДРАЉ а. ‫ ﻣﺪرج‬кит. дарљ шуда, дохил шуда.

МУДОВО а. ‫ ﻣﺪاوا‬даво, муолиља, табобат; мудово кардан даво (илољ) кардан. МУДОМ І а. ‫ ﻣﺪام‬доимо, њамешагї. МУДОМ ІІ а. ‫ ﻣﺪام‬кит. май, шароб. МУДОМУЛУМР а. ‫ ﻣﺪاماﻟﻌﻤﺮ‬кит. њамешагї, абадї, дар тамоми умр. МУДОРО а. ‫ ﻣﺪارا‬1. бо нармї ва њусни хулќ бо касе рафтор кардан, муомилаи нек. 2. созиш, муросо, мадоро: мудоро кардан. МУДОФЕЪ а. фоъкунанда.

‫ﻣﺪاﻓﻊ‬

њимоятгар, муњофиз, ди-

МУДОФИА а. ‫ ﻣﺪاﻓﻌﻪ‬дафъ кардани зарар ва њуљум; дифоъ, нигоњбонї: мудофиаи Ватан њимояи Ватан аз њуљуми душман; мудофиаи ѓайринизомї маљмўаи чорабинињое, ки барои аз њуљуми эњтимолии душман муњофизат кардани мамлакат ва дигар њодисањои фавќулода амалї карда мешаванд; мудофиа

МУДРИК а. ‫ ﻣﺪرك‬кит. 1. дарккунанда, дарёбанда, фањмкунанда. 2. фарќкунанда, имтиёзкунанда. МУДЊИШ а. ‫ ﻣﺪﻫﺶ‬дањшатнок, дањшатангез, пурвоњима; воќеаи мудњиш. МУЖДА ‫ ﻣﮋده‬хабари хуш, башорат, навид; мужда (додан, овардан) расондан хабари хуш овардан. МУЖДАБАР ‫ ﻣﮋدهﺑﺮ‬он ки хабари хуш мебарад, муждарасон. МУЖДАВАР ‫ ﻣﮋدهور‬кит., ниг. муждабар. МУЖДАГОНЇ ‫ ﻣﮋدهﮔﺎﻧﻲ‬њадяе, ки ба муждаовар дода мешавад; муждагонї гирифтан инъоме гирифтан, барои хабари хуш; муждагонї додан барои хабари хуш ба тариќи њадя ягон чиз додан. МУЖДАДИЊАНДА ‫ ﻣﮋدهدﻫﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мужда додан; муждаовар.

– 828 –

МУЖ

МУЖДАОВАР ‫ ﻣﮋدهآور‬он ки ё он чи муждае меорад, муждарасон, муждадињанда. МУЖДАРАСОН ‫ ﻣﮋدهرﺳﺎن‬он мерасонад, муждадињанда.

моњона маоши моњона; музди мењнат њаќќи мењнат; музд гирифтан њаќќи кор гирифтан.

мужда

МУЗДАВИЉ а. ‫ ﻣﺰدوج‬кит. издивољкунанда, њамсаргиранда.

МУЖДАРАСОНЇ ‫ ﻣﮋدهرﺳﺎﻧﻲ‬мужда расондан, хабари хуш додан.

МУЗДГИР ‫ ﻣﺰدﮔﻴﺮ‬1. он ки музд мегирад. 2. он ки ба музд кор мекунад, муздур.

МУЗАБЗАБ а. ‫ ﻣﺬﺑﺬب‬кит. 1. љунбон, ларзанда. 2. маљ. дудила, калаванда, мутараддид.

МУЗДГИРЇ ‫ ﻣﺰدﮔﻴﺮي‬исми амал аз музд гирифтан; њаќгирї.

МУЗАВВАР а. ‫ر‬‫ ﻣﺰو‬кит. ботазвир, бардурўѓ; сохта, ќалбакї.

МУЗДДИЊЇ ‫ ﻣﺰددﻫﻲ‬исми амал аз музд додан; додани музд: тартиби нави музддињї.

МУЗАВВАРА а. ‫ره‬‫ ﻣﺰو‬кит. таоми гарм ва гуворо, ки барои тасаллї ва хушњолї ба бемор дода мешавад.

МУЗДЇ ‫ ﻣﺰدي‬кит. 1. мансуб ба музд. 2. муздур.

ки

МУЗДУР ‫ ﻣﺰدور‬он ки кор карда музд мегирад; коргари корбайъ ё рўзмузд; мардикор.

МУЗАВВИР а. ‫ر‬‫ ﻣﺰو‬кит. тазвиркунанда, фиребгар, пардоздињандаи гапи дурўѓ; дурўѓгў.

МУЗЕЙ лот. ‫ ﻣﻮزﻳﻲ‬ниг. осорхона.

МУЗАЙЯБ а. ‫ ﻣﺰﻳﺐ‬зеб дода.

МУЗЕЙШИНОСЇ ‫ ﻣﻮزﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‬илм дар бораи сохти осорхонањо ва тарзи ба роњ мондани кори онњо.

МУЗАЙЯН а. ‫ ﻣﺰﻳﻦ‬зебу зиннатёфта, орододашуда, ороста; музайян кардан, зинат додан, оростан. МУЗАККАР а. ‫ ﻣﺬﻛّﺮ‬1. нар, нарина. 2. грам. љинси мардона; шакли мардонаи калима. МУЗАФФАР а. ‫ ﻣﻈﻔّﺮ‬зафарёфта, фирўз, зафарманд, ѓолиб; музаффар гаштан (гардидан, шудан) зафар ёфтан, ѓолиб омадан, ѓалаба кардан. МУЗАФФАРИЯТ а. ‫ ﻣﻈﻔّﺮﻳﺖ‬ѓалаба, ѓолибият, зафармандї, фирўзї, пирўзї. МУЗАФФАРОНА ‫ﻣﻈﻔﺮّاﻧﻪ‬ зафармандона, фирўзмандона, ѓолибона, пирўзмандона. МУЗАХРАФ а. ‫ ﻣﺰﺧﺮف‬дурўѓе, ки рост ба назар менамояд, дурўѓи ростнамо. МУЗАЊЊАБ а. ‫ﺐ‬‫ ﻣﺬﻫ‬кит. 1. зарандуд, зарњалдавонда. 2. маљ. пуртароват, тару тоза; пуробу ранг. МУЗАЪФАР а. ‫ ﻣﺰﻋﻔﺮ‬кит. заъфарониранг, зард.

1. заъфарон. 2.

МУЗД ‫ ﻣﺰد‬1. пул ё чизе, ки дар ивази коре ба иљрокунандаи он дода мешавад, њаќќи мењнат ва хизмат. 2. подош, мукофот: ба музди…, ба ивази.., дар бадали…, музди кор а) њаќќи кор, дастмузд, уљрат; б) иќт. маблаѓи пули коргар барои кораш: музди кори ваќтбайъ; музди мењнат ниг. музди кор: музди мењнати корбайъ; музди мењнати

МУЗИР(Р) а. ‫ ﻣﻀﺮ‬кит. зараррасон, зараровар; зарарнок, зиёновар. МУЗЛИМ а. ‫ ﻣﻈﻠﻢ‬кит. дар зулмат монда; торик, тира. МУЗМАР а. ‫ ﻣﻀﻤﺮ‬кит. 1. дар замир буда, (дар дил) нигоњ дошта. 2. маљ. пинњон, пўшида, махфї. МУЗМАЊИЛ а. ‫ ﻣﻀﻤﺤﻞ‬кит. 1. мањвшаванда, несту нобудшаванда. 2. нестшуда, нобудшуда, мањвгардида; музмањил шудан нест шудан, нобуд гаштан, мањв шудан. МУЗМИН а. ‫ ﻣﺰﻣﻦ‬кит. кўњна, дерина; бемории музмин бемории дер боз дар бадан љойгиршуда, дарди кўњна. МУЗОАФ а. ‫ ﻣﻀﺎﻋﻒ‬кит. дучанд, ду баробар; ◊ љуфтакро музоаф кардан а) думро хода карда гурехтан; б) тез бадар рафтан. МУЗОБ ‫ ﻣﺬاب‬кит. завбкардашуда, гудохташуда, об карда. МУЗОВАЛА а. ‫ ﻣﺰاوﻟﻪ‬варзидани кор ва амале, таљриба њосил кардан дар коре. МУЗОВАЉАТ а. ‫ ﻣﺰاوﺟﺖ‬кит. заношўї кардан, хонадорї кардан. МУЗОИДА а. ‫ ﻣﺰاﻳﺪه‬ниг. музояда. МУЗОИЌА//МУЗОЯЌА а.‫ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ‬кит. 1. танг гирифтан, фишор, тазйиќ; сахтї, душворї. 2. дареѓдорї, чизеро ба касе њайф шуморидан.

– 829 – МУЗОКИРА а. ‫ ﻣﺬاﻛﺮه‬гуфтугў бо касе оид ба масъалае; мубоњиса дар атрофи масъала: музокираи илмї бањси илмї, муњокимаи илмї; музокира кардан муњокима (бањс) кардан; ба музокира баромадан дар муњокимаи масъалае иштирок карда, фикр гуфтан. МУЗОКИРАЧЇ ‫ ﻣﺰاﻛﺮهﭼﻲ‬он ки ба музокира мебарояд, иштироккунандаи музокираи масъалае. МУЗОРЕЪ а. ‫ ﻣﻀﺎرع‬кит. 1. монанд, мушобењ. 2. грам. феъле, ки ба замони њозира оянда далолат мекунад. 3. адш. яке аз бањрњои арўз, ки аслан ба чор бор такрор ёфтани «мафоилун фоилотун» асос ёфтааст ва ба бањри њазаљ монанд аст. МУЗОФ а. ‫ ﻣﻀﺎف‬кит. 1. изофа шуда, иловашуда; њамроњшуда; тобеъ. 2. нисбат додашуда, мансуб; тааллуќдошта, дахлдор. 3. књн., грам. калимаи муайяншаванда (мас., дар ибораи «олуи Бухоро» «олуи» музоф аст). МУЗОФОТ а. ‫ ﻣﻀﺎﻓﺎت‬мањалњо ва ноњияњои тобеи маркази маъмурї; гирду атрофи шањри калоне. МУЗОФОТЇ ‫ ﻣﻀﺎﻓﺎﺗﻲ‬мансуб ба музофот; сокини музофот, ањли музофот; калимаи музофотї збш. калимае, ки хоси лањљањои аксари ноњияву мањалњои як вилоят ё шањри калоне њисоб меёбад. МУЗОЊИМ а. ‫ ﻣﺰاﺣﻢ‬кит. зањматрасонанда, ташвишдињанда. МУЗОЊИМАТ а. ташвишдињї.

‫ﻣﺰاﺣﻤﺖ‬

кит. зањматрасонї,

МУК

МУЗТАРИБ а. ‫ ﻣﻀﻄﺮب‬ба изтироб афтода, беќарор, парешон, ошуфта; музтариб кардан (намудан) ошуфтаву беќарор кардан; музтариб шудан ошуфтаву беќарор шудан. МУЗТАРИБОНА ‫ ﻣﻀﻄﺮﺑﺎﻧﻪ‬1. дар њолати изтироб; беќаророна. 2. парешонњолона, ошуфтањолона. МУЗТАРИБЊОЛ ‫ ﻣﻀﻄﺮبﺣﺎل‬парешонњол, мушаваш, саросема. МУЗТАРЇ а. ‫ ﻣﻀﻄﺮي‬1. ноилољї, бечорагї, дармондагї. 2. хиљолатмандии сахт. МУЗТАРОНА ‫ ﻣﻀﻄﺮاﻧﻪ‬1. ноилољона, дар њолати дармондагї. 2. сахт хиљолатмандона; дар њолати ногувормонда. МУЗЊИК а. да.

‫ﻣﻀﺤﻚ‬

кит. хандаовар, хандонан-

МУЗЉОТ ‫ ﻣﺰﺟﺎت‬кит. камарзиш, њељмаярз, ночиз; бизоати музљот а) молу матои кам, чизу чораи ночиз; б) маљ. илми кам, дониши андак. МУИЗ(З) а. ‫ ﻣﻌﺰ‬кит. он ки касеро иззату эњтиром мекунад, гиромидоранда. МУИЛ а. ‫ ﻣﻌﻴﻞ‬кит. он ки ањли оилааш зиёд аст, аёлманд. МУИН а. ‫ ﻣﻌﻴﻦ‬мададгор, ёридињанда, ионаткунанда. МУКААБ а. ‫ ﻣﻜﻌﺐ‬њанд. шакли дорои шаш сатњи баробар, куб; метри мукааб шакле, ки шаш сатњи якметрї дорад. МУКААБМЕТР кубї.

‫ﻣﻜﻌﺐﻣﺘﺮ‬

метри мукааб, метри

кит. њамхобагї, њам-

МУКААБШАКЛ ‫ ﻣﻜﻌﺐﺷﻜﻞ‬шакли мукаабро дошта, дорои шакли мукааб.

МУЗОЯДА а. ‫ ﻣﺰاﻳﺪه‬фурўши мол бо усули «кї зиёд (медињад?)» савдои «кї зиёд».

МУКАВВАН а. ‫ ﻣﻜﻮن‬кит. ба вуљуд оварда, ба вуљуд омада; мукавван кардан ба вуљуд овардан.

МУЗОЉААТ бистарї.

‫ﻣﻀﺎﺟﻌﺖ‬

МУЗОЯДАБАР ‫ ﻣﺰاﻳﺪهﺑﺮ‬барандаи маъракаи музояда, идоракунандаи музояда. МУЗТАР ‫ ﻣﻀﻄﺮ‬1. кит. зараррасида, зарардида. 2. бечора, дармонда, ноилољ. 3. гуфт. сахт дар хиљолат монда; дар њолати бисёр ногувор мононда; музтар кардан сахт дар хиљолат монондан; музтар шудан а) ноилољ гаштан, дар тангї мондан; б) сахт дар хиљолат мондан, дар њолати нињоят ногувор мондан.

МУКАДДАР а. ‫ ﻣﻜﺪر‬кит. 1. кудуратдошта, тира, ѓуборолуд. 2. маљ. ѓамгин, хафа, мањзун. МУКАЛЛАЛ ‫ ﻣﻜﻠّﻞ‬кит. 1. тољ ва шакли бар сар нињода. 2. ба чизе оросташуда, зебу зинат додашуда (бо љавоњир, тило ва м. инњо). МУКАЛЛАФ а. ‫ ﻣﻜﻠّﻒ‬кит. 1. он ки иљрои коре ба зимаи ў гузошта шудааст; мукаллаф будан муваззаф будан, ўњдадор будан. 2. он ки ба синни балоѓат расидааст, ба балоѓатрасида. МУКАЛЛАФИЯТ а. будан; ўњдадорї.

‫ﻣﻜﻠّﻔﻴﺖ‬

кит. мукаллаф

– 830 –

МУК

МУКАММАЛ а. ‫ﻞ‬‫ ﻣﻜﻤ‬1. комил ва пурра шуда; комил, пурра; мукаммал кардан (намудан) пурра гардондан, комил кардан. 2. такмил додашуда, илова ва дуруст шуда.

МУЌАВВАР а. холї.

‫ر‬‫ﻣﻘﻮ‬

МУЌАВВАС а. шакл.

‫س‬‫ﻣﻘﻮ‬

МУКАММАЛЇ ‫ﻠﻲ‬‫ﻣﻜﻤ‬ пуррагї, комилї.

будан;

МУЌАВВЇ а. ‫ ﻣﻘﻮي‬ќувватдињанда, ќувватбахш: ѓизои муќаввї, доруи муќаввї.

МУКАММИЛ а. ‫ﻞ‬‫ ﻣﻜﻤ‬кит. комил ва пурракунанда; ба камол расонанда.

МУЌАДДАМ а. ‫ ﻣﻘﺪم‬1. пеш, ќабл. 2. кит. ќисми пеши чизе, муќоб. муаххар. 3. авло, афзал, бартар; муќаддам шуморидан бењтар ва авло донистан.

мукаммал

МУКАРРАР а. ‫ ﻣﻜﺮّر‬1. такроршуда, такроркарда. 2. такрор ба такрор; такроран, дуюмбора.

кит. миёнаковок, миёнаба шакли камон, ќавс-

МУЌАДДАМОТ а. ‫ﻣﺎت‬‫ ﻣﻘﺪ‬љ. муќаддима.

МУКНАТ а. ‫ ﻣﻜﻨﺖ‬1. ќудрат, тавоної. 2. маљ. сарват, боигарї.

МУЌАДДАР а. ‫ر‬‫ ﻣﻘﺪ‬таќдиршуда, ќисмат гардонидашуда; насиб, ќисмат.

МУКОБАРА ‫ ﻣﻜﺎﺑﺮه‬кит. 1. изњори кибр нисбат ба дигарон; маѓрурї; инодкорї; ситезї. 2. дар ваќти мубоњиса бе далел гапњои калон зада, изњори фазл кардан.

МУЌАДДАС а. ‫س‬‫ ﻣﻘﺪ‬1. пок, соф, тоза. 2. азиз, гиромї, моњиятан азиз ва муаззам донисташуда; вазифаи муќаддас, даргоњи муќаддас, китоби муќаддас, хоки муќаддас. 3. д. пок ва олї донисташуда (аз назари динї).

МУКОЛАМА//МУКОЛИМА а. ‫ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ‬1. гуфтугў, мусоњиба; муколима кардан гуфтугў кардан, музокира ва мунозира намудан. 2. дар адабиёт ва театр як навъи махсуси нутќи иштироккунандагони асарњои адабї ва намоишномањост, ки ѓояњои асосии асарњо дар гуфтугўву мунозирањои байни ќањрамонњо кушода мешавад. МУКОС ‫ ﻣﻜﺎس‬књн. 1. талошу кашмакаш дар болои коре (хусусан дар ваќти савдо). 2. дастсахтї дар фурўхтани чизе, шахсавдої. МУКОТИБА а. ‫ ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ‬мактубнависї ба њамдигар; мукотиба доштан ба њамдигар мактубнависї кардан, нома навишта нома гирифтан. МУКОТИБОТ а. ‫ ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت‬1. љ. мукотиба. 2. нав. шўъбаи ќабул ва ирсоли мактубњо дар баъзе идорањои калон. МУКОФОТ а. ‫ ﻣﻜﺎﻓﺎت‬1. књн. подоши амал, сазои амал (хоњ нек бошад хоњ бад) мукофоти амал. 2. он чи барои кору амали нек ва ба ивази хизмати хуб дода мешавад; љоиза; мукофоти давлатї мукофоте, ки аз тарафи њукумат дода мешавад; мукофот гирифтан сазовори мукофот шудан; мукофот додан бо чизе таќдир карда шудан. МУКОФОТГИРЇ ‫ ﻣﻜﺎﻓﺎتﮔﻴﺮي‬исми амал аз мукофот гирифтан: маросими мукофотгирї. МУКОФОТОНИДАН ‫ ﻣﻜﺎﻓﺎﺗﺎﻧﻴﺪن‬бо мукофот ќадр кардан, мукофот додан.

МУЌАДДАСЇ ‫ﺳﻲ‬‫ ﻣﻘﺪ‬покї, софї. МУЌАДДАСОТ а. ‫ﺳﺎت‬‫ ﻣﻘﺪ‬љ. муќаддас: муќаддасоти миллї. МУЌАДДИМА а. ‫ﻣﻪ‬‫ ﻣﻘﺪ‬1. сарсухан, оѓози сухан, даромади гап ва сўњбат. 2. дебочаи китоб, пешгуфтори асар. 3. ибтидои кор, оѓози амал. МУЌАДДИМАВЇ ‫ ﻣﻘﺪﻣﻮي‬мансуб ба муќаддима; ба тарзи муќаддима; ќисми муќаддимавї, сухани муќаддимавї. МУЌАЙЯД а. ‫ ﻣﻘﻴﺪ‬кит. 1. ба ќайд афтода, гирифтор, побанд. 2. маљ. вобаста, тааллуќдор; муќайяд донистан ба чизе вобаста шуморидан. 3. ба ќайд гирифташуда, ќайдшуда. МУЌАЛЛИБ а. ‫ ﻣﻘﻠّﺐ‬кит. 1. баргардонанда, . дигаргункунанда, таѓйирдињанда.2 вожгункунанда, чаппакунанда. МУЌАЛЛИД а. ‫ ﻣﻘﻠّﺪ‬1. таќлидкунанда, кўркўрона пайравикунанда. 2. он ки барои њазлу шўхї монанди гуфтору рафтори касе амал мекунад, таќлидгар. МУЌАЛЛИДЇ ‫ ﻣﻘﻠﺪي‬муќаллид будан, таќлидкунанда будан; таќлид кардан. МУЌАННАЪ а. ‫ ﻣﻘﻨﻊ‬кит. 1. ниќобдор, ниќобпўш. 2. Ибни Муќаннаъ лаќаби Њошим ибни Њаким, ки ба шўриши зидди истилогарони араб сардорї кардааст.

– 831 – МУЌАРНАС а. ‫ ﻣﻘﺮﻧﺲ‬меъ. 1. навъи наќши барљастаи гаљї, ки барои ороиши тоќу саќфи гунбаз ва сари сутунњо истифода мебурданд. 2. тоќ ва деворе, ки бо њамин услуб аз гаљ кандакорї шудаст. МУЌАРРАБ а. ‫ ﻣﻘﺮب‬1. кит. наздикшуда. 2. одами хеле наздики шахси бузурге, надим, њамсўњбат, њамнишин. МУЌАРРАР а. ‫ ﻣﻘﺮر‬1. муайяншуда, таъйин кардашуда. 2. њатмї, ногузир. 3. бешак, њатман; муќаррар кардан а) ќарор додан, ба ќароре омадан, тасмим гирифтан дар бораи коре; б) муайян кардан, касеро таъйин намудан ба коре; в) боварї њосил кардан, ба фикре омадан; муќаррар шудан а) муайян гаштан, аниќ шудан; б) таъйин карда шудан; муќаррар аст, ки…, маълум аст, ки…, яќин аст, ки… МУЌАРРАРАН а. ً‫ ﻣﻘﺮّرا‬1. яќинан, ногузир, њатман. 2. ќоидатан, тавре ки расм шудааст; маъмулан. МУЌАРРАРЇ ‫ ﻣﻘﺮّري‬1. муайян, таъйиншуда, расмї. 2. одї, одатшуда, ба умумият даромада, таомулшуда, маъмул: пурсупоси муќаррарї, либоси муќаррарї; одати муќаррарї одати њарваќтї. МУЌАРРАРОТ а. ‫ ﻣﻘﺮّرات‬1. љ. муќаррар. 2. амру корњои иљрояшон таъйиншуда ё ба расмият даромада; таъйинот. МУЌАРРИЗ ‫ ﻣﻘﺮّض‬нав. он ки ба асарњои илмї, адабї, намоишу консертњо ва ѓ. бањои хаттї медињад, таќризнавис; муќарризи расмї он ки дар њимояи рисолањои илмї бо фикри танќидї ў эродњо дар бораи кори илмии дифоъкунанда маърўза мекунад, оппоненти расмї. МУЌАРРИЗЇ ‫ ﻣﻘﺮّﺿﻲ‬: муќарризї кардан бањои хаттї додан, таќриз навиштан. МУЌАССИР а.‫ﺮ‬‫ ﻣﻘﺼ‬кит. 1. дорои ягон кўтоњї ва айб; пурнуќсон. 2. он ки кореро бо каму кост иљро мекунад, хатокор. 3. гунањгор, муљрим; муќассир будан. МУЌАТТАР а. ‫ ﻣﻘﻄّﺮ‬1. ќатра-ќатра чакида. 2. тех. бо роњи таќтир софкарда, ба воситаи буѓронї тасфияшуда: оби муќаттар. МУЌАТТАОТ а. ‫ ﻣﻘﻄّﻌﺎت‬ќитъаот, ќитъањо, манзумањои сабуквазну кўтоњ.

МУЌ

МУЌАШШАР а. ‫ ﻣﻘﺸّﺮ‬аз пўст људокарда, аз пўст тозашуда: нахўди муќашшар, муќашшар кардан. МУЌАШАРКУНАНДА ‫ ﻣﻘﺸﺮﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз муќашшар кардан; аз пўст људо кардан: мошинаи муќашшаркунанда. МУЌБИЛ а. ‫ ﻣﻘﺒﻞ‬кит. соњиби иќбол, хушбахт. МУЌИМ а. ‫ ﻣﻘﻴﻢ‬1. бошанда, сокин; муќими љое будан љой гирифтан дар мањалле, сукунат кардан. 2. истиќоматкунандаи доимї, тањљої; муќим шудан љо гирифтан; сокини љое шудан ба таври доимї, сукунат. МУЌИМЇ ‫ ﻣﻘﻴﻤﻲ‬1. сокини доимї, бошандаи доимї. 2. тањљої, мањаллї. МУЌЛ а. ‫ ﻣﻘﻞ‬кит. самѓи хушбўй дарахтест аз љинси хурмо, ки ќобилияти шифої доштааст. МУЌЛА а. ‫ ﻣﻘﻠﻪ‬кит. косаи чашм бо сафедї ва сиёњиаш. МУЌОБИЛ а. ‫ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬1. рў ба рў. 2. зид, наќиз: муќобили… збш. аз љињати маъно зид; акси маънои…, антоними…: калимаи «гарм» муќобили «сард» аст. 3. мухолиф, зидбаромада; аз муќобил аз рў ба рў, аз пеш; ба муќобили… а) рў ба рўи…. рўёрўи…; б) бар зидди…; в) ба ивази…, дар бадали…; муќобил баромадан зиддият нишон додан, мухолифат кардан; муќобил гузоштан а) рў ба рўи касе ё чизе мондани чизе; б) муќоиса кардани чизе бо чизе; муќобил истодан зид шудан, мухолифат кардан; муќобил шудан зид шудан; ба муќобили касе (чизе) баромадан изњори зиддият кардан ба касе (чизе); мухолиф будан бо касе ё коре. МУЌОБИЛА//МУЌОБАЛА а. ‫ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬1. рў ба рў истода бо якдигар баробарї кардан; рўбарўшавї. 2. муќоиса: муќобилаи матни чопї бо асл; муќобила кардан а) ниг. муќобилат кардан; б) муќоиса кардан. 3. риёз. ќисме аз илми љабр, муодила: љабр ва муќобила. МУЌОБИЛБАРОЇ ‫ ﻣﻘﺎﺑﻞﺑﺮاي‬исми амал аз муќобил баромадан; муќобилият (зиддият) нишон додан ба касе (чизе). МУЌОБИЛГУЗОРЇ ‫ ﻣﻘﺎﺑﻞﮔﺬاري‬исми амал аз муќобил гузоштан; 1. чизеро зидди чизе гузоштан. 2. муќоиса кардан.

МУЌ

– 832 –

МУЌОБИЛИЯТ а. ‫ ﻣﻘﺎﺑﻠﻴﺖ‬ниг. муќобилат. МУЌОВА а. ‫ ﻣﻘﺎوه‬љилди сахти рўи китоб ё дафтари калон. МУЌОВАБАНД ‫ ﻣﻘﺎوهﺑﻨﺪ‬он ки ба китоб, дафтарњои калон ва ѓ. муќова мебандад. МУЌОВАБАНДЇ ‫ ﻣﻘﺎوهﺑﻨﺪي‬шуѓлу пешаи муќовабанд; муќова бастан, муќова кардан. МУЌОВАДОР ‫ ﻣﻘﺎوهدار‬дорои муќова, муќова шуда: китоби муќовадор, дафтари муќовадор. МУЌОВАСОЗ ‫ ﻣﻘﺎوهﺳﺎز‬ниг. муќовабанд. МУЌОВАСОЗЇ ‫ ﻣﻘﺎوهﺳﺎزي‬ниг. муќовабандї. МУЌОВИМАТ//МУЌОВАМАТ а. ‫ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬1. рў ба рў истода зиддият нишон додан ба касе (чизе): муќовимати мусаллањона. 2. истодагарї, муќобилї. 3. физ. ќуввае, ки ба љисмњо таъсири акс мерасонад: муќовимати аэродинамикї. МУЌОИСА а. ‫ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬ќиёс кардани ду чиз, андоза кардани ду чиз (ду кор ё ду кас) бо маќсади пайдо кардани монандї ва фарќи онњо: муќоиса кардан (намудан), муќоиса шудан. МУЌОИСАВЇ ‫ ﻣﻘﺎﻳﺴﻮي‬муќоисашаванда, ќиёсшаванда; грамматикаи муќоисавї; дараљаи муќоисавии сифат; усули муќоисавии таърихї. МУЌОИСАНАШАВАНДА ‫ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻧﺸﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз муќоиса нашудан; муќоб. муќоисашаванда. МУЌОИСАНОПАЗИР ‫ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻧﺎﭘﺰﻳﺮ‬муќоисанашаванда, аз ќиёс берун.

МУЌОТАЛА а. ќитол.

‫ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ‬

кит. љанг, кушокушї,

МУЌРЇ а. ‫ ﻣﻘﺮي‬1. он ки Ќуръонро бо овози хуб ќироат мекунад, ќорї. 2. таълимдињандаи ќироати Ќуръон. МУЌТАДИР а. тавоно, пурзўр.

‫ﻣﻘﺘﺪر‬

ќудратманд,

ќодир,

МУЌТАДИРЇ ‫ ﻣﻘﺘﺪري‬ќудратманд ќодирї, тавоної, боќудратї.

будан,

МУЌТАДО а. ‫ ﻣﻘﺘﺪي‬кит. 1. он ки ба ў пайравї мекунанд, аз паси ў мераванд. 2. пешво. МУЌТАЗЇ а. ‫ ﻣﻘﺘﻀﻲ‬кит. 1. иќтизокунанда, хоњанда, талабкунанда. 2. мўљиб, боис, сабаб. МУЌТАЗО а. ‫ ﻣﻘﺘﻀﺎ‬кит. 1. хосташуда, лозим шуморидашуда, матлуб. 2. таќозо, талаб; ба муќтазои… мувофиќи…, мувофиќ ба… МУЌЪАД а. ‫ ﻣﻘﻌﺪ‬кит. 1. барљомонда, аз њаракат мањрум (мас., бемори бистарї). МУЛ ‫ ﻣﻞ‬кит. май, шароб. МУЛАВВАН а. ‫ن‬‫ ﻣﻠﻮ‬рангкарда; рангоранг, гуногунранг, рангин. МУЛАВВАС а. ‫ث‬‫ ﻣﻠﻮ‬олуда ба чирк; ифлосшуда, палид. МУЛАЌЌАБ а. ‫ ﻣﻠﻘّﺐ‬лаќабгирифта, лаќабдодашуда; он ки лаќаб дорад, лаќабдор (лаќаби эњтиромию ифтихорї ё акси он); мулаќќаб ба …, машњур ба лаќаби…; мутахаллис ба…

МУЌОИСАШАВАНДА ‫ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз муќоиса шудан; мавриди ќиёс ќароргирифта.

МУЛАММАЪ а. ‫ﻊ‬‫ ﻣﻠﻤ‬1. кит. дурахшон, тобон. 2. кит. рангоранг. 3. адш. шеъре, ки ба ду забон навишта шудааст (мас., як мисраъ ё байти он ба дигар забон гуфта шудааст).

МУЌОРАНА а. ‫ ﻣﻘﺎرﻧﻪ‬кит. наздикшавї ба њамдигар; муќоранаи найирайн нуљ. дар як бурљ воќеъ шудани ду сайёра - Офтоб ва Моњ.

МУЛАХХАС а. ‫ ﻣﻠﺨّﺺ‬кит. 1. мухтасар шуда, ихтисоршуда. 2. хулоса, мухтасари чизе; шарњу баёни мухтасари мазмуни маќола ё рисолае.

МУЌОРИН а. ‫ ﻣﻘﺎرن‬кит. ба њам ќарин; наздикшуда; наздик; муќорини… наздики…, наздик ба…

МУЛЗАМ а. ‫ ﻣﻠﺰم‬маѓлубшуда дар мубоњиса ва мунозира; мулзам кардан дар мубоњиса маѓлуб кардан; мулзам шудан дар мубоњиса ё гуфтугў маѓлуб ва муттањам шудан.

МУЌОТАА а. ‫ ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ‬кит. 1. бо њамдигар ќатъи алоќа кардан. 2. иљорагирї, ба иљора гирифтан; супоридани коре ба касе ба таври пудратї.

МУЛК а. ‫ ﻣﻠﻚ‬1. дороии асосан ѓайриманќул (аз ќабили замин, њавлї, боѓ, хона) милк; мулку асбоб молу мулк ва чизу чора; мулки

– 833 – хусусї молу мулки хос ва мансуби ягон кас; мулки њур (њуррият); таър. замине, ки соњиби он бино ба имтиёзе ба давлат хирољ намедод; замине, ки аз њосили он андоз гирифта намешуд; молу мулк дороии манќул ва ѓайриманќул. 2. сарзамин, мамлакат; мулки бегона мамлакати хориља, кишвари бегона. МУЛКАК ‫ ﻣﻠﻜﻚ‬бот. донае, аз љинси мош, ки аз наск калонтар аст. МУЛКАКГУН ‫ ﻣﻠﻜﻚﮔﻮن‬бот. гиёњи яксолаи гуногунранг ва нињоят хушбўй. МУЛКДОР ‫ ﻣﻠﻜﺪار‬1. заминдор, молики замин. 2. доро, давлатманд. МУЛКДОРЇ ‫ ﻣﻠﻜﺪاري‬1. заминдорї; мулк доштан. 2. давлатмандї, дорої. МУЛКИЯТ ‫ ﻣﻠﻜﻴﺖ‬ниг. моликият. МУЛКЇ ‫ ﻣﻠﻜﻲ‬1. мансуб ба мулк. 2. нав. давлатї, њукуматї. МУЛЛО а. ‫ ﻣﻼ‬1. д. олими илми шариат. 2. д. ходими дини мусулмонї, махдум; муллоњои расмї ходимони дин, рўњониёни иљрокунандаи вазифае дар масљиду мадрасањо (аз ќабили имом, хатиб, мударрис). 3. босавод, саводнок; мулло кардан босавод гардонидан (касеро); мулло шудан соњиби хату савод шудан. 4. њамчун калимаи эњтиром ба номи шахсони босаводу соњибмаърифат ва баъзе хешовандони арљманд… илова карда мешавад: мулло Бадриддин, мулло Ѓиёсиддин... МУЛЛОБАЧА толибилм.

‫ﻣﻼﺑﭽﻪ‬

МУЛЛОБАЧАГЇ мадраса.

д.

талабаи

мадраса,

‫ ﻣﻼﺑﭽﮕﻲ‬давраи дарсхонї дар

МУЛЛОБУДБЎТАК ‫ ﻣﻼﺑﺪﺑﻮﺗﻚ‬зоол. номи як парандаи ќаљминќори тољдор.

МУЛ

рат, муллочоп. МУЛЛОТАРОШ ‫ ﻣﻼﺗﺮاش‬даъвои муллої дошта, худро мулло вонамуд карда. МУЛЛОЉИРИНГ ‫ ﻣﻼﺟﺮﻧﮓ‬гуфт. пул, наќдина. МУЛОЗИМ а. ‫ ﻣﻼزم‬таър. хизматгузори њамеша дар хизмат њозир; хизматгор, навкар. МУЛОЗИМАТ а. ‫ ﻣﻼزﻣﺖ‬1. њамроњ будан; бо касе пайваста ва вобаста будан. 2. њамеша дар хизмати касе будан; хизматгорї. МУЛОЗИМЇ ‫ ﻣﻼزﻣﻲ‬1. ниг. мулозимат. 2. хизматгорї, навкарї. МУЛОИМ а. ‫ ﻣﻼﻳﻢ‬1. нарм, суст, муќоб. сахт: нони мулоим. 2. њалим, нармдил, беозор: одами мулоим. 3. мањин, нозук: овози мулоим, бо садои мулоим. 4. форам, созвор, мувофиќ; боди мулоим; ◊ нишасти мулоими киштии кайњонї орому оњиста фурудоии киштии кайњонї; мулоим кардани гардани шах гапдаро кардан, аз гарданшахї, баровардан; мулоим шудан нарм гаштан; паст шудани хашму ѓазаби касе; абрешим барин мулоим шудан хеле нарм шудан (дар муомила). МУЛОИМАТ а. ‫ ﻣﻼﻳﻤﺖ‬1. кит. мувофиќат созгорї. 2. мулоимї, нармї; бо мулоимат бо нармї; оњиставу оромона. МУЛОИМАТЇ ‫ ﻣﻼﻳﻤﺘﻲ‬ниг. мулоимат 2. МУЛОИМБАДАН ‫ ﻣﻼﻳﻢﺑﺪن‬он ки аъзои бадани ў нарму латиф аст, нозукбадан, нозукандом. МУЛОИМГАП ‫ ﻣﻼﻳﻢﮔﭗ‬он ки оњиста ва нарм ва дуруштї накарда гап мезанад, нармгуфтор, нармсухан. МУЛОИМГАПЇ ‫ ﻣﻼﻳﻢﮔﭙﻲ‬нармгуфторї, нармуханї; хушмуомилагї.

‫ﻣﻼﻳﻢﮔﻔﺘﺎري‬

МУЛЛОГЇ ‫ ﻣﻼﮔﻲ‬ниг. муллої.

МУЛОИМГУФТОРЇ мгапї.

МУЛЛОЁНА ‫ ﻣﻼﻳﺎﻧﻪ‬1. мансуб ба мулло; лоиќи мулло. 2. монанди мулло, ба мисли мулло.

МУЛОИМЇ ‫ ﻣﻼﻳﻤﻲ‬1. нарми, сустї, муќоб. сахтї. 2. њалимї, хушмуомилагї.

МУЛЛОЗОДА ‫ ﻣﻼزاده‬1. фарзанди мулло. 2. аз оилаи мулло.

МУЛОИМОНА њалимона.

МУЛЛОЇ ‫ ﻣﻼﻳﻲ‬1. мулло будан, соњиби вазифаи мулло будан. 2. босаводї, саводнокї.

МУЛОИМПАШМ ‫ ﻣﻼﻳﻢ ﭘﺸﻢ‬ниг. мањинпашм.

МУЛЛОНАМО

‫ﻣﻼﻧﻤﺎ‬

мулломонанд, муллосу-

‫ﻣﻼﻳﻤﺎﻧﻪ‬

ниг. муло-

бо нармї, оромона;

МУЛОИМСУХАН ‫ ﻣﻼﻳﻢﺳﺨﻦ‬ниг. мулоимгап. МУЛОИМСУХАНЇ ‫ ﻣﻼﻳﻢﺳﺨﻨﻲ‬ниг. муломгапї.

– 834 –

МУЛ МУЛОИМТАБИАТ ор, хушхулќ.

‫ﻣﻼﻳﻢﻃﺒﻴﻌﺖ‬

нармтабиат, бе-

мандона; дурандешона; эњтиёткорона.

‫ﻣﻼﺣﻈﻪراﻧﻲ‬

фикрронї, анде-

МУЛОИМТАБЪ ‫ ﻣﻼﻳﻢﻃﺒﻊ‬ниг. мулоимтабиат.

МУЛОЊИЗАРОНЇ шаронї.

МУЛОИМХУНУК ‫ ﻣﻼﻳﻢﺧﻨﻚ‬гуфт. он ки рафтори хушомадгўёнаи дилнокаш дорад; дорои кирдорњои ноњинљору ѓашовар.

МУЛТАБАС а. ‫ ﻣﻠﺘﺒﺲ‬кит. 1. пўшидашуда, пўшида. 2. шубњанок; дар маънї носањењ, мубњам ва норавшан.

МУЛОИМХУНУКЇ ‫ ﻣﻼﻳﻢﺧﻨﻜﻲ‬мансуб ба мулоимхунук; рафтори мулоимхунук: мулоимхунукї кардан.

МУЛТАФИТ а. ‫ ﻣﻠﺘﻔﺖ‬кит. таваљљўњкунанда, ањамиятдињанда; мултафит шудан а) ањамият додан; б) фањмидан, бохабар шудан.

МУЛОИМХУНУКОНА ‫ ﻣﻼﻳﻢﺧﻨﻜﺎﻧﻪ‬ба монанди мулоимхунук, ба одами мулоимхунук хос: рафтори мулоимхунукона, табассуми мулоимхунукона.

МУЛТАЉЇ а.‫ ﻣﻠﺘﺠﻲ‬кит. 1. паноњљўянда; паноњоваранда; мултаљї шудан паноњ љустан, паноњ хостан. 2. илтиљокунанда, илтимоскунанда, арзкунанда.

МУЛОИМШАВЇ ‫ ﻣﻼﻳﻢﺷﻮي‬исми амал аз мулоим шудан.

МУЛТИПЛИКАТСИЯ лот. ‫ ﻣﻠﺘﻴﭙﻠﻴﻜﺘﺴﻴﻪ‬филмбардорї аз рўи сурат ва бозичањо.

МУЛОИМШУДА ‫ ﻣﻼﻳﻢﺷﺪه‬сифати замони гузашта аз мулоим шудан.

МУЛУ ‫ ﻣﻮﻟﻮ‬кит., мус. нае, ки аз шохи миёнхолї месохтанд.

фълии

МУЛОЌЇ а. ‫ ﻣﻼﻗﻲ‬кит. мулоќоткунанда, вохўрикунанда, вохўранда. МУЛОЌОТ а. ‫ ﻣﻼﻗﺎت‬вохўрї, њамдигарро дидан; рў ба рў шудан (бо касе): мулоќот кардан (намудан) вохўрї кардан, ба дидори њамдигар расидан; дучор омада гуфтугў кардан. МУЛОЌОТГОЊ ‫ ﻣﻼﻗﺎتﮔﺎه‬љои мањалли дидорбинї, ваъдагоњ. МУЛОТАФАТ//МУЛОТИФАТ а. илтифот, шафќат, навозиш.

мулоќот,

‫ﻣﻼﻃﻔﺖ‬

кит.

МУЛУК а. ‫ ﻣﻠﻮك‬љ. малик. МУЛЎЊ а. ‫ ﻣﻠﻮه‬чизи сохтаи њамшакл ва њамранги чизи дигар, ки барои фиреби назар гузошта мешавад (ба монанди хўса). МУЛЊАЌ а. ‫ ﻣﻠﺤﻖ‬кит. њамроњшуда, пайвастшуда; мулњаќ шудан пайвастан, њамроњ шудан. МУЛЊАЌОТ а. ‫ ﻣﻠﺤﻘﺎت‬1. љ. мулњаќ. 2. таър. шањрњое, ки аз душман кашида гирифта ба мамлакати худ дохил кардаанд. 3. илова дар охири китоб, замимаи асари асосї.

МУЛОЊИЗА а. ‫ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬1. фикр, андеша; фикр дар бораи чизе; бо мулоњиза гап задан фикр карда гап задан, њарљониба санљида гап задан; ба мулоњиза гирифтан дар бораи чизе фикр кардан, ба назари эътибор гирифтан. 2. хулосаи фикре, ки дар натиљаи тааммули њаматарафаи кор ё чизе пайдо шудааст. 3. ибо ва андеша; мулоњиза доштан аз чизе ибо ва андеша доштан аз чизе; мулоњиза кардан (намудан) а) дар бораи чизе фикр кардан; б) ба тањти мушоњида гирифтан; в) ибо ва рўихотир кардан аз касе (аз чизе).

МУЛЊАМ I а. ‫ ﻣﻠﻬﻢ‬кит. илњомгирифта; он ки дар дилаш фикре пайдо мешавад.

‫ﻣﻼﺣﻈﻪﻛﺎر‬

МУМ ‫ ﻣﻮم‬1. моддаи нарми равѓанмонанди аз хонаи занбўри асал њосилшуда ва чизи њамхосияти он, ки аз растанињо ва аз кон гирифта мешавад. 2. маљ. чизи нарм; муми сафед муме, ки аз хонаи занбўри асал њосил мешавад; муми сиёњ муме, ки аз кон гирифта

МУЛОЊИЗАКОР деш; эњтиёткор.

боандеша; дуран-

МУЛОЊИЗАКОРЇ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪﻛﺎري‬ дурандешї; эњтиёткорї. МУЛОЊИЗАКОРОНА

боандешагї;

‫ﻣﻼﺣﻈﻪﻛﺎراﻧﻪ‬

андеша-

МУЛЊАМ II а. ‫ ﻣﻠﺤﻢ‬кит. як навъ матои абрешимини нафис. МУЛЊИД а. ‫ ﻣﻠﺤﺪ‬кит. мункири роњи њаќ, бедин, бехудо; дањрї; ањли бидъат. МУЛЊИДЇ ‫ ﻣﻠﺤﺪي‬мулњид бехудої, дањригї. МУЛЊИМ а. бахш.

‫ﻣﻠﻬﻢ‬

будан;

бединї;

кит. илњомдињанда, илњом-

– 835 – мешавад; мум барин мулоим шудан а) нињоят нарм шудан; б) маљ. ба ифоќа омадан; ◊ мум газида нишастан хомўш мондан, сокит нишастан. МУМАВВАЊ а. ‫ه‬‫ ﻣﻤﻮ‬кит. сухани дурўѓе, ки барои ба роњи хато бурдани мардум мебофанд. МУМАЙИЗ а. ‫ ﻣﻤﻴﺰ‬1. фарќкунандаи неку бад; санљидакор, эксперт. 2. кит. ботамиз, бофаросат, зирак. МУМАНДУД ‫ ﻣﻮماﻧﺪود‬1. бо мум пўшонида, андуда бо мум. 2. муми сафед молидашуда; бо муми сафед пардоз шуда; коѓази мумандуд, тахтафарши мумандуд. МУМАЊЊАД а. ‫ﺪ‬‫ ﻣﻤﻬ‬кит. 1. пањн карда, густурдашуда. 2. ба тартиб дароварда, соз кардашуда. МУМАЊЊИД а. ‫ ﻣﻤﻬﺪ‬кит. 1. пањнкунанда, густуранда. 2. мураттабсозанда; барпокунанда. МУМДОР ‫ ﻣﻮﻣﺪار‬дорои мум; дар таркибаш мумдошта: асали мумдор асале, ки аз мумњои занбўрхона соф карда нашудааст. МУМЗАДА ‫ ﻣﻮمزده‬ниг. мумандуд. МУМИД(Д) а. ‫ ﻣﻤﺪ‬кит. мададкунанда, мададгор, ёридињанда. МУМИЁ а. ‫ ﻣﻮﻣﻴﺎ‬моддаи сиёњранги ќирмонанди табиї, ки дар деворњои ѓорњои кўњ пайдо шуда, дар тиб истифода мешавад; мумиё кардан бо дорувории махсус ва бо усули хос хушк кардани љасади майит барои дурудароз эмин нигоњ доштани он. МУМИЁЇ ‫ ﻣﻮﻣﻴﺎﻳﻲ‬1. ниг. мўмиё. 2. љасади инсон ва њайвонот, ки онро дар ќадим ба тарзи махсус бо доруњо хушконда нигоњ медоштанд. МУМИН ‫ ﻣﻮﻣﻴﻦ‬ниг. мумї. МУМЇ ‫ ﻣﻮﻣﻲ‬мансуб ба мум; аз мум сохташуда: шамъи мумї. МУМКИН а. ‫ ﻣﻤﻜﻦ‬1. имконпазир, ќобили иљро; мумкин будан имконпазир будан. 2. љоиз; раво; мумкин нест љоиз ва раво нест, мамнўъ аст, манъ аст. 3. аз эњтимол дур нест, ки… аљаб не, шояд: мумкин аст, ки… МУМКИНУЛВУЉУД а. ‫ ﻣﻤﻜﻦاﻟﻮﺟﻮد‬кит., фалс. он чи вуљуд доштанаш имконпазир аст; имконулвуљуд.

МУН

МУМСИК а. ‫ ﻣﻤﺴﻚ‬хасис, гурусначашм; харљи мумсик дучанд (зарб.). МУМСИКЇ ‫ ﻣﻤﺴﻜﻲ‬хасисї, чашмгуруснагї. МУМТАД(Д) а. дароз, тавил.

‫ﻣﻤﺘﺪ‬

кит. давомнок, тўлонї,

МУМТАНЕЪ а. ‫ ﻣﻤﺘﻨﻊ‬кит. 1. манъ кардашуда. 2. номумкин, ѓайримумкин, муњол; сањли мумтанеъ ниг. сањл. МУМТАНЕЪУЛВУЉУД а. ‫ﻣﻤﺘﻨﻊاﻟﻮﺟﻮد‬ фалс. он чи њастии он муњол аст.

кит.,

МУМТАЊАН I а. ‫ ﻣﻤﺘﺤﻦ‬кит. 1. имтињон шуда, озмун ва санљидашуда. 2. дучори сахтї ва балогардида, ањволаш бадшуда. МУМТАЊАН II а. ‫ ﻣﻤﺘﻬﻦ‬кит. хору залил, беќадру ќиматшуда. МУМТАЊИН а. ‫ ﻣﻤﺘﺤﻦ‬кит. имтињонкунанда, озмоянда; њайати мумтањин (њайати) имтињонгирандагон. МУМТОЗ а. ‫ ﻣﻤﺘﺎز‬1. људо шуда, фарќ карда аз чизе ё касе; интихоб карда, баргузида. 2. имтиёздошта, бартарї ва афзалиятдошта; мумтоз гаштан а) афзалият пайдо кардан; б) ном баровардан. МУМУЛ ‫ ﻣﻮﻣﻮل‬књн. як навъ бемории чашм. МУНАББАТ а. ‫ ﻣﻨﺒﺖ‬кит. наќши барљастаи гулу растанињои ба дару девори хонањо аз гаљ сохташуда ва дар чўб кандакоришуда. МУНАББАТКОР ‫ ﻣﻨﺒﺖﻛﺎر‬он ки шуѓли ў сохтани мунаббат мебошад; устои мунаббаткор. МУНАББАТКОРЇ ‫ ﻣﻨﺒﺖﻛﺎري‬шуѓли мунаббаткор; ороиш ва наќшу нигори барљаста; хонаи мунаббаткорї хонаи бо наќшњои барљаста ороёфта. МУНАВВАР а. ‫ر‬‫ ﻣﻨﻮ‬пурнур, равшан, нуронї; мунаввар гардидан (шудан) равшан шудан, пурнур гардидан; мунаввар гардонидан пурнур сохтан, равшан кардан; мунаввар кардан (сохтан) равшан кардан, пурнур гардонидан. МУНАВВАРЇ ‫ري‬‫ ﻣﻨﻮ‬физ. зичии сатњи сели афканишот; сели рушної: воњиди мунавварї. МУНАЃЃАС а. ‫ ﻣﻨﻐّﺺ‬кит. хиратабъ, ѓамолуд, андўњгин; ◊ айши касеро мунаѓѓас кардан айши касеро талх кардан, ба шодию тараби касе халал расондан.

– 836 –

МУН

МУНАЗЗАМ а. ‫ ﻣﻨﻈّﻢ‬ба назму тартиб даромада, дорои назму тартиб, мураттаб. МУНАЗЗАЊ а. ‫ ﻣﻨﺰّه‬кит. покиза кардашуда; пок, покиза: муназзањ аз чизе пок аз чизе; холї ва барї аз чизе (мас., аз сањву ѓалат); манзили муназзањ манзили пок ва хушу фарањбахш. МУНАЗЗИМ а.‫ ﻣﻨﻈّﻢ‬нав. ба назму тартиб дароваранда; танзимгар; муназзими овоз танзимгари овоз (дар радио ва телевизион). МУНАЌЌАЊ а. ‫ ﻣﻨﻘّﺢ‬кит. 1. пок ва тоза кардашуда. 2. ислоњшуда; тоза аз айбу нуќс ва суханони номарѓуб: шеърест ба ѓоят мунаќќо ва мунаќќањ. МУНАЌЌАШ а. ‫ ﻣﻨﻘّﺶ‬дорои наќшу нигор, наќќошишуда, наќшдор: хонаи мунаќќаш. МУНАЌЌИД а. ‫ ﻣﻨﻘّﺪ‬он ки танќид мекунад, танќидкунанда, интиќод кунанда: мунаќќиди адабї адабиётшиносе, ки љињатњои хубу бади асарњои муосири адабиро тањлил ва ошкор мекунад, мутахассиси соњаи танќиди адабї. МУНАЌЌО а. ‫ﻣﻨﻘّﺎ‬//‫ ﻣﻨﻘّﻲ‬кит. 1. пок ва тоза кардашуда. 2. (маѓзи) аз донак ва пўчоќ тоза кардашуда; мавизи мунаќќо мавизи донакаш баровардашуда, мавизи бедона кардашуда. МУНАЉЉИМ а. ‫ﻢ‬‫ ﻣﻨﺠ‬1. ситорашинос, ки аз рўи вазъияти ситорањо пешгўї мекунад, донандаи илми нуљум, астролог. 2. мутахассиси илмии њайат, астрономия, ситорашинос. МУНАЉЉИМЇ ‫ﻤﻲ‬‫ ﻣﻨﺠ‬ихтисос мунаљљим; мунаљљим будан.

ва

шуѓли

МУНДАРИС а. ‫ ﻣﻨﺪرس‬кит. кўњна, фарсуда (оид ба либос); аз байн рафта.

мунзал паём ва илњоме, пайѓамбарон мефиристод.

ки

Худо

ба

МУНЗАМ(М) а. ‫ ﻣﻨﻀﻢ‬кит. замшуда, пайвастшуда, мулњаќ, пайваст. МУНЗАЊИФ а. ‫ ﻣﻨﺰﺣﻒ‬1. дуршаванда аз самти маъќул. 2. адш. дуршаванда аз вазни сањењ, ѓайрисолим, ѓайриљоиз (дар бораи рукнњое, ки дар вазн њарфе зиёд ва ё кам воќеъ мешавад). МУНИР а. ‫ ﻣﻨﻴﺮ‬нурпош, равшан, тобон, дурахшон; бадри мунир кит. а) моњи пурраи тобон; б) киноя аз мањбубаи зебо; мењри мунир офтоби нурбахш; моњи мунир моњи тобон. МУНИС ‫ ﻣﻮﻧﺲ‬ниг. мўънис. МУНИТСИПАЛИТЕТ фр. ‫ ﻣﻨﺘﺴﻴﭙﻠﻴﺘﺖ‬маќоми худидораи њукумати шањр ва ноњия (дар баъзе мамлакатњо). МУНИТСИПАЛЇ палитет.

‫ﻣﻨﺘﺴﻴﭙﻠﻲ‬

мансуб ба мунитси-

МУНКАР а. ‫ ﻣﻨﻜﺮ‬1. инкоршаванда, шинохташаванда. 2. бад, зишт, ќабењ; номуборак. 3. кори зишт, кори бад: нањйи мункар манъ фармудан аз кори бад. 4. д. Мункар ва Накир – ду фариштае, ки пас аз марг дар гўр ба сари мурда њозир омада аз ў дар бораи гуноњу савоби дар дунё кардааш бозпурсї мекунанд. МУНКАСИР а. ‫ ﻣﻨﻜﺴﺮ‬кит. 1. шикасташаванда, шикананда; хати мункасир књн. хати шикаста. 2. касрнок. МУНКАСИФ а. ‫ ﻣﻨﻜﺴﻒ‬кит. 1. дар кусуф монда, гирифта (дар бораи Офтоб). 2. маљ. тира, хира.

МУНДАРИЉ а. ‫ ﻣﻨﺪرج‬дарљшуда, дохилшуда, гунљонидашуда.

МУНКАШИФ а. ‫ ﻣﻨﻜﺸﻒ‬кит. 1. кашфшуда; кушодашуда. 2. маљ. ошкоро, фош; возењ, равшан.

МУНДАРИЉА а. ‫ ﻣﻨﺪرﺟﻪ‬1. кит. мундариљ. 2. мазмуни чизи навишташуда, фарогири матлаби дарљёфта, мўњтаво; мунаввар кардан (сохтан) равшан кардан, пурнур гардонидан.

МУНКИР а. ‫ ﻣﻨﻜﺮ‬инкоркунанда, эътирофнакунандаи коре ё касе; мункир шудан а) иќрор нашудан, эътироф накардан; б) рад кардан, инкор кардан.

МУНДЇ ‫ ﻣﻨﺪي‬кўзаи сафолии дањаншикастаи бедаста; кулол дар мундї об мехўрад (маќ.).

МУНКИРШАВЇ ‫ ﻣﻨﻜﺮﺷﻮي‬исми амал аз мункир шудан; инкор, рад.

‫ ﻣﻨﺰوي‬кит. гўшанишин, гўшагир,

МУНЌАЗЇ а. ‫ ﻣﻨﻘﻀﻲ‬гузашта, тамомшуда, ба охир расида; мунќазї шудан (гардидан) тамом

МУНЗАВЇ а. узлатгир.

МУНЗАЛ а. ‫ ﻣﻨﺰل‬кит. нозилшуда, аз боло ба поин фиристодашуда (аз љониби Худо): вањйи

шудани мўњлати чизе.

– 837 – МУНЌАЛИБ а. ‫ ﻣﻨﻘﻠﺐ‬кит. 1. баргарданда; аз њоле ба њоле гарданда. 2. вожгуншуда, сарнагуншуда. 3. баръакс, чаппа; мунќалиб шудан а) вожгун шудан, чаппа шудан; б) бад шудани вазъият. МУНЌАРИЗ а. ‫ ﻣﻨﻘﺮض‬кит. ба инќироз расида, ба охир расида, азбайнрафта; мунќариз шудан нест шудан, аз байн рафтан. МУНМУНА ‫ ﻣﻮﻧﻤﻮﻧﻪ‬бот. як навъи њамешасабз, ки баргњои майда дорад.

гиёњи

МУНОДЇ а. ‫ ﻣﻨﺎدي‬1. нидокунанда. 2. таър. он ки матлаберо бо овози баланд эълон карда, ба мардум мерасонад, љорчї. МУНОДО а. ‫ ﻣﻨﺎدا‬кит. нидошуда, эълоншуда; мунодо шудан нидо шудан, эълон кардан, љар задан. 2. књн. мухотаб. МУНОЗИРА а. ‫ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬1. бањсу љидоли ду ё чанд кас барои исботи нуќтаи назари худ оид ба мавзўъ ё масъалае: мунозира кардан, мунозираву мубоњиса бањс, кашмакаши дањонї. 2. адш. яке аз шаклњои шеърї, ки ба тасвири бањои як чиз ба чизи дигар (мас., мунозираи замину осмон, шамъу парвона) асос ёфтааст. МУНОЗИРАВЇ ‫ ﻣﻨﺎﻇﺮوي‬мавриди мунозира ќароргиранда; бањснок, бањсталаб. МУНОЗИРАГАР ‫ ﻣﻨﺎﻇﺮهﮔﺮ‬он ки бањсу мунозира мекунад, мунозиракунанда, бањскунанда.

МУН

дан тарки алоќа кардан, робитаро буридан; муносибат канда шудан робита бурида шудан, ќатъ гардидани алоќа; муносибат доштан алоќадор (дахлдор) будан. 2. маврид, фурсат; фурсати мувофиќ. 3. муомила, рафтор (нисбат ба касе, чизе); ба муносибате вобаста ба..., ба сабабе; ба ин муносибат аз ин љињат, бинобар ин. МУНОСИБАТДОР ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖدار‬ робитадошта, алоќаманд.

дахлдор,

МУНОФИЌ а. ‫ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬он ки зоњираш дигару ботинаш дигар аст, дурўя. МУНОФИЌЇ ‫ ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ‬дурўягї: мунофиќї кардан. МУНОФИЌОНА мунофиќвор.

‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ‬

ба тарзи дурўягї,

МУНОФИРАТ а. ‫ ﻣﻨﺎﻓﺮت‬мус., кит. номи овоз ва бўъди нофораму нољўр, диссонанс. МУНОЉОТ а. ‫ ﻣﻨﺎﺟﺎت‬1. д. тавалло ва зорї кардан ба Худо, розу ниёз. 2. адш. яке аз унсурњои асари бадеї дар адабиёти классикї, ки аз ситоиши Худо ва наъти пайѓамбар (с) иборат аст. МУНСАЛИК а. ‫ ﻣﻨﺴﻠﻚ‬кит. 1. дар ришта кашида. 2. дохилшуда, воридшуда ба маслаку тариќате. 3. мус. номи як силсила оњангу сурудњои машњури классикї.

кит. наќизи њам, зидди

МУНСАНЇ а. ‫ ﻣﻨﺜﻨﻲ‬кит. хамхўрда, хамида, ќатшуда, дутошуда.

МУНОЌИША а. ‫ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‬низоъ, мухолифат, љанљол бо њамдигар (дар болои чизе, масъалае): муноќиша кардан.

МУНСАРЕЊ а. ‫ ﻣﻨﺴﺮح‬кит. 1. осон равоншаванда. 2. маљ. осон гуфташаванда. 3. адш. номи яке аз бањрњои арўз, ки рукнњои он «мустафъилун мафъулот» аст.

МУНОЌИЗ а. њамдигар.

‫ﻣﻨﺎﻗﺾ‬

МУНОСИБ а. ‫ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬1. мувофиќ, лоиќ, созгор; ваќти муносиб дар мавриди мувофиќ; фурсати муносиб фурсати мусоид; ба худаш муносиб мувофиќи худ; шоистаи худ. 2. сазовор, шоиста: љавоби муносиб; муносиб будан маъќул будан; мувофиќи маќсад будан; муносиб шуморидан, лоиќ донистан (чизеро ба касе); муносиб шуморидан дуруст њисоб кардан; ба худ раво донистан; МУНОСИБАТ а. ‫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬1. нисбат доштан ба якдигар, вобаста будан аз якдигар; алоќа, робита; муносибатњо вобастагињо, маљмўи робитањо: муносибатњои истењсолї (иќт.), муносибатњои љамъиятї; муносибатро бури-

МУНСИФ а. боадолат.

‫ﻣﻨﺼﻒ‬

кит. боинсоф, бовиљдон,

МУНСИФОНА ‫ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ‬кит. боинсофона, бовиљдонона, аз рўи инсофу адолат; беѓаразона. МУНТАБЕЪ а. ‫ ﻣﻨﻄﺒﻊ‬кит. 1. он чи дар рўи чизи дигар наќш меёбад, наќшёбанда; мунтабеъ шудан наќш бастан. 2. ба табъ расида, чопшуда. МУНТАЗАМ а. ‫ ﻣﻨﺘﻈﻢ‬1. ба таври муназзам, бонизом, ботартиб, мураттаб: њаракати мунтазами наќлиёт. 2. якзайл, њамеша давомкунанда, бардавом, доимї.

– 838 –

МУН МУНТАЗАМАН а. ً‫ ﻣﻨﺘﻈﻤﺎ‬ниг. мунтазамона.

МУНТАЗАМЇ ‫ ﻣﻨﺘﻈﻤﻲ‬1. муназзамї, бо тартибу низом будан, мураттабї. 2. доимї, бардавом будан. МУНТАЗАМОНА ‫ ﻣﻨﺘﻈﻤﺎﻧﻪ‬1. ба таври муназзам, ботартибона; мураттабан. 2. доиман, бардавом. МУНТАЗИР ‫ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬нигарон, чашм ба роњ; мунтазир будан а) интизорї кашидан, нигарон будан; б) чашм доштан, умед кардан; мунтазир доштан интизор кардан; мунтазир истодан нигарон будан, чашм ба роњ будан; мунтазир кардан дар интизорї доштан мунтазир шудан нигарон шудан, интизор шудан; мунтазир нишастан дар интизорї будан, нигарон ва чашм дар роњ будан. МУНТАЗИРЇ ‫ ﻣﻨﺘﻈﺮي‬мунтазир будан, нигаронї, интизорї. МУНТАМИС а. ‫ ﻣﻨﺘﻤﺲ‬кит. мањвшуда, нестшуда, аз байн рафта; нопадидшуда: ситораи мунтамис. МУНТАСАБ а. ‫ ﻣﻨﺘﺼﺐ‬кит. 1. насбшуда, шинондашуда. 2. муайяншуда, таъйиншуда (ба мансабе). МУНТАСАХ а. ‫ ﻣﻨﺘﺴﺦ‬кит. шуда, нусхабардошта. лаѓвшуда.

МУНТАШИР а. ‫ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬1. нашршуда, интишорёфта, чопшуда. 2. пањнгардида; мунташир шудан пањн гаштан. МУНФАК а. ‫ ﻣﻨﻔﻚ‬кит. 1. аз њамдигар људошуда, аз њам дуршуда. 2. дур, људо. МУНФАИЛ а. ‫ ﻣﻨﻔﻌﻞ‬кит. шармсор, хиљолатманд, хиљил: мунфаил шудан. МУНФАРИД а. ‫ ﻣﻨﻔﺮد‬кит. ягона, танњо; бемисл, беназир. МУНФАСИЛ а. дор.

‫ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

кит. људошуда; фосила-

МУНФАСИЛА а. ‫ ﻣﻨﻔﺼﻠﻪ‬муаннаси мунфасил; њарфњои мунфасила збш. њафт њарфи алифбои арабиасоси тољикї (‫)ادذرزژو‬, ки байни худ ва аз дигар њарфњои баъд аз худ омада људо навишта мешаванд. МУНФАСИХ а. ‫ ﻣﻨﻔﺴﺦ‬кит. фасхшуда, бекор (оид ба оњду паймон, ќарордод). МУНФАЉИР а.‫ ﻣﻨﻔﺠﺮ‬фаворазананда, шхўранда; тарканда, инфиљоршаванда.

по-

МУНФАЉИРА а. ‫ ﻣﻨﻔﺠﺮه‬муаннаси мунфаљир; маводи мунфаљира моддањои тарканда.

1. нусхабардорї 2. бекоршуда,

МУНХАРИТ а. ‫ ﻣﻨﺨﺮط‬кит. 1. тарошидашуда, харротишуда. 2. ба ришта кашидашуда. 3. маљ. ба миёни чизе даромада, љойгиршуда.

МУНТАСИБ а. ‫ ﻣﻨﺘﺴﺐ‬1. нисбатдоранда бо касе. 2. хешу табор.

МУНЊАДИМ а. ‫ ﻣﻨﻬﺪم‬вайроншуда, харобшуда; мунњадим шудан вайрон шудан, аз њам рехтан(-и бино).

МУНТАХАБ а. ‫ ﻣﻨﺘﺨﺐ‬интихобшуда, баргузида, хоста гирифташуда: асарњои мунтахаб. МУНТАХАБОТ а. ‫ ﻣﻨﺘﺨﺒﺎت‬1. љ. мунтахаб. 2. асарњои интихобан гирифташудаи ягон шоир ва нависанда ё шоиру нависандагон. МУНТАЊАЛ а. ‫ ﻣﻨﺘﺤﻞ‬кит. ба худ нисбат додашуда (мас., шеъри дигареро). МУНТАЊИЛ а. ‫ ﻣﻨﺘﺤﻞ‬кит. ба худ нисбатдињанда (шеъри касеро).

МУНЊАЗИМ а. ‫ ﻣﻨﻬﺰم‬кит. шикастхўрда, маѓлуб (дар љанг); рў ба гурез нињода, фирорї, гуреза (аз љанг); мунњазим шудан рў ба гурез нињодан. МУНЊАЛ а. ‫ ﻣﻨﺤﻞ‬кит. 1. њалшуда (мас., шакар дар об). 2. файсалаёфта, яктарафашуда (оид ба масъалае): мунњал шудан а) њал шудан (-и масъалае); аз байн рафтан (-и њизбе).

1. ниг. мунтањо. 2. охир расанда,

МУНЊАНЇ а. ‫ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬кит. хамида, дутошуда; хати мунњанї хати хамида ва каљ; пири мунњанї пири хамидаќомат.

МУНТАЊО а. ‫ﻣﻨﺘﻬﺎ‬//‫ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬1. ба интињо расида, ба поён расида; охир, поён, анљом. 2. нињоят, њадди охирин; аз њад зиёд, ахиран; оќибат.

МУНЊАРИФ а. ‫ ﻣﻨﺤﺮف‬кит. 1. инњирофёфта, аз роњи рост баромада, ба роњи каљ рафта. 2. хамида, каљ; мунњариф шудани мизољ а) аз њолати эътидол баромадани мизољ; б) маљ.

МУНТАЉАБ а. ‫ ﻣﻨﺘﺠﺐ‬кит. баргузида, интихобшуда, мунтахаб.

бемор шудан.

МУНТАЊЇ а. ‫ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬кит. интињоёбанда, ба анљомёбанда.

– 839 – МУНЊАСИР а. ‫ ﻣﻨﺤﺼﺮ‬кит. 1. дар инњисор буда, ињоташуда, мањдуд. 2. дар инњисорот воќеъгашта; мунњасир буд... иборат буд...; мунњасир ба фард ягона, якто; китоби мунњасир ба фард китоби нодир. МУНЊАТ(Т) а. ‫ ﻣﻨﺤﻂ‬кит. интињоёфта, пастфуромада, пастрафта; паст, поин. МУНЧА т. ‫ ﻣﻨﭽﻪ‬гуфт. хўрдашуда, кундшуда: каландчаи мунча; ќалами мунча пасмондаи ќалам. МУНЧОЌ т. ‫ ﻣﻨﭽﺎق‬ниг. минчоќ. МУНЉ І ‫ ﻣﻨﺞ‬бот. навъи нахўди даштї аз оилаи лўбиё. МУНЉ ІІ ‫ ﻣﻨﺞ‬кит. занбўри асал. МУНЉАМИД а. ‫ ﻣﻨﺠﻤﺪ‬кит. басташуда (мас., хун); яхбаста (об ё моеи дигар); мунљамид шудан а) сахт шудан(-и хун); ях бастан(-и об). МУНЉАР а. ‫ ﻣﻨﺠﺮ‬кит. кашидашуда, расида ба чизе, анљомида бо коре; мунљар шудан анљомидан, анљом ёфтан бо коре ё чизе, расидан ба љое ё ба њолате. МУНЉИК ‫ ﻣﻨﺠﻚ‬кит. занбўри хурд. МУНШАОТ а. ‫ت‬Ĥ‫ ﻣﻨﺸ‬кит. навиштаљоти адабї ва мактубї, иншоњо ва таснифоти муншиён; мактубот. МУНШИГЇ а. ‫ ﻣﻨﺸﻴﮕﻲ‬1. дабирї, касбу кори муншї, котибї, мирзої. 2. таър. вазифаи котиби девони давлатї ё вазорат. МУНШЇ а. ‫ ﻣﻨﺸﻲ‬1. котиб, дабир, мирзо. 2. таър. котиб-коргузори девони давлатї ё вазорат. МУНЪАДИМ а. будшаванда.

‫ﻣﻨﻌﺪم‬

кит. маъдум, несту но-

МУО

кардан; ивази чизњо аз ду тараф, ивази дутарафа: муовизаи китоб, муовизаи мол; муовиза кардан чизеро ба чизе иваз кардан. МУОВИН а. ‫ ﻣﻌﺎون‬1. књн. ёридињанда, ёрирасон. 2. љонишин. МУОД а. ‫ ﻣﻌﺎد‬кит. бозгардонида, бозпасдода. МУОДИЛ а. ‫ ﻣﻌﺎدل‬як чизи ба чизи дигар аз њар љињат баробар, мусовї; баробарќимат, баробарвазн, њамчанд. МУОДИЛА а. ‫ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬риёз. баробарии риёзї бо як ё якчанд бузургии номаълум, ки фаќат дар њолатњои муайяни он бузургињо мусовї мебошад. МУОИНА ‫ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ‬1. бо чашми худ дидан, аз назар гузаронидан: муоина кардан. 2. тиб. баррасї кардан ва бодиќќат аз назар гузаронидани њолати бемор барои муайян намудани дарди ў: муоинаи тиббї баррасї ва назорати пизишкї барои муайян кардани вазъи тандурустии кормандони баъзе соњањо. МУОЛИЉ а. ‫ ﻣﻌﺎﻟﺞ‬кит., ниг. муолиљакунанда; табобатї, сињаткунанда, дармонгар. МУОЛИЉА ‫ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ‬дармон, илољ кардан (ба беморї), даво кардан, табобат: муолиља кардан табобат кардан, сињат кардан (беморро). МУОЛИЉАВЇ ‫ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪوي‬мансуб ба муолиља; марбут ба дармон: муассисаи муолиљавї. МУОЛИЉАКУНАНДА ‫ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪﻛﻨﻨﺪه‬пизишке, ки ба муолиља кардани беморони бахши муайяни беморхона муваззаф аст; табиб: пизишки муолиљакунанда. МУОЛИЉАНАШАВАНДА муолиљанопазир.

‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪﻧﺸﻮﻧﺪه‬

ниг.

МУНЪАКИС а. ‫ ﻣﻨﻌﻜﺲ‬инъикосёфта, аксёфта: мунъакис кардан, мунъакис шудан.

МУОЛИЉАНОПАЗИР ‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ илољнопазир, бедармон, табобатнашаванда, дармоннопазир.

МУНЪИМ а. ‫ ﻣﻨﻌﻢ‬кит. тавонгар, соњибнеъмат, бой, давлатманд.

МУОЛИЉАПАЗИР шаванда.

МУОВАДАТ ‫ ﻣﻌﺎودت‬кит. бозгашт; бозгашт кардан баргаштан.

МУОЛИЉАХОНА ‫ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪﺧﺎﻧﻪ‬гуфт. муолиља, дармонгоњ, табобатхона: лиљахонаи дарди чашм.

МУОВАНАТ а. ‫ ﻣﻌﺎوﻧﺖ‬кит. ба њамдигар кумак кардан; ионат, дастгирї, мададгорї, ёрмандї: муованат кардан ёрї расондан. МУОВИЗА а.

‫ ﻣﻌﺎوﺿﻪ‬чизеро ба чизи дигар иваз

‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪﭘﺬﻳﺮ‬

ниг. муолиљаљои муо-

МУОЛИЉАШАВАНДА ‫ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪﺷﻮﻧﺪه‬ќобили муолиља, ќобили дармон, дармонпазир. МУОМИЛ а.

‫ﻣﻌﺎﻣﻞ‬

кит.

1. он ки ба хари-

– 840 –

МУО

дуфурўши мол машѓул аст, додугирифткунанда, муомилакунанда, харидуфурўшкунанда. 2. књн. тољир, бозаргон. МУОМИЛА а. ‫ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬1. кит. муносибати дутарафа, муносибати кории байни њам. 2. рафтор нисбат ба каси дигар, рафтори касе дар ваќти вохўрї (сўњбат ва ѓ.) бо касони дигар. 3. харидуфурўш, додугирифт, робитаи молї ва пулї; савдо; муомиларо кандан ќатъи муносибат кардан; муомила кардан муносибат кардан; ба кас гапи хуб ё бад задан. МУОМИЛАДОР ‫ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪدار‬он ки бо корњои тиљорат, савдо ва молия машѓул аст. МУОМИЛОТ//МУОМАЛОТ а. ‫ ﻣﻌﺎﻣﻼت‬1. љ. муомила//муомала. 2. муносибатњои пулї, равобити тиљоратї; муомилоти пул гардиши пул; андоз ва муомилот андоз ва гардиши пул; андоз ва савдо. МУОСИР а. ‫ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬1. њамаср, њамќарн, њамзамон. 2. њозира, кунунї: адабиёти муосири тољик. МУОФ а. ‫ ﻣﻌﺎف‬кит. авф шуда, бахшида; муоф кардан бахшидан, аз гуноњи касе гузаштан. МУОХИЗА//МУОХИЗАТ а. ‫ﻣﺆاﺧﺬت‬//‫ ﻣﺆاﺧﺬه‬кит. 1. ахз кардан, гирифтан; мусодира кардан. 2. сахтгирї, љазо, танбењ: муохиза кардан а) ахз кардан, гирифтан; б) љазо додан, танбењ кардан. МУОЊИД а. ‫ ﻣﻌﺎﻫﺪ‬кит. ањдкунанда бо касе, шартномакунанда. МУОЊИДА а. ‫ ﻣﻌﺎﻫﺪه‬1. ањду паймон бастан бо якдигар, ањдбандї бо њам. 2. с. иттињод ва созиши байни давлатњо, њизбњо, созмонњо ва гурўњњо дар роњи ягон маќсад, созишнома, паймон, блок, пакт: муоњида бастан созишнома бастан, шартнома бастан. МУОЊИДАБАНДЇ ‫ ﻣﻌﺎﻫﺪهﺑﻨﺪي‬исми амал аз муоњида бастан; паймон бастан, созишнома ба имзо расондан. МУОЊИДАНОМА шартнома.

‫ﻣﻌﺎﻫﺪهﻧﺎﻣﻪ‬

созиш-

нома,

МУОШИЌА а. ‫ ﻣﻌﺎﺷﻘﻪ‬кит. ишќварзї бо њам. МУОШИР а. њамнишин.

‫ﻣﻌﺎﺷﺮ‬

њамдам,

њамсўњбат;

МУОШИРАТ а. ‫ ﻣﻌﺎﺷﺮت‬зистан бо њам; муносибат бо њам: одоби муошират рафтори

бат бо њам: одоби муошират рафтори кас дар љамъият ва муносибат бо дигарон. МУРАББАЪ а. ‫ﻊ‬‫ ﻣﺮﺑ‬1. њар чизи чоргўша, чизи ќаду бараш баробар. 2. чоркунљаи баробартараф, сатњи чор тарафаш баробар: метри мураббаъ. МУРАББИГЇ ‫ ﻣﺮﺑﻴﮕﻲ‬вазифа ва шуѓли мураббї; тарбиятгарї. МУРАББИЯ а. ‫ ﻣﺮﺑﻴﻪ‬муаннаси мураббї; зани тарбияткунанда. МУРАББЇ а. ‫ﻲ‬‫ ﻣﺮﺑ‬1. тарбиятдињанда, парваришдињанда, тарбиятгар. 2. нав. омўзондаи ягон навъи варзиш, машќдињанда ва роњбари гурўњи варзишгарон, тренер. МУРАББО а. ‫ﺎ‬‫ ﻣﺮﺑ‬меваи дар шакар пухташуда: мураббои бињї, мураббои зардолу, мураббои чормаѓз. МУРАББОПАЗЇ ‫ﺎﭘﺰي‬‫ ﻣﺮﺑ‬пухтани мураббо. МУРАВВАЌ I а. ‫ق‬‫ ﻣﺮو‬кит. соф карда, аз дурду лой људо шуда; шароби муравваќ бодаи бедурд, шароби соф. МУРАВВАЌ II гунбаздор. МУРАВВЕЊ а. рўњафзо.

‫ق‬‫ﻣﺮو‬ ‫ﻣﺮوح‬

кит. (хонаи) равоќдор, кит. роњатрасонанда;

МУРАККАБ а. ‫ ﻣﺮﻛّﺐ‬1. таркибёфта аз чанд чиз (ё љузъ), таркибї: калимаи мураккаб грам. калимае, ки бо риояи ќоидањои калимасозї аз ду ё чанд љузъ таркиб ёфтааст: модаркалон, мардикоргирї. 2. печдарпеч; мушкил: давраи мураккаб ва пур аз зиддият; мураккаб кардан а) сертаркиб кардан, таркибашро зиёд кардан; б) душвор ва мушкил гардонидан. 3. књн. сиёњї барои хатнависї. МУРАККАБЇ ‫ ﻣﺮﻛّﺒﻲ‬мураккаб будан; мушкилї, душворї. МУРАККАБНАВИСЇ ‫ ﻣﺮﻛّﺐﻧﻮﻳﺴﻲ‬збш. ба њам пайваст карда навиштани њарфњои арабї. МУРАККАБОТ а. ‫ ﻣﺮﻛّﺒﺎت‬1. љ. мураккаб. 2. шаклњои њарфњое, ки дар алифбои арабї дар пайвастагї бо дигар њарфњо навишта шудаанд; бахши сармашќ, ки тарзи пайваст карда навиштани њарфњои арабиро меомўзонад, муќоб. муфрадот. МУРАЌЌАЪ а. ‫ ﻣﺮﻗّﻊ‬кит. 1. аз порчањои матоъ-

– 841 – њои гуногун бо њам дўхташуда. 2. љомаи аз порчањо дўхташудаи дарвешон, љомаи ќуроќ. МУРАЌЌАЪПЎШ ‫ ﻣﺮﻗّﻊﭘﻮش‬кит. 1. пўшандаи љомаи ќуроќ. 2. књн. ќаландар, дарвеш, сўфї. МУРАССАЪ а. ‫ﻊ‬‫ ﻣﺮﺻ‬1. оросташуда бо сангњои ќиматбањо, тиловорї бо љавоњирот ороиш додашуда, љавоњирнишон. 2. адш. шеъре, ки дар он санъати тарсеъ ба кор бурда шудааст; шеър ё насри фиќрањояш ба њам саљъдор. МУРАССАЪКОРЇ ‫ﻊﻛﺎري‬‫ ﻣﺮﺻ‬нишондани сангњои ќиматбањо ба рўи чизњои зебу зинатї, љавоњирнишонї; нигинкорї. МУРАТТАБ а. ‫ ﻣﺮﺗّﺐ‬1. ба тартиб даровардашуда; ба таври мураттаб бо назму тартиб, мураттабан. 2. мунтазам, пайваста, паињам: мураттаб кор кардан; мураттаб кардан ба тартиб даровардан; мураттаб шудан ба тартиб даромадан. МУРАТТАБАН а. ً‫ ﻣﺮﺗّﺒﺎ‬ба таври мураттаб, мунтазаман: мураттабан кор кардан. МУРАТТИБ а. ‫ ﻣﺮﺗّﺐ‬батартибоваранда; тартибдињанда: мураттиби маљмўаи маќолањо. МУРАТТИБЇ ‫ ﻣﺮﺗّﺒﻲ‬шуѓл ва касби мураттиб, тартибдињї, ба шаклдарорї. МУРАФФАЊ а. ‫ ﻣﺮﻓّﻪ‬кит. осуда, роњат, ором. МУРАФФАЊУЛЊОЛ а. ‫ ﻣﺮﻓّﻪاﻟﺤﺎل‬кит. осудањол; хушњол. МУРАХХАМ І а. ‫ ﻣﺮﺧّﻢ‬1. кит. думбурида. 2. збш. калимае, ки морфема ё ягон љузъи охири он афтода бошад њам, маънои шакли пурраашро дода метавонад: масдари мураххам (мас., гузашт аз гузаштан). МУРАХХАМ II а. ‫ ﻣﺮﺧّﻢ‬кит. бо санги рухом фарш кардашуда, мармарфарш. 2. маљ. ороста. МУРАХХАС а. ‫ ﻣﺮﺧّﺺ‬1. рухсатшуда, иљозатдода. 2. озодшуда; мураххас кардан а) иљозат додан, рухсат додан (ба рафтан); б) озод кардан, сар додан. МУРАХХАСЇ ‫ ﻣﺮﺧّﺼﻲ‬рухсатї; таътил. МУРВАТ ‫ ﻣﺮوت‬тех. мехи печдор, ки онро чапу рост тоб дода ба љое медароранд ва мебароранд, то чизе баста ё кушода шавад.

МУР

МУРВАТТОБ ‫ ﻣﺮوتﺗﺎب‬тобдињандаи мурват, винттоб; калиди мурваттоб. МУРВО ‫ ﻣﺮوا‬кит. дуои хайр, фоли нек; муќоб. мурѓво. МУРГУ//МУРГЎ ‫ ﻣﺮﮔﻮ‬књн. гунљишк. МУРЃ ‫ ﻣﺮغ‬1. номи умумии парандањо, паранда, тайр: мурѓи даштї//мурѓи титав тазарв; мурѓи ќу як навъ парандаи зебои калони обї; мурѓи марљон мурѓи калонљуссаи хонагї аз љинси тазарв, ки дар гулў ва бехи нўлаш гўшти тољмонанди овезон дорад; мурѓи саќќо мурѓи дар об шинокунандаи калонљуссаи минќорбоз, ки дар зери нўлаш халтаи калони њалќум дорад; мурѓи титав ниг. мурѓи даштї. 2. мурѓи хонагї; мокиён: мурѓи курк мокиёни аз тухммонда ва барои чўљабарорї ба тухм зер кардан моил; мурѓи бепар а) мурѓи парканда (барои гўшт); б) киноя аз нотавон, ољиз; ◊ мурѓи Исо (ё Исї) кит. шабпарак, хаффош; мурѓи сањар булбул; мурѓи њаво мурѓи ѓайри ќафасї, парандаи озод; мурѓи њумо парандаи афсонавие, ки гўё сояааш ба сари њар кас афтад, вай хушбахту комрон мешудааст; соли мурѓ соли дањум аз силсилаи дувоздањгонаи солшумории мучал (бо номи њайвонот); мурѓи посўхта барин ошуфтаву беќарор, сахт њаросон; мурѓи дилро куштан бешавќу њавсала шудан; мурѓи давлат ба сари касе нишастан соњибистиќлол шудан, хушбахт шудан; забони мурѓонро мурѓон медонанд (маќ.) њамљинсон матлаби якдигарро ба осонї мефањманд; пои мурѓ чандто? – якто! барои тасдиќи риёкоронаи дурўѓи каси дигар ё дар мавриди ваъдаи ќатъї додан барои нигоњ доштани сирри касе гуфта мешавад. МУРЃАК ‫ ﻣﺮﻏﻚ‬1. шакли тасѓири мурѓ; мурѓ ва парандаи хурдљусса. 2. гуфт. доначањои бадан, ки мисли доначањои пўсти мурѓ бошад; ба бадан (тан) мурѓак дамидан тарсидан, безобита шудан. МУРЃБИРЁН ‫ ﻣﺮغﺑﺮﻳﺎن‬хўр. таомест, ки гўшти мурѓро бирён карда мепазанд. МУРЃБОЗ ‫ ﻣﺮغﺑﺎز‬ниг. хурўсбоз. МУРЃБОЗЇ ‫ ﻣﺮغﺑﺎزي‬ниг. хурўсбозї. МУРЃБОН мурѓон.

‫ﻣﺮغﺑﺎن‬

мурѓпарвар,

бонигари

МУРЃБОНЇ ‫ ﻣﺮغﺑﺎﻧﻲ‬нигоњбонї ва парвариши мурѓ, мурѓпарварї. МУРЃВО мурво.

‫ ﻣﺮﻏﻮا‬кит. дуои бад, фоли бад; муќоб.

– 842 –

МУР МУРЃКАБОБ ‫ ﻣﺮغﻛﺒﺎب‬кабоби гўшти мурѓ.

МУРДАДИЛ ‫ ﻣﺮدهدل‬ниг. дилмурда.

МУРЃОБИВОР ‫ ﻣﺮﻏﺎﺑﻲوار‬ба мисли мурѓобї, монанди мурѓобї: мурѓобивор роњ рафтан; мурѓобивор шино кардан.

МУРДАДИЛЇ ‫ ﻣﺮدهدﻟﻲ‬маљ. 1. дилмурдагї, афсурдадилї, камњавсалагї. 2. рўњафтодагї, ноумедї.

МУРЃОБИПАРВАРЇ ‫ ﻣﺮﻏﺎﺑﻲﭘﺮوري‬парваришу нигоњубини мурѓобињо барои истењсоли гўшт: фермаи мурѓобипарварї.

МУРДАКАШ тида.

МУРЃОБЇ ‫ ﻣﺮﻏﺎﺑﻲ‬мурѓи хонагии обии аз ќоз хурдтар, ки пањннўли гарданкўтоњи панљањояш пардадор аст. МУРЃПАРВАР ‫ ﻣﺮغﭘﺮور‬он ки бо парвариши мурѓон машѓул аст, мурѓбон. МУРЃПАРВАРЇ ‫ ﻣﺮغﭘﺮوري‬соњаи чорвопарварї, ки вазифаи он парваришу нигоњубини парандањо (аз ќабили мурѓ, мурѓобї, ѓоз, мурѓи марљон) барои истењсоли гўшту тухм мебошад: фермаи мурѓпарварї. МУРЃФАРЁД ‫ ﻣﺮغﻓﺮﻳﺎد‬ваќти сањари барваќт.

бонги

хурўс,

МУРЃХОНА ‫ ﻣﺮغﺧﺎﻧﻪ‬1. катаки мурѓ, оѓили мурѓон; љои нигоњдорї ва парвариши мурѓњо. 2 корхонаи (фермаи) мурѓпарварї. МУРЃЧЎЉА ‫ ﻣﺮغﭼﻮﺟﻪ‬чўљаи мурѓ, бачаи мурѓ. МУРЃШЎРБО ‫ ﻣﺮغﺷﻮرﺑﺎ‬хўр. таоми обакии аз гўшти мурѓ ва сабзавот пухташуда, шўрбои мурѓ. МУРДА ‫ ﻣﺮده‬сифати феълии замони гузашта аз мурдан. 1. љасади одами фавтида, тани бељон, наъш; муќоб. зинда. 2. љаноза; маросими дафн; рузи мурда рўзи љаноза (дафн). 3. хомўшшуда (оид ба оташ ё чароѓ); ◊ муши мурда бадкирдоре, ки худро дар зоњир бечора нишон медињад; мурда-мурда бисёр азобу машаќќат кашида, бо азоби зиёд; мурда барин хобидан сахт дар хоб будан, масти хоб будан; мурдаи худро партофтан (ба болои касе ё чизе) барои ба даст овардани чизе (фоидае) хеле шилќин шудан; касеро безор кардан; мурдаро монда тутхўрї кардан кори асосиро монда ба корњои ѓайримуњим машѓул шудан; болои мурда сад чўб (маќ.) ба болои як мусибат мусибати дигар, ба болои нохушї боз нохушии нав. МУРДАВОР ‫ ﻣﺮدهوار‬1. мисли мурда, монанди мурда бељон. 2. ниг. мурданивор.

‫ﻣﺮدهﻛﺶ‬

кашондани љасади фав-

МУРДАКАШЇ ‫ ﻣﺮدهﻛﺸﻲ‬кашонидани мурдањо; мошини мурдакашї мошин барои кашонидани мурда. МУРДАМОНАНД ракат.

‫ﻣﺮدهﻣﺎﻧﻨﺪ‬

мисли мурда, бења-

МУРДАН ‫ ﻣﺮدن‬1. вафот кардан, фавтидан, ќазо кардан; ба мурдан расидан ба марг наздик шудан; хеле бемору бемадор шудан. 2. хомўш шудан (дар бораи оташ, чароѓ); ◊ пеши поят мурам! дар мавриди аз касе бо зорї ва тавалло чизе ё коре хостан мегўянд. МУРДАНИВОР ‫ ﻣﺮدهﻧﻴﻮار‬ба мурдан наздик; то њадди охир: мурданивор задан; мурданивор зўр задан (кор кардан); мурданивор тарсидан сахт тарсидан; мурданивор хўрок хўрдан бисёр хўрдан, пурхўрї кардан. МУРДАНЇ ‫ ﻣﺮدﻧﻲ‬1. сифати феълии замони оянда аз мурдан; фавтидан хостан. 2. тањќ. гуфт. искит, палид, хасис. МУРДАОСО ‫ ﻣﺮدهآﺳﺎ‬ба мисли мурда, шабењи мурда, ба сони мурда. МУРДАРЕГ//МУРДАРИГ ‫ ﻣﺮدهرﻳﮓ‬књн. 1. он чи аз мурда ба ворисонаш мондааст, мерос. 2. чизи бар абас рафта, гумшуда. МУРДАСЎЗЇ ‫ ﻣﺮدهﺳﻮزي‬мурдаро сўхтан; љасади мурдаро дар кўраи махсус сўзонда хокистар кардан ( дар оини буддоињо). МУРДАХОНА ‫ ﻣﺮدهﺧﺎﻧﻪ‬1. хонае, ки дар он касе мурдааст. 2. хонаи нигоњ доштани љасадњои мурда, сардхона. МУРДАХЎР ‫ ﻣﺮدهﺧﻮر‬ниг. лошахўр. МУРДАШЎ(Й) (‫ ﻣﺮدهﺷﻮ)ي‬он мешўяд, покшўй, ѓассол.

ки

мурдаро

МУРДАШЎЇ ‫ ﻣﺮدهﺷﻮﻳﻲ‬касбу кори мурдашў; покшўї, ѓассолї. МУРДОБ ‫ ﻣﺮداب‬толоб, истахри оби истода. МУРДОД ‫ ﻣﺮداد‬номи моњи панљуми соли шамсї (мутобиќи асад), ки ба 22 июл – 21 август

– 843 – рост меояд. МУРДОР ‫ ﻣﺮدار‬1. љасади мурдаи бўйгирифтаи њайвон; њайвони худмурда. 2. чизи нопок, чизи ифлос. 3. гуфт. палид, њаромї. МУРДОРЇ ‫ ﻣﺮداري‬1. чизњои чиркину ифлос. 2. палидї, бадкирдорї, њаромигарї. МУРДОРОНА ‫ ﻣﺮداراﻧﻪ‬ба мисли мурдор, палидона, нопокона. МУРИД а. ‫ ﻣﺮﻳﺪ‬1. иродатманд, хоњон, толиб. 2. д. пайравикунанда, пайрав; он ки байат мекунад (мас., бо шайх, пир, эшон); мурид будан пайрав будан; мурид гирифтан ба муридї ќабул кардан; мурид шудан пайрав ва шогирди шайх ё эшон шудан; байат намудан бо шайх, эшон ва ѓ. МУРИДЇ дан.

‫ﻣﺮﻳﺪي‬

д. мансуб ба мурид; мурид бу-

МУРИС а. ‫ ﻣﻮرث‬1. меросгузоранда. сабабшаванда, сабабгор, боис.

2.

МУРОАТ а. ‫ ﻣﺮاﻋﺖ‬шакли дигари муроот. МУРОД а. ‫ ﻣﺮاد‬1. чизи иродашуда, чизи хосташуда; мақсад; талаб, хоњиш. 2. хоњиш, орзу: муроди касеро баровардан касеро ба мақсад расондан; мурод њосил шудан мақсад ба даст омадан, хоњиш иљро шудан; ба мурод расидан ба матлаби худ ноил шудан, ба маќсади худ расидан. МУРОДБАХШ ‫ ﻣﺮادﺑﺨﺶ‬расонанда ба мақсад, ба матлаб расонанда. МУРОДИФ а. ‫ ﻣﺮادف‬збш. ду ё чанд калимаи аз љињати таркиби овозї гуногун, ки як маъно ё маъноњои ба њам наздикро ифода мекунанд (мас., калима ва вожа). МУРОЌИБ а. ‫ ﻣﺮاﻗﺐ‬кит. муроқибаткунанда, нигањбон, мувозиб; назораткунанда. МУРОҚИБАТ//МУРОЌАБАТ а. ‫ ﻣﺮاﻗﺒﺖ‬мушоњида: муроќабат кардан (намудан). 2. бо зикри Худо аз тааллуќоти дунё дур будан; нигоњ доштани ќалб аз бадињо. МУРОМУРЇ ‫ ﻣﺮاﻣﺮي‬бисёр мурдани одамон аз офате (мас., вабо, тоун…), муриш; муромурии њайвонот муриши њайвонот. МУРООТ а. ‫ ﻣﺮاﻋﺎت‬1. риояи якдигар, поси хотири њамдигар нигоњ доштан. 2. таваљљўњ, диққат; лутфу марњамат, њурмат; муроот

МУР

кардан а) поси хотир кардан; њурмат кардан; б) марњамат кардан, бо лутф чизеро пешнињод кардан. МУРООТУННАЗИР а. ‫ ﻣﺮاﻋﺎتاﻟﻨﻈﻴﺮ‬адш. аз санъатњои бадеии маънавї, ки дар як љо овардани чанд калимаи маънан ба њам муносибатдор (риояи таносуби сухан)-ро талаб мекунад. МУРОСИЛА а. мукотиба.

‫ﻣﺮاﺳﻠﻪ‬

ба њам мактубнависї,

МУРОСИЛОТ ‫ ﻣﺮاﺳﻼت‬1. љ. муросила. 2. нав. мактубњо, номањо. МУРОСО а. ‫ ﻣﺮاﺳﺎ‬гуфт., ниг. мувосо; муросо кардан созиш ва мувофиқат кардан бо касе. МУРОСОГАР ‫ ﻣﺮاﺳﺎﮔﺮ‬ниг. муросокор. МУРОСОКОР ‫ ﻣﺮاﺳﺎﻛﺎر‬созишгар, мувофиќаткунанда бо касе ё бо чизе. МУРОСОКОРЇ кор будан.

‫ﻣﺮاﺳﺎﻛﺎري‬

созишкорї, муросо-

МУРОСОКОРОНА ‫ ﻣﺮاﺳﺎﻛﺎراﻧﻪ‬муносибати созишкорона, бо муросо (амал кардан). МУРОФИА//МУРОФАА а. ‫ ﻣﺮاﻓﻌﻪ‬муњокимаи даъво ва додхоњї дар мањкамаи судї: мурофиаи судї; мурофиа барпо кардан кори судиро муњокима кардан; дар муњокимаи даъво ва додхоњї саволу љавоб кардан. МУРОФИАХОНА ‫ ﻣﺮاﻓﻌﻪﺧﺎﻧﻪ‬1. мањалли мурофиа. 2. таър. ќозихона, ки дар он љо мурофиа барпо мешуд. МУРОФИҚАТ а. ‫ ﻣﺮاﻓﻘﺖ‬кит. 1. ба њам рафиқ шудан, дўст гаштан. 2. рафоқат, мулотифат. МУРОҲИҚ а. ‫ ﻣﺮاﻫﻖ‬кит. писари наздик ба синни балоѓат, наврас. МУРОЉИАТ а. ‫ ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬1. ба касе ё марљае рўй овардан барои коре ё бо саволе. 2. кит. гашта омадан; бозгашт: мурољиат кардан (намудан) руљўъ кардан, рўй овардан ба касе барои коре. МУРОЉИАТКУНАНДА ‫ﻣﺮاﺟﻌﺖﻛﻨﻨﺪه‬ барои коре ба касе рўй меорад.

он

ки

МУРОЉИАТНОМА ‫ ﻣﺮاﺟﻌﺖﻧﺎﻣﻪ‬номае, ки ба воситаи он ба мардум мурољиат мекунанд: мурољиатномаи маљлис, мурољиатнома қабул кардан.

МУР

– 844 –

МУРСАЛ а. ‫ ﻣﺮﺳﻞ‬кит. 1. фиристода, расул. 2. пайѓамбари соњибкитоб; мурсал доштан ирсол кардан, фиристодан. МУРСАЛА а. ‫ ﻣﺮﺳﻠﻪ‬кит. 1. муаннаси мурсал. 2. гарданбанди дароз аз сангњои қиматбањо, марворид ва ѓ. МУРСИЛ а. ‫ ﻣﺮﺳﻞ‬кит. ирсолдоранда, фиристонда, фиристонанда. МУРТАД а. ‫ ﻣﺮﺗﺪ‬д. аз дин баргашта, аз дин рўгардонида; муртад шудан аз дин баргаштан. МУРТАДЇ ‫ ﻣﺮﺗﺪي‬мансуб ба муртад; муртад будан; аз дин баргашта. МУРТАЗО а. ‫ ﻣﺮﺗﻀﻲ‬кит. 1. розишуда; қаноатмандшуда; хурсандшуда. 2. лақаби домоди Муњаммади пайѓамбар(с) Алї ибни Абутолиб (р). МУРТАКИБ а. ‫ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬кит. он ки ба коре сар кардааст; иқдомкунанда ба коре (бад ё нек); муртакиби гуноњ шудан сабабгори гуноњ шудан; гуноњ кардан. МУРТАФЕЪ а. ‫ ﻣﺮﺗﻔﻊ‬1. баланд бардошташуда, баланд. 2. аз миён бардошташаванда, рафъшаванда; муртафеъ шудан а) баланд шудан; б) бартараф шудан. МУРТАЉЕЪ а. ‫ ﻣﺮﺗﺠﻊ‬1. кит. бозгарданда, бозгашткунанда, иртиљої. 2. с. тарафдор ва иштироккунандаи љараёни сиёсие, ки барои муњофизат ва мустањкам кардани сохти кўњнаи љамъиятї мубориза мебарад ва душмани ашадии пешрафти љомеа мебошад. МУРТОЗ а. ‫ ﻣﺮﺗﺎض‬кит. риёзаткаш, риёзаткашида; ањли муртоз риёзаткашон; зоњидони риёзаткаш. МУРУВВАТ а.1 ‫ت‬‫ ﻣﺮو‬. љавонмардї, њимматбаландї; лутфу эњсон. 2. адолат, инсоф; мурувват кардан а) лутфу эњсон намудан; б) аз рўи инсоф амал кардан. МУРУР а. ‫ ﻣﺮور‬гузаштан, гузариш; бо мурури замон бо гузаштани ваќт; бо сипарї шудани замоне; роњи мурур гузаргоњ, љои гузар; мурур кардан гузаштан.

МУРЧ ‫ ﻣﺮچ‬тухми сиёњчаранги аз мош калонтар ва тунду хушбўи як растании љанубї аст, ки кўфта ба таом мепошанд; филфил: ◊ мурч хўрдан фиреб хўрдан; мурч хўрондан фиреб додан. МУРЧДОН ‫ ﻣﺮچدان‬зарфи хурди махсусест, ки ба он мурчи кўфта андохта ба рўи дастархон мегузоранд. МУРШИД а. ‫ ﻣﺮﺷﻴﺪ‬1. д. роњнамо, пир, шайх. 2. тарбиятгар ва роњбари сўфиён (дар тасаввуф). МУСАББЕҲ а. зикргўянда.

‫ﻣﺴﺒﺢ‬

кит. тасбењгардонанда,

МУСАББИБ ‫ﺐ‬‫ ﻣﺴﺒ‬кит. он ки ба коре ё чизе сабаб мешавад, сабабгор, боис. МУСАВВАДА а. ‫ده‬‫ ﻣﺴﻮ‬сиёњнависи асар ё умуман таълифот, ки баъдан покнавис карда мешавад; мусаввада кардан сиёњнавис кардан. МУСАВВАР а. ‫ر‬‫ ﻣﺼﻮ‬тасвирдор; бо расму суратњо ороишёфта; суратдор: маљаллаи мусаввар, китоби мусаввар. МУСАВВАРА ‫ره‬‫ ﻣﺼﻮ‬1. муаннаси мусаввар. 2. тасвир, сурат, расм. МУСАВВИБ а. ‫ب‬‫ ﻣﺼﻮ‬кит. тасвибкунанда. МУСАВВИР а. ‫ر‬‫ ﻣﺼﻮ‬рассом, сураткаш. МУСАВВИТ а. ‫ت‬‫ ﻣﺼﻮ‬кит., ниг. садонок. МУСАВЇ а. ‫ ﻣﻮﺳﻮي‬1. д. мансуб ба Мўсо (пайѓамбари яњудиён); аз они Мўсо: асои мусавї. 2. д. пайрави дини Мўсо; яњудї. МУСАДДАД а. ‫د‬‫ ﻣﺴﺪ‬кит. 1. саддшуда, басташуда, мањкам, устувор; садди мусаддад банди мустањкам. 2. мањкам, қавї; рост, дуруст; раъйи мусаддад фикри дуруст. МУСАДДАС а. ‫س‬‫ ﻣﺴﺪ‬1. шашгўша; шашпањлу. 2. адш. яке аз шаклњои шеърї, ки њар як банди он аз шаш мисраъ иборат буда, панљ мисраи аввал њамқофия ва мисраи охирини (шашуми) њамаи бандњо бо якдигар њамқофия мебошанд.

МУРУРГОҲ ‫ ﻣﺮورﮔﺎه‬гузаргоњ, љои убур.

МУСАДДИҚ а. ‫ق‬‫ ﻣﺼﺪ‬кит. тасдиқкунанда, њақ њисобкунанда.

МУРЎД ‫ ﻣﺮود‬бот. мевае аз љинси нок, ки аз он хурдтар буда, навъњои гуногун дорад.

МУСАЙЌАЛ а. ‫ ﻣﺼﻴﻘﻞ‬сайќалдода, сайќалдор; љилодода, соф.

– 845 – МУСАЛЛАМ а. ‫ ﻣﺴﻠﻢ‬1. кит. таслимшуда, тандода, тобеъшуда. 2. кит. эмин, сињату саломат. 3. яқин, муайян, муқаррар, бешубња, бе чуну чаро; мусаллам аст, ки… а) яқин аст, ки…; б) бе шакку шубња, бегумон. МУСАЛЛАМАН а. бешак.

ً‫ﻣﺴﻠﻤﺎ‬

яқинан; бешубња,

МУСАЛЛАС а. ‫ ﻣﺜﻠﺚ‬1. кит. секунља, сегўша. 2. њар чизи мураккаб аз се чиз ё сохташуда аз љузъ (мас., хушбўии сегона, ки аз мушк, уд ва анбар ва мисли инњо иборат аст). 3. навъе аз шароб, ки баъди соф карда љўшонидани шираи ангур, сеяки он боқї мемондааст мусалласи шаръї майи ба ин тариқ тайёр кардашуда. 4. адш. шакли шеърї, ки њар як банди он аз ду мисраи њамқофия иборат буда, мисраи охирини сеюми њамаи бандњо њамқофия мебошад. МУСАЛЛАСОТ а. ‫ ﻣﺜﻠﺜﺎت‬љ. мусаллас; њанд., књн. тригонометрия. МУСАЛЛАТ а. ‫ ﻣﺴﻠّﻂ‬кит. ѓолибшуда, тасаллутёфта: мусаллат шудан касе ё мамлакатеро ба итоати худ ё ба зери фармонбарии худ даровардан. МУСАЛЛАҲ а. ‫ ﻣﺴﻠّﺢ‬силоњдор, аслињадор, яроқдор: дастаи мусаллањ, қувваи мусаллањ, мусаллањ будан ба чизе а) бо силоњи љангї муљањњаз будан; б) бо чизе таъмин будан; ба чизе соњиб будан. мусаллањ гардонидан бо силоњи љангї муљањњаз намудан; мусаллањ кардан (намудан) аслињадор кардан, яроқнок намудан; мусаллањ шудан (гаштан) бо силоњи љангї муљањњаз шудан; яроқнок шудан; аслиња гирифтан. МУСАЛЛАҲОНА ‫ ﻣﺴﻠّﺤﺎﻧﻪ‬дар њолати лињадорї: њуљуми мусаллањона.

ас-

МУСАЛЛО а. ‫ﻣﺼﻼ‬//‫ ﻣﺼﻠّﻲ‬кит. д. 1. љойнамоз, саљљода. 2. љои намозхонии умумї, намозгоњи умум. МУСАЛМОН а. ‫ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ниг. мусулмон. МУСАЛМОНЇ ‫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‬ниг. мусулмонї. МУСАЛСАЛ а. ‫ ﻣﺴﻠﺴﻞ‬1. силсилабанд; бо њам пайваст. 2. пайдарпай, пайваста: кўњњои мусалсал. 3. силоњи оташфишон, пулемёт. МУСАММАМ а. ‫ ﻣﺼﻤﻢ‬кит. тасмимёфта, қарори қатъї ёфта; мусаммам кардан ба қарори

МУС

қатъї омадан. МУСАММАН I а. ‫ ﻣﺜﻤﻦ‬кит. 1. њаштгўша, њашткунља, њаштпањлу. 2. адш. дар арўз вазни њаштрукна, ки њар мисраъ аз чањор рукн ва њар як байти он шеър аз њашт рукн иборат аст; агар ба порчањои тараннумї тақсим кунанд, њар мисраъ дар тўлу арз як хел хонда мешавад. 3. адш. яке аз шаклњои шеърї, ки њар як банд аз њафт мисраи њамқофия иборат буда, мисраи охирини (њаштуми) њама бандњо њамқофия мебошанд. МУСАММАН II а. равѓангирифта. МУСАММАР а. парчин карда.

‫ﺮ‬‫ﻣﺴﻤ‬

‫ﻦ‬‫ﻣﺜﻤ‬

кит. фарбењшуда,

кит. бо мисмор (мех)

МУСАММАТ а. ‫ ﻣﺴﻤﻂ‬кит. 1. ба ришта кашидашуда (оид ба марворид ва ѓ.). 2. адш. шеъри ишқию фалсафї, ки аз бандњои људогона иборат буда, мисраъњои њар банд ба ѓайр аз мисраи охирї њамқофия мебошанд ва мисраи охири бандњо қофияи ягона доранд; бандњо аз се то дањ мисраъ шуда метавонанд. МУСАММО а. ‫ﺎ‬‫ﻣﺴﻤ‬//‫ﻲ‬‫ ﻣﺴﻤ‬кит. исм додашуда, номида, ном нињода; мусаммо ба… ба номи… МУСАММОТ а. ‫ﺎت‬‫ ﻣﺴﻤ‬ниг. мусаммо (нисбат ба љинси занона). МУСАННАФ ‫ ﻣﺼﻨﻒ‬кит. таълифшуда; китоб, асар.

таснифшуда,

МУСАННИФ а. да, таснифгар.

‫ﻣﺼﻨﻒ‬

муаллиф, таълифкунан-

МУСАННИФЇ ниф будан.

‫ﻣﺼﻨﻔﻲ‬

муаллифї, соњиби тас-

МУСАТТАЊ а. ‫ ﻣﺴﻄﺢ‬њамвору тахтшуда, пастиву баландињояш баробар карда; њамвор: роњи мусаттањ; мусаттањ кардан њамвор кардан. МУСАФФО а. ‫ ﻣﺼﻔﺎ‬1. соф, тоза, беѓубор: оби мусаффо. 2. равшан, дурахшон: осмони мусаффо; мусаффо шудан соф шудан, тоза гаштан, тасфия ёфтан. МУСАХХАР а. ‫ ﻣﺴﺨﺮ‬тасхиршуда, маѓлубшуда, мутеъшуда, ба тасарруф даромада; фармонбаршуда; мусаххар гаштан (шудан) тобеъ гаштан, ба итоат даромадан; мусаххар кардан ишѓол кардан, гирифтан, ба тасарруфи

– 846 –

МУС худ даровардан.

МУСАЊЊАФ а. ‫ ﻣﺼﺤﻒ‬кит. таѓйирёфта дар натиљаи хато навишта шудан ё ѓалат хонда шудан, тасњифёфта, тањрифшуда. МУСАЊЊАЊ а. ‫ ﻣﺼﺤﺢ‬кит. тасњењшуда, ѓалатгиришуда: нусхаи мусањњањи рисола. МУСАЊЊЕЊ а. ‫ ﻣﺼﺤﺢ‬он ки ѓалатњои навиштаеро дуруст мекунад, тасњењкунанда, ѓалатгир. МУСАЊЊЕЊЇ а. ‫ ﻣﺼﺤﺤﻲ‬шуѓл ва кори мусањњењ; ѓалатгирї. МУСАЉЉАЪ а. ‫ ﻣﺴﺠﻊ‬кит. бо саљъ навишташуда, саљънок, ќофиядор: насри мусаљљаъ. МУСБАТ а. ‫ ﻣﺜﺒﺖ‬1. кит. исботшуда, тасдиқ . шуда. 2. хуб, нек, маъқул, мақбул, муқоб , манфї: љавоби мусбат; таъсири мусбат таъсири хуб; натиљаи мусбат натиљаи ѓайриманфї (хуб); қањрамони мусбат қањрамони дорои сифатњои нек, қањрамони эљобї. 3. риёз. бузургие, ки бо аломати + аст . ва аз сифр боло қимат дорад: адади мусбат 4. физ. навъи љараёни барқ, ки њиссачањои моддии онро протон ё позитрон меноманд. МУСИБАТ а. ‫ ﻣﺼﻴﺒﺖ‬1. азоб, сахтї, ранљ. 2. бадбахтї, фалокат; мусибат дидан (кашидан) азоб дидан. МУСИБАТДИДА ‫ ﻣﺼﻴﺒﺖدﻳﺪه‬он ки мусибате ба сари ў омадааст. МУСИБАТЗАДА ‫ ﻣﺼﻴﺒﺖزده‬1. ниг. мусибатдида. 2. он ки ба бадбахтї дучор шудааст; бадбахт. МУСИБАТКАДА ‫ ﻣﺼﻴﺒﺖﻛﺪه‬хонае, ки дар он бадбахтї рўй додааст; хонае, ки ба сабаби даргузашти наздикони соњибонаш мотам дорад, мотамкада. МУСИБАТНОК ранљу андўњ.

‫ﻣﺼﻴﺒﺖﻧﺎك‬

пурмусибат, пур аз

МУСИБАТНОМА ‫ ﻣﺼﻴﺒﺖﻧﺎﻣﻪ‬навиштае, ки дар он азобу бадбахтие баён ёфтааст, баёни ранљу андўњ. МУСИЌАВЇ ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻪوي‬мансуб ба мусиќї. МУСИЌИДОН ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲدان‬ниг. мусиќишинос. МУСИЌИДОНЇ ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲداﻧﻲ‬ниг. мусиќишиносї. МУСИЌИДЎСТ мусиќї.

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲدوﺳﺖ‬

дўстдори санъати

МУСИЌИНАВОЗ ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲﻧﻮاز‬он ки оњанги мусиќї менавозад, мутриб, навозанда. МУСИЌИНАВОЗЇ навохтан.

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲﻧﻮازي‬

оњанги мусиќї

МУСИЌИФАЊМ ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲﻓﻬﻢ‬он ки ќобилияти дарки нозукињои мусиќиро дорад, мусиќидон. МУСИЌИШИНОС санъати мусиќї.

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲﺷﻨﺎس‬

мутахассиси

МУСИЌИШИНОСЇ ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‬яке аз шохањои илм оид ба санъат, ки таърих ва назарияи мусиќї ва фарњанги мусиќии халќро меомўзад. МУСИҚЇ ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬1. санъати нафисае, ки дар он њиссиёт, таассурот ва ѓояњо ба воситаи оњанг ва садоњои мавзуни муташаккил ифода меёбанд; асбобњои мусиқї, созњои мусиқї навозандагї (аз ќабили дутор, дойра, рубоб); мусиқии камеравї асари мусиқии созї ва овозие, ки барои њайати камшумори навозандагону сарояндагон ва барои доираи мањдуди шунавандагон тасниф шудааст. 2. умуман санъати навозандагї ва сурудхонї. 3. оњанг, лањн. МУСИҚОР ‫ ﻣﻮﺳﻴﻘﺎر‬1. номи мурѓи афсонавї. 2. номи сози нафасии қадимии мусиқист, ки гўё тақлидан ба он мурѓ офарида шудааст. МУСИН(Н) а. пир.

‫ﻣﺴﻦ‬

кит. куњансол, солхўрда;

МУСИР а. ‫ ﻣﻮﺳﺮ‬кит. бой, давлатманд. МУСИР(Р) а. ‫ ﻣﺼﺮ‬кит. исроркунанда; он ки дар коре истодагарї мекунад, исрофкор. МУСИЧА ‫ ﻣﻮﺳﻴﭽﻪ‬зоол. парандае монанди қумрї ва аз љинси фохта; ◊ мусичаи бегуноњ шахси содаи беозор. МУСКАТ а. ‫ ﻣﺴﻜﺖ‬номи навъњои ангури мушкбў, ки аз шарбати онњо шароб тайёр мекунанд. МУСЛА а. ‫ ﻣﺜﻠﻪ‬књн. буридани гўшу бинї њамчун љазо барои ибрати дигарон. МУСЛЕҲ а. ‫ ﻣﺼﻠﺢ‬кит. 1. ба сулњу салоњ оранда, ба созиш оранда. 2. накўкор, хайрхоњ. МУСЛИМ а. ‫ ﻣﺴﻠﻢ‬мусулмон. МУСЛИМА а.

‫ﻣﺴﻠﻤﻪ‬

муаннаси муслим; мусул-

– 847 – монзан. МУСКИР а. ‫ ﻣﺴﻜﺮ‬кит. масткунанда, кайфу нашъаовар. МУСКИТ а. ‫ ﻣﺴﻜﺖ‬кит. сокиткунанда, хомўшкунанда: љавоби мускит љавоби ба сукут водоркунанда. МУСМИР а. ‫ ﻣﺜﻤﺮ‬кит. 1. мевадињанда, бордињанда, мевадор. 2. самарадињанда, самарбахш; натиљадињанда, мањсулнок. МУСНАД а. ‫ ﻣﺴﻨﺪ‬кит. 1. он чи ба он чизеро такя кунондаанд; он чи ба он такя кардан мумкин аст. 2. он ки ба ў паноњ бурда шавад. 3. књн., грам. хабари љумла. МЎСО а. ‫ ﻣﻮﺳﻲ‬кит. 1. устура, поку(-и сартарошї). 2. номи пайѓамбари ќавми яњуд. МУСОБИҚА а. ‫ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬як тарзи фаъолият ва чорабинї, ки иштироккунандагони он барои пешї гирифтан ва бартарї љустан аз якдигар кўшиш мекунанд; мусобиқаи варзишї қувваозмої дар варзиш барои сабќат гирифтан, пеш гузаштан аз њамдигар; мусобиқа бастан пешакї муайян кардани шарти шароити мусобиқа бо тарафи мусобиқакунанда; мусобиқа кардан дар мусобиқа иштирок кардан; мусобиқаро бурдан дар мусобиқа ѓолиб омадан. МУСОБИҚАКУНАНДА мусобиқа мекунад. МУСОВИЯТ будан.

‫ﻣﺴﺎوﻳﺖ‬

МУСОВОТ а. барї.

‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪﻛﻨﻨﺪه‬

он

ки

баробарї, айнан баробар

‫ ﻣﺴﺎوات‬кит. мусовї будан, баро-

МУСОВЇ ‫ ﻣﺴﺎوي‬1. баробар, муодил. 2. варз. холњои баробар гирифтани мусобиқакунандагон, баробархолї, бена-тиљагии бозии варзишї; мусовї будан риёз. а) баробар будани њисоби масъала ё супорише; б) варз. соњиби холњои баробар будани мусобиқакунандагон; бе натиља (ѓолибу маѓлуб муайян нашуда) тамом шудани бозї. МУСОДИМ а. ‫ ﻣﺼﺎدم‬кит. бархурдкунанда, тасодумкунанда; мусодим шудан ба дигаре бархўрд кардан, садама рўй додан. МУСОДИМА а. ‫ ﻣﺼﺎدﻣﻪ‬ба њамдигар сахт бархўрдан, ба якдигар садама задан.

МУС

МУСОДИРА//МУСОДАРА(Т) а. ‫ﻣﺼﺎدرت‬//‫ﻣﺼﺎدره‬ молу мулки касеро ба тариқи љазо ё љарима забт кардани давлат; мусодира кардан молу мулки касеро забт кардани давлат; мусодира гардидан (шудан) забт ва давлатї карда шудани (молу мулки касе); ба мусодира кашидан (расондан) забт ва давлатї кардан. МУСОДИРАВЇ ‫ ﻣﺼﺎدروي‬мансуб ба мусодира; мавриди мусодира қароргиранда. МУСОИД а. ‫ ﻣﺴﺎﻋﺪ‬1. мувофиқ, муносиб; созгор. 2. ёрирасон, ёридињанда: иқлими мусоид; фурсати мусоид, шароити мусоид. МУСОИДАТ а. ‫ ﻣﺴﺎﻋﺪت‬1. ёрї, ионат. 2. созгорї, мувофиқат. МУСОЛИМАТ//МУСОЛАМАТ љўї; сулњ, оштї.

‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ‬

сулњ-

МУСОЛИМАТОМЕЗ ‫ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ‬сулњљўёна, сулњхоњона; њамзистии мусолиматомез њамзистии осоишта, дар сулњу осоиш зистан. МУСОЛИЊА а. ‫ ﻣﺴﺎﻟﺤﻪ‬1. бо њам дар њолати сулњ будан, оштї кардан. 2. сулњ, оштї; созиш: мусолињаи миллї. МУСОМАРА а. ‫ ﻣﺴﺎﻣﺮه‬кит. бо њам шабгузаронї бо сўњбат; љамъомади дўстон барои сўњбат. МУСОМАЊА//МУСОМИЊА а. ‫ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ‬кит. коре ё чизеро сањл пиндошта ба он ањамият надодан, кореро осон пиндоштан; сањлгирї, сањлангорї. МУСОФАЊА а. ‫ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ‬кит. даст дода вохўрї кардан, дасти њамдигарро фишурдан ваќти мулоќот, дастфишорї. МУСОФИР а. ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮ‬1. аз шањре, мамлакате..., раванда ба дигар шањре, мамлакате... сафаркунанда. 2. он ки бо ќатора, њавопаймо ва дигар воситањои наќлиёт сафар мекунад; савори воситаи наќлиёт: мусофир кашондан бурдану овардани сафаркунандагон, ба љое саворонро ба манзил расондан. 3. аз љои дигар омада; аз шањр ё љои дигар кўчида омада, ѓайритањљої, ѓариб. МУСОФИРАТ а. ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮت‬1. сафар; сайру гашт: дар тўли мусофират. 2. ѓарибї, ѓурбат, дурї аз ватан; дар мусофират умр ба сар бурдан дур аз ватан зистан. МУСОФИРБАР ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮ‬ниг. мусофиркаш.

– 848 –

МУС

МУСОФИРБАРЇ ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮي‬ниг. мусофиркашї.

. 2. пайки тезрав, ќосиди тезрафта.

МУСОФИРГИРЇ ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﮔﻴﺮي‬гирифтан ва савор кардани мусофирон.

МУСРИФ а. ‫ ﻣﺴﺮف‬исрофкор, бадхарљ.

МУСОФИРЇ ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮي‬мансуб ба мусофир; мусофир будан; дар сафари диёри дур будан; ѓарибї; хоки мусофирї кишвари бегона; ѓарибї.

МУССОН фр. ‫ ﻣﺴﺎن‬љуѓр. боди вобаста ба мавсим таѓйирёбанда, ки зимистон аз хушкї ба бањр ва тобистон аз бањр ба хушкї мевазад, бодњои мавсимї. МУСТ ‫ ﻣﺴﺖ‬кит. гила, шикоят.

МУСОФИРКАШ ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﻛﺶ‬наќлиёте, ки мусофир мекашонад; ќатораи мусофиркаш.

МУСТА I ‫ ﻣﺴﺘﻪ‬књн. як порча гўшт, ки ба парандаи шикорї медињанд; тўъма.

МУСОФИРКАШОНЇ ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﻛﺸﺎﻧﻲ‬ба воситаи наќлиёт кашондани мусофирон.

МУСТА II ‫ ﻣﺴﺘﻪ‬кит. ѓам, андўњ.

МУСОФИРХОК ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﺧﺎك‬гуфт. он ки дар мусофират фавтидааст. МУСОФИРХОНА ‫ ﻣﺴﺎﻓﺮﺧﺎﻧﻪ‬књн. љои ќарор гирифтани мусофирон, мењмонхона барои мусофирон; корвонсарой. МУСОЊАМАТ а. шарикї, анбозї.

‫ﻣﺴﺎﻫﻤﺖ‬

кит.

сањмдорї;

МУСОЊИБ а. ‫ ﻣﺼﺎﺣﺐ‬1. мусоњибакунанда; њамсўњбат. 2. њамдам, ёр, мусоњиб будан њамсўњбат будан; мусоњиб гаштан (шудан) њамсўњбат шудан, сўњбат доштан бо касе. МУСОЊИБА а. ‫ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬сўњбат бо њам, њамсўњбатї; мусоњиба кардан сўњбат кардан. 2. гуфтугў, саволу љавоб бо шахсони расмї; мусоњибаи матбуотї гуфтугўи шахсони расмї бо намояндагони матбуот (мухбирон, рўзноманигорон ва ѓ.). МУСОЊИБЇ а. сўњбатї.

‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻲ‬

мусоњиб будан; њам-

МУСОЊИЛА а. ‫ ﻣﺴﺎﻫﻠﻪ‬1. кит. нармї, мулоиматї, сустї. 2. сањлгирї; бепарвої, бедиќќатї, сањлангорї: мусоњила кардан. МУСОЊИЛАКОР ‫ ﻣﺴﺎﻫﻠﻪﻛﺎر‬бепарво нисбат ба кор, бедиќќат; сањлангор, сањлгир. МУСОЊИЛАКОРЇ ‫ ﻣﺴﺎﻫﻠﻪﻛﺎري‬бепарвої, бедиќќатї; сањлангорї, сањлгирї. МУСОЊИЛАКОРОНА ‫ ﻣﺴﺎﻫﻠﻪﻛﺎراﻧﻪ‬бепарвоёна, бедиќќатона; сањлгирона, сањлангорона. МУСОЊИМ а. ‫ ﻣﺴﺎﻫﻢ‬кит. сањмдор, сањим, њиссадор; шарик, анбоз. МУСРЕЪ а. ‫ ﻣﺴﺮع‬кит. 1. шитобкунанда, таъљилкунанда

МУСТАБИД а. ‫ ﻣﺴﺘﺒﺪ‬1. истибдодкунанда, худраъй, худсар. 2. књн. њукмрони золим, њокими мутлаќ. МУСТАБИДЇ ‫ ﻣﺴﺘﺒﺪي‬истибдод; зулм. МУСТАБИДОНА ‫ ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ‬худсарона, истибдод асосёфта; ба зулм асосёфта.

ба

МУСТАВЇ а. ‫ ﻣﺴﺘﻮي‬кит. 1. тахт, њамвор. 2. маљ. росту дуруст, мустаќим; хати муставї а) хати хоно; б) риёз. хати рост. 3. баробар, мусовї. МУСТАВЛЇ а. ‫ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ‬кит. истилокунанда, истилогар, забткунанда. МУСТАВФЇ I а. ‫ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‬таър. сардори ањли девон, ки аз муњосибон њисоб мегирифт; њисобдор, сарњисобдор. МУСТАВФЇ II а. ‫ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‬кит. басанда, кофї. МУСТАЃАЛ а. ‫ ﻣﺴﺘﻐﻞ‬кит. замини кишти ѓалла; замине, ки њосили хуби ѓалла медињад. МУСТАЃНЇ а. ‫ ﻣﺴﺘﻐﻨﻲ‬1. беэњтиёљ, бениёз. 2. сарватманд, давлатманд, доро: мустаѓнї будан. МУСТАЃРИЌ а. ‫ ﻣﺴﺘﻐﺮق‬1. ѓарќшуда, ѓўтаваршуда фурўрафта дар об. 2. маљ. сахт саргарми чизе (коре) шуда: мустаѓриќ шудан. МУСТАДИР а. ‫ ﻣﺴﺘﺪر‬кит. 1. даврзананда, гарданда. 2. доиравї, мудаввар, доирашакл, гирда, гирд. МУСТАДОМ ‫ ﻣﺴﺘﺪام‬давомнок, доимї, њамеша. МУСТАЗОД а. ‫ ﻣﺴﺘﺰاد‬1. зиёд карда, афзун шуда. 2. адш. шакли шеърї, ки дар поёни њар мисраъ як фиќра ё ниммисраи њамвазн илова мегардад. МУСТАЗЊАР а.

‫ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ‬

кит. он ки аз ў ёрї

– 849 – мехоњанд; шахси дилпур, ки аз ў ёрї хоста шудааст. МУСТАЗЊИР а. ‫ ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ‬кит. ёриталабанда аз касе; дилпуршуда, умедвор аз касе, чизе. МУСТАИД(Д) а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﺪ‬1. боистеъдод, соњиби истеъдод. 2. омода, тайёр, њозир (ба иљрои коре). МУСТАИН а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﻴﻦ‬кит. ионатхоњ, ёриталаб. МУСТАКБИР а. ‫ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ‬кит. мутакаббир, ботакаббур, маѓрур. МУСТАКБИРЇ ‫ﻣﺴﺘﻜﺒﺮي‬ такаббурї, маѓрурї.

мутакаббирї,

бо-

МУСТАЌАР(Р) а. ‫ ﻣﺴﺘﻘﺮ‬1. ќароргоњ, љои иќомати доимї, маскан. 2. кит. марказ, пойтахти мамлакат. МУСТАЌБАЛ а. замони оянда.

‫ ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ‬кит.

1. оянда. 2. грам.

МУСТАЌИЛ а. ‫ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬1. соњибистиќлол, мухтор, соњибихтиёр, ба сари худ корбаранда: давлати мустаќил. 2. алоњида, људогона; фикри мустаќил фикри бевоситаи худ; мустаќил (шудан) истиќлолият ба даст овардан, соњибихтиёр шудан. МУСТАЌИЛАН а. мустаќилона.

ً‫ﻣﺴﺘﻘﻼ‬

ба таври мустаќил,

МУСТАЌИЛИЯТ а. ‫ ﻣﺴﺘﻘﻠﻴﺖ‬ниг. мустаќилї. МУСТАЌИЛИЯТЇ а. ‫ ﻣﺴﺘﻘﻠﻴﺘﻲ‬ниг. мустаќилї. МУСТАЌИЛЇ ‫ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ‬мустаќил будан, соњибихтиёр будан; вобаста набудан, озод будан: мустаќилии сиёсї. МУСТАЌИЛМАЪНО ‫ ﻣﺴﺘﻘﻞﻣﻌﻨﺎ‬: калимаи мустаќилмаъно збш. калимаест, ки новобаста ба мавриди истеъмол маънои луѓавї дорад, калимаи маънодор. МУСТАЌИЛОНА ‫ ﻣﺴﺘﻘﻼﻧﻪ‬ба сари худ, мустаќилан, бе вобастагии каси дигар; кори мустаќилона коре, ки бо ќувваи худ, бе ёрї ва иштироки каси дигар иљро мекунанд; зиндагии мустаќилона зиндагии бе ёрии дигарон, зиндагии ба сари худ; мустаќилона кор кардан бе кумак ва иштироки дигарон (ба сари худ) кор кардан. МУСТАЌИЛШАВЇ ‫ ﻣﺴﺘﻘﻞﺷﻮي‬исми амал аз мустаќил шудан; соњибихтиёр шудан.

МУС

МУСТАЌИМ а. ‫ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬1. рост; муќоб. каљ. 2. иќоматкунанда, бошанда; мустаќим шудан кит. муќими љое шудан, љой гирифтан дар мањалле. 3. дуруст, сањењ; мустаќим будани мизољ мўътадил ва солим будани мизољ (табиат). 4. устувор, ќоим, побарљо; бар ањду паймони худ мустаќим будан дар ањду паймони сахт истодан, ба ваъдаву ќавли худ вафо кардан. МУСТАЌИМАН а. ً‫ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ‬1. рост, ба таври рост, бе њељ каљукилебї. 2. бевосита. МУСТАЌИМОНА ‫ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎﻧﻪ‬ниг. мустаќиман. МУСТАЌИР(Р) ‫ ﻣﺴﺘﻘﺮ‬кит. 1. ниг. мустаќар(р). 2. љойгиршуда. 3. устувор, мустањкам. МУСТАЛАЊ//МУСТАЛЕЊ а. ‫ ﻣﺼﻄﻠﺢ‬кит. 1. њамчун истилоњ кор фармудашуда. 2. њамчун ибораи маљозї ва рехта мавриди истеъмолдошта. МУСТАЛАЊОТ//МУСТАЛЕЊОТ а.

‫ﻣﺼﻄﻠﺤﺎت‬

кит. 1. љ. мусталањ. 2. збш. маљмўи иборањои рехта ва маљозї; истилоњот.

МУСТАМАНД а. ‫ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ‬1. ѓамгин, андўњгин. 2. мўњтољ, њољатманд, бечора. 3. маљ. ошиќ, гирифтор. МУСТАМАНДЇ ‫ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪي‬1. ѓамгинї, андўњгинї. 2. бечорагї, бенавої, мўњтољї. МУСТАМИР(Р) а. ‫ ﻣﺴﺘﻤﺮ‬кит. 1. доимї, устувор, пойдор; давомдор, бардавом; мустамир будан бар чизе давом додан кореро, идома додан чизеро. 2. муќаррарї, маъмул, роиљ. МУСТАМЛИКА а. ‫ ﻣﺴﺘﻤﻠﻜﻪ‬мулк ва мамлакати зўран ба итоат даровардашуда, мамлакати тасарруфшуда аз тарафи давлати дигар. МУСТАМЛИКАВЇ ‫ ﻣﺴﺘﻤﻠﻜﻮي‬мансуб ба мустамлика; ниг. мустамликадорї. МУСТАМЛИКАДОР ‫ ﻣﺴﺘﻤﻠﻜﻪدار‬давлате, ки дорои мустамлика аст, давлати соњибмустамлика. МУСТАМЛИКАДОРЇ ‫ ﻣﺴﺘﻤﻠﻜﻪداري‬мамлакати дигареро забт ва тобеъ гардонидани мамлакате: сиёсати мустамликадорї сиёсати давлатњое, ки барои зўран ба итоати худ даровардани мамлакати камќуввату сусттараќќї равона карда шудааст. МУСТАНАД а.

‫ﻣﺴﺘﻨﺪ‬

ба санад(њо) асосёфта,

– 850 –

МУС

тан. 2. мўњтољ, эњтиёљманд.

асоснок, далелдошта. МУСТАНИР а. ‫ ﻣﺴﺘﻨﻴﺮ‬кит. 1. нурљўянда, рўшноиљўянда; ситораи мустанир ситорае, ки худ нур надошта аз ситорањои дигар нур мегирад (мисли Моњ). 2. равшан, тобон. МУСТАНШИЌ а. ‫ ﻣﺴﺘﻨﺸﻖ‬кит. он ки об, њаво ё доруеро ба бинї мекашад, бўянда. МУСТАОН а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﺎن‬1. он ки аз ў ионат металабанд, он ки аз ў ёрї мепурсанд. 2. ионатрасон, (сифати Худо). МУСТАОР а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﺎر‬1. ориятї, ба орият гирифташуда. 2. ба маънои маљозї истеъмолшуда; номи мустаор номи сохтае, ки муаллиф ба љои номи худу номи хонаводагї ба кор мебарад. МУСТАРАД а. ‫ ﻣﺴﺘﺮد‬кит. рад карда, пас гардонда; мустарад кардан баргардонидан, пас гардонда додан, истирдод кардан. МУСТАРЕЊ а. фориѓбол.

‫ﻣﺴﺘﺮح‬

роњаткунанда, осуда,

МУСТАРОЊ а. ‫ ﻣﺴﺘﺮاح‬1. кит. љои осоиш ва роњат. 2. маљ. љои ќазои њољат, њољатхона, обрез. МУСТАСМАР а. ‫ ﻣﺴﺘﺜﻤﺮ‬истиморшаванда. МУСТАСМИР а. ‫ ﻣﺴﺘﺜﻤﺮ‬истисморкунанда, азхудкунандаи самараи мењнати дигарон. МУСТАСНО а. ‫ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ‬//‫ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ‬ берун аз ќоидаи муќаррарї.

истисношуда;

МУСТАТИЛ а. ‫ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‬1. кит. дароз, тўлонї. 2. риёз. шакли чоркунљаи дарозрўя. МУСТАТОБ а. ‫ ﻣﺴﺘﻄﺎب‬кит. пок, покиза. МУСТАФО а. ‫ ﻣﺼﻄﻔﻲ‬кит. 1. соф карда. 2. баргузида. 3. д. яке аз номњои Муњаммади пайѓамбар (с). МУСТАФОД ‫ ﻣﺴﺘﻔﺎد‬кит. 1. фоида гирифта, истифодашуда. 2. маљ. маълумшуда; мафњум, маълум: мустафод гаштан (шудан) маълум гаштан, мафњум шудан, фањмида шудан. МУСТАЊАБ(Б) а. ‫ ﻣﺴﺘﺤﺐ‬кит. 1. дўст дошташуда. 2. некў, писандида. 3. д. ибодате, ки ба љо оварданаш савобият дошта, аммо тарк карданаш гуноњ набошад. МУСТАЊИЌ(Ќ)//МУСТАЊАЌ(Ќ) а. ‫ ﻣﺴﺘﺤﻖ‬1. лоиќ, сазовор; мустањиќ шудан сазовор гаш-

МУСТАЊКАМ а. ‫ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ‬1. устувор, ќалъаи мустањкам, мањкам. 2. пойдор, ќавї: иродаи мустањкам, мустањкам гардонидан пойдор сохтан; мустањкам кардан (намудан) устувор гардонидан; пойдор кардан; мустањкам шудан устувор гаштан; сахт пойдор шудан. МУСТАЊКАМЇ пойдорї.

‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ‬

устуворї, мањкамї;

МУСТАЊКАМКУНАНДА ‫ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мустањкам кардан; таќвият бахшида. МУСТАЊКАМКУНЇ ‫ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﻛﻨﻲ‬исми амал аз мустањкам кардан; таќвият бахшидан. МУСТАЊКАМШАВЇ ‫ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺷﻮي‬исми амал аз мустањкам шудан; таќвият ёфтан. МУСТАЉИР ‫ ﻣﺴﺘﺠﻴﺮ‬кит. паноњталаб, паноњљў, зинњорхоњ. МУСТАЉОБ а. ‫ ﻣﺴﺘﺠﺎب‬д. иљобатшуда, ќабулшуда (дуо аз тарафи Худо). МУСТАШОР а. ‫ ﻣﺴﺘﺸﺎر‬он ки аз ў машварат ва маслињат мепурсанд; соњибмашварат, маслињатдињанда, мушовир, маслињатдењ. МУСТАШРИЌ а. ‫ ﻣﺴﺘﺸﺮق‬кит., ниг. шарќшинос, ховаршинос. МУСТАЪМАЛ а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ‬1. истеъмолшаванда, ба кор бурдашаванда. 2. истифодашуда, ба кор рафта; кўњна, фарсуда: ашёи мустаъмал. МУСТАЪРИБ а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﺮب‬кит. 1. арабгашта; арабишуда. 2. ба арабњо таќлидкунанда, арабтарош. МУСТАЪСАЛ а. ‫ ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ‬кит. 1. аз бех кандашуда, решаканда. 2. аз асл дур кардашуда; бадбахт, парешонњол. МУСТАЪФЇ а. ‫ ﻣﺴﺘﻌﻔﻲ‬1. кит. талаби авфкунанда, бахшишхоњанда. 2. ба истеъфо баромада (аз кору вазифа). МУСУЛМОН а. ‫ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬пайрави дини ислом; мусулмон шудан ба дини Ислом даромадан, ба дини Ислом эътиќод пайдо кардан. МУСУЛМОНЇ ‫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‬1. мусулмон будан; исломият. 2. мансуб ба Ислом; амал кардан аз рўи дини Ислом; никоњи мусулмонї никоњи шаръї.

– 851 – МУСУЛМОНОБОД ‫ ﻣﺴﻠﻤﺎنآﺑﺎد‬мулки бинокардаи мусулмонњо; љои ободи мусулмонї. МУСЊАФ а. ‫ ﻣﺼﺤﻒ‬кит. 1. вараќањои сањифабанд кардашуда; китоб. 2. д. Ќуръон. МУСЊИЛ а. ‫ ﻣﺴﻬﻞ‬тиб. исњоловар, дарунрон: доруи мусњил. МУТААДДИД а. ‫ ﻣﺘﻌﺪد‬кит. 1. сершумор, серадад, бисёр. 2. мухталиф, гуногун. МУТААДДЇ а. ‫ ﻣﺘﻌﺪي‬1. таљовузкор, ситамгар. 2. књн., грам. феъли гузаранда. МУТААЌЌИД а. ‫ ﻣﺘﻌﻘﺪ‬кит. ањду паймон басташуда бо њам, мунъаќидшуда. МУТААЛЛИЌ а. ‫ ﻣﺘﻌﻠﻖ‬1. тааллуќдор, дахлдор; мансуб, марбут; мутааллиќ будан мансуб будани чизе ба касе; моликияти касе будани чизе. 2. хеш, хешу табор. МУТААЛЛИЌЇ ‫ ﻣﺘﻌﻠﻘﻲ‬мутааллиќ будан, тааллуќ доштан ба касе ё ба чизе; мансуб будани чизе ба касе. МУТААЛЛИЌОТ а. ‫ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت‬1. љ. мутааллиќ. 2. чизњои ба касе ё ба чизе тааллуќдошта. МУТААЛЛИМ І а.‫ ﻣﺘﺄﻟﻢ‬кит. аламзада; дарднок; андўњгин: мутааллим шудан. МУТААЛЛИМ ІІ а. ‫ ﻣﺘﻌﻠﻢ‬кит. таълимгиранда, талаба, донишомўз. МУТААССИБ а. ‫ ﻣﺘﻌﺼﺐ‬он ки дилбастаи коре (чизе) буда, онро сахт њимоя мекунад; аз њад зиёд сахт муќайяд ба одатњои миллї ва динї, ба таассуби динї додашуда. МУТААССИБЇ суб доштан.

‫ﻣﺘﻌﺼﺒﻲ‬

мутаассиб будан, таас-

МУТААССИБОНА ‫ ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﻪ‬аз рўи таассуб; аз рўи таассуб амалкунанда. МУТААССИР а. ‫ ﻣﺘﺄﺛﺮ‬1. таъсир гирифта, дар тањти чизе ќароргирифта. 2. андўњгин, хафа; мутаассир кардан а) ба таъсири худ гирифтан; б) андўњгин кардан, ѓамгин кардан; мутаассир шудан а) дар тањти таъсири чизе мондан; б) аз чизе андўњгин шудан. МУТААССИРШАВЇ ‫ ﻣﺘﺄﺛﺮﺷﻮي‬исми амал аз мутаассир шудан; таъсирпазирї, ба осонї тањти таъсир ќарор гирифтан. МУТААССИФ а. ‫ ﻣﺘﺄﺳﻒ‬афсўскунанда, таассуфкунанда, дареѓхўранда.

МУТ

МУТААССИФАН а. ً‫ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎ‬ниг. мутаассифона. МУТААССИФОНА ‫ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬љои афсўс аст, ки..., мутаассуф, бо таассуф. МУТААФФИН а. ‫ﻣﺘﻌﻔﻦ‬ бўйгирифта, гандида. МУТААХХИР а. ‫ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ пасоянда; насли оянда.

дар

кит. охир

бадбўй, оянда,

МУТААЊЊИД а. ‫ ﻣﺘﻌﻬﺪ‬кит. он ки иљрои кореро ба ўњда гирифтааст, ўњдадор. МУТААЊЊИЛ а. ‫ ﻣﺘﺄﻫﻞ‬кит. он ки ањлу аёл дорад, оиладор, зану фарзанддор. МУТААЉЉИБ а. ‫ ﻣﺘﻌﺠﺐ‬дар тааљљубмонда, тааљљубкарда, њайрон. МУТААЉЉИБОНА ‫ ﻣﺘﻌﺠﺒﺎﻧﻪ‬дар њолати тааљљуб, ба тарзи тааљљубовар, бо тааљљуб. МУТАБАССИМ а. ‫ ﻣﺘﺒﺴﻢ‬кит. табассумкунанда, хандон МУТАВАЗЗО а. ‫ ﻣﺘﻮﺿﺎ‬кит. љои вузўгирї (дар назди масљид); тањоратхона. МУТАВВАКИЛ а. ‫ ﻣﺘﻮﻛﻞ‬кит. таваккулкунанда, умедвор, умедбаста (хусусан ба Худо). МУТАВАЌЌЕЪ а. ‫ ﻣﺘﻮﻗﻊ‬кит. таваќќўъкунанда, чашмдоранда; умедвор. МУТАВАЌЌИФ а. ‫ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬кит. таваќќуфкарда, дар як љо истода, дарангкарда. МУТАВАЛЛИД а. ‫ ﻣﺘﻮﻟﺪ‬таваллудёфта, зоидашуда: мутаваллид шудан таваллуд ёфтан, зоида шудан. МУТАВАЛЛЇ а. ‫ ﻣﺘﻮﻟﻲ‬таър. мутасаддии корњои хољагии масљиду мадрасањо, ки даромади ваќфњоро таќсим мекард. МУТАВАРРЕЪ а. ‫ ﻣﺘﻮرع‬кит. парњезгор, порсо. МУТАВАССИТ а. ‫ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬1. дар васат (миёна) воќеъшуда. 2. миёна, миёнаи ду чиз; маљ. на хубу на бад. МУТАВАТТИН а. ‫ ﻣﺘﻮﻃﻦ‬ватангирифта, сокин, муќим; мутаваттин шудан ватан ихтиёр кардан; дар љое муќим шудан. МУТАВАФФО а. ‫ﻣﺘﻮﻓّﺎ‬//‫ ﻣﺘﻮﻓّﻲ‬кит. вафотёфта, фавтида, марњум. МУТАВАЊЊИМ а. тарсон, њаросон.

‫ﻢ‬‫ﻣﺘﻮﻫ‬

кит. вањмгирифта,

– 852 –

МУТ

МУТАВАЉЉЕЊ а. ‫ﻪ‬‫ ﻣﺘﻮﺟ‬1. таваљљўњкунанда, диќќаткунанда; рўоварда (ба чизе). 2. равоншуда, озим; мутаваљљењ шудан а) диќќат додан, ањамият додан; б) равон шудан, озими љое шудан. МУТАВОЗЕОНА ‫ﻣﺘﻮاﺿﻌﺎﻧﻪ‬ фурўтанї, хоксорона.

бо

тавозўъ,

бо

МУТАВОЗЕЪ а. ‫ ﻣﺘﻮاﺿﻊ‬тавозўъкунанда, хоксор, фурўтан. МУТАВОЗИЯН а. ً‫ ﻣﺘﻮازﻳﺎ‬баробаран, дар њолати баробарї, баробарравї. МУТАВОЗЇ а. ‫ ﻣﺘﻮازي‬1. баробарраванда, баробари якдигар. 2. риёз. ду хатти рост, ки агар чї ќадар дароз набошанд, ба якдигар намерасанд, мувозї; мутавозї будан баробар воќеъ шудан. МУТАВОЛИЯН а. ً‫ ﻣﺘﻮاﻟﻴﺎ‬кит. пайи њам, ба тарзи пай дар пай, муттасилан. МУТАВОЛЇ а. пайдарпай.

‫ﻣﺘﻮاﻟﻲ‬

кит. паёпай, пайи њам,

МУТАВОРЇ а. ‫ ﻣﺘﻮاري‬кит. 1. пинњоншуда. 2. пинњоншаванда; он чї бо чизе пўшонда шудааст: мутаворї будан пинњон будан. МУТАВОТИР ‫ ﻣﺘﻮاﺗﺮ‬кит. 1. пайи њам оянда. 2. пай дар пай, паси њам. 3. пањншуда, интишорёфта; мутавотир шудан пайи њам наќл шудани хабаре аз тарафи ровиён. МУТАЃАЙИР а. ‫ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬кит. 1. таѓйирёбанда, дигаргуншаванда; таѓйирёфта, дигаргуншуда. 2. кит., маљ. хафа, андўњгин, ѓамгин. 3. кит., маљ. хашмгин, асабонї; мутаѓайир шудан а) таѓйир ёфтан, дигаргун шудан; б) маљ. хашмгин шудан, асабї шудан. МУТАЃАЛЛИБ а. ‫ ﻣﺘﻐﻠﺐ‬кит. ѓалабакунанда; бо зўрї ба дастдароваранда; зўровар. МУТАЃОИР а. ‫ ﻣﺘﻐﺎﻳﺮ‬кит. он ки ё он чи бо дигаре ихтилоф дорад; мухталиф. МУТАДАЙИН а. боимон.

‫ﻣﺘﺪﻳﻦ‬

кит. диндор, бодиёнат,

МУТАДОВИЛ ‫ ﻣﺘﺪاول‬кит. маъмул, расмшуда; роиљ, мустаъмал: ибороти ѓайри мутадовил иборањои ѓайри истеъмол. МУТАЗАККИР а. ‫ ﻣﺘﺬﻛّﺮ‬тазаккур- кунанда, ба ёд оваранда, ба хотир расонанда: мутазаккир шудан ёдовар шудан, ба хотири касе расон-

дан. МУТАЗАЛЗИЛ а. ‫ ﻣﺘﺰﻟﺰل‬кит. љунбанда, ларзон. МУТАЗОД(Д) а. ‫ ﻣﺘﻀﺎد‬1. кит. ба њам зид, мухолифи њамдигар; зид. 2. збш. калимањое, ки маънои ба њам зид доранд, зидмаъноњо антонимњо: калон-хурд; дароз-кўтоњ; сафедсиёњ. МУТАКАББИР а. худбин.

‫ﻣﺘﻜﺒﺮ‬

калонгир, маѓрур,

МУТАКАББИРЇ ‫ ﻣﺘﻜﺒﺮي‬калонгирї, маѓрурї; такаббуру ѓурур доштан. МУТАКАББИРОНА ‫ ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻪ‬калон- гирона, маѓрурона, бо кибру ѓурур. МУТАКАЛЛИМ а. ‫ ﻣﺘﻜﻠﻢ‬кит. 1. такаллумкунанда, сухангўянда, гапзананда. 2. суханоро, сухандон. 3. књн., грам. феъли тасрифии шахси якум (танњо ва љамъ). МУТАКАФФИЛ а. ‫ ﻣﺘﻜﻔﻞ‬кафилшаванда, ба кафолат гиранда, зомин. 2. ба ўњда гиранда, ўњдадоршаванда, ўњдадор. МУТАЌАДДИМ а. ‫ ﻣﺘﻘﺪم‬пешгузашта, пешина; насли гузашта, муќоб. мутааххир; таљрибаи мутаќќаддимон таљрибаи пешгузаштагон. МУТАЌЌАЛЛИБ а. ‫ ﻣﺘﻘﻠﺐ‬кит. 1. аз як пањлў ба пањлўи дигар баргарданда дар љойгоњ; дигаргуншаванда; нопойдор, бесубот. 2. он ки ба нафъи худ ва ба зарари дигар кор мекунад, нодурусткор, фиребгар. МУТАЌЌАЛЛИД ‫ ﻣﺘﻘﻠﺪ‬кит. 1. он ки ќилода, шамшер ва ѓ. ба худ овехтааст. 2. маљ. ба зимма гирандаи коре ё чизе, ўњдадоршаванда, ўњдадор. МУТАЌОБИЛ а. ‫ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬дар муќобили якдигар, рў ба рўи њамдигар; таъсири мутаќобил таъсиргузаронї ба њамдигар; љараёни мутаќобил љараёни ба њам зид. МУТАЌОРИБ а. ‫ ﻣﺘﻘﺎرب‬1. кит. наздикшаванда; ба њам наздик; наздик ва баробар бо њамдигар. 2. адш. номи яке аз бањрњои нуздањгонаи арўз, ки вазни солими њар мисраи он аз чањор «фаулун» иборат аст. МУТАЛАВВИН а. ‫ ﻣﺘﻠﻮن‬кит. 1. ранг ба ранг, бо лавнњои гуногун, гуногунранг. 2. маљ. он ки дар аќидаи худ ноустувор аст, пайваста таѓйири аќида мекунад. 3. адш. шеъре, ки ба

– 853 – ду вазн ё зиёда аз он хонда мешавад. МУТАЛЛО а. ‫ ﻣﻄﻼ‬кит. зарандуд, зароби њалкарда: муталло кардан тилло давондан, зар андудан. МУТАЛЛОШЇ а. ‫ ﻣﺘﻼﺷﻲ‬кит. 1. пароканда, пош-пош, аз њам пошидашуда. 2. парешонњол, мушавваш. МУТАМАВВИЛ тавонгар, доро.

‫ل‬‫ﻣﺘﻤﻮ‬

кит.

молдор,

бой,

МУТАМАДДИН а. ‫ن‬‫ ﻣﺘﻤﺪ‬дорои тамаддуни хоси ягон дараљаи љамъиятиву сиёсї, маданиятнок, соњибмаданият. МУТАМАККИН а. ‫ ﻣﺘﻤﻜّﻦ‬кит. 1. маконгиранда, љойгиранда. 2. сокин, муњим, истиќоматкунанда. 3. дорои молу мукнат; тавоно, ќодир. МУТАМАЛЛИЌ а. ‫ ﻣﺘﻤﻠّﻖ‬кит. тамаллуќкор, хушомадгўй, чоплус. МУТАМАЛЛИЌОНА ‫ ﻣﺘﻤﻠّﻘﺎﻧﻪ‬тамалкорона, хушомадгўёна, чоплусона. МУТАМАННЇ а. орзукунанда.

‫ﻣﺘﻤﻨّﻲ‬

луќ-

кит. таманнокунанда,

МУТАМАННО а. ‫ﻣﺘﻤﻨّﺎ‬//‫ ﻣﺘﻤﻨّﻲ‬кит. таманно карда, таманношуда; чизи орзушуда; орзу, хоњиш.

МУТ

МУТАНАККИР а. ‫ ﻣﺘﻨﻜّﺮ‬кит. он ки барои шинохта намудани ќиёфаи зоњирї ва либоси худро дигар кардааст; ношинос. МУТАНАФФИР а. ‫ ﻣﺘﻨﻔّﺮ‬нафраткунанда, он ки аз чизе нафрат ва кароњат дорад; безор. МУТАНАФФИС а. ‫ ﻣﺘﻨﻔّﺲ‬кит. нафаскашанда, љондор, зинда. МУТАНОСИБ а. ‫ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬дорои таносуб; соз ва муносиб воќеъшуда, хушоянд. МУТАНОСИБАН мувофиќан.

ً‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﺎ‬

аз

рўи

таносуб;

МУТАНОСИБЇ ‫ ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ‬мутаносиб будан; дорои таносуб будан. МУТАНОЊЇ а. ‫ ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‬кит. 1. ба нињоят расанда, ба охир расанда. 2. он чи поён ва интињо дорад; мањдуд. МУТАНТ лот. ‫ ﻣﻮﺗﻨﺖ‬биол. организме, ки дар натиљаи таѓйирёбии ирсї ба вуљуд омадааст. МУТАНТАН а. дабдабанок.

‫ﻣﻄﻨﻄﻦ‬

ботантана, пуртантана,

МУТАОЛ а. ‫ ﻣﺘﻌﺎل‬д. олї, воло, баланддараља (сифати Худо). МУТАОРИФ а. ‫ ﻣﺘﻌﺎرف‬кит. урфу расмшуда, маъмул; мустаъмал.

МУТАМАРКАЗ а. ‫ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬дар як марказ љамъшуда; мутамарказ кардан мутамарказонидан; дар як љо љамъ кардан; мутамарказ шудан дар атрофи як марказ гирд оварда шудан; ба як марказ тобеъ шудан.

МУТАРАДДИД а. ‫ ﻣﺘﺮدد‬1. кит. рафтуойкунанда; раванда. 2. он ки дар тасмимгирї дар шаку тардид аст, дудила; он ки фикраш ќатъї нест. 3. тараддудкунанда, тайёрибинанда.

МУТАМАРКАЗОНИДАН ‫ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰاﻧﻴﺪن‬дар атрофи як марказ гирд овардан (мас., муассисањоеро); ба як марказ тобеъ гардонидан.

МУТАРАДДИДЇ ‫دي‬‫ ﻣﺘﺮد‬мутараддид будан; дудилагї, бесуботї.

МУТАМОДЇ а. ‫ ﻣﺘﻤﺎدي‬кит. давомнок, бардавом, тўлонї, дароз: солњои мутамодї. МУТАМОИЛ а. ‫ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ‬кит. 1. майлкунанда; моилшуда. 2. он ки ба чизе раѓбат дорад. МУТАНАББЕЊ а. ‫ﻪ‬‫ ﻣﺘﻨﺒ‬кит. 1. бедоршаванда (аз хоб); бедор. 2. хабардор; огоњ, њушёр. МУТАНАББЇ а. ‫ﻲ‬‫ ﻣﺘﻨﺒ‬кит. марде, ки иддои пайѓамбарї мекунад, муддаии нубувват. МУТАНАВВЕЪ а. ‫ع‬‫ ﻣﺘﻨﻮ‬кит. навъ ба навъ, дорои навъњои гуногун; гуногун.

МУТАРАДДИДОНА тардид.

‫داﻧﻪ‬‫ﻣﺘﺮد‬

бо дудилагї, бо

МУТАРАЌЌЇ а. ‫ ﻣﺘﺮﻗّﻲ‬1. афзуншаванда, болораванда. 2. тараќќикунанда; пешќадам, пешрафта: кишварњои мутараќќї. МУТАРАННИМ а. ‫ ﻣﺘﺮﻧّﻢ‬кит. тараннумкунанда, замзамакунанда. МУТАРАССИД а. ‫ﺪ‬‫ ﻣﺘﺮﺻ‬кит. тарассудкунанда, чашмбароњ, нигарон, мунтазир. МУТАРАТТИБ а. ‫ ﻣﺘﺮﺗّﺐ‬кит. мураттабкунанда, ба тартиб андозанда; тартибдињанда, мураттиб.

– 854 –

МУТ

МУТАРАШШЕЊ а. ‫ ﻣﺘﺮﺷّﺢ‬кит. тарашшўњёбанда; таровишкунанда; пошидашаванда. МУТАРОДИФ а. ‫ ﻣﺘﺮادف‬1. кит. њамрадиф, паси њамомада. 2. ниг. муродиф (збш.). МУТАРОКИМ а. ‫ ﻣﺘﺮاﻛﻢ‬кит. ба тарокумонда, болои њам љамъшуда, анбўњшуда. МУТАРРО а. мусаффо.

‫ﻣﻄﺮا‬

кит. бо тароват, тару тоза;

МУТАРРОГАР ‫ ﻣﻄﺮاﮔﺮ‬кит. тароватбахш, тароватдињанда, навкунанда; зеби зинатдињанда, ороянда. МУТАРЉИМ а. ‫ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬ниг. тарљумон. МУТАСАВВИФ а. тасаввуф.

‫ف‬‫ﻣﺘﺼﻮ‬

таър., д. сўфї, ањли

МУТАЊАЙЙИР а. ратмонда, дар њайратзада.

‫ﺮ‬‫ ﻣﺘﺤﻴ‬њайроншуда, дар њайтааљљубмонда,

њайрон,

МУТАЊАЙЙИРОНА ‫ﺮاﻧﻪ‬‫ ﻣﺘﺤﻴ‬бо њайронї, дар њолати њайронї, њайроншуда. МУТАЊАЌЌИЌ а. ‫ ﻣﺘﺤﻘّﻖ‬кит. 1. ба њаќиќат бароранда; тањќиќкунанда; собиткунанда. 2. рост, дуруст, яќин, бешубња. МУТАЊАММИЛ а. ‫ﻞ‬‫ ﻣﺘﺤﻤ‬1. кит. њамлкунанда, борбардор. 2. маљ. тањаммулкунанда, бурдбор, батоќат. МУТАЊАРРИК а. ‫ ﻣﺘﺤﺮّك‬1. њаракаткунанда, он чи њаракат мекунад, дар њолати њаракат. 2. маљ. серљунбуљўш, фаъол. МУТАЊАРРИКЇ ‫ ﻣﺘﺤﺮّﻛﻲ‬1. њаракатнокї, њаракаткунандагї, дар њаракат будан. 2. маљ. серњаракатї; ѓайратнокї.

МУТАСАДДЇ а. ‫ي‬‫ ﻣﺘﺼﺪ‬ба ўњда гиранда, ба зима гиранда (кореро); мутаањњид; масъули ягон кор; мутасаддї кардан а) масъули коре таъйин кардан; б) ўњдадор гардонидан; мутасаддї шудан (гаштан) ба коре ба зима гирифтан иљрои кореро, ўњдадор шудан дар иљрои коре.

МУТАЊАРРИЌ а. ‫ ﻣﺘﺤﺮق‬кит. сўзанда, сўхташаванда; сўхта, оташгирифта.

МУТАСАРРИФ а. ‫ ﻣﺘﺼﺮف‬ба тасарруф дароварда, молик, соњиб: мутасарриф шудан ба тарассуф даровардан, молик шудан.

МУТАЊЊАР а. ‫ﺮ‬‫ ﻣﻄﻬ‬кит. 1. татњиршуда, покизашуда; пок, покиза, тоза. 2. д. лаќаби Исои пайѓамбар.

МУТАФАККИР а. ‫ ﻣﺘﻔﻜّﺮ‬1. кит. фикркунанда, андешанда. 2. соњиби фикри даќиќ, соњиби тафаккури амиќ: мутафаккири бузург.

МУТАЉАССИС а. ‫ ﻣﺘﺠﺴﺲ‬кит. 1. таљассускунанда, љустуљўкунанда, кофтуковкунанда. 2. хурдагири айбљўй.

МУТАФАККИРОНА ‫ ﻣﺘﻔﻜّﺮاﻧﻪ‬тавре ки ба мутафаккир хос аст; монанди мутафаккир.

МУТАЉОВИЗ а. ‫ ﻣﺘﺠﺎوز‬кит. таљовузкунанда, аз њадди худ гузаранда, таљовузкор; мутаљовиз аз... зиёд аз њадди маълум, афзун аз...

МУТАФАРРИД сифате ё коре.

‫ﻣﺘﻔﺮّد‬

кит. танњо ва ягона дар

МУТАФАРРИЌ канда.

‫ﻣﺘﻔﺮّق‬

аз њам људошуда, паро-

МУТАХАЛЛИС ‫ ﻣﺘﺨﻠّﺺ‬тахаллускарда, лаќаб пайдокарда, дорои тахаллус. МУТАХАССИС ‫ﺺ‬‫ ﻣﺘﺨﺼ‬ихтисос пайдокардаи соња (кор); њунари ягон соњаро азхудкарда, устои ягон соња; соњибтахассус; мутахассиси забон забоншинос; мутахассиси кишоварзї ихтисосманди соњаи кишоварзї. МУТАХАССИСЇ соњибихтисосї.

‫ﺼﻲ‬‫ﻣﺘﺨﺼ‬

МУТАЊАВВИР а. густох.

‫ر‬‫ﻣﺘﻬﻮ‬

мутахассис будан;

кит. нотарс, бебок;

МУТАЊАССИС а. омада.

‫ﻣﺘﺤﺼﺺ‬

эњсоснок, ба эњсос

МУТАШАККИЛ а. ‫ ﻣﺘﺸﻜﻞ‬1. ба шакл ва сурати махсус даромада, ташаккулёфта. 2. ба њолати ташкилот даромада; боинтизом, батартиб. МУТАШАККИЛЇ ‫ ﻣﺘﺸﻜﻠﻲ‬муташак- кил будан; низоми муайян ва вазъи ташкилотї доштан. МУТАШАККИЛОНА ‫ ﻣﺘﺸﻜﻼﻧﻪ‬ба тарзи муташаккил, бо тартибу низом; мутањњидона. МУТАШАККИР а. зор, мамнун.

‫ﻣﺘﺸﻜﺮ‬

шукргузор, сипосгу-

МУТАШАННИЉ а. ‫ ﻣﺘﺸﻨﺞ‬кит. он ки аз шиддати хунукї ё ягон сабаби дигар меларзад, ларзанда, ларзон; вазъияти муташанниљ кин. вазъияти пуршиддат, њолати ѓайримўътадил.

– 855 – МУТЕИЯТ а. ‫ ﻣﻄﻴﻌﻴﺖ‬ниг. мутеъї.

ки мутолиа мекунад, хонандаи китобе.

МУТЕЇ ‫ ﻣﻄﻴﻌﻲ‬мутеъ будан; тобеї, тобеият. МУТЕОНА ‫ ﻣﻄﻴﻌﺎﻧﻪ‬итоаткорона. МУТЕЪ а. ‫ ﻣﻄﻴﻊ‬итоаткунанда, фармонбардор; тобеъ; мутеъ кардан (гардонидан) ба итоат даровардан; мутеъ шудан (гаштан) ба итоати касе даромадан. МУТЛАЌ а. ‫ ﻣﻄﻠﻖ‬1. кит. озодшуда, рањошуда, озод, беќайд. 2. комил, тамом, том. 3. комилан, тамоман, мутлаќо; њаргиз; озодии мутлаќ озодии том, озодии беќайду шарт; њаќиќати мутлаќ њаќиќати бебањс; њокими мутлаќ њокими тамоми идораи давлат. МУТЛАЌАН а. ً‫ ﻣﻄﻠﻘﺎ‬ниг. мутлаќо. МУТЛАЌИЯТ ‫ ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ‬усули њукмроние, ки давлат танњо аз тарафи як шахс (мас., подшоњ) идора мешавад, њокими мутлаќ. МУТЛАЌО//МУТЛАЌАН тамоман. 2. њаргиз, њељ.

‫ﻣﻄﻠﻘﺎ‬

МУТ

1. комилан,

МУТМАИН а. ‫ ﻣﻄﻤﺌﻦ‬кит. итминондошта, эмин, хотирљамъ, осудахотир; мутмаин шудан эмин шудан, итминон пайдо кардан. МУТОБЕЪ а. ‫ ﻣﺘﺎﺑﻊ‬кит. тобеъшуда; пайрав. МУТОБИАТ а. ‫ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ‬кит. тобеъшавї, тобеият, итоат; фармонбардорї. МУТОБИЌ а. ‫ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬мувофиќ, баробар; мутобиќ шудан мувофиќ гаштан. МУТОБИЌАН а. ً‫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺎ‬мутобиќан мутобиќи..., мувофиќи..., аз рўи...

ба...

МУТОБИЌАТ а. ‫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬мувофиќат, баробарї, созгорї; мутобиќати мубтадо бо хабар ниг. мувофиќат. МУТОИБА а. ‫ ﻣﻄﺎﻳﺒﻪ‬1. шўхї, зарофат, хушгўї. 2. адш. тасвири њодисањои хандаовари њаёт ва кору рафтори њазломези шахсони алоњида дар адабиёти бадеї; муќ. њаљв. МУТОИБАГЎЇ ‫ ﻣﻄﺎﻳﺒﻪﮔﻮﺋﻲ‬зарофатгўї, њазлгўї. МУТОЛИА а. ‫ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬1. хондани китоб ё навиштае бодиќќат барои иттилоъ пайдо кардан; ба маъниаш расида хондани навиштае. 2. омўзиш, баррасї, тадќиќ: мутолиа кардан. МУТОЛИАКУНАНДА ‫ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз мутолиа кардан; он

МУТОЛИБА//МУТОЛИБАТ а. ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺖ‬//‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ‬ кит. 1. талаб кардани чизе ё њаќќи худро аз касе. 2. бозхост, даъво, бозпурсї: мутолиба кардан (ба њар ду маънї). МУТОРИКА а. ‫ ﻣﺘﺎرﻛﻪ‬муваќќатан ќатъ кардани амалиёти љангї (мувофиќи созиши тарафњои мухталиф); сулњи муваќќат. МУТОЪ а. ‫ ﻣﻄﺎع‬кит. касе (ё чизе), ки мардум ба вай итоат мекунанд, фармонраво. МУТРИБ а. ‫ ﻣﻄﺮب‬навозандаи асбоби мусиќї ва сароянда, созандаву хонанда; навозанда. МУТРИБЇ ‫ ﻣﻄﺮﺑﻲ‬навозандагї ва сарояндагї; навозандагї. МУТТАКЇ а. ‫ ﻣﺘﻜﻲ‬кит. 1. такякунанда. 2. маљ. эътимодкунанда ба чизе. МУТТАКО а. ‫ﻣﺘﻜﺎ‬//‫ ﻣﺘﻜﻲ‬1. кит. чизе, ки бар вай такя карда мешавад (мисли болишт). 2. такягоњ, њомї. МУТТАЌЇ а. порсо. МУТТАЛЕЪ а. талеъ шудан.

‫ﻣﺘﻘﻲ‬ ‫ﻣﻄﻠﻊ‬

кит. таќводор, парњезгор, кит. хабардор, огоњ: мут-

МУТТАСЕЪ а. ‫ ﻣﺘﺴﻊ‬кит. васеъ, фарох, кушод. МУТТАСИЛ а. ‫ ﻣﺘﺼﻞ‬1. васлшуда, ба њам пайваст, ба њам часпида. 2. бефосила, беист, пайваста, доимо. МУТТАСИЛА а. ‫ ﻣﺘﺼﻠﻪ‬муаннаси муттасил; њарфњои муттасила грам. 25 њарфи алифбои арабиасоси тољикї, ки дар навишт ба якдигар мечаспанд ва пеш аз њарфњои мунфасила ба онњо пайваста мешаванд. МУТТАСИЛАН а. ً‫ ﻣﺘﺼﻼ‬кит. пайдарпай, паёпай; пайваста, доимо. МУТТАСИЛЇ а. ‫ ﻣﺘﺼﻠﻲ‬кит. доимї; бефосилагї: муттасилии њаракат. МУТТАФИЌ а. ‫ ﻣﺘﻔﻖ‬1. њамраъй, якдилу якзабон; якшуда, иттифоќкарда. 2. ќарорёфта, тасмимгирифта; муттафиќ шудан; а) њамраъй омадан; б) тасмим гирифтан, ќарор додан. МУТТАЊАМ а. ‫ ﻣﺘﻬﻢ‬1. тўњматзада, ба тўњмат дучоршуда, он ки дар њаќќи ў гумони бад рафтааст. 2. гуфт. разил, нобакор; муттањам кардан забонкўтоњ кардан; бадном ва айбдор

– 856 –

МУТ кардан.

сабуки фарањбахш.

МУТТАЊАМЇ ‫ ﻣﺘّﻬﻤﻲ‬1. забонкўтоњї, бадномї. 2. гуфт. аз ягон дасисаву найранг рў нагардондан; нобакорї. МУТТАЊИД а. ‫ ﻣﺘﺤﺪ‬иттињодкарда, якшуда; яктану якљоя; Созмони Милали Муттањид с. созмони байналхалќии давлатњо, ки бо маќсади дастгирї ва мустањкам кардани сулњу амният ва густариши њамкории байни давлатњо таъсис ёфтааст; муттањид кардан як кардан, ба њам пайваст ва якљоя гардонидан; муттањид шудан иттињод кардан, як шудан; яктану њамраъй шудан. МУТТАЊИДА а. ‫ ﻣﺘّﺤﺪه‬муаннаси муттањид: давлатњои муттањида, ќувваи муттањида.

МУФАРРЕЊНОМА ‫ﻧﺎﻣﻪ‬ фарањбахш ва шодиафзо.

‫ﻣﻔﺮّح‬

кит.

номаи

МУФАССАЛ а. ‫ ﻣﻔﺼﻞ‬1. тафсилшуда, шарњу эзоњдода; пурра ва ботафсил ифодаёфта. 2. ба таври васеъ ва њаматарафа, бо тафсил, муфассалан.

ً‫ﻼ‬‫ﻣﻔﺼ‬

МУФАССАЛАН пурра.

ба таври муфассал,

МУФАССАЛЇ ‫ ﻣﻔﺼﻠﻲ‬муфассал будан; дорои тафсилу љузъиёт будан. МУФАТТЕЊ а. бозкунанда.

‫ﻣﻔﺘّﺢ‬

фатњкунанда, кушоянда,

МУТТАЊИДГАРДОНЇ ‫ ﻣﺘّﺤﺪﮔﺮداﻧﻲ‬муттањид кардан; дар як марказ љамъ кардан, якљоя кардан.

‫ ﻣﻔﺘّﺶ‬1. он ки њолатњои МУФАТТИШ а. љиноятро баррасї ва тањќиќ мекунад, тафтишкунанда, истинтоќкунанда. 2. маъмури корњои тафтиш дар идорањои тафтишотї, тафтишгар.

МУТТАЊИДЇ ‫ ﻣﺘّﺤﺪي‬муттањид будан; иттињод, якраъйию якдилї.

МУФАТТИШЇ тиш.

МУТТАЊИДКУНАНДА ‫ ﻣﺘّﺤﺪﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз муттањид кардан; якљоякунанда.

МУФАССИР а. ‫ﺮ‬‫ ﻣﻔﺴ‬1. кит. тафсиркунанда (бештар Ќуръонро). 2. он ки дар васоити ахбор шарњу тафсири воќеањои сиёсиву мусобиќањои варзишиву ва ѓ. менависад, шорењ.

МУТТАЊИДАН ً‫ ﻣﺘّﺤﺪا‬ниг. муттањидона.

МУТТАЊИДОНА ‫ﻣﺘّﺤﺪاﻧﻪ‬ дар њолати муттањидї, ба тарзи муттањид, якљоя.

‫ﻣﻔﺘّﺸﻲ‬

вазифа ва амали муфат-

МУФИД а. ‫ ﻣﻔﻴﺪ‬нафъовар, фоидабахш, фоиданок: кори муфид, маслињати муфид.

МУТТАЊИДШАВЇ ‫ ﻣﺘﺤﺪﺷﻮي‬исми амал аз муттањид шудан; якљоя шудан: муттањидшавии ќуввањо, муттањидшавии хољагињои хурд.

МУФИЗ а. ‫ ﻣﻔﻴﺾ‬кит. файзбахш; ба фаровонї оваранда.

МУТТАЊИМ а. ‫ ﻣﺘّﻬﻢ‬кит. тўњматзананда, ифтирокунанда ба касе; бадгумоншаванда дар њаќќи касе.

МУФЛИЌ а. ‫ ﻣﻔﻠﻖ‬кит. ибдоъкунанда, навовар; шоири муфлиќ шоире, ки шеърњои наву наѓз эљод мекунад.

МУТУН а. ‫ ﻣﺘﻮن‬љ. матн.

МУФЛИС а. ‫ ﻣﻔﻠﺲ‬1. камбаѓал, фаќир, бечиз, ќашшоќ; он ки як пули сиёњ њам надорад. 2. он ки аз сармоя ва моли худ (дар тиљорат) мањрум шудааст, варшикаста: муфлис шудан (ба њар ду маъно).

МУТЪА а. ‫ ﻣﺘﻌﻪ‬таър. зангирї барои муддати муайян, никоњи муваќќатї, сиѓа (дар мазњаби ањли ташаййуъ). МУФАВВАЗ а. ‫ض‬‫ ﻣﻔﻮ‬кит. вогузоргардида, тафвизкунанда; супурдашуда, таслим дода. МУФАРРАЊ а. хурсанд.

‫ﻣﻔﺮح‬

кит. фарањманд, шоду

МУФАРРЕЊ ‫ ﻣﻔﺮّح‬кит. фарањбахш, хурсандибахш; доруи муфаррењ доруи ќувватдињандаи дилу љигар; мусиќии муфаррењ мусиќии шўху

МУФЛИСЇ ќашшоќї.

‫ﻣﻔﻠﺴﻲ‬

камбаѓалї, бечизї, фаќирї,

МУФЛИСКУНАНДА ‫ ﻣﻔﻠﺲﻛﻨﻨﺪه‬амал, кор ё касе, ки ба мумсикї мерасонад. МУФЛИСШАВЇ ‫ ﻣﻔﻠﺲﺷﻮي‬исми амал аз муфлис шудан; 1. бенавошавї, ќашшоќшавї. 2.

– 857 – шикастхўрда дар савдо, варшикаста шудан. МУФОРИЌ а. ‫ ﻣﻔﺎرق‬кит. дуршаванда аз њамдигар.

људошаванда,

МУФОРИЌАТ а. ‫ ﻣﻔﺎرﻗﺖ‬кит. људої, дурї, људо шудан аз њам, фироќ. МУФОХИР а.‫ ﻣﻔﺎﺧﺮ‬кит. фахркунанда, ифтихоркунанда. МУФОХИРАТ а. ‫ ﻣﻔﺎﺧﺮت‬кит. 1. фахр кардан, ифтихор кардан, ба худ болидан; изњори бузургї кардан. 2. фахр, нозиш. МУФОЉО(Т) а. (‫ ﻣﻔﺎﺟﺎ)ت‬кит. ногањонї; марги муфољот марги ногањонї, нохост мурдан. МУФРАД а. ‫ ﻣﻔﺮد‬1. људогона, ягона, якка, танњо. 2. књн., грам. шумораи танњо, муќоб. љамъ: шакли муфрад. МУФРАДОТ а. ‫ ﻣﻔﺮدات‬1. љ. муфрад (1). 2. збш. шаклњои дар алоњидагї навиштаи њарфњои алифбои арабї; машќи муфрадот машќи хат оид ба танњо-танњо ва алоњида навиштани њарфњои арабї. 3. адш. маљмўи байтњое, ки њамчун шакли шеърии якбайтї эљод шудаанд.

МУХ

аз касе гирифта дигар пас нагардондан. МУФТБОЗ ‫ ﻣﻔﺖﺑﺎز‬гуфт. муфт аз даст дињанда, касе, ки њар чиро ба осонї аз даст медињад. МУФТИГЇ ‫ ﻣﻔﺘﻴﮕﻲ‬д. мансаб ва амали муфтї. МУФТИЁТ ‫ ﻣﻔﺘﻴﺎت‬маќоми болотарини идораи корњои дини ислом дар Тољикистон. МУФТЇ I ‫ ﻣﻔﺘﻲ‬1. мансуб ба муфт, ройгон, бепул, маљљонї. 2. маљ. бе дарди сар, ба осонї, ба роњатї. МУФТЇ II ‫ ﻣﻔﺘﻲ‬1. д. рўњонии олимансаб, ки дар бораи ин ё он масъала аз рўи шариат фатво медињад, фатводињанда; ќонуншиноси шариат. 2. мансаби олии динї Тољикистон: Муфтии мусулмонони Тољикистон. МУФТХОР//МУФТХОРА ‫ﻣﻔﺖﺧﻮاره‬//‫ﻣﻔﺖﺧﻮار‬ ниг. муфтхўр. МУФТХОРЇ ‫ ﻣﻔﺖﺧﻮاري‬ниг. муфтхўрї. МУФТХЎР ‫ ﻣﻔﺖﺧﻮر‬он ки аз њисоби мањсули мењнати дигарон зиндагї мекунад: унсури муфтхўр гурўњи одамони аз њисоби дигарон зиндагикунанда.

МУФСИД а. ‫ ﻣﻔﺴﺪ‬фосидкунанда, табоњкор, вайронкор, бадкор.

МУФТХЎРЇ ‫ ﻣﻔﺖﺧﻮري‬зиндагї мањсули мењнати дигарон.

МУФСИДЇ ‫ ﻣﻔﺴﺪي‬фосидї, вайронкорї, бадкорї.

МУФЊИМ а.‫ ﻣﻔﻬﻢ‬кит. фањмонанда; фањмо: тањќиќи муфњим тањќиќе, ки масъаларо тамоман мафњум мегардонад.

табоњкорї,

МУФТ ‫ ﻣﻔﺖ‬1. бепул, бемузд; ройгон, маљљонї; даромади муфт даромаде, ки бе мењнат ва осон ба даст даромадааст. 2. бењуда, бефоида; муфт бохтан осон ва бе мубориза бой додан (мас., мусобиќаи варзиширо); марги муфт мурдани бењуда, марги бекора; муфт харидан бо нархи нињоят арзон харидан чизеро. МУФТАЗЕЊ ‫ ﻣﻔﺘﻀﺢ‬кит. дучори зоњгардида; расво, бадном, беобрў.

ифти-

МУФТАЌИР а. ‫ ﻣﻔﺘﻘﺮ‬кит. мўњтољ, ниёзманд. МУФТАРИЌ а. ‫ ﻣﻔﺘﺮق‬кит. аз њам људошуда, аз њам људо; људо-људо, пароканда. МУФТАХАР а. ‫ ﻣﻔﺘﺨﺮ‬ифтихорнок, соњибифтихор, ба бузургї ва ифтихор расида. МУФТБАР ‫ ﻣﻔﺖﺑﺮ‬он кас ки пул ё чизеро мегираду пас намедињанд. МУФТБАРЇ

‫ ﻣﻔﺖﺑﺮي‬амали муфтбар, он чизеро

аз

њисоби

МУФЊИШ а. ‫ ﻣﻔﺤﺶ‬кит. фањшгўянда, носазогўянда, дашномдињанда. МУХАДДАР а. ‫ ﻣﺨﺪر‬кит. 1. суст ва бењис кардашуда. 2. дар парда нишонда. МУХАДДАРА а. ‫ ﻣﺨﺪره‬кит. муаннаси мухаддар: зани парданишин, мастура; духтари покдоман. МУХАДДАРОТ а. ‫ ﻣﺨﺪرات‬кит., љ. мухаддара. МУХАДДИР а. ‫ ﻣﺨﺪر‬суст ва бењушкунанда; нашъаовар, кайфовар, масткунанда (чун банг, кўкнор, героин, кокаин). МУХАДДИРА а. ‫ ﻣﺨﺪره‬муаннаси мухаддир; мавод(д)и мухаддира дору ва моддањое, ки истеъмоли онњо боиси бењиссиву бењушї ва мастї мегардад ва истеъмол-кунандагон маъмулан мўътод шуда мемонанд. МУХАЙЙИЛ а. ‫ ﻣﺨﻴﻞ‬кит. хаёлкунанда; ба хаёли бењуда додашаванда, одами хаёлї.

– 858 –

МУХ ли бењуда додашаванда, одами хаёлї.

МУХАЙЙИЛА а. ‫ ﻣﺨﻴﻠﻪ‬кит. 1. муаннаси мухайил. 2. љои пайдо шудани хаёл ва тасаввур дар димоѓ, хаёлхона, ќувваи мухайил. МУХАЙЙИР а. ‫ ﻣﺨﻴﺮ‬кит. хайркунанда, хайротдињанда. МУХАЙЯЛ а. ‫ ﻣﺨﻴﻞ‬кит. хаёл карда; он чи аз хаёли одам гузаштааст. МУХАЙЯМ а. ‫ ﻣﺨﻴﻢ‬кит. 1. љои барпо кардани хаймањо, хаймагоњ. 2. урдугоњ, лашкаргоњ. МУХАЙЯР а. ‫ ﻣﺨﻴﺮ‬кит. ихтиёрдор, соњибихтиёр, мухтор: мухайяр кардан. МУХАЛЛАД а. ‫ ﻣﺨﻠﺪ‬кит. њамешабоќї, љовидон; доимї, абадї. МУХАЛЛАС І а. шуда.

‫ﻣﺨﻠﺺ‬

кит. холис карда, соф-

МУХБИРЇ ‫ ﻣﺨﺒﺮي‬мансуб ба мухбир; мухбир будан; касбу амали мухбир, хабарнигорї; мухбирї кардан. МУХЛИС а. ‫ ﻣﺨﻠﺺ‬1. ихлосманд, эътиќодманд. 2. дўстдор, садоќатманд; мухлиси футбол њаводори бозии футбол, ки муваффаќият ва нокомии дастаи дўстдоштааш ўро шод ё мутаассир мекунад. МУХЛИСЇ ‫ ﻣﺨﻠﺼﻲ‬мансуб ба мухлис; мухлис будан; ихлосмандї, њаводорї. МУХЛИСОНА ‫ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ‬аз рўи мухлисї, ихлосмандона, эътиќодмандона. МУХОБИРА а. ‫ ﻣﺨﺎﺑﺮه‬хабар расонидан ба њамдигар; хабар додан ва хабар гирифтани ду тараф; мухобира кардан хабареро ба касе расонидан (одатан ба воситаи телеграф ё телефон).

МУХАЛЛАС ІІ а. ‫ ﻣﺨﻠﺺ‬кит. 1. халосшуда, рањонида. 2. бароварда, гирифта.

МУХОЗ а.‫ ﻣﺨﺎز‬дарде, ки њангоми зоидан дар занњо пайдо мешавад, дарди зоиш, чордард.

МУХАММАР а. ‫ ﻣﺨﻤﺮ‬кит. хамир карда, сиришта; мавод(д)и мухаммар хамирмоя ва ѓ., он чи барои тайёр кардани оби љав ба кор мебаранд.

МУХОЛИФ а. ‫ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬1. муќобил, зид, муќоб. мувофиќ; боди мухолиф боде, ки ба муќобили рафти киштї мевазад, боди носозгор; мухолиф будан зидди њам будан. 2. душман, хасм; мухолиф баромадан зидди масъалаи пешнињодшуда баромадан.

МУХАММАС а. ‫ ﻣﺨﻤﺲ‬1. кит. панљгона. 2. кит. панљгўша, панљпањлу. 3. адш. шеъре, ки њар бандаш аз панљ мисраъ иборат буда, се мисраи аввал бо ду мисраи охир, ки аз ѓазали худи шоир ё одатан аз шоири дигар гирифта мешавад, њамвазну њамќофия меояд; мухаммас бастан (кардан) ба ѓазале мухаммас навиштан. МУХАННАС а. ‫ ﻣﺨﻨﺚ‬кит. 1. хунсо, нару мода. 2. њез, номард. 3. маљ. разил, паст, нокас. МУХАРРИБ а. ронкунанда.

‫ﻣﺨﺮب‬

кит. харобкунанда, вай-

МУХАФФАФ а. ‫ ﻣﺨﻔﻒ‬кит. 1. тахфифшуда, сабукшуда. 2. збш. калимае, ки ягон њарфи он бо њарфи сабуктар иваз карда шудааст (чун дањан аз дањон) ё ягон љузъи он ихтисор карда шудааст (чун шористон аз шањристон). МУХБИР а. ‫ ﻣﺨﺒﺮ‬1. кит. хабардињанда, огоњкунанда. 2. корманди воситаи ахбор, ки навиштани хабару маќолањо шуѓли ўст, хабарнигор: мухбири рўзнома.

МУХОЛИФАТ//МУХОЛАФАТ а. ‫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬1. ихтилоф, зиддият. 2. муќобилат; мухолифат андохтан низоъ барангехтан, људої андохтан. МУХОЛИФАТАНДОЗ ‫ ﻣﺨﺎﻟﻒاﻧﺪاز‬он ки байни одамон ихтилоф меандозад, низоъбарангез, низоъангез. МУХОЛИФАТАНДОЗЇ‫ ﻣﺨﺎﻟﻒاﻧﺪازي‬исми амал аз мухолифат андохтан; ихтилофандозї, низоъангезї дар байни мардум. МУХОЛИФАТКОР ‫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻛﺎر‬он ки ба коре бо назари манфї дахолат мекунад; халалрасонанда, ихтилофандозанда, мухолифатандоз. МУХОЛИФАТКОРЇ лифатандозї.

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻛﺎري‬

ниг. мухо-

МУХОЛИФИН а. ‫ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ‬љ. мухолиф; муќобилон, зидди њам баромадагон. МУХОСАМА//МУХОСИМА а. ‫ ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ‬душманї бо њам, хусумат бо њам; низоъ, љанљол. МУХОСИМ а.

‫ﻣﺨﺎﺻﻢ‬

кит. бо њамдигар хусу-

– 859 – маткунанда, бо њамдигар душманї варзанда; хасм, душман. МУХОТАБ а. ‫ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬1. он ки ё он чи сухан ба вай нигаронида шудааст; он ки ба вай нидо ва хитоб карда шудааст, хитобшаванда. 2. грам. калима ё иборае, ки гўянда ба воситаи он мурољиат мекунад. МУХОТИБ а. ‫ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬кит. хитобкунанда, ба касе рў оварда, суханкунанда. МУХОТИРА//МУХОТАРА а. ‫ ﻣﺨﺎﻃﺮه‬кит. худро ба хатар андохтан, кори хатарнок кардан; хатар, хавф. МУХТАЛ(Л) а. ‫ ﻣﺨﺘﻞ‬1. кит. халалдоршуда, дарњаму парешон. 2. вайроншуда, табоњгардида (оид ба кор). МУХТАЛИТ а. ‫ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬кит. 1. омезишёбанда, ихтилоткунанда, омехташаванда; ширкати мухталит ширкати омехта; мухталит шудан омезиш пайдо кардан, омехтан. 2. маљ. муошираткунанда; хушмуошират; зудунсгиранда. МУХТАЛИФ ‫ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬1. гуногун, њархела. 2. ихтилофдошта, хилофи њамдигар: фикрњои мухталиф. МУХТАЛИФЗАБОН ‫ ﻣﺨﺘﻠﻒزﺑﺎن‬гуногунзабон. МУХТАЛИФЇ ‫ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‬1. гуногунї, њархелагї. 2. ихтилоф доштан, хилофи њамдигар будан: мухталифии аќидањо. МУХТАРАЪ а. ‫ ﻣﺨﺘﺮع‬кит. ихтироъшуда, ба вуљуд омада, офарида. МУХТАРЕЪ а. ‫ ﻣﺨﺘﺮع‬кит. ихтироъкунанда, ба вуљуд оваранда, созанда, офаринанда; ихтироъкор. МУХТАС(С) а.‫ ﻣﺨﺘﺺ‬кит. махсус, хос; он чи хоси касе ё чизе бошад. МУХТАСАР а. ‫ ﻣﺨﺘﺼﺮ‬1. ихтисоршуда, кўтоњшуда, кўтоњ, мўљаз: тарљумаи њоли мухтасар, љавоби мухтасар, маълумоти мухтасар. 2. кит. хурд, майда. 3. маљ. ночиз, ноањамият: тўњфаи мухтасар. 4. мухтасаран; хулоса; кўтоњ карда гўем. МУХТАСАРАН а. ً‫ ﻣﺨﺘﺼﺮا‬ба тарзи мухтасар, дар шакли кўтоњ. МУХТАФЇ а. ‫ ﻣﺨﺘﻔﻲ‬кит. махфї, пинњон, пўшида, нуњуфта: мухтафї шудан пинњон

МУЊ

шудан, руст шудан; ◊ њои мухтафї дар хати арабии тољикї: њарфи њои њаввази охири калимањо, ки а ё е хонда мешавад. МУХТЇ а. ‫ ﻣﺨﻄﻲ‬кит. он ки бо нияти нек ба коре даст зада, сањван хато мекунад; хатокунанда. МУХТОР а. ‫ ﻣﺨﺘﺎر‬1. соњибихтиёр, ихтиёрдор. 2. ихтиёркарда, баргузида, писандида; вакили мухтор ниг. вакил; мухтор шудан соњибихтиёр шудан; мустаќил гардидан. МУХТОРИЯТ а. ‫ ﻣﺨﺘﺎرﻳﺖ‬соњибихтиёрї дар идораи мамлакат, соњибистиќлолї, истиќлолият. МУЊАББАТ а. ‫ ﻣﺤﺒﺖ‬1. дўстдорї, ишќ; изњори муњаббат кардан ошиќиву дўстдории худро маълум намудан. 2. мењр; майл, ихлос. МУЊАББАТНОК ‫ﺖﻧﺎك‬‫ ﻣﺤﺒ‬пурмењр, мењрубон. МУЊАББАТОМЕЗ бонона.

‫ﺖآﻣﻴﺰ‬‫ﻣﺤﺒ‬

мурмењр, мењру-

МУЊАББАТПАРВАР ‫ﺖﭘﺮور‬‫ ﻣﺤﺒ‬дўстдоранда, бо раѓбат дўстдоранда. МУЊАВВАЛ а. ‫ل‬‫ ﻣﺤﻮ‬кит. 1. таѓйирдода; дигаргуншуда, таѓйири њолнамуда. 2. тањвилшуда, њаволашуда; ба зиммаи касе гузошта. МУЊАВВАТА а. ‫ ﻣﺤﻮﻃﻪ‬кит. љое, ки атрофи он бо деворе ињота шудааст, њаёт, њота. МУЊАВВИС а. ‫س‬‫ ﻣﻬﻮ‬кит. соњибњавас, орзу ва њавасдошта ба чизе, њавасманд. МУЊАДДАБ а. ‫ب‬‫ ﻣﺤﺪ‬кит. барљастаи гунбадшакл, баромада. МУЊАДДИС а. ‫ث‬‫ ﻣﺤﺪ‬кит. 1. ќиссагў, достонгў, ќиссахон. 2. д. донандаи њадису ривоятњо, њадисдон. МУЊАЙЁ а. ‫ ﻣﻬﻴﺎ‬тайёр, омода, њозир: муњайё будан тайёр ва мављуд будан; муњайё кардан омода сохтан, тайёр кардан, њозир намудан; муњайё шудан омода гардидан, тайёр шудан. МУЊАЌЌАР а. ‫ ﻣﺤﻘﺮ‬кит. 1. њаќир, ночиз, камарзиш. 2. хурд, майда; кўтоњ. 3. њар чизи андак, миќдори каме аз чизе. МУЊАЌЌИЌ а. ‫ ﻣﺤﻘﻖ‬кит. 1. тањќиќгар, пажўњишгар, тањќиќкунанда, тадќиќкунанда, ањли тањќиќ, мудаќќиќ. 2. дар тасаввуф шахси ба њаќиќати ашё пайбурда, ориф.

МУЊ

– 860 –

МУЊАЌЌИЌОНА ‫ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪ‬ба тарзи муњаќќиќон, ба мисли муњаќќиќон. МУЊАЛЛО а. ‫ ﻣﺤﻠّﻲ‬кит. ороста, зебу зинатёфта. МУЊАММАДЇ ‫ ﻣﺤﻤﺪي‬кит. мансуб ба Муњаммади пайѓамбар(с); дини Муњаммадї дини ислом; ◊ гули муњаммадї як љинси садбарги сурх, ки гулобро асосан аз он тайёр мекунанд. МУЊАНДАМ а. ‫ ﻣﻬﻨﺪم‬кит. хушандому зебо, аз њар љињат хубу базеб сохташуда; санги муњандам санги њама пањлуњояш наѓз тарошида ва суфта. МУЊАНДИС а. ‫ ﻣﻬﻨﺪس‬1. олими илми њандаса, њандасадон. 2. мутахассиси ягон соњаи техника, ки дорои тањсилоти олист. МУЊАНДИСЇ ‫ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‬мансуб ба муњандис; тахассус ва шуѓли муњандис. МУЊАННАД а. ‫ ﻣﻬﻨّﺪ‬кит. аз пўлоди њиндї сохташуда: ханљари муњаннад. МУЊАННО а. ‫ ﻣﻬﻨّﺎ‬кит. гуворо, лазиз, хушмаза. МУЊАРРАМ 1. ‫ ﻣﺤﺮّم‬кит. њаром кардашуда, њаром шумурда; манъшуда. 2. номи моњи аввал аз соли ќамарии њиљрї (сабаби ин моњро чунин номидани арабњо он аст, ки дар ин моњ љанг кардан мамнўъ будааст). МУЊАРРИК а. ‫ ﻣﺤﺮك‬1. ба њаракат оваранда; њаракатдињанда. 2. тех. мошине, ки ягон энергияро ба кори механикї, яъне њаракатдарорї ва ѓ. табдил медињад: муњаррики автомобил, муњаррики дарунсўз, муњаррики барќї, муњаррики реактивї. МУЊАРРИЌ а. ‫ ﻣﺤﺮّق‬кит. 1. сўзонанда; сўзанда; таби муњарриќ таби сўзон. 2. маљ. ташнагиовар; доруи муњарриќ марњаме, ки пас аз молидан ба пўсти бадан сахт сўзиш мекунад. МУЊАРРИР а. ‫ ﻣﺤﺮّر‬1. књн. нависанда, муаллиф: муњаррири ин авроќ, муњаррири сутур. 2. он ки навиштањои каси дигарро пеш аз чоп месанљад ва лозим шавад, ислоњ медарорад: муњаррири адабї, муњаррири китоб. 3. роњбари нашрия, ки муайян кардани мундариљаи он дар салоњияти ўст: муњаррири рўзнома; муњаррири техникї ходими идораи рўзномаю маљалла ё нашриёт, ки масъули

назорат ва њалли масъалањои техникии нашрия (аз ќабили тарзи чоп, сањифабандї) мебошад. МУЊАРРИРЇ ‫ ﻣﺤﺮري‬вазифа ва фаъолияти муњаррир; муњаррир будан: муњаррирї кардан. МУЊАРРО а. пухта.

‫ﻣﻬﺮا‬

пухта нармшуда, њил-њил

МУЊАССАЛ а. ‫ ﻣﺤﺼﻞ‬кит. њосилшуда, ба даст даровардашуда: аломати (бемории) норасоии масунияти бадан (СПИД). МУЊАССАН ‫ﻦ‬‫ ﻣﺤﺴ‬кит. 1. хушсохт; зинатдода. 2. тањсиншуда, мавриди тањсин ќароргирифта. МУЊАССИЛ а. ‫ﻞ‬‫ ﻣﺤﺼ‬књн. 1. њосилкунанда, ба даст оваранда; хонанда, донишљў, тањсилкунанда. 2. таър. омили хирољ, маъмури љамъоварандаи хирољ. МУЊАССИЛОНА ‫ﻼﻧﻪ‬‫ ﻣﺤﺼ‬таър. андозе буд дар Осиёи Миёна, ки муњассил ба фоидаи худ аз дењќонон меситонд. МУЊАШШО а. ‫ﻣﺤﺸّﺎ‬//‫ ﻣﺤﺸّﻲ‬кит. њошияи навишташуда, њошиядор (оид ба китоб); ба воситаи њошия шарњёфта. МУЊИБ а. ‫ ﻣﻬﻴﺐ‬кит. боњайбат, њавлангез. МУЊИБ(Б) а. ‫ ﻣﺤﺐ‬1. њабиб, дўстдор. 2. дўсти мењрубон, ёри мењрубон. МУЊИББОНА мењрубонона.

‫ﻣﺤﺒﺎﻧﻪ‬

аз

рўи

дўстї,

МУЊИЌ(Ќ) а. ‫ ﻣﺤﻖ‬кит. 1. њаќдор, њаќќонї. 2. ростгўй, њаќиќатгўй. 3. рост, њаќ. МУЊИЛ І а. маккор.

‫ﻣﺤﻴﻞ‬

кит. њилагар, фиребгар,

МУЊИЛ ІІ а. ‫ ﻣﻬﻴﻞ‬кит. (љои) њавлангез, (макони) хавфнок. МУЊЙИ а. нанда.

‫ﻣﻮﺣﻴﻲ‬

кит. эњёкунанда, зиндаку-

МУЊИМ а. ‫ ﻣﻬﻢ‬1. кит. кори ањамиятнок, амри ќобили таваљљўњ; ањамиятнок; пурањамият: вазифаи муњим; кори муњим. 2. лозим, зарур, вољиб; муњимми касеро баровардан эњтиёљи касеро ба љо овардан; мушкили касеро осон кардан. 3. асосї, бисёр, аксар; ќисми

– 861 – муњимми.. аксари..., бештари..., ќисмати асосии…; муњиммаш ин, ки... асосаш ин, ки... МУЊИММОТ а. ‫ ﻣﻬﻤﺎت‬1. љ. муњим. 2. чизњои зарур, чизњои даркорї: муњиммоти сафар. 3. маљмўи таъминоти љангї аз ќабили тиру туфанг ва дигар таљњизоти зарурї, лавозимоти љангї. МУЊИТ а. ‫ ﻣﺤﻴﻂ‬1. ињотакунанда, дарбаргиранда, фарогиранда. 2. атроф, гирду пеш. 3. шароит; муњити зист табиат ва шароите, ки одам дар он зиндагї мекунад; 4. кит. уќёнус; бањри бузург; бањри муњит уќёнус. МУЊИТШИНОСЇ ‫ ﻣﺤﻴﻂﺷﻨﺎﺳﻲ‬нав. илмест, ки таъсири мутаќобили наботот, њайвонот, одам ва муњити зистро меомўзад ва тањќиќ мекунад, экология. МУЊОБОТ а. ‫ ﻣﺤﺎﺑﺎت‬1. кит. муомилаи наѓз, муомилаи эњтиромона. 2. кит. тарс, бим, бок. 3. аз њад зиёд нишон додан, муболиѓа; муњобот кардан муболиѓа кардан; воњима карда гап задан. МУЊОВАРА а. ‫ ﻣﺤﺎوره‬1. гуфтугў, сўњбат, гуфтугузор. 2. воситаи таълимї барои омўхтани забони хориљї, ки одатан аз намунаи сўњбатњо дар мавзўъњои гуногун иборат мебошад: муњовараи англисї ба тољикї. МУЊОЗЇ а. ‫ ﻣﺤﺎذي‬кит. дар рўбарўи якдигар будани ду чиз; рўбарў, муќобил. МУЊОКИМА а. ‫ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬1. ниг. мурофиа. 2. фикрронї ва бањсу гуфтушунид оид ба масъалае (барои њукм ё хулосабарорї); фикрронї, мулоњиза, фикру андеша; муњокима кардан мавриди муњокима ќарор додан; муњокима шудан мавриди муњокима ќарор гирифтан. МУЊОКИМАРОНЇ ‫ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪراﻧﻲ‬муњокима кардан; изњори фикру андеша. МУЊОКИМАШУДА ‫ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪﺷﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз муњокима шудан; мавриди муњокима ва бањсу музокира ќароргирифта: масъалаи муњокимашуда. МУЊОЌ а. ‫ ﻣﺤﺎق‬кит. се шаби охири моњи ќамарї, ки моњ дида намешавад; дар муњоќ афтодани моњ нопадид шудани мањтоб дар охири моњ. МУЊОЛАНДЕШ

‫ﻣﺤﺎلاﻧﺪﻳﺶ‬

кит. орзуманнди

МУЊ

маќсади ношуданї, хомтамаъ. МУЊОРИБ а. ‫ ﻣﺤﺎرب‬кит. муњориба- кунанда, њарбкунанда, љанговар, разманда. МУЊОРИБА а. ‫ ﻣﺤﺎرﺑﻪ‬бо њамдигар љангидан; разму пайкор дар майдони љанг; љанг, набард, њарбу зарб. МУЊОСИБ а. ‫ ﻣﺤﺎﺳﺐ‬њисобкунанда, њисобдор; корманди шўъбаи њисобдорї. МУЊОСИБА а. ‫ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬њисобгирї, њисобдорї, њисобї кардан бо касе. МУЊОСИБОТ а. ‫ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬љ. муњосиба; шўъбаи муњосибот шўъбаи њисобдорї (дар идораву корхонањо...). МУЊОСИРА а. ‫ ﻣﺤﺎﺻﺮه‬ињота, печонда гирифтани гирди чизе; ба муњосира гирифтан ба ињота гирифтан, муњосира кардан, ињота кардан; ба муњосира андохтан давродаври ќалъае (шањр ё лашкаре)-ро печонда гирифтан; ба муњосира афтодан аз њар сў печонда гирифта шудан; ба (дар) муњосира мондан дар ињота мондан. МУЊОТ а. ‫ ﻣﺤﺎط‬кит. ињоташуда. МУЊОФИЗ а. ‫ ﻣﺤﺎﻓﻆ‬њифзкунанда, мудофиакунанда, нигањбон; посбони шахсї. МУЊОФИЗА а. ‫ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ‬ниг. муњофизат. МУЊОФИЗАКОР ‫ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر‬с.кўњнапараст. МУЊОФИЗАКОРЇ ‫ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎري‬кўњнапарастї. МУЊОФИЗАТ а. ‫ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ‬њифозат, нигањбонї, мудофиа: муњофизати ватан, муњофизати ёдгорињои таърихї ва фарњангї; муњофизат кардан (намудан) нигоњбонї кардан; њимоя кардан. МУЊОФИЗАТГАР ‫ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﮕﺮ‬нав., варз. узви дастаи бозингарони футбол ё хоккей, ки дар муњофизат бозї мекунад. МУЊОФИЗАТКУНАНДА ‫ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз муњофизат кардан; муњофиз, њифзкунанда, нигањбон: муњофизаткунандагони сарњад. МУЊОФИЗАТЧЇ заткунанда.

‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﭽﻲ‬

гуфт.

муњофи-

МУЊОЉИР а. ‫ ﻣﻬﺎﺟﺮ‬1. шахси аз љои муќимиаш ба љои дигар кўчида (бо оилааш ва дар гурўњи

– 862 –

МУЊ

оилањои дигар): муњољир шудан аз љои муќимї ба дигар љо кўчидан. 2. он ки аз мамлакати худ ба мамлакати дигар кўчида рафта дар он сокин шудааст, њиљраткарда. МУЊОЉИРАТ а. ‫ ﻣﻬﺎﺟﺮت‬барои истиќомати доимї аз ватани худ ба ягон мамлакат кўчида рафтан, њиљрат кардан (аз мамлакати худ ба мамлакати дигар). МУЊОЉИРЇ ‫ ﻣﻬﺎﺟﺮي‬ниг. муњољират; њуќуќњои муњољирї њуќуќњои марбут ба муњољирон. МУЧАЛ ‫ ﻣﻮﭼﻞ‬гуфт. солшуморї аз рўи силсилаи дувоздањгона бо номи њайвонот, муќ. мўлљар. МУЧЧЇ дан.

‫ﻣﭽﻲ‬

гуфт. бўса; муччї кардан бўси-

МУЉААД а. ‫ ﻣﺠﻌﺪ‬кит. мўи љингила, марѓула. МУЉАВВАЗ а. ‫ز‬‫ ﻣﺠﻮ‬кит. љоиз дониста, раводошта; љоиз, раво. МУЉАВВАФ а. ‫ف‬‫ ﻣﺠﻮ‬кит. миёнтињї, дарунхолї, ковок (мисли най). МУЉАДДАД а. ‫ ﻣﺠﺪد‬таљдидшуда, нав шуда; навпайдо; нав, тоза. МУЉАДДАДАН а. дубора.

ً‫دا‬‫ﻣﺠﺪ‬

аз сари нав, аз нав,

МУЉАДДАР а. ‫ر‬‫ ﻣﺠﺪ‬кит. 1. мубталои бемории обила, обилабароварда. 2. чўтур, обиларўй. МУЉАДДИД а. ‫د‬‫ ﻣﺠﺪ‬кит. 1. навкунанда, тозакунанда. 2. аз нав барќароркунанда, аз нав созанда. МУЉАЗ а. ‫ ﻣﻮﺟﺰ‬кўтоњкарда, мухтасар. МУЉАЗБАЁН ‫ ﻣﻮﺟﺰﺑﻴﺎن‬кўтоњбаён, кўтоњсухан.

‫ﻣﻮﺟﺰﺑﻴﺎﻧﻲ‬ кўтоњбаёнї, МУЉАЗБАЁНЇ мухтасаран изњори аќида карда тавонистан. МУЉАЗЗИБ а. кашанда.

‫ﻣﺠﺬّب‬

кит. љазбкунанда, ба худ

МУЉАЗЗО а. ‫ ﻣﺠﺰّا‬кит. ба љузъњо људошуда; таљзияшуда; аз њам људошуда. МУЉАЛЛАД а. ‫ ﻣﺠﻠﺪ‬1. љилдшуда, муќовашуда. 2. китоби љилдшуда, љилд. МУЉАЛЛО а. ‫ﻣﺠﻠﻲ‬//‫ ﻣﺠﻼ‬љилодода, сайќал дода; дурахшон, тобон. МУЉАРРАБ а.

‫ﻣﺠﺮّب‬

аз таљриба гузашта,

санљида, озмуда: доруи муљарраб. МУЉАРРАД а. ‫ ﻣﺠﺮّد‬1. яка, танњо. 2. марди безан. 3. ѓайримоддї (њамчун аќл, њуш, нафс ва ѓ.); абстракт: мафњуми муљаррад; ба муљарради... ба мањзи... баробари...; ба муљарради дидан дидан њамоно. МУЉАРРАДЇ ‫ ﻣﺠﺮدي‬танњої; безанї. МУЉАРРАДОНА ‫ ﻣﺠﺮّداﻧﻪ‬дар њолати муљаррадї; ба танњої: зиндагонии муљаррадона, њаёти муљаррадона, муљаррадона умр гузаронидан (умр ба сар бурдан). МУЉАССАМ ‫ﻢ‬‫ ﻣﺠﺴ‬1. ба сурати љисм даромада, намогирифта, шакл пайдокарда, ба сурате таљассумёфта. 2. кит. мусаввар, тасвиршуда: њусни муљассам а) њусни ба шакли љисм даромада б) духтари зебо; муљассам гардидан (шудан) шакл пайдо кардан; таљассум ёфтан; муљассам кардан ба сурати љисм даровардан (мас., чизе ё касеро дар тасвир), таљассум кардан. МУЉАССАМА а. ‫ﻤﻪ‬‫ ﻣﺠﺴ‬1. чизи дар як шакл таљассумшуда; тимсол, рамз. 2. њайкал, пайкара; кураи муљассама кураи љуѓрофї; глобус. МУЉАССАМАСОЗ ‫ ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎز‬њайкалсоз, њайкалтарош, пайкарасоз.

‫ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي‬ МУЉАССАМАСОЗЇ тарошї, пайкарасозї, њайкалсозї. МУЉАССАС а. ‫ ﻣﺠﺼﺺ‬кит. гаљандуда; гаљкоришуда.

њайкал-

гаљгирифта,

МУЉАЊЊАЗ а. ‫ ﻣﺠﻬﺰ‬таљњизонида, таљњизшуда, љињозонида; бо љињоз (асбобу анљом, афзору олат ва ѓ.) таъминшуда. МУЉИБ а. ‫ ﻣﺠﻴﺐ‬кит. љавобдињанда, посухгўянда, љавобгў, посухгў. МУЉИД(Д)ОНА кунон.

‫ﻣﻮﺟﺪاﻧﻪ‬

кит. љањдкунон, саъй-

МУЉМАЛ І а. ‫ ﻣﺠﻤﻞ‬кит. 1. иљмол шуда, мухтасар, кўтоњ. 2. сухане, ки маънои он ба шарњу эзоњ эњтиёљ дорад; сухани хулосашуда. 3. ба таври иљмол, иљмолан, мухтасаран, муќоб. муфассалан. МУЉМАЛ ІІ а. ‫ ﻣﺠﻤﻞ‬гуфт. номафњум, номуайян, носањењ, бесару нўг; љавоби муљмал

– 863 – љавоби носањењ; гапро муљмал кардан гапро номафњум кардан. МУЉМАЛЇ ‫ ﻣﺠﻤﻠﻲ‬гуфт. номафњумї, бесарунўгї, носањењї. МУЉОБ а. ‫ ﻣﺠﺎب‬кит. он ки ба ў посух додаанд, љавобшунида. МУЉОВИР а. ‫ ﻣﺠﺎور‬1. њамсоя, њамљавор, наздик, ќариб. 2. д. муќим ва бошандаи назди ибодатгоњ ва дигар љойњои муќаддас. МУЉОДИЛ а. ‫ ﻣﺠﺎدل‬кит. бањсу љидолкунанда; ситезаву кашмакаш-кунанда.

МУШ

вазни арўз. МУЉТАЊИД а. ‫ ﻣﺠﺘﻬﺪ‬кит. 1. кўшанда, љидду љањдкунанда. 2. д. рўњонии баландмартаба – фаќењи шииён; олиме, ки дар илмњои динї ба дараљаи иљтињод расидааст. МУШ ‫ ﻣﻮش‬зоол. љонвари хурдљуссаи ширхўр аз ќатори хояндањо; девор муш дорад муш гўш (зарб.); ◊ муши мурда одами бадкирдори дар зоњир худро орому бечора нишондињанда; соли муш соли якум аз силсилаи дувоздањгонаи солшумории мучал. МУШАББАК а. ‫ﻚ‬‫ ﻣﺸﺒ‬1. шабакадор (монанди тиреза), панљарашакл. 2. сўрох-сўрох (мас., тўр, ѓалбер).

МУЉОДИЛА а. ‫ ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬1. бањс ва љидол бо касе; мубоњиса дар масъалае ба тавре ки њар кас мехоњад фикри худро гузаронад. 2. кит. низоъ, кашмакаш, љанг.

МУШАББАЊ а. ‫ ﻣﺸﺒﻪ‬кит. ташбењ шуда, монанд карда; монандшуда, моно.

МУЉОЗИБА а. ‫ ﻣﺠﺎذﺑﻪ‬кит. љазба доштан бо якдигар; кашмакаш, низоъ.

МУШАББАЪ а. ‫ ﻣﺸﺒﻊ‬1. кит. пуршуда; пурра, комил. 2. муфассал.

МУЉОЗОТ а. ‫ ﻣﺠﺎزات‬1. кит. љазодињї; сазои амали бад; подоши некї ё бадї. 2. с. чораву тадбирњое, ки нисбат ба мамлакати муоњидаи байналхалќиро вайрон карда чун љазо амалї карда мешавад.

МУШАВВАШ а. ‫ش‬‫ ﻣﺸﻮ‬ба ташвиш афтода; пурташвиш, ошуфта, парешон; хотири мушавваш хотири парешон; мушавваш шудан (гардидан) парешон гаштан; мушавваш кардан ба ташвиш андохтан; ошуфтаву парешон кардан.

МУЉОМИАТ а. ‫ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ‬кит. 1. дар як љо љамъ омадан, фароњамоии ду чиз бо њам. 2. њамбистарии зану мард. МУЉОЊИД а. ‫ ﻣﺠﺎﻫﺪ‬1. љидду љањдкунанда, кўшанда; љанганда, мубориз. 2. д. љињодкунанда (дар роњи Худо). МУЉОЊИДА а. ‫ ﻣﺠﺎﻫﺪه‬1. кит. љидду љањд, кўшиш, саъй. 2. љанг дар роњи дин, љињод.

МУШАВВАШЇ парешонї.

‫ﺷﻲ‬‫ ﻣﺸﻮ‬пурташвишї, ошуфтагї,

‫ﺷﺎﻧﻪ‬‫ﻣﺸﻮ‬ МУШАВВАШОНА ошуфта, парешонхотирона.

музтарибона,

‫شﺧﻴﺎل‬‫ﻣﺸﻮ‬

ниг. мушавваш-

МУШАВВАШХАЁЛ хотир.

МУЉРИМ а. ‫ ﻣﺠﺮم‬гунањкор.

парешонхоМУШАВВАШХОТИР‫شﺧﺎﻃﺮ‬‫ﻣﺸﻮ‬ тир, ошуфтахотир; бо хотири парешон.

‫ ﻣﺠﺮي‬кит. иљрокунанда, МУЉРЇ а. анљомдињанда; ба марњилаи иљро дароварда.

МУШАВВАШХОТИРЇ хотирї, мушаввашї.

МУЉРО а. ‫ ﻣﺠﺮا‬кит. љоришуда; иљрошуда, амалишуда.

‫د‬‫ ﻣﺸﺪ‬1. кит. шадидшуда, МУШАДДАД а. шиддатёфта. 2. грам. њарфи ташдиддор (мас., арра).

МУЉТАБО а. шуда.

‫ﻣﺠﺘﺒﺎ‬

кит. баргузида, интихоб-

МУЉТАМАЪ ‫ ﻣﺠﺘﻤﻊ‬1. кит. љамъшуда, фароњамомада. 2. нав. муассиса ё иттињодияе, ки якчанд ќисмњоро дар худ муттањид кардааст ё якбора якчанд вазифаро иљро мекунад. МУЉТАС а. ‫ ﻣﺠﺘﺚ‬1. кит. аз бех барканда, аз бех ќатъшуда. 2. адш. яке аз бањрњои фаръии

‫شﺧﺎﻃﺮي‬‫ﻣﺸﻮ‬

парешон-

МУШАК І ‫ ﻣﻮﺷﻚ‬тасѓири муш; муши хурд, мушча; мушаки кўр ниг. кўрмуш. МУШАК ІІ ‫ ﻣﻮﺷﻚ‬1. як чизи дарунаш аз борут ё чизњои тарканда пуркардашуда, ки бо оташ додан шўълањои гуногунранг бароварда ба њаво мепарад, тарф: мушак парондан. 2. тири аз борут пуркардашуда, ки барои равшан

– 864 –

МУШ

кардани самти муайян ё барои ба масофаи дур расондани хабаре паронда мешавад, ракета. 3. њ. тири реактивии тўпи љангї. 4. кайњ. дастгоњи парвозкунандаи кайњонї (бо муњаррики реактивї): мушаки кайњонї. 5. итт. ќисми насбшавандаи компютер, ки дар монитор ишоратгарро ифода мекунад. МУШАК ІІІ ‫ ﻣﻮﺷﻚ‬анат. гўшти пайдори беустухон, ки дар дасту по ва дигар аъзои бадани одамї ва њайвонот њаст ва ќобилияти сусту кашидашавї дорад: мушаки рах-рах, мушаки суфта. МУШАКАНДОЗ ‫ ﻣﻮﺷﻚاﻧﺪاز‬олати туфангмонанд, ки мушак бо он паронда мешавад.

шохањои дарахтро дорад. МУШАЪБИД а. ‫ ﻣﺸﻌﺒﺪ‬кит. 1. шўъбадабоз, найрангбоз. 2. њилагар, њуќќабоз. МУШАЪБИДЇ а. ‫ ﻣﺸﻌﺒﺪي‬шўъбадабозї кардан; найрангбозї; корнамої дар найрангбозї. МУШАЪШАЪ а. ‫ ﻣﺸﻌﺸﻊ‬кит. шаъшаанок, шуоъафкананда; тобон, дурахшон: чењраи мушаъшаъ. МУШБУРУТ‫ ﻣﻮشﺑﺮوت‬дорои мўйлаби тунуки сих-сих: марди мушбурут. МУШГИР ‫ ﻣﻮﺷﮕﻴﺮ‬кит. заѓани сањрої, ѓалевољ (парандаи зоѓчамонанд).

мушакафшонї, муат-

МУШГИРАК ‫ ﻣﻮﺷﮕﻴﺮك‬дом барои дошта гирифтани муш, мушќапак.

МУШАКБОЗ ‫ ﻣﻮﺷﻚﺑﺎز‬он ки мушак (ІІ. 1) месозад ва мепаронад.

МУШДАНДОН ‫ ﻣﻮشدﻧﺪان‬он ки дандонњояш шабењи дандонњои муш аст, дандонњои хурду реза, резадандон.

МУШАКБОЗЇ ‫ ﻣﻮﺷﻚﺑﺎزي‬1. мушакпаронї, тарфбозї, оташбозї (дар љашнњо). 2. касб ва кори мушакбоз.

МУШЗАДА‫ ﻣﻮشزده‬он чи муш онро хоида сўрох кардааст.

МУШАКБЕЗЇ тар, хушбўй.

‫ﻣﻮﺷﻚﺑﺰي‬

МУШАКБОРОН ‫ ﻣﻮﺷﻚﺑﺎران‬њамла бо мушак, њуљуме, ки бо андохтани мушакњои зиёд амалї мешавад. МУШАКПАРОНЇ ‫ ﻣﻮﺷﻚﭘﺮاﻧﻲ‬исми амал аз мушак парондан; мушакбозї, оташбозї, тарфбозї. МУШАНГ ‫ ﻣﺸﻨﮓ‬ниг. мушунг. МУШАРРАФ а. ‫ ﻣﺸﺮف‬ба шарафи чизе расида, сарафрозшуда, ноилгашта; мушарраф шудан сазовор гаштан. МУШАХТА ‫ ﻣﺸﺨﺘﻪ‬як навъ халвои вараќин. МУШАХХАС а. ‫ ﻣﺸﺨﺺ‬1. ташхис шуда, муайяншуда, муайян; ба таври мушаххас ба таври муайян ва аниќ. 2. фарќкарда; мушаххас кардан даќиќан муайян кардан; як-як нишон додан. МУШАХХАСОТ а. ‫ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬1. љ. мушаххас. 2. љињатњои фарќкунандаи чизе; чигунагї ва кайфияти чизе. МУШАЉЉАР а. ‫ ﻣﺸﺠﺮ‬кит. 1. он чи ба шакли шаљар (дарахт) аст. 2. дарахтдор, дарахтшинонда: хиёбони мушаљљар. 3. навъе аз матои абрешимї, ки наќшњояш шакли баргу

МУШИР а. ‫ ﻣﺸﻴﺮ‬кит. 1. ишоракунанда, нишондињанда. 2. машваратдињанда, мушовир, маслињатдињанда. МУШЛАК//МУШКЛАК ‫ﻣﺸﻜﻠﻚ‬//‫ ﻣﺸﻠﻚ‬кит. навъе аз гиёњи дарозу навдаѓавсе, ки дар лаби об ва љойњои ботлоќї мерўяд ва дорои бўи хосе мебошад. МУШК ‫ ﻣﺸﻚ‬1. моддаи сиёњранги бисёр хушбўй, ки аз њайвон ва растанї њосил мешавад ва дар атрсозї ва тиб истифода мебаранд; бўи мушк пинњон намемонад. (маќол.); мушки ноб мушки холис ва соф; мушки суда а) мушки кўфта; б) маљ. зулфи сиёњи парешони мањбуба; ◊ ќимати мушк шикастан нињоят муаттар будан. МУШКАК ‫ ﻣﺸﻜﻚ‬бот. гиёњест дорои соќаи зеризаминии хушбўй, мушки заминї. МУШКАФШОНЇ ‫ ﻣﺸﻚاﻓﺸﺎﻧﻲ‬афшондан ва пањн кардани мушк, рад кардани њавои муаттари хушбўй. МУШКБЕД ‫ ﻣﺸﻚﺑﻴﺪ‬бот. навъе аз бед, ки гули хушбўй дорад. МУШКБЕЗ‫ ﻣﺸﻚﺑﻴﺰ‬атрфишон, хушбўй. МУШКБЕЗЇ

‫ﻣﺸﻚﺑﻴﺰي‬

мушкафшонї, муаттар,

– 865 – хушбўй. МУШКБОР ‫ ﻣﺸﻚﺑﺎر‬мушкрез, хушбўибахш, атрфишон; насими мушкбор боди форами муаттар. МУШКБЎ(Й) ‫ﻣﺸﻚﺑﻮي‬//‫ ﻣﺸﻚﺑﻮ‬бўи мушк дошта, хушбўй, муаттар. МУШКДОНА ‫ ﻣﺸﻚداﻧﻪ‬мус. яке аз оњангњои сегонаи Борбад, ки мутриби машњури дарбори Хусрави Парвиз буд. МУШКДУМ ‫ ﻣﺸﻜﺪم‬кит., зоол. номи як навъ парандаи сиёњдуми хушовоз; дорои думи сиёњранг (асп). МУШКИЛ а. ‫ ﻣﺸﻜﻞ‬1. душвор, вазнин, сахт: мушкил будан, мушкил шудан (гардидан). 2. душворї, сахтї, вазнинї; кори сахт ва душвор; масъалаи душвори њалнашуда. МУШКИЛБАЁН‫ ﻣﺸﻜﻞﺑﻴﺎن‬он ки тарзи баёнаш печ дар печ ва душворфањм аст: нависандаи мушкилбаён. МУШКИЛБАЁНЇ ‫ ﻣﺸﻜﻞﺑﻴﺎﻧﻲ‬мушкилбаён будан; тарзи баёни душворфањм доштан: мушкилбаёнии Бедил. МУШКИЛГУЗАР ‫ ﻣﺸﻜﻞﮔﺬر‬гузаштанаш душвор, душворгузар: пайрања (роњ)-и мушкилгузар.

МУШ

МУШКИЛТАРБИЯ ‫ ﻣﺸﻜﻞﺗﺮﺑﻴﻪ‬он ки ба осонї тарбия намешавад; душвортарбия: бачањои мушкилтарбия. МУШКИЛТАРОШЇ ‫ ﻣﺸﻜﻞﺗﺮاﺷﻲ‬эљод кардани монеаву мушкилї барои касе, чизе ё коре. МУШКИЛФАЊМ ‫ ﻣﺸﻜﻞﻓﻬﻢ‬он чи фањмидани маънояш душвор аст, душворфањм. МУШКИН ‫ ﻣﺸﻜﻴﻦ‬1. он чи бўи мушк медињад; хушбўй: собуни мушкин. 2. сиёњ; сиёњи хушбўй: зулфи мушкин. МУШКИНБЎЙ‫ﻣﺸﻜﻴﻦﺑﻮي‬ хушбўй, хушнакњат.

бўи

МУШКИНКУЛОЛА кулолаи (кокули) (сифати маъшуќа). МУШКИНМЎЙ сиёњи хушбўй.

‫ﻣﺸﻜﻴﻦﻛﻼﻟﻪ‬ сиёњи

‫ﻣﺸﻜﻴﻦﻣﻮي‬

МУШКИНРАЌАМ (сифати ќалам).

‫ﻣﺸﻜﻴﻦرﻗﻢ‬

МУШКИНШАМОИЛ ‫ ﻣﺸﻜﻴﻦﺷﻤﺎﻳﻞ‬кит. мушксифат, хушбўибахш.

МУШКЇ ‫ ﻣﺸﻜﻲ‬ниг. мушкин.

МУШКИЛПИСАНДЇ ‫ ﻣﺸﻜﻞﭘﺴﻨﺪي‬мушкилписанд будан; серталабї, нозуктабъї.

кит. хушнавис

МУШКИНХОЛ ‫ ﻣﺸﻜﻴﻦﺧﺎل‬кит. холи сиёњ (сифати маъшуќа.)

МУШКИЛЇ ‫ ﻣﺸﻜﻠﻲ‬душворї, сахтї, вазнинї.

МУШКИЛПИСАНД ‫ ﻣﺸﻜﻞﭘﺴﻨﺪ‬он ки њар чиз ба вай маъќул шудан намегирад; серталаб, нозуктабъ, инљиќ.

кит. дорои хушбўи печида

сиёњмўй, дорои мўи

МУШКИСТОН ва сиёњї.

МУШКИЛОТ ‫ ﻣﺸﻜﻼت‬1. љ. мушкил 2. 2. мус. номи шўъбањои созии маќомњои таркибии «Шашмаќом».

дошта;

МУШКИНКАМАНД ‫ ﻣﺸﻜﻴﻦﻛﻤﻨﺪ‬кит. дорои мўи сиёњи хушбўй (сифати маъшуќа).

МУШКИЛИФШО‫ﻣﺸﻜﻞاﻓﺸﺎ‬ мушкилкушо, њалкунандаи корњои душвор, кушояндаи масъалањои мураккаб. МУШКИЛКУШО ‫ ﻣﺸﻜﻞﻛﺸﺎ‬1. осонкунандаи корњои душвор; мусоидаткунанда дар њалли масъалањо. 2. д. хур. маросими хурди занон, ки дар он барои рафъи мушкилињо дар сари дастархон шамъ даргиронда, дуо хонда мешавад.

мушк

‫ﻣﺸﻜﺴﺘﺎن‬

кит. киноя аз торикї

МУШКЛАК ‫ ﻣﺸﻜﻠﻚ‬ниг. мушлак. МУШКМОЛЇ ‫ ﻣﺸﻚﻣﺎﻟﻲ‬кит. мус. оњанги бисту чорум аз оњангњои сигонаи Борбад. МУШКМОНАНД ‫ ﻣﺸﻚﻣﺎﻧﻨﺪ‬1. монанд ба мушк. 2. сиёњи хушбўй. МУШКМЎЙ ‫ ﻣﺸﻚﻣﻮي‬дорои мўи сиёњи хушбўй; сиёњмўй. МУШКНАКЊАТ ‫ ﻣﺸﻚﻧﻜﻬﺖ‬кит., ниг. мушкбўй. МУШКРАНГ‫ ﻣﺸﻚرﻧﮓ‬сиёњранг, сиёњ. МУШКРЕЗ ‫ ﻣﺸﻜﺮﻳﺰ‬ниг. мушкбор. МУШКСО(Й) (‫ ﻣﺸﻜﺴﺎ)ي‬мушкмолида, мушкпошида; бўи мушкдињанда, хушбўй. МУШКУШАК ‫ ﻣﻮشﻛﺸﻚ‬:доруи мушкушак; ниг.

– 866 –

МУШ

бинанда.

маргимуш. МУШКЎ(Й) (‫ ﻣﺸﻜﻮ)ي‬кит. 1. бутхона; 2. њарамсаро; кўшк, ќаср. МУШКФИШОН ‫ ﻣﺸﻚﻓﺸﺎن‬ниг. мушкбор. МУШКФУРЎШ ‫ ﻣﺸﻚﻓﺮوش‬кит. фурўшандаи мушк, маљозан пањнкунандаи мушку бўи хуш. МУШКХЕЗ ‫ ﻣﺸﻚﺧﻴﺰ‬дорои мушк, анбарафшон. МУШКШИКАН ‫ ﻣﺸﻚﺷﻜﻦ‬кит. дорои мўйњои марѓуладори мушкин (сифати маъшуќа). МУШЌАПАК ‫ ﻣﻮشﻗﭙﻚ‬ниг. мушгирак. МУШМУЛА ‫ ﻣﺸﻤﻠﻪ‬бот. як навъ бутта аз оилаи настаранињо ва меваи он. МУШОБЕЊ а. шабењ.

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‬

шабоњатдошта; монанд,

МУШОБЕЊАТ а. ‫ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ‬ба њам монанд, шабоњат бо њамдигар; мушобењат доштан монанд будан. МУШОВАРА а. ‫ ﻣﺸﺎوره‬бо њам гуфтугузор ва машварат кардан; њайати мушовара гурўњи таъиншуда ё интихобие, ки ягон маќоми роњбарикунанда ё амрдињанда ё машваратиро ташкил медињад: њайати мушовараи вазорат. МУШОВИР а. ‫ ﻣﺸﺎور‬машваратдињанда, маслињатдињанда, машваратчї. МУШОВИРА а. ‫ ﻣﺸﺎوره‬ниг. мушовара. МУШОИАТ а. ‫ ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ‬ниг. мушояат. МУШОИРА а. ‫ ﻣﺸﺎﻋﺮه‬шеъргўї ва шеърхонии тарафайн; мусобиќаи шоирон дар шеърдонї ва шеърхонї. МУШОКИЛ а. ‫ ﻣﺸﺎﻛﻞ‬1. кит. њамшакл, мушобењ, монанд. 2. адш. яке аз бањрњои фаръии бањри арўз. МУШОЛ ‫ ﻣﺸﺎل‬бот. як љинси буттањои ѓуљуммева, бушол. МУШОНА шона.

‫ﻣﺸﺎﻧﻪ‬

мансуб ба муш; чашмони му-

МУШОКИРАТ а. ‫ ﻣﺸﺎﻛﺮت‬бо њам шарик будан, бо њам дар коре ширкат доштан (њамроњ будан); шарикї. МУШОЊИД а.

‫ﻣﺸﺎﻫﺪ‬

кит. мушоњидакунанда,

МУШОЊИДА а. ‫ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬бо чашми худ дидан, нигаристан; мушоњида кардан (намудан) бо чашми худ дидан; дида муайян кардан, муоина кардан; мушоњида шудан дида шудан, ба назар расидан. МУШОЊИДАКОР ‫ ﻣﺸﺎﻫﺪهﻛﺎر‬муоинакор, бо диќќат аз назар гузаронанда. МУШОЊИДАКОРЇ будан; тезбинї.

‫ﻣﺸﺎﻫﺪهﻛﺎري‬

мушоњидакор

МУШОЊИДАКУНАНДА ‫ ﻣﺸﺎﻫﺪهﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз мушоњида кардан. 2. бинанда, муоинакунанда, аз назар гузаронанда, шоњид. МУШОЯАТ а. ‫ ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ‬1. њамроњї кардан касеро дар сафар, бадраќа. 2. гусел (мењмонро ё равандаеро ба љое): мушояат кардан. МУШРИК а. ‫ ﻣﺸﺮك‬фалс. он ки ба шарик доштани Худо (бисёрхудої) эътиќод дорад, пайрави мушрикон. МУШРИКЇ ‫ ﻣﺸﺮﻛﻲ‬фалс. дину мазњабе, ки ба аќидаи бисёрхудої асос ёфтааст, политеизм. МУШРИФ а. ‫ ﻣﺸﺮف‬кит. 1. дар баландї воќеъшуда: баланд. 2. аз љои баланд дидбонкунанда. 3. њисобдор; нозири харљ. 4. сардори девон (дар ањди салљуќиён); ◊ мушриф ба марг ба мурдан наздик. МУШТ І ‫ ﻣﺸﺖ‬1. панљаи даст дар њолати ѓуншуда, кулўла гаштани ангуштон: муште, ки пас аз љанг ба ёд ояд, бояд ба сари худ зад (зарб.); муште андаке, каме, як миќдор; як ќабза; мушт бардоштан ба задан бо мушт омода шудан; задан; мушт задан бо мушт кўфтан; мушт фуровардан бо мушт задан; мушт хўрдан шаллоќ хўрдан; ба зери мушту лагад гирифтан бисёр задан, кўфтан; муштро ба як љо задан иттињод шуда кор кардан; мушт – намунаи хирвор (маќ.) намунаи аз чизи бисёр. 2. миќдори чизе, ки дар њолати кушода шудани ангуштон ба кафи даст меѓунљад. МУШТ ІІ а. ‫ ﻣﺸﻂ‬њ. кит. 1. кошона. 2. устухонњои пушти кафи даст ва рўи пой. МУШТА ‫ ﻣﺸﺘﻪ‬1. он чи дар мушт љой гирад; якмушта. 2. абзори филизие, ки саннољон ва

– 867 – мўзадўзон дар мушт мегиранд ва барои кўбидани мех ва мустањкам кардани он истифода мебаранд. МУШТАБАЊ а. ‫ ﻣﺸﺘﺒﻪ‬кит. шубњанок, мубњам. МУШТАБЕЊ а. монанд.

‫ ﻣﺸﺘﺒﻪ‬кит. шабоњатдор, шабењ,

МУШТАЃИЛ а. ‫ ﻣﺸﺘﻐﻞ‬кит. машѓулшаванда (бо коре), машѓул, андармон (бо коре). МУШТАК ‫ ﻣﺸﺘﻚ‬књн. њаќќи тарозубон, ки аз чизи баркашидааш (мас., аз мањсулоти дењќонї) њавуљ карда мегирифт: муштак гирифтан. МУШТАКГИРЇ так гирифтан.

‫ﻣﺸﺘﻚﮔﻴﺮي‬

исми амал аз муш-

МУШТАКЇ ‫ ﻣﺸﺘﻜﻲ‬кит. шикояткунанда, шокї. МУШТАКНАВАРД ‫ ﻣﺸﺘﻚﻧﻮرد‬тех. наварди таќсимот (муштакдор)-и мошин, ки ин ё он ќисматњои онро ба њаракат медарорад. МУШТАЌ а. ‫ ﻣﺸﺘﻖ‬1. кит. чизи аз як чизи дигар гирифташуда, аз чизе људо ё њосилшуда. 2. збш. калимае, ки аз калимаи дигар сохта шудааст; калимае, ки аз як решаи масдари арабї гирифта шудааст (мас., олим, таълим, маълум... аз масдари илм ва ё доно, нодон, дониш, донанда аз «донистан» муштаќанд). МУШТАЌОТ ‫ ﻣﺸﺘﻘﺎت‬љ. муштаќ 2. МУШТАМИЛ ‫ ﻣﺸﺘﻤﻞ‬кит. фарогиранда, дарбаргиранда, њовї: муштамил бар... МУШТАРАК а. ‫ ﻣﺸﺘﺮك‬1. он чи аз они чанд кас аст, умумї, шарикї; муштарак будан шарикї будан; муштарак кардан якљоя кардан. 2. якљоя, муттањид; омехта, махлут: комиссияи муштарак. МУШТАРАКОНА ‫ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎﻧﻪ‬ба таври муштарак; амалиёти муштаракона. МУШТАРАКУЛМАНОФЕЪ а. ‫ﻣﺸﺘﺮكاﻟﻤﻨﺎﻓﻊ‬ нав. нафъи муштаракдошта; Иттињоди Давлатњои Муштаракулманофеъ с. иттињоди сиёсї ва иќтисодии давлатњо-љумњурињои собиќ Иттињоди Шўравї. МУШТАРИАХЛОЌ ‫ ﻣﺸﺘﺮياﺧﻼق‬кит. оликирдор, дорои ахлоќу атвори писандида, хушхулќ.

МУШ

МУШТАРИБАХТ саодатманд.

‫ﻣﺸﺘﺮيﺑﺨﺖ‬

кит. хушбахт,

МУШТАРИДОР ‫ ﻣﺸﺘﺮيدار‬1. моле, ки харидорони зиёде дорад, моли хушхарид. 2. маљ. он ки хостгорони зиёде дорад, серхаридор. МУШТАРИК а. ‫ ﻣﺸﺘﺮك‬кит. он ки дар чизе шарик аст, шарик. МУШТАРИОРАЗ тарирўй.

‫ﻣﺸﺘﺮيﻋﺎرض‬

МУШТАРИРЎЙ чењра.

‫ﻣﺸﺘﺮيروي‬

кит., ниг. муш-

хушрў, муборак-

МУШТАРЇ І а. ‫ ﻣﺸﺘﺮي‬1. нуљ. номи бузургтарин сайёраи манзумаи Офтоб, ки мунаљљимони ќадим онро муборак мешуморанд, Бирљис, Њурмуз, Саъди Акбар, Ќозии фалак [Юпитер]. МУШТАРЇ ІІ а. толиб.

‫ ﻣﺸﺘﺮي‬1. харидор. 2. талабгор,

МУШТАФШОР ‫ ﻣﺸﺖاﻓﺸﺎر‬кит. зари муштафшор аз рўи ривоят зари ба мушт нармшаванда, ки дар хазинаи Хисрави Парвиз будааст ва онро ба њар шакл, ки мехостанд, медароварданд МУШТАЊАР а. њур, маъруф.

‫ﻣﺸﺘﻬﺮ‬

кит. шўњратёфта; маш-

МУШТАЊО а. ‫ﻣﺸﺘﻬﺎ‬//‫ ﻣﺸﺘﻬﻲ‬кит. орзу ва хоњишкарда; он чи мавриди орзў ва иштињо аст. МУШТБАРДОРЇ ‫ ﻣﺸﺖﺑﺮداري‬муштзанї. МУШТБОРОН ‫ ﻣﺸﺖﺑﺎران‬:муштборон кардан дар зери борони мушт гирифтан, зиёд бо мушт задан. МУШТЗАН ‫ ﻣﺸﺖزن‬1. бо мушт зананда. 2. књн. гўштингир. 3. кит. ќавї, пурзўр. 4. варзишгари бозињои муштзанї (бокс). МУШТЗАНЇ ‫ ﻣﺸﺖزﻧﻲ‬1. љанги бо мушт; машѓулияти муштзан. 2. навъи бозї, ки дар он бо муштњои дастпўшакдор то ѓалаба кардан мезананд, бокс. МУШТЗЎР ‫ ﻣﺸﺖزور‬1. зўровар, зўрикунанда. 2. золим, истисморкунанда. МУШТЗЎРЇ ‫ ﻣﺸﺖزوري‬1. зўроварї, зўрї. 2. золимї, истисмор.

– 868 –

МУШ МУШТИПАР вон, ољиз.

‫ﻣﺸﺖﭘﺮ‬

маљ. заиф, бечора, нота-

МУШТКОРЇ ‫ ﻣﺸﺖﻛﺎري‬муштзанї, мушткўбї; мушткорї кардан мушткўбї кардан, бо мушт задан. МУШТКЎБЇ ‫ ﻣﺸﺖﻛﻮﺑﻲ‬бо мушт кўфтан, мушткорї, муштзанї: мушткўбї кардан њамдигарро бо мушт задан; занозанї кардан. МУШТМОЛ ‫ ﻣﺸﺖﻣﺎل‬1. бо мушт моланда. 2. молишгар (дар њаммом ва дар варзиш). МУШТМОЛЇ ‫ ﻣﺸﺖﻣﺎﻟﻲ‬кору амали муштмол; муштмолї кардан бо мушт молидан, бо мушт зер кардан (хамирро барои тайёр шудан). МУШТОЌ а. ‫ ﻣﺸﺘﺎق‬1. иштиёќманд, шавќманд, орзуманд, роѓиб. 2. маљ. ошиќ. МУШТОЌЇ ‫ ﻣﺸﺘﺎﻗﻲ‬иштиёќмандї, орзумандї. МУШТОЌОНА ‫ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ‬1. бо раѓбат, бо майли зиёд. 2. иштиёќмандона, дуои муштоќона, паёми муштоќона. МУШТРАНДА ‫ﻣﺸﺖرﻧﺪه‬ дуредгарон, дастранда.

рандаи

хурди

МУШТЉАНГ ‫ ﻣﺸﺖﺟﻨﮓ‬љанг бо мушт, занозанї бо мушт. МУШУНГ ‫ ﻣﺸﻨﮓ‬бот. як навъ растанї аз оилаи лўбиёињо, ки аз дону орди он таом мепазанд. МУШФИЌ а. ‫ ﻣﺸﻔﻖ‬бошафќат, шафиќ, мењрубон; дилсўз, ѓамхор: модари мушфиќ. МУШФИЌЇ а. ‫ ﻣﺸﻔﻘﻲ‬1. дилсўзї, мењрубонї, шафиќї. 2. тахаллуси шоири машњури тољик Абдурањмон Мушфиќї (1538-1588). МУШФИЌОНА ‫ ﻣﺸﻔﻘﺎﻧﻪ‬мењрубонона, сўзона: нигоњи мушфиќона.

дил-

МУШХОНА ‫ ﻣﻮشﺧﺎﻧﻪ‬1. сўрохи дар зери девору замин шикофта барои худ хона сохтаи мушон. 2. маљ. љои махфї ва ноаён: ба кадом мушхонае ѓайб задаст, дар мушхонае љой гирифтааст. МУШХОР ‫ ﻣﻮشﺧﺎر‬1. хўрандаи муш, заѓан; 2. бот. растании пањнбарги хордори часпанда, эзорчаспак.

МУЯССАР а. ‫ ﻣﻴﺴﺮ‬ба осонї ба даст дароварда, осон фароњамомада; дастрасшуда; осон; муяссар будан фароњам будан; муяссар гардидан (шудан) ба даст даромадан; имконпазир шудан; ба осонї фароњам омадан (оид ба коре). МЎ ‫ ﻣﻮ‬ниг. мўй; ◊ як сари мў нињоят кам, заррае; ќариб њељ; мў ба мў як ба як, айнан, нуќта ба нуќта; муфассалан. МЎБАД//МУБАД ‫ ﻣﻮﺑﺪ‬рўњонии зардуштиён; олим ва донишманди оини зардуштї; мўбади мўбадон саррўњонии зардуштиён. МЎД ‫ ﻣﻮد‬гуфт. 1. расм ва олатњои дар замони муайян писанди умум гардида (дар либоспўшї, ороиши мўйсар ва ѓ.), мода: мўд шудан, аз мўд баромадан. 2. сару либос, асбобу анљоми маишат ва ѓ., ки дар замони муайян байни мардум расм шудааст. МЎДШУДА ‫ ﻣﻮدﺷﺪه‬ба мўд даромада, ба мўд мувофиќшуда, расмшуда. МЎЁН ‫ ﻣﻮﻳﺎن‬кит. гирён, мўякунон, навњакунон; нолон. МЎЖ ‫ ﻣﻮژ‬кит. обгир. МЎЗА ‫ ﻣﻮزه‬як навъ пойафзори соќдароз; обро дида мўза каш, њаворо дида ѓўза каш. (маќ.); мўзаи америкої (дар гуфтугў америконї) мўзаи чармаш лоќдор; мўзаи намадї мўзаи аз намад сохтаи зимистонї; мўзаи пошнабаланд мўзаи пошнањояш баландтар аз маъмулї; мўзаи таглама мўзае, ки ба соќи кўњна таг ва рўи нав бастаанд; ◊ ду пойро дар як мўза љой кардан (тиќќондан) чизеро бо исрор талаб кардан, ба гуфтаи худ сахт истодан, якравии бељо кардан. МЎЗАДОР ‫ ﻣﻮزهدار‬мўзадошта (дар пой), мўзапўшида, мўзапўш. МЎЗАДЎЗ ‫ﻣﻮزهدوز‬ пойафзордўз.

устои

дўзандаи

мўза;

МЎЗАДЎЗЇ ‫ ﻣﻮزهدوزي‬касбу кори мўзадўз: њунари мўзадўзї. МЎЗАПЎШ ‫ ﻣﻮزهﭘﻮش‬он ки мўза пўшидааст; он ки мўза пўшида мегардад.

МУШХЎРДА ‫ ﻣﻮشﺧﻮرده‬ниг. мушзада.

МЎЗАРД ‫ ﻣﻮزرد‬ниг. мўйзард.

МУШЊАЛАК ‫ ﻣﻮشﻫﻠﻚ‬ниг. мушгирак.

МЎЗАЉАЛЛОБ ‫ ﻣﻮزهﺟﻼب‬он ки мўзаро аз дўзандагон харида мефурўшад, вофурўш.

– 869 – МЎИН ‫ ﻣﻮﺋﻴﻦ‬1. мансуб ба мўй; аз мўй сохташуда; ќалами мўин мўќалам. 2. аз мўй бофташуда, мўина, пашмина. МЎИНА ‫ ﻣﻮﺋﻴﻨﻪ‬1. мансуб ба мўй. 2. пўсти њайвонот, ки аз вай пўшок дўхта мешавад. 3. чизи аз мўй бофташуда, пашмина: матои мўина, рўймоли мўина. МЎИНАВОР ‫ ﻣﻮﺋﻴﻨﻪوار‬мањсулоти мўин, пўсти сайдњо; молњои мўинавор.

‫ ﻣﻮﺋﻴﻨﻪﻓﺮوش‬фурўшандаи МЎИНАФУРЎШ пўшоки аз пўсти њайвонот дўхташуда. МЎИНАФУРЎШЇ мўинаворї.

‫ﻣﻮﺋﻴﻨﻪﻓﺮوﺷﻲ‬

љои фурўши

МЎ(Й) І (‫ ﻣﻮ)ي‬1. пашми тор-тори мањин, ки дар сар, рўй ва бадан мебарояд: мўи мушкин, мўи сиёњ; мўи ѓуллї мўи ѓафс; мўи мошу биринљ мўи сиёњу сафед омехта; мўи љингила мўи марѓула; мўи печу тобхўрда; мў(й) бофтан торњои мўйро ба њам пайваста кокулу гесў сохтани занону духтарон; мўй кандан а) аз бех канда партофтани мў; б) ниг. мўйканї. 2. торњои дум ва ёли асп, хар ва ѓ.; ќил, ки барои сохтани мўќалам ва барои баъзе созњои мусиќї њамчун тор хизмат мекунад; ◊ мўе (аз...) миќдори хеле каме (аз чизе), андаке (аз), заррае (аз); сари мўе ниг. мў (як сари мў); аз хирс мўе аз одами хасис андак чизе њам ба даст ояд, ѓанимат аст; ба хотири мўи сафеди касе барои эњтироми синну соли касе; мўе аз бадани касе кам накардан ба касе андаке њам бошад, озор ва осеб нарасондан; мўйро аз хамир људо кардан масъаларо даќиќ тафтиш кардан; њаќиќати масъалаеро ошкор кардан; мўи сар рост хестан а) сахт хашмгин ва ѓазабнок шудан; б) сахт тарсидан; мўи сар сафед шудан дар коре бо коре муддати хеле зиёд машѓул шудан; батаљрибаву моњир шудан дар коре (аз солњои зиёд анљом додани он); аз мўи сар њам зиёд будан(-и коре) аз њад зиёд будани коре; мўи сари касеро хушк тарошидан касеро сахт азоб додан; дар њаќќи касе ягон бадї кардан; дањони касе мўй баровардан дар мавриде, ки ба касе бисёр мегўянд ва ё зиёд насињат мекунанду бенатиља мемонад, гуфта мешавад. МЎЙ//МЎ ІІ ‫ﻣﻮ‬//‫ ﻣﻮي‬кит. кафидагии нозуке, ки дар зарфњои чинї пайдо мешавад: мўи (ко-

МЎЙ

саи) чинї. МЎЙБАНД ‫ ﻣﻮيﺑﻨﺪ‬банд ва дигар воситаи ба тартиб даровардани мўи сари занону духтарон. МЎЙБОФЇ ‫ ﻣﻮيﺑﺎﻓﻲ‬исми амал аз мўй бофтан. МЎЙГИРЇ ‫ ﻣﻮيﮔﻴﺮي‬исми амал аз мўй гирифтан. 1. гирифтани мўи сар. 2. бемў кардани сару бадан (одатан њангоми табобат). МЎЙДАРОЗ ‫ ﻣﻮيدراز‬1. он ки мўяш дароз аст, дарозмў. 2. маљ. тањќ. зан. МЎЙДОР‫ ﻣﻮيدار‬он ки (он чи), ки мўй дорад, мўдор. МЎЙЗАРД ‫ ﻣﻮيزرد‬он ки мўи сару рўи ў зардранг аст; муќ. малламўй. МЎЙКАНЇ ‫ ﻣﻮيﻛﻨﻲ‬исми амал аз мўй кандан; аз зўрии алам ва ѓаму ѓусса бо фарёду фиѓон бо тањдиди кандан ба мўи худ даст задани занон: мўйканї кардан. МЎЙКАНОН ‫ ﻣﻮيﻛﻨﺎن‬исми амал аз мўй кандан; аз шиддати ѓаму андўњ мўйњоро кандану парешон кардан. МЎЙКАШОН ‫ ﻣﻮيﻛﺸﺎن‬феъли њол аз мўй кашидан; дар њолати мўи касеро бо даст кашида, зуран бурдан. МЎЙЌАЛАМ ‫ ﻣﻮيﻗﻠﻢ‬ниг. мўќалам. МЎЙЛАБ ‫ ﻣﻮيﻟﺐ‬мўи расидаи лаби болоии мардон, бурут; мўйлаб гирифтан а) тарошидани мўйлаб; б) ќайчї зада ба тартиб даровардани мўйлаби расида; мўйлаб сабз кардан бурут баровардан; мўйлаб тоб додан а) мўйлабро тофта шоф кардан; б) маљ. кибру ѓурур зоњир кардан; ◊ мўйлаби касеро табар (њам) набуридан а) бисёр маѓрур будан, нињоят кибру ѓурур доштан; б) њељ парво ё тарсе надоштан. МЎЙЛАБГИРЇ ‫ ﻣﻮيﻟﺐﮔﻴﺮي‬исми амал аз мўйлаб гирифтан; ќайчии мўйлабгирї ќайчї барои бурида ба тартиб даровардани мўйлаб. МЎЙЛАБДАРОЗ‫ﻣﻮيﻟﺐدراز‬ марди мўйлаби дароз, дарозбурут.

дорои

МЎЙЛАБДОР‫ ﻣﻮيﻟﺐدار‬шахси мўйлабмонда, мўйлабнок, бурутдор; ришу мўйлабдор шудан а) соњиби ришу мўйлаб шудан; б) маљ. ба балоѓат расидан, мард шудан.

– 870 –

МЎЙ

МЎЙЛАБЇ‫ ﻣﻮيﻟﺒﻲ‬мансуб ба мўйлаб; ишораи мўйлабї ишора бо љунбондани мўйлаб.

МЎКАЛЛА ‫ ﻣﻮﻛﻠّﻪ‬зоол. кирми рўдаи одам.

дорои

МЎЌАЛАМ ‫ ﻣﻮﻗﻠﻢ‬абзори дасти рангмолону рассомон барои ба рўи зевар, коѓаз ва ѓ. давондани ранг, ширеш..., мўйќалам.

дорои

МЎЛ І ‫ ﻣﻮل‬гуфт. бисёр, фаровон; барзиёд: мўл гап задан, мўл кардани њосил.

МЎЙМИЁН ‫ ﻣﻮيﻣﻴﺎن‬киноя аз борикмиён, нозукмиён, мўрчамиён (сифати мањбуба).

МЎЛ ІІ ‫ ﻣﻮل‬кит. даранг ва таъхир дар корњо; мўл кардан даранг кардан, таъхир кардан.

МЎЙМОНДА ‫ ﻣﻮيﻣﺎﻧﺪه‬мўйсардор.

МЎЛА ‫ ﻣﻮﻟﻪ‬баландии лоини манорашакл, ки дар киштзорњо барои рондани парандањо ва дар роњњои биёбонњо барои назора кардани ояндаву равандагон месохтанд; мўла барин рост истодан бекор рост истодан.

МЎЙЛАБСАФЕД ‫ﻣﻮيﻟﺐﺳﻔﻴﺪ‬ мўйлаби сафед, сафедбурут.

‫ﻣﻮيﻟﺐﺳﻴﺎه‬ МЎЙЛАБСИЁЊ мўйлаби сиёњ, сиёњбурут.

марди марди

МЎЙПАРЕШОН‫ ﻣﻮيﭘﺮﻳﺸﺎن‬он ки мўи сари ў шонанакарда ва бетартиб аст, парешонмў, жўлидамў. МЎЙРАГ ‫ ﻣﻮيرگ‬биол. рагњои бориктарини бадани инсон ва њайвон, ки њуљайрањоро бо хун таъмин мекунанд. МЎЙРЕЗЇ ‫ ﻣﻮيرﻳﺰي‬рехтани мўи сар; мўй рехта кам мў ё кал шудани сар. МЎЙРЕХТА ‫ ﻣﻮيرﻳﺨﺘﻪ‬1. он ки мўи сари ў рехтааст. 2. пашмрехта. МЎЙСАР ‫ ﻣﻮيﺳﺮ‬мўи сари инсон: мўйсар гирифтан, мўйсар тарошидан. МЎЙСАРГИР ‫ ﻣﻮيﺳﺮﮔﻴﺮ‬1. устои сартарош. 2. он ки барои тарошидани мўи сари худ ба сартарошхона омадааст. МЎЙСАРГИРЇ ‫ ﻣﻮيﺳﺮﮔﻴﺮي‬исми амал аз мўйсар гирифтан; мўйсартарошї. маросими МЎЙСАРГИРОН ‫ﻣﻮيﺳﺮﮔﻴﺮان‬ халќии аввалин бор гирифтани мўйсари писарбачагон. МЎЙСАРТАРОШЇ‫ ﻣﻮيﺳﺮﺗﺮاﺷﻲ‬бо поку тарошида гирифтани мўйсар; мўйсаргирї. МЎЙСАФЕД ‫ ﻣﻮيﺳﻔﻴﺪ‬1. он ки мўи сару рўяш сафед шудааст, сафедмў. 2. одами пир, куњансол; пири бадавлат киноя аз пири саодатманд. МЎЙСАФЕДЇ ‫ ﻣﻮيﺳﻔﻴﺪي‬1. сафед будани мўй, сафедмўї. 2. пирї, куњансолї.

МЎЛИДАН ‫ ﻣﻮﻟﻴﺪن‬кит. даранг ва таъхир кардан; бозистодан, сустї кардан дар њаракат. МЎЛЇ ‫ ﻣﻮﻟﻲ‬гуфт. бисёрї; фаровонї. МЎЛОМЎЛ ‫ ﻣﻮﻻﻣﻮل‬кит. таъхир аз пайи таъхир. МЎЛТОНЇ ‫ ﻣﻮﻟﺘﺎﻧﻲ‬њ. љўгї, лўлї. МЎЛЉАР ‫ ﻣﻮﻟﺠﺮ‬1. ваќти муайян: мўлљари хоб расидан. 2. њар як аз 12 соли силсилаи солшуморї ба њисоби мучал, ки синну соли одамро ба воситаи он муайян кардан мумкин аст; мўлчар кардан (намудан) а) тахмин кардан; б) ба назар гирифтан. МЎМИЁ а.‫ ﻣﻮﻣﻴﺎ‬ниг. мумиё. МЎНИС ‫ ﻣﻮﻧﺲ‬унсгирифта; дўст, њамдам, њамнафас; мўнис будан ёри дўсти хеле наздик будан. МЎР ‫ ﻣﻮر‬ниг. мўрча; ◊ монанди мўру малах//мўру малах барин чизи бисёр ва бењисоб; аз њад зиёд; аз мўр камтар хеле беќадр ва ночиз; ба хонаи мўр об сар додан вайронкорї кардан, шўру ѓавѓо бархезондан. МЎРД ‫ ﻣﻮرد‬бот. як навъ дарахтест њамешасабз ва баргу гулњои хушбў дорад ва дар дорусозї ба кор меравад, дарахти ос.

дорои мўи сари сиёњ,

МЎРИЁНА ‫ ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ‬кит. зангоре, ки оњану фўлодро мехўрад, занги оњан.

МЎЙЧИНАК ‫ ﻣﻮيﭼﻴﻨﻚ‬олате, ки бо вай мўйњои зиёдатиро чида мепартоянд, абрўчинак, минќош, ќошчинак.

МЎРЇ ‫ ﻣﻮري‬1. сўрохии махсуси дудкаши хона, дудкаш, дудбаро; то оташ набошад аз мўрї дуд намебарояд. (маќ.). 2. ниг. обмўрї; мўрї аз боѓ калон (аст) кин. харљи чизе аз арзишаш

МЎЙСИЁЊ сиёњмў.

‫ﻣﻮيﺳﻴﺎه‬

– 871 –

МЎЊЛАТДОР ‫ ﻣﻬﻠﺖدار‬дорои мўњлати муайян, ваќти муайяни эътибордошта, ваќти муайян амалкунанда, муќоб. бемўњлат.

зиёдтар аст. МЎРМИЁН ‫ ﻣﻮرﻣﻴﺎن‬ниг. мўрчамиён. МЎРСОН ‫ ﻣﻮرﺳﺎن‬монанди мўр, шабењи мўрча. МЎРЧА ‫[ ﻣﻮرﭼﻪ‬тасѓири мўр] навъе аз њашараи майда, ки иљтимоъ шуда зиндагї мекунад ва навъњои гуногун дорад; мўрчаи аспак навъе аз мўрча, ки калону тезрав аст; касеро мўрча нагазидан а) њоло ташвиши кору зиндагиро надидан; б) њоло сахтии рўзгорро аз сар нагузаронида; ◊ мўрча њам аз ў озор намеёбад хеле рањмдил ва беозор аст. МЎРЧАГИР‫ ﻣﻮرﭼﻪﮔﻴﺮ‬зоол. њашаротест, ки дар рўи замин ќифмонанд чуќурчае (тоси лаѓзанда) сохта, мўрчањои ба ин дом афтодаро дошта мехўрад. МЎРЧАЛ ‫ ﻣﻮرﭼﻞ‬ниг. мўрчол. МЎРЧАМИЁН‫ﻣﻮرﭼﻪﻣﻴﺎن‬ химчамиён, камарборик.

МЎЊ

борикмиён,

МЎРЧАХОНА‫ ﻣﻮرﭼﻪﺧﺎﻧﻪ‬хонаи мўрчањо. МЎРЧАХОР//МЎРЧАХЎР ‫ﻣﻮرﭼﻪﺧﻮر‬//‫ ﻣﻮرﭼﻪﺧﻮار‬зоол. њайвони бедандони ширхор, ки дорои забони дароз буда, бо он мўрчањоро аз хонаашон гирифта мехўрад. МЎРЧОЛ//МЎРЧАЛ ‫ﻣﻮرﭼﻞ‬//‫ ﻣﻮرﭼﺎل‬таър. наќбе, ки барои забт кардани ќалъа ё аз он гурехтани дар ќалъа будагон канда мешуд. МЎСАФЕД ‫ ﻣﻮﺳﻔﻴﺪ‬ниг. мўйсафед. МЎСАФЕДЇ ‫ ﻣﻮﺳﻔﻴﺪي‬пирї, пир будан, аз ѓояти пирї мўи сафед доштан. МЎСИЁЊ ‫ ﻣﻮﺳﻴﺎه‬ниг. мўйсиёњ. МЎХУШККУНАК‫ ﻣﻮﺧﺸﻜﻨﻚ‬асбоби барќї барои хушк кардани мўи сар ба воситаи љараёни њавои гарм [фен]. МЎХЎРАК//МЎХОРАК ‫ﻣﻮﺧﺎرك‬//‫ﻣﻮﺧﻮرك‬ гуфт. беморие, ки мўйро мерезонад. МЎЊДАС а. ‫ ﻣﺤﺪث‬кит. тоза њодисшуда, нав пайдошуда, нав рухдода; нав. МЎЊЛАТ а. ‫ ﻣﻬﻠﺖ‬1. ваќт, муддат. 2. ваќти муайян, муддати муайяни иљрои коре; фурсат; пеш аз мўњлат барваќт; мўњлаташ расад ваќташ расад; мўњлат гирифтан, барои иљрои коре ваќти муайян гирифтан; мўњлат додан ба чизе ваќт таъйин кардан ба чизе.

МЎЊЛИК а. ‫ ﻣﻬﻠﻚ‬кит. њалоккунанда, њалокатовар, марговар; хатарнок. МЎЊМАЛ а. ‫ ﻣﻬﻤﻞ‬1. чизи беэътибор, чизи бењуда ва беањамият. 2. бемаънї, бењуда: гапњои мўњмал; мўњмал љавоб додан. 3. одами бекора. МЎЊМАЛА а. ‫ ﻣﻬﻤﻠﻪ‬муаннаси мўњмал; њарфи мўњмала збш. њарфи бенуќтаи алифбои арабї, муќоб. манќута: доли мўњмала. МЎЊМАЛОТ а. ва бењуда.

‫ﻣﻬﻤﻼت‬

кит. суханњои бемаънї

МЎЊР ‫ ﻣﻬﺮ‬1. олати филизї ё резинї, ки ба рўяш номи шахс ё идора ва созмон канда шудааст; мўњр задан (кардан, гузоштан); мўњр пахш кардан. 2. наќше, ки баъд аз ранг молида задани мўњр бар рўи коѓаз, мум ва ѓ. мемонад; мўњри хомўшї ба дањон задан хомўш будан (шудан, кардан); хату мўњр карда додан тасдиќ кардан ва иљозат додан (ба чизе). МЎЊРА ‫ ﻣﻬﺮه‬1. устухонњои мусалсали миёни тахтапушт ва гардан: мўњраи гардан, мўњраи пушт. 2. донаи марљон, тасбењ ва ѓ. 3. донаи нард, шоњмот ва ѓ. 4. навъи садаф ё умуман суфтаву њамвор кардани коѓаз баъд аз оњор додан ва чизњои дигари пањн; мўњраи каланд пушти љои дастагузаронии каланд, табар ва монанди инњо. МЎЊРАБОЗ ‫ ﻣﻬﺮهﺑﺎز‬1. он ки бо мўњрањо ќиморбозї мекунад. 2. маљ. њуќќабоз, найрангбоз; фиребгар. МЎЊРАБОЗЇ ‫ ﻣﻬﺮهﺑﺎزي‬1. ќиморбозї бо мўњрањо. 2. маљ. њуќќабозї, найрангбозї; фиребгарї. МЎЊРАГАР‫ﻣﻬﺮهﮔﺮ‬ књн., пардозгар; кудунгар.

ниг.

мўњракаш;

МЎЊРАДОР І ‫ ﻣﻬﺮهدار‬он ки дорои мўњра аст, мўњрадошта; мўњрадорон биол. яке аз гурўњњои муташаккилтарини њайвонот, ки сутунмўњра доранд, њайвоноти мўњрадор. МЎЊРАДОР ІІ ‫ ﻣﻬﺮهدار‬бо мўњра (4) сайќал ва љило додашуда. МЎЊРАЗАН

‫ ﻣﻬﺮهزن‬он ки ба мўњразанї машѓул

– 872 –

МЎЊ аст, суфтакунанда.

МЎЊРАЗАНЇ ‫ ﻣﻬﺮهزﻧﻲ‬шуѓли мўњразан, мўњра задан, суфта кардани чиз. МЎЊРАКАШ ‫ ﻣﻬﺮهﻛﺶ‬књн. он ки рўи коѓаз ва дигар чизњо мўњра кашида сайќал ва љило медињад: коѓази мўњрадор.

‫ﻣﻬﺮهﻛﺸﻲ‬

МЎЊРАКАШЇ мўњракаш.

касб

ва

кори

МЎЊРАЌ а. ‫ ﻣﺤﺮق‬кит. оташгирифта, њариќгирифта; сўзондашуда, сўхта. МЎЊРАЌАЛАМ ‫ ﻣﻬﺮهﻗﻠﻢ‬асбоби сеќирраи пўлодї, ки дар кандакории филизот (хусусан мис, биринљї, тило) истифода мебаранд. МЎЊРБАНД ‫ ﻣﻬﺮﺑﻨﺪ‬устои мўњрсоз, мўњркан. МЎЊРДОН ‫ ﻣﻬﺮدان‬ќуттї ё халтача барои нигоњдории мўњр. МЎЊРДОРЇ ‫ ﻣﻬﺮداري‬1. дорои мўњр будан, соњиби мўњр будан. 2. нигоњдории мўњр. МЎЊРЗАНЇ ‫ ﻣﻬﺮزﻧﻲ‬исми амал аз мўњр задан; мўњр пахш кардан. МЎЊРИЌ а. ‫ ﻣﺤﺮق‬кит. сўзонанда, сўзон; сўзанда; таби мўњриќ таби бисёр баланд. МЎЊРКАН ‫ ﻣﻬﺮﻛﻦ‬устое, ки дар рўи филиз наќши мўњрро меканад. МЎЊРКАНЇ мўњркан.

‫ﻣﻬﺮﻛﻨﻲ‬

касб

ва

кори

устои

МЎЊРЌОЛАБ ‫ ﻣﻬﺮﻗﺎﻟﺐ‬боф. ќолаби наќшдор, ки ба воситаи он ба матоъ гул мепартоянд. МЎЊРОНА ‫ ﻣﻬﺮاﻧﻪ‬таър. пуле, ки барои мўњр пахш кардани њуљљат гирифта мешуд. МЎЊСИН І а. ‫ ﻣﺤﺴﻦ‬кит. эњсонкунанда, соњиби хайрот; некўкор. МЎЊСИН ІІ а. ‫ ﻣﺤﺼﻦ‬кит. порсо, парњезгор. МЎЊТАВИЁТ а. ‫ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت‬љ. мўњтавї: чизњои фарогирандаи чизе; мундариља.

‫ﻣﺤﺘﻮا‬//‫ﻣﺤﺘﻮي‬ МЎЊТАВЇ//МЎЊТАВО а. эњтивокунанда, фарогиранда, дарбаргиранда; њовии..., дорои..., шомили... МЎЊТАЗИР а. ‫ ﻣﺤﺘﻀﺮ‬кит. ба љонканї афтода, дар њолати назъ. МЎЊТАМАЛ а.

‫ﻣﺤﺘﻤﻞ‬

кит. коре, ки рўй дода-

наш аз эњтимол дур нест, эњтимолрафта, эњтимолї. МЎЊТАМИЛ а. ‫ ﻣﺤﺘﻤﻞ‬кит. 1. бардорандаи бор, њамлкунанда. 2. тањаммулкунанда, тоќаткунанда, сабркунанда. МЎЊТАРАМ а.‫ ﻣﺤﺘﺮم‬он ки ўро эњтиром мекунанд, соњиби эњтиром, боэњтиром; мўњтарам доштан касеро эњтироми касеро ба љо овардан; эњтиром кардан. МЎЊТАРАМАН а. ً‫ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎ‬ниг. мўњтарамона. МЎЊТАРАМОНА ‫ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ‬аз рўи њурмат, бо эњтиром, эњтиромона. МЎЊТАРИЗ а.‫ ﻣﺤﺘﺮض‬кит. эњтирозкунанда, парњезкунанда; худдорикунанда. МЎЊТАСИБ а. ‫ ﻣﺤﺘﺴﺐ‬таър. назораткунандаи иљрои ќонуну ќоидањои шариати ислом; назораткунандаи тартибу ќоидаи бозор, дурустии сангу тарозу, нархи наво ва м. инњо. МЎЊТАШАМ а. ‫ ﻣﺤﺘﺸﻢ‬1. соњибњашамат, боњашамат, бошукўњ; бинои мўњташам, ќасри мўњташам. 2. бузург, азим: кўњи мўњташам, ќасри мўњташам. МЎЊТАШАМЇ ‫ ﻣﺤﺘﺸﻤﻲ‬мўњташам шукўњу њашамат; бузургї, азамат.

будан;

МЎЊТОЛ а. ‫ ﻣﺤﺘﺎل‬кит. њилагар, маккор. МЎЊТОЉ а. ‫ ﻣﺤﺘﺎج‬эњтиёљманд, њољатманд, ниёзманд; мўњтољ будан эњтиёљ доштан, мўњтољ мондан эњтиёљманд гардидан; мўњтољ шудан эњтиёљ пайдо кардан; мўњтољи дасти касе шудан ба чиз ё ёрии касе эњтиёљ пайдо кардан. МЎЊТОЉЇ ‫ ﻣﺤﺘﺎﺟﻲ‬эњтиёљмандї, њољатмандї, эњтиёљ; мўњтољї кашидан дар эњтиёљ шудан (будан). МЎЊЉАБ а. ‫ ﻣﺤﺠﺐ‬пўшида, дар њиљоб; пинњон. МЎЊЉАЗ а. пинњон.

‫ ﻣﻬﺠﺰ‬кит. дар њиљоб буда; пўшида,

МЎЧИНАК ‫ ﻣﻮﭼﻴﻨﻚ‬ниг. мўйчинак. МЎЉАЗ а. ‫ ﻣﻮﺟﺰ‬кўтоњ карда, мухтасар. МЎЉАЗБАЁНЇ‫ ﻣﻮﺟﺰﺑﻴﺎﻧﻲ‬баёни кўтоњ мухтасар дар гуфтор ва таълифот.

ва

МЎЉИБ а. ‫ ﻣﻮﺟﺐ‬сабаб, боис; ба мўљибе бо сабабе; бо бањонае; ба мўљиби... ба асоси...;

– 873 – мувофиќи... МЎШИКОФ ‫ ﻣﻮﺷﻜﺎف‬нуктасанљ, даќиќкори борикбин; он ки масъалаеро бо њамаи нозукињо ва љузъиёташ месанљад. МЎШИКОФЇ ‫ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ‬даќиќї ва нуктасанљї дар корњо, борикбинї. МЎШИКОФОНА ‫ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ‬ба таври даќиќ ва борикбинона, нуктасанљона. МЎЪЗАМ а. ‫ ﻣﻌﻈﻢ‬кит. ќисми бузург ва асосї, ќисмати аъзами чизе, бештари чизе.

МЎЪ

МЎЪТАЌИД а. ‫ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬эътиќодманд, эътиќодкарда, боваркарда. МЎЪТАЌИДАН а. ً‫ ﻣﻌﺘﻘﺪا‬кит. аз рўи эътиќод; эътиќодона, бо боварии тамом. МЎЪТАМАД а. ‫ ﻣﻌﺘﻤﺪ‬эътимоднок, боэътимод, боварнок, дилпуршаванда: далелњои мўътамад. МЎЪТАРИЗ а. ‫ ﻣﻌﺘﺮض‬кит. он ки ба сухан ё кори касе эрод мегирад; эътирозкунанда, муќарриз; мунаќќид.

МЎЪЛАМ а. ‫ ﻣﻌﻠﻢ‬1. аламдор, нишондор, аломатдор. 2. мунаќќаш, пурнаќшу нигор.

МЎЪТАРИФ а. ‫ ﻣﻌﺘﺮف‬кит. эътирофкунанда, иќроршаванда, базимагиранда (мас., гуноњи худро): мўътариф шудан.

МЎЪМИН а. ‫ ﻣﺆﻣﻦ‬д. боимон, имондор, диндор; изои мўъмин њаром д. ранљондани мусулмон љоиз нест.

МЎЪТОД а. ‫ ﻣﻌﺘﺎد‬1. одаткарда. 2. расм, одат; мўътод шудан одат шудан.

МЎЪТАБАР а. ‫ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬1. боэътибор, соњибэътибор. 2. мўњтарам, иззатманд, бообрў: одами мўътабар ва машњур. 3. боэътимод, мўътамад, боваринок: манбаъњои мўътабар; мўътабар будан эътибор доштан. МЎЪТАБАРЇ ‫ ﻣﻌﺘﺒﺮي‬мўътабар будан; мўњтарамї, боэътиборї, иззатмандї. МЎЪТАД(Д) а. ‫ ﻣﻌﺘﺪ‬кит. 1. ба њисоб гирифта, шумурдашуда. 2. тахминшуда, гумонкарда. МЎЪТАДИЛ ‫ ﻣﻌﺘﺪل‬1. дар њадди эътидол, миёна: иќлими мўътадил. 2. мутаносиб, мувофиќ. 3. мўътадилона; мувофиќи меъёр, ба таври бояду шояд. МЎЪТАДИЛЇ ‫ ﻣﻌﺘﺪﻟﻲ‬мўътадил будан, дар њолати эътидол. МЎЪТАДИЛОНА ‫ ﻣﻌﺘﺪﻻﻧﻪ‬ба таври мўътадил, ба таври бояду шояд. 1. канорагир, МЎЪТАЗИЛ а. ‫ ﻣﻌﺘﺰل‬кит. узлатгузин, гўшанишин. 2. пайрави љараёни мўътазилия. МЎЪТАЗИЛА а. ‫ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬ниг. мўътазилия. МЎЪТАЗИЛИЯ а. ‫ ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﻪ‬ф., д. љараёнест дар ислом, ки пайравони он ба баъзе ањкоми дин бо далелњои аќлї ва мантиќї муносибат карданро талќин менамуданд. МЎЪТАКИФ а. ‫ ﻣﻌﺘﻜﻒ‬кит. 1. гўшанишин. 2. д. он ки барои ибодат масљид ё гўшаеро ихтиёр кардааст.

МЎЪЉАМ а. ‫ ﻣﻌﺠﻢ‬1. кит. тартиби алифбои њарфњои арабї, ки ихтирои ањли аљам аст. 2. збш. њарфњои нуќтадори алифбои арабї, њуруфи манќута. МЎЪЉИЗ а. ‫ ﻣﻌﺠﺰ‬кит. 1. ољизкунанда. 2. кори њайратовар, аљибу ѓариб. МЎЪЉИЗА а. ‫ ﻣﻌﺠﺰه‬1. д. кори аз одат берун, ки эъљози пайѓамбарон аст ва дигарон аз кардани он ољизанд; мўъљиза шумурдан кори аз одат берун шумурдан, кори ѓайриимкон њисоб кардан. 2. кори њайратовар, кори аљиб, кори шигифтовар; мўъљиза нишон додан кори нињоят аљибу шигифт зоњир кардан. МЎЪЉИЗАВЇ ‫ ﻣﻌﺠﺰوي‬мансуб ба мўъљиза; нињоят њайратангез, фавќулода аљибу тааљљубовар. МЎЪЉИЗАДОР ‫ ﻣﻌﺠﺰهدار‬ниг. мўъљизанок. МЎЪЉИЗАКОР офарин.

‫ﻣﻌﺠﺰهﻛﺎر‬

соњибэъљоз; мўъљиза-

МЎЪЉИЗАКОРЇ ‫ ﻣﻌﺠﺰهﻛﺎري‬мўъљизакор будан; мўъљиза нишон додан. МЎЪЉИЗАКОРОНА ‫ﻣﻌﺠﺰهﻛﺎراﻧﻪ‬ њайратангез; мўъљизаосо.

‫ﻣﻌﺠﺰهآور‬ МЎЪЉИЗАОВАР шондињанда; њайратовар.

ба

мўъљиза

таври ни-

МЎЪЉИЗАОСО ‫ ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎ‬мўъљизамонанд, шабењи мўъљиза; њайратовар: ба таври мўъљизаосо.

МЎЪ

– 874 –

МЎЪЉИЗАОФАРИН ‫ ﻣﻌﺠﺰهآﻓﺮﻳﻦ‬он ки ё он чи корњои мўъљизавї мекунад, кори њайратовар нишон медињад: дастони мўъљизаофарин. МЎЪЉИЗАСОЗ ‫ ﻣﻌﺠﺰهﺳﺎز‬1. ниг. мўъљизаофарин. 2. соњир, љодугар. МЎЯ І ‫ ﻣﻮﻳﻪ‬ќилтиќи хўшаи ѓалла, сўк. МЎЯ ІІ ‫ ﻣﻮﻳﻪ‬кит. гиря, навња, нолаи њазин; мўя кардан гиря кардан. МЎЯГАР‫ ﻣﻮﻳﻪﮔﺮ‬кит. навњагар, овозандоз, зани навњагар (дар рўзи мотам).

МЎЯК ‫ ﻣﻮﻳﻚ‬1. кафидагии зарфњои чинї ва сафол, ки ба мўй монанд шуда ба назар мерасад; мўяк рафтааст кафидагї пайдо кардааст. 2. сими нозуки механизми соат: мўяки соат. 3. решаи нозуки растанї; мўяки чароѓи барќї сими нињоят борик ва нозуки чароѓи барќї, ки аз ќувваи барќ даргирифта рўшної медињад. МЎЯКДОР‫ ﻣﻮﻳﻚ دار‬сўкдор, МЎЯСАРО ‫ ﻣﻮﻳﺴﺮا‬ниг. мўягар.

- 779 -

Н Н њарфи њаждањуми алифбои њозираи тољикї; дар алифбои арабиасоси тољикї њарфи нун (‫;)ن‬ дар њисоби абљад ба адади 50 баробар аст.

да, набера. НАБАЊРА ‫ ﻧﺒﻬﺮه‬кит. 1. ќалб ва носара (дар бораи пул, нуќра ва ѓ.); паст, ночиз. 2. маљ. пинњон, пўшида; чапѓалат.

НА ‫ ﻧﻪ‬1. њиссачаи инкорї не; на... балки... не, лекин..., на ин ки... на фаќат..., на танњо; на...,на на ва на он, њељ кадом; не..., на...; на..., на.... на фаќат на танњо. 2. пешванд, ки бо феълњо њамроњ омада, маънии инкор ва нафйро медињад: љавоб надод, сухан нагуфт ва ѓ.

НАБЕРАДОР даркалон).

НААМ I а. ‫ ﻧﻌﻢ‬ња, бале, оре; муќоб. ло.

НАБЕРАЧА ‫ ﻧﺒﻴﺮﭼﻪ‬набераи хурдсол.

НААМ II а. гўсфанд).

‫ﻧﻌﻢ‬

чорпо (њамчун уштур, гову

НААРЗАНДА ‫ ﻧﻪارزﻧﺪه‬беарзиш, беќадр. НАБАВЇ а. ‫ ﻧﺒﻮي‬мансуб ба набї; пайѓамбарї. НАБАРД ‫ ﻧﺒﺮد‬љанг, њарб, разм; љангу љидол. НАБАРДА ‫ ﻧﺒﺮده‬кит. 1. мутааллиќ ба набард, љангї: ќабои набарда. 2. марди љангї, љанговар; далер, шуљоъ, диловар, пањлавон. НАБАРДАФЗОР силоњи љанг.

‫ﻧﺒﺮداﻓﺰار‬

кит.

љангафзор,

НАБАРДАЉАВОН ‫ ﻧﺒﺮدهﺟﻮان‬кит. пањлавони љавон, љавони диловар, љангвари љавон.

НАБЕРА ‫ ﻧﺒﻴﺮه‬фарзанди фарзанд, фарзандзода, писарзода ё духтарзода.

‫ﻧﺒﻴﺮهدار‬

соњибнабера (бобо ё мо-

НАБЗ а. ‫ ﻧﺒﺾ‬задани (љунбиши) раги шараёни инсон ва њайвон, ки ба тапиши дил вобаста аст; набзи касеро санљидан (дидан) ламс кардани мањалли набзи касе (мас., раги љунбандаи банди дастро бо ангуштон ё ба воситаи асбоб бо маќсади муайян кардани фишори хуни ў); набз аз задан мондан аз љунбиш мондани набз; мурдан; ◊ набзи сайёра вазъияти сиёсию иќтисодї ва фарњангии љањон. НАБЗГИРЇ ‫ ﻧﺒﺾﮔﻴﺮي‬раги љунбандаи дастро ба даст гирифтан бо маќсади ташхиси њолати бемор. НАБЗНИГОР

‫ ﻧﺒﺾﻧﮕﺎر‬ниг. набзсанљ. ‫ ﻧﺒﺾﺳﻨﺞ‬он ки набзи

НАБАРДГОЊ ‫ ﻧﺒﺮدﮔﺎه‬љои љанг, майдони љанг.

НАБЗСАНЉ муоина мекунад.

НАБАРДЇ ‫ ﻧﺒﺮدي‬1. марбут ба набард; љангї. 2. љангљўй, пархошљў, љанговар.

НАБЗСАНЉЇ санљидан.

НАБАРДОЗМО(Й) (‫ ﻧﺒﺮدآزﻣﺎ)ي‬љанговари ботаљриба, пањлавони љангозмуда.

НАБЗШИНОСЇ ‫ ﻧﺒﺾﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи тиб, ки ба муоинаи набзи беморон машѓул аст.

НАБАРДОЗМУДА ‫ ﻧﺒﺮدآزﻣﻮده‬ниг. набардозмо.

НАБИД//НАБИЗ шароб, май.

НАБАСА

‫ﻧﺒﺴﻪ‬

ниг. набера; писарзода, духтарзо-

‫ﻧﺒﺾﺳﻨﺠﻲ‬

‫ﻧﺒﻴﺬ‬//‫ﻧﺒﻴﺪ‬

беморро

исми амал аз набз

кит. шароби хурмо;

– 876 –

НАБ НАБИШТА ‫ ﻧﺒﺸﺘﻪ‬ниг. навишта. НАБИШТАН ‫ ﻧﺒﺸﺘﻦ‬ниг. навиштан. НАБЇ а. ‫ ﻧﺒﻲ‬д. пайѓамбар, расул. НАБОТ I а. ‫ ﻧﺒﺎت‬гиёњ, растанї.

НАБОТ II а. ‫ ﻧﺒﺎت‬як навъ ширинии шўшашакли булўрмонанд, ки аз љўшонидан ва сард кардани шакар њосил мешавад; ќанду набот (дар мавриди дўстдорї ба кўдак гуфта мешавад). НАБОТЇ I ‫ ﻧﺒﺎﺗﻲ‬мансуб ба набот; гиёњї; равѓани наботї равѓани аз њосили растанињо гирифта. НАБОТЇ II ‫ ﻧﺒﺎﺗﻲ‬бо ќанди набот ширинкарда; ширин, (мас., чой ё ягон мева). НАБОТОТ а. ‫ ﻧﺒﺎﺗﺎت‬љ. набот I; олами наботот дунёи растанињо. НАБОТОТШИНОС ‫ ﻧﺒﺎﺗﺎتﺷﻨﺎس‬он ки набототро меомўзад, гиёњшинос. НАБОТОТШИНОСЇ ‫ ﻧﺒﺎﺗﺎتﺷﻨﺎﺳﻲ‬илми омўхтани наботот, гиёњшиносї. НАБОТПАЗ њалвогар.

‫ﻧﺒﺎتﭘﺰ‬

он

ки

набот

мепазад,

НАБОТПАЗЇ ‫ ﻧﺒﺎتﭘﺰي‬набот пухтан, њалвогарї. НАБОТЧОЙ ‫ ﻧﺒﺎتﭼﺎي‬чойи наботї, чойи набот андохташуда. НАБОЊАТ а. бузургї.

‫ﻧﺒﺎﻫﺖ‬

књн. наљобат, љавонмардї;

НАБОШАД ‫ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬1. шакли инкории аористи шахси сеюми танњои феъли будан. 2. агар ин тавр бошад..., дар ин сурат..., дар ин њол... 3. пайвандак дар њолате ки..., дар сурате ки..., вагарна. НАВ ‫ ﻧﻮ‬1. он чи, пеш аз ин мављуд набуд, аввалин бор сохташуда ё тањияшуда; љадидан ихтироъгардида; тоза,љадид; муќоб. кўњна; расму оини нав, њаёти нав, њодисаи нав; бинои нав иморати тозабунёд, бинои навсохт; либоси нав сарутани тозадўхт, либоси њанўз напўшида; меваи нав аввалин мева аз њосили имсола; роњи нав роњи ба тозагї сохташуда. 2. ба ќарибї пайдошуда, ба наздикї арзи вуљуд карда; маљаллаю рўзномањои нав а) маљаллаю рўзномањои бори аввал нашршуда; б) нусхањои маљаллаю рўзномањои ба наздикї чопшуда, ки њоло нахондаанд; одами нав

шахси ба ќарибї ба љое омада, ки дигарон ўро намешиносанд; раиси нав роњбари ба ќарибї таъйин ё интихобшуда; кору касби нав кору касби њоло ноозмуда ва омўхта нашуда; соли нав соли ба ќарибї дохилшаванда, соли дар рўзњои наздик фарорасида. 3. иловагї, дигар, ба ѓайри он чи буд: муваффаќиятњои нав, ќуввањои нав, њусни нав; либос нав кардан либоси дигар пўшидан, либос иваз кардан. 4. њозир њамин, њоло, ба тозагї, андак ваќт пеш. 5. маљ. пешќадам, мутараќќї; навнав тоза ба тоза; нав ба нав тоза ба тоза; такрор ба такрор; аз нав //аз сари нав дигарбора, дубора, гашта.. замини нав ниг. навкорам (замини навкорам); мактаби нав мактаби тарзи таълимаш тоза, мактаби усули таълимаш љадид; аз нав дида баромадан дубора аз назар гузаронидан, таљдиди назар кардан; аз нав сохтан дубора ба вуљуд овардан, тамоман дигар кардан; нав карда гирифтан тоза карда гирифтан, дигар кардан, иваз карда гирифтан. НАВАД ‫ ﻧﻮد‬шумораи миќдорї адади дањие, ки пас аз њаштод ва пеш аз сад меояд, адади 90. НАВАДСОЛА ‫ ﻧﻮدﺳﺎﻟﻪ‬навад сол дошта; синнаш ба навад расида. НАВАДСОЛАГЇ ‫ ﻧﻮدﮔﺴﺎﻟﮕﻲ‬навадсола будан; навад сол доштан. НАВАДУМ ‫ ﻧﻮدم‬шумораи тартибї аз навад. НАВАДУМИН ‫ ﻧﻮدﻣﻴﻦ‬ниг. навадум; касе ё чизе, ки дар шумораи навадум ќарор дорад. НАВАКАК ‫ ﻧﻮﻛﻚ‬1. ба њамин наздикї, њозиракак. 2. шакли навозиши нав. НАВАКЇ ‫ ﻧﻮﻛﻲ‬гуфт. ба наздикї, ба тозагї. НАВАНД ‫ ﻧﻮﻧﺪ‬кит., ниг. наванда. НАВАНД(А)(‫ ﻧﻮﻧﺪ)ه‬кит. 1. аспи тезрав, аспи тундрав; асп; наванди чорпар аспи тезрафтор, аспи тезтак, аспи чорхезгиранда. 2. ќосид, пайк, номабар. 3. тезфањм, зирак. 4. номи кўње дар Эрон, ки оташкадаи маъруфи Озар барзин дар он љо воќеъ будааст. НАВАНГЇ ‫ ﻧﻮﻧﮕﻲ‬гуфт. он ки ё он чи њозиракак буд; он ки ё он чи њамин њозир номаш зикр шуд ё мавриди сухан буд. навард

‫ ﻧﻮرد‬1. асоси замони њозира аз навардидан.

– 877 – 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои тайкунанда: сањронавард, дарёнавард, кайњоннавард. НАВАРД ‫ ﻧﻮرد‬1. дар дастгоњи бофандагї чўбест, ки матои бофташуда ба он мепечад. 2. чизи печида; туби матоъ; лўлапеч, тўмори мактуб. 3. кит. андўхта, љамъкарда. 4. кит. њошияе, ки дар нўги остин ва бару домани либос медўзанд; ◊ аз њар навард ба њар тариќ. НАВАРДДОР‫ ﻧﻮرددار‬дорои навард (1). НАВАРДИДАН ‫ ﻧﻮردﻳﺪن‬кит. 1. печидан, печонидан, ќат кардан. 2. тай кардан, паймудан, гузаштан; гаштан, гардидан. НАВАРДЇ ‫ ﻧﻮردي‬мансуб ба навард; наварддор. НАВАРДЧА ‫ ﻧﻮردﭼﻪ‬шакли тасѓири навард; наварди хурд. НАВАРЎС ‫ ﻧﻮﻋﺮوس‬келини нав, духтари нав шавњаркарда, наварўс. НАВАСА ‫ ﻧﻮﺳﻪ‬лањљ., ниг. набера. НАВБАР‫ ﻧﻮﺑﺮ‬1. дарахте, ки нав ба мевадињї даромадааст. 2. аввалин меваи расидаи дарахт ва ѓ. дар мавсим, меваи наврасида; нињоли навбар а) нињоли нав ба мевадињї даромада; б) кин. љавони нав ба балоѓатрасида; духтари ќадрас.

НАВ дани ваќт ва фурсати иљрои коре; ба (дар) навбат истодан бо тартиб пайи њам истодан барои коре ё гирифтани чизе; дар навбати аввал гузоштан дар љои якум мондан, ањамияти махсус додан; имтиёз додан.

НАВБАТ II а. ‫ ﻧﻮﺑﺖ‬кит. 1. табли калон, наќора; навбат задан табл задан, наќора задан. 2. хаймаи бузург; боргоњ. НАВБАТГОЊ ‫ ﻧﻮﺑﺘﮕﺎه‬посбонгоњ, ќаровулхона. НАВБАТДОР ‫ ﻧﻮﺑﺖدار‬1. он ки мутобиќи тартибу наќшаи пешакї вазифаеро ба љо меорад: навбатдори синф, духтури навбатдор, навбатдор шудан. 2. посбоне, ки дар навбати худ посдорї мекунад. НАВБАТДОРЇ ‫ ﻧﻮﺑﺖداري‬1. навбатдор будан, кори навбатии худро иљро кардан. 2. посбонї, ќаровулї: навбатдорї кардан. НАВБАТЗАН ‫ ﻧﻮﺑﺖزن‬посбони наќоразан, ки дар ваќтњои муайян наќора мезанад, наќоразан, наќорачї. НАВБАТИГОЊ ‫ ﻧﻮﺑﺘﻴﮕﺎه‬кит. хаймаи калони посбонї, ки онро боргоњ њам мегўянд. НАВБАТЇ‫ ﻧﻮﺑﺘﻲ‬мансуб ба навбат; он чи бо тартиби муайян, пайи њам карда мешавад: маљлиси навбатї, рухсатии навбатї; шўхии навбатї њазлу шўхии њамешагї, њарваќтина.

НАВБАРЇ ‫ ﻧﻮﺑﺮي‬1. айёми нав ба њосил даромадани дарахт. 2. овони наврасї.

НАВБАТНАВОЗ ‫ ﻧﻮﺑﺖﻧﻮاز‬ниг. навбатзан.

НАВБАРНИЊОЛ ‫ ﻧﻮﺑﺮﻧﻬﻞ‬ниг. нињоли нав бар.

НАВБАТПОЇ шудан.

НАВБАРОМАД ‫ ﻧﻮﺑﺮاﻣﺪ‬нав пайдошуда, ба тозагї зоњиршуда, ба тозагї баромада.

НАВБАТЧЇ ‫ ﻧﻮﺑﺘﭽﻲ‬ниг. навбатдор.

НАВБАТ I а. ‫ ﻧﻮﺑﺖ‬1. тартиб дар кардани коре; ваќту фурсати аз рўи тартиб фарорасида барои иљрои коре ё додану гирифтани чизе. 2. дафъа, карат, бор; дар навбати дигар. 3. давр, замон. 4. марњила дар силсилаи коре ё сохтмоне, ки тибќи наќшаи ќаблї ба иљро мерасад; навбат ба навбат пешу пас, пайи њам, аз пайи њамдигар; ба навбат ботартиб, пешу пас, пайи њам; ба (дар) навбати худ ба тартиб, аз рўи тартиб; дар навбати аввал пеш аз њама, якумин шуда; навбат гирифтан барои кардани коре ё гирифтани чизе ба тартиб дар саф истодан; навбат надодан фурсат надодан, имконият надодан (ба касе барои коре); навбат омадан (расидан) ба касе аз рўи тартиб раси-

‫ﻧﻮﺑﺖﭘﺎﺋﻲ‬

навбати худро мунтазир

НАВБАЊОР ‫ ﻧﻮﺑﻬﺎر‬аввали фасли бањор; абри навбањор, фасли навбањор. НАВБАЊОРЇ ‫ ﻧﻮﺑﻬﺎري‬он чї ба аввали бањор мансуб аст ё дар аввали бањор рўидааст: гулњои навбањорї. НАВБАЊРА ‫ﻧﻮﺑﻬﺮه‬ юнучќаи барра. НАВБЕХ ‫ﻧﻮﺑﻴﺦ‬ шинондашуда.

њосили навнињол,

якуми

юнучќа;

нињоли

нав

НАВБОВА ‫ ﻧﻮﺑﺎوه‬кит. 1. меваи аввал расида, пешпазак, аввалин меваи боѓ. 2. кит. кўдак, фарзанд. НАВБОЃ ‫ ﻧﻮﺑﺎغ‬боѓи нав, боѓи навбунёд.

– 878 –

НАВ

НАВБОЛИЃ ‫ ﻧﻮﺑﺎﻟﻎ‬нав ба балоѓат расида, наврас. НАВБОРИДА ‫ ﻧﻮﺑﺎرﻳﺪه‬ба тозагї борида, нав аз њаво рехта: барфи навборида. НАВБОФТА ‫ ﻧﻮﺑﺎﻓﺘﻪ‬ба тозагї бофташуда. НАВБУНЁД ‫ ﻧﻮﺑﻨﻴﺎد‬нав сохташуда, ба тозагї биноёфта: бинои навбунёд, боѓи навбунёд. НАВБУРУТ ‫ ﻧﻮﺑﺮوت‬он ки нав бурут баровардааст, навхат; нављавон. НАВВОБ а. ‫ ﻧﻮاب‬таър. 1. љонишин, волї. 2. лаќаби амирон ва шоњзодагон (асосан дар Њинд). НАВГАРОЇ ‫ ﻧﻮﮔﺮاﺋﻲ‬нав. пайравї аз сабки усулњои љадид, нављўї, навпардозї. НАВГАРО ‫ ﻧﻮﮔﺮا‬нав. он ки ба сабку услуби њозиразамон пайравї мекунад, навпардоз. НАВГОНЇ ‫ ﻧﻮﮔﺎﻧﻲ‬нав. 1. меваи нахустини дарахт. 2. чизи нав (тоза), чизи навбаромад. НАВГУЛ ‫ ﻧﻮﮔﻞ‬1. гули навшукуфта; дарахти соли аввал гулкарда. 2. маљ. нављавон, хусусан духтари наврас.

НАВДАРСХОН ‫ ﻧﻮدرسﺧﻮان‬нав ба дарсхонї шурўъкарда; талабаи навдарсхон. НАВДАЪВАТ ‫ ﻧﻮدﻋﻮت‬он ки бори аввал ва ба ќарибї ба хизмати њарбї даъват шудааст. НАВДОМОД ‫ ﻧﻮداﻣﺎد‬он ки ба тозагї зан гирифтааст, љавони навхонадор. НАВДЎХТА ‫ ﻧﻮدوﺧﺘﻪ‬нав дўхташуда, ба тозагї дўхташуда. НАВДЎШ дўшида.

‫ﻧﻮدوش‬

:шири навдўш шири нав

НАВДЎШИДА‫ ﻧﻮدوﺷﻴﺪه‬сифати феълї ва феъли њол аз дўшидан; навдўшидашуда (оид ба шир). НАВЁДГИР омўхта.

‫ﻧﻮﻳﺎدﮔﻴﺮ‬

навкор, ба тозагї кореро

НАВЗАМИН ‫ ﻧﻮزﻣﻴﻦ‬замини нав киштбоб шуда, замини навкорам. НАВЗО ‫ ﻧﻮزا‬навзоида, таваллудкарда.

ба

ќарибї

бача

НАВЗОД(А) (‫ ﻧﻮزاد)ه‬кўдаки навзоидашуда; нав аз модар таваллудшуда.

НАВЃОН ‫ ﻧﻮﻏﺎن‬кит. тухми кирмак, кирми пилла.

НАВЗОЙ ‫ ﻧﻮزاي‬ниг. навзо.

НАВДА ‫ ﻧﻮده‬1. шохчаи навраси дарахт. 2. ќаламча.

НАВИГАРИДЎСТ ‫ﻧﻮﻳﮕﺮيدوﺳﺖ‬ навигарї; навпараст.

НАВДАВЛАТ ‫ ﻧﻮدوﻟﺖ‬он ки нав соњиби давлату сарват шудааст; он ки ба тозагї ба мансабу давлат расидааст.

НАВИГАРЇ ‫ ﻧﻮﻳﮕﺮي‬1. нав будан, тозагї. 2. чизи нав, чизи тоза ба вуќўъ пайваста, он чи, ки то њол мављуд набуд ё зоњир нашуда буд. 3. гуфт. хабари тоза, хабари нав; навигарињои рўз ахбори тоза аз вазъи замони њол.

НАВДАВЛАТЇ ‫ ﻧﻮدوﻟﺘﻲ‬навдавлат будан, акнун ба сарвату давлат расидан. НАВДАДАВОНЇ ‫ ﻧﻮدهدواﻧﻲ‬навда баровардани дарахт, айёми навдадавонї айёми шохчабарории дарахтон. НАВДАДОР ‫ ﻧﻮدهدار‬дарахти шохчадор. НАВДАМ ‫ ﻧﻮدم‬1. љавон, наврас. 2. маљ. навкор; одами нав ба вазифае таъйиншуда.

дўстдори

НАВИГАТСИЯ лот.‫ ﻧﻮﻳﮕﺘﺴﻴﻪ‬1. киштиронї (њам дар об ва њам дар њаво). 2. соњаи илми киштиронист, ки тарзу усулњои идораи киштињоро њам дар обу њам дар њаво меомўзад. 3. давраи муайяне аз фасли сол, ки обу њаво ба киштиронї ва парвози киштињои њавої имкон медињад.

НАВДАМИДА ‫ ﻧﻮدﻣﻴﺪه‬наврасида; наврўида; навбаромада: муйлаби навдамида.

НАВИГАТСИОНЇ ‫ ﻧﻮﻳﮕﺘﺴﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба навигатсия; давраи навигатсионї муддате, ки киштиронї имкон дорад.

НАВДАНДОН ‫ ﻧﻮدﻧﺪان‬кўдаки навзоде, ки акнун дандон баровардааст.

НАВИД ‫ ﻧﻮﻳﺪ‬мужда, хабари хуш; ваъда.

НАВДАНИЊОЛ ‫ ﻧﻮدهﻧﻬﺎل‬нињоли љавон, навнињол. НАВДАРС навомўз.

‫ﻧﻮدرس‬

нав ба дарсхонї саркарда,

НАВИН ‫ ﻧﻮﻳﻦ‬нав, тоза; навтарин. НАВИС ‫ ﻧﻮﻳﺲ‬1. асоси замони њозира аз навиштан; навис–навис бо такрор ва бисёру пайва-

– 879 – ста навиштан. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои нависандаи чизе: номанавис, шеърнавис, њикоянавис. НАВИСАНДА ‫ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз навиштан; он ки навиштааст, касе, ки иншо кардааст, нигоранда. 2. он ки машѓули фаъолияти адабї аст, асарњои бадеї эљод мекунад; муаллифи асари бадеї: Иттифоќи нависандагони Тољикистон, Нависандаи халќии Тољикистон. НАВИСАНДАГЇ ‫ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﻲ‬нависанда будан, шуѓлу амали нависанда. НАВИСОНАВИС ‫ ﻧﻮﻳﺴﺎﻧﻮﻳﺲ‬бисёр навиштан, аз њад зиёд ва бењуда навиштан. НАВИСОНДАН виштан.

‫ﻧﻮﻳﺴﺎﻧﺪن‬

тарзи бавоситаи на-

НАВИШТ ‫ ﻧﻮﺷﺖ‬асоси замони гузаштаи навиштан: тарзи навишти њарфњо. НАВИШТА ‫ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬1. феъли њол ва сифати феълии замони гузашта аз навиштан. 2. њар чизи навишташуда; китобатшуда; навишта гирифтан рўнавис кардан, рўбардор кардан. НАВИШТАН ‫ ﻧﻮﺷﺘﻦ‬1. фикре, матлаберо рўи (ба рўи) коѓаз овардан, нигоштан. 2. таълиф кардан, эљод кардан, ба вуљуд овардани асари адабї ё илмї. 3. рўбардор кардан, рўнавис кардан, китобат намудан. НАВИШТАНЇ ‫ ﻧﻮﺷﺘﻨﻲ‬сифати феълии замони оянда аз навиштан; он чи навишта мешавад; лоиќи навиштан; муносиби навиштан. НАВИШТАЉОТ ‫ ﻧﻮﺷﺘﺠﺎت‬љ. навишта; чизњои навишташуда; навиштањо; нигоришот. НАВИШТОР‫ ﻧﻮﺷﺘﺎر‬навишт; (тарзи) иншо, нигориш. НАВИШТОРЇ ‫ ﻧﻮﺷﺘﺎري‬мансуб ба навиштор; хаттї, китобатї, иншої; забони навишторї забони китобї; муќоб гуфторї. НАВЇ ‫ ﻧﻮي‬нав будан; навигарї, тозагї (нисбат ба пайдоиш): тарафдори навї. НАВКАНДА ‫ ﻧﻮﻛﻨﺪه‬1. ба тозагї кандашуда, нав кофташуда; љўи навканда. 2. ба тозагї аз дарахт чида ё аз палак људо карда: харбузаи навканда. НАВКАР//НЎКАР

‫ﻧﻮﻛﺮ‬

1. мулозим, хизматгор,

НАВ чокар. 2. таър. аскари як дастаи низомї дар аморати Бухоро.

НАВКАРЇ//НЎКАРЇ ‫ ﻧﻮﻛﺮي‬1. хизматгорї, чокарї, пешхизматї. 2. таър. хизмат дар дастаи низомии навкарон. НАВКАРОНА//НЎКАРОНА ‫ ﻧﻮﻛﺮاﻧﻪ‬монанди навкар, шабењи хизматгор; чоплусона. 2. таър. хизматона ба навкар. НАВКИСА ‫ ﻧﻮﻛﻴﺴﻪ‬он ки нав соњиби пулу мол шудааст, одами нав пулдоршуда. НАВКОР ‫ ﻧﻮﻛﺎر‬касе, ки ба ягон кор нав шурўъ кардааст ва таљрибаи корї надорад. НАВКОРАМ ‫ ﻧﻮﻛﺎرم‬ба тозагї кишт шуда, навкишт; замини навкорам замини нокорами ба тозагї обёрї ва корамшуда. НАВКОРЇ ‫ ﻧﻮﻛﺎري‬навкор будан дар коре, камтаљриба будан. НАВЌАЛАМ ‫ ﻧﻮﻗﻠﻢ‬маљ. он ки тоза ба нависандагї шурўъ кардааст: адиби навќалам. НАВЌИРАВ ‫ ﻧﻮﻗﺮو‬нав; истифоданашуда; корди навќирав корди нав тезкарда. НАВЌИРОН ‫ ﻧﻮﻗﺮان‬1. ба тозагї наздикшуда, пайваста ба чизе. 2. нуљ. ба тозагї ба њам наздикшуда дар як бурљ (оид ба ситорањо). НАВЌОН ‫ ﻧﻮﻗﺎن‬хўшањои гандум, ки њангоми дарав ба замин мерезанд. НАВМ а.‫ ﻧﻮم‬кит. хоб. НАВМАШЌ ‫ ﻧﻮﻣﺸﻖ‬он ки ба тозагї ба машќе шурўъ кардааст, навёдгир, навкор. НАВМЕД ‫ ﻧﻮﻣﻴﺪ‬ниг. ноумед. НАВМЕДЇ ‫ ﻧﻮﻣﻴﺪي‬ниг. ноумедї; бо навмедї ноумедона, умедро канда; ба навмедї андохтан маъюс кардан, ноумед кардан (касеро); ба навмедї афтодан ноумед шудан, маъюс гаштан. НАВМЕДОНА ‫ ﻧﻮﻣﻴﺪاﻧﻪ‬ниг. ноумедї. НАВНИЊОЛ ‫ ﻧﻮﻧﻬﺎل‬1. нињоли нав, нињоли ба тозагї шинондашуда; дарахти љавон. 2. маљ. нављавон, наврас. 3. маљ. он, ки ба коре ё шуѓле ба тозагї шурўъ кардааст; навнињоли боѓи санъат њунарманди љавон; навнињоли адабиёт адиби љавон.

– 880 –

НАВ

НАВО I ‫ ﻧﻮا‬1. садо, овоз; наѓма, оњанг; нола. 2. номи маќоми сеюм аз оњангњои “Шашмаќом”; созу наво наѓмаву овоз, оњангу суруд. НАВО II ‫ ﻧﻮا‬1. хўрок, чизњои хурданї, ѓизо. 2. воситањои зиндагї, чизу чораи рўзгор; нарху наво бањову арзиши чизњо дар бозор. 3. насиб, рўзї. 4. сарват, дорої, боигарї. НАВО ‫ ﻧﻮا‬III а. ‫ ﻧﻮا‬тухми хурмо, донаи хурмо. НАВОБАХШ ‫ ﻧﻮاﺑﺨﺶ‬кит. рўзирасон, раззоќ. НАВОБОД ‫ ﻧﻮآﺑﺎد‬нав ободшуда, нав бун-ёдшуда, нав ба вуљуд овардашуда, навбунёд. НАВОВАР‫ ﻧﻮآور‬љорикунандаи навигарињо; он ки дар кору касби худ ягон навигарии муфид медарорад ва ё усулу тарзи нав, фикри тозае пешнињод мекунад. НАВОВАРЇ ‫ ﻧﻮآوري‬1. навигарї даровардан. 2. навовар будан, фаъолияти навовар. НАВОГАР возанда.

‫ﻧﻮاﮔﺮ‬

мутриб, сароянда, созанда, на-

НАВОДИР а.‫ ﻧﻮادر‬љ. нодир; чизњои камёб ва кам дучоршаванда. навоз 1. асоси замони њозира аз навохтан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои навозанда: оњангнавоз, дуторнавоз, торнавоз. 3. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои навозишкунанда: мењмоннавоз, дилнавоз, рўњнавоз. НАВОЗ ‫ ﻧﻮاز‬навозиш, мењрубонї. НАВОЗАНДА‫ ﻧﻮازﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз навохтан. 2. мутриб, созанда. НАВОЗАНДАГЇ ‫ ﻧﻮازﻧﺪﮔﻲ‬навохтани асбобњои мусиќї; касби навозандаи олатњои мусиќї, њунари навохтан. НАВОЗИШ I ‫ ﻧﻮازش‬мењрубонї, шафќат; дилљўї, навозиши модар, лутфу навозиш; бо навозиш навозишкорона, мењрубонона; навозиш кардан мењрубонї кардан, дилљўї кардан, дўстдорї намудан. НАВОЗИШ II наѓмаву суруд.

‫ﻧﻮازش‬

мутрибї,

сознавозї;

НАВОЗИШГАР ‫ ﻧﻮازﺷﮕﺮ‬ниг. навозишкор. НАВОЗИШКОР илтифот.

‫ﻧﻮازشﻛﺎر‬

мењрубон, дилљў, бо-

НАВОЗИШКОРОНА ‫ ﻧﻮازشﻛﺎراﻧﻪ‬бо навозиш, бо мењрубонї, мењрубонона, илтифоткорона. НАВОЗИШКОРЇ мењрубонї.

‫ﻧﻮازشﻛﺎري‬

навозиш, дилљўї,

НАВОИН ‫ ﻧﻮآﺋﻴﻦ‬1. нав пайдошуда, навбаромад, тозабаромад. 2. кит. зебо ва ороста. НАВОЌИС а. ‫ ﻧﻮاﻗﺺ‬кит., љ. наќс. НАВОЛ а. ‫ ﻧﻮال‬кит. 1. ато, бахшиш, њадя. 2. насиб, бањра. НАВОЛА ‫ ﻧﻮاﻟﻪ‬1. хўрок, таом, тўша; микдори як бор хўрдани чизе, як миќдор хўроке, ки барои касе људо карда мешавад. 2. кулўлаи хамир, (зувола) кулўлаи ягон чизи хўрданї; луќма. 3. ризќ. НАВОЛАБУР ‫ ﻧﻮاﻟﻪﺑﺮ‬корди хамирбурї. НАВОМАДА дааст.

‫ ﻧﻮآﻣﺪه‬он ки ба љое ба тозагї ома-

НАВОМЎЗ ‫ ﻧﻮآﻣﻮز‬1. он ки нав ба омўхтан сар кардааст, навшогирд. 2. он ки дар коре њанўз таљриба надорад, навкор. НАВОН ‫ ﻧﻮان‬кит. 1. сифати феълї ва феъли њоли замони њозира аз навидан. 2. хамида, хамшуда, дуто. 3. маљ. суст ва заиф; ◊ сарви навон мањбубаи хушрафтор, ёри хиромон. навор ‫ ﻧﻮار‬асоси замони њозира аз наворидан; навоштан. НАВОР ‫ ﻧﻮار‬1. риштаи сербари тасмамонанд аз матоъ, чарм ё чизњои эластикї; канора, зењ, шероза, лента. 2. лентаи филмгирї; ба навор гирифтан (бардоштан) а) ба лента сабт кардани овоз ё сурате; б) филмро дар навор сабт кардан, филм бардоштан. НАВОРБАРДОР ‫ ﻧﻮارﺑﺮدار‬нав. дар телевизион ва кино: мутахассисе, ки намоиш ва сањнањоро дар навор сабт мекунад, мутахассиси аксбардор; наворгир, филмбардор. НАВОРБАРДОРЇ ‫ ﻧﻮارﺑﺮداري‬исми амал ба навор бардоштан; шуѓл ва кори наворбардор. НАВОРГИР ‫ ﻧﻮارﮔﻴﺮ‬ниг. наворбардор. НАВОРГИРЇ ‫ ﻧﻮارﮔﻴﺮي‬ниг. наворбардорї. НАВОРДОР ‫ ﻧﻮاردار‬дорои навор, навордошта: дастгоњи навордори суратгирї.

– 881 –

НАВ

НАВОРШАКЛ ‫ ﻧﻮارﺷﻜﻞ‬шакли наворро дошта.

НАВРАСИДА ‫ ﻧﻮرﺳﻴﺪه‬ниг. наврас.

НАВОСА ‫ ﻧﻮاﺳﻪ‬ниг. набаса.

НАВРАСТА ‫ ﻧﻮرﺳﺘﻪ‬наврас, наврасида: наврўида, наврўста (оид ба растанињо): алафи наврасида.

НАВОСАНЉ ‫ ﻧﻮاﺳﻨﺞ‬кит. 1. сароянда, њофиз, овозхон; навозанда. 2. маљ. касе, ки ќадру ќимати сухани мавзунро медонад, сухансанљ, саррофи сухан, сухандон. НАВОСОЗ ронагўй.

‫ﻧﻮاﺳﺎز‬

НАВОФАРИН навовар.

наѓмахон,

сурудхон,

та-

‫ ﻧﻮآﻓﺮﻳﻦ‬касе, ки чизи нав месозад;

НАВОХОН ‫ ﻧﻮاﺧﻮان‬сурудхон, наѓмахон; мурѓи навохон булбул. НАВОХОНЇ наѓмасарої.

‫ﻧﻮاﺧﻮاﻧﻲ‬

сурудхонї, наѓмахонї,

НАВОХТ I ‫ ﻧﻮاﺧﺖ‬навозиш, мењрубонї, дилљўї. НАВОХТ II ‫ ﻧﻮاﺧﺖ‬оњанг, суруд, тарона. НАВОХТАН I ‫ ﻧﻮاﺧﺘﻦ‬асбоби мусиќиро ба садо даровардан, созандагї кардан; шикам (аз гуруснагї) танбўр навохтан киноя аз хеле гурусна будан. НАВОХТАН II ‫ ﻧﻮاﺧﺘﻦ‬навозиш кардан, мењрубонї, дилљўї кардан, илтифот зоњир намудан. НАВОЊИНИШИН сокини ноњия.

‫ﻧﻮاﺣﻲﻧﺸﻴﻦ‬

муќими ноњия,

НАВОЊЇ а. ‫ ﻧﻮاﺣﻲ‬љ. ноњия; дар ин навоњї дар ин наздикињо. НАВПАР ‫ ﻧﻮﭘﺮ‬ба тозагї пару бол бароварда, нав ба парвоз сар карда: чўљаи навпар. НАВПАРАСТ чизи нав.

‫ﻧﻮﭘﺮﺳﺖ‬

толиб ва ишќбози њар як

НАВПАРВОЗ ‫ ﻧﻮﭘﺮواز‬нав ба парвоз (паридан) сар карда: мурѓи навпарвоз. НАВПАРДОЗ ‫ ﻧﻮﭘﺮداز‬1. нав пардоз (рангубор) додашуда: кафши навпардоз. 2. тарафдори навї, навовар:шоири навпардоз. НАВПУХТ(А) ‫ﻧﻮﭘﺨﺘﻪ‬//‫ ﻧﻮﭘﺨﺖ‬њар чизи ба тозагї пухташуда, расида: таоми навпухта, љави навпухта. НАВРАС ‫ ﻧﻮرس‬1. нав ќадкашида, нав ба камолрасида: љавони наврас; насли наврас насли љавон, љавонон. 2. навпухта: меваи наврас.

НАВРЕХТА ‫ ﻧﻮرﻳﺨﺘﻪ‬ба тозагї афтида; чакида: њамин њоло: шабнами наврехта. НАВРАСЇ ‫ ﻧﻮرﺳﻲ‬нављавонї; љавонї: айёми наврасї замони (давраи, солњои) наврас будан. НАВРИШ ‫ ﻧﻮرﻳﺶ‬нав ришбароварда, ба тозагї ришаш дамида: љавони навриш. НАВРУСТА ‫ ﻧﻮرﺳﺘﻪ‬наврўида; гули навруста а) гули ба тозагї сабзида; гули навшукуфта; б) киноя аз мањбуба, маъшуќа. НАВРЎЗ ‫ ﻧﻮروز‬1. рўзи аввали соли њиљрии шамсї, ки ба 21 март баробар меояд ва ин рўз иди соли нав аст; иди Наврўз. 2. умуман ид, љашн. НАВРЎЗГОР‫ ﻧﻮروزﮔﺎر‬нав хонадоршуда, марде, ки нав зан гирифтааст ё зане, ки нав шавњар кардааст. НАВРЎЗЇ ‫ ﻧﻮروزي‬1. мансуб ба наврўз: сайри наврўзї. 2. тўњфаи идона ба муносибати љашни наврўз: идии наврўзї. НАВРЎЗМОЊ моњ.

‫ﻧﻮروزﻣﺎه‬

моњи наврўз, фарвардии

НАВРЎИДА ‫ ﻧﻮروﺋﻴﺪه‬ниг. навруста. НАВСАБЗ‫ ﻧﻮﺳﺒﺰ‬ба тозагї сабзшуда, он чи нав сабз шудааст: дарахтони навсабз. НАВСАБЗИДА навсабзида.

‫ﻧﻮﺳﺒﺰﻳﺪه‬

ниг. навсабз: баргњои

НАВСАВОД ‫ ﻧﻮﺳﻮاد‬нав саводбароварда, акнун саводаш баромада: бачаи навсавод. НАВСОЗЇ ‫ ﻧﻮﺳﺎزي‬исми амал аз нав сохтан; дигаргунсозї: навсозињои инќилобї. НАВСОХТ ‫ ﻧﻮﺳﺎﺧﺖ‬нав сохташуда, навбунёд: бинои навсохт. НАВТАЊСИЛ ‫ ﻧﻮﺗﺤﺼﻴﻞ‬он ки нав ба тањсил шурўъ кардааст. НАВТАШКИЛ ‫ ﻧﻮﺗﺸﻜﻴﻞ‬ба тозагї шакл гирифта, созмонёфта, навбунёд. НАВТАЪСИС

‫ﻧﻮﺗﺄﺳﻴﺲ‬

ба тозагї бунёд шуда,

– 882 –

НАВ асос гузошта.

НАВФИКР‫ ﻧﻮﻓﻜﺮ‬шахси соњиби тафаккури љадид. НАВХАТ ‫ ﻧﻮﺧﻂ‬мўйлабу ришаш акнун дамида: љавони навхат. НАВХАТМ ‫ ﻧﻮﺧﺘﻢ‬он ки тањсилро дар мактаб нав ба итмом расонидааст. НАВХЕЗ ‫ ﻧﻮﺧﻴﺰ‬1. гиёњи ба тозагї аз замин баромада, наврўида, навсабз: сабзањои (гиёњњои) навхез. 2. наврас, љавон. НАВХОНАДОР ‫ ﻧﻮﺧﺎﻧﻪدار‬он ки гирифтааст ё шавњар кардааст. НАВХОСТА ста.

‫ﻧﻮﺧﻮاﺳﺘﻪ‬

нав

зан

ниг. навхез: гулњои навхо-

НАВШОДИР‫ﻧﻮﺷﺎدر‬ хим. моддаи сафеди кристаллї, ки дар техникаву тиб истифода мешавад, хлориди аммоний: љавњари навшодир. НАВШУДА ‫ ﻧﻮﺷﺪه‬аз нав сохташуда; дигаргуншуда, таѓйирёфта. НАВШУДГОР ‫ ﻧﻮﺷﺪﮔﺎر‬ба тозагї шудгоршуда: замини навшудгор. НАВШУКУФТА ‫ ﻧﻮﺷﻜﻔﺘﻪ‬гули ба тозагї кушодашуда, шукуфањояш нав намоёншуда: гулњои навшукуфта; ◊ оташи навшукуфта оташи њамин њозир даргирифта, оташи ба тозагї шўълаваршуда, нав лахчашуда.

НАВЊАСАРО ‫ ﻧﻮﺣﻪﺳﺮا‬ниг. навњагар.

НАВЪ а. ‫ ﻧﻮع‬1. хел, љинс: навъи аъло, навъњои нави пахта; навъи башар инсоният, одамизод; ба навъњо људо кардан чизеро мувофиќи сифаташ ба хелњо људо кардан. 2. тавр, тарз, гуна; як навъ а) як хел, навъе, ким -чи хел; б) ба тавре, тавре карда; базур; в) мас., бад нест, мешавад (љавобан ба суоли «ањволатон чї хел аст?»); ба њар навъе ки бошад... ба њар роње, ки бошад; илоље ёфта, чорае андешида; чи навъ шуда бо кадом роњ, чи гуна, бо кадом усул; як навъ карда илоље ёфта, бо як роње, тавре карда; њар навъ карда а) илоље ёфта; бо ягон роњ. б) чи хеле ки набошад, бо њар роњ

НАВЊАСАРОЇ ‫ ﻧﻮﺣﻪﺳﺮاي‬навња кардан, суруди мотамї хондан.

НАВЪЇ зотї.

НАВЊАХОНЇ ‫ ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﻲ‬ниг. навњасарої.

НАВЪСАНЉЇ ‫ ﻧﻮعﺳﻨﺠﻲ‬кишов. тухмисанљї.

НАВЧА ‫ ﻧﻮﭼﻪ‬1. нозукандом, ќадбаланд, баландќомат: одами навча. 2. књн. хидматгор, ќарорї, пешхизмат; шогирди саисхона.

НАВЭЉОД ‫ ﻧﻮاﻳﺠﺎد‬ба тозагї эљодшуда; навбунёд, навсохт.

НАВЊА а. ‫ ﻧﻮﺣﻪ‬фиѓон, зорї, нола, шеван, гиря бо овози баланд дар азову мусибате: навњаву фиѓон; навња кардан сўзу гудози худро бо овози баланд ифода кардан; гирис-тан, гиря кардан. НАВЊАГАР ‫ ﻧﻮﺣﻪﮔﺮ‬он ки дар мотам нолаву фиѓон мекунад, овозандоз, гирякунанда. НАВЊАГАРЇ ‫ ﻧﻮﺣﻪﮔﺮي‬гиряву зорї бо суруди мотам, овозандозї.

НАВЉАБА ‫ ﻧﻮﺟﺒﻪ‬књн. сел, селоб. НАВЉАВОН ‫ ﻧﻮﺟﻮان‬тозаљавон, љавони нав ба балоѓат расида. НАВЉАВОНЇ наврасї.

‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬

айёми аввали љавонї,

НАВЉЎ ‫ ﻧﻮﺟﻮ‬љўяндаи навигарї, навовар. НАВЉЎШ ‫ ﻧﻮﺟﻮش‬1. ниг. навдўш. 2. ба тозагї ба љўш омада (нисбат ба моеъ). НАВШИРА ‫ ﻧﻮﺷﻴﺮه‬нав ба шира даромада, тоза ширагирифта(оид ба мевањо). НАВШОГИРД гирдшуда.

‫ﻧﻮﺷﺎﮔﺮد‬

шогирди нав, нав шо-

‫ﻧﻮﻋﻲ‬

1. мансуб ба навъ. 2. биол. љинсї,

НАГАН ‫ ﻧﮕﻦ‬як навъ таппончаи њафттира, ки тирдони чархзананда дорад. НАГУН ‫ ﻧﮕﻮن‬сар зеру по боло, сарозер, вож-гун. НАГУНБАХТ ‫ ﻧﮕﻮنﺑﺨﺖ‬баргаштабахт, бадбахт. НАГУНБАХТЇ ‫ﻧﮕﻮنﺑﺨﺘﻲ‬ шўрбахтї, сияњбахтї.

нагунбахт

будан;

НАГУНСОР ‫ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر‬чаппа, сарнагун, подарњаво: нагунсор шудан сарнагун шудан, аз байн рафтан. НАГЊАТ ‫ ﻧﮕﻬﺖ‬ниг. накњат. НАЃЗ ‫ ﻧﻐﺰ‬1. хуб, некў, писандида. 2. бо сифати хуб, бомуваффаќият: амалиёт наѓз гузашт. 3. ба хубї, хеле хуб, ба ваљњи ањсан; наѓзаш

– 883 – бењтараш, бењтар он аст, ки...: наѓзаш њамин ки...; наѓз дидан а) ба хубї дидан, бо диќќат аз назар гузарондан: њар тарафро наѓз дида баромадан; б) дўст доштан; наѓз донистан ба хубї донистан, хеле хуб огоњ будан аз чизе; наѓзу бад шудан љангу љанљол кардан бо касе, сурху сафед шудан; наѓз шудан а) хуб шудан; б) саломат шудан, сињат шудан; наѓз кардед кори хуб кардед; наѓз монед! сињату саломат бошед (ваќти видоъ мегўянд); наѓз равед! роњи сафед! тинљу осуда рафта расед!; наѓз нашудан анљомаш хуб набудан, оќибаташ ташвишовар будан; наѓз не хуб не, кори нек не, маъќул не, писандида не. НАЃЗАК ‫ ﻧﻐﺰك‬1. тиб. бемории бачагонаи сирояткунанда, ки бар асари он ба бадан обила мебарояд, чечак. 2. доѓе, ки дар рўй баъди обилаи наѓзак мондааст; доѓи наѓзак доѓи боќимонда аз обилаи наѓзак; наѓзак кандан, наѓзак буридан барои пешгирї аз бемории наѓзак заррае аз барангезонандаи ин касалиро ба организм гузаронидан, ки бо дусе дона чечак баровардан бача аз хавф халос мешавад; чечак кандан, обилакўбї кардан.

НАД наѓмаи касе бозидан бо гуфти касе кор кардан, мувофиќи майли касе амал кардан; дар тањти таъсири касе будан.

НАЃМАБОЗ ‫ ﻧﻐﻤﻪﺑﺎز‬ниг. наѓмагар 3.

‫ﻧﻐﻤﻪﺑﺎزي‬

НАЃМАБОЗЇ дабозї.

найрангбозї, шўъба-

НАЃМАГАР ‫ ﻧﻐﻤﻪﮔﺮ‬1. навозанда. 2. сароянда. 3. маљ. найрангбоз, шўъбадабоз. НАЃМАНАВОЗ ‫ ﻧﻐﻤﻪﻧﻮاز‬навозанда, мусиќинавоз, мутриб.

‫ﻧﻐﻤﻪﻧﻮازي‬

НАЃМАНАВОЗЇ мутрибї.

навозандагї,

НАЃМАПАРДОЗ ‫ ﻧﻐﻤﻪﭘﺮداز‬ниг. наѓмасаро. НАЃМАПАРДОЗЇ ‫ ﻧﻐﻤﻪﭘﺮدازي‬ниг. наѓмасарої. НАЃМАСАРО риб.

‫ﻧﻐﻤﻪﺳﺮا‬

наѓмахон, сароянда, мут-

НАЃМАСАРОЇ ‫ ﻧﻐﻤﻪﺳﺮاﺋﻲ‬суруд хондан; наѓмасарої кардан сурудхонї кардан. НАЃМАТИРОЗ наѓмахон.

‫ﻧﻐﻤﻪﻃﺮاز‬//‫ﻧﻐﻤﻪﺗﺮاز‬

наѓмапардоз,

НАЃЗАКАК ‫ ﻧﻐﺰﻛﻚ‬1. шакли навозишии наѓз. 2. хушнамуд, дилписанд, назаррабо: њавлии наѓзакак; духтарчаи наѓзакак духтарчаи хушрўяку зебо. 3. бисёртар, бештар, ба ќадри кофї, ба дараљаи даркорї.

НАЃОМ а. ‫ ﻧﻐﺎم‬кит. 1. заррањои чанг, ки дар њаво пароканда мешаванд. 2. тира, сиёњранг. 3. бад, зишт.

НАЃЗАКБУРЇ ‫ ﻧﻐﺰكﺑﺮي‬ниг. наѓзакканї.

НАЃОРА а. ‫ ﻧﻐﺎره‬ниг. наќора.

НАЃЗАКДОР‫ ﻧﻐﺰكدار‬он ки доѓи наѓзак дорад.

НАЃОРАЗАН ‫ ﻧﻐﺎرهزن‬ниг. наќоразан.

НАЃЗАККАНЇ ‫ ﻧﻐﺰكﻛﻨﻲ‬исми амал аз наѓзак кандан; наѓзаккўбї.

НАЃОРАЗАНЇ ‫ ﻧﻐﺎرهزﻧﻲ‬ниг. наќоразанї.

НАЃЗАККЎБЇ ‫ ﻧﻐﺰكﻛﻮﺑﻲ‬ниг. наѓзак кандан. НАЃЗЇ ‫ ﻧﻐﺰي‬1. хубї, имтиёз, бартарї. 2. некї, некўкорї; муќоб. бадї; наѓзї кардан некї кардан; фоида ё ёрї расондан. НАЃИЛ ‫ ﻧﻐﻞ‬књн. љое, ки дар сањро ва домани кўњ барои паноњ гирифтани гўсфандон тавора кашида ё канда шудааст. НАЃМА ‫ ﻧﻐﻤﻪ‬1. наво, оњанг, лањн; хониш, суруд: наѓмаи дутор, наѓмаи мурѓони чаман, гоњ наѓмаю усул, гоњ Худою расул. 2. маљ. рафтори бад, рафтори нозеб. 3. маљ. њила, найранг; наѓма баровардан рафтори бад нишон додан, кори ношоиста ва номаќбул кардан; ◊ ба

НАЃМАХОН ‫ ﻧﻐﻤﻪﺧﻮان‬ниг. наѓмасаро.

НАЃОРАЧЎБ ‫ ﻧﻐﺎرهﭼﻮب‬ниг. наќорачўб. НАДАБ а. ‫ ﻧﺪب‬кит. 1. љой ва асари захм. 2. гарав, шартбандї дар ќимор ё дар тирандозї. НАДАМ а. ‫ ﻧﺪم‬кит. пушаймонї, надомат, афсўс. НАДВА а. ‫ ﻧﺪوه‬гурўњ, анљуман; мањфил. НАДДОФ а. ‫ ﻧﺪاف‬тит ва ѓоз-ѓозкунандаи пашм, пахта ва ѓ. (барои нарм шудани он), њаллољ, пайанда. НАДДОФЇ ‫ ﻧﺪاﻓﻲ‬тит кардани пашм, пахта, пайандагї (њоло ин амалро мошин анљом медињад); кору касби наддоф. НАДДОФХОНА пайидан.

‫ﻧﺪافﺧﺎﻧﻪ‬

љои наддофї, љои

– 884 –

НАД НАДИД а. ‫ ﻧﺪﻳﺪ‬кит. монанд, њамто, назир.

НАДИМ а. ‫ ﻧﺪﻳﻢ‬њамнишини шахсони бузург (аз ќабили амирону шоњон); њамсўњбат, њамдам. НАДИМЇ ‫ ﻧﺪﻳﻤﻲ‬мусоњибї, њамнишинии амирону шоњон.

муќаррабиву

НАДЇ а. ‫ ﻧﺪي‬кит. тарї, намї, рутубат; муќоб. хушкї. НАДОМАТ а. ‫ ﻧﺪاﻣﺖ‬афсўс, таассуф, пушаймонї; њасрату надомат кардан афсўс хўрдан, таассуф кардан; пушаймонї изњор намудан. НАДОМАТЗАДА сўсхўрда.

‫ﻧﺪاﻣﺖزده‬

пушаймоншуда, аф-

НАЁМ//НИЁМ ‫ ﻧﻴﺎم‬ѓилоф; ѓилофи шамшер. НАЖАНД ‫ ﻧﮋﻧﺪ‬књн. ѓамгин, андўњгин, афсурда, пажмурда. НАЖОД ‫ ﻧﮋاد‬1. насл, авлод. 2. ирќ. НАЖОДЇ жод.

‫ﻧﮋادي‬

мансуб ба нажод; аз љињати на-

НАЖОДПАРАСТ ‫ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺖ‬тарафдор ва пайрави равияи нажодпарастї; он ки нажоди худро аз дигарон болотар медонад ва нажодњои дигарро паст мезанад. НАЖОДПАРАСТЇ ‫ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻲ‬ назарияи зиддиилмии иртиљої, ки ба даъвои нобаробарии башар, ки гўё ирќи олї аз азал лоиќи њукмронї бошаду насибаи ирќи паст итоату зањмат асос ёфтааст. НАЖОДПАРАСТОНА ‫ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬ њамчун нажодпараст; аз нуќтаи назари нажодпарастї; сиёсати нажодпарастона сиёсати давлатие, ки ба назария ва равияи нажодпарастї асос ёфтааст. НАЖОДШИНОСЇ ‫ ﻧﮋادﺷﻨﺎﺳﻲ‬як шохаи илми мардумшиносї (этнография), ки масъалањои пайдоиши ирќу нажоди халќњоро меомўзад. Н-АЗ ‫ ﻧﺰ‬шакли кўтоњшудаи на аз. НАЗАР а. ‫ ﻧﻈﺮ‬1. нигоњ, дид; назар андохтан (афкандан) нигоњ кардан; аз назар гузаронидан (чизеро, љоеро); назараш афтидан дида мондан (касе, чизеро); назар давонидан тез нигоњ кардан; назар гузарондан; назар дўхтан бо диќќат нигоњ кардан; назар кардан нигоњ кардан; аз назар нопадид шудан дида нашудан,

нонамоён гаштан, ѓоиб гаштан; аз назар пинњон шудан нопадид гаштан. 2. маљ.чашм, дида; назар доштан чашм доштан, чашми умед доштан; назар ба... а) нисбат ба...., аз чизе дида…; б) бино бар..., аз рўи..., мувофиќи...: назар ба фикри вай, назар ба ќавли вай. 3. маљ. фикр, мулоњиза; нуќтаи назар фикр ва мулоњизаи касе дар бораи масъалае; аз нуќтаи назари... аз рўи аќидаи..., ба фикри..., бино бар диди...; ба назар зоњиран, гўё; ба назарам... ба фикрам, бино ба пиндоштам; ба назари аввал дар нигоњи нахуст; гўё ки, чунин менамояд, ки… ба назар намоён а) шоёни диќќат, диќќатљалбкунанда; б) маљ. муътабар, шинохта; ба назари истењзо истењзоомез; бо назари тааљљуб тааљубомезона; дар назари… ба фикри…, аз рўи аќидаи… доираи назар њудуди биниш, љањонбинї; аз мадди назари… дар пеши чашми…, ба он нигоњ накарда; назараш паст… киноя аз дунњиммат, мумсик, хасис; аз назар гузарондан а) як-як дида баромадан, санљишкорона нигоњ кардан; б) маљ. хондан, мутолиа кардан; аз назар дур нарафтан доим дар пеши чашм будан, ба чашм намуда истодан, аз ёд набаромадан. аз назар ѓоиб шудан нопадид гаштан, нонамоён шудан; ба назар афтодан ногоњ дида шудан, нохост намоён шудан; ба назар гирифтан кин. ба эътибор гирифтан, эътибор додан, ба њисоб гирифтан; ба назар намудан намоён шудан, ба чашм расидан; ба назар нанамудан кин. беањамият њисоб кардан; мавриди эътибор ќарор нагирифтан. ба назар овардан ба ёд овардан; ба назар тофтан дида шудан, ба чашм намудан, ба чашм афтодан; ба пеши назар овардан а) тасаввур кардан; б) намоён кардан, зоњир сохтан, намоёндан ба пеши назар омадан намоён шудан, дида шудан (дар тасаввур, дар хаёл); дар зери назар гирифтан киноя аз дида истодан, назорат кардан; дар назар доштан киноя аз ба эътибор гирифтан, ба асос гирифтан; дар (ба) назар чунин намудан чунин тофтан, гўё, зоњиран; манзури назари касе кардан ба касе нишон додан. НАЗАРАН а. ً‫ ﻧﻈﺮا‬назар ба … нисбат ба…; аз рўи… , мувофиќи…. НАЗАРБАЛАНД ‫ ﻧﻈﺮﺑﻠﻨﺪ‬1. њавобаланд, худписанд, маѓрур. 2. бовиќор, сахт. НАЗАРБАЛАНДЇ

‫ﻧﻈﺮﺑﻠﻨﺪي‬

1.

њавобаландї,

– 885 – маѓрурї, худписандї. 2. виќор, њиммат, саховат. НАЗАРБАЛАНДОНА ‫ ﻧﻈﺮﺑﻠﻨﺪاﻧﻪ‬1. њавобаландона, худписандона, маѓрурона. 2. њимматбаландона, саховатмандона. НАЗАРБАНД ‫ ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ‬маљ. он ки рафтору кирдораш ба таври пинњонї тафтиш ва назорат мешавад, зери назорат гирифта, таги чашм кардашуда. НАЗАРБОЗ‫ ﻧﻈﺮﺑﺎز‬1. карашмакунанда, ишвагар. 2. маљ. ошиќи дидори хубрўён; ишќварзанда. НАЗАРБОЗЇ ‫ ﻧﻈﺮﺑﺎزي‬1. назарбоз будан; ишвагарї. 2. маљ. назар кардан ба чењраи хубрўён, чашмчаронї; ишќварзї. НАЗАРГАЊ ‫ ﻧﻈﺮﮔﻪ‬ниг. назаргоњ. НАЗАРГИР ‫ ﻧﻈﺮﮔﻴﺮ‬маљ. назаррабо, диќќатљалбкунанда, эътиборро ба худ кашанда; муќоб. назарногир. НАЗАРГОЊ‫ ﻧﻈﺮﮔﺎه‬1. љои назар кардан, љои нигоњ кардан, тамошогоњ. 2. мазори пайѓамбарон ва мардумони порсо. НАЗАРДИД‫ ﻧﻈﺮدﻳﺪ‬андоза кардан бо чашм; ба назардид ба тахмин, аз рўи тахмин. НАЗАРДЎЗ бинанда.

‫ﻧﻈﺮدوز‬

нигоњкунанда, бо диќќат

НАЗАРИЁТ а. ‫ ﻧﻈﺮﻳﺎت‬ниг. назария. НАЗАРИЯ а. ‫ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬таълимот ва системаи илмии принсипњо ва аќидањо, ки таљрибаи амалиётро љамъбаст намуда, ќонунияти табиат, љамъият ва тафаккурро инъикос менамояд: назария ва амалия.

НАЗ курааш танг тангназар.

НАЗАРНОГИР ‫ ﻧﻈﺮﻧﺎﮔﻴﺮ‬њар чиз ё касе, ки бинанда онро ба назари эътибор намегирад, вале дар њаќиќат муњим аст; ба назар нонамоён, дур аз эътибор, берун аз доираи диќќат; воќеаи назарногир; одами назарногир одаме, ки бо ягон рафтору хислаташ диќќати касро ба худ љалб намекунад; одами одї. НАЗАРНОГИРЇ ‫ ﻧﻈﺮﻧﺎﮔﻴﺮي‬назарногир будан, беэътиборї; њавобаландї, маѓрурї. НАЗАРНОГИРОНА ‫ ﻧﻈﺮﻧﺎﮔﻴﺮاﻧﻪ‬беэътиборона, беањамиятона; њавобаландона, маѓрурона: назарногирона нигоњ кардан. НАЗАРПАРАСТ ‫ ﻧﻈﺮﭘﺮﺳﺖ‬ниг. назарбоз. НАЗАРПАСТ ‫ ﻧﻈﺮﭘﺴﺖ‬маљ. дунњиммат, хасис, мумсик, ба чизњои майда чуйда ањамиятдињанда. НАЗАРПИСАНД ‫ ﻧﻈﺮﭘﺴﻨﺪ‬диќќатљалбкунанда, эътиборро ба худ кашанда, назаррабо. НАЗАРПУРСЇ ‫ ﻧﻈﺮﭘﺮﺳﻲ‬ниг. раъйпурсї. НАЗАРРАБО ‫ ﻧﻈﺮرﺑﺎ‬диќќатљалбкунанда, дилкаш, зебо: манзараи назаррабо. НАЗАРРАБОЇ‫ﻧﻈﺮرﺑﺎي‬ назаррабо дилрабої, дилкашї; љозибанокї.

будан,

НАЗАРРАС ‫ ﻧﻈﺮرس‬ба чашм намоён; ќобили мулоњиза: кори назаррас. НАЗАРСАНЉЇ ‫ ﻧﻈﺮﺳﻨﺠﻲ‬пурсиши назар ва андешаи гурўње аз мардум дар бораи матлабе ё мавзўи доѓи рўз; баррасии ин мавзўъњо, бо гурўње аз мардум. НАЗАРТАНГ ‫ ﻧﻈﺮﺗﻨﮓ‬ниг. тангназар.

НАЗАРИЯВЇ ‫ ﻧﻈﺮﻳﻪوي‬мансуб ба назария; ба назария асосёфта: хулосаи назариявї.

НАЗАРТАНГЇ ‫ ﻧﻈﺮﺗﻨﮕﻲ‬ниг. тангназарї.

НАЗАРИЯДОН ‫ ﻧﻈﺮﻳﻪدان‬он ки бо назария машѓул аст; олиме, ки дар соњаи ягон илм таълимоту аќидаи худро эљод кардааст.

НАЗАРФИРЕБ ‫ ﻧﻈﺮﻓﺮﻳﺐ‬чизе, ки берунаш ороставу хуб, дарунаш хароб ва бад бошад ва бинанда ба зоњири он фирефта шавад; зоњиран дилкашу љаззоб.

НАЗАРЇ ‫ ﻧﻈﺮي‬ниг. назариявї. НАЗАРКАРДА ‫ ﻧﻈﺮﻛﺮده‬1. сифати феълии замони гузашта аз назар кардан. 2. ба лутфу марњамати Худо сазоворшуда, аз илтифоти Худо бањрабурда. НАЗАРМАЊДУД ‫ ﻧﻈﺮﻣﺤﺪود‬он ки доираи дониш ва бинишаш мањдуд аст, шахси доираи маф-

НАЗАРФИРЕБЇ ‫ ﻧﻈﺮﻓﺮﻳﺒﻲ‬назарфиреб будан; љозибї, дилрабої дар зоњир. НАЗАРХОЊ ‫ ﻧﻈﺮﺧﻮاه‬толиби дидори маъшуќа, он ки орзуи дидор бо дўсту њабиби худро дорад НАЗАРХОЊЇ ‫ ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ‬1. назар гирифтан, фикру андешањои дигаронро гирифтан. 2. маљ. тала-

НАЗ

– 886 –

би дидори маъшуќа доштан. НАЗД ‫ ﻧﺰد‬:назди… пеши..., ќариби (касе,чизе); аз назди... аз пеши..., аз пањлуи...; ба назди… ба пеши…, наздики… дар назди а) дар пеши..., дар пахлуи..., дар њузури...; б) дар назари…, барои… НАЗДИК ‫ ﻧﺰدﻳﻚ‬1. он чи аз љињати макон, замон ва масофа дур намебошад, ќариб; муќоб. дур. 2. ќарин, њамдам, муќарраб: дўсти наздик, одами наздик; наздикон хешу аќрабо, хешовандон. 3. монанд, шабењ; наздики... ба назди..., ба пеши… дар ояндаи наздик ба наздикї, ба ќарибї, ба зудї; дуру наздик масофаи гуногун, гирду атроф, њама љо; пешу наздик гирду атроф; дар масофаи начандон дур; наздик будан а) ќариб будан; б) маљ. шинос, дўст, ё њамроз будан; наздик намондан ќариб омадан намондан, иљозат надодан барои пеши касе омадан; наздик намудан алоќаманд кардан: ба њаёт наздик намудани таълим; наздик омадан а) ба ќарибии љое, чизе расидан, ќариб расидан, пеши чизе омадан; б) фаро расидан; наздик расидан ќариб омада мондан (ба љое), ба ќарибии љое омада мондан; наздик шудан; наздик шудан а) ба назди чизе омадан, ба ќарибии касе омадан. б) ќаробат пайдо кардан, шинос шудан; аз наздик дидан аз масофаи кам нигоњ кардан; бевосита дидан; аз наздик шинохтан хуб шинохтан; ошноии бевосита доштан; ба њам наздик кардан ба њам шинос кардан, ба њам ошно кардан, ќарин гардонидан; наздик буд, ки ќариб ки, кам монда буд, ки.... наздик монд кам монд, ќариб расидем (ба љое).

ба..., дар пеши... НАЗДИКФИКР ‫ ﻧﺰدﻳﻚﻓﻜﺮ‬њамфикр, њамаќида: рафиќони наздикфикр. НАЗДИМАКТАБЇ ‫ ﻧﺰدﻣﻜﺘﺒﻲ‬воќеъ дар пањлўи мактаб; дар тасарруфи мактаб буда; ба мактаб робитадошта. НАЗДИЊАВЛИГЇ ‫ ﻧﺰدﺣﻮﻟﮕﻲ‬воќеъ дар назди њавлї; дар ихтиёри соњиби њавлї буда: замини наздињавлигї. НАЗДИШАЊРЇ ‫ ﻧﺰدﺷﻬﺮي‬дар наздикии шањр воќеъшуда; берун аз шањр, вале дар атрофи он воќеъгардида; ќатораи наздишањрї ќаторае, ки дар байни шањр ва ноњияву дењањои он рафтуо мекунад. НАЗЗОРА ‫ ﻧﻈﺎره‬1. назар афкандан ба чизе, нигоњ, биниш. 2. нигоњкунанда, бинанда; ба як наззора бо як нигоњ; наззора кардан дидан; тамошо кардан. НАЗИР а. ‫ ﻧﻈﻴﺮ‬мисл, монанд; назир надоштан бемисл будан, беназир будан, њамто надоштан. НАЗИРА а. ‫ ﻧﻈﻴﺮه‬1. муаннаси назир; чизи монанд. 2. адш. шеъре, ки дар таќлид ё пайравии мавзўъ ва вазни шеъри ягон шоир навишта шудааст: назира гуфтан, назира навиштан. НАЗИРАГЎЇ ‫ ﻧﻈﻴﺮهﮔﻮﺋﻲ‬исми амал аз назира гуфтан; дар пайравї ва љавоби шеъре шеъри дигар навиштан (бо њамон вазну ќофия). НАЗИРАСАРОЇ ‫ ﻧﻈﻴﺮهﺳﺮاﺋﻲ‬ниг. назирагўї. НАЗИФ а. ‫ ﻧﻈﻴﻒ‬кит. покиза, тоза; нозук, зариф.

НАЗДИКБИН ‫ ﻧﺰدﻳﻚﺑﻴﻦ‬1. он ки фаќат чизњои дар наздикаш бударо мебинад; хирачашм. 2. маљ. кўтоњназар, кўтоњандеш, бемулоњиза, кўтоњназар; муќоб. дурбин.

НАЗЛА а. ‫ ﻧﺰﻟﻪ‬кит. беморие, ки дар натиљаи сармохўрї пайдо мешавад ва дучори ин касалї атса мезанад ва аз биниаш об омада меистад, зуком.

НАЗДИКБИНЇ ‫ ﻧﺰدﻳﻚﺑﻴﻨﻲ‬1. наздикбин будан. 2. маљ. кўтоњназарї, кўтоњандешї.

НАЗМ а. ‫ ﻧﻈﻢ‬1. тартиб, низом; интизом. 2. адш. каломи мавзун, шеър ; муќоб. наср; ба назм даровардан бо шеър навиштан, ба тарзи шеър эљод кардан; ба риштаи назм кашидан манзум сохтан, назм кардан, матлаберо дар шакли назм гуфтан.

НАЗДИКЇ ‫ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬1. љой ва ваќти ќариби чизе, ќарибї; муќоб. дурї; аз наздикї аз ќарибї, аз љои начандон дур. 2. ќаробат, дўстї, њамнишинї; ба наздикї; а) ба назди..., ба пеши... б) ба ќарибї; дар ваќтњои наздик; дар ин наздикї а) дар ин ќарибї, дар наздикии ин љо. б) дар ваќтњои наздик, ба зудї, анќариб; дар наздикии... дар ќарибии..., дар љои наздик

НАЗМАН а.ً ‫ ﻧﻈﻤﺎ‬ба шакли назм, бо шеър; назман навиштан бо назм навиштан. НАЗМЇ ‫ ﻧﻈﻤﻲ‬адш. мансуб ба назм; манзум, шеърї: асарњои назмї.

– 887 – НАЗМНАВИС ‫ ﻧﻈﻢﻧﻮﻳﺲ‬бо назм нависанда, шеърнавис, нозим, шоир. НАЗМШИНОСЇ ‫ ﻧﻈﻢﺷﻨﺎﺳﻲ‬адш. як шохаи адабиётшиносї, ки хусусиятњои назмро меомўзад. НАЗО I ‫ ﻧﺰا‬ниг. нозо. НАЗО II ‫ ﻧﺰا‬девори баланде, ки пеши роњи чизе мекашиданд. НАЗОИР а. ‫ ﻧﻈﺎﺋﺮ‬кит. љ. назира. НАЗОКАТ а. ‫ ﻧﺰاﻛﺖ‬1. нозукї, латофат, зебої. 2. рафтори боэњтиромона дар муомила бо одамон, хушахлоќї; бо камоли назокат нињоят боодобона, хеле боэњтиромона. НАЗОКАТОМЕЗ ‫ ﻧﺰاﻛﺖآﻣﻴﺰ‬1. боназокат; нозукона, зарифона. 2. боадабона. НАЗОР I ‫ ﻧﺰار‬кит. 1. заиф, лоѓар, нотавон. 2. беморгуна, дардманд, ранљур. 3. кам, андак. НАЗОР II а. ‫ ﻧﻀﺎر‬тилло, зар, симу зар. НАЗОРА а. ‫ ﻧﻈﺎره‬ниг. наззора. НАЗОРАТ I а. ‫ ﻧﻈﺎرت‬1. назар кардан, нигаристан (аз болои коре ё касе), муроќибат; ба тањти назар гирифтан (коре ё рафтори касеро); дар тањти (зери) назорати касе дар зери назари касе, зери муроњибати касе; назорат кардан зери назар доштан, муроќибат кардан, нигањбонї карда истодан. 2. тањти назар (мушоњида, назора) гирифтани риояи ќонун, татбиќи дастур, иљрои фармон, тартибот ва ѓ. аз тарафи ягон маќоми нозир (њамчун як шакли тафтиш): назорати давлатї, назорати молиявї, назорати бењдоштї, назорати техникї. НАЗОРАТ II а. тароват.

‫ﻧﻀﺎرت‬

кит. тозагї, обдорї,

НАЗОРАТГАР ‫ ﻧﻈﺎرتﮔﺮ‬ниг. назораткунанда. НАЗОРАТКУНАНДА ‫ ﻧﻈﺎرتﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони хозира аз назорат кардан. 2. он ки назорат мекунад, назоратчї; нозир. НАЗОРАТЧЇ ‫ ﻧﻈﺎرﺗﭽﻲ‬ниг. назоратгар. НАЗОФАТ а. ‫ ﻧﻈﺎﻓﺖ‬кит. покї, тозагї, покизагї. НАЗОЊАТ а. ‫ ﻧﺰاﻫﺖ‬1. кит. парњезгорї; покї ва сафват; муќ. нузњат. 2. аз сухани носазо ва фањш дур будани њаљв.

НАЙ

НАЗР а. ‫ ﻧﺬر‬1. кит. ањд, паймон. 2. д. чизе, ки касе дар роњи Худо адо кардани онро ният мекунад (аз ќабили садаќа, ќурбонї, намоз ва ѓ.) назру ниёз чизњое, ки чун садаќа дода мешаванд; назр гирифтан худої, садаќа ва ќурбонии назриро гирифтан; назр кардан ният кардани иљрои коре дар роњи Худо, ки ба нияткунанда амри вољиб аст. НАЗРДЕЊ ‫ ﻧﺬرده‬он ки ќурбонї ё садаќа мекунад. НАЗРЇ ‫ ﻧﺬري‬мансуб ба назр; назркарда: пули назрї, чизи назрї. НАЗЪ а. ‫ ﻧﺰع‬дами вопасин, дами марг, љонканї; дар назъи љон дар ваќти љонканї. НАИМ а. ‫ ﻧﻌﻴﻢ‬неъмат; нозу неъмат, тавонгарї. НАЙ ‫ ﻧﻲ‬1. растаниест, ки танаи борику дарози дарунхолии банддор дорад ва дар заминњои зањ ва сернам мерўяд; ќамиш. 2. мус. асбоби мусиќии нафасї, ки бештар аз най ё чўби дарунсўрох сохта мешавад: най навохтан; найи чилим милаи наини чилим, ки ба воситаи он дуди тамокуро ба дарун мекашанд. НАЙАНБОН ‫ ﻧﻲاﻧﺒﺎن‬књн. як навъ асбоби мусиќї, ки аз най ва халтаи чармини сўрохдор иборат буда, ба найи он пуф карда менавозанд, найанвон. НАЙБАСТ ‫ ﻧﻲﺑﺪﺳﺖ‬кит. чайла, каппа, коза. НАЙДАРАВ ‫ ﻧﻲدرو‬кит. даравкунандаи най, даравгари най; замон ва мавсими найдарав. НАЙЗА ‫ ﻧﻴﺰه‬1.чўби дарози сахт, ки дар нўгаш пайкони оњанї шинонда мешавад ва яке аз силоњњои љангї ба шумор меравад; олати найзамонанде, ки варзишкорон дар партофтани он ба масофаи дуртар ќувваозмої мекунанд: найза партофтан. 2. ќисми нўгтези кордмонанде, ки ба нўги туфанг устувор карда мешавад: ќади найза баланд шудани офтоб ваќти ба гармї додан сар кардани офтоб. НАЙЗААНДОЗ яд.

‫ﻧﻴﺰهاﻧﺪاز‬

касе, ки найза мепарто-

НАЙЗААНДОЗЇ ‫ ﻧﻴﺰهاﻧﺪازي‬ниг. найзапартої. НАЙЗАБОЗ ‫ ﻧﻴﺰهﺑﺎز‬он ки бо найза моњирона љангида метавонад. НАЙЗАБОЗЇ кардан.

‫ﻧﻴﺰهﺑﺎزي‬

найзазанї; бо найза љанг

– 888 –

НАЙ

НАЙЗАБОЛО ‫ ﻧﻴﺰهﺑﺎﻻ‬кит. воњиди ченак, ки ба андозаи дарозии як найза баробар аст. НАЙЗАВАР‫ ﻧﻴﺰهور‬найзадор, љанговари найзадор, найзаандоз. НАЙЗАДОР‫ ﻧﻴﺰهدار‬найзадаст; мусаллањ бо найза. НАЙЗАЗАНЇ ‫ ﻧﻴﺰهزﻧﻲ‬исми амал аз найза задан; ниг. найзабозї. НАЙЗАПАРТОЇ ‫ ﻧﻴﺰهﭘﺮﺗﺎﺋﻲ‬1. исми амал аз найза партофтан. 2. варз. найза партофтан, найза андохтан ба дурї. НАЙЗАЉАНГ найза.

‫ﻧﻴﺰهﺟﻨﮓ‬

муњориба ба воситаи

НАЙЗОР ‫ ﻧﻴﺰار‬љои рўидани най, найистон, ќамишзор. НАЙИН ‫ ﻧﻴﻴﻦ‬мансуб ба най 1; аз най сохташуда; ќалами найин найќалам. НАЙИР а. ‫ ﻧﻴﺮ‬кит. нурпошанда, рўшноидињанда, равшанкунанда. НАЙИСТОН ‫ ﻧﻴﺴﺘﺎن‬ниг. найзор. НАЙЇ ‫ ﻧﻴﻲ‬ниг. найин. НАЙЌАЛАМ ‫ ﻧﻲﻗﻠﻢ‬ќалами аз най сохташуда. НАЙЛ а. ‫ ﻧﻴﻞ‬кит. расидан ба маќсад, ноил шудан ба талабе. НАЙЛАБАК ‫ ﻧﻲﻟﺒﻚ‬найи хурд, ки бо лаб менавозанд. НАЙМОНАНД ‫ ﻧﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‬монанд ба най, лўлашакл. НАЙНАВОЗ ‫ ﻧﻲﻧﻮاز‬он ки мутриби навозандаи най.

най

менавозад,

НАЙНАВОЗЇ ‫ ﻧﻲﻧﻮازي‬исми амал аз най навохтан; навозандагї дар най њунар ва шуѓли найнавоз. НАЙРАНГ ‫ ﻧﻴﺮﻧﮓ‬1. сењр, афсун, љоду; чашмбандї. 2. маљ. њила, макр; фиреб, тазвир; найрангу фиреб макру њила. НАЙРАНГБОЗ ‫ ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎز‬1. соњир, афсунгар, љодугар, чашмбанд. 2. фиребгар, маккор, њилагар. НАЙРАНГБОЗЇ ‫ ﻧﻴﺮﻧﮓﺑﺎزي‬1. соњирї, љодугарї; чашмбандї, шўъбадабозї. 2. њилагарї, фиребгарї, маккорї, њуќќабозї. НАЙРАНГСОЗ

‫ﻧﻴﺮﻧﮓﺳﺎز‬

1. ниг. найрангбоз. 2.

кит., маљ. моњир, усто, одами бомањорат. НАЙРАНЉ ‫ ﻧﻴﺮﻧﺞ‬муарраби найранг. НАЙРАНЉОТ а. ‫ ﻧﻴﺮﻧﺠﺎت‬1. љ. найранг. 2. соњирї, љодугарї; чашмбандї. НАЙСОР//НЕСОРЇ лашкарї.

‫ﻧﻲﺳﺮاي‬

кит.

сипоњї,

НАЙСИТОН ‫ ﻧﻴﺴﺘﺎن‬ниг. найистон. НАЙСОН ‫ ﻧﻴﺴﺎن‬моњи њафтуми таќвими ќадими суриёнї, ки таќрибан ба моњи апрел баробар меояд ва аз рўи ривоят гўё аз ќатрањои борони ин моњ дар даруни садаф марворид пайдо мешудааст; абри найсон абри моњи найсон; борони найсон борони моњи найсон; борони бањор. НАЙСОНЇ ‫ ﻧﻴﺴﺎﻧﻲ‬мансуб ба найсон. НАЙЧА I ‫ ﻧﻴﭽﻪ‬1. танаи борики кўтоњ буридашудаи най (ќамиш) ё чизи ба ин монанди дигар, ки бофандагон пудро ба он печонда дар моку мегузаронанд. 2. тех. номи ќисмњои гуногуни найчашакл, гилза. НАЙЧА II ‫ ﻧﻴﭽﻪ‬навдача, ё шохчаи навсабзидаи дарахт, ки барои пайванд кардан бурида мегиранд. НАЙЧААНДОЗ ‫ ﻧﻴﭽﻪاﻧﺪاز‬боф. коргари найча тайёркунанда; ба найча ресмон печонанда. НАЙЧААНДОЗЇ ‫ ﻧﻴﭽﻪاﻧﺪازي‬боф. найча андохтан, найча печондан. НАЙЧАМОНАНД ‫ ﻧﻴﭽﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‬ба найча монанд, мисли найча пайванди найчамонанд. НАЙЧАПАЙВАНД ‫ ﻧﻴﭽﻪﭘﻴﻮﻧﺪ‬пайванди ба таври найча пайванд кардан.

найча,

НАЙЧАШИША ‫ ﻧﻴﭽﻪﺷﻴﺸﻪ‬шишачаи устувонаии шабењ ба найча, ки дар озмоишгоњњои тиббї барои хунгирї ва нигоњ доштани хун ба кор мебаранд. НАЙЧЇ ‫ ﻧﻴﭽﻲ‬ниг. найнавоз. НАЙШАКАР ‫ ﻧﻴﺸﻜﺮ‬як навъ най, ки аз он шакар њосил карда мешавад. НАЙШАКАРЗОР‫ ﻧﻴﺸﻜﺮزار‬љои анбўњи найшакар, љои рўидани найшакар. НАКАВ ‫ ﻧﻜﻮ‬: бори накав чизе, ки ба он даст расондан мумкин нест, чизе, ки сару кор доштан

– 889 – бо он боиси ташвиши барзиёд мешавад. НАКБАТ а. ‫ ﻧﻜﺒﺖ‬кит. бадбахтї, мусибат, сахтї; машаќќат, ранљ. НАКБАТБОР ‫ ﻧﻜﺒﺖﺑﺎر‬кит. накбатовар. НАКБАТЗАДА‫ ﻧﻜﺒﺖزده‬ба бадбахтї дучоршуда, дучори мусибат гардида. НАКБАТЗАДАГЇ‫ﻧﻜﺒﺖزدهﮔﻲ‬ (мусибат) дучор шудан.

ба

бадбахтї

НАКБАТОВАР ‫ ﻧﻜﺒﺖآور‬бадбахтовар, мусибатовар; машаќќатовар. НАКБО а. ‫ ﻧﻜﺒﺎ‬кит. боди тунду тезе, ки роњи вазиши худро иваз ва каљ карда миёни ду бод мевазад ва он навъњои гуногун дорад.

НАЌ

НАКЎРОЙ ‫ ﻧﻜﻮراي‬ниг. некрой. НАКЎРЎЙ ‫ ﻧﻜﻮروي‬ниг. некрўй. НАКЎСИРИШТ ‫ ﻧﻜﻮﺳﺮﺷﺖ‬ниг. нексиришт. НАКЎСИФАТ ‫ ﻧﻜﻮﺻﻔﺖ‬ниг. нексифат. НЕКЎСИФАТЇ ‫ ﻧﻜﻮﺻﻔﺘﻲ‬ниг. нексифатї. НАКЎТОЛЕЪ ‫ ﻧﻜﻮﻃﺎﻟﻊ‬ниг. нектолеъ. НАКЎФАРЉОМ ‫ ﻧﻜﻮﻓﺮﺟﺎم‬ниг. некфарљом. НАКЎХИСЛАТ ‫ ﻧﻜﻮﺧﺼﻠﺖ‬ниг. некухислат. НАКЎХИСОЛ ‫ ﻧﻜﻮﺧﺼﺎل‬ниг. некўхислат. НАКЎХОЊ ‫ ﻧﻜﻮﺧﻮاه‬ниг. некхох. НАКЎХОЊЇ дешї.

‫ﻧﻜﻮﺧﻮاﻫﻲ‬

хайрхоњї, дўстї, некан-

НАКИР а. ‫ ﻧﻜﻴﺮ‬1. инкоркунанда. 2. д. номи яке аз ду фаришта, Мункиру Накир, ки пас аз марг дар гўр ба сари мурда омада, аз ў гуноњу савоби дар дунё кардаашро бозпурс мекунад.

НАКЎЊИШ ‫ ﻧﻜﻮﻫﺶ‬сарзаниш, маломат.

НАКС I //НИКС а. ‫ ﻧﻜﺚ‬шикастани ањду паймон; барњам задани муомила ва савдо.

НАКЎЊОЛЇ ‫ ﻧﻜﻮﺣﺎﻟﻲ‬ниг. некўњолї.

НАКС II а. ‫ ﻧﻜﺲ‬нагунсор шудан, вожгун шудан, чаппа шудан. НАКЎ ‫ ﻧﻜﻮ‬хуб, наѓз, нек: кори накў, рўзи накў, феъли наку; соле, ки накўст, аз бањораш пайдост (зарб.). НАКЎАНДЕШ ‫ ﻧﻜﻮاﻧﺪﻳﺶ‬ниг. некандеш.

НАКЎЊИДАН ‫ ﻧﻜﻮﻫﻴﺪن‬таъна кардан, сарзаниш кардан, маломат кардан, мазаммат кардан. НАКЊАТ а. ‫ ﻧﻜﻬﺖ‬бўи хуш, хушбўї: накњати гул. НАКЊАТОВАР ‫ ﻧﻜﻬﺖآور‬хушбўиовар, оварандаи бўи хуш: насими накњатовар. НАЌАРОТ а. ‫ ﻧﻘﺮات‬1. љ. наќр. 2. порчае аз суруд, ки дар байни бандњо такрор меёбад.

НАКЎАЊВОЛЇ ‫ ﻧﻜﻮاﺣﻮاﻟﻲ‬ниг. некањволї.

НАЌБ а. ‫ ﻧﻘﺐ‬роњи аз зери замин кандашуда барои гузаштани одаму воситањои наќлиётї ва гузаронидани об, тунел; наќб кандан (кофтан) роњи зеризаминї сохтан: наќби Анзоб.

НАКЎБАХТ ‫ ﻧﻜﻮﺑﺨﺖ‬ниг. некбахт.

НАЌБАФКАН ‫ ﻧﻘﺐاﻓﻜﻦ‬кит., ниг. наќбзан.

НАКЎГЎЙ ‫ ﻧﻜﻮﮔﻮي‬кит. хушкалом, хушгуфтор; он ки дар хаќќи дигарон бадгўї намекунад.

НАЌБАФКАНЇ ‫ ﻧﻘﺐاﻓﻜﻨﻲ‬ниг. наќбзинї.

НАКЎАЊВОЛ ‫ ﻧﻜﻮاﺣﻮال‬ниг. некањвол.

НАКЎЗОТ ‫ ﻧﻜﻮذات‬ниг. некзот. НАКЎЇ ‫ ﻧﻜﻮﺋﻲ‬некї, хубї, наѓзї: накўї кардан. НАКЎКИРДОР ‫ ﻧﻜﻮﻛﺮدار‬ниг. неккирдор. НАКЎКОР‫ ﻧﻜﻮﻛﺎر‬касе, ки некї мекунад; шахси дурусткор; муќоб. бадкор. НАКЎКОРЇ ‫ ﻧﻜﻮﻛﺎري‬кори нек кардан, кори хайр кардан, некї кардан; муќоб. бадкорї. НАКЎНОМ ‫ ﻧﻜﻮﻧﺎم‬ниг. некном. НАКЎНОМЇ ‫ ﻧﻜﻮﻧﺎﻣﻲ‬ниг. некномї.

НАЌБЗАН ‫ ﻧﻘﺐزن‬кит. наќбкан. НАЌБЗАНЇ ‫ ﻧﻘﺐزﻧﻲ‬ниг. наќбканї. НАЌБЇ ‫ ﻧﻘﺒﻲ‬мансуб ба наќб; зеризаминї. НАЌБКАН ‫ ﻧﻘﺐﻛﻦ‬он ки наќб меканад, он ки роњи зеризаминї месозад. НАЌБКАНЇ ‫ ﻧﻘﺐﻛﻨﻲ‬исми амал аз наќб кандан; роњи зеризаминї кардан. НАЌД І а. ‫ ﻧﻘﺪ‬1. пули мављуд, пул; пули наќд пули мављуд. 2. харидуфурўш бо супурдани маблаѓ ваќти гирифтани мол, муќоб. насия; наќд карда додан пул тайёр карда додан, на-

НАЌ

– 890 –

ќдан супоридан; наќд кардан (пулро) муњайё ва омода кардан (пулро); наќд шумурда додан сари савдо њисоб карда додан, њангоми харид пардохтани ќимати чизе. 3. тайёр, мављуда; шуши наќд бењ аз дунбаи насия (зарб.). 4. бечуну чаро, њатман, гуфт. ба куллї, тамоман. 5. кит. сара кардани тиллову танга; ◊ наќди адабї ниг. танќиди адабї; ба наќди љон дода..., љон фидо карда..., ба ивази љон. НАЌД II а. ‫( ﻧﻘﺪ‬пул ва тилло)-и холис, сара. НАЌДА а. ‫ ﻧﻘﺪه‬пули мављуд, наќд. НАЌДАН а. ً‫ ﻧﻘﺪا‬бо пули мављуд, наќд. НАЌДИНА ‫ ﻧﻘﺪﻳﻨﻪ‬1. пули наќд, пули мављуд. 2. пул, маблаѓ. НАЌДОНАЌД ‫ ﻧﻘﺪاﻧﻘﺪ‬наќдан, ба пули наќд. НАЌДЇ ‫ ﻧﻘﺪي‬бо пули наќд; наќдина; љазои наќдї љазои пулї, љарима. НАЌДШИНОС ‫ ﻧﻘﺪﺷﻨﺎس‬кит. сарроф. НАЌЗ а. ‫ ﻧﻘﺾ‬шикастан, вайрон кардан (махсусан ањду паймонро); накс I: наќзи ањд. НАЌИБ а. ‫ ﻧﻘﻴﺐ‬књн. 1. сардори ќабила, раиси ќавм. 2. таър. мансабе буд, ки ба хољагон медоданд. НАЌИБАТ а. ‫ ﻧﻘﻴﺒﺖ‬књн. хирад, зењн. НАЌИЗ а. ‫ ﻧﻘﻴﺾ‬кит. мухолиф, зид, муќобил. НАЌИЗА а. ‫ ﻧﻘﻴﻀﻪ‬1. муаннаси наќиз. 2. мухолифат, зиддият; адш. асари адабие, ки дар муќобил ё љавоби асаре навишта мешавад. 3. таќлиди њаљвї дар сањна. НАЌИР а. ‫ ﻧﻘﻴﺮ‬кит. 1. чоњак (чуќурча)-е, ки бар пушти тухми хурмост. 2. маљ. чизи хурд, андак, чизи љузъї. НАЌИСА‫ ﻧﻘﻴﺼﻪ‬кит. наќс, айб; хўйи бад. НАЌЌОРЇ ‫ ﻧﻘﺎري‬кит. 1. кандакорї дар санг ва чуб. 2. навозандагї дар доираву табл. НАЌЌОШ а. ‫ ﻧﻘﺎش‬1. наќшнигор, наќшунигоркунанда, рассом, мусаввир; наќќош наќши сонї бењтар кашад зи аввал (зарб.). 2. њаккок, кандакор; ◊ наќќоши азал киноя аз Худо. НАЌЌОШЇ ‫ ﻧﻘﺎﺷﻲ‬1. њунар ва амали наќќош. 2. наќшнигорї, гулкории рўи чизњо, расмкашї:

санъати наќќошї. НАЌЌОШХОНА ‫ ﻧﻘﺎشﺧﺎﻧﻪ‬1. кит. коргоњи рангрезї. 2. љой ё бинои пурнаќшу нигор. НАЌЛ а. ‫ ﻧﻘﻞ‬1. аз љое ба љое бурдан, интиќол додан, гузарондан, кўчондан; наќл додан кашондан; наќли макон љои худро дигар кардан, кўчидан. 2. књн. воситаи аз љои ба љои кўчидан; воситаи боркашї, наќлиёт. 3. њикоя кардан, баён кардан, гуфтан; наќли хаттї баёни китобатии мундариљаи ќиссаву њикоя аз рўи наќли муаллим; назар ба наќли... аз рўи гуфти...; 4. њикоя, ќисса, достон, ривоят; наќл ёфтан а) бурда шудан, кўчонда шудан, кашонда шудан; б) гуфта шудан, баён гаштан; наќл кардан а) аз љое ба љое бурдан, аз љое ба љое кўчондан; б) ба љои дигар рафтан, наќли макон кардан; в) њикоя кардан, гуфта додан, баён намудан; г) киноя аз мурдан; аз дори дунё наќл кардан киноя аз аз олам гузаштан, мурдан. НАЌЛАН а. ќли…

ً‫ﻧﻘﻼ‬

ба таври наќл; назар ба

на-

НАЌЛГЎЙ ‫ ﻧﻘﻠﮕﻮي‬он ки њикоя мекунад ноќил. НАЌЛИЁТ а. ‫ ﻧﻘﻠﻴﺎت‬боркашонї; воситањои бор ва одамкашонї; соњаи иќтисод, ки бо кашондани бору мусофир машѓул аст: наќлиёти автомобилї (роњи оњан, бањрї, њавої), рўзи коркунони наќлиёти роњи оњан. НАЌЛИЁТЇ ‫ ﻧﻘﻠﻴﺎﺗﻲ‬мансуб ба наќлиёт. НАЌЛКУНАНДА ‫ ﻧﻘﻞﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз наќл кардан. 2. он ки наќл мекунад, ноќил, гўянда. НАЌЛЇ ‫ ﻧﻘﻠﻲ‬мансуб ба наќл; ривоятї; илмњои аќлї ва наќлї илмњои фалсафї ва илмњои марбут ба њадису ривоятњо. НАЌО а. ‫ ﻧﻘﺎ‬књн. тозагї, покї, покизагї, софию беѓуборї. НАЌОРА//НАЃОРА а. ‫ﻧﻐﺎره‬//‫ ﻧﻘﺎره‬яке аз созњои зарбии мусиќї, ки танаи доирашакли дарунхолї дошта, ба як ё ду тарафи рўяш пўст кашида мешавад ва бо ду чубак менавозанд; табл, дуњул: наќора навохтан (задан); ◊ шикам наќора навохтан маљ. нињоят гурусна будан: ба наќораи касе бозї кардан(раќс кардан) бо майлу иродаи касе кор кардан; баъд аз тўй наќора (маќ) доир ба кори бемавриде, ки

– 891 – ваќташ гузашта бошад, гуфта мешавад. НАЌОРАЗАН ‫ ﻧﻘﺎرهزن‬ниг. наќоранавоз. НАЌОРАЗАНЇ ‫ ﻧﻘﺎرهزﻧﻲ‬исми амал аз наќора задан; табл навохтан. НАЌОРАНАВОЗ ‫ ﻧﻘﺎرهﻧﻮاز‬он ки наќора менавозад, мутриби навозандаи наќора, наќорачї. НАЌОРАНАВОЗЇ ‫ ﻧﻘﺎرهﻧﻮازي‬исми амал аз наќора навохтан; њунар ва шуѓли наќоранавоз. НАЌОРАХОНА ‫ ﻧﻘﺎرهﺧﺎﻧﻪ‬таър. љои махсус дар сардари (пештоќи) биноњои калон (арк, ќаср) барои наќоранавозї. НАЌОРАЧЇ ‫ ﻧﻘﺎرﭼﻲ‬ниг. наќоранавоз; усул бо дасти наќорачї (зарб.). НАЌОРАЧЎБ ‫ ﻧﻘﺎرهﭼﻮب‬чўбаки наќоранавозї. НАЌР а. ‫ ﻧﻘﺮ‬кит. 1. кўбидан, кўфтан. 2. књн. кандакорї дар рўи санг ва чўб. 3. бо минќор зада сўрох кардани мурѓ чизеро. 4. мус. бо ангушт ё мизроб навохтани сози мусиќї (аз ќабили дойра, таблак). 5. мус. зарб, ритм. НАЌРАСАНГ ‫ ﻧﻘﺮﺳﻨﮓ‬санъ. санги ќиматбањое, ки дар он хат ё суратњо канда шудаанд.

‫ ﻧﻘﺺ‬ниг. нуќсон. НАЌШ I а. ‫ ﻧﻘﺶ‬1. пай, из ва асаре, ки аз чизе бар

НАЌС а.

рўи чизе мемонад: наќши по. 2. гулкорї, ки ба коѓаз, девор ё ба чизи дигаре кашида мешавад; расм ва сурати касе ё чизе; наќшу нигор гулкорї, расму тасвир, ороиши рўи чизе; наќши бар об маљ.чизи ноустувор, кори бефоида. 3. нав. маљмўи кору кирдор ва хислатњои як шахс, ки аз тарафи њунарпеша дар сањнаи театр ё дар филм таљассум карда мешавад, рол: наќши касеро бозидан. 4. мус. суруди тўйи арўсист, ки чандкаса мехонанд; наќши мулло суруди махсусе, ки дар тўю љашнњо чанд нафар њамовоз шуда месароянд: наќши мулло хондан. 5. маљ. маќом, мавќеъ, мартаба; наќш бастан а) боќї мондан, асар боќї мондан (аз чизе), тасвир ёфтан; б) пайдо шудан, намудор гаштан; наќш ёфтан кашида шудан, навишта шудан; наќш кардан тасвири чизеро кашидан; ◊ наќши бар об; наќши обу гил кит., кин. дунё, олам; њамчун наќши девор кин. кори бењуда кардан, бо кори бефоида машѓул шудан; наќш бар санг задан кит., кин. пойдор ва устувор кардан. 6. маљ. толеъ, бахт,

НАЌ сарнавишт.

НАЌША ‫ ﻧﻘﺸﻪ‬1. тасвири мутобиќи ќоидањои махсуси њандаса ба рўи вараќи ќоѓаз кашидаи иморат ва дигар чизњо; наќш, расм, сурат. 2. тарњ, лоиња. 3. реља, барнома, коре, ки иљрои он дар мўњлати муайян ва бо зикри маќсади мазмун њаљм ва тарзи анљом пешбинї шудааст: наќшаи њафтсола, ба наќша гирифтан; наќша кашидан а) сурат, расм ё тасвири чизеро рўи коѓаз овардан; б) тарњ ё лоињаи чизеро кашидан. НАЌШАБАРДОР‫ ﻧﻘﺸﻪﺑﺮدار‬мутахассиси топография, ки сатњи заминеро чен карда, ба наќша ё харита медарорад. НАЌШАБАРДОРЇ ‫ ﻧﻘﺸﻪﺑﺮداري‬лоињасозї, шуѓл ба амали наќшабардор; харитакашї. НАЌШАГИРЇ ‫ ﻧﻘﺸﻪﮔﻴﺮي‬1. исми амали ба наќша гирифтан. 2. лоињасозї; харитасозї. НАЌШАКАШ ‫ ﻧﻘﺸﻪﻛﺶ‬он ки наќша мекашад; расмкаш, сураткаш. НАЌШАКАШЇ ‫ ﻧﻘﺸﻪﻛﺸﻲ‬1. наќша кашидан, тарњи чизеро тасвир кардан, лоињакашї. 2. рељаи иљрои кореро тартиб додан. 3. фаннест дар мактаб, ки усули наќша кашиданро меомўзонад. НАЌШАНДОЗ ‫ ﻧﻘﺶاﻧﺪاز‬1. кит. суратгир, наќќош. 2. он ки дар нусхањои ќаламии сўзанињо наќшу суратњои гуногунро мекашад. НАЌШАНДОЗЇ ‫ﻧﻘﺶاﻧﺪازي‬ суратбардорї, наќќошї.

кит.

суратгарї,

НАЌШБАНД ‫ ﻧﻘﺶﺑﻨﺪ‬1. кит. наќќош, рассом, сураткаш. 2. таър. лаќаби Бањоуддини Бухорої, ки сарвари силсилаи тасаввуфии наќшбандия буд (асри XV); ◊ наќшабанди аљал киноя аз Худо. НАЌШБАНДИЯ ‫ ﻧﻘﺶﺑﻨﺪﻳﻪ‬таър. яке аз љараёнњои тасаввуфї, ки дар асри XV пайдо шуда буд. НАЌШБАНДЇ ‫ ﻧﻘﺶﺑﻨﺪي‬1. кит. наќќоши, рассомї, сураткашї. 2. таър. мансуб ба наќшбандия. НАЌШБОЗ ‫ ﻧﻘﺶﺑﺎز‬1. њунарпеша, ки дар сањан наќши ќањрамонеро бозї мекунад. 2. маљ. фиребкор. НАЌШГЎЇ ‫ ﻧﻘﺸﮕﻮﺋﻲ‬ниг. наќшхонї.

– 892 –

НАЌ НАЌШГЎЙ ‫ ﻧﻘﺸﮕﻮي‬ниг. наќшхон. НАЌШДОР нигорнок.

‫ﻧﻘﺶدار‬

наќшнок, наќшин, наќшу-

НАЌШИН ‫ ﻧﻘﺸﻴﻦ‬наќшунигордор, наќшин, наќшдор, тасвирнок: коса ва табаќњои наќшин. НАЌШКАЛОН ‫ ﻧﻘﺶﻛﻼن‬дорои наќшу нигорњои калон-калон: љомаи наќшкалон. НАЌШКАН ‫ ﻧﻘﺸﻜﻦ‬кандакор, њаккок (дар чўб); зарроб (дар филиз). НАЌШКАНЇ зарробї.

‫ﻧﻘﺶﻛﻨﻲ‬

њаккокї, кандакорї;

дан; нам кашидан тар шудан, тариро ба худ гирифтан, рутубатнок гаштан; ◊ нами ток шароб. НАМ II // НАММ а. ‫ ﻧﻢ‬суханчинї, хабаркашї. НАМАД ‫ ﻧﻤﺪ‬фарше, ки аз пашми њайвонот (гусфанд, буз, шутур) ба воситаи молиш тайёр карда мешавад; намади оњакї намади пастсифати камдошт; намади ќазоќї навъи намади баландсифати пурдошт. НАМАДГАР ‫ ﻧﻤﺪﮔﺮ‬ниг. намадмол. НАМАДЗИН ‫ ﻧﻤﺪزﻳﻦ‬намадпорае, ки ба пушти асп андохта зинро ба рўи он мегузоранд, аспнамад.

НАЌШКЎБ ‫ ﻧﻘﺶﻛﻮب‬кит. ќолаби чўбї ё оњанї, ки дорои наќшу нигорњои гуногун буда, дар муќовабандї (гузаштани пайи рўи коѓаз ё чарм) истифода мегардад.

НАМАДЇ ‫ ﻧﻤﺪي‬ниг. намадин: кулоњи намадї.

НАЌШКЎБЇ ‫ ﻧﻘﺶﻛﻮﺑﻲ‬кит. кори наќш гузоштан болои љилдњои коѓазї ё чармии китобњо.

НАМАДМОЛ ‫ ﻧﻤﺪﻣﺎل‬он ки касбаш тайёр кардани намад аст, намадсоз.

НАЌШЌОЛАБ ‫ ﻧﻘﺶﻗﺎﻟﺐ‬1. ниг. мўњрќолаб. 2. нашр, лавњаи њарфњои чидашуда.

НАМАДМОЛЇ ‫ ﻧﻤﺪﻣﺎﻟﻲ‬намад тайёр кардан.

НАЌШМОЊ наќши аслие, ки дар мавзўъњои гуногуни наќќошї, суратирї ва ѓ. истифода мешавад. НАЌШНИГОР кунанда.

‫ﻧﻘﺶﻧﮕﺎر‬

наќќош, наќшунигор-

НАЌШНОК ‫ ﻧﻘﺸﻨﺎك‬ниг. наќшдор. НАЌШНОМА ‫ ﻧﻘﺶﻧﺎﻣﻪ‬кит. китоби мусаввар, китоби дорои суратњо зебо ва ранга. НАЌШОФАРИН ‫ ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻦ‬1. наќќош, сураткаш, суратгар. 2. он ки дар сањна наќшеро бо мањорат иљро мекунад. 3. маљ. он ки кореро бо њунари хуб анљом медињад. НАЌШОФАРИНЇ офарин.

‫ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ‬

амали

наќш-

НАЌШХОН ‫ ﻧﻘﺶﺧﻮان‬он, ки наќш (4) мехонад. НАЌШХОНЇ ‫ ﻧﻘﺶﺧﻮاﻧﻲ‬сурудани наќш (4), наќш хондан. НАЛМ ‫ ﻧﻠﻢ‬кит. зебо, хушрўй. НАМ I ‫ ﻧﻢ‬1. тарї, рутубат: нами замин. 2. рутубатнок, мартуб, андак тар: хонаи нам. 3. маљ. оби чашм, ашк; нам гирифтан андаке тар шудан, рутубатнок шудан; нам кардан тар кар-

НАМАДИН намадин.

‫ﻧﻤﺪﻳﻦ‬

аз намад тайёркарда: мўзаи

НАМАДПЎШ ‫ ﻧﻤﺪﭘﻮش‬1. он ки пўшоки намадин мепўшад; пашминапўш. 2. бо намад пўшидашуда, бо намад печонидашуда. НАМАДСОЗ ‫ ﻧﻤﺪﺳﺎز‬ниг. намадмол. НАМАК ‫ ﻧﻤﻚ‬1. моддаи сафеди булўрии шўртамъ, ки аз оби дарёњо ва ё аз конњо бароварда мешавад ва ба хўрок меандозанд: намаки ошї, кони намак, намак андохтан; намак задан // намак кардан намак пошидан; намак андохттан, намаки чизеро дидан (чашидан) дараљаи шўрии хўрокеро чашида дидан. 2. маљ. латофат, малоњат, зебу зинат; ◊ обу намаки даст њунармандї дар пухтани таомњо; намак хўрдан а) гўшт ва мањсулоти гўштиро намак додан барои нигањдории дарозмуддат ё хуб намак хурдан; б) аз хони касе нон хўрдан; бењуда хобидан, бењуда дер нигоњ дошта шудан: намак ба љароњат (реш, алам) пошидан азоб бар азоб афзудан; зиёд кардани дарду алам; намак карда мондан чизеро истифода накарда гирифта мондан, солњо нигоњ доштан чизеро; намак начашидан чизе нахўрдан, гурусна будан; намак хўрда намакдон шикастан ба ивази некї бадї кардан, поси хотири хубии касеро нигоњ надошта бадї кардан, кўрнамакї кардан; намак хўрдан аз хонаи ка-

– 893 – се а) таоми касеро хўрдан; б) киноя аз некие дидан аз касе; њаќќи намак доштан касеро хўрондаву тарбия карда ба ивази он аз ў ба њурмату некие њаќ доштан, њуќуќи миннатгузорї доштан; хаќќи намакро пос доштан поси хотири некии касеро нигоњ доштан, њурмати касеро, ки некие карда неъмате додааст, ба љо овардан; намак кўр кардан поси хотири некии касеро нигоњ надоштан. НАМАКАНДЕШ ‫ ﻧﻤﻚاﻧﺪﻳﺶ‬он ки поси хотири некии касеро нигоњ медорад. НАМАКДОН ‫ ﻧﻤﻚدان‬зарфи намак, зарфи хурде, ки намак андохта ба рўи дастархон мегузоранд: намак хўрда намакдон шикастан. НАМАКДОР ‫ ﻧﻤﻚ دار‬ниг. намакин. НАМАКЗАДА ‫ ﻧﻤﻚزده‬1. намакдор, бонамак; шўр; пўсти намакзада пусти намакпошида. 2. маљ. носипос, кўрнамак. НАМАКЗОР ‫ ﻧﻤﻜﺰار‬1. шўразор; шўразамин. 2. кони намак. НАМАКИН ‫ ﻧﻤﻜﻴﻦ‬1. намакдор, бонамак, шўр. 2. маљ. латиф, малењ, зебо, хуш. НАМАКНОШИНОС кўрнамак.

‫ﻧﻤﻚﻧﺎﺷﻨﺎس‬

маљ. носипос,

НАМАКОБ ‫ ﻧﻤﻚآب‬намак андохташуда, оби шўр; болои сўхта намакоб дар ваќти ба алам ё азоби касе афзуда шудани алам ё азоби дигар гуфта мешавад. НАМАКПОШЇ ‫ ﻧﻤﻚﭘﺎﺷﻲ‬намак пошидан; ба реш(љароњат) намакпошї кардан аламу азоби касеро боз њам афзудан. НАМАКСАНГ ‫ ﻧﻤﻚﺳﻨﮓ‬намаке, ки дар шакли љинси кўњї аз кон канда бароварда мешавад. НАМАКСО ‫ ﻧﻤﻚﺳﺎ‬1. шўр, намакин. 2. маљ. ѓамгиншуда, аламзада, озурда. НАМАКСОР‫ ﻧﻤﻚﺳﺎر‬маъдани намак, замини шўр, ки дар он намак фаровон аст.

НАМ

НАМАКХОР ‫ ﻧﻤﻚﺧﻮار‬намакхўрда, он ки нону намаки касеро хўрда ё аз касе некї дида, тобеъ ва сипосгузори он шудааст. НАМАКХОРА‫ ﻧﻤﻚﺧﻮاره‬ниг. намакхор. НАМАКХЎР ‫ ﻧﻤﻚﺧﻮر‬ниг. намакхор. НАМАКХЎРДА ‫ ﻧﻤﻚﺧﻮرده‬ниг. намакхор. НАМАКЧАШ ‫ ﻧﻤﻚﭼﺶ‬1. чашандаи намаки ѓизо. 2. миќдори каме аз њар чиз. НАМАКЧАШАК ‫ﻧﻤﻚﭼﺸﻚ‬ чашидани мазаи чизе.

аввалин

НАМАКШИНОС ‫ ﻧﻤﻚﺷﻨﺎس‬1. њаќшинос. 2. содиќ, вафодор.

бор

сипосгузор,

НАМАКШЎЇ ‫ ﻧﻤﻚﺷﻮﺋﻲ‬1. хим. тоза кардани намак аз сангу гил. 2. ниг. шўршўї. НАМАТ а. ‫ ﻧﻤﻂ‬тарз, тариќа, равиш, усул. НАМГИРИФТА‫ ﻧﻢﮔﺮﻓﺘﻪ‬намиро ба худ кашида; намдор. НАМДОР ‫ ﻧﻢدار‬намнок, рутубатнок, мартуб: реги намдор. НАМЗАМИН дор.

‫ﻧﻢزﻣﻴﻦ‬

замини нам, замини нам-

НАМИБАРДОР ‫( ﻧﻤﻲﺑﺮدار‬ба намї) ба об тобовар: рутубатро нопазир: масолењи намибардор. НАМИГАРЇ боронгарї. НАМИДАН намудан.

‫ﻧﻤﻴﮕﺮي‬

‫ﻧﻤﻴﺪن‬

намї, намнокї; бориш,

кит. майл кардан; таваљљўњ

НАМИМ а. ‫ ﻧﻤﻴﻢ‬кит. суханчин, ѓайбаткунанда, бўњтонгўй. НАМИНИГОЊДОРЇ ‫ ﻧﻤﻲﻧﮕﺎهداري‬нигоњ доштани нами замин: тадбирњои наминигоњдорї оид ба замини кишт. НАМИНОГУЗАР нагузаронда.

‫ﻧﻤﻲﻧﺎﮔﺬر‬

намию рутубатро

НАМАКСУД ‫ ﻧﻤﻚﺳﻮد‬хўрокворие, ки ба он намак зада хушконидаанд, монанди гўшт, моњї ва ѓ.

НАМИРАНДА‫ﻧﻤﻴﺮﻧﺪه‬ адабзинда.

НАМАКФУРЎШ ‫ ﻧﻤﻚﻓﺮوش‬фурўшандаи намак.

НАМИСАНЉ ‫ ﻧﻤﻲﺳﻨﺞ‬асбоб барои муайян кардани намї ва рутубати њаво ё ягон масолењ, рутубатсанљ..

НАМАКФУРЎШЇ ‫ ﻧﻤﻚﻓﺮوﺷﻲ‬намак фурўхтан; фурўши намак: дукони намакфурўшї.

НАМЇ

‫ﻧﻤﻲ‬

љовид,

њамешазинда,

тарї, рутубат, мартубї, намнокї:

– 894 –

НАМ намии хок, намии хаво.

НАМКАШ ‫ ﻧﻤﻜﺶ‬чизе, ки намро ба худ мекашад; ◊ девори намкаш киноя аз шахсе, ки њар гапро ба худ мегирад; шахсе, ки њар гапро киноя ба худ дониста меранљад. НАММОМ а. ‫ ﻧﻤﺎم‬кит. суханчин, хабаркаш. НАМНАГУЗАРОН\\НАМНОГУЗАРОН ‫ﻧﻢﻧﺎﮔﺬران‬//‫ﻧﻢﻧﮕﺬران‬ чизе ки намиро намегузаронад, ба нам тобовар, тарнашаванда: матои намногузарон. НАМНОК ‫ ﻧﻤﻨﺎك‬намдор, рутубатнок; тарї: њавои намнок. намо ‫ ﻧﻤﺎ‬1. асоси замони њозира аз намудан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои намоянда, нишондињанда ва ба назар намоянда, намуд, ќисми зоњирии чизе: рањнамо, хушнамо, баднамо. НАМО мо.

‫ﻧﻤﺎ‬

нумув, рўиш, афзоиш; ниг. нашъуна-

НАМОБАНДЇ ‫ ﻧﻤﺎﺑﻨﺪي‬ороиши намуди зоњирї, зоњирсозї, зебу зинат ва ороиш додани ќисми берунии биноњо ва ѓ. НАМОД ‫ ﻧﻤﺎد‬1. нав. рамз, символ. 2. нишонаи навишторї ё чопї барои баёни маќсади кас аз ќабили аломатњои риёзї, мусиќї. 3. риёз. шакл ё њарфи хосе барои ифодаи як мафњуми риёзї. НАМОДГАРО ‫ ﻧﻤﺎدﮔﺮا‬он ки ба нишонањо ва рамзњо эътиќодманд аст, шаклпараст, символист. НАМОДГАРОЇ ‫ ﻧﻤﺎدﮔﺮاﺋﻲ‬љараёне, ки ба намуди зоњирї ањамият намедињад, шаклпарастї, зоњирпарастї, символизм. НАМОДЇ ‫ ﻧﻤﺎدي‬ниг. намодин. НАМОДИН ‫ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬марбут ба намод; он чи ба унвони намод истифода мешавад. НАМОЁН ‫ ﻧﻤﺎﻳﺎن‬1. пайдо, ошкор, падидор, аён, њувайдо. 2. назаррас, муњим: маќоми(љои) намоёнро ишѓол кардан. 3. машњур, маъруф; ба назар намоён љолиби диќќат, муњим, ањамиятнок; намоён гаштан (гардидан) зоњир шудан, намудор шудан; намоён кардан нишон додан, намудан, намудор сохтан; намоён шудан намудор гаштан, дида шудан, зоњир гаш-

тан; ◊ миси кор намоён шудан фош шудани сохтакорї, ошкор шудани ќаллобї. НАМОЁНЇ ‫ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻲ‬1. намудор будан, зоњир ва ошкор будан. 2. машњурї, шўњратнокї. НАМОЗ ‫ ﻧﻤﺎز‬1. књн. сар хам кардан барои таъзим; саљда. 2. д. дуову ибодати, дар шабонарўз панљ бор адошаванда, ки яке аз фарзњои мусулмонї аст: намоз гузордан, намоз хондан; намози аср а) намозе, ки то як соат пеш аз фурў рафтани офтоб хонда мешавад; б) кин. бегоњї, бегоњ; намози бомдод намозе, ки субњ пеш аз баромадани офтоб хонда мешавад; намози пешин намозе, ки нисфирўзї хонда мешавад; намози таровењ намози махсусе, ки дар шабњои рамазон мехонанд; намози хуфтан намози панљум, ки шабона пеш аз хоб хонда мешавад; намози шом намозе, ки баъд аз фурў рафтани офтоб хонда мешавад; намози љумъа намозе, ки њафтае як бор рўзи љумъа (бо љамоат) хонда мешавад, намози одина. НАМОЗГОЊ ‫ ﻧﻤﺎزﮔﺎه‬љои намозхонии љамоатї дар рўзњои иди ќурбону рамазон, ки барои ѓунљонидани издињоми зиёд одатан дар шакли масљид дар беруни шањр месохтанд. НАМОЗГУЗОР ‫ ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ниг. намозхон. НАМОЗГУЗОРЇ ‫ ﻧﻤﺎزﮔﺰاري‬ниг. намозхонї. НАМОЗИШОМКУШО ‫ﻧﻤﺎزﺷﺎمﻛﺸﺎ‬ гули намозишомкушо бот. як навъ гул, ки ваќти намози шом, яъне баъди нишастани офтоб мешукуфад, намозишомгул. НАМОЗЇ ‫ ﻧﻤﺎزي‬пок, ноолуда, тоза. НАМОЗХОН ‫ ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﻲ‬1. он ки намоз мехонад, намозгузор. 2. маљ. диндор, порсо. НАМОЗХОНЇ ‫ ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﻲ‬исми амал аз намоз хондан; намозгузорї. НАМОИШ ‫ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬1. намудан, нишон додани чизе ба тарзи тантананок. 2. ба маърази тамошо гузоштан; (ба тамошобин) нишон додани филм, пиеса ва ѓ.: намоиши асарњои рассомон, намоиши кинофилмњои таълимї. 3. с. баромадан, ба майдону хиёбон ва роњпаймоии оммавї барои нишон додани ягонагии сиёсї, эътироз, изњори шодмонї ва ѓ., гирдињамої, тазоњурот; намоиш додан а) нишон додан, бо маќсади њунарнамої чизеро манзури назар

– 895 – кардан; б) ба маърази тамошо гузоштан. НАМОИШГАР ‫ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ‬1. он ки (чизеро) намоиш медињад. 2. он ки дар намоиш (2) иштирок мекунад, иштироккунандаи гирдињамої. НАМОИШГАЊ‫ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﻪ‬ниг. намоишгоњ. НАМОИШГОЊ‫ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه‬љои намоиш додани чизе: намоишгоњи асарњои рассомон, намоишгоњи комёбињои кишоварзї, намоишгоњи молњои саноатї. НАМОИШДИЊАНДА гар.

‫ﻧﻤﺎﻳﺶدﻫﻨﺪه‬

ниг. намоиш-

НАМОИШДИЊЇ ‫ ﻧﻤﺎﻳﺶدﻫﻲ‬исми амал аз намоиш додан; нишондињї: намоишдињии кино. НАМОИШЇ ‫ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ‬мансуб ба намоиш; марбут ба сањнагузорї. НАМОИШКОРЇ ‫ ﻧﻤﺎﻳﺶﻛﺎري‬барои намуд (намоиш), зоњирнамої; худнамої.

НАН ратї дар назди сафорати Тољикистон.

НАМРЕЗА ‫ ﻧﻢرﻳﺰه‬майдаборон, борони хеле майда.

резаборон,

НАМУД ‫ ﻧﻤﻮد‬1. шакл, сурат, ба назарнамої. 2. ќиёфа, симо, афту андом; намуди зоњирї (берунї) манзараи ба назар намоён; ба (дар) намуд зоњиран, аз зоњир, ба назар; барои намуд а) барои намуна, барои намоиш; б) барои зеби зоњирї, барои зебо будан. НАМУДАН ‫ ﻧﻤﻮدن‬1. намоён кардан, нишон додан, ба назар намоён кардан. 2. ба назар намоён шудан; ба назар тофтан, намоён шудан, зоњир гаштан, дида шудан: ...тахминан сисола менамуд; ба назар намудан ба назар тофтан. 3. њамчун феъли ёридињанда дар феълњои таркибии номї ба љои «кардан» меояд: афзун намудан, мафтун намудан, сар намудан, табассум намудан; такрор намудан, сайр намудан.

НАМОИШКОРОНА ‫ﻧﻤﺎﻳﺶﻛﺎراﻧﻪ‬ 1. ошкоро, рўирост, дар пеши назари умум. 2. ба тарзи норозигии рўирост.

НАМУДОР ‫ ﻧﻤﻮدار‬1. намоён, падидор, зоњир: намудор будан; намудор гардидан (гаштан, шудан) дида шудан, намоён гаштан, намудан; пайдо (зоњир) шудан. 2. љадвал, наќша.

НАМОИШНОМА‫ﻧﻤﺎﻳﺶﻧﺎﻣﻪ‬ асари намоиши сањна навишташуда, пиеса.

НАМУН шона.

НАМОК зебої.

‫ﻧﻤﺎك‬

барои

кит. 1. равнаќ, ривољ. 2. њусн,

НАМОСОЗ ‫ ﻧﻤﺎﺳﺎز‬сохт. он ки ба сохтмони бахшњои берунии бино машѓул аст, созандаи намои аслии бино ё иншоот. НАМОСОЗЇ ‫ ﻧﻤﺎﺳﺎزي‬сохт. ороиш ва зебо гардонидани намуди берунии сохтмони бино ё иморат. НАМОЯНДА‫[ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз намудан] 1. он ки аз тарафи касе, созмоне ва ѓ. барои бурдани гуфтушунид ё иљрои коре таъйин шудааст; шахси ваколатдор, вакил: намояндаи давлат, намояндаи тиљоратї. 2. шахси интихобнамудаи ањолї дар парламент – Маљлиси Олї, депутат. 3. он ки дар шахси худ хислат ва хусусияти ягон халќ, табаќаи љамъият, гурўњи муайяни одамон, касбу кор, машѓулият ва ѓ. зоњир менамояд: намояндаи ањли мењнат; намояндаи адабиёт, намояндаи санъат, намояндаи лањља. НАМОЯНДАГЇ ‫ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬1. намоянда будан, ваколат. 2. ваколатхона; намояндагии тиљо-

‫ﻧﻤﻮن‬

кит. нишондињанда; аломат, ни-

НАМУНА I ‫ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬1. миќдори каме аз чизи бисёр, ки барои нишон додани сифати он гирифта шудааст: мушт намунаи хирвор аст (зарб.). 2. мисл, монанд. 3. мисоли ибрат, шоистаи пайравї; намуна гаштан(шудан) мисоли ибрат шудан. НАМУНА II ‫ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬зишт; бењуда, бефоида; аз кор афтода, бекор карда. НАМУНАВЇ ‫ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬шоёни ибрат, ибратшаванда, сазовори пайравї: кори намунавї, мактаби намунавї. НАМУНАВОР ‫ ﻧﻤﻮﻧﻪوار‬ниг. намунавї. НАМЧ ‫ ﻧﻤﭻ‬кит. нам, тарї, тарии андак. НАМЧИН ‫ ﻧﻢﭼﻴﻦ‬восилае, ки ба воситаи он нам бартараф карда мешавад, намгир. НАНГ ‫ ﻧﻨﮓ‬1. шарм, айб, ор. 2. шараф, номус, орият. 3. боиси шармандагї, расвої. НАНГИН бадномї.

‫ﻧﻨﮕﻴﻦ‬

НАНГИНРЎЙ шармин.

шармовар,

‫ﻧﻨﮕﻴﻦروي‬

зишт,

бошарм;

боиси

бономус,

– 896 –

НАН

НАРДТАХТА ‫ ﻧﺮدﺗﺨﺘﻪ‬тахтаи нардбозї.

мин. НАНГОВАР ‫ ﻧﻨﮓآور‬шармовар, боиси бадномї.

НАРЁН ‫ ﻧﺮﻳﺎن‬аспи нар; нарина; муќоб. модина.

НАОМА а. ‫ ﻧﻌﺎﻣﻪ‬кит. шутурмурѓ.

НАРИМОН ‫ ﻧﺮﻳﻤﺎن‬1. кит. пањлавон, диловар. 2. яке аз ќањрамонони њамосии ќадимии халќхои эронинажод аст, ки дар «Шоњнома»и Фирдавсї падари Сом – бобои Рустам ба НАР ќалам дода шудааст.

НАППА-НАВ нав.

‫ﻧﭙﻪﻧﻮ‬

гуфт. тамоман нав, нињоят

НАР ‫ ﻧﺮ‬музаккар, љинси мардина; муќоб. мода (асосан нисбат ба њайвонот). НАРАНГУШТ ‫ ﻧﺮاﻧﮕﺸﺖ‬ангушти калони даст ё пой, сарангушт. НАРБУЗ ‫ ﻧﺮﺑﺰ‬бузи нар, такка. НАРГАСЇ ‫ ﻧﺮﮔﺴﻲ‬сабзии тор-тор реза карда, ки ба зирбаки палав меандозанд: наргасї кардан. НАРГАТ ‫ ﻧﺮﮔﺖ‬реза кардан, пора кардан. НАРГИС ‫ ﻧﺮﮔﺲ‬1. номи гиёњи пиёзбехи хурду нозуки бањорї, ки гули хушбўи сафед ё зарди ба чашми нимпўш монанд дорад. 2. маљ. чашм; наргиси маст (махмур, шањло, љоду) киноя аз чашми хумори мањбуба. НАРГИСА ‫ ﻧﺮﮔﺴﻪ‬1. ниг. наргис. 2. гули сунъї, ки аз ољ ё устухони дигар тарошида ба шифти хона барои зинат љо медињанд. НАРГИСЇ ‫ ﻧﺮﮔﺴﻲ‬1. мансуб ба наргис. 2. наргисмонанд, наргисранг. 3. номи хўроке, ки тухми мурѓро љўшонда ва аз пўчоќ тоза карда, дар гўшти кўфта печонида мепазанд ва баъд ду пора мекунанд, ки зардию сафедии тухм ба наргис монандї пайдо менамояд. НАРГОВ ‫ ﻧﺮﮔﺎو‬гови нар, барзагов; љувона. НАРЃЎЛ ‫ ﻧﺮﻏﻮل‬гуфт. одами ќавиљуссаи даѓал. НАРД ‫ ﻧﺮد‬1. танаи дарахт; навдаи расида, сахт ва устуворшудаи дарахт. 2. бозии шатранљмонанде, ки бо сї мўњраи сиёњу сафед ва ду тос бозї карда мешавад. НАРДА ‫ ﻧﺮده‬панљараи оњанин ё чўбин, ки гирди боѓча ё хона кашида мешавад, ќаторак.

НАРИНА ‫ ﻧﺮﻳﻨﻪ‬љинси нар, мансуб ба нар (чи одам бошад ва чи њайвон). НАРКОЗ ю. ‫ ﻧﺮﻛﺎز‬тиб. ба таври сунъї бењиссу карахт кардани узве ё умуман бењуш кардани бемор дар ваќти амалиёти љарроњї. НАРМ‫ ﻧﺮم‬1. мулоим; муќоб. сахт ва дурушт; мањин: хоки нарм, реги нарм; вагони нарм вагони љои хобаш роњатбахш. 2. оњиста, ором; бо мулоимат, навозишкорона: муомилаи нарм, сухани нарм, нарм љавоб додан; шамоли нарм боди форам; нарм-нармак оњистаоњиста, паст-паст; бо мулоимат; нарм гаштан(шудан) а) мулоим шудан; б) аз хашм фаромадан, ба ифоќа омадан; нарм кардан а) мулоим гардонидан (мас., хокро); б) маљ. ба роњ андохтан, гапдаро кардан; ба њолати эътидол овардан (мас., одами гарданшах ва сахтмуомиларо); нарм фуромадан мулоимак нишастан,оромона фуруд омадан; ◊ дили нарм дили рањмнок, дили мењрубон. НАРМА I‫ ﻧﺮﻣﻪ‬параи гўш, ки ба он гўшвора меовезанд: нармаи гўш. НАРМА II‫ ﻧﺮﻣﻪ‬сабўси биринљ, ки ваќти кўфтан аз шолї мебарояд. НАРМАК ‫ ﻧﺮﻣﻚ‬1. шакли тасѓири нарм; мулоимак. 2. оњиста, бо мулоимат, бо оњистагї; нармак-нармак а)мулоим-мулоим; б) оњистаоњиста: нармак-нармак пой нињодан. НАРМБАДАН(ЊО) (‫ ﻧﺮمﺑﺪن)ﻫﺎ‬зоол. як љонварони бемуњра, моллюскњо.

‫ﻧﺮمﮔﺮدن‬

навъ

НАРДБОЗ ‫ ﻧﺮدﺑﺎز‬он ки нард бозї мекунад.

НАРМГАРДАН фармонбардор.

НАРДБОЗЇ ‫ ﻧﺮدﺑﺎزي‬нард бозї кардан.

НАРМГУФТОР ‫ ﻧﺮمﮔﻔﺘﺎر‬мулоимсухан; хушгап.

НАРДБОН ‫ ﻧﺮدﺑﺎن‬зинапояе, ки аз љое ба љое бурдан ва гузоштан мумкин аст.

НАРМГУФТОРЇ хушгапї.

НАРДСУНБУЛ ‫ ﻧﺮدﺳﻨﺒﻞ‬бот. растании бисёрсола, ки аз решањои он дору тайёр мекунанд.

НАРМГЎЙ ‫ ﻧﺮمﮔﻮي‬ниг. нармгуфтор. НАРМДИЛ

‫ﻧﺮمدل‬

киноя аз мутеъ ва

‫ﻧﺮمﮔﻔﺘﺎري‬

мулоимгапї;

одами мулоимтабиат; беозор,

– 897 – њалим, рањмдил. НАРМДИЛЇ рањмдилї.

‫ﻧﺮمدﻟﻲ‬

мулоимтабиатї; њалимї;

НАРМДИЛОНА‫ ﻧﺮمدﻻﻧﻪ‬њалимона, бо мулоимат; рањмдилона. НАРМЗАБОН ‫ ﻧﺮمزﺑﺎن‬ниг. нармгуфтор. НАРМИДАН ‫ ﻧﺮﻣﻴﺪن‬1. нарм шудан, мулоим гаштан. 2. маљ. њалим шудан; аз љањл фуромадан. НАРМИН ‫ ﻧﺮﻣﻴﻦ‬нарм, мулоим: нармин кардан. НАРМЇ ‫ ﻧﺮﻣﻲ‬1. мулоимї; муќоб. сахтї: нармии хоки замин. 2. љои нармии гўш, нарма. 3. мулоимат, нармгуфторї, њалимї; бо нармї бо мулоимат, њалимона. НАРМКУНАК ‫ ﻧﺮمﻛﻨﻚ‬олати кишоварзон барои канда мулоим кардани замини бехи дарахтон ва ѓ. НАРМЛАГОМ ‫ ﻧﺮمﻟﮕﺎم‬кит. 1. аспи хушљилав, ки мувофиќи хоњиши савор ба њар тараф ба осонї мегардад. 2. маљ. мутеъ, фармонбардор. НАРММУОМИЛА ‫ﻧﺮمﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬ мулоимсухан, њалим.

мулоимгуфтор,

НАРМНИГОЊ‫ ﻧﺮمﻧﮕﺎه‬он ки нигоњи њалимона ва навозишкорона дорад. НАРМОДА‫ ﻧﺮﻣﺎده‬гуфт. наримода, хунсо. НАРМОЊАН ‫ ﻧﺮمآﻫﻦ‬киноя аз одами суст, заиф, забун а нотавон. НАРМОЊАНЇ ‫ ﻧﺮمآﻫﻨﻲ‬киноя аз сустї, заифї, забунї ва нотавонї. НАРМПОЙ ‫ ﻧﺮمﭘﺎي‬кит. номи як халќи афсонавї, ки гўё дар Мозандарон мезистаанд, рўдапой. НАРМРАВ ‫ ﻧﺮمرو‬аспи рому ором, аспи хушраву хушхиром. НАРМСУХАН ‫ ﻧﺮمﺳﺨﻦ‬ниг. нармгуфтор.

НАР

НАРМШАМШЕР ‫ ﻧﺮمﺷﻤﺸﻴﺮ‬киноя аз инсони нотавон, заиф ва забун. НАРМШОНА ‫ ﻧﺮمﺷﺎﻧﻪ‬киноя аз касе, ки њар чиз гўянд, ќабул мекунад; заиф; сустмизољ. НАРПАЙ ‫ ﻧﺮﭘﻲ‬биол. рагу найи ѓафси мушакњо. НАРПАРДА мусиќї.

‫ﻧﺮﭘﺮده‬

мус. тор, ѓафси созњои

НАРРА//НАРА‫ ﻧﺮه‬1. олати таносули љинси нар (и инсон ё чорпо). 2. кит. зишт, бадафт. 3. љузъи пешини калимањои мураккаб ба маънии ќавї, тануманд: наррашер, наррахар. 4. кит. мављи об, кўњаи об. НАРРАК ‫ ﻧﺮك‬навдањои њосилнадињандаи дарахтони мевадор. НАРРАКЇ ‫ ﻧﺮﻛﻲ‬бехмеваи дар соќааш чўб барин чизи хўрдашаванда дошта: сабзии нарракї. НАРРАШЕР ‫ ﻧﺮهﺷﻴﺮ‬шери нари зўр; ◊ худро наррашер гирифтан мисли шери нар нотарс нишон додан. НАРРОД а. ‫ ﻧﺮاد‬нардбоз, касе, ки бозии нардро наѓз медонад. НАРСАГ ‫ ﻧﺮﺳﮓ‬саги нар; муќоб. модасаг. НАРХ ‫ ﻧﺮخ‬1. арзиш, бањо, ќимати чизе: нархи озод, нархи фурўш, нархи харид, нархи чакана, нархи шартномавї, нархи яклухт. 2. иќт. ифодаи пулии арзиши мол; нархи бозор нархи харидуфурўши чизњо дар бозор; нархи давлатї нархи аз тарафи давлат муайяншуда; нархи гарон бањои баланд, ќимати баланд; нарху наво пасту баландии нархњо, арзониву гаронии хариду-фурўши чизњо; бо нархи тамом бо бањои баланд; нарх кардан бањо мондан, ќиматашро муайян кардан, нарх мондан ба чизе. НАРХАР ‫ ﻧﺮﺧﺮ‬1. хари тануманди нар; муќоб. мочахар. 2. маљ. одами даѓали бефаросат.

НАРМТАБИАТ ‫ ﻧﺮمﻃﺒﻴﻌﺖ‬нармдил, њалим; некмуомила, хушмуомила,

НАРХГУЗОР ‫ ﻧﺮخﮔﺬار‬он ки ба молњо нарх мегузорад, муайянкунандаи, нарх; ќиматгузор: комиссияи нархгузор.

НАРМТАН ‫ ﻧﺮمﺗﻦ‬дорои тани мулоим ва фарбењ, мулоимбадан.

НАРХГУЗОРАНДА ‫ ﻧﺮخﮔﺬارﻧﺪه‬ниг. нархгузор.

НАРМХОК ‫ ﻧﺮمﺧﺎك‬дорои хоки мулоим: дашти пањновари нармхок. НАРМХЎ(Й) (‫ ﻧﺮمﺧﻮ)ي‬ниг. нармтабиат.

НАРХГУЗОРЇ ‫ ﻧﺮخﮔﺬاري‬нарх гузоштан ба молњо,таъйин карданибањои чизњои фурўшї. НАРХМОНЇ ‫ ﻧﺮخﻣﺎﻧﻲ‬ниг. нархгузорї.

НАР

– 898 –

НАРХНОМА‫ ﻧﺮخﻧﺎﻣﻪ‬хуљљати нархи мол ва чизњои дигар; рўихати нархи молњо, таърифа. НАРХУК ‫ ﻧﺮﺧﻮك‬хуки нар, гуроз. НАРШУТУР‫ ﻧﺮﺷﺘﺮ‬шутури нар. НАСАБ а. ‫ ﻧﺴﺐ‬1. насл, нажод. 2. мансубият ба хонадон, сулола, силсила (-и авлод); аслу насаб, насабу насл; дар насаб нисбат ба наслу хонадон, аз љињати насаб. НАСАБНОМА ‫ ﻧﺴﺐﻧﺎﻣﻪ‬навиштае, ки дар он аслу насаб ва аљдоди касе зикр ёфтааст, шаљара. НАСАБТАРОШЇ‫ ﻧﺴﺐﺗﺮاﺷﻲ‬насаби худро бартар њисоб карда бо он фахр доштан, ки аз сифатњои манфист. НАСАБШИНОС ‫ ﻧﺴﺐﺷﻨﺎس‬мутахассиси соњаи омўзиши насаб, ва шаљара. НАСАБШИНОСЇ ‫ ﻧﺴﺐﺷﻨﺎﺳﻲ‬соњаи ба омўзиши насаб ва шаљара ихтисосёфтаи илми таърих. НАСАЌ а. ‫ ﻧﺴﻖ‬1. тарз, равиш; тартиб. 2. њолат, ањвол, тартиб. 3. гуфт. рафтор, атвор. НАСАР ‫ ﻧﺴﺮ‬кит. 1. соя, соягоњ; соядор. 2. хонае, ки дар сояи кўњ аз чўбу хошок месозанд. НАСБ а. ‫ ﻧﺼﺐ‬1. ба коре таъйин кардан, ба коре гумоштан; азлу насб аз кор бекор кардан ва ба кор гумоштан. 2. нишондан, мањкам кардани чизе дар љое, устувор кардан (мас. байраќро); насб кардан а) ба коре таъйин кардан; б) ба љое устувор намудан, шинондан. НАСЕЊ а. ‫ ﻧﺼﻴﺢ‬панддињанда, насињатгар. НАСИБ I а. ‫ ﻧﺼﻴﺐ‬1. он чи гўё аз азал ба инсон муќаррар шудааст; ќисмат, сарнавишт, нону насиб, таќдиру насиб. 2. бањра, њисса; он чи дастрас ва муяссар гардидааст; насиб бошад (кунад) ќисмат бошад..., муяссар шавад...; агар даст дињад...; насиб гаштан (шудан) даст додан, муяссар гардидан, дастрас шудан; насиб кардан муяссар шудан. НАСИБ II а. ‫ ﻧﺴﻴﺐ‬1. кит. соњиби насаб (-и олї); олинажод. 2. адш. ќисми аввали ќасида, ки пеш аз мадњ меояд ва мазмуни ишќї дорад.

бадор. НАСИМ а.‫ ﻧﺴﻴﻢ‬боди форами сањаргоњ, боди нарм: насими пагоњї (сањарї, субњ), насими сабо. НАСИР а. кунанда.

‫ﻧﺼﻴﺮ‬

ёридињанда, мададгор, кўмак-

НАСИЊАТ а. ‫ ﻧﺼﻴﺤﺖ‬панд, андарз; маслињати хайрхоњона (аз нуќтаи назари гўянда); насињат додан (кардан) панд додан, ба хайри касе суханони пандомез гуфтан. НАСИЊАТГАР ‫ﻧﺼﻴﺤﺘﮕﺮ‬ дињанда, носењ.

насињатгўй,

панд-

НАСИЊАТГАРЇ ‫ ﻧﺼﻴﺤﺘﮕﺮي‬панддињї, носењї. НАСИЊАТГЎЇ ‫ ﻧﺼﻴﺤﺖﮔﻮﺋﻲ‬ниг. насињатгарї. НАСИЊАТГЎЙ ‫ ﻧﺼﻴﺤﺖﮔﻮي‬ниг. насињатгар. НАСИЊАТДИЊЇ ‫ ﻧﺼﻴﺤﺖدﻫﻲ‬ниг. насињатгарї. НАСИЊАТНОПАЗИР‫ ﻧﺼﻴﺤﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬он ки панд намегирад; саркаш; якрав. НАСИЊАТОМЕЗ ‫ ﻧﺼﻴﺤﺖآﻣﻴﺰ‬бо оњанги насињат, ба тарзи панду андарз: насињатомез сухан кардан. НАСИЊАТОМЕЗОНА‫ﻧﺼﻴﺤﺖآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬ насињатомез.

ниг.

НАСИЊАТШУНАВ ‫ ﻧﺼﻴﺤﺖﺷﻨﻮ‬он ки панду насињатро гўш мекунад; мувофиќи панду андарзњо кор мекунад. НАСИЯ//НАСЯ а. ‫ ﻧﺴﻴﻪ‬1. хариду фурўши мол, ки пули он наќдан дода нашуда пас аз чанде пардохта мешавад; муќоб. наќд (2); насия додан (молеро), насия фурўхтан, ба насия гирифтан, ба насия харидан. 2. маљ. алњол амалинашаванда; ◊ саломро насия гузоштан салом надодан; хайрухушро насия карда рафтан хайру хуш накарда рафтан. НАСИЯФУРЎШЇ ‫ ﻧﺴﻴﻪﻓﺮوﺷﻲ‬исми амал аз насия фўрухтан; молеро ба ваъдаи дар оянда додани пули он фурўхтан; фурўши насияи амвол (дар маѓоза).

НАСИБАДОР ‫ ﻧﺼﻴﺒﻪدار‬ниг. насибахўр.

НАСИЯЧИН ‫ ﻧﺴﻴﻪﭼﻴﻦ‬књн. гумоштаи савдогар, ки аз одамони ба насия молхарида ќарзашонро рўёнда мегирифт.

НАСИБАХЎР ‫ ﻧﺼﻴﺒﻪﺧﻮر‬он ки хўрдану бањра бурдан аз чизе дар таќдираш будааст, наси-

НАСИЯЧИНЇ ‫ ﻧﺴﻴﻪﭼﻴﻨﻲ‬књн. рўёндани пули чизњои ба насия фурўхташуда.

НАСИБА а. ‫ ﻧﺼﻴﺒﻪ‬ниг. насиб I.

– 899 –

НАТ

НАСК I ‫ ﻧﺴﻚ‬навъи ѓалла аз љинси лўбиё, адас, марљумак.

НАСР II ‫ ﻧﺴﺮ‬кит. каргас; уќоб; ◊ Насри тоир номи ситораи дигари бурљи Уќоб.

НАСК II ‫ ﻧﺴﻚ‬навъе аз гиёњи ёбоии хордор, ки онро хорхасак низ мегўянд.

НАСР III а. нусрат.

НАСК III ‫ ﻧﺴﻚ‬ниг. нуск.

НАСРИН ‫ ﻧﺴﺮﻳﻦ‬бот. як навъ гули сафеди хушбўи хурд, гули мушкин.

НАСЌ а. ‫ ﻧﺴﻖ‬муназзам кардан, ба тартиб даровардан. НАСЛ а. ‫ ﻧﺴﻞ‬1. зуррият (зурриёт), авлод; насаб; насли башар авлоди одамизод. 2. биол. гурўњи афроде, ки бо гузаштагони худ ќаробати якхела доранд. 3. нав. давраи зиндагонї ва фаъолияти гурўњи одамони синнашон наздик ба њам: насли нави олимон, насли љавони њозира; аз насл ба насл а) аз падарон ба фарзандон; аз як пушт ба пушти дигар (идома ёфтани коре); б) аз њамсинњои њозира ба њамсинњои оянда; насл гирифтан…. насл гирифтан насл рўёнидан; зот парвариш кардан. НАСЛАН а. насаб,

ً‫ ﻧﺴﻼ‬аз љињати нисбати насл; аз руї

‫ ﻧﺼﺮ‬1. ёрї, мадад. 2. ѓалаба, зафар,

НАСРЇ ‫ ﻧﺜﺮي‬мансуб ба наср; бо наср навишташуда: асари насрї, порчаи насрї. НАСРНАВИС ‫ ﻧﺜﺮﻧﻮﻳﺲ‬адибе, ки бо наср (I, 2) асар менависад, носир. НАСРНАВИСЇ ‫ ﻧﺜﺮﻧﻮﻳﺴﻲ‬бо наср асар навиштан. НАСРОНИЯТ насронї.

‫ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ‬

д.

насронигї,

дини

НАСРОНЇ ‫ ﻧﺼﺮاﻧﻲ‬д. пайрави дини Исо, пайрави дини христианї, масењї. НАССОХ а. дор.

‫ﻧﺴﺎخ‬

кит. нусхагиранда, нусхабар-

НАССОЉ а. ‫ ﻧﺴﺎج‬кит. бофанда.

НАСЛГИРЇ ‫ ﻧﺴﻞﮔﻴﺮي‬исми амал аз насл гирифтан: наслгирї аз гўсфандон.

НАССОЉЇ ‫ ﻧﺴﺎﺟﻲ‬кит. касб ва кори нассољ; бофандагї.

НАСЛДЕЊ ‫ ﻧﺴﻞده‬зоянда, самардињанда.

НАСТАРАН ‫ ﻧﺴﺘﺮن‬бот. гулест хурди сафеду сурхи хушбўи зебо, ки дар шохањо ѓуљумѓуљум кушода мешавад; раъно, насрин.

НАСЛДИЊЇ ‫ ﻧﺴﻞدﻫﻲ‬ќобилияти насл оварда тавонистани њайвонњо, ки дар љараёни тањаввулоти онњо шакл гирифтааст. НАСЛЇ ‫ ﻧﺴﻠﻲ‬1. мансуб ба насл; нажодї. 2. зотї. НАСНОС//НИСНОС ‫ ﻧﺴﻨﺎس‬1. х. махлуќи афсонавї ба сурати нисфи одам, ки гўё як пою як дасту як чашм дошта, бо љастухез роњ мерафтааст. 2. одами девсират, девмардум, бадњайбат. НАСОЕЊ а. ‫ ﻧﺼﺎﻳﺢ‬љ. насињат. НАСОРО ‫ ﻧﺼﺎري‬љ. насронї. НАСОС р. ‫ ﻧﺴﺎس‬тех. олат барои кашида баровардан ва ба љое фиристодани об, чизњои моеъ, газ, њаво ва инчунин барои дам кардани баъзе асбобњо, тулумба; насоси об насоси обкашї. НАСР I а. ‫ ﻧﺜﺮ‬1. кит. пошидан, рехтан. 2. адш. каломи бевазну ќофия, сухани ѓайри манзум; насри бадеї асарњои бо сухани ѓайриманзум навишташудаи адабї. 3. мус. номи шўъбаи таронавии «Шашмаќом».

НАСТАЪЛИЌ а. ‫ ﻧﺴﺘﻌﻠﻖ‬номи яке аз навъњои хати арабии тољикї, ки аз хати насх ва хати таълиќ ба њам омадааст. НАСТЎЊ ‫ ﻧﺴﺘﻮه‬1. љангљў, шуљоъ, нотарс. 2. зишт, даѓал, бадфеъл. НАСЎЊ а. ‫ ﻧﺼﻮح‬кит. носењ, насињаткунанда; тавбаи насўњ маљ. тавбаи ќатъї ва њакиќї, тавбаи ношикастанї. НАСХ а. ‫ ﻧﺴﺦ‬1. кит. бекор кардан чизеро бо чизе, ки бењтар аз он бошад; ботилкунї, бекор намудан, лаѓв кардан. 2. номи яке аз шаш навъи хати арабии тољикист, ки онро хатти ќуръонї низ мегўянд. НАСЉ а. ‫ ﻧﺴﺞ‬бофтан; танидан. НАТ ‫ ﻧﺖ‬њалќае, ки дар бинї меовезанд. НАТАЌ а. ‫ ﻧﻄﻖ‬гуфт. овоз, садо; натаќ набаровардан садо набаровардан, њарф назадан. НАТИЉА а. ‫ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬1. чизе, ки аз чизе пайдо мешавад; оќибати ягон кор, хулоса. 2. мањсул,

– 900 –

НАТ

вад; оќибати ягон кор, хулоса. 2. мањсул, самара; дар натиља... дар охири кор, оќибат; дар натиљаи... дар оќибати..., аз сабаби..., аз боиси..., натиља баромадан самара ба даст даровардан; натиља баровардан хулоса баровардан; натиљаи хуб додан њосил (и наѓз) додан, самараи наѓз бахшидан, (нек) анљом ёфтан. НАТИЉАБАХШ ‫ ﻧﺘﺠﻪﺑﺨﺶ‬1. самарабахш, фоидабахш. 2. неканљом, некфарљом. НАТИЉАГИРЇ ‫ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬љамъбаст кардан; натиља ба даст овардан; натиљагирї кардан натиља баровардан, ба хулосае омадан. НАТИЉАНОК ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﻧﺎك‬ натиљабахш, бонатиља.

натиљадињанда,

НАТН а. ‫ ﻧﺘﻦ‬кит. бўи бад, бўи ганда. НАТОИЉ а. ‫ﻧﺘﺎﺋﺞ‬//‫ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬љ. натиља. НАТРИЙ лот. ‫ ﻧﺎﺗﺮي‬хим. унсури химиявие, ки филизи сафедранги мулоим ва сабуки ишќорист. НАТТОЌ а. ‫ ﻧﻄﺎق‬кит. 1. суханвар, суханрони моњир. 2. гўянда, ровї. НАТТОЌЇ гўяндагї.

‫ﻧﻄﺎﻗﻲ‬

1.

суханварї.

2.

ровигї,

НАТУРАЛИЗМ лот. ‫ ﻧﺘﻮرﻟﻴﺰم‬љараёнест дар санъат ва адабиёт, ки бар хилофи реализм воќеиятро барои айнан, бе кушодани мундариљаи он, нусхабардорї кардан кўшиш мекунад. НАТУРАЛИСТ лот. ‫ ﻧﺘﻮرﻟﻴﺴﺖ‬1. ниг. табиатшинос. 2. пайрави натурализм; намояндаи љараёни натуралистї дар адабиёт ва санъат. НАТУРАЛИСТЇ ‫ ﻧﺘﻮاﻟﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба натурализм; ба натурализм тааллуќдор: равияи натуралистї. НАТУРАЛЇ ‫ ﻧﺘﻮرﻟﻲ‬иќт. молї, чизї, ѓайрипулї; хољагии натуралї хољагие, ки мањсулоти мењнатро на барои фурўш (чун хољагии молї), балки барои таъминоти эњтиёљоти дохилии худ истењсол мекунад. НАТУРФАЛСАФА ‫ ﻧﺘﻮرﻓﻠﺴﻔﻪ‬фалс. таълимоти фалсафии асримиёнагї, ки асосан табиатро аќлан маънидод намуда, онро чун як чизи том тасвир мекард. НАТЪ а. ‫ ﻧﻄﻊ‬1. кит. суфраи чармин; фарши чармин; натъи замин киноя аз сатњи замин,

мин; натъи замин киноя аз сатњи замин, рўи замин. 2. таър. фарше, ки гунањгоронро ба рўи он нишонда сар мезаданд. НАТЮРМОРТ фр. ‫ ﻧﺘﻴﻮﻣﺎرت‬санъ. дар санъати тасвирї – расми чизњои бељони маъмул, (аз ќабили гулњои канда, мевањои чидашуда, зарфњо ва ѓ.). НАУЗУБИЛЛОЊ а. ‫ ﻧﻌﻮذﺑﺎﷲ‬паноњ мебарем бар Худо (ибораест, ки дар ваќти эњтимоли пеш омадани њодисаи баде мегўянд). НАФАЌА а.‫ ﻧﻔﻘﻪ‬1. кит. харљи рўзгузаронии ањли оила, харољоти њаррўзаи ањли оила; дар нафаќаи касе будан дар таъминоти касе будан. 2. маблаѓе, ки моњона мунтазам аз тарафи давлат ба кўњансолон ва шахсони мутобиќи ќонун муддати муайян хизмат карда, ба маъюбоне, ки ќобилияти корї надоранд ва ѓ. дода мешавад: нафаќа гирифтан, нафаќа додан, ба нафаќа баромадан, нафаќаи пиронсолї, нафаќаи шахсї, нафаќа барои маъюбон. НАФАЌАГИР ‫ ﻧﻔﻘﻪﮔﻴﺮ‬он ки нафаќа мегирад, гирандаи нафаќа: муйсафеди нафаќагир. НАФАЌАГИРЇ ‫ ﻧﻔﻘﻪﮔﻴﺮي‬исми амал аз нафаќа гирифтан; ба нафаќа баромадан. НАФАЌАХЎР ‫ ﻧﻔﻘﻪﺧﻮر‬ниг. нафаќагир. НАФАР ‫ ﻧﻔﺮ‬1. воњиди шумориши инсон, воњиди њисоб кардани мардум. 2. нумератив, ки дар шумори инсон кор фармуда мешавад; тан, кас: чанд нафар коргар, се-чор нафар талаба. 3. књн. хизматгор, мулозим; сарбози чун чокар хизматкунанда. 4. одами одї; шахс, фард. НАФАРЇ ‫ ﻧﻔﺮي‬књн. фарди ќатории даста ва гурўњњои њарбї; ќаторї. НАФАС а. ‫ ﻧﻔﺲ‬1. дами бо роњи дањону бинї ба дарун кашида ва боз баровардашавандаи инсон ё њайвон: нафас кашидан, нафас баровардан, нафас гирифтан; нафаси вопасин дами пеш аз марг, дами охирин; зиќќи (тангии) нафас тиб. дарди сина (шуш), ки гирифтори он ба душворї нафас мекашад, зиќќуннафас; то охирин нафас то дами охирин, то љон њаст; нафас ба дарун афтидан а) нафасгирї ќатъ шудан; б) кин. тамоман хомўш шудан, чизе нагуфтан; нафаси касеро гардонидан ба нафаскашї монеъ шудан; нафаси касе гаштан

– 901 – нафас гирифта натавонистан, нафасгардон шудан; нафас гирифтан а) нафас кашидан; б) нафас банд шудан; нафас сабук кашидан оромона нафас гирифтан; орому осуда шудан; нафас нигоњ доштан а) нафас нагирифтан; б) кин. хомўш шудан; нафаси рост гирифтан озодона, ба оромї нафас кашидан; нафас танг шудан // нафас тангї кардан нафас гаштан, дуруст нафас гирифта натавонистан; озод нафас гирифтан (кашидан) оромона нафас гирифтан,осуда шудан; то нафас боќист... то зинда њастам; нафас ях! дам набарор, хомўш бош! 2. маљ. лањза, сония; нафасе лањзае, фурсати хеле кам; дар як нафас дар як лањза, дар як дам, лањзатан; як нафас як лањза. 3. маљ. њаво; ◊ нафаси хунук сухани бад, гапи нофорам; нафаси бад кардан сухани бад гуфтан; нияти бад кардан. НАФАСБАНД ‫ ﻧﻔﺲﺑﻨﺪ‬:нафасбанд шудан нафас гирифта натавонистан, баста шудани роњи нафасгирї. НАФАСГАРДОН ‫ ﻧﻔﺲﮔﺮدان‬нафас гирифта натавонистан, нафасбанд: нафасгардон шудан. НАФАСГИРЇ ‫ ﻧﻔﺲﮔﻴﺮي‬исми амал аз нафас гирифтан; нафас гирифтан. НАФАСЇ ‫ ﻧﻔﺴﻲ‬мансуб ба нафас; созњои нафасї мус. созњои мусиќї, ки дар асари бод дамидан (пуф кардан) ба садо медароянд. НАФАСКАШЇ ‫ ﻧﻔﺲﻛﺸﻲ‬ниг. нафасгирї. НАФАСКЎТОЊ ‫ ﻧﻔﺲﻛﻮﺗﺎه‬он ки кўтоњ-кўтоњ нафас мегирад, он ки ба душворї нафас мекашад. НАФАСТАНГ ‫ ﻧﻔﺲﺗﻨﮓ‬нафасбанд, нафасгардон; нафастанг шудан ба душворї нафас гирифтан, нафасбанд гаштан. НАФАСТАНГЇ ‫ ﻧﻔﺲﺗﻨﮕﻲ‬тангии душворї нафас гирифтан.

нафас,

ба

НАФИР I а. ‫ ﻧﻔﻴﺮ‬фарёд, бонг; нолаву зорї; нафир кашидан бонг кашидан. НАФИР II а ‫ ﻧﻔﻴﺮ‬књн. сурнай, шайпур. НАФИС а. ‫ ﻧﻔﻴﺲ‬латиф, марѓуб, нозук, дилписанд: наќшу нигорњои нафис. НАФИСА а. ‫ ﻧﻔﻴﺴﻪ‬1. муаннаси нафис; санъати нафиса, адабиёти нафиса. 2. чизи нафиси ќимати камёб

НАФ

НАФИСАКОРЇ ‫ ﻧﻔﻴﺴﻪﻛﺎري‬њунармандї дар офаридани чизњои нафис, мањорат дар эљоди санъати нафиса. НАФИСЇ ‫ ﻧﻔﻴﺴﻲ‬нафосат, латофат, зебої. НАФИСКОР ‫ ﻧﻔﻴﺲﻛﺎر‬кит. нозуккор, њунармаиб, усто, мумтоз. НАФИСКОРОНА ‫ ﻧﻔﻴﺲﻛﺎراﻧﻪ‬кит. мумтозона, устокорона, устодона, њунармандона. НАФЙ а. ‫ ﻧﻔﻲ‬кит. 1. рад, инкор. 2. бадарѓа, рондан аз љое ба љое; нафй кардан а) дур кардан; б) нест кардан, мањв кардан. 3. збш. воситаи инкори фикр дар феълњо (монанди пешвандањои на -, но -, ма - …). НАФЛ а. ‫ ﻧﻔﻞ‬кит. ибодати ѓайривољиб, ибодати (намози) мустањаб. НАФОЗ а.‫ ﻧﻔﺎذ‬кит. 1. таъсир, нуфуз. 2. иљро (-и амр), љорї шудан(-и фармон, њукм). НАФОСАТ а. ‫ ﻧﻔﺎﺳﺖ‬нафисї, латофат, назокат, дилписандї, зебої. НАФОЯ I а. сиёњ.

‫ﻧﻔﺎﻳﻪ‬

кит сиёњранг, сиёњтоб; тира,

НАФОЯ II // НУФОЯ а. ра; паст.

‫( ﻧﻔﺎﻳﻪ‬пули) ќалб, носа-

НАФРАТ а. ‫ ﻧﻔﺮت‬рамидагии дил аз чизе, кароњат доштан, безор будан; танаффур; нафрат доштан аз(ба) касе безор будан аз касе; бад дидан касеро; нафрат кардан аз касе бад дидан, њисси кароњат доштан (нисбат ба касе); бо чашми нафрат нигоњ кардан назар кардан бо кароњат, мавриди нафрат ќарор додан (касе ё чизеро). НАФРАТАНГЕЗ ‫ ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ‬бедоркунандаи њисси нафрат, нафратовар. НАФРАТБОР ‫ ﻧﻔﺮﺗﺒﺎر‬ниг. нафратангез. НАФРАТЗАДА ‫ ﻧﻔﺮتزده‬мавриди нафрату танаффури ом ќарор гирифта, манфур. НАФРАТОВАР ‫ ﻧﻔﺮتآور‬ниг. нафратангез. НАФРАТОМЕЗ нафраткунон.

‫ﻧﻔﺮتآﻣﻴﺰ‬

нафратнок, бонафрат,

НАФРИДАН ‫ ﻧﻔﺮﻳﺪن‬аз ѓалабаи нафрат лаънат хондан, дуои бад кардан, нафрин кардан. НАФРИН ‫ ﻧﻔﺮﻳﻦ‬дашном; дуои бад; лаънат; нафрин кардан (хондан) дашном додан,

– 902 –

НАФ

рин кардан (хондан) дашном додан, лаънат гуфтан. НАФРИНКАРДА ‫ ﻧﻔﺮﻳﻦﻛﺮده‬ниг. нафратзада. НАФС ‫ ﻧﻔﺲ‬1. кит. љон, рўњ; табиати инсон. 2. маљ. хоњиши табии инсон ва њар љондор ба чизњои хўрданї ва лаззатбахш; нафси бад // нафси аммора хоњишу таќозои аз њад зиёди табиати инсон ба лаззатпарастї ва дигар корњои ношоиста, баднафсї; нафси бад – балои љон (зарб.). 3. шахс, худ. 4. шахсият, њайсият; иззати нафс эњтиром ба шахсият; ба иззати нафси касе расидан киноя аз шахсияти касеро тањќир кардан, дар хаќќи касе бењурматї кардан; ◊ бандаи нафс нафспараст, баднафс; шикасти нафс маљ. худро њаќиру камтар гирифтан, хоксорї, фурўтанї; нафсро калон кардан киноя аз чашмгуруснагї (њарисї) кардан, бо каму беш ќонеъ нашудан, баднафсї кардан; нафси касе ором гирифтан маљ. ќонеъ шудани талаби нафс (аз хўрок ва ѓ.); нафсро ором додан ќонеъ гардондани таќозои табиати инсон аз чизе, фурў нишондани њирс. НАФСЇ ‫ ﻧﻔﺴﻲ‬ниг. нафсонї. НАФСКАЛОН ‫ ﻧﻔﺲﻛﻼن‬1. маљ. хасис, мумсик. 2. гуфт. пурхўр, шикампарвар. НАФСОНИЯТ а. ‫ ﻧﻔﺴﺎﻧﻴﺖ‬1. шахсият, њайсият; иззати нафс. 2. худкомї, мутеи наф-си худ будан, ягон кор ё гапи касеро ба худ ор шумурда ба вай душманї кардан, орият. 3. маљ. хасисї, мумсикї. 4. шањватпарастї, шањвоният. НАФСОНЇ‫ ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ‬1. мансуб ба нафс; рўњї. 2. хоњиши нафс, талаби зиёди нафс. НАФСПАРАСТ ‫ ﻧﻔﺲﭘﺮﺳﺖ‬1. ба талаби нафсу њирс додашуда; баднафс. 2. худпараст, худком. НАФСПАРАСТЇ ‫ ﻧﻔﺲﭘﺮﺳﺘﻲ‬1. нафспараст будан; баднафсї. 2. худкомї, худпарастї. НАФСПАРВАР шањватпараст.

‫ﻧﻔﺲﭘﺮور‬

НАФСУЛАМР а. кори воќеї.

‫ﻧﻔﺲاﻻﻣﺮ‬

њавову њаваспарвар; кит. њаќиќати кор;

НАФТ ‫ ﻧﻔﺖ‬моеи равѓании сўзанда, ки аз зери замин бароварда мешавад ва баъди ва тасфия

аз он бензин, карасин, мазут ва ѓ. њосил мекунанд: нафт кашидан, корхонаи коркарди нафт, полоишгоњи нафт. НАФТАЛИН ю.‫ ﻧﻔﺘﻠﻴﻦ‬моддаи сафеди бўйдор, ки барои аз куя муњофизат кардан ба матоъњои пашмї, гилем ва пўстин мепошанд. НАФТАНДОЗ ‫ ﻧﻔﺖاﻧﺪاز‬таър. он ки дар љангњои ќадим ба сўи душман нафти оташгирифта меандохт. НАФТАНДОЗЇ ‫ ﻧﻔﺖاﻧﺪازي‬таър. ба сўи душман нафт андохтан, оташандозї. НАФТДОР‫ ﻧﻔﺖدار‬дорои нафт; нафтхез. НАФТЇ ‫ ﻧﻔﺘﻲ‬1. мансуб ба нафт; бо нафт коркунанда. 2. аз нафт истењсолшуда: маводи нафтї. НАФТКАШ ‫ ﻧﻔﺘﻜﺶ‬воситаи наќлиёте, ки барои кашондани маводи нафтї таъйин шудааст: киштии нафткаш. НАФТКАШЇ ‫ ﻧﻔﺖﻛﺸﻲ‬исми амал аз нафт кашидан. 1. нафт кашида баровардан аз кони он; нафт њосил кардан. 2. кашонандаи нафт; њамлу наќли нафт. НАФТКАШОН ‫ ﻧﻔﺖﻛﺸﺎن‬ниг. нафткаш. НАФТРАСОН ‫ ﻧﻔﺖرﺳﺎن‬бо нафт таъминкунанда. НАФТРАСОНЇ ‫ ﻧﻔﺖرﺳﺎﻧﻲ‬бо нафт таъмин кардан: лўлаи нафтрасонї. НАФТХЕЗ ‫ ﻧﻔﺖﺧﻴﺰ‬љое, ки маъдани зиёди нафт дорад, љои сернафт: минтаќаи нафтхез. НАФФОЪ а. ‫ ﻧﻔﺎع‬кит. нафъбахш, манфиаткунанда; одами бисёр фоидабаранда. НАФХ а. ‫ ﻧﻔﺦ‬кит. 1. дамидан бо дањон, пуф кардан; вазиши тези њаво. 2. бо њаво пур кардан; пурбод кардан. 3. маљ. такаббур, њавобаландї, худбинї; ◊ нафхи меъда дамидагии шикам, шиками пур аз бод. НАФЊА а. ‫ ﻧﻔﺤﻪ‬кит. бўи хуш, роиња. НАФЪ а. ‫ ﻧﻔﻊ‬фоида, суд, манфиат; муќоб. зарар; нафъи шахсї фоидаи шахсї; ба нафъи касе (чизе) ба манфиати касе (чизе); нафъ бахшидан (додан) фоида кардан; нафъ доштан фоида доштан, манфиатовар будан; нафъ кардан фоида кардан; нафъ расондан, фоида расондан.

– 903 –

НАХ

НАФЪДИЊАНДА ‫ ﻧﻔﻊدﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нафъ додан. 2. ниг. нафъовар.

НАХУСТ ‫ ﻧﺨﺴﺖ‬аввал; аввало [аслаш нухуст]. бори нахуст бори аввал, аввалин маротиба.

НАФЪОВАР ‫ ﻧﻔﻊآور‬фоидаовар, манфиатнок, судбахш.

НАХУСТВАЗИР ‫ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ‬ниг. сарвазир.

нафърасон,

НАХ ‫ ﻧﺦ‬1. тори нозуки норесида; ресмон, ришта: нахи пахта, нахи сунъї. 2. кит. ќолин, гилем; хусусан ќолину гилеми нозуку наќшини абрешимї. 3. књн., маљ. сафи лашкар; нах кашидан саф кашидан; нах – нах тор – тор. НАХАРТ ‫ ﻧﺨﺮت‬: гўшти нахарт гўшти пањлуи гўсфанд. НАХБАНД‫ ﻧﺦﺑﻨﺪ‬боф. коргаре, ки дар дастгоњи бофандагї нахњои кандашударо васл мекунад. НАХБАНДЇ ‫ ﻧﺦ ﺑﻨﺪي‬боф. нахи кандашударо бастан; касбу кори нахбанд. НАХВАТ а. гирї.

‫ﻧﺨﻮت‬

кит. ѓурур, такаббур, калон-

НАХГИРАК ‫ ﻧﺦﮔﻴﺮك‬боф. чангакест, ки бо он нахро људо карда мегиранд. НАХДОР нахдор.

‫ﻧﺦدار‬

нахдошта; лифдор: растанињои

НАХЛ а. ‫ ﻧﺨﻞ‬1. дарахти хурмо. 2. умуман дарахт, нињол; ба тарзи истиора: нахли ќомат, нахли дўстї, нахли умед ва ѓ. НАХЛБАНД ‫ ﻧﺨﻞﺑﻨﺪ‬1. касе ки аз мум ё коѓаз гулу меваву дарахт месозад; гулсоз. 2. маљ. боѓбон. НАХЛИСТОН зиёд аст.

‫ﻧﺨﻞاﺳﺘﺎن‬

хурмозор; љое, ки нахл

НАХЛЇ ‫ ﻧﺨﻠﻲ‬мансуб ба нахл. НАХОД ‫ ﻧﺨﺎد‬гуфт. на ин ки..., магар [аслаш нахоњад]. НАХПЕЧ ‫ ﻧﺦﭘﻴﭻ‬он чи бо наху ришта печонда шудааст. НАХРЕС ‫ ﻧﺦرﻳﺲ‬он ки аз пашм, пахта ва монанди инњо нах тйёр мекунанд, нахбоф. НАХРЕСЇ ‫ ﻧﺦرﻳﺴﻲ‬аз пахта, пашм ва монанди инњо ришта бофтан. НАХТОБ ‫ ﻧﺦﺗﺎب‬ниг. нахрес. НАХТОБЇ ‫ ﻧﺦﺗﺎﺑﻲ‬ниг. нахресї.

НАХУСТИН ‫ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬1. аввалин, якумин: мулоќоти нахустин, фарзанди нахустин. 2. аввало; аввалан; нахустин бор аввалин бор. НАХУСТНАМОИШ ‫ ﻧﺨﺴﺖﻧﻤﺎﻳﺶ‬санъ. бори аввал ба тамошо пешнињод намудани ягон асари сањнавї ё филм. НАХУСТФАРЗАНД фарзанди аввал.

‫ﻧﺨﺴﺖﻓﺮزﻧﺪ‬

фарзанди якум,

НАХЎД ‫ ﻧﺨﻮد‬донае аз љинси лўбиё, вале аз он хурдтару сахттар ва растании он; нахўди бирён ниг. нахўдбирён; шўрбои нахўд нахўдшўрбо; ◊ нахўди пеши ќошуќ киноя аз шахси ба њар кор мудохилакунанда, пешдасти њар кор. НАХЎДАК ‫ ﻧﺨﻮدك‬1. донаи хурди нахўд; нахўддона. 2. фолк. бачаи майдаяк. НАХЎДБИРЁН ‫ ﻧﺨﻮدﺑﺮﻳﺎن‬хўр. як навъ таомест, ки нахўди тарро дар оби намакин мепазанд ва баъд хушкида онро дар дег бир-ён мекунанд; нахўди дар дег тафдода. НАХЎДДОНА ‫ ﻧﺨﻮدداﻧﻪ‬донаи нахўд. НАХЎДЗОР ‫ ﻧﺨﻮدزار‬майдони кишти нахўд. НАХЎДЇ ‫ ﻧﺨﻮدي‬мансуб ба нахўд; ранги нахудї ранги шабењи нахўд зарди равшан; нахудї кардан майда карда реза кардан, майда-майда буридан. НАХЎДПАЗЇ ‫ ﻧﺨﻮدﭘﺰي‬1. нахўд пухтан. 2. љое, ки аз нахўд хўроке мепазанд ва мефурўшанд. НАХЎДРАНГ ‫ ﻧﺨﻮدرﻧﮓ‬ниг. нахўдї. НАХЎДШЎРАК ‫ ﻧﺨﻮدﺷﻮرك‬хўр. як навъ таомест, ки нахўдро дар об љўшонида мепазанд ва намак зада мехўранд. НАХЎДШЎРБО ‫ ﻧﺨﻮدﺷﻮرﺑﺎ‬хўр. шўрбое, ки яке аз масолењи асосии он нахўд аст, шўрбои нахўдї. НАХХОС а. ‫ ﻧﺨﺎس‬бардафурўш, ѓуломфурўш; фурўшандаи асирон ва ё галаи ѓоратї НАХЧАД//НАХЉАД ‫ﻧﺨﺠﺪ‬//‫ ﻧﺨﭽﺪ‬пасмондаи гудозиши филизот; рими оњан.

– 904 –

НАХ НАХЧАЛ//НАХЉАЛ//НАХЉУЛ чимдї, пучидан.

‫ﻧﺨﺠﻞ‬//‫ﻧﺨﭽﻞ‬

хўрок, чизи хўрданї, ѓизо; нањорї кардан хўрок хўрдан.

НАХЧИР‫ ﻧﺨﭽﻴﺮ‬ниг. нахљир.

НАЊОРАН а. ً‫ ﻧﻬﺎرا‬кит. рўзона, дар рўз.

НАХЧИРЗАН ‫ ﻧﺨﭽﻴﺮزن‬шикорчї, сайёд.

НАЊОСАТ а. ‫ ﻧﺤﺎﺳﺖ‬ниг. нањсият.

НАХЉИР ‫ ﻧﺨﺠﻴﺮ‬љонвари сањрої, њайвони шикорї (аз ќабили оњу, бузи кўњї).

НАЊОФАТ а.

НАХЉИРВОЛ ‫ ﻧﺨﺠﻴﺮوال‬кит. он ки њайвоноти шикориро ба сўи шикоргоњ меронад. НАХЉИРГОН ‫ ﻧﺨﺠﻴﺮﮔﺎن‬1. кит. шикорчї, сайёд. 2. мус. яке аз си лањни мусиќии Борбад. НАХЉИРГОЊ ‫ ﻧﺨﺠﻴﺮﮔﺎه‬љои шикор, шикоргоњ. НАЊ ‫ ﻧﻪ‬: нањ задан гуфт. паст задан, бад гуфтан. НАЊАНГ ‫ ﻧﻬﻨﮓ‬1. як навъ њайвони бањрии калон; кит; хўрдан чу нањанг, кор кардан чун бузи ланг (маќ.) соли нањанг ниг. моњї (соли моњї). 2. кит., маљ. мубориз, пањлавон. НАЊБ а. гирї.

‫ﻧﻬﺐ‬

кит. ѓорат, торољ, яѓмо; ѓанимат-

НАЊВ а.‫ ﻧﺤﻮ‬књн. ниг. синтаксис. НАЊВА ‫ ﻧﺤﻮه‬кит. тариќ, равия, равиш. НАЊВЇ ‫ ﻧﺤﻮي‬1. књн. мансуб ба нањв; синтаксисї; тањлили синтаксисї. 2. донишманд ва мутахассиси илми синтаксис.

‫ ﻧﺤﺎﻓﺖ‬кит. ниг. нањифї. ‫ ﻧﺤﺮ‬кит. 1. пеши сина, љои

НАЊР I а. гарданбанд. 2. маљ. ќурбонї, буридани сари њайвон. НАЊР II а. ‫ ﻧﻬﺮ‬љўи калон, дарё, рўд. НАЊРЇ‫ ﻧﻬﺮي‬мансуб ба нањр; рўдї, дарёї. НАЊС а. ‫ ﻧﺤﺲ‬1. таъсири бади ситорањо, ки гўё боиси бадбахтии мардум мешавад; муќоб. саъд; бетолеї, бадбахтї. 2. бадахтар, манњус, шум, бехосият: рўзи нањс.

‫ ﻧﺤﺴﻴﺖ‬нањсї, шумї, бехосиятї. НАЊСЇ а. ‫ ﻧﺤﺴﻲ‬ниг. нањсият. НАЊЉ а. ‫ ﻧﻬﺞ‬кит. тарз, тавр, тариќ; ба нањље ки

НАЊСИЯТ а.

ба тарзе ки.

НАЧАНДОН ‫ ﻧﭽﻨﺪان‬на он ќадар, на ба он дараља: начандон калон. НАЉАК//НАЉАЌ барзин.

‫ﻧﭽﻚ‬//‫ﻧﺠﻚ‬

књн. навъе аз та-

НАЉАНД ‫ ﻧﺠﻨﺪ‬аслаш нажанд. НАЉДА//НАЉДАТ а. ‫ﻧﺠﺪت‬//‫ ﻧﺠﺪه‬кит. 1. љасорат, шуљоат, далерї, диловарї, мардонагї. 2. ёрї, кўмак.

НАЊЗАТ а. ‫ ﻧﻬﻀﺖ‬кит. њаракат, љунбиш, юриш; нањзат намудан (кардан) а) њаракат кардан; б) ќиём кардан барои расидан ба њадафњои сиёсї ва иљтимої.

НАЉАС а. ‫ ﻧﺠﺲ‬мурдорї, палидї, нопокї.

НАЊИБ ‫ ﻧﻬﻴﺐ‬ниг. нињеб.

НАЉВО ‫ ﻧﺠﻮا‬кит. пичиррос, пичир-пичир.

НАЊИФ а. ‫ ﻧﺤﻴﻒ‬кит. лоѓар, хароб; заиф.

НАЉИБ а. ‫ ﻧﺠﻴﺐ‬асил, шариф, асилзода, бузургзода; гиромї: одами наљиб.

НАЊИФЇ сустї.

‫ﻧﺤﻴﻔﻲ‬

кит. лоѓарї, харобї; заифї,

НАЊЙ а. ‫ ﻧﻬﻲ‬кит. манъ; манъ кардан, боздоштан(касеро аз чизе ё коре): нањйи мункар..

‫ ﻧﺤﻞ‬кит. занбўри асал, оруи асал. НАЊМОР‫ ﻧﻬﻤﺎر‬кит. 1. бешумор, беандоза, бисёр. НАЊЛ а.

2. бузург, азиму тааљљубовар.

НАЊОР I а.‫ ﻧﻬﺎر‬1. рўз; муќоб. лайл; лайлу нањор шабу рўз. 2. хўроки нисфирўзї. НАЊОР II а. ‫ ﻧﻬﺎر‬ниг. ноњор: дили ноњор. НАЊОРЇ

‫ﻧﻬﺎري‬

чошт, ношто, ноништа, тањтўл;

НАЉИБЇ рофат.

‫ﻧﺠﻴﺒﻲ‬

асилї, шарифї, бошарафї, ша-

НАЉИБОНА ‫ ﻧﺠﻴﺒﺎﻧﻪ‬њамчун наљибон, ба наљибон хос; бузургворона, бошарафона: кори наљибона. НАЉИС а. ‫ ﻧﺠﻴﺲ‬нопок, палид, мурдор. НАЉИСЇ ‫ ﻧﺠﻴﺴﻲ‬нопокї, палидї, мурдорї. НАЉМ а. ‫ ﻧﺠﻢ‬ситора, ахтар. НАЉОБАТ а. зургворї.

‫ﻧﺠﺎﺑﺖ‬

кит. наљибї, шарифї, бу-

– 905 – НАЉОСАТ а. саргин.

‫ﻧﺠﺎﺳﺖ‬

нопокї, палидї; гандагї,

НАЉОТ а. ‫ ﻧﺠﺎت‬халосї, рањої, рањоёбї; наљот додан халос кардан, рањої доданї; наљот ёфтан халос шудан, рањої ёфтан.

‫ ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ‬ниг. наљотдињанда. НАЉОТБАХШЇ ‫ ﻧﺠﺎتﺑﺨﺸﻲ‬ниг. наљотдињї. НАЉОТДИЊАНДА ‫ ﻧﺠﺎتدﻫﻨﺪه‬сифати феълии НАЉОТБАХШ

замони њозира аз наљот додан; халоскунанда; озодкунанда, озодибахш.

НАЪ

НАШРИЁТ а. ‫ ﻧﺸﺮﻳﺎت‬муассисаи нашри китоб, чопкунандаи асарњо: нашриёти давлатї, нашриёти хусусї. НАШРИЯ а. ‫ ﻧﺸﺮﻳﻪ‬1. рўзнома ё маљаллае, ки ба таври доимї дар ваќти муайяншуда чоп мешавад. 2. он чи ба таври умумї ба воситаи чоп ба шумораи зиёд нашр мешавад; чизи нашршуда, (аз ќабили китоб, маљалла, рўзнома). НАШТАР ‫ ﻧﺸﺘﺮ‬ниг. нештар. НАШФ ‫ ﻧﺸﻒ‬кит. обро ба худ кашидан, љаб

НАЉОТДИЊЇ ‫ ﻧﺠﺎتدﻫﻲ‬исми амал аз наљот додан; халос кардан, рањої додан.

бидани об.

НАЉОТЁБЇ ‫ ﻧﺠﺎتﻳﺎﺑﻲ‬исми амал аз наљот ёфтан; халос шудан, рањо ёфтан.

НАШЪ ‫ ﻧﺸﺄ‬кит. 1. офариниш; нав пайдо шудан. 2. рўидан; нуму кардан; бузург шудан. 3. љањон, олам.

НАЉОТЁФТА ‫ ﻧﺠﺎتﻳﺎﻓﺘﻪ‬сифати феълии замони гузашта аз наљот ёфтан; халосшуда; озодшуда. НАЉЉОР а. ‫ ﻧﺠﺎر‬дуредгар, чўбтарош. НАЉЉОРЇ ‫ ﻧﺠﺎري‬дуредгарї, санъати наљорї, наљорї кардан.

чўбтарошї:

НАШАСТАН ‫ ﻧﺸﺴﺘﻦ‬гуфт., ниг. нишастан. НАШВ ‫ ﻧﺸﻮ‬кит. сабзиш, рўиш; нашв намудан (кардан) сабзидан, рўидан. НАШВУНАМО ‫ ﻧﺸﻮﻧﻤﺎ‬ниг. нашъунамо. НАШИД\\НАШИДА ‫ﻧﺸﻴﺪه‬//‫ ﻧﺸﻴﺪ‬кит. шеърхонї, сурудхонї. 2. суруд, тарона.

1.

НАШ ‫ ﻧﺶ‬кит. дарахти кољ, санавбар. НАШ(Ш)А ‫ ﻧﺸﻪ‬ниг. нашъа.

‫ﻧﺸﻪﻛﺸﻲ‬

НАШЪАБАХШ сархушкунанда.

‫ﻧﺸﻌﻪﺑﺨﺶ‬

‫ﻧﺸﻌﻪدار‬

НАШЪАДОР мастиовар.

кайфдињанда,

нашъабахш, кайфовар,

‫ ﻧﺸﻌﻪﻛﺶ‬ниг. нашъаманд. НАШЪАКАШЇ ‫ ﻧﺸﻌﻪﻛﺸﻲ‬ниг. нашъамандї. НАШЪАМАНД ‫ ﻧﺸﻌﻪﻣﻨﺪ‬мўътод ба маводи НАШЪАКАШ

му-

хаддир, нашъакаш, бангї.

НАШ(Ш)АКАШ ‫ ﻧﺸﻪﻛﺶ‬он ки одати нашакашї дорад, бангї, нашъаманд, тарёккаш. НАШ(Ш)АКАШЇ тарёкї.

НАШЪА а.‫ ﻧﺸﻌﻪ‬1. кайф ва сархушї, ки аз нўшидан ё кашидани моддањои масткунанда пайдо мешавад, наш(ш)а. 2. умуман кайф, њаловат: нашъаи дидор; нашъа бурдан кайф кардан, лаззат бурдан. 3. банг, кўкнор ва ѓ.; нашъа кашидан истеъмол кардани банг, тарёк ва дигар моддањои масткунанда.

нашъамандї, бангї,

НАШР I а. ‫ ﻧﺸﺮ‬1. пањн кардан, интишор, парокандан. 2. чоп, ба табъ расондан: нашри китоб, соли аввали нашр; нашри ахбор шунавонидани хабарњо аз радио ва телевизион; нашр кардан чоп кардан, пањн кардан; нашр шудан чоп шудан, ба табъ расидан, пањн гардидан. НАШР II а. ‫ ﻧﺸﺮ‬д. зинда шудан ва зинда кардан пас аз марг, эњё. НАШР III а. ‫ ﻧﺸﺮ‬бўй, бўи хуш, хушбўй.

НАШЪАМАНДЇ ‫ ﻧﺸﻌﻪﻣﻨﺪي‬нашъаманд будан, мўътод будан ба маводи мухаддир. НАШЪАХОНА‫ ﻧﺸﻌﻪﺧﺎﻧﻪ‬љои нашъакашї. НАШЪАЉАЛЛОБ ‫ ﻧﺸﻌﻪﺟﻼب‬он ки бо харидуфурўши маводи нашъаовар машѓул аст. НАШЪАЉАЛЛОБЇ ‫ ﻧﺸﻌﻪﺟﻼﺑﻲ‬њаннотї харидуфўрўши маводи нашъаовар. .

дар

НАШЪУНАМО ‫[ ﻧﺸﺄوﻧﻤﺎ‬аслаш нашвунамо]; 1. сабзидан, сабзиш; ба воя расидан нашъунамо ёфтан (кардан) а) сабзида ба камол расидан. б) тараќќї кардан. НАЪЛ а.

‫ﻧﻌﻞ‬

1. кит. кафш, пойафзор. 2. оњани

– 906 –

НАЪ

камоншакле, ки ба пошнаи пойафзол ва ба суми аспу хар мезананд; ◊ њам дар наъл задану њам дар мех (мўза) камоли дурўягї зоњир кардан. НАЪЛБАНД ‫ ﻧﻌﻞﺑﻨﺪ‬ниг. наългар. НАЪЛБАНДЇ ‫ ﻧﻌﻞﺑﻨﺪي‬ниг. наългарї. НАЪЛБАЊО ‫ ﻧﻌﻞﺑﻬﺎ‬кит. мол ва заре, ки барои наљоти кишвари худ аз тохту торољ ба душман медоданд. НАЪЛГАР‫ ﻧﻌﻠﮕﺮ‬оњангаре, ки касбаш наъл сохтану наъл задан аст. НАЪЛГАРЇ ‫ ﻧﻌﻠﮕﺮي‬касби наълсозї ва наълзанї.

НЕВА‫ ﻧﻴﻮه‬кит. нола, фарёд, гиря, навња. НЕВБАНД ‫ ﻧﻴﻮﺑﻨﺪ‬мутеъкунандаи пањлавонон, мутеъкунандаи пањлавони бузург. НЕВРОЗ ю. ‫ ﻧﻴﻮراز‬тиб. беморие, ки аз вайронии фаъолияти системаи асаб пайдо мешавад. НЕВРОЛОГИЯ ю. ‫ ﻧﻴﻮراﻻﮔﻴﻪ‬ниг. асабшиносї. НЕВРОПАТОЛОГ ю. ‫ ﻧﻴﻮراﭘﺘﺎﻻگ‬тиб. 1. мутахассиси невропотология. 2. духтури касалињои асаб. НЕВРОПАТОЛОГИЯ ю. ‫ ﻧﻴﻮراﭘﺘﺎﻻﮔﻴﻪ‬тиб. илмест дар бораи беморињои асаб.

НАЪЛДОЃ ‫ ﻧﻌﻞداغ‬тамѓа, мўњр, нишона (дар шакли наъл).

НЕГАТИВ лот. ‫ ﻧﻴﮕﺘﻴﻮ‬навор суратбардорї, ки сурати чизе бар вай хилофи ранги равшани худ, сиёњранг инъикос ёфтааст.

НАЪЛДОР‫ ﻧﻌﻞدار‬наълдошта, наълкарда: аспи наълдор.

НЕЙЛОН англ. ‫ ﻧﻴﻼن‬як навъ нахи синтетикї ва матои аз он бофташуда.

НАЪЛЗАН ‫ ﻧﻌﻞزن‬ниг. наълбанд.

НЕЙРОН//НЕВРОН ю. ‫ﻧﻴﻮران‬//‫ﻧﻴﺮان‬ њуљайрањои асаб бо њамаи шохањояш.

НАЪЛЗАНЇ ‫ ﻧﻌﻞزﻧﻲ‬ниг. наълбандї. НАЪЛНОК ‫ ﻧﻌﻠﻨﺎك‬ниг. наълдор. НАЪЛШАКЛ шакл.

‫ﻧﻌﻞﺷﻜﻞ‬

ба шакли наъл, камон-

НАЪМО а. ‫ ﻧﻌﻤﺎ‬неъмат, некї, эњсон, лутф. НАЪНО а. ‫ ﻧﻌﻨﺎ‬бот. як навъ гиёњи хўрданї аз љинси пудина, ки бўи хуш дорад, пудинаи боѓї. НАЪРА а. ‫ ﻧﻌﺮه‬фарёд, бонги баланд, овози ларзаовар: наъраи шер; наъра задан(кашидан) бонг задан. НАЪТ а. ‫ ﻧﻌﺖ‬кит. мадњ, ситоиш, васф, тавсиф: дар наъти Худову Расул пайѓамбар. НАЪШ а. ‫ ﻧﻌﺶ‬кит. 1. љасади одами мурда, тани бељон. 2. маљ. тобут. НАЪШКАШ ‫ ﻧﻌﺶﻛﺶ‬кит. 1. он ки тобутро мебардорад. 2. наќлиёти тобуткашонї. НЕ ‫ ﻧﻲ‬1. њиссачаи инкорї на; муќоб. бале, оре, ња. 2. нест; муќоб. њаст; не гуфтан инкор кардан, розї нашудан; нею нестон кардан розї нашудан, изњори норизої кардан; аљаб не мумкин аст; љои њайрат нест; як рўз не, як рўз ягон рўз, имрўз набошад, фардо. НЕВ ‫ ﻧﻴﻮ‬кит. далер, шуљоъ, диловар, пањлавон.

тиб.

НЕЙТРОН лот. ‫ ﻧﻴﺘﺮان‬физ. зарраи одитарин, ки ба таркиби ядрои њаста дохил аст ва заряди барќї надорад. НЕЙТРОНЇ нейтронї.

‫ﻧﻴﺘﺮاﻧﻲ‬

мансуб ба нейтрон; бомбаи

НЕК ‫ ﻧﻴﻚ‬1. хуб, наѓз, хуш, бахайр; муќоб. бад: нияти нек, номи нек, рўзи нек, ќадами нек; неку бад хубу ганда, хайру шарр; фоли нек аломати њодисаи хуб ва бахайр, шавгуни нек. 2. одами хуб; некон одамони хуб. НЕКАЗМ ‫ ﻧﻴﻚﻋﺰم‬он ки ният, майл ва хоњиши нек дорад, некирода. НЕКАЙЁМ ‫ ﻧﻴﻚاﻳﺎم‬ниг. некрўз. НЕКАЙЁМЇ ‫ ﻧﻴﻚاﻳﺎﻣﻲ‬ниг. некрўзї. НЕКАНДЕШ ‫ﻧﻴﻚاﻧﺪﻳﺶ‬ хайрхоњ, хайрандеш.

некрой, некният,

НЕКАНДЕШЇ ‫ ﻧﻴﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ‬некройї, некниятї, хайрхоњї, хайрандешї. НЕКАНЉОМ‫ ﻧﻴﻚاﻧﺠﺎم‬он ки кор ва зиндагонии вай ба некї анљом меёбад, хушоќибат, некоќибат, некфарљом. НЕКАНЉОМЇ ‫ ﻧﻴﻚاﻧﺠﺎﻣﻲ‬анљоми хуб, амале, ки оќибати нек дорад, некфарљомї.

– 907 – НЕКАТВОР ‫ ﻧﻴﻚاﻃﻮار‬ниг. некафъол.

НЕК некаъмолї.

НЕКАФЪОЛ ‫ ﻧﻴﻚاﻓﻌﺎل‬дорои феълу атвори хуб, неккирдор.

НЕКЌАДАМ‫ ﻧﻴﻚﻗﺪم‬дорои ќадами нек, ќадами бахайр ва бахосият, некпай.

НЕКАФЪОЛЇ ‫ ﻧﻴﻚاﻓﻌﺎﻟﻲ‬неккирдорї, некатворї.

НЕКМАНЗАР‫ ﻧﻴﻚﻣﻨﻈﺮ‬кит. 1. хушнамуд. 2. маљ. зебо, хушрўй.

НЕКАХЛОЌ ‫ ﻧﻴﻚاﺧﻼق‬дорои ахлоќи писандида, хушахлоќ, боодоб, писандидаахлоќ, НЕКАХЛОЌЇ ‫ ﻧﻴﻚاﺧﻼﻗﻲ‬хушахлоќї, баодобї, писандидаахлоќї. НЕКАХТАР‫ ﻧﻴﻚاﺧﺘﺮ‬толеъбаланд, саодатманд, хушбахт, хуштолеъ. НЕКАЊВОЛ‫ ﻧﻴﻚاﺣﻮال‬ниг. некўањвол. НЕКАЊВОЛЇ ‫ ﻧﻴﻚاﺣﻮاﻟﻲ‬ниг. некўањволї.

НЕКМАНЗАРЇ ‫ ﻧﻴﻚﻣﻨﻈﺮي‬кит. зебоман зарї, хушнамудї. 2. маљ. зебої, хушрўї. НЕКМАНИШ ‫ ﻧﻴﻚﻣﻨﺶ‬ниг. некмањзар. НЕКМАНИШЇ ‫ ﻧﻴﻚﻣﻨﺸﻲ‬ниг. некмањзарї. НЕКМАРД‫ﻧﻴﻚﻣﺮد‬ хайрхоњ.

марди

некўкор,

‫ ﻧﻴﻚﻣﺤﻀﺮي‬хушхўї, нектабиатї,

НЕКАЊДЇ‫ ﻧﻴﻚﻋﻬﺪي‬вафодорї, хушќавлї.

НЕКМАЊЗАРЇ хушхулќї.

НЕКБАХТ‫ ﻧﻴﻚﺑﺨﺖ‬хушбахт, бахтёр, саодатманд.

НЕКНАЖОД ‫ ﻧﻴﻚﻧﮋاد‬ниг. некзот.

НЕКБАХТЇ ‫ ﻧﻴﻚﺑﺨﺘﻲ‬хушбахтї, саодатмандї. НЕКБИН ‫ ﻧﻴﻚﺑﻴﻦ‬1. ниг. хушбин. 2. хайрхоњ, некхоњ, некандеш. НЕКБИНЇ ‫ ﻧﻴﻚﺑﻴﻨﻲ‬1. хушбинї, њаётдустї. 2. хайрхоњї, некандешї.

‫ﻧﻴﻚﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬

хушбинона,

њаёт-

хайрхоњона,

мењ-

НЕКЗОТ ‫ ﻧﻴﻜﺬات‬хушзот, наљиб, асилзода; љавони некзот љавони наљиб, асилзода. НЕКИРОДА‫ ﻧﻴﻚاراده‬он ки иродаи нек дорад; некандеш, хушният. НЕКЇ ‫ ﻧﻴﻜﻲ‬хубї, наѓзї, хайрхоњї; некї кардан наѓзї кардан, ёрї додан; ба некї ёд кардан сифати хубї касеро гуфтан, бо хайр зикр кардан (ному кирдори касеро); чашми некї умед кардан (доштан) дар интизори хайрхоњї будан, хубї умед кардан. НЕККИРДОР каъмол.

‫ﻧﻴﻚﻛﺮدار‬

НЕККИРДОРЇ

НЕКНИЊОДЇ ‫ ﻧﻴﻚﻧﻬﺎدي‬ниг. некўнињодї. НЕКНОМ‫ ﻧﻴﻚﻧﺎم‬касе, ки номаш ба некї машњур аст; муќоб. бадном. НЕКНОМЇ ‫ ﻧﻴﻚﻧﺎﻣﻲ‬соњиби номи нек будан, бахубї ном баровардан. НЕКПАЙВАНД рик.

НЕКДИЛЇ ‫ ﻧﻴﻚدﻟﻲ‬нектабиатї; хайрхоњї,

‫ﻧﻴﻚدﻻﻧﻪ‬

НЕКНИЊОД ‫ ﻧﻴﻚﻧﻬﺎد‬ниг. некўнињод.

НЕКПАЙ ‫ ﻧﻴﻚﭘﻲ‬кит. хушќадам, бахосият.

НЕКДИЛ ‫ ﻧﻴﻚدل‬нектабиат; хайрхоњ, НЕКДИЛОНА рубонона.

марди

НЕКМАЊЗАР‫ ﻧﻴﻚﻣﺤﻀﺮ‬кит. хушхў, нектабиат, хушхулќ.

НЕКАЊД ‫ ﻧﻴﻚﻋﻬﺪ‬вафодор, хушќавл.

НЕКБИНОНА дўстона.

зебоманзар,

накўкор, хайрхоњ, не-

‫ ﻧﻴﻚﻛﺮداري‬накўкорї, хайрхоњї,

‫ﻧﻴﻚﭘﻴﻮﻧﺪ‬

кит. дўст, рафиќ, ша-

НЕКПАЙВАНДЇ ‫ ﻧﻴﻚﭘﻴﻮﻧﺪي‬кит. дўстї, рафиќї, шарикї. НЕКПАЙЇ ‫ ﻧﻴﻚﭘﻴﻲ‬кит. хушќадамї, бахосиятї. НЕКРАВ ‫ ﻧﻴﻚرو‬хуб роњраванда, хушрафтор, хушгард (сифати асп). НЕКРАФТОР ‫ ﻧﻴﻚرﻓﺘﺎر‬боодоб, хушмуомила, хушхулќ, хушрафтор. НЕКРОЙ ‫ ﻧﻴﻚراي‬дурусттадбир, некандеш, оќил. НЕКРЎ(Й) (‫ ﻧﻴﻚرو)ي‬хушрўй, зебо. НЕКРЎЗ ‫ ﻧﻴﻚروز‬он ки рўзгораш хуб мегузарад, саодатманд, хушбахт. НЕКРЎЗЇ ‫ ﻧﻴﻚروزي‬хушбахтї, саодатмандї. НЕКСИГОЛ ‫ ﻧﻴﻚﺳﮕﺎل‬кит. некандеш, хайрхоњ; муќоб бадситол.

– 908 –

НЕК НЕКСИГОЛЇ ‫ ﻧﻴﻚﺳﮕﺎﻟﻲ‬кит. хайрхоњї; муќоб. бадсиголї.

некандешї,

НЕКСИРАТ ‫ ﻧﻴﻚﺳﻴﺮت‬дорои хулќу хислати хуб; ботинаш пок, некдил, дилсоф. НЕКСИРАТЇ ‫ﻧﻴﻚﺳﻴﺮﺗﻲ‬ некдилї, дилсофї.

нексират

будан;

НЕКСИФАТЇ хубсифатї.

‫ﻧﻴﻚﺻﻔﺘﻲ‬

НЕКЎКИРДОРЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮﻛﺮداري‬ниг. неккирдорї. НЕКЎКОР ‫ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر‬ниг. накўкор. НЕКЎНИЊОД ‫ ﻧﻴﻜﻮﻧﻬﺎد‬нексиришт, нексират; наслу авлодаш асил, некнињод.

НЕКСИРИШТЇ ‫ ﻧﻴﻚﺳﺮﺷﺘﻲ‬ниг. нексиратї.

‫ﻧﻴﻚﺻﻔﺖ‬

НЕКЎКИРДОР ‫ ﻧﻴﻜﻮﻛﺮدار‬ниг. неккирдор.

НЕКЎКОРЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‬ниг. неккорї.

НЕКСИРИШТ ‫ ﻧﻴﻚﺳﺮﺷﺖ‬ниг. нексират. НЕКСИФАТ хубсифат.

НЕКЎЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮﺋﻲ‬некї, хубї, кори нек, кори хайр.

дорои

сифати

хуб,

сифати хуб доштан,

НЕКЎНИЊОДЇ нексиратї.

‫ﻧﻴﻜﻮﻧﻬﺎدي‬

нексириштї,

НЕКЎНОМ ‫ ﻧﻴﻜﻮ ﻧﺎم‬ниг. некном. НЕКЎНОМЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮ ﻧﺎﻣﻲ‬ниг. некномї.

НЕКСОЗ ‫ ﻧﻴﻚﺳﺎز‬ниг. нексохт.

НЕКЎСИЯР ‫ ﻧﻴﻜﻮ ﺳﻴﺮ‬ниг. нексират.

НЕКСОХТ ‫ ﻧﻴﻚﺳﺎﺧﺖ‬чизе, ки наѓз сохта шудааст, хушсохт.

НЕКЎСИЯРЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮ ﺳﻴﺮي‬ниг. нексиратї.

НЕКТАБИАТ ‫ ﻧﻴﻚﻃﺒﻴﻌﺖ‬ниг. некнињод.

НЕКЎСУХАН ‫ ﻧﻴﻜﻮﺳﺨﻦ‬хушгуфтор, хушгап.

‫ﺳﺨﻨﻲ‬

‫ﻧﻴﻜﻮ‬

НЕКТАБИАТЇ ‫ ﻧﻴﻚﻃﺒﻴﻌﺘﻲ‬ниг. некнињодї.

НЕКЎСУХАНЇ хушгапї.

НЕКТАЌДИР‫ ﻧﻴﻚﺗﻘﺪﻳﺮ‬хушбахт, хуштолеъ.

НЕКЎФАРЉОМ ‫ ﻧﻴﻜﻮﻓﺮﺟﺎم‬ниг. некфарљом.

НЕКТИНАТ покботин.

‫ﻧﻴﻚﻃﻴﻨﺖ‬

НЕКТИНАТЇ покботинї.

‫ﻧﻴﻚﻃﻴﻨﺘﻲ‬

НЕКТОЛЕЪ хушбахт,

‫ﻧﻴﻚﻃﺎﻟﻊ‬

нексират;

софдил,

нексиратї; софдилї,

некахтар, соњибистиќлол.

НЕКТОЛЕЇ ‫ﻧﻴﻚﻃﺎﻟﻌﻲ‬ стиќлолї; хушбахтї.

некахтарї,

соњиби-

НЕКЎ ‫ ﻧﻴﻜﻮ‬1. ниг. нек (1). 2. зебо, хушрўй; рўи некў рўи зебо. НЕКЎАМАЛ хайрхоњ.

‫ﻧﻴﻜﻮﻋﻤﻞ‬

накўкор,

НЕКЎФАРЉОМЇ‫ ﻧﻴﻜﻮﻓﺮﺟﺎﻣﻲ‬ниг. некфарљомї. НЕКЎХИСЛАТ хушфеъл.

‫ﻧﻴﻜﻮﺧﺼﻠﺖ‬

хубхислат, хушхулќ,

НЕКЎХИСЛАТЇ ‫ﻧﻴﻜﻮﺧﺼﻠﺘﻲ‬ хушхулќї, хушфеълї.

некрафтор;

НЕКЎАФЪОЛ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﻓﻌﺎل‬ниг. некафъол. НЕКЎАФЪОЛЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﻓﻌﺎﻟﻲ‬ниг. некафъолї. НЕКЎАХЛОЌ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﺧﻼق‬ниг. некахлоќ. НЕКЎАХЛОЌЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﺧﻼﻗﻲ‬ниг. некахлоќї. НЕКЎАЊВОЛ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﺣﻮال‬осудањол. НЕКЎАЊВОЛЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﺣﻮاﻟﻲ‬осудањолї, зиндагии тинљ ва осоишта.

хубхислатї,

НЕКЎХИСОЛ ‫ ﻧﻴﻜﻮﺧﺼﺎل‬ниг. некўхислат. НЕКЎХИСОЛЇ ‫ ﻧﻴﻜﻮﺧﺼﺎﻟﻲ‬ниг. некухислатї. НЕКЎЊИММАТ ‫ ﻧﻴﻜﻮﻫﻤﺖ‬кушодадаст, босаховат, олињиммат. НЕКЎЊИММАТЇ ‫ﻧﻴﻜﻮﻫﻤﺘﻲ‬ босаховатї, олињимматї.

НЕКЎАЙЁМ ‫ ﻧﻴﻜﻮاﻳﺎم‬ниг. некрўз.

хушгуфторї,

кушодадастї,

НЕКЎЊОЛ ‫ ﻧﻴﻜﻮﺣﺎل‬ниг. некўањвол. НЕКФАРЉОМ ‫ ﻧﻴﻚﻓﺮﺟﺎم‬он ки фарљоми кору зиндагонии ў хуб аст, кори ў ба некї анљом меёбад, хубфарљом. НЕКЎФАРЉОМЇ ‫ ﻧﻴﻚﻓﺮﺟﺎﻣﻲ‬нек будани оќибати кору зиндагонї, некфарљом будан НЕКФИТРАТ ‫ ﻧﻴﻚﻓﻄﺮت‬ниг. некнињод. НЕКФИТРАТЇ ‫ ﻧﻴﻚﻓﻄﺮﺗﻲ‬ниг. некнињодї. НЕКФОЛ ‫ ﻧﻴﻚﻓﺎل‬бахосият, пешомади некдошта.

хушќадам;

– 909 – НЕКФОЛЇ ‫ ﻧﻴﻚﻓﺎﻟﻲ‬бахосият будан, хушќадамї; пешомади нек доштан. НЕКХИСЛАТ ‫ ﻧﻴﻚﺧﺼﻠﺖ‬ниг. некўхислат. НЕКХИСЛАТЇ‫ ﻧﻴﻚﺧﺼﻠﺘﻲ‬ниг. некўхислатї. НЕКХОЊ ‫ ﻧﻴﻚﺧﻮاه‬он ки ба дигарон некї мехоњад, хайрхоњ, некандеш. НЕКХОЊЇ ‫ ﻧﻴﻚﺧﻮاﻫﻲ‬хайрхоњї, мењрубонї. НЕКХОЊОНА дешона.

‫ﻧﻴﻚﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‬

хайрхоњона, хайран-

НЕКХЎЇ ‫ ﻧﻴﻚﺧﻮﺋﻲ‬феълу хўйи хуб доштан, некхислатї, хушхулќї. НЕКХЎ(Й) (‫ ﻧﻴﻚﺧﻮ)ي‬дорои феълу хўйи хуб, некхислат, хушхулќ. НЕКЊОЛ ‫ ﻧﻴﻚﺣﺎل‬ниг. некўањвол. НЕКЊОЛЇ ‫ ﻧﻴﻚﺣﺎﻟﻲ‬ниг. некўањволї.

НЕШ задан; нест бод! гум шавад!, нопадид гардад! нест гаштан(шудан) нобуд шудан, аз байн рафтан; нопадид шудан; нест кардан нобуд кардан; барњам задан; аз байн бурдан; несту нобуд гардондан тамом барњам задан, ба боди фано додан; аз байн бурдан.

НЕСТАК ‫ ﻧﻴﺴﺘﻚ‬гуфт., шакли тасѓири нест; њастаку нестак миќдоран хеле кам, ночиз: њастаку нестак шуда мондан. НЕСТАНДАРЉАЊОН ‫ ﻧﻴﺴﺖاﻧﺪرﺟﻬﺎن‬он чи мислаш дар чањон ёфт намешавад, бемисл, беназир, ягона, бењамто. НЕСТЇ ‫ ﻧﻴﺴﺘﻲ‬нобудї, адам, номављудї, фано; муќоб. њастї, вуљуд; ба дараљаи нестї будан хеле кам будан,ба миќдори андак будан; њастию нестияш буду шудаш, он чизе ки дорад.

НЕМИС ‫ ﻧﻴﻤﻴﺲ‬номи мардуми аслии Олмон (Германия).

НЕСТОН ‫ ﻧﻴﺴﺘﺎن‬:нею нестон кардан не гуфтан, ќабул накардан, розї нашудан; ќабул накардан.

НЕМИСЇ ‫ ﻧﻴﻤﻴﺴﻲ‬мансуб ба немис; олмонї.

НЕФА ‫ ﻧﻴﻔﻪ‬ниг. нифа.

НЕОЛИТ ю. ‫ ﻧﻴﺎﻟﻴﺖ‬геол. марњалаи охири давраи санг (дар пайдоиши њаёт дар рўи замин).

НЕФТ ‫ ﻧﻴﻔﺖ‬ниг. нафт.

НЕОН ю. ‫ ﻧﻴﺎن‬хим. гази асил (мусбат), ки ба миќдори кам дар таркиби њаво мављуд аст ва дар чароѓњои рекламаву асбобњои равшандињандаи барќї истифода мешавад. НЕОНЇ ‫ ﻧﻴﺎﻧﻲ‬мансуб ба неон. НЕРЎ ‫ ﻧﻴﺮو‬ниг. нирў. НЕРЎБАХШ ‫ ﻧﻴﺮوﺑﺨﺶ‬ќувватбахш, ќудратбахш. НЕРЎГОЊ ‫ ﻧﻴﺮوﮔﺎه‬нав., тех. маљмўи иншоот, таљњизот ва дастгоњхо барои истењсоли ќувваи барќ: нерўгоњи барќї, нарўгоњи барќи њароратї. НЕРЎМАНД‫ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬ниг. нирўманд. НЕРЎМАНДЇ ‫ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي‬ниг. нирўмандї. НЕРЎСАНЉ ‫ ﻧﻴﺮوﺳﻨﺞ‬тех. асбоб барои санљидани ќувваи љисмонии одам, ќуввасанљ. НЕРЎСАНЉЇ ‫ ﻧﻴﺮوﺳﻨﺠﻲ‬тех. ќуввасанљї. НЕСТ ‫ ﻧﻴﺴﺖ‬1. шакли кўтоњшудаи на аст, ки бандаки феълї мебошад; не (инкор). 2. нобуд, маъдум; муќоб. њаст; ѓайримављуд. 3. нопадид, нонамоён, ѓоиб; нест шуда рафтан ѓайб

НЕЊЗАТ а. ‫ ﻧﻬﻀﺖ‬ниг. нањзат. НЕШ ‫ ﻧﻴﺶ‬1. узви нўгтези зањрдори баъзе њашароти газанда (каждум, занбўр ва ѓ.). 2. нўги борику тези њар чиз; неши харбуза; неш задан а) газидан ва зањр давондани њашараи газанда. б) гапи сахт ва талх гуфта ранљондан касеро; в) кафида сар намоён кардани тухмњо баъд аз кишт. 3. нўги тези олатњо, теѓаи чизњо: неши каланд, неши хор... неш зада баромадан тухмњоро кафонда баромадани гиёњу растанињо, рўидан. 4. талхї, зањр; муќоб. нўш; неш хўрдан а) зањролуд шудан; б) киноя аз талхком будан, азоб кашидан. 5. маљ. озор, ранљи сахт; ◊ неши забон гапи сахт ва зањрдор. НЕШБОРИК ‫ ﻧﻴﺶﺑﺎرﻳﻚ‬1. дорои неши борику тез. 2. нўгборик. НЕШДАРОЗ нўгдароз.

‫ﻧﻴﺶدراز‬

1. дорои неши дароз 2.

НЕШДИДА ‫ ﻧﻴﺶدﻳﺪه‬1. нешзада. 2. маљ. озорёфта; зањри забончашида. НЕШДОР ‫ ﻧﻴﺶدار‬нешнок, дорои неш: пашшаи нешдор: суханњои нешдор гапи сахту зањрдор.

– 910 –

НЕШ НЕШЗАБОН ‫ ﻧﻴﺶزﺑﺎن‬талхгап, тундмизољ (оид ба одам).

зањрзабон,

НЕШЗАН ‫ ﻧﻴﺶزن‬нешзананда, захмзананда. НЕШЗАНЇ ‫ ﻧﻴﺶزﻧﻲ‬1. исми амал аз неш задан; неши забон задан, сухани талх гуфтан. 2. сабзиш, сабзидан. НЕШКУНД ‫ ﻧﻴﺶﻛﻨﺪ‬дорои неши кунд; нўгаш кунд; муќоб. нештез. НЕШКЎТОЊ ‫ ﻧﻴﺶﻛﻮﺗﺎه‬дорои нўгкўтоњ; муќоб. нешдароз.

неши

кўтоњ;

НЕШМОНАНД ‫ ﻧﻴﺶﻣﺎﻧﻨﺪ‬мисли неш, шабењи неш борику тез (мас., нўги сўзан, кард). НЕШТАК ‫ ﻧﻴﺸﺘﻚ‬гуфт. чашиш, чошнї, штак задан чашидан, чошнї гирифтан.

не-

НЕШТАР ‫ ﻧﻴﺸﺘﺮ‬олати фўлодии нўгборики тез, ки љарроњон бо вай решњоро чок карда фасодро мебароранд; ба тарзи истиора неш-тари танќид, нештари ќалам; нештар задан ба ягон љои бадан нештар фурў бурдан, то ки риму фасод хориљ шавад. НЕШТАРБАЌО//НИШТАРБАЊО ‫ﻧﻴﺸﺘﺮﺑﻘﺎ‬ ‫ﻧﻴﺸﺘﺮﺑﻬﺎ‬// кит. дастмузди он ки нештар мезанад, дастмузди табиби рагзан. НЕШТАРЗАН//НИШТАРЗАН ‫ ﻧﻴﺸﺘﺮزن‬кит. 1. он ки нештар мезанад. 2. маљ. озордињанда, золим, ситамгар НЕШТЕЗ‫ ﻧﻴﺶﺗﻴﺰ‬дорои неши тез, нўгтез.

будан; дар фаровонию осудагї зистан. НЕЪМАТБАХШ ‫ ﻧﻌﻤﺖﺑﺨﺶ‬бахшандаи нозу неъмат; саховатманди ризќу рўзидињанда; водии неъматбахш водии фаровонибахш; водии файзбахш. НЕЪМАТДЕЊ‫ ﻧﻌﻤﺖده‬ниг. неъматрасон. НЕЪМАТНИСОР‫ ﻧﻌﻤﺖﻧﺜﺎر‬ниг. неъматбахш. НЕЪМАТОБОД ‫ ﻧﻌﻤﺖآﺑﺎد‬љои пурнозу неъмат; макони фаровонию осудагї. НЕЪМАТПАРВАРДА ‫ ﻧﻌﻤﺖﭘﺮورده‬1. он ки аз некии шахсе ё хонадоне дар зиндагонї бањраманд шудааст. 2. он ки дар миёни нозу неъмат парвариш ёфтааст. НЕЪМАТРАСОН ‫ ﻧﻌﻤﺖرﺳﺎن‬ризќу рўзидињанда, нозу неъмат оваранда. НИАМ ‫ ﻧﻌﻢ‬љ. неъмат. НИВЕЛИР фр.‫ ﻧﻮﻳﻠﻴﺮ‬асбоби заминсанљї, ки бо он фарќи баландии нисбии як нуќтаи сатњи заминро аз нуќтаи дигар муайян мекунанд. НИГАРИДАН ‫ ﻧﮕﺮﻳﺪن‬ниг. нигаристан. НИГАРИСТАН ‫ ﻧﮕﺮﺳﺘﻦ‬1. нигоњ кардан, дидан, назар андохтан, назар кардан. 2. диќќат додан, таваљљўњ кардан. НИГАРИШ ‫ ﻧﮕﺮش‬1. исми феълї аз нигаристан. 2. нигоњ, назар; наззора; мушоњида. 3. мулоњиза.

НЕШУ II ‫ ﻧﻴﺸﻮ‬ниг. нештар.

НИГАРОН ‫ ﻧﮕﺮان‬1. феъли њол аз нигаристан. 2. нигоњкунанда, бинанда. 3. чашм ба роњ, мунтазир, умедвор: нигарон шудан; нигарон будан а) чашм ба роњ будан, дар интизор будан; б) умедвор будан; в) изтироб, ташвиш..

НЕШХАНД ‫ ﻧﻴﺶﺧﻨﺪ‬хандае, ки аз рўи хашм ва асабоният мекунанд, зањрханд, писханд; тамасхур, истењзо.

НИГАРОН(И)ДАН ‫ﻧﮕﺮاﻧﻴﺪن‬//‫ ﻧﮕﺮاﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи нигаристан. 2. равона кардан, гардонидан ба сўе, моил кунондан ба тарафе.

НЕШХЎРД ‫ ﻧﻴﺶﺧﻮرد‬ниг. нишхўрд.

НИГАРОНЇ ‫ ﻧﮕﺮاﻧﻲ‬1. мунтазирї, интизорї. 2. нав. изтироб; ташвиш: изњори нигаронї кардан.

НЕШУ I ‫ ﻧﻴﺸﻮ‬навъе аз олу, ки онро олуи табарї низ мегўянд.

НЕЪМАТ а. ‫ ﻧﻌﻤﺖ‬1. чизњои зарури зиндагї ва рўзгор, ризќу рўзї; неъматњои моддї ва маънавї сарватњои моддї ва маънавї; нозу неъмат васоили айшу осудагии зиндагї; хони неъмат дастархони пур аз нозу неъмат; куфрони неъмат носипосї ба некии касе; ношукрї. 2. бахшоиш, каромат, лутф, эњсон. 3. осоиш, фароѓат, осудањолї; дар неъмат будан бо њамаи молу васоили зиндагї таъмин

НИГАЊ ‫ ﻧﮕﻪ‬мухаффафи нигоњ.

‫ ﻧﮕﻬﺒﺎن‬мухаффафи нигоњбон. НИГАЊБОНЇ ‫ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ‬мухаффафи нигоњбонї. НИГАЊДОР ‫ ﻧﮕﻬﺪار‬мухаффафи нигоњдор. НИГАЊДОРЇ ‫ ﻧﮕﻬﺪاري‬мухаффафи нигоњдорї. НИГАЊБОН

– 911 –

НИГ

НИГИЛИЗМ лот. ‫ ﻧﮕﻠﻴﺰم‬бе њељ асос тамоман инкор кардани маслаку мафкура, меъёр ва принсипњои пешина, нестангорї.

НИГОРИН ‫ ﻧﮕﺎرﻳﻦ‬1. ороиш додашуда, зинатёфта; рангин, рангомезишуда. 2. зебо, хушрўй; мањбуба, маъшуќа.

НИГИЛИСТЇ ‫ ﻧﮕﻠﻴﺴﺘﻲ‬мансуб ба нигилизм: аќидањои нигилистї.

НИГОРИСТОН ‫ ﻧﮕﺎرﺳﺘﺎن‬1. љое, ки сурату тасвир ва наќшу нигор дорад. 2. намоишгоњи осори тасвирї, галереяи расмњо.

НИГИН ‫ ﻧﮕﻴﻦ‬1. санги ќиматбањо ё филизе, ки ба чашмаки ангуштарин шинонда мешавад. 2. ангуштарї, ангуштарин. 3. ангуштарине, ки дар нигинаш мўњри њокимият канда шудааст ва рамзи њокимияти подшоњї њисоб мешавад; ◊ зери нигин будан дар тањти њукми касе будан, тобеи касе будан; ба зери нигин даровардан ба итоати худ даровардан, зери даст кардан. НИГИНА ‫ ﻧﮕﻴﻨﻪ‬1. ниг. нигин. 2. санги пурќимате, ки барои зинат ба чизњо мешинонанд (ба дастаи корд, шамшер, ба танбўр, дутор ва ѓ.). НИГИНАДОР ‫ ﻧﮕﻴﻨﻪدار‬санги ќиматбањои зинатї дошта (оид ба маснуоти заргарї). НИГИНАКОРЇ шинондашуда.

‫ﻧﮕﻴﻨﻪﻛﺎري‬

сангњои ќиматбањо

НИГИНДОР ‫ ﻧﮕﻴﻦدار‬ниг. нигинадор. НИГИНКОРЇ ‫ ﻧﮕﻴﻦﻛﺎري‬ниг. нигинакорї. НИГИНХОНА ангуштарин.

‫ﻧﮕﻴﻦﺧﺎﻧﻪ‬

љои насби нигин дар

нигор ‫ ﻧﮕﺎر‬1. асоси замони њозираи нигоштан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маъноњои нигоранда; рўзноманигор, номанигор..., наќќош: чењранигор, суратнигор, нигошташуда: зарнигор, гавњарнигор. НИГОР ‫ ﻧﮕﺎر‬1. наќш, гулкории рўи чизе; наќшу нигор ниг. наќш. 2. маљ. мањбуба, маъшуќа. НИГОРА ‫ ﻧﮕﺎره‬1. наќш, тасвир расм. 2. нав. чизи ба намоишгузошта дар осорхона ва намоишгоњ [экспонат]. НИГОРАНДА ‫ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нигоштан. 2. мусанниф, муаллиф, нависанда. 3. рассом, мусаввир, наќќош. НИГОРГАР ‫ ﻧﮕﺎرﮔﺮ‬наќќош, рассом. НИГОРИДА ‫ ﻧﮕﺎرﻳﺪه‬1. навишташуда. 2. ороста, зеварёфта. 3. офарида, махлуќ. НИГОРИДАН ‫ ﻧﮕﺎرﻳﺪن‬наќш кардан, кашидан, сурат кашидан; навиштан.

расм

НИГОРИШ ‫ ﻧﮕﺎرش‬1. исми феълї аз нигоштан. 2. тасниф, таълиф, навиштан. 3. расмкашї, наќшакашї, наќќошї; наќшу нигор; тасвир, ороиш, расм, сурат. НИГОРПАРАСТ ратпараст.

‫ﻧﮕﺎرﭘﺮﺳﺖ‬

кит. бутпараст, су-

НИГОРПАРАСТЇ ‫ ﻧﮕﺎرﭘﺮﺳﺘﻲ‬кит. бутпарастї НИГОРХОНА ‫ ﻧﮕﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ниг. нигористон. НИГОЊ//НИГАЊ ‫ﻧﮕﻪ‬//‫ ﻧﮕﺎه‬чашмандозї барои дидан, нигариш; дид, назар; нигоњи бељо назари бад; нигоњи гарм нигариши мењромез; нигоњи дуздида назари пинњонї; нигоњи маънидор нигоње, ки бо он матлабе ифода меёбад; нигоњи пурсиш нигоњи суол-омез; нигоњи њайрат њайратомезона нигаристан ба касе (чизе); нигоњ доштан а) ба тањти назар гирифтан, боздошт кардан; б) гирифта мондан, андармон кардан; в) њифз кардан, мањфуз доштан; г) боздоштан, пеши чизеро гирифтан, мутаваќќиф сохтан; гов (мурѓ) нигоњ доштан гов (мурѓ) парвариш кардан, нигоњубин намудан; худро вазнин нигоњ доштан батамкин будан; тартиб нигоњ доштан ба тартиб риоя кардан; ятим нигоњ доштан касеро барои хизматгорї гирифтан; нигоњ кардан а) назар кардан, нигаристан; б) рў ба чизе овардан, ру ба љониби чизе кардан; в) эътибор додан, назорат кардан, муроќибат кардан; г) муносибат кардан; нигоњ карда истодан а) якзайл чашм дўхтан, беист нигаристан; б) мунтазир шудан; ба дасти касе нигоњ карда мондан дастнигар шудан, мўњтољ будан ба ёрии касе; нигоњ накардан а) назар наандохтан; б) вобаста набудан, марбут набудан; нигоњ карда нишастан мунтазир шудан; бо як чашм нигоњ кардан як хел муносибат кардан; нигоњ карда мондан мавќуф ба чизе будан; нигоњ карда... а) аз рўи..., вобаста ба..., њаминро ба назар гирифта... б) ба љониби..., рў ба... ба ман нигоњ кун! ба гапи ман гўш дењ! нигоњ карда истодан... чанд муддат тањти назар гирифтан, мушоњида кардан.

– 912 –

НИГ

НИГОЊБОН ‫ ﻧﮕﺎﻫﺒﺎن‬1. назораткунанда, посбон, муњофиз. 2. нигоњубинкунанда, парастор.

НИЁКОН ‫ ﻧﻴﺎﻛﺎن‬ниг. ниёгон.

НИГОЊБОНЇ ‫ ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﻲ‬1. муњофизат, посбонї. 2. нигоњубин, парасторї.

НИЖАНД ‫ ﻧﮋﻧﺪ‬ниг. нажанд.

НИГОЊДОР муњофиз.

‫ﻧﮕﺎهدار‬

нигоњдоранда,

посбон,

НИГОЊДОРЇ ‫ ﻧﮕﺎهداري‬1. исми амал аз нигоњ доштан; муњофизат: нигоњдорї кардан а) муњофизат кардан, њимоят кардан; б) боздоштан, даст гирифтан. 2. риоя. НИГОЊУБИН ‫ ﻧﮕﺎﻫﺒﻴﻦ‬1. парасторї, парвариш, муроќибат. 2. назорат, посбонї. НИГОШТАН ‫ ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‬ниг. нигоридан. НИГУН ‫ ﻧﮕﻮن‬ниг. нагун. НИДО ‫ ﻧﺪا‬1. овоз, садо, бонг, фарёд; нидо (дар)додан овоз баровардан. 2. грам. њиссаи таѓйирнаёбандаи нутќ, ки хитобу њиссиёт њаяљонро ифода мекунад (мас., эњ, оњ, вой, оббо). НИЁ ‫ ﻧﻴﺎ‬кит. падари падар ё модар, бобо, љад.

‫ﻧﻴﺎﺑﺖ‬

кит. ноибї, љонишинї; вако-

НИЁГОН//НИЁКОН ‫ﻧﻴﺎﻛﺎن‬//‫ ﻧﻴﺎﮔﺎن‬1. љ. ниё. 2. гузаштагон, аљдод; алифбои ниёгон расмулхати гузаштагон, ки мурод аз он хатти арабии тољикист; расми ниёгон расму оини гузаштагон. НИЁЗ ‫ ﻧﻴﺎز‬1. њољат, эњтиёљ; ниёз доштан эњтиёљ доштан. 2. майлу хоњиш; илтимос, дархост; ба ниёз омадан майлу хоњиш зоњир намудан. 3. ниг. назр; (2): назру ниёз. НИЁЗЇ ‫( ﻧﻴﺎزي‬мансуб ба ниёз) 1. ниёзманд; мўњтољ. 2. кит. маљ. мањбуб; дўст. 3. кит. маљ. азиз, гиромї. НИЁЗМАНД мўњтољ.

‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬

НИЖОД ‫ ﻧﮋاد‬ниг. нажод. НИЗ‫ ﻧﻴﺰ‬пайвандак њам, инчунин, њамчунин.

НИГОЊДОРАНДА ‫ ﻧﮕﺎهدارﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нигоњ доштан. 2. њифзкунанда: хўроки ками аз мурдан нигоњдоранда. 3. муњофиз, посбон, нигоњдор.

НИЁБАТ а. лат.

НИЁМ ‫ ﻧﻴﺎم‬ниг. наём.

эњтиёљманд, њољатманд,

НИЗОМ а.‫ ﻧﻈﺎم‬1. тартиб, равиш; услуби хос, расму ќоидаи махсус: бо низому тартиб. 2. кит. риштаи марворид ва ѓ. 3. сохт, сохтор, система; низоми иљтимої сохти љамъиятї; низом додан муназзам сохтан, мураттаб кардан, ба тартиб овардан; ба низом омадан мураттаб гаштан; низоми бонкї. НИЗОМЇ ‫ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬1. њарбї, љангї: киштии низомї, минтаќаи низомї. 2. мансуб ба ќўшунњои расмї ва доимї; аскари низомї аскари ќўшунњои доимї. 3. хизматчии њарбї (дар рутбањои гуногун); либоси низомї пўшоки хоси низомї, либоси њарбиён; саломи низомї саломи расмии њарбї. НИЗОМИМОНАНД‫ﻧﻈﺎﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‬ монанд ба низомї; либоси низомимонанд пўшоки ба либоси расмии њарбї шабоњатдошта. НИЗОМНОМА ‫ ﻧﻈﺎمﻧﺎﻣﻪ‬ќоидањои навишта барои ба тартиби муайян гузаронидани коре, дастур, асоснома: низомномаи интихобот. НИЗОР‫ ﻧﺰار‬хароб, лоѓар; суст, заиф, назор; зору низор нињоят ољизу бечора. НИЗОРЇ ‫ ﻧﺰاري‬харобї, лоѓарї; сустї, заифї. НИЗОЪ а. ‫ ﻧﺰاع‬љангу љидол, кашмакаш, муноќиша; њусумат, душманї (дар болои чизе); низоъ андохтан дар байни касон љангу муноќиша барангехтан; низоъ бархостан (баромадан) муноќиша пайдо шудан; низоъ кардан кашмакаш кардан, бањсу муноќиша кардан; низоъ хестан љангу љидол барпо шудан. НИЙЯТ а. ‫ ﻧﻴﺖ‬ниг. ният. НИКЕЛ олм. ‫ ﻧﻴﻜﻞ‬хим. филизи сафеди нуќраранги дергудоз, ки барои њосил намудани хўлањои ба гармї тобовару зангногир ва ѓ. истифода мебаранд.

НИЁЗМАНДЇ ‫ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي‬мўњтољї, эњтиёљ.

НИКЕЛАНДУД(А) (‫ ﻧﻴﻜﻞاﻧﺪود)ه‬никел давондашуда: никеландуд кардан.

НИЁИШ ‫ ﻧﻴﺎﻳﺶ‬кит. 1. ситоиш, таъриф, тањсин. 2. књн. дуо аз рўи зорї ва илтиљо.

НИКЕЛЇ

‫ﻧﻴﻜﻠﻲ‬

мансуб ба никел; аз никел со-

– 913 –

НИМ ниќоргиранда, ќасосгир, интиќомгир.

хташуда. НИКОТИН фр. ‫ ﻧﻜﺎﺗﻴﻦ‬моддаи зарарноки наркотикї, ки дар таркиби тамоку мављуд аст. НИКОЊ а. ‫ ﻧﻜﺎح‬заношўї, издивољ; аќди никоњ маросими бастани ањду паймони издивољ; хати никоњ њуљљат дар бораи аќди никоњ; никоњ кардан, аќди никоњ бастан аќди заношўї бастан; ба никоњи касе даровардан ба касе ба занї додан. НИКОЊЇ ‫ ﻧﻜﺎﺣﻲ‬дар издивољи ќонунї буда, расман заношў гардида; зани никоњї зани дар аќди никоњ буда. НИКОЊНОМА ‫ ﻧﻜﺎح ﻧﺎﻣﻪ‬хати никоњ. НИКОЊОНА‫ ﻧﻜﺎﺣﺎﻧﻪ‬д. маблаѓе, ки барои хондани хутбаи никоњ ва аќди никоњ дода мешавад. НИКЎЊИШ ‫ ﻧﻜﻮﻫﺶ‬ниг. накўњиш. НИЌ ‫ ﻧﻖ‬гуфт.: ниќ нагуфтан хомўш будан, њарфе назадан. НИЌЌЇ ‫ ﻧﻘﻲ‬:ниќќї накардан гуфт. њарфе назадан; тамоман хомўш истодан. НИЌОБ а. ‫ ﻧﻘﺎب‬1. пардаи рўйпўшї, рўбанд; чашмбанд; чодар. 2. он чи барои нашиносондани худ дар бозию базмњои хурсандї ба рўй мепўшанд; ниќоб аз рўй бардоштан а) парда аз рўй гирифтан, рўй кушодан; б) худро дар симои аслии худ намоёндан; ниќоб ба рўй кашидан а) зери ниќоб шудан; б) худро дигар карда нишон додан; ниќоб аз рўи касе бардоштан сохтакории касеро фош кардан, симои њаќиќии касеро ошкор намудан.

НИЌОРГИРАНДА ‫ ﻧﻘﺎرﮔﻴﺮﻧﺪه‬ниг. ниќоргир. НИЌОРГИРЇ ‫ ﻧﻘﺎرﮔﻴﺮي‬исми амал аз ниќор гирифтан; ќасосгирї, интиќомгирї. НИЌОРТАЛАБ ниќорталабї.

‫ﻧﻘﺎرﻃﻠﺐ‬

с. тарафдори сиёсати

НИЌОРТАЛАБЇ ‫ ﻧﻘﺎرﻃﻠﺒﻲ‬с. сиёсати давлатњои дар љанг шикастхўрда, ки бо бањонаи ќасосгирию интиќомљўї ба љанги нав тайёрї мебинад. НИЌОРЉЎ ‫ ﻧﻘﺎرﺟﻮي‬интиќомљўй; ниќорталаб. НИЌРИС ‫ ﻧﻘﺮﻳﺲ‬тиб. дарди бандњои устухони дасту пой, подагра. НИЛ њ. ‫ ﻧﻴﻞ‬1. бот. гиёњест дар мамлакатњои гарм, ки аз шираи он ранги нилї мегиранд; индиго. 2. ранги кабуди баланди сиёњтоб, ранги лољувардї. НИЛА‫ ﻧﻴﻠﻪ‬њар чизи кабудранг (махсусан љома). НИЛГУН ‫ ﻧﻴﻠﮕﻮن‬ба монанди ранги нил кабуд; нилобї: осмони нилгун. НИЛЇ ‫ ﻧﻴﻠﻲ‬ба ранги нил, ранги кабуди сиёњчатоб, нилгун; гунбади нилї кин. осмон. НИЛК//НАЛК ‫ ﻧﻠﻚ‬кит. олуи хушк. НИЛОБИРАНГ будранг.

‫ﻧﻴﻼﺑﺮﻧﮓ‬

ба ранги нилобї, ка-

НИЛОБЇ ‫ ﻧﻴﻼﺑﻲ‬нилї, нилгун, кабуд.

НИЌОБДОР ‫ ﻧﻘﺎﺑﺪار‬он ки бо ниќоб рўяшро пўшондааст, рўпўшида; пардапўш.

НИЛУФАР њ. ‫ ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‬бот. як навъ растании обии баргњояш калону гулаш сафед, зард ё кабудранг аст, ки бо баромадани офтоб аз об сар берун меорад ва баробари нишастани офтоб дар об фурў меравад, савсани обї.

НИЌОБЇ ‫ ﻧﻘﺎﺑﻲ‬ниќобпўш, ниќобї зани рўйпўшида.

НИЛУФАРЇ ‫ ﻧﻴﻠﻮﻓﺮي‬ба ранги нилуфар, лољувардї; кабуд, осмониранг.

ниќобдор;

зани

НИЌОБПЎШ ‫ ﻧﻘﺎبﭘﻮش‬ниг. ниќобдор.

НИЛУФОМ‫ ﻧﻴﻠﻮﻓﺎم‬кабудранг, осмониранг.

НИЌОБПЎШИДА ‫ ﻧﻘﺎبﭘﻮﺷﻴﺪه‬ниг. ниќобпўш.

НИМ ‫ ﻧﻴﻢ‬1. як ќисм аз ду ќисми баробари чизе, нисфи њар чиз; нияти наѓз ними давлат (маќ.); ними шаб нисфи шаб, миёнаи шаб; ним санг а) књн. воњиди андозаи масофае, ки ба нисфи фарсанг - 4 км. баробар аст; б) књн. вазни муодили нисфи санг (воњиди ченаки вазн), ки дар њар љо њар хел буд; ним сол шаш моњ. 2. нотамом, нопурра; ниму нимкора нопурра,

НИЌОБПЎШЇ ‫ ﻧﻘﺎبﭘﻮﺷﻲ‬1. ниќоб ба рўй гирифтан (кашидан). 2. маљ. пинњон кардан, пардапўш кардан. НИЌОР а. ‫ ﻧﻘﺎر‬интиќом, ќасос; ниќор гирифтан ќасос гирифтан аз касе. НИЌОРГИР

‫ﻧﻘﺎرﮔﻴﺮ‬

касе, ки ниќор мегирад,

– 914 –

НИМ

нотамом. 3. љузъи пешини баъзе калимањои мураккаб ба маънои нисфи чизе ё нопурра ва нотамом будани чизе: нимабрешимї, нимпахтагї, нимсард, нимгарм. НИМА ‫ ﻧﻴﻤﻪ‬1. нисфи њар чиз; миёни њар чиз: нимаи роњ, нимаи шаб. 2. нопурра, нотамом; ќисман. НИМАБРЕШИМЇ ‫ ﻧﻴﻢاﺑﺮﻳﺸﻤﻲ‬ќисман абрешимї дошта; матои нимшоњї.

нахи

НИМАВТОМАТЇ ‫ ﻧﻴﻢاوﺗﺎﻣﺘﻲ‬ќисман автоматї шуда: мошинањои нимавтоматї. НИМАГЇ нимї.

‫ﻧﻴﻤﮕﻲ‬

ба ду ними баробар, нисфї,

НИМАРОЊ ‫ ﻧﻴﻤﻪراه‬ними роњ, миёни роњ: дар нимароњ мондан. НИМАСРЇ ‫ ﻧﻴﻢﻋﺼﺮي‬иборат аз ним аср; дар њудуди ним аср; 50-солагї; љашни нимасрии муассиса. НИМАФРОШТА ‫ ﻧﻴﻢاﻓﺮاﺷﺘﻪ‬ниг. нимбардошта. НИМАШАБ ‫ ﻧﻴﻢﺷﺐ‬ниг. нимшаб. НИМАШАБЇ ‫ ﻧﻴﻢ ﺷﺒﻲ‬ниг. нимишабї. НИМБАРАЊНА луч.

‫ﻧﻴﻢﺑﺮﻫﻨﻪ‬

ќисман барањна, ним-

НИМБАРДОШТА ‫ ﻧﻴﻢﺑﺮداﺷﺘﻪ‬нимафрошта, ба андозаи миёна баланд будани чизе; парчами нимбардошта парчами то нисф боло шуда. НИМБЕДОР ‫ ﻧﻴﻢﺑﻴﺪار‬он ки ба хоби сахт нарафтааст; нимхобу нимбедор дар њолати хобу бедор. НИМБЕДОРЇ ‫ ﻧﻴﻢﺑﻴﺪاري‬нимхобу нимбедор будан; њолати нимхобию нимбедорї. НИМБЕКОР ‫ ﻧﻴﻢﺑﻴﻜﺎر‬касе, ки бо кор пурра таъмин нест. НИМБЕМОР‫ ﻧﻴﻢﺑﻴﻤﺎر‬он ки њоло тамоман сињат наёфтааст. нимсињат. НИМБИЁБОН ‫ ﻧﻴﻢﺑﻴﺎﻳﺎن‬ниг. нимдашт. НИМБИРЁН ‫ﻧﻴﻢﺑﺮﻳﺎن‬ бирённашуда.

каме бирёншуда, пурра

НИМБИСМИЛ ‫ ﻧﻴﻢﺑﺴﻤﻞ‬нимкушта, нимљон. НИМБОЗ нимбоз.

‫ﻧﻴﻢﺑﺎز‬

нимвоз, нимкушода: чашми

НИМБУД‫ ﻧﻴﻢﺑﻮد‬ба дараљаи ним будшуда; кори нимбуд коре, ки то нисф иљро шудааст, кори пурра ба анљом нарасида. НИМБУР ‫ ﻧﻴﻢﺑﺮ‬то нисф буридашуда. НИМБУТТА ‫ ﻧﻴﻢﺑﺘﻪ‬растанињое (аз ќабили терескен, аксари навъњои дармана), ки ќисми поёнии навдањояшон ба чўб табдил меёбанду ќисми болоии онњо алафї буда, њар сол нобуд мешаванд. НИМВАЙРОНА ‫ ﻧﻴﻢوﻳﺮاﻧﻪ‬ниг. нимхароба. НИМВАЊШЇ ‫ ﻧﻴﻢوﻫﺸﻲ‬тамоман вањшинабуда. НИМВО ‫ ﻧﻴﻢوا‬ниг. нимбоз. НИМГАРДОН ‫ ﻧﻴﻢﮔﺮدان‬то нисф ё каме гардондашуда, нимрўя: нимгардон кардани рўй. НИМГАРМ ‫ ﻧﻴﻢﮔﺮم‬на хунуку на гарм, камтар гарм: оби нимгарм, чойи нимгарм. НИМГИРИФТА ‫ ﻧﻴﻢﮔﺮﻓﺘﻪ‬нимхиррї, нимхирросї: овози нимгирифта. НИМГУРУСНА‫ ﻧﻴﻢﮔﺮﺳﻨﻪ‬он ки пурра сер нест; нимсеру нимгурусна на серу на гурусна. НИМГУРУСНАГЇ ‫ ﻧﻴﻢﮔﺮﺳﻨﻪﮔﻲ‬нимгурусна будан, пурра сер набудан; њолати нимсеру нимгурусна. НИМГУШНА ‫ ﻧﻴﻢﮔﺸﻨﻪ‬ниг. нимгурусна. НИМЃУРМА ‫ ﻧﻴﻢﻏﺮم‬нофањмо, нимѓурма талаффуз кардан.

норавшан:

НИМДАРИДА‫ ﻧﻴﻢدرﻳﺪه‬каме дарида, ќисман порашуда. НИМДАШТ ‫ ﻧﻴﻢدﺷﺖ‬сањрое, ки ниме аз он бе обу гиёњ ва ниме сабзу хуррам аст, нимбиёбон. НИМДОИРА‫ ﻧﻴﻢداﺋﺮه‬нисфи доира; нимњалќа: нимдоира нишастан. НИМДОНАГЇ ‫ ﻧﻴﻢداﻧﮕﻲ‬як донаро ба ду њисса таќсим карда; нимтої, нисфї. НИМДОШТ ‫ ﻧﻴﻢداﺷﺖ‬чизи муддате дар истифодабуда ё пўшидашуда: либоси нимдошт; пойафзори нимдошт. НИМДУНБУЛ ‫ ﻧﻴﻢدﻧﺒﻞ‬ба пухтан наздикшуда; нимпухта: гандуми нимдунбул, лўбиёи нимдунбол; тухми нимдунбул тухми мурѓи нимпухтаву нимхом.

– 915 – НИМЗИНДА‫ ﻧﻴﻢزﻧﺪه‬нимљон: ним зиндаву ниммурда. НИМИРЎЗЇ зўњр.

‫ﻧﻴﻢروزي‬

НИМИСТГОЊ оњан.

ваќти пешин, нимаи рўз,

‫ﻧﻴﻢاﺳﺘﮕﺎه‬

истгоњи хурди роњи

НИМИШАБЇ ‫ ﻧﻴﻢﺷﺒﻲ‬ваќти ними шаб. НИМЇ ‫ ﻧﻴﻤﻲ‬ниме (нисфе) аз чизе, ки ба таври мусовї ба ду тараф мерасад; ба њар як кас ба андозаи ним-ним; нисфї. НИМКАТ ‫ ﻧﻴﻢﻛﺖ‬кати хурд; харак. НИМКАФОН ‫ ﻧﻴﻢﻛﻔﺎن‬:пистаи нимкафон пистаи дањонаш нимкушода; нимкафон кардан калон-калон шикастан (мас., њезумро). НИМКОВОК ‫ ﻧﻴﻢﻛﺎواك‬то нисф миёнтињї як андоза дарунхолї: нимковок кардан, нимковок мондан. НИМКОЛА ‫ ﻧﻴﻢﻛﺎﻟﻪ‬гуфт ниг. нимкора. НИМКОРА ‫ ﻧﻴﻢﻛﺎره‬нотамом, нопурра, чала. ниму нимкора чала, нотамом; нимкора мондан (партофтан) кореро ба итмом нарасонидан, ноќис гузоштан. НИМКОРАГЇ ‫ ﻧﻴﻢﻛﺎرهﮔﻲ‬нотамомї, нопуррагї, ба анљом нарасидагї. НИМКОСА ‫ ﻧﻴﻢﻛﺎﺳﻪ‬косача, пиёлаи калон; дар таги коса нимкоса њаст (маќ.) дар мавриди дар коре нињон будани сирре, маќсаде ё њилаю найранге гуфта мешавад. НИМКОФ ‫ ﻧﻴﻢﻛﺎف‬нимбоз, нимкушода, нимроѓ. НИМКУРА‫ ﻧﻴﻢﻛﺮه‬ними кура(и замин): нимкураи шимолї, нимкураи љанубї. НИМКУШО ‫ ﻧﻴﻢﻛﺸﺎ‬нимбоз, нимкоф, нимроѓ: дари нимкушо, тирезаи нимкушо, чашмро нимкушо кардан. НИМКУШОДА‫ ﻧﻴﻢﻛﺸﺎده‬ниг. нимкушо. НИМКУШТА‫ ﻧﻴﻢﻛﺸﺘﻪ‬нимбисмил, нимљон; зада нимкушта кардан мурданивор задан, нињоят сахт лату кўб кардан. НИМКЎР‫ ﻧﻴﻢﻛﻮر‬он ки ќобилияти биноии ў ба дараљаи нисфи зарурї аст, чашмони ў хира шудааст: чашмони нимкўр. НИМКЎФТА ‫ ﻧﻴﻢﻛﻔﺘﻪ‬: гўшти нимкўфта гўшти бо

НИМ кўбаи махсус зада андак мулоим карда; ѓаллаи нимкуфта ниг. ярма.

НИМЛАНГ ‫ ﻧﻴﻢﻟﻨﮓ‬кит. асбоби тасмамонанди чармї барои дар пушт нигоњ доштани камон; тасмаи туфанг; камондон. НИМЛИТРА ‫ ﻧﻴﻢﻟﺘﺮه‬њар зарфе, ки дар њаљми ним литр ѓунљоиш дорад. НИМЛУЧ ‫ ﻧﻴﻢﻟﻮچ‬ниг. нимбарањна. НИММАНЇ ‫ ﻧﻴﻢﻣﻨﻲ‬књн. чорпудї: деги нимманї. НИММАСТ ‫ ﻧﻴﻢﻣﺴﺖ‬он ки тамоман маст нашудааст, ширакайф на масту на њушёр, ниммасту нимњушёр. НИММОЊА ‫ ﻧﻴﻢﻣﺎﻫﻪ‬1. муддати нисфи моњро дошта, ним моњро пуркарда. 2. муддати 15 рўзро фарогиранда; музди кори ниммоња музде, ки барои кори 15-рўза пардохта мешавад; наќшаи ниммоња наќшаи корњое, ки бояд дар мўњлати ним моњ иљро карда шаванд. НИММУРДА‫ ﻧﻴﻢﻣﺮده‬нимљон; бемадор, сусту лакот. НИММУСТАЌИЛ ‫ ﻧﻴﻢﻣﺴﺘﻘﻞ‬давлат ва мамлакате, ки истиќлоли комил надорад. НИММУСТАМЛИКА ‫ ﻧﻴﻢﻣﺴﺘﻤﻠﻜﻪ‬мамлакати нимасоњибихтиёр, ниммустаќил (дар корњои маъмурию давлатдорї). НИММУЊОФИЗ ‫ ﻧﻴﻢﻣﺤﺎﻓﻆ‬ниг. ниммуњофизатчї. НИММУЊОФИЗАТЧЇ ‫ ﻧﻴﻢﻣﺤﺎﻓﻈﺘﭽﻲ‬варз. яке аз бозингарони футболу хоккей, ки алоќаи байни муњофизатчиён ва њуљумкунандагон ба воситаи ў сурат мегирад. НИМНАМО ‫ ﻧﻴﻢﻧﻤﺎ‬чизе, ки нисфи он ба назар менамояд, нимаш намоён; моњи аз таги абр нимнамо. НИМНИГОЊ ‫ ﻧﻴﻢﻧﮕﺎه‬назари сатњї, нигоњи андак; нигоњ бо ќирраи чашм; нимнигоњ кардан бедиќќатона назар андохтан, бо ќирраи чашм нигоњ кардан. НИМНИДО ‫ ﻧﻴﻢﻧﺪا‬бонг бо садои начандон баланд; хитоби бељуръатона. НИМНИЌОБ ‫ ﻧﻴﻢﻧﻘﺎب‬ниќоби борик, ки фаќат ќисми болоии рўйро мепўшонад. НИМНИЊОЇ ‫ ﻧﻴﻢﻧﻬﺎﺋﻲ‬нимфиналї, бозињо ва мусобиќањое, ки ба даври пеш аз нињой ворид

– 916 –

НИМ

шуда дар онњо чор даста ё чор нафар боќї мондаанд.

НИМРАС ‫ ﻧﻴﻢرس‬норасида, нимпухта, нимпаз: сарњои нимраси љуворї.

НИМНИШАСТ ‫ ﻧﻴﻢﻧﺸﺴﺖ‬пањлў зада ё такя карда нишастан.

НИМРАСМЇ‫ ﻧﻴﻢرﺳﻤﻲ‬бо риояти нопурраи талаботи њукумату мансабдорї ва расмият: даъвати нимрасмї; либоси нимрасмї либоси ним ба либоси ашхоси расмї љавобгў.

НИМНОЌИЛ ‫ ﻧﻴﻢﻧﺎﻗﻞ‬физ. љисмњое, ки аз љињати дараљаи љараёни барќро чи тавр гузарониданашон дар байни филизот ва диэлектрикњо љой гирифтаанд. НИМНОЌИЛЇ ‫ ﻧﻴﻢﻧﺎﻗﻠﻲ‬мансуб ба нимноќил; дорои нимноќил: асбобњои нимноќилї. НИМОСТИН ‫ ﻧﻴﻢآﺳﺘﻴﻦ‬остинаш ним, остинкўтоњ: куртаи нимостин. НИМПАЗ ‫ ﻧﻴﻢﭘﺰ‬нимпухта, нимхом (оид ба таом): нимпаз кардан, нимпаз шудан. НИМПАЙКАРА‫ ﻧﻴﻢﭘﻴﻜﺮه‬њайкали аз миён болои одам. НИМПАРДА ‫ ﻧﻴﻢﭘﺮده‬1. пардаи матое, ки аз поин ќариб то нисфи тирезаро фаро мегирад, пардаи кўтоњи тиреза. 2. мус. яке аз фосилаи хурдтарини байни оњангњои мусиќї.

НИМРАЊА ‫ ﻧﻴﻢرﻫﻪ‬ниг. нимроња. НИМРОЃ нимроѓ.

‫ﻧﻴﻢراغ‬

нимкушода,

нимбоз:

дари

НИМРОЊА‫ ﻧﻴﻢراﻫﻪ‬нисфи роњ, миёни роњ, нима роњ. НИМРУХ ‫ ﻧﻴﻢرخ‬ниг. нимрў(й). НИМРЎ(Й) (‫ ﻧﻴﻢرو)ي‬сурат ё тасвире, ки як тарафи рўи одамро нишон медињад, нимрух (профил). НИМРЎЗ ‫ ﻧﻴﻢروز‬1. нисфи рўз, нимаи рўз; нимрўзї, зўњр, пешин. 2. кит. љануб, тарафи љануб. 3. номи ќадимии вилояти Систон. 4. мус. номи як оњанги ќадимї.

НИМПАЊЛУ ‫ ﻧﻴﻢﭘﻬﻠﻮ‬ба як бари бадан такя карда дароз кашидан.

НИМРЎЗА‫ ﻧﻴﻢروزه‬мансуб ба нимрўз (1); дар муддати нисфи рўз иљрошаванда: нимрўза кор, нимрўза роњ.

НИМПАШМИН ‫ ﻧﻴﻢﭘﺸﻤﻴﻦ‬порчаи аз нахи пашмї ва пахтагї бофташуда.

НИМРЎЗИНА‫ﻧﻴﻢروزﻳﻨﻪ‬ нимрўзина.

НИМПУДЇ ‫ ﻧﻴﻢﭘﻮدي‬вазни нисфи пудро дошта (баробар ба 8 кг): санги нимпудї.

НИМРЎЗЇ ‫ ﻧﻴﻢروزي‬ваќти зўњр, пешин.

НИМПУР нимпур.

‫ﻧﻴﻢﭘﺮ‬

то нисф пуркардашуда: сатили

НИМПУХТ(А) ‫ ﻧﻴﻢﮔﭙﺨﺘﻪ‬1. нимпаз, нимхом. 2. нимдунбул, нимрасида (оид ба мева). НИМПЎСИДА ‫ ﻧﻴﻢ ﭘﻮﺳﻴﺪه‬пурранапўсида. НИМПЎСТИН зону.

‫ﻧﻴﻢ ﭘﻮﺳﺘﻴﻦ‬

пўстини кўтоњи то

НИМПЎШ\\НИМПЎШИДА ‫ﻧﻴﻢﭘﻮﺷﻴﺪه‬//‫ﻧﻴﻢﭘﻮش‬ ним пўшидаву нимкушода: нимпўш кардан (чашмро). 2. то ним панањ, ќисман пинњон. НИМРАВШАН каме равшан.

‫ﻧﻴﻢروﺷﻦ‬

на он ќадар равшан,

НИМРАНГ ‫ ﻧﻴﻢرﻧﮓ‬1. дорои ранги норав шан, камранг. 2. бот. як навъ ангури дерпаз, ки баъди пухтан зарди сафедча ё гулоби мешаванд.

ниг.

нимрўза:

кори

НИМРЎЯ ‫ ﻧﻴﻢروﻳﻪ‬1. ними рўйро намоён карда, бо як пањлуи рўй: нимрўя истодан. 2. яктарафа, яксўя: нимрўя сурх кардан (тасфондан); тоќиро нимрўя нињодан тоќиро каљ ба сар нињодан. НИМСАДО‫ ﻧﻴﻢﺻﺪا‬збш. овозе, ки вобаста ба мавќеи њиљо гоње садонок ва гоње њамсадо мешавад (мас., j ва w дар забони англисї). НИМСАРД ‫ ﻧﻴﻢﺳﺮد‬нимхунуку нимгарм. НИМСЕР ‫ ﻧﻴﻢﺳﻴﺮ‬на он ќадар сер, на гуруснаву на сер; муќоб. нимгурусна. НИМСЕРЇ ‫ ﻧﻴﻢﺳﻴﺮي‬нимсер будан, њолати на серу на гурусна будан. НИМСОАТА ‫ ﻧﻴﻢﺳﺎﻋﺘﻪ‬ним соат, (30 даќиќа)-ро фарогиранда, дар ним соат иљрошаванда: кори нимсоата, сўњбати нимсоата. НИМСОАТИНА ‫ ﻧﻴﻢﺳﺎﻋﺘﻴﻨﻪ‬ниг. нимсоата.

– 917 – НИМСОЛА ‫ ﻧﻴﻢﺳﺎﻟﻪ‬мансуб ба нимаи сол, 6-моња: нимсолаи дувум нисфи дуюми сол; маљаллаи нимсола маљаллае, ки дар ним сол як бор чоп мешавад. НИМСОЛИНА ‫ ﻧﻴﻢﺳﺎﻟﻴﻨﻪ‬мутааллиќ ба муддати ними сол; нимсола.

‫ﻧﻴﻢﺳﺎﻟﻲ‬

НИМСОЛЇ бор.

шашмоњї; дар ним сол як

НИМСОХТ ‫ ﻧﻴﻢﺳﺎﺧﺖ‬нима сохташуда; чала ва нотамоммонда. НИМСУФТА‫ ﻧﻴﻢﺳﻔﺘﻪ‬он чи њанўз ба тамом суфта нашудааст, комилан њамвор нагардидааст. НИМСЎЗ ‫ ﻧﻴﻢﺳﻮز‬нимсўхта; (чўби) як тарафаш сўхта. НИМСЎХТА

нимдаргирифта,

НИМТА ‫ ﻧﻴﻢﺗﻪ‬гуфт. 1. нимаи чизе, нисфи чизе; нимтаи нон роњати љон (маќ.) якта-нимта хеле кам, ягон-ягон; нони касеро нимта кардан (маќ.) ба даромади касе халали калон расондан,ба манфиати касе зарар расондан. 2. маљ., гуфт. як шишаи нимлитра (доир ба араќ). НИМТАБАЌ

та-

бассуми андак: нимтабассум кардан.

НИМТАГЇ ‫ ﻧﻴﻤﺘﻪﮔﻲ‬гуфт. 1. нисфї, нимтанимта, ним-ним. 2. кин. нимлитрї (оид ба араќ). НИМТАЙЁР ‫ ﻧﻴﻢﺗﻴﺎر‬њар чизи нима омодашуда; ба такмил заруратдошта: мањсулоти нимтайёр. НИМТАНА ‫ ﻧﻴﻢﺗﻨﻪ‬камзўлча, гуппича; расми нимтана расме, ки дар он аз миён болои тани одам акс ёфтааст. НИМТАХТ нимкат.

‫ﻧﻴﻢﺗﺨﺖ‬

НИМТОРИКЇ ‫ ﻧﻴﻢﺗﺎرﻳﻜﻲ‬нимрўшноию сиёњї; говгум, ваќти шом.

ним-

НИМФАРБЕЊ ‫ ﻧﻴﻢﻓﺮﺑﻪ‬на он ќадар фарбењ, нисфи дараљаи фарбењиро гирифта. НИМФИНАЛЇ ‫ ﻧﻴﻢﻓﻨﻠﻲ‬:мусобиќаи нимфиналї ду вохўрии пеш аз охирини 4 даста ё 4 нафар варзишгар, ки ѓолиби њар як вохўрї њаќќи дар бозии финалї иштирок карданро ба даст меорад, нимнињої. НИМХАМ‫ ﻧﻴﻢﺧﻢ‬то нисф хам шуда; хамида, каљ; нимхам шуда роњ рафтан бо ќомати хам (ќат) роњ рафтан. НИМХАНД ‫ ﻧﻴﻢﺧﻨﺪ‬ниг. нимханда. НИМХАНДА ‫ ﻧﻴﻢﺧﻨﺪه‬табассум, лабханд.

‫ ﻧﻴﻢﺳﻮﺧﺘﻪ‬ниг. нимсўз.

‫ ﻧﻴﻢﻃﺒﻖ‬табаќи хурд, табаќча. НИМТАБАССУМ ‫ ﻧﻴﻢﺗﺒﺴﻢ‬табассуми малењ,

НИМ

кати хурд; тахти хурди хоб,

НИМТАЪЗИМ ‫ ﻧﻴﻢﺗﻌﻈﻴﻢ‬:нимтаъзим кардан ќоматро каме хам кардан (ба аломати эњтиром). НИМТИЊЇ‫ ﻧﻴﻢﺗﻬﻲ‬чизи нисфи он холї, то нима пур кардашуда. НИМТОРИК ‫ ﻧﻴﻢﺗﺎرﻳﻚ‬њолати байни торикию равшанї; андак торик.

НИМХАРОБ ‫ﻧﻴﻢﺧﺮاب‬ њанўз тамоман вайроннашуда; (димнаи) нимвайрона. НИМХЕЗ ‫ ﻧﻴﻢﺧﻴﺰ‬аз љои нишаст то нимаи ќомат хеста, њолати байни хестану нишастанї: нимхез шудан. НИМХОБ ‫ ﻧﻴﻢﺧﻮاب‬њолати байни хобу бедорї; хоби сабук. НИМХОИДА ‫ ﻧﻴﻢﺧﺎﺋﻴﺪه‬пурра хоида нашуда. НИМХОЛЇ I ‫ ﻧﻴﻢﺧﺎﻟﻲ‬нисфаш холї, то ним пур. НИМХОЛЇ II ‫ ﻧﻴﻢﺧﺎﻟﻲ‬дар бозињои варзишї: нисфи як холи бурд барои њар њариф. НИМХОМ‫ ﻧﻴﻢﺧﺎم‬1. нимпухта, нопухта (оид ба нон, таом). 2. норасида: меваи нимхом. НИМХУФТА ‫ ﻧﻴﻢﺧﻔﺘﻪ‬ниг. нимхоб. НИМХУШК ‫ﻧﻴﻢﺧﺸﻚ‬ њанўз хушкнашуда: њезуми нимхушк.

тамоман

НИМХЎРДА ‫ ﻧﻴﻢﺧﻮرده‬аз касе пасмонда (оид ба хўрок); сарќут. НИМЊАЛЌА ‫ ﻧﻴﻢﺣﻠﻘﻪ‬нимдоира. НИМТАРГ//НИМТАРК ‫ﻧﻴﻢﺗﺮك‬//‫ ﻧﻴﻢﺗﺮگ‬књн. 1. кулоње, ки дар ваќти љанг мепўшиданд, хўд. 2. навъе аз хайма, хаймаи хурд. НИМЊУШЁР ‫ ﻧﻴﻢﻫﺸﻴﺎر‬дар њолати як дараља њушёру як андоза маст: ниммасту нимњушёр. НИМЧА I ‫ ﻧﻴﻤﭽﻪ‬књн. воњиди ченаки вазн, ки тахминан ба 400-500г баробар будааст. НИМЧА II

‫ﻧﻴﻤﭽﻪ‬

1. њар чизи кўтоњ (хусусан ли-

– 918 –

НИМ бос). 2. гуфт. нимкола, чала.

НИМЧАГЇ ‫ ﻧﻴﻤﭽﮕﻲ‬ба вазни нимча; ба ќадри 400-500 граммї: чойи нимчагии коѓазпеч, шамъи нимчагї. НИМЧАМУЛЛО ‫ ﻧﻴﻤﭽﻪﻣﻼ‬муллои хатмнакарда; муллои чаласавод.

мадраса

НИМЉАЗИРА ‫ ﻧﻴﻢﺟﺰﻳﺮه‬љуѓр. ќитъаи байни об, ки се тарафи онро об фаро гирифта, аз як тараф ба хушкї пайваст аст. НИМЉИДДЇ ‫ي‬‫ ﻧﻴﻢﺟﺪ‬на тамоман љиддї; њазломез: суханони нимљиддию нимшўхї. НИМЉОМА‫ ﻧﻴﻢﺟﺎﻣﻪ‬нимкамзўли пахтанок; фуфайка. НИМЉОН ‫ ﻧﻴﻢﺟﺎن‬1. ба њалокат наздикрасида, ниммурда. 2. фартут, беќувват, сусту заиф. НИМШАБ ‫ ﻧﻴﻢﺷﺐ‬1. нимаи шаб, нисфи шаб. 2. маљ. беваќт, дер ( баъд аз фаро расидани шаб). НИМШАФФОФ ‫ ﻧﻴﻢﺷﻔّﺎف‬на он ќадар шаффоф, шаффофияташ на ба дараљаи пурра. НИМШИКАН ‫ ﻧﻴﻢﺷﻜﻦ‬1. нимшикаста, нимпора. 2. ќаткарда, ќатшуда, хамшуда; каллапўшро нимшикан мондан каллапўшро каљ (нимрўя) ба сар мондан. НИМШИКАСТА ‫ ﻧﻴﻢﺷﻜﺴﺘﻪ‬нимвайрон, нимхароб, пурра нашикаста. НИМШОЊЇ ‫ ﻧﻴﻢﺷﺎﻫﻲ‬матое, ки ними нахаш аз шоњист, нимабрешимї. НИМШУКУФТ ‫ ﻧﻴﻢﺷﻜﻔﺖ‬нисф кушодашуда, нисф бозшуда (нисбат ба гул). НИМШУНАВО‫ ﻧﻴﻢﺷﻨﻮا‬овози паст: бо овози нимшунаво. НИМШУСТА ‫ ﻧﻴﻢﺷﺴﺘﻪ‬ба пуррагї нашуста, тоза шустанашуда. НИМШЎХЇ‫ ﻧﻴﻢﺷﻮﺧﻲ‬бо андак шўхї; шўхиомез, нимњазл: нимшўхию нимљиддї. НИНАКШАХ ‫ ﻧﻨﻜﺸﺦ‬гуфт. гарданшахи бешарм, якрави берў. НИНАКШАХЇ якравї; берўї.

‫ﻧﻨﻜﺸﺨﻲ‬

гуфт.

гарданшахї,

НИНИЧА‫ ﻧﻴﻨﻴﭽﻪ‬гуфт. тифли навзод. НИНЇ ‫ ﻧﻴﻨﻲ‬ниг. нинича.

НИОБИЙ лот. ‫ ﻧﻴﺎﺑﻴﻲ‬хим. филизи пўлодранги сахтгудоз ва устувор, ки дар саноати электротехникї, мушаксозї ва ѓ. истифода мебаранд. НИРЎ//НЕРУ ‫ ﻧﻴﺮو‬ќувва, зўр, ќудрат. НИРЎМАНД ‫ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬пурќувват, пурзўр, тавоно. НИРЎМАНДЇ тавоної.

‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي‬

пурќувватї, пурзўрї,

НИСБАТ а. ‫ ﻧﺴﺒﺖ‬иртибот ва муносибати байни ду чиз ё ду кас; нисбати... муносибати..., робитаи...; алоќаи…; нисбати хешї доштан ба касе робитаи хеши доштан бо касе; нисбати шогирдї доштан ба касе шогирд будан ба касе; нисбат ба... а) назар ба..., ќиёсан бо..., дар муќоиса бо.... б) дар њаќќи..., дар бораи..., оид ба... (ба ин маъноњо ба љои «нисбат ба…» кор фармудани нисбати ... аз фасоњат дур аст). нисбат додан ба касе мансуб донистан, махсус шуморидан ба касе; нисбат доштан муносибат доштан, рабт доштан, дар алоќа будан, бо касе, чизе; мансуб будан, ба касе, чизе; нисбати ду адад риёз. њосили таќсиме, ки дар натиљаи таќсим кардани адади якум ба адади дуюм ба даст меояд; нисбати таносуб риёз. номи мавзўи арифметикї; й-йи нисбат грам. пасванди й-йи нисбї, ки сифати нисбї месозад. НИСБАТАН а. ً‫ ﻧﺴﺒﺘﺎ‬нисбат ба чизњои њамрадифи худ, ќиёсан. НИСБЇ ‫ ﻧﺴﺒﻲ‬мансуб ба нисбат; сифати нисбї грам. сифате, ки бо й-йи нисбат сохта шудааст (мас. падарї, њаќќи падарї...); љонишини нисбї ниг. љонишини саволї. НИСВОН а. ‫ ﻧﺴﻮان‬кит. занон. НИСЁН а. ‫ ﻧﺴﻴﺎن‬фаромўшї, аз хотир баровардан; ◊ ба тоќи нисён гузоштан (нињодан) фаромўш кардан. НИСО а.‫ ﻧﺴﺎ‬кит. занон, занњо. НИСОБ а. ‫ ﻧﺼﺎب‬кит. 1. асли њар чизе; ба нисобаш расонидан то ба дараљаи аслиаш расонидан. 2. ибтидо, оѓози њар чиз. 3. таър. миќдори пулу моле, ки аз он закот додан лозим будааст. НИСОР а.‫ ﻧﺜﺎر‬1. пошиш, резиш (мас., пулро дар љашни арўсї ба сару таги пои арўсу домод). 2. фидо, ќурбон; нисор кардан а) рехтан, поши-

– 919 – дан (мас.,чизњои пурќимат ва тангаро); б) фидо кардан, ќурбон кардан: љон нисор кардан. НИСФ а. ‫ ﻧﺼﻒ‬як њисса аз ду њиссаи баробари чизе, ним, нима, ними чизе: нисфи роњ, нисфи умр; нисфи шаб нимаи шаб; соати дувоздањи шаб, ки шабонарўз аз он шурўъ мешавад; нисф шудан нима шудан; аз нисф гузаштан аз нима зиёд шудан; роњро нисф кардан ними роњро тай кардан. НИСФАКОР‫ ﻧﺼﻔﻪﻛﺎر‬таър. дењќоне, ки барои соњиб шудан ба нисфи њосил замини каси дигарро кишт мекард. НИСФАКОРЇ ‫ ﻧﺼﻔﻪﻛﺎري‬таър. кору шуѓли нисфакор; киштукори замини дигаре барои соњиб шудан ба ними њосил. НИСФИРЎЗЇ ‫ ﻧﺼﻒروزي‬ваќти нисфи рўз, дар нимаи рўз, зўњр, пешин. НИСФИШАБЇ‫ ﻧﺼﻒﺷﺒﻲ‬ваќти нисфи шаб, дар нимаи шаб, нимашабї. НИСФУННАЊОР а. ‫ ﻧﺼﻒاﻟﻨﻬﺎر‬кит. миёнаи рўз, ними рўз, ваќти пешин, зўњр; нисфуннањор ниг. меридиан. НИТОЌ а. ‫ ﻧﻄﺎق‬кит. миёнбанд, камарбанд. НИТОЉ а. ‫ ﻧﺘﺎج‬кит. 1. насл, зот; зоида; бачаи чорпоён; нитољ гирифтан насл гирифтан. 2. натиља, самар, мањсул. НИТРАТ ю. ‫ ﻧﻴﺘﺮت‬хим. намаки кислотае, ки аз гази нитроген бо роњњои гуногун њосил мешавад.

НИЊ карда мондан (барои водоштан ба коре).

НИЊЕБ а. ‫ ﻧﻬﻴﺐ‬кит. њайбат; тарс, бим. нињод ‫ ﻧﻬﺎد‬асоси замони гузашта аз нињодан. НИЊОД ‫ ﻧﻬﺎد‬1. табъ, табиат; сиришт; тинат; дар нињоди… ботини одамї. 2. маљ. бунёд, асос. НИЊОДАН ‫ ﻧﻬﺎدن‬1. чизеро ба љое мондан, гузоштан. 2. канор гузоштан (барои захира); захира кардан; рў ба гурез нињодан рў ба гурез овардан, гурехтан, фирор кардан. НИЊОЗИДАН//НУЊОЗИДАН ‫ ﻧﻬﺎزﻳﺪن‬кит. тарсидан, бим бурдан, вањмидан. НИЊОЇ ‫ ﻧﻬﺎي‬мансуб ба нињоят; охирї, охирин, хотимавї; натиљањои нињої натиљањои охирин. НИЊОЛ I ‫ ﻧﻬﺎل‬1. дарахти нав шинондашуда, дарахти навраста ва љавон; нињол шинондан дарахти љавонро ба љое шинондан, нињол кучат кардан, ѓарс кардан. 2. танаи аз замин нав ќадкашидаи растанї; нињол аз об сер не, бача аз хоб сер не (зарб.) НИЊОЛ II ‫ ﻧﻬﺎل‬кит. бистар, рахти хоб, кўрпаву болин, болишт. НИЊОЛА I ‫ ﻧﻬﺎﻟﻪ‬кит. 1. дарахти наврўида, нињол. 2. шохаи дарахт, ки шикорчиён ба нўги он латтапораеро баста овезон карда, дар як тарафи дом мегузоранд, то ки љонварон аз он тарсида ба сўи дом раванд. НИЊОЛА II ‫ ﻧﻬﺎﻟﻪ‬кит. камин; камингоњи сайёд ё душман.

НИТРОГЕН ю. ‫ ﻧﻴﺘﺮاﮔﻴﻦ‬гази бебўю беранг, ки ќисми асосии њаворо ташкил медињад, азот.

НИЊОЛАГОЊ//НИЊОЛАГАЊ ‫ﻧﻬﺎﻟﻪﮔﻪ‬//‫ﻧﻬﺎﻟﻪﮔﺎه‬ кит. камингоњ, махсусан камингоњи шикорчиён.

НИФА ‫ ﻧﻴﻔﻪ‬1. љои бандгузаронии эзор. 2. эзорбанд; камарбанди шалвор.

НИЊОЛЗОР‫ ﻧﻬﺎﻟﺰار‬майдони нињолњо, замини дарахтони љавон.

НИФОЌ а. ‫ ﻧﻔﺎق‬1. дурўягї, мунофиќї. 2. њусумат, душманї; нифоќ андохтан људої андохтан; ба якдигар душман кардан.

НИЊОЛЇ I ‫ ﻧﻬﺎﻟﻲ‬дарахти навраста барои кўчат.

НИФОС а. ‫ ﻧﻔﺎس‬1. хунравии баъди таваллуд дар занон. 2. айёми чиллаи зани таваллудкарда. НИХТА ‫ ﻧﺨﺘﻪ‬гуфт. халондани халачўб (ба хар дар ваќти рондан); нихта кардан//нихта задан а) халачўб халондан (ба хар); б) нўги ангуштро ба пањлуи касе расонидан, оњиста хала

‫ ﻧﻬﺎﻟﻲ‬кит. бистар, болишт. НИЊОЛПАРВАР ‫ ﻧﻬﺎلﭘﻮرو‬парварандаи нињолњо; НИЊОЛЇ II

боѓбони хољагии оид ба тањия ва парвариши нињолњо барои кўчат.

НИЊОЛПАРВАРЇ ‫ ﻧﻬﺎلﭘﺮوري‬парвариши нињол; оид ба тањия ва нигоњубини нињолњо барои кўчат: хољагии нињолпарварї.

– 920 –

НИЊ

НИЊОЛХОНА ‫ ﻧﻬﺎﻟﺨﺎﻧﻪ‬љои махсус барои парвариши нињолњо; гармхонаи нињолрасонї. НИЊОЛШИНОНЇ ‫ ﻧﻬﺎلﺷﻨﺎﻧﻲ‬исми амал аз нињол шинондан; дарахтшинонї, кўчаткунии нињолњо: мавсими нињолшинонї. НИЊОН ‫ ﻧﻬﺎن‬пўшида, пинњон, нуњуфта; дар нињон нињонї, пинњонї; дар ошкоро ва нињон рўирост ва пинњонї; рози нињон сирри махфї; нињон гаштан(шудан) пинњон шудан, аз назар нопадид гаштан; нињон доштан пўшида нигоњ доштан, пинњон кардан; нињон кардан пинњон кардан, махфї нигоњ доштан; нињон мондан пўшида мондан, ошкоро ва фош нашудан.

дан љамъ омадан, маљлиси базм ё зиёфат оростан. 3. ба замин фуромадан, фурудої: нишасти мулоими киштии кайњонї, нишасти њавопаймо. НИШАСТА I ‫ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз нишастан. 2. он ки шишта бошад, нишастагї. 2. ќароргирифта дар љое. НИШАСТА II ‫ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬ниг. нишоста. НИШАСТАГЇ ‫ ﻧﺸﺴﺘﮕﻲ‬шакли дигари сифати феълии нишастан.

НИШАЛЛОФУРЎШ ‫ ﻧﺸﻼﻓﺮوش‬он ки нишалло мефурўшад, фурўшандаи нишалло.

НИШАСТАН ‫ ﻧﺸﺴﺘﻦ‬1. сурини худро ба љое гузошта, пойњоро ќат ё дароз карда ќарор гирифтан, шиштан: ба курсї нишастан, дар атрофи сандалї нишастан, дар пеши касе нишастан; дузону нишастан њар ду зонуро ба замин монда нишастан. зону зада нишастан бо зону нишастан; сари ду по нишастан зонуро ќат карда, вале ба замин нарасонда нишастан, диккак нишастан; чорзону нишас-тан пойњоро ќат карда нишастан. 2. фурў рафтан,чўкидан; ба замин нишастан ба замин яксон шудан; фурў рафтан, чўкидан. 3. фуромадан, поин шудан. 4. савор шудан: ба асп нишастан, ба мошин нишастан, ба њавопаймо нишастан. 5. истиќомат доштан, иќомат кардан, сокин будан. 6. часпидан: гард нишастан, хок нишастан, чанг нишастан ба чизе. 7. њамчун феъл давом доштани амалро ифода мекунад; мољаро карда нишастан. 8. њамчун феъли ёридињанда феълњои таркибии номї месозад: ором нишастан, бекор нишастан; ◊ ба тахт нишастан маросими тахтнишиниро иљро кардан, љулус кардан; подшоњиро ибтидо гузоштан; бо њам нишастан якљо будан, њамроњ будан; нишастани офтоб фурў рафтани офтоб, ѓуруби офтоб; нишастани шамол мондани шамол, хомўш шудани бод, ќарор гирифтани шамол; мењри касе дар дил нишастан касеро дўст доштан, ошиќи касе шудан.

НИШАЛЛОФУРЎШЇ ‫ﻧﺸﻼﻓﺮوﺷﻲ‬ нишалло, фурўши нишалло.

фурўхтани

НИШАСТАНБОБ ‫ ﻧﺸﺴﺘﻨﺒﺎب‬боби нишастан, муносиб барои нишаст: љои нишастанбоб.

асоси замони гузашта аз нишас-

НИШАСТАНГОЊ//НИШАСТАНГАЊ ‫ﻧﺸﺴﺘﻦﮔﻪ‬//‫ ﻧﺸﺴﺘﻦﮔﺎه‬1. љои нишастан. 2. толори љашн, љашнгоњ; маљлиси љашн. 3. љои тахт, пойтахт.

НИЊОНГОЊ‫ ﻧﻬﺎﻧﮕﺎه‬љои пинњон шудан, љои пинњон. НИЊОНЇ ‫ ﻧﻬﺎﻧﻲ‬1. махфї, пинњонї, пўшида; душмани нињонї хасми пўшидакор. 2. ба таври пинњонї, махфиёна. НИЊОНХОНА ‫ ﻧﻬﺎﻧﺨﺎﻧﻪ‬хилватхона, љои хилват, ки дар зери замин барои нигањдории хўрокворї ва њимоя аз сардиву гармї сохта мешавад. НИЊОЯТ ‫ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬1. охир, анљом, поёни коре ё чизе. 2. оќибат, дар охир, билохира. 3. хеле, бисёр, аз њад зиёд, бењад, беандоза, баѓоят; нињоят зарур хеле ва бењад зарур; ба нињояти... ба дараљаи охири..., ба њадди охири ... дар нињояти... ба дараљаи олии... НИШАЛЛО ‫ ﻧﺸﻼ‬шириниест, ки бо омезиши ќиёми шакар ба кафки бех ва сафедаи тухм тайёр карда мешавад. НИШАЛЛОПАЗ ‫ ﻧﺸﻼﭘﺰ‬он ки нишалло мепазад. НИШАЛЛОПАЗЇ ‫ ﻧﺸﻼﭘﺰي‬пухтани нишалло; касб ва кори нишаллоњпаз.

нишаст тан.

‫ﻧﺸﺴﺖ‬

НИШАСТ ‫ ﻧﺸﺴﺖ‬1. шишт; љои нишаст љой барои нишастан, нишастгоњ; хонаи нишаст хонаи истиќоматї; нишасту бархост шиштухез, мусоњибат. 2. маљлис, љамъомад; нишаст кар-

НИШАСТГОЊ ‫ ﻧﺸﺴﺖﮔﺎه‬1. истиќоматгоњ, манзил. 2. љои махсуси нишаст (мас., дар мошин).

– 921 – НИШАСТУХЕЗ ‫ ﻧﺸﺴﺖوﺧﻴﺰ‬шинухез, муошират, омезиш, њамнишинї: нишастухез кардан. НИШЕБ ‫ ﻧﺸﻴﺐ‬1. пастї, пастии замин; муќоб. фароз; нишебу фароз пастию баландї. 2. замини пасти сарозер, љои сарозер, соњили нишеби дарё. НИШЕБЇ ‫ ﻧﺸﻴﺒﻲ‬пастї; љои сарозер. НИШЕБОНА рў ба поин.

‫ ﻧﺸﻴﺒﺎﻧﻪ‬дар њолати нишеб, сарозер,

НИШЕМ ‫ ﻧﺸﻴﻢ‬ниг. нишеман. НИШЕМАН ‫ ﻧﺸﻴﻤﻦ‬кит. 1. нишастгоњ, љои нишастан; љойгоњ. 2. истиќоматгоњ, мањалли сукунат. љои истиќомат, мањалли сукунат. 3. кит. лона, ошёна. НИШЕМАНГАЊ ‫ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﻪ‬ниг. нишемангоњ. НИШЕМАНГОЊ ‫ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎه‬љои нишаст; љои ба нишастан мувофиќ; нишин. 1. асоси замони њозира аз нишастан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои нишинанда, бошанда: хонанишин, шањрнишин. НИШИНАНДА ‫ ﻧﺸﻴﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз нишастан; он ки нишаста бошад; нишинандагони мењмонхона сокинони мењмонхона. НИШОЛЛО ‫ ﻧﺸﺎﻻ‬ниг. нишалло. НИШОЛЛОПАЗЇ ‫ ﻧﺸﺎﻻﭘﺰي‬ниг. нишаллопазї.

‫ﻧﺸﺎﻻﻓﺮوش‬

НИШОЛЛОФУРЎШЇ шаллофурўшї.

ниг. нишалло-

‫ﻧﺸﺎﻻﻓﺮوﺷﻲ‬

ниг.

дан, кореро ба хубї адо намудан; њунарнамої кардан; худро нишон додан истеъдод ва лаёќати худро зоњир кардан; Худо нишон надињад аз ќабили Худо нигањ дорад њаргиз нашавад!; шоњид нишон додан касеро њамчун шоњид мауаррифї кардан, шоњид овардан. 2. чизе ки дар машќњои таълимї ва њарбї ба он нигоњ карда тир мепарронанд, њар чизе, ки њамчун њадафи тирандозон хизмат мекунад, омољ; ба нишон гирифтан а) бо чашм њадафро муайян кардан; б) њадаф ќарор додан (барои ѓаразе); бо як тир чанд(ду) нишонро задан маљ. аз коре якбора ду натиља (фоида) ба даст даровардан. 3. тамѓа, аломати фарќ, нишона. 4. аломате ба шакли порчаи филизї (аз тилло, нуќра ва ѓ.), ки барои ќадр кардани хизматњои шоён ба касе аз тарафи хукумат дода мешавад ва ба сари сина овехта мегарданд, орден; медал; аломате, ки ба ѓолибони мусобиќа, барандаи мукофоте ё соњибони унвону дараљае супурда мешавад; нишони “Шараф”; нишони сарисинагї. НИШОНА ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬1. асар, дарак, аломат, нишон; нишона намондан, ному нишона набудан асаре боќї намондан. 2. доѓ, пай. 3. чизе ки аз касе ба ёдгор мемонад, ёдгорї. 4. ниг. нишон 2; нишона задан ба њадаф задан (расондан) тирро. НИШОНАГИР ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﻴﺮ‬ба нишон гиранда, њадафро муайянкунанда.

НИШОЛЛОПАЗ ‫ ﻧﺸﺎﻻﭘﺰ‬ниг. нишаллопаз. НИШОЛОФУРЎШ фурўш.

НИШ

ни-

нишон ‫ ﻧﺸﺎن‬1. асоси замони њозира аз нишондан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои муракаб ба маънои нишонанда: оташнишон. НИШОН ‫ ﻧﺸﺎن‬1. асар, пай, из; нишона, аломат; дарак; нишон додан а) ишора кардан ба чизе; чизе ё касеро ба каси дигар намоёндан; намоиш додан; б) вонамуд кардан, зоњир кардан; в) маълум кардан, муайян сохтан; г) исбот кардан, собит намудан; тасдиќ кардан; нишон мондан асар мондан, ёдгорї боќї мондан; беному нишон рафтан беасар рафтан, бедарак шуда рафтан; кор нишон додан хидмате кар-

НИШОНАГИРЇ ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﻴﺮي‬1. ниг. нишонгирї. 2. аломати чизеро ба хотир нигоњ доштан; нишонаи чизеро таги чашм кардан. НИШОНАГУЗОР‫ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬار‬ мегузорад.

он

ки

аломат

НИШОНАГУЗОРЇ ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاري‬1. нишона ва аломат мондан дар чизе. 2. аз худ чизе барои ёдгор боќї гузоштан. НИШОНАДОР ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪدار‬он чи дар худ аломате ё тамѓае дорад; куртаи доѓдор ва нишонадор. НИШОНАКАРДА ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﻛﺮده‬ишорашуда, аломат гузошташуда: љои нишонакарда. НИШОНАМОНЇ ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﻣﺎﻧﻲ‬ниг. нишонагузорї. НИШОНАНОК ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﻧﺎك‬ниг. нишонадор. НИШОНАГИРАК ‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﻳﺮك‬ниг. нишонгирак.

НИШ

– 922 –

НИШОНГИР ‫ ﻧﺸﺎنﮔﻴﺮ‬1. он ки ба нишон мегирад, он ки њадафи тирро муайян мекунад. 2. тирандози моњир, нишонзан; бехато ба њадаф зананда, нишонрас. НИШОНГИРАК ‫ ﻧﺸﺎنﻳﺮك‬ќисми њадафро муайянкунандани аслињаи љангї; ќаровулак (дар милтиќ).

дани он ё фиристодани мактуб ва ѓ., адрес. НИШОНКАРДА ‫ ﻧﺸﺎنﻛﺮده‬ниг. нишонакарда. НИШОНРАС ‫ ﻧﺸﺎن رس‬ба нишон расанда; бехато ба нишон зананда: тирњояш нишонрас буданд. НИШОСТА ‫ ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ‬оњор, нишаста.

НИШОНГИРЇ ‫ ﻧﺸﺎنﮔﻴﺮي‬нишон гирифтан барои тирандозї, ба нишон гирифтан.

НИШОТ а. ‫ ﻧﺸﺎط‬хурсандї, шодї, сурур шодмонї; айшу нишот дилхушию тараб.

НИШОНГОЊ ‫ ﻧﺸﺎﻧﮕﺎه‬љое, ки тирро ба он нигоњ карда мепарронанд, љои нишонзанї.

НИШОТОВАР ‫ ﻧﺸﺎطآور‬шодиовар, хурсандибахш, тарабангез.

НИШОНГУЗОРЇ ‫ ﻧﺸﺎنﮔﺬاري‬ниг. нишонагузорї.

НИШОТОФАР ‫ ﻧﺸﺎطآﻓﺮي‬ниг. нишотовар.

НИШОНДАН ‫ ﻧﺸﺎﻧﺪن‬1. тарзи бавоситаи нишастан; ба нишастан водор кардан, шинондан. 2. љой додан, љойгир кунондан (дар манзиле). 3. коштан, шинондан: нињол шинондан. 4. насб кардан, часпондан, устувор намудан: нигин нишондан дар ангуштарї, љавоњирот нишондан дар асбобњои зинатї. 5. њабс кунонидан; њабс кардан, дар мањбас нигоњ доштан; оташ нишондан оташро хомўш кардан; фурў нишондани дард таскин додани дардро.

НИШТАР ‫ ﻧﺸﺘﺮ‬ниг. нештар.

НИШОНДИЊАНДА ‫ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нишон додан. 2. аломате, ки ба чизе (љое) ишора мекунад (мас., дар роњ). 3. раќамњое, ки равиши коре ё дараљаи иљрои наќшаеро манзур мекунанд; нишондињандањои мењнатї, нишондињандаи мусобиќа. НИШОНДИЊЇ ‫ ﻧﺸﺎندﻫﻲ‬1. исми амал аз нишон додан. 2. намоиш додан; намоиш; нишондињии филм. НИШОНДОД ‫ ﻧﺸﺎنداد‬1. рањнамої, њидоят; дастур. 2. он чи (мас., раќам ё њарфе), ки асбобе нишон медињад. НИШОНДОР ‫ ﻧﺸﺎندار‬соњибнишон, ордендор. НИШОНЗАН ‫ ﻧﺸﺎنزن‬тирандозе, ки тирро бехато ба њадаф мерасонад; он ки нишона мегирад, њадафгир. НИШОНЗАНЇ ‫ ﻧﺸﺎنزﻧﻲ‬ба нишон задан, тирандозї ба нишон (мас. , дар машќ). НИШОНИДАН ‫ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪن‬ниг. нишондан. НИШОНЇ ‫ ﻧﺸﺎﻧﻲ‬номи кўча ва шумораи бино ё хонаи иќомати шахсе чун аломати пайдо кар-

НИШХОР//НИШХЎР ‫ﻧﺸﺨﻮر‬//‫ ﻧﺸﺨﻮار‬кавша; нишхўр кардан хўроки хўрдаро аз меъда ба дањон гардонда љавидани гову гўсфанд, кавша кардан. НИШХЎРД ‫ ﻧﺸﺨﻮرد‬андаке аз коњу алаф ва ѓ., ки дар охури њайвонот боќї мондааст, нимхўрдаи гову гўспанд ва ѓ. НИЮШИДАН ‫ ﻧﻴﻮﺷﻴﺪن‬кит. шунидан, гўш кардан; гўш фаро додан гўш додан.. НИЮШО//НИЙЎШО ‫ ﻧﻴﻮﺷﺎ‬кит. шунаванда, гўшкунанда; гўш фародињанда. НИЯТ//НИЙЯТ а. ‫ ﻧﻴﺖ‬ќасд, майл, азм, маќсад; бо ин ният бо ин майлу хоњиш, бо ин маќсад; ба нияти... бо маќсади...; барои...; ният доштан дар ќасди коре будан; аз ният баргаштан аз азм ва ќарори худ баргаштан; ба ният расидан ба маќсаду орзу расидан. НО I ‫ ﻧﺎ‬пешванде, ки ба калима маънои рад, инкор ва нафй медињад: норавшан, нотавон, номаълум, нодуруст, нопадид. НО II ‫ ﻧﺎ‬об. НО III ‫ ﻧﺎ‬1. ниг. най. 2. гулў, њалќ. НОАЁН ‫ ﻧﺎﻋﻴﺎن‬норавшан; диданашаванда; номаълум. НОАНИЌ ‫ ﻧﺎاﻧﻴﻖ‬ниг. номуайян. НОАНИЌЇ ‫ ﻧﺎاﻧﻴﻘﻲ‬ниг. номуайянї. НОАСЛ ‫ ﻧﺎاﺻﻞ‬1. бадзот, нољинс; бадсифат. 2. нобакор, нокас, бадкирдор. НОАСЛЇ

‫ ﻧﺎاﺻﻠﻲ‬1. нољинсї; бадсифатї. 2. ноба-

– 923 – корї, нокасї, бадкирдорї. НОАЊЛ ‫ ﻧﺎاﻫﻞ‬1. белаёќат, нолоиќ, ноўњдабаро. 2. ноиттифоќ, нотифоќ. НОАЊЛЇ ‫ ﻧﺎاﻫﻠﻲ‬1. белаёќатї, ноўњдабарої. 2. ноиттифоќї, нотифоќї. НОАЊЛОНА ‫ ﻧﺎاﻫﻼﻧﻪ‬1. белаёќатона, ноўњдабароёна. 2. нотифоќона. НОБ I ‫ﻧﺎب‬ кит. соф, тоза, холис, беѓаш: зари ноб, майи ноб. НОБ II ‫ ﻧﺎب‬кит. дандони ашк. НОБАКОР‫ ﻧﺎﺑﻜﺎر‬бадкирдор, бадамал; нокас, паст, сифла. НОБАКОРЇ ‫ ﻧﺎﺑﻜﺎري‬бадкирдорї, бадамалї; нокасї, сифлагї. НОБАКОРОНА ‫ ﻧﺎﺑﻜﺎراﻧﻪ‬бадкирдорона, нокасона, зишт, бад: њаракатњои нобакорона. НОБАЛАД ‫ ﻧﺎﺑﻠﺪ‬1. ноошно бо чизе, надонанда. 2. ноогоњ, ѓайривоќиф. бехабар, ноогоњ. НОБАЛАДЇ ‫ ﻧﺎﺑﻠﺪي‬1. ноошної бо чизе, надонистани чизе. 2. ноогоњї, новоќифї. НОБАНАВО ‫ ﻧﺎﺑﻨﻮا‬кит. њар чизе, ки зоеъ шудааст ва ба кор намеояд. НОБАРОБАР ‫ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ‬номусовї; нољур, номуносиб (аз љињати миќдор, дараља); љанги нобаробар љанге, ки ќувваи тарафайн баробар нест. НОБАРОБАРЇ ‫ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي‬баробар набудан, мусовї набудан; гуногунї(аз љињати миќдор, дараља, маќом). НОБАРОБАРЊУЌУЌ њуќуќ ѓайримусовї.

‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮﺣﻘﻮق‬

аз

љињати

НОБАРОБАРЊУЌУЌЇ ‫ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮﺣﻘﻮﻗﻲ‬нобаробарї дар њуќуќ; нобаробарњуќуќии миллатњо дар баъзе мамлакатњо. НОБАРОР ‫ ﻧﺎﺑﺮار‬он ки бештарини кораш пеш намеравад ва ё умуман кораш омад намекунад, бемувафаќият, ноком. НОБАРОРЇ ‫ ﻧﺎﺑﺮاري‬барор нагирифтани кор, бемуваффаќиятї, ноомади кор. НОБАСОМОН ‫ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن‬1. бесару бесомон; беназму тартиб: зиндагии нобасомон. 2. ошуфтањол, носозгор, номувофиќ, ноњинљор.

НОБ

НОБАСОМОНЇ ‫ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ‬1. бесарусомонї, номураттабї. 2. ошуфтањолї, носозгорї, ноњинљорї. НОБАСТА ‫ ﻧﺎﺑﺴﺘﻪ‬бастанашуда, махсусан захме, ки докапеч нашудааст. НОБАЊАНГОМ ‫ ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎم‬1. беваќт, бемавќеъ. 2. бемаврид, бељо. НОБАЊРА I ‫ ﻧﺎﺑﻬﺮه‬кит. бузург, азим. НОБАЊРА II ‫ ﻧﺎﺑﻬﺮه‬ниг. набањра. НОБАЊРАМАНД сиб.

‫ﻧﺎﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ‬

кит. бебањра, бена-

НОБАЉО‫ ﻧﺎﺑﺠﺎ‬ниг. бељо. НОБИЃА а. ‫ ﻧﺎﺑﻐﻪ‬соњиби њуш ва истеъдоди фавќулода, одами дорои истеъдоди барљаста; нобиѓаи замон одами дар илм ва фазл ягонаи замони худ. НОБИНО ‫ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ‬мањрум аз ќобилияти биної, кўр, аъмо; нобинои модарзод аз модар нобино таваллудшуда. НОБИНОЇ ‫ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎي‬мањрум будан аз биної, бечашмї, кўрї. НОБИСУД//НОБИСУДА ‫ﻧﺎﺑﺴﻮده‬//‫ ﻧﺎﺑﺴﻮد‬носуфта (оид ба сангњои ќиматбањо). НОБИХРАД ‫ ﻧﺎﺑﺨﺮد‬бехирад, беаќл, нодон. НОБИХРАДЇ ‫ ﻧﺎﺑﺨﺮدي‬бехирадї, беаќлї, нодонї. НОБОБ ‫ ﻧﺎﺑﺎب‬1. номувофиќ, номуносиб; ноќулай, бад. 2. нофорам, ногувор: хўроки нобоб. 3. маљ. нољинс, улфатнопазир; номуросо; одами нобоб одами номуросо, бадмуомила. НОБОБЇ ‫ ﻧﺎﺑﺎﺑﻲ‬нобоб будан; номувофиќї, номуносибї; нобобии љои истиќомат. НОБОВАР ‫ ﻧﺎﺑﺎور‬боварнакунанда, итминоннадошта, эътимоднадошта; шубњакунанда (ба дурустии коре, сухане, фикре). НОБОВАРЇ ‫ ﻧﺎﺑﺎوري‬бовар накардан, эътимод надоштан, итминон надоштан; шубња; изњори нобоварї кардан итминон надоштани худро аз чизе ё касе баён намудан; шубња изњор кардан. НОБОВАРОНА‫ ﻧﺎﺑﺎوراﻧﻪ‬бо нобоварї; ба назари шубња; нобоварона нигоњ кардан бо шубња нигаристан.

– 924 –

НОБ

НОБОИСТ ‫ ﻧﺎﺑﺎﻳﺴﺖ‬кит. 1. нобоб, нолоиќ. 2. ѓайри лозим; чизе ки ба кор намеояд.

НОВАДОР ‫ ﻧﺎوهدار‬дорои нова, нова насб карда: боми новадор.

НОБОЛИЃ ‫ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‬ба синни балоѓат нарасида, ба њадди булуѓ нарасида.

НОВАК I ‫ ﻧﺎوك‬шакли тасѓир ва навозишии нов I.

НОБОЛИЃЇ ‫ ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﻲ‬ноболиѓ будан; ба балоѓат нарасидагї; даврони туфулият, айёми бачагї. НОБУД ‫ ﻧﺎﺑﻮد‬номављуд, нестшуда; барњамхўрда, аз байнрафта; нобуд гардидан (гаштан) нест шудан, барњам хўрдан, аз байн рафтан; нобуд кардан а) талаф кардан; бењуда сарф кардан; б) маљ. њалок сохтан; нобуд шудан а) талаф шудан; бењуда рафтан, бењуда сарф шудан, зоеъ шудан; несту нобуд кардан нест кардан, барњам задан, зоеъ кардан; ◊ буду нобуд њасту нест, тамоми дороии касе.

НОВАК II ‫ ﻧﺎوك‬тири камон; тир; новаки мижгон киноя аз мижгони зебои мањбуба. НОВАКАНДОЗ ‫ ﻧﺎوكاﻧﺪاز‬тирандозанда аз камон; камонвар. НОВАКАНДОЗЇ ‫ ﻧﺎوكاﻧﺪازي‬тирандозї аз камон; камонварї.

НОБУДА ‫ ﻧﺎﺑﻮده‬1. нобуд, номављуд; набуда, ѓоиб. 2. нодор, камбаѓал, бенаво, бебизоат.

‫ ﻧﺎوﻗﺖ‬беваќт, нобањангом. НОВАЌТЇ ‫ ﻧﺎوﻗﺖ‬беваќтї, нобањангомї. НОВАМОНАНД ‫ ﻧﺎوهﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. новашакл. НОВАРД ‫ ﻧﺎورد‬ниг. набард. НОВАРДХОЊ‫ ﻧﺎوردﺧﻮاه‬љангљўй, њариси

НОБУДАГЇ ‫ﻧﺎﺑﻮدﮔﻲ‬ бенавої, бебизотї.

НОВАЧА‫ ﻧﺎوهﭼﻪ‬новаи хурд.

нодорамї,

камбаѓалї,

НОВАЌТ

љанг,

касе, ки љанг металабад.

НОВАШАКЛ ‫ ﻧﺎوهﺷﻜﻞ‬чизи ба нова монанд, шабењи нова, новамонанд.

НОБУДЇ ‫ ﻧﺎﺑﻮدي‬1. нестї, фано. 2. нест шудан, талаф шудан, нобуд шудан. 3. нобудагї, камбаѓалї, бенавої.

НОВДОН ‫ ﻧﺎودان‬ниг. новадон.

НОБУДКОР‫ ﻧﺎﺑﻮدﻛﺎر‬исрофкор, бењуда сарфкунанда.

НОВЕЛЛА ит. ‫ ﻧﺎوﻳﻼ‬адш. навъи жанри хурди адабии ба њикоя монанд.

НОБУДКОРЇ ‫ ﻧﺎﺑﻮدﻛﺎري‬исрофкорї, бењуда сарф ва талаф кардан: нобудкорї кардан.

НОВЕЛЛАНАВИС ‫ ﻧﺎوﻳﻼﻧﻮﻳﺲ‬муаллифи новелла; нависандае, ки дар жанри новелла эљод мекунад.

НОБУДМАНД ‫ ﻧﺎﺑﻮدﻣﻨﺪ‬кит. фаќир, бебаргу наво; камбаѓал. НОБУРДБОР мул.

‫ﻧﺎﺑﺮدﺑﺎر‬

бесабр, бетоќат, бетањам-

нов ‫ ﻧﺎو‬асоси замони њозира аз новидан. НОВ I ‫ ﻧﺎو‬1. киштї, киштии љангї. 2. чўби ковок ё ќубури тунукагин, ки дар лаби бом гузошта мешавад, то ки оби боронро аз бом ба поён резонад; нова, новадон. 3. маљрое, ки ба воситаи он об ба осиё мерезад.

НОВЕЛЛАНАВИСЇ ‫ﻧﺎوﻳﻼﻧﻮﻳﺴﻲ‬ навиштан, эљод кардани новелла.

новелла

НОВИДАН ‫ ﻧﺎوﻳﺪن‬кит. 1. монанди нови сустшудаи бом ба чапу рост калавидан; калавида роњ рафтан. 2. маљ. хиромидан, ба ноз роњ рафтан. НОВОБАСТА ‫ ﻧﺎواﺑﺴﺘﻪ‬вобастанабуда; ба сари худ, мустаќил; новобаста аз… ќатъи назар аз…, сарфи назар аз…

НОВ II ‫ ﻧﺎو‬кит. об; нам.

НОВОЌИФ ‫ ﻧﺎواﻗﻒ‬кит. бехабар, беиттиллоъ; ноозмудакор.

НОВА ‫ ﻧﺎوه‬чўби дарози дарунковок дар осиёњои обї, ќубури сафолї, филизї ва ѓ., ки дар обрезњо ва обгузарњо кор мефармоянд.

НОВОЉИБ ‫ ﻧﺎواﺟﺐ‬кит. 1. ѓайрилозим, нолозим, нодаркор. 2. ниг. мустањаб.

НОВАДОН ‫ ﻧﺎوهدان‬ниг. нов I; аз борон гурехта ба новадон дучор шудан аз балое гурехта ба балои бадтар аз он вохўрдан.

НОГАП ‫ ﻧﺎﮔﭗ‬:ногап будан њамгап набудан, ќањрї будан; ногап шудан бо њамдигар гапнозан шудан, ќањрї шудан.

– 925 – НОГАПЇ ‫ ﻧﺎﮔﭙﻲ‬њамгап набудан, ќањрї будан. НОГАЊ ‫ ﻧﺎﮔﻪ‬ниг. ногоњ. НОГАЊОН ‫ ﻧﺎﮔﻬﺎن‬баногоњ, банохост, ѓайричашмдошт; якбора, дафъатан: ногањон истода мондан, ногањон пайдо шудан. НОГАЊОНЇ ‫ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‬ѓайричашмдошт, њодисае, ки банохост ва якбора рўй додааст; балои ногањонї, њодисаи ногањонї; њуљуми ногањонї њамлаи якбораи пинњонї. НОГИРО ‫ ﻧﺎﮔﻴﺮا‬чизеро дошта наметавонистагї, суст, бемадор.

(гирифта)

НОГОЊ ‫ ﻧﺎﮔﺎه‬1. нохост; якбора, дафъатан. 2. бемаврид, нобањангом; гоњу ногоњ бамавриду бемаврид; ба ногоњ ба як ваќти номуайян, ба як ваќти ѓайричашмдошт. НОГУВОР‫ ﻧﺎﮔﻮار‬1. бадњазм, ба табъ нофорам; бадмаза: хўроки ногувор. 2. маљ. нописанд, номувофиќ, нохушоянд; вазъияти (њолати) ногувор; ногувор дидан номуносиб донистан, раво надидан; ногувор њис кардан ноњинљор њис кардан; бад њис кардан. НОГУВОРЇ янд ва бад.

‫ﻧﺎﮔﻮاري‬

нохушї, њодисаи нохушо-

НОГУВОРО ‫ ﻧﺎﮔﻮارا‬ниг. ногувор. НОГУДОХТА ‫ﻧﺎﮔﺪاﺧﺘﻪ‬ гудохтанашуда, обнокарда: равѓани ногудохта. НОГУЗИР‫ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ноилољ, њатмї; њодисае, ки рўй доданаш њатмист: ногузир будан. НОГУЗИРЇ ‫ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‬ногузир будан, њатмї будан: ногузирии ѓалаба. НОГУФТ ‫ ﻧﺎﮔﻔﺖ‬нохонда, даъватнашуда, бедаъват; мењмони ногуфт мењмони нохонда; ногуфт рафтан бе давъат рафтан. НОГУФТА ‫ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ‬баённагашта, изњорнаёфта; гапи нотамом, ба охир нарасида: ногуфта мондани сухан; ногуфта намонад, ки… ќобили тазаккур аст, ки…, бояд гуфт, ки… НОГУФТАНЇ ‫ ﻧﺎﮔﻔﺘﻨﻲ‬1. чизи гуфтанаш номумкин, гуфтанаш нораво. 2. он чи бояд пинњон бимонад ва ба дигаре изњор нашавад. НОДАРКОР ‫ ﻧﺎدرﻛﺎر‬зиёдатї, бекора, нолозим: чизњои нодаркор. НОДАРКОРЇ

‫ ﻧﺎدرﻛﺎري‬нодаркор будан, зарурат

НОД надоштан; зиёдатї.

НОДИДА ‫ ﻧﺎدﻳﺪه‬1. надидагї, бехабар; худро нодида шуморидан (вонамуд кардан) худро бехабар ва ѓофил нишон додан. 2. маљ. он ки молу давлат насибаш нашудаасут; чашмгурусна, бенаво, бебизоат. НОДИДАНЇ ‫ﻧﺎدﻳﺪﻧﻲ‬чизи пинњон дошташаванда.

диданаш

мамнўъ,

НОДИМ а.‫ ﻧﺎدم‬кит. надоматкунанда; пушаймон, пушаймоншуда. НОДИР а. ‫ ﻧﺎدر‬1. кам дидашаванда, кам дучоршаванда, камчин, камёб: кони филизњои нодир; китобњои нодир китобњои камёб. 2. ягона, мумтоз, беназир, бењамто. НОДИРА а. ‫ ﻧﺎدره‬муаннаси нодир; нодираи даврон дар љањон ягона, бењамтои љањон. НОДИРАГУФТОР ‫ﻧﺎدرهﮔﻔﺘﺎر‬ зарофатгўй, њозирљавоб.

хушсухан;

НОДИРАДОН ‫ ﻧﺎدرهدان‬кит. одами њушёр, оќил, бофаросат, фозил, огоњ. НОДИРАКОР ‫ ﻧﺎدرهدار‬санъаткори нафискор; њунарманди гулдаст; њунармандони нодиракор. НОДОН ‫ ﻧﺎدان‬1. љоњил, бесавод, бедониш. 2. беаќл, камаќ;. љони нодон дар азоб (зарб.). НОДОНЇ ‫ ﻧﺎداﻧﻲ‬1. бедонишї, бесаводї, бемаърифатї; љањолат. 2. беаќлї, бефањмї, гўлї; нодонї кардан ањмаќї кардан, дар коре бо сабаби ноогоњї ѓафлат кардан; худро ба нодонї задан (андохтан) худро аз чизе бехабар вонамуд кардан, худро бехабар нишон додан, таѓофул кардан. НОДОР ‫ ﻧﺎدار‬он ки чизе надорад, тињидаст, камбаѓал, мискин. НОДОРАМ ‫ ﻧﺎدارم‬ниг. нодор. НОДОРАМЇ ‫ ﻧﺎدارﻣﻲ‬ниг. нодорї. НОДОРЇ ‫ ﻧﺎداري‬бенавої, камбаѓалї, ќашшоќї, бебизоатї, тињидастї. НОДУРУСТ ‫ ﻧﺎدرﺳﺖ‬1. ѓалат, хато; муќоб. дуруст. 2. ноњаќ, нораво. НОДУРУСТЇ набудан.

‫ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ‬хато ва ѓалат будан; раво

НОД

– 926 –

НОДУХТАР ‫ ﻧﺎدﺧﺘﺮ‬беиффат, нодўшиза. НОЁБ ‫ ﻧﺎﻳﺎب‬ёфтнашаванда, камёб, нодир: гавњари ноёб, хазинаи ноёб. НОЁФТ ‫ ﻧﺎﻳﺎﻓﺖ‬ниг. ноёб.

‫ ﻧﺎز‬асаси замони њозира аз нозидан. НОЗ ‫ ﻧﺎز‬1. хушањволї, њузуру њаловат; ноз

нозу неъмат хўрданињои хубу болаззат. бистари ноз маљ. бистари боњузуру њаловат; хоби ноз хоб дар роњату осудагї. 2. карашма, ишва, таннозї; нозу адо ишваю карашма; нозу итоб карашмаву ишваи хашмомез. 3. истиѓно, эркагї; нозу нуз нею нестон аз рўи эркагї, бањонаљўї; нози касе ѓунљидан гапи касе гузаштан; эътибор доштан; нози касеро бардоштан ба эркагии касе тоб овардан; ноз кардан а) ишваву карашма кардан; б) эркагї кардан, нею нестон кардан аз эркагї. 4. фахр, тафохур, ѓурур.

НОЗАНДА ‫ ﻧﺎزﻧﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нозидан. 2. нозкунанда. 3. фахркунанда. НОЗАНИН ‫ ﻧﺎزﻧﻴﻦ‬1. ноздор, карашмагар, ишвагару танноз. 2. зебо, хушќаду ќомат, нозукандом, дилрабо. 3. маљ. мањбуба. НОЗАНИНЇ ‫ ﻧﺎزﻧﻴﻨﻲ‬зебої, хушќаду ќоматї, нозукандомї, дилрабої. НОЗАРУР ‫ ﻧﺎﺿﺮور‬ниг. нодаркор. НОЗБАРДОР ‫ ﻧﺎزﺑﺮدار‬он ки нози касеро мебардорад; он ки ба эркагї ва инљиќии каси дигар тоќат мекунад. НОЗБЎ(Й) (‫ ﻧﺎزﺑﻮ)ي‬1. бот. як навъ гиёњи дастпарвари хушбўй, аз лабгулњо, лимўгиёњ. 2. райњон. НОЗГУЛ ‫ ﻧﺎزﮔﻞ‬бот. як навъ растании майдагул аз љинси растанињои лўбиёї, ки дар сурати даст расонидан баргњояш баста мешавад, мимоза. НОЗДОР ‫ ﻧﺎزدار‬нозкунанда, ишвагар. НОЗЕБ ‫ ﻧﺎزﻳﺐ‬1. безеб, зишт, зиштрўй, бадшакл. 2. назебанда, номувофиќ (оид ба либос); нописанд: рафтори нозеб. НОЗЕБО ‫ ﻧﺎزﻳﺒﺎ‬ниг. нозеб. НОЗЕБОЇ ‫ ﻧﺎزﻳﺒﺎي‬зиштї, зиштрўї, бадшаклї. НОЗИДАН ‫ ﻧﺎزﻳﺪن‬1. ноз кардан, карашмаву ишва кардан. 2. фахр кардан, болидан.

ва кардан. 2. фахр кардан, болидан. НОЗИЛ а .‫ﻧﺎزل‬ кит. 1. фурудоянда, пастфуроянда; нозил шудан поин омадан, фуруд омадан. 2. камбањо, камарзиш, паст; ба ќимати нозил ба нархи арзон. НОЗИМ а. ‫ ﻧﺎﻇﻢ‬1. кит. он ки чизеро ба ришта мекашад (мас., марворидро). 2. ба назму тартибоваранда, тартибдињанда; танзимгар. 3. шоир, шеърнавис. НОЗИР а. ‫ ﻧﺎﻇﺮ‬1. назаркунанда, нигоњкунанда, бинанда; њозиру нозир он ки дар љое њозир буда ва воќеаро дидааст. 2. назораткунанда, назоратчї; бозрас: нозири роњ, нозири тартибот, нозири шўъбаи назорати техникї. 3. књн. вазир; шўрои нозирон шўрои вазирон. НОЗИРАКЇ кундзењнї.

‫ﻧﺎزﻳﺮﻛﻲ‬

зираку њушёр набудан;

НОЗИРЇ ‫ ﻧﺎﻇﺮي‬назорат кардан, нигањбонї, бозрасї. НОЗИРОТ ‫ ﻧﺎﻇﺮات‬љ. нозир; идораи назорат, ва тафтиш; нозироти андоз идораи назорат ва тафтиши њолати андозсупорию андозгирї. НОЗИШ ‫ ﻧﺎزش‬исми феълї аз нозидан; фахр, ифтихор. НОЗКАШ ‫ ﻧﺎزﻛﺶ‬ниг. нозбардор. НОЗКУНАНДА ‫ ﻧﺎزﻛﻨﻨﺪه‬сифати феълии замони њозира аз ноз кардан; он ки ноз мекунад, ишвакунанда. НОЗКУНОН ‫ ﻧﺎزﻛﻨﺎن‬феъли њол аз ноз кардан; бонозу карашма. НОЗОДА ‫ ﻧﺎزاده‬зоиданашуда, таваллуднашуда; онки ё он чи њанўз назоидааст. НОЗО(Й) ‫ ﻧﺎزاي‬назоянда, аќим (оид ба зан ва модаи чорпоён). НОЗОЇ ‫ ﻧﺎزاﺋﻲ‬ноборворї, нозо будан. НОЗОФАРИН ‫ ﻧﺎزآﻓﺮﻳﻦ‬1. ба вуљуд оварандаи нозу неъмат; оварандаи хушию хуррамї. 2. офаридашуда аз ноз; пурнозу карашма. 3. маљ. мањбуба, маъшуќа. НОЗОЯНДА ‫ ﻧﺎزاﻳﻨﺪه‬он ки ё он чи ќобилияти таваллуд кардан надорад, надоштанї тавоноии зоидан. НОЗПАРВАР

‫ ﻧﺎزﭘﺮور‬1. он ки бо нозу неъмат ва

– 927 – мењрубонињо парвариш ёфтааст. 2. эрка калоншуда, тарбияи дурустнадида. 3. маљ. мањбуба, маъшуќа. НОЗПАРВАРДА ‫ ﻧﺎزﭘﺮورده‬ниг. нозпарвар. ( 1. 2). НОЗПАРВАРДАГЇ ‫ﻧﺎزﭘﺮوردهﮔﻲ‬ будан; эркагї, инљиќї.

нозпарварда

НОЗУК ‫ ﻧﺎزك‬1. латиф, зариф, дилкаш. 2. нафис, тунук; либоси нозук, матои нозук. 3. борик: мањин: дасти нозук, тори нозук. 4. зудранљ; њассос: дили нозук, хотири нозук. 5. маљ. муњим, љиддї; нозук-нозук хиромон-хиромон, таннозона; бисёр эњтиёткорона; аз љои нозуки чизе (касе) гирифтан љои муњим ва ба зарба тобноовар ва зудшикани чизе, касеро ёфта тавонистан. НОЗУКАДО ‫ ﻧﺎزكادا‬1. он ки рафтор ва кирдораш дилписанду латиф аст. 2. хушадо; хушовоз. НОЗУКАДОЇ ‫ ﻧﺎزكاداي‬1. латофатнокї, љозибадорї. дилрабої, 2. хушадої, хушовозї. НОЗУКАК нозук.

‫ﻧﺎزﻛﻚ‬

НОЗУКАНДЕШ хаёл.

шакли навозишии нозук; хеле

‫ﻧﺎزكاﻧﺪﻳﺶ‬

НОЗУКАНДЕШЇ нозукхаёлї.

борикандеш, нозук-

‫ﻧﺎزكاﻧﺪﻳﺸﻲ‬

борикандешї,

НОЗУКАНДОМ ‫ ﻧﺎزكاﻧﺪام‬он ки аъзою бадани вай латиф ва борик аст; нозукбадан. НОЗУКАНДОМЇ нозукбаданї.

‫ﻧﺎزكاﻧﺪاﻣﻲ‬

латифбаданї,

НОЗУКБАДАН ‫ ﻧﺎزكﺑﺪن‬1. ниг. нозукандом. 2. маљ. маъшуќаи латиф ва зебо; маъшуќа. НОЗУКБАДАНЇ ‫ ﻧﺎزكﺑﺪﻧﻲ‬ниг. нозукандомї. НОЗУКБАЁН ‫ ﻧﺎزكﺑﻴﺎن‬соњиби гуфтори латифу дилкаш, хушбаён. НОЗУКБИН ‫ ﻧﺎزكﺑﻴﻦ‬1. борикбин, даќиќназар. 2. нуктасанљ. НОЗУКБИНЇ ‫ ﻧﺎزكﺑﻴﻨﻲ‬1. борикбинї, даќиќназарї. 2. нуктасанљї, мўшикофї. НОЗУКДИЛ зудранљ.

‫ﻧﺎزكدل‬

НОЗУКДИЛЇ

њассос, мутаассиршаванда;

‫ﻧﺎزكدﻟﻲ‬

њассосї,

мутаассир-

НОЗ шавандагї; зудранљї.

НОЗУКЇ ‫ ﻧﺎزﻛﻲ‬1. назокат, латифї, зарифї, латофат; нафосат. 2. љињати хос, махсусият, сирру асрори чизе; нозукињои забон нуктањои борики забон. НОЗУКМИЁН ‫ ﻧﺎزكﻣﻴﺎن‬он ки миёни борики базеб дорад, борикмиён, камарборик, химчамиён. НОЗУКМИЗОЉ ‫ ﻧﺎزكﻣﺰاج‬ниг. нозуктабиат. НОЗУКМИЗОЉЇ ‫ ﻧﺎزكﻣﺰاﺟﻲ‬ниг. нозуктабиатї. НОЗУКМУОМИЛА ‫ ﻧﺎزكﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬он ки дар муомила ба назокат эътибор медињад, хушмуомила, боилтифот. НОЗУКМУОМИЛАГЇ ‫ ﻧﺎزكﻣﻌﺎﻣﻠﻪﮔﻲ‬риояи назокат дар муомила, хушмуомилагї, боилтифотї. НОЗУКОНА ‫ ﻧﺎزﻛﺎﻧﻪ‬аз рўи назокат, бо риояи зарофат, бо лутфу малоњат. НОЗУКПАЙКАР ‫ ﻧﺎزكﭘﻴﻜﺮ‬ниг. нозукбадан. НОЗУКПЎСТ тунук.

‫ﻧﺎزكﭘﻮﺳﺖ‬

пўсташ нозук, пўст-

НОЗУКРУХСОРА‫ ﻧﺎزكرﺧﺴﺎره‬ниг. нозукрўй. НОЗУКРЎЙ ‫ ﻧﺎزكروي‬он ки рўи дилкашу зебо дорад; хушрўй. НОЗУКСАНАМ ‫ ﻧﺎزكﺻﻨﻢ‬мањбубаи нозук, зебо. НОЗУКСАНЉ ‫ ﻧﺎزكﺳﻨﺞ‬1. он чи даќиќ месанљад, аниќ муайян мекунад: тарозуи нозуксанљ. 2. маљ. нуктасанљ, борикбин: мунаќќиди нозуксанљ. НОЗУКСАНЉЇ ‫ ﻧﺎزكﺳﻨﺠﻲ‬1. нозуксанљ будан, даќиќкорї. 2. маљ. нуктасанљї, борикбинї. НОЗУКТАБИАТ ‫ﻧﺎزكﻃﺒﻴﻌﺖ‬ њассос; инљиќ, сернозунуз.

табъаш

нозук,

НОЗУКТАБИАТЇ ‫ ﻧﺎزكﻃﺒﻴﻌﺘﻲ‬нозуктабиат будан; њассосї; инљиќї, сернозунузї. НОЗУКТАБЪ ‫ ﻧﺎزكﻃﺒﻊ‬ниг. нозуктабиат. НОЗУКТАБЪЇ ‫ ﻧﺎزكﻃﺒﻌﻲ‬ниг. нозуктабиатї. НОЗУКТИНАТ ‫ ﻧﺎزكﻃﻴﻨﺖ‬касе, ки табиаташ нозук аст, њассос; зудранљ. НОЗУКФАЊМ ‫ ﻧﺎزكﻓﻬﻢ‬борикхаёл, хушфањм; бофаросат, зирак.

– 928 –

НОЗ

НОЗУКФАЊМЇ ‫ ﻧﺎزكﻓﻬﻤﻲ‬борикхаёлї, хушфањмї; даќиќназарї; зиракї. НОЗУКХАЁЛ ‫ ﻧﺎزكﺧﻴﺎل‬нозукандеш, даќиќназар: шоири нозукхаёл шоире, ки тахайлоти латифу ширинро тараннум мекунад. НОЗУНУЗ ‫ ﻧﺎزﻧﻮز‬ниг. ноз (3). НОИБ а. ‫ ﻧﺎﺋﺐ‬1. љонишин, муовин: ноиби раис. 2. вакил, ваколатдор. НОИБЇ ‫ ﻧﺎﺋﺒﻲ‬ниёбат, љонишинї, муовинї.

НОИТТИФОЌОНА ‫ ﻧﺎاﺗﻔﺎﻗﺎﻧﻪ‬бо њам иттифоќ накарда, ноањлона, нотифоќона; ба таври пароканда. НОЙ I ‫ ﻧﺎي‬ниг. най. НОЙ II ‫ ﻧﺎي‬гулў, њалќум, њалќ. НОЙАНБОН ‫ ﻧﺎياﻧﺒﺎن‬ниг. найанбон. НОЙИРА а. ‫ ﻧﺎﺋﻴﺮه‬кит. оташи шўълавар, оташи барафрўхта; оташ, нор.

љонишини

НОЙЧА ‫ ﻧﺎﻳﭽﻪ‬1. ниг. найча I, 1. 2. ќисми лўлашакли баъзе асбобњо, ки бо он њаво мекашанд ё бод медаманд.

НОИБУЛЊУКУМАТ а. ‫ ﻧﺎﺋﺐاﻟﺤﻜﻮﻣﺖ‬таър. он ки

НОК I ‫ ﻧﺎك‬кит. олуда, нопок, нософ (оид ба мушку анбар ва ѓ.)

НОИБКОНСУЛ консул.

‫ﻧﺎﺋﺐﻛﺎﻧﺴﻞ‬

таър.

њамчун ноиби њоким идораи шањре ба зиммаи ў гузошта шудааст; ќоиммаќом. НОИБУССАЛТАНА а. ‫ ﻧﺎﺋﺐاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‬таър. он ки њамчун ноиби подшоње, ки ба синни ќонунї нарасидааст, салтанатро идора мекунад. НОИЖА ‫ ﻧﺎﻳﮋه‬кит. ќубур, лўлаи об, ѓулба. НОИЗА ‫ ﻧﺎﻳﺰه‬кит. 1. ниг. ноижа. 2. маљ. ќатраи оби дида, ашк. НОИЛ а. ‫ ﻧﺎﺋﻞ‬он ки ба маќсади худ расидааст; ноил шудан а) расидан ба муроду маќсади худ; б) муваффаќ шудан ба чизе.

НОК II ‫ ﻧﺎك‬растанї ва меваи он аз љинси мурўд ва калонтар аз он, амруд, гулобї. НОКАРДАКОР‫ ﻧﺎﻛﺮدهﻛﺎر‬он ки ноозмуда ва таљрибадор нест, корнодида, бетаљриба. НОКАС ‫ ﻧﺎﻛﺲ‬он ки одамгарї надорад, ноодам, нобакор, разил; касу нокас одамони неку бад, одаму ноодам. НОКАСЇ разилї.

‫ﻧﺎﻛﺴﻲ‬

ноодамї, пастї, номардї,

НОКАУТ англ. ‫ ﻧﺎﻛﺎوت‬варз. вазъияти аз зарби њариф ба замин афтодани боксёр, ки дањ сония нахезад, маѓлуб њисоб мешавад.

НОИЛОЉ ‫ ﻧﺎﻋﻼج‬1. ночор, лоилољ; маљбур; ноилољ мондан ночор мондан; маљбур шудан. 2. хоњу нохоњ, ногузир, аз рўи зурурат (кардан кореро).

НОКЗОР ‫ ﻧﺎﻛﺰار‬љое, ки дарахти нок зиёд рўидааст; боѓи нок.

НОИЛОЉЇ ‫ ﻧﺎﻋﻼﺟﻲ‬1. ночорї, маљбурї. 2. зарурат, ногузирї.

НОКИФОЯ(Т) ‫ﻧﺎﻛﻔﺎﻳﺖ‬ набуда, нокофї.

НОИМ а. навм.

‫ﻧﺎﺋﻢ‬

хобида, хуфта, хобрабуда; муќ.

НОИНСОФ ‫ ﻧﺎاﻧﺼﺎف‬беинсоф; бевиљдон. НОИНСОФЇ ‫ ﻧﺎاﻧﺼﺎﻓﻲ‬беинсофї, беадолатї. НОИНСОФОНА ‫ ﻧﺎاﻧﺼﺎﻓﺎﻧﻪ‬бо ноинсофї, бо беадолатї: ноинсофона рафтор кардан. НОИРА а. ‫ ﻧﺎﺋﺮه‬ниг. нойира. НОИТТИФОЌ ‫ ﻧﺎاﺗﻔﺎق‬муттафиќнабуда, тифоќнабуда, ноањл, ягонагї надошта. НОИТТИФОЌЇ ‫ﻧﺎاﺗﻔﺎﻗﻲ‬ нотифоќї, ноањлї.

ањлу тифоќ набудан,

//‫ ﻧﺎﻛﻔﺎﻳﻪ‬ба

дараљаи кофї

НОКИФОЯТЇ ‫ ﻧﺎﻛﻔﺎﻳﺘﻲ‬нокифоя (кам) будан, нокофї будан. НОКИШТА‫ ﻧﺎﻛﺸﺘﻪ‬киштнашуда; нокорам, нокишт гузоштан (мондан) кишта нашудан. НОКОМ ‫ ﻧﺎﻛﺎم‬1. ба муроду маќсад нарасида, номурод. 2. ноумед, маъюс. 3. нав. дар мактабњои олї – як навъ бањои бад, ки ба донишљўи аз санљиш нагузашта гузошта мешавад; муќоб. комёб. НОКОМЇ ‫ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ‬1. ноком будан, ба муроду маќсади худ нарасидан; номуродї. 2. бемуваффаќиятї. НОКОРАМ

‫ﻧﺎﻛﺎرم‬

киштнашуда, бекорхобида:

– 929 –

НОЌОБИЛЇ ‫ ﻧﺎﻗﺎﺑﻠﻲ‬белаёќатї, беќобилиятї; ноўњдабарої, бењунарї; беистеъдодї,

замини нокорам. НОКОРДИДА ‫ ﻧﺎﻛﺎردﻳﺪه‬ниг. корнодида. НОКОСТА ‫ ﻧﺎﻛﺎﺳﺘﻪ‬костанашуда, камнашуда, пурра; бенуќсон; моњи нокоста а) моњи шаби чордањ, моњи пурра; б) кин. мањбуба, маъшуќа. НОКУШОДА‫ ﻧﺎﻛﺸﺎده‬бознашуда; ношукуфта: кўраки нокушода, муѓљаи нокушода. НОЌА а.‫ ﻧﺎﻗﻪ‬кит. шутури мода, модашутур.

‫ﻧﺎﻗﻮام‬

кит. ноќоим,

НОЌИД а. ‫ ﻧﺎﻗﺪ‬кит. 1. саракунандаи пул, он ки пули сараро аз пули носара људо мекунад. 2. маљ. он ки хубу бади чизеро људо карда метавонад; ноќиди сухан сухансанљ, суханшинос. НОЌИЛ I а.‫ ﻧﺎﻗﻞ‬1. чизеро аз љое ба љое баранда, аз љое ба љое гузаронанда, интиќолкунанда. 2. сими ѓафси барќгузаронанда; ноќилњои барќї а) физ. љисмњое, ки љараёни барќро хуб мегузаронанд; б) сими ѓафси барќї. НОЌИЛ II а. яткунанда.

‫ﻧﺎﻗﻞ‬

кит. наќлкунанда, њико-

НОЌИЛИЯТ а. ‫ ﻧﺎﻗﻠﻴﺖ‬физ. хусусияти љараёни барќро гузарондани љисмњо: ноќилияти барќї. НОЌИЛТАСМА ‫ﻧﺎﻗﻞﺗﺴﻤﻪ‬ нав. тасмаи даврзананда, ки борњои гуногунро аз як љо ба љои дигар мерасонад: ноќилтасмаи белчадор. НОЌИС а. ‫ ﻧﺎﻗﺺ‬1. нотамом, нопурра. 2. муќоб. комил; кори ноќис кори нопурра, кори чала. нуќсондор, камбудидор. НОЌИСЇ ‫ ﻧﺎﻗﺼﻲ‬1. нотамомї, нопуррагї; нуќсондорї, камбудидорої. 2. камбудї, нуќсон. НОЌИСУЛАЌЛ а. ‫ﻧﺎﻗﺺاﻟﻌﻘﻞ‬ аќлкўтоњ, камаќл; нодон.

НОЌУЛАЙ ‫ ﻧﺎﻗﻠﻲ‬1. гуфт. номувофиќ, номусоид, номуносиб. 2. ногувор, носоз, нохуш; дар вазъияти ноќулай гузоштан (мондан) дар њолати ногувор гузоштан (мондан). НОЌУС ‫ ﻧﺎﻗﻮس‬зангўлаи калони калисо, зангўлаи ибодатхонаи насрониён.

НОКОФЇ ‫ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ‬ниг. нокифоя.

НОЌАВОМ//НОЌИВОМ нопойдор, ноустувор.

НОЛ

аќлаш

ноќис,

НОЌИСУЛАЌЛЇ ‫ ﻧﺎﻗﺺاﻟﻌﻘﻠﻲ‬камаќлї, аќлкўтоњї; нодонї. НОЌОБИЛ ‫ ﻧﺎﻗﺎﺑﻞ‬белаёќат, беќобилият; ноўњдабаро, бењунар; беистеъдод; фарзанди ноќобил фарзанди бефаросат ва ноўњдабаро; бачаи гарданшах, гапнодаро.

нол асоси замони њозира аз нолидан. НОЛ I ‫ ﻧﺎل‬1. кит. най, ќамиш; найи миёнковок. НОЛ II ‫ ﻧﺎل‬ниг. сифр. НОЛА ‫ ﻧﺎﻟﻪ‬1. овози баланд аз рўи дард ё сўзи дил, оњу фарёд бо гиряву зорї, навња, нолиш: нолаву афѓон, нолаву зорї, гиряву нола, оњу нола; нола кардан гиряи сахт кардан; оњу фиѓон бардоштан; нола кашидан бо сўзи дил фарёду фиѓон кардан. 2. овози ѓамгинонаи мусиќї ва суруд, савту оњанги њазин: нолаи танбўр. НОЛАГАР ‫ ﻧﺎﻟﻪﮔﺮ‬ниг. ноланда (2). НОЛАНДА ‫ ﻧﺎﻟﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нолидан. 2. он ки менолад; зорикунанда. НОЛАОМЕЗ ‫ ﻧﺎﻟﻪآﻣﻴﺰ‬навњаомез, фиѓономез, бо нола, бо нолиш, нолишомез. НОЛАОМЕЗОНА фиѓонкунон.

‫ﻧﺎﻟﻪآﻣﻴﺰاﻧﻪ‬

навњагарона, оњу

НОЛАПАРДОЗ ‫ ﻧﺎﻟﻪﭘﺮداز‬нолакунанда, зорикунанда; фарёду фиѓонкунанда. НОЛИДАН ‫ ﻧﺎﻟﻴﺪن‬1. гиряву зорї кардан, нолиш кардан. 2. шикоят кардан, гила кардан. НОЛИШ ‫ ﻧﺎﻟﺶ‬1. исми феълї аз нолидан; нолаву зорї, оњу фиѓон: нолиш кардан. 2. шикоят, изњори норизої. НОЛИШГАР ‫ ﻧﺎﻟﺶﮔﺮ‬нолагар, ноланда. НОЛИШКУНАНДА ‫ ﻧﺎﻟﺶﻛﻨﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нолиш кардан. 2. ноланда, зорикунанда. НОЛИШКУНОН ‫ ﻧﺎﻟﺸﻜﻨﺎن‬феъли њол аз нолиш кардан; бо нолиш, бо оњу воњ; бо овози њазин. НОЛОИЌ ‫ ﻧﺎﻻﺋﻖ‬1. носазовор, ношоиста; номуносиб, номувофиќ: кори нолоиќ, рафтори нолоиќ, сухани нолоиќ. 2. маљ. наарзанда, беарзиш: љони нолоиќ.

– 930 –

НОЛ

НОЛОИЌЇ ‫ ﻧﺎﻻﻳﻘﻲ‬носазоворї, ношоистагї, номуносибї.

НОМАЗБУТ поянда.

НОЛОН ‫ ﻧﺎﻻن‬феъли њол аз нолидан; нолишкунон, бо нолиш, бо оњу воњ; гирёну нолон бо оњу фиѓон, бо доду оњ.

НОМАЌБУЛ ‫ ﻧﺎﻣﻘﺒﻮل‬ѓайри ќобили номаъќул, писандиданашуда.

НОМ ‫ ﻧﺎم‬1. калимае, ки барои муайян кардани касе ё чизе махсус шудааст, исм; номи аслї номи њаќиќї (на лаќаб ва на тахаллус); ному насаб исми худ ва нисбати хонаводагї, аслу авлод; аз номи... аз тарафи..., аз љониби...: аз номи тамоми халќи тољик; ба ном гўё, зоњиран, расман; ба номи... а) ба исми..., мавсум ба...; б) ба унвони...; ном ба ном шахсан, бо номи њар яке, як ба як номбурда; ном бурдан а) номи касеро ба забон гирифтан; ном гирифта љеѓ задан; б) зикр кардан, гуфта гузаштан; ном гирифтан а) ном бурдан, номи касеро гуфтан, зикр кардан; б) номида шудан, бо ном ё сифате машњур шудан; ном гузоштан (мондан) номидан, исм мондан; ному нишон мондан киноя аз асар боќї мондан, хотира мондан; ному нишон набудан а) асаре ё нишонае набудан; б) бедарак шудан. 2. номидашуда, номидашаванда. 3. маљ. обрў, эътибор; ному нанг маљ. ору номус; обрўю эътибор; ном баровардан киноя аз машњур шудан, номдор шудан. НОМА ‫ ﻧﺎﻣﻪ‬1. навиштае, ки ба касе ё љое мефиристонанд, мактуб, хат, руќъа. 2. кит. китоб, асар; ◊ номаи аъмол д. рўйхати корњои неку бади кас тибќи ривоёти динї, ки гўё фариштањо ба њисоб гирифта, рўзи ќиёмат ба дасти соњибашон месупоранд; номаи камол шањодатнома дар бораи тамом кардани мактаби миёна. НОМАБАР ‫ ﻧﺎﻣﻪﺑﺮ‬барандаи мактуб, хаткашон, ќосид, пайк; кабўтари (мурѓи) номабар кабўтари хаткашон. НОМАБАРЇ ќосидї.

‫ﻧﺎﻣﻪﺑﺮي‬

номарасонї, хаткашонї,

НОМАВЗУН ‫ ﻧﺎﻣﻮزون‬1. номутаносиб. 2. бевазн, вайронвазн: шеъри номавзун. НОМАВЗУНЇ номутаносибї.

‫ﻧﺎﻣﻮزوﻧﻲ‬

номавзун

будан,

НОМАВЉУД ‫ ﻧﺎﻣﻮﺟﻮد‬мављуднабуда, вуљуд надошта; ѓайривоќеї.

‫ﻧﺎﻣﻀﺒﻮت‬

ноустувор, нопойдор, ноќабул;

НОМАЌБУЛЇ ‫ ﻧﺎﻣﻘﺒﻮﻟﻲ‬ќобили ќабул набудан; номаъќулї, нописандидагї. НОМАЌДУР ‫ ﻧﺎﻣﻘﺪور‬кит. 1. он чи одам ба он ќодир нест. 2. номумкин, имконопазир, муњол. НОМАНАВИС ‫ ﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺲ‬нависандаи нома, мактубнавис, номанигор. НОМАНАВИСЇ номанигорї.

‫ﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬

мактубнависї,

НОМАНЗУМЇ ‫ ﻧﺎﻣﻨﻈﻮﻣﻲ‬ношоиронагї, шеърият надошта, ѓайришоирона. НОМАНЗУР ‫ ﻧﺎﻣﻨﻈﻮر‬кит. манзурнагашта; дар назар нагирифта, ба эътибор нагирифта. НОМАНИГОР‫ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎر‬ниг. номанавис. НОМАНИГОРЇ ‫ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري‬ниг. номанависї. НОМАОВАР ‫ ﻧﺎﻣﻪآور‬ниг. номабар. НОМАРАСОН ‫ ﻧﺎﻣﻪرﺳﺎن‬ниг. номабар. НОМАРАСОНЇ ‫ ﻧﺎﻣﻪرﺳﺎﻧﻲ‬ниг. номабарї. НОМАРБУТ ‫ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط‬дахлнадошта ба чизе ё касе, берабт, бемуносибат. НОМАРБУТЇ ‫ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮﻃﻲ‬берабтї, бемуносибатї. НОМАРЃУБ матлуб.

‫ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب‬

НОМАРЃУБЇ номатлубї.

нофорам, номатбўъ; но-

‫ﻧﺎﻣﺮﻏﻮﺑﻲ‬

нофорамї, номатбўї;

НОМАРД ‫ ﻧﺎﻣﺮد‬1. тарсончак; беѓайрат, бењамият. 2. нокас, нобакор, ноодам, разил. НОМАРДЇ ‫ ﻧﺎﻣﺮدي‬1. тарсончакї, буздилї; ноустуворї дар ќавли худ. 2. нокасї, нобакорї, ноодамї, разилї. НОМАРДОНА разилона. НОМАРДУМ ноодам.

‫ﻧﺎﻣﺮداﻧﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﺮدم‬

нобакорона, нокасона,

кит. нокас, одами паст,

НОМАРДУМЇ ‫ﻧﺎﻣﺮدﻣﻲ‬ фитратї, ноодамї.

кит.

нокасї,

паст-

– 931 – НОМАРЗЇ ‫ ﻧﺎﻣﺮﺿﻲ‬кит. нописандида, ношоиста, номаќбул; нофорам, номатбўъ. НОМАРЪЇ I ‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ‬ пинњон, махфї.

кит.

диданашаванда;

НОМАРЪЇ II ‫ ﻧﺎﻣﺮﻋﻲ‬кит. риоя накарда, диќќат накарда; ба љо наоварда. НОМАСДУД‫ﻧﺎﻣﺴﺪود‬ кит. масдуднашуда, бастанашуда; кушода: сарњади номасдуд.

‫ﻧﺎﻣﻪﺳﻴﺎه‬

НОМАСИЁЊ табањкор.

бадамал,

бадкирдор,

НОМ афзун.

НОМАЪЌУЛ ‫ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‬1. он чи мувофиќи аќлу хирад нест, ба аќл рост намеояд. 2. номаќбул, ѓайри ќобили ќабул, нописандида. НОМАЪЌУЛЇ ‫ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻲ‬кори нораво ва номаќбул, кори нописанд: номаъќулї кардан. НОМАЪЛУМ ‫ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬1. номуайян, ѓайри мушаххас. 2. шинохтанашуда; ношинос, одамони мусаллањи номаълум; номаълум карда нафањмонда, ошкор накарда, зоњир насохта, ба таври пинњонї, номаълумак.

НОМАСКУН ‫ ﻧﺎﻣﺴﻜﻮن‬ѓайримаскун, мањалли сукунат ќарорнагирифта; беодам: љазираи номаскун.

НОМАЪЛУМЇ ‫ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ‬номуайянї, номушаххасї; норавшанї; номафњумї: номаълумии фикр.

НОМАСЪУЛ ‫ ﻧﺎﻣﺴﺌﻮل‬ѓайримасъул; бемас ъулият, масъулиятношинос.

НОМАЪЛУМАК//НОМАЪЛУМАКАК ‫ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻜﻚ‬//‫ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻚ‬гуфт. маълум накарда, нафањмонда, пинњонї: номаълумакак гузаштан аз љое.

НОМАТБЎЪ ‫ ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع‬1. мувофиќи табънабуда, нофорам. 2. ба табъ нарасида, чопнашуда: асари номатбўъ. НОМАТЛУБ ‫ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‬мувофики маќсаднабуда, ѓайри дилхоњ; номаќбул. НОМАФЊУМ ‫ ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم‬нофањмо, фањмнорас, муѓлаќ, мубњам: калимаи номафњум. НОМАФЊУМЇ мубњамї.

‫ﻧﺎﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‬

нофањмої, муѓлаќї,

НОМАЊДУД ‫ ﻧﺎﻣﺤﺪود‬ѓайримањдуд, он чи њадду канор надорад, беканор. НОМАЊДУДЇ ‫ﻧﺎﻣﺤﺪودي‬ беохирї, бешуморї.

беканорї,

васеї;

НОМАЊРАМ ‫ ﻧﺎﻣﺤﺮم‬1. бегона, ѓайр; ѓайрихудї; он ки сазовори мањрамї нест. 2. књн. он ки ба хонаи занон ва њавлии дарун даромадани ў мумкин нест. НОМАЊРАМЇ ‫ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﻲ‬номањрам будан; бегонагї; ѓайрихудї будан.

НОМАЪМУР ‫ ﻧﺎﻣﺄﻣﻮر‬нообод, хароб, вайрон: дењаи номаъмур. НОМАЪНУС ‫ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس‬кит. 1. унснагирифта, хўнакарда, одатнакарда. 2. ноошно, ношинос; калимањои номаънус калимањои ѓайриодї ва номањфум; калимањои ѓайримустаъмал. НОМАЪРУФ ‫ ﻧﺎﻣﻌﺮوف‬номаълум, шинохтанашуда, номашњур.

номуайян,

НОМБАР‫ ﻧﺎﻣﺒﺮ‬:номбар кардан ном бурдан, зикр намудан. НОМБАРДОР ‫ ﻧﺎمﺑﺮدار‬номдор, машњур, маъруф. НОМБАРДОРЇ шўњратнокї.

‫ ﻧﺎمﺑﺮداري‬номбарорї, номоварї;

НОМБАРОРЇ ‫ ﻧﺎمﺑﺮاري‬исми амал аз ном баровардан; шўњрат ёфтан, машњур гаштан. НОМБАРШУДА ‫ ﻧﺎﻣﺒﺮﺷﺪه‬ниг. номбурда. НОМБУРДА ‫ ﻧﺎمﺑﺮده‬мазкур, зикршуда.

НОМАЊСУР ‫ ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر‬кит. 1. бењисор, бедевор. 2. маљ. номањдуд, бењудуд; бењад, бешумор.

НОМВАР ‫ ﻧﺎﻣﻮر‬ниг.номовар.

НОМАШЊУР ‫ ﻧﺎﻣﺸﻬﻮر‬машњурнашуда, шўњратнадошта; ѓайри маъруф: шоири номашњур.

НОМГУЗОРЇ ‫ ﻧﺎمﮔﺬاري‬исми амал аз ном гузоштан; номмонї, ном мондан ба касе ё ба чизе ва ё љое: номгузорї шудан.

НОМАШЊУРЇ ‫ﻧﺎﻣﺸﻬﻮري‬ шўњрат надоштан. НОМАЪДУД

‫ﻧﺎﻣﻌﺪود‬

машњур

набудан,

бешумор, бењисоб; аз њад

НОМГЎЙ ‫ ﻧﺎمﮔﻮي‬1. чизе бо номе ќайдшуда; номи сабтшуда. 2. ном, унвон: дањ номгўй маљалла, панљ номгўй рўзнома.

НОМ

– 932 –

НОМДОР ‫ ﻧﺎمدار‬овозадор, машњур, шўњратнок, маъруф; ба некї номбароварда: устои номдор. шоири номдор. НОМДОРЇ ‫ ﻧﺎمداري‬овозадорї, машњурї; некномї.

шўњратнокї,

НОМДУЗД ‫ ﻧﺎمدزد‬он ки ном ва унвони шахси дигарро аз они худ кардааст. НОМЕЊРУБОН ‫ ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎن‬бемењр, бемуњаббат; беилтифот; бешафќат. НОМЕЊРУБОНЇ ‫ ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‬бемењрї; беилтифотї; бешафќатї. НОМЕЊРУБОНОНА ‫ ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ‬бо номењрубонї; беилтифотона, бешафќатона. НОМЗАД ‫ ﻧﺎﻣﺰد‬1. он ки кореро ба вай муносиб дидаанд; он ки ўро барои интихоб, ќабул ва таъйин кардан ба коре, ишѓоли вазифае ё дарёфти унвоне дар назар гирифтаанд; номзад ба узви њизб он ки пеш аз ќабул шудан ба узвияти њизб давраи санљишро аз сар бояд гузаронад; номзад ба вакилї шахсе, ки барои интихоб шудан ба вакилї пешнињод шудааст. 2. духтаре, ки барои зан шудан ба касе муносиб дида шудааст, арўсшаванда; номзад кардан ба арўсї интихоб кардан; номзад шудан ба арўсї интихоб шудан. 3. дараљаи аввали унвони илмї; номзади илми филология, номзади илми таърих. НОМЗАДЇ ‫ ﻧﺎﻣﺰدي‬1. мансуб ба номзад; номзад будан. 2. номзад пешбарї шудан (ба ишѓоли вазифа, интихобот ва ѓ.); имтињони номзадї имтињон аз фанњое, ки барои гирифтани дараљаи номзади илм муќаррар шудааст; рисолаи номзадї асари илмї барои гирифтани дараљаи номзади илм. НОМИДА ‫ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬сифати феълии замони гузашта аз номидан; номида шудан ном гирифтан; номгузорї шудан. НОМИДАН ‫ ﻧﺎﻣﻴﺪن‬зикр кардани чизе ё касе бо номе, ном додан. НОМИДАШАВАНДА ‫ ﻧﺎﻣﻴﺪهﺷﻮﻧﺪه‬сифати феълии замони њозира аз номида шудан; номбаршаванда, он ки ва он чи бо номе зикр мешавад. НОМИЯ а. ‫ ﻧﺎﻣﻴﻪ‬1. муаннаси номї II. 2. ќувваи рўяндагї, ќувваи рўиш, ќобилияти рўидан ва болидан. 3. маљ. наботот.

НОМЇ I ‫ ﻧﺎﻣﻲ‬1. номдор, овозадор; машњур: оњангсози номї, нависандаи номї. 2. грам. мансуб ба ном (хоњ љинс бошад ва хоњ хос); њиссањои номии нутќ њиссањои исм, сифат ва шумора, ки номи ашё, шахс, аломат, миќдор ва ѓ-ро ифода мекунанд; хабари номї хабаре, ки бо њиссањои номии нутќ ифода ёфтааст. НОМЇ II а. ‫ ﻧﺎﻣﻲ‬нумувкунанда, рўянда, сабзанда; рустанї. НОММОНЇ ‫ ﻧﺎمﻣﺎﻧﻲ‬исми амал аз ном мондан; номгузорї. НОМНАВИС ‫ ﻧﺎمﻧﻮﻳﺲ‬:номнавис кардан ба ќайд гирифтани ном, ба рўйхат даровардани ном; номнавис шудан тарзи мафъулии номнавис кардан НОМНАВИСЇ ‫ ﻧﺎمﻧﻮﻳﺴﻲ‬сабти ном кардан, ба ќайд гирифтани ном. НОМОВАР ‫ ﻧﺎمآور‬номдор, соњибном, овозадор, шўњратёфта, машњур. НОМУАЙЯН ‫ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ‬1. он чи аз љињати миќдор, њаљм ва манбаъ аниќ ва муайян нест, ѓайри мушаххас, аниќ муќаррарнашуда: даромади номуайян. 2. норавшан; ноаниќ: љавоби номуайян. НОМУАЙЯНЇ ‫ ﻧﺎﻣﻌﻴﻨﻲ‬номуайян будан; номушаххасї, ноаниќї; норавшанї. НОМУБОРАК ‫ ﻧﺎﻣﺒﺎرك‬шум, бехосият, бадбахтиовар, манњус: ќадами номуборак. НОМУБОРАКЇ манњусї.

‫ﻧﺎﻣﺒﺎرﻛﻲ‬

НОМУВАФАЌЌИЯТЇ фаќиятї.

шумї,

‫ﻧﺎﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ‬

бехосиятї,

ниг. бемуваф-

НОМУВАЉЉАЊ ‫ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ‬кит. сухан ё узри бедалелу беасос; ѓайримаъзур: эътирозоти номуваљљањ. НОМУВОФИЌ номуносиб.

‫ﻧﺎﻣﻮاﻓﻖ‬

ѓайримувофиќ, носозгор,

НОМУВОФИЌАТЇ ‫ ﻧﺎﻣﻮاﻓﻘﺘﻲ‬мувофиќ набудан, мувофиќат надоштан. НОМУКАММАЛ ‫ﻧﺎﻣﻜﻤﻞ‬ ѓайрикомил, нопурра.

такмилнаёфта,

НОМУКАММАЛЇ ‫ ﻧﺎﻣﻜﻤﻠﻲ‬номукаммал будан, комил набудан; нопуррагї.

– 933 – НОМУКАРРАР ‫ ﻧﺎﻣﻜﺮر‬такрорнашаванда;

НОМ мусоид.

њамеша нав, доимо тоза. НОМУКАРРАРЇ ‫ ﻧﺎﻣﻜﺮري‬нотакрорї, њамеша нав будан, доимо тоза будан. НОМУЌАРРАР ‫ ﻧﺎﻣﻘﺮر‬1. ѓайримуќаррар, номуайян. 2. ѓайриодї, аз одат берун, на ба таври њаррўза ва њамеша. НОМУЌАРРАРЇ ‫ ﻧﺎﻣﻘﺮري‬1. ѓайримуќаррарї, номуайянї. 2. ѓайриодї будан. НОМУМКИН ‫ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ‬ѓайриимкон, аз имкон дур, муњол. НОМУМКИНЇ ‫ ﻧﺎﻣﻤﻜﻨﻲ‬ѓайриимкон будан, аз имкон дур будан, муњолї. НОМУНОСИБ ‫ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‬1. номаќбул, нораво. 2. номувофиќ, носозгор; нозеб.

НОМУСОИДЇ ‫ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪي‬мусоидат накардан, номувофиќї, созгор набудан: номусоидии обу њаво. НОМУСТАИД ‫ ﻧﺎﻣﺴﺘﻌﺪ‬кит. истеъдод надошта, беистеъдод, беќобилият; нолоиќ, носазовор. НОМУСТАЌИЛ ‫ ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻞ‬мустаќилиятнадошта, ѓайрисоњибихтиёр; ѓайримухтор. НОМУСТАЌИЛЇ ‫ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻠﻲ‬ мустаќилият надоштан, соњибихтиёр набудан, мухтор набудан . НОМУСТАЌИМ‫ ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬кит. 1. каљ. 2. маљ. нодуруст, норост. НОМУСТАЌИМЇ ‫ ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ‬1. каљї. 2. маљ. нодурустї, норостї. НОМУСТАЛАБ ‫ ﻧﺎﻣﺴﺘﻠﺐ‬ориятхоњ; иззатталаб.

НОМУНОСИБЇ ‫ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬1. номаќбулї, норавої. 2. номувофиќї, носозгорї; нозебї.

НОМУСТАЛАБЇ талабї.

‫ﻧﺎﻣﺴﺘﻠﺒﻲ‬

ориятхоњї; иззат-

НОМУНТАЗАМ ‫ ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﻢ‬ѓайримунтазам, номураттаб; бенизом, бетартиб.

НОМУСТАЊКАМ дор суст.

‫ﻧﺎﻣﺴﺘﺤﻜﻢ‬

ноустувор, нопой-

НОМУНТАЗАМЇ доштан.

‫ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﻤﻲ‬

тартиб ва низом на-

НОМУСТАЊКАМЇ нопойдорї.

‫ﻧﺎﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ‬

ноустуворї,

НОМУРАТТАБ ‫ ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ‬номунтазам, бетартиб; пароканда, парешон.

НОМУСУЛМОН ‫ ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن‬ѓайримусулмон; кофир (аз рўи аќидаи дини ислом).

НОМУРАТТАБЇ ‫ ﻧﺎﻣﺮﺗﺒﻲ‬номунтазамї, бетартибї; парокандагї, парешонї.

НОМУТАНОСИБ ‫ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬таносубаш вайрон, номувофиќ, бетаносуб.

НОМУРОД ‫ ﻧﺎﻣﺮاد‬ноком, ба муроду маќсад нарасида; бадбахт.

НОМУТАНОСИБЇ ‫ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ‬вайронии таносуби чизе, бетаносубї, номувофиќї.

НОМУРОДЇ ‫ ﻧﺎﻣﺮادي‬нокомї, мањрумият.

НОМУТАНОЊЇ бепоён.

НОМУРОСО нољинс.

‫ﻧﺎﻣﺮاﺳﺎ‬

унснагиранда;

нобоб,

НОМУС ю. ‫ ﻧﺎﻣﻮس‬1. шараф, обрў, некномї. 2. исмат, иффат, покї, покизагї; ирзу номус обрў ва шараф. 3. нанг, шарм, ор; ору номус иззату шараф; номус кардан ор кардан, шарм доштан. НОМУСАЛСАЛ ‫ ﻧﺎﻣﺴﻠﺴﻞ‬кит. номуттасил, номураттаб, нопайваста. НОМУСАТТАЊ баланд.

‫ﻧﺎﻣﺴﻄﺢ‬

кит. ноњамвор, пасту

НОМУСОИД ‫ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ‬мусоидатнакунанда, номувофиќ, носозгор; ноќулай: вазъияти но-

‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‬

беинтињо, бенињоят,

НОМУТАШАККИЛ ‫ ﻧﺎﻣﺘﺸﻜﻞ‬ѓайримуташаккил, тартибу низоми муайяннадошта, бетартибу бенизом. НОМУТАШАККИЛЇ ‫ ﻧﺎﻣﺘﺸﻜﻠﻲ‬муташаккил набудан, шаклу назми муайян надоштан. НОМУТАШАККИЛОНА ‫ ﻧﺎﻣﺘﺸﻜﻼﻧﻪ‬ба таври ѓайримуташаккил; бетартибонаву бенизомона. НОМУТТАСИЛ раттаб.

‫ﻧﺎﻣﺘﺴﻞ‬

ѓайримуттасил; ному-

НОМУТТАФИЌОНА ‫ ﻧﺎﻣﻔﻘﺎﻧﻪ‬ѓайримуттафиќона ба таври нотифоќ; ноањлона.

– 934 –

НОМ НОМУТТАЊИД нагардида.

‫ﻧﺎﻣﺘﺤﺪ‬

НОМУТТАЊИДЇ муттањид набудан.

ѓайримуттањид; мутањид

‫ﻧﺎﻣﺘﺤﺪي‬

ѓайримуттањидї;

НОМУФАССАЛ ‫ ﻧﺎﻣﻔﺼﻞ‬бидуни тафсил, бо пуррагї ифода наёфта; ба таври хуллас. НОМЎЪТАДИЛ ‫ ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل‬ѓайримўътадил; номусоид, носозгор: обу њавои номўътадил. НОМЉЎЇ ‫ ﻧﺎﻣﺠﻮي‬1. номљўй будан; шўњратталабї. 2. маљ. диловарї. НОМЉЎ(Й) ‫ ﻧﺎﻣﺠﻮي‬1. он ки толиби номи нек аст; шўњратталаб. 2. маљ. диловар, шуљоъ. НОН ‫ ﻧﺎن‬1. хўроки асосии инсон, ки аз орд хамир карда мепазанд: нони гандум, нони гарм, нони заѓора, нони сафед, нони сиёњ, нони тафтон, нони фатир, нони хонагї, нони хушк, нони љавин, нони ширмол; нон буридан, нон пухтан, нон пора кардан, нон шикастан а) нонро пора кардан; б) киноя аз духтареро ба арўсї номзад кардан. 2. кит., маљ. хўрок, ѓизо; нони муфт ризќу рўзии бе мењнат ба даст омада; нони њалол а) ризќу рўзии бо мењнат ба даст омада; б) ноне, ки ба подабон барои чарондани чорпоён медињанд; нону намаки касеро хўрдан аз хони неъмати касе бањраманд шудан, аз хони касе ризќ дидан; ◊ нону насиб ќисмат, насиба; нони касе равѓанї шудан а) аз љое бањравар шудани касе; б) ба серию пурї расидан (одатан аз даромади муфт); нони касеро нимта кардан ба ризќи касе шарик шудан, ба даромади касе њамроњ шудан; нонро пешпо задан ношукрї кардан, ба ќадри неъмате нарасидан; нони дањони касеро гирифтан охирин воситаи зиндагии касеро аз худ кардан, ризќу рўзии касеро даррабудан; нони чизеро хўрда тавонистан ќобилияту лаёќати бо коре рўз гузарониданро доштан, аз паси касбу коре зиндагонї карда тавонистан; нонро аз дањани касе зада гирифтан ниг. нони дањони касеро гирифтан; нонро њалол карда хўрдан аз њисоби мењнати софдилона зиндагї кардан; нону насиба бурида шудан ризќу рўзї канда шудан; аз љое, вазифае, даромад ё фоидае мањрум гаштан; нон хўрда намакдон шикастан (маќ.) кўрнамакї кардан, њаќношиносї кардан; аз нону оби касе хабар гирифтан ѓамхорї кардан дар њаќќи касе; ёрї расонидан ба шахси эњтиёљманд; аз пушти ко-

ре (чизе) нон хўрдан рўз гузарондан ба воситаи коре, таъмину маишат доштан аз шуѓле. НОНАВИШТА‫ ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ‬1. навиштанашуда. 2. он чи ки аз рўи урфу одат мављуд ва љорист: ќоидаи нонавишта. НОНАМОЁН ‫ ﻧﺎﻧﻤﺎﻳﺎن‬аз назар пинњон, ноаён, диданашаванда. НОНБАНДОН ‫ ﻧﺎنﺑﻨﺪان‬гуфт. аз тарафи зане соњибэњтиром бо нияти нек бастани аввалин нон ба танўр дар нонпазї барои тўйњо. НОНБУРДА‫ ﻧﺎنﺑﺮده‬бурдаи нон, пораи нон. НОНБУРЇ ‫ ﻧﺎنﺑﺮي‬исми амал аз нон буридан; нон реза кардан. НОНВО(Й) ‫ ﻧﺎﻧﻮاي‬он ки касб ва шуѓли ў нон пухта фурўхтан аст, пазандаву фурўшандаи нон, хаббоз. НОНВОЇ ‫ ﻧﺎﻧﻮاﺋﻲ‬касб ва шуѓли нонвой, нонпазї ва нонфурўшї. НОНВОЙХОНА ‫ ﻧﺎﻧﻮايﺧﺎﻧﻪ‬љои фурўхтани нон; љои нонпазї.

пухтан

НОНГАДОЇ ‫ ﻧﺎنﮔﺪاي‬нон гадої нонталабї; мўњтољї ба нон.

ва

кардан;

НОНДИЊАНДА ‫ ﻧﺎندﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нон додан. 2. ба нон таъминкунанда, ризќдињанда ба касе; хўронанда. НОНДОН ‫ ﻧﺎندان‬сандуќ ё ќуттии нигањдории нон; нон дар нондон, калидаш дар осмон (зарб.). НОНИШТА ‫ ﻧﺎﻧﺸﺘﻪ‬ѓизое, ки дар аввали пагоњ мехўранд, ношто, субњона; ноништа кардан нањорї хўрдан. НОНЇ ‫ ﻧﺎﻧﻲ‬мансуб ба нон; ◊ дўсти нонї маљ. он ки барои суди шахсї бо касе дўстї мекунад; дўсти миёнкор; муќоб. дўсти љонї. НОНКАШОНЇ ‫ ﻧﺎنﻛﺸﺎﻧﻲ‬нон кашондан; аробаи нонкашонї ароба барои аз љое ба љое кашондани нон. НОНМАЙДА ‫ ﻧﺎنﻣﻴﺪه‬ниг. нонреза. НОНПАЗ ‫ ﻧﺎنﭘﺰ‬он ки нон мепазад; нонвой. НОНПАЗЇ ‫ ﻧﺎنﭘﺰي‬1. исми амал аз нон пухтан. 2. љое, ки дар он нон мепазанд: корхонаи нонпазї.

– 935 – НОНПАР‫ ﻧﺎنﭘﺮ‬дастаи ба њам бастаи пар ё олати чўбини мўњрашакли мехчакўб, ки нонвоён онро ба рўи заволаи росткардаи нон мезананд, то ки нон њангоми пухтан надамад ва рўяш зебо бошад. НОНРЕЗА нон.

‫ﻧﺎنرﻳﺰه‬

резаи нон; бурдањои майдаи

НОНРОСТКУНЇ ‫ ﻧﺎنراﺳﺘﻜﻨﻲ‬заволаи нонро пањн карда онро барои часпондан ба танўр омода намудан. НОНТАЛАБ ‫ ﻧﺎنﻃﻠﺐ‬1. нонљўй, нонхоњ, љўяндаи ризќу рўзї. 2. гадо.

‫ ﻧﺎنﻓﺮوش‬фурўшандаи нон. НОНФУРЎШЇ ‫ ﻧﺎنﻓﺮوﺷﻲ‬фурўши нон;

НОНФУРЎШ

шуѓли

нонфурўш: дўкони нонфурўшї.

НОНХАЛТА ‫ ﻧﺎنﺧﻠﺘﻪ‬халта барои нигоњ доштани нон; халтаи нони подабон ва ѓ. НОНХОНА ‫ ﻧﺎنﺧﺎﻧﻪ‬љое, ки дар тўй ва мењмондорињои калон нонро он љо нигоњ медоранд. НОНХОЊ нон.

‫ ﻧﺎنﺧﻮاه‬хоњандаи нон; гадо, талбандаи

НОНХЎР ‫ ﻧﺎنﺧﻮر‬он ки нони дигареро мехўрад; узв ё аъзои оила, ки дар таъминоти волид ё волидайн њастанд. НОНХЎРАК I ‫ ﻧﺎنﺧﻮرك‬књн. ваќти барои хўрокхўрї дарсро ќатъ кардани шогирдон дар мактаб ва коргарон њангоми кор. НОНХЎРАК II ‫ ﻧﺎنﺧﻮرك‬зоол. як навъ њашароте, ки дар хонањои истиќоматї ва биноњои гарм зиндагонї мекунанд. НОНХЎРИШ ‫ ﻧﺎنﺧﻮرش‬њар чизи сард (аз ќабили гўшти яхнї, панир, ширинї, љурѓоту ќаймоќ), ки бо нон мехўранд. НОНХЎРЇ таомхўрї.

‫ﻧﺎنﺧﻮري‬

нон хўрдан; хўрокхўрї,

НОНЧАСПОНЇ ‫ ﻧﺎنﭼﺴﭙﺎﻧﻲ‬нон часпондан ба танўр, нон бастан. НОНЉЎ(Й) ‫ ﻧﺎنﺟﻮي‬ниг. нонталаб. НОНШИКАНОН‫ ﻧﺎنﺷﻜﻨﺎن‬маъракаи рамзан нон шикастан ва зиёфате оростани духтардорон барои эълони номзадии арўсшаванда ба тарафи домод: ноншиканон кардан.

НОО

НООБОД ‫ ﻧﺎآﺑﺎد‬ѓайримаъмур, номаъмур, љои обод карданашуда; муќоб. ободон. НООГАЊ ‫ ﻧﺎآﮔﻪ‬ниг. ноогоњ. НООГАЊЇ ‫ ﻧﺎآﮔﻬﻲ‬ниг. ноогоњї. НООГОЊ ‫ ﻧﺎآﮔﺎه‬бехабар, беиттиллоъ ќифнабуда; бетаљриба дар коре. НООГОЊЇ новоќифї.

‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ‬

бехабарї,

во-

беиттиллої,

НООГОЊОНА ‫ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‬1. бехабарона, новоќифона. 2. надониста; ѓофилона; ногоњ. НООДАМ ‫ ﻧﺎآدم‬ниг. нокас. НООДАМГАРЇ ‫ ﻧﺎآدﻣﮕﺮي‬одамгарї надоштан, аз хислатњои одамї дур будан, одамият надоштан. НООДАМЇ ‫ ﻧﺎآدﻣﻲ‬ниг. нокасї. НООЗМУД(А) (‫ ﻧﺎآزﻣﻮد)ه‬1. озмуданашуда, имтињоннакарда: таљњизоти ноозмуда. 2. бетаљриба, таљрибанадида. НООЗМУДАГЇ ‫ ﻧﺎآزﻣﻮدﮔﻲ‬ниг. ноомузда. НООЗМУДАКОР нодида.

‫ﻧﺎآزﻣﻮﻛﺎر‬

НООЗМУДАКОРЇ таљриба надоштан.

бетаљриба, таљриба-

‫ﻧﺎآزﻣﻮدﻛﺎري‬

бетаљрибагї,

НООМАД ‫ ﻧﺎآﻣﺪ‬:ноомади кор барор нагирифтани кор, пеш нарафтани кор ё рўй додани ягон њодисаи ѓайриинтизорї, вазъияти душвор; дар ноомади кор ваќте ки кор барор намекунад; ваќте ки толеъ мадад намекунад. НООМЎХТА ‫ ﻧﺎآﻣﻮﺧﺘﻪ‬1. таълимнагирифта, ёднагирифта; машќнадида. 2. омўхтанашуда, одатнакарда. НООРОМ ‫ ﻧﺎآرام‬1. он ки орому ќарор надорад, нороњат, нотинљ. 2. пуртуѓён, пурталотум: рўди ноором; ноором кардан (намудан) нороњат кардан, пурташвиш гардонидан; ноором шудан беќарор шудан нороњат гаштан, ба ташвиш афтодан; нотинљ шудан. 3. беќарор, шўх; бетоќат: бачаи ноором. НООРОМЇ ‫ ﻧﺎآراﻣﻲ‬орому ќарор надош тан; беќарорї; нотинљї, НООСУДА ‫ ﻧﺎآﺳﻮده‬ноором, нотинљ; пурташвиш. НООСУДАГЇ

‫ﻧﺎآﺳﻮدﮔﻲ‬

нооромї,

нотинљї;

НОО

– 936 –

пурташвишї. НООШНО ‫ ﻧﺎآﺷﻨﺎ‬ношинос, бегона. НООШНОЇ ‫ ﻧﺎآﺷﻨﺎي‬ношиносї, бегонагї. НОПАДИД ‫ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ‬нонамоён, пинњон, диданашаванда, нопайдо; нопадид гардидан (гаштан, шудан) ѓоиб шудан, нонамоён шудан. НОПАЗИР ‫ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬1. ќабулнашаванда. 2. љузъи пасини калимањои мураккаб ба маънои ќабулнакунанда ва ѓайри ќобили ќабул: бањснопазир, оштинопазир. НОПАЙВАСТ(А) ‫ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬1. пайвастнашуда, ба њам нобаста; берабт. 2. људо-људо, кандаканда, гусаста. НОПАЙВАСТАГЇ ‫ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪﮔﻲ‬1. нопайвандї, ба њам вобаста нашуда; берабтї. 2. људо-људо, канда-канда будан, гусастагї. НОПАЙДО ‫ ﻧﺎﭘﻴﺪا‬диданашаванда, нопадид; нонамоён, нињон. НОПАЙДОКАНОР‫ ﻧﺎﭘﻴﺪاﻛﻨﺎر‬њудудаш нонамоён, беканор, беинтињо, беохир, бепоён: осмони нопайдоканор, нопайдоканор будан. НОПИДРОМ ‫ ﻧﺎﭘﺪرام‬кит. нофорам, нохуш, бад, ѓайри маъќул, дилночасп. НОПИСАНД ‫ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬он чи маќбул ва писандида нест, номаќбул; нописанд омадан бад воќеъ шудан; бад намудан. НОПИСАНДЇ ‫ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي‬мавриди писанд ќарор нагирифтан; номаќбулї; назарногирї, беэътиної. НОПИСАНДОНА ‫ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ‬писанд накарда; беэътиноёна, беэътиборона; назарногирона. НОПОЙДОР ‫ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار‬ноустувор; бедавом, напоянда, бебаќо, фонї. НОПОЙДОРЇ ‫ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري‬ноустуворї, нопояндагї, бебаќої. НОПОК ‫ ﻧﺎﭘﺎك‬1. олуда, мурдор, палид. 2. маљ. бадкор, бадкирдор, нобакор, нокас: одами нопок. НОПОКДОМАН ‫ ﻧﺎﭘﺎكداﻣﻦ‬беисмат, беиффат; нопарњезгор, фосиќ. НОПОКИЗАКОР ‫ ﻧﺎﭘﺎﻛﺰهﻛﺎر‬кораш нопокиза, кораш пурайбу нуќсон, муќоб. њалолкор.

НОПОКЇ ‫ ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ‬олудагї, чиркинї. НОПУРРА ‫ ﻧﺎﭘﺮه‬пурнабуда, пурнашуда; нокомил; ба дараљаи пурра нарасида; мактаби миёнаи нопурра, тањсилоти олии нопурра. НОПУРСИДА ‫ ﻧﺎﭘﺮﺳﻴﺪه‬пурсиданашуда; беиљозат, берухсат. НОПУХТА ‫ ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ‬1. хом; нарасида. 2. маљ. одами бетаљриба, ноозмудакор: љавони нопухта. НОР I ‫ ﻧﺎر‬1. мухаффафи анор; гули нор а) гули анор; б) маљ. гули сурх. 2. доѓи сурхе, ки дар рўи инсон пайдо мешавад. НОР II а. ‫ ﻧﺎر‬оташ. НОРА ‫ ﻧﺎره‬забонаи тарозу; санги каппон, санги тарозуи калон. НОРАВО ‫ ﻧﺎروا‬ношоиста, љоизнабуда. НОРАВОН ‫ ﻧﺎروان‬1. истода, љорї нашаванда: оби норавон. 2. кит. њар чизе ки мавриди истифодаи бояду шояд надорад (махсусан пул), нороиљ. НОРАВШАН ‫ ﻧﺎروﺷﻦ‬1. бенур, номунаввар, хира. 2. нофањмо, номафњум; ѓайри возењ: сухани норавшан, маънии норавшан. НОРАВШАНЇ ‫ ﻧﺎروﺷﻨﻲ‬1. камнурї, хирагї. 2. номафњумї; номуайянї, номаълумї. НОРАНГ њ. ‫ ﻧﺎرﻧﮓ‬ниг. норанљ//норинљ. НОРАНЉ//НОРИНЉ ‫[ ﻧﺎرﻧﺞ‬муарраби норанг] навъе аз афлесун, ки пўсташ зарди сурхранг аст. НОРАНЉЇ//НОРИНЉЇ ‫ ﻧﺎرﻧﺠﻲ‬ба ранги норанљ, зарди сурхчатоб. НОРАС ‫ ﻧﺎرس‬1. нарасида, напухта, хом: меваи норас. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои нарасандагї ва намерасидагї: аќлнорас, дастнорас. НОРАСИДА ‫ ﻧﺎرﺳﻴﺪه‬1. нопухта, хом. 2. ноболиѓ, ба воя нарасида. љавони норасида. НОРАСО ‫ ﻧﺎرﺳﺎ‬1. нокомил, нопурра; муќоб. комил: асари норасо, аќли норасо. 2. кўтоњ, паст: ќади норасо. НОРАСОЇ ‫ ﻧﺎرﺳﺎي‬1. камбуд, камомад; нопуррагї. 2. камбудї, ноќисї, нуќсон. НОРБОН‫ ﻧﺎرﺑﺎن‬ниг. нардбон.

– 937 – НОРВАН ‫ ﻧﺎرون‬кит. сада, гуљум. НОРВЕГ ‫ ﻧﺎروﻳﮓ‬номи халќе, ки ањолии асосии Норвегияро ташкил медињад: норвегњо. НОРВЕГЇ ‫ ﻧﺎروﻳﮕﻲ‬мансуб ба Норвегия (давлате дар Аврупои Шимолї); забони норвегї забони ањолии Норвегия. НОРГИЛ ‫ ﻧﺎرﮔﻴﻞ‬бот. дарахти чормаѓзи њиндї, ки ба дарахти хурмо монанд аст; меваи ин дарахт гирду калон буда, пўчоќи ѓафсе дорад ва дар даруни он обе њаст, ки мисли шир ва ширин аст, норљил, љавзи њиндї (кокос). НОРГУЛ ‫ ﻧﺎرﮔﻞ‬гули анор. НОРДБОН ‫ ﻧﺎردﺑﺎن‬ниг. нардбон. НОРДОН I ‫ ﻧﺎردان‬ширини туршмаза; анори нордон, себи нордон. НОРДОН II ‫ ﻧﺎردان‬кит. оташдон. НОРДОНА ‫ ﻧﺎرداﻧﻪ‬1. донаи анор. 2. киноя аз лаби маъшуќа. НОРИЗО ‫ ﻧﺎرﺿﺎ‬норозї, ѓайриќонеъ, ноќаноатманд; эътирозманд. НОРИЗОГЇ ‫ ﻧﺎرﺿﺎﮔﻲ‬норозигї, розї ва ќонеъ набудан аз касе ё чизе: норизогї кардан, норизогї изњор кардан. НОРИЗОЁНА ‫ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺎﻧﻪ‬бо норозигї, дар њолати норозї будан: норизоёна нигоњ кардан. НОРИЗОЇ кардан.

‫ ﻧﺎرﺿﺎي‬ниг. норизогї: изњори норизої

НОРИН ‫ ﻧﺎرﻳﻦ‬хўр. як навъ таоми аз гўшту угро ё туппа пухта. НОРИНЉ ‫ ﻧﺎرﻧﺞ‬ниг. норанљ. НОРИНЉЇ ‫ ﻧﺎرﻧﺠﻲ‬ниг. норанљї. НОРМАТИВ лот. ‫ ﻧﺎرﻣﺎﺗﻴﻮ‬меъёри муайяни истењсол, миќдори истифодаи мавод, сарфи маблаѓ ва ѓ., ки мувофиќи он кор бурда мешавад. НОРОЗИГЇ ‫ ﻧﺎراﺿﻴﮕﻲ‬ниг. норизогї. НОРОЗИЁНА ‫ﻧﺎراﺿﻴﺎﻧﻪ‬ниг. норизоёна. НОРОЗЇ ‫ ﻧﺎراﺿﻲ‬1. ниг. норизо. 2. мухолиф, муќобил; норозї шудан розї ва мувофиќ набудан аз коре. НОРОМ

‫ﻧﺎرام‬

ромнашуда, (ба саворї) одатна-

НОС карда; аспи нороми беором.

НОРОСТ ‫ ﻧﺎراﺳﺖ‬ѓайри рост, каљ. НОРОЊАТ ‫ ﻧﺎراﺣﺖ‬1. он чи дар он роњату осоиш нест; нобоб; зањмату ташвишовар: љои нороњат, либоси нороњат. 2. нотинљ, ноором; нороњат кардан безобита кардан, ташвиш додан; нороњат шудан безобита шудан, нотинљ гаштан. НОРОЊАТЇ ‫ ﻧﺎراﺣﺘﻲ‬1. безобитагї, ташвиш. 2. нотинљї, нооромї. НОРПИСТОН ‫ ﻧﺎرﭘﺴﺘﺎن‬дорои пистони мисли анор дамида ва гирд, пистони анормонанд. НОРПЎСТ анор.

‫ﻧﺎرﭘﻮﺳﺖ‬

пўсти анор, пўчоќи хушки

НОРЎФТА ‫ ﻧﺎروﻓﺘﻪ‬љорўбназада; рўбучин накарда: хонаи норўфта. НОРЉИЛ а. ‫ ﻧﺎرﺟﻞ‬муарраби норгил. НОС I ‫ ﻧﺎس‬тамокуи кўфтаи бо оњак, хокистар ва равѓани заѓир ва ѓ. омехта ва соидашудаи кайфовар, ки ба зери забон гирифта боз мепартоянд; носвор; нос кашидан нос истеъмол кардан. НОС II а. ‫ ﻧﺎس‬кит. одам, инсон; мардум, халќ; дар афвоњи нос дар дањони халќ, дар гуфтугўи мардум. НОСАБУР ‫ ﻧﺎﺻﺒﻮر‬бесабр, бетоќат. НОСАБУРЇ ‫ ﻧﺎﺻﺒﻮري‬бесабрї, бетоќатї. НОСАВОБ I ‫ ﻧﺎﺻﻮاب‬1. нодуруст, нохуб. 2. нописандида, номаќбул, номаъќул. НОСАВОБ II ‫ ﻧﺎﺛﻮاب‬:амали носавоб д. кори хато, амали зишт, ки Худо намебахшад. НОСАЗО‫ ﻧﺎﺳﺰا‬1. нолоиќ, ношоиста, номуносиб; рафтори носазо. 2. гапи бад, сухани зишт, дашном, њаќорат; носазо гуфтан њарфи бад гуфтан; њаќорат кардан; НОСАЗОГЎ(Й) (‫ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮ)ي‬1. бењудагў, баддањон. 2. њаќораткунанда, дашномдињанда. НОСАЗОГЎЇ ‫ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﺋﻲ‬1. бадзабонї; гапи ношоиста гуфтан. 2. њаќорат кардан, дашномдињї. НОСАРА ‫ ﻧﺎﺳﺮه‬ќалб, саќат; нософ (оид ба пули тиллову нуќра ва худи тилло).

– 938 –

НОС

НОСАРЕЊ ‫ ﻧﺎﺻﺮﻳﺢ‬норавшан, ѓайри возењ, аз сароњат дур; номафњум. НОСАРЕЊЇ‫ ﻧﺎﺻﺮﻳﺤﻲ‬норавшанї, вазењ набудан; номафњумї. НОСАЊЕЊ ‫ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ‬нодуруст; ѓалат; норавшан, ѓайри даќиќ.

мўшкор; фаромўшхотир. НОСЇ II ‫ ﻧﺎﺳﻲ‬1. њамранги нос, сабзи тира (оид ба ранг). 2. мўътод ба нос, носкаши гузаро. НОСКАДУ‫ ﻧﺎسﻛﺪو‬носдоне, ки аз чўбкаду месозанд.

НОСАЊЕЊЇ ‫ ﻧﺎﺻﺤﻴﺤﻲ‬нодурустї; ноаниќї.

НОСКАШ ‫ ﻧﺎسﻛﺶ‬он истеъмолкунандаи нос.

НОСДОН‫ ﻧﺎﺳﺪان‬зарф барои нос аз ќабили носкаду, носшиша.

НОСКАШЇ ‫ ﻧﺎسﻛﺸﻲ‬1. исми амал аз нос кашидан. 2. носкаш будан; одати носкаш.

НОСЕР ‫ ﻧﺎﺳﻴﺮ‬сернашуда; гурусна.

НОСОЗ ‫ ﻧﺎﺳﺎز‬1. номувофиќ, нобоб, номаќбул; хилофи табъ. 2. ноќулай, нороњат: худро носоз њис кардан; носоз будан а) мувофиќ набудан; б) соз набудан, муносибати хуб надоштан(бо касе). 3. ноњамоњанг, номавзун, нољўр.

НОСЕРАМ‫ ﻧﺎﺳﻴﺮم‬гуфт. 1. пурхўр, баднафс. 2. сернашаванда; гурусначашм. НОСЕРАМЇ ‫ ﻧﺎﺳﻴﺮﻣﻲ‬1. пурхўрї, баднафсї. 2. гурусначашмї. НОСЕРЇ ‫ ﻧﺎﺳﻴﺮي‬1. сернашуданї, сер нашавандагї; хўроки носерї хўроки сернакунанда; хўроки андак. 2. гуруснагї; нимгуруснагї. НОСЕРОНА мона.

‫ﻧﺎﺳﻴﺮاﻧﻪ‬

баднафсона; гурусначаш-

‫ ﻧﺎﺻﻴﺢ‬насињатгар, панддињанда. НОСЕЊЇ ‫ ﻧﺎﺻﻴﺤﻲ‬насињатгарї, панддињї. НОСЕЊОНА ‫ ﻧﺎﺻﻴﺤﺎﻧﻪ‬насињатгарона,

на-

сињатгўёна.

‫ﻧﺎﺳﭙﺎس‬

ношукр кўрнамак, њаќ-

НОСИПОСЇ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ‬ њаќношиносї. НОСИР I а.

ношукрї,

кўрнамакї,

‫ ﻧﺎﺛﺮ‬насрнавис, нависанда. а. ‫ ﻧﺎﺻﺮ‬нусратдињанда, ёридињанда,

НОСИР II мададгор.

НОСИТУДА ‫ ﻧﺎﺳﺘﻮده‬ниг. носутуда. НОСИХ I а. ‫ ﻧﺎﺳﺦ‬књн. порчаи абрешимини зарбофт ё нуќрабофт. НОСИХ II а. ‫ ﻧﺎﺳﺦ‬кит. 1. лаѓвкунанда, бекоркунанда (-и њукми собиќ), бекоркунандаи њуљљати пештара. 2. нусхабардор, нависанда, котиб. НОСИЊАТ ‫ ﻧﺎﺻﺤﺖ‬бемор, касал, носолим. НОСЇ I а.

‫ﻧﺎﺳﻲ‬

нос

мекашад,

НОСОЗГОР ‫ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر‬1. номувофиќ, мувофиќатнакунанда; мухолиф. 2. ноњамоњанг, номавзун, нољўр; ◊ бахти носозгор бахти бад; бетолеъї. НОСОЗГОРЇ ‫ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري‬носозгор будан; номувофиќатї, мухолифат, носозї. НОСОЗГОРОНА ‫ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎراﻧﻪ‬носозона, номувофиќона, мухолифона.

НОСЕЊ

НОСИПОС ношинос.

ки

кит. фаромўшкунанда, фаро-

НОСОЗЇ ‫ ﻧﺎﺳﺎزي‬1. номувофиќї; нобобї, бадї. 2. бадии муносибат, вайронии муносибат; мухолифат. НОСОЛИМ ‫ ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ‬1. носињат, бемор, касалманд. 2. номусоид; нохуш, бад: обу њавои носолим, вазъияти носолим. НОСОЛИМЇ ‫ ﻧﺎﺳﺎﻟﻤﻲ‬1. носињатї, беморї, маризї. 2. номусоидї; бадї: носолимии вазъият. НОСРАНГ ‫ ﻧﺎسرﻧﮓ‬ниг. носї II, 1. НОСУР а. ‫ﻧﺎﺻﻮر‬//‫ ﻧﺎﺳﻮر‬кит. реше, ки њамеша аз он фасод меравад, реши равон, захми илољнопазир, захми кўњна. НОСУТ а. ‫ ﻧﺎﺳﻮت‬кит. 1. д. олами моддї, дунё, ин љањон. 2. маљ. инсонї, одамї; муќоб. лоњут. НОСУТУДА//НОСИТУДА ‫ ﻧﺎﺳﺘﻮده‬кит. 1. нописандида, номаъќул: рафтори носутуда. 2. бадкор, бадамал. НОСУФТА‫ ﻧﺎﺳﻔﺘﻪ‬1. сўрохнашуда, 2. маљ. беайбу нуќсон; дурри носуфта а) дурру гавњари сайќалнаёфта; б) кин. сухани бикр, сухани то-

– 939 – за. НОСФУРЎШ ‫ ﻧﺎسﻓﺮوش‬он ки нос мефурўшад, фурўшандаи нос. НОСФУРЎШЇ носфурўш. НОСЎЗ носўз.

‫ﻧﺎﺳﻮز‬

‫ﻧﺎسﻓﺮوﺷﻲ‬

фурўши нос; шуѓли

насўзанда; оташбардор: сандуќи

НОТА I лот.‫ ﻧﺎﺗﻪ‬мус. аломатњои хаттии махсус, ки ба воситаи онњо овозњои мусиќиро нишон медињанд: ба нота гирифтан (гузарондан). НОТА II лот. ‫ ﻧﺎﺗﻪ‬ниг. эътирознома. НОТАВОН ‫ ﻧﺎﺗﻮان‬1. суст, заиф, беќувват, беќудрат; ољиз; муќоб. тавоно: пири нотавон; тани нотавон тани дардманд. 2. камбаѓал, фаќир, нодор; муќоб. тавонгар. НОТАВОНБИН ‫ ﻧﺎﺗﻮانﺑﻴﻦ‬њасадбаранда, бењбудии касеро нахоњанда, муваффаќияти касеро дида натавонанда. НОТАВОНБИНЇ ‫ ﻧﺎﺗﻮانﺑﻴﻨﻲ‬њасадбарї, бењбудии касеро дида натавонистан. НОТАВОНЇ ‫ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‬1. заифї, камќувватї, бемадорї. 2. нодорї, камбаѓалї бечорагї. НОТАВОНОЇ ‫ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎي‬ниг. нотавонї. НОТАЙЁР‫ ﻧﺎﺗﻴﺎر‬буднашуда, нотамом. НОТАМОМ ‫ ﻧﺎﺗﻤﺎم‬1. итмомнаёфта, анљомнаёфта, ба итмом нарасида; ѓайри комил. 2. ба охир нарасонда ба поён нарасонда; нотамомнотамом канда-канда, бо фосила; нимѓурма; нотамом мондан буд нашуда мондан, ба анљом нарасида мондан. НОТАНТЕ ‫ ﻧﺎﺗﺘﻨﺘﻲ‬гуфт. он ки ба њељ чиз тан дарнамедињад; он ки ба њаќ тан намедињад; муќоб. якќавл. НОТАРИАЛЇ ‫ ﻧﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻲ‬мансуб ба нотариат; идораи нотариус; идораи давлатии нотариалии шањр; њуљљати нотариалї њуљљати дар идораи нотариус сабт ва тасдиќшуда. НОТАРИАТ лот. ‫ ﻧﺎﺗﺮﻳﺎت‬сохтори идорањои ба расмият дароварандаи њуљљатњои њуќуќї: нотариати давлатї. НОТАРИУС лот. ‫ ﻧﺎﺗﺮﻳﻮس‬хизматчии нотариат, ки њуљљатњои њуќуќиро сабт, тасдиќ ва ба расмият медарорад.

НОУ

НОТАРОШИДА ‫ ﻧﺎﺗﺮاﺷﻴﺪه‬1. (мўяш) тарошиданашуда; мўяшрасида. 2. носуфта, ноњамвор. 3. маљ. одами даѓал, бадмуомила; беодоб. НОТАРС ‫ ﻧﺎﺗﺮس‬1. натарсанда; љасур, далер, бебок. 2. натарсида, нањаросида; далерона, љасурона. НОТАРСЇ ‫ ﻧﺎﺗﺮﺳﻲ‬далерї, шуљоат, љасорат. НОТАРСОНА бебокона.

‫ﻧﺎﺗﺮﺳﺎﻧﻪ‬

нањаросида; љасурона,

НОТИЌ а. ‫ ﻧﺎﻃﻖ‬1. гўянда, сухангўй, гапзанандаи моњир; њайвони нотиќ инсон, ки ќобилияти нутќ (гап задан) дорад; 2. нутќкунанда, маърўзагар. НОТИЌА ‫ ﻧﺎﻃﻘﻪ‬1. муаннаси нотиќ. 2. ќобилияти нутќ, ќувваи сухангўї. НОТИЌЇ ‫ ﻧﺎﻃﻘﻲ‬1. нотиќ будан; сухангўї, суханронї. 2. гапдонї, сухандонї. НОТИНЉ ‫ ﻧﺎﺗﻨﺞ‬ноором, ноосоишта; пурташвиш; нотинљ шудан пурташвиш гаштан. НОТИНЉЇ ‫ﻧﺎﺗﻨﺠﻲ‬ пурташвишї.

нооромї,

беосоиштагї;

‫ ﻧﺎﺗﻔﺎق‬ниг. ноиттифоќ. НОТИФОЌЇ ‫ ﻧﺎﺗﻔﺎﻗﻲ‬ниг. ноиттифоќї. НОТОБ ‫ ﻧﺎﺗﺎب‬1. носињат, бемор, касал: НОТИФОЌ

нотоб

шудан. 2. заиф, бемадор.

НОТОБЇ ‫ ﻧﺎﺗﺎﺑﻲ‬носињатї, беморї, касалї. НОУМЕД ‫ ﻧﺎاﻣﻴﺪ‬1. умеду орзуяш бар бод рафта, навмед, маъюс; муќоб. умедвор; ноумед гаштан(шудан) умедро кандан, маъюс шудан; ноумед кардан касеро маъюс гардонидан. 2. бечора, ба мурод нарасида, ба таври навозиш берўзї. НОУМЕДЇ ‫ ﻧﺎاﻣﻴﺪي‬маъюсї, аз даст додани умед, бар бод рафтани орзў; ба ноумедї афтодан(гирифтор шудан) маъюс шудан, умедро аз даст додан; ба ноумедї андохтан маъюс гардонидан, ноумед сохтан. НОУМЕДОНА маъюсона.

‫ﻧﺎاﻣﻴﺪاﻧﻪ‬

бо ноумедї, навмедона,

НОУСТУВОР ‫ ﻧﺎاﺳﺘﻮار‬1. номустањкам, суст, бебунёд. 2. бесубот, калаванда: одами ноустувор.

– 940 –

НОУ

НОУСТУВОРЇ ‫ ﻧﺎاﺳﺘﻮاري‬ноустувор будан, мустањкам ва устувор набудан; субот надоштан: ноустувории вазъият; ноустувории њаракат. НОУСТУВОРОНА ‫ ﻧﺎاﺳﺘﻮاراﻧﻪ‬бо ноустуворї. НОЎЊДАБАРОЁНА беќобилиятона.

‫ﻧﺎﻋﻬﺪهﺑﺮاﻳﺎﻧﻪ‬

белаёќатона,

НОЎЊДАБАРОЇ ‫ ﻧﺎﻋﻬﺪهﺑﺮاﺋﻲ‬1. белаёќатї, беќобилиятї, корношоямї, корнодонї. 2. нотавонї, бедаступої. НОФ ‫ ﻧﺎف‬1. чуќурчаи миёни шиками одам, ки мунтањои рўда аст ва ваќти зоида шудани бача онро мебуранд; нофаш дар фалон љой бурида шудаааст кин. дар фалон љой зоида шудааст; хуни нофи ман дар ин љо рехтааст кин. зодгоњи ман ин љост. 2. маљ. миёни њар чиз; нофи шаб миёни шаб, нисфи шаб. НОФА ‫ ﻧﺎﻓﻪ‬1. нофи оњуи мушкин. 2. моддае, ки дар халтачаи зери нофи оњуи мушкин љамъ мешавад ва хеле хушбўй аст. НОФАРМОН ‫ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن‬саркаш, итоатнакунанда. НОФАРМОНБАРДОР накунанда, саркаш, осї.

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدار‬

итоат-

НОФАРМОНБАРДОРЇ исёнгарї.

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري‬

саркашї,

НОФАРМОНЇ ‫ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬нофармон саркашї, итоатнакунандагї.

будан,

НОФАРРУХ ‫ ﻧﺎﻓﺮخ‬кит. безеб, зиштрў.

(задан) худро нофањмида нишон додан; худро бехабар вонамуд кардан. НОФАЊМО ‫ ﻧﺎﻓﻬﻤﺎ‬номафњум; душворфањм. НОФЕЪ а. ‫ ﻧﺎﻓﻴﻊ‬фоиданок, манфиатнок, судманд. НОФИЗ а. ‫ ﻧﺎﻓﺬ‬кит. 1. нуфузкунанда, фурўраванда. 2. раво, љоришаванда: амри нофиз, њукми нофиз. НОФИЛА а. ‫ ﻧﺎﻓﻠﻪ‬кит. 1. бахшиш, атийя. 2. д. ибодате, ки анљом додани он вољиб нест: намози нофила. НОФИР а. ‫ ﻧﺎﻓﺮ‬кит. нафраткунанда; раманда, тарсанда. НОФОРАМ ‫ ﻧﺎﻓﺎرم‬1. нохуш, ноњинљор. 2. ногувор, бемаза, дилнокаш, бадхўр: хўроки нофорам. НОХАЛАФ ‫ ﻧﺎﺧﻠﻒ‬1. фарзанди ноќобил, фарзанди нолоиќи падар, падарбезор. 2. тањќ. одами нобакор, бадкирдор, бадахлоќ. НОХИРАДМАНД ‫ ﻧﺎﺧﺮدﻣﻨﺪ‬нодон, беаќл. НОХИРАДМАНДОНА рўи нодонї.

‫ﻧﺎﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‬

беаќлона; аз

НОХОНДА ‫ ﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه‬1. тањсилнодида, бесавод. 2. даъватнашуда, ногуфт, таклифнашуда: мењмони нохонда. НОХОНО ‫ ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ‬хонданаш душвор, душворхон, бадхон: хати нохоно.

кит. бадбахт, бе-

НОХОСТ ‫ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺖ‬1. ѓайримунтазир, ѓайричашмдошт; баногоњ, ногањон; тасодуфан. 2. маълум накарда, бехабар; ба таври ногањонї; нохост њуљум кардан ѓафлатан њуљум овардан.

НОФАРЉОМ ‫ ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم‬кит. 1. бефоида, бењуда, коре, ки оќибаташ нек нест, бадфарљом. 2. бенатиља, бахти нофарљом толеи бад, бахти бад.

НОХОТИРЉАМЪ ‫ ﻧﺎﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ‬1. хотирошуфта, нотинљ; мушаввашхотир. 2. хавфнок, пурхатар.

НОФАРЉОМЇ ‫ ﻧﺎﻓﺮﺟﺎﻣﻲ‬кит. 1. бенатиљагї, бефоидагї, бењудагї. 2. бадфарљомї.

НОХОТИРЉАМЪЇ ‫ ﻧﺎﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﻲ‬1. хотирљамъ набудан, хотирошуфтагї, нотинљї. 2. хавфнокї, пурхатарї.

НОФАРРУХАХТАР толеъ, манњус.

‫ﻧﺎﻓﺮخاﺧﺘﺮ‬

НОФАЊМ ‫ ﻧﺎﻓﻬﻢ‬ниг. бефањм. НОФАЊМИДА‫ ﻧﺎﻓﻬﻤﻴﺪه‬надониста, сарфањм нарафта. НОФАЊМЇ ‫ ﻧﺎﻓﻬﻤﻲ‬нодонї, надонистан; огоњ набудан, бехабарї; худро ба нофањмї андохтан

НОХОЊ ‫ ﻧﺎﺧﻮاه‬бар хилофи хоњиш ва майл; хоњу нохоњ аз ду сар; бегуфтугў; хоњї нахоњї. НОХОЊАМ ‫ ﻧﺎﺧﻮاﻫﻢ‬нахоњанда; бемайл, бехоњиш; бо дили нохоњам; бе хоњишу майл; дили нохоњам-узри бисёр (зарб.) агар одам майлу њаваси иљрои коре надошта бошад, бањонањои зиёде меорад.

– 941 – НОХУБ ‫ ﻧﺎﺧﻮب‬номувофиќ; бад, зишт. НОХУДО I ‫ ﻧﺎﺧﺪا‬бехудо, бедин. НОХУДО II ‫ ﻧﺎﺧﺪا‬киштибон, киштирон. НОХУН ‫ ﻧﺎﺧﻮن‬моддаи шохї, ки нўги ангуштони дасту пои инсон ва љонваронро мепўшонад; аз нохуни пой то мўи сар сар то пои бадан; монанди (чун) гўшту нохун хеле зич ва ногусастанї (мас., муњаббати инсон ба ватан); нўги нохун барин а) заррае андаке; б) њељ. нохун гирифтан кўтоњ кардани нохунњои дарозшуда бо нохунгирак ва ѓ.; нохун задан ба воситаи нохун харошидани чизе; нохун расонидан ба чизе (мас., ба тор барои навохтан); аз маѓзи(зери) нохун чирк кофтан айбљўї кардан, камбудии касеро љустан (ќасдан, боѓаразона); бо нохуну дандон љангидан то дами охирин љангидан; ◊ нохуни обдор панљањои пурњунар (дар навохтани созњои торї). НОХУНА ‫ ﻧﺎﺧﻮﻧﻪ‬кит.., тиб. пардаи гўштмонанди сафедранг, ки дар гўшаи чашм аз тарафи бинї пайдо мешавад ва агар табобат накунанд, боиси хира шудани мардумаки чашм мегардад. НОХУНАК ‫ ﻧﺎﺧﻮﻧﻚ‬1. ниг. мизроб. 2. грам. аломатест, ки барои фарќ кунонидани матн, љумла ё калимаи ба таври иќтибос овардашуда аз ду тарафаш гузошта мешавад: ба нохунак гирифтан. НОХУНГИРАК ‫ ﻧﺎﺧﻮنﮔﻴﺮك‬асбобчаи махсус ки бо он нохун мегиранд. НОХУНДАРОЗ ‫ ﻧﺎﺧﻮندراز‬он ки ва он чи нохунаш дароз шудааст. НОХУНОРОЇ толори њусн.

‫ﻧﺎﺧﻮنآراﺋﻲ‬

ороиши нохун дар

НОЊ носињатї, нотобї.

НОХУШНУД ‫ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮد‬1. хафа, ѓамгин, мањзун. 2. норизо, норозї; нохушнуд шудан норозї шудан, хафа шудан. НОХУШНУДЇ ‫ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدي‬1. ѓамгинї, хафагї. 2. норозигї, норизої. НОХУШНУДОНА ‫ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮداﻧﻪ‬бо нохушнудї, мањзунона; норозиёна. НОХЎРДАНЇ ‫ ﻧﺎﺧﻮردﻧﻲ‬1. шакли инкории сифати феълии замони оянда аз хўрдан. 2. ѓайри ќобили хўрдан, ба хўрдан номувофиќ: алафи нохўрданї. НОЊАЌ ‫ ﻧﺎﺣﻖ‬норост, нодуруст; бардурўѓ; ѓайриодилона; тўњмати ноњаќ; хуни ноњаќ хуни одами бегуноњ; ба ноњаќ бе њељ айбу гуноњ, бе њељ далел; ба њаќќу ноњаќ хоњ њаќ бошаду хоњ ноњаќ; бе исботи гуноњ. НОЊАЌЇ//НОЊАЌЌЇ ‫ ﻧﺎﺣﻘﻲ‬норостї, дурустї; бардурўѓї; ѓайриодилонагї.

но-

НОЊАЌОНА//НОЊАЌЌОНА ‫ ﻧﺎﺣﻘﺎﻧﻪ‬1. ба таври ноњаќ, нодуруст; љазои ноњаќона љазои ноодилона НОЊАЌШИНОС сипос, бевафо.

‫ﻧﺎﺣﻖﺷﻨﺎس‬

кит. кўрнамак, но-

НОЊАМВОР ‫ ﻧﺎﻫﻤﻮار‬1. номусаттањ, нотахт; пурнишебу фароз, пасту баланд: роњи ноњамвор. 2. номавзун; на ба як ќарор. НОЊАМВОРЇ ‫ ﻧﺎﻫﻤﻮاري‬пастиву баландї, пурнишебу фароз будан, номусаттањї: ноњамвории роњ. НОЊАМОЛ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎل‬ бемислу монанд.

кит.

беназир,

бењамто,

НОЊАМУЛЇ ‫ ﻧﺎﺣﻤﻮﻟﻲ‬кит. бесабрї, бетоќатї.

НОХУНПЕРО(Й) ‫ ﻧﺎﺧﻮنﭘﻴﺮاي‬кит. 1. нохунгирак; ќайчии хурди нохунгирї. 2. сартарош.

НОЊИБ а. ‫ ﻧﺎﻫﺐ‬гиранда, рабоянда; ѓораткунанда, ѓоратгар.

НОХУНХЎРАК ‫ ﻧﺎﺧﻮنﺧﻮرك‬тиб. бемории зери нохуни ангушт.

НОЊИД ‫ ﻧﺎﻫﺪ‬нуљ. ситораи Зўњра.

НОХУШ ‫ ﻧﺎﺧﻮش‬1. ѓамгин, ношод. 2. бадњол, нотоб, бемор: нохуш шудан. 3. бад, нохуб: кори нохуш, бо назари нохуш нигоњ кардан; хабари нохуш хабари хафагиовар, хабари андўњовар, хабари хуш. НОХУШЇ ‫ ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ‬1. хафагї, ѓамгинї. 2. беморї,

НОЊИНЉОР ‫ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر‬1. номуносиб; номаќбул, зишт. 2. ногувор, номатбўъ, нофорам: вазъияти ноњинљор. 3. нобоб, дурушт: бори ноњинљор. НОЊИНЉОРЇ ‫ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري‬1. номувофиќї, носозгорї. 2. ногуворї, нофорамї. НОЊИЯ I а. ‫ ﻧﺎﺣﻴﻪ‬1. ќисме аз як сарзамин, гўшае

– 942 –

НОЊ

аз мамлакат. 2. мамлакат, кишвар, минтаќа. 3. нав. воњиди маъмурию марзї дар њайати вилоят ё шањрњои калон, район: ноњияњои тобеи љумњурї, ноњияњои шањри Душанбе. НОЊИЯ II а. ‫ ﻧﺎﻫﻴﻪ‬кит. 1. муаннаси ноњї. 2. манъ; манъи ќатъї. НОЊИЯБАНДЇ ‫ ﻧﺎﺣﻴﻪﺑﻨﺪي‬1. нав. ба ноњияњо (3) људо кардан; ноњиябандии вилоят вилоятро ба ноњияњо таќсим кардан. 2. кишов. навъњои ин ё он зироатро ба ин ё он ноњия махсус гардондан: ноњиябандии навъњои љуворимакка. НОЊЇ а. ‫ ﻧﺎﻫﻲ‬манъкунанда, нањйкунанда, боздоранда. НОЊОР ‫ ﻧﺎﻫﺎر‬аз бомдод чизе нахўрда, аз пагоњирўзї тахтулнакарда; ноништанакарда; гурусна: дили ноњор. НОЊУШЁР ‫ ﻧﺎﻫﻮﺷﻴﺎر‬1. он ки њушёр нест, маст. 2. кундфањм; нофањм. НОЧА ‫ ﻧﺎﭼﻪ‬ниг. нойча; ноча андохтан нойча тайёр кардан, нойча печонда мондан. 2. њосили навбастаи растанињои палакї аз ќабили бодиринг, харбуза, каду ва ѓ.: ноча бастан. НОЧАСП ‫ ﻧﺎﭼﺴﭗ‬ниг. ночаспон. НОЧАСПЇ ‫ ﻧﺎﭼﺴﭙﻲ‬ниг. ночаспонї. НОЧАСПОН ‫ ﻧﺎﭼﺴﭙﺎن‬1. номувофиќ; берабт, бемуносибат; гапњои ночаспон суханони берабт ва бемаврид; дарбењи ночаспон дарбењи номувофиќ; ямоќи безеб; табассуми ночаспон табассуми номувофиќ ва сохта. 2. ноњинљор, кабоб. НОЧАСПОНЇ ‫ ﻧﺎﭼﺴﭙﺎﻧﻲ‬1. берабтї; номуносибї: ночаспонии гап. 2. ношинамї, номувофиќї. НОЧАХ хурд.

‫ﻧﺎﭼﺦ‬

кит. 1. ниг. табарзин. 2. найзаи

НОЧИЗ ‫ ﻧﺎﭼﻴﺰ‬1. бисёр кам, хеле кам, андак: даромади ночиз, маблаѓи ночиз. 2. арзишнадошта, беќадр: тўњфаи ночиз. 3. њељ чиз; њељ, беањамият. НОЧОР ‫ ﻧﺎﭼﺎر‬1. ноилољ, маљбур, лобуд. 2. ногузир, њатман, бечунучаро: чор-ночор хоњ-нохоњ, ногузир; ночор гардидан (мондан, шудан) ноилољ шудан, маљбур шудан. НОЧОРЇ ‫ ﻧﺎﭼﺎري‬1. ноилољї, маљбурї; зарурат; аз ночорї аз беилољї, аз ноилољї; ба ночорї

бо ноилољї. 2. маљ. бечорагї, тињидастї, фаќр. НОЧОЌ ‫ ﻧﺎﭼﺎق‬гуфт. нохуш, нохурсанд, ношод: димоѓи ночоќ. НОЉАВОНМАРД ‫ ﻧﺎﺟﻮانﻣﺮد‬1. он ки љавонмард нест; бадсиришт; бешараф. 2. пастњиммат, фурўмоя, сифла. НОЉАВОНМАРДЇ ‫ ﻧﺎﺟﻮانﻣﺮدي‬1. бадсириштї; бешарафї. 2. пастњимматї, дунњимматї. НОЉАВОНМАРДОНА ‫ﻧﺎﺟﻮانﻣﺮداﻧﻪ‬ бешарафона: амали нољавонмардона. пастњимматона, дунњимматона.

1. 2.

НОЉАМЪ ‫ ﻧﺎﺟﻤﻊ‬парешон, пароканда; хотири нољамъ парешонии хотир. НОЉИНС ‫ ﻧﺎﺟﻨﺲ‬1. зоташ бад бадзот; бадљинс. 2. тањк. нокас, номард; нобоб. 3. унснагиранда; номуросо.

‫ ﻧﺎﺟﻲ‬кит. наљотёбанда; наљотёфта. НОЉОИЗ ‫ ﻧﺎﺟﺎﺋﺰ‬1. нораво, љоизнабуда. 2. маљ.

НОЉЇ а.

нолоиќ, ношоиста: корњои нољоиз.

НОЉОЛИБ ‫ ﻧﺎﺟﺎﻟﺐ‬љолибнабуда, љалбнакунанда; намуди љолиб надошта. НОЉУНБОН ‫ ﻧﺎﺟﻨﺒﺎن‬наљунбанда, бењаракат; нољунбон шуда мондан бењаракат (карахт) шудан, шах шуда мондан. НОЉЎР ‫ ﻧﺎﺟﻮر‬1. мувофиќатнадошта, номутаносиб, ноњамоњанг. 2. ноќулай, нохуш: худро нољур њис кардан. НОЉЎРЇ ‫ ﻧﺎﺟﻮري‬1. номувофиќатї, номутаносибї; ноњамоњангї, 2. ноќулайї, нохуш будан. НОШАФФОФ ‫ ﻧﺎﺷﻔﺎف‬1. ѓайришаффоф, нософ: тира; ѓуборолуд. 2. маљ. ноошкор, пўшида. НОШИКАН ‫ ﻧﺎﺷﻜﻦ‬нашикананда, кастагї: истакани ношикан. НОШИКАСТА ‫ﻧﺎﺷﻜﺴﺘﻪ‬ (чизњои шикастанї).

намеши-

нашикаста,

бутун

НОШИКЕБ ‫ ﻧﺎﺷﻜﻴﺐ‬бесабр, бетоќат. НОШИКЕБЇ ‫ ﻧﺎﺷﻜﻴﺒﻲ‬бесабрї, беќарорї. НОШИКЕБО ‫ ﻧﺎﺷﻜﻴﺒﺎ‬ниг. ношикеб. НОШИНОС

‫ ﻧﺎﺷﻨﺎس‬1. ноошно, бегона: одамони

– 943 – ношинос. 2. шинохтанашуда; шиносоинадошта; омўхтанашуда: чизи ношинос, ношинос будан бо чизе. НОШИНОСЇ ‫ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‬ношинос будан; шинос набудан, бегона будан; ба ношиносї задан ношинос вонамуд кардан. НОШИНОСО ‫ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﺎ‬ношинос; шиноснашуда, ошноинадошта бо чизе; ноогоњ аз чизе. НОШИНОСОЇ ‫ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ‬ношиносї; ноогоњї. НОШИНОХТ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺖ‬ кит. ношинос; шинохтанашуда; он ки њељ кас ўро намешиносад. НОШИР а. ‫ ﻧﺎﺷﺮ‬нашркунанда, пањнкунанда; ба табъ расонанда. НОШИТО ‫ ﻧﺎﺷﺘﺎ‬ниг. ношто. НОШИФ а. ‫ ﻧﺎﺷﻒ‬кит. ба худ кашанда (мас., обро), љаббанда, нашфкунанда. НОШЇ ‫ ﻧﺎﺷﻲ‬1. пайдошаванда (аз чизе), сарзананда. 2. кит. бетаљриба; навкор, тозакор. НОШОД ‫ ﻧﺎﺷﺎد‬он ки шоду хурсанд нест; андўњгин, ѓамгин, мањзун, хафа. НОШОИСТА ‫ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬1. ношоям, носазовор, нолоиќ. 2. бењуда, бељо, бад: гапи ношоиста, њаракати ношоиста. НОШОИСТАГЇ ‫ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﮔﻲ‬ношоиста будан, нолоиќї, носазоворї. НОШОЯМ ‫ ﻧﺎﺷﺎﻳﻢ‬ношоиста, носазовор, ѓайри шоистаи коре ё чизе, нодуруст, бад, зишт; кори ношоям кори бад, амали зишт; суханњои ношоям алфози ќабењ. НОШПОТЇ ‫ ﻧﺎﺷﭙﺎﺗﻲ‬меваи ширини обдор аз љинси мурўд ва нок. НОШПЎТЇ ‫ ﻧﺎﺷﭙﻮﺗﻲ‬ниг. ношпотї. НОШТО ‫ ﻧﺎﺷﺘﺎ‬ниг. ноништа; ношто кардан хўроки пагоњї хўрдан, ноништа кардан; ваќти ношто њангоми тањтўли пагоњї. НОШУД ‫ ﻧﺎﺷﺪ‬1. белаёќат, бебарор, ноўњдабаро, нотавон, бекора, он ки аз ўњдаи коре намебарояд. 2. нимљон, беќувват. НОШУДАНЇ ‫ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ‬1. шакли инкории сифати феълии замони оянда аз шудан. 2. он чи набояд шавад, нашаванда; он чи шуданаш мумкин нест, ѓайримумкин.

НОШУКР ‫ ﻧﺎﺷﻜﺮ‬носипос, ношинос: бандаи ношукр.

НУЗ кўрнамак;

њаќ-

НОШУКРЇ ‫ ﻧﺎﺷﻜﺮي‬кўрнамакї, носипосї, њаќношиносї; ношукрї кардан а) носипосї кардан, пешпо задан (неъматеро); б) ќадри чизеро надонистан, ба ќадри чизе ё некии касе нарасидан. НОШУКУФТА ‫ﻧﺎﺷﻜﻔﺘﻪ‬ шукуфтанашуда, бознашуда, вонашуда, гули ношукуфта; оњаки ношукуфта оњаки обнарасида. НОШУМОР\\НОШУМУР ‫ﻧﺎﺷﻤﺎر‬//‫ ﻧﺎﺷﻤﺮ‬1. нашумурда, шумор накарда. 2. ниг. бешумор. НОШУНАВО ‫ ﻧﺎﺷﻨﻮا‬нашунаванда, кар. НОШУНАВОЇ ‫ ﻧﺎﺷﻨﻮاﺋﻲ‬ќобилияти шунавої надоштан, нашунаванда будан, ношунидан; худро ба ношунавої андохтан худро нашунида вонамуд кардан. НОШУСТА ‫ ﻧﺎﺷﺴﺘﻪ‬шустанашуда; чиркин, нопок: либоси ношуста; ◊ тифли ношуста кўдаки навзод. НОЯБР ю. ‫ ﻧﺎﻳﺒﺮ‬номи моњи ёздањуми солшумории милодї. НОЯБРЇ ‫ ﻧﺎﻳﺒﺮي‬мансуб ба ноябр. НУБУВВАТ а. ‫ ﻧﺒﻮت‬кит. 1. ниг. рисолат. 2. маљ. эъљоз, мўъљизанамої, мўъљиза нишон додан. НУБУЃ а. ‫ ﻧﺒﻮغ‬кит. заковати баланд, истеъдоди фавќулода, нињояти мумтозї дар илму адаб. НУВВОБ ‫ ﻧﻮاب‬љ. ноиб. НУГУН ‫ ﻧﮕﻮن‬ниг. нагун. НУГУНСОР ‫ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر‬ниг. нагунсор. НУДАМО а. ‫ ﻧﺪﻣﺎ‬љ. надим. НУДБА а. ‫ ﻧﺪﺑﻪ‬гиря, нола; гиря кардан, нола кардан; ба мурда навња кардан. НУДРАТ а. ‫ ﻧﺪرت‬камї, камёбї, кам воќеъ шудан; ба нудрат кам, ањён. НУДРАТАН а. ‫ ﻧﺪرﺗﺄ‬ањёнан, гоњ-гоњ. НУЗДАЊ ‫ ﻧﺰده‬шумораи миќдорї адади 19, яъне дањ љамъи нўњ. НУЗДАЊСОЛА ‫ ﻧﺰدهﺳﺎﻟﻪ‬он ки (чи) нуздањ сол дорад, нуздањ сол дошта; синнаш ба нуздањ даромада: љавони нуздањсола.

НУЗ

– 944 –

НУЗДАЊСОЛАГЇ ‫ ﻧﺰدهﺳﺎﻟﮕﻲ‬нуздањсола будан, нуздањ сол доштан. НУЗДАЊУМ ‫ ﻧﺰدﻫﻢ‬шумораи тартибї аз нуздањ. НУЗДАЊУМИН ‫ ﻧﺰدﻫﻤﻴﻦ‬ниг. нуздањум; касе ё чизе, ки шумораи нуздањ ќарор дорад. НУЗЛ а. ‫ ﻧﺰل‬кит. 1. ризќ, рўзї. 2. хўрданињое, ки пеши мењмон мегузоранд; зиёфат. НУЗУЛ а. ‫ ﻧﺰول‬кит. 1. фурудої. 2. поин омадан, фуромадан; манзил гирифтан (пас аз сафар); нузул кардан (намудан, фармудан) манзил гирифтан, фуромада љой гирифтан. НУЗЊАТ а. ‫ ﻧﺰﻫﺖ‬кит. 1. покизагї; некўї. 2. хушњолї, хурсандї. НУЗЊАТБАХШ ‫ ﻧﺰﻫﺖﺑﺨﺶ‬фарањбахш, хурсандиовар. НУЗЊАТГОЊ ‫ ﻧﺰﻫﺘﮕﺎه‬кит. љои хушњаво, љои дилкушо. НУКОТ а. ‫ ﻧﻜﺎت‬љ. нукта. НУКТА ‫ ﻧﻜﺘﻪ‬1. масъалаи нозук. 2. мазмуни даќиќ. 3. сухани пўшида, каломи рамзнок; донандаи нуктањои борик донандаи суханњои пурмазмун ва таъсирбахш, суханвари борикфањм, нозукадо. 4. љињати муњими ягон масъала; њарфи муњим, гапи зарур. НУКТАГИР ‫ ﻧﻜﺘﻪﮔﻴﺮ‬эродгир, хурдагир, айбљўй. НУКТАГИРЇ ‫ ﻧﻜﺘﻪﮔﻴﺮي‬эродгирї, хўрдагирї, айбљўї. НУКТАДОН ‫ ﻧﻜﺘﻪدان‬борикфањм, зирак; он ки хубу бадро наѓз фарќ мекунад (хусусан суханро); сухандони забардаст. НУКТАДОНЇ ‫ ﻧﻜﺘﻪداﻧﻲ‬борикфањмї, донистани пањлуњои нозуки сухан. НУКТАКУШО ‫ ﻧﻜﺘﻪﻛﺸﺎ‬нуктасанљ, борикбин; рамзфањм. НУКТАПАРДОЗ ‫ ﻧﻜﺘﻪﭘﺮداز‬гўяндаи нуктањои латифу даќиќ, нозукбаён, суханвари нозукадо. ‫ ﻧﻜﺘﻪﭘﺮدازي‬нозукбаёнї. НУКТАПАРДОЗЇ НУКТАСАНЉ ‫ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺞ‬дарк ва баёнкунандаи мазмунњои баланду даќиќ, сухансанљ, суханвари мумтоз. НУКТАСАНЉЇ ‫ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺠﻲ‬дарк ва баёни нуќтањои борик; санљидагўї; суханварї, фасењбаёнї. НУКТАФАЊМ ‫ ﻧﻜﺘﻪ ﻓﻬﻢ‬ниг. нуктадон. НУКТАФАЊМЇ ‫ ﻧﻜﺘﻪ ﻓﻬﻤﻲ‬ниг. нуктадонї. НУКЧА ‫ ﻧﻮﻛﭽﻪ‬ниг. нўкча.

НУЌАТ а. ‫ ﻧﻘﺖ‬љ. нуќта. НУЌЛ а. ‫ ﻧﻘﻞ‬1. чизе ки пас аз нўшидани бодову май мехўранд, газак, њалќосо. 2. бењтарини чизњои хўрданї; хуб ва сараи чизњо; нуќлу наво ширинињо, мевањои хушк; нуќли маљлис киноя аз сухане, ки сари забонњои ањли маљлис бошад; мавзўе, ки вирди забони љамъият аст. 3. гуфт. њама, тамом, тамоман: заминаш нуќл аз сангу рег иборат аст. НУЌЛДОН ‫ ﻧﻘﻞدان‬зарфе барои нуќл, зарфе барои газак. НУЌОТ ‫ ﻧﻘﺎت‬аслаш ниќот. НУЌРА ‫ ﻧﻘﺮه‬1. филизи гаронбањои сафедранг, сим; нуќраи холис нуќраи софи бе омехтагї бо маъданњои дигар. 2. аз нуќра сохташуда, нуќрагин: пули (тангаи) нуќра; медали нуќра нишонест, ки дар мактабњои миёна ба талабагони бо бањои “хуб” ва “аъло” тањсилкарда ва имтињонњои хатмро супурда дода мешавад. НУЌРААНДУД ‫ ﻧﻘﺮهاﻧﺪود‬бо оби нуќра андудашуда, бо нуќра рўйбаст кардашуда, симандуд. НУЌРАБАНД ‫ ﻧﻘﺮهﺑﻨﺪ‬бо нуќра ороиш додашуда, нуќракоришуда: носкадуи нуќрабанд. НУЌРАВОР ‫ ﻧﻘﺮهوار‬нуќрамонанд, нуќраранг. НУЌРАВОРЇ ‫ ﻧﻘﺮهواري‬асбобу олоти зебу ороишии нуќрагин. НУЌРАГИН ‫ ﻧﻘﺮهﮔﻴﻦ‬аз нуќра сохташуда, симин; бо нуќра ороиш додашуда: камарбанди нуќрагин, лаълии нуќрагин. НУЌРАГЇ ‫ ﻧﻘﺮﮔﻲ‬мансуб ба нуќра; нуќрагин. НУЌРАГУН ‫ ﻧﻘﺮهﮔﻮن‬ниг. нуќраранг. НУЌРАДАВОНЇ ‫ ﻧﻘﺮهدواﻧﻲ‬нуќра давондан ба рўи чизе, нуќра андудан. НУЌРАДОР ‫ ﻧﻘﺮه دار‬он чи дар таркибаш нуќра дорад: санги нуќрадор. НУЌРАКОР ‫ ﻧﻘﺮهﻛﺎر‬заргаре, ки чизњои нуќрагї месозад. НУЌРАКОРЇ ‫ ﻧﻘﺮهﻛﺎري‬1. бо нуќра зинат додан. 2. бо нуќра зинат додашуда; хотамкорї аз нуќра: зини ќошаш нуќракорї. НУЌРАКЎБ ‫ ﻧﻘﺮهﻛﻮب‬ба рўяш аз нуќра наќшу нигор дошта: камарбанди нуќракўб. НУЌРАКЎБЇ ‫ ﻧﻘﺮهﻛﻮﺑﻲ‬ниг. нуќракорї. НУЌРАМОНАНД ‫ ﻧﻘﺮهﻣﺎﻧﻨﺪ‬ниг. нуќравор. НУЌРАМЎ(Й) (‫ ﻧﻘﺮهﻣﻮ)ي‬дорои мўи нуќрамонанд: духтари нуќрамўй. НУЌРАОСО ‫ ﻧﻘﺮهآﺳﺎ‬ниг. нуќравор.

– 945 – НУЌРАПЎШ ‫ ﻧﻘﺮهﭘﻮش‬пўшидашуда бо нуќра; сафедпўш; кўњи сарбаланди нуќрапўш кўњи баланди бо барфњои нуќрагун пўшидашуда. НУЌРАРАНГ ‫ ﻧﻘﺮهرﻧﮓ‬ба ранги нуќра сафед, нуќратоб, симгун. НУЌРАСОН ‫ ﻧﻘﺮهﺳﺎن‬нуќрагун, нуќрамонанд, нуќравор. НУЌРАТОБ ‫ ﻧﻘﺮهﺗﺎب‬ниг. нуќраранг. НУЌРАФОМ ‫ ﻧﻘﺮهﻓﺎم‬нуќрагун, нуќраранг. НУЌРАЊАЛ ‫ ﻧﻘﺮهﺣﻞ‬њалли нуќра, оби гудохтаи нуќра. НУЌС а. ‫[ ﻧﻘﺺ‬аслаш наќс] ниг. нуќсон. НУЌСДОР ‫ ﻧﻘﺺدار‬ниг. нуќсондор. НУЌСОН ‫ ﻧﻘﺼﺎن‬1. кит. кам шудан, коста шудан. 2. камбудї, норасої, камї. 3. айб, иллат: нуќсон доштан, нуќсон ёфтан (пайдо кардан); ислоњи нуќсон кардан камбудињоро бартараф кардан. НУЌСОНДОР ‫ ﻧﻘﺼﺎندار‬он чи камбудї ва норасоие дорад. НУЌТА а. ‫ ﻧﻘﻄﻪ‬1. изи бисёр хурде, ки бо як бор расондани нўги ќалам ё ягон чизи нўгтез пайдо мешавад; нуќтаи њарфњои арабї аломати холчамонанде, ки дар боло ва зери њарфњои арабї гузошта мешавад. 2. грам. аломати ист дар китобат (.), ки дар охири љумла гузошта мешавад: нуќтаву вергул. 3. мафњуми асосї дар риёзиёт, њандаса ва физика, ки мафњуми ибтидои чизе, љои бурида гузаштани як хат ё чанд хат ва ѓайраро ифода мекунад: нуќтаи буриши ду хати рост, нуќтаи яхбандї, нуќтаи љўшиш; нуќта гузоштан а) нуќта мондан; б) кин. ба охир расонидан, анљом додан. 4. марказ; нуќтаи доира маркази доира. 5. љои ягон чиз, љой,мањал; нуќтаи баланд ќуллаи ављ, дараљаи баландтарини љое, чизе; нуќтаи марказї љои асосї, марказ; нуќтаи савдо маѓоза, дукон ва умуман љои хурда фурушињо. 6. маљ. нукта, масъала; нуќтаи телефон дастгоњи собити дар љое насбшудаи телефон; ◊ нуќтаи назар фикр, мулоњиза, тарзи биниш; аз нуќтаи назари... мувофиќи диди..., назар ба мулоњизаи…; нуќта ба нуќта айнан, бекаму кост. НУЌТАВЕРГУЛ ‫ ﻧﻘﻄﻪ وﻳﺮﮔﻞ‬грам. аломати китобатиест, ки дар дохили љумла, дар сурати нотамом ва тафсилталаб будани фикр гузошта мешавад. НУЌТАГУЗОРЇ ‫ ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺬاري‬гузоштани нуќта (дар њарфњои арабї ва дар охири љумлањо).

НУР

НУЌТАДОР ‫ ﻧﻘﻄﻪدار‬нуќтанок, нуќтадошта: њарфи нуќтадор (дар алифбои араби асоси тољикї). НУЌУД ‫ ﻧﻘﻮد‬кит., љ. наќд. НУЛА ‫ ﻧﻮﻟﻪ‬садои дарози сагу шаѓол; уллоси саг; нула кашидан садои дароз баровардани саг ва шаѓол. НУЛАКАШЇ ‫ ﻧﻮﻟﻪﻛﺸﻲ‬исми амал аз нула кашидан; уллоскашии сагу шаѓол. НУМЎ//НУМУВ а. ‫ ﻧﻤﻮ‬1. сабзидан, сабзиш, нашъунамо, болиш. 2. тараќќиёт, инкишоф, болоравї, рушд: нумў кардан. НУН I ‫ ﻧﻮن‬номи њарфи бисту нўњуми алифбои арабиасоси тољикї, ( ), ки дар њисоби абљад баробари адади 50 аст. НУН II ‫ ﻧﻮن‬кутоњшудаи акнун. НУР ‫ ﻧﻮر‬1. рўшної, равшанї, зиё (-и офтоб, ситора, чароѓ, оташ ва ѓ.). 2. шуоъ: нурњои ултрабунафш. 3. фурўѓ, тобиш, дурахшиш (-и чашм) ба тарзи истиора: нури дониш, нури илм, нури маърифат; нур аз чашм (дида) рафтан хира шудани чашм, заиф ва беќувват шудани биної; нур бахшидан а) равшанї додан, равшан кардан; б) кин. њузуру њаловат бахшидан; нур додан равшанї додан, равшан кардан (мас. ба воситаи ќувваи барќ); нур пошидан дурахшидан; нур фишондан равшанї додан, фурўзон кардан; ◊ нур болои нур нуран ало нур, боз бењтар; нури дида (чашм) фарзанди азиз; нури дида, тољи сар дар мавриди нињояти сарфарозї ва хурсандї аз омадани одами азиз ва мўњтарам гуфта мешавад. НУРА ‫ ﻧﻮره‬омехтаи оњаку зарних, ки барои поксозии мўй аз бадан кор фармуда мешавад. НУРАФКАН ‫ ﻧﻮراﻓﻜﻦ‬1. нурпош, дурахшон; равшанидињанда. 2. нав. чароѓи махсуси барќї, ки нурро ба як дастаи пурќувват љамъ карда ба тарафи даркорї ва ба дур медињад, прожектор. НУРАФКАНЇ ‫ ﻧﻮراﻓﻜﻨﻲ‬1. нурпошї, равшандињї. 2. физ. шуоъдињї. НУРАФШОН ‫ ﻧﻮراﻓﺸﺎن‬нурпош, нурафкан. НУРАФШОНЇ ‫ ﻧﻮراﻓﺸﺎﻧﻲ‬нурпошї, равшанибахшї, нурдињї. НУРБАХШ ‫ ﻧﻮرﺑﺨﺶ‬нурдињанда, равшанкунанда, партавафкан. НУРБОР ‫ ﻧﻮرﺑﺎر‬нурафшон, нурпош, бисёр равшан. НУРБОРОН ‫ ﻧﻮرﺑﺎران‬пурнур, пурзиё; нурборон

НУР

– 946 –

намудан нињоят равшан кардан, пурнур кардан. НУРДИЊАНДА ‫ ﻧﻮردﻫﻨﺪه‬1. сифати феълии замони њозира аз нур додан; нурбахш. 2. он ки мутасаддии равшан кардани сањна ва воситањои дигари нурдињї аст, танвиргар. НУРИАНДОЗЇ ‫ ﻧﻮرياﻧﺪازي‬ниг. нурипошї. НУРИКАШОНЇ ‫ ﻧﻮريﻛﺸﺎﻧﻲ‬нурї кашондан, нурї овардан ба сари замини кишт. НУРИПОШАК ‫ ﻧﻮري ﭘﺎﺷﻚ‬асбобе, ки ба воситаи он ба замини кишт нурї мепошанд. НУРИПОШЇ ‫ ﻧﻮري ﭘﺎﺷﻲ‬исми амал аз нурї пошидан; нурї андохтан ба киштзор, нуриандозї; порупошї НУРЇ ‫ ﻧﻮري‬моддаи органикї ва ѓайриорганикї, ки ќувваи њосилхезии заминро зиёд мекунад (аз ќабили пору, селитра ва моддањои дигар); нурї андохтан, нурї пошидан (ба замини кишт); нурии маъданї (азотї, фосфорї ва ѓ.) моддаи ба хок ќувватдињандаи химиявї. НУРОНЇ ‫ ﻧﻮراﻧﻲ‬1. пурнур, пурзиё, тобон, мунаввар. 2. маљ. гармрў, ситорагарм; мўйсафеди (пири) нуронї; чењраи нуронї рўи рахшон , НУРПОШ. ‫ ﻧﻮرﭘﺎش‬нурафшон, партавафкан нурбахш; дурахшон, мунаввар. НУРПОШАНДА ‫ ﻧﻮرﭘﺎﺷﻨﺪه‬ниг. нурпош. , НУРПОШЇ ‫ ﻧﻮرﭘﺎﺷﻲ‬нурафшонї, равшанидињї партавафканї. НУРФИШОН ‫ ﻧﻮرﻓﺸﺎن‬ниг. нурафшон. НУРФИШОНЇ ‫ ﻧﻮرﻓﺸﺎﻧﻲ‬ниг. нурафшонї. НУС ‫ ﻧﺲ‬кит. гирдогирди дањон; лаб; пўз, фук. НУСК//НАСК ‫ ﻧﺴﻚ‬кит. номи њар як аз бистуякбахши китоби муќаддаси зардуштиён - Аве сто. НУСРАТ а. ‫ ﻧﺼﺮت‬1. кит. ёрї, ёрмандї, мадад. 2. зафар, ѓалаба, пирўзї; нусрат ёфтан ѓалаба кардан, зафар ёфтан. НУСРАТБАХШ ‫ ﻧﺼﺮتﺑﺨﺶ‬зафарбахш, фатњо вар. НУСРАТЌАРИН ‫ ﻧﺼﺮتﻗﺮﻳﻦ‬он ки фатњу ѓалаба ёру ёвари ўст; зафарманд, фирўзманд. , НУСРАТМАНД ‫ ﻧﺼﺮﺗﻤﻨﺪ‬зафарманд, ѓолиб фотењ. НУСРАТОВАР ‫ ﻧﺼﺮتآور‬ниг. нусратбахш. НУСРАТОИН ‫ ﻧﺼﺮتآﺋﻴﻦ‬ниг. нусратќарин. НУСХА ‫ ﻧﺴﺨﻪ‬1. навиштае, ки аз рўи китоб ё

матни дигар рўнавис карда шудааст; аксе, ки аз рўи тасвир, наќша ё њуљљате бардошта шудааст, копия; нусхаи асл навиштаи аввал, асли матн. 2. њар адад аз чизњои навишта ва чопшуда: адади нашрро ба…. нусха расондан. 3. наќшаи чизњои гулдўзї ва ё гулбуришуда; нусха бардоштан а) рўйбардор кардан, рўнавис кардан (навишта ё наќшаеро); б) кин. таќлид кардан. 4. нав. дастури хаттии духтур барои тайёр кардани дору ва тарзи истеъмоли он. НУСХАБАДАЛ ‫ ﻧﺴﺨﻪﺑﺪل‬адш. матни аз тарафи нусханависе таѓйирёфтаи ягон асар: нусхабадалњои девони шоир. НУСХАБАРДОР ‫ ﻧﺴﺨﻪﺑﺮدار‬рўнавискунанда, нусхагир. НУСХАБАРДОРЇ ‫ ﻧﺴﺨﻪﺑﺮداري‬нусха бардоштан, нусхагирї, рўнавис кардан. НУСХАГИР ‫ ﻧﺴﺨﻪﮔﻴﺮ‬коргари матбаа, ки барои мусањњењои нусхаи асари чопшавандаро тайёр мекунад. НУСХАГИРЇ ‫ ﻧﺴﺨﻪﮔﻴﺮي‬ниг. нусхабардорї. НУСХАКАШ ‫ ﻧﺴﺨﻪﻛﺶ‬он ки барои гулдўзї ва гулпартої наќшаи намуна мекашад. НУСХАКАШЇ ‫ ﻧﺴﺨﻪﻛﺸﻲ‬шуѓл ва амали нусхакаш. НУСХАНАВИС ‫ ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﻳﺲ‬он ки чизи навиштаро рўбардор мекунад, нусхабардор. НУСХАНАВИСЇ ‫ ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬аз чизи навиштае рўй бардоштан. НУТЌ а. ‫ ﻧﻄﻖ‬1. ќобилияти сухан гуфтан, ба забон овардани калом, гапзанї; узвњои нутќ узвњои гуногуни инсон (аз ќабили забон, ком, њалќ, садопардањо, забонча ва ѓ.), ки бо иштироки онњо овозњои нутќ ба вуљуд меояд. 2. њунари сухангўї; суханронї дар назди љамъият; хитоба гуфтан; нутќи бурро њунари равшан, фањмо ва зебову ифоданок сухан гуфтан. нутќ кардан//нутќ эрод кардан суханронї кардан, гап задан дар љамъомаде. 3. збш. услуб, тарзи гуфтор; нутќи хаттї услуби забони китобї, забони навишторї; нутќи айнан наќлшуда порчае аз гуфтори шахси дигар, ки нависанда ё гўянда бе ягон таѓйирот, яъне айнан дар иншо ё сухани худ иќтибосан меорад; нутќи мазмунан наќлшуда мазмуни сухани каси дигар, ки гўянда ё нависанда онро одатан ихтисоран дар калом ё навиштаи худ меорад; ◊ нутќи сањнавї фанни махсусе дар шўъбањои актёрї ва коргардонии мактабњои олии санъат, ки дар хусуси чигунагии забони асарњои

– 947 – сањнавї ва тарзи такаллуми њунарпешагон бањс мекунад. НУТФА а. ‫ ﻧﻄﻔﻪ‬оби мард, манї. НУФУЗ а. ‫ ﻧﻔﻮذ‬1. таъсир гузарондан, асар кардан; таъсир: нуфузи маънавї. 2. љорї шудани њукм ва фармон (-и шахсе, давлате; нуфуз доштан таъсир доштан; нуфузи худро афзудан таъсири худро зиёд кардан; нуфуз пайдо кардан таъсиру эътибор пайдо кардан. НУФУЗНОК ‫ ﻧﻔﻮذﻧﺎك‬соњиби таъсиру эътибор, бонуфуз. НУФУЗНОПАЗИР ‫ ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬он ки ё он чи ба он таъсир расондан номумкин аст. НУФУЗНОПАЗИРЇ ‫ ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‬нуфузнопазир будан. НУФУР ‫ ﻧﻔﻮر‬кит. 1. гурез, рамидан бинобар нафрат аз чизе. 2. танаффур, нафрат. НУФУС ‫ ﻧﻔﻮس‬1. љ. нафс. 2. ањолї, мардум; афзоиши нуфус афзудани саршумори ањолї. НУХОЛА а. ‫ ﻧﺨﺎﻟﻪ‬кит. 1. сабўс. 2. маљ. њар чизи беарзишу бефоида. НУХОЪ а. ‫ ﻧﺨﺎع‬кит. моддаи сафедранг, ки дар даруни аррапушт љойгир аст; маѓзи њаром, њароммаѓз. НУЊОС а. ‫ ﻧﺤﺎس‬кит. мис. НУЊУЛ а. ‫ ﻧﺤﻮل‬кит. лоѓарї, харобї. НУЊУНБАН//НИЊУНБАН ‫ ﻧﻬﻨﺒﻦ‬ниг. нињанбан; сарпуши дегу табаќ, танўр ва ѓ. НУЊУС а. ‫ ﻧﻬﻮس‬љ. нањс. НУЊУСАТ ‫ ﻧﻬﻮﺳﺖ‬бадбахтї, шумї, бетолеї, нофарљомї. НУЊУФТ ‫ ﻧﻬﻔﺖ‬пинњон, пўшида; нуњуфт доштан пинњон доштан. НУЊУФТА ‫ ﻧﻬﻔﺘﻪ‬1. сифати феълии замони гузашта аз нуњуфтан; пинњон, пўшида, махфї: нуњуфта доштан. 2. рустшуда, пинњоншуда. НУЊУФТАН ‫ ﻧﻬﻔﺘﻦ‬1. пинњон кардан, нонамоён кардан, рўпўш кардан, махфї кардан. 2. пинњон шудан, махфї шудан, нињон гардидан. НУЉАБО а. ‫ ﻧﺠﺒﺎ‬кит., љ. наљиб. НУЉУМ а. ‫ ﻧﺠﻮم‬1. љ. наљм. 2. эътиќоду тасаввуротест дар бораи аз рўи вазъи ситорањо пешгўї кардани таќдири инсону дигар пешомадњо (астрология); илми нуљум илми њайат, ситорашиносї, астрономия. НУЉУМЇ ‫ ﻧﺠﻮﻣﻲ‬1. марбут ба нуљум. 2. му-

НЎГ

наљљим; ситорашинос ахтаршинос; расадоти нуљумї мушоњидоти ситорашиносї. НУШРА(Т) ‫ﻧﺸﺮت‬//‫ ﻧﺸﺮه‬кит. афсун, дуое, ки барои муолиљаи девона ё беморе хонда ё ба рўи коѓаз ва лавња навишта мешавад; таъвиз. НУШУЗ а. ‫ ﻧﺸﻮز‬кит. 1. носозгорї кардани зан бо шавњари худ. 2. гарданшахї, гарданкашї, нофармонї. НУШУР а. ‫ ﻧﺸﻮر‬д. зинда шудани баъд аз мурдан, бархостан аз гўр; растахез, ќиёмат. НУШХОР//НУШХЎР ‫ ﻧﺸﺨﻮار‬кит. 1. пасмондаи алафи гову гўсфанд. 2. кафшаи гову гўсфанд. НЎГ//НЎК ‫ﻧﻮگ‬//‫ ﻧﻮك‬1. сари тези њар чиз (мас., сўзан, ќалам ва ѓ.). 2. сари чизе (мас., ришта, чўб ва ѓ.); нўги забон а) ќисми пеши забон; б) маљ. на аз сидќи дил, рўякї, аз рўи дил; нуки калоба а) сари риштаи калоба; б) маљ. сари риштаи коре, роњи њалли коре (масъалае). нўг-нўги даст а) бо нўги ангуштони даст; гирам-нагирам; б) киноя аз дили нохоњам, бераѓбат, бехоњиш; нўг-нўги пой хеле оњиста, бесадо (оид ба роњ рафтан); аз нўги... а) аз сари...; б) маљ. аз њисоби...; бесару нўг дарњамбарњам, печида, сарпеч; нўг додан сар задан, намоён гаштан, неш задан(-и растанї); нўги калобаро гум кардан саросема шудан, чї кор кардани худро надониста мондан; нўги остин шуда натавонистан баробарї карда натавонистан, раќобат карда натавонистан бо чизе; нўг ба нўг расондан (кардан) чизеро дар рўзгор то ваќти муайян бо машаќќат расонидан; аз нўги хамир фатир (маќ.) намунаи аввал, намунае аз бисёр, андаке аз чизе. НЎГБОРИК ‫ ﻧﻮگﺑﺎرﻳﻚ‬дорои нўги борик. НЎГБУРИДА ‫ ﻧﻮگﺑﺮﻳﺪه‬аз нўг кўтоњ (калта) кардашуда: буридашуда. НЎГДОДА ‫ ﻧﻮگداده‬сифати феълии замони гузашта аз нўг додан; сарзада, зоњиршуда, намоёншуда. НЎГДОР ‫ ﻧﻮگدار‬дорои нўг, нўги тез дошта. НЎГИЗАБОНЇ ‫ ﻧﻮگزﺑﺎﻧﻲ‬рўякї, ѓайрисамимї. НЎГИОСТИНЇ ‫ ﻧﻮگآﺳﺘﻴﻨﻲ‬: кори нўгиостинї кори ѓайриќонунии махфї, ќаллобию фиребгарии андак. НЎГИРЎМОЛЇ ‫ ﻧﻮگروﻳﻤﺎﻟﻲ‬чизи ёд кардашуда, ёдакишуда (сатњї, рўякї). НЎГКАЉ ‫ ﻧﻮگﻛﺞ‬дорои нўги каљ, нўгаш каљ, сараш каљ. НЎГТЕЗ ‫ ﻧﻮگﺗﻴﺰ‬нўгаш борик: кафши бепошнаи нўгтез, нўгтез кардан.

НЎГ

– 948 –

НЎГТОК ‫ ﻧﻮگﺗﺎك‬бурида ё канда партофтани нўги шохчаи навраси токи ангур. НЎГЧА ‫ ﻧﻮﮔﭽﻪ‬ниг. нўкча. НЎК ‫ ﻧﻮك‬ниг. нўг. НЎКАР ‫ ﻧﻮﻛﺮ‬ниг. навкар. НЎКАРЇ ‫ ﻧﻮﻛﺮي‬ниг. навкарї. НЎКАРОНА ‫ ﻧﻮﻛﺮاﻧﻪ‬ниг. навкарона. НЎКЃАФС ‫ ﻧﻮك ﻏﻔﺲ‬њар чизи нўгаш ѓафс. ‫ ﻧﻮﻛﭽﻪ‬чўбчаи нўгаш пахта НЎКЧА печонидашуда, ки равѓан молида дармегиронанд (бештар дар мазорњо): нўкча даргирондан. НЎКЧАДАРГИРОН Ї ‫ ﻧﻮﻛﭽﻪ درﮔﻴﺮاﻧﻲ‬исми амал аз нўкча даргирондан; даргирондани нўкча. НЎЛ ‫ ﻧﻮل‬1. минќори мурѓон. 2. милаи офтоба ва зарфњои дигар; нўл задан минќор задан; бо нўл задан; ◊ касеро дар коре бо (ба) як нўл задан аз касе дар коре нињоят нешдаст будан; хеле моњир будан. НЎЛА ‫ ﻧﻮﻟﻪ‬ниг. нула. НЎЛБОРИК ‫ ﻧﻮلﺑﺎرﻳﻚ‬њар чизе, ки нўлаш борик, аст, борикнўл. НЎЛДАРОЗ ‫ ﻧﻮلدراز‬чизи нўлаш дароз, дарознўл: чойники нўлдароз. НЎЛДОР ‫ ﻧﻮلدار‬нўлнок, миладор, милнок. НЎЛЗАНЇ ‫ ﻧﻮلزﻧﻲ‬исми амал аз нўл задан; минќор задан. НЎСА ‫ ﻧﻮﺳﻪ‬кит. рангинкамон, ќавси ќузањ. НЎФ ‫ ﻧﻮف‬кит., акси овоз, ки аз кўњ бар мегардад акси садо. НЎФА ‫ ﻧﻮﻓﻪ‬кит. шўру ѓавѓо, ѓалоѓула. НЎФИДАН ‫ ﻧﻮﻓﻴﺪن‬кит. баромадани акси садо аз кўњ; ѓурридан, ѓалоѓула кардан, шўру ѓавѓо намудан. НЎХТА ‫ ﻧﻮﺧﺘﻪ‬абзоре аз чарм ё банд, ки барои нигоњ доштани асп, хар ё чорпои дигар ба сари он андохта мебанданд; гулафсор; нўхта задан (андохтан) а) нўхта ба сар кардан (ба хар); б) маљ. ба итоат даровардан, ром кардан, мутеъ сохтан; нўхтаро кандан маљ. аз итоат баромадан. НЎХТАБАНД ‫ ﻧﻮﺧﺘﻪﺑﻨﺪ‬банди дарозе, ки ба нўхта пайванд буда, ба даст дошта ё ба љое баста мешавад. НУЊ ‫ ﻧﻪ‬шумораи миќдорї ададе, ки пеш аз дањ меояд, адади 9; ◊ нуњ гунбад нуњ табаќаи осмон (аз рўи аќидаи ќадимиён); нуњ фалак нуњ

табаќаи осмон, яъне њафт фалак ва фалаки њаштум, ки гўё бурљњои осмонї он љо ќарор доранд ва фалаки нуњум, ки охирин табаќаи осмон буда, фалакулафлок низ номида мешавад. НУЊБОЛОР ‫ ﻧﻪﺑﺎﻻر‬хонае, ки нуњ болор дорад. НУЊГОНА ‫ ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ‬иборат аз нуњ адад, нуњтої: раќами нуњгона. НУЊСАД ‫ ﻧﻪﺻﺪ‬шумораи миќдорї нуњ бор сад. НУЊСАДСОЛА ‫ ﻧﻪﺻﺪﺳﺎﻟﻪ‬он чи нуњсад сол дорад. НУЊСАДСОЛАГЇ ‫ ﻧﻪﺻﺪﺳﺎﻟﮕﻲ‬нуњсадсола будан, нуњсад сол доштан. НУЊСАДУМ ‫ ﻧﻪﺻﺪم‬шумораи тартибї аз нуњсад. НУЊСАДУМИН ‫ ﻧﻪﺻﺪﻣﻴﻦ‬ниг. нуњсадум; чизе, ки дар шумораи нуњсад ќарор дорад. НУЊСОЛА ‫ ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ‬он ки ё он чи нуњ сол дорад, нуњ сол дошта; синаш ба нуњ даромада. НУЊСОЛАГЇ ‫ ﻧﻪﺳﺎﻟﮕﻲ‬нуњ сол дошта. НУЊУМ ‫ ﻧﻬﻢ‬шумораи тартибї аз нуњ. НУЊУМИН ‫ ﻧﻬﻤﻴﻦ‬ниг. нуњум; он чи ё он ки дар шумораи нуњ ё љои нуњум ќарор дорад. НУЊЯК ‫ ﻧﻪﻳﻚ‬аз нуњ як (њисса). НЎЊ ‫ ﻧﻮح‬кит. д. яке аз пайѓамбарони ќадим, ки тибќи ривоёти динї дар замони ў тўфони азиме рўй дода, аксари рўи заминро об зер кардааст ва Нўњ бо киштии худ гурўње аз одамон ва њайвоноту растанињоро наљот додааст. нўш ‫ ﻧﻮش‬1. асоси замони њозира аз нўшидан. 2. љузъи пасини баъзе калимањои мураккаб ба маънои нўшанда: боданўш, обнўш. НЎШ ‫ ﻧﻮش‬1. ширин, гуворо; лаззатбахш. 2. асал; ангубин. 3. чизи нўшиданї; нўш кардан нўшидан; ◊ айшу нўш кайфу сафо, айшу ишрат; нўшу неш а) асал ва зањр; б) маљ. мењрубонї ва хашму ѓазаб; нўши љон кардан нўшида ва хўрда њаловат бурдан; айшу нўш кардан кайфу сафо кардан, айшу ишрат кардан; нўши љонатон шавад! гуворо бошад! (ибораи хоњиши нек). НЎШБОД ‫ ﻧﻮشﺑﺎد‬суханронии ваќти шаробнўшї (ба муносибате). НЎШГИЁЊ ‫ ﻧﻮشﮔﻴﺎه‬гиёње, ки дафъи зањр мекунад. НЎШДОРУ ‫ ﻧﻮشدارو‬доруи зидди зањр, подзањр; доруи шифобахш. НЎШИДАН ‫ ﻧﻮﺷﻴﺪن‬ошомидан, нўш кардан,

– 949 –

НЎЪ

хўрдан чизњои обакиро (аз ќабили шир, шаНЎШЛАБ ‫ ﻧﻮشﻟﺐ‬ниг. нўшинлаб. роб, обро). НЎШОБА ‫ ﻧﻮشآﺑﻪ‬1. май, машрубот. 2. чизи нўшиданї, нўшокї (аз ќабили шарбат, оби НЎШИДАНБОБ ‫ ﻧﻮﺷﻴﺪنﺑﺎب‬њар чизи боби маъданї). нўшидан, барои ошомидан мувофиќ. НЎШИДАНЇ ‫ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‬сифати феълии замони НЎШОКЇ ‫ ﻧﻮﺷﺎﻛﻲ‬чизи нўшиданї, чизи обакї, нўшоба; оби нўшокї оби ќобили хўрдан, оби оянда аз нўшидан; он чи нўшида мешавад, он нўшиданбоб, оби хўрданї. чи боби нўшидан аст, ошомиданї. НЎШИН ‫ ﻧﻮﺷﻴﻦ‬ширин, гуворо, хуштаъм, лаз- НЎШОН(И)ДАН ‫ ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪن‬тарзи бавоситаи нўшидан; ошомонидан, ба нўшидан водозатбахш. штан, хўрондан. НЎШИНА ‫ ﻧﻮﺷﻴﻨﻪ‬ниг. нўшин. НЎШОНЎШ ‫( ﻧﻮﺷﺎﻧﻮش‬май) нўшидани пай дар НЎШИНБОДА ‫ ﻧﻮﺷﻴﻦﺑﺎده‬1. майи хушмаза, пай ва бисёр. шароби лазиз. 2. мус. яке аз сї лањни Борбад. НЎШОНЎШЇ ‫ ﻧﻮﺷﺎ ﻧﻮﺷﻲ‬нўшонўш; бисёр нўшиНЎШИНЛАБ ‫ ﻧﻮﺷﻴﻦﻟﺐ‬ширинлаб (сифати мањдан, аз њад зиёд нўшидан (майро). буба). НЎШХЎР I ‫ ﻧﺶﺟﻮر‬ниг. нушхор // нушхўр. НЎШКОМ ‫ ﻧﻮشﻛﺎم‬шодком, бањравар. НЎШХЎР II ‫ ﻧﻮشﺧﻮر‬зуккахўр, бомазахўрак. НЎЪМОН ‫ ﻧﻮﻋﻤﺎن‬: лолаи нўъмон лолаи сурх.

ФАРЊАНГИ ТАФСИРИИ ЗАБОНИ ТОЉИКЇ Иборат аз 2 љилд љилди I А–Н Пажўњишгоњи забон ва адабиёти ба номи Рўдакї, Душанбе, с. 2008,950 сањ. Муњариррон Мусањњењон

Назарзода С., Сангинов А., Каримов С., М.-Њ Султон Мискинов И., Зарафшонї С., Назаршоева Ч., Некбахтшоева С., Усмонова Г., Мирзоева О.

Муњаррири техникї Сањифабанд ва ороишгар Њуруфчинони компютерї

Ибодуллоев Ф. Назарзода Ф., Наимї М. Назаршоева Ч., Ашўрова Н., Усмонова Г., Некбахтшоева С., Мирзоева О., Раљабова М., Шералиева А.

Ба чопаш 30.07.2008 имзо шуд. Андозаи коѓаз 80х100 1/16. Коѓази офсетии №1. Њуруфи «Times New Roman Tj». Чопи офсетї. Њаљмаш 60 љузъи чопї. Адади нашр 5000 нусха.