Upadek Sajgonu

BOGDAN STECH

UPADEK SAJGONU scan - zawisza

SYTUACJA W WIETNAMIE POŁUDNIOWYM DO 1975 ROKU W nocy z 20 na 21 lipca 1954 roku podpi­ sano w Genewie układ pokojowy, który koń­ czył trwającą od grudnia 1946 roku wojnę po­ między Francją, a komunistyczną partyzantką - Viel Minh'cm. Na mocy tego traktatu Wiet­ nam, będący od połowy XIX wieku kolonią francuską, odzyskał niepodległość. Przypłacił to jednak podziałem - na mocy układów gene­ wskich utworzono dwa państwa wietnamskie: na północy rządzoną przez komunistów De­ mokratyczną Republikę Wietnamu i Republi­ kę Wietnamu na południu. Granica, a właści­ wie linia demarkacyjna, przebiegała wzdłuż 17 równoleżnika. Układ mówił też, że na terenie obu Wietnamów w ciągu dwóch lat mają być przeprowadzone wolne wybory, które powin­ ny doprowadzić do zjednoczenia tych państw. Do wyborów jednak nigdy nie doszło, ponieważ prezydent Republiki Wietnamu odrzucił koncepcję wspólnych wyborów bez wcześniejszego zapewnienia swobód obywa­ telskich na północy. Różnice dzielące oba kraje pogłębiały się wraz z tym jak na półno­ cy rozpoczęto budowę komunizmu przy po­ mocy ZSRR i Chin, a południe coraz bar­ dziej wiązało się militarnie i gospodarczo ze

Stanami Zjednoczonymi. Komuniści północnowietnamscy nie po­ rzucili jednak myśli o połączeniu obu państw, na swoich warunkach. Od końca lat pięćdziesiątych na południu rozpoczęła działalność komunistyczna partyzantka Viet Cong, zaopatrywana przez rząd Demo­ kratycznej Republiki Wietnamu. W 1959 roku w armii południowowietnamskiej poja­ wili się amerykańscy doradcy, a później re­ gularne oddziały sił zbrojnych USA. W 1964 roku na południe zaczęły przenikać regular­ ne oddziały północnowietnamskie. 2 sierpnia 1964 roku północnowietnam­ skie łodzie torpedowe zaatakowały amery­ kański niszczyciel USS "Maddox" poza pa­ sem wód terytorialnych, a 4 sierpnia incy­ dent powtórzył się. 7 sierpnia Kongres upoważnił prezydenta Johnson'a do działań odwetowych. 6 lutego 1965 roku Viet Cong zaatakował amerykańską bazę lotniczą w Plciku. Prezydent Johnson rozkazał prze­ prowadzić serię bombardowań odwetowych Demokratycznej Republiki Wietnamu. 2 marca rozpoczęła się operacja "Rolling Thunder" polegająca na systematycznych

Porażka pod Dien Bień Phu w 1954 roku zadecydowała o wycofaniu sie Francuzów z Wietnamu (SRW)

Działo samobieżne Ontos podczas walk w Delcie Mekongu (USMC)

ii

walo prawie pół miliona amerykańskich żoł­ nierzy zrezygnowano z przeprowadzania du­ żych akcji militarnych. Ciężar walki zaczął przenosić się na barki armii południowowietnamskiej. 29 kwietnia 1970 roku połączone wojska południowowietnamskie i amerykańskie za­ atakowały bazy komunistyczne na teryto­ rium Kambodży - była to ostatnia duża ope­ racja amerykańskich wojsk lądowych w Indochinach. 8 lutego 1971 roku rozpoczęła się operacja "Lam Son 719" - atak armii południowowietnamskiej na bazy komuniI styczne w Laosie. Atak był przeprowadzony ! wzdłuż drogi Nr 9 na miasto Tchepone. Po zaciętych walkach miasto zostało zdobyte 6 marca, między innymi dzięki wsparciu lot­ nictwa amerykańskiego. Sukces operacji był niepodważalny - komuniści stracili około 20000 żołnierzy, wobec 1500 zabitych żołnie­ rzy południowowietnamskich. Chociaż armia północnowietnamska poAmerykański K-4 w czasie ataku na cele naziemne

niosła w 1971 roku znaczne straty, to dzięki pomocy ZSRR, Chin i innych krajów socja­ listycznych, mogła 30 marca 1972 roku roz­ począć nową wielką ofensywę. Rozpoczęła się ona, pierwszym w czasie trwania wojny, atakiem trzech dywizji północnowietnamskich przez strefę zdemilitaryzowaną bieg­ nącą wzdłuż linii demarkacyjnej. Mimo ob­ rony południowowielnamskiego 20 pułku czołgów w rejonie Dong Ha, północni Wiet­ namczycy systematycznie parli naprzód w kierunku Cuiang Tri. Równocześnie zaata­ kowali 5 kwietnia miasto An Loc na połud­ niu kraju, a 23 kwietnia Kontum leżący na Płaskowyżu Centralnym. Quang Tri padło 1 maja, a dowództwo armii Demokratycznej Republiki Wietnamu spróbowało skierować atak na Deltę Mekongu i zadać ostateczny cios Wietnamowi Południowemu. Na to jednak nie starczyło sił. Wkrótce armia Wietnamu Południowe­ go, wspierana przez amerykańskie lotnie-

(USAF)

7

')

PRZEBIEG KAMPANII 1975 ROKU U t r a t a Phuoc Binh Od połowy grudnia 1974 r. dwie dywizje połnocnowietnamskie - 3 i 7, przesuwały się w kierunku Phuoc Binh w Wietnamie Połu­ dniowym. Miasto to, leżące 115 km na pół­ noc od Sajgonu, było stolicą prowincji Phu­ oc Long liczącej zaledwie 50 tys. mieszkań­ ców (głównie górali z plemion Ma i Slieng). Było to małe miasto zabudowane wzdłuż głównej ulicy, będącej równocześnie lotni­ skiem. Na końcu pasa startowego wznosiło się centrum administracyjne i siedziba władz prowincji. Obłożona z zewnątrz workami z piaskiem - przypominała bardziej ogromny bunkier niż budynek urzędowy. W mieście stacjonowało 3 tys. żołnierzy sił regional­ nych. Stosując technikę kleszczy, Północni Wietnamczycy odcięli wszystkie drogi pro­ wadzące do miasta już miesiąc przed gene-

ralnym atakiem. Komuniści zajęli tak cztery inne miejscowości prowincji. Miasj musiało być zatem w całości zaopatrywane powietrza. Tygodniowo samoloty i śmigło1 ce dostarczały 125 ton ryżu, amunicji, pa wa i innych produktów. Atak na miasto, poprzedzony ciężki ostrzałem artyleryjskim, rozpoczął się 1 sl cznia 1975r. o godzinie 7:00 rano. 9 tysię żołnierzy pólnocnowietnamskich, wspier nych przez czołgi T-54, zaatakowało Phm Binh od południa. Po zaciętych, trwający cały dzień walkach, obrońcom udało s odeprzeć przeciwnika. Komuniści zajęli je nak leżące na północny wschód od mias wzgórze Ba Ra, na którym znajdował s ośrodek łączności wojsk południowowk namskich. Wzgórze to miało strategiczi znaczenie dla obronności miasta. W okoli

Żotnierze pólnocnowietnamscy w zdobytym Phuoc Binh (SRW)

kusja na temat Phuoc Binh. Generał Toan Dowódca III Regionu Wojskowego, do któ­ rego należało Phuoc Binh, ze swojej Kwate­ ry Głównej w Bień Hoa prosił Sajgon o po­ siłki. Toan chciał aby przydzielono mu kilka pułków spadochroniarzy i śmigłowce do ich przetransportowania. Prezydent Thicu są­ dził jednak, że atak ma charakter prowoka­ cyjny i nie chciał osłabiać innych garnizo­ nów, obawiając się nagłego ataku w innym regionie. Odmówił więc wysłania posiłków. Wówczas Toan podał się do dymisji, której prezydent nic przyjął. Dopiero w tej sytuacji Thieu zdecydował się na wysłanie do Phuoc Binh dwóch kompanii (200 ludzi) komandosów-ochotników z. 81 Grupy stacjonującej w Bień Hoa. 4 stycznia nad miastem zaległa niska po­ włoka chmur i padał przelotny deszcz. Z po­ wodu tak nie sprzyjających warunków atmo­ sferycznych dwie próby lądowania koman­ dosów nie udały się. Odbywało się to wszystko w sytuacji, gdy obrońcom kończyła się amunicja. Byli oni tylko sporadycznie za­ opatrywani przez śmigłowce. Utrzymywała się jedynie słaba łączność z Bicn Hoa. Cały dzień trwały zacięte walki i ostrzał artyleryj­ ski miasta. Dopiero następnego dnia - 5 sty­ cznia, udało się desantować 120 komando­ sów na wschód od Phuoc Binh. Pomimo sil­ nego ostrzału artyleryjskiego żaden śmigłowiec nie został trafiony. Około godzi­ ny 8:30 ochotnicy dotarli do miasta i zajęli pozycje wokół rezydencji szefa prowincji miejsca najzacieklej atakowanego przez, ko­ munistów. O godzinie 21:00 do Bicn Hoa dotarła wiadomość, że połowa ochotników jest ranna lub zabita. Obrońcy określili swo­ je położenie jako beznadziejne. Amunicja praktycznie się wyczerpała, a z powodu złej pogody dostarczenie zaopatrzenia było nie­ możliwe. Południowi Wietnamczycy zor­ ganizowali więc ostatnia linię obrony wokół centrum administracyjnego. 6 stycznia oddziały północnowietnamskie wzmocniły swe siły o nowe oddziały pie­ choty i czołgów. Zaciekłe i krwawe walki wręcz trwały cały dzień. Obrońcy odparli kilka szturmów, mimo że byli pozbawieni wsparcia lotniczego i artyleryjskiego. Osta\^

tecznie, o północy gdy wielu skończyła się amunicja nie wytrzymali napięcia i pod osło­ ną ciemności opuścili swoje pozycje, ucieka­ jąc małymi grupkami, bez łączności radiowej i broni. Ukrywali się potem w dżungli i oko­ licznych wsiach. W walkach o Phuoc Binh armia Połu­ dniowego Wietnamu poniosła poważne stra­ ty. Przeżyło zaledwie 850 żołnierzy południowowietnamskich, strącone zostały dwa

16

C-130 Hercules (z 32 posiadanych przez Po łudniowych Wietnamczyków), które zaop trywały Phuoc Binh w początkowej fazie bi twy. Pomimo, że Phuoc Long było prowin cją mało ważną ze strategicznego punkt widzenia, jej utrata była wielkim szokiem dla Południowych Wietnamczyków. Do strzegając wielkość straty, po upadku Phu Binh Prezydent Thieu ogłosił trzydniową ża łobę narodową.

publiczną w Stanach Zjednoczonych, a po­ przez to na Kongres. 17 stycznia prezydent Thieu i premier otrzymali raport od szefa służby wojny psy­ chologicznej Tran Van Trunga, który opisał zamierzenia komunistów na rok 1975. Trung napisał w nim, że kampania armii Demokratycznej Republiki Wietnamu po­ trwa do czerwca. W tym czasie komuniści będą starali się zdobyć niektóre prowincje, a w szczególności Tay Ninh, Binh Long i Kien Phong oraz będą próbowali przeciąć Wietnam Południowy wzdłuż, linii Kontum Quang Nam. Komuniści będą też dążyć do osłabienia gospodarczego Południowego Wietnamu. Będą atakować mosty, magazy­ ny, instalacje nowo tworzonego przemysłu naftowego, zakłady produkcyjne, starając się nie niszczyć infrastruktury, aby móc z niej korzystać, gdy przejmą władzę. Wszystkie te działania będą prowadzone tak, by osłabić rząd w Sajgonie. Po pierwsze - aby musiał zająć się setkami tysięcy uchodźców, co wy­ woła spore zamieszanie i nadweręży budżet, po drugie - dla zmuszenia prezydenta Thieu do rezygnacji z udziału w październikowych wyborach prezydenckich, między innymi propagując hasło "Wojna potrwa tak długo, jak długo Thieu pozostanie przy władzy". Raport stwierdzał, że taka akcja polityczna komunistów jest zakrojona na 3-4 lata.

Spotkanie prezyclentn Thieu i. generałem F. Weyand w kwieiniu 1975 roku

(DS USA)

17

miary skłoniły Biuro Polityczne do zwołania kolejnych posiedzeń. Generał Dung zapro­ ponował jak najszybsze uderzenie na bazy w Kontumie i Pleiku, aby zająć Płaskowyż Centralny. Obie te bazy były szczególnie ważne ze względu na bliskość komunistycz­ nych baz logistycznych. Dung chciał utwo­ rzyć jak najkrótsze linie komunikacyjne. Uważał też, że Centralny Płaskowyż jest do­ brym miejscem dla użycia czołgów. Generał Tran Van Tra - Dowódca Strefy B-2, miał inną koncepcję: zamiast ataku na dobrze bronione bazy na płaskowyżu, zapro­ ponował atak na Ban Me Thuot. Tam bo­ wiem Południowi Wietnamczycy nie spodziewali się ataku. Ostatecznie po dłu­ gich dyskusjach Biuro Polityczne zatwierdzi­ ło plan ataku na Ban Me Thuot. 24 stycznia generał Tra udał się szlakiem Ho Chi Minh'a do swojej kwatery głównej na południu. 30 stycznia w Waszyngtonie w Białym Domu, prezydent Stanów Zjednoczonych Gcrald Ford przyjął liderów Kongresu. Chciał ich przekonać i uzyskać akceptację dodatkowej pomocy finansowej dla Wiet­ namu Południowego w wysokości 300 min dolarów. Kongresmeni niczego jednak nie obiecali. W tym czasie byli bowiem bar­ dziej zainteresowani sytuacją na Bliskim Wschodzie, gdzie trwał konflikt izraelsko arabski. Tego samego dnia zebrała się Komisja Przyznania Środków w nowym roku budże­ towym. Podczas rozmów w Wietnamie, szef służby wywiadowczej Pentagonu stwierdził, że jest mało prawdopodobne, aby komuniści chcieli w tym roku zaatakować na szersza skalę. Oczekiwano tylko ataków w rejonie Kontumu i Pleiku (czyli tam, gdzie Północni Wietnamczycy ostatecznie postanowili nie atakować), uznając, że będą to ataki na po­ ziomie regionalnym i najprawdopodobniej spełzną na niczym. Rozmowy w Wietnamie zakończyły się stwierdzeniem, że .."istnieje tylko moralne zobowiązanie pomocy Połu­ dniowemu Wietnamowi, nic ma żadnych prawnych obowiązków".

19

Atak na Ban Mc T h u o t 5 lutego generał Dung Van Minh, szef Sztabu Generalnego armii Demokratycz­ nej Republiki Wietnamu, wyruszył w po­ dróż na południe, aby kierować stamtąd nadchodzącym natarciem. Jego wyjazd był trzymany w głębokiej tajemnicy. Po przy­ byciu do Wietnamu Południowego Dung założył kwaterę główną 35 km na zachód od Ban Mc Thuot. Dung wydał zakaz porozumiewania się przez radio, żołnierze mogli komunikować się tylko łącznością przewodową. Dung ukrył w pobliżu Ban Me Thuot trzy dywizje: 320, 316 i 10. Komuniści mieli dzięki temu lokalną przewagę 5,5:1 w lu­ dziach, 1,2:1 w czołgach i 2,1:1 w artylerii. Do przewagi liczebnej Dung dodał zaskoczenie. Garnizon Ban Me Thuot zajmował spory kompleks budynków. Dowódca północnowietnamski postanowił, aby zmotoryzowane jed­ nostki uderzeniowe poruszały się błyskawicz­ nie. Ograniczył leż liczbę patroli. W ramach operacji dezinformacyjnej Dung rozpoczął trzy akcje: w pobliżu Pleiku zorganizował ope­ rację radiową: jeden nadajnik, agregat prądo­ twórczy i kilku ludzi sprawiło wrażenie, że 320 Dywizja rozlokowała się właśnie w tamtym re­ jonie, z kolei 968 Dywizja przesuwała się z Laosu w kierunku Pleiku, robiąc jak najwięcej hałasu. Tajna policja południowowietnamska Walki o Ban Me Thuot

(SRW)

Południowowietnamski CI1-47 (USAF)

teraz zrozumiał, jaki był rzeczywisty cel ata­ ku komunistów, postanowił wysłać posiłki obrońcom. Chciał wysłać do Ban Me Thuot 44 pułk z 23 Dywizji, lecz dysponował tylko 7 śmigłowcami CH-46, a dotarcie do Ban Me Thuot drogą lądową nie wchodziło w grę. Podczas startu aż pięć śmigłowców uległo awarii (!). Mimo to pododdziały 44 pułku zostały załadowane na pozostałe Chinooki oraz kilkanaście UH-1 i zostały prze­ transportowane, a następnie desantowane na wschód od Ban Me Thuot. Po wylądowa­ niu większość żołnierzy rozbiegła się jednak w poszukiwaniu swoich rodzin, bardziej tro­ szcząc się o losy swoich bliskich niż o obro­ nę miasta. Jedynie komandosi, piechota morska i spadochroniarze przemieszczali się w jego kierunku. Rozpaczliwa akcja desantu niewiele zmieniła. Tego samego dnia, o godzinie 17:30 generał Dung stwierdził, że miasto jest praktycznie zdobyte, mimo że walki to­ czyły się na wschód od niego, a w samym Ban Me Thuot było jeszcze kilka izolowa­ nych punktów oporu. Już 11 marca rano Dung wysyłał meldunek do Hanoi, że mia­ sto zostało zdobyte. Faktycznie zaś opór w Ban Mc Thuot ustał ostatecznie tydzień później - 18 marca. Upadek Ban Me Thuot przeciął linie komunikacyjc łączące Płasko­ wyż Centralny z rejonem Sajgonu. 21

Z a g ł a d a II R e g i o n u W o j s k o w e g o 11 marca Thieu spotkał się z premierem, szefem połączonych sztabów i doradcą do spraw bezpieczeństwa narodowego. Prezy­ dent przedstawił im swoją nową strategię obronną wobec możliwości przecięcia kraju na dwie części. Stwierdził, że "...siłami, któ­ rymi dysponujemy nie możemy obronić całe­ go terytorium państwa. Jeżeli będziemy upierali się przy utrzymaniu każdej odosob­ nionej placówki, zostaniemy powoli oskuba­ ni". Thieu mówił, że należy "wzmocnić i utrzymać Wietnam Potrzebny", tzn: Czwarty Region Wojskowy - Deltę Mekongu, Trzeci Region - wokół Sajgonu i południową część Drugiego Regionu Wojskowego. Na tych obszarach znajdowały się największe bogac­ twa kraju: ropa naftowa, złoto, ryż. Nowa li­ nia obronna miała przebiegać od Tay Ninh, Dalat, do Nha Trang na wybrzeżu. Wszy­ stkie tereny na północ od nowej linii obron­ nej zostałyby oddane komunistom (połowa kraju!). Jedynie na północy Wietnamu Połu­ dniowego w Pierwszym Rejonie Wojskowym pozostawione byłyby trzy silne enklawy wo­ kół miast Hue, Da Nang i Chu Lai. Po prze­ grupowaniu się oddziałów wycofanych z II Regionu Wojskowego, oddziały południowowietnamskie ruszyłyby do kontrataku odbijając Ban Me Thuot. 14 marca, Thieu, premier Khiem, szef sztabu Cao Va Vien i doradca do spraw bez­ pieczeństwa narodowego Cjuang spotkali się w Cam Ranh z dowódcą II Okręgu Wojsko­ wego generałem Phu. Na początku spotka­ nia Phu przedstawił sytuację w swoim okrę­ gu wojskowym. Określił ją jako złą. Pleiku było prawic okrążone - zdaniem Phu mogło się ono bronić najwyżej jeszcze sześć tygod­ ni. Z kolei Thieu przedstawił swoją nową strategię, którą określił "Mała głowa, duży zad", a Amerykanie "lekko u góry, ciężko na dole". Następnie dyskutowano o możliwości odbicia Ban Me Thuot. Thieu rozkazał Phu wycofanie się z Pleiku i Kontumu, przegru­ powanie się i atak na Ban Me Thuot. Z lej rozmowy Phu wyszedł przekonany, że jego głównym zadaniem jest wycofanie się z Pła­ skowyżu Centralnego, Thieu zaś był przeko­ nany, że wydał rozkaz odbicia Ban Me Thu­ ot (narady z Thieu słynęły z braku precyzyj­ nych decyzji). Pewne jest jedynie, że zdecydowano ewakuację Pleiku. 22

saperzy, posterunki medyczne, dalsza ewa­ kuacja lotniska. 18 marca - personel sztabu Drugiego Regionu Wojskowego i władze prowincji, policja wojskowa, czołgi, wozy opancerzone. 19 marca - zaplecze, grupa komando­ sów, ostatnie wozy pancerne. Na czele kolumny mieli poruszać się sape­ rzy, którzy powinni /.reperować bądź wzmoc­ nić mosty na drodze 7. Aby uniknąć paniki wśród cywilnej ludności, w mieście miała po­ zostać policja i oddziały sił regionalnych. Już 15 marca 20 Grupa saperów i pier­ wsze oddziały liniowe opuściły Plciku, a wieść o odwrocie rozeszła się po mieście. Początko­ wo generał Phu był względnie zadowolony przemieszczenie trzonu korpusu, ludzi, sprzę­ tu, ton amunicji, rezerw paliwa wystarczają­ cych na półtora miesiąca, żywności na dwa miesiące nie było jednak łatwą sprawą. Czok) kolumny poruszało się zbyt wolno. Dowództwo zgrupowania z Pleiku nie wysłało zwiadowców do sprawdzenia drogi nr 7, dopie­ ro w trakcie operacji okazało się więc, że miej-

scami przypomina ona trzęsawisko, a napra­ wa mostów zajmuje zbyt dużo czasu. Do ko­ lumny przyłączyło się też wielu cywilów uciekających z. miasta, a żołnierze zabrali ze sobą rodziny wraz z całym dobytkiem. Po­ wodowało to coraz większe opóźnienie ru­ chu kolumny i ogólną dezorganizację. 16 marca, po przeanalizowaniu rapor­ tów, generał Phu uznał już sytuację na dro­ dze odwrotu za złą. Północni Wietnamczycy podejrzewali, że przeciwnik szykuje wielką operację wojskową. Szpiedzy z. miasta do­ nieśli jednak, że cena biletu lotniczego z Pleiku do Sajgonu dochodzi do 40000 pia­ st rów (średnia płaca miesięczna wynosiła 35000 piastrów), a śmigłowce transportowe startujące z lotniska odlatują w kierunku wybrzeża i nie powracają. Dla Dunga sytu­ acja była jasna - Południowi Wietnamczycy wycofują się, nie wierzył jednak, że Połu­ dniowi Wietnamczycy chcą wycofać wszy­ stkie siły z Drugiego Regionu. Przejezdne drogi Nr 19, 14, 21 były przecież kontrolo­ wane przez siły komunistyczne. Dung nie

23

bral pod uwagę drogi nr 7, gdyż jego wywiad utrzymywał, że jest ona nie do przebycia dla ciężkich pojazdów. O godzinie 21:00 16 marca Dung otrzymał wiadomość, że wszy­ stkie jednostki południowowietnamskie otrzymały rozkaz wycofania się z Pleiku. Do­ piero wtedy zdał sobie sprawę, że są one od 48 godzin w drodze. Wydał więc rozkaz 320 Dywizji, aby jak najszybciej wyruszyła w kie­ runku Tiry Hoa by zatrzymać koło kolumny. 968 Dywizja miała wyruszyć w kierunku Plei­ ku, zająć miasto lub, jeśli nie będzie to mo­ żliwe, ominąć i zaatakować kolumnę od tyłu. Tymczasem w Pleiku i Kontumie ewaku­ 24

acja opóźniała się i przebiegała coraz b* dziej niesprawnie. Tłumy uchodźców zabH kowary pasy startowe, wszyscy pragnęli di stać się do samolotów. W nocy z 16 na I marca w Pleiku podpalono składy palral amunicji, których nie planowano ewakul wać, a także instalacje w bazie wojskowej. I Z godziny na godzinę kolumna p o ł dniowowietnamska na drodze nr 7 porusa ła się coraz wolniej. Panował w niej coil większy chaos. Cywile wymieszali się z wJ skowymi. Czołgi i wozy opancerzone ślizga się w błocie. Dowódcy wydawali sprzeczł rozkazy. Bataliony i kompanie rozciągną

1'oludniowowit'tnumskie kolumny podczas odwrotu z 1'laskowyżu Centralnego (SRW)

się, gubiąc swoje pododdziały. Kolumna za­ czynała być atakowana przez patrole północnowictnamskie. Równocześnie z ofensywą na Płaskowy­ żu Centralnym wojska północnowictnamskie zaatakowały III Region Wojskowy. 18 marca padło miasto An Loc - sto kilometrów na północ od Sajgonu i trzysta kilometrów na południowy wschód od drogi nr 7. Wpłynęło to fatalnie na morale wycofających się od­ działów. Poprawnie zaplanowany i zorgani­ zowany odwrót przerodził się w ucieczkę. W dzień ludzie byli dręczeni przez upał, a nocą przez wilgoć dżungli. Coraz częściej spotkać można było ciała na poboczu drogi. Zaczęło się ostrzeliwanie konwoju. Artyleria północnowietnamska, kierowana przez ukry­ tych na poboczu drogi zwiadowców, z całą siłą bombardowała kolumnę - gdy pozwalała na to pogoda nadlatywały południowowiet­ namskie śmigłowce aby zabrać rannych, ko­ biety i dzieci. Wietnamczycy Północni ostrzeliwali konwój w ten sposób, aby stwo­ rzyć jak największe zatory (np. przez znisz­ czenie ciężarówek). Wojsko i cywilów ostrzeliwano z broni maszynowej i artylerii. 20 marca czoło kolumny zatrzymało się na rzece Ba. Most na niej był zniszczony, a brak sprzętu i saperów uniemożliwiał jego szybkie odbudowanie. Rzeka była co prawda płytka, ale dno miała muliste i zdradliwe. Śmigłowce przetransportowały stalowe maty cło wyłożenia dna rzeki, lak aby mogły po nich przejechać czołgi i ciężarówki. Czoło kolumny było cały czas ostrzeliwane przez komunistów. Nadeszło wsparcie lotnicze, które co prawda było bardzo pomocne, ale bomby spadły za blisko. 7 batalion koman­ dosów poniósł ogromne straty. W kolumnie wybuchła panika. Kierowcy czołgów usiłowa­ li ominąć czoło kolumny i bród pokryły na dnie metalowymi matami. Ich pojazdy ugrzęzły w błocie. Żołnierze próbowali prze­ być rzekę wpław, jednak większość z nich zginęła, topiąc się. Sytuacja została opano­ wana dopiero po godzinie. Następnego dnia - 21 marca, czoło ko­ lumny zatrzymało się. Tym razem na rozle­ wiskach na wschód od miasta Cung Son. Co gorsza, bataliony 320 Dywizji północnowietnamskiej rozczłonkowały konwój, dzieląc go

na kilka części. Z powodu złej pogody nie­ możliwe było wsparcie lotnicze. 22 marca, zaledwie 40 km od Tuy Hoa, czoło kolumny natrafiło na pozycje ryglowe 320 Dywizji. W nocy z 22 na 23 marca 35 i 51 bataliony komandosów południowowietnamskich wspierane przez 15 czołgów M-48 odparły atak 64 pułku z 320 Dywizji północnowietnamskiej. 23 marca pogoda poprawiła się i śmigłowce CH-47 dokonały zrzutu zaopatrze­ nia. Na pomoc przybyło także lotnictwo. Ko­ mandosi wspierani z powietrza, którzy doko­ nali śmiałej akcji przedarcia się przez nieprzy­ jaciela i zniszczenia go na pozycjach wzdłuż drogi 25 marca, dotarli do Tuy Hoa. Skutki wycofania się z Płaskowyżu Cen­ tralnego były straszne. Większość sił podle­ głych południowowietnamskiemu II Regiono­ wi Wojskowemu przestała praktycznie istnieć. Niektóre jednostki straciły ponad połowę swojego stanu osobowego. Całkowitemu zni­ szczeniu uległo siedem pułków piechoty i bry­ gada pancerna. Z 200 tys. cywilów i wojsko­ wych, którzy wyruszyli z Pleiku i Kontumu do celu dotarło tylko 60 tys. Wiadomość o klęsce błyskawicznie rozniosła się po całym kraju, wywołując nastój przerażenia i pragnienia ewakuacji w bezpieczne miejsce wśród władz lokalnych i ludności cywilnej. 25

Upadek I Regionu Wojskowego 1 Region Wojskowy dowodzony był przez generała Ngo Quang Truonga, jedne­ go z najwybitniejszych dowódców południowowietnamskich (podczas ofensywy komunistycznej w 1972 roku, trzema dywi­ zjami odbił Quang Tri, utrzymywane przez sześć dywizji pólnocnowietnamskich). Generał Truong po przeanalizowaniu sytuacji wierzył, że będzie mógł utrzymać swój region. Dysponował on pięcioma dywi­ zjami: 1, 2, 3, dywizją spadochroniarzy i dy­ wizją piechoty morskiej. Przeciwnik miał w tym rejonie pięć dywizji: 325, 324, 304, 711, i 2. Dodatkowo w kierunku I Regionu prze­ mieszczała się odwodowa 341 Dywizja. 12 marca Thieu rozkazał Truongowi przerzucenie na południe kraju drogą mor­ ską dwóch dywizji: piechoty morskiej i powietrznodesantowej. Truong wpadł we wściekłość i chciał podać się do dymisji. Jed­ nak 13 marca spadochroniarze wyruszyli do Sajgonu, a 15 marca piechota morska opu­ ściła swoją siedzibę w Quang Tri. 16 marca rozgłośnie radiowe zaczęły nadawać relacje z drogi nr 7. Wywołało to panikę i masową ucieczkę ludności cywilnej, tym bardziej, że urzędnicy administracji prowincji wyjechali jako pierwsi. Mieszkańcy Quang Tri uciekali do Hue, mieszkańcy Hue do Da Nang. W

26

cizie bronione". Droga nr 1, łącząca Hue i Da Nang, została już odcięta przez komuni­ stów. W tym samym czasie stacje radiowe powtarzały przemówienie Thieu. 20 marca w Hanoi Biuro Polityczne i Centralny Komitet Wojskowy podjęty ważną decyzję. Zgodnie ze wskazówkami Dunga, rozkazano kontuować ofensywę i "wprowa­ dzić w życie, prędzej niż przewidywano, plan wyzwolenia Sajgonu". Tego samego dnia Thieu otrzymał raport południowowietnamskiego wywiadu: "Komuniści przerzucili pięć z siedmiu rezerwowych dywizji i dysponują teraz dziewiętnastoma dywizjami piechoty w

Południowym Wietnamie." 24 marca o godzinie 6:00 generał Truong rozkazał wycofanie się z Hue, postano­ wił też wcielić w życie pomysłowy plan wykorzystujący to, że niedaleko na wschód od wybrzeża morskiego położona jest wyspa Vinh Loe. Resztki spadochroniarzy i pie­ choty morskiej oraz 1 Dywizja miały przejść właśnie przez tę wyspę. Saperzy mieli zaś wybudować most łączący południową część wyspy ze stałym lądem niedaleko Da Nang. Część oddziałów miała być ewakuowana drogą morską. W początkowej fazie manew­ ru, wycofanie przebiegało bardzo sprawnie. 27

Mimo ostrzału artylerii północnowietnamskiej, oddziały poruszały się szybko. Jedno­ stki opóźniające powstrzymywały pościg przeciwnika. Ale następnego dnia, podobnie jak na drodze nr 7, cywile przemieszali się z wojskowymi, co spowodowało to zamiesza­ nie i chaos w konwoju. Dyscyplina w oddzia­ łach stopniowo ulegała rozprężeniu. Gene­ rał Dien Nguyen Van w obecności żołnierzy zarzucił dowództwu zdradę. Na wyspie część wojska oczekiwała na statki, które miary ich ewakuować do Da Nang. Inni podążali na południe. Saperzy nie zdołali niestety usta­ wić mostu pontonowego, gdyż morze było bardzo wzburzone. Cały czas z. okolic Hue dobiegły odgłosy kanonady. Po południu 25 marca pociski spadały już na wyspę, a statki, które miały zabrać żołnierzy oczekujących na ewakuację nie nadpłynęły. Most wciąż nie był ukończony. Wśród żołnierzy wybuchła panika. Zdesperowane grupy zajęły siłą kil­ ka statków, które miały służyć saperom jako szkielet mostu. Ci, którzy próbowali dotrzeć wpław do statków, potopili się. Duża liczba żołnierzy zdezerterowała. 26 marca do Da Nang dotarli spadochroniarze, piechota morska i większość jednego z pułków 1 Dy­ wizji. Tego samego dnia, praktycznie bez walki, Północni Wietnamczycy zdobyli Hue. Dzień wcześniej, 25 marca, w Hanoi, Biuro Polityczne ogłosiło: "Nasza generalna ofensywa została rozpoczęta kampanią na Płaskowyżu Centralnym. Nadszedł oczekiwa­ ny moment strategiczny. Zostały spełnione wszystkie warunki, wcześniej niż przewidy­ wano, do urzeczywistnienia naszej niezło­ mnej decyzji wyzwolenia Południa. Biuro Polityczne zatwierdza do realizacji, w jak najkrótszym terminie, koncentrację środ­ ków: ludzi, broni i materiałów w celu wy­ zwolenia Sajgonu przed nastaniem pory de­ szczowej". Do kierowania działaniami na Południu wyznaczono z ramienia Biura Poli­ tycznego Le Duc Tho, z ramienia armii ge­ nerała Dunga. Atakiem na Sajgon kierować miał Pham Hung - sekretarz partii komuni­ stycznej na Południu i generał Tran Van Tra. Le Duc Tho wyruszył na południe 28 marca. Tego samego dnia w Sajgonie Thieu spotkał się z. Radą Ministrów. Po wysłucha­ niu raportu dotyczącego sytuacji gospodar­ czej kraju - stwierdzającego, że jeśli ofensy28

Północnowiclnamskie czołgi na ulicach Da Nang w 1975 roku (SRW)

nocni Wietnamczycy będą atakować miasto od północy". O godzinie 14:00 sity regionalne tworzące kordon wokół Da Nang opuściły swoje stanowiska, a personel składów amuni­ cji i paliw uciekł. Z Sajgonu przyszedł roz­ kaz: "Ewakuować śmigłowce i samoloty woj­ skowe". Ogień artylerii północnowietnamskicj przeniósł się i skoncetrował na porcie i kwaterze głównej I Regionu. O godzinie 22:30 Truong wydał rozkaz przeniesienia swojej kwatery głównej na okręt. Wydał też rozkaz rozpoczęcia ewakuacji o godzinie 6:(K) następnego dnia. Tymczasem tłumy uchodźców zalały port cywilny i wojskowy, chcąc jak najszybciej dostać się na okręty. Na redzie portu Da Nang na nowy dzień oczeki­ wały statki południowowictnamskie, a także tajwańskie i poludniowokoreańskie. Wielka Brytania, Filipiny i Australia zadeklarowały gotowość uczestnictwa w operacji ratowania uchodźców. Także Stany Zjednoczone wysła­ ły osiem statków dla przetransportowania uciekających Wietnamczyków. 28 marca rano, port spowijała tak gęsta mgła, że wpłynięcie do niego było prawie niemożliwe. Pijani żołnierze wywołali zamie­ szki, strzelając do ludności cywilnej, która Jeden ze statków ewakuacyjnych po wypłynięciu i. Da Nang

szabrowała domy, sklepy, składy żywności. Podczas aresztowań prowadzonych przez żandarmerię schwytano trzech agentów północnowietnamskich wyposażonych w na­ dajniki, którzy kierowali ogniem artylerii. Na lotniskach ludzie walczyli o miejsca w samolotach. Najbardzej zdesperowani cze­ piali się kół, gdy maszyny już. startowały. To, co działo się w porcie przerastało to, co działo się na drodze nr 7. Ludzie usiłowali dostać się wpław do okrętów na redzie. Wy­ buchały bójki o łódki. Plaże zawalone byty sprzętem wojskowym i bronią. Sam generał Truong wpław dotarł do łodzi, a następnie na wojenny okręt południowowietnamski. 29 marca po południu, przy minimalnym oporze, wojska północnowietnamskie zajęty drugie co do wielkości miasto w Południo­ wym Wietnamie - Da Nang. W mieście znaj­ dowało się 100 tysięcy żołnierzy południowowietnamskich z regularnej armii i oddziałów regionalnych. Zostali oni poko­ nani przez 50 tys. żołnierzy północnowiet­ namskich. Straty byty ogromne. Na samym tylko lotnisku komuniści zdobyli 180 samo­ lotów. Z Da Nang ewakuowało się 50 tys. cywilów i 16 tys. wojskowych. (SRW)

2')

Obrona Xuan Loc Po klęsce w Da Nang armia poludniowowietnamska cofała się właściwie bez stawiania oporu. 31 marca ewakuowano Dalat, tego samego dnia armia Demokraty­ cznej Republiki Wietnamu zdobyłaTuy Hoa. 1 kwietnia w wyniku paniki wywołanej ewakuacją urzędników administracji pro­ wincji wojsko opuściło Nha Trang. 3 kwiet­ nia 316 i 320 dywizje północnowietnamskie zdobyły wielką bazę lotniczą i morską w Cam Ranh. Na początku kwietnia do miejscowości Loc Minh, 100 km na północ od Sajgonu, przybył generał Dung. W Loc Minh umiesz­ czona została Kwatera Główna wojsk północnowietnamskich w Wietnamie Połu­ dniowym. Stamtąd generał Dung pragnął kierować działaniami swoich wojsk, aż do zakończenia wojny. 7 kwietnia po raz pier­ wszy w 1975 roku ostrzeliwany był Sajgon. Około 60 pocisków moździerzowych i rakie­ towych spadło na rafinerię ropy naftowej w dzielnicy Nha Be. 8 kwietnia, około godziny 9:00 południowowietnamski samolot F-5 nadleciał z południa i zanurkował nad Pałacem Niepod­ ległości, zrzucając dwie 113 kg bomby z wy­ sokości 300 m. Wybuchły one na dziedzińcu. Następnie samolot zawrócił i zrzucił dwie kolejne bomby, które okazały się niewypała­ mi. Potem F-5 ostrzelał z działka składy pa­ liw w Nha Be i odleciał na północ. Sajgon obiegły plotki o śmierci prezydenta. Aby po­ łożyć im kres Thieu przemówił przez radio. Dopiero po południu wyjaśniła się sprawa ataku lotniczego. Samolot wystartował z ba-

zy w Bień Hoa. Jego pilotem byl porucznM południowowielnamskicgo lotnictwa Nguyen Thanh Trung. Po bombardowaniu o d l e ł ciał na Północ i wylądował na jednym z lot­ nisk opanowanych przez Północnych Wiet­ namczyków. Trung został awansowany nal kapitana lotnictwa północnowietnamskiegoj otrzymał order i został dowódcą eskadry I złożonej ze zdobycznych samolotów. Później I okazało się, że powodem jego postępowania I były obawy o los rodziny, która została w Dal Nang. Na początku kwietnia komunistyczna I ofensywa przerodziła się w prawdziwy! "Blitzkrieg". Kolumny żołnierzy, zaopatrze­ nia i czołgów sunęły na południc w kierunku Sajgonu, nie napotykając praktycznie oporu. I Statki północnowietnamskie z zaopatrzę-1 niem wpływały do Zatoki Cam Ranh, zdoby-1 te samoloty południowowietnamskie prze­ woziły zaopatrzenie z Północy, lądując w Da I Nang i Kontumie. Miasta południowowiet-| namskic padały jedne po drugim. Od półno-l cy do Sajgonu zbliżało się dziesięć dywizji przeciwnika. Ten północnowietnamski rajd został powstrzymany dopiero 10 kwietnia na \ 48 km na wschód od Sajgonu w mieście Xu-| an Loc. Xuan Loc było stutysięczną stolica pro-l wincji. Między Xuan Loc a Sajgonem znaj­ dowała się już tylko jedna duża baza woj-l skowa w Bicn Hoa. W Xuan Loc pozycje I obronne zajęła 18 Dywizja południowowietnamska, dowodzona przez generała Le Minh Dao. Generał Tra atakując miasto za­ stosował klasyczny manewr kleszczy. Doi szturmu rzucono trzy dywizje z 2 Korpusu: W kwietniu 1975 dro­ gi w kierunku Sajgo-I nu wypełniły kolumny uciekinierów (SRW)

Południowowtetnamski LJII-1 w okresie walk <> Xuan Loc

341 Dywizja zaatakowała z północnego za­ chodu, 7 Dywizja z północnego wschodu, 6 Dywizja z. kierunku południowo-zachodniego. Jako pierwsza do ataku ruszyła 341 Dy­ wizja wspierana przez artylerię i czołgi T-54. Żołnierzom północnowietnamskim udało się wedrzeć prawie do centrum miasta. Zostali oni zatrzymani dopiero w okolicy dworca autobusowego i placu targowego. Żołnierze 43 pułku 18 Dywizji po straszliwej i krwawej walce wręcz zatrzymali i wyparli przeciwnika z miasta. Północnowictnamska machina wo­ jenna zaczęła odczuwać problemy logistycz­ ne. Artyleria komunistyczna wystrzeliła pod­ czas pierwszej doby 10 tys. pocisków. Pod­ czas ataku Północni Wietnamczycy stracili też wiele czołgów. Z kolei obrońcy Xuan Loc otrzymali posiłki w postaci brygady spadochroniarzy. Morale Południowych Wietnamczyków by­ ło bardzo dobre. Nie odczuwali oni "syn­ dromu rodzinnego". Ich najbliżsi zostali wcześniej ewakuowani do Sajgonu. Żoł­ nierze myśleli więc przede wszystkim o walce. Spadochroniarze byli doskonale przeszkoleni i choć ich dwie brygady stra­

(USAF)

ciły już 1/3 ludzi osłaniając odwroty pod Phan Thiet i Phan Rang, zdobyły jednak ol­ brzymie doświadczenie. Maszerując na swo­ je pozycje w Xuan Loc odrzucili hełmy i za­ łożyli czerwone berety, aby pokazać swoje męstwo i pogardę śmierci. 341 Dywizja północnowictnamska po­ niosła duże straty od uderzeń południowowietnamskich A-l, F-5 i C-130 startujących z bazy Bień Hoa. W związku z zaciekłą ob­ roną Południowych Wietnamczyków generał Tra rzucił do walki odwodowe pułki 6 i 7 Dywizji, a także 325 i 312 Dywizję. Około 40000 żołnierzy stanęło naprzeciw 5000 żoł­ nierzy południowowietnamskich, którzy byli dzień i noc zasypywani gradem pocisków przez szturmujące oddziały komunistyczne. Mimo przewagi w ludziach straty północnowietnamskie były spore. Do 15 stycznia wy­ niosły one ponad 2000 ludzi. 14 kwietnia Kwatera Główna wojsk północnowietnamskich w Loc Ninh otrzy­ mała rozkaz z Biura Politycznego w Hanoi: "Bitwa o Sajgon ma nosić miano Kampanii Ho Chi Minh'a". Dla obrońców Xuan Loc szczególnie 31

Poludniowowielnamski czołg M41 podczas walk w 1975

przydatne było wsparcie lotnicze i artyleryj­ skie. Śmigłowce ewakuowały rannych, a ofi­ cerowie otrzymywali wsparcie lotnicze na każde żądanie. Śmigłowce precyzyjnie ozna­ czały cele dla artylerii. Lotnictwo południowowietnamskie po raz pierwszy użyło bomby paliwowo-powietrznej BLU-82, tzw. "koszącej stokrotki". Bomba ta została zrzu­ cona przez C-130 Hercules w nocy z 21 na 22 kwietnia na stanowisko dowodzenia 341 Dywizji, położone sześć kilometrów na pół­ nocny zachód od Xuan Loc. Fala uderzenio­ wa wstrząsnęła miastem. W sztabie generała Tra po otrzymaniu wiadomości o wybuchu bomby myślano, że armia południowowietnamska użyła broni atomowej. Bomba zabiła setki żołnierzy i oficerów północnowietnamskich. Ludzie po prostu podusili się z braku tlenu. Po ostrzelaniu przez artylerię północnowietnamską bazy Bień Hoa, samoloty wspomagające Xuan Loc zostały przeniesio­ ne do Tan Son Nhut w Sajgonie. Generał Tra próbował obejść pozycje południowowietnamskie od zachodu, lecz jego dywizje 5 i 7 zostały powstrzymane przez jednostki sił regionalnych i flotyllę rzeczną w miejscowości Ben Luc nad rzeką Sajgon. Wojska komunistyczne poniosły tu poważne straty. Ataki północnowietnamskic zostały też odparte w prowincji Tay Ninh. Mimo bohaterskiej obrony, 20 kwietnia sy­ tuacja militarna Wietnamczyków Południo­ wych pod Xuan Loc wyglądała rozpaczliwie. Tego samego dnia prezydent Thieu otrzymał wiadomość od dowódcy III Regionu Woj32

r o k u (US Army)

skowego, że bitwa jest już praktycznie prze­ grana. 21 kwietnia, prezydent Południowego) Wietnamu Thieu, podał się do dymisji. Klęska pod Xuan Loc, ale przede wszy­ stkim hasło komunistów "Póki Thieu stoi u władzy, nie będzie negocjacji", zmusiły go do ustąpienia. Rezygnując z władzy,] Thieu przekazał ją dotychczasowemu wice­ prezydentowi Huong'owi, bardziej skłon­ nemu do kompromisów z komunistami Thieu w swoim ostatnim przemówieniu te­ lewizyjnym do narodu ostro potępił Ame­ rykanów, zarzucając im opuszczenie soju­ sznika w godzinie próby. 22 kwietnia 18 Dywizja wycofała się z Xuan Loc. Odwrót ten był dobrze zaplano­ wany i sprawnie wykonany. Osłaniało go lot­ nictwo. Dywizja, która w obronie Xuan Loc straciła 30% ludzi, przegrupowała się w Long Binh i Bicn Hoa. 1 Brygada Spado­ chroniarzy zajęła pozycje obronne na dro­ dze Nr 15 prowadzącej do strategicznego portu Vung Tau. Teraz Północni Wietnam­ czycy postanowili zaatakować Bicn Hoa. Udało im się przeciąć drogę Nr 22 łączącą Sajgon z Tay Ninh, jednak oddziały połu­ dniowowietnamskie broniły się nadal. Tego samego dnia w Loc Ninh genera Le Duc Tho, Pham Hung oraz generałowie Dung i Tra złożyli swoje podpisy na planie ataku na Sajgon. Tra i Dung wyjechali naty­ chmiast do Ben Cat na północ od Sajgonu gdzie znajdowało się ich wysunięte stanowi­ sko dowodzenia.

UPADEK SAJGONU 25 kwietnia ex-prczydent Thieu odleciał na Tajwan. Tymczasem armia południowowietnamska rozpaczliwie próbowała po­ wstrzymać komunistów. Po upadku Ta Ninh, 25 Dywizja broniła stolicy od północ­ nego-zachodu przed atakami 320, 316, 10, 968 Dywizji Północnowielnamskiej. 26 kwietnia komuniści ostrzelali przedmieścia Sajgonu. Rozpoczęła się bezpośrednia walka o miasto. 26 kwietnia generałowie Tra i Dung do­ tarli do Ben Cal. Po raz ostatni naniesiono poprawki na plan ataku: z północnego za­ chodu miał zaatakować 3 Korpus, od półno­ cy - 1 Korpus, od wschodu - 4 i 2 Korpus, a od południowego zachodu 232 Zgrupowanie Taktyczne. Razem osiemnaście dywizji liczą­ ce 150 tys. żołnierzy. 28 kwietnia nowy prezydent Południo­ wego Wietnamu Huong, przekazał władzę przedstawicielowi "trzeciej siły" - generałowi Duong Van Minh'owi, którego przywództwo stawiali komuniści jako warunek negocjacji. Podobnie jak wiele razy wcześniej okazało się to jednak oszustwem. Tego samego dnia o godzinie 18:15 trzy samoloty A-37 w barwach lotnictwa południowowietnamskiego ukazały się nad lotni­ skiem Tan Son Nhut. Samoloty zrzuciły bomby na lotnisko i choć część pocisków

Zdobywca Sajgonu - generał Van Ticn Dung (SRW)

spadła na pobliskie pole, to te, które trafiły, uszkodziły pas startowy i zniszczyły siedem samolotów transportowych. Na lotnisku powstała panika wśród cy­ wilów oczekujących na ewakuację. Dwa F-5

Żołnierze północnowietnamscy w czasie walk o haze lotniczą Tan Son Nhut (SRW)

Dowódca III Regionu Wojskowego generał Nguyen Van Toan

wystartowały aby zestrzelić intruzów, ale atakujący zdążyli się już wycofać na bezpie­ czną odległość. Samolotami A-37 kierował ten sam dezerter z południowowietnamskiego lotnictwa, który kilka dni wcześniej zaatakował Pałac Niepodległości i dwaj piloŻołnierzc północnowietnamscy podczas zajmowania bazy Tan Son Nhut (SRW)

1

40

ci północnowietnamscy. Operacja la zoslała nazwana przez komunistów "Zdecydowani zwyciężyć". Był to pierwszy przypadek, kiedy Północni Wietnamczycy zdecydowali się na użycie lotnictwa w Wietnamie Południo­ wym. Po tym ataku dowódca lotnictwa polu- I dniowowietnamskiego wydał rozkaz ewakuacji samolotów do Tajlandii. 29 kwietnia, od godziny 4:00 północno- i wietnamska artyleria rozpoczęła ostrzał Tan Son Nhut. Na lotnisku zginęło dwóch amery-1 kańskich żołnierzy piechoty morskiej, którzy j pilotowali amerykańskie samoloty. Żniszczo-1 ny został jeden C-130. Rannych zostało wie­ lu cywilów poludniowowiclnamskich. Na lot­ nisku płonęły też składy amunicji i paliwa. Żołnierze północnowietnamscy podchodzili coraz bliżej lotniska. Do godziny 6:00 za po­ mocą rakiet przeciwlotniczych Strieła ze­ strzelili trzy samoloty. Artyleria komunisty­ czna zajęła stanowiska tylko 4 km na północ od lotniska. O godzinie 9:30 ostrzał zoslał przerwany. Lotnisko było zawalone wrakami samolotów i śmigłowców, a pas startowy po­ dziurawiony - lotnisko nie nadawało się do użytku. Dopiero po uprzątnięciu wraków mogły na nim lądować śmigłowce. O godzi-j nie 12:15 prezydent Minh otrzymał wiado-| mość ze sztabu: 10 i 316 Dywizja północno] wietnamskie rozbiły 25 Dywizję w pobliżu Cu Chi, 30 km na zachód od Sajgonu. Dywi-| zje pólnocnowictnamskie otoczyły 22 Dywi-J zję, która od tej chwili broniła się zaciekle w

okrążeniu, ale nie mogła wycofać się do sto­ licy. Przez cały dzień trwało zamykanie "sta­ lowych kleszczy" wokół Sajgonu, zaplanowa­ nych wcześniej przez Północnych Wietnam­ czyków. O północy 29 kwietnia generał Dung wydał rozkaz o wstrzymaniu ostrzału artyleryjskiego i przystąpieniu do ostatecz­ nego szturmu na Sajgon. 30 kwietnia o go­ dzinie 5:00 cztery kolumny pancerne ruszyły na stolicę Południowego Wietnamu. Już o 10:25 prezydent Minh ogłosił przez radio jednostronne zawieszenie broni i gotowość do negocjacji z komunistami oraz przekaza­ nia im władzy. Po wysłuchaniu tego komuni­ katu Dung nakazał tylko "przyspieszenie ofensywy i zgniecenie każdej próby oporu". Niektóre jednostki południowowietnamskie. które nic usłuchały rozkazu Minha, próbowały jeszcze bronić stolicy. Piechota

morska stawiała opór w pobliżu mostu Newport. Spadochroniarze bronili się w po­ bliżu katedry. Ich opór został jednak szybko złamany. O godzinie 11:45 Północni Wiet­ namczycy zajęli lotnisko Tan Son Nhut. O godzinie 12:15 półnoenowietnamski czołg T-54 wyłamał bramę i wjechał na dzie­ dziniec Pałacu Prezydenckiego. Do końca dnia komuniści zajęli cały Sajgon i wszystkie ważne instytucje, w tym Sztab Generalny i budynek radia i telewizji. 30 kwietnia, mimo lokalnie liczebnej przewagi Południowych Wietnamczyków, komuniści zajęli wszystkie większe miasta w Delcie Mekongu. Tego dnia armia i władze administracyjne Południowego Wietnamu zostały ostatecznie rozbite. Wietnam Pół­ nocny odniósł ostateczne zwycięstwo nad Południem. 41

ZAKOŃCZENIE Co było przyczyną tej bezprecedensowej klęski w pierwszych czterech miesiącach 1975 roku? Bezpośrcdną przyczyną był tragicznie za­ kończony odwrót strategiczny z Płaskowyżu Centralnego. Wycofanie się dużych formacji wojskowych powinno być zaplanowane i przeprowadzone bardzo precyzyjnie. Tym­ czasem dowódcy południowowietnamscy mieli zaledwie godziny na zaplanowanie od­ wrotu sił podległych II Regionowi Wojsko­ wemu. Po jego zagładzie w całym kraju wy­ tworzyła się psychoza ucieczki w bezpieczne miejsce. Pamiętano bowiem masakrę prze­ prowadzoną w Hue w 1968 roku, kiedy to w opanowanym przez komunistów czasowo mieście zamordowano około 2800 osób w ja­ kikolwiek sposób związanych z władzami. Wynikiem tych nastrojów było utracenie wła­ ściwie bez walki I Regionu Wojskowego. Dopiero gdy nie było gdzie się ewakuować, a jeszcze istniały możliwości obrony Południo­ wi Wietnamczycy zademonstrowali światu, że chcą i potrafią walczyć. Niestety, wcześniej­ sze straty i brak jakiegokolwiek wsparcia z

zewnątrz uniemożliwił skuteczne powstrzy­ manie ofensywy komunistów. Amerykanie pozostawili sojusznika swojemu losowi, zaś Kongres USA przeznaczył tylko 300 min dolarów na przeprowadzenie ewakuacji swoich obywateli z oblężonego Sajgonu. Wojska komunistyczne otrzymywały ciągłe dostawy sprzętu i poparcie na forum mię­ dzynarodowym od wszystkich krajów socjali­ stycznych i lewicowej prasy na Zachodzie. Do końca 1975 roku całe Indochiny zna­ lazły się pod władzą komunistów. Komuni­ ści wietnamscy, w przeciwieństwie do Czer­ wonych Khmerów w Kambodży, którzy na­ tychmiast rozpoczęli eksterminację swojego narodu w imię idei, bardzo spokojnie roz­ poczęli swoje rządy nie chcąc zrażać sobie międzynarodowej opinii publicznej. Natych­ miast rozpoczęto jednak budowę socjali­ zmu, znacjonalizowano przemysł, banki i ziemię. Zlikwidowano niezależną prasę i rozgłośnie radiowe. W 1976 roku oficjalnie połączono oba Wietnamy tworząc Socjali­ styczną Republikę Wietnamu. Wzięto się również za społeczeństwo na południu, za-

Południowowietnamskic myśliwce K-5 po internowaniu w Tajlandii w 1975 roku (USAF)

46

kazano kolorowych strojów i długich wło­ sów. Siły bezpieczeństwa wyłapały prawie wszystkich współpracowników byłego rządu, ambasady USA i oficerów armii południowowietnamskiej, większość z nich trafiła do tak zwanych obozów reedukacji. W su­ mie przeszło przez nie ponad 200000 ludzi. Ponadto około milion mieszkańców miast zostało przesiedlonych przymusowo do "no­ wych stref gospodarczych" czyli na daleką wieś. Rozpoczęto też walkę z religią bez względu na wyznanie. Gospodarka Wietna­ mu nigdy się nie podniosła ze zniszczeń wo­ jennych, doszło nawet do tego że zaczęło brakować ryżu. Nadal większość pieniędzy pochłaniały siły zbrojne. Mimo zajęcia Sajgonu w Wietnamie nie nastał pokój, przywódcy Wietnamscy wplą­ tali kraj w rozgrywki radziecko - chińskie o Półwysep Indochiński, postanawiając odgry­ wać rolę regionalnego mocarstwa. Postawili przy tym na związki z ZSRR, udzielając między innymi zgodę na wykorzystanie swych baz .przez jego samoloty i okręty, dzięki czemu mogły one teraz kontrolować niedostępne wcześniej dla nich regiony świata. 25 grudnia 1978 roku 120000 wiet­ namskich żołnierzy zaatakowało rządzoną przez prochińskich Czerwonych Khmerów

Kambodżę. 7 stycznia zajęto Phnom Penh. Spowodowało to ostrą reakcję Chin - 17 lu­ tego 1979 roku 200000 chińskich żołnierzy zaatakowało północną granicę Wietnamu. Po zaciętych walkach Chińczycy dokonali totalnych zniszczeń w strefie przygranicznej, a następnie wycofali się. Zniszczenia te były bardzo dotkliwe, ponieważ strefa przygrani­ czna była jedynym rejonem Wietnamu nie zniszczonym przez wojnę i amerykańskie bombardowania. Akcja ta nie osiągnęła jed­ nak swojego celu - Wietnamczycy popierani przez ZSRR pozostali w Kambodży do 1989 roku. Oprócz skutków lokalnych upadek Saj­ gonu miał wpływ na sytuację globalną. Klęska Wietnamu Południowego i właści­ wie zerowa reakcja USA na utratę główne­ go sojusznika w ważnym rejonie świata obniżyła prestiż Stanów Zjednoczonych do niespotykanego od czasów II wojny świa­ towej poziomu. Sytuację tą natychmiast wykorzystał Związek Radziecki rozpoczy­ nając aktywne i skuteczne wspieranie swo­ ich interesów w świecie (Angola, Mozam­ bik, Etiopia, Jemen Południowy, Nikara­ gua czy w końcu Afganistan). Lata po upadku Sajgonu były szczytem potęgi ZSRR jako mocarstwa. 47