Red Hat Linux 7.1

Po prostu Red Hat Linux 7.1

Jeśli chcesz szybko, a zarazem dogłębnie poznać wszystkie możliwości systemu Red Hat Linux 7.1, to koniecznie powinieneś kupić tę książkę. Przystępny, bogato ilustrowany wykład poprowadzi Cię krok po kroku przez wszystkie zagadnienia Red Hat Linuksa 7.1, prezentując kolejne i wskazując właściwe czynności. Książka ta może być też swego rodzaju leksykonem: znajdź potrzebną informację, przejrzyj ją i wypróbuj. Nie znajdziesz tu długich i nudnych opisów: wszystkie potrzebne wiadomości podane są w zwięzłej i prostej formie, wzbogaconej ilustracjami. Poznaj najważniejsze, wykorzystywane na co dzień polecenia i możliwości Red Hat Linuksa 7.1, bez wgłębiania się w niepotrzebne detale. I to wszystko za rozsądną cenę. Tłumaczenie: Jerzy Hodor, Krzysztof Olesiejuk Projekt okładki:

Maciej Pasek, „ARTGRAF”

Znaki handlowe i towarowe występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami ich posiadaczy i zostały użyte jedynie w celu identyfikacji. Copyright © 1999 by Harold Davis Published by arrangement with Peachpit Press, a division of Addison Wesley Longman, Inc. – All Rights Reserved © Wydawnictwo Helion Sp. z o.o. 1999 ISBN: 83-7197-196-6 Wydawnictwo Helion skrytka pocztowa 462 ul. Chopina 6 44-100 Gliwice tel.: (32) 231-22-19 fax: (32) 230-98-63 wew. 10 e-mail: [email protected] http://www.helion.com.pl (najnowszy katalog, możliwość zamawiania książek przez Internet)

Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres: http://www.helion.com.pl/cgi-bin/zakupy/ocen.cgi?pprh6

Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości utworu lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Printed in Poland

Komentarz [KO1]: Wpisać prawidłowy adres.

Dedykuję tę książkę Linusowi oraz Julianowi; pierwszemu za stworzenie Linuksa, drugiemu zaś za to, że jest Julianem.

Specjalne podziękowania Specjalne podziękowania należą się Corbin Collins, doskonałemu edytorowi. Chciałbym również podziękować Nancy Aldrich-Ruenzel, Mimi Heft, Maureen Forys, Charles Seiter i wspaniałemu zespołowi Peachpit. Nancy Davis, za namówienie mnie do napisania tej książki. Martinowi Davis, za pomoc przy rozdziale 10, Normanowi Shapiro, za pomoc przy opracowaniu rozdziału 12. I Mattowi Wagner. I, jak zawsze, Phillis. No i rycerzom, którzy mówią „Ni”!

Spis treści Wprowadzenie ........................................................................................................ 11 Czym jest Linux? ..................................................................................................................... 12 Publiczna licencja GPL ............................................................................................................ 12 Czym jest Gnome? ................................................................................................................... 12 Co to jest Red Hat Linux 7.1? ................................................................................................. 12 Kto powinien przeczytać tę książkę? ....................................................................................... 13 Jak zorganizowana jest ta książka ........................................................................................... 13 Jak korzystać z tej książki ........................................................................................................ 13 Jak skontaktować się z autorem ............................................................................................... 14 Nie ma na co czekać!................................................................................................................ 14

Część 1. Instalacja systemu Linux Red Hat 7.1 Rozdział 1. Instalacja – Szybki start ...................................................................... 17 Zbieranie informacji ....................................................................................................................... 18 Zabezpiecz sobie odwrót ................................................................................................................ 20 Tworzenie dyskietki startowej Linuksa .......................................................................................... 22 Instalacja Linuksa ........................................................................................................................... 24 Zupełnie pierwszy raz... .................................................................................................................. 28 Podsumowanie ................................................................................................................................ 30

Rozdział 2. Szczegółowa procedura instalacyjna................................................... 31 Linux i Windows na tym samym komputerze................................................................................ 32 Korzystanie z programu FIPS ....................................................................................................... 35 DOS-owy fdisk ............................................................................................................................... 37 Linuksowy fdisk ............................................................................................................................. 38 Disk Druid ...................................................................................................................................... 40 Uruchamianie Windows oraz Linuksa ........................................................................................... 41 Różne rodzaje instalacji.................................................................................................................. 46 Konfiguracja karty graficznej i monitora ...................................................................................... 47 Konfiguracja drukarki..................................................................................................................... 50 Podsumowanie ................................................................................................................................ 52

Rozdział 3. Konfiguracja Gnome ........................................................................... 53 Korzystanie z programu Gnome Control Center............................................................................ 54 Tapeta ....................................................................................................................................... 55 Tematy pulpitu ......................................................................................................................... 57 Wykorzystanie Window Managera ................................................................................................ 58 Uaktywnianie okna ................................................................................................................... 59 Podpowiedzi ............................................................................................................................. 59 Praca z wirtualnymi pulpitami....................................................................................................... 60 Wyłączanie pulpitów wirtualnych............................................................................................ 61 Korzystanie z multimediów ............................................................................................................ 62 Korzystanie z myszy i klawiatury.................................................................................................. 63 Korzystanie z Session Managera................................................................................................... 64

5

Spis treści Zmiana graficznego środowiska pracy ........................................................................................... 66 Uruchamianie systemu w trybie tekstowym ............................................................................ 68 Ponowne uruchamianie i wyłączanie systemu ................................................................................ 70 Korzystanie z Menu Editora ............................................................................................................. 71 Konfigurowanie programu File Manager ....................................................................................... 72 Wybór edytora ................................................................................................................................ 74 Ustawianie właściwości Panelu Gnome ......................................................................................... 75 Korzystanie z programu GnoRPM ................................................................................................ 77 Zapytanie o pakiet .................................................................................................................... 78 Weryfikacja zawartości pakietu ............................................................................................... 78 Podsumowanie ................................................................................................................................ 80

Rozdział 4. Poczta elektroniczna oraz WWW ....................................................... 81 Uprawnienia administratora (root) ................................................................................................. 82 Konfigurowanie systemu za pomocą panelu sterowania (Control Panel)...................................... 83 Konfigurowanie modemu ......................................................................................................... 84 Konfiguracja połączenia bezpośredniego ....................................................................................... 88 Konfiguracja programu Netscape Communicator.......................................................................... 90 Podsumowanie ................................................................................................................................ 92

Rozdział 5. Dokumentacja systemu ....................................................................... 93 Pomoc w konkretnych programach ............................................................................................... 94 Program Gnome Help Browser ................................................................................................ 95 Dokumentacja systemowa ........................................................................................................ 95 Dokumentacja w formacie info ................................................................................................ 96 Dokumentacja pomocnicza związana z Gnome....................................................................... 96 Wyszukiwanie informacji w sieci Internet ..................................................................................... 97 Errata Red Hat........................................................................................................................ 100 Linux Documentation Project ....................................................................................................... 101 Podsumowanie .............................................................................................................................. 102

Część 2. Praca w okienkach w Linux Red Hat 7.1 Rozdział 6. Graficzne środowiska pracy .............................................................. 105 Alternatywne graficzne środowiska pracy ................................................................................... 106 Opcje logowania się do systemu..................................................................................................... 107 Opcje związane z sesją........................................................................................................... 108 Tryb awaryjny (Failsafe) ........................................................................................................ 109 Dodawanie pozycji Desktop Switcher ................................................................................... 110 Opcje w menu System ............................................................................................................ 112 Opcje dostępne w menu Languages ...................................................................................... 113 Korzystanie ze środowiska Another Level (Fvwm) ..................................................................... 114 Korzystanie ze środowiska KDE ................................................................................................. 116 Centrum sterowania KDE (KDE Control Center) ................................................................. 117 Pakiet KOffice........................................................................................................................ 118 Modyfikacje kont i grup użytkowników...................................................................................... 120 Podsumowanie .............................................................................................................................. 125

6

Spis treści

Rozdział 7. Programy środowiska Gnome ........................................................... 127 Korzystanie z programu Gnome Calendar ................................................................................... 128 Zagnieżdżanie rezerwacji ....................................................................................................... 130 Korzystanie z programu GnomeCard .......................................................................................... 132 Korzystanie z programu Gnotepad+ ........................................................................................... 136 Korzystanie z arkusza kalkulacyjnego Gnumeric ........................................................................ 138 Automatyczne wypełnianie .................................................................................................... 139 Korzystanie z programu GTimeTracker ................................................................................ 141 Korzystanie z Gimpa .................................................................................................................... 145 Pozyskiwanie obrazków......................................................................................................... 147 Korzystanie z programu xPDF .................................................................................................... 150 Korzystanie z programu Lynx ..................................................................................................... 151 Korzystanie z programu Netscape Communicator....................................................................... 154 Menu programu Communicator ............................................................................................. 155 Podsumowanie .............................................................................................................................. 156

Komentarz [KO2]: Rozdział 8. WordPerfect dla Linuksa 157 Instalacja pakietu WordPerfect 158 Okno sterujące programu WordPerfect 161 Praca z dokumentami programu WordPerfect 165 Wprowadzanie tekstu w dowolnym miejscu strony 165 Makropolecenia 166 Znaki wodne 168 Kody ukryte 169 Tabele 170 Edycja poszczególnych komórek 171 Podsumowanie 172 Rozdział usunięty.

Rozdział 8. Praca z bazami danych ...................................................................... 173 PostgreSQL .................................................................................................................................. 175 Użytkownik postgres.............................................................................................................. 177 Program rezydentny Postmaster ............................................................................................ 181 Tworzenie tabeli ..................................................................................................................... 183 Dziedziczenie tabeli ............................................................................................................... 185 Dodawanie użytkowników ..................................................................................................... 186 Informix Dynamic Server, wersja dla systemu Linux .................................................................. 187 Inicjalizacja programu IDS .................................................................................................... 188 Podsumowanie .............................................................................................................................. 190

Część 3. Obsługa wiersza poleceń systemu Linux Rozdział 9. Powłoka Bash .................................................................................... 193 Przejście do wiersza poleceń ....................................................................................................... 194 Powłoki ......................................................................................................................................... 197 Zmiana powłoki...................................................................................................................... 198 Powłoka Bash ............................................................................................................................... 200 Zmienne środowiskowe.......................................................................................................... 200 Program more i potoki ........................................................................................................... 202 Ustalanie wartości zmiennych środowiskowych.................................................................... 203 Zmienna PATH ...................................................................................................................... 204 Edycja plików konfiguracyjnych ............................................................................................ 205 Zmiana znaku zachęty powłoki bash ..................................................................................... 209 Inne możliwości powłoki Bash ..................................................................................................... 210 Katalogi, katalogi, katalogi .................................................................................................... 210 Historia sesji........................................................................................................................... 211 Edytory tekstów i poczta elektroniczna....................................................................................... 212 Edytor vi ................................................................................................................................. 212 Edytor Pico ............................................................................................................................. 214

7

Spis treści Podsumowanie .............................................................................................................................. 216

Rozdział 10. Pliki, procesy i prawa ..................................................................... 217 Uzyskiwanie informacji o systemie .............................................................................................. 218 Określanie ilości wolnego miejsca na dyskach ...................................................................... 218 Określanie typu pliku ............................................................................................................. 219 Informacje o użytkownikach systemu ................................................................................... 220 To mój proces i mogę z nim robić, co chcę ................................................................................. 221 System plików .............................................................................................................................. 224 Posiadanie plików i prawa dostępu ............................................................................................. 230 Podsumowanie .............................................................................................................................. 234

Rozdział 11. Skrypty powłoki i programowanie ................................................. 235 Planowanie zadań ......................................................................................................................... 236 Pliki cron ................................................................................................................................ 238 Podstawowe informacje o tworzeniu skryptów powłoki.............................................................. 241 Składnia skryptów powłoki .......................................................................................................... 243 Instrukcje iteracyjne i warunkowe ................................................................................................ 245 Język Awk..................................................................................................................................... 248 Język Perl ...................................................................................................................................... 249 Poznawanie kodu źródłowego systemu Linux ............................................................................. 251 Podsumowanie .............................................................................................................................. 252

Część 4. Praca w sieci lokalnej i Internecie Rozdział 12. Serwer linuxowy .............................................................................. 255 Zasady działania TCP/IP .............................................................................................................. 256 Protokół TCP/IP..................................................................................................................... 256 Konfiguracja TCP/IP.............................................................................................................. 256 Adresy IP i maski sieci ........................................................................................................... 256 Adres rozgłaszania ................................................................................................................. 257 Adresy bramki ........................................................................................................................ 257 Serwery nazw ......................................................................................................................... 257 Program Ping.......................................................................................................................... 258 Łączenie się z serwerem za pomocą programu Telnet ................................................................. 259 Korzystanie z FTP ........................................................................................................................ 262 Korzystanie z programu Gnome FTP .................................................................................... 266 Korzystanie z klientów FTP dla systemu Windows .............................................................. 267 Korzystanie z NFS ........................................................................................................................ 268 Montowanie zdalnych systemów plików ............................................................................... 269 Eksportowanie systemów plików .......................................................................................... 270 Korzystanie z DHCP .................................................................................................................... 272 SAMBA ........................................................................................................................................ 275 Program SMB Client .................................................................................................................... 278 Serwer poczty ............................................................................................................................... 279 Bezpieczeństwo ............................................................................................................................ 281 Podsumowanie .............................................................................................................................. 282

8

Spis treści

Rozdział 13. Serwer Apache ................................................................................ 283 Pojęcia związane z Siecią ............................................................................................................. 285 Instalowanie serwera Apache ....................................................................................................... 287 Wyświetlanie strony domyślnej serwera Apache ......................................................................... 290 Konfiguracja serwera Apache ................................................................................................ 291 Domeny wirtualne......................................................................................................................... 294 Robocze węzły wirtualne ....................................................................................................... 295 Dyrektywy konfiguracyjne serwera Apache ................................................................................. 299 Określanie typu serwera ......................................................................................................... 300 Określanie portu ..................................................................................................................... 300 Ustawienia dotyczące działania serwera ................................................................................ 301 Określanie katalogu głównego serwera ................................................................................. 301 Dyrektywa Hostname Lookups .............................................................................................. 301 Określanie nazwy serwera...................................................................................................... 302 Dyrektywa Listen ................................................................................................................... 302 Dyrektywy dotyczące domen wirtualnych ............................................................................. 302 Korzystanie z plików rejestracji zdarzeń...................................................................................... 303 Podsumowanie .............................................................................................................................. 305

Dodatki Dodatek A Przydatne polecenia ........................................................................... 309 find ................................................................................................................................................ 310 ftp .................................................................................................................................................. 311 ls .................................................................................................................................................... 312 ps ................................................................................................................................................... 313 vi ................................................................................................................................................... 314

Dodatek B Publiczna licencja GNU ..................................................................... 315 Skorowidz ............................................................................................................. 321

9

O autorze Harold Davis jest projektantem specjalizującym się w aplikacjach internetowych oraz handlu elektronicznym. Ostatnio pracował jako dyrektor techniczny w Vignette Corporation, firmie, której produkty są często wykorzystywane do tworzenia systemów zarządzania relacjami internetowymi. Pracował także jako główny konsultant do spraw Internetu i handlu elektronicznego w firmie Informix Software, gdzie specjalizował się w przygotowywaniu rozwiązań klasy enterprise dla firm obecnych na liście 500 największych firm według Fortune. Harold jest autorem wielu książek na temat programowania i projektowania oprogramowania, m. in. takich bestsellerów, jak seria „Visual Basic Secrets”, „Web Developers Secrets” oraz „Delphi Power Toolkit”. Jest także autorem wielu książek na temat fotografowania, sztuki i tworzenia publikacji. Harold otrzymał tytuł Bachelor of Arts wydziału Computer Science and Mathematics Uniwersytetu w Nowym Jorku, a także doktorat w szkole prawniczej Rutgers Law School. Mieszka z żoną Phyllis oraz synem Julianem w Berkeley, w Kaliforni. W czasie wolnym od programowania, pisania książek i wygłaszania referatów lubi wypoczywać w ogrodzie.

10

Wprowadzenie

w

Zazdroszczę Ci wspaniałej, nowej przygody, którą właśnie zaczynasz! Red Hat Linux 7.1 nie przypomina już UNIX-a, na którym pracował Twój ojciec. Posiada interfejs graficzny, przyjazny dla użytkownika i dający się dowolnie dostosowywać do Twoich potrzeb.

Wprowadzenie

Potężne aplikacje osobiste – takie jak Gnomecard, Gnotepad+ czy arkusz kalkulacyjny Gnumeric – są rozprowadzane wraz z systemem Red Hat i są gotowe do pracy. Do przeglądania sieci, obsługi poczty czy tworzenia dokumentów tekstowych możesz używać znanych Ci pewno programów takich jak Netscape Communicator czy StarOffice. Jednak programów rozprowadzanych z tym systemem jest o wiele więcej! Weźmy dla przykładu program GNU Image Manipulation Program (zwany również Gimp), który jest dołączony do systemu Red Hat Linux 7.1. Na pewno dorównuje on możliwościami programowi Photoshop firmy Adobe, a jest o wiele tańszy. Ale aplikacje to dopiero początek. Red Hat Linux 7.1 jest doskonałym systemem operacyjnym dla serwera. Potrafi on obsługiwać takie zadania jak udostępnianie plików i drukarek w domu czy w biurze. Można go wykorzystać do zarządzana dużymi, firmowymi sieciami. Wraz z serwerem Apache, najpopularniejszym serwerem stron WWW, może być używany do dostarczania stron WWW na najwyższym poziomie. Nawet gdyby nie chodziło o cenę, system Red Hat Linux 7.1 byłby doskonałym wyborem do prawie wszystkich zastosowań. Oczywiście, liczy się również cena. Nic więc dziwnego, że wiele osób decyduje się na zainstalowanie Linuksa, przez co jest to najdynamiczniej rozwijający się system operacyjny na świecie. System Red Hat Linux jest naprawdę tak dobry, jak o nim mówią!

11

Wprowadzenie

Czym jest Linux? Linux został pierwotnie opracowany przez Linusa Torvaldsa, który wówczas był dwudziestokilkuletnim fińskim studentem. Jest to UNIX-owy system operacyjny, przeznaczony głównie dla systemów opartych o procesory firmy Intel (zwanych zwykle komputerami klasy PC lub Windows PC). Termin Linux używany jest w zasadzie w dwóch znaczeniach:  jako określenie jądra systemu operacyjnego,

Czym jest Gnome?

 jako bardziej ogólne określenie wszystkich

Gnome to skrót od nazwy GNU Network Object Model Environment.

Choć Linus Torvalds posiada prawo autorskie do jądra systemu operacyjnego, Linux w jego dzisiejszej postaci jest tworzony przez wielu programistów z całego świata.

Projekt Gnome to kompletne, przyjazne dla użytkownika środowisko graficzne, wraz z większymi aplikacjami i mniejszymi programami narzędziowymi. Środowisko graficzne nazywane jest Gnome Desktop Environment. Nazwy aplikacji opracowanych w ramach tego projektu zwykle rozpoczynają się od litery G, na przykład Gimp czy Gnotepad+.

aplikacji działających w oparciu o jądro systemu; w tym znaczeniu używa się również terminu dystrybucja. System Red Hat Linux 7.1 jest jedną z najważniejszych dystrybucji systemu Linux.

Wprowadzenie

ale nie można ograniczać praw osób odkupujących oprogramowanie. Słowo „wolny” jest tu więc używane w sensie politycznym czy nawet wizjonerskim. Oznacza brak ograniczeń licencyjnych oraz wolność intelektualną. Takie właśnie są cele FSF: chcą oni stworzyć kompletny system operacyjny, wraz z potrzebnymi aplikacjami i programami narzędziowymi, który będzie rozprowadzany bez żadnych ograniczeń.

W przeciwieństwie do innych systemów operacyjnych i podobnie jak systemu UNIX-owe, Linux jest systemem naprawdę wielozadaniowym i wielodostępnym.

Publiczna licencja GPL Jądro systemu Linux jest rozprowadzane za darmo zgodnie z licencją General Public License (GPL), opracowaną przez Free Software Foundation (pełny tekst tej licencji zamieszczamy w dodatku B; licencja ta jest znana również pod nazwą GNU General Public License). Założeniem licencji GPL jest promowanie wolnego rozprowadzania oprogramowania oraz otwartego opracowywania programów. Free Software Foundation podkreśla jednak, że wolna dystrybucja nie musi oznaczać dystrybucji darmowej. Każdy może sprzedawać programy objęte licencją GPL, Tym, co odróżnia dystrybucję Red Hat Linux 12

Aplikacja oraz środowisko Gnome mają dość jednolity interfejs. Gnome Desktop Environment oraz powiązane z nim aplikacje są programami darmowymi, rozprowadzanymi na licencji GPL.

Co to jest Red Hat Linux 7.1? Red Hat jest najpopularniejszą i najbardziej znaną z dystrybucji Linuksa. Prócz jądra systemu, Red Hat Linux 7.1 zawiera program instalacyjny napisany przez firmę Red Hat, środowisko graficzne Gnome oraz bardzo wiele przeróżnych aplikacji i programów użytkowych.

 Cześć 2. Praca w okienkach w Linux Red

Wprowadzenie

7.1 od innych dystrybucji, również poprzednich wersji dystrybucji Red Hat, jest dołączenie pakietu Gnome, będącego wysokiej klasy środowiskiem graficznym. Taką zmianę można porównać z przejściem ze środowiska MS-DOS do Windows.

Kto powinien przeczytać tę książkę? Jeśli kupiłeś tę książkę, prawie na pewno posiadasz wersję instalacyjną systemu Red Hat Linux 7.1 – ponieważ jest ona dołączana do książki. Jeśli jesteś po prostu ciekaw, czym jest Linux i jak wypada on w porównaniu z systemem Microsoft Windows, ta książka zaspokoi Twoją ciekawość. Powinieneś przeczytać tę książkę, jeśli instalujesz system Linux, w szczególności Red Hat Linux 7.1, po raz pierwszy. Pomoże Ci ona zainstalować i uruchomić aplikacje Gnome czy program Netscape Communicator. Jeśli zainstalowałeś już system Linux, w książce tej znajdziesz mnóstwo informacji na nieco bardziej zaawansowane tematy. Być może chciałbyś na przykład dowiedzieć się, jak pracować z serwerem SQL dołączanym do systemu Red Hat Linux, albo jak obsługiwać powłokę bash i linuksowy wiersz poleceń czy też szybko uruchomić sieć czy serwer WWW. W tej książce znajdziesz wszystkie potrzebne informacje.

Hat 7.1, wyjaśnia jak używać programów wchodzących w skład pakietu Gnome oraz programów obsługi baz danych takich jak PostgreSQL.  Część 3. Obsługa wiersza poleceń systemu

Linux, przedstawia zasady pracy z powłoką bash, opisuje wiele poleceń systemu Linux i pokazuje, w jaki sposób można tworzyć skrypty powłoki.

 Część 4. Praca w sieci lokalnej i Internecie,

omawia konfigurację systemu Red Hat Linux 7.1 jako serwera. Wyjaśnia również, w jaki sposób obsługiwać serwer Apache, najpopularniejszy na świecie serwer stron WWW.

Jak korzystać z tej książki Książka Po prostu Red Hat Linux 7.1 zawiera jasne, opatrzone ilustracjami instrukcje, które pomogą Ci zainstalować, skonfigurować i cieszyć się systemem Red Hat Linux 7.1. Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z Linuksem, powinieneś najpierw przejrzeć część pierwszą i drugą, a następnie korzystając z dokładnych instrukcji zainstalować i skonfigurować system. Bardziej doświadczeni użytkownicy mogą traktować tę książkę jako podręcznik, który pomoże wykonać potrzebne zadania.

Jak zorganizowana jest ta książka Książka, którą czytasz, jest podzielona na cztery części.  Część 1. Instalacja systemu Linux Red Hat

7.1, poprowadzi Cię przez instalowanie systemu, konfigurację środowiska Gnome, konfigurację poczty elektronicznej i sieci WWW oraz pokaże, gdzie można znaleźć potrzebną dokumentację.

13

Wprowadzenie

Jak skontaktować się z autorem Dołożyłem wszelkich starań, aby informacje zawarte w tej książce były tak dokładne, jak to możliwe. Zawsze jednak mógł wkraść się jakiś błąd, dlatego oczekuję na wszelkie uwagi. Można się ze mną skontaktować pocztą elektroniczną – mój adres to [email protected] Strona WWW poświęcona tej książce dostępna jest w witrynie wydawnictwa pod adresem http://www.peachpit.com/vqp/linux/

Wprowadzenie

Nie ma na co czekać! Red Hat Linux 7.1, wraz z przyjaznym dla użytkownika, w pełni zintegrowanym środowiskiem graficznym Gnome, otwiera nowe możliwości zarówno przed początkującymi, jak i doświadczonymi użytkownikami tego systemu. Red Hat Linux pozwala dowolnie kontrolować i dostosowywać system do własnych wymagań. Na co więc czekać? Dlaczego nie zacząć od razu? Witamy w cudownym świecie systemu Red Hat Linux 7.1!

14

Komentarz [KO3]: Wstawić prawidłowy adres!!!!

Część I Instalacja systemu Red Hat Linux 7.1 Część 1. opisuje instalację systemu Linux Red Hat 7.1 wraz z graficznymi środowiskami pracy. Odnajdziesz tu informacje, dzięki którym samodzielnie zainstalujesz i uruchomisz system. Nauczysz się również instalować oprogramowanie, przeglądać zasoby Internetu i wielu innych pożytecznych rzeczy; słowem zawarte są tu wszystkie naprawdę potrzebne do pracy z Red Hatem 7.1 informacje. Rozdział pierwszy: Instalacja – szybki start wyjaśnia, jak uruchomić na komputerze Linux jako jedyny system. Będziesz zaskoczony, że jest to tak proste. Rozdział drugi: Szczegółowa procedura instalacyjna opisuje, jak zainstalować Linuksa na komputerze równolegle z istniejącym już Microsoft Windows. Dodatkowo, zawiera informacje na temat zaawansowanych opcji instalatora oraz opis rozwiązywania typowych problemów związanych z instalacją. Rozdział trzeci: Konfiguracja Gnome przedstawia, jak przystosować do swoich potrzeb środowisko Gnome. Rodział czwarty: Poczta elektroniczna i WWW opisuje, w jaki sposób połączyć się z Internetem oraz uruchomić i wykorzystywać pakiet Netscape Communicator. Rozdział piąty: Dokumentacja Linuksa wyjaśnia, gdzie możesz odnaleźć dodatkowe informacje związane z Linuksem.

15

Wystarczy! Nadszedł czas na przygodę z Red Hatem!

16

Instalacja – szybki start

1

Linux to system operacyjny o ogromnych możliwościach. Można go zainstalować na bardzo różnych komputerach, przykładowo: jako zwykły komputer domowy, jako serwer plików i drukarek bądź wybierając odpowiadające nam składniki. Może on zajmować cały dysk twardy komputera lub dzielić go z innym, zainstalowanym już wcześniej systemem (na przykład z Microsoft Windows). W tym rozdziale zakładam, że zamierzasz przeznaczyć cały dysk swojego komputera na Linux.

Niestety, połączenie elastyczności i dużych możliwości systemu z możliwością instalacji na bardzo różnych platformach sprzętowych prowadzi do dość złożonych procedur instalacji. Jak wyjaśniłem we wstępie, sam Linux jest oprogramowaniem darmowym. Najbardziej wartościowym dodatkiem wprowadzonym przez firmę Red Hat – i kilku innych dystrybutorów – jest napisane przez nich oprogramowanie ułatwiające proces instalowania systemu oraz dostępnego dlań oprogramowania. W tym rozdziale opowiem, jak zainstalować Linuksa za pomocą dołączonych do tej książki płyt CD-ROM. Opiszę typowe procedury instalacyjne, nie zagłębiając się jednak we wszystkie możliwe do napotkania problemy (więcej informacji na temat konfigurowania Linuksa znajdziesz w następnych rozdziałach części pierwszej). Innymi słowy: zadaniem tego rozdziału jest dopomóc Ci w bezbolesnej i szybkiej instalacji Linuksa na Twoim komputerze.

17

Instalacja – szybki start

Jak zapewne doskonale wiesz, komputery z procesorami Intela pracujące pod kontrolą Windows mogą pracować w wielu różnych konfiguracjach, obejmujących wiele urządzeń zewnętrznych, kart rozszerzeń itp. Choć coraz częstsza staje się możliwość zakupu komputera z zainstalowanym i skonfigurowanym już Linuksem, w większości przypadków będziesz go samodzielnie instalować na urządzeniu, na którym wcześniej zainstalowano już Windows.

Rozdział 1.

Zbieranie informacji Zanim rozpoczniesz instalację Linuksa, zbierz informacje na temat aktualnej konfiguracji Twojego komputera. Zakładam, że korzystasz z Windows – wówczas najłatwiej będzie zebrać te informacje, odczytując je z aktualnych ustawień Windows (za chwilę opowiem dokładniej, jak to zrobić). Innymi źródłami informacji mogą być:  papierowa dokumentacja bądź instrukcje,

które otrzymałeś razem z komputerem;

 sam komputer (część elementów zawiera

stosowne opisy, jednak do ich odczytania konieczne może być rozkręcenie komputera);

Zbieranie informacji

 producent komputera;  producent konkretnego elementu, np. karty

Rysunek 1.1. Wiele informacji na temat konfiguracji komputera odnajdziesz w oknie Właściwości Systemu.

sieciowej.

Aby uzyskać informacje o aktualnej konfiguracji za pomocą Windows 1. Kliknij prawym klawiszem myszki

na dostępną na pulpicie ikonę Mój komputer. Pojawi się menu podręczne.

2. Wybierz z menu podręcznego Właściwości.

Pojawi się okno dialogowe podobne do przedstawionego na rysunku 1.1.

3. Wybierz zakładkę Menedżer urządzeń

(rysunek 1.2). Zakładka Menedżer urządzeń udostępnia listę komponentów zawartych w Twoim komputerze poukładaną według kategorii. Znaczek plus po lewej stronie nazwy kategorii oznacza, że można, rozwijając ją, uzyskać bardziej szczegółowe informacje.

4. Podświetl pojedynczy komponent i naciśnij

przycisk Właściwości – zostanie wyświetlone okno dialogowe (podobne do przedstawionego na rysunku 1.3) w szczegółowy sposób opisujące konkretny komponent.

18

Rysunek 1.2. Menedżer urządzeń udostępnia listę kategorii elementów, którą można rozwinąć, wyświetlając poszczególne elementy.

Instalacja – szybki start

Wskazówki  Red Hat Linux 7.1 wraz z graficznym

środowiskiem Gnome i potrzebnymi do pracy aplikacjami wymaga minimum 32 MB pamięci RAM oraz ponad 1 GB miejsca na dysku twardym (choć do uruchomienia konfiguracji minimalnej wystarczy już 300 MB miejsca na dysku i 8 MB pamięci RAM). Do zainstalowania wszystkich pakietów dostarczanych na dwóch płytach CD-ROM z wersją instalacyjną systemu potrzeba około 2,4 GB miejsca na dysku. Oczywiście, system będzie pracował tym lepiej, im większa jest dostępna ilość pamięci RAM (to chyba nic nowego?).

Rysunek 1.3. Naciskając klawisz Właściwości, zobaczysz szczegółowe informacje określające konfigurację konkretnego elementu systemu.

Powinieneś być przygotowany do udzielenia odpowiedzi na pytania o konfigurację Twojego komputera. Dlatego warto ją sobie zanotować. W szczególności zapisz sobie:  model wykorzystywanej myszki oraz

numer portu, do którego jest ona podłączona,  model kontrolera(ów) dysku twardego,

a w przypadku dysków SCSI również jego producenta i parametry,

 model napędu CD-ROM,  producenta i model monitora oraz,

jeśli to tylko możliwe, częstotliwości odchylania poziomego i pionowego,

 producenta i model karty graficznej,

jej chipset oraz ilość pamięci RAM,

całkowicie zastępuje zawarte na dysku twardym dane Windows własnym systemem plików Linuksa. W związku z tym wszystkie zawarte na dysku dane oraz programy zostaną utracone bez możliwości ich odtworzenia (chyba że samemu wykonałeś wcześniej ich kopię bezpieczeństwa).

 Uwaga! Dokonujesz instalacji na własną

odpowiedzialność! Zawarta na płytach CD-ROM wersja Red Hat 7.1 nie jest objęta bezpłatnym technicznym wsparciem ze strony firm Red Hat, Peachpit Press oraz Helion. Oznacza to, że jeśli ją zainstalujesz i coś pójdzie nie tak, będziesz musiał samodzielnie wymyślać sposób na naprawienie błędu, posługując się tą książką i dodatkową dokumentacją zawartą na płycie CD-ROM oraz na internetowych stronach Red Hat (http://www.redhat.com/). Możesz jednak wykupić wsparcie techniczne inżynierów firmy Red Hat dzwoniąc pod amerykański numer 1-888-733 42 81.

 producenta i model karty sieciowej.

19

Zbieranie informacji

Co powinieneś wiedzieć

 Uwaga! Procedura opisana w tym rozdziale

Rozdział 1.

Zabezpiecz sobie odwrót Równie ważne jak zgromadzenie informacji na temat konfiguracji komputera jest zabezpieczenie sobie możliwości bezpiecznego odwrotu poprzez wykonanie (i przetestowanie) dyskietki startowej Windows. Zwykle system Windows jest instalowany z płyty CD-ROM. Jednak, by rozpocząć instalację, konieczna jest dyskietka, z której uruchomisz komputer i uzyskasz dostęp do napędu CD-ROM z płytą instalacyjną Windows.

Zabezpiecz sobie odwrót

Oczywiście, jest bardzo prawdopodobne, że zainstalowany Linux tak Ci się spodoba, że już nigdy nie będziesz chciał powrócić do pracy w Windows. Jednak na wypadek, gdybyś zmienił zdanie, przyda Ci się dyskietka startowa Windows.

Rysunek 1.4. Aby przygotować dyskietkę startową Windows, uruchom Eksploratora, podświetl stację dysków i wybierz z menu podręcznego pozycję Formatuj.

Aby przygotować dyskietkę startową Windows 1. Umieść dyskietkę w stacji dysków, z której

może być uruchamiany Twój komputer (najczęściej jest to stacja A).

2. Kliknij prawym klawiszem na ikonę Mój

komputer dostępnej na pulpicie i wybierz z podręcznego menu pozycję Eksploruj. Pojawi się okno Eksploratora przedstawione na rysunku 1.4.

3. Wybierz w Eksploratorze stację dysków,

z której uruchamiasz komputer (zwykle stacja A). Kliknij na nią prawym klawiszem i wybierz z menu podręcznego pozycję Formatuj. Pojawi się, przedstawione na rysunku 1.5, okno dialogowe formatowania dyskietki. 4. Upewnij się, że zaznaczono Kopiuj pliki

systemowe (są to właśnie pliki, dzięki którym dyskietka pozwala na uruchomienie komputra). Wybierz Start.

20

Rysunek 1.5. Dzięki zaznaczeniu opcji Kopiuj pliki systemowe powiadamiasz Windows, że chcesz stworzyć dyskietkę startową.

Instalacja – szybki start

Wskazówka  Samo utworzenie dyskietki startowej

Przetestuj swoją dyskietkę startową Windows 1. Zapisz sobie literę, pod którą dostępny jest

Twój napęd CD-ROM, przykładowo D.

2. Umieść dyskietkę startową Windows

w odpowiedniej stacji dysków. 3. Zamknij Windows. 4. Wyłącz komputer i włącz go ponownie.

Jeśli dyskietka startowa działa, komputer wystartuje DOS-owym znakiem zachęty rozpoczynającym się od oznaczenia stacji dysków, najczęściej A:>

5. Przetestuj dostępność napędu CD-ROM,

wpisując z klawiatury odpowiadającą mu literę oraz dwukropek, na przykład D: (i potwierdzając polecenie Enterem). 21

Zabezpiecz sobie odwrót

Windows może okazać się niewystarczające. Aby móc zainstalować Windows ponownie, będziesz potrzebował uzyskać dostęp do napędu CD-ROM. W nowszych wersjach systemu Windows odpowiednią dyskietkę startową możesz wykonać wybierając odpowiednią opcję z okna Dodaj/Usuń programy, wyświetlanego po wybraniu ikony o takiej samej nazwie w panelu sterowania. Inaczej rzecz wygląda w przypadku Windows 95: w zależności od komputera może wymagać to pewnych sterowników, które nie są automatycznie kopiowane podczas tworzenia dyskietki startowej Windows. Jeśli tak jest w Twoim przypadku, powinieneś odnaleźć w dokumentacji, które pliki są niezbędne dla uzyskania dostępu do CD-ROM i skopiować je na dyskietkę ręcznie. Upewnij się także, że przeniosłeś wszystkie wymagane przy tym wpisy w plikach systemowych, takich jak autoexec.bat oraz config.sys. Na koniec, sprawdź poprawność swojej dyskietki, startując z niej komputer i próbując się odwołać do napędu CD-ROM, w sposób opisany w dalszej części tego rozdziału.

Rozdział 1. Jeśli znak zachęty zmienił się na D:> i nie pojawiła się żadna informacja o błędzie, udało Ci się dostać do płyty w napędzie CD-ROM za pomocą poprawnej dyskietki startowej.

22

Instalacja – szybki start

Tworzenie dyskietki startowej Linuksa

Tworzenie dyskietki startowej Linuxa

Zwykle można pominąć ten etap przygotowania do instalacji wybierając w opcjach BIOS-u komputera pozycję nakazującą uruchamianie systemu z płyty CD-ROM, wkładając płytę do napędu i restartując komputer. W niektórych sytuacjach jednak (jeśli nie da się uruchomić systemu z płyty CD-ROM, co może mieć miejsce jeśli komputer wyposażony jest w starszą lub nietypową płytę główną bądź napęd CDROM), zanim rozpoczniesz instalację Linuksa zawartego na płycie CD-ROM dołączonej do tej książki, może być konieczne przygotowanie odpowiedniej dyskietki startowej.

Rysunek 1.6. Aby przygotować dyskietkę startową Linuksa w sesji DOS-a, wykorzystaj program rawrite.

Możesz przygotować taką dyskietkę za pomocą komputera pracującego pod kontrolą Windows bądź Linuksa.

Aby przygotować dyskietkę startową Linuksa za pomocą Windows 1. Włóż pierwszą płytę CD-ROM z Linuksem

do napędu CD-ROM w Twoim komputerze.

2. Włóż czystą dyskietkę do stacji, z której

uruchamiasz komputer. 3. Wybierz z menu Programy, dostępnego

po naciśnięciu klawisza Start, pozycję Tryb MS-DOS (lub MS-DOS Prompt). Pojawi się przedstawione na rysunku 1.6 okno DOS.

4. Przejdź na napęd CD-ROM. Przykładowo,

jeśli Twój napęd jest dostępny pod literą E, wpisz po prostu E:.

5. Przejdź do katalogu dosutils, wpisując

cd\dosutils. 6. Uruchom program rawrite, wpisując:

rawrite. 7. Zostanie wyświetlone pytanie o ścieżkę

dostępu do pliku zawierającego obraz dyskietki. Wpisz e:\images\boot.img (zastępując ewentualnie literę E literą odpowiadającą Twojemu napędowi

10. Wciśnij Enter. 11. Zostanie wyświetlona prośba o umieszczenie

dyskietki w stacji dysków. Po upewnieniu się, że została ona tam umieszczona, wciśnij Enter i program zapisze na niej dane, dzięki którym stanie się ona dyskietką startową Linuksa. 23

Rozdział 1. CD-ROM). 8. Wciśnij Enter. 9. Zostanie wyświetlone pytanie o dyskietkę

docelową. Wpisz literę odpowiadającą stacji, z której uruchamiasz komputer oraz znak dwukropka, przykładowo a:.

Wskazówka  Nowsze komputery pozwalają na na start

Rysunek 1.7. Aby przygotować dyskietkę startową Linuksa pod Linuksem, wystarczy na nią skopiować plik z jej obrazem.

bezpośrednio z płyty CD-ROM, dzięki czemu nie trzeba wykonywać dyskietki startowej (możesz to sprawdzić w dokumentacji swojego komputera). W takim przypadku system Linux można uruchomić i zainstalować bezpośrednio z płyty CD-ROM, umieszczając ją w napędzie i uruchamiając ponownie komputer.

Aby przygotować dyskietkę startową Linuksa pod Linuksem pomocą telneta bądź konsoli (rysunek 1.7).

2. Jeśli nie masz uprawnień administratora

(root), wpisz su root i wprowadź hasło administratora.

3. Umieść płytę CD-ROM w napędzie

i zamontuj ją – czyli udostępnij w ramach systemu plików – wprowadzając polecenie: mount /dev/cdrom /mnt.

4. Przejdź do katalogu zawierającego obrazy

dyskietek wpisując cd /mnt/images.

5. Umieść czystą dyskietkę w stacji dysków. 6. Skopiuj obraz dyskietki na dyskietkę,

wydając polecenie: dd if=boot.img of=/dev/fd0.

7. Jeśli chcesz, odmontuj CD-ROM wpisując:

cd / umount /mnt

Wskazówka  Katalog images dostępny na pierwszej z

płyt CD-ROM rozprowadzanych z tą książką zawiera obrazy dyskietek, a nie

24

Tworzenie dyskietki startowej Linuxa

1. Uruchom sesję pracy z Linuksem za

Instalacja – szybki start obrazki graficzne, możliwe do wyświetlenia na monitorze.

25

Rozdział 1.

Instalacja Linuksa Dość tych wstępów. Zacznijmy działać.

Aby uruchomić program instalacyjny 1. Wyłącz komputer (wkładając wcześniej

do napędu CD-ROM płytę instalacyjną Linuksa).

2. Jeśli utworzyłeś dyskietkę startową

Linuksa, włóż ją do stacji i uruchom komputer. Po chwili pojawi się powitanie.

3. Naciśnij Enter, aby zaakceptować

domyślne parametry. Rozpocznie się program instalacyjny.

Rysunek 1.8. Pierwszym krokiem programu instalacyjnego jest ustalenie języka, w którym będzie przebiegać instalacja.

Wskazówka

Instalacja Linuxa

 Jeśli nie naciśniesz klawisza Enter w ciągu

minuty od momentu wyświetlenia ekranu powitalnego, program instalacyjny rozpocznie pracę automatycznie, z opcjami domyślnymi.

Aby uruchomić program instalacyjny 1. W pierwszym z okien dialogowych

programu zobaczysz pytanie o język, w którym będzie przeprowadzany dalszy proces instalacji (rysunek 1.8). Wybierz preferowany przez Ciebie język (w tej wersji systemu Red Hat nie jest dostępna instalacją w języku polskm, choć sam system można bardzo łatwo skonfigurować do pracy w tym języku). W dalszej części tego rozdziału założymy, że wybrałeś język angielski.

2. Naciśnij Next, aby zatwierdzić swój wybór. 3. W niektórych systemach program

instalacyjny może nie być w stanie samodzielnie rozpoznać karty graficznej i uruchomić instalacji w trybie graficznym – wówczas wszystkie komunikaty będą przedstawiane w trybie tekstowym, ale proces instalacji ulegnie przez to tylko niewielkim zmianom – w zasadzie jedynym kłopotem może być brak możliwości korzystania z myszki. W trybie tekstowym do poruszania się pomiędzy kolejnymi menu służy klawiatura – więcej informacji na ten temat przedstawiamy w

26

Rysunek 1.9. Następnie należy określić typ wykorzystywanej klawiatury.

Instalacja – szybki start ramce Obsługa tekstowej wersji programu instalacyjnego.

Obsługa tekstowej wersji programu instalacyjnego Do obsługi tekstowej wersji programu instalacyjnego Red Hat Linux, uruchamianej w sytuacji, gdy program instalcyjny nie poradzi sobie z rozpoznaniem karty graficznej, trzeba używać klawiatury, gdyż nie obsługuje on myszki. Do przemieszczania się pomiędzy oknami dialogowymi możesz wykorzystywać następujące klawisze:  Klawisze strzałek przemieszczają kursor w odpowiednim kierunku.  Tab, Alt+Tab przechodzą po kolei po dostępnych w ramach okna opcjach.  Spacja oraz Enter zatwierdzają wybrane opcje.  F12 zatwierdza wybrane opcje i powoduje przejście do następnego okna dialogowego

(szybki sposób na naciśnięcie klawisza OK).

3. W następnym oknie dialogowym wybierz

typ używanej klawiatury. Jeśli Twojego modelu nie ma na liście, bezpiecznym wyborem będzie US (rysunek 1.9).

4. Kolejne pytanie dotyczy wykorzystywanej

przez Ciebie myszki. Wybierz model odpowiadający myszy podłączonej do Twojego systemu. 5. W dolnej części okna znajduje się lista

Rysunek 1.10. Program instalacyjny pozwala na określenie modelu wykorzystywanej myszy.

pozwalająca wybrać port szeregowy, do którego podłączona jest mysz (o ile jest to mysz szeregowa – obecnie większość myszy podłączana jest do portu PS2). Porty numerowane są od zera, a nie od jeden, jak w systemie DOS, dlatego /dev/ttyS0 odpowiada DOS-owemu portowi COM1, /dev/ttyS1 – portowi COM2 itd. (rysunek 1.10)

6. Kolejne okno ma tylko charakter

7. Teraz trzeba zdecydować, czy zamierzasz

Rysunek 1.11. Dostępne są cztery tryby instalacji: stacja robocza, serwer, laptop oraz instalacja

dokonać uaktualnienia (ang. upgrade)czy też zupełnie nowej instalacji systemu (rysunek 1.11). Uaktualnienie zachowuje obecne na dysku programy linuksowe, dane oraz pliki konfiguracyjne (nazwy plików 27

Instalacja Linuxa

informacyjny – wyświetlane są w nim informacje o dokumentacji i dostępnych opcjach instalacji. Przycisk Next pozwala przejść do dalszej częśći instalacji.

Rozdział 1. indywidualna; można również uaktualnić zainstalowany system.

konfiguracyjnych zostaną zmienione poprzez dodanie rozszerzenia .rpmsave). Uaktualnienia możesz dokonywać tylko wtedy, gdy na dysku jest już zainstalowany system Linux Red Hat w wersji 3.0.3 lub nowszej. 8. Po wybraniu sposobu instalacji można

Rysunek 1.12. Program Disk Druid pozwala na samodzielne określenie układu partycji na dysku twardym.

dokonać podziału dysku (a właściwie wolnego miejsca na dysku) na partycje. W przypadku instalowania wersji serwerowej wszystkie dane na dysku zostaną skasowane, a partycje zostaną utworzone automatycznie. Przy instalacji indywidualnej i instalacji stacji roboczej można samodzielnie określić partycje (rysunek 1.12). (dalej...)

Więcej szczegółów na temat instalacji indywidualnej znajdziesz w rozdziale 2. Wybierz pozycję Workstation, aby zainstalować oprogramowanie dla stacji roboczej. Jeśli chcesz uniknąć samodzielnego dzielenia dysku na partycje, powinieneś wybrać pozycję Server, pamiętaj jednak, że wówczas utrzcisz wszystkie dane, które były zapisane na dysku twrdym (chyba że wykonałeś ich kopię zapasową). 10. Naciśnij klawisz Next, aby przejść

do następnego okna dialogowego.

11. Zostanie wyświetlone ostrzeżenie, że,

Rysunek 1.13. Podczas instalacji systemu możesz skonfigurować Linux do pracy w sieci.

Instalacja Linuxa

decydując się na instalację serwerową, utracisz wszelkie zawarte do tej pory na dysku twardym dane. Wybierz klawisz OK, aby kontynuować.

12. Jeżeli samodzielnie określiłeś partycje,

wyświetlone zostanie pytanie o potwierdzenie przed sformatowaniem wybranych partycji. Zwykle sformatować należy partycje systemowe, natomiast partycje z danymi użytkowników nie muszą być formatowane (więcej na ten temat w rozdziale 2).

13. Jeśli program instalacyjny znalazł kartę

28

Rysunek 1.14. Poprawne skonfigurowanie zapory ogniowej może znacznie podnieść poziom

Instalacja – szybki start sieciową, zostanie wyświetlone okno służące do wprowadzenia informacji na temat konfiguracji sieci (rysunek 1.13). Szczegółowe informacje na temat konfigurowania sieci znajdziesz w rozdziałach 3 i 4.

bezpieczeństwa systemu.

14. Kolejny ekran (rysunek 1.14) pozwala na

skonfigurowanie zapory ogniowej (ang. firewall). Jest to bardzo pożyteczny system pozwalający na ochronę komputera przed wieloma typami ataków hackerów, ale jego niewłaściwe skonfigurowanie może uniemożliwić korzystanie z Sieci. Dlatego początkujący użytownicy mogą zrezygnować z tej opcji, wybierając pozycję No firewall, i zainstalować odpowiednią dla nich zaporę ogniową później, po zapoznaniu się z dokumentacją. Jeśli jednak w poprzednim oknie wprowadzone zostały wszystkie informacje o sieci, do której podłączony jest komputer (włącznie z numerami IP serwerów DNS), można wybrać opcję Use default firewall rules.

Rysunek 1.15. Program instalacyjny pozwala Ci zainstalowaćobsługę różnych języków i wybrać język domyślny, w którym system będzie komunikował się z użytkownikami.

15. Kolejny ekran pozwala na wybranie

języków, które zostaną zainstalowane w systemie i określenie języka domyślnego. Zapewne większość użytkowników prócz angielskiego wybierze język polski i ten właśnie język zaznaczy jako domyślny (rysunek 1.15).

16. Następnym etapem instalacji jest określenie

strefy czasowej – można to zrobić wskazując myszą odpowiednią lokalizację na mapie bądź wybierając ją z listy (rysunek 1.16).

Rysunek 1.16. Wybór odpowiedniej strefy czasowej jest bardzo istotny dla prawidłowego działania systemu.

17. Teraz należy wprowadzić hasło

administratora, określanego często mianem roota (rysunek 1.17). Hasło administratora musi mieć przynajmniej sześć znaków. Daje ono pełny dostęp do całego systemu, dlatego powinieneś dbać o to, by go nie zapomnieć i nie udostępniać osobom postronnym. Poniżej znajdują się pola pozwalające na utworzenie konta zwykłego użytkownika – wprowadź odpowiadający Ci identyfikator i hasło, a następnie

Rysunek 1.17. Konto administratora daje pełny

29

Rozdział 1. wybierz przycisk Add. Z utworzonego w ten sposób konta powinieneś korzystać w codziennej pracy, nie wymagającej uprawnień administratora.

dostęp do systemu, dlatego należy chronić je trudnym do odgadnięcia hasłem.

18. Teraz wyświetlone zostanie okno

pozwalajace na wybór środowiska graficznego (KDE lub Gnome) i zdecydowanie, czy w systemie mają zostać zainstalowane gry. W dalszej części książki założyliśmy, że zainstalowane zostało środowisko Gnome, które daje użytkownikowi nieco większą elastyczność, niż KDE. Rysunek 1.18. Konto administratora daje pełny dostęp do systemu, dlatego należy chronić je trudnym do odgadnięcia hasłem.

16. Teraz wyświetlone zostanie okno, w

którym będzie można wybrać model karty graficznej zainstalowanej w komputerze. Prawidłowe skonfigurowanie karty jest niezbędne, jeśli chcesz, aby graficzne środowisko pracy było uruchamiane automatycznie. (rysunek 1.19).

17. Następnie wybierz z wyświetlonej listy

Rysunek 1.19. Do prawidłowej pracy środowiska graficznego konieczne jest skonfigurowanie karty graficznej.

model posiadanego przez Ciebie monitora. Jeśli Twój monitor nie znajduje się na liście, możesz bezpośrednio wprowadzić wartości odchylania poziomego i pionowego. Więcej szczegółów na ten temat znajdziesz w rozdziale drugim. 18. Teraz możesz samodzielnie określić tryb, w

jakim ma być uruchamiane środowisko graficzne. Zwykle wartości podpowiadane przez program instalacyjny są poprawne, więc wystarczy wybrać przycisk Next.

rozpocznie się formatowanie wybranych wcześniej partycji i kopiowanie plików. Trzeba uzbroić się w cierpliwość, ponieważ

30

Instalacja Linuxa

19. Po kolejnym wybraniu przycisku Next

Instalacja – szybki start proces ten trwa zwykle kilkanaście minut.

Wskazówka  Jeśli Twój monitor nie znajduje się

na wyświetlanej liście, a nie znasz jego parametrów odchylania, spróbuj wybrać podobny monitor innego producenta o tej samej wielkości przekątnej. 20. Ostatnim krokiem instalacji jest utworzenie dyskietki startowej. Zdecydowanie należy zezwolić na wykonanie takiej dyskietki – z niej na pewno uda się uruchomić zainstalowany właśnie system. 21. Po wybraniu przycisku Exit, wyjęciu płyty CD-ROM z napędu i ewentualnie włożeniu dyskietki startowej do stecji (jeśli system nie uruchamia się od razu z dysku twardego) uruchomiony zostanie system Linux.

31

Rozdział 1.

Zupełnie pierwszy raz...

Zupełnie pierwszy raz...

Zakładając, że wybrałeś podczas instalacji automatyczne uruchamianie środowiska Xwindow, po ponownym uruchomieniu komputera powinieneś zobaczyć ekran startowy Red Hat (w wersji obsługiwanej przez środowisko KDE lub Gnome, zależnie od tego, które z nich wybrałeś przy instalacji). Zaloguj się do systemu jako root, podając hasło wprowadzone w kroku 17. Gratulacje! Właśnie zainstalowałeś swój Linux! Praca z systemem Linux z prawami administratora (root) zasadniczo nie jest najlepszym pomysłem. Praca z uprawnieniami zwykłego użytkownika (takie konto założyłeś podczas instalacji systemu) uniemożliwia w zasadzie uszkodzenie systemu w jakikolwiek sposób. Dlatego do codziennej pracy należy wykorzystywać zwykłe konto, logując się na konto użytkownika root (administratora) tylko wówczas, gdy trzeba przeprowadzić jakieś prace administracyjne, na przykład zainstalować nowe oprogramowanie.

Aby zmienić hasło 1. Powinieneś chronić swoje konto hasłem.

Jeśli chcesz zmienić hasło, które podałeś przy instalacji systemu (takie zmiany podnoszą poziom bezpieczeństwa), wykorzystaj polecenie passwd, wprowadzając jako administrator polecenie: passwd konto.

2. Zostanie wyświetlone zapytanie o nowe

hasło: New UNIX password:

3. Wprowadź hasło, a następnie w odpowiedzi

na prośbę o jego weryfikację: Retype New UNIX password: wprowadź je ponownie. Powinien się pojawić następujący komunikat: passwd: all authentication tokens updated successfully Zauważ, że ze względów bezpieczeństwa wprowadzane hasło nie jest wyświetlane na ekranie.

Aby uruchomić system ponownie 32

Instalacja – szybki start W otwartym oknie terminala wystarczy wpisać: shutdown –r now lub reboot

Aby wyłączyć system W oknie terminala wpisz: shutdown –h now lub halt System rozpocznie procedurę zamykania. Gdy zobaczysz na ekranie komunikat Power Down, to znaczy, że możesz bezpiecznie wyłączyć komputer.

33

Rozdział 1.

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Zbierać informacje na temat posiadanego

przez Ciebie komputera za pomocą Windows.

 Przygotowywać i testować dyskietkę

startową Windows.

 Przygotowywać za pomocą komputera

pracującego pod kontrolą Windows dyskietkę startową Linuksa.

 Przygotowywać za pomocą komputera

pracującego pod kontrolą Linuksa dyskietkę startową Linuksa.

 Instalować system Linux.  Zmieniać hasło.  Uruchamiać ponownie system.  Wyłączać system.

34

Konfiguracja Gnome

3

Do wersji 7.1 Red Hat dołączono kilka w pełni zintegrowanych graficznych środowisk pracy (visual desktop environment). Wybór jednego z nich pozostawiono użytkownikowi. Domyślnym i – moim zdaniem – najpełniejszym jest środowisko o nazwie Gnome.

Po zainstalowaniu systemu Red Hat 7.1 wraz ze środowiskiem Gnome w pełni możliwa jest graficzna praca z systemem Linux – w praktyce oznacza to brak konieczności uruchamiania okna terminala (tak naprawdę, nawet użytkownicy Windows są niekiedy zmuszeni do wykonywania niektórych czynności z poziomu okna DOS; nie uciekniesz od tego również i pod Linuksem…). W tym rozdziale opowiem, w jaki sposób skonfigurować środowisko Gnome tak, by wykorzystać wszystkie jego możliwości.

53

Konfiguracja Gnome

Gnome jest jednym z kilku dostępnych środowisk graficznych; dokładniejsze informacje na temat pozostałych (na przykład KDE oraz Another Level) znajdziesz w rozdziale 6. Jednak jeśli zaakceptowałeś domyślną propozycję programu instalacyjnego, po jego zakończeniu komputer zostanie uruchomiony w środowisku Gnome. Jest to bardzo wygodne i wydajne graficzne środowisko pracy. Chociaż w wyglądzie bardziej przypomina MacOS (system komputerów Macintosh) niż Windows 98, można tu jednak zauważyć elementy zapożyczone z obu tych systemów. Jest także o wiele bardziej konfigurowalne niż środowiska zawarte w wymienionych systemach.

Rozdział 3.

Korzystanie z Gnome Control Center

Korzystanie z programu Centrum Sterowania GNOME Program Centrum Sterowania GNOME pozwala na konfigurację większości zawartych w Gnome elementów. W pewnym sensie można go porównać do okna dialogowego konfiguracji Właściwości Ekranu, dostępnego w Windows. Możliwości modyfikacji środowiska Gnome są dosyć rozległe – od zupełnie prostych po bardzo złożone. Innymi słowy, niektóre ze zmian konfiguracji mają znaczenie kosmetyczne, zaś inne będą w znaczący sposób wpływały na wygodę posługiwania się każdym uruchamianym programem.

Rysunek 3.1. Za pomocą programu Centrum Sterowania GNOME możesz określić kolor tła bądź tapety.

Aby uruchomić program Centrum Sterowania GNOME Z menu Ustawienia, dostępnego w ramach menu Programy, wybierz GNOME Control Center.

Wskazówki  Główne menu Gnome można wywołać,

klikając pierwszy od lewej przycisk, dostępny na panelu Gnome — jest on oznaczony domyślnie ikoną śladu stopy.

Rysunek 3.2. Kolory można wybierać, klikając bezpośrednio w obrębie koła kolorów.

 Program Centrum Sterowania GNOME

można również wywołać, klikając na trzeci od lewej przycisk panelu Gnome (domyślnie oznaczony ikoną, przedstawiającą skrzynkę z narzędziami).

Aby zmienić rodzaj wyświetlanego tła 1. W uruchomionym programie Centrum

Sterowania GNOME wybierz opcję Tło (rysunek 3.1).

2. Kliknij na dostępnym po lewej stronie

przycisku Pierwszy Kolor. Pojawi się okno dialogowe wyboru koloru (rysunek 3.2).

3. Wybierz swój ulubiony kolor, klikając

wewnątrz koła kolorów bądź korzystając z suwaków.

4. Zatwierdź swój wybór, klikając OK.

Wybrany przez Ciebie kolor zostanie 54

Rysunek 3.3. W oknie dialogowym Wybór tapety możesz przemieszczać się w strukturze katalogów w poszukiwaniu pliku graficznego, który zostanie wykorzystany jako tapeta.

Konfiguracja Gnome wyświetlony w oknie, przedstawiającym podgląd docelowego tła.

5. Aby zapisać wybrany kolor, zatwierdź go,

klikając ponownie OK.

Tapeta Jeśli nie odpowiada Ci jednokolorowe tło, możesz zastąpić je tapetą. Wraz ze środowiskiem Gnome zainstalowano wiele różnych przykładowych tapet, które można wykorzystać bezpośrednio jako tło bądź poukładać sąsiadująco, jako swego rodzaju mozaikę.

Aby wykorzystać tapetę jako tło 1. Wybierz z dostępnego po prawej stronie Rysunek 3.4. Pliki graficzne są najczęściej poukładane zgodnie z funkcjami; przykładowo, wszystkie obrazki, przygotowane do wyświetlania sąsiadująco, znajdziesz w katalogu tiles.

2. Naciśnięcie przycisku Przeglądaj

Rysunek 3.5. Wybrany obrazek zostanie wyświetlony w oknie podglądu.

spowoduje otwarcie okna dialogowego (przedstawionego na rysunku 3.3), pozwalającego na przemieszczanie się w strukturze katalogów w poszukiwaniu odpowiedniego obrazka. Domyślnym katalogiem, od którego rozpoczniesz, będzie /usr/share/pixmaps/redhat. 3. Za pomocą myszy można zmieniać katalog

roboczy tak długo, aż odnajdziesz odpowiedni obrazek. Przykładowo, obrazki przygotowane do umieszczania sąsiadująco są dostępne w podkatalogu tiles (rysunek 3.4).

4. Wybierz obrazek (podświetlając jego

nazwę) i naciśnij OK. W oknie podglądu pojawi się wybrany obrazek (rysunek 3.5).

Rysunek 3.6. Po ostatecznym zatwierdzeniu przyciskiem OK wybrany obrazek zostanie

5. Aby zatwierdzić wybrany obrazek jako

nową tapetę pulpitu wybierz przycisk OK 55

Korzystanie z Gnome Control Center

okna Tło (przedstawionego na rysunku 3.1) odpowiedni obrazek. Jeśli skorzystasz z opcji Kafelka, zostanie on wyświetlony sąsiadująco tyle razy, by wypełnić całkowicie tło. Wybranie opcji Wyśrodkowana spowoduje umieszczenie go w naturalnej wielkości na środku ekranu, opcja Skalowana (z zachowaniem proporcji) powiększa obrazek w obu wymiarach, zachowując jednak jego proporcje, zaś opcja Skalowana powoduje przeskalowanie go do pełnego rozmiaru pulpitu.

Rozdział 3. zastosowany jako tło.

(rysunek 3.6)

Aby wybrać wygaszacz ekranu 1. W otwartym oknie programu Centrum

Sterowania GNOME wybierz z listy dostępnej po lewej stronie pozycję Wygaszacz ekranu (jak na rysunku 3.7). 2. W środkowej części ekranu pojawi się lista

dostępnych wygaszaczy ekranu. Wybierz jedną z pozycji. Wybrany wygaszacz zostanie uruchomiony na próbę w dostępnym po prawej stronie oknie podglądu (na rysunku 3.7. widoczny jest efekt działania wygaszacza Forest).

Rysunek 3.7. Możesz wybierać wśród wielu dostępnych w Gnome wygaszaczy ekranu.

Korzystanie z Gnome Control Center

3. Aby zmodyfikować konfigurację wygaszacza

ekranu, kliknij przycisk Ustawienia. Zostanie wyświetlone okno dialogowe (przedstawione na rysunku 3.8) z opcjami, specyficznymi dla wybranego wygaszacza. 4. Wprowadź odpowiadające Ci modyfikacje

konfiguracji wygaszacza ekranu i kliknij OK. 5. W oknie Centrum Sterowania GNOME

możesz jeszcze wprowadzić parametry wspólne dla wszystkich wygaszaczy. Przykładowo, możesz określić minimalny czas braku aktywności ze strony użytkownika, po którym ma być uruchamiany wygaszacz ekranu oraz zdecydować, czy do powrotu z trybu wygaszacza ekranu do normalnego pulpitu konieczne jest wprowadzenie hasła (rysunek 3.7).

6. Kliknij OK, aby zatwierdzić wprowadzone

zmiany i uaktywnić wygaszacz ekranu.

56

Rysunek 3.8. Każdy z wygaszaczy ma własne okno konfiguracji, określające jego specyficzne parametry.

Konfiguracja Gnome

Tematy pulpitu Tematy pulpitu są pewnymi schematami, określającymi wygląd większości standardowych elementów okien, takich jak suwaki bądź przełączniki.

Aby wybrać temat pulpitu 1. W oknie programu Centrum Sterowania

Rysunek 3.9. Tematy pulpitu określają wygląd elementów graficznych środowiska, przykładowo suwaków oraz przełączników.

GNOME wybierz z listy, która jest dostępna po lewej stronie, pozycję Wybór motywu (jak na rysunku 3.9). 2. Wybierz temat spośród dostępnych

Korzystanie z Gnome Control Center

na wyświetlanej na środku panelu liście Dostępne motywy. Jeśli zaznaczone jest pole Automatyczny podgląd, rezultat wyboru zostanie wyświetlony w widocznym poniżej listy oknie podglądu (na rysunku 3.9 przedstawiono podgląd tematu domyślnego).

3. Aby zatwierdzić wybór tematu pulpitu

wystarczy wcisnąć przycisk OK.

Wskazówka  Osobiście wątpię, aby o to Ci chodziło,

jednak jeśli chcesz, by pulpit Twojego Linuksa był jak najbardziej zbliżony wyglądem do pulpitu Windows, możesz wybrać temat o nazwie Redmond95.

57

Rozdział 3.

Wykorzystanie menedżera okien

Wykorzystanie Window Managera

Środowisko Gnome nie wymusza stosowania konkretnego programu do wyświetlania okien. Dopuszcza się korzystanie z dowolnych programów, które potrafią sterować oknami, wyświetlanymi w tym środowisku. Obecnie można korzystać z kilku takich programów, określanych jako menedżery okien. Każdy z nich ma własne narzędzia, które służą do konfiguracji i dają możliwość określenia wielu parametrów i aspektów pracy. Możliwość wykorzystania narzędzi konfiguracyjnych menedżera okien oraz wyboru tematu pulpitu pozwala na precyzyjne określenie wyglądu i zachowania się okien, wyświetlanych w środowisku Gnome.

Rysunek 3.10. Opcja Menedżer okien pozwala uruchomić narzędzia, które konfigurują poszczególne programy i służą do zarządzania wyglądem okien.

Aby uruchomić narzędzie służące do konfiguracji 1. W oknie programu Centrum Sterowania

GNOME wybierz z listy po lewej stronie pozycję Menedżer okien (jak na rysunku 3.10). 2. Podświetl nazwę programu,

wykorzystywanego do zarządzania oknami (menedżera okien) i kliknij Uruchom narzędzie konfiguracyjne. Pojawi się okno edytora konfiguracji (przedstawione na rysunku 3.11).

3. Zmień konfigurację i kliknij OK.

58

Rysunek 3.11. Edytor konfiguracji pozwala modyfikować wiele parametrów, wpływających na zachowanie się wyświetlanych okien.

Konfiguracja Gnome

Uaktywnianie okna Określeniem uaktywnianie okna nazywa się skojarzenie go ze zdarzeniami, takimi jak kliknięcia klawiszem myszy bądź wprowadzanie znaków z klawiatury.

Rysunek 3.12. Zakładka Focus pozwala na sterowanie opcjami uaktywniania okien.

Domyślnie, nowe okno, otwarte w Gnome, nie jest uaktywnione do momentu, aż na nim klikniesz klawiszem myszy. Zachowanie takie odbiega od przyzwyczajeń osób pracujących wcześniej w Microsoft Windows i może być nieco kłopotliwe.

Aby automatycznie uaktywniać nowo otwierane okna 1. W oknie edytora konfiguracji wybierz z

2. Przejdź do zakładki Focus i zaznacz opcję

Focus on application windows when they first appear (jak na rysunku 3.12). 3. Kliknij OK.

Podpowiedzi Rysunek 3.13. Automatyczne podpowiedzi można włączać i wyłączać zgodnie z upodobaniami.

Podpowiedzi to małe okienka pojawiające się na ekranie po naprowadzeniu kursora myszy na jakiś obiekt.

Aby włączyć (bądź wyłączyć) podpowiedzi 1. W oknie edytora konfiguracji wybierz z

listy dostępnej w lewym górnym rogu pozycję Różne (jak na rysunku 3.13).

2. Zaznacz (bądź usuń zaznaczenie) opcję

Wyświetlanie podpowiedzi na ramce okna (zgodnie z rysunkiem 3.13).

3. Kliknij OK.

59

Wykorzystanie Window Managera

listy dostępnej w lewym górnym rogu pozycję Aktywacja (jak na rysunku 3.12).

Rozdział 3.

Praca z wirtualnymi pulpitami W środowisku Gnome dostępne są pulpity wirtualne. Pozwalają one łatwo rozszerzyć do praktycznie nieograniczonych rozmiarów miejsce na ekranie, przeznaczone na pulpit.. Na każdym z pulpitów wirtualnych można otworzyć wiele okien – razem o wiele więcej niż mógłbyś otworzyć na pojedynczym pulpicie.

Aby przemieszczać się pomiędzy pulpitami wirtualnymi

Praca z wirtualnymi pulpitami

1. Znajdź umieszczony na panelu Gnome

aplet, przełączający panele (taki, jak pokazany na rysunku 3.14). Aplet ten przedstawia w pomniejszeniu każdy z dostępnych pulpitów wirtualnych wraz z otwartymi na nich oknami.

2. Kliknij na symbolu któregoś z paneli, aby

przełączyć się na wybrany panel lub skorzystaj z myszy, przesuwając ją poza dostępny panel, aby przełączyć się na następny.

Konsola wirtualnych pulpitów

Rysunek 3.14. Możesz przemieszczać się pomiędzy pulpitami wirtualnymi, korzystając z odpowiedniego apletu, dostępnego na panelu Gnome.

60

Konfiguracja Gnome

Wyłączanie pulpitów wirtualnych Jeśli pulpity wirtualne przeszkadzają Ci w pracy, możesz je wyeliminować, pozostawiając pojedynczy, zwykły pulpit. Uwaga: Korzystanie z większej ilości pulpitów powoduje niewielki, ale zauważalny spadek wydajności systemu.

Aby pozostawić pojedynczy pulpit 1. Za pomocą panelu sterowania Gnome Rysunek 3.15. Za pomocą tego okna dialogowego możesz wyłączyć zbędne pulpity wirtualne.

otwórz edytor konfiguracji i wybierz pozycję Biurka z dostępnej w lewym górnym rogu listy. 2. Wprowadź odpowiednie wartości w pola,

określające liczbę i pozycję pulpitów zgodnie ze swoimi preferencjami (jak na rysunku 3.16).

3. Kliknij OK.

Rysunek 3.16. Podając liczbę wierszy i kolumn można określić liczbę i położenie pulpitów wirtualnych.

61

Rozdział 3.

Korzystanie z multimediów Za pomocą Centrum Sterowania GNOME możesz uaktywnić korzystanie z multimediów oraz skonfigurować parametry ich pracy.

Aby uaktywnić korzystanie z multimediów 1. W otwartym oknie programu Centrum

Sterowania GNOME wybierz z listy po lewej stronie pozycję Multimedia. Spowoduje to rozwinięcie listy podrzędnej. 2. Wybierz pozycję Dźwięk, dostępną zaraz

Rysunek 3.17. Aby uaktywnić dźwięk, zaznacz Uruchamianie serwera dźwięku.

pod Multimedia. Wyświetlone zostanie okno, pozwalające na konfigurację opcji, związanych z dźwiękiem.

Korzystanie z multimediów

3. Aby uaktywnić dźwięk, zaznacz

Uruchamianie serwera dźwięku.

4. Kliknij OK.

Aby dokonać skojarzenia dźwięków ze zdarzeniami 1. W oknie programu Centrum Sterowania

GNOME wybierz z listy po lewej stronie pozycję Multimedia. Spowoduje to rozwinięcie listy podrzędnej. 2. Wybierz pozycję Dźwięk, dostępną zaraz

pod Multimedia. Wyświetlone zostanie okno, pozwalające na konfigurację opcji, związanych z dźwiękiem.

3. Wybierz Dźwięki dla zdarzeń. 4. Wybierz zakładkę Dźwięki zdarzeń.

Wyświetlone zostanie okno z listą dostępnych zdarzeń oraz skojarzonych z nimi dźwięków (rysunek 3.18).

5. Aby skojarzyć zdarzenie z wybranym

dźwiękiem, podświetl odpowiednie zdarzenie.

6. Kliknij przycisk Przeglądaj i znajdź plik

z wybranym przez Ciebie dźwiękiem.

7. Aby upewnić się, że jest to właściwy dźwięk,

możesz skorzystać z przycisku Odtwarzaj.

8. Gdy już dokonasz wyboru, zatwierdź wpro-

wadzone zmiany, klikając OK.

62

Rysunek 3.18. Za pomocą Centrum Sterowania GNOME możesz skojarzyć dźwięki z poszczególnymi zdarzeniami.

Konfiguracja Gnome

Korzystanie z myszy i klawiatury Za pomocą programu Centrum Sterowania GNOME możesz w łatwy sposób modyfikować parametry pracy klawiatury oraz myszy.

Aby dokonać modyfikacji parametrów pracy klawiatury Rysunek 3.19. Za pomocą programu Centrum Sterowania GNOME można modyfikować parametry pracy klawiatury.

1. W otwartym oknie programu Centrum

Sterowania GNOME wybierz z listy po lewej stronie pozycję Urządzenia zewnętrzne. Spowoduje to rozwinięcie listy podrzędnej. 2. Wybierz pozycję Klawiatura, dostępną

3. Zmodyfikuj parametry pracy klawiatury

zgodnie ze swoimi potrzebami. 4. Kliknij OK, aby zatwierdzić wprowadzone

zmiany. Rysunek 3.20. Za pomocą programu Centrum Sterowania GNOME można modyfikować parametry pracy myszy.

Aby dokonać modyfikacji parametrów pracy myszy 1. W otwartym oknie programu Centrum

Sterowania GNOME wybierz z listy po lewej stronie pozycję Urządzenia zewnętrzne. Spowoduje to rozwinięcie listy podrzędnej. 2. Wybierz pozycję Mysz, dostępną pod

Urządzenia zewnętrzne. Pojawi się panel konfiguracyjny opcji, związanych z myszą (rysunek 3.20).

3. Zmodyfikuj parametry pracy myszy

zgodnie ze swoimi potrzebami. 4. Kliknij OK, aby zatwierdzić wprowadzone

zmiany.

63

Korzystanie z myszy i klawiatury

zaraz pod Urządzenia zewnętrzne. Pojawi się panel konfiguracyjny opcji, które są związane z klawiaturą (przedstawiony na rysunku 3.19).

Rozdział 3.

64

Konfiguracja Gnome

Konfiguracja sesji Korzystając z podmenu Sesja można między innymi określić, które programy mają być uruchamiane automatycznie podczas rozpoczynania sesji.

Aby otworzyć okno konfiguracji sesji W oknie programu Centrum Sterowania GNOME wybierz z listy po lewej stronie pozycję Sesja, a następnie Programy autostartu. Spowoduje to wyświetlenie po prawej stronie okna panelu opcji (jak na rysunku 3.21).

Rysunek 3.21. Możliwe jest również modyfikowanie ustawień sesji.

Korzystanie z Session Managera

Aby określić, które programy mają być automatycznie uruchamiane wraz z Gnome 1. Kliknij klawisz Dodaj, dostępny w panelu

opcji sesji. Spowoduje to wyświetlenie okna dialogowego Dodaj program autostartu, przedstawionego na rysunku 3.22.

2. W polu Polecenie autostartu wpisz nazwę

programu lub kliknij przycisk Przeglądaj, aby otworzyć okno wyboru pliku. Przykładowo, aby automatycznie uruchamiać program xmms, możesz w polu Polecenie autostartu wprowadzić polecenie xmms, tak jak to pokazano na rysunku 3.22.

3. Priorytet uruchamianego programu określ

Rysunek 3.22. Jeżeli chcesz, aby jakiś program uruchamiał się automatycznie, wpisz jego wywołanie w oknie dialogowym Dodaj program autostartu.

za pomocą przycisków strzałek w polu Priorytet. Im niższa jest wartość priorytetu, tym wcześniej program będzie uruchamiany.

4. Kliknij OK, aby zamknąć okno dialogowe

Dodaj program autostartu. Po jego zamknięciu zdefiniowany przez Ciebie program pojawi się na liście w panelu opcji sesji (zobacz rysunek 3.23). 5. Kliknij OK, aby zapisać wprowadzone

zmiany. Rysunek 3.23. Programy, które umieściłeś na liście tych uruchamiających się automatycznie, są określane jako „uruchamiane poza sesją”, co oznacza, że to użytkownik – a nie Gnome – zadecydował, że będą się automatycznie uruchamiały.

65

Rozdział 3.

Aby zmienić priorytety zdefiniowanych już programów W oknie konfiguracji sesji kliknij Przeglądaj aktualnie uruchomione programy. Pojawi się okno dialogowe, przedstawione na rysunku 3.24.

Wskazówka Rysunek 3.24. Aby przejrzeć i zmodyfikować parametry już zdefiniowanych, automatycznie uruchamianych programów, możesz skorzystać z okna dialogowego Session Properties.

 Aby zmienić priorytety uruchomionych

programów bądź usunąć je z listy uruchamianych automatycznie, możesz wykorzystać okno dialogowe Właściwości sesji (Session Properties).

Korzystanie z Session Managera

66

Konfiguracja Gnome

Zmiana graficznego środowiska pracy

Zmiana graficznego środowiska pracy System Red Hat Linux w wersji 7.1 zawiera oprócz Gnome również kilka innych graficznych środowisk pracy (określanych także mianem powłok X Window – ang. XWindow shell). Są to programy, które uruchamia się bezpośrednio z linuksowego wiersza poleceń. Zwykle jeden z takich programów jest uruchamiany automatycznie podczas startu systemu. W większości przypadków nie zauważysz nawet, że są one wywoływane bezpośrednio z wiersza poleceń (podobnie jak użytkownik Microsoft Windows zwykle nie jest świadomy tego, że pod spodem działa system DOS). Co więcej, zawarte w Red Hat środowisko Gnome ma tak wiele możliwości, że najprawdopodobniej nigdy nie zechcesz z niego zrezygnować.

Rysunek 3.25. Za pomocą programu Desktop Switcher możesz łatwo zmienić graficzne środowisko pracy.

Gnome jest domyślnie instalowanym graficznym środowiskiem pracy Linuksa w wersji Red Hat 7.1. Jest przy tym przejrzyście zaprojektowane, wyposażone w wiele możliwości i bardzo stabilne. Być może warto jednak rzucić okiem na możliwości oferowane przez inne dostępne w ramach dystrybucji środowiska: K Desktop Environment (w skrócie KDE) oraz Another Level. Po przełączeniu się na jedno z nich być może będziesz chciał wrócić do Gnome. W tym podrozdziale wyjaśnię, w jaki sposób zmieniać graficzne środowiska pracy.

Aby zmienić graficzne środowisko pracy 1. Wybierz dostępny w ramach głównego

menu Gnome program Desktop Switching Tool. Pojawi się okno dialogowe Desktop Switcher, przedstawione na rysunku 3.25. 2. Wybierz środowisko graficzne, w którym

zamierzasz pracować, przykładowo – KDE.

67

Rozdział 3.

3. Jeśli chcesz dokonać modyfikacji na stałe,

to znaczy, jeśli chcesz, by środowisko to było domyślnie uruchamiane wraz z systemem po włączeniu komputera, usuń zaznaczenie opcji Change Only Applies to Current Display. Jeśli chcesz zmienić środowisko na próbę, tylko w ramach aktualnej sesji, zaznacz tę opcję.

4. Kliknij OK. Spowoduje to zmianę

aktualnego graficznego środowiska pracy.

Aby powrócić do środowiska Gnome 1. Wyloguj się z aktualnej sesji lub uruchom

komputer ponownie. 2. W oknie logowania się do systemu

(przedstawionym na rysunku 3.26) rozwiń menu Session.

3. Z menu Session wybierz Gnome. 4. Zaloguj się do systemu.

Wskazówka  Jeśli zmieniłeś wcześniej środowisko

graficzne, powinieneś za pomocą programu Desktop Switcher przywrócić Gnome jako domyślne środowisko.

68

Zmiana graficznego środowiska pracy

Rysunek 3.26. Możesz uruchomić wybrane przez siebie graficzne środowisko pracy, klikając przycisk Options w głównym oknie logowania się do systemu i wybierając odpowiednie środowisko z menu Sessions.

Konfiguracja Gnome

Uruchamianie systemu w trybie tekstowym Nie wszyscy potrzebują do pracy środowiska graficznego. Jeśli należysz do grupy przeciwników interfejsu graficznego, możesz skonfigurować system tak, by uruchamiał się z klasycznym ekranem tekstowym, czyli, innymi słowy, wyświetlał zwykły wiersz poleceń.

Aby skonfigurować system do pracy w trybie tekstowym w oknie logowania do systemu identyfikator użytkownika root i związane z nim, zdefiniowane wcześniej hasło, lub w uruchomionej już sesji otwórz okno terminala i wpisz w nim polecenie su root, a następnie hasło, związane z identyfikatorem root.

Rysunek 3.27. W ten sposób można uruchomić program Linuxconf, pozwalający na konfigurowanie systemu.

2. Jeśli zalogowałeś się do systemu jako root,

wybierz z głównego menu Gnome pozycję System, a następnie LinuxConf (jak na rysunku 3.27). Pojawi się okno dialogowe programu Linuxconf.

3. Znajdź w widocznej z lewej strony liście

pozycję Boot mode.

4. Kliknij dwukrotnie na pozycję Boot mode,

aby rozwinąć podmenu.

5. Wybierz pozycję Default boot mode.

Rysunek 3.28. Aby skonfigurować system do pracy w trybie tekstowym, ustaw domyślną wartość parametru runlevel na 3 wybierając pozycję Graphics and Network.

7. Po prawej stronie w ramce Default

operation mode zmień domyślną wartość Graphic & Network na Text mode & Network. Odpowiada to zmianie wartości 69

Zmiana graficznego środowiska pracy

Zmiana graficznego środowiska pracy

1. Zaloguj się do systemu jako root, wpisując

Rozdział 3. parametru runlevel z 5 na 3. 8. Kliknij na przycisk Accept. 9. Wyjdź z programu, zachowując

wprowadzone zmiany. 10. Uruchom ponownie komputer. Zamiast

graficznego ekranu logowania się do systemu pojawi się ekran tekstowy.

Aby z trybu tekstowego uruchomić jednorazowo środowisko Gnome Wystarczy, że w wierszu poleceń wpiszesz polecenie startx.

Aby ponownie skonfigurować system do pracy w trybie graficznym Po uruchomieniu Gnome postępuj zgodnie z opisaną powyżej procedurą, jednak w punkcie 7. ustaw domyślną wartość parametru runlevel na 5 zaznaczając pozycję Graphic & network.

Znaczenie parametru runlevel Runlevel, czyli poziom pracy systemu, to w zasadzie zestaw pewnych akcji. Oto dokładniejsze wyjaśnienia dla każdej z wartości parametru runlevel: Run level 0 Przejście w ten tryb rozpoczyna procedurę wyłączania komputera, podczas której zatrzymywane są wszystkie procesy, wyłączany jest dostęp do pamięci wirtualnej, plików wymiany oraz poszczególnych partycji dyskowych. Run level 1 Tryb administracyjny wykorzystywany do przeprowadzania czynności konserwacyjnych. Nikt oprócz administratora nie może zalogować się do systemu. Run level 2 Prosty tryb wieloużytkownikowy z włączonym dostępem do sieci, jednak bez dostępu do sieciowych zasobów dyskowych (NFS). Run level 3 Domyślny dla pracy w trybie tekstowym; wszystkie funkcje systemu (oprócz graficznego środowiska pracy) zostaną automatycznie uruchomione. Run level 4 Tryb przeznaczony na własną konfigurację użytkownika, pozwalający samodzielnie określać programy, które mają zostać uruchomione automatycznie podczas włączania systemu. Run level 5 Domyślny tryb pracy dla nowszych wersji Red Hat. Uruchamia wszystkie funkcje, dostępne w ramach run level 3 oraz graficzne środowisko pracy (serwer X Window).

70

Konfiguracja Gnome

Ponowne uruchamianie i wyłączanie systemu System można wyłączać i ponownie uruchamiać na wiele sposobów. Warto znać przynajmniej kilka z nich.

Aby ponownie uruchomić bądź wyłączyć system za pomocą menu Koniec pracy 1. Z głównego menu Gnome wybierz pozycję

Koniec pracy i zatwierdź swój wybór, klikając OK. Pojawi się główne okno logowania się do systemu.

2. Kliknij rozwiń menu System.

Ponowne uruchamianie systemu

3. Z wyświetlonego menu wybierz opcję

Reboot (uruchom system ponownie) bądź Halt (zatrzymaj system całkowicie).

Wskazówka  Niezależnie od metody, którą wykorzystasz

Wskazówki  Jeśli jesteś zalogowany jako użytkownik

bez uprawnień administratora, pojawi się zapytanie o hasło administratora niezbędne do zatrzymania pracy bądź ponownego uruchomienia systemu.

 Wykorzystanie polecenia shutdown jest

powszechnie uważane za najdelikatniejszy i najbezpieczniejszy sposób zakończenia pracy systemu bądź jego uruchomienia. Gwarantuje najmniejszą liczbę problemów, które mogą powstać podczas następnego uruchamiania systemu. Wykonanie go jest jednak znacznie bardziej złożone i trwa dłużej niż proste i niewymagające halt bądź reboot.

 Więcej informacji na temat opcji, które są

związane z poleceniem shutdown, znajdziesz w dodatku A.

do zatrzymania pracy systemu, powinieneś przed wyłączeniem zasilania komputera upewnić się, że procedura zatrzymywania systemu została poprawnie zakończona. Jeśli tak, na ekranie pojawi się komunikat Power down.

Aby zrestartować komputer za pomocą okna terminala 1. Uruchom okno terminala. 2. W wierszu poleceń wpisz polecenie:

shutdown –r now lub reboot.

Aby zatrzymać pracę systemu przed wyłączeniem komputera za pomocą okna terminala 1. Uruchom okno terminala. 2. W wierszu poleceń wpisz polecenie:

shutdown –h now lub halt.

71

Rozdział 3.

Korzystanie z edytora menu Dostępny w pakiecie Gnome program Edytor menu Gnome pozwala na łatwą modyfikację zawartości głównego menu.

Aby dodać katalog do menu głównego 1. Wybierz z głównego menu Gnome pozycję

Programy, Ustawienia, a następnie Edytor menu. Pojawi się okno dialogowe programu Edytor menu Gnome, przedstawione na rysunku 3.29.

Rysunek 3.29. Za pomocą programu Edytor menu Gnome możesz łatwo dodawać katalogi i programy do menu głównego.

2. W dostępnym z lewej strony panelu

wybierz opcję Ulubione (menu użytkownika). przycisku Nowe podmenu.

4. Wprowadź w polu Nazwa nazwę nowego

katalogu. 5. Kliknij Zapisz.

Wskazówka  Dopóki nie zalogujesz się jako root,

Rysunek 3.30. Po utworzeniu katalogu możesz dodać do niego nowy program, klikając przycisk Nowy element.

będziesz mógł modyfikować jedynie menu użytkownika, związane z Twoją sesją. Jest to menu widoczne pod pozycją Ulubione w lewym panelu programu Edytor menu. Jeśli chcesz zmodyfikować menu systemowe (widoczne po rozwinięciu pozycji Programy), musisz mieć uprawnienia administratora (najłatwiej je zdobyć, logując się ponownie do systemu, tym razem jako root).

Aby dodać program do menu 1. Podświetl w lewej części panelu programu

Edytor menu katalog, w którym chcesz umieścić nowy program i naciśnij umieszczony na pasku narzędzi przycisk Nowy element (zobacz rysunek 3.30). 2. Wprowadź opis (Nazwa) oraz nazwę

programu (Polecenie), który ma być dodany do menu.

Rysunek 3.31. Dodane przez Ciebie katalogi oraz programy pojawią się w głównym menu Gnome.

72

3. Kliknij Zapisz, aby zapisać wprowadzone

Korzystanie z Edytora menu

3. Kliknij na dostępnym na pasku narzędzi

Konfiguracja Gnome zmiany. Spowoduje to dodanie nowego elementu do głównego menu Gnome (zobacz rysunek 3.31).

Konfigurowanie programu Menedżer plików Zawarty w pakiecie Gnome program Menedżer plików służy do przeglądania katalogów i plików oraz do wykonywania na nich pewnych operacji.

Aby uruchomić program Menedżer plików Wybierz z głównego menu Gnome pozycję Menedżer plików.

Aby zmodyfikować opcje programu Menedżer plików

Rysunek 3.32. Aby określić sposób wyświetlania plików w programie Menedżer plików, skorzystaj z okna Preferencje.

Konfigurowanie Menedżera plików

1. W otwartym oknie programu Menedżer

plików wybierz z menu Edycja pozycję Preferencje. Pojawi się okno dialogowe, przedstawione na rysunku 3.32.

2. Zmodyfikuj opcję zgodnie ze swoimi

upodobaniami i kliknij Zastosuj bądź OK.

Aby zmienić liczbę kolumn wyświetlanych w programie Menedżer plików 1. W otwartym oknie dialogowym Preferencje

wybierz zakładkę Widok użytkownika. Spowoduje to wyświetlenie po lewej stronie okna wszystkich dostępnych kolumn, zaś po prawej tych, które będą wyświetlane.

Rysunek 3.33. Dostępna w oknie Preferencje zakładka Widok użytkownika służy do określania, które z kolumn mają być widoczne.

2. Zmodyfikuj listę wyświetlanych kolumn za

pomocą przycisków Dodaj oraz Usuń.

3. Kliknij Zastosuj lub OK, aby zatwierdzić i

zapisać wprowadzone zmiany.

73

Rozdział 3.

Aby utworzyć nowy katalog 1. W otwartym oknie dialogowym programu

Menedżer plików podświetl katalog, w którym zamierzasz utworzyć nowy folder (tak jak na rysunku 3.34).

2. Kliknij prawym klawiszem na prawym Rysunek 3.34. Aby utworzyć nowy katalog, skorzystaj z prawego klawisza myszy i wybierz z menu podręcznego pozycję Nowy katalog.

panelu okna programu Menedżer plików i wybierz z wyświetlonego menu podręcznego pozycję Nowy katalog.

3. Wprowadź nazwę nowego katalogu. 4. Kliknij OK. 5. Aby zmodyfikować właściwości nowo

74

Konfigurowanie Menedżera plików

utworzonego katalogu kliknij na nim prawym klawiszem i wybierz z menu podręcznego pozycję Właściwości.

Konfiguracja Gnome

Wybór edytora W ramach środowiska Gnome możesz określić swój domyślny edytor. Zaraz po zainstalowaniu jest to Emacs, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by wykorzystać jakiś inny. Przykładowo, możesz wybrać:  xEmacs – wersję Emacsa specjalnie

przygotowaną do pracy w środowisku graficznym,

 vi – często wykorzystywany z uwagi na jego

dostępność w prawie każdej wersji Uniksa.

Aby skonfigurować domyślny edytor środowiska Gnome

Rysunek 3.35. Domyślny edytor dla środowiska Gnome możesz określić za pomocą panelu Edytor Gnome.

Wybór edytora

1. Wybierz z menu Programy środowiska

Gnome pozycję Ustawienia, Obsługa dokumentów, a następnie z listy Właściwości edytora Gnome. Spowoduje to wyświetlenie panelu Edytor Gnome, przedstawionego na rysunku 3.35.

2. Wybierz z listy edytor, który ma być

domyślny w środowisku Gnome.

3. Wybierz OK.

75

Rozdział 3.

Rysunek 3.36. Panel Gnome.

Ustawianie właściwości Panelu Gnome Panel Gnome (przedstawiony na rysunku 3.36) jest swego rodzaju centrum dowodzenia całego środowiska Gnome. Dzięki niemu masz dostęp do głównego menu, przełączasz się pomiędzy pulpitami wirtualnymi, uruchamiasz Netscape Navigator i dokonujesz wielu innych czynności.

Część właściwości dotyczy tylko konkretnego panelu, podczas gdy pozostałe są wspólne dla wszystkich.

Aby skonfigurować właściwości konkretnego panelu 1. Kliknij prawym klawiszem na panelu. 2. Z wyświetlonego menu podręcznego

wybierz pozycję Właściwości panelu. Pojawi się okno dialogowe modyfikacji właściwości panelu, przedstawione na rysunku 3.37.

3. Wprowadź zmiany zgodne ze swoimi

oczekiwaniami. 4. Kliknij OK.

76

Ustawianie właściwości Panelu Gnome

Rysunek 3.37. Okno dialogowe właściwości panelu Gnome.

Oczywiście, tak jak się spodziewasz, ma on bardzo duże możliwości konfiguracji. Przykładowo możesz określić, czy ma być wyświetlany na górze czy na dole ekranu bądź na którymś z boków. Możesz także zdefiniować, czy ma zajmować całą szerokość ekranu (bądź wysokość, jeśli został umieszczony na którymś z boków ekranu), czy też ma pozostać w narożniku.

Konfiguracja Gnome

Aby skonfigurować właściwości wspólne dla wszystkich paneli 1. Kliknij prawym klawiszem na panelu. 2. Z wyświetlonego menu podręcznego

wybierz pozycję Globalne właściwości. Pojawi się okno dialogowe modyfikacji właściwości panelu, przedstawione na rysunku 3.38.

3. Dokonaj zmian zgodnych ze swoimi

oczekiwaniami. 4. Kliknij OK.

Rysunek 3.38. Okno dialogowe właściwości wspólnych dla wszystkich paneli.

Ustawianie właściwości Panelu Gnome

Wskazówka  Zmiana właściwości wspólnych

dla wszystkich paneli spowoduje modyfikację paneli we wszystkich sesjach, nie tylko w aktualnej sesji konkretnego użytkownika. Oczywiście, by wykonać taką modyfikację, konieczne są odpowiednie uprawnienia.

Korzystanie z programu GnoRPM Jedną z głównych cech dystrybucji Red Hat, odróżniającą ją od dystrybucji innych producentów, jest program Red Hat Package Manager (RPM).

GnoRPM jest graficzną wersją programu RPM, pracującą w środowisku Gnome. Jeśli 77

Korzystanie z GnoRPM

Rysunek 3.39. Program GnoRPM wyświetlający dostępne pakiety.

RPM jest opracowanym przez Red Hat sposobem na łatwe przechowywanie, rozpowszechnianie, instalację i uaktualnianie oprogramowania dla systemu Linux w formie tak zwanych pakietów rpm.

Rozdział 3. zamierzasz dodatkowo instalować w systemie jakiekolwiek oprogramowanie, które nie jest zawarte bezpośrednio na płycie CD-ROM albo staniesz przed koniecznością uaktualnienia któregoś z pakietów, na pewno skorzystasz z GnoRPM.

Wskazówka  Określenie „dostępny pakiet” oznacza

pakiet, który można zainstalować, co nie oznacza, że został on już zainstalowany. Należy również podkreślić, że pakiet to nie to samo co znajdujące się w nim programy, które mogą zawierać dodatkowo swój własny skrypt instalacyjny, uruchamiany podczas instalacji pakietu.

Aby wyświetlić listę dostępnych pakietów 1. Wybierz z podmenu Programy menu

głównego Gnome pozycję System, a następnie GnoRPM.

2. Wybierz jedną z kategorii w lewej części

okna. Pakiety dostępne w tej kategorii zostaną wyświetlone w prawej części okna (tak jak na rysunku 3.39).

78

Konfiguracja Gnome

Zapytania Aby sprawdzić, co zawiera dany pakiet, wystarczy skierowć do systemu odpowiednie zapytanie.

Aby zapytać o pakiet 1. W prawym panelu okna GnoRPM zaznacz

pakiet, którego treść Cię interesuje.

2. Kliknij przycisk Query, dostępny na pasku

narzędzi programu GnoRPM. Spowoduje to wyświetlenie okna Package Info (przedstawionego na rysunku 3.40), które zamieszcza informacje o zawartości pakietu.

Rysunek 3.40. W oknie Package Info wyświetlany jest spis zawartości pakietu, jego krótki opis, data utworzenia i wiele innych pożytecznych informacji.

Korzystanie z GnoRPM

Weryfikacja zawartości pakietu Jeśli chcesz upewnić się, że pliki w pakiecie nie zostały uszkodzone i że zawiera on wszystkie niezbędne do instalacji elementy, powinieneś dokonać weryfikacji pakietu.

Aby dokonać weryfikacji zawartości pakietu W oknie GnoRPM zaznacz interesujący Cię pakiet, a następnie wybierz Verify lub w oknie Package Info naciśnij przycisk Verify. Rozpocznie się weryfikacja zawartości pakietu, pod koniec której zostanie wyświetlone okno dialogowe Verifying Packages (przedstawione na rysunku 3.41). Jeśli w oknie tym nie pojawią się żadne ostrzeżenia ani komunikaty o błędach, to znaczy, że pakiet przeszedł pomyślnie proces weryfikacji.

Rysunek 3.41. Jeśli w oknie Verifying Packages nie pojawią się żadne ostrzeżenia ani komunikaty o błędach, to znaczy, że pakiet przeszedł pomyślnie proces weryfikacji.

Aby zainstalować pakiet z CD-ROM-u 1. Uruchom okno terminala lub przejdź do

wiersza poleceń. Jeśli nie masz uprawnień administratora, zmień poziom uprawnień za pomocą polecenia su root.

2. Wprowadź hasło użytkownika root. 3. Umieść CD-ROM w napędzie i zamontuj

go za pomocą polecenia mount /dev/cdrom /mnt , wydanego z wiersza poleceń.

Rysunek 3.42. Aby dodać pakiet do listy pakietów, przeznaczonych do zainstalowania, wybierz go i naciśnij przycisk Add.

79

Rozdział 3. 4. W programie GnoRPM naciśnij Install.

Zostanie wyświetlone okno dialogowe Install.

5. Naciśnij Add. Pojawi się okno dialogowe

Add Packages, przedstawione na rysunku 3.42. 6. Wybierz pakiet, który chcesz zainstalować

(podobnie jak to przedstawiono na rysunku 3.43). Rysunek 3.43. Pakiety dodane do listy pakietów, przeznaczonych do instalacji, pojawią się na liście w oknie dialogowym Install.

7. Kliknij Add. Wybrany przez Ciebie pakiet

zostanie dołączony do listy, wyświetlanej w oknie Add Packages.

Wskazówka  Domyślną lokalizacją pakietów, zapisanych

Rysunek 3.44. Za pomocą RPMfind można zainstalować pakiety bezpośrednio z sieci Internet.

Aby zainstalować pakiet bezpośrednio z sieci Internet 1. W programie GnoRPM kliknij Web Find.

Spowoduje to otwarcie okna dialogowego z pustą listą pakietów (jak przedstawiono na rysunku 3.44). 2. Przejedź myszą nad polem URL,

aby wyświetlić przycisk.

3. Kliknij na wyświetlonym przycisku.

Pojawi się lista dostępnych na serwerze Red Hat pakietów.

Rysunek 3.45. Po wybraniu pakietu dostępnego poprzez Internet zostaną wyświetlone podstawowe informacje na temat jego zawartości.

4. Po wybraniu jednego z nich zostaną

wyświetlone podstawowe informacje na temat jego zawartości (zobacz rysunek 3.45).

5. Aby zainstalować pakiet, kliknij Install.

Wskazówka  Nie próbuj tego trybu instalacji, jeśli nie

masz dostatecznie szybkiego połączenia z siecią Internet! W przeciwnym razie cały proces może trwać dosyć długo.

80

Korzystanie z GnoRPM

na płycie CD-ROM, zawierającej system Red Hat Linux, jest katalog /mnt/RedHat/RPMS.

Konfiguracja Gnome

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Korzystania z programu Centrum

Sterowania GNOME.  Pracy z pulpitami wirtualnymi.  Kojarzenia dźwięków ze zdarzeniami.  Konfigurowania automatycznie

uruchamianych programów.  Zmiany graficznych środowisk pracy.  Przełączania się pomiędzy tekstowym

i graficznym trybem pracy.  Ponownego uruchamiania i zatrzymywania

systemu.  Modyfikacji zawartości menu środowiska

Podsumowanie

Gnome za pomocą programu Edytor menu.

 Konfigurowania programu Menedżer

plików.  Definiowania domyślnego edytora.  Ustawiania właściwości panelu Gnome.  Korzystania z programu GnoRPM w celu

przejrzenia zawartości pakietu oraz zainstalowania nowych pakietów.

81

Poczta elektroniczna oraz WWW

4

81

Poczta elektroniczna oraz WWW

Jeśli masz podobne do moich przyzwyczajenia, zapewne zabawę świeżo zainstalowanym Linuksem zaczniesz od podłączenia się do sieci Internet i przeglądania stron WWW, po czym zabierzesz się za odczytywanie i wysyłanie poczty elektronicznej. W środowisku Gnome jako program pocztowy można wykorzystać Netscape Mesenger. Do przeglądania stron WWW polecam program Netscape Communicator bądź Navigator. Wszystkie te programy mają wielką zaletę – wyglądają i są konfigurowane prawie tak samo, jak w innych systemach operacyjnych, w których mogłeś pracować wcześniej, np. w Windows. Poza tym programy te są instalowane automatycznie przy instalacji domyślnej. Zanim będziesz mógł z nich skorzystać, musisz skonfigurować połączenie z siecią Internet. W tym rozdziale pokażę, jak to zrobić w oparciu o linię telefoniczną (tak zwane połączenie dial-up). Jeśli dysponujesz bezpośrednim połączeniem z siecią Internet (za pomocą sieci lokalnej bądź jej odpowiednika – modemu kablowego), zapewne już podczas instalacji podałeś wszystkie parametry, potrzebne do skonfigurowania systemu do pracy w sieci Internet. Jeśli jednak pominąłeś ten etap konfiguracji lub chcesz dokonać zmian w już skonfigurowanym systemie, będziesz mógł to zrobić po zapoznaniu się z tym rozdziałem. W końcowej jego części pokażę, jakie parametry związane z pocztą odbieraną (POP3) i wychodzącą (SMTP) są potrzebne, aby poprawnie skonfigurować program pocztowy Messenger.

Poczta elektroniczna oraz WWW

Uprawnienia administratora (root)

Uprawnienia administratora (root) Zmiana wielu ustawień systemowych, takich jak konfiguracja sieci bądź modemu, zwykle wymaga uprawnień administratora systemu, określanych także często (z uwagi na identyfikator administratora) żargonowym wyrażeniem uprawnienia roota. Root jest swego rodzaju superużytkownikiem, który może dokonywać dowolnych zmian w systemie (więcej na temat użytkowników i ich uprawnień znajdziesz w rozdziale 11.). Jeśli nie jesteś zalogowany do systemu jako root, możesz wylogować się i zalogować ponownie, podając root jako identyfikator użytkownika. Innym sposobem zdobycia odpowiednich uprawnień jest wykonanie polecenia su, dzięki któremu Twoje efektywne uprawnienia będą identyczne z uprawnieniami administratora.

Rysunek 4.1. Aby rozszerzyć swoje uprawnienia do uprawnień administratora, skorzystaj z okna terminala i polecenia su.

Aby rozszerzyć swoje uprawnienia za pomocą polecenia su 1. Otwórz okno terminala, klikając dostępną w

ramach panelu Gnome ikonę bądź wybierając z menu Gnome Utilities pozycję Gnome Terminal (rysunek 4.1).

2. Kliknij okno terminala, aby je uaktywnić. 3. W oknie terminala wprowadź polecenie

su root. 4. Gdy pojawi się zapytanie o hasło,

wprowadź hasło administratora. Na ekranie powinien ukazać się znak zachęty, zakończony znakiem hasz (#), oznaczający, że Twoje uprawnienia odpowiadają aktualnie uprawnieniom administratora.

82

Wskazówka  Warto przyzwyczaić się do pracy z

wykorzystaniem konta zwykłego użytkownika i przełączać się w tryb uprawnień administratora za pomocą polecenia su tylko wtedy, gdy jest to konieczne, nawet jeśli jesteś jedyną osobą, która korzysta z komputera (instrukcję, jak założyć własne konto, znajdziesz w rozdziale 1.). Głównym powodem, dla którego warto wyrobić sobie taki nawyk, jest własne bezpieczeństwo – im mniej przypadkowych i nieprzemyślanych zmian możesz wykonać, tym bezpieczniejszy i stabilniejszy jest system. Dodatkowo tego typu praca pozwala na lepsze zabezpieczenie systemu od strony sieci, zwłaszcza, jeśli korzystasz z niego, pracując zdalnie.

Poczta elektroniczna oraz WWW

Konfigurowanie systemu za pomocą programu Linuxconf

Rysunek 4.2. Program Linuxconf pozwala skonfigurować większość elementów systemu.

Program Linuxconf jest narzędziem, przeznaczonym do konfigurowania większości elementów systemu. Okno tego programu składa się z dwóch zasadniczych części: listy, pozwalającej wybrać kategorię i panelu, zawierającego zakładki z opcjami, które dotyczą wybranych kategorii (patrz rysunek 4.2).

Aby uruchomić program Linuxconf Z menu Programy wybierz pozycję System, a następnie Linuxconf.

Wskazówka większości parametrów systemu, włącznie z tymi, które są modyfikowane przez inne programy konfiguracyjne (takie jak na przykład Network Configurator, Modem Configurator czy Dialup Configurator). Korzystanie z pojedynczego programu konfiguracyjnego jest jednak wygodniejsze niż używanie kilku różnych wyspecjalizowanych programów. Z drugiej strony, programy takie mają czasem większe możliwości bądź są wygodniejsze w użyciu – wybór należy więc do Ciebie. W następnym przykładzie ze względu na prostotę zastosuję jeden z takich wyspecjalizowanych programów.

Rysunek 4.3. Program Linuxconf służy do modyfikowania większości ustawień systemowych, lecz jest dość skomplikowany.

83

Konfigurowanie systemu

 Program Linuxconf pozwala na zmianę

Poczta elektroniczna oraz WWW

Konfigurowanie połączenia PPP Jeśli zamierzasz korzystać z zasobów sieci Internet przez połączenie za pomocą modemu telefonicznego, które jest nazywane czasem połączeniem dial-up, musisz wiedzieć, do którego portu szeregowego (określanego także mianem COM) jest on podłączony. Potrzebne także będzie kilka informacji na temat konfiguracji sieci. Otrzymasz je u swojego dostawcy usług internetowych (ISP). Warto także przed rozpoczęciem konfigurowania połączenia upewnić się, że masz spisane wszystkie niezbędne informacje.

Aby skonfigurować połączenie PPP 1. Uruchom program Dialup Configuration z

Konfigurowanie modemu

menu Sieć; wyświetlone zostanie okno powitalne, przedstawione na rysunku 4.4.

2. Kliknij Naprzód, aby przejść do kolejnego

okna konfiguratora. Jeśli w systemie nie był wcześniej skonfigurowany żaden modem, program spróbuje wykryć go samodzielnie.

Wskazówka  Aby program konfiguracyjny mógł wykryć

modem zewnętrzny, przed uruchomieniem programu należy go załączyć.

 O tym, że modem został wykryty

poprawnie, przekonasz się, gdy po dokonaniu konfiguracji reszty parametrów sieci i uruchomieniu połączenia modemowego usłyszysz charakterystyczny dźwięk zestawiania połączenia. Więcej informacji na ten temat oraz na temat testowania samego połączenia znajdziesz w dalszej części rozdziału.

84

Rysunek 4.4. Za pomocą programu Dialup Configuration można łatwo skonfigurować połączenie modemowe.

Poczta elektroniczna oraz WWW

Aby wprowadzić informacje o połączeniu 1. Po wykryciu modemu program

konfiguracyjny wyświetli okno, pozwalające na wprowadzenie nazwy tworzonego połączenia i numeru telefonu (jak na rysunku 4.5); podaj te dane i przejdź do kolejnego okna.

2. Wprowadź — podany przez Twojego

Rysunek 4.5. W tym oknie należy podać nazwę połączenia oraz numer telefonu.

dostawcę usług internetowych — identyfikator użytkownika oraz hasło (rysunek 4.6) i przejdź do następnego okna.

3. W tym oknie wybierz pozycję Normal ISP

i zakończ konfigurację, wybierając przycisk Finish w ostatnim oknie.

4. Wyświetlone zostanie okno, zawierające

5. Jeśli nie chcesz konfigurować

dodatkowych połączeń, zamknij to okno, wybierając przycisk Close.

Rysunek 4.6. Kolejne okno pozwala wprowadzić identyfikator użytkownika i hasło, potrzebne do uzyskania połączenia.

Rysunek 4.7. Po zakończeniu konfiguracji połączenia wyświetlana jest lista, zawierająca wszystkie skonfigurowane połączenia

Aby uruchomić połączenie PPP 1. Z menu Programy i podmenu Sieć wybierz

85

Konfigurowanie modemu

listę skonfigurowanych połączeń internetowych (przedstawione na rysunku 4.7).

Poczta elektroniczna oraz WWW pozycję RH PPP Dialer. 2. Wyświetlone zostanie okno, umożliwiające

wybór jednego ze skonfigurowanych połączeń (jak na rysunku 4.8). Wybierz połączenie, które przed chwilą skonfigurowałeś. 3. Kliknij OK. Otworzy się okno z

zapytaniem o potwierdzenie zamiaru aktywacji interfejsu. Po ponownym wybraniu przycisku OK wyświetlone zostanie okno z informacją, że połączenie jest nawiązywane (rysunek 4.9).

Rysunek 4.8. Okno Choose umożliwia wybór jednego ze skonfigurowanych połączeń.

4. Po nawiązaniu połączenia (w początkowej

fazie powinny być słyszalne piski wydawane przez modem) wyświetlone zostanie okno, które zawiera graficzną prezentację obciążenia linii i umożliwia przerwanie połączenia (rysunek 4.10).

Rysunek 4.9. Proces nawiązywania połączenia może trwać nawet minutę.

Rysunek 4.10. Okno umożliwiające śledzenie obciążenia linii i przerwanie połączenia.

W otwartym oknie terminala (takim jak na rysunku 4.11) wprowadź następujące polecenie (dokonujące próby komunikacji z jednym z komputerów TP S.A.): ping dns.tpsa.pl Powinny zacząć pojawiać się komunikaty o otrzymanych odpowiedziach wraz z czasem, jaki zajęło Twojemu komputerowi ustanowienie komunikacji i otrzymanie odpowiedzi z komputera TP S.A. (podobne do przedstawionych na rysunku 4.11). Jeśli otrzymujesz takie odpowiedzi, to znaczy, że poprawnie skonfigurowałeś parametry połączenia Twojego komputera z Internetem.

Wskazówka Rysunek 4.11. W oknie terminala wprowadź polecenia, które służą do testowania połączenia.

86

 Do przetestowania połączenia możesz

wykorzystać dowolny adres komputera, przykładowo:

Konfigurowanie modemu

Aby sprawdzić, czy połączenie zostało poprawnie zestawione

Poczta elektroniczna oraz WWW ping www.onet.pl

Aby zakończyć połączenie W oknie, które zawiera graficzną wizualizację obciążenia łącza, wybierz przycisk oznaczony zielonym kółkiem (rysunek 4.10). Po zatwierdzeniu decyzji o rozłączeniu powinieneś usłyszeć charakterystyczne kliknięcie modemu i połączenie zostanie przerwane.

87

Poczta elektroniczna oraz WWW

Konfiguracja połączenia bezpośredniego

Konfiguracja połączenia bezpośredniego Jeśli masz bezpośrednie (stałe) połączenie z Internetem (zwykle za pośrednictwem sieci lokalnej), kilka opcji z nim związanych powinieneś skonfigurować nieco inaczej niż w przypadku połączenia telefonicznego. Połączenie za pomocą łącza stałego zwykle oznacza, że Twój komputer jest wyposażony w kartę sieciową i to właśnie za jej pomocą będziesz uzyskiwał dostęp do sieci Internet. Oczywiście, nie ma powodów, dla których nie mógłbyś korzystać z dwóch różnych połączeń z siecią Internet – stałego za pomocą karty sieciowej i telefonicznego na wypadek, gdyby stałe zawiodło.

Rysunek 4.12. Aby dodać połączenie bezpośrednie, przejdź do odpowiedniego okna programu Linuxconf.

Aby dodać interfejs typu Ethernet 1. Z programu Linuxconf wybierz pozycję

Networking, a dalej Client tasks i Hostname and IP network device (rysunek 4.12). 2. Wprowadź nazwę domenową komputera

(otrzymasz ją od administratora sieci).

3. Przejdź do zakładki Adaptor 1 (lub którejś

z kolejnych, w zależności od tego, ile kart sieciowych zainstalowałeś w systemie) i wprowadź nazwę komputera, numer IP, maskę podsieci, nazwę urządzenia sieciowego (eth0) oraz nazwę sterownika, odpowiedniego dla danej karty sieciowej (jak na rysunku 4.13).

Rysunek 4.13. Okno umożliwiające wprowadzenie parametrów połączenia ethernetowego.

4. Kolejnym krokiem jest skonfigurowanie

systemu DNS. W tym celu należy wybrać z listy dostępnej w lewej części okna pozycję Name server specification (DNS), jak na rysunku 4.14.

5. Wprowadź nazwę domeny i numer IP

serwera DNS – dane te również powinieneś otrzymać od administratora sieci komputera.

6. Kliknij Accept.

88

Rysunek 4.14. Niezbędne jest również skonfigurowanie systemu DNS.

Poczta elektroniczna oraz WWW 7. Następnym krokiem jest wybranie pozycji

Set defaults z listy Routing and gateways i wprowadzenie danych o bramce, za pośrednictwem której sieć lokalna jest połączona z Internetem (należy wprowadzić jej adres IP). 8. Kliknij Accept, by zapisać wprowadzone

zmiany. 9. Zamknij program Linuxconf, zatwierdzając

Rysunek 4.15. Ostatnim krokiem konfiguracji interfejsu sieciowego jest podanie adresu bramki.

wprowadzone modyfikacje i uruchom ponownie komputer, na przykład za pomocą polecenia: shutdown –r now wydanego z poziomu okna terminala.

 Gdy konfigurujesz system do pracy

z łączem stałym, niezbędne będzie wpisanie jako parametrów: adresu IP, przypisanego Twojemu komputerowi, maski sieci, w której on pracuje oraz domyślnej bramki, wykorzystywanej w połączeniu z Internetem. Wszystkie te informacje powinieneś uzyskać u swojego dostawcy usług internetowych (ISP) lub administratora sieci lokalnej.

 Dane na temat nazwy Twojego komputera,

domeny, w której on pracuje oraz numerów serwerów DNS również uzyskasz u dostawcy usług internetowych.  Jeśli dla różnych interfejsów będziesz

chciał wprowadzić różne adresy bramek (w odróżnieniu od adresu bramki domyślnej), możesz tego dokonać za pomocą okna Set other routes to networks w programie Linuxconf.

89

Konfiguracja połączenia bezpośredniego

Wskazówki

Poczta elektroniczna oraz WWW

Konfiguracja programu Netscape Communicator Zarówno konfiguracja, jak i korzystanie z programu Netscape Communicator w Linuksie wygląda bardzo podobnie jak w innych środowiskach.

Aby uruchomić przeglądarkę Netscape 1. Wybierz z panelu Gnome ikonę Netscape

lub w menu Start przejdź do pozycji Internet i wybierz Netscape Communicator.

Konfiguracja Netscape Communicatora

2. Możesz już wprowadzać adres strony

WWW. Przykładowo, wprowadź www.agfa.com.pl, aby przejść do witryny firmy Agfa (rysunek 4.16).

Rysunek 4.16. Za pomocą linuksowej wersji programu Navigator możesz przeglądać strony WWW.

Aby skonfigurować pakiet Netscape 1. W uruchomionej przeglądarce Netscape

wybierz z menu Edit pozycję Preferences. Pojawi się okno podzielone na dwie części — w lewej zobaczysz spis opcji konfiguracyjnych (rysunek 4.17).

2. Przykładowo, aby wprowadzić adres

domyślnie otwieranej strony WWW, wybierz z listy po lewej stronie pozycję Navigator i wprowadź adres w odpowiednim polu po prawej stronie (rysunek 4.17).

Aby skonfigurować Messengera

Rysunek 4.17. Konfiguracji wszystkich parametrów pakietu Netscape dokonasz za pomocą okna Netscape Preferences.

1. W oknie Netscape Preferences rozwiń

zawartość pozycji Mail and Newsgroups.

2. Przewiń zawartość listy z lewej strony okna

i zaznacz w niej pozycję Identity (zgodnie z rysunkiem 4.18).

3. Wprowadź po prawej stronie okna swoje

dane personalne oraz adres e-mail. 4. Wybierz z listy pozycję Mail Servers

(rysunek 4.19). 5. Wprowadź nazwę serwera, z którego

odbierasz pocztę (określanego często mianem serwera POP3) oraz serwera, za pomocą którego pocztę wysyłasz (serwera SMTP).

6. Kliknij OK.

90

Rysunek 4.18. Aby skonfigurować Messengera,

Poczta elektroniczna oraz WWW wprowadź dane na temat swojej tożsamości.

Aby odczytać pocztę 1. Z menu Communicator wybierz pozycję

Messenger. Pojawi się główne okno dialogowe programu Messenger, przedstawione na rysunku 4.20.

2. Kliknij przycisk Get Msg (widoczny

na rysunku 4.20). 3. Gdy pojawi się okno dialogowe (jak

przedstawione na rysunku 4.21) z pytaniem o hasło, wprowadź hasło, związane z Twoją skrzynką pocztową.

Aby wysłać pocztę 1. W oknie głównym programu Messenger

kliknij New Msg (rysunek 4.20). Pojawi się okno Compose, przedstawione na rysunku 4.22. 2. Wprowadź adres odbiorcy listu, temat listu

oraz jego treść.

3. Kliknij Send.

Rysunek 4.20. Twoja poczta zostanie wyświetlona w głównym oknie programu Messenger.

Rysunek 4.21. Podczas pobierania nowych listów pojawi się okno dialogowe, służące do wprowadzenia hasła.

91

Konfiguracja Netscape Communicatora

Rysunek 4.19. Będziesz musiał także wprowadzić dane na temat serwerów poczty przychodzącej (POP3) oraz wychodzącej (SMTP).

Poczta elektroniczna oraz WWW Rysunek 4.22. Nowe listy możesz pisać i wysyłać za pomocą okna Compose.

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Rozszerzać swoje uprawnienia

do uprawnień administratora (za pomocą polecenia su).

 Korzystać z programu Linuxconf.  Konfigurować modem.  Nawiązywać połączenie za pomocą

modemu.  Konfigurować system do pracy z łączem

stałym.

 Dodawać interfejs Ethernet.  Konfigurować program Netscape

Communicator.  Korzystać z programu Netscape Messenger

Podsumowanie

w celu wysyłania i odbierania poczty.

92

Dokumentacja systemu

5

Połączenie Linuksa w wersji Red Hat ze środowiskiem Gnome to wygodne, efektywne i złożone środowisko pracy. Pomimo że większość dostępnych w nim możliwości jest wręcz intuicyjnie łatwa do wykorzystania, pojawią się chwile, w których będziesz chciał zajrzeć do dokumentacji. Mam dobre i złe informacje związane z dokumentacją samego Linuksa oraz środowiska Gnome. Dobrą wiadomością jest fakt, że istnieje mnóstwo źródeł dokumentacji odpowiadających na niemal każde pytanie, które chciałbyś zadać.

W tym rozdziale przedstawię różne źródła dokumentacji, do których możesz zajrzeć. Pokażę także kilka sposobów na odnalezienie informacji związanej z konkretnymi problemami, które można napotkać.

93

Dokumentacja systemu

Złą wiadomością jest kompletny brak zorganizowania tej dokumentacji. Została ona napisana przez różnych ludzi, w większości zapalonych użytkowników Linuksa z całego świata. Ani forma, ani treść nie jest ustandaryzowana. Nie ma również jakiegoś wspólnego mechanizmu jej przeszukiwania.

Rozdział 5.

Pomoc w konkretnych programach Częstym przypadkiem jest poszukiwanie pomocy na temat konkretnego programu. Przykładowo, możesz chcieć odnaleźć informacje na temat działania programu bądź którejś z jego opcji. Większość uruchamianych w ramach środowiska Gnome programów jest wyposażona w pomoc w formacie HTML, do której wyświetlenia wystarczy przeglądarka Netscape.

Pomoc w konkretnych programach

Aby odczytać informacje na temat konkretnego programu 1. Uruchom program, przykładowo niech

to będzie GnoRPM.

2. Wybierz którąś z pozycji menu Pomoc

(oczywiście inną niż About). Uruchomi się przeglądarka Netscape i zostanie wczytany plik pomocy dotyczący konkretnego programu (w naszym przykładzie – programu GnoRPM). Przykład możesz zobaczyć na rysunku 5.1.

94

Rysunek 5.1. Aby uruchomić system pomocy na temat konkretnego programu, skorzystaj z zawartego w nim menu Pomoc.

Dokumentacja systemu

Program Przeglądarka pomocy Gnome

Rysunek 5.2. Informacje w programie Przeglądarka pomocy Gnome są zebrane w wygodny do wykorzystania indeks.

Program Przeglądarka pomocy Gnome pozwala na uzyskanie dodatkowych informacji, zawiera pliki pomocy związane z konkretnymi programami. Dzięki niemu możesz przeczytać dokumentację opisującą samo środowisko Gnome. Przeglądarka pomocy Gnome to samodzielny program, a nie pliki HTML przeznaczone do wyświetlenia za pomocą przeglądarki Netscape. Możesz traktować go jako narzędzie do przeglądania różnego rodzaju dokumentacji dostępnej w ramach systemu oraz w sieci Internet.

Aby przejść do podręcznika użytkownika środowiska Gnome Gnome, klikając na jego ikonie, dostępnej w panelu Gnome (jest to druga ikona od lewej, opisana znakiem zapytania). Pojawi się okno dialogowe programu Przeglądarka pomocy Gnome wraz z głównym indeksem (przedstawiono je na rysunku 5.2).

2. Za pomocą myszy wybierz odnośnik Gnome

User's Guide. Pojawi się spis treści podręcznika użytkownika środowiska Gnome, widoczny na rysunku 5.3.

Rysunek 5.3. W podręczniku użytkownika środowiska Gnome znajdziesz szczegółowe instrukcje dotyczące konfigurowania Gnome.

Dokumentacja systemowa Dokumentacja systemowa, określana także mianem stron podręcznika systemowego (ang. man pages), opisuje działanie i parametry poleceń systemowych Linuksa.

Aby uruchomić przeglądanie dokumentacji systemowej 1. Kliknij na ikonę Przeglądarka pomocy

Gnome dostępną w ramach panelu Gnome. Pojawi się przedstawione okno dialogowe programu Przeglądarka pomocy Gnome wraz z głównym indeksem zawartości.

2. Wybierz odnośnik Man Pages.

Zostanie wyświetlony, przedstawiony 95

Gnome Help Browser

1. Uruchom program Przeglądarka pomocy

Rozdział 5. na rysunku 5.4, spis zawartości dokumentacji systemowej.

Rysunek 5.4. Zamiast przeglądać dokumentację systemową w trybie tekstowym, możesz skorzystać z graficznego trybu oferowanego przez program Przeglądarka pomocy Gnome (odnośnik Man Pages).

96

Dokumentacja systemu

Dokumentacja w formacie info Dokumentacja w formacie info zawiera bardziej ogólne informacje na temat systemu niż te, które zawarto w podręczniku systemowym.

Aby uruchomić przeglądanie dokumentacji w formacie info 1. Z panelu Gnome wybierz ikonę

Przeglądarka pomocy Gnome. Zostanie otwarte okno dialogowe programu Przeglądarka pomocy Gnome, zawierające indeks główny.

2. Wybierz odnośnik Info Pages. Pojawi się

spis treści dokumentacji w formacie info.

Gnome Help Browser

3. Wybierz odnośnik do interesującego Cię

Rysunek 5.5. Dokumentacja w formacie info zawiera kompleksowe informacje na konkretny temat.

tematu, na przykład bash. Program Przeglądarka pomocy Gnome wyświetli w swoim oknie dostępną w formacie info dokumentację, dotyczącą wybranego przez Ciebie tematu (rysunek 5.5).

Dokumentacja pomocnicza związana z Gnome Dokumentacja pomocnicza, która jest związana z Gnome, to najczęściej szczegółowe opisy poszczególnych programów, wchodzących w skład tego środowiska. Czasem jest ona dostępna w formie zwykłego pliku tekstowego, czasami zaś wchodzi w skład pomocy, oferowanej z menu Pomoc konkretnego programu.

Aby skorzystać z dokumentacji pomocniczej związanej z Gnome 1. W ramach panelu Gnome kliknij na klawisz

Przeglądarka pomocy Gnome. Zostanie otwarte okno dialogowe programu Przeglądarka pomocy Gnome zawierające indeks główny.

2. Wybierz odnośnik Gnome Documents.

Pojawi się spis treści dokumentacji pomocniczej związanej z Gnome.

Korzystanie z podręcznika systemowego za pomocą wiersza poleceń Możesz dojść do wniosku, że przeglądanie podręcznika systemowego za pomocą programu Przeglądarka pomocy Gnome jest mniej wygodne niż za pomocą wiersza poleceń. W tym drugim przypadku poszukiwane przez Ciebie informacje zostaną wyświetlone od razu, bez konieczności przedzierania się przez spisy treści. Aby skorzystać z podręcznika systemowego za pomocą wiersza poleceń, wprowadź w oknie terminala polecenie man a za nim temat, którego ma dotyczyć wyświetlona strona (zwykle jest to nazwa polecenia, której opis chcesz uzyskać). Oczywiście, możesz także wykorzystać ten sposób, by poznać dokładniej parametry samego polecenia man, wystarczy, że wpiszesz: man man. Aby opuścić wyświetlaną w trybie poleceń stronę podręcznika systemowego i powrócić do wiersza poleceń, wystarczy 97

Rozdział 5. nacisnąć klawisz q.

Wyszukiwanie informacji w sieci Internet W sieci Internet znajdziesz wiele dobrych źródeł informacji na temat Linuksa oraz Gnome. Należą do nich między innymi strony firmy Red Hat oraz Gnome Project. Oczywiście, najważniejsze jest odnalezienie wśród dostępnych informacji dokładnie tej, na której Ci zależy.

Aby przejrzeć odpowiedzi na często zadawane pytania (FAQ) na temat Gnome 1. Uruchom przeglądarkę Netscape. 2. W polu adresu wpisz

http://www.gnome.org/ 3. Naciśnij Enter. Jeśli połączenie z siecią

Internet jest aktywne, zostanie wyświetlona strona główna Gnome.

4. Wybierz odnośnik Frequently Asked

Questions. Pojawi się strona przedstawiona na rysunku 5.6, pozwalająca Ci wybrać jeden z dokumentów tego typu – do zwykłych użytkowników kierowany jest dokument User FAQ.

5. Rozpocznie się pobieranie i wyświetlanie Rysunek 5.7. W sekcji poświęconej często zadawanym pytaniom na temat Gnome znajdziesz naprawdę wiele cennych wskazówek i porad.

strony zawierającej FAQ (rysunek 5.7).

Wskazówka  Jeśli dokonałeś domyślnej instalacji

Gnome, wówczas na Twoim pulpicie została umieszczona ikona skojarzona z internetową stroną projektu Gnome. Kliknięcie na nią spowoduje uruchomienie przeglądarki WWW i automatyczne skierowanie jej pod właściwy adres.

98

Wyszukiwanie informacji w Internecie

Rysunek 5.6. Aby za pomocą przeglądarki WWW przejrzeć odpowiedzi na często zadawane pytania (FAQ), wybierz odnośnik User FAQ.

Dokumentacja systemu

Aby skorzystać z Red Hat Knowledge Base 1. Uruchom program Netscape. 2. W polu adresu wpisz:

http://www.redhat.com/ 3. Naciśnij Enter. 4. Jeśli połączenie z siecią Internet jest

aktywne, wyświetlona zostanie strona główna firmy Red Hat.

5. Znajdź i wybierz odnośnik Knowledge Base.

Wskazówka

Wyszukiwanie informacji w Internecie

 Jeśli dokonałeś domyślnej instalacji

Gnome, wówczas na Twoim pulpicie została umieszczona ikona skojarzona z internetową stroną główną Red Hat. Kliknięcie na nią spowoduje uruchomienie przeglądarki WWW i automatyczne skierowanie jej pod właściwy adres.

Rysunek 5.8. Użytecznym źródłem informacji jest strona WWW o nazwie Red Hat Knowledge Base.

99

Rozdział 5.

Aby wyszukać informację związaną z konkretnym tematem 1. Po otwarciu strony głównej firmy Red Hat

wpisz w polu Search treść pytania (tak jak to przedstawiono na rysunku 5.9).

2. Zdecyduj, czy przeszukiwanie ma objąć

tylko strony firmy Red Hat czy też zostać rozszerzone na inne serwisy związane z Linuksem.

3. Kliknij na klawisz Go. W odpowiedzi

zobaczysz spis odnośników związanych z zadanym przez Ciebie pytaniem (podobnie jak na rysunku 5.10).

1. Uruchom program Netscape. 2. W polu adresu wpisz:

http://support.redhat.com/ 3. Naciśnij Enter. Jeśli połączenie z siecią

Internet jest aktywne, zostanie wyświetlona strona główna pomocy technicznej firmy Red Hat.

Wskazówka  Jeśli dokonałeś domyślnej instalacji

Gnome, wówczas na Twoim pulpicie została umieszczona ikona skojarzona z internetową stroną główną pomocy technicznej firmy Red Hat. Kliknięcie na nią spowoduje uruchomienie przeglądarki WWW i automatyczne skierowanie jej pod właściwy adres. Rysunek 5.10. Za pomocą wyszukiwarki dostępnej na stronie Red Hat możesz przeszukiwać serwis firmy, jak również inne serwisy związane z Linuksem.

100

Wyszukiwanie informacji w Internecie

Rysunek 5.9. Na stronie Red Hat znajdziesz opcję służącą do przeszukiwania serwisu.

Aby skorzystać z serwisu pomocy firmy Red Hat

Dokumentacja systemu

Errata Red Hat Errata zawiera informacje na temat błędów oraz usterek odnalezionych w programach bądź dokumentacji wchodzących w skład dystrybucji.

Aby przejrzeć erratę dostępną w ramach serwisu internetowego pomocy technicznej Red Hat

Wyszukiwanie informacji w Internecie

Na otwartej w oknie przeglądarki stronie pomocy technicznej Red Hat wybierz odnośnik Product Updates, Fixes and Errata. Pojawi się strona zawierająca treść erraty, przedstawiona na rysunku 5.11.

Rysunek 5.11. Na stronie Red Hat Errata znajdziesz informacje na temat błędów oraz usterek odnalezionych w programach bądź dokumentacji wchodzących w skład dystrybucji.

101

Rozdział 5.

Linux Documentation Project Linux Documentation Project jest próbą zebrania kompleksowej informacji na temat Linuksa. Jego kopie można odnaleźć na wielu serwerach internetowych całego świata.

Aby przejrzeć dokumentację zawartą w Linux Documentation Project 1. Uruchom program Netscape. 2. W polu adresu wpisz:

http://www.redhat.com/mirrors/LDP/ 3. Naciśnij Enter. 4. Jeśli masz połączenie z siecią Internet,

Wskazówka  Jeśli dokonałeś domyślnej instalacji

Gnome, wówczas na Twoim pulpicie została umieszczona ikona skojarzona z internetową stroną główną projektu LDP. Kliknięcie na nią spowoduje uruchomienie przeglądarki WWW i automatyczne skierowanie jej pod właściwy adres.

Aby przejrzeć spis dokumentów HOWTO 1. W ramach strony głównej Linux

Documentation Project wybierz odnośnik HOWTO. Pojawi się strona zawierająca spis formatów, w których dostępne są dokumenty HOWTO.

2. Wybierz format HTML. Zostanie

wyświetlona strona zawierająca spis dokumentów HOWTO wraz z krótkimi komentarzami na temat ich zawartości (rysunek 5.12).

102

Linux Documentation Project

Rysunek 5.12. Dzięki stronie zawierającej spis dokumentów HOWTO w wygodny sposób odnajdziesz praktyczne odpowiedzi na wiele dręczących Cię pytań.

zostanie wyświetlona strona firmy Red Hat zawierająca dokumentację LDP.

Dokumentacja systemu

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się jak:  Uzyskiwać pomoc w ramach konkretnego

programu.  Wyświetlać podręcznik użytkownika

środowiska Gnome.

 Wyświetlać strony podręcznika

systemowego.  Wyświetlać dokumentację w formacie info.  Wyświetlać dokumentację pomocniczą

związaną z Gnome.

 Wyświetlać odpowiedzi na często

zadawane pytania (FAQ) na temat Gnome.  Wyświetlać informacje zawarte w Red Hat

Knowledge Base.

Podsumowanie

 Przeszukiwać zawartość serwisu WWW

firmy Red Hat oraz innych serwisów związanych z Linuksem.  Korzystać z serwisu WWW pomocy

technicznej firmy Red Hat.  Korzystać z erraty zawartej w ramach

serwisu WWW pomocy technicznej firmy Red Hat.  Wyświetlać dostępne w serwisie WWW

firmy Red Hat informacje zapisane w ramach Linux Documentation Project.  Wyświetlać spis dokumentów HOWTO.

103

Część II Praca w okienkach w systemie Red Hat Linux 7.1 Dystrybucja Red Hat Linux 7.1 może być obsługiwana za pomocą okienek (ang. windows – ale przez małe w). Jest to możliwe między innymi dlatego, że zawiera ona wysokiej klasy środowisko graficzne o nazwie Gnome. Dzięki niemu Twoje okienka mogą wyglądać dokładnie tak, jak chcesz, włącznie z możliwością naśladowania wyglądu Windows 98 – jeśli tak właśnie wyobrażasz sobie system swoich marzeń. Jakby tego było mało, Gnome nie jest jedynym dostępnym w dystrybucji Red Hat 7.1 środowiskiem graficznym. Obecnie coraz więcej dużych i profesjonalnych programów, takich jak Corel WordPerfect czy StarOffice, jest dostępnych w Linuksie, zatem nie ma powodu, abyś nie mógł uczynić go swoim środowiskiem pracy. Rozdział szósty: Graficzne środowiska pracy – wyjaśnia ideę wielu środowisk graficznych oraz opisuje metody, umożliwiające przełączenie się pomiędzy nimi. Pozwoli Ci także zapoznać się z opcjami logowania się do systemu. Rozdział siódmy: Programy środowiska Gnome – zawiera opis potężnego zestawu programów, dostarczanych ze środowiskiem Gnome. Rozdział ósmy: Praca z bazami danych – omawia zagadnienia, związane z wykorzystaniem dostarczanego wraz z dystrybucją Red Hat Linux serwera baz danych o nazwie PostgreSQL.

Komentarz [KO1]: Rozdział ósmy: WordPerfect w wersji dla Linuksa – omawia sposoby pobierania i instalacji pakietu WordPerfect oraz korzystanie z części jego bardziej zaawansowanych możliwości. Usunąłem cały rozdział ósmy (po uzgodnieniu z Jackiem).

103

104

Graficzne środowiska pracy

6

W rozdziale 3., „Konfiguracja Gnome”, wyjaśniłem, jak skonfigurować dla swoich potrzeb środowisko Gnome. W tym rozdziale nauczę Cię konfigurowania dwóch innych, dostarczanych wraz dystrybucją Red Hat środowisk graficznych:  Another Level,  K Desktop Environment (KDE).

Pod koniec rozdziału znajdziesz także nieco informacji na temat zadań administratora – dodawania, usuwania oraz modyfikacji istniejących kont, grup i uprawnień – wszystko za pomocą narzędzi graficznych, dostępnych w ramach panelu sterowania Gnome.

105

Graficzne środowiska pracy

Rozdział ten zacznę od wyjaśnienia opcji logowania się do systemu, dostępnych na ekranie. Następnie wyjaśnię, jak skonfigurować dla swoich potrzeb pozostałe dwa środowiska graficzne. Wreszcie pokażę Ci, jak korzystać z dostarczanych wraz z systemem programów, pracujących w tych środowiskach oraz jak uruchamiać alternatywne środowiska graficzne za pomocą menu w środowisku domyślnym, czyli w Gnome.

Rozdział 6.

Alternatywne graficzne środowiska pracy

Alternatywne środowiska graficzne

Po co właściwie istnieją alternatywne graficzne środowiska pracy? Dlaczego miałbyś mieć ochotę na skorzystanie z nich? I co właściwie znaczy litera „K” w określeniu KDE? Odpowiedź na pierwsze pytanie przychodzi bardzo łatwo, jeśli uzmysłowisz sobie, że środowisko użytkowników Linuksa, w odróżnieniu na przykład od Microsoft Windows, jest bezpłatne i otwarte dla wszelkich modyfikacji. Alternatywne graficzne środowiska pracy powstają wtedy, gdy jakaś osoba bądź grupa osób, którym nie odpowiadają istniejące środowiska, decyduje się napisać własne. I takie alternatywne środowiska są utrzymywane i uaktualniane również przez grupy ochotników, korzystających z nich na co dzień. Jeśli chcesz uzyskać więcej szczegółowych informacji na temat KDE, polecam Ci odwiedzenie serwisu internetowego, poświęconego temu środowisku, dostępnego pod adresem: http://www.kde.org. Zapewne po przeczytaniu tego rozdziału będziesz już pewny, czy chcesz wypróbować KDE lub Another Level, czy nie. Myślę, że znajdziesz dostateczną ilość powodów, aby podjąć ryzyko, zwłaszcza, gdy dowiesz się o możliwościach pakietu KOffice. Jedną z przyczyn, dla której możesz chcieć zastosować KDE jest fakt, że było ono domyślnym środowiskiem graficznym poprzednich wersji Linuksa i mogłeś się już do niego przyzwyczaić. Oczywiście, dla wielu osób wystarczającą odpowiedzią na pytanie, dlaczego chcą wypróbować alternatywne środowisko graficzne, będzie po prostu: „Skoro mam, to obejrzę”. Jeśli chodzi o literę K w nazwie K Desktop Environment (KDE), to nie oznacza ona absolutnie niczego konkretnego. Przypomina ona skróconą nazwę samochodu, produkowanego przez firmę Chrysler – nazywanego K-car. Przyjmuję zatem, że oznacza skróconą nazwę bardzo funkcjonalnego graficznego środowiska pracy.

106

Graficzne środowiska pracy

Opcje logowania do systemu W domyślnej konfiguracji systemu Red Hat Linux po włączeniu komputera uruchamiane jest środowisko graficzne (więcej informacji na temat konfiguracji systemu znajdziesz w rozdziałach 1., 2. i 3.). Zatem jeśli nie modyfikowałeś domyślnych parametrów systemu, to po włączeniu komputera i wykonaniu pewnych czynności, które są związane z uruchamianiem systemu, pojawi się graficzny ekran logowania. Tak jak sugeruje nazwa, za jego pomocą wprowadzasz informacje, które identyfikują Cię w systemie oraz odpowiednie hasło, zezwalające na dostęp do zasobów komputera. Dodatkowo, za pomocą przycisku Options możesz wywołać menu podręczne, w którym znajdziesz:  wybór sesji, czyli rodzaju środowiska

 menu System menu, przy pomocy którego

możesz zakończyć pracę komputera bądź uruchomić go ponownie;

 wybór języka (Language), w którym mają

być budowane poszczególne menu środowiska i obiekty, związane z napisami.

Graficzny ekran logowania się do systemu zostanie wyświetlony ponownie, gdy wylogujesz się z systemu.

107

Opcje logowania

tekstowego bądź graficznego, które powinno zostać uruchomione po poprawnej autoryzacji;

Rozdział 6.

Opcje związane z sesją Opcje sesji określają, w jakim trybieśrodowisku powinna być uruchomiona aktualna sesja pracy z systemem.

Aby określić parametry sesji 1. Po wyświetleniu graficznego ekranu

logowania się do systemu w górnej części okna znaleźć można menu, zawierające pozycje Sessions, Language oraz System, przedstawione na rysunku 6.1.

2. Przejdź kursorem myszy do pozycji

Sessions, aby rozwinąć menu podrzędne, związane z parametrami sesji (również widoczne na rysunku 6.1).

Rysunek 6.1. Po kliknięciu na ekranie logowania się do sytemu przycisku Options pojawi się menu podręczne, umożliwiające wybór parametrów sesji, języka bądź wykonanie pewnych czynności systemowych.

3. Wybierz typ sesji, który Ci odpowiada. 4. Wprowadź swój identyfikator

Opcje logowania

użytkownika.

5. Wciśnij Enter. 6. Wprowadź hasło, związane ze swoim

identyfikatorem. 7. Wciśnij Enter.

Wskazówki  Identyfikator użytkownika oraz hasło

możesz wprowadzać zarówno przed, jak i po dokonaniu wyboru w menu Session.

 Wprowadzane przez Ciebie hasło nie

będzie wyświetlane na ekranie.

 Jeśli w menu Session wybierzesz pozycję

Failsafe, system przejdzie w tryb tekstowy (szczegółowy opis, dotyczący korzystania z tego trybu, znajdziesz poniżej).  Domyślnym graficznym środowiskiem

pracy jest Gnome. (Szczegółowe wyjaśnienia, jak zmienić domyślnie wywoływane środowisko graficzne, odnajdziesz w dalszej części tego rozdziału).

Tryb awaryjny (Failsafe) Tryb awaryjny logowania się do systemu to 108

Aby z trybu awaryjnego powrócić do ekranu logowania się do systemu

Graficzne środowiska pracy

taki, w którym możliwe jest wykonanie polecenia w trybie tekstowym nawet, jeśli wcześniej usunie się z systemu okno, pozwalające na wprowadzenie identyfikatora użytkownika oraz hasła. Służy do tego inne pojedyncze okno, jakie wyświetli się w prawym dolnym rogu ekranu.. Do czego służy tryb awaryjny?

W wierszu poleceń wpisz exit. Po tym poleceniu sesja zostanie zakończona i ponownie pojawi się okno logowania do systemu.

Aby zmienić domyślnie uruchamiane środowisko graficzne 1. Uruchom sesję w środowisku Gnome.

Samo oprogramowanie serwera X Window jako takie nie wymaga trybu awaryjnego, gdyż jest prawie pewne, że uda się go uruchomić. Problem może pojawić się jedynie w sesji użytkownika i uruchamianych programów. Zatem, jeśli Twój komputer nie potrafi prawidłowo przejść procedury uruchamiania środowiska graficznego (już po zalogowaniu się), natomiast poprawnie wyświetla ekran, zachęcający do zalogowania się do systemu, możesz skorzystać z trybu awaryjnego i poszukać miejsca, w którym pojawia się problem.

2. Przejdź do menu głównego środowiska

Oczywiście, najlepiej by było, gdybyś nigdy nie spotkał się sytuacją, w której sięgniesz do trybu awaryjnego. Jeśli jednak taka się przydarzy, polecam rozdziały od 8. do 11. oraz dodatek A.

6. Kliknij OK.

Gnome. 3. Z menu System wybierz pozycję Desktop

Switcher. Pojawi się okno dialogowe Desktop Switcher, przedstawione na rysunku 6.2.

4. Wybierz za pomocą przełącznika

środowisko graficzne, które chcesz uruchamiać domyślnie.

5. Upewnij się, że opcja Change Only Applies

Wskazówka  Więcej informacji na temat programu

Desktop Switcher znajdziesz w rozdziale 3.

Rysunek 6.2. Jeśli opcja Change Only Applies to Current Display jest wyłączona, zmiany wprowadzone w oknie dialogowym programu Desktop Switcher spowodują wybór domyślnie uruchamianego środowiska graficznego.

109

Opcje logowania

to Current Display jest wyłączona.

Rozdział 6.

Dodawanie pozycji Desktop Switcher Jeśli w Twoim menu System nie ma pozycji Desktop Switcher, nie musi to wcale oznaczać, że nie zainstalowałeś go w systemie. Jeśli program Desktop Switcher został zainstalowany, możesz dodać go do menu System w następujący sposób:  Znajdź polecenie, powodujące wywołanie

programu Desktop Switcher.  Za pomocą programu Edytor menu dodaj

Rysunek 6.3. Za pomocą programu GnoRPM możesz sprawdzić, czy konkretny pakiet został zainstalowany.

wywołanie tego polecenia jako nowej pozycji Desktop Switcher w menu System.

Opcje logowania

Aby sprawdzić, czy program Desktop Switcher został zainstalowany, gdy brak odpowiadającej mu pozycji w menu System 1. Wywołaj główne menu Gnome. 2. Z menu System wybierz pozycję

GnoRPM. Zostanie wyświetlone okno dialogowe programu GnoRPM.

3. Z listy po lewej stronie wybierz i rozwiń

pozycję Desktops (widoczną pod User Interface), tak jak to przedstawiono na rysunku 6.3. Po prawej stronie okna zostaną wyświetlone dostępne pakiety, związane ze środowiskiem graficznym.

4. Podświetl pakiet o nazwie

switchdesk-gnome. 5. Kliknij przycisk Query, widoczny

na pasku narzędzi programu GnoRPM. Zostanie wyświetlone, przedstawione na rysunku 6.4, okno Package Info. Zakładając, że pakiet Desktop Switcher został wcześniej zainstalowany, zobaczysz w tym oknie opis programu oraz polecenie, powodujące jego uruchomienie.

6. Zapisz sobie pełną ścieżkę polecenia,

powodującego uruchomienie programu: /usr/bin/switchdesk-gnome.

Rysunek 6.4. W oknie Package Info odnajdziesz pełną ścieżkę, powodującą wywołanie programu.

7. Kliknij Close, aby zamknąć okno Package

Info. 8. Z menu Packages wybierz pozycję Quit,

aby zakończyć pracę programu GnoRPM.

Wskazówki  Jeśli znasz polecenie, które powoduje

uruchomienie programu Desktop Switcher, możesz je wprowadzać z poziomu okna terminala, programu Gnome File Manager bądź też dodać jako pozycję do głównego menu Gnome; o tym, jak to zrobić, przeczytasz w następnym podrozdziale.  Więcej informacji na temat zastosowań

programu GnoRPM znajdziesz w rozdziale 3.

110

Graficzne środowiska pracy

Aby dodać program Desktop Switcher do menu System 1. Upewnij się, że zalogowałeś się jako root. 2. Z głównego menu Gnome wybierz pozycję

Programy, Ustawienia, a następnie Edytor menu. Zostanie otwarte główne okno programu Edytor menu.

3. Na liście w lewej części okna znajdź i

podświetl pozycję System.

4. Kliknij przycisk Nowy element. Do menu Rysunek 6.5. Jeśli znasz polecenie, które wywołuje konkretny program, możesz dodać odpowiadającą mu pozycję do menu Gnome w Edytorze menu.

System zostanie dodana nowa pozycja, na razie bez opisu. Jej właściwości zostaną wyświetlone w prawej części okna dialogowego (tak jak na rysunku 6.5). 5. W zakładce Podstawowe wpisz w polu

Nazwa tekst Gnome Desktop Switcher. 6. W polu Polecenie wpisz pełne polecenie,

7. Kliknij Zapisz. 8. Zamknij okno Edytor menu. Od tej chwili

pozycja Desktop Switcher będzie już obecna w menu System.

Wskazówka  Dokładniejsze informacje na temat

posługiwania się programem Edytor menu Gnome znajdziesz w rozdziale 3.

111

Opcje logowania

które znalazłeś i zanotowałeś, uruchamiając program GnoRPM: /usr/bin/switchdesk-gnome

Rozdział 6.

Opcje w menu System Za pomocą opcji, które są zawarte w menu System, możesz spowodować zakończenie pracy komputera bądź ponowne jego uruchomienie.

Aby ponownie uruchomić komputer 1. Ekran logowania się do systemu zawiera

menu z trzema pozycjami: Session, Language oraz System. 2. Wybierz pozycję System, klikając na nią

myszką. Zobaczysz następne menu, zawierające dwie pozycje.

3. Kliknij na pozycji Reboot. Pojawi się okno

dialogowe, umożliwiające potwierdzenie decyzji o ponownym uruchomieniu komputera.

Opcje logowania

4. Kliknij Tak.

Wskazówka  Ta metoda jest odpowiednikiem wydania

polecenia: shutdown –r now.

Aby zakończyć pracę komputera 1. Ekran logowania się do systemu zawiera

menu z trzema pozycjami: Session, Language oraz System. 2. Wybierz pozycję System, klikając na nią

myszką. Zobaczysz następne menu, zawierające dwie pozycje.

3. Kliknij na pozycję Halt. Pojawi się okno

dialogowe dla potwierdzenia decyzji o zakończeniu pracy komputera. 4. Kliknij Tak.

Wskazówka  Ta metoda jest odpowiednikiem wydania

polecenia shutdown –h now.

Opcje dostępne w menu Language

3. Kliknij pozycję Français.

Język uruchamianej sesji możesz wybrać z długiej listy, wyświetlanej w menu Language.

5. Wciśnij Enter.

4. Wprowadź swój identyfikator użytkownika.

112

Opcje

Graficzne środowiska pracy

Wybrany przez Ciebie język wpłynie na wygląd komunikatów, które będą wyświetlane w menu, oknach dialogowych i na paskach narzędzi. Niestety, niektóre elementy środowiska w dalszym ciągu będą opisywane po angielsku.

6. Wprowadź swoje hasło.

Aby uruchomić sesję w języku francuskim

Wskazówka

1. Ekran logowania się do systemu zawiera

menu z trzema pozycjami: Session, Language oraz System.

7. Wciśnij Enter. Zostanie uruchomiona sesja,

w ramach której w wielu miejscach zamiast napisów po angielsku zostanie wyświetlone ich francuskie tłumaczenie (rysunek 6.6).

 Gdy wybierzesz jakiś język, jest on

automatycznie przyjmowany jako domyślny dla następnych sesji, chyba że ponownie dokonasz wyboru.

2. Wybierz pozycję Language. Zobaczysz

następne menu, zawierające listy dostępnych języków.

Rysunek 6.6. Elementy środowiska graficznego zostaną opisane zgodnie z wybranym przez Ciebie językiem.

Komentarz [KO2]: Tu podrozdział o korzystaniu zed środowiska Another Level. Usunięty, ponieważ środowisko nie jest już instalowane wraz z dystrybucją Red Hat.

113

Rozdział 6.

Korzystanie ze środowiska KDE Środowisko K Desktop Environment, określane także mianem KDE, jest czymś pośrednim pomiędzy Fvwm a Gnome. Nie jest tak ograniczone, jak Fvwm, jednakże brak mu części opcji, dostępnych w ramach Gnome. KDE jest dobrze znane użytkownikom poprzednich wersji systemu Linux Red Hat, gdyż było w nich domyślnym graficznym środowiskiem. Jeśli jednak dokładnie przyjrzysz się środowisku KDE, z pewnością odkryjesz kilka ciekawych i pożytecznych programów, których brakuje innym graficznym środowiskom pracy.

Aby uruchomić KDE

Środowisko KDE

1. Upewnij się, że Twój system został

skonfigurowany tak, by automatycznie uruchamiać tryb graficzny (środowisko X Window; patrz rozdziały 1. i 2.). 2. W oknie logowania się do systemu kliknij

Options. Z wyświetlonego menu podręcznego wybierz pozycję Sessions, a następnie KDE.

3. Wprowadź swój identyfikator użytkownika

oraz hasło.

4. Kliknij OK. Zostanie uruchomione

środowisko KDE i pojawi się ekran podobny do przedstawionego na rysunku 6.7.

114

Rysunek 6.7. KDE jest pełnym możliwości graficznym środowiskiem pracy.

Graficzne środowiska pracy

Centrum sterowania KDE (KDE Control Center) Wiele różnych opcji, związanych z wyglądem i zachowaniem się środowiska KDE, możesz skonfigurować za pomocą programu KDE Control Center.

Aby uruchomić program KDE Control Center 1. Kliknij na widocznym w lewym dolnym Rysunek 6.8. Wiele różnych opcji, związanych z wyglądem i zachowaniem się środowiska KDE, możesz skonfigurować za pomocą programu KDE Control Center.

rogu ekranu przycisku, opatrzonym dużą literą K. Zostanie wyświetlone menu K Start.

2. Wybierz z menu pozycję KDE Control

Center. Pojawi się, przedstawione na rysunku 6.8, okno dialogowe programu KDE Control Center.

3. Z widocznej w lewej części okna listy

Środowisko KDE

wybierz opcję, którą chciałbyś skonfigurować.

115

Rozdział 6.

Pakiet KOffice KOffice jest jednym z najnowszych pakietów, służących do pracy biurowej, przygotowanym i rozpowszechnianym całkowicie bezpłatnie (zgodnie z warunkami otwartej licencji GNU). KOffice podlega ciągłemu rozwojowi, co, niestety, oznacza, że nie wszystkie jego możliwości zostały już w pełni zaimplementowane i działają zgodnie z oczekiwaniami. W skład pakietu KOffice wchodzą:  KSpread – arkusz kalkulacyjny podobny

do Excela;  KPresenter – podobny do Powerpointa

program, służący do przygotowywania prezentacji;

Środowisko KDE

 KIllustrator – program graficzny,

z założenia przypominający program CorelDraw;

 KWord – edytor do przetwarzania tekstów;  KDiagramm – program służący

do przygotowywania wykresów;  KFormula – edytor wyrażeń Komentarz [KO3]: Tu fragment o pobieraniu KOffice – usunięty, bo weszło do dystrybucji.

matematycznych (zobacz rysunek 6.9).

Aby opuścić środowisko KDE 1. Kliknij na widocznym w lewym dolnym

rogu ekranu przycisku, opatrzonym dużą literą K. Zostanie wyświetlone menu K Start.

2. Wybierz z menu pozycję Logout.

Pojawi się okno dialogowe Logout.

3. Kliknij Logout, potwierdzając Twój

wybór.

Rysunek 6.9. KOffice jest pełnowartościowym pakietem biurowym.

116

Środowisko KDE

Graficzne środowiska pracy

Korzystanie z menu środowiska KDE w czasie pracy z Gnome Większość z dostępnych w KDE menu może być wywołana bezpośrednio z poziomu środowiska Gnome.  Aby wywołać menu dostępne w KDE,

wybierz z głównego menu Gnome pozycję KDE.

117

Rozdział 6.

Modyfikacje kont i grup użytkowników

Modyfikacje kont i grup użytkowników

W systemach uniksowych – a do takich należy również Linux – każdy plik oraz proces (tu przez proces rozumie się uruchomiony program) jest czyjąś własnością. Właściciel pliku bądź procesu ma wszelkie uprawnienia z nim związane. Jedynym użytkownikiem, który może przejąć te uprawnienia, jest administrator systemu, znany Ci jako root. Każdy plik jest własnością konkretnego użytkownika oraz grupy użytkowników. Zarówno właściciel indywidualny, jak i grupowy może tak zmodyfikować uprawnienia dostępu do pliku, by nikt poza nimi nie miał prawa do odczytu lub zapisu pliku. W świeżo zainstalowanym systemie znajdziesz identyfikatory pewnych użytkowników oraz grup, które nie odpowiadają żadnym faktycznym użytkownikom systemu. Są to:  daemon – wykorzystywany jako właściciel

i grupa dla procesów programów systemowych;  bin –jest właścicielem większości

katalogów i plików, zawierających polecenia i programy systemowe;

 sys – grupa, której członkowie są

właścicielami takich elementów systemu, jak pliki wymiany oraz obraz pamięci komputera;

 nobody – jest nazwą użytkownika, który

nie musi – bądź nie powinien –mieć żadnych specjalnych uprawnień systemowych.

Zwykle te niezwiązane z ludźmi konta pozostają zablokowane (czyli nie można się za ich pomocą zalogować do systemu). Dokonuje się tego, umieszczając w pliku, który przechowuje hasła, w miejscu hasła pojedynczą gwiazdkę.

118

Łączenie identyfikatorów użytkowników ludzi w grupy pomaga zapewnić im wygodny wspólny dostęp do plików, nad którymi razem pracują, wspólnych dla procesu logowania się do systemu, nie ograniczając im przy tym prawa do blokowania dostępu do pewnych plików. Identyfikatory użytkowników oraz grup można modyfikować ręcznie, zmieniając odpowiednie pliki konfiguracyjne. Jak to zrobić, wyjaśnię w rozdziale 10. Na szczęście, dzięki Gnome nie musisz dokonywać tych modyfikacji ręcznie; w celu dodawania i modyfikacji identyfikatorów możesz skorzystać z narzędzia o nazwie Linuxconf.

Graficzne środowiska pracy

Aby dodać nowy identyfikator użytkownika 1. Zaloguj się do systemu jako root lub

skorzystaj z opisanego w rozdziale 1. polecenia su root, aby tymczasowo rozszerzyć swoje uprawnienia. 2. Uruchom program Linuxconf, wybierając

z menu głównego Gnome pozycję Programy, System, a następnie LinuxConf.

3. Przewiń widoczną w lewej części okna

listę, aż znajdziesz pozycję User Accounts.

4. Kliknij Normal, aby rozwinąć listę

zagnieżdżoną.

5. Wybierz widoczną pod Normal pozycję

User accounts. W prawej części okna zostaną wyświetlone informacje na temat identyfikatorów użytkowników (podobnie jak na rysunku 6.10).

6. Kliknij Add. Spowoduje to przejście do

zakładki User Account Creation (widocznej na rysunku 6.11). 7. Jako minimum musisz wprowadzić

identyfikator nowego użytkownika oraz związany z nim opis (Full name).

8. Kliknij prawym klawiszem myszy na

Rysunek 6.11. W zakładce User Account Creation powinieneś wpisać dane, określające nowy identyfikator użytkownika.

widocznej z prawej strony pola Group strzałce i z rozwiniętej listy dostępnych grup wybierz tę, do której ma należeć nowo utworzone konto. 9. Kliknij na zakładce Privileges, aby

wyświetlić listę dodatkowych uprawnień, które można przyznać nowemu użytkownikowi.

10. Zdecyduj, które uprawnienia chcesz nadać

nowemu użytkownikowi.

11. Kliknij OK, aby zaakceptować dane,

dotyczące nowego użytkownika.

(dalej...)

119

Modyfikacje kont i grup użytkowników

Rysunek 6.10. Z zakładki User Accounts korzystasz, gdy chcesz dodać nowy identyfikator użytkownika bądź poprawić dane już istniejącego identyfikatora.

Rozdział 6.

Rysunek 6.12. Dzięki zakładce Privileges możesz określić dodatkowe uprawnienia, jakie będą dostępne z poziomu nowo tworzonego identyfikatora użytkownika. 12. Kliknij OK. Wyświetlone zostanie okno

dialogowe Changing Password, widoczne na rysunku 6.13. 13. W polu New UNIX Password wprowadź

hasło, związane z nowo utworzonym użytkownikiem.

14. Kliknij OK. Nowo utworzony identyfikator

użytkownika pojawi się na liście obecnych w systemie identyfikatorów (rysunek 6.14).

Rysunek 6.13. Każdemu nowemu identyfikatorowi należy przyporządkować hasło.

15. Uruchom program File Manager i upewnij

Modyfikacje kont i grup użytkowników

się, że został utworzony katalog domowy użytkownika (rysunek 6.15).

Wskazówki  Bądź bardzo ostrożny, jeśli chodzi

o nadawanie uprawnień administratora nowo tworzonym identyfikatorom użytkowników w systemach wieloużytkownikowych.

 Możesz poprawić informacje, związane

z identyfikatorem użytkownika, klikając na nim na liście obecnych w systemie identyfikatorów.

 Możesz samodzielnie podać położenie

katalogu domowego dla nowo tworzonego 120

Rysunek 6.14. Pomyślne dodanie identyfikatora użytkownika kończy się wyświetleniem go na liście identyfikatorów, obecnych w systemie.

Graficzne środowiska pracy

identyfikatora użytkownika bądź zaakceptować katalog, sugerowany przez system (wedle grupy, do której został zakwalifikowany użytkownik). Więcej informacji na ten temat znajdziesz w następnym podrozdziale.

Rysunek 6.15. Położenie katalogu domowego użytkownika można określać samodzielnie bądź przyjąć proponowane na podstawie grupy, do której zakwalifikowano użytkownika.

Aby dodać grupę 1. W programie Linuxconf przejdź do okna

User Accounts i wybierz zakładkę User Groups (zgodnie z rysunkiem 6.16).

2. Kliknij Add. Przejdziesz do zakładki

Group Specification, widocznej na rysunku 6.17. 3. W polu Group Name wprowadź nazwę

dodawanej grupy. 4. Kliknij na Directories. Przejdziesz do

zakładki Directories, widocznej na rysunku 6.18.

5. Jeśli chcesz, aby każdy nowo utworzony

użytkownik miał katalog domowy, oparty na swoim identyfikatorze, zaznacz opcję Different directory for each member.

6. Wprowadź ścieżkę do katalogu dodawanej

grupy użytkowników.

7. Kliknij Accept. Jeśli podany przez Ciebie

katalog nie istnieje, pojawi się pytanie, czy chcesz go utworzyć.

Wskazówki  Już wprowadzone informacje na temat Rysunek 6.17. Zakładka Group Specification służy do wprowadzania informacji na temat nowych grup.

grupy możesz poprawić, gdy klikniesz na odpowiednim identyfikatorze, widocznym na liście zakładki User Groups.

 Bądź bardzo ostrożny, gdy edytujesz czy

kasujesz informacje, związane 121

Modyfikacje kont i grup użytkowników

Rysunek 6.16. Po wybraniu zakładki User Groups możesz dodawać nowe grupy bądź modyfikować dane na temat już istniejących.

Rozdział 6.

z identyfikatorami bądź grupami, które nie są przeznaczone dla ludzi. Są one istotną częścią systemu i ich modyfikacja może niekorzystnie wpłynąć na jego pracę.

Rysunek 6.18. Jeśli zaznaczysz opcję Different directory for each member, podczas tworzenia nowego identyfikatora użytkownika system wykorzysta do budowy ścieżki jego katalogu domowego połączenie wpisanego tu katalogu i samego identyfikatora.

Aby zmienić hasło administratora 1. W programie Linuxconf przejdź do pozycji

User Accounts i wybierz z rozwiniętej listy podrzędnej pozycję Change Root Password (zgodnie z rysunkiem 6.19).

2. W wyświetlonym oknie dialogowym

wprowadź nowe hasło administratora.

Modyfikacje kont i grup użytkowników

3. Hasło musi mieć minimum sześć znaków.

Jeśli zawiera ono jakieś słowo dostępne w słowniku systemowym, zostanie wyświetlone ostrzeżenie, że to nie jest zbyt dobre hasło administratora. Jednak do Ciebie należy wybór, czy chcesz je zaakceptować czy też zmodyfikować. Dla potwierdzenia konieczne będzie ponowne wprowadzenie hasła (w celu wyeliminowania ewentualnych literówek).

122

Rysunek 6.19. Jeśli chcesz zmienić hasło administratora systemu, wybierz z widocznego po lewej stronie menu pozycję Change Root Password.

Graficzne środowiska pracy

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Uruchamiać i kończyć pracę

w środowiskach Another Level oraz KDE.

 Korzystać z programu Desktop Switcher

w celu określenia domyślnie uruchamianego środowiska graficznego.

 Instalować program Desktop Switcher.  Korzystać z menu Sessions, które jest

dostępne na głównym ekranie logowania się do systemu..

 Korzystać z menu System, które jest

dostępne na głównym ekranie logowania się do systemu.

 Korzystać z menu Languages, które jest

dostępne na głównym ekranie logowania się do systemu..

 Dodawać nowe konta użytkowników,

modyfikować parametry kont istniejących i przypisywać użytkowników do grup, korzystając ze środowiska Gnome.

 Definiować nowe grupy użytkowników i

modyfikować grupy istniejące za pomocą środowiska Gnome.

 Zmieniać hasło administratora (roota).

123

Podsumowanie

 Uruchamiać pakiet KOffice.

Rozdział 6.

124

Graficzne środowiska pracy

125

Część II Praca w okienkach w systemie Red Hat Linux 7.1 Dystrybucja Red Hat Linux 7.1 może być obsługiwana za pomocą okienek (ang. windows – ale przez małe w). Jest to możliwe między innymi dlatego, że zawiera ona wysokiej klasy środowisko graficzne o nazwie Gnome. Dzięki niemu Twoje okienka mogą wyglądać dokładnie tak, jak chcesz, włącznie z możliwością naśladowania wyglądu Windows 98 – jeśli tak właśnie wyobrażasz sobie system swoich marzeń. Jakby tego było mało, Gnome nie jest jedynym dostępnym w dystrybucji Red Hat 7.1 środowiskiem graficznym. Obecnie coraz więcej dużych i profesjonalnych programów, takich jak Corel WordPerfect czy StarOffice, jest dostępnych w Linuksie, zatem nie ma powodu, abyś nie mógł uczynić go swoim środowiskiem pracy. Rozdział szósty: Graficzne środowiska pracy – wyjaśnia ideę wielu środowisk graficznych oraz opisuje metody, umożliwiające przełączenie się pomiędzy nimi. Pozwoli Ci także zapoznać się z opcjami logowania się do systemu. Rozdział siódmy: Programy środowiska Gnome – zawiera opis potężnego zestawu programów, dostarczanych ze środowiskiem Gnome. Rozdział ósmy: Praca z bazami danych – omawia zagadnienia, związane z wykorzystaniem dostarczanego wraz z dystrybucją Red Hat Linux serwera baz danych o nazwie PostgreSQL.

Komentarz [KO1]: Rozdział ósmy: WordPerfect w wersji dla Linuksa – omawia sposoby pobierania i instalacji pakietu WordPerfect oraz korzystanie z części jego bardziej zaawansowanych możliwości. Usunąłem cały rozdział ósmy (po uzgodnieniu z Jackiem).

103

104

Graficzne środowiska pracy

6

W rozdziale 3., „Konfiguracja Gnome”, wyjaśniłem, jak skonfigurować dla swoich potrzeb środowisko Gnome. W tym rozdziale nauczę Cię konfigurowania dwóch innych, dostarczanych wraz dystrybucją Red Hat środowisk graficznych:  Another Level,  K Desktop Environment (KDE).

Pod koniec rozdziału znajdziesz także nieco informacji na temat zadań administratora – dodawania, usuwania oraz modyfikacji istniejących kont, grup i uprawnień – wszystko za pomocą narzędzi graficznych, dostępnych w ramach panelu sterowania Gnome.

105

Graficzne środowiska pracy

Rozdział ten zacznę od wyjaśnienia opcji logowania się do systemu, dostępnych na ekranie. Następnie wyjaśnię, jak skonfigurować dla swoich potrzeb pozostałe dwa środowiska graficzne. Wreszcie pokażę Ci, jak korzystać z dostarczanych wraz z systemem programów, pracujących w tych środowiskach oraz jak uruchamiać alternatywne środowiska graficzne za pomocą menu w środowisku domyślnym, czyli w Gnome.

Rozdział 6.

Alternatywne graficzne środowiska pracy

Alternatywne środowiska graficzne

Po co właściwie istnieją alternatywne graficzne środowiska pracy? Dlaczego miałbyś mieć ochotę na skorzystanie z nich? I co właściwie znaczy litera „K” w określeniu KDE? Odpowiedź na pierwsze pytanie przychodzi bardzo łatwo, jeśli uzmysłowisz sobie, że środowisko użytkowników Linuksa, w odróżnieniu na przykład od Microsoft Windows, jest bezpłatne i otwarte dla wszelkich modyfikacji. Alternatywne graficzne środowiska pracy powstają wtedy, gdy jakaś osoba bądź grupa osób, którym nie odpowiadają istniejące środowiska, decyduje się napisać własne. I takie alternatywne środowiska są utrzymywane i uaktualniane również przez grupy ochotników, korzystających z nich na co dzień. Jeśli chcesz uzyskać więcej szczegółowych informacji na temat KDE, polecam Ci odwiedzenie serwisu internetowego, poświęconego temu środowisku, dostępnego pod adresem: http://www.kde.org. Zapewne po przeczytaniu tego rozdziału będziesz już pewny, czy chcesz wypróbować KDE lub Another Level, czy nie. Myślę, że znajdziesz dostateczną ilość powodów, aby podjąć ryzyko, zwłaszcza, gdy dowiesz się o możliwościach pakietu KOffice. Jedną z przyczyn, dla której możesz chcieć zastosować KDE jest fakt, że było ono domyślnym środowiskiem graficznym poprzednich wersji Linuksa i mogłeś się już do niego przyzwyczaić. Oczywiście, dla wielu osób wystarczającą odpowiedzią na pytanie, dlaczego chcą wypróbować alternatywne środowisko graficzne, będzie po prostu: „Skoro mam, to obejrzę”. Jeśli chodzi o literę K w nazwie K Desktop Environment (KDE), to nie oznacza ona absolutnie niczego konkretnego. Przypomina ona skróconą nazwę samochodu, produkowanego przez firmę Chrysler – nazywanego K-car. Przyjmuję zatem, że oznacza skróconą nazwę bardzo funkcjonalnego graficznego środowiska pracy.

106

Graficzne środowiska pracy

Opcje logowania do systemu W domyślnej konfiguracji systemu Red Hat Linux po włączeniu komputera uruchamiane jest środowisko graficzne (więcej informacji na temat konfiguracji systemu znajdziesz w rozdziałach 1., 2. i 3.). Zatem jeśli nie modyfikowałeś domyślnych parametrów systemu, to po włączeniu komputera i wykonaniu pewnych czynności, które są związane z uruchamianiem systemu, pojawi się graficzny ekran logowania. Tak jak sugeruje nazwa, za jego pomocą wprowadzasz informacje, które identyfikują Cię w systemie oraz odpowiednie hasło, zezwalające na dostęp do zasobów komputera. Dodatkowo, za pomocą przycisku Options możesz wywołać menu podręczne, w którym znajdziesz:  wybór sesji, czyli rodzaju środowiska

 menu System menu, przy pomocy którego

możesz zakończyć pracę komputera bądź uruchomić go ponownie;

 wybór języka (Language), w którym mają

być budowane poszczególne menu środowiska i obiekty, związane z napisami.

Graficzny ekran logowania się do systemu zostanie wyświetlony ponownie, gdy wylogujesz się z systemu.

107

Opcje logowania

tekstowego bądź graficznego, które powinno zostać uruchomione po poprawnej autoryzacji;

Rozdział 6.

Opcje związane z sesją Opcje sesji określają, w jakim trybieśrodowisku powinna być uruchomiona aktualna sesja pracy z systemem. Komentarz [KO2]: Tu i dalej sprawdzić

Aby określić parametry sesji 1. Po wyświetleniu graficznego ekranu

logowania się do systemu kliknij Options. Pojawi się menu podręczne, zawierające pozycje Sessions, Languages oraz System, przedstawione na rysunku 6.1.

2. Przejdź kursorem myszy do pozycji

Sessions, aby rozwinąć menu podrzędne, związane z parametrami sesji (również widoczne na rysunku 6.1).

Rysunek 6.1. Po kliknięciu na ekranie logowania się do sytemu przycisku Options pojawi się menu podręczne, umożliwiające wybór parametrów sesji, języka bądź wykonanie pewnych czynności systemowych.

3. Wybierz typ sesji, który Ci odpowiada. 4. Wprowadź swój identyfikator

Opcje logowania

użytkownika.

5. Przejdź za pomocą klawisza Tab do pola,

przeznaczonego na hasło.

6. Wprowadź hasło, związane ze swoim

identyfikatorem. 7. Kliknij OK.

Wskazówki  Identyfikator użytkownika oraz hasło

możesz wprowadzać zarówno przed, jak i po dokonaniu wyboru w menu Options.

 Wprowadzane przez Ciebie hasło nie

będzie wyświetlane na ekranie.

 Jeśli w menu Sessions wybierzesz pozycję

Failsafe, system przejdzie w tryb tekstowy (szczegółowy opis, dotyczący korzystania z tego trybu, znajdziesz poniżej).  Domyślnym graficznym środowiskiem

pracy jest Gnome. (Szczegółowe wyjaśnienia, jak zmienić domyślnie wywoływane środowisko graficzne, odnajdziesz w dalszej części tego rozdziału).

Tryb awaryjny (Failsafe) 108

Aby z trybu awaryjnego powrócić

Graficzne środowiska pracy

Tryb awaryjny logowania się do systemu to taki, w którym możliwe jest wykonanie polecenia w trybie tekstowym nawet, jeśli wcześniej usunie się z systemu okno, pozwalające na wprowadzenie identyfikatora użytkownika oraz hasła. Służy do tego inne pojedyncze okno, jakie wyświetli się w prawym dolnym rogu ekranu.. Do czego służy tryb awaryjny? Samo oprogramowanie serwera X Window jako takie nie wymaga trybu awaryjnego, gdyż jest prawie pewne, że uda się go uruchomić. Problem może pojawić się jedynie w sesji użytkownika i uruchamianych programów. Zatem, jeśli Twój komputer nie potrafi prawidłowo przejść procedury uruchamiania środowiska graficznego (już po zalogowaniu się), natomiast poprawnie wyświetla ekran, zachęcający do zalogowania się do systemu, możesz skorzystać z trybu awaryjnego i poszukać miejsca, w którym pojawia się problem. Oczywiście, najlepiej by było, gdybyś nigdy nie spotkał się sytuacją, w której sięgniesz do trybu awaryjnego. Jeśli jednak taka się przydarzy, polecam rozdziały od 8. do 11. oraz dodatek A.

do ekranu logowania się do systemu W wierszu poleceń wpisz exit. Po tym poleceniu sesja zostanie zakończona i ponownie pojawi się okno logowania do systemu.

Aby zmienić domyślnie uruchamiane środowisko graficzne 1. Uruchom sesję w środowisku Gnome. 2. Przejdź do menu głównego środowiska

Gnome. 3. Z menu System wybierz pozycję Desktop

Switcher. Pojawi się okno dialogowe Desktop Switcher, przedstawione na rysunku 6.2.

4. Wybierz za pomocą przełącznika

środowisko graficzne, które chcesz uruchamiać domyślnie.

5. Upewnij się, że opcja Change Only Applies

to Current Display jest wyłączona.

6. Kliknij OK.

Wskazówka  Więcej informacji na temat programu

Desktop Switcher znajdziesz w rozdziale 3.

Rysunek 6.2. Jeśli opcja Change Only Applies to Current Display jest wyłączona, zmiany wprowadzone w oknie dialogowym programu Desktop Switcher spowodują wybór domyślnie

109

Rozdział 6. uruchamianego środowiska graficznego.

Opcje logowania

110

Graficzne środowiska pracy

Dodawanie pozycji Desktop Switcher Jeśli w Twoim menu System nie ma pozycji Desktop Switcher, nie musi to wcale oznaczać, że nie zainstalowałeś go w systemie. Jeśli program Desktop Switcher został zainstalowany, możesz dodać go do menu System w następujący sposób:  Znajdź polecenie, powodujące wywołanie

programu Desktop Switcher.  Za pomocą programu Edytor menu dodaj

Rysunek 6.3. Za pomocą programu GnoRPM możesz sprawdzić, czy konkretny pakiet został zainstalowany.

wywołanie tego polecenia jako nowej pozycji Desktop Switcher w menu System.

Opcje logowania

Aby sprawdzić, czy program Desktop Switcher został zainstalowany, gdy brak odpowiadającej mu pozycji w menu System 1. Wywołaj główne menu Gnome. 2. Z menu System wybierz pozycję

GnoRPM. Zostanie wyświetlone okno dialogowe programu GnoRPM.

3. Z listy po lewej stronie wybierz i rozwiń

pozycję Desktops (widoczną pod User Interface), tak jak to przedstawiono na rysunku 6.3. Po prawej stronie okna zostaną wyświetlone dostępne pakiety, związane ze środowiskiem graficznym.

4. Podświetl pakiet o nazwie

switchdesk-gnome. 5. Kliknij przycisk Query, widoczny

na pasku narzędzi programu GnoRPM. Zostanie wyświetlone, przedstawione na rysunku 6.4, okno Package Info. Zakładając, że pakiet Desktop Switcher został wcześniej zainstalowany, zobaczysz w tym oknie opis programu oraz polecenie, powodujące jego uruchomienie.

6. Zapisz sobie pełną ścieżkę polecenia,

powodującego uruchomienie programu: /usr/bin/switchdesk-gnome.

Rysunek 6.4. W oknie Package Info odnajdziesz pełną ścieżkę, powodującą wywołanie programu.

7. Kliknij Close, aby zamknąć okno Package

Info. 8. Z menu Packages wybierz pozycję Quit,

aby zakończyć pracę programu GnoRPM.

Wskazówki  Jeśli znasz polecenie, które powoduje

uruchomienie programu Desktop Switcher, możesz je wprowadzać z poziomu okna terminala, programu Gnome File Manager bądź też dodać jako pozycję do głównego menu Gnome; o tym, jak to zrobić, przeczytasz w następnym podrozdziale.  Więcej informacji na temat zastosowań

programu GnoRPM znajdziesz w rozdziale 3.

111

Rozdział 6.

Aby dodać program Desktop Switcher do menu System 1. Upewnij się, że zalogowałeś się jako root. 2. Z głównego menu Gnome wybierz pozycję

Programy, Ustawienia, a następnie Edytor menu. Zostanie otwarte główne okno programu Edytor menu.

3. Na liście w lewej części okna znajdź i

podświetl pozycję System.

4. Kliknij przycisk Nowy element. Do menu Rysunek 6.5. Jeśli znasz polecenie, które wywołuje konkretny program, możesz dodać odpowiadającą mu pozycję do menu Gnome w Edytorze menu.

System zostanie dodana nowa pozycja, na razie bez opisu. Jej właściwości zostaną wyświetlone w prawej części okna dialogowego (tak jak na rysunku 6.5). 5. W zakładce Podstawowe wpisz w polu

Nazwa tekst Gnome Desktop Switcher. 6. W polu Polecenie wpisz pełne polecenie,

7. Kliknij Zapisz. 8. Zamknij okno Edytor menu. Od tej chwili

pozycja Desktop Switcher będzie już obecna w menu System.

Wskazówka  Dokładniejsze informacje na temat

posługiwania się programem Edytor menu Gnome znajdziesz w rozdziale 3.

112

Opcje logowania

które znalazłeś i zanotowałeś, uruchamiając program GnoRPM: /usr/bin/switchdesk-gnome

Graficzne środowiska pracy

Opcje w menu System Za pomocą opcji, które są zawarte w menu System, możesz spowodować zakończenie pracy komputera bądź ponowne jego uruchomienie.

Komentarz [KO3]: Tu i dalej sprawdzić

Aby ponownie uruchomić komputer 1. Gdy zobaczysz ekran logowania się

do systemu, kliknij Options. Zostanie wyświetlone menu podręczne, w którym znajdziesz pozycje Sessions, Languages oraz System. 2. Wybierz pozycję System, przesuwając

kursor myszy nad słowo System. Zobaczysz następne menu podręczne, zawierające dwie pozycje.

Opcje logowania

3. Kliknij na pozycji Reboot. Pojawi się okno

dialogowe, umożliwiające potwierdzenie decyzji o ponownym uruchomieniu komputera.

4. Kliknij Yes.

Wskazówka  Ta metoda jest odpowiednikiem wydania

polecenia: shutdown –r now.

Aby zakończyć pracę komputera 1. Gdy zobaczysz ekran logowania się

do systemu, kliknij Options. Zostanie wyświetlone menu podręczne, w którym znajdziesz pozycje Sessions, Languages oraz System. 2. Wybierz pozycję System, przesuwając

kursor myszy nad słowo System. Zobaczysz następne menu podręczne, zawierające dwie pozycje.

3. Kliknij na pozycję Halt. Pojawi się okno

dialogowe dla potwierdzenia decyzji o zakończeniu pracy komputera. 4. Kliknij Yes.

Wskazówka  Ta metoda jest odpowiednikiem wydania

113

Rozdział 6.

polecenia shutdown –h now.

Opcje dostępne w menu Languages

3. Kliknij pozycję French.

Język uruchamianej sesji możesz wybrać z długiej listy, wyświetlanej w menu podręcznym Languages. Wybrany przez Ciebie język wpłynie na wygląd komunikatów, które będą wyświetlane w menu, oknach dialogowych i na paskach narzędzi. Niestety, niektóre elementy środowiska w dalszym ciągu będą opisywane po angielsku.

5. Za pomocą klawisza Tab przenieś się

4. Wprowadź swój identyfikator użytkownika.

do pola, przeznaczonego do wprowadzania hasła. 6. Wprowadź swoje hasło. 7. Kliknij OK. Zostanie uruchomiona sesja, w

ramach której w wielu miejscach zamiast napisów po angielsku zostanie wyświetlone ich francuskie tłumaczenie (rysunek 6.6).

Aby uruchomić sesję w języku francuskim

Wskazówka

1. W ramach ekranu logowania się

 Gdy wybierzesz jakiś język, jest on

do systemu kliknij Options. Pojawi się menu podręczne, zawierające pozycje Sessions, Languages oraz System.

automatycznie przyjmowany jako domyślny dla następnych sesji, chyba że ponownie dokonasz wyboru.

2. Wybierz pozycję Languages, przesuwając

114

Opcje logowania

kursor myszy nad słowo Languages. Zobaczysz następne menu podręczne, zawierające długą listę dostępnych języków.

Graficzne środowiska pracy

Rysunek 6.6. Elementy środowiska graficznego zostaną opisane zgodnie z wybranym przez Ciebie językiem.

115

Rozdział 6.

Korzystanie ze środowiska Another Level (Fvwm)

Środowisko Another Level

Środowisko Another Level – często określane także mianem Fvwm – jest najprostszym i najmniejszym środowiskiem graficznym, dostarczanym wraz z szóstą edycją systemu Linux Red Hat. Będzie prawdopodobnie najbardziej wydajne na starszych komputerach, nie mających mocy obliczeniowej, a stosowanych obecnie. W takich warunkach możesz oczekiwać, że praca będzie szybsza i wygodniejsza niż w bardziej złożonych środowiskach X Window, takich jak Gnome bądź KDE, choć i tak nawet Gnome będzie pracowało na komputerze klasy 486 o wiele wydajniej niż na przykład Windows 98. Wygodną opcją zawartą w Fvwm jest bezpośrednie umieszczenie w menu wielu programów, służących do konfigurowania systemu.

Aby uruchomić Fvwm 1. Upewnij się, że Twój system został

skonfigurowany tak, by automatycznie uruchamiać tryb graficzny (środowisko X Window; patrz rozdziały 1. i 2.). 2. W oknie logowania się do systemu kliknij

Options. Z wyświetlonego menu podręcznego wybierz pozycję Sessions, a następnie Another Level.

3. Wprowadź swój identyfikator użytkownika

oraz hasło.

4. Kliknij OK. Zostanie uruchomione

środowisko Fvwm i pojawi się ekran podobny do przedstawionego na rysunku 6.7.

116

Komentarz [MK4]: szóstą czy siódmą ta obecna jest przecież siódma, chyba że było dostarczane już wcześniej?

Rysunek 6.7. Środowisko Another Level – określane także mianem Fvwm – jest najprostszym środowiskiem graficznym, dostarczanym wraz z szóstą edycją systemu Linux Red Hat.

Komentarz [MK5]: jak obok w tekście

Graficzne środowiska pracy

Aby skorzystać z menu Programs dostępnego w ramach Fvwm Kliknij prawym klawiszem myszy gdziekolwiek na pulpicie i z rozwiniętego menu wybierz pozycję Programs (rysunek 6.8).

Wskazówki  Aby uruchomić programy, służące Rysunek 6.8. Dostęp do menu Programs najłatwiej uzyskać, klikając prawym klawiszem myszy gdziekolwiek na pulpicie.

do konfigurowania i zarządzania systemem, wybierz z menu Programs pozycję Administration.

 Wyświetlone na rysunku 6.8 tło, które

Aby zakończyć pracę Fvwm 1. Kliknij na przycisku Start, widocznym

w lewym dolnym rogu okna Fvwm lub lewym klawiszem myszy na pulpicie. 2. Z wyświetlonego menu wybierz pozycję

Exit Fvwm. Pojawi się menu dodatkowe Realy Quit Fvwm?

3. Potwierdź swój wybór, klikając Yes,

Really Quit.

117

Środowisko Another Level

zawiera biura firmy Red Hat, naniesione na mapę świata, to efekt uruchomienia dostępnego w menu Amusements programu xearth.

Rozdział 6.

Korzystanie ze środowiska KDE Środowisko K Desktop Environment, określane także mianem KDE, jest czymś pośrednim pomiędzy Fvwm a Gnome. Nie jest tak ograniczone, jak Fvwm, jednakże brak mu części opcji, dostępnych w ramach Gnome. KDE jest dobrze znane użytkownikom poprzednich wersji systemu Linux Red Hat, gdyż było w nich domyślnym graficznym środowiskiem. Jeśli jednak dokładnie przyjrzysz się środowisku KDE, z pewnością odkryjesz kilka ciekawych i pożytecznych programów, których brakuje innym graficznym środowiskom pracy.

Aby uruchomić KDE

Środowisko KDE

1. Upewnij się, że Twój system został

skonfigurowany tak, by automatycznie uruchamiać tryb graficzny (środowisko X Window; patrz rozdziały 1. i 2.). 2. W oknie logowania się do systemu kliknij

Options. Z wyświetlonego menu podręcznego wybierz pozycję Sessions, a następnie KDE.

3. Wprowadź swój identyfikator użytkownika

oraz hasło.

4. Kliknij OK. Zostanie uruchomione

środowisko KDE i pojawi się ekran podobny do przedstawionego na rysunku 6.9.

118

Rysunek 6.9. KDE jest pełnym możliwości graficznym środowiskiem pracy.

Graficzne środowiska pracy

Centrum sterowania KDE (KDE Control Center) Wiele różnych opcji, związanych z wyglądem i zachowaniem się środowiska KDE, możesz skonfigurować za pomocą programu KDE Control Center.

Aby uruchomić program KDE Control Center 1. Kliknij na widocznym w lewym dolnym Rysunek 6.10. Wiele różnych opcji, związanych z wyglądem i zachowaniem się środowiska KDE, możesz skonfigurować za pomocą programu KDE Control Center.

rogu ekranu przycisku, opatrzonym dużą literą K. Zostanie wyświetlone menu K Start.

2. Wybierz z menu pozycję KDE Control

Center. Pojawi się, przedstawione na rysunku 6.10, okno dialogowe programu KDE Control Center.

3. Z widocznej w lewej części okna listy

Środowisko KDE

wybierz opcję, którą chciałbyś skonfigurować.

119

Rozdział 6.

Pakiet KOffice KOffice jest jednym z najnowszych pakietów, służących do pracy biurowej, przygotowanym i rozpowszechnianym całkowicie bezpłatnie (zgodnie z warunkami otwartej licencji GNU). KOffice podlega ciągłemu rozwojowi, co, niestety, oznacza, że nie wszystkie jego możliwości zostały już w pełni zaimplementowane i działają zgodnie z oczekiwaniami. W skład pakietu KOffice wchodzą:  KSpread – arkusz kalkulacyjny podobny

do Excela;  KPresenter – podobny do Powerpointa

Rysunek 6.11. Okno programu Konqueror może służyć do przeglądania plików, dostępnych zarówno na lokalnym dysku twardym, jak i w sieci Internet.

program, służący do przygotowywania prezentacji;

Środowisko KDE

 KIllustrator – program graficzny,

z założenia przypominający program CorelDraw;

 KWord – edytor do przetwarzania tekstów;  KDiagramm – program służący

do przygotowywania wykresów;  KFormula – edytor wyrażeń Komentarz [KO6]: Tu fragment o pobieraniu KOffice – usunięty, bo weszło do dystrybucji.

matematycznych (zobacz rysunek 6.12).

Aby opuścić środowisko KDE 1. Kliknij na widocznym w lewym dolnym

rogu ekranu przycisku, opatrzonym dużą literą K. Zostanie wyświetlone menu K Start.

2. Wybierz z menu pozycję Logout.

Pojawi się okno dialogowe Logout.

3. Kliknij Logout, potwierdzając Twój

wybór.

Rysunek 6.12. KOffice jest pełnowartościowym pakietem biurowym.

120

Środowisko KDE

Graficzne środowiska pracy

Korzystanie z menu środowisk Another Level oraz KDE w czasie pracy z Gnome Większość z dostępnych w KDE oraz Another Level menu może być wywołana bezpośrednio z poziomu środowiska Gnome.  Aby wywołać menu dostępne

w Another Level, wybierz z głównego menu Gnome pozycję Another Level.

 Aby wywołać menu dostępne w KDE,

wybierz z głównego menu Gnome pozycję KDE.

121

Rozdział 6.

Modyfikacje kont i grup użytkowników

Modyfikacje kont i grup użytkowników

W systemach uniksowych – a do takich należy również Linux – każdy plik oraz proces (tu przez proces rozumie się uruchomiony program) jest czyjąś własnością. Właściciel pliku bądź procesu ma wszelkie uprawnienia z nim związane. Jedynym użytkownikiem, który może przejąć te uprawnienia, jest administrator systemu, znany Ci jako root. Każdy plik jest własnością konkretnego użytkownika oraz grupy użytkowników. Zarówno właściciel indywidualny, jak i grupowy może tak zmodyfikować uprawnienia dostępu do pliku, by nikt poza nimi nie miał prawa do odczytu lub zapisu pliku. W świeżo zainstalowanym systemie znajdziesz identyfikatory pewnych użytkowników oraz grup, które nie odpowiadają żadnym faktycznym użytkownikom systemu. Są to:  daemon – wykorzystywany jako właściciel

i grupa dla procesów programów systemowych;  bin –jest właścicielem większości

katalogów i plików, zawierających polecenia i programy systemowe;

 sys – grupa, której członkowie są

właścicielami takich elementów systemu, jak pliki wymiany oraz obraz pamięci komputera;

 nobody – jest nazwą użytkownika, który

nie musi – bądź nie powinien –mieć żadnych specjalnych uprawnień systemowych.

Zwykle te niezwiązane z ludźmi konta pozostają zablokowane (czyli nie można się za ich pomocą zalogować do systemu). Dokonuje się tego, umieszczając w pliku, który przechowuje hasła, w miejscu hasła pojedynczą gwiazdkę.

122

Łączenie identyfikatorów użytkowników ludzi w grupy pomaga zapewnić im wygodny wspólny dostęp do plików, nad którymi razem pracują, wspólnych dla procesu logowania się do systemu, nie ograniczając im przy tym prawa do blokowania dostępu do pewnych plików. Identyfikatory użytkowników oraz grup można modyfikować ręcznie, zmieniając odpowiednie pliki konfiguracyjne. Jak to zrobić, wyjaśnię w rozdziale 10. Na szczęście, dzięki Gnome nie musisz dokonywać tych modyfikacji ręcznie; w celu dodawania i modyfikacji identyfikatorów możesz skorzystać z narzędzia o nazwie Linuxconf.

Graficzne środowiska pracy

Aby dodać nowy identyfikator użytkownika 1. Zaloguj się do systemu jako root lub

skorzystaj z opisanego w rozdziale 1. polecenia su root, aby tymczasowo rozszerzyć swoje uprawnienia. 2. Uruchom program Linuxconf, wybierając

z menu głównego Gnome pozycję Programy, System, a następnie LinuxConf.

3. Przewiń widoczną w lewej części okna

listę, aż znajdziesz pozycję User Accounts.

4. Kliknij Normal, aby rozwinąć listę

zagnieżdżoną.

5. Wybierz widoczną pod Normal pozycję

User accounts. W prawej części okna zostaną wyświetlone informacje na temat identyfikatorów użytkowników (podobnie jak na rysunku 6.13).

6. Kliknij Add. Spowoduje to przejście do

zakładki User Account Creation (widocznej na rysunku 6.14).

7. Jako minimum musisz wprowadzić

identyfikator nowego użytkownika oraz związany z nim opis (Full name).

8. Kliknij prawym klawiszem myszy na

Rysunek 6.14. W zakładce User Account Creation powinieneś wpisać dane, określające nowy identyfikator użytkownika.

widocznej z prawej strony pola Group strzałce i z rozwiniętej listy dostępnych grup wybierz tę, do której ma należeć nowo utworzone konto. 9. Kliknij na zakładce Privileges, aby

wyświetlić listę dodatkowych uprawnień, które można przyznać nowemu użytkownikowi.

10. Zdecyduj, które uprawnienia chcesz nadać

nowemu użytkownikowi.

11. Kliknij OK, aby zaakceptować dane,

dotyczące nowego użytkownika.

(dalej...)

123

Modyfikacje kont i grup użytkowników

Rysunek 6.13. Z zakładki User Accounts korzystasz, gdy chcesz dodać nowy identyfikator użytkownika bądź poprawić dane już istniejącego identyfikatora.

Rozdział 6.

Rysunek 6.15. Dzięki zakładce Privileges możesz określić dodatkowe uprawnienia, jakie będą dostępne z poziomu nowo tworzonego identyfikatora użytkownika. 13. Kliknij OK. Wyświetlone zostanie okno

Komentarz [MK7]: brak punktu 12. lub pomyłka w numerowaniu

dialogowe Changing Password, widoczne na rysunku 6.16. 14. W polu New UNIX Password wprowadź

hasło, związane z nowo utworzonym użytkownikiem.

15. Kliknij OK. Nowo utworzony identyfikator

użytkownika pojawi się na liście obecnych w systemie identyfikatorów (rysunek 6.17).

Rysunek 6.16. Każdemu nowemu identyfikatorowi należy przyporządkować hasło.

16. Uruchom program File Manager i upewnij

Modyfikacje kont i grup użytkowników

się, że został utworzony katalog domowy użytkownika (rysunek 6.18).

Wskazówki  Bądź bardzo ostrożny, jeśli chodzi

o nadawanie uprawnień administratora nowo tworzonym identyfikatorom użytkowników w systemach wieloużytkownikowych.

 Możesz poprawić informacje, związane

z identyfikatorem użytkownika, klikając na nim na liście obecnych w systemie identyfikatorów.

 Możesz samodzielnie podać położenie

katalogu domowego dla nowo tworzonego 124

Rysunek 6.17. Pomyślne dodanie identyfikatora użytkownika kończy się wyświetleniem go na liście identyfikatorów, obecnych w systemie.

Graficzne środowiska pracy

identyfikatora użytkownika bądź zaakceptować katalog, sugerowany przez system (wedle grupy, do której został zakwalifikowany użytkownik). Więcej informacji na ten temat znajdziesz w następnym podrozdziale.

Rysunek 6.18. Położenie katalogu domowego użytkownika można określać samodzielnie bądź przyjąć proponowane na podstawie grupy, do której zakwalifikowano użytkownika.

Aby dodać grupę 1. W programie Linuxconf przejdź do okna

User Accounts i wybierz zakładkę User Groups (zgodnie z rysunkiem 6.19).

2. Kliknij Add. Przejdziesz do zakładki

Group Specification, widocznej na rysunku 6.20. 3. W polu Group Name wprowadź nazwę

dodawanej grupy. 4. Kliknij na Directories. Przejdziesz do

zakładki Directories, widocznej na rysunku 6.21.

5. Jeśli chcesz, aby każdy nowo utworzony

użytkownik miał katalog domowy, oparty na swoim identyfikatorze, zaznacz opcję Different directory for each member.

6. Wprowadź ścieżkę do katalogu dodawanej

grupy użytkowników.

7. Kliknij Accept. Jeśli podany przez Ciebie

katalog nie istnieje, pojawi się pytanie, czy chcesz go utworzyć.

Wskazówki  Już wprowadzone informacje na temat Rysunek 6.20. Zakładka Group Specification służy do wprowadzania informacji na temat nowych grup.

grupy możesz poprawić, gdy klikniesz na odpowiednim identyfikatorze, widocznym na liście zakładki User Groups.

 Bądź bardzo ostrożny, gdy edytujesz czy

kasujesz informacje, związane

125

Modyfikacje kont i grup użytkowników

Rysunek 6.19. Po wybraniu zakładki User Groups możesz dodawać nowe grupy bądź modyfikować dane na temat już istniejących.

Rozdział 6.

z identyfikatorami bądź grupami, które nie są przeznaczone dla ludzi. Są one istotną częścią systemu i ich modyfikacja może niekorzystnie wpłynąć na jego pracę.

Rysunek 6.21. Jeśli zaznaczysz opcję Different directory for each member, podczas tworzenia nowego identyfikatora użytkownika system wykorzysta do budowy ścieżki jego katalogu domowego połączenie wpisanego tu katalogu i samego identyfikatora.

Aby zmienić hasło administratora 1. W programie Linuxconf przejdź do pozycji

User Accounts i wybierz z rozwiniętej listy podrzędnej pozycję Change Root Password (zgodnie z rysunkiem 6.22).

2. W wyświetlonym oknie dialogowym

wprowadź nowe hasło administratora.

Modyfikacje kont i grup użytkowników

3. Hasło musi mieć minimum sześć znaków.

Jeśli zawiera ono jakieś słowo dostępne w słowniku systemowym, zostanie wyświetlone ostrzeżenie, że to nie jest zbyt dobre hasło administratora. Jednak do Ciebie należy wybór, czy chcesz je zaakceptować czy też zmodyfikować. Dla potwierdzenia konieczne będzie ponowne wprowadzenie hasła (w celu wyeliminowania ewentualnych literówek).

126

Rysunek 6.22. Jeśli chcesz zmienić hasło administratora systemu, wybierz z widocznego po lewej stronie menu pozycję Change Root Password.

Graficzne środowiska pracy

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Uruchamiać i kończyć pracę

w środowiskach Another Level oraz KDE.

 Korzystać z programu Desktop Switcher

w celu określenia domyślnie uruchamianego środowiska graficznego.

 Instalować program Desktop Switcher.  Korzystać z menu Sessions, które jest

dostępne na głównym ekranie logowania się do systemu..

 Korzystać z menu System, które jest

dostępne na głównym ekranie logowania się do systemu.

 Korzystać z menu Languages, które jest

dostępne na głównym ekranie logowania się do systemu..

 Dodawać nowe konta użytkowników,

modyfikować parametry kont istniejących i przypisywać użytkowników do grup, korzystając ze środowiska Gnome.

 Definiować nowe grupy użytkowników i

modyfikować grupy istniejące za pomocą środowiska Gnome.

 Zmieniać hasło administratora (roota).

127

Podsumowanie

 Uruchamiać pakiet KOffice.

Rozdział 6.

128

Graficzne środowiska pracy

129

Programy środowiska Gnome

7

Oprócz samego środowiska Gnome wraz z dystrybucją Red Hat w wersji 7.1 dostarczane jest wiele użytecznych programów. Wśród nich znajdziesz:  Terminarz – program do organizacji zajęć,  GnomeCard – program przechowujący dane adresowe,  Gnotepad+ – edytor tekstu,  Gnumeric – prosty arkusz kalkulacyjny,  GtimeTracker – program do zarządzania projektami.

W tym rozdziale wyjaśnię, jak z tych programów korzystać.

W dystrybucji Red Hat znajdziesz także wiele programów dodatkowych. W tym rozdziale zajmę się tylko dwoma:  Gimp – program do przetwarzania i obróbki grafiki,  xPDF – program do przeglądania plików w formacie Adobe Acrobat.

Opowiem także, jak korzystać z programu lynx – tekstowej przeglądarki stron WWW, oraz wspomnę o niektórych możliwościach pakietu Netscape Communiactor Suite for Linux. Wszystkie opisane w tym rozdziale programy są instalowane domyślnie w przypadku, gdy podczas instalacji systemu wybrana zostanie opcja Workstation (stacja robocza) bądź Server (serwer). Ich obecność w systemie zainstalowanym indywidualnie zależy od podjętej przez Ciebie decyzji. Zawsze jednak za pomocą programu GnoRPM możesz je doinstalować z płyty CD-ROM dołączonej do tej książki (szczegóły związane z instalacją systemu zostały opisane w rozdziałach 1 i 2).

127

Programy środowiska Gnome

Powinieneś jednak mieć na uwadze, że pomimo, iż programy te są wyposażone w wiele użytecznych opcji i na dodatek są za darmo, niestety, nie posiadają żadnego wsparcia technicznego ze strony jakiejś firmy. W rezultacie, choć same programy pracują stabilnie, nie wszystkie zawarte w nich opcje zostały w pełni zaimplementowane.

Rozdział 7.

Gnome Calendar

Korzystanie z programu Terminarz Program Gnome Calendar (Terminarz) – autorstwa Miguela de Iscaza, Frederico Mena oraz Arturo Espinosa – pozwala na dokonywanie rezerwacji terminów związanych ze spotkaniami, automatyzację powtarzających się elementów oraz na ustawianie alarmów. Terminy swoich spotkań możesz przeglądać w ramach dnia, tygodnia bądź miesiąca. Jeśli chcesz, możesz nawet na pojedynczym ekranie wyświetlić wszystkie zarezerwowane na najbliższy rok terminy spotkań. Linux został zaprojektowany jako system do pracy wielu użytkowników. Skutkiem tego było przyjęcie założenia, że każdy z użytkowników posiada własne pliki, dane dotyczące konfiguracji programów oraz prywatne programy. Zgodnie z tą filozofią, logiczne było przyjęcie tezy, że każdy z użytkowników może chcieć skorzystać z kalendarza. Dla rozróżnienia kalendarzy użytkowników są one nazywane zgodnie z pełnym opisem identyfikatora użytkownika wprowadzanym podczas dodawania go do systemu, na przykład Harold Davis – terminarz (więcej informacji na temat dodawania nowych identyfikatorów użytkowników za pomocą programu Linuxconf znajdziesz w rozdziale 6). Dodatkowo, każdy z użytkowników może przechowywać kilka różnych (swoich) kalendarzy.

Rysunek 7.1. Program Terminarz służy do śledzenia terminów spotkań i zadań do wykonania.

Rysunek 7.2. Wygląd wyświetlanych stron kalendarza możesz modyfikować za pomocą widocznych w oknie Terminarz Preferencje opcji.

Aby uruchomić Terminarz Z głównego menu Gnome wybierz pozycję Aplikacje, a następnie Terminarz. Spowoduje to uruchomienie programu Terminarz (rysunek 7.1).

Aby zmienić sposób wyświetlania czasu 1. W uruchomionym programie Terminarz

wybierz z menu Ustawienia pozycję Preferencje. Zostanie wyświetlone okno dialogowe Preferencje, widoczne na rysunku 7.2.

128

2. Korzystając z dostępnych opcji dostosuj

sposób wyświetlania czasu do własnych potrzeb.

3. Kliknij na OK bądź Zastosuj, aby

zatwierdzić zmiany i zamknąć okno dialogowe.

Programy środowiska Gnome

Aby dokonać rezerwacji terminu 1. Kliknij na dostępny na pasku narzędzi

programu Terminarz klawisz Nowy. Spowoduje to otwarcie widocznego na rysunku 7.3 okna dialogowego Utwórz nowy termin. 2. W polu Opis wprowadź opis zdarzenia,

który zostanie wyświetlony w kalendarzu.

3. W polu Czas wprowadź datę

Rysunek 7.3. Nowe pozycje w terminarzu wprowadzisz w ramach okna dialogowego Utwórz nowy termin.

przewidywanego rozpoczęcia i zakończenia spotkania. Możesz wprowadzić te daty za pomocą klawiatury bądź klikając na klawisze Kalendarz oraz Czas.

4. Jeśli chcesz, by rezerwacja objęła cały

dzień, zaznacz pole Wydarzenie całodniowe.

5. Jeśli chcesz, by zdarzenie było

6. Kliknij na klawisz OK. Jeśli skonfigurowałeś

jakiś alarm, zostanie on uruchomiony zgodnie z określoną przez Ciebie godziną. Na rysunku 7.4 możesz zobaczyć, jak wygląda informacja obwieszczająca nadejście alarmu.

Aby odwołać rezerwację 1. W uruchomionym programie Terminarz na

stronie wyświetlającej zarezerwowane terminy kliknij prawym klawiszem myszy rezerwację, którą chcesz odwołać.

Wskazówka  Jeśli rezerwacja jest okresowa, wówczas

2. Z wyświetlonego menu podręcznego

wybierz pozycję Usuń ten termin.

pojawi się pytanie, czy chcesz skasować wszystkie jej wystąpienia czy tylko wybrane pojedyncze.

129

Gnome Calendar

Rysunek 7.4. Wpisane do kalendarza pozycje mogą powodować uruchomienie alarmu wyświetlającego na ekranie wiadomość (inne rodzaje alarmów odgrywają dźwięki, uruchamiają określone wcześniej programy lub automatycznie wysyłają pocztę elektroniczną).

obwieszczane alarmem, zaznacz typ alarmu, który Cię interesuje. Jeśli wybierzesz Komunikat, informacja na temat alarmu zostanie wyświetlona na ekranie. Wybranie pozycji Dźwięk spowoduje dźwiękowe obwieszczenie alarmu. Alarm może także spowodować uruchomienie jakiegoś programu (Program) bądź wysłanie pod zdefiniowany przez Ciebie adres e-mail listu powiadamiającego.

Rozdział 7.

130

Programy środowiska Gnome

Rezerwacje cykliczne Rezerwacje cykliczne (okresowe) mogą być przydatne w przypadku zdarzeń, które cyklicznie się powtarzają. Przykładem takich rezerwacji są zmiany taśm z kopiami zapasowymi serwera, które winny być wykonywane codziennie.

Aby wprowadzić rezerwację cykliczną 1. Wywołaj okno dialogowe Utwórz nowy

termin i wprowadź w ramach zakładki Ogólny informacje na temat rezerwacji (podobnie jak to przedstawiono na rysunku 7.5).

2. Kliknij na zakładkę Powtarzalność.

Rysunek 7.5. Aby utworzyć rezerwację cykliczną, rozpocznij od stworzenia rezerwacji jednorazowej.

Pojawią się opcje związane z rezerwacją okresową (widoczne na rysunku 7.6).

Gnome Calendar

3. Korzystając z wyświetlonych opcji określ,

jak często ma być dokonywana rezerwacja, kiedy zaprzestać dokonywania rezerwacji oraz czy są jakieś wyjątki od określonych reguł. Przykładowym wyjątkiem może być automatyczne dodawanie rezerwacji terminu przeznaczonego na zebranie oprócz dnia 14 lutego (Walentynki).

4. Kliknij na klawisz OK.

Aby wybrać konkretną datę 1. Kliknij na klawisz Przejdź widoczny na

pasku narzędzi programu Terminarz. Zostanie wyświetlone okno dialogowe Przejdź do daty widoczne na rysunku 7.7.

Rysunek 7.6. Określenia czasu trwania rezerwacji powtarzającej się dokonasz po przełączeniu się do zakładki Powtarzalność.

2. Wprowadź rok, miesiąc i dzień.

Po wprowadzeniu daty zostanie wyświetlona strona kalendarza na jej temat.

Wskazówka  Aby przejść do strony opisującej aktualną

datę, naciśnij klawisz Przejdź do dnia dzisiejszego.

Rysunek 7.7. Za pomocą okna dialogowego Go To Date możesz w łatwy sposób przenieść się do konkretnej, wybranej przez Ciebie daty.

131

Rozdział 7.

Aby przejrzeć rezerwacje terminów w ramach pojedynczego tygodnia W oknie głównym programu Terminarz wybierz zakładkę Widok tygodniowy. Zostanie wyświetlone okno Widok tygodniowy, widoczne na rysunku 7.8.

Wskazówka  Aby wyświetlić rezerwacje w ramach

miesiąca oraz roku, skorzystaj z zakładek Widok miesięczny oraz Widok roczny.

Aby zapisać dane wprowadzone do kalendarza Rysunek 7.8. Dzięki zakładkom Widoki możesz przeglądać rezerwacje w ramach pojedynczego dnia, tygodnia, miesiąca czy też roku.

Z głównego menu programu Terminarz wybierz pozycję Zapisz.

Wskazówka domyślnie nadawana nazwą, wybierz z menu Plik pozycję Zapisz jako, a następnie wprowadź własną nazwę kalendarza (tak jak to przedstawiono na rysunku 7.9).

Aby utworzyć nowy kalendarz 132

Gnome Calendar

 Aby zapisać kalendarz pod inną niż

Programy środowiska Gnome Z menu Plik programu Terminarz wybierz pozycję Nowy terminarz (zgodnie z rysunkiem 7.10).

Rysunek 7.9. Możesz zapisać więcej niż jeden plik zawierający kalendarz, jednakże jedynie ten określony opisem Twojego użytkownika będzie otwierany automatycznie.

Rysunek 7.10. Aby utworzyć nowy kalendarz, wybierz z menu Plik pozycję Nowy terminarz.

133

Rozdział 7.

GnomeCard

Korzystanie z programu GnomeCard Program GnomeCard łączy w sobie funkcjonalność książki adresowej oraz elektronicznej wersji wizytownika. Informacja wprowadzana w ramach programu GnomeCard jest zapisywana w powszechnie stosowanym standardzie vCard, służącym automatyzowaniu wymiany informacji adresowych między programami korespondencyjnymi, do organizowania czasu (PIM) oraz między palmtopami (określanymi często mianem Personal Digital Assistant – PDA), telefonami komórkowymi i wieloma innymi. Organizacja Internet Mail Consortium określa format informacji zawartych w formacie vCard oraz promuje jego stosowanie. Szczególnie ważną cechą standardu vCard jest fakt, że informacje są w nim zapisywane w formacie zwykłego tekstu, co pozwala na ich łatwy odczyt i modyfikację w wielu programach. Jeśli interesują Cię szczegółowe informacje na temat samego formatu vCard, znajdziesz je w internetowym serwisie Internet Mail Consortium, pod adresem http://www.imc.org/pdi/.

Rysunek 7.11. Program GnomeCard wyświetla po prawej stronie pełne dane wybranej wizytówki, zaś po lewej ich podsumowanie.

Aby uruchomić program GnomeCard Z głównego menu Gnome wybierz pozycję Aplikacje a następnie GnomeCard. Spowoduje to otwarcie przedstawionego na rysunku 7.11 głównego okna dialogowego programu GnomeCard.

Rysunek 7.12. Okno dialogowe z wieloma zakładkami służy do wprowadzania i poprawiania informacji związanych z konkretną wizytówką.

Wskazówki  Po uruchomieniu programu GnomeCard

zobaczysz podzielone na dwie części okno dialogowe. W prawej są wyświetlane pełne dane na temat aktualnie wybranej wizytówki. Po lewej wyświetlana jest lista skróconych informacji na temat wprowadzonych wizytówek. Możesz samodzielnie zdecydować, które z zawartych w pełnym opisie informacji pojawią się jako kolumny w opisie skróconym (więcej szczegółów na temat, jak tego dokonać, znajdziesz w dalszej części tego rozdziału).

134

 Przy pierwszym uruchomieniu programu

GnomeCard w ramach listy nie pojawi się żadna wizytówka.

Programy środowiska Gnome

Aby dodać wizytówkę 1. W programie GnomeCard kliknij

na klawisz Dodaj. Spowoduje to przejście do zakładki Dane osobowe (widocznej na rysunku 7.12).

2. Na razie pozostaw pole Zapisz jako puste

(pole to jest potem wykorzystywane jako nazwa wizytówki. 3. Wprowadź imię, nazwisko, nazwę firmy,

Rysunek 7.13. Dzięki zakładce Adresy możesz wprowadzać informacje na temat adresów związanych z konkretną wizytówką.

adres e-mail oraz pozostałe znane Ci informacje, które chciałbyś zapisać. Aby zapisać wprowadzone dane pod nazwą taką, jak imię i nazwisko opisywanej osoby, naciśnij klawisz Pobierz z nazwiska. Spowoduje to przepisanie odpowiednich informacji do pola Zapisz jako.

4. Kliknij na klawisz Zastosuj, aby zapisać

wprowadzone informacje. z adresami (widocznej na rysunku 7.13). 6. Wprowadź dane na temat adresu

domowego osoby, którą opisujesz.

7. Wybierz, widocznym z prawej strony okna

przełącznikiem, pozycję Work (praca). Pojawią się pola pozwalające Ci wprowadzić dane na temat adresu firmy, w której pracuje dana osoba (przykład znajdziesz na rysunku 7.14).

Rysunek 7.14. Dzięki widocznemu w prawej części okna dostępnego w ramach zakładki Adresy przełącznikowi możesz wprowadzać wiele różnych adresów związanych z konkretną wizytówką.

8. Gdy już wprowadzisz wszystkie

informacje, kliknij klawisz Zastosuj. 9. Jeśli chcesz, wprowadź, korzystając

z pozostałych zakładek, dodatkowe informacje na temat opisywanej osoby. Gdy zakończysz wprowadzanie danych, kliknij na klawisz Zastosuj, aby zapisać zebrane informacje.

10. Po wykonaniu opisanych wyżej czynności

kliknij na klawisz Zamknij. Po prawej stronie okna pojawi się komplet wprowadzonych przez Ciebie informacji, zaś po lewej ujrzysz ich podsumowanie (podobne do widocznego na rysunku 7.15). 135

GnomeCard

5. Kliknij na Adresy, aby przejść do zakładki

Rozdział 7.

Rysunek 7.15. Pełne dane dotyczące konkretnej wizytówki zostaną wyświetlone po prawej stronie, zaś po lewej ujrzysz ich podsumowanie.

Wskazówki  Dane wprowadzone w widocznym

w ramach zakładki Opis polu Komentarz będą widoczne podczas wyświetlania informacji pochodzących z wizytówki jako notatka (memo).

 Jeśli nie zmodyfikowałeś nagłówków kolumn

widocznych w liście podsumowań wizytówek, domyślnie zostaną one posortowane wedle pola Nazwa karty (pobranego z Zapisz jako). Jeżeli więc podczas wprowadzania danych pozostawisz puste pole Zapisz jako, nie będzie ona miała żadnego opisu w kolumnie Nazwa karty listy podsumowań.

Aby odnaleźć wizytówkę

GnomeCard

1. Kliknij na widoczny na pasku zadań

klawisz Znajdź. Spowoduje to wyświetlenie pokazanego na rysunku 7.16 okna dialogowego Wyszukiwanie karty.

2. Wprowadź ciąg znaków, którego szukasz. 3. Kliknij na klawisz Znajdź.

Aby usunąć wizytówkę 1. W ramach listy podsumowań kliknij

prawym klawiszem myszy na wybraną do skasowania wizytówkę.

136

Rysunek 7.16. Możesz przeszukiwać wprowadzone już dane za pomocą okna Wyszukiwanie karty.

Programy środowiska Gnome 2. Z menu podręcznego wybierz opcję Usuń.

Wskazówka  Bądź ostrożny! Gdy usuwasz wizytówkę,

nie zostanie wyświetlone żadna dodatkowa prośba o potwierdzenie zamiaru usunięcia. A po usunięciu wizytówki nie można już odzyskać skasowanych danych!

Aby poprawić wprowadzone dane 1. W liście podsumowań kliknij prawym

klawiszem myszy na wybraną wizytówkę.

2. Z menu podręcznego wybierz opcję

Edytuj. Spowoduje to wyświetlenie okna dialogowego Dane osobowe zawierającego wypełnione pola opisujące wizytówkę.

3. Zmodyfikuj dane. 4. Zapisz wprowadzone zmiany, klikając

na klawisz Zastosuj lub OK. Rysunek 7.17. W oknie Układ możesz określić, które kolumny i w jakiej kolejności powinny być wyświetlane w liście podsumowującej informacje zawarte w wizytówkach.

Aby zmienić sposób sortowania listy podsumowań Kliknij nagłówek kolumny, względem której ma odbywać się sortowanie. Wizytówki zostaną posortowane według wybranej przez Ciebie kategorii.

1. Z menu Ustawienia wybierz pozycję

Preferencje. Zostanie wyświetlone okno dialogowe Układ (rysunek 7.17).

2. Za pomocą widocznych na środku okna

klawiszy zmodyfikuj, zgodnie ze swoimi upodobaniami, ilość i kolejność wyświetlanych w podsumowaniu kolumn.

137

GnomeCard

Aby zmienić treść wyświetlanych w liście podsumowania kolumn

Rozdział 7.

138

Programy środowiska Gnome

Korzystanie z programu Gnotepad+ Gnotepad+ jest łatwym w obsłudze, jednakże pełnym użytecznych opcji edytorem tekstu. Jest on jednak o wiele bardziej podobny do uproszczonego narzędzia klasy Microsoft Word (czy, powiedzmy, Wordpad) niż do oszczędnego w funkcjach programu Windows Notepad.

Gnotepad+

Możesz w łatwy sposób wpływać na krój liter oraz sposób formatowania tekstu. Dodatkowo, za jego pomocą możesz modyfikować pliki tekstowe – choć nie jest to edytor przygotowywany z myślą o programistach. Jest on jednak bardzo wszechstronny – pozwala (choć nie w trybie WYSIWYG) edytować i oglądać na kilka sposobów pliki HTML. Pomimo że Gnotepad+ jest wspaniałym narzędziem, jeśli szukasz prawdziwego programu do przetwarzania tekstów, powinieneś zainteresować się pakietem Corel WordPerfect for Linux lub StarOffice. Szczegółowe informacje na temat programu Gnotepad+ (którego pierwszym autorem był Andy Kahn) znajdziesz w Internecie pod adresem: http://ack.netpedia.net/gnp/ Z uwagi na fakt, że większość zawartych w programie Gnotepad+ opcji, takich jak otwieranie i zapisywanie dokumentów oraz zmiana kroju czcionki, jest wręcz intuicyjnie łatwa do wykonania, nie będę ich tu opisywał.

Wskazówka  Jeśli program Gnotepad nie jest

zainstalowany w Twoim systemie, zainstaluj go za pomocą programu GnoRPM (pakiet z tym programem umieszczony jest na płycie PowerTools).

Aby uruchomić program Gnotepad+ Z głównego menu Gnome wybierz pozycję Aplikacje, a następnie Gnotepad+. 139

Rozdział 7. Spowoduje to wyświetlenie okna głównego programu Gnotepad+.

Aby utworzyć dokument HTML 1. W uruchomionym programie Gnotepad+

wybierz z menu Options pozycję Toolbar (tak jak to przedstawiono na rysunku 7.18.) i zaznacz opcję HTML Toolbar.

2. Podczas tworzenia dokumentów zapisanych

Rysunek 7.18. Pliki HTML łatwiej tworzyć, korzystając ze specjalnego paska narzędzi.

w HTML możesz wykorzystać do wstawiania odpowiednich znaczników pasek narzędzi HTML (widoczny jako drugi od góry na rysunku 7.19).

3. Aby sprawdzić, jak będzie wyglądał

tworzony dokument, wybierz z menu Plik pozycję View HTML. 4. Docelowy układ tworzonych dokumentów

możesz obejrzeć, korzystając z wbudowanego w Gnotepad+ modułu do ich przeglądania bądź za pomocą przeglądarki Netscape Navigator.

Rysunek 7.20. Stworzone przy pomocy programu Gnotepad+ dokumenty HTML możesz obejrzeć, korzystając z wbudowanej przeglądarki bądź za pomocą przeglądarki Netscape.

140

Gnotepad+

Rysunek 7.19. Klikając na klawisze widoczne na pasku narzędzi HTML, możesz w łatwy sposób otwierać i zamykać znaczniki HTML.

Programy środowiska Gnome

Korzystanie z arkusza kalkulacyjnego Gnumeric Program Gnumeric jest światowej klasy arkuszem kalkulacyjnym, jednak również podlega ciągłemu rozwojowi. Innymi słowy, jest już bardzo, bardzo dobry, jednak w dalszym ciągu nie wszystkie funkcje w pełni działają. Do najważniejszych jego zalet należy bogactwo i efektywność bibliotek funkcji oraz otwarta architektura pozwalająca na stosowanie rozszerzeń typu plug-in oraz bezpośrednia obsługa formatu XML. Prace nad modułem importu oraz eksportu plików zapisanych w formacie Microsoft Excel trwają.

Rysunek 7.21. Po uruchomieniu arkusza kalkulacyjnego Gnumeric zobaczysz nowy, pusty arkusz.

Program Gnumeric jest wyposażony w doskonałą dokumentację.

Gnumeric

Pierwotnym twórcą programu był Miguel de Icaza. Więcej na temat samego programu możesz poczytać w Internecie na stronie: http://ack.netpedia.net/gnp/

Aby uruchomić program Gnumeric Z głównego menu Gnome wybierz pozycję Aplikacje, a następnie Gnumeric. Pojawi się główne okno programu Gnumeric zawierające nowy, pusty arkusz (takie jak na rysunku 7.21).

Aby w ramach komórki skorzystać z funkcji

Rysunek 7.22. Aby wprowadzić funkcję w ramach komórki, wybierz odpowiednią komórkę i wprowadź funkcję w polu wprowadzania danych.

1. Wybierz komórkę arkusza, w ramach której

chciałbyś zastosować funkcję (rysunek 7.22).

2. W polu wprowadzania danych wprowadź

znak „=” , a następnie funkcję oraz jej argumenty. Przykładowo, aby w komórce C4 umieścić sumę zawartości komórek A1 oraz B1 wprowadź =sum(A1,B1). 3. Kliknij na klawisz Akceptuj (to ten

widoczny po lewej stronie pola wprowadzania danych, oznaczony zagiętą strzałką). W komórce pojawi się obliczony wynik funkcji. 141

Rozdział 7.

Automatyczne wypełnianie Automatyczne wypełnienie zawartości kolumny możesz osiągnąć, rozciągając komórkę za widoczny w jej prawym dolnym rogu kwadrat. Program Gnumeric spróbuje wówczas ustalić, w jaki sposób należy wypełnić kolejne komórki. Przykładowo – jeśli rozciągana komórka zawierała wywołanie funkcji, takiej jak w poprzednim przykładzie, nowo wypełniane komórki będą zawierać identyczną funkcję. Rysunek 7.23. Aby automatycznie wypełnić zawartość kolumny, rozciągnij komórkę w dół kolumny, korzystając z widocznego w prawym dolnym rogu kwadratu.

Aby automatycznie wypełnić zawartość komórek w kolumnie: 1. Za pomocą widocznego w prawym dolnym

rogu kwadratu komórki początkowej rozciągnij ją na komórki, które zamierzasz automatycznie wypełnić (tak jak na rysunku 7.23).

2. Zwolnij klawisz myszy. Zawartość

Wskazówka  Zwróć uwagę, że zawartość komórki C8

Rysunek 7.24. Wszystkie komórki w kolumnie zostaną odpowiednio wypełnione po zwolnieniu klawisza myszy.

142

została określona jako =sum(A4,B4) (zobacz rysunek 7.24). Jest to ta sama funkcja, co w komórce kopiowanej, jednak jej parametry zostały odpowiednio dostosowane. Pozostałe komórki również zawierają funkcję sum z odpowiednio zmodyfikowanymi parametrami, na przykład komórka C9 zawiera wywołanie funkcji =sum(A5,B5).

Gnumeric

zaznaczonych komórek zostanie wypełniona w oparciu o treść komórki, która posłużyła za wzorzec wypełnienia (zgodnie z rysunkiem 7.24).

Programy środowiska Gnome

Aby uzyskać dokładniejsze informacje na temat funkcji dostępnych w programie Gnumeric 1. Z menu Pomoc programu Gnumeric

wybierz pozycję Gnumeric Function Reference. Zostanie uruchomiona przeglądarka pomocy wyświetlająca odpowiedni plik (tak, jak to przedstawiono na rysunku 7.25).

2. Aby dowiedzieć się czegoś więcej na temat

konkretnej funkcji, kliknij na odpowiadającym jej odnośniku.

Wskazówka

Rysunek 7.25. Pomoc na temat programu Gnumeric.

Gnumeric

 Poszczególne opisy funkcji mogą być

mniej lub bardziej dokładne. Przykładowo, po kliknięciu na funkcję KURT możesz przeczytać, że jest to funkcja kurtosis i że jej wykorzystanie powoduje w pewnych warunkach błąd dzielenia przez zero. Jednakże nie ma żadnego wyjaśnienia działania funkcji kurtosis. Na szczęście, zwykle większość potrzebnych informacji odnajdziesz w Internecie za pomocą wyszukiwarki WWW.

143

Rozdział 7.

Korzystanie z programu GTimeTracker

Rysunek 7.26. Program GTimeTracker służy do śledzenia postępów prac zorganizowanych w ramach projektów zgrupowanych w konfiguracjach.

Aby uruchomić program GtimeTracker Z głównego menu Gnome wybierz pozycję Aplikacje, a następnie Czasomierz. Spowoduje to otwarcie głównego okna dialogowego programu GtimeTracker widocznego na rysunku 7.26.

Wskazówka  Sumaryczny czas jest wyświetlany

w lewym dolnym narożniku okna (zobacz rysunek 7.26).

144

GTimeTracker

Program GTimeTracker jest dostępnym na zasadach licencji GNU narzędziem służącym do zarządzania czasem projektów. Nie należy jednak oczekiwać, że będzie zawierał tak rozbudowane opcje, jak program Microsoft Project. Jest to raczej niewielki i wygodny w obsłudze program, za pomocą którego można śledzić stopień zaawansowania projektu i określać czas zużyty na poszczególne etapy. Program GTimeTracker możesz wykorzystać do lepszego zorganizowania czasu związanego z jakimś projektem; rozliczać czas spędzony nad poszczególnymi etapami; skonfigurować tak, by był automatycznie uruchamiany wraz z każdą sesją Gnome (szczegóły znajdziesz w dalszej części rozdziału). Pozwala to na dzielenie czasu spędzonego przed komputerem pomiędzy pracę i zabawę oraz generowanie za pomocą programu GTimeTracker stosownych raportów przeznaczonych dla szefa. Autorem programu GtimeTracker jest Eckhard Berns. Sam program obejmuje kilka grup powiązanych projektów określanych mianem konfiguracji. Możesz stworzyć dowolnie wiele konfiguracji. Po otwarciu konfiguracji i uruchomieniu zegara czas jest rozdzielany na poszczególne fazy projektu oraz łącznie dla poszczególnych zadań. Dodatkowo uzyskasz informację o łącznym czasie wszystkich objętych konfiguracją projektów.

Programy środowiska Gnome

Aby uruchomić/wyłączyć zegar Do uruchamiania bądź wyłączania zegara służy widoczny na pasku narzędzi przycisk Zegar.

Wskazówka  Najlepszym sposobem pozwalającym

Rysunek 7.27. Dzięki widocznej w m.enu Zegar opcji Włączony zegar możesz określać, czy zegar związany z projektem jest włączony.

sprawdzić, czy zegar został uruchomiony, jest (oprócz obserwacji jego wskazań) zajrzenie do menu Zegar. Znajdziesz tam pole opisane nazwą Włączony zegar. Zaznaczenie go (tak jak to widać na rysunku 7.27) oznacza uruchomienie zegara. Możesz także, modyfikując zawartość tego pola, zatrzymywać i uruchamiać zegar.

Aby dodać nowy projekt do konfiguracji

GTimeTracker

1. W ramach okna opisującego konfigurację

Rysunek 7.28. Za pomocą okna Właściwości określasz właściwości nowego projektu.

kliknij na widoczny na pasku narzędzi klawisz Nowy lub z menu Plik wybierz pozycję Nowy projekt. Pojawi się okno dialogowe Właściwości, widoczne na rysunku 7.28.

2. Wprowadź nazwę i opis projektu. 3. Jeśli projektowi poświęcono wcześniej już

jakiś czas, wprowadź w polach Czas spędzony dziś nad projektem oraz Całkowity czas spędzony nad projektem informacje na ten temat.

4. Kliknij na klawisz OK.

Wskazówka  Jeśli za pomocą okna Właściwości

poprawiasz dane już istniejącego projektu, wówczas w polach Czas spędzony dziś nad projektem oraz Całkowity czas spędzony nad projektem zostaną wyświetlone informacje na temat czasu, który został mu dotychczas poświęcony.

145

Rozdział 7.

Aby uaktywnić konkretny projekt W oknie zawierającym dane o konfiguracji kliknij na projekt, który chcesz uaktywnić.

Aby zapisać informacje na temat przebiegu projektu w pliku dziennika 1. Z menu Ustawienia wybierz pozycję

Preferencje. Zostanie wyświetlona, pokazana na rysunku 7.29, zawartość zakładki Różne widocznej w oknie GTimeTracker – Preferencje.

2. Zaznacz opcję Wykorzystuj dziennik. 3. Wprowadź nazwę i ścieżkę pliku

dziennika. Rysunek 7.29. Plik dziennika opisującego czas spędzony nad poszczególnymi projektami możesz określić w oknie Preferencje.

4. Kliknij na klawisz OK.

Wskazówka  Jeśli klikniesz na klawisz Przeglądaj,

146

GTimeTracker

będziesz mógł za pomocą myszy przeglądać katalogi w celu zdefiniowania pliku, który będzie plikiem dziennika.

Programy środowiska Gnome

Aby automatycznie uruchamiać GTimeTrackera wraz z sesją Gnome 1. Z menu głównego Gnome wybierz pozycję

Programy, Ustawienia, a następnie Sesja Spowoduje to wyświetlenie okna dialogowego widocznego na rysunku 7.30.

2. Kliknij na klawisz Dodaj. Pojawi się okno

dialogowe Dodaj program autostartu, przedstawione na rysunku 7.31. 3. W polu Polecenie autostartu wprowadź

polecenie gtt. 4. Kliknij klawisz OK. Program GTimeTracker

zostanie dodany do listy Programy autostartu poza zarządzaniem sesją (podobnie jak na rysunku 7.32).

Rysunek 7.30. Za pomocą programu Centrum sterowania Gnome możesz określić, jakie programy mają być uruchamiane automatycznie wraz z sesją środowiska Gnome.

GTimeTracker

5. Kliknij na klawisz OK. Następnym razem,

zaraz po Twoim zalogowaniu się, program GTimeTracker zostanie uruchomiony automatycznie.

Rysunek 7.31. Możesz samodzielnie wprowadzić nazwę polecenia, która wywołuje program bądź odnaleźć go za pomocą okienka Przeglądaj.

Rysunek 7.32. Programy, które mają być automatycznie uruchamiane wraz z sesją środowiska Gnome są widoczne na liście Programy autostartu poza zarządzaniem sesją.

147

Rozdział 7.

Korzystanie z programu Gimp Dołączony do tej książki CD-ROM z Red Hat Linux zawiera wspaniały program Gimp służący do przetwarzania grafiki. Nazwa Gimp to akronim pochodzący od słów Gnu Image Manipulation Program. Sam Gimp jest programem o możliwościach porównywalnych do komercyjnego programu Adobe Photoshop. Za jego pomocą możesz tworzyć nowe obrazki, retuszować fotografie i wiele więcej. Autorami programu są Peter Mattis i Spencer Kimball. W obecnej wersji wytrzymuje on bez problemu porównanie z dowolnym innym programem służącym do obróbki grafiki rastrowej. Obrazy przygotowane za jego pomocą oraz użyteczne informacje na temat samego programu możesz obejrzeć i ściągnąć z internetowego serwera poświęconego Gimpowi: http://www.gimp.org

Jeśli rozpoczniesz zgłębianie tajników Gimpa, szybko odkryjesz, że posiada on niezmierzone bogactwo opcji niemożliwe do opisania w tak niewielkiej książce jak ta (tak naprawdę, Gimp zasługuje na zupełnie osobną książkę!). Wśród najważniejszych dostępnych w Gimpie opcji odnajdziesz:  pełen zestaw narzędzi przeznaczonych

do rysowania, w tym pędzel, ołówek, aerozol oraz pieczątka;

 zaawansowane techniki nakładkowania

pamięci, dzięki czemu wielkość obrabianego obrazka jest ograniczona jedynie ilością wolnego miejsca na dysku twardym;

 antyaliasing pozwalający wygładzać

rysowane krawędzie;

 warstwy i kanały barwne;

(dalej...)

Czy zainstalowałeś Gimpa? Uruchamianie Gimpa

 Jeśli menu pozwalające na uruchomienie programu Gimp zostało zainstalowane, wystarczy

z niego skorzystać, aby uruchomić Gimpa. Po drodze pojawi się jeszcze kilka okienek finalizujących instalację.

 Jeśli w menu Grafika nie znajdziesz pozycji Gimp, za pomocą programu Menedżer

plików sprawdź, czy w katalogu /usr/bin znajduje się plik o nazwie gimp. Jeśli tak, wówczas do uruchomienia programu wystarczy, że klikniesz na niego dwukrotnie. Spowoduje to dokończenie instalacji i automatyczne dodanie odpowiedniej pozycji do menu Grafika.

 Jeśli w menu Grafika nie znajdziesz pozycji Gimp, zaś w katalogu /usr/bin nie ma pliku o

nazwie gimp, wówczas najprawdopodobniej nie zainstalowałeś tego programu. Możesz to sprawdzić, uruchamiając program GnoRPM i sprawdzając, czy pakiet Gimp został zainstalowany. Odnajdziesz go w ramach dostępnego w grupie Aplikacje zbioru Multimedia (bardziej szczegółowe informacje na temat korzystania z programu GnoRPM znajdziesz w rozdziałach 2. i 3.).

 Jeśli pakiet Gimp nie został zainstalowany, wówczas będziesz musiał go zainstalować z płyty

CD-ROM, tak jak to wyjaśniłem w rozdziałach 2. i 3.

148

Gimp

To, czy program Gimp został zainstalowany, zależy od dokonanego przez Ciebie wyboru (podczas instalacji dystrybucji Red Hat Linux zawartej na dołączonej do tej książki płycie CD-ROM). Niezależnie od tego, menu pozwalające na uruchomienie programu mogło – choć nie musiało – zostać dodane do menu Grafika widocznego w ramach menu głównego środowiska Gnome.

Programy środowiska Gnome  Jeśli wszystkie opisane powyżej metody zawiodą, możesz ściągnąć najnowszą wersję

programu bezpośrednio z serwera internetowego widocznego pod adresem http://www.gimp.org

 możliwość pisania specjalnych skryptów

przeznaczonych do uruchamiania w ramach Gimpa oraz stosowania obiektów i metod zawartych w Gimpie we własnych zewnętrznych skryptach (określanych mianem Script-Fu);  wielopoziomową możliwość cofania

i ponawiania operacji (ograniczoną jedynie ilością wolnego miejsca na dysku twardym);

 możliwość pracy z praktycznie

nieograniczoną ilością obrazków na raz;

 wyposażony w wiele możliwości edytor

gradientu oraz narzędzie blend;

 możliwość wczytywania i zapisywania

informacji w wygodnym formacie – każda warstwa jest pojedynczą klatką animacji;

 narzędzia służące do przekształceń

Gimp

algebraicznych, takich jak obrót, skalowanie, zmienianie wielkości oraz odbicie lustrzane;

Rysunek 7.33. Większość funkcji programu Gimp jest dostępna z przybornika, otwieranego automatycznie podczas pierwszego uruchamiania Gimpa. Możesz je także wywołać z menu podręcznego wywoływanego po kliknięciu na prawy klawisz okna otwartego obrazka.

 wiele obsługiwanych formatów graficznych,

w tym gif, jpg, png, xpm, tiff, tga, mpeg, ps, pdf, pcx oraz bmp;  możliwość dokonywania wyświetlania oraz

konwersji plików zapisanych w różnych formatach;

 narzędzia służące do zaznaczania

prostokątnych, eliptycznych, ręcznie definiowanych, opartych o krzywe Beziera oraz automatycznie definiowanych fragmentów obrazka;

 liczne filtry;  wiele rozszerzeń pozwalających w łatwy

sposób dodawać obsługę nowych formatów graficznych oraz nowe filtry;

 obsługę własnych pędzli i wzorów.

W tym rozdziale opowiem Ci, jak skorzystać z niektórych opcji Gimpa. Pozwoli Ci to poczuć przedsmak jego możliwości.

Aby uruchomić program Gimp Z menu głównego Gnome wybierz pozycję Grafika, a następnie Gimp. Pojawi się główne okno dialogowe programu przedstawione na rysunku 7.33.

Wskazówki  Jeśli w menu Grafika nie odnajdziesz

pozycji Gimp, zajrzyj do ramki „Czy zainstalowałeś Gimpa? Uruchamianie Gimpa”. 149

Rozdział 7.  Większość dostępnych w Gimpie funkcji

wywołasz, korzystając z prawego klawisza myszy i menu podręcznego.

Pozyskiwanie obrazków

Rysunek 7.34. Za pomocą okna dialogowego Zrzut ekranu możesz określić, czy chcesz dokonać zrzutu zawartości całego ekranu czy też jedynie konkretnego okna.

Zanim rozpoczniesz pracę z Gimpem, potrzebny Ci będzie jakiś obrazek, nad którym będziesz pracował. Możesz go pozyskać na wiele sposobów: utworzyć nowy, pusty obrazek i za pomocą narzędzi dostępnych w Gimpie coś na nim narysować; otworzyć zapisany już wcześniej plik zawierający gotowy obrazek. Inną ciekawą możliwością jest tzw. zrzut zawartości ekranu bądź jego części.

Aby zrzucić zawartość ekranu 1. Upewnij się, że na pulpicie znajdują się

informacje, które chcesz zrzucić do obrazka, na przykład strona widoczna w ramach przeglądarki WWW.

2. Wybierz z menu Plik pozycję Pobierz, a

następnie Zrzut ekranu. Pojawi się okno dialogowe widoczne na rysunku 7.34.

3. Upewnij się, że zaznaczona jest opcja 4. Kliknij na klawisz OK. Okno Zrzut

ekranu zniknie i w jego miejsce pojawi się kursor w kształcie krzyżyka.

5. Kliknij kursorem w formacie krzyżyka na Rysunek 7.35. Zrzut ekranu dokonany za pomocą opcji Zrzut ekranu pojawi się w oknie edycyjnym programu Gimp.

okienko, którego zawartość chcesz zrzucić. Zawartość wybranego przez Ciebie okna dialogowego pojawi się w oknie programu Gimp (przykład takiego zrzutu widać na rysunku 7.35).

Wskazówka  Jeśli chcesz dokonać zrzutu otwartego

menu bądź zmienić przed dokonaniem zrzutu wygląd widocznych na ekranie okien, ustaw w oknie dialogowym Zrzut ekranu opcję Pobranie całego ekranu po x sekundach opóźnienia. Dzięki jej zastosowaniu po kliknięciu na klawisz OK będziesz miał kilka sekund czasu przed uaktywnieniem funkcji zrzutu. Po zrzuceniu całego ekranu możesz wykroić z

150

Gimp

Pobranie jednego okna.

Programy środowiska Gnome niego fragment, który Cię interesuje (szczegóły w następnej sekcji).

Aby skadrować obrazek 1. Kliknij na prawy klawisz myszy i wywołaj

okno zawierające obrazek. Pojawi się menu programu Gimp.

2. Wybierz z menu Narzędzia pozycję

Przekształcanie, a następnie Kadrowanie i zmiana rozmiaru (rysunek 7.36). Kursor myszy przyjmie kształt krzyżyka.

3. Za pomocą kursora w kształcie krzyżyka

rozciągnij w ramach obrazka prostokąt, który ma objąć przycinany obraz. Zaznaczony przez Ciebie obszar zostanie obrysowany czarnym prostokątem z czarnymi kwadratowymi uchwytami.

Rysunek 7.36. Aby przyciąć obrazek zawarty w oknie Gimpa, wybierz z menu Narzędzia pozycję Kadrowanie i zmiana rozmiaru.

4. Zwolnij klawisz myszy. Pojawi się okno

dialogowe Informacje o kadrowaniu i zmianie rozmiaru, widoczne na rysunku 7.37.

Gimp

5. Kliknij na klawisz Kadruj. Poprzednia

(większa) wersja obrazka zostanie zastąpiona nowszą, przyciętą wersją.

Aby zastosować filtr 1. Kliknij prawym klawiszem myszy w oknie

zawierającym obrazek. Pojawi się menu programu Gimp.

2. Wybierz pozycję Filtry. Pojawi się menu

zawierające spis dostępnych filtrów (rysunek 7.38).

Rysunek 7.37. Obszar wybrany do wycięcia zostanie otoczony czarnym prostokątem z czarnymi kwadratowymi uchwytami. Po zwolnieniu klawisza myszy pojawi się okno dialogowe Informacje o kadrowaniu i zmianie rozmiaru.

151

Rozdział 7. Rysunek 7.38. Wybrany przez Ciebie filtr zostanie nałożony na zawarty w oknie Gimpa obrazek. 3. Wybierz filtr, który chcesz zastosować;

zmodyfikuje on zawartość obrazka. Na rysunku 7.39 widać efekt zastosowania filtru o nazwie Soczewka z grupy Efekty szkła.

Wskazówka  Aby odwołać wykonany filtr (bądź inną

wykonaną zmianę obrazka), przytrzymaj klawisz Control i naciśnij z lub wybierz z menu Edycja pozycję Cofnij.

Aby za pomocą skryptu stworzyć obrazek kuli 1. Z menu Dodatki wybierz pozycję Script-

Fu. 2. Z menu Różne wybierz pozycję Sfera.

Spowoduje to wyświetlenie przedstawionego na rysunku 7.40 okna dialogowego służącego do określenia parametrów uruchamianego skryptu.

Rysunek 7.39. Możesz skorzystać z wielu różnych filtrów, na przykład z filtru Soczewka.

promień kuli (określany w punktach), kierunek oświetlenia (w stopniach) oraz określ, jaki kolor będzie miało tło i kula.

4. Kliknij na klawisz OK. W oknie programu

Gimp pojawi się okno zawierające obrazek kuli odpowiadający wpisanym przez Ciebie parametrom (podobny do przedstawionego na rysunku 7.41).

Rysunek 7.40. Za pomocą okna Script-Fu: Argumenty skryptu możesz wprowadzić parametry uruchamianego skryptu.

152

Gimp

3. Klikając na odpowiednie klawisze wprowadź

Programy środowiska Gnome

Rysunek 7.41. W głównym oknie Gimpa zostanie wyświetlona kula stworzona w oparciu o podane przez Ciebie parametry.

Korzystanie z programu xPDF Program xPDF służy do przeglądania i drukowania plików zapisanych w formacie pdf. Są to dokumenty zawierające zarówno tekst, jak i grafikę przygotowywane najczęściej za pomocą program Acrobat Distiller.

Aby uruchomić program xPDF Z menu głównego Gnome wybierz pozycję Aplikacje, a następnie xPDF. Zostanie wyświetlone główne okno programu xPDF.

Aby otworzyć dokument zapisany w formacie pdf 1. Kliknij prawym klawiszem myszy na okno

Rysunek 7.42. Za pomocą programu xPDF możesz przeglądać, zawierające teksty połączone z grafiką, pliki Adobe Acrobat.

programu xPDF. 2. Wybierz z wyświetlonego menu pozycję

xPDF

Open. Spowoduje to wyświetlenie okna dialogowego służącego do wyboru pliku.

3. Wprowadź z klawiatury nazwę pliku,

którego zawartość chcesz wyświetlić bądź wybierz ją za pomocą myszy, klikając na klawisz Browse. Spowoduje to wczytanie i wyświetlenie w oknie głównym programu zawartości wybranego przez Ciebie pliku.

153

Rozdział 7.

Korzystanie z programu Lynx Lynx jest programem pozwalającym na przeglądanie WWW w trybie tekstowym – to znaczy przy całkowitym pominięciu obrazków. Mimo to obsługuje on zawarte na stronach ramki, tabele oraz większość innych znaczników HTML. Największą zaletą Lynxa jest, mówiąc krótko, jego szybkość działania. Proces wczytywania i wyświetlania zawartości strony przebiega nadzwyczaj szybko. Lynx przyda Ci się także wtedy, gdy ozdobniki graficzne są dla Ciebie nieistotne, a interesują Cię tylko informacje. Ostatnia zaleta: Lynx nie przyjmuje „ciasteczek” (cookies) bez wyraźnego zezwolenia z Twojej strony („ciasteczka” są niewielkimi porcjami informacji na temat Twoich działań zapisywanymi na Twoim dysku twardym przez niektóre serwery WWW).

Aby uruchomić program Lynx 1. Uruchom okno terminala. 2. W wierszu poleceń wpisz xterm –e lynx &.

Spowoduje to uruchomienie programu Lynx. 154

Lynx

Szczegółowe informacje na temat programu Lynx oraz wiele związanych z nim odnośników znajdziesz na stronie: http://lynx.Przeglądajr.org

Programy środowiska Gnome

Wskazówki  Możesz dodać do menu pozycję wywołującą

Lynx, postępując zgodnie z procedurą opisaną w rozdziale 3. Jako polecenie powinieneś wówczas wpisać, podobnie jak powyżej: xterm –e lynx &.

 W systemie zainstalowanym według

ustawień domyślnych uruchomienie Lynxa powoduje wczytanie pliku zawierającego dokumentację systemu (podobnie jak to się dzieje w przypadku Navigatora). Informację, jak zmienić to ustawienie, znajdziesz w dalszej części tego rozdziału.

Aby otworzyć stronę internetową 1. W uruchomionym Lynxie naciśnij klawisz

G (skrót od angielskiego słowa Go – przejdź do). Pojawi się pytanie o adres strony, którą należy wyświetlić.

2. Wpisz URL; przykładowo możesz wpisać:

www.peachpit.com. 3. Zaakceptuj (bądź odrzuć) ciasteczka

oferowane przez serwer WWW. Strona, której adres wybrałeś, zostanie wyświetlona w Lynxie (podobnie jak to widać na rysunku 7.43).

Rysunek 7.43. Program Lynx pozwala na wyświetlenie tekstowej wersji stron WWW.

Wskazówka

Lynx

Jeśli serwer WWW nie zawiera specjalnej wersji tekstowej serwisu, możesz być zaskoczony wyglądem jego stron WWW, nawet jeśli wcześniej już je oglądałeś przeglądarką graficzną.

155

Rozdział 7.

Aby zmienić adres domyślnie otwieranej strony (strony domowej) 1. Zmodyfikuj plik lynx.cfg, umieszczając

krzyżyk „#” na początku linii zawierającej parametr STARTFILE (spowoduje to traktowanie tej linii jako komentarza). Zobacz rysunek 7.44.

2. Dodaj adres nowej strony domowej,

Rysunek 7.44. Modyfikując w pliku lynx.cfg wartość parametru STARTFILE, określasz domyślnie wczytywaną stronę.

przykładowo wprowadź w pliku lynx.cfg następującą linię: STARTFILE:http://www.bearhome.com

3. Zapisz plik lynx.cfg. Podczas następnego

uruchamiania Lynxa określona przez Ciebie strona zostanie automatycznie ściągnięta z Internetu i wyświetlona na ekranie (zobacz rysunek 7.45).

Wskazówki  Domyślnie Red Hat umieszcza plik lynx.cfg

w katalogu /etc.

Rysunek 7.45. Następnym razem, gdy uruchomisz Lynx, zostanie automatycznie wyświetlona określona przez Ciebie strona macierzysta.

tylko do odczytu. Aby to zmienić, zaloguj się jako root. Następnie, korzystając z okna terminala, przejdź do katalogu /etc i wprowadź następujące polecenie: chmod a+w lynx.cfg. Więcej informacji na temat znaczenia poszczególnych atrybutów znajdziesz w rozdziale 10.

 Istnieje wiele programów, za pomocą

których możesz poprawiać zawartość plików tekstowych (takich jak lynx.cfg). Więcej informacji na temat dostępnych narzędzi znajdziesz w rozdziale 9.

156

Lynx

 Plik lynx.cfg może mieć nadany atrybut

Programy środowiska Gnome

Korzystanie z programu Netscape Communicator

Netscape Communicator

Dostarczany wraz z dystrybucją Red Hat Linux pakiet Netscape Communicator jest prawie całkowitym przeciwieństwem Lynxa. Pakiet Netscape Communicator zawiera kilka użytecznych programów. Najprawdopodobniej zetknąłeś się już z nimi podczas korzystania z innych systemów operacyjnych. Wart podkreślenia jest fakt, że pod Linuksem są one równie efektywne, jak w Windows oraz w innych systemach. Również ich sposób działania jest wspólny dla wszystkich systemów. Można zatem powiedzieć, że z punktu widzenia Netscape, jeśli widziałeś program działający w jednym systemie, widziałeś go we wszystkich!

Rysunek 7.46. Pakiet Netscape Communicator w wersji dla Linuksa ma te same możliwości, do których przywykłeś, korzystając z niego w innych systemach operacyjnych.

Aby uruchomić program Netscape Communicator Kliknij na klawisz Netscape widoczny w ramach panelu Gnome lub wybierz z głównego menu Gnome pozycję Internet, a następnie Netscape Communicator. Pojawi się główne okno dialogowe programu, widocz ne na rysunku 7.46.

Aby zmienić adres strony domowej wyświetlanej przez program Communicator (bądź Navigator) 1. W uruchomionym programie wybierz z menu

Edit pozycję Preferences. Pojawi się okno dialogowe Preferences, widoczne na rysunku 7.47.

Rysunek 7.47. Aby w programie Communicator (bądź Navigator) zmienić adres strony domowej, otwórz okno dialogowe Preferences.

2. W polu Location wprowadź adres nowej

strony domowej. 3. Kliknij na klawisz OK. Od tej pory

po uruchomieniu programu Communicator (bądź Navigator) zostanie wyświetlona strona dostępna pod wprowadzonym przez Ciebie adresem.

Wskazówka  Możesz również wyświetlić stronę

domową, naciskając widoczny na pasku narzędzi klawisz Home.

157

Rozdział 7.

Menu programu Communicator Program Communicator, niezależnie od pełnienia roli przeglądarki WWW, służy jako swego rodzaju centrum sterowania poszczególnymi, dostępnymi w ramach pakietu programami. Korzystając z menu Communicator, możesz uruchamiać poszczególne składniki pakietu: Rysunek 7.48. Program Netscape Messenger to potężne narzędzie do obsługi poczty elektronicznej.

 Navigator – otwiera okno programu

Navigator (przeglądarki WWW);

 Messenger – otwiera okno programu

do obsługi poczty elektronicznej (widoczne na rysunku 7.48). Więcej informacji na temat konfigurowania programu Netscape Messenger w celu wysyłania i odbierania poczty znajdziesz w rozdziale 4.;

 Composer – program wykorzystywany

 Newsgroups – czytnik grup dyskusyjnych

(USENET);  Address Book – złożony program

do przechowywania danych adresowych, współpracujący z programem Messenger. Nie zamierzam tu szczegółowo opisywać wszystkich możliwości pakietu Netscape – byłoby to niemożliwe w tak niewielkiej książce. Najważniejsze jest, żebyś wiedział, że wymienione programy są automatycznie dostępne, jeśli dokonałeś instalacji systemu Red Hat Linux według parametrów domyślnych.

158

Netscape Communicator

do tworzenia i modyfikacji dokumentów HTML;

Programy środowiska Gnome

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Korzystać z programu Terminarz.  Stosować program GnomeCard.  Używać programu Gnotepad+ jako prostego

programu do przetwarzania tekstów.  Wykorzystywać arkusz kalkulacyjny

Gnumeric.  Zarządzać czasem poświęconym

na projekty za pomocą programu GTimeTracker.

 Korzystać z programu Gimp, światowej

klasy programu do przetwarzania obrazów.  Przeglądać pliki Acrobat za pomocą

programu xPDF.

Podsumowanie

 Stosować program Lynx w celu wyświetlenia

tekstowej wersji stron WWW.  Wykorzystywać potęgę pakietu Netscape

Communicator w wersji dla Linuksa.

159

Praca z bazami danych

8

Bazy danych to podstawowy element każdej aplikacji. Nie są w żadnej mierze ekscytujące, ale z pewnością bardzo ważne. Cokolwiek, co w jakiś sposób jest zorganizowane, wykorzystuje którąś odmianę bazy danych – na przykład strukturę systemu plików. Również bardziej zaawansowane czynności – dajmy na to monitorowanie użytkowników i ich preferencji na stronie WWW – wymagają zastosowania bazy danych (informacje na temat wykorzystania serwera Apache dla systemu Linux znajdują się w rozdziale 13.).

Po pierwsze, serwer bazy danych ma wiele cech systemu operacyjnego: musi kontrolować użytkowników, ich dostęp do baz danych, procesy i zwykle udostępnia własny wiersz poleceń. Po drugie, trzeba zdać sobie sprawę z interakcji pomiędzy klientami a serwerem. Zwykle z serwerem bazy danych dostarczany jest również program klienta, pozwalający na administrowanie bazą czy kierowanie do niej zapytań. Program klienta łączy się z serwerem bazy danych i pozwala na przeglądanie zawartości udostępnianych przez niego tabel. Co ważniejsze, pozwala on na wydawanie poleceń języka SQL, umożliwiając tworzenie czy wypełnianie relacyjnych baz danych oraz tworzenie kwerend. Program PostgreSQL Interactive SQL Monitor (opisany w dalszej części tego rozdziału) jest przykładem programu tego typu, podobnie jak DB-Access firmy Informix.

173

Praca z bazami danych

Przy omawianiu baz danych w serwerowym systemie operacyjnym, jakim jest Linux, należy zdać sobie sprawę z faktu, że baza danych składa się z dwóch modułów: klienta i serwera. Aby baza danych mogła działać, oba te moduły muszą się ze sobą komunikować. Ma to dość interesujące konsekwencje.

Rozdział 8.

Praca z bazami danych

Jednak prócz użytkowników – na przykład tych kierujących kwerendy do bazy danych poprzez program uruchamiany ze strony WWW – będziemy potrzebować również interfejsu użytkownika, utworzonego za pomocą języka programowania obsługiwanego przez serwer bazy danych. Utworzenie takiego interfejsu to zadanie dla doświadczonego programisty. Wybór języka zależy od wielu czynników, ale serwer bazy danych musi potrafić obsłużyć połączenie z programem napisanym w tym języku. Zwykle wybierane są języki, takie jak C, C++ oraz – szczególnie na stronach WWW – Perl oraz Java. SQL, czyli Structured Query Language, jest powszechnie używanym językiem obsługi relacyjnych baz danych.

A jeśli już mówimy o językach: jakiego języka używają serwery baz danych (nazywane również DBMS)? Zwykle jest to język SQL, czyli

Structured Query Language. Choć implementacje tego języka mogą się nieco różnić w zależności od serwera, większość standardowych poleceń SQL będzie działać prawidłowo z każdą bazą danych określaną jako zgodną z SQL. SQL dzieli się pojęciowo na trzy elementy:  język definicji danych, czyli Data Definition

Language, DDL, który służy do tworzenia tabel i powiązań między nimi;

 język manipulacji danymi, czyli Data

Manipulation Language, DML, służący do przeprowadzania operacji na danych zgromadzonych w jednostkach bazy danych;

 język kontroli danych, czyli Data Control

Language, DCL, odpowiedzialny za transakcje i nadzorowanie użytkowników oraz ich przywilejów.

174

Na płycie CD-ROM dołączonej do książki znajduje się serwer baz danych o bardzo dużych możliwościach o nazwie PostgreSQL, działający pod kontrolą systemu Linux. PostgreSQL został prawdopodobnie zainstalowany w Twoim systemie w czasie, gdy instalowałeś Linux i Gnome. Korzystanie z niego jest darmowe (choć nie jest on objęty licencją GNU, co wyjaśnimy później). W tym rozdziale pokażemy, jak skonfigurować i uruchomić PostgreSQL. Krótko opiszemy również proces ładowania i instalowania programu Informix Dynamic Server (IDS) w wersji dla Linuksa. IDS jest programem komercyjnym, objętym 30-dniowym, darmowym okresem próbnym. Jeśli potrzebny Ci jest serwer o naprawdę dużych możliwościach do firmy, być może powinieneś wybrać właśnie Informix Dynamic Server.

Praca z bazami danych

PostgreSQL PostgreSQL jest następcą programu Postgres, stworzonego pod przewodnictwem Michaela Stonebrakera na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Jeśli zainstalowałeś system Red Hat Linux 7.1, najprawdopodobniej zainstalowany został PostgreSQL w wersji 7.0.3 (patrz następny podrozdział).

Ważne jest, aby uświadomić sobie, że istnieje wiele języków programowania pozwalających na dostęp do serwera PostgreSQL. Tego typu dostęp nazywany jest interfejsem. Jeśli chcesz utworzyć program porozumiewający się z serwerem baz danych, powinieneś upewnić się, że baza danych posiada również interfejs dla języka, w którym program ma zostać napisany. Dla bazy PostgreSQL dostępne są następujące interfejsy:  C

 ODBC

 C++

 Python

 Java

 Tcl

 Perl

Dodatkowe informacje dotyczące używania języków programowania rozprowadzanych wraz z systemem Red Hat Linux 7.1 możesz znaleźć w rozdziale 11.

175

PostgreSQL

Jak wspomniałem wcześniej, PostgreSQL nie jest programem objętym licencją publiczną. Prawa autorskie do niego posiadają władze Uniwersytetu Kalifornijskiego, które zezwoliły na wykorzystywanie, modyfikowanie i dystrybucję programu PostgreSQL wraz z dokumentacją za darmo, pod warunkiem, że wraz z nim rozprowadzana będzie notka o ich prawach autorskich oraz dwa specyficzne akapity. Jeśli chcesz uzyskać dodatkowe informacje o warunkach licencji programu PostgreSQL lub też informacje o samym programie, zajrzyj na stronę http://www.postgresql.org/

Rozdział 8.

Aby sprawdzić, czy PostgreSQL został zainstalowany 1. Z podmenu System menu Programy

systemu Gnome wybierz pozycję GnoRPM. Uruchomiony zostanie program GnoRPM.

2. W liście Packages kliknij na symbol plus

znajdujący się obok pozycji Applications. Rozwinięta zostanie lista Applications.

3. Wybierz pozycję Databases. W prawej

części okna powinny zostać wyświetlone dwa pakiety: postgresql i postgresql-server (patrz rysunek 8.1).

Rysunek 8.1. Jeśli PostgreSQL został zainstalowany, w programie Gnome RPM widoczne będą pakiety serwera i klienta PostgreSQL.

4. Kliknij kolejno prawym klawiszem myszy

PostgreSQL

na oba te pakiety i z menu podręcznego wybierz pozycję Query. Wyświetlone zostaną informacje o pakiecie PostgreSQL (rysunek 8.2) oraz PostgreSQL Server (rysunek 8.3), wraz z listą zainstalowanych plików.

Wskazówki  PostgreSQL mógł nie zostać zainstalowany,

jeśli wybrano inne opcje instalacji. Jeżeli pakiet ten nie jest obecny w programie Gnome RPM, możesz za pomocą tegoż programu zainstalować go z dysku CD-ROM dołączonego do książki, postępując zgodnie ze wskazówkami zawartymi w rozdziale trzecim.

Rysunek 8.2. Okno Package Info zawiera informacje o pakiecie PostgreSQL i plikach, które zostały zainstalowane.

 Możesz również załadować PostgreSQL

z sieci Internet – jest on dostępny pod adresem http://www.postgresql.org. Następnie należy postępować zgodnie z instrukcjami zawartymi w rozdziale czwartym dokumentu PostgreSQL Administrator’s Guide dostępnego również na tej stronie WWW.

Rysunek 8.3. Aby korzystać z PostgreSQL, potrzebny będzie również pakiet zawierający program klienta.

176

Praca z bazami danych

Użytkownik postgres

Rysunek 8.4. W programie Linuxconf wybierz pozycję User Accounts z podkategorii Normal kategorii User Accounts.

Aby skonfigurować konto użytkownika postgres 1. Zaloguj się jako root i uruchom program

Linuxconf. Rysunek 8.5. Użytkownik postgres – czyli administrator systemu PostgreSQL – musi zostać skonfigurowany przed uruchomieniem serwera PostgreSQL.

2. Przewiń zawartość listy znajdującej się

w lewej części okna, aż znajdziesz pozycję User Accounts.

3. Rozwiń listę towarzyszącą tej pozycji. 4. Rozwiń kategorię Normal będącą

elementem listy User Accounts. 5. Kliknij na pozycję User Accounts.

W prawej części okna wyświetlona zostanie lista kont użytkowników (patrz rysunek 8.4).

6. Przewiń wyświetlaną listę, aż znajdziesz

użytkownika postgres.

7. Kliknij dwukrotnie na pozycji postgres. 8. Wyświetlone zostanie okno dialogowe

User Information, przedstawione na rysunku 8.5. (dalej...)

177

PostgreSQL

Serwer PostgreSQL musi być uruchamiany przez użytkownika o identyfikatorze postgres. Bardzo ważne ze względów bezpieczeństwa jest to, aby użytkownik ten nie miał praw użytkownika root (jeśli przyznasz mu takie prawa, narażone będzie bezpieczeństwo całego serwera). Użytkownik postgres bywa też określany jako administrator postgres. Innymi słowy, użytkownik postgres ma takie znaczenie dla systemu PostgreSQL, jak użytkownik root dla całego systemu linuksowego. Użytkownik postgres mógł zostać dodany do systemu podczas instalacji; mimo wszystko powinieneś się o tym upewnić i zmienić jego hasło. Jeśli użytkownik postgres nie istnieje, powinieneś go dodać wykorzystując ustawienia przedstawione na rysunku 8.5. Dodatkowe informacje o dodawaniu użytkowników do systemu za pomocą środowiska Gnome znajdziesz w rozdziale szóstym.

Rozdział 8. 9. Zauważ, że katalogiem domowym

użytkownika postgres jest /var/lib/pgsql.

10. Kliknij na przycisk Passwd. Wyświetlone

zostanie okno pozwalające na zmianę hasła – Changing Password (patrz rysunek 8.6).

11. W polu New UNIX Password wprowadź

nowe hasło użytkownika postgres, na przykład postgres (choć hasło to jest łatwe do zapamiętania podczas testowania oprogramowania, przy poważniejszych zastosowaniach należy oczywiście wybrać hasło trudniejsze do odgadnięcia).

Rysunek 8.6. Należy zmienić hasło użytkownika postgres, aby znać jego brzmienie.

12. Zapamiętaj lub zanotuj wybrane hasło. 13. Wprowadź hasło jeszcze raz, aby je

potwierdzić, a następnie zaakceptuj wprowadzone zmiany.

PostgreSQL

14. Zamknij program konfiguracyjny. 15. Z menu głównego systemu Gnome wybierz

pozycję Menedżer plików – uruchomiony zostanie program Menedżer plików Gnome.

Rysunek 8.7. Jeśli chcesz sprawdzić, czy użytkownik postgres posiada plik profilu, musisz upewnić się, że możesz przeglądać również pliki ukryte

16. Zlokalizuj katalog zawierający plik

o nazwie local1_template1.bki.source. Znajduje się on prawdopodobnie w katalogu /usr/lib/pgsql. 17. Za pomocą programu Menedżer plików

skopiuj zawartość znalezionego katalogu do katalogu domowego użytkownika postgres, czyli /var/lib/pgsql.

18. Z menu Edycja programu Menedżer

plików wybierz pozycję Preferencje. Otwarte zostanie okno dialogowe Preferencje (przedstawione na rysunku 8.7).

19. Zaznacz opcję Wyświetlanie plików

ukrytych. 20. Kliknij na OK. 21. Przejrzyj zawartość katalogu domowego

użytkownika postgres, /var/lib/pgsql (rysunek 8.8).

178

Rysunek 8.8. Jeśli plik .bash_profile istnieje, należy poddać go edycji; w przeciwnym przypadku trzeba go najpierw utworzyć.

Praca z bazami danych 22. Sprawdź, czy znajduje się w nim plik

o nazwie .bash_profile. Plik ten zawiera dane o profilu użytkownika powłoki Bash i jest on ładowany, aby ustalić wartości niezbędnych zmiennych środowiskowych podczas logowania użytkownika postgres (więcej informacji o powłoce Bash i profilach znajdziesz w rozdziale 9.). Kropka na początku nazwy pliku oznacza, że jest to plik systemowy i ukryty. 23. Jeśli plik .bash_profile istnieje, kliknij

na niego prawym klawiszem myszy i z menu podręcznego wybierz pozycję Otwórz z. Otwarte zostanie okno gmc (patrz rysunek 8.9). 24. Jeśli plik .bash_profile nie istnieje, uruchom

program Gnotepad+ i utwórz go w oparciu o informacje podane w następnych punktach. A. W polu Program do wykonania wpisz gnp. B. Kliknij na OK, aby uruchomić program Gnotepad+(patrz rysunek 8.10). C. Wprowadź następujące wiersze tekstu: PATH=$PATH:/var/lib/pgsql MANPATH=$MANPATH:/var/lib/ pgsql PGLIB=/var/lib/pgsql PGDATA=/var/lib/pgsql export PATH MANPATH PGLIB PGDATA D. Z menu File wybierz polecenie Save. Rysunek 8.10. Zmienne środowiskowe używane przez PostgreSQL powinny zostać określone w pliku profilu użytkownika postgres.

25. Zamknij wszystkie aplikacje i wyloguj się. 26. Zaloguj się jako użytkownik postgres,

używając określonego wcześniej hasła.

27. Otwórz okno terminala, klikając na ikonę

terminala znajdującej się na pulpicie systemu Gnome.

28. Wydaj polecenie env, aby sprawdzić,

czy zmienne środowiskowe zdefiniowane w pliku profilu są wyświetlane prawidłowo. Jeśli wszystko jest w porządku, jesteś gotów do uruchomienia serwera bazy danych.

179

PostgreSQL

Rysunek 8.9. Plik profilu można edytować za pomocą programu Gnotepad+.

Rozdział 8.

Wskazówki  Szczegółowe konfiguracje serwerów mogą

być bardzo różne w zależności od wartości różnych zmiennych konfiguracyjnych.

 Możesz zmienić położenie plików,

na przykład położenie katalogu domowego użytkownika postgres, dostosowując je do własnych potrzeb, ale należy pamiętać o utrzymaniu odpowiednich praw dostępu.

 Katalog /usr/bin musi wchodzić w skład

ścieżki przeszukiwania. Możesz to sprawdzić, wydając polecenie env lub $PATH.

 Najlepszym źródłem dodatkowych

informacji o konfiguracji jest dokument PostgreSQL Administrator’s Guide dostępny w Internecie pod adresem http://www.postgresql.org/

PostgreSQL

Aby uruchomić serwer baz danych 1. W oknie terminala wpisz polecenie initdb. 2. Wciśnij klawisz Enter.

180

Praca z bazami danych

Program rezydentny Postmaster Program rezydentny Postmaster jest procesem, który musi działać w tle, aby programy klientów mogły łączyć się z serwerem baz danych.

Aby uruchomić program Postmaster 1. Po otwarciu okna terminala wydaj Rysunek 8.11. Program rezydentny Postmaster musi być uruchomiony, aby programy klientów mogły łączyć się z serwerem.

polecenie postmaster –I. 2. Wciśnij klawisz Enter. W czasie, gdy

program Postmaster działa, w oknie terminala nie zostanie wyświetlony znak zachęty (rysunek 8.11).

Wskazówka  Jeśli planujesz poważniejsze zastosowania

Aby przetestować połączenie 1. Po uruchomieniu programu Postmaster

w terminalu otwórz nowe okno. 2. Utwórz nową bazę danych o nazwie hobbits,

wydając polecenie createdb hobbits.

3. Wciśnij Enter. 4. Połącz się z nową bazą danych, wpisując

w wierszu poleceń psql hobbits. Uruchomiony zostanie program

QL

181

PostgreSQL

bazy danych, prawdopodobnie będziesz chciał uruchamiać program Postmaster automatycznie (przez użytkownika postgres). Opis rozwiązania tego problemu znajdziesz w rozdziale czwartym dokumentu PostgreSQL Administrator’s Guide.

Rozdział 8. PostgreSQL Interactive SQL Monitor (patrz rysunek 8.12). 5. W wierszu poleceń programu PostgreSQL

Rysunek 8.12. Program PostgreSQL Interactive SQL Monitor pozwala bezpośrednio wydawać polecenia SQL, które są przetwarzane przez serwer.

Interactive SQL Monitor – znak zachęty ma tu postać nazwy bazy danych, z którą jesteś połączony – wprowadź polecenie \?; wyświetlone zostaną wszystkie dostępne polecenia (patrz rysunek 8.13).

6. Wyjdź z okna menu, wydając polecenie \q. 7. Po znaku zachęty Monitor wprowadź

polecenie SQL niezwiązane z żadnymi danymi przechowywanymi w tabeli: SELECT datetime 'now';

8. Wciśnij klawisz Enter. Wyświetlona zostanie

bieżąca data i czas (patrz rysunek 8.14).

Wskazówki  Zgodnie z konwencją – choć nie jest to

wymagane – wszystkie słowa kluczowe języka SQL pisze się wielkimi literami. Język ten nie rozróżnia wielkości liter.

Rysunek 8.13. Listę poleceń dostępnych w programie PostgreSQL Interactive SQL Monitor można obejrzeć po wydaniu polecenia \?

 Każde z poleceń języka SQL wprowadzane

w programie PostgreSQL Interactive SQL Monitor musi kończyć się średnikiem.

Aby usunąć bazę danych 1. W oknie terminala, po znaku zachęty

powłoki, wprowadź polecenie destroydb nazwabazydanych

2. Wpisz na przykład

bash$ destroydb hobbits 3. Powyższe polecenie spowoduje usunięcie

bazy danych o nazwie hobbits.

182

Ilustracja 8.14. Wydając proste polecenie SQL, można upewnić się, czy połączenie pomiędzy serwerem i klientem działa prawidłowo.

Praca z bazami danych

Tworzenie tabeli Tabele, składające się z kolumn – zwanych również polami – oraz wierszy, są podstawowymi blokami, z których składają się relacyjne bazy danych.

Aby utworzyć tabelę 1. Po połączeniu się za pomocą programu

PostgreSQL Interactive SQL Monitor z bazą danych, dajmy na to myfundb, utwórz tabelę hobbits, wydając polecenie Rysunek 8.15. Do utworzenia tabeli można wykorzystać standardowe polecenie SQL, natomiast aby sprawdzić, czy została ona utworzona, można wykorzystać polecenie \dt programu PostgreSQL Interactive SQL Monitor.

CREATE TABLE hobbits( fname varchar (20), lname varchar (20), ssn int); 2. Wciśnij Enter. 3. Aby sprawdzić, czy tabela została utworzona,

Wskazówka  Aby uzyskać więcej informacji na temat

Rysunek 8.16. Wszystkie wiersze i kolumny tabeli można wyświetlić za pomocą polecenia SELECT *.

składni języka SQL, dostępnych typów danych i słów kluczowych, zajrzyj do jakiejś książki poświęconej temu językowi i projektowaniu baz danych.

Aby wstawić dane do tabeli 1.

W czasie, gdy program PostgreSQL Interactive SQL Monitor jest wciąż połączony z bazą myfundb, wstaw do tabeli hobbits dane, wydając polecenie INSERT INTO hobbits VALUES ('Frodo', 'Baggins', 12345678);

2. Wciśnij Enter. 3. Powtarzaj kroki 1. i 2. dla każdego wiersza,

który ma zostać umieszczony w bazie danych.

4. Aby wyświetlić wszystkie wiersze bazy

danych, w wierszu poleceń wpisz SELECT * FROM hobbits;

5. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostaną

wszystkie wiersze i kolumny (patrz rysunek 8.16). 183

PostgreSQL

w wierszu poleceń wprowadź polecenie \dt. Na ekranie wyświetlona zostanie Twoja tabela (patrz rysunek 8.15).

Rozdział 8.

Wskazówka

Aby uaktualnić zawartość tabeli

 Jeśli trzeba wstawić do tabeli wiele danych,

1. W czasie, gdy program Interactive SQL

zwykle robi się to, wybierając odpowiednie dane z innej tabeli lub ładując je z pliku tekstowego. W takiej sytuacji wydawanie poleceń wstawiających każdy z wierszy z osobna nie byłoby zbyt wygodne.

Aby skierować zapytanie dotyczące tabeli 1. W czasie, gdy program PostgreSQL

Interactive SQL Monitor jest połączony z bazą danych myfundb, skieruj do niej pytanie dotyczące tabeli hobbits, wydając polecenie SELECT lname FROM hobbits WHERE ssn<100000000;

2. Wciśnij Enter. Pola spełniające zadany

UPDATE hobbits SET fname='Samwise' WHERE lname='Gamgee'; 2. Wciśnij Enter. 3. Aby sprawdzić, czy zmiany zostały

wprowadzone, wyświetl zawartość tabeli, wydając polecenie SELECT * FROM hobbits;

4. Wciśnij Enter. Odpowiednie pole zostało

uaktualnione (patrz rysunek 8.18).

PostgreSQL

warunek zostaną wyświetlone na ekranie (patrz rysunek 8.17).

Monitor jest połączony z bazą danych myfundb, wprowadź polecenie powodujące uaktualnienie danych w tabeli hobbits przez zamianę imienia hobbita Sama Gamgee na Samwise:

Rysunek 8.17. Po wydaniu polecenie SELECT ze słowami kluczowymi FROM i WHERE zwracane są tylko dane spełniające określony warunek.

Rysunek 8.18. Możliwe jest uaktualnianie poszczególnych pól w oparciu o wybrane kryteria.

184

Praca z bazami danych

Dziedziczenie tabeli Możliwe jest utworzenie tabeli, która dziedziczy wszystkie kolumny (pola) innej tabeli. Nowa tabela może również zawierać dodatkowe kolumny, poza tymi z tabeli pierwotnej. PostgreSQL określa tego typu związki pomiędzy tabelami mianem klasy, jak to zwykle bywa w przypadku dziedziczenia.

Aby wstawić wiersz do tabeli hobbitsplus 1. W czasie, gdy program Interactive SQL

Monitor jest połączony z bazą danych myfundb, wydaj polecenie INSERT INTO hobbitsplus SELECT * FROM hobbits;

2. Wciśnij Enter. Jeśli wyślesz do bazy

Aby utworzyć tabelę dziedziczącą po istniejącej tabeli

danych zapytanie SELECT * dotyczące tabeli hobbitsplus, przekonasz się, że zostały do niej wstawione wszystkie dane z tabeli hobbits (patrz rysunek 8.19).

1. W czasie, gdy program Interactive SQL

Monitor jest połączony z bazą danych myfundb, utwórz nową tabelę o nazwie hobbitsplus dziedziczącą pola tabeli hobbits, wydając polecenie

CREATE TABLE hobbitsplus (alias varchar(20)) INHERITS hobbit;

PostgreSQL

2. Wciśnij Enter.

Wskazówka  Nowa tabela, hobbitsplus, zawiera pole

o nazwie alias, które nie było obecne w tabeli hobbits.

Rysunek 8.19. Dzięki dziedziczeniu tabeli można przenosić wiersze i kolumny pomiędzy tabelami.

185

Rozdział 8.

Aby wprowadzić dane do nowego pola

Aby dodać nowego użytkownika

Do nowego pola można wprowadzić dane wydając polecenie, takie jak

1. W oknie terminala wydaj polecenie

UPDATE hobbitsplus SET alias = 'Underhill' WHERE lname = 'Baggins'; Jeśli porównasz zawartość tabeli hobbits oraz hobbitsplus, zauważysz, że w nowym polu pojawiły się dodatkowe dane (patrz rysunek 8.20).

Dodawanie użytkowników

2. W odpowiedzi na monit podaj numer

identyfikacyjny użytkownika i określ prawa dostępu do serwera PostgreSQL (rysunek 8.21). Po udzieleniu odpowiedzi na te pytania tworzony jest odpowiedni użytkownik.

Wskazówka  Domyślnym numerem identyfikacyjnym

istniejącego użytkownika systemu Linux jest jego linuksowy numer identyfikacyjny.

PostgreSQL

Jeśli użytkownicy muszą mieć dostęp do serwera PostgreSQL, trzeba zalogować się jako administrator postgres lub używając specjalnie w tym celu utworzonego konta. Konto takie nie ma nic wspólnego z dostępem do systemu linuksowego; daje tylko prawa dostępu do serwera baz danych.

createuser z nazwą użytkownika jako argumentem, na przykład createuser hdavis

Rysunek 8.20. Do nowych pól tabeli można wprowadzać dodatkowe dane.

Rysunek 8.21. Polecenie createuser służy do dodawania użytkowników serwera PostgreSQL, którzy będą mogli się z nim łączyć.

186

Praca z bazami danych

Informix Dynamic Server, wersja dla systemu Linux

1. Na stronie Intraware przejdź do sekcji

poświęconej IDS w wersji dla Linuksa pod adresem http://www.intraware.com/membersh ip/index.html?source=83

2. Wypełnij formularz znajdujący się na tej

stronie. 3. Kliknij na przycisk Submit Membership

Info. Pocztą elektroniczną zostanie Ci przesłany identyfikator użytkownika Intraware oraz hasło.

4. Przejdź do strony pozwalającej

na ładowanie programów http://member.intraware.com/shop/tr ybuy/images.html?PLNE=000200, używając otrzymanego identyfikatora i hasła.

5. Wybierz przycisk Submit, akceptując

warunki licencji. 6. Wybierz metodę ładowania plików

(na przykład FTP). Wyświetlone zostaną szczegółowe instrukcje dotyczące ładowania oraz numer seryjny i klucz.

Wskazówki  Pamiętaj o zapisaniu numeru seryjnego

i klucza. Będą one potrzebne do instalacji programu IDS.

 Skompresowany plik instalacyjny zajmuje

około 19MB. Można załadować go w całości lub podzielony na fragmenty.

Pakiet instalacyjny zawiera trzy produkty:  serwer Informix;  program Informix-Connect używany dla

zapewnienia łączności pomiędzy klientami i serwerem;

 Informix Client Software Developer’s Kit

(SDK) zawierający interfejsy do obsługi połączeń z serwerem dla różnych języków programowania.

187

Informix Dynamic Server

Firma Informix Software, wiodący producent systemów obsługi baz danych, była jedną z pierwszych firm, które przeniosły swoje profesjonalne oprogramowanie na platformę linuksową. Wersja programu Informix Dynamic Server (IDS) dla systemu Linux różni się od flagowej wersji programu działającej w komercyjnych wersjach systemu UNIX, na przykład Solaris, tylko w niektórych, bardzo zaawansowanych szczegółach. Należy jednak uprzedzić, że program Informix Dynamic Server nie jest łatwy ani w instalacji, ani w utrzymaniu. Nie jest też tani. To program komercyjny ze wszystkimi tego konsekwencjami. Można jednakże załadować jego 30-dniową, darmową wersję próbną (jeśli wolisz, możesz również zamówić płytę CD-ROM z wersją próbną bezpośrednio w firmie Informix). Licencja na program IDS zwykle zależy od liczby użytkowników i kosztuje 99 dolarów od każdego użytkownika, ale w praktycznych zastosowaniach trzeba skontaktować się z firmą Informix i wynegocjować jej warunki. Wiele zagadnień związanych z instalacją i uruchamianiem programu Informix Dynamic Server jest zbliżonych do tych omawianych w podrozdziale poświęconym programowi PostgreSQL. Trzeba jednak pamiętać, że w przeciwieństwie do PostgreSQL, dla programu Informix Dynamic Server dostępna jest komercyjna pomoc techniczna. Jeśli program ten zostanie prawidłowo skonfigurowany, może działać z naprawdę wysoką wydajnością. Jeśli tego właśnie potrzebujesz, powinieneś rozważyć zakup programu IDS. W tym podrozdziale przedstawimy pokrótce proces instalacji programu IDS w wersji dla systemu Linux. Dokładniejsze informacje znajdziesz w dokumencie Installation Guide dostępnym w formacie PDF pod adresem http://www.informix.com/informix/prod ucts/linux/5274.pdf Wersję demonstracyjną można załadować, korzystając z witryny http://www.intraware.com

Aby załadować program IDS

Rozdział 8. Jeśli nie planujesz tworzenia interfejsów dla swoich baz danych, nie musisz instalować SDK. Najczęściej wykorzystywany jest interfejs ESQL/C będący biblioteką dla języka C, którą można wkompilować do programów tworzonych za pomocą GNU C. 1. Zaloguj się jako root.

Oprogramowanie Informix jest rozprowadzane w standardowym formacie instalacyjnym sytemu Red Hat, czyli RPM. Po zalogowaniu się jako root można zainstalować ten pakiet za pomocą programu Gnome RPM, zgodnie ze wskazówkami przedstawionymi w rozdziale trzecim.

2. Postępuj zgodnie ze wskazówkami

Aby uruchomić skrypt instalacyjny

Aby utworzyć użytkownika informix

przedstawionymi we wcześniejszej części tego rozdziału, aby utworzyć użytkownika o nazwie informix (patrz „Aby skonfigurować konto użytkownika postgres”).

Informix Dynamic Server

Aby zainstalować oprogramowanie firmy Informix

1. Zaloguj się jako root. 2. Upewnij się, że istnieje użytkownik i grupa

informix.

3. Upewnij się, że użytkownik informix należy

3. Sprawdź, czy zmienna środowiskowa

do utworzonej przez Ciebie grupy informix.

INFORMIXDIR wskazuje na katalog instalacyjny – w tym celu możesz na przykład wydać polecenie $INFORMIXDIR

Aby założyć katalog instalacyjny Za pomocą polecenia mkdir lub też używając programu Menedżer plików Gnome, należy utworzyć katalog, w którym zainstalowane zostaną produkty firmy Informix. Domyślnie jest to katalog /opt/informix, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby wybrać jakąś inną lokalizację.

Aby ustalić wartości zmiennych środowiskowych Odpowiednie wartości zmiennych PATH oraz INFORMIXDIR należy ustalić w pliku .bash_profile znajdującym się w katalogu domowym użytkownika informix oraz wszystkich innych użytkowników, którzy będą łączyć się z serwerem baz danych. W tym celu należy dodać następujące wpisy: INFORMIXDIR=/opt/informix export INFORMIXDIR PATH=$PATH:$INFORMIXDIR/bin export PATH

188

4. Uruchom skrypt instalujący moduł

łączności z klientem oraz moduł serwera Informix Dynamic Server, wydając polecenie ./installconn –o

5. Wciśnij Enter. 6. Po wyświetleniu odpowiedniego pytania

wprowadź numer seryjny oraz klucz, który uzyskałeś przy przeglądaniu witryny Intraware.

7. Wciśnij Enter. Na ekranie wyświetlony

zostanie szereg komunikatów skryptu instalacyjnego. Jeśli nie ma wśród nich informacji o błędach, oznacza to, że instalacja przebiegła pomyślnie.

Inicjalizacja programu IDS Po zainstalowaniu programu Informix Dynamic Server należy jeszcze wykonać kilka czynności inicjalizacyjnych, zanim można będzie z niego korzystać. Czynności te zostały krótko opisane w następnym podrozdziale. Dokładniejsze informacje na ten temat znajdziesz w dokumencie Informix Dynamic Server 7.3 Administrator’s Guide dostępnym w formacie PDF pod adresem http://www.informix.com/answers/.

Praca z bazami danych

Aby zainicjalizować program IDS (informacje ogólne) 1. Ustal wartości wymaganych zmiennych

środowiskowych (prócz zmiennych INFORMIXDIR i PATH są to również ONCONFIG oraz INFORMIXSERVER). Zmienne te zwykle definiuje się w plikach profili poszczególnych użytkowników.

2. Utwórz plik sqlhosts, w którym należy

określić nazwy serwera baz danych, typy połączeń i nazwy usług.

3. Edytuj plik onconfig znajdujący się

w katalogu INFORMIXDIR/etc, ustalając odpowiednie wartości poszczególnych parametrów dotyczących serwera baz danych.

Informix Dynamic Server

4. Uruchom serwer, wydając polecenie

oninit –i Teraz powinieneś już mieć możliwość korzystania z programów klientów, na przykład DB-Access, do uzyskiwania połączeń z serwerem, tworzenia tabel i wysyłania zapytań.

Produkty firmy Oracle Firma Oracle jest wiodącym producentem profesjonalnych programów do obsługi baz danych. Kilka wersji programów tej firmy działa również na platformie Red Hat Linux. Zwykle dostępne są ich darmowe wersje próbne. Jeśli chcesz dowiedzieć się czegoś więcej o tych programach, zajrzyj na stronę WWW pod adresem http://platforms.oracle.com/linux/ Oracle 8i to baza danych przeznaczona głównie do stosowania w sieci WWW. Została ona również przeniesiona na platformę linuksową. Oto niektóre z jej zaawansowanych elementów:  Zintegrowany pakiet do gospodarowania zasobami (ERP, Enterprise Resources Planning)

– Oracle Applications for Linux.  Środowisko programistyczne pozwalające na łatwe tworzenie, rozprowadzanie

i zarządzanie aplikacjami sieciowymi do obsługi baz danych oraz witryn sterownych danymi – Oracle WebDB on Linux.

 Narzędzia służące do tworzenia i dystrybucji internetowych baz danych: Oracle Developer

oraz Oracle Developer Server on Linux. 189

Rozdział 8.

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Sprawdzać, czy program PostgreSQL

został zainstalowany.

 Konfigurować konto użytkownika postgres.  Tworzyć plik profilu użytkownika

dla powłoki Bash.

 Uruchamiać usługę Postmaster.  Testować połączenie z bazą danych.  Tworzyć bazy danych.  Korzystać z programu Interactive SQL

Monitor.  Usuwać bazę danych.  Tworzyć tabele.

Podsumowanie

 Wstawiać dane do tabeli.  Tworzyć zapytania dotyczące tabeli.  Korzystać z dziedziczenia tabeli.  Dodawać użytkownika bazy danych.  Ładować z sieci Internet program Informix

Dynamic Server w wersji dla systemu Linux.  Instalować program Informix Dynamic

Server w wersji dla systemu Linux.

190

Część III Obsługa wiersza poleceń systemu Linux Jeśli używając systemu Red Hat Linux korzystasz głównie z narzędzi wchodzących w skład pakietu Gnome czy pakietu biurowego, istnieje duże prawdopodobieństwo, że nigdy nie byłeś zmuszony do wykorzystania wiersza poleceń. Jeśli jednak chcesz wykorzystać w pełni siłę drzemiącą w systemie Linux lub chcesz po prostu wiedzieć, co w trawie piszczy, powinieneś przeczytać tę część książki. Rozdział dziewiąty: Powłoka Bash, wyjaśnia zagadnienia związane z powłokami systemu operacyjnego i zawiera informacje dotyczące korzystania z powłoki bash. Rozdział dziesiąty: Pliki, procesy i prawa dostępu, zawiera informacje o pracy z plikami. Po przeczytaniu tego rozdziału zrozumiesz, co to własność plików oraz prawa dostępu. Rozdział jedenasty: Skrypty powłoki i programowanie, wyjaśnia jak można pisać skrypty powłoki bash. Przedstawimy również niektóre inne narzędzia programistyczne dostarczane wraz z systemem Red Hat Linux 7.1.

191

192

Powłoka Bash

9

W tym rozdziale oraz w rozdziale jedenastym przedstawimy odpowiedzi na pytania, które zawsze chciałeś zadać (ale czułeś pewną obawę), dotyczące pracy z wierszem poleceń systemu Linux. Pracując w wierszu poleceń, obsługujesz powłokę systemu operacyjnego (ang. shell, nazywaną też interpreterem poleceń), podobnie jak pracując w systemie DOS, obsługiwałeś powłokę tegoż systemu o nazwie command.com. Rozdział 10. i 11. omawiają głównie powłokę bash, która jest powłoką domyślną w systemach linuksowych. Jeśli jesteś nowym użytkownikiem Linuksa, możesz wygodnie wykonywać takie czynności, jak wysyłanie poczty, przeglądanie stron WWW czy pisanie listów za pomocą Gnome i aplikacji jak Netscape i StarOffice, nie widząc nawet nigdy wiersza poleceń. Przychodzi jednak taka chwila, kiedy nawet sezonowy użytkownik systemu zechce zagłębić się nieco bardziej w jego działanie.

Poza tym, niektórzy użytkownicy po prostu nie lubią interfejsu graficznego i wolą pracować w wierszu poleceń. Nie bez znaczenia jest też fakt, że zagadnienia związane z funkcjonowaniem linuksowych powłok systemu operacyjnego są bardzo interesujące. W tym rozdziale omówione zostaną następujące tematy:  Jak uzyskać dostęp do wiersza poleceń.  Dostępne powłoki.  Powłoka bash.  Profile, ścieżki dostępu i zmienne środowiskowe.  Historia sesji, lokalizacja i informacje o użytkowniku.  Jak edytować pliki tekstowe i wysyłać pocztę.

193

Powłoka Bash

Wkrótce pewno odkryjesz, że niektóre rzeczy muszą być wykonane za pomocą wiersza poleceń. Niektóre inne są po prostu łatwiejsze do zrobienia przy jego wykorzystaniu.

Rozdział 9.

Przejście do wiersza poleceń Zanim będziesz mógł wydawać polecenia, musisz uruchomić interpreter poleceń, czyli powłokę systemu operacyjnego. Możesz to zrobić na wiele różnych sposobów;  Jeśli uruchomiony jest Gnome (czy inne środowisko graficzne), możesz otworzyć okno terminala.  Możesz uzyskać zdalny dostęp do systemu

za pomocą programu telnet.

Rysunek 9.1. Aby otworzyć okno terminala, wybierz ikonę Terminal z panelu Gnome.

 Możesz uruchomić system w trybie failsafe

Przejście do wiersza poleceń

(tryb ten ma podobną funkcję, jak tryb awaryjny w systemach Windows 95 czy 98), wykorzystując odpowiednią opcję dostępną w oknie logowania systemu Red Hat.

 Możesz skonfigurować system, tak by

uruchamiał się od razu w trybie tekstowym.

W powłoce bash wiersz poleceń rozpoczyna się od znaku zachęty, mającego postać symbolu dolara ($). Innymi słowy, po symbolu $ możesz wprowadzić dowolne polecenie i wcisnąć Enter, na przykład $ logout

Aby uruchomić interpreter poleceń w oknie terminala Wybierz ikonę terminala z panelu Gnome (wygląda ona jak monitor i znajduje się na lewo od ikony programu Netscape) lub pozycję Terminal Gnome z podmenu Użytki menu głównego środowiska Gnome. Otwarte zostanie okno terminala (patrz rysunek 9.1).

Wskazówki  Można otworzyć kilka okien terminala

naraz. Takie rozwiązanie często okazuje się bardzo przydatne. Pozwala ono na przykład pracować w jednym oknie jako zwykły użytkownik, a w innym jako root. Można też – powtórzmy przykład z rozdziału dziewiątego – uruchomić serwer bazy danych w jednym oknie terminala i obsługiwać go za pomocą programu klienta uruchomionego z innego okna.

194

 Jeśli jesteś zalogowany jako root, znak

zachęty nie kończy się symbolem dolara – zamiast niego wyświetlany jest #.

Powłoka Bash

Aby uruchomić program telnet w systemie Microsoft Windows 1. Z menu Start systemu Windows wybierz

pozycję Uruchom. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Uruchom (patrz rysunek 9.2).

2. W polu Otwórz wpisz polecenie telnet. Rysunek 9.2. Aby uruchomić program telnet dla systemu Windows, wpisz polecenie telnet w oknie dialogowym Uruchom.

3. Kliknij na przycisk OK. Otwarte zostanie

puste okno programu telnet – nazywane sesją telnet (rysunek 9.3). 4. Z menu Podłącz wybierz pozycję System

zdalny – wyświetlone zostanie okno dialogowe Połącz (patrz rysunek 9.4).

5. W polu Nazwa hosta wprowadź numer IP

6. Wybierz przycisk Połącz. Zostaniesz Rysunek 9.3. Jeśli sesja telnet nie jest połączona z serwerem, w pasku tytułowym wyświetlany jest tekst Brak.

połączony z systemem zdalnym, a na ekranie wyświetlony zostanie ekran logowania (rysunek 9.5).

7. Wprowadź swój identyfikator użytkownika

i hasło. Wyświetlony zostanie znak zachęty.

Wskazówki  Nazwę systemu zdalnego można również

podać jako część polecenia uruchamiającego program telnet w oknie dialogowym Uruchom, na przykład telnet linuxbear.bearhome.com

Rysunek 9.4. Okno dialogowe Połącz służy do określenia komputera, z którym należy się połączyć.

 Podobnie jak w przypadku okien terminala,

możesz (i pewno często będziesz korzystał z tej możliwości) otworzyć kilka sesji telnet równocześnie. Możesz, oczywiście, także otwierać równocześnie sesje telnet i okna terminala.

 Dla systemu Microsoft Windows

dostępnych jest wiele różnych wersji komercyjnych lub shareware programu telnet, nie tylko wersja rozprowadzana wraz z tym systemem.

Rysunek 9.5. Po połączeniu się z serwerem wyświetlone zostanie żądanie logowania.

 Dokładniejsze informacje na temat łączenia

się z systemu zdalnego z Twoim serwerem linuxowym znajdziesz w rozdziale 12.

195

Przejście do wiersza poleceń

lub pełną nazwę domenową systemu zdalnego, z którym chcesz się połączyć.

Rozdział 9.

Aby uruchomić tryb failsafe 1. W oknie logowania systemu Red Hat

wybierz menu Session. 2. Z podmenu wybierz pozycję Failsafe.

Wskazówka  Dokładniejsze informacje o korzystaniu

z podmenu Session znajdziesz w rozdziale szóstym.

Aby system uruchamiał się w trybie tekstowym 1. Zaloguj się jako root. 2. Uruchom program Linuxconf.

Przejście do wiersza poleceń

3. W oknie Boot mode configuration

zaznacz opcję Text mode & Network (rysunek 9.6).

4. Kliknij na przycisk Accept.

Wskazówka  W rozdziale trzecim przedstawiliśmy

dokładniejsze informacje na temat znaczenia parametru runlevel, domyślnego uruchamiania systemu w trybie tekstowym i sposobu ponownego uruchomienia środowiska graficznego.

196

Rysunek 9.6. Jeśli przy starcie będzie uruchamiany trzeci runlevel, system przejdzie do trybu tekstowego.

Powłoka Bash

Powłoki Krótko mówiąc, nie można pracować bezpośrednio z podstawową częścią systemu linuksowego, jaką jest jego jądro (określa się je też często nazwą kernel) – niezbędny jest do tego program pośredniczący, czyli właśnie powłoka systemu operacyjnego (lub inaczej interpreter poleceń powłoki). Jak wspomniałem już we wcześniejszej części tego rozdziału, powłoka systemu Linux pełni taką samą funkcję, jak plik command.com w systemie DOS, tyle tylko, że użytkownik Linuksa może wybrać jedną spośród kilku dostępnych powłok.

Poza tym, powłoki obsługują również język programowania. Programy napisane w języku powłoki nazywane są zwykle skryptami lub skryptami powłoki (dokładniejsze informacje na ten temat znajdziesz w rozdziale 11.). Ogólnie powłoki używane są na trzy sposoby:  interaktywnie, kiedy użytkownik wydaje

polecenia;  do dostosowania sesji linuksowej do

potrzeb użytkownika;

 do programowania w języku powłoki

(język ten omówiony jest w rozdziale 11.).

Aby sprawdzić, jakiej powłoki używasz 1. W wierszu poleceń wpisz

echo $SHELL 2. Wciśnij Enter. Najprawdopodobniej

wyświetlona zostanie informacja /bin/bash, która oznacza, że używasz powłoki bash, domyślnej powłoki wielu systemów linuksowych.

197

Powłoki

Powłoka systemu operacyjnego to program, który udostępnia interfejs pomiędzy użytkownikiem a jądrem systemu; ma on postać wiersza poleceń. Jądro systemu zawiera wszelkie podprogramy potrzebne do przeprowadzania operacji wejścia i wyjścia, zarządzania plikami itp. Powłoka pozwala korzystać z tych podprogramów za pomocą wiersza poleceń.

Rozdział 9.

Wskazówki 3. Wartością zmiennej środowiskowej

SHELL jest ścieżka dostępu i nazwa pliku zawierającego program powłoki. Samą nazwę powłoki można otrzymać po odrzuceniu ścieżki; w powyższym przykładzie należałoby odrzucić fragment /bin/ – otrzymalibyśmy nazwę powłoki bash.

 Jest jeszcze inny sposób sprawdzenia,

której powłoki używasz Ty czy dowolny inny użytkownik systemu – polecenie finger. Dla przykładu, po wydaniu polecenia finger hdavis prócz innych, użytecznych informacji, takich jak położenie katalogu domowego czy data ostatniego logowania, wyświetlona zostanie również nazwa używanej powłoki.

Rysunek 9.7. Za pomocą polecenia cat można wyświetlić listę dostępnych powłok, przechowywaną w pliku /etc/shells.

Tabela 9.1. Najczęściej używane powłoki.

 Pamiętaj o tym, że w przeciwieństwie

Powłoki

do systemu DOS Linux rozróżnia małe i wielkie litery.

Aby sprawdzić, jakie powłoki są dostępne w systemie

Nazwa Powłoka programu /bin/sh

Bourne Shell

Jest to przodek wszystkich innych powłok systemów UNIXowych, ale brakuje jej wielu przydatnych możliwości

/bin/bash

Bourne Again Shell

Domyślna powłoka systemów linuxowych

/bin/csh

C Shell

Składnia i konstrukcje używane w tej powłoce są bardzo podobne do znanych z języka C

/bin/tcsh

Enhanced C Shell

Jest to bardziej rozbudowana wersja powłoki C Shell

/bin/ksh

Korn Shell

Jest to jedna z najpopularniejszych powłok UNIX-owych, ale nie jest ona zwykle używana w systemach linuxowych

1. W wierszu poleceń wpisz

cat /etc/shells 2. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie lista

dostępnych powłok (patrz rysunek 9.7).

Tabela 9.1 zawiera listę częściej używanych powłok dostępnych w systemie Red Hat Linux.

Zmiana powłoki Zakładam, że nawet żółwie wodne czy lądowe chciałyby od czasu do czasu zmienić swoją powłokę. Ty możesz to zrobić bez problemów.

198

Komentarz

Powłoka Bash

Aby tymczasowo skorzystać z innej powłoki W wierszu poleceń wprowadź ścieżkę dostępu i nazwę pliku zawierającego program powłoki, której chcesz użyć. Jeśli na przykład chcesz skorzystać z możliwości powłoki C Shell, wpisz /bin/csh.

Wskazówka  Powłoka uruchomiona tymczasowo jest

jakby podpowłoką tej właściwej.

Rysunek 9.8. Administrator może zmienić powłokę, z której korzysta użytkownik, edytując plik /etc/passwd.

Aby powrócić do pierwotnej powłoki W wierszu poleceń wpisz exit.

Aby na stałe zmienić używaną powłokę 1. W wierszu poleceń wpisz chsh. 2. Po wyświetleniu pytania wprowadź hasło. 3. Po znaku zachęty wprowadź ścieżkę

4. Aby uaktywnić wprowadzone zmiany,

wyloguj się i zaloguj ponownie.

Jeśli posiadasz uprawnienia administratora, możesz również zmienić powłokę wykorzystywaną przez dowolnego użytkownika, edytując zawartość pliku /etc/passwd. Każdy wiersz tego pliku zawiera informacje o innym użytkowniku.

Aby edytować zawartość pliku /etc/passwd 1. Zaloguj się jako root. 2. Otwórz plik /etc/passwd za pomocą

edytora tekstów (patrz rysunek 9.8). 3. Ostatnia pozycja w każdym wierszu określa

powłokę uruchamianą dla każdego z użytkowników. Możesz wybrać inną powłokę, odpowiednio modyfikując tę pozycję.

4. Zapisz plik. Przy następnym logowaniu się

użytkownika do systemu uruchomiona zostanie wybrana powłoka

199

Powłoki

dostępu i nazwę pliku programu powłoki, której chcesz używać, na przykład /bin/tcsh.

Rozdział 9.

Powłoka Bash Bash to skrót od wyrazów Bourne Again Shell. Powłoka ta jest dostępna za darmo i rozprowadzana zgodnie z warunkami licencji GNU. Jej nazwa odzwierciedla fakt, że początkowo była wzbogaconą wersją powłoki Bourne Shell. Jest to również przykład dziwnego poczucia humoru – niektórzy twierdzą, że głupawego – cechującego czasem nazwy darmowych programów dla systemu Linux.

Powłoka Bash

Bash jest domyślną powłoką systemu Red Hat. Powłoka ta jest łatwa w obsłudze. Zgodnie z informacjami podawanymi przez Free Software Foundation „bash jest powłoką kompatybilną z powłoką sh, łączącą w sobie rozwiązania znane z powłok Korn (ksh) oraz C (csh)”. Jeśli nie przyzwyczaiłeś się wcześniej do korzystania z innej powłoki, prawdopodobnie pozostaniesz przy powłoce bash.

Zmienne środowiskowe Zmienne środowiskowe używane są do przekazywania pewnych informacji powłoce oraz programom uruchamianym pod jej kontrolą. Inaczej mówiąc, informacje zapisane w zmiennych środowiskowych są wykorzystywane do określenia parametrów interakcji pomiędzy użytkownikiem, powłoką, systemem operacyjnym i programami. Zgodnie z konwencją, nazwy zmiennych środowiskowych składają się tylko z wielkich liter. Trzeba również zdawać sobie sprawę z faktu, że znak $ jest symbolem specjalnym, wykorzystywanym do oznaczania wartości zmiennej (w przeciwieństwie do jej nazwy). Często zdarza się, że zmienne środowiskowe zawierają informacje o lokalizacji jakichś plików czy katalogów. Dla przykładu, zmienna środowiskowa HOME zawiera ścieżkę dostępu do katalogu domowego użytkownika. Niektóre zmienne środowiskowe używane są do przekazywania poszczególnym programom informacji o położeniu potrzebnych im plików. Aby na przykład uruchomić usługę Postmaster serwera PostgreSQL, użytkownik postgres – jak opisano w rozdziale ósmym – musi mieć zdefiniowaną zmienną środowiskową PGLIB wskazującą na katalog, w którym zapisane są pliki danych programu PostgreSQL. Wiele zmiennych środowiskowych definiowanych jest w globalnych plikach konfiguracyjnych (pliki konfiguracyjne opisane zostaną w następnym rozdziale). Takie zmienne środowiskowe mają tę samą wartość dla wszystkich użytkowników, chyba że dla któregoś z nich zostaną zmienione. Inne zmienne środowiskowe mogą być specyficzne dla poszczególnych użytkowników, na przykład dla wspomnianego wcześniej użytkownika postgres. Takie zmienne definiuje się interaktywnie lub za pomocą plików konfigurujących sesję użytkownika. Polecenie echo służy do wyświetlenia wiersza tekstu.

200

Powłoka Bash

Aby sprawdzić bieżącą wartość zmiennej środowiskowej 1. W wierszu poleceń wpisz polecenie echo,

Rysunek 9.9. Aby wyświetlić wszystkie zmienne środowiskowe, użyj polecenia set.

a po nim nazwę zmiennej. Oto kilka przykładów. echo $HOME (katalog domowy użytkownika) echo $LOGNAME (identyfikator użytkownika) echo $SHELL (nazwa bieżącej powłoki) echo $PATH (katalog bieżący)

2. Wciśnij Enter.

Wskazówki  Jeśli zmienna środowiskowa, której

wartość próbujesz wyświetlić, nie jest zdefiniowana, po wydaniu polecenia echo wyświetlony zostanie pusty wiersz.

Powłoka Bash

 Jeśli pominiesz symbol $, wydając na

przykład polecenie echo HOME, wyświetlona zostanie nie wartość zmiennej, ale jej nazwa, czyli w tym przypadku tekst HOME.

Aby wyświetlić wartości wszystkich zmiennych środowiskowych 1. W wierszu poleceń wpisz set. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostaną

kolejno wszystkie zmienne środowiskowe wraz z ich wartościami (patrz rysunek 9.9).

201

Rozdział 9.

Program more i potoki Przy wyświetlaniu listy wszystkich zmiennych środowiskowych mogło się zdarzyć, że zajęła ona więcej niż jeden ekran terminala czy programu telnet, co uniemożliwiło sprawdzenie wartości zmiennych wyświetlanych na początku. Linuksowe polecenie more pozwala na wyświetlanie tekstu porcjami, ekran po ekranie. Po przeczytaniu wyświetlanych informacji należy wcisnąć spację, aby przejść do kolejnego fragmentu. Mechanizm potoków pozwala na przesłanie wyników działania jednego programu na wejście innego. Symbolem oznaczającym wykorzystanie tego mechanizmu jest pionowa kreska (|).

Powłoka Bash

Aby wyświetlić zmienne konfiguracyjne porcjami mieszczącymi się na ekranie 1. W wierszu poleceń wpisz

set | more. 2. Wciśnij Enter.

Wskazówka  Symbol potoku (|) zwykle znajduje się

na klawiaturze wraz z lewym ukośnikiem. Często ma on postać dwóch linii pionowych, jedna za drugą, zamiast jednej.

1. Wykorzystanie mechanizmu potoków

i programu more jest bardzo przydatne w praktyce – często na przykład w ten sposób przegląda się zawartość katalogów.

Aby wyświetlić zawartość porcjami mieszczącymi się na ekranie 2. W wierszu poleceń wpisz

ls –a –l | more 3. Wciśnij Enter. Wyświetlony zostanie

listing katalogu, ale podzielony na fragmenty mieszczące się jednorazowo na ekranie (rysunek 9.10). 4. Polecenie more może również być

wykorzystywane do wyświetlania zawartości plików.

202

Rysunek 9.10. Aby wyświetlić zawartość katalogu, dzieląc informacje na porcje mieszczące się na ekranie, skieruj wyjście polecenia ls na wejście programu more.

Powłoka Bash

Aby wyświetlić zawartość pliku za pomocą polecenia more

Aby nadać zmiennej wartość podczas pracy

1. W wierszu poleceń wpisz more,

1. W wierszu poleceń wprowadź nazwę

a następnie nazwę pliku, na przykład more .bash_profile

2. Wciśnij Enter. Zawartość pliku zostanie

wyświetlona w porcjach mieszczących się jednorazowo na ekranie.

Ustalanie wartości zmiennych środowiskowych Zmiennym środowiskowym można nadawać wartości interaktywnie, korzystając z wiersza poleceń. Ten sposób nadaje się do tworzenia zmiennych na bieżąco, jeśli na przykład wymaga tego jakiś program, lub do modyfikowania wartości zmiennych skonfigurowanych wcześniej – choć do tego należy podchodzić dość ostrożnie.

Przypisywanie wartości zmiennym konfiguracyjnym jest procesem dwuetapowym:

Wartość ta często jest nazwą pliku lub ścieżką dostępu, ale może również być liczbą czy inną wartością tekstową, na przykład polecenie MYENV=ah-goo! spowoduje przypisanie zmiennej o nazwie MYENV wartości ah-goo!. 2. Wciśnij Enter. 3. Korzystając z wiersza poleceń,

wyeksportuj zdefiniowaną zmienną, na przykład export MYENV.

4. Wciśnij Enter. 5. Sprawdź, czy zmiennej przypisana została

odpowiednia wartość, wydając polecenie echo $MYENV. W następnym wierszu wyświetlona zostanie wartość zmiennej (patrz rysunek 9.11).

Wskazówka  Dwa przedstawione wyżej etapy –

nadawanie wartości i eksportowanie zmiennej – można połączyć w jedno polecenie, na przykład export NEXTENV=42.

 najpierw należy przypisać zmiennej żądaną

wartość;

 następnie trzeba wyeksportować zmienną,

tak aby była widziana przez inne programy uruchamiane za pomocą powłoki.

Rysunek 9.11. Zmienne środowiskowe muszą zostać wyeksportowane, aby były widoczne w innych programach.

203

Powłoka Bash

Pamiętaj o tym, że zmienna środowiskowa, której wartość została ustalona podczas pracy, istnieje tylko do chwili zakończenia pracy powłoki. Takie rozwiązanie jest przydatne na przykład przy wyszukiwaniu błędów konfiguracyjnych, ale jeśli chcesz, aby zmienna zachowała swą wartość po następnym zalogowaniu się, powinieneś umieścić jej definicję w pliku konfiguracyjnym – jak to zrobić, wyjaśnimy za chwilę.

zmiennej, a po niej wartość, którą chcesz tej zmiennej przypisać.

Rozdział 9.

Zmienna PATH

Aby dodać katalog do zmiennej PATH

Zmienna PATH, będąca bardzo ważną zmienną środowiskową, wykorzystywana jest do przechowywania ścieżki przeszukiwania, czyli listy katalogów, w których należy szukać plików wykonywalnych w przypadku, gdy nie zostanie podana pełna ścieka dostępu do nich.

W wierszu poleceń wpisz export PATH=$PATH:nowy_katalog

Załóżmy, że w katalogu /harold/bin znajduje się program mojprog. Można go uruchomić, wpisując po prostu mojprog, ale pod warunkiem, że katalog /harold/bin wchodzi w skład ścieżki przeszukiwania, czyli jest częścią zmiennej środowiskowej PATH.

Jeśli w tekście będącym wartością zmiennej PATH występują spacje, powinieneś otoczyć go cudzysłowem: export PATH="$PATH:/harold/ moje dokumenty"

Powłoka Bash

Z drugiej strony, jeśli katalog /harold/bin nie wchodzi w skład ścieżki przeszukiwania, aby uruchomić wspomniany program, trzeba wydać polecenie /harold/bin/mojprog Poszczególne katalogi wchodzące w skład zmiennej PATH (czyli dostępne bez konieczności podawania ich pełnej nazwy) oddziela się od siebie dwukropkami w następujący sposób: /bin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin:/harold:/harold/ bin Jeśli chcesz dodać jakiś katalog do zmiennej PATH, na pewno nie chciałbyś usuwać jej bieżącej zawartości – w przeciwnym przypadku większość poleceń przestałaby działać. Na szczęście, w takiej sytuacji z pomocą przychodzi operator $, który umożliwia odniesienie do poprzedniej wartości zmiennej. Do tej wartości można następnie dołączyć nowe elementy.

204

Na przykład tak: export PATH=$PATH:/harold/bin

Wskazówka

Powłoka Bash

Edycja plików konfiguracyjnych

Aby przejść do swojego katalogu domowego

Edycja czy dodawanie nowych zmiennych środowiskowych za pomocą wiersza poleceń jest rozwiązaniem zupełnie prawidłowym i działa doskonale, ale, niestety, wprowadzone zmiany nie mają charakteru stałego, tzn. nie będą aktywne po następnym zalogowaniu się.

1. W wierszu poleceń wpisz

cd ~ 2. Wciśnij Enter.

W tabeli 9.2 można również zauważyć, że nazwy plików znajdujących się w katalogu domowym użytkownika zaczynają się od kropki, na przykład .bash_profile. Kropka ta oznacza, że są to pliki ukryte.

Jeśli chcesz utworzyć zmienną środowiskową (lub zmodyfikować zmienną istniejącą), tak aby jej wartość była odtwarzana po kolejnym zalogowaniu się, powinieneś poddać edycji plik konfiguracyjny.

Jeśli uruchomisz program Gnome File Manager z domyślnymi ustawieniami, pliki ukryte nie będą wyświetlane.

Jeśli korzystasz z systemu Red Hat Linux i powłoki bash, w grę wchodzą cztery pliki konfiguracyjne zebrane w tabeli 9.2. Jeśli przyjrzysz się tabeli 9.2, zauważysz na pewno że użyto w niej szczególnego symbolu: tyldy (~). Symbol ten oznacza katalog domowy użytkownika.

Powłoka Bash

Tabela 9.2. Pliki konfiguracyjne używane w systemie Red Hat Linux z powłoką bash. Plik

Kolejność Zawartość przetwarzania

/etc/profile

Pierwszy

Zmienne środowiskowe obowiązujące w całym systemie oraz programy uruchamiane przy logowaniu

/etc/bashrc

Drugi

Teoretycznie funkcje i aliasy obowiązujące w systemie; w praktyce zwykle tylko definicja znaku zachęty

~/.bash_profile (w katalogu domowym użytkownika)

Trzeci, o ile istnieje

Zmienne środowiskowe i programy uruchamiane przy logowaniu specyficzne dla poszczególnych użytkowników

~/.bashrc (w katalogu domowym użytkownika)

Ostatni, o ile istnieje

Funkcje i aliasy zdefiniowane przez użytkownika; plik ten jest uruchamiany z pliku .bash_profile

Aby wyświetlić pliki ukryte w programie Gnome File Manager 1. Uruchom program Gnome File Manager. 2. Z menu Edycja wybierz pozycję

Preferencje. Wyświetlona zostanie zakładka Wyświeltanie plików okna dialogowego Preferencje (patrz rysunek 9.12). 3. Zaznacz opcję Wyświetlanie plików

Rysunek 9.12. Aby wyświetlić pliki ukryte

a Bash

205

Rozdział 9. ukrytych. 4. Kliknij na OK.

w programie Gnome File Manager, należy zaznaczyć opcję Wyświetlanie plików ukrytych w oknie dialogowym Preferencje.

Wskazówka  Jeśli chcesz dowiedzieć się, w jaki sposób

wyświetlić pliki ukryte, korzystając z wiersza poleceń, zajrzyj do rozdziału 10.

Z punktu widzenia administratora systemu, jeśli założysz nowe konto użytkownika za pomocą programu Linuxconf (patrz rysunek 9.13) i katalogiem domowym nowego użytkownika będzie podkatalog katalogu /home, zostaną do niego skopiowane pliki konfiguracyjne zapisane w katalogu /etc/skel.

Oczywiście, administrator może, ale nie musi, ręcznie dostosowywać ustawienia dla poszczególnych użytkowników; może również pozostawić ich całkowicie bez plików konfiguracyjnych. Dokładniejsze informacje na temat używania programu Linuxconf znajdziesz w rozdziale szóstym, natomiast informacje o administrowaniu systemem za pomocą wiersza poleceń – w rozdziale dziesiątym.

206

Rysunek 9.13. Jeśli katalog domowy użytkownika jest podkatalogiem katalogu /home, są do niego kopiowane pliki konfiguracyjne znajdujące się w katalogu /etc/skel.

Rysunek 9.14. Za pomocą programu Gnome File Manager możesz zlokalizować plik .bash_profile.

Powłoka Bash

W tym przypadku nazwa skel pochodzi od angielskiego słowa skeleton, czyli szkielet, szablon. Jeśli jesteś administratorem i chciałbyś zmodyfikować pliki konfiguracyjne nowych użytkowników, powinieneś edytować zawartość plików przechowywanych w katalogu /etc/skel.

Powłoka Bash

Aby zdefiniować zmienną środowiskową dla użytkownika 1. Uruchom program Gnome File Manager

w środowisku graficznym Gnome.

2. Odszukaj plik .bash_profile, zapisany

w katalogu domowym (patrz rysunek 9.14). 3. Kliknij prawym klawiszem myszy na plik

.bash_profile i z menu podręcznego wybierz pozycję Otwórz z. Wyświetlone zostanie okno dialogowe gmc (patrz rysunek 9.15).

4. W polu Program do wykonania wpisz

gnp. 5. Kliknij na OK. Plik .bash_profile zostanie

otwarty za pomocą programu Gnotepad+ (rysunek 9.16).

6. Wykorzystując sposoby opisane we Rysunek 9.15. Aby edytować zawartość pliku za pomocą programu Gnotepad+, w polu Program do wykonania wpisz gnp.

wcześniejszej części tego rozdziału, w punkcie „Aby nadać zmiennej wartość podczas pracy”, zdefiniuj i wyeksportuj zmienną środowiskową, na przykład tak: MYENV="Lions, and tigers, and bears, Oh my!" export MYENV

7. Z menu File programu Gnotepad+ wybierz

polecenie Save, a następnie zakończ program Gnotepad+.

8. Zaloguj się jako użytkownik, dla którego

wprowadzono zmiany. 9. W wierszu poleceń wpisz echo $MYENV. Rysunek 9.16. Edytować plik tekstowy, na przykład .bash_profile, można za pomocą programu Gnotepad+.

Wyświetlona zostanie wartość nowej zmiennej środowiskowej (rysunek 9.17).

Wskazówki  Zamiast wykorzystywać program

Gnotepad+, możesz również uruchomić dowolny inny edytor tekstów dostępny z wiersza poleceń. Niektóre z tego typu programów zostaną przedstawione w dalszej części tego rozdziału.

 Aby zdefiniować zmienną środowiskową Rysunek 9.17. Zmiany wprowadzone dla użytkownika obowiązują od momentu ponownego

globalnie, a nie dla poszczególnych użytkowników, edytuj nie plik 207

Rozdział 9. zalogowania się tego użytkownika do systemu.

.bash_profile, ale /etc/profile.

Aby globalnie zdefiniować ścieżkę przeszukiwania 1. Wykorzystaj procedurę opisaną w punkcie

„Aby zdefiniować zmienną środowiskową dla użytkownika” w celu otwarcia pliku /etc/profile za pomocą programu Gnotepad+ (rysunek 9.18).

2. Wykorzystaj procedurę przedstawioną

w punkcie „Aby dodać katalog do zmiennej PATH” i dodaj żądany katalog do ścieżki przeszukiwania; wpisz na przykład PATH="$PATH:/home/hdavis/linuxvqs"

3. Upewnij się, że zmienna PATH jest

Rysunek 9.18. Edytując plik /etc/profile, można zmodyfikować ścieżki przeszukiwania wszystkich użytkowników.

eksportowana. 4. Zapisz plik. 5. Zaloguj się ponownie, aby sprawdzić, czy

Powłoka Bash

poprawki odniosły zamierzony skutek.

6. W wierszu poleceń wpisz echo $PATH. 7. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie nowa

wartość ścieżki przeszukiwania (rysunek 9.19).

Wskazówki  Jeśli usuniesz któryś z katalogów ze ścieżki

przeszukiwania bez wcześniejszego upewnienia się co do jego funkcji, najprawdopodobniej niektóre z programów przestaną działać prawidłowo.

 Jeśli chcesz zmienić ścieżkę

przeszukiwania nie globalnie, ale dla pojedynczego użytkownika, powinieneś wprowadzić odpowiednie modyfikacje do pliku .bash_profile w katalogu domowym użytkownika, a nie do pliku /etc/profile.

208

Rysunek 9.19. Zmiana ścieżki przeszukiwania wchodzi w życie od momentu ponownego zalogowania się.

Powłoka Bash

Zmiana znaku zachęty powłoki bash

Rysunek 9.20. Aby zmienić postać znaku zachęty, należy zmodyfikować wartość zmiennej środowiskowej PS1.

Rysunek 9.21. Znak zachęty może zawierać różne informacje. Tabela 9.3. Symbole używane przy definiowaniu znaku zachęty. Znaczenie

\u

Wyświetla identyfikator bieżącego użytkownika

\w

Wyświetla ścieżkę dostępu do bieżącego katalogu; katalog domowy użytkownika jest reprezentowany przez symbol ~

\W

Wyświetla nazwę bieżącego katalogu bez ścieżki dostępu do niego

\t

Wyświetla bieżący czas

\d

Wyświetla bieżącą datę

\n

Wymusza przejście do nowego wiersza, dzięki czemu znak zachęty może składać się z więcej niż jednego wiersza tekstu

\h

Wyświetla nazwę serwera

W obu przypadkach edytować powinieneś zawartość wiersza rozpoczynającego się od znaków PS1 – często jest to jedyny wiersz nie będący komentarzem w tych plikach. Poszczególne informacje, które mogą wchodzić w skład znaku zachęty, należy zdefiniować pomiędzy nawiasami kwadratowymi – są one reprezentowane przez kody literowe (patrz tabela 9.3). Można tu również wstawić zwykły tekst.

Aby dodać do znaku zachęty informacje o dacie, czasie i ścieżce dostępu do bieżącego katalogu 1. Otwórz plik /etc/bashrc za pomocą edytora

tekstów (na rysunku 9.20 przedstawiony jest edytor Gnotepad+). 2. Umieść symbol # na początku wiersza

zawierającego definicję znaku zachęty (zaczynającego się od liter PS1). Spowoduje to potraktowanie tego wiersza jako komentarza; wyłączenie go bez usuwania z pliku, dzięki czemu łatwiej będzie później przywrócić pierwotną konfigurację.

3. Wprowadź nową definicję zmiennej PS1,

Wskazówka  Spróbuj przetestować przedstawiony wyżej

znak zachęty, aby sprawdzić, czy Ci on odpowiada, zamieniając najpierw wartość zmiennej PS1 interaktywnie, a dopiero potem wprowadzając odpowiednie zmiany do plików konfiguracyjnych.

na przykład PS1="[\u w katalogu \w Data: \d Czas: \t]\\$ "

4. Zapisz plik. 5. Aby sprawdzić efekty wprowadzonych

zmian, zaloguj się ponownie. Wyświetlony zostanie nowy znak zachęty (patrz rysunek 9.21).

209

Powłoka Bash

Symbol

Znak zachęty można tak skonfigurować, aby zawierał różnego typu przydatne informacje. Jeśli chcesz zmienić znak zachęty obowiązujący w całym systemie, powinieneś wprowadzić odpowiednie modyfikacje do pliku /etc/bashrc. Jeżeli zmiany mają dotyczyć tylko jednego użytkownika, wprowadź odpowiednie informacje do pliku .bashrc znajdującego się w jego katalogu domowym.

Rozdział 9.

Inne możliwości powłoki Bash Powłoka bash obsługuje jeszcze wiele innych mechanizmów, które ułatwiają bądź umożliwiają przeprowadzenie niektórych operacji.

Katalogi, katalogi, katalogi Jeśli jesteś początkującym użytkownikiem i nie wiesz, w jakim katalogu się znajdujesz, ponieważ zmieniłeś postać znaku zachęty – oto porada dla Ciebie.

Rysunek 9.22. Za pomocą polecenia pwd możesz sprawdzić, w którym katalogu się znajdujesz.

Aby sprawdzić, jaki katalog jest katalogiem bieżącym 1. W wierszu poleceń wpisz pwd.

Inne możliwości powłoki Bash

2. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie

ścieżka dostępu do katalogu bieżącego (rysunek 9.22).

Aby wyświetlić zawartość bieżącego katalogu

Rysunek 9.23. Do wyświetlania zawartości katalogu służy polecenie ls.

1. W wierszu poleceń wpisz ls. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostaną

nazwy plików, nie będących plikami ukrytymi, zapisanych w katalogu bieżącym (rysunek 9.23).

Aby wyświetlić zawartość bieżącego katalogu wraz z plikami ukrytymi

Rysunek 9.24. Aby wyświetlić nazwy wszystkich plików, również ukrytych, skorzystaj z polecenia ls –a.

1. W wierszu poleceń wpisz ls –a. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostaną nazwy

wszystkich plików, również plików ukrytych (rysunek 9.24).

Uzupełnianie poleceń Uzupełnianie poleceń w powłoce bash pozwala na wprowadzenie tylko początkowego fragmentu polecenia; reszta może zostać dopisana automatycznie po wciśnięciu klawisza Tab. Oczywiście, uzupełnianie poleceń może zadziałać tylko wówczas, gdy istnieje jakiś sposób na prawidłowe dokończenie rozpoczętego polecenia.

Wskazówka  Dokańczanie poleceń może zostać

wykorzystane do dokończenia rozpoczętej

210

Powłoka Bash nazwy polecenia, nazwy pliku, katalogu itd.

Aby użyć dokańczania poleceń 1. W wierszu poleceń wprowadź część

polecenia. Dla przykładu, wprowadź początek polecenia more test, które wyświetli zawartość pliku test; wpisz more te.

2. Wciśnij klawisz Tab. Bash dokończy Rysunek 9.25. Jeśli wciśniesz klawisz Tab w czasie wpisywania polecenia, bash spróbuje odgadnąć, co miałeś na myśli.

polecenie – wyświetlony zostanie tekst more test.

3. Wciśnij Enter, aby zatwierdzić polecenie

i wyświetlić zawartość pliku (rysunek 9.25).

Historia sesji

Aby obejrzeć listę wydanych wcześniej poleceń 1. W wierszu poleceń wpisz history. Rysunek 9.26. Polecenie history powoduje wyświetlenie listy używanych wcześniej poleceń.

2. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie

numerowana lista poleceń wydanych w czasie sesji (rysunek 9.26).

Wskazówka  Jeśli po poleceniu history podasz jakąś

liczbę n, wyświetlonych zostanie tylko n ostatnich poleceń, na przykład polecenie history 12 spowoduje wyświetlenie 12 ostatnich poleceń.

Aby ponownie wydać któreś z ponumerowanych poleceń 1. W wierszu poleceń wpisz wykrzyknik (!)

i numer polecenia, na przykład !144.

2. Wciśnij Enter. Odpowiednie polecenie

zostanie wykonane.

211

Inne możliwości powłoki Bash

W powłoce bash klawisz ze strzałką w górę pozwala przejść do wydanych poprzednio poleceń. Klawisz ze strzałką w dół przywołuje ponownie polecenia wydane później.

Rozdział 9.

Edytory tekstów i poczta elektroniczna Do tej pory zakładałem, że wszystkie operacje związane z edytowaniem tekstów i obsługą poczty elektronicznej wykonywane były w środowisku graficznym Gnome.

Edytory tekstów i poczta elektroniczna

W środowisku Gnome do edycji tekstu użyć można jednego z edytorów pracujących w trybie graficznym, na przykład Gnotepad+. Podobnie do obsługi poczty nadaje się program Netscape Messenger. Co jednak powinieneś zrobić, jeśli nie odpowiada Ci środowisko graficzne? Nie ma żadnego problemu. Jeśli chcesz edytować tekst, używając programu nie korzystającego ze środowiska graficznego, masz do wyboru mnóstwo różnych aplikacji. W tym podrozdziale przedstawimy krótki i niezbyt szczegółowy opis dwóch popularnych edytorów tekstów, vi i Pico, wspomnimy również o edytorze emacs. Którego z nich będziesz używał, o ile zdecydujesz się na którykolwiek, zależy tylko od Ciebie. Jedną z sytuacji, kiedy będziesz chciał skorzystać z narzędzi pracujących w trybie tekstowym, jest połączenie zdalne – wówczas najczęściej nie można uruchomić programów wymagających serwera X (takich jak te dostępne w środowisku Gnome).

212

Edytor vi Edytor vi jest potężnym narzędziem, ale niełatwo nauczyć się jego obsługi. Jeśli jesteś doświadczonym użytkownikiem tego programu, na pewno znasz jego ogromne możliwości i wiesz, jak je wykorzystać. Inni użytkownicy mogą mieć wątpliwości, czy warto uczyć się obsługi tego edytora. Najważniejszym powodem, dla którego warto poświęcić dla niego nieco czasu jest fakt, że edytor ten jest dostępny w praktycznie każdym systemie Uniksowym. Jeśli więc nauczysz się go obsługiwać, będziesz mógł edytować teksty prawie w każdym systemie. Wraz z systemem Red Hat Linux rozprowadzana jest wersja edytora vi o nazwie vim – czyli vi improved (rozszerzony vi) – która jest dostępna za darmo i pierwotnie napisana była przez Brama Moolenaara. Niektóre z częściej używanych poleceń edytora vi znajdziesz w dodatku A.

Powłoka Bash

Aby uruchomić program vim 1. W wierszu poleceń wpisz vi. 2. Wciśnij Enter. Uruchomiony zostanie

edytor vim (rysunek 9.27).

Wskazówki  Można uruchomić program vim, otwierając Rysunek 9.27. Aby uruchomić edytor vim, wydaj polecenie vi.

od razu żądany plik, podając jego nazwę jako argument polecenia vi, na przykład wpisując vi test.

 Możliwe jest również otwarcie kilku

Aby wprowadzić tekst do pliku edytowanego za pomocą vi 1. Po uruchomieniu edytora vim wciśnij Rysunek 9.28. Do wstawiania tekstu w edytorze vi służy tryb Insert.

klawisz i. Uruchomiony zostanie tryb wstawiania tekstu (ang. Insert mode). 2. Wprowadź jakiś tekst. Może się zdarzyć,

że aby go zobaczyć, będziesz musiał przewinąć zawartość okna terminala czy sesji telnet do początku (rysunek 9.28).

3. Jeśli chcesz wrócić do trybu wydawania

poleceń, wciśnij klawisz Escape.

4. Aby dodać tekst po bieżącej pozycji kursora,

wciśnij a.

Aby zapisać plik w edytorze vi 1. Wciśnij klawisz Escape, aby przejść do trybu

wydawania poleceń.

Aby wyjść z edytora vi bez zapisywania zmian 1. Wciśnij klawisz Escape, aby przejść do

trybu wydawania poleceń.

2. Wpisz :w (ang. write – zapisz) oraz nazwę

pliku, na przykład :w vitest.

Wskazówka  Aby zapisać plik, który posiada już nazwę,

wydaj polecenie :w, bez nazwy pliku.

2. Wpisz :q!.

213

Edytory tekstów i poczta elektroniczna

plików przez zastosowanie symboli wieloznacznych, na przykład wydając polecenie vi *.html. Do następnego pliku można wówczas przejść, wciskając klawisz Escape i wydając polecenie :n (od angielskiego next – następny).

Rozdział 9.

Edytor Pico Edytor Pico jest o wiele łatwiejszy w użyciu niż vi, ponieważ obsługuje się go za pomocą menu. Dzięki temu nie trzeba zapamiętywać skomplikowanych kombinacji klawiszy ani zwracać uwagi na to, w jakim trybie aktualnie pracujesz.

Aby uruchomić Pico

Rysunek 9.29. Zaletą edytora Pico jest jego intuicyjny interfejs.

1. W wierszu poleceń wpisz pico. 2. Wciśnij Enter. Uruchomiony zostanie

Edytory tekstów i poczta elektroniczna

edytor Pico.

Aby wprowadzić tekst w oknie edytora Pico Rozpocznij po prostu pisanie. Wprowadzany tekst będzie wyświetlany w oknie edytora (rysunek 9.29).

Wskazówka  Jeśli edytujesz pliki konfiguracyjne,

uruchom program Pico z wyłączonym zawijaniem wierszy, czyli z opcją –w: pico –w nazwapliku.

Aby zapisać plik w edytorze Pico 1. Przytrzymaj klawisz Control. 2. Wciśnij klawisz X.

Edytor emacs Inny popularny edytor tekstów to emacs. Red Hat Linux jest rozprowadzany z jedną z wersji tego programu: GNU Emacs. Edytor emacs pozwala na bardzo elastyczną konfigurację i posiada tak wiele możliwości, że mógłby sam być tematem jednej z książek naszego cyklu. Emacs świetnie nadaje się do tworzenia programów. Ma o wiele większe możliwości niż edytor vi i nie posiada różnych trybów pracy, utrudniających korzystanie z vi. 214

Powłoka Bash

Aby wysłać wiadomość pocztą elektroniczną za pomocą polecenia mail 1. W wierszu poleceń powłoki bash wpisz

wyraz mail, a po nim adres osoby, do której chcesz przesłać wiadomość, na przykład mail [email protected]. Rysunek 9.30. W systemie UNIX wiadomość, która ma zostać wysłana pocztą elektroniczną, należy zakończyć kropką w osobnym wierszu.

2. Wciśnij Enter. 3. W wierszu tematu wprowadź temat

wiadomości.

4. Wprowadź właściwy tekst wiadomości. 5. Aby zakończyć wpisywanie tekstu,

wpisz w pustym wierszu kropkę (rysunek 9.30).

7. Zostaniesz poproszony o podanie adresu

CC, czyli adresu, pod który wysłana zostanie kopia wiadomości. Jeśli nie chcesz podawać takiego adresu, wciśnij Enter.

Wskazówka  Zamiast wpisywać kropkę w osobnym

wierszu, możesz również zakończyć wprowadzanie tekstu wiadomości, przytrzymując klawisz Control i wciskając klawisz D.

Program Pine Z systemem Red Hat Linux rozprowadzanych jest również kilka tekstowych programów do obsługi poczty. Jednym z najważniejszych z nich jest chyba program Pine – obsługiwany za pomocą menu, intuicyjny, o dużych możliwościach. Program Pine został napisany na Uniwersytecie Waszyngtońskim. Pełna dokumentacja tego programu dostępna jest w sieci Internet. Aby uruchomić program Pine, w wierszu poleceń wpisz pine. 215

Edytory tekstów i poczta elektroniczna

6. Wciśnij Enter.

Rozdział 9.

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Przechodzić do wiersza poleceń.  Sprawdzać, jaka powłoka jest uruchomiona.  Sprawdzać, jakie powłoki są dostępne

w systemie.  Korzystać z powłoki tymczasowej.  Zmieniać wykorzystywaną powłokę.  Wyświetlać wartości zmiennych

środowiskowych.

 Wyświetlać wszystkie zmienne

środowiskowe.

 Używać mechanizmu potoków i programu

more.

Podsumowanie

 Korzystać z programu more do

przeglądania zawartości plików.

 Ustalać wartości zmiennych

środowiskowych podczas pracy.

 Dodawać katalogi do wartości zmiennej

PATH.  Przechodzić do katalogu domowego.  Przeglądać pliki ukryte.  Definiować zmienne środowiskowe

dla poszczególnych użytkowników.

 Dodawać katalogi do globalnej ścieżki

przeszukiwania.  Zmieniać znak zachęty powłoki bash.  Sprawdzać, w którym katalogu się

znajdujesz.  Korzystać z dokańczania poleceń.  Używać historii sesji.  Otwierać i zapisywać pliki za pomocą

edytorów vi i Pico.  Wysyłać wiadomości pocztą elektroniczną

z systemu linuksowego.

216

Pliki, procesy i prawa dostępu

10

W rozdziale 10. podejmiemy tematy, które nie zostały przedstawione w rozdziale 9., „Powłoka Bash”. Ten rozdział również będzie w większości dotyczył wykorzystania wiersza poleceń. Wyjątkiem będą opisy montowania urządzeń oraz ustalania domyślnych praw dostępu dla grup. Te zadania mogą zostać wykonane zarówno z wiesza poleceń, jak i za pomocą środowiska Gnome. W tym rozdziale pokażemy, jak montować urządzenia, korzystając z obu sposobów i jak ustalać domyślne prawa dostępu za pomocą Gnome. Znajdziesz tu odpowiedzi na następujące pytania: jak zdobyć informacje o systemie? Jak dowiedzieć się czegoś więcej o ilości wolnego miejsca na dysku i o katalogach? Jak odszukać odpowiednie pliki i znaleźć pliki zawierające dany tekst?

Na koniec, omówimy zagadnienia związane z posiadaniem plików oraz katalogów i prawami odstępu do nich. Co oznacza posiadanie pliku? W jaki sposób plik może mieć więcej niż jednego właściciela? Czym są prawa dostępu i jak je modyfikować? Oto temat poruszane w tym rozdziale:  uzyskiwanie informacji o systemie,  procesy,  system plików,  posiadanie plików i prawa dostępu.

217

Pliki, procesy i prawa

W tym rozdziale pokażemy również, jak wyświetlać i monitorować poszczególne procesy. Nauczysz się również, jak je zabijać, jeśli skończy się ich czas.

Rozdział 10.

Określanie ilości wolnego miejsca na dyskach

Uzyskiwanie informacji o systemie

W Linuksie system plików jest sztucznym tworem o strukturze drzewa, rozpoczynającego się od katalogu głównego oznaczanego symbolem /. Pozycja katalogu w tej strukturze nie oznacza, że faktycznie jest on zapisany na konkretnym dysku twardym.

Wiedza daje władzę, dlatego oczywiste jest, że chcesz wiedzieć więcej o swoim systemie, a przynajmniej orientować się, jakie narzędzia są w danej chwili dostępne. Kiedy na przykład istotne staną się zagadnienia związane z kompatybilnością oprogramowania, być może trzeba będzie dokładnie wiedzieć, która wersja jądra działa w systemie.

Zamontowany system plików może być wykorzystywany w systemie operacyjnym. Katalog, który reprezentuje wiązanie pomiędzy zamontowanym systemem plików a całą strukturą drzewiastą nazywany jest punktem zamontowania.

Aby uzyskać informacje o komputerze i systemie operacyjnym

Uzyskiwanie informacji o systemie

1. W wierszu poleceń wpisz

Polecenie df pozwala zorientować się, które systemy plików są zamontowane, w jakich punktach i ile jest na nich wolnego miejsca.

uname –a. 2. Wciśnij Enter. Komputer odpowie,

wyświetlając tekst podobny do następującego: linux linuxbear 2.4.2-2 #1 Sun Apr 8 20:41:30 EDT 2001 i686 unknown Odpowiedź na polecenie uname –a zawiera następujące informacje: Linux: nazwa systemu operacyjnego (–s) linuxbear: nazwa hosta (–n) 2.4.2-2 #1: numer wersji jądra (–r) Sun Apr 8 20:41:30 EDT 2001: data i czas kompilacji jądra (–v) i686: typ komputera (–m.) unknown: procesor (–p)

Aby sprawdzić, ile jest wolnego miejsca na dysku 1. W wierszu poleceń wpisz df. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlony zostanie

komunikat zawierający osobne wiersze dla każdego z zamontowanych systemów plików z danymi o używanym i dostępnym miejscu oraz punkcie zamontowania. Dzięki poleceniu df można sprawdzić, w którym punkcie zamontowany jest dany system plików i ile miejsca pozostało na dysku (patrz tabela 10.1).

Wskazówka  Polecenie uname można również wywołać,

wykorzystując poszczególne opcje (przedstawione powyżej) pozwalające na uzyskanie tylko specyficznych informacji, zamiast wyświetlać wszystkie informacje za pomocą opcji –a.

Tabela 10.1. Określanie ilości wolnego miejsca. Filesystem

1k-blocks

Used

Available

Use%

Mounted on

/dev/hda2

2208347

1182338

911853

56%

/

/dev/hdc

556054

556054

0

100%

/mnt

218

Pliki, procesy i prawa dostępu

Aby sprawdzić, ile miejsca zajmuje katalog 1. W wierszu poleceń wpisz du. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie

informacja o wielkości katalogu bieżącego i jego podkatalogów w kilobajtach (rysunek 10.1)

Wskazówki Rysunek 10.1. Za pomocą polecenia du można sprawdzić wielkość katalogu.

 Jeśli jako parametr polecenia du podasz

ścieżkę dostępu do katalogu, na przykład du /home/hdavis/linuxvqs, wyświetlona zostanie informacja o tym katalogu i jego podkatalogach. mechanizmu potoków skierować na wejście programu more, wpisując du | more, dzięki czemu dane wyświetlane będą porcjami mieszczącymi się jednorazowo na ekranie.

Określanie typu pliku W systemie Windows można odgadnąć typ pliku na podstawie rozszerzenia jego nazwy. W systemie Linux nazwy plików często nie posiadają rozszerzeń, w związku z czym nie ma możliwości określenia typu pliku na podstawie jego nazwy.

Wskazówka  Polecenie file nie będzie działać prawidłowo

dla każdego pliku. Najpierw sprawdza ono typ danych zapisanych w pliku. Następnie odczytuje dane z odpowiedniej tabeli zapisanej w tak zwanym pliku magicznym (jest to zwykle plik /etc/magic, jeśli chcesz możesz go obejrzeć). Plik programu WordPerfect został rozpoznany, ponieważ instalator tego programu dodał odpowiednie informacje do pliku /etc/magic.

Aby określić typ pliku 1. W wierszu poleceń wprowadź polecenie

file z argumentem będącym ścieżką dostępu do pliku, na przykład file /home/hdavis/wpdocs/testwp

2. Wciśnij Enter. System odpowie, podając

informację o typie pliku, na przykład tak: /home/hdavis/wpdocs/testwp: WordPerfect document.

219

Uzyskiwanie informacji o systemie

 Wyjście polecenia du można za pomocą

Rozdział 10.

Informacje o użytkownikach systemu Do sprawdzania, kto jest aktualnie zalogowany i uzyskiwania innych informacji o użytkownikach, służy polecenie finger.

Aby sprawdzić, kto jest zalogowany 1. W wierszu poleceń wpisz finger. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie lista

użytkowników zalogowanych do systemu oraz położenie ich katalogów domowych (rysunek 10.2).

Uzyskiwanie informacji o systemie

Wskazówki  Po zastosowaniu polecenia finger

z identyfikatorem konkretnego użytkownika można uzyskać o nim dodatkowe informacje: jakiej używa powłoki, ile czasu upłynęło od zalogowania, ile czasu martwego upłynęło od zalogowania.

 Konieczność uzyskania informacji o tym,

kim jesteś, może nie jest zbyt częsta – szczególnie jeśli wiesz, kim jesteś – i bywa raczej tematem francuskich filmów o problematyce egzystencjalnej, a nie książek o Linuksie. Jeśli jednak jesteś zalogowany jako kilku różnych użytkowników i nie dostosowałeś znaku zachęty, tak aby wyświetlany był identyfikator użytkownika, problem ten może okazać się dość frustrujący. W takich sytuacjach z pomocą może przyjść polecenie whoami, które zwraca Twój identyfikator użytkownika.

220

Rysunek 10.2. Polecenie finger pozwala zorientować się, kto jest zalogowany.

Pliki, procesy i prawa dostępu

To mój proces i mogę z nim robić, co chcę Być może masz doświadczenie z programami dla systemu Microsoft Windows, których w żaden sposób nie da się zatrzymać lub z oknami, które po otwarciu w żaden sposób nie dają się zamknąć. Jedynym sposobem na zamknięcie takiego programu lub okna jest wykorzystanie klawiszy Control+Alt+Delete.

1. Zaloguj się jako root. 2. W wierszu poleceń wpisz ps –a. 3. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie

tabela (patrz rysunek 10.3) zawierająca numer identyfikacyjny procesu (PID), terminal, na którym proces został zainicjowany (TTY), czas procesora, który został zużyty przez proces (TIME) oraz polecenie, które uruchomiło dany proces (COMMAND).

To mój proces i mogę z nim robić, co chcę

Klawisze Control+Alt+Delete w systemie Microsoft Windows powodują wyświetlenie okna dialogowego Zamknij program. Nieprawidłowo działający proces jest zwykle opisany komunikatem Nie odpowiada. Aby go zamknąć, trzeba wybrać go i kliknąć na przycisk Zakończ zadanie (jest oczywiście jeszcze jedna możliwość: można wyłączyć zasilanie).

Aby wyświetlić listę wszystkich procesów związanych z terminalem

Będąc administratorem systemu linuksowego lub programistą możesz zetknąć się z analogiczną sytuacją. W systemie Linux nie mówi się jednak o zakończeniu zadania, ale o „zabiciu” procesu. Proces to skrótowe określenie abstrakcyjnego tworu zarządzającego pamięcią, procesorem i zasobami wejścia i wyjścia, tak aby możliwe było wykonywanie programu. Choć system Linux daje złudzenie, że równocześnie wykonuje się w nim wiele zadań, w rzeczywistości jeden procesor może wykonywać tylko jeden proces. Iluzja równoczesnego wykonywania zadań jest osiągana dzięki podziałowi czasu, co oznacza, że system operacyjny przełącza wykonywanie poszczególnych procesów w określonych, bardzo krótkich odstępach czasu.

Rysunek 10.3. Aby wyświetlić listę wszystkich procesów związanych z terminalem, wydaj polecenie ps –a.

221

Rozdział 10.

Aby wyświetlić listę wszystkich procesów 1. Zaloguj się jako root. 2. W wierszu poleceń wpisz

ps –aux | more. 3. Wciśnij Enter. Ekran po ekranie

To mój proces i mogę z nim robić, co chcę

wyświetlone zostaną informacje o wszystkich procesach (rysunek 10.4). Dokładniejsze objaśnienie znaczenia poszczególnych kolumn znajdziesz w tabeli 10.2.

Rysunek 10.4. Aby wyświetlić listę wszystkich procesów, wydaj polecenie ps –aux.

Tabela 10.2. Kolumny wyświetlane po wydaniu polecenia ps –aux. Kolumna

Znaczenie

USER

Identyfikator użytkownika będącego właścicielem procesu

PID

Identyfikator procesu

%CPU

Procentowe zużycie czasu procesora przez proces

%MEM

Procentowe zużycie pamięci przez proces

VSZ

Rzeczywisty rozmiar procesu, w kilobajtach

RSS

Ilość fizycznej pamięci używanej przez proces

TTY

Terminal związany z procesem

STAT

Status procesu; oto niektóre z możliwych wartości: R – działający (Runnable) D – oczekujący na dostęp do dysku (Disk wait) I – nieaktywny przez mniej niż 20 sekund S – nieaktywny przez więcej niż 20 sekund T – wstrzymany Z – Zombie, czyli proces porzucony, który powinien zostać zamknięty przez inny proces W – proces przeniesiony czasowo do pliku wymiany N – wartość parametru Nice, oznaczającego priorytet procesu

START

Czas uruchomienia procesu

TIME

Zużyty czas procesora

COMMAND

Polecenie (wraz z parametrami), które spowodowało uruchomienie procesu

222

Pliki, procesy i prawa dostępu

Aby zabić proces 1. Zaloguj się jako root (lub właściciel

procesu). 2. W wierszu poleceń wpisz polecenie kill,

a po nim numer identyfikacyjny (PID) procesu, na przykład kill 856. 3. Wciśnij Enter.

Wskazówki Rysunek 10.5. Polecenie killall –v pozwala na zabicie procesu i uzyskanie potwierdzenia.

 Tylko użytkownik root oraz właściciel

procesu mogą go zabić.

 Identyfikatory procesów różnią się nawet

Aby zabić proces za pomocą jego nazwy 1. Zaloguj się jako root

(lub właściciel procesu).

2. W wierszu poleceń wpisz

killall –v nazwaprocesu Wpisz na przykład killall –v postmaster 3. Wciśnij Enter. System wyświetli

komunikat o zakończeniu działania odpowiedniego procesu (rysunek 10.5).

223

To mój proces i mogę z nim robić, co chcę

dla tych samych programów od sesji do sesji. Uważaj więc, co zabijasz!

Rozdział 10.

System plików

Montowanie urządzeń

Linuksowy system plików można traktować jak pojedyncze, abstrakcyjne drzewo. Kiedy dodajesz do niego pliki zapisane na jakimś nośniku wymienialnym, na przykład na dyskietce czy dysku CD-ROM, taki podrzędny system plików jest doczepiany do systemu głównego w punkcie zamontowania.

Systemy plików można rozszerzać, montując w nich urządzenia, takie jak CD-ROM, dyskietki czy wyjmowalne dyski twarde.

Punktami zamontowania są zwykle puste katalogi.

System plików

Punkt zamontowania – i w zasadzie całe abstrakcyjne drzewo – nie musi mieć żadnego związku z fizycznymi nośnikami. Takie podejście jest zasadniczo różne od tego stosowanego w systemie Microsoft Windows, gdzie wszystkie pliki i katalogi na dysku E są faktycznie przechowywane na fizycznym dysku E. W zasadzie termin system plików ma dwa znaczenia.  Główny linuksowy system plików, będący

tworem abstrakcyjnym.  Podsystem lub gałąź systemu plików;

innymi słowy, jeden z jego katalogów, najczęściej wraz z podkatalogami.

Zwykle z kontekstu można łatwo wywnioskować, o które ze znaczeń chodzi. Na linuksowy system plików nie są nałożone żadne wymagania co do jego organizacji, ale z biegiem czasu utrwaliło się kilka konwencji. Główny system plików zawiera katalog główny, jądro systemu, katalog /dev wraz z plikami urządzeń, katalog /etc z najważniejszymi plikami systemowymi oraz katalog /bin z najważniejszymi programami. Inne standardowe katalogi i opis ich zawartości zebrano w tabeli 10.3. Ważne jest również, aby zdawać sobie sprawę, że z każdym plikiem związany jest zestaw praw dostępu. Na ich podstawie system określa, kto może odczytywać, zapisywać i uruchamiać dany plik. Ogólnie rzecz ujmując, tylko właściciel pliku oraz administrator systemu mają prawo do zmiany praw dostępu do pliku.

224

Aby zamontować i odmontować system plików Ogólna składnia polecenia służącego do montowania systemów plików jest następująca: mount plik-urządzenia katalog Argument plik-urządzenia określa plik sterownika danego urządzenia, na przykład /dev/fd0 dla pierwszej stacji dyskietek czy /dev/cdrom dla napędu CD-ROM. Argument katalog może wskazywać na dowolny katalog, który w razie potrzeby można również założyć – zgodnie z konwencją jest to zazwyczaj jeden z podkatalogów katalogu /mnt. Składnia polecenia odmontowującego system plików ma postać umount nazwa, gdzie nazwa jest albo nazwą pliku urządzenia, albo punktem jego zamontowania. Tabela 10.3. Standardowe katalogi systemu Linux i ich zawartość. Katalog

Zawartość

/

Katalog główny

/bin, /sbin

Ważne programy użytkowe, niezbędne dla zapewnienia minimalnej funkcjonalności systemu

/dev

Pliki urządzeń dla terminali, dysków, modemów itd.

/etc

Najważniejsze pliki systemowe

/tmp

Pliki tymczasowe, zwykle usuwane podczas startu systemu

/usr/bin

Pliki wykonywalne

/usr/lib

Pliki pomocnicze dla standardowych programów linuksowych

/usr/man

Pliki podręcznika systemowego man

/usr/src

Kody źródłowe programów

/var/log

Pliki dziennika

/var/spool

Katalogi kolejek dla drukarek, poczty itp.

/var/tmp

Katalog z plikami tymczasowymi (pliki nie usuwane przy starcie systemu)

Pliki, procesy i prawa dostępu

Aby zamontować dysk CD-ROM 1. W wierszu poleceń wpisz

mount /dev/cdrom /mnt/cdrom 2. Wciśnij Enter.

Aby odmontować CD-ROM 1. W wierszu poleceń wpisz

Rysunek 10.6. Za pomocą panelu sterowania środowiska Gnome można również montować i odmontowywać systemy plików.

umount /dev/cdrom albo umount /mnt/cdrom 2. Wciśnij Enter.

Aby zamontować dyskietkę 1. W wierszu poleceń wpisz

mount /dev/fd0 /mnt/floppy 2. Wciśnij Enter.

Aby odmontować dyskietkę

System plików

Rysunek 10.7. Przy montowaniu i odmontowywaniu systemów plików trzeba potwierdzić odpowiednie zlecenia.

1. W wierszu poleceń wpisz

umount /dev/fd0 albo umount /mnt/floppy 2. Wciśnij Enter.

Aby zamontować urządzenie za pomocą środowiska Gnome 1. Zaloguj się jako root. 2. Uruchom program Linuxconf. 3. Przewiń listę w lewej części okna, aż

znajdziesz pozycję Mount/Unmount File Systems (rysunek 10.6).

4. Wybierz urządzenie, które chcesz

zamontować, na przykład /dev/cdrom.

5. Potwierdź chęć zamontowania systemu

plików (rysunek 10.7).

Wskazówka  Panelu sterownia możesz użyć również

do odmontowywania urządzeń.

225

Rozdział 10.

Tworzenie katalogów Katalogi są pojemnikami na inne katalogi oraz pliki sytemu Linux. Prawdopodobnie za każdym razem, gdy będziesz rozpoczynał pracę nad jakimś projektem lub też będziesz chciał pogrupować powiązane ze sobą pliki, utworzysz nowy katalog.

Aby utworzyć nowy katalog 1. Przejdź do katalogu w systemie plików,

w którym chcesz utworzyć nowy katalog.

2. W wierszu poleceń wpisz

mkdir mynewdir. 3. Wciśnij Enter. 4. Wydaj polecenie ls –l, aby wyświetlić

System plików

podkatalogi katalogu bieżącego. Powinieneś zauważyć pozycję mynewdir z literą d w pierwszej kolumnie; oznacza ona, że jest to katalog (patrz rysunek 10.8).

Wskazówka  Jeśli spróbujesz założyć podkatalog

o nazwie, która już jest wykorzystana w obrębie danego katalogu, otrzymasz komunikat o błędzie, co jest jeszcze jednym dowodem na to, że katalogi w systemie Linux są plikami.

 Oto lista symboli, których nie można

używać w nazwach plików i katalogów: <> {} [] () ” ‘ ` * ? | / \ ^ ! # & ~

 Oprócz wymienionych wcześniej znaków

specjalnych, powinieneś unikać również spacji i myślników, ponieważ niektóre programy nie obsługują ich prawidłowo.

Aby usunąć katalog 1. Za pomocą polecenia cd przejdź do

katalogu nadrzędnego wobec katalogu, który chcesz usunąć.

2. W wierszu poleceń wydaj polecenie rmdir

usuwające katalog, na przykład rmdir mynewdir.

3. Wciśnij Enter.

226

Rysunek 10.8. Katalogi są oznaczane literą d w pierwszej kolumnie listingu katalogu.

Pliki, procesy i prawa dostępu

Tworzenie plików Katalogi tworzą strukturę pojemników, natomiast pliki są tym, co je wypełnia.

Aby wyświetlić wszystkie pliki w katalogu 1. W wierszu poleceń wpisz ls –al. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostaną

wszystkie pliki znajdujące się w bieżącym katalogu (rysunek 10.9).

Rysunek 10.9. Polecenie ls pozwala na przeglądania zawartości katalogów.

Wskazówka  Opcja –l polecenia ls powoduje

wyświetlanie pełnych informacji o plikach; opcja –a powoduje wyświetlanie informacji o wszystkich plikach, w tym również plikach ukrytych. Dokładniejsze informacje o opcjach polecenia ls znajdziesz w dodatku A.

1. W wierszu poleceń wpisz polecenie touch

z nazwą nowego pliku, na przykład touch fajny.plik.

2. Wciśnij Enter.

Wskazówka  Istnieje wiele sposobów tworzenia plików.

Jednym z nich jest wykorzystanie edytora tekstów, na przykład vi.

Aby skopiować plik (lub katalog) Aby skopiować plik (lub katalog), można wykorzystać polecenie cp. Wpisz na przykład cp mojpliklubkatalog twojpliklubkatalog.

Aby przenieść plik (lub katalog) Aby przenieść plik (lub katalog), można wykorzystać polecenie mv. Wpisz na przykład mv pliklubkatalog /nowykatalog/ pliklubkatalog.

227

System plików

Aby utworzyć plik

Rozdział 10.

Aby usunąć plik 1. W wierszu poleceń, wpisz polecenie rm

z nazwą pliku. Wpisz na przykład rm ten.plik.już.nie.istnieje.

2. Wciśnij Enter.

Wskazówka  polecenie rm, w zależności od użytych

System plików

opcji, oraz od tego, czy jesteś zalogowany jako root, może być bardzo niebezpieczne. Dla przykładu, opcja –f powoduje usunięcie plików zabezpieczonych przed zapisem bez ostrzeżenia, a opcja –r powoduje usunięcie wszystkich plików, również w podkatalogach. Oznacza to, że jeśli użytkownik root wyda w katalogu głównym polecenie rm –rf, cały system plików zostanie usunięty. Nie należy wypróbowywać tego polecenia!

Rysunek 10.10. Za pomocą polecenia find można wyświetlić pliki, których nazwy spełniają określone kryteria.

Aby odnaleźć potrzebny plik Polecenie find jest bardzo elastycznym narzędziem służącym do wyszukiwania plików (dokładniejsze informacje na jego temat znajdziesz w dodatku A). Aby na przykład wyszukać w katalogu /home/hdavis/ch11 wszystkie pliki, które w nazwie mają wyraz fig, można wydać polecenie find /home/hdavis/ch11 –name '*fig*' –print. Spowoduje ono wyświetlenie wszystkich plików spełniających dany warunek (rysunek 10.10).

Aby znaleźć tekst w pliku (lub w plikach) Polecenie grep służy do przeszukiwania plików w celu znalezienia określonego tekstu lub tekstu, który pasuje do wyrażenia regularnego. Dla przykładu, poniższe polecenie (patrz rysunek 10.11) powoduje wyszukanie wszystkich wystąpień słowa elephant w plikach w katalogu bieżącym i wydrukowanie trzech wierszy po obu stronach tego wyrazu wraz z ich numerami (z powodu opcji –n): grep –n –3 elephant * 228

Rysunek 10.11. Polecenie grep jest używane do wyszukiwania w plikach tekstów pasujących do zadanego wzorca.

Pliki, procesy i prawa dostępu

Aby wyświetlić początek zawartości pliku 1. Wpisz head mojplik. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostanie 10

pierwszych wierszy pliku.

Wskazówki  Polecenia head można użyć

do wyświetlenia dowolnej liczby początkowych wierszy pliku, na przykład polecenie head –42 mojplik wyświetli pierwsze 42 wiersze pliku mojplik.

 Początki kilku plików jednocześnie możesz

obejrzeć, wysyłając je do polecenia more, na przykład head –5 my* | more

Aby wyświetlić końcówkę pliku 1. Wpisz tail mojplik.

ostatnich wierszy pliku.

Wskazówki  Podobnie jak w przypadku polecenia head,

również polecenie tail pozwala na określenie liczby wyświetlanych wierszy i pokazanie końcowych części kilku plików.

 Polecenie tail przydaje się do śledzenia

nowych wpisów w plikach zawierających rejestrowane informacje, na przykład podczas wyszukiwania błędów w instalacji czy działaniu programu, takiego jak baza danych, który zapisuje do pliku dane o swych działaniach.

229

System plików

2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostanie 10

Rozdział 10.

Posiadanie plików i prawa dostępu Każdy plik i katalog w systemie Linux jest własnością jakiegoś użytkownika i posiada zestaw praw dostępu określających, jakie operacje mogą na nim wykonywać poszczególni użytkownicy. Wyróżnia się trzy rodzaje użytkowników:  User, czyli pojedynczy użytkownik, który

jest faktycznie właścicielem danego pliku. Pliki tworzone przez użytkownika stają się automatycznie jego własnością.

Posiadanie plików i prawa dostępu

 Group, czyli grupa, do której przynależy

użytkownik będący właścicielem pliku (informacje dotyczące obsługi grup i użytkowników w środowisku Gnome znajdziesz w rozdziale 6.). Wszyscy użytkownicy należący do danej grupy mają takie same prawa w odniesieniu do danego pliku.

 Other, czyli inni – ten termin oznacza

wszystkich użytkowników, którzy nie są ani właścicielem pliku, ani nie należą do grupy posiadającej plik.

Zauważmy po raz kolejny, że właścicielem pliku nie musi być faktyczny użytkownik systemu. Niektóre programy, na przykład PostgreSQL omówiony w rozdziale 8. – są własnością użytkowników fikcyjnych. Podobnie rzecz ma się z plikami. Prawa dostępu również dzielą się na trzy grupy:  Prawo do odczytu (ang. read) oznacza, że

użytkownik może przeglądać zawartość pliku, ale nie może jej zmieniać. Przy wyświetlaniu zawartości katalogu za pomocą polecenia ls –l jest ono reprezentowane przez literę „r”.

 Prawo do zapisu (ang. write) oznacza, że

użytkownik może edytować (i usuwać) dany plik. Przy wyświetlaniu zawartości katalogu za pomocą polecenia ls –l jest ono reprezentowane przez literę w.

230

 Prawo do wykonywania (execute) oznacza,

że użytkownik może uruchomić dany plik (jeśli jest on programem lub skryptem) i przeglądać zawartość katalogu. Przy wyświetlaniu zawartości katalogu za pomocą polecenia ls –l jest ono reprezentowane przez literę x.

Pliki, procesy i prawa dostępu

Aby sprawdzić, kto jest właścicielem pliku i jakie prawa dostępu są z nim związane 1. W wierszu poleceń wpisz ls –l. 2. Wciśnij Enter. Wyświetlone zostaną

informacje o plikach i katalogach zapisanych w katalogu bieżącym (rysunek 10.12).

Rysunek 10.12. Sprawdzić, kto jest właścicielem pliku i jakie prawa dostępu są z nim związane, można, wydając polecenie ls –l.

Aby określić prawa dostępu do pliku oraz właściciela pliku, trzeba jeszcze odpowiednio rozszyfrować informacje wyświetlane w kolumnach (jak na rysunku 10.12).  Pierwsza kolumna od lewej, składająca się

 Myślnik (–) oznacza, że użytkownik nie

posiada praw dostępu określonego rodzaju.

 Pierwszym znakiem jest d, jeśli plik jest

katalogiem; w przeciwnym przypadku wyświetlany jest myślnik.  Następne trzy znaki symbolizują prawo

do odczytu, zapisu i wykonywania dla właściciela pliku.  Kolejne trzy znaki symbolizują prawo do

odczytu, zapisu i wykonywania dla grupy, która posiada plik.  Ostatnie trzy znaki symbolizują prawo

do odczytu, zapisu i wykonywania dla pozostałych użytkowników systemu. Dla przykładu, ciąg znaków –rw–rw–r– opisuje plik, który może być odczytywany i zapisywany przez właściciela i grupę, ale pozostali użytkownicy systemu mogą go tylko odczytywać.  Identyfikatory właściciela pliku i grupy

wyświetlane są w środkowej części wiersza. Dla przykładu, na rysunku 10.12 widać, że właścicielem pliku frodo_sig.wcm jest użytkownik fbaggins, należący do grupy Hobbits.

Aby zmienić właściciela pliku

 Aby dodać prawo dostępu do istniejącego

zestawu, wykorzystaj symbol +, 231

Posiadanie plików i prawa dostępu

z 10 pojedynczych znaków, określa prawa dostępu dla poszczególnych kategorii użytkowników.

Rozdział 10.

lub katalogu 1. W wierszu poleceń wpisz chown oraz

identyfikator nowego właściciela pliku, a także nazwę pliku, na przykład chown fbaggins ring.of.power

2. Wciśnij Enter.

Wskazówka  Opcja –R polecenia chown pozwala

zmienić właściciela wszystkich plików znajdujących się w podkatalogach danego katalogu.

Aby zmienić identyfikator grupy posiadającej plik 1. W wierszu poleceń wpisz chgrp oraz

identyfikator nowej grupy i nazwę pliku, na przykład chgrp hobbits ring.of.power

2. Wciśnij Enter.

Aby zmienić prawa dostępu do pliku lub katalogu W wierszu poleceń wpisz chmod oraz trzy zestawy praw dostępu rozdzielone przecinkami oraz nazwę pliku. Dla przykładu, polecenie chmod u=rw,g=rx,o=r rin* powoduje przypisanie praw do odczytu i zapisu właścicielowi pliku i grupie posiadającej plik oraz pozostałym użytkownikom dla wszystkich plików w katalogu bieżącym, których nazwy zaczynają się od liter rin. Znak równości (=) wymusza zastąpienie aktualnych praw dostępu nowymi, zamiast ich dołączania.

Wskazówki  Istnieje wiele różnych sposobów określania

praw dostępu za pomocą polecenia chmod.

 Aby nadać prawa dostępu wszystkim

plikom w podkatalogach, wykorzystaj opcję –R polecenia chmod.

232

na przykład polecenie chmod u+x,g+w ring.of.power powoduje dodanie prawa do wykonywania dla właściciela pliku ring.of.power i prawa do zapisu dla grupy.  Aby usunąć któreś z praw dostępu,

wykorzystaj symbol –, na przykład polecenie chmod go–rwx ring.of.power odbiera wszystkie prawa dostępu użytkownikom, za wyjątkiem właściciela pliku.

Możliwe jest również określanie praw dostępu za pomocą odpowiedników numerycznych. W tabeli 10.4 zebrano numeryczne odpowiedniki poszczególnych zestawów praw dostępu. Dla przykładu, polecenie chmod 777 ring.of.power spowoduje przyznanie wszystkich praw dostępu do pliku wszystkim użytkownikom systemu. Przy okazji, prawa 666, znane też jako znak bestii, to inaczej prawo do odczytu i zapisu pliku dla wszystkich użytkowników. Niestety, numeryczne odpowiedniki praw dostępu nie są zbyt łatwe do zapamiętania. Używane są one do określania domyślnych praw dostępu, przypisywanych plikom tworzonym przez określone grupy użytkowników.

Komentarz [KO1]: Oryginał: Unfortunately, the information about numeric equivalents is more than arcane numerology. Uznałem, że niegrzecznie jest zakładać, że użytkownik nigdy w życiu nie słyszał o systemie dwójkowym (który w Polsce dzieci poznają chyba w szóstej klasie podstawówki, oczywiście w starym systemie), więc pominąłem ten komentarz.

Pliki, procesy i prawa dostępu

Aby ustalić domyślne prawa dostępu do plików tworzonych przez określoną grupę za pomocą środowiska Gnome 1. Zaloguj się jako root. 2. Uruchom program Linuxconf. 3. Przewiń zawartość listy znajdującej się

Rysunek 10.13. Za pomocą środowiska Gnome można zmienić domyślne ustawienia grup.

w lewej części okna i wybierz pozycję Group Definitions. Wyświetlona zostanie zakładka User Groups (rysunek 10.13).

4. Wybierz grupę, którą zamierzasz edytować,

na przykład Hobbits. Otwarte zostanie okno dialogowe Group Specification.

5. Kliknij na zakładkę Directories 6. W polu Creation Permissions wprowadź

numeryczny odpowiednik praw dostępu, które będą stosowane do plików tworzonych przez użytkowników danej grupy.

7. Kliknij na przycisk Accept.

Wskazówka Rysunek 10.14. Domyślne prawa dostępu do plików tworzonych przez użytkowników grupy muszą być określone za pomocą odpowiedników numerycznych.

 Ze względów bezpieczeństwa Linux nie

pozwala na domyślne przyznawanie prawa do uruchamiania. Prawo to trzeba przyznawać ręcznie dla plików, które tego wymagają. Z tego powodu jeśli wprowadzisz liczbę, która odpowiada przyznaniu prawa do wykonywania, na przykład siódemkę, podając zestaw 742, zostanie ona potraktowana jako szóstka.

233

Posiadanie plików i prawa dostępu

(rysunek 10.14).

Rozdział 10.

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Uzyskiwać informacje o komputerze

i systemie operacyjnym.  Sprawdzać ilość wolnego miejsca

na dysku.  Określać ilość miejsca zajmowanego

na dysku przez katalog.  Sprawdzać typ pliku.  Sprawdzać, kto jest zalogowany.  Przeglądać i monitorować procesy.  Zabijać procesy.  Montować i odmontowywać systemy

Podsumowanie

plików za pomocą wiersza poleceń i w środowisku Gnome.

 Tworzyć i usuwać katalogi.  Tworzyć, kopiować, przenosić i usuwać pliki.  Korzystać z polecenia find do wyszukiwania

plików.  Korzystać z programu grep

do wyszukiwania tekstu w plikach.  Używać poleceń head i tail do wyświetlania

początkowych i końcowych fragmentów plików.

 Sprawdzać prawa dostępu i właściciela

katalogów i plików.  Zmieniać właściciela plików.  Zmieniać prawa dostępu.  Określać domyślne prawa dostępu

dla plików tworzonych przez członków grupy.

234

Skrypty powłoki i programowanie

11

W rozdziałach 9. i 10. przedstawiliśmy informacje dotyczące pracy z linuksowym wierszem poleceń. Polega ona na wydawaniu pojedynczych poleceń wykonywanych natychmiast po naciśnięciu klawisza Enter.

Przedstawimy podstawowe wiadomości dotyczące zlecania systemowi wykonania pewnych poleceń w przyszłości. Następnie pokażemy, w jaki sposób tworzyć i uruchamiać nieskomplikowane skrypty powłoki. Jeśli skrypty powłoki mają według Ciebie zbyt małe możliwości, możesz wykorzystać jeden z wielu języków programowania dostarczanych wraz z systemem Red Hat Linux. Omówię pokrótce możliwości języków Awk, Perl, Python i Tcl. Dla wielu użytkowników Linuksa bardzo ważny jest fakt, że rozprowadza się go wraz z kodem źródłowym. Pokażę Wam świetny sposób na wykorzystanie wolnego czasu: przeglądanie kodu źródłowego jądra systemu Linux!

235

Skrypty powłoki i programowanie

W tym rozdziale pójdziemy nieco dalej: pokażemy, w jaki sposób zlecać systemowi wykonanie pewnych czynności w przyszłości oraz jak tworzyć pliki wsadowe mogące zawierać większą liczbę poleceń. Takie pliki nazywane są często skryptami powłoki, ponieważ ich składnia i język w nich używany są wbudowane właśnie w powłokę. Podobnie sprawa wygląda w przypadku plików wsadowych systemu MS-DOS – z tym, że skrypty powłoki mogą mieć o wiele większe możliwości i łatwiej jest je tworzyć. Skrypty pozwalają na korzystanie ze swego rodzaju języka makropoleceń, działających w systemie operacyjnym.

Rozdział 11.

Planowanie zadań Korzystając z polecenia at, możesz zlecić systemowi wykonanie jakiegoś polecenia o określonej godzinie. Jeśli chcesz, aby polecenie wykonywane było cyklicznie, możesz dodać je do pliku cron danego użytkownika.

Aby przesłać wiadomość pocztą elektroniczną za pomocą polecenia at 1. W wierszu poleceń wpisz at i wyrażenie

określające czas (patrz ramka). Wpisz na przykład at teatime + 5 minutes.

2. teatime jest prawidłowym określeniem

Planowanie zadań

czasu (oznacza godzinę szesnastą), więc teatime + 5 minutes to po prostu 16.05.

3. Wciśnij Enter. W nowym wierszu znak

zachęty powłoki zostanie zastąpiony przez znak zachęty polecenia at, który ma postać at> (rysunek 11.1). Każde prawidłowe polecenie wpisane po tym znaku zachęty zostanie wykonane o zadanej godzinie.

4. Określ adresata i temat wiadomości, która

zostanie wysłana, na przykład at> mail –s "Time to eat cake!" [email protected].

5. Wciśnij Enter. W następnym wierszu znów

wyświetlony zostanie znak zachęty at>.

6. Wprowadź tekst wiadomości – może on

zajmować dowolną liczbę wierszy.

Wyrażenia określające czas w poleceniu at Czas można określić na wiele sposobów. Domyślnie przyjmowany jesz czas 24-godzinny. Podawanie minut jest opcjonalne. Jeśli dodany zostanie przyrostek am lub pm, czas będzie traktowany jako czas 12-godzinny. Jeśli użyte zostanie słowo kluczowe zulu, będzie traktowany jako czas Greenwich (GMT), a nie zgodnie z obowiązującą strefą czasową. Zamiast numerycznych określeń można również stosować kilka słów mających specjalne znaczenie: midnight (północ), noon (południe), teatime (czas na herbatę) oraz now (teraz). Słowo teatime oznacza godzinę 16.00, natomiast po słowie now trzeba podać czas, po jakim polecenie ma zostać wykonane. Oprócz wartości oznaczających godziny można również podawać, w którym miesiącu zadanie ma się rozpocząć (za pomocą liczb od 1 do 12 lub pierwszych trzech liter angielskiej nazwy miesiąca). Rok oznaczany jest liczbą czterocyfrową. Dni tygodnia podaje się za pomocą pierwszych trzech liter nazwy angielskiej. Można również używać słów today (dziś) oraz tomorrow (jutro). Odstępy czasu pozwalają na podanie pory rozpoczęcia zadania w odniesieniu do czasu bieżącego. Do ich określania służy znak +, po którym następuje liczba i jeden z wyrazów: minute, hour, day, week lub year (można również używać liczby mnogiej, na przykład weeks). Słowo next (następny) ma takie samo znaczenie, jak +1. Oto kilka przykładów poprawnych określeń czasu (pierwsze dwa oznaczają to samo): at 1412 January 9 at 2:12pm Jan 9 at 1 am Sat at now + 5 minutes at teatime next day

236

Skrypty powłoki i programowanie 7. Po wprowadzeniu ostatniego wiersza

wiadomości wciśnij Enter, aby przejść do nowego wiersza.

8. Przytrzymaj klawisz Control i wciśnij D,

aby zakończyć polecenie. Wiadomość zlecona za pomocą polecenia at zostanie wysłana o 16.05 (rysunek 11.2).

Wskazówki  W powyższym przykładzie o zadanej porze Rysunek 11.1. Polecenia wprowadzane po znaku zachęty at> zostaną wykonane o zadanej godzinie.

wykonywane było tylko jedno polecenie. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby takich poleceń było więcej – wystarczy podać je kolejno po znaku zachęty at>. Wszystkie podane polecenia zostaną wykonane o określonej porze.

 Zawartość pliku można przesłać pocztą

Aby anulować zlecenie programu at Rysunek 11.2. Za pomocą polecenia at można wysłać wiadomość pocztą elektroniczną czy wykonać szereg poleceń.

1. Wyświetl wszystkie polecenia oczekujące

na wykonanie wpisując atq.

2. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie lista

poleceń wchodzących w skład kolejki danego użytkownika (rysunek 11.3). Jeśli użytkownikiem jest root, wyświetlone zostaną wszystkie zadania oczekujące na wykonanie. Pierwsza kolumna zawiera numer zadania, następna określa, kiedy zadanie ma zostać wykonane.

3. Aby usunąć zadanie, wpisz atrm i jego

numer, na przykład atrm 2.

4. Wciśnij Enter. 5. Aby sprawdzić, czy zadanie zostało Rysunek 11.3. Aby wyświetlić polecenia oczekujące na wykonanie, wpisz atq.

usunięte, ponownie wydaj polecenie atq (rysunek 11.4).

237

Planowanie zadań

elektroniczną, korzystając z następującej składni polecenia mail: mail [email protected] < ~/nazwapliku

Rozdział 11.

Pliki cron Pliki cron służą do tego, aby użytkownicy mieli możliwość automatycznego uruchamiania poleceń w określonych odstępach czasu. Dla przykładu, można codziennie wysyłać administratorowi wiadomość przypominającą o konieczności wykonania kopii zapasowej systemu, można również co tydzień uruchamiać program sporządzający tygodniowe sprawozdania.

Planowanie zadań

Warto zgrupować wszystkie potrzebne polecenia w pojedynczym skrypcie powłoki, zamiast wprowadzać je z osobna do pliku cron.

Rysunek 11.4. Zadania mogą zostać usunięte z kolejki za pomocą polecenia atrm.

Administrator systemu, czyli root, może wykorzystać polecenie crontab, aby uzyskać dostęp do plików cron wszystkich użytkowników, co za chwilę wyjaśnię. Włącznie z poleceniem crontab administrator może zmieniać ustawienia programu cron na trzy sposoby:  Korzystając z programu Linuxconf.  Bezpośrednio edytując plik cron.  Korzystając z polecenia crontab –e.

W kolejnych akapitach opiszemy wszystkie te sposoby. Należy jednak pamiętać, że ze względów bezpieczeństwa edycja plików cron poszczególnych użytkowników może być zabroniona. Jeśli chcesz zmodyfikować plik cron, a nie jesteś administratorem systemu, powinieneś skontaktować się z administratorem.

Aby zlecić programowi cron wykonanie polecenia za pomocą panelu sterowania systemu Linux 1. Zaloguj się jako root. 2. Otwórz program Linuxconf. 3. Przewiń listę znajdującą się w lewej części

okna i wybierz pozycję Configure Superuser Scheduled Tasks (rysunek 11.5).

238

Rysunek 11.5. Za pomocą panelu sterowania systemu Linux można zdefiniować zadania wykonywane okresowo dla użytkownika root.

Skrypty powłoki i programowanie 4. Kliknij przycisk Add na zakładce

Schedule Jobs for Account Root. Otwarte zostanie okno dialogowe Schedule Job Definition (rysunek 11.6). 5. Zaznacz opcję This Entry is Active. 6. W polu Command wprowadź polecenie,

Rysunek 11.6. Zakładka Schedule Jobs Definition pozwala dodawać zadania do pliku gron bez konieczności jego bezpośredniej edycji.

które ma zostać wykonane. Polecenie przedstawione na rysunku 11.6 spowoduje wysłanie wiadomości pocztą elektroniczną: mail –s "Czas na ciacho!" [email protected]

7. W polach opisanych etykietą Time

8. Kliknij na Accept. Rysunek 11.7. Pliki cron, zapisane w katalogu /var/spool/cron, można również edytować bezpośrednio.

Czas według programu cron Liczby znajdujące się przed każdym z poleceń w pliku cron określają porę jego wykonania. Podawane są w pięciu kolumnach rozdzielonych przecinkami; myślnik oznacza zakres, natomiast gwiazdka – wszystkie dostępne wartości (jeśli na przykład w polu określającym dzień miesiąca znajdzie się gwiazdka, polecenie będzie wykonywane codziennie). Oto lista poszczególnych pól i dostępnych w nich wartości: Minuty 0-59 Godziny 0-23 Dni miesiąca 1-31 Miesiące 1-12 Dni tygodnia 0-6, 0 = niedziela

Wskazówka  Zlecanie programowi cron wysyłania

poczty może być traktowane jako nadużycie. Dobrze się zastanów, zanim uznasz, że poczta faktycznie powinna być wysyłana automatycznie.

Aby bezpośrednio edytować plik cron Pliki cron poszczególnych użytkowników są zlokalizowane w katalogu /var/spool/cron. Można otworzyć taki plik oraz dodać, zmodyfikować czy usunąć odpowiednie zadania za pomocą ulubionego edytora tekstów (rysunek 11.7) – przedstawiony tu plik cron został utworzony za pomocą programu Linuxconf). Możesz również tworzyć pliki cron dla poszczególnych użytkowników – nazwa takiego pliku musi być taka sama jak identyfikator użytkownika, a sam plik musi znajdować się w katalogu /var/spool/cron.

239

Planowanie zadań

wprowadź dane określające porę wykonania zadania (szczegóły znajdziesz w ramce „Czas według programu cron”). Ustawienia przedstawione na ilustracji 11.6, czyli 0-59/2 w polu minut oraz gwiazdki we wszystkich innych polach, spowodują wysyłanie dwóch wiadomości w ciągu minuty.

Rozdział 11.

Aby dodać polecenie programu cron za pomocą polecenia crontab 1. W wierszu poleceń wpisz crontab –e. Plik

cron odpowiadający Twojemu identyfikatorowi użytkownika zostanie otwarty za pomocą domyślnego edytora tekstów (rysunek 11.8 – tu przedstawiony jest edytor vi).

2. Wykorzystując odpowiednie polecenia

edytora tekstów, możesz dodawać, modyfikować czy usuwać poszczególne zadania (więcej informacji o edytorach pracujących w trybie tekstowym znajdziesz w rozdziale 9.).

Rysunek 11.8. Polecenie crontab –e otwiera plik cron użytkownika w domyślnym edytorze tekstów.

Wskazówki  Jeśli plik cron nie istnieje, polecenie

Planowanie zadań

crontab –e spowoduje jego utworzenie.  Użytkownik root może zastosować

polecenie crontab –e –u do edycji pliku cron dowolnego użytkownika, na przykład tak: crontab –e –u hdavis  Wiadomości przesyłane pocztą kumulują

się bardzo szybko (rysunek 11.9).

240

Rysunek 11.9.Mam już dość ciastek!

Skrypty powłoki i programowanie

Podstawowe informacje o tworzeniu skryptów powłoki

Rysunek 11.10. Skrypty powłoki można tworzyć za pomocą dowolnego edytora tekstów (na rysunku edytor Gnotepad+).

Tworzenie skryptu powłoki sprowadza się do utworzenia pliku tekstowego zawierającego odpowiednie polecenia i zapisania go. Taki skrypt może zostać uruchomiony przez przekazanie jego nazwy jako argumentu polecenia uruchamiającego powłokę lub też jako odrębny plik wykonywalny. Zwykle skrypty są właśnie plikami wykonywalnymi.

Aby utworzyć skrypt powłoki 1. Uruchom edytor tekstów, na przykład

Gnotepad+ (rysunek 11.10).

Rysunek 11.11. Skrypt można uruchomić, podając jego nazwę jako argument polecenia uruchamiającego powłokę.

tekst #!/bin/bash. Powinien on zawierać pełną ścieżkę dostępu do programu, który będzie interpretował skrypt.

3. W następnym wierszu skryptu wprowadź

znak # (oznaczający początek komentarza) i krótką informację dotyczącą działania skryptu (jest to powszechnie przyjęta konwencja): # Malutki skrypt.

4. Wprowadź polecenia będące właściwą

treścią skryptu (w tym przykładzie będzie to polecenie wyświetlające tekst i wydające krótki dźwięk): echo –e "Ring that bell \a"

5. Zapisz plik na przykład pod nazwą myscript.

Aby uruchomić skrypt za pomocą powłoki W wierszu poleceń wpisz nazwę powłoki, a po niej nazwę pliku zawierającego skrypt: bash myscript Tekst zostanie wyświetlony na ekranie, a terminal wyda krótki dźwięk (rysunek 11.11).

Aby skrypt był wykonywalny 241

Podstawy tworzenia skryptów powłoki

2. W pierwszym wierszu skryptu wprowadź

Rozdział 11. 1. Zmień prawa dostępu do pliku zawierającego

skrypt, tak aby był on wykonywalny, korzystając z polecenia chmod zgodnie ze wskazówkami zawartymi w rozdziale 10., na przykład chmod u+x myscript.

2. Upewnij się, że katalog, w którym zapisany

jest skrypt, wchodzi w skład ścieżki przeszukiwania, porównując dane zwracane przez polecenia pwd i echo $PATH. Jeśli nie, dodaj go, postępując zgodnie z informacjami z rozdziału 9.

3. W wierszu poleceń wpisz nazwę skryptu,

myscript. Tekst zostanie wyświetlony na ekranie, a terminal wyda krótki dźwięk.

Wskazówki  Możesz wykorzystać zawartość historii

sesji opisanej w rozdziale 9., aby zamienić n ostatnio wydanych poleceń w skrypt, po prostu zapisując n ostatnich wierszy pliku historii w nowym pliku, na przykład wydając polecenie history 10 > myscript. Takie rozwiązanie pozwala na łatwe rejestrowanie makropoleceń.

 Jeśli plik skryptu nie jest plikiem

wykonywalnym, możesz go uruchomić używając operatora . (kropka), na przykład . myscript.

242

Skrypty powłoki i programowanie

Składnia skryptów powłoki Zmienne używane w skryptach powłoki nie mają typów, co oznacza, że nie trzeba określać, czy zmienna zawierać będzie tekst czy wartości liczbowe (lub cokolwiek innego).

Rysunek 11.12. W skryptach powłoki można korzystać z wartości parametrów pozycyjnych.

Zmienne deklaruje się równocześnie z przypisywaniem im wartości za pomocą znaku równości, na przykład licznik = 0 nazw = "Harold Davis" Jeśli w tekście nie znajdują się spacje, nie trzeba otaczać go cudzysłowem. Symbol $ używany jest do przypisywania wartości jednej zmiennej jakiejś innej zmiennej, na przykład licznik = $mojazm

Argumenty, z których chcesz korzystać w skrypcie, można przekazać do niego za pomocą wiersza poleceń. Pierwszy z argumentów w skrypcie dostępny jest pod nazwą $1, drugi – $2 i tak dalej. Poniżej przedstawiamy skrypt ilustrujący to zagadnienie: #Wyswietlanie argumentow z wiersza polecen if [ $# –eq 0 ] then echo "Please provide a command line name!" else echo "Hello " $1 fi Jeśli zapiszesz taki skrypt i uruchomisz go bez argumentów, wyświetli on tekst „Please provide a command line name!”. W przeciwnym przypadku wyświetlony zostanie identyfikator podany jako argument (rysunek 11.12).

243

Składnia skryptów powłoki

Korzystanie z argumentów podawanych w wierszu poleceń

Rozdział 11. Drobna uwaga: fi na końcu skryptu to nie literówka – jest to słowo if (jeśli) pisane od końca, ponieważ oznacza ono koniec instrukcji if. Podobnie słowo esac oznacza koniec instrukcji case. W skrypcie występuje również zmienna $# – jest to zmienna wewnętrzna, oznaczająca liczbę parametrów podanych w wierszu poleceń (patrz tabela 11.1). Operator –eq służy do porównania wartości zmiennej $# z zerem (patrz tabela 11.2). Zmienna $1 zawiera wartość pierwszego argumentu przekazanego w wierszu poleceń.

Rysunek 11.13. Aby pozwolić użytkownikowi na wprowadzanie danych do skryptu, skorzystaj z polecenia read.

Aby pozwolić na wprowadzenie danych przez użytkownika

Składnia skryptów powłoki

1. Uruchom edytor tekstów. 2. Wpisz następujący skrypt:

#! /bin/bash # Wprowadzanie danych przez uzytkownika echo "Enter your name:" read name echo "Is it time for tea, $name?" 3. Zapisz plik pod nazwą yrname.

Tabela 11.1. Zmienne wewnętrzne powłoki Nazwa zmiennej

Znaczenie

$#

Liczba argumentów przekazanych w wierszu poleceń

$0

Nazwa programu powłoki

$*

Pojedynczy tekst utworzony ze wszystkich argumentów przekazanych w wierszu poleceń

4. W wierszu poleceń przypisz plikowi prawo

wykonywalności: chmod +x yrname

5. Uruchom skrypt, wpisując yrname. Skrypt

poprosi o podanie imienia, a następnie wyświetli je jako część komunikatu (rysunek 11.13).

Tabela 11.2. Operatory porównania. Operator

Znaczenie

Wskazówki

=

równe (łańcuchy znaków)

 Umieszczając polecenie read

!=

nierówne (łańcuchy znaków)

w nieskończonych pętlach, można tworzyć struktury menu i aplikacje obsługiwane za pomocą menu.

-eq

równe (liczby)

-ge

większe lub równe (liczby)

-le

mniejsze lub równe (liczby)

 Jeśli chcesz tworzyć bardziej skomplikowane

-ne

różne (liczby)

-gt

większe niż (liczby)

-lt

mniejsze niż (liczby)

programy, powinieneś zamiast ze skryptów powłoki skorzystać z jakiegoś innego języka skryptowego, na przykład Perla, ponieważ w bardziej rozbudowanych skryptach powłoki trudno jest szukać ewentualnych błędów.

Instrukcje iteracyjne 244

Skrypty powłoki i programowanie

i warunkowe Instrukcje iteracyjne i warunkowe to między innymi:  instrukcje for…do…done,  instrukcje while…do…done,  instrukcje until…do…done,  instrukcje select element in

listaelementow…do…done,  instrukcje if…elif…else…fi,  instrukcje case.

Dokładniejsze informacje o składni tych poleceń znajdziesz w dokumentacji powłoki bash (patrz punkt „Aby uzyskać dokumentację dotyczącą polecenia”). Poniżej przedstawiamy skrypt, który wykorzystuje dane wprowadzane przez użytkownika oraz nieskończoną pętlę, aby obliczyć sumę dowolnej ilości liczb. #! /bin/bash # Program interaktywny sum=0 while : do echo –n "Add another number (y/n): " read dalej if [ $dalej = n ] ; then break fi if [ $dalej != y ] ; then echo '"y" or "n" please!'; continue fi echo –n "Enter a number to add to the sum: " read nowy sum=$(($sum + $nowy)) echo "Sum so far is $sum" done echo –e "Your sum is $sum" echo "Bye"

245

Rozdział 11.

Aby uruchomić skrypt sumujący liczby 1. Zapisz skrypt do pliku o nazwie sum. 2. Przypisz mu prawo do wykonywania:

chmod +x sum. 3. W wierszu poleceń wpisz sum. 4. Wciśnij Enter. Skrypt zostanie

uruchomiony i będzie prosił o wprowadzanie kolejnych liczb (rysunek 11.14).

Wskazówki

Składnia skryptów powłoki

 Dwukropek po instrukcji while w poleceniu

Rysunek 11.14. Programy powłoki można tworzyć za pomocą pętli zawierających instrukcje wymagające interakcji z użytkownikiem.

while : jest argumentem, który ma zawsze wartość prawdy logicznej, co oznacza, że pętla będzie wykonywana bez końca. Pętla jest przerywana wewnątrz instrukcji if w przypadku, gdy użytkownik zdecyduje, że nie chce wprowadzać dalszych liczb i wpisze n.  Skrypt nie sprawdza poprawności

wprowadzanych danych. Jeśli wprowadzone zostanie cokolwiek innego niż liczba, skrypt zakończy działanie z komunikatem o błędzie składni (syntax error).

Aby uzyskać dokumentację dotyczącą polecenia 1. Kliknij na ikonę ze znakiem zapytania

Rysunek 11.15. Gnome Help Index, czyli skorowidz pomocy systemu Gnome jest punktem wyjścia przy szukaniu dokumentacji o składni poleceń.

wchodzącą w skład panelu środowiska Gnome. Uruchomiony zostanie program Przeglądarka pomocy GNOME ze stroną zawierającą spis treści (rysunek 11.15).

2. Kliknij na odnośnik Info Pages.

Wyświetlony zostanie indeks stron pomocy systemu Info (rysunek 11.16).

Rysunek 11.16. Spis stron systemu pomocy Info łączy dokumentację systemową i środowiska Gnome.

246

Skrypty powłoki i programowanie 3. Kliknij na odnośnik bash, aby wyświetlić

dokumentację dotyczącą powłoki bash. Otwarta zostanie strona pod tytułem Bash Features (rysunek 11.17).

4. Przewiń zawartość strony, aż dojdziesz

do punktu Contents (rysunek 11.18). 5. Kliknij na odnośnik Reserved Word

Index. Wyświetlona zostanie lista słów zastrzeżonych powłoki (rysunek 11.19).

6. Kliknij na odnośnik do którejś z instrukcji Rysunek 11.17. Dokumentacja dotycząca powłoki bash jest dostępna po wybraniu odnośnika bash.

– na przykład instrukcji if (rysunek 11.20); wówczas wyświetlone zostaną informacje dotyczące jej składni.

Składnia skryptów powłoki

Rysunek 11.18. Odnośniki w dokumentacji powłoki bash pozwalają na przejście do dokładniejszych informacji o programowaniu w języku powłoki.

Rysunek 11.20. Instrukcje opisane są szczegółowo, wraz ze związanymi z nimi konstrukcjami. Rysunek 11.19. Lista słów zastrzeżonych powłoki pozwala łatwo dotrzeć do informacji o składni poszczególnych instrukcji.

247

Rozdział 11.

Język Awk Język GNU awk – lub gawk – jest wersją języka służącego do przetwarzania tekstów. Jego autorami byli Alfred V. Aho, Peter J. Weinberger oraz Brian W. Kernighan (nazwa awk pochodzi od pierwszych liter ich nazwisk). Awk najlepiej nadaje się do przetwarzania plików tekstowych, ponieważ „myśli” on w kategoriach pól i rekordów, którymi zwykle są wyrazy i wiersze takich plików. Z tego powodu niezbyt dobrze nadaje się on do przetwarzania plików binarnych. Typowym zastosowaniem tego języka jest tworzenie sformatowanych raportów na podstawie dostarczonych danych.

Język Awk

Mnóstwo informacji na temat programowania w tym języku znajdziesz w katalogu /usr/doc/gawk-3.0.6. Gawk może być używany bezpośrednio z wiersza poleceń; w takim przypadku polecenia języka gawk należy otoczyć pojedynczym cudzysłowem, aby powłoka nie próbowała ich interpretować. Programy w języku Gawk dłuższe niż jedno czy dwa polecenia należy zapisywać w plikach. W języku Gawk zmienna NF jest zmienną predefiniowaną zawierającą liczbę pól każdego z rekordów (czyli wyrazów w wierszu). Zmienna $0 zawiera cały rekord (wiersz), $1 – pierwsze pole wiersza (czyli pierwszy wyraz), $2 – drugie pole wiersza (czyli drugi wyraz) itd.

Aby wypisać liczbę wyrazów znajdujących się w każdym wierszu pliku tekstowego 1. Utwórz plik tekstowy (rysunek 11.21). 2. Zapisz plik pod nazwą barn.txt. 3. W wierszu poleceń wpisz

cat barn.txt | gawk '{print NF ": " $0}' Wykorzystaliśmy tu polecenie cat i mechanizm potoków, za pomocą którego przekazaliśmy plik tekstowy na wejście programu gawk. 4. Wciśnij Enter. Wyświetlona zostanie liczba

wyrazów w każdym z wierszy wraz z ich tekstem (rysunek 11.22).

Wskazówka  Skrypt w języku gawk ma w tym

przypadku postać {print NF ”: ” $0}.

Rysunek 11.21. Język Gawk najlepiej nadaje się do przetwarzania plików tekstowych o określonej strukturze.

Rysunek 11.22. Gawk może zostać uruchomiony z wiersza poleceń lub po zapisaniu odpowiednich poleceń do pliku; w tym przypadku wyświetla on liczbę wyrazów wchodzących w skład każdego wiersza pliku.

248

Skrypty powłoki i programowanie

Język Perl Perl jest językiem wysokiego poziomu opartym na języku C, językach skryptowych takich jak awk, oraz językach skryptowych powłoki. Choć dostępne są kompilatory programów w nim napisanych, programy zwykle kompilowane są tuż przed ich uruchomieniem. Perl jest bardzo przenośny – program w tym języku może być bez większych zmian uruchomiony w prawie każdym systemie operacyjnym. Perl znakomicie radzi sobie z obsługą procesów, plików i tekstu. Jest wykorzystywany do obsługi danych wprowadzanych przez użytkowników na stronach WWW za pomocą mechanizmów CGI. Warto go poznać choćby ze względu na popularność na stronach WWW.

Zmienne w języku Perl nie posiadają typów, ale w języku tym występuje kilka ich rodzajów:  Zmienne skalarne to liczby lub tekst,

w zależności od kontekstu.

 Tablice mogą zawierać elementy dostępne

za pomocą indeksowania.

 Tablice asocjacyjne mogą zawierać

elementy dostępne za pośrednictwem kluczy.

Więcej informacji na temat języka Perl znajdziesz w książce Perl and CGI: Visual QuickStart Guide, wydanej przez Peachpit Press. Zajrzyj też na stronę http://www.perl.com poświęconą w całości temu językowi.

249

Język Perl

Poza tym Perl jest często używany do automatyzacji zadań administracyjnych, ponieważ posiada on dostęp do powłoki.

Rozdział 11.

Aby wyświetlić numer identyfikacyjny użytkownika za pomocą skryptu w języku Perl 1. W pliku tekstowym wpisz

#! /usr/bin/perl print "Hello, your user ID is $< \n" print "Have a nice day!\n" 2. Zapisz plik pod nazwą testperl

(rysunek 11.23). 3. W wierszu poleceń przypisz plikowi prawo

do wykonywania: chmod +x testperl

Rysunek 11.23. Jeśli pierwszy wiersz skryptu ma postać #!/usr/bin/perl, jego pozostała część będzie przetwarzana przez program Perl.

4. Uruchom skrypt, wpisując

testperl. Wyświetlony zostanie Twój numer identyfikacyjny (numerem użytkownika root jest 0, jak widać na rysunku 11.24).

Język Perl

Wskazówka  W języku Perl dostępny jest spory zestaw

zmiennych wewnętrznych, na przykład zmienna $< zawiera numer identyfikacyjny użytkownika, a zmienna $$ – numer procesu.

Rysunek 11.24. W języku Perl dostępnych jest wiele zmiennych wewnętrznych, na przykład zmienna $< zawiera numer identyfikacyjny użytkownika.

Python i Tcl Wraz z systemem Red Hat Linux rozprowadzanych jest jeszcze wiele innych języków programowania i bibliotek. Dwa bardziej interesujące to Python i Tcl. Python to język obiektowy, w którym można pracować interaktywnie lub interpretując kod zapisany w modułach. Rozprowadzany jest na licencji public domain. Jego autor to Guido van Rossum, a nazwa pochodzi od latającego cyrku Monty Pythona. Python obsługuje moduły, klasy, wyjątki i dynamiczne typy danych. Programy w tym języku mogą korzystać z interfejsu graficznego, na przykład ze środowiska Gnome. Dokumentację znajdziesz w katalogu /usr/doc/python-docs-1.5.2. Tcl, którego nazwa jest skrótem od angielskich słów tool control language, jest prostym językiem skryptowym, przeznaczonym głównie do osadzania w innych językach. Inaczej mówiąc, Tcl, napisany pierwotnie przez Johna Osterhouta, ma za zadanie spajać języki programowania i biblioteki o większych możliwościach. Tk to zestaw dodatków, które pozwalają na korzystanie z języka Tcl w środowisku graficznym. Pełną dokumentację znajdziesz na stronie http://www.scriptics.com.

250

Skrypty powłoki i programowanie

Poznawanie kodu źródłowego systemu Linux Jeśli chcesz dowiedzieć się, w jaki sposób działa system Linux – nic nie stoi na przeszkodzie! Kod źródłowy systemu Linux znajduje się w podkatalogach katalogu /usr/src/linux. Kod źródłowy jądra systemu znajduje się w katalogu /usr/src/linux/kernel. Rysunek 11.25. Można przejrzeć zawartość pliku makefile używanego do kompilacji jądra systemu.

Plik makefile jest używany do ustalania opcji kompilacji oraz do poinformowania kompilatora, które moduły i biblioteki należy połączyć.

Aby obejrzeć plik makefile służący do kompilacji jądra

Wskazówka  Przeglądając zawartość pliku makefile

możesz sprawdzić, które moduły kodu wchodzą w skład jądra.

Rysunek 11.26. Kod źródłowy modułów jądra zawiera wiele komentarzy i dobrze się go czyta.

Głównym plikiem kodu źródłowego jądra jest plik sched.c. Jeśli otworzysz go za pomocą edytora tekstów, zobaczysz, że zaczyna się on od informacji o prawach autorskich Linusa Torvaldsa oraz o innych współautorach tego pliku (rysunek 11.26). Jeśli przejrzysz kod zapisany w tym pliku, zorientujesz się, że dotyczy on zarządzania procesami. Kod zawiera wiele komentarzy, co bardzo ułatwia jego czytanie.

251

Kod źródłowy systemu Linux

Za pomocą edytora tekstów otwórz plik o nazwie makefile znajdujący się w katalogu /usr/src/linux/kernel (rysunek 11.25).

Rozdział 11.

Podsumowanie W tym rozdziale nauczyłeś się:  Planować wykonanie zadania za pomocą

polecenia at.  Wysyłać wiadomości pocztą elektroniczną

za pomocą polecenia at.

 Anulować zaplanowane zadania.  Konfigurować program cron

dla użytkownika root za pomocą panelu sterowania.

 Tworzyć skrypty powłoki.  Uruchamiać skrypty powłoki.  Przypisywać skryptom prawo

do wykonywania.

Podsumowanie

 Pobierać od użytkownika dane ze skryptu.  Posługiwać się dokumentacją poleceń

powłoki bash.

 Pisać proste skrypty w języku awk.  Tworzyć proste skrypty w języku Perl.  Znajdować materiały do nauki języków

Python i Tcl.  Przeglądać kod źródłowy jądra

systemu Linux.

252

Dodatki

307

308

Przydatne polecenia

A

Ten dodatek ma służyć jako skrócony przewodnik zawierający dane o niektórych ważnych poleceniach wymienionych w tekście książki. Omówimy następujące polecenia:  find  ftp  ls  ps  vi

nd

 Linux in a Nutshell, 2 Edition, autorstwa Ellen Siever (Sebastopol,

CA: O’Reilly & Associates, 1999). Jest dość monotonna, ale zrozumiała w stylu podobnym do innych pozycji z serii „Nutshell”.

 Po prostu UNIX, autorstwa Deborah S. Ray oraz Eric J. Ray (Berkeley,

CA: Peachpit Press, 1998; wydanie polskie Wydawnictwo Helion 1999). Dokładnie wyjaśnia wszelkie zagadnienia związane z używaniem poleceń w systemach uniksowych.

309

Przydatne polecenia

Jeśli zamierzasz pracować z wierszem poleceń systemu Linux w szerszym zakresie, polecamy dwie książki:

Dodatek A

find Polecenie find posiada wiele opcji, z których można korzystać przy wyszukiwaniu plików spełniających zadane kryteria. Składnia tego polecenia jest następująca: find [katalogi] [warunki] Warunki można grupować, używając nawiasów okrągłych, które należy poprzedzić ukośnikiem, aby uniknąć ich interpretacji przez powłokę: \( ... warunki ... \) Warunki można negować za pomocą znaku wykrzyknika (! – w nowomowie uniksowej zwany również bang) i tworzyć alternatywy dzięki operatorowi –o. W tabeli A.1 zebraliśmy niektóre przydatne warunki.

find

Tabela A.1. Przydatne warunki polecenia find. Warunek

Opis

–atime +n | –n | n

Znajdź pliki, które były używane więcej niż n (+n), mniej niż n (–n) lub dokładnie n dni temu

–ctime +n | –n | n

Znajdź pliki, które zostały zmodyfikowane więcej niż n (+n), mniej niż n (–n) lub dokładnie n dni temu

–group grupa

Znajdź pliki należące do grupy o podanym numerze

–mount

Znajdź pliki, które są zamontowane w tych samych systemach plików co katalogi

–name wzorzec

Znajdź pliki, których nazwy pasują do wzorca, na przykład polecenie find –name 'my*’ spowoduje wyszukanie wszystkich plików, których nazwy rozpoczynają się od liter my

–print

Warunek domyślny – powoduje wyświetlanie nazw znalezionych katalogów i plików, z zastosowaniem pełnych ścieżek dostępu.

–user użytkownik

Znajdź pliki należące do użytkownika (określonego identyfikatorem lub przez numer)

310

Przydatne polecenia

ftp Program ftp po połączeniu się z serwerem wyświetla własny wiersz poleceń. Tabela A.2 zawiera niektóre z bardziej przydatnych poleceń ftp. Tabela A.2. Przydatne polecenia ftp. Polecenie

Znaczenie

ascii

Uruchamia tekstowy tryb przesyłania plików (przydatny do przenoszenia plików HTML pomiędzy systemami Linux i Windows)

binary

Uruchamia binarny tryb przesyłania plików

bye

Kończy sesję FTP i zamyka program ftp

cd katalog_zdalny

Zmienia katalog bieżący w systemie zdalnym

cdup

Zmienia katalog bieżący w systemie zdalnym na katalog nadrzędny

delete plik_zdalny

usuwa plik w systemie zdalnym

get plik_zdalny

Pobiera plik zdalny z serwera

help polecenie

Wyświetla informację o działaniu polecenia

lcd katalog

Zmienia katalog bieżący w systemie lokalnym Wyświetla zawartość katalogu zdalnego

mget pliki_zdalne

Pobiera pliki z serwera w oparciu o nazwę mogącą zawierać symbole wieloznaczne

mkdir nazwa_katalogu

Tworzy (zakłada) katalog w systemie zdalnym

mput pliki_lokalne

Przesyła pliki lokalne do serwera w oparciu o nazwę mogącą zawierać symbole wieloznaczne

open host

Otwiera połączenie FTP z podanym hostem

put plik_lokalny

Przesyła plik lokalny do serwera

pwd

Wyświetla katalog bieżący w systemie zdalnym

ftp

ls katalog_zdalny

system

Wyświetla informacje o systemie operacyjnym działającym w systemie zdalnym

user id_użytkownika [hasło]

Pozwala podać nowy identyfikator użytkownika i hasło, jeśli chcesz zalogować się jako inny użytkownik

311

Dodatek A

ls Polecenie ls służy do wyświetlania zawartości katalogów. Jego ogólna postać jest następująca: ls [opcje] [katalogi] Jeśli nie zostaną podane żadne nazwy katalogów, polecenie ls wyświetli pliki znajdujące się w katalogu bieżącym. Tabela A.3 zawiera niektóre z opcji polecenia ls (zauważ, że rozróżniane są w nich małe i wielki litery).

ls

Tabela A.3. Niektóre opcje polecenia ls. Opcja

Znaczenie

–a

Wyświetla wszystkie pliki, włącznie z ukrytymi

–d

Wyświetla tylko katalogi, bez ich zawartości

–f

Wyświetla zawartość katalogów w takim porządku, w jakim jest ona zapisana, bez sortowania

–l

Wyświetla listing szczegółowy, zawierający informacje o prawach dostępu, właścicielu, rozmiarze i czasie ostatniej modyfikacji

–n

Podobnie jak opcja –l, z tym że zamiast nazw grup i użytkowników używane są identyfikatory liczbowe

–t

Sortuje wyświetlane pliki według daty modyfikacji (najpierw pliki najnowsze)

–x

Formatuje dane wyjściowe w rzędach, w poprzek ekranu

–B

Ignoruje kopie zapasowe plików (których nazwy zaczynają się od tyldy)

–R

Wyświetla rekursywną listę podkatalogów, włącznie z katalogiem bieżącym

–X

Sortuje pliki według rozszerzenia

312

Przydatne polecenia

ps Polecenie ps wyświetla informacje o procesach działających w systemie. Tabela A.4 zawiera niektóre przydatne opcje tego polecenia. Zauważ, że nie trzeba ich oddzielać myślnikiem. Tabela A.4. Przydatne opcje polecenia ps. Opcja

Znaczenie

liczby

Wyświetla tylko informacje o procesach o określonych numerach (numery należy rozdzielać przecinkami)

a

Wyświetla wszystkie procesy

l

Wyświetla dodatkowe informacje

r

Nie wyświetla informacji o procesach, które aktualnie nie działają

tty

Wyświetla tylko informacje o procesach związanych z określonym terminalem (tty)

u

Wyświetla nazwę użytkownika oraz czas rozpoczęcia procesu

x

Wyświetla procesy nie powiązane z żadnym terminalem

S

Wyświetla informacje o procesach potomnych

ps 313

Dodatek A

vi vi jest edytorem tekstów obecnym we wszystkich systemach uniksowych; jest wszędobylski, tajemniczy i obsługuje się go za pomocą wiersza poleceń. Edytor vi ma dwa tryby pracy: tryb poleceń oraz tryb wstawiania. Tabela A.5 zawiera polecenia, które powodują przejście do trybu wstawiania. Do trybu poleceń można wrócić w każdej chwili, wciskając klawisz Escape. Tabela A.5. Polecenia wstawiania edytora vi.

Edytor vi nie pozwala na używanie klawiszy kursora do poruszania się w obrębie dokumentu. Tabela A.6 zawiera niektóre polecenia służące do poruszania się w dokumencie edytora vi. Tabela A.6. Niektóre polecenia służące do poruszania się w dokumencie edytora vi. Polecenie

Opis

h, j, k, l

Przesunięcie kursora w lewo, w dół, w górę i w prawo (klawisze kursora edytora vi)

spacja

Przesunięcie kursora w prawo

Znaczenie

a

Dołączanie tekstu za kursorem

e, E

Przejście na koniec słowa

A

Dołączanie tekstu od końca wiersza

)

Przejście na początek następnego zdania.

c

Początek operacji zamiany

(

Przejście na początek bieżącego zdania

C

Zamiana do końca wiersza

o

i

Wstawianie przed pozycją kursora

Przejście do pierwszej kolumny bieżącego wiersza

I

Wstawianie na początku wiersza

$

Przejście na koniec bieżącego wiersza

o

Edycja nowego wiersza wstawionego poniżej wiersza bieżącego

/tekst

Wyszukanie danego tekstu w kierunku do końca dokumentu

O

Edycja nowego wiersza wstawionego powyżej wiersza bieżącego

?tekst

Wyszukanie danego tekstu w kierunku do początku dokumentu

R

Rozpocznij nadpisywanie tekstu

s

Podstaw znak

S

Podstaw cały wiersz

vi

Polecenie

w, W, b, B Przesunięcie kursora o jedno słowo do przodu lub do tyłu

W tabeli A.7 zebrane zostały niektóre polecenia edycyjne edytora vi.

Tabela A.7. Polecenia edycyjne edytora vi.

314

Polecenie

Znaczenie

cw

Zmiana wyrazu

cc

Zmiana całego wiersza

C

Zmiana tekstu od bieżącej pozycji kursora do końca wiersza

dd

Usunięcie bieżącego wiersza

D

Usunięcie tekstu do końca wiersza

dw

Usunięcie wyrazu

x

Usunięcie bieżącego znaku

X

Usunięcie poprzedniego znaku

Publiczna licencja GNU

B

wersja 2, czerwiec 1991 Copyright 1989, 1991 Free Software Foundation, Inc. 675 Mass Ave, Cambridge, MA 02139 USA Każdy ma prawo kopiować i rozprowadzać ten dokument w wersji niezmienionej, nie jest natomiast dozwolone wprowadzanie w nim jakichkolwiek modyfikacji.

Preambuła

Licencję GNU można również stosować do tworzonych przez siebie programów. Programy objęte licencją GNU mogą, ale nie muszą być rozprowadzane bezpłatnie. Została ona stworzona tak, aby umożliwić wszystkim dystrybucję darmowych programów (jak również pobieranie za nie opłaty), zapewnić dostęp do ich kodu źródłowego, umożliwić modyfikowanie i wykorzystanie fragmentów kodu w nowych programach i poinformować wszystkich zainteresowanych o tych możliwościach. Aby chronić prawa użytkowników, wprowadziliśmy restrykcje zabraniające komukolwiek pozbawiania innych możliwości korzystania z tych praw czy też ograniczania ich. Ograniczenia te przekładają się bezpośrednio na pewne obowiązki nałożone na dystrybutorów oprogramowania i osoby, które je modyfikują. Jeśli na przykład rozprowadzasz kopie programu objętego licencją GNU, czy to za darmo, czy też pobierając jakieś opłaty, musisz przyznać wszystkim klientom takie same prawa, jakie sam posiadasz. Musisz również udostępnić kod źródłowy programu oraz opublikować informacje o prawach przysługujących użytkownikowi oprogramowania.

315

Publiczna licencja GNU

Licencje obejmujące większość oprogramowania mają na celu ograniczenie możliwości jego kopiowania i modyfikowania. Publiczna licencja GNU ma umożliwić użytkownikom oprogramowania jego kopiowanie i modyfikowanie oraz zapewnić darmowość dla wszystkich użytkowników. Licencja ta stosuje się do większości programów tworzonych w ramach projektu Free Software Foundation oraz do wszelkich aplikacji, przy których tworzeniu używano tych programów (niektóre inne programy tworzone pod patronatem Free Software Foundation są również objęte licencją GNU).

Dodatek B Na ochronę praw użytkownika składają się dwa czynniki: 1. prawa autorskie 2. licencja GNU, pozwalająca zgodnie

z prawem kopiować, rozprowadzać i modyfikować oprogramowanie.

Publiczna licencja GNU

Aby chronić autorów oprogramowania, licencja nie daje żadnej gwarancji poprawnej pracy programów (które między innymi dzięki temu mogą pozostać darmowe). Jeśli oprogramowanie jest modyfikowane, autor zmian musi poinformować o fakcie ich wprowadzenia użytkowników, którym go oferuje, przez co ewentualne problemy ze zmodyfikowaną wersją nie odbiją się niekorzystnie na dobrym imieniu autora wersji pierwotnej. Zagrożeniem dla darmowego oprogramowania jest również patentowanie rozwiązań programistycznych. Aby uniknąć sytuacji, w których dystrybutorzy darmowego oprogramowania samodzielnie patentują zawarte w nich rozwiązania, pozbawiając użytkowników dostępu do nich, wyjaśniamy, że każde opatentowane rozwiązanie musi być dostępne za darmo lub też nie może w ogóle zostać objęte patentem. Poniżej przedstawiono szczegółowe warunki kopiowania, dystrybucji i modyfikacji programów.

Warunki licencji GNU: kopiowanie, dystrybucja i modyfikowanie plików 0. Ta licencja dotyczy wszystkich programów

i innych dzieł, które opatrzone są informacją o prawach autorskich stwierdzającą, że mogą być rozprowadzane na warunkach określonych przez licencję GNU General Public License. Określenie „Program” tyczyć się będzie dowolnego programu lub innego dzieła, natomiast „dzieło oparte na Programie” oznacza zarówno sam Program, jak i dowolne dzieło pochodne, chronione prawem autorskim, czyli dzieło zawierające Program

316

lub jego fragment, zarówno w wersji pierwotnej, jak i zmodyfikowanej czy przetłumaczonej na inny język (tłumaczenie bez ograniczeń jest jedną z postaci modyfikacji). Działania inne niż kopiowanie, dystrybucja i modyfikacja wychodzą poza zakres tej licencji. Uruchamianie Programu również nie jest przez nią w żaden sposób ograniczone, natomiast wyniki jego działania są objęte licencją tylko w przypadku, gdy w ich skład wchodzą elementy oparte ściśle na działaniu Programu (niezależnie natomiast od tego, czy są one wynikiem działania Programu). Poniższe punkty stosują się w zależności od przeznaczenia Programu. 1. Można kopiować i rozprowadzać

niezmienione kopie kodu źródłowego Programu, w postaci takiej, w jakiej go otrzymano, na dowolnym nośniku, pod warunkiem, że do każdej kopii dołączona zostanie widoczna i wyraźna informacja o prawach autorskich i o braku gwarancji na Program. Wszystkie te informacje i inne informacje związane z licencją powinny być rozprowadzane wraz z Programem w postaci niezmienionej. Za fizyczne skopiowanie Programu można pobierać opłaty, można również gwarantować Program za darmo lub za opłatą.

2. Można modyfikować kopię Programu

i kopiować dowolne jego fragmenty, co upoważnia do tworzenia nowych dzieł opartych o Program, oraz do kopiowania i rozprowadzania ich zgodnie z warunkami opisanymi w punkcie 1., pod warunkiem, że spełnione zostaną również poniższe wymagania. a. Zmodyfikowane pliki muszą zawierać informację o tym, że zostały zmodyfikowane, wraz z danymi o dacie modyfikacji i jej autorze. b. Każde rozprowadzane lub publikowane dzieło, które w całości lub części jest oparte na Programie lub jego fragmencie, musi być dostępne za darmo dla wszystkich jego odbiorców, zgodnie z warunkami tej licencji.

Publiczna licencja GNU c. Jeśli zmodyfikowany Program pracuje

Wymagania powyższe dotyczą dzieła opartego na Programie, traktowanego jako całość. Jeśli pewne fragmenty tego dzieła, mogące być traktowane jako oddzielne, działające niezależnie od pozostałych moduły, nie są oparte na Programie, licencja nie musi się do nich stosować, o ile są one rozprowadzane jako oddzielne dzieła. Jeśli natomiast są one rozprowadzane wraz z częściami opartymi na Programie jako jedno dzieło, całość dystrybucji musi podlegać warunkom licencji, pozwalającej na rozszerzanie dzieła o kolejne moduły, bez względu na ich autorstwo. Z tego powodu licencja ta nie jest odpowiednia, jeśli autor chce zastrzec sobie wyłączne prawo do modyfikowania Programu. Jej intencją jest wymuszenie prawa do kontrolowania dystrybucji pochodnych lub tworzonych zespołowo dzieł opartych na Programie. Rozprowadzanie na tym samym nośniku Programu (czy też dzieła opartego na Programie) oraz innych dzieł nie wymusza stosowania do nich warunków licencji.

3. Można kopiować i rozprowadzać Program

(oraz dzieło oparte na Programie, zgodnie z warunkami z punktu 2) w postaci kodu pośredniego i w postaci wykonywalnej, zgodnie z warunkami z punktu 1 i 2, pod warunkiem zapewnienia realizacji przynajmniej jednego z poniższych punktów. a. Do wersji wykonywalnej (na nośniku używanym zwykle do wymiany oprogramowania) należy dołączyć odpowiedni kod źródłowy, w wersji czytelnej dla komputera, objęty warunkami określonymi w punkcie 1. i 2. b. Do wersji wykonywalnej należy dołączyć pisemną ofertę, ważną co najmniej przez trzy lata, pozwalającą wszystkim zainteresowanym na zakup kompletnej kopii kodu źródłowego, w wersji odpowiedniej dla danego komputera, za cenę nie wyższą niż koszt sporządzenia tej kopii. Kod źródłowy musi być objęty warunkami określonymi w punkcie 1 i 2 i rozprowadzany na nośniku używanym zwykle do wymiany oprogramowania. c. Do wersji wykonywalnej należy dołączyć informację o tym, w jaki sposób można uzyskać kod źródłowy, otrzymaną od wcześniejszego dystrybutora. To rozwiązanie może być zastosowane wyłącznie w przypadku dystrybucji niekomercyjnej i wtedy, gdy otrzymana kopia miała postać plików pośrednich lub wykonywalnych, zgodnie z warunkami z punktu b.

Kod źródłowy dzieła to taka jego postać, która najlepiej nadaje się do wprowadzania modyfikacji. Dla pliku wykonywalnego pełny kod źródłowy to kod źródłowy wszystkich modułów, pliki zawierające definicje interfejsu, skrypty pozwalające na kompilację i instalację plików wykonywalnych. Kod źródłowy nie musi jednak zawierać składników, które są rozprowadzane normalnie (w formie kodu źródłowego lub plików wykonywalnych) wraz z głównymi częściami systemu (jądrem, kompilatorem itp.), pod kontrolą którego plik 317

Publiczna licencja GNU

w sposób interaktywny, przyjmując polecenia z wiersza poleceń, musi on na początku pracy (po uruchomieniu w najprostszy sposób) wyświetlać lub drukować komunikat zawierający informacje o prawach autorskich oraz o tym, że Program nie jest objęty żadną gwarancją (chyba że gwarancja taka zostanie udzielona przez osobę modyfikującą kod lub dystrybutora) i że można go rozprowadzać zgodnie z tymi warunkami. Komunikat powinien również zawierać wskazówki co do sposobu, w jaki można obejrzeć pełną kopię tej licencji (jeśli jednak Program działa w sposób interaktywny i nie wyświetla takiego komunikatu, również dzieło oparte na nim nie musi go wyświetlać).

Dodatek B wykonywalny ma pracować, chyba że sam ten składnik towarzyszy plikowi wykonywalnemu. Jeśli dystrybucja plików wykonywalnych czy pośrednich opiera się na udostępnieniu ich w jakimś miejscu, udostępnienie w tym samym miejscu kodu źródłowego zgadza się z warunkami tej licencji, choć użytkownicy nie muszą otrzymywać kodu źródłowego wraz z plikami wykonywalnymi.

Publiczna licencja GNU

4. Nie można kopiować, modyfikować

i rozprowadzać Programu na warunkach innych, niż wymienione w tej licencji. Każda próba kopiowania, modyfikacji i udzielania licencji na Program jest nieważna i odbiera wszelkie prawa przyznawane przez tę licencję. Nie są jednak pozbawiane tych praw osoby, które nie łamią zasad licencji. 5. Akceptacja licencji nie jest wymagana, ponieważ nie jest ona potwierdzana żadnym podpisem. Mimo tego nie można modyfikować i kopiować Programu w żaden inny sposób – takie działanie jest sprzeczne z prawem. Modyfikowanie i rozprowadzanie programu (lub dowolnego dzieła opartego na Programie) oznacza zaakceptowanie warunków licencji, wraz ze wszystkimi jej warunkami dotyczącymi kopiowania, modyfikacji i rozprowadzania Programu. 6. Po przekazaniu kopii Programu (albo dzieła opartego na Programie) innemu użytkownikowi nabywa on wszelkie prawa, które posiadała osoba będąca pierwotnie w posiadaniu Programu, dotyczące kopiowania, dystrybucji i modyfikacji. Nakładanie jakichkolwiek ograniczeń na odbiorcę Programu jest niedozwolone. Osoba rozprowadzająca Program nie jest odpowiedzialna za wymuszanie zgodności z licencją przez osoby trzecie. 7. Jeśli w wyniku procesu sądowego, udowodnienia naruszenia praw patentowych czy z jakichkolwiek innych przyczyn osoba rozprowadzająca oprogramowanie zostanie ograniczona jakimiś warunkami (określonymi przez wyrok sądu, postanowienie ugody itp.), nie zwalnia jej to od przestrzegania warunków licencji. 318

Jeśli nie jest możliwa dystrybucja Programu zgodnie z licencją, nie kolidująca z innymi zobowiązaniami stałymi, nie można rozprowadzać Programu w ogóle. Jeśli na przykład patent nie zezwala na darmową dystrybucję Programu dla wszystkich otrzymujących jego kopię bezpośrednio czy pośrednio, jedyną drogą na pogodzenie warunków patentu i licencji jest zaprzestanie rozprowadzania Programu. Jeśli którykolwiek z fragmentów tego punktu okaże się w jakichś szczególnych okolicznościach nieprawidłowy, należy wziąć pod uwagę fakt, że pozostała jego część nadal stosuje się do Programu, a całość powinna być stosowana w pozostałych okolicznościach. Celem tego punktu nie jest namawianie kogokolwiek do łamania praw patentowych czy innych praw własności czy też do kwestionowania ważności tego typu praw. Jedynym jego celem jest ochrona spójności systemu rozprowadzania darmowego oprogramowania, którego zasady są określone przez licencję publiczną. Wiele osób zdecydowało się poświęcić swoje programy na rzecz tego systemu, ufając w jego spójność i ścisłe stosowanie. Tylko od autora zależy, czy chce on rozprowadzać oprogramowanie poprzez dowolny inny system dystrybucji – ta decyzja nie może zostać wymuszona przez osobę udzielającą licencji. Ten punkt ma na celu wyjaśnienie spodziewanych konsekwencji wynikających z dalszej części licencji. 8. Jeśli dystrybucja lub użycie Programu jest

w pewnych krajach ograniczone prawem patentowym lub autorskim, komunikat informujący o zasadach rozprowadzania programu może zawierać dane o geograficznych ograniczeniach dotyczących jego rozprowadzania. W takim przypadku licencja zawiera ograniczenia określone w jej treści.

Publiczna licencja GNU 9. Free Software Foundation zastrzega sobie

prawo do publikowania zmodyfikowanych wersji licencji General Public License. Nie będą się one różnić ogólnymi zasadami, natomiast mogą zawierać fragmenty pozwalające na rozwiązanie nowych kwestii. Każda wersja licencji jest opatrzona numerem. Jeśli informacja dołączona do programu mówi, że stosuje się do niego wersja licencji o danym numerze i wszystkie wersje późniejsze, dystrybutor może sam zdecydować, czy chce stosować wersję określoną explicite czy też którąś z wersji późniejszych. Jeśli w programie nie jest określona wersja licencji, można wybrać dowolną wersję opublikowaną kiedykolwiek przez Free Software Foundation. do innego dzieła rozprowadzanego za darmo, jednak na innych warunkach, należy uzyskać na to zgodę autora. W przypadku oprogramowania, które jest własnością Free Software Foundation, należy skontaktować się z tą organizacją – czasem taka zgoda jest udzielana. Decyzja będzie zależeć od tego, czy dzieła oparte na darmowym oprogramowaniu pozostaną dostępne dla wszystkich, oraz od tego, czy zachowana zostanie zgodność z ideą dzielenia i wielokrotnego wykorzystania oprogramowania.

11. PONIEWAŻ PROGRAM OBJĘTY JEST

LICENCJĄ NIE PRZEWIDUJĄCĄ POBIERANIA ŻADNYCH OPŁAT, NIE JEST ON OBJĘTY ŻADNĄ GWARANCJĄ W ZAKRESIE DOZWOLONYM PRZEZ OBOWIĄZUJĄCE PRAWO. POZA SYTUACJAMI, GDY INNE ZASADY SĄ OKREŚLONE NA PIŚMIE, PROGRAMY UDOSTĘPNIANE SĄ TAK, JAK ZOSTAŁY STWORZONE, BEZ GWARANCJI ŻADNEGO TYPU, OKREŚLONEJ BEZPOŚREDNIO CZY POŚREDNIO, WŁĄCZAJĄC W TO GWARANCJE OSÓB SPRZEDAJĄCYCH OPROGRAMOWANIE I GWARANCJE

12. W ŻADNYM PRZYPADKU, CHYBA ŻE

JEST TO WYMAGANE PRZEZ ODPOWIEDNIE PRAWO LUB ZOSTAŁA WYRAŻONA PISEMNA ZGODA, OSOBA POSIADAJĄCA PRAWA AUTORSKIE CZY INNE OSOBY WSPÓŁUCZESTNICZĄCE W TWORZENIU PROGRAMU NIE MOGĄ BYĆ OBCIĄŻANE ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ ZA EWENTUALNE SZKODY POWSTAŁE W WYNIKU DZIAŁANIA PROGRAMU, WŁĄCZAJĄC W TO SZKODY NATURY OGÓLNEJ, PRZYPADKOWE CZY POWSTAŁE ZGODNIE Z DZIAŁANIEM PROGRAMU, POWSTAŁE W WYNIKU NIEWŁAŚCIWEGO LUB WŁAŚCIWEGO WYKORZYSTANIA PROGRAMU (WŁĄCZAJĄC W TO RÓWNIEŻ UTRATĘ DANYCH, OTRZYMANIE NIEPRAWIDŁOWYCH DANYCH, STRATY PONOSZONE PRZEZ UŻYTKOWNIKA LUB OSOBY TRZECIE, CZY TEŻ NIEPRAWIDŁOWE DZIAŁANIE PROGRAMU W OBECNOŚCI INNYCH PROGRAMÓW), NAWET JEŚLI POSIADACZ PRAW AUTORSKICH CZY WSPÓŁTWÓRCA PROGRAMU ZOSTAŁ POINFORMOWANY O MOŻLIWOŚCI ZAISTNIENIA TAKICH STRAT. KONIEC OKREŚLENIA WARUNKÓW

319

Publiczna licencja GNU

10. Jeśli części Programu mają zostać włączone

PRZYDATNOŚCI PROGRAMÓW DO OKREŚLONYCH CELÓW. RYZYKO ZWIĄZANE Z DZIAŁANIEM I JAKOŚCIĄ PROGRAMU SPOCZYWA W CAŁOŚCI NA BARKACH UŻYTKOWNIKA. JEŚLI PROGRAM ZAWIERA BŁĘDY, UŻYTKOWNIK PONOSI WSZELKIE KOSZTY ZWIĄZANE Z EWENTUALNYMI NAPRAWAMI CZY POPRAWKAMI.

Dodatek B

Publiczna licencja GNU

Jeśli opracowujesz nowy program i chcesz, by był on dostępny dla możliwie szerokiej rzeszy użytkowników, najlepiej udostępnić go za darmo zgodnie z powyższymi warunkami, dzięki czemu każdy będzie mógł go rozprowadzać i modyfikować. Aby to zrobić, należy do programu dołączyć przedstawione poniżej informacje. Najbezpieczniej umieścić je na początku każdego pliku z kodem źródłowym, dzięki czemu nie będzie wątpliwości co do tego, których plików dotyczą te warunki. Każdy plik powinien zawierać informację o prawach autorskich i wskazówkę, gdzie należy szukać pełnej treści warunków licencji; w wersji angielskiej: <w pierwszym wierszu należy umieścić nazwę programu i krótki opis jego zastosowania> Copyright (C) 19xx This program is free software; you can redistribute it and/or modify it under the terms of the GNU General Public License as published by the Free Software Foundation; either version 2 of the License, or (at your option) any later version. This program is distributed in the hope that it will be useful, but WITHOUT ANY WARRANTY; without even the implied warranty of MERCHANTABILITY or FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. See the GNU General Public License for more details. You should have received a copy of the GNU General Public License along with this program; if not, write to the Free Software Foundation, Inc., 675 Mass Ave, Cambridge, MA 02139, USA.

lub w wersji polskiej: <w pierwszym wierszu należy umieścić nazwę programu i krótki opis jego zastosowania> Copyright (C) 19xx Ten program jest darmowy; można go rozprowadzać i modyfikować zgodnie z warunkami określonymi w wersji 2 lub wersjach późniejszych licencji GNU General Public License opublikowanej przez Free Software Foundation. Program ten jest rozprowadzany po to, aby jak najlepiej służył użytkownikom, ale nie jest on objęty żadną gwarancją,

320

nawet gwarancją wynikającą z obowiązków sprzedawcy czy też odnoszącą się do przydatności programu do określonych zastosowań. Szczegółowe informacje znajdują się w licencji GNU General Public License. Jej kopię powinieneś otrzymać wraz z tym programem; jeśli tak nie jest, napisz do Free Software Foundation, Inc., 675 Mass Ave, Cambridge, MA 02139, USA.

Należy również podać informację o tym, jak można skontaktować się z autorem, zarówno drogą elektroniczną, jak i pocztową. Jeśli program działa w trybie interaktywnym, powinien na początku wyświetlać informację podobną do następującej: Gnomovision version 69, Copyright (C) 19xx imię i nazwisko autora Gnomovision comes with ABSOLUTELY NO WARRANTY; for details type 'show w'. This is free software, and you are welcome to redistribute it under certain conditions; type 'show c' for details.

Hipotetyczne polecenia show w i show c powinny powodować wyświetlenie odpowiednich fragmentów licencji General Public License. Oczywiście postać tych poleceń może być inna, mogą to nawet być kliknięcia myszą na odpowiednich pozycjach menu – wszystko zależy od samego programu. Jeśli to konieczne, powinieneś również zdobyć podpis swojego pracodawcy (jeśli pracujesz jako programista), dyrektora szkoły itp., na dokumencie stwierdzającym, że zrzeka się on praw autorskich do tworzonego przez Ciebie programu. Oto treść przykładowego dokumentu tego typu: Yoyodyne, Inc., wyrzeka się wszelkich praw do programu „Gnomovision”, autorstwa Jamesa Hackera , 1 IV 1998 Ty Coon, prezes Yoyodyne, Inc.

Licencja General Public License nie zezwala na dołączanie programów do programów komercyjnych. Jeśli Twój program jest biblioteką podprogramów, możesz rozważyć zezwolenie na dołączanie tej biblioteki do tworzonych aplikacji. Jeśli chcesz to zrobić, powinieneś zamiast tej licencji zastosować warunki licencji GNU Library General Public License.