İSLÂM'DA ALTIN YÜZÜK KULLANIMI
İSLÂM'DA ALTIN YÜZÜK KULLANIMI
Prof. Dr. Ali YARDIM Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi H a d î s Anabilim Dalı B a ş k a n ı
İ S T A N B U L - 1998
Damla Yayınevi No: 320
DAMLA
ISBN 9 7 5 381
196-9
YAYINEVİ
B a b ı â l i C a d . N o : 5 0 C a ğ a l o ğ l u - İST. T e l : (0 2 1 2 ) 5 2 6 2 1 9 9 - 5 1 1 0 9 5 5 F a x : (0 2 1 2 ) 5 2 8 2 4 0 1 İnternet: www.damlayayinevi.com.tr E-Mail: d a m l a @ d a m l a y a y i n e v i . c o m . t r
Yayın Hakkı Copyright © : Damla Yayınevi. Dizgi: Abdülkadir PALABIYIK Baskı: Fatih Gençlik Vakfı Matbaası, İstanbul, 1998.
Ö N S Ö Z Peygamber Efendimiz, yaşadığı dönemde çevresinin, ve fat ettikten s o n r a d a k e n d i s i n e i n a n a n l a r ı n h e p ilgi o d a ğ ı n ı o l u ş t u r m u ş t u r . Bu s e b e p l e , O ' n u n her s ö z ü , h e r d a v r a n ı ş ı v e her tavrı; ç e v r e s i n c e t â k i b e d i l m i ş , d e ğ e r l e n d i r m e y e tâbi t u t u l m u ş ve aynı titizlikle de g e l e c e k n e s i l l e r e a k t a r ı l m ı ş t ı r . H a d î s adı a l t ı n d a kitaplaştırman, s i s t e m l e ş t i r i l e n v e y o r u m l a n ı p u y g u l a m a y a k o n u l a n bu z e n g i n m a l z e m e n i n içinde, hiç d e ğ i ş m e y e n ç o k h a y a t î t e m e l p r e n s i p l e r i n y a n ı n da, teferruat t ü r ü n d e n olan v e ö m r ü n ü t a m a m l a m ı ş b u l u n a n târihî v e s î k a l a r d a y e r a l m a k t a d ı r . M ü h ü r veya a l t ı n y ü z ü k kullanma mes'elesi de, Hazret-i P e y g a m b e r ' i n y a ş a d ı ğ ı d ö n e m i n s o n l a r ı n a d o ğ r u (hicrî 6. s e n e ) o g ü n ü n g ü n d e m m a d d e l e r i a r a s ı n a g i r m i ş t i r . Bunun için o l m a l ı d ı r ki, Hadîs ve Târih k a y n a k l a r ı n d a , b â z ı sı toplu h â l d e , pek ç o ğ u d a d a ğ ı n ı k bir ş e k i l d e o l m a k ü z e r e , bu k o n u d a o l d u k ç a k a b a r ı k s a y ı d a h a d î s m a l z e m e s i b u l u n maktadır. Bir sözü v e y a olayı y o r u m l a m a k , bu h u s u s t a h ü k ü m v e fetva v e r m e k , son d e r e c e m ü ş k ü l ve o ö l ç ü d e d e s o r u m l u l u k gerektiren vebâlli bir iştir. Kamûs-ı TürkVye g ö r e ; "Vebal, bir fiil ve hareketin âhir etçe olan mes'ûliyeti ve âkıbet-i vahîmesi (tehlikeli s o n u c u ) " d e m e k t i r . İlim a d a m l a r ı b i l g i l e rinin, bir k o n u n u n u z m a n l a r ı i h t i s a s l a r ı n ı n v e m a d d î b i r i k i m i olanlar d a v a r l ı k l a r ı n ı n zekâtını v e r m e d u r u m u n d a d ı r l a r . Bunun y a p ı l m a m a s ı d a bir b a ş k a v e b a l s e b e b i d i r . Y e t e r l i bir b i r i k i m e u l a ş m ı ş ilim a d a m l a r ı , g e r i y e d ö n m e ve s a ğ a sola s a p m a h ü r r i y e t l e r i n i k a y b e t m i ş k i m s e l e r o l u p , o n l a r , üç taraftan a t e ş ç e m b e r i n e a l ı n m ı ş bir y o l d a i l e r l e m e ç a r e s i z l i ğ i içindedirler.
İşte, e r k e k l e r i n çeşitli m a k s a t l a r l a a l t ı n y ü z ü k k u l l a n m a s ı m e s ' e l e s i d e , ö t e d e n beri h e p g ü n d e m d e t u t u l a n k o n u l a r d a n biri d u r u m u n d a d ı r . K o n u n u n bu y ö n ü d i k k a t e a l ı n a r a k , o t u z s e n e y i a ş k ı n bir s ü r e d i r a ç t ı ğ ı m ı z bir "altın yüzük dosyası"nm m u h t e v a s ı n ı , derli t o p l u bir yazı ile ka m u o y u n u n b i l g i s i n e s u n m a ihtiyâcı d u y u l m u ş t u r . B u n u n , b a ş l a n g ı ç t a , bir m a k a l e f o r m u n d a y a y ı n l a n m a s ı d ü ş ü n ü l m ü ş se d e , çeşitli istekler ü z e r i n e , d a h a s o n r a k i t a p f o r m u n d a kaleme alınması cihetine gidilmiştir. Bu m e s ' e l e , d ü n d e n b u g ü n e f e t v a y a d a k o n u teşkil e d e g e l m i ş t i r . Türkiye'de ise f e t v a m a k a m ı , son d e r e c e saygı d u y d u ğ u m u z "Diyanet İşleri Başkanlığı" ile, o n u n il v e i l ç e l e r d e k i t e m s i l c i l i k l e r i olan "Müftülükler"imizdir. Liya katli o l s u n o l m a s ı n , ö n ü n e gelen h e r k e s i n b ö y l e bir y e t k i y i k u l l a n m a s ı n ı n , dînî h a y a t t a k a r g a ş a y a r a t m a t e h l i k e s i t a ş ı d ı ğ ı n a i n a n ı y o r u z . Bu s e b e p l e d i r ki biz, bu m e s ' e l e y i , h ü k ü m ve f e t v a y ö n ü y l e d e ğ i l , t a m a m e n b i l g i l e n d i r m e a ç ı s ı n d a n ele a l m ı ş b u l u n u y o r u z . F e t v a , problemlerini kendi kendine çözebilme yetene ğ i n d e o l m a y a n k i m s e l e r c e s o r u l a n s o r u l a r a , r e s m e n bu işle g ö r e v l e n d i r i l m i ş z e v a t ı n dînî a ç ı d a n v e r d i ğ i c e v â b ı n a d ı d ı r . M ü f t ü l e r , bu k e s i m e h i t â b e d e r l e r . Bir d e ; o k u y u p , ö ğ r e n i p , düşünüp, değerlendirip, kendi problemini yine kendi dirâyet i y l e ç ö z e b i l e n i n s a n l a r v a r d ı r . K i t a p l a r d a bu k e s i m e h i t â b e d e r l e r . B u eser, b ö y l e bir a m a ç ve s o r u m l u l u k d u y g u suyla okuyucu huzuruna sunulmuştur. Saygılarımla. İzmir, 1 Ocak - 30 Mayıs
1997 Prof. Dr. Ali Y A R D İ M
İ S L A M'D A ALTIN YÜZÜK
KULLANIMI
Prof. D r . Ali Y A R D I M Dokuz
Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadîs Anabilim Dalı Başkanı
İ S T A N B U L - 1998
İÇİNDEKİLER
Önsöz
V
Giriş
1
Altın Y ü z ü ğ ü K o n u E d i n e n K a y n a k l a r
3
E r k e k l e r e Altın K u l l a n m a Y a s a ğ ı
6
A l t ı n ' d a Ruhsat Verilen Miktar
9
Y ü z ü k K u l l a n m a n ı n İlk D e f a G ü n d e m e G e l i ş i
10
Mühür - Yüzük
16
M ü h ü r - Y ü z ü k D o l a y ı s ı y l e A s h a b ı n Tavrı
20
A l t ı n Y ü z ü ğ ü n H a r a m O l d u ğ u n u İ d d i a E d e n l e r i n Delilleri ...
23
Altın Y ü z ü ğ ü Y a s a k l a y a n D i ğ e r R i v a y e t l e r
27
Altın Y ü z ü k Y a s a ğ ı n ı n A r k a Plânı
31
S a h a b e d e n Altın Y ü z ü k K u l l a n a n l a r
35
Altın Y ü z ü k K u l l a n a n A s h a b ı n K i m l i k l e r i
39
A s h a b ı n Söz ve D a v r a n ı ş l a r ı n ı n Ö n e m i
46
Altın Y ü z ü k H a k k ı n d a V e r i l e n H ü k ü m ve F e t v a l a r
52
S o n ıı ç
58
B i b l i y o g r a f y a
65
Ekler
69
İndeks
75
İSLÂM'DA ALTIN YÜZÜK
KULLANIMI
Giriş A l t ı n ; s a n r e n k t e , p a r l a k , y u m u ş a k , su v e h a v a d a n e t k i l e nip p a s l a n m a y a n d e ğ e r l i bir m â d e n d i r . N e z a m a n b u l u n u p k u l l a n ı l m a y a b a ş l a n d ı ğ ı kesin o l a r a k b i l i n m e m e k t e d i r * ) . Bilinen bir g e r ç e k v a r d ı r ki, o da, H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n y a ş a d ı ğ ı d ö n e m e t e k a d d ü m e d e n z a m a n l a r d a , d ü n y â n ı n altını bildiği v e k u l l a n d ı ğ ı h u s u s u d u r . 181
(1) Bilim a d a m l a r ı , altın m â d e n i n i n ilk d e f a b u l u n u ş u ve kullanışı h a k k ı n d a kesin bir târih b e l i r t m e d e n tahmini bir ipucu v e r m e k l e y e t i n m e k t e d i r l e r . N i t e k i m O D T Ü Metalürji Mühendisliği B ö l ü m ü Macit
Ozenbaş,
"Madenlerin çağının
keşfinin
sonunda
larının ran
(...). Bugün
ve ender
başladıklarını yadaki
bir çatlak a l t ı n
taş devri içinde
Çağlar
maddelere (...). olarak
Altın",
Işıltısı",
Bu
cilâlı
Bilim
özel
duran doğal gök taşı olarak ve
bir
mâdenler
olduğu Müzesi'nde
taş devri
arasında
insan
açıkta
ilgi
bugün
tanınanları,
b a k ı r'la, düşen
du
duymaya
arasında
da en çabuk
Metalürji,
Altın
de
buzul
bağıntılı
Medeniyetleri
yıllarda
insanlarınca
erimiş
Boyunca
değişikliklerle Anadolu
yapmaktadır:
önce son büyük
taş ve kayaların
ve gök yüzünden
Boyunca
Y ı l m a z , "Çağların Sönmez,
yüzeyinde bâzı
kadar
6.000'li
göstermektedir
gibi cilâlı
Bkz. "Çağlar
Ankara
Ö ğ r e t i m Üyesi Prof.Dr.
değerlendirmeyi
ile 12,000yıl
M.Ö.
rastlanan
olduğu
şu
toplumundaki
bu buluntular,
yer kabuğunun
içindeki
konuda
10.000
insan
anlaşılmaktadır sergilenen
bu
ka alüvyon
demir'dir".
s a y ı : 8 7 , s.6; ayrıca b k z . Elif
Teknik,
(Seminer),
s a y ı : 3 5 4 . s. 3 2 ; s.l,
DEÜ.
Bahar
Mühendislik
Fakültesi M a d e n M ü h e n d i s l i ğ i B ö l ü m ü
1
Kur'ân-ı Kerîm 'de ve Hadîs m e t i n l e r i n d e "zeheb" a d i y l e g e ç e n altın, h e m t e d a v ü l e d e n p a r a , h e m d e m ü c e v h e r a t , z i y n e t ve kadın süsü (parure d'un femme) o l a r a k kul l a n ı l m ı ş t ı r . A y n ı m a k s a t l a r l a k u l l a n ı l a n bir b a ş k a m â d e n d e "gümüş"tür. G ü m ü ş ise dînî m e t i n l e r d e "fızza" (dâd ile) ve "verık" k e l i m e l e r i y l e ifâde e d i l m e k t e d i r . P a r a ve z i y n e t (süs) d e ğ e r i d e olan g ü m ü ş ü n k ı y m e t i , h a l i y l e a l t ı n d a n d a h a düşüktür. D î n î m e t i n l e r d e , altın p a r a birimi o l a r a k "dînâr", gü m ü ş p a r a b i r i m i o l a r a k da "dirhem" tâbiri k u l l a n ı l m a k t a d ı r . H a z r e t - i P e y g a m b e r d e v r i n d e Hicaz Bölgesi'nde* ) ç o k az b u l u n a n bu iki m a d e n î p a r a d a n ; d î n â r Bizans p a r a s ı , d i r h e m ise İran p a r a s ı o l a r a k t e d a v ü l etmektedir* ). B u altın ve g ü m ü ş p a r a l a r ı n , asr-ı s a a d e t ö n c e s i n d e ve devr-i saa d e t t e , Hicaz Bölgesi'nde âdeta yok denecek kadar nâdir te d a v ü l ettiği anlaşılmaktadır* ). 2
3
4
(2) Biz,
Hazret-i
Peygamber'le
b a h s e d e r k e n , "Arab "Hicaz
Akabe
yazılarımızda,
{Cezîret'ül-Arab)
ifâdesini
kullanmaktayız.
Bölgesi"
Kızıldeniz'in
ilgili
Yarımadası" Körfezi
ile Basra
Körfezfmn
coğrafyadan
tâbirini değil, hep, Arab
Yarımadası,
uç n o k t a l a n
arasına
çizilen îtibârî bir çizginin g ü n e y i n d e kalan yarımadanın adıdır. Bölgesi
bir b ö l g e s i n i n i s m i d i r . B u b ö l g e , y a r ı m a d a n ı n Kızıldeniz Mekke,
Medine
ve
Tâif
üçgeninin
oluşturduğu
tarafında kalan
coğrafyadır.
H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n h a y â t ı n ı n g e ç t i ğ i v e İslâm'ın
"Arabistan"
kısmı),
"Hicaz"
(Cezîret'ül-Arab),
( 3 ) B k z . H a l i l S a h i l l i o ğ l u , "Altın", ( 4 ) B u h â r î , el-Câmi'us-Sahih,
2
yevmeizin)
; Tecrîd-i
maddesi
Hakkı
el-Müncid
Dursun
Yıldız,
TDVİslâm
Ansiklopedisi,
III, 2 4 8 vd.
TDV İslâm
Ansiklopedisi,
II, 5 3 2 .
III, 6 8 Sarîh
;
Burası,
nüvelendiği bölge
dir. B u r a l a r d a , ç ö l k ü l t ü r ü d e ğ i l , ş e h i r k ü l t ü r ü h â k i m d i r . B k z . (Ansiklopedi
yekûn
Hicaz
ise, ( b â z ı İ s l â m c o ğ r a f y a c ı l a r ı n ı n b e ş e a y ı r d ı ğ ı ) b u y a r ı m a d a n ı n
( ve emmâ'z-zehebü Tercemesi,
ve'l-veriku
felem
VII, 202-204, nu: 1051.
B i z bu m a k a l e d e , d e ğ e r l i bir m â d e n olan altının k i m y e v î o l u ş u m u n u v e y a k ı y m e t l i bir p a r a b i r i m i o l a r a k o n u n b o r s a değerini a n l a t a c a k d e ğ i l i z . B u n l a r , son d e r e c e t e k n i k v e özel u z m a n l ı k a l a n ı n a giren k o n u l a r d ı r . Bu a r a ş t ı r m a y a z ı s ı , İs lâm d î n i n d e a l t ı n kullanımının g e n e l d u r u m u ile, a l t ı n y ü z ü k takmanın ö z e l durumu hakkında vârid olan v e s i k a l a r ı bir b ü t ü n h â l i n d e d e ğ e r l e n d i r m e k için k a l e m e a l ı n m ı ş t ı r . Ç e y r e k asrı aşan bir z a m a n d a n beri m e k t u p l a v e sözlü o l a r a k s o r u l u p d a b i z i m k ı s a c a g e ç i ş t i r d i ğ i m i z soruların c e v â b ı d a b ö y l e c e v e r i l m i ş o l a c a k t ı r . B u m ü d d e t z a r f ı n d a a ç m ı ş o l d u ğ u m u z "altın yüzük dosyası" içinde yer alan v e s i k a l a r d e ğ e r l e n d i r i l i r k e n , m e s ' e l e y e "hüküm" yö n ü n d e n d e ğ i l , h e p "delîl" y ö n ü n d e n b a k m a y a ç a l ı ş a c a ğ ı m ı z ı da b e l i r t m e m i z g e r e k e c e k t i r .
Altın
Yüzüğü
Konu
Edinen
Kaynaklar
A ş a ğ ı d a t â r i h î seyrini a n a h a t l a r ı y l e k a y d e d e c e ğ i m i z altın y ü z ü k m e s ' e l e s i etrafında bir l i t e r a t ü r ü n o l u ş t u ğ u d i k k a t i ç e k m e k t e d i r . G ö r e b i l d i ğ i m i z k a d a r ı y l e b u n l a r ı n en e s k i s i , B u h â r î ' n i n de h o c a s ı o l a n ünlü h a d i s ç i E b û B e k i r İ b n i E b î Ş e y b e ( ö : 2 3 5 / 8 4 9 ) ' d i r . O, Musanna/ adlı e s e r i n i n Kitâb'ül'Akîka b ö l ü m ü n d e altın y ü z ü k l e ilgili 2 3 v e s î k a k a y d e t m i ş tir( ). 5
H a d î s k i t a p l a r ı n ı n g e n e l l i k l e Libâs,
Zînet
v e Edeb
bö
l ü m l e r i , k o n u ile ilgili r i v a y e t l e r i n k a y d e d i l d i ğ i t e m e l k a y naklardır. Özellikle muhaddis
Ebû
( 5 ) B k z . E b û B e k i r İbn E b î Ş e y b e , Musanna/,
D â v û d ( 0 : 2 7 5 / 8 8 8 ),
VIII, 2 7 7 - 2 8 3 ,
Pakistan
1406/1986.
3
Sünen tır* ).
adlı e s e r i n d e bu k o n u y a m ü s t a k i l bir b ö l ü m a y ı r m ı ş
6
Ö t e y a n d a n , fakîh m u h a d d i s l e r d e n olan E b û C a ' f e r etT a h â v î ( 0 : 3 2 1 / 9 3 3 ) , g e r ç e k t e n bu k o n u y u t e m e l l e n d i r e n v e e s e r i n d e , delil ile h ü k m ü b i r l i k t e ve tutarlı bir ş e k i l d e k a y 7
d e d e n m ü t e b a h h i r â l i m l e r i m i z d e n birisidir* '. Hanefî bVn'm
Mezhe-
ileri g e l e n m ü c t e h i d l e r i n d e n olan T a h â v î ' n i n
Ma'ânî'l-Asâr
Şerhu
adlı e s e r i n d e k i bu bilgileri, d a h a s o n r a k i l e r
hep, referans olarak kullanmışlardır. Ondördüncü Hanbelî müstakil Havâtim
asır Hanbelî
(0:795/1393) bir vemâ
eser
de, yüzük
kaleme
Yete'allaku
ulemâsından hakkında
almıştır.
bihâ"
İbn Receb orta
"Kitâbü
el-
hacimde Ahkâm
'il-
adını t a ş ı y a n bu e s e r d e d e ,
altın y ü z ü k k u l l a n ı m ı ile ilgili h a b e r l e r e y e r v e r i l d i k t e n s o n ra, Hanbelî
8
Mezhebi'ne
g ö r e d e ğ e r l e n d i r m e l e r yapılmıştır* '.
Bu e s e r l e r d e k i t â r i h î bilgiler birbirini t a m a m l a r m â h i y e t t e olup, bunların değerlendirmeleri aşağıda yapılacaktır. Ayrı ca, m e z k û r k a y n a k l a r d a n belki d a h a ç o k ağırlığı olan İ b n Sa'd
(0:230/845)'in
( 6 ) E b û D â v û d , Sünen Mısır 1369/1950.
9
et-Tabakât'ül-Kübrâ's\
(Kitâbul-Hâtem),
IV,
ile* ',
Buhârî
124-131, nu: 4 2 1 4 - 4 2 3 9 ,
( 7 ) B k z . E b û C a ' f e r e t - T a h â v î . Şerhu Ma'ânî'l-Asâr bi'z-zeheb), IV, 2 5 9 - 2 6 6 , Kahire 1386/1966.
(Bâb
et-Tehattüm
( 8 ) B k z . E b û ' l - F e r e c A b d u r r a h m â n b. A h m e d b . R e c e b e l - H a n b e l î , Ahkâm 'il-Havâtim vemâ Yete'allaku bihâ, R i y â d 1 4 1 2 / 1 9 9 1 . ( 9 ) İbn S a ' d , et-Tabakât'ül-Kübrâ,
4
I - VIII, Beyrut 1380/1960.
Kilâhü
( ö : 2 5 6 / 8 7 0 ) ' n i n et-Târîh'ııi'-Kebîr' kaynaklarını oluşturmaktadır" ).
i de*
l0)
bu k o n u n u n t e m e l
1
M u a h h a r d ö n e m eserleri ise g e n e l l i k l e , b a z e n d o ğ r u d a n d o ğ r u y a , bazen de ikinci e l d e n o l m a k ü z e r e , r e f e r a n s o l a r a k adı g e ç e n k a y n a k l a r ı g ö s t e r m i ş l e r d i r . Ö z e l l i k l e B u h â r î ' şârihi B e d r e d d î n el- ' A y n î ( 0 : 8 5 5 / 1 4 5 1 ) , k o n u y l a ilgili B e r â b. ' A z i b ( r . a ) r i v a y e t i n i a ç ı k l a r k e n T a h â v î ' y e a t ı f yapmış* ); Tecrîd-i Sarîh m ü t e r c i m i K â m i l M i r a s d a b a h i s k o n u s u h a d î s i n şerhini y a p a r k e n ' A y n î ' y i a y n e n t e r c ü m e etmiştir* ). G ü n ü m ü z d e de konu ile ilgili k a y n a k o l a r a k Tecrîd-i Sarîh Tercemesi gösterilmektedir* ). Ortaya çıkan bu t a b l o d a , k a y n a k l a r ı n b a ş t a n s o n a d o ğ r u d e ğ i l , s o n d a n b a ş a d o ğ r u k u l l a n ı l d ı ğ ı dikkati ç e k m e k t e d i r . 12
13
14
Fıkıh kitapları da, bu altın y ü z ü k m e s ' e l e s i n i k e n d i müf redatları a r a s ı n a a l m ı ş l a r d ı r . Altın, altın yüzük ve ipek k u l l a nımı ile ilgili m e s ' e l e l e r , fıkha d â i r e s e r l e r i n , g e n e l l i k l e "el-Kerâhiye ve 1-İstihsân" b ö l ü m l e r i y l e , "el-Hazr ve'lîbâha'" bahisleri içinde incelenmiştir* ). 15
( 1 0 ) B u h â r î . et-Târîhul-Kebir,
I - IX, H a y d a r â b â d 1 3 6 2 / 1 9 4 3 .
( 1 1 ) İ b n S a ' d v e B u h â r î ' n i n k a y d e t t i ğ i v e s i k a l a r ı n y e r l e r i d a ğ ı n ı k t ı r . Bir başlık altında t o p l a n m a m ı ş bulunan
bu v e s i k a l a r ı n y e r l e r i ,
ileride
dipnotlarında gösterilecektir. ( 1 2 ) B e d r e d d î n el- ' A y n î . 'Umdet
ul-Karili-
( 1 3 ) B k z . K â m i l M i r a s , Tecrîd-i
Sarîh
Şerhi Sahih 'il-Buhârî, Tercemesi,
IV, 6-13.
IV, 3 4 7 - 3 6 8 . nu: 6 1 9
(birinci baskı). ( 1 4 ) B k z . H a y r e d d i n K a r a m a n , İslâm
'ın Işığında
Günün
Meseleleri,
II, 8 1 5
817. (15) Meselâ bkz. 'Alâeddîn
el-Kâsânî ( ö : 5 8 7 / l 191),
V . 1 3 2 ; M e r ğ î n â n î ( 0 : 5 9 3 / 1 1 9 7 ) . el-Hidâye
Şerhu
Bedâyi'ııs-Sanâyi', Bidayet'il-Mübtedî,
5
16
G ü n ü m ü z ilim a d a m l a r ı ile* ', s o r u l a n s o r u l a r a dînî y ö n den c e v a p (fetva) v e r m e d u r u m u n d a olan k i m s e l e r de* ), bu m e s ' e l e y e e s e r l e r i i ç i n d e y e r v e r m i ş l e r d i r . H a t t â altın y ü z ü k k u l l a n m a m e s ' e l e s i n i bir g a z e t e d e u z u n c a tefrika e d e n l e r d e olmuştur* '. 17
18
A n c a k , d a h a çok, hüküm beyân etme ş e k l i n d e k i bu ele alış d ı ş ı n d a , m e s ' e l e y i bir b ü t ü n o l a r a k d e ğ e r l e n d i r e n v e i n s a n l a r ı b i l g i l e n d i r m e y i h e d e f alan a r a ş t ı r m a türü bir ç a l ı ş m a n ı n y a p ı l d ı ğ ı n a dâir bir bilginin, b i z i m a r a ş t ı r m a a ğ ı m ı z a t a k ı l m a d ı ğ ı n ı d a ifâde e t m e l i y i z . E r k e k l e r e
Altın
K u l l a n m a
Y a s a ğ ı
A l t ı n ı n k u l l a n ı m ı ile ilgili o l a r a k Kur'ân-ı Kerîmede bir â y e t b u l u n m a m a k t a d ı r . D a h a a ç ı k bir ifâde ile s ö y l e m e k g e r e k i r s e , Kur'ân'da, altın k u l l a n m a n ı n helâl v e y a h a r a m o l u ş u y l a ilgili her h a n g i bir h ü k ü m y o k t u r . B u k o n u ile ilgili bilgiler, hadîs k i t a p l a r ı n d a g e ç m e k t e d i r . A h k â m sahası ile m e ş g u l olan f u k a h â da, d e 1 î I o l a r a k h e p h a d î s l e r i
I V , 8 1 - 8 2 ; K â d ı z â d e E f e n d i , E k m e l e d d î n e l - B â b e r t î ve S a ' d î Ç e l e b i ' n i n el-Hidâye
ü z e r i n e y a z d ı k l a r ı şerh ve h a ş i y e l e r , V I I I , 9 1 - 9 7 ,
Bulak 1318; İbn
' A b i d î n , Redd'ül-Muhtâr
'alâ'd-Dürr'U-Muhtâr,
V, 3 1 4 vd.. İstanbul 1307. (16) Bkz. Hayreddin İstanbul 1988. (17)
K a r a m a n , İslâm'ın
B k z . Günümüz Meselelerine Vakfı Yayınları: 195.
( 1 8 ) B k z . M e h m e t T a l u , Millî
6
(Yüzük
Kullanmak
Gümüş
Yüzük
Işığında
Fetvalar,
Gazete,
Meseleleri
II,
A n k a r a 1996, Türkiye Diyanet
2 4 . 0 5 . 1 9 9 5 ' d e n î t i b â r e n b e ş sayı
a n a b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a ; Altın
Kullanmak
Günün
alt b a ş l ı k l a r ı y l a ) .
Yüzük
Kullanmak
ve
k u l l a n m ı ş l a r d ı r . Bu s e b e p l e biz, k a y n a k o l a r a k , Fıkıh d a l ı n ı n kitaplarını d e ğ i l , Hadîs ve Târih s a h a s ı n ı n e s e r l e r i n i k u l lanma d u r u m u n d a k a l a c a ğ ı z . Değerli bir m â d e n v e gösterişli bir s ü s e ş y a s ı o l m a s ı ba k ı m ı n d a n a l t ı n ' ı n k u l l a n ı m ı n a dâir H a z r e t - i P e y g a m b e r ' d e n bize k a d a r u l a ş t ı r ı l m ı ş bir h a d î s v a r d ı r . P e k çok g e liş yolu ve k a y n a ğ ı b u l u n a n bu h a d î s ş ö y l e d i r : Hazret-i P e y g a m b e r , bir e l i n e i p e k , bir e l i n e d e a l t ı n alarak: "İpek ve altın kullanımı, ümmetimin erkeklerine haram, kadınlarına ise helâldir" b u y u r m u ş l a r d ı r < \ İ ş a r e t 19
( 1 9 ) B k z . E b û D â v û d , Sünen, I V , 2 1 7 , n u : 1 7 2 0 {Libâs:
I V , 7 3 , n u : 4 0 5 7 (Libâs: 1); N e s â î , Sünen,
b e ş r i v a y e t ) ; İbn M â c e , Sünen, Müsned
14); T i r m i z î ,
V , 143 (bâb mâ câe
Muhaddis T i r m i z î ,
40,
II, 1 1 8 9 , n u : 3 5 9 5 ; II, 1 1 9 0 , n u : 3 5 9 7 ;
v e Mu ' c e m l e r d e k i r i v a y e t l e r için b k z . H e y s e m ! ,
Zevâid,
Sünen,
V I I I , 1 6 0 - 1 6 1 (Zînet:
fi'l-harîr
ve 'z-zeheb).
Mecme'uz-
( B k z . E k : 1)
Ebû M û s â el-Eş'arî rivayetini kaydettikten
sonra şöyle bir not düşmüştür:
"Bu
konuda;
U k b e b. Â m i r , E n e s , H u z e y f e , Ü m m i i
Hz. Ömer, Hz.
Hânî, Abdullah
b.
Ali, Amr,
' I m r â n b. H u s a y n , A b d u l l a h b. Z ü b e y r , C â b i r , E b û R e y h â n e , İ b n Ömer
ve V a s i l e b. Eska'rf««
da
rivayetler
bulunmaktadır"
der.
N i t e k i m , T i r m i z î 'deki h a d î s , E b û M u s a e l - E ş ' a r î r i v a y e t i d i r . E b û D â v û d
'taki
Hz. Ali; N e s â î
'deki Hz. Ali ve Ebû M û s â ; İ b n
M â c e ' d e k i d e H z . Ali ve E b û M û s â r i v a y e t l e r i d i r . Zevdi'cfdeki T a b e r â n î rivayeti H z . Ö m e r ' e . b e r â n î rivayetleri İbn A b b â s ' a ,
Mecme'uz-
B e z z â r ve
yine T a b e r â n î '
Ta-
nin bir b a ş k a
r i v a y e t i Z e y d b. E r k a m ' a aittir. B u d u r u m d a , b a h i s k o n u s u h a d î s i n , o n b e ş i n ü s t ü n d e a s h a b d a n ilk r â v î s i b u l u n d u ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r . t ü r ç o k k a n a l l ı r i v a y e t l e r e , h a d î s t e r m i n o l o j i s i n d e , "mütevâtir" "meşhur"
hadîs
denir.
Bahis
konusu
M ü s I i m ' i n el-Câmi'us-Sahih'\ermde
hadîs,
B u h â r î
Bu veya ve
yer almamaktadır.
7
e d i l e n bu k a y n a k l a r d a k i r i v a y e t l e r d e k u l l a n ı l a n kilit k e l i m e , "hurrime" (haram kılındı), "mulıarramün" (haram kılın mıştır) ve "harâmün" (haramdır) şeklindedir. H a r a m ; dîn l i s a n ı n d a , ç i ğ n e n m e m e s i v e h e r k e s i n saygı ile k a r ş ı l a m a s ı g e r e k e n y a s a k l a r ı ifâde e d e n bir t e r i m d i r . Bu t ü r bir y a s a ğ ı n ihlâli s u ç t u r ; ihlâl e d e n l e r e , d e r e c e s i n e g ö r e müeyyide (yaptırım) uygulanır. H e r y a s a k l a n a n ş e y ; m u h a k k a k k ö t ü , çirkin v e zararlı ol d u ğ u n d a n d o l a y ı y a s a k l a n m a d ı ğ ı için, y a s a k l a r ve o n l a r ı n ihlâlleri farklı farklı d e ğ e r l e n d i r m e l e r e tâbi t u t u l m u ş l a r d ı r . İlerideki s a t ı r l a r d a , "haram" d ı ş ı n d a k i y a s a k l a m a ifâde eden t e r i m l e r e d e a y r ı c a işaret e d i l e c e k t i r . B i l i n e n bir g e r ç e k t i r ki, bizim t o p l u m u m u z u n ; ö r f ü n e , âd e t i n e , g e l e n e k l e r i n e , d e ğ e r ö l ç ü l e r i n e ve kendi i t i b â r ı n a bağlı b u l u n a n e r k e k l e r i , hiç bir z a m a n bu y a s a ğ ı ihlâl e d e r e k altını süs ve ziynet eşyası o l a r a k k u l l a n m a m ı ş t ı r . S o s y a l ha yâtı g e l i ş m i ş , ş e h i r l e ş m e oranı a r t m ı ş , k ü l t ü r s e v i y e s i y ü k selmiş ve çağın nimetlerinden çokça yararlanmış olmalarına r a ğ m e n , g ü n ü m ü z e r k e k l e r i d e a l t ı n l a s ü s l e n m e y e hiç itibar e t m e m e k t e d i r l e r . Bu d u r u m , ö t e d e n b e r i , k a d ı n - e r k e k ara s ı n d a ihlâl e d i l m e m e s i g e r e k e n bir k a r a k t e r çizgisi o l a r a k devam edip gelmektedir. Peygamber Efendimiz de böylece, insan k a r a k t e r i n e (fıtrata) u y g u n olan e v r e n s e l kuralı koy muş bulunmaktadır. Bu m e s ' e l e n i n g e r e k ç e l e r i n i d e ğ e r l e n d i r e n bir ilim a d a m ı m ı z : "İslâm dîninde altının külçe, sikke ve ziynet eşyala rı dışında kullanılmasına izin verilmeyişi hususu, genelde israfı önlemek, kadın ve erkek kıyafetlerinde farklılığı sağlamak ve altın paranın tedavülde bulunduğu dönemler de onun hu maksat dışında harcanmaması ve böylece teda vüldeki para hacminin daralmasını engellemek gibi ahlâkî 8
ve iktisâdi tır< >.
gerekçelere
dayanmaktadır"
tesbîtini
yapmış-
20
A l t ı n'd a
R u h s a t
V e r i l e n
M i k t a r
İslâm d î n i n d e , altın k u l l a n m a n ı n e r k e k l e r için bir "istisnâ"sı var mıdır, y o k m u d u r ; y o k s a , o n a da, içki y a s a ğına b e n z e r ş e k i l d e "çoğu sarhoşluk veren şeyin azı da haramdır" h ü k m ü gibi, istisna t a n ı n m a m a k t a m ı d ı r ? s o r u l a n sorıılagelmiştir. Bir b a ş k a ifâde ile, altın k u l l a n m a y a s a ğ ı ; içki içme, k u m a r o y n a m a , d o m u z eti y e m e , z i n â y a p m a , rüş vet alıp v e r m e gibi ihlâl e d i l m e s i cezayı g e r e k t i r e n ya saklardan m ı d ı r ? İşte, hadîs-i şerifler i ç e r i s i n d e , bu k o n u y a açıklık g e t i r e c e k m â h i y e t t e v e s î k a l a r da y e r a l m a k t a d ı r . M u ' â v i y e , h a c l a r ı n d a n b i r i n d e , Muhacirim ve Ensâr'a mensup ç o k s a y ı d a g ü z î d e s a h a b e n i n b u l u n d u ğ u bir t o p l u l u ğa hitaben: — "Sizler, Hazret-i Peygamberdin, "az bir miktarı riç " altın kullanmayı yasakladığını biliyorsunuz, mi?" diye s o r d u ğ u n d a ; onlar, h e p bir a ğ ı z d a n :
hâ değil
2
— "Allah için, evet!." karşılığını vermişlerdir' ". Burada bizim "az bir miktar" d i y e t e r c ü m e e t t i ğ i m i z ifâde nin hadîs m e t n i n d e k i orijinali "mukatta'an"A\x. Bahis ko nusu hadîsi aynı h a l i y l e Garîb'ül-Hadîs adlı l ü g a t i n e alan İ b n ' ü l - E s î r , "mukatta' " k e l i m e s i n i şöyle a ç ı k l a m a k t a d ı r :
(20) O s m a n E s k i c i o ğ l u , "Altın", (21) A h m e d b. H a n b e l , Müsned. IV, 1 3 1 , n u : 4 2 3 9 (Matem:
TDV İslâm
Ansiklopedisi,
II, 5 3 6 .
IV. 9 2 . 9 3 . 9 5 . 9 8 , 9 9 ; E b û D â v û d , 9 ) ; N e s â î . Sünen.
Sünen,
VIII, 1 6 1 - 1 6 3 (Zînet:
40;
biri A b d u l l a h b. Ö m e r ' d e n o l m a k ü z e r e b e ş r i v a y e t ) . ( B k z . Ek: 2 )
9
"Hazret-i Peygamber bu ifadesiyle; yüzük, küpe ve zeri az bir miktarı kasdetmiştir. Az bir miktar (yesîr) zekât düşmeyen kadarı demektir" < >
ben ise,
22
Bu h a d î s ve o n u n a ç ı k l a m a s ı n d a n a n l a ş ı l d ı ğ ı n a g ö r e , m e s ' e l e y e , "çoğu haram olanın azı da haramdır" anlayışı ile b a k ı l m a d ı ğ ı ve e r k e k l e r için "zekât düşmeyen miktarda" altın k u l l a n ı m ı n a izin verildiği a n l a ş ı l m a k t a d ı r .
İlk
Y ü z ü k D e f a
K u l l a n m a n ı n G ü n d e m e Gelişi
Altın yüzük mes'elesine gelince: Peygamber Efendi m i z ' i n g ö n d e r i l d i ğ i d ö n e m d e , Hicaz Bölgesfnde "yüzük" k u l l a n ı l d ı ğ ı , a n c a k "mühür"ün bilinmediği görülmektedir. Altın y ü z ü k k u l l a n ı m ı n ı n ilk d e f a g ü n d e m e gelişi ise ş ö y l e dir: D ü n y â , hicretin altıncı s e n e s i n d e ( M . 6 2 7 ) , t â r i h i n akışını d e ğ i ş t i r e c e k ö l ç ü d e soylu bir k a r a r a s a h n e o l m u ş t u r . Bu y ı l da, Hazret-i P e y g a m b e r t a r a f ı n d a n d e v r i n "büyük" d i y e bi linen d e v l e t l e r i n e d a v e t i y e l e r g ö n d e r i l m e y e b a ş l a n m ı ş t ı r . Medine'ye y e r l e ş i p de d e v l e t i n i k u r m a s ı n ı n ü z e r i n d e n altı yıl g e ç m i ş o l u y o r d u ki, P e y g a m b e r E f e n d i m i z , Hicaz Bölges / ' n i n b ü y ü k bir b ö l ü m ü n d e b u l u n a n k a b i l e l e r i İslâm d e v l e t i b a y r a ğ ı a l t ı n d a t o p l a d ı k t a n s o n r a , artık s ı r a n ı n , d e v l e t l e r a r a s ı m ü n â s e b e t l e r e geldiğini g ö s t e r m i ş t i . O d e v i r d e , Hicaz Bölgesi'n\ ç e v r e l e y e n y a r ı m a d a n ı n i ç i n d e v e d ı ş ı n d a bir
( 2 2 ) İ b n ' ü l - E s î r , en-Nihâye
fi
Garlb 'il-Hadîsi
e s - S ı ı y û t î d e N e s â î ' n i n Sünen'ine
ve 'l-Eser,
E s î r ' d e n alıntı y a p a r a k a ç ı k l a m ı ş t ı r . B k z . Nesâî m e t n i n i n alt k ı s m ı n d a b a s ı l m ı ş t ı r ) . ( B k z . E k : 3 )
10
IV, 8 2 ; C e l â l e d d î n
y a z d ı ğ ı ş e r h d e , bu k e l i m e y i , İ b n ' ü l Şerhi,
VIII, 161
(Sünen
hayli devlet h ü k ü m s ü r ü y o r d u . Yemeıfde, potamya Bölgesi' nde, Suriye'de, Mısır'da büyüklü k ü ç ü k l ü d e v l e t l e r v a r d ı .
Umân'da, Mezo ve Habeşistan'da
İşte Hazret-i P e y g a m b e r , hicretin altıncı s e n e s i n d e , bütün bu komşu d e v l e t l e r e r e s m î birer yazı y a z ı p , her b i r i n i , teşkîl ettiği h e y ' e t l e r l e g ö n d e r m e k istedi. T a m bu s ı r a d a , d e v l e t tecrübesi olan bir kısım s a h â b î : — "Yâ Resûlallah! Yabancı devlet reisleri, kendilerine gelen yazılar m ü h ii r s ü z olursa, o yazıları kabul et mezler. Onlar, böyle mühürsüz yazıları resmî muameleye koymazlar; boşuna göndermiş oluruz" m e a l i n d e fikirler ileri sürdüler. B u n u n ü z e r i n e h e m e n bir m ü h ü r sipariş edildi. V e , d e v l e t b a ş k a n l a r ı n a y a z ı l a n m e k t u p l a r bu m ü hürle m ü h ü r l e n d i k t e n s o n r a , teşkîl edilen e l ç i l e r l e g ö n d e r i l di^.
(23) B u h â r î , el-Câmi'us-Sahlh,
V I I , 53 ( L i b â s : 5 3 ) . H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n
yazmış olduğu mektuplara devlet başkanlarının
verdikleri
metinleri, Prof.Dr. M u h a m m e d Hanıîdullah tarafından, Vesâik'ıs-Siyâsiyye
li'l-'Ahd'in-Nebevî
ve'l-Hilâfet'ir-Râşide
cevapların Mecmu'at'üladlı
eserde yayınlanmıştır.
11
P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n , B a h r e y n M e l i k i M ü n z i r b. S â v â ' y a y a z d ı ğ ı m e k t u b u n metni (el-Vesâik'us-Siyâsiyye'den alınmıştır).
12
Dînî m e t i n l e r d e , h e m "yüzük" h e m d e "mühür" için kullanılan k e l i m e , "hâtem"dir. Arapçada h â t e m tâbiri, T ü r k ç e m i z d e m ü h ü r d e d i ğ i m i z n e s n e için k u l l a n ı l ı r . Ancak Hazret-i P e y g a m b e r ' i n m ü h r - i şerîfi "yüzük" biçi minde y a p t ı r ı l d ı ğ ı içindir ki, h â t e t n k e l i m e s i , g e n e l l i k l e y ü z ü k mânâsında kullanılagelmiştir. Bu yüzden, "lıâtem'ün-nebî" ifâdesini, "Hazret-i Peygamber'in mü hür -yüzüğü " şeklinde anlamak ve tercüme etmek gereke cektir. Ç ü n k ü o, h e m m ü h ü r vazifesi g ö r m e k t e , h e m d e y ü zük o l a r a k k u l l a n ı l m a k t a idi. N e v a r ki, yüzük maksadıyle değil, mühür a m a c ı y l a y a p ı l m ı ş t ı . Y ü z ü k için, h a d î s m e t i n l e r i n d e "hâtem" kelimesinin yerine b a z e n , "halka" k e l i m e s i de k u l l a n ı l m ı ş t ı r < >. 24
N i t e k i m özel h a d î s lügati d u r u m u n d a k i Garîb'ül-Hadîs kaynakları, bu h u s u s l a ilgili o l a r a k şu a ç ı k l a m a y ı y a p m ı ş l a r dır: "Kaşsız yüzüklere f e t a h (hı ile); kaşlı yüzüklere de lı â tem denir"W.
(24) B k z . B u h â r î , el-Câmi'us-Sahîh,
VII, 5 0 - 5 1
(Edeb:
1 2 4 ) ; M ü s l i m , el-Câmi'us-Sahîh,
Sünen,
V, 117, n u : 2 8 0 9 ; N e s â î , Sünen,
H a n b e i , Müsned,
4 5 ) : VII.
124
3); Tirmizî,
VIII, 166, 1 7 6 , 3 0 2 ; A h m e d b .
I, 1 3 8 .
(25) B k z . A b d ü l ğ â f ı r e l - F â r i s î , el-Müfhim vr. 4 3 a ; İ b n ' ü l - E s î r , en-Nihâye Kâmûs,
(Libâs:
III, 1 6 3 6 (Libâs:
fi
li-Şerhi
Garibi
Garib'il-Hadis
Sahihi
ve'l-Eser,
Müslim, III, 4 0 8 ;
I, 1 0 3 5 . ( B k z . E k : 4 )
KSmûs
mütercimi
Fîrûzâbâdî'nin
Asım
el-K3mûs'ül-Muhît
Efendi, adlı
Antep lügatini
m ü k e m m e l t e r c ü m e ettiği için k e n d i s i n e "Mütercim"
(Gaziantep)'lidir. aslından
daha
unvanı verilmiştir.
Onun lügatinin hoş taraflarından birisi de, genel a n l a m l a r ı n ı n y a n ı n d a kelimelerin mahallî kullanılışlarına da işaret etmesidir. Kendisi,
eserin
13
Şövalye
Yüzüğü
Nişan
Yüzüğü
B u r a d a , konu ile ilgili d e ğ e r l e n d i r m e l e r d e hiç ü z e r i n d e d u r u l m a m ı ş bir n o k t a y a işaret e d i l m e s i y e r i n d e o l a c a k t ı r . Ş ö y l e ki, b i z i m "altın yüzük" d i y e ifâde e t t i ğ i m i z n e s n e ,
değişik yerlerinde münâsebet derler"
, "bizim
diyarlarda
düştükçe,
dahî
"Buna
müteârefür"
bizim
diyarlarda
...
şeklinde açıklamalar ya
p a r . N i t e k i m o , y ü z ü k t ü r ü h a k k ı n d a bilgi v e r i r k e n d e a y n ı m e t o d u n u u y g u l a m ı ş t ı r : "Eğer müteârefür k î r tâbir
kaşı olursa
h ât
e m denir.
( m e ş h u r d u r ) . (Farsça^ zihkîr ederler.
Nisvân
Bizim
muharrefi
diyarlarda
dahî
( b o z u l m u ş u ) z e y-
( k a d ı n l a r ) baş parmaklarına
takınırlar"
der
( I V , 1 0 3 5 ) . M ü t e r c i m  s i m E f e n d i ' n i n A r a b harfleri ile y a z d ı ğ ı k e l i m e "zîkîr,
ziykîr
ve zeykîr"
gibi o k u n m a y a m ü s a i t t i r . H e m b i r i m l â h a t â s ı
yapmama, hem de bugünkü kültürde yaşayıp yaşamadığını kontrol etme maksadıyle, aslen
Gaziantepli
hayatta olan 90 yaşındaki tahkîk etmiş ve l i n d e telâffuz
o l a n Eşim
vâsıtasıyle
bir t e y z e y e t e l e f o n l a
akrabalarından
sordurtarak,
edilmekte
o l u p , kaşlı bir y ü z ü k t ü r . Antep'U
-teyzenin ifâdesine göre- yüzük parmaklarına takmaktadırlar.
14
durumu
i s t e d i ğ i m i z bilgiyi a l m ı ş o l d u k . K e l i m e , "zeykîr"
şek
kadınlar,
hadîs m e t i n l e r i n d e h e p , "hâtem'üz-zeheb" şeklinde geçer. Türkçeye d e bu, genel bir ifâde ile, "altın yüzük" d i y e ter cüme e d i l e g e l i r . Bu konu ile i l g i l e n e n l e r , d i k k a t i , h e r n e d e n se y ü z ü ğ ü n s â d e c e "mâden"\ üzerine teksîf etmişlerdir. Hâlbuki Hazret-i P e y g a m b e r , y ü z ü ğ ü , m â d e n i n d e n d o l a y ı "altın" o l d u ğ u için d e ğ i l , b i ç i m i n d e n d o l a y ı "hâteın" o l d u ğu için y a s a k l a m ı ş l a r d ı r . Bu d u r u m d a , g ü n ü m ü z d e k u l l a n ı l a n "nişan yüzükleri", Hazret-i P e y g a m b e r ' i n y a s a k l a d ı ğ ı y ü z ü k türü d e ğ i l d i r . T ü r k ç e m i z d e , bu "lıâtem" türü y ü z ü k l e r e , "şövalyeyüzüğü" d e n m e k t e d i r <- \ N i t e k i m , Batı d i l l e r i n d e de bu n ü a n s a d i k kat e d i l m i ş t i r . O n l a r , nişan y ü z ü ğ ü n e "alyans" (alliance) derken, h â t e m karşılığı o l a r a k m ü h ü r a n l a m ı n a g e len "kaşe" (cachet) k e l i m e s i n i k u l l a n m ı ş l a r d ı r . TDV İslâm Ansiklopedisi d e , "lıâtem" m a d d e b a ş l ı ğ ı n ı "mühür" mad desine a t f e d e r e k bu t e r m i n o l o j i inceliğini a k s e t t i r m i ş t i r (XVI, 4 4 3 ) . 26
K a y n a k l a r ı n ittifakla k a y d e t t i k l e r i n e g ö r e , H a z r e t - i P e y g a m b e r i n y a p t ı r d ı ğ ı i 1 k y ü z ü ğ ü n m â d e n i "altın" idi - \ Bu, bir m a k s a d a m e b n î y ü z ü k y a p t ı r ı l a c a k s a , b u n u n m â d e n i nin a l t ı n o l m a s ı gerektiği g e r ç e ğ i n i o r t a y a k o y m a k t a d ı r . Nitekim P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n g ö n d e r d i ğ i m e k t u p v e hediyelere karşı c ö m e r t ç e bir h e d i y e ile k a r ş ı l ı k v e r e n H a <
(26) Şövalye Türkçe
yüzüğü, Sözlük,
kaşı kalırı v e k ö ş e l i bir ç e ş i t y ü z ü k t ü r . B k z .
V I I , 5 1 , 5 2 , 5 3 (Libâs:
III, 1 6 5 6 - 1 6 5 7 (Libâs: E n c s , Muvatta',
TDK
s. 7 5 2 .
(27) B k z . B u h â r î , a.g.e., T i r m i z î , a.g.e.,
21
45, 47, 53); Müslim,
5 4 , 5 7 ) ; E b û D â v û d , Sünen,
I V , 2 2 7 , n u : 1 7 4 1 ; N e s â î , a.g.e.,
a.g.e.,
IV, 125, nu: 4 2 1 8 ; VIII, 165; Mâlik b.
II, 9 3 6 , n u : 3 7 ; A h m e d b . H a n b e l , Müsned,
muhtelif
yerler.
15
beş N e c â ş î s i ' n i n P e y g a m b e r - i E k b e r ' e elçi v â s ı t a s ı y l e takd î m ettiği h e d i y e l e r i n a r a s ı n d a bir d e "altın yüzük" (hâtemü zeheb) var idi* . Hazret-i P e y g a m b e r bu y ü z ü ğ ü , kızı Z e y n e b ' d e n d o ğ m a ç o k s e v d i ğ i t o r u n u Ü m â m e binti E b û ' l - ' Â s ' ı ç a ğ ı r ı p , o n a : "Yavrum, al bunu takın!." diye v e r m i ş t i r >. 28)
(29
M ü h ü r
-
Y ü z ü k
İşte, İ s l â m ' d a "altın yüzük" k u l l a n m a n ı n g ü n d e m e gelişi v e ü z e r i n d e "harcım" ve "mübâh" gibi b i r b i r i n e zıt iki h ü k m ü n o l u ş m a s ı , Hazret-i P e y g a m b e r ' i n k o m ş u d e v l e t b a ş kanlarına yazmış olduğu mektupları mühürlemek maksadıyle yaptırmış bulunduğu ve kaşına da "Muhanımed Resûlullah" ibaresini kazdırdığı bu a l t ı n mühür - yüzükden sonradır.
Hazret-i
Peygamber
( 2 8 ) B k z . E b û D â v û d , a.g.e., n u : 3 6 4 4 (Libâs:
'in mühr-i
16
damgası.
IV, 130, n u : 4 2 3 5 ; İbn M â c e , Sünen,
II, 1 2 0 2 ,
40).
( 2 9 ) A y r ı c a b k z . İ b n ' ü l - E s î r , Üsd'üt-Ğâbe, 'As maddesi).
şerifinin
V, 4 0 0
( Ü m â m e binti E b û ' l -
Ş ö y l e ki, R e s û l u l l a h E f e n d i m i z bu altın y ü z ü ğ ü y a p t ı r ı p da p a r m a ğ ı n a t a k t ı k t a n s o n r a , a s h a b ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u , aynen Hazret-i P e y g a m b e r ' i n k i gibi k a ş ı n a d a "Muhammed Resûlullah" ibaresi k a z ı l m ı ş birer "altın yüzük" yaptırmış lardır. Bu d u r u m u g ö r e n R e s û l - i E k r e m ( s . a . s ) , halkı t o p l a yıp bir k o n u ş m a y a p m ı ş t ı r . B ö y l e c e o n l a r a d u r u m u e t r a f l ı c a a ç ı k l a m ı ş v e c e m â a t i n k a r ş ı s ı n d a p a r m a ğ ı n d a n bu altın y ü züğü ç ı k a r a r a k ; "Artık onu bir daha takmıyacağım" bu y u r m u ş l a r d ı r ( >. 30
Daha sonra, "mühür" olarak kullanacağı yüzüğü "gümüş" ten y a p t ı r m ı ş l a r d ı r . H a l k bu d e f a da, a y n e n H a z ret-i P e y g a m b e r ' i n k i gibi "gümüş yüzük" yaptırmışlar ve y i n e k a ş ı n a d a "Muhammed Resûlullah" ibaresini k a z d ı r malardır.
(30) B k z . B u h â r î . el-Câmi'ııs-Sahîh, mesi, X I I , 117.
V I I , 5 1 - 5 2 . 2 2 2 ; Tecrîd-i
Sarih
Terce-
G ö r g ü ş a h i d i o l a n a s h â b , H a z r e t - i P e y g a m b e r i n bu t a v r ı n ı a n l a t ı r l a r k e n ; "nebeze"
(fırlattı, attı, v a z g e ç t i , terk etti, b ı r a k t ı ) ,
( ç ı k a r d ı , s ö k ü p ç ı k a r d ı ) , "neze'a" ve "vaza'a"
"taraha"
(attı, ç ı k a r d ı , u z a k l a ş t ı r d ı ,
( k o y d u , b ı r a k t ı , ç ı k a r d ı ) gibi farklı
fırlattı)
kelimeler
kullan
m ı ş l a r d ı r . B a h i s k o n u s u k e l i m e l e r i n , b i r b i r i n d e n farklı m â n â i n c e l i k leri
bulunmaktadır.
"çıkardı"
anlamını
cümelerde, "yüzüğünü detmek
Hepsinin
bu attı"
yerinde
kesiştiği
taşımalarıdır. kelimelerin,
ortak
Bir
nokta
kısım
"parmağından
ise,
bunların
Türkçe çıkarıp
ter allı",
ş e k l i n d e ifâde v e y o r u m l a r ı n a r a s t l a n m a k t a d ı r . K a y olur
y a p ı l d ı ğ ı yer, Mescid-i
ki,
Peygamber
Nebevî'nin
Efendimiz'in
konuşmasının
m i n b e r i d i r . İşe y a r a m a z b i r n e s n e y i
i n s a n l a r ı n y a k ı n ı n d a n u z a k l a ş t ı r ı r c a s m a fırlatıp a t m a . b i r p e y g a m b e r t a v r ı o l m a d ı ğ ı g i b i , altın m ü h ü r - y ü z ü k , ç ö p s e p e t i n e a t ı l a c a k t ü r d e n b i r n e s n e d e d e ğ i l d i r . T e r c ü m e ve y o r u m l a r d a a b a r t m a l ı v e g e r ç e k "dışı t u t u m l a r d a n s a k ı n ı l m a s ı , aynı z a m a n d a bir ifâde e d e b i d i r .
17
B u r a d a bir b a ş k a p r o b l e m d a h a o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r : Hazret-i P e y g a m b e r , y ü z ü ğ ü n k a s n ı d a k i "Muhammed Resûlullah" i b a r e s i n i , dînî bir m a k s a t l a d e ğ i l , t a m a m e n r e s m î - s i y âs î bir işin icrası için y a z d ı r m ı ş ve k a z d ı r m ı ş t ı r . O , b u n u n , sivil işlerde k u l l a n ı l m a s ı n ı i s t e m e m e k t e v e r e s m î s o r u m l u l u k t a ş ı m a y a n k i m s e l e r c e y ü z ü k yazısı o l a r a k k a z d ı r m a s ı n ı t a s vip e t m e m e k t e d i r . Bu vesîle ile halkı t o p l a y a r a k , ikinci bir talimat daha verme durumunda kalmıştır: "... Ben gümüşten bir yüzük yaptırıp kaşına da "Muhammed Resûlullah" ibaresini kaldırmıştım. Bundan böyle hiçbir kimse, kesinlikle yüzüğünün kaşına aynı iba reyi kazdırmasın!." \ { 3 İ
P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n bu t a v r ı , ö z e l l i k l e r e s m i y e t ve d e v l e t işi a ç ı s ı n d a n ç o k iyi d e ğ e r l e n d i r i l m e l i d i r . Z î r â sözü e d i l e n m ü h ü r - y ü z ü k , "devlet"'\n bir s e m b o l ü idi. O , m ü s l ü m a n l a r m iç m e s ' e l e l e r i n i t a n z i m e t m e d e d e ğ i l ; dış s i y â s e t ile, r e s m î iç y a z ı ş m a l a r ı g e r e k t i r e n k o n u l a r d a k u l l a n ı l a c a k t ı . Hazret-i P e y g a m b e r bu y a s a k l a m a l a r ı y l a , d e v l e t o l m a c i d d i y e t i n i n d i s i p l i n i n i s a ğ l a m ı ş ve r e s m i y e t l e özel hayâtı birbirinden kesinlikle ayırmış oluyordu. Nitekim Resûlullah Efendimiz'in diğer eşyaları; pabuçla r ı n d a n c ü b b e l e r i n e , su b a r d a k l a r ı n d a n k ı l ı ç l a r ı n a v a r ı n c a y a k a d a r bir kısım a s h a b ı n a intikâl e d i p , o n l a r m a r i f e t i y l e birer h â t ı r a o l a r a k m u h a f a z a e d i l e b i l d i ğ i h â l d e , bu m ü h r - i şerifi ile, Cuma ve Bayram g ü n l e r i y l e r e s m î h e y ' e t l e r i ka bulü s ı r a s ı n d a g i y d i k l e r i kırmızı renkli c ü b b e s i ve sarığı b u n u n istisnasını teşkîl e t m i ş t i r . Sözü edilen bu e ş y a l a r ı , y â n i m ü h ü r - y ü z ü ğ ü , kırmızı c ü b b e s i ve sarığı, v e f a t ı n d a n s o n r a m ü s l ü m a n l a r m işlerini y ü r ü t m e k ü z e r e icra g ö r e v i n i
( 3 1 ) B k z . B u h â r î , a.g.e.,
18
Vll, 53.
üstlenen kimselere geçmiştir. Bu eşyalar, Halîfe-i Resûlullah ( P e y g a m b e r ' i n Halîfesi) v e y a Emîr'ul-Mü'minîn ( M ü ' m i n l e r i n E m î r i , B a ş b u ğ u ) u n v a n ı n ı alan d e v l e t b a ş k a n larınca d e v l e t işlerinin icrası s ı r a s ı n d a k u l l a n ı l m ı ş t ı r . H a z ret-i P e y g a m b e r ' i n bu m ü h ü r - y ü z ü ğ ü , H z . O s m a n ' ı n h a l i feliğinin ikinci y a r ı s ı n d a , Kuba Köyü y a k ı n l a r ı n d a k i Erîs Kuyusu'na. d ü ş m ü ş ; o g ü n ü n i m k â n l a r ı y l e ü ç g ü n a r a n m ı ş s a da b u l u n a m a m ı ş ve b ö y l e c e t â r i h î y ü z ü k k a y b o l m u ş t u r . H z . Ali halîfe o l u n c a , o da, d e v l e t i ş l e r i n d e k u l l a n d ı ğ ı m ü h ü r y ü z ü ğ e "MuhammedResûlullah" ibaresini k a z d ı r t m ı ş t ı r < . 32)
M ü h ü r - Y ü z ü k A s h a b ı n Y ü z ü k l e ilgili h ü k ü m l e r e g e ç m e d e n ö n c e , bu h u s u s t a , karşısında ashabın tutumunu karşı tavrını k ı s a c a b e l i r t m e k
D o l a y ı s ı y l e Tavrı
m e s n e d teşkîl e d e n v e s i k a l a r a P e y g a m b e r i m i z i n davranışları ve H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n b u n a yerinde olacaktır.
Y u k a r ı d a seyrini tesbit e t m e y e ç a l ı ş t ı ğ ı m ı z y ü z ü k h â disesi, hicretin altıncı y ı l ı n d a vuku b u l m u ş t u r . B u , H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n v e f a t ı n d a n t a k r î b e n 4 s e n e ö n c e y e v e İslâmi yet'in b a ş l a n g ı c ı n d a n d a 19 yıl s o n r a y a r a s t l a y a n bir t â r i h t i r (M. 627). Bu m ü d d e t i ç e r i s i n d e , t â r i h e "ashâb" v e y a "sahabe" sı fatı ile g e ç e n ideal bir nesil y e t i ş m i ş t i r . S o s y a l s e v i y e v e kültürleri açısından o l d u k ç a farklılık a r z e d e n ; ancak
(32) Hazret-i P e y g a m b e r ' i n
mühür - yüzüğü
ile ilgili d a h a g e n i ş
v e s i k a ve k a y n a ğ a u l a ş m a k için b k z . A l i Y a r d ı m , Şemaili,
1 1 . B ö l ü m "Hazret-i
B ö l ü m "Hazret-iPeygamber'in
Peygamber'in Yüzüklerini
Yüzük-Mührü" Takış
bilgi,
Peygamberimiz'in Tarzı"
v e 12. bahisleri.
19
Resûlullah (s.a.s)'a bağlılıkları, muhabbetleri, îmanları uğ r u n d a k i f e d â k â r l ı k l a r ı ve bir m e r k e z î c a z i b e y e k e n d i l e r i n i k a p t ı r m a l a r ı b a k ı m ı n d a n y e k v ü c u t bir v a r l ı k g ö s t e r e n bu n e s i l , g e r ç e k t e n a n l a t ı l m a s ı güç bir ruh hâli s e r g i l e m e k t e dirler. Kur'ân-ı Kerîm, H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i , m ü ' m i n l e r e "en güzel örnek" o l a r a k tanıtır. D a v r a n ı ş m ü k e m m e l l i ğ i n i n z i r v e noktasında bulunan Peygamber Efendimiz, çevresi tarafın d a n , ç o k h a s s a s bir k a m e r a gibi t a r a n m a k t a v e y a p ı l a n t e s b i t l e r kendi h a y a t l a r ı n a u y g u l a n m a k t a d ı r . Bu d a v r a n ı ş a Kur'ân d i l i n d e "ittibâ" d e n i l m e k t e d i r ki; u y m a k , tâbi o l m a k , p e ş i n d e n g i t m e k , k e n d i s i n e ö r n e k e d i n m e k a n l a m ı n a gelir. H e r d a v r a n ı ş t a o l d u ğ u gibi, bu; u y m a , p e ş i n d e n g i t m e , ö r n e k e d i n m e m e s ' e l e s i n d e de a ş ı r ı l ı k l a r a k a ç ı l d ı ğ ı v e y a isabetsiz yorumlar yapıldığı olmaktadır. Bunların önüne g e ç m e k ise, çoğu z a m a n m ü m k ü n o l m a m a k t a d ı r . H a d î s m e tinleri i ç i n d e , H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i üzen bu aşırılık ö r n e k l e rine v e b u n l a r a karşı R e s û l u l l a h E f e n d i m i z ' i n g ö s t e r d i ğ i t e p k i l e r e d â i r bir hayli v e s i k a b u l u n m a k t a d ı r . N e v a r ki, "sahabe" sıfatını a l m ı ş o m ü b a r e k neslin ferdleri t a r a k dişi gibi aynı s e v i y e d e d e ğ i l d i . B u n l a r ı n , H a z ret-i P e y g a m b e r ' i y o r u m l a m a l a r ı ç o k farklılık s e r g i l i y o r d u . T â ilk g ü n d e n beri h e p A l l a h ' ı n R e s û l ü ' n ü n y a n ı n d a o l m u ş ; bilgili, g ö r g ü l ü , t e c r ü b e l i , soylu, i t i b a r l ı , dirayetli ve s a d a katli bir H z . E b û B e k i r ( r . a ) ' l e ; b i l g i s i , g ö r g ü s ü , t e c r ü b e s i v e İslâınî k ü l t ü r b i r i k i m i k e n d i n e y e t e c e k k a d a r bile o l m a y a n ; aynı z a m a n d a çok s o n r a l a r ı İslâm h a l k a s ı n a k a t ı l m ı ş b u l u n u p d a R e s û l u l l a h ( s . a . s ) ' ı n y a k ı n ı n d a y e r a l a m a y a n bir yaşlı s a h â b î n i n y o r u m l a r ı v e tavırları aynı s e v i y e d e o l m a y a c a k t ı ; o l m a m ı ş t ı r da.
20
N i t e k i m Hazret-i P e y g a m b e r , mühür vazifesi g ö r m e k ü z e re k a ş ı n a "Muhammed Resûlullah" ibaresini y a z d ı r ı p yüzük şeklinde y a p t ı r d ı ğ ı bu altın m ü h ü r - y ü z ü ğ ü p a r m a ğ ı n a ta kınca, a s h â b k a m u o y u n d a , a y n e n P e y g a m b e r ( s . a . s ) ' i n y a p tığı gibi bir altın m ü h ü r - y ü z ü k y a p t ı r m a k ş e k l i n d e bir d a l g a l a n m a o l m u ş t u r . Hadîs i l m i n i n H z . E b û B e k i r ' i d u r u m u n d a olan B u h â r î , ilgili hadîsi y e r l e ş t i r d i ğ i b ö l ü m ü n alt başlığını (bâb), "Hazret-i Peygamber'in fiillerine aynen uymak babı" (Bâb'ül-iktidâ bi-ef'âl'in-Nebî s.a.s) ş e k l i n d e ifâde e t m i ş t i r " " . G e r ç e k t e n B u h â r î , h a d î s l e r i y o r u m l a m a daki d e h â s ı n ı b u r a d a da g ö s t e r m i ş t i r . P e y g a m b e r i m i z ' i n yaptığına aynen uyma çabası gösterme, ashâb-ı kiram'ın ö v g ü y e lâyık soylu bir t a v r ı d ı r . N e var ki H a z r e t - i P e y g a m ber, o n l a r ı n bu, mühür- yüzük k o n u s u n d a k i d a v r a n ı ş l a r ı n ı t a s v i b e t m e y e r e k , b u n a karşı iki t ü r l ü t a v ı r k o y m u ş t u r : 1°- P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n ilk d e f a y a p t ı r m ı ş o l d u ğ u m ü h ü r - y ü z ü k gibi h e r k e s i n "aynen" altın y ü z ü k y a p t ı r m a y a k a l k ı ş m a s ı , Hazret-i P e y g a m b e r ' i e n d i ş e l e n d i r m i ş t i r . E n d î şesi, b u n u n "dînî bir mecburiyet" gibi t e l â k k î e d i l m e s i n d e n d o l a y ı d ı r . H â l b u k i o m ü h ü r - y ü z ü k , r e s m î işlerde k u l l a n ı l mak ü z e r e y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . M e s ' e l e n i n dînî bir m e c b u r i y e t gibi t e l â k k î e d i l m e s i n i n s a k ı n c a s ı , bu d u r u m u n , ü m m e t e , "altın yüzük takınmak sünnettir" gibi ç o k ağır bir külfet g e t i r e c e ğinden k a y n a k l a n m a k t a d ı r . G e r e k o d e v i r d e k i m ü s l ü m a n nesile, g e r e k k ı y a m e t e k a d a r g e l e c e k o l a n M u h a m m e d ü m m e t i n e ağır bir mâlî y ü k g e t i r m e k a y g ı s ı , H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i h e m e n karşı t a v ı r a l m a y a s e v k e t m i ş t i r .
(33) B u h â r î , el-Câmi'ııs-Sahîh, sünne:
V I I I , 144
(Kitâb'ül-İ'tisâm
bi'l-kitâb
ve's-
4).
21
H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n altın y ü z ü ğ e karşı a l m ı ş o l d u ğ u tavır, t a m a m e n dînî m a k s a t l ı d ı r . Bu h u s u s t a k i y o r u m l a r d a ileri s ü r ü l e n iktisâdı s e b e p l e r ise, a m a c ı d e ğ i l , s o n u c u ifâde etmektedir. 2°- Hazret-i P e y g a m b e r ikinci d e f a m ü h ü r - y ü z ü ğ ü n ü g ü m ü ş t e n y a p t ı r ı p t a k ı n c a , a s h â b y i n e aynı y o l u t u t m u ş l a r dır. O n l a r ı n bu "aynen uyma" d u y g u l a r ı n ı k ö r e l t m e k iste m e y e n P e y g a m b e r E f e n d i m i z , bu d e f a , o n l a r ı n y ü z ü k l e r i n e karışmamış, fakat hiç olmazsa kaşına "Muhammed Resûlullah" ibaresini k e s i n l i k l e y a z m a m a l a r ı n ı s ö y l e m i ş t i r . Bu ikinci y a s a ğ ı n a m a c ı ise, "resmiyete riâyet"\ sağla m a k t ı r . B u g ü n Hazret-i P e y g a m b e r ' i v e O ' n u n h a d î s l e r i n i y o r u m l a r k e n b e n z e r i i s a b e t s i z l i k l e r hep g ö r ü l e g e l m e k t e d i r .
H a r a m
Altın Y ü z ü ğ ü n O l d u ğ u n u İddia E d e n l e r i n Delilleri
Altın y ü z ü k m e s ' e l e s i , y u k a r ı d a k i t e s b i t l e r l e y e t i n i l e r e k b u r a d a k a p a t ı l a b i l i r d i . N e var ki, m e s ' e l e n i n e s a s b u n d a n s o n r a başlatıldığı g ö r ü l m e k t e d i r . Hazret-i P e y g a m b e r ' i t â k î b e d e n d e v i r l e r d e , k u l l a n ı l m a s ı "haramdır", "mubahtır"; "caizdir", "caiz değildir" t a r t ı ş m a l a r ı y a p ı l a c a k olan bu "altın yüzük" m e s ' e l e s i , içinde y a ş a d ı ğ ı m ı z g ü n l e r e k a d a r g ü n d e m d e t u t u l m u ş t u r . Şimdi d e , bu m e s ' e l e n i n ikinci m e r h a l e s i n i , yâni hüküm ve fe t v a ' y a konu e d i n i l e n y ö n ü nü t a k i p e d e l i m : K a y n a k l a r d a , e r k e k l e r i n "altın yüzük" k u l l a n ı p k u l l a n a m a y a c a ğ ı y o l u n d a b i r b i r i n d e n farklı y o r u m l a r a r a s t l a n m a k tadır. B u n u n l a ilgili çeşitli g ö r ü ş ve d e ğ e r l e n d i r m e l e r ileriki s a y f a l a r d a ayrı ayrı ele a l ı n a c a k t ı r . Y o r u m (fetva) t a r z ı n d a k i
22
bu d e ğ e r l e n d i r m e l e r e g e ç m e d e n ö n c e , farklı y o r u m l a r a mesned teşkîl e d e n delîllerin k a y d e d i l m e s i y e r i n d e o l a c a k t ı r . E s â s ı n d a , "altın yüzük kullanmanın harâmlığı hakkında pek çok hadîs olduğu" ş e k l i n d e ifâde edilen d u r u m u n aslı şöyledir: Y u k a r ı d a t â r i h î seyrini v e r m e y e ç a l ı ş t ı ğ ı m ı z v e s i kaların d ı ş ı n d a , Hazret-i P e y g a m b e r ' i n ö z e l l i k l e "Altın yü zük kullanmayınız; zîrâ altın yüzük kullanmak haramdır" m e a l i n d e "sözlü" bir b e y a n l a r ı n a r a s t l a n m a m a k t a d ı r . A l t ı n yüzük k u l l a n m a n ı n "haram" o l d u ğ u n u g ö s t e r e n "pek çok hadis" b u l u n d u ğ u ileri s ü r ü l ü y o r s a da, m e s ' e l e n i n g e r ç e ğ i şöyledir: Bu k o n u d a , h e m e n h e m e n b ü t ü n m e ş h u r h a d î s ki taplarının ittifakla kaydettiği b i r t e k h a d î s v a r d ı r . B u r a d a o hadîsin; k a y n a k l a r ı n ı , râvîlerini, d e ğ i ş i k r i v a y e t l e r i n i v e yapılan y o r u m l a r ı e n i n e b o y u n a d e ğ e r l e n d i r m e y e ç a l ı ş a c a ğız. B a h s e konu hadîsin t e r c ü m e s i ş ö y l e d i r : B e r â b. Â z i b (r.a) şöyle d e m i ş t i r : "Peygamber (s.a.s) Efendimiz bize yedi şeyi yapmamızı buyurdu (emretti) ve yine bize y e d i şeyi de yasakladı (nehyetti). 1) Cenazenin peşinden gitmeyi, 2) Hasta ziyaretini, 3) Davete icabet et meyi, 4) Mazluma yardım etmeyi, 5) Edilen yemini kabul lenmeyi, 6) Verilen selâmı almayı, 1) Aksıran (hapşıran) kimseye karşılık vermeyi emreti. Ve aynı şekilde bizi; 1) Gümüş kap kullanmaktan, 2) A 111 n y ü z ü k takmak tan, 3) İpekli kumaş (harîr), 4) Çubuklu ipek kumaş (dîbâc), 5) Ketenle karışık ipek kumaş (kassiyy), 6) Kalın ipek kumaş (istebrak)'tan yapılmış elbise giymekten ve 7) İpekten yapılmış eyer minderlerine (meyâsir) binmekten de nehyetti".
23
B u m e t i n , k o n u ile ilgili h a d î s k i t a p l a r ı n ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n d a y e r a l m a k t a d ı r : B u h â r î < , M ü s l i m < ), T i r m i z î W, N e s â î < ), İ b n M â c e < ), A h m e d b. H a n b e l W gibi ü n l ü m u h a d d i s l e r , b a h i s k o n u s u B e r â b. A z i b r i v a y e t i ne y e r v e r m i ş l e r d i r . 34)
37
35
3S
Adı g e ç e n k a y n a k l a r i ç e r i s i n d e B u h â r î , bu hadîsi 9 ayrı b ö l ü m d e ve 11 ayrı y e r d e (Libâs* da 3 d e f a o l m a k ü z e r e ) k a y d e t m i ş t i r . B ü t ü n b u n l a r ı n h e p s i n i n de s e n e d i aynı o l u p , s â d e c e s e n e d d e k i son râvî olan şeyh (hoca)'lerinin adları değişiktir. Hadîsin Buhârî'deki kayıdlarında, senedin 5 râvisi b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r : 1) B e r â b. ' Â z i b (r.a.) ( ö : 7 1 / 6 9 0 ) , 2) M u ' â v i y e b. S ü v e y d b. M u k a r r i n ( ö : ?), 3) E ş ' a s b. S ü l e y m ( ö : 1 2 5 / 7 4 2 ) ,
( 3 4 ) B u h â r î , el-Câmi'us-Sahih, Tecrîd-i
Sarih
Terceınesi,
R e b î ' d e n ; VI, 143 (Nikâh:
II, 70 (Cenâiz:
5), Sa'îd b.
ve't-Tıb:
4 5 ) , Â d e m ' d e n ; VII, 124 (Edeb:
S ü l e y m a n b. H a r b ' d e n ; VII, 128 (İstizan: ve'n-Nüzûr:
28),
4), Hafs b. ' Ö m e r ' d e n ;
2 8 ) , M u h a m m e d b. M u k a t i l ' d e n ; VII, 48 (Libâs:
K a b î s a ' d a n ; VII, 50-51 (Libâs: (Eymân
Ebû'l-Velîd'deıı;
7 1 ) , H a s a n b. R e b î ' d e n ; VI, 251 (Eşribe:
M û s â b. İ s m â ' î l ' d e n ; VII, 4 (Merzâ VII, 4 6 (Libâs:
3), hocası
3 4 7 , nu: 6 1 9 ; III, 98 (Mezâlim:
36), 124),
8), K u t e y b e ' d e n ; VII, 2 2 3
8), K a b î s a ve M u h a m m e d
b. B e ş ş â r
(Bündâr)'
dan. ( 3 5 ) M ü s l i m , el-Câmi'us-Sahîh, ( 3 6 ) T i r m i z î , Sünen, ( 3 7 ) N e s â î , Sünen, 201
V, 117, nu: 2 8 0 9 I V , 5 4 (Cenâiz:
5 3 ) ; V I I , 8 (Eymân
1, 6 8 3 , n u : 2 1 1 5 (Keffârât:
( 3 9 ) A h m e d b . H a n b e l . Müsned,
I, 4 3 9 .
3).
(Edeb).
(Zînet).
( 3 8 ) İbn M â c e , Sünen,
24
III, 1 6 3 5 - 1 6 3 6 , n u : 2 0 6 6 (Libâs:
12).
ve'n-Nüzûr
); V I I I ,
4) Ş u ' b e b . H a c c â c (ö: 160/777), 5) E b û ' l - V e l î d H i ş â m b . A b d ü l m e l i k ( ö : 2 2 7 / 8 4 1 ) ' d i r . Ancak, bütün r i v a y e t l e r d e s â d e c e beşinci râvî d e ğ i ş i k l i k arzetmektedir. Aynı ş e k i l d e , y u k a r ı d a adları v e r i l e n d i ğ e r kaynaklardaki rivayetlerin d e - g e n e l l i k l e - ilk dört râvisi be raberlik g ö s t e r m e k t e d i r . Bu tür bir s e n e d l e r i v a y e t edilen hadîslere, h a d î s u s û l ü n d e "haber-i vâlıid" d e n i r . ( 4 0 )
Son devir a r a ş t ı r m a l a r ı n d a , g e n e l l i k l e , h a d î s ve h a b e r l e rin s e n e d l e r i y l e ilk râvîsi ve olayın k a h r a m a n ı n ı n k i m l i k l e r i dikkate a l ı n m a d a n d o ğ r u d a n d o ğ r u y a metnin y o r u m l a n m a s ı na geçildiği içindir ki, bir kısım d e ğ e r l e n d i r m e l e r d e , isabet sizlik oranı a r t m a k t a d ı r . Sonraki d ö n e m l e r d e altın y ü z ü k k o n u s u n d a g ö r ü ş b e y â n etme ve bu m e s ' e l e y l e ilgili olarak fetva v e r m e d u r u m u n d a kalan zevat, g e n e l l i k l e bu B e r â b . ' A z i b r i v a y e t i n i delîl olarak g ö s t e r m i ş l e r d i r . B a h i s k o n u s u r i v a y e t i n ; B u h â r î ' d e 11 yerde, E b û D â v û d hâriç, A h m e d b . H a n b e l , M ü s l i m , T i r m i z î , N e s â î ve İ b n M â c e gibi m e ş h u r m ı ı h a d d i s l e r i n eserlerinde de d e ğ i ş i k y ö n l e r i y l e y e r a l m ı ş o l m a s ı , "bu ko nuda çok hadîs bulunduğu" intibaını u y a n d ı r m ı ş t ı r . B ü t ü n rivayetlerin s e n e d l e r i n i n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı n d a n a n l a ş ı l m ı ş t ı r ki. gerek B u h â r î ' d e k i 11 r i v a y e t i n , g e r e k adı g e ç e n k a y naklardaki rivayetlerin hepsinin d e s e n e d i , a y n ı d ı r . Riva yetlerin k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı n d a n o r t a y a çıkan bir b a ş k a s o n u ç da, Hazret-i P e y g a m b e r ' i n , s â d e c e a l t ı n y ü z ü k ta kınmayı y a s a k l a y a n m ü s t a k i l bir h a d î s i n i n b u l u n m a y ı şıdır. Bâzı h a d î s k i t a p l a r ı n d a , "Hazret-i Peygamber altın
(40) Haber-i 24 (âhûd
vâhid
t e r i m i için bkz. T a l â t K o ç y i ğ i t , Hadîs
Istılahları,
s. 2 2 -
maddesi).
25
yüzük takınmayı yasakladı" ş e k l i n d e yer alan tek m a d d e l i k m e t i n l e r , e s â s ı n d a m ü s t a k i l bir h a d î s d e ğ i l , bizim de t e r c ü m e l e r i n i k a y d e t t i ğ i m i z bir kaç m a d d e l i k bir m e t n i n a l t ı n y ü z ü k ' l e ilgili fıkrasının ayrıca k a y d e d i l m e s i n d e n ibaret tir. Bu d u r u m da, k o n u y l a ilgili h a d î s sayısını ve r i v a y e t ç e ş i d i n i k a b a r ı k g ö s t e r e n bir b a ş k a n o k t a o l m u ş t u r . H a d î s kitaplarının bu y ö n ü , pek çok p r o b l e m i n gizli il l e t l e r i n d e n birisidir ki, o n u n b u r a d a ele a l ı n m a s ı , bizi a n a konudan oldukça uzaklara götürebilir. Yeri g e l m i ş k e n , m e r h u m K â m i l M i r a s ' m Tecrîd-i Sarih Tere e m e s T ndek\ şu ifadesine bir a ç ı k l ı k g e t i r m e k u y g u n o l a c a k t ı r : "Bu lıadîs-i şerif, tııruk-ı rivâyâtının kesreti ( r i v a y e t y o l l a r ı n ı n ç o k l u ğ u ) ile mümtaz, olan hadislerden birisidir. Yalnız. B u h â r î , Sahîh'inin on yerinde zikret miştir. Buradan ( c e n â i z b ö l ü m ü ) başka Mezâlim, Libâs, Tıb, Edeb, Nüzûr, Nikâh, İstizan, Eşriibe (Eşribe o l m a l ı d ı r ) bahisleridir. M ü s I i m de EV ime (Libâs o l a c a k ) bahsin de, Tir m i z. î İstizan, Libâs bahislerinde, N e s â î de Cenâiz, imân, Nüzûr , Zîynet hâblarmda, İ b n M â c e de Kefârât, Libâs bâblarında talırîc etmişlerdir" \ t4,)
{A1
Bir hadîsin aynı eserin pek çok y e r i n d e k a y d e d i l m i ş ol m a s ı , o hadîsin "turuk-ı rivây âtının kesreti" m â n â s ı n a gel m e y i p , "tekrar" edildiği a n l a m ı n a gelir. R i v a y e t y o l l a r ı n ı n ç o k l u ğ u n d a n söz e d e b i l m e k için, o hadîsin bir çok s a h a b e k a n a l ı y l a , o n l a r d a n da y i n e pek çok t â b i û n v â s ı t a s ı y l e , ve
(4 1) Bir z ü h u l eseri o l a r a k "îmân. h e m "îmân"
nüzûr"
diye virgülle a y n l a r a k ; b a ş l ı k adı.
ş e k l i n d e y a z ı l m ı ş , h e m d e iki ayrı b ö l ü m g i b i
rilmiştir. D o ğ r u s u ,
"eymân
ve'n-ııüzûr"
tek bir b ö l ü m ü n a d ı d ı r . ( 4 2 ) K â m i l M i r a s . Tecrîd-i
26
Sarîh
Terceınesi.
göste
o l a c a k t ı r . Z î r â bu iki k e l i m e ,
IV, 348.
yine onlardan d a yeteri s a y ı d a râvî y o l u y l a r i v a y e t e d i l m i ş olması gerekir.
Altın Y ü z ü ğ ü Y a s a k l a y a n Diğer R i v a y e t l e r Bir kısım h a d î s k a y n a k l a r ı n d a , y u k a r ı d a k i B e r â b. A z i b rivayeti d ı ş ı n d a da, altın y ü z ü k t a k m a n ı n n e h y e d i l d i ğ i n e d â i r rivayetler b u l u n m a k t a d ı r . H z . Ali, ' I n ı r â n b. H u s a y n , 'Abdullah b. Ö m e r , E b û H ü r e y r e , M u ' â v i y e ve E b û Reyhâne rivayetleri b u n l a r a r a s ı n d a d ı r . Bu r i v a y e t l e r i n bir kısmı a ş a ğ ı d a ayrı ayrı d e ğ e r l e n d i r m e y e t a b î t u t u l a c a k t ı r . Meselâ T i r m i z î , H z . Ali ve ' I m r â n b. H u s a y n < >'dan; N e s â î , H z . A l i , E b û H ü r e y r e v e ' I m r â n b. Husayn ( >'dan; İ b n M â c e, H z . A l i < ) ve A b d u l l a h b. 'Ömer < )'den; A h m e d b . H a n b e 1 d e H z . Ali < > ve Abdullah b. M e s ' û d ' ' dan g e l e n r i v a y e t l e r i k a y d e t m i ş lerdir. ( 4 3 )
44
45
46
47
48
( 4 9
Adı g e ç e n r i v a y e t l e r i n m e t i n l e r i k ı s a o l u p , b u n l a r : "Hazret-i Peygamber, a l t ı n y ü z ü k takınmayı (eltehaltümü bi'z-zeheb) yasakladı" v e y a "Hazret-i Peygam-
(43) T i r m i z î , Sünen,
II, 4 9 - 5 0 (Salât:
(44) T i r m i z î , Sünen, (45) N e s â î . Sünen,
195).
I V , 2 2 6 . n u : 1 8 3 7 (Libâs:
13). ( B k z . E k : 6 )
VIII, 165-171.
(46) İbn M â c e , Sünen, (47) İbn M â c e , a.g.e.,
II, 1 2 0 2 , n u : 3 6 4 2 ; II, 1 2 0 5 , n u : 3 6 5 4 . ( B k z . E k : 7 ) II, 1 2 0 2 , n u : 3 6 4 3 .
(48) A h m e d b . H a n b e l , Müsned, (49) İbn M â c e , a.g.e.,
I, 1 3 8 .
II. 1 2 0 2 , n u : 3 6 4 3 .
27
her, a l t ı n y ü z nehyctti". şeklindedir.
il k
kullanmayı
{hâlem
'üz-zeheb)
B u r a d a , bu konu ile ilgili bir b a ş k a r i v a y e t d a h a v a r d ı r ki, o n u n , hiç ü z e r i n d e dıırulmadığı g ö r ü l m e k t e d i r : O da H z . A l i ' d e n y a p ı l m ı ş iki ayrı n a k i l d i r . H z . Ali d i y o r ki: "Sevgilim - O ' n a salât ü selâm o l s u n - hana üç şeyi ya sakladı. Demiyorum ki, h il t it n i n s a n l a r a yasakla dı: Beni, a l t ı n y ü z ü k takmaktan, ipek kumaştı ve iyice kırmızıya veya sarıya boyanmış kumaştan dikilmiş elbise giymekten ve, secde ve rükû hâlinde iken Kur'ân okumaktan nehyetfi" . <50)
H z . A l i ' d e n gelen d i ğ e r rivayet d e : "Peygamber miz, benim altın yüzük takınmamı yasakladı; ancak, de yasakladı, demiyorum" şeklindedir.
Efendi sizleri
< 5 I )
"Size değil, bana yasak koydu" t a r z ı n d a k i bu ö z e l ya sağın a r k a p l â n ı n ı a y d ı n l a t ı c ı m â h i y e t t e bir b a ş k a rivayet d a h a vardır. M u ' â v i y e d e v r i n i n Mısır emîri ünlü s a h â b î ' U k b e b. ' Â m i r ( ö : 5 8 / 6 7 8 ) ' i n h a b e r i n e g ö r e : "Hazret-i Peygamber, aile efradını ( e h l i b e y t i n i ) takı takınma ve ipekli kumaş (hilye ve harîr) giymekten men'eder ve onlara şöyle derdi: "Eğer cennetin takısını ve ipeğini seviyorsa nız, onu bu dünyâda giyip takınmayınız" " Altın ve ipek k u l l a n ı m ı k a d ı n l a r a miibâlı o l d u ğ u h â l d e , b ö y l e "özel" bir y a s a k l a m a , o l d u k ç a a n l a m l ı bir t a k ı m ince likler ifâde e t m e k t e d i r . B u r a d a k i incelik, dînî m â n â d a k i ha ram - helâl m e s ' e l e s i n i n ö t e s i n d e , c e m i y e t d ü z e n i n i ilgilen
i ş i ) ) N e s â î , Sünen, ( 5 1 ) N e s â î . a.g.e.,
V I I I , 167. ( B k z . E k : 8) V I I I , 167, 168. ( B k z . E k : 9 )
( 5 2 ) İbn M â c e . a.g.e.,
28
II, 1 2 0 2 . n u : 3 6 4 3 .
diren bir t u t u m u n tesbîtiııe y ö n e l i k t i r . B i l i n d i ğ i gibi Hazret-i Peygamber, t o p l u m u n a l â k a m e r k e z i v e ilgi o d a ğ ı d u r u m u n daki "Peygamber âilesi"n'm; g ö z alıcı, alımlı ( f r a p a n ) takı ve g i y e c e k l e r e itibâr e t m e m e l e r i n i ; o n l a r ı n , m ü m k ü n o l d u ğunca şatafattan uzak, g a y e t s â d e v e basit g i y i n m e l e r i n i is terdi <">. İnsan, başkasını kıskandıracak ve başkasını imrendirecek şeylerden sakınmalıdır ş e k l i n d e ifâde e d i l e b i l e n bu P e y gamber t a v r ı n a , t â r i h i m i z b o y u n c a bizim t o p l u m u m u z d a h e p uyulageldiği g ö r ü l ü r . N i t e k i m , t o p l u m u n gözü ü z e r i n d e olan zevatın; k ö y m u h t a r ı n d a n il v a l i s i n e , k a s a b a e ş r a f ı n d a n ilçe kaymakamına varıncaya kadar yüksek mevkide bulunan kimselerin, a i l e c e ç e v r e l e r i n e karşı h a s s a s d a v r a n d ı k l a r ı bilin inektedir. İnsanlar, g e n e l l i k l e "gördük/eri"ne s a h i p o l m a k isterler; görmediği şeyleri ise, ihtiyaç listesine a l m a z l a r . T ü k e t i m toplumu h â l i n e g e l m e d i ğ i m i z y a k ı n t â r i h e k a d a r , i h t i y a ç p o m p a l a m a s ı y a p ı l m a z ; varlıklıların v a r l ı k l a r ı n ı s e r g i l e m e meleri telkin e d i l i r d i . Bu k o n u d a , E b û R e y h â n e adlı s a h â b î d e n n a k l e d i l e n on maddelik bir y a s a k işler listesi d a h a b u l u n m a k t a d ı r . İ ç i n d e "yüzük takma"n\n d a geçtiği bu h a d î s ise ş ö y l e d i r : E b û R e y h â n e (r.a.) rivayet e d i y o r : "Hazret-i Peygam ber, on şeyi yasaklamıştı: Kadınların genç görünmek için dişlerine estetik ameliyat yaptırmasını (veşr), vücûda
(53) Y u k a r ı d a k i h a d î s i n ilk râvisi o l a n " U k b e ' n i n d e aynı t a v r ı b e n i m s e d i ğ i ifâde e d i l m e k t e d i r : "Hazret-i olmakla fattan
beraber, hoşlanmazdı".
berimiz'in
Ashabı,
gayet
sâde
'Ukbe,
müstağni
ve basit
Bkz. Ahmed
giyinip,
bir zât idi. Köle basit
N e d v î . Asr-ı
sahibi
dolaşırdı. Saadet:
Şata Peygam
III, 3 5 6 , İ s t a n b u l 1 9 6 4 ( S e b î l ü r r e ş â d n e ş r i y a t ı ) .
29
döğme yaptırmayı (veşm), yüz ve kaşdan kıl yolmayı (netf), üstsüz olarak erkeğin erkekle aynı yorgan altında yatma sını, yine üstsüz olarak kadının kadınla aynı yorgan altın da yatmasını, erkeğin elbisesinin eteğine "acemler gibi" ipek şerit diktirmesini veya yine "acemler gibi" elbisesinin omuzlarına ipek şerit diktirmesini, ganimet malına yetişecekmişçesine at yarışı yapmayı (nühbâ) \ süslü (lüks) eyer takımlarına binmeyi ve idarî görevi olmayanların y iiz ü k takmalarını yasakladı"^. (5A
İşte, altın y ü z ü k k u l l a n ı m ı n ı n "haram" o l d u ğ u y o l u n d a "hüküm" beyân eden u l e m â n ı n , h ü k ü m l e r i n e m e d a r o l a n v e s i k a l a r h e m e n h e m e n b u n l a r d a n ibarettir.
Altın
Y ü z ü k
Y a s a ğ ı n ı n
Arka
Plânı
Biz, bu m e s ' e l e n i n d o ğ r u d a n d o ğ r u y a "hüküm" tarafı ile m e ş g u l o l m a d ı ğ ı m ı z için, h e p , olayların seyrini ve eldeki h a d î s l e r i n birbiri ile olan ilişkilerini sıhhatli bir şekilde tesbit etmeye çalışmaktayız. Y u k a r ı d a n beri arka a r k a y a s ı r a l a d ı ğ ı m ı z h a d î s l e r d e dik kati ç e k e n bâzı n o k t a l a r b u l u n m a k t a d ı r :
( 5 4 ) Kâ/nûs'da, bu t ü r at y a r ı ş l a r ı n ı n , "fürsân-ı arab beyninde (Arab süvarileri arasında yaygın) olduğu belirtilmiştir. ( 5 5 ) E b û D â v û d , Sünen, Müsned.
IV,
fıkrasını, takınmalarını 11)
30
I V . 7 0 - 7 1 , n u : 4 0 4 9 (Libâs:
134; N e s â î . "mühür yasakladı"
Sünen,
VIII.
kullanmalarını"
mâruf
"
11); A h m e d b . H a n b e l ,
143-144. veya
Bu
hadîsin
son
"mühür-yüzük
şeklinde a n l a m a k gerekecektir. (Bkz. Ek;
1) Hazret-i P e y g a m b e r ' i n bu h u s u s t a k i tavrını ifâde e d e r ken a s h a b ı n k u l l a n d ı ğ ı tâbirler, farklı farklıdır. B u n l a r , B e r â b. ' A z i b ve H z . A l i r i v a y e t i n d e "nehyetti" (nehdy dır; A h m e d b. H a n b e l ' i n A b d u l l a h b. M e s ' û d r i v a y e t i n d e "kerîh gördü" {kime yekrahüydür ; ' U k b e b. ' A m i r ri vayetinde ise "men'etti" (kâne yemne'u) şeklindedir. ( 5 6 )
Haram kılmak, nehyelmek, men 'etmek v e kerîh görmek kelimelerinin o r t a k k e s i ş m e n o k t a l a r ı , h e p s i n d e d e d e r e c e derece, m a s d a r o l a r a k "yasaklamak", isim o l a r a k d a "yasak" m â n â s ı n ı n b u l u n m a s ı d ı r . N e var ki, her h a r a m kılı nan şey aynı z a m a n d a y a s a k l a n m ı ş t ı r da; fakat her y a s a k l a nan şey h a r a m k ı l ı n m a m ı ş t ı r . G e n e l l i k l e , y u k a r ı d a k a y d e t t i ğ i m i z B e r â b. ' A z i b ( r . a ) ' i n rivayet e t m i ş o l d u ğ u "Hazret-i Peygamber bize yedi şeyi buyurdu, yedi şeyi de yasakladı" d i y e b a ş l a y a n h a d î s ter cüme e d i l i r k e n , "... Peygamberimiz nehyetti" ş e k l i n d e ter cüme e d i l m i ş ve h e m e n a r k a s ı n d a n da, "hüküm" olarak, "öyle ise onu kullanmak haramdır" denmiştir. "Haram", d î n d e ç o k c i d d î bir k a v r a m d ı r . O n u n z ı d d ı , "lıelâl"d\x. D o l a y ı s ı y l e h a r a m, helâl o l m a y a n d e m e k t i r . Bu k e l i m e "hürmet" k ö k ü n d e n gelir ki, ihlâl e d i l m e m e s i ve herkesin saygı ile k a r ş ı l a m a s ı g e r e k e n y a s a k l a r ı ifâde e d e r . Her dînin ve her sistemin k e n d i n e g ö r e h a r a m d e r e c e s i n d e yasakları vardır. B u n l a r ihlâl edildiği a n d a , o dîn ve o s i s t e m büyük y a r a a l m ı ş , t o p l u m ü z e r i n d e k i o t o r i t e s i n i v e y a p t ı r ı m gücünü y i t i r m i ş olur.
(56) B k z . Müsned,
I,*439. İ ç i n d e "altın yüzük"
maddesi de geçen on m a d
delik bu h a d î s i a y r ı c a k a y d e t m e m i ş b u l u n u y o r u z .
31
Ö t e y a n d a n , h a r a m l a r ı ve g ü n â h l a r ı -çeşitli y o r u m l a r l a ç o ğ a l t a n d î n l e r d e , avcım dîni o l m a y a m a h k û m e d i l m i ş olur lar. "Hazret-i Peygamber hiç hoşlanmazdı", "Resûlullah Efendimiz yapmamalarını isterdi", "Peygamber Efendimiz insanları o şeyden uzaklaştırmaya ve vazgeçirmeye çalışır dı" ve "Cenâb-ı Peygamber onu yasaklamıştı" gibi ifâde ler, t a m a m e n "nehiy" k a v r a m ı n ı n içine g i r m e k t e d i r .
* 2) H e m e n h e m e n bütün r i v a y e t l e r d e d i k k a t i m i z i ç e k e n ikinci n o k t a , râvî d u r u m u n d a k i a s h a b ı n tek b a ş ı n a "altın yüzük"tQx\ b a h s e t m e y i p , o n u , bir kaç m a d d e l i k y a s a k l a r ara sında saymalarıdır. Yukarıda tercümelerini kaydettiğimiz h a d î s l e r i n k o n u s u , g ö r ü l d ü ğ ü ü z e r e , tek b a ş ı n a s â d e c e "altın yüzük" m e s ' e l e s i d e ğ i l d i r . N i t e k i m B e r â b. ' Â z i b r i v â y e t i n d e k i bugün
sosyal h a y â t ı m ı z d a
(57
"buyruklar"
çok m u h t a ç o l d u ğ u m u z
>,
ahlâkî
d e ğ e r l e r d i r . O n l a r ı n , hep t e d a v ü l d e t u t u l m a s ı g e r e k m e k t e d i r . "Yasaklar"
da
ö z ü i t i b a r i y l e h e p g e ç e r l i , fakat
ş e k l i
i t i b a r i y l e aynı d u r u m d a değildir. M e s e l â "meyâsir" ipek m i n d e ı l i e y e r t a k ı m ı , "kassiyy" ipek k u m a ş , "istebrak"
denen
denen ketenle karışık
d e n e n gramajlı kalın ipek k u m a ş ,
h e m bu d e v i r d e ve h e m d e bu b ö l g e l e r d e - i s t e n s e d e - bulu nacak
cinsten
giyecekler
değildir.
"iyice
kırmızı
veya
boyalı
sarı
( 5 7 ) E m i r k e l i m e s i n i a ç ı k l a y a n Kânun,'. ki,
n e İt i y
buyru/du"
32
tâbir
mukabilidir. olunur"
Fârisîde
Hz.
Ali
kumaştan
rivâyetindeki yapılmış
"E m r, buyurmak ''ferman
der. B k z . 11. 1 3 1 - 1 3 2 .
", Türkîde
e/bi-
manasınadır "buyruk
ve
se"\Vın de b u g ü n karşılığı b u l u n m a m a k t a d ı r . E b û R e y h â n e rivâyetindeki on m a d d e n i n bir kısmı d a aynı "Erkek
elbisesinin
mak, süslü yarışı
eyer
yapmak
eteğine takımına
vb."
durumdadır:
veya
omuzuna
ipek
binmek,
Arap
süvarileri
şerit
tak
gibi
t ü r ü n d e n y a s a k l a r , artık b u g ü n
at
târihî
birer v a k ı a o l a r a k y a ş a m a k t a d ı r . A n c a k b u r a d a , h a d î s l e r b a k ı m ı n d a n ç o k c i d d î bir p r o b l e m k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . O da, b ö y l e hiç d ü ş ü n ü p t a ş ı n m a d a n (ceffelkalem),
hadîslerin
içinin b o ş a l t ı l ı p a t ı l m a s ı gibi
bir
d ü ş ü n c e y e ve o tür bir y a k l a ş ı m a karşı, k a p ı n ı n ç o k sıkı bir d e n e t i m a l t ı n d a t u t u l m a s ı gerektiği g e r ç e ğ i d i r . O h â l d e , n e dir bu r i v a y e t l e r i n ö z ü ? Bu s o r u n u n
cevâbını,
rivayetlerin
arasına
sıkıştırılmış
bulunan k ü ç ü k bir ifâde v e î k â z v e r m e k t e d i r : "Acemler yapmayın"
(misl'el-e'âcim\.)
t e m e l i n d e hep bu g e r e k ç e
( 5 8 )
. Bu h u s u s t a k i
gibi
hadîslerin
yatmaktadır.
Hazret-i P e y g a m b e r ' i n bütün d a v r a n ı ş l a r ı n d a o l d u ğ u g i b i ; kılık-kıyâfet, ev e ş y a s ı , binit t a k ı m l a r ı t ü r ü n d e n ş e k l e dayalı d a h a pek ç o k d a v r a n ı ş l a r d a da titizlikle u y d u ğ u ve u y g u l a m a y a çalıştığı bir kısım p r e n s i p l e r v a r d ı . Bu da; Yahudi ve Hıristiyanlar gibi gayr-i m ü s l i m l e r e , Kureyş aristokrasisine ve İran s o s y e t e s i n e k e s i n l i k l e b e n z e m e m e k t i . H a d î s m e t i n l e rinin satırları a r a s ı n d a yer yer "Yahudi ve Hıristiyanlar a
(58) A c e m
tâbiri, A r a p ç a d a "gayr-ı
tırab",
yâni A r a p o l m a y a n h e r k e s e
d e n i r s e d c , b u n u n l a , h a d î s m e t i n l e r i n d e h e p , Hicaz k o m ş u s u o l a n K i s r â ' n ı n tâc ve t a h t ülkesi İran
BölgesVnc
kasdedilmektedir.
sınır
(59)
m
muhalefet ediniz," , "Müşriklere muhalefet ediniz" \ "Acemler gibi yapmayınız" ve "Müşriklerle bizim ara mızdaki fark..." gibi ifâdelere r a s t l a n m a k t a d ı r . Bütün b u n l a r ı n a r k a s ı n d a , t a k l i t ve ö z e n t i ' y e karşı ç ı k m a k s u r e t i y l e moda s a l g ı n ı n a tavır t a k ı n m a ve b ö y l e c e m ü s l ü m a n k i m l i ğ i n i b o z u l m a k t a n k o r u m a gayreti s e z i l m e k t e d i r . ( 6 , )
( 6 2 )
B i l h a s s a o g ü n ü n İran'ı, bu g ü n ü n m o d a m e r k e z i Paris'i g i b i ; l ü k s ü n , k o n f o r u n , israfın, ihtişamın ve gösterişli ha yâtın k a y n a ğ ı d u r u m u n d a idi. Hazret-i P e y g a m b e r ' i n , hâli vakti y e r i n d e olan a s h a b ı n a ısrarla, g ö s t e r i ş t e n u z a k bir ha yat s ü r m e l e r i n i t a v s i y e e d i ş i n d e d e , o n l a r ı n , mâlî i m k â n l a r ı son d e r e c e sınırlı olan i n s a n l a r a karşı "kötü örnek" o l m a l a rını ö n l e m e g e r ç e ğ i y a t m a k t a d ı r . H a d î s l e r i n siyak ve s i b a k l a r ı n d a n a n l a ş ı l d ı ğ ı n a g ö r e , Hazret-i P e y g a m b e r ' i n y a s a k l a d ı ğ ı m a d d e l e r ; h e p lüks, k o n for, israf ve g ö s t e r i ş t ü r ü n d e n t o p l u m d ü z e n i n i sarsıcı tu t u m l a r a karşı a l ı n m ı ş t e d b i r l e r d i r . Bu h a d î s l e r i n ö z ü n ü n ; a r a b a m o d e l i d e ğ i ş t i r m e , evin m o b i l y a s ı n ı y e n i l e m e , k a z a n m a d a n t a k s i t l e h a r c a m a y a r ı ş ı n a g i r i ş m e ve d ü n y â i ş l e r i n d e h e p u l a ş a m a y a c a ğ ı k i m s e l e r i ö r n e k a l m a g i b i , g ü n ü m ü z in s a n ı n ı n nefes t ü k e t i c i ve ö m ü r t ö r p ü l e y i c i d a v r a n ı ş l a r ı n a k a r ş ı , bir üst otorite tarafından u y g u l a m a y a k o n u l m a s ı ne k a d a r isabetli olur.
( 5 9 ) İbn M â c e , Sünen,
I, 4 9 3 , n u : 1 5 4 5 : S u y û t î . el-Câmi'us-Sağîr,
( 6 0 ) B u h â r î , el-Câmi'us-Sahîh. ( 6 1 ) E b û D â v û d . Sünen.
III. 4 7 8 . n u : 3 7 7 8 : I V , 7 1 , n u : 4 0 4 9 .
( 6 2 ) İbn S - a d .
I, 3 7 4 ; E b û D â v û d . a.g.e.,
Tabakât,
m i z î . Sünen. nu: 4 6 1 4 .
34
II, 3.
VII, 56.
IV, 79, nu: 4 0 7 8 ; Tir
I V . 2 4 8 . n u : 1 7 8 4 ; T a b e r â n î . et-Mu'cem
'ül-Kebîr,
V, 7 1 ,
B u g ü n , m a d d î değeri 4 ilâ 6 g r a m a r a s ı n d a d e ğ i ş e n 18 ayar a l t ı n d a n y a p ı l m ı ş n i ş a n y ü z ü k l e r i ise, lüks, konfor ve israf grubu e ş y a l a r d a n o l m a d ı ğ ı gibi, b u n l a r , bir s ü s l e n m e takısı o l a r a k da k u l l a n ı l m a m a k t a d ı r .
Sahabeden
Altın
Yüzük
K u l l a n a n l a r
Hazret-i P e y g a m b e r ' i n e r k e k l e r e ve ehl-i b e y t i n e a l t ı n y ü z ü k t a k ı n m a y ı y a s a k l a d ı ğ ı n ı ifâde e d e n y u k a r ı d a k i r i v a y e t l e r y a n ı n d a , y i n e İslâmî k a y n a k l a r d a , bir kısım s a h a b e ' n i n "altın yüzük" t a k ı n d ı k l a r ı n a d â i r v e s i k a l a r da y e r a l m a k t a d ı r . Şimdi de a s h â b n e s l i n d e n "altın yüzük" selerle ilgili v e s i k a l a r ı k a y d e d e l i m :
takınan kim
Tarihçi İbn Sa'd (0:230/845) TabakâfmAa, ünlü m u h a d d i s ve tarihçi B u h â r î ( 0 : 2 5 6 / 8 7 0 ) d e h e r iki Tûn / z ' i n d e şöyle bir v e s i k a k a y d e t m e k t e d i r l e r : M u s ' a b b. S a ' d şöyle d e m i ş t i r : "Ben; Talha, Sa'd ve Suheyb'in parmağın da altın yüzük gördüm" . {bi)
(63)
Buhârî,
et-Târîh'ul-Kebîr.
Târîh'us-Sağîr, Maânî'l-Asâr,
VII,
I, 6 9 ; İbn S ' a d ,
3 5 1 , nu: Tabakât,
1514;
aynı
müellif,
III, 1 4 3 , 2 2 0 ; T a h â v î .
I V , 2 5 9 ; a y r ı c a b k z . t b n E b î Ş e y b e , Musanna/,
etŞerhu VIII,
2 8 1 , n u : 5 2 0 6 , 5 2 0 7 . ( B k z . Ek: 12) M u t t a s ı l s e n e d l e n a k l e d i l e n bu v e s i k a n ı n , B u h â r î ' y e g e l i n c e y e k a dar
dört
râvîsi
bulunmaktadır.
Bunlar:
1)
Mus'ab
b.
Sa'd
( 0 : 1 0 3 / 7 2 1 ) : O, m e t i n d e ikinci ş a h ı s o l a r a k adı g e ç e n S a ' d ( b . E b î Vakkâs)'m
oğludur.
2) İ s m â ' î l
b. M u h a m m e d
S ü f y â n b. ' U y e y n e (ö: 198/813), 4)
Abdullah
(ö:
134/751),
b. M u h a m m e d
3)
(Ebû
B e k i r İbn Ebî Ş e y b e ) ( ö : 2 3 5 / 8 4 9 ) ' dir.
35
Y i n e İbn S a ' d , İ b n Ebî Ş e y b e ve B u h â r î , bir b a ş k a s a h â b î ile ilgili şöyle bir v e s î k a d a h a k a y d e t m i ş l e r d i r : "Hamza b. Ebî Üseyd ve Zübeyr b. Münzir b. Ebî Üseyd, ( b a b a l a n ) Ebû Üseyd öldüğü zaman, onun parmağından a l t ı n y ü z ü k çıkarmışlardır. O (Ebû Üseyd), E/tl-i Bedir'den idi" ( >. M
* A h m e d b. H a n b e l de bir b a ş k a v e s î k a k a y d e t m e k t e d i r : "Berâ b. ' Â z i b 7 / f âzadlısı veya hizmetçisi olan M u h a m m e d b. M â l i k anlatıyor : Ben, B e r â b. ' A z i b 7 « parma ğında bir a l t ı n yüzük görmüştüm. Çevresindeki in sanlar ise ona; Hazret-i Peygamber yasakladığı hâlde ni çin altın yüzük takıyorsun? dediklerinde, o, şöyle cevap vermiştir: Bir gün, Peygamber Efendimiz'in hıızûr-ı saa detlerinde bulunuyorduk. Önünde bulunan harb esirleri ile ganimet artığı ev eşyalarını taksim etmekle meşguldü ler. Sonunda, kala kala bu yüzük kalmıştı. Başını kaldırıp ashabına baktı, sonra gözlerini indirdi. Tekrar başını kal dırarak onları yine gözden geçirdi ve yine önüne baktı. Üçüncü defa tekrar bakışlarını kaldırıp çevresine göz. gezdirdi. Sonunda da : — "Berâ! Biraz yaklaş!. " dedi. Ben de gelip huzurları na oturdum. Önündeki yüzüğü eline aldı, bileğimden tuta rak şöyle buyurdu: — "Al, Allah'ın yüzüğü parmağına
(64)
İbn S a ' d . Tabakât
ve Resulü'nün tak!".
hediyesi
III, 5 5 8 ; İbn Ebî Ş e y b e , Musanna/,
5 2 1 2 ; B u h â r î . el-Târîhul-Kebîr.
36
sana
olan
bu
VIII. 2 8 2 . nu:
III, 4 1 0 , n u : 1 3 6 2 . ( B k z . E k : 13)
B e r â h e p şöyle derdi : "Şimdi siz benden, Resûlullah (s.a.s)'ın bizzat taktığı bu yüzüğü istiyorsunuz?!" .
ne diye, çıkarmamı
(65)
İbn S a ' d ' i n ve İ b n E b î Ş e y b e ' n i n k a y d e t t i ğ i bir b a ş k a vesika da y i n e B e r â b. ' A z i b ' l e ilgilidir. B u n a g ö r e , t â b i û n d a n E b û ' s - S e f e r ( S a ' î d b . Y a h m i d ) < >: "Ben, Berâ b. 'Azib'in parmağında altın yüzük gördüm" demiştir* '. 66
67
* T a b e r â n î ( ö : 3 6 0 / 9 7 l ) ' n i n k a y d e t t i ğ i ayrı b i r v e s i k a d a n , a r a l a r ı n d a B e r â b. ' A z i b ' i n de o l d u ğ u b e ş s a h â b î n i n d a h a a l t ı n y ü z ü k kullandığı anlaşılmaktadır. Buna göre, Cemîl b. Zeyd : "Ben, Hazret-i Peygamber'in ashabından beş kişinin a l t ı n yüzük taktıklarını gör düm. Bunlar; Z e y d b. C â r i y e , Z e y d b. E r k a n ı , B e r â b. Â z i b , E n e s b. M â l i k ve A b d u l l a h b. Y e z î d W < > der. ( 6 8 )
69
*
(65) A h m e d b. H a n b e l , Müsned,
I V , 2 9 4 ; T a h â v î , Şerhu
2 5 9 ; H e y s e m î , Mecme'uz-Zevâid, Asr-ı
Saadet:
Ashâb-ı
IV,
Kiram, I V , 3 7 8 - 3 7 9 . ( B k z . E k : 1 4 )
(66) B k z , İ b n H a c e r , Tehzîb ( 6 7 ) İbn S a ' d , Tabakât.
Ma'ânî'l-Âsâr,
V, 151; ayrıca bkz. A h m e d Nedvî,
ut-Tehzîb,
IV, 96-97.
I V , 3 6 8 ; İbn E b î Ş e y b e , Musanna/,
VIII, 2 8 2 , nu;
5 2 1 0 ; a y n ı eser, V I I I , 2 8 0 - 2 8 1 , n u : 5 2 0 4 ; a y r ı c a b k z . T a h â v î ,
a.g.e.,
IV, 2 6 0 . (Bkz. Ek: 15) ( 6 8 ) B k z . Z e h e b î , Mîzân'ül-İ'tidâl,
I, 4 2 3 , n u : 1 5 5 6 ; İbn H a c e r , Tehzîb,
II,
V , 2 2 4 , n u : 5 1 4 8 ; H e y s e m î , a.g.e.,
V,
114. ( 6 9 ) T a b e r â n î , el-Mu'cem'ül-Kebîr, 1 5 3 - 1 5 4 . ( B k z . E k : 16)
37
T a h â v î ( ö : 3 2 1 / 9 3 3 ) ' n i n kaydettiği bir h a b e r d e , y i n e bir b a ş k a s a h â b î n i n altın y ü z ü k taktığını b i l d i r m e k t e d i r . Yahya b. S a ' î d b. ' A s ' ı n verdiği h a b e r e g ö r e , ( b a b a s ı ) S a ' î d b . 'As öldürüldüğünde, parmağında a l t ı n y ü z ü k bulun m a k t a idi . ( 7 0 )
( 7 I )
* İ b n E b î Ş e y b e ' n i n tâbi Cin n e s l i n d e n S i m â k b . H a r b ( ö : 1 3 6 / 7 5 3 ) ' e atfen verdiği bir h a b e r d e ş ö y l e d e n i l m e k t e d i r : "Ben, C â b i r b. S e m i i r e ' « m parmağında altın yüzük gördüm. Yine ben, ' I k r i n ı e b . E b î C e h i l 'in parmağında da altın yüzük gördüm"
İbn E b î Ş e y b e ' n i n k a y d e t t i ğ i bir b a ş k a v e s i k a d a ise : "Aslıâb'dan H u z e y f e ' n / « parmağında a l t ı n y ü z ü k var idi; kaşı da yakut taşındandı" d e n m e k t e d i r < ). 73
* A y n ı k a y n a k , s a h a b e ismi v e r m e d e n bir b a ş k a v e s î k a d a ha k a y d e t m e k t e d i r ki bu, a s h â b a r a s ı n d a a l t ı n y ü z ü k t a k a n bir hayli şahıs b u l u n d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r : "Talha b. Ubeydullah gören bir kimse, altı veya yedi salıâbî adı
( 7 0 ) B k z . Tenzih. ( 7 1 ) T a h â v î , Şerhu
XI, 215-216. Ma'ânî'l-Âsâr,
( 7 2 ) İbn E b î Ş e y b e , Musanna/. ( 7 3 ) Aynı
38
eser,
IV. 2 5 9 . (Bkz. E k : 17) VIII, 2 8 2 , n u : 5 2 0 9 . (Bkz. E k : 18)
V I I I . 2 8 1 . n u : 5 2 0 5 . ( B k z . E k : 19)
söyleyerek, bunların etmiştir" < >.
altın
yüz
ü k takındıklarını
ifâde
74
Altın
Yüzük
K u l l a n a n
A s h a b ı n
K i m l i k l e r i B u r a y a k a d a r k a y n a k l a r ı y l e birlikte s ı r a l a n a n v e s i k a l a r d a adı geçen s a h â b î i s i m l e r i şunlardır: 1) T a l h a b. ' U b e y d u l l a h 2) S a ' d b. Ebî V a k k â s 3) S u h e y b - i R û m î 4) Ebû Ü s e y d e s - S â ' i d î 5) Berâ b. ' Â z i b 6) E n e s b. M â l i k 7) Z e y d b. Erkanı 8) Z e y d b. C â r i y e 9) ' A b d u l l a h b. Y e z î d e l - H u t a m î 10) S a ' î d İ b n ' ü l - ' Â s 1 1) H u z e y f e b. Y e m â n 12) ' İ k r i m e b. Ebî Cehil 13) C â b i r b. S e m ü r e
(74) Aynı eser., VIII, 2 8 2 , n u : 5 2 0 7 . ( B k z . Ek: 2 0 )
39
Hazret-i P e y g a m b e r ' i n seçkin a s h a b ı n d a n olan bu zâtların kısaca kimliklerinin belirtilmesi yerinde olacaktır: 1) T a l h a b. U b e y d u l l a l ı : H z . E b û B e k i r ' i n aracılığı ile İslâmiyet'i h e m e n kabul eden ilk m ü s l ü m a n l a r d a n o l u p , aşere-i mübeşşere t â b i r edilen c e n n e t l e m ü j d e l e n m i ş on k i ş i d e n birisidir. K e n d i s i , Mekke'nin sayılı t ü c c a r l a r ı n dan idi. M ü s l ü m a n o l d u k t a n sonra, d i ğ e r d i n d a ş l a r ı gibi, Kureyş m ü ş r i k l e r i n i n çeşitli t a c i z l e r i n e m â r u z k a l m ı ş t ı r . H i c r e t t e n s o n r a da ticari hayâtını s ü r d ü r e n H z . T a l h a , en b ü y ü k t â r i h î g ö r e v i n i Uhıtd Muharebesi'nde göstermiştir. H z . H a n ı z a ' n ı n şehîd edildiği ve Hazret-i P e y g a m b e r ' i n de a ğ ı r y a r a aldığı bu h a r b d e , Resûl-i E k r e m E f e n d i m i z ' i n bi rinci d e r e c e d e k o r u m a g ö r e v i n i ü s t l e n e n H z . T a l h a , k e n d i sini O ' n a ö y l e s i n e a d a m ı ş t ı ki, s e k s e n y e r i n d e n y a r a l a n a n v ü c û d u delik deşik o l m u ş ve bir elini de k a y b e d e r e k ç o l a k k a l m ı ş t ı r . P e y g a m b e r E f e n d i m i z , bu ünlü Uhud g a z i s i n e h e m e n m u h a r e b e m e y d a n ı n d a müjdeyi v e r m i ş t i r : "Talha, cenneti haketti / " . H a y â t ı n ı n geri kalan k ı s m ı n d a da malı ve canı ile inancı u ğ r u n d a h i z m e t i n i s ü r d ü r e n H z . T a l h a , t a l i h siz bir ş e k i l d e karıştığı Cemel Vak'ası'nda. hicrî 36 yılında ( M . 6 5 6 ) a l t m ı ş dört y a ş ı n d a iken ö l d ü r ü l m ü ş t ü r . İ b n S a ' d ' i n k a y d e t t i ğ i bir b a ş k a v e s i k a d a n d a ö ğ r e n d i ğ i m i z e g ö r e , "Talha h. Ubeydullalı, Cemel Vak'ast'nda öldürüldüğü sırada parmağında altın yüzük vardı" . {1S)
* 2) S a 'd b. E b î V a k k â s : O da a y n e n H z . T a l h a gibi ilk m ü s l ü m a n l a r d a n v e C e n n e t l e m ü j d e l e n m i ş on kişi den birisidir. K e n d i s i , H z . Ö m e r ' i n İran fethine g ö n d e r d i ğ i
( 7 5 ) İbn S a ' d , Tahakât,
40
III, 2 2 0 . ( B k z . E k : 2 1 )
ordunun K u r m a y B a ş k a n ı v e Kâdisiye meydan muharebe sinin k o m u t a n ı d ı r . Hicrî 55 y ı l ı n d a ( M . 6 7 4 ) y e t m i ş üç y a şında iken vefat etmiştir. * 3) S u h e y b - i
R û m î : Anadolu'dan
g i t m e A r a b a-
sıllı o l m a y a n a s h a b t a n d ı r . O da ilk m ü s l ü m a n l a r d a n kendisi, Kur'ân'\n
"mustaz'afûn"
olup;
d i y e n i t e l e n d i r d i ğ i ezil
miş, itilmiş, k a k ı l m ı ş , h o r l a n m ı ş ve dîni u ğ r u n d a
işkence
görmüş z ü m r e d e n d i r . Hazret-i P e y g a m b e r ' i n ( v e y a m u h t e melen
Hz.
Allah'dan
Ömer'in):
korkmasa
"Suheyb
da isyan
ne
etmezdi"
güzel
kuldur.
O,
d i y e taltîf ettiği v e
Hz. Ö m e r ' i n gönül dostu olan S u h e y b h a z r e t l e r i , hicrî 3 8 senesinde ( M . 6 5 9 ) vefat etmiştir. H z . Ö m e r ' i n c e n a z e na mazını o kıldırmıştır. Çorum
ilimizde z i y a r e t e d i l e n m a k a m ı
bulunmaktadır. Burada, H z . Ö m e r ' l e S u h e y b - i R û m î a r a s ı n d a geçen bir konuşmayı da k a y d e t m e k y e r i n d e o l a c a k t ı r : Hz. Ö m e r : - "Bakıyorum
da, altın yüzük
takıyorsun
!".
Suheyb : - "Onu, senden dı da, kınamak
daha hayırlı
sana mı
olan bir zat görüp
kınama
düştü!".
Hz. Ö m e r : - "Kimdir
o
zât?"
Suheyb :
41
- "Resûlullah
sal/allahü
aleyhi
ve sellem
.'"
(76)
.
* 4) E b û
Ü s e y d
e s -S â 'i d î: Vefatını m ü t e â k i b o-
ğulları tarafından p a r n ı a ğ ı n d a k i altın y ü z ü ğ ü ç ı k a r ı l a n Ü s e y d , B u h â r î ' n i n d e kaydettiği gibi, Bedir eden
üç y ü z c i v a r ı n d a k i
gazilerdendir.
Ebû
h a r b i n e iştirak
Hicrî
60
yılında
( M . 6 8 0 ) y e t m i ş sekiz y a ş ı n d a iken vefat etmiştir. Adı t â r i h e , "Eh/-i
Bedir'den
en son vefat
eden
771
t i r ' . Hazret-i P e y g a m b e r : "Bedir Ri(lvaıı)'de tir"
bulunan
hiçbir
kimse"
olarak g e ç m i ş
ve Hudeybiye
kimse
cehenneme
(Bîaı
'ür-
girmeyecek
b u y u r a r a k , dolaylı bir ş e k i l d e onları tebcil ve tebşir
buyurmuşlardır'
7 8 1
.
* 5) B e r â
b . ' A z i b : Hicreti m ü t e â k i b Medine
'de yeni
y e t i ş e n idealist bir g e n ç e k i p vardır. B u n l a r , b ü y ü m ü ş de k ü ç ü l m ü ş insanlar gibi, yaşları 15'in a l t ı n d a , fakat hep bü y ü k işlere tâlib g e n ç l e r d i r : B e r â b . ' A z i b , Z e y d b . E r k a n ı , Z e y d b . C â r i \ e , Z e y d b . Sabit, A b d u l l a h b . Ö m e r , t l s â m e b . Z e y d , E b û S a ' î d e l - l l u d r î , S a ' d b . H e y s e m e ve R â f i ' b.
(76)
Bkz.
Nesâî.
"Erkeklerin
Sünena l t ı n
VIII.
165.
y ii z ii k
Mııhaddis
kullanmasına
Nesâî,
bu
ruhsat
hâin"
rivayeti. başlığı
a l l ı n d a v e r m i ş t i r . ( B k z . Ek: 2 2 ) (77)
Bk/. (l'ehüve
(78)
Bkz.
İbn
Hacer.
el-İsâhe.
âhıra
men mâte inin
Buhârî.
et-Tâıîh'ul-Kebîr.
Câmi-ııs-Sahîh. 396; VI. 362.
111. 344;
İbn
Sa'd,
Tabakât.
III.
558
'el-beılriyyîn). IV.
50.
nu:
1922:
Müslim,
IV. 1 9 4 2 . n u : 2 1 9 5 : A h m e d b . l l a n b e l . \4usned,
elIII.
Adiy {Allah
hepsinden
razı olsun)
79)
b u n l a r ı n bir k ı s m ı d ı r ( .
İşte, B e r â b. ' A z i b bu e k i p t e n o l u p , ç o k istekli rağmen, yaşı savaşına
küçük
iştirak
olduğu
gerekçesiyle
ettirilmemişse
de,
Uhud
olmasına
(istisğâr)
Bedir
muharebesinden
itibaren Hazret-i P e y g a m b e r ' i n y a n ı n d a n hiç a y r ı l m a m ı ş t ı r . Hulefâ-yı
Râşidîn
d e v r i n i n fütuhat
hareketlerinde de
görev alan B e r â b. ' A z i b , P e y g a m b e r
Efendimiz'in
yönlü s a h â b î l e r i n d e n d i r . A h i r ö m r ü n d e y e r l e ş t i ğ i
faal çok
KûfeWe
hicrî 71 y ı l ı n d a ( M . 6 9 0 ) seksen k ü s u r y a ş l a r ı n d a vefat et miştir. Dikkat çeken h u s u s l a r d a n biri de B e r â b. ' Â z i b ( r . a ) ' i n durumudur. O, "Altın yüzük yasağı" ile ilgili hadîsi r i v a y e t eden s a h â b î o l m a s ı n a r a ğ m e n , aynı z a m a n d a , bizzat k e n d i s i nin a l t ı n y ü z ü k t a k t ı ğ ı n a dâir en çok v e s î k a b u l u n a n sahâbî d u r u m u n d a d ı r . * 6) E n e s b. M â 1 i k : O da, Hazret-i P e y g a m b e r d ö neminin g e n ç s a h â b î l e r i n d e n d i r . H a y â t ı n ı n 10-20 y a ş l a n arası, P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n birinci d e r e c e d e h i z m e t i n d e geçmiştir. R e s û l u l l a h E f e n d i m i z ' i n b e ş e r î hayâtı ile aile mahremiyetini y a k ı n d a n bilen bir s a h â b î d i r . H a d î s b i l g i m i zin ç o ğ u n u k e n d i s i n e borçlu o l d u ğ u m u z E n e s (r.a), hicrî 93 yılında ( M . 7 1 2 ) y ü z üç y a ş ı n d a iken vefat e t m i ş t i r . O, bu bereketli ö m r ü , h e p , Hazret-i P e y g a m b e r ' i a n l a t m a k l a g e çirmiş âlim s a h â b î l e r d e n birisidir.
*
(79) B k z . B u h â r î . et-Târih
us-Sağîr,
I, 120. 1 6 1 .
43
7) Z e y d b. E r k a m : Bu s a h â b î d e Hazret-i Pey g a m b e r d e v r i n i n g e n ç l e r i n d e n d i r . Y a ş ı k ü ç ü k o l d u ğ u gerek ç e s i y l e Uhud m u h a r e b e s i n e iştirak e t t i r i l m e m i ş , a n c a k Hen dek s a v a ş ı n d a n î t i b â r e n Hazret-i P e y g a m b e r ' i n y a n ı n d a bü tün m ü h i m işlerin içinde o l m u ş t u r . Ö m r ü n ü n s o n l a r ı n a doğ ru Küfe'ye y e r l e ş e n Z e y d b. E r k a m , hicrî 6 8 y ı l ı n d a ( M . 6 8 7 ) o r a d a vefat etmiştir.
* 8) Z e y d b. C â r i y e : D a h a ö n c e adları g e ç e n l e r gi bi, o d a "sen daha küçüksün" diye Uhud h a r b i n d e silâh altına alınmamış olan idealist genç sahâbîlerdendir. ' A b d u l l a h b. Ö m e r ' i n akranı ve çok s a m i m î d o s t u olan Z e y d (r.a), o n d a n biraz önceleri ( 7 3 / 6 9 2 ' d e n ö n c e ) vefat etmiştir.
* 9) ' A b d u l l a h b. Y e z î d e 1 - H u t a m î . Asr-ı Saadet d ö n e m i n i n g e n ç l e r i n d e n olan ' A b d u l l a h , 17 y a ş ı n d a Hudeybiye ( B î a t ' ü r - R ı d v â n ) ' y e iştirak e t m i ş ve d a h a sonraki h a y â t ı n d a d a h e p Hazret-i P e y g a m b e r ' l e b e r a b e r o l m u ş t u r . O , H z . Ali ile birlikte Cemel ( 3 6 / 6 5 6 ) , Sıffin ( 3 6 / 6 5 7 ) ve Nehrevân ( 3 8 / 6 5 8 ) ' a k a t ı l m ı ş ve ' A b d u l l a h b. Z ü b e y r ' i n Küfe valiliğini y a p m ı ş t ı r . A s h a b ı n ileri gelenlerinden (efâdıl'üs-sahûbe) olan ' A b d u l l a h b. Y e z î d ' i n vefat târihi belirtilmemiştir.
10) S a 'î d İ b n' ü 1 - ' A s : K e n d i s i hicret y ı l ı n d a d o ğ m u ş t u r . B a b a s ı ' A s , Bedir h a r b i n d e kâfir olarak ö l d ü r ü l m ü ş t ü r . Kur ey ş a s i l z a d e l e r i n d e n olan S a ' î d , c ö m e r t l i ğ i ile ün s a l m ı ş t ı r . O, H z . O s m a n ' ı n Mushaf-ı Serîf'\ y a z d ı r d ı ğ ı k â t i p l e r d e n birisidir. Ö t e y a n d a n H z . O s m a n ' ı n Küfe vâlili44
ğini y a p m ı ş ; Taberistan, Cürcân ve Azerbaycan fetihlerine katılmış ve H z . O s m a n ' ı n şehit e d i l m e s i n d e n s o n r a i n z i v a y a ç e k i l m i ş ; Cemel, Sıffîn v a k ' a l a r ı ile, Haricîlerim yol açtığı Nehrevân o l a y ı n a hiç b u l a ş m a m ı ş ve h i c r î 59 y ı l ı n d a ( M . 6 7 9 ) Kûfe'de vefat etmiştir.
* l l ) H u z e y f e b. Y e m â n : E n s â r d a n d ı r . O, H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n sırdaşı o l u p , t o p l u m d a k i m ü n a f ı k l a r ı t e s b i t eder, fakat Zât-ı R i s â l e t ' t e n b a ş k a hiç k i m s e y e bilgi sızdırmazdı. H z . Ö m e r bir d e f a s ı n d a k e n d i s i n e : "Benim memur kadrom içerisinde münafık var mı?" d i y e s o r d u ğ u n da; "Evet, bir tâne var !." d e m i ş ; o n u n adının v e r i l m e s i i s t e n d i ğ i n d e , "söyleyemem!. " c e v â b ı n ı v e r m i ş t i r . Karşı tara fın e l i n d e r e h i n e o l a r a k t u t u l d u ğ u için Bedir m u h a r e b e s i n e iştirak e d e m e m i ş , fakat Uhud m u h a r e b e s i n d e n itibaren h e p Resûlullah E f e n d i m i z ' i n y a n ı n d a b u l u n m u ş t u r . Hulefâ-yı Râşidîn d e v r i n d e Nihâvend meydan muharebesine katılmış; Hemedan, Rey ve Dînever fütuhatını bizzat y ö n e t m i ş ; Gü neydoğu Anadolu'nun bir kısmını da içine alan Cezire Bölgesi'nın fethine iştirak e t m i ş ve Nusaybin'e yerleşmiştir. O, Hz. O s m a n ' d a n kırk gün s o n r a hicrî 35 y ı l ı n d a ( M . 6 5 5 ) vefat e t m i ş ünlü bir s a h â b î d i r .
12) ' İ k r i m e b. E b î C e h i l : İslâm'& karşı şid detli h u s û m e t i ile t a n ı n a n ünlü m ü ş r i k Ebû Cehil'ın oğludur. Mekke'nin f e t h i n d e n bir m ü d d e t s o n r a m ü s l ü m a n o l m u ş t u r . Vedü Haccı'mn y a p ı l d ı ğ ı y ı l d a , Hazret-i P e y g a m b e r t a r a f ı n dan Hevâzin kabilesinin vergilerini toplamakla görevlendi rilmiştir. M ü s l ü m a n o l d u k t a n s o n r a ç o k s a m i m î ve a k t i f bir m ü ' m i n olan ' İ k r i m e , B i z a n s l ı l a r l a M ü s l ü m a n l a r a r a s ı n d a Filistin d o l a y l a r ı n d a c e r e y a n eden H â l i d b. V e l î d k u m a n d a 45
s ı n d a k i Ecnâdeyn (13/634).
m e y d a n m u h a r e b e s i n d e şehid
düşmüştür
* 13) C â b i r b. S e m ü r e : "Peygamber Efendi miz'in arkasında iki bin defadan fazla namaz kıldım" d i y e n C â b i r (r.a), Hazret-i P e y g a m b e r ' d e n 146 h a d î s rivayet e t m i ş t i r . F e t i h l e r d ö n e m i n d e Kûfe'ye y e r l e ş m i ş ve hicrî 66 y ı l ı n d a ( M . 6 8 5 ) vefat e t m i ş t i r .
Söz
ve
A s h a b ı n D a v r a n ı ş l a r ı n ı n
Ö n e m i
Y u k a r ı d a adları ve kısaca k i m l i k l e r i k a y d e d i l e n on üç s a h â b î , Hazret-i P e y g a m b e r d e v r i n i n ö n d e g e l e n isimleriııd e n d i r . B u n l a r ı n bir kısmı orta yaşın ü s t ü n d e b u l u n m a k t a , bir kısmı ise o d e v r i n g e n ç l e r i n i o l u ş t u r m a k t a d ı r . Ancak- hiç birisi, R e s û l u l l a h ( s . a . s ) ' ı ö m ü r l e r i n d e bir d e f a gördükten s o n r a O ' n ı m yakın ç e v r e s i n i n d ı ş j n d a y a ş a m ı ş k i m s e l e r de ğildir. ' İ k r i m e b. E b î C e h i l h â r i ç , hepsi Medine şehir mer k e z i n d e y a ş a y a n ve - belki de her gün - Hazret-i Peygam b e r ' l e g ö r ü ş ü p Zât-ı R i s â l e t ' i n feyzinden istifâde e d e n in s a n l a r d ı r . Bu s e b e p l e , onlar, v a h y i n gelişini g ü n ü gününe t a k i p e t m e ve P e y g a m b e r i m i z ' i n t a v ı r l a r ı n ı y a k ı n d a n görme şerefine e r m i ş m u t l u l a r d a n d ı r . İslâm â l i m l e r i , dînî k o n u l a r ı y o r u m l a m a h u s u s u n d a , a s lı â b neslini ayrı bir k o n u m a y e r l e ş t i r m i ş l e r d i r . Onla rın sözleri s ı r a d a n insanların s ö z l e r i n d e n farklı, onların fiilileri d e s ı r a d a n insanların d a v r a n ı ş l a r ı n d a n ayrı bir statü de d e ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r : "Hane/îlere göre, sahabe, dînin naklinde esas unsurdur. Hüccet olan bir şeyle ihticaa terkle itham edilemeyecekleri gibi, hücceti gizleme, hüccet 46
olmayan şeyle meşgul olma gibi şeylerle de itham edile mezler. Çünkü onların delillere verdikleri önem, başkala rından daha fazla idi. Ayrıca onlar, aralarında ihtilâf çık tığı zaman haber-i vâhid/e ihticacı terkedcr ve onunla amel etmezlerdi. Bu durumda reye baş vururlardı. Halbuki rey, haberin sabit olması hâlinde hüccet değildir. İşte bü tün bunlar, onlardan ihtilaflı olarak nakledilmiş haberin, ya daha sonraki râvî/erin bir sehvi olduğuna, ya da bu haberin mensıılı olduğuna açık bir delildir" . (80)
P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n t e r b i y e s i n d e y e t i ş e n g ü z i d e a sh â b içinde, haram o l d u ğ u kesinlik k a z a n m ı ş işleri y a p a n , yâni y a s a k l a r ı ihlâl eden bir isme r a s t l a n m a m ı ş t ı r . O n l a r , bu konuda, h a y â l l e r i m i z i n a l m a y a c a ğ ı ö l ç ü d e titizlik g ö s t e r mişlerdir. Ö t e y a n d a n , Hazret-i P e y g a m b e r ' i en iyi, en d o ğ r u ve en isabetli bir ş e k i l d e y o r u m l a y a n l a r da a s h â b nesli olmuştur. D a h a sonraki a s ı r l a r d a , bu s a h â b î u y g u l a m a l a r ı n a ters d ü ş e n bir kısım fetva ve y o r u m l a r a r a s t l a n a b i l m e k t e d i r . Hazret-i P e y g a m b e r ' i n a n l a ş ı l m a s ı n ı g ü ç l e ş t i r e n ve bir kısım sahâbî u y g u l a m a l a r ı ile de karşı k a r ş ı y a getiren bu t ü r y o rumlar, bizi h a s s a s bir n o k t a y a ç e k m i ş o l m a k t a d ı r . A l t ı n y ü z ü k t a k m a m e s ' e l e s i de bu h a s s a s n o k t a l a r d a n b i r i s i d i r . Hazret-i P e y g a m b e r " e âit söz ve d a v r a n ı ş l a r ı bildiren ha berlere "merfû' hadîs" dendiği gibi, a s h a b ı n s ö z ve d a v r a nışlarını bildiren h a b e r l e r e de "mevkuf hadîs" denmiştir. A y r ı c a bu da ikiye a y r ı l a r a k ; s a h a b e s ö z l e r i n e "kavlî nıev-
(80) İsmail H a k k ı Ü n a l . İmâm Mezhebinin
Hadîs
Metodu,
Ebû
Hanîfe'nin
Hadîs
Anlayışı
ve
Hanefî
A n k a r a 1 9 9 4 . s. 1 6 5 ; s a h a b e s ö z ü v e
fi
illerinin İ s l â m ' d a k i ö n e m i n i b e l i r t e n isabetli bir a ç ı k l a m a ve g e n i ş b i r b i b l i y o g r a f y a için a y r ı c a b k z . A . V e h b i Ecer, "Sahabe Dönemi Erkek
ilişkileri
Üzerine",
Kubbealtı
Akademi
Mecmuası
Kadın-
(100.sayı),
yıl:25. sayı:4, Ekim 1996.
47
kllf", s a h a b e d a v r a n ı ş l a r ı n a da '[fiilî mevkuf" adı v e r i l m i ş tir. T â işin b a ş ı n d a n beri bu tür bir d e ğ e r l e n d i r m e y a p ı l d ı ğ ı içindir ki, Hadîs k a y n a k l a r ı ile, s a h a b e n i n h a y â t ı n ı n ince liklerini a n l a t a n Tabakât, Menûkıb, Vefeyât, Tezkire, Terâciın-i Ahvâl ve Şehir Târihi türünden kitaplar {biyografik eserler), P e y g a m b e r i m i z ' i n hadîsleri y a n ı n d a , s a h a b e sözü ve d a v r a n ı ş ı n a âit h a b e r l e r e de bol m i k t a r d a yer vermişlerdir. N i t e k i m , bizim sathî bir a r a ş t ı r m a ile t e s b i t e t t i ğ i m i z on üç s a h a b e , bu ö r n e k l e r i n nihâî r a k a m ı d e ğ i l d i r . C i d d î bir tabakât t a r a m a s ı , m e v c u t b u l g u l a r ı m ı z a b a ş k a ö r n e k l e r de ilâve e d e b i l e c e k t i r . Bu m a k s a t l a , ö z e l l i k l e İ b n Ş e b b e ( ö : 2 6 2 / 8 7 6 ) ' n i n ilk devir şehir târihi h ü v i y e t l i ; Medine, Mekke, Küfe ve Basra ş e h i r l e r i n e dâir k a l e m e aldığı hacimli eserleri t a r a n m a l ı d ı r . O, bu b ö l g e l e r d e y e t i ş e n ve b u r a l a r a y e r l e ş e n a s h â b h a k k ı n d a o l d u k ç a ayrıntılı bilgi v e r m i ş t i r . T i r m i z î ' n i n ç a ğ d a ş ı olan F e s e v î ( ö : 2 7 7 / 8 ° 0 ) ' n i n "Kitâb'iilMa'rifeti ve't-Târîh" adlı eseri de bu tür bilgileri k a y d e d e n t a r a n m a y a d e ğ e r k a y n a k l a r d a n birisidir.
B u r a d a , -şu a n d a y a z m a k t a o l d u ğ u m u z konu ile d e ilgisi o l d u ğ u için- bir m ü ş a h e d e m i z i dile g e t i r m e k y e r i n d e ola caktır: B u h â r î , gerek hadîs ve târih s a h a s ı n d a , g e r e k fıkıh a l a n ı n d a h e p k a y n a k olarak k u l l a n ı l a n ünlü bir ilim ad a m ı d ı r . O n u n , kalem oynattığı ve g ö r ü ş beyân ettiği k o n u larda, d i ğ e r l e r i n d e n farklı bir ağırlığı v a r d ı r . Y a ş a d ı ğ ı de virle onu t a k i p eden bir kaç asır m ü d d e t i n c e , o n u n eserleri ilim ç e v r e l e r i n d e g e r e ğ i gibi d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i h â l d e , belirli bir d ö n e m d e n sonra, "Sahîh-i Buhârî" a d i y l e t a n ı n a n "elCâtni 'us-Sahîh " isimli eseri d ı ş ı n d a k i l e r , a d e t â hiç baş vu48
r u l m a y a n ve t a m a m e n u n u t u l m u ş (ıtesyen na giren e s e r l e r a r a s ı n a atılmıştır.
mensiyyâ)
grubu
H â l b u k i , B u h â r î ' n i n "et-Târîh'ul-Kebîr" adlı e s e r i , ö y l e u n u t u l a c a k ve y o k s a y ı l a c a k t ü r d e n bir k a y n a k d e ğ i l d i r . B â z ı şeyler v a r d ı r ki, onları y o k s a y a n l a r , k e n d i l e r i d e y o k s a y ı l m a y a m a h k û m olurlar. A n n e s i n i y o k s a y a n ı n t e r b i y e s i kıt, hocasını y o k s a y a n ı n edebi e k s i k o l d u ğ u gibi, B u h â r î ' y i y o k sayanın da fıkhı n o k s a n , fetvası hüsran olur. Z a m a n z a m a n o k u y o r u z . Söz g e l i m i , h e r h a n g i bir ki tapta "Peygamber Efendimiz kırmızı renkli sarık sarmış ve kırmızı renkli kumaştan dikilmiş cübbe giymiştir" denip k a y n a k l a r ı g ö s t e r i l i y o r ; aynı kitabın aşağı s a y f a l a r ı n d a k i bir \ e r i n d e de, bir b a ş k a m ü n â s e b e t l e bu konu ile ilgili bir d e ğ e r l e n d i r m e y a p ı l a r a k , "Falan fakîhin görüşüne göre, İs lâm'da, erkeklerin kırmızı renkli giyecek kullanması talırîmen mekruhtur" d e n i y o r . V e y i n e bir y a z ı n ı n bir y e rinde: "... Ebû Hüreyre (r.a.)'den rivayete göre, Nebi (s.a.v.) yüzüğünü - Allah ruhunu kabzedinceye kadarsağ eline takardı" ve "Tirmizî, ŞemâiVinde beyân ettiğine gö re, Peygamberimiz (s.a.v.) yüzüğünü sağ elinin parmağına takardı" diye v e s i k a l a r s ı r a l a n ı y o r ; y a z ı n ı n bir kaç sayfa a ş a ğ ı s ı n d a da şöyle h ü k ü m l e r k a y d e d i l i y o r : "... yüzüğün sağ elde takılması ehl-i bağyin ve fesadın ( a z g ı n l a r ı n ve b o z g u n c u l a r ı n ) alâmeti olmuştur" ve "... yüzüğü sağ ele tak mak râfızîlerin şiârındandır. Bundan kaçınmak gerekir". Aynı kitaptaki bu ifâdelerin b i r i n c i s i n e "delil", i k i n c i s i n e ise "hüküm" d e n i r . P r e n s i p olarak, h ü k m ü n d e l i l e t e r s d ü ş m e m e s i g e r e k i r . Şayet Hazret-i P e y g a m b e r bir şey y a p m ı ş s a , o fiili; "haramdır" v e y a "mekruhtur" gibi h ü k ü m l e r l e n i t e l e m e k insanı d î n d e n çıkarır. Z î r a Hazret-i P e y g a m b e r ' i n davranışlarını u y g u n s u z l u k l a n i t e l e m e k hakkı hiç bir
49
m ü s l ü m a n a v e r i l m e m i ş t i r . Bir şeyi h e m Hazret-i P e y g a m b e r (s.a.s) y a p m ı ş o l a c a k ; hem de o ş e y e , h a r a m a yakın u y g u n suz bir d a v r a n ı ş d e n e c e k ; işte, bu m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Benzeri çelişkili d u r u m l a r , s a h â b e ' n i n d a v r a n ı ş l a r ı n da d a k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r : S a h a b e h a k k ı n d a a l a b i l d i ğ i n e övgü ifâdeleri k u l l a n ı l d ı k t a n s o n r a , o n l a r d a n birisinin v e y a bir kaçının yaptığı bir hareketi k a y d e d i l i y o r . A r k a s ı n d a n da bir b a ş k a y e r d e , y i n e o h a r e k e t i n dînen u y g u n s u z l u ğ u hak k ı n d a bir h ü k ü m (fetva) veriliyor. M e s e l â d e n i y o r ki, "Ashâbtlan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin, saçlarını s iy a h boya ile boyarlardı". K a y n a ğ ı belirtilen bu h a b e r i n biraz aşağı s a t ı r l a r ı n d a ; "İslâm'da erkeklerin saçlarını s iy a lı boya ile boyamaları mekruhtur" d e n e b i l i y o r . B ö y l e c e , delîl ile h ü k ü m a r a s ı n d a k i bu tür çelişkiler, dîn a d ı n a bir kısım r a h a t s ı z l ı k l a r ı da g ü n d e m e g e t i r m i ş o l u y o r . Bu gibi d u r u m l a r k a r ş ı s ı n d a , g ü n ü m ü z ilgililerinin tavrı nın y e n i d e n bir d a h a g ö z d e n g e ç i r i l m e s i gereği iyice kendini hissettirmektedir. Genellikle "hükümler"\e yeti n ilip, "delîl/er"e hiç îti bâr e d i l m e d i ğ i ; s o n u ç t a da, Hazret-i Peyg a m b e r ' i ve O ' n u n g ü z î d e a s h a b ı n ı - a d e t â - eksik, u y g u n suz, hattâ g ü n â h olan d a v r a n ı ş l a r ı y a p m a k l a itham e d e r bir d u r u m a d ü ş ü l d ü ğ ü g ö r ü l m e k t e d i r . H a l i s a n e d u y g u l a r l a da olsa, fukahâyı k u r t a r m a p a h a s ı n a ; bu, P e y g a m b e r ( s . a . s ) ' i , a s h a b ı n ı ve o n l a r ı n y o l u n d a n giden u l e m â y ı g ö z d e n ç ı k a r m a mantığını anlamakta güçlük çekilmektedir.
** A l t ı n y ü z ü k k u l l a n m a ı n e s ' e l e s i n d e de d u r u m ay nıdır. Y u k a r ı d a y e r l e r i n d e k a y d e d i l e n v e s i k a l a r , ilmî ö l ç ü l e re g ö r e sıhhatli ( d o ğ r u , s a ğ l a m , g ü v e n i l i r ) bilgiler aktar m a k t a d ı r . Bu v e s i k a l a r ı , ilmî b a k ı m d a n r e d d e t m e k m ü m k ü n 50
değildir. İlk ö n c e m ü s l ü m a n olan sekiz kişiden birisi o l u p d a h a s o n r a da c e n n e t l e m ü j d e l e n e n H z . T a l h a ve S a ' d b . E b î V a k k â s ' ı n , ö m r ü n ü İ s l â m ' ı n bütün ç i l e s i n i ç e k m e k l e g e ç i r m i ş ilk on kişi a r a s ı n d a y e r alan S u h e y b - i R û m î ' n i n , ve Ehl-i Bedir gazileri içinde yer alan E b û Ü s e y d ile d i ğ e r s a h â b î l e r i n , bu m e s ' e l e d e n e r e y e k o n a c a ğ ı n ı ç o k iyi d ü ş ü n mek g e r e k m e k t e d i r . B u n l a r ı n "yok" f a r z e d i l m e s i ise, h i ç m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Z î r â "sebebler âlemi" g e r ç e ğ i ile o l a y l a r ı değerlendirenler, Kur'ân-ı Kerîın'm "es-sâbikûn'elevvelûn" d i y e n i t e l e n d i r d i ğ i "yarışı önde götüren" bu in sanları gözü gibi s a k m m ı ş l a r d ı r > . (8l
B u r a d a , şöyle bir d u r u m d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p m a z a r u r e t i ile karşı k a r ş ı y a b u l u n u y o r u z : 1) Y a , İslâmî t e m e l k a y n a k l a r y o k s a y ı l a r a k , bu v e s i k a l a rın hepsi u y d u r m a d ı r ve ilmî hiç bir d e ğ e r i y o k t u r , d e n i p ; onları t a m a m e n r e d d e t m e y o l u n a g i d i l e c e k t i r . 2) Y a , bu v e s i k a l a r d o ğ r u d u r ; a n c a k bir kısım a s h â b , Hazret-i P e y g a m b e r ' i n y a s a k l a r ı n a k u l a k v e r m e m i ş v e onu ç i ğ n e m i ş t i r . O n l a r ı n bu t u t u m l a r ı ise bizim için bir d e 1 î 1 teşkil e t m e z , d e n e c e k t i r . 3 ) Y a da, a s h a b ı n bu hareketi d o ğ r u d u r ; o n l a r , H a z r e t - i P e y g a m b e r ' i n b u y r u k ve y a s a k l a r ı n ı n m a k s a d ı n ı , ş ü m u l ü n ü , d e r e c e s i n i , ü s l û b u n u ve g e ç e r l i l i k m ü d d e t i n i ç o k iyi bili-
( 8 1 ) O n l a r l a ilgili bir Kur'ân yarışı güzelce
önde tâbi
götüren olanlar
var ya,
lah'dan
razı olmuşlardır.
altından
ırmaklar
kurtuluştur"
(Tevbe
âyeti ş ö y l e d i r : "İslâm'a
m u h a c i r l e r
akan
işte Allah Allah
cennetler
onlara,
ve
girme
onlardan
razı,
içinde
ebedî
hazırlamıştır.
hususunda
e n s â r
İşte
ile
onlar
onlara da
Al
kalacakları, bu,
en
büyük
s û r e s i , 100. â y e t ) .
51
y o r l a r ve o n a g ö r e y o r u m l u y o r l a r d ı , d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p ı l a caktır.
Altın
Y ü z ü k H ü k ü m
H a k k ı n d a V e r i l e n ve F e t v a l a r
Bu v e s i k a l a r d a n nasıl bir "sonuç"& u l a ş ı l a b i l e c e ğ i , b u n lara dayalı nasıl bir "hüküm" v e r i l e b i l e c e ğ i ve b u n d a n nasıl bir "fetva" ç ı k a r ı l a b i l e c e ğ i n o k t a s ı n a g e l i n d i ğ i n d e , bu k o n u d a farklı t u t u m l a r ı n s e r g i l e n d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . Hanefî fakîhi T a h â v î ' n i n de işaret ettiği gibi, "bir grup ulemâ, erkeklerin altın yüzük kullanmasının m ü h â h olduğu görüşünü benimsemişlerdir" , "bu hususta diğer bir grup da, erkeklerin altın yüzük takmalarını hoş karşıla mamışlar (m e k r û h g ö r m ü ş l e r ) ' d ı r " \ ( 8 2 )
l & 3
T a h â v î ' n i n k u l l a n d ı ğ ı bu "mübâh" v e "mekruh" ifâdesi, B u h â r î şârihi B e d r e d d i n ' A y n î ' n i n d i l i n d e b i r a z d e ğ i ş i k l i ğ e u ğ r a m ı ş t ı r . O: "Altın yüzük kullanmak, erkeklere h a ram 'dır; zîrâ hadîs, buna delâlet etmektedir. Bir kısım insanlar (ulemâ değil, nâs) ise, altın yüzük kullanmanın m ii b â lı olduğunu söylemişlerdir. Bunun cevâbı, ha ram kılan nassın tercih edilmesidir" d e m e k t e d i r < '. 84
( 8 2 ) B k z . T a h â v î , a.g.e.,
IV, 2 5 9 . ( B k z . E k : 2 3 )
( 8 3 ) B k z . T a h â v î , a.g.e.,
I V , 2 6 0 . ( B k z . Ek: 2 3 )
( 8 4 ) B k z . ' A y n î , a.g.e.,
52
IV, 13 . ( B k z . Ek: 2 4 )
B u r a d a , T a h â v î ' d e k i "mekruh" h ü k m ü , ' A y n î ' d e "harâm"a d ö n ü ş m ü ş t ü r . T a h â v î ' n i n ölüm târihi hicrî 3 2 2 ' d i r (M. 9 3 3 ) . ' A y n î ' n i n ö l ü m târihi ise hicrî 8 5 5 ' d i r ( M . 1 4 5 1 ) . G ö r ü l d ü ğ ü ü z e r e , a r a l a r ı n d a ; m î l â d î t â r i h e g ö r e 5 1 7 , hicrî târihe g ö r e de 5 3 4 yıllık bir z a m a n mesafesi b u l u n m a k t a d ı r . A r k a d a n g e l e n l e r , k e n d i l e r i n e en y a k ı n olan ö n ' e b a k ı y o r l a r , d a h a ilerideki ö n l e r ' e u l a ş a m ı y o r l a r . Y i r m i n c i asrın d e ğ e r l i ve seçkin â l i m l e r i n d e n olan r a h m e t l i K â m i l M i r a s da aynı yolu izlediği için, r e h b e r o l a r a k , k e n d i s i n d e n 1005 s e n e ö n ceki T a h â v î ' y i değil, 4 8 7 yıl ö n c e k i ' A y n î ' y i s e ç m e d u r u munda kalmıştır . ( 8 5 )
K â m i l M i r a s ' ı n k o n u m u z l a ilgili ifâdelerini -bâzı satırla rını a t l a y a r a k - b u r a y a aynen a l ı y o r u z : "Altın ve yüzük mes'elesinin mühim bir şu'besi de yüzük isti'mâli ( k u l l a n ı m ı ) ' d i r . Erkekler için altın yüzük isti'mâli ha ramdır. Delili de mevzuu bahsimiz olan B e r â ' Hazretleri nin hadîsinde altın yüzük isti'mâlinin, menlıî ( y a s a k l a n m ı ş ) olduğu(nun) sarîhan ( a ç ı k - s e ç i k ) rivayet edilmiş bulunmasıdır. Kadınlar için istisna delili vardır. Erkekler için de altın yüzük isti'mâli mühâh olduğuna hükmeden fukahâ vardır. Bunların delili de T a h â v î 'nin Maâniyil Asar şerhinde M u h a m m e d b. M â l i k ' e muttasıl bir sened ile rivayet ettiği B e r â ' İbn A z i b ' m diğer bir ha dîsidir. Ve şöyledir: (*) Bu haber de, altın yüzük is ti'mâlinin mübâh olduğuna sarahaten delâlet etmektedir.
(85)
Tecrîd-i
Sarîh
Terceınesi'nin
IV.
cildinin
birinci
baskısı
1938
t a r i h l i d i r . R a k a m l a r ı n t e s b î t i n d e bu târih e s a s a l ı n m ı ş t ı r . (*) Eikz. Y u k a r ı d a 6 5 . d i p n o t u n d a k i v e s î k a .
53
Altın yüzük isti'mâlinin hürmetine ( h a r a ı n l ı ğ ı n a ) kaail olun fukahâ, bu hadîse karşı iki türlü cevap veriyorlar : 1) Mübîh (mübâlı kılan, izin v e r e n ) nassile muhrim (haram k ı l a n ) nas tearuz ettiğinde (karşı k a r ş ı y a g e l d i ğ i n d e ) muhrimin tercih edilmesi bir asıldır. 2) Bu rivayet olunan B e r â ' vakıası, altın yüzük isti'mâli tahrîm edilmezden ev vel cereyan etmiş bir hâdisedir. Fakat ( b u ) ikinci cevap birinci kadar kuvvetli değildir. Çünkü B e r â ' Hazretlerinin parnıağındaki altın yüzük çok görülerek, kendisinden bu nu niçin kullanıldığının sorulması, bunun kahlettahrîm ( h a r a m k ı l ı n m a d a n ö n c e ) değil, belki fahrîmden sonra cere yan etmiş bir hâdise olduğuna delâlet eder. Birinci cevap ise kuvvetlidir" * K (
Tecrîd-i Sarîh m ü t e r c i m ve şârihi üstad K â m i l M i r a s , bu n o k t a d a z o r l a n m ı ş ve biraz s o n r a k a y d e d e c e ğ i m i z kendi "şahsî görüşii"ne ters düşme pahasına, bir kısım "yorumlar"], "nas" o l a r a k kabul e t m e d u r u m u n d a k a l m ı ş g ö z ü k m e k t e d i r . N i t e k i m y u k a r ı d a a y n e n k a y d e t t i ğ i m i z iki g e r e k ç e , çeşitli v e s i l e l e r l e , bir y o r u m tarzı o l a r a k hep ileri s ü r ü l e g e l m e k t e d i r : "Bu, o şey haram kılınmadan önce olmuş bir hâdisedir. Daha sonra neshedilmiştir" ve "iki nas tearuz ettiğinde, haram kılan helâl kılana tercih edi lir! ". G ö r ü n e n o d u r ki, olayları z a m a n (târih) ve z e m i n (coğrafya) şartlarında değerlendirmeden verilen hükümler ve fetvalar, s â d e c e h ü k ü m ve fetvanın sahibini b a ğ l a m a k t a ve b u n l a r ı n h a y â t a u y g u l a n m a şansları k a y b o l m a k t a d ı r . Biz y u k a r ı d a a d l a r ı n ı v e r d i ğ i m i z on üç s a h â b î n i n h e p ö l ü m târih ve y e r l e r i n i g ö s t e r m e y e çalıştık. G ö r ü l d ü ğ ü k a d a r ı y l e b u n l a -
(86) K â m i l M i r a s a.g.e., IV. 363-364.
54
rın hiç birisinin ölüm t â r i h i , y ü z ü k h â d i s e s i n i n o r t a y a çıktığı hicrî altıncı s e n e d e n ö n c e d e ğ i l d i r . Z â t e n d a h a ö n c e b ö y l e bir m e s ' e l e de b u l u n m a m a k t a d ı r . Bu âfâkî k u r a l ı n , çeşitli dînî y a s a k l a m a l a r d a k u l l a n ı l d ı ğ ı n ı g ö r ü y o r u z ki, bu, a r a ş t ı r ı p k e s i n l e ş t i r m e d e n baş v u r u l m a m a s ı g e r e k e n bir k a p ı d ı r . Bu yolla, maalesef, sâri'-i hakîkî ( A l l a h v e P e y g a m b e r ) t a r a f ı n dan istisnaî bir r u h s a t olarak bahşedilen uygulamalar ortadan k a l d ı r ı l m a k t a , Allah ve P e y g a m b e r ' i t a r a f ı n d a n k a s d e n bırakılan teneffüs m e n f e z l e r i ( h a v a d e l i k l e r i ) k a p a t ı l m a k s u r e t i y l e dînî hayâtın y a ş a n m a z bir h â l e d ö n ü ş t ü r ü l m e s i n e yol a ç ı l m a k t a d ı r . Evet, bir kısım a s h a b ı n a l t ı n y ü z ü k kullanmaları, altın y ü z ü k k u l l a n ı m ı n ı n y a s a k l a n m a s ı n d a n ö n c e y e d e ğ i l , çok s o n r a l a r a r a s t l a m a k t a d ı r . O n l a r , Hazret-i P e y g a m b e r ' i n m a k s a d ı n ı çok iyi a n l a m ı ş l a r ; y a s a k l a m a n ı n , a l t ı n y ü z ü k k u l l a n ı m ı n ı n d î n î bir m e c b u r i y e t (sünnet) gibi telâkkî e d i l m e s i n e karşı a l ı n m ı ş bir tavır o l d u ğ u n u n idrâki içinde o l m u ş l a r d ı r . İkinci o l a r a k da, b u n u n bir s ti s I e n m e vesilesi y a p ı l m a m a s ı g e r e k t i ğ i n i n ş u u r u n a u l a ş m ı ş l a r d ı r . İhlâl e d i l m e m e s i g e r e k e n bu iki m a k s a t d ı ş ı n d a k i bir d ü ş ü n c e y l e ; isteyen t a k m ı ş , i s t e m e y e n de t a k m a m ı ş t ı r . Mühâlrm esprisi d e budur. N e var ki, takan t a k m a y a n a bir şey d e m e m i ş , fakat t a k m a y a n t a k a n a z a m a n z a m a n t a k ı l m a y a d e v a m e t m i ş t i r . Bu gün de d u r u m , d ü n d e n pek farklı d e ğ i l d i r . Bu; b a ş k a s ı n a k a r ı ş m a , k e n d i s i n i d ü z g ü n z a n n e d i p b a ş k a l a r ı n ı d ü z e l t m e ve kendini irşada memur ve mezun addetme cür'eti, 'e\ velîıı"âe vâr idi, "âlıirîn"de d e d e v a m e d i p g i t m e k t e d i r . i
,
*
5-
Ö t e y a n d a n , "muhrim, mübîh'e tercih edilir" ilkesine g e l i n c e : Üstad K â m i l M i r a s , "bu, bir asıldır" diyor. A s i l ; v a z g e ç i l e m e y e n ve d e ğ i ş t i r i l e m e y e n t e m e l kural d e mektir. Usûl-i Fıkıh s a h a s ı n a giren bu m e s ' e l e y i , hadsizi i k e d e r e k t a r t ı ş m a y a hiç n i y e t i m i z o l m a d ı ğ ı n ı b e l i r t m e l i y i z . A n c a k , m e s ' e l e n i n hadîsi ve h a d î s l e r i n y o r u m l a n m a s ı n ı g ü ç l e ş t i r e n bir uzantısının b u l u n m a s ı d o l a y ı s ı y l e , bu "asıl" k a r ş ı s ı n d a k i r a h a t s ı z l ı ğ ı m ı z ı ifâde e t m e k istiyoruz. B u n c a s a h â b î n i n altın y ü z ü k k u l l a n d ı ğ ı târihen sabit ol duğu h â l d e , b u r a d a , "haram kılan nas tercih edilir" p r e n s i bini b e n i m s e m e n i n m a n t ı ğ ı n ı a n l a m a k t a g ü ç l ü k ç e k i l m e k t e d i r ' . B ö y l e "nas gibi" v e y a e v r e n s e l h u k u k p r e n s i b i gibi 871
(87)
Bâzı k i m s e l e r c e , bu k o n u , P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n bir b a ş k a h a d î s i ile d e s t e k l e n m e y e ç a l ı ş ı l m a k t a d ı r . O d a : "Seni şüpheye şüphe 60,
düşürmeyen
şeye
bırak"
düşüren
h a d î s i d i r ( T i r m i z î , Sünen,
IV. 6 6 8 , n u : 2 5 1 8 ) . B i r şeyin y a p ı l m a s ı
karşısında
şeyi,
Kıyâme: tereddüde
d ü ş e r s e n , t e h l i k e l i g ö r d ü ğ ü n ü b ı r a k , t e h l i k e l i g ö r m e d i ğ i n e sarıl, a n lamındaki Yenecek
bu ve
h a d î s - i şerif, e v r e n s e l içilecek
iki
şeyden
bir tavır
birinin
ölçüsü
haram,
vermekledir:
diğerinin
helâl
o l d u ğ u n d a t e r e d d ü d e d e r s e n , h a r â m l ı k ş a i b e s i o l a n ı b ı r a k , helâl o l a n ı y a p ; g i t m e k i s t e d i ğ i n bir yerin y o l l a r ı n ı n e m n i y e t i k o n u s u n d a t e r e d d ü d e düşersen, tehlikeli olabilecek yolu bırak, emniyetine güvendiğin y o l u s e ç ; iki d ü k k â n ı n b i r i n d e n alış veriş y a p m a k i s t e d i ğ i n d e , seni aldatmayacak
et, d e m e k t i r .
Bahis
k o n u s u h a d î s i , b i z i m ü z e r i n d e d u r d u ğ u m u z m e s ' e l e d e dclîl
olanı
aldatabilecek
olana tercih
olarak
k u l l a n m a k , fahiş bir y o r u m h a t â s ı o l u r k a n â a t i n d e y i z . Ö t e
yandan,
"Müslümanlara,
mümkün
mertebe
temkinli
cezalandırmadaki
ağır cezaları davranın. hatâsından
H u d û d 2. I V , 3 3 . n u : 1 4 2 4 )
(had cezası) Zîrâ daha
uygulamakta,
hâkimin hayırlıdır"
affetmedeki (Tirmizî.
h a d î s i d e bir b a ş k a ö l ç ü
hatâsı, Sünen,
vermektedir.
K i m i s i bir a h l â k d ü s t û r u , k i m i s i bir h u k u k p r e n s i b i , k i m i s i bir e d e b kuralı k o y m a , k i m i s i ferdi e ğ i t m e , k i m i s i d e t o p l u m d ü z e n i n i s a ğ l a m a a m a ç l ı bu t ü r d e n h a d î s l e r i n ,
sebeb-i
vürûdu göz önünüde
bulundu
r u l m a d a n , g a r î b ' ü l - h a d î s l e r i t ı e b a k ı l m a d a n ve âit o k l u ğ u b ö l ü m e d i k -
56
1
değişmez genel kural k o n u r s a , bir y a n d a n P e y g a m b e r i m i z in güzide a s h a b ı n a h a r a m işletilmiş, bir y a n d a n d a y e n i e v l e n miş iki garibin m u t l u l u k s e m b o l ü olan nişan y ü z ü k l e r i n i n sökülüp a t ı l m a s ı n a ve sırf bu y ü z d e n y ı k ı l a n aile c i n a y e t l e rine yol a ç ı l m ı ş olur.
* ** Bu b a h s i , k e n d i s i n e c i d d i y e t a t f e t t i ğ i m i z ve s o n s u z saygı beslediğimiz için m e r h u m K â m i l M i r a s ' ı d a y a n ı m ı z a a l a rak birlikte b i t i r m e k n i y e t i n d e y i z . A n c a k b e r a b e r l i ğ i m i z i sağlamadan ö n c e , a y r ı l d ı ğ ı m ı z bir n o k t a y a işaret e t m e k d e yerinde o l a c a k t ı r : Değerli ilim a d a m ı m ı z , ö n c e : "Erkekler için altın yü zük isti'mâli hara m'dır" d e m i ş (IV, 3 6 3 ) ; a r k a s ı n d a n dört sayfa s o n r a da: "Muharrir-i âcize göre altından ma'mâl nişan halkasının isti'mâli - âtideki esbâb ve delâile istinadenmühâh'tır" (IV, 3 6 6 ) d i y e r e k ç o k ç e l i ş kili bir t u t u m s e r g i l e m i ş t i r . A y r ı c a birinci h ü k m ü n h e m e n arkasına, "haram nas, helâl kılan nassa tercih edilir" şek linde bir d e kazıyye-i muhkeme(kesin k u r a l ) ilâve e t m i ş t i r (IV, 3 6 3 ) . B ö y l e çelişkili bir ifâde zinciri ile g ö r ü ş b e y â n e d i l i n c e , ister i s t e m e z , hem ikinci g ö r ü ş ü k i m s e d i n l e m e y e c e k , h e m de h e p birinci h ü k ü m geçerli o l a c a k t ı r . N i t e k i m , bir "Diyanet İşleri Reisliği" neşriyatı olan Tecrîd-i Sarî/ı Tercemes'Cndeki bu ifâdeler, y i n e "Türkiye Diyanet Vakfı" yayını (nu: 195) olan "Günümüz Meselelerine Fetvalar'
kat
edilmeden
yoruma
tâbi
tutulmaları,
ilim
çevrelerince
fazla
inandırıcı bulunmamaktadır.
57
adlı eserin 194. f e t v a s ı n d a (s. 1 1 1), "Altın yüzük yasaklanmıştır" ş e k l i n d e ifâdesini b u l a c a k t ı r .
erkeklere
Sonuç İ s l â m ' d a altın y ü z ü k k u l l a n m a m e s ' e l e s i , k o m ş u dev letlere y a z ı l a n r e s m î yazıları m ü h ü r l e m e m a k s a d ı y l a Hazreti P e y g a m b e r ' i n bir "altın mültür-yüzük" yaptırması sonucu o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . A s h a b ı n d a aynı b i ç i m d e birer "altın mühür-yüzük" y a p t ı r m a s ı ü z e r i n e , b u n u n dînî bir vecîbe gibi a l g ı l a n m a s ı n d a n e n d i ş e l e n e n Resûl-i E k r e m Efendimiz, p a r m a ğ ı n d a k i altın m ü h ü r - y ü z ü ğ ü ç ı k a r m ı ş ve artık onu bir daha takmayacağını söylemiştir. D a h a sonraları da; s ü s l e n m e a m a ç l ı , varlık gösterisi mak satlı ve m â l î imkânı kıt olan aileleri k ı s k a n d ı r m a ve imren d i r m e hedefli altın ş ö v a l y e y ü z ü ğ ü t a k a n k i m s e l e r i , böyle d a v r a n m a m a l a r ı için u y a r m ı ş t ı r . Hazret-i P e y g a m b e r ' i n bu tür u y a r ı l a r ı , h e p , lükse karşı alınan bir seri t e d b î r a r a s ı n d a g e ç m e k t e d i r . N i t e k i m bu altın y ü z ü k m e s ' e l e s i n i n d e , bazen üç, bazen y e d i , bazen de on m a d d e l i k bir lüks ve israf listesi i ç e r i s i n d e yer aldığı g ö r ü l m e k t e d i r . G e r e k Hazret-i P e y g a m b e r ' i n ilk y a p t ı r d ı ğ ı altın m ü h ü r yüzüğü parmağından çıkarıp "artık onu bir daha takmıyacağım" d e m e s i , g e r e k bir g r u p giyim k u ş a m eşyası i ç e r i s i n d e altın m ü h ü r - y ü z ü k t a k ı n m a y ı d a y a s a k l a m a s ı , bâzı u l e m â n ı n , "altın yüzük kullanmak haramdır" ş e k l i n d e bir h ü k m e v a r m a s ı n a v e bu y o l d a fetva v e r m e s i n e yol a ç m ı ş t ı r . Bir kısım u l e m â da, Hazret-i P e y g a m b e r ' i n bu tavrının a r k a plânını farklı y o r u m l a m ı ş l a r ; o n l a r da, altın y ü z ü k kul lanmanın "haram" veya "mekruh" değil, tamamen "mübâh" o l d u ğ u h ü k m ü n ü b e n i m s e m i ş l e r d i r . Bu görüşe, 58
Hazret-i P e y g a m b e r ' i n v e f a t ı n d a n s o n r a altın y ü z ü k k u l l a n a n bir kısım seçkin s a h â b î n i n u y g u l a m a l a r ı d a d e s t e k v e r m i ş gözükmektedir' ). 88
Ne var ki, d a h a ç o k Hanbelî u l e m â s ı n c a o r t a y a atıldığı tahmin edilen ve kesin bir â m i r h ü k ü m gibi u y g u l a n a n "haram kılan nas mühâh kılan nas ile çeliştiğinde, haram kılan nas tercih edilir" i l k e s i n e d a y a n ı l a r a k , b i r i n c i g r u b u n görüşü, son d e v i r f e t v a l a r ı n a a y n e n y a n s ı t ı l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş tır. Bize ö y l e g e l i y o r ki, bir kısım u l e m â v e f u k a h â n ı n "haram" h ü k m ü n ü v e r m e s i n d e m e s ' e l e n i n k e n d i b ü t ü n l ü ğ ü içinde ele a l ı n m a m ı ş o l m a s ı n ı n d a rolü o l m u ş t u r . A y r ı c a görünüşte b i r b i r i n e zıt gibi olan bir k ı s ı m h a d î s l e r i n g e r çekte u y u m i ç i n d e o l d u k l a r ı n ı n m e t o d u n u a ç ı k l a y a n Te'vîlü Muhtelif il-Hadîs k u r a l l a r ı n ı n g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r u l m a m ı ş olması d a bu d u r u m u n bir b a ş k a s e b e b i d i r ' ) . 89
* * *
(88)
H a r a m ı n s ı n ı r ı n ı n o l a b i l d i ğ i n c e g e n i ş , h e l â l i n s ı n ı r ı n ı n ise m ü m k ü n o l d u ğ u n c a dar tutulmasını veya b u n u n tam aksini ön p l â n a çıkaran bir tutumu, P e y g a m b e r Efendimiz hiç tasvib etmemektedir. N i t e k i m B u h â r î ' n i n k a y d e t t i ğ i bir h a d î s - i şerifte: "Helâli haramı
helâl
kılmak
gibidir"
haram
kılmak,
aynen
b u y r u l m a k t a d ı r ( b k z . et-Târih
'ul-Kebîr,
b
V I , 3 4 ; a y r ı c a b k z . K u z â ' î , Müsned'üş-Şihâb,
vr. 1 1 3 ) ( B k z . E k : 2 5 ) .
Bu hadîse göre; helâl olan suya h a r a m d e m e k l e , h a r a m olan
içkiye
h e l â l d e m e k a r a s ı n d a h i ç b i r fark g ö z e t i l m e m e k t e d i r . B u n u n , b i r ş e y h a k k ı n d a h ü k ü m ve fetva verme d u r u m u n d a olan k i m s e l e r e
manevî
s o r u m l u l u k l a r ı n ı h a t ı r l a t m a s ı b a k ı m ı n d a n ayrı b i r ö n e m i v a r d ı r . (89)
İslâm ilimler târihinde, özellikle hadîsçilerle m u h a d d i s kurup geliştirdikleri Hadîs" çalışma
"Te'vîlü
Muhtelif
il-Hadîs"
fakîhlerin
veya
"İhtilâfül-
adlı b i r ilim dalı v a r d ı r . B u k o n u d a b i r h a y l i e s e r v e r i l m i ş v e yapılmıştır.
Prof.
M.
"Zahiren
( g ö r ü n ü ş t e ) birbirine
hakikatte
tezat
hâlinde
Tayyib zıd
bulunmayan;
Okiç'in
hükümleri diğer
ifâdesine
ihtiva
tâbirle,
göre:
eden,
araları
telfik
fakat ve
59
B i l i n d i ğ i ü z e r e , ü l k e m i z d e y a y g ı n bir örf, â d e t ve gelenek v a r d ı r . B u n a g ö r e , aile y u v a s ı k u r u l u r k e n , n i k â h t a n önceki g ü n l e r d e v e y a a y l a r d a kız ile e r k e ğ i n aile y e t k i l i l e r i toplanır, a n l a ş ı r ve karar v e r i r l e r . Bu t e ş e b b ü s ; kız isteme, söz kesme, nişan v e nikâh o l m a k ü z e r e bir sıra t a k i p e d e r . İşte bu evlilik işlemlerinin "nişan" safhasında, ailelerin kararlarını s e m b o l i z e e d e n birer "yüzük" takılır. Kızın y ü z ü ğ ü n ü erkek, e r k e ğ i n y ü z ü ğ ü n ü de kız tarafı alır. V e g e n e l l i k l e , ailenin saygı d u y d u ğ u bir b ü y ü k zât, kızın v e e r k e ğ i n p a r m a k l a r ı n a y ü z ü k l e r i n i t a k a r . En k ı s a z a m a n d a s a r r a f a g i d i l e r e k ; kızın y ü z ü ğ ü n ü n iç t a r a f ı n a e r k e ğ i n adı v e s o y a d ı ile nişan târihi yazılır, e r k e ğ i n y ü z ü ğ ü n e d e aynı ş e k i l d e kızın adı v e soyadı ile nişan târihi y a z ı l ı r ve bu y ü z ü k l e r , bir d a h a parmaktan ç ı k a r ı l m a z . Bu y ü z ü ğ e , b i z i m l i s â n ı m ı z d a "nişan yüzüğü" denir.
cem'edilebilen telif
( u z l a ş t ı r ı l a b i l e n v e b i r l e ş t i r i l e b i l e n ) iki hadîse,
ül-hadîs
ismi
muhkem
saydır.
f ı k ı h
sahasında
B k z . Bâzı Hadîs
Hadis
Fakat
Bu
bu çetin
vukufu
hâllerde,
işe, ancak
olan bilginler
Meseleleri
ilmi,
Görülen
İstanbul
Üzerinde
her
hem
iki
muh
hadîs
h a d î s
girişebilecek Tetkikler,
İhtilâflar
ve Çözüm
1 9 8 2 ; İbn K u t e y b e , Te'vîlü
(trc. H a y r i K ı r b a ş o ğ l u , Hadîs
60
gibi
(de)
hem de
durumdadır". s.
116. ihtilâf
ül-
h a k k ı n d a d a h a g e n i ş bilgi e d i n m e k için a y r ı c a b k z . İsmail L.
Ç a k a n , Hadislerde Hadîs
verilir.
Müdâfaası),
Yolları:
Muhtelif
ül-
Muhtelif'il-Hadh
İ s t a n b u l 1 9 8 9 (II. b a s k ı ) .
Nişan y ü z ü k l e r i , tapu tescil belgeleri gibi bir a k i t, bir kutsal s ö z l e ş m e v e s i k a s ı o l a r a k h e m t i t i z l i k l e k o r u n u r , hem de p a r m a k t a t a ş ı n ı r ' ' . 90
Örfümüze göre, n i ş a n y ü z ü ğ ü'nün mâdeni "altın"d\r. D e ğ e r i ne o l u r s a o l s u n , a l t ı n dışındaki mâ denlerden (gümüş, platin vb.) y a p ı l a n y ü z ü k l e r "nişan yü züğü" o l a r a k k u l l a n ı l m a z l a r . A l t ı n y ü z ü k , bir k i m s e n i n bekâr o l m a d ı ğ ı n ı n ; sözlü, nişanlı v e y a evli o l d u ğ u n u n bir işaretidir. Bu s e b e p l e , nişanlı v e y a evli o l m a y a n k i m s e l e r i n "altın yüzük" t a k m a s ı n ı n , h e m bir a n l a m ı o l m a d ı ğ ı , h e m d e bunun şaşırtıcı bir e y l e m o l d u ğ u kabul e d i l m e k t e d i r . G ü n ü m ü z d e , "altın yüzük" t a k a r a k e v l e n i p d e , ileride dî nî bir t a k ı m g e r e k ç e l e r l e y ü z ü ğ ü n ü ç ı k a r a n e r k e ğ i n bu d a v ranışı y ü z ü n d e n , aile m u t l u l u k l a r ı n ı n s ö n d ü ğ ü v e y a sırf bu yüzden y u v a n ı n yıkıldığı nâdir v a k ' a l a r d a n d e ğ i l d i r . V e y i n e g ü n ü m ü z d e a y r ı c a , insanların d i n d a r l ı k d e r e c e l e r i n i ö l ç m e de, erkeğin altın y ü z ü k t a k ı p t a k m a d ı ğ ı n a bakıldığı d a b a ş k a bir gerçektir. Altın y ü z ü k t a k a n erkek, e ğ e r d î n l e ilgili bir işin a d a m ı ise, o z a m a n e m e k l i l i k t e d e k u l l a n ı l a n a k a d e m i k bir unvan gibi; sapık, fâsık, fâcir ve kâfir t ü r ü n d e n bir fer man h ü k m ü n ü n o şahsın b o y n u n a t a k ı l m a y a ç a l ı ş ı l d ı ğ ı m ü şahede e d i l m e k t e d i r . Bu m e s ' e l e , dıştan g ö r ü l d ü ğ ü k a d a r basit ve z a n n e d i l d i ğ i kadar d a marjinal d e ğ i l d i r .
**
(90) Batı d i l l e r i n d e "nişan limesi,
e s â s ı n d a ; birlik,
yüzüğü" ittifak,
anlamında kullanılan akit,
ahd
ü mîsâk,
a l y a n s
evlenme
ve
ke sıhriyet
( e v l e n m e yoluyla olan akrabalık) gibi a n l a m l a r a gelmektedir.
61
Y u k a r ı d a , bu bahsi K â m i l M i r a s ' ı d a y a n ı m ı z a a l a r a k beraber bitirmek istediğimizi söylemiştik. M e r h u m Üstâd'a y u k a r ı d a k i t e n k i d l e r i m i z i ifâde e t t i k t e n s o n r a , ş i m d i d e , o n u n 59 yıl ö n c e k i ifâdelerinin bir k ı s m ı n ı b u r a y a a l ı y o r u z : "Yüzüğün madenî cinsinden sarf-ı nazar, bunun tarz-ı i'mâl ve isti'mâlinde örfün çok te'sîri görülmüştür. Kadîm zamanlarda kullanılan kaba yüzükler, gitgide zerâfet iktisâb etmiş ve bugün nişan halkaları istisna edilirse er kekler tarafından yüzük isti'mâli (kullanımı) tamamen terkedilmiştir ve hattâ ayıp addedilmektedir. Vaktiyle fukahâ da bir ihtiyâca müstenid olmayarak isti'mâlini şiâr-ı hamakat ( a h m a k l ı k b e l i r t i s i ) addetmişlerdir. Devlet memurlarının mühürleri, muhafaza maksadıyle yüzük kaşları üzerine hakkedilir bulunduğundan bunlar müstes na sayılıyordu. Bugün erkekler tarafından kullanılan, yal nız n i ş a n y ü z ü ğ ü ve halkasıdır. Ve bu halka al tından ma'mûl olmak cihetiyle, bunun şer'î vaziyetini tâ yin etmek isterim: Muharrir-i âcize ( b u i d d i a s ı z y a z a r a ) göre ma'mûl nişan halkasının isti'mâli - atîdeki delâile istinadenmubahtır: ... Nişan yüzükleri isti'mâlinde bir zaruret bulunduğu muhakkaktır^ ^. 9
(9ı)
Mecelle'rim temel
giriş k ı s m ı n d a k i "kavâ'id-ifıkhıyye"
müstenid isti'mâlindeki
(İslâm hukukunun
ilkeleri) b ö l ü m ü n d e yer alan y ü z m a d d e l i k
arasında, isti'mâli olur"
örfe Altın
ö r f
v e â d e t l e ilgili k u r a l l a r a d a y e r
( i n s a n l a r ı n k u l l a n m a s ı ) bir hüccettir (Mecelle,
(Mecelle,
m a d d e : 3 7 ) ; "Örf ile ta'yîn,
madde: 45);
"Adet
muhakkemdir"
altından esbâb ve
hukuk
verilmiştir:
ki, ânınla nass
amel
ile ta'yîn
(Mecelle,
kuralları "Nâsın vâcib gibidir"
m a d d e : 36)
gibi m a d d e l e r , b u n l a r ı n b i r k ı s m ı d ı r . Ö r f v e â d e t ü z e r i n d e y a p ı l m ı ş bir
62
hürmetin menât-ı şer'îsi (altın k u l l a n ı m ı n ı n h a r a m o l u ş u nun ş e r ' î d a y a n a ğ ı ) , bunun vesîle-i israf ve vesîle-i tefâhur olması idi. Asr-ı hâzırda ( ç a ğ ı m ı z d a ) altın mâdeninin bol luğu sebebiyle bir halkanın kıymet-i iştirâiyye ve iktisâdiyyesi ( y ü z ü ğ ü n a l ı m - s a t ı m ve e k o n o m i k d e ğ e r i ) / s r âf addedilecek bir hâlde değildir. Bu sebeple de nişan halkaları vesîle-i tefâhur ( ö v ü n m e s e b e b i ) olmaktan çık mıştır. O, mücerred vesîle-i teberrüktür (sırf m ü b a r e k v e uğur s a y m a v e s i l e s i d i r ) . İki âkid nişan yüzükleriyle târih-i hayâtlarının unvân-ı mefahiri olan fâtiha-i akidlerini ( e v l e n m e y e k a r a r veren iki taraf, n i ş a n y ü z ü k l e r i y l e , h a y a t larının en mutlu d ö n ü m n o k t a s ı n ı o l u ş t u r a n bu ilk a k i t l e r i n i n târihini) hatırlarlar. Nikâhtaki gâye-i şer'iyye düşünülürse, yeni bir aile yuvası kurmanın bir nişâne-i mefhareti oldu ğu için, bununla belki müsâb olurlar ( s e v â b k a z a n ı r l a r ) " (92)
* ** Evet, a l t ı n n i ş a n y ü z ü k l e r i , s ı r a d a n bir t a k ı d e ğ i l d i r . H e l e h e l e çeşitli n i y e t v e m a k s a t l a r l a t a k ı l a n s ü s l e n m e aracı hiç d e ğ i l d i r . O , t e b e r r u k ( m ü b a rek s a y m a ) n i y e t i y l e takılır. K u t s a l bir o l a y ı n h â t ı r a s ı n ı y a şatmak için takılır. A i l e k u d s i y e t i n e ve m u t l u l u ğ u n a d e ğ e r verildiği için takılır. On p a r m a ğ ı n d a belki d e çeşitli y ü z ü k l e r bulunan h a n ı m l a r ı n nişan y ü z ü ğ ü n ü t a ş ı y ı p t a ş ı m a m a l a r ı , erkek a ç ı s ı n d a n ç o k ö n e m t a ş ı m a y a b i l i r ; a n c a k , e r k e ğ i n i n
a r a ş t ı r m a için a y r ı c a b k z . M e h m e t Ş e n e r , İslâm 1987. (92) K â m i l M i r a s , Tecrîd-i
Sarîh
Tercemesi,
Hukukunda
Örf,
İzmir
IV, 3 6 5 - 3 6 7 .
63
p a r m a ğ ı n d a kendi y ü z ü ğ ü n ü n d e v a m l ı l ı ğ ı n ı gören kadın psikolojisi bu n o k t a d a ayrı bir e h e m m i y e t a r z e t m e k t e d i r . B u l u n d u ğ u k o n u m l a r ı altın y ü z ü k t a k m a y a elverişli ol m a y a n nişanlı v e y a evli e r k e k l e r , şayet ö n c e d e n t a k m ı ş ol d u k l a r ı y ü z ü k l e r i n i ç ı k a r m a tazyiki a l t ı n d a b ı r a k ı l ı r l a r s a ; o n l a r , m u h a k k a k n i ş a n l ı l a r ı n ı n v e y a eşlerinin g e r ç e k rızâlarını a l m a k m e c b u r i y e t i n d e d i r l e r . Bir y ü z ü k u ğ r u n a eşini fedâ e d i p y u v a s ı n ı yıkan e r k e k l e rin, k e n d i l e r i n i d e b a ş k a y ı k ı m l a r ı n b e k l e d i ğ i u n u t u l m a m a l ı dır. M u t l u l u ğ u n ve d e n g e l i bir y u v a k u r m a n ı n d e ğ e r i , bir altın y ü z ü k l e t a r t ı l a c a k k a d a r u c u z d e ğ i l d i r .
64
B İ B L İ Y O G R A F Y A
AHMED b. HANBEL : Müsned, I-VI, Mısır 1313. AHMED Naîm-Kâmil Miras: Tecrîd-i Sarih Tercemesi, İstanbul 1928-1948.
I-XII,
el-'AYNÎ, Bedreddîn Mahmûd: 'Umdet'ül-Kârîli-Serhi
Sa-hîh'il-
Buhârî, I-XI, İstanbul 1308. BUHÂRÎ, Ebû 'Abdullah Muhammed b. İsmâ'îl :
el-Câmi'us-
Sahîh, I-Vlll, İstanbul 1315 BUHÂRÎ: et- Târih 'us-Sağîr,
I-II, Kahire 1397/1977.
BUHÂRÎ: et-Târîh'ul-Kebîr,
I-VIII, Haydarâbâd 1362.
ÇAKAN, İsmail L. : Hadîslerde
Görülen
İhtilâflar
ve
Çözüm
Yolları: Muhtelif 'ül-Hadîs İlmi, İstanbul 1982. EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eş'as es-Sicistânî: Sünen, 1-1V, Mısır 1369-1370. ECER, Ahmed Vehbi : "Sahabe Dönemi Kadın Erkek İlişkileri Üzerine", Kubbealtı Akademi Mecmuası (100. sayı), yıl: 25, sayı: 4, Ekim 1996. ESKİCİOĞLU, Osman: "Altın", TDV İslâm Ansiklopedisi, II, İstanbul 1989. el- FÂRİSÎ, Abdülğâfir b. İsmâ'îl: el- Müfhim li-Serhi Garibi Sahihi Müslim, İzmir Millî Kütüphane, nu:621 (yazma). FÎRÛZÂBÂDÎ: el-Kdmûs'ul-Muhît (Mütercim 'Âsim Efendi Tercemesi), I-IV, İstanbul 1304. GÜNÜMÜZ MES'ELELERİNE FETVALAR, Ankara 1996, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları : 195. HAMÎDULLAH: Mecmu'at'ül-Vesâk'ıs-Siyâsiyye li'l-'Ahd'inNebevî ve'l-Hilâfet'ir-Râşide, Kahire 1956. HEYSEMÎ, Nûreddîn 'Ali b. Ebî Bekir : Mecme'uz-Zevâid ve Menbe'ul-Fevâid, I-X, Beyrut 1967. İ N 'ÂBİDÎN: Redd'ül-MuhMr İstanbul 1307.
'alâ'd-Dürr'il-Muhtâr,
I-VI,
65
İBN EBÎ ŞEYBE : Musanna/,
I-IX, Pakistan 1406/1986.
İBN'ÜL-ESÎR, Mecdüddîn Ebû's-Sa'âdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî : en-Nihâye fi Garıb 'il-Hadîs ve 7Eser, I-V, Kahire 1383/1963. İBN HACER, Şihâbeddîn Ahmed b. 'Ali el-'Askalânî: el-İsâbe Temyiz'is-Sahâbe, I-IV, Mısır 1328.
fi
İBN HACER: Tehzîb 'üt-Tehzîb, [-XII, Haydarâbâd 1325-1327 tarihli baskısından ofset (Beyrut 1968). İBN KUTEYBE: Te'vîlü Muhtelif'İl-Hadîs (trc. Hayri Kırbaşoğlu, Hadîs Müdâ/aası), İstanbul 1989 (II. baskı). İBN MÂCE, Ebû 'Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî: Sünen, I—11 (Fuad 'Abdülbâkî neşri), Kahire 13721373/1952-1953. İBN RECEB el- Hanbelî, Ebû'l-Ferec Abdurrahmân b. Ahmed: Kitâbü Ahkâm'il-Havâtim vemâ Yete'alleku bihâ, Riyad 1412/1991. İBN SA'D, Muhammed b. Sa'd: et-Tabakât'HI-Kübrâ, Beyrut 1380/1960. KARAMAN, Hayreddin: İslâm 'ın Işığında
I-VI1I,
Günün Meseleleri
II,
İstanbul 1988. el- KÂSÂNÎ, 'Alâeddîn: Bedâyi'us-Sanâyi', KOÇYİĞİT, Talat: Hadîs Istılahları,
I-VII, 1394/ 1974.
Ankara 1980.
MÂLİK b. ENES : el-Muvatta', I-II, Kahire 1384. el- MERGÎNÂNÎ: el-Hidâye Şerhu Bidayet'il-Mübtedî, Kahire 1384/1965
I-IV,
el- MÜNCİD (Ansiklopedi kısmı), "Hicaz" maddesi. MÜSLİM, Ebû'l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî : elCâmi'us-Sahîh, I-V (nşr: M. Fuâd Abdülbâkî), Mısır 1374/1955. NEDVI, Ahmed: Asr-ı Sa'âdet: İstanbul 1964.
Peygamberimizin
Ashabı,
NESÂÎ, Ebû 'Abdurrahmân Ahmed b. Şu'ayb: Sünen, Kahire 1348/1930. 66
I-V, I-VIII,
OKİÇ, M. Tayyib: Bâzı Hadîs Meseleleri tanbul 1959. ÖZENBAŞ, Macit: "Çağlar Boyunca s. 6-12. SALİHOĞLU, Halil: "Altın", tanbul 1989.
Üzerine
Altın",
Tetkikler,
Metalürji,
TDV İslâm Ansiklopedisi,
İs
sayı 87, II, İs
SÖNMEZ, F. Bahar: Çağlar Boyunca Altın (Seminer), İzmir 1994, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü. SUYÛTÎ, Celâleddîn 'Abdurrahmân b. Ebî Bekir: Şerhu Sünen'in Nesâî, I-VI1I, Kahire 1348/1930. TABERÂNÎ, Ebû'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed: el-Mu'cem'ülKebîr, I-XXV, Bağdâd 1984. TAHÂVÎ, Ebû Ca'fer : Şerhu Ma'ânî'lÂsâr, I-IV, Kahire 1386/1966 TİRMİZÎ, Ebû 'îsâ Muhammed b. 'îsâ : Sünen, I-V, Kahire 13561385/1937-1965. TÜRKÇE SÖZLÜK,
TDK, Ankara 1979 (6. baskı).
ÜNAL, İsmail Hakkı: İmâm Ebû Hanîfe'nin HanefiMezhebi'nin
Hadîs Aylayışı
ve
Metodu, Ankara 1994.
YARDIM, Ali: Peygamberimiz'in Şemaili, İstanbul 1997, Damla Yayınevi. YILDIZ, Hakkı Dursun: "Arabistan", TDV İslâm Ansik-lopedisi I, İstanbul 1988. ZEHEBÎ, Şemseddîn Ebû 'Abdullah Muhammed b. Ahmed etTürkmânî : Mîzân'ül-İ'tidâl, I-IV, Kahire 1382/1963.
67
89
*Ul _ La -UJl J y * j iJsı
: Jlî
s
jj -dil j_p ^p...
(1
*
jwJl
j^^JÜI
ji
. " U J A J L . ^ 1 T^jbJül ^ - J
....
• ( <^j>' jsîSfl ^ N
(3
IÜDL
4c
jJL.^ .ulp ^c-ljjl
L5
*jU-(_j
I~iJl
aİİI^I^
jjiajyl sjLp
j ^Uj-ÜI_j
: Jli
^Ü!
jîuJrl
J
y"-l .(
j
^ L J L
ı__Awlll JÎUJ-I
j
^ frljJl ^y ...
i_jjLp .
U
^y UUjJ j
j C ü J l 4-JI ÇSJUJJ
jp
UL$J
halli_j) J_^—Nij
(5
4JL)l_ U=> 4JJı J (
^
R
: J ü *il
. ( ıŞİAjM) .halliJ
^IsJl ^
(JL j
U P AİİI J^>
OlJ^P ^ P . . .
J W A >
)
JOLJ
AJJI J ^ - J ^
.
( « R U
j»J^Jl J P
: Jlî "^İP ^ -KILLIJ )
(6
PJL-_}
..
(7
V_~A>-ÜL
*
V T O ^ CJ - P
J J p AİJIJ^
^ L G J : Jü ^ L P ^ P . . .
^
(8
. ( ^ ' L - J J JiilJl ) l*S"lj ^ j İ J ^ - U \ j>\ ^ j OJJİI yivaxll * N j c^L
f
âiil ^
J U P İ İ I J U İ J I 1
^
L5
0
<Jrl 3_JL=- O j 1 a J ^ U S ' OL " : J J J J
J _ p | J — J A—IP 4_Ul i^> ti
: J I S ' J L P ^ . . .
j e j ^ İ J I pist
0 1 5 " j^L-j A^İP 4İJl Ls> *Ul J
j
J V J ^
AJÜI
t ^Tt*; J y î
Î JJ>J ^ I P ^
j jJ-l j
JJ_V-J ^
(9
S-ÂP J . . .
: J O L C -
(10
Jli....
(11
^ J
(J
' J U - İ ^^JLI
öîyj
4jı>lSC> y^ j
öîy.1
. ( J_jb
j_p cjJLsi j-> J^P^I ^y
,yl
i*-^
jjij
CJU-İ
Jajiiitj ) OÜaL»
t-û*t ^
AJÜI
JL~P
Jls...
. ( ı5jl>JLl J ü i l l j )
(12
"<_JO
*
* LÎ
y
ttUrj
OLS"
L>
J
^
-^p
L F U
^yJl
aJJIjJUO
7
<-^~}\
t
^_İÜ
(
f
! ^
ı
çjl
:
yi
_ u p y-
(. ya. İTİ-
«_SJs>
:
o j İ J
^
5
: Jü
_ j-
l j J l Jlp
_$j J i j «_j»JJb
ı
j j — • u l p ^JJl^^Us «Ül J Ijj»
y} ^ ı^l (Jg -^
U.:. ;
j
;
(14
t'^JUL J L p L L ^ ~ . . .
J Ü
diSb. ^
: <J
ju^-
0_jJji ^Ul
; j.1 jJl Jlü ? yL, ^
L ^ - J j â ^ p aj_u
Ajl^w5İ
y i ^ » " j y > £-»j
jl
yİLS
<- jo-i^{
j
: Jl—5 j^j :
JjJu
jS~
(
jLS"j
(Sjül
J
İ P ^y^JLS ( ^ ^ " '
: J l i . " <Jj_~.
cjy o j l k 5 _j .Jjl 1 İ L _ 5 " L. [ ^ J l <.Jb>^
(J
*
t4jjU»r ^
j_>
^JL^^>! ^ -AJJ
o_jP j
:Jli
Â_~>- O - J J J
;^ g; * tı^jb-ül ^ _ J I ~ J y
tiliiL^ ^ ^-jî
j ı
<
OJJ ^
^JP. ..
^-Lv-j *U!P
(16
«dJl^Ju^
' ( » - » ^ A>j
—
i
J
: J U Ü U - ^ . . . (18
*
J î S
^
^
L
İ
^
^
. ( < _ İ ^jî ^
72
^
^
^
kaili_j )
^
jirl>- O jLs- Js- C - j i j l
ur—"y
i
o-* J~—"-^^ Cr°
j
j
J ^ "
^
j u T : c J U ü j j j ^ jt-
'•
yN ^ tJjjj
iA*\ jt-
LÎÜb-...
(19
4İ)I J _ P ^
. (
^
* c ^ t y r ^ j l ^1
j _ alil ~L~e ^ . ( S~_İ ^ j l
i3-j<Ji J P t j j j p L J J J - : J l i y y ^jl L J J J - . . .
ü
o J d ? e S b ı>* c > ' - " J b
:
J ^ ^ i bH -
U
j
i
(20
O*
i»-*-' j l İZ— y"i
halli _j ) ı J»JJl j » - J l -
* yfl,
j , OI^P O ^ "
i ^ h jj
)
:JLI J^br'i b ^ î . . .
j
^
(21
İ ^ J I J OÎ ı < u î
. ( JÜT- ^
JiiJJIj
* ^
J U : J L Î ^I—i-
J>-^
y
|JL-
_j * J P " D J I J - ^ s AJÜI J J _ » J : J l i ? y
4
1
O^ ^ J
".
1
o-!
O-
6
-
V
1
— ' ^
O * - •• (22
? ı_-»âJl f l > - i l L İ p (_jjl J , L. : ı _ ~ ^ J : J ü .
. ( y*L~d) J ü J J l j )
73
^ 1 Ji r v - * - ^
I_j_js«i>-1 _j t JU- yj
:
( çSj^
1
g^. )
^ J ü . . . (23
*__»JJl ^Jl_y- 1 yi^fsj c O j > > 4 dJJj j . gail^ . ( ç S j U Ü J JiilJlj')
dUi
j
*
[»-L-- j <\_AP
«JJI^^IUÖ AJJI
j . < d j
(
J j
|,
i
: J\j
J-J* j J_P 4_Ul ili—S" L> _ ~-Jl " : Jli j -u^Jli l
^y-fr^ J_J OlS' diii y ıŞiJ
r
J fy-^ol) £-^>)l jl -UP ^1 yV>
•(
j )
0 - = ^ . OLTJ S a L Î OÎ ^jiJJl ÂJJU-
J
Cj-^ " : J j—k
j
K ö r f e z i :2
Ali = Hz.Ali allın: V, VI, VII, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 14, 15, 16, 17, 19, 2 1 , 22, 23, 25, 27, 28, 30, 3 1 , 32, 33, 35, 36, 37, 38, 40, 4 1 , 42, 43, 44, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 6 1 , 62, 63, 64, 65, 67 altın muhur-yüzuk: 2 1 , 58 altın nişan yüzükleri: 63 altın yüzük: V, VI, 3, 4, 5, 6, 10, 14, 16, 17, 2 1 , 22, 23, 25, 27, 28, 30, 31, 32, 35, 36, 37, 38, 40, 4 1 , 42, 43, 47, 50, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 6 1 , 64 alyans: 15 âmir hüküm: 59 A n t e p : 13, 14 Arap süvarileri: 33 Arap Y a r ı m a d a s ı : 2 ashâb: VII, 17, 18, 19, 2 1 , 22, 29, 3 1 , 32, 34, 36, 37, 38, 40, 44, 46, 47, 48, 50, 51, 55, 57, 58, 67 ashâb-ı kiram: 21
asıl: 10, 35, 4 1 , 52. 53, 54, 56 Âsim Efendi: 13, 14, 65 Asr-ı Saadet: 2 aşere-i mübeşşere: 40 at yarışı: 30, 33 el- 'Aynî = Bedreddin 'Aynî A z e r b a y c a n : 45
(B) B a s r a K ö r f e z i : 2 bayram: 18 Bedir harbi (savaşı)- 42, 43, 44 Bedreddin 'Aynî: 5, 52 bekâr: 61 Berâ b. 'Âzib: 5, 23, 24, 25, 27, 3 1 , 32, 36, 37, 39, 42, 43, 53 Bezzâr: 7 B î a t ' ü r - R ı d v â n : 42, 44 Bizans parası: 2 Bizanslılar: 45 Buhârî: 3 , 4 , 5, 7, U , 13, 15, 17, 18, 2 1 , 24, 25, 26, 34, 35, 36, 42, 43, 48, 49, 52, 59, 65 buyruk: 32, 51 buyruklar: 32
(C) Câbir b. Semüre: 7 , 3 8 , 39, 46 el-Câmi'us-Sahih: 7, 11, 13, 17, 2 1 , 24, 34, 42, 48, 65, 67 ceffelkalem: 33 Cemel ( V a k ' a s ı ) : 40, 4 4 , 4 5 Cemîl b. Zeyd 37 C e z i r e B ö l g e s i : 45 C e z î r e t ' ü l - A r a b : 2 coğrafya: 54 Cuma: 18 C ü r c â n : 45
(Ç) Ç o r u m : 41 çöl kültürü : 2
75
(D) delîl: 3, 4, 6, 23, 25, 49, 50, 51, 53, 56 devlet: 10. 11, 16, 18, 19,58 devr-i saadet: 2 dîbâc: 23 dînâr: 2 D î ıı e v e r : 45 dînî bir vecîbe: 58 dirhem: 2 Diyanet İşleri Başkanlığı (Reisliği): VI, 57
(E) Ebû Bekir = Hz. Ebû Bekir Ebû Üseyd es-Sâ'idî: 42 Ebû Bekir İbni Ebî Şeybe = İbni Ebî Şeybe Ebû Cehil: 45 Ebû Dâvûd: 3, 7, 9, 15, 16, 25, 30, 34 Ebû Hüreyre: 27, 49 Ebû Mûsâ cl-Eş'arî: 7 Ebû Reyhâne: 7, 27, 29, 33 Ebû Sa'îd el-Hudrî: 42 Ebû Üseyd: 3 6 , 3 9 , 4 2 , 5 1 Ebû'l-Velîd: 2 4 , 2 5 E b û ' s - S e f e r (Sa'îd b. Yahmid): 37 E c n â d e y n : 46 e f â d d ' i i s - s a h â b e : 44 ehl-i bağy: 49 Ehl-i Bedir: 36, 42, 51 E m î r ' u l - M ü ' m i n î n : 19 en güzel örnek: 20 Enes b. Mâlik: 7, 15, 37, 3 9 , 4 3 ensâr: 9, 45 es-sâbikiin'el-evvelûn: 51 Eş'as b. Süleym: 24 evli: 60, 6 1 , 64 evvelin: 55
(F) ietalı: 13
76
fâcir: 61 fâsık: 61 Fesevî: 48 fetva: V, VI, 22, 25, 47, 49, 50, 52, 54, 58, 59 fetva m a k a m ı : VI fiilî mevkuf: 48 Fıkıh: 5, 7, 48, 56 fıkıh kitapları: 5 F i l i s t i n : 45 Fîrûzâbâdî: 13 tîzza: 2 frapan: 29 fukahâ: 6, 50, 53, 54, 59, 62
(G) Garib 'ül-Hadîs: 9, 13 G a z i a n t e p : 13, 14 gelenek: 8, 60 gösteriş: 7, 34 gösterişli hayât: 34 gümüş: 2, 17, 18, 22, 23, 61 günâh: 32, 50 G ü n e y d o ğ u A n a d o I u : 45 Günümüz Meselelerine Fetvalar. 57
(H) haber-i vâhid: 25, 47 Habeş Nccâşîsi: 16 H a b e ş i s t a n :11 Hadîs: IV, V, 2, 3, 5, 6, 7, 9, 15, 20, 2 1 , 22, 23, 24, 25, 29, 30, 3 1 , 32, 33, 34, 4 3 . 48, 52, 53, 54, 56, 59, 65, 68 Hâlid b. Velîd: 45 Halîfe-i Resûlullah: 19 halka: 13, 20, 57, 62, 63 Hamza b. Ebî Üseyd: 36 Hanbelî Mezhebi: 4 Hanefî Mezhebi: 4, 47, 68
10, 26, 46, 66,
13, 27, 47, 67,
Hanefîler: 46 haram: 6, 7, 8, 9. 10, 16, 22, 23, 28, 30, 3 1 , 32, 47, 49, 52, 53, 54, 56, 57, 58, 59, 63 Haricîler: 45 harîr: 7, 23, 28 Hasan b. Rebî': 24 hâtem: 13, 15, 28 h â t e m ' ü n - n e b l : 13 hâtemu zeheb: 16 Hazret-i Peygamber: V, I, 2, 7, 9, 10, I I , 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 2 1 , 22, 23, 25, 27, 28, 29, 3 1 , 32, 33, 34, 35, 36, 37, 40, 4 1 , 42, 4 3 , 4 4 , 4 5 , 4 6 , 4 7 , 49, 50, 51, 55, 58 el-Hazr ve 't-İbâha. 5 helâl: 6, 7, 2 8 , 3 1 , 5 4 , 5 6 , 5 7 , 59 H e m e d a ıı : 45 Hendek savaşı: 44 Hevâzin kabilesi: 45 H i c a z B ö l g e s i : 2, 10, 33 Hıristiyanlar: 33 H u d e y b i y e : 42, 44 Hulefâ-yı Râşidîn: 43, 45 Huzeyfe b. Yemân: 7, 38, 39, 45 hüccet: 46 hüküm: V, VI, 3, 6, 11, 19, 22, 30, 3 1 , 4 9 , 50, 52, 5 4 , 5 7 , 59 Hz. Ali: 7, 1 9 , 2 7 , 2 8 , 3 1 , 3 2 , 4 4 Hz. Ebû Bekir: 20, 2 1 , 4 0 Hz. Hamza: 40 Hz. Hasan: 50 Hz. Hüseyin: 50 Hz. Osman: 19, 4 4 . 4 5 Hz. Ömer: 7. 40, 4 1 , 45
(I-İ) lnırân b. Husayıı: 7, 27 İbn Abbâs: 7 İbn Ebî Şeybe: 3, 35, 36, 37, 38 İbn Mâce: 7, 16, 24, 25, 27, 28, 34 İbn Ömer: 7 İbn Receb el-Hanbclî 4 İbn Sa'd: 4, 35, 36, 37, 40
İbn'ül-Esîr: 9, 10, 13, 16 ihtişam: 34 İklime b. Ebî Cehil: 38, 39, 45, 46 imrendirme: 58 ipek: 5 , 7 , 2 3 , 2 8 , 3 0 , 3 2 ipek kumaş: 23, 32 ipek şerit: 30, 33 İran fethi: 40 İran parası: 2 Iran sosyetesi: 33 İslâm: 2, 3, 8, 9, 10, 15, 16, 20, 35, 40, 4 5 . 4 6 , 4 7 , 4 9 , 50. 5 1 , 58, 59. 62, 65, 66, 67, 68 İslâm devleti: 10 İslâm dîni: 3, 8, 9 İslâmiyet: 19, 40 İsmâ'îl b. Muhammed: 35 israf: 8, 34, 35, 58, 63 istebrak: 23, 32 istisgâr: 43 ittibâ: 20
(K) Kabîsa: 24 kadın s ü s ü : 2 Kâdisiye meydan muharebesi: 41 kâfir: 44, 61 Kâmil Miras: 5, 26, 53, 54, 56, 57, 62, 63, 65 Kâmûs: 1 3 , 3 0 , 3 2 , 6 5 Kamûs-ı Titrkî: V el-Kâmûs'iil-Mııhit: 13 kassiyy: 23, 32 kaşe: 15 kavlî mevkuf: 48 kazıyye-i m u h k e m e : 57 el-Kerdhiye ve 'l-İstihsdn: 5 kıskandırma: 58 Kitâb 'iil-Ma rifeti ve 'l-Tdritr. 48 Kitâbii Ahkâm 'il-Havâtim veınd Yete 'allaku bihd: 4 K ı z i 1d e n i z : 2 kız isteme: 60 konfor: 34, 35
77
kötü örnek: 34 K ü b a K ö y ü : 19 K ıı f e : 4 3 , 44, 45, 46, 48 Kur'ân-ı Kerim. 2, 6, 20, 28, 4 1 , 51 Kııreyş aristokrasisi: 33 Kııreyş asilzadeleri: 44 Kureyş müşrikleri: 40 Kıılcj be
: 24,
60
küpe: 10
(L) lüks: 30, 34, 3 5 , 58
Musanna/: 3, 35, 36, 37, 38, 66 Mushafiı Şerif: 44 mustaz'afûn: 41 m ü b â h : 16, 22, 28, 52, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 62 m ü b î h : 56 mücevherat: 2 müeyyide: 8 müftüler: VI müftülükler: VI mühr-i şerif: 13, 16, 18 m ü h ü r ( m ü h ü r - y ü z ü k ) : V, 10, 11, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 2 1 , 22, 30, 58, 62 Müslim
Madniyıl Asar. 53 marjinal: 61 Mecme 'uz-Zevâıd: 7, 37, 66 M e d î n e : 2, 1 0 , 4 2 , 4 6 , 4 8 M e k k e : 2, 40, 4 5 , 48 mekruh: 49, 50 Menâkıb: 48 Mescid-i Nebevî: 17 meşhur: 7 m e v k u f hadîs: 47 meyâsir: 23, 32 M e z o p o t a m y a B ö l g e s i : 11 M ı s ı r : 11,28,65,66,67 m i s l ' e l - e ' â c i m = Acemler gibi moda: 34 Mu'âviye
: 9, 27,
28
M u ' â v i y e b. Sliveyd b. Mııkarriıı
24 muhacirim: 9 Mıılıammed b. lîessâr
; 24
M u h a m m e d b. M â l i k
: 36,
M u h a m m e d b. Mıık
53
â(il : 24
M u h a m m e d Resûlullah: 16, 17, 18, 19, 2 1 , 22 M u h a m m e d ümmeti: 21 nıııhrim: 54, 56 nnıkatta'an: 9 M u s ' a b b. S a ' d Mfısâ b. Ismâ
78
: 35 •«
24
: 7,
13,
15, 24,
25,
42,
65,
24,
25,
67
m ü s l ü m a n kimliği: 34 müşrikler: 34 mütevâtir: 7
(N) nebeze: 17 N e lı r e v â n : 44, 45 Mesaî
: 7,
9,
10,
13,
15,
27, 28, 30, 42, 67 nesyen mensiyyâ: 49 netf: 30 neze'a: 17 N i h â v e n d : 45 nikâh: 60 nişan: 15, 57, 60, 6 1 , 62, 63, 64 nişan yüzüğü: 15, 60, 6 1 , 62, 63 nişan yüzükleri: 15, 57, 63 nişanlı: 6 1 , 64 N u s a y b i n : 45 nühbâ: 30
(O-Ö) Osman
= Hz. Osmail
= Hz. Ömer özenti: 34 örf: 8, 60, 62 Ömer
(P) para: 2
26,
P a r i s : 34 parure d'un t e m m e : 2 Peygamber ailesi: 29 Peygamber Efendimiz: V, 8, 10, 12, 15, 17, 18, 20. 2 1 , 22, 28. 32, 36, 40, 43, 46, 47, 49, 56, 59 Peygamber-i Ekber: 16 Peygamberimiz: 19, 2 1 , 29, 3 1 , 46, 4 8 , 4 9 , 57, 67, 68 platin: 61
(R) ruhsat: 55 Râfi' b. 'Adiy: 43 râfîzîleı: 49 Resûl-i Ekrem: 17,40, 58 Resûlullah (s.a.s): 16. 17, 1 8 , 2 0 , 2 1 , 22, 32, 37, 42, 43, 45, 46 Resûlullah Efendimiz: 17, 18, 20, 32, 43, 45 R e y : 45
(S) Sa'd b. Ebî Vakkâs: 39, 40, 51 Sa'd b. Heyseme: 42 Sa'îd b. 'Âs: 38 Sa'îd b. Rebî' 24 Sa'îd İbn'ül-'Âs: 39, 44 sahabe: 9, 19, 20, 26, 35, 38, 44, 47, 48 sahâbî: 11, 20, 28, 29, 36, 37. 38, 39, 4 3 , 4 4 , 4 5 , 4 6 , 4 7 , 5 1 , 5 4 , 5 6 , 59 Sahlh-i Buhârî: 48 sapık: 61 sarraf: 60 sebebler âlemi: 51 S ı f f î n : 44, 45 Simâk b. Harb: 38 siyah boya: 50 söz kesme: 60 sözleşme: 61 sözlü: 3, 23, 61 S ıı lı c y b -i R û m î : 35, 39, 4 1 , 51
S u r i y e : 11 Süfyân b. 'Uyeyne: 35 Süleyman b. Harb: 24 Sünen: 4, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 24, 27, 28.30, 34,42,56,65,66.67,68 sünnet: 2 1 , 55 süs: 2, 7, 8, 30, 33, 58. 63 süslenme: 55 süslenme takısı: 35
(Ş) şâri'-i hakîkî: 55 şehir kültürü. 2 Şehir Târihi: 48 Şemail: 19, 49, 68 Şerhu Ma 'ânî'l-Asdr: 4, 37, 38 şiâr-ı hamakat: 62 şövalye yüzüğü: 15, 58 Şu'be b. Haccâc: 25
(T) Tabakâl: 4, 34, 35, 36, 37, 40, 42, 48, 66 el-Tabaknt'iil-Kübrâ: 4, 66 Taberânî: 7, 34, 37 T a b e r i s t a ıı : 45 tâbiûn: 26, 37, 38 Tahâvî: 4, 5, 35, 37, 38, 52, 53 tahrîmen mekruh: 49 T â i f :2 takı: 6. 14, 16, 2 1 , 22, 25, 27. 28, 30, 32, 33, 35, 36, 39, 4 1 , 49, 55, 58, 60, 6 1 , 63 taklit: 34 T a l h a b. 'Ubeydullah: 35. 38, 39, 40, 51 tapu tescil belgeleri: 61 taraha: 17 târih: V, 3, 4, 7, 10, 19, 23, 29, 33, 35, 40, 42, 44, 48, 53, 54, 56, 59, 60, 63, 66 et-Târih'ul-Kebtr. 5, 35, 36, 42, 49, 59, 65
79
TDV İslâm Ansiklopedisi: 67
9, 15, 65,
(Y)
Te vilii Muhtelif il-Hadîs: 59, 66 tearuz: 54 teberrük: 63 Tecrîd-i Sarih Tercemesi: 5, 17, 24, 26, 53, 54, 57, 63, 65 et-tehattümü b i ' z - z e h e b : 27 teneffüs menfezleri: 55 Terdcim-i Ahvâl: 48 Tezkire: 48 Tirmizî
: 7,
13,
15,
24,
25,
26,
34, 48, 49, 56 Türkiye Diyanet Vakfı: 57, 65
(U) Uhııd gazisi: 40 Uluıd Muharebesi: 40, 43, 44, 45 Ukbe b. Âmir
: 7, 28,
31
U m â n : 11
veşr: 29
27,
Yahudi: 33 Y a h y a b. Sa'îd b. 'Âs
: 38
yakut: 38 yaptırım: 8, 31 yarışı önde götüren: 51 yasak: 8, 9, 15, 1 8 , 2 3 , 2 5 , 2 7 , 30, 3 1 , 32, 33, 34, 35, 36, 53, 5 5 , 58 yasaklar; 32 Y e m e n : 11 yesîr: 10 yüzük: V, VI, 3, 4, 5, 6, 10, 15, 16, 17, 18, 19, 2 1 , 22, 27, 28, 29, 30, 3 1 , 32, 35, 38, 39, 40, 4 1 , 42, 4 3 . 47, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 60, 63, 64
28, 29, 47, 51,
13, 23, 36, 50, 61,
14, 25, 37, 52, 62,
Usül-i Fıkıh: 56
(Z) (Ü) İJıııânıe binti E b û ' l - ' Â s Üınmii Hâııî
', 7
ÜsSıne b. Z e y d
: 42
(V) vebal: V valıy: 46 varlık gösterisi: 58 Vasile b. Eska
' ; 7
vaza'a: 17 Veda Haccı: 45 Vefeydt: 48 verık: 2 veşm: 30
80
;
16
zaman: 54 Zât-ı Risâlet: 4 5 , 4 6 zeheb: 2, 7, 15, 27 zekât düşmeyen miktar: 10 zemin: 54 Z e y d b. C â r i y e
: 37,
Zeyd b. Erkam
: 7, 37,
Z e y d b. S a b i t Zeyneb
:
39,
42, 39,
44 42,
44
: 42
16
zeykîr: 14 zihkîr: 14 ziynet: 2, 8 Z ü b e y r b. Müıızir b. Ebî Ü s e y d
36
:
