La correspondance de Manuel Calecas

Le premier travail moderne sur J. B. a été l'article de PH. MEYER, Des Joseph Bryemlios Schriften, Leben u1td Bildung, Byzantinische Zeitschrift, 5, 1896, 74-111. Malheureusement Meyer, auquel revient le mérite d'avoir reconnu dans Bryennios le didascale Joseph de Syropoulos et de Scholarios, a gâté son étude par une identification impossible de Bryennios avec un personnage nommé Jean Bladynteros, que mentionne Syropoulos et dont on retrouve la trace dans d'autres documents contemporains; v. G. MERCATI, Notizie, 473-476. - Pour le curriculum vitae de J. Bryennios v. aussi R. J. LOENERTZ, Pour la chronologie des œuvres de JosePh B1yennios, Revue des Etudes Byzantines, 7, 1949, 12-32.

96

Introduction

au combat: c Si le didascale Joseph, si Macaire Macrès, vivaient encore, ils remercieraient Dieu de leur avoir donné dans le présent synode une occasion de déployer leur zèle:» (1). L'année. suivante, à Florence, entre le 26 mars et le 15 avril, l'empereur Jean VIII Paléologue, répondant à une délégation des synodaux grecs (qui demandaient qu'on s'en allât, l'union étant irréalisable) raconta un entretien étrange qu'il eut avec feu le didascale Joseph. Ce dernier se vantait de connaître un moyen infaillible (ou irréprochable?) de conclure l'union, mais il se refusait de livrer son secret C). Peu après (encore avant la mort du patriarche Joseph, survenue le 10 juin 1439), dans une réunion particulière des Grecs, l'empereur rappelle à ceux-ci que l'idée de l'union venait de son père, Manuel II, lequel y tenait beaucoup, de même que les meilleurs et les plus doctes des Grecs, tels Joseph le didascale et Chortasménos (Jean-Ignace), métropolite de Sélymbrie (3). Dans son Troisz'ème traité sur la procession du Saz"nt-Eçprz"t (après 1440) et dans sa Lettre au despote (Démétrius Paléologue) contre l'union de Florence (1450), Georges Scholarios, énumérant les défenseurs du dogme grec, cite, comme dernier en date, le didascale Joseph (4). Le même, dans son Premier dialogue sur la processz'on du Saz'nt-Esprit (1446), rappelle les noms de ses maîtres: Ignace (Chortasménos), Joseph o tà l'taLa ltoÀ:uç, et Macaire (Macrès) l'Athonite (5). Ce didascale Joseph, maître de Georges Scholarios, conseiller écouté de l'empereur Jean VIII, polémiste dont les Grecs, à Ferrare, regrettaient la mort, et qu'ils proposaient en exemple à Marc d'Ephèse, vivait encore au début de l'année 1431. L'empereur Jean VIII, qui s'apprêtait alors à envoyer une ambassade auprès de Martin V, réunit un conseil auquel il invita entre autres tDV tLlltWtatov Èv llovaxo'Lç 'KuQov 'ImO'Tjcp tDV ôtMO''KaÀov (6). C'était évidemment un personnage très considéré, comme le prouve encore le fait que Manuel II, aux dires de Georges Phrantzès, l'avait choisi comme un des exécu-

(i) SVROPOULOS, V 6, éd. R. Creyghton, La Haye 1660, 120. (2) SVROPOULOS, VIII 7, pp. 228-229. Sur cette affaire v. les études de N. Kalogéras et de K. Dyovouniotis citées dans la bibliographie de N. Tomadakis, p. 9 nO 3 et nO 6. (3) SVROPOULOS, IX 7, p. 259. (4) G. G. SCHOLARIOS, Oeuvres, 2, Paris 1929, 485, 9; 3, 127, 18-21. (5) SCHOLARlOS, Oeuvres, 3, 7, 18-22. (6) SVROPOULOS, II, 16, p. 12.

97

Correspondants et personnages mentionnés

teurs de ses dernières volontés (i). Joseph le didascale habitait alors au monastère de Charsianite (dit encore de la Nouvelle Peribleptos) C). Il en était déjà l'honneur en 1417, quand le frère de Georges Phrantzès s'y fit moine e). 2. Jo sep h Brye n n i 0 s. 0 r i gin es. Pre mie r s é j 0 u r à Con s tan tin 0 pie (avant 1382-1383). - Le moine, théologien et didascale Joseph, que nous font connaître Syropoulos, Scholarios et Phrantzès, est une figure trop unique en son temps pour qu'on ne soit pas en droit de l'identifier avec le moine, théologien, prédicateur et polémiste Joseph Bryennios, dont Eugène Voulgaris et Thomas Mandakasis ont publié les Œuvres e). Ni la date, ni le lieu de sa naissance ne sont connus. Il a dû naître hors de Constantinople, sans quoi il n'aurait pas laissé passer toutes les occasions - fort nombreuses - qu'il eût eu de rappeler qu'il était citoyen de la grande ville, de la reine des cités (5). Son nom monastique Joseph suppose que son nom de baptême commençait par un 1. Avant le long séjour en Crète dont nous parlerons au paragraphe suivant (1382-1402), Joseph Bryennios demeura quelque temps à Byzance (6). Il y connut la plupart des personnages auxquels il envoya ensuite, de Crète, ses 10 premières lettres: Théodore Méliténiote, astronome et exégète, diacre et dignitaire de la grande Eglise, archidiacre du clergé palatin; Jean Holobolos, autre grand dignitaire ecclésiastique; Démétrius Cydonès; Dorothée, (1) G. PHRANTZÈS, Chrono min., PC 156, 1031 CoD.

(2) MACAIRE ASPROPHRYDE, moine, ~ElI. L'origine insulaire du personnage est donc certaine, mais il est moins sûr qu'il soit né en effet dans une des deux îles nommées, Calécas ayant pu pousser l'ironie jusqu'à feindre une ignorance complète du vrai nom. (6) CALÉCAS, (Adv, Bryennium, 455, 19) rappelle que son adversaire visita Constantinople liai}' Lo'toQLav. 7

Introduction

98

futur patriarche de Jérusalem; Nicolas Cabasilas; Euthyme, hégoumène du monastère de Stoudios (i). Probablement déjà moine à cette époque, Bryennios résidait sans doute dans ce monastère, où il s'établira après son retour de Crète. Comme il est mort entre 1431 et 143ï, sa naissance n'a pas pu précéder de beaucoup le milieu du XIV· siècle. 3. En Cr è t e (1382/3-1402/3). - Joseph Bryennios a passé une vingtaine d'années en Crète (2). Il s'y trouvait encore en 1397, quand il écrivait - dans la solitude - sa lettre 10 à Maxime Chrysobergès C). Il était de retour à Constantinople en 1404, date à laquelle, d'après ses propres indications, il prononça, dans l'appartement impérial, le discours SU1~ notre foi (4). Entre 1397 et 1404 se place la fin du blocus turc de Constantinople (1394-1402), terminé par suite de la victoire de Tamerlan sur Bajazet lur à Ankara (28 juillet 1402). Il est tout à fait improbable que Bryennios soit rentré dans la capitale encore assiégée. D'autre part, quand il prononça le discours Sur notre foi, il y avait des rivalités providentielles entre les impies (musulmans, Turcs et Mongols), mais Constantinople était toujours sous la menace ennemie (5). Les armées victorieuses de Tamerlan campaient donc encore en Asie mineure, et on ne savait pas contre qui le conquérant allait les employer. D'autre part, Constantinople était la seule ville restant à l'empire. Le traité entre Jean VII Paléologue et Soliman, fils de Bajazet, (i) Le fameux monastère, comme tant d'autres dans l'Orient grec, est nommé d'après son fondateur, le patrice Stoudios, consul en 454; jamais il ne s'est appelé Stoudion; H. Delehaye, Stoudion-Stoudios, Analecta Bol1andiana, 52, 1934, 64·65. Pour abréger, je désignerai le monastère par le génitif grec, Stoudiou, selon l'usage reçu pour les monastères athol1ites (p. ex. Caracallou, Dionysiou, Dochiariou, Philotheou etc.). EV 1I:acrC1Lç /LOL É"tOL/LOOÇ "taiç XQELC1LÇ {m'l']QE,;-rjcrU.cr{}E, I(,;oç, tôov, ELxocr"tov. Discours d'adieux aux Crétois, Oeuvres, 3, 36. (3) Voir plus haut, p. 59. (4) Oeuvres, 2, 26-47. Le discours a été prononcé 200 ans après la prioe de Constantinople par les Francs (1204), donc en 1404, si le chiffre est exact. Mais Bryennios aime à arrondir les 1l'U/Lllto'UQYEi xilt EV Ù1l:Lcr';OLÇ, f{}V'I'] ÙÔOXtl"tooç XIl"t' Wvrov E1I:EYELQOOv, Oeuvres, 2, 35-36; "tijç oQ{}oôOsoov ~1l(JL1..daç cr/LLXQVV-ltELcr'l']Ç "tocroü"tov, wcr"tE /LLiiç 1I:61..EOOÇ "tijç ~llcrLt.LÔOÇ &QXELV, xat "tIlV"t'l']Ç ml.v"toi}Ev 1I:QoÇ na.v"toov ùd 1I:Ot.LOQXOU/LÉv'l']ç... Oeuvres, 2, 35. Ph. MEYER (B. z., 5, 85), qui ignorait la situation de l'empire de 1394 à 1403, croyait devoir dater de 1425 env. le discours « Sur notre foi », nonobstant le témoignage de l'auteur.

e)

'~

--

Correspondants et personnages mentionnés

99

(conclu avant le 9 juin 1403, date du retour de Manuel II à Constantinople) n'avait donc pas encore restitué à l'empire grec les places côtières de la Propontide et la ville de Thessalonique e). Si ces remarques sont justes, le discours Sur notre foi date de 1402-1403, et Bryennios, rentré de Crète très peu de temps après la journée d'Ankara,' avait dû y arriver en 1382-1383. Dans la ( grande île " soumise à la domination vénitienne, Joseph Bryennios exerça une haute fonction ecclésiastique, qui lui fut probablement - mais pas nécessairement - confiée à son départ, si tant est qu'elle ne fut pas le motif propre et unique de son séjour dans l'île. Nous ignorons le titre qu'il portait (Z). Il décrit brièvement les fonctions de sa charge pastorale dans sa lettre 5, à Dorothée, patriarche de Jérusalem: arbitrer les conflits entre ses ouailles, écouter leurs plaintes, réprimer les abus, redresser les torts, gouverner le monastère (où il réside, dirait-on, en permanence), prêcher à la foule C). Il est moine par vocation, solitaire par goût, prédicateur par devoir, prélat par nécessité (4). Il s'acquitta (1) Publié par N. IORGA dans Analete Academiei Române, S. II, 36, 1913-14, 85-88. Iorga dit le traité antérieur au 3 juin 1403. Il est certainement antérieur au 9 juin, date de retour de Manuel II à Constantinople; Doucas XVI II (Bonn 78-79) se trompe en l'attribuant à cet empereur; le souverain grec est appelé expressément Jean (Caloioannes). (2) On répète communément (mais sans apporter de preuve) que Bryennios fut exarque patriarcal en Crète. Or vers l'époque où il partit pour cette île exactement en mars·mai 1381 - le patriarche Nil venait de nommer exarque en Crète le métropolite de Patras; MIKLOSICH-MuLLER, Acta, 2, p. 25; cf. TOMADAKIS, 85. - La chronologie condamne l'identification (proposée par Tomadakis, 27, n. 1) de Joseph Bryennios avec le dikaiophylax Bryennios, que GréÉ,oire Acindyn (première moitié du XIVe s.) mentionne dans la lettre 20 du cod. Venet. Marcian. gr. 155; citée, MERCATI, Notizie, 501, addition à la p. 129 n. 1. - Dans le Discours d'adieux aux Crétois (Oeuvres, ?, 27) Bryennios se défend contre le soupçon qu'il s'en va à Constantinople à la recherche d'une dignité; il s'y rend au contraire pour renoncer à celle qu'il occupe . . (3) vùv ftÈv ù,vuy%1'j ·wÜ.OV %u't'aÂÂu't"t'ELV BXeLVqJ, VÙV ôÈ :ltQOOLOV't'L 't'à J'Ha ÔLôOVUL %aL :ltO't'È ftÈv .0 Ù,ÔL%OUftÉVqJ O1JV1'jyOQELV :lt01;È ÔÈ 't'OV Ù,ÔL%OÜV't'U f.ÂÉY'XELV· %aL vùv ftÈv .à 't'ijç Movijç ÔLE;uyELV, VÜV ÔÈ 't'o1:ç ËÇ(01}eV B:ltLQQÉ01JOL QuvLôa 't'Lvà 't'wv LEQWV ÂOywv É:ltOft~QL~ELV ... %Uw É%UOt1'jV Ù,:ltULtoùOL 't'OÙ'O ... Lettre 5, à Dorothée, patriarche de Jérusalem, Oeuvres, 3, 137. (4) dftÉÀEL ftOL %aL :ltQoÇ 't'OV f.:ltL'tEfiÉv't'u 'tijç ÔLÔUO%uÂLaç 'toù't'ov ~1Jyov dl oQwv ... uÂ1'j %a't'uyvwoEWÇ ûjç ÈftU1J'Oü %UL 'toÙ.OV ô·~ 'tWEftUL, %aL UÂÂOLÇ :ltQO%E'XELQLOf.lÉVOÇ ÉQft1'jVE1J't'ljÇ ElvUL 'tWV fidwv, É't'ÉQwv f.tâ.ÂÂov È:ltLÔEljÇ dç 'toù't'o ,%ufiÉot1'j%a... Lettre 7, à Euthyme, hégoumène du monastère de Stoudios, Oeuvres, 3, 142. Èv ftufi1'j't'Où %UL muMç 't'aSEL, Èv TI %UL È%Âtlfi1'jv ... ~OVÂEOfrUL tOV È:ltLÂOL:ltOV ~LOV ... ÔLa:ltEQuauL. Oeuvns, 3, 37.

100

Introduction

de ses devoirs d'état avec zèle et conscience, cherchant à réformer son troupeau, et surtout son clergé. Des abus invétérés l'obligeaient à une lutte ingrate, qu'il mena peut-être avec un tempérament quelque peu âpre, avec un zèle trop austère. Les adversaires, qu'il ne pouvait manquer de se créer, résumèrent leurs sentiments dans une épithète mordante LSQoXat"t1yoQoÇ (délateur de prêtres ou accusateur sacré). Il se défend dans le discours d'adieux aux Crétois (1), qui contient un dernier réquisitoire contre les abus qu'il combattait, spécialement la simonie. Naturellement on chercha aussi à se défaire de lui par voie administrative. Longtemps les autorités vénitiennes, par aillleurs si soupçonneuses, firent la sourde oreille, et Bryennios les en remercie dans son discours d'adieux (1). Mais on finit sans doute par lui laisser entendre qu'il était temps de plier bagages. Dans ses lettres il parle du départ de Crète comme d'un exil (3). Et s'il présente ce même départ comme volontaire dans le discours d'adieux ('), c'est évidemment parce qu'on ne parle pas en public comme quand on est entre amis. Si Bryennios traita si rudement les siens, on ne s'attendra pas à le voir ménager les adversaires de son Eglise. Du fond de son monastère crétois il suit les controverses religieuses de Constantinople. Il encourage les champions de l'orthodoxie, Théodore Méliténiote et Nicolas Cabasilas. Il invite Démétrius Cydonès à rentrer au giron de l'Eglise grecque. Il donne une consultation écrite au prêtre-controversiste Nicétas Myrsiniote de Rhodes. Il répond avec véhémence à Maxime le dominicain, qui avait tenté de l'influencer par écrit dans le sens latinophile. Il dispute en public avec le même et avec Scaranos (Démétrius) dans la cathédrale grecque de Candie, et il tire de cette dispute (1399-1400) son Dialogue premier sur la procession du Saz'nt-Esprz"t (5). La dispute avec Manuel Calécas, si elle eut vraiment lieu, rentre donc (i) Oeuvres, 3, 39. Cf. MERCATI, Notizie, 455, not. ad lin. 19-21. (2) ••• eûx.aQlcn;ro... "U 'trov Oûsve"drov aQlatoXQatLq. tU d.Q\at'[\, 5X :1toiIJ..rov aUxoljlavtlrov tillLxcov :1tOÂÂa.XIÇ 5Quaat6 !1-e... Oeuvres, 3, 36. Bryennios termine en priant que Dieu éclaire la conscience des délateurs et qu'il pardonne leurs calomnies. (3) fj 5X tijç KQ'I]t7)ç 5S0QLIl dans la lettre 23, à Jean; Oeuvres, 3,178·79; ToMADAKIS, 124-125 j cf. aussi la lettre à un inconnu, TOMADAKIS, 131-132. (') t~V Éxoualov 'tllut7)V fj!1-rov a:1tOlXLIlV, Oeuvres, 3, 46. (5) Oeuvres, 1, 407-424. Pour la date v. plus haut p. 62 et 87-88.

on

Correspondants et personnages mentionnés

101

dans un cadre bien fait pour la recevoir. Au séjour en Crète se rattachent les dix premières lettres, et la première des deux adressées à des inconnus, et publiées par A. Papadopoulos-Kerameus (i). Les sermons et les discours imprimés dans le t. 3 des Œuvres paraissent remonter aussi à cette époque, ainsi que les lettres 17 et 18 au peintre by.zantin Alexis Apocauque, domicilié en Crète (2). La lettre 18 accompagnait l'envoi d'un c trésor. religieux (icônes ou reliques ?), que Bryennios mettait en dépôt chez Alexis jusqu'à son arrivée. Alexis habitait vraisemblablement le port - Candie? - où Bryennios était sur le point de s'embarquer pour Constantin op Je. 4. A Constantinople (1402/3-1406). - Dans le discours d'adieux à ses ouailles crétoises Joseph Bryennios déclare qu'il s'en va à Constantinople, non pour briguer une dignité, mais pour renoncer à celle dont il est revêtu (1), pour rendre compte de sa gestion à ceux qui l'ont envoyé en Crète (4), pour vivre ensuite, conformément à sa vocation, en simple religieux e). Rentré à Constantinople - peut-être après avoir fait escale à Naxos (6) -

(i) Pour les 10 premières lettres v. mon article Pour la chrollologie des œuvres de JosePh Bryellnios, Revue des Etudes Byzantines, 7, 1949, 12-32. (!) Dans l'étude citée à la n. précédente je montre que les 16 premières lettres de Bryennios forment une collection à part, ordonnée chronologiquement. Il n'y a pas lieu de croire que Bryennios a suivi un autre principe en m'donnant les lettres 17-25. Or les lettres 17 et 19 à Alexis Apocauque sont l'nne et l'autre la première d'une série! Ce double début s'explique par un changement de résidence de l'auteur. La lettre 18 appartient donc encore à la periode crétoise, tandis que la lettre 19 est la première envoyée de Constantinople à l'adresse d'Apocauque, demeuré en Crète. - La lettre 18 fait allusion à un envoi précédent - des livres, que Bryennios mettait en dépôt chez Alexis jusqu'à son arrivée. Ph. MEYER (Byz. Zeitsch. 5, 94), supposant la lettre écrite à Constantinople, voyait, à tort, dans cet envoi la preuve que Bryennios pensait retourner en Crète. (3) 'AÂÂèJ. fli] ciSLcOflUt'OÇ t'LVOÇ flL%Qoii il flELl;ovoç 8qJÉcrEL t'àv ciltoltÂouv flE crt'ÉÂÂEcr{tUL t'OVÔE t'LÇ UltoÂa.~Ot ... ciÂÂà %UL t'à ltQocrov flOL t'OUt'L :rtuQumlcrucr{tuL ... Oeuvres 3, 37. (4) rocrt'E %UL 'tiilv :rtE:rtQuYflÉVOOV flOt :rta.vt'oov ÔOlGLfli]v cilGQL~ij :rtQàç 'tiilv :rtQo1Î)(OV'toov Âu.~Eiv ... Oeuvres, 3, 38. (5) v. plus haut p. 99 n. 4. (6) La lettre 20 - une épître en vers adressée à Georges - décrit les jardins des ducs de l'Archipel, à Naxos. Le titre qu'elle porte dans un manuscrit ayant appartenu à Eustathe Voulismas, métropolite de Corcyre (ÈltL 'tijç ltEQL~OÂijÇ t'où Ô01JlGU t'ijç Na.sou) contient sûrement une faute: il faut lire sans doute È:rtL 'tou ltEQL~OÂLOU, la lettre n'ayant rien à voir avec une prétendue mission politique de Bryennios à Naxos; contre Tomadakis, 31.

Introduction

102

il s'établit au monastère de Stoudios. La lettre 23 à Jean (Syrianos?) et la de uxième à un inconnu (1) respirent la joie d'un homme qui a retrouvé son vrai milieu C). Mais, dès 1404, et probablement dès 1403, le discours SU1' notre loz' fait voir Bryennios exerçant, au moins occasionnellement, la fonction de prédicateur de la cour. Il fit aussi, à cette époque, la connaissance de plusieurs personnages, qui deviendront plus tard ses correspondants, tels Manuel Pothos et Manuel Holobolos, appartenant l'un et l'autre à l'entourage de l'empereur Manuel II. Ils quitteront bientôt Constantinople, et Bryennios leur écrira, au premier à Sparte, au second à Thessalonique. 5. Mission en Chypre. Eté-automne 1406. - Depuis la conquête de Chypre par Richard Coeur de Lion, et surtout depuis la fondation du royaume des Lusignan, les évêques grecs de l'île étaient officiellement unis à l'Eglise romaine et soumis aux évêques latins du pays. Mais c'était pure formalité: en dépit des apparences et des serments, les coeurs et les esprits restaient attachés à l'Eglise grecque et à ses dogmes. Les Grecs de Chypre souffraient, moins, dirait-on, d'être assujettis aux Latins, que de ne pas pouvoir maintenir en même temps les relations avec Byzance. De cette mentalité procéda la démarche faite vers 1405, slÎrement avant l'été 1406, pas les évêques chypriotes, auprès de l'Eglise de Constantinople, pour obtenir leur réadmission à la communion de la grande Eglise (3). Le patriarche Matthieu (1397-1410) leur fit dire (1) TOMADAKTS, 131-132 n. 10.

(Byz. Zeitsclz. 5, 94) Bryennios ne manifeste jamais, ni l'intention, ni le désir de retourner en Crète. La lettre 18 à Alexis Apocauque (TOMADAKIS, 127) et la première à un inconnu (TOMADAKlS, 130-131 n. 9) appartiennent l'une et l'autre à la période crétoise. Sur les éditions précédentes de cette dernière lettre (par Nicéphore Kalogéras et par Athanase Papadopoulos-Kerameus) v. TOMADAKIS, 9, n. 3 et n. 5. (3) Pour l'histoire de cette démarche et des événements subséquents nous avons quatre documents, tous de la plume de Joseph Bryennios: 1) Sa lettre 11, à Macaire, évêque de Famagouste, peu après son retour de Chypre à Constantinople (1406-1407) (simple allusion); Oeuvres, 3, 155-157. - 2) Sa lettre à Jean Syrianos, contemporaine de la précédente; Tomadakis, 133-137. - 3) Les Actes rédigés par lui, du concile des évêques chypriotes qu'il présida, les 28 et 29 juillet 1406; A. PAPADOPOULOS-KERAMEUS, ~E?I{}E(jLÇ na.ÀaLoYQa.cpL?lWV ?la.t cpIÀOÀOYL?lWV EQEUVWV ... (Supplément au t. 17 de '0 Èv KroV(J'ta.v'tLVounoÀEL ÉÀÀl'jVL?lOÇ cpLÀOÀOYI?lOÇ ~vÀÀoyoç) Constantinople 1886, 48-49 (fragment), d'après le cod. 247 du monastère de Kosinitza. - 4) Son discours Sur l'union des Chypriotes. prononcé à Constantinople, devant le synode patriarcal, le 17 mars 1412; Oeuvres, 2, 1-25. (2) Quoi qu'en ait dit Ph. MEYER

Correspondants et personnages mentionnés

103

par le moine Théodule (qui se rendait en Chypre pour affaires privées) d'envoyer, par le même messager, une profession de foi dûment signée. Le document qu'il eut en réponse sembla donner pleine satisfaction. Le patriarche et le synode envoyèrent donc en Chypre une commission, munie d'instructions écrites et composée de trois membres: Joseph Bryennios, comme président, avec le titre de vicaire patriarcal (to:7tOt'l']Q'I']t1Îç); Antoine, archimandrite et protosyncelle, hégoumène de Cosmidion; Constantin Timothéos, diacre et official (È:7tL '[m'li XQLOEOO'V) de la grande Eglise. Bryennios, qui connaissait la situation et auquel son expérience crétoise faisait prévoir des complications, avait accepté la mission à contre-coeur. Les Chypriotes désiraient obtenir un décret d'union qui ne les obligerait pas à rompre ouvertement avec les Latins, auxquels ils continueraient à jurer obéissance, en faisant une restriction tellement vague qu'elle était plutôt mentale que verbale. La délégation, partie le 7 mai (1406), aborda dans l'île le 27 juin. Les 28. et 29 juillet, sous la présidence de Joseph Bryennios, les évêques grecs de Chypre célébrèrent un synode clandestin au monastère de S. Michel, archistratège des anges (tmv 'Aooo!l(Xtoo'V) et sous son influence ils promirent, jurèrent et signèrent l'union pure et simple avec l'Eglise grecque: promesse à laquelle ils ne furent d'ailleurs pas en mesure de donner même un commencement d'exécution (i). Bryennios, rentré à Constantinople, dut affronter la colère de l'empereur et du patriarche, qui auraient désiré de sa part moins d'intransigeance. La fidélité à ce qu'il considérait comme un devoir lui barra l'accès à l'épiscopat (2). Il sacrifia son interêt au jugement de sa conscience. 6. A Con s tan tin 0 pie, a p r è s 1ami s s ion e n Ch y pre (1406-1412). - De retour à Constantinople Bryennios envoya sans tarder à son ami crétois, Jean Syrianos, un récit long et pathétique de son aventure chypriote C). Il eut aussi, sensiblement vers la même époque, l'occasion d'écrire à Macaire, évêque de Famagouste,. et il en profita pour rappeler à celui-ci les obligations qu'il venait de contracter au synode présidé par Bryennios. - Pour (1) È;G nuv'[wv WV Èn1]yysG\.av'to, oùÔÉv no'ts ouvam'}CLL 't1]QijOCLL, )l.a.v Myo;} 1jJLÀip, naQQ1]oi~ OL nUV'tsç ùvwILoÀ6Y1JOav. Oeuvres, 2, 21.

(2) Ènu.vsMhuv Èv 'tip !PQOV'tLO't1]QLo;} ft0U SLQ1]VêUW 'tU XUQL"tL 'toù XQLO'tOÙ, ;GaL .aêÀ1]fta'tL ftOU o{h' ÈnLO;GOnOç, OU"tê nQÉo~uç ouit' f]YOUftêVOÇ yiVOftCLL. Lettre à Jean Sy-

rianos,

TOMADAKIS,

(3) TOMADAKIS,

137, 170-172. 133-137.

104

Introduction

les années qui suivent les informations précises font défaut. La lettre 12, adressée à Manuel II, absent de Constantinople, date vraisemblablement. du séjour de Manuel en Morée (hiver 1407-1408) après le décès du despote Théodore 18r • La lettre 13, à Manuel Pothos demeurant à Mystras, n'est pas datable, mais pourrait être contemporaine de la précédente, portée peut-être par le même courrier que celle-ci. La lettre 14 à Manuel Holobolos, qui demeurait à Thessalonique, écrite durant une absence de Manuel II, est 'contemporaine de la lettre 12, et sûrement antérieure à la guerre entre Manuel II et Mousa, fils de Bajazet (1410-13). D'après sa place dans le recueil, la lettre 15, à Antoine, nouveau métropolite d'Héraclée de Thrace, doit être de 1407-1409, et la lettre 16, à Photius, métropolite de Kiev et de toute la Russie, est sûrement de 1409-1410. - En 1410 Bryennios, s'il résidait encore à Stoudiou, perdit un supérieur qui était un ami: Euthyme, vraisemblablement identique au patriarche de Constantinople, élu cette année-là (l'). En 1411-1412 il Y eut une nouvelle démarche des Chypriotes pour être admis à la communion de l'Eglise de Constantinople. Le 17 mars 1412 Bryennios, interrogé, donne son avis devant le synode el. Intransigeant comme toujours, il estime qu'il ne faut pas même recevoir les Chypriotes à titre d'essai, l'expérience faite six années plus tôt prouvant surabondamment qu'ils sont incapables de réaliser la condition s'tne qua non de l'union (3). Le fait que Bryennios (i) Le R. P. V. Laurent estime que l'identité de l'hégoumène de Stoudiou avec le patriarche «ne fait pas de doute »; Revue des Etudes Byzantines, 6 (1948) 119. Dans une lettre du 28 novembre 1948 il a bien voulu me préciser ses motifs: «1) l'higoumène de Stoudios Euthyme fut candidat au patriarcat en 1397, en même temps que Matthieu qui ne l'emporta, raconte Macaire d'Ancyre, que par la volonté de l'empereur; 2) dans le long procès qui troubla le patriarcat de Matthieu, Euthyme fait figure d'arbitre et son autorité morale domine incontestablement le débat. Pour en finir avec l'obstination des métropolites déchus en 1409, un an à peine avant la mort de Matthieu 1er , Manuel II aura fait choix de la seule personne qui pût tout arranger». (2) Oeuvres, 2, 1-25. Pour la date v. p. 21. A noter un ,bel exemple du peu d'exactitude dans les indications chronologiques de Bryennios: parlant, le 17 mars 1412, du synode de Chypre du 28 juillet 1406, il dit que celui-ci eut lieu nQo XQovoov ijÔT) Ént'a., ce qui a fait placer longtemps en 1405 sa mission en· Chypre. (3) ~OI'OOc; " flSÀSt'ool'é'VT\ ysvéati'aL {m;oti-smc; (J.1jt'1), xai. YQa.fA-fA-aOLV ôsôoxifA-aOt'aL xai. nQa.Yl'aOLV dn'lMYXti-1) nQo XQovoov ijô1) Ént'a. ...ou XQeLa yoüv ÔOXLj1TiC;. roonsQ yàQ t'1)VLxaüt'a t'.qv t'oü XQLOt'OÜ ÉxxÀ'l'\oiav naQsÀoYLoavt'o, ovt'oo xat vUv aut'.qv dnat'â.v ÔOXLfA-a.l;ouoLV Oeuvres, 2, 21.

Correspondants et personnages mentionnés

105

ait été appelé à donner son avis sur l'affaire de Chypre prouve que la disgrâce, dans laquelle il était tombé en 1406 à cause de son attitude dans cette question, ne durait plus. Les discussions auxquelles donnera lieu le problème de l'union avec les Latins (à partir de 1416) trouveront Joseph Bryennios bien en cour, et, naturellement, en première ligne parmi les défenseurs du point de vue anti-Iatin.

IV SOMMAIRES

Les lettres de Manuel Calé cas, remplies de lieux communs rhétoriquement développés, supporteraient mal une traduction intégrale. On s'est contenté de les résumer, en insistant dans les sommaires sur les données concrètes, susceptibles d'intéresser l'historien, et sur les indices chronologiques. Les mots entre parenthèses () sont des précisions qui ne se trouvent pas dans le texte, et qui forment une sorte de commentaire. A la fin de chaque sommaire on a indiqué les autres lettres adressées au même personnage. On a multiplié aussi les renvois dans le corps des sommaires, afin de faciliter le contrôle de l' hypothèse, énoncée dans l'introduction, d'un ordre chronologique rigoureux régnant dans chacun des trois recueils manuscrits et dans l'ensemble de notre édition. Toutes les dates, et presque toutes les adresses, sont conjecturales. 1 A un ami qui l'a engagé dans l'enseignement. Constantinople, avant 1391.

Pour complaire à son ami, M. C. a accepté les fonctions de professeur. L'enseignement n'est pas pour lui déplaire, et il a conscience d'être à la hauteur de sa tâche. Mais les élèves sont peu nombreux (cf. n. 7) et les parents le frustrent de ses honoraires. Loin de le faire vivre on l'oblige à dépenser les moyens de subsistance, dont il disposait auparavant sans être astreint à rien. Situation parfaitement naturelle, d'ailleurs, étant donné les circonstances politiques: l'insolence des Barbares (Turcs) et la misère d'une population rançonnée et pressurée. Quiconque n'achète pas

107

Sommaires

sa liberté deniers comptants passe pour coupable de haute trahison. Il y aurait de quoi s'exiler volontairement. D'autre part, son physique chétif et sa modération nuisent à son prestige, et contrebalancent même ses qualités mieux appréciées; en effet il n'est pas exigeant sur les honoraires et il s'abstient de châtiments corporels. On va jusqu'à lui reprocher sa politesse et sa discrétion! Si les choses continuent de ce train, il abandonnera la place et retournera à sa résidence antérieure (le monastère où il avait un adelphaton [v. n. 51J?) pour s'adonner entièrement aux études. Peut-être même s'expatriera-t-il. 2 A un ami, père de Matthieu, élève de M. C., Constantinople. Constantinople, avant 1391.

Quelques jours plus tôt M. C. a rencontré son élève, Matthieu, et le père de celui-ci dans la grande Eglise (Sainte-Sophie). Le père ayant adressé au fils le reproche de négligence, M. C. approuva la réprimande, au grand déplaisir de quelques personnes présentes, qui attendaient du professeur une protestation, agréable à la fierté paternelle. M. C. justifie son attitude, expose ses principes pédagogiques, et donne indirectement quelques bons conseils à son correspondant (qui est un ami, mais apparemment un ami plus haut placé que M. c., et dont il faut ménager la susceptibilité).

3 A un ami auquel il a redemandé sa lettre, Constantinople. Constantinople, avant 1391.

A la demande de son correspondant M. C. a composé une lettre et la lui a remise personnellement, en le prévenant cependant qu'il n'en était pas content. De fait, à peine avait-il repassé la porte, qu'il eût souhaité la ravoir. Seule la pensée du visiteur qui se trouvait chez son ami l'empêcha alors d'importuner celui-ci. Mais après avoir demandé dans la suite, et obtenu, restitution- de sa prose, il la renvoie maintenant au destinataire, améliorée, (avec des protestations sur son peu de mérite et autres lieux communs, dont le développement fait l'objet principal de la missive).

108

Introduction

4 A Démétrins Cydonès, Constantinople? Constantinople, 1390?

Le destinataire, grand personnage, écrivain illustre, converti (sûrement au catholicisme latin) est sur le point de quitter Constantinople pour l'Italie. M. C. lui exprime le regret de ne lui avoir jamais parlé et de ne l'avoir pas approché. Ce n'est pas faute de l'admirer, ni par hostilité religieuse. La seule timidité tenait M. C. à l'écart de l'homme célèbre qu'est son correspondant, malgré un vif désir d'entrer en relations avec lui. Maintenant il expose les motifs de ce désir et il se déclare partisan, comme le destinataire, d'un emploi modéré de la méthode spéculative en théologie. Il demande l'autorisation de venir présenter en personne à l'illustre partant les hommages de circonstance. - Voir les lettres 5 17 25 au même, et les mentions dans 38 40 45 46 48 56 58.

5 A Démétrins Cydonès, Constantinople. Constantinople, 1391-96. Avant 1394?

L'été précédent M. C. avait promis à son correspondant de copier un de ses ouvrages (le recueil de ses lettres). Il lui envoie maintenant une partie du travail en s'excusant du retard avec lequel il s'est acquitté de sa dette. Un pied malade l'avait complètement immobilisé, et c'est à peine s'il peut maintenant faire quelques pas hors de sa chambre. Il se trouve de la sorte que les prévisions du destinataire et celles de M. C. se réalisent ensemble, car le premier avait plaisanté sur la lenteur du copiste, qui sûre'ment ne finirait pas avant l'hiver, et M. C. avait compté perdre un temps notable durant les vendanges. Mais à présent qu'il va mieux il s'est remis au travail avec un entrain nouveau, stimulé par l'espoir de toucher bientôt au but, méritant ainsi la bienveillance de son correspondant. Non pas qu'il eût beaucoup de loisirs; mais l'amitié pour le destinataire et l'admiration qu'il a pour les écrits de celui-ci lui font laisser de côté ses autres occupations pour

109

Sommaires

se livrer au travail de copie. Que le destinataire envoie donc le reste de son autographe. Il verra bien que le retard était Involontaire. - Voir la réponse de Cydonès, Appendice, n. 7. 6 A l'ami du père d'un élève, Constantinople. Constantinople, 1391-96.

Prière d'examiner un élève et d'apprécier les progrès qu'il a faits sous la direction de M. c., en tenant compte des efforts de ce dernier, dont beaucoup sont témoins. Si les progrès paraissent insuffisants - M. C. espère que ce ne sera pas le cas - que le correspondant montre sa bienveillance pour M. c., et surtout, qu'il ne se laisse pas influencer par le désir de complaire au père de l'élève. 7 Au père d'un élève, Constantinople. Constantinople, 1391-96.

Heureux le destinataire, qui jouit d'une fortune moyenne, est orné de belles qualités d'âme et est père de deux fils excellents. Le plus jeune de ceux-ci fréquente les cours de M. c., se distingue par son intelligence, SOIl application, son sérieux et sa modestie. Que le père rende grâces à Dieu; son fils, doué comme il est, fera des progrès rapides sous la direction de M. c., qui se consacre entièrement à sa tâche. Il est sur le point de terminer la classe de poésie et va entrer en rhétorique, et il s'élèvera vite à des hauteurs où il n'aurait jamais atteint sous un autre maître. Le succès est assuré, à moins que des événements fâcheux n'empêchent M. C. de continuer son enseignement. Il n'a nulle envie de peiner inutilement, d'attendre des élèves qui ne viennent pas (cf. n. 1) et qui lui laissent le temps de rêver en écoutant le bruit du vent. S'il peut sortir quelque bien de la situation où il se trouve il restera fidèle aux occupations auxquelles il est censé se livrer (c'est-a-dire il continuera à donner des cours qui, pour le moment, faute d'élèves, sont plus apparents que réels). Sinon, il retournera à son genre de vie antérieur (la retraite au couvent où il avait un adelphaton [cf. n. 51] ?).

110

Introduction

8 A quelqu'un qui lui a demandé une lettre, Constantinople. Con~tantinople,

1391-96.

Le destinataire a demandé à M. C. une faveur modeste, que celui-ci est en mesure de lui accorder et lui accorde en fait, faute de mieux, à savoir, une lettre. Il lui en envoie même trois d'un coup. Si son correspondant y trouve quelque mérite, M. C. aura agi selon les lois de l'amitié; sinon il aura au moins détrompé un ami. A vrai dire, l'amitié fermera les yeux à ce dernier sur les défauts des lettres de M. C. Mais il craint, lui, que les sentiments du destinataire à son endroit ne changent peu à peu sous l'influence de gens qu'il fréquente (des palamites?) et qui parlent mal de lui, sans qu'il leur ait fait tort. Qu'ils trouvent dans leur médisance leur joie ... et leur châtiment. D'ailleurs, quoi qu'en aient dit certains, M. C. n'a jamais soupçonné son correspondant d'avoir mêlé sa voix au chœur de ces mauvaises langues.

9 A Mélidonès, Constantinople. Constantinople, 1391-96.

M. C. est privé de la compagnie du destinataire, mais le bien qu'il en entend dire le console. Les éloges qui vont à son ami le réjouissent comme s'il les recevait lui-même. Que Mélidonès progresse en dignité et en vertu. M. C. a su que son correspondant est à présent conseiller impérial et que son traitement a augmenté en proportion. Loin de s'en étonner il a déclaré ouvertement qu'un homme de la valeur de Mélidonès mérite des honneurs encore plus grands. Les nouvelles fonctions retarderont le moment où on pourra se revoir et le rendent ainsi plus désirable, et plus grande l'amitié que M. C. porte à Mélidonès. - Cf. n. 43. Le nom du destinataire se trouve dans le texte, lin. 34.

Sommaires

111

10 A quelqu'un qui lui a envoyé un ouvrage de théologie, Constantinople. Constantinople, 1391-96.

M. C. n'avait pas besoin de converSlOn, ayant toujours eu sur Dieu des pensées conformes à la vérité (c'est-à-dire, qu'il n'a jamais été palamite). Mais l'ouvrage que le destinataire vient de lui envoyer l'a tout de même confirmé dans ses convictions et l'a persuadé de plus en plus qu'il se trouve dans le droit chemin. Il est d'autant plus reconnaissant au donateur que le cadeau lui est arrivé si vite (si peu de temps après qu'ils sont entrés en relations) et sans qu'il l'ait sollicité. C'est pour M. C. un motif d'espérer de son nouvel ami de grands bienfaits, non pas tant matériels que spirituels. Le correspondant y sera poussé par sa nature généreuse, par la loi évangélique, par l'espérance en la récompense éternelle. Aucun bienfait venant de lui ne sera petit aux yeux de M. C. Ainsi par exemple il profite de la brève admonition d'être clair dans ses écrits; le destinataire peut s'en rendre compte (par la présente). Que si M. C. ne lui rend pas visite, il ne faut pas y voir un manque d'affection. C'est déjà un signe de confiance d'oser écrire à un· si grand personnage. 11 A un ami (Constantin Asanès ?), Constantinople. Constantinople, 1391-96.

Que la générosité du destinataire, qui s'exerce envers tant de personnes, donne à M. C. un gage palpable de leur amitié. Trois motifs doivent l'y pousser: l'amitié d'abord, puis le fait que M. C. le lui demande par lettre, enfin le souvenir de certain événement et de cel-taines paroles que M. C. ne veut et ne peut pas dire plus explicitement, mais que son ami saura deviner. Il demande à ce dernier de lui prêter un volume contenant l'ensemble des œuvres logiques d'Aristote, dont M. C. ne connaît encore qu'une partie. C'est surtout le traité des sophismes qui lui tient à cœur. Dès qu'il l'aura lu, il restituera le volume. - Voir les lettres 3637 50 (?) 54 (?) 69 (?), au même (?).

112

Introduction

12 A quelqu'un qui avait promis d'envoyer son fils à l'école de M. C., Constantinople. Constantinople, 1391-96.

Au cours d'une VIsite faite à M. C. le correspondant - un grand seigneur - s'était engagé à lui confier l'éducation de son fils, dont le précepteur ne donnait pas satisfaction. Le lendemain, quand le jeune homme s'était présenté, M. c., malade, l'avait congédié, le priant de revenir au bout de quelques jours. Mais l'élève ne se fit plus voir. Le léger ajournement, parfaitement raisonnable, ne justifie pas la résiliation du contrat. M. C. demande donc au père des explications sur son changement de conduite. - Le texte est incomplet de la fin, mais il doit manquer peu.

13 A un Byzantin, religieux latin (Maxime Chrysobergès ?), Italie. Péra-Constantinople, 1396, septembre-octobre.

M. C. vient de recevoir une lettre dans laquelle son correspondant exprime les sentiments que lui inspire Constantinople, assiégée par les Turcs (depuis été 1394). Or tout récemment les espoirs qu'on avait fondés sur la croisade, et que le destinataire partageait, ont été cruellement déçus (par la défaite de Nicopolis, septembre 1396), et la situation, au lieu de s'être améliorée, a empiré. Néanmoins les assiégés ne perdent pas courage et ils comptent encore sur ceux qui viennent d'essuyer une défaite si grave. Stimulés par la honte et enrichis d'èxpérience ils reviendront à la charge. Au reste, les marchands renseigneront le destinataire sur le détail des événements. M. C. félicite son correspondant de ne pas voir les malheurs de la patrie et de se consacrer aux études et à la prière. Qu'il écrive quand il aura des loisirs. - Cf. lettres 21 30 31 38 48 63 au même, et les mentions dans 45 66 et dans la lettre latine à un dominicain, Appendice, n. 4 § 1.

Sommaires

113

14 A l'empereur Manuel II Paléologue, Constantinqple. Péra, 1396, automne-hiver.

M. C. décline poliment l'invitation de l'empereur (Manuel II), qui voudrait qu'il se présentât devant lui. Il demande seulement qu'on le laisse vivre dans la paix et dans le silence quand il rentrera (à Constantinople). - L'invitation à paraître devant l'empereur fut probablement faite après que l'empereur eut lu l'Apologie, premier écrit de M. C. adressé à lui. Voir les lettres 26 47 71 au même. Les lettres 34 et 39, au même, sont écrites au nom d'un autre. 15 A un personnage princier (Théodore ra r Paléologue ?), (Mystras ?). Péra-Constantinople, 1396-97.

M. C. (ou celui pour lequel il tient la plume) a envoyé à son correspondant une lettre trop longue (perdue), dans laquelle il s'étendait mal à propos sur les malheurs publics et recommandait un certain Mélèce, ou à tout le moins parlait en termes très favorables de celui-ci. Or il vient d'apprendre que le personnage ne méritait pas ces éloges et il s'est rendu compte qu'il a commis un impair. Il s'excuse et promet de mieux garder à l'avenir la mesure dans ses lettres, voire même de ne plus écrire du tout s'il risque d'importuner. Le souvenir de leurs relations anciennes rendra pénible à M. C. l'interruption du commerce épistolaire. Il se consolera en écoutant ce qu'on raconte de son correspondant. - Lettre écrite peut-être au nom d'un autre. Cf. lettres 16 et 49 au même. 16 A un prince grec (le despote Théodore ra r Paléologue ?), (Mystras ?). Péra-Constantinople, 1396·97.

M. C. s'est abstenu d'écrire (comme il aurait dû) à son correspondant, pour ne pas distraire celui-ci de ses occupations. Mais un ami lui demandant d'écrire en son nom, il s'estime obligé d'ajouter une lettre brève pour le saluer, sans retomber dans la 8

114

Introduction

faute qu'il commit dans une lettre précédente, qui était trop Ion gue (cf. n. 15), et dont il eut à se repentir. Il souhaite au destinataire une bonne santé, dans l'intérêt de toute la population qu'il gouverne. Il lui rappelle la tristesse et la joie qu'il a éprouvées récemment en apprenant, d'abord la maladie, ensuite la guérison du destinataire. Il mène une vie retirée, s'adonnant exclusivement aux études sacrées, si communément négligées, et il demande à son correspondant de prier pour lui aussi bien que pour tous (Constantinople et ses habitants), menacés des derniers périls. Lettre écrite peut-être au nom d'un autre. Cf. lettres 15 et 49 au même. 17 A un Byzantin émigré (Démétrius Cydonès ?), (Italie du Nord). Péra, 1397, printemps.

Que Dieu donne au destinataire la santé du corps avec celle de l'âme. Pour le reste il est heureux dans la ville où il se trouve (Venise?) et où on le comblera d' honneurs (Démétrius Cydonès était citoyen vénitien depuis 1391), tandis qu'on lui souhaitait la mort à Byzance. Heureux surtout s'il a auprès de lui l'autre émigré (Manuel Chrysoloras ?), qui est le premier après lui en tout. L'espoir de voir s'améliorer le sort du monde entier ayant été déçu (Nicopolis, septembre 1396), M. C. (renonçant au voyage projeté à Lesbos; Appendice, n. 4 § 3 et lettre 45) s'est installé à demeure c: aux côtés de la patrie» (dans le faubourg génois de Péra). Cela lui épargne les désagréments de la vie chez les insulaires (de Lesbos, où il avait songé à se rendre) sans compter que l'hiver (1396-97), qui approchait (quand M. C. quitta Constantinople), déconseillait la traversée (cf. Appendice, n. 4 § 3). Il se pourrait que M. C. rejoignît le destinataire, à moins que celui-ci ne rentre quand la situation aura changé en mieux. - Voir lettre 4. 18 . A Jacopo Augeli de Scarperia, Florence. Péra-Constantinople, 1397, printemps.

M. C. rend grâces à Dieu, qui lui a donné de connaître et de fréquenter - trop brièvement à son goût -le destinataire. Celui-ci, ne se contentant pas de la science latine, est venu (en 1395), pour

f' Sommaires

115

apprendre le grec, partager les maux dont on souffre là-bas (à Constantinople assiégée, 1394-1402). M. C. aurait aimé que son ami demeurât plus longtemps avec lui; il se réjouit pourtant de ce que celui-ci, rentré dans sa patrie fleurie (littéralement: ce pré qu'est sa patrie = Florence) ait échappé aux misères qu'on souffre là-bas (le blocus de Constantinople, renforcé après Nicopolis, septembre 1396). M. C. suppose que le destinataire est rentré dans sa patrie avec son professeur (Manuel Chrysoloras). Il l'en félicite et lui souhaite bon succès dans ses études. De la sorte, quand on se reverra, on s'entretiendra en grec, et M. C. ne sera plus obligé de balbutier en latin. - Cf. 22 ,33 64 81 au même. Portée par le même courrier que la lettre 17?

19 A un ami qui lui a demandé communication d'un écrit, Constantinople. Péra-Constantinople. 1397, printemps-été.

M. C. envoie l'ouvrage désiré, avec des protestations sur son peu de mérite, et en invoquant l'indulgence du destinataire. S'il a pris la plume, ce n'est pas pour se faire valoir, mais pour satisfaire à un devoir sacré. (L'ouvrage de M. c., qui n'était pas destiné au grand public, pourrait être une des apologies qu'il adressa, en 1396-97, l'une à Manuel II, l'autre à ses juges ecclésiastiques).

20 A uu ami rentré en grâce près de l'empereur, Constantinople. Péra-Constantinople, 1397, printemps-été.

M. C. félicite son ami, auquel on a confié un emploi très absorbant, consistant à recevoir ceux qui veulent voir l'empereur (Manuel II), à examiner l'objet de leur demande, et à le formuler par écrit. C'est un office plein d' humanité, n'offrant prise à aucun soupçon, contrairement à ce qui advient lorsqu'on manie les deniers publics; un office qui ne demande pas une grande expérience des affaires et qui convient bien au destinataire, lequel risque seulement de passer du désœuvrement à un excès d'occupations, sans

116

Introduction

percevoir un traitement adéquat, la ruine du trésor public limitant fortement la générosité du prince. D'autres avantages compenseront cet inconvénient, surtout le fait d'avoir reconquis la confiance de l'empereur (Manuel II). M. C. exprime l'espérance que son correspondant aura bientôt l'avancement mérité et montera très haut, sans pour autant devenir infidèle à l'amitié, comme font tant d'autres. M. C. est dans l'impossibilité de voir son ami, c'est pourquoi il lui écrit. Il continue à se tenir dans son coin (au couvent des dominicains de Péra?) sans s'occuper des affaires du monde, mais il regrette de ne pas pouvoir se rencontrer avec son correspondant, car cette séparation met le comble à ses propres malheurs.

21 A un ami Byzantin, religieux (Maxime Chrysobergès), à l'étranger, (Italie).

Péra-Constantinople, 1397, été-automne.

Allx malheurs de la patrie (assiégée, 1394-1402) s'ajoute pour M. C. celui de recevoir rarement des lettres de son ami. Il en tirerait une grande consolation, lui qui se réjouit tellement, rien qu'à entendre dire qu'il se porte bien. L'amitié qui unit M. C. et son correspondant fera que ce dernier éprouvera de la joie en lisant la présente, mais aussi de la tristesse, à cause des malheurs de la patrie. Le pire, celui d'où dérivent les autres, est l'obstination des citoyens dans l'erreur (palamite) dont on continue à persécuter les adversaires. Le correspondant de M. C. s'est étendu longuement sur ce point, sans doute pour se soulager, car M. C. n'a pas besoin d'être converti. Que son ami prie donc pour que la colère de Dieu s'appaise. Sa profession religieuse et sa vie personnelle rendront efficaces ses prières. Bien qu'il se trouve aux sources de la science (en Italie) l'ami de M. C. a demandé que celui-ci lui envoie des livres (gardés en dépôt ?). Par amitié, et malgré l'indigence qui règne à ce sujet (en Orient), M. C. se déclare prêt à se priver au besoin de ses propres livres pour satisfaire le correspondant. Il le fera d'autant plus volontiers qu'il espère profiter lui-même de ce trésor quand il rejoindra son ami dans l'exil. - Voir lettre 13.

Sommaires

117

22 A Jacopo Angeli de Scarperia, Florence. Péta-Constantinople, 1397, été-automne.

Le plus grand bienfait dont M. C. sache gré à Manuel (Chrysoloras), est de lui avoir procuré l'amitié du destinataire. Qu'une correspondance suivie l'entretienne, maintenant qu'ils sont éloignés l'un de l'autre, jusqu'au jour où, peut-être, on se reverra (en Italie?) - Voir lettre 18. 23 A un ami plus jeune, qui vient de s'expatrier avec son père. Péra-Constantinople, 1397, été-automne.

M. C. félicite son ami d'avoir quitté la patrie (Constantinople) dans les circonstances actuelles (le blocus commencé en 1394, renforcé depuis Nicopolis, septembre 1396). Il l'exhorte d'acquérir non seulement l'instruction, mais encore la vertu de son père, qui est aussi son maître, et de rester fidèle à ses amis, comme M. C. lui reste fidèle. - Cf. lettre 27, au même.

24 A un ami Byzantin (Manuel Chrysoloras), Occident (Florence). Péra-Constantinople, 1397, été-automne.

Pour se consoler de l'absence de son ami M. C. lui écrit souvent. Mais la correspondance n'est pas une source de joie sans mélange. Là-bas aussi la guerre sévit (entre Florence et JeanGaléas Visconti, 1397, 18 mars - 1398, 10 mai), et l'espoir de voir la patrie délivrée (v. lettres 13 et 17) est ajourné (l'expédition de Sigismond de Hongrie, attendue pour mars 1397, n'a pas eu lieu). La persistence des Orientaux dans leurs erreurs (palamites) et les fautes que les Occidentaux commettent les uns contre les .autres, (grand schisme d'Occident et guerres) font croire à la fin du monde. Les impies de l'heure présente (les Turcs musulmans)

118

Introduction

sont peut-être l'avant-garde de l'Antéchrist. Si la bonté de Dieu intervient gratuitement pour sauver la patrie, le destinataire rentrera. Sinon, M. C. ira le rejoindre. - Cf. 48 59 62 75 86 89 au même, et les mentions dans 17 18 22 64 81 et dans la lettre latine, Appendice, n. 4.

25 A un Byzantin expatrié (Démétrius Cydonès ?), (Italie du Nord ?). Péra-Constantinople, 1397, été-automne.

M. C. se souvient sans cesse de son ami (qu'il appelle son père, son maître et son patron) et il lui écrit quand il peut. Il est persuadé que son correspondant se préoccupe aussi de lui, surtout maintenant où la situation de Constantinople empire à vue d'œil. Dieu seul peut sauver de l'esclavage Byzance et ses habitants. S'il en est ainsi le destinataire et les autres émigrés rentreront avec joie. Sinon M. C. rejoindra son ami, surtout si celui-ci l'y engage. - Voir lettre 4.

26 A l'empereur Manuel II Paléologue, Constantinople. Péra-Coustantinbple, 1397, automne.

L'empereur, qui a demandé à M. C. d'entreprendre un travail littéraire, n'a jamais demandé d'en voir le résultat. Rien d'étonnant dans des circonstances tragiques, où le génie même de Thémistocle se trouverait embarrassé. Cependant l'empereur suffit à tout, et il lui reste du temps pour cultiver les lettres (l). Sa personne est comme un vestige de l'ancienne fortune, et sans la résistance qu'il oppose au cours fatal des événements on n'aurait pas tenu si longtemps. Que Dieu couronne les efforts de l'empereur (qui vient d'envoyer une ambassade au roi de France, été-automne 1397). Quant à l'ouvrage demandé, il est terminé. S'il peut servir, tant mieux; sinon, l'auteur se consolera à la pensée d'avoir obéi à son souverain. - Voir lettre 14. (i) De fait son dialogue IIeQL ya.!t01J est de cette époque; v. p. 56 n. 2.

Sommaires

119

27 . A un ami plus jeune, émigré avec son père. Péra-Constantinople, 1397, automne.

L'accusation injustifiée de ne pas écrire n'a pas déplu a M. c., car elle est un signe que l'amitié du correspondant résiste à la séparation. Empêché par les circonstances de faire· parvenir ses lettres au correspondant, M. C. a tiré profit de ce silence involontaire (puisqu'il lui a valu les reproches, injustes mais précieux, de son ami). Celui-ci s'est montré digne de son père, qui est aussi son maître (cf. n. 23), dont il imite la vertu autant que le savoir. Mais il aurait dû avoir assez de confiance en M. C. pour ne le pas croire capable d'oublier ses amis. - Cf. lettre 23 au même.

28 A un ami, Constantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

M. C. exprime ses condoléances à son ami, qui a perdu son fils, et il développe longuement les lieux communs de consolation. - Cf. l'allusion à ce deuil dans la lettre 30.

29 Aux moines du monastère des Xanthopoules, Constantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

Il Y a longtemps que M. C. a fréquenté le monastère des Xanthopoules, et il ne pensait pas qu'on s'y souvenait encore de lui. Mais il vient d'apprendre que les moines se sont informés de lui, et cette pensée charitable lui a fait un tel plaisir qu'il se croit leur obligé. C'est pourquoi il leur écrit, et, s'ils le permettent, il leur fera visite. - L'adresse de la lettre se trouve dans le ms. B.

120

Introduction

30 A un ami religieux, (Maxime Chrysobergès), à l'étranger (Italie). Péra-Constantinop1e, 1397-98.

M. C. fécilite son ami, qui lui dit dans sa lettre qu'il se livre exclusivement à la prière et à l'étude, et qu'il fréquente des hommes dont la compagnie ne peut que lui être profitable. Qu'il progresse donc toujours, en vertu et en science, et qu'il devienne un objet d'admiration pour les deux peuples (Grecs et Latins) i qu'il devienne capable de parler en public (prêcher) devant les uns et les autres, pour leur bien et pour son honneur. M. C. s'en réjouit, comme compatriote et comme ami. La lettre de son correspondant lui a fait d'autant plus de bien qu'elle l'a trouvé convalescent, attristé par la mort récente et prématurée d'un ami (cf. n. 28). La mort de celui-ci - dont le destinataire possède et lit un ouvrage - lui sera un coup pénible, comme elle l'a été pour M. C. Que le correspondant écrive lorsqu'il pourra, car Dieu seul sait quand et dans quelles conditions on se reverra. M. C. mène un genre de vie quelque peu semblable au sien, loin du monde, ne voyant que les meilleurs de ses compatriotes, se livrant à l'étude. Dieu, qui se contente du possible, l'aura pour agréable. - Voir lettre 13. 31 A un ami particulièrement cher (Maxime Chrysobergès), Italie. Péra-Constantinop1e, 1397-98.

La séparation fait croître l'affection mutuelle, et les deux amis se rencontrent" dans le désir de recevoir des lettres nombreuses. Mais le correspondant de M. c., qui sait deux langues (le grec et le latin), est mieux à même d'orner les siennes, sans compter qu'il dépasse M. C. dans le maniement de la langue maternelle commune, bien qu'il affirme avoir abandonné les lettres pour la théologie. Quoi qu'en dise son ami, M. C. ne croit pas au mérite littéraire de sa propre correspondance, mais il fera de son mieux tant que durera la séparation. Pour le reste, ainsi qu'il l'a dit dans

Sommaires

121

sa lettre précédente (n. 30), M. C. se porte bien et vit dans la retraite (chez les dominicains de Péra?) occupé d'études sacrées. Le temps décidera de son avenir (de sa vocation religieuse ?). Voir lettre 13.

32 A un ami juriste, Constantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

Si M. C. n'écrit pas et ne rend pas visite à son ami, c'est par égard pour celui-ci, trop occupé, et de plus en plus haut placé dans la hiérarchie. M. C. ne croit pas pour autant qu'on l'oublie; mais cela même il l'accepterait en voyant son ami s'élever de plus en plus. Aussi longtemps qu'on pouvait se voir sans trop de difficulté M. C. n'écrivait pas. Maintenant que les déplacements continuels du correspondant l'empêchent de le rejoindre aisément, il écrit, et il commence par s'excuser du silence antérieur. Que le correspondant lui restitue le livre qu'il lui a prêté et qui n'est pas sa propriété. Cet acte de justice sera en harmonie avec les occupations juridiques du destinataire (un juge ?).

33 A Jacopo Angeli, Florence. Péra-Constantinople, 1397-98, hiver.

Les lettres des amis consolent M. C. dans ses malheurs (siège de Constantinople et exil à Péra?), surtout celles du destinataire, longues, belles, affectueuses. M. C. et son correspondant se sont vus et ont pu se fréquenter pendant peu de temps seulement (en 1395), mais ils sont devenus grands amis. Dans sa lettre le destinataire reprochait à M. C. les compliments qu'il lui avait faits (dans la lettre 18); et voici que lui à son tour accable M. C. d'éloges sans mesure. Or M. c., en écrivant que son ami aimait la science et la vertu au point de s'expatrier pour y faire des progrès, s'était borné à énoncer un fait notoire. La lettre du correspondant était en latin: pour l'entendre M. C. n'a plus eu besoin d'interprète, de même que son ami, à ce qu'il dit, n'a plus besoin

122

Introduction

qu'on lui traduise le grec de M. C. Au contraire, la fin de sa lettre (écrite en grec) fait espérer M. C. que son ami, un jour, composera en grec, ce qu'il ne compte pas faire pour le latin. Le correspondant cherche à se former une bibliothèque grecque. M. C. l'y aidera de son mieux. - Cf. lettre 18. La lettre 33 est une de celles envoyées c aux amis de Florence~, d'après la lettre 40.

34 A l'empereur (Manuel II), Coustantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

Celui pour qui M. C. écrit s'excuse de n'avoir pas fait jusqu'ici J'éloge de l'empereur (Manuel Il) (et M. C. répare l'omission en faisant de la présente un panégyrique en règle). Une loi récente (relativement: c'est une constitution synodale du patriarche Athanase, d'octobre 1305, confirmée en mai 1306 par Andronic II) veut que les biens de ceux qui meurent sans proches parents, soient divisés en trois parts: Tune à employer pour le bien de l'âme du défunt (en fondations pieuses), l'autre destinée aux parents, la troisième au fisc e). Or un parent éloigné de celui au nom duquel M. C. tient la plume étant mort, le fisc s'est adjugé toute la succession; que cette injustice soit réparée. - Supplique, écrite au nom d'un autre; cf. n. 39, au même, au nom du même.

35 A un ancien condisciple, Constantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

L'invitation de composer l'éloge funèbre de leur ancien maître, qui vient de mourir, a surpris M. C. Il ne pensait pas que son correspondant le tenait en une telle estime, étant donné que lui, M. c., n'est pas de ceux qui méprisent les autres au point de ne pas les (i) lus Graeco-Romanum, ed. K. E. Zachariae von Lingenthal, 3, Berlin 1857, p. 630, § !l'; ed. 1. et Pan. Zepos, 1, Athènes 1931. p. 534. Cf. K. E. ZACHARIAE VON LINGENTHAL, Geschichte des griechisch-romischen Rechts, éd. 3. Berlin 1892, 141-143.

Sommaires

123

tenir pour des hommes ('). Malgré son admiration pour le talent du défunt M. C. refuse d'en écrire l'éloge, puisqu'il n'a pas même songé à lui léguer quelques livres de sa riche bibliothèque, alors que ses héritiers sont incapables d'en tirer profit.

36 A Asanès (Constantin ?), Constantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

Asanès a redemandé le livre prêté: c'est sans doute pour engager M. C. à n'en pas différer la lecture. Conduite louable, et que M. C. sait apprécier. Toutefois, si on ne lui laisse pas le temps nécessaire pour en jouir, il valait mieux ne pas lui faire venir l'eau à la bouche. Patience donc. Ou bien, si Asanès exige la restitution immédiate, qu'il s'attende à trouver dans M. C. un débiteur récalcitrant. Il compte d'ailleurs sur la bonté d'Asanès et il promet de lui rendre l'objet au bout d'un temps assez bref. - VoirVettre 11. L'adresse se trouve dans le ms. B. 37 A Asanès (Constantin ?), Constantinople. Péra-Constantinople, 1397-98.

M. C. remercIe Asanès qui, non seulement n'a pas urgé la restitution du livre prêté (v. n. 26), mais en a fait don à M. C. Cadeau précieux, tant par l'aspect extérieur du volume que par le contenu: des œuvres p4ilosophiques et théologiques latines, ou traduites du latin. - L'adresse se trouve dans le ms. B.

38 A Maxime (Chrysobergès), Crète. Péra-Constantinople, 1397-98, hiver.

M. C. est au courant du voyage du destinataire (de Pavie [?] à Florence; cf. n. 40) et prie pour que, après avoir atteint le but proposé, il rentre bientôt au lieu (la Crète) d'où il est parti (pour (1) C'est le reproche que M. C. fait d'ordinaire à ses compatriotes; il Y voit la cause de leur séparation d'avec l'Occident chrétien; il y a donc ici une déclaration de non·appartenance à l'Eglise grecque.

124

Introduction

Venise, avant 1396). Mais il craint que le retour ne soit contrarié (par la guerre entre Florence et Jean-Galéas Visconti?) et il sait dès à présent que son correspondant ne trouvera pas en rentrant (en Crète) leur commun maître (Démétrius Cydonès) mort (en Crète), exilé pour la vérité (cf. n. 25 et 26) M. C. fait de lui un bel éloge, et formule des vœux pour le destinataire et les autres émigrés. Il dé;:>lore que le destinataire n'ait pas assisté aux derniers instants du défunt maître: des incidents regrettables auraient été évités. Puissse Maxime (le destinataire) se trouver au moins en Crète à point nommé pour recevoir la présente. Cela mettrait un terme à son odyssée, et surtout, cela lui permettrait de revoir son vieux père, lequel, en dépit de son âge, se met en route pour rejoindre son fils. (C'est lui sanS doute qui porte la présente lettre). - Cf. n. 40 au même. Le nom du destinataire (Maxime) se trouve dans le texte, lin. 34.

39 A l'empereur (Manuel II), au nom d'un autre. Péra-Constantinople, 1397-98, hiver-printemps.

Celui au nom duquel M. C. tient la plume a composé un écrit contenant l'éloge de l'empereur (la lettre 34) et il y a dit que l'empereur (Manuel II) était un lettré remarquable. Il vient d'en recevoir une preuve, puisque le prince, en bon connaisseur, a discerné dans l'écrit en cause des passages empruntés. (Puis M. C. développe plusieurs lieux communs, pour démontrer que ces emprunts ne constituent pas un plagiat). - L'adresse se trouve dans le ms. A.

40 A Maxime Chrysobergès, Florence et Crète. Péra-Constantinople, 1398, printemps.

Le correspondant avait promis qu'il serait de retour à son point de départ (la Crète) à la fin de l'été (1397). C'est pourquei, écrivant aux amis de Florence (Manuel Chrysoloras et Jacopo Angeli) il n'avait joint aucune lettre à l'intention du destinataire de

Sommaires

125

la présente, le croyant beaucoup plus près de lui (en Crète), si bien qu'il attendait de lui des nouvelles de ses autres amis. M. C. savait aussi que le destinataire (en quittant Florence?) était parti dans un autre direction (Rome?) et que les relations avec les Flo~ rentins étaient interrompues à cause de la guerre du tyran (JeanGaléas Visconti contrè la coalition de Florence et de Bologne, 1397·98). Mais la lettre qu'il attendait de Crète lui vint d'Italie (Florence?) avec un retard notable, à la fin de l'hiver (en mars 1398), en raison du blocus turc. Néanmoins, récemment, écrivant à Florence il joignit au courrier un exemplaire de la présente. Il en confie un autre à des gens qui partent pour la Crète. Que son ami ne laisse pas ébranler son affection par l'interruption du commerce épistolaire, dont il se plaint: c'est l'effet des circonstances. Il a fait à son propre père les mêmes reproches qu'il fait à M. C. Or ce père a poussé l'affection jusqu'à entreprendre un voyage très pénible, rien que pour voir son fils (cf. n. 38). Mais celui-ci ne le verra plus et ne l'entendra plus, car il a rejoint dans la tombe le maître vénéré (Démétrius Cydonès), dont le destinataire porte encore le deuil. Il aura ainsi sous les yeux les tombeaux de tous les deux. Quant au chagrin qu'il éprouve à cause de leur mort, en ce qui concerne Démétrius (Cydonès) il a, pour se consoler, tous les motifs exposés dans la lettre précédente (n. 38). La mort de son père ne doit pas l'étonner, étant donné l'âge et la mauvaise santé du défunt. Le correspondant s'y attendait d'ailleurs. Ne s'était-il pas adressé récemment à M. C. pour régler certaines affaires dont il ne voulait pas charger son père, comptant avec le décès pro· chain de celui-ci? Qu'il se console donc, et surtout, qu'il veille aux intérêts de ses frères (Théodore et André).

41 A un ami dont il vient de lire un écrit, Constantinople. Péra-Constantinople, 1398.

L'ouvrage du correspondant (un ancien élève ?), que M. C. vient de lire, révèle un fin lettré, alors que l'auteur se défendait de l'être et prétendait recevoir des leçons de M. C. Celui-ci, qui a longtemps ajouté foi aux déclarations de son ami, est agréable-

126

Introduction

ment détrompé,. et il n'y a plus lieu d'implorer son indulgence pour des compositions qui font, au contraire, son admiration. Que le correspondant cesse de jouer au disciple et qu'il se conduise ~omme un maître, afin de ne pas encourir, au jugement des Muses, le reproche de mentir.

42 A un ami qui vient de partir pour Venise. Péra-Constantinople, 1398.

A en juger d'après le vent, qu'il a eu en poupe, le destinataire a dû arriver à Venise assez vite, plus vite même que: ne l'aurait souhaité un voyageur désireux de jouir des paysages qu'il côtoye. Qu'il écrive maintenant, et M. C. en fera autant, pour que l'échange de lettres tienne lieu de la présence. Le contenu des lettres, de part et d'autre, ne se ressemblera guère. M. C. n'aura que des nouvelles fâcheuses à donner (Constantinople est toujours bloquée), tandis que son ami racontera les merveilles de l'Occident, dont il saura profiter. Ainsi même les contretemps (comme celui qui oblige l'ami à partir) offrent toujours quelque bon côté à qui sait envisager la fin surnaturelle de l'homme. Que le destinataire se perfectionne de tout point, qu'il prie pour M. C. et qu'il n'oublie pas d'écrire.

43 A quelqu'un qui lui a demandé sa monodie sur Mélidonès. Péra- Constantinople, 1398.

C'est une preuve d'amitié d'avoir demandé à M. C. l'ouvrage dont la présente accompagne l'envoi. Il a peu de mérite, surtout parce qu'il a été composé dans le deuil et la tristesse, et parce que M. C. n'a pas eu le temps nécessaire pour en polir le style. C'est un véritable avorton. Si toutefois il plait au correspondant, que celui· ci en attribue le mérite à Dieu. Sinon, qu'il le renvoie à M. C. - Dans le cod. Vat. gr. 486 la lettre fait suite à la monodie de M. C. sur Mélidonès. - Voir lettre 9.

Sommaires

127

44 A un ami dont il est séparé. Péra-Constantinople, 1398.

Chez le correspon~ant de M. C. la séparation ne ruine pas l'amitié, parce que celle-ci est désintéressée, et parce qu'il s'est attaché à M. C. uniquement à cause du bien qu'il pensait exister chez celui-ci. M. c., tout en s'estimant indigne, remercie Dieu de lui avoir donné le trésor d'une telle amitié. Il y a dans l'amitié de quoi rendre heureux tous les hommes, si seulement ils savaient l'apprécier, comme M. C. et son correspondant doivent continuer à le faire.

45 A un lettré grec (Caloïdas ?), Mitylène. Péra-Constantinople, 1398, été.

M. C. estime beaucoup le destinataire, qu'il n'a jamais rencontré, mais qu'il connaît grâce à ce que fr. Maxime lui en disait dans ses lettres quand il séjournait là-bas, et à ce que lui en racontaient Démétrius (Cydonès) et Gaspas (Gaspard dei Pagani ?), leur ami commun. Peu s'en est fallu que M. C. ne rendît visite à son correspondant, deux ans plus tôt, à l'époque où Démétrius (Cydonès) partit pour Venise (septembre 1396). Démétrius avait . donné à M. C. des lettres de recommandation pour le seigneur de Lesbos (François II Gattilusi) et pour le destinataire. Que celui-ci remette, ou fasse remettre, une lettre (jointe à la présente) au frère de M. c., et qu'il accueille ce frère en ami quand il viendra dans l'île. Qu'il écrive à son tour. L'amour des études servira de trait d'union, et mieux encore la communauté de convictions religieuses, si le destinataire se décide à rejeter le palamisme. - Cf. lettre 17 et Appendice, n. 4 S 3.

46 A un Byzantin lettré (Manuel Raoul), antipalamite, à l'étranger (Chypre). Péra, 1398, été-automne.

M. C. a connu et fréquenté le destinataire pendant un temps fort bref, mais qui a suffi pour lui en laisser un souvenir ineffaçable. Plus encore que les qualités brillantes de son esprit, qui font

128

Introduction

de lui un des premiers, sinon le premier des Romains (Grecs), M. C. admire son attitude religieuse. Son amour pour la vérité lui a mérité d'échapper aux souffrances de Constantinople (grâce à une persécution qui l'a contraint à l'émigration). A Constantinople on continue à persécuter ceux qui n'admettent pas la pluralité des divinités (les antipalamites). Démétrius (Cydonès) est expulsé (excommunié?) et de même celui qui vient aussitôt après lui (Manuel Chrysoloras ?). Les poursuites continuent. Pour un peu M. C. en serait tombé victime; mais il s'est mis en sécurité dans la ville d'en face (Péra; n. 17). - Brève critique du palamisme, qui est la cause des châtiments divins que subit Constantinople. Le destinataire en est délivré, mais M. C. le partage encore. Le décès de Démétrius (Cydonès) est un deuil pour M. C. et pour son correspondant. La seule consolation pour M. C. sera de retrouver le destinataire. - Cf. 58 60 61 77 au même. 47 A l'empereur Manuel II, Constantinople. Péra-Constantinople, 1398, été-automne.

Les qualités naturelles de l'empereur méritaient des temps meilleurs pour s'y déployer, et des éloges mieux proportionnés (que ceux qu'on lui donne, probablement dans un panégyrique composé par le porteur de la lettre). Au moins ceux qui connaissent le prince lui payent le tribut de leur admiration et ils font son éloge de leur mieux. C'est le cas du porteur (un disciple de M. C. qui a composé sous sa direction un panégyrique de Manuel II?). D'ailleurs, quels que soient les talents de l'orateur, quand il s'agit du destinataire on est sûr de rester en deçà de la mesure. Quant aux circonstances, on ne peut rien faire pour les changer, bien que le temps présent ne soit pas seul responsable, car les sujets de l'empereur provoquent la colère de Dieu et empêchent ainsi ses efforts d'avoir les résultats voulus. Mais, si l'insuffisance des éloges donnés à l'empereur exposent l'orateur à des reproches mérités, l'insuccès des efforts de l'empereur ne diminue en rien ses mérites, au contraire. Avec tout cela le prince trouve encore le temps de s'occuper de littérature, et dans des réunions de lettrés il fait parfois la critique des ouvrages (dont on y donne lecture) (cf. n. 26). Pour profiter de ce jugment M. C. lui soumet un ouvrage (confié sans doute au porteur de la lettre). - Voir lettre 14.

129

Sommaires

48 A Manuel Chysoloras, Florence. Péra-Constantinople, 1398, mi-septembre.

M. C. avait espéré que le printemps (1398) faciliterait l'échange des lettres; mais en vain, à cause du blocus barbare (turc). Chrysoloras envoie lettre sur lettre là d'où les bâteaux partent (Venise), et il croit que chacune arrive à destination. M. C. les a reçues en effet, mais toutes ensemble, et il n'a pas eu d'occasion pour répondre. Le siège continue. Ailleurs la guerre s'arrête parfois, comme c'est le cas, dit-on, là où est Chrysoloras (trêve entre Florence et Jean-Galéas Visconti, 10 mai 1398). Rien de pareil à Constantinople. Pour M. C. les malheurs personnels (persécution et exil à Péra) s'y ajoutent. Il n'a pas même la consolation de voir le destinataire et ne sait pas ce qu'il devient. Il a bien reçu les lettres écrites en hiver (1397-98). Puis le printemps est revenu et a passé sans lettres ni nouvelles, et voici que l'été (1398) touche à sa fin. M. C. se console en relisant les lettres précédentes de Chrysoloras, et suppose que celui-ci en fait autant, lui qui écrivait en hiver qu'il attendait avec impatience des lettres de M. C. pour le printemps (1398). Chrysoloras envoyait aussi (en hiver 1397-98) ses condoléances à M. C. pour la perte de leur commun maître, Démétrius (Cydonès). M. C. en fait autant de. son côté. Chrysoloras souhaitait à M. C. de prendre la succession de Démétrius pour le savoir d la vertu. M. C. pense que Chrysoloras est beaucoup plus près d'atteindre un tel sommet, tandis que lui, au pied de la montagne, se réjouit des progrès de son ami. - Voir lettre 24. 49 Au despote Théodore Ier Paléologue, Mystras. Péra-Constantinople, 1398, automne.

L'empereur (Manuel II) et le destinataire sont tout ce qui reste de consolation et d'espoir à l'empire éprouvé. Grâce au premier, Constantinople (assiégée depuis 1394) tient. Le second maintient par sa valeur le reste de la nation (le despotat de Morée). 9

130

Introduction

Les mérites du correspondant sont tels que M. C. désire vivement le rencontrer. Aussi, les événements l'obligeant à s'expatrier, s'il peut se fixer dans le Péloponèse il sera heureux. S'il ne fait qu'y passer (pour se rendre en Crète?) ce sera pour lui une grande joie de saluer le despote en passant. - Voir lettre 15.

50 A un ami qui lui prête des livres (Constantin Asanès ?), Constantinople. Péra-Constantinople, 1398, septembre-octobre.

Que le correspondant, pourvu des biens de la fortune, et qui fait jouir M. C. de sa bibliothèque, trésor spirituel, ajoute cette fois un bienfait d'ordre matériel. Doué de sagesse comme il est, il devinera lui-même l'obi et de la demande. - Voir lettre 11. 51 A un juge, père d'un ancien élève, Constantinople. Péra-Constantinople, 1398, octobre.

L'homme bon doit faire le bien, à l'exemple de Dieu. Combien plus quand un ami l'y invite, et demande son aide dans une cause juste. Le correspondant - un juge - est dans ce cas, et M. C. est son ami. Il s'est donné beaucoup de mal pour le fils de celuici et il continuerait à le faire, n'étaient les subtilités de certains (les palamites, qui ont obligé M. C. à fermer son école et à s'exiler à Péra). Voici son cas. Les moines chez lesquels il vivait jadis (avant d'ouvrir son école? Cf. n. 1) lui avaient concédé une portion des revenus de leur monastère (un adelphaton en langage juridique) non pas gratis, mais en vertu d'un contrat, et donnant donnant. Pendant quelque temps ils ont satisfait à leurs obligations; puis ils ont cessé les versements. Que le destinataire les oblige à l'honnêteté, car ils n'ont pas d'excuse. Leurs vignes produisent du vin en surabondance (la façon dont M. C. s'exprime donne l'impression qu'on est précisément à l'époque des vendanges) et ils sont réduits à un nombre dérisoire (mot à mot: deux, plus un boiteux). Ils prêchent le jeûne et courent risque de se gaver jusqu'à éclater. Avec cela ils se disputent entre eux. Que le destinataire agisse pour leur bien, pour le sien et pour celui de M. C.

Sommaires

131

52 A un prêtre (ancien élève ?), Constantinople. Péra-Constantinople, 1398, Noël.

M. C. envoie à son ami un livre (probablement un Libanius) qui ne lui appartient pas. Qu'il le lise sans tarder, quand les fêtes de Noël seront passées, car durant ce temps sacré il doit célébrer les saints mystères et se sanctifier lui-même. Ce n'est pas le mo- . ment de se plonger dans la lecture d'un rhéteur dont les yeux sont demeurés fermés aux merveilles du christianisme, qu'il connaissait pourtant, et qui, plus d'une fois, s'est attaqué au Sauveur. D'ailleurs le destinataire ferait mieux de se consacrer exclusivement aUx études sacrées. Quant à la lettre qu'il a envoyée à M. c., celui· ci, tout en reconnaissant qu'elle marque un progrès sur les précédentes, se refuse à lui décerner des éloges, sauf à dire qu'elle en promet d'autres, meilleures.

53 A un Byzantin expatrié. A l'étranger (Crète ?), 1400, hiver-printemps.

Le commerce épistolaire est la dernière consolation qui de-. meure dans les calamités actuelles. Les reproches mêmes que contenait la lettre du correspondant sont un signe d'amitié. Mais il aurait dû tenir compte des circonstances: l'incursion turque et ce qui s'en suivit, événements déjà mentionnés à titre d'excuse dans la lettre précédente de M. C. (lettre qui ne figure pas dans le recueil). Les accents tragiques de la lettre de son ami ont ému M. C. Il s'agissait alors de misères auxquelles on est habitué. Mais voici des nouvelles pires: le dernier espoir qui restait s'en est allé (l'empereur Manuel II a quitté Constantinople le 10 décembre 1399, laissant le pouvoir à son neveu Jean VII?) M. C. de son côté n'a pas trouvé, en s'expatriant (v. n. 49), le repos espéré. D'où les plaintes de sa lettre précédente (perdue). Mais il vaut mieux envisager la situation avec courage, et chercher à conquérir

132

Introduction

la paix intérieure en s'appuyant, non sur soi, mais sur la force d'autrui (la grâce divine). Dieu est bon et juste. Dans le passé il a mêlé les biens aux maux, et maintenant M. C. et son correspondant ont des livres et des amis, et ils jouissent de la liberté. Dieu peut sauver la patrie (Constantinople assiégée) et faire que le destinataire et M. C. s'y retrouvent ensemble. Grand bonheur assu· rément, dussent-ils y entendre les clameurs déplaisantes des adversaires (palamites ?). Ceux-ci, d'ailleurs, traitent de même les hommes les plus distingués, dont M. C. est heureux de partager le sort. Il se console ainsi, se conformant en cela' à l'exhortation de son ami, lequel se réjouira de le voir dans la paix.

54 A uu ami et bienfaiteur (Constantin Asanès ?), Constantinople. A l'étranger (Crète?), 1400, printemps-été,

Une des souffrances de M. C. en exil est de ne plus pouvoir fréquenter le destinataire, et de n'avoir plus aussi facilement de ses nouvelles (que quand il était encore à Péra, tout près de Constantinople). L'amitié et les bienfaits reçus rendent M. C. débiteur de son correspondant, et il s'excuse de ne pas avoir écrit plus tôt. Ses travaux intellectuels, ses autres occupations, les imprévus du séjour à l'étranger, l'en ont empêché. Il n'ose pas demander que son ami, si haut placé, lui écrive. Les livres qu'il en a reçus (cf. n. 37) remplacent quelque pe'.l la présence. Il souhaite que la patrie (Constantinople assiégée) soit sauvée, et qu'on se revoie dans le calme de la paix. - Cf. 69 au même.

55 A un ancien élève, Occident (Milan ou Pavie ?). A l'étranger (Crète ?), 1400, printemps-été.

Que le destinataire· continue ses études; M. C. considérera ses progrès comme un témoignage de gratitude, sentiment qui fera du correspondant une exception parmi les anciens élèves de M. C. - Cf. 72 au même.

Sommaires

133

56 A un ami, Constantinople. A l'étranger (Crète ?), 1400, printemps-été.

M. C. est persuadé que son ami lui reste fidèle, pour plusieurs motifs (qu'il énumère) et surtout parce que feu Démétrius (Cydonès), du haut du ciel, veille sur leur amitié. Le destinataire reproche à M. C. de ne pas l'avoir salué avant de partir (de Péra). Mais ce n'était pas à M. C. de courir alors après tout le monde, et le destinataire ou les siens, qui venaient tous les jours dans la ville d'en face (Péra), étaient au courant du départ imminent de M. C. Que le destinataire, laissant là les reproches à M. c., s'en prenne plutôt à ceux qui se mêlent des affaires d'autrui (les persécuteurs de M. C.). Que l'ami reste fidèle à l'idée qu'il se fait de M. c., qui, lui, ne cessera pas de l'aimer, dût-il ne pas être payé de retour. - Cf. 65 (au même ?). 57 A un ami, Constantinople. Crète, 1400, printemps-été.

Après son départ (de Péra; cf. 56) M. C. a écrit pour informer son ami, comme il avait promis. Après quoi il a cessé la correspondance. Le destinataire s'en est plaint, accusant M. C. de l'oublier pour d'autres amis, dont le propre frère du correspondant (cf. 68). Le silence de M. C. était un effet de sa modestie, tant il se voyait inférieur à son ami. Il faisait saluer celui-ci par d'autres amis, ne voulant pas le distraire de ses hautes fonctions. Le correspondant aurait dû tenir compte de ce qu'il savait de M. C. et de son intimité avec les deux amis les plus chers à lui (le destinataire), et supposer que M. C. avait écrit (ce gui aurait pu être le cas, après tout). D'autre part, dans le cas où M. C. aurait vraiment oublié son correspondant, celui-ci aurait dû se féliciter d'être détrompé sur le compte d'un ami aussi peu fidèle. M. c., de son côté, se réjouit des reproches de son ami, car ils lui ont fait voir jusqu'où allait l'affection de celui-ci. Il écrira donc pour satisfaire le désir du correspondant, bien qu'il n'ait aucune habileté littéraire, ou, s'il en eut (comme son ami l'affirmait) il ra perdue. Qu'on le juge donc avec indulgence. - Cf. 68 au même.

134

Introduction

58 A un Byzantin influent (Manuel Raoul), Chypre. Crète, 1400, printemps-été.

M. C. écrit de nouveau à son compatriote - qu'il n'a fréquenté que pendant peu de temps (cf. n. 46) - bien qu'il n'ait pas eu de réponse à une première lettre (n. 46). Comme il a plusieurs fois changé de résidence depuis lors, il aime mieux supposer que la réponse du correspondant ne lui est pas parvenue, que de croire que sa lettre n'a pas été bien accueillie. La présente est confiée à un ancien serviteur de l'excellent Démétrius (Cydonès), digne de tous les honneurs quand il vivait, et dont le souvenir reste en grande considération près de ceux qui l'ont connu. Par égard pour la mémoire du maître le correspondant recevra bien le serviteur, lequel a été captif chez les Turcs et va maintenant en quête de moyens pour payer sa rançon. Le destinataire n'est-il pas le refuge de tous les Grecs qui vont errant par le monde? M. C. lui-même pourrait bien un jour aller le trouver. - Voir lettre 46.

59 A Manuel Chrysoloras, Pavie ou Milan; Crète, 1400, été.

M. C. n'a pas de nouvelles du destinataire depuis la lettre où celui-ci lui annonçait son désir de quitter Florence, menacée de la peste, et il n'a pas de réponse à la lettre (perdue) écrite à la mi-printemps (avril-mai 1400). Tout le monde s'accorde pour dire que le destinataire a quitté Florence (que Manuel Chrysoloras quitta en effet le 10 mars 1400). Mais les uns ajoutent qu'il demeure à Pavie (il y demeura en effet, et y enseigna, et son séjour dans le Milanais se prolongea jusqu'au 20 février 1402 au moins). Les autres prétendent qu'il a accompagné l'empereur (Manuel II) en France (et ceux-là se trompaient). M. C. s'étonne que les Florentins aient laissé partir le destinataire (Manuel Chrysoloras était engagé comme professeur à l'université de Florence jusqu'en 1401 inclusivement, mais il obtint son congé le 31 octobre 1399, et le 9 mars 1400 il notifia aux autorités sa décision de partir). M. C. s'étonne de ce que son correspondant se soit établi chez les en-

Sommaires

135

nemis de ses amis (dans les terres des Visconti, en guerre avec Florence depuis 1397; M. C. ignore encore la paix de Venise du 21 mars 1400); il suppose que son correspondant s'est rendu dans ces régions pour y rencontrer l'empereur (Manuel II, qui y passa en effet au printemps 1400) et que le souverain (Jean-Galéas Visconti, duc de Miian) l~a retenu. (En réalité Chrysoloras avait reçu de Manuel II la charge de recueillir dans l'Italie du Nord les subsides provenant de la prédication des indulgences, concédées par Boniface IX). M. C. insiste pour que son ami lui écrive, car il ne sait quelle route prendre (pour le rejoindre). - Voir lettre 24. 60 A un Byzantin influent (Manuel Raoul), Chypre. Crète, 1400, été.

M. C. écrit pour la troisième fois, sans avoir de réponse aux deux lettres précédentes (46 et 58). S'il l'avait eue, avec le conseil qu'il demandait, il aurait peut· être déjà rejoint le destinataire, tant il compte sur lui. Mais le malheur qui poursuit les Romains (Grecs) veut que les lettres du correspondant n'arrivent pas à M. c., ce qui l'empêche de préciser ses projets de voyage. Non que l'île de Chypre soit le seul refuge possible - on lui conseille aussi de se rendre en Italie, et il se sait capable de rendre service - mais la personne du destinataire, et la langue grecque qu'on parle en Chypre, l'y attirent, et aussi l'espoir que lui et le destinataire tireront profit chacun de la bibliothèque de l'autre. M. C. compte aussi sur la possibilité d'enseigner en Chypre, ou d'y gagner la faveur du roi (Jean II de Lusi'gnan, 1398-1432). Il pourrait sans doute risquer le voyage sans lettre du destinataire, mais il préférerait plus de sûreté. - Voir lettre 46. La présente a été portée par un Génois de Péra; v. n. 61. 61 A un Byzantin influent (Manuel Raoul), Chypre. Crète, 1400, été.

M. C. a confié sa lettre précédente (n. 60) à un jeune Italien (un Pérote), - un compatriote pour ainsi dire, étant donné l'al-

136

Introduction

liance (1) entre l'empire grec et la cité d'en face (la commune génoise de Péra). Il fait porter la présente par un c frère. (religieux mendiant, ou bien, plus probablement ici, un frère-chevalier de l'ordre de l'Hôpital). Il rappelle brièvement ce qu'il a dit dans la précédente (n. 60). - Voir lettre 46. 62 A Manuel Chrysoloras, Italie. Crète, 1400, été.

Le correspondant, qui écrivait souvent jadis (cf. 48 et 59), laisse maintenant ignorer M. C. comment il va et dans quelle ville d'Italie il se trouve. Pourquoi, changeant si souvent de résidence, n'avertit-il pas? Le nouveau ministre provincial des frères Mineurs (qui vient d'arriver en Crète) a renseigné M. c., mais celui-ci se demande toujours pourquoi son ami ne lui écrit pas. Attendait-il M. C. en Italie (d. n. 59, fin)? Croit-il qu'on l'oublie dans le groupe d'amis où demeure M. c.? A-t-il un reproche à faire au groupe, ou à quelqu'un en particulier? Dans ce cas il serait préférable de reprendre le coupable par écrit, ou mieux encore, de pardonner et d'écrire. - Voir lettre 24. 63 A un ami qui vient de quitter la Crète. Crète, 1400, septembre-octobre.

Autrefois le destinataire écrivait de Crète à M. c.; maintenant c'est l'inverse, par un caprice du sort. L'ami de M. C. a quitté la Crète et M. C. suppose, en raison du vent favorable qui soufflait au départ, qu'il est arrivé à bon port. Mais aucune lettre n'a confirmé la supposition. M. C. désire d'ailleurs mieux que des lettres, le retour de son correspondant, car de ses amis les uns sont partis (v. n. 66), les autres se déplacent sans cesse, si bien qu'il est réduit à l'isolement (cf. n. 66). Que le destinataire rentre, ou qu'il écrive. - Parmi les lettres précédentes seul le n. 44 pourrait être adressé au destinataire de la présente . . (1) Après sa rupture avec Bajazet en été 1394, Manuel II adhéra au pacte antiturc qui liait depuis 1386 le royaume de Chypre, les Hospitaliers de Rhodes, les seigneurs génois de Mytilène et les communes génoises de Chios et de Péra.

137

Sommaires

64 A Jacopo Angeli, Florence. Crète, 1400, septembre-octobre.

Depuis quelque temps M. C. a cessé d'écrire au destinataire, qu'il a connu personnellement (à Constantinople en 1395; n. 18 et n. 33) et dont il est en quelque sorte le compatriote, parce que Rome, fondée par les Grecs (d'Evandre) a fondé à son tour la patrie du destinataire (Florence) et celle de M. C. (Constantinople, Nouvelle Rome). Autre motif d'amitié: le destinataire a voyagé à l'étranger, en quête de la langue grecque. Après avoir précédemment confirmé leur amitié par des lettres (18 22 33), M. C. s'est ensuite contenté d'écrire à Manuel (Chrysoloras), aussi longtemps que celui-ci demeurait près du destinataire (à Florence, l397-1400). Mais Manuel est parti (pour la Lombardie, mars 1400) et M. C. écrit à son ami, qu'il compte même revoir (en Italie). La patrie du destinataire (Florence) est devenue un foyer de lettres grecques (grâce à l'enseignement de Manuel Chrysoloras, 1397-1399). Qu'on s'efforce de conserver le primat dans ce domaine, et qu'on ne se le laisse pas ravir par d'autres (Jean-Galéas Visconti et Pavie, où Manuel Chrysoloras enseigna de 1400 à 1401). M. C. ne demande pas mieux que d'aider à cette fin (candidature discrète à la chaire de grec à l'université de Florence). - Voir lettre 18. 65 A un ami, Constantinople. Crète, 1400, automne.

Bien que le destinataire n'ait pas répondu à une lettre précédente (n. 56?) M. C. lui écrit, sans se laisser détourner des devoirs de l'amitié par les maux qui s'abattent sur la patrie (Constantinople, assiégée par les Turcs) et sur lui-même. Son correspondant devrait bien en faire autant, même si les incidents de la guerre empêchaient les lettres de M. C. de parvenir jusqu'à lui. En donnant ainsi à M. c., exilé, les consolations de l'amitié, il mériterait d'cn recevoir à son tour Hi - ce qui pourrait arriver bientôt, vue la situation présente - il devait s'expatrier lui aussi.

138

Introduction

Le livre qu'il attend serait déjà entre ses mains si M. C. n'avait préféré le conserver en dépôt, étant donné la lenteur et l'insécurité des communications (entre la Crète et Constantinople bloquée). - Cf. lettre 56 (au même ?).

66 A un ami en villégiature, Crète. Crète, 1400, septembre-octobre

Malgré les charmes de la campagne le destinataire regrett~ certainement d'être loin de ses amis, d'autant plus que fr. Maxime (Chrysobergès) est sur le point de s'embarquer pour Chios. Le correspondant le verra donc plus tard que d'ordinaire. Fr. Maxime lui écrit (la lettre de Maxime était sûrement portée par le même courrier que la présente) pour lui annoncer son départ. M. C. va rester seul, car l'excellent Démétrius (Scaranos) partira bientôt (pour Chypre; n. 70) et le (bon prêtre' se rend auprès du destinataire (portant sans doute la présente lettre et celle de fr. Maxime). Le bonheur humain est bien instable et bien imparfait. M. C. souhaite en plàisantant que ses amis (le destinataire et le « bon prêtre») se gavent de fruits, se grisent de moût, et l'oublient lui-même, qui n'a pas (comme Elie) un corbeau pour le nourrir. Puis il demande (sérieusement) de profiter de la surabondance en retour des services d'ordre intellectuel qu'il rend (en enseignant ou en écrivant). 67 Au supérieur d'un monastère, Constantinople. Crète, 1400, automne.

Etonné en apprenant que le destinataire, familier de l'empereur (Manuel II), n'avait pas suivi celui-ci (parti pour l'Occident, 10 décembre 1399), M. C. a deviné immédiatement qu'il s'était retiré du monde. Sa piété l'avait déjà conduit au Saint-Sépulcre, et il s'était fait donner d'avance (en commende) le monastère (où il s'est retiré et dont il est devenu hégoumène). Le destinataire, témoin oculaire de ce qui se passe dans la patrie (Constantinople), fera plaisir à M. C. en lui écrivant des lettres entièrement pensées

Sommaires

139

par lui, et non pas remplies de l'esprit des autres, comme la précédente. (Cette accusation de plagiat est une feinte: M. C. veut dire que la lettre ne réflétait pas ce qu'il y avait de meilleur dans l'âme de son ami). Il ne faut pas non plus raconter comment un tel a publié, avec plus d'emphase que de compétence, les mérites d'une lettre qu'il eut de M. C. Cette ironie (commise apparemment par le destinataire dans la lettre à laquelle répond M. c.) n'est pas plus digne du destinataire que ne l'est sa moquerie à l'égard de ce maladroit, qu'il devrait respecter comme un patron. M. C. a dépassé l'âge où l'on badine, et le correspondant, supérieur de monastère, doit donner l'exemple de la gravité à ses moines. Qu'il envoie donc des lettres qui soient le produit authentique de son esprit. Sinon, qu'il en fasse connaître l'auteur véritable. - Cf. lettres 74 et 78 au même.

68 A un ami, promu à une haute dignité, Constantinople. Crète, 1400, automne.

Le destinataire n'a sans doute pas reçu la lettre (57) où M. C. se justifiait du grief de tiédeur dans l'amitié, sans quoi il aurait répondu, ou du moins parlé de M. C. dans la lettre à son frère (cf. 57). En effet, s'il n'avait pas répondu il serait tombé lui-même dans la faute qu'il reprochait à M. C. Mais s'il n'avait pas reçu la lettre de M. C. il aurait tort néanmoins d'en vouloir à celui-ci pour un silence que tant de causes pourraient expliquer, sans qu'on recoure à l'hypothèse d'un manque d'amitié. Quoi qu'il en soit de ce point, M. C. écrit, bien qu'il risque d'encourir encore une fois le reproche d'opportunisme, puisqu'il choisit pour écrire le moment précis où la position sociale de son ami vient de s'améliorer (par sa promotion à quelque haute dignité aulique, au titre ronflant). En tout état de cause M. C. veut croire que son ami, désireux de lui écrire, en est empêché par le tracas des affaires (inhérentes à ses nouvelles fonctions). M. C. souhaite même - dût-on pour cela l'oublier, lui - que .le nouveau dignitaire ait à s'occuper d'affaires de plus grande envergure (que ne comporte l'empire grec, réduit à la capitale). Puisse venir le jour où on n'entendra pas seulement le bruit des vocables (les titres sonores et vides de la hiérarchie byzantine), mais où des hommes comme le desti-

140

Introduction

nataire pourront traduire en réalités ces grands noms. Alors M. C. sera réuni à son ami (dans Constantinople délivrée) et on n'aura plus l'occasion de lui reprocher de ne pas écrire. - Cf. lettre 57 au même.

69 A un ami et bienfaiteur (Constantin Asanès ?), Constantinople. Crète, 1400, automne.

Le malheur poursuit tous les Grecs; les uns sont assiégés à Constantinople, comme le destinataire, les autres errent à l'étranger, comme M. C. Parmi les émigrés M. C. s'estime pourtant heureux, parce que son genre de vie retiré (dans un couvent?) lui épargne la compagnie des insulaires (de Crète), qui méritent le jugement sévère de S. Paul (c: Crétois, toujours menteurs, méchantes bêtes, ventres paresseux» Tit. l 12). M. C. espère d'ailleurs quitter l'île, soit que le sort de Constantinople s'améliore, soit qu'il se rende en Occident. Car rentrer dans la patrie tant que dureront les circonstances actuelles (le siège par les Turcs) serait folie. Il faut néanmoins espérer en Dieu et mériter son pardon. Si M. C. était à Constantinople, la fréquentation du destinataire serait un soulagement; à l'étranger une lettre de lui aurait le même effet. En attendant M. C. est heureux que son correspondant l'ait fait saluer. Il se déclare encore une fois débiteur de son ami et répète le souhait exprimé à la fin de la lettre précédente (n. 54): qu'on se revoie bientôt dans des circonstances moins tristes. - Voir lettre 11. 70 A un émigré byzantin, Chypre. Crète, 1400, automne·

Démétrius (Scaranos) vient de s'embarquer (cf. n.66) pour se rendre auprès du destinataire, qui lui est très cher (c'est sûrement Démétrius qui porta la présente lettre). Démétrius a été un père pour M. C. et lui a remplacé la patrie. Le séjour en Crète de M. c., qui n'a guère été satisfaisant, lui a valu au moins le bonheur de faire la connaissance de Démétrius (Scaranos). Le malheur les y avait jetés tous les deux sans leur laisser d'autre consolation

Sommaires'

141

que l'espoir de rejoindre un jour le destinataire. L'épreuve vient de prendre fin pour Démétrius (Scaranos), tandis qu'elle dure encore pour M. C. (qui, pour une raison ou l'autre, ne peut pas quitter la Crète). Quand M. C. aura brisé ses entraves il ne reniera pas son désir de se rendre en Chypre, à moins que la situation de la patrie (Constantinople assiég'ée) ne s'améliore et ne lui permette d'y rentrer. Puisse cette dernière hypothèse se vérifier, afin que M. C. revoie sa patrie et y rencontre le destinataire et Démétrius (Scaranos). En attendant son seul espoir est de rejoindre le destinataire là où il se trouve. 71 A Manuel II Paléologue, Paris. Crète, 1400-1401.

Quand M. C. était dans sa patrie (à Constantinople? Ou seulement dans l'empire grec?) il a souvent écrit à Sa Hautesse (lettres 14 26 47). Maintenant il lui écrit de l'étranger (Crète), et à l'étranger (France), où le correspondant s'est rendu (en 1400) pour sauver son peuple. M. C. avait espéré que l'empereur rentrerait bientôt, délivrant les siens par ses propres moyens. Mais l'absence se prolonge et les causes qui ont mérité aux Grecs leurs épreuves font que Dieu ne permet, ni aux autres (les croisés de Nicopolis), ni à eux-mêmes de réussir. Il faut s'en remettre à Dieu et prier le Christ sauveur qu'il rende bientôt le destinataire à la patrie et à celle-ci la liberté (Constantinople est assiégée), que suivra le retour des émigrés. -- Voir lettre 14. 72 A un Grec, étudiant en Occident (Milan ou Pavie ?). Crète, 1400-1401.

Le destinataire, qui donne tout son temps à l'étude, demande en plu~ qu'on prie pour qu'il ne s'y applique pas en vain. Que dire alors de ceux qui gaspillent leur temps, comme M. C. fait en ce moment, et qui dorment toute la nuit? (Le destinataire, apparemment, se lève la nuit pour aller à Matines, comme un religieux)~ Cette crainte ainsi affichée par le destinataire paraît à M. C. une

142

Introduction

feinte de son ami, afin de mieux surprendre dans la suite par la science qu'il aura acquise. La preuve, c'est qu'il vient de parler en public (entendez: prêcher) avec succès parmi les Latins. C'est ùonc qu'il a bien suivi la recommandation (n. 55) d'étudier, par amour pour M. C. (son ancien professeur). Rien d'étonnant d'ailleurs qu'il fasse des progrès puisqu'il a pour maître un Grec (Jacques de Modon?) qui a su conquérir une chaire de professeur parmi les Latins. M. C. ne doute pas que son correspondant ne lui ait concilié la bienveillance de ce compatriote, qui fait honneur à la nation. Que le destinataire ne se montre donc pas inquiet quant à l'issue de ses études, et qu'il les poursuive sous la direction d'un maître qui, comme dit le correspondant lui-même, leur a été donné par Dieu pour les consoler (dans les malheurs présents du peuple grec). - Cf. lettre 55 au même. 73 A un ami, Constantinople. Italie, 1400-1401.

Heureux que son ami lui ait écrit M. C. esfaffligé d'apprendre par lui que la situation (de Constantinople assiégée) empire tous les jours. Mais, puisque la justice de Dieu en a décidé ainsi, on doit au moins se consoler entre amis en s'écrivant. Le correspondant félicite M. C. de ce que Dieu l'a arraché aux misères qu'on souffre là-bas. Hélas, il en souffre, même absent, dans la personne de ceux qu'il aime. Ni la splendeur des villes (d'Italie), ni la vie intellectuelle intense, ne lui causent une joie pure, parce qu'il songe à la grandeur passée de ses compatriotes, dont ils sont déchus pour s'être crus seu~s dignes du nom humain C). M. C. rend grâces à Dieu qui lui a ouvert les yeux sur la supériorité des autres (les Occidentaux) et qui l'a conduit à l'étranger, où il vit cependant parmi des concitoyens (émigrés). Mais il sera encore plus reconnaissant à Dieu le jour où il pourra retrouver ses amis (de Constantinople) dans des conditions meilleures. - Cf. lettre 79 au même (?). (i) C'est àinsi que s'expriment M. C. et ceux de son milieu quand ils veulent parler de la scission religieuse du XIe siècle, de ses causes et de ses conséquences fatales. Cf. lettre 35.

Sommaires

143

74 Au supérieur d'un monastère, Constantinople. Italie, 1401-1402.

M. C. ne .veut pas défendre la critique qu'il fit dans sa lettre précédente (n. 67) de -celle de son ami; l'amitié commande de tout supporter. Que la responsabilité retombe sur celui qui fut l'occasion des critiques de M. C. Et même à celui-là il vaut mieux pardonner. De son côté M. C. regrette d'avoir fait attention à des bagatelles (les reproches de son correspondant) alors qu'il est habitué de s'entendre appeler un traître à la foi parce qu'il tient à une seule divinité (contrairement auxpalamites) et parce qu'il honore le Fils à l'égal du Père (en professant avec l'Eglise romaine la procession du Saint-Esprit ab u!roque). En écrivant (la lettre 67) il a obéi à un mouvement irréfléchi de son âme. - Dans sa lettre le correspondant de M. C. fait une allusion vague à certains malheurs tellement graves que le chagrin l'empêche d'en préciser la nature. Le destin poursuit apparemment les Romains (Grecs) dans leur vie privée autant que dans la publique, si tant est qu'on puisse encore parler, chez eux, d'une vie publique. On souffrirait moins si on tenait compte de la nature vraie des biens périssables. Le correspondant a exprimé aussi son étonnement de ce que M. C. ait pu croire qu'on se moquait de lui. Signe d'amitié et trait de dignité qui prouve que M. C. a bien fait d'exhorter (dans la lettre 67) son ami à se montrer tel qu'il est. M. C. non plus ne s'est ,pas moqué du correspondant; il l'a seulement réprimandé pour des propos qui ne convenaient, ni à l'amitié, ni à sa dignité, opposant plaisanterie à plaisanterie. Quant à celui qui fut l'occasion de tout cela, il faut lui pardonner. Que le destinataire écrive encore dans le même esprit où il vient de le faire, et M. C. en fera autant. Il souhaite en plus que l'on puisse se donner des nouvelles réjouissantes. Sinon on se consolera mutuellement. - Cf. lettres 67 et 78 au même. 75 A Manuel Chrysoloras, Lombardie. Italie du Nord, 1401-1402.

M. C. se réjouit de ce que son ami lui écrive souvent et de ce qu'il se porte bien. Mais il s'afflige de ce que sa mission (la perception des subsides provenant de la prédication des indul-

144

Introduction

gences concédées par Boniface IX au profit de l'empire grec?) n'ait pas le succès voulu, après un début si promettant. Les masses (l'opinion publique à Byzance ou en Italie?) croient qu'on veut les tromper, et agissent en conséquence (1). M. c., qui sait gré à son ami de penser à lui au milieu de tant de tracas, l'encourage à persévérer en songeant à la récompense éternelle, promise à la charité envers le prochain, y compris l'ennemi. On peut d'ailleurs espérer que la situation s'améliore, sinon par le mérite de ceux qui doivent bénéficier de la mission du destinataire, du moins en considération de ceux qui la lui ont confiée. Puissent M. C et le destinataire se revoir en bonne santé, et, après tant de voyages, prendre une décision en ce qui concerne leur propre avenir (entrée en religion pour M. C, entrée dans les ordres sacrés pour Manuel Chrysoloras?). - Voir lettre 24. 76 A un ami qui ne répond pas à ses lettres. Italie du Nord, 1401-1403.

M. C, las d'écrire parce qu'il ne reçoit pas la moindre réponse, se décide pourtant à expédier encore la présente. Le silence de son ami l'inquiète, à moins qu'un mauvais démon n'empêche leurs lettres d'arriver, les plaçant tous deux,· vivants, dans les mêmes conditions que les amis communs qu'ils ont perdus (récemment dirait-on). M. C fait son devoir en écrivant. Que son ami en fasse autant, et qu'il choisisse avec soin les messagers auxq uels il confie ses lettres. 77 A un Byzantin influent (Manuel Raoul), Chypre. Italie du Nord, 1401-1402, avant l'hiver.

Malgré l'attrait de Chypre M. C. a quitté la Crète pour l'Italie, d'où il écrit. Il ne s'en repent pas, tant il y. a vu de choses remarquables. Il a surtout ,,-énéré les tombeaux de S. Augustin (à (i) Si M. C. entend p<'irler des Italitils, ce]" veut dire qu'ils se montrent peu généreux, à cause de leur méfiance envers les Grecs; s'il veut parler des Grecs, c'est une allusion à leur hostilité aux projets d'union religieuse, hostilité qui se répercute fâcheusement sur les dispositions des Occidentaux à leur égard.

145

Sommaires

Pavie) et de S. Ambroise (à Milan) et il espère pousser jusqu'à Rome. Avant tout il est émerveillé par le spectacle de la vie religieuse en Occident, qui lui rappelle la splendeur antique de l'Eglise grecque, perdue par orgueil. Il se console de cette perte en vivant lui aussi à la manière des religieux. La proximité de la mauvaise saison l'a empêché de rentrer immédiatement (en Crète ?) . . D'autre part l'idée que Chypre était devenue barbare (c'est-à-dire que personne ou presque personne n'y connaissait le grec littéraire) l'a retenu aussi, et davantage encore le fait que les milieux grecs y sont fort mal disposés pour un antipalamite et un catholique romain comme M. C. Et puis il n'a aucun revenu, et le correspondant n'a rien pu lui promettre de la part du prince (Jean II de Lusignan, roi de Chypre). 11 a donc préféré rester où il était (en Italie), bien que là non plus il n'eût rien, si ce n'est quelques amis. Toutefois, si la situation de la patrï'e (Constantinvple assiégée) s'améliorait, M. C. y rentrerait, à moins de ne venir tout de même en Chypre, où la compagnie du destinataire contrebalancerait éventuellement les inconvénients cités. Peut-être trouverait-il (parmi les Grecs de Chypre) quelques personnes plus modérées. Peut-être pourrait-il lui-même modifier en ce sens les dispositions de l'un ou de l'autre. En attendant il faut s'écrire mutuellement. M. C. s'y applique et il sait que sa lettre sera la bienvenue, parce qu'elle arrivera en même temps que l'excellent Rhalès (sûrement le porteur), homme digne de tout éloge, auquel on pourrait tout au plus reprocher de s'être laissé prendre dans l'engrenage d'affaires c d'airain) (c'est-à-dire, ou bien inférieures à sa qualité, ou bien dépassant ses forces). - Voir lettre 46.

78 A un ami religieux, Constantinople. Italie du Nord, 1403, début.

L'événement que le destinataire et M. C. souhaitaient vient enfin de se produire: l'empereur (Manuel II) est rentré (c'est-à-dire qu'il le sera quand le destinataire lira la lettre, portée sans doute par quelqu'un qui rentre avec le souverain). Le correspondant se réjouira en revoyant ses amis (partis pour l'Occident avec Manuel II) mais il aurait gagné à ne pas s'en séparer, à voyager, lui aussi, avec l'empereur (cf. n. 67) et à voir tout le bien qu'il y HI

146

Introduction

a en cet Occident dont il entend dire tant de mal (à Constantinople). L'empereur rentre - mieux vaut tard que jamais - au moment où l'espoir renaît (après la journée d'Ankara, 28 juillet 1402). Il s'agit de se montrer dignes de la grâce que Dieu fait ainsi, et de s'amender, surtout quand on a renoncé au monde, comme M. C. et comme le destinataire (cf. n. 67). Et, s'il faut se réjouir dans ce monde, que ce soit de voir les amis se porter bien quant à l'âme beaucoup plus que dans leur corps; la droite raison exige la primauté du spirituel. - Cf. lettres 67 et 74 au même. 79 A un ami, Constantinople. Italie du Nord, 1403, début.

Une fois encore M. C. prend les devants en écrivant à son ami. Mais cette fois il n'est plus obligé d'écrire, affligé, à quelqu'un qui ne l'est pas moins que lui (cf. n. 73). Grâces soient rendues à Dieu, parce qu'il a abattu celui qui se dressait comme un cèdre du Liban (Bajazet rer, vaincu à Ankara, 28 juillet 1402). Supprimant une occasion de scandale Dieu a détruit les impies (Turcs) par d'autres impies (les Mongols de Tamerlan). M. C. aurait préféré, il est vrai, que le salut fût dû aux siens eux-mêmes. Qu'ils se montrent au moins à la hauteur de la situation, et qu'on entende bientôt des nouvelles encore meilleures. M. C. rejoindra alors son correspondant (à Constantinople) ou bien il prendra part, absent, à l'allégresse générale. - Cf. 73, peut-être au même. La lettre 79 a sans doute été portée par le même courrier que le n. 78. 80 A un ami, Constantinople. Italie du Nord, 1403, début.

Aux motifs multiples que le destinataire a de se réjouir - délivrance (de Constantinople assiégée), retour de l'empereur (Manuel II, le 9 juin 1403), chute retentissante de l'adversaire (Bajazet rer, vaincu et fait prisonnier à Ankara, 28 juillet 1402), - M. C. en ajoute un nouveau, en lui écrivant. Il le félicite et souhaite que les événements récents ne soient que le commenc!=!ment des bontés

147

Sommaires

de Dieu, et qu'on s'en montre dignes. Que le destinataire reçoive la présente comme un signe d'amitié, et comme un hommage qui lui est dû en raison de cette amitié. - Lettre portée sûrement à Constantinople par le même courrier que 78 et 79, c'est-à-dire sans doute pat quelqu'un de la suite de l'empereur Manuel, rentrant à Byzance. ' 81 A Jacopo AngeH, Rome. Italie du Nord, 1403.

M. C. s'excuse de ne pas avoir écrit à son ami depuis qu'il est en Italie. Il n'a d'ailleurs pas non plus reçu de lettres, bien que le destinataire connût l'adresse de M. C. Peut-être estimait-il suffisant d'écrire à Manuel (Chrysoloras), leur commun ami, ou encore d'insérer des salutations à M. C. dans des lettres envoyées à d'autres. C'était louable, mais mieux vaudrait entretenir l'amitié nouée jadis (Constantinople, 1395) en reprenant le commerce épistolaire, plus aisé maintenant que quand ils étaient séparés par toute la distance de Constantinople à Florence. Maintenant que la situation (de l'empire grec) s'est améliorée (à la suite de la journée d'Ankara, 28 juillet 1402), M. C. rentrera peut-être dans sa patrie, heureux d'avoir vu l'Italie, regrettant de n'avoir pas revu le correspondant. Il aurait pourtant voulu voir Rome (où se trouve Jacopo Angeli, avec la Curie), mais les conditions nécessaires ne se sont pas réalisées. Maudite la guerre (entre Catherine Visconti, duchesse-régente de Milan, et François II de Carrare, seigneur de Padoue ?), qui traverse les projets de M. C. Il écrira à son ami et sera heureux de recevoir des lettres de celui-ci, surtout s'il y joint ~que1que conseil relatif à la décision que doit prendre M. C. (son retour en Orient et son entrée en religion ?). - Voir lettre 18.

82 A un ami plus jeune, à l'étranger (Italie ?). Italie (?), 1403 (?).

L'amitié pousse M. C. à donner des conseils qu'on ne lui demande pas, et que le fonds si riche du destinataire semble ne pas requérir. Mais il aurait tort de ne pas les écouter. L'homme est

148

Introduction

faible et faillible; seuIl' entêtement dans le mal (ou dans l'erreur) est impardonnable, et M. C. ne croit pas que son ami soit dans ce cas; il ne voudrait même pas qu'il parût l'être. Comment ne pas approuver un ami qui (comme M. c.) déconseille à son ami des actes contraires aux lois divines et humaines, à l'opinion unanime des experts et de la foule; des actes inopportuns et qui vont contre le cours même des événements, des actes que rien ne vous oblige de poser? Que le destinataire honore son père; qu'il cherche l'honneur dans la vertu, et laisse là les amusements des enfants (ou des modernes, palamites ?). Qu'il ne laisse point perdre les occasions précieuses et ne retourne pas prématurément dans la patrie (Constantinople sans doute), toutes erreurs qu'il semble décidé à commettre. M. C. se demande ce que le destinataire peut bien attendre en échange d'actions que tout homme libre aurait honte d'envisager seulement. (Un retour extérieur et peu sincère au palamisme et à l'Eglise grecque ?). Pour éviter~ces inconvénients, que le destinataire, s'il songe à rentrer, redresse d'abord les erreurs antécédentes (sa résolution blâmable) et n'oblige pas M. C. à inventer des explications de sa conduite qu'on cesserait bien vite d'accepter pour vraies sans une confirmation par les faits. Si l'ami de M. C. consentait à prolonger ses études il en tirerait grand fruit et se constituerait un capital, dont il jouirait quand serait venu le moment du retour dans la patrie.

83 A un ami, Constantinople. Apologie de sa conversion, avant sa prise d'habit. Chios ou Lesbos, 1403 c

1. C'est une grâce de Dieu si M. C. a pu de nouveau quitter la patrie (Constantinople), où il venait de rentrer (au retour d'Italie; cf. lettre 86 § 1). Il a résisté aux charmes de la patrie et aux attraits d'une situation avantageuse, pour un motif supérieur. 2. Il était d'ailleurs rentré (à Constantinople) avec l'intention d'y rester le moins possible, juste le temps nécessaire pour présenter ses hommages au souverain (l'empereur Manuel II), car il n'aurait pas pu y rester sans détriment pour son âme.

Sommaires

149

3. II est donc reparti, renonçant même au séjour dans la ville d'en face (la colonie génoise de Péra). De la sorte il est resté fidèle à son propos initial. 4. Grâces soient rendues à Dieu, qui a donné à M. C. de connaître la vérité et de la confesser (en se ralliant à l'Eglise romaine). 5. Qu'on ne s'étonne pas de son changement (sa conversion au catholicisme romain). Il est à même d'en donner des motifs excellents. 6. Un de ces motifs, ce sont les aberrations du palamisme (théologie officielle de l'Eglise grecque depuis 1351, et surtout depuis 1368). 7. L'Eglise doit être infaillible, et donc ne jamais varier dans sa foi (tandis que l'Eglise grecque a été antipalamite de 1344 à 1347, et ensuite palamite). 8. Qu'on ne lui en veuille pas d'avoir changé, ni d'être reparti (de Constantinople) sans avoir salué ses amis. En agissant ainsi il est tout simplement demeuré fidèle à ses principes .. Les coupables ce sont ses persécuteurs. Quant à M. c., il est dans la situation où furent jadis S. Athanase et S. Maxime (le Confesseur) (exilés pour l'orthodoxie et réfugiés en Occident). 9. II n'y a aucune témérité à se comparer ainsi aux saints docteurs, puisque nous sommes invités à imiter Dieu lui-même. L'hérésie, comme le scandale, étant inévitable, il faut s'en servir pour le bien, en se souvenant de la récompense éternelle et en se consolant d'avoir de son côté tant de peuples d'Occident. Cela remplace patrie et famille, sans enlever pourtant le regret qu'on a de voir ses compatriotes dans l'erreur. 10. Le correspondant a fait plaisir à M. C. en lui écrivant le premier. Dans uhe lettre précédente (perdue) M. C. s'est excusé (:rt<XQULttii:a&m)de n'avoir pas pris lui-même les devants en écrivant. C'était employer le mot :rt<XQ<XltELa&<Xt dans un sens parfaitement normal, car il ne signifie pas seulement (comme semble l'avoir supposé le correspondant) récuser, mais encore s'excuser. Voilà la solution de l'énigme (dont le correspondant parlait dans sa lettre). Les sentiments que le destinataire dit avoir pour M. c., qu'il les suppose aussi chez ce dernier, qui se présente à lui (dans la présente) tel qu'il souhaite le voir. - Cf. les lettres 84 et 88. - La lettre 86 est une nouvelle recension de la présente, modifiée (après la vestition de M. c.) pour être envoyée à un autre ami.

Introduction

150

84 Au même que la précédente, Constantinople. Lesbos, 1404 c.

M. C. veut mettre son ami au courant (de son entrée en religion chez les Latins) et il commence par lui rappeler une phrase de sa lettre précédente: il faut faire son possible et suivre l'exemple du Sauveur (n. 83 ~ 4). Dans le cas de M. C. le possible est en même temps raisonnable. Si ses compatriotes étaient dans le vrai (au point de vue de la confession religieuse), M. C. se serait fait religieux dans sa patrie. Ils ne le sont pas; M. C. exécute son projet là où il trouve la vérité (en entrant dans un ordre latin, en fait, dans celui des frères Prêcheurs). Car ce serait folie de demeurer en suspens, se séparant des uns (les Grecs) sans s'unir aux autres (les Latins). Grâces soient rendues à Dieu, qui a délivré M. C. et qui a mis un terme à sa vie errente (Péra-Crèteltalie, 1396-1403) en lui permettant enfin de se donner tout entier aux études sacrées. Il vit sous la direction d'un homme de grande vertu (le supérieur ou le maître des novices de son couvent; cf. n. 86 § 1). Il ne se verra plus interdire le séjour dans une patrie aux limites étroites (l'empire grec, réduit à la capitale) et il se trouvera chez lui dans le monde entier (l'Ordre dominicain ayant des couvents un peu partout, et même en Orient). Lui qui aurait dû, au besoin, sacrifier tout à la vérité, il se trouve avoir gagné au change, puisqu'il a pour compagnons de foi les hommes d'un peuple immense, hautement cultivé. Quant à ceux qui oublient leur propre misère pour se mêler de ce qui ne les regarde pas (les Grecs, qui s'occupent. trop de M. c.) ils seront réduits au silence par le passé irréprochable de M. c., qu'ils auraient comblé d'honneurs (n. 83 § 1) s'il avait voulu se solidariser avec eux (en souscrivant au tome de 1351) (t). Voici donc M. C. dans la solitude (du couvent), désireux de vivre caché, sans faire de peine à personne tant qu'on le laissera en paix, prenant pour modèle ceux qui ont tant souffert pour la vérité (S. Athanase et S. Maxime le Confesseur; cf. lettre 83 § 8). En composant la présente M. C. a voulu servir la vérité, rappeler les règles de sage conduite aux (i)

Cf. MANUEL CALECAS,

lin. 382-389.

Adv. Bryennium, G.

MERCATI,

Notizif', 466-467

Sommaires

151

gens de bien, confirmer dans la vérité ceux qui hésitent. Si quelqu'un en profite, tant mieux. Sinon, l'exhortation servira à l'auteur et au destinataire. Que celui-ci juge favorablement la conversion de M. c., qui ne fera sûrement de mal à personne, et qui fera peut-être du bien aux gens sensés. Le destinataire se classera parmi ces derniers s'il sait se dégager des opinions toutes faites et porter un jugement raisonné (sur l'entrée de M. C. dans l'Ordre dominicain). 85 A un ami, Constantinople. Lesbos, 1404 c.

Les correspondants habituels de M. C. ne lui écrivent pas (cf. n. 86 § 11 et n. 88). La lettre du destinataire lui a causé d'autant plus de joie. Ce fut comme une visite dans la solitude, une consolation dans l'affliction; il a porté sur les actes de M. C. (sa conversion et son entrée en religion) un jugement sensé, et il a ainsi fait preuve d'un état d'esprit dont M. C. souhaiterait que ce fût celui de tous ses compatriotes. L'approbation de son ami compense aux yeux de M. C. l'incompréhension des autres. Que Dieu soit remercié, qui a délivré M. C. de la misère spirituelle où croupissent ses compatriotes, mais qui lui a conservé néanmoins l'amitié des meilleurs d'entre eux (tel le destinataire), et qui a donné au correspondant un jugement sain. Merci pour la bonne opinion que le destinataire a de M. C. et pour l'invitation (à Constantinople). Puisse-t-il se porter bien et ne plus affliger M. C. en lui parlant de sa maladie, comme il l'a fait dans sa dernière lettre. Sinon, que l'épreuve serve à son progrès spirituel, auquel doit aussi servir la malice des autres. En envisageant un séjour éventuel de M. C. (à Constantinople) le destinataire lui a fait plaisir. Mais il faut attendre le moment opportun.

86 A un ami (Manuel Chrysoloras ?), Constantinople. Apologie de son entrée en religion. Lesbos, 1404, 21 juin-26 octobre.

1. Peu de temps avant d'écrire la présente M. C. a envoyé de Chios un billet (perdu) à son ami. Puis, immédiatement après le solstice d'été (1404), il est allé de Chios à Lesbos, rejoindre le

152

Introduction

vénérable père (cf. n. 84) que le destinataire connaît bien. Grâce à Dieu M. C. est heureux (littéralement: consolé, au sens religieux). Sans doute il aurait aimé demeurer dans la patrie (Constantinople). Mais, Dieu lui ayant ouvert les yeux sur l'erreur des siens, il a embrassé le parti de la vérité et, persécuté pour elle, il a dû s'exiler, errer longtemps (en Crète et en Italie, 1399-1403); il est rentré de nouveau (à Constantinople; cf. 83 § 1) d'où il a encore une fois dû partir, pour se rendre là où il est maintenant (à Lesbos). 2. M. C. n'a pas agi témérairement: la preuve, c'est qu'il n'a pas pris l'habit religieux (axf\",u) aussitôt après son départ de Constantinople (en 1396 ou en 1403?). Le combat intérieur a été long, et la résolution difficile. Il l'a prise tout de même (et s'est fait dominicain) pour ne pas dépenser en pure perte toute sa Vle. 3. Puisque M. C voulait se faire religieux dans sa patrie, mais ne le pouvait pas (à cause de ses convictions antipalamites et latinophiles), n'a-t-il pas bien fait de réaliser son dessein là où c'était faisable (à Mytilène, sous la domination des Gattilusi génois, et dans le couvent des frères Prêcheurs)? 4. Voilà donc les idées que M. C. a traduites en actes aussi bien qu'il a pu. Il n'était pas assez fou pour demeurer dans l'inaction faute de pouvoir se décider au choix (entre Grecs et Latins). Et son choix a été dicté par la volonté de plaire à Dieu seul. Car, quoi qu'on en dise (à Constantinople), avec les convictions qu'il a M. C. n'aurait pas pu demeurer tranquille dans la patrie, à moins de se consacrer tout entier au service du prince (l'empereur Manuel II) et de ses collaborateurs (ce qui lui aurait assuré une tolérance relative, pour des motifs politiques). Mais un tel expédient répugnait à sa vocation. Un chemin lui restait ouvert: il s'y est engagé (en s'expatriant définitivement). 5_ S'il fallait d'autres excuses, M. C. pourrait mettre en cause ceux qui l'accusent (ses adversaires ecclésiastiques), qui n'ont rien fait pour l'éclairer et pour le convaincre (cf. l'Apologie aux adversaires ecclésiastiques et l'Apologie à Manuel II, § 8). 6. A Lesbos il jouit de la faveur du prince (François II Gattilusi, 1384-1404) et des habitants grecs. Ces derniers désiraient lui confier l'éducation de leurs fils (cf. n. 87), mais il n'a pas accepté, ne voulant pas avoir l'air de chercher à l'étranger un succès qu'il aurait pu avoir beau dans sa patrie, s'il avait voulu sacrifier ses convictions. La vie religieuse vaut mieux que l'enseignement, bien

Sommaires

153

que M. C. se sache faible, et doive compter principalement sur la grâce de Dieu pour être fidèle à sa vocation. 7. Grâces soient rendues à Dieu qui a donné à M. C. de connaître la vérité et de la confesser avec courage, et qui n'a pas permis qu'il se' laissât prendre aux charmes de la patrie, où il rentrait (en 1403), après' une longue absence. Afin de mieux résister à la séduction M. C. y a séjourné pour ainsi dire invisiblement (c'est-à-dire sans se présenter chez ses amis et ses connaissances). Ainsi il n'a pas été tenté de trahir le vérité. Avec la grâce de Dieu c'est en Grèce (à Lesbos) que M. C. a tenu cette conduite, bravant les reproches et les blâmes de la masse. De la sorte il a fait ce qu'il a pu pour son prochain; mais il ne se fait ~aucune illusion sur l'efficacité de son exemple, ni sur celle d'un enseignement éventuel. 8. Tels sont les motifs pour lesquels M. C. est dans la paix de l'âme. De plus il ressent moins, à présent, la peine de l'exil, étant désormais chez lui partout (où il y des catholiques romains). Après ses longs voyages il a trouvé la stabilité, et le moyen de vivre en philosophe (c.-à-d. en religieux). Son temps, sauf le minimum accordé aux besoins du corps, est partagé entre la psalmodie chorale et les études sacrées, le tout sous la direction d'un homme de grande vertu Cv. plus haut, § 1). 9. Si le souvenir de la patrie, de sa mère, de son frère, de ses amis, de son modeste patrimoine, lui revient parfois, s'il est dur d'avoir à laisser la langue grecque et de perdre le fruit de tant d'efforts consacrés à son étude, pour adopter une autre langue - chose presque contre nature à son âge - s'il lui faut, avec tout cela, essuyer les reproches de la foule et supporter les mesquineries et l'incompréhension de son nouveau milieu, l'espoir de la récompense céleste le réconforte. M. C. se console aussi à la pensée de tous ceux qui ont souffert persécution pour la vérité (cf. 83 § 8 et Apologie à Manuel II, § 11). Grand honneur pour qui sait l'apprécier! 10. Quant à ses accusateurs, ils devraient apprécier la modération de M. C. et la réserve extrème qui lui a toujours fait éviter les discussions religieuses. Il se contente de prêcher d'exemple. Il a pris le parti le plus sûr, aimant la vérité' mieux que sa nation, et il remercie Dieu de lui avoir donné la paix dans la retraite, se contentant de prier pour les autres. 11. Une lettre de son ami ferait d'autant plus de plaisir à M. C. que ses autres correspondants ne lui écrivent pas (cf. n. 85

154

Introduction

et n. 88). Ce serait aussi un signe d'approbation, approbation dont M. C. est d'ailleurs sûr, étant donné que les idées religieuses du correspondant sont aussi les siennes, et que le correspondant lui aussi laisserait volontiers le siècle, s'il le pouvait. En écrivant à M. C. le destinataire lui rendrait un autre service: il le renseignerait tant sur lui-même que sur l'excellent Démétrius (Scaranos). M. C. a appris que son ami était rentré sain et sauf de la mission que le prince (Manuel II) lui avait confiée (1400-1403). Il demande pardon pour la longueur excessive de sa lettre. Il s'est dédommagé ainsi de la séparation, longue et aggravée par l'interruption du commerce épistolaire. - Voir lettre 24.

87 Manuel Paléologue, Constantinople ou Mytilène? Lesbos, 1404-1406.

Manuel Paléologue (un gentilhomme [de Mytilène?], homonyme de l'empereur Manuel II) a écrit à M. C. pour lui recommander son fils, dont M. C. est le professeur ou le précepteur. Bien que sa condition (de religieux) s'accommode difficilement de ce genre d'occupations (cf. n. 86 § 6), M. C. continuera son œuvre pédagogique, par reconnaissance pour le destinataire, qui rendit visite à M. C. quand celui-ci était à Chios (cf. 86 § 1). Une autre fois, M. C. étant arrivé là où réside le destinataire (Constantinople ou Mytilène ?), ce dernier vint également lui faire visite. Contrairement à certains malheureux le correspondant ne croit donc pas que les études (c'est-à-dire la philosophie et la théologie spéculative) nuisent à la foi. Sa lettre, accompagnée de présents, lesquels dépassaient largement la juste compensation due à M. C. pour ses services, exagérait beaucoup son mérite. M. C. fera tout son devoir. Mais que le destinataire écrive à l'élève, son fils, de moins louer son maître. et de mieux s'appliquer au travail, faute de quoi M. C. perdra sa peine. - L'adresse figure dans le ms. A.

155

Sommaires

88 Au même que les lettres 83 et 84, Constantinople. Lesbos, 1404-1406.

La lettre de son ami a fait le plus grand plaisir à M. C, qui n'en a pas eu de sa patrie (Constantinople) depuis fort longtemps (n. 85 et n. 81 § 11). Le correspondant s'y est montré conforme à l'idée que M. C se fait de lui, et il a porté le jugement qu'on attendait de lui (cf. 84 fin) en approuvant M. C, qui attendait depuis longtemps cette approbation (de son entrée en religion chez les Latins). M. C n'ignore pas qu'il lui reste à faire un effort sérieux pour persévérer et pour progresser. Ce que son ami lui dit est un encouragement dans ce sens. M. C n'ajoute pas foi aux déclarations de son ami quand celui-ci prétend être arrêté dans son perfectionnement intellectuel et spirituel par les affaires; il est capable de mener de front les deux vies. Que si M. C ou son correspondant, par faiblesse, omettaient quelque bien meilleur, ils demanderont pardon à Dieu l'un pour l'autre, comme le suggérait le destinataire dans sa lettre. C'est le désir de M. C, lequel compte fermement sur les prières de son ami, mais aussi sur ses lettres. 89 A. Manuel Chrysoloras (?), Constantinople. Lesbos, 1407 été-automne.

M. C, ayant reçu une lettre de son ami, aurait dû lui en écrire plusieurs, par amitié, et pour en compenser la valeur. Mais il s'en abstient, parce que son ami est surchargé d'affaires. D'ailleurs, même s'il était moins occupé, M. C n'oserait pas demander des lettres nombreuses. Mais il relira souvent celle qu'il vient de recevoir, car elle l'encourage à faire des progrès dans le bien, puisque son ami approuve la situation présente de M. C (son entrée dans l'ordre des frères Prêcheurs). En apprenant que le destinataire a lieu d'être content (du succès de ses efforts diplomatiques ?), M. C se console de sa propre inaction. D'ailleurs l'excellent professeur, qui vient d'arriver (à Lesbos), a tenu lieu d'une lettre grâce aux nouvelles qu'il apportait du destinataire. M. C se réjouit de ce que celui-ci doive se rendre dans le Péloponèse et en France

156

Introduction

(Manuel Chrysoloras partit pour l'Italie et pour la France en automne 1407). C'est un surcroît d'affaires, mais c'est à l'avantage de la patrie (Manuel Chrysoloras allait recueillir des fonds pour la défense de l'empire contre les Turcs). Le destinataire verra donc enfin ce que depuis longtemps il désirait voir, la patrie des Hellènes (le Péloponèse, seule partie de la Grèce qui reste à l'empire) et le siège par excellence de la noblesse et de la sagesse chrétiennes (Paris). Bon voyage et bon retour! Une lettre ferait plaisir à M. C. Faute de quoi il se contentera des éloges décernés à son ami par l'opinion publique. M. C. est heureux (dans la vie religieuse) et regrette seulement d'avoir pris si tard la résolution (d'y entrer). - Voir lettre 24.

APPENDICE 1 Manuel Calécas à l'empereur Manuel II. Apologie de sa retraite à Péra. Péra, 1396, été-automne.

1. M. C. n'a pas eu jusqu'ici l'occasion d'écrire à l'empereur. Ses malheurs présents (la persécution et le départ forcé de Constantinople) ont ceci de bon qu'ils la lui fournissent. 2. Le prix de la vérité, surtout en matière religieuse, est inestimable. 3. M. C. est de ceux qui placent la vérité par dessus tout. Il a exposé ses convictions religieuses dans un compendium spécial (son De fide deque princiPiis fidei catholicae). 4. Dans la controverse palamite il se range du côté des adversaires de la théologie nouvelle. 5. Rien n'égale les maux qui dérivent de l'absence d'un juge impartial. 6. M. C. est contraint de se déclarer, malgré son attitude volontairement réservée. 7. La véritable église du Christ doit être infaillible, et ne jamais changer. Ce n'est pas le cas de celle de Constantinople. 9. Les adversaires (ecclésiastiques) de M. C. ont eu recours à la violence, au lieu de fournir des arguments.

Sommaires

157

9. Le plus zélé parmi eux est Macaire de Thessalie, un prêtre suspens (le futur métropolite d'Ancyre). 10. M. C. a obéi à la droite raison en se soustrayant à la violence par la fuite. 11. M. C.a échappé aux maux qui le menaçaient. Bien que personne ne l'ait convaincu d'erreur on le condamne. Mais la mort, qu'il attend prochaine, lui donnera un autre juge, et la persécution qu'il souffre le fait ressembler à des hommes qu'on admire maintenant pour cette raison précise (cf. 83 § 8 et 86 § 9). 12. La situation pénible où il se trouve démontre la sincérité religieuse de M. C. 13. M. C. vit de nouveau dans une retraite studieuse (comme avant son professorat? Cf. lettre 1). 14. Il aurait aimé discuter oralement, devant l'empereur, arbitre impartial. 15. La crainte des voies de fait l'en a empêché, et doit lui servir d'excuse. Il comparaîtrait volontiers s'il en était garanti. Et il termine sur un dernier compliment à l'empereur.

2 Manuel Ca1écas à ses adversaires ecclésiastiques. Apologie de son opposition au palamisme. Péra, 1396. [A. Début.]

M. C. ne se présentera pas devant ses adversaires, parce qu'ils veulent le contraindre, au lieu de le convaincre, et qu'il n'a aucune envie de s'exposer à un danger manifeste. Il se défendra donc par écrit. Il est prêt à défendre et à confesser tous les dogmes chrétiens, mais pas les doctrines qu'on veut lui imposer. D'abord parce que le tome (du synode des Blachernes de 1351) distingue plusieurs divinités.· On y lit en effet... (ici commence la série des citations qui constituent le fond de l'opuscule). [B. Pin.]

Les arguments qui précèdent démontrent que M. C. défend la vérité. Sa vie et son destin le prouvent aussi. Il va donc parler de lui-même. La faute en est à ceux qui l'y contraignent. Son

,

158

Introduction

passé montre qu'il n'est, ni disputeur, ni ambitieux. Et même en lui prêtant ces passions, comment croire qu'il aurait renoncé à les satisfaire, pour l'unique plaisir de s'attirer la colère de Dieu? Au contraire, le voilà en exil, privé des biens dont il jouissait, et de ceux qu'il pouvait espérer en se rangeant du côté de ses adversaires! Dans ces circonstances, sa consolation unique est précisément de savoir qu'il souffre pour la vérité, comme firent jadis beaucoup de ses compatriotes, qu'on admire maintenant pour cela. Aussi n'éprouve-t·il aucune honte d'être séparé de ses connationaux (par l'exil ou par l'excommunication) car il a voulu librement cette séparation, pour obéir au précepte du Sauveur. Son opposition (à l'Eglise grecque) n'est pas condamnable, car elle se fonde sur de justes raisons. Ce n'est pas M. C. qui innove, ce sont les palamites. D'ailleurs, quoi qu'il lui arrive, la vie présente passe, et un juge juste nous attend, devant lequel les défenseurs du tome perdront leur assurance. M. C. s'est étendu plus qu'il n'avait prévu, et son apologie n'a pas la belle ordonnance souhaitable. Il espère lléanmoins qu'elle aidera les lecteurs de bonne volonté à connaître la vérité.

3 Fragment d'une apologie de Manuel Calécas. Péra, 1396 automne.

Après une sene de questions, uniformément stylisées, et destinées à mettre dans l'embarras les palamites, auxquels il reproche leur théorie d'une pluralité de (divinités" M. C. termine comme suit: c J'aurais aimé apprendre de votre bouche la réponse à ces c: questions difficiles. Mais je n'aurais entendu qu'un bruit confus c au lieu de raisonnements, toute espèce d'injures. Je me tiens ( donc à distance, tout en proclamant: Tant que vous affirmerez « qu'il y a en Dieu une pluralitéréeUe d'entités incréées,. distinctes c de son essence en proportion de leur nombre; tant que vous les ( appellerez des divinités, je ne vous écouterai pas. Je ne souscrirai (pas au tome qui contient ces erreurs, dussiez-vous faire appel à ~ la force, illégale ou légale. Je fuirai ces erreurs comme le feu. c Veuillez ne pas considérer uniquement le fait de mon opposition; . c voyez-en le comment; examinez si elle est bien-fondée; en effet, c: j'agis par amour de la vérité divine, pour éviter toute transgres-

159

Sommaires

(sion téméraire de ce qu'enseignent sur Dieu l'Eglise du Christ ( et les docteurs catholiques. ( Car je crois à ces mots de S. Paul: il est impossz"ble de Plaire ( à Dieu sans la foi et si je comPlaisais aux hommes, je ne seraz"s (Pas un serviteur du Christ. La contradiction n'est donc pas toue: jours coupable, ni l'obéissance toujours louable. Ce qui est bon, ( sans plus, ce n'est pas de l'emporter, mais de l'emporter dans ( le bien; ce qui est honteux. ce n'est pas la défaite, c'est la ma( lice conjointe. Pour moi, par la grâce de Dieu, je n'introduis ( aucune théorie nouvelle; je confesse le Père, le Fils et le Saint(Esprit, trinité consubstantielle et inséparable, qui est un seul (Dieu, et une seule divinité. C'est la tradition antique, celle des ( apôtres et des saints».

4 Manuel Calécas à un supérieur dominicain (Elie Petit?), Chios (?). Péra, 1396, septembre"octobre.

1. M. C. connaît depuis longtemps les mérites du destinataire; le fils spirituel de celui-ci, son ami fr. Maxime (Chrysobergès), lui en parlait, quand il demeurait à Péra (au couvent Saint·Dominique) et dans les lettres qu'il lui envoyait, quand il était auprès du destinataire (à Lesbos ou à Chios). Maxime (maintenant en Italie), qui reste en correspondance avec M. c., lui racontait en ces temps-là comment il avait parlé de M. C. au destinataire, et comment celui-ci avait manifesté son intérêt pour l'ami de Maxime, s'offrant à le recevoir paternellement (dans un des couvents de son ressort). 2. Or récemment fr. Luc (autre dominicain) a raconté l'histoire de M. C, réfugié à Péra, au destinataire, et celui-ci a renouvelé son offre, sans se rendre compte qu'il s'agissait de lui, M. C, l'ami de fr. Maxime! La première invitation n'était donc pas une attention à l'endroit de fr. Maxime, mais une bonne action, faite pour elle-même. 3. Peu de temps avant d'écrire la présente, M. C. voulait partir à Venise avec Démétrius Cydonès et Manuel Chrysoloras. Puis, changeant de projet, il forma le dessein de se rendre à Chios, auprès du destinataire, puis à Lesbos. II est décidé à présent de

160

Introduction

ne venir qu'au printemps (1397), à moins que les deux amis émigrés à Venise ne lui écrivent de les rejoindre en Italie. 4. Si Dieu le veut, quand l'hiver sera passé, M. C. verra donc le destinataire. Il lui écrit maintenant pour le remercier. Sa lettre est son premier essai en langue latine. Que le destinataire prie pour que M. C. fasse des progrès en tout, et particulièrement en latin, et qu'il le considère comme un fils. 5 Extrait de l'Adversus Graecos de Manuel Calécas.

«D'ailleurs il n'a jamais manqué parmi nous d'hommes, parfois e très réputés, qui adhéraient à l'Eglise d'Occident. Ils pensaient e que la dissidence de leurs compatriotes était dépourvue. de fone dement raisonnable, et €Ontraire aux lois de l'Eglise, à l'enseic: gnement dogmatique des Pères. Ils persistaient dans l'union avec e les Occidentaux. Parce qu'ils confessaient ouvertement la vérité, c on les insultait et on les expulsait. Celui qui écrit ces lignes est e de leur nombre; et grâces soient rendues à Dieu qui lui a fait «cet honneur. Ces hommes supportaient tout pour l'amour de la c: récompense réservée à leurs pareils. Il en fut de même jadis: «pour la vérité, en des époques diverses et de diverses façons, il c y eut (parmi nous) des opposants, et aujourd'hui c'est précisément c cette résistance qu'on admire en eux •. 6 Oraison funèbre de Mélidonès par Manuel Calécas. Constantinople, avant 1396.

1. L'auteur avoue que son sujet le dépasse. 2. Rien, en effet, n'est comparable au malheur qui vient de rapper Constantinople, privée d'un chef habile et sage. 3. L'homme, jeune encore, qui vient de mourir dans la fleur de l'âge, était la synthèse de toutes les qualités; de noble extraction, il avait un physique charmant. 4. Il était pareil à une statue idéale, de proportions harmonieuses. L'éclat des yeux annonçait la modestie et la bravoure; les paupières étaient bien levées, les sourcils semblables à un arc détendu.

161

Sommaires

5. Front, tempes, oreilles, chevelure, joues, nez, narines, bouche, lèvres, dents, tout s'harmonisait en une beauté parfaite. Vaillance, force physique, souplesse du corps, membres bien faits, le rendaient incomparable. 6. Les qualités d'âme dépassaient ce que la parole peut exprimer; grandeur et pèrfection des vertus, acuité d'intelligence, rapidité d'assimilation. Possédant à la perfection les lettres grecques classiques, il y joignait la connaissance du latin. Pourtant il ne se vantait. jamais, et jamais sa prudence ne 5:e relâchait. 7. Dès sa jeunesse il contrôlait ses passions, il travaillait à son progrès spirituel. A la sagesse grecque il savait unir la chrétienne. Affectueux envers les siens, très attaché à ses amis, il estimait la culture de l'esprit indispensable à la vie humaine. Il ne perdait pas un instant en occupations superflues; il savait parler et se taire à propos. Il faisait l'admiration de tous par l'équilibre de sa formation morale et de sa culture intellectuelle. 8. Hélas, tout cela appartient au passé, ne vit plus que par la parole et dans le souvenir. Qui ne pleurerait le mort, qui pourrait l'oublier? Beau comme Nirée, sage comme Nestor, vif d'esprit comme Thémistocle, brave comme Hector! Quel deuil et quel contraste! Naguère on admirait la culture du défunt, son éloquence, ses hautes relations, ses dignités; on le fréquentait avec profit et p.laisir, on chantait SOIl éloge. 9. Maintenant tout le monde est en deuil: les empereurs pleurent le serviteur, la bonne société un de ses membres les plus aimés, les lettrés un sage, les amis un Pylade, les militaires un chef et un modèle. C'était le trésor commun. Que deviendront le Palais, la compagnie des jeunes, les réunions des lettrés? Quelle perte! Que d'espoirs déçus! 10. On entourait le malade, on le consolait, on priait, on espérait voir le mal se relâcher. Et soudain ce fut la mort. Quel jour odieux que celui-là! Les péchés de la Ville lui ont mérité ce nouveau châtiment, qui s'ajoute à la perte de son empire, aux menaces des Barbares. Le passage trop bref du défunt sur la terre aboutit à la douleur suprême de le perdre. 11. Mieux eut valu ne l'avoir jamais connu. Par un raffinement de cruauté la mort, qui avait d'abord menacé la mère, se tourna ensuite contre le fils, pour mieux frapper l'un et l'autre. Le mythe du rossignol (Philomèle, pleurant la mort prématurée d'Itys) se réalise pour la mère du défunt. 11

162

Introduction

12. Un concours général de circonstances rend le deuil plus douloureux: le défunt était jeune, mais plein de promesses; irréprochable, fils unique, marié depuis peu et encore sans enfants· Quelle perte pour le beau-père, qui avait su découvrir dans le défunt un soutien pour sa maison! 13. Dépassant tout le monde, de l'aveu de tous, il n'avait pourtant pas un seul envieux. Une maladie terrible l'a emporté, quand déjà il semblait aller mieux. Le deuil est universel, comme l'étaient les louanges dont OIl comblait le vivant. L'éloquence est impuissante en présence d'une tâche pareille. 14. Arts et sciences, peuples d'Italie et de Grèce, quelle perte pour vous! Il possédait toutes les perfections, sans exception; c'est ce qui rend le deuil si terrible. Une seule consolation: il a passé à une vie meilleure! 15. L'orateur a perdu en lui un ami, un correspondant assidu, un admirateur de ses lettres. Le défunt est devenu pour lui le sujet d'un discours qu'il n'aurait jamais pensé prononcer! Il préférerait mourir pour le rejoindre. Que la jeunesse prenne le deuil, que la maison familiale s'écroule, que le soleil pleure, que les étoiles se troublent. 16. La lune semble avoir pressenti l'événement; deux jours avant le décès elle s'éclipsa. Que les Muses se lamentent! L'admiration pour le défunt était universelle; le deuil sera illimité, sans consolation possible. Il aurait fallu, ou bien mourir avec le mort, ou bien n'avoir jamais soupçonné, ni son existence, ni sa disparition. L'avoir connu et le perdre est une peine insupportable pour l'orateur, et pour tous ceux qui l'ont connu. 7 Réponse de Démétrius Cydonès à la lettre 5 de Manuel Calécas. Constantinople, vers 1392.

Dans sa lettre M. C. semble prendre Cydonès pour un ingrat, capable de lui reprocher une omission involontaire, et d'oublier les services déjà rendus. Au contraire, Cydonès se demandait comment récompenser M. C. Quand il apprit que M. C. avait mal au pied, et que ses mains s'en ressentaient par contre-coup, puisqu'i! était incapable d'écrire, il pria pour sa prompte guérison. Et ce n'étaient pas des prières intéressées, inspirées par le désir de

Sommaires

163

le voir achever la copie commencée; non! Il souhaitait avant tout voir un homme de bien rendu à son activité littéraire, si bienfaisante. Ce qui, d'ailleurs, ne tarda pas à arriver: preuve la lettre de M. c., particulièrement soignée. Cydonès redoublera de prières, pour que M. C. recouvre entièrement la santé du corps et le libre usage de ses forces spirituelles. Qu'il ne fasse pas à son pied une violence prématurée. Qu'il reste chez· lui et, suivant le conseil d'Hippocrate, laisse reposer le membre malade. 8 Démétrius Cydonès à Caloïdas, Mytilène. Constantinople, avant 1384.

Caloïdas n'a pas écrit, soit qu'il en veuille à Cydonès de ce que l'intervention de celui-ci (auprès de François rer Gattilusi) n'a pas porté les fruits attendus, soit que la joie du succès lui ait fait oublierCydonès. Cette dernière hypothèse cadrant mal avec le caractère de Caloïdas, il faut croire plutôt à un échec de la démarche de Cydonès. Pourtant c'est encore là une supposition peu vraisemblable, étant donné les sentiments de prince (François Gattilusi) à l'endroit de Cydonès et de Caloïdas. Cydonès a prié le prince de mettre Caloïdas en possession de son bien, et le prince a répondu, accordant la faveur désirée, et déclarant même savoir gré à Cydonès de l'avoir demandée, tant la conversation de Caloïdas l'avait charmé! Voilà donc Cydonès fort perplexe sur les motifs du silence de Caloïdas. Que celui-ci écrive donc, afin qu'on sache s'il faut remercier le parent (beau-frère) de l'empereur (Jean V Paléologue), ou s'il lui faut faire des reproches, capables de provoquer la réparation d'une omission éventuelle. Rien en effet ne déplairait tant à Cydonès qu'un échec de Caloïdas, d'autant plus qu'il deviendrait lui-même la risée de ceux qui n'ont égard ni à Dieu ni à lui. 9 Démétrius Scaranos à Joseph Bryennios (?), Crète. Crète, 1399-1401.

Les blasphèmes proférés la veille, quand le destinataire niait, dans une discussion avec Manuel Calé cas, que le Saint-Esprit pro-

164

Introduction

cédait du Fils, séparant implicitement celui-ci de la substance du Père, méritent des peines éternelles. En attendant, l'ouvrage de Manuel Calécas (Adversus Bryennium), dont la présente accompagne l'envoi, sera un châtiment provisoire. Les travers de l'adversaire y sont fustigés de main de maître. Calécas, lui ayant demandé raison de sa théologie nouvelle, s'est vu insulté par lui et par ses adhérents. Pour ne pas l'exacerber davantage il s'est retiré en silence, et il répond par un écrit qui est un vrai chef-d'œuvre, pour la plus grande confusion de J'adversaire. Que celui-ci le lise. S'il peut en suivre la pensée élevée, il y trouvera la réfutation de ses erreurs, de celle notamment qu'il a commise la veillen, en niant que le Fils procède de la substance du Père. Qu'il lise l'ouvrage que la présente accompagne, et qu'il y réponde, s'il peut. 10 Eloge de Manuel Calécas, inscrit par un contemporain, à la suite de son Adversus Graecos, dans le cod. Marc. gr. 159.

«Ce livre est l'ouvrage de fr. Manuel Calécas de Constanti( nople, de l'ordre des frères Prêcheurs, homme de grande science " et de grandes vertus. Il traite des différences dogmatiques entre ( Grecs et Latins. L'auteur y montre habilement et efficacement « que le Saint-Esprit procède du Père et du Fils, que les néga« teurs de cette doctrine font cause commune avec les Ariens, et « qu'ils ruinent la distinction des personnes en Dieu. « Cet homme illustre et riche en vertus est décédé à My tic lène, en la chapelle Saint-Jean, M. CCCe. X '.

MANUELIS CALECAE EPISTOLAE

CODICES A Ai A2 B B'" C

-

Vat. gr. 1879, autographus, ultima recenslO. codicis A prima recensio. codicis A secunda recensio. cod. Vat. gr. 486, ff. 76-88" (pro epp. 29, 35, 36, 37, 43). codicis B correctiones antographae. Vat. gr. L093, fol. 16, autographum (pro epp. 14 et 16).

SIGN A

r

l additum ab auctore, in margine vel inter lineas.

( [

) suppletum ab editore. ] delendum.

Ad amicum, quo auctore docendi munus suscepit. Constantinopoli, ante a. 1390. τους τών φίλων ενεκα ΠΡΟllρημένους τι πράττειν, αν μέν τι συμφέ-

f. 90

(!ον 'ίσως αυτοίς εκ τούτου συμβη, προς εκείνους άναφέρειν εικός, τού κα­ λού

γενομένους

αιτίους'

ει

δέ

τι

μη

τοιούτον

αυτοίς

άπαντήσει,

τοίς

πράγμασι λoγίζεσ~αι χρή. οί μεν γαρ πάντα επραττον, και τοί,τ' ην αυτοίς τΊ σπουδή, σπως άγα~όν τι παρείη τοίς ερωμένοις' ει δε τών πραγμάτων 5 η φύσις, συμμεταβαλλομένη τφ χρόνφ, ρεύμα προυβάλλετσ tΩίς ΠΡΟΤΕ'&είσιν εναντιούμενον, άνέγκλητσι δήπου. εμοιγε τοί"\'υν υπο σου μάλλον εν οΙς ειμι νυν είναι πεισ~έντι,

ει και

μηδέν τι λυσιτελουν υπάρξει, τοσαύτην

ε'ίσομαί σοι την χάριν δσηνπερ αν ει και

πολλών ετύγχανον. εγω δέ, στι

μέν μοι ~αυμαστόν τι χρημα το σχημα του διδασκάλου δοκεί καν ερωτώμενος δείξαιμι, άλλ' σταν αυτος μεν την τάξιν

10

δια πάντων φυλάΤΤll, τών

τε οφειλομένων επεσ~αι μηδεν άπη. νυν δε επ' εμου το μεν εστιν οράν' ουδεις γάρ, συν ~εφ φάναι, παρ' ημάς ελ~ων επί τι χρηστόν, ελάττους εύρε τών ελπισ~έντων. ό)ν δε παρόντων βέλτιον αν τα του σχήματος είχε, ταυτα δε πάρεστιν Ο'υπω'

καίτοι τοσαύτην την ισχυν εχει ό)ς τό γ' εμον ταράτ- 15

τειν άπόντα και μηδεν είναι δοκείν. τών γαρ άκροωμένων ουκ οντων μά­ ταιος ο λέγειν ε~έλων. ε'ίτε γαρ ώφελείας ενεκα δείν τών νέων πρo'ίστασ~αι λέγοι τις, πολλους τους επ' άκρόασιν πολλών άναλόγως και πλείους 'ίσως

είναι

χρη

φανουνται

συνιόντας'

εκ γαρ τών

χρηστοί' ε'ίτε κέρδους, ώς

αν τις φαίη, το παρα πολλών στι πλέον παντί που δηλον. άλλα προς ημάς 20 ουδέτερον τούτων. οί τε γαρ φοιτάν παρ' ημάς άξιουντες ολίγοι, και οί τεκόντες μεν τούτους μόνον 11μίν εξ ονόματος γνώριμοι. υφ' ό)ν ει πορί­

ζεσ~αι την άναγκαίαν ηλπιζον, πάλαι αν 'τών εκ Πύλου λειφ~έντων της 3

απαντήση

cod.

23 Aristoph., Nub. 185; cf. Thuc.

ιν

3; Paroemiogr. 1, 40.

Manuel Calecas

168

Λακωνικης ούδεν ην αμείνων. ωστε με λαμβάνειν κέρδος αστείον, έτέρωσε

25 κομίζειν αναγκαζόμενον απερ οίκοι κα&ήμενον εξην εσ{}ίειν προσταλαιπω­ ρούντα μηδέν.

αλλα γαρ ώφείλετό

μοι ταυτι οτι τών πραγμάτων κακώς

εχόντων αύτος εν αύτοίς εγενόμην, καί με τοσούτο λέλη{tεν ως αρα το μεν δ προειλόμην εις ελευ{tέρους εδει, ημείς δέ, τφ βαρβάρφ δόξαν, τα εσχατα της οικουμένης οΙκήσομεν. τοιγαρούν οι μεν την ελευ{tερίαν

ώνούνται, οι

30 δε ταίς ειρκταίς εγκλειόμενοι χρήμασι ζημιούνται' και μέχρι μέν τινος ό παρέχων ηδύς, ό δε μη διδους

Ex{tQo;

ακούει καΙ της πατρίδος προδότης.

περιίασι δε κοινη τών δυναμένων βορά, πολλοίς πιεζόμενοι καΙ πεπλησμέ­ νοι δέους, ουδ' α πάσχουσι λέγειν τολμώντες.

επή,'εσεν

ως

δυναμένην

εστι δε δς καΙ την φυγην

σφζειν, καΙ ό μη τοϊ-το δυνη-θεΙς αλλο δυστυχίας

35 ενόμιζεν είδος. το γαρ επι ξένης οικείν, λιμού καΙ κινδύνα,ν χωρίς, κούφον την της πατρίδος υπερορίαν Ι πεί-θει λογίζεσ-θαι. καΙ. τίς τοσουτον περιαν- f. 90. τλούμενος τον εξ αυτού

βούλοιτ' αν λόγων φροντίζειν όπότε περΙ το ζην

κινδυνεύοι; αλλα ταύτα μεν τού καιρού φαίη τις αν.

πι,οσίσταται δέ μοι

καΙ η τών πολλών αλογία. οι μεν γαρ εν εμοΙ ζητήσουσιν 'ίσως καΙ σώ-

40 ματος μηκος καΙ τρίχα δασείαν καΙ :nλη{tος σαρκών, α τοίς βοσκήμασι μάλλον ουδέν,

προσήκει.

και

{tαυμαστόν

τι

μην

ωστ' εικότως αν αηδης σονται μόνον,

ως

ού

το

πολλα

νομίσουσιν.

εμοΙ

μεν δε

υπισχ,'είσ{tαι, τών

τοιούτων

πράττειν εστιν

δε

ουδέν,

ε'ίην τοίς πολλοίς ούκ αρέσκων. εν τουτο επαινέ­ βαρυς

εγω τους λόγους ωσπερ ωνια προτι{tέμενος,

45 ουδ' υβρεσι καΙ πληγαίς χαίρων πολλας τοίς φοιτώσι προστρίβομαι. αλλα καΙ τό γε τους παριόντας ού γης αλλως αχ-θος ηγείσ{tαι, τους δε μετριω­ τέρους αυτών καΙ

πόρρω{tεν

προσκυνείν

&ξιούν

οίδ' δτι μου γράψονται.

ούτοι γάρ με σκιq. τινι λόγους ανασπάν εβούλοντο, καΙ σοβούντα επ' αγοραν

μέγα βοάν, καΙ to'υς επι τών εργαστηρίων συνάγειν. &ρ' ουν μή σοι γε-

50 λοίος δοκώ, οΙς ούκ αρέσκω τούτων ετι κοινωνείν αξιών; αλλ' ού τά γε τοιαύτα μέχρι πολλού. ει γαρ ως νύν τα μέλλοντα προχωρεί πειράσομαι τοίς ηδέως λοιδΟΡΟύσιν

αποκλείσαι τα στόματα, και μικρον τοίς παρούσι

προσσχων είτα χαίρειν ειπων προς τα πρότερα επανήξω, κακεί τοίς παλαιοίς δι' ών καταλελοίπασι λόγων συγγεγονως αν ε'ίην, οϊ μου τη ψυχη κόσμον

55 τον προσήκοντα ποριοϋσι, καΙ ταύττι την πρέπουσαν ηγεμονίαν ηγήσονται. 'ίσως φανήσομαί τισί ποτε χρήσιμος, δπου πράτττι

11

καΙ τον ειπόντα πατρίδα πάσαν

τις ε-Ο επαινέσομαι. εγω μεν ο-Ον δσα μεν εικάζειν χρηστού

tινoς ούδενος απολαύσειν εν τούτοις δοκώ. ει δ' αρα, καΙ τούτ' αν ε'ίη τού

πάντα προς το συμφέρον ποιούντος.

53

προσχων

cod.

48 cf. Soph., Aj. 301-302.

5255. cf. 7,3555.

56 Ari5toph., Plut. 1151.

169

Epistolae

2 Ad patrem Matthaei discipuli. Constantinopoli, ante a. 1390. Και αυτος σσα περΙ τον Ματ-θ-αίον ενδείκνυσαι λυπουμένου δικαίως εστίν, εκείνόν τε ηγοϋμαι δικαίαν εφ' οίς εγκαλείται την παραίτησιν Εξειν.

σοΙ μεν γαρ ενεστί τι λέγειν προς

αυτον εκείνα προτρέποντι α καν σιω­

πωντι μέμψαιτό τις νοϋν εχων καΙ παίδων καλων πατήρ. δ δέ, ων εν τούτφ της ηλικίας καfJ' ην ουπω της αλογίας κα-θ-ισταμένης οι πλείους εισΙν αφρο- 5 νέστεροι, δέξαιτ' αν καΙ συγγνώμην παρα των ταίς ασ-θ-ενείαις εσ-θ-' στε καΙ συγχωρείν

βουλομένων.

ου

μην οΜ' ει τούτφ πάντα συν επαίνφ παρην

αυτον άποστηναι αν σε τοϋ συμβουλεύειν ύπολαμβάνω, αλλ' σπως επί τι β ε'λ τιον

προ

β" αιη

παντως

~ αν

~, εσκοπεις.

,:) δ' ου ε

και

" , σε γενομενον

κατα

λ' κα ον

ηγοϋμαί σοι δόξειν, ευξεσ-θ-αι δέ σε καΙ τότε τα μείζω, επεΙ και κοινη τοίς 10 πατράσιν ευχη τους εξ αυτων γενέσ-θ-αι των τεκόντων βελτίους. εγω μεν ουν

f. 91 σε πολλαχό-θ-εν {Ιαυμάζων Ι εν τούτφ μάλλον επαινω στι τον εκ σοϋ τοϋ ζην τας αφορμας εί.ληφότα καΙ τοϋ ζην καλως επιμελείσfJαι παρασκευάζεις,

ηγούμε,'ος εκείνο μεν καΙ πολλοίς είναι των ζώων, το δε μόνοις τοίς αν­ -θ-ρώποις προοήκειν. δίκαιος δ' αν ε'ίης καμοΙ χάριν είδέναι, ου μόνον στι

σοι. τοίς περΙ τον

αυτφ συμβουλεύεις εΙμί. των

λόγων

καΙ

15

παίδα χαρίζομαι πόνοις, άλλ' στι καΙ κοινωνος εν οΤς αλλφ γαρ

περαιτέρω

αν

εξήρκει το προστυχον εξηγουμένφ

σκοπουμένφ

μηδέν,

απηλλάχfJαι

πραγμάτων.

αλλ' εγωγε τους λόγους αρετης ενεκα συντε-θ-είσ-θ-αι νομίζων καΙ τους την

τούτων

εχοντας

επιστήμην

εκείνης

χωρΙς

των

σκυτοτόμων

είναι

μηδεν 20

αμείνους, πλην ε'ί τις την διαφοραν μόνην εξετάζοι της τέχνης, τους περΙ

αρετης λόγους τοίς μαfJήμασι παραζευγνύναι πειρωμαι. καΙ νϋν ημίν δ λό­

γος, μετα την των βιβλίων απαλλαγήν, σχημα σεμνότητος επαινούμενον καΙ σωφρονιζόμενος γέλως, καΙ ώς οι πόνοι των καλΟJν αφορμαί, καΙ δεί τον ώς αλη-θ-ως της αν-θ-ρώπου προσηγορίας τευξόμενον προαιρείσ-θ-αι τα καλα 25 των ηδέων. ουχ σπως τον δείνα κακως εροϋμεν η σκέψις, οΜε την ετέρου δυστυχίαν εις ηδονην ημίν

αυτοίς λογιζόμενοι τους παρόντας εις γέλωτα

προκαλούμεfJα καΙ λόγους επινοοϋμεν δι' ους απαιτησόμε-θ-α λόγον, αλλα καν τι δέη των δυναμένων τέρπειν παραμιγνύναι, καΙ τοϋτο των σεμνοτέ­

ρων. καΙ μην κακείνό σοι φιλίας λαμπραν απόδειξιν φέρει το χαίρειν μεν 30 ημάς στε

προς το βέλτιον επιδίδωσι, τούτοις δε αχ-θ-εσ-θ-αι οίς ουδ' αυτος

αν ησ-θ-είης. ταύτη τοι χfJες καΙ πρώην εν τφ μεγίστφ

σοι νεφ ξυντυχων

καΙ παρόντα εκείνον εις αμέλειαν σκώψαντι, αυτός, ουχ ώς αν τις της μέμ-

3

προτρέπον

cod.

Manue1 Calecas

170 ψεως

avtov

εξαιρούμενος, εψηφιζόμην tοίς ύπο σοϋ λεγομένοις. και 'ίσως

35 tων περιεστηκότων tότε ησιν άπηχ{}όμην ση μη πάνtα εχαριζόμην, και tαύtην δέδωκα δίκην εκείνης της μικράς παρρησίας ωίς οίμαι μηδ' αν άνασχομένοις ο1)δε ωίς αγαν

άσελγαί'\'ουσιν

επιτιμησαι μικρόν. οι γε, ει

μεν tων ου φίλων εισί, τί δεί ωύτοις προσέχειν j ει δ' δμολογοϋσι φιλείν, λελή{}ασιν εαυτους εκείνα ποιοϋντες α. tων ου φιλούντων εστίν. οίς δήπου

40 δυοίν {}ατερον αμαρtάνεtαι' η γαρ to καλον ο1)δε tί ποτ' εστι νοοϋσιν,

11

φ{}όνφ τηκόμενοι tιX συμφέρονtα κρύπτουσιν. ει δε και σφόδρα χαρίζεσ{}αι βούλοιντο, τοίς εγκλήμασι tων κολάκων ενέξονται. εκείνοι μεν ουν εχόντων ως εχουσιν, η των κακων επανορ{}ουμένων η tων καλων δρωμένων' αϋτη γαρ

αυτοίς

προσήκουσ' αν ε'ίη

δίκη.

εγω

δε

ο1)δ' οϋtω τη τινων ε'ίξω

45 γνώμη, εμαυτφ προσήκειν ηγούμενος ει μηδε πολλων ενοχλούνtων tιX βέλ-

nata

συμlβουλεύειν

άφέξομαι.

ταϋτά τε ουν

οϋτως εξει.

και αυtός,

ε'ί f. 91"

σοι ωϋ τφ παιδl συνοίσοντος μέλει, των αυtων εχου. πλην ου τφ νέφ τα πάνtα

μέμφεσ{}αι

δεί, άλλ'"

α. και ή μίν αν τις επιημήσαι, κα{}άπερ

EatLV

οίμαι τοίς φυτοκόμοις την στρεβλότηtα των φυtων, οίς ου παρ α της φύ-

50 σεως δέδοται κατ' εΜύτητα βαίνειν. κέλευσον τοίνυν φυλάττεσ{}αι μεν τους παρ' ων ουδεν οφελος, εκείνοις

δε

tων νέων και γερόντων

συν έρχεσ{}αι

μόνοις άφ' ων εση τι και πορίζεσ{}αι κέρδος, ως οι γε των ου πάντα σω­

φρόνων

aoUtiP

προσιέμενοι δμοϋ τε της εν λόγοις σχολης άφέλκουσι, και

τοίς την νεόtητα {}ηρεύουσι λόγοις τον της ψυχης προς α. δεί σπουδάζειν

55 τόνον εκλύουσιν. άφ' ων ουκ ει

μηδΕν οφελος, άλλ' ει μη μέγα βλάβος

εψεται, tότε {}αυμάσομαι. αν ωϋτο ποιήσης άπαλλάξεις μεν σαυτον άνίας και πόνου, επαινέση δε τοϋτον της εφ' οίς εγκαλείται ρίζης ύφαιρε{}είσης,

ε'ίση δε χάριν και

tiP

tιX βέλτιστα συμβουλεύσαντι, Ων άδικήσεις ει φιλοϋντά

σε κα{}αρως ουχ οϋτω παρα σοϋ φιλούμενον άποδείξεις.

3 Ad

aιnicum.

Constantinopoli, ante a. 1390 .

...Αρα

μέμνησαί μου τοϋ λόγου ον

otE

σου την επισωλην απαιτοϋντος

εγω καίωι μη βουλόμενος ταύτην παρασχων ελεγον, ως ουκ απέγνωκα

to

μη εν tαύτη είναί τινα ως καΙ διορ{}ώσεως δείσ{}αι j ουκ εις μακραν ωϋω

τοίνυν εξέβη. ουπω γαρ εφ{}ην εξελ{}είν

5

tης οικίας της σης, καΙ ησαν α.

διανοουμένφ μοι ου τεχνικως εν tαύτη κείσ{}αι έδόκει. αυtίκα τοίνυν έλο­ γιζόμην δραμείν παρά σε, μιμησόμενος τους ζωγράφους οι τας εικόνας ανα­ {}εωροϋντες πoλλά~ις, καΙ tαύτας άναχρωννύντες, καλλίους εργάζονtαι. ωϋ Ι ον οτε

cod., sed a1terum delendum, vel scribendum

ον τότε.

171

Episto1ae

δε μή τινα παρασχείν σχλον τφ τότε παρα σοΙ κα3ημένφ επέσχον, ηγησά­ μενος ου δείν ενοχλείν τφ καιρου δεομένφ. εύρον δε πως αν γένοιτο την. μεν δπερ ην δέον &πολαβείν, μηδένα δε των 'ίσως εντευξομένων αυτη &δί- 10 κως τα της λήι'tης άμαρτήματα τη &γνoί~ λoγίσασι'tαι. δια τιιυτα την επι­ στολην ηξίουν αυι'tις λαμβάνειν. του δ' δπερ 11-/}ελον γενομένου, ει μεν μη

παρ' εμου ταύτην απήτεις καΙ πρότερον, (ουκ αν ε)στελλον αυι'tις, ως αν μη καΙ

δόξω τισΙν εμαυτον

&γνοείν καΙ προς

επίδειξιν βλέπειν.

νυν

δε τφ

περΙ εμέ σου φίλτρφ καΙ τοίς ημετέροις αυτος επαίνου τι νέμων, εκείνου 15

πάντως την αυτων φαυλότητα συσκιάζοντος, ουχ ήττον δε καΙ αυτος εμαυ­ τον η σε των ων εχω κύριον βουλόμενος είναι, ταύτην μεν αποπέμπω σοι. αυτος δε σαυτον αίτιάση

τοίς ου καλοίς γράμμασιν επαίνους πρoσι'tέντα,

της τούτων αηδίας σοι μετα πολλην φανησομένης &νάγνωσιν, ωσπερ οίμαι

f. 92 καΙ τοίς των φαύλων σιτίων εις κόρον μετέχουσιν Ι η τούτων βλάβη μετα 20 την πέψιν. πλην δ σοι εν συν(oυσί~) προείπον καΙ νυν εν γράμμασι λέξω, ως

t(v

γε της &ληι'tείας ερωντι προς το είναι το δοκείν ουδεν συλλαμβάνει,

&λλα και πολλων επαινούντων αυτος εαυτου κριτης ακριβέστερος και'tεδείται, καΙ μάλλον των αλλων εοίς λογισμοίς εαυτον εξετάσει. καν που της

αλη­

ι'tείας άπτόμενος φαίνηται ου μείζον φρονήσει των σντων, &λλα των μεν 25 καλων ουδεν ειδέναι όμολογήσει, τοίς δ' ουσιν αυτφ κάλλιόν τι πρoσι'tείναι φιλονεικήσει, καΙ

δλως

προς

τον των καλων δρον &εΙ κατα το δυνατον

επειχι'tήσεται. ου τοίνυν ουδ' αυτος είναι νομίσω,

υπο

του

δοκείν

ουδ' &φαιρούμενος την 'ίσως ην

ωφελησι'tαι προς το

εχει τις περΙ εμου δόξαν,

τοίς γράμμασιν όποίός τις ε'ίην εξελεγχ-/}είς, τα~ΤΊ1 γε ζημιωι'tήσεσ-/}αι δόξω' 30 εϋξομαι δ' εμαυτφ τι γενναίον

δφι'tήσεσι'tαί

μοί ποτε, καΙ τους επαινείν

ημάς βουλομένους των επαίνων αφεμένους του-/}' υπερ εμου ποιείν αξιώσω. οϋτω γάρ μου τη μικρ~

σπουδη

της τ(σν αλλων συναιρομένης ευχης, ην

εΜλη {Ι'εός, του είναί ποτε καΙ της &λη{tείας εξόμει'tα. τότ' 'ίσως καί τινων επαινούντων ουκ αλλότρια τφ κολοιφ πτερα προστί{tεσ{tαι φαίη τις αν. νυν 35

δ' ου βούλομαί τινα περΙ των εμων &πατάσ{tαι, ουδέ τισιν αγνοίας α'ίτιος γίνεσ-/}αι. ωστε της χρείας καλούσης οϋτε του επιστέλλειν &φέξομαι, καΙ ε'ί τις ημίν το μηδΕν η μικρον ειδέναι προφέρει ουδαμως αίσχυν{tήσομαι. του με μηδΕν εμαυτφ συνειδέναι γενναίον, σαφης μαρτυρία τό τε μη τοίς πολλοίς με

συνέρχεσ{tαι, μηδε παρείναι ταίς κοιναίς πανηγύρεσιν. &λλα μην καΙ προς 40 το μηκος των παρόντων

(... ) των τε ειρημένων ενεκα καΙ μη δίκαιον είναι

κρίνων &ηδί~ λόγων προσλαβόντων καΙ μηκος &ττικην άκοην αποκναίειν.

21

προείπον εν συν προείπον

παρόν\'ων

cod., sed προείπον semel delendum. a1iqua excidisse conicio, Υ. g. αφορων, τέλος EnLtJή σ
35 Aesop., ed. Aem. Chambry,

Parisiίs

1925-26, n. 163.

41 post

Manuel Calecas

172

4 Demetrio Cydonio, Venetiam profecturo. Constantinopoli, a. 1389 vel 1390. Αίσχύνομαι της αυτης σοι κοινωνήσας πατρίδος καΙ λόγων μετρίως εν

αυτΌ μετασχών, είτά σοι μήτε εντυχων

μήτε γουν είς Cίψιν ελ-θών, ον εί

καΙ πόρρω που γης άπεδήμουν:προσηκέ μοι ζητείν καΙ προσελαύνειν ωσπερ είς αγαλμα. άλλ' εμοιγε μετα των

αλλων επικείσ~ω καΙ τουτο δη το δει-

5 νόν, ίνα μηδενος των λυπείν δυναμένων άποδέη τα πράγματα. τά τε γαρ ημίν πανταχό~εν

επικείμενα

πολλα

καΙ

μεγάλα, τό γέ σοι μη

συνή~εις

ημάς γεγονέναι την άπο των πραγμάτων [δυστυχίαν επαύξει. άλλ' εκείνων μεν α'ίτιον'ίσως η των δυστυχούντων κακία. εγω δ' εμαυτον αιτιωμαι δι­ καίως εφ' οίς δυστυχή σας εχωΙμειζόνως, καί μου την μικρότητα μέμφομαι

10 η με καΙ ουκ ε~έλoντα διεκώλυεν άνδρΙ προσιέναι τοσούτφ. ουδε γαρ ουδε τουτ' επραττον μηδέν τι περΙ σου νομίζων αξιον λόγου. Ι εγω γαρ εκείνος f. 92' Ο χαίρων επαινουμένου σου και' συνηδόμενος τοίς γέ σοι καΙ βραχύν τινα

χρόνον συγγεγονόσιν, Ο περΙ των σων ελεύ~ερoν άφιεΙς ψηφον, και' α γράφεις τύπον Έρμου λογίου νομίζων, ος ουκ αν φαίην εν άν~ρώπoις είναι

15 έως αν εμαυτον συνή~ των άνδρων τοίς άρίστοις μη ποιω· συ δε αρα τα λαμπρα των αλλων είς σεαυτον κεράσας εχεις :καΙ πολλα πoλλαχό~εν ευδαι­ μονίας ε'ίδη προ βάλλ'!) , μα~ητης μεν κοινΌ των παλαιων άπάντων γενόμε­ νος, διδάσκαλος δε έκάστου, Γμηδενος αυτων δια πάντων ελ~όντoςl. τον ουν οϋτως εχοντα πως αυτος ων τοιουτος εμελλον άτιμάζειν; εμαυτον γαρ αν

20 εξήλεγχον, των καλων είναι φάσκων εραστής. Ο'υκουν ουδ' αλλφ τφ πειΜ­ μενος, ώς αν αυτος υπολάβης, την εν τοίς δόγμασι μεταβολην υφορώμην καΙ ταύτη την ώς ουδεν

σε φέρουσαν άπετρεπόμην οράν.

άνδραπόδων γαρ αν

αμεινον είχον άκoλoυ~ων οίπερ αν τις αγειν ε~έλ'!)' καΙ αμα των

άτόπων, λογικον εΙναί με ε~έλoντα, των της πίστεως λόγων την άπόδειξιν

25 άλόγοις επιτάγμασιν o'ίεσ~αι εχειν, υπερ iϊ:ιν παντΙ τφ αίτουντι διδόναι πρoστετάγμε~α λόγον. εγω δε τφ γε όρ{tως εχοντι λόγφ πεί-θομαι μάλλον η βί~, κάκείνο περΙ ~εoυ πέπεισμαι ο τοίς των πατέρων λόγοις εστι συν­

άγειν, ευχόμενος μεν τοίς άλη{tέσιν εμμένειν, εριν

δε

άπελαύνων, ίνα γε

μη άμαρτάνω λογομαχων επι καταστροφΌ των άκουόντων. καν μέ τις δι-

30 δάσκειν ε~έλ'!) την εν τοίς -θείοις άπόδειξιν άτιμάζων είς οσα δη χώραν ουκ εχει, καί, συμπεραίνων, ου στοχαζόμενος άλλ' ευλόγως αν -θείTl, καΙ πάντα

31

&.λλ' ενλογ ενλόγως

25-26 1 Pet. IV 15.

cod.

173

Epistolae λέγων

απλως

των

της

{}εολογίας

υποτε{}έντων, εύ Ίσ{}ι

μαλλον ετοιμος

υπακούειν η ει τον τΌ γαστρΙ δουλεύοντα προς συβαριτικην εκάλει τρυφήν. ου μην αλλ' ει καί τις ην ό ταυτΙ συμβουλεύων παρ' ημων αντήκουεν αν ώς δ γε περί των αλλων

ουκ απόλωλε λόγος (εισΙ γαρ δήπου καΙ καλοΙ 35

καΙ μεγάλοι ων αν γένοιτο,

σε

-

δη λέγων

-

αξιουντος εμου) καΙ περΙ

των κοινων δε καΙ των ιδίων ό λόγος των αλλων ημας απέστησεν αν προ­ σετί{}ουν. επεΙ καΙ απαλλαγή πέρ εστι της εν ψυχΌ λύπης αταν τις υφ' ων πλήττεται ταυτ' εξαγγέλη. ου τοίνυν ευή{}ειαν ουδε φαυλότητα γνώμης εμου

κατηγορείν εχεις' αιδως γαρ του παρα σέ με φοιταν αφίστη, ην ει καί τις 40 ουκ επαινέσειεν, αλλ' ουδε μέμψαιτ' αν. καΙ συ δ' αν οίμαι την προς σέ μου γνώμην εκ των παρόντων ε'ίση καλως, δς καίτοι μικρα εχων εγκαλείν εν τοίς

πρόσ{}εν

σοι

περΙ

εμου ψηφισ{}είσιν, εκείνα μεν εν διδασκαλίας

ε{}έμην μέρει, χάριν όμολογων. το δ' εν [εν] σέ μου φίλτρον ει λέγειν ό των

i 93 επιστολων Ι ουκ εκώλυε νόμος επήνεσα αν Πλάτωνα τον Άρίστωνος βουλη- 45 {}έντα αν Ήφαίστου τέχνη γαρ α1Jτφ γενέσ{}αι

περΙ

συντακηναί τε καΙ συμφυηναι τφ ερωμένφ. α.

τα

παιδικα. βούλοιτο ταυτ' αν καΙ αυτος είπον

παρ' αυτου μετασχών. αλΜ καΙ τό γε πάντα μεν απο{}έσ{}αι φόβον, προς δε τοσουτον μέγε{}ος ανδρος επιστέλλειν τολμαν, πασαν ε'υνοιαν υπερβαίνει. καΙ νυν ατι σε η των Ίταλων χωρΙς γαρ του

μηδεν

εξειν

μέλλει καρπουσ{}αι πέπληγμαι την ψυχήν. 50

εη

επανορ{}ουσ{}αι α γέ μοι τον εμπροσ{}ε'\'

η μάρτητο χρόνον, καΙ {}ρηνείν επεισι την πάλαι μεν ευδαίμονα πόλιν νυν

δε α{}λί'αν' εφ' οίς γαρ είχε καυχασ{}αι μαλλον η τοις παλαιοίς ανα{}ήμασι,

τούτων αποδημούντων πως ου δεινόν; ημίν μεν ουν εΊπε Ρ τις δύναμις ην επειρώμε{}α αν σε πάση

μηχανΌ κρατείν. του δε ουκ αν γενομένου ευχό- 55

με{}ά σοι πάντα γενέσ{}αι

Qq.ota

αποδημείν βουλομένφ, καί ουχ ώς σοΙ

βουλητον αλλ' ώς δοκεί τφ {}εφ. αφιξόμε{}α δε καί ημείς παρ α σε το πο­ {}ούμενον αφοσιωσόμενοι κα{}' δσον ό καιρος απαιτεί, εαν αυτΟςεπιτρέπης.

5 (Δημητρίψ

τφ

Κυδώνη)

Demetrio Cydonio, Constantinopolim. Constantinopoli, a. 1391-96. Έγω τά τε αλλα τΌ συμπεσούση μοι νόσφ βεβλάφ{}αι φημί, καΙ δη μη πρότερον τοίς παρουσι το προσηκον αποδέδοται πέρας. σπερ ει μεν

51

μοι: με

44

εν:

Ερ.

cod.

leg. προς aut εΙς? Sed fortasse plura exciderunt. 46 Plat., Conv. 192 d-e. 5, tit.: v. Demetrίi Cydonίi rescriptum, Αρρ. n. 7.

11

Manuel Ca1ecas

174 οΜενος επιτε{}έντος

ούκ

εγεγόνει

πολλην αν επ" εμοΙ την μέμψιν ετί{}ει,

τας προς ανδρα τοσούτόν μοι γεγενημένας υποσχέσεις ούκ εκτελέσαι προ{}υ-

5 μη{}έντι. εχρην γάρ, ε'ίποι τις αν, η ταύτα πράξειν υπεσχημένον καίτοι μη­ δενος αναγκάζοντος, αύτίκα περαίνειν, η μηδεν επαγγειλάμενον απηλλάχ{}αι πραγμάτων. νύν δε την νόσον της αργίας ίκανην ηγούμαι παραίτησιν είναι, και δια ταύτην τοσούτον απέχω τού δικαίας αν δέξασ&αι μέμψεις, ωστε μηδε παραλιπόντα με τα σφόδρα προς {}εον οφειλόμενα τοίς υπ" αύτφ τεταγμέ-

10 νοις, εύ&ύνας υπερ ούδ" αύτος αν

αύτων

ε'ίης

απαιτη{!-ήσεσ&αι παρ" εκείνου δοκω. ού τοίνυν

δίκαιος

μέμψασ{}αι τον ανάγκη κωλυ{}έντα τα καλως

δεδογμένα κυρούν, καΙ μάλλον αχ&όμενον επι τούτφ η τοίς αλλοις απο της νόσου συμβεβηκόσιν. αλλ" ειδως φύσει την ανάγκην της γνώμης διισταμέ­ νην, καΙ την

μεν

τυγχάνουσαν επαίνων

η

μέμψεως, όποτέρως αν σχοίη'

15 τη δ" ανάγκη συγγνώμην αεΙ παρα των εύγνωμόνων ακολου{}Ούσαν, της μεν περΙ τα σα προ&υμίας ημάς

απόδεξαι, το δε γεγονος απαν τη νόσφ

λόγισαι. η γαρ φύσις αρτι παρα την

ωραν ωσπερ οβολοστάτις ημίν επι­

στάσα τον πόδα ενεχυράσατο, και κατασχούσα προς Ο τι η{}ελεν ηγαγε, το-

σούτο μόνον μέχρι τού νύν συγχωρήσασα οσον προκύπτειν Ι τού δωματίου,

20 και μη τοίς ζωσι δοκείν μετα των οιχομένων τετάχ&αι. εί δε δεί τφ Πλά­ τωνι πεί&εσ{}αι και χάριν είκος εχειν αύτη οτι μη κατα το γηρας τού ζην το χρέος ημάς απιlτησεν οτε δη κακίους εσόμε{}α, αλλ" αρτι τούτο επιζητεί

την τού ζην απαλλαγην αγα{}ού τινος μεταβολην ημίν είναι ποιούσα. αλ­ λως δε καΙ τα μέγιστα συνήνεγκεν, αμφοτέροις ημίν δ

25 'Όμηρος

« οιωνοπόλων

οχ" αριστος»

τούτο καΙ

αυτη

Κάλχαντι δίδωσιν προς ημάς

παρα­

σχούσα. συ μεν γαρ οτε μοι ταύτα παρείχες ποιείν, προς τα σαυτού πτερα βλέπων, εμέ τε εις αμέλειαν μετα χάριτος εσκωπτες, μη πρότερον φάσκων απολήψεσ&αι ταύτα το πέρας πρΙν τον ολον χειμωνα εξήκειν' εγώ τε τον τρυγητον' llnώμην, ως

διατριβή τις εσται μοι περΙ βότρυς ασχολουμένφ.

30 ως μεν τότ" ήγορεύομεν' τα δη νύν πάντα τελείται. αλλα τούτο μεν παρ­ εφ&έγχω. προ{}υμίας

συ δε 'ίσ&ι με αμελσύντα

πλέον οσφ καΙ

μικρον της νόσου ραισαντα και της περΙ τα σα

μηδέν,

αλλα

καΙ

ταύτη

προσ{}έντα,

και τοσούτφ

μάλλον εγγυτέρω τού (σκοπού) εγενόμε{}α, ουπερ εξ αρχης

ως αγα{}ού στοχαζόμενοι πάντα επράττομεν. καΙ νυν εΙκος τούτο πλέον πο-

35 {}είν, μόνον ούκ εν χεροίν εχοντας. ατοπος γαρ αν ε'ίην αφειμένος της περΙ αύταπρο{}υμίας, ος γε τού μεν την σην εύμένειαν εφελκύσασ{}αι σχεδΟν αν

14

μεν έ

εφitέγχitω

cod. τυγχάνουσαν: υγχάνουσαν cod. 32 αμελοϋντα: αμελόντα cod.

7-8 Plat., Hom. Β 330.

Αχ.

367 b.

. 20 Plat.,

Αχ.

366 b.

31

παρεψθ-έγχω:

25 Hom.

Α

sic pro

69 .

παρ-

30 cf.

f. 93'

175

Episto1ae

καΙ των αδυνάτων ηψάμην, νυν δε μηδε τα δυνατα προ3υμήσομαι πράτ­ τειν. α δη και ποιω, καΙ τούτοις οίμαι την προς σέ μου γνcομην

επιδεικνύμενος, (τ)ης πο30υμένης εύμενείας γf>νναίε, μη νόμιζε την εκ πληρουν,

-

πάντων

εχοντας

ούχ

άμαρτήσεσ3αι.

μετρίως

ωστε, ω

αδειαν ταυτί σοι ΠΡΟΌρησ3αι 40

τουτο γάρ εστι πολλην αφέλειαν εμου τε καταγινώσκειν, ε'ί γε

πλην των σων ούδέν εατιν οΙ-φ χρήαομαι, καΙ το παρ' ημων σοι γινόμενον

περιττον είναι δοκείν, ούκ εχόντων προς οπερ ην ασχολείσ3αι

-

αλλ' οτι καί

τινων σντων, ου χάριν είπον το σον αν3ειλόμε{}α. καΙ δη καΙ το εκ τούτου προσγινόμενον κέρδος ·ημίν ούκ ελαττον κρίνοντες του παρα των Πλάτωνός 45 τε καΙ Δημοσ{}ένους, αλλ α δη καΙ της ελπίδος πτερούσης ως αρα μετ α μι­ κρον υφ' ημίν τα πρωτότυπα εσται, εμαυτον

νείν, εΙ καΙ πολλην με3' εαυτων

πεί3ω των άλλων καταφρο­

επήγετο την

μέλλε τα 1Jπόλοιπα αποστέλλειν. ταυτα γαρ

3EqiJ

ανάγκην. 3αρρ(ον ουν μη διδόντος τάχιστα απολήΨη,

καΙ σαφως τα πρότερα ε'ίαη ε'ίτ' ανάγκης ην ε'ίτ' αμελείας.

50

6 Patris discipulorum cuiusdam anlico. Constantinopoli, a. 1391-96. f. 94

Τον παρόντα

νέον

επισκεπτόμενος

αυτον προς εαυτον παράβάλλειν

αξίου, λογιζόμενος τίς μέν εστινυν, τίς δ' οτε παρ' ημάς αφίκετο

εΙ δε τουτο ποιων

πρωτον.

ούχ ευρήσεις οπερ εΙκός, ούχ ημίν την μέμψιν τη δε

τούτου φύσει τι3έναι πειρω. η μείς μεν γαρ οπερ εχρην ποιοϋμεν, καΙ ούκ αν άλοίην ψευδόμενος' μάρτυρες γαρ τούτου κα3εστάσι πολλοί. της ημετέρας τούτου

σπουδης

ούκ

αύτος δε 5

αξιον αλλα μικρον απωνάμενος δίκαιός εστι

την αΙτίαν υπέχειν. επεΙ καΙ τους Ιατρούς, αν μη του νοσήματος

περιγένωνται {}εραπείας τφ νοσουντι της προσηκούσης επαγομένης, ανεγκλή­

τους πάς τις αν φαίη

προσηκον

είναι.αλλα δοίη 3εος μήτε τουτον του

προσήκοντος τέλους αποτυχείν, μήτε τινα ζητείν τίνι χρη την αΙτίαν προσ-

άπτειν.

εγω

10

δέ σε μάλιστά γε 3αυμάζων, καΙ δια την σην αρετην συν

επαίνφ πανταχου μεμνημένος των σων, δίκαιος αν ε'ίην προς σου της 'ίσης εύμενείας τυγχάνειν. περΙ μεν ουν των άλλων αύτος αν ειδείης' νυν δ' αν σε βουλοίμην μη τον τούτου πατέρα {}εραπεύειν ε{}έλοντα, βαρείας κα3' ημων εμφέρειν τας ψήφους.

11

αρετην ουκ όλίγοις

15 AJ

1j Manuel Calecas

176

7 Patri unius ex discipuJis.

Constantinopoli, a. 1391-96. Πολλαχό-3εν μοι δοκείς εύδαιμονέστατος είναι. των τε γα.ρ εκτος άπο­

λαύεις συμμέτρως, δ καΙ τα. εκ της πενίας άποφεύγει κακα. καΙ τον ουτως εχοντα του φ-30νείσ-3αι κα-3ίστησιν εξω, των τε σων τα. μεν φαινόμενα τα. δε ~δόμενα πολλην ενείναί σου τη ψυχη μαρτυρεί συμμετρίαν. εμοΙ μεν ουν

5 οϋτε ταυτα μικρά, -

πως γάρ, δ μήτ' άδικείν μήτ' άδικείσ-3αι ποιεί και α.

καλως τα.ς υπερβολα.ς άτιμάσαντα της μεσότητος εχεται;

-

κακίας άπηλλαγ­

μένα τα. σα., οϋτ' εκείνο μικρον εις ευδαιμονίαν, ωστε αν παροψθηναι. άλλά σε καΙ τουτο το μέρος ευδαίμονα κρίνω δικαίως δη γε ού πολύπαιδα μάλ­

λον η φύσις Τι καλλίπαιδα εδειξε. τον μεν γα.ρ πρεσβύτερον λόγων εραστην

10 είναί φασι και κοινωνείν άρετης, καΙ πάντα μεν πράττειν ούκ ανευ νου, μηδενος

δε των καλλίστων

άπείρατον είναι ε1'tέλειν, άλλα πόνοις πόνους

προστι-3έντα τα. μεν κτήσασ-3αι τα. δε επιχειρείν. δ δε παρ' ημάς επ' άκρο­ άσει λόγων ερχόμενος της τε συνέσεως 1'tαυμα παρέχει καΙ του τοίς λεγο­

μένοις ευ-3υς επιβάλλειν, τά

τε

άκουσ-3έντα

παρακατέχειν τη μνήμη και

15 περι των οϋπω 1'tαυμαστη κεχρησ-3αι τη σπουδη. ούδε γα.ρ δπως αύτφ τρυφη γένοιτ' αν η τφ ηδίστφ

1'tηρεύει

καΙ

εξαπατQ: την ανοιαν τούτφ σκοπός,

άλλ' η γε νουν εχειν ποιεί και τη ψυχη τα. βέλτιστα συμβουλεύουσα προς

αύτα. παραπέμπει. καί μοι δοκείν ει καΙ Πλάτων τουτον εώρα την μά1'tησιν άνάμνησιν εδογμάησε, καΙ πι-3ανώτερος 'ίσως εδοξεν αν. και μην το μεν τους

20 άγα-30υς τό'>ν άνδρcον λέγειν καλως προvυμείσ1'tαι, οίς δε Ι πονηρόν τι σύνοιδε f. 94 τούτους δε παριέναι, καν τις κακως αύτους λέγη τουτονΙ μη προσέχειν τον νουν

άλλα. τιμάν

την

σιγήν, ως καλον καΙ της

καλλίστη ς γνώμης. άλλα.

συ μεν τφ -3εφ χάριτας υπερτούτων οφείλεις δσον γέ με εΙδέναι. ούδΕ γαρ το δλον τη φύσει λογιούμει'tα δήπου. τουτον δε ουτως εχοντα μη πολλου

25 τινος ο'ίου του χρόνου δεήσεσ-3αι προς λόγων κτησιν. ταυτά τε γαρ ούτος εχει οίς επιστημαι καΙ τέχναι τοίς άν-3ρώποις εγγίνονται

με1't' δσου κρά­

τους, εγώεε εκείνων ειμΙ των ηδέως αν καΙ εαυτων προεμένων ην τι των

βελτίστων γίγνεσ-3αι μέλλη. καΙ ξυν -3εφ φάναι δσον ούκ ηδη τον ποιητην παρελ-3ων δια. των ρητόρων

άφίξεται, καΙ μικρφ τφ χρόνφ προς εκείνα

30 άναδραμείται εις α γε ούδ' εν πολλφ ταττόμενος υπ' αλλφ των διδασκόν­

των αν εδυνή&η. εσται δε τουτο αν μή πού τι ρευμα ξυμπεσον ημάς επίσχη

21

κακως κακως ΑΙ

5 Ocod.: leg.

ίλ

23

μεν ύπερ ΑΙ

18 Plat., Men, 81 c-d.

27

fωlτιίΊν

cod.: leg.

Fιnιτοι,;

177

Epistolae

βί~ της Ορμης. οίίτε γαρ μάταιόν τι πράττειν πΡoιlρημαι πώποτε, και νυν οίι βούλομαι πλάνους δή τιναςταίς όδοίς ύπομένειν και οίον Πηνελ,όπης ίστον ύφαίνειν, είτα παίδων ερημίαν εχειν τοσαύτην ως εξείναί μοι βουλο­ μένφ ηδεσι'tαι τοίς του ζεφύρου λεπτοίς απηχήμασιν. αλλ' εΙ μεν ~σόμενόν 35 τι σκοπήσω συμφέρον εξ ων ορώ, μενώ πάντως εν οίς δοκω τισι ,\,υν δια­

τρίβειν. εΙ δ' ουν, αλλ' εμέ 'γε

ουδεν

αρα

κωλύσει τοίς παρουσι χαίρειν

εΙπόντα προς τα πρότερα επανήξειν. ίν' ουν μη τουτο γένηται και σε δείν

οίμαι φροντίζειν. εγω

δέ, εΙ

καΙ

ι'tρασύτερoν

εν

οίς είπον ειρηκέναι τι

δόξω, αλλ' οίμαι δεινον ουδεν ύπερ αληι'tείας ι'tρασύνεσι'tαι.

40

8 Iίtteras

Amico qui

ab eo petierat. Constantinopo1i. a. 1391-96.

Καλώς εποίησας τφ λέγοντι αύτου

φίλον

αδικεί

τις

σταν

περΙ

εν

τών φίλων πεισι'tεΙς ως αρα τον

τοίς

αδυνάτοις

τούτου

πείραν

ει'tέλη

πoιείσι'tαι. συ γαρ τα δυνατα παρ' Ύιμίν απαιτών δικαιοσύνης δόξαν εικό­

τως απέχεις, εγω δε ει

μεν σσην εις τό σοι χαρίζεσι'tαι κέκτημαι πρoι'tυ­

μίαν τοσαύτην εν τοίς πράγμασι και δύναμιν είχον, πολλας αν παρ' εμου

τας χάριτας εκομίζου, της προς εμέ σου φιλίάς ενεκα ταύτας αποδιδόντος. 5 επεΙ

δε

κατ α

Πλάτωνα

τοιαυτ' εστι τα ήμέτερα, ούχ

οία

βούλεταί τις

αλλ' οία δύναται, περΙ της του φίλτρου παντος οφειλομένης σοι παρ' 1Οιμών αμοιβης, μεμνησι'tαί σου καΙ φιλείν αδόλως εγνώκαμεν καΙ αύτοί, εύξόμει'tα

δε τφ ι'tεφ και δύναμιν

ήμίν

δουναι

συμφωνουσαν

δ' ούχ στι τιης αξίας ελλείπομεν χάριτος, ηδη

νεσι'tαι δίκαιον είναί της δυνάμεως

οίίσης

τη

προαιρέσει. νυν

καΙ της δυνατης απολιμπά- 10

μοι δοκώ. αλλ' ωσπερ αφιλον εί πολλης παρ' εμοί. ελάττω

ταύτης

εχαριζόμην, οϋτως αγνωμον κομιδη

ταύτης απούσης μηδε τα δυνατα πρoι'tυμείσι'tαι, αλλως τε καΙ απερ ητησας

κατα δύνιtμιν σντων. αλλ' σταν τι δυνατον ον παρέχεσι'tαι τουτο καΙ παρ α τών φίλων αιτηται πας τις ελοιτ' αν και διδόναι καΙ τουτ' αύτο πολλαπλα-

15

σιάζειν ε'ίπερ οίόν τε, ίν' επειδήπερ απολείπεται τών μειζόνων, απο γοίίν

f. 95 τών μετρίων Ι καΙ ων οί φίλοι δεδέηνται, τούτοις χρήσιμος φαίνοιτο. Ο δη καΙ αύτος ενταυt'tα πεποίηκα, τών μεν δικαίως αν σοι δεδομένων ούκ ευπο­ ρών, τών δ' επιστολών

τών

καΙ αλλ ας τρείς αποστείλας.

εμαυτου

δυοίν

μίαν

μεν αΙτηι'tείς, είτα συν ταύτη

τοίνυν συμβήσεται

ι'tατερoν' η τινος 20

αγαι'toυ τοίς ήμετέροις ενόντος τούτου καί αύτος κοινωνήσεις, (ο τών φίλων

35 ss. cf. 1,51 ss. 1 τφ λέγοντι: Quis?

7 Plat.,

Ηίρρ.

maj. 301 c. 12

Manuel Calecas

178

εστι, κοινα τα παρ' έαυτοίς αγα-&α προτι-&έναι τοίς ερωμένοις), η περι τών εμών λόγων

ως

καλών απατώμενος την

φύσιν

δπερ είεν

εξελεγχ3έντων,

25 σαυτον απαλλάξεις απάτης αισχίστου πά-&ους, ακριβέστερον τούτοις επιβα­ λών. Ο τη μεν φαυλότητι

τούτων

πείσεσ-&αί σε νομίζω, τη δ' ευνOίι;t τη

προς ημάς κωλυ3ήσεσ-&αι. τα γαρ τών

φιλουμένων, καν &σι φαυλα, τοις

φιλουσι λαμπρα νομίζεται. δέδοικα δε δμως μη κα-&' ημέραν ως μάλιστα

συγγινόμενος οΤς ουκ οίδ' δ-&εν εν ηδονης μέρει το κακώς ημάς λέγειν ήδι-

30 κηκότας ουδέν, λά3ης την γνώμην αμείψας, και ον πρότερον εφίλεις τουτον εν τοίς φαυλοτάτοις λογίση. εκείνοις μεν ουν εγω τοσουτον δια ταυτα μsμ­ φεσ-&αι δέω, ωστε και χάριν αυτοίς αν ειδείην προστι3είσι και πλείω. ει

δέ τι και λύπης εστιν εν τοίς υπ' αυτών λεγομένοις, υπερ αυτών φαίην αν αχ-θεσ3αι, δτι λόγων αντιποιείσ&αι δοκουντες, καΙ δέον προς αρετην εντι::υ-

35 -&εν τυπουσ3αι, οι δ' εξ ων και ποιουσι και λέγουσι πολυ το της κακίας αίσχος εχοντες δείκνυνται. αλλ' ως εοικε κα-&' ηδονην ζώντες πάνυ ρι;tδίαν, κατέχειν αυτους ου δύνανται, και ψόφος

αυτοίς

αλλως απασα taJV λόγων

ΊΊχ(ι'J. δια τουτο και αυτος την απο του κακώς λέγειν ηδονην σπουδαζομέ­

νην

αυτοίς

α1Jξειν

ε3έλων, βουλοίμην

αν χρήσιμα προς αλλ ο μεν ουδεν

40 αυτοίς γίνεσ-θ'αι την διάνοιαν καΙ την γλώτταν, σπως δε τον δείνα καΚ(lJς ερουσι και τών αγαν σεμνών κα-θάψονται, τούτου δε πολλην αυτους

τί.-θε­

σ3αι την φροντίδα. οϋτω γαρ ου-&' ημείς μνησικακειν δόξομεν ψυχης απαι­

δεύτου πάσχοντες πά{}ος, και αυτοι μάλλον ησ3ήσονται καλά

γε

τών πε­

πραγμένων απέχοντες ά-&λα. ει δέ τις και δίκην παρ' αυτών ε-θέλει λαμβάνειν,

45 μείζω ταύτης πάντως ουκ αν ζητήσαι. σε δε ουδεπώποτε τοσουτον αβέλτε­ ρον ηγησάμην ωστ' επι ταυτα τοίς τοιούτοις ακολου-&ησαι, καίτοι τουναντίον τινες Ισχυρίσαντο. αλλ' εγωγε το προς εμέ σου φίλτρον ακριβώς επισΤCίμε­ νος, τούτους ατε μη καλώς την σην φύσιν ειδι)τας απεπεμψάμην. και νυν

οϋτω προς σε γνώμης εχω, ώς ουδ' αν με χρησμοί τινες πείσωσιν στι καΙ

50

αυτος τών τοξευόντων εγένου.

9 (τφ

Μελιδόνη)

Melidonae, Constantinopolim. Constantinopoli, a. 1391-96. Άλλ' εμοl μεν ουδε τοσουτον δίδοται νυν οπόσον Άλεξάνδρφ λόγος αίρει. τον μεν γαρ απολαβείν το της <Ελένης ε'ίδωλον λέγεται, μετα χρόνον

σσον και αμύ-&ητον πόνον. εμε δε ουδε τουτο γουν εστιν εχειν σέ γε επιΕρ.

9, tit.: Υ. lin. 34. 1 Eurip., Hel. 31-35; cf. Plat., Rsp. 586 c.

179

Epistolae·

ζητοϋντα' οϋτω τα καθ-' ημάς και σκιάς ευρισκεται χείρω. σκόπησον ουν, ώ

f. 95"

γενναίε, τί ποτ' αν ε'ίη το τραϋμα φίλφ φίλον άράν Ι ούκ εχοντι, Φ γε ούκ

5

ενι ψεύδεσ{tαι το της φιλίας Ονομα. ει γαρ ως ά πο{tων εν ημέρι;χ γηράσκει ποιητοϋ

τινος

εστιν ακούειν, η πού γε μετα των τε{tνηκότων τετάξομαι,

εμοιγε του γήρως .εν εκάσΤl1 προσγινομένου. αλλ' δμως την εκ του μη δύ­ νασ{tαί σε βλέπειν &{tυμίαΨ11 του περι άου τι λέγειν καΙ ακούειν αφαιρείται παραμυ{tία. το γαρ δη πολλους άράν εν πανηγύρεως μοίρι;χ nl}εμένους τα 10 σά, και των μεν περΙ σου διηγουμένων ακούειν άπόσα τις ευξαιτ' αν εαυτφ, τους δε μήτε

αντιλέγοντας

φαίνεσ-&αι

καΙ

πρός γε ετι προστι-&έναι τοίς

εγκωμίοις, μηδένα δε είναι των πάντων δς γέ σοι καταστας εις λόγους ού

μετα {tαύματος απηλλάγη, ταυτα

Ιjμάς ανακτάται του γήρως, και μικρον

μεν αφίστασ{tαι πεί{}ει του σε κω'}' 11μέραν εχειν, μικρον δε εκείνο κέρδος 15 ηγείσ-&αι ε'ί τις πολλα πλέ{tρα γης εξαργυρίσας εδεδώκει. εγω γαρ δτι μεν των καλων ουκ ε'ίμι πάλαι τε άμολογω, και αύτό φασι δείξει. τοίς δε των αλλων

άγα{tοίς

μάλιστά

γε

φιλοτιμουμαι, κάκείνων επαινουμένων χαίρω

καΙ μείζον φρονω, Κd{tr.ίπερ αύτος αjν ά πράττων τι! τους επαί'\'ους δεχό­ μενα. δηλον γαρ ως επειδάν τις

Yi

των εύδοκιμούντων πολλους εαυτον τους 20

εραστας επισπάται, πλη\· ε'ί τις βάσκανον οφ{tαλμον τοίς καλοίς επιβάλλει.

συ δε πολλους μεν προς σεαυτσν επιστρέφεις, πολυ δε τοίς άρωσιν εις σε το φίλτρον εντί{tης. εμου δε καΙ μάλλον των αλλων κεκράτηκας, καΙ δήτα συλλαβων ενεχειρώσω. επει καΙ παρ α σου προς ημάς εστιν εργα φιλίας, καί σε το φιλείν και {tαυμάζειν υπερβαίνω τους ιΗλους. άλλ' ε'ίης ερχόμενος προς 25

μείζον του σΧ11ματος εν Φ νυν σαυτον κοσμείς, πάντων μεν εχόμενος δσων καλων, πάντων

δε

μουντι.

δέ σε

ελπίζω

άφιστάμενος δσων προσηκον

άνδρι τφ ευ ζην επι{tυ·

δια ταυτα καΙ μεγάλων τεύξεσ{tαι, ε'ί γε μη τέλεον

άφ' ημων ά της άρετης αποδρας οιχήσεται λόγος. τοιγαρουν και επυ{tόμην ως νυν μεν εντυγχάνοις

τφ

βασιλεί καΙ των

αύτου

προσταγμάτων αξιος 30

φαί ν!], νυν δε γενναίως δίδως τας αποκρίσεις ερωτωντος εκείνου, καΙ σι παρεστηκότες {tαυμάζουσι, καΙ το σιτηρέσιον ηυξηται. α γε, νη τον Φίλιον, τοσουτον άπείχον του μείζω

της

σης νομίζειν

αξίας ωστε και προς τους

λέγοντας διεξήειν ως, ει καΙ πλείω λήψεται τούτων ά καλος Μελιδόνης, ού χάριτας δήπου, της δε αρετης a{tλα ταί,τ' ελεγον' καΙ πάντας είχον συμφ{tεγ- 35 γομένους. οϋτω σου καΙ απόντος ως παρόντος απολαύειν εχομεν. εγω δέ σε ει καΙ βραδύτερον και τότε καΙ νυν άράν εξω των πραγμάτων σε με{tιστών­ των έτέρωσε, άλλα πο{tεινότερον πάντως,

ύπο της μακράς απουσίας προς

μείζον άναπτόμενος φίλτρον.

τον

7 Theocr. ΧΙΙ 2. cod.: leg. έαυτφ vel

17

αυτο ... δείξει:

έαυτου.

cf. Plat.,

Ηίρρ.

maj. 288 b

20

έαυ-

Manuel Calecas

1'80

10 Amico proceri, qui ei librum miserat. Constantinopolί,

a. 1391-96.

ουχ στι με της πλάνης απήλλαξας ακούση παρ' εμου, αλλ' στι με βε­

βαιότερον προς την αλή1'tειαν παρεσκεύασας. ουτε γαρ περι

1'tEou

ταλη{Jες

ουκ εφρόνουν, ινα το πρωτον ε'ίπω, και το δεύτερον επειδήπερ εσχον ουκ

αν αρνη1'tείην. πέπεισμαι τοίνυν Ι τΊ1ν ασφαλεστάτην όδεύειν, δόγμασιν εν- f. 96

5 τυχων πολυ μετ α της

άλη1'tείας

το

πι1'tανον εκ τε των λόγων εκ τε του

πράγματος εχουσι. καί σοι πολλας οφείλω τας χάριτας, ου μόνον στι μοι τοιαυτα προυξένησας, αλλ' στι καΙ το

τάχος

συνηψας τη χάριτι, και προς

αυτην ουχι παρ' ημων εκινή{Jης. ταυτα δε ως ουκ ανευ πολλης προς ημάς ευμενείας, ου πολλων δείται λόγων. αλλ' εμοι μεν επεισι ταυτα 1'tαυμάζειν

10 προς εμαυτον αφορωντι' σοι δε πρέποντ' αν ε'ίη, και τούτων πολλφ μακρο­ τέραν την της σοφίας δόξαν, ου μάλλον απο των λόγων η των εργων, απέ­

χοντι. εγω δε και περι των μελλόντων απο των ηδη γεγενημένων εμαυτΟ·γ ευφραίνω, και ου ψεύσομαί

γε της ελπίδος. εν1'tυμουμαι γαρ τίς αν ε'ίης

αιτούμενος, σς γε κινούμενος ο'ίκο{}εν δεδωκως τυγχάνεις τοιαυτα. ε'ίτε γαρ

15 αγα1'tην γνώμην κεκτησ1'tαι δεί τον ευ ποιείν μέλλοντα και προς την χάριν ετοιμον είναι και νικάν ευπορίςι τους αλλους, λαμπρον εν τούτοις το τρό­

παιον εστησας, και κρατείς ου των ζώντων μόνον, &λλα και ων ό χρόνος την μν11μην ανελείν ουκ 'ίσχυσεν' ε'ίτε τον ευ πεισόμενον ευνουν είναι χρη τφ παρέξoνtι τήν τε χάριν

όμολογείν και προς επαίνων ύπερβολας εκφέ-

20 ρεσ1'tαι, τοιουτος εγω περι σέ. λέγω δε ταυτα ου προς χρήματα αποβλέπων

(ουτε γαρ αυτος τη τούτων ευπορίςι νικα~ ε1'tέλεις, εμοί τε τούτων ου πολύς εστιν ερως) αλλ' εν οίς και πάντας ηττάσ1'tαι συμβαίνει καν πάνυ των ευπό­ ρων τύχωσιν όντες' ων ό μεν ΧΡήζων ευδαίμων ό δε παρέχων ευδαιμονέσ­

τερος. μη τοίνυν ευ

ποιείν ημάς

αποκνήσης. ουδε γαρ μόνον σοι το της

25 ψυχης ευγενες προς τουτο προτρέπον εχεις, αλλα και τον μη δείν παροράν αξιουντα νόμον τους δεομένους' προσ{)ήσω δε και το μηδεμίαν εκ γε του

παρέχειν τφ διδόνtι ζημίαν, τφ δε λαμβάνοντι πολυ το κέρδος

προσγίνε­

σ1'tdι. και μην ει τις προς τους μέλλοντας μισ1'tους κα1'tαρως αποβλέψει και εαυτον

αν ελοιτο

διδόναι

τοίς

ΧΡήζουσι\'.

ιXv1't' ων ημάς ευεργέτου σου

30 τυγχάνειν εικός, και τφ σφ πλoύτCΡ την ημων πενίαν παραμυ1'tείσ1'tαι. πάν­ τως δε ουδέν τι των σων μικρόν, καν ελάχιστον λόγος εκείνος, το σαφες εν οίς γράφω

τιμάν

ti·

επεΙ και ό μικρός σοι

παραγγείλας, ως όρQ:ς ωφέ­

λησΒ μέγιστα, και δια σε νυν 'ίσως ημάς επαινέσεται εφ' οίς αν τις ΊΊτιά-

26 Matth.

ν

42; Lnc.

νι

30.

181

Epistolae

σατο πρότερον. των γουν σων εν τοίς προλαβουσι δεξάμενος την άπόλαυσιν

εν τοίς ομοίοις επιζητιΟ. και μή με το παρα σε μ1Ί φοιταν των άλλοτρίων 35 ενα παρασκευάση

νομίζεσ{tαι. χωρΙς γαρ

των

άλλων, το πάντα μεν άπο­

{tέσ(}άL φόβον προς δε τοσουτον μέγε1'tος άνδρος επιστέλλειν τολμαν, τίνα ευνοίας ύπερβολην καταλείπει;

11 Constantino Asanae (?),

Constantinopolίnl. Constantinopolί,

a. 1391-96.

Συ τά τε άλλα {tαυμάσιος και δη και δεομένοις οίς εχεις ετοιμος βοη-

f. 96" {tείν. ΟΙ μεν ουν άλλοι Ι των σων πεπείρανται τρόπων, οΤς τα μεν εχαρίσω, τοίς δε μόνον χρήσασ1'tαι δέδωκας'

επ' εμου δε τούτων ουδέτερον γέγονε,

και κά{tημαι δη μόνος Άργείων άγέραστος, εν λόγοις νομίζων συνίστασ{tαι την προς εμέ σου γνώμην. εγωγε,

των

άλλων

επιδεικνυμένων τε και λε- 5

γόντων οπόσα σχοίεν προς σου αισχύνομαι, φιλείν μεν λέγων και φιλείσ{tαι προση{tείς, ζητών δε εν εμοΙ των

σων

τί δεικνύναι, ευρείν δε ουκ εχων.

εχρην δε και ημάς τοίς 'ίσοις εχειν προς εκείνους ενδείκνυσ{tαι, και μη το­ σουτον αυτων ηττωμένους ορασ{tαι. στι μεν γαρ ηγουμένης ευνοίας, λέγω

δε της των άλλων προς σέ, τούτοις παρα σου το φιλείσ{tαι προσγίνεται, 10 και με{t' υπερβαλλούσης προσ{tήκης, ουδεις άντερεί. άλλ' ου τε εχείνων τφ

τα βέλτιστα

φιλείν

Ελάττων ειμί,

τη

τε

προς σέ μου γνώμη πολλφ τφ

μέτρφ τούτους παρέρχομαι. χαίρω τε γαρ οπότε άκούοιμί τι περι σου καλα δε πάντα

-

-

και το τοίς κατα σου γινομένοις προσέχειν επαίνοις του

γε ημας επαινείσ1'tαι παρ' ημίν

α1ρετώτερον, και

μαρτυρεί μοι τα γράμ- 15

ματα με{t' σσης ευνοίας πεμπόμενα πρότερον, οί τέ μοι και μικρον συγγε­ νόμενοι χρόνον. εμοι δε και τα μεν προς άλλους ηδονην εντί{tησι {tαυμασ­

τήν, το δε μαλλον εχον ευφραίνειν ουκουν υπήρξε. γίγνοιτο δ' αν κάκείνο, ην αυτος προς ημας ευμενως επιβλέψας των 'ίσων εκείνοις τυχείν ε{tελήσης. καί σε προς τουτο τοσουτον ετοιμον εξειν ελπίζω, ωστε με και αιηάση μη καΙ 20 πρότερον αιτήσαντα. ου τοίνυν ση σε τοίς άλλοις φιλουντες εξ 'ίσης, προσ­ ήκόν σοι και ημας τοίς 'ίσοις άμεί[3εσ{tαι, άλλ' ση καΙ δι' επιστολής αιτουν-

τες τυχείν των αιτουμένων εσμεν δικαιότερoι.~ πλην ει μη τουτο ε'ίποις, ως άρα τοίς μη συν ωρq. επιστέλλουσιν ου δεί παρέχειν, καν πολλάκις γράφω­ σιν. εση δέ τι καΙ τρίτον, σπερ

εγω μεν

ουκ ερω' συ δε δεινος εκείνό 25

γ' εξευρείν, παλαιας χάριτος μνησ{tείς, η τον δόντα μεν ευφρανε, τον εχοντα

4 cf. Hom.

Α

119.

Manuel Calecas

182

δε ηδίκησε. με-&' ην εκείνα προσετί-&ετο, ων ως μεν ου μέμνημαι ουκ αν εtποιμι, λέγειν δε ου πάνυ τοι (>1διον, καν αυτος άναγκάζης. δας δη καΙ ήμίν τοίς Άριστοτέλους λογικοίς ενευφραίνεσ-&αι, και ποίησον ως πορρω-

30 τάτω της τούτων άγνοίας εστάναι. επειδαν γαρ τοίς εκείνου παρακύψαι -&1'λήσω ή δεινότης τάνδρος επικα-&ημένη προχωρείν ου δίδωσιν, άλλα μιμεί­ σ-&αι βιάζεται τον παρ' Αισώπφ καρκίνον. o1'Jδε γάρ, ως ηνες, λόγους μόνους επιέναι ε&έλομεν, άλλα του ξυνιέναι χω ρΙς άνόνητον το των λόγων ήγού­ με-&α. ταύτης δη

της

άγνοίας

35 την πάσαν δε 01'Jδ"ίς. εκείνου παρασχόμενος

συ

μικρον άφείλέ τις, καΙ μετ' εκείνον ετερος,

δ' αν επι-&είης

τον

κολοφωνα, ξύμπασαν

την

βίβλον, η τοίς ουκ εχουσι το ενδέον άναπληροϋσα

εξω σε φ-&όνου δείκνυσιν ϊστασ-&uι. η καΙ ήμίν άρκέσει διαλυσαι τας άπορίας, και πολλην προσλαβείν εντευ-&εν την ευπορίαν. ετι γαρ άκριβέστερον εισελ-&είν

εν

εκείνφ

τφ

μέρει

βούλομαι Ι εν

Φ γενόμενος Ο φιλόσοφος

40 ελέγχει Τσ'υς τας σοφιστικάς, ως αυτός φησιν, ενοχλήσεις τοίς άποδεικνυσιν επάγοντας. βουλοίμην δ' αν σε τοίς τοιούτοις ευ ποιείν δύ"ασ-&αι μάλλον η χρήμασιν, επεΙ τοσούτο διοίσεις των εκείνα παρεχομένων οπόσον το ψυ­ χην άγνοίας άπαλλάττειν του τ<ρ σώματι χαρίζεσ-&αι μή μοι τα καΙ τα λέγε, μηδε ως ο

45 των σων και των

δικαίων

σοι

άπαιτήσας εχει. εξεση γάρ σοι

προ'ίσταμένφ μη τοίς μεν 01'Jδ' οπωσουν, τοίς

δ' εσαεΙ κεχρησ-&αι συγχωρείν. δάξεις ειδέναι

τυχων

πέφυκε κρείττον. καΙ

αν τουτο, ω αριστε, γένηται, τους μεν δι­

χάριν εφ' οίς πρότερον 'ίσως ουκ ΤΙσ-&άνοντο, ήμάς δε

ποιήσεις βελτίους τφ προς γνωσιν ελ{}είν, ων γΙ' νυν εσμεν ουπω. τούτου

δε τελεσ&έντος

επάνεισι

μεν

το

50 επαίνων, δόξω δε εγω μεν μη

βιβλίον, επάνεισι δε

μετα πολλων των

μάτην φιλείν, συ δε καΙ τοίς μικροτέροις

των φιλούντων ειδέναι χαρίζεσ-&αι.

12 Proceri, qui

filίum il1stίtuelldum

missuruln se fore promiserat. Constantillopolί,

a. 1391-96.

ουκ οίδα τίνος επιτε-&έντος ουκ εξεγένετό σοι τοίς προς εμέ σου λό­ γοις επι-&είναι το πέρας. άεΙ μεν γαρ εγωγε τους συν λόγφ πάντα ποιουν­ τας ορω η περΙ εκείνων οσα μη βούλονται λέγοντας o1'Jδέν, η καΙ το τέλος

συνάπτοντας τοίς περΙ ων εγνωσαν λέγειν. σε δε τα εργα των λόγων πολυ

5 διαστήσαντα, καΙ ταυτα λόγου μετέχοντα πλείστον, ηναγκάσ{}αι φημί, καΙ είναι το πείσαν ετερα γενέσ&αι τα εΙρημένα. καΙ -&αυμαστον

o1'Jδεν

είξαι

άνάγκη ης καΙ -&εους λόγος ήττάσ-&αι. χωρΙς γαρ ταύτης ου πάντη το κα{}' .ημάς

32 Aesop. 151.

6-7 Plat., Leg. 741 a; 813 b-e.

f. 97

183

Epistolae

αμεμπτον εσται. εγω μεν γάρ, ωσπερ αγεννες ήγουμαι το τους υπισχνου­ μένους μη τα; υποσχέσεις τελείν, ούτω περιττον κρίνω

το

τους

αιτουντας

μη προσιέναι τοίς παρ' ων ενόμισαν ευρήσειντα ελπισ&έντα. αλλος

είπεν η σε προς ήμάς αφικέσ8αι μη

τον

λογισμον

δ' αν 10

σύμβουλον εν

τούτφ

παραλαβόντα και περΙ των μηδ' δλω; αν γενομένων προς εμε μάτην

λεχ{}fίναι, η δόξα ι μ1Ί δυνησεσ&αί με παρακολου&ησαι τοίς ύπο μένοις. τούτοιν δε το μεν

σον

α

σοι

λέγοντι

καΙ

δια­

σου λεγο­

ποιουντι κα&' ήμέραν

συνίσασι πάντες, καΙ το συγκεχωρηκος παρ α τούτων ως ουκ εσ&' οπως ου 15 συ καΙ τα σμικρότατα συν λόγφ ποιείς, της μέμψεως απαλλάττει. αλλ' οτάν αυτος ούτως εχης

καΙ ως έτέρως ουδ' αν οι φ&ονουντές σοι φαίεν

-

ου πάσα προς εμε μόνον αλλ α καΙ μείζων

με&ίστασ&αι

δυνεύω φαυλος δοκείν ει τοιουτος εγω παρα σοί;

μέμψις,

-

καΙ κιν­

ως γαρ αν οι δοκουντες

περί του ψηφίσωνται, ούτως εδοξεν δ τας ψήφους δεξάμενος εχειν. ουκουν 20 ανιάσομαι της των πολλων αποστερούμενος δόξης'

ουδε

γαρ ε'ί τις

απο­

τυγχάνων ων ουκ ερq. ζημιουσ&αι νομίσει' αλλ' αρκουν εμαυτφ λογίσομαι ε'ί μοι γένοιτο τοίς

ολίγοις καΙ νουν εχουσιν επαινείσ&αι,

τουτο παντος

αμεινον κρίνων η Τ1Ίν των πολλων επισύρεσ&αι δόξαν, ωσπερ, οίμαι, βέλ-

f. 97 v τιον καΙ τοίς αγωνιζομένοις Ι ου τοίς &εαταίς αλλα τοίς αγωνο&έταις 25 αρέσκειν. αλλα μην ει καΙ

περιβλέπεσ&αι τοίς πcλλοίς, επε-&ύμουν, ουδεν

αν ην μοι του βούλεσ-&αι πλέον.

ουτε γαρ νυν ουκ εστιν ουδεlς

δ περΙ

του τίς αν ε'ίη λόγους ειδως εξετάζων καΙ των περΙ τούτους αγώνων &-&λα προτείνων, αλλ α σύλλογος απας δύο ταυτί περιέχει, την των ασεβων ευτυ­ χίαν καΙ την εν τοίς κοινοίς καΙ τοίς ιδίοις ήμων δυστυχίαν.

λην απο τούτων ηγον,

καΙ ει

σχο- 30

αναιδείας καΙ ψεύδους καΙ πάσης κακίας, αλλ' ου

λόγων και αρετης επαινοι πάντως αν ήσαν, ωστε κtιι ε'ί τις των εγγιζόν­ των &εφ, καΙ Πλάτων και Δημοσ-&ένης αναβιουντες παρ' ήμίν εϊλοντο ζην, καν οίμαι τούτους των χυτρέων καΙ σκαπα,·έων μηδΕν αποφέρεσ&αι πλέον. οϋτως ήμίν πάντα επέλιπε καΙ ουκ εστιν oVΔεν αφ' ων βίος αν

ευδαίμων 35

συσταίη. αλλ' αγε δή, φράσον τίνων αδικημάτων τοσαύτης παρ' ήμων ελα-

βες δίκην ος γε και

παρ α των

αμαρτανόντων το

φιλάν&ρωπον

απαιτη;

εγω γαρ ζητων ουχ δρω την αΙτίαν. ταύτη τοι καί την ανάγκην Ώτιασά­ μην, πλην ει μη λέγει τις εξείναι

τοίς αρχουσιν ωσπερ

φέρειν, ούτω καΙ των αρχομένων οίς

αν

βούλοιντο

πάντα

μέμψεις

αγειν

και

προσάπτειν. 40

ουδε γαρ εκείνό γ' αν ε'ίποις ως αυτος μεν ενέλιπες των ειρημένων ουδέν,

ες την υστεραίαν αποστείλας

10

μη

ενόμισαν τις ... νομίσειε

προσιέναι:

18

τον

νέον,

εγω

δε

πάντα

αν έτρεψα

τουτον

vertendum quasi scripserit προσιέναι τοίς παρ' ων leg. μείΗσταται 21 s. leg. ει τις αποτυγχάνσι vel 27 ουδεις: fortasse potius ουδ' είς

μετ)ίστασ{}αι:

μη

αν

Manue1 Calecas

184

παρ' ήμάς ίέναι μετ α μικρον συγχωρήσας. η

εν τοίς πράγμασιν αρχας

τότε πεισ{}ήσομαι

δταν

τας

(... ) καΙ το μέρος τφ ολφ το ίσον δύνασ{tαι παρα-

45 στήσης. εμε δε ε'ί τις αίτιφτο προς ταϋτα, τοϋτον καΙ περΙ των ουκ εφ'ήμίν ποτε δικάσειν δοκω, ών oUΔ' Ο

ευ1'tύνας παρ' ήμων

{tEo;

απαιτήσει.

εγω

γαρ τηνικαϋτα τοσαύτη κατεχόμην ανάγκη ωστε καΙ της προς εμέ σου γε­ νομένης επιδημίας τφ {tεφ χάριν ομολογήσας, ηχ{tόμην στι μη οΙός τ' ε'ίην κατα γνώμην σοι συγγενέσ{tαι' οϋτω κακως είχον. τη δ' επιούση καΙ χείρον

50 εσχον, οτε δη πρωτον ίδων καΙ τον νέον απεπεμψάμην, ως ουκ ενον oUΔε πάνυ μοι βουλη{}έντι καλως

τοίς παροϋσι διαλεχ&ηναι.

καΙ

ήμερων

δή

τινα αρι{tμον προσετί{tουν εν αΙς αυτον ηξίουν μη δι' οχλου μοι γίνεσ{tαι, οίόμενος μετ' εκείνας εσεσ{tαι ρq.ων. Ο δε ετι μέλλει. {tαυμάζω δε εί το σ­ αύτην

αίτούμενος χάριν

-

χάριν γαρ εγωγε καλω την

55 ετερον δόσιν, καν πολλά τις υπερ αυτης αποδοίη εν χρόνφ πολλφ γενομένην καΙ πόνφ,

επειτα

μη

τοϋ

λόγου

προς

και ταϋτα μόλις αν φαινοίμην

προ ταύτης

αξιος αντ' αλλης τινος χάριτος προς ολίγον απολαϋσαι τού ζητουμένου. ετι δέ, εί μεν ο παρ' ον εφοίτα το πρότερον

ου

τεχνικος

εν

ταύτη

κείσ{}αι

εδόκει, ου δήπου σοφος εξαίφνης κατα τους γίγαντας εγεγόνει. εί δ' απει-

60 ρήκεις προς το της οδού μηκος, αυτη εαυτη καΙ νϋν δια πάντων ....

13 Maximo Chrysobergae,

ίη·

ItaliaU1.

Perae vel Constantinopoli, a. 1396, sept.-oct. α'

Και πρίν σου τοίς γράμμασιν εντυχείν Γοϋτω διακείσ{tαί σε περΙ ήμωνΊ f. 1 επεπείσμην, τέμνεσ{tαι μεν την ψυχΊιν τφ μεγέ{tει

των

περισχόντων ήμάς

ΓδεινωνΊ, λύσιν δε ευχεσ{tαι τούτων, καΙ μήτε λόγων μήτ' εργων μή{t' δλως των δυνατων αποσχέσ{tαι. τίνα γαρ

τα κα{t' ημάς,

παρόντα

μεν

ουκ αν

5 προς {tρηνον εκίνησεν, απόντα δε προς οίκτον εκάλεσε, την ουσαν καΙ εσο­ μένην λογιζόμενον των πραγμάτων κατάστασιν, αν μη {tεοςχείρα υπέρσχη; σε δ' επι ταϋτα και μάλλον είκος κεκινησ{tαι, τούτο μεν τφ της πατρίδος χρέει καΙ τφ φίλτρφ των φίλων και συγγενων προελκόμενον, τούτο δε τφ της ψυχης η{tει καΙ~ τφ της αρετης βίφ καΙ λόγφ μάλλον αχ{tόμενον, προς

10 την μέλλουσαν των ενοικούντων αφορωντα ζημίαν, τοίς ύπο των κα{tαρ1 5

οϋτω ... ημών: αυτά σε ταύτα πάσχειν και

εκίνησεν: εκάλεσεν

ποιείν

Ai

3

δεινών: κακών

Ai

Ai

43 ήμας cod: 1eg. ύμας η: η cod. 43 post αρχας excidisse quid videtur (v. g. αρνη{ji'Jς aut καταστρέΨΌ); vix enίU1 coninngi potest CUU1 ϊσον δύνασ{tαL 60 πάντων ('ίση) vel (όμοία)... Cetera desunt.

185

Epistolae

μάτων τούτων έαλωκόσιν επισυμβαίνουσαν' δ καΙ πάσης τιμωρίας εσχατόν τε καΙ μέγιστον, οταν ό -&εοςμη τα κτήματα μόνον περιτέμνεσ-&αι συγχωρη,

αλλα καΙ τους κεκτημένους εγκαταλιμπάνη τοίς ασεβέσιν. τοϋτο γαρ α-&ερα­

πεύτου νοσήματος ενδειξιν φόμε-&α

σχόντας

εχει.

αλλ α τό γε νϋν είναι των επικειμένων

ελευ-&ερίαν επιλήσεσ-&αι, διάξl>ιν δε ευδαιμόνως, ήσ-&ή-

15

σεσ-&αι δε καΙ τους πόρρω-&εν τοίς τε νικωσιν, :τοίς τε καρπουμένοις ήμίν τα εκ της εκείνων ανδρείας, κτήματα μεν εξ αρχης οντα τοϋ γένους ήμίν, ουκ ολίγον δε χρόνον ύπο τοίς βαρβάροις μεμενηκότα, καΙ ολως πάντας τους απο Χριστοϋ καλουμένους συνεορτάσειν, δίκην της εις ήμας ϋβρεως καΙ της προς -&εον βλασφημίας των πολεμίων διδόντων. ταυτΙ γαρ ή των ανδρων 20

εκείνων φήμη παρείχεν ελπίζειν, ους δη συχνους επ' Ίταλίας ως ψης έώρας μετ' αξίου ζήλου των ήμετέρων :κακων

εξορμωντας,

καΙ

το

πλη-&ος

των

στρατιωτικων συνταγμάτων, καΙ το πολυν δη χρόνον την εκστρατείαν ταύ­ την ελπίζεσ-&αι, καΙ το μόνον φανείσαν αρκέσειν, μετά γε -&εόν, αντΙ της πρότερον δουλείας ήμίν ελευ-&ερίαν παρέξειν. ωστ' εκα{}ήμε-&α τουτο μόνον 25 ευχόμενοι διαβηναι τον "lστρον, ως τούτου γεγονότος απαν-&' εξειν καλως.

αλλα νϋν τί τις αν ε'ίποι; πεπλήγμε-&α μεν ήμείς, πληγή ση δε καΙ αυτός, οίμαι δε καΙ πάντας πλην των κάκιστ' απολουμένων αφωνί~ κα{}ημένους

εκπεπληχ-&αι, σεισμοϋ τινος ου μικροϋ κατασχόντος την οΙκουμένην. το γαρ πράγμα αντέστραπται καΙ τα ελπιζόμενα φροϋδα. ουκ αρ' ό -&εος εν τοίς 30

Γφ-&άσασιΙ την τιμωρίαν ωρίσατο, ουδε της οργης ό τρυγίας αυτοϋ κεκέ­ νωται, αλλ' ετι δεί πίνειν

πάντας

οπερ ήμίν εκεράσαμεν

πόμα.καΙ

δια

·τοϋτο λύσις μεν ουδαμοϋ, προσ-&ήκη δε των επικειμένων, το δε των μελ­ λόντων αδηλον. καΙ πρόσεστι το τον -&εον δι' ήμας βλασφημείσ-&αι καΙ το τοίς ασεβέσι μαλλον είναι {}αρρείν, ήμας δε φεύγειν. τοιοϋτον των ελπισ- 35 {}έντων το πέρας, δεινον μεν

ακούουσι,

δεινότερον

δε

όρωσιν.

πλην

αί

χρηστότεραι των ελπίδων ουδ' οϋτω προδέδονται, αλλ' ανεχόμε-&α των εκ της

f. 1 ν πολιορκίας κακων, ιν' οπερ δι' ήμας ου συνεχώρησεν Ι ό -&εος εν τφ παρελ­ -&όντι γενέσ-&αι, τοϋτο πάλιν δι' αυτων εκείνων ανακαλουμένων, το της αισχύ­

νης προσπαραλαβόντων, καΙ δ πρότερον πλην ολίγων ουκ είχον, το δ' ην των 40 πολεμικων εμπειρία, καΙ τάξις, καΙ το κα-&' 'Όμηρον c αλλήλους αιδείσ-&αι

κατα κρατερας ύσμίνας., τοϋτο τοίνυν ει μη δι' ή μας, &λλα δι' αύτον γοϋν ε-&ελήση γενέσ{}αι. &λλα ταϋτα καΙ σαφέστερον παρ α των εμπόρων μα-&ήση. συ δε κρείττονος μοίρας α-&έατος μένων των

31

26

Ίστρον: Daηubius,

muηdus, Huηgariae

Ε

530.

της

πατρίδος κακων,

ψ6άσασι: προλαβοϋσι

ευδαι-

Ai

ad quem Nicopolίs, ubi a. 1396, m. septembri, Sigisrex, a Turcis devictus est. 31 cf. Ps. 74,9. 41 Hom.

~ .~

•...

Manuel Ca1ecas

186

45 μονέστατος δε βίον ΠΡΟllρημένος των αν&ρωπίνων εξllρημένον, κα&' ον ευΧ'π και αναγνώσει κα&' ημέραν

προσέχων, λόγοις

μεν

κόσμος

εκατέρφ

γένει Λατίνων τε και Έλλήνων γίνυ, ευχαις δε τους οικείους ώφελείν εχεις ιδί~ τε και κοινη. αϋτη γαρ η παρα των οίος συ τοις εν μέσφ πράγμασι

συντέλεια λείπεται, τούτοις αντι πολυχειρίας αρκουσα. και αυτος ουν τuυτο

50 ποιων, οφειλόμενα μεν σαυτφ, ημίν δε μετα του κεχαρισμένα και ώφέλιμα πράξεις. ει δέ σοι και σχολή τις απο των σπουδαζομένων εστί, και γράφε' 01) γαρ μικρως χαριη· επεΙ καΙ οίς επέστειλας τα μέγιστα ευφρανας.

14 (τφ l\1anuelί

βασιλεί)

Palaeologo Augusto,

Constantinopolίm.

Perae, a. 1396, autumno vel hieme. "Εν τι και τούτο των σων αγα&ων, ώ βασιλευ, το μηδε των

εν τοις β'

αρχομένοιςμικροτάτων υπεροράν. τουτο γαρ ην αντικρυς το και ημάς προς την σεαυτου προσκύνησιν ελκειν. ου γαρ μόνον εν τοις

αλλοις

τον

&εον

παράδειγμα προεστήσω την προς αυτoν~ακριβως σοι περιποιουμένοις εικόνα,

5 αλλ' ωσπερ εκείνος προνοούμενος και των εν τοίς ουσιν εσχάτων, αχράντως και μέχρις αυτων

εξικνείται, ~oϋτως

απολιμπανόμενος, των μηδένων

ουδ' αυτος

υπεροράν

εν τούτφ

&ξιοίς.

καΙ

της

μιμήσεως

συμβαίνει

σε

μεν

δια πάντων καλως προς ταρχέτυπον ανατρέχειν, τους δ' αρχομένους ου μι­ κρως ώφελείσ&αι, διδασκομένους σπως άλλήλοις και τοίς εαυτων ελάττοσι

10

προσφέρεσ&αι χρή, οπότε βασιλευς ο μέγας και

διδοίll χώραν. εγω μεν ουν τφ σφ

11

τα

κράτει χάριν

κατ' εμαυτον αξιω&εΙς δωρεάς, την εμαυτου

ουκ επιτρέπει βασιλεί προσιέναι τοσούτφ'

το

μικρα

μίκρότητα γαρ

τιμων

όμολογων ατε

τούτοις

μείζονος

μέμφομαι η με

ετέρω&εν

εξ

δεδοικέναι φόβος ην ου ουκ εδει φοβείσ&αι. τίς γαρ αν ηξίου

αφανους

σου κελεύ-

15 οντος αντιβλέπειν; τουτο γουν ως εφην δια την μικρότητα παραιτούμενος, περι μεν της δωρεάς πειράσομαι λόγοις και ευχαίς εσαει το σ&αι κράτος, τοίς μεν προς πάντας δεικνυς ση τφ β(φ δέδωκε τούτφ, ταίς δε νύκτωρ καΙ

3

γαρ δη

C

15

14 cf. Ps. 13,5 .. η.Ι§13.

γουν: τοίνυν

15

σον αμείβε­

σε κοινον αγα&ον ο &εος

με&' ημέραν

χρώμενος,

ωστε

C,Ai

παραιτούμενος;

cf.

Αρρ. 11.

1 § 15.

215S. cf.

Αρρ.

Epistolae σε, τη πατρίδι περισώσαντα

μετα

187

δόξης

μήκιστον προελ{}είν. 'νυν δε παρ α του

την

σου

σωτηρίαν,

κράτους

παρά τινος επήρειαν εχειν στα" επανελ{}είν εν τη

f. 2

ευδαιμονίας

αιτώ

επι

μηδ' ηντινουν 20

πατρίδι βούλωμαι. δί-

καιον γαρ τον ωσπερ Ι πρότερον οϋτω καΙ νυν οϋτε φ{}ονείν οϋτ' ενοχλείν

οϋτ' άδικείν ουδένα ΠΡOΊlρημένoν, άλλ' εν γωνίq. κα8ησ{}αι βιβλίων εχόμε­ νον, μηδενος προσαπτόμενον τών

εν μέσφ,

καΙ

αύτόν,

σου

κρατουντος,

παρ α μηδενος άδικείσ{}αι.

2S

15 Theodoro Palaeologo despotae, Myzithram. Perae-Constantίnopoli,

γΙ

Ούκ ην εμον το προς ανδρα τοσουτον δε την εμαυτου

μικρότητα

σιγώντα, καΙ μηδε" παρ α

καΙ

τα

το

εμοΙ

σον

οίος

a. 1396-97.

αύτος επιστέλλειν' εχρην

υπολογισάμενον

ϋψος

προσήκοντα πράττειν.

κα{}ησ{}αι

νυν

δε το

μη

καλώς περΙ τούτων εσκέφ{}αι πολλοίς με πεποίηκεν ενοχον καt'αστηναι.

τό

τε γαρ μακρα επιστέλλειν προς τον υπο τών πραγμάτων ποτών αύτών και' S

σιτίων ειργόμενον το μέτρον ούκ ην ειδότος, τό τε περΙ τών κοινών συμφο­ ρών αναλίσκειν εκείνα, ΓκαΙ τουτοΊ διδάσκοντος ΓηνΊ τα πάσι παρ α πάντων Γκα{}αρώςΊ εγνωσμένα. και' δη καΙ το γραμμάτων τυχείν &ξιουν, ωσπερ 'ίσα άντ' 'ίσων λαμβάνοντα, καΙ μη μόνον κα{}άπερ

δεσπόΤΊl

την

προσκύνησιν

άπονέμειν, καΙ τουτ' ην εαυτον παντελώς άγνοουντος. Γτων γαρ σων γραμΊ- 10 μάτων ΓτοΊ γέρας μό,'οις τοίς ενδοξοτάτοις Οφείλεtαι. σταν γε μην εν{}υμη{}ώ το '(ου Μελετίου, καΙ οίος

ων

οία

εγραφον,

Γ{}υραίος

ων περΙ '(ων

οικείωνΊ, μόνον ού καtαδύομαι πάντΊl μηδαμώς εμαυtφ πρoσήκoνtας προ­ ελόμενος λόγους, καΙ ταυ{}' υπερ άνδρος

πεπον{}ότος

-

πολλα πολλών ενεκα

δικαίως αν

Γοϋtω γαρ ϋστερον σκοπουμένοις εδοξεν είναιl. άλλα τούτου IS

μέν με της μέμψεως άπαλλάξει το μη '(ην εκείνου φύσιν καλως εγνωκέναι, μηδΕ μα{}είν ως αρα παρ' υμων προκατέγνωσtαι' '(ων αλλων

δε

το μηδ'

αύτόν με δια '(έλους άναίσ{}ητον γεγονέναι, άλλ' εις γνωσιν των ημαρtημέ­ νων ελ{}είν, ών εύ{}υς {}εραπείαν το σον πρ~oν ελογιζόμην. κοινη

7

ην: δήπου

Ai

8

καitαρως: καλως

Ai

εγνωσμένα ου μην αλλα μέμνη μαι

καί τινων κατα λήitην, ου κατα τέχνην, τεitέντων ΑΙ γαρ των παρ α σου γραμ

είναι

corr. ex

Ερ.

Ai

των γαρ π. σ. γ. Α2

δε τού-

11

10

των γαρ σων

μόνοις ώς εοικε

ούτω γαρ εδοξεν ύστερον σκοπουμένφ.

IS: scripta fortasse ex persona alterius; cf. ep. 39, tit.

Ai

γραμ:

IS

το

ούτω ...

Manuel Calecas

188

20 των αίτία το προς σε φίλτρον, ύφ' ου μοι του περΙ ψυχη δέους άπελα1'tέν­ τος, μηδΕν ύφορώμενος εγραφον. καΙ συ δ' αν ημάς επαίδευες πάντως, ου δι'

d)v

εγραψας άλλ' οίς εσίγησας, εΙ

μη φ1'tάσας εμαυτον ΓαυτοςΊ εφ' οίς

ετόλμησα επληττον. νυν δε εγω μεν ουκ εχρηζον Ιατρου, σοι δε καΙ οϋτω συμβέβηκε μη λέγοντι μόνον άλλα καΙ σιωπώντι παραίνεσιν εΤναι. τοιγαρ-

25 ουν εγω μεν εμαυτον άμεμπτον του λοιπου

σοι παρέξω

καΙ

λόγοις

τοίς

πρέπουσι τας επιστολας οριουμαι' εί δ' άρα και τουτο διδάξεις ου καλώς εχειν εμοί, παντελη δεσμον επι1'tήσω τη

γλώττ'!), καΙ

άλγήσω

μεν

ωσπερ

είκος τών παλαιών μεμνημένος, παραμυ1'tήσομαι δε εμαυτον τοίς παρ' άλ­ λων περΙ σου λεγομένοις.

16 Theodoro Palaeologo despotae, Myzithram. Perae-Constantinopoli, a. 1396-97. 'Όπερ αν ε'ίποι τις δφείλεσ1'tαι παρ' εμου

αυτος δφείλειν φημί. Ι τούτου

δε

οϋτως

τη

εχοντος

ση

κεφαλη, τουτο καΙ δΙ

εδει

πειράσ1'tαι

χρέος γράμμασιν διαλύΕιν. άλλ' 'ίνα μη φορτικος είναι δοκώ,

καΙ το f. 2'

καΙ τον επι

τοίς άναγκαίοις καιρον άποστερείν τών σοι περιισταμένων, πολλάκις τουτο

5 Γ(προ)1'tυμούμενους (&)φιέμηνΙ. νυν δε

φίλου

δι' εμου

προς

σε γράφειν

Γκεκινημένουl, άγνωμον ηγησάμενος μη καΙ αυτον την σην 1'tειότητα προσ­

ειπείν

άφορμης

ευλόγου

παραπεσούσης,

νυν

ηδη

γράφω,

το

μεν

τών

γραμμάτων μηκος άλλοις άφεΙς τοίς εκ πολλών προηγησαμένων τουγκλημα της λαλιάς ουχ ύφορωμένοις, εγω δε τα παρ' εμαυτου

μόναις ταίς προ σ-

10 ρήσεσιν οριζόμενος, Γ(τήν) τε λαλιαν ωσπερ εφηνΙ εκφεύγων, ΓκαΙ αμαΙ τών προτέρων μεμνημένος γραμμάτων εφ' οίς Γδι' εκείνηνΙ μετάμελος εγενόμην. ε'ίης τοίνον κα1'tαράς απολαύων ύγείας, μηδέν τι παρ α ιστάμενον εχων. τουτο γαρ καΙ τοίς εκεί πολίταις το μένων δεινών κουφότερον καταστήσει, καΙ

2-3 5

εδεl και το χρέος γράμμασιν διαλύειν πεlρασ~αl

πρo~υμoύμενoς άφlέμην: βoυλη~εις παΡl1τούμην

τού πρόςtσε κινούμενον γράφειν κεκlνημένου ΑΙΑ: βουλομένου μεν δπερ εφην

11

ημάς

CAi

Ci φ. έ. marg. Α2

Ερ.

προσ­

ευ1'tυμείσ1'tαι παρασκευά-

CA! 5

3

φορτικός τις

φίλον εύρων ύπερ

πρός σε γράφειν κινούμενον δι' εμού

το φορτικος είναι δοκείν

δι' εκείνην: δια. την εν αυτοίς λαλια.ν

CA!

εξω1'tεν

tfj)v

μέγε1'tος τών επερχο­

CA'

9 εγω: add. C

14

νυν

C

10

και αμα:

C

τήν ... εφην: τουτο τουτο

μεν ήμας Α1

16: scripta fortasse ex persona a1terius; cf. elJ. 39,

C

έαυ-

tίt.

δε

CAi

189

Epistolae σει. επεΙ πως μεν ο'ίει

πεπληΧ'&αι

πόσης δε χαράς εμπεπλησ{tαι ρq.ω

την

ψυχην

γενόμενόν

ως σε

ζην σε εύχομένους επι πολλων ώφελεί~ τούτους

νοσήσαις

ακούσαντας, 15

μεμα{tηκότας; ε1κος

είναι

τους γαρ

εν

λύπη

τα

της σης ύγείcις ού καλως εχειν πυν{tανομένους, ωσπερ ανάγκη χαίρειν δταν

τις καλα περι αύτης διηγηται. ήμάςδΕ 'ίσ{tι των μεν αν{tρωπίνων εργαζο­ μένους ούδέν, τοσαύτη συνοικω τη απραγμοσύνη, βιβλίοις δε και τοίς περι 20

{tEoii

λόγοις Γ(των) διδασκάλωνΊ προσέχοντας, αφ' ων εστι τους επαιειν δυ­

ναμένους εύδαίμονας γίνεσ{tαι την

οντως

εύδαιμονίαν,

και

πάντων επίστασ{tαι, συνιέναι δε και τί μεν αν{tρωπος

βέλτιον

τί δε

περι

{tηρίον,

και

μη Γκα{tάπερ βορβόρφ τοίς μολύσμασι τοίς απο του ψεύδουςΊ εγκαλινδεί·

a{taL,

Γεφ' οίςΊ και εμαυτον ούδεν ατιμότερον κρίνω των πλου τον

περιβαλλομένων, και ταίς σκιαίς αύταίς των

βασιλέων

προσέχειν

11

τιμας 25

προελο­

μένων. τί γαρ των λόγων εντιμότερον χρημα; τί δε του παρα τούτων ώφε­

λιμώτερον

11

διαρκέστερον κέρδος;

πάντα τον βίον εμμένειν,

πλείων φροντις

11

εγω

μέν

και

ε1 και νυν Ψωμαίοις

ευχομαι

των

τούτοις

επ' αγoρ~

παρα

λαχάνων

λόγων, της δυστυχίας τούτους επι ταναγκαία μάλλον

τα σεμνότερα κα{tελκούσης, και τους εμε φιλουντας αξιώσαιμ' αν τον ευχεσ{tαι συνεφάπτεσ{tαί μοι της περι την παρέχοντα, πάν δε

προσιστάμενον

σοφίαν

απελαύνοντα,

διατριβης, ύπεροψίαν

{tEov

σχολην δέ

11 30

μοι

μεν των

σπουδαζομένων τοίς πολλοίς εντι{tέντα, και δλως τη των λόγων μελέτη την

διάνοιαν αει προς αύταν ανατείνειν. ευχου τοίνυν πείσμε{tα γάρ σου την αρετην ενεργήσειν.

ού

ήμίν

μην

περί τούτων.

αλλ(ι

και

τοίς

πε- 35 δλοις

εύχων δεί' περι γαρ των εσχάτων δ κίνδυνος.

17 Demetrio Cydonio,

ίn

Italiam. Perae, a. 1397, vere.

εΙ

"Εν μ6νον περι της σης ευχομαι κι;ψαλης, ίίπως

σοι

και

το

σωμα

μετα της ψυχης ύγιαίνοι' τα δ' αλλα σοι πέπεισμαι πάντ' εχειν καλως. των τε γαρ αναγκαίων αρκούντως εχειν δέδωκεν δ {tεός, αγομένη σωφρόνως μετ' ασφαλείας σε κα{tησθαι

16

χαράς: της χάριτος

om. CAf

22

C

18

βέλτιον τ(ον πολλων

{}εια, τί δε αν1'tρωπος

Ci

τα κατα Τ1]ν σ1]ν ύγείαν

Cf

τ. π. β.

C

23

η

τε πόλις

C

2]

Af

καία τούτους

C

κιν-

των διδασκάλων:

συνιέναι δε και τί μεν άλή­

i}ηρίον και τί μεν άλή{}εια τί δέ άπάτη

περ ... ψεύδους: τοίς άπσ του ψεύδους μολύσμασι κα{}άπερ χοίρον τφ

β. κα1'}. χ.

ην εχεις

παρέξει, φόβων και

C

24

βορβόρφ

κα1'tά­

C

τφ

25 εφ' οΙς: δια ταυτα CAi 27 ωφελιμότερον codd. 30 τάναγ34 τοίς πολλοίς σπουδαζομένων C εντι{}έντα πραγμάτων C

Manuel Calecas

190

5 δύνων χωρίς. καΙ μην καΙ '(ων πολιtων to σεμνόtερον, 0'1. πρωtον δρωνtες περΙ σου '(αίς

ακοαίς προκαtειλημμένοι,

μεν Ι αρtι σε f. 3 δε

0'1.

καΙ

'(ον

φίλον επιγινώσκονtες, δεξιώσονtαι, καΙ συνιένtες '(ον ανδρα μόνον Ο'υκ εν '(αίς κεφαλαίς επι{)ήσουσι, '(ιμασ{)αι,

tιμαν ού, νομίζονtες· ούχ

ωσπερ οί

ημέτεροι κακουντες μεν σση δύναμις, εύχόμενοι δέ σοι τον {)άνατον κα{)'

10

ημέραν. ει δε παρα σοΙ καΙ '(ον μεtα σε πάντων

αριστον εχεις

"COiJt'

εστι

της εύδαιμονίας το κράtισtον, ε'ί γε οίς ημίν παρων ως καλλίστοις εχαιρες ταυτ' εν αλλοtρίq. κα{)ήμενος εχεις μετα καΙ '(ου '(ων εν αύτΌ σεμνων απο­

λαύειν, κι:ιί σοι συμβαίνει

τα

παρ' αμφοίν

αγα{)α

καρπούμενον

των εν

εκατέροις αηδων αφεστάναι. εγω δε εtι παρ α τη πατρίδι κά{)ημαι, κακον

15 ήττον αντΙ '(ου μείζονος προελόμενος, της ΓμενΊ των νησιωτων απαιδευσίας ελεύ{)ερος, Γαηδίας δε '(ης απο τούτων-] απηλλαγμένος δι' α καΙ μένειν επεί­

σ{)ην. επηνάγκαζε δε και δ χειμων επικείμενος. αλγω δε των ΓμενΊ ύπερ της οικουμένης ελπιζομένων αλλως εκβεβηκότων, δρων δε εγγύ{)εν Γκα1.Ί την βα­ σιλίδα των πόλεων ως tινα χήραν κενω{)'είσαν των οικητόρων

νυν

κα{)η-

20 μένην καΙ ύπΟ· των οί:ς '(ελεί φόρους ύβριζομένην των δε περιλειφ{)έντωγ τους πλείστους εφ' αύτους επιπεσείν '(α '(είχη προκαλουμένους. δ καΙ πόρρω κα{tήμενoς επασχον ΓανΊ,

fjttov

μέντοι, των δρωμένων ακουομέγων. καΙ τουτ'

αν ην μοι πλέον απόνtι. '(Ο γαρ κα{)ήμενον μήτε βοη{)είν εχειν καΙ λυπούμε­ νον μαλλον κινδυνεύειν, 'ίσως

και

προσαπόλλυσ{)αι, μάταιον.

εποίει δ' αν

25 μοι καΙ απόντι '(ην λύπην μείζω κα{)άπερ νυν το μηδ' αύτογ

εχειν

δρc1γ

σε, ανδρα γενναίον καΙ του παντος αξιον, πc1σαν μεν παίδευσιν ενιένtα τοίς

δμιλουσι, πασαν δε λύπην δρώμενον αφαιρουνtα, καΙ δ1] καΙ προς το φιλείν Ύιμας καταβαίνονtα. τoiJto μεν ουν δοίη {)εος

11

11

παρα σε δραμόντων ημων

σου προς την πατρίδα ελ{)όντος, των πραγμάτων, αν

ε{)έλη {)εός, επι το

30 βέλτιον προχωρούντων. εως δ' αν τουτο απη την επι σοι παραμυ{)ησόμε{)α λύπην ως υγιαίνοις ακούοντες· δ μόνον αν ειη

μοι κέρδος της παρούσης

μονης, ρq.ον εντευ{)εν περΙ σου toυτ' ακούειν δυνησομένφ.

16 φεσ&αι

απηλλαγμένος δε δυσκολίας της από του

(!)

Αι

17

μέχρι νυν ου παρείδεν Αι

deinde repetitum

ίη

μετα τοιούτων

επικείμενος και δ πρός τα κρίνα

marg.

19

του

εν

αγρου

κενω{}είσαν ως τινα Χ11ραν τών Α'

29 tilv:

ξένη συναστρέ­ βλέπειν

22

κελεύων {λν

del.

ήμάς Ν

10 τόν μετα σε: Manuel Chrysoloras? scilicet. 15 νησιωτών: Lesbios innuit; 18 cf. ep. 13.

Υ. Υ.

48,64. ep. 45,

14 παρ α τη πατρίδι: Perae apparatu ad lίη. 15.

i11

Epistolae

191

18 Iacobo

Angelί,

FlorentianI. Perae-Constantinopolί,

ς'

'Εγώ σοι νυν επιστέλλων, εμελλον γράφειν ως

a. 1397, vere.

δυοίν εχρην {tάτερον,

η μηδ' οπωσουν συνελ&είν σοι, η σου πείραν λαβόντας μηδεπώποτ' άφαι­ ρε{tηναι' το ενf}υμη{tεΙς

γαρ ιδόντας ως

άνάγκη

σε

των

στερη{tηναι,

toij{t'

ήμίν αΊτιον λύπης. επειτ'

κα{t' ήμάς τφ χρόνφ συστρεφομένων

μηδεν

εστως είναι, καΙ κατα Πλάτωνα τα ήμέτερα ουχ οία βούλεταί τις άλλ' οία 5 δύναται, καΙ δη καί, πολλων άηδων ήμίν συγκεκληρωμένων, άγαπητον αν καΙ μικρον εξείη των καλων άπολαυσαι, εκάτερον μεν εκείνων άφίημι, τφ

δε {tεφ χάριν ειδέναι προσήκειν φημΙ δη με μη παντάπασιν άπείρατόν σου πεποίηκεν άλλα καΙ

προς όλίγον

δέδωκεν

εντυχείν σοι. δλως μεν γαρ το

f. 3' τοίς καλο-ίς εντυγχάνειν εν κέρδους κα{tέστηκε Ι μέρει, σοΙ δε καΙ τοσαυτά 10 εση των καλων ωστ' αν οίμαι καΙ τον νω-&ρότατον εις σε βλέποντα προς

άρετην επιδουναι.

τούτων

δε μείζον, δ καΙ ταλλα συλλαβον εχει, το των

παρ' Ίταλοίς εμπλησ-&έντα σε λόγων μηδαμως άρκεσf}ηναι, τη δε του πλεί­

ονος επι{tυμί~ καΙ της των Έλλήνων φωνης εις ερωτα κλίναι, ωστε πολ­ λους των

παλαιων

μιμησάμενον επ' άρετη καΙ δεινότητι λόγων f}αυμαζο- 15

μένους, ύπεριδείν μεν οικείων τε καΙ πατρίδος, των δ' επl της άλλοτρίας δεινων άνασχέσ{tαι. δηλον γαρ καΙ μόνον άκούσαντι ως ουκ αν σοι τουτο προυχώρησεν, ει μη πολλά σοι των καλων εν Ψύχη προϋπηρχεν. εδειξας γαρ

EvtEij{tIIV

ως καΙ άρετη φίλος ε'ίης καΙ λόγοις χαίροις, ων ο καρπος ενδοξΟς

μενάν{tρώποις, προσήκων δε τφ πονουντι κόσμος. καΙ αυτος δε φαινόμενρς 20 μείζω των άκουσ{tέντων και νομισ{tέντων

τον δε τοιουτον πως παρόντα

αν περΙ σου τα η-&η παρέχεις.

μέν τις ουκ αν εφίλησεν, άπιόντα δε ου

μετα λύπης άφηκεν, άπόντα δε ουκ επό{tησε μετα του προς μείζον ύπο της άπουσίας άνάπτεσ{tαι φίλτρον; ων τα μεν εικότως σου παρόντος .η μίν συν­

έβαινε τότε, το δε καΙ άπόντος νυν ηδη

συμβαίνει τον (lπόντα επιπο{tου- 25

σιν. ου μην άλλ' ει μεν τουμον μόνον εσκόπουν πάντως αν σε εβουλόμην ενταυ{tα παρόντα τον

φίλον ευφραίνειν. νυν δε ουχ οϋτως εμαυτφ χαρί­

ζεσ-&αι {}έλων ως δι' εμε τους φιλουντάς

με

βλάπτεσ{tαι, ος γε τουτ' αν

μάλλον πάσχειν είλόμην άπαλλάττειν εκείνους των

επικειμένων

επιχειρων,

το μεν εμον παρίημι, τφ δε f}εφ καΙ τούτων ενεκα χάριν ομολογω οτι σε 30

10 καΊtέστηκε μέρει: deletum, sed ίη margine adiectum Ίtετέoν.

5 Plat.,

Ηίρρ.

maj. 301 c.

Manuel Calecas

192

μη συνεχώρησε νϋν με-lt' ήμών διατρίβοντα τών λυπηρών κοινωνείν, μή-lt' ήμίν

πάσχουσι δυνάμενον

βοη-ltείν, ει μη και' μαλλον τφ συμπάσχειν λυ­

ποϋντα, και' πολλαχό-ltεν αλλο-ltεν εαυτον ζημιοϋντα, άλλα τοϋ καπνοϋ τών δυσχερών εξαρπάσας φέρων εν τφ λειμώνι της πατρίδος ε-ltηκεν. εν ταύτrι

35 γαρ οίμαί σε νϋν μετα τοϋ διδασκάλου καΜjσ-ltαι. και' συ δ' αν εικότως τφ -Ιtεφ χάριν εχοις, τοϋτο μεν την πατρίδα εχων άντΙ της άλλοτρίας, όρών τε τους οικείους

και'

υπ' εκείνων

όρώμενος, τοϋτο δε της τών <Ελλήνων

γλώττης εχων το αν-ltος, ης ερασ-ltεΙς υπερόριος εγεγόνεις. ουτ' ουν ουδέν σε κωλύσει

τών

ευδαιμονούντων υπάρχειν, άπολαύοντα μεν τών οικείων,

40 άπολαύοντα δε τών παιδικών άπόνως και' τοϋ πλανασ-ltαι χωρίς, ουτε, τού­ τοις χρώμενον,

τών

παλαιών

εκείνοις

εξισω,'}ηναι ους

μιμησάμενος

εις

ερωτα της γλώττης άφίξαι. χρώ τοίνυν οίς εχεις και κόσμει μεν σαυτόν τε και' την πατρίδα κοινΌ, κόσμει

δε

το

κοινον

Λατίνων τε και' <Ελλήνων.

τοϋτο δ' εστΙ και' τΟ'υς φίλους ιδί~ κοσμείσ-ltαι καΙ μετ' εκείνων κάμέ, δια

45 την φιλίαν καλλωπιζόμενον επι τφ του φίλου καλφ, καΙ της προς το γένος τιμης του μέρους μετέχοντα. ον ουκ άναγκάσεις όρώμενος, αν του το δοίη -Ιtεός, εν τη φωνΌ ψελλίζοντα τών Λατίνων

αίσχύνεσ-ltαι

βουλόμενον όμι­

λείν σοι, άλλ' ελληνικώς ψ/}εγγόμενον ουτως ενουσ'ltαι τφ φίλφ.

19 Ad amicum, cui Ullum ex suis

scriptίs

mittit.

Perae-Constantinopoli, a. 1397, vere vel aestate. Έβουλόμην μηδενΙ τον παρόντα λόγον δφΜιναι' ουτω γαρ 'ίσως ουκ ζ'

αν ωσπερ νυν τον μεμψόμενον εσχον. σου δε πολλάκις τουτον αιτήσαντος, καΙ ταϋ-lt' υπ' εμοϋ τών Ι φίλων εν τοίς λον σκοπών

ηπερ

μάλιστα τεταγμένου, το σον μαλ- f. 4

εμαυτοϋ κηδόμενος, άποστέλλω. πέπεισμαι γάρ σε την

5 άλη-ιtη ψηφον fvtEii-ltEV λαβόντα περΙ εμοϋ, παύσεσ-ltαι μεν την ουκ ουσαν εμοΙ δόξαν ετι περιτι-ltέναι, αισχίστου δε πά{}ους της άπάτης σεαυτον άπαλ­ λάξειν. ην σοι παραμένειν πάντως αν

εβουλόμην, ε'ί γε τοϋ παρ' άν-ltρώ­

πων επαίνου και' τοϋ δοκείν επε'ltύμουν. νϋν δέ, συν -Ιtεφ φάναι, τοϋ είναι και' της άλη-ltείας ερών, ου δήπου ζημίαν ήγήσομαι το τοίς παροϋσιν εξε-

10 λεγχ-ιtηναι, καΙ εμαυτον

τοίνυν

ου

προσηκούσης τιμης

ξκβάλλων, και σε

βουλόμενος ωφελείν εκ του περι. εμε τα οντα δοξάζειν ουδαμώς άπατώμε-

43

κοινον γένος ΑΙ

35

διδασκάλου:

46

αναγκάσεις επειδάν Α ι

Manuel Chrysoloras: v. 22 1.

Epistolae

193

νον, πέμψαι σοι τοϋτον διενΟ'η{}ην. συ δ' σταν άναγινώσκης μη πάντα πρόσ­ αγε τη τέχνη των λόγων, μηδε τη

των επαινουμένων άξί~ ταϋτ' εφαρμό­

ζειν πειρω, άλλα προς ημάς άποβλέπων καΙ τοϋτο λογίζου μετ α των άλλων,

ιl)ς ουκ επιδεικνύμενος άλλ' άφοσιούμενος εγραψα.

15

20 Ad

atnίcum,

gratulatoria de favore imperatoris restituto. Perae-ConstantinopoJί,

η'

a. 1397, vere vel aestate.

Άλλα νϋν γε ουκ αν είποις ώς άρα καΙ αυτος μετ α των άλλων τοίς κηφησι

προσέοικας,

οϋδενος

ενεκα

προσελαύνων επι την

τοϋ

βασιλέως

αυλήν. ηκουσα γαρ άνάγκην τινα περι&είναί σοι τον βασιλέα' ύφ' ης ου μόνον ουκ ερείς τα τοιαϋτα, άλλ' οϋδε σιτίων καΙ ποτων άπολαύειν εξέσται σοι. φροντΙς δε καΙ προ των άκτίνων περΙ των δεομένων, οϋς τέταξαι με- 5 τα σων γραμμάτων παραπέμπειν επι τον βασιλέα. τοϋτο μεν ουν άπαλλάττει σε καΙ της προτέρας άργίας, ην ό Πλάτων μητέρα κακίας εφη, καΙ των εν τοίς βασιλείοις κα&ίστησι κρείττω, παρ' σσον εκείνους μεν τα κοινα δωι­ κοϋντας άσφαλως ουκ εστι περΙ αυτων άποφαίνεσ&αι το μηδέν τι των κοι­ νων παρεκλέγειν, ει

μή

τις καΙ

τοϋ

μέλιτος τον τοϋτο κατέχοντα

μηδε 10

γεύεσ&αι λέγοι' το δε σον της χείρονος ύποψίας άπήλλακται, καΙ το σλον εστΙ φιλαν&ρωπία. ωστε καΙ αυτος ηδεσ&αί μοι δοκείς εργαζόμενος εργον ύφ' ου μηδεν των της φιλοσοφίας καΙ των εξ άρχης σ()ι καλως εγνωσμέ­ νων &ναγκάζη κινείν. οΤδα γάρ, εΊ τι μέμνησαι καΙ αυτός, ώς πολλην άπει­ ρίαν σαυτοϋ περΙ τα πράγματα κατηγόρεις' είναι γαρ άνάγκην τον εν μέσφ 15

στρεφόμενον πολλων αηδων ανέχεσ&αι των τοίς κοινοίς συγκεκληρωμένων, καΙ χρηναι προδιδαχ&έντα ασκείν

τον

επιχώριον τρόπον' σπερ ου μόνον

ουκ επίστασ&αι, αλλα καΙ βουλη&έντα το πτηναι {Jq.ov.. η τουτΙ δυνήσεσ&αι διετείνου. τούτων τοίνυν

απαλλαγέντι σοι καλως εχει. δέδοικα μέντοι μη

την προτέραν δυσχεραίνων αργίαν πάλιν μέμΨη την νϋν εργασίαν, Γ'ίσωςΊ 20 επ' ουδενι γινομένην κέρδει. ηδη

γαρ ό καιρος καΙ τοίς βασιλεϋσι πάντα

συνέστειλε, καΙ α πρότερον τοίς σκευοφόροις, μόλις αν καΙ τοίς σεμνοτά.

τοις αξιώσαιεν νέμειν. δεί δε πάντως αναλωμάτων, καΙ τούτων άνευ ζην ουκ εστι περινοστοϋντα. σμως το των δεομένων άντιλαμβάνεσ-3αι καΙ το Ι

7

εφησεν εΤναι ΑΙ

2 Hes., (1391-1425).

Ορ. 304;

15

τον

corr. e.x

των

cf. Plat., Leg. 901 a. 3 7 Plat., Ubi? Cf. Leg. 901 e.

21

ουδενΙ χρηστι'ί> ΑΙ

βασιλέα:

Manuel

ΙΙ

Palaeologus

13

Manuel Calecas

194

25 παρα πολλων βεβοησ{l-αί σε μεγάλου τινος άξιώματος επειληφ{l-αι, το μεν :f. 4V παρα {ι-εου σοι τον μισ{l-ον ο'ίσει, το δε καΙ άντΙ πάντων αρκέσει. πολλΟ'υς

γάρ, οπερ εφην, τους επι τούτφ σε {ι-αυμάζοντας εχεις. εγω δε οταν εν8υ­ μη8ω το του βασιλέως, ως (Ίρα άφανως ωργίζετο, και οπως του δείνος πα­

ρακαλουντος δ δ' ουκ επένευε,

καλον

μεν

είναι

νομίζω και το νυν σοι

30 παρ' εκείνουδ08έν. δηλον γαρ ως τοίς ευνοις ενέταξε, πασαν της ψυχης εκβαλων υποψίαν. ου μην καΙ τη ση φύσει λογίζομαι πρέπον' τουτο γάρ εστιν αετον παρα τα πρόσγεια φέρεσ8αι. τέως προς μεν το του βασιλέως ευμενες κτήσασ{l-αι καΙ τα παρόντα άρκείτω. πέπεισμαι δέ σοι μετα μικρον

κα8αρως Γεαυτονl τον

πρότερον δεσπότην ενδείξεσ8αι, και προς μείζον

35 σχημα άνάξειν. τουτο γαρ αυτός τε λαμπρως υπισχνη Γτων αλλωνΙ προέχων, η τε του βασιλέως άρετη λογίζεσ{l-αι πεωει. κάμοι δε εν ευχαίς άπο δόξης εις δόξαν σε μεταβαίνειν. τότε καΙ ημείς βέλτιον πράξομεν ευτυχουντος του φίλου. ου γαρ δη καΙ αυτος το των πολλων πείση, οί γε ου δόξαν, ε'ίδω­ λον δε δόξης πο{l-εν επικύψαν αρπάσαντες, αν μη καΙ τους φίλους εξαλλάτ-

40 τωσιν ωσπερ τα σα{l-ρα των υποδημάτων, εαυτους αισχύνειν ηγουνται. η τε γάρ σοι της ψυχης άλή8εια των σων ΓάεΙΙ λόγων προηγουμένη, καΙ το

μηδ' ενΙ φρεσΙν αλλα μεν κεύ{l-ειν, αλλα δε λέγειν, ταυτα περΙ σου καλην ισχυρίζεται δόξαν,

ημων

σε

της

χείρονος

oVΔεν

παραμεμιγμένην. καΙ αμα το νυν

διατελείν μεμνημένον, τίν' ουκ αν πείσειε και περΙ των μελλόν-

45 των {ι-αρρείν; ου γάρ με ελα{l-ες άεΙ περΙ ημων Γπυν{l-ανόμενος όπότε τοίς εμοΙ

συγγινομένοις εντύχοιςl.

σαυτου πράξεις, καΙ

φίλου

τουτο

μνησ{l-ήση

μεν

ουν καν τοίς μείζοσι ποιων το

πολλα μέν σε φιλουντος, πολλα δε

επαινουντος, εκάτερον δε μη δυναμένου παραστησαι τφ λόγφ' υφ' ων και νυν προς τας επιστολας εκινή{l-ην. του γαρ πνεύματος αμαΡτΓάνωνΙ ταίς κώ-

50 παις την άποτυχίαν παραμυ{l-ουμΓαιΙ. εμε δε 'ίσ8ι την παλαιαν μάζαν δειπ­ νουντα καΙ της γωνίας εχόμενον, των μεν πραττομένων λεγομένων

άνήκοον,

άμελείιΖ; προσέχοντα καΙ ολως

ά{l-έατον, των

oVΔενι)ς

των

δε

άγα8ων

κοινωνουντα. μίαν δη μόνον των λυπούντων απαλλαγην αν είχον, το προς την σην οψιν βλέπειν, εις ην όρων oVΔε προς τους κε"τουντας αν επεστρά-

55 φην. άλλ' oVΔε τούτου νυν εξεστιν απολαύειν. εδει δε αρα καΙ τουτο κα{l-' ημων δεδυνησ{l-ω την τύχην.

35

των αλλων: πάνυ

Ai

37

μεταβαίνειν πάντως ού δείσομεν μη τηνικαυτα

τον φίλον αμείψης τω βεβαίαν σοι την τού καλού δόξαν προϋποκείσ{}αι

42 λέγειν, 45 πυν{}ανόμενος ... εντύχοις: εξετάζων τσυς ει ποτε τοίς τα κα{}' ήμάς ειδόσιν ενέτυχες Ai 49 αμαρτά­ νων: αμαρτόντες Ai 50 παραμυ1tούμαι: παραμυ{}ούμε{}α Ai 51 εχόμενον και αει μεν αργον Οντα. ει δέ τι και πράττοιμι, περι τα μηδεν ωφελουντα πονούμενον Ai η τε προς ήμάς σου φιλία μη κατα την των πολλων προηγμένη.

42 Hom. 1313.

Epistolae

195

21 Maximo Chrysobergae,

ίη

Pcrae-Constantίnopoli,

{}'

Italiam. a. 1397, aestate vel autumno.

τη τε άλλη τον παρόντα καιρον αιτιώμε{}α, πολλα τών δεινών συμφορήσαντα τη πατρίδι, καΙ στι δια πολλου περΙ τών σών εδεδώκει μα{}είν. το μεν γαρ μάλιστ'

περΙ σου συνεχώς άκούειν, καΙ άλλως ον ημίν πο{}εινόν, νυν

άναγκαίόν

εστιν

f. 5 σ.ν ημίν τα λυπουντα

στε,

πολλών

περιστοιχιζομένων

ημάς,

δύναιτ'

επικουφίζειν. άλλ' ως εοικεν Ι είμαρτο δια πάντων 5

ημάς δυστυχείν, ίνα τα παρόντα μηδενος ενδέη τών λυπείν δυναμένων. και δια τουτο πολλών ημίν επιτι{}εμένων ουδε της εκ τών φίλων παραμυ{}ίας συγχωρούμε{}α άπολαύειν, δ δη φάρμακον τοίς δυστυχουσι τών φίλων πε­ ριλέλειπται μόνον, του{}' σπερ ημίν συμβαίνει τα παρα σου γράμματα δε­ χομένοις. επεΙ καΙ νυν, καίτοι γραμμάτων σών ουδαμώς ημίν κομισ{}έντων, 10 εκ μόνης της τών σών άκοης εσχομεν

Qq,ov.

τών τε γαρ λυπούντων μικρον

άνεπνεύσαμεν, της τε περΙ σου πλάνης ην ε'ίχομεν σπως άρ' εχοις εστημεν, χάριτάς τε ωμολογήσαμεν τφ σωτηρι στι μη συνεχώρησεν ημάς άγα{}ος ων πάντη τοίς δεινοίς άπειληφ{}αι, άλλ' ύγιαίνειν μεν εδωκεν εν τη τών φίλων ύγείg, ευτυχείν δε εν τη τούτων ευδοκιμήσει, άγα{}ας δε περΙ ημών ελπίδας 15 εν αυτοίς άποκείσ{}αι. τα γαρ τών φίλων ημέτερα τωεσ{}αι δίκαιον' η τε

γαρ κοινη

παροιμία τουτό φησι, καΙ στι περ άλλον

εαυτόν τις πεί{}εται

είναι τον φίλον. δ δή σε καΙ αυτον εφ' οΤς πάσχομεν συναλγείν άναγκάσει, καί, χαίροντα επι τη λήψει τών ημετέρων γραμμάτων, λυπείσ{}αι πάντως επειδαν ταυτα άναγινώσκης. τίς γαρ αν ου στενάξειεν εις το κεφάλαιον τών 20 κακών &ναφέρων, σπερ ημίν εξεπολέμωσε τον {}εόν, ως μη μόνον σώματα καΙ χρήματα καΙ πόλεις αυτας παραδο{}ηναι τοίς άσεβέσιν, άλλα καΙ περΙ του της πόλεως ταύτης εδάφους είναι νυν αυτοίς την φιλονεικίαν, καΙ στηναι

μεν ουκ είναι μηδαμου τα της τιμωρίας, τους δε περιλειπομένους μηδΕν μάλλον της προς {}έον ύφίεσ{}αι μάχης, άλλα τούτφ πολλας άντικα{}ίσταντας 25

δυνάμεις, ταύταις την του παντος διοίκησιν επιτρέπειν, δ μηδε ταίς αυτών οικίαις καλώς αν είχε συμβάν, (τουτο μόνον άνοήτως ευγνωμονουντας, στι περ εκείνφ κα{}άπερ εν εδρg τινΙ το πλη{}ος

τών δυνάμεων

εγκα{}ίζουσιν

εισω{}ουντες), καΙ τους γρύζειν τι παρ α ταυτα τολμώντας καΙ γης καΙ άέρος καΙ τών κοινοτάτων άπείργοντες; εφ' οίς καΙ αυτος δικαίως άχ{}όμενος την

17 Zenob., Prov. ιν 79 (Paroemiogr. 1, 106); Arist., Eth. Nic. Θ 11 (1159 b 31); cf. Plat., Rsp. 424 a; Leg. 739 c. 30 άΠΕίργονΤΕς: ΙegζάΠΕίργοντας

30

Manuel Calecas

196

Γεπιστοληνl εκείνη,' εξέτεινας. οΤμαι γάρ σε κινη-3έντα τφ μεγέ-3ει του ψεύ­ δους, και αμα τφ προς μηδένα πολυν ηδη χρόνον περΙ τούτων διαλεχflη­ ναι,

τότ' αναγκασ{tέντα

επΙ. πλέον επιοχε{tείσαν.

την

ώδίνα τών λόγων

άλλως γαρ

ού

εκρηξαι, κα{tάπερ πηγην

σφόδρ' άναγκαίον ε'ίποι τις αν εν

35 είδόσι τους λόγους ποιούμενον αγωνίζεσ{tαι, επεΙ καΙ ημείς λόγων ενεκα τοιούτων καν πολλους επικλύσαιμεν.

εΙ. δε δεί καΙ τούτο είπείν, 'ίσως καΙ

σχολης εύπορήσας μετρίας εκείνα εξέflηκας, ώς αν εφεξης ήμίν άντΙ πολλών

εξαρκήση, 'ίν' οταν ήμίν ού γράφης προς πολλα ασχολούμενος, εγκαλούμε­ νος εχης απολογείσ{tαι. τούτο μεν ουν οίον κωμικον εκ τραγικοϋ φασι. ου

40 δ' ημίν εϋχου τον {teov ίλεω γεγονότα την κα{t' ημών οργήν επισχείν. συμπράξει γάρ σοι καΙ ό τρίβων καΙ ό τρόπος καΙ το κα{t' ημέραν πράττειν δι' ών εστιν υποκείσ{tαι -3εφ' εΙ. δ' ουν, μη τούτοις καΙ ημας συναπο­ λέσ{tαι τοίς ανοήτοις. {tαυμάζω δε οπως Ι πολλη σoφί~ περιρρεόμενος παν- f. 5' ταχό{tεν ού την

επι{tυμίαν

ενέπλησας, άλλα καΙ α παρ' ημίν είσι βιβλία

45 προσλαμβάνειν ε-3έλεις, και' ταύτα παρ' ημίν αύχμον σοφίας επιστάμενος Οντα. αλλ' ομως ημείς ού μόνον τών σών, εΙ. τούτο δίδως είπείν, άλλά σοι καΙ τών ίδίων εΙ. βούλει παραχωρήσομεν, και' ούδ' εξ ών ολίγον ώφελη{tη­ σόμε{tα, αλλα

και'

παρ' ών ημίν

πολυ το κέρδος παρέσται, και' τούτων

εκστησόμε{tα πάντων. διο τα μεν άποστέλλομεν, τα δ' οπως δέξll συμπράτ-

50 τομεν. οίμαι δέ σε στοχαζόμενον τών πραγμάτων πανταχό{tεν τα τών πα­ λαιών συγγράμματα συνα{tροίζειν, 'ίν' οταν όπωσδήποτε μεταστώμεν, εχης ημας ώς άπόρους δεχόμενος εστιαν τη τών παλαιών Μούση.

22 Iacobo Angeli, Florentiam. Perae-Constantinopoli, a. 1397, aestate vel autumno. Πολλών ενεκα χάριτας οφείλων τφ {tαυμαστφ Μανουήλ, τούτου μά- ι'

λιστ' αν φαίην οφείλειν στι δι' αύτού ουνέστημεν άλλήλοις, εγώ τε και' σύ.

ει δε καλον η φιλία, και δεί ταύτην ούκ ο-Οσαν μεν γίνεσ{tαι, γενομένην δε αύξάνειν, το μεν καλώς ποιουν υπηρξεν ημίν, το δ' αύξάνεσ{tαι παρ' αμ-

5 φοτέρων οφείλεται. αϋξεται δε τοίς μεν συνοϋσι τών φίλων ώς αν άλλή­ λοις προσφέρωνται, τοίς δε διισταμένοις ωσπερ ημείς αν τοίς παρ' αλλήλων

31

επιστολην εκείνην: μακραν εκείνην διδασκαλίαν ΑΙ

45 αυχμον σοφίας: cf. Plat., Men. 71 a. 1 Μανουήλ: Manuel Chrysoloras.

197

Epistolae γράμμασιν εντυγχάνωσι

- τούτοις γαρ το της μνήμης &νανεουται

καΙ την

αγαπην τ'!ί λή{tτι νυστάζουσαν &γρυπνείν ωσπερ τισΙ κέντροις διανιστωσιν. ούκουν αύτος μεν επιστέλλων

δηλον ποιείς ώς ούδαμως ημων επελά{tου,

&λλα το περΙ εμέ σΟυ φίλτρον εν ψυχ'!ί σοι πλημμυρουν επι τα γράμματα 10 ρεί' εγώ τε τοίς

ίσοις

4μειβόμενος, ταύτα περΙ εμαυτου μαρτυρω. εστω

τοίνυν παρ' &μφοτέρων τουτο πολύ. ουτω γαρ νυν Τ11ν προσήκουσαν αυξην περΙ την φιλίαν επιδεικνύμενοι, τοίς εγκλήμασι των ούκ &ποδιδόντων το χρέος ούκ ενεξόμε{tα. ει

δε καί ποτε συνεσόμε{t· &λλήλοις, τότε τας σκιας

αφέντες τοίς πρωτοτύποις προσέξομεν.

15

23 Amico iuniori, exuli. Perae-Constantinopoli, a. 1397, aestate vel autumno. ια'

ΚαΙ πρότερον εύδαιμονουντά σε νομίζων, νυν εύδαιμονέστερον

τί{tε-

μαι. εκεινά τε γαρ εχεις σσαπερ εύδαίμονά σοι τον βίον εποίουν, καΙ προσ­

ειέ{tησαν ετερα. τα δ' εσιΙν &λλάξασ{tαι εύτυχεστέρας, κα&ijσ{tαι δε

εν

ταύττι τοίς

μεν

πόλιν πόλεως δυστυχουσαν

βελτίστοις συνόντα, τα μεν λέ­

γοντα τα δ' &κούοντα τα δε ορωντα πάντα καλά, των κα{t' ημάς

γινομέ- 5

νων &{tέατον καΙ των λεγομένων &νήκοον. ωστ' εν καιρφ τοιούτιρ της πα­

τρίδος &ποδημείς, εν Φ το παρείναι τον παρόντα ελύπει, καΙ μετα του συμ­ πάσχειν τοίς άλλοις, ούδένα τούτων δυνη{tέντα αν &παλλάττειν. ει μεν ουν οϋτως:

εχων

καΙ

ημων

μέμνησαι,

δίκαια

μεν ποιήσεις φιλουντα φιλων,

f. 6 αξιον δε της παιδείας ην εχεις καΙ του παιδεύοντος πατρός, Ι ύφ' Φ τατ- 10 τόμενος τοιουτος εγένυυ καΙ γενήση του

προσήκει μη τους λόγους

{tEofj

διδόντος. προς ον ορωντά σε

μόνον &λλfι. καΙ την &ρετην εκείνου μιμείσ{tαι.

οϋτω γαρ ούδένα τον άμιλλώμενον εξεις. τοιουτος δε γενόμενος, τιμήσεις

μεν σαυτόν, πληρώσεις δε τας ελπίδας εκείνου, κοσμήσεις δε παΙ τους οπωσ­ ουν σοι προοήκοντας. εί. δ' ημων

επιλήση, &πορρίπτειν δόξεις τους πα- 15

λαιους φίλους ώς τα των ίμαιίων σαπρά' τουτο δ' εστΙν ύπερoψί~ φυσώ­ μεν ον

τους

αλλους

ούδ' αν{tρώπους

ηγείσ{tαι, καΙ

βλάπτεσ{tαι

μέν, ούκ

ωφελησ{tαι, παρ α των λόγων, εις κενον δέ σοι καΙ τ&νδρος εΤναι την ομι­ λίαν. οίς ούδ' αν τινος δμνύντος επείσ{tην' σμως, οπώσποτ' αν περΙ ημάς

8

άπαλλάττειν. καίτοι και πρότερον βέλτιον 'ίσως ην

λάττεσ1}αι ΑΙ

ΕΡ.

23: directa eidem ac ep. 27.

άντι ταύτης ην εχεις άλ­

Manuel Calecas

198

20 εχοις, άλλΟ εγώ σε ενιδρυμένον πάντοτε τη ψυχη περιφέρων, ευχομαι μη­ δενός σε τών καλών απείρατον διαμένειν, εμαυτφ προσήκειν ηγούμενος εί ον πρού{}έμην φιλείν εν τοίς φιλτάτοις λογίζομαι, και περι τουτον ουδενος των δυνατών καΙ των δικαίων άφέξομαι.

24 Manuelί

Chrysolorae, Florentiam.

Perae-Constantinopolί,

Οίμαί σε πολλοίς αχρι

a. 1397, aestate vel autumno.

τούδε τοίς παρ" ημων γράμμασιν εντυχόντα, ιβ'

μή{t" ημίν ως ουκ επιστέλλουσιν εγκαλείν, μή{t' ημας περι τούτων ανάγκην

εχειν άπολογείσ{tαι. εγω δε τοίς πολλοίς εκείνοις καΙ τα παρόντα προστί­ {tημι, δι" ων ως καΙ πολλάκις καΙ πλατύτερον γέγραπταί μοι δηλουται, και

5 ινα σοι κατα δεύτερον πλουν των πνευμάτων αποτυγχάνοντες συνεχέστερον δμιλοίμεν. πλην δια την φιλίαν τοίς αλλήλων γράμμασιν εντυγχάνειν επι­ {tυμουντες, το της ηδονης ου κα{tαρον

οίον είκός,

άλλα πολυ καΙ λύπης

εκατέρφ συμβαίνει ΓπαραμιγνύναιΙ. αυτός τε γαρ επιστέλλεις ως ουδ" υμίν τα πράγματα πολέμου χωρΙς καΙ στιπερ η

των καλων οψις των αλλο{tι

10 πόλεων ουκ ευφραίνει μαλλον αλλα λυπείσ{tαι ποιεί, τα της πατρίδος επι της μνήμης άνακινουσά σοι, τά τε παλαια τά τε σφζόμενα κάλλη· τε τοίς εμοίς προστίι'3ημι γράμμασιν

αυτός

στι νυν πονηροτέρι;ι Γχρώμε{tαΙ τύχη,

τα δε της δυστυχίας προσηύξηται, καΙ τα μεν ελπιζόμενα μέχρι τουδε σα{tρά, ετερον δε καιρον της των κακων ελευ-θερίας ελπίζομεν, ε'ί τι καΙ τοιουτον

15 αναμένειν περΙ ημας δεί. λογιζόμενος σπως οι

αλλος γαρ αν εφησε καΙ τουτο

μεν των

άπο

Χριστου

εργοις καΙ λόγοις ωστε καΙ απολέσ{tαι, οι δε

μάταιον είναι,

καλουμένων

προσκεκόφασιν

πίστιν

εχουσι, την

μεν

δε

δύναμιν αυτης ηρνημένην. ταυτα γαρ τα παρα των εν τη Δύσει κατ" αλλήλων τολμώμενα πεί{tει, και δεί Ι μετ" ολίγον 'ίσως της κακίας είναι το τέλος

20 καΙ την του {teoi".! κρίσιν γενέσ{tαι πάντων των υφ' αυτον αν{tρώπων, τον 7

πολυ παραμεμιγμένον ΑΙ

11

κάλλη και τοσούτω μάλλον δσω τα

κουσι λαμπρά, οΤα μέν έστι νυν, όποία δ' εΙκος και νυν είναι λογιζομένω των ένοικούντων επιμελείας απήλαυεν

έκεϊ: δο-

ει γε παρα

(!) ώς αυτοι περΙ τας αύτων έπιδείκνυνται, ώς

ουτως εχούσης μηδεμίαν προ' ταύτης {}αυμάζεσ{}αι λείπεσ{}αι ΑΙ

12 χρώμε{}α: κέ­

χρηται ΑΙ

5 Diogen., Prov. ΙΙ 45 {Paroemiogr. 2,24 17 -18 cf. 2 Tim. ΠΙ 5. 20-21 τον εχ{}ρον etc.: leg. του έχ{}ρου etc., genitivo, per totum. Antichristum innuit; cf. 2 Thess. Π 3-4.

f. 6'

199

Epistolae

εχftρον πρότερον επελ{}όντα, τοίς νϋν &σεβέσι προηγουμένοις χρώμενσν καΙ

λυμανούμενόν γε την εκκλησίαν. τοιαϋτα γοϋν

σοι

παρα τών ημετέρων

δηλουμένων γραμμάτων, οίμαί σοι και' μετεμέλησεν αν επι τφ βούλεσftαι ταϋτα λαμβάνειν, ει μη σφόδρα ΓεφίλειςΙ. &λλα καΙ χωρΙς τούτων δυνάμενος τα καft' ημάς κατα σαυτον συνοράν, καΙ δη καΙ πυνftανόμενος τών

&φικ- 25

νου μένων, Γου καινόνΙ σοι'το τοίς ημετέροις προστιftέμενον δόξει. ει μεν συν η &γα1'tότης τοϋ ftEojj, προς έαυτην &πιδοϋσα περΙ ημάς Γευμενέστερόν τιΙ ftελήσαι, χαίρων χαίρουσι τοίς Evtaufta επιδημήσεις, καΙ &λλήλοις εν καλ­ λίονι συνεσόμεftα' ει δ' αλλο τι δια την ημετέραν κακίαν, το ftέλημα τοϋ κυρίου περΙ πάντων γενέσftω. δηλον

δ' ως οϋδ' ημείς

Evtaufta

διαμενου- 30

μεν, ελπίζοντες &σφαλεστέροις εντεύξεσftαι. ει δ' 'ίσως τοϋτο μη μέχρι παντός, στι μη πρότερον, κέρδος φανείται.

25 Demetrio Cydonio,

ίn Italίam.

Perae-Constantinopoli, a. 1397, aestate vel autumno. ιγ'

ΕΙ. μεν οσον σου μνήμην εχω τοσουτόν σοι καΙ επέστελλον, ευ οίδ' στι πολλας αν της αυτης ημέρας επιστολας εκομίζου. επεΙ δε το μεν ουκ εστι, το δε παρ' ημίν, εκάτερον

ως ενδέχεται γίνεται.

εφ' ημίν

οφείλεται γάρ

σοι παρ' ημών αμφω. συ γαρ καΙ πατηρ ημίν καΙ διδάσκαλος καΙ δεσπότης,

καΙ τών οσα φιλίας παραλελοιπως ουδέν. ωστ' οίμαί μεμνημένον λογίζεσftαι πώς μεν εχομεν,

τί δε

σε καΙ αυτον ημών 5

ποιοϋμεν' καΙ ταϋτα νϋν,

οτε τών κοινών ημίν εχόντων κακώς καΙ ημείς εν μέσοις τούτοις &πειλημ­ μένοι κοινωνοϋμεν τοϋ μέρους. ταϋτα γαρ κατα

πρανοϋς

ηδη

φερόμενα,

της αμαρτίας ωftούσης, την επι τας πέτρας κάftοδον υπισχνείται. και τοϋτ' εσται πάντως, αν μη

ftEo;

ϊλεως τοίς ημετέροις γεγενημένος χείρα υπέρσχη.

υπερ 01) παρα μεν τών δυναμένων εργα, παρα δε τών ου τοιούτων ευχας οφείλεσftαι πάς τις αν ε'ίποι, ινα

μη

τον

της

οργης

τρυγίαν

εκπίωμεν,

μηδε δούλειον ημαρ κατα την τραγφδίαν δρώμεν, &λλα το της χρηστότητος ημίν καΙ της ελευftερίας φώς επιλάμΨη. ει

24 ατοπόν

μεν

ουν ποft' ημίν διαλλαγείη

σφόδρα-έφίλεις: σφοδρσς περι ήμας ησl'tα φίλος

Ai

27

ευμενέστερόν: αγαl'tόν

Ai

26

ου καινσν:

ουκ

Ai

22 τοιαύτα: leg. τοιούτων 24-25 δυνάμενος, πυνl'tανόμενος, fortasse lapsu calami pro δυναμένφ, πυνl'tανομένφ 12 Ps. 74,9; v. 13,31. 13 Aesch., Sept. 75; cf. Εαι., Andr. 302.

10

200

Manuel Calecas

15 {J-εός, δηλον ώς πανταχό{}εν επι την μητρόπολιν οί πολίται συρρεύσουσιν, καΙ αυτος εν καλφ παρ" ημάς άφίξTl' τοίς φίλοις συνησ{J-ησόμενος επι τη κοινη πανηγύρει. νυν δ" ου μόνον προς εαυτην τους άπόντας ου προκαλεί-

ται, άλλα καΙ τους παρόντας πεωει πάσης Ι Σκύλλης άπιστοτέραν ηγείσ{J-αι. f. κρατουντος δε τούτου. καΙ ημείς παρ" ύμάς δραμούμε{}α, καΙ προ{J-uμότερον

20

πάντως αν οίς επέστελλον επινεύσαις.

26 (τφ

βασιλετ)

Manueli Palaeologo Augusto,

Constantinopolίm.

Perae-Constantίnopoli,

a. 1397, autumno.

ουχ δη μοι κελευσ{J-έντος παρα του σου κράτους ποιησάί τι καΙ γε'\'ό- ιδ' μενον ου ζητείται {J-αυμάζω, άλλα καΙ το την άρχην δλως επι την του τοιού-

του

ζήτησιν επινευσαι.

ώς εγωγε

σύγχυσιν άποβλέπων, καν

5

ηγουμαι

προς καΙ

την

παρουσαν

Θεμιστοκλέα

τών

τον

πραγμάτων

σοφον

εκείνον

ΓσυΙσχε{}έντα τούτοις ίλιγγιάσαι. άλλΟ αυτός γε τα περΙ τούτων δσα προσηκον εν μέσοις τοίς του

πολέμου

καιροίς

βουλευόμενος,

καΙ

βιβλίοις

σαυτον

επιδίδως. πρότερον δε ωσπερ πόλεμος είρήνης κεχώρισται ούτω καΙ τα τών

πράξεων εν εκατέροις ησαν χωρίς. μάλλον δε κα{J-άπερ αί δυνάμεις ούτω καΙ οί ταύτας εχοντες

ησαν

δι'[)ρημένοι,

καΙ τουτον

μεν

στρατηγον

ην

10 είπείν. ρήτορα δε εκείνον, καΙ φιλόσοφον αλλον. αυτος δέ σοι της φύσεως εξικνείσ{J-αι προς πολλα δυναμένης συλλαβων πάσας, νυν μεν τουτο νυν δε εκείνο παρέχεις,

ώς

αν

η

χρεία

τών

υποκειμένων

ύπαγορεύ'[)'

καΙ

τον

Πρωτέα τών μύ{}ων πολλας μορφας εξαλλάττειν λεγόντων έπΟ ουδενος ωφε­

λεί~, συ πιχρα πάντα μυ{J-ον Ο αυτος ων επι τφ τών χρω μένων συμφέροντι

15

μεταβάλλ'[). ουκ αρα μόνον, το του Σοφοκλέους, σοφοί τύραννοι τη σοφών

συνoυσί~, άλλΟ εστι ποτε καΙ τουναντίον συμβαίνειν,

οπότε

καΙ 'τοίς νυν

ημίν τφ βασιλεί συνουσιν εξείη το ελλείπον εαυτοίς

EKEL{J-EV

ποριζομένοις,

εαυτών αίσ{J-άνεσ{J-αι σοφωτέρων. ωστε δια την σην

συνουσίαν

ου

πάντ'[)

δυστυχείν ηγουμαι τους δυναμένους αυτης άπολαύειν, τά τε αλλα καΙ πα-

20

ραμυ{}ουμένους

EvtEiJ{J-EV

την εκ τών κοινών λύπην. άποκείσ{J-αι δέ τι νομίζω

της παλαιάς ευδαιμονίας τοίς πράγμασι δια την

σην

παρουσίαν,

δς

της

επι τα χείρω μεταβολης δεινον ημίν προσβαλλούσης, πολλαχό{J-εν την σαυ-

1

γενόμενον: τούτο γενόμενον

Ai

5

συσχεitέντα: ενσχε6έντα

Ai

15 Soph., fr. 12 (Dind.) (Aj. Locr.); Zenob., Prov. V 98 (Paroemiogr. 1,159).

7

Epistolae

201

τοϋ σοφίαν αντιστήσας αυτη, την πονηραν εκεινης ρυμην

επι {}άτερα πε­

ριτρέπειν επιχειρείς. ου μη παρόντος, δηλον ως ουκ αν ήμίν η τοσουτον αντέσχεν. καΙ ε'ίη την επι το κρείττον πρόοδον

πόλις επι

τών πραγμάτων 25

ίδείν, ϊνα μη μόνον εκ τών προ του τέλους, αλλα καΙ δια το τέλος {}αυ­

μάζη, μηδΕ τών εκβησομένων

παραίτησις ε'ίη

το τα καλα

βουλη{}ηναι,

αλλα καΙ ταυτα λαμπρα φανέντα, κοινον μεν οφελος τών αρχομένων ύπάρξη, ί. 7' προσ{}ήκη δε τοίς κατορfJ-ωκόσιν Ι επαίνων. ταυτα μεν ουν δοίη {}εός. τοϋτο δ' αν ε'ίη, καΙ παρα

τών

δεομένων

τών

προσηκόντων

τοίς

μετανοουσιν 30

εΙσφερομένων. εγω δε το κελευσ{}εν στι πεποίηκα νυν ηδη γνώριμον κα3-

ιστάς, εΙ μεν τούτου

και χρεία τις ε'ίη,

δίκαιος

αυτΌ

χάριν

ε'ίσομαι, μη

μάταιόν μοι κα3ιστώσητον πόνον. εΙ δ' ουν, αλλ' εμοιγε καΙ τουτο αρκέσει, βασιλεί τοιούτφ το προσταχ3εν ύπουργησαι.

27 Amico iuniori, exu1i. Perae-Constantinopoli, a. 1397, autumno ιε'

ΕΙ καΙ μη τα κα3' ημών εγκλήματα

δίκαια,

αλλ' σμως

ελ3είν

μοι

παρα ('Ιοϋ τοιαύτην επιστολην εβουλόμην, σε μεν λυπείσ3αι δεικνυσαν τα παρ' εμου μη δεξάμενον, εμοΙ δε εγκαλουσαν ως επιλελησμένφ του φίλου.

το μεν γαρ ση με παρων παρόντα εφίλεις οίδα

δε καΙ οΙς ημίν εξεγένετο συγγενέσ3αι. το δε

καΙ

μεν εγώ, μαρτυρήσουσι

απόντα

γνώμης

οϋτω 5

προς ημας εχειν, καΙ τοϋτο μεν ακριβώς οίδα καΙ πέπεισμαι, πολλας εχων εν ψυχΌ σοι τας αποδείξεις. αλλος δ' ουκ αν 'ίσως φή3η, καΙ το της γνώ­ μης αγνοών, καΙ το της νεότητος λογιζόμενος, καΙ ως Ρq.δίως οι νεωτέροις καΙ μείζοσιν εντυγχάνοντες τών παλαιτέρων καταφρονοϋσιν.

αλλα νυν επι

τφ μη λαβείν δοκών λελυπησ3αι κα3αρώς καΙ τοίς αλλοις δεικνύεις όπό- 10

σον σοι το περΙ εμε φίλτρον.

ον

γαρ

παρων

εφίλεις τούτου

καΙ

απων

μνημονεύεις, καΙ την συνουσίαν ως αλλο τι χρέος επιζητείς, καΙ προς την διάστασιν δυσχεραίνεις, καΙ ταύτην τοίς γράμμασι συμβουλεύεις παραμυ3είσ3αι' ών πάντων αναγκαίον ερωτα προηγείσ3αι. ουκ αρα μικρον απο τών καΙ παρα γνώμην

συμβαινόντων κερδαίνουσιν αν3ρωποι, όπότε καΙ 15

αυτος ανάγκη κωλυ3εΙς επιστείλαι, εκ τούτου τον φίλον, καίτοι καλώς εΙ­ δώς, κα3αρώτερον εγνων, καΙ τοίς αλλοις, σ σοι καΙ ευχόμην καΙ παρΤΙ' νουν καΙ εγραφον, διδαχ3ηναι συνέβην, ως ό δείνα τών λόγων αξιος

ών

εχει καΙ του παιδεύοντος πατρός, ύφ' φ ταττόμενος ου τους λόγους μόνον

Ερ.

27: ad eundem ac ep. 23.

Manuel Calecas

202

20 αλλα καΙ την αρετην εκεινου μιμείται, δίκαια μεν ποιών φιλουντας φιλών, μέτρια δε τους παλαιους φίλους ουκ απορρίπτων. πλΙ1ν εδει σε καΙ

αυτον

είναι περΙ της πρός σέ μου γνώμης ασφαλώς πεπεισμένον, καΙ τα παρ' εμου μη δεχόμενον πάντα μάλλον

11

μεταβεβλησl}αί με νομίζειν. το γαρ μηδενος

εγκλήματος φαινομένου λΙ1{tην ου τω Ρq.δίως τών

25 κατηγορείν,

11

καταΥινώσκοντός εστι της

μένων αγνοουντος την φύσιν' ών

φίλων

εκείνων

ου)έτερόν

επι

τοις

11

τών

φιλίας,

σε

πάσχειν

δπερ εγκαλείς ου λlι{tης αλλα φιλίας ισχυράς κω'tέστηκε

εικός.

τυχουσι ενδεχο· επεΙ

και

δείγμα. εδει

μεν

γαρ αμφοίν επιστέλλειν. του δε καιρου μΙ1 διδόντος, ουτω συμβάν, αν μεν Ώδειν εν φιλίq. μενουντα, και πάν ότιουν ο'ίσοντα, τούτφ δε γράφειν ανε·

30 βαλλόμην, Ι προσρήσεσι μόναις τα προς αυτον όριζόμενος. Φ δε συνεγενό- f. 8 μην ολίγον επέστελλον, ιν' 'ίσως και ακοντα

τουτον

εν

τοίς

δικτύοις

της

φιλίας ελκύσω, καΙ μη δια την σιγήν, δ φησί τις, ανασοβι1σω ΤΙ1ν {tήραν. και παρίημι λέγειν ως και τα προς εκεινον ηνάγκαζε δίκαια, πρότερόν

πολλάκις επεσταλκότα, καΙ προκαλούμενον γράφειν,

ας

αν

πάντως

γε

δίκην

35 απαν{tρωπίας σιγώντας εγράψατο. εχρην δε καΙ σέ, μάλλον ημιν συναπτό­ μενον, καΙ πλειστον συγγεγονότα, και δη

καΙ

<Ομήρφ

πει{}όμενον

τοίς νεωτέροις κελεύοντι. συ δε εσίγας, εγω δε πρότερος εγραφον

δέ σοι νυν και ΤΙ1ν επιστολ11" &νεγνώσ{}αι

-

-

αρχειν

οίμαι

Γεί{}' ωςl πάν ελλελοιπως ε'Υ­

καλουμαι. όρςiς ως ουδαμου τφ εγκλήματι χώρα, ινα

μη

πλέον

40 δ' εν οίς επέστελλον εγραφον ως όπώσποτ' αν περι 11μάς εχοις, σε ενιδρυμένον πάντοτε τη ψυχη περιφέρω, νυν δε καΙ τιμςiς

ε'ίπω;

ει

αλλ' εγώ

την

φιλίαν

καΙ μέμνησαι γράφων, όπόσον τα σα τιμώμαι τεκμαίρεσ{}αι χρή.

28 Ad amicl1m, consolatoria de morte :filii. Perae-Constantinopoli, a. 1397-98. ουκ οίδα προς ποίαν λόγω,' τέχνην ιδών,

11

τίνα σοφίαν εύράμενος, ις'

σε μεν επι τοίς παρουσι μετρίως παραμυ{tΙ1σομαι, εμαυτφ δε δόξω λόγους τους προσήκοντας ΠΡΟΌρησ{}αι. σοΙ μεν γαρ ύπο του πά{tους φλεγμαίνου·

σαν ηδη την ψυχην εχοντι, δηλον ως οχλος απ ας λόγος φανείται προς πα-

5 ραμυ{}ίαν εξευρημένος, καΙ o1'Jδε το tVXCIV αν δέξαιο, κα{tάπερ τα μέγιστα τών τραυμάτων την εκ των

38

φαρμάκων

{}εραπείαν

πάσαν προσαγομένην'

εϊ{}' ως: ε1:τα νϋν ως Α!

32 Plat., Lys. 206 a.

36 Hom.

Φ

439.

40

Υ.

23,19-20.

Epistolae

203

εγω τε τοίς δμοίοις βέλεσι συσχε&είς, και της αυτης επι τούτοις δεόμενος της παραμυ{}ίας, ουκ αν σε δ11που δυνηίtείην παραμυ{)είσίtαι, ο'ίχεται γάρ σοι υιός, ον τέλος

του

επόνεις, και ταϊς

βίου

παντος εξ αρχης προεση1σω, ύπερ ου πάντα

περΙ εκείνον ελπίσιν

ετρύφας, ηδη

μεν πρόσηβον οντα 10

και τφ δια πάντων κάλλει προς πασαν φύσιν ανίtέων ατεχνως αμιλλώμε­

νον, λόγων δε καΙ παιδείας ικανως μετασχόντα, αλλα τε πολλα των αγαίtων εχοντα, καΙ το πάντας μεν αιδείσίtαι, σώφρονα δε και φρόνιμον ύπερ τους ηλικας είναι, καΙ το κοσμείν τους οικείους, και το των φίλων ως αδελφων εξέχεσίtαι, και πανταχου τιμαν το κρείττον, ωστε καΙ δρώμενον πολλοίς μεν 15 εστιαν τας Οψεις, πολλους

δε ίtέλγειν, μάλιστα

δε

δόξαντα κατ' ευχην γο,

νέων επιδιδόναι, απελ{)όντα δε απαντας πείσαι τα των δυστυχούντων ποιείν ως

εις

μεγάλα

ζημιωίtέντας,

&ρ' ουν

τφ

τοσούτφ

πά{)ει

εκπεπληγμένοι

olιδαμόίtεν αυτφ ίtεραπείαν επινοήσομεν, αλλ' ουτως ύπ' αμηχανίας καίtε­

δoύμείtα Τον αεΙ χρόνον των καλων

αυξειν

καΙ

Γίtρηνoυντεςl, καΙ την λύπην παρ' εαυτοίς ως τι 20 φυλάττειν

σπουδάζοντες, ωσπερ φάρμακον αυτην

f. 8 v εαυτης ηγησόμείtα; αλλ' ακoυσόμείtα Ι τουτ' ανάξιον μεν ανδρός, καΙ oυίt' ημίν ουτε τφ τείtνηκότι λυσιτελουν, προς δργην δε καΙ τον ίtεoν αναγκά­ ζον, ε'ί γε δόξομεν δυσχεραίνειν,

ει

ου τω

δέ

ποιουντες

τις την εξωίtεν

τοίς

εκείνφ

παραμυ{)ίαν

ψηφισίtείσιν

ου μικρως

ε,,{}υμηίtεΙς ως

εν συμ- 25

φοραίς τα μέγιστα δυναμένην καΙ 11μας αυτης δείσίtαι τό γε νυν είναι λο­ γίσαιτο, αλλ' αυτον olιδαμως σε προσηκον εις την ετέρων αφορωντα σοφίαν

εκεϊ{)εν

την

ιατρείαν επιζητείν,

ουδ' ο μη καΙ αυτος διαλεχ{}ηναι

σαυτφ,

μνησίtεΙς ων αν είπες μάχων άντιστήση

τφ

βέλτιον

ουδεν γαρ καινον παρ' εκείνων ακούση,

oίσίtα,

δίκαιον δε των τοιούτων αφέμενον,

παρ' Φ τους ευσεβείς

λογισμους εύρηκώς, και ανα- 30

ετέρων ταυτά σοι πεπoνίtότων, μετα τοιούτων συμ­ πάίtει

και διδαΧ{}11ση μη σφόδρα πενίtείν, μηδ' εκ­

πλήττεσίtαι καίtάπερ αδοκήτου τινος αρτι γεγενημένου, ε'ί τις {}νητης φύσεως μεταλαχών, επειτα απoίtάνoι, το γαρ ουτω διακείσίtαι την γνώμην,

11

μη-

δεν μηδαμη περΙ των πραγμάτων επισταμένων εστίν, η της μν11μης απαντα 35 εκβαλλόντων, ηττηίtέντων δήπου της του πά{}ους ακμης, ων ουδέτερον δί­ καιόν σε φαίνεσίtαι πάσχοντα, καλως περι πάπων πάλαι πεπαιδευμένον καΙ πολλους το δείν τα επερχόμενα

φέρειν

διδάξαντα, εδει μεν γαρ είναι τον

ανίtρωπoν εν Ώπερ εξ αρχης ετάχίtη διαίτη, και μηδεν της εντολης περαι­ τέρω περιειργάσ{)αι, της αμαρτίας δε τφ κοινφ γένει των &νίtρώπων ύπεισ- 40

ελ-ltούσης μυρία μεν δυστυχήματα τον κόσμον εισέδυ, πολλων δε των αηδων εφ' εκάστης πειρώμείtα, ίtαυμαστoν δε ουκ ε'ί τις δεινοίς αφορήτοις παλαίει, αλλ' οστις αγευστος των της μεταβολης κακων και βραχυν διετέλεσε χρόνον, αμήχανον γαρ εκάστης ημέρας μη συμβηναί τι κακον ανίtρώπφ, oίtεν συμ-

22

ανδρος είναι Α ι

Manuel Calecas

204

45 φορών ε'ίδη παντοία, κατακλυσμοΙ γης καΙ πόλεων κατασκαφαί, καΙ ει'tνων ερημώσεις, καΙ δουλεία ι καΙ φόροι καΙ πόλεμοι, καΙ αλλο ε'ί τι δεινον δια την κοινην άμαρτίαν επενοή{)η. τοιαυτα τφ και't' ήμας συγκεκλήρωται βίφ.

ήδονη

11

δε εν τούτφ

11

ουδαμου,

ωστε πολλαπλασίω την λύπην

βραχείά τις καΙ άπατηλή, καΙ τοσαύτη

εχειν

11

έπομένην

11

προηγησαμένην. ει μεν

50 γαρ ταίς ήμετέραις γνώμαις καΙ τα παρ α των πραγμάτων συνέβαινε, τό γε ήμέτερον, ουδενος αν των κότων καΙ

άηδων εγευόμει'tα, των ήδονων ήμίν συμπεφυ­

σχεδΟν υπο πάντων διωκομένων. επεΙ δε βουλόμε{)α μέν, ούχ

δσα δ' ήμίν μέλλει συνοίσειν, άλλ' οίς ΓανΙ τα Γτης ήδονης παρείηΙ, τφ δε ι'tεφ

τα

τέλη

των

πραγμάτων

άνείται, ος άεΙ προς το συμφέρον πάντα

55 πράττειν πεπίστευται, δια τουτο καΙ τας ήδονας ήμίν περικόπτει πολλάκις, ινα τοίς κρείττοσι το σφζεσι'tαι περ Ι ιγένοιτο, φουσιν άντΙ των ήδέων

ωσπερ καΙ ίατροΙ τοίς στύ- f. 9

άναγκάζουσι χρησι'tαι, ιν' εξείη τοίς πειι'toμένoις

καλου πράγματος της υγείας και'tαρως άπολαύειν. περίβλεψαι τοίνυν ε'ί πού τινα των εκ του παντος

αιωνος

ευρήσεις τον

αυτου βίον άλύπως διηνυ-

60 κότα' εϊ τις εστιν ήλικία μη πολλων γέμουσα των λυπούντων' ει' μη πασα τάξις μετ α κινδύνων' ει μικρον

11

μέγα των άνι'tρωπίνων πόνου καΙ λύπης

χωρίς. δ τι γαρ αν ε'ίποις, πάντ' οδύνης

μετέχει, καΙ οίος αν επέλι'tη

σοι

των άνι'tρώπων, ό μεν φανείται των άπηγορευμένων πεπoνι'tως ότιουν, ό δε καΙ

δια πολλων

των

βασάνων

περαιωι'tείς. 'ίσως ό μεν και'tαιρόμενoς

65 των ήμαρτημένων, καΙ αμα τούτφ τους αλλους σωφρονεστέρους ποιων, ό δε κωλυόμενος μελλούσης κακίας, αλλος

δε καΙ δοκιμαζόμενος επι μείζοσι

τοίς στεφάνοις. καΙ τίς ίκανος συνιδείν τας των γινομένων αιτίας; άπάσας γαρ μόνη τη του ι'tεoυ σοφίιι. γινώσκεσι'tαι δώσομεν, αν όπωσουν σωφρο­ νωμεν. εύδαίμων

δε

εκείνός

εστιν, ούχ δτφ μηδΕν δεινον των κατα τον

70 βίον επηλι'tεν, άλλ' δστις ελάττοσι των ήδέων τοίς χαλεποί; εχρήσατο. καΙ αύτος ουν πολλης άπολαύσας εύδαιμονίας, δίκαιος αν ε'ίης επι ταύτη χάριν τε εχειν τφ δεδωκότι, καΙ τα παρόντα πειρασι'tαι φέρειν ως άναγκαία.

11

ι'tά­

λατταν μεν επ' ολίγον πλέων ούκ αν ηλπισας ημερον έαυτην άεί σοι παρ­ έξείν, άλλα καΙ τραχυνομένης αν επειράι'tη;, του δε βίου το πέλαγος τέμ-

75 νων, μέχρι παντος εξ ούρίας εχειν

άεΙ

βουλήση τα πνεύματα, καΙ ταυτα

πολλους και't' ήμέραν τους καταδυομένους όρων; άλλα τουτ' εστι των παν­ τελως άδυνάτων, καΙ δμοιον ωσπερ αν ε'ί τις των της νεότητος καλων ίκανως

μετασχών, ού βούλοιτο

καΙ

προς το γηρας επερχόμενον

μεταβηναι, άλλα

δυσχεραίνοι καΙ αχι'toιτo δπερ ή φύσις άναγκαίως οίδεν επάγειν~ αδηλον 80 δε ε'ί σοι καΙ ό νέος δια τέλους κατα γνώμην εξέβη, άλλα μη των ενδεχο­ μένων ην συμβηναί τι περΙ εκείνον

ού

σφόδρα σοι κεχαρισμένον. 'ίσμεν

γαρ τας των άνι'tρώπων εύχας επι πλείστον τελευτώ σας είς τουναντίον, κά-

53

της ήδονης παρείη:

κω'}' ήδονην τελεσ&ήσεται ΑΙ

76 ό.λλα: και At

205

Epistolae

κεί{}εν όδυνωμένους oftEV ήσ-θήσεσ-θαι ηλπισαν. πότερον ου" κάλλιον, είναί τε νυν εκείνον παρα {}εφ, τών ενωΜα απηλλαγμένον {tορύβων, η τφ βίφ τφδε

περινοστουντα

την

σύνεσιν

'ίσως ύπο της τών

πραγμάτων φοράς 85

αμείψαι, και σε λοιπον προς εκείνον όρώντα λυπείσ{tαΙj {tαυμάζω δε ει τα μεν παρόντα καΙ αυτος μηδενος αν

σε καΙ

απαλλάξαι

τούτων

dya{to;:;

μετέχειν όμολογήσεις,

ooa{t'

{tελησαι, εΙτ' αΜις νυν &{tυμήσεις,

ηδέως ωσπερ

επιλα{tόμενος σεαυτου, στι μη τον οιχόμενον εχεις συναναμιγνύμενον τού­ τοις, ων καΙ ΓαυτονΊ μεταστάντα

f. 9"

μοι.

Ι

'

και

'δ'3

συ

~\~,

αν

ηκουσας

λ

χάριν αν

'

εγοντος,

εχειν

τφ

,,~....

ειπερ

ην

των

ψηφισαμένφ δοκώ 90 ~o.. ' '3' ακουειν.

τευνηκοτων

σταν γε μην τα της Γραφης προσλογίσωμαι, :τά τε αλλα και' το μηδεν ημάς εισενεγκείν εις τον κόσμον, αλλ(~ γυμνους προελ{}είν καΙ

γυμνους απελεύ­

σεσ{}αι μέλλειν, πείΗομαι μηδαμώς αδικείσ{tαι, μηδΕ δυσχεραίνειν προσήκειν απερ ουκ ε'ίχομεν αποβαλλομένους. το γαρ

αχ{tεσ{tαι τη τούτων αποβολη, 95

σκοπείν ΧΡ11 μή πο{t' ημίν εις αναισ{tησίας εγκλημα περιστη, ε'ί γε τοίς μεν του γείτονος προς

ολίγον χρησάμενοι, ζητουντι ρq.στα αν

αποδεδώκαμεν

μετα του χάριν όμολογείν, του δε {}εου τα εαυτου παρ' ημών απαιτουντος πάνδεινα ηγησόμε{tα πάσχειν, δέον του τρίοις χάριν όμολογουντας, σταν τα τούτων, ει μεν αν{}ρωπος τουτΙ το

προς καιρον Yιa{tfjvat τοίς αλλο­

αύτου κομίζηται μη αλγείν. ανευ δε 100 όρώμενον

μόνον, καΙ πλέον μετ α τον

παρόντα βίον ουδέν, αλλ' η του σώματος λύσις του παnός εστιν εις το μη ον μεταβολή, κρατείτω μεν το {tρηνείν, μάταιον δε εστω πάσα παραμυ{tία, παυσάσ{tω δε η περΙ

τους οιχομένους, κηδεμονία, ληρουμεν κακίαν σλως

αρετης διαστέλλοντες, οίχήσεται και ό της ελπίδος μισΜς. εΙ

καΙ

{tEov

δε οϋτω καΙ ό της πίστεως, οιχήσεται δε 105

δε πολιτεία

πολλφ

της παρούσης αμείνων,

ακούομεν ζώντων, καΙ ελπίδες πολλαχό{tεν βεβαιω{tείσαι, και' αν­

τίδοσις κατ' αξίαν τών βεβιωμένων εκάστφ, και' όμιλίαι δή τινες, και' μα­ καριότης, και' πλη{}ος αρρητον ευ{}υμίας, πώς ου, σφόδρα τών τε{tνηκότων

περιαλγουντες, φανούμε{tα μεν τφ παρόντι μόνφ την αν{tρωπίνην ζωην όρί- 110 ζεσ{tαι, φανούμε{tα δε περι τα μέλλοντα απιστείν, και'

εις το πιστεύειν

προϋπηργμένων

j

taij{t'

ήμίν πολλών

χωρl.ς γαρ του πολλών {tανάτων τουτl.

χείρον κα3:εστηκέναι, και' αλλως αίσχρον μετα τοσαύτην δογμάτων αλή{tειαν τοίς απίστοις είς 'ίσον ερχεσ{tαι, και τών παλαιών <Ελλήνων Yιttda{tat παρα πολύ, OL γε δόξης και χρημάτων και' αυτου {tανάτου κα{tαρώς ύπερείδον, 115 καίτοι προς ουδεν βέβαιον ωσπερ ΓήμείςΙ εχοντες αναφέρειν. ει γαρ στι γο­

νέων απεζεύγμε{tα και' φιλτάτων

toij{t' ημίν λυπηρόν, &λλα το μέλλειν εκεί­

νοις λαμπροτέροις συνέσεσ{tαι την νυν

86

οδύνην παραμυ{tείσ{tω. είτα, τοσ-

και αύτος μηδενος αγαl'tου: μηδενος αγαl'tοϋ και αύτος ΑΙ

92 Iob

Ι

21; Eccl. V 14.

107 Matth.

ΧΧΠ

32.

90

αύτον: τον Ν

Manuel Ca1ecas

206

αύτης μεν της μεταβολης επι πάντα χωρούσης, τοσούτων

δε των κατα τον

120 βίον εστώτων παραδειγμάτων, πολλων δε ήμίν των δεινων καΙ~πάλαι καΙ νϋν

επενηνεγμένων, μηδενος

δε μείναντος

μάτων, μεγάλης δε ήμίν ώφελείας

εξω

εντεΜεν

των τοϋ χειμωνος πνευ­

άποκειμένης

μόνον

αν

τοίς

επαγομένοις εις δέον χρώμεftα, κατενεχftησόμεftα τφ συμβάντι, καΙ τας γυ­ ναιξΙ πρεπούσας φωνας ήμίν προσήκειν υπολαμβάνοντες άβίωτον τον βίον

125 εαυτοίς ήγησόμεftα; μή, προς ftεοϋ, άλλα την φύσιν των Ι [των] πραγμάτων f. 10 ειδότες, καΙ τί το τέλος εκάστφ, καΙ στι τα γενόμενα ουκ αν αλλως εχοι, καΙ παρ α τίνα μεν άφιξόμεftα, τίνι δε τα ήμέτερα καταλείψομεν, ετι δε ως το τοϋ ftανάτου πόμα δια πάντων χωρεί, ου μην άλλα καΙ τάδε το παν, καΙ ή των αστέρων πορεία, καΙ πάντα, την αλλοίωσιν δέξεται, καλώς ποιή-

130 σομεν επι τοίς επελftοϋσι τα προσήκοντα βουλευόμενοι. εγω μεν ουν υπο φιλίας ε'ίρηκα, ουκ άγνοοϋντα διδάσκων, αλλ' οίον υπομνησαί σε βουλόμε­ νος οtους παρα σάυτφ βουληftέντι ftησαυρους αποκειμένους εις παραμυ{)ίαν ευρήσεις. καΙ ταϋτα καν είπον ε'ίπερ εξην μοι προς παρόντα σε διαλεχftη­ ναι. αριστα δ' αν ποιοίης καΙ συ

μη

λόγοις

μόνον· πολλοίς πρότερον εν

135 τοίς δεινοίς φιλοσοφείν συμβουλεύσας, αλλα καΙ εργφ καρτερίας παράδειγμα πασι σεαυτον καftιστάς.

29 Τοίς

Ad monachos

Ξα,\ιftοπούλοις

monasterίί

μοναχοίς

Xanthopulorum, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1397-98.

"Ηιδειν υμας τα κάλλιστα καΙ βουλομένους καΙ πράττοντας, καΙ πολλα ιζ' μεν των άγαftών συλλαβάντας, αεΙ

δε

πλείω

καΙ

μείζω

τοίς

υπάρχουσι

προστιftέναι φιλονεικοϋντας. αλλ' ουπω καftαρώς επεπείσμην εις ϋψος τών

καλων άναβεβηκέναι

τοσοϋτον

ωσ&' ήμών

φροντίζοντάς,

καΙ

περΙ

τών

5 καft' ήμας των ταϋτ' ειδότων πυνftάνεσ&αι. εγω μεν γαρ ευτέλειαν εμαυτοϋ κατεγίνωσκον, καΙ οϋδ' αν υπ' οϋδενος φμην οϋδε μικροϋ τινος αξιωftήσε­

aftat λόγου. νϋν δε παρ' υμίν ακούων είναί τινα χώραν τη περΙ εμοϋ μη1μη καΙ πάνυ ftαυμάζω, συνειδως μεν εμαυτφ μηδΕν υφ' στου αν εις τόδε προήχ&ητε, λογιζόμενος δε καΙ την αφ' ουπερ υμίν

10 Γτοϋ χρόνου διάστασινΙ, υφ' ης αν τις καΙ τών

ηοη

οικειοτάτων

δικαίως συνηλftον παντελώς

132 παραμυ{!ίαν: φιλοσοφίαν ΑΙ 133 ταύτα καν corr. ex ταυτ' ουκ αν, sed deleta littera υ neque signo divisionis. 9 υμίν: 1Ίμίν Β 10 του ... διάστασιν: υπερβάλλουσαν απου7 υμίν: ήμίν Β

σίαν ΑΙ Β

Ερ.

29, tit.

Β:

om.

Α.

207

Epistolae εξελά1'tετο. οϋτως Ο'υκ εση τον τφ

1'tEqJ συναφ1'tέντα μη και τους πλησίον 1'tEqJ πρότερον

φιλειν, τούτους τε ουκ αν ε'ίη φιλείν τον μ1Ί δι' αγάπης τφ

ενω1'tέντα. ουκοϋν εως μεν ουκ εγινό)σΚΕΤΟ τα παρ' ύμών εις εμε 1'tαυμαστον

oi)δεν ει μ1Ί και παρ' εμοϋ τα δέοντα επληροϋτο. πειραν δε εκείνων λαβων εμαυτον εν τοις δφείλουσι τάττω, και δητα ευ1'tυς αρχόμενος Γτο χρέοςΊ γράμ- 15 μασιν αποδίδωμι, δι' ών, χάριτας ύμίν

πλείστας

ομολογώ

ύπεροράν αξιοϋτε. εΙ 1)' ευγνώμονα βούλεσ1'tέ με περι

το

δη

μηδ' ημών

χρέος

δοκειν, το

δ' εστι παρ' ύμάς φοιτάν της συνουσίας ύμών απολαύοντα, και τοϋτ' εσται,

εαν ύμείς επιτρέπητε.

30 Ivlaximo Chrysobergae,

ϊn

Italiam.

Perae-Constantinopoli, a. 1397-98. ιη'

Ήμιν oi)δεν αν εις ηδονην γένοιτο μειζον

το περι σοϋ μεν ακούειν

yl

ως ύγιαίνοις, εκείνα δε εχεις α τοίς σντως εi)δαιμoνoϋσίν εστι. τοιαϋτα δε ημίν τα παρα σοϋ γράμματα ΓδιεσάφειΊ, δι' ών ευδαίμονά σε καΙ11γούμε1'tα και καλοϋμεν. πώς γαρ ου τοϋτο, ε'ί γε δουλεύεις

1'tEqJ

κατα το εκείνφ δο­

κουν, πάντη μεν κοσμικών {fορύβων απηλλαγμένος, ευΧ'η δε και αναγνώσει προσκείμενος κα1't' ημέραν, καΙ ανδράσιν αλλοτε αλλοις συνα)ν τους ομιλοϋντας ωφελείν δυναμένους. και μην το

μη

μαλ1'tακίζεσ1'tαι

5

αυτοίς

δια

τους

f. 1Ο Υ επι τοίς καλοίς Ι πόνους προηγουμένους, &λλα χάριτας εφ' οίς εχεις ομολο­ γοϋντα

1'tEqJ

ζητειν αει τοίς εμπροσ{}εν επεκτείνεσ1'tαι, τούς τε φίλους κοι­

νωνους λαβείν ευχεσ1'tαι τών αυτών σπουδασμάτων, ανδρος επι

πολυ

τών 10

καλών αφιγμένου. πόσην ουν καρποϋσ1'tαι την 11δονην παρ α τών σών γραμ­ μάτων εικός, αφ' ών εκείνα μαν1'tάνομεν

α

σοι

μάλιστα

μεν

βουλόμε1'tα,

μάλιστα δε ευχόμε{}α; ε'ίης τοίνυν εν οίς εχεις, μή1't' ύπο της τοϋ σώματος αρρωστίας, μή1't' δλως ύπο τών εξω1'tεν συμπιπτόντων εις ταϋτα ειργόμενος,

αλλ' &γα{}η τύχη προχωρών περαιτέρω. τοϋτο γάρ σε και λαμπρότερον κα- 15 ταστήσει συναγαγόντα εν σαυτφ και &ρετην και σοφίαν, τα μόνα και

μέ­

γιστα τών εν αν1'tρώποις καλών, και -&αυμαστον εκατέρφ τών γενών απο­ δείξει, δημηγορείν εχοντα παρα τούτοις οπότε δέοι, και μετα της ωφελείας

τών ακουόντων τον επι τοίς ρήμασιν επαγόμενον επαινον.

11 λJΊν Α'Β

18

εξελά{}ετο: επελά{}ετο ΒΙ

17

15

το χρέος γράμμασιν:

εί δ'ευγνώμονα βούλεσ{}έ με:

το δ': το δε Β

φοιτάν: φοιτωντα Έ

3

διεσάφει: δίδωσι νυν ΑΙ

7

δυναμένους:

leg.

δυναμένοις

7

μή

bis

ει

δε

μ11

το δ' αυτο και

γράμμασι

φαυλον

απολαύοντα: απολαύειν Β ΑΙ

τήν δφει-

αλλ' αγνώμονα Β

Manuel Calecas

208

20 ημιν εσται κόσμος, του τε γένους ενεκα,

καΙ οτιπερ οίκειούμε{}α τα σα

καλα δια την φιλίαν, οϊ γε καΙ νυν δια σου των σων άπολαύειν δοκουμεν. ημας δε καΙ άλλως ήσ{}ενηκότας ήδη, καΙ λυπουμένους επι τφ {}ανιίτφ, ου των χειρ ων τους πόνους

εχων άναγινώσκεις,

του

ίκανως

φίλου

σου

τα

γράμματα άνεκτήσανι:ο. εγώ τε γαρ ετι της νόσου λείψανα περιφέρω, καΙ 25 αυτος εξ οσουπερ ετε{)νήκει δεκαταίος ην οτε ταυτα άφίκτο. δς τοίς αυτου

τρόποις πολλους είς φιλίαν Γάνάψαςl, πολλους ελύπησεν άπελ{}ών,

εμε

καΙ ταδελφου κα{}άπερ καΙ σε προετί{}ει. δι' οπερ οtμαι καΙ αυτόν σε

δε την

ψυχην ουχ ήττον ημων επ' εκείνφ πληγήσεσ{}αι. ό μεν ουν το χρεων προ της ωρας άποδεδώκει, καΙ κομισ{}είη παρα τας μονας των εν μακαριότητι 30 ζώντων. συ δε ευφραινε γράφων εν οσφ περίεσμεν καΙ ουχ όρωμεν άλλή­ λους, μόνον ε'ί σοι σχολή τις άπο των είς α. σποuδάζεις εστίν.

τη

φύσει

ά"αγκαίως

της

άκολου{}εί,

τοίς γράμμασιν

35 ισταν,

προτε{}είσης

είς

σοι

άλλα

γίνεται,

πολιτείας

το

της

καΙ προς

άναμφισβήτητον

άγει

πολλα

σης

υγείας,

των

εί γαρ καΙ

καλων

άδηλον

τφ

την σην είκόνα

τα

ελπιζόμενα

οία

ον,

δι' εαυτων

πέρας.

εδει

εχεις

φανερον παρ-

μεν γαρ

ταυτα παρόντας όραν, καΙ μήτε γραμμάτων δείσ{}αι περΙ αυτων, μήτε δια

σου των σων δοκείν άπολαύειν. τίς γαρ ουκ αν των καλων ερασ{}είη, τίς δ' ουκ αν ευξαιτο των άρίστων τυγχάνειν; άλλα τουτο μεν ουκ άνέλπιστον'

επιτρεπτέον μέντοι τφ τα πάντα

οίκονομουντι. καί σε δψόμε{}α οταν αυ-

40 τος ε{}έλη, καΙ οπου, και σπως, και ως αν εκατέρφ συμφέρη. νυν δε καΙ αυτος 'ίσ{}ι ως ουκ εν πάντη των κοσμικων {}ορύβων

των

εκτός,

άρίστοις, καΙ παν το εκ των

σων διεστηκόσιν εσμέν. καΙ ημείς γαρ

άνδράσι τε όμιλουμεν

λόγων

δυνατον

των

πολιτων

ποριζόμε{}α κέρδος.

τα

τοίς

δε

δυνατά φασι καΙ τφ {}εφ φίλα.

31 Mωdmo

Chrysobergae,

ίη

Italiam.

Perae-Constantinopoli, a. 1397-98. 'Όπερ αν εν τοίς προς σέ μου γράμμασιν άρχόμενος εγραφον (εγρα­ φον δ' αν στι σοι γράμματα συνεχως επιστέλλειν άξιον κρίνω, τον άπο της φιλίας ενόντα σοι περΙ ταυτα πό{}ον είδώς), τουτ' αυτος ημίν επιστέλλων

26 ανάψας: εξ άψας ΑΙ 35 γάρ ήμάς Ai 1 αρχόμενος εγραφον: εγραφον αρχόμενος ΑΙ 22

λυπουμένους:

34,13 et 34.58.

Υ.

ep. 28.

29

αποδεδώκει

sic, sine augmento: cf.

ι{)'

ΙΙΙ

209

Epistolae

Εν τοις σοις πρoετίitεις. και {}αυμαστον ουδεν ε'ί τινες αλλήλους φιλοϋντες τοις παρ' αλλήλων γράμμασιν εντυγχάνειν επι{}υμοϋσιγ

πάντων 11 φιλία σύνδεσμός τίς εστι

καΙ

ουδεν l'J.λλο συγχωρει διατρίβsιν, αλλ α

αει

τοι'ς κατ' αυη1ν

παρόντας

μεν

γαρ

επι 5

11νωμένου;

μεν απολαύειν

επ'

αλλ1]λων,

απόντα ς δε δι' ων αν συνάπτωνtαι πάντα παρασκευάζει(ν). 1Ίμάς δε και τοσ­ ούτφ μάλλον των l'J.λλων συνάγει, παρ' δσον

και τα

ταύτης

α'ίτια

μείζω

πάντων εστί, τους δ' αφορμαις τοιαύταις συνισταμένους, αφισταμένους αλ-

10

λ1lλων μάλλον συμβαίνει προς φιλίαν εξάπτεσ{}αι. ους 11γητέον εκάτερον εν αύτφ την τοϋ φιλουμένου περιφέρειν εικόνα, και μη μέχρι ταύτης ϊστασ{}αι

βούλεσ1'tαι, αλλα προς

αυΤ11ν

(χποβλέποντα πάση

μηχανη

τα

πρωτότυπα

ανιχνεύειν, και της αποτυχίας, αν ουτω τίιχη, προσισταμένης, επι μέγα τον της φιλίας πυρσον εξαίρεσ{}αι. τοϋτο τοίνυν το πά{}ος καΙ σε πέπεικε προς 15 σαυτον αφορωντα 11ν εχεις επι{}υμίαν τοϋ τοις εμοις εντυγχάνειν ανατι1'tέναι

Εμοί· εγώ τε, ει μ11 πρότερον ταϋτ' εγραφες, τοις 'ίσοις γαρ ουδεν πρότερον της

μετ' αλλ1]λων

αν εχρώμην.

οίς

διατριβης, τούτοις διισταμέ1'οις

δ

δεύτερος πλοϋς, τα γράμματα λοιπόν, εν επι1'tυμίq., καΙ περΙ ταύτην εικος αμφοτέρους (ίις καΙ περΙ τΙ'J.λλα συνενηνέχ{}αι. της μεν ουν των γραμμάτων επι1'tυμίας αμφοιν α'ίτιον η φιλία, καΙ το ταϋτα

παρ' ανδρος είναι

20

φίλου

χαρίεν εκατέρφ. την δ' απο τούτων ωραν, εγ(ο μέν σε παρέχειν καΙ μάλα αν δύνασ{}αι φαίην. το γαρ εκατέρω1'tεν ρητορεύειν αμφοτερόγλωσσον οντα τοϋ μιι7 γλώΤΤl1 φ{}έγγεσ{}αι κρειττον, καΙ

μέγα

ημιν

εις

ηδονης

λόγον,

τοϋτο μεν ως αν γραμμάτων ετέρας γλώττης αξιουμένοις, τουτο δε καΙ τΊ1ν 25 περΙ τα καλα σην επίδοσιν εννοοϋσιν, προς

μόνης, τη τε της εννοίας σεμνότητι,

καΙ

τφ

μήδ' απο

τη των ρημάτων

ηϊς

ελληνικης

συν1't11Κl1, καΙ

τcρ δια πάντων καλφ, χάριν αρκοϋσαν απολείπεσ{}αι τοις αναγινώσκουσιν

εμποιείν. μη γαρ ο'ίου πεωειν δταν μηδέν σοι τούτων μετειναι λέγl1ς, δτι Τ1ϊς

μεν μελέτης των τουτο προξενούντων βιβλίων απέστης, προς l'J.λλα δε 30

βλέπεις, α την

ψυχην

ζουσι κάλλει, και τοϋ

απο των δρωμένων αφέλκοντα τφ {}είφ των

ρημάτων

κόμπου

προσβιβά­

καταφρονοϋντα της &λη1'tοϋς

εχεται 1'tεωρίας. ακούοη γαρ και τοϋτο της σης είναι φύσεως, προς τα μείζω τε

ασχολεισ{}αι καΙ

τοίς

μικροτέροις

αρκειν,

καΙ

παίζοντα εκεινα δύνα­

σ1'tαι α μηδ' αν σπουδάζοντες ετεροι. εγω μεν ουν σοι πολλαχό1'tεν Τ11ν των 3.5 γραμμάτων ω(!αν είναί φημι· συ δε καΙ ταύτη ν 11μιν

Ο'υκ

ιόκνησας

ανα­

-1'tELvaL. αλλ' 11μείς, ώ {}αυμάσιε, ουτε περΙ Τ,llν των ονομάτων στρεφόμε1'tα {}ήραν, καΙ βουλομένοις ουκ αν ύπηρξε τφ

11

οϋς: και τούtους ΑΙ

16

19 δεύτερος πλους: v. 24,5. 51-54 cf. 30,41-43.

11ν: Τ11ν

1]'1

Ν

μ11

22

τοϋ

κανόνος

χάριεν

των

λόγων

cod.

23 αμφοτερόγλωcσος: cf. Plut., Peric1. ιν 5.

14-

210

Manue1 Ca1ecas

δύνασ&αι εξικνείσ&αι. το δε

των

ερώντων

κανταϋ&α

πέπον&ας,

Ο'Ι πάν

40 στιοϋν των ερωμένων, επι προφάσει φιλίας, ασπάζονται. αμως οίς εχομεν τοίς φίλοις επιστελοϋμεν, και αυτους αξιώσομεν Ι τούτου φροντίζειν εως αν f. 11 ' τα της αποδημίας κρατη. περι δε των κα&' ημάς αρκέσει τα πρότερόν σοι επεσταλμένα, καΙ ως εν βραχεί σοι ταϋτα δηλωσαι. ύγιαίνομεν, καΙ τοσαύτης σχολης απολαύομεν, ωστ' αυτης ενεκα μηδεν το κωλύον

είναι βιβλίοις

45 καΙ τοίς περι &εοϋ λόγοις συνόντας των μεν αν&ρωπίνων ο\ιδ' επιστρέφε­ σ&αι, αεΙ δε προς αυτον τετάσ&αι,

ταίς περΙ αυτοϋ

σωμα κα&αιρομένους. αλλ α καΙ περΙ

των

{)εωρίαις

μελλόντων,

σ

ψυχην

πάντα

και

διδάσκων

χρόνος καΙ 11μίν διδάσκαλος εσται.

32 Ad amicum iuris peritum, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1397-98. Μη -Ιtαυμάσιις ει μήτ' αυτον εμε βλέπεις μήτε γουν εμοίς γράμμασιν κ' εντυγχάνεις. παρα γαρ την σην ασχολίαν τουτο συμβαίνει, ας γε πολλοίς πράγμασι σεαυτον επιδους ουκέτι καΙ

ημίν

αρκείν

πρότερον αιτιώμενος αδικείν εφασκες ατι των

φίλων

οίός

τ' εί.

πολλοίς

καίτοι

με

επιστέλλων,

5 μΙ1 καΙ σοΙ το 'ίσον φυλάττω. αλλ α νυν σε τοσοϋτον περιεστοιχίσ{)αι νο­ μίζω τοίς πράγμασιν ως οχλον μεν

αν

11γΙ1σασ-ltαι

την

εμην

συνουσίαν,

αχ-ltος δε φανείσ-ltαί σοι τα παρόντα. και τοϋτο μεν μικρόν' αλλ' 'ίσως καΙ

ημων παντελως ημνημόνησας. καΙ -Ιtαυμαστον ουδέν, ε'ί γε πειστέον τφ ΤΙ1ν

φιλίαν ισότητα είναι νομο-ltετοϋντι. σ

μεν

γαρ

εν

τοίς

αρχαίοις

ωσπερ

10 ημείς ύπ' ο\ιδενος αν καινοτέρου καταφρονοίη των φίλων. αυτον δέ σε τι­ μαίς &εΙ λαμπροτέραις προσβιβαζόμενον καΙ συνεξεταζόμενον τοίς μεγάλοις εικος δη νέους φίλους επιζητοϋντα τους παλαιους απορρίπτειν, ωσπερ των ιματίων τα κατατετριμμένα. ωσ&' απερ εφην ου χρή σε -Ιtαυμάζειν E'l-lt' ύπο των σοΙ περιεστηκότων είργόμενος, ε'ίτε καΙ δειλί~ τινι χρώμενος, μη φορ-

15 τικος δόξω, ποι.υν ου συνεγεγόνειν σοι χρόνον. αλλ α το μεν ημων ύπο των συμβάντων επιλα-ιtέσ{)αι, ύπ' αλλου πι-ltανως αν ειρημένον, ουκ αν δεξαίμην, ουδ' ε'ί σοι τα λαμπρα πολλφ πλείω συνεβεβήκει. το γαρ της σης φύσεως

ισχυρότερον η ωστε τοίς αν-ltρωπίνοις πά-ιtεσιν, σμοίοις, ενέχεσflαι. αμως

δ' αν σε

ύπεροψί
λέγω

και

τοίς

βουλοίμην, και παντελως &μελούμενος,

20 λαμπρότερον ακούειν γεγενημένον. εγω γαρ ουτω σοι φίλος, ει μη της σης γνώμης διαμαρτάνω. ωστε μάλιστα μεν εβουλόμην

43 ύγιαίνομεν: cf. 30,24. 8-9 Aristot., Eth. Nic. Θ 7 (1157b

3Ό);

κα-lt' ημέραγ συγγίνε-

8 (1158b 1 et 28); 10 (1159b 2-3).

211

Epistolae

σθαί σοι, και του τ' αν ην κέρδος ου μικρον αμφοτέροις. δ.λλ' εως ην μικρα πονουντα περιτυγχάνειν σοι περιττον εδόκει το επιστέλλειν, και

φάσεως Ο'υκ ουσης ουκ αλλ ο πάντως ην

11

αμα προ­

φλυαρίαν συγγράφειν. ουκ εών­

των δε των πραγμάτων άλλ1lλoυς άραν, αλλ' ωσπερ σοι πτερα

περι{}έντων 25

και πανταχόσε πέτεσ{}αι κελευόντων, εμοι δε αδύνατον τον πετόμενον οϋτω διώκειν, επέσχον. εδει δ11' προς

τον

δεύτερον

πνευμάτων αποτυχίαν παραμυ{}είσθαι.

πλουν

ε'ί τι τοίνυν

απιδόντα,

ήμάρτητο

n1ν

περΙ

των

τουτο,

τον ετερον ουδέτερος δικαίως αν γράψαιτο. συ μεν γαρ τον οχλον αιτιάση δ11που των συμβαινόντων· εγω δε τφ πολλοίς κεκυκλωμένφ φροντίσιν ουκ 30

f. 12 εικότα αν εποίουν γράμματα Ι επιστέλλων.

του τ' εστιν

απολογία καΙ

νυν

καΙ πρότερον τής προ; σέ μου σιγής. επεΙ ενεκά γε του φιλείν καΙ μεμνή­

σθαι πάλαι αν και των χελιδόνων λαλίστερος εγεγόνειν. άλλα νυν επιστέλλω, την ύπερ τούτων απολογίαν συν{}είς, και παραμυ{}ούμενος εμαυτόν· προσ­

{}ήσω δέ, μέλλων καΙ σοι χαριείσθαι. και αλλη δε πρόσειττί

τις

αιτία, το 35

πάνυ Γπολυν χρόνονΊ σε το βιβλίον κατέχειν. χωρΙς γαρ του προσ11κειν απο­

δοθήναι τφ κεκτημένφ το κτήμα

--

εμον δε ουκ εστι

--

και σοι περι την

απόδοσιν εσπουδακέναι μάλιστ' αν ε'ίη πρέπον, πολλά τε αλλα λογιζομένφ, και δη και το κα{}'ι'lμέραν σε τοίς κοινοίς δικαίοις ενδιατρίβειν.

33 Iacobo Angeli, Florentiam. Perae-ConstanHnopolί,

καΙ

a. 1397-98, hieme.

'Άλλαι μεν αλλοις εν τοίς δεινοίς αί παραμυ{}ίαι (τον γαρ τι;)ν κακων

φασι πί{)ον ακρατον otιδενΙ προυθηκεν ά {}εός), καΙ

νυν ήμας,

τοσούτοις

κυκλωμένους, τοίς γράμμασι τοίς εκ των φίλων παραμυ{}είται. τούτοις γαρ

εντυγχάνοντες εκείνους δοκουμεν άραν, ους ευτυχουντες εικότως αν ετί{)εμεν κεφάλαιον πάσης ευδαιμονίας. και νυν γουν ΓδυσΊτυχουντες εν αλλοις, δσον 5 απο τίiΊν φίλων εtιδαιμoνoυμεν. όποίον δή τι και παρcι των

των συμβαίνει, ας και τφ πλήθει, και τφ κάλλει, και τφ πονται φίλτρφ και πολλαχόθεν ευφραίνεις. και πρόσεστι

σων γραμμά­

με{)' οϊου το

πέμ­

μετα προσθή­

κης· δ γα\! τοί.ς αλλοις επιγίνεται μετα πολύν τινα χρόνον τ,ης

συνουσίας,

τουτ' αυτος βραχυ συγγενόμενος εδειξας, καΙ συνανεκρά{}ης ήμίν εν δλίγφ.

26 μακραν φλυαρίαν Α i 29 τον: 5 δυστυχοϋντες: ευτι:χοίίντες Α!

27 δεύ,ερος πλοϋς: v. 24.5. 1-2 cf. Hom. Ω .527-533.

τιο ΑΙ

10

Manuel Ca1ecas

212

χάρις ουν τφ -8εφ τοσουτον ήμίν φίλον χαρισαμένφ,

ανδρα παρόντα μεν

ηδιστα προσφερόμενον τοίς συνουσι καΙ είδότα φιλείν, μετ α λύπης δε χω­ ριζόμενον απο τούτων, καΙ απόντα

μεμνημένον

και'

γράφοντα,

καΙ

των

φίλων πολλοίς διειργόμενον έαυτΟν· εν εκεί'\'οις νομίζοντα δΙllρησ{}αι, καΙ 15 χαίροντα μεν σταν τι καλΟν πυν-&άνηται περΙ τούτων,

α-&υμουντα

δε

επι

τοίς έτέροις, καΙ σλως τΟ'υς της φιλίας σρους ακριβως καΙ φυλάσσοντα καΙ είδότα, ωστε καΙ τον είρηκότα τας ψυχας των ερωμένων εν τοίς των ερό)ν­ των ίδρύσ{}·αι, καλως είρηκέναι δοκείν· οϋτω με δια πάντων ενιδρυμένον

δεικνύεις παρ α σαυτφ. μη νόμιζε μέντοι, τοιαυτα περΙ εμου καΙ πάσχων καΙ

20 γράφων, χαρίζεσ-&αί τι τφ ερωμένφ, χρέος δε κατατί-&εσ-&αι

μάλλον

τφ

φιλουντι μεν ούχ ηττον, μεμνημένφ δε Ο'υκ ελαττον, πάσχοντι δε εξ 'ίσης, καΙ σ-&' ήμίν επεδήμεις των σων ήττωμένφ, καΙ νυν την εκ

της

διαστάσεως

λύπην

καΙ

τοίς

στ' απεδήμεις ανιωμένφ,

γράμμασι

παραμυ-&ουμένφ.

εκείνο δέ σου καΙ λίαν ε-&αύμασα, σπως επι μεν τοί; παρ' "1μων

επαίνοις

25 εδοξας δυσχεραίνειν, ήμίν δε τοσούτου ς επέ-&ηκας ώς επι μισ{}φ των επαί­ νων επεσταλκόσιν. εδει γαρ τον ζητουντα το μέτρον μη μείζοσι χρήσασ-&αι

των οντων ύπερβολαίς. νύν δε εγω μεν μείζον ούδέν σοι των οντων (ον­ των]. το γαρ καΙ λόγων εραστην είναί σε καΙ αρετίΊ φίλον καΙ τη τούτων αίτί~ γεγονέναι πλανήτην, ούδείς σοι των συγγεγονότων ος ούκ

αν ε'ίποι.

30 συ δε περΙ "1μων τοσούτον ύπερέβης το μέτι~oν ώς καΙ τον πάνυ Ι φιλό- f. 12" τιμον αποκναίσαι, καΙ αύτόν με τους επαίΥους ερυ{}ριαν καΙ βουλη-8έντα κοινώσασ-&αι πολλοίς

νομισ-&εΙς επιδείκνυσ-&αι, ελεγχ{}ης ώς αν ού καλως

φορτικος την

των

Τ1)ν

τοίς

επιστολ11ν

αναγινώσκουσι

πραγμάτων

επιόντα, καΙ

δη

κωλυ-8ηναι, ϊνα μή,

φύσιν

δόξω,

καΙ αύτος

επεσκεμμένος,

ον

35 επαινείσ-&αι δια πάντων βουλοίμην. αλλα ταύτα μεν εΊτε τη ση ρητορείι;χ δώσομεν, δυναμένη καΙ τα μικρα μεγάλα ποιείν, ε'ίτε της φιλίας τφ πά{}ει, ύφ'

oi)

πολλοΙ πολλάκις των ερώντων κρατούμενοι μείζω περΙ των ερωμέ­

νων καΙ φρονούσι καΙ λέγουσι, πάντως ού μείζον φρονήσομεν τού «γνω-&ι σαυτόν» μεμνημέ'\'οι. τού λοιπού δε γράφων τίμιχ το μέτρον, ϊνα της αρετης

40 καΙ των λόγων ων εχεις αξια πράττης, οίς ούδεν ώς το

μέτρον

καΙ '11μίν το προσηκον φυλάττης. οϋτω γαρ καΙ των σων ηδιον

οίκείον,

απολαύειν

παρασκευάσεις. οίς εντυγχάνοντας μηδ' '11μας έρμηνέως νόμιζε δείσ-8αι, αλλ' αύτους επιόντας αρκείν, ώς αύτος περΙ τα

'1;μέτερα φής.

τούτο

κοινον μόνον αμφοίν. το γάιι σε δυνήσεσ-&αί ποτε καΙ έλληνικως

μεν

ο.ον

επιστέλ-

45 λειν σοΙ μεν εξεστι λέγειν, καΙ τούτ' εδειξας εν τφ της επιστολης τέλει· 16

τους: της ΑΙ.

17

εΙρηκότα:

39

'ίνα και ΑΙ.

45

Quis? Cf. Thom. Aquin.,

της: των ΑΙ.

Ι·

IIa., qu. 28 a. 2.

32-34 v. 18,14-19.

213

EpΊStolae

ήμείς δε το 'ίσον περι ηϊς σης γλώττης ου ΓδυνάΊμε{}α υπισχνείσι'3αι.

της

γαρ σης σπουδης καΙ των άλλων οίς επιγίνεται σοφία και τέχνη λειπόμει'3α, καΙ Ο φασι παρα. λύδιον τρέχομεν αρμα. συ δε ταύτα εχεις καΙ δη καΙ τών βιβλίων σαυτφ Τ1']ν κτησιν παρασκευάζεις, υπερ ης καΙ ήμείς

το

δυνατον

επιβάλλομεν.

50

34 (Τ φ

β α σ ι λ ε ί)

Manueli Palaeologo Augusto, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1397-98. κβ'

Ουδεγ ι'3αυμαστον ε'ί τις εν καιρφ το

ϋστερον άποδώσειεν εύΠΟΡ11σας, οφειλομένων. το μεν

γαρ

προσηκον

χρέος

ουκ

άποδους

αλλ~ εί μηδεπώποτε μηδεν ιΊ.ποτίσειε των

και'3' ή μέραν

όρωμεν,

και

τους

απολαμβάνειν

οφείλοντας προς καιρον τοίς οφείλουσιν άποδιδόναι t'ιιν τού

χρέους άνα­

βολην συγχωρούντας, ώς ουκ αν της αποδόσεως γενομένης αν μη παρ' εκα- 5

τέρου το προσηκον αποδοι'3ί!.

το μεν

δη

γΙ"όμενον

συγεχως

ου

σφόδρα

επιτρέπει {}αυμάζειν· το δε μηδεπώποτε μηδε μικρον γουν αντΙ ΓτωνΊ πολ­ λών άποδοϋναι {}αυμάζεσ{}αι δίκαιον, ώς ουκ ον των επι πολυ γινομένωγ.

τούτο δε ει μεν υπ' αγνωμοσύνης συμβαίνει ?~ακίας παρίστησι

δόξαν,

καΙ

το πά{}ος ασύγγνωστον. αν δε πενία καταναγκάζει, τφ δυστυχoύνrι συγγνώ- 10

μη, μόνον αν λόγοις το χρέος ομολογΏ, καΙ τούτοις συμπω%ς προκαληται. ου τοίνυν, ουδ' αυτος αν ε'ίην μΙ1 τφ σφ κράτει το προσηκον ανω{}εν

χρέος

των άπαιτούντωΎ εξω

συγγνώμης οτι

αποδεδώκειν.

και αυτός, ου χρήματα δανεισάμε,·ος, ουδε φόρων

το

οφείλω

απαιτούμενος

γαρ

ελλειψιν,

ουδ' οία τα των πολλών, άλλα τον απο των λόγων τοίς άρχουσι πλεκόμενον 15 κόσμον, πολλφ κρείττω των σσα αν δύναιντο

παρα τιον άρχομένων προσ-

f. 13 άγεσι'3αι, οφειλόμενον μεν πάντη Ι τοίς βασι.λεύσιν,

οφειλόμενον

δε

μά­

λιστα ΤΤΙ σΤΙ κεφαλΤΙ. τούτον ουν καΙ αυτος οφείλω, ου συνη{}εί~ κινούμε­ νος αλλ' ευνoί~ ΤΤΙ περΙ σε προτρεπόμενος, ην σοι πολλην εν

εμοΙ

τρέφε­

σ{}αι καΙ λίαν ομολογώ. καΙ τούτο εικότως. τό τε γαρ παρα τιον αρίστων 20

46 ο,) δυνάμε&α: αφαιρούμειtα ΑΙ 4 οφείλοντας: Οφ. corr. ex απ 7 αντί: corr. ex από marg. 16 δύναιντο corr. e:x: δύνωνται et rep. ίη marg.

χειν:

48cf. Pind. ap. Plut., Nic. 1 (Paroem:ogr. 1,274 etc.). Ερ. 34: libel1us supp1e:x:, ex persona a1terius; cf. ep. 39. cf. 30,22 et infra, Hn. 58

αντί των

13

rep.

ίη

αποδεδώ-

Manuel Calecas

214

αρχεσθ-αι βούλεσθ-αι, και τoϋι't" ημίν είναί σε τον [ίριστον αρχοντα πάσαις

ψήφοις πάντων προέχοντα, τό τε τΊ1ν πατρίδα σφόδρα έμοΙ φίλον

εδαφος

ουσαν βουλαίς εργα πρoστιι'tέντα συνέχειν, αυτό τε το τους λόγους ων καΙ 11μείς μετρίως μετέχομεν ύπο σοϋ διαφερόντως τιμάσ{}αι, ως καΙ αυτόν σε

25 προς τούτους όρώντα μη νομίζειν σαυτον καταισχύνειν, άλλα τη βασιλεί~ πρέπον ηγείσ{}αι κτημα, καΙ τον

αυτον

βασιλέα

καΙ

(Η1τορα

ταϋτά μοι πολλην έ" ψυχη τΊ1ν εϋνοιαν αϋξει. τον γαρ

τα

φcιίνεσι'tαι,

παιδικα συνι­

στώντα φιλείσι'tαι παρα τών έρώντων άνάγκη. πώς ουν ουκ αν μοι συγγνοί­ ης ό παρα τοϋ σχήματος το

συμπα{}ες

άπαιτούμενος

καΙ

χάριτας

"έμων

30 τοίς παρ' ων δικαίως αν καΙ δίκας λαμβάνοις; ου γαρ αγνωμοσύνη προαι­ ρέσεως, ουδε τ <1' προς τα καλα άναισ{}11τως εχειν εσίγων, άλλα τφ μη την πενίαν άξιοϋν τών έμών λόγων πλούτφ πλεονεκτημάτων προσιέναι τοσούτφ, ουχ δπως αν αυτοίς ισομέτρητος δυνησομένην φανηναι, &λλα μηδε τοϋ πολ­ λοστοϋ κατ' αξίαν έφίχ{}αι. καΙ γαρ ει δύναμίν τινα λόγων έμαυτφ συνει-

35 δως είτα έσίγων φαϋλος αν ε'ίην, μ11τε το χρέος καταβαλλόμενος μήτε τοίς καλοίς δοκών χαίρειν,

n κακίας

δείγμά έστι(ν). έπεΙ δ" εμαυιον &νακρίνων

εύρείν ουκ είχον, το μεν λέγειν αλλοις παρηκα μάλλον επιδείκνυσ{}αι βου­ λομένοις

11

περΙ τα)ν σών λέγειν τα

προσήκοντα

σκοπουμένοις,

τοίς λόγοις σχολάσας ταύτη γυμναζόμενος καΙ νομίζων

ποτε

αυτος

δε

γενναιότερον

40 επι τον αγώνα δραμείσ&αι, οϋτ' εμαυτοϋ κατεγί"ωσκον μοχθηρίαν, των σων καλών ανέραστος διαμένων, καΙ σιγπ κα{)εδούμην ταί'tα {}αυμάζων ωσπερ

0'1.

έπΙ τοίς καλλίστοις έκπεπληγμένοι, αυτοι μεν {}αυμάζοντες, ουκ εχουντες

δε τί πότΟ έοτΙ το {}αυμαζόμενον λέγειν'

δόσ{}αι τινΙ τας τών αλλων έπίστασθαι

ωστ' ε'ίπερ

εδει

γνώμας, αυτιρ

παρα

{}εοϋ

δε­

σοι παρείναι

"ϋν

45 μάλιστα αν ηυξάμην. εξ ου τάς τε επιβουλας Ρ~δί.ως αν έφυλάττου, έμέ τε ελογίζου τών ευνουστάτων, αυτός τε τφ μου κα{}αρώτερον παραδεικνύναι

β11ματι

προφαινόμενος

είχον αν

t11'V γν(όμην. το γ(Ί.ρ δτι καΙ χαρίτων

απήλαυον έώ λέγειν' τούτου γαρ ου τοσοϋτος αν

11"

μοι λόγος, της τών

καλών Οψεως αντL πιί.\'των άρκούσης, αλλως τε της τών κοινών έπιμελείας

50 καΙ εις έμε τοϋ μέρους ιόντος. ει μεν ουν έκ της εις τους λόγους σχολης τό γε νϋν είναι διαρκέστερός ειμι

προς

ύπό{)εσιν

εγκωμίων,

ειπείν

ουκ

εχω' δτι δ' ό παρων καιρός, σπως αν δυνάμεως Έχω, λέγειν ουκ επιτρέπει καλ(ος οίδα. σ', τε γαρ τών πι.ιαγμάτων δλος γινόμενος ουκ αν ε,'ελ11σαις Ι αλλ φ τφ παρα ταϋτα προσασχολείσθαι, εμοί τε

ουκ

αν

ε'ίη

καλαJς

εχον f. 13 v

55 αντΙ τΊϊς έκείνων φροντίδος τοίς εμοίς λόγοις &ξιοϋντά σε προσέχειν, λυμαί­ νεσ{}αι τούτοις δοκείν. &λλα τοϋτ' εσται τών πραγμάτων πρηχωρούντων fΠΙ

το κρείττον, δτε καΙ το δυνατον τοϋ χρέους απολαβων το παν εχειν ΟΙ11ση.

23

συ\·έχειν: φυλάσσειν ΑΙ

έ:ιιτρέ;τφ

53

ου,ι αν ε{JεJ.11σαις

41 bis

κα{Jεδούμην Αl

sic!

52

επιτρέπει:

('orr. ex

Episto]ae

215

καίτοι και νυν ώς αρα το δλον αποδεδώκειν ειπείν ουκ όκνήσω. το μεν γαρ όφείλειν όμολογείν πάντως αν σε δυσωπήσειεν αντΙ τούτου το παν αφείναι,

ον καΙ χάριτος αρχειν προς τους αρχομένους της αξίας το σχημα δίδωσι. 60 το δε και πολλων ευπορήσαντα λόγων μηδεπώποτ' αν δυνη-&ηναι κατ' αξίαν ει.πείν, αει δε την του λόγου δύναμιν ήττάσ~αι των σων Ίσχυρίζεσ~αι, πα­ σαν δι1πουθεν εγκωμίων δύ\'αμιν περιέχει. ο γαρ αν τις μόλις μακροίς λόγου περιόδοις συνι1γαγε, τουτ' αυτος εν βραχεί συνειλήφειν. αλλ α δοίη ~εoς την

επι το κρείττον πρόοδον των πραγμάτων, καΙ

πάντως ουκ ερυ~ριάσoμεν 65

των μεγίστων 11ττώμενοι. νυν δ' ανενεγκείν τφ σφ κράτει βούλομαι ο καΙ

τη παρούση του καιρου καταστάσει σφόδρα

αν συνενέγκαι, ε'ίπερ

αδικία

πάνυ μεν εχθρον τφ ~εφ, πάνυ δε τοίς πολεμουμένοις ιtσύμφOΡOν, δι' 11ν ηϊς εκείνου βοηθείας απούσης αγρυπνήσουσι μάτην. δοκεί τοίνυν καΙ φύσει καΙ νόμφ τοίς αυτυυ κατα βούλησιν εκαστον χρησθαι, περιόντα καΙ τελευ- 70 τωντα. επεΙ δέ, κα~άπερ τοίς ασ~ενoυσιν αλλοτε αλλας μεταβαλλομένοις οι ΊατροΙ τας διαίτας όρίζουσιν ουτω δη καΙ τους νόμους

οίόν

των πόλεων οντας πολλάκις μεταββελησ-&αι συμφέρει, νέοι

τινα δίαιταν

τινες προστάτ­

τουσι ,'όμοι της ουσίας του μηδένα εχοντος

κληρονόμον εγγύθεν,

το

υπερ αυτου του τεθνηκότος αναλωθηναι, το

δε τοίς κοινοίς,

δε

συγγενέσι προσνενεμησθαι. του το γουν

δεί,

11

το

μεν

τοίς 75

καλως εχον εφ' απάντων τηρείσ-&αι

11, παντελως ανηρησθαι. "υν δ' επι πολλων μεν ουτως εχον όραται,

εφ' l]μων δε τουναντίον συ,·έβη.

καΙ

του

δλου

τοίς

βασιλικοίς

ταμείοις

εισοικισ&έντος, O'υ~' 11μίν Ο'υτε τφ τε-&νηκότι το εΊκος απεδόθη. πολλα παριι τον κανόνα

γίνEσ~αι

παρα

των

υπηρετούντων,

αλλ' εοικε σΤ

τοίς

εξ 80

αδικίας καΙ αυτοί πλουτειν καΙ nι κοινα πλουτίζειν ε-&έλοντες, λαν-&άνουσι καΙ των αρχαίων σαρκων προσαποστερουντες. εγω δε καΙ

περι τούτου λέγειν ~

1]

τότε

βoυλη~εΙς

γαρ αν καλως είχε νυν σοΙ προτε&έντος

ιδων πολλιΊν ενουσαν τοίς κοινοίς απορίαν, καΙ αμα το περΙ

-

επειτ'

μικρων δια-

f. 14 λέγεσ~αι Ο'υίΕ τφ σφ χράτει προσηκον Ι ουτε μου τη της γνώμης ελευθερίι;ι 85 νομίσας, ε:π:έσχον. αλλα καΙ νυγ ουκ αν υπεμίμνησκον ει μιΊ - της εν τοίς κοινοις απορίας μείζω ηΊν εμην ουσαν έώρων, μηδΕ την δειαν ηπιστάμην κώλυμα μηδαμου γινομένην του

δικαίων, μηδ' ωσπερ ει προδοσία τις ην πα(!' εμου

83

γαρ: γαν

cod.

89

των κοινων εν­

τυγχάνειν

των

εκαστον

όφειλομένων

των

τφ

ην ΤCIJν ΑΙ

69 cf. Psalm. 126, Ι. 76 νόμοι: Athanasii patriarchae Constitutio synodalis (1305, Oct., confirmata (1306, Ivlaio) ab Andronico seniore Palaeologo; Ius Graeco-Romanum, ed. Κ. Ε. Zachariae νοη Lingenthal, 3, Lipsiae 1857, Col1. V, :Κον. 26, ρ. 630 § α'; ed. J. et Pan. Zepos, 1, Athenis 1931, ρ. 534.

Mannel Calecas

216

90 τε{}νηκότι, μηδε τφ διδόνη τ(~ τοιαυτα μάλλον

11

τφ λαμβάνονη συνετέλει.

συ τοίνυν δη μικρον αμελη{}ηναι προσήκει' το γαρ αδικον, αν τ' επι μεί­ ζονος αν τ' επ' ελάττονος {tεωρi'jται, τον αυτόν φασι λόγον εχειν.

ου

μην

01!δ' δη μαρου χρόνου παρφχηκότος το μη καλως πεσον 11δη ανακαλουμαι παραγράφεσ{}αι δεΙ πρώτον μεν γαρ ουκ εύλογον τό τινος αμάρτημα παρ'

95 εκείνων βεβαιω{}ηναι οίς τα κακως προχωρουντα αναστέλλειν ανάγκη' επειτ' ουδ' Ο χρόνο; ωσπερ ταλλα και ταδικα προς το δίκαιον μεtαβάλλει. πολλου μέν τ' αν αξ:ος ην Ο χρόνος ε'ί γε των αδικημάτων ή φύσις ΓτούΤΦΊ συν­

διεφΗείρετο. εμον μεν ουν ην ύπομνησαι' σον δ' αν ε'ίη το μΙ1 καλώς εχον επανορ{tά)σαο{tαι. τοίς γαριατροίς ουδε τα μικρα των

νοσημάτων

παρα-

100 τρέχειν εικός. ωστε καΙ δέδοικα μή μου μέμΨη το μη περΙ τούτου και πρό­ τερον προς το σον ϋΨος ανενεγκείν,

οϋτω

σε

πρό{tυμον

εξειν

ύπερ

των

δικαίων ελπίζω, ας και τούτων χωρις των παρά σου χαρίτων ΓηνΊ δίκαιον

απολαύειν. που γαρ εικος σου κρατουντος νέον λόγων επιμελούμενον &με­ λείσ{tαι;

35 CΊνί,

ex condiscipulo. Pen.>.e-Constantinopo1i, a. 1397-98.

''Εοικας ου φαυλόν με περΙ τους λόγους νομίζειν, οπότε καΙ τον κοινον κγ' διδάσκαλον μεταστάντα μονφδείν συμβουλεύεις.

λέγειν 11μάς επέπεισο πάντως αν επι

τουτον

προς το λέγειν παράκλησις ύπερ ανδρος

ου

γαρ

εκινΙ1{tης

τοσούτου

ει

μη

δύνασ{tαι

τον λόγον,

πολλην

εμοι

αλλ' ή

μαρτυρεί

5 παρ α σου την επιστήμην των λόγων. καίτοι σε φμην ενα με των αφελεσ­ τέρων ύπολαμβάνειν, ουχ εύρόντα παρ' εμοΙ σχήματος ογκον καΙ ρημάτων κομψείαν, και το τους αλλους

ουδ' αν{tρώπους

ήγείσ{tαι,

α.

νυν

πολλοίς

παρ α πολλων τους επαίνους συνάγει. αλλα σύ γε, των αλλων προέχων καΙ

λόγφ συζων, ου μέχρι των δρωμένων ϊστασαι μόνον, αλλα

10

σκοπούμενος, αν τι και των

(lya{twv

κρυπτόμενον εϋρης,

και

τα

ενδον

τούτφ νέμεις το

πλέον, καΙ προσχαριζόμενος μείζον εκείνο τοίς επαίνοις ποιείς,

ούτε φ{tο­

νων τους το καλον εχοντας, αλλα καΙ συναγωνιζόμενος τούτοις

εν

οΤς

το

σπουδαζόμενον επαινείς, και τους ουδέπω των καλων κεκοινωνηκότας, κα­ κείνους προκαλούμενος επι ταυτα τη των επαίνων επι{}υμί~.

ει

μεν

ουν

15 τουτο παντελως ε(lη χάρις, ευξαίμην αν καί εργον γενέσ{tαι' ει δέ τι χαΙ

97

τούτφ: τώ χρόνω ΑΙ

11 φθονών: ψ(}ο corr. ex τους Α άμοιρος εργου Β

12

χαλον εχοντα εχοντας Β

15

χάρις

217

Epistolae

άλη{}είας μετέχει, μη μέχρι τούτου στηνω του μέτρου, αλλα καΙ πολλαπλά­ σιον επιδουναι. σμως, σπως αν εχοι, χάρις εστίν. εγω δε τον άνδρα εκείνον ζωντα μεν ε{}αύμαζον, καΙ άεΙ της άξίας τους επαίνους ήγούμην ελάττους' μεταστάντα δε ε{}ρήνησα κα{}άπερ είκός, ουχ ώς εκείνφ του {}ΡΙ1νου προσ­

Ι1κοντος, άλλ' ώς της πόλεως τΊ1ν εκείνου παρουσίαν ζημιω-&είσης. ου μη'ν 20 καΙ μονφδείν ηγουμαι δίκ-αιον

f. 14' άπειρον Ι επιτείνειν -

τοϋτο

et\aL -

γάρ

εση

τον

{}ρηνον

είς

πρώτον μεν στι το {}ρηνείσ{}αι πολυ τοί:; κολαζο­

μέΥοις άρμόττει, δ δ' ου των τοιούτων, άλλα των στεφανουμένων πιστεύε­ σ{}αι δίκαιος. καΙ αμα το {}ανείν ον ώραίον ου σφόδρα επιτρέπει {}ρηνείν. επει{}' στι τον

μονφδουντα

καΙ επαίνων

μεμνησf}αι ά"άγκη,

ών εκείνο:; 25

τοσοϋτον ύπεριδων φαίνεται ωστε καΙ πολλα εχων, ου ΧΡι1ματα λέγω άλλ' εν οΙς οι των παλαιων λόγοι βιβλία, οϋκουν ηξίωσεν ουδεν ουδενΙ των φίλων &φείναι

-

καΙ ταυτα του κληρονομοϋντος ου βέλτιον τούτοις

χρησ{}ιιι επισταμένου

-

δ γεγονος πολλα αν εκείνφ

νίσατο, ε'ί ηνα ταύτης είχεν

επιf}υμίαν,

και

11

τοίς λί{loις

προς δόξαν συνηγω­

πολλους

αν

τιίιν

ελλογίμων 30

επεισε καΙ κοινη καΙ ίδίq. {}αυμάζειν εκείνο,', της χάριτος εκαστον επι τοϋτο κινούσης. εΙ τοίνυν καΙ πολλους εξομεν &ντιφ8εγγομένους, καΙ μηδ' εκεί"φ μέλλομεν πράττειν κεχαρισμένα, πως ου ληρήσομεν ανηκρυς επι

το λέγειν

ελθόντες, αλλως τε καΙ των επαίνων ουδαμως βοη-&είν δυναμένων τοίς τε­ {)νηκόσιν; εί δ' ση

λέγειν

ηπίστατο

δίκαιον

ο'ίει

-&αυμάζειν

εκ

παντος 35

τρόπου τον ανδρα, αλλ' είσιν ο'ι προ εκείνου κατα τοϋτο παρ α πάντων {ιαυ­ μάζονται. οίς καΙ ημείς τους επι τοίς λόγοις επαίνους τηΡι1σομεν, καΙ 'ίσως δικαιοτέρους. συ δ' εΙ σφόδρα εκείνον {ιαυμάζεις καλως ποιείς, καΙ παραι­

νέσαιμ' αν σοι προς εκείνον δρωντι τους υιους

τοϋτο σπουδάζειν εργόις μάλλον

11

πειράσ-&αι

παιδεύειν, καΙ

λόγοις. την γαρ δι' εργων σπουδ11ν επι 40

πάντων ίσχυροτέραν είναί φασι.

36 τφ Constantίno

, Ασάνη

Asanae,

Constantinopolίm. Perae-Constantίnopolί,

a. 1397-98.

'Ώιμην σε το βιβλίον παρ' ημίν ίκανον εάσαντα χρόνον ϋστερόν ποτε κδ' τουτο επιζηΤΙ1σειν' μη γαρ αν εν χρείq. τούτου γε"ήσεσ{}αι, πολλα των κοι-

17

χάρις: κεχαρισμένο\' Β

\'είν Β: {}ρηνείν Α,

22

{}Ρ1]\,είσ{}αι πολυ: πάνυ t}οη\Είσt}αι Β

Iapsu calami, ut videtur

40 cf. 2 Pet. Ι 10 ίη Vulg. lat. 36. tit. Β: om. Α.

Ερ.

24

ον: αν Β

41

24

το: τώ Β

{}α-

Manuel Calecas

218

"ων καΙ των ιδίων εχοντα πράττειν. σου δε παρ' ελπίδα τουτ' απαιτο1:,ντος αλλος μεν ΓανΊ 'ίσως την άπαίτησιν εφησεν άνδρος είναι τοίς αυτου φίλοις

5 ου πάνυ τοι χαρίζεσ{]αι βουλομένου' εγώ δε καΙ πάνυ βουλομένου φημί. επ' εμοΙ μεν γαρ αντος ταχέως αποδουναι καΙ μή, πολλα αν αλλ α

διεξιών

εν αναβολαίς αεΙ τούτου

μεν

χρόνου

των

σοφων

τΊ1ν ανάγνωσιν

μεγάλης δε σπουδης δεομένην. ου διανοίας, μη πολύ τι πόνου περι

γαρ

εποιούμην,

εστιν

πολλου

εφικέσ{]αι

τΊ1ν ανάγνωσιν

της

προεισενεγκό\τας.

ωστε

10 καΙ της περΙ τα καλα δυσΖερείας και της εν 11 μίν αμελείας προσισταμένων, της των σοφω" επιστή μης ουδέποτ' αν επιτυχης εγενόμην' δ μεγίστη, δταν τις αγα{]ων προκειμένων

ουδενος

κωλύοντος

καΙ δυστυχία αυτος

εαυτον

τιΊς απολαύσεως αφαιρη. αλλα συ νυν, απαιτήσας εκείνο, επεισας αντικρυς

μ11 περΙ Τ11ν των καλων ί:J11ραν αμελως εχειν, τον εκ ταύτης λογιζόμενον πόνον,

15 αλλ' ωσπερ τον αποκείμε,'ον {)ησαυρον &νορύξαντα, των αλλων &φέμενον' επι τον λογισμον εκείνου τραπέσ{]αι. απολαύειν, τόν γε τουτο πείσαντα

ει

πως

τοίνυν ου

φ11σω, και ταυτα καΙ αυτον αντα τον εξ

ευδαιμον

δικαίως πάνυ

αρχης

αυτα

το

των

τοι

κιιλιον

χαρίζεσ{]αι

παρασχόντα;

του τΙ

γαρ ανδρος Ι μιμουμένου {]εόν, τά τε εαυτου παρέχοντος καΙ τούτοις αψ&ο· f. 15

20 νώτερον επιτρέποντος χρησ{]αι. ει μεν ουν τουτο μόνον, σαυτον δόξαι δεσ­ πότην αγα{}ου κτήματος, εβουλή{]ης, κέρδος 11γησάμενος το και 11μας εχειν

είδότας, βέλτιον ην μηδε τιιν αρχην εκείνο προ{]έντα, ουκ εις κόρον ετι χρήσασ{]αι

προδείξαι,

συγχωρησαι.

μηδε ουτω

καλον γαρ

πόμα

ουκ

αν

τιον καλων ερασ{Jέντες, είτ' αποτυχόντες, 11χ{]όμε{3α. δηλον γαρ Γώς φωενΊ

25 ευ{]υς ιδόντες το κτημα, τη ση {]αρρήσαντες γνώμη τυχείν αν εδε11{3ημεν' ου μ11 τυχουσιν ην &νιίγκη λυπείσ{]αι.

ει

δ' ωφελησαι

βουλόμενος

δεδω­

κέναι προείλου, ωστε και χάριτας της ωφελείας ομολογείν σοι, πρόσ{Jες δη καΙ δευτέραν χάριν το μη χαλεπόν σε

περι τΊ1ν

απόδοσιν

γεγονέναι, ινα

μη μικρον αλλα μείζον ωφεληι'tέντες, ουτω σοι και τας ύπερ τούτου χάρι-

30 τας μείζους είδωμεν, και αυτος πάνυ τοι χαρίζεσι'tαι βούλεσ{]αι δόξης, και δΙ1 καΙ 11μας αλη{]εύειν τούτο λέγοντας βαρείς των δανειστων, Ο'Ι τους

δείξης.

δφειλέτας

εί

δ' εγκεισαι

κατέχοντες

κατα

αΥχουσιν,

τους

αλλ'

lYC;J

σοι προλέγω, το πλεονεκτικον εν τούτοις ενδείξομαι, ουδεν υφορώμενος: τα

3

δε: νυν Β

δεδωχότα Β

14

19

τέ(>ως Β

24

ίJήραν: ϋύραν Β

φανεν σαι. Β

γειν σοι της 6φελείας Β δ1Ί ~ ετι δε Β

32

28

25

ευϋυς (λν ΑΙ

α;τόδοσιν: απαίτησιν

Tll ... γνώμη Β 29 αλλδ.

ει δ' αυτος ετι ταυτά μου λέγο,'τος εΊκειOαL Β

χατέχοντας Β

32 cf.

;τόνον σαι. Β

18 R

παρασχόντα:

σαι. Β

27 ομολο30-31 "rιί

μιμουμέ,ου ϋεό\': ϋεου μιμουιιένου φιλανϋρωπίαν

J\IaΊth. χνιιι

28.

καί Β ει

αφ!}ονω-

δ'α\JΊOς

εΥΚ.

ΑΙ

219

Epistolae τοίς πλεονέχταις παρα τών νόμων επηρτημένα.

παρα

τοσουτον

γαρ

περ1. τα χρήματα πλεονεκτούντων εσομαι κρείττων, παρ' δσον οί

τών

μεν τας

αλόγους επι{}υμίας, εγω δε το της ψυχϊϊς λογικον εκ τούτων αυ;ειν πειρώ- 35 μαι. αλλ' δμως ουδ' ουτω τα τοιαυτ' αν ετόλμων, εΙ μ1] πρ~oν ο"τα σε κα­ {}αρώς ηπιστάμην, μηδε τΊ1ν απόδοσιν εν βραχεί γεν11σεσLtαι ύπισχνούμην.

37 τφ

Άσάνη

Constantino Asanae, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1397-98. %ε'

Πάνυ σου ίtαυμάζω τ,ην γνώμην, ητις ουχ δπως αργόν σε περ'ι τας χάριτας δείκνυσιν, αλλα και μηδενος

παροξύνοντος

αυτόματον επι ταύτα.;

εγείρει. εμοι γαρ το βιβλίον αΊη1σαντι πρότερον μετ α τάχους παρέσχες, και πάλιν αυ δεηί1έντι ~η] χαλεπόν σε περι την

απόδοσιν γεγονέναι,

αλλ' επι

πλέον ΧΡι1σασ{}αι συγχωρησαι, τελείως δέδωκας εχειν, τότε μεν φ{}άσας μου 5

τΊ1ν επι{Jυμίαν ευ πα{}είν

δεομένου και οίον τι]ν χάριν πτερώσας, ωσπερ

Ά{}ηναίοι τας Xάριτrις εγραφον, οποίας είναι δει την φύσιν δεικ\ύντες, νυν δε και αμείνων περι εμε μαλλον

11

κα{}ως έδεόμην φανείς. Όμοιον γάρ

τι πεποίηκας ωσπερ ιιν ε'ί τίς τινι ρι;tδίως δανείσας χρήματα μέχρι τινος αποδώσειν ύπισχνουμένφ, Ο δε μηδεν αυτ(ρ

μελι]σειν περι της αποδόσεως 10

εφασκε, μη γcΊ.ρ αν απαιτησαι τα δεδομένα. ουκ αρα μάτην ελεγον στι μοι χαρίζεσ{}αι {}έλων το βιβλίον απήτεις. εδοξας γαρ ατεχνώς τότε νείν επι η1ν ανάγνωσιν, ώς (Xl' τcρ δυρχερει τών

μέν με κι­

ζητημάτων ταύτη ν ανα-

f. 15" βαλλόμενον, νυν δέ μοι και Γχαριεισι1αι προί1εΤναιΊ, Ι μόνον εΊ ΓτουτοΊ περι πολλου με ποιούμενον διδαχίJ11ση. (οατ' αν μοι και αλγησαι δοκείς εί μ11 15 προς τ1]ν απόδοσιν πύσκολος εφαινόμην, μηδε τούτφ γΡ(lφειν 'ίσον ετερον

εβουλόμην. του τι γαρ ην σε της αφορμη; της προς εμέ σου χάριτος κω­ λυ3ηναι, QJς αν μου μΙ1 χρείαν τούτου ~όξαντoς εχειν. έμοι μεν ουν ηρκει προ; χάριν και το προς ολίγον τοις σοίς ΧΡι1σασ{}αι συγχωρησω. το δέ ΓσεΊ

36

2

9

έ,όλμησα Β ταύτας: ταύτα Β

ει τις Ρq.δίως τινί Β

4 10

α;τόδοσιν: α;ταίτησιν Β

ό δε: είτα Β

13

8

αμείνων: E;~είνων Β

ανά.γνωσιν τούτου ΒΙ

και προβουλεύσασ-ΙJαί γε την Ζά.ριν μόνον ει t1'jV τούτου Κτ11σιν περι Β τούτω γράφειν ετερον Β

17-18

κωλυ-ΙJηναι: εστερησ-ιJαι Β

18

14 16

(?)

νυν δε

μηδ' ισον

μου: εμού Β (ΑΙ?)

Ερ. 37, tit. Β: om. Α. 6-7 Schol. ad Aristid., Panat11. 105, 15; ed. G. Dindorf, t. 3, Lipsiae [829, 1). 55.

Manuel Calecas

220

20 μικρα αιτού μενον ωσπερ μου μικρολΟ-Υίαν κατεγνωκότα δεδ{ω~έναι τα μείζω, τουτ' εστιν δ σοι μεν μεγαλοψυχίας ΊΊνεγκε δόξαν, εμοι δε το παρ' ανδρο;

πάντα αρίστου τοσούίων τετυχηκέναι. Γχωρις γαρ του τα δο1'Jέντα δια πάν­ των καλα ταίς

οψεσιν

χρη μάτων καλλίω

είναι, τά τε εγκείμενα τφ γε voLI \' εχοντι πολλcον

δικαίως

αν

δόξαι. σταν γε μ11ν l

τον χαρ ισάμενον οΙός

25 εσrιν εννΟ11σω, και Τ11ν αιτίαν εv1'Jυμη{}ιΟ. ώς εκείνος μεν &\'119 καλοις παν­ ταχό3εν απασι λάμπων, γένcι μεν επιΓσημοςl, τρόποις δε εν()οξόιερος, καΙ δια μεν την προς τα καλα ΧΟLνωνίαν

αυτός

τ:ε

σοφίας μετέχων,

X11JLE

μι­

κρών λόγων μετασχόντα φιλ(7Jν, δ ια δε ψυΧ11ς ελευυερ ιότ:ητα καΙ τ(~ μεγCΊλα τ:οις φιλουμένοις διδούς, εμαυτ:ον μεν ευδαιμονίζω παρα ωιούταυ τ:οσούτων

30 &ξιωCtέντ:α, σε δε μεγαλοπρεπέστ:ατον τ:ί&εμαι, ου μάλλον σπως χαρίση σκο_ πoίJντα

11

σπω; ε'ίη τα

δω'-JOύμενα &αυμαστ:α. κ:Λ γενναία. τί γΓΊ.ρ αν ε'ίη

τ:ης παρούσης χάριτ:σ; μειζον, τΊ χρωμένους ε;εστι μεν τηΥ(}είαν, εξεσtι δε Τ11ν &ν&ρυπίνην καρ;τουσ&αι σοφίαν, και τοις ε,· Έσπέρq. σοφωτάτοι.ς, καΙ τόπφ χιΛ χρόνφ και γένει διεστηκόσι, συγγίνεσ&αι; δια ταυτα και τι:ί)ν με-

35 γάλα περι το σωμα χαριζομέ\·ων προέχεις, σσφπερ εκείνων μεν 11 χάρις τοις δρωμένοlς .Sναπομένει, πολλάκις δε καΙ εβλαψε, κακω; παρ α τ:cίιν λαβόντων

διατε(}εισα, 11 δε ση Ίια&αρως εις ψυΧ11ν διαβαίνουσα ΤΊ1ν αγνοιαν εκι;ωεν ελαύνει, και

το

ψυΧι1ν

αγνοίας

κρεΙτtOν. αλλα τ:αυrα προ; Τ11ν

απαλλάττ:ειν σ11"

του τφ

απσβλέπ:ονία

σώματι χαρίζεσ&α

φύσιν ουκ εστι {}αυμ<χ'

40 ζειν' εσ&λα γαρ απ' εσ&λων, και τοις οίος αυτος Jcoλλα τοιαυτα προσ11Υ.ει. ΓωστΊ ει μεν τών μετρίων τις εμοΙ ταυτ' εχαρίζετο, καν Ι1σχυνόμην ουκ εχων δ.μείψασ&αι. επει δ' α'υτος Ο'υχ σσον εΙπειν ύπερβαίνεις, τη δε τΊΊς ψυχης μεγαλοψυχίι;ι χρησάμενος ταυtα πεποίηκας, αισχύνομα ι μεν ο1'ιδαμως, εΊ μη

και τουτο αισχύνη τον &εον

μ11

δυναμένοις

αξίως

αμείβεσ&αι' α δε τοίς

45 λαβουσι προς τΟ'υς ευεργέτας δφείλεται, ταυ τ' εγω προ&υμ11σομαι, καΙ αυτόν σε μηδΕν οίμαι πλέον ζητήσειν.

μνησ&11σομαι τοίνυν αεΙ της χάριτος, καί σε

τοις δυνατοις, επαίνοις λέγω και ευχαις, παρα πάντα τον

22-24

χωρίς ... σταν γε μην:

ε'ίτε

γαρ

βίον αμείψομαι.

τοίς όφ1tαλμοίς επιτρέψω των δο1tένίων

τιιν κρίσιν τω ταυτα δια πάντων αριστα συνηρμόσ&αι καλα δοκεί, ειτε τον νουν .ηγε­ μόνα προστήσομαι των εν τοίς

ο)φελιμότερα νοήσω ΑΙ

26

γράμμασιν

23

είναι και Α2

24

επίσημος: επιφανής Α! ενδοξος Α2 επίδοξος Β

παρόντα τιμάν, μεμνησ{}αι δε απόντος.

39

νοημάτων, και των του Κύρου {}ησαυρων

κρίνω. σταν γε μην ΒΑΙ

(sic)

ταυτα μεν ΒΑ!

40

31

αν

om.

Β

38

επί

φιλων ώς καί

χαρίζεσ1tαι πέφυκε ΒΙ

εσ{}λων ειναί φασι Β εσ{}λων φασι ΑΙ

προσήκει. το δ' εμε της σijς ευμενείας

χαρισάμενον εν­

28

αυτος: συ Β

τοσουτον τυγχάνε'ν τουτο {}αυμάζω. επεί

και τον {}εον εκ τούτου μάλλον 1tαυμάζομεν δτι μηδε των ευτελεστάτων ύπερορά αλλα πάντων επιμελούμενος αχράντως

και

γαρουν ΒΑ!

μετρίων τις; 'ίσων εμοι Β

20

μέν τις ΒΑ 1

αιτούμενον: ίη

μέχρις

margine (glossa)

αυτων εξικνείται Β

;το:\}η( τικ)όν.

41

ωστ': τοι-

40 cf. Tbeogn. 35.

221

Episto!ae

38 (Μαξίμφ) Maxi1JΊo

Chrysobergae,

ίη

Cretam.

Perae-Constantinopoli, a. 1397-98, hieme vel vere. "~/".'

~,

f. 16

CΌτι μεν απεδήμησας εφ:! οίς πρου{}ηχας Ισμεν· ευχόμε{}α δέ σοι και

των πραγμάτων κατα γνc6μην εκβεβηκότων δ&εν πρωτον ωρμησας επανελ­

{}όντα πυθέσ{}αι. καίτοι τούτο πolιλφ πρότερον εξ ων 1Ίμίν εγραφες εδει. αλλδ. των εξω{}εν συμπιπτόντων

προσισταμένων ίJ.λλα τε παρα γνώμην τοίς αν­

{}ρώποις συμβαίνει, και διΊ και σε καιρού μι1 τυχόντα μηδε νυν γουν 'ίσως 5 επανελθείν, και επανελ{}όντα την επάνοδον οι χ ώς εβούλου ΓσοιΊ συμβεβη­ κέναι. εκείσε γαρ πορευόμενος εντεrύχηκας 'ίσως οίς ηνιά{)ης, νυν τε επαν­ ελ{)ών, ον εν τοίς

ζωσιν Ίιλπιζες, τουτον τε{}νηκότα εύρήσεις, και ον επό­

{}εις όραν ου?, Οψει. του το μεν Ο"υν σε μ(iλιστα και εκπλι1ξει και ανιάσει.

και παραμενεί γε το πά{)ος ουκουν μέχρις

αν

σου η1ν μνι1μην όρώμενος lO

ό τάφος ανακινΏ, αλλ' εως αν την του ανδρος &ρετην περιφέρης. επιλήση δε ουδέποτε' οίος γαρ πολλφ

πρότερον

εκείνος,

γενομένους

ου

τους 1ιω'}' αύτον μόνον &λλα και τους

παρενεγκών, και ου

τους όμιλουντας μόνον

χειρούμενος τφ πλή{)ει τ61ν της ψυχi'jς αγαλμάτων, αλλα και τους μισουντας αναπεί{)ων εαυτων και πάντων ύπερτι{}έναι' οϋτως εις εαυτον τα χρώματα 15

των καλων 1ιεράσας είχε, και οίον βώσατο'

εν

εικόνι το της αρετης είδος απηκρι­

<'ίλλου γαρ αλλ ο τι των καλων δυνη{}έντος λαβείν, ό δε δια πάν­

των τελέως αφίκετο. σοί τε ουν επι τούτφ

προσηJ{ον

παραμυ{}ίαν ελ{}είν

παρ' εμου, εμοί τε παρα σου. κοινος γαρ ην πατηρ καΙ διδάσκαλος ό &ν11Ρ και ουδε (εν) των της φιλίας ονομάτων απαξιωγ ωστ' εικο; και τας ψυχας 20 αμφοτέρων

επ' 'ίσης επ' εκείνφ

πεπληχ{}αι.

εστω

δε

αμφοίν

παραμυ{}ία

κοιν11 το σoφί~ και αλη{)εί~ και τΏ δια πάντων σεμνότητι διελ{)όντα τον βίον cοραίφ τφ {}έλει χρήσασ{}αι' επει και το της πατρίδος ύπερ της &λη­ {}είας απελα{}έντα πόρρω που τελευτησαι ου μικρον αυτφ τον επαινον φέ­

ρει. ταυτα ουν λογιζόμενοι τΊΊς λύπης τε &φαιρωμεν, και μακάριον εκείνον 25 11γώμε{}α. ου γαρ αδηλον

ώς των

αινιγμάτων

&παλλαγεις εντυγχάνει τη

(Ίλη{}εί~, και οίς ενταϋ{}α επίστευε τούτων την απόλαυσιν εχει, ε'ίπερ μηδε τοϋτ' αδηλον ώς ό {}εος τους οίος εκείνος τούτοις αμείβεται. το μεν ουν

Ερ. 38, tit.: Υ. lin. 34. 2 δίJεν: Creta; lin. 35. 8 δν ... Ίμπιζες: Demetrins Cydonins; Υ. 40, .51; 46, 52; 48, 48. 26 αινιγμάτων: cf. 1 C01". ΧΙΙΙ 12.

l\1anuel Calel'as

222

γεγονος ουκ αν αλλως εχοι' ευχομαι δε λοιπον περΙ σου τε και των απο-

30 δημούντων ανδρων εκείνων ως ύγιαίνοιτε διδαχ{Ηϊναι, ο'ι και αδελφοι και φίλοι και αν τι πάντων 11μίν περιλείπεσθε. 11{tελον δ' αν περι σου τι και πλέον, παρείναί σε τότε τφ ανδρΙ τελευτllσαντι. του το γαρ αν μάλιστα κατα γνώμην αμφοτέροις ύπηρξε, και δη και πολλα των εκείνου βέλτιον σου πα­ ρόντος φκονομή-&η. ει δε μη τότε, νυν γουν ευχομαι τον καλον Μάξιμον

35 εντυχείν τοίς παρουσι κα{tήμενον εν τΏ ΚΡι1τη, ου δια το ληξαι μόνον της πλάνης, ουδε το σύμβουλον

dya{tov

ε'ί τι δύναιτα περι των του τετελευτη-

κότας γενέσ-&αι, αλλα και του πατρος ενεκα. ου τος γαρ ηδη και νόσου και

γ11ρως και των Ι αλλων καταφρον11σας παρα σε ερχεται, ηγούμενος

αύτφ f. 16 v

JI(tv{t' εξειν καλως, μόνον αν προς τΊ1ν σην Οψιν 'ίδη. ε'ίη γουν του πο-&ου40 μένου τυχείν, ιν' ιδόντες &λλ1lλoυς χαράς αλλΙ1λοις αιτία γένησ-&ε.

39 Έπιστολ11

προς

Manuelί

τον

βασιλέα

ως

Palaeologo Augnsto,

αφ'έτέρου προσώπου

Constantinopolίm.

Perae-Col1stantinopoli. a. 1397-98, hieme ve1 vere. ουκ αρα μάτην ελεγον δτι σε πολλοίς αγα&οίς εκόσμησεν ό {)εός, και κζ' δΙ1 και το των λόγων κράτος εχεις λαβών. σαυτον γαρ καΙ λόγων τεχνίτην παρέχεις και κριτην αγα&όν, ωστε τον νουν των λεγομένων καΙ τΊ1ν iJήκην ακριβως ειδότα, ετι καΙ τΏ δυνάμει του

συν­

λέγοντος τους λόγους με-

5 τρουντα, τί μεν οικείον εκείνφ τί δε νό&ον στοχάζεσθαι. οποίον δΙ1 τι καΙ τα χθες καΙ πρώην ειρημένα μοι προς το σον ϋψος εδοξαν είναι. εγω δέ, δη μεν ουκ αρκων ε'ίην εις ύπό&εσιν λόγων οίδα, δη δέ μοι τα ειρημένα της σης αρετης ελάττω, καΙ πλείω τούτων ομολογω, και πάντας εχω

συμ­

φ&εγγομένους. ει μεν ουν ο'ίκο{tεν εψ&εγξάμην εκείνα, τφ iJεφ χάρις δτι τφ

10 μηδεν ειδότι δέδωκε λόγον, και δτι μΙ1 παρα των σοφων μόνον, αλλα και των ου τοιούτων, του

{JEov

καινοταμοίΊντος,

επαινε1'1ήναι

τον

-&αυμαστον

βασιλέα συνέβη. ει δ' έτέρωiJεν δανεισάμενος είπον, και κατα τον Αισώπου μυηον αλλότρια τφ κολοιφ πτερα περιτέl'tεικα, συγγνώμης αν τύχοιμι, εμαυ­

του μεν αισ-&ανόμενος, τοίς δε καλλίστοις των ('J.λλων ει; τον των μεγάλων

9

χάρις δυοίν ενεχα Α \

37 cf. 40,40. 2 cf. 34,26.

13

κολλοιώ

12 Aesop. 163.

cod.

228

Epistolae

επαι\'ον χρώμενο;' δ δη μόνον εν τοίς σοίς επαίνοις υποκρινόμενος αν τις 15 επι σου

συγνώμης

τυγχάνοι.

επει και

τα

προς {}εον

ειρημένα

τοίς

πα­

λαιοίς διδασκάλοις εκαστος ως εαυτου προς αυτόν αναφέρει, και ουτ' εκεί-

νος δια τουτο τσυς μισ&ους ελάττους τοίς δανεισαμένοις παρέχεται, ουτοί τε δικαίως αν επαινΩίντο το σεμνότερον ενδεικνύμενοι περι τον

δεσπότην.

και αμα δύναιτ' αν τις 'ίδια τα τών φίλων τι{}έναι, τη παρoιμί~ πει&όμενος. 20 χωρις δε τoύτων,01Jδε τουτ' αδύνατον πάντως, τών αυτών πραγμάτων JIclOLV υποκειμένων, ταυτα περι τών αυτών αν ρη&ηναι, καΙ

τον

ε1Jδoκιμήσαντα

περι εν μη τοιουτον εν αλλοις δόξαι. αλλ' ου δίκαιον απο τιον συμβαινόν­ των ϋστερον αναιρείσ&αι το πρώτον,

αλλ' υπ' εκείνου

καλην

ΤΙ1ν

ψηφον

ανηρημένο\', και περι τών αλλων συγγνι:δμην εχειν' επεΙ τα κα{)' ημάς αλ- 25 λοτε αλλως ωσπερ εν κύβοις εχει, και νυν μεν ο διώξας ετέρους εάλω, νυν

δ' Ο καλώς ειπείν δόξας ηττή&η. ταυτα λογιζόμενος, ώ βασιλευ,

ε'ίτε

περι

ταυτα τοίς αλλοις ειρηκέναι μοι συνέβη, μη τών αδυνάτων ηγου, ε'ίτε παρυ. σοι κριτη το JIQOJtov ε1Jδoκιμήσας, εν αλλοις ου τοιουτος δόξω, συγγνώμην

εχε. οίμαι μέντo~ μάλιστα το κατ' εμε γεγονέναι τοιουτον οποίον περι του; 30 f. 17 χρησμφδούς τε Ι και &εομάντεις, οι γε μηδεν ειδότες,

μείζω

της

αύτοn'

δυνάμεως προφέρουσι. και εγω τοίνυν μηδΕν ειδως οίον επίπνους YEYOVOJ; εχρησμφδουν, οϋτω του {)εου κινήσαντος, ινα τοίς λεγομένοις ησ{)εις αρτο\' μοι [τας] τας ειρημένας ψίχας παρασκευάσης. σον ουν αν ε'ίη στηρίξαι μου την καρδίαν, ϊνα μου και Ο νους μη

προς τας

επιπνοίας

αδυνατη, παρ α. 35,

τιϊς ,ίενίας επι τας φροντίδας ελκόμενος.

40 Maximo Chrysobergae, Florentiam et

ίη

Cretam.

Perae-Constantinopolί.

κη'

a. 1398, vere.

'Ά μεν γράφεις λή{}ην ημών αίτιώμενος, ανδρος ορισαμένου που κα&-

ησ&αι, α δε πράττεις, επιέναι προ&φένου κά{}ήμενον ημετέρας

την

οΙκουμένην.

αξιουν λαμβάνειν επιστολάς,

11

δια

εχρην

πολλών

δέ,

11

πορευό­

μενον μη γράμματα παρ' ημών απαιτείν αναγκαίως τον πετόμενον επιχει­ ρουντα διώκειν,

11

τό γε τρίτον, μΙ1 πολλα και μεγάλα προ&έμενον πράττειν, 5

εΗ}' ως επίπαν τών πραγμάτων ως αν βουλώμε{}α προχωρουντων τον

18 ελάττους: ελά.ττω 1 ώρισαμένου cod. 20 MiLrc.

Υ.

νιι

21,17. 21'.

ΑΙ

23

της

μ11: ου ΑΙ

30-32 Plat.,

Αρ.

22 c.

34

ψίχας:

cf. Matth.

χν

27;

Manuel Calecas

224

επανόδου καιρον όρίζεσ3αι. υπισχνου μεν γαρ εσεσ3αί σοι τα τι1ς επανό­

δου λι1γοντος ι'7έρους' καί σε προσηγόρευον Κρι1τη κα{)11σι'7αι.

εξ εχείνου, λογ ιζόμενος εν τη

μάταιον ουν, επιστέλλων εν τη

Φλωρεντίίt τοίς

φίλοις,

10 εδόκει και προς σε γράφειν, ον ηγούμην εγγυς ιΊμων είναι, και ον μαλλον 11ξίουν 11μΤν τακείνων μηνύειν εκεϊ{}εν επανελι'7όντα. και αμα γράφειν εκcο­ λυε το σε μεν ετέρωσε φέρουσαν όδΟν ΠΡΟΏρησ{}αι, τους δε περικεκλlΞίσ{)αι τφ του τυράννου πολέμφ, και ταύτ'!] μηδε τα κα{)' υμας αν ο'ίεσ{)αι κα{)α­

ρως αλλ1μους εΊδέναι. εω' δ τα περι σου

τε

κακείνων

απο

Τ11ς

ΚΡ11της

15 ελπίζων λ11ψεσι'7αι, απο της 'Ιταλίας, και ταυτα χειμcονος λ11γοντος, εδεξά­ μην. οίσ{)α γαρ την νυν των βαρβάρων φιλονεικίαν, καΙ σπως τοίς στενοίς

εφεδρεύοντες τους 11μετέρους ποιουσι των καιραJν υστερίζειν.

Γο και "Ίμας

πολυν χρόνον μι1τε τα των φίλων εΊδέναι, καΙ σιγαν προς αυτους επηΝιγ­ κασεν. δμως ολίγφ πρότερον επιστέλλων εκείσεl, και το σον

προσΕτί{)ουν,

20 οΊόμενος εμαυτφ τουτ' αναγκαίον, επεί σε ΓτότεΊ παρ' εκείνοις αντα διενοού­ μην. και νυν τοίς προς εκείνους προστιΌεις τα ;rαρόντα,

ετι

επΙ, ΤΊ1ν ΚΡΙ1την επειγομένοις. 'ίσως που τούτοις εντεύξ'!]'

ουδε γαρ

δπου γης εΙ οϋτω το

κα{}' ημάς

οαυτον αΊτιω, τουτο μεν α

ποιείς

ανέγκλητόν οΙς

σοι

δίδωμι

παρέχομεν.

παρ' 11μών

απαιτείς

τοις

'ίσμεν

αυτος

ουν

παρεχόμενος

25 εναντία, τουτο δε της επανόδου τον καιρον όριζόμενος, είτα εκπίπτω\'. καΙ μ1Ί τα τυχόντα δείγματα λΙ1{}ης ποιου, αλλ' ε'ί που πάντα μαλλον

11

λι1{}ην 1Ίγου. εί γαρ εκ

και

τοιούτων

τα

τοιαυτα

συμβαίη,

της φιλίας μετέπι-

πτεν Ι Ο'υκ αν 11ν ουδαμου παρ' αν{tρώποις φιλία. αφορμαι δε 11μίν εΊς φι- f. 17' λίαν, δσας ουκ οίμαί τισι τα)ν αλλων Ρq.δίως συμβεβηκέναι. δι' 11ν εγcο μεν 30 και τας αΊτίας τας παρα σου σφοδρας φιλίας απόδειξιν εχω.

ον γαρ

αει

μετα σαυτου πο{}είς εχειν, τούτφ γουν μηδ' εν γράμμασιν εντυχων 11νιάι'7ης, καΙ οΙον κατα τους ερωντας εζηλοτύπησας 'ίσως,

μ11

ΤΙ1ν

επι

σοι

φιλίαν

απο σου μεταστι1σας επ' αλλον απέλ&ω. αλλος δ' αν είπε τυχόντα σε καιρου,

καΙ μείζοσι προσβιβαζόμενον ταίς αξίαις, επι τοίς παλαιοτέροις τcoν φίλων

35 αισχύνεσ&αι, και τούτους όJς τα σ({}ρα τcoν σκευων απορρίπτειν ε{}έλοντα τας τοιαύτας των προφάσεων μηχανασ{}αι. δρας ως ου δεί τα τοιαυτα τών φίλων αιτιασθαι Ρq.δίως, 'ίνα μι) κατ' ολίγον εις ψυχρότητα τα ΤΊ1ς φιλίας

χωρΏ· εμε δε παραιτείται και το του πατρος ικανώς, ον εφησ{}α μιμησά­ μενον το κατ' εμε σιωπησαι. ου γαρ δΙ1

κακείνον ερείς επιλαι'7έσΌαι της

40 φύσεως, ας πολλων των εΊργόντων ?ωταφρον11σας εδραμε Τ1)ν σ1)ν οψόμενος 17 δ καΙ .. επιστέλλων: όλίγω δε πρότερον (επlστέλλων marg.) εκείσε τοίς q;ίλοις 19 εκείσε corr. ex Ε%εί"οις

αντεπι ΑΙ

9 φίλοις: I
13 τυράΝνου:

Ioan.-

225

Epistolae

κεφαλήν. αρά σοι δοκουμεν ευλόγως απολογείσitαι, η λόγους άλλως γράφειν

συντεitειμένους; τότε μεν ουν ό πατηρ εσιώπα

δυνάμενος

λέγειν'

νυν δε

την παντελη σιωπην υπηλf}εν. ωστε τών επι τφ διδασκάλφ it l)11νων ουπω τέλεον αcrειμένφ άλλο σοι πάitος

EJtiiIcf}EV,

καΙ διπλοϋν


απλου το της

λύπης συνέβη. εμοΙ δε αυτην αυξει καΙ η μακρά σοι περίοδος, δι' 11ν ουχ 45 ημείς μόνον επιλαf}έσf}α~ σου της φιλίας εδόξαμεν, αλλα καΙ

σε μηδετέρ~

τελευτη τών ανδρών παρείναι πεποίηκεν. εχεις ουν, εί καΙ μη τους άνδρας,

αλλα τους τάφους αυτών εκείνων

μνημεία.

μαλλον

δε

καΙ

προς

σαυτον

αποβλέπων τών ανδρών αεΙ μνημονεύσεις. ό μεν γάρ σοι του ζην, ό δε του

ευ ζην αφορμας εδεδώκει. παραμυitείσθω δέ σε τ'llν τών πραγμάτων φύ- 50 σιν είδότα, περΙ μεν του

σσα

σε

πρότερον,

δ' είπείν καΙ εμαυτόν, παραμυf}ούμενος εγραφον, περΙ

itαυμαστου Δημητρίου

δε

του

'ίσον

πατρος το

της νόσου μετα του γήρως "\'υν μάλιστ' επιitεμένων αυτφ ποιείν παρ α τον itάνατον εσκηνησitαι. επεΙ καΙ δλίγφ

πρότερον

ζώντος

'ΙΙμίν

επιστέλλων,

την εκείνου τελευτην υποf}έμενος, ώς αν επηρτημένην είδώς, αντ' αυτου tΊlν 55 τινων ημίν ανετίitεις φροντίδα. ωστ' ουκ ευλογον το προσδοκώμενον, επειδη συνέβη, ταράττεσf}αι. δ δε λοιπόν. δίκαιος αν ε'ίης τών αδελφών προεστά­ ναι, παν το δυνατον ενδεικνύμενΟς" σαυτφ τε προσηκον καΙ τφ πατρΙ μά­

λιστα κεχαρισμένα ποιήσεις. ταυτά τε

ουν ποίει,

καΙ ημίν

κατ α

σαυτον

διεξέρχου.

60

41 Amίco,

cuius scriptum quoddam legit, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1398.

κ{)'

Καλώς εποίησας, μόλις μεν σαυτον σστις εί δείξας, εμε δε της απάτης

f. 18 ελευitερώσας, ην απατώμενον εκ πολλου περΙ σε παρεώρας. οίσitα γαρ σπως υπεκρίνου τα τών μαitητιώντων, καί μου συμβουλεύοντος μη τον μαf}ηtΊιν προβαλλόμενον

οίον

εν

προς την διδασκαλίαν

δράματι

τον

διδάσκαλον υποκρύπτειν, αυτός με

δκνουντα ετιf}εις, καΙ ζητουντα προφάσεις δια τον

5

πόνον εκφεύγειν. ωστε διήλf}ομεν άμφω, συ μεν ετερα προφέρων αντΙ τών σντων, απατώμενος

δε εγώ. τί γαρ ου πείf}εσitαι εμελλον, αίδους άξιον

άνδρα βλέπων, καΙ μετριότητι τα τηζψυχης
ην, ουτε της αληf}είας επι πολυ κρύπτεσf}αι, ουτε σον ταύτην περικαλύπτειν. καΙ τοίνυν της χρείας κινούσης νυν ηρf}η το προσωπείον, το δε τέως κρυπτόμενον &νεφάνη. άτεχνώς γαρ την επιστολην ην επεμψας μετ α του Δη-

51

Δημητρίου:

Demetrius Cydonius.

52

εγραφον:

38, 21-28. ]5

10

Manuel Calecas

226 μοσ{}ένους

μεν

εγραψας,

μετ α

δε του

Δημοσ{}ένους επηλ{}ον. δηλον μεν

γαρ ως συδε πάντη πρωτον ελάη'tανες, των καλων ωσπερ ταρώματα γνω­ ρίζεσ{}αι πεφυκότων, καν πάνυ τις αυτα συγκαλύπη]. των γαρ εγκειμένων

15 σοι τη ψυχη τοίς όπωσουν φαινομένοις εστοχαζόμην. αλλ α νυν καΙ ων i:\δειν εϋρισκον μείζω. οϋτως ανηρ συζων αρετη πολλα μεν εχει, πολλα δε εκφέρει,

αει δε μείζω των φαινομένων εκ του {}ησαυρου της καρδίας παρέχεται. και τοσουτόν σοι τους λόγους ουκ εμεμψάμην, α γράφων 1Ίξίους, ωστ' 'Ίδη νυν αυτους

καΙ

{}αυμάζω.

μη τοίνυν ηγου

σαυτον

δίκην

πονηρίας οφείλειν,

20 μέχρι τούτου ψευδόμενος, επεί σοι τουτο μαλλον και εις αρεηϊς περιέρχε­ ται δείγμα, ε'ί γε της εντολης κελευούσης μη μείζον φρονείν, αυτος

τον

11

προσηκεν

ελατ­

εφρόνεις. προς εμε δε σκόπει λοιπον δ τι απολογήση. τί

ΓμΊα{}ων σον φίλον απαταν επι τοσουτον εβούλου, ας και αλλο{)έν μοι του πά{}ους

συμβάντος

απαλλάττειν

δίκαιος ησ{}α; δμως, δπερ ουκ αν αλλος

25 'ίσως Ρq.δίως, ημεις σοι συγχωρησόμε{}α, κέρδος, ου ζημίαν, το ψευδος ηγούμενοι, μείζω ΓνυνΊ μαλλον

11

πρότερον εδόκει, τα παιδικα Πάρεχόμενον.

αλλ' ώ αριστε, Γτου λοιπουΊ προς αλλους μέν, ε'ί σοι φίλον, μα&ητιαν υπ 0κρίνου' προς δε ημας, την τάξιν αμείψας, καΙ διδάσκειν πειρω. ει δε πάλιν

λόγους υποκρίσεως πλάττεις, γραψόμεΊ'tά σε παρα ταίς Μούσαις ψευδόμενον.

30

το δε της επιστολης κάλλος εξελέγξει φανέν.

42 Amico, Venetiam, quo recens profectus est. Perae-Constantίnopoli,

a. 1398.

Οίμαί σε των ημετέρων αναχ{}έντα λιμένων ρq.στα τον επι την Βενε- λ' τίαν πλουν ηνυκέναι. τουτο γαρ 11μίν τα τότε συμβάντα πνεύματα στοχά­ ζεσ{}αι δίδωσιν, οις αν καΙ εμέμψω δτι

σε

σφοδρότερον εξ

ουρίας προ­

πέμποντα Ι ου συνεχώρουν σοι τους οφ{}αλμους εστιασ{}αι τοίς εφ' εκάτερα

5 φαινομένοις. οϋτω σοι τα κατ α τον πλουν αλύπως, ως γε δοκουμεν, εξέβη. ωστε τα μεν αχρι τούτου εγγύς εσμεν του καλως εΙδέναι. τα δ' εξης ημείς τε επι{}υμουμεν μαν{}άνειν, αυτός

{}'

ημίν εικότως αν περΙ τούτων γράφοις.

πεί{}ομεν γαρ την 'ίσην επι{}υμίαν αμφοτέροις ενείναι του ταλλήλων ειδέ­

ναι' μηδε γαρ τον ετερον προς τον EtEllOV ήττον

11

προς εαυτον ηρμόσ{}αι.

10 το μεν γαρ αριστον ην εχειν αλλήλους' των πραγμάτων δ' ουχ ως αν βου­ λώμε{}α προχωρούντων μετέχειν

23

-

-

δεί γαρ καΙ ημας της κοινης δουλείας εν μέρει

το τοίς γράμμασι την απουσίαν παραμυ{}είσ{}αι λείπεται. πλην

μα{}ων: πα{!ων

21 Rom.

ΧΙΙ

Ai

3; cf.

ΧΙ

20,

ΧΙΙ

12.

f. 18;-

227

Epistolae της

διηγήσεως

έκατέρω&εν

αποδιδομένης

αυτος εν τη

σαυτου και πάνυ

προέξεις. ημείς μεν γαρ oVΔεν περι ημων καινότερον εχομεν λέγειν, αλλ' οτι γε εν οΙς και πρότερον οντες πολλα ων ου βουλόμε&α αναγκαζόμε&α φέ- 15 ρειν, κ(ιι προς

Τ11ν

ανάγκην

αχθόμε&α,

συμφερόντων αιτέστησε και νυν η μίν

11

πολλούς τε αλλους των αυτοίς

oVΔεν ήττον εναντιουται. ταυτα καΙ

τοιαυτ' εχομεν γράφειν, α αν μάλισr' αν σου καΙ την ψυχην λυΠ11σαι καΙ την ακοην αποκναίσαι. συ δ' ευφρανείς πολλαχό&εν τα σαυτου διηγούμε­ νος. οραν γαρ και ακούειν δοκω μηδέν σε μηδαμη των ελπίδων εψευσ&αι, 20 πάντα δέ σοι κατα γνώμην συμβαίνειν. καί σε αισ&άνομαι νυν μεν πόλεις ίστορουνtα και ε&νη, και νόμους αυtων και δίαιταν διδασκόμενον, νυν δε ανδράσι συνόντα παντας ε'ίδους σοφίας πεπειραμένοις, και νυν μεν τούτοις

δμιλουντα, νυν δε εκείνοις, ωσπερ εν πανηγύρει το κατ' εξουσίαν αΊρούμε­ νον, εξ ων εστι βελτίω γίνεσ&αι κα&' ημέραν, και σαυταν μεν επι τούτοις 25 εVδαιμονίζονtα, ημας τε ελεουντα κα&άπερ αχρηστον

βίον

ζην καταδικα­

σ&έντας. ου γαρ αδηλα ταυτα τοίς Τ11ν σην γνώμην επισταμένοις. εννοουντες

δέ σοι την της ψυχης γενναιότητα και ταν σκοπον πρΩς αγα&αν αφορωντα, πεπείσμε&α τα κατ α σε πάντα ταν &εαν αγειν. και ου τω &αυμαστον oVΔεν ει και πλείω τούτων {}ήσομεν επειτ&αι. ει δ' επέλ&οι τι και τοιουτον οίον 30

εικας τοίς πολλα αμείβουσι και μακρα πελάγη

περαιουμένοις, oUΔε τουτό

σοι πρας ταν σκοπαν εμπόδιον εσται πρας ον σε δεί πάντα ανάγειν, ακρι­

βως ειδότα ως ταν πεπεισμένον των παρόντων είναί τι κρείττον, κακείνο των κα&' αυταν τέλος

εσχατον

προστη:Jάμενον, αμήχανον μη και των δο­

κούντων αηδων πείραν λαμβάνειν. αφ' ων ο γε τοιουτος αξιώσει κερδαί- 35 νειν, ει μη

μέλλοι λογισμοί; εναντίοις χρησάμενος, κα&άπερ

ύπ' εναντίων

f. 19 πνευμάτων, Ι ωσπερ ναυς εις τας πέτρας ενεχ&είσα, περιρραγήσεσ&αι. αγε τοίνυν, πανταχό&εν

εις τελειότητα συγκροτου. και σαυταν μεν ηγου παρ α

πολλων εφ' οίς εχεις δικαίως αν επαινε&ησόμενον, ημας τε ευχου τcον επε­ χόντων απαλλαγηναι. πειρω δε καΙ ευφραίνειν τα σαυτου διηγούμενος, ινα 40 και τα περι σου δοξαζόμενα βεβαιότερα φαίνηται.

43 Amico, cui J\1elidonae laudation"m funebrem, a se scriptam, mittit. Perae-COl1stantinopoli, a. 1398. λα'

Και τουτο της πρας ημας σου γνώμης δείγμα σαφές, τα σε τοίς παρουσιν

εντυχείν

βουλη&ηναι.

δηλον

γαρ

οτι

με

πλείστον

σαυτον πέπεικας είναί τι παρ' εμοι των καλων· αλλως γαρ

14

ου δεν καιν Α!

φιλείς, ουκ

αν

επειδη εβου-

Manue1 Ca1ecas

228

λή3ης ιδείν τα φαυλα. τούτου μεν ουν ουκ ολίγη

παρ εμου

σοι κείσεται

5 χάρις. καί σε ευξομαι μεν επι μι1κιστον χρόνον με3' οσης ευδαιμονίας πα­ ραπεμφ3ηναι, επαινέσομαι δέ σε

πολλων

παρόντων,

ευχiiς αξιον κρίνων

ευπορείν λόγων τοίς σοις τρόποις παρισουμένων. αξιώ δέ σε μΙ1 3ησαυρον

εύρήσειν ελπίσαντα παρ' εμοι είτα, το της παροιμίας, αν3ραξιν εντυχόντα, την προς

11 μας

σου γνώμην αμβλυναι. ανάξιον

γαρ

ανδρός, καΙ

10 σου, τό γε φιλείν βούλεσ3αι μη δι' αυτο ταγα{30ν της

φιλίας,

μάλιστα

&λλα

τοίς

εξω3εν επιφαινομένοις ταύτην Ορίζεσ{3αι. ου τοίνυν δίκαιος αν ε'ίης λόγων κάλλος εν τοίς παρουσι ζητείν' οτε γαρ περι αυτών εσκεπτόμην τό τε πά30ς

πολλήν μου τη διανοίζ1 την σύγχυσιν εμποιουν λέγειν ουκ ε'ία, αρνεόν φασιν ~δει λυπούμενον

-

- ουδεν γαρ

τό τε περι 3ανάτου διαλεγόμενον επιδείκ-

15 νυσ-ltαι, παντελώς αναισ{3ήτου. και αλλως δέ, πό{3εν αν ευπορι1σαιμι λόγων καλών, ος γε πλην ολίγης της

παρ' εμαυτου

σπουδης

ουδενι

τών

αλλων

εχρησάμην, δσοις πέφυκεν επιστήμη συνίστασ{3αι λόγων; ωστε και το μόνον απλώς έλληνικώς ούτωσί με δύνασ-ιtαι λέγειν, αλλα μη

η1ν

απο

Σκυ-ιtών

δοκείν πεπαιδευσ3αι, και ταυτ' εν καιρφ τοιούτφ και τοσαύτη τών

~ιαλών

20 σπάνει, τόν γε σώφρονα -Ιtαυμάζειν εικός. ει δε δεί τι και παραιτούμενον φ-ltέγξασ3αι, φαίην αν ως μετείχεν 'ίσως αν τινος και καλου, μετρίας γουν απολαυσαν μελέτης. νυν δε ή τών ήμερών ολιγότης εν αίς ην ανάγκη το παρον τελεσ{3ηναι πεποίηκεν ή μας ωσπερ

μεν ε'ίκειν αξιών οίς κελεύεις πέμπω

αμβλωμα

τετοκέναι.

ομως

εγω

σοι τουτο. συ δ' αναγνούς, Ι ει μέν f. 19 v

25 τι καλον εύρήσεις εν τούτφ, -Ιtεφ μόνφ την αιτίαν ανά-&ες' Γουδε γαρ εις ουδεν ετερον δπερ είπον εξεις

ανενεγκείνΊ.

ει

δ' ουν,

ταχέως

παρ' ήμας

επανίτω, ινα μη φαινόμενον τους αναγινώσκοντας αποκναίη.

44 Amico, a quo separatus existit. Perae-Constantinopoli, a. 1398. 'Άλλων μεν ή λή{3η κρατει, τών φίλων αφισταμένων' συ δ' οσον τών λβ'

φιλουμένων απέχεις, τοσουτον εν σαυτφ το φίλτρον μαλλον

αυξάνεις.

-Ιtαυμαστον ουδεν τα τέλη ταίς αρχαίς ακολού-ιtως συμβαίνειν.

4 ήκον Β

μεν

om. ΒΙ 23 ήμάς

8

ελπίσαντα εύρείν

Bl

εύρείν ελπίσαντα Β

μη καλόν τε καΙ αρτιον αλλ' ωσπερ

25-26 ουδε ... ανενεγκείν: 26 παρ': προς Β

επείπερ εΙς ουδεν [ετερον]

BAl

20

οί

καΙ

μεν γαρ

εΙκός: προσ-

ωσπερ είπον ΑΙ

εξεις Όπερ εΙπον ανενεγκείν Α1Β

8 Zenob., Prov. ΙΙ 1 (Paroemiogr. 1, 32). 14 περι {}ανάτου: alludit ad obitum Melίdonae, cuius 1audatio funebris, auctore Manue1e Ca1eca, ίη codice Β hanc episto1am sequitur.

229

Epistolae τοις εξω&εν επιφαινομένοις οριζόμενοι τας φιλίας,

11

δυνάμεσιν

11

κάλλει λέγω

πλούτφ, δηλον ως επι σα&ροις βεβηκότες,

οπως

σωμάτων αν τύχοι 5

τούτων αφαιρουμένων, συναπάγονται και αυτοί, και τΊ1ν μνι1 μην ο χρόνος εκβάλλει τούτων, αν μΙ1 παρωσι μηδ' εξ αυτων δύναιντό τι κερδαίνειν. ο δε μόνης ως (ιγα&ου τiiς φιλίας εχόμενος, και δια ταύτην

φιλων,

συνων κα{\αρως, &φιστάμενος δε σπεύδει συνειναι, και

μ11

ουτω συμβαίνιι, τφ πό-θφ μαλλον αυξει

το

φίλτρον,

φιλει μεν

δυνάμενος, αν

ωσπερ

τις

γραφευς 10

αγα&ος επι τcικριβέστερον αναχρωννυς τα γεγραμμένα ταις αποστάσεσι· και

ουτε χρόνος ου τ' ΎJΧ11εσσα &άλασσα ορεά τε σκιόεντα του φιλειν τον τοιου­ τον απεΙ.ργει. 1Ί γαρ &φορμη του φιλειν

ουτως

ισχυροτέρα,

και

ταγα&ον

τοις μεταβλη-θεισιν ου συναπι1χ&η, ουδ' ουκ εστιν οτ' ουκ εστι καλόν. οίος

δ11 και συ

προς

Ι1μας φαίνη,

χαίρων μεν οπότε μοι σύνει διδόντος

ρου, διισταμένου δε μεμνημένος, καΙ δυσχεραίνων μεν τοις την απείργουσι, σοφιζόμενος δε ταύτην εκ των ενδεχομένων, και

και- 15

συνουοίαν

δΙ1

και κοι­

νωνόν με των οντων ποια)ν, και ολως εν σαυτφ καλλίστην την της φιλίας

εικόνα δεικνύς. α'ίτιον

hE τούτων 11 της σης ψυχης γνώμη,

τών πραγμάτων ερωτικώς εχουσα

11

προς τα καλα

καΙ προς 11μας αποκλίνει, είναί τι παρ' 20

εμοι των καλων 11γουμένη· εγω δέ σε, καίτοι

μηδεπώποτ' αν

βουλη&εις &πατασ-θ'αι, ενταυ-θα μόνον βουλοίμην αν, ϊνα μΙ1

επ' ουδενος φανεις οπερ

ειμι τον εταιρον ανασοβ11σω. αλλ' οίμαι καΙ ηΊς απάτης απελα&είσης μέγα σοι καΙ το τυχον παρ' εμοΙ δόξειν, πεφυκότος του ερωτος ου μεγάλα μόνον

τα μικρα των ερωμένων 11γείσ&αι, αλλ' ωστε συσκιάζειν. αμως, οπώσποτ' αν εχοι,

τφ

καΙ

&εφ

τα

χιίρις,

τούτων

ελαττώματα 25

ας

χαριζόμενος

μοι

κα&' ημέραν καΙ την σΙ1ν φιλίαν προσέ-θηκε, πολλων δικαίως αν προτε&εί­ σαν. Άλεξάνδρφ μεν ουν ηρκεσεν, ερωτη&έντι τους &ησαυρους οπη κρύπτοι, τους φίλους ενδείξασ&αι, τούτους αν!ι

-θησαυρων

1Ίγουμένφ·

εγω

δέ

σε

πάντων υπερτι&εΙς ηγουμαι τοις σοίς οραν και ακούειν ωσί τε καΙ ομμασι,

30

f. 20 και αλον εμαυτον Ι είναί σε. Γαλλον γαρ εαυτον εφην είναι τον φίλονl. αγε δη της φιλία; καλου πράγματος εχου, και νόμιζε ταύτης προστάτη, νόμιζε δε φιλείν τον την σην μάλλον κέρδους. αυτη γάρ εστιν

11

μεν

φιλίαν

και τον κόσμον εις

χαρίζεσ&αι

διώκοντα τάξιν

τφ

παντος

αγουσα

καΙ

τον των αν{)ρώπων συν έχουσα βίον, ην ε'ί γ' εσωφρόνουν ως προσι1κε ι τιμάν, 35 ευδαίμονες εικότως αν εκαλουντο. αλλα

φ{)είρεσ&αι

αναισ{)ησίας αγα&οις χρησ&αι ου βουλομένους

τούτους

πόνου

αφέντας, υπ'

και δαπάνης χωρί.ς,

ημείς γε σωφρόνως του εκ της φιλίας απολαύωμεν κέρδους.

36

τούτους ύπ' αναισ(tησίας Α ι

12 cf. Hom. Α 157. 28 Maxim. Conf., Cap. theol. VI, PG 91, 764 Α 4-6. 31 Arist., Eth. Nic. Ι 4 (1166 a 31). 34-35 cf. Empedocl.. ap. Simplicium; Comm. ίη Aristot. Gra~c., t. 9, Berolίni 1882, ρ. 33, lin. 21-23.

CaΙeι:as

Manuel

23Ο

45 Lesbum.

Ca]οϊdae,

Ρerae-CΌnstantinοΡΟιi,

σUΔεν itαυμαστον ει μηδεπώποτε

a. 1398, aestate.

συγγενόμενός σοι,

μήτε γουν

επι- λγ'

στείλας, νυν ως συγγεγονως επιστέλλω, αλλ' ει τοσούτων ακουσitέντων

περΙ σου, μήτ' εις ερωτα τών

σων αφικνούμενος

καΙ

τούτων

επέστελλον. το μεν γαρ ανδρος εχοντος προς τα καλα

μοι

άλούς, ουκ

αναισ{)ήτως,

το

δε

5 μη γεννιιίως φιλουντος, μηδ' υπ' ερωτος κατεχομένου τοσουτον, ως οίς αν' δύναιτο καΙ ακων δημοσιεύειν το φίλτρον. εγω δέ, ει καΙ μη των ειμι, &λλα τοίς γε τοιούτοις χαίρω, καΙ

μένοις τον προς τούτους ερωτα, της νάτων

εμοί.

10 στέλλοντος

δ{)εΥ,

οτε

τουτο

παρην

μεν

ύμίν,

το

συνουσίας

ταδελφου

τουτο

δε

καλων

γράμμασι i)εικνύναι τοίς ερω­

επεχομένης,

Μαξίμου

του

περΙ

itαυμαστου

πάντας επι σοφίας παρενεγκόντος καΙ των παλαιων

ου των αδυ­ τών

σών

επι-

Δημητρίου,

του

τοίς

αρίστοις

εξισω­

itέντος, διηγουμένου, καΙ δη και του Γασπά, του κοινου φίλου, πολλα καΙ καλα

προστι{)έντος,

καΙ

συναναγκάζοντος

επιστέλλειν,

σφόδρα

εάλων καΙ πολλην γεγονέναι μοι περΙ σε την του ερωτος φύσιν

15 ωστε καΙ δυοίν ετων

πρότερον

παρ' υμάς

\tησαυρον εν αλλοδαπη την σην αποκείσ{)αί ην αν ηδη παρ' υμίν, σύ τε τον

φιλουντα

φιλουμένοις συνεγινόμην, ει μή τινων

των

προitέμενος πλευσαι, ως

μοι

φιλίαν

καitαρώς

επελitόντων

τινα

διενοούμην.

Μεις,

την

σων

ομολογώ.

εγώ τε

καΙ τοίς

ορμην απε{)έμην.

εδει δη πάντως, ε'ίποι τις αν, τον τοσουτον φιλουντα καΙ γράφειν, &λλα καί

20 τ' ευ 'ίσ{}ι βουλόμενος xait' 11μέραν, ELit' υπο των αλλοτε αλλως εκάστοτε συμ­ πιπτόντων

εκωλυόμην. ορq.ς ως τοσουτον απέχω δεδιέναι το της itρασύτη­

τος εγκλη μα, δπερ ουκ αν αλλος οίς ουκ ενέτυχεν επιστέλλων, ωστε με μη επεσταλκότα καΙ παραιτείσ{}αι. τουτο μεν ουν σοι της προς σέ μου φιλίας αρκουν εστω i)είγμα' ετερον δε ουχ ηττον το παρα σου νυν ως φίλον πα-

25 λαιον επαγγέλλειν χάριν. '11 Μ εστι την τη παρούση συνημμένην επιστολην προνοήσασitαι πεμφΜϊναί μοι προς τον &δελφον γαρ Γαυτονl ηδη παρ' υμίν είναι -

11

πάντας: :ιτασι ΑΙ

15

11

δο{)ηναl, Ι

μάλλον, ει τουτ' εστι,

-

'Ι1γουμα Ι f. 20'

μεταδουναί τε

πλευσαι, στ' επλfΙ :ωι δ σοφος Δημ11τριος επι Βενε-

τίαν, ου και γράμματ' είχον τω της ΜΙΤΙ'λήνης αρχοντι και σοι συνιοτωντά με ως

16

την σ11ν

bis

ΑΙ

27

αυτον: νυν

Ai

Ai

9 Μαξίμου: Maximus Chrysoberga. 10 Δημητρίου: Demetrius Cydonius. 15 πλευσαι: v. Αρρ. n. 4 § 3. 15 ίη app. αρχοντι: Franciscus ΙΙ Gattilusius, Lesbi dominus (1384-1404) v.86 § 6.

231

Epistolae λόγου και χρήσασ{)αι φίλφ -

τούτων γαρ αξιος, -

αλλα καΙ συμπράττειν

ε'ί τινων δέοιτο. Ο'υ γαρ εις αχαρίστους αναλώσεις τΊ1ν χάριν. προ δε τού­ των ευφραινε γράφων. ει γαρ καλον η φιλία, τΟ'υς φιλοϋντας ουκ ευλογον 30

αποπέμπειν. και ει καμε τοιοϋτον Ο'υχ οίον σαυτον είιρήσεις, ως αν παλαιος λόγος το δμοιον ες το δμοιον αγηται, αλλά

γε

τών

εραση1ν ακούσTl. λόγων τε γαρ ερώμεν, ους εχεις, και αρεΤ11ν

σών

αJς ό καλών

επαινοϋμεν,

ης εχTl. ει δε και δτι μόνην την τρισυπόστατον φύσιν ακτιστον όμολογοϋ­ μεν f}εότητα, το δε τών f}εοt11των ανυπόστατον πληf}ος, καΙ τας εν αυταίς 35 ύφέσεις και ύπερι'!έσεις τοίς έλληνίζουσιν

απορρίπτομεν, ουκ

αηδώς ημίν

εχεις, καΙ βέλτιον ήμίν συναφf}ήσTl, καΙ της ακριβοϋς ταύτης

tc'iJv πατέρων

όμολογίας μείζω και αυτος f}ησαυρον ουτ' εχεις

oiJf}' εξεις' ταύtην γαρ δι­

δαχιΊέντες της τών <Ελλήνων απηλλάγμFf}α πλάνης, δι' ης και νους δι' αιώνος οικήσειν Ελπίζομεν, και ης ανευ ι'Jεφ

διδάσκαλος εφη. ωστε και κατέχειν, και τοίς αλλοις

ει

to'υς

ουρα­

αρέσαι αδύνατον ό 40

οίόν

τε

το καλον

ύπερβλύζειν δφείλομεν.

46 Manueli H.aul,

ίη

Cyprum.

Perae, a. 1398, aestate vel autumno. λδ'

<ο

μεν χρόνος εν

Φ

σοι

συνεγενόμην δλίγος, τον ερωτα δε τον εξ

εκείνου μοι τη ψυχη τών σών εντακέντα, f}αρρούντως αν ε'ίποιμι παλαιόν

τε καΙ μέγαν εΙναι.

ουτω γάρ με καΙ απαξ φανεις εχειρώσω τφ της ψυχης

κάλλει, ωστ' αεί με και μεμνiiσf}αί σου καταναγκάζεις και τών ενόντων σοΙ καλών ου μικρον ποιείσ{)αι τον

λόγον' και οία τοίς ερώσι φιλεί τα τών

5

φιλουμένων απόντων διηγείσ{}αι προς τους παρόντας, καΙ αυτος τοίς συγ­ κα{}ημένοις α σύνοιδά σοι προτωημι. Ο'Ι δ' ως αν εμοϋ ταϋτα μάλλον ειδότες

επιψηφιζόμενοι

προστι{)έασι,

το

ρεϋμα της γλώττης επαινοϋντες, το

μετα νου φι'Jέγγεσ{)αι, το προς αρετην ευφυές, το της φύσεως δξυ και γεν­ ναίον

καΙ δια πάντων

προσηκον, εξ ων

δλίγους

οίος αυτος τών περιλει-

φ{)έντων Ψωμαίων Γόρίζονταιl' δκνώ γαρ αιδοί τών Cί.λλων ειπείν ουδένα.

11

όρίζονται: λέγουσιν είναι Α ι

το προ'ίδόντα σε τι']ν

εσομένην

ουδένα. ειναι δε και τοϋτο της σης φύσεως

της πατρίδος κατάστασιν ετι γαλήνης όπωσοϋν ουσης

αναχωρησαι ΑΙ

32 Hom. ρ 218; cf. Plclt., Conv. 195 b; Lys. 214 a. 40-41 Heb. ΧΙ 6. 1 συνεγενόμην: Constantinopoli, a. 1395 C.; Ε. Legrand, Lettres de l'empereur Manuel PaJeologue, ρ. 45, lin. 23-24: 11ν αυτος παρων ευδαιμονίαν ήμίν διηγοϋ.

10

Manuel Calecas

232

εγω δέ σου και ταλλα -&αυμάζων εκείνο μαλλον εξαίρετον τί-&εμαι, δτι των ημετέρων εχόντων προς το Τ11ς αλη1'3είας φως ως τΟ'υς της

νυκτερίδος

δ­

φ1'1αλμΟ'υς εφη ης προς τον Ίμιον, αυτος και προσέσχες και εγνως και τοις

15 αλλοις Ι εκδέδωκας' cbv διι σε και 1'1εος αμειβόμενος των παρόντων εξείλετο, f. 21 v και κά1'1ησαι νυν πάντων των παρ' ημιν γινομένων α~έαToς. ου μην ο'ίομαί

σε τούτων ακούοντα μΙ1 πλΙ1 ττε σ 1'1 α ι τΊ1ν ψυΧι1ν' τοσαύτη γαρ 11μιν των κακων η περιουσία, ως μη τους κοινωνουντας μόνο'\' ημιν και πατρίδος και γένους και φιλίας συνάχ{Jεσ1'1αι, αλλα και τους εξω τούτων ακοΏ τοις 11με-

20 τέροις επιστυγνάζειν. ανάλωται μ~ν 11 πόλις, περικά1'3ηνται δε οι πολέμιοι' στενα πανταχό1'3εν, τα δε των ελπίδων σα1'1ρά' και τί αν τις εκτραγφδοίη; Ο'υτε γαρ γενναίος

οϋτως

ουδεις ως μη των παρόντων 11ττασ1'1αι, ουτ' ει

και σοφιση1ς ακρος εις γοϋν το μίου των 1'1Ρι1νων, ημιν μαλλον

11

τυχον

εξαρκέσει, πλην ε'ί ΓτιςΊ του Ίερε­

εφ' 6)ν ε'ίρηνται προσηκόντων, ΓμεμνΨτοΊ.

25 ουκουν ως εοικε ταυτα και τους ημετέρους εκπλΙ1ττει, αλλ' ως αν ει μηδε­ νος επικειμένου, γαλήνης δε διαγελώσης και πάντων τον προσήκοντα κόσ­ μον απειληφότων, δέον τας των νοσημάτων ζητουντας αιτίας τα μ11 καλως εχοντα {Jεραπεύειν, οί δέ, των κατεπειγόντων -&εοτήτων

υφέσεις

και

υπερ1'1έσεις κακως

&φέμενοι, καΙ ας ποτε των

εξειπον νυν κα1'3ιδρύονται.

και

30 απελήλαται μεν ο σοφος Δημήτριος, ωσπερ ης πελέκυς τέμνων τους {Τεό­ τητα τέμνοντας'

εκβέβληται δε ο μετ' εκεινον εΜύς'

τίς που λαν-θάνων εκρύπτετο

εζι1τηται δε καΙ ε'ί

των την μίαν -&εότητα προσκυνούντων, παρ­

ανάλωμα δε καΙ αυτος εγενόμην των τηνικαυτα Ρινηλατούντων.

cbv ως στρου1'3 ίον εκ niς παγίδος ρυσ1'tε Ις επι της &ντικρυ πόλεως κά1'3η μαι, αλλο μεν 35 ουδεν εγκαλούμενος, οτι δε μ11 την εις μίαν 1'3εότητα των πατέρων ομολο­ γίαν αρνούμενος ουχι ηΊν του Ναυουχοδονόσορ ην εστησαν εικόνα πεσων προσεκύνουν,

μηδε ταις

εκείνου -&εότησιν

ημετέροις αντι των παλαιων

της

πίστεως

ε1'1υον. ούτος μεν γαρ νυν τοις διδασκάλων, η δ' εκείνου δόξα

τοις τοσουτον λη μμωσιν ευσεβείας δρος νομίζεται, τη δ' &λη1'1είq. προς την

40 των Έλλι1νων πλάνην

επάνοδος. και τί αν τις προς ειι)ότα μηκύνοι των

1'3εΟΤΊ1των το πλη1'10ς, τας εν ταύταις σεις, τας πραγματικας

αυτων

υφέσεις, τας υπερ1'1έσεις, τας διακρί­

&ντι-&έσεις

πρό;

τε

εαυτας και

την

3είαν

ουσιαν; αρ=ι ουχι ταύτα προ πάντων ΤΙ1ς νυν τραγφδίας δίκαιον αιτιασ&αι; ει γαρ απο {)εοϋ παντος αρχεσ1'1αι προσηκον εργου και λήγου, δηλον ως Φ

13-14 Arist., Met. Α 1 (993b 9). 30 Δημι]τρι"ς: Demetrius Cydonius. cf. Plut., Phoc. V 3 (11 τιον εμών λόγων χοπΙςl. 31 ό μετ' E:.cEiyOV: Manuel Chrysoloras? cf. 17, ιΟ et 48,64. 33-34 cf. Ps. 123,7. 34 πόλις: Pera; Υ. 17,14 et 56,22. 36 Dan. ΠΙ 1 S8. 44 Greg. Naz., Carm. χχχ 1; PG 37,908. πελέκυς:

233

Epistolae

τα προς 13εον ουκ δρ{}ώς εχει πάντα (ινεστραπται. και ούτοι τον ενα {}εον 45 εις μεγάλα και μικρα διελόντες, και {}έμενοι τουτον δπερ ουκ εστιν, εις ουκ ε{}νος, το της Γραφης

ειπείν,

εγεγόνεισαν,

και

δυνάμεσιν

ανυποστάωις

αυτους επιτρέψαντες, εστάναι πι'ίντως αδυνατοίJσιν. τούτους μεν ουν δ {}εο;

f. 21 v απαγάγοι της ,-τλάνης. συ δε Ι ευδαίμων, και ώς ταύτων ελεύ{}ερος, και ώς απηλλαγμένο; τών της πατρίδος κακών. εοίκαμεν δε και Ι1μείς εξ ημισείας 50

σοι κοινωνείν της ευδαιμονίας; ταλη131i μεν ειδότες, ετι δε τοίς παρουσιν ενισχημένοι' το γαρ επι τφ {}ανάτφ του {}αυμαστου Δημητρίου λυπείσ{}αι

αλγος ουκ εμον μαλλον {}ανείν,

ταίς τυχουσι

11

σόν' ος γαρ εμονΦδεις τον ανδρα και πριν

11

ταραχ{}εις αγγελίαις, τίνα αν επι της αλη13είας τιΊν

ψυχι']ν εχοις; ο'ίχεται γαρ αν1Ίρ εν αύτφ πάντα τα τα)ν αλλων αγαθα συγ-

55

κεράσας, και ον δ χρόνος 11νεγκεν ενα (ιντι πολλών, νυν αφελόμενος Τ1']ν του γένους φιλοτιμίαν αφείλετο'

f-tl

γαρ

11 σοφία τών Έλλι1νων ακμάζειν εκεί­

νου ζώντος και η φωνη τούτων αν{}είν εδόκει. Ι1μίν δε και το της φιλίας

προσn{}έμενον μείζω η']ν λύπην ποιεί. καίτοι και πάνίας αν οιμαι η']ν εκεί­ νου τελευτην

~η'] χωρις

δακρύων

νικώσαν εδέξατο. εκείνος

μεν

πυ{}έσθαι, ας και παρα τών εχ{}ρών την

ουν

60

αν{}ρωπος ων εξηλέγχ13η και αφ' ημών

φχετο παρα τον -θεόν' Ο γαρ μετα της αλη{}είας βίος αυτφ τουτο λαμπρώς

ύπισχνεΙται. ημίν δε ει και μη {}ρήνων αξιος δ αν1!IΡ, αλλ' δμως oUΔέπoτ' αν ο χρόνος την επ' εκείνφ

λύπην

αφέλοι'

αν

δε

συγγένωμαί σοι, τότε

προς σε βλέπων ου μικρον ύφι1σω της λύπης.

65

47 (τφ

βασιλεί)

Manueli Palaeologo Augusto, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1398, aestate vel autumno. λε'

'Έδει σου τη

φύσει τον καιρον καΙ τους

επαίνους αναλόγους υπάρ-

χειν, ώ βασιλευ, ιν' εκατέρω{}εν τών προσηκόντων επιτυγχάνllς. νυν δε τον χρόνον τών παρόντων δίκαιον αιτιασ-θαι, ας και μέγε{}ος πραγμάτων πολ­ λάκις ανα{}εΙς τοίς αρχειν ου δυναμένοις, καΙ λόγου ρώμην τοις κρών

αυη']ν αναλώσασιν εμποιήσας, εφ' ημών

εκάτερον,

ισχυν

περι

μι­

λόγου

και

5

πραγμάτων σγκον, αφείλετο. πλ1']ν α μέν εστιν εφ' ημιν, το τών επαίνων, ώς ενδέχεται γίνεται, καί σου η']ν φύσιν οι πεπειραμένοι {}αυμάζουσιν. (δν εις εστι καΙ δ την επιστολήν σοι κομίζων. πάντως, ει και παρ' ημίν α,φά­

ζουσα λόγου δύναμις 11ν, οποίαν 'ίσμεν τών παλαιών, επι σου μαλλον αν εξηλέγχ{}η

47 Os.

κατόπιν

Ι

τών

9-10; 1 Pet.

πραγμάτων Ιουσα. ηΙν δε του )ιαιρου δυσκολίαν 10

ΙΙ

10.

Manue1 Ca1ecas

234 μεταβάλλειν μεν επι το

βέλτιον ου

δυνάμε-&α'

εστι μέντοι κανταυ&α μη

παντελως εις τον χρόνον ανάγειν, την δε των αρχομένων αιτιάσ8αι κακίαν, δι' 11ν το &είον ήμιν

δργιζόμενον

τοσαυτα επάγΕι, καΙ

αυτος

εν

μέσοις

τούτοις απειλημμένος ου περιγίνη. ωστε Ι το μεν ελλιπες των επαίνων 11μίν f. 22

15 προσάπτει Τ11ν μέμψιν, ως ου διαρκως εχουσι περι λόγους, ει μη καΙ του το τοίς πράγμασιν 'ίσως ανοίσει τις (επειδη του μεν ευ ζην εστι καΙ το χρημα

των λόγων, ήμεις δε περι του ζην εκ μακρου κινδυνεύομεν, καΙ ουκ αν τις ζην ουκ εχων ριtδίως του ζΊϊν ευδαιμόνως επιμελοίτο)' σε δε ουδεν το του καιρου δύσκολον προς αρεη1ν ζη μιώσει. ου γαρ ωσπερ αί τέχναι μη παρούσης της

20 ύποκειμένης υλης εκάστφ παντελως απρακτουσιν, ουτως αί μεγάλα ι φύσεις εξουσίας επειλημμέναι, αλλιι καιρος απας γων, και δσφ μάλλον τοσούτφ

αυταίς

ό

αυταίς ανείται προς ενδειξιν ερ­

παρα των πραγμάτων εγείρεται &όρυβος,

&αυμαστότεραι φαίνονται, κα&άπερ

πολέμου, κυβερνήτης

δε των

πνευμάτων

στρατηγος

μεν συρραγέντος

συνταραχ&έντων. καΙ δη και σε

25 πάσα μεν καιρου φύσις ευφυως εχοντα δείκνυσιν, εκάστφ των δεόντων &αυ­ μαστως εξαρκουντα, ουκ αν δε ηδειμέν

σου την

της ψυχής &ρεη1ν ει μή

σοι και το του και ρου δύσκολον προετέ&η. αλλ φ μεν γαρ την της πόλεως ανηρημένφ φροντίδα, ευχης ην αξιον ει καΙ των αλλων πάντων αφέμενος μη ταίς επερχομέναις των κυμάτων

εμβολαις απειπών, α&υμίιt την ψυχην

30 εβαπτίσ&η. συ δε τοσούτοις κεκυκλωμένος καΙ προς πάντα αντέχων, εί&' ως ουκ αρκούν των προς έσυτά σε με&έλκειν, εκείνά τε διατί&ης καΙ μεταβαίνεις

επι τους λόγους. &έατρον ουν τούτοις κα&ίζεις ως &φεστηκως πάντων, καΙ νυν μεν λέγεις νυν δε ακούεις, καΙ δ μειζον, δτι καΙ τοίς συγγρcίμμασι των ευδοκιμηκότων εν λόγοις τον νουν επιβάλλων επιλαμβάνεσ&αι δύνη. του το

35 γαρ δηλον ως ουκ ανl'υ πολλής εξεως της περΙ τους λόγους προβαίνει. οίον δη καΙ νυν συνέβη γενέσ&αι. εμοι' μεν ουν δσα επηλ&εν αποπειρωμένφ της του σοφου διανοίας

ε,'&υμη&ηναι τον

του γράμματος ναυν συμβιβάζοντι

πέμπω. ει δ' ουκ δρ&ως επέβαλον, αυτος κρινεΙς. προς γαρ αυ τοίς αλλοις

ό βασιλευς 11μίν και κριτής εστι λόγων.

48 Μανουηλ

Manueli

τψ

Χρυσολωρq:

ChrΥω:οrae,

F1orentiam.

Perae-Constantinoj=oli, a. 1398, 'Ώιμην Γμεν εγωγεΊ τον του

εαρος

χρόνον

αφορμην

111.

septembri c.

ΓγενησόμενονΊ λς'

των προς αλλήλους γραμμάτων, τηνικαυτα των εμπόρων πλείν την &άλατ- f. 22"

26 Τ1Ίν q:ύσ Ai 1 i;yOJ μέν ωμην

ΑΙ

γενησόμενον: αναγκαίως εσεσθαι ΑΙ

235

EIJistolae

ταν ΓεμβαινόντωνΊ, διηλλαγμένην αυτοίς, Γκαι ~μίν παρέξειν τοίς αλλήλων γράμμασιν εντυχείνΊ. αλλ' ή των αν{Jρώπων

πλεονεξία

στοιχείων μετέΓστησεΊ τάξιν. και νυν δη πάρεση μεν

πολλάκις το

εαρ,

την των

ου

δε των απο της ωραίας dYal'twv απολαύειν, αλλ' ύπερ καπνου

δίδωσι 5

μεν τα πη­

δάλια, εν τοίς στενοίς των βαρβάρων εφεδρευόντων, κα{}ήμε{}α δε ωσπερ έτέρωσε της οικουμένης απφκισμένοι, μηδεν ΓπεριΊ αλλήλων εΙδότες. και συ

μεν γράφων αλλα επ' &λλοις, σ{}εν αί νηες ανάγονται διαπέμπεις, και νο­ μίζεις η μας εκάστοις εντυγχάνειν Ιδίq.·

η μείς

δ' άμου πάν{}' άπόταν

εξΏ

10

δεχόμενοι, είτ' ουκ εχοντες επιστέλλειν αμελείν 'ίσως δοκουμεν. της δε αυτης εστι κακίας μεν αφ' ~ μων δργης δε παοα {}εου

και το

μέχρι

τούτου

πα­

ραμείναι τη πατρίδι τα εκ της πολιορκίας δεινά, και το τΊ1ν τούτων απαλ­

λαγην σρονηγουμένους τον παρόντα καιρον

"υν πάλιν

ωσΠFΡ

εν

κύκλφ

τας μελλούσας αναμένειν ελπίδας, και το συΥκεκλεισμένους δεινως, άραν μεν 15 Γπερι ημαςΊ εγειρόμενα τείχη των πολεμίων και τον βάρβαρον ακούειν απει­ λουντα τόσα και τόσα, άραν δε γεωργουμένην ύπο τούτων τ11ν ημετέραν, και το λιμφ και πενίιΖ. τους περιλειφ{}έντας εκτρίβεσ{}αι·

ουτως ημίν ταναντία

πανταχό{}εν προσβάλλει, και παρα τοσούτον δυστυχέστεροι των αλλων εσμεν σσον οί μεν χειμαζόμενοι καί τινος γαλ1]νης απολαύουσι παρα

μέρος, και

πολεμουμένοις ανακωχή τις εϋρηται του πολέμου,

κακον

ημας

δε

το

20

ως

φ/Μη τις επιβοσκόμενον εκ πολλου τα μέλλοντα δεινότερα ύπισχνείται, κnι κύμ.α το μεν εχομεν το δε μέλλει, και o{Jδε των παρελ{Jόντων αν ευ πά{}ους

Τι μ ν1 1μη· εμοι δε και τα 'ίδια πρόσεστιγ α με κυ{}' 11μέρυν ύφ'

d)v o{Jδέπoτ' αν ως εγ' φμαι δυνηίJείην ΓγαλήνηςΊ,

ταράττει

μηδέ

τος, επιλαβέn{}αι. λέγω δε ταυτα ως και των εξω{Jεν προς

τινος

την

καΙ

εστω-

25

της ψυχης

ΓεΙΡ11νηνΊ ου μικρον συντεινόντων. ας τοίνυν ουκ αν εξ11ρκεσα των κοινων του μέρους μετέχων, τίς αν ε'ίην και των ιδίων προστι{Jfμέ"ων; εσιοίει δ' αν

f. 23 μοι ταυτα Ι μετριώπρα δήπου το προς σε βλέπειν εχειν. νυν δε και αυτος

απόδημος εί,11μείς δε o{Jδε περι τών σων 'ίσμεν. α. μεν γαρ ωριΖ. χειμώνος 30 εγραφες εδεξάμην. είθ' ημίν το εαρ σων γραμμάτων κενον επα\,ηλ{}ε' και νυν λήγοντος {}έρους, στι τριηρων ανηγμένω\' μηδ' απο

τούτων

με{}α περι σου τι πυ{Jέσ{}αι, τούτο δε ποnην

τοίς λογισμοίς ΊΊγειρε

3 8

έτέρωσε της

αυτοί;

Ai

xa{t'

σοίς

4

αλλ'

18

ημας ΑΙ

:

24 xa'i1'

26

ενtυγχάνειν

6-7 cf. Hes.,

Ορ.

45.

ΑΙ

Ai

μετέστησε: μετέβαλε ΑΙ

21

πενία και τοίς τοιούτοι ς ΑΙ

1]μέραν συνεχίϊJς

εξω'i1εν ου μικρον

γράμμασιν

5

αλλ' ως ε"ικε ΑΙ

πολέμου δ και παρ' ύμίν γεγο\'ος 11κούσαμεν

συμβαν ύμίν Α2

σαι ΑΙ

καΙ .. εvτυχείν: και τα παρ' αλλήλω\' λαμβα·

εμβαινόνtων: αρχομένων ΑΙ

νόντων τε και διδόντων ΑΙ

11 μών

οLοί τ' εγενό­

27

Ai

Ai

πολέμου,

ανω,ωχή τις

10

νυν ηδη

~5 δυ\ψ'\είην ό1lωσουν α\αl1ν,υ-

fιρήνην: γαλ11νην

Ai

29

εχειν, η γουν

νυν δε πονηρος δαίμων και τουτο άφείλετο

21 appar.

γεγονός:

a. 1398,

maiί

10.

Ai

Manuel Calecas

236

κόνιν. ωστ ει μ11 ηνας Γεγγ-υς 11μωνΙ 11κούομεν εΙναι , κωλυ{}έντας αναχ{}η-

35 ναι τη των πνευμάτων αποτυχίι,χ, ων ανελ{}όντων ελπις το ζητούμενον εξειν, καν ήμίν εδοξ" καΙ. βαρύτερον βρόχου. αλλ' ε'ίη τάχιον εκείνους ελ{)είν, καΙ ως ύγιαίνοιτε διδαχ{}έντας των εν ψυχη {}ορύβ,ον απαλλαγηναι. δεδοίκαμεν γαρ μή 'Cι των αδΟΚ11των επελ{}ον ΚΕχώλυκε τας επιστολάς. δσον γο.ρ αυτος εμοι φίλτατος, και δσου τα σα τιμωμαι, ουκ αν ενδείξασ{}αι δυνη{)είην. το

40 γαρ αντι πάντων και ύπερ πάντα και 'ίσον

εμη

κεφαλη, και

ε'ί τί

τινες

αλλο προς ύπερβολ11ν φιλίας εξι,ίπον, πάντα της προς σέ μου γνώμης ελάτ­ τω' εως δ' αν τα περι των σων απη, τφ γε αναλαμβάνειν α ποτε εδεξ(ίμε{}α

παραμυσούμε{}α. οΙμαι δε και σε τούτο ποιείν, αντι των παρόντων επι τοίς προτέροις ίσίωντα την εφεσιν. και {}αυμαστον ουδεν συμβαίνειν ταυτα τοίς

45 ερωσιν αλλήλων, και των αυτων 11ττωμένοις. δ και αυτος εδειξα:, ου σαυτον μόνον ειπων αναμένειν το εαρ τη

των

εμων

γραμμάτων

αναη{}εις επι τοίς σοίς {Ίδη τούτο καμοί. και δ11 και

το

επι{)υμίςι, αλλ' χωρις

δακρύων

Γμ11 ο'ίεσ{}αί μεΙ Τ11ν τελευη1ν τοί' {}αυμαστου Δημητρίου Γπυ{}έσ{}αιΙ μηδε την επ' εκείνφ λύπην αποβαλείν ποτε της ψυχης, ανδρος 'ίσον

50 τι{}εμένου

τον φίλον

τον διατε{}ηναι.

περι

δε

μεν

εαυτφ

των αυτων ουκ αλλως αν 11γουμένου του­

αλλα μην δσα μετα πά{}ους της τού ανδρος

αρετης

απη­

ρί{}μlόις, καΙ προς α βλέπω ν καΙ τίσι χρώμενος δύναιτ' αν τις παραμυ{)εί­ σ{}αι, ταυτά σοι νόμιζε και παρ' ημων

εΙρημένα. καΙ γουν ωσπερ επφδή

ης εστω κοιν11 μεμνημένοις εχείνου το τα των παλαιων τοίς αρίστοις αλλα

55 αλλοις προσνενεμημένα καλα εις εαυτον συλλαβόντα, και σοφίιι. και αρετη καΙ τη κατα πάντων ύπεροχη καΙ δια πάντων λαμπρότητι Ι διελ{}όντα

τον f. 23 v

βίον, εις καιρον τη φύσει το εΊκος αποδουναι μετα γενναίων ελπίδων. ου τοίνυν Γμόνονl το τοίς αυτοίς Γ αμφοτέρουςl λυπείσ{}αι καΙ χαίρειν την σήν

μοι φιλίαν συνάγει, αλλ' δη μοι και τα των αγα{)ων ακρα βούλει' Γτουτι

60 γαρ αντικρυςΙ το βούλεσ{}αί ΓμεΙ και ευχεσ{}αι κληρονόμον δσον οίόν τε της αρετης εκείνου και σοφίας γενέσ{}αι' το δ' αν ε'ίη προς αυτον
και

τοιούτον

εΙπείν,

αεΙ

περΙ τοιις πρόποδας

σρους, αυτος δε {Ίδη μικρον της κορυφης

απολείπη.

ΓδιατρίψωΙ

ωσ{}' δ

περι

του

11μων

39 ουκ αν δυνηίJείην ενδείξασίJαι, και τοίς δυνατοίς χρησάμενος το των επιστο­ 43 και σε τουτ' αυτο πεπoνίJέ,'αι Α ι 48 μ11 o'ίεσίJαί μ11 νσμίζειν πυίJέσ&αι ΑΙ 57 ελπίδων, παρ α πάντων μεν ίJαυμαζόμενoν οτε εζη

λων ύπερβήσομαι. μέτρον ΑΙ με:

ουδένα δε τον ουκ επαινεσόμενον εξοντα, πλ11ν ε'ί τις τω έαυτον αγνοείν μηδ' εκείνον ε1δείη ΑΙ

58

χαίρειν

αμφω ΑΙ

59-60

μενω ΑΙ

48

~ημητιyίoι:

Demetrius Cydon{us.

το γάρ με ΑΙ

με: τε ΑΙ

64

Όρους

237

Epistolae

βούλει, τοϋτ' αν εικότως ακούοις' τοϋτο μόνον ημας απάγει τοϋ 'ίσου. αλλα 65

κανταϋτtα πάλιν το κοινα τα των φίλων είναι συνάπτει' το γαρ ως πολλα επιστέλλων ολίγα λαμβάνεις, πάνίως ουκ αιτιάση' σύ τε γαρ ψΩς ήμίν αν καΙ χάριν ειδέναι, ει και

παρ' εμοϋ πολλοστα των παρ α

εγώ τε απολογοϋμαι δικαίως ως ουκ εστιν οτε ου

σοϋ

δέδωκα,

λαμβάνοις,

τον κομιοϋντα

εύρίσκων.

70

49 Theodoro Palaeologo despotae, Myzithram. Perae-Constantinopolί,

λζ'

a. 1398, autumno.

ουκ αρα τφ των Ψωμαίων γένει την οργην ακρατον ο {tεος επαφηκεν, άλλά τι καΙ παραμυ{tίας ενέμιξεν, αυτόν σε

καΙ

λιμένας μεν οντας τοίς περιλειφ{tείσι Ψωμαίων,

τον

{tαυμαστον βασιλέά,

άφορμην

δε

μελλούσης

ευδαιμονίας, ε'ί τι δεί τοιοϋτον ολως περΙ των ήμετέρων ελπίζειν. την μεν

Ο'υν τοϋ βασιλέως αρετην τίς μεν ουκ ηκουσε, τίς δε ουκ εγνω; ος γ' εν 5 τοσούτφ χειμωνι κω'}άπερ τις

{tαυμαστος

κυβερνήτης

την

βασιλίδα

των

πόλεων διασφζει, βουλαίς εργα προσηθεΙς καΙ πράξει σοφίαν, καΙ δια πάντων ταύτη γινόμενος ο τις εφη τη Tρoί~ τον 'Έκτορα. σε δε πας τις ιδων άρετης εγκώμια λέγει, δι' ης το λαιπον τοϋ γένους συνέχεις, καί την φρόνησιν ~δει καΙ την δικαιοσύ"ην τtαυμάζει καΙ

ταλλα της

σου

άρετης 10

επαινεί, πρoστιτtεΙς ων αλίσκεται μεν ο πεπειραμένος, Ο δ' ακούων ερ~ καΙ

ως μεγίστου της συντυχίας εφίεται. καΙ

δη καΙ

αυτός,

κατεχόμενος

υπο

τούτων, ευχομαι μέν σοι την αρχην επι μήκιστον μετ' ευδαιμονίας επ' ωφε­ λεί~ τοϋ γένους παραπεμφ{}ηναι, βουλοίμην δ' αν 'Ικάρου πτερα κτησάμε­ νος δραμείν την σην όψόμενος κεφαλήν. ωστε, των πραγμάτων εξιέναι της 15

ί. 24 πατρίδος άναγκαζόντων, ει μεν δια της σης ερχόμενοι Ι της πλάνης στησό­ με{tα, τοϋτ' αν ε'ίη πέρας ευδαιμονίας, οράν εχειν

άντΙ

πάντων εις σέ.

ει

δε πρό'ίμεν περαιτέρω, ου μικρόν μοι κέρδος εις τον λοιπον βίον καΙ τοϋτο, το δεσπότην οϋτω -6αυμαστον προσκυνησαι.

65

Ζ

τουτ' αν αυτος Α ι

66 cf. 21,16-17. 1 cf. 33,1. 2 403.

βασιλέα:

Manuel

ΙΙ

Palaeologus (1391-1425).

8 Hom.

Manuel Calecas

2:38

50 Constantino Asanae (?), Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1398, sept.-oct. Τον πολλα παρα ίtεoυ δεξάμενον αγα{}α δια πάντων κoινoυσίtαι ταυτα λη'

και τοίς φίλοις προσ11κει. οϋτω γαρ αν αυτφ και το

της

παροιμίας συμ­

βαίνοι, κοινα τα των φίλων λεγούσης, και τα niς εντολης δήπου σφζοιτο, τον πλησίον εξ ολης της δυνάμεως αγαπαν κελευούσης. συ δε εΙ των παρ'

5 εκείνου. πολλα δεξαμένων και των αφίtόνως μεν εν τοίς της ψυχη; αγαίtoίς εχόντων, αρκούντως δε περι τα εξω

διακειμένων,

οφείλειν τφ δεδωκότι τά τε αλλα, και οτι

μη

ωστε

σοι

ευ

παίtείν

των

και

χάριτας

δεομένων,

αλλα των ευ ποιείν δυναμένων εγένου, των παρα ίtεoυ σοι δο{}έντων οΊκο­ νόμος τοίς αλλοις ηξιωμένος, ως ή των σντων δύναμις επιτρέπει.

αλλ' εμε

10 μεν εν τοίς κατα ψυΧ1jν αγα{}οίς ευ εποίησας και ποιείς, βιβλία τα μέν μοι χαριζόμενος, τα δε πέμπων, των δε της αναγνώσεως κοινωνόν

με λαμβά­

νων, και ολως πoλλαχόίtεν μοι τη ψυχη την εκ τούτων ίtoίνην παρασκευά­ ζων. εΊκος δέ σε τα μεγάλα χαριζόμενον ϊν' αυτος εκ τούτου παρα

σου

και

βεβαιότερον

τα

ελάττω

προσ{}είναι, Ο'υχ

φιλείσίtαι πιστεύσω,

αλλ' ϊν'

15 αυτφ σοι και το της παροιμίας κα{}αρ6:Jς συμβαίνοι και το της εντολης ακρι­ βέστερον εχοι, και αμα tΊlν περι τcoν ελαττόνων αξίωσιν δείγμα της προς σέ μου φιλίας λαμβάνοις

δίκαιον ΓουνΊ

την

ψυΧ11ν

μοι

πoλλαχόίtεν οίς

είπον ευφράναντα, νυν ηδη και οΙς βρί{}εις καρποίς την του σώματος γευ­

σιν γλυκαναι. γνώριμον δε το λΕγόμενον ανδρι σοφφ καί, Ο φησιν ή Σοφία,

20 στροφας λόγων και λύσεις αινιγμάτων εΊδότι.

51 Amico iudici, Constan1inopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1398, m. octobri c. τους αγαίtoυς των ανδρων ουχ ύπερ αύτων μόνον αλλ α και των αλλων λ{}' φροντίζειν εΊκός εστιν, ε'ί γε μέλλοιεν και τουνομα ταγαίtoυ διασφζειν, και

5 και τούτων των ΑΙ 11 ανάδωσις αρεΤ11

άζων ης

7 οφείλειν αει ΑΙ και σοφία και

τον του Μίδου χρυσον παρετί-&εις ΑΙ

7

2-3 v. 21,16-17; cf. 48,66. leg. σε 19-20 Eccl. VII,30. Ερ. 51 tit. ί udici: v. Hn. 20.

σοι:

δf.δωκότι φημί ΑΙ

μείζόν μοι

18

το

13

παρασκευ-

11

ει

μοι

30-31; Luc.

Χ

27.

κέρδος εnευ-&εν

Ευφράναντα: Ευφραίνοντα ΑΙ

3-4 cf. Marc.

ΧΙΙ

l!;pistolae

239

την δφειλομένην παρ' αύτων τφ παντΙ συντέλειαν συνεισφέρειν. οϋτε γαρ ιXya{tOl πάντως αν είεν μη καΙ

αλλους τον

ενόντα τρόπον εύεργετοϋντες,

μηδΕ τον {Ιεον εν τούτφ μιμούμενοι, ος ιXya{to; ων καΙ πασίν εστι τοιοϋτος, 5

παρ' ου καΙ την προς αύτον όμοίωσιν ώς δυνατον απαιτοϋνται, οϋτε, ;;ών εν τφ παντΙ στοι.χείων βοη{tούντων αλλήλοις επι τη τοϋ σλου συστάσει, τους λόγον εχοντας καΙ

ιXya{tOU; οντας

των

αψύχων

απολιμπάνεσ{tαι εϋλογον

αλλήλους τε αδικείν, ους ό δημιουργικος υπ' αλλήλων βοη{tείσ{tαι βούλεται Λόγος. εί γαρ οι φαϋλοι τοίς αγα{tοίς αναμεμιγμένοι προς τφ μηδενΙ βοη-

10

{Ιείν λύμη καΙ τοίς αλλοις είσίν, αν μη παρα των ιXya{twv αναστέλλωνται τοίς

άδικουμένοις προστι{tεμένων, λείπεται το των αν{tρώπων γένος κατα­

λειπόμενον άβ011{tητον ο'ίχεσ{tαι, υπερ ου το σύμπαν τοϋτο συνέστη. αν δέ

f. 24 v τις ιXya{to; ων και' των δυνατών, ετι καΙ παρ α των φίλων Ι υπερ τών δι­ καίων ων λέγεται προεστάναι παρακαληται, πώς ού τηνικαϋτα πολλων προ-

15

τρεπόντων καΙ αύτον παν βοη&είας είσφέρειν τοίς άδικουμένοις είκός, αυτφ τε καΙ τοίς φίλοις καΙ οίς επιτέτραπται

τα

είκότα ποιοϋντα, καΙ μάλιστα

το δέον εί χωρΙς πόνων γίγνεσ{tαι μέλλοι; σκόπει τοίνυν εί μη δια ταϋτα, σε μεν υπερ εμοϋ το ζητούμενον

ποιείν δεί, εμε δε παρα. σοϋ τοϋτο λαμ­

βάνειν. σύ τε γαρ ανΊ1Ρ Φ καΙ προ των δικαστικών {Ιρόνων άγα{tότητα καΙ 20 δικαιοσύνην σύνισμεν πάντες, εγώ τε τών φιλούντων είμί, πολλα μέν σοι τοίς περΙ τον υιον χαρισάμενος πόνοις, καΙ νϋν δ' αν τφ πόνφ προσ{tεΙς ε'ί τινων

τα κομψα ταϋτα άπησαν. καΙ συ μεν όριστης των δικαίων, ων δη εν τούτοις δε καΙ το ημέτερον πίπτει' σπερ άκούσας ΓκαΙΙ δίκαιον είναι κρινείς, καΙ βου­ λη&έντα περαίνειν ούκ αναγκάσει πράγματα εχειν. τί τοίνυν αίτοϋμεν j οι μο- 25

ναχοί, οίσ{tα πάντως ους λέγω, με{t' ων φκουν πρότερον ωσπερ εν συνοικί«( κοινωνόν με των της μονης προσόδων εποίουν. τοϋτο δε ού χρηστότης ηνάγ­

καζε τρόπων, άλλα γραμματείά τινα εν οίς τον είωflότα τρόπον αύτος μεν διδους φαίνομαι, αύτοΙ δε λαμβάνοντες ύπισχνοϋνται, καΙ δ11 καΙ είς το μέλλον σπως αν εχοι άμείωτόν μοι τούπιβάλλον τηρήσειν προσυπισχνοϋνται. 30 άλλα μέχρι τινος τών υποσχέσεων

ενοχλείν

εδόκουν

μεμνημένους εν τφ παρελ&όντι, τούτους

υπομιμνήσκων, ωστε το μεν προσηκον ούκ άπειλήφειν,

τοϋ δε ληφ{tέντος τοίς αλλοις μέρος εχων άπηλflον. τί γαρ εδει φιλονεικείν προς ανδρας αδικείν δυναμένους, καΙ ταϋτα μηδε συμμαχίας υπούσης, ης χωρΙς ούδε τον "Ηρακλέα λόγος επι την 1Jδραν ελ{tείν; άλλα νϋν ούκ οίδα ~'5 μεν σπως

5

αν επι

τούτοις

καΙ τοίς άλλοις πασιν

διατε{tείεν, άξιώ δέ σε ακοντας μεν άναγκάσαι.

Ai

23

τούτοις:

τούτ

corr. ex

αύτ

24

πίΠΤΕΙ:

εχεται Α2

5-6 cf. Matth. V 45.48; Eph. V 1. miogr. 1, 132).

35 cf. Zenob., Prov. V 33 {Paroe-

'

Manuel Calecas

240

γενέσθαι χρηστούς, έκόντας δέ γε προσαναγκάσαι. σύ τε γαρ οίος αυτοίς

επιτάττειν, αυτοί τε οίς αν ε'ίποις ουκ άντερουσι. καΙ αμα δίκαιον, σου δυ­ ναμένου κωλύειν, μη ταυτα τοίς πρότερον πάσχειν. ου γαρ δ11 'κείνοις μεν

40 πασι τρ,Sποις άδρότερον &εΙ ποιείν το σάκιον εξέσται, καΙ το τΊ1ς αμπέλου ναμα πασι σκεύεσιν επιρρείν, ήμίν δε μηδε το πολλοστον απαξ του ετους συγχωρη{}ηναι. ει γαρ 'ίσως την άπορίαν τών κοινών ΠΡOβαλoυ'\'rαι, πρώ­ τον μεν ουκ εν τούτφ καΙ αυτοι τοίς κοινοίς συνυπάγονται. ευπορωτέρους

γαρ αυΤΩ'υς νυν

μαλλον 'ίδοι τις

αν, του μεν ο'ίνου δαψιλέστερον αυτοίς

45 επιρρεύσαντος, αυτους δε τον αριitμoν συσταλέντας εις δύο και χωλον ενα' δι' α. καΙ μάλλον &ποδουναι το χρέος ε"έχονται. ωσπερ γαρ Γπενομένοιςl

τΊ1ς δυστυχίας αν αυτοίς εκοινώνουν, οϋτως ευπορουσι συμμερίζεσ{}αι δί­ καιος. επει{}' στι καΙ αυτους εχρην

της άπορίας ταύτης αισ{}άνεσ{}αι και

κ αλλίους αν ήσαν ει καΙ αυτοι τοίς

50 ηγοντο

νόμον.

νυν

δε

νηστεύειν

αλλοις νομο{}ετουντες υπο τον αυτον

οίον

εοι.κέναι

ρήγνυσ{}αι

βουλομέ,'οις, καΙ

εΙτ' ουκ

ειδότες σπως εις δέον τοίς

κελεύοντες

αυτοι

κινδυνεύουσιν

δέος

μη κα{}' αυτους εώμενοι ζην,

ουσι

ΧΡ11σονται, προς τφ μετ α τών

αλλ ων και έαυτους άδικείν ετι καΙ κατ' αλλήλων ταράττωνται. το γαρ πλέον αφείσ{}ω. και μην τουμόν γε τοσουτον

55 βάλλον έκάστοις

ελαττουν Ι εχειν,

ωστε δο{}εν μήτε το σλον

11

τουπι-

μήτ' αφαιρε{}εν την προσ{}ήκην αυτοίς f. 25

επίδηλον είναι. και πρόσεστι το μη χω ρΙς αδικήματος είναι. άλλα τί ταυτά φημι περι τών, ει

μόνον {}ελήσαις,

ο1)δ' ότιουν

αν ειπόντων; προς {}εου

τοίνυν, αλλου μεν είναι νομίσας εν τοίς δικαίοις νυστά~ειν, σαυτφ δε και μάλα προσήκειν ύπερ τούτων φροντίζειν, τους μεν ποίησον γε,ιέσ-8αι χρη-

60 στούς, ήμίν δε το δίκαιον μετα της φιλίας άπόδος, ως ουν κάκείνοις και σαυτφ και εμοΙ τα

εικότα ποιήσων, οϋτω περΙ τούτων βουλεύου. πάντως

ου δεί πλείω λέγειν. οίμαι γάρ σε τοσούτφ πρό{}υμσν εξειν, ωστ' 'ίσως και φήσεις ώς, σπερ εδει γενέσ{}αι καΙ μηδενος αν ρη{}έντος, περι τούτου μοι καΙ πολυς άνάλωται λόγος.

52 Amico sacerdoti, Constantinopolim. Perae-Constantinopoli, a. 1398, c. Nativitatem Domini. Εί μεν εμον ην το βιβλίον κτημα πάντως μετα του παρέχειν επέτρεπον μ' αν σοι καΙ σσον εβούλου χρησ&αι. νυν δε πέμπων άναγκάζομαι τον της άναγνώσεως όρίζεσ{}αι χρόνον, "ίνα μη πλέον

40

σακίον

cod.

64

πενομένοις: αποροϋσι

11 Ai

δεί χαριζόμενος τους εχοντας

241

Epistolae

αδΙΚ11σω. συ δ' ου μάλλον αν μοι χάριν εΊκότως ειδείης δτι σοι μετέχειν

ων ουκ αυτός ειμι κύριος δίδωμι καΙ σ11ν χάριν τους περΙ της ύπΟ'θήκης 5 νόμους παρακινω, αλλ' δτι σε καΙ τη του χρόνου βραχύτητι προς την ανά­ γνωσιν διεγείρω. πολλα μεν γαρ τα τους ανι'Jρώπoυς των πο{}ουμένων απά­

γοντα, καΙ πολλάκις ων εφιέμει'Jα παρα των

συμβαινόντων ειργόμει'Jα' δ

καΙ αυτος εν πολλοίς πεπoνι'Jως ταίς ΠF.ριαγωγαίς των νέων ελκόμενος, ετι

ψπς και πριΊς την

του

παρόντος

ανάγνωσιν κωλυ{}ηναι. πάντες δε 'ίσμεν

10

δσην εχει τΊ1ν λύπην το των πoι'Joυμένων απείργεσι'Jαι, και δη και ζημίαν, αν ταυτα των ωφελίμων τυγχάνη. ωστε σε νυν αναγκαζόμενον ύπ' εμου τη πρoι'Jεσμίι;ι του χρόνου

λαυσαι,

καί

των

ειργόντων

σοι πειράσι'Jαι την

απορραγέντα

μνήμην αντι του

των

παιδικων

απ 0-

βιβλίου ποιείν δ μετ'

ολίγον ουχ εξεις, πόσου τιμάσι'Jαι χρή; πρόσι'Jες ουν τη σπουδη των παιδι- 15

κων εμφορούμενος, μη του χρόνου παραδραμόντος των πoι'Joυμένων εκπέ­ σης. ου δήπου τας Ίερας ταύτας επι την ανάγνωσιν αναλίσκων 11 μέρας, εν αίς την εις ήμάς ύμνου μεν του Σωτηρος επιδημίαν, καΙ δεί πάντων αφε­

μένους μόνης εχεσι'Jαι της κατ' αυτην ι'Jεωρίας. τούτου γαρ ουκ οίδα τί αν σοι προυξένησα χείρον, ε'ί σε τα του ι'Jεoυ τοις Καίσαρος ηνάγκαζον απο- 20

δουναι. αλλ' αυταις

μεν δει σε

σχολην απο των αλλων αγοντα το εικος

εκπληρουν τελούμενον και τελουντα, -

ο\ιδεν γάρ φασι τοσΟ11τον εισοίσει

τις οίον εαυτον του μυστηρίου συνιέντα

-

ε'ί τι και αναγκάζοι, και'Jάπερ τραγήμασι

μετα δε ταύτας, ανιέναι δεησαν,

χρήσασθαι

τοίς του ρήτορος λό­

γοις. ου τω γαρ και Ίερεύων διακρινεις αριστα μέσον Ίερου τε καΙ βεβήλου. 25

f. 25 ν δτι γαρ βέβηλος ό ανήρ, εξον εντυχόντα τοίς τότε ί1αυμαστοίς Ι δια πάντων γεγενημένοις την των Γπρογό\'ωνΊ εξoμόσασι'Jαι πλάνην, ό δε προς το ηϊς αληι'Jείας κάλλος ΓουτωςΊ απετυφλώ{}η ωστε καΙ εις τον Σωτηρα των δλων πολλαχου των αύτου λόγων ετόλμησεν ό αι'Jλιoς αποσκωψαι' καΙ ου δίκαιον τον πονηρον δοί,λον εν τοίς του δεσπότου Γγενει'JλίoιςΊ κοινωνον συμπαρα-

30

λαμβάνειν. Γαλλα καιΊ ολως βουλοίμην αν ΓσεΊ χρησι'Jαί σου τη φύσει προς την των '[ερων λόγων ανάγνωσιν, μάλλον δε καταχρησι'Jαι, των f!ξω λόγων οτι μη πάσα ανάγκη καταμελουντα. ου γαρ καλον μέχρι πολλου τοίς φύλ­

λοις προσέχοντα των καρπω"

αμελείν, ουδΕ σκοπείν το τέλος αφέγtα, τοίς

προς το τέλος αναγκαίως ειλημμένοις εναπομείναι. ου τω γαρ ουκ αν σοι 35 μεταμέλοι της ου περι τα σφόδρα αναγκαία του χρόνου τριβης επειδαν δέη

27 προγόνων: πατέρων Α! 31 αλλ&. και: έγω δέ

28 ουτως: τοσουτον Α! 30 γενεftλίοις: γάσε: σοι Ai 32 των εξ ω ... ανάγκη: δτι μ11 πάσα ανάγκη των εξω λόγων Α! 34 προσέχοντας Α! αφέντας Α! μοις ΑΙ

35

ειλημμένοις ανοήτους Α!

σε και Α!

36

περι ταναγκαία Α!

20 cf. Matth. χχ 21 et paral1. intellige δήλον, έπειδη.

25 Lev.

Χ

10.

26 post

αν11Ρ

16

sub-

Mannel Calecas

242

καΙ περΙ άργου ΓλόγουΊ λόγον άποδιδόναι, ούδ' αισχύνεσt'tαι περιέσται σταν ό το καλον καΙ αλλοις αυξησαι προστεταγμένος μηδε σαυτον Γάρκούντωςl

ώφεληθέντα παράσχης. τοίς μεν γα!! τυχούσι καΙ το τυχον 'ίσως άπολογου-

40 μένοις αρκέσει. οΤς δε πολλαι τών καλών αφορμαι δεδομέναι τοίς σπέρ­ μασι δεί καΙ ΤΩ'υς καρπους άναλόγους υπάρχειν. τούτο μεν ουν ποιήσεις καλώς καΙ σαυτον ώφελών καΙ την τών καλών γνώσιν ούκ άτιμάζων. ΠFΡΙ δε τη; επιστολης αλλος μεν αν 'ίσως αλλοις εχρητο, εγω δε τον φίλον αντι του κόλακος εμαυτόν σοι δεικνυς καλλίω

μέν σοι ταύτην φημι προτέρων

45 ελαττόνων, άρχην δε ού φαύλην δευτέι.ιων άμεινόνων. ταύτα γαρ εμέ τε άληt'tεύειν ποιεί καί σε ού βλάψει, μείζον

11

προσηκε φΡΟνΊ1σαντα. και άμα

προς τα μείζω παρακαλώ, άεί σε καλλίω βουλόμενος γίνεσt'tαι.

53 Amicv exn1i. Ιη

Creta (?), a. 1400,

hίeme

vel vere.

Έχρην, επιστέλλειν άλλήλοις προt'tυμουμένους, καΙ γράφειν εχειν

ot'tEV

(μα')

αν άλλήλους εύφραίνοιμεν. νύν δε του μεν χρέους της φιλίας επείγοντος f. 26 επιστέλλειν, τών δ' υμετέρων δυστυχη την ύλην παρεχομένων, έκείftεν

5 άναγκαζόμεt'tα γράφειν, ενταύ{!-α δε λυπε~σt'tαι καΙ λυπείν άναγκαίον, ουτον

άλλήλοις

χαριζομένους

οσον

παραμυt'tείσt'tαι

μεν τοσ­

ταυτα

διηγουμένους.

τί γαρ δεί καΙ το μόνον λειπόμενον παραμυt'tίας φάρμακον

άφαιρείν, καΙ

τ(ί)ν πρώτων άποτυγχάνοντας μηδΕ τοίς δευτέροις βούλεσt'tαι χρησftαι;

οΤς μοι καΙ αύτος εικότως δοκείς υπο μεν

του

σφόδρα

τοίς

τών

εφ'

φίλων

10 εντυγχάνειν εftέλειν λήl}ην 'lμών της εις σε φιλίας καταγινώσκειν, υπο δε του την ψυχήν σοι πλήττεσt'tαι τη

μνήμη

τών

ημετέρων,

τοϊς

γράμμασι

πολύ τι καΙ τραγφδίας παραμεΙΎνύναι. άλλ' εγωγε περΙ μεν της εις εμέ σου φιλίας τοσούτ' άμφιβάλλειν άπέχω (ει καΙ πονηρά τις τύχη τουτ' εβουλήt'tη, ως αν, δόξαντος ημαρτησl}αί μοι περΙ την σην κεφαλήν

ον εδοκούμεν λι-

15 μένα φιλίας εχειν καΙ ούως ημίν άμφίβολος fι), ωστε καΙ την αιτίαν άκρι­ βΟί'ς φιλίας δείγμά φημι, καΙ

υποκνίζοντος

είναι

τον

λόγον,

ούτως

αν

μάλιστ' οιομένου τον ερώμf.νον ελκειν, την μεν σπάνιν δυσχεραίνοντος τών γραμμάτων, την δε πυκνότητα κατεπείγοντος. ήξίουν δ' αν

μετ α

της

επι­

t'tυμίας καΙ τον καιρον προσλογίζεσt'tαι, τήν τε τών βαρβάρων εφοδον καΙ

τα επι τούτφ συμβεβηκότα, αιν εν τοις πρότερον

39 γαρ τοΤς AJ 42 ωφελόΊν corr. ex ωφελήσεις 3 ύμετέρων: fortasse legendum ήμετέρων 12

μνημονεύσας

παραμιγνύ"αι

άπολογού-

cod.

243

Epistolae μενος, ικανως παΡΏτησl'tαι δοκω. καΙ αμα τα

παρα

σοϋ

μοι

με-θ-' ασης 20

ευνοίας πεμπόμενα, τά τε εμα συμβουλtύοντα μη δ μόνον παραμυl'tίας λέ­ λειτται φάρμακον αργον κείσl'tαι, τίνα αν τη

λήl'tn

κατ' αλλήλων

χώραν

πιιριiσχοι; το μεν δη της φιλΙ-ις οϋτως ήμίν ακίνητον εστω. α. δέ σου τοίς

γράμμασι τραγφδίας ε"έ-θ-ηκας, πολλα μεν καΙ -θ-αl'μαστως είρημένα, πολλων δ' α~ δάκοι κιιρδί.ας

επήΈι δέ μοι καΙ αυτφ δάκρυα μετα των γραμμάτων 25

Χ, ίν επιι\ντι, κ,;ιtlάπερ αιtρόαν ΊΊδη την

πτωσΙ'ν

δρωντι.

χ-:ί,ρ'Ο των είρημένων ακούση παρ' ασον εκείνα μεν εν

αλλα

EI'tEL

πλείω

τοϋ

καΙ

δρασ-θ-αι

κιχι λέΥεσ(}αι, κιχΙ χωρις οε γραμμάτων εξωη tu.Ura &ναλαμβάνειν, νϋν δε

τα περlλειφl'tέντα των παλαιων

α.

περιόντα την

άπέσφζε, Κ,lΙ ταυτ' ο'ίχεται. κεκενωμένων

των

κρειττόνων

ελπίδα

μεν χρημάτων, ερημω-θ-έντος

δε 30

τουδάφ,)υς των οίκητόρων, πάσης δε προς βοιl-θ-ειαν περιαιρε-θ-είσης ελπί­ δος, ασον εμε εικάζειν, καΙ άνάγκης Ο'υσης η

συνιιποσβεσ-θ-ηναι η

σπεισαμένων

δια

τη

τούτου

πoλιoρκί~

τφ

ϊσφ

το

ζώπυρον

ΧΡ11σασ-θ-αι

τέλει.

προσl'tείναι δ' αν καΙ περΙ των ίδίων δυναίμην, ως αρα τοίς παροϋσι' χεί­

ροσιν η τοϊς πρόσ-θ-εν ενέrυχoν. τοσοϋτο γαρ περΙ των αλων άρκέσει. οϋτως 35 ημίν ως εφην λύπη; άπο των πριχγμάτων τα γράμματα πλέω. ύφ' ων καΙ αυτος σuγχυl'tεΙς την ψυχην ωσπερ εν πελάγει χειμωνος πειρώμενος

μικρφ

πρότερον γράμμασι την εμβολην των κυμάτων εξετραγφδουν. αλλ α τί τοίς πράΥμασι γενναιότρρον ενορωντες και την γαλήνην εν ήμίν των αλλοτρίων επιζητουντες παραμυ-θ-ούμε-θ-α, αλλως τε καΙ

τα δυστυχως εΧΗν δοκοϋντα μετατι-θ-έναι; καΙ

δητα

αν

μη

δυνάμενοι

είκότως

τοίς μεν κοινοίς ύποτι-θ-Fμενοι την τοϋ -θ-εοϋ κρίσιν, απως

αν

μη

άλλ' άπο

40

ποιοίμεν

εχοι

πάντα

καcα λόγον ίστωσαν, καl't' ην ουκ αν συνεχώρησεν είκη πάσχειν ου; πρωτος ευεργετείσ-θ-αι σκοπεί. ήμίν δε την

των

πραγμάτων

φύσιν

αλλοτε

αλλως

εχουσαν Γείκοςl προτιl'tέναι καΙ πει-θ-όμενοι πειρασ-θ-αι φέρειν τα άναγκαία, 45 ε'ίτε τοϋ -θ-εοϋ πονηραν δρμην ανακόπωντος, εϊτε κολάζοντος κακίαν ύπάρ­ ξασαν, ε'ί-θ-' Ο τι δήποτε σοφως

καΙ

ωφελίμως

οίκονομοϋντος.

οϋδε

γαρ

οϋδ' ε" των συμβαινόντων δεινον αν εl}έλωμεν, ως δ παλαιος εχει λόγος, καΙ ουκ εϋλογον, οϋτ' επι τοίς κοινη γενομένοις η γινΟμένοι.ς άλγείν, (ϊνα μη καΙ δόξωμεν τοίς δικαίως εχουσι παρα τοϋ

-θ-εοϋ

δυσχεραίνειν,

οκνω 50

γαρ είπείν άντιλέγειν. πλην εΙ. μη τοίς προηγουμένοις ων συναιτίοις ήμίν σύνισμεν δια την τοϋ -θ-εοϋ χάριν) οϋτ' εγκαλείν

τολμήσομεν ως αρ' ήμίν

f. 26v τον των κα·κων Ι πί-θ-ον ακρατον προϋ-θ-ηκεν δ -θ-εός δεί γαρ άνακεκρασ-θ-αι τοίς &γαl'tοίς τα ήδέα, καΙ το εν εκάστφ ήδiι -θ-ηρεύοντας προς το λοιπον άηδως εχειν, ζl1τείν εστιν δ παρ α την των πραγμάτων πέφυκε τάξιν. πολλα 55

33 η δια. AL

53 Hom.

Ω

48

ούδ' εν: ούδέν

cod

527-533; cf. ep. 33, 1-2.

Manuel Calecas

244

γουν ημιν των παραμυ1'10υμένων περίεστι, καΙ σσα αν

ετεροις

απεχρησεν

εις σρον ευδαιμονίας· βιβλία παρόντα, φίλοι συν όντες, ύγεία σώματος μετ' ελευ1'1ερίας, το των αναγκαίων Ο'υκ ενδεως εχειν, ε'ί τι καΙ

ενδεί μηδΕ τι1ν

των κρειττόνων απείναι ελπίδα. καΙ 'ίσμεν οπόσα εκ

εναντίων

τα)ν

μετα-

60 σκευάζει 1'1εός, δς τοίς απόρως εχουσι διδους ευπορίαν δύναιτ' αν καΙ τΏ πατρίδι πολλα των παλαιων επαναγαγείν, καΙ ήμας τοίς ήμετέροις ευτυχως εχουσιν αποδουναι.

ηγουν

σπου δήποτε τοίς οικείοις καΙ

συνείναι, παν επιον εντευ1'1εν κουφον

λογιζομένους.

αρκέσει το μηδενος αδικήματος δίκην

ύπέχειν.

καν

καΙ

φίλοις τινες

πρόσεστι

αξιώσει

ύλακτωσιν το

πολλΟ'υς

65 των μεγάλων κοινωνους της υβρεως εχειν αντΙ δικαίων επαίνων. τούτων μεμνημένος παραμυ1'10υμαι, ποιητης αν είπε, της σρφνης ελαυνομένης. εχει σοι τοίνυν ή παραίνεσις τέλος Τι μοι

συνεβούλευες

πατρίδος ύπερορίαν. και σύγγνω1'1ι μεν ει χειμωνι

Qq.ov

φέρειν την της

χρώμενος

βαπτισ1'1ησο­

μένφ εφκειν, συνήδου δέ πο1'1εν ακτίνος παραφανείσης, του κλύδωνος ύπερ-

70 έχοντι τφ φίλφ. οίμαι δε καΙ σοΙ τΊ1ν

εμην

γαλήνην

αφορμην ύπάρξειν

παραμυ-θίας, επεί σε κοινα τα των φίλων οίδα τι1'1έμενον.

54 Constantino Asanae (?), Constantinopolim. Ιn

Creta (?), a. 1400, vere vel aestate.

Ε'ίπερ αλλο τί με λυπεί της πατρίδος απφκισμένον, καΙ το σον εν τοίς μβ' πρώτοις αν φαίην, ση σε μηδ' αυτον δραν εχω, ανδρα δικαίως μεν αν και παρα πάντων τιμώμενον, πολλοίς

αγα1'10ίς

λάμποντα πανταχό1'1εν, εμοΙ δε

Γκαη μάλιστα δια την φιλίαν και Γτιμώμενον καη φιλούμενον και τΏ μνήμη

5 δια παντος εγκα1'1ήμενον. προστωησι δε τΏ λύπη και το μηδ' ε'ί ποτε εντυ­ χείν σοι βουλοίμην μηδ' σπω ς εχεις πυν1'1άνεσ-{}αι ρq.δίως έξείναί μοι, ως τό γε πρότερον, ει καΙ μή σοι κα-θ' ήμέραν συνεγινόμην· αλλα το μεν επ' εμοΙ τότ' είναι χρησόμενος

10

παρά σε

αποκειμένφ

βαδίζειν ήνίκα αν έ-θέλω,

κα-θάπερ

εις

καιρον

μοι -θησαυρφ, καί σοι την μετ α σεμνότητος ομι-

λίαν πάσης α1'1υμίας ποιείσ-{}αι φάρμακον, πολλούς τε εχειν τους περΙ των

σων

ερωτωμένους

διδάξοντας, την απο της διαστάσεως ήμίν εσοφίζοντο

λύπην. νυν δε του μήκους το

παρα σε τρέχειν ως ειώ-θειν απαγορεύοντος

καΙ του περΙ των σων ακούειν ουκ ε-θ.' ομοίως 1'1αρως εγνων σσον

αγα1'10ν εχων

επειτα

Ε'υπορον κα-θιστωντος, κα-

αφηρέ-θην. ουκουν ει καΙ αυτος

15 εμαυτον λέγοιμι παρά σοι κείσ1'1αι εν μνήμη τόλμης αν δόξαι. τουτο γαρ 3

πανταχό{}εν και οίς αν ευδαίμων αν{}ρωπος λογισ{}είη, έμοι

ποτε: μηδιπότε ειν αν Α!

cod.

8

βαδίζειν όπότε

Ai

12

Ai Ai

παριΊ. σε δραμείν

5

μηδ' ε'ί

13

ακού-

245

Epistolae

αυτός μοι στοχάζεσ1'tαι δέδωκας λογιζομένφ την ουχ ηττόν σοι της ψυχης η του σώματος περΙ πάντα ευγένειαν, καΙ σπως δια ταύτην κάμε τφ χορφ των φίλων ενέταξας, καΙ σσον μεν ηδέως μοι προσεφέρου, σσας δέ μοι χά­

ριτας εχαρίσω καΙ πασιν οίς αν τις προς φίλον, και εμοΙ κα1'3αρως ενδει­ ξάμενος. ώς ουν ύπερ τούτων καΙ εμου σοι πάν1't' σσα δυναίμην οφείλοντος, 20

καΙ της περΙ εμου μνήμης παρα σοΙ χώραν εχούσης, είκος μεν ην καΙ πρό­ τερον γράφοντά σοι το χρέος άφοσιουσ1'tαι, είκότως δε εχει καΙ παραιτείσ1'tαι σιγι1σαντα. ουτω δια μεν το φ ιλείσ1'tα ι μνήμης αξιουσ1'tαι πιστεύω, δια δε

f. 27 ταυτα των ελλειφ1'tέντων συγγνώμην Ι εχειν. καΙ πει1'tέτω σε πρ~ότερoν περΙ τον οφειλέτην γενέσ1'tαι, ουχ στι σοι γράμματα μόνον, άλλά σοι καΙ εμαυ- 25 τον οφείλειν ομολογω καΙ νυν γουν, εί καΙ μη μετα προσ1't11κης, το χρέος άποδιδόντα. πλην εί

μη λέγεις ώς οϋδ' αν τφ πολλοστφ της είς εμέ σου

φιλίας τα παρόντα άρκέσαι, δεί

δε πολλα καΙ άεΙ γράφοντα μόλις ουτως

αν δυνη1'tηναι. τουτο μεν ουν ώς οφειλόμενον ούτω σΙ κείσ1'tω. εί δέ ποτε καΙ ελλείπει, κάνταυ1'tά με παραιτείσ{}ω

το

πολλοίς μεν λόγοις πολλοίς δε 30

εργοις καΙ τούτοις άναγκαίοις εκδεδομένο,', πολλοίς δε τοίς άπο της ύπερ­ ορίας περιελκόμενον,

'ίσως

ουκ αν δυνη1'tηναι τούτοις

τε άρκεΤν καΙ τφ

επιστέλλειν προσκείσ1'tαι. καΙ ταυτα των ημετέρων μηδΕ την άπο των Μου­

σων ωραν επαγομένων, Γακαιρον αν δόξαι λαλιαν επιδείκνυσ1'tαιl. σταν ουν σοι των οφειλομένων ελλείπειν δοκω, την εμην γνώμην είδως καΙ τα πε- 35

ριιστάμενα

προσλογίζου. εγω δε το

μεν σοίς γράμμασιν εντυγχάνειν του

παντος αν τιμησάμενος, ώς αν μη παρ' άνδρος τοσούτου εμαυτον εραν

δόξω,

ουκ

άπαιτήσω.

μείζονος

η κατ'

άρκέσει δέ μοι το πεπείσ1'tαί με τη

περΙ εμου μνήμη παρα σοΙ χώραν είναι, καΙ το τοίς σοίς βιβλίοις προσέ­ χοντα κα1't' ημέραν αυτόν

σε εχειν ηγείσ1'tαι' οίς εμε δωρησάμενος μεγα- 40

λοπρεπείας άιδιον παρ' εμοί

μετα

των

ευχων

μη1μην

εξεις. ε'ίη δέ σοι

με1't' ύγείας δέξασ1'tαι τα παρόντα, καΙ της πατρίδος περισω1'tείσης του κλύ­ δωνος, είς καλον συνελ1'tόντ
55 Amico ex discipulo, Ιη

μγ'

ίη

Occidentem.

Creta (?), a. 1400, vere vel aestate.

'Ήσ1'tην ΓσουΊ δεξάμενος την επιστολήν. εδείκνυ γάρ σε και τοίς λόγοις προσέχοντα,

tov1't'

σπερ εβουλόμην άκουσα!, και εφ' σ σε πολλάκις

18

αφηρέ{}ην, ου την αποβολην ου μετρίως φέρω ΑΙ

40

δωρησάμενος:

Ερ.

v. ep. 37,3-4. 55, tit. Amico: cuΊ etiam directa est ep. 72.

Manuel Calecas παΡήνουν, τήν τε εξ άρχης ~ρας εμε σου γνώμην τετηρηκότα. αυτος τε ο-Ον εδοξας τα προσήκοντα πράττειν καμε σαυτφ πλέον εΙς φιλίαν συ'\'έδησας,

5 ε'ί γε μη παρό'\'τα μόνον φιλοϋντα εφίλεις, άλλα και απόντος τφ φίλτρφ προστωης καΙ γράμματα πέμπεις, καΙ ε'ί τι πονων εμοΙ χαρίζεσ{}αι μέλλεις ουκ άμελείς. πρόσ{}ες δη τοίς κυλοίς τούτοις, καΙ νόμιζε μεν σαυτφ δίκαια

καΙ εΙκότα ποιείν, νόμιζε δε καΙ εμε πάν σοι δια ταϋτα όφείλειν. και δΩς

ήμίν περί σου λέγειν ώς μόνος ό δείνα των ήμίν ώμιληκότων άπεμνημό-

10 νευσε χάριτος.

56 Anlico, Constantinopolim. Ιη

Creta (?) a. 1400, vere vel aestate.

ΕΙ καΙ πολλοΙ πολλάκις περΙ τους φίλους ήλέγχ{}ησαν ετέρως η πρό- (μδ') τερον εχοντες, ε'ίτε κακίας αυτους ε'ίτε της φοράς των πραγμάτων

μετατ.ι­

{}είσης, άλλα σέ γε ουκ οΤμαι την πρας εμέ σου γνώμην μεταβιιλόντα καΙ

όπωσοϋν ετερον γεγονέναι. τούτο δε πεωει τα καΙ σΕ πρότερον εΙς φιλίαν

5 ελ{}είν, καΙ οϋτω σφοδρως ώς καΙ φυσικφ τινι πά{}ει πρας τοϋτο κινείσ{}αι, καΙ οίον τα των εν{}ουσιώντων ύπ' ερωτος αυτόν σε τα

σαν είναι όμολο­

γείν (οϋτω με ύ;τερ τους αλλους εφίλεις) καΙ τα μηδεν αυταν εμαυτφ συν­ ειδέναι

της

σης φιλίας άνάξιόν τι πεποιηκότι. καΙ

μην

οϋτ' αυτας

ύπό τινος άπατάσ{}αι, φρονήσει καΙ άρετη συγκεκροτημένος,

οϋτε

οίος

σοι τα

10 εξω{}εν καινότερα νϋν, ωσ{}' ύπα τούτων οπερ αν άλλος καΙ αυτόν σε πα­ {}είν, των προτέρων φίλων καταφρονούντα' εγώ τε

οΤς πρότερον καΙ νύν

ηδη τοίς αυτοίς χρω μαι. πώς ο-Ον Γουκι εϋλογον αυτόν σε Γταν αυταν οίε­

σιtαι είναιΙ, ουδενας εκ τού είκότος πεί{}οντος τουναντίον; καΙ πρόσεστιν ό καλας Δημήτριος άμφοτέρους εΙς φιλίαν συνάγειν δίκαιος ων, πλην εΙ

μη

15 'κείνος' μεν παρα πάν τα ειχας της παλαιάς επελά{}ετο συ'\'η{}είας καΙ Ι μετ- f. 27v έωρος εξαΡ{}Εις ήμων κατεq-ρόνησε των γηί'\'ων.

συ δέ μοι προφέιιεις ΟΤΙ

σε εξιων υστατα ου προσείπον' καίτοι τούτ' εγκαλείν, αν άλη{}εύειν ε,'Ιέλω-

μεν, εμοl μάλλον η σοΙ προσήκει. εμε γαρ τα παραιτούμενα τί δεί πρας είδότα μηκύνειν; οίσ{}α γαρ τα εμα καΙ ώς ου

πλείστα, κιιΙ δυναίμην

πε-

20 ριιων τους φίλους ζητείν. συ δ' οϋ{}' ώς ουκ άκούσειας την εξοδον προβα6

ερωτος το σαυτον είναι

τον αυτον είναι νομίζειν Α2

τον... είναι: μεταβεβλήσ11αι νομίζειν ΑΙ

Ai

12-13

20

προβαλλέσ{)αl

cod.

Ερ. 56, tit. Amico: cui fortasse directa est ep. 65. metrius Cydonius.

14

Δημήτριος:

De-

247

Epistolae λέσ1'tαι δυνήση, πολλων σοι ταύτην απαγγειλά,'των,

καΙ σε και τοι'ς

κu1't' ημFραν η αντικρυ πόλις είχε. πάντως αν τα των φιλού,'των

προς τον παρ α σου πεπεισμένον φιλείσ{Jαι καΙ αιηον

την

σΟ'υς

εδείκ\ υς

αι'τοί'

φιλί"ν

πολλων μεν αν χρημάτων απουσαν, εΊ οίόν τε, πριάμε,'ον, εαυτφ Η

:παρ­

ουσαν ηγούμενον κόσμον. 'ίσως δ' αν καΙ ωq:έλεις τα μεν λέγω,' τα Η (,κοιω,' 25

και παρακαλων

11

συμβουλεί'ων και δ τί τις (Πλο τη φιλίι;χ δύναιτο χρηΙl1"1UΙ.

τούτου μεν ουν μηδέτερος τον εΤΕ(!ον εγκαλείτω' συγγνώμην δε κατω'\ένης

αλλήλοις αιτιώμε1'tα μόνον τους προ των ιδίων ταλλότρια πολυ:πραγμονΟί·ν­ τας, 'ίσως μηδ' δ τι δειπ"lσειαν εχοντας, τοί'ς τε ε{Jέλοντας αιλΟΙ'ς επανορ1'tου a1'ta ι , δικαίως

αν

αυτους πρώτους {Jεραπευ{Jέντας.

ει με,· ουν μη της

30

εμης περΙ σε γνώμης διαμαρτάνεις, συμφω,'ήσεις μεν σαυτφ καλας :πειΙ του μέλλοντος ελπίδας εκ των αρχων δεδωκότι, συμφωνήσεις δε εμοΙ Ιξ ου σΩΙ συνεγενόμην εσαεί σε εγνωκότι φιλείν. ει δε μή, αιιτος μεν δήλον ώς ι,υΗ

σαυτφ συμφωνήσεις, εγω δε τοις εμαυτφ πεΡI

σου

προτε{Jείσιν

α~l περΙ

σου συμφωνήσω, ταύτην ευπρεπεστέραν εμαυτφ την σιψιτωνίαν ηγo'\~με\oς

11

35

λύραν εμαυτφ συνiδειν ει μουσικος ε'ίην. καί σε οιδΕν ήττον καΙ φιλήΓ(ι),

καΙ ευξομαι καλην περΙ των φιλούντων εγγενέσ{Jαι σοι δόξαν, τι ύς tF qί­ λους των μη τοιούτων διακρίνειν ειδέ,'αι, και ται·τα φρο\ ειν τε καΙ λέγειν ΠΕΡΙ ών αν γνοίης. ταύτην σοι πρώτην επιστολήν, ει δει τοί'Τ' ειπείν, της σης γνώμης πειρώμενος πέμπω. βουλοίμην δ' αν σε μη εμε περΙ σου φρονειν βέλτιον δόξαι

11

40

σε περΙ σαυτφ βεβουλευσ1'tαι φανηναι.

57 Amico, Constantinopolim. Ιη

με'

Creta, a. 1400, vere ve1 aestate.

"'Ην αρα και τουτο πονηρας εμοι τύχης αυτόν σε μη λαβόντα γράμμα εμον ιIx1'tEo{J,ivat, ου την φιλίαν

πράγμα των καλλίστων ηγουμαι και ον

εμαυτφ πασι τρόποις συνιστάν εικότως αν επειρώμην. δτι γάρ σε καΙ τοίς αρίστοις αξιώτατα εις φιλίαν νομ ίζω καί σου την σύνεσιν εν τοις μάλιστιι

πέπεισμαι ύπάρχειν μαρτυρει μεν FμοΙ το πάντας οίς αν συγγένοιο καλΙ1ν περΙ σου καΙ γενναίαν ψηφον εκφέρειν, οίς ανόητον α,'τιλέγειν, συγχωρή­ σεις δε και αυτος, ε'ί

μοι και

όπωσουν περΙ των πραγμάτ ν επίστασ{Jαι

δώσεις. ει δε συ μεν τοιουτος, το δε των καλλίστων εφίεσ{Jαι συγκεκλή-

8

22

εφίεσ{}αι πάλαι ωσπερ το ον Α 1

Pera; v. 17,14 et 46,34. 57, tit. Amico: cui etiam directa est ep. 68.

πόλις:

Ερ.

5

Manuel Calecas

241)

ρωται πασιν, εγώ τε των καλων εραστης είναι ομολογω, πως εμελλον ανδρα

10

παριέναι τοσοϋτον, καΙ ταϋτα πρότερον αυτον εμοΙ φιλίας άφορμας δεδω­

κότα j εξllλεγχoν δ' αν καΙ εμαυτον και'tαρως, ει τοίς καλοίς τιι'tέμενOς χαί­ ρειν, είτα παρόντων ήμέλουν. άλλα πολλά τε

αλλα την επι τοίς εναντίοις

ε'ίληφε δόξαν ετέρως εΧOνtα, καΙ νϋν συ μεν αυτος ύπ' εμοϋ καταφρονηι'ΗΊναι

νομίζεις' εγώ τε εσίγων λογιζόμενος

ου

πολυν εμοϋ σε πoιείσι'tαι λόγον.

15 α'ίτιον δε τούτων τΊΙν εμην ευτέλειαν ήγητέον δι' ην Ι ουδεπώποτ' Φήι'tην f. 28 άνδρΙ γενναίφ πoι'tεινoς οϋτως είναι, καΙ σιγαν φμην δείν, ώς αν μη δόξας τα μεγάλα άρπάζειν η καΙ ώς δή

τις

ων

ε;τιδείκνυσι'tαι

βούλεσ{}αι, ουδ'

εμαυτον επίστασι'tαι δόξω. καΙ δ δε εγραφον 'ίδιον άποδιδόντος ην χρέος, σπως τα εαυτοϋ μετα την άπόβασιν εσχεν ύπεσχημένον προς φίλον εζητη-

20 κότα δηλώσειν, καΙ τοϋτο ώς ετυχεν, ουκ αν ουδε τοϋτο πεποιηκότος ε'ί γε εμελλε μικρα περΙ μικρων ό λαβων πάσαις μεν άκοαίς πάσαις σε Οψειτιν εν Άκαδημίιtt προ{}ήσειν. επειι'tε δέ με καΙ αλλως σιγάν, τοϋτο μεν γράμ­ ματα φίλων ωσπερ καΙ παρ' εμαυτοϋ σοι πεμπόμενα, τοϋτο δε τό γε τας

παρ' εμοϋ σοι προσΡ11σεις ας

εγγράφειν εκείνους ήξίουν αντΙ γραμμάτων

25 άρκείν ήγείσι'tαι. πρόσι'tες ει βούλεί καΙ την παροϋσαν των πραγμάτων ανάγκην, ύφ' ης φμην σε, μηδΕν αλλο προ ταύτης σκοποϋντα, μ11 σχολην αγειν φαύλοις ρηματίοις προσέχειν, αφ' 6:ιν ουτε τοίς κοινοίς ουτε σαυτφ κέρδος παρέξεις ουδέν. καΙ αυτος ωσπερ

εκπεπληγμένος και'tήμην την τοϋ

ι'tεoϋ μάχαιραν ουκέτι στιλβομένην ουδ' άνατεινομένην

ορων, άλλα μέχρις

30 δστέων ει οίό ν τ' ειπείν επικειμένην. ήξίουν δ' αν σε καΙ την σαυτοϋ σύν­ εσιν αυτην εφ' εαυτης ίσταμένην τηροϋντα, προσλαμβάνοντα καΙ ε'ί τι κα­ λον εμοΙ σύνoισι'tα, καΙ αμα τας μετα των οικειοτάτων σοι συνη{}είας, 6:ιν

εκάτερος lJ.λλον εαυτον είναι πιστεύει, η κομιζόντων άμέλειαν η τάχος εξερ­ χομένων, η τι αλλο καΙ σσα συμβαίνειν δύναται λογισάμενον, αΊτιασι'tαι.

35 νϋν δε των ενδεχομένων ύπεριδών, απερ ουδε λέγειν καλον ΤΙτιάσω, καΙ ινα με μόνον ύπεύ{}υνον δείξιις σαυτον πρότερον ι'tυμoύμενOν εδειξας, Γουδέ σε

τοϋτο εισηλι'tενΊ ώς αρα τον ύπερ τοϋ βελτίστου, συν ι'tεφ φάναι, μηδενΙ μηδαμοϋ των δοκούντων καΙ δυναμένων ενδόντα, τοϋτον ουκ ενην τινα καΙ οπωσοϋν ι'tεραπεύειν ελέσι'tαι, μήτε κέρδους παρόντος μήτ' ελπίδος ύπισχνου-

40 μένης, αλλ' οΜέ τινος συναναγκάζοντος φόβου. καίτοι πόσφ βέλτιον χα­ ριεντιζόμενον λέγειν στι σοι δια την τάδελφοϋ παρουσίαν αυτοϋ σου επι­ λαι'toίμην; καΙ

μην εΙ μεν κακος εγώ, ου λυπείσι'tαί σε εχρην άπαλλαττό­

μενον της άπάτης ην σε μέχρι νϋν ώς εοικεν ελάνι'tανoν άπατων' εΊ δε μη τοιοϋτος, πως ου κάμε καΙ. σαυτον

45 άλλ' εγωγε τοσούτφ

24

μετριώτερον

εμου σοι πεμπομένας ΑΙ

30

ήδίκεις τοίς

παρα το δέον παροξυνόμενος;

συμβαίνουσι χρωμαι ωστε σοι καΙ

οίόν τ' επικειμ Α1

ουκουν ει μηδΕν αλλο τουτο γουν αξιώσας εν{}υμη{}ηναι ΑΙ

36-37

ουδε ... είση}.{]εν:

249

Epistolae

την επ' εμοΙ λύπην λαμπράς φιλίας ήγουμαι δείγμα, καΙ τφ 1tεφ φημι χάριν όφείλειν είς ερωτά σε τοσουτον εμοΙ συνάψαντι, ώς ήδέως μέν μοι

καΙ [παρόντι] προσιόντι προοφέρεσ1tαι καΙ απόντι δε γράμμασι βούλεσ1tαι εντυγχάνειν, καΙ σλως οΤς αν φίλος προς φίλον μη ψευδόμενος τουνομα καΙ

προς εμε χρώμενον. ούκ αρα μικρον απο του σιγησαι εκέρδανον, οπότε γρά- 50 φων μεν [μεν] ούκ αν εδεχόμην αίτίαν, σΗ δε εσίγων δεξάμενος, οϋτω περι εμε τον φίλον σσος εστιν εγνων. επει τοίνυν την μεν φαυλότητα των φι­ λούντων ύπερορQ:ς, μεγέ1tει δ' ώς εοικε φύσεως του χειμωνος ούχ ήττώμενος των πραγμάτων καΙ τοίς λόγοις τι νέμων ούχ σ τι αν πράξαις μόνον αλλ'

σ τι ε'ίποις και. αναγνοίης ζητείς, βούλει δέ σοι πανταχό1tεν αυξεσ1tαι την 55 τρυφήν, καΙ δια ταυτα γραμμάτων ήμετέρων επι1tυμείς, του φίλτρου την αύτών φαυλότητα συσκιάζοντος, ώς δη και' τούναντίον πολλους πολλάκις επεσκότισε πά1tος, ού μΙ1ν ούδε προσρι1σεσι μόναις ο'ίει δείν οριζόμενα τα παρ α των φίλων αρκείν σοι, πάντως ε'ίκειν ανάγκη κελεύοντι. καΙ πέμψο-

f. 28' μεν Ι οΤς εύπορου μεν οσάκις αν ο καιρος επιτρέποι, ούκ απο ρητορικής μεν 60 διανοίας, ψυχής δε καΙ μάλα επισταμένης φιλείν. πλην ε'ί ποτέ τι καΙ του

χρέους ελλείψομεν, η καΙ γράφοντες την ακοην αποκναίσομεν, λογίζου πρωτον μεν ώς ούδ' ήμείς τοσουτον

ύπισχνούμε{}α

των ακρων επι το λέγειν εσμέν, δ πολυ νυν

&γα{}όν, ούδΕ του γένους

ή Άττικη τρέφει, επει{}' στι

καΙ ε'ί τι ηδειμεν επελα{}όμε1tα. τουτο γαρ καΙ αύτος ετί{}εις, και' προσετί- 65

1tEL; δια τουτο είκότως μηδε του γράφειν εύπορείν. ύπερ 6:ιν δή σοι καΙ χάριν

Ομολογω.

α γαρ ούδε πώποτ' αν ηλαζονευσάμην εμαυτφ προσγε­

νέσ1tαι φήσαι, αύτος εν τφ παρόντι προσγενέσ1tαι μοι ψιΊς. ο γαρ επιλα1tόμενος δήλον ώς είχεν ών αν επιλά{}οιτο. αν ταυτα λογίζη και' τα δυνά­ μενα συμβαίνειν προσεν{}υμη. σταν με κρίνης πρq.ότερον εξοίσεις την ψήφον. 70

58 Manue1i Rau1,

ίη

Cyprum. Ιn

μς'

Creta, a. 1400, vere ve1 aestate.

το μεν των μειζόνων εφίεσ1tαι, παρα πάσιν επαινον εχον αν τις εκείνα

f. 29 κατα λόγον ζητη, οίδ' στι καμοΙ συγγνώμην

παρέξει·

το

δ' επιστείλαντα

Ιη codice Α, folίo 28', epistolam με' sequitur textus deletus epistolae μς' quae deinde, folio 29, repetita est. Prioris textus 1ectiones variantes ίn apparatu sub signo a (et a l ) adducimus, sed quae ίη margine ve1 inter lineas scripta erant ίη ipso textu nostl'o Γ 1 inclusimus. Quae vero ίη priore textu de1eta erant, [J secluduntur. 2 καμε συγγνώμης άξιον καταστήσει a

Manue1 Calecas

260

π",ότεΡΩν είτα, μη οπως εσχεν εκείνα μεμα-θηκότα, ετερα επιστέλλειν φορτι-

5 κον αν δόξαι. εγω τοίνυν εικότως αν πειρώμενος εμαυτφ συνισταν τα με­ γάλα (τίς γαρ αύτών 01',κ αν ερασθείη;) καί σε τοιουτον ήγούμενος εξ ών σοι ουνίΩασιν οΙ (υγγεγι,,\,στες, μάλισ&' στι σοι καΙ οπωσουν νωνώ λσγω,', καΙ τιιυbαφος της πατρίδος αμφω συνάγει

-

εχω

v

κοι­

προσθήσω δ' ΟΤΙ

σοι και βραχεί χρό"\'φ σ"L'νfγF' όμην - επέστειλα. τούτου μεν ούκ αν εγκαλέ10 σαις. άλλ' εΙ μεν ωρισμέ'Ο1ς που κα-θή με"ος εξ εκείνου, αφ' ης νυν εχεις πόλεως πολλων εκείσε αφικ,'ουμένων, ούΗν πε",Ι ών επέστελλον εδεχόμην, είχε ν αν λόγυν φυρτικον

bοκείν

ετερα

προσεπάγειν

πρΙν

είδέναι

καλως

οπως εξέβη μ.ΟΙ τα επ,στιιλμένα. επεΙ δε καΙ αύτος της κοινης του γένους

ταλαιπωιιίας rIIETFXro, καΙ παρΊ αλλοτε Cίλλoις ειμί, ουτε σε δίκαιον εχειν

15 αΙτίαν Γωσπερ oi'l γεγραφότα (ού γαρ της σης παιδεύσεως τους συν λόγφ των σων ερωντιις ως ελάττους απαξιοϋ"\') εμοί τε ού προσηκον

φορτικφ

δοκείν είναι' ΤΟ1'ΤΙ γαρ της προς σέ μου γνώμης ανάξιον. αύτος μεν γαρ ίσως καΙ δεξάιιε"ος ησ-θης καΙ εφρόντ:ισας επιστείλαι, ύπο δε των ταμέ"ων

20

οίιι

δη

πoλJα

πολλάκις

συμβαίνει κεκώλυμαι

τοίς

περιισ­

γράμμασιν

ε'\'τυχείν. άλλ' ού)( αν βουλοίμην, ως ετυχες δόξαι, των ερωμένων αποκρου­

σ-θη\αι,ος γε κιιι τοϋτο πω'1ων ούδεν ηττον είκότως αν ενεκείμην, άγαπη­ τον ήγούμενος αν tGJV οϋτω μεγάλων καΙ μετα πολύν τις πόνον τυγχάνοι. δια ταιτα την τιι,' φορτικος είναι παριεlς δόξαν Γνυν ωςΊ περΙ σε γνώμης εχω δεικνυς δι' ά,·δρΟς επιστέλλω της παρα των

ασεβων πειρα-θέντα δου-

25 λείας και νΙ'ν άb1·νιιμ ί
των

εκεί, φ

Ωυγγεγονότων ήξιωμένον.

εκείνον ουν,

Γφ ζωντιΊ

πάντ' αν εχιιρίζου, προ δφ\~αλμων ΓυίονΊ εχων τη μνήμη, καΙ την τού παρ-

30 όντος άνάγκην, πάντως Ο'υκ αμελήΩεις Γού τοσούτον αύτφ -τοίνυν [πειι.ώμrιι] εικότως

5 δος

γ

a 14 aq ότα a

-ταλαιπωρίας

a

7

Ωυγγεγονό-τες. και

a

[παρ απολαύων] άλλα τε [παρ'] άλλοις

ου γαρ ... απαξιοϋ,'

om. a

17

βοηi}είας εισε-

11 15

πόλεως: πα-τρίαι-τίαν [μΎ]] γε-

είναι. -το μεν γαρ -τους συν λόγω των

σων εΡiί1ντας ώς Ελάττους απαξιοϋ, [της σης ουκο;ν ε'ιη παιδεύσεως] [ουκοϋν είη] Γου

της "ης παιδεύσει, ς' μης

20 εντυχείν [αλλ'] Γεγω δ'l ουκ a βουλοί22 "οίς οϋ-τω μεγάλοις a τυγχάνοι: εν23 δόξα,' [τα παρόντα σοι επιστέλλω εμην] a γνώμης corr. ex γνώμην a [και νϋ\] a ΕJTιστέλλω δι' ανδρος a! ασεβων κοινης ήμίν πειρα29 ε;ια,-,ίζl)υ: ΕJTOίεις χαρίζεσ{}αι a Τ'Ϊί μνήμτι om. a 30 αμελήμεν ολίγον εις το πυρόν, σαυτω ~δEl πολυν εΙς "0 μέλλον] τον μισ{}ον a

μην Γεξ αδτιλων' ώς τύχιιι

24

a

δεικνυς

{}έντα

a

σεις Ιαυτώ

4

nius,

τουτΙ ... ανάξιον: το δΌυ "ης εμης ην εχω περι σοϋ γνώ-

a

-της :ιιρος: της εμήc προς ΑΙ

a

πρότρρον:

Υ.

46,30.

a

21

cf. ep. 46.

γε

om. a

9 cf. 46,1.

26

Δημή-τριον:

Demetrius Cydo-

251

Epistolde νεγκι:ίν δσον σαυτφ νυν τε και

εις

το

μfλλονl τον

μισ80ν

απο{tέσι'Jαι.

ευχομαι δέ σοι κοινην γεγονότα τών εκ του γένους ΠFριιόντων καταφυγήν,

μη την τούτου μόνον αλλα κακείνοις την δυστυχίαν παραμυθείσι'Jαι. 'ίσως αψει καμε του γράφειν αφέμενον, μόνον αν επι καλλίοσι συμβουλεύιις, παρα σε Γ1'ραμόνταΊ την σην δψόμενον κεφαλήν.

σον ουν

αν

φορτικον δόξαι και τουτον Γφιλαν{tρώπωςΙ ιδείν, προς

ε'ίη δε

εμέ

και

τε

μη 35

περι τών

μελλόντων ο τί με δέοι πράττειν οΙκονομησαι.

59 Manueli Chrysolorae, Ticinulli aut Mediolanulli. Ιη

μζ'

Creta, a. 1400, aestate.

Και toiJ{t' ημίν τών επικειμένων βαρύτερον, το περι σου πολλου δη χρόνου παραδραμόντος μηδεν γιιάμματα

και

τον

σαφες

εχειν

μνημο"ευόμενον

εΙδέναι.

μετα

παρ' εκείνοις

γαρ

λοιμον

εκείνα

τό τε

τα

μικρον

οσον και εφ' ύμας α1πον προσδοκείσ{tαι καΙ πάντας περΙ έαυτοίς

δεδοικέ-

f. 29' ναι ωστ' αύτών και πολλους της πατρίδος απανίστασ{tαι βεβουλευσ&αι Ι καΙ 5 δη και σε τών ταυτι βουλομένων είναι καΙ ού μαλλον περι της απάρσεως η του ποί δέοι μεταβαίνειν διαπορουντα,

ούδΕν

ούδέπω

της

σης

χειρος

εδεξάμε{tα γράμμα, ούδ' απόκρισιν προς α σοι μεσουντος εαρος επεστέλλο· μεν, αλλ' ούδε μην ολως 'ίσμεν ούδ' ει παρα σε ταυτα αφίκετο. πόσης ουν α{tυμίας εικος ημας εμπεπλησ{tαι περι σου μεν αλλων αλλα λεγόντων, αύ- 10

του δέ σου πάντη σιγώντος επιστέλλειν συνεχες ειωι'Jότoς, καΙ ώς Φλωρεντίας απηρας πάντων κοινη σιψφωνούντων,

τινών δέ σε

μ~ν της

εν Παπίq.

και'Jησ{tαι δηλούντων, τών δε παραγενέσι'Jαι μέν, επειτα απελι'Jείν την εις Γαλλίας δρώσαν μετα του βασιλέως ιόντα. και γοϋν το'ί'τ' επιο'ί'σιν ού μι­ κρον εισfρχεται {tαυμα. ε'ίτε γαρ

εν

οίς

πρότερον

ούκ 'ίσμεν τίνων αδικημάτων τοσαύτην παρ' ημων

ων

είτα

ού

γράφεις, 15

δίκην λαμ βάνεις,

Γτων

οτε των κομιούντων λαμβανομένων καΙ αύτών επιστέλλειν ούκ αμελούντωνΊ, ε'ίτ' εκεί{tεν απηρας ούκ ανευ

μεγάλου

τινος

συμβάντος

γεγονέναι

του το

νομίζομεν. ού γαρ αν πάντως ρι;ιδίως ουτ' αύτος των οϋτως ερώντων, ουτ' εκείνοι των ερωμένων ήξίωσαν αποσχέσ{tαι. καΙ μην ει μεν δ λοιμος επη- 20

νάγκαζε το προς τους των ερώντων πολεμίους είναι σαι, ού σφόδρα δίδωσιν ησυχάζειν. εΊ δ' επι το τφ

12

14

Φλορεντίας

βασιλέως:

20

cod. Manuel

ΙΙ

λοιμος: λιμος

cod.

Palaeologus (1391-1425).

δοκουντας αποχωρη­ βασιλεί

συνελι'Jείν ώς

Manuel Calecas

252

αν φαίη τις άφοσιωσόμενον εκείνο ΓγεγένηταιΊ, τί ποτέ σε πέπεικεν άπο­ ρουμεν, ου μέχρι τοσούτου τοσαύτης άνασχέσ&αι δαπάνης καΙ πόνου, άλλα

25 περαιτέρω μετα της άδηλίας καΙ πολλαπλάσιον επι&είναι. καΙ αμα σε καΙ τούτων ουτινοσουν γεγονότος τοίς φίλοις

επιστέλλειν

εχρην,

δηλουντα ώς

αρα δια τί, καΙ μετα τίνος, καΙ σποι, και επι τίσιν ιίπαίροις.

ημάς νυν εποίεις περΙ σου πάντα μεν πλάττειν, πάντα

δε

ου γαρ

αν

υφορασ&αι,

α

δέ φασί τινες ο'ίεσ&αι βουλομένων είναι παραμυ{}είσ&αι. οϋτω σιγήσας ου

30 μικραν 11μων τοίς λογισμοίς ηγειρας κόνιν. σε μεν ουν ε'ίη χαίροντα με{}' υγείας το λοιπον διιέναι του βίου·

καΙ τουτο

πεπείσμε&α, κόσμον του γένους καΙ

τον άγα&ον {}εον

αμα τοίς φίλοις

παρέχειν

παραμυ{}ίαν. δ

δε

περΙ σου νυν εκ του εΊκότος κρατεί παρ' ημίν, αφοσιώσασ&αί σε τφ βασι­

λεί βουλη&έντα, ε'ίτε κάκείνου καλούντος, άπελ{}είν μεν εις Παπίαν· εί&' υπο

35 του της χώρας αρχοντος και των εκείνου κατασχε&έντα κα&ησ&αι., μ11Τ' άν­ τιλέγειν εχοντα μή&' σπω ς τοίς πρότερον εχουσι τον ερώμενον άποδουΥαι·

ημίν δε ου γράφειν, 'ίσως μεν στι σιιυτφ μήπω μηδΕν όρισάμενος βέβαιον εχεις, 'ίσως δ' στι καΙ τα γραφέντα, οΤα δη συμβαίνει, δο{}iiναι διεκωλύ&η. άλλ' στι μεν ουκ αν ταυτα συνέβη δυσχερείας χω ρΙς δηλον. ηγείσΗαι μέντοι

40 τα κα&' ημάς χρη πολλάκις και κακως

εχειν

δοκουντα

αγεσ&αι ων 'ίσως είναι καΙ ταυτα δευτέρων άμεινόνων.

προς

ου

το

τοίνυν

βέλτιον

11 των

περΙ σου μόνον &δηλία δεινον ημίν, άλλ' στι καΙ περι ων επέστελλον ουδεν ουπω δεξάμενος ουκ αν κα&αρως ειδείην

όδαν ταύτην

11 'κείνην

Ο

τι

πράττειν

στείχω. προς &εου τοίνυν,

δέοι

καΙ

ποίαν

συντείνας πάσης ημάς Ι

45 άπάλλαξον άπορίας καΙ δας περι πάντων άσφαλως εχειν εΊδέναι.

f'ίη

δε

f. 30

καλα πάντα πολλων ενεκα.

60 Mallueli Raul,

ίn

Cyprum. Ιη

ουκ αν δκν11σαιμι καΙ τρίτην προσεπι&είναι,

Creta, a. 1400, aest3.te.

μήτε των

αιτίων παρ' μη'

εμοΙ του γράφειν εκλελοιπότων, μή&' ων εβουλόμην επειλημμένος.

υφ' ου

τε γαρ εκινούμην (το δ' ην ε&έλειν συνάπτεσ&αι γράμμασιν Φ συνείναι ουκ ενι) μένει, καΙ τό γε τα παρα σου δεξάμενον, δ λοιπον ην, &ντΙ σου

23

γεγένηται:

πεποίηκεν

ΑΙ

24

αλλα

και

ΑΙ

28

των

πάντα μεν υφορασ-&αι

πάντα δε πλάττειν ΑΙ

35 αρχο\'τος: Ioann.-Gal. de Vicecomitibus, Mediolani dux (1378-1402). 1 τρίτην: cf. 58,3 ετερα.

253

Epistolae

σων απολαυσαι, πάρεστιν ουπω. ει δε καΙ πάλιν δεί παραιτείσι'Jαι, τούτων 5 ουδέτερον υπ' αΙτίαν. αυτος μεν γαρ οίος πολλους προς σεαυτον επιστρέ­ φεΙν" τοιαύτη γαρ

11 των καλων φύσΙς" εγώ τε των τοιούτων εραστης ων

εικότως αν ζητοίην τοίς ερωμένοις ενoυσι'tαι. 11 τοίνυν την σην φύσιν αι­ τιατέον, μετ α ι'tαύματoς ελκουσαν τούς τε

ακούοντας

τούς

τε

δρωντας,

11

τοιαύτην ουσαν τους φιλσυντας αΚLςλουι'tον μηχανάσι'tαι

παρ α

μένων αντιφιλείσι'tαι. το γάρ σοι τΊ1ν ψυχην αρετη και

σσφίιΖ. κoσμείσι'tαι

ου δίδωσιν o'ίεσι'tαι προς ημάς υπεροπτικως εχειν. πιος

ουν

τον πάσαις δήπoυι'tεν

ψήφοις

του [τοιούτου

μεν

των φιλου- 10

ΟΙΙΚ

εφίεσι'tαι,

ανέγΧλη-

ηγείσι'tαι

της αυτου συνουσίας πάντα ελάrτω, βoύλεσι'tαι δε καΙ γράμμασιν

ρουν το ελλείπον; ου ταυτα δε μόνον ην τα κινουντα το βoύλεσι'tαι περι ων 11ξίουν απόκρισιν εχειν·

γράφειν,

ην εχων,

καλλίονι συμβουλεύουσαν παρ α σε τρ{χειν, εμαυτον

και

δε

αναπλη­

αλλα και 15

ταύτην

αν σοι νυν αντΙ

επι των

γραμμάτων παρείχον. οίμαι γάρ σε περΙ εμου και βoυλεύσεσι'tαι καΙ πάντα ποιήσειν, της τε αρετης 11ν εχεις και του κοινου γένους ενεκα της τε πα­ τρίδος, και δη καΙ του των ανδρων

μείζον

11

τοίς αρίστοις,

τοίς [)oηι'toυμένoις περιγίγνεσι'tαι κι5ρδος·

ε'ί

τισιν

αλλος

επιβoηι'tείεν, 20

δ' αν

είπε

καΙ

χρέους, ε'ί γε τους μεγαλοπρεπως εχοντας δεί τφ δύνασι'tαι προς το ευ ποιείν καταχρησι'tαι. αλλ' ημίν

ω; εοικεν ου μόνον εϊμαρτο κοι"η

δυστυχείν,

αλλα και και't' ενα Ψωμαίων, δπου ποτε γης ε'ίη. και δια τουτο των

κοι­

νων καΙ εις εμε του μέρους ιόντος, ετι πρόσεστι και των παρα σου γραμ- 25 μάτων αποτυχία. χω ρις γαρ του παρά τε της

των

λύπης ου μικρον αφελείν αν ελι'tόντα, δμου τε των αν εδόκουν, και περΙ του προς

GE

δρόμου

κοινων

των

ερωμένων

και'tαρώτερoν

τε

ιδίων

επειληφι'tαι

1:]δειν.

λέγω

δε

τουτο, ουχ δτι μοι των αλλ ων απoκλεισι'tέντων ηδη μόνον λέλειπται το προς την Κύπρον δράν

-

ο'ί τε γαρ πλείν συμβουλεύοντες

καΙ αυτος ου πάντη συν ι'tεφ φάναι των

αχρήστων

επ' 'Ιταλίαν εισίν, 30

ειμί

-

αλλα πρωτον

μέν, λεγέσι'tω γαρ ταληι'tές, της οης δμιλίας ενεκα και της ελληνίδος γλώτ­ της των ενοικούντων,

πρoσι'tήσω

δε και

του

μάλλον

παρ' υμίν

εσεσι'tαι

χρήσιμον, ει δ11 τι και τουμόν εστιν. 'ίσως και αμα συν όντες μέγα αλλήλοις εσόμει'tα, προς τας των παλαιων βίβΛους ως ε'ίς τινας συναγωγέας δρωντες. 35 ήμίν τε γαρ την εκείνων φωνην αυξ11σομεν δπότε σοι τα των καιρων επι-

f. 30' τρέποι, Ι της τε πατρίδος απολαύειν δόξομεν εν τ(ρ μέρει. ει δέ τινες ησαν και λόγοις αξιουντες προσέχειν, ουκ αν 'ίσως εκώλυσε την αφορμην γεγονέναι τού μη πάντη τΎlν των

προγόνων

εμην συνουσίαν

ol.χέσίJαι

παιδείαγ.

αρχαία γαρ <Ελλήνων πατρις και η Κύπρος, και το παρα των λόγων ευγενες 40 αυτοίς ουκ ανάξιον. ποίει τοίνυν, ω γενναίε, πάντα ευπορα καΙ λεία, ε'ίτε

12

δίδωσι προς

11

ΑΙ

34

συνόντες αλλήλοις ΑΙ

Manuel Calecas

254

τινα παρα τφ αρχοντι χώραν εικάζεις εξειν έμέ, ε'ίτε τινας όμιλητας λόγων

άξίους άρμης. τυχον μεν γαρ οι'χ εκατέρου τούτων ατυχήσειν ηγουμαι, καΙ χωρΙς γQαμμάτων έλθων πιιρα σέ' βουλοίμην

αν έμοΙ μεν καΙ το {tuρ-

b'

45 ρείν, ως έπΙ βεβαίοι;, προσείναι, των αλλων ημεληκότι, σοΙ δε και υπερ αυτοίί μη μικρον παρ' εμοίί κείσ{tαι χάριν.

61 ίη

Manueli Rau1,

Cyprum. Ιη

Creta, a. 1400, aestate.

'Ώσπερ σοι πολλάκις τη; αυτη; εντυχων τοσαυτάκις αν προσηγόρευον μ{}' παρόντα παρών, οίίτω σε καΙ απών, το πιιρα των πραγμάτων ελλFίπον τοίς γράμμασι σοφιζόμενος, ηνίκα αν τους κομιοίίντας ευρίσ1ιω δια γραμμάτων

προσαγορεύω. μικρφ γαρ πρόσ&εν επέστελλον Ίωλφ τινι νέφ χρησάμενος,

5

εξ έστω δε προσειπείν καΙ ημετέρφ πολίτη

-

κωλύει γαρ ουδέν, ουτε η ίJέ­

σις ου&' η παροίίσα νυνΙ συμμιχχία την αντικρυ της πατρίδος κειμένην καΙ ημετέραν καλείν

-

καΙ νυν αυτο τουτο ποιω, κομιουντα των λεγομένων Άδελ­

φων τινα έγγύ&εν ευρών. την μεν ουν έμην γνώμην εκ των προτέρων μα­ {tήση, καΙ ΟΤΙ με των σων ερως εχει καΙ οπιος, ει μόνον επι βελτίοσι συμ-

10 βουλεύσαις, μέχρις υμων βούλομαι πλείν. ΓκαΙ εφ' οίς προσετί&ουνΊ, μό,ον μοι τοί' προσήκοντος τηρουμένου. νυν δε χρείας ουκ ουσης περΙ των αυτων ταυτα λέγειν, σοί τε το παρα των γραμμάτων αποδίδωμι χρέος καΙ ταυτα μόνον οσον υπομνησαι μηνύω' εκείνο μεν οτι πέπεισμαι καμε των φιλου­ μένων ενα παρα σοΙ κείσ&αι,

πρός

τε

εμαυτον

αποβλέπων

ουκ

αλόγως

15 έρωντα καΙ αμα την σην αρετην ενέχυρον εχων, το δ' οτι βουλοίμην περΙ ών εγραφον ο τι ποιείν δέοι σαcρέστερον διδαχ{tηναι. ε'ίη γουν σέ τε ύγιαί·

νοντα τα παρ'

Ef-'-Oij 3έξασ&αι, της προς σέ μου φιλίας πολλαπλουν δείγμα,

καμε τα παρα σου λαβόντα μήτε των έρωμένων αποτυχείν δόξα ι, καΙ περΙ ών βούλομαι σαφες εχειν εΙδέναι.

45 3 {touv:

ώς εφ' ομολογουμένων ΑΙ

αν εύρίσκω του; κομιουντας ΑΙ

8

εμην περί σε ΑΙ

γων ορας, και δλως ει τι παρ' ύμϊν χρήσιμος εσομαι ΑΙ

13

10

καΙ .. προσετί-

ει δέ τινα παρα τω αρχοντι χώραν εΙκάζεις εξειν εμέ, ε'ίτε καί τινας αξίους λό-

δτι και εμαυτον

12

πέπεισμαι παρα σοι μετα των φιλουμένων

πέπεισμαι καμε των φιλούντων ενα νομίζειν Α2

15

το:

corr. ex

των

τετάχί!αι ΑΙ δτι

σε

αρετην εχω εγγύ{tεν ΑΙ

42 αρχοντι: Ioannes ΙΙ de Lusignan, Cypri rex (1398-1432). 6 αντικρυ: Pera. 8 προτέρων: epp. 46 58 60. 4 επέστFλλoν: ep. 60. 9-10 cf. 60,16-17. 10 ίn appar. cf. 60, ιiη. 42 et 38.

255

Epistolae

62 Manueli Chrysolorae,

ίn

Italiam. Ιn

Creta, a. 1400, aestate.

<Ημάς δσφ πρότερον εϋφραινες γράψον τοσούτφ ~ϋν

""

σιγων ανι~ς.

ουδΕ γαρ μόνον εντεϋθεν 11 μων επιλfλ1i σ&αι στοχάζεσι'}αι δίδω;, δπερ olIh' ενι'}υμη{}ηναι καλον της σης dQ"t1i; ενεκα και τη; 11ιιεrέQα; ην εχομεν ΠΡΡI αυτης άσφαλείιtς, oi)δ' δη σοι τφ

πλή &ει

των

γραμμάτων

συνείναι και'}'

f. 31 η μέραν δοκοϋντες, δ τοϋ παντος η μίν Ι τιμιώτερον, ου μ ικρως επι ξένης 5 παρεμυι'}ούμε&α· αλλα καΙ η; ε'ίχομεν αΠΟl!ίας δπως αρ' εχοις, τοίς φίλοις περι των απόντων έκάστοτε συμβαινούση;, και ηντινά ποτε των εν Ίταλί~ πόλεων ελόμονος εχεις, δσον ενη ν απιιλλΙΗτε;. νϋ ν δέ σου τιί)ν γραμμάτων μει'}' ών ημίν παΡΕίχον ουκ οντων αλγοϋμεν, και

οι

τοίς

αλλοις

εκ

των

σων περΙ αυτων διηγούμενοι μανι'}άνειν παρ' ετέρων επιζηΤΟ'ίψεν. αλλα το

μεν ΓημάςΊ μηδΕν αχρι τούτου περι

σοϋ

σαφες

αλλα λεγόντων εκοπτε. νϋν δ' δπως μεν εΧFις 'ίσμεν· και τφ ι'}εφ χάρις δη σε και

εχειν

10

αλλων

και δπη καθησι'}αι εγνωκας

μρι'}' ύγείας

ποτ' αρrt σε πέπεικε (και ταϋτα πόλιν πόλεως

τηρεί.

αποροϋμεν δε τί­

αλλα;άμινον)

μηδέν, μάλισι'}' δη και παρ' ου ταϋτ' ελέΥετο τούτφ δ

γιγνώσκειν

μη

σημηναι

συγΥεγονώς,

(δ δ' ην

15

trtlv λεγομένων Έλαττόνων Άδελφων επι ταυτησι της επα~)χίας προστή

σεσι'}αι μέλλων) ιόντι παρ' ημάς ουκ ηξίωσας χρησάμενος επιστείλαι. ει γαρ ΓδηΊ φήσεις τούτου τη\' εξοδον ου προεγνωκένιη, αλλrι το μηδε δι' ετέρου

δεδυνησι'tαι ου παραιτήση, πλην ει μη λέγοις ηfιάς αυτους αντι των γραμ­ μάτων εκδέχεσfJαι, και δια τοϋτο

σιγάν εως

αν

απολάβης.

11

και αμυνό- 20

μενος, 'ίσως ι'}ρύπτεσι'}αι δοκοϋντας, ατε αλλήλους εχοντας και ου φροντί­ ζοντας τοίς αποϋσιν επιστέλλειν των φίλων και'}άπερ πρότερον, τμιω, καί,

ως περιόψεσfJαι και αυτος των αμελούντων διατεινόμενος, ύπεΡΟ~J~ς ημων ηδη, και

αμα νομίζεις

γραμμάτων

το

προηγησάμενον

πληθος

των προς ημάς

σου

επι πλέον ημίν εξαρκέσειν. δπερ ει και δοίης, αλλ' ου δήπου

και προς εκαστα των συμβαινόντων α γε αλλοτ' αλλα γίγνεται και'}' η μέραν αλλήλοισιν αρκέσει. τούτων γαρ

αν τις τα μεν χαριέντως τα δε ΓκαιΊ τη

φιλίι;ι πρέποντα αΙηφτο· ου γαρ αλλην ανευ τούτων εγωγε της σιγης την αιτίαν δρω. αλλα μιΊν ε'ί τι και λανι'}άνον ημων εχεις επιλαβέσι'}αι, ει μεν

γοις

2 μόνον corr. ex 4

19-20

ημών ΆΙ λέγεις

πλή{}ει: Υ.

ημών επιλαν\'}άνεσ{}αι δίδως ΑΙ

27

12

εκοπτες Αψ)

19

λέ-

F.

Μ.

αρκέσει αλλήλοισιν ΑΙ

48,9 et 59,11. 16 59,43-44.

ημας ... εκδέχεσ1}αι: Υ.

έπαρχίας:

prJvincia Romaniae

ο.

25

Manuel Calecas

256

30 τουτο κοινον εχρην επιστέλλοντα εκφανίζειν' οϋτω γαρ αυτος μεν αναίτιος ησί}-α, ήμάς τε αντΙ του ηΊν αιτίαν ζητείν διωρί}-ου' ει δέ τινος 'ίδιο,' (καΙ πως ου τινος

j)

τουναντίον μάλλον

εικος εκ της εις τους αλλους ευνοίας και τό

11

δια τουτο περιφρονη{ΗΊναι κακεί,νους. αλλ' ώ

εκείνο

περιοφί}-ηναι

γενναίε, λογισάμενος αλλων μεν είναι το φίλον εχί}-αίρειν αμαρτάδος εινεκα

35 μικρης, ε'ί τι και τοιουτον περι ήμων δεί νομίζειν, σαυτου δε τα τίί\ν φίλων ελαττώματα

συσκιάζειν

βαστάζειν) σαυτον

(αλλος δ' αν είπε

τα

ασί}-ενήματα των

αδυνάτων

ήμίν τον πρότερον φίλον και δια γραμμάτων απόδος.

ήσί}-εις ουν τφ λαβείν ευφραινον τφ δουναι.

63 dίscessit.

Amico qui nuper e Creta Ιη

Οίς πρότερον απο της

Κρήτης

Creta, a. 1400, m. sept. vel oct.

επέστελλες νυν εδει σοι καΙ τούτους να'

απ' αυτης επιστέλλειν πόλεων πόλεις αλλαξαμένους. και καινον ουδέν, ουτε τίΊ των ενδεχομένων φύσει συμβηναι αλλοτε αλλα

ουτε τίΊ των ανί}-ρώπων

ελευιtερί~,

προί}-υμουμένη. νυν ουν εγω μεν εντευί}-έν σοι πέμπω, συ δε

5 λαμβάνεις. καΙ ε'ίη σοι μεί}-' υγείας Ι δέξασί}-αι τα παρόντα, ως τά γε περΙ f. 31 V τον πλουν ευτυχη υμίν ήγούμεί}-α προχωρησαι, του πνεύματος αναγομένοις εξ ουρίας τετυχηκόσι. τα δε μετα την απόβασιν ουί}-' ήμείς σαφεί τινι τεκ­

μαίρεσ~αι εχομεν,

ουτ' αυτος εδ1lλωσας

ήμών είπεν αν τις αιτίαν,

11

επιστείλας. τούτου δε καΙ λήί}-ην

το βούλεσί}-αι

τούτους

διιστάμενον αμα καΙ

10 σιωπ(ίΊντα προς την σαυτου φιλίαν μάλλον εξάπτειν. αλλ' εγωγε τφ προ­ τέρφ παρα σοι χώραν

ουδαμως

είναι

πιστεύων (το γαρ τοί; εμπροσί}-εν

επεκτείνεσί}-αι τ,ον οπισιtεν επιλανί}-ανόμενον περι αλλων ειρησί}-αι), το δεύ­ τερον παρ' ή μίν ισχυρον οϋτως ο'ίου ωστ' αντι των γραμμάτων αυτόν σε βούλεσί}-αι εχειν. &εΙ μεν γαρ ήδύ τι παρείναί

σε

πεπείσμε{Jα χρημα' εμοι

15 δε και νυν ηδιον, δτε των φίλων των μεν απελί}-όντων των δε χώραν εκ χώρας περιιόντων αυτος ως στρουί}-ίον μονάζον επι δώματος κάί}-ημαι, το της Γραφης ειπείν. μ1Ί τοίνυν 11μίν αρκουσαν την απο των γραμμάτων πα­

ραμυί}-ίαν 11γου, αλλα σαυτον τάχων αντΙ τούτων απόδος. ει δ' αρ' αλλως εχοι των

πραγμάτων

αναγκαζόντω ν , καΙ το των

34 Pyth., Aur. Carιll. 7. 15 11-12 Phi1. ΠΙ 13.

γραμμάτων ου μικρον δόξει.

35 cf. Matth. νιπ 17; 15. LIII 4. cf 66,10. 17 Ps. 101,8.

α,"ελfJόντων:

257

Epistolae

64 Iacobo

Angelί,

Florentiam. Ιη

"β'

Ε'ίπερ αλλφ τφ

Creta, a. 1400, m. sept. vel oct.

των φίλων επέστελλον και σοΙ γράφειν εΙκότως αν

είχε, τουτο μεν στι συνεγενόμε-&' αλλήλοις καΙ τα παρ' άλλήλων γράφοντες εδεξάμε-&α, τουτο δ' ση και της αύτης, ως αν ε'ίποι τις, κοινωνουμεν πα­

τρίδος. της τε γαρ σης 'Έλληνες εξ άρχης οίκισταΙ 'Ρωμαίοι λέγονται γε­ γονέναι, τήν τε ήμετέραν πολλοίς ϋστερον χρόνοις των αύτων αποικον 'ίσμεν. 5 καΙ μην τό γε της των Έλλ11νων φωνης ερασ-&έντα ζητείν ταύτην περιιόντα,

και νυν αύτης ούκ όλίγον δεξάμενον ήμίν καΙ δια της γλώττης ενουσ-&αι, τίνας ούκ αν καΙ τους πάνυ διεστηκότας συνάψω; εί γαρ άπο των επιτη­

δευμάτων φιλίαι γεννωνται, δηλον ως οις επιτήδευμα μεν άπάντων προέχον τ1ί δε φύσει των αν-&ρώπων μαλλον οΙκείον (το δ' εστΙ σοφία καΙ λόγοι) 10 τούτοις καΙ το χρημα της φιλίας εΙκός εσην είναι. συ δέ μοι καΙ δοκείς τοσουτον εν αύτοίς προελ-3είν καΙ των ερωμένων ίσχυρως οϋτως άντιλα­

βέσ&αι ('Οστ' ήδη μη μόνον άρκείν τοίς επεσταλμένοις ελληνικως εντυγχά­ νειν μηδΕν ετέρων δεόμενον, άλλα καΙ αύτον επιστέλλειν καΙ τα των αλλων δύνασ-&αι κρίνειν. τοσούτων σΟν εΙς

φιλίαν οντων ήμίν ούκ εί μη γρά- 15

φοιμεν άλλήλοις -&αυμαζοίμε-&' αν, αλλ' εΙ μ11 Πυλάδην καΙ Όρέστην καΙ ε'ί ης επι φιλί~ -&αυμάζεται μιμησόμε-&α. ού μην άλλ' εμαυτφ πρωτον τοίς προς

σέ μου γράμμασιν την σην βεβαιώσας φιλίαν, του λοιπου εως μεν παρην ύμίν δ χρηστος Μανουηλ οίς προς εκείνον εγραφον φμην καΙ σοΙ συνάπτεσ-&αι, καί σε κάν τούτοις προσαγορεύων άρκείν ήγούμην. τούτου δ' ετέρωσε με- 20

f. 32 ταστάντος ού καλον οΙόμενος φιλίας καλου Ι [καλού] πράγματος άρξαμέ­ νους μη ταύτην κα-&' σσον ενεστιν αυξειν, ούκ εωντας άποσβεσ-&ηναι, νυν εγνωκα επιστέλλειν. καΙ τουτο μεν αν ε'ίη διισταμένοις. εί δε συνεσόμε-&'

άλλήλοις

-

-

ού γαρ άνέλπιστον ως γ' εν πολλφ χρόνφ καΙ του το ξυμβηναι

δηλον ως επ' άλλήλοις τρυφήσομεν, των γραμμάτων άφέμενοι. τα μεν 25

γαρ ερουμεν τα δε ακούσομεν, καΙ τα μεν δώσομεν τα δε προσληψόμε-&α. δεί γαρ την ύμετέραν τοίς άρχαίοις ε-&εσιν των πόλεων κοσμουμένην μ11 της των Λατίνων μόνον &λλα καΙ της των Έλλήνων γλώττης διδάσκαλον προεστάναι, καΙ δια του-&' ύμίν ή τύχη καλως ποιουσα καΙ τας των ήμετέ­ ρων επεισήγαγε βίβλους, ως αν παρ' ήμίν

12

έρωμένων οϋτ Α ι

19

Μανουήλ:

Manuel Chrysoloras.

20

αύτοίς μένωσιν αΙ των λόγων 30

έτέρωσε:

Ticinum, a. 1400. 17

Manuel Calecas

258

πηγαΙ καΙ τοίς αλλοις εκβλύζl1 το νάμα'

(JSa{}'

σ τη γη τών Έλλήνων εξ

άρχης δέδοτο, τους αλλο{}εν επιόντας σοφο\;ς καΙ ρήτορας άποπέμπειν, νυν περΙ της ύμετέρας λέγειν εξέσται. 11ν ύφ' ύμών καλου παντος παράδειγμα γενομένην ούδεν κωλύσει καΙ αλλους μιμησαμένους δι' ύμας την Ίταλίαν

35 παλαιαν <Ελλάδα δοκείν, καΙ ύμας αυτης προκαΜΙσ{}αι. μη τοίνυν άνάσχησ{}ε τους ϋστερον αυτοι

άρξαμένους προτέρου ς τη δυνάμει γενέσ{}αι, μηδε το καλον

προδείξαντες

πρώτοι,

τους

επι

τούτων

στεφάνους

ετέροις λιπείν.

τουτο δ' αν γένοιτο αν καλώς άρξάμενοι τρέχειν μη προαπειπόντες, άλλ' α

μεν ελήφ{}η φυλάττοντες α δε λείπεται προστι{}έντες, τέλος άγα{}ον επι-3ητε

40 τφ δρόμφ. ου τω γαρ ου{}' ύμίν κακώς άπολείται τα πρώτα, κακείνων με­ νόντων ρ[J.ον το λειπόμενον εξετε. ταυτά τε ουν ευτυχώς γενέσ&ω, καΙ αυτός, ε'ί τινος υμίν επι τούτοις δέοι, ετοιμός ειμι βουλομένων ύμών αναπληροϋν

το ελλείπον.

65 Amico, Constantinopolim. Ιη

Creta, a. 1400, autumno.

'Ίσως αλλος μεν αν είπε φορτικον είναι προς ανδρα γράφειν μήτε παρ' νγ' εαυτου μήτε τοίς τών φίλων γράμμασι καΙ αυτον κινούμενον επιστέλλειν' καΙ τουτό φημι

στι σοι

μηδ' επιστείλας άπόκρισιν εδεξάμην. εγω

δ' αν

φαίην μηδεπώποτ' αν άποσχέσ&αι του γράφειν, ει καΙ της σης φιλίας φα5 νερώς άπεκρούσ{}ην, άλλ' ωσπερ οί δυσέρωτες καΙ τότ' αν ενεκείμην παρ α

τας σας -&ύρας ιών, η καΙ φιλίαν άπαιτών ην ήμίν εχεις όμολογήσας. ουτω

γάρ σοι φίλος Γεγωι ώς μήτε περΙ τών επεσταλμένων ειδως καΙ τοίς τε κοινοίς της πατρίδος τοίς τε ιδίοις πληττόμενος κα-&' ήμέραν, προς τφ μη­ δεπώποτέ σε εκβαλείν της μνήμης καΙ γράμματα πέμπω, ου μικρον ήγού-

10 μενος ει Φ συνείναι καΙ προς ον βλέπειν κέρδος ελογιζόμην, τοϋτον νυν δια γραμμάτων προσαγορεύω.

εδει

δε καΙ σε

προς εμε γραμμάτων με­

μνησ{}αι, ε'ί-&' αί κοιναΙ τών εν τοίς κοινοίς πολεμίων εφοδοι καΙ μέχρι τών γραμμάτων προηλ{}ον, ε'ίτε καΙ αλλως άποφυγόντα του κινδύνου το στόμα

δο-&ηναί σοι ταυτα διεκωλύ{}η. φίλφ γαρ αν επέστελλες παρα σου και αυτφ

15 πεπεισμένφ φιλείσ{}αι, ήλικίας καΙ λόγων ών κοινωνουμεν καΙ πατρίδος ενεκα καΙ μικράς μεν συνη-&είας, μακρας δε τας τών Ι αλλων νικώ σης, καΙ f. 32 '

4

σης

Ερ.

bis

Λt

7

εγω: εΙμι ΑΙ

10

συνείναι κέρδος ΑΙ

65, tit. Amico: cui fortasse directa est ep. 56. 5-6 cf. Dem. Cydon., 983, ed. G. Mercati, Studi e Testi, 56, ρ. 390; Aristoph., Plut. 1007.

Αρο1. Ι, ιiη:

259

Epistolae

πάντων μεν εκπεσόντι καΙ νυν επι ξένης περιιόντι, πλην δε φίλων δλίγων ών είς αύτος εί εχοντι μηδεν είς σ τι αν βλέψαι. δεί δέ σε καΙ τα. παρ­ όντα προσλογιζόμενον καΙ ως επι ξυρου τα. ήμέτερα νυν, οϋτω περΙ των

γραμμάτων σκοπείν. αν μεν γα.ρ συμβη τι τοιουτον σπερ απείη, καλον από 20 γε του γιιάμμασι τους της πατρίδος προεκπεσόντας παραμυ{}είσ{}αι σαυτφ

παρασκευάζειν παραμυ{}ί~ν, επειΜν εκπέσο αύτη ς δεησόμενος· εί δ' επι το βέλτιον προχωρήσει, ούκ αν αίσχυνοίμε{}α σταν εν τη πατρίδι συνελ{}όντες

αλλήλους δρωμεν. λέγω δε ταυτα ούχ ως ούκ αρκούμενος επι τφ παρα. σου

καΙ φιλείσ{}αι πεπείσ{}αι καΙ μνήμης τυγχάνειν, αλλ' στι μετα. τούτου καΙ 25

προς το δεύτερον βλέπω, καΙ ού νέμεσις αν ε'ίη τοϋλαττον εχοντι καΙ το μείζον επιπο{}είν, πλην εί μή τι βλάβος εκ του γράφειν επόμενον σαυτφ

βλέπεις, σπερ ούκ αν βουλοίμην τφ φίλφ δοκείν παρέχειν εμαυτφ χαριζό­ μενον. ούκ σντος δε τούτου ούδένα αν ή σιωπη λόγον εχοι, μόνον αν βου­ λώμε{}α το της φιλίας χρημα τηρείν· ην συν{}εμένους φυλάττειν άλλήλοις, 30

καί σου πρωτον μάλιστα περΙ αύτην γενναιότατα δρμη{}έντος, ούκ εϋλογον, των αύτων περΙ ήμάς νυν ως καΙ πρότερον φαινομένων, αύτους μηδενος αναγκάζοντος περΙ την φιλίαν μεταβεβλησ3αι, καΙ μηδ' ήμίν αύτοίς δοκείν συμφωνουντας παρέχεσ{}αι.

αλλ' εγω

μεν δ αύτός ειμι καΙ μαρτυρεί μοι

τα. γράμματα, ών αναγκαίον ερωτα προηγείσ{Jαι, καΙ σε δη πεί30μαι μεν 35 οϋτως εχειν· αύτος δε βέλτιον αν είδείης. το δε βιβλίον ην αν ηδη παρα. σοί, ε'Ι γε μετ' ασφαλείας ην ανιέναι τοίς ήμετέροις. νυν δε του χείρονος μάλλον νικωντος (καΙ δηλον εκ των προϋπηργμένων) ασφαλως παρ' εμοΙ

φυλαττόμενον μένει, καΙ πέμψομεν δπότε μήτ' εμοΙ μήτε σοΙ την ζημίαν παρέξει· τφ δ' ασφαλεί καΙ το μετ α. τάχους προσέσται.

40

66 Amico

ίη

Creta ruri commoranti. Ιη

"δ'

cH

Creta, a. 1400, m. sept. vel oct.

μεν των αγρων χάρις οία καΙ τους πάνυ χρησαμένους μηδεπώποτ' αν

αποκναίσαι· σε δε νυν εν αύτοίς σντα, καΙ ταίς απ' αύτων χάρισιν ούδενος δεύτερον εντρυφωντα, ηγουμαι μη μέγα ταυτα νομίζειν, των φίλων διεστη­ κότα, μηδέ σε τοσουτον τα. παρόντα εύφραίνειν σσον τούτους απόντας λυ­ πείν, μάλισ{}' στι καΙ τον αδελφον Μάξιμον πλείν επι την Χίον προ3έμε- 5

18

εχονη

corr. ex

εχοντα

31 cf. 56, 4. 5 Μάξιμον: Maximus Chrysoberga

ο. Ρ.

Manuel Calecas

260

νον καΙ νϋν εξιόντα του ειω3ότος βραδύτερον όψει' οϋτως ή μίν γε συνηψl}αι πεπείσμε3α. ό μεν ουν τοϋ πλοϋ κατεπείγοντος γράμμασι το προς σε φίλ­ τρον μετ α χάριτος

αφοσιωσάμενος

αμα

σοι καΙ την εξοδον διεσάφει. δς

επανελ3ων ήμίν χαίρουσι χαίρων Οφ3είη. εγω δε μέχρι τούτου παραμυ30ύ10 μενος τη κoινωνί~ των φίλων, ύπεξιόντων ηρέμα περιλειφ&ήσομαι μόνος, επεΙ καΙ ό καλος Δημήτριος μετ' ολίγον πλευσείται, σ τε χρηστος ίερευς νυν

εγνω καΙ αύτος παρ' ύμάς αφικέσ3αι. ύμείς μεν ουν δηλον ως επ' &λλήλοις τρυφήσετε. εγω δε την ερημίαν φιλοσοφήσω καΙ γνώσομαι βέλτιον ως ουτε των άν3ρωπίνων ούδέν εστι βέβαιον, όπότε νυν μεν τοίς φίλοις πλουτου-

15 μεν κα3άπερ ύμίν τα δένδρα τοίς καρποίς περιβρί3ει, νϋν δε πενόμε3α, των tjμετέρων άλλοτε

άλλως

μεταπιπτόντων. ούδέ γε την αν3ρωπίνην Ι

εφεσιν ενεστί τινος των ήδέων επειλημμένην αρκεσ3είσαν μηδεν περαιτέρω f. 33 ζητείν, όπότε καΙ αύτος συνων οίς (1.ν τις ηυξατο καΙ α. πολλοΙ των εν ταίς πόλεσι κομψων

20

εικότως

αν

προτι,ιήσειαν, την των φίλων συνουσίαν ως

ούδΕν εχων επιπαl}είς. τουτο δε ε'ίτε της φύσεως το δυσάρεστον ε'ίτε καΙ το ατελες οίς εκάστοτε σύνεσμεν καΙ ων ερωμεν ποιεί, καλως αν εχοι νομίζειν

μηδΕν άύτων τοίς χρωμένοις πορίζειν το αυταρκες δύνασ3αι, δείν δε ζητείν τούτων καταφρονουντας δ λαβοϋσιν αγα30υ παντος πλήρωσις εσται, καΙ toϋ3' ήμίν βούλεσ3αι τον 3εον οιητέον απο των παρόντων κερδαίνειν. εως

25 δ' αν των άκρων απολειπώμε3α, κα3άπερ αργυρογνώμονας χρη τοίς δοκι­ μωτέροις των παρόντων χρω μένους δι' αύτων ήμάς αύτους επ' εκείνο

{Jq.OV

προσβιβάζειν πειρασ3αι. ε'ίη δ' αν τα δι' ων αν γένοιτο σοφία καΙ λόγοι. εγω μεν ουν επ' ερημίας

φιλοσοφήσω

τοιαυτα,

καΙ 'ίσως των ύμεΤfρων

αγα3ων ού φαυλότερα' δεί γαρ μηδέν τι των συμβαινόντων άκαρπον είναι.

30 ύμίν δε εξέσtω _ρυφάν, ooats _οίς μεν _ων καρπων χρησ3αι, _οίς δε κα­ _αχρησ3αι, _οϋ τε γλεύκους το μεν εκχείσ3ω το δε φερέσ3ω το δε εψέσ3ω, καΙ _ης καtαδίκης ταύtης

μηδΕν

ύμίν

εσtω πέρας, αλλα μείζους αν δέη

καΙ τας απο3ήκας οΙκοδομείtε. καΙ πάντα ποιείtε κα3άπερ οί γλεύκους με­

μεσtωμένοι, ύφ' Ο'οπερ ούδε _ου δείνος ύμίν

μεμνημένοις εξέσtαι καρπφ

35 "(ινι, καΙ tούtφ σαπρφ γοϋν, την γλωttαν αύτοϋ καtαψύξαι, tαλαιπωρόυνtος επ' ερημίας καΙ μηδΕ μέχρι κόρακος _ου 3ρέψοντος εύπορουντος. _αυτΙ μεν εν παιδιάς εσtω μέρει. βουλοίμην δ' αν ύμας αύtους σσον _άχος _ης πλησ­

μονης αναλήψανtας αποδου'\'αι τφ φίλφ' οϋtω γαρ των εύtελεστέρων αφέ­ μενοι βιβλία καΙ λόγους

-

χρύσεά φασι χαλκέων

-

άλλάξεσ3ε, καΙ ήμίν

40 εσται 3εφ _ε καΙ αλλ11λοις ενουσ3αι. tούtου δε ούδεν ου3' ηδιον ουtε βε­ βαιότερον η ωφελιμώτερον εϋροι τις άν.

8

αφωσιωσάμενος

10 cf. 63,15.

11

cod.

10

Δημήτριος:

φίλων ηρέμα Α i

Demetrius Scaranus; v.70,1.

39 Hom.

Ζ

236.

261

Epistolae

67 Hegumeno monasterii cuinsdam, Constantinopolim. Ιη

'Ρε'

Πάντα συμβηναι μάλλον εδόκουν

11

Creta, a. 1400, autuml1o.

σε τοϋ βασιλέως αφέμενον εν τη

πατρίδι κα1'tησ1'tαι. εκείνός τε γαρ ενα σε των οικείων τι1'tέμενος εν πολλοίς

τοίς αναγκαίοις εχρητο, και συ τούτφ νϋν αναγκαιότερος αν ησ1'tα την Δύσιν περιιόντι, και γλώττης και γνώμης και των αλλων ενεκα· ωστε και στοχαζόμε­ νος παρα τοϋ εικότος τίνες αν είεν

0'1.

συνεξελθόντες εκείνφ, σε προ των αλλων 5

ηρί-&μουν· εί1't' υστερον ηκουον ώς απαίροντος απελείφι'1ης, και μ11 πει1'tό­ μενος μόλις παρ α των ειδότων επείσ{}ην. ευ{}υς μεν ουν ουχ δπερ αν αλλος 'ίσως της απολείψεως και αυτος ητιώμην, την απο τοϋ περιέρχεσ1'tαι γνώ­ μην και το των μελλόντων αδηλον, αλλ' δτι, τοίς ανι'1ρωπίνοις χαίρειν ειπών, εγνωκας σαυτφ και

ι'1εφ και'1ήμεγος εντυγχάνειν. επεψήφιζε δε ταυτι μά- 10

λιστα το προς τα καλα της σης γνώμης ρέπο", και το πρότερον προς τον

τοϋ Σωτηρος επείγεσ{}αι τάφον, και το τοϋ βασιλέως παρόντος την μονην υπο σαυτφ πεποιησ{}αι ζητείν, ωστε μηδαμό1'tεν περιελκόμενον εχειν δπερ

είπον εκ τοϋ ρ~στoυ ποιείν. εγω δε χαίρω, τοϋτο μεν δτι σαυτοϋ γεγένησαι κρείττων, τοϋτο δ' δτι δια σοϋ νϋν δοκω την πατρίδα οράν, ει και τα περι 15 αυτης λεγόμενα πλήττει. προσ{}11σεις δε και αυτος ευφραίνων,

{lv,

εγγύι'1εν

κα{}ήμενος και οπωσοϋν τοϋ σχολάζειν απανιστάμενος, δια γραμμάτων και

ημίν ομιλης, ουχ οία και πρότερον πέμπων, αλλ' δσα σοΙ και εμοι προση­ κον. το δ' αν γένοιτο αν απο

της

σαυτοϋ

διανοίας, καΙ μη δανειζόμενος

f. 33' έτέρω1'tεν, πέμπης. οϋτω γαρ εμοι και την τοϋ φίλου παραστήσεις Ι εικόνα 20 και μάλλον ευφραίνεσ1'tαι

δώσεις. προσ{}ήσω δ' δτι και ι'1αρρείν 11μων τιl

φιλίι;χ δείξεις, ε'ί γε, την σαυτοϋ δύναμιν περι το γράφειν εκκαλύπτων τφ

φίλφ, αυτός τε παρ' εμοι δόξεις ουχ ϋποπτος είναι, καμέ σοι μάλλον ι'1αρ­ ρείν ΠΟΙ11σεις. ου γαρ οίον έλλανοδίκαι κριται νίΊν και'1ήμει'1α λόγων, των προ πολλοϋ μετα των αλλων παντο; η μων φίλων παλαιαν γνώμην επιζητοϋμεν· τηρήσομεν, ώς αν μή, των αυτων

ην

αποπτάντων τοϋ γένους, &λλα 25

αλλήλοις αν τα δίκαια ποιωμεν

περι ημάς οία και πρστερον φαινομέ-

8 του: ex hoc effectnm της (ant e converso?) et sed περιέρχεσίtαι ηοη est deletum 14 εΥω δε ίδίοις επιστυγνάζων Α \

νης,

Ερ.

ίη

margine additum

πλά-

καίτοι τοις κοινοις και τοις

67, tit. Hegumeno: v. lil1. 45; cf. epp. 74 et 78 ad eundem.

Manuel Calecas

262

νων, ευριποί τινες μηδενος αναγκάζοντος περΙ α συνε-&έμε-&α δόξωμεν είναι.

και αμα οϋδ' α1Jτος επιστέλλων (ίσον γέ με ειδέναι τον επιτιμ11σοντα εξεις.

30 μη τοίνυν τών οικείων ύπερορών τα τών αλλων περιεργάζου, αλλ' εκείνοις αρκούμενος απο τούτων τοίς φίλοις χαρίζου, νυν μεν περΙ σαυτου διηγού­ μενος, νυν δ' ημας παραμυ-&ούμενος επι

ξένης.

το

δε λέγειν α)ς ό δείνα

δεξάμενος την επιστολην διεξήει τοίς αλλοις καΙ τούτοις αυτην εξηγούμενος -&έατρόν τε εκίνησε μακρον καΙ τών εγκειμένων ε-&αύμαζεν εκαστον, μέγε-&ος

35 νου, λόγων ρώμην, πυκνΙJτητα νοημάτων (α γε ουτ' εκείνος σφόδρα συνίησιν ουτ' αυτος εμαυτφ σύνοιδα), καΙ ως ΧΡ1Ί καμε τοίς επαίνοις αυτον αμειβό­ μενον γην τε καΙ -&άλατταν περιιόντα κηρύττειν αυτου τον Έρμην Ο,· φέρει πολυν εν τη γλώττιι, καΙ σσα ό ληρος εκείνος απο τών χαμαιτυπείων εν οΤς εσχόλαζε συμφορήσας ελογογράφει, εμέ τε ειρωνευόμενος κακείνου κα-

40 ταγελών ον καλώς είχεν ό)ς δεσπότην τιμαν, καΙ σε δε ου μικρώς ατιμάζων ουτω προσφερόμενον τοίς φίλοις δεικνύς

τα δη τοιαυτα τοίς απο του

-

κόρδακος καταλείψομεν. προς μεν γαρ παρόντας εχει τινα ταυτΙ χάριν καΙ συγγνώμην λεγόμενα' το

δε και γράμμασιν εντι-&έναι μη καΙ σκώμματος

αξιον ή, καΙ μάλισ-&' ημίν όπότ' εγω μεν την τών παίδων ηλικίαν εκβέβηκα

45 καΙ ου μοι σχολη παίζειν, συ δε της μονης προεστως παράδειγμα σεμνό­ τητος γίνεσ-&αι τοίς ΓΔημοκρίτουl σοφίαν

αρχομένοις οφείλεις. εζηλωκότας πάντων

οϋδε γαρ νυν καιρος την του καταγελαν,

οϋδέ γε προσηκον

δυστυχη τινα συνειλοχότα λεξείδια καΙ τούτοις κομψευόμενον εν τφ δήμψ καΙ τας γυναίκας εκπλήττοντα οϋδ' επί τινι καΙ όπωσουν τών σεμνοτέρων

50 εϋδοκιμουντα, πάντων ως οϋδένων καταφρονείν. εκείνός τε γάρ, αν ουτως εχιι, πολλφ πρότερον γελώμενος παρα τών νουνεχόντων οιμώξεται καΙ πάντες ως εοικεν αλλήλων καταγελάσομεν, οϋδενος δια πάντων τελείως εφικνουμέ­

νου' καΙ τέλος κινδυνεύσει τον της αρετης και της σεμνότητος λcSγoν οιχέ­ σ-&αι. ίν' ουν μη ταυτα συμβαίνιι απο τών ιδίων ημίν προς -&εου ε'ίτε ξενίαν

55 ε'ίτε παραμυ-&ίαν ε'ί-&' σ τι βούλει καλείν παρατί-&ει, και μη τη τινων ύπο­ κρίσει χρώμενος ως φιλί~ μετα της αυτών κακοη-&είας ήμίν διαλέγου, σπως μη δυοίν -&άτερον η την εκείνων κακουργίαν φαυλα νομίζηται, καΙ τρίτον αντΙ

του

δοκης

αγνοείν η κοινα τα

χαρίζεσ-&αι τοίς

φίλοις

αφορμην

σκανδάλου παρέχιις. ει δ' αλλως ποιείν εγνωκας βουλοίμην αν σοι καΙ του-

60 νομα του γράφοντος προστι-&έναι, ιν' ιδώμεν τ(νι μαλλον αν οικειότερον γράφοιμεν, η

μαλλον μετ' εκείνου καΙ σοΙ χαριζοίμε-&α, σοΙ μεν της ύπο­

γραφης χάριν, εκείνψ δε περΙ τών σλων αποκρινόμενοι.

38

πολλην

cod.

47

Δημοκρι.του: Ήρακλείτου ΑΙ

263

Epistolae

68 Amico, ad altam dignitatem promoto, Constantinopolim. Ιη

"ς'

Creta, a. 1400, autumno.

'Έοικας μη τοίς παρ' εμου γράμμασιν εντυχείν οις εγω προς σε παρ­

f. 34 ητούμην αχ{}όμενον οτι σου της φιλίας εδόκουν 11μεληκέναι. ου γαρ αν ημέλησας,

11

προς εμε γράφων σπω; εσχες περΙ ταυτα δηλοϋν,

11

γουν εν

τοίς προς τον αδελφον γράμμασιν εμου μνημονευσαι. αλλ' ει μεν εντυχων ουκ εφρόντισας, πως μεν ου καΙ αυτος οπερ ητιω πέπον{}ας; τί δε ώς μη

5

γεγραφότι πρότερον ενεκάλεις; ό γαρ εκείνο ζητων ου τυχων αμελεί, δηλον ώς καΙ πρΙν

11

λαβείν παρ α φαυλον ετί{}ει, καΙ μη τυχων δικαίως ουκ αν

αχ{}οιτο, οίος αυτος εφαίνου. ει δ' ουκ εντυχων ετι κα{}' ημων δργίζη, {}αυ­ μάζω τί ποτέ σε ρ~δίως πέπεικε περΙ την του πλησίον αγάπην αλλοιότερον

γεγονέναι (πολλα μεν των ενδεχομένων του μη γεγραφέναι σοι δυνάμενον 10 αιτιάσ{}αι, καΙ πάντα

μάλλον

αιτιασάμενον

αν εικότως

11

ώς ουκ αυτος

παρ' εμοΙ τιμιώτατος), είτα, μηδεν εκ του προφανους εχοντα εγκαλείν, ουτω διατε{}ηναι, ον εχρην τοίς φίλοις καΙ άμαρτάνουσι συγγινώσκειν

11

καΙ αλ­

λως εν τοίς αμφιβόλοις νεύειν προς το φιλάν{}ρωπον, αλλα μη τούτου τι1ν αρετην υπο φαύλου (καΙ τούτου δοκουντος) νικωμένην αμβλύνεσ{}αι. ομως, 15

όπώσποτ' αν εχοις, εγνωκα επιστέλλειν, ουχ ϊνα πάλιν δοκω τον καιρον {}ε­ ραπεύειν, οπερ υπο σου πρότερον ενεκλή{}ην, αλλ' ϊνα των σων περιέχεσ{}αι δείξω, καΙ οσου σον γράμμα τιμωμαι. καίτοι γε αισ{}άνομαι μεν εμαυτου προς ταναντία συνω{}ουμένου·

πάντα φερούσης,

11

δεί δε

μάλλον

πάν υπομένειν, της φιλίας

προς σε δοκείν ανάρμοστον είναι. βουλοίμην μεν γαρ 20

αλη{}εύειν καΙ σέ, καΙ εμαυτον άνέγκλητον ~ίναι· άλλ' ενταυ{}α συνελ{}είν αδύνατον αμφω. ει

μεν γαρ αυτόν

σε δώσομεν άλη{}εύειν, καΙ πως ουχ

υπ' αιτίαν εγώ, τον καιρον εγκαλούμενος

{}εραπεύειν; ει δ' εμαυτον ελεύ­

{}ερον ισχυρίζομαι της αιτίας, αυτόν σε κατ' εμου πάλιν άλη{}εύειν ανάγκη, όπότε σοι νυν επιστέλλων περΙ τα εκτος βελτίω σαυτου δοκουντι γενέσ{}αι, 25 δόξω καΙ σε {}εραπεύειν. αλλ' αυτα μεν αφείσ{}ω. ώς αν δε μη δοκωμεν των πάντα ρ~δίως επιλαμβάνεσ{}αι βουλομένων, εγνων οπως της αιτίας καΙ εμαυτον άπολύσω καΙ σοΙ το προσηκον τηρήσω. ηγουμαί σε μετα του φι­ λείν καΙ μεμνησ{}αί μου, καΙ πλή{}ει κεκυκλωσ{}αι πραγμάτων, καΙ κινούμε-

25

δοκουντι: δόξαντι γεγονέναι

Ερ.

4

Ai

26

δοκωμεν εΙναt

Ai

68, tit. Amico: ad quem etiam data est ep. 57. cf. 57,41.

αδελφον:

1-2 cf. 57,2.

Manue1 Ca1ecas

264

30 νον ύπο του φιλείν προς τα παρ' εμου γράμματα βλέπειν, είτα μη δεχό­ μενον δυσχεραίνειν, ύπο δε των περιεστηκότων είργόμενον, ούχ οπως μη γράφειν, άλλ' ούδε προσρήσεσι δύνασ3αι χρησ{Jαι. εγω δ' αυ παρα σου πε­

πεισμένος φιλείσ3αι, μηδεν εμαυτφ φαυλον περΙ σε συνειδώς, αχ&ομαι μεν μη καΙ γράμματα εχων' είδως

δε την της

σιγης αίτίαν τοσουτον απέχω

35 μη λαβων πάνυ βαρέως φέρειν, ωστ' εί δια το πολλα πράττειν σε εχειν ταίς επιστολαίς κώλυμα γίνεται, έλοίμην εί οίόν τ' είπείν μηδε χώραν είναι παρα

σοΙ τη περΙ εμου μνήμη, μόνον των πραγμάτων σοι βέλτιον προχωρούν­ των' καΙ τοσουτο μάλλον αν μη μικρα αντΙ μεγάλων ποιης ωσπερ νυν, ε'Ι τι καΙ μικρον ύμίν περιλείπεται, αλλα καΙ μείζω πράττειν σοι περιγένηται,

40 αξίως μεν των πραγμάτων, άξίως δε σαυτοϋ. ορq.ς οπως εγω τοίς συμ­ βαίνουσι χρωμαι τη φιλί~ πρεπόντως, δι' ην καΙ παρα των φίλων επι τφ βελτίονι σφων αμελείσ3αι δεξαίμην αν; αλλ' 'ίδοιμεν, ώ Σωτερ, ηΊν ήμέραν εκείνην ο{}' ύμίν μη μόνον ια όνόματα πραγμάτων ερημα περιιόντα βομ­ βήσει, τοίς δε πράγμασι μετα των όνομάτων χρησ3αι τοίς δυναμένοις οίος

45 αύτος εξέσται. τότ' εί μη καΙ αύτος τφ κοινφ συντελέσω, άλλ' ουν παρουσι τοίς φίλοις παρων των εγκλημάτων των απο της σιγης άπαλλάξομαι.

69 Constantino Asanae (?),

Constantinopolίm. Ιη

Creta, a. 1400, autumno.

Οϋτως ήμων τφ γένει τα δυσχερη πολλαχόΝεν, ως μή{J., υμίν ΓετΊ ."ζ' εχουσι την πατρίδα συγχωρείσ3αι καΙ οπωσοϋν αναπνευσαι, μήτε τους δ"σ- f. 35 τυχως αύτης εκπεσόντας καΙ νυν πανταχου της οίκουμένης περιιόντας. ύμίν τε γαρ πολιορκουμένης της πόλεως λιμφ καΙ δίψει καΙ τοίς εκ της πολιορ-

5 κίας ά-νάγκη στενοχωρείσ3αι, καΙ το παρον άεΙ των παρελ3όντων βαρύτε­ ρον, καΙ Ο κίνδυνος κα{}' ήμέραν, καΙ το τε{Jνάναι λοιπον εν εύχαίς' οι τε

την πατρίδα φυγόντες ως πολεμίαν τα επι ξένης αύτοίς επιπίπτοντα πάσης

τραγφδίας ευρίσκουσι χείρω. εμοΙ δε το μεν ύμίν συνόντα των της πατρίδος κακων αίσ3άνεσ{}αι ούκ εστιν, άποδημουντι' ήγείσ3αι δε χρη κάμε πάσχειν

10 ούδενος ύμων ήττον, προς τας περΙ αύτης αγγελίας οϋτω κεντούμενον ως μηδέν μοι την ψυχην του περΙ αύτην πά{}ους άφέλκειν. επι δε ξένης οίκων τοσουτο

βέλτιον εχω των εμοΙ πολιτων ενταυ30ί περιπλανωμένων οσον,

αύτων άναμειγΓνυμένων καΙ συμπεφυΡΊμένων τοίς νησιώταις καΙ πάντα τρό­ πον τούτοις συμφ3ειρομένων, αύτος της απο τούτων άηδίας ελεύ3ερος μένω,

34

τήν ... αΙτίαν: ,;ήν αΙ,;ίαν της σιγης ΑΙ

42 sign. interr; (;)

ίη

cod.!

265

Epistolae μή1't' όρών μή{)' όρώμενος, κα1'tάπερ αν ει

μηδΕ προσέσχον τη νήσφ. καΙ 15

τούτο μόνον απο του κα{)ησ{)αί μοι κέρδος εντεϊ:;{)εν. οϋτω βάρβαροι μεν την ψυχην οι παρόντες, μιαροΙ. δε την γνώμην, ψευδόμενοι καΙ γαστριζό­

μενοι καΙ τίνα βλασφημίαν ου μετιόντες, καΙ 1'tηρίου παντος μάλλον πνέοντες φόνον, οϊους ό Παυλος εφη. αφ' ων το μεν ωσπερ απο κρημνου καΙ πρότερον φεύγειν σοφον αν 11ν, ευχομαι δε καΙ νυν γουν τούτων απαλλα- 20 γέντα με μετ' αν1'tρώπων οικησαι. δ καΙ μετ' ολίγον εσεσ&αί μοι νομίζω, τών της πατρίδος βέλτιον σχόντων

11

11

τών επι την Δύσιν μοι λειπομένων.

το μεν γαρ αριστον ην εν τη παίρίδι κα1'tησ1'tαι. αλλα τα μεγ αυτης μέχρι τούδε πάντως ουκ αδιιλον ως

ε'ίη

τοίς επι τη μητροπόλει τών 'Ιουδαίων

Γσl1μβεβηκόσινΊ κα1'tαρώς εοικότα, της μεν πόλεως τοσούτφ χειμώγι συγε- 25 χομένης, τών δε πολιτών ήμίν έκασταχόσε διασπαρέντων. σπου γε καΙ τουτ'

αν ετολμάτο, δια τοσούίων κινδύνων προς Γεκείνην επανιέναιΊ, ει μη μά­

ταιον ην πειρασ{)αι μηδΕν αυτην ωφελουντα καΙ κινδυνεύειν :προσαπολέσ1'tαι. τα δ' εφεξης ευχομαι μεν καΙ ε'ίη μηδαμώς εοικότα τφ της πόλεως εκείνης δλωρφ, βοή{)ειαν δέ πΟ'θεν ό δυνατος επιπέμψας τήν τε ημετέραν ρύσαιτο 30 του κινδύνου καΙ τα διεσπαρμένα επισυνάξαι, ε'ίτε κα1't' ον τρόπον Γεκ τών

λί{}ωνΊ δύναται σπέρμα εγείρειν, ε'ίτε τοίς ΊΊδη νενεκρωμένοις παρεχόμενος πνευμα καΙ

σάρκα, ε'ί{t' σπως αλλως βούλοιτ' αν ό

καΙ τα παραλελυμένα

συσφίγγων. αλλ' ως αν ε'ίη ταυτα, καΙ 11μας ζητουντας γουν φαίνεσ1'tαι χρη ίλασκομένους τον απα1'tώς δργιζόμενον, καί μήτε λόγοις τιμώντας μ11τε

1'tE- 35

ραπεύοντας εργοις ελλείπειν. ση μεν γαρ τα παρόντα μεγίστης ε'ίη της δί­ κης, ου τών εκτος μόνον αλλα καΙ του τιμιωτάτου των ψυχών αυτών ηδη τοίς ασεβέσι προδεδομένων, καΙ σσφ μέγιστα ταυτα καΙ την αιτίαν αυτίδν

εικος ανάλογον εχειν, επείπερ αγα-80ς ων ουκ αν αντΙ τών μικρών επηγε τοσαυτα, δηλον, ει μή τις ασεβώς αρνοίτο καΙ του παντος κυβερ,'ήτην εφε- 40 στάναι τινα καΙ πάντα παρ' αυτου κατ α λόγον οΙκονομείσ-8αι. &λλα τούτου

παρα τοίς ασεβέσι

μόνον

κρατουντος τούς γε νουν εχοντας ωσπερ ηνας

ιατρους ΧΡ11 του νοσήματος την αιτίαν διερευνώντας πυρΙ καΙ σιδήρφ καΙ

πάσι τρόποις εύρε-8είσαν εξαφανίζειν, ως αν μη καΙ το λειπόμενον' νεμη­ -8είη. ύφ' ης ανάλωνται μεν πόλεις,

ιερα

δε ύβρίσ-8η, δεδούλωται δε το 45

ε-8νος, το δε κεφάλαιον της αρχης ωσπερ σώμα παραι,υ{)εν ιΊδη καΙ τε-8νη­

κος κείται. τουτο μεν ουν ΓωςΊ εφην ό τους νεκρους εγείρων διαναστήσαι.

f. 35 ' εμοι δε σπερ αν ει !11ν πατρίδα Ι με1't' ύμών είχον παρείχες φαινόμενος

-- αφήρεις δ' αν ου μικρον της απσ τών κοινών λύπης της σης όμιλίας εμοΙ 25

συμβεβηκόσιν: συμβεβηκόσιν ΑΙ

ιέναι: την πατρίδα ΑΙ

19 Tit.

Ι

12.

47

27

κινδύνων ανιέναι ΑΙ

εκείνην επαν·

ώς: απερ ΑΙ

31-32 Matth.

ΠΙ

9; Luc.

πι

8.

32-33

ΕΖ. ΧΧΧνιι

1-14.

Manuel Ca1ecas

266 50 φάρμακον γινομένης -

τουτο καΙ γράμμα σον αν έποίει φανεν έπι ξένης

οικουντι. νυν δε καΙ το της προσρήσεως ου μικρον κατεφάνη. ηγου γάρ με της σης φιλίας παρούσης μεν εξέχεσ{}αι, ζητείν δε άπου σαν, καΙ δι' ων αν εικων των σων περιγένοιτό μοι περΙ πλείστου ποιείσ{}αι. α'ίτιος δε τού­ των αυτος καΙ φιλήσας πρότερον καΙ δια πάντων οφειλέτην με καταστήσας.

55 δ δη χρέος όμολογων σοι καΙ πρότερον επιστείλας προσυπισχνούμην τουτό σοι καΙ δια γραμμάτων

τηρήσειν, αν ο τε καιρος ε;τιτρέπη καΙ αυτος μη

προς το των επιστολων κάλλος οπερ ουκ εχω την δε γνώμην άφ' ης πέμ­

πονται βλέπης' το δ' εστΙν οίς αν άφελως δυναίμε1'1αι γράφειν &ρκείσ1'1αι. ταυτ' ουν εγραφον καΙ τέλος δ καΙ νυν αν φαίην επηγον, ώς ε'ίη των πραγ-

60 μάτων βέλτιον σχόντων και ημάς &λλήλοις επι βελτίονι συνελ{}είν.

70 Civi

exulί, ίη

Cyprum. Ιη

Creta, a. 1400, autumno.

Ει μεν ό καλος Δημήτριος άφ' ημων εξιων αλλοσέ ποι καΙ μη προς νη'

σε την όδΟν έποιείτο, ύφορητον αν μοι το της διαστάσεως ην. επει δ' αυτόν σε της όδου προστησάμενΩς τέλος άπαίρει, ον εικότως αν απάντων προ1'1είη καΙ ού χωρΙς ου

βιωτον αυτφ

τον

βίον ηγείται, λυπεί μεν ου μικρως η

5 διάστασις, οτι δέ σοι φίλτατον η παρουσία τανδρός, τουτό με παραμυ{}εί­ ται. ε'ίποι δ' αν καΙ αυτος την διάστασιν ου μικρως αν ένεγκείν ει μη το

περΙ σου προκείμενον εΊχεν. ούτος εμοΙ τα του πατρος επεδείξατσ καΙ άντΙ πατρίδος εφάνη' προς ον έγω

βλέπων

{Jq.ov εφερον το έπΙ ξένης οικείν,

ηδυς μεν τΟ'υς λόγους δίκαιος δε τΟ'υς τρόπους, σεμνος το η{}ος, φίλος σα-

10 φής, αυτφ σοι δια πάντων τοίς η{}εσιν έοικώς' Φ χάριν ου των προηγη­ σαμένων μόνον ειδέναι φημί, άλλα καΙ ΟΤΙ μοι τον αυτον ε{}ελήσας ύπέσ­

χετο προσφέρεσ{}αι τρόπον, οσα δυνατον συντελουντα. ωστε μου καΙ την ες Κρήτην επιδημίαν ταλλα ουκ επαινων, τούτου γαν επαινέσαιμι καΙ εικότως οτι μοι τον ανδρα του τον δέδωκεν έγνωκέναι. καΙ ϊνα ταλλα παρω, ετερος

15 έτέρφ παρήγορος ην, επεΙ κατα δυστυχίαν αμφω συνελα{}έντες ένταυ{}α συν· έβημεν. το μεν ουν αλλήλοις συνείναι προ παντος αν 1'1έμενοι κέρδους, καΙ νυν αν του τ' ε'ίχομΕν μετα του προς σε βλέπειν, ει μη παλαιων αμαρτημά­ των ώς εοικε τίνοντας δίκην, εδει μέχρι τούτου κα{}ησ{}αι, της των νησιω-

18

τίνοντας: τίννοντας

cod.

54 cf. 54,18. 55·57 cf. 54,20-35. 59-60 cf. 54,42-44. 1 Δημήτριος: Demetrius Scaranus: Υ. 66,11.

267

Epistolae

των άηδίας έμπιπλαμένους. νϋν δε τούτφ μεν τα της δίκης έξήκει καΙ λέ­

λυται, έμε δε χρη περιμένοντα ετι προσαναπληρωσαι το λείπον. άλλ' σσον 20

οϋπω των δεσμων καΙ αυτος αν έ{}έλιι {}εος άπαλλάξομαl' καί μοι τοϋ μεν προς την Κύπρον όρα\' ου μεταμελήσει, δυοίν δε {}άτερον εσται, η τα παρα τούτου δεξάμενον γράμματα

-

καΙ τοϋτο γάρ μοι δέδωκεν έν έλπίσιν

-

ποϋ

γης οικείτε μα{}όντα καΙ σπω ς ύμίν τα πράγματα εχει, παρ' ύμας τρέχειν, η τη;; πατρίδος βέλτιον σχούσης προς έκείνην έπανιέναι. άλλ' ε'ίη τιl δεύ- 25

τερον καΙ την ήμέραν έκείνην 'ίδοιμεν {}αττον, το δ' έστΙν ουκ έμε μόνον άλλα καΙ ύμας i'ραμόντας άπολαβείν την πατρίδα, καΙ συνόντας άλλήλοις μετ α της των κοινων ευτυχίας των δυσχερων των έπΙ της άλλοτρίας έπιλα­ {}έσ{}αι. εως δ' αν τα παρόντα κρατη κάμε δεί τα ιστία πετάσαντα, του ύμε-

f. 36 τέρου λιμένος ας έμοΙ περι Ι λείπεται μόνος άσφαλως άντΙ της πατρίδος 30 πειρασ{}αι λαβέσ{}αι.

ου λαβόμενον ε'ί τι καΙ των άηδων έσην, οία συμ­

βαίνει, παρ' οϋδεν αν {}είην, εν απάντων το σοΙ συνείναι τιμώμενος.

71 Manue1i Pa1aeologo Augusto, Lutetiam Parisiorum. Ιη

.,,{)ο'

Creta, a. 1400-1401 .

Έμοl μεν Γ'ίσωςΙ έπιτιμήσειεν αν τις ει μηδΕν ων είτα προς το σον ϋψος έπιστέλλειν πειρωμαι. άλλ' εγωγε τοϋτο καΙ μάλιστ' αν φαίην δφεί­ λειν, ε'ίτε κοινη κάμε χρη τοίς τα)ν αρχομένων ύπάγεσ{}αι νόμοις, ε'ί{}' ση

καΙ ιδί~ σοι πολλάκις έν τη πατρίδι μένων εφ{}ην πρότερον έπιστείλας. ου δίκαιον τοίνυν ήγούμενος

{}είαν κεφαλην ηδη

αν

μη

κάντεϋ8εν

προσαγορεύω, το

άφοσιώσωμαι τα εικοτα, την 5

μεν σ{}εν αν γράφοιμι μηδΕν έμοΙ

διαφέρον, οικείαν ήγουμένφ πασιιν ην αν οικω κα{}'άπερ έπΙ μιας οικίας τοϋ παντος τοϋδε ζωνη καΙ ύφ' ενΙ δεσπότη διοικουμένης, το δ' σπου νϋν άυτος εί πέμπειν σοί τε καΙ ήμίν πασιν

οίι

μικρως διαφέρον. σύ τε γαρ

άντΙ της οικείας εχεις την άλλοτρίαν, ήμίν τε ου μικρος περΙ των σλων ό 10

κίνδυνος διατρίβοντος' ώς εγωγε νϋν φμην έπανελ{}όντος σου τοίς οικείοις τους ημετέρους των δεσμων ανε{}ηναι, άλλος δ' αν είπε καΙ τους έπινικίους ~δειν πάντη την έλευ{}ερίαν

άπολαβόντας. άλλ' ώς εοικεν ετι δι' α ταϋτα

κατεκρί{}ημεν μένει καΙ δια τοϋτο χειρόνων πειρώμε{}α, τοϋ {}εοϋ μή{}' ετέ­ ρους μή{}' ημας ύπερ ημων αυτων παραχωροϋντος τοίς πράγμασι δύνασ{}'αι 15

21 δεσμών 1 ίσως: αν πράγμασι ΑΙ

αν εiJ'έλη τις ΑΙ

iJ' Ai εΤτα: είτ' εμαυτόν ΑΙ

3

ση σοι ΑΙ

15

δύνασiJ'αι τοiς

Manuel Calecas

268

χρησ{}αι. αλλως γαρ δυοίν {}άτερον αναγκαίον, η τύχη τα των αν{}ρώπων φέρεσ{}αι, η την ακραν δικαιοσύνην της ακριβείας εκπίπτειν. ων ευλόγως

ουδέτερον τιι'tεμένoυς, αλλα τα μεν παρ α το προσηκον δ ιoρι'toυ μένους, φέ­ ροντας δε τα παρα ταϋτα δικαίως συμβαίνοντα, ηγουμένους δε καΙ την τοϋ

20 ι'tεoϋ φιλαν{}ρωπίαν φάρμακον ύποβεβλησ{}αι των ανι'tρωπίνων ατυχημά­ των, καΙ προς μεν αυτον αποβλέποντας

τοίς

δε

βελτίσtOις εγχειροϋντας,

ελπίζειν χρη τα βελτίω. καΙ οίμαί γε ταϋτα παρέσεσ3αι, της αγα{}ότητος αυτοϋ την ημετέραν κακίαν νικώσης. ε'ίη γοϋν, 6) Χριστε Σωτερ, σέ τε ευ­ τυχως τάχιον τοίς οΙκείοις απoδoι'tηναι και την των δλων εψεσ3αι σωτη-

25 ρίαν, ωστε μη κάμοΙ μόνον ώς εφην δ3εν αν επιστέλλοιμι μηδεν διαφέ­ ρειν, αλλα καΙ σοί, τα πανταχό{}εν λαμβάνοντι επι της οΙκείας και'tημένφ καΙ τους τοϋ γένους επι σωτηρίιι. προστάττοντι.

72 Amico ex discipulo,

ίη

Occidentem. Ιη

Creta, a. 1400-1401.

Είτά σοι μηδενος χρόνου προς την των λόγων κτησιν αρκσυντος ευχων ξΙ

ο'ίει σοι δείν, ώς αν σοι μη μάτάια τα της σχολης αποβη; καΙ τίνες ΓπότΊ αν είεν οι χρόνου μεν μηδεν εχοντες μέτρον, ανειμένον δε ζωντες, καΙ νύκ­ τας δλας τοίς ϋπνοις προσαναλίσκοντες, ώς αυτος εχω νϋν j πως δε ταϋτ'

5 ουκ αν ε'ίποι τις {}ρυπτομένου μάλλον η αλη{}εύοντος είναι (των αν{}ρώπων εΙωι'tότων

βούλεσ{}αι τοίς παρ' ελπίδα φιtινOμένOις εκπλήττειν) καΙ τιχύτη

καΙ. σε βέλτιον 0'ίεσ3αι ταπεινα γράφοντα μέγας εξαίφνης φανηναι, η με­ γάλα ύπισχνούμενον ελάττω δόξα ι των ελπι,σ{}έντων; δτι γαρ τουτΙ λόγος αλλως καΙ αύτος εύ{}υς εδειξας, εν μέσοις Λατίνοις δημηγορων μετα {}αύ-

10 ματος. καΙ δη καΙ δ σε πρότερον ήξίουν, καΙ ύπερ ημων εγκείσ{}αι τοίς λόγοις, ού μάτην ειρησ{}αί μοι απέδειξας. ού γαρ ημων μόνον ΓχάρινΙ δο­

κείς (των καΙ ,ημάς αυτους Γκατορ{}οϋνl εν τοίς σοίς ηγουμένων), αλλ α καΙ τοϋ πλή{}ους των ακροωμένων, σπουδάζει,'. το δε καΙ Λατίνους τους ακούον­

τας είναι καΙ ανδρα 'Έλληνα παρα τούτοις ευδοκιμείν (καΙ ταϋτ' εν οίς αν

15 μή τις σοφίας κομψότητα καΙ λόγου δρόμον προτείνοι των πολλων αμείνων ουκ αν δόξαι) πως ουκ Γανδρος επι 1 πολυ σοφίας ελ{}όντος j καΙ {}αυμαστον

ούδεν οϋτω προβαίνειν,

διδασκάλφ χρώμενον 'Έλλην ι καΙ νϋν επι σοφίιι.

20 ύποβεβλήσ-6-αl cotr. ex ύπoκείσ-6-αt 2 σχολής: διατριβής Ν 16 άνδρσς έπί: Ερ. 72, tit. Amico: cf. ep. 55. bus Methonensis?

10

έν λόγOLς ου μικρσν προελΜντος Ν

ηξίουν:

55, 6 ss.

17

"Ελληνl:

Iaco-

269

Epistolae

τους διδασκαλικους των -&ρόνων παρα Λατίνοις επέχοντι. αυτος τε ουν εφ' εαυτου τον παλαιον συνίστησι λόγον, ως αρα τις κύκλος των αν-&ρωπίνων

πραγμάτων περίεισιν, ε'ί γε δ Λατίνοι πρότερον εποίουν επl. κτήσει σοφίας 20 παρ α την 'Ελλάδα φοιτωντες αντέστραπται, καΙ "υν 'Ελλήνων παίδες παρα τούτους ερχονται μα-&ησόμενοι, καΙ δ μείζον, τοίς επι μα-&ήσει δοξασμένοι; εις διδασκάλους εκβαίνουσι, σύ τε προς αυτον αποβλέπων τα μεν δεδύνησαι

f. 36" τα δε δυνήσιι. Ι χαίρω δε διπλή καΙ αυτός, το μεν δτι φίλων το εργον γαρ αδηλον στι μοι κακείνον συνέστησας

ου

τα δε των φίλων κοινά, το δ' ως 25

-

ου πάντη το των 'Ελλι1νων απ αη'1 η σα ι δοκεί, αλλα καΙ νυν εκείι'tεν διδάσ­

καλοι και'tεστασι τοίς αλλοις, τον αρχαίον αποσφζοντες τύπον. καΙ δΙ1 και 'Έλλησιν εξεστι, παρα Λατίνοις εις διδασκάλων φοιτωσιν, ουκουν εισποιεί­

σ-&αι τα νόι'tα, την δε των προγόνων σοφίαν ως τι\'α κληρον δια των οικείων καρπουσ-&αι. μη τοίνυν παρ' αυτην την σοφίαν εσκηνημένος περΙ της κτή- 30

σεως αυτης ήμίν αμφίβολος φαίνου

ου γαρ αν βουλοίμην '11 προς φίλον

-

δοκείν ειρωνεύεσι'tαι η τουτον απογνώσει βαπτίζειν

-

αλλ' δσφ προ-&υμό­

τερος ε'ίης ενδείκνυσο. δεί γάρ σε, του τέλους εγγυτέρω γενόμενον, αλλωσι't'

δτι καΙ ύπερ των φίλων ως ελεγον τη

σπουδή πρoσι'tετέoν. νυν, μεν γαρ

αμελουμεν' ελπΙς δε δι' ύμων, ει καΙ μηδεν αλλο, συνιέναι γουν λεγόντων 35

ύμων, καΙ τα ετέρων ι'tαυμάζειν δυνήσεσ-&αι.. ως ουν ου μι~ρoν καΙ σαυτφ και ήμίν δι' ων πράττεις

συνοίσων

προστωει

τοίς πόνοις' καν σοι περι

την σχολην Ο μεν ενοχλεί ρέγχων ό δε του ψύχους καταβοων, τον μεν πεί{}ε κατα την κωμφδίαν γυμνον ες διδασκάλου βαδίζειν κει κρυμώδη κατανίφοι, κακείνοις προσέχειν δι' ων ή παλαια

σοφία

μαρα-&ωνομάχους ανδρας εξέ- 40

ι'tρεψε, τφ δε παρα του διδασκάλου φάρμακον αΙτει. μαλλον δε καΙ &μφοίν

ουτος αγαΗος α\ν περΙ

πάντα τεχνίτης

αρκέσει. δοκω γάρ μοι τον ανδρα

πολλοίς των οπώσποτ' ενοχλούντων &λεξητήριον είναι, καΙ δη καΙ ύμίν ως καΙ αυτος Ψ'ης εκ -&εου δεδόσι'tαι παραμυ{Ηαν.

73 Amico, Constantinopo1im. 111 Italia, a. 1401-1402. ξα'

Έβουλόμην, ωσπερ τα παρα σου δεξάμενος ησι'tην, οϋτω καΙ περ1. των ύμετέρων ταυτ' επιων ι1σ3ηναι. νυν δ' εκείνα μεν δτι παρα φίλου καΙ τοι-

43

αλεξιτήριον

cod.

19 Herod. Ι 207, 2. 39 Aristoph .. , Nub. 965 986. Ερ. 73, tit. Amico: cf. ep. 79, fortasse ali eundem.

Mannel Calecas

270

ούτου καΙ παρ~ έμε πρώτον άφίκται χαρίεν κατεφάνη, το δε ταϋτ:Ι έπιόντα

μή-3' "μίν τα πράγματα βέληον σχείν καΙ μάλλον την επι το χείρον κά-30δον

5 άπειλείν εγνωκέναι ελύπει. άλλ' εί μεν εφ' ήμίν εκάτερον ην, την άπο των γραμμάτων τοίς φίλοις παρεχόμενο ι χάριν Ο'υκ αν ηναγκαζόμε-3α καΙ περΙ

των πραγμάτων προστι-3έντες λυπείν καΙ λυπείσ-3αι. κακως δε τούτων εχόν­ των (οϋτω γαρ δέδοκται τφ πάντα κατα λόγον αγειν πιστευομένφ, καΙ την παρ' εκείνου ψηφον καλην καΙ δικαίαν ήγείσ-3αι προσήκει) το μεν παρα

10 τούτων άνιαρον φέρειν πειρατέον ως άναγκαίον· αξιοι γαρ ως εοικε τού­ των εσμέν· φΜνος δε ούδεΙς γράμμασι γουν τους φίλους παραμυ-30υμέ­ νους προσαγορεύειν. καΙ εγωγε πολλην των γραμμάτων οίδά σοι χάριν, ούχ

δτι μοι δέδωκας μόνον οί; εντυχείν επό-30υν εκ πλείονος, ών εφην ενεκα καΙ του δι' αύτων

σε

νομίσαι

εχειν, άλλ' δη καΙ δείγμα φιλίας μείζονος

15 ενεδείξω. ο\ιδε γαρ άπο των γραμμάτων σοφίαν επιζητουμεν (ην ούδ' αύτος καλως ποιων επιτρέπεις ζητείν καΙ συγγνώμης τυχείν άξιοίς δτι κομψεύε­ σ-3αι ούκ είδως επιχειρείς επιστέλλειν, εί καΙ ΓλόγωνΙ εράστης όμολογείς είναι) άλλα φίλων εύρίσκοντες γνώμην άρκούμε-3α. δ δε ψης δη με των ύμετέρων ΓδεινωνΙ εξήρπασεν ό -3εος ού μάλλον εύφραίνειν η λυπείν δύ-

20 ναται, οίο,' ~ίκoς ύφ' ών συνέχεσ-3ε λογιζόμενον, καΙ ταύτη καΙ άπόντα τοίς πάσχουσι συναπτόμενον. άλλα καΙ των παρόντων ούδέν, ού πόλεων κάλλος, ούκ άνδριον σύνεσις, ού σοφίας ίσχύς, ούκ αλλο ούδεν ών άφ-3όνως εξεστιν άπολαύειν κα3αρως εύφραίνει, της περΙ πάντα των ύμετέρων άπορίας επι

νουν παρεμπιπτούσης εύ3ύς, καΙ ως τίνες πότ' αν καΙ οι κα3' ήμάς ησαν

25 προσλογιζόμενον, εί μη της οίκουμένης καταφρονουντες μόνους εαυτους άν3ρώπους ήγουντο. δμως τφ 3εφ χάρις δτι με, της δοξοσοφίας αίσχίστου πράγματος άπαλλάξας, την των αλλων ύπεροχην δέδωκεν εννοησαι, καΙ νυν επι ξένης ήμετέροις πολίταις συνοικείν παρασχόμενος φίλοις άνδράσιν, ετι καΙ την των άπόντων

φίλων

παραμυ3ίαν προστί3ησιν, οίον καΙ το των

30 σων γραμμάτων εστίν. εύξαίμην δ' αν κάκείνους μη πόρρω του γνώ{}ι σαυτον

παραγγέλματος

εστηκότας

τυφλην

περΙ πάντων άπο Ι φαίνεσ3αι ψη. f. 37

φον, ου χείρον αν3ρωπος ούκ αν πά{}οι. εί δε καΙ ύμίν επι βελτίοσι συνε­ σόμε3α, μείζω χάριν είσόμε3α τφ καΙ τα παρ' ήμίν άδύνατα δυνατα κα3ιστωνη. τουτΙ δε των πραγμάτων στοχαζόμενος λέγω.

17

λόγων: σοφίας ΑΙ

21

πόλεων κάλλος:

19

δεινών: κακών Α Ι

cf. 24, 9·10; 42, 21-22; 77, 25.

25·26 cf. 35,7.

271

Episto1ae

74 Hegumeno

monasteriί

cuiusdam, Constantinopolim. Ιη

ξβ'

Italia, a. 1401-1402.

το μεν της επιστολης, ώς ού μάτην επελαβόμην, άλλ' ε'ί-lt' ό γράφων κατα σκοπον εγραφεν ε'ίτε καΙ άλλως έλάν{}ανε κωμφδων, δρ3ως είχεν επι­

λαβέσ-ltαι τον

μη

βουλόμενον ήλί-ιtιoν δόξα ι, καΙ ώς ούκ εχρην, μηδενος

άναγκάζοντος, του προς επος άφέμενον καΙ του λέγειν ημίν οίκεία καΙ πρέ­ ποντα εαυτφ καΙ άλλήλοις, ϋποππα καΙ περιττα γράφειν, καΙ σσα αν δικα- 5

ηκος άνηρ άπολογούμενος ύπερ ων λόγφ λόγον συγκρούων πεφασμένον ε'ίρηκεν ε'ίποι, ταυτα

μεν παΡΌτήσ3ω, ϊνα μη των τοιούτων όπώσποτ' αν

εχοι προσκρουμάτων νομιζομένων τους της φιλίας νόμους δόξωμεν άγνοείν, παραινούσης απαντα στέγειν. άλλ' ώς εί καΙ μηδεν αύτων ε'ίρητο προς την

προτέραν επανελ-ιtόντες φιλίαν αίτιώμε3α μόνον τον ούκ οίδ' σπως άφορμας 10 ημίν των τοιούτων παρεσχημένον, η μαλλον κάκείνφ συγγνώμην παρέχω­

μεν. επεί μοι καΙ αύτφ μετεμέλησεν στι μη των επι τοίς μείζοσι μέμψεων ε-ltας γεγονως τας επι τοίς ελάττοσι παρΤΙειν σιγή, καΙ της πίστεως προδό-

της πολλάκις άκούσας, δη της μιας -ltεότητος ά\'τεχόμενος των πολλων ύπερ­ είδον καΙ τον γιον ωσπερ

τον Πατέρα μετ α των

των μικροτέρων ούκ άνεσχόμην

άκουσαι.

διδασκάλων τετίμηκα,

15

άλλά μοι το δοκουν της ψυχης

την χείρα λαβον σπερ ή-ltέλησεν εγραψε. ταυτΙ μεν ουν παρεφ-ltέγχ-ltω. α δε περΙ σαυτου γέγραφας καΙ ώς ε'ίη τα περΙ σε νικωντά σοι τον νουν καΙ την γλωτταν, ού δυναμένων ύπο του πά-ltους εξαγγέλλειν εκείνα, ταυτά με

λυπουντα μαλλον επέστρεφε' καΙ τούτοις προσείχον, άπορων μεν τίνα ταύτα 20 καΙ πό-ltεν (ουδε γαρ ούδΕν άπεσάφεις) ού μικρα δε νομίζων ύφ' ών μένειν άφωνος ήναγκάσ-ltης. καΙ προς την κοινην των <Ρωμαίων τύχην εξεπλητ­ τόμην ωσπερ νέφος πάντας καλύψασαν καΙ μηδένα γουν, όποίποτ' ΓανΙ ε'ίη

γης, ά{}υμίας καΙ σκότους εκτος άφιείσαν. καΙ τουτο μεν ού παρα τον λό­ γον' του

γαρ

κοινού

κακως

εχοντος (ε'ί γε παρ' ημίν καΙ κοινον είναι 25

συγχωρητέον) καΙ τον κα-lt' εκαστον μετέχειν άνάγκη του μέρους. καΙ συμ­ βαίνει προς το οίκείον κακον εκαστον βλέποντα, τον ετερον στι μη τούτφ

8 26

δόξομεν

cod.

17

παρεψΟέγχω

cod.

25

εί γε καΙ κοινόν παρ' ήμίν Αί

καitέκάστον άναγκ Α ί

Ερ. 74, tit. Hegumeno: v. epp. 67 et 78 ad eundem. 15 cf. 77,65; cf. etiam G. Cammelli, Demetrius Cydones. Correspondance, Paris 1930, n. Ι, ρ. 2, ιiη. 31-32 et G. Mercati, Studi e Testi, 56, ρ. 489 n. 3.

Manuel Calecas

272 συνέχεt'αι

μακαρίζειν,

μείζονι

πιεζόμενον

'ίσως. καΙ t'ουt'ο περΙ άλλήλων

ο'ίονt'αι πάντες' κα3αρος δεt'ραυμάτων ούδείς, 30 βούβρωστις

επι

γαίαν

01Jt'ro

κα3' <Ησίοδον κακη

πάνt'ας ελαύνει, μΊιt'ε "ους εχειν "ην παt'ρίδα δο­

κοϋντας, μήt'ε t'συς έτέραν εκείνης άλλαξαμένους υπ' άπορίας γαλήνης καΙ

οπωσουν

άπολαύειν

συγχωρουμένους. ποιεί δε καΙ μάλλον Ίιμας επι "οϊς

συμβαίνουσιν ά3υμείν το "οίς παροϋσιν ως έστωσι προσέχοντας προς την τούτων μεταβολΊlν δυσχεραίνειν, καΙ "ην φύσιν αύt'ων άγνοουντας, έπειδαν

35 αύτην βλέπω μεν, ως καινου ηνος γεγονόt'Oς εκπλήτt'εσ3αι. ως ε'ί γε περΙ t'ούt'ων ως είκος επεπείσμε3α, καΙ τοίς μεν πράγμασιν άν3ρωπίνως εχρώ­

με3α, καΙ παντελως "ούτων καt'εφρονοϋμεν, τας δε "ων σκοπουμένων αίτίας ού κατα δόξαν προς δε το συμφέρον ήπιστάμε3α κρίνειν, ούχ σπως έ3αυ­ μάζομεν των περΙ ήμα; καΙ μικρού ηνος μεταπίπτονt'ος (ωσπερ ούδε τφ

40 παντΙ των ούρανίων συμφερομένων 3αυμάζομεν), άλλ' ουδ' αν t'o της Γρα­ φης εν τφ "αράσσεσ3αι

"ην

γην

εφοβούμε3α, πάνt'α

δ' αν επειρώμε-&α

φέρειν ως άναγκαία, μόνον t'Oϋ κατα φύσιν της ψυχης ισταμένου, ο;"; τού­

νανt'ίον μΊΙ πά3ωμεν φοβεϊσ3αι μόνον προσηκε. ταυτα μεν ουν καΙ εμαut'φ παραινω' ού γαρ δήπου

προήχ3ην προς σε "α των διδασκάλων ενδείκνυ-

45 σftαι, άλλ' ωσπερ κοινα τα συμβαίνOνtα καΙ τα "ων λόγων εστω κοινά. συ δέ με καΙ προt'ρέπεις τα βελτίω σοι παραινείν καΙ "οϋ3' σπερ αν ΗΜλοιμι γίνεσftαι, καΙ χάριν ομολογείς ύπερ ων εδοξα δάκνειν

3ωσιν ειρησ3αί μοι "αίίτα

-

-

προς γαρ διόρ-

καΙ 3αυμάζεις ει "οιοϋτος ων οίον Ψ'πς εΤναι,

παρ' ύμων έπίστευσα σκωμμα Ρηftηναι. μηδε γαρ "ον φαυλότατον 0'ίεσ3αι

50 κατ' εμοϋ ρημα λοίδορον επαφείναι. ορας σπως άπο φιλούσης "αϋτα ψuχης, καΙ μετ α σεμν,)t'ητος είρημένα j εικόt'ως άρα σων έδεόμην γραμμάτων ϊν' εχοιμι τον φίλον επιγινώσκειν. τα μεν γαρ εις φιλίαν συνάγει, τα δε με3' ύπερηφάνου διελέγοντο γνώμης, καΙ φίλων των μεν κατεγέλα τους δε προς

Ι1λλήλους συνέκαεν. εγω δέ σοι χάριν μεν οίδα καΙ των γραμμάτων καΙ της

55 φιλίας καΙ τοϋ μη περΙ t'αύt'ην μικροψυχησαι, καΙ ων ενεκα λέγων ήμίν έχαρίζου, δι' ων δηλος εί την

σκωμμα δε προς σε ούκ

προς εμε φιλίαν καΙ τηρων καΙ τηρήσων.

άφηκα (πως γάρ, ύφ' Ο'ίι καΙ φιλείσ3αι καΙ t'L-

μασ3αι Ι πισrεύω, καΙ ύπερ ων καν πολεμήσαιμι ε'ί τις αλλ' επιχειρήσειε f. 37' λέγειν) "οϋ δε μη τοίς προσώποις καΙ "αϊς ύπ03έσεσι τους προσήκοντας

60 λόγους άποδεδωκότος ύπερ ήμων καΙ των φίλων, προσ3ήσω δε καΙ "οϋ σεμνοϋ χάριν,

επροήχ3ην επιλαβέσ-&αι. άλλος δ' αν είπε καΙ κωμικα τοίς

κωμικοίς άποδεδόσ3αι προσηκε, καΙ ως ει παίζοντος ην εκείνα, ούδε "αϋτα σπουδάζοντος. μη t'Oίνυν των ως μάt'ην είρημένων "ον άκριβη λόγον άπο-

44

προήχ'ltην επιδ ΔΙ

46

ε'ltέλοιμι πράττειν ΔΙ

29 Hesiodus: immo Homerus,

Ω

532.

63 cf. Matth.

ΧΙΙ

36.

273

Epistolae

δώσοντά με παρα τον itEov πέμπε, τον δε την αρχην τούτων ενδόντα λόγον απαίτει τί μαitwν η μας επι τους τοιούτους τών λόγων ενηγεν αφ' ών πλην 65

υποψίας καΙ γέλωτος κέρδος ουδέν, ου χωρις φλυαρίαν απ αν λεγόμενον οι τών λόγων τεχνίταί φασιν. αλλ' εκείνφ μεν εστω συγγνώμη, ουχ ίνα με καΙ πάλιν ως ψης επαινΏ (κατα γαρ τον Σωκράτην ουδεΙς ου τ' επαινών ουτε ψέγων φρόνιμον η αφρονά

με ποιήσας ωφελήσει η βλάψει), αλλ' στιπερ

ε'ίτε κατα σκοπον

αλλως

ε'ίτε καΙ

ελάνitανε

γράφων

ημάρτανε. τοίς δε 70

τοιούτοις καλον αφιέναι' καΙ αμα το μετάμελον εφ' οΤς ε'ίρηκα γεγονέναι προσκείσitω. συ δ' απο της αυτης διανοίας καΙ πάλιν επίστελλε' καΙ ημείς

γαρ απο της ημετέρας ψεκάδος σοι πέμψομεν. βουλοίμην δ' αν τοϋτο ποι­ οϋντας καΙ αλλήλους τά τε κοινα τά τε 'ίδια προστιitέντας ευφραίνειν. εί δ' αρ' αλλως εχοι, αλλ' ημείς γε λόγφ χρώμενοι περΙ τών συμβαινόντων πα- 75 ραμυitώμεitα.

75 Manueli Chrysolorae,

ίη Italίam. Ιη

ξγ'

Italia, a. 1401-1402.

Ήμίν ηδεσitαι καΙ τουναντίον συμβαίνει, γράμματα επι γράμμασι της σης κεφαλης δεχομένοις' εκείνο μεν στι σοι το σώμα καλώς εχειν μηνύει,

το δ' στι σοι τα τών πόνων ου κατα σκοπον προχωρεί. εκατέρφ δε τούτων

προστωησιν, ηδονη

μεν το πολλών

σε

πολλαχόitεν

περιελκόντων

μηδΕν

μαλλον τοϋ γράφειν ημίν αφίστασitαι, αλλα καΙ την συνουσίαν επιποitείν' 5 ταυτΙ γαρ ως ουκ ανευ πολλης της περΙ ημας μνήμης προηγουμένης καΙ λαμπροϋ τοϋ ερωτος προβαίνει δηλυν, καΙ το παρ α τών καλών τε καγαitών εριiσitαι μεγάλην εχει την χάριν. αitυμείν δε περίεστιν ση καλην αρχην ως εδόκει προς αγαitον αφορώσαν κωλυσάντων τών δείνων ουκ εστιν &νακα­

λείσitαι. καΙ παρίημι το τα πλήitη παρ' υμών εντεϋitεν ως ψης εξαπατασιtαι

10

δοκείν, καΙ σσα τοίς τοιούτοις παρέπεται. αλλ α σοΙ μεν χάρις τοϋ πολλα πράγματα εχοντα καΙ υφ' ών αν τις καΙ εαυτοϋ εξελάitετο μηδε τών εν λι­ μένι δοκούντων αμνημονείν. της γαρ σης φύσεως καΙ πλείοσι κυκλωitείσαν μετα τοϋ είκότος

απασιν

όμοίως

δυνηιtηναι γαν εξαρκείν' της δε αυτης

εστω καΙ το τών πραγμάτων ουχ ως αν βούλοιο προχωρούντων μήτ' ιXitu- 15

70

σκοπσν εγραφεν Α i

75

συμβαινόντων αν Α i

68·69 Plat., Crito 44 d. 3 πόνων: pecunias apud Italos co1Jigebat

ίη

subsidium imperii Graecorum. 18

Manuel Calecas

274 μείν, καΙ σαυτφ παρα

{tEou

προ{tυμίας ενεκα πεπείσ{tαι τους μισ{tους άπο­

κείσ{tαι. ει γαρ καΙ τας προσεχείς των κωλυμάτων αίτίας δίκαιον επι την πρώτην άνάγειν (άφ' ης καΙ τα πάντα κατα λόγον

οικονομείσ{tαι και ης

δργιζομένης η καΙ αλλως άνανευούσης μάταΙά ταλλα), αλλ' δμως τού -θεού

20 φιλαν{tρωπίαν ημας την εις αλλήλους απαιτούντος ως εφη τις, καν υπ' αυτού κολαζώμε{tα, (ε'ω' ως αν τας των

γΙ\'ομένων αιτίας ασφαλως

ουκ

είδότας ε'ίτε καΙ την είς αλλήλους καΙ υπερ των εχ{tρων αγάπην προστατ­

τομένους), τοίς κατ' αυτην πάντα προ{tυμουμένοις, των πραγμάτων όπώσποτ' εχόντων οίητέον επα{tλα κείσ{tαι. καΙ δη καΙ ελπις ει καΙ μη των δεξομέ-

25 νων ενεκα, των γούν οικονομούντων, εκείνα βέλτιον σχήσειν' υπερ ων καΙ προ{tυμητέον την dya{tTιv

ΓάεΙΊ

προβαλλομένους ελπίδα. πο{tούμεν δέ σε

καΙ ημείς εχειν, βίον δλον ηγούμενοι την γαρ αυτος ημων, πως ουκ αν ημείς

11 μέραν,

τφ πό-θφ κάμνοντες. ει

δικαιότερον ερασ{tείημεν των μειζό­

νων; ευχόμε{tα μέντοι νύν μεν αλλήλους με{t' υγείας ιδείν' μετα μικρον δε

30 καΙ περιδρομης της τοσαύτης απαλλαγέντας περΙ των κα{t' αυτους οικειότε­ ρον βεβουλεύσ{tαι.

76 Amico,

ηοη

rescribenti. Ιη Italίa,

a. 1401-1402.

Άπείρηκα γράφων, μήτε τα παρα σού πολυν ηδη χρόνον δεξάμενος

(ξδ')

και δ χείρον μή{t' ως εντυγχάνοις οΤς επέστειλα πεπεισμένος. δμως και την f. 38 παρούσαν, καίτοι πέμπεσ{tαι μάτην, και πασιν αναγνωσ{tησομένην μαλλον η σοι νομίζων, προστωημι. 'ίσως σε δια ταύτης προσαγορεύσω' ου γαρ αν

5 ηγούμαι, η σε τοσουτον σιωπησαι λαβόντα, η παρα σου μηδΕν αφίχ{tαί μοι γράφοντος. ηδη δέ με περΙ σοΙ καΙ δέος πολλάκις εισηλ{tεν, ου δυνατον λο­ γισάμενον ει καΙ ΓμηΊ τα παρ' εμου δεξάμενος ησ{t,ι, μη καΙ σε παρα σαυ­ του κινηftέντα γράψαι, ως εγω νυν και αυτον δυσχεραίνοντα' πλην ει μη το μεν προσηκον παρ' ημων γίνεται καΙ τηρείται, πονηρος δε δαίμων

10

ταύτα των αλλων ημίν φίλων την παντελη σιωπην υπελ{tόντων

-

-

καΙ

καΙ την

παρ' αλλήλων δια γραμμάτων περιλειφftείσαν παραμυ-θίαν ημας προσαφαι­

ρούμενος ζημιοί, καΙ γράφοντας δοκείν σιωπαν βούλεται, καΙ ζωντας εκείνοις

20 αλλήλους αγάπην ΆΙ 5 ήγουμαι ουτ' αυ ΑΙ 16 {tEoij leg. {tεφ. 18 25 οΙκονομούντων:

Graecί.

οΙκονομείσ{tαι:

leg.

Latinί.

οΙ

27

οΙκονομείται.

Theocr.

ΧΙΙ

2;

Υ.

24 δεξομένων: 9, 7.

275

Epistolae συναπελ~είν. άλλα τό

μεν εκείνων, οϋτω τφ ~εφ δόξαν, κείσ~ω. πάντως

ούδέποτε την εκείνων μνήμην ό χρόνος ήμων άφαιρήσεται. άλλα καΙ τα παρ'

άλλήλων δεχομένους, στι μη καΙ τάκείνων γράμματα τοίς ήμετέροις ώς ε~oς 15 συνάπτεταt, ού μάλλον τα λαμβανόμενα εύφρανεί η μη συνόντα τάκείνων

λυπήσει. ήμείς δε μη μεί~ω την ά~υμίαν ποιωμεν, δέον ταύτην παραμυ­ ~είσ~αι, μηδε φ30νωμεν άλλήλοις σιγωντες. καΙ δη τό μεν εμόν γίνεται· Ο γαρ εφην, άπείρηκα γράφων. πρόσ~ες δε καΙ αύτός, η πρoστι~εΙς καΙ τίσι δίδως κομίζειν σκόπει, ϊνα μήτε γράφοντες μάτην πονωμεν, μήτε την 20 άπό των γραμμάτων παραμυ~ίαν ή των φαύλων κακία λυμαίνηται.

77 ίη

Manueli Raul,

Cyprum.

Ιη

ξε'

Italia, a. 1401-1402, ante hiemem.

'Ίσως ~αυμάσεις ε'ί γε ον εχειν ήγοϋ νϋν Ο'οτός σε δια γραμμάτων προσαγορεύει. τοϋτο γαρ εκ της

Κρήτης κάμοϋ σοι γράφοντος εΙκός ην

στoχάζεσ~αι, καΙ αύτός δέ Γμοιl φράφων ώσπερ χείρα τα γράμματα, ώς δη τόν φίλον δεξόμενος, προϋτεινας. άλλα ~αυμάζω μεν καΙ αύτός επι τοίς _<1' e

καυ

,

ημεραν

συμ

β

,

αινουσιν,

, . .οις .

εν

"λλ

α

οτε

"λλ

α

οι

'_<1. ,., , γινομευα, και οπως τα-

5

ναντία πολλάκις των πρoτε~έντων αίρoύμε~α, ε'ίτε της ελευ~έρoυ γνώμης εφ' ετερα φερομένης, εΊτε καΙ των πραγμάτων άναγκαζόντων. ου μην επι

τούτου τάναντία βεβoυλεϋσ~αί φημι. εγω γαρ στι πολλων μοι τότε πολλα· χό~εν την γνώμην κινούντων εν ην καΙ τό πρός την Κύπρον οράν, ούκ επειγούσης άνάγκης, της σης δε μάλλον ενεκα συνουσίας καΙ της έλληνίδος 10 γλώττης των ενοικούντων, δηλον ΓγράφωνΙ εποίουν, Γβουλόμενος καΙ την παρα σοϋ πρoσγενέσ~αι μοι ψηφονl. καΙ δή σοι γεγραφότι χάριν είδέναι φημΙ στι μο.ι τα τοϋ πατρός, έλομένφ την πρός υμάς φέρουσαν, ενδείξεσ~αι

υπισχνοϋ. ην γαρ αν εμοιγε χαρίεν κάΙ τό παρ' άνδρός οΤος αύτός άφίχ~αί μοι γράμματα· τό δε καΙ μετ α τοιαύτης μεν γεγράφ~αι της γνώμης, τοσ- 15 ούτου

δε

συντε~είσ3αι

τοϋ

κάλλους, ύφ' o~ τό

των

Άττικων

εν έσταζε

μέλι, πως ούκ αν εχειροϋτο καΙ Σκύ3ην; εξ &ν με καΙ προ{}υμότερον γεγο­ νέναι συνέβη. άλλ' ση των φίλων εκεί~εν τότε ηνες εΙς Ίταλίαν ηπείγοντο,

εκ πολλοϋ δε καΙ αύτός επε~ύμoυν μη παντελως αύτης ά~έατoς εΙναι (μέγα γαρ εΙς τόν λοιπόν βίον τό μη τα ενταϋ~α άγνοείν) καΙ αμα προσην καΙ 20 τό της ώρας χαρίεν, τοϋ πελάγους πεί~oν κατατολμάν, ούκ άλλον ήγησά-

2

προσαγορεύει. τό γαρ EXfLV

Ai

7

ετερα

corr. ex

itάτερα

11-12

βουλο-

μένους ... ψηφον: τοίς γράμμασι δι' ων εβουλόμην τήν περί αυτού σήν ψηφον EXfLV λi

17

ες ων με δήπου

Ai

1

j

Manuel Calecas

276

μενος τοιουτον εσεσ~αί μοι της ίστορίας καιρον την ως υμας φέρουσαν προς δλίγον

άνεβαλλόμην.ουκουν

άφιγμένφ

μοι της δδου μετε μέλη σεν.

προς γαρ α.ο τφ ΓφίλοιςΊ άνδράσι καΙ αλλοις πολλοίς άξίοις συγγεγονέναι

25 είδον κάλλη πόλεων καΙ μεγέ~, καΙ χριστιανών πλή-3η της τών άσεβών επιμιξίας χωρίς, καΙ προ πάντων ετίμησα μεν Αυγουστίνου καΙ Άμβροσίου

τών κοινών

διδασκάλων

τους

τάφους, ελπΙς δε καΙ την μεγάλην Ψώμην

ίδόντα Πέτρον καΙ Παυλον τους ~ειoτάτoυς προσκυνήσειν της πίστεως ηγε­

μόνας. τί δ" αν ΓτιςΊ λέγοι χορους μοναχών, τους μεν ακραν σιωπην κατ-

30 oρ~oυντας, καΙ τα περΙ την τροφην ες ακρον κεκολασμένους, καΙ δια πάν­ των ~εφ μόνφ ζώντας, τους δε την σοφίαν προβαλλομένους τοίς Γπλή~εσιΊ καΙ τούτων ε'Ιτε τους της πίστεως καΙ τών η-&ών διδασκάλους, ε'ίτε τους την άν-&ρωπίνην σοφίαν διδάσκο,·τας, καΙ σλως παν επιστήμης καΙ άρετης είδος Γσυνειλοχότας καΙΙ τοίς βουλομένοις παρέχοντας, οΙς εντυγχάνοντι μόνα τα

35 f(l)v παλαιών Ι εξεστι παραβάλλειν; καΙ παρίημι τα πορρώτερα, τοίς είδόσιν f. 38' οϋτω -&αυμα παρέχοντα ως μηδε ρ~δίως Γπιστεύεσ-&αΙΊ. μη γάρ μοι λεγέτω τις τους τών πολλών δη τούτων καΙ ήμετέρων, εκ πόλεως πόλιν άμείβοντας, κάν ταίς πλατείαις περιιόντας, τών μεν είρημένων μηδεν μ11Τ" άκούοντας μή-&" δρώντας, μηδε δυναμένους επιγινώσκειν, τοίς δε τών πόλεων άρρω-

40 στήμασιν άναμειγνυμένους, Ο'Ός καΙ το παλαιον μίσος προς τούτο'l.'ς βλασφη­ μείν άλόγως προσαναγκάζει. ύπερ

6Jv (καΙ πάντων λέγω τών ημετέρων) εν

τοσαύτη τών καλών ευπoρί~ λυπείσ-&αι μόνον εστι, προσλογιζομένους τίνες

πότΟ αν ησαν ΓκαΙι αυτοι καΙ τα κα-&" ήμας πάντα, εί μη της οίκουμένης καταφρονουντες μόνους έαυτους άν-&ρώπους ήγουντο, καΙ του γνώ1)ι σαυ·

45 τον παραγγέλματος εκπεσόντες τυφλην περΙ πάντων άπεφαίνοντο ψηφον. παρ" c'δν οϋτως εχόντων ουκ αν τις μείζω λάβοι ΓτηνΙ δίκην· ου γάρ εστιν ου χείρον αν-&ρωπος αν πά-&οι. αϋτη περΙ πάντα τών ήμετέρων ή δυστυχία (μετέχειν γαρ εκαστον της τύχης άνάγκη του γένους) παρεμπίπτουσα εκτα­

ράττει, καΙ δέον εγκαλύπτεσ-&αι την οίκουμένην περιιόντας. πλην ήμας μεν

50 το φιλοσόφως βούλεσ-&αι ζην, καίτοι καΙ αυτους Γτών σσα κατ" άν-&ρώπουςΊ εκπεπτωκότας, την περΙ το γένος ά-&υμίαν παραμυ-&είται. τους δε λείπεται

κατα κεφαλης

22

() φασιν ωσi)-έντας άπο-&ανείν, άμφιβόλους μεν ΠΡ.ΡΙ την

μοl και ΑΙ

δήμοις ΑΙ (εξείναι Α2)

34

φίλοις: άλλοις ΑΙ

39 49

29

λέγοl τις ΑΙ

προτείνοντας ΑΙ

ραδίως (πιστεύεσ{tαι Α2)

πιστεύειν ΑΙ

τοίνυν ΑΙ

24

βουλομένοις

μηδε γουν ΑΙ

εξείναι τοίς (τοίς

44

36

31

πλή{tεσι:

μηδΕ, .. πιστεύεσ{l'αl: μηδΕ

περί αυτων Α2)

καταφρονουντες έαυτσυς ΑΙ

περιιόντας ης έαυτους αυτοί διδασκάλους χειροτονουσl

λεγομένοις

47 αϋτη 50 των ...

αν{tρώπους: όμοίως πάντων ΑΙ

25 cf. 73,21. 26 Αυγουστίνου: Ticini (Pavia), ίη basίlica S. Petri ίη Coelo 44-45 cf. 73, 25-26 et 73, 30. aureo. Άμβροσίου: Mediolani, ίη sua basilica.

277

Epistolae

κοινην πίστιν οντας, τών ασεβών απαντσ επισχόντων (ει και αλλως περΙ αυτην εναυάγησαν), ου δ' αν σταίεν ουκ εχοντας. αλλα ταυτα μεν σποι τφ ι'}εcρ φίλον αγέσι'}ω. πάντως η παρ' εκείνου ψηφος καλη καΙ δικαία τοις γε 55 νουν εχουσιν. ου γαρ αν δ μη τοιουτον παρ' εκείνου προέλ&οι. εμε δε τότ' ευθυς ύποστρέφειν Ο τε περΙ τον πλουν και την οδΟν πόνος Γετι συνέ­ χωνΊ, δ τε χειμων επικείμενος, ουκ επέτρεπε' και αμα η τών φίλων ομιλία κατεΙχεν. ει'}ραττε δέ με και το πλην σου τους παρ' ύμιν πάντας

βεβαρβα­

ρώσι'}αι, καΙ ΓτοΊ τους μεν Γτούτωνl τΊ'ίς νέας ταύτης τών ημετέρων ι'}εο- 60 λογίας, Γτης-Ι περι τών ι'}εοτήτων Γτερι'}ρείαςΊ,

ΓδριμύτερονΊ

προεστάναι,

και τών αποστολικών παραγγελμάτων σχεδΟν αυτι1ν προτιι'}έντας, τούς ΓτεΊ μη περι ταυι'}' ουτως νοσουντας παρασκευάζειν τοις πλήι'}εσιν απηχι'}ησι'}αι Γπεπύσι'}αιΊ. δει γαρ καΙ ταυτα τοις του γένους κακοίς προσηυξησι'}αι, τους

δε μηδε χριστιανους τους καΙ τον Υίον ωσπερ τον Πατέρα τιμώντας κε· 65 λεύειν ο'ίεσ&αι. οίς καΙ το συ'ντίι'}εσι'}αι ζημία μεγίστη, καΙ το διαλέγεσι'}αι μάταιον ουτως εκτυφλω&είσι, και το συναναμείγνυσι'}αι σιωπώντα μείζους

παρα ι'}εου τας

πληγας ΓανατείνειΊ.

ων της αδολεσχίας και βλασφημίας

αναπιμπλάμενον ουδεν ην η παρα πάντων μισούμενον καΙ ΓπαραφρονείνΊ δοκουντα περιιέναι. αλλα μην και το μηδεν εχοντα βουληι'}ηναι παρ' ύμίν 70

κα&ήμενον αρκείσι'}αι τοίς οικείοις η τοις διδομένοις ουκ ην' την γαρ του αρχοντος γνώμην, ΓπερΙ του μέλλοντος φρονίμως ασφαλιζόμενος, αμφίβολον

εφασκες είναιl. εστι μεν γάρ ΓμοιΊ κανταυι'}α πλην τών φίλων ουδέν. αλλα του μηδεν εχειν επ' αμφοίν οντος κοινου, το τών ειρημένων απηλλάχι'}αι πρόσεστι κέρδος. και αμα τουμον ου μέγα ηγουμαι Γκαι πανταχου δυνά- 75

μενον διαγίνεσι'}αιΊ. ταυτά με και

μέχρι του νυν εν γαλήνη κατέχει, και

περΙ της πατρίδος τί ποτ' αρ' εσται και'}αρώτερον βλέπω. ης βέλτιον σχού­ σης,

Γη

τακείνης

καΙ ου νέμεσις

57-58

αίρήσομαι, τα της Έλλάδος έλόμενος, η παρ' ύμίν ... Ι.

μετ α της ασφαλείας αντι

φίλου φίλον Γέλέσι'}αιΙ. το γαρ

ετι συνέχων: ηδη παρέχων αισί}ησιν ΑΙ

λογίας ... δεί γαρ: ί}εολογίας περι -των απείρων

των

60

το: τούτων ΑΙ

{}εοτήτων

[και το μείζω και] των αποστολικων παραγγελμάτων

προεστάναι

τιί}έναι και παντι τρόπω τους μ1Ί

περι

60-64

ί}εο-

βα{}μους -3αυμαστως σχεδΟν

αυτην προ­

ταυί}' ουτως [έχοντας] νοσουντας παρασκευά­

ζειν τοίς πλήi}εσιν απηχiΗjσ{}αι και γης και αέρος, ει απείργειν [ακούειν] πυν{}άνεσ{}αι. δεί γαρ Α Ι

68

δύναιντο, και των κσινοτάτων

ανατείνει: ύπισχνείται (απειλεί Α2).

και παραλείπω τον ύφορώμενον κίνδυνον κα!}' ον εδοξαν αν οι αφρονες (δειλαίΟΙ Α2).

τω {}εω λατρείας προσφέρειν Α Ι του ...

είναι:

δοίη {}εός

-

αιρείσ{}αι ΑΙ

65

Υ.

(1398-1432).

αμφίβολον

εΙναι ΑΙ

69

παραφρονείν: βωμολοχείν Α Ι

77-79

σχούσης ... και ου: σχούσης

η (την Α2) προς ύμας η τακείνης αιρήσομεν και ου το

corr. ex

ου

Al

72-73 περι - και τούτο 79 έλέσ&αι:

γαρ δυνατον ΑΙ

supra 74, 15. 72 αρχοντος: Ioannes ΙΙ de I,usignan, 78 ύμίν: sequuntur vestigia unius verbi.

CΥΡrί

rex

Manuel Calecas

278

80 τους έαυτού τινα φίλους πάντας ες ταυτα συνα{}ροίσαντα Γβλέπειν ου ρψ διονl. νύν μεν γαρ απολαύομεν των παρόντων' ελπις Γδει των πραγμάτων διδόντων απολαύσειν καΙ των απόντων. ους εχοντες, ει δέοι, ποτίμφ λόγφ την ΓάλμυρανΙ των αλλων ακοην αποκλύσομεν. μόνη γαρ η παρα σού τη­ νικαύτα παρέσται παραμυ{}ία, ΓηνΙ &ντιστήσομεν τη φλυαρί~ των αλλων.

85 'ίσως καί τινας αυτων μετριωτέρους Γευρήσομενl, 'ίσως εσται τις Γό συνιώνΙ, ό εκζητων ταν {}εόν. περιιόντα των μιαρων

Γ'ίσως παραβοη{}ήσομεν και αυτοίΙ' δεί γαρ Ι

απεχόμενον τοίς δλίγοις και σπουδαίοις αρκείσ{}αι, f. 39

καΙ ωφελείσ{}αι η ωφελείν πειρασ{}αι διδάσκοντα η διδασκόμενον. Γμάτην γαρ τούτων χωρΙς τφ αν{}ρώπφ ... Ι, αλλα νύν τί κωλύει γράφοντας επιστέλ-

90 λειν; καΙ δή σοι τούτο παρέχομεν' Γοίμαι δEl και ΓσοΙι δόξειν κεχαρισμένον, τούτο μεν στι φιλείσ{}αι πέπεισμαι παρα σου, τουτο δ' ση Γσοιl, πολυν χρόνον της πατρίδος απφκισμένφ εν βαρβάροις, απα της 'Ιταλίας έλληνικως όμι­ λούμεν. καΙ ου γράμματα μόνον αλλ α καΙ ταν καλαν Ψάλην εντεύ{}εν προσ­ πέμπομεν, ως αν

σοι χαριζοίμε{}α δια πάντων, ανδρα καΙ δια νουν καΙ

95 τρόπον Γπαρα πάντωνΙ αν εικότως Γεπαινε{}ένταΙ. εν μόνον μέμΨη ΓτυχόνΙ' στιπερ αυταν εις κτύπους χαλκέων πραγμάτων ενέβαλεν. συ δ' ει τα παρα

σαυτου γράφων ΓπαρέξειςΙ, ουκ οίδα τί πο{}' ημίν και αυτας χαριέστερον δώσεις.

78 Hegumeno monasterii cuiusdam,

Constantίnopolim. Ιη

Italia, a. 1403 ineunte.

'Όπερ αυτας μεν επό{}εις, ευχόμε{}α δε και ημείς (τα δ' ην απολαβείν ξς' επανελ{}όντα ταν

βασιλέα)

νυν ηδη

γέγονεν, καί σοι καιρας ηδεσ{}αι των

πο{}ουμένων επιτυχόντα. πρόσεστι δε και η δια πολλού χρόνου των φίλων

80-81

βλέπειν ου ρq.διον: καitήμενον εχειν

δε πραγμάτων διδόντων έλπίς

84 85

Ai

αντιστήσομεν ... άλλων: καΙ ταύτην τ,η εύρήσομεν:

παρασκευάσομεν ΑΙ

ποιήσομεν Α2

(?) Ai

διά τον νουν καΙ τον

Ai

άλμυράν

φλυαρία των

χωρις μάτην ό λόγος τω ανitρώπω παρέσται των' τουτον γάρ Ιδων

81-82 έλπΙς ... Ai

Ai

άλλων

83

άλλων

97

παρ έξεις

85-86 Ps. 13, 2.

:

πρoσitήσεις

γάρ ημιν

αν αντιστήσομεν

Ai Ai

88-89 μάτην ... ανitρώπφ: ων 90 οίμαι δε: ? Ai 94 πάν· Ai 95 αν corr. ex πάλαι

έπαινεitέντα: προτιμηitέντα' ον Ιδων την πατρίδα καΙ τους φέναι. ϊσως

διδόντων: των

οΙκείους

δόξεις

απειλη-

Ai

89 ανitρώπφ: sequuntur vestigia unius verbi vel duo-

rum. Ερ.

nuel

ΙΙ

78, tit. Hegumeno: Υ. epp. 67 et 74 ad eundem. Palaeologus (1391-1425).

2

βασιλέα:

Ma-

279

Epistolae

άπο ξένης έπιδημία, άιν καΙ φαινομένων καΙ προσαγορευόντων ήσ{}ήση. εΙ δε καΙ τούμον εΙπείν δεί, καΙ αύτός σοι τάμα. προστί{}ημι. ού μήν σε νο- 5 μίζων έν τοσαύτη των καλων εύπoρί~ μη καΙ περΙ 'lμ(ον που δε ό δείνα καΙ οπως εχοι διερωτήσαντα καΙ τα. παρ' έμοϋ με{}' ήδονης άναγνώσεσ{}αι. πάν­

τως δε ει συναπεδήμεις ούκ αν νϋν είχες ο{}εν εύφραίνοιο, των μεν πραγμά­ των εύφραίνειν καΙ λυπείν παραλλαξ δυναμένων, σοΙ δε της έκ των φίλων

άποδημούντων άηδίας ήγησαμένης, νϋν έπανελΜντων καΙ της ήδονης επο- 10 μένη;. ωστε σοι μη πάντη την των φίλων άπόλειψιν άκερδη γεγονέναι. ην

δ" αν έπικερδέστερον, ΓοίμαιΊ, ει, μήτε των φίλων άπολειφ{}εΙς καΙ τφ αρ­ χοντι μετ α. τούτων επόμενος, ούχ άπλως οϋτω περιιων άλλά τι καΙ πλέον των έν ταίς άγοραίς φαινομένων διερευνώμενος, οίος αύτος πόλεις καΙ ε{}νη

περιεργάζου, καΙ μετα. τοϋ πολλων ίδείν αστεα καΙ νόον ηδεις. νυν δε πλή{}η 15 μεν άν{}ρώπων καΙ πλοϋτον καΙ τρυφην ένίων καΙ τα έξ άνάγκης ένόντα ταίς πόλεσιν ωσπερ

έν σώμασιν άρρωστήματα (καΙ ταυτα με{)' υπερβολης

'ίσως δια. το παλαιον μίσος, ύφ' ου πολλάκις καΙ τα. καλως εχοντα κακως

εδοξεν εχειν) άκούση λεγόμενα' σύνεσιν δε καΙ σοφίαν

άνδρων, είτε την

{}είαν είτε την άν{}ρωπίνην τις λέγει, καΙ πόλεων εύνομίαν καΙ

μοναχων 20

τάξεις {}εφ μόνφ ζώντων καΙ ε'ί τι των έν ταίς πόλεσιν άγα{}ων τΟ'υς δυ­ ναμένους η βουλομένους άπο της ίστορίας εστι {}ηράσ{}αι, ταϋτα δε ούδα­

μως διηγουμένων άκούση. ομως, όπώσποτ' αν εχοι, βέλτιον μεν υπερ των σλων καΙ πρότερον ην άπολαβείν έπανελ{}όντα τον βασιλέα' καΙ ην αν, εί

μη μέχρι τούτου {}εος ήμάς τιμωρούμενος πολλαχό{}εν έπείχεν. ού μην ούδε 25 τοϋτο μικρον νϋν γοϋν τοίς οΙκείοις άποδεδόσ{}αι, μάλιστα καΙ των πραγμά­ των ήδη βέλτιον έλπίζειν

παρεχομένων, μόνον αν {}εος έλευ{}ερίας άρχην

προσδείξας δια των επομένων βούλοιτο συμπεραί\·ειν. το δ' αν ε'ίη καΙ ήμων τα. είκότα προf}υμουμένων. καΙ τοίνυν

άρξαμένους άπο {}εοϋ, καΙ κοινΌ

καΙ ίδί~ πάσαν άνελόντας μικροψυχίαν καΙ εριν, καΙ υπερ άλλήλων προ{}υ- 30

μου μένους καΙ ΓπερΙ των σλων φρονίμωςΊ βουλευομένους καΙ πράττοντας των πραγμάτων άντιλαμβάνεσ{}αι χρή. οίς γαρ χρωμένων οϋτω τα. πράγματα γέγονε, ταϋτα τοίς έναντίοις έπανορ{}οϋσ{}αι προσηκον, ε'ί γε μη μέλλοιμεν ενος πονηροϋ

πνεύματος άπαλλάξαντος πονηρότερα καΙ πλείω κα{}' ήμων

έπισπάσεσ{}αι. άλλα. ταυτα

μεν

σποι

βέλτιον αγει {}εός' ήμίν Γδ' αύτοίςΊ 35

συμβουλεύσαιμ' αν έκ μεν της τω'! πραγμάτων παιδευομένοις μεταβολης τα. εστωτα ζητείν, ε'ί τι δε των καλων ένταυ{}α {}αυμάζομεν προς το πρωτον

9

παραλλdξ

των φίλων ζητ

Ai

corr. ex

13

15

πλήi}η

περί των δλων Α1

15 cf. Hom.

εναλλάξ

12

οίμαι: δήπου Α 1

έπόμενος πόλεις καί εi}νη περιεργάζου Αί

corr. ex

πλούτου

πράττοντας οϋτω Α1

α

3.

34 cf. Matth.

28 ήμων 34 ήμων ΧΙ!

αύτων Αί αύτων Αί

45; Luc.

ΧΙ

26.

13 τούτων corr. ex 14 φαινομένων επι31 βουλευομένους 35 δ' αύτοίς: δέ Ai

Manuel Calecas

280

άνάγειν, άφ' ού πάν1'α προηΚ1'αι,

συνείναι τοίς οίκείοις παρουσιν

40 προς ευφροσύνην

11

λύπην

11 οϋnνος άπηχήμα1'α 1'aV1'a· καΙ το μεν 11 καΙ άποδημούν1'ων διίστα0'3αι μη μέγα

ηγείσ3αι

δύνασ3αι, Γοϋς άδύνατον ες ταυτο

πάντας συνα3ροίσαντας εχειν καΙ μετ' ολίγον ουχ εξομενl, πασαν Γδει γην ηγουμένους άποδημίαν προς την ουράνιον επείγεσ3αι πόλιν καΙ τον είς

εκείνην είσάγοντα βασιλέα κα3' ημέραν εκδεχομένους πότε ηξει καΙ εύΡ11σει νήφον1'ας, τοϋ περΙ τας σκιας ταύτας καΙ τους ενταϋ3α βασιλείς όραν άπηλ· 45 λάχ3αι. '(αυτΙ γαρ αν ημίν πρέποι, καΙ τοσούτφ μαλλον σσφ των εν μέσφ

{tορύβων άφεστηκότες φιλοσοφίας δή

τινος επειληφ3nι δοκοϋμεν, ϊνα μη

δυσΙ κυρίοις δουλεύοντες ου χρην άντέχεσ3αι τούτου καταφρον<Ομεν. οϋτω δε καΙ βίον αλυπον ζήσομεν και κοινη τοίς πράγμασιν ευχόμενοι συντελέ­ σομεν. εως

δ' αν ημας

πολλαχό3εν

πολλα

περιάγη

το

μεν

λυπήσει το

50 δ' ευφρανεί· καΙ ταϋτα την άλλήλων τάξιν άμείψει πολλάκις, ούδέποτε δε επι γαλήνης έστήξομεν, Ι πολλαχόσε μεν της επι-8υμίας φερομένης, της δε f. 39v άλη30υς ηδονής άπεχόμενοι.

επι τη σωτηρίιι. των φίλων πολλοί τινες

εχοντες

Γπλην ε'ί '(ι καΙ τοίς παροϋσι δεί χαίρεινΙ,

ου

-

τε3νήκασιν

την

ήδη

σωματικην καΙ

ζωντες,

λέγω

ταύτην καΙ ην

άλλα την προς {}εον

55 αγουσαν, ον ό άλη3ης αν{tρωπος ύπερασπιστην έαυτφ γενέσ3αι και' τόπον

οχυρον σωτηρίας επιζητεί, ης άπούσης μάταιος ευτυχία πασα προσγενομένη, πολλάκις δε καΙ εβλαψε προστε3είσα

επι ταύτη παρούση μεν χαίρειν,

-

άπούση δε αχ{tεσ3αι Γδείl. ην ύπερ Γτων φίλωνΙ ευχώμε3α, καΙ πάντων την

τής ψυχής

Γπροnμωμενl

ύγείαν, ϊν' ημίν χωρη κατα λόγον καΙ τα

60 πράγματα, άπο '(ων μειζόνων επι τα τη '(άξει δεύτερα με1'αβαίνουσιν.

79 Amico, Constantinopolim. Ιη

Italia, a. 1403 ineunte.

'Ίνα σε ΓπάλινΙ και περΙ πλείσ1'ου ποιείσ{tαι καΙ μεμνήσ{tαί σου δείξω, ξζ'

πρό1'ερον επισ1'είλας καΙ '(α παρόντα προσ1'ί{}ημι. ποιεί δέ με καΙ πρ03υ­ μότερον επισ1'έλλειν

1'0

μη

κα3άπερ

50 πoλλιiκις αμείψει Ν

πρότερον

άναγκάζεσ{tαι σκυ{tρωπά-

53 σωτ'l']ρία των οίκείων καί Ν

57-58 χαίρειν...

ην: χαίρειν [αλγεϊ:ν Α2], απούσ'l'] [δε αχ~εσitαt] δε αχitεσitαι προσήκον εγωγ' αν φαί'l']ν ην ΑΙ

59

των φίλων: αλλήλων ΑΙ

των φίλων Α2

προτιμωμεν: επανάγειν πειρώμε~α ΑΙ

1 42

58

πάντων: πάντα τρόπον ΑΙ

χωρη ... καί: καΙ .. χωρη ΑΙ

πάλιν: καίτοι τοσούτον αφιστάμενος Α Ι

πόλιν:

Ερ.

cf. Heb. ΧΙΙΙ 14. 44 σκιάς: cf. Col. 79, tit. Amico: ad quem fortasse ep. 73.

ΙΙ

17; Heb.

νιιι

5.

281

Epistolae

ζοντα προς ουτως εχοντα γράφειν. καιρος γαρ {Ίδη καΙ πυρόντας παρουσι

συνήδεσ3αι καΙ απόντας απουσι

συγχαίρειν, της κατηφείας λυ&είσης. καΙ 5

τφ &εφ χάρις εκ των ανελπίστων δόντι τοίς πράγμασι πόρον, δς καΙ την

πατρίδα των κινδύνων εξι1ρπασε καΙ ύμίν αναπνευσαι παρέσχε καΙ τον επαιρόμενον ως τας κήδρους του Λιβάνου παρ' ελπίδα συντρίψας τήν ΤΕ κακίαν σUΔ' ενταυ&α παντελως ατιμώρητον καταλείπεσ3αι δέδωκε τοίς σκαν­

δαλιζομένοις δοκείν, καΙ τσυς λέγειν τολμωντας ως ουκ ε'ίη &εος επέσχε, 10 καΙ δλως παρ α των ασεβων δίκην λαβων τους πεπιεσμένους πανηγυρίζειν

πεποίηκε. ταυτα δια της οικουμένης περιελ3όντα, ει καΙ το νέον της κα&' 11μας

ήλικίας ως μηδέποτε γεγονότα τα συμβαίνειν Γεν τοίς αν&ρωπίνοις

πράγμασινΊ

ειω3ότα

&αυμάζει, αλλ' δμως τη

καινότητι -&αυμαστα κατα­

φαίνεται, α)ς του 3είου νεύματος Γτων τοιούτωνΊ εξηρτημένων. Γ-&εοςΊ γαρ 15 όποιων &αυμάσια μόνος. αυτφ πάντως ταυτα λογίζεσ&αι χρή' καΙ τοσούτφ μαλλον δσφ δια των ασεβων ασεβείς κα&ελων αλλήλοις οικείους, ήμας Γδια των αυτωνΊ, εχ3ρους Όντας τοίς επελθουσι διέσωσεν. της γαρ ακρας καΙ τουτο δυνάμεως μήτ' ασυντελες είναι μηδεν προς την των

μίαν, καΙ τοίς πονηροΊς επ' αγα&φ τέλει κατα εβουλόμην δ' αν

δλων οικονο­

των εναντίων κεχρησ3αι. 20

ΓταυτηνΙ την δίκηνΊ δια των ήμετέρων παρ α των πολε­

μίων Γειληφ&αιl, ινα καΙ την εκ γε του πολλα πα&είν εαυτοίς προστριβείσαν αισχύνην εις τους ΓύβρικόταςΊ απο&ωνται, καΙ προς την κατα των ασεβων νίκην

αξιοι

κεκρίσ&αι

πιστεύωνται, καΙ το τέλος σύμφωνον τοίς προηγη­

σαμένοις ελπίζηται. νυν δε το μεν ινα μη εν τοίς ε&νεσιν αυτου το Όνομα 25 βλασφημηται της του &εου

μακρο&υμίας

μηκέτι

πλέον

ανεχομένης παρα

των ύπαρξάνtων εμά&ομεν' το δε καΙ δι' ήμας Γαυtφl καταλλαγέντας ταυτα γενέσ&αι ουπω δηλόν εστιν, εως αν μη καΙ τα μετ α τουτο προσγένηται, η των επελ&όντων ΓβαρβάρωνΊ επανελ&όνtων, η

των ύπολειφ&έντων πολε­

μίων ανηρημένων. δεί τοίνυν αρετης μεν περΙ το &είον, σπουδης δε περΙ 30 τα πράγματα, καΙ προς αλλήλους όμοφροσύνης, ωστε τοίς λειπομένοις επεξ-

4

παρόντας

corr. ex

αύτα γενόμενα ΑΙ ται. ώς τοίνυν τού

παρούσι

7

ύμίν

corr. ex

συμβαίνειν τη φύσει των

itEoij

itεος: αυτος ΑΙ

τα. itαυμαστα.

μόνου

ΑΙ

ήμιν

13

πραγμάτων Α2

15

τοιούτων;

καταφαίνεπάντων

ΑΙ

corr. ex τω 21 ταυτηνι την δίκην; αυτον δίκην παρα. των [εναντίων] :πολεμίων ΑΙ 22 ειλη­ φitαι; λαβείν Α! 23 ύβρικότας: πεποιηκότας Α Ι αποitωνται corr. ex αποσκευά­ ζωνται 24 κεκρίσitαι [αξιοι παρα. itEoij προσειληφi}αι πιστεύοιντο] Α2 27 αυτφ: 17-18

δια. των αυτων: δια. τούτων ΑΙ

των

μηδέποτε τα. τοι·

14-15 18

τοίς

εκείνω ΑΙ

8 71,18.

επαιρόμενον:

καitελων:

Bayezid Ι, Turcorum. princeps (1389-1402). 15-16 cf. Ps. 17 ασεβων: Mongoli, dl1ce Tim.ur-khan. ασεβείς; Turci Ottom.ani. Ancyrae (Ankara) 1402, Iu1. 28.

Manuel Calecas

282

ελ~είν, ϊνα μη δοκωμεν αλλ ων

απολαύειν

χρηστότητος, μηδε

οίκονομουμένων αυτοι της του ~εoυ

κατα

συμβεβηκος

παρ­

ευτυχείν, αλλα και ημων

ενεκα και δι' 11μας ταυτα συμβαίντι, και πολλΟ'υς μεν ευ ποιείν εχωμεν, ου

35 μην αει παρ' ετέρων ευ πάσχειν αναγκαζώμε~α. ταυτΙ γαρ ανδράσι προσ­ ήκει ου

προς το

παρον

μόνον

αλλα καΙ το

μέλλον αποσκοπουσιν, ουδ'

σπως ζήσονται μόνον, αλλα και το της ασφαλείας Γμεται τιμης προσλογιζο­ μένοις.

ε'ίη

τοίνυν

πειρασ~αι

δευτέρων

αμεινόνων, ως αν καΙ κοινη καΙ

ίδίιι. τα πράγματα λαμπρότερον σχόντα καΙ λαμπρότερον πανηγυρίζειν εξη.

40 ου γαρ αδηλον ως καΙ αυτος ευτυχέστερον σχόντων, απολαύσω,

11

τα

κα~' ίιμας

ευτυχως

εχοντα

11

καΙ

παρων παρουσι συν­

απόντι λεγόμενα

προς

ευτυχίαν αρκέσει.

80 Ad amicum, Constantinopolim. Ιη

ItaJia, a. 1403 ineunte.

'Ήδη πολλας είς τέρψιν αφορμας εχοντα, τουτο μεν το των επικειμέ- ξη'

νων ίιμας αναπνευσαι, τού γην καΙ ~άλασσαν φάσκοντος εξαλείψειν κα~τι- f. 40 ρημένου, τούτο δε την του βασιλέως δια χρόνου μετ α των φίλων απο ξένης επάνοδον, καΙ αυτός σε δια γραμμάτων προσαγορεύω, ϊνα σοι μηδε παρπ

5 των απόντων φίλων τα της ευφροσύνης ενδέτι. πέπεισμαι γάρ σε καΙ ταύτα μετ α χάριτος αναγνώσεσ~αι, δι' ων ου

της παρ' ελπίδα

μόνον

συντριβης

του βαρβάρου, κα{)άπερ πυρ πρότερον επιόντος καΙ πασιν ανυποίστου δο­

κούντος, ουδ' στι των εκείνου βρόχων της πατρίδος εξαρπασ~είσης οί πολ"ν ηδη χρόνον ανέπνευσαν πιεζόμενοι χάριτας με~' ύμών όμολογω τφ Σωτηρι,

10 αλλ' στι και αρ~έντα τοσούτον κα~είλε λαμπρότερον. Γύμίν τε δια ταυτα 37 της corr. ex μετ' μετα: και ΑΙ codice Α, ίοιiο 39', epistolam ξζ' excipit textus, postea deletus, et ίolίo 40 repetitus, epistolae ξη" Huius prioris textus lectiones variantes ίη hoc apparatu, sub signo a notavimus, verba deleta [ J, verba vero ίή margine vel inter lineas addita, Γ] includendo. 1 αφορμας [κεκτημένον] Γέχοντα] είς τέρψιν a l εις τέρψιν εχοντα a 3 του 1'tαυμαστου βασιλέως a 4 επάνοδον ηδη και a 4-5 μηδε [παρ'] [α των απόν­ των φίλων] [ήμων] Γπαρα τωνl απόντων Γφίλων' τα της a 5-6 ενδέ'[1. [χάριτι ουν και αμα] χάριτάς Γτε με1't' υμωνΙ όμολογω τω Σωτηρι, ου της παρ' a 9-10 χάριτας... Σωτηρι om a 10-11 υμίν τε δια ΑΙ a (a corr. τε ex δε) υμίν ... συγ35

έτέρων ανα ΑΙ

Ιη

χαίρω: επι τούτοις συγχαίρεσ1'tαι υμίν εξεστι Α 2

2-3 3

του ... κα1'tTlρημένου:

βασιλέως:

Manuel

ΙΙ

Bayezid Ι, Ancyrae devictus, 1402, Iul. 28. Palaeologus (1391-1425).

283

Episto1ae συγχαίρωΊ, και οτι, πολλων μετα λύπης των

11

και τη ρύμη του βαρβάρου

μένον καΙ

τΊ1ν

των

ανδραπόδων

επι τοίς συμβεβηκόσι τελευτησάν­

συναπελ{}όντων, υμίν δέδοται κα-8ηρη­

μετειληφότα τάξιν Ιδείν. εικος γαρ ου

σκu{tρωπάζοντα μόνον αλλα και συγχαίροντα επιστέλλειν. καΙ δη καΙ ευχο­ μαι ταυτ' είναι της περΙ υμάς του

φιλαν{tρωπίας αρχήν, της εστιλβω- 15

{tEov

μένης μέχρι τουδε κα{t' ήμων μαχαίρας αποτε{tείσης, προς δε πάντων ήμάς αξίους των προφαινομένων αγα{tων εκείνου γενέσ-8αι, μή πο-8' ήμων αμε­

λούντων

11

καΙ αντιπραττόντων,

ρονα των πρώτων

γένηται.

11

ταυτα

ουδεν των δεόντων κατορ{tουσ-8αι

μηδΕν βέλτιον εχωμεν μεν

ουν

11

τα εσχατα χεί­

οικονομείτω {tεός, ού χωρΙς

δύναται. καΙ τοίς αυτον αφιείσιν ουχ 20

σπω ς των καλων εις ουδεν εστι προελ{tείν, αλλα καΙ προς τουναντίον απαντα

τελευτ~. συ δε τα παρόντα της πρός σέ μου γνώμης ποιησάμενος δείγμα, το πρός σέ μου χρέος ήγου με καΙ δια τούτων αφοσιουσ{tαι. λέγω δε χρέος, στι καΙ φιλείσ{tαι πέπεισμαι παρα σου, καΙ τη περΙ εμου μνήμη παρα σοΙ χώραν είναι. ει δε

tav{t' οϋτως εχει, πως ουκ αγνωμον ει μη καΙ αυτός σε 25

μετα του μεμνησ{tαι καΙ δια γραμμάτων προσαγορεύω.

81 Iacobo Angeli Florentino, Romam. Ιη Italίa,

ξ{}/

a. 1403.

'Έδει με καΙ πρότερον επι της Ίταλίας γενόμενον προς σε γράφοντα μη νυν αναγκάζεσ{tαι παραιτείσ{Jαι σιγήσαντα. εκείνο μεν γαρ ανδρος αν ε'ίποι τις μεμνημένου των φίλων' το

δε

παραιτείσ{tαι λι1-8ην εαυτου δο­

κουντος κατηγορείν, ε'ί γε τουτο τοίς εγκαλουμένοις οφείλεται. εγω δε χω ρΙς του μη πανταχου λή{tης είναι το λείσ{tαι

μη

γράφειν σημείον, πεπεισμένου φι- 5

μάλλον αν φαίην το παραιτείσ{tαι. ου γαρ αν σιγή σας ουχ ήμαρ­

τηκέναι περΙ τον φίλον ήγούμενος παρ'Πτούμην. ει δε νυν παραιτούμενος εμαυτον στι παρα σου φιλουμαι δείκνυμι

πεπεισμένον, πως ουκ αν ει μη

λωος τις ην καΙ αυτος εφίλουν φιλουντα; σιγων. ου γαρ εμοΙ

11

συγχαίρω ΓκαίΙ ΟΤΙ

κΟς ... επιστέλλειν σαι μαL

16

μεν το

a ήμας σαι

a

18

Γμεν otιvl οΙκονομείτω

προσ{Jήσω δ' στι καΙ σιγωντα προσήκει συ δ' επέστελλες σιω-

καί δη [καί την αυ] αυτον την των

ευχομαι δ' είναL

ai

ευχομαL δε καί

το;:; ιtεoυ περί ύμας

a

ανΤLπραττόντων δυοίν ιtάτερoν

a

του με το προς σε μεν χρέος

reciso.

13

a

a

πεΡL υμας σαι

παραιτείσ{tαι

20

a

δύναταL κατoριtoυσιtαL

24

Ai

a

19 a

περί... προσαγορεύω

a2 15

a

14-15

εΙ-

Γαλλα καίΙ ευχοαΡΧ11ν ηδη της

a

γένηταL [αλλα] ταυτα

22-23

desunt

δείγμα ίη

Γήγουι

a, margine

10

Manuel Calecas

284

πώ"τι' ουδ' εγω με" ηδειν ούπερ αν επέστελλο" καΗημένφ, συ δε την εμην

11

καΗέδραν ηγνόεις.

τοίνυν εγκαλεί" αφες,

11

καΙ αυτος της αιτίας κληρο­

νομήσεις. ει τοίνυν και παρ' αμφοίν όμολογείται το φιλείν καΙ φιλείσΗαι, καΙ το παραιτείσΗαι κοινον

αν

ε'ίη

μέχρι

τουδε

σιγήσασιν, ε'ί τι καΙ μι1

15 καλώ; εσχε συγγνώμην καταΗέντες, αλλήλοις αρχώμεΗα γράφειν, της πα­ λαιάς

μεμνημένοι

φιλίας. ου

γαρ

καλον

προ'ίόντας καταφρονησαι, oi)δ' αρδοντας

αγαΗου

δπερ

πράγματος

εφυτευσάμεΗα

αρξαμένους μαρανίιηναι,

ουδε πρότερον μεν αφεστηκότας αλλήλων δσον ή Κωνσταντίνου της Φλω­ ρεντίας επιστέλλειν

αλλήλοις, νυν δε καΗημένους επ' Ίταλίας σιγάν. πλην

20 ει μη λέγεις τον πάντ' αριστον

Μανουηλ αμφοίν

σντα φίλον εις φιλίαν

αλλήλους συνάγειν δύνασΗαι, καΙ τα προς τουτον παρα σου γράμματα κοινα τίΗης είναι, η καΙ τας εν τοίς γράμμασι προσΡι1σεις νομίζεις αντΙ γραμ­ μάτων αρκείν. &λλα τί κωλύει καΙ

τούτων σντων το καλον πολλαπλασιά­

ζειν, καΙ ταύτη μάλλον τοίς φίλοις χαρίζεσΗαι, καΙ τον εν τη ψυχη πόΗον

25 εν τοίς τών ερωμένων γράμμασιν ωσπερ εις τας τούτων εικόνας αφορώντας διαναπαύειν; ως

μνι1μη,

καΙ

-

λόγου

ευ 'ίσΗι

-

παρ' εμοΙ τών

δεησαν το σον σνομα συν

σών

&εΙ γενναία κάΗηται

ευφημίι;χ. επεΙ καΙ νυν δτι

τών πραγμάτων ε'ίτε τών ήμετέρων ελπίδα κρείττω παρεχομένων, ε'ίτε τών

παρόντων &ναγκαζόντων, 'ίσως επάνειμι Ι (εις) την <Ελλάδα, χαίρω μεν της f. 40 v

30 Ίταλίας μη παντελώς &Ηέατος γενόμενος αχΗομαι δε μη ον εκ πλείονος επό­ Ηουν ιδώ". εβουλόμην μεν γαρ τοίς μακαρίοις αφοσιωσάμενος &ποστόλοις την μεγάλην Ψώμην καΙ την τών χριστιανών εκκλησίαν ιδείν, ην μίαν καΙ κα­

Ηολικην είναι πέπεισμαι, παρ' ης καΙ το ζητείν καιότερον, σπου

δίκαιον καΙ το λαβείν δι­

καΙ αυτος παρων ου μικρώς αν καΙ ευφραινες καΙ ωφέ-

35 λεις. αλλ' απόντων ων ύποτεΗέντων εδει τοίς πράγμασι προσιέναι επέσχον. c απόλοιο δητ' ώ πόλεμε. κωμικός τις αν είπεν, στι πολλας επάγων &νάγ­

κας τών ποΗουμένων

απείργεις. σμως ή

μεν περΙ τους αγίους πρόΗεσις

εξαρκεί' το γαρ δυνατον καΙ τφ Ηεφ φίλον. τοίς δε πράγμασι νυν μεν ως δύναμαι χρήσομαι, εις δε το μέλλον σπως βέλτιον περΙ εμε σχήσει βουλεύ-

40 σομαι' καΙ δη καΙ σε δια γραμμάτων, επεΙ μη το μείζον εχω, προσαγο­ ρεύσω. &λλα καΙ

αυτος εως εξεστιν ευφραινε γράφων. ει δε καΙ τα μεν

πράττων τα δε συμβουλεύων προσΗι1σεις τοίς γράμμασι, καΙ τουτ' αν ε'ίη της περΙ 11μας σου φιλίας, ως πεπείσμεΗα, δείγμα.

13

εΙ

20

Μανουήλ:

Nub.6.

corr. ex

επει

18-19 Φλορεντίας cod.

Manuel Chrysoloras.

31-32 cf. 77, 27-28.

36 Aristoph.,

285

Epistolae

82 Amico iuniori,

ίn

Occidentem. Ιn

ο'

Italia (?), a. 1403 (?).

"Οταν προς δ πέφυκας ΓαποβλέπωΊ, και ως μόνον ει βούλει τοίς σαυτου χρώμενος ουκ αν δεη&είης γραμμάτων παραινούντων το δέον, επέρχεταί μοι σιγάν. το δε παρα των φίλων τοίς φίλοις οφειλόμενον χρέος, ΓκαΙ

ως

εν&υμούμενος

συνδιατι&εμένους ταίς αυτων τύχαις πολλάκις αυτοκλήτους

φαίνεσ-&αι χρη την κλησιν ουκ

αναμένοντας, των αναγκαίων τί-θεμαι γρά- 5

φεινΊ' εγώ τε γαρ δια την φιλίαν πολλων ταύτην άναγκαζόντων δίκαιος αν ε'ίην υπερ σου πάν προαιρείσ&αι, ΓκαΙ Ο σοι λυσιτελεί μη σιωπάν προ­

ελόμηνΊ' σύ τε την tc'ί'Jv φίλων περΙ σε γνώμην και την απο τούτων συντέ­

11

λειαν

11

παραμυ&ουμένων

μη παρα πάσαν

την

των

παραινούντων ουκ αν εικότως απελαύνοις, ει

σοφων τε καΙ των πολλων δόξαν έτέραν εγνως 10

ιέναι, Γτούτων καΙΊ την φιλίαν καΙ κοινωνίαν εν τοίς άν&ρωπίνοις Γόριζο­ μένων κράτιστονl,

καΙ πάντων μεν οίς εχρήσω γνωρίμοις ως ψευδομένων

τουνομα της φιλίας κατέγνως, μηδένα δε πλην σου περΙ σε το δέον ευρείν

επείσ&ης. του το

μεν Ο'υν ουκ ο'ίομαί σε νομίζειν. &αυμα γαρ αν ην ουτω

παραβόλως αγεσ&αι δόξειν' καΙ ουκ αν ουτ' αυτος σαυτ()ν εβλαψας μείζον 15 ουδέ σοι

των εχ&ρων

αν

τις

προυφερε χείρον

11

τοιαύταις εντρέφεσ&αι

δόξαις, εξ ών ΓκινδυνεύσειςΊ μηδένα μεν ΓσαυτφΊ φίλον, εχ&ρους δε πάντας

κατα την σην δόξαν όμολογείν' Γοπερ εν μέμψεως κα&έστηκε λόγφΊ ΓκαΙ ουδ' ή των πραγμάτων φύσις δίδωσι συγχωρείνΊ. αλλ' αν&ρώπους μεν οντας εσ&' οτε καΙ παραφέρεσ&αι τφ της ψυχης αλογίστφ τας ηνίας διδόντας, της 20 φύσεως ημων περιολισ&αινούσης

ενδόντας οποιπερ

επι μυρία, &αυμαστον ουδέν' το δ' απαξ

αν αγοι ταύτη

ξυνέπεσ&αι, καΙ έαυτοίς μεν αριστα βε­

βουλευσ&αι δοκείν, φίλων δε των

μεν ως εχ&ρων των δ' ως ανοήτων κα­

ταφρονείν, ασύγγνωστον του το καΙ ψυχης νοσούσης

σε ου τ' είναί φαμεν

ουτε

ΓουtoιΊ

Γαπάγειν

πραγμάτων

δοκείν

βουλόμε&α.

πειρωνταιΊ

απόνοιαν, οίον αυτόν

αν δε καΙ συμβουλεύοντες 25

τους

φίλους

α. προαιρούμενοι

-&είους και' αν&ρωπίνους νόμους αντιλέγοντας εξουσι, καΙ μαχομένας μεν τιις των σοφων τε και'

1

των

πολλων δόξας, τα δε παρα των καιρων καΙ των

αποβλέπω: εννοήσω ΑΙ

2

δεη{}είης

corr. ex

δέοιο

4-6

και ώς ... γράφειν:

της τύχης α1Jτων κοινωνοίίντας συνδιατί{}εσ{}αι χρη και πολλάκις ο'ίκο{}εν κινουμένους,

πρός σε γράφειν των αναγκαίων 11Υοίίμαι [νομίζω Α2] ΑΙ στον: τισεμένων το πρωτον ΑΙ βήσεται ΑΙ εχει

26

18-19

13

μηδένα δε πάντων Α ι

δπερ ... συγχωρείν:

δ

απάγειν πειρωνται: αφιστωσι ΑΙ

11-12 17

όριζομένων κράτικινδυνεύσεις: συμ-

πονηρον και των κακων πάντων ενδειξιν

Manuel Calecas

286

πραγμάτων εναντιούμενα, καΙ ταϋτα

μηδενος

αναγκάζοντος, μάλλον ΓδεΊ

30 καΙ πάντων άπλως αντιψ&εγγομένων, πως Ο'υκ αν εικότως, αν ταϋτα λέ­ γωσιν, επαινοίντο; παραινω δή σοι τοίς μεν εχ{}ροίς μάχεσ&αι, τοίς φίλοις δε μή. Γτοϋτο γάρ εστιΙ σαυτφ πολεμείν. φασΙ δε ούτοι καλως εχειν τους {}είους νόμους σεβόμενον τους πατέρας τιμάν, και τιμάσ{}αι βουλόμενον, ζητείν δι' ων αρετης επα{}λον την τιμην εξεις, καΙ τοϋ {}αυμάζειν τα {}ύρ-

35 ματ α των νέων αφέμε\'ον των σαυτφ προσηκόντων αντιποιείσ{}αι, καΙ μήτε καλην φύσιν ως ετυχεν αμαυροϋν

11

προς ευδοκίμησιν δανείσαι χρησ{}αι,

μι1τε τον καιρον εως εξεστιν εις ούδεν κατατρίβειν, μηδε πολλαχό{}εν αφορ­ μας εις καλων κτησιν εχοντα Γχαίρειν εαν επιστρέφεσ{}αιΙ. ΓμηδΕΙ την πα­ τρίδα πο{}οϋντα προ καιροϋ ταύτην επιζητείν. ως νϋν γε ταναντία τούτων

40 Γδοκείςl ε'ί μοι δίδως ειπείν φρονων εχειν.

καΙ

{}αυμάζω τίνων αλλάξ'[]

σαυτφ τα τοίς ελευ{}έροις αισχρον καΙ νομίζεσ{}αι μόνον. τοϋτο γάρ εστιν αντικρυς τα φαϋλα των

καλων προαιρείσ{}αι, των πραγμάτων αγνοοϋντα

την φύσιν, καΙ μηδενος

κατεπείγοντος

Γπανταχό{}εν

επιστρεφόμενονl

σαυτον επίτηδες βλάπτειν, πάντας

κατηγόρους.

μη

σύ γε.

ϊν' ουν

μη

ταϋτα

45 Γδοκηι καλον επανόδου μνησ{}έντα τό τε μη καλως Γφ3άσανΙ διορ{}ώσασ{}αι τάχιον καΙ ημάς απαλλάξαι προς τους ερωτωντας περΙ σοϋ πλ(lττειν εύλό­ γους αναγκαζομένους

αιτίας, ας αδύνατον επι πολυ δοκείν αλη{}εύειν αν

μη συ προλαβων βεβαιώσ'[]ς. καΙ ει μεν καΙ προς ολίγον ακροάσει λόγων επιδοϋναι σαυτον βουλη{}είης, τέρψεως ενεκα καΙ τοϋ μηδεν αλλ ο τό γε νϋν

50 είναι ποιείν εχειν, εως ό προς την πατρίδα τοϋ πλοϋ καιρος επιστη καΙ γαλήνη μετ' ασφαλείας τοίς πράγμασιν ΓεπιλάμπηΙ, πάντως όπόσον αν τοϋ μα{}ήματος σχοίης ού μικρον σαυτφ κέρδος εν τη πατρίδι προαπο{}ήσεις. ει γαρ εξ ων κατεβάλλου πόνων περι τους λόγους τίμιος εί καΙ τοϋτο των

σων το κεφάλαιον, δηλον ως μικρg πόνων προσ{}ήκ'[] σαυτοϋ τιμιώτερος

55 Γγενόμενοςl καΙ αλλοις αναγκαιότερος εση, τοϋ καλοϋ καΙ της χρείας πάν­ των

αναγκαζομένων προτάττειν. ει δ' ου\', καίτοι γε

ούκ οίδα τί σε καΙ

όπωσοϋν κτη{}εν Γτοϋ μα{}ήματοςl βλάψει, ει μη παρωπταί σοι.

29

δε: μεν oiιν Α 4

32

τούτο γάρ έστι: πλήν εΙ μή ΑΙ

νομίζεις ΑΙ

38

μηδε: καί ΑΙ

39ποitούντα: ζητούντα ΑΙ

44

πολεμείν ανδρείον

χαίρειν ... επιστρέφεσitαι: δοκείν[... ] περί αυτας ανοήτως εχειν ΑΙ

40

μοιδοκείΑ!

πανταχόΟεν επιστρεφόμενον: επαγόμενον ΑΙ

45

εχειν πονηρως(?)Α!

δοκΌ: συμβαίνη ΑΙ

51

8ΠΙ­

λάμπ'!]: ανατείλη αριστον πάντως βουλεύση ου μικρο;:; σοι κέρδους [αΙτίου (?)] το;:; μα­ itήματος

57

54

προσitήκη το καλον επαύξη αυτος Α ι

55

γενόμενος: εση Α ι

εΙ μή παρ' ουδεν τίitης ΑΙ

34 itύρματα pro α{lύρματα· cf. Hom. separavit αρα {ιύρματα.

σ

323

lί.ρ' α{lvρματα,

ubi Calecas male

287

Epistolae

83 Amico, Constantinopolim. Myti1enae, a. 1403 c.

1.

f. 85 v

ΚαΙ τουτο της περΙ εμε του ~εoυ φιλαν~ρωπίας εργον, το δια χρό-

νου προς τΊlν πατρίδα επανελι'1όντα πάλιν εξελ~είν αύτης δυνη-&ηναι. το δε ούχ ως αν τις ε'ίποι μισουντος, οϋδε προς εκείνα των πραγμάτων αναισ3ή­

τως εχοντος ων η αν~ρωπίνη φύσις ηττωμένη απόντων μεν επι~υμει, τέρ­ πεται δε παρουσιν. οίδα γαρ καΙ αύτος ως ούδεν {Ίδιον έης πατρίδος, καΙ 5 ταυτα της ημετέρας πολλας εις ερωτα ταις φυσικαίς χάρισιν 'ίυγγας πολλα­

χό-&εν προβαλλομένης, καΙ το προς τους οικείους απαραίτητον φίλτρον τήν τε των φίλων όμιλίαν καΙ χάριν καΙ ηΊν των όμογενων οικειότητα' προσ­ ~είην δ' αν καΙ την αύτων

συν -&εφ

φάναι

μετρίαν περΙ

εμε δόξαν καΙ

τας εικότως αν παρ' αύτων ελπισ~είσας τιμάς, οΤς τό γε νυν εχον εν τοσ- 10 αύτη των καλων απoρίι;t καΙ

το

μικρον μέγα αν δόξαι. ων απάντων ει

μή τις απο δρυος Τι πέτρης πως ούκ αν ηττη8είη; αλλ' ην δήπου το κι­

νουν έτέρω~εν μείζον, καΙ οίον εμοιγε μη δύνασ1'tαι μετα των ειρημένων συμβαίνειν. επεΙ γαρ ανευ πίστεως ~εφ αρέσαι αδύνατον, ως το Λόγιον εφη,

την δε ει μη μέλλοιμεν νεκράν τε καΙ ήρνημένην εχειν δι' αγάπης ενερ- 15 γείσ~αι προστί8ησιν, ουτω δε ταύτην πληρουν παρα τοις αύτη μαχομένοις

f. 86 ούκ ενι, ενταυ~α των λογισμων αντιστατούντων αλλήλοις Ι εν μέρει κρα­ τούντων και κρατουμένων, τέλος του κρείττονος υπερσχόντος ~εφ μάλλον είλόμην Τι εμαυτφ και αν~ρώπoις αρέσκειν.

2. Καίτοι καΙ επανερχομένφ μοι τουτο σκοπός, προς ολίγον ενδιατρί- 20 ψαντα την έτέρωσε φέρουσαν πρoελέσ~αι. αλλα χαλεπον των τας αισ~ήσεις

κινούντων

παρόντων, δι' ων η

ηδονη κατα

Πλάτωνα κα~άπερ τις ήλος

τφ σώματι προσπεΡΟνq. την ψυχήν, τούτων αύτην απαγαγειν δυνη~ηναι.

καΙ τουτ' ην δπερ εφην της του ~εoυ περι εμε χάριτος εργον, των δεσμων της πατρίδος εξαναδύναι. Τι γαρ αναγκαίον εν αύτη μένοντα τους της αλη- 25 ~είας περΙ της πίστεως λόγους

πολλάκις καΙ των εναντίων λεγομένων σι­

γάν, καΙ τοίς αυτη πολεμιωτάτοις εν ταίς κοιναίς όμιλίαις καΙ προσευχαις συμφερόμενον κατα του συνειδότος ποιείν, καΙ αμα πολλοίς εις σκάνδαλον κείσ1'tαι οιομένοις επι τα πρωτα επανελ~ειν, Τι παρρησιαζόμενον την αλή­

~ειαν εν γωνίι;t κα~ησ~αι παρ α πάντων μισούμενον, πάντων μεν των λε- 30

Ερ. 83, tit. Αωίco: cui etiam directae sunt epp. 84 et 88. 34_ 12 Hom. τ 163; Plat., Αρ. 34 d; Rsp.544d. 14-16 Heb. 17 20 26; 1 Τίω. V 8. 22 Plat., Phaed. 83d.

L

ΧΙ

5 cf. Hom. 6; Iac. ΙΙ

Manuel Calecas

288

γομένων ανήκοον πάντων δε των γινομένων α:3έατον, οϋτ' αυτον εξ ιόντα και πασιν απειρημένου μοι προσιέναι, ούτω σι δε κα{hιμενον λαγω βίον ζην κω'}' ημέραν εκδεχόμενον την των αλόγως {}ρασυνομένων επήρειαν. καΙ παρ­ ίημι την των αλόγως

{}ρασυνομένων επήρειαν, και παρίημι τΊ1ν εν ταίς

35 δυσχερείαις εν μέσφ των εχ{}ρων απορίαν τήν τε παρα των ανοήτων πι­ κρίαν, οΜεν σ τι μετα μίσους ουκ αφιέντων, και ως αρα, της ωφελίας των Δυτικων απογνούς, ως αν δια ταύτην πραγματευόμενος, επι τας των ημε­ τέρων επανελήλυ{}α ψίχας.

ών

άπάντων

ανέχεσ3αι χρην, ουκ οίδα αν{}'

στου, και ταϋτα σεμνότερον πολλαχοϋ δυνάμενος εχειν μετα τοϋ των αηδων

40 άπηλλάχ{}αι.

3.

Δια ταϋτ'εξελ{}είν των τοιούτων εκ μέσου και αφορισ{}ηναι καΙ τούτων

μη απτεσ{}αι, το της Γραφης ειπείν, προειλόμην, Ι δυνάμενος μεν καπι της f. 86'

αντικρυ πόλεως μένειν, αλλ' εμαυτφ μείζω γαλήνην λογισμων προνοούμενος. της αυτης ουν ην διανοίας και το της νεως αποβάντα την σκηνην ετέρω{}ι

45 πήξασ{}αι, και το τφ κρατοϋντι το κοινον ε'ίτε και 'ίδιον απαξ αφοσιωσά­ μενον χρέος μηδεν πλέον προσ{}είναι, και το τοίς περΙ εκείνον μη προσελ­ {}είν, καΙ σλως την επιδημίαν εκείνην μη είναι μάλλον

11

είναι δόξαι, ϊνα

μη κατα μικρον της συνη{}είας νικώσης καΙ των πολλαχό{}εν γοητευόντων πειρωμένων επέχειν, επειτα μαλ{}ακισ{}εις μένων αναγκάζω μαι των εϊρημέ-

50 νων άνέχεσl'tαι, καΙ

11

μείνη τον βίον (τοϋτο

το μετα τοιαύτης ζην

δέ

μοι καΙ

αηδίας παρ' σλον μοι παρα­

βαρύτερον βρόχου)

11

κα{}' ημέραν με­

τέωρον εστάναι προς εξοδον, ην εκ τοϋ Μστου λαβείν ου Ρiδιον, 'ίσως των πραγμάτων ου συγχωρούντων. καΙ εδει μ11τ' αλλους ωφελοϋντα καΙ εμαυτον προσζημιοϋντα καl'tησ{}αι ταλαιπωρούμενον. ως Γουνl ει μη νϋν άλλ' ανάγκη

55 ποτε την εξοδον {}έμενος επι νοϋν, καΙ προσούσης εγγύl'tεν της τοϋ πλείν ευπορίας, εδοξεν εξελl'tείν' και ου μετεμέλησέ μοι.

4.

Χάρις συν τφ {}εφ καΙ δτι των ημετέρων εχόντων προς το της αλη­

{}είας φως

ως τους

της νυκτερίδος

δφ{}αλμους εφη

τις προς τον

ηλιον

εμοιγε το της ψυχης ομμα διήνοιξε, καΙ ση μηδεν ύποκρυψαμένφ ταύτην

60 παρρησιάσασl'tαι δέδωκε (το γαρ συντετάχ{}αι τοίς την αλήl'tειαν καΙ τολ­ μωσι προφέρειν εαυτφ

των ίερων τις ευχεται (}εολόγων) καΙ δη και ών

εχομεν δυσαποσπάστως οι αν{}ρωποι, τούτων απορραγηναι προσεχαρίσατο.

καίτοι τίνα την χάριν οΜεν εκείνου χωρις

αν

αποδοίημεν

όπότε και α κατορl'tοϋν δοκοϋμεν

δυνάμε{}α πράττειν; αλλ' δμως καΙ ταϋτα ταίς ημετέ-

65 ραις λογίζεται προαιρέσεσι, και το βουλη{}ηναι χάριν λαβείν προσθήκη χά-

32 cf. Demosth., 314, 24 (De cor. 263). Manuel ΙΙ Palaeologus (1391-1425). 46, 13-14 et 86, 118. τουντι:

42 2 Cor. νι 17. 45 κρα58 Arist., Met. α 1 (993 b 9); cf.

Epistolae

289

f. 87 ριτος γίνεται. πολλού Ι δέω δοκείν αρα το χρέος υπερ της αλη1'tείας εκτίσαι. ζητείται μεν γαρ το παρ' ήμίν δυνατόν, δυνάμε1'tα δε πάντα μέχρι 1'tανάτου διενεγκείν προς τον

μέγαν αφορωντες αγωνο1'tέτην, ας υπερ της εις αυτον

ενεχ1'tείσης αντιλογίας υπέμεινε σταυρόν, αισχύνης καταφρονήσας. οϋτω μεν

ουν πάντα καΙ ποιείν καΙ λέγειν υπερ της αλη1'tείας εν τφ καλούντι παρ- 70

εσκευάσ1'tαι προσήκει. κα.ν' μέν τινος ψυχαγωγίας εν τοίς κατα τον βίον δυσχερέσιν εστι τυχείν, παρ' εκείνου καΙ τούτο της ημετέρας ασ1'tενείας προ­

νοουμένου. ει δε μή, την επιπονωτέραν ιτέον, τα μέλλοντα α1'tλα τοσούτον υπισχνουμένην λαμπρότερον σσψ δια πλειόνων των 1'tλίψεων επ' αυτα δρα­ μείν αναγκαίον.

5.

75

ουκ αρα ουτ' επι τη μετα1'tέσει 1'tαυμάζειν ενίους εικός. ου γαρ την

τού κακού μετά1'tεσιν, την δε τού κακού τήρησιν το

αισχρον εχειν ό

1'tEo-

λόγος φησί' καΙ δεησαν άπολογίας, ώς αρα προς το βέλτιον ή μετά{}εσις, λόγων ευπορήσομεν άναγκαίων, τούτο μεν των κοινοτάτων της κοινης πίσ­ τεως εις ελεγχον προκειμένων, τούτο δε των κοινων διδασκάλων επ' εκείνοις

80

σ τι πλείστα προσχορηγούντων. των γαρ ίερων καΙ βιβλίων καΙ λόγων των αυτων ήμίν ώς καΙ πρότερον υποκειμένων η

τινων ώς νό1'tος απέρριπται

δόξα τα κείμενα υπορύττουσα, ώς ουκ ενον ταύτης υποκειμένης ουτ' άκραι­ φνως την περΙ

της

σρους εστάναι.

ωστε

Τριάδος

όμολογίαν

προσ{}ήκην

ουτε

τσυς της

κοινης

πίστεως

άληl'tείας καΙ φως γνώσεως τού καλύμ- 85

ματος περιαιρε1'tέντος, ουχι των προτέρων άποβολην την μετά1'tεσιν οΙητέον.

6.

Παρίστησι δε τούτο καΙ η παρα των ημετέρων ϋστερον εν τη πίστει

προστε1'tείσα καινοτομία. τίς μεν γαρ τον νούν

οϋτως &μβλυς δς ουκ αν

αυτων την 1'tέσιν αλλόκοτον λέγοι πολλα πράγματα τον ενα

1'tEov

ίσχυριζο-

f. 87' μένην, Ι ακτιστα πάντα, ενιδρυμένα τη ουσίq., καΙ αλλήλων μεν διαφέροντα, 90 της δε ουσίας σσον

το

μη

υφεστως

τού

υφεστωτος καΙ τού άοράτου το

αόρατον (καΙ της ουσίας το) ανούσιον καΙ τού υπερκειμένου το υφειμένον, αυτά τε υπερ άρι1'tμον τι1'tεμένην καΙ

1'tεότητας ανομολογούσαν; εξ ων το

απλούν καΙ απειρον καΙ άπερίγραπτον καΙ τέλειον καΙ σλως το μεγαλείον της 1'tείας φύσεως άναιρείται, καΙ αμα το

1'tEov

ενα η μίαν 1'tεότητα τό γε της των 95

χριστιανων πίστεως όμολογίας κεφάλαιον συνεκπίπτει. ει γαρ ημίν είς 1'tεος στι μία 1'tεότης των 1'tεολόγων λεγόντων εστιν ακούειν, δηλον ώς ό πολλας ταύτας λέγων τoλμ~ δημον

7.

1'tEWV

είσάγειν.

Τίς δε τοσούτον αλόγιστος τους ανέδην οϋτω τας άξιολόγους αναι­

ρουντας καΙ κοινοτάτους περΙ

1'tEoij υπολήψεις καΙ οίς φασι τοίς της κοινης 100

67 Phil. 1ν 13. 68 ss. Heb. ΧΙΙ 2; cf. 84, 6-8. 77 Greg. Naz., Or. XLII 27 (PG 36, 492); cf. Man. Calecas, Adv. 1os. Bryennium, ed. G. Mercati, Studi e Testi, 56, ρ.469, ιin. 71-72; Adv. Graecos, PG 152,258 Α 96-97 Greg. Naz., Or. ΧΧΧ1 (theol. V) 14 (PG 36, 148 D;. 19

Manuel Calecas

290

πίσtεως διδασκάλοις φανερως μαχομένους, αποσtολικην καΙ κα~oλικην εκ­

κλησίαν αναγορεύειν; ει γαρ to μίαν αγίαν καΙ σσα περΙ tαύtης έξης όμο­ λογείν ως αναγκαίον εν "(φ συμβόλφ "(ης πίσtεως περιέχεtαι (εν ταύτη γαρ μόνη την πίσην ενεργείσ~αι δι' αγάπης εστιν) ει μέλλοιμεν των απ' αύτης

105 καΙ "(ων κατ' αύτην μυσtηρίων την ώφέλειαν εχειν, την δ' ανάγκη δια πανtος εν "(αίς της πίσtεως αποφάσεσιν αλη~εύειν (αλλως γαρ εν αμφιβόλοις αν ημεν σπόtε της αλη~είας

εν

"(οίς

περΙ ~εoϋ

λόγοις. τυγχάνοι καΙ μή), ης

δια τοϋtο καΙ πύλας "Αιδου (τας "(ων αίρετικων αντιλογίας) ού καtισχύσειν ό "(αύτην οικοδομήσας επι τη πέtρ~ προέφη, καΙ τον αύτης παρακούσαντα

110 "(οίς ε~νικoίς και τελώναις συντάtτειν προσέtαξεν, (α δη φανερως αεΙ την εκκλησίαν

αλη{}εύειν

προύποτωησι) καΙ

αμα «με~' ύμων ειμΙ πάσας "(ας

ημέρας εως της συντελείας τοϋ αιωνος) πρoσέ~ηκε, πως μεν την ούχ σπω ς

νϋν

οίς

μικρφ

πρόσ~εν εκαινοτόμησε περΙ {}εοϋ Ι ψευδομένην, αλλα καν f. 88

τοίς πρότερον σ τι πλείστα πα~oϋσαν ναυάγια καΙ αλλους συγκαταδύσασαν,

115 {Ο της τοιαύτης εκκλησίας πάση

σπουδη

και

αξίωμα

περιβεβλησ{}αι ερ~ϋμεν;

πως δε ούχΙ

προ{}υμίι;ι ζητητέον σπου γης εστιν αϋτη περΙ ης κα~'

ημέραν σμολογοϋμεν, καΙ εύρόντες εφ' ης μόνης τα "(ων αποφάσεων αλη­ ~εύει ούκ αν εικόtως ταύτης περιεξόμε{}α, ούδ' απο της νό{)ου προσχωρή­

σομεν τη γνησί~ κατα ταρχαίον ε~oς "(ων πνευμαηκων και βασιλικων νό-

120 μων

την

ύπακοην

αποδιδόνtες

αύτη δι' ης εστιν ωσπερ

δια

της

πύλης

εισιέναι "(Ο'υς προς "(ην παtρίδα επειγομένους; καΙ ταϋτά φημι ούχ στι δια "(ην ειρημένην καινοτομίαν αποροϋντας επι την της Δύσεως εκκλησίαν κα­ tαφευκtέον, αλλ' ση και "(οϋτο την περΙ πάντα "(ων δογμάtων αλή~ειαν της

εκκλησίας tαύtης συναποδείκνυσιν. αλλως γαρ ούδαμοϋ της γης αν ην προ

125 "(ης συνtελείας η τοϋ Χρισtοϋ εκκλησία, σπερ ως αtοπον καΙ την πίστη' πανtελως ανειροϋν απερρίφ~ω.

8.

ουκουν ως εφην ου τ' επι τη μεtα{}έσει "(αύηι ~αυμάζειν εικός, ου τε

τοίς φίλοις στι δια χρόνου τούτοις επανελ~ων επειtα πρΙν όφ~ηναι εξηλ{}ον

ανιαρσν ηγητέον, ε'ί γε τούτους μεν ούχι το προς ηδονην ούδΕ το δοκοϋν

130 αγα~oν τοίς φίλοις καΙ βούλεσ{)αι καΙ ευχεσ~αι χρή' εμοί τε ούκ είχε κα­ λως παρα το "(φ

λόγφ

βαίνονtα ταίς ασφαλως

φαινόμενον

πράτtειν καΙ τανα\'τία η τα μη συμ­

προύποtε{}είσαις αρχαίς πρoαιρείσ~αι, ϊνα μη κά­

λαμος σαλευόμενος η και καtα τον χαμαιλέοντα ποικίλας αλλοτε αλλας δόξω μορφας εξαλλάtτειν, ως αν ού της αλη~είάς χάριν ούδ' επί τινος βεβηκότος,

λας

113 cod.

καν

cod.

114

108 Matth. XVI 18.

ναυαγία

cod.

109 Matth.

125

χνπι

όπερ: ωπερ

17.

cod.

111-112 Matth.

133

ποικίλ-

χχνιπ

20.

Epistolae

291

άλλα προς τους καιρους τους λόγους ποιούμενος. ει δε δεί καΙ τοϋτο προσ· 135 {tείναι, τους

διώκοντας επι τούτοις

αιτιατέον, μάλλον δε τους τφ Άγίφ

Πνεύματι άντιπίπτοντας, οϊ γε μηδ' ώφελείσ{tαι δυνάμενοι τα των μαινο·

f. 88' μένων πάσχουσιν, αλλοις Ι τοϋτο προσεγκαλουντες, καΙ {tρηνείν εφ' εαυτοίς δφείλοντες, επι τη δη{tεν άπωλεί~ των σφζομένων άλγουσι. πολλου μέντ'

αν ησαν αξιοι τη προς τ'σν πλησίον άγάπη κινούμενοι καΙ τουλάχιστον 140 ζηλον ου κατ' επίγνωσιν εχοντες. νυν δέ τινες τοίς ιδίοις πά{tεσι καΙ τοϋτο προσεξευρίσκοντες ύλην, δοξοσοφίας καΙ της πεπλασμένης αυτοίς ΓευλαβείαςΊ

περι τα {tεία [δόξης) περιποιουνται, καΙ μήτε περΙ ων λέγουσιν ειδότες, μήτε περι τίνων διαβεβαιοϋνται κατα των αλλων βωμολοχουσι. καΙ το του Πλά· τωνος δήπου συμβαίνει, τον ουκ ειδότα περΙ ων ουκ οΤδεν εν τοίς ουκ ειδόσι 145 κατα του ειδότος λέγοντα σοφώτερον του ειδότος δοκείν, συνεπιλαμβανο­ μένης ου μικρον και' της πεΡI των λεγομένων κοινης των ουκ ειδότων προ­ λήψεως. ούτως Ά{tανάσιος καΙ Μάξιμος οί μεγάλοι καΙ ε'ί τις κατα καιρους

ύπερ της αλη{tείας αλλοτε αλλως κατ α των ήμετέρων περΙ τα {tεία νοσούντων αγωνιζόμενοι καΙ τό γ' εφ' αύτοίς ηκον πάντα τρόπον {tεραπεύειν επι- 150

χειρουντες, παρ' αυτων τα εσχατα

μαινομένων ηλαύνοντο, διακρίνειν ουκ

ειδότων ανα μέσον ίερου τε κάΙ βεβήλου, καΙ τότ' ουδεν ο τι ουκ ακούοντες των απειρημένων, ύστερον διδάσκαλοι της αλη{tείας ανηγορεύοντο.

9. ουκουν τολμηρι)ν το κα{t' ήμάς εις αυτους αναφέρειν, οπότε καί, δ {teou γίνεσ{tω προστετάγμε{tα. ελ{tείν μεν γαρ ανάγκη 155

πολλφ πλέον, μιμηταΙ

τα σκάνδαλα' χρη δε ή μάς ούτω παρεσκευάσ{tαι ώς εις αρετην καΙ τη των

αλλων κακί~ προσχρησ{tαι (δεί γαρ καΙ αίρέσεις είναι ϊνα οί εν ήμίν δό­ κιμοι φαίνωνται) καΙ πάντα μάλλον κινδυνευόμενον, συγχωρησαι

τφ

11

κατα της αλη{tείας, οπου {tεος το

ψεύδει. ει γαρ ύπερ αργου λόγου λόγον

δώσομεν, σκοπείν χρη τίνα ποτε τουτον ύπερ της πίστεως άποδώσομεν, ης 160

f. 89 αν ευ {teq) αρέσαι Ι αδύνατον. καίτοι τίνι προς ευδοξίαν ουχ ίκα"ον μετ α της αλη{tείας ίστάμενον κοινωνείν μεν των μέμψεων τοίς ίεροίς διδασκάλοις, ύβριζόμενον δια ταύτην και συνδιωκόμενον διωχ{tείσιν, ελπίζειν δε παρα τοϋ τοίς τα τοιαυτα φέρουσι τους εν ουρανοίς μισ{tους επαγγελλομένου, καΙ προστάτας μεν καΙ αδελφους της πίστεως εχειν τα τοσαυτα της Δύσεως γένη, 165

μετα παντος ε'ίδους παιδεύσεως καΙ σοφίας, καΙ εκκλησίαν εξ αρχης αεΙ πρωτεύουσαν μηδεπώπο{t' ύποπεσοϋσαν τφ ψεύδει παρέχοντα, οϋτω δε τους αντιλέγοντας ασ{tενείς εχειν ώς νηπίων τοξεύματα τας απο τούτων είναι βολάς j

EvtRij{tev

εμοιγε πολλαχό{}εν παραμυ{tία, μήτε πατρίδος μήτε οικίας

141 Rom. Χ 2. 144-146 Plat., Gorg. 459b·d. 151-152 Lev. Χ 10; ΕΖ. 26. 155 Epb. V 1. 155-156 Mattb. χνιι 7; Luc. XVII 1. 157-158 Ι Cor. ΧΙ 19. 159-160 Mattb. ΧΙΙ 36. 160-161 Heb. ΧΙ 6. 164 Mattb. V 10·12. 168 Ps. 63, 8.

ΧΧ

Manue1 Ca1ecas

292

170 άποροϋντι' καΙ πολλών ως οικείων καΙ φίλων προσφερομένων εν λυπεί μόνον, η τών ημετέρων άναισ3ησία καΙ το προς την άλή3ειαν εκπολεμω3έντας εις άλλοκότους εμπεσείν δόξας. οίς ούδεν έτερον δυνάμενος ωφελείν,

εαυτων αισ3έσ3αι καΙ την

εκείνης

επίγνωσιν εϋχομαι, ης χωρΙς ούδ' αν

ωφέλησεν ούδ' η των Περσων αύτοίς άρχη προστε3είσα.

10. ΚαΙ συ δε παρεμυ3ήσω τα παρα σαυτοϋ προσ3εΙς γράμματα καί,

175

δ μείζω φιλίας ενδειξιν

είχεν, στι καΙ παρα σαυτοϋ κινούμενος επεμψας.

οίς ικανώς εδειξας ως άρα εικότως περΙ της προς εμε σου πεπεισμένος φι­

λίας ώσπερ ηνα -3ησαυρον ταύτην

άποκείσ-3αι εμαυτφ προϋλεγον, καΙ ως

ού μάτην εη-3έμην περΙ πλείστου σε ποιούμενος δια μνήμης άγειν. tq) δη

]80 τοιούτφ πως μεν επιστέλλων ούκ αν εικότως εποίουν, πως δε σιγήσας ούκ αν δικαίως παΡΌτούμην άπολογούμενος; ως Ο'Ον τη φιλί~ προσηκον ΓκαΙι γράμματα πέμπειν, τοϋ-3' ση μη

πρότερον εδυνή-8ην του καιροϋ κωλύοντος

παΡllτούμην.παραιτείται γάρ, ει μη περΙ την του ονόματος σημασίαν Ι δια- f. 89μαρτάνω της των παλαιων διανοίας, ούχ δς άποστρέφεται μόνον άπω-30ύ-

185 μενος σπερ ού βούλεται, άλλα καΙ δς εφ' οίς ελλιπης περΙ το εικος εγεγόνει δέοιτ' αν συγγνώμης &πολογούμενος, εύλόγου προφαινομένης αίτίας. εφ' ης

εννοίας εγω μεν το παΡΌτησ-3αι ελαβον. σοΙ δε νυν την ως φης τοϋ αινίγ­ ματος άποδίδωμι λύσιν. άλλα μην σπερ αύτόν σε περΙ εμε λέγεις, τοϋτο καΙ αύτός .με περΙ σε νομίζων εικότως αν ποιοίς. άνευ γαρ τοϋ πρότερον δείσΗαι

190 συγγνώμης, χρέος ΠΡΟίϊ ποη-3είσης φιλίας καΙ των προς σέ μου γραμμάτων, πολυ το προς σε φίλτρον ενδεικνυμένων (ων ερωτα μόνον άναγκαίον ηγεί­

σ-3αι, μηδενος εξω-3εν

πείσαντος επιστέλλειν) καΙ νυν εμαυτόν σοι οίον

βούλει προσάγω. γένοιτο δε τουτο καΙ δια τών πραγμάτων βεβαιουν.

84 Amico, Constantinopolim. Myti1enae, a. 1404 c. Ούκ οίδα μ:εν ει τα κατ' εμε λεγόντων άλλων άκήκοας' σμως δ'

o.c;v f. 60

σοι καΙ αύτος ει καΙ μη πρότερον νυν γοϋν εγνωκα ταυτα δηλουν, του το μεν προς σε τα φίλων δεικνύς,

d>v

'ίδιον τα εαυτων άναφέρειν άλλήλοις,

τοϋτο δέ σε των προτέρων υπομιμνήσκων, εν οίς ελεγον ως άρα ζητείται

5 μεν παρα -3εου Το παρ' ημίν υπερ της άλη-3είας δυνατόν, δυνάμε-3α δε 172 Ερ. ρων:

αλλοκότους δόξαι ΑΙ

84, tit. Amico: ad quem datae sunt epp. 83 et 88. 83, 67 ss. 5-6 cf. Phi1. ιν 13; cf. 83, 67-68.

293

Episto1ae πάντα μέχρι ι'tανάτoυ χρείας καλούσης διενεγκείν, προς τον ρωντες αγωνoι'tέτην, ος υπερ

.ημων

υπέμεινε

μέγαν

αφο­

σταυρόν, αισχύνης καταφρο­

νήσας. το δε κατ' εμε τουτο O'U δυνατον μόνον αλλα και ευλογον, των προ­

τέρων υποκειμένων, τφ γε oρι'tως λογιζομένφ. ει γαρ αναγκαίον τφ γε μη βουλομένφ τουνομα της απο του Χριστου προσηγορίας ψεύδεσι'tαι της κατα 10

την πίστιν αληι'tείας ανωtοιείσι'tαι, ης όπωσουν διαμαρτάνειν του παντός εστιν αποτυγχάνειν, της δε υφηγουμένης τΟ'υς μει't' ων αϋτη τούτους έλέσι'Jαι

εχρην, τών μη τοιούτων παντελως απεχόμενον, ως το Λόγιον εφη, και αμα παρ α τούτων απελαυνόμενον, εμοί τ' εξ αρχης ταίς του βίου πραγματείαις εμπλέκεσι'tαι ουτε γενναίον ουτ' ωφέλιμον είναι εδόκει, και τουτ' επι τών 15 πραγμάτων εις σσα εξην εξι1νεγκα, &ρ' ουκ εδει τούτων οϋτως εχόντων (και' σιωπω τα πλείστα) [ως] σπερ αν εποίουν των .ημετέρων πολιτων μετα της αληι'tείας έστώτων, των ανι'tρωπίνων ι'toρύβων απαλλαγέντα ι'Jεφ και εμαυτφ ζην πειράσι'tαι, τουτο παρ' οίς εστιν αϋτη προελόμενον εσκηνησι'tαι; ου γαρ αν τις ευλόγως ε'ίποι χρηναι και των .ημετέρων παντελως αφιστάμενον και 20 τοίς έτέροις ουκ εντελώς ΠΡOστιι'tέμενoν, και οίον αμφίβολον αμφοίν δο-

f. 60 v κουντα αηδη βίον ελκειν ερημον των σσα Ι προς ανι'tρώπων κοινωνίαν και ψυχαγωγίαν τείνει περιιόντα, αλλα των πολλων υπερορωντα του κατα λόγον εχεσι'tαι δείν, και πειι'tαρχείν ι'tεφ μάλλον

11

ανι'tρώΠOις, και το τοϋ διδασκά­

λου πρoσενι'Jυμείσι'tαι c ει ανι'tρώπoις ηρεσκον Χριστου δουλος ουκ αν ημην). 25

εγω μεν ουν τφ ι'tεφ και χάριν οφείλω των τε αλλων ενεκα και στι μοι δέδωκε δι' ου, των εξωι'tεν αφορμων περικεκομμένων μοι και αντι της πρό­ τερον

περιττης

και

ανοη1του

περιστροφης

ωρισμένης

και ασφαλεστέρας

όδου βίου μοι ΠΡOτει'tείσης, γαληνότερον μεν εξω του λοιπου, ακριβέστερον δε ι'tεφ και τοίς περι αυτου

λόγοις προσέξω (ΤOυι't' ο πολλάκις πρότερον 30

βOυληι'tεις επειι't' υπο της ανι'tρωπίνης ασι'tενείας ενεκοπτόμην) και τών σω­

ματικων ηδη

κατα

μικρον

αφελκόμενος του φιλοσοφείν καιρον εξω, ε'ίτε

και't' ους Τι φιλοσοφία γνώσις ι'tείων και ανι'tρωπίνων αναπέφανται πραγμά­ των,

ε'ίτε και και't' ους μελέτη

ι'tανάτoυ δι' αρετης

φιλοσοφείται. και την

μέλλουσαν κατάστασιν 1'tεωρήσω και't' ην σ φησι Παυλος ου μόνον οί μεν 35 εχοντες γυναίκας ως

μη

εχοντές εισιν, αλλ' ινα μικρΌν παρφδήσω και οί

δια πάσης ως ειπείν της ανι'tρωπίνης ελι'tόντες ευδαιμονίας τοίς μηδ' όπωσ­ ουν

διελι'toυσιν

εις 'ίσον

έστήξουσι·

και

ταυτα υπ' ανδρι

της

δασκάλφ, ον ε'ί τις τοίς παλαιοίς ους επ' αρετη ι'tαυμάζoμεν

35

μεν: μη

αρετης δι­

παραπλήσιον

cod.

6-8 Heb. ΧΙΙ 12; cf. 83, 68-69. 13 2 Cor. νι 17. 25 Ga1. Τ 10. 33-34 Ammon. Herm., Τη Porph. Isag., ed. Α. Busse (Comm. ίη Arist. Graeca, ιν, 3) ρ. 2-4. 35 1 Cor. νIl 29. 38-39 cf. 86, 4-5 et Αρρ. η. 4.

Manuel Calecas

294

40 τί-&ησιν ούκ αν αμάρτοι καΙ Φ tό τε γηρας η τ" εν τοίς καλοίς μακρα τoiί χρόνου συνή-&εια

μετα

της

προσέσταl δέ μοι καΙ το μη

εμπειρίας την Εξιν της αρετης ενειργάσαντο. μικρων σρων καΙ των κοινΌ τοίς ελευ-&έροις

ανειμένων ίιπο τoiί δείνος η του δείνος απείργεσ-&αι, αλλ α πανταχου γης, εί τoiίτo βουλοίμην, ώς εν οίκείοις τας διατριβας ποιείσ-&αι. καίτοι εδει μεν

45 παρεσκευάσ-&αι χρείας Ι καλούσης της κατα την πίστιν αλη-&είας ενεκα, προς f. 61 τφ μήτε πόλεως μήτε φίλων των ύποδεξομένων εύπορείν, τιμης τε καΙ ατιμίας καΙ πραγμάτων άποβολης ύπερορωντας ετι καΙ τοίς εσχάτοις δεινοίς

παραβάλλεσ-&αι. νiίν δε τοσούτου γένους μετ α της αλη-&είας εστωτος, εν Φ πάσα -&εία καΙ αν-&ρωπίνη σοφία καΙ αρετη διαπρέπει, πολλη ρι:ιστώνη τα-

50 λη-&ες παρρησιαζόμενον μετα των παλαιων διδασκάλων της εκκλησίας καΙ τους όμoφρoνoiίντας αν-&αιρούμενον τοίς τε εκείνων ώς οίκείοις ασφαλως απανταχoiί χρώμενον της των

αλλων

μεν ενόντων αύτοίς αμελoiίσιν

ατυχημάτων, την δ" ετέρων συνείδησιν καΙ

αβελτερίας καταγελάν' τοίς τε των

πίστιν καΙ σλως ταλλότρια ΠOλυπραγμoνoiίσιν εμφράξει τα στόματα

55 κάζομαι γάρ τι περΙ εμαυτoiί λέγειν -

-

αναγ-

το μηδένα των ήμετέρων δια την τoiί

-&εoiί χάριν εχειν (κατ" αν-&ρωπον λέγω) τoiί προτέρου μοι βίου επιλαβέσ-&αι

καΙ το τους αύτους όμολογείν ώς, ε'ί γ" εκείνοις συνεφερόμην, ούδεν αν ην εμοί τε πρoσijκoν κακε(νοις εύπορον σ γε ούκ αν ασμενοι καΙ μηδεν δεο­ μένφ παρείχον. καΙ νυν ώς στρου-&ίον επι δώματος κά-&ημαι, ού χρυσοχοων,

60 ώς αν τις ε'ίποι, των πάντα ρι:ιδίων, σ γε ούδε βουλη-&έντι δυνατόν, ούδΕ .0.... ' πρου·υμουμενος

περι βλ'·ο." επεσυ"αι, ου δ"" επι δ' εικνυμενος

",

ανοητως,

"δ'ε ου

φι λ οτι-

μούμενος την των αλλων εξελέγχειν άναισ{)ησίαν (κάλαμον γαρ συντετριμ­ μένον μη κατεάξιις καΙ λίνον τυφόμενον μη σβέσης), αλλ" ώς α,· τις πτωχος εΤναι τφ πνεύμάΤΙ προ-&εΙς περΙ ών εΤπον σκεπτόμενος, πλην ε'ί τις ψευδό-

65 μενος εγνωκε δια πάντων αναισχυντείν, επίσημον εαυτφ την βλασφημίαν καΙ την φλυαρίαν ποιούμενος. αλλ" εγωγε τους ότιoiίν ύπερ της αλη-&είας ύπεινεγκόντας προσεν-&υμουμαι, ους είκός εστι χαίρειν στι ό μισ{)ος αύτων f. 61"

πολυς εν τοίς ούρανοίς, προς δν ούκ αξια τα πα{)ήματα του νiίν καιρoiί μετα τoiί Παύλου φημί. εμοΙ μεν ο-δν, σπερ ει γ" εδυνάμην περΙ πάντας αν

70 εποίουν, τασφαλέστερα ύποτέ-&ειται μετα της αλη{)είας σπεισαμένφ. καΙ νiίν ύπέρ τε εμου καΙ τoiί πλησίον δ δυνατον καΙ αμα αναγκαίον προήνεγκα, της μεν εμης ύπερ της αλη-&oiίς ΓδόξηςΙ ενστάσεως ενδειξιν εχον, τοίς δε

52

άβελτηρία

cod.

57-59 cf. Man. Cal., Adv. Ios. Bryenn., ed. G. Mercati, Studi e Testi, 56, ρ. 466-467, lin. 82-87. 59 Ps. 101, 8. 59-60 cf. Aristoph., Plut. 164. 62-63 Matth. ΧΙΙ 20. 67-68 Matth. ν 12; Luc. νι 23 35. 68-69 Rom. νπι 18.

295

Epistolae

σωφρονεστέροις των προσηκόντων υπομνησιν· προσ&ήσω δε και των περι

ταλη'8Ες αμφιβόλων βεβαίωσιν. ει μεν ούν και αλλοις εντεϋ1'3εν ε'ίη σωτη· ρίας αφορμή, τοϋτο προσέσται μοι κέρδος. ει δε μή, τα γοϋν ασφαλέστερα 75 ως εφην ήμίν αυτοίς ύποitεμένοις, περι τούτων εξέσται λέγειν (ο ώφείλο­ μεν ποιησαι πεποιήκαμεν). ευχομαι δε και σε πρ~oν είναι περι την εμην

μεταβολή ν, ει δε οίόν τ' ~ιπείν και επαινέτην. ουδένα γαρ αδικήσας 'ίσως και τους νοϋν εχοντας ώφελήσω· καί. αμα τοϋτο εμοί τε κακείνοις εντιμον,

τοίς γε αρitως λογιζομένοις. τα μεν γαρ μέγιστα τους πολλους εκπέφευγε· 80 δεί δε ου τας των πολλων δόξας περι την των πραγμάτων κρίσιν, την Γδει των αρίστων προσλαμβάνειν· οίον αυτόν σε είναί φημι, ωστε και την παρα σοϋ ψηφον, ως αν

itέναι. εσται

των

δε τοϋτο

πραγμάτων

αν

μη

εφαπτομένην, δείν των αλλων προτι­

προς την συνή1'3ειαν εις δε το κατα λόγον

αποβ λέΠ 1lς·

85

85 Amico, Constantinopolim. Mytilenae, a. 1404 c. Άει μεν εμοιγε χαρίεν το και παρ' ότουοϋν των γνωρίμων αφίχitαί μοι γράμμα. το δε νϋν [όπότε) των οίς ε'ίωitα γράφειν τούτων προς εμε σι_ γώντων ως εγω προς εκείνους, αυτόν σε πέμπειν ον εικότως αν εχοι λόγφ καΙ συνέσει των αλλων προέχοντα προτιitέναι, ουκ οίδα τοϋτο πόσου τιμη­

σάμενος άξίως αν τιμησαίμην. ην γαρ απο των σων γραμμάτων και πρό- 5

f. 62 τερον Ι ηδεσitαι· τα δε μετ' εκείνα τη ήδονη προσετίitει, ου μόνον τη συν­ itήκ1l και τφ κάλλει των

λόγων

ευφραίνοντα καΙ τφ εν

ολίγοις ρήμασι

βάρος νοϋ περιέχεσitαι, άλλ' δτι καΙ τον φίλον οίον περΙ εμε καΙ πρότερον

μεν επεπείσμην, ευχόμην

δε

φανηναί

μοι καΙ τοιοϋτον, σαυτον δια των

γραμμάτων παρέστη σας. οϋτω με καitάπερ εν ερημίζι καitήμεvον επεσκέψω, 10 και αitυμοϋντα παρεμυ8ήσω, καλήν τε περΙ των εμων καΙ της σης αξίαν

συνέσεως δεδωκως ψηφον αναφρονησαι πεποίηκας, ως αν παρ α νοϋν εχοντος ταύτην λαβόντα. καΙ δλως δπερ εβουλόμην περί τε λόγους και την αλήitειαν διακείσitαί μοι την πατρίδα τοϋτό σε εν τοίς γράμμασιν εύρων αντΙ πάντων ηρκούμην. τί γάρ μοι το των αμφορέων αχitος ούτωσΙ νενησμένων αλλως 15

προς το σκεϋος της εκλογης, καΙ φωνην

μέλος

εντονον

κύματα

άφιείσαν, και

πολυφλοίσβοιο

itαλάσσης προς

παγγλωσσία κοράκων προς σρνιitα

76-77 Luc. χνιι 10, 81·82 cf. Plat., Crito 44 c-d. 15 Aristoph., Nub. 1203; cf. Man. Calecas, Adv. 10s. Bryennium, ed. G. Mercati, Studi e Testi 56, ρ. 454-455, Ιίη. 13-14. 17 Pind., 01. 2, 157-159.

Manue1 Ca1ecas

296

-3είον j ουκ αρ' ουδ' ένΙ τον της ά-3υμίας πί-30ν ακρατον πρου-3ηκεν ό -3εός, όπότε κάμοΙ των άπο του γένους καΙ της πατρίδος εις ψυχαγωγίαν ήκόντων

20 άποπεσείν δόξαντι έτέραν αυ1'tις ηνοιξε παραμυ1'tίας πηγήν, των συντετρη­ μένων λάκκων οι ου δύνανται υδωρ, δ φησιν η Γραφή, συνέχειν ου μικρως διαφέρουσαν. ης δσον ηδυ το πεμπόμενον νάμα τοσουτον τους γευσαμένους

μάλλον δρέγεσ-3αι πεί{tει, ωστ' αυτη παρόντας άφ1'tονώτερον εμφορείσ1'tαι. δ γαρ αυτος περΙ εμου, τουτ' αν εικότως εχοι παρ' εμοϋ προς σε λέγεσ1'tαι,

25 ου της φιλίας ενεκα μόνον εν τφ κοινωνείσ1'tαι συνισταμένης τοίς τε ερω­ μένοις τους ερωντας συνείναι βιαζομένης, άλλα καΙ της ωφελείας της άπο τοϋ συνείναι καΙ χάριτος' ην αυτος χαριζόμενος

άνατί{tης.

ύπερ ουν

μεν δύνασαι εχων εμοΙ δε καΙ τοϋτο

τούτων τφ

1'tEit> χάρις δτι κάμε της των

ημετέρων περΙ τα καλα καχεξίας Ι εξελόμενος, ΓκαΙ της παρ α τοίς άλλοτρίοις f. 62'

30 ύγείαςΙ με1't' δ τι πολλης εν ψυχη της γαλήνης κοινωνον καταστήσας 01!δε των άρίστων εν τη πατρίδι πεποίηκεν άπολείπεσ1'tαι, καΙ σε τα φαινόμενα διασχόντα της των πραγμάτων φύσεως εφικνείσ-3αι δύνασ1'tαι, καΙ διακρί­

νει\' άνα μέσον ιερου τε καΙ βεβήλου οντος τε καΙ φαινομένου δέδωκε, ου μείζον 01!δ' αν είς εν τφ παρόντι κερδήσαι, δι' ών εξέσται των ουρανίων

35 άντιλαβέσ8αι. οίδα δε καΙ σοΙ χάριν της προς εμε γνώμης' κρίνω γαρ αυτην οίς περΙ εμου λέγεις καΙ οίς εγραψας καΙ οίς περΙ της επανόδου προσέ8η­ κας. άν1't' ών χωρΙς τοϋ παρα 1'tεοϋ σοι τον μισ1'tον ου μικρον άποκείσ1'tαι εμέ τε παρα πάντα τον

βίον οίς αν δυναίμην δφειλέτην σοι καταστησαι

καΙ λαμπράς άπολαύοις ύγείας, ϊνα μή-3' ημάς εφ' δσον ουχ όρωμεν άλλή-

40 λους τοίς γράμμασιν επιλίπης παραμυ1'tούμενος καΙ γράφων μη τα της νόσου προστι1'tεΙς ωσπερ νϋν εποίησας άνιgς. πλην ει τα της φύσεως αλλως

CiY(lL

δεί καΙ του το φιλοσόφως της άν1'tρωπίνης άσ1'tενείας ενέχυρον ηγούμενον είναι γυμνάσιον εις άρετην εχειν. αν δε καΙ ή των γειτονούντων φαυλότης παραλυπη, κάνταϋ1'tα πάλιν εστι κερδαίνειν, εις άρετην προσχρωμένους τη

45 'κείνων κακί~, καΙ την διαφοραν των πραγμάτων εκ της άλλήλων παρα-θέ­ σεως καταμαν1'tάνοντας, εκ μεν του ψεύδους εις άλή1'tειαν εκ δε της πονη­ ρίας εν τοίς καλοίς βεβαιοϋσ1'tαι. ουτω γαρ καΙ της εκείνων ζημίας ην άκέρ­

δειαν λυρικος αν είπε ποιητης καΙ ην αυτους κατασχήσειν φΌς άφεξόμε-3α. επιδημίας δε μεμνημένος καΙ εμοΙ κεχαρισμένα λέγεις. άλλα δεί καΙ το κατα

50 καιρον έκάστφ προσείναι. 18

ΧΧ

18 26.

ουδενι

cod.

α,{}υμίας πίt}ον:

22

νάμα

cod.

cf. 33, 1-2. 48 Pind. 01. 1, 53.

24

προς σε παρ' εμοϋ ΑΙ

21 Ier.

ΙΙ

13.

32-33 Lev.

Χ

10;

ΕΖ.

297

Epistolae

86 Manueli Chrysolorae, Mytίlenae,

Constantinopolίm.

a. 1404, post 21 iunii, ante 26 octobris.

1. Μικρφ σοι πρότερον επιστείλας άπο της Χίου, κάκείνα δια βραχέων ώς τότε ό καιρος εδίδου, καΙ νϋν εν Λέσβφ γενόμενος τού προς σε χρέους ύπαγορεύοντος αυ-3ις προσαγορεύω. μετα γαρ -3ερινας ήλίου τροπας εί,-3υς

f. 63 πλεύσας εκεί-3εν, ενταυ-30ί Ι γεγένημαι, τούτο μεν δια τον αίδέσιμον ον οΤσ-3α πατέρα, τούτο δε την τού τόπου περΙ πάντα χάριν καΙ μάλιστα το 5 -30ρύβων τών πολλών αυτον ελεύ8ερον εΤναι. ο γούν έμήνυον πρότερον (ση τού -3εού διδόντος παρακεκλημένως εχω) καΙ νύν αυτα ταύτα προστί-3ημι,

δια τούτων οίόμενος καΙ αυτφ σοι χαρίζεσ-3αι. εβουλόμην μεν γαρ τους ήμετέρους τη άλη-3εί~ συμφωνούντας εντεύ-3έν τε αυτους ωφελείσ8αι κάμε της ωφελείας ταύτης συναπολαύειν τούτοις συνόντα, κάν τοίς οΙκείοις σροις 10 μένοντα εΙρηνικώς εχειν. επεΙ

συγκεκλήρωται -3ειαν αυτων

δ' αυτοίς το άπ' εκείνης διηρησ-3αι πονηρΙΙ:

τύχη εμοί τε ό τους τυφλους φωτίζων την προς την άλή­ διαφωνίαν δέδωκεν εγνωκέναι, αυτήν τε όμολογήσαντα καΙ

εργφ κατασχείν, εντεύ-θεν εμοΙ τα της δυσκολίας, το καινοτόμον δοκείν, το της πατρίδος διωκόμενον εξελ-θείν, ή περιαγωγή, το τών πρώτων ύποκειμέ- 15

νων άηδώς επανελ8είν κάΙ αύ-3ις άηδέστερον εξαναδύναι, τέλος το εν Φ νύν εΙμι γενέσ-3αι.

2. 'Ότι γαρ ου τολμητίας τις ουδε καινοτόμος εγώ, - καινοτομίαν δε λέγω - πρώτον μεν δηλον εκ τού της πόλεως εξελ­

δια την τού γένους συνή-3ειαν

{)όντα μη τού σχήματος εΜυς αψασ-3αί με. επειτα (χωρΙς τού περιερχόμε- 20 νον πολλών παρ α γνώμην άνέχεσ-3αι, μόνον

tva μη καινοτέραν ίέναι τοίς

οίκείοις δοκώ) τού τε λόγου της τε συνη-3είας καΙ τών άπο τού πράγματος δυσχερών άντιστατούντων άλλήλοις εν ψυΧΌ, καΙ τού μεν πεί-30ντος τών δε (δια δειλίαν ύπσ φυσικης μαλακότητος, η σπω ς αν τις καλοί, καΙ ην εμαυτφ

συvτ]δειν άσ-3ένειαν) άφελκόντων, ουδεν μάλλον τα τού παρόντος προειλό- 25 μην. καΙ γαρ εί τάλη-3ες εΙπείν δεί σης όστέων εμο! το της Γραφης είπείν κατα ψυχην ύπο της κα-3' ήμέραν φροντίδος συνέβαινε, λογιζομένφ μεν τα

κατα λόγον άφελκομένφ δε ύφ' ών εΤπον· μάλισ-3' ση καΙ την μεν άξίνην

f. 63' έώρων προς Ι την ρίζαν τού δένδρου κειμένην τον δ' εμον βίον είς ουδεν άναλούμενον, [δέον] δείν δε ύπερ τού εσχάτου τέλους καΙ της σλης ζωης προ- 30

5

τόπου χάριν ΑΙ

6

itορύβον

cod.

1 Χίου: cf. 87, 18. 5 πατέρα: cf. infra 152-155; 84, 38-41. Αρρ. n. 4. 26 Prov. ΧΙΙ 4; χιν 30; Hab. πι 16. 28-29 Matth. πι 10; Luc. πι 9.

Manuel Calecas

298

στήσασ3αί τι, ~να μη μεταμέλοι στε ούκ εσται επανελ3όντα δευτέρφ βίφ δ03έντι χρήσασ3αι, καΙ απο του προτέρου παιδευ3έντα τον δεύτερον βέλτιον δια3είναι.

3.

Άλλ' επειδη της κατα την πίστιν αλη3είας αναγκαίον αντιποιείσ3αι

35 ης οπωσουν διαμαρτάνειν του παντός εστιν αποτυγχάνειν, της δε ύφηγου­ μένης ταuς με3' ών αϋτη

τούτους έλέσ3αι

εχρην (εξέλ3ετε γαρ

εκ

μέσου

αύτων και αφορίσ3ητε λέγει Κύριος), καΙ αμα ούδε βουλομένφ οικείν μετα των ήμετέρων

απελαυνόντων

συνεχωρείτο, ούδέ τις ελείπετο παρα τούτοις

εμοΙ παραμυ3ία, αρ' ούκ ευλογον ην προελέσ3αι σπερ αν εποίουν εκείνων

40 μετα της αλη3είας έστώτων; το δ' ην των αν3ρωπίνων 30ρύβων απαλλα­ γέντα 3εφ καΙ εμαυτφ προσέχειν' δι' ού και τη αλη3είq. το εικος εμελλον αποδώσειν λαμπρότερον την ύπερ αύτης ενστασιν παρεχόμενος, καΙ οσον τα κατ' εμε τοίς σωφρονεστέροις των προσηκόντων ύπόμνησιν καΙ δη καΙ περΙ

εκείνην των αμφιβαλλόντων βεβαίωσιν πρ03ήσειν, καΙ σ3εν εμελλον προσ-

45 ενδείξεσ3αι την εμην ύπερ των σλων πρό3εσιν, (ως αρα ού κάλαμός τις ε'ίην ύπο ανέμου σαλευόμενος, ούδ' ύπεροψίας καΙ κουφότητος ανοήτου, ούδε

τιμης η χρημάτων επι3υμία ή εμη προς τήν

ηνων περΙ του 3είου δόξαν

ενστασις ην), καΙ δι' ού εμελλον αντΙ μεν της πρότερον αστάτου περιστρο­ φης ωρισμένην καΙ ασφαλεστέραν εμαυτφ βίου προ{}ήσειν οδόν, σλον δε

50 το κατ' εμε τη περΙ 3εσν ανα3ήσειν λατρείq., ούκ εμαυτφ προς δε την εκεί­ νου δόξαν τοίς παρ' αύτου

δ03είσί

Ο καΙ πολλάκις

βουλη3εις επει3' ύπο της &ν3ρωπίνης καΙ της

πρότερον

μοι χρώμενος. τουτο καΙ προειλόμην,

εμης ασ3ενείας ενεκοπτόμην (περΙ γαρ των πρώτων εν ψυχη κινημάτων Ι ούδ' ο 3εος εύ3ύνας παρ' ήμων απαιτήσει, μάλισ3' σταν τα περιστατικα καΙ f. 64

55 του τυχόντος λαμβάνεσ3αι πεί3ει πάσχοντας σπερ οι κρημνιζόμενοι), σύμ­ φωνον μεν τφ κατα την πίστιν σκοπφ προσηκον δε τη σλη προ3έσει του βίου μου, κα3' ην ούδεπώποτε ταίς του βίου πραγματείαις εμπέφυρμαι, δυ­ νατον ον.

4.

ΚαΙ τουτ' επι των πραγμάτων εις σσα εξην εξήνεγκα' ούδε γαρ ύπο

60 παντελους αφελείας απραγμόνως διήγαγον. καΙ. μην ούκ αν εχοι λόγον στι με εδει καΙ των

ήμετέρων παντελως απεχόμενον καΙ τοίς έτέροις ούκ εν­

τελως προστι3έμενον αλλ' οίον αιτιωμένων

ακήκοα) αηδη

αμφίβολον έκατέροις δοκουντα (ο πολλων

βίον έ:λκειν, ερημον των σσα προ; αν3ρώπων

κοινωνίαν καΙ ψυχαγωγίαν τείνει περιιόντα, αλλα των πολλων ύπερορωντα

65 του κατα λόγον εχεσ3αι δείν καΙ πει3αρχείν 3εφ μαλλον η αν3ρώποις καΙ το του διδασκάλου προσεν3υμείσ3αι c ει αν3ρώποις ηρεσκον Χριστου δουλος

ούκ αν ημην

νπ

t.

καίτοι πολλοί μέ φασιν ως εχω της περΙ το 3είον δόξης

36-37 2 Cor. νι 17. 34 ss. cf. 84, 9 ss. 66-67 Gal. Ι 10. 24. 65 Act. ν 29.

45-46 cf. Matth.

ΧΙ

7; Luc.

299

Episto1ae εχοντα δυνη-3ηναί γ' αν οΙκείν εν τη

μεγάλη πόλει τοϋτο {}ελήσαντα. εγω

δε ση μεν εΙ κατα τον επιχώριον τρόπον κοινότερον εχρώμην τοίς πράγμασι, τοϋτο μεν της των πολLτων συν -3εφ φάναι μετρίας περΙ εμε δόξης παρα- 70

βοη-30ύσης, Γτουτο δε της εμης φύσεως μικροίς αρκουμένηςl, Εδίδοτ' αν μοι της εμης απολαύειν εν τη πατρίδι γωνίας οίδα. αλλ' σμως επεΙ τουτ' άσφα­ λως ούκ αν είχεν εμοί, ~ διέτρωγε γαρ αν με και' το συνειδΟς κα{}' .ημέραν αναγκαζόμενον τοίς αλλοις συναναμείγνυσ{}αι καΙ αύτος τοίς αλόγως {}ρασυ­

νομένοις προύκείμην αν εΙς επήρειαν καΙ μίσος και' αηδίαν καΙ ΓεΙρωνείανΙ' 75 ύφ' ων εί μη καταβαπτισ{}ήσεσ{}αι εμελλον, ανάγκη τφ κρατουνη και' τοίς

f. 64' περΙ εκεί\'ον δουλεύοντα, Ι δ λέγεται, Μεσσηνίων είναι δουλότερον, σπερ εναντίον τφ σκοπφ καΙ τη της εμης φύσεως εξεL' αλλως γαρ προ πολλου τουτ' αν εποίουν'

σπου γε ούδε τουτ' ασφαλες επΙ. τοϋ μέλλοντος πολλων

ενεκα (καΙ ταυτ' ούκ οίδα αν{)' στου τοσαϋ{}' ύπομένειν εδει πολλαχοϋ δυ- 80 νάμενον ζην

μετα τοϋ των

αηδων

άπηλλάχ{}αι)

δια ταϋτα της τοιαύτης

εα{}είσης όδοϋ γέγονε το τφ {}εφ περΙ εμου δόξαν. κάγα> δε οϋτως εύχόμην

αύτφ όπωσδήποτέ με εΙς όδΟν σωτηρίας έλκύσαι.

5.

Άλλ' εΙ καΙ πλέον εΙπείν δεί (καίτοι εμοΙ μεν ούκ αν εΙκότως τούτου

μέλοι, ούδ' ενέχομαί τινι περΙ των εμων διδόναι λόγον πλην η τφ {}εφ, το 85 δε κατα γνώμην καΙ το λόγφ

βέλτιον εξην προαιρείσ{}αι), δια τί οι περΙ

τον τρόπον εκείνον απραγμοσύνης με καΙ καινοτομίας εν τοίς εμοίς αΙτιώ­ μενοι, ύφ' ης ύπερηφάνως η κακοή{}ως, ού δι' εκείνου, πλάττουσιν ελ{}είν, δυοίν {}άτερον φιλαν{}ρώπως ούκ εποίουν, η επέχοντες προς το μέλλον ασφα­

λιζόμενοι, η συμβουλεύοντες οι μηδε προσιδείν αξιουντες όπότερον έλέσ{}αι 90 "χρην j εΙ γαρ παρ' εμοΙ το πεισ{}ηναι καΙ μή, αλλ~ σμως εκείνους τα αύτων

εδει πσιείν, μάλιστα καΙ τα μετα ταϋτα λογιζομένους, ινα μη ως φασι νυν ατιμάζοιντο. λόγος αλλως ταυτΙ καΙ μόνον μέμφεσ{}αι βουλομένων' εω λέ­ γειν στι καΙ βουλομένων αναχωρείν. άλλΟ σμως ό>ς εφην οϋτως εδοξε περΙ εμοϋ τφ {}εφ' καΙ αύτου με ελεουντος τοίς μεν των αλλων κακοίς καΙ δυσ-

95

κόλοις εΙς αγαΜν, τοίς δε καλοίς εΙς κάλλιον εχρησάμην.

6. 'Ότι γαρ καΙ παρα τφ της Λέσβου αρχοντι Ρiδιον ην αγα{}ου τινος απολαυσαι, εύμενως παρα πάντα τον χρόνΩν ενταυ{}οί μένοντί μοι προσε­ νεχ{}έντος καΙ πολλάκις επΙ. το ευ πα{}είν με προκαλουμένου τοίς λόγοις καΙ

εργα βουλομένου συνάπτειν, δηλον' αύτοί τε οι δοκουντες είναί τι των εν 100

75

100

εΙρωνείαν: όνειδος ΑΙ

77

Μεσηνίων

cod.

90

άξιοϋντες ώς τούτο ΑΙ

δοκοϋντές τι ΑΙ

77 Herod. νπ 6; Zenob., Prov. ΠΙ 39 (Paroemiogr. 1, 67). 76 κρατManue1 Π Pa1aeo1ogus (1391-1425). 97 ιΊ.ρχονη: Franciscu8 Π Gatti1usius, Lesbi dominus (1384-1404). 100-106 cf. 87,5-6. ούντι:

Manue1 Ca1ecas

300

τη νήσφ Ψωμαίων επι τφ t'Oυς εξ αυτών οτιουν εν λόγοις παρ' εμου δι­ δαχ{}ηναι πάντα μοι Ι ύπισχνοϋντο. αλλά μοι τα τοιαϋτα παρείται, ώς αν

f. 65

μήτ' εμαυτον εν τοίς μείζοσι ζημιώσω μήτε τοίς αλλοις εις σκάνδαλον γέ­ νωμαι, κέρδους καΙ τιμης οιομένοις περιιέναι τα της πίστεως προβαλλόμε-

105 νον, απερ αρκούντως αν είχον εν τη πατρίδι, μόνον ε'ίπερ εβουλόμην τοίς εκεί

περΙ

εδόκει τα

την

πίστιν

μείζω

συμφέρεσ{}αι. και

αμα

ουτε γενναίον ουδ' εντιμον

παραιτησάμενον αυ{}ις νεκρα επιφέρεσ{}αι καΙ παρα τοίς

νησιώταις ευτελη τινα δοκείν ζητείν περιβάλλεσ{}αι. ταϋτα δε λέγω το περι εμε αλλ' ουκ εμαυτον επαινών.

αυτο μεν γαρ αγα{}ον

κα{}' αύτο

{}εωρού-

110 μενον. ει δε και εμοΙ τοιοϋτον, ετέρας τουτο σπουδης. ου γαρ μικρας της εμαυτοϋ ασ{}ενείας αισ{}άνομαι, ην αν μη ο τας ασ{}ενείας ήμών ανελόμενος

αφελων δύναμιν παράσχηται (ή γαρ δύναμις αυτοϋ εν ασ{}ενείιι. τελειοϋται), ινα μηδεν πλέον ε'ίπω, απ' εμαυt'Oϋ ου δυνήσομαι ποιείν ουδέν. ος ει μεν

καΙ επιδαψιλεύσοιτο, το εαυτου ποιήσει' ει δε μή, πάντα προς το συμφέρον

115 οικονομήσει. ουδέποτε γαρ εν τοίς αναγκαίοις ήμας εγκαταλείπειν πιστεύεται Ο πάντας {}έλων σω{}ηναι καΙ συνεργάζόμενος παντΙ βουλομένφ το αγα{}όν.

7.

Χάρις ουν αυτφ καΙ δτι τών ήμετέρων προς το της αλη{}είας φως

εχόντων ώς τους της νυκτερίδος δφ{}αλμους εφη τις προς τον ηλιον, εμοιγε το της ψυχης σμμα διήνοιξε, καΙ δη μηδεν ύποκρυψαμένφ καιροϋ καλοϋντος

120 αυτην παρρησιάσασ{}αι δέδωκε, προ{}έμενον ύπερ αυτης παν οηουν πα{}είν καΙ περιιόντα καΙ κα&ήμενον, και δη με δια χρόνου επανελ{}όντα μη μαλ­ {}ακισ{}έντα μηδε προσδε{}έντα τοίς εν τη πατρίδι δεσμοίς, αλλα πάντα διαρ­

ρήξαντα,

κατα

σκοπον

εξαναδύναι προσεχαρίσατο (ου τουναντίον ινα μη

πά{}ω, ει οίόν τ' ειπείν, αφανώς επεδήμησα

125 οσα συνέχειν

οίδε

μηδενΙ

παραχρησάμενος των

καΙ μαλ{}ακίζειν καΙ κάμπτειν, ε'ίτε Ι νόμφ φιλίας ε'ίτ' f. 6.5 v

ανάγκη φύσεως), κάΙ δτι με μετα την της αληitείας επίγνωσιν δια τοσούτων ελitόντα ου παρεχώρησεν εναντίον αυτη ξασ{}αι' μαλλον μεν

ουν καΙ τελειότητος

καΙ οπωσοϋν ειπείν η καταπρά­ εργον

προενεγκείν

συ,·εφήψατο.

προσ{}ήσω δε καΙ δη με τοϋτ' επι της Έλλάδος ελέσitαι ήitέλησεν, ύπερι-

130 δόντα της παρα τών πολλών μέμψεως, ώς ε'ί γ' αισχυν{}εΙς μακράν που των ήμετέρων εποίουν λογισμοίς αν 'ίσως τον νουν εitραττόμην ατε μη δια παντος τοϋ εικότος ύπερ τοϋ

πλησίον αφιγμένος. ουκ ου ν ως τινας τών ή μετέρων

δοκών ώφεληitήσεσitαι δι' εμοϋ (ου γαρ αν διδασκάλου

δεοίμην περΙ της

εμης ασitενείας, καΙ αμα την εκείνων τοϋτο μεν περΙ τάληitη πώρωσιν της

135 ψυχής τοϋτο δε το λόγου παντελώς αυτών ανεπίδεκτον οίδα καΙ το μηδεν ετερον επεσ{}αι

134

t'Oίς

πόρρωσιν

112 2 Cor.

περΙ τών itείων αυτοίς διαλεγομένοις η βλασφημίαν

cod.

ΧΙΙ

9.

117-118 v. 83, 57-58.

122 cf. 83, 24-25.

301

Epistolae

καΙ κραυγην καΙ μίσος), αλλ α τσυς μισ{tους τους εκ τοϋ παριδείν την αισχύνην της αλη{tείας ενεκα προσλογιζόμενος (μάλισ{t· στι καΙ αυτος Ο Κύριος

ημών υπερ ημών υπέμεινε σταυρόν, αισχύνης, σ φησι Παϋλος, καταφρονή­ σας), καΙ ϊνα μοι παραιτουμένφ λέγειν ύπερ τών αλλων εξη c Ο ωφείλομεν 140 ποιησαι πεποιήκαμεν).

8.

Ταϋτ' εστΙν εφ' οίς ελεγον εμαυτον παρακεκλησ{tαι, ετι δε το μικρών

σρων υπο τοϋ δείνος η του δείνος απείργεσ{tαι, πανταχοϋ δε γης ει τοϋτο βουλοίμην ώς εν οικείοις τας διατριβας ποιείσ{tαι' το τών εξω{tεν αφορμών περικεκομμένων μοι αντΙ της πρότερον νϋν

ασφαλεστέραν

καΙ

αορίστου καΙ

ώρισμένην προστήσασ&αι,

πεπλανημένης ζωης 145

δι.· ης του

φιλοσοφείν

καιρον εξω, ε'ίτε κα{t' συς η φιλοσοφία {tείων και αν{tρωπίνων γνώσις αν α­ πέφανται πραγμάτων, ε'ίτε κα{t' ους μελέτη {tανάτου δι' αρετης φιλοσοφείται'

το νϋν otιδεν ετερόν μοι προκείσ{tαι η τους {tείους ϋμνους συμψάλλοντα Ι

f. 66 κατα τα προσήκοντα τών ώρών διαστήματα, τέλος επι την τών {tείων λόγων 150 {tεωρίαν χωρείν καΙ τών

αναγκαίων

πρώτα κατα διαδΟΧ11ν αναχωρείν' κάλφ, ον ε'ί τις τοίς {tησιν

τφ

σώματι

μεταλαμβάνοντα επι τα

καΙ ταϋτα υπ' ανδρΙ της αρετης διδασ­

παλαιοίς ους επ' αρετη ;{tαυμάζομεν παραπλήσιον τί­

ουκ αν αμάρτοι, καΙ Φ τό τε γηρας

11

τ' εν τοίς καλοίς μακρα τοϋ

χρόνου συνή-θεια μετα της εμπειρίας την εξιν της αρετης ενειργάσαντο.

9.

155

"Αν δέ ποτ' επι νοϋν αναβαίνωνται πατρίδος καΙ μητρος καΙ αδελφοϋ

μνήμη, τών προτέρων συνή-θεια καΙ πσ&εινη q:-ίλων ομιλία, τών τε μικρών

ών είχον αποβολη οίς εδυνάμην ηδέως αρκείσ{tαι καΙ δή τινων εικότως αν ελπισ{tέντων παραίτησις, ετι δε το τους μικρους επι τοίς τών Έλλήνων λόγοις αναλω{tέντας μοι πόνους εις otιδεν νϋν είναι συμβηναι, ετέρους δέ μοι 160 περιβαλέσ{tαι

σχεδΟν

παρ' ηλικίαν καΙ εξιν καΙ φύσιν κα{tεστώτας εν οίς

προΜέμην (υπερ ών εσ{t' στε καΙ ελεγον πολλών ευχών εν μεγάλοις με δεί­

σ{tαι) καΙ δη καΙ α μάλλον συγχείν αν{tρωπον δύναται τα παρα τών πολλών ονείδη' πρόσ{tες ει βούλει καΙ τας με{t· ών εLλόμην ζην δυσκολίας καΙ μικρο­

ψυχίας, ας εν εμαυτφ συμβιβάζειν ανάγκη

-

(αν{tρωποι γάρ εσμεν εν οίς αλλήλοις τα πολεμεί), αλλ α πάσι τούτοις το τοϋ

{tEofl

αν ταϋτ' επι νοϋν ιόντα {tράττη 165 τοϋ πνεύματος

καΙ της

σαρκος

-θέλημα αντιστήσας καΙ. το χρηναι

κα{t' σσον δυνατον αρέσκειν αυτφ με δια πάντων πειράσ{tαι πεπείσ{tαι, και στι ταϋτα την κατα την

πίστιν

αλή{tειαν

αιτίαν εχει (τί γαρ εδει παρ α

ταύτη ν εικη τοσούτοις περιαντλείσ{tαι;) δια ταϋτα παραμυ{tοϋμαι. χαίρειν 170

165

139-140 καταφροσυνήσας cod. 156 αναβαίνοντα cod. cod. 168 πάντων πεπείσitαι ΑΙ

πατρίδος και ιΧδελ ΑΙ

itράττεL

139-140 Heb. ΧΙΙ 2; cf. 83, 68-69. pra, lin. 5 et ep. 84, 38-47.

147-148 v. 84, 33-34.

152-155 v. su-

Manuel Calecas

302

γάρ φησι δεί ση ό μισι'toς ύμών πολυς εν τοίς ουρανοίς' προς δν ουκ άξια τα παθήματα τοϋ νϋν καιροϋ

μετα τοϋ

Παύλου o'ίεσι'tαι χρή. εφ' Φ καΙ

πολλάκις αναφρονώ, στι κοινωνους εχειν

ανάγκη τους ύπερ της αλη8εία;

άημασι'tέντας Ι καΙ διωχι'tέντας καΙ όπωσοϋν κακοπα8ήσαντας. δ πάσης αξίας f. 66 v

175 εστΙν εντιμότερον, καΙ ουκ εμοΙ μόνον, αλλα καΙ ε'ί τις την απο της συνη­ ι'tείας πρόληψιν παραβλέπων προς το κατα λόγον αποβλέποι, τό τε βού­ λημα τοϋ ι'tεoϋ προστησάμενος καΙ το προς αυτον καΙ τον πλησίον παρ' ημών όφειλόμενον χρέος, τοίς πράγμασι δια πάντων προσέχοι.

10.

Τούς τε αίτιασι'tαί με βουλομένους, ("ί τις ην ώς επι δικαστηρίου

]80 παραίτησις, είκότως αν ηξίου" πρq.ότερον περΙ εμε δ ιακείσι'tα ι . πρώτον μεν στι ουδενΙ πώποτε

βλαβερος εγενόμην ουδε τό τινος ηρπασα κακoήι'tως

(εξην δέ μοι το παριστάμενον ελευι'tέρφ σντι πρoαιρείσι'tαι, μάλιστα καΙ του

λόγου ύφηγουμένου πολλών οίπερ αν άγοι συνωι'toύντων επεσι'tαι), επειι't' στι τοσοϋτον απέχω τούτοις φορτικος εΤναι καΙ 'ίσως ου καλώς την της πλάνης

185 αυτών εξελέγχων άναισι'tησίαν ωστε καΙ παντελώς απρό'ίτος ων ουδένα oϋι't' όρώ οϋ{}' ύπο τούτων όρώμαι. δ γαρ καΙ πρότερον εμαυτφ πρoϋι'tηκα (ου­ δεΙς γάρ με ΓπερΙ., την αγοραν καΙ τους εν τοίς εργασητρίοις τόπους ίδίιι. η κοινη περΙ της πίστεως διαπληκτιζόμενον ίδων είπείν αν εχοι

-

γαρ συντετριμμένον μη κατεάξης καΙ λίνον τυφόμf.νον μη σβέσης

κάλαμον

-

έκτος

190 εί μη πρoσελι'tών τις περΙ τούτων ίδίιι. δοϋναι καΙ λαβείν ηξίωσε λόγον), τοϋτο

νυν τε καΙ του λοιποϋ τηρήσω, ουχ στι "(Ο περΙ ι'tεoϋ φι'tέγγεσι'tαι

φαϋλον, αλλ' ση γε

o-otot

"(ών τοιούtων λόγων ανάξιοι, καΙ το της παροι­

μίας c μη κινείν κακον ευ κείμενον ι καλώς εχει, μαλλον δε (ϊν' οίκειοτέρφ χρήσωμαι παραδείγματι) c μη ρίπtειν "(ους μαργαρίtας εμπρoσι'tεν "(ών χοΙ

195 ρων ι. άλλως "(ε τί με δεί λόγοις ελέγχειν τους ύπο "(ών εμών πραγμάτων ελεγχομένου ς ί εμοΙ μεν ουν τασφαλέσtερα ύποτέ~ειtαι μετα της αληι'tε(ας σπεισαμένφ. σ γε ε'ίπερ εδυνάμην περΙ σλον το γένος αν εποίουν. καΙ τφ ι'tεφ χάρις στι με της τών ανδρών ύπερηφανίας καΙ πικρίας καΙ Ι βλασφη- f. 67 μίας καΙ είρωνείας εξελόμενος εν ασφαλεί καtέστησεν. δ μέντοι χρη ποιείν

200 ύπερ εκείνων ου παραλείπω ευχόμενος ωσtε την αλήι'tειαν επιγνόντας μη τετυφλώσι'tαι μηδε κατ' αύτης μαίνεσι'tαι "(α μέγιστα βλαπτομένους. "(αύτης γαρ ουχ ύπούσης ουδ' αν ώφέλησεν ουδ' η τών Περσών αυtοίς αρχη προσ­

τει'tείσα, επείπερ ουδενΙ συνήνεγκε ι'tεφ πολεμείν.

11.

'Ήν δ' αν εμοιγε πρoσι'tήκη παραμυ8ίας καΙ τα παρα σοϋ γράμ-

205 ματ α πεμφι'tέντα. σ γε ε'ίπερ εποίεις φιλανι'tρώπως αν εποίεις, αύτός τε 187

τόπους περιιόντα καί Α 1

171 Matth. ν 12; Luc. νι 23 35; v.83,164. 172 Rom. gen., Prov. VI 5 (Paroemiogr. 1, 277). 194 Matth. νι 7.

νιιι

18.

193 Dio-

303

Epistolae

τουτο της περΙ εμε του {tεου χάριτος εργον ως καΙ πρότερον ετι{tέμην. αλ­ λως τε καΙ νυν οίς ε'ίω{tα γράφει\' τούτων προς εμε σιγώντων ως εγω προς εκείνους, ϊνα μηδεν πλέον ε'ίπω, αντΙ πάντων καΙ αυτης της πατρίδος εμελλον

προς τα σα μόνα παραμυ{tούμενος (ο περΙ σου πέπεισμαι

καΙ

βλέπειν'

καΙ τουλάχιστον εδείκνυς αν

γραμμάτων χωρίς) δη σοι το περΙ εμε κατα 210

γνώμην εστίν. σ γαρ της αυτ'ης μεν περΙ το -θείον δόξης αεΙ δε προς τα {tειότερα βλέπων ου μέγαν ποιούμενος τών αν{tρωπίνων λόγον, καΙ ταυτα αν έλόμενος ει μη δεσμοίς ησιν εξω{}εν αναγκαίοις περιηλαύνετο, πώς ουκ εμελλε το κω'}' ήμάς επαινέσεσ{tαι; ου μην αλλα καΙ μέγα ήγουμαι το παν­

ταχου δύνασ{}αί σοι καΙ σπωσουν αρέσκειν. τουτΙ γάρ εστιν αντικρυς επαίνων 215 αξια κεκρίσ{}αι ταμά. ου τουτο δε μόνον, αλλα καΙ δη τά τε περΙ σου βου­ λόμενον ειδέναι τά τε περΙ του πάντ' αρίστου του χρηστου Δημητρίου πραγ­

μάτων απήλλαττες ερωτώντα τους αλλους, διηγούμενος περΙ τούτων. δμως

εγω μεν αεΙ μέμνημαι της σης κεφαλης καί σε περΙ πάντα τον χρόνον καλώς εχειν ευχομαι. δσον

δε καΙ παρα τών διηγουμένων εξην εφ' έκάστου 220

τών καιρών συλλέγειν πυν{}ανόμενον, πρώτο" μεν ως κατα σκοπον πράξας

f, 67 v εφ' οίς παρα του κρατουντος επέμφ{tης εχων ύγιώς επανέλ{tοις, Ι επει{}' δτι τών εκείνου περΙ σε καΙ αμα τών κοινών καΙ ιδίων καλώς ως το εικος δια­ κειμένων ειρήνης κα{tήμενος

απολαύοις παρ α μηδενος ενοχλούμενος, αχρι

τούτου περΙ τών ύμετέρων τεκμΊιρασ{tαι εξeγένετο.

σύγγνω{tι του

μήκους 225

(αλλuς δ' αν είπε της φλυαρίας) τών γραμμάτων. την γαρ αλλήλων τη σιωπη καΙ τφ χρόνφ μακραν διάστασιν παραμυ{tείται.

87 Μανουηλ

Παλαιολόγφ

Nobili viro Manueli Palaeologo. Mytilenae, a. 1404-1406. της σης ευγενείας δεξάμενος την επιστολην τήν τε προς εμέ σου γνώ­

μην καΙ την περΙ τον υίόν σοι πρόνοιαν εγνων. συ μεν ουν, ως πατρΙ προσ­ ηκον, επι την τούτου με παρακαλείς επιμέλειαν' εγω δε πολλών εις τουτο δικαίων προτρεπομένων ουδε νυν δκνήσω μετα του χαρίζεσ{tαί σοι καΙ αυτον

ωφελείν. εΙ. γαρ καΙ το τοίς τοιούτοις απασχολάζειν τον νουν ου μάλα εμοΙ 5 προσηκον, προ{tεμένφ {tεφ καΙ εμαυτφ προσέχειν πάντη τών εξω{tεν {tορύ­

βων απηλλαγμένφ, αλλ' δμως το δια σε της αυτης εμοΙ πόλεως τον νέον

είναι πολίτη ν καΙ αμα φύσεως ίκανώς αυτον δεξιάς μετασχείν, καΙ δη καΙ

223

των έκείνου

corr. ex

τακείνου

Manue1 Calecas

304

το δείν εκαστον ύπερ της τοϋ πλησίον αγάπης, ε'ί τι καΙ όπωσοϋν ωφέλιμος

10 αυτφ γίνεσ{tαι μέλλοι, το πιστευ{tεν εαυτφ παρα {tEoij τάλαντον δ τί ποτ αν Τι πολλαπλασιάζειν

μη

παραιτείσ{tαι, ως αν μη πονηρος μηδ' οκνηρος

περΙ τοϋτο γενόμενος της τοϋ δεδωκότος χάριτος αποπέση, ταϋτά με τον ύπερ τοϋ πράγματος πόνον ύπέρχεσ{tαι πε ί-8-ε ι καΙ των ιδίων προς ολίγον άφέμενον

-

την γαρ αγάπην ου φασι ζητείν το εαυτης

την τοϋ πλησίον

-

1S ωφέλειαν πραγματεύεσ{tαι. χωρΙς δε τούτων Ο'υκ οίδα τί ποτ' αν αλλο πράξας αυτφ σοι χαρισάμενος ε'ίην, δς μηδεμιας εις φιλίαν αφορμης παρ' εμου προηγησαμένης πρωτον εΜυς εντυχών μοι καΙ προσέσχες Ι ήδέως και μετα f. 68 χάριτος διειλέχ{tης, καΙ νϋν μεν εν Χίφ γενόμενος ήξίωσας προσιδείν, νυν δ' άφιγμένον παρ' ύμας επεσκέψω. πόρρω γαρ της τινων αβελτερίας είναί

20 μαι δοκείς, δτι την μεν σοφίαν ψυχης λώβην ύπολαμβάνουσι την δε περΙ λόγους σπουδην αφορμην εις άπιστίαν καΙ πλάνην ΓαφρόνωςΙ ήγοϋνται, καΙ

τους ουδεν αδικοϋντας, 'ίσως καΙ δυναμένους ωφελείν, ωσπερ οι μαινόμενοι κα{tάπερ

άνδροφόνους

αποστρεφόμενοι. παρ' ων ουτως εχόντων, καΙ πλην

άμα{tίας καΙ βλασφημίας σντων ουδέν, ουκ αν τις μείζω δίκην λαβείν άξιώ-

2S σειεν. καΙ παρίημι λέγειν δσα πέμπων ήμίν προσέ13ηκας ξένια, τας μεν των πόνων περΙ τον νέον άμοιβας ύπερβαίνοντα, ευγένειαν δε μόνον καΙ μεγα­ λοπρέπειαν άνδρος καΙ γνώμην φιλοϋντος κα-Ι}αρως βεβαιοϋντα. και μην ην επιστολην ηδη

προσέ{tηκας ύπερ το

προσηκον τιμωσαν εμε καΙ πλέον η

εδει τη σεμνότητι των ονομάτων χαριζομένην, πως ουχ δ λέγω τα της φι-

30 λίας αυτη παρίστησιν; όρq:ς δπως με πολλαχό{tεν εφ' δ παρεκάλεις ελκεις καΙ τον ο'ίκο{tεν κεκινημένον προτρέπεις; ως ουν εμαυτφ καΙ σοι χαριούμε­

νος, καΙ αμα το εικος άποδώσων, ουτω περι τούτων εως αν εξη ποιήσω. μη τοίνυν προς εμε τους παρακλητικους των λόγων προστωει

εστιν ωσπερ ει καΙ σαυτον παρεκάλεις

-

-

τοϋτο γάρ

τον δε νέον πειρω πεί-8-ειν μή{t' ως

3S νϋν εποίησε παρα το μέτρον πανηγυρίζειν καΙ τοίς βιβλίοις εμμελέστερον και τοίς παρ' εμοϋ λεγομένοις π!,lοσέχειν, ως, αν μη τοϋτο προση, ουτε σοΙ τοϋ προ{tυμείσ{tαι, ουτ' εμοΙ τοϋ πονείσ{tαι πλέον ουδέν. άλλα γένοιτο ταϋτα

τέλος μεν εν τούτφ λαβείν άγα{tόν, σε δ' ύγιαίνειν καΙ τφ ταϋτ~ εστΙν οίς

αν

{tEip φίλον είναι.

αρκοίμην, καΙ άν~~ ών οϋδεν άλλο παρα σοϋ δεξαίμην

40 λαβείν. 19

αβελτηρίας

14 1 Cor.

cod.

ΧΙΙΙ

S.

31 sign. interr. (;)

18

Χίφ:

cf. 86, 1.

ίη

cod.

36

σν

corr. e:x:

εν.

305

Epistolae

88 Amico, Constantinopolim. Myti1enae, a. 1404-1406. ουκ οίδα μεν ε'ί τις των 'παρα σου πώποτε γράμματα δεξαμένων εμου

f. 68 v

πλέονησ3η. δτι δ' ουν α νυν ηδη μοι πέπομφας ου μικραν ηνεγκε χάριν,

τουτο σαφως επίστω. πεποίηκε δε του το ου μόνον το δια χρόνου μοι γράμμα εκ της πατρίδος αφίχ3αι, καΙ παρ' ανδρος οίος

αυτός, καΙ μετα {tαυμαστου

κάλλους, αλλ' δτι μοι καΙ σαυτον οίον ωφειλες αποδέδωκας. ει γαρ καΙ εις 5

εμαυτον αφορωντί Γμοιl πλείον

11 εδει δέδοται,

αλλα της εμης ΓπερΙ σε Ί δόξης

οϋτω γενναίας ύποκειμένης σοί τε καμοΙ μάλα

πρέποντα

εδεχόμην.

καΙ

ουκ αν εβουλόμην, ουτ' αυτόν με της περΙ σε δόξης εψευσ{tαι, ουτ' αυτόν σε

περΙ το δέον ελλιπη γενέσ{tαι' τουτο γαρ ην εν τοίς σοίς αυτον ου μικρως με βεβλάφ3αι.

(J)at'

εικότως με και γράμμασιν

επεσκέψω καί με της περι

10

ταμα γνώμης αποδεξάμενος του ταύτης επιτυχη γεγονέναι μακάριον ηγησαι' ην παρα σου ψηφον επό30υν ως αν των πραγμάτων εφαπτομένην. καΙ δη καΙ περΙ του μέλλοντος βελτίω περΙ

tGJV

εμων στοχαζόμενος καλην περΙ του

φίλου δόξαν, α τούιφ βούλεται ταυτα καΙ εν ελπίσι τι{tεμένην, παρέστη σας. αλλα

μην και δπερ

ιXya{tov

tOijtO

αν

επι τοίί

μέλλοντος, αν ό -δεος επιtρέπη, ποιοίην 15

καΙ σε φάσκειν 'ίδιον λογιείσ3αι καΙ ως αν τα

'ίσα

μη δυ­

νάμενον κατορ30υν tαύtη σεμνυνείσ3αι τοίς ήμετέροις, πως ου φιλίας ακρι­ βους καΙ ην σύμπνοιαν καΙ όμόνοιαν φής, κοινα tιX φίλων ποιούσης; εβουλόμην' tούτοις εκ πλείονος ενtυχείν επε{tύμουν' δ. γε δτι βάλλου πέμψαι {tαυμάσαι

taijta tOaOijtOV ανε­

πεποίηκας. καΙ tοσούtφ μάλλον ευφράνας δσφ 20

δια χρόνου πέπομφας, δ μόνον απην παραμυ3ίας προσέ{tηκας. αλλ' εγωγε δη μεν έtέρας σπουδης και

μεtα

tTjv

περΙ tιX εκtος

tOij

βίου μεταβολην

f. 69 επί τι Ι twv μεγάλων προσβηναι, καΙ ως ουκ ανευ της πάντα επι το κρείt­ tον αγούσης προνοίας, οίδα' καΙ ουκ αγνοω

otL

πολλοΙ καΙ των εν μέσοις

στρεφομένων {tορύβοις tης αν3ρωπίνης κατ' αρεtην τελειότηtος επελάβοντο, 25

ών εί καΙ αυtός. α δε γράφεις φιλαν{tρώπως επ' αυtήν εση προβιβάζοντος καΙ λελη{tόtως πεί{tονrος εκείνο tης Γραφης,

twv

μεν οπισ3εν επιλαν{tά­

νεσ3αι τοίς δε εμπροσ{tεν επεκtείνεσ{tαι. ουκουν ση σοι tιX πράγματα την

περΙ tιX βιβλία μελέtην εκκλείει

11

των ληφ{tέντων ιXya{twv απώλειαν

προς tιX καλα σπουδην αφαιρείσ3αί σε πεί30μαι, αλλα ψυχΌ σοι παγένtος ωφέλιμον σοί tε καΙ αλλοις

Ερ.

27 Phil.

11

n)ν

tOij tέλους εκείνων εν 30

tTjv περΙ tιX εκtος ασχολίαν

88, tit. Amico: ad quem datae sunt epp. 83 et 84. 13.

13 cf. 84, 82-83.

ΠΙ

20

Manuel Calecas

306

πιστεύω. σοΙ μεν γαρ δέδοται καΙ εν αμφοίν κατορ-&οϋν' τοίςδ' άλλοις μέγα το κ.ιΙ όπωσοϋν τών καλών επειληφ-&αι. πλην ε'ί τι καΙ τών βελτιόνων δι'

ασ-&ένειαν η πονηρίαν ΓήμίνΙ παρώπται, ευχαίς ύπερ αλλήλων τον αγα-&ον

35 ίλεοϋσ-&αι πειρώμε-&α, ου της επικουρίας δεόμε-&α καΙ ου χωρΙς ου δυνάμε-&α ποιείν ουδέν. πάντως της όδοϋ ταύτης ο'Μεν αν εις -&εραπείαν γένοιτο μεί­ ζον. εφ' δ συ μεν τον ο'ίκο-&εν κεκινημένον προτρέπεις, ου μικρον δ' αν ε'ίη καμοΙ προς την τών καλών

ευχών συντέλεια.

κτησιν ή

παρ α της σης τελειότητος δια τών

ταϋτα ο.ον γινέσ-&ω, καΙ στε εξεστι δια γραμμάτων πα-

40 ραμυ-&οϋ.

89 Manuelί

Chrysolorae,

Constantinopolίm.

Mytilenae, a. 1407, aestate vel autumno. ·Ομολογώ σοι πολλάκις εξ στου τοίς σοίς ενέτυχον γράμμασιν επιστείλαι μέχρι τοϋ νϋν ώφληκέναι. τοϋτο γαρ καΙ το προς σε χρέος πεί3ει καΙ ή περΙ σοϋ συνεχης εν εμοΙ μνήμη, ης σημείον τα παρα τών απόντων φίλων

γράμματα λέγεται. καΙ

μην οϋδ' απαξ προς α

έδfξάμην αποκριναμένφ Ι

5 αρκούντως εχει. εκείνα γαρ όλίγα μέν,οϋτω δε πολλαπλάσια τη δυνάμει ώς f. 69 v καΙ πολλάκις γράψαντα μόλις αν το γιγνόμενον αποδεδωκέναι με ήγείσ-&αι προσηκε. αλλ' ει καΙ μη πολλάκις, το γοϋν το χρέος προσομολογείν αντΙ γραμ­

μάτων αρκείτω. προσεν3υμοϋμαι δε κακείνο ώς σστις ύπ' ασχολίας έαυτφ χρησ-&αι ουκ εχει

- τοϋτο γαρ εν οΤς επεμψας εϋρισκον - καν ύπ' άλλου πολλάκις

10 γράφοντος ενοχλη3είη. δια ταϋτ' εγω μεν καΙ της περΙ σε τών πραγμάτων α­ σχολίας απούσης ουκ αν απήτουν τα παρ α σοϋ προπετέστερον, σς γε καΙ δ μό­

νον εδεξάμην αντ! πολλών ήγοϋμαι καί σοι χάριτας οίδα. αλλα τα πεμφ3έντα ώσπερ νέα συνεχώς άναλαμβάνων, ού

μικραν άφορμην της περΙ τα καλα

προκοπης εχειν ο'ίομαι ση σοι το κα-&' ήμάς εν εκείνοις επαίνων άξιον δέ-

15 δοκται. περΙ δε τών σών πυν3ανόμενος στι ταϋτα καλώς εχειν λέγεται, την των πραγμάτων απουσίαν παραμυ30ϋμαι. νϋν δε καΙ ό πάντα άριστος δι­ δάσκαλος ήμίν επιδημήσας 'ίσα καΙ γράμμασιν εμοΙ γεγένηται' οϋτω μοι περΙ τών σών ακριβώς διηγήσατο. ούπερ ακούων τοίς μεν άλλοις εχαιρον'

στι δε καΙ Πελοπόννησον οψε(προσήκουον κακεί-&εν Γαλλιών ελαύνειν ε-&έ-

38

ή δια ΑΙ

35-36 loh. χν 5. 16-17 διδάσκαλος: an il1e de quo 84, 38-39 et 86, 4-5.

301

Episto1ae

λεις καΙ τουτο μετα του πρέποντος σχήματος, ευ-&Uς μεν ενε-ltυμούμην ως 20 άρα τη άσχολίιι. προσ-ltήσεLς, πράγμα Ο σε δυσχεραί'\ιειν ποιεί. άλλως δε ου μικρώς ησ3ην' τουτο γάρ εστι κοινον όφελός σε τη πατρίδι γίνεσ-ltαι. αμα δε καΙ παλαιαν πληρώσεις επι3υμίαν, του το μεν την άρχαίαν τών "Ελλήνων πατρίδα, τουτο δε της τών χριστιανών ευγενείας καΙ σοφίας το εξαίρετον

επισκοπούμενος. το δ' οτι καΙ τοσοϋτον κερδήσεις τοίς δοκουσιν άλλοτρίοις 25 ενδημών οσον της τών ημετέρων ά-ltλιότητος άποδημήσεις, εγω μεν αιδοί

f. 70 της πατρίδος ουκ αν φαίην, άλλος δ' αν ισχυρίσαιτο, Ι καΙ δη καΙ οσον Γάν τιςΙ άπο τών γραμμάτων σου τεκμαίρεσ-ltαι καΙ τουτο εικάζειν εξεστι. γένοιτο δέ σοι κατα σκοπον τον δρόμον άνύσα'\ιτα ευτυχώς εν τη πατρίδι τοις φίλοις

άποδο3ηναι.

ει δε τα τών πραγμάτων

εμοΙ δε μέγα μεν καΙ το γράμμα δέξασ-ltαι σόν' 30 άσχολον

άπάγει, άρκέσει τά τε περΙ σου παρα

πάντων λεγόμενα καλά, η τε περΙ το γράφειν εμοΙ πρό-ltεσις ην προυστήσω μόνον αν μη τα εκτος άν-ltέλκη, καΙ τρίτον αν επανελ-ltων μη εμοϋ γε ως οΊ.χομένου μνησ3ης. πλην κάμοΙ τα παρόντα καλώς εχει. Γτου δει μη καΙ πρότερον ούτω, τούτου μόνον μοι μεταμέλει.

28

τεκμαίρεσ{}αι εξεστι Α ι

34

35

τού δε: καΙ δη Α ι

24 πατρίδα: Pe1oponnesus; Υ. supra, lin. 19. Studium genera1e Parisiense. 28 τεκμαίρεσ{}αι: 1eg.

σοφίας τεκμαίροιτο

τό

vel

εξαίρετον: τεκμήραιτο.

ΑΡΡΕΝDΙΧ

Manuelis Calecae Apologia Ad imperatorem Manuelem

Ι.

Palaeologuιn

Augustum. Perae, a. 1396, autumno.

1. Έγω πολλάκις, ώ βασιλευ, δικαίως αν κινη1'tεΙς επι το γράφειν προς f. 45 ov1't' ύπο του καιρου τουτο συνεχωρού-

το σον ϋψος του χρέους επείγοντος,

μην επι τας κοινάς σε φροντίδας ελκοντος καΙ ούκ εώντος τοίς μικροτέροις ενδιατρίβειν, ουτ' εμαυτφ λόγον συηΊδειν αρκέσοντα τοίς περΙ σε φαινομέ·

5 νοις. συνεβούλευον ουν εμαυτφ κα-θησ1'tαι καΙ μήτε τοις κοινοίς λυμαίνεσ1'tαι πράγμασιν εκ γε του τών

εκείνων

επιμελούμενον ελκειν προς ακρόασιν

αξιουν, καί μου τους περιεστηκότας 'ίσως καταβοαν ώς αρα τον καιρον ούκ ειδείην, μήτε τη τών λόγων φαυλότητι το τών σών ϋψος, τών προσηκόντων απολειφΜΙναι. ού μην οϋτω παντάπασιν αργώς είχον, αλλα ταυτα μεν καΙ

10 σιγών ε1'tαύμαζον ωσπερ οΊ επι τοίς καλλίστοις εκπεπληγμένοι, αύτοΙ μεν

1'tαυμάζοντες, ούκ εχοντες δε τί ποτ' εστΙ το 1'tαυμαζόμενον λέγειν. εύχόμην δέ σε παντος χειμώνος

περιγενόμενον καΙ

δίκην παρ α τών πολεμίων λα­

βόντα τη πατρίδι περισώσαι μετ α δόξης την σωτηρίαν,

11

καΙ το μέχρι νυν

σφζεσ1'tαι δια σου πάντως εχει. καΙ τουτο κα1'tάπερ εννοιά τις κοινη παρ α

15 πάντων εξενίκησεν εϊναι. ει γαρ δσα γ' εν αν1'tρώποις εστί, μη τοις κύμασι του χειμώνος τό γε νυν είναι την σαυτου σοφίαν αν1'tίστης, ουδεν αν εκώ­ λυσε τουδαφος μεν της πόλεως ύπΟ. τών πολεμίων πατείσ1'tαι, ήμας δε κα­ τόπιν εκείνων

aYEa1'taL περιηγκωνισμένους τω χείρε. ει μεν ουν ουδέν μιο

καινότερον συνέβαινε νυν, αύτα

ταυτα

αν

εποίουν, εύχών μεν εχόμενος,

20 απεχόμενος δε του γράφειν. νυν δε χάριν εχω τοις προ μικρου μοι συμβε­ βηκόσιν, ει και' δυσχερών πεπείραμαι τούτων, δη μοι τ,ην τΟ'Ό γράφειν πε-

13

μέχρ', του ΑΙ

1 Cod. Vat. gr. 1879 (Α), f. 45-49 v , autographa. 6 των: leg. τον. 8 των σων: subintellige καλων vel αρετων, Sed post σων excidisse videtur alίquid, v. g. partίcipium (&ηρων). 12 πολεμίων: Turci, Constantinopolim obsidentes (1394-1402).

309

AppendΊX

ρι{}έντα ανάγκην, ου μικρον εις τιμην διδόασιν εχειν.

αει μεν γαρ εντιμον

είναι δοκεί το τοίς αρχουσι τα εαυτών αναφέρειν' το δε και βασιλέα τον αρχονtα είναι, και τovtov άρετη και συνέσει κεκοσμημένον και λόγων και παιδείας γέμοντα οίον αυτόν

σε

είναι πεπείσμε{tα, τουτ' 1Ίδη, τουτο μεν 25

πασαν άρχόντων τιμην υπερβαίνει, του το δε "'αρρείν δίδωσιν, ως ό βασι­

λευς παρα παντος τών λεγομένων ημέρως ακούσεται' δ δή με και προς το γράφειν επηρε, καίτοι τών πραγμάτων ου συγχωρούντων. άνάσχου δε μικρόν.

2. ''Avro{tev, ώ βασιλευ, άλη13είας 01'ιδεν ουτε γνησιωτερον ου τ' ωφελι­ μωtερον τοίς άν&ρωποις είναί φασιν. εστι γαρ της νοεράς ημών φύσεως 30 οίόν τις κόσμος και φώς, Φ περιλαμπόμενος αν{tρωπος όρ~ μεν εαυτον καΙ

α μέλλει πράττειν, όρ~ δε και τί μεν διωκειν τί δε φυλάττεσ{tαι χρή. επει και το ψευδος σκότος και σύγχυσις λέγεται, τη περΙ τών σντων αλη{tινη προσιστάμενον κρίσει, εκαστόν τε τών σντων δταν τον οικείον δρον φυλάττη

αυτό τε άλη&ες είναι καΙ μετέχειν &λη{tείας φαμέν. tαύτην καΙ πολιτείας 35 καΙ βουλευτηρίων καΙ νόμων καΙ φιλοσοφίας καΙ δλως επιστήμης απάσης

f. 45 v καΙ τέχνης άρχην ουσαν Ι όρώμεν. του γαρ ιXya{toiJ καΙ του ειδέναι φύσει πάντες ορέγονται, καΙ το μεν ιXya{tov δια ταύτην γινωσκεται, μάλλον δε ε'ί

τις αυτην το ον και τάγαΜν

καΙ

το

συμφέρον τί&ησιν ουκ αν αμάρτοι.

τας δε τών ovtrov καΙ γινομένων αιτίας ζητουντες ίστάμε{tα μεν της πλά- 40 νης λήγομεν δε της επι{tυμίας

ημάς κατ'

της άλη{tείας λαβόμενοι, καΙ δσον το

xa{t'

ailtTjv τών σντων την φύσιν 'ίσμεν, καΙ δια της εν τοίς ουσιν

άλη{tείας ωσπερ όδφ τινι καΙ πορεί
{teo; εαυτον άπε­

φήνατο, καΙ την ακρότητα ταύτης αυτον εικός εστιν είναι. καλον μεν ουν 45 καΙ

tTjv εφ' εκάστιρ {tηρασ{tαι tffiv πραγμάτων άλ11{tειαν ουκ εγκαλινδουμέ­

νους τ(ρ ψεύδει, εν τε ταίς προς αλλήλους όμιλίαις καΙ tαίς κατα τον βίον κοινωνίαις άλη{tη και λέγειν και πράττειν' αλλως τε και του

tούτου χωρΙς ουκ αν

συστηναι

xa{t'

ημάς βίου

δυνησομένου, καΙ αμα παρα της ενtολης

οϋtως εχειν προστεταγμένους. 01'ιδεν

δε οίον το της κατα την πίστιν άλη- 50

"'είας εχεσ{tαι, υπερ ης τά τε αλλα, και δη και το με{t' ημών συνανεστράφ{tαι

τον "'εον αν{tρωπον γεγονότα. μετα μεν γαρ ταύτης άρέσειν ενι "'εφ, μόνον αν τις ταλλα μέtριος iι, χω ρις δε ταύτης, αν καΙ το σύμπαν της άρετης κατ­ ορ{tωσας εχη, άδύνατον είναι το Λόγιον

άπεφήνατο. δ{tεν τοίς μεν απο­

τυγχάνουσιν άπειλαι το μεtα την αριστεραν μερίδα σκότος δι' αιώνος οική- 55 σειν και πυρι άσβέστφ καΙ σκωληκι

ta; ψυχας προς tοίς σωμασιν εκδο{tή­

σεσ{tαι, tοίς δ' επιtυχουσι μισ{tος το περι τον πάνtων βασιλέα χορεύσειν καΙ

35

πολιτείας και νόμων ΑΙ

37-38 Arist., Met.

Α

1 (980 a 22).

44 Iob. XIV 6.

54 Heb.

ΧΙ

6.

Appendix

310

της τών ουρανών ητις ποτ εστι βασιλείας κληρονομήσειν. ει γαρ ύπερ άργαυ λόγου λόγον δώσειν πεπείσμε{}α, πώς ου μάλλον τοϋτ' εσται σταν περΙ {}εοϋ

60 τα ψευδη Γφανταζόμενοιl τούτοις πιστεύειν ισχυριζώμε{}α και κατα ταϋτα αυτον εκείνον ηγώμε{}α, τοϋ πάντων ύπερέχοντος σσον κα{}' ημάς την τιμην

αφαιροϋντες, νόμων αντων, διδασκάλων ηγησαμένων, πολλών αντων οίς εξεστι προσέχοντας

απαν επι {}εοϋ ψεϋδος της ψυχης ελαύνειν ως πορρωτάτω;

3. 'Ώσπερ δε εν τοίς κατα τον βίον επιτηδεύμασι καΙ μα{}ήμασι πάσιν 65 αλλοι αλλων αλλως ερώσιν ως η της ψυχης αρεξις εκάστοις ύπαγορεύει, οϋτω καΙ περΙ της κατα την πίστιν αλη{}είας συμβαίνει. οί μεν αναγκαίον Γηγοϋνταιl, ως τούτου χωρΙς ουκ αν τοϋ τέλους τευξόμενοι,ο'1 δε ήττον. εισΙ δε 'ίσως ο'ι καΙ μηδεν μάλλον ει ουτως

11

ου τω τα της πίστεως εχει φρον_

τίζουσιν, άλλ' ωσπερ εκάστφ τών &ν{}ρώπων εν γένει τινΙ συνέβη γεννη-

70 ι'3ηναί τε καΙ τραφηναι καΙ την επωνυμίαν εχειν Γεκείι'3ενΙ, ουτω καΙ περΙ τοϋ χριστιανους αυτους

είναι

διανοοϋνται. εγω δε εκείνων ειμΙ τών εφ'

εκάστφ τών αντων ταλη{}ες ειδέναι ζητούντων καΙ ηδέως αν ελεγχι'3έντων

αν η μη άλη{}ες λέγωσιν, ανα Ι γκαιότατον δε την τών δογμάτων αλή{}ειαν f. 46 ηγουμένων. σπως γαρ εχω γνώμης εν τοίς της εκκλησίας δόγμασιν εν οίς

75 η ημών συνέχεται σωτηρία, καΙ τίνα την ύπεροχην αυτοίς άποδίδωμι, μαρ· τυρήσουσι μεν οί συγγεγονότες, μαρτυρήσει δε καΙ τα περΙ αυτών ως εν κεφαλαίφ μοι χρείας κινούσης συγγεγραμμένα.

ουτω γαρ περΙ τούτων συν

{}εφ φάναι πεπεισμένος ειμί, ωστ' ει καί ΓτινεςΙ πολλα προτείνοντες ησαν τα μεν λυπείν εχοντα τα δε ευφραίνειν, πάντα παρ' ούδεν {}έμενος, ε'ί τι

80 καΙ κακοϋν εμελλεν, ωσπερ ίεράς άγκύρας τών της πίστεως λόγων εΙχόμην. τουτΙ γαρ ύπερ της αλη{}είας

οφείλεται.

επεΙ τοίνυν ου χειρωνακτικός τις

ε'ίην εγώ, αλλα τών μεν τοίς εν μέσφ στρεφομένοις συγκεκληρωμένων {}ο­ ρύβων απείρατος, βιβλίοις δε τον απαντα βίον προσείχον, τίσι μάλλον εικος ην πλέον εγκείσ{}αι; &ρ' ουκ άφ' ων εϊπετο μείζον το κέρδος, καΙ ζώνη καί

85 τελευτή σαν τι ; πάντα ουν επελ{}ων παλαιά τε και νέα καΙ τα τοίς διδασκά­ λοις εφ' εκάστφ της Γραφης ειρημένα συνειλοχως ουκ αν ε'ίΠOLμΙ ως απο της περΙ ταϋτα σχολης της πλάνης απήλλαγμαι'

πάντα γαρ καΙ πρότερον

ως τοϋ Σωτηρος αποφάσεις κατείχον. αλλ α τοϋτ' ην μοι πλέον προσγεγονος σ φησι τοίς πιστοίς παρακελευόμενος Πέτρος, ετοίμους γίνεσ{}αι παντΙ τφ

90 ζητοϋντι διδόναι λόγον περΙ της εν ήμίν πίστεως. 60

φανταζόμενοι: λογιζόμενοι Α ι

67

ήγούνται: νομίζουσιν Α ι

την ... εκεί{}εν: την τού γένους εχειν επωνυμίαν Α ι βίον, μέτριον όντα, μαρτυρήσουσι δε ΑΙ

χως

cod.

90

πίστεως: ίη

marg.

78

76

70

καί

μεν οί τον εμον συνειδότες

ωστ' ει τινες καί ΑΙ

86

συνειλλο-

ελπίδος

58-59 Matth. ΧΙΙ 36. 77 Alludit ad Hbrum De fide deque principiis fidei catholicae, PG 152, 429-662. 89 1 Pet. ΠΙ 15.

311

Appendix

4. Τοϋτο δη βουλη{tεΙς καΙ περΙ των νϋν λεγομένων εχειν, καΙ τοσ­ ούτφ

μάλλον

δσφ καΙ πολλους

τους

αντιλέγοντας εϋρισκον

παλαιούς τε

καΙ νέους, ϊνα κατα των εναντίων ιστάμενος τη τε αλη{tεί~ καΙ τοίς οικείοις χαρίζωμαι

τους τοίνυν

-

εκατέρω{tεν λόγους ακριβως διελ{tων Ο'υκ αν ευ

πάντως της των εύχων συμμαχίας, ανερευνων

δε καΙ τους υπερ της υπο- 95

-θέσεως ζωντας, ε'ί τι καΙ λέγειν εχοιεν των γεγραμμένων καινότερον, καΙ τους μεν όρων

προς

επος

λέγοντας

ούδέν, αξιοϋντας δε τα παρ' εαυτων

οϋτως εχειν οίον αν τις εν Ά{tήναις ηξίωσε τους τοϋ Σόλωνος νόμους, καΙ

τους λόγον τινα περΙ τούτων προ{tυμουμένους ακούειν περιέργους είναι ΓήγουμένουςΊ καΙ των επαράτων εγγύς, απόδειξιν δε μόνην το εαυτων προ- 100 βαλλομένους αξίωμα, ει δε καί τι προ'ίσχοιντο, ποτε μεν επι τα αφανη κα­ ταφεύγοντας, καΙ την πείραν καΙ τας κοινοτάτων εννοιων καΙ των

{tEou

μήτε μ11ν των ετερα

αισ{tήσεις μηδεν μηδαμη των περΙ

της

πίστεως

αρχων

επιστρεφομένους,

διδασκαλικων αποφάσεων, αλλ' ει καί τισι τούτων εχρωντο

dv{t' ετέρων προβαλλομένους, καΙ σ φησι Πλάτων αντΙ περιστεράς την 105

φάτταν λαμβάνοντας (το δε ην δηλον τφ μηδΕ τους διδασκάλους προς αλ­

λήλους τε φαίνεσtl-αι καΙ εαυτους συμφωνείν, το συμφωνείν μάλιστ' αύτοίς

f. 46 ν δφειλόμενον πολλαχό{tεν), τους δε μηδ' σ τί ποτε βούλοι ντο Ι λέγειν ειδότας ευρίσκων μήτε περΙ ών ισχυρίζοντο, το σουτ' απείχον τοϋ τα παρα των εναν­ τίων προτεινόμενα δύνασ{tαι λύειν, ούδΕ τουτό γ' ειδότας στι ούκ 'ίσασι, καΙ 110 τους μεν οίς ελεγον ταίς εαυτων υπο{tέσεσι καΙ εαυτους μαχομένους όρων, αλλήλους τε υφ' εαυτων άνατρεπομένους, τους

δε

περΙ των

προκειμένων

αμφιβόλως εχοντας, τέλος Γτα συναγόμεναΊ ταίς αποφάσεσι της εκκλησίας παρατι{tείς

-

πως

αν

ε'ίποιμι εύπρεπως;

-

εκείναις

ού

συμφωνοϋντα

εϋρισκον, εδόκει γαρ πάνΓτηΊ ξένον, ούκ άκοαίς μόνον αλλα καΙ πάση λoγί~, πλη{tος πραγμάτων εν τφ

{tEQ>

{tEo- 115

λέγειν ετέρων παρα την ούσίαν αύτοϋ,

διαφερόντων προς αλληλα καΙ της ούσίας υφειμένων απείρφ τφ μέτρφ, καΙ

ταϋτα καΙ

{tεότητας υπερ

δόγματος πρό{tεσις εφ'

1i

αρι{tμον Ισχυρίζεσ{tαι. τοϋτο γάρ εστιν ή τοϋ

τα αλλ α πάντα σαλεύουσιν. Ο'υκουν ε'ίτε μεγίστην

ε'ω' όπωσοϋν τις την διαφοραν τούτων τίftησιν είναι, διοισόμε{tα περΙ τού- 120 του,

το γαρ

σλως όπωσοϋν

τουτ' εστι το πλη{tος εν τφ

πράγματι

την

διαφοραν

αύτων

αποδοϋναι,

{tEQ> πραγμάτων ούδεν ηττον εισάγειν, καΙ τον

ενα {tεόν, την τρισυπόστατον φύσιν, κα{tάπερ τον ενα κόσ'μον λέγειν εκ πολλων διαφερόντων συνίστασ{tαι.

5.

<Η μεν ουν των λεγομένων απόδειξις αναβεβλήσ{tω τα νϋν. πάντως 125

ούκ ερυ{tριάσομεν, αν τίς τι λέγη, ύπερ των αποφάσεων ιστάμενοι. αλλ α

100

ήγουμένους: νομίζοντας Α ι

παντάπασι ΑΙ

105 Plat" Theat, 199 b.

103

εννοιών επιστρεφομένους Α!

115 πάντη:

Appendix

3]2

tOijtO

μεν ωσπερ ύπο tείχει tαίς περΙ {}εου κοινοtάtαις εννοίαις ύποδύνtες

άγωνιουμε{}α,

tOijt'O

δε ύπο tαίς άσπίσιν άμυνούμε{}α tων κα{}ολικων δι­

δασκάλων, μόνον κριtου παρόνt'Oς προς άμφόtερα επ' 'ίσης βλέπονtος. οίσ{}α

130 γάρ, ώ βασιλευ, οπόσα μεν καtα tOV βίον πάνt' ανω καΙ κάτω γίνεται καΙ συμβαίνει, οπόσα δε καtα κακα εκ γε του μη

tOV

tijv

εκκλησίαν ύπο tων κραtούνtων εισεφ{}άρη

δικασtην 'ίσον άμφοtέροις κω'tησ{}αι, άλλα κα{}άπερ

πλάσtιγγα επι {}άtερα Ρέπειν. των γαρ

απο τούt'Oυ κακόJν πλείη μεν γη

πλείη δε {}άλασσα, καΙ Ο πονηρος χρησtος εδοξε καΙ Ο χρησtος φαυλος, καΙ

135 Ο σώφρων ακόλασt'Oς καΙ ολως tων ενανtίων tαναντία καtεψηφίσ{}η. οίσ{}α δε καΙ οπως οί φεύγnνtες ρήtορες μεtα t'Oυς διώκονtας παριόνtες επι τα δικαστήρια του

t'OijtO

πρωtον t'Oυς δικασtας αξιουσι, μη προκατειληΓφ{}αιΊ t'Oίς

διώκονt'Oς λόγοις, &λλα διακούσανtας

αμφοτέρων οϋtως εξοίσειν την

ψηφον. τα δε της εκκλησίας τί ης αν ε'ίποι

μέχρι πολλου

παρατείναντα,

140 λύμη τις ανtικρυς οντα Γκαη ψυχας ου σώματα λυμαινόμενα. α νυν μεν σύν­ ισμεν οποία την φύσιν ην, οτε δ' εγίνοντο καλα πλην ολίγων πασιν εδόκει, καΙ οί ΓπερΙΊ ταυτα σπουδάζοντες ώς ύπερ αλψ'tείας ενόμιζον αγωνίζεσ{}αι. καΙ {}αυμαστον ουδεν τα τοιαυtα συμβαίνειν. η γαρ φύσις &πο tης ϋλης αεΙ

tιI εαυτης επισύρεται καΙ δύναμιν δε έαυτη Ι συ"αγωνιζομένην εύρου σα tO f. 47 145 κακον μείζον ποιεί.

6. Είχον μεν ουν περΙ tων ύπο-ιtέσεων οϋτως. περίεργον δε εδόκει μη­ δενος άναγκάζοντος λέγειν καΙ αμα το μη δείν ε-ltελοντας προς tους αγωνας χωρείν καΙ

tO

μη εις πειρασμον εισελ-ltείν κα-lt' ημέραν ευχεσ-ltαι προσtε­

τάχ-ltαι παΡήνει σιγαν. ουκουν τις ηκουσε λέγοντος, ουκ ιδί~ ου δημoσί~

150 ουδέν, ουδαμη περΙ τούtων φωνην αφένtος. επεΙ δε εδει tOV παρόνtα καιρον ώς εοικε τη παtρίδι παν δεινον ομου

te

προς εαυτα

συμφορησαι, ώς μη tιI πoλι't'ικα μόνον

σtασιάζειν, καΙ ανάγκην εχειν προς tους πολεμίους

μάχεσ-ltαι, αλλ α καΙ tιI της εκκλησίας ουδεν ελαtτον διακείσ-ltαι, ην ολην εδει tων ευχ(ον γινομένην νtίκtωρ καΙ με-lt' ημέραν ευχεσ-ltαι τη παtρίδι πε-

155 ρισω-ltηναι την σωtηρίαν, &λλα μη t'Oύtων αμελήσασαν επαχ{}η καΙ tοίς ιδιώταις δι' ων εποίει δοκείν κινδυνεύουσι περΙ tων εσχάτων, τα μεν αλλα

παρήσω' αλλ' ηδη καΙ προς εμε το βέλος αφίκτο, καΙ πολυς μεν ο περι εμου λόγος, πολλοι δε παρ' ε.με συνεχως άφικνουνtο. εδει δε παραγενόμενον ομο­ λογουνtα τα προβαλλόμενα γράφειν. οίς μεν ουν εδει χρησάμενον αυtων

160 ενα ΓμεΊ δοκείν είναι η καΙ την εμην αινίξασ{}αι γνώμην σ' αν ενοχλοίην 137

προκατειλημμένους υπάρχειν Α1

ολίγων καλά Α1

133-134 Hes., 41 etc.

χχνι

159 εδεl Ορ.

με ΑΙ

101.

140 ου σώματα αλλά ψυχάς 159-160 χρησάμενον ενα με αυτών

148-149 Matth.

νι

13; I,uc.

χι

ΑΙ

141

πλην

εΙναι δοκείν ΑΙ

4; cf. Matth.

313

Appendix

ουκέτι. ουδένα γαρ οίμαι των νουν εχόντων ους εν ον φίλους έαυτφ δοκείν πολεμίους εφ' αύτον προκαλείσ1'tαι' και αμα το Λόγιον ύπερ ημων είναι τον ου κα1't' 11μων απεφήνατο.

τούτων

τοίνυν

ουδεν

παρέλιπον.

ελεγον γάρ'

«ει μέν, ω ανδρες, περι των αρχαίων της εκκλησίας δογμάτων ομολογείν προστάττετε, πολλην ύμίν εχω χάριν, αγιάζειν αναγκάζουσι και την γλωτταν, 165 απαιτούμενος καΙ δια ταύτης προφέρειν απερ εν ψυχή βέβαια κείται. τού-

τοις γαρ πεί{}εσ1'tαι μεν ανάγκη, ο δ' αντιλέγων κακός. τί τοίνυν ζητείτε πλέον; αρ' ουχ ύμίν συμφωνω δια πάντων»; ο λόγος». -

« μικρόν»

είπον

« ανάσχεσ1'tε,

« ου » φασι «περι αλλων

και προ1'tεσμίας δο1'tείσης πάντα

ακούσεσ1'tε. ει γαρ περι βιωτικων χρημάτων εγκαλουμένοις προ1'tεσμίαν πάν-

170

τως εις απολογίαν λαμβάνειν ΓεξεσΤιΊ, του νόμου κελεύοντος, πως επl. των

μεγίστων Γτουτό γεΊ ουκ αποδιδόναι χρή »; οί δε ενέκειντο τοίς τη εκκλησίq. δόξασι χρηναι πεί{}εσ1'tαι προβαλλόμενοι, ου μην αναγκαία δοκουντες λέγειν.

7. 'Έχει γαρ ούτωσί. ει μεν εξ ούπερ αϋτη συνέστη το ψευδος ουκ εψηφίσατο, αλλ' αει της άλη1'tείας εν

πάσιν ετύγχανε, καλως αν εχοι περι 175

ων λέγοι μηδένα μηδ' οπωσουν αμφιβάλλειν. ει δε πολλα και των μη σντων εξείπε καΙ ταίς αίρέσεσι συνεσχέ1'tη πολλάκις, ωστε και τους ΓμενΊ αυτη τηνι­ καυτα συμφωνήσαντας άραίς αλύτοις ύπάγειν, τους δ' αντειπόντας νυν ως μεγάλους 1'tαυμάζειν, πως αν τις το τη εκκλησίq. ταύτη νεώτερόν τι δοκείν

ως τι των άναγκαίων εις άπόδειξιν προβαλείται, μη προηγουμένης διδασ- 180

f. 47' καλίας και δεικνύσης τί μεν άλή{)εια τί δε ψεύδος, καΙ τί μεν Ι άναιρείται των ομολογουμένων τουδέ τινος ύποτε{)ειμένου, τί δε συμβαίνει; και τοσ­ ούτφ τουτο μάλλον εικος οσφ καΙ περΙ

της

προκειμένης νυν

εψηφίσατο τάναντία, ωστε νυν εν άμφιβόλφ κείσ1'tαι

σεων τί1'tεσ1'tαι δεΙ ατοπον

ύπο1'tέσεως

ποτέρq. των άποφά­

δε καΙ αλλως της μεν οικουμένης άπάσης δι- 185

δάσκαλον έαυη1ν επαγγέλλεσ1'tαι προκα1'tησ1'tαι, ε'ίσω δε έαυτης ωσπερ τοϊς οικείοις φ1'tονουσαν μη βούλεσ1'tαι την διδασκαλίαν εκτείνειν, και ταυτα των

διδασκομένων μάλιστά γε πρo1'tυμoυμένων άκούειν, δυναμένων τε τα λεγό­ μενα συνιέναι, καΙ αυτων μέτρια καΙ δίκαια λέγειν εχόντων, ως εγωγ' αν φαίην.

-

τοιούτοις δή τισι λόγοις εχρώμην.

190

8. Άνδρων ουν ην τους αλλους ωφελείν βουλομένων και πάσι τα πάντα γίνεσ1'tαι προσηκόντων, νου1'tετείν, συμβουλεύειν, διδάσκειν, δια πάν­ των τα προσήκοντα ΓπράττεινΊ.

11

11

γαρ αν πλανώμενον εξήλεγχον διορ1'tούμενοι

καΙ αυτοι των λεγομένων άκούοντες εσκέπτοντ' αν' 'ίσως γαρ ην αν τι και

των χρησίμων. το γαρ μη δεν αμαρτείν εση 1'tεου, το δε προσπταίειν άν1'tρώ- 195

169 του ΑΙ

μικρσν ουν ΑΙ πώς τοίίτο ΑΙ

162 Marc.

ΙΧ

170 186

40; Luc.

χρημάτων βιωΤΙΚΟJν Α Ι

επαγγέλεσ{}αι

ΙΧ

50.

cod.

171 193

απολογίαν ελάμβανον,

πράττειν: λέγειν ΑΙ

191-192 cf. 1 Cor.

ΙΧ

22.

Appendix

314

πων, το δ' αμαρtάνοντας διορ-ltουσι'}αι φρονίμων. και -Ιtαυμαστον ουδεν αν­

-Ιtρώπους αντας παρενεχΜίναι' το δε των ατόπων προφαινομένων ού βού­ λεσι'tαι τ&ληι'tες του ψεύδους &λλάξασι'tαι υπερηφανίας παρίστησι δόξαν. δεί

δε πάντως σιγαν αν απoκαλυφι'tη τφ εσχάτφ. ανενέγκωμεν δε και εις τας

200 της εκκλησίας παλαιας υπoι'tέσεις, δτε το ψευδος ώς &ληι'tες ισχυριζομένη ϋστερον επι το βέλtιον μετεβέβληto, ου.' αισχύνην Τ11ν μεtαβολην ηγουμένη καΙ χάριν ομολογουσα ι'tEq\ οι

_ε

βασιλείς τοίς πρότερον επιβοηι'tουνtες

μεtα ,ην toυ κακου ζάλην αΊι'tρίας διαγελώσης μετάμελον επι _οίς προτέ­

ροις ελάμβανον. και _ων πατέρων πολλάκις τανιιντία -Ιtεμένων

205 καλως εχον επηνωρι'}ουντο επι τούτοις καλλωπιζόμενοι μαλλον είχον εγκαυχασ-ltαι τροπαίοις, ΓtoίςΊ _ε πατράσιν

EuxovtO

τον

aiJtOl

11

το μη

πολλοίς οίς

-ItEOV

ιλεω των

ημαρτημένων γενέσ-ltαι. εση δε και σοφού παtρος ψηφος μάλα σο φως _ε καΙ αλη-ltως ειρημένη, ώς ούχ η toυ κακου μετάl3εσις αλλ' η _ου κακου τή­

ρησις

to αισχρον εχει. εκείνα μεν ουν εδει ποιείν' οι δε &ντι μεν λόγων

210 ροπάλοις εχρωνtο αντι δε -Ιtεολογίας αισχρολογίι;ι, ιXvtt δε λόγων ανάγκης δεσμους ηπείλουν, αντΙ δε λόγου μακρων περιόδων υπερορίας προυtεινον.

καίtοι _ουto τί αλλ ο γ' ην

11

ποιμένων τον αμπελωνα λυμαινομέ"ων καΙ

τυραννΙς ην ούδΕ τοίς πολιηκοίς συγχωρουσιν οι νόμοι, τοίς παλαιοίς τυ­

ράννοις κατα _ης εκκλησίας οφειλομένη;

215

9. ΚαΙ τούτων ην ηγεμων Ο εύδαίμων Μακάριος, ος δη δύναιτ' Ι αν ης f. 48 ων αλλο δοκείν αλλο και'tαρως

εδειξε.

και δυοίν

ovtOLV οίς ο βίος ημων

συνέχεται, πραξίς φημι καΙ λόγος, ,ην μεν εκείνου σοφίαν 'ίσασιν δσοι νουν ηγεμόνα _ων λόγων προύστήσανtο καΙ πρωτος αύtος σύ. δι' δ μοι καΙ δοκεί τα πολεμικα εκείνα της αμα&ίας προκάλυμμα προβαλέσ-ltαι. τον δε βίον τί

220 τις αν ε'ίποι δι' Ων και _ων ιερων &πελήλαtαι περιβόλων; ει γαρ μη τουτο φήσειεν ενδίκως

προβηναι, δηλον ώς καί ηνα κακως αγεσ-ltαι παρα της

εκκλησίας ομολογήσει. ει toίνυν αδικον το

καταψηφισι'tηναι ερεί, πως ού

και αύτος ον αλλοις τί-ltησι νόμον φυλάttει, και ωσπερ εκείνοις και εαυtφ σοφός εση, δείν λέγων εν πασιν

αεΙ τη

εκκλησίι;ι πεωεσ-ltαι; ει δε τουτ'

225 αναγκαίως εχειν φησί, τί πάλιν περι της αξίας φιλονεικεί; αλλ' εισιν οι φασιν ούχ οίοί τε ψεύδεσι'tαι, ώς αρ' ουδε πρότερον εδει τοίς ιεροίς παρα­ κύπtειν, πολλας αύτου προ"ίσχόμενοι βδελυρίας, και αύτος οίς λέγει και οίς

πράttει ού μόνον εαυtφ πολεμεί και εαυτον καtαισχύνει, &λλα καΙ κοινη τφ γένει πολλην επάγει ,ην μέμψιν. επει τί καtορ-ltώσας εχει toίς πολεμικοίς

230 εκείνοις &μυντηρίοις; δοκουσι μεν οι ημέτεροι προς εαυtoυς σtασιάζειν καΙ κατεσ-ιtίειν αλλήλους, ού δύνασ-ltαι μηδε κα-lt' εαυτους συμφωνείν, ους ούκ

206

τροπαίοις και

207

πατρος:

AJ

215

S. Greg. Naz.;

δύναιτ'

Υ.

bis

83, 76-78.

ΆΙ

219

προβαλλέσ1tαl

209 ss. cf.

Αρρ.

cod. n. 2

Α,

3.

315

Appendix

εχουσι πολεμίους εφ' αυτους προκαλείσ1'tαι, ουχ οραν προς απερ ό καιρος άπαιτεί, ου νοϋν εχειν τοίς ειδόσι πεωεσ1'tαι, μη βούλεσ1'tαι συνελ1'tόντας

λόγφ το ΓδέονΊ ευρείν, υπερηφανίας άβελτερί<;t πάντων υπερέχειν ηγείσ1'tαι, πλην εαυτών μηδΕν είναι πάντα νομίζειν, ουκ αν1'tρωπον ου γένος ου πο- 235 λιτείαν ου παίδευσιν ου σοφίαν ου τέχνην, ουδεν τών σλων, άλλ' εαυτους

είναι πάντα' α'ίτια ταϋτ' είναι της τών εκκλησιών διαστάσεως. το γαρ της προσ1'tήκης άφορμην αλλως φασί. καί τις προέηκεν, σπερ αρρητον αμεινον,

ως ε'ί τις ημών το της πόλεως άξίωμα περιέλοι καΙ το τών ναών κάλλος, μηδεν είναι το λειπόμενον. τοιαϋτα τοίς τοϋ άνδρος εργοις ακολου1'tεί. καΙ 240 δοκοϋμεν απαντες της αυτης εξεως είναι' το γαρ ένος άμάρτημα παρα τών πολλών είς το σύμπαν άναφέρεται γένος. ουκ αρα πάλαι πότ' εχρην τέρας

τι καππαδόκειον εκ

τών

11μετέρων

εσχατιών επι λύμη

τών

πραγμάτων

ωρμησ{}αι, άλλα καΙ νϋν ημίν εκ τών της Θετταλίας εσχάτων ωσπερ αλλο τι φανεν εκ τοϋ πελάγους κακον αυτο τοϋτο συμβηναι, συγχέαι μεν πράγ- 245 ματα, τοϋτο μόνον μάλιστα δυνάμενον, ταλλα δε μηδενος αξιον ωσπερ εκείνο.

10. Προς 1'tεοϋ τοίνυν, τί 'χρην ποιείν, 6) βασιλεϋ, εμοϋ μεν τάλη1'tες είδέναι καΙ κατέχειν ζητοϋντος καΙ λόγους σ τι πλείστους υπερ αυτοϋ καΙ άλη1'tείς καΙ γενναίους εχοντος λέγειν, εκείνων

δε επικειμένων καΙ δόρατα

καΙ τόξα καΙ βέλη προβαλλομένων, καΙ τα μεν απειλούντων τα δε κακοϋν Ι 250

f. 48v άρχο μένων ; κα1'tησ1'tαι καΙ το κακον καΙ δη προσιον άναμένειν; άλλ' ουδέν φασι της έαυτοϋ φ1'tορας εφεσιν εχει' καΙ αμα το διωκομένους εκ της έτέ­ ρας είς την έτέραν ίέναι προστέτακται.

11

γαρ άναγκαίον κα11ήμενον

-

καΙ

μη δυσχεράνης, 6) βασιλεϋ' το γαρ δοκοϋν μηδεν περικαλυψάμενος ερώ' ό γαρ λόγος προς

βασιλέα σώφρονα καΙ πρgον και φρόνιμον, και πεί1'tοντα 255

λόγοις απερ αλλος αν εβιάζετο δυνάμει χρώμενος

-

11

τοίνυν όμολογείν ην

άναγκαίον Γτα μη δοκοϋνταΊ τοίς εν ψυχΌ λόγοις, υπο τών της εκκλησίας δογμάτων

ωσπερ ηρωσι

πεφραγμένοις

καΙ προς τους ου μετ α της αυτης

σκευης επιόντας παρεσκευασμένοις άντιστατείν, καΙ άμύνεσ1'tαι δια την της άλη{}είας ισχυν και τους άπο ταύτης μισ{}ούς,

λάμβάνειν,

11

11

τών άπειλουμένων πείραν 260

τό γε τρίτον τοίς λυποϋσιν ενδόντα αλλα μεν επ1. ψυχης αλλα

[δε] δ' επι στόματος ΓεχεινΊ, και λόγους προφέρειν τοίς ενδΟ'&εν μαχομένους,

καΙ τφ συνειδότι κα1't' ημέραν διiκνεσ1'tαι, δ κακίας δείγμά εστι και ουδ' αυτος αν επαινέσαις, άλλα και τιμωρήσαιο μαλλον, Ο'υκ ε'ί τις επι 1'tεοϋ μό-

234 257

δέον: προσηκον ΑΙ

238

αλλως είναί

τά μη δοκουντα: απερ ουκ εδόκει ΑΙ

262

Ai εχειν:

252-253 έτέρας πόλεως Ai Γφέρεlνl Α2

ΑΙ

λέγειν

238 cf. Hom. ξ 466. 239 cf. Demetrius Cydonius, Αροl. Ι, ed. G. Mercati, Studi e Testi, 56, ρ. 370, 24-26. 243 Greg. Naz., Or. ΧΧ! 16 (PG 34, 1097 D); cf. Man. Cal., Adv. 1os. Bryennium, ed. G. Mercati, Studi e Testi, 56, ρ. 466, 67. 252-253 Matth. Χ 23.

Appendix

316

265 νον ούτω σι χρφτο, αλλ' ει και σοι παριστάμενος αλλα μεν ενι φρέσι κεύΊ'tει αλλ α δε επΙ, στόματος φέρει. ου μην συτ' εμοι καλως εϊχεν ωσπερ τινα Σκύ­ -&ην αγεσΊ'tαι βίι;ι, λόγφ δυνάμενον, ουτ' εκείνοις σχημα τυράννων αντιρησΊ'tαι

δοκείν εξ ου συνέβαινε

μηδε καΊ'tαρως αυτους περΙ της εμης γνώμης πε­

πείσΊ'tαι' τοίς τε ιδιώταις αγνωμον αν εδόκει κομιδη, και δη και λογισμος

270 'ίσως αυτοίς αν εισήει περι των διδασκ(ίλων, ως αρ' ειδέναι μεν επαγγέλ­ λονται πάντα olιδεν δ' ως εοικεν 'ίσάσι λέγειν. πού γαρ αν καιριώτερον εχρή­ σαντο τούτφ; οίς δ11πoυΊ'tεν διαλεγομένους αρέσκειν εικότως αν ην προυργου, ως αν μη κατα τους αγωνας απολιμπανόμενοι της επαγγελίας ωσπερ τινες {μψάσπιδες ύπο πάντων καταφρονοίντο.

11.

275

Τούτων δε οϋτω προκεχωρηκότων ενταύ-&α κάΊ'tη μαι,

το

μηδενος

Γρζίονοςl απολαύειν σσα γ' εν τοίς φαινομένοις εστι τού κακων πείραν εχειν ηγούμενος κρείττον, ύπ' olιδενoς

μεν ελεγχόμενος

της οικουμένης διδασκάλων

νενοσηκος ως αν αυτοι φαίεν επανάγειν

πρσ&υμουμένων

-

το

-

καίτοι γ' εχρην, των

αηδίαν ~ε καΊ't' ημέραν εμαυτφ παρα των ιδιωτων συν-

280 αΊ'tρoίζων, ών ενίους εχοντας ζηλον ου κατ' επίγνωσιν εχειν Παύλος αν είπεν, παραμυΊ'toύμενoς εμαυτον

επι τούτοις, τουτο μεν τφ μετ α μικρον

επελΊ'tόντα τον -&άνατον απαντα παύσειν και ανοίσειν προς

ετερον

δικασ­

την ΓανΙ των δικαίων olιδεν εκφεύγει, τούτο δε τφ και προ ημων

αλλοις

ύπερ της αλη-&είας τοιαύτα συμβηναι διωκομένοις, νυν δι' olιδεν

11

τούτο

285 Ί'tαυμαζoμένoις.

12.

Καίτοι δυοίν ημίν καΊ'tεστώτoιν, τού μεν αν τις προς κέρδος και

τας αν-&ρωπίνας τιμας Ι αποβλέπτι, τού δε αν αρετης επιμεληται και προς f. 49 τον Ί'tεoν αφoρ~, τοσούτον φροντίζων τού σώματος σσον ύπηρεσίαν τη φι­ λοσοφίι;ι κτασΊ'tαι, τίς αν εις το σουτ ον κατηνέχ-&η της αλογίας ωστ' ενον αμφό-

290 τερα εχειν ως ενεχώρει, καΙ μετ α των οικείων ιστάμενον εκείνους τε και έαυτον ωφελείν, ταύτα άλογώτατα παραιτείσ-&αι, και κέρδους μεν προαιρεί­ σ-&αι ζημίαν, επαίνων δε μέμψιν, και ωσπερ εν νομίσμασι τού καλού το φαύ­ λον αντιλαμβάνειν, το δη μείζον προσκρούειν -&εφ και περΙ το μέγιστον των καΊ't' αύτον κινδυνεύειν; ου γαρ δήπου τοίς μεν αλλοις εστι και ψυχη και

295 Ί'tεoς και Γραφαι και κηρύγματα και μέλλουσα διαδοχη των καλων και των κακων ατελεύτητος, ημείς δε προς απαντα βύσαντες συνελαυνόμε-&α προς το βάρα-&ρον, αλλφ μεν olιδενι τφ δε φΊ'tηναι προκαταλαβόντας τας των πολ-

268 283

αυτους

ον: ων

(?)

bis

Α1

ΑΙ

275 297

το καλού ΑΙ

καταλαβόντας

corr. ex

282

παύσειν

corr. ex

καταπαύσειν

καταλαβείν

265 Hom. Ι 313. 275 ενταύ'θ-α: Perae; v. epp. 17 et 83 § 3 et Αρρ. n. 4 280 Rom. Χ 2. 293-297 cf. Man. Cal., Adv. 10s. Bryennium, ed. G. Mercati, Stndi e Testi, 56, ρ.467, 400-404.

§ 2.

317

Appendix

λών ακοας το δέ τι λέγοντας ωσπερ ύγιαίνειν μετ α νόσον αισχυνομένους, Ο δή τινος 11κουσα λέγοντος ουκ οίδα ε'ίπερ ποτε προενεγκόντος αλογώτερον λόγον, και ταυτα πάντων ειδότων ως προς τα της όμολογίας και τα της 300 κρίσεως εσται. ου μην αλλ' ει μεν εν τοίς κα&' ήμέραν συμπίπτουσι φιλό­ νεικός τις και δύσερις ε'ίην εγώ -

σπου γε τίς ό λόγος ει γε τοίς μικροίς

ουτως εχρώμην oUΔεν ήττον ~χειν καΙ επι των μεγίστων εν οίς ην προφανης ή ζημία; -

σμως ει μεν σπερ εφην ε'ίην εγω, δεδόσ&ω και επι τών

μειζόνων. ει δ' εν τοίς κα&' ή μέραν συμπίπτουσιν ούτωσΙ διεκείμην ωστ' αν 305

οίμαί τινα καΙ Γεις ταπεινΊότητα σκώψαι, τίς ό λόγος επ' εκείνων μεν ουτως, επι δε των μεγίστων φιλονεικείν καΙ οίον τη κεφαλη τον ουρανον προ σα­ ράσσειν επιχειρείν, τον προφανη κίνδυνον ουχ όρώντα;

13. Κα&ήμενος ο-Ον oUΔεν η τα πρότερον πάλιν ποιω, τών μεν Γεν μέσφΊ oUΔεν η μικρον προσαπτόμενος, βιβλίοις δε καΙ τοις περι &εου λόγοις προσ_ 310 έχων,

ευχόμενος σοί τε και τφ

γένει παντί, σε μεν δόξης

επι μήκιστον

προελ&είν και πάντας ύπερβάλλεσ&αι τους επ' αρετΏ και δόξll βεβοημένους,

τφ δε γένει δια σου την ελευ&ερίαν σεσωσ&αι, καί, ει οίό ν τ' ειπείν, προς τα πρότερα ανελ&εΙν. εστι γάρ τι κιιι ΓκαλουΊ πλέον σταν τοις ε-Ο πάσχουσι

το καλον και παρα τών

αρίστων γίγνηται. εμοι δε oUΔενoς αλλου δεήσει 315

τότε, αλλ' αρκέσει το βασιλεύεσ&αι παρ α του &αυμαστου βασιλέως, και την του γένους εUΔαιμoνίαν όραν, καΙ αυτον απολα1.!οντα των κοινών αγα&ων

εν μέρει.

ει γαρ

καΙ

λυπουσί τινες, αλλ' ολίγων το εργον, καΙ αμα τοις

επηρεαζομένοις Ε'υχεσ&αι προστετάγμε&α.

f. 49"

14.

Έβουλόμην μεν ουν αυτφ

σοι τους περι της ύπο&έσεως λόγους 320

ανενεγκείν. τα γαρ παρόντα της περΙ ήμας

μεταβολης

πάντως, ει μηδεν αλλο. το γουν μη ~_ 1ντάπασιν

περι της ύπο&έσεως

απολογία τίς εστι

αναισ{)ήτους

δοκειν τους

αντιλέγοντας περιεγίγνετ' αν, και αμα συνέβαινεν αν

σοι τα πιστευόμενα μαλλον Γ'ίσωςΊ πιστεύειν. τότε γαρ της αλη{)είας δύναιτ' αν τις εχεσ&αι πλέον, σταν

ου

μόνον

αυτην εξ έαυτης δεικνυμένην όρq., 325

αλλ α και τους αντικειμένους αυτη λόγους εξελέγχειν Ισχύιι. των γαρ εναντίων την αυτην επιστήμην

306

λέγουσιν

είναι. ό γαρ ειδως οίς αν δύναιτο &ερα-

ταπεινότητα: μαλακότητα ΑΙ

λου: δόξης ΑΙ

319

309

εν μέσφ: ,~αν{}ρωπίνων ΑΙ

314

κα·

προστετάγμε{}α. εισοίσω δέ τι και αυτος απο γλώττης τη καινη

πανηγύρει, ου του κατ' αξίαν στοχαζόμενος των πραγμάτων, το δε προσηκον επιδεικνύ­ μενος χρέος. οφείλεται γάρ σοι παρά πάντων, ω βασιλευ. πολέμοις, και (Ι

49 v )

συ

γάρ

και

στρατηγος εν

[και] κυβερν11της εν ζάλη, και πάν{}' δσα τη φύσει των αν{}ρώ­

πων μεμερισμένως πρόσεστιν ΑΙ. Ultinla quatuordecilll verba, ribus abJatis utique delenda snnt.

309 ss. cf. ep. 14, 23-25. (24 a 21) etc.

319 Luc.

νι

28.

ποπ

deleta,

ρτίο­

Απ.

Α

326-327 Arist.,

pr.

1

Appetιdix

318

πεύειν, καΙ δι" ών (αν) επαχ-&είη νόσος επίσταται. ει δε καί τινα των ε"ίτε παλαιων ε'ίτε νέων η μικρων η μεγάλων εις λόγους τους περΙ τούτων ήσυχη

330 καΙ λογικως καταστηναί μοι προσετέτακτο δικάζοντος σου, Γτουτ' αν ήδέως δεξαίμηνΊ' 'ίσως αν τι καΙ των δυναμένων πεί-&ειν ε'ίρητο, καΙ αυτος δ' αν

τι των χρησίμων ηκουσα, καΙ τάχ' αν ωσπερ εκ πυρείων το της άλη-&είας εξέλαμψε φως, και' αυτος δε προ της άλη-&είας ουκ αν ετίμησας αλλο. Έβουλόμην ουν δπερ εφην' οί δε νυν καιροΙ την τοιαύτην παρα

15.

335 σοΙ σχολι1ν άφαιρουνται. ωστε την μεν εις σε πάροδον και' πάνυ βουλό­ με-&α, και τοίς τυχουσιν ου μικρον εις τιμην λογιζόμε-&α, αλλως

-&.

δτι μοι

καΙ παρα σου προστέτακται' άλλα τφ νομίζειν ουκ αν ύπο των πραγμάτων δυνη-&ηναί τι περΙ των

προκειμένων ειπείν, αδείας

λαβόμενον, και'

αμα

τφ μη δείν oUΔεν οντα βασιλεί προσιέναι τοσούτφ, την πάροδον παραιτου-

340 μαι. δμως όπωσδήποτε σου κελεύοντος

άναγκαίον ε'ίποι τις αν παριέναι.

και οίδα μεν το των σων προσταγμάτων άρραγες και το της γνώμης άκί­

νητον' δπως γαρ αν περι των νυν ύπο-&έσεων εχω γνώμης, το σον ευμενες εξω καΙ το μένειν εν-&α αν ε-&έλω' ταυτα γαρ καΙ προστάττεις. άλλα ΓδέοςΊ μή πο-&' οι πάσαν κύνα ρινηλατουσαν παριόντες καΙ τφ ζήλφ τον Φινεές,

345 ουκ εν τοίς όμοίΟίς, ύπερβαίνειν φιλοτιμούμενοι, νυν ΓάδείαςΊ λαβόμενοι τα εαυτων εχωσι ποιείν. ωστ' ε'ίπερ ΓηνΊ την εαυτων όρμην εις ήμερότητα με­ ταβάλλειν oUΔεν αν εκώλυσε παρ α το σον κράτος άφίχ-&αι' άλλα και' χάριν αυτοίς ε'ίχομεν, καΙ προ τούτου -&εφ, δτι με μηδενι των πρότερον βασιλέων ΓσυγγεγονόταΊ μέχρι του παρόντος εταμιεύσατο, ϊνα το σχημα της βασιλείας

350 εν τφ κρατίστφ των βασιλέων 'ίδω.

2 Manuelis Calecae Apologia

ΙΙ.

Ad viros ecclesiasticos, adversarios suos. Perae, a. 1396, autumno. [Α.

Principium.]

Ει μεν ήμέρως καΙ πατρικως ήμίν

εβούλεσ{}ε χρησ{}αι, είχον αν καΙ f. 128

αυτός, παραγενόμενος προς ύμάς, τα μεν λέγειν τα δε ακούειν. επει δε ου

330-331

τούτ' αν ... δεξαίμην: τοίί{}' ύπερ απαν κέρδος ελογισάμην ΑΙ

με itράττει Α ι

ex

345

αδείας: μεν Α ι

346

ην: η{!ελον ΆΙ

μηδένα

348

343 μηδενι

δέος:

corr.

349 συγγεγονότα: έωρακότα Α i 2 Cod. Vat. gr. 1092 (D), f. 128-134,43-65, 119-127 v (ve1193-195), autographa.

335ss. cf. ep. 14.

345 Num. XXV 11.

Appendix

319

πασι τα πάντα γίνεσ~ε, αλλα μετα βίας και απειλης τα λόγου και γνώμης δεόμενα βούλεσ1'tε κανονίζειν, και προσάγεσ1'tαι, υμείς

τούτφ

μέν, ώς εκ τών

τφ

καλώς αναφέρεσ~ε προς τους πάλαι ποτε εαυtών εν τη τοϋ ~εoϋ

εκκλησί~

τρόπφ

πραγμάτων μετα

τους διδασκομένους

δικαίως ε'ίποι τις αν ού 5 πληγών και μαστίγων τα

κατα και ρους εισάγειν βουλευσαμένους'

τους δε διδασκομένους οίος εγω ερήμην συμβαίνει [καταδικάζεσ1'tαι] δίκην εκφεύγοντας εις προφανη

κίνδυνον ρίπτειν εαυτούς, αλλως τε και μΙ1 εΙς

πειρασμον εΙσελ~είν παρα τοϋ Σωτηρος ευχεσ1'tαι κα~' Ι1μέραν προστεταγ- 10 μένους. δια ταϋτα και αύτος

ού παραγίνομαι μέν, α. δ' αν είπον παρών,

ταϋτα και απων αναφέρω. είπον αν τοίνυν ώς περι μεν τών αλλων πασών αποφάσεων της αγίας Γραφης, και πάντων τών κεφαλαίων της oρ~ης πίσ­ τεως τών χριστιανών, βεβαιότατός ειμι τη τοϋ ~εoϋ βoη~εί~, και ετοιμος περι αύτών και γράφειν

και

δμολογείν ενώπιον βασιλέων και τυράννων, 15

και μέχρι ~ανάτoυ διαγωνίζεσ1'tαι, της αλη1'tείας τοϋτο παρ' ημών απαιτού­ σης. περι δε της

νϋν υπο1'tέσεως τον δμοιον ούκ αποφαίνΓομαιΊ τρόπον.

πρώτον μεν γαρ ταράττει μου την διάνοιαν, και αποπηδαν ποιεί, δτι δύο και πολλας ~εότητας κηρυττομένας ακούω. ϊνα γαρ εκ πολλών ολίγων επι­ μνησ~ώ ταϋ1't' οϋτω περιέχεται εν τφ τόμφ'

(ακτιστόν τε την 1'tείαν ενέρ- 20

γειαν, κα{)' α. δητα και την ούσίαν, εστερξαν' καΙ 1'tεότητα και ταύτην παρ α

τών αγίων ακούσαντες ασμένως

εδέξαντο ».

αλλην σαφώς διδάσκει ~εότητα.

-

δ

γοϋν

πάλιν εν αύτφ·

καί

σύνδεσμος

και

«ετι τε το ηνωμένον

καΙ αχώριστον ταύτης προς ΤΙ1ν 1'tείαν ούσίαν επιδείξας (δ πατρ ιάρχης δη­ λoνότι), εν οίς και ακτιστον την 1'tείαν ενέργειαν, και ~εότητα παρα τών 25 αγίων ειρησ~αι απεφήνατο ». -

πάλιν δ Θεσσαλονίκης (λέγω δε τον τών

δογμάτων τούτων ηγεμόνα και εξαρχον) εν λόγφ ου η αρχη Ταίς πνευμα­ τοκινήτοις τών πατέρω'Ρ' [Β.

f. 127

({

καταβοώσιν ημών ...

Finis.]

"Οτι δε η παροϋσα αντιλογία ύπερ αύτης της αλη~είας εστί, φανερον

μεν εκ τ<ον ειρημένων, φανερον δε εκ τών κατ' εμέ, τών τε πρότερον τών τε νϋν φαινομένων. αναγκάζομαι γάρ τι και περΙ εμαυτοϋ λέγειν' τούτου δε την αιτίαν δίκαιος εχειν δ την ανάγκην παρασχών. αλη~hς μεν γαρ ώς ούδείς εστι κα~αρoς απο ρύπου' πλην ουτε φιλόνεικόν μέ τινες 'ίσασιν οντα,

12

αναφέρω καΜσον οίόν τε δια βραχέων

τητας αρτ ι

Dl

17

αποφαίνεσ{}αι

DI

19

{}εό-

Dl

3 cf. 1 Cor. ΙΧ 22. 20 τόμφ: tomus Ούτε Τ11ν κατα της εκκλησίας, editus post synodum ίη Blachernis, a. 1351 m. maio celebratum; PG 151, 717-763. 20-22 PG 151, 731 Β 10-14 (ubi legendum est, lin. 11, κα{j' a δητα pro ου δητα); cf. Man. Cal., De ess. et ορ., PG 152, 288 Α, 12-15. 23-26 PG 151, 731 C 5-9 (ubi, lin.9 ante ενέργειαν addendum Τ11ν {Ιείαν); cf. PG 1.'52, 288 Β, 7-10.

5

Appendix

320

τη τοϋ {tEoii βοη{tεί~, ούτε προς τιμας κεχηνότα καΙ δόξας' Ο παρελ{tών μοι ταϋτα μαρτυρεί χρόνος. καΙ γαρ τοιούτων

δή

τινων υπηρχε τυχείν ε'ίπερ

η{tελον κολακεύειν, τών διδόντων και χάριν μοι προσομολογούντων. ει' δε καΙ πολλοίς τοιούτοις πά{}εσιν υπεκείμην, πώς άν τις είς τοσούτον ανοίας

10 κατήχ{}η ωστ' εξ ον καΙ τοίς οίκείοις αρέσκειν καί τις είναι δοκείν καΙ παρ' εκείνων τιμάσ{}αι, (καΙ) το μέγιστον μετ α '!:ης αλη{tείας ϊστασ{}αι, ταϋτα μεν αλογώτατα παραιτείσ{}αι, το δε φρικωδέστατον τον {tEov πολέμιον επισπά­ σ{}αι, καΙ περΙ το μέγιστον τών κατ' εμε κινδυνεύειν; οράτε δε και υμείς

ως

πολλά

μοι

ζημιοϋσ{}αι

15 παρ' υμών εμελλον ει' το πόλιν

αντΙ

πόλεως

συμβαίνει, τα μεν ηδη, τα δ' δσα λαμβάνειν

συνεφώνουν τοίς υφ' υμών λεγομένοις, και δη καΙ αλλάξασ{}αι παρ' υμών διωκόμενον της συνη{}είας

αφελκυσ{tέντα καΙ ανδράσι συνόντα της <Ελλήνων γλώττης αίσ{}ανομένοις

οϋδέν, ετι τε πολλών μεν τών ημετέρων αλόγως υβριζόντων αίσ{}άνεσ{}αι, ζηλον ου κατ' επίγνωσιν κεκτημένων, πολλών δε εξ ανάγκης ακολου&ούντων

20 ανέχεσ{}αι δσα επι ξένης εστί, ταυτα τίνων αηδών ου κα{}έστηκεν αηδέσ­ τερα;

παραμυ{}είται δέ

με το υπερ αλη{}είας ταϋτά μοι πάντα συμβηναι.

πολλοίς γαρ καΙ προ ημών ύπερ ταύτης διωχ{}ηναι συνέβη, νυν δι' οϋδεν ετερον η τουτο {}αυμαζομένοις. δ{}εν οϋδε το λέγεσ{}αί με της υμετέρας συμμορίας αποκεκόφ{}αι δάκνεσ{}αι ποιεί. τουτο γαρ εμοΙ κόσμος εστΙ και Ι επl f. 127'

25 τούτφ καλλωπίζεσ{}αι μαλλον η αίσχύνεσ{}αι παρα τοις νοϋν εχουσιν εστιν, άλλως τ' οϋδε παρα την εμ'lΊν γνώμην εμοί τις τουτο εΠ11νεγκεν, αλλ' αυτος εμαυτφ τουτο επέ{}ηκα την εντολην του {}εου

πεποιηκώς' «εξέλ{}ετε γάρ

φησιν εκ μέσου αυτών κάΙ αφορίσ{}ητε, λέγει Κύριος;). δ τοίνυν εφην, μη σκοπείτε την αντιλογίαν,

αλλα

και

τον

τρόπον, νυν πάλιν λέγω. ου γαρ

30 πας ο αντιλέγων κακος ωσπερ οϋδε το πεί{}εσ{}αι πανταχοϋ καλόν' οϋδε το νικαν απλώς αγα&όν, αλλα

το

καλώς. οϋδε το ηττάσ{}αι, αλλα το κακώς

ηττασ{}αι αίσχρόν. εγω γαρ τη του {)εου βoη{)εί~ ου δεν εισάγω καινότερον, οϋδ' έτέραν οδΟν

παρ α την ωρισμένην

αξιώ, αλλ' ομολογώ Πατέρα γίον και

και

παλαιαν καΙ συνή{)η τέμνειν

αγιον

Πνευμα, Τριάδα ομοούσιον

35 καΙ αχώριστον, την αυτην ενα {)εον καΙ μίαν {}εότητα. αυτη γάρ εστιν η παλαια τών αποστόλων καΙ τών αγίων παράδοσις. τούτου δε ουτως εχοντος τα κατ' εμε δποι τφ {)εφ φίλον αγέσ{)ω. πάντως ουκ επ' άπειρον ενταυ{)α

διαμενουμεν, αλλ' απαλλάξουσι μεν καλώς οί κακώς πάσχοντες της παρούσης ταλαιπωρίας, &φαιρε{)ήσονται

δε καΙ

οί ευτυχουντες το ευ πράττειν, καΙ

40 απο της ζωης ταύτης επι ζωην έτέραν πάντες ομου καΙ κατάστασιν άληκτον καταντήσομεν. εκεί καΙ κριτης εσται πάντα ευ{)ύνων εν ζυγφ καΙ στά{)μΊl καΙ τα καλα καΙ φαυλα τών λόγων και εργων πασιν υπ' Οψιν τι{)είς, επεΙ

19 cf. Rom.

Χ

2.

27 2 Cor.

νι

17.

41 cf. Sap.

ΧΙ

20.

321

Appendix

καΙ ύπερ αργου λόγου λόγον δώσομέν φησι. τότ' 'ίσως οΙ σφόδρα του τόμου νυν προ'ίστάμενοι τη αλφ'tεί~ δικαζούση πεισι'tήσoνται, της φιλονεικίας αφέ­ μεν ο ι, του βoύλεσι'tαι αρχειν

εκβεβλημένοι καΙ ακοντες, στε το πεισι'tηναι 45

τοίς πεισι'tείσιν Ο'υκ είς καλον αποβήσεται.

Έγω μεν ουν δλίγα πρoι'tέμενoς ε'ίπείν επι πλέον πρoηλι'toν. καίτοι γε

εί προς τοσοϊΊτον εσκόπουν ,πρoελι'tείν αλλως αν αρξάμενος καΙ προσηκούση τάξει χρησάμενος εν τοίς κεφαλαίοις ουτω συνεπέραινον. νυν δε Γοίονl εν απολογίας εΊδει τα παρόντα προστησάμενος ωσπερ επι της όμιλίας ουτω 50 κάνταυι'tα συνέβη. εκεί τε γαρ δλίγα πολλάκις βουλόμενοι λέγειν επι πλείσ­ τον σχεδΟν καΙ ακοντες προχωρουμεν. καΙ δη καΙ επι του παρόντος το 'ίσον ύπηρξεν. ε'ί δε προς μικραν ύπόμνησιν τοίς ύγιαίνειν ει'tέλoυσιν καΙ δλίγα

Γαν ηρκεσε ρηι'tένταl, πολλφ μάλλον τα μετα μήκους ΓείρημέναΙ προς την της αληι'tείας κατάληψιν συντελέσει. ωσι't· σσον είσΙν τα ε'ίρημένα καΙ πλείω, 55 τοσουτο καΙ προς

μείζω

την

ωφέλειαν εσται των μετ α φόβου

ι'tεoυ καΙ

της των διδασκάλων ευλαβείας βουλησομένων αναγινώσκειν.

3 Manuelίs

Calecae Apologiae fragmentLlm. Perae, a. 1396, autumno.

f. 192

... μίαν τφ αριι'tμφ ζωην καΙ σοφίαν επι Πατρος καΙ νΙου όμολογουμεν' επι μεν του Πατρος γεννωσαν, επι δε του ν'ιου γεννωμένην, επι δε του Πνεύματος εκπορευομένην. δεί γαρ καΙ το εν της ουσίας όμολογείν καΙ τας ίδιότητας ακινήτους τηρείν. δεί τοίνυν την ουσίαν πρότερον ύπoηι'tέναι ζωήν, ωστε καΙ ουτω το

μεν ασι'tενες του νέου δόγματος αναφαίνεται, ή 5

δ' αλήι'tεια δια πάντων κρατεί, ση επι ι'tεoυ το αυτό εση ζωη καΙ ουσία. εη απορω πως RXEL φύσιν την ενέργειαν είναι όρατήν, ην ε'ίς τα φυ­

σικα καΙ ουσιώδη του ι'tεoυ διακρίνετε' ε'ί γαρ ταυτα όρατα καΙ καταληπτά, καΙ ή ουσία εσται όρατη καΙ όριστή. αν γαρ των φυσικων τινος γνωσιν εχωμεν, καΙ του Όλου

πράγματος όρισμον καΙ

γνωσιν εξομεν. ταυτα γάρ 10

εστιν εξ ων το σλον. ωστ' ε'ίπερ ή ενέργεια όρατή, καΙ ή ουσία εσται όρατή, καΙ μάλισι't· σταν ακούω ση ή μεν χαρακτηρίζει ή δε χαρακτηρίζεται. αλλα

καΙ τουτο πάλιν εξαίφνης ατοπον αναφαίνεται, πως το απειράκις απείρως ύφειμένον

χαρακτηρίζει το απειρι1.κις

ύπερκείμενον j και't' δ γαρ

ωσπερ Dl 50 όμιλίας πολλάκις Dl 54 Dl ειρημένα: λεγόμενα Dl 3 Cod. Vat. gr. 1092 (D), f. 192-192v , autographa.

49

οίον:

απείρως

αν ηρκεσε ρη-δέντα: ρη-

iJέντα αρκέσει

43 Matth.

ΧΠ

10

εχομεν

cod.

36. 21

322

Appendix

15 μήτε ουσια μή1't' ύπόστασίς εση,

πώς

χαρακτηρίσει

την

ουσίαν

καΙ

το

ύφεστώς j τίς δε τών προφητών και αποστόλων εφ1'tέγξατο ση κα1't' σ εστιν ο 1'tεος προ πάντων τών αιώνων το μέν εστιν ορατός, το δε αόρατος, του­ ναντίον μάλλον βοώντων ση

«1'tEov ουδεις έώρακε πώποτε) και «ον ουδεις

αν1'tρώπων εΙδεν, ουδε ιδείν δύναται», πάντα δε τα 1'tεα1'tέντα καΙ φανέντα

20 τοίς αγίοις εικόνας και σύμβολα και ομοιώματα διδασκόντων, και δια τού­ των

επl

τον

1'tEov ανάγεσ1'tαΙj

«

δίχα γάρ φησι συμβολών και τύπων ου

δυνατον ημάς εν σαρκl σντας κατοπτευσαι τα αϋλα και ασώματα) ο 1'tείος Μάξιμος εν

τοίς

σχολίοις φησί.

και « αρτι βλέπω εν εσόπτρφ και αινίγ­

μαη) καΙ c εγώ φησιν οράσεις επλή{}υνα, καΙ. εν χερσl προφητών ωμοιώ-

25 1'tην). εις σπερ ο 1'tείος Χρυσόστομος λέγει' τουο.' οπερ ημην έφάνην

).

και

δη

«

τουτ' εστι συγκατέβην. ού

καΙ εν τοίς περl ακαταλήπτου λόγοις

συγκαταβάσεις είναι πάντα διασαφεί. ει δε ταυτα ακηστα φήσομεν και μη

δια της τούτων αναλογίας επl το εικονιζόμενον τους 1'tεωρουντας ανάγεσ-&αι, άναγκασ1'tησόμε1'tα καΙ τους τροχους τού Ίεζεκιηλ άκτίστους εν τφ

1'tEii> λέ-

30 γειν, καΙ την βάτον καΙ το πυρ. ου μην άλλα καΙ τας ενεχ{}είσας φωνας άκτίστους ομολογείν' ζητήσομεν δε και φωνητικα πάντα

αίρετικα

καΙ

πώς δύναται εν τφ

επl 1'tEoi:! σργανα' α δη

ατοπα, ϊνα μη λέγω άσεβη και α{}εα.

ετι απορώ

1'tEii> είναί τι πράγμα σπερ ουκ εστι {}εός, μάλλον δε

πώς εχει φύσιν εν αυτφ είναι το μη ον.

ετι {}αυμάζω πώς ο {}εολόγος

35 Γρηγόριός φησιν «είς {}εος στι μία&εότης., ο δ(τόμος πολλας ομολογείν αναγκάζει {}εότητας. ει γαρ διότι

μία εστl {}εότης και εΙς εστι {}εος κατα

τον αγιον τουτον, λείπεται μη ενα {}εον πρεσβεύειν αν τις πολλας {}εότητας Ομολογη.

ταυτα τα σοφα παρων μα{}είν εβουλόμην, ει μη τήγανα καΙ

λέβητες καΙ πάσα

ατιμία αντΙ παντος Ι λόγου προέκειτο' σμως καΙ απ ων f. 192'

40 τουτο λέγω, ση εως αν πολλα πράγματα εν τφ {}εφ είναι λέγητε ακτιστα, της ουσίας του {}εου κατα τοσουτον

διαφέροντα, και ταυτα καΙ {}εότητας

δνομάζητε, ουδέποτέ με πει{}όμενον εξετε, ουδ' ύπογράψω τφ ταυτα περιέ­

χονη τόμφ καν δυναστείαν καν αρχας εγχειρίζητε, αλλ' ως απο πυρος Ο'υτως αποπηδήσω.

μη

δη

του το

μόνον σκοπείτε, την ανηλογίαν, αλλ α και τον

45 τρόπον καΙ ει καλώς' ενεκα γαρ της του {}εου αλη{}είας καΙ του μη τολμάν παραβαίνειν ουδεν τών παρ α της του Χριστου εκκλησίας (και) τών κα{}ο-

24

όμοί{}ην

cod.

18 Ioh. Ι 18. 18-19 1 Τίαι. νι 16. 21-23 Maxim. Conf., PG 4, 32 C Coe1. Hier. Ι § Π παραπετασμάτων). 23-24 1 Cor. ΧΙΙΙ12. 24-26 Ioann. Chrysost., De incompr. Dei nat., ιν 3 et ΠΙ 3; PG 48, 730 lίη. 3 ab ίαιο et 722lίη.5-15. 24 Osee ΧΠ 11. 29 ΕΖ. Ι 15 etc. 30 Εχ. πι 2. 35 Greg. Naz., Or. ΧΧΧΙ (theo1. ν) 14; PG 36, 148 D. τόμος: ν. Αρρ. η. 2 Α, lίη. 20. 38-39 παρων ... απων: cf. Αρρ. η. 2 Α, 11-12. (Ιη

323

Appendix

λικων διδασκάλων περΙ {tεου λεγομένων. πιστεύω γαρ τφ μακαρίφ Παύλφ λέγοντι'

f

ανευ πίστεως {tεφ αρέσαι αδύνατον) καΙ

f

εί αν{tρώποις ηρεσ­

κον, Χριστου δουλος ουκ αν ημην). ουκουν πας ό αντιλέγων κακός, ωσπερ

oVΔε το πεί{tεσ{tαι πανταχου καλόν' ουδε το νικαν απλως άγα{tόν, αλλα το 50 καλως. oVΔε το ηττασ{tαι, αλλ α το κακως ηττασ{tαι

αίσχρόν. εγω γαρ τη

του {tεου βοη{tεί~ ουδεν εισάγω καινότερον, αλλ' όμολογφ Πατέρα, Υιον καΙ αγιον Πνευμα, Τριάδα όμοούσιον καΙ αχώριστον, την άυτην ενα {tεον καΙ μίαν {tεότητα. αυτη γάρ εστιν η παλαια των αποστόλων καΙ των αγίων παράδοσις.

55

4 Manuelis Calecae Epistola ad fratrem Eliam Petit

Ο. Ρ.

(?)

Perae, a. 1396, autumno. f. 192-

1. Ego audivi de reverencia vestra multa et bona, et gracias egi Domino quod secundum temporem rnostrum constituitl nobis hominem pIeaum virtute romnil ad onaram qnidem et gIoriam Dei, utiIitatem vero et perfectionem multorum rdilίgencium bonuml. Audivi vero hec de vobis et hab alίis quidem InuItis, rnaml propter [enim] virtutem fulgentem supra civitatem ηοη paucis manifesti estis; precipue vero a fratre Maximo filίo vestro ηοη tantum quanto hinc morabatur, sed rcum eciaml quanto erat apud vos, nam rsemper adl me [semper] scribebat et ahduc hoc facit, addebatque ίη lίtteris Sl1iS quod indicavit vobis de me raIiql1al et quod libenter accepistis riIlal verda et ql10d si vellem ob ql1am cal1sam, ιιt veniam Cl1m ml1lta fidl1cia ql1asi ad patrem et sl1septorem ret dominl1ml amicumql1e ex ml1Ito tempore. 2. Ego aιιtem rtuncl lal1dabam quidem amiciciam illil1s, admirabar rverol bonitatem vestram, ql10d ql1em nondl1m vidistis diIigebatis pro Domini praecept(oj. Nl1nc:autem riteruml al1divi ah reverendo fratre Ll1ca ql1ia cognovistis de me rista annl1nciantel Γηοη 4- Cod. Vat. gr. 1092 (D), f. 192" et 192 autographa. 1 Ego didisci virtntem vestram Dl 2 nostrnm constitnit: istnm donavit Dl 3 omni: et prndencia et sapiencia Dl 3 onaram pro honorem 6 estis corr. ex fnistis 8 qnanto pro qnando (saepius) 10 snis qnod de me D! 11 verda (!) pro verba veniam qnasi qna Dl 12 patrem et amicnm et Dl 17 annunciante: dicente Dl

48-49 Hebr. ΧΙ 6. Gal. 4- Tit.: v. snpra. ρ. 91-93.

Ι

10. 7 Maximo: Maximns Chrysoberga

Ο.

Ρ.

5

10

15

324

Appendix

tamquam de heodem deh quo frat(er) Maximus dixit vobis, set quasi de halio aliquo. Cognovistis er(go)l quomodo exivi de Con20 stantinup(oli) et propter quam eausam, et quod sedeo ihiel in Perra, et istis auditis preeepistis ieadem, dieol ut si ahbhuerim aliquam diffieultatem, veniam ad vas indupitanter. Et rursum ireverenciam vestraml admiratus sum magis quam prius: tune enim ifortel suspiearetur aliquis quia propter amieum illa dieepantur; nune autem 25 propter (i)stud solum bonum et preeeptum Dei omnis dieeret ista dieta esse. 3. Ego autem volebam ante modico navigare eum domno Demetrio Cedone et domino iManuell Crisolorha; illi enim reeesserunt in Veneeiam. Deinde isto relieto propter aliquas eogitaeiones 30 proposui navigara usque ad heium ad uuos et inde devenire in Metelenem, ut moremur tempus iemis facilius quam hie, adue vero et propter alia. In autem venturo vere veniam vel ad Veneeiam si aeeipero literas ab hamieis illis duo bus promittentibus istid vel alibi. Iemsps autem id prooibut faee(re). 35 4. Si ergo vult Deus, preterito ieme ubiqumque venirem, primum ad vos deveniam ut videam vas et morarer tantum dederit . Deus, et frutus fuero vas limpletus gaudio spiritualel, quos absens desidero videre et quonsequi benedietione. Nune vero seribo graeias agens vobis propter earitatem quam ahbetis ad me. Et sunt 40 iste mee litere I lmum opus mee manus et mentis in lingua Latinorum. iQuas literas aeeipiatis quasi primiciam laborum meorum in illa (?) lingal. Per quibus literis rogo vas ut votetis pro me profieere in omnibus bonis et in lingua latina possi(m) eorrigere aliquid. (Veli m) (?) aodem ut ex hnune putetis me filium vestrum. 45 Non (?) credo enim quod est sine dub(io) ... 19 halio corro ex haliquo 21 ut veniam ad vos DI 23 sum nunc DI 25 diceret dici DL 28 Manuel: demetrio DI 29 cogitaciones vole ... DI 30 navigara pro navigare usque corro ex usce hdum pro Chium uuos: scriptum est auos et suprasc'l'iptum uo 31 Metelenem corro ex Mitelenem 33 literas inde DI hamicis istis DI 33 istid pro istud corro ex istis 34 prooibut pro proibuit (i. e. prohibuit) scriptum prooibut id, sed suprascriptis litteris b et a orda mutandus indicatu'l' 37 vos et D I impletus corro ex et implerer 38 desidero vos DI 42 ut ex nunc putetis me filium vestrum magis DI 44 aodem pro autem. 19-20 Constantinopolis ... Perra: V. ep. 17. 31 Metelenem V. ep. 45. 43 corrigere: xa:t"OQ{)ouv = rem 42 ut votetis: 01troç d'XYioth, (votum = EùX1)). bene agere.

f. 192

325

Appendix

5 Εχ

libro Manuelis Calecae Adversus Graecos.

Άλλα καΙ δλως ουδέποτε των ημετέρων τινες διέλιπον καΙ των δοκούν­

των είναί τι, τη της Δύσεως εκκλησίι;ι προσκείμενοι, την μεν των οικείων διάστασιν ϋ.λογον

ενστασιν

καΙ

παρα

τΟ'υς

εκκλησιαστικους νόμους καΙ

την των πατέρων ίtεoλoγίαν ηγούμενοι, αύτοΙ δε προς εκείνους ένούμενοι,

άτιμαζόμενοι μεν

11

καΙ άπελαυνόμενοι, δια την του άληίtoυς ομολογίαν καΙ 5

παρρησίαν (οίς καΙ Ο ταυτα γράφων εντέτακται' και ίtεφ χάρις δτι τούτων ηξίωται), πάντα δε φέροντες υπερ των άποκειμένων τοίς τοιούτοι; μισίtων, ωσπερ πολλοίς επι τών προτέρων

συνέβαινε κατ' ϋ.λλοτε ϋ.λλας υπερ της

άληίtoυς δόξης αντιλογίας, νυν δη αντείπον ίtαυμαζoμένoις.

6 Μονφδία

επι

t:q)

Μελιδόνη

Manuelis Calecae Laudatio funebris MeHdonae. Constantinopolί,

f. 80 v

a. 1396 vel· ante.

1. "Ω οϊαν ημιν Ο χρόνος υπό1'tεσιν προύβάλλετσ λόγων, ου φορητην ούδΕ κατ' ελπίδας ούδ' ωστε δυνη1'tηναί τινα περΙ αύτης γουν μετρίως είπείν. τα μεν γαρ ϋ.λλοτε ϋ.λλως επερχόμενα τφ κοινφ των ανίtρώπων εχει τινα την

απο του λόγου παραμυ1'tίαν, καΙ προς παράδειγμα οί πεπoνίtότες Ιδόντες οϋτω της λύπης έαυτους ανακτωνται. το δε νυν πά1'tος τοσουτο τη ψυχη το 5 αμήχανον υποβάλλει, ως ουτε καρτερείν εστι, καί, το δη λεγόμενον, μύσαντας φέρειν, ου τε τινα &ρμονίαν &ρμοσαμένους δδύρεσ1'tαι, αλλ' ωσπερ αναισ1'tή­ τους διέίtηκε,

μηδενος

αισ1'tανομένους

των εΊς παραμυ1'tίαν ηκόντων. καΙ

δπερ επι ταίς μεγίσταις υπoίtέσεσιν ενίοις επηλ1'tεν ειπείν, ως ϋ.ρα τας γλώσ­ σας των εξ αιώνος σοφών εχρην εις ενα τινα συνδραμείν, επειτα τοίς προ- 10

κειμένοις φιλοτιμότερον εγχειρησαι, ε'ί γε μέλλοι του προσήκοντος τα πράγ­

ματα τεύξεσ1'tαι, καΙ του το ελλείπειν ενταυ1'tα της αξίας δοκεί, τουτο μεν

5 Cod. Vat. gr. 1112, f. 132 v • Latine, ex versione Ambrosii Traversarίi, PG 152, 204 D. 6 Cod. Vat. gr. 486 (Β et Β'), f. 80 v-88. correcta ab auctore. Cod. Laurent. gr. LXXIV 13 (L), f. 229'-235, alias 262 v -268, alias 252 v -258.

6-7 Anthol. Pal.

Χ

55,6.

Appendix

326

ώς ούδ' οϋtως αν tων δυνατων γεγονος τφ παρόν'η {}ρήνους εξισουμένους

ευρείν, toίIto δε ώς των τοϋ λέγοντος δακρύων αυτίκα δη πεσουμένων, καΙ

15 πάντα αν μάλλον παραλιπόντος Τι το πολλοστον ών βουλήσεται λέγειν. εμοΙ μεν ουν καΙ το των εκπεπληγμένων συμβέβηκε κα{}άπερ σκηπτοϋ τινος ουρα­

νό{}εν κατενεχ{}έντος, Ι καΙ τοϋτο μόνον Ισχύω λέγειν, οτι λέγειν ουκ εχω. f. 81

2. Τί γαρ αν εϋροιμεν αξιον τοϋ συμβάντος {}ους περιγενόμενος, καΙ το

τυχον

εΙπείν

j

πως δ' αν τις τοϋ πά-

εξαρκέσαι j αγα{}αΙ μεν ελπίδες

20 ο'ίχονται, κόσμος δε της πόλεως εφ{}αρται, πολί't'αι δε συγκέκλεινται κ«{}ά­ περ εν σαγήνη '(φ πά{}ει. καΙ οί

μεν

αχ{}ονται '(φ ζην, οί δε εκλύον't'αι,

'(οίς δε περιλειφ{}είσι '(ήκεσ{}αι περιέσται. συμπέπτωκε δε

't'o

ημέτερον γέ­

νος, ωσπερ τα '(είχη, των ερεισμάτων υφαιρουμένων. οίμαι γαρ μηδέν τι των πρότερον ημίν επενηνεγμένων δυστυχημάτων

-

λέγω δη πολεμίων κα-

25 ταδρομας καΙ γης άφορίαν καΙ σπάνιν χρημάτων καΙ ταλλα

-

ωσoίiτoν

την πόλιν αν ημων δυνη{}ηναι εκπληξαι οσον το νϋν ηδη Γπά{}οςΙ. τα μέν

γε ην της τοϋ χρόνου φορας, καΙ δίδωσιν η '(ων πραγμάτων φύσις. ών γι­ νομένων ουκ ην ελπίσαι τα χείριστα, περιλειπομένων άεΙ των δυναμένων

πράγμασι χρησ{}αι. άνδρος

δε

άφαιρε{}έντος, αρχοντος καΙ σοφοϋ τε καΙ

30 επιστήμονος, εΙ δεί το της Γραφης εΙπείν, καΙ οπερ ψυχη σώματι τοϋτο καΙ αυτοϋ τοίς πράγμασιν εσομένου, τοϋτ' ηδη ΓκαΙ των αλλωνΙ ψ3,οραν

υπογράφει. μη γαρ αν επι των αλλων είναι φειδώ, τού καλλίστου προ­ απελ{}όντος.

3. 'Ώ δεινότερον πάντων οσαπερ εΙς Οψιν καΙ μνήμην ήκεν Γεμοίl. ω Ι 35 οΤον αν{}ος της φύσεως ό χρόνος εξευρων καΙ μηχανησάμενος, καΙ οΤόν f. 81 v τινα νέον υποδείξας, είτα άφελόμενος παρέπεμψεν άφανείq.. νέον εκείνον,

ον περιόντα πάσα μεν ε{}αύμασεν ηλικία, άπο{}ανόντα δε εστέναξεν εκαστος, ό>ς τον οΙκειότατον εαυτφ τΌ γη κατακρύψας. ω πληγης πάν't'ων μεν αψαμένης, παντος δε ξίφους τομώτερον δια πάσης ψυχης ελ{}ούοης. ω δυσμε-

40 νοϋς τύχης, ω της κοινης των όμοφύλων ΓζημίαςΙ. πoιηtαίς μεν λόγος εξ επιτάγματος γυναίκά

τινα

ξασ{}αι τα ε'ίδη των καλών,

πλασθηναι τφ Διί, καΙ πάν't'α παρα θεων δέ­

roo't'E καΙ Πανδώραν κληθηναι. το μεν δη μϋ{}ος

ην. νϋν δε εν εκείνψ καΙ το εργον προσέλαβε, παρ' οσον εκείνη μεν εγγε­ νέσ{}αι καΙ άπάτην φασίν, εν't'αίi{}α δε το καλον τοϋ χείρονος αμικτον. καΙ

L 16 καitάπερ Β bis, sed semel del. 22 συμπέπτωκε corr. Ba, sed τη ... γένος ηοη delevit! συμπεπτώκαμεν δέ οΤον τά τείχη L 25 τοσούτο L 26 πάitος Β": πτωμα ΒΙ 32 και των άλλων Ba: τήν παντελή BL 32-33 ύπογράφει των δλων ΒΙ 33 αν εΤναι των άλλων επι φειδώ L 34 έμο1. Ba: ήμϊ:ν ΒΙ 40 τής Β" corr. ex τού ΒΙ κοινής Ba corr. ex κοινού ΒΙ ζημίας Ba: όλέ{!ρου ΕΙ 43 προσέλαβεν L 13

παρόντι πάitει

Β: συμπεπτώκαμεν

29

άρχοντος:

cf. ep. 9.

40 ss. Hes.

Ορ.

59 ss.

Appendix

327

πάν{t' σσα τις των αρίστων ε'ίποι γε αν, ταϋτ' εν εκείνφ συνηλ{tον. ιδόντι 45

μεν γαρ εις εκείνον, εΜυς [ην] ύπηρχεν

εικάσαι

μη των τυχόντων είναι.

ζητήσαντι δε μα{tείν ΜΙ τους εξ ων εις φως ηλ{tεν, ην παρα των ειδότων ακοϋσαι πατέρας και πάππους και ετι προ τούτων, πολλην μεν αρετην συλ­ λαβόντας, επί

πλείστον δε ευδαιμονίας ηκοντας. επιβαλόντι δε τας οψεις

περιεργότερον ταύτης

ην' εστιασαι τη εκεί{tεν πεμπομFνη χάριτι. καί αει 50

ανάγκη ειπετο προσηλωσ{tαι τη (tεωρί~.

4. Ήλικία γαρ εκείνη ου δοκοϋσα κατα μικρον αυξη{tηναι, αλλ' οίον αμα ανασχ(είν), ωσπερ ύπό τινος ερμογλύφου πλασ{tείσα αγα{tοϋ, μ(η) προς παράδειγμα απιδόντος, αλλ α πάντα κατ' εξουσίαν συντε{tεικότος, σπως αν

f. 82 αποτελεσ{tείη Ι το κάλλιστον ανδριάντος, ευρύ{tμως μεν εις κάλλος εκτετα· 55 μένη, κάλλος δε ομοϋ παρεχομένη καΙ μέγε30ς. τοσοϋτον των εκλείψεων και τ{όν ύπερβολων ατιμάσασα

σσον εμελλε της συμμετρίας αφαιρείν, της φύ­

σεως, οίμαι, φιλοτιμησαμένης την εαυτης δύναμιν ενδείξασ3αι. κεφαλη δε συμμετρουμένη τφ τοϋ σώματος ογκφ, στα3ηρα και γενναία, καΙ ώς αλη3ως αισ3ήσεως αξιον χωρίον, ου προσπεφυκυία τοίς ωμοις, αλλ' ερρωμένφ καΙ 60 ασφαλεί τφ τραχήλφ κοσμίως ανεχομένη, κα3' ην δφ{)rιλμoΙ επί τινος σκο­

πιάς ιδρυμένοι, καΙ χρωμάτων απορρήτφ κράσει συγκεκραμένοι, 3αυμαστην εξέπεμπον α'ίγλην, αιδώ τε και ανδρείαν ύπογράφοντες, τΎlν μεν κατηφείας

χωρίς, την δε 3ρασύτητος εκτός. οραν τε ην βλέφαρά τε ανεσπασμένα, δια πάντων τοίς δφ3αλμοίς κόσμον παρεχόμενα αμήχανον, και τρίχας περΙ αυτα 65 μη περαιτέρω της χρείας εικαζομένας τετάχ3αι κα3άπερ ύπο ταξιάρχη τινί, καΙ ύπερ των δφ3αλμων δοκούσας αγρυπνείν, δφρϋς τε ουκ ανωμάλους τη

3έσει, αλλ' οίον κυπαρίττου

κλάδοις εοικυίας και σχημα εχούσας κα3άπερ

τόξον αρτι νευράς αφειμένον.

5. ΚαΙ μην το ύπερ ταύτας επίπεδον λαμπρότατον ίδείν, ου συνιζάνον, 70 αλλ' ευφυως κεχυμένον. καΙ δη και κρόταφοι προς λόγων των αλλων, και

f. 82" ώτα της κεφαλης εκατέρω3ε ν , ωσπερ τινες Ι αΠΌωρημένοι κροσσωτοΙ χρυσοί, κόμη τε, τοϋτο μεν ακτίνας ήλιακας είκονίζουσα, τοϋτο δε αντι στέφους τη κεφαλη

γινομένη, καΙ παρειαΙ

πάντων

αν3έων δοκοϋσαι μετέχειν, οπόσα

ώραι χαρίζονται. καΙ ρις εκ μέσων δφρύων ομαλως αρχομένη, κακεϊ{)εν είς 75 τέλος

ευQυ3μος κατιοϋσα, τάς τε κατ' αυτην αίσftήσεις συμμέτρως ηνεωγ­

μένη. καΙ στόμα

αυτη

ύποκείμενον, ου προπετες 01'ιδε επίπεδον, μεγέ30υς

ε-Ο εχον, και σεμνως εν ταίς ομιλίαις αναπτυσσόμενον, ε'ίς τε το των χειλέων διαιρούμενον κάλλος, άμιλλωμένων κακείνων προς την τοϋ ρόδου χροιάν, και της των δδόντων απολαυόντων εν μέρει, λευκων τε σντων καΙ συμπε- 80

45 γε αν σαι. L (lapsu calami)

λος Β

50

ταύτας

εΙς μήκος

δ' αν ετερος έτέριρ βλέφαρά

L

L

55

60

L 72

το σχήμα το κάλλιστον

άξιον αισftήσεως

κροσωτοί

codd.

L

64

L

εΙς κάλ-

έκτός ... έδείκνυ

Appendix

328

φυκότων αλλήλοις. α δη το του προσώπου συνύφαινον είδος. το δε πανη­ γύρεως άπάσης itέαμα τερπνότερον, πάντας χειρούμενον καΙ πασιν ανitρώποις προξενουν τον ερωτα αυτου, ουχ ωστε ηνα βλάβην ενιέναι τοίς itεωμένοις, αλλ α παιδείαν καΙ σύνεσιν τοίς όμιλουσι παρέχον, κάλλος, χρυσφ μεν καΙ

85 τοίς των χυσοχόων εργοις ουδαμως παραπλήσιον, αλλ' οίον ουκ οίδα ε'ί ποτ ε κάλλιον ό χρόνος τοίς ανitρώποις εδειξεν. ανδρεία δε επι πάντα εφικ­ νου μένη καΙ χειρων κράτος καΙ

σώματος

ε'ίτε κουφότητα χρι'} λέγειν ε'ίτε

ελευitερίαν, καΙ. μέρους εκάστου προς δ πέφυκεν αρετή τε καΙ επιτηδειότης, τίνα μεν ουκ αν εξέπληξαν, τίνι δε των αλλων καΙ όπωσουν εγγυς ελitείν

90 αφείitη;

6. ΚαΙ μην τά γε της εκείνου ψυχης, λόγον πάντα Ι ύπερβέβηκεν' f. 83 αρεταΙ γαρ αι μέγισται καΙ τελεώτατοι καΙ τας αλλ ας συνειληφυίαι πασαι δήπου παρ' εκείνιρ, καΙ νοος όξύτης πασι μαitήμασιν επιβάλλουσα απόνως, τους εγγηράσαντας τούτοις, τους μεν ύπερβαλλομένη, των δε εγγιστα γενο-

95 μένη, νέους δε πάντας τοσουτον εαυτης αφείσα κατόπιν ωστ' ε'ί τις προς εκείνον ενενόησεν

άμιλλασitαι γέλωτα

ωφλησε,

καitάπερ πτηνοίς ακολου­

itείν Γπροitέμενοςl. ων γαρ πολλοί, μετ α πολλους μεν διδασκάλους πολλας δε νύκτας, εις εξιν ουκ εξίσχυσαν αφικέσitαι, ηρκει μόνον ακούσαντι κατασχείν

εν ψυχη, καΙ λήitη μηδαμου χώραν είναι. Μεν εν βραχεί χρόνιρ παντοδαπη

100 σοφία τούτιρ συν ε ίλεκτο , καΙ ρευμα πολυ μεν εν γλώττη παρα της ελλάδος φωνης' τούτιρ δΙ1 το παρα της Ίταλών προσετέ{)η. τη γαρ itελήσει καΙ το δύνασitαι εϊπετο. λόγοι δε παλαιων πάντες, καιρου δεησαν, επι στόματος ήσαν, καitάπερ εν βιβλίιρ κείμενοι. αλλα της τοιαύτης φύσεως την όξύτητα τίς ουκ εitαύμασε το μηδέποτε προς αλαζονείαν εξενεχ{)ηναι, της δέ γε φρο-

105 νήσεως το μη προς το νωitρον αποκλίναι;

7. Παίς γαρ ων ετι, ταίς αισitήσεσιν ωσπερ ηνίοχόν tινα τον λογισμον εφιστάς, καΙ οϋτως ούδεν Ι εποίει

το

εαυτου, του

νου μη προστάττοντος, f. 83'

μιμησάμενος δε το της μελίττης φιλόπονον. καΙ αλλην εξ αλλου γλυκύτητα συλλεξάμενος, την των καλων επιστήμην εντευitεν παρ' εαυτφ συντίitησιν.

110 ηγείτο γαρ ατοπον ε'ί γε οι μεν γυμνασταΙ πανταχόitεν επιζητουσιν σπω ς ως κάλλιστα αυτοίς το σωμα εξει, καΙ ταυit' σσον ουδέπω μέλλοντος κατ α μικρον ύπορρείν; ό δε περΙ της ψυχης αμελως διακείσεται, μη παρα πάν­

των αυτη

τα χρησιμώτατα

εκλεγόμενος.

τοιγαρουν, τφ σοφφ Σολομωντι

πειitόμενος, καιρον εκάστιρ των πραγμάτων όριζομένιρ, νυν μεν τοίς ελλο-

85 αφηκαν

χρυσοχόων Β'

L

96

corr. ex

εννενόησεν Β

letum)

113 E;cc1.

ΠΙ

1 58.

χρυσοόων

97

(?)

90 αφεί1'tη Β" corr. ex αφείη Β Ba: ου δυνάμενος Β (non de-

προ1'tέμενος

329

A.ppendix

γίμοις τών Έλλήνων προσέκειτο, νυν δε τοίς .ιtειoτέρoις ενησχολεΙτο. καΙ 115 τών μεν συγγενών

οϋτως

ε'ίχετο,

κα.ιtάπερ κισσος

δρυός, τών δε

φίλων

ωσπερ αδελφών, της δε παιδεύσεως ως αλλως ού καλώς εχον ζην. Ο'υκουν

έάλωτοίς περιττοίς ενδιατρίβων ποτέ, ούδε φ.ιtεγγόμενoς, δέον σιγάν, ούδ' αν σιωπων, χρείας ουσης του φ.ιtέγγεσ.ιtαι. ωστε τφ προς εκείνον όρώντι βελτίω μεν υπηρχε την γλώτταν

ψυχήν. το δε τοσαύτην

λόγων

γίνεσ.ιtαι, βελτίω δε προ ταύτης καΙ την 120

περιουσίαν

αρετίj

συνελ.ιtείν εν ακμίj της

νεότητος, καΙ μη .ιtατέραν λειπομένην .ιtατέρας ταύτη χωλεύειν, τίνα ούκ αν εκπλήξαι; αλλ α τί περΙ τών ούκέτ' αντων διατρίβω;

8. Ταυτα γαρ ην μέν, νυν δέ, - ω της αστάτου φοράς τών ολων - ούδεν ασυλον, ούδεν ανάλωτον' πάντα ο'ίχεται, πάντα σκιά, 125

πραγμάτων

πάντα κόν ις, πάντα φ.ιtoρά,

πάντα

ε'ίσω

συ μφοράς. ό γαρ πρότερον τών

f. 84 τοσούτων αγα.ιtών τον .ιtησαυρOν Ι επαγόμενος πρόκειται, φευ, απνους τε καΙ ακίνητος' κακείνα μεν ηφάνισται, ό δε περΙ αύτών ημίν λόγος περιλέλειπται

μόνος. επι τούτοις τίς ούκ μεν αέρα βοης εμπλήσειε, πά.ιtoς; δε

τίς

οϋτω

μεν

οϋτως

σκληρος

εις εκείνον ούκ την Νέστορος,

αναίσ.ιtητoς

Όστις

αν

αν ταίς χερσΙ οστις

μεμνημένος

ενόμισε βλέπειν

οξύτητα

το πρόσωπον συγκαλύψας,

δε

επιλήσεται του

αδακρυτι κάλλος

περΙ

επλήγη;

ω

εκείνον σχετλίας

πλουτον, τον δε αντίστροφα

ανεφλέγετο φίλτρφ, ημέρας εν τα

το

Ίi

μεν

Ν ιρέως,

δε

τίς

τίς

ιδων

σύνεσιν δε

δε 'Έκτορος, καΙ τα.

ανέραστος, οστις

ακoίj

νυν

ούκ

την

ακoίj 135

ψυχην ούκ

συνεληλύ.ιtαμεν ούκ αγα.ιtOν οψόμενοι

ταυτα σχόντα .ιtρηνήσoντες.

γεγενημένα.

μεν

κειμένου;

μνησ.ιtήσεται;

Θεμιστοκλέους, ανδρείαν

τών ηρώων άπλως; τίς των καλών τοσούτων μεν τφ

τον

την γην δε δακρύων, το κοινον ανακλαιόμενος 130

γαρ

πρΙν

ω

παρόντα

παιδεία ι

τοίς

καΙ

προτέροις

σπουδαΙ

καΙ

χάριτες, καΙ γλώττα υμμηττίου μέλιτος ηδίω την φωνην αφιείσα, καΙ όμι- 140 λίαι τοίς πυκνοίς εν.ιtυμήμασι κυμάτων επιδρομας εκμιμούμεναι, καΙ φιλίαι και' τιμαΙ παρα

βασιλευσι καΙ τοίς εν τέλει, καΙ προσδιαλεγόμενος απας

τοίς τούτου λόγοις σεμνότερος εαυτου καΙ ηδίων γινόμενος, και' διηγήσεις

πολλαι παρ α πάντων συν μακραίς εύφημίαις, πάντα ανακηρύττουσαι προς υπερβολην ετι ζωντα κτήσασ.ιtαι.

145

9. τα δε νυν τί τουτο; μεταβολη πάντων καΙ δακρύων Ι αξια, και

f. 84'

.ιtρηνoς πανταχου. Οδύρονται μεν βασιλείς, περΙ αύτους ούδένα νέον όρώντες οίον εκείνον, δΗνόν τε ειπείν καΙ νοησαι, καΙ τα πρoσταχ.ιtέντα μετ' εύνοίας

δυνάμενον πράξαι'

τουτο γαρ καΙ παρ' εκείνων δέδοται. Οδύρονται δε οί

της πολιτείας σεμνότεροι την ηδίστην εκείνου

συνουσίαν αφηρημένοι, καΙ 150

λόγων μεν ερασταΙ τον της σοφίας λειμώνα, φίλοι δε τον Πυλάδουπαντος εις φιλίαν αμείνω, οίς δε μελέτη των ΓειςΊ ενδειξιν ανδρείας επιτηδευμάτων

(ηοη

118 εάλλω codd. deletum) L

137

αγα~ων

L

147

δδύρον.αL: αλγουσL

L

152

εις: προς ΒΙ

Appendix

330 τον τα μεν λόγοις τα

δε

εργοις

υποδεικνύντα. κα&άπερ γάρ, της αυτης

ακτίνος εφ' απαντα χεομένης, των εμψύχων εκαστον κατα την ιδίαν αϋξεται

155 φύσιν, οϋτω τοίς εις εκείνον ορωσιν υπηρχε το βουλόμενον εαυταίς εκεί&εν πορίζεσ&αι. κοινον γαρ ην αγα&όν, αει προς το συμφέρον τη των πραγμά­ των χρείιΖ. με&αρμοζόμενον.

που νυν

βασίλεια, που συναυλίαι νέων, που

σοφων συνουσίαι, που βιβλία, που λόγοι, που νεότης j ποί πάντα καταλι­ πων φχου j που νυν οικείς j πότε οφ&ήση j ω χαλεπου πτώματος.

160 χους &έας.

ω

πά&ους

πάντα

αποκρύπτοντας.

ω οία

μεν

ω δυστυ-

ηλπίζετο,

οία

δ' εξαίφνης απέβη.

10.

<Ημείς μεν εκείνον περιιστάμε&α παρακαλουντες, ευχόμενοι, απαλλα­

γην ελπίζοντες της νόσου' Ο δε μετ' ολίγον: ώράτο νεκρός, και το μεν κάλλος αυτίκα ταυ προσώπου μεμάραντιtι, κύκλοι δε οφ&αλμων κέκλεινται, γλωσσα

165 δε εσίγα, κεφαλη δε συνέπιπτε. και η ψυχη ουκέτι τψ σώματι ενη", αλλα χείρες μεν εναρκουντο, πόδες δε εξελύοντο. το μεν ελπιζόμενον απην, παρην

δε το μη προσδοκώμενον. και Ο ηλιος ηνέ Ι σχετο τοιουτον &έαμα βλέπειν, f. 85 οτε, εκείνι;>υ

μεν την

γην

εδόκει, ανακύψαντος

δε

υπελ&όντος, ο μεν εις υγείας λιμένα καταίρειν

την

επιουσαν,

ο

δε εκειτο,

εκτεταμένος μεν επ'

170 εδάφους, μέλη δε συστελλόμενος απροαιρέτως κινούμενα, φερόμενος δε εν ταίς των αλλων χερσίν, αJtερικαλύπτως δε το πρόσωπον επ' αυτον τετραμ­ μένος, πάντων μεν &ρηνούντων, ουκ ολίγων δε συναπελ&είν βουλομένων τε και ευχομένων. ω δεινης πρω'ίας κεραυνου παντος και άπάσης χαλάζης δει­ νοτέρως ανασχούσης.

175 χαλεπόν.

οϊαν

Οφ&αλμόν. αφείλετο.

ω της αποφράδος εκείνης ημέρας, οίον ημίν επήνεγκε

αχλυν

των

ομμάτων

κατέχεεν.

οίον της πόλεως εξέκοψεν

οϊαν βακτηρίαν της μητρος κατέαξεν.

οίον αν&ος των ηλίκων

πό&εν αρα κα&' ημων επηλ&εν η τοσαύτη πληγή j τίς εκείνο το

νόσημα κατεσκεύασεν ϋλη; τίς επι τα ενδον ετρεψε την ορμήν; αλλο μεν ουδέν, άμαρτία δε ημων, δι' ην ου πόλεων μόνον ουδε ε&νων εστερή&ημεν,

180 αλλ α μετα πολλην μεν ϋβριν βαρβάρων, πολλην δε δουλείαν, πλη{}ος δε φόρων, δεινα

δε

των

λαύειν εκωλύ-&ημεν,

πώποτε

μικρόν

τι

ειργασμένων

χαλεπώτερα, και τουδε απο­

συγχωρry&έντες

εντυχείν τψ τοιούτφ καλψ,

ϊνα μάλλον δδυρώμε&α, λογιζόμενοι οίον αφηρέ&ημεν.

11.

<Ως ωφελε μηδαμως εις ημετέραν οψιν παραγενέσ&αι. κουφον γαρ

185 ην απείρους μένειν εκείνου' νυν δε πεπόν&αμεν παραπλήσιον ωσπερ αν ει πλουτον πολύν τε και αφ&ονον παρασχων ημίν Ο &εός, είτα ευ&υς αφείλε. το δε μηδε προς ολίγον παραμείναντος Ι απολαυσαι, αλλ' ωσπερ ημων αχρησ- f. 85' τίαν κατεγνωκότα, πριν ιδείν καλως τάχιστα αποπτηναι, φευ ώς αφόρητον το πά&ος, καΙ των ηδη

συμβάντων χαλεπώτερον. ώ &άνατε, που την του

190 γένους φιλοτιμίαν μετέστησας; πως αρα ουκ εκορέσ&ης, πολλοίς μεν προσ-

160

ο'ία

codd.

178

δρμην Β

:

σργην

L

188

καλώς ιδείν

L

Appendix

331

βαλών, ουκ ολίγους δε απενεγκών; αντΙ του δε τφ νέφ μεμψάμενος επέ30υ; ώ; εμελλες περίεργός τις είναι δ οκείν , κατα μεν της μητρος το σαυτου κέν­ τρον μικρφ πρόσ3εν ωύνας, είτα μετάμιλον εσχηκως και εΠI τον οιχόμενον

τρέψας, ωστ' αμφοτέρους

μίι;χ πληγη περιπείραι. η πού γε εκείνη, παλαι~

μεν εντροφος ήμέρι;χ, λευκφ δε γήρι;χ, ινα τραγικώτερον τοίς λόγοις χρήσω- 195 μαι, ου γόον σρνι30ς αηδόνος οικτρας ή δυστυχης αφήσει, αλλ' οξυτόνους μεν Φδας 3ρηνήσει. Ο δε πεΡI εκείνης μυ30ς νυν εις εργον εκβήσεται.

12.

'Άλλος μέν τις επλήγη, αλλ α τοσουτον

ουκ εζημίωσε'

παίς, αλλ'

ουπω δηλον ον οποίος αν εγεγόνει' νέος, αλλ' εχων οίς αν τις επιτιμήσαι'

υίός, αλλ' σντων αδελφών' πατήρ, αλλα πολ-υν ζΙ1σας χρόνον, και αμα παίδας 200 'ίσως αφείς'

ανήρ,

αλλ' ουκουν ανδρείος'

σοφός, αλλ' ουχ οϋτως οξυς εν

πασιν' ώραίος, αλλά τινος λειπόμενος. Ο δε επι την τών νεανίσκων ήλικίαν ουπω τέλεον αφιγμένος, καΙ ζην πολλαχό3εν προσήκων, αντ! παντελους μεν απορίας του προς πατρος γένους, πολλης

δε νεότητος, καΙ πολλών μεν Ι

f. 86 ευχών παρα παντος στόματος αιρομένων, πολλης δε της ωφελείας της εσο- 205 μένης, της μεν τη πατρίδι, της δε τοίς οικείοις, της δε τοίς φίλοις, γέμων μεν μα3ημάτων, γέμων δε σωφροσύνης, δια πάσης ηκων ανδρείας, οξύτερος δε παντός, βραχυ

μεν

ομιλήσας

τφ

γάμφ,

βραχύτερον

δε νοσήσας, τΌν

'Άιδην είσέδυ, πολλην μεν ήμίν οφ3εΙς την ήδονην αποστάξας, μέγιστον δε πικρίας πόμα κερασάμενος απελ-8ών. ώ κηδεστά, οίον χρημα άπολώλεκας. 210 οιαν κρηπίδα καταβαλλόμενος τφ σαυτου γένει, είτα συμπέπτωκας. εγώ σε νουν εχειν

εκ τούτου

μάλιστα

ήγούμην, παραδραμόντα μεν τους αλλους,

ελ{}όντα δε επ' εκείνον. φμην δε και εις απαν ευδαιμονίας ελάσειν, μη γαρ αν ύπ' ουδενΌς κωλυ-8ήσεσ3αι,

σοφών

μεν

σντων κηδεστών

αμφοτέρων,

σοφωτέρου δε του συναγωγέως. πονηρΌς δε δαίμων πάντα ανέτρεψε.

13.

215

Φ3όνος μεν αεΙ τοίς αν3ρώποις ε'ίω3εν ενοικείν, καΙ χαλεπΌν εύρείν

τόν γε ελεύ{}ερον τούτου' τφ· δε ουκ εστιν δς εφ3όνησε, μάλιστα ύπερσχόντι. εξέστω δη νέοις περΙ πρωτείου παντΌς ερίζειν οίς τούτου μέλει' πρότερον δε αρα πάντες ώμολόγουν ήττασ3αι, κα3άπερ εν α3λοις ένΌς πλείστον προ­ ειληφότος' και πάντες ύπεχώρουν κα3άπερ μέγαν αίγυπιΌν ύποδεδοικότες. 220 ώ κάλλιστε νέων.

ώς πονηροτάτφ νοσήματι παρεδό-8ης εις τάφον, σφοδρό-

f. 86' τερον μεν εξ αρχης προσβαλόντι, είτα μικρΌν Ι εν δόν τι , ωστε και ανασκιρ­ τησαι ταίς κρείττοσι τών ελπίδων αναρρωσ3έντας, tέλος δε επιπεσόντι, καί

σε βί~ κα3άπερ σκάφος καταδύσαντι. ώ πολλους μεν πρότερον παρα πάνtων

195-196 215

χρήσσμαι Β

δε αρα δαίμων

L

208 197 1tρηνήσει L s. 1.: αφήσει Ll 220 ύπεχώρσυν Ba corr. ex ύπερώρσυν (?)

195 cf. Soph., Aj. 624-625. 197 Babrius mela, Ityn plangente. 220 cf. Soph., Aj. 169.

ΧΙΙ

τσίς γάμσις

L

3-4 (Crusins), de Philo-

Appendix

332

225 επαίνους άπολαβών, πολλους δε νυν επι δάκρυα συγκινήσας. ώ πάντας μεν άποφαίνων ελάττους οίς εκοσμου τοίς πλεονεκτήμασι, τελευτή σας δε πάντα

τα είς σε μονφδούμενα μηδεν είναι δεικνύων. ώ κάλλος εις τέφραν μετα­ βαλόν.

ώ σώματος ελευ{}ερία μικρψ συγκλεισ{}είσα χωρίφ. ώ μηκος μικροίς

σινδόσιν ενειλη{}έν.

ώ μεμυκότες όφ{}αλμών κύκλοι.

ώ δρόμος γλώττης, 6:ι

230 φωνης μέλος, ώ ποδών ταχος είς εσχάτην άκινησίαν ελ{}όντα. ώ σύνεσις, παίδας

14.

δεικνυσα καΙ

γέροντας.

ώ

φύσις δικαίως αν Πλάτωνος δόξασα.

'3"Ω νους πρώτως καΙ άμέσως τοίς τών πραγμάτων ε'ίδεσιν επιβάλ­

λων καΙ χωρις {ίλης τους λόγους τών οντων άναλεγόμενος, ωστε καΙ πάντα νουν εξω της του σώματος

περιγραφης

γεγονότα μηδ' αν βέλτιον δεδυνη-

235 σ{}αι. ώ λόγων κράτος, ώ χορος ποιητών, ώ δημος ρητόρων, πάντες εν τούτφ εσκηνημένοι. ώ σοφία δι' εκείνου τα μέγιστα δυναμένη. ώ ζητημάτων πλη{}ος καΙ λύσεις μυρίαι.

ώ φυσικών {}εωρίαι, Ι ώ γεωγραφία ι καΙ σχήματα f. 87

και γραμμαΙ καΙ άρι{}μοί.

ώ μεγε{}ών μέτρα καΙ μουσικών συμφωνία. ώ

κίνησις άστέρων καΙ δρόμος ηλίου καΙ άνωμαλίάΙ καΙ παραλλάξεις σελήνης,

240 οίον εξεταστην άφορέ{}ητε. ώ γένος 'Ιταλών καΙ Έλλήνων.

ώ μικρα μεν

τα προγεγονότα, μικρα δε τα γενησόμενα. εΙ. γαρ ενια τών καλών, άλλα μη πάντα ησαν αυτψ, πάντως ου χρην τοσουτον όδύρεσ{}αι. νυν δ' σπερ εφην

σσα άν{}ρώπου φύσιν

μεμερισμένως οίδε

κοσμείν, πάντα συλλήβδην είχε.

συ μέν, ώ φίλτατε, πέπτωκας, πάντας δε επεισας τών ίδί~ λυπούντων άφε-

245 μένους το περΙ σου λογίζεσ{}αι μόνον. άλλα σε μεν η φύσις αυτη καΙ το περΙ σε φίλτρον άναγκάζει {}ρηνείν· το δε πεπείσ{}αί σε κρείττω στείλασ{}αι της παρούσης οδόν, καΙ προς άλυπον

βίον άφίχ{}αι

τών ενταυ{}α απηλ­

λαγμένον -30ρύβων, τουτο δε μετρίως παραμυ{}είται. ω λόγων, ω πράξεων 6:ιν τους μεν αν είς κάλλος εγραψας τας δε επραξας.

250

15.

'Ώ γνώμης

απαντας χειρουμένης.

σης στερη{}έντος φιλίας, του το δε καΙ λόγων εμών, τότε

ω ζημίας εμου, τουτο μεν της

άλλων ας αν εμοιγε προυξένεις. ω

μεν κα{}' ημέραν επιδιδόντων, νυν δε άμελη{}έντων καΙ

άμελη{}ησομένων εtι. ω τών προς σέ μου γραμμάτων. εγω μεν επέστελλον, άεΙ προφάσεως της παραπιπτούσης εχόμενος, Ι συ δε επήνεις. άλλα νυν σε- f. 87 v

255 σίγηκα· την γαρ οδΟν εφραξας. εμελλες δε άρα λόγων παρέξειν υπό{}εσιν ην ο\ιδεπώποτ' αν ηλπισα.

ου

μην

σιγήσομαι, μνη σ{}ήσο μα ι δέ

σου καΙ

κοινη καΙ Ιδί~. καΙ δη καΙ βουλήσομαι τών ώδε άπελ{}είν, πεπεισμένος σε

φαιδρότερον Οψεσ{}αι. νυν εδει

μελανειμονησαι

βέλτιστος αυτών ο'ίχεται. νυν εδει

την

σύμπαντας νέους· ο γαρ

οικίαν κατασεισ{}είσαν εκ βά{}ρων

260 πεσείν· ου γαρ αν ε'ίη καλον ϊστασ{}αι, δεσπότην άπoλωλεκυί~ οίον ουκ άλλον, καΙ λαμπραν επωνυμίαν την απ' εκείνου άποβαλούση· νυν την γην κατοιμώξαι, τοιουτον άναγκασ{}είσαν υποδέξασ{}αι πά{}ος· νυν ηλιον άκτίνα

251

καί: τάς

L

αν σαι.

L

261

άποβαλλούση Β

Appendix

333

αφείναι δάκρυσι μεμιγμένην' νϋν περΙ τΟ'υς αστέρας καινότερόν τι γεγονέναι σημείον, αστέρος λαμπροτάτου διολωλότος, τοϋ Τ11ν περΙ αυτους επιστήμην εκφαίνοντος.

16.

265

ΚαΙ τοϋτο ην αρα τελεία σελ11νης εκλειψις δυοίν πρόσ{}εν ημερων

γενομένη' εξέλιπε, μέλλοντος εκλείπειν τον βίον τοϋ πασι πάντας παρενεγ­ κόντος, ον και ΔιΙ μητιν &τάλαντον

ει

περιην "Ομηρος αν προσείπεν. η

που καΙ Μοϋσαι κατολοφύραντ' αν, ουκ εχουσαι το προς αξίαν αυτων εν­

διαίτημα. τίς, ώ δαιμόνιε, την σην ουκ ε{}αύμασε φύσιν, καΙ τους αλλους 270 ουχ οϋτως εχειν ανέπεισε; ποίαν ακοην εξέφυγες. σ{}ήσεται πέν{}ος;

ποιον

σκυ{}ρωπον

τίνι καιρφ το σον δρι­

διήγημα προς παραμυ{}ίαν αρκέσει,

f. 88 ποιος τραγφδός; πως ου πάντα ηττη{}ήσεται; Ι ην αρα δυοίν {}άτερον αναγ­ καιον' η συν

σοΙ

μεταστηναι,

11

μηδενος επα'ίειν των γενομένων. το γάρ

τοι της σης οψεως αισ{}ανόμενον εστερησ{}αι, εμοΙ μεν ουδαμως φορητόν' 275

ουκ οίδα δε ε'ί τις των σε πο{}ούντων τοϋτο υποστήσεται.

7 Μανουηλ

τφ

Kαλέκ~

Demetrii Cydonii Episto1a ad Manuelem Calecam. Constantinopoli, a. 1392 c. Τί τοϋτ' είπες, αριστε ανδρων ί οϋτως αχάριστον καΙ πονηρόν με ηγήσω,

f. 159

ωστ' αφέντα χάριν σοι των προπεπονημένων ειδέναι, εγκαλείν σοι των υπ' ανάγκης ϋστερον ελλειφ{}έντων, καΙ 1'αϋ{}' υπερ εκείνων χαλεπης οϋ1'ω ΓσεΙ νόσου παραιτουμένης;

καί1'ΟΙ εγωγε εσκόπουν ην αν σοι χάριν αποδοίην

f. 159" της προ Ι {}υμίας, μεγάλης 1'E ουσης, καΙ α μάλιστ' αν εβουλόμην χαρισαμέ- 5 νης'

1'OV

πόδα δε ακούσας, καΙ ως

1'0

'κείνου πά{}ος καΙ τη χειρΙ κώλυμα

γέγονεν τέλος επι{}είναι τη προαιρέσει, ηλγησα μεν ωσπερ αυτος ων δ πλη­ γείς, ευχόμην δε τφ Σω1'ηρι, σων μέν σοι τον πόδα, ερρωμένον δε και δλον

266 μηδενΟς ...

εκλειψις

L

γενομένων:

εκπληξις

Β

έτέρ(ως)'

lapsu calami

274

μηδενος

Β:

μηδενος των γενομένων αισθάνεσ{}αι

μηδεν

L

ίη

L marg.

274-275 γάρ τοι ζωντας L 7 Cod. Urbin. gr. 80 (Ul), f. 159-159"; cod. (autogr.), Vat. gr. 101 (Α), f. 183 v • Ed. J. F. Boissonade, Anecdota nova, Parisiis 1844, ρ. 262-263, ex cod. Paris. gr. 1213. 2-3 των ϋστερον υπ' άνάγκης Α 1 4 παρ αιτουμένης ή μας Α 1

268 Hom. Β 169. 4 νόσου: Υ. Manuelis Calecae ep. 5, lin. 1.

6

πόδα: Υ.

ibid. lin. 18.

Appendix

334

αποδουναι το σωμα, ούχ ί:ν' ήμιν το βιβλίον εκγράΨη, άλλ' σπως άνηρ καλος

10 κάγα{tός, καΙ πολλων ενεκεν αξιος σφζεσ~αι, τέρπη μεν ταυς φίλους όρώ­ μενος, βελτίους δε τοίς παρ' εαυτου λόγοις τους άκούοντας άποπέμπη. δ καΙ νυν Γεύ&υςΙ εδειξας, μικρον ενδούσης της νόσου. το γαρ της επιστολης κάλλος σαφως παρεδείκνυ, ούχ ωσπερ τον πόδα, οϋτω σοι καΙ την γλωτταν ησ~ενηκέναι, μάλλον μεν ουν ταύτη καΙ προσ{}11κην γενέσ~αι, τη της κα-

15 ~έδρας άνάγκη περιεργότερόν σου χρησαμένου τοίς λόγοις. οϋτως αϋτη μετ α

. της ήδονης καΙ ~ερμoτέραν ΓήμίνΙ πεποίηκε την εύχήν, ωσt' εχειν, ερρω­ μένου σοι του σώματος, καλη προς τα καλα διανoί~ καΙ γλώττη κεχρησ~αι. καΙ αύτος δε μη Γπρο καιρουι βιάζου τον πόδα' άλλ' ενδον διατρίβων, άνά­ μενε την φύσιν πρι;iως

λύσουσάν σοι την πέδην, πει~όμενoς <Ιπποκράτει

20 ποδός ακος αφορίσαντι τη άκινησίαν.

8

Tiρ

Kαλoειδ~

-

τφ

,

εν

Demetrii Cydonii Epistola ad

τη

Μυτιλήνη

CaΙοϊdam, Mytίlenam.

Constantinopoli, ante a. 1384. Έγω την σην σιωπην άγα~oυ μεν ούδενος κακοίν δε δυοίν ποιουμαι f. 287 τεκμήριον. η γαρ άtυχήσας ών ηλπισας, σργισ~εΙς τους ηπατηκότας άμύνη,

η των ελπίδων μάλα λάμπρως εμφορούμενον μετα των πριν δυσχερων λή~η σε καΙ των φίλων είσηλ~ε. άλλα τουτο

μεν

τοίς

σοίς τρόποις ούδ' αν ό

5 Μώμος προσάψειε. το γαρ σφηδρα φιλείν ωσπερ αλλο τι tij; σης φιλοσο­ φίας σύμβολον κεκράτηκεν είναι. λείπεται δη το δεύτερον ύποπτεύειν, ως ούδεν πράξας εφ' σπερ ηκεις σκνείς

την

άτυχίαν εν γράμμασι τραγφδείν.

άλλ' ούδε τούτφ δίδωσι χώραν ή περΙ εμε καΙ σε του αρχοντος γνώμη. τί γαρ αν εκείνος, η εμου ζητουντος άνένευσεν, η σοΙ μη δέδωκε δεομένφ j

10 εγω δε 1]τουν αύτον κύριόν σε καταστησαι του κτήματος καΙ αύτός ού μόνον (ούκ) άπένευσεν άλλα καΙ χάριν μοι του δεδεησ~αι προσιΊδει, καΙ γράφων

8 Codd. Vat. gr. 678 (d), f. 28 v-29; Vat. gr. 82 (c), f. 416 v ; Vat. gr. 939 (e), f. 206'. Tit. om d καλoειδιi c τω καλλοειδα τω εν τη Μυτιληνη e, sed 4 ultima verba deleta sunt. 3 ελπίδων και c 4-5 ουδ' αν ό Μωμος d ίn marg. 5-6 της ... κεκράτηκεν

d e:

d:

γράμματι

δέδωκεν

9 8

και του το σύμβολον της σης φιλοσοφίας εκράτησεν

c

8

ΤΟ1Jτφ

c:

τουτο

d e

έμέ

c d:

έμέ τε

e

ce

7

9

γράμμασι

δέδωκε

c d:

e βιβλίον:

ibid. lin. 47. 19 cf. Hippocr., De fract. 30. Franciscus Ι Gattilusius, Lesbi dominus (1355-1384).

του άρχοντος:

335

Appendix

δε άλωναί σου της ομιλίας ομολογεί ωστε ει μη δι' εμέ, δια σαυτον γουν

πάντων αν ετύγχανες παρ' αυτου. οϋτως ,Ι'Ίμας εις απορίαν σιωπήσας κατέ­ βαλες oUδ' εικάζειν γουν δυναμένους περι της αφωνίας. λυσόν τοίνυν ταύ­ την ημίν και μη τη σιγη μάντεως ημας δείσ{tαι ποίει.

11

γαρ μα1'tόντες σε 15

τυχείν ών ευχόμε{tα ·ιην υπέρ των δε30μένων σοι χάριν τφ του βασιλέως

11

αποδώσομεν κηδεστη,

μείζω ,των χαρισ{tέντων υποσχόμενον εκείνον ευρόν-

f. 29 τες, τη Ι μέμψει το μέχρι νυν παροφ{tεν ανασώσομεν. ως εμοι γε και βρό­ χου βαρύτερον το σε μη τυχόντα των ελπισ{tέντων εικη και μάτην κα{tησ{tαι,

ουχ δη μόνον εμε το σε πιέζεσ{tαι των ιδίων κακων εις λύπης λόγον ουκ 20 ελαττον, αλλ' δη και γέλως εσόμε-θα τοίς μ'llτε

{tEov

μ'llτε ημων φειδομένοις.

9 Demetrίi

Scarani (?) Epistola ad ignotum,

ίη

Cretam. Ιη

Creta, a. 1400 c.

των μεν σων ατόπων δυσφημιων αίς αμα{tως τας των πατέρων γραφας

f. 95'

διαστρέφων τυγχάνεις, την αξίαν ϋστερόν ποτε δώσεις δίκην, του {tεου σοι

την απαίδευτον γλωσσαν εν 'Άιδου κολάζοντος και δεικνύντος δπερ ανοήτως και σκαιως των της πίστεως λόγων άψάμενος, ανο'llτως ελάλησας εις το της του Υίου

{tεότητος

ϋψος,

διαιρων

πυτον

απο

της

ουσίας

του

Πατρος 5

και ελαττων, επει το Πνευμα το αγιον αυτφ επ' 'ίσης ηκιστα δίδως συν τφ Πατρί. τοιαυτα γαρ σαφως επονται απο των σων λόγων, ους χ{tές, δλού­ μενε,

στόματι

ίεροσύλφ

πονηρφ

ασεβως

εφ{tέγγου,

μηδεν αισ&ανόμενος

μήτε συνιεις την των λεγομένων δύναμιν, αλλα πάντα ανω και κάτω συγ-

χέων.

τούτων μεν ουν σε ο του

αυτον βλασφημείς.

αλλα γαρ

{tεου τιμωρήσεται Λόγος

oUδε νυν

αλλά σου την της ψυχης πικρίαν και


παντάπασιν ατιμώρητον

ων εις 10

αφηκεν,

αμα{tίαν και βαρβαρότητα, προσέτι

δε καΙ την διπλόην των λόγων και ψευδος φ σύνει, καΙ παν ως επος ειπείν

13-14 κατέβαλες d: εν έβαλες c e 15 μάν18 τη γούν μέμψει c e 9 G. Cammel1i, Demetrius Cydones, Correspondance, Paris 1930, ρ. 118-120 η. 46; Ν. Β. Tomadakis, Ο Ιωσηφ Βρυεννιος και η νησος Κρητη κατα το 1400, Athenis 1947, ρ. 102-104, ex codice Veneto Marc. gr. 509 f. 95"-96. Tit.: του σοφού ανδρος κυρίου τού δημητρίου τοί, κυδων επιστολη προς Ιωσηφ τον βρυένιον cod.; Cammelli, ρ. 118 ίn appar. 1 αίς: οίς Cammel1i. τεως

13 c:

πάvτων αν μάνταιος

d

d c:

πάντων

μαντεος

e

e

16-17 βασιλέως ... κηδεστη: Franciscus Ι Gatti1usius uxorem duxerat Mariam Palaeologinam, sororem Ioannis V Palaeologi. 9 Tit.: Υ. infra ρ. 339.

Appendix

336

",ερα",ωδες εξήλεγξε λόγφ γενναίφ άνδρος λόγων μεν εκ παιδΟς αψαμένου,

15 ",ης δ' άλη3είας ειλικρινως ερασ3έντος, και νϋν δυναμένου τί μεν άλη3ές, τί δε ου toιοϋτον εύρείν. ον ελ3όντα προς σε προ μικροϋ, καΙ λόγον τινα άπαιτοϋν",α ",ης καινης ",αύτης 3εολογίας, Φή3ης δείν κραυγαις κατακλυσαι καΙ ϋβρεσι καΙ τφ γελάν, touτo δη το σόν, και τοίς επαίνοις των άγοραίων

τούτων, ους εφ' έκάστφ των λεγομένων διήεσαν. Ο δέ

εστι γαρ μέτριος,

-

20 και του των η3ων κόσμου μάλλον η της γλcοττης φροντίσας -

τότε μέν

σε τοίς ομοίοις άμείψασ3αι ουκ ηξίωσεν, ούδ' δργην άνδρος παροξύναι ον

έώρα άναισχυντίg και προπετείg συζωντα, καΙ μάλισtα εγγύ3εν

EXOvta τους

μα3ηtάς, οίς ",υφλοις τυφλος οδηγός. λόγφ δε ",οιού",φ ",ο σον εκκαλύπtει ψευδος ωστε μη μόνον τοίς νυν, άλλα καΙ ",οίς ϋσtερον ενtυγχάνουσιν είναι

25 γνωναι ποίος ων τίσιν εtόλμησας συμπλακηναι' καΙ οι ",ων <Ελλήνων παίδες, οσοι λόγων

άνάγκην νοουσιν, ε'ίσονται ώς Θερσίtης αμφισβη",είν

ηρξαtό ποtε ",οϋ κάλλους Νιρεί,

11

μη ιδών ποτε την αύtου αισχρόtητα, η

άναισχυνtων και φιλονεικίg καΙ κραυγ-π ε'ίη καλλίων.

tOLOutOV

",ους

αλλους επιχειρων πείσαι ώς

ελαβες ",ον καρπον ",ης 3αυμασ",ης διαλέξεως. εσ",η-

30 λι",εύ3ης, ώ 3αυμάσιε, λόγφ ον άπεδέξα",ο μεν αν Άριστείδης, ε3αύμασε δε Λιβάνιος, Βασίλειος δε η Γρηγόριος

παρων

τοίς

πώποtε επ' άλη3είg

καΙ ευγλωt",ίg 3αυμασ3είσι συνηρί3μησαν. συ δε λαβών, ε'ί γε οίός ",ε εση επεσ3αι toύ",φ ",φ 3αυμασtφ δρόμφ καΙ ουρανίφ ος ευ3υδρόμως εις ",ον 3εον ανεισι;

-

πως γαρ ου τοιουtος

γνω3ί ποτε σαυtόν, σύνες την πε-

-

35 νίαν ην εχεις ",ων λόγων, κει ραββΙ ύπο tOutroVL ",ων πολλων δνομάζTl, και χαίρεις άκούων φιλόσοφος, ο μηδέποτε δέ ποtε

εις ",ην

σαυtου

φιλοσοφίας

άψάμενος. ελ3ων

γνωσιν, φείδου περι ",οϋ 3εου διαλέγεσ3αι, περΙ

ου ε'ί3' ύπ' άμα3ίας ε'ί3' ύπο ψυχης διεστραμμένης καΙ εγνωκυίας άναισχυν­

",είν, πολλα ατοπα καΙ βλάσφημα καΙ άσεβη διεξέρχη.

40 λόγον ον σοι ο σοφος Μανουηλ πέμπει καΙ είιρήσεις ",ης σης πλάνης

to

άνάγνω3ι δε τον

πολλάκις καΙ άκριβώς, και

σκότος ελεγχόμενον, ουχι ",ην

παtέρων

πίσtιν

ώς ερεσχελείς, ουδΕ ",ην ",ων αγίων 3εολογίαν ώς διατείνη, άλλα πονηρων άν3ρώπων εϋρημα καΙ γέννημα, οΟι της ",ων χρισtιανων νοίας, ",oιαυtα

17

λόγον:

nιel1i.

madakis.

27

καΙ λόγων

συνέγραψαν και Tonιadakis.

Νηρεί Canιnιel1i

38

et

23

οδηγός Tonιadakis:

Tonιadakis.

αγνωκυίας Camnιelli

et

άποκοπέντες ομο­

επλασαν, ώς αν το γένος απαν άκο-

35

οδηγείς

κει: και Canιmel1i

Canι-

et

Το-

Tonιadakis.

14 λόγcρ: quem typis edidit G. Mercati, Notizie, 454-473. 26-27 Hom. 216 673. 38 εγνωκυίας: ίn versione gallica c1. ν. G. Cammelli, ρ. 120 lin. 6, loco verborum « qui ignore son» pone « resolu a 1'». 40 Μανουήλ: Manuel Calecas. Β

Appendix λου-/Η'ίσαν

τη

πλάνη

εκιριβη

337

παντάπασιν, ως νϋν ορωμεν γινόμενον. ου 45

κατα τών αγίων τοίνυν εύρήσεις τον

Μανουηλ ρητορεύοντα, και ρεύματί

τιη ανυποίστφ και δαψιλεί~ λόγων και συμπλοκη νοημάτων τα σα ψηφίσ­ ματα κατακλύζοντα, αλλ' υπερ εκείνων και της εκείνων πίστεως ης συ τας

αρχας αρνούμενος υπ' αμα3ίας ελέγχη, νϋν μεν εκ Πατρας τον Υίον λέγων, ου μην και εκ τi'jς ουσίας αυτου, διαιρων δηλονότι, ω της τόλμης, αυτον 50 απο της ουσίας, και υπόστασιν ανούσιον ύπο{)εις εν τοίς {tείοις, δ γε oVΔ'

αυτας δ

διάβολος ετόλμησέ

ποτε

ειπείν, νϋν δε αλλα τοιαϋτα ατοπα και

f. 96 ατεχνως ασεβi'j φ{tεγγόμενος, Ι ως σου χ{)ες πολλοι ακούσαντες ε{tαύμασαν. τούτων μεν τους λόγους ευΡι1σεις εν τφ πεμπομένφ σοι λόγφ. συ δε καλώς αναγνού;, ε'ί γε δύνη τι τών λεγομένων εξελέγξαι, γράcρων τοϋτο ποίησον, 55 ϊν' ειδώμεν πώς ή χελώνη τοίς ϊιτ:ποις αμιλλι1σεται περΙ δρόμου.

10 Elogium

Manuelίs

Calecae a viro coaevo scriptum.

Liber editL1s a magnae scientiae et virtntnm viro, fratre Mannele Caleca de Constantinopoli ordinis Pra~dicatornm, de differentia fidei cat110licae inter Gt·aecos et Latinos, ίη qllO elegantissime et efficaCissill1e declarat Spiritum Sanctιιm procedere a Patre et f<~ilio et aliter sentientibus sentire cnm Arianis et confnndere personas ίn 5 divinis. Hic praeclarissimns et mag-narιlm virtutL1m vir obiit Mitylene, ιn capella Sancti Ioannis, M.CCCC.x. Tomadakis ελέγξαι Cammelli. 10 Olίω ad calcem cod. Veneti Marcian. gr. 159. Ed. D. Marci Biblίotheca, Venetiis 1740, ρ. 90. 55

εξελέγξαι

1 Liber:

Manuelίs

Α. Zanettί,

Graeca

Calecae Adversus Graecos.

22

ADDENDA ET CORRIGENDA I. - INTRODUCTION P. 14 (Classement) « jamais on ne rencontre une phrase biffée avant d'être achevée, et reprise à la suite, phénomène in~vitable dans un vrai brouillon»: cette affirmation est trop absolue. En fait les lettres 77-82, c'est-a-dire les six dernières du grand recueil des folios 1-40, sont des brouillons, comme on peut le voir en examinant l'apparat. Il en va de même pour les Apologies (Appendice, 1-3). Les lettres 77-82 ont été écrites en Italie. C'est donc là que Manuel Calécas mit la dernière main au recueil principal de ses lettres, contenant celles écrites durant les années de sa pérégrination, à Péra, en Crète, en Italie. P. 26, ligne 4: (1391-1398): lire (1391-1397). P. 95-1°5 (Notice de Joseph Bryennios). Dans le t. 19 (1949) de l' 'ErrETY]QLÇ 'E"tULQcLaç Bu~avnvwv ~1I01'ÔWV, N. Tomadakis vieut de publier (p. 139-154) une épître inédite de Joseph Bryennios à ses amis de Crète, écrite peu après son départ de l'île. Il en résulte qu'il ~tait né à Constantinople, qu'il appelle sa patrie et dé3igne comme la cité qui l'a « porté» (dans son sein, telle une mère; Il ÉVEyxU' fAÉVl] , p. 153, lin. 456). Il n'est donc pas vrai qu'il a laissé passer toutes les occasions de rappeler qu'il était citoyen de la grande ville (ainsi que j'ai écrit plus haut p. 97), bien qu'il en ait laissé passer beaucoup. Comme l'argument ex silentio est dangereux! Bryennios, né à Constantinople, n'est donc pas identique au destinataire de l'opuscule de Manuel Ca1écas publié par G. Mercati sous le titre Contro Giuseppe Briennio, car cet adversaire de Calécas était né dans une île - Carpathos ou Corcyre. Le doute exprimé à la p. 95 était justifié. L'adresse de la lettre d'accompagnement Twv flÈV crwv O:,01IÜlV contient une double erreur: celle dénoncée plus haut (p. 33 37 38 88), relative à l'auteur, et celle concernant le destinataire, qui n'est pas Joseph Bryennios, puisqu'il s'identifie avec le destinataire de l'opuscule de Calécas. Car sur ce dernier point l'argumentation de G. Mercati (Studi e Testi, 56, p. 451-453) reste irréfutable.

II. - TEXTE A. Remarques générales

Recension du texte. - Les lettres de Manuel Calécas étant conservées en copie autographe il n'y avait pas à en reconstituer le texte moyennant la critique des leçons divergentes. Les variantes au bas de nos pages ne sont pas un apparat critique, mais une rédaction antérieure, revue ensuite et corrigée. Au

340

Addenda et corrigenda

point de vue historique cette rédaction, qui est celle expédiée aux correspondants, ou du moins s'en rapproche, peut avoir un certain intérêt. Il y a même, dans l'apparat des lettres 45 et 48, certaines données d'importance fondamentale pour la chronologie de tout le recueil. - Ayant à faire à un autographe, on aurait pu songer à une édition diplomatique. Mais c'eût été rendre, inutilement, plus difficile une lecture qui l'est déjà assez. - Un auteur qui se recopie commet des fautes comme tout autre copiste; quiconque écrit peut faire l'expérience de cette vérité. On ne s'étonnera donc pas de nous voir ajouter au texte, entre ( ), quelques mots ou lettres oubliées par l'auteur, ni de nous voir proposer en note des corrections indispensables pour comprendre une phrase. Mais, en plus de ces corrections accidentelles, nous avons modifié sur quelques points l'orthographe et l'accentuation de l'auteur, et nous avons complètement abandonné son système de ponctuation. Voici en quoi consistent ces modifications, dont quelques-unes, à présent, nous paraissent moins nécessaires, voire nettement regrettables.

Orthographe. - L'orthographe de Manuel Calécas est excellente. Il lui arrive pourtant d'écrire une seule consonne au lieu de deux, et inversément. Les fautes d'iotacisme, les confusions entre 0 et fil, etc. sont très rares. Je les ai corrigées, soit en note, soit dans le texte, généralement en avertissant, surtout quand la correction modifie une forme grammaticale. Calécas écrit constamment I-llYVUl-Ll pour I-l€LYVUfLl. J'ai hésité sur la conduite à suivre, et il en est résulté une certaine incohérence. Dans les premiers cahiers on trouvera la graphie de l'auteur (p. r69, 29; 198,8; 205,89\, dans la suite la forme correcte. Suivant l'usage de son temps Calécas écrit en un seul mot certaines locutions adverbiales, composées d'un article ou d'une préposition et d'un substantif: '11VUQX11v, "[o€IXO<;. È~uoxiïç, È:rt:L01']Ç, XU{}1WÉOUV, xunLpouJ,110W. J'ai séparé les éléments de ces composés, sans avertir. - En rétablissant le iota subscriptum, constamment négligé (1), j'ai péché par excès, gratifiant d'un iota subscriptum l'adverbe mLvL11 (p. 187, 13; 195, 14; 200, 18; 207, 5; 208, 41; 213, 17; 226, 13) et certains optatifs athém'ltiques (p. 169, 9; 171,35; 172,31; 186, II), En I935, quand je commençais la copie des lettres de Calécas, mon grec scolaire était bien loin, et lors de la correction mon attention était accaparée par d'autres difficultés. Le lecteur savant voudra bien pardonner à un éditeur novice, autodidacte, et travaillant parfois dans des conditions fort pénibles. Accentuation, - J'ai signalé en apparat deux cas d'accent déplacé (y'cÎ.(llEV pour ZUQLfV, p. 209, 22 et crUXLOV pour craxlov, p, 240, 40). J'ai corrigé tacitement quelques fautes, d'ailleurs très rares, dans la forme de l'accent (p. el:. :rt:ELQU pour :rt:ELQU). Manuel Calécas traite comme deux mots El:iLEQ, EhE, ÛJcr:rt:EQ, ('0 cr,€ , I-l1ÎCE, OVt€. En conséquence il écrit 1léQ et ,É devant les enclitiques. J'aurais dû respecter cette accentuation, parfaitement défendable, que j'ai partout remplacée par celle généralement en usage. Ponctuation. - Manuel Calécas emploie le point (.) et le point-virgule (;). Le premier lui sert à la fois de virgule, de point final et de point d'interroga-

(1) Je n'en ai relevé qu'un seul exemple:

fLEfLvqno,

p. 234, 24.

Addenda et corrigenda

341

tion. Il se sert du point-virgule comme signe d'interrogation dans quelques rares cas (tous signales en note); i1 s'agit toujours de phrases dont le caractere interrogatif n'est pas evident. - J'ai ponctne de fa90n a aider antant que possible l'intelligence d'un texte parfois malaise a comprendre. Β

Ρ.

170, 175, Ρ. 179, Ρ. 183, Ρ. 188, Ρ. 188, Ρ. 194, Ρ. 209, Ρ.

Errata

40; 177, 20οατερον: lire ι'Jατερoν 15 εμφέρειν: lire εκq:έρει" 23 διιτα: lire δΙ1τα 26 πολλοίς, ε;τεΟύμουν supprimer la virgule 23 εχρηζον lire εχριιζο\' 5 προΟυμούμενους: lire προθυμούμενος 46 καν: lire καν 22 χαρίεν: Calecas ecrit constamment χάριεν. Dans la suite j'ai

corrige tacitement Ρ.

210, 214, Ρ. 214, Ρ. 215, Ρ. 218, Ρ. 219, Ρ. 243, Ρ. 259, Ρ. 272, Ρ. 304, Ρ. 326, Ρ. 327, Ρ. 327, Ρ.

lire διαμαρτάνω, lire εχονπς τί πότ': lire τί ποτ' μεταββολΙ1σΟαι: lire μεταβεβλησΟα\ χρΏσθαι: lire χρησΟαι ΙΙ αν: lire αν 25 καρδίας εΠΙΙΕΙ: lire καρδίας. επήει ι οΙα: lire ο'ία 40 Γραφης: cf. Ps. 45, 3 18 διειλέι1'tης: lire διελέχ{Jης 30 ΓραφΊϊς: cf. Deut. Ι 13 15 49 ε;τιβαλόντι: έπιβαλλόντι cod. 71 λόγων cod.: lire λόγον 21 42 43 73 20

διαμα(!τάνω. ωστε: εχουντες:

(οστε

Τ ABLE

DES INCIPIT dΌrdre

Les chiffres renvoient aux numeros

"'Α μεν γράφεις λή{}ην 11μων αίτιώμενος

40

ΆεΙ μεν εμοιγε χαρίεν το και παρ' ότουοϋν

85

Αίσχύνομαι της αυniς σοι κοινωνllσας πατρίδος Άλλ' εμοι μεν oVΔε τοσουτον δίδοται νυν Άλλα. νυν γε ουκ αν ε'ίποις ως αρα και

4

9 20

'Άλλα ι μεν αλλοις εν τοίς δεινοίς αΊ παραμυ{}ίαι 'Άλλων μεν η λήθη κρατεί

Άπείρηκα γράφων, ~111τε τα. παρ α. σου

.. Αρα

33

44

μέμνησαί μου του λόγου

76

3

Έβουλόμη ν μη1)ενΙ τον παρόντα λόγον

19

Έβουλόμην, ωσπερ τr'ι παρα. σου δεξάμενος ησθην Έγω πολλάκις, ώ βασιλευ

Ι, Αρρ.

Apologia

Έγώ σοι νυν επιστέλλων εμελλον

18

Έγό) τά τε αλλα τη συμπεσούση μοι νόσφ Έγω την σην σΙωJη1ν

73

1

5

DeIlletritIs Cydoιlius, Αρρ. 8

'Έδει με καΙ πρότερον επι της 'Ιταλίας γενόμενον

'Έδει σου τϊϊ φύσει τον καιρον

81

47

ΕΙ, καΙ μη τα. κα{}' ημων εγκλήματα δίκαια ΕΙ, καΙ πολλοι' πολλάκις περι' τους φίλους

27 56

Ει μεν εμον ην το βιβλίον κτημα ΕΙ, μεν ημέρως και πατρικως

52 Apologia

Π, Αρρ.

Ει μεν ό καλος Δημήτριος αφ'IΊμων εξιων Εί μεν δσον σου μνΙ1μην εχω

2

70

25

Ε'ίπερ αλλο τί με λυπεί της πατρίδος απφκισμένον Ε'ίπερ αλλ φ τφ των φίλων επέστελλον

54

64

Είτά σοι μηδενος χρόνου προς η1ν των λόγων κτησιν Έμοι' μεν 'ίσως επιτιμι1σειεν αν τις

71

"'Εν μόνον περΊ της σης ευχομαι κεφαλης 17 'Έν τι καΙ του το των σων

14

72

343

Table des incipit ''Εοικας μη τοίς παρ' εμου γράμμασιν εντυχείν

68

''Εοικας ου φαϋλόν με περΙ τους λόγους νομίζειν

'EXQ1iv,

επιστέλλειν αλλήλοις προθυμουμένους

Ή μεν τών αγρών χάρις οϊα καΙ τους

35

53

66

'Ήιδειν υμας τα κάλλιστα καΙ βουλομένους

29 80 Ήμας σσφ πρότερον ευφραΙΥες γράφων 62 'ΙΙμίν ηδεσθαι και τουναντίον συμβαίνει 75 'Ημίν ουδεν αν εις ήδονην γένοιτο μείζον 30 'Ην αρα καΙ τοϋτο πονηρας έμο! τύχης 57 'Ήσ-θ'11'1 σου δεξάμεvος την επιστολήν 55 'Ήδη πολλας εις τέρψιν αφορμας εχοντα

'1να σε πάλιν καΙ περΙ πλείστου ποιείσθαι

'Ίσως αλλος μεν αν είπε φορτικον είναι 'Ίσως θαυμάσεις ε'ί γε σν εχειν ήγοϋ

ΚαΙ αυτος σσα περΙ τον Ματθαίον

79

65

77

2

ΚαΙ πρίν σου τοίς γράμμασιν εντυχείν

13 23

ΚαΙ πρόrερον ευδαιμονουντά σε νομίζων ΚαΙ

toul}'

11μίν τών επικειμένων βαρύτερον

Και τοϋro της περΙ έμε του θεου Και τουro της προ;,

11 μα;

59

83

σου γνώμης

Καλώς εποίησας μόλις μεν σαυτον

43

4Ι

Καλώς εποίησας τφ λέγοντι περΙ των φίλω,' πεισ3εις

Μη θαυμάσl1ς ει μήτ' αυτον εμε βλέπεις

32

Μικρφ σοι πρότερον επιστείλας απο της Χίου

86

Ό μεν χρόνος εν φ σοι συνεγενόμην δλίγος

46 24 Οίμαί σε των η μετ€ρων άναχ-θέντα λιμένων 42 Οίς πρότερον άπο της Κρήτης επέστελλες "'3 Όμολογώ σοι πολλάκις εξ στου τοίς σοίς 89 'Όπερ αν ε'ίπσι τις δφείλεσl'tαι παρ' εμου 16 Οίμαί σε πολλοίς αχρι τουδε τοίς παρ' ημών

'Όπερ αν εν τοίς προς σέ μου γράμμασιν 'Όπερ αυτος μεν επό-θεις

31

78

'Όταν προς δ πέφυιι.ας αποβλέπω

82

'Ότι μεν άπεδήμησας εφ' οίς προυθ'ηκας 'ίσμεν ουδεν θαυμαστον, ει μηδεπώποτε

45

38

8

Table des incipit

344

Ουδεν {}αυμαστον ε'ί τις εν καιρφ

34

ουκ αν οκν1]σωμι καΙ τρίτην προσεπι{}είναι ουκ αρα μάτην Ελεγον δη σε πολλοίς

ουκ αρα

tf{>

60

39

των Ψωμαίων γένει την δργην

ουκ ην εμον το προς ανδρα τοσουτον ουκ οίδα μεν ει τα κατ' εμε λεγόντων

ουκ οίδα μεν ε'ί τις τιον παρ α σου

49

15 84

88

ουκ οίδα προς ποίαν λόγων τέχνην ιδων

28

ουκ οίδα τίνος επιτε{}ένroς ουκ εξεγένετό σοι ουτως η μων τφ γένει τα δυσχερη πολλαχό-θεν συχ δτι με της πλάνης &πήλλαξας ακούση

12 69

1Ο

ουχ δτι μοι κελευσθ-έντος παρ α του σου κράτους Πάντα συμβηναι μάλλον εδόκουν

11

Πάνυ σοι &αυμάζω την γνώμην

37

σε

07

Πολλαχό&εν μοι δοκείς ευδαιμονέστατος

Πολλων ενεκα χάριτας οφείλων

7

22

Συ τά τε αλλα &αυμάσιος, καΙ δη και

TΊi τε αλλη τον παρόντα καιρον

26

11

21

Τiiς σης ευγενείας δεξάμενος την επιστοΜ1ν

87 Demetrius Cydonius, Α ρρ. 7 το μεν της επιστολ1ϊς, ώς ου μάτην επελαβόμην 74 το μεν των μειζόνων εφίεσ&αι, παρα πάσιν 58 Τον παρόντα νέον επισκεπτόμενος 6 Τον πολλα παρα ι1εου δεζάμενον αγα&α 50 τους αγα&ους των ανδρων ουχ ύπερ αυτων 51 τους των φίλων ενεκα προιιρημένους 1 των μεν σων ατόπων δυσφημιων Demetrius ScaΓanus, Αρρ. 9 Τί τουτ' είπες, αριστε ανδρων;

"Ω οϊαν ημίν ό χρόνος υπό&εσιν

Laudatio [unebΓis Melidonae, 48 σε το βιβλίον παρ' ημίν Ίκανον 36 σοι πολλάκις της αυτης εντυχων 61

'Ώιμην μεν εγωγε τον του εαρος χρόνον 'Ώιμην 'Ώσπερ

Αρρ.

6

TABLE DES NOMS PROPRES Les chiffres renvoient aux pages. Ceux en italiques renvoient:soit, aux notes, soit aux dates et aux adresses des sommaires et des textes. Un tiret divise les chiffres renvoyant aux diverses parties de l'ouvrage: Introduction proprement dite (p. 3-105), sommaires (p. 106-164), textes (p. 165-337), addenda et corrigenda (p. 339 ss.). Académie 248 Achaïe 10 63 86 Acindyn (Grégoire) 12 23 76 99 Adriatique, mer 76 Albenga 92 Alexandre le Grand 229 Alexandre (Paris) 178 Alexandre V 73 Alexis Apocauque lOI I02 Alexis Iagoup .49 Ambroise, S. 39 - 145 - 276 Ambroise Traversari 46 88 89 - 325 Ammonil1S Hermiae 293 Ancône 76 Ancyre 97 - 157 - 282 v. Ankara André, S. 10 13 41 André Chrysobergès O. P. 9 10 57 63 -

125

Andriolo Sibono O. P. 92 Andronic II Paléologue 27 73 - 1222I5 Andronic IV Paléologue 48 74 Andronic Asanès, grand priroicier 74 Andronic Asanès, protovestiaire 74 Anémas, tour 48 Ange Correr (Grégoire XII) 69 AngeIi v. Jacopo A. Angleterre 51 Anne Palffilogine (Jeanne de Savoie) 74

Ankara 17 40 49 73 98 99 - 146 J47 v. Ancyre Anselme, S. 4 2 53 Antéchrist I98 Anthologie Palatine 325 Antipa1amisme, Antipa1amite 5 18 20 23 24 26 27 34 66 76 77 78 - 127 128 145 149 Antoine IV, patriarche 25 26 58 77 94 Antoine, bégoumène de Cosmidion 103 Antoine, métropolite d'Héraclée 104 Arcadia 86

Archipel, ducs de l' IOI Archives V'3.ticanes 9 Arda îlot 75 Argiens 181 Ariens 164 - 337 Aristide rhéteur 2I9 336 Aristopbane 34 35 - I67 I68 258 269 28 4 294 295 Aristote I I 20 89 - I I I - 182 I95 2IO 229 232 288 309 317 Arménie 92 Artémis 36 Asanès I I - 217 219 v. Constantin A. Asanès, famille 73-74 Asanine v. Irène A. Asie 75 Asie mineure 48 75 77 98 Athan2.se, S. 14 - 149 150 - 291 Athanase, patriarche 122 - 2I5 Athènes, Athéniens 219 3II Attique, Attiques 249 275 Augustin, S. 7 36 39 4 2 53 81 - 144 -

276

Avignon 92 Babrius 33I Bajazet 1er 17 25 26-28 40 48 49 54 55 77 82 98 - I36 146 - 28I 282 Barbares 81 - 161 - 168 185 224 235 242 v. Turcs Barbe, Ste. 10 Barlaam de Seminara 12 23 76 Basile, S. 12 - 336 Baumstark A. 13 Bélisaire 73 Berger de Xivrey J. 49 Bibliothèque Vaticane 3 9 lO 22 Bithynie 75 Blachernes, concile 24 30 - 157 - 3I9 Boèce 42 Bod1eian I,ibrary 5 Bologne 87 125

346

Table des noms propres

Boniface IX 62 68 92 - 135 144 Boucicaut, maréchal de 51 Brousse 48 Bruni v. Lionardo B. Bryennios, dikaiophylax 99 Bryennios v. Joseph B. Bulgares 73 Byzance 27 28 54 66 86 97 - 114 Il8 144 147 v. Constantinople Caba~ilas v. Nicolas et Nil C. Calchas 174 Calécas v Jean, Manuel, Matthieu, Théopile C. Calliste 1er , patriarche 85 Calliste II Xanthopoulos, patriarcbe

26 84 85 94

Calliste Xanthopoulos, moine 85 Caloïdas 4778-8390 - 12 7 163 - 230 334 v. Démétrius et Michel C. Calophéros v. Erard et Jean Lascaris C.

Cammelli G. 5 Candie 39 100 101 Cantacuzène v. Jean VI, Hélène, Matthieu, Irène Asanine C. Carpathos 32 35 97 Castello (Venise) 69 Catherine de Sienne, Ste. 69 Catherine Visconti 147 Catholicisme, Catholique 23 3 6 43 145 149 153

Chalcédoine, c.mcile 94 Charles Zeno 87 Charsianite, monastère de 97 Cbias 20 29 44 49 62 68 69 84 91 92 I36 138 148 15 1 154 159 - 259 297 304 3 2 4

Chortasl1Jénos, Jean-Ignace 96 Chrysobergès, frères 83 v. Anrlré, Maxime, Théodore C. Chrysoloras v. Jean et Manuel C. Chypre 23 26 39 49 64 77 78 86 102 10 3 105 - 134 135 I36 13 8 140 14 1 144 145 - 23I 249 252 253 254 266 267 275

Coluccio Salutati 64 71 72 Comnène-Papadopoulos N. 17 Constance 70 71 Constance, concile 68 70. Constantin Asanès l'ainé 74 Constantin Asanès 4 23 264773-77 I I I 123 130 132 140 181 2I7 2I9 238 244 264 V. Asanès Constantin Dragai; 48 .Constantin Timothéos 103 Constantinople 16 17 20 21 23-28 31 3 2 38 40 45 47-5 1 54-58 60 65-73 7578 8r 82868790-929497-1°4 - 107

108 13 1 160 337

112-115 117 118 126 128 129 13 2 137-143 145- 152 154-158 162-164 - 231 284 308 3IO 324

v. Byzance Corcyre 32 35 97 101 Cor;.nthe 70 94 Corne d'Or 27 Cosmidion, monastère 103 Crète 162431-3438394451 5657 59 61 62 636768 72 86 88 9ï-I02 - 12312 5 130 I3I-I35 136 I37 138 I39 140 141 145 150 152 164 - 22I 222 223 224 256 259 266 315

Danube, Istros 25 - 185 Démétrius Balsamon 93 Démétrius Caloïdas 79 Démétrius Cydonès 4-14 19-26 29 3133 37 3 8 4 0 -4 2 44 47 49 50 53-58 61 62 64-67 69 71 72 74-80 85 86 88-90 95 97 100 - 108 109 114 118 124129 133 134 159 162 163 - I72 173 I89 I99 22I 225 230 232 233 236 246 25 0 258 3 I 5 3 2 4 333 334 335 Démétrius Scaranos 33 38 47 69 86100 - 138 140 141 154 164 - 260 266 303 335 Démétrius Paléologue 96 Démocrite 262 Démosthène 81 - 175 183 226 288 Denys Xanthopoulos, moine 85 Deux-Phocées 92

Devreesse R. I I Diogénien, paroemiographe I98 302 Dominicains 9 10 13 14 16 23 25 4245 50 56 59 63 66 69 90-92 - 116 121 150-152 159 v. Frères Prêcheurs D )rothée, patriarche de Jérusalem 97100 Dos;thée, patriarche de Jérusalem 22 Dyovouniotis K. 96

Echard J., O. P. I6 Ecriture Sainte (rQC!cp{], AÔyLOV) I72 IBo I85 I86 I98 I99 205 2I5 2I7 2I8 22I 223 226 231 232 233 238 239241 265 272 278~8I 287 288 289293 294 295 296 297 298 3° 0 306 3 0 9 310 3 1 3 3r5 3 16 3I7 319 322 326 328 Egée, mer 92 256 292 306 3 18

Eglise de Constant;nople, grecque, d'Orient 16 18 20 23 25 28-30 37 • 145 148 149 156 15 8

Eglise latine, d'Occident, romaine 3 4 23 29 30 37 39 45 -

143 149 160

Egypte 60 Elie Petit O. P. 29 47 59 9 1-93 - 32 3

159

Table des noms propres Empédocle 229 Epbèse, concile 91 Erard Lascaris Calopbéros 86 Eschyle I99 Esope I7I 182 222 Eunome 56 Euripide I78 I99 Europe 75 Euth:Yl:ne, hégoumène de Stoudiou 98 1°4 Evandre 137 EzécWel 322 Famagouste I02 103 Ferrare 95 96 Florence, Florentins 17 I9 23 28 32 39 61 62 64-67 71 72 88 96 -- 114 115 II7 121 122-125 129 134 135 137 147 -- I9I I96 I98 211 223 224 234 25 1 257 284 France, Gaule 51 6770 -- Il8 134 141 155 156 -- 251 306 Francesco Barbaro 88 Franciscains, Frères Mineurs 44 -- 255 François 1er Gattilusi 46 79 -- 163 -334 335 François II Gattilusi 44 45 68 69 -12 7 152 -- 230 299 François II de Carrara I4 7 Francs 98 Frères ('ARûQ10L) 254 Frères Pérégrinants 57 92 Frères Prêcheurs 24 29 58 71 91 -- IS0 152 155 164 v. Dominicains. Fumagalli A. 13 Gaspard de' Pagani 90 -- 127 Gaspas 90 -- 127 -- 230 Gattilusi 264649 -- 152 v. François 1er et II G. Gêne8, Génois 27 -- 135 136 149 152 Georges IOI Georges de Cappadoce 35 Georges Phrantzès 96 97 Giovanni Aurispa 89 Giovanni Aurispa 89 Glaucus d'Anthédon 75 Grâces (XaQlnç) 219 Grèce, Hellade 153 156 162 -- 258 269 277 284 300 Grecs 23 37 -- 120 128 134-137 I40145 150 15 2 16 4 -- 273 274 337 v. Hellènes. Grecs ("EÀÀ'l1VFC) 186 191 192 205 23 1 23 2 233 253 257 258 268 269 301 307 320 3 29 33 2 336 Grecs ('P(o)WLLOI) 189 231 237 271 Grégoire XI 92 Grégoire XII 70 93

Grégoire de Naziance, S. 35 30 289 JI4 3 1 5 3 22 33 6 (° , Grégoire v. Acindyn, Palamas Guarino de Vérone 70 88

347

232

Hadès 290 33 1 335 Hagiomavritis v. Jean de Sainte-Maure FIector 161 -- 237 329 FIélène 178 Hélène Cantacuzène 47 74 FIellènes 34 -- 156 Henri Suso O. P., Ex. 71 Héphaïstos 173 Héraclite 262 Hercule, Héraclès 20 -- 239 Hermès 34 -- 172 -- 262 Hérodote 269 299 Hésiode 34- -- I92 235 272 312 326 FIippocrate 334Holobolos (Manuel) 85 FIomère 174 I8I 185 I94 202 211 229 23I 237 243 260 272 279 286287 3 I 5 JI6 333 Hongrie 25 Hospitaliers, Hôpital (Ordre de 1') 4-8 4-9 -- 136 Humanistes 23 Icare 237 Ignace Xanthopou10s, moine 84 85 Innocent V 58 Innocent VII 4-2 68 69 Irène Asanine Cantacuzène 26 74 Irène Paléologine, fille de Michel VIII 73 74Irène Paléologine, épouse de Manuel II 4- 8 Isaac Paléologue Asanès 74 Isidore Glabas 24Italie, Italiens 16 20 21 24 31 32 394- 1 43 4-6 51 56 61 67 68 7 2 73 87 91--Il6 Il8 120 135-137 142-147 IS0 152 156 160 162 -- 173 I84 185 I89 191 I95 I99 207 208 224 253-255 258 273 275 27 8 28 3 3 28 33 2 Itys 161 -- 331 Jacopo Angeli 23 39 43 47 61 64 65 67 7°71-73 lI4 117 121 124 I47 -- I9 I I96 2II 224 257 283 Jacques 1er de Lusignan, roi de Chypres 78 Jacques de Modon 40 -- 142 -- 268 Jean XXII 71 88 Jean V Paléologue 6 47 48 74-67 79 163 -- 335 Jean VI Cantacuzène II 12 74 Jean VII Paléologue 48 SI 52 58 98 99 -- 13 1

348

Table des noms propres

Jean VIII Paléologue 96 Jean III Asên, roi des Bulgares 7374 Jean II de Lusignan, roi de Chypre 39 78 -- 135 145 -- 254 277

Jean XI Bekkos, patriarche 43 Jean XIV Calécas, patriarche 17-18 Jean III, archevêque de Sulthanyéh 25 55 56 25 55 56

Jean Adéniate, prêtre 58 Jean Bladynteros 95 97 Jean Cbrysoloras 67 87 Jean Chrysostome, S. I I - 322 Jean Cyparissiote 24 83 Jean Damascène, S. 80 82 J ean-Galéas Visconti, duc de Milan 28 64 66 67 68 -- 117 124 125 129 135 137 -- 224 252 Jean Holobolos 94 97 Jean Lascaris Calophéros 21 64 78 86 87 Jean Mélidonès 83 Jean de' Rossi O. P. 92. . .

Jean de Sainte-Maure (HaglOmavnhs) 3 Jean de Soyssons 86 Jean Syrian os !O2 !O3 Jérémie 232 Jérôme, S. 81 Jérusalem 20 22 98 99 Joasaph Xanthopoulos, 2 moines 85 Joseph, patriarche de Constantinople 96 Joseph, métropolite de Zichie 93 Joseph Bryennios 33 37 38 47 57 5962 87 88 95-1°5 -- 164 -- 339

Juifs 265 Kalogéras N. 96 Kiev 104 Kossovo Polje 48 Küstendil 48 Ladislas J agieUo 25 Lampros S. 6 Languedoc 92 Lascaris M. 64 Latinophiles, Latinophrones 20 21 23 26 45

Latins 12 23 -- 120 142 150 152 155 164 -- 186 192 257 268 269 274 324 337 Laurent V. 94 I04 Lemnos 48 58 Leonardo Giustinian 88 Lesbos, Lesbiens 16 25 26 44-46 49 68 69 78 79 84 90-93 -- 114 12 7 I48 I50 151-153 I54 155 159 -- I90 230 297 299 v. Mytilène

Liban 281 Libanius 131 -- 336 Lionardo Bruni 70 89 Lombardie 32 40 68 72 -- 137 Luc O. P. 90 -- 159 -- 323 Lusignan, dynastie 77 78 102 v. J acques et Jean de L. Macaire Asprophryde, moine 97 Macaire, évêque de Famagouste I02 1°3

Macaire Macrès 96 Macaire, métropolite d'Ancyre 44 94 104 -- 157 v. M. de Thessalie Macaire de Thessalie 24 47 93-94 157 -- 3 14-3 15

Macaire Xanthopoulos, 3 moines 85 Mandakasis Th. 97 Mandonnet P. 7 Manichéisme 36 Manuel II Paléologue 4 8 12 17 18 22 25 27-30 3 2 44 47-5 2 54 54 55 58 6668 70 74 75 77 7 8 84- 8 7 90 94 96 102 104 -- 113 115 116 118 122 124 128 129 131 134 135 I36 138 141 145-148 152-154 156 -- 186 193 200 2I3 222 23I 233 237 25I 267 278 282 288 299 308 Manuel Calécas I56-I60 I62 163 164 -3 08 3 I8 3 2I 3 2 3 3 25 333 33 6 337 Manuel Chrysoloras 14 17 20 23 25 28 3 2 39 40 4 2 43 45 47 49 50 55 56 61 63-72 87 88 90 -- 114 115 117 124 128 129 134-137 143 144 147 15 1 155 156 159 -- I9 0 I9 2 196 I98 224 23 2 234 25 1 255 257 273 28 4 306 324 Manuel Holobolos 102 104 Manuel Moschopowos 20. Manuel Paléologue 45 47 84 -- I54 -3°3 Manuel Paléologue Raoul 66 77 Manuel Philanthropène 49 Manuel Pothos 102 104 Manuel Raoul de Chypre 23 47 77-78 90 -- 127 134 135 144 -- 23I 249 252 254 275

Manuel Raoul de Morée 77 Marc d'Ephèse 95 96 Marie Cantacuzène 86 Marie Paléologine 74 -- 335 Martin V 9 44 63 9 6 Martin, roi d'Aragon 70 Matracha 93 Matthieu 1er , patriarche 26 94 102 I04 Matthieu Cantacuzène 76 Matthieu Calécas 17 Matthieu, élève de Manuel Calécas 90 -- 107 -- 169

Matthieu Mudazzo 63

Table des noms propres Maxime Chrysobergès O. P. 9 IO 1214 23 32 4°4 2 47 56-63 66 83 87-9 1 98 100 -- 112 116 120 123 124 138 159 -- I84 I95 207 208 221 222223 23 0 259 297 3 2 3 3 2 4 Maxime le Confesseur, S. 149 150 -229 291 322 Maxime Planude 42 Mazaris 85 Mélèce 90 -- 113 -- 187 Mélidonès 9 II 154783-84 -- 110 126 160 -- 178 179 227 228 325 Mer Noire 92 Mercati G. 4 6 8 II 12 13 34 38 80 83 95 Messéniens 299 Messine 76 Métrophane Xanthopoulos, moine 85 Michel VIII Paléologue 27 73 Michel IX Paléologue 74 Michel Asanès 74 Michel Caloïdas, sébaste 78 Michel Caloïdas de Serrhes 78 Michel Gabras 78 Michel Paléologue, despote 6 Mikalidj 90 Milan 28 39-42 56 64 66 68 -- 132 134 135 14 1 145 147 -- 25 I 27 6 Modon, Méthone 31 70 -- 142 -- 268 Momus 334 Mongols 98 -- 146 -- 281 . Morée 52 67 70 7490 104 -- 129 v. Peloponèse Mourad 1er 48 Mousa, fils de Bajazet 1er 104 Muses 126 162 -- 196 226 245 333 Musulmans 37 60 98 v. Turcs Mystras, Myzithras 76 104 -- II3 129 -- I87 I88 237 Mytilène 16 24 25 29 43-46 59 63 6869 78 80 82-84 -- 127 I36 152 154 163 164 -- 324 334 337 v. Lesbos Nabuchodonosor 232 Naples 76 Naxos 101 Nestor 161 -- 329 Niccolà NiccoH 70 88 89 Nicéphore Grégoras 75 78 Nicétas Myrsiniote 100 Nicolas Belegno 87 Nicolas Cabasilas 85 89 100 Nicomédie 94 Nicopolis 17 23 25 26 28 49 60 61 66 77 90 -- 112 114 115 117 141 -- I85 Nicosie 10 Nil, patriarche 27 76 99 Nil Cabasilas 12 24 Nil Damylas 57 59 62-63 Niphon, hiéromoine 12

349

Nirée 161 -- 329 336 Nouvelle Péribleptos, monastère 97 Occident (!;vale, 'Ea1[ÉQu), Occiden· taux 17 28 37 -- I23 126 13 2 138 141 142 I44 145 146 149 160 -- 198 220 245 261 265 268 285 290 29 1 325 Olénus 10 63 Oreste 257 Orient 27 29 37 43 44 -- II6 147 150 Orkhan 75 Ottomans 75 v. Turcs Padoue 67 69 -- 147 Palamas, Grégoire 12 18 20 24 30 76 83 93 Palamisme, Palamites 4 5 17-20 26 29 33 39 49 80 -- 110 116 117 127 128 130 148 149 156-158 I64 Paléologue v. Jean, Manuel, Michel, Théodore P. Paléologue, famille 73 84 Pal estine 60 Palla Strozzi 88 Pandore 326 Papadopoulos-Kerameus A. 101 Paris 20 40 -- 141 156 -- 267 Paris, Université 307 Paroemiographes grecs I67 I95 I98 200 2I3 228 239 299 302 Patras, métropolite de 99 Paul, S. 39 -- 140 159 -- 265 276 293 294 301 3 02 3 16 3 2 3 Paul, pa'criarche latin de Constantinople 12 Pavie (Papia, Ticinum) 32 39 40 56 61 63 66 67 68 88 -- 123 132 134 137 144 -- 25 1 25 2 257 276 Péloponèse 24 31 52 70 76 97 -- 130 15-5 156 -- 306 v. Morée Pénélope 177 Péra 16 24-32 38 44 49-5 1 54 56 58 59 i7 90 93 -- II2- I 33 135 13 6 149 150 156-159 -- I90 232 247 254 3 6I 3 2 4 .Pères de l'Eglise 36 42 43 160 Perses 292 302 Pétrarque 71 Philibert de Naillac 25 Philios (Zeus) 179 Philippopolis 85 Philomèle 161 -- 33I Philothée Kokkinos, patriarche 24 Phinéès 'lI8 Photius, métropolite de Kiev 104 Pie IX 3 IO Pierre, S. 39 80 -- 276 310 Pierre Lombard 45 58 Pierre-Paul Vergerio 67 69 71 Pierre Philagris (Alexandre V) 71

350

Table des noms propres

Pierre de Tarentaise (Innocent V) O. P. 58

Pindare 2I3 295 29 6 Pise 67 Pise, concile 71 Pitra J. B. 3· Platon 20 36 76 81 - 173-177 I78 I79 I82 183 191 193 I95 196 202 223 23I 273 287 291 311 33 2 Plutarque 73 - 209 2I3 232 Pologne 25 Prochore Cydonès 8 Propontide 99 Protagoras 36 Protée 200 ptolémée 7I Pylade 161 - 257 329 Pylos 167 Pythagore 20 - 256 Ralès, Raoul, Rhalès 40 77 90 - 14527 8 Raphaël (Maffei) de Volterra 41 56 Raymond de Capoue O. P. 59 92 Renommée 34 Rhodes 10 25 26 48 49 roo - I36 Richard Coeur-de-Lion 102 Roberto Rossi 6S 71 72 Romain, ami de Manuel Calécas 91 Romanie, province O. F. M. 255 Rome, Romains 32 60 62 72 81-83 88 - 125 137 I4S 147 - 257 276 28 3 Russie 104 Sagesse 238 Saint-Dominique de Péra, couvent O. P. 159 Saint-Michel de Chypre, monastère 10 3 Saint-Sépulcre 90 - 138 Sainte-Sophie, église 107 Salomon 328 Scholarios, Georges-Gennade I9 21 23 53 57 96 97

Scylla 200 Scythes 228 27S 316 Sélymbrie 48 52 96 Sigismond, roi de Hongrie 25 49 Il7 - I85 Siméon de Thessalonique 85 Simplicius 229 Socrate 273 Soliman, fils de Bajazet 1er 98 S'J1iman, fils de Karasi 74 Solon :lII Sophocle I68 200 33I Sorbonne 49 Stoudios, patrice et consul 98 Stoudiou, monastère 98 102 104

Sutri 9 63 Syropoulos, Sylvestre 95 97 Syrie 60 Tamerlan, Timour-khan 40 49 98 146 - 28I Thasos 70 71 Thémistocle Il8 161 - 200 329 Théocrite I79 274 Théocrite I79 274 Théodora Arachantloun 74 Théodore 1er Paléologue 12 47 48 52 90 104 - 113 129 - I87 I88 237 Théodore Chrysobergès O. P. 9-10 40 57 59 63 66 88- 125

Théodore Méliténiote 97 100 Théodore Pédiasime 79 Théodore Scaranos 88 Théodule, moine 103 Théognis 220 Théophane Xanthopoulos, moine 85 Théophile Calécas I7 Thersite 336 Thessalie 93 - 3 15 Thessalnnique I I 24 47 48 56 70 71 85 99 10 4 - 3 19 Thessalonique, métropolite (Grégoire Palamas) 319 Thomas d'Antoine (Caffarini) 0, P. 69 Thomas d'Aquin, S. 7 13 21 2226 44 45 53 55-57 - 2I2 Toktay-khan 74 Tolède, conciles 6 Troie 237 Turcs 2527 31 32 4 8 49 50 54 60 65 72 759098 - 106 Il2 II7 125 129131 134 I36 137 140 146 156 - I85 28I 308 v. Barbares Uberto Decembrio 40 68 88 Velbuzd 48 Venise 21 25 32 54 56 58 S9 61 63 64 65666769 70 71 72 76 78 86 87 126 127 129 135 159 160 - 226 324 Visconti 40 61 - 135 Voulgaris E. 97 Voulismas E. IOI

Xanthopoules, monastère et moines II

28 47 84-85 -

Il9 -

Zeno, Charles 87 Zénobius, paroemiographe 228 239 299 Zeus 326 333 v. Pbilios Zichie 93 ZGgraphou, monastère 79

206

I95

200

TABLE DES MATIERES Préface . . . Bibliograpme Introduction . 1. Les manuscrits II. Chronologie et biographie III. Correspondants et personnages mentionnés IV. Sommaires. . . . . Texte . . . . . . . . . . . Lettres de Manuel Calécas Appendice . . . . Addenda et corrigenda . Table des incipit. . . . Table des noms propres.

III V-XII

r-r64 3- r 5

r6-45 4 6-r0 5 r06-r64 r65-337 r67-307 308 -337 339-14 r 34 2 -344 345-35 0