Kapitały i wartosci w procesie zarzadzania przedsiebiorstwem

Bogdan Nogalski, Henryk Zalewski

Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni Gdynia 1998

POSZCZEGÓLNEROZDZIAŁYIPODROZDZIAŁYO P R A C O W A L I :

Bogdan Nogalski

w s t ę p ; r o z d z . 6.; p. 6 . 1 . ; p.6.4. 6.5.; załącznik

Bogdan Nogalski, Adam Bańczyk

r o z d z . 6.; p. 6.2.; r o z d z . 8.; p. 8 . 1 . do 8.3.

Bogdan Nogalski, Krzysztof Ol­ szewski, Andrzej Reszke

r o z d z . 7.

Bogdan Nogalski, Andrzej Reszke

r o z d z . 6.; p. 6.3.

Bogdan Nogalski, Tomasz Białas, Jacek Rybicki

r o z d z . 5.; p. 5.2. do 5.6.

Bogdan Nogalski, Adam Bańczyk, Tomasz Białas, Jacek Rybicki

r o z d z . 5 ; p . 5.1.

Henryk Zalewski

r o z d z . 1 do 4

K o o r d y n a c j a m e r y t o r y c z n a : Bogdan Nogalski R e c e n z e n t : Lech Bednarski R e d a k t o r : Lidia Skolimowska

ISBN 83-905321-9-0

Copyright by Wyższa Szkota Administracji i Biznesu w Gdyni

Wydanie pierwsze Drukarnia Wydawnictwa Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum" ul. Bp. Dominika 11, 83-130 Pelplin

Spis treści

Wstęp

5

Rozdział I

F i r m a - to w i ę c e j n i ż p r z e d s i ę b i o r s t w o

7

R o z d z i a ł II

Majątek firmy, charakterystyka o g ó l n a

17

R o z d z i a ł III

Ustalanie wartości majątku trwałego

26

R o z d z i a ł IV

Rozdział V

3.1.

Majątek trwały - s p o s o b y ustalania w a r t o ś c i

26

3.2.

W y c e n a wartości niematerialnych i p r a w n y c h ...

33

3.3.

D o d a t n i a i ujemna w a r t o ś ć firmy

38

3.4.

Aktualizacja wyceny

42

3.5.

O d p i s y amortyzacyjne

51

3.6.

Uwagi końcowe

53

Wartość m a j ą t k u o b r o t o w e g o 4.1.

Majątek obrotowy - istota

56

4.2.

R z e c z o w y majątek obrotowy

56

4.3.

Należności i r o s z c z e n i a

61

4.4.

Papiery wartościowe

62

4.5.

Środki pieniężne

64

Zarządzanie wartością firmy

65

5.1.

W a r t o ś ć firmy

65

5.2.

Wartość rzeczywista

69

5.3.

5.5.

P o t e n c j a l n a w a r t o ś ć firmy po w p r o w a d z e n i u udoskonaleń wewnętrznych P o t e n c j a l n a w a r t o ś ć firmy po w p r o w a d z e n i u udoskonaleń zewnętrznych O p t y m a l n a w a r t o ś ć firmy

71 74

5.6.

Wartość rynkowa a wartość optymalna

74

5.4.

R o z d z i a ł VI

56

W y c e n a wartości firmy - ujęcie m e t o d y c z n e

70

76

6.1.

W y c e n a i jej przedmiot

6.2.

C e l e i funkcje w y c e n y przedsiębiorstw

82

6.2.1.

C e l e w y c e n y firmy

82

6.2.2.

Funkcje wyceny

87

6.3.

W y c e n a przedsiębiorstw - podejścia m e t o d o l o 9'<*ne

76

90

6.4. 6.5.

P o d s t a w y p r a w n e określania w a r t o ś c i i c e n y firmy P r o b l e m y z aplikacją w y b r a n y c h m e t o d w y c e n y w a r t o ś c i przedsiębiorstw w w a r u n k a c h p o l s k i c h 6.5.1 M e t o d y majątkowe 6.5.2

R o z d z i a ł VII

Metody dochodowe

101 103 103 107

W y c e n a wartości firmy - ujęcie praktyczne

108

7.1.

Założenia o g ó l n o m e t o d y c z n e w y c e n y

108

7.2.

W y c e n a w a r t o ś c i księgowej ( a k t y w ó w netto)....

109

7.3.

7.2.1.

Założenia metody

109

7.2.2

A p r o k s y m a c j a wartości k s i ę g o w e j . . .

110

W y c e n a wartości d o c h o d o w e j 7.3.1 7.3 2

7 3.3 7.3.4.

7.4.

7.5.

120

Założenia metody - założenia ogólne b i z n e s planu P r z e d m i o t i o b s z a r działania . F I R M Y XYZ" S y t u a c j a na rynku i a n a l i z a S W O T ... Aproksymacja wartości dochodowej; szacowanie parametrów ekonomicz­ no-finansowych

W y c e n a wartości m i e s z a n e j

120 121 121

123 134

7.4.1.

Założenia metody

134

7.4.2

W y n i k w y c e n y w a r t o ś c i m i e s z a n e j ...

135

W y c e n a wartości m e t o d a m n o ż n i k a z y s k u

135

7.5.1

Założenia metody

135

7.5.2.

Mnożnik c e n o w o - d o c h o d o w y

136

7.5.3

7.6.

R o z d z i a ł VIII

Wyniki wyceny metodą mnożnika zysku Ustalenie ostatecznego wyniku wyceny wartości .FIRMY XYZ

P r o b l e m y pojawiające się przy wycenie w a r t o ś c i firmy

138 139

141

8.1.

P r o b l e m y związane z interpretacją w y n i k ó w

141

8.2.

P r o b l e m y związane z fazą negocjacyjną

143

8.3.

P r o b l e m y wynikające spodarczych

144

z

warunków

ogólnogo-

Bibliografia

146

S p i s tabel

148

Spis rysunków

148

Załącznik

149

WSTĘP

Zarządzanie kapitałem (kapitałami) i w a r t o ś c i ą firmy jest niezwykle z a j m u j ą c ą dziedziną administracji biznesu. Stanowi ono zagadnienie no­ we, i bardzo interesujące z a r ó w n o z naukowo-poznawczego, jak i aplika­ cyjnego punktu widzenia. Każda bowiem kluczowa decyzja podejmowana przez m e n e d ż e r ó w firmy w y w o ł u j e w a ż n e implikacje finansowe. Mają one bowiem bezpośredni w p ł y w na działania rynkowe firmy i poziom jej zyskowności. W gospodarce centralnie sterowanej problematyka ta na skutek sto­ sowania administracyjnie, odgórnie narzucanych standardowych proce­ dur zarządczych nie spełniła w ł a ś c i w e j roli kreatora e f e k t y w n o ś c i przed­ siębiorstwa. W d r a ż a n e w Polsce p o c z ą w s z y od roku 1990 zasady g o s p o ­ darki rynkowej kształtują - poprzez fakt p o w o ł y w a n i a do życia coraz to innych, o z r ó ż n i c o w a n y c h funkcjach instytucji oraz narzędzi na rynku ka­ p i t a ł o w y m - dla niej j a k o ś c i o w o c a ł k i e m odmienne warunki rozwoju. Two­ rzone na rynku k a p i t a ł o w y m reguły oraz procedury jego funkcjonowania i krystalizujące się struktury instytucjonalne, sprzyjają racjonalizacji s p o ­ s o b ó w zarządzania posiadanymi przez firmę kapitałami, w celu wzrostu (maksymalizacji) jej w a r t o ś c i z punktu widzenia w ł a ś c i c i e l a , jako istotnej przesłanki podejmowania działalności gospodarczej. Jak w y k o r z y s t y w a ć majątek, aby rosła w a r t o ś ć przedsiębiorstwa? Kwestie te należą do najważniejszych z a g a d n i e ń działalności przedsię­ biorstwa, t w o r z ą c zintegrowany z e s p ó ł narzędzi i s p o s o b ó w kierowania, zorientowanych na maksymalizację w a r t o ś c i rynkowej firmy. R ó w n o c z e ­ śnie należą one do codziennych p r o b l e m ó w k a ż d e g o przedsiębiorstwa. Na wyżej postawione pytanie próbujemy o d p o w i e d z i e ć w niniejszej książce, starając się przedstawić pewne zasady i metody z a r z ą d z a n i a z a r ó w n o kapitałem t r w a ł y m jak i obrotowym w celu osiągnięcia optimum korzyści przez z a r z ą d z a j ą c e g o dla wzbogacenia właściciela i z w i ę k s z e n i a jego ma­ jątku. Gospodarka wolnorynkowa poprzez w a r t o ś ć i s p o s o b y jej pomna­ żania, między innymi poprzez skuteczne z a r z ą d z a n i e posiadanymi przez firmę zasobami m a j ą t k o w y m i (trwałymi i obrotowymi) - przyjmuje prawie za dogmat. Z tego też w z g l ę d u w książce staramy się przybliżyć czytelni­ kowi nie tylko samo pojęcie w a r t o ś c i (pojęcie bardzo z ł o ż o n e i niejedno­ znaczne), ale także s p o s o b y jej pomiaru i ich w z g l ę d n o ś ć . Ta ostatnia wy­ nika z różnic w podstawach metodologicznych i technikach u ż y t k o w y c h , spotykanych w teorii i stosowanych w praktyce s p o s o b ó w pomiaru (wy­ ceny) w a r t o ś c i . Firmy zamiast tylko i w y ł ą c z n i e gloryfikować zysk, powin1

» 1 1

Na użytek niniejszej pracy pojęcie kapitał, kapitały rozumieć będziemy w ujęciu majątko­ wym. Kapitał w ujęciu personalnym nie stanowi naszego zainteresowania.

ny z a d b a ć o to, by być na rynku finansowym postrzegane jako z e s p ó ł war­ tości. Dlatego w książce z a w a r l i ś m y liczne przykłady, przybliżające czytel­ nikowi o m a w i a n ą problematykę oraz o d w o ł u j e m y się w s p o s ó b naszym zdaniem czytelny do teorii, ale tylko w stopniu, w jakim jest to n i e z b ę d n e . Książka przygotowana została przez p r a c o w n i k ó w naukowo - dy­ daktycznych W y ż s z e j Szkoły Administracji i Biznesu w Gdyni, ludzi posia­ dających obok d o ś w i a d c z e n i a naukowego t a k ż e bogate d o ś w i a d c z e n i a aplikacyjne, w y n i k a j ą c e z wieloletniego, s t a ł e g o a n g a ż o w a n i a się w roz­ w i ą z y w a n i e (jako doradcy, konsultanci) praktycznych p r o b l e m ó w firm. Autorzy m a j ą nadzieję, że niniejsza książka, która przeznaczona jest przede wszystkim dla s t u d e n t ó w w y ż s z y c h uczelni oraz s ł u c h a c z y stu­ d i ó w podyplomowych i k u r s ó w , o k a ż e się dla nich p o ż y t e c z n ą lekturą. Powinna r ó w n i e ż z a i n t e r e s o w a ć praktyków, z a j m u j ą c y c h się i ciekawych tej problematyki. Książka składa się z o ś m i u rozdziałów. Rozdział pierwszy podkreśla z ł o ż o n ą p r o b l e m a t y k ę podmiotu roz­ w a ż a ń , a mianowicie firmy; przedsiębiorstw. Wskazuje w samym j u ż tytu­ le, że firma to c o ś w i ę c e j niż przedsiębiorstwo. Rozdział drugi p o ś w i ę c o n y jest syntetycznej charakterystyce mająt­ ku firmy i wyjaśnia p o s z c z e g ó l n e jego rodzaje. Rozdział trzeci, podobnie jak rozdział czwarty koncentruje u w a g ę a u t o r ó w na praktycznych problemach z a r z ą d z a n i a p o s z c z e g ó l n y m i ro­ dzajami majątku i ich implikacjach finansowych, przy czym ten pierwszy eksponuje problemy z a r z ą d z a n i a majątkiem t r w a ł y m , drugi obrotowym. Rozdział piąty zawiera r o z w a ż a n i a d o t y c z ą c e w a r t o ś c i firmy, jej ro­ d z a j ó w i m o ż l i w o ś c i restrukturyzacji w celu jej wzrostu. W rozdziale s z ó s t y m o m ó w i o n o w s p o s ó b s z c z e g ó ł o w y t e m a t y k ę wyceny (pomiaru) w a r t o ś c i przedsiębiorstwa. W s z c z e g ó l n o ś c i z w r ó c o n o u w a g ę na istniejący relatywizm pomiaru, w y n i k a j ą c y z różnic w podsta­ wach metodycznych stosowanych s p o s o b ó w wyceny oraz praktyczne jego implikacje dla identyfikacji poziomu w a r t o ś c i . Rozdział siódmy zawiera opracowany w s p o s ó b syntetyczny przy­ kład wyceny jednej z firm, przy zastosowaniu kilku z r ó ż n i c o w a n y c h pod w z g l ę d e m metodologicznym metod wyceny. W rozdziale ostatnim o m ó w i o n o g ł ó w n e problemy z jakimi spotyka się w wycenie w a r t o ś c i , firma i jej właściciele. W z a ł ą c z n i k u na k o ń c u książki zamieszczono zestaw informacji nie­ z b ę d n y c h dla sporządzenia wyceny firmy. Ich rodzaj, zakres oraz szcze­ g ó ł o w o ś ć obrazuje z a r ó w n o teoretyczną, jak i praktyczną z ł o ż o n o ś ć tego zagadnienia.

Gdynia, grudzień 1997

Udzielenie odpowiedzi na pytanie c z y m jest firma lub co rozumiemy pod pojęciem firmy tylko z pozoru jest ł a t w e . W r z e c z y w i s t o ś c i j u ż tylko po zapoznaniu się z treścią z a p i s ó w w s ł o w n i k a c h i encyklopediach wie­ my, że s ł o w o firma ma wiele z n a c z e ń . Są to przy tym często znaczenia odległe od siebie. Jednak s ł o w o firma z dodatkiem dobra, znana, s z a n u j ą c a się itp., a zatem uznawana lub uznana, wyraża r ó w n o c z e ś n i e , niezależnie od tego czy mamy do czynienia z osoba fizyczną czy prawną, że idzie tu o kogoś (taką o s o b ę lub podmiot) kto zasługuje na szacunek przez to, że godna jest jego szacunku. Firma, po łacinie firmus, oznacza silny, trwały. Na miano firmy nie zasługuje w i ę c inna o s o b a , s z c z e g ó l n i e ta, która swoje istnienie i działalność w i ą ż e z wykorzystywaniem innych p o d m i o t ó w go­ spodarczych i o s ó b . W pozytywnym rozumieniu s ł o w a firma zawarte jest wskazanie, że łączy się z nim w y s o k ą lub w r ę c z najwyższą j a k o ś ć (znak firmowy, markę). To w ł a ś n i e wskazanie na w y s o k ą lub najwyższą j a k o ś ć , która prowadzi do siły i trwałości, łączy dwa podstawowe określenia firmy. Jedno znaczenie firmy, najbardziej to upraszczające, m o ż n a spro­ w a d z i ć do nazwy podmiotu gospodarczego (przedsiębiorstwa przemy­ s ł o w e g o , handlowego, u s ł u g o w e g o itp.), drugie z a ś odnosi się do ustalo­ nej reputacji, opinii, autorytetu a to jak wiemy dotyczy nie tylko firm jako podmiotów gospodarczych, ale także innych autorytetów np. o s ó b , które zasłużyły sobie na miano firmy, dodajmy porządnej firmy. W tym drugim znaczeniu firma m o ż e o z n a c z a ć o s o b ę , która wypra­ cowała sobie u z n a n ą pozycję na przykład w nauce, kulturze, jako wyna­ lazca, organizator, nauczyciel wychowawca i jest po prostu wzorem do naśladowania przez to, że reprezentuje s o b ą n a j w y ż s z ą j a k o ś ć , jest po prostu modelem do naśladowania. Określając czym jest firma, gdy dotyczy to podmiotu gospodarcze­ go, warto przytoczyć to co w y s t ę p u j e we wszystkich ź r ó d ł a c h . Wpierw odnotujmy zatem, że pod p o j ę c i e m firma rozumie s i ę : 2

przedsiębiorstwo handlowe, p r z e m y s ł o w e ,

2

Por. H. Zalewski; Firma to jakość, Rzeczpospolita z 24 czerwca 1997 r.

samo przedsiębiorstwo (handlowe lub u s ł u g o w e ) , samo p r z e d s i ę b i o r s t w o , przedsiębiorstwo handlowe lub u s ł u g o w e , przedsiębiorstwo handlowe, p r z e m y s ł o w e , inne . 3

4

5

6

Wynika z tego, że firma to p r z e d s i ę b i o r s t w o bez jakichkolwiek do­ datków. Firma to r ó w n i e ż bliżej określone przedsiębiorstwo, które zajmuje się działalnością przemysłową, handlową, u s ł u g o w ą lub jeszcze inną. W praktyce w nazwie firmy często w y s t ę p u j e skrót P H U , lub podob­ ny. Wskazuje się przez to, że jest to przedsiębiorstwo z a j m u j ą c e się dzia­ łalnością przemysłową, h a n d l o w ą i u s ł u g o w ą r ó w n o c z e ś n i e . W praktyce zdarza się r ó w n i e ż i tak, że nazwa firmy przewiduje działalność, której w rzeczywistości jeszcze się nie prowadzi. W takim przypadku zawarta w nazwie potencjalna m o ż l i w o ś ć szeroko rozbudowa­ nej działalności jest „furtką" do tego aby różnorodna działalność mogła być prowadzona, w ó w c z a s gdy powstanie taka okazja lub potrzeba. Drugim, d a j ą c y m się o d n o t o w a ć , o k r e ś l e n i e m pojęcia firma jest:

Z o k r e ś l e n i e m firmy w i ą ż e się po trzecie fakt, ż e :

0

1

Por. Por. Por. Por. Por. Por. Por. Por. Por.

Słownik języka polskiego, PAN, Tom 2, Warszawa 1960, s. 889, Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1964, s. 220. Wielka Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1963, s. 703. Mała Encyklopedia Ekonomiczna, PWE, Warszawa 1974, s. 220. Wielka Encyklopedia Powszechna, op. cit., s. 703. Słownik wyrazów obcych, op. cit., s. 220. Słownik Języka Polskiego, op. cit., s. 889-890. Mała Encyklopedia Ekonomiczna, op. cit., s. 220. Tamże s. 220.

Nazwa firmy m o ż e w s k a z y w a ć wreszcie na:

Nazwa firmy jest często jej w i z y t ó w k ą , wskazuje c z y m jest, jaki jest przedmiot i zakres działania, gdzie się mieści itp. Po zaprezentowaniu różnych o k r e ś l e ń , które w y s t ę p u j ą łącznie lub rozdzielnie, w ó w c z a s gdy dotyczy to pojęcia firma, s p r ó b u j m y połączyć te elementy. Pojęcie firma, w ó w c z a s gdy dotyczy to podmiotu gospodarczego, oznacza samo przedsiębiorstwo ( p r z e m y s ł o w e , handlowe, u s ł u g o w e , in­ ne). Podmiot p r o w a d z ą c y działalność g o s p o d a r c z ą dla odróżnienia od innych lub dla zaakcentowania w ł a s n e j t o ż s a m o ś c i u ż y w a nazwy firmy, pod którą działa i za rezultaty której odpowiada. Takim przyjętym w y r ó ż n i k i e m jest nazwa firmy. W przypadku osób fizycznych lub s t a n o w i ą c y c h w ł a s n o ś ć prywatną w nazwie firmy m o ż e być eksponowane nazwisko i pierwsza litera imienia założyciela lub w ł a ś c i ­ ciela firmy np. H. Cegielski, E. Wedel. W nazwie firmy m o ż n a r ó w n i e ż w s k a z y w a ć na jej formę organizacyjną lub prawną, na przykład: spółka cywilna (S.C.), spółka akcyjna (SA.), spółka z o.o., spółdzielnia, przedsię­ biorstwo p a ń s t w o w e (PP.), fundusz powierniczy. Firma m o ż e używać w ł a ś c i w e g o , z a s t r z e ż o n e g o dla niej, znaku fir­ mowego. Czyni tak wiele p o d m i o t ó w gospodarczych. Przykładami mogą być tu znaki nazwy: FIAT, O P E L . , C. Hartwig. Innym o k r e ś l e n i e m firmy jest marka fabryczna. Marka oznacza znak ochronny określający producenta towaru; n a z w ę firmy, producenta albo handlową n a z w ę towaru. W y r a ż a także opinię, uznanie, s ł a w ę . Firma podobnie jak człowiek tworzy s w ó j życiorys. Dla osiągnięcia sukcesu istotne znaczenie m o ż e mieć przebieg działalności, poddanie się publicznej kontroli i o s ą d o w i , otwartość. W rezultacie dobrej, ciągle po­ twierdzanej j a k o ś c i , firma podobnie jak człowiek zyskuje na w a r t o ś c i , pra­ cuje na s w o j ą markę. Ograniczając rozważania do firmy, jako podmiotu gospodarczego, przypomnieć warto u ż y w a n e w Polsce określenia z okresu m i ę d z y w o j e n ­ nego. W ó w c z a s podmiotem prawa gospodarczego był kupiec, czyli ten, kto we w ł a s n y m imieniu prowadził przedsiębiorstwo zarobkowe. 12

13

Por. Wl. Kopalinski, Słownik wyrazów obcych i zwrotów bliskoznacznych, Wiedza Po­ wszechna, Warszawa 1978, s. 609. " Por. D. Ślusarska Podmioty gospodarcze. Prawo - ekonomiczne podstawy przekształceń własnościowych polskiej gospodarki. Zagadnienia prawne. Edukacja Ekonomiczna Przed12

Warto przy tym wyjaśnić samo pojęcie p r z e d s i ę b i o r s t w a zarobko­ wego. Z p r z e p i s ó w kodeksu handlowego nie wynika to wprost. Art. 2 par. 2 i 3 oraz art. 3 Kodeksu Handlowego stanowią, że prowadzenie gospo­ darstwa rolnego, leśnego, ogrodowego, hodowlanego, rybnego, ł o w i e c ­ kiego, pszczelarskiego oraz wykonywanie wolnego zawodu samo przez się nie jest u w a ż a n e za prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego. Z art. 40 par. 1 Kodeksu Handlowego wiemy natomiast, że zbycie przedsiębiorstwa dotyczy wszystkiego, co wchodzi w s k ł a d przedsiębior­ stwa jako zorganizowanej c z ę ś c i , w s z c z e g ó l n o ś c i z a ś :

Z analizy tych z a p i s ó w wynika, że „ p r z e d s i ę b i o r s t w o zarobkowe to ogół u p r a w n i e ń w i ą ż ą c y c h się z działalnością z a r o b k o w ą kupca i stano­ w i ą c y c h p o d s t a w ę tej działalności w y o d r ę b n i o n e j w postaci zorganizowa­ nej c z ę ś c i " . Z p r z e p i s ó w Kodeksu handlowego w y n i k a ł o wspomniane różnico­ wanie na k u p c ó w rejestrowych i nierejestrowych. Zgodnie z art. 4 tego kodeksu kupcem rejestrowym był ten kto prowadził p r z e d s i ę b i o r s t w o za­ robkowe w w i ę k s z y m wymiarze. W świetle o b o w i ą z u j ą c y c h p r z e p i s ó w o działalności g o s p o d a r c z e j wiemy, ż e : 14

15

16

11

15

16

siębiorczości. Warszawa 1993, s.3; pisze o tym również H. Zalewski Finanse spółek i in­ nych podmiotów gospodarczych, ODDK, Gdańsk 1996.S.79 por. •. Ślusarska, op.cit., s.3 Por. 11 lipca 1946 r. (Dz. U. RP Nr 36 z 11lipca 1946, poz. 223) Minister Przemysłu i Handlu w porozumieniu z Ministrem Skarbu, Sprawiedliwości i Reform Rolnych określił w drodze rozporządzenia, że za przedsiębiorstwa o większym rozmiarze uważa się: - przedsiębiorstwa państwowe i samorządowe, - przedsiębiorstwa przewozowo - ekspedycyjne, usług portowych, przedsiębiorstwa komi­ sowe, wydawnicze, apteki, - przedsiębiorstwa o obrocie przekraczającym 5 min. zł rocznie, - inne przedsiębiorstwa, bez względu na wielkość obrotu, jeżeli sąd rejestrowy po zasię­ gnięciu opinii Izby Skarbowej i Izby Przemysłowo-Handlowej uzna je za przedsiębiorstwa zarobkowe w większym rozmiarze. Por.: Stan prawny na 25 kwietnia 1996r. Dwadzieścia dwie ustawy w jednej. Prawo co dnia, Rzeczpospolita Nr 91 z 17 kwietnia 1996r. Ustawa o działalności gospodarczej pochodzi z

-podejmowanie i prowadzenie działalności gospo­ darczej jest wolne i dozwolone k a ż d e m u na rów­ nych prawach, z zachowaniem w a r u n k ó w określo­ nych przepisami prawa ( o t.1 ust.1 Ustawy ), -działalnością g o s p o d a r c z ą w rozumieniu ustawy jest działalność w y t w ó r c z a , budowlana, handlowa i u s ł u g o w a , prowadzona w celach zarobkowych i na w ł a s n y rachunek podmiotu p r o w a d z ą c e g o taką działalność ( art.2 ust.1 ), -podmiotem p r o w a d z ą c y m działalność g o s p o d a r c z ą ... m o ż e być osoba fizyczna, o s o b a prawna, a także jednostka organizacyjna nie mająca o s o b o w o ś c i prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeżeli przedmiot jej działalności obejmuje prowa­ dzenie działalności gospodarczej ( art.2 ust.2 ), -działalnością g o s p o d a r c z ą w rozumieniu ustawy jest również ś w i a d c z e n i e pomocy prawnej (obsługi prawnej ) podmiotom g o s p o d a r c z y m w zakresie ich działalności gospodarczej przez a d w o k a t ó w lub r a d c ó w prawnych oraz przez spółki i spółdzielnie z ich udziałem (art. 24 u s t 1). Wymaga się przy tym od p o d m i o t ó w g o s p o d a r c z y c h , które obowią­ zane są do prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz podatkowej księgi p r z y c h o d ó w i r o z c h o d ó w (art.3 ust.4) aby: -posiadały rachunki bankowe i g r o m a d z i ł y oraz wy­ datkowały środki pieniężne za p o ś r e d n i c t w e m ra­ chunku bankowego w k a ż d y m przypadku, gdy stro­ ną transakcji jest inny podmiot gospodarczy i jed­ norazowa w a r t o ś ć należności lub z o b o w i ą z a ń prze­ kracza - r ó w n o w a r t o ś ć 3000 E c u albo r ó w n o w a r t o ś ć 1000 E c u , gdy suma w a r t o ś c i tych należności i z o b o w i ą ­ z a ń powstałych w miesiącu poprzednim przekracza 10 000 E c u ( art.3 ust.3 pkt.1 ), 28 grudnia 1988r. Ujednolicony tekst ustawy, którym się posługujemy, powstał na podsta­ wie Dzienników Ustaw: - z 1988r, nr 41 poz.324; - z 1990r. nr 26, poz. 149; nr 34 poz. 198; nr 86 poz. 504; - z 1991r. nr 31, poz.128; nr 41, poz. 179; nr 73, poz.321; nr 105, poz.452; nr 106 poz.457; nr 107, poz.460; - z 1993r. nr 28, poz.127; nr 47, poz. 212; nr 134, poz. 646; - z 1994r. nr 27, poz. 96; nr 127, poz. 627; - z 1995r. nr 60, poz. 310, nr 85, poz. 426; nr 90, poz. 446; nr 141, poz. 700; nr 147, poz. 713; - z 1996r. nr 41, poz. 177.

- z a w i a d a m i a ł y Urząd Skarbowy, w ł a ś c i w y ze w z g l ę ­ du na podatek dochodowy, o posiadaniu rachunku bankowego, a w razie posiadania w i ę c e j niż jedne­ go rachunku - do wskazania jednego z nich jako ra­ chunku podstawowego i zawiadomienia o tym ban­ ku, w którym ten rachunek jest otwarty oraz w ł a ­ ś c i w e g o Urzędu Skarbowego ( Art.3 ust.3 pkt.2 ), - z a w i a d a m i a ł y w ł a ś c i w y Urząd Skarbowy oraz bank, w którym otwarty jest podstawowy rachunek ban­ kowy, o posiadaniu r a c h u n k ó w bankowych w in­ nych bankach (art.3 ust.3 pkt.3), -zawiadamiania b a n k ó w , w których otwarte są inne rachunki bankowe o nazwie i adresie banku, gdzie otwarty jest rachunek podstawowy, -do w i a d o m o ś c i w ł a ś c i w e g o oddziału Z a k ł a d u Ubez­ pieczeń S p o ł e c z n y c h p r z e k a z y w a ł y informacje o posiadanych rachunkach bankowych ( art.3 ust.3 pkt.3e ). Podmioty gospodarcze mogą, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej: - d o k o n y w a ć czynności, oraz działań, które nie są przez prawo zabronione ( art.4 ust.1 ), -zatrudniać p r a c o w n i k ó w w nieograniczonej liczbie i bez p o ś r e d n i c t w a o r g a n ó w zatrudnienia ( art.5 ), -niezależnie od typu w ł a s n o ś c i , na jednolitych zasa­ dach podlegają o b c i ą ż e n i o m publiczno - prawnym oraz korzystają z k r e d y t ó w bankowych i zaopatrze­ nia w środki produkcji ( art.7 ). Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające o s o b o w o ś c i prawnej, wymaga z g ł o s z e n i a do ewidencji działalności gospodarczej (art. 8). Nie wymaga natomiast zgłoszenia do ewidencji działalność g o s p o ­ darcza prowadzona przez o s o b ę fizyczną o s o b i ś c i e , z której zarobek sta­ nowi dodatkowe źródło dochodu tej osoby (uboczne zajęcie zarobkowe art.9 ust.1). Przedmiotem takiej działalności m o g ą być: -wytwarzanie p r z e d m i o t ó w użytku osobistego, do­ mowego i gospodarskiego oraz rękodzieła ludowe­ go i artystycznego ( art.9 ust.2 pkt.1 ),

-naprawy i konserwacje p r z e d m i o t ó w użytku osobi­ stego, domowego i gospodarskiego oraz m i e s z k a ń , a także wykonywanie innych usług z u ż y c i e m mate­ riałów i narzędzi w ł a s n y c h lub powierzonych, z wy­ j ą t k i e m zarobkowego przewozu o s ó b ( art.9 ust.2 pkt.2), -czynności handlowe polegające na s p r z e d a ż y nie­ przetworzonych p r o d u k t ó w rolnych, ogrodniczych, sadowniczych, hodowlanych, w tym mięsa z uboju gospodarczego, runa leśnego, o w o c ó w leśnych, posiłków domowych, a także p r z e d m i o t ó w użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz rę­ kodzieła ludowego i artystycznego, gdy są one wy­ nikiem wytworzenia w ramach ubocznego źródła zarobkowania (art.9 ust.2 pkt.3 ). W myśl artykułu 10 Ustawy, zgłoszeniu do ewidencji nie podlega także: -podjęcie działalności w y t w ó r c z e j w rolnictwie w za­ kresie produkcji roślinnej i z w i e r z ę c e j , ogrodnictwa oraz sadownictwa, -podjęcie działalności gospodarczej przez osoby prawne, -podjęcie działalności gospodarczej, która w myśl ustawy wymaga k o n c e s j i , -podjęcie działalności gospodarczej, która na pod­ stawie ustaw wymaga uzyskania zezwolenia. 17

Z art.12 ustawy wiemy natomiast, ż e : -siedziba podmiotu gospodarczego i miejsce prowa­ dzenia działalności gospodarczej ( z a k ł a d ) powinny być oznaczone na z e w n ą t r z , -oznaczenie zakładu powinno z a w i e r a ć n a z w ę ( fir­ mę ) lub imię i nazwisko podmiotu gospodarczego oraz z w i ę z ł e określenie rodzaju prowadzonej dzia­ łalności gospodarczej, "

Kwestie, kiedy i kto ma uzyskać koncesje reguluje art. 11 Ustawy. Narodzinom każdej rejestrowanej działalności gospodarczej towarzyszy w Polsce właściwy dla danego pod­ miotu akt prawny. Może to być zgłoszenie i wpis do: ewidencji działalności gospodarczej, do rejestru handlowego, do rejestru przedsiębiorstw państwowych, rejestru spółdzielni lub sądowego zarejestrowania statutu np. fundacji.

-podmiot gospodarczy p r o w a d z ą c y działalność wy­ t w ó r c z ą jest z o b o w i ą z a n y z a m i e s z c z a ć na wyro­ bach wprowadzonych do obrotu oznaczenia zawie­ r a j ą c e : , ^ , n a z w ę ( firmę ) lub imię i nazwisko pro­ ducenta i jego adres, 2. n a z w ę lub symbol wyrobu, niezależnie od o z n a c z e ń wymaganych na podstawie o d r ę b n y c h p r z e p i s ó w ( art. 12 ust.3 )". -przepis dotyczący oznaczenia znajduje zastosowa­ nie r ó w n i e ż do pieczątek i d r u k ó w u ż y w a n y c h przy prowadzeniu działalności gospodarczej ( art. 12 ust.4 ). Organem w sprawach ewidencji działalności gospodarczej jest w ó j t albo burmistrz (w d u ż y c h miastach prezydent). Organ ten dokonuje wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Stwierdza przez to fakt narodze­ nia nowej firmy. Na d o w ó d tego doręcza z urzędu podmiotowi gospodar­ czemu z a ś w i a d c z e n i e o wpisie do ewidencji. Z g ł o s z e n i e o wpisie do ewidencji powinno z a w i e r a ć : 1. oznaczenie podmiotu gospodarczego i jego siedziby, a w razie ustanowienia p e ł n o m o c n i k ó w do dokonywania c z y n n o ś c i prawnych w imieniu podmiotu gospodarcze­ go - r ó w n i e ż ich imiona i nazwiska, 2. określenie przedmiotu działalności gospodarczej, 3. wskazanie miejsca wykonywania działalności g o s p o ­ darczej, 4. wskazanie daty rozpoczęcia działalności gospodarczej. Podmiot gospodarczy musi w ciągu 14 dni z g ł a s z a ć organowi ewi­ dencyjnemu zmiany stanu faktycznego i prawnego o d n o s z ą c e się do podmiotu gospodarczego i jego działalności gospodarczej, p o w s t a ł e po wpisie do ewidencji. Dotyczy to wszystkich danych ujętych w z g ł o s z e n i u . Wpis do ewidencji podlega w y k r e ś l e n i u w przypadku: 1. zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, 2. prawomocnego orzeczenia s ą d u , z a k a z u j ą c e g o osobie fizycznej prowadzenia działalności gospodarczej, objętej wpisem. Wpis do ewidencji podlega w y k r e ś l e n i u t a k ż e wtedy, gdy organ ewi­ dencyjny d o k o n a ł go z naruszeniem prawa. Z ustawy o działalności gospodarczej wiemy kto powinien, kto zaś nie musi, z g ł a s z a ć prowadzenia działalności gospodarczej. Nie przesądza to jednak o tym, że brak o b o w i ą z k u z g ł o s z e n i a lub rejestracji działalności

gospodarczej w określonym urzędzie gminy lub rejestrze (przedsiębiorstw p a ń s t w o w y c h , spółdzielni, s ą d o w y m itp.) stanowi o tym, że dany podmiot prowadzący działalność g o s p o d a r c z ą m o ż e lub nie m o ż e p o s ł u g i w a ć się mianem firmy. M o ż n a to przeanalizować na przykładzie gospodarstw rolnych. Z art 10 Ustawy o działalności gospodarczej, podobnie jak to miało miejsce dawniej wiemy, że z g ł o s z e n i u do ewidencji nie podlega podjęcie działalności w y t w ó r c z e j w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwie­ rzęcej, ogrodnictwa oraz sadownictwa. Nie wynika z tego nic, poza tym, że taka działalność gospodarcza nie podlega z g ł o s z e n i u do ewidencji. O d ­ powiedzi na pytanie, czy gospodarstwo rolne jest lub m o ż e być firmą, war­ to poszukiwać w definicji s ł o w a firma. Z przytoczonych j u ż określeń, zawartych w s ł o w n i k a c h i encyklope­ diach, wiemy, że miano firmy kojarzone jest z u m o w n ą n a z w ą przedsię­ biorstwa. Wymienia się przy tym przedsiębiorstwa: p r z e m y s ł o w e , handlo­ we, u s ł u g o w e i inne. Nigdzie nie znajdujemy stwierdzenia, że m o ż e to być gospodarstwo (przedsiębiorstwo) p r o w a d z ą c e produkcję roślinną i zwie­ rzęcą, ogrodniczą czy sadowniczą. T a k ż e nie znajdujemy z a p i s ó w , które by miana firmy odmawiały p r z e d s i ę b i o r s t w o m p r o d u k u j ą c y m rośliny, zwierzęta, owoce, warzywa itp.. Znajdujemy czasami określenia, że firma to przedsiębiorstwo: handlowe, p r z e m y s ł o w e , u s ł u g o w e , inne. Nie ma w i ę c ani zaprzeczenia ani potwierdzenia tego, że gospodar­ stwo rolne jest lub m o ż e być firmą. W przypadku firmy, w ó w c z a s gdy można być nią, lub nie, decyduje ten kto chce aby jego działalność była firmowana a w i ę c prowadzona „pod firmą". I tak gospodarstwu rolnemu o m a ł y c h rozmiarach produkcji nikt nie nakazuje być firmą, t a k ż e tego nie zabrania. W przypadku natomiast gdy produkcja nabiera specjalnego charakteru, i konieczna jest stosowna promocja, lub w y s t ę p u j ą zmiany organizacyjno-prawne, np. z w i ą z a n e z łączeniem kapitałów, powołania spółki, utworzeniem spółdzielni, posługi­ wanie się pojęciem firmy staje się czasami racjonalne, a c z ę s t o po prostu konieczne. Dotyczy to np. spółek, spółdzielni, gospodarstw produkujących z d r o w ą ż y w n o ś ć itp. Pewne jest, że prowadzenie działalności gospodarczej przez pod­ miot, który ma określoną f o r m ę organizacyjną, wymaga tego, aby była to firma. „Firmą" są: spółki, spółdzielnie, przedsiębiorstwa p a ń s t w o w e i inne podmioty gospodarcze, które podlegają wpisom do stosownych rejestrów np. s ą d o w y c h , spółdzielczych. Miano firmy należy się również wszystkim tym podmiotom, prowa­ dzącym taką działalność gospodarczą, która podlega z g ł o s z e n i u w urzę­ dzie gminy. Z punktu widzenia merytorycznego, a nie formalno-prawnego, po­ sługiwania się mianem firmy nie m o ż n a o d m ó w i ć nikomu, kto prowadzi działalność g o s p o d a r c z ą i chce z prawa posługiwania się tym mianem korzystać. Ma to miejsce także w ó w c z a s , gdy nie ciąży na danej osobie obowiązek rejestracji czy u r z ę d o w e g o zgłaszania swojej działalności. Do-

tyczyć to m o ż e np. rolników lub o s ó b zwolnionych od o b o w i ą z k u reje­ strowania działalności z uwagi na jej rodzaj czy rozmiary. Pogląd ten zasadny jest z tego w z g l ę d u , że firma obok wielu innych z n a c z e ń jest także o k r e ś l e n i e m nazwy dla prowadzenia rejestrowanej, lub wolnej od u r z ę d o w e g o zgłoszenia, działalności. Jeżeli np. rolnik prowa­ dzący gospodarstwo rolne chciałby posługiwać się mianem firmy, na przykład, J. Gołuch - gospodarstwo rolne w Karolinie, to nikt nie może zabronić jemu używania nazwy firmy gospodarstwa, pod którą chce wy­ s t ę p o w a ć . Gdyby dla przykładu, ten sam rolnik chciał u ż y w a ć dla swojego gospodarstwa „zdrowa ż y w n o ś ć J. G o ł u c h z Karolina", to r ó w n i e ż byłaby to nazwa firmy. Zasadna jednak pod warunkiem, że taką ż y w n o ś ć ten w ł a ­ śnie w y t w ó r c a produkuje i daje gwarancje, że każdy towar produkowany w jego gospodarstwie na miano zdrowej ż y w n o ś c i z a s ł u g u j e . Można by znaleźć wiele przykładów, które w s k a z y w a ł y b y na to, że mianem firmy m o ż n a się posługiwać także w ó w c z a s , gdy nie musi się tego czynić. M o ż n a także, a w ł a ś c i w i e należy, podkreślić i to zdecydowanie, że miano firmy w i ą ż e się obligatoryjnie z p r o w a d z o n ą działalnością. Dotyczy to, opisanych tu, sytuacji z w i ą z a n y c h z o b o w i ą z k i e m zgłaszania lub reje­ strowania działalności gospodarczej, szczególnie zaś tych z a p i s ó w usta­ wowych, które nakazują ujawniania formy organizacji np. spółka akcyjna, spółka cywilna, spółdzielnia pracy, rodzaju prowadzonej działalności itp.. Miano firmy rodzi się wraz z z a ł o ż e n i e m , a w ł a ś c i w i e z o b o w i ą z k i e m zgłoszenia lub zarejestrowania prowadzonej działalności. Obok tego wy­ stępuje jednak możliwość korzystania z miana firmy poza o b o w i ą z k i e m zgłaszania ( rejestrowania ) działalności. Każdy, kto prowadzi działalność g o s p o d a r c z ą m o ż e ją n a z w a ć , oznaczyć, po prostu f i r m o w a ć to co robi. Firma jest zaprzeczeniem a n o n i m o w o ś c i . M o ż n a i warto się nią po­ s ł u g i w a ć w ó w c z a s , gdy się na to zasługuje lub chce uzyskać społeczne uznanie. Firmą musi się być w ó w c z a s , gdy wynika to z o b o w i ą z k u praw­ nego. Firmą m o ż n a być, gdy się taki zamiar zrealizuje. W y s t ę p u j ą tu przy tym różne sytuacje. Zostaje się firmą, gdy podejmie się działalność pod­ legającą o b o w i ą z k o w i bycia firmą. Zostaje się firmą bez o b o w i ą z k u bycia firmą. Przyjęcie miana firmy uchyla a n o n i m o w o ś ć , z o b o w i ą z u j e przez to do wypełniania określonych o b o w i ą z k ó w j a k o ś c i o w y c h . Firmą, dodajmy dobrą firmą, zostaje się zwykle w długim procesie dobrego działania. Wynika to, przypomnijmy, ze s ł o w a łacińskiego firmus, co oznacza silny, trwały. Firma w j ę z y k u w ł o s k i m to podpis. P o d p i s y w a ć , to f i r m o w a ć , pono­ sić za to, co się podpisało odpowiedzialność.

ROZDZIAŁ II MAJĄTEK FIRMY, CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Do prowadzenia działalności gospodarczej niezbędni są ludzie i majątek. W działalności gospodarczej prowadzonej w celach zarobkowych występuje potrzeba posiadania odpowiedniego, co do ilości i struktury, majątku. W ł a ś c i w i e dobrane składniki m a j ą t k o w e umożliwiają realizację procesów produkcyjnych, handlowych lub u s ł u g o w y c h . S t a n o w i ą one także zabezpieczenie materialne, w przypadku w y s t ą p i e n i a potrzeby za­ spokajania pretensji wierzycieli (regulowanie w i e r z y t e l n o ś c i ) . Wszystkie przedsiębiorstwa p r o w a d z ą c e z a r o b k o w ą działalność go­ spodarczą mają różną, w ł a ś c i w ą dla nich, strukturę m a j ą t k o w ą . Ich s k ł a d ­ niki majątkowe traktowane jako aktywa danego podmiotu gospodarczego, ujmuje się w trzech grupach bilansowych: majątek trwały, majątek obrotowy, rozliczenia m i ę d z y o k r e s o w e . Kryterium, w e d ł u g którego dokonuje się tego podziału, jest następ­ stwem roli, j a k ą spełniają one w działalności gospodarczej firmy. W p ł y w a na to rodzaj majątku, w a r t o ś ć jednostkowa u ż y t k o w a n e g o dobra oraz czas użytkowania, lub okres jego związania z firmą. Majątek trwały, szczególnie te jego składniki, które przybierają po­ stać rzeczy, wykorzystuje się zwykle w wielu cyklach produkcyjnych i użytkowany jest w długim okresie. P o s z c z e g ó l n e składniki majątku trwa­ łego najczęściej mają w y s o k ą w a r t o ś ć j e d n o s t k o w ą . Z tych w z g l ę d ó w , ich wartość przenoszona jest stopniowo na produkty, do których były one użyte, lub którym służyły. Warto zwrócić u w a g ę , że ta c z ę ś ć majątku, która

angażuje się w rzeczowym majątku t r w a ł y m , jest m a ł o elastyczna. Zwykle nie ma m o ż l i w o ś c i bieżącego dostosowania jego r o z m i a r ó w do poziomu rzeczywistego wykorzystania. Decyzje optymalizujące z a a n g a ż o w a n i a tej grupy s k ł a d n i k ó w majątku w y m a g a j ą czasu i specjalnych z a b i e g ó w . Z majątkiem t r w a ł y m w i ą z a ć się m o ż e duże ryzyko. Nakłady na jego pozy­ skanie ponoszone są zwykle z wyprzedzeniem wobec p r o c e s ó w gospo­ darczych, którym służą. Nie ma r ó w n i e ż p e w n o ś c i , czy nastąpi pełny zwrot z w p ł y w ó w uzyskiwanych z prowadzonej przy ich użyciu działalności go­ spodarczej. Koszty zużycia majątku t r w a ł e g o (amortyzacji) mają charakter stały. Wysoki udział w kosztach cał kow i t ych, k o s z t ó w stałych pochodzą­ cych z amortyzacji (umorzenia), przy niepełnym wykorzystaniu majątku t r w a ł e g o , m o ż e przyczyniać się do niskiej e f e k t y w n o ś c i działania przed­ siębiorstwa. Majątek obrotowy w procesie gospodarczym uczestniczy natomiast bezpośrednio. P o s z c z e g ó l n e składniki tego majątku z m i e n i a j ą s w o j ą po­ stać naturalną w krótkim czasie. Najczęściej w jednym cyklu produkcyj­ nym. Wskutek prowadzenia działalności gospodarczej znajdują się one w ciągłym ruchu. P r z e c h o d z ą przez kolejne fazy lub szczeble obrotu. Przyj­ mują przez to za każdym razem inną postać. I tak np. surowce i materiały przekształcane są w produkcję w toku lub półprodukty, następnie w pro­ dukty, wyroby gotowe i towary. Towary z a ś w wyniku s p r z e d a ż y zamienia­ ne są na pieniądze. Otrzymane ze s p r z e d a ż y pieniądze wprowadza się (angażuje) do wznawiania kolejnych cyklów produkcyjnych, czasami zaś lokuje się je w papierach w a r t o ś c i o w y c h . Ilustruje to rysunek „Przepływy pieniężne w przemysłowej jednostce gospodarczej" (por. rys. 1). W tym miejscu, opisując ten proces ekonomiczny, warto przytoczyć znany po­ wszechnie syntetyczny zapis: P - T...Pr...T" - P' w s k a z u j ą c y , że p r o w a d z ą c działalność g o s p o d a r c z ą zaczynamy od pieniądza i na pieniądzu ją k o ń ­ czymy. Z przedstawionego zapisu wynika, że do prowadzenia działalności gospodarczej potrzebne są pieniądze (P). Pieniądze, niezależnie od tego czy są to pieniądze w ł a s n e czy obce, jeżeli się nimi dysponuje, m o ż n a z a m i e n i ć na towary (T). W warunkach gospodarki rynkowej, towarem jest praca ludzi, towarem są t a k ż e środki pracy, przedmioty pracy, papiery w a r t o ś c i o w e i inne dobra, w tym i te, które t w o r z ą grupę tzw. „wartości niematerialnych i prawnych". W działalności gospodarczej, stosownie do potrzeby, odpowiednio dobrani i zorganizowani ludzie, wykorzystują środki pracy, za p o m o c ą których oddziałują na przedmioty pracy, w wyniku tych działań uzyskują produkty pracy. Ten proces wytwarzania, w podanym wzorze, w y r a ż a się symbolami T . . . P r . . . T . Ś r o d k o w a część tego zapisu ...Pr... oznacza produk­ cję w toku. „ P r o d u k c j a w toku" jak sama nazwa wskazuje, trwa przez pe­ wien, krótszy lub dłuższy okres. Zależy on od tego co i jak wytwarzamy. W i ą ż e się z tym potrzeba a n g a ż o w a n i a w o k r e ś l o n y m czasie konkretnych, wymiernych z a s o b ó w pieniężnych. Rozmiary a n g a ż o w a n y c h ś r o d k ó w pieniężnych z a l e ż ą natomiast od w i e l k o ś c i (rozmiarów) p r o c e s ó w rzeczowych oraz c z a s u , w którym okre-

ślone zasoby będą z a a n g a ż o w a n e . Z tych w z g l ę d ó w stosowanie ekono­ micznie uzasadnionych p r o c e s ó w technologicznych, r o z w i ą z a ń konstruk­ cyjnych, organizacyjnych i innych, tu nie wymienionych, ma istotne zna­ czenie dla kształtowania poziomu a n g a ż o w a n y c h , w p o s z c z e g ó l n y c h pro­ cesach produkcyjnych, z a s o b ó w kapitałowych. Produkt pracy, po wykonaniu wszystkich czynności związanych z jego wytworzeniem, przybiera postać towaru (T') i oznacza, że w y t w ó r c a zamierza, w wyniku sprzedaży, nie tylko o d z y s k a ć poniesione nakłady związane z jego wytworzeniem (wydatki na opłacenie pracy, w a r t o ś ć zuży­ tych ś r o d k ó w pracy i innych s k ł a d n i k ó w majątku t r w a ł e g o , p r z e d m i o t ó w racy oraz innych uzasadnionych w y d a t k ó w ) ale t a k ż e o t r z y m a ć t a k ą

n a d w y ż k ę w a r t o ś c i nad poniesionymi kosztami, która przyniesie go­ dziwy zysk. Zamiana towaru na pieniądz (T' - P') o d b y w a ć się m o ż e na dwa s p o ­ soby i przez to posiada ona dwa wymiary praktyczne. Z wymiarami tymi wiążą się jednak różne następstwa dla sytuacji finansowej danego przed­ siębiorstwa. Zamiana T' - P' m o ż e oznaczać s p r z e d a ż b e z g o t ó w k o w ą , z u w z g l ę d ­ nieniem terminu odroczenia płatności, lub s p r z e d a ż w wyniku której sprzedający otrzymuje zapłatę w postaci efektywnego w p ł y w u pieniądza do kasy lub na jego rachunek bankowy. W przypadku sprzedaży b e z g o t ó w k o w e j s p r z e d a j ą c y towar (T'), w momencie wydania towaru nie otrzymuje pieniędzy (P'). Otrzymuje je póź­ niej, zwykle nie w c z e ś n i e j niż po upływie o k r e ś l o n e g o c z a s u , który wynika z przyjętego dla danej formy rozliczeń b e z g o t ó w k o w y c h , cyklu rozlicze­ niowego. W przypadku sprzedaży g o t ó w k o w e j sprzedający w y d a j ą c towar od razu otrzymuje zapłatę (P'). Rekompensuje przez to poniesione przez sie­ bie wydatki, realizuje w y p r a c o w a n ą n a d w y ż k ę , a uzyskane ś r o d k i m o ż e w każdej chwili użyć do: wznowienia kolejnego procesu produkcyjnego, ulokowania w papierach w a r t o ś c i o w y c h , dokonania rozliczeń pieniężnych z budżetem, bankami itp. Trzeba z w r ó c i ć u w a g ę , że s p r z e d a ż b e z g o t ó w k o w a ma charakter ewidencyjno - rachunkowy. Z tego w z g l ę d u , do czasu faktycznego w p ł y w u należnych pieniędzy, wskutek braku m o ż l i w o ś c i regulowania z o b o w i ą z a ń , sprzedający może utracić m o ż l i w o ś ć wznowienia kolejnych p r o c e s ó w gospodarczych. W szczególnie niekorzystnych sytuacjach m o ż e nawet ponosić dodatkowe wydatki finansowe, z w i ą z a n e ze sprzedażą, np. zapła­ cić należne budżetowi podatki. Różne sytuacje, jakie m o g ą powstać w z w i ą z k u ze s p r z e d a ż ą bezgo­ t ó w k o w ą można przedstawić na przykładzie firmy, która s p r z e d a j ą c towar wystawiła fakturę na kwotę 100.000 zł, koszty uzyskania tej sprzedaży równały się 75.000 zł, a stawka podatku d o c h o d o w e g o w y n o s i ł a 40%. W e d ł u g jednych, to jest z punktu widzenia ewidencyjno rachunko­ wego, firma uzyskała rezultat dodatni (zysk) w kwocie 25.000 zł. Inna jest natomiast ocena tej sytuacji, gdy rozpatrujemy ją z punktu widzenia skut­ ków finansowych dla danej firmy. Przy s p r z e d a ż y za 100.000 zł i kosztach 75.000 zł dodatni wynik fi­ nansowy r ó w n a się 25.000 zł. Należny b u d ż e t o w i podatek dochodowy przy stawce 40% wynosi (25.000 x 40%) 10.000 zł. Przyjmując te dane m o ż n a ustalić, że: -z punktu widzenia e w i d e n c y j n o - k s i ę g o w e g o dostawca miał re­ zultat dodatni:

z punktu widzenia finansowego, przyjmując identyczne zało­ ż e n i a stwierdzamy, że ta s a m a firma (dostawca) przed otrzy­ maniem należności od odbiorcy:

w przypadku nie otrzymania należnej zapłaty, przed terminem uregulowania płatności z tytułu podatku dochodowego i po z a p ł a c e n i u tego podatku (10.000 zł), sytuacja finansowa do­ stawcy ulega dalszemu pogorszeniu. Tę n o w ą sytuację m o ż n a zapisać:

Interesujący nas punkt widzenia, w s k a z u j ą c y na przepływy pienią­ dza w z w i ą z k u z w y s t ę p u j ą c y m i procesami rzeczowymi, uwypukla r ó w n o ­ cześnie i ten fakt, że poszczególne grupy a k t y w ó w m o g ą mieć różny sto­ pień płynności. Skutkuje to tym, że czas, a w i ę c i rozmiary, a n g a ż o w a n i a w poszczególnych grupach a k t y w ó w ś r o d k ó w pieniężnych m o ż e być bardzo różny. Składniki majątku t r w a ł e g o klasyfikuje się w e d ł u g funkcji, które one pełnią w procesach gospodarczych. W z w i ą z k u z tym dzielimy je na: - w a r t o ś c i niematerialne i prawne, -rzeczowe składniki majątku t r w a ł e g o , -finansowy majątek trwały, -należności d ł u g o t e r m i n o w e . Rzeczowy majątek trwały obejmuje ś r o d k i trwałe i w y p o s a ż e n i e . Za­ licza się tu te składniki m a j ą t k o w e , które nie zmieniają swojej postaci ma-

terialnej w poszczególnych cyklach produkcyjnych, ale przekazują (prze­ noszą) stopniowo s w o j ą w a r t o ś ć na wytwarzane z ich udziałem produkty. Do ś r o d k ó w trwałych zalicza się: -grunty w ł a s n e , -budynki i budowle, -urządzenia techniczne i maszyny, -środki transportu, -pozostałe środki trwałe, -inwestycje rozpoczęte, -zaliczki na poczet inwestycji. W y p o s a ż e n i e obejmuje natomiast pozostałe składniki rzeczowe majątku trwałego, których nie zaliczono do ś r o d k ó w t r w a ł y c h . W skład ich w c h o d z ą na przykład: meble, narzędzia, sprzęt gospodarczy. To co zalicza się obecnie do w y p o s a ż e n i a dawniej ujmowano w ś r o d k a c h obrotowych i wykazywano pod postacią tak zwanych p r z e d m i o t ó w nietrwałych. Do­ dajmy, że było to skutkiem stosowanego dawniej rozdziału źródeł finan­ sowania działalności eksploatacyjnej od działalności inwestycyjnej. W poszczególnych przedsiębiorstwach m o g ą r ó w n i e ż w y s t ę p o w a ć inne, nie mające postaci rzeczowej, składniki majątku t r w a ł e g o . Wykorzy­ stuje się je w wielu procesach produkcyjnych i stopniowo przenosi ich wartość na wyroby i usługi. Chodzi tu o tzw. w a r t o ś c i niematerialne i prawne. Zalicza się do nich: -koszty organizacji poniesione przy założeniu lub -późniejszym poszerzeniu spółki akcyjnej, -koszty prac rozwojowych, - w a r t o ś ć firmy, -inne w a r t o ś c i niematerialne i prawne, -zaliczki na poczet w a r t o ś c i niematerialnych i praw­ nych. W z w i ą z k u z tym, że trudno precyzyjnie określić, w jakim stopniu wymienione tu składniki majątku przenoszą część swojej w a r t o ś c i na no­ we produkty, ustalono, że okres ich umarzania wynosi 5 lat. O s o b n ą podgrupę s t a n o w i ą finansowe składniki majątku trwałego. Są to: -udziały i akcje, -papiery w a r t o ś c i o w e , -udzielone pożyczki d ł u g o t e r m i n o w e , -inne składniki finansowego majątku t r w a ł e g o .

Dodajmy, że warunkiem zaliczenia do tej grupy m a j ą t k o w e j jest na­ bycie papierów w a r t o ś c i o w y c h , w celu lokaty d ł u g o t e r m i n o w e j . Oznacza to, że termin realizacji praw powinien przypadać co najmniej po upływie jednego roku od daty, na j a k ą s p o r z ą d z o n e jest sprawozdanie finansowe. Inwestycje obejmują koszty nabycia lub wytworzenia s k ł a d n i k ó w majątku t r w a ł e g o , które poniesiono w celu wymiany z u ż y t e g o lub z w i ę k ­ szenia stanu posiadanego w c z e ś n i e j majątku (np. b u d y n k ó w , maszyn, linii technologicznych), przed ich u k o ń c z e n i e m i przekazaniem do eksploatacji. Po przekazaniu do eksploatacji w y s t ę p u j ą one jako składniki rzeczowego majątku trwałego lub przybierają postać opisanych j u ż w a r t o ś c i niemate­ rialnych. Majątek obrotowy dzieli się na cztery grupy. W y r ó ż n i a się tu: -zapasy, -należności i roszczenia, -papiery w a r t o ś c i o w e przeznaczone do ob­ rotu, -środki pieniężne. Pojęcie z a p a s ó w jest bardzo pojemne i obejmuje w poszczególnych firmach różne składniki. W zależności od tego na jakim etapie procesu produkcyjnego znajdują się dane zapasy, dzielimy na: -zapasy materiałów ( s u r o w c ó w ) , -zapasy produkcji nie z a k o ń c z o n e j (półfabrykaty), -zapasy p r o d u k t ó w , -zapasy t o w a r ó w . Materiały (surowce) w procesie produkcji z u ż y w a j ą się całkowicie, co oznacza, że całą s w o j ą w a r t o ś ć przekazują p o w s t a j ą c y m produktom. Zmieniają przy tym s w o j ą postać naturalną, np. mleko w ś m i e t a n ę , masło, twarogi lub sery, m ą k a przybiera postać bułki, ropa naftowa, benzyny itp. Produkty są efektem p r o c e s ó w produkcyjnych przetwarzających różne komponenty, w tym u ż y w a n e do produkcji materiały. Produktami gotowymi (wyrobami) są dobra, które przeszły przez wszystkie fazy cyklu produkcyjnego i zostały przeznaczone do sprzedaży. Półprodukty (produkcja w toku) obejmują natomiast tę część pro­ dukcji, która jest w pewnym (już r o z p o c z ę t y m , ale jeszcze nie z a k o ń c z o ­ nym) stadium procesu p r z e t w ó r c z e g o . Towary są natomiast rzeczowymi s k ł a d n i k a m i majątku, nabytymi w celu dalszej o d s p r z e d a ż y bez potrzeby zmiany ich postaci naturalnej. Należności powstają w ó w c z a s , kiedy moment s p r z e d a ż y nie pokry­ wa się z czasem otrzymania zapłaty. Należności są kwotami pieniężnymi

należnymi danemu dostawcy - wierzytelności np. s p ó ł c e - od jej partnerów (dłużników). M o g ą one dotyczyć również rozliczeń pieniężnych z wielu różnych tytułów. Środki pieniężne są tą ogólną kategorią f i n a n s o w ą , która obejmuje gotówkę w kasie i na rachunkach bankowych, obce weksle i czeki, np. przyjęte jako zapłata od o d b i o r c ó w za dostarczone towary lub wykonane usługi. Majątek każdej firmy, ma również swoje źródła pochodzenia i jest przez to przez kogoś w określony s p o s ó b finansowy. W bilansach po­ szczególnych przedsiębiorstw w a r t o ś ć majątku wykazywana jest jako aktywa, źródła i s p o s o b y finansowania zaś wykazywane są w postaci pa­ sywów . 1 8

8

W z w i ą z k u z obranym tematem zajmujemy się jedynie aktywami. Pomijamy na­ tomiast interesujący problem ź r ó d e ł i s p o s o b u jego finansowania.

3.1. Majątek trwały - sposoby ustalania wartości

19

Majątek trwały wraz z majątkiem obrotowym i rozliczeniami międzyokresowymi składa się na aktywa jednostek gospodarczych. Majątek firmy i jego podział prezentujemy za p o m o c ą rys. 2. W bilansach w grupie A a k t y w ó w majątek trwały p o s z c z e g ó l n y c h jednostek gospodarczych dzieli się z kolei na cztery c z ę ś c i : 1. 2. 3. 4.

w a r t o ś c i niematerialne i prawne; rzeczowy majątek trwały; finansowy majątek trwały; należności d ł u g o t e r m i n o w e .

Każda z tych części, z w y j ą t k i e m należności d ł u g o t e r m i n o w y c h , składa się z kilku wykazywanych w bilansach pozycji: I. Wartości niematerialne i prawne obejmują:

-

-Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub -późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej, -Koszty prac rozwojowych, W a r t o ś ć firmy, Inne w a r t o ś c i niematerialne i prawne, Zaliczki na poczet w a r t o ś c i niematerialnych i praw­ nych.

II. Rzeczowy majątek trwały obejmuje:

-

19

-Grunty w ł a s n e , -Budynki i budowle, -Urządzenia techniczne i maszyny, Środki transportu, Pozostałe środki trwałe, Inwestycje rozpoczęte,

Por. H. Zalewski Jak ustalać wartość majątku trwałego, Rzeczpospolita z 21 listopada 1995

Zaliczki na poczet inwestycji. Rys. 2. Struktura majątku trwałego w grupie „A" aktywów Źródło : Opracowanie własne Rozliczenia międzyokresowe i majątek obrotowy ujęto odrębnie. Wynika to z ustawy o rachunkowości. Zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości nr 13 rozli­ czenia międzyokresowe czynne należy ujmować w ramach majątku obrotowego.

Wynika z tego, że po to by ustalić w a r t o ś ć majątku t r w a ł e g o , którym dysponuje dana jednostka gospodarcza, należy po prostu poznać s p o s o b y określania w a r t o ś c i poszczególnych jego części s k ł a d o w y c h . Zanim to uczynimy warto przypomnieć, że z potrzeb w ł a s n y c h i w y m o g ó w ustawy o r a c h u n k o w o ś c i wynika o b o w i ą z e k rzetelnego prowadzenia ksiąg rachun­ kowych. Rzetelne są one w ó w c z a s , gdy dokonywane w nich zapisy o d ­ zwierciedlają stan faktyczny Z ustawy o r a c h u n k o w o ś c i z dnia 29 w r z e ś n i a 1994 r. wynika, że p o s z c z e g ó l n e składniki a k t y w ó w i p a s y w ó w wycenia się stosując rzeczy­ wiście poniesione koszty ich wytworzenia lub ceny nabycia. Pamiętać należy przy tym o zachowaniu wymogu w y n i k a j ą c e g o z zasady ostrożnej wyceny. Ustalanie w a r t o ś c i majątku t r w a ł e g o , przez jego w y c e n ę , dokonuje się w następujący s p o s ó b : 21

- inwestycje rozpoczęte - w e d ł u g cen nabycia lub k o s z t ó w wy­ tworzenia, - udziały w innych jednostkach i d ł u g o t e r m i n o w e papiery war­ t o ś c i o w e (lokaty) - w e d ł u g cen nabycia pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą ich w a r t o ś c i , środki trwałe oraz w a r t o ś c i niematerialne i prawne - w e d ł u g cen nabycia lub kosztów wytworzenia. M o g ą to być także w a r t o ś c i po aktualizacji wyceny pomniejszone o odpisy amor­ tyzacyjne (umorzeniowe), - dłużne papiery w a r t o ś c i o w e - w e d ł u g cen sprzedaży, należności i z o b o w i ą z a n i a , w tym interesujące nas pożyczki w kwocie w y m a g a j ą c e j zapłaty, - środki pieniężne, kapitały (fundusze), wyemitowane papiery w a r t o ś c i o w e oraz pozostałe aktywa i pasywa - w e d ł u g warto­ ści nominalnej. W rozporządzeniu Ministra F i n a n s ó w z 17 stycznia 1997 r. w sprawie amortyzacji ś r o d k ó w trwałych oraz w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych , 22

21

22

Por. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 92) Por. Dz. U. nr 6, poz. 354 z 1997 r. W rozporządzeniu tym znajdujemy interpretacje istotnych pojęć dotyczących środków trwałych oraz tego co określa się mianem wartości niemate­ rialnych i prawnych. W myśl tego rozporządzenia za środki trwałe uznaje się stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do użytkowania: Nieruchomości (grunty, budowle i budynki, w tym także lokale będące odrębną własno­ ścią), Maszyny, urządzenia i środki transportu, Inne przedmioty,

znajdujemy istotne dla prowadzonego wywodu uregulowania dodatkowe. I tak np. pod pojęciem w a r t o ś ć p o c z ą t k o w a oraz w a r t o ś c i niematerialne i prawne rozumie się: - w razie nabycia w drodze kupna - cenę ich nabycia, - w razie nabycia we w ł a s n y m zakresie - koszt wytworzenia, - w razie nabycia w drodze spadku, darowizny lub w inny nie­ odpłatny s p o s ó b - w a r t o ś ć r y n k o w ą z dnia nabycia, - w razie nabycia w formie w k ł a d u niepieniężnego (aportu) wniesionego przez udziałowca osoby prawnej lub w s p ó l n i k a , w tym także gdy jako w k ł a d wnoszone jest przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część - ustaloną przez j e d n o s t k ę (podatnika) na dzień wniesienia w k ł a d u , w a r t o ś ć poszcze­ gólnych ś r o d k ó w trwałych oraz w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych, nie w y ż s z ą jednak od ich w a r t o ś c i rynkowej, z tym że suma w a r t o ś c i wszystkich s k ł a d n i k ó w s t a n o w i ą c y c h w k ł a d pieniężny i niepieniężny łącznie nie m o ż e być w y ż s z a od nominalnej w a r t o ś c i objętych akcji lub udziału. W przy­ padku gdy w k ł a d pieniężny pochodzi z zagranicy, s u m a war­ tości początkowej p o s z c z e g ó l n y c h s k ł a d n i k ó w ś r o d k ó w trwałych oraz w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych stano­ w i ą c y c h ten w k ł a d nie m o ż e być w y ż s z a od nominalnej war­ tości udziałów (akcji) objętych za w k ł a d niepieniężny ani od w a r t o ś c i rynkowej tych s k ł a d n i k ó w majątku z dnia objęcia udziałów lub akcji. W a r t o ś ć p o c z ą t k o w ą firmy, stanowi n a d w y ż k a ceny nabycia przed­ siębiorstwa lub jego zorganizowanej części nad w a r t o ś c i ą r y n k o w ą ś r o d ­ ków trwałych oraz w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych w c h o d z ą c y c h w skład nabytego, przejętego do odpłatnego korzystania, albo wniesionego

o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do użytkowania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub o podobnym charakterze. Do trwałych zalicza się również: przyjęte do użytkowania inwestycje w obcych środkach trwałych, środki trwałe wykorzystywane przez podatnika związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy o podobnym charakterze, zawartej z właścicielem lub współwłaścicielem tych środków pod warunkiem, że zaliczone są one do składników majątku podatnika. W przypadku gdy wartość początkowa środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nie przekracza 2.S00 złotych, można tych składników nie zaliczać do środków trwałych Za wartości niematerialne i prawne uznaje się, stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do użytkowania. Składniki majątku stanowiące tworzące grupę wartości niematerialnych i prawnych oma­ wiane są szczegółowo w rys. 3. Struktura wartości niematerialnych i prawnych.

I

do spółki, przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego c z ę ś c i , odpowiednio z dnia nabycia, przyjęcia do korzystania albo wniesienia do spółki, po­ w i ę k s z o n ą o ł ą c z n ą w a r t o ś ć s k ł a d n i k ó w mienia nie b ę d ą c y c h ś r o d k a m i t r w a ł y m i ani w a r t o ś c i a m i niematerialnymi i prawnymi, w y n i k a j ą c y m i z ksiąg przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części jego mienia - zbywa­ nego, oddawanego do odpłatnego korzystania albo wnoszonego do spół­ ki. Jeżeli środki trwałe uległy ulepszeniu (przebudowie, rozbudowie, rekonstrukcji, adaptacji lub modernizacji), w a r t o ś ć p o c z ą t k o w ą tych ś r o d ­ ków p o w i ę k s z a się o s u m ę w y d a t k ó w poniesionych na ich ulepszenie, w tym także o wydatki na nabycie części s k ł a d o w y c h lub peryferyjnych, których cena nabycia przekracza 1000 zł. Środki t r w a ł e u w a ż a się za ulep­ szone, jeżeli wydatki poniesione na p r z e b u d o w ę , r o z b u d o w ę , rekonstruk­ cję, adaptacje lub modernizację p o w o d u j ą wzrost ich w a r t o ś c i użytkowej w stosunku do tej w a r t o ś c i z dnia przyjęcia ś r o d k ó w t r w a ł y c h do użytko­ wania, mierzonej w szczególności okresem u ż y w a n i a , z d o l n o ś c i ą w y t w ó r ­ czą, j a k o ś c i ą produktów uzyskiwanych za p o m o c ą ulepszonych ś r o d k ó w trwałych i kosztami ich eksploatacji. Pod pojęciem ceny nabycia, rozumie się k w o t ę należną sprzedają­ cemu, p o w i ę k s z o n ą o koszty z w i ą z a n e z zakupem naliczone do dnia prze­ kazania środka t r w a ł e g o do użytkowania, a w s z c z e g ó l n o ś c i koszty trans­ portu, z a ł a d u n k u i w y ł a d u n k u , ubezpieczenia w drodze, m o n t a ż u , opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji i różnic kursowych, oraz pomniejszoną o podatek od t o w a r ó w i usług, z w y j ą t k i e m gdy podat­ nikowi nie przysługuje obniżenie kwoty naliczonego podatku, o podatek naliczony, albo zwrot różnicy podatku od t o w a r ó w i usług. W przypadku importu, cena nabycia obejmuje cło i podatek akcyzowy oraz podatek im­ portowy od s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h , sprowadzanych lub nadsyłanych z zagranicy. Kosztem wytworzenia jest natomiast w a r t o ś ć , w cenie nabycia, zu­ żytych do wytworzenia ś r o d k ó w t r w a ł y c h : rzeczowych s k ł a d n i k ó w mająt­ ku i wykorzystanych usług obcych, koszt w y n a g r o d z e ń za pracę, wraz z pochodnymi oraz inne koszty dające się zaliczyć do w a r t o ś c i wytworzo­ nych ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Do kosztu wytworzenia nie zalicza się: wartości w ł a s n e j pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, k o s z t ó w ogólnych z a r z ą d u , kosztów sprzedaży oraz pozostałych k o s z t ó w opera­ cyjnych i kosztów operacji finansowych, w s z c z e g ó l n o ś c i odsetek od kre­ dytów (pożyczek), prowizji i różnic kursowych, z w y ł ą c z e n i e m odsetek, prowizji i różnic kursowych naliczonych do dnia przekazania środka trwałego do używania. Jeżeli nie można ustalić ceny nabycia ś r o d k ó w trwałych lub ich czę­ ści nabytych przez podatników podatku dochodowego od o s ó b fizycz­ nych, w a r t o ś ć początkowa tych ś r o d k ó w przyjmuje się w w y s o k o ś c i wyni­ kającej z wyceny dokonanej przez podatnika, z u w z g l ę d n i e n i e m cen ryn-

kowych ś r o d k ó w trwałych tego samego rodzaju, z grudnia roku poprze­ dzającego rok założenia ewidencji lub s p o r z ą d z e n i a wykazu oraz stanu i stopnia ich zużycia. W przypadku gdy podatnik podatku dochodowego od o s ó b fizycz­ nych nie może ustalić kosztu wytworzenia, w a r t o ś ć p o c z ą t k o w ą ś r o d k ó w trwałych ustala się w w y s o k o ś c i określonej przez biegłego, z u w z g l ę d n i e ­ niem cen rynkowych. Wartość rynkową ustala się na podstawie przeciętnych cen stoso­ wanych w danej m i e j s c o w o ś c i , w obrocie s k ł a d n i k a m i m a j ą t k o w y m i tego samego rodzaju i gatunku, z u w z g l ę d n i e n i e m ich stanu oraz stopnia zuży­ cia. Podane dotąd informacje należy uzupełnić zawartymi w ustawie 0 rachunkowości określeniami: cena nabycia, koszty wytworzenia skład­ nika majątku, ceny sprzedaży netto składnika m a j ą t k u , ceny nabycia 1 kosztu wytworzenia inwestycji rozpoczętej oraz ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Przez ceny lub koszty rozumie się: 1. Cena nabycia, to rzeczywista cena zakupu składnika majątku, obejmująca kwotę należną s p r z e d a j ą c e m u (bez naliczonego podatku od t o w a r ó w i usług), a w przypadku importu powięk­ szona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz po­ w i ę k s z o n a o koszty bezpośrednio z w i ą z a n e z zakupem i przy­ stosowaniem składnika majątku do stanu zdatnego do użyt­ kowania, łącznie z kosztami transportu, jak też z a ł a d u n k u i w y ł a d u n k u , a pomniejszona o zmniejszenie ceny (rabaty, upu­ sty itp.) i odzyski. Natomiast w przypadku, gdy nie jest możli­ we ustalenie ceny nabycia składnika majątku, a w s z c z e g ó l n o ­ ści otrzymanego w formie darowizny - jego wyceny dokonuje się w e d ł u g ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu; 2. Koszt wytworzenia składnika majątku we w ł a s n y m zakresie obejmuje koszty bezpośrednie produkcji p o s z c z e g ó l n y c h pro­ d u k t ó w gotowych, w toku produkcji i półfabrykatów oraz przypadającą na okres ich wytworzenia u z a s a d n i o n ą część k o s z t ó w pośrednich produkcji; Do k o s z t ó w wytworzenia, po których wycenia się aktywa, nie zalicza się k o s z t ó w ogólnych z a r z ą d u , to jest k o s z t ó w działania jednostki jako całości oraz zarządzania nią, kosztów sprzedaży p r o d u k t ó w , t o w a r ó w i in­ nych rzeczowych skł adni ków majątku, jak też pozostałych k o s z t ó w operacyjnych i k o s z t ó w operacji finansowych. W przypadku, gdy nie ma m o ż l i w o ś c i ustalenia kosztu wytwo­ rzenia składnika majątku - w ó w c z a s jego wyceny dokonuje się w e d ł u g ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu, pomniejszonej o przeciętnie o s i ą g a n y przy sprzę­

dąży p r o d u k t ó w zysk, a w przypadku produkcji w toku, także z u w z g l ę d n i e n i e m stopnia jego przetworzenia. 3. Cena sprzedaży netto składnika majątku stanowi m o ż l i w ą do uzyskania w dniu bilansowym c e n ę s p r z e d a ż y bez należnego podatku od t o w a r ó w i usług, p o m n i e j s z o n ą o rabaty i opusty, przypadający od s p r z e d a ż y podatek akcyzowy oraz koszty z w i ą z a n e z przystosowaniem składnika majątku do sprzedaży i doprowadzenia jej do skutku, a p o w i ę k s z o n ą o należną dota­ cję przedmiotową; ceną s p r z e d a ż y jest r ó w n i e ż kurs giełdowy. Jeżeli nie jest m o ż l i w e ustalenie ceny s p r z e d a ż y netto (kursu giełdowego) danego składnika majątku, należy o s z a c o w a ć je­ go przypuszczalną w a r t o ś ć r y n k o w ą netto na dzień bilansowy. Cena nabycia i koszt wytworzenia inwestycji rozpoczętej oraz ś r o d ­ k ó w trwałych obejmuje ogół k o s z t ó w dotyczących danej inwestycji, po­ niesionych przez j e d n o s t k ę w czasie od dnia rozpoczęcia inwestycji do dnia bilansowego lub przyjęcia powstałych w wyniku inwestycji ś r o d k ó w trwałych do użytkowania, w tym również: - nie podlegający odliczeniu podatek od t o w a r ó w i usług, doty­ czący inwestycji rozpoczętej oraz ś r o d k ó w t r w a ł y c h , - naliczone za czas trwania inwestycji odsetki, prowizje i różni­ ce kursowe od pożyczek, kredytów, przedpłat i z o b o w i ą z a ń służących sfinansowaniu zakupu lub budowy ś r o d k ó w trwa­ łych. W przypadku, gdy dana jednostka gospodarcza prowadziła działalności gospodarczej to wycena:

nie

będzie

nadal

- udziałów w innych jednostkach, - długoterminowych papierów wartościowych, - w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych, - środków trwałych, - inwestycji r o z p o c z ę t y c h , - p r o d u k t ó w w toku, następuje po cenach sprzedaży netto m o ż l i w y c h do uzyskania, nie w y ż ­ szych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia, pomniejszonych o do­ tychczasowe odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe). W a r t o ś ć początkową, s t a n o w i ą c ą cenę nabycia lub koszt wytworze­ nia środka t r w a ł e g o , powiększają koszty jego ulepszenia (przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji lub modernizacji), które powodują, że w a r t o ś ć użytkowa tego środka po z a k o ń c z e n i u ulepszenia, p r z e w y ż s z a p o s i a d a n ą przy przyjęciu do użytkowania w a r t o ś ć użytkową, m i e r z o n ą

okresem używania, zdolnością w y t w ó r c z ą , j a k o ś c i ą p r o d u k t ó w uzyskiwa­ nych przy pomocy ulepszonego środka t r w a ł e g o , kosztami eksploatacji lub innymi miarami. W a r t o ś ć p o c z ą t k o w ą ś r o d k ó w t r w a ł y c h , z w y j ą t k i e m g r u n t ó w nie służących wydobyciu kopalin m e t o d ą o d k r y w k o w ą , dzieł sztuki i ekspona­ tów muzealnych, zmniejszają do w a r t o ś c i netto dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe), u w z g l ę d n i a j ą c e postęp techniczno ekonomiczny i zużycie fizyczne oraz prawne i inne ograniczenia, w p ł y w a ­ jące na okres ich gospodarczo uzasadnionego u ż y w a n i a . Przeznaczone do likwidacji lub wycofania z użytkowania środki trwałe wycenia się w e d ł u g w a r t o ś c i księgowej netto, albo w cenie sprze­ daży netto, zależnie od tego, która z nich jest niższa. W y n i k a j ą c e stąd róż­ nice zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych. W a r t o ś ć początkowa i dokonane dotychczas odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) od ś r o d k ó w t r w a ł y c h , m o g ą ulegać aktualizacji wyceny. Ustalona w wyniku aktualizacji wyceny w a r t o ś ć k s i ę g o w a netto ś r o d k a trwałego, nie powinna być w y ż s z a od jego realnej w a r t o ś c i , której odpisa­ nie w przewidywanym okresie jego dalszego u ż y t k o w a n i a jest ekonomicz­ nie uzasadnione, ewentualnie p o w i ę k s z o n a na dzień aktualizacji, o war­ tość sprzedaży netto, pozostałości środka t r w a ł e g o w momencie likwidacji lub wycofania z używania. Powstała, na skutek aktualizacji wyceny, różnica w a r t o ś c i netto środków trwałych odnosi się na kapitał (fundusz) aktualizacji wyceny i nie może ona być przeznaczona do podziału. Kapitał (fundusz) aktualizacji wyceny podlega zmniejszeniu o różni­ cę z aktualizacji uprzednio zaktualizowanych zbywanych lub zlikwidowa­ nych ś r o d k ó w t r w a ł y c h . R ó w n o w a r t o ś ć ś r o d k ó w p o c h o d z ą c y c h z tego tytułu odnosi się na z w i ę k s z e n i e kapitału funduszu zapasowego lub inne­ go o podobnym charakterze.

3.2. Wycena wartości niematerialnych i prawnych Do wyceny w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych przyjmujemy ich wartość p o c z ą t k o w ą z m n i e j s z o n ą o dotychczas dokonane odpisy amorty­ zacyjne (umorzeniowe). Wyceny ich dokonuje się zatem w w a r t o ś c i netto, to jest w cenie nabycia praw, lub koszcie p o s z c z e g ó l n y c h rozliczeń okre­ sowych pomniejszonych o ich p l a n o w a n ą i n i e p l a n o w a n ą amortyzację. W przypadku, gdy kontynuowanie działalności gospodarczej przez daną j e d n o s t k ę nie jest uzasadnione, w ó w c z a s : prawa, gdy posiadają one w a r t o ś ć rynkową, wycenia się we­ dług ich ceny sprzedaży netto,

w a r t o ś c i niematerialne, to jest s z c z e g ó l n e rozliczenia mię­ dzyokresowe, odpisuje się w pełni, nie p r z e d s t a w i a j ą one bowiem ż a d n e j realnej w a r t o ś c i . Koszty prac rozwojowych prowadzonych przez j e d n o s t k ę na potrze­ by w ł a s n e , poniesione przed p o d j ę c i e m produkcji, m o g ą być zaliczone do w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych w przypadku, gdy: - produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a do­ t y c z ą c e ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie o k r e ś l o n e , - techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona oraz odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła decyzję o wytwarzaniu tych pro­ d u k t ó w lub technologii, - koszty prac rozwojowych z o s t a n ą pokryte spodziewanymi przychodami ze s p r z e d a ż y tych p r o d u k t ó w lub technologii.

W a r t o ś c i niematerialne i prawne o b e j m u j ą w istocie dwie grupy ty­ tułów: - nabyte prawa, - długotrwałe rozliczenia m i ę d z y o k r e s o w e s z c z e g ó l n e g o dzaju kosztów, s t a n o w i ą c e w a r t o ś c i niematerialne.

ro­

Ilustruje to poniższy diagram

- prawo wieczystego użytkowania gruntu zakupionego lub uzyskanego jako wkład rzeczowy, nadwyżka pierwszej wpłaty za wieczyste użytkowanie nad roczną opłatą z te­ go tytułu; - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu: zapła­ cono za kilka lat z góry cena najmu lokalu lub wnie­ siona w postaci aportu skapitalizowana wartość najmu lub dzierżawy postawionych do dyspozycji jednostki, prawa uzyskane za środki wydatkowane na wspólną inicjatywę; - prawa do projektów, wynalazków, patentów, zna­ ków towarowych, wzorów zdobniczych, modeli, li­ cencji, użytkowania praw autorskich, tajnych formut i procesów produkcyjnych, użytkowania praw do filmów kinematograficznych, taśm filmowych lub magnetofonowych dla telewizji i radia; praw do wykorzystania odpowiednio udokumento­ - wanych doświadczeń przemysłowych handlowych lub naukowych (know-how); - koncesja, w tym również na dopuszczenie samo­ chodu do międzynarodowego transportu drogowe­ go; - programy komputerowe. Rys. 3. Struktura wartości niematerialnych i prawnych Źródło: Opracowanie własne

- koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozsze­ rzeniu działalności spółki akcyjnej

- koszty zakończonych przez jednostkę-na własne potrzeby-prac rozwojowych-poprzedzających podjęcie produkcji;

- wartość firmy (czas rozliczeń do 5 lat, ustawa dopuszcza okres dłuż­ szy, według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości do 15-20 lat)

Do nabytych praw m a j ą t k o w y c h , a w i ę c np. zakupionych, wniesio­ nych jako aport, lecz nie wytworzonych przez s a m ą j e d n o s t k ę , zalicza się prawa nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie u ż y w a n i a d ł u ż s z y m niż rok, przeznaczone na w ł a s n e potrzeby jednostki lub oddania do użytkowania na podstawie umowy najmu. Zalicza się tu w s z c z e g ó l n o ś c i nabyte: - prawo wieczystego u ż y t k o w a n i a gruntu, zakupione lub uzy­ skane jako w k ł a d rzeczowy, a t a k ż e n a d w y ż k ę pierwszej w p ł a t y za wieczyste użytkowanie nad roczną opłatą z tego ty­ tułu, - spółdzielcze w ł a s n o ś c i o w e prawo do lokalu, z a p ł a c o n a za kilka lat z góry cena najmu lokali lub wniesiona w postaci aportu skapitalizowana r ó w n o w a r t o ś ć najmu lub d z i e r ż a w y postawionych do dyspozycji jednostki ś r o d k ó w , a także pra­ wa uzyskane za środki wydatkowane na w s p ó l n ą inwestycję, - prawa do projektów, w y n a l a z k ó w , patentów, z n a k ó w towaro­ wych, w z o r ó w zdobniczych, modeli, licencji, użytkowania praw autorskich, tajnych formuł i p r o c e s ó w produkcyjnych, użytkowania praw do f i l m ó w kinematograficznych, t a ś m fil­ mowych lub magnetofonowych dla telewizji i radia, praw do wykorzystania odpowiednio udokumentowanych do­ świadczeń przemysłowych, handlowych lub naukowych (know-how), - koncesje, w tym również na dopuszczenie s a m o c h o d u do m i ę d z y n a r o d o w e g o transportu drogowego, - programy komputerowe. W a r t o ś c i niematerialne, s t a n o w i ą c e s z c z e g ó l n e g o rodzaju rozlicze­ nia m i ę d z y o k r e s o w e kosztów, o b e j m u j ą trzy następujące tytuły: - koszty organizacji poniesione przy z a ł o ż e n i u lub p ó ź n i e j s z y m rozszerzeniu spółki akcyjnej, - koszty prowadzonych ( z a k o ń c z o n y c h ) przez j e d n o s t k ę na w ł a s n e potrzeby prac rozwojowych, p o p r z e d z a j ą c y c h podję­ cie produkcji, - dodatnia w a r t o ś ć firmy. Pierwszy tytuł obejmuje koszty organizacji poniesione przy z a ł o ż e ­ niu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej. O b e j m u j ą one wydatki z w i ą z a n e z z a ł o ż e n i e m spółki akcyjnej ( w e w n ę t r z n a i z e w n ę t r z n a organi­ zacja), p o w s t a j ą c e w fazie jej zakładania lub znacznego rozszerzenia jej profilu oraz uruchomienia nowych w y d z i a ł ó w . M o g ą to być np. koszty z w i ą z a n e ze studiami rynku, rekrutacji p r a c o w n i k ó w , pierwszej reklamy.

profilu oraz uruchomienia nowych w y d z i a ł ó w . M o g ą to być np. koszty związane ze studiami rynku, rekrutacji p r a c o w n i k ó w , pierwszej reklamy. Koszty z a k o ń c z o n y c h prac rozwojowych są drugim omawianym tu t y t u ł e m . Rozumie się przez nie o m ó w i o n e przez nas, badania lub w inny sposób u z y s k a n ą w i e d z ę , których wynik m o ż e być wykorzystany do pro­ dukcji nowych, w z g l ę d n i e ulepszonych p r o d u k t ó w lub technologii. Zatem, aktywowane przez zaliczenie do w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych, mogą być tylko poniesione koszty tych prac rozwojowych, a w i ę c aplika­ cyjnych, poprzedzających produkcję na rynek (nie z a ś prac badawczych), których zwrot jest prawdopodobny, po podjęciu zamierzonej j u ż produkcji nowych lub istotnie ulepszonych p r o d u k t ó w b ą d ź technologii, p o w s t a ł y c h w rezultacie działań na rzecz tego rozwoju. Trzecim wreszcie tytułem jest w a r t o ś ć firmy, którą z uwagi na jej dodatnią lub u j e m n ą w a r t o ś ć i w y n i k a j ą c ą stąd potrzebę s z e r s z e g o potrak­ towania, omawiamy dodatkowo w ramach tematu w a r t o ś ć firmy. W tym miejscu chcemy z w r ó c i ć u w a g ę na fakt, że prawa zaliczane do wartości niematerialnych i prawnych wprowadza się do ksiąg rachun­ kowych w cenach ich nabycia, natomiast w a r t o ś c i niematerialne po po­ niesionym na nie koszcie, który w przypadku w a r t o ś c i firmy stanowi róż­ nicę między c e n ą nabycia jednostki a w a r t o ś c i ą przejętych s k ł a d n i k ó w majątkowych. Dodajmy jeszcze, że w a r t o ś c i niematerialne i prawne, jako niepro­ dukcyjne amortyzowane są liniowo. Planowany okres amortyzacji praw określają jednostki samodzielnie. Amortyzacja w tym przypadku obciąża koszty normalnej działalności. W przypadku utraty gospodarczej przydat­ ności danego prawa, dokonuje się nieplanowego odpisu amortyzacyjnego w ciężar pozostałych k o s z t ó w operacyjnych. Amortyzacja w a r t o ś c i niema­ terialnych m o ż e o b e j m o w a ć okres do 5 lat. Dotyczy to r ó w n i e ż sytuacji, gdy wystąpi ujemna w a r t o ś ć firmy. W ó w c z a s , co jest oczywiste, jest ona przychodem a nie kosztem. Okres planowej amortyzacji nie powinien tu być krótszy od 2 lat. R o z p o r z ą d z e n i e ministra f i n a n s ó w z dnia 17 stycznia 1997 r. podaje, że okres dokonywania o d p i s ó w amortyzacyjnych od war­ tości niematerialnych i prawnych nie m o ż e być krótszy niż: 23

od w a r t o ś c i oprogramowania k o m p u t e r ó w i praw autorskich 2 lata, od licencji na w y ś w i e t l a n i e f i l m ó w oraz emisje p r o g r a m ó w radiowych i telewizyjnych - 2 lata, od poniesionych k o s z t ó w z a k o ń c z o n y c h prac rozwojowych 3 lata, od pozostałych w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych - 5 lat. 23

W ustawie o rachunkowości w art. 33 ust. 2 użyto zwrotu: „Koszty prac rozwojowych pro­ wadzonych przez jednostkę na własne potrzeby... mogą być zaliczone do wartości niema­ terialnych i prawnych...".

Ustawa dopuszcza w y d ł u ż e n i e okresu amortyzacji dodatniej i ujem­ nej w a r t o ś c i firmy. W e d ł u g M i ę d z y n a r o d o w y c h S t a n d a r d ó w Rachunkowo­ ści okres taki nie powinien być dłuższy niż 15-20 lat.

3.3. Dodatnia i ujemna wartość firmy W a r t o ś ć firmy stanowi różnica między ceną nabycia określonej jed­ nostki lub zorganizowanej jej części, a niższą od niej w a r t o ś c i ą r y n k o w ą s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h jednostki lub zorganizowanej jej c z ę ś c i . Jeżeli cena nabycia jednostki lub zorganizowanej jej części była niż­ sza od jej w a r t o ś c i rynkowej, to w a r t o ś ć zakupionych ś r o d k ó w trwałych, inwestycji rozpoczętych, w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych oraz zapa­ s ó w rzeczowych s k ł a d n i k ó w majątku obrotowego ujmuje się w księgach rachunkowych w e d ł u g cen nabycia, jednak nie niższych niż ceny sprzeda­ ży netto tych składników. Pozostałą z rozliczenia przy zakupie różnicę zalicza się do p r z y c h o d ó w przyszłych o k r e s ó w . W a r t o ś ć firmy oraz przychody przyszłych o k r e s ó w odpisuje się przez okres nie dłuższy niż 5 lat (Ustawa dopuszcza w y d ł u ż e n i e tego okresu. W e d ł u g M i ę d z y n a r o d o w y c h S t a n d a r d ó w R a c h u n k o w o ś c i okres taki nie powinien być dłuższy niż 15-20 lat). W a r t o ś ć firmy m o ż e być dodatnia w ó w c z a s , gdy wynika ona z różni­ cy pomiędzy na ogół w y ż s z ą c e n ą nabycia określonej jednostki, lub zor­ ganizowanej jej części, a niższą od niej w a r t o ś c i ą r y n k o w ą p o s z c z e g ó l ­ nych s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h jednostki lub zorganizowanej c z ę ś c i , po­ mniejszoną o ewentualnie przyjęte z o b o w i ą z a n i a . 24

Różnica ta (wyrażona w a r t o ś c i ą dodatnią) m o ż e r e p r e z e n t o w a ć : - r e n o m ę firmy, - pozycję na rynku, - posiadane tajemnice produkcyjne, - d o b r ą organizację itp. Nie ma ona przez to postaci rzeczowej, konkretnych s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h zakupionej jednostki lub jej części. Ujemna w a r t o ś ć firmy w y s t ę p u j e w ó w c z a s , gdy w a r t o ś ć księgowa wszystkich s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h zakupionej jednostki, pomniejszona o przyjęte z o b o w i ą z a n i a , jest w y ż s z a od ceny nabycia jednostki jako cało­ ści. W z w i ą z k u z tym warto zwrócić u w a g ę , że obecnie istnieje koniecz­ ność wprowadzania do ksiąg nabywcy wszystkich przyjętych s k ł a d n i k ó w 24

Dla określenia nadwyżki wartości rynkowej firmy ponad rynkowa wartość jej składników majątkowych używa się terminu ..goodwill'. Piszemy o tym również w tym fragmencie książki, który nosi tytuł Wycena wartości mieszanej, patrz rozdział 7.4.1.

majątkowych, na poziomie ich aktualnych cen rynkowych, jednak w sumie nie wyższej od ceny nabycia jednostki, (przy u w z g l ę d n i e n i u , co jest zro­ zumiałe, przyjętych wraz z j e d n o s t k ą ś r o d k ó w pieniężnych, należności, zobowiązań itp.). Jeżeli wystąpi ujemna w a r t o ś ć firmy, ta ujęta w księgach przyjętej jednostki, w a r t o ś ć zakupionych : środków trwałych, inwestycji rozpoczętych, - w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych, zapasów, obniża się proporcjonalnie, aż do z r ó ż n i c o w a n i a sumy ich w a r t o ś c i z ceną nabycia całej jednostki, uprzednio zmniejszonej o n a d w y ż k ę w a r t o ś c i przejętych należności, ś r o d k ó w pieniężnych itp. Nad przejętymi z o b o w i ą ­ zaniami, które wykonywane są w a r t o ś c i w w a r t o ś c i nominalnej. Z r ó w n a n i e to, na co warto z w r ó c i ć u w a g ę , nie m o ż e p o w o d o w a ć , że wartość poszczególnych s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h będzie niższa od ich ceny sprzedaży netto. Wynika to z tego, że ceny s p r z e d a ż y netto s t a n o w i ą dolną granicę obniżania w a r t o ś c i księgowej danego składnika majątko­ wego, przejętego od nabytej jednostki. Jeżeli mimo to nadal pozostanie różnica pomiędzy niższą c e n ą nabycia całej jednostki a w y ż s z ą w a r t o ś c i ą sprzedażną netto ogółu jej m a j ą t k o w y c h s k ł a d n i k ó w rzeczowych, w ó w ­ czas, o czym j u ż była mowa, odnosi się na przychody przyszłych o k r e s ó w . Ilustrację opisanych p r o b l e m ó w zawiera rysunek 4, w postaci do­ datniej i ujemnej w a r t o ś c i firmy.

nys. 4 Wartość firmy Źródło: opracowanie własne

T r w a ł y m majątkiem finansowym są w s z c z e g ó l n o ś c i : udziały i akcje służące do trwałego wywierania z n a c z ą c e g o w p ł y w u na bieg interesów innej jednostki (zależnej, stowa­ rzyszonej), akcje i inne d ł u g o t e r m i n o w e papiery w a r t o ś c i o w e , a w i ę c ta­ kie, których termin wykupu przypada co najmniej po upływie roku od dnia bilansowego. Ich zadaniem jest t r w a ł e przyno­ szenie dochodu o stałej lub zmiennej w y s o k o ś c i , np. bony skarbowe, pożyczki p a ń s t w o w e , obligacje, listy zastawne, udziały w funduszach powierniczych. Do grupy lokat nie zalicza się: przejściowo posiadanych udziałów i akcji we w ł a s n e j jedno­ stce, które nabyto w drodze egzekucji u d z i a ł o w c a , w celu ich umorzenia lub w z w i ą z k u z ł ą c z e n i e m się spółek,

- d ł u g o t e r m i n o w y c h papierów w a r t o ś c i o w y c h , w przypadku, gdy zakupiono je z myślą o późniejszej o d s p r z e d a ż y (prze­ znaczone do obrotu). Lokaty, to jest udziały w innych jednostkach, akcje i inne długoter­ minowe papiery w a r t o ś c i o w e , z w y j ą t k i e m d ł u ż s z y c h , wycenia się w ce­ nach ich nabycia, zatem łącznie z opłatami notarialnymi, skarbowymi, są­ dowymi, prowizjami biur maklerskich itp. pomniejszonych o odpisy uza­ sadnione trwałą utratą ich w a r t o ś c i . Powodem trwałego obniżenia w a r t o ś c i m o ż e być np. fakt ponosze­ nia przez spółkę, której dana jednostka jest u d z i a ł o w c e m lub akcjonariu­ szem, przez kolejne lata strat, nie z n a j d u j ą c y c h pokrycia w jej kapitałach własnych, utrzymywanie się przez dłuższy czas niskiego, poniżej poziomu cen nabycia, kursu akcji na giełdzie lub t r w a ł e g o spadku w a r t o ś c i jed­ nostki w funduszu powierniczym. O d p i s ó w z m n i e j s z a j ą c y c h w a r t o ś ć na­ bycia lokat ustala się na podstawie kalkulacji u w z g l ę d n i a j ą c y c h przewi­ dywania przyszłych trendów. Odpisami takimi obciąża się koszty finanso­ we jednostki. W ł a ś c i w e ustalenie czasu, kiedy nastąpiła trwała utrata w a r t o ś c i lo­ katy oraz w y s o k o ś c i , w jakiej utrata ta nastąpiła, jest zadaniem trudnym ale czasem koniecznym. Gdy po d ł u ż s z y m czasie- co dopiero m o ż e ś w i a d c z y ć o trwałości trendu- nastąpi trwała poprawa sytuacji, w ó w c z a s p o d w y ż s z a się w a r t o ś ć lokat do pierwotnej ceny ich nabycia. Wskutek tego r o s n ą przychody fi­ nansowe firmy. Udziały i akcje w ł a s n e jednostki wycenia się w cenie nabycia, nie wyższej od nominalnej. Dłużne papiery w a r t o ś c i o w e zaliczone do lokat wycenia się na dzień bilansowy w cenach sprzedaży, z reguły w y ż s z y c h od cen nabycia, a w i ę c inaczej niż przewiduje to zasada realizacji. Jeżeli udziały i papiery w a r t o ś c i o w e w y r a ż o n e są w walutach ob­ cych, w ó w c z a s lokaty takie wycenia się na dzień bilansowy po kursie, po którym nastąpił ich zakup. S z c z e g ó ł o w e regulacje w tej sprawie zawiera art. 30 ustawy o r a c h u n k o w o ś c i . Udzielone pożyczki d ł u g o t e r m i n o w e zaliczane do finansowego ma­ jątku trwałego są wykazywane w bilansie - aktywa A. III. 3. W ó w c z a s , gdy okres ich spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok. Udzielone po­ życzki są należnościami i z tej racji wycenia się je w kwocie w y m a g a j ą c e j zapłaty, z u w z g l ę d n i e n i e m , co jest z r o z u m i a ł e , nadrzędnej zasady ostroż­ nej wyceny. Jeśli należność składa się w y ł ą c z n i e z p o ż y c z o n e g o kapitału, s p o ­ sób ustalania należnej kwoty nie budzi w ą t p l i w o ś c i . Wycena komplikuje się w ó w c z a s , gdy p o ż y c z k o d a w c a obok zwrotu ma o t r z y m a ć r ó w n i e ż na­ leżne odsetki (oprocentowanie). Rodzi się w ó w c z a s pytanie czy odsetki od

pożyczek o stałej w y s o k o ś c i są należnością w momencie, kiedy powstaje o b o w i ą z e k ich zapłaty zgodnie z u m o w ą , czy też stopniowo, w miarę ich narastania, także jeżeli termin płatności jeszcze nie zapadł. W tym przy­ padku w rozstrzygnięciu problemu warto w y k o r z y s t a ć z a s a d ę m e m o r i a ł u , w s k a z u j ą c ą na to, że odsetki od pożyczek o stałym oprocentowaniu zali­ cza się do p r z y c h o d ó w w miarę upływu c z a s u , bez w z g l ę d u na to czy j u ż zapadł umowny termin ich płatności. Idzie bowiem o to, aby w s p o s ó b kompletny w y k a z a ć przychody powstałe w danym roku obrotowym. Udzielona pożyczka jest należnością, zaciągnięta zaś z o b o w i ą z a ­ niem. Z o b o w i ą z a n i a wykazuje się w kwocie w y m a g a j ą c e j zapłaty, zatem łącznie z odsetkami przypadającymi na dzień bilansowy. M o g ą to być umowne odsetki od pożyczek i kredytów, naliczone na czas korzystania z obcych ś r o d k ó w , z a r ó w n o nie z a p ł a c o n e na czas, jak i te, których zapłata została przesunięta na termin późniejszy. T a k ż e i w tym przypadku, w myśl zasady m e m o r i a ł u , wykazuje się w kosztach pełne odsetki od ś r o d k ó w , którymi dana jednostka dysponuje (obraca), mimo, że termin naliczenia odsetek jeszcze nie zapadł. Podane uwagi potwierdzają z a s a d n o ś ć usta­ lenia należności z tytułu pożyczki w kwocie p o ż y c z o n e g o kapitału wraz z należnymi odsetkami, gdy pożyczka jest oprocentowana . Na podstawie ust. 4 art. 31 ustawy o r a c h u n k o w o ś c i w y ł ą c z n i e rze­ czowy majątek trwały i poczynione od niego odpisy amortyzacyjne mogą, na podstawie odrębnych u r e g u l o w a ń , ulegać aktualizacji wyceny. Taka aktualizacja z a r z ą d z o n a została w 1995 r. Wynikała ona z § 9 r o z p o r z ą d z e ­ nia ministra f i n a n s ó w z dnia 20 stycznia 1995 r. Powoduje to, że w opra­ cowaniu p o ś w i ę c o n e m u ustalaniu w a r t o ś c i majątku t r w a ł e g o nie m o ż n a pominąć s k u t k ó w , jakie dla ustalania tej w a r t o ś c i ma z a r z ą d z o n a w 1995r. aktualizacja wyceny. 5

26

3.4. Aktualizacja wyceny Aktualizacja wyceny należy do z a d a ń o b o w i ą z k o w y c h i dotyczy ś r o d k ó w t r w a ł y c h , w tym również g r u n t ó w w ł a s n y c h oraz inwestycji w obcych ś r o d k a c h t r w a ł y c h . I tak, na przykład z § 9 przytaczanego j u ż roz­ porządzenia ministra f i n a n s ó w z 20 stycznia 1995 r. wynika, że przedsię­ biorstwa, z wyjątkiem postawionych w stan likwidacji, oraz w stosunku do których o g ł o s z o n o upadłość, miały o b o w i ą z e k aktualizacji wyceny ś r o d ­ k ó w t r w a ł y c h w e d ł u g ich stanu na 1 stycznia 1995 r. Aktualizacji wyceny nie d o k o n y w a ł o się od s k ł a d n i k ó w majątku zali­ czonych do ś r o d k ó w t r w a ł y c h :

28

2 6

Pożyczka może być nieoprocentowana, szerzej na ten temat patrz H. Zalewski: Finanse spółek, s. 53-54 Por. Dz. U. Nr 7 poz. 34 z 1995 r.

od dnia 1 stycznia 1995 r., jeżeli zostały nabyte przed tym dniem i zgodnie z przepisami nie były uznawane za środki trwałe. Chodzi tu o obiekty, które do końca 1994 r. były zali­ czone do w y p o s a ż e n i a , a od 1.1.1995 r. z o s t a ł y przekwalifi­ kowane do ś r o d k ó w t r w a ł y c h , wobec niewyodrębnienia tego rodzaju majątku w składzie majątku t r w a ł e g o danej jednostki gospodarczej. Wynika to z ustawy o r a c h u n k o w o ś c i , w której podobnie jak w p a ń s t w a c h Unii Europejskiej nie wydzielono w y p o s a ż e n i a jako o d r ę b n e g o składnika majątku trwałego. Z tego w z g l ę d u , składniki m a j ą t k o w e zaliczane do końca 1994 r. do majątku t r w a ł e g o jako w y p o s a ż e n i a , od 1.1.1995 r. po­ winny być zaliczone do odpowiednich grup rodzajowych ś r o d k ó w t r w a ł y c h - np. telewizory czy radia do grupy 6, urzą­ dzenia techniczne, meble biurowe do grupy 8 - narzędzia, przyrządy, r u c h o m o ś c i i w y p o s a ż e n i e , - inwentarza ż y w e g o w ł ą c z o n e g o do ś r o d k ó w trwałych na mo­ cy ustawy, który do końca 1994r. zaliczano do ś r o d k ó w obro­ towych. Idzie tu przy tym o inwentarz ż y w y o charakterze produkcyjnym przeznaczony do t r w a ł e g o użytku na w ł a s n e potrzeby lub do wynajmu, a nie z w i e r z ę t a przeznaczone do sprzedaży, - g r u n t ó w otrzymanych w wieczyste u ż y t k o w a n i e ujmowanych do końca 1994 r. w ewidencji ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Od stycznia 1995 r. grunty takie, jako s t a n o w i ą c e w ł a s n o ś ć Skarbu P a ń ­ stwa lub gmin, a nie amortyzowane przez dane przedsiębior­ stwo podlegają w y ł ą c z e n i u ze ś r o d k ó w t r w a ł y c h , ujmuje się je w ewidencji pozabilansowej, - ujętych na dzień 1 stycznia 1995 r. na koncie 01 - Środki t r w a ł e nabyte przed 1.1.1995 r., jeżeli ich cena nabycia, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiegała od w a r t o ś c i (ce­ ny) rynkowej z dnia nabycia. Idzie tu o przypadki, gdy z róż­ nych przyczyn cena, w e d ł u g której zaewidencjonowano ś r o d ­ ki trwałe, np. jako aport, znacznie różniła się od ich w a r t o ś c i rynkowej na ten d z i e ń . Zdarza się, że obiekty takie są wyce­ nione zbyt wysoko, stąd ich przecena w górę była by nieuza­ sadniona, wycena w dół a k c e p t o w a ł a by natomiast niewła­ ś c i w e p o s t ę p o w a n i e w dniu ich nabycia (otrzymania). Zasada ta odnosi się również do p r z y p a d k ó w zakupu ś r o d k ó w trwa­ łych po cenie rażąco niskiej, po okresie ich u ż y t k o w a n i a na podstawie umowy o leasing operacyjny. Trzeba to w y r a ź n i e podkreślić, że idzie tu nie o każdą różnicę w cenie, ale o róż­ nicę z n a c z ą c ą a zarazem bezzasadną.

Aktualizacja wyceny ma na celu urealnienie ich w a r t o ś c i . W a r t o ś ć ś r o d k ó w trwałych wykazywana w księgach p o s z c z e g ó l n y c h p o d m i o t ó w gospodarczych na koniec 1994r. była n i e w ł a ś c i w a . W y n i k a ł o to z d w ó c h g ł ó w n y c h przyczyn: - nieaktualizowania w latach ubiegłych „ s t a r y c h " ś r o d k ó w trwałych oddanych do użytkowania do k o ń c a 1989 r. oraz ś r o d k ó w trwałych u ż y w a n y c h - zakupionych lub w różny s p o ­ s ó b otrzymanych w latach 1992 - 1994 (aporty, darowizny, przekształcenia jednostek), - powszechnym dokonywaniem w c z e ś n i e j s z y c h aktualizacji je­ dynie za p o m o c ą w s k a ź n i k ó w przeliczeniowych dla poszcze­ gólnych grup rodzajowych ś r o d k ó w t r w a ł y c h o g ł a s z a n y c h podawanych przez G U S , bez p o r ó w n a n i a w y n i k ó w takiej wy­ ceny ze znanymi danej jednostce cenami lub kosztorysami identycznych lub podobnych o b i e k t ó w do tego z a c h ę c a ł y np. przepisy ministra f i n a n s ó w ( § 1 1 ust. 3 rozporządzenia mini­ stra f i n a n s ó w z 27.3.1992 r. Dz. U. 104, poz. 508 z 1992 r.). Aktualizacja wyceny ś r o d k ó w t r w a ł y c h na 1.1.1995 r. oparta była na poziomie cen z w r z e ś n i a 1994. Aktualizację wyceny ś r o d k ó w trwałych na dzień 1 stycznia 1995 r. dokonuje się m e t o d ą s z c z e g ó ł o w ą . Polega ona na przeliczeniu ujętej w ewidencji w a r t o ś c i początkowej oraz w a r t o ś c i dotychczasowych o d p i s ó w amortyzacyjnych (umorzeniowych) p o s z c z e g ó l n y c h ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Do przeliczeń (patrz tabela 1), stosowano w s k a ź n i k i przeliczeniowe zawarte w obwieszczeniu Prezesa G U S z 8 lutego 1995 w sprawie w s k a ź ­ ników przeliczeniowych do aktualizacji wyceny ś r o d k ó w t r w a ł y c h na dzień 1 stycznia 1995 r.

Tabela 1 Wykaz w s k a ź n i k ó w Symbol

przeliczeniowych

klasy­ Wskaźniki

fi­

przeliczeniowe dla

środków

trwałych

nabytych

(wytworzonych)

Nr

kacji

wskaź­

rodzajowej

grupy

do

nika

środków

środków

3l.l2.l989r.

1991

1992

1993

1994

trwałych

i w !990r.

półrocze

półrocze

półrocze

półrocze

I

II

I

11

1

II

I

II

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

0

Nazwa

l

w latach

I

l

Budynki

2.35

1,84

1,68

1,55

1,45

1.33

1,25

2

Budowle

2,42

1,84

1,73

1,63

1,46

1.33

1,24

1,11 1,08

1,00

2 3

3

Kotły i maszyny energetyczne

3,08

2,43

2,28

2,05

1,75

1,52

1,36

1,14

1,00

4

4

Maszyny, urządzenia i aparaty o g ó l n e g o zastosowania

3,22

2,43

2,49

2,02

1,81

1,58

1,37

1,17

1,00

5

5

Maszyny, urządzenia i aparaty specjalne branżowe

3,16

2,43

2,23

1,98

1,71

1,46

1,28

1,11

1,00

6

6

Urządzenia techniczne

3,06

2.57

2,31

2,04

1.83

1,52

1,34

1,12

1,00

7

7

Środki transportowe

3,38

2.44

2,16

1,86

1.72

1,49

1,29

1,14

1,00

g

8

Narzędzia, przyrządy, 2,95

2,40

2,22

1,97

1,68

1,42

1,26

1,08

1,00

2,42

1,73

1,73

1,63

1,46

1,33

1,24

1,08

1,00

1,00

ruchomości i wyposażenie 9

Melioracje s z c z e g ó ł o w e

Ol

Źródło: Obwieszczenie Prezesa GUS z 8 lutego 1995, M.P. nr 7, poz. 34

/

Używając w s k a ź n i k ó w przeliczano w a r t o ś ć p o c z ą t k o w ą poszcze­ gólnych ś r o d k ó w trwałych oraz ich dotychczasowe odpisy amortyzacyjne. Wskutek tego n a s t ę p o w a ł o z w i ę k s z e n i e w a r t o ś c i p o c z ą t k o w e j , ale także o d p i s ó w amortyzacyjnych (umorzeniowych) poszczególnych środków trwałych. Stosowanie zagregowanych w s k a ź n i k ó w przeliczeniowych, jedna­ kowych dla d u ż y c h z b i o r ó w ś r o d k ó w trwałych (nabytych w kraju, wytwo­ rzonych we w ł a s n y m zakresie, p o c h o d z ą c y c h z importu), m o ż e prowadzić do p o w a ż n y c h błędów. Z tego w z g l ę d u , w r o z p o r z ą d z e n i u ministra finan­ s ó w z 20 stycznia 1995 r. przewidziano m o ż l i w o ś ć ustalania dla poszcze­ gólnych obiektów ich aktualnej w a r t o ś c i na podstawie cen rynkowych. Jeżeli po zastosowaniu w s k a ź n i k a przeliczeniowego w a r t o ś ć po­ czątkowa środka t r w a ł e g o różniła się w górę lub w dół w i ę c e j niż o 10 % od rynkowej w a r t o ś c i tego środka z w r z e ś n i a 1994 r., w ó w c z a s m o ż n a było z a s t o s o w a ć cenę rynkową. W takim przypadku w a r t o ś ć dotychcza­ sowych odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) poszczególnych ś r o d k ó w trwałych ustalało się w takiej proporcji, w jakiej pozostawały odpisy od w a r t o ś c i początkowej przed aktualizacją. Jeżeli przyjąć, że przed aktualizacją w a r t o ś ć p o c z ą t k o w a środka t r w a ł e g o w y n i o s ł a 10.000 zł, odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) 2.500 zł a po aktualizacji - w a r t o ś ć p o c z ą t k o w a 20.000 zł, to po aktualizacji odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) w y n i o s ą 5.000 zł. Wynika to z w y l i c z e ń : stosunek o d p i s ó w amortyzacyjnych (umorzeniowych) do war­ tości początkowej przed aktualizacją:

odpis amortyzacyjny (umorzeniowy) po aktualizacji:

Warto z w r ó c i ć u w a g ę , ż e : - w razie nieokreślenia przez Prezesa G U S w s k a ź n i k ó w przeli­ czeniowych dla niektórych grup ś r o d k ó w t r w a ł y c h , dotyczy np. g r u n t ó w , wycenia się je przy zastosowaniu cen rynko­ wych; - przy dostosowaniu do aktualizacji wyceny cen rynkowych, w a r t o ś ć ś r o d k ó w trwałych m o ż e w stosunku do cen ewiden­ cyjnych ulec z w i ę k s z e n i u lub o b n i ż e n i u , p o w o d u j ą c s t o s ó w -

ną korektę w a r t o ś c i danego składnika m a j ą t k o w e g o . Dodaj­ my, że aktualizacja wyceny m e t o d ą w s k a ź n i k o w ą prowadzić m o ż e jedynie do powiększenia w a r t o ś c i ; - w przypadku zastosowania cen rynkowych do aktualizacji wyceny ś r o d k ó w t r w a ł y c h , warto z a d b a ć o odpowiednie udo­ kumentowanie zastosowanych c e n , np.: cenniki, notatki, pro­ tokół w ł a s n y dla udowodnienia informacji o c e n ę ś r o d k ó w trwałych; - z ustawy o r a c h u n k o w o ś c i wynika, że wskutek aktualizacji wyceny, dokonanej z a r ó w n o przy zastosowaniu w s k a ź n i k ó w przeliczeniowych jak i cen rynkowych, w a r t o ś ć k s i ę g o w a net­ to poszczególnych ś r o d k ó w trwałych nie powinna być w y ż ­ sza od ich realnej w a r t o ś c i , której odpisywanie (amorty­ zowanie) w przewidywanym okresie ich dalszego u ż y t k o w a ­ nia jest ekonomicznie uzasadnione. W a r t o ś ć ta m o ż e być ewentualnie p o w i ę k s z o n a - na dzień aktualizacji- o w a r t o ś ć sprzedaży netto pozostałości ś r o d k ó w t r w a ł y c h np. z ł o m u na dzień ich likwidacji lub wycofania z u ż y t k o w a n i a . Z przytoczonych o p i s ó w wynika, że najpierw miała miejsce aktuali­ zacja wyceny poprzez p r z e m n o ż e n i e przez odpowiedni w s k a ź n i k przeli­ czeniowy w a r t o ś c i początkowej i o d p i s ó w amortyzacyjnych (umorzenio­ wych) poszczególnych ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Było to zadanie o b o w i ą z k o w e i dotyczyło wszystkich ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Uzyskane w ten s p o s ó b warto­ ści p o r ó w n u j e się z ich, znanymi danej jednostce, cenami rynkowymi. Jeśli różnice wyceny w y n o s z ą ponad 10 %, wycena mogła nastąpić przy zastosowaniu cen rynkowych. Dokonując aktualizacji m o ż n a r ó w n o c z e ś n i e s t o s o w a ć do jednych środków trwałych w y ł ą c z n i e w s k a ź n i k i przeliczeniowe, do innych ceny rynkowe. Zatem nie należy ograniczać się w y ł ą c z n i e do stosowania meto­ dy w s p ó ł c z y n n i k o w e j . Ustalanie cen rynkowych o b i e k t ó w pozwala na weryfikowanie war­ tości określonych m e t o d ą w s p ó ł c z y n n i k o w ą , chroni zatem przed nadmier­ nym, nieuzasadnionym z w i ę k s z a n i e m lub wykazywaniem zbyt niskiej war­ tości ś r o d k ó w t r w a ł y c h , to z a ś , jak powszechnie wiadomo, p o d w a ż a wia­ rygodność ksiąg rachunkowych i s p r a w o z d a w c z o ś c i finansowej, w tym bilansu. Prowadzi to do wykazywania nieprawdziwego, zbytniego wzrostu, lub z a f a ł s z o w a n e g o zmniejszania rzeczywistej w a r t o ś c i majątku trwałego. Tworzy to sytuację, że odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) z o s t a j ą zbyt wysoko skalkulowane (planowe odpisy) lub w r z e c z y w i s t o ś c i nie wystar­ czą na odtworzenie określonego składnika majątku. P r o w a d z i ć to m o ż e do: nieumyślnego fałszowania w a r t o ś c i majątku, o d p i s ó w o d t w o r z e ń iowych (amortyzacje), kosztów, s p r a w o z d a ń finansowych, wyniku finanso-

wego, rozliczeń z b u d ż e t e m . Dodajmy, że błędy wyceny m o g ą w p ł y n ą ć m.in. na w y s o k o ś ć s p r z e d a ż y lub likwidacji ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Wyniki aktualizacji wyceny ś r o d k ó w t r w a ł y c h na 1.1.1995 wprowa­ dzało się do z a p i s ó w księgowych (w księgach syntetycznych i analityce) i u j m o w a ł o pod datą 1.1.1995. Różnice między d o t y c h c z a s o w ą a z a k t u a l i z o w a n ą w y c e n ą (warto­ ścią) w p ł y w a ł y na nowo utworzony kapitał (fundusz) zasadniczy. Ujmuje się go na o d r ę b n y m koncie, w ramach konta 80 - Kapitały (fundusze) za­ sadnicze. Trzeba dodać, że jak długo konkretne, objęte aktualizacją wyce­ ny, środki trwałe z n a j d o w a ć się będą w jednostce, która dokonała aktuali­ zacji ich w a r t o ś c i , tak długo powstałej (zapisanej na funduszu) różnicy nie m o ż n a przeznaczyć do podziału. Należy przytoczyć w tym miejscu punkt 5 art. 31 Ustawy o r a c h u n k o w o ś c i , który stanowi, że „ P o w s t a ł ą na skutek aktualizacji wyceny różnicę w a r t o ś c i netto ś r o d k ó w t r w a ł y c h ... odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny i nie m o ż e być ona przeznaczo­ na do podziału. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny podlega zmniej­ szeniu o różnicę z aktualizacji wyceny uprzednio zaktualizowanych zby­ wanych lub zlikwidowanych ś r o d k ó w trwałych i odniesieniu na z w i ę k s z e ­ nie kapitału (funduszu) zapasowego lub innego o podobnym charakterze". Ilustruje to rys. 5 pt. „Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny ś r o d k ó w t r w a ł y c h " . W cytowanym punkcie ustawy podano następującą n a z w ę fun­ duszu: "Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny". W z a ł ą c z n i k u nr 1 do ustawy podającego w z ó r bilansu Pasywa A I miały n a z w ę „Kapitał (fun­ dusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny". Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny podlega zmniejszeniu o róż­ nice z aktualizacji wyceny zdobywanych lub likwidowanych ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Różnice te odnosi się na z w i ę k s z e n i e kapitału (funduszu) zapa­ sowego lub innego o podobnym charakterze. Z przepisu tego wynika, że na kontach analitycznych p o s z c z e g ó l ­ nych ś r o d k ó w trwałych m u s z ą być wykazywane: - wartość początkowa, - koszty ewentualnego ulepszenia, - odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe), - różnice z kolejnych aktualizacji wyceny jakie nastąpią od daty w e j ś c i a w życie ustawy o r a c h u n k o w o ś c i (1.1.1995 r).

Przykład Na w a r t o ś ć środka trwałego składa się:

to w momencie likwidacji obiektu, księgowania będą przebiegały w s p o ­ sób następujący:

różnice z aktualizacji:

Aktualizacja wyceny rzutuje bezpośrednio na w y s o k o ś ć o d p i s ó w amortyzacyjnych, to z a ś powoduje, że i ten problem powinien z o s t a ć przez nas poruszony.

3. 5. Odpisy amortyzacyjne Od 1 stycznia 1995 r. odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) oblicza się od zaktualizowanej na dzień 1.1.1995 r. w a r t o ś ć ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Podstawą jest plan amortyzacji. Traktuje o tym s z c z e g ó ł o w o ust. 1 art. 32 ustawy o r a c h u n k o w o ś c i . Poszczególne jednostki mogły ustalać we w ł a s n y m zakresie stawki amortyzacyjne. Za koszt uzyskania przychodu uznaje się jednak taki po­ ziom o d p i s ó w (ich wzrost), który zgodny był z r o z p o r z ą d z e n i e m ministra finansów z dnia 20 stycznia 1995 r. Rozporządzenie to p r z e w i d y w a ł o ograniczenie w latach 1995 - 1997 wzrostu o d p i s ó w amortyzacyjnych (umorzeniowych), z uwagi na jego wpływ na poziom kosztów, cen, a wskutek tego r ó w n i e ż na inflację. Podane w z g l ę d y powodują, następujący tok p o s t ę p o w a n i a z w i ą z a ­ nego z ograniczeniem wzrostu o d p i s ó w amortyzacyjnych, spowodowane­ go aktualizacją w a r t o ś c i ś r o d k ó w t r w a ł y c h . K a ż d a jednostka gospodarcza miała o b o w i ą z e k wpierw ustalić różnicę między ł ą c z n ą k w o t ą o d p i s ó w amortyzacyjnych od ś r o d k ó w trwałych za rok 1995 po aktualizacji, obliczo­ ną od stanu tych ś r o d k ó w na 1.1.1995 r. - przy zastosowaniu stawek zawar­ tych w załączniku do rozporządzenia - a rzeczywistą k w o t ą o d p i s ó w amor­ tyzacyjnych obciążających wynik za rok 1994. Przyjmując rzeczywistą kwo­ tę amortyzacji za 1994 r. wiemy, że w kwocie tej mieściły się (tkwiły): amor­ tyzacja o b i e k t ó w rozchodowanych w 1994 r.; od nowych inwestycji amor­ tyzacja m o g ł o być obliczona tylko za c z ę ś ć roku 1994; ulgi inwestycyjne zawarte w amortyzacji. 2

Posłużmy się przykładem. Amortyzacja ś r o d k ó w t r w a ł y c h w y n i o s ł a :

27

Treść ust. 1 art. 32 z uwagi na jego znaczenie przytaczamy w pełnym brzmieniu: „Podstawę dokonywania odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) stanowi aktualny plan amortyzacji określający stawki i kwoty rocznych odpisów poszczególnych środków trwa­ łych. Kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) ustala się drogą systema­ tycznego rozłożenia wartości początkowej danego środka trwałego na przewidywane lata jego używania, proporcjonalnie do upływu czasu w równych ratach (metodą liniową) lub w odniesieniu do mających charakter produkcyjny maszyn, urządzeń, środków transporto­ wych w ratach malejących w kolejnych latach (metodą degresywną). Przy ustalaniu stawek kwot odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) można uwzględnić: 1) liczbę zmian, na których pracuje środek trwały, 2) tempo postępu techniczno - ekonomicznego, 3) wydajność środka trwałego wyrażoną jego liczbą godzin pracy lub liczbą wytworzo­ nych produktów, 4) prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego, 5) przewidywaną przy likwidacji wartość sprzedaży netto pozostałości środka trwałe­ go, 6) stawki wynikające z przepisów podatkowych lub opracowań branżowych.

-

-

za rok 1995 (obliczona od zaktualizowanej w a r t o ś c i stanu na 1.1.1995 r. przy zastoso­ waniu zasad i stawek amortyzacyjnych wy­ nikających z rozporządzenia) za 1994 r. (obliczona na podstawie danych ksiąg rachunkowych) różnica wynosi

10.000.000 zł 4.000.000 zł 6.000.000 zł

R o z p o r z ą d z e n i e p r z e w i d y w a ł o , że przyrost łącznej kwoty o d p i s ó w amortyzacyjnych od zaktualizowanej w a r t o ś c i ś r o d k ó w t r w a ł y c h wykaza­ nych w ewidencji 1.1.1995 r., w stosunku do kwoty o d p i s ó w amortyzacyj­ nych za rok 1994 nie m ó g ł być w y ż s z y niż we wszystkich jednostkach ( z w y ł ą c z e n i e m przedsiębiorstw energetyki zawodowej). W roku 1995 przyrost w y n i ó s ł 24% kwoty o d p i s ó w amortyzacyjnych za 1994 r.; oznacza to, że odpis amortyzacyjny w roku 1995 od ś r o d k ó w t r w a ł y c h ujętych w ewidencji na 1.1.1995 r. nie m ó g ł być w y ż s z y niż w przykładzie:

4.000.000 +

4

0

0

0

° 100 0

0

x

24

=

4.000.000 + 960.000 = 4.960.000zł

W latach 1996 i 1997 - przyrost w y n i ó s ł 50% różnicy; w naszym przy­ kładzie różnica ta wynosi 6.000.000 zł, pomniejszona o k w o t ę faktycznego przyrostu o d p i s ó w za 1995 r. (gdyby nie było w 1995r. p r z y c h o d ó w i roz­ c h o d ó w , to w przykładzie amortyzacja za rok 1995 w y n o s i ł a by 960.000 zł); oznacza to, że odpis amortyzacyjny w roku 1996 i analogicznie w 1997 od ś r o d k ó w trwałych ujętych w ewidencji na dzień 1.1.1995 r. nie m ó g ł być w y ż s z y niż:

4.000.000+

(

6

-

m

°°^^ 100

Ograniczenie w y s o k o ś c i naliczanych o d p i s ó w amortyzacyjnych nie o b e j m o w a ł o ś r o d k ó w trwałych przyjmowanych do u ż y t k o w a n i a po 1.1.1995 r., a w i ę c w latach 1995-1997. Odpisy od tych o b i e k t ó w obliczane były we­ dług zasad o g ó l n y c h , z tym że za koszt uzyskania p r z y c h o d ó w (dla celów podatkowych) u z n a w a ł o się odpisy obliczone zgodnie z cytowanym j u ż r o z p o r z ą d z e n i e m ministra f i n a n s ó w z 20.1.1995 r.

Warto z w r ó c i ć u w a g ę , że limity wzrostu o d p i s ó w amortyzacyjnych w latach 1995 - 1997 odnosiły się do globalnej w a r t o ś c i o d p i s ó w amortyza­ cyjnych (umorzeniowych), obliczonych od wszystkich ś r o d k ó w t r w a ł y c h , zaktualizowanych na dzień 1.1.1995 r. za p o m o c ą zasad i stawek przewi­ dzianych w rozporządzeniu ministra f i n a n s ó w .

3.6. Uwagi końcowe Wyżej poruszane problemy należą do trudnych, s z c z e g ó l n i e dla o s ó b nie zajmujących się profesjonalnie problematyką ustalania w a r t o ś c i mająt­ ku trwałego. Wynika to między innymi z tego, że s a m o pojęcie majątku trwałego, w z w i ą z k u z funkcjonowaniem p o d m i o t ó w gospodarczych w warunkach rynkowych, uległo istotnemu poszerzeniu. Wymogi gospodarki rynkowej i przyjęcie s t a n d a r d ó w międzynaro­ dowych z w i ą z a n y c h z prowadzeniem ksiąg rachunkowych s p o w o d o w a ł o oraz będzie nadal prowadziło do potrzeby p o s ł u g i w a n i a się, w konkretnych sytuacjach, takimi pojęciami jak np. w a r t o ś ć firmy, z dodatkowym rozróż­ nianiem, kiedy jest to w a r t o ś ć dodatnia, kiedy z a ś ujemna. W r o z w a ż a n i a c h o ustalaniu w a r t o ś c i majątku t r w a ł e g o nie m o ż e brakować refleksji, że dla poszczególnych grup i r o d z a j ó w majątku stoso­ wane są różne s p o s o b y ustalania ich w a r t o ś c i (podstawy wyceny). Uczyni­ liśmy więc próbę zebrania ich i prezentacji w jednej tabeli. P a m i ę t a ć należy jednak, że jest to tabela syntetyczna, dlatego kierując się w y n i k a j ą c y m i z niej wskazaniami, trzeba zawsze k o n f r o n t o w a ć te zapisy ze s z c z e g ó ł o ­ wymi, o m ó w i o n y m i w tekście r o z w i ą z a n i a m i , w y n i k a j ą c y m i z ustawy o ra­ chunkowości lub z aktualnego rozporządzenia ministra f i n a n s ó w (np. z dnia 17 stycznia 1997 r.).

5fi Tabela 2

Majątek trwały: sposób ustalania i podstawa wyceny

Grupa i rodzą] majątku 1

Wartości niematerialne 1 prawne

1.

Koszty organizacji ponie­ sione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki

2.

Koszty zakończonych prac rozwojowych

3.

Wartość firmy: - dodatnia - ujemna

4.

Inne wartości niemate­ rialne i prawne

5.

Zaliczki na poczet warto­ ści niematerialnych i prawnych

Podstawa wyceny w

Sposób ustalania

grupie

wartości składnika

Wartość początkowa pomniejszona o umorzenie

Wartość początkowa zmniejszona o dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne. Wyceny dokonuje się w wartości netto tj. cenie nabycia praw lub koncie poszczegól­ nych rozliczań międzyokresowych, pomniejszonych o ich planowaną I nieplanowaną amortyzację. Wartość początkowa zmniejszona o dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne. Wartość początkowa obejmuje wyłącznie poniesione koszty zakończonych prac roz­ wojowych, a więc aplikacyjnych poprzedzających produkcję na rynek, których zwrot jest prawdopodobny po podjęciu zamierzonej produkcji. Różnica między ceną nabycia określonej jednostki (zorganizowanej części) a niższą od niej wartością rynkową składników majątkowych jednostki lub Ich części Wartość księgowa wszystkich składników majątku zakupionej Jednostki (organizo­ wanej części), pomniejszona o przyjęte zobowiązania, jest niższa od ceny nabycia jednostki jako całości.

Wartość początkowa pomniejszona o amortyzację (umorzenie) Wartość nominalna wpłaty

Uwagi

rozliczenia międzyokre­ sowe czynne rozliczenia międzyokre­ sowe bierne, okres rozli­ czeń do 6 lat

II

Rzeczowy majątek trwały

1.

Grunty własne

2.

Budynki i budowle

3.

Urządzenia techniczne i maszyny

4.

Środki transportu

5. III

Wartość początkowa rzeczywista cena na­ bycia, koszt wytwo­ rzenia pomniejszone o amortyzacje

Cena nabycia gruntów własnych służących do wydobycia kopalin metodą odkryw­ kową ustala się przez odjecie od wartości początkowej odpisów amortyzacyjnych (umorzeń) Wartość początkowa, to jest rzeczywista cena Ich nabycia lub koszt jej wytworzenia pomniejszona o amortyzację (umorzenie) Wartość księgowa netto tj wartość początkowa pomniejszona o planową i nieplanową amortyzację. Środki trwałe wycofane z eksploatacji lub przeznaczone do likwidacji w cenie księgowej netto, Jeżeli do końca roku nie nastąpi Ich sprzedaż lub likwidacja w cenie sprzedaży netto. Przewidziane zakończenie działalności powodu­ je, że wycena środków trwałych i inwestycji rozpoczętych następuje po cenie sprze­ daży netto, nie wyższej od ceny księgowej netto tych składników majątku.

Pozostałe środki trwałe Finansowy majątek trwały

1.

Udziały I akcje

2.

Papiery wartościowe

3.

Udzielone pożyczki długoterminowe

4.

Inne składniki finansowe­ go majątku trwałego

IV należności długotermino­ we

Cena nabycia, zaan­ gażowany kapitał

W cenie nabycia nie wyższej od nominalnej, (łącznie z opłatami notarialnymi, skar­ bowymi, sądowymi, prowizjami biur maklerskich rtp.) pomniejszonych o odpisy uza­ sadnione trwałą utratą Ich wartości. Ceny nabycia lub gdy nie wypacza to sytuacji finansowej Jednostki w cenach zakupu, nie wyższych od ich cen sprzedaży netto. Ceną sprzedaży netto jest kurs giełdowy na dzień bilansowy, pomniejszony o prowizję maklera i Inne koszty powstające przy sprzedaży papierów wartościowych W kwocie nie spłaconej na dany dzień (bilansowy) pożyczki, a więc kapitału powięk­ szonego o odsetki Cena nabycia nie wyższa od ceny sprzedaży Wartość nominalna z uwzględnieniem ustaleń umownych

Wartość po­ czątkowa, dotychczasowa naliczona amortyzacja środków trwa­ łych może podlegać aktualizacji w celu uwzględ­ nienie skutków inflacji

WARTOŚĆ MAJĄTKU OBROTOWEGO 4.1. Majątek obrotowy - istota Majątek obrotowy składa się z czterech grup. W y r ó ż n i a m y tu: -

zapasy, należności i roszczenia, papiery w a r t o ś c i o w e przeznaczone środki pieniężne.

do

obrotu,

Majątek obrotowy, o czym j u ż w s p o m i n a l i ś m y , obok majątku trwałe­ go i rozliczeń m i ę d z y o k r e s o w y c h tworzy aktywa firmy . Ten fakt, z u w z g l ę d n i e n i e m s z c z e g ó l n y c h z a p i s ó w dotyczących majątku obrotowe­ go, m o ż n a ująć graficznie, patrz rys. 6. Z przedstawionego zapisu wynika, że pozycja „zapasy", „należności i roszczenia", „papiery w a r t o ś c i o w e " , czy wreszcie „środki pieniężne składają się z kilku grup, z a ś nazwy tych grup są syntetycznym zapisem (tytułem) dla danej grupy. Nie każdy jednak tytuł ściśle oddaje treść wszystkich części s k ł a d o w y c h , które t w o r z ą konkretny zbiór. Taka sytu­ acja w y s t ę p u j e w grupie zapasy, gdzie tytuł ogólny (grupy) jest adekwatny dla czterech pierwszych pozycji (materiały, półprodukty i produkty w toku, produkty gotowe, towary) nie jest natomiast odpowiedni dla zaliczek na poczet dostaw. W tym ostatnim przypadku nie mamy zapasu konkretnych d ó b r w ich postaci rzeczowej, mamy natomiast zapis z w i ą z a n y z zaliczko­ wym wydatkowaniem ś r o d k ó w pieniężnych po to by taki zapas powstał. Mamy w i ę c sytuację obrazującą stan przejściowy wydatkowanych j u ż ś r o d k ó w pieniężnych z nieotrzymaniem jeszcze dostawy. Jest to zapis wyrażający z w i ą z a n i e ś r o d k ó w pieniężnych z nabyciem rzeczowych s k ł a d n i k ó w ś r o d k ó w obrotowych, które przybiorą w przyszłości postać konkretnego zapasu (materiałów, t o w a r ó w itp). 1

4.2. Rzeczowy majątek obrotowy Z przedstawionego opisu wynika, że w przypadku majątku obroto­ wego, podobnie jak w majątku t r w a ł y m , w y s t ę p u j ą rzeczowe i nie mające postaci rzeczy składniki m a j ą t k o w e . Warto z a u w a ż y ć , że te składniki ma1

Por. H. Zalewski: Wartość majątku obrotowego , Agroprolog, 1996, nr 6

jątku obrotowego, które mają postać rzeczy są zwykle mniej płynne od tych, które nie mają postaci rzeczowej. T a k ż e ta grupa, która nie ma po­ staci rzeczowej z punktu widzenia płynności nie jest jednorodna. Najbar­ dziej płynne są te aktywa, które zaliczamy do ś r o d k ó w pieniężnych. Przy tym można również i w tej grupie d o p a t r y w a ć się różnic. Nie każdy bo­ wiem weksel lub czek obcy m o ż n a natychmiast z a m i e n i ć na płynną postać gotówkową. Idzie po prostu o to, że zamiana jednego rodzaju a k t y w ó w na inny bardziej lub najbardziej płynny w i ą ż e się zwykle lub m o ż e się w i ą z a ć z kosztami (stratami), czyli z m i a n ą (zwykle u j e m n ą ) ich w a r t o ś c i nominal­ nej.

AKTYWA FIRMY

Zapasy: Materiały Półprodukty i produkty w toku Produkty gotowe Towary Zaliczki na poczet dostaw

N a l e ż n o ś c i i roszczenia: Należności z tytułu dostaw i usług Należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych Należności wewnątrz zakładowe Pozostałe należności Należności dochodzone na drodze sądowej

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu: Udziały lub akcje własne do zbycia Inne papiery wartościowe

Środki pieniężne: Środki pieniężne w kasie Środki pieniężne w banku Inne środki pieniężne (weksle, czeki obce itp.)

Rys. 6. Aktywa firmy (majątek obrotowy) Źródło: opracowanie własne

Te ogólne spostrzeżenia w i ą ż ą się z problemami ustalania w a r t o ś c i dla poszczególnych s k ł a d n i k ó w majątku w różnych warunkach. Inną war­ tość może mieć ten sam składnik majątku obrotowego w sytuacji, gdy jest on wkomponowany w sprawnie ( p r a w i d ł o w o ) funkcjonujący mechanizm gospodarczy konkretnej firmy, inną z a ś w ó w c z a s , gdy istnieje pilna po­ trzeba jego spieniężenia (upłynnienia). Celem naszych r o z w a ż a ń w tym miejscu nie jest jednak o k r e ś l o n a sytuacja w jakiej trzeba d o k o n y w a ć pil­ nego upłynnienia różnych s k ł a d n i k ó w majątku obrotowego. Zadanie jakie postawiliśmy dotyczy natomiast tego, jak ustalać w a r t o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h składników majątku obrotowego w ogóle. Zasady wyceny rzeczowych s k ł a d n i k ó w majątku obrotowego, a w i ę c materiałów nabytych w celu zużycia na w ł a s n e potrzeby, t o w a r ó w prze­ znaczonych do s p r z e d a ż y w stanie nie przetworzonym oraz wytworzonych lub przetworzonych przez dany podmiot gospodarczy, nadających się do

s p r z e d a ż y p r o d u k t ó w gotowych ( w y r o b ó w , usług, robót), p ó ł p r o d u k t ó w i produkcji w toku, polegają na tym, że ich w a r t o ś ć przyjmuje się w e d ł u g cen nabycia lub k o s z t ó w wytworzenia, nie w y ż s z y c h jednak od ich cen s p r z e d a ż y netto. Krótko to ujmując m o ż n a stwierdzić, że p o d s t a w o w ą regułą jest wy­ cena s k ł a d n i k ó w rzeczowego majątku obrotowego po rzeczywistych ce­ nach ich nabycia lub kosztach wytworzenia, nie w y ż s z y c h jednak od cen s p r z e d a ż y netto tych s k ł a d n i k ó w . Wynika z tego, że materiały i towary wy­ cenia się w e d ł u g cen nabycia. M o g ą być one wyceniane r ó w n i e ż w cenach zakupu, a w i ę c łącznie z podatkiem akcyzowym i c ł e m , jednak bez uwzględnienia w nich kosztów zakupu, jeżeli nie zniekształca to stanu a k t y w ó w oraz wyniku finansowego. Produkty gotowe, półprodukty i produkcję w toku wycenia się po koszcie ich wytworzenia. Warto z a u w a ż y ć , że dopuszcza się tu uprosz­ czenia wyceny. J e d n o z rozwiązań z a k ł a d a , że produkcję w toku, o prze­ widywanym czasie wykonania, krótszym niż trzy miesiące lub d ł u ż s z y m od t r z y m i e s i ę c z n e g o okresu, nie p r z e z n a c z o n ą ani do sprzedaży, ani na rzecz w ł a s n y c h inwestycji, m o ż n a w y c e n i a ć w w y s o k o ś c i b e z p o ś r e d n i c h kosz­ t ó w wytworzenia (materiały, płace, inne koszty bezpośrednie) lub tylko materiałów b e z p o ś r e d n i c h , bądź w ogóle nie w y c e n i a ć , jeżeli nie znie­ kształca to stanu a k t y w ó w i wyniku finansowego. Innymi s ł o w y , nie doli­ cza się do produkcji w toku części poniesionych w danym okresie kosz­ t ó w , lecz obciąża w całości koszty p r o d u k t ó w gotowych lub półproduk­ tów. Drugie rozwiązanie przewiduje, że m o ż n a nie w y c e n i a ć w ogóle pro­ dukcji rolnej w toku. Trzecie wreszcie wskazuje, że m o ż n a produkty gotowe, produkty i produkcję w toku w y c e n i a ć po cenach sprzedaży, takiego samego lub podobnego przedmiotu, pomniejszonych o przeciętnie osiągany przy s p r z e d a ż y zysk, a w dla produkcji w toku także u w z g l ę d n i ć stopień jej przetworzenia, gdy nie m o ż n a ustalić kosztu wytworzenia - dotyczy to, na przykład p r o d u k t ó w ubocznych lub gdy nie dokonuje się kalkulacji kosz­ t ó w wytworzenia . Warto z w r ó c i ć u w a g ę , że s z c z e g ó l n e problemy stwarza wycena stopniowo sprzedawanych p r o d u k t ó w wielokrotnego użytku r ó ż n y m o d ­ biorcom, na przykład tego samego oprogramowania u ż y t k o w e g o kompu­ terów, identycznych projektów typowych. Dla ustalenia w a r t o ś c i zapasu zgodnie z postanowieniami ustawy o r a c h u n k o w o ś c i w pierwszej kolejno­ ści trzeba ustalić przez jaki okres trwa (istnieje) ich w a r t o ś ć u ż y t k o w a , licząc od daty g o t o w o ś c i ich do sprzedaży. Przyjmijmy założenie, że będą to trzy lata (36 miesięcy). 2

2

Szczegółowe opisy związane z wyceną produkcji w toku, z uwzględnieniem produkcji bu­ dowlano - montażowej, znaleźć można w artykule Z. Fedaka Wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego. Rachunkowość, Zeszyt specjalny 1994

Na koszt w ł a s n y s p r z e d a ż y odpisuje się bieżąco t a k ą c z ę ś ć k o s z t ó w wytworzenia tych produktów, j a k ą stanowi różnica m i ę d z y przychodami z ich sprzedaży a różnymi dodatkowymi kosztami n i e z b ę d n y m i do tego, by sprzedaż taka doszła do skutku (koszty s p r z e d a ż y , koszty s p o r z ą d z e n i a kopii). W a r t o ś ć z a p a s ó w takich p r o d u k t ó w wycenia się zatem w wysoko­ ści nadwyżki k o s z t ó w ich wytworzenia nad przychodami z ich s p r z e d a ż y według cen sprzedaży netto. Wynika z tego, że do c z a s u pokrycia przy­ chodami netto k o s z t ó w wytworzenia tych p r o d u k t ó w nie jest realizowany żaden wynik na ich sprzedaży. Wynik powstaje dopiero w ó w c z a s , gdy przychody netto pokryją z n a d w y ż k ą koszty wytworzenia. Gdyby to nie nastąpiło w ciągu z a ł o ż o n y c h przez nas trzech lat, w ó w c z a s nie o d p i s a n ą część kosztów wytworzenia należałoby o d n i e ś ć na pozostałe koszty ope­ racyjne. W takiej sytuacji ewentualna s p r z e d a ż tych p r o d u k t ó w po trzech latach, jeżeli pominiemy koszty ich sprzedaży, s p o r z ą d z e n i a kopii itp., nie miałaby kosztu w ł a s n e g o . Warto jeszcze w s p o m n i e ć , że do wyceny inwentarza ż y w e g o , nie za­ liczanego do ś r o d k ó w t r w a ł y c h , mają zastosowanie o g ó l n e zasady wyce­ ny, a w i ę c do zakupionego stosuje się ceny nabycia lub zakupu, z a ś do pochodzącego z w ł a s n e j hodowli przyjmuje się koszty wytworzenia. W przypadku, gdy nie prowadzi się kalkulacji k o s z t ó w , o czym j u ż w s p o ­ minano, wycena m o ż e nastąpić po cenie s p r z e d a ż y pomniejszonej o zysk. Uwzględniając to, że w ciągu roku obrotowego m o g ą się w a h a ć ce­ ny nabycia lub zakupu materiałów i t o w a r ó w lub koszt wytworzenia pro­ duktów, wycena stanu k o ń c o w e g o zapasu, na dzień s p o r z ą d z e n i a bilansu lub wyceny, m o ż e nastąpić przy zastosowaniu: - cen przeciętnych, - zasady „ p i e r w s z e przyszło - pierwsze w y s z ł o " , - zasady „ostatnie przyszło - pierwsze w y s z ł o " . Z ustawy o r a c h u n k o w o ś c i wynika m o ż l i w o ś ć dokonywania wyceny składników z a p a s ó w w drodze s z c z e g ó ł o w e j identyfikacji rzeczywistych ich cen lub k o s z t ó w , dotyczy to jednak p r z y p a d k ó w , gdy zapasy takie przeznaczone są do ściśle określonych p r z e d s i ę w z i ę ć . I tak, na przykład półfabrykaty z kooperacji albo materiały nabyte do ściśle o k r e ś l o n e g o zamówienia (zlecenia produkcyjnego), wycenia się po ich rzeczywistej cenie zakupu także w ó w c z a s , gdy dla innego z a m ó w i e n i a identyczne lub bardzo podobne materiały nabyte zostały po innej cenie.

3

Przy dokonywaniu takiej wyceny możliwe jest traktowanie jako jednego rodzaju materiału, towaru czy produktu różnych ich asortymentów pod warunkiem, że są one podobne rodza­ jem lub przeznaczeniem - służą do tego samego celu.

Dodajmy jeszcze, że zgodnie z z a s a d ą o s t r o ż n o ś c i , ustalone ceny nabycia, zakupu lub koszt wytworzenia obniża się do ceny s p r z e d a ż y net­ to, jeżeli jest ona niższa od tych cen i kosztów. D o k o n u j ą c wyceny omawianych tu s k ł a d n i k ó w majątku obrotowego trzeba brać pod u w a g ę następujące przypadki: - pierwszy, dotyczy sytuacji, gdy określone składniki z a p a s ó w utraciły s w o j ą w a r t o ś ć u ż y t k o w ą na skutek uszkodzenia, ze­ psucia, przeterminowania, - drugi, gdy w y s t ę p u j ą nadmierne zapasy m a t e r i a ł ó w , przekra­ czające potrzeby danej jednostki, a w i ę c dla niej nieprzydat­ ne, - trzeci, gdy ceny rynkowe z a p a s ó w , czy to na skutek w a h a ń k u r s ó w g i e ł d o w y c h (np. w e ł n a , kauczuk, miedź), czy obniżki cen, spowodowane konkurencją - maleją, a m o ż e to dotyczyć z a r ó w n o cen zakupu, jak i sprzedaży, - czwarty wreszcie, odnosi się do sytuacji, gdy towary lub pro­ dukty gotowe zalegają dłużej niż rok, a w i ę c nie znajdują zby­ tu. Każdy z tych p r z y p a d k ó w powoduje potrzebę o k r e ś l o n e g o postępo­ wania. I tak: - w pierwszym przypadku, następuje b e z w z g l ę d n a zmiana cen nabycia, zakupu lub k o s z t ó w wytworzenia materiału, towaru lub produktu na ceny s p r z e d a ż y netto, przy czym m o ż l i w a do uzyskania za te przedmioty cena rynkowa, przekształcana na­ stępnie w cenę sprzedaży netto, wymaga oszacowania. W k r a ń c o w e j sytuacji zapas ma w a r t o ś ć o d p a d k o w ą ( z ł o m o w ą ) lub w ogóle nie przedstawia żadnej w a r t o ś c i , - w drugim przypadku w a r t o ś ć z b ę d n y c h materiałów, które w y m a g a j ą upłynnienia wycenia się po ich cenach sprzedaży netto, a w i ę c cenach m o ż l i w y c h do uzyskania. M o ż e to powo­ d o w a ć , że część materiałów jest wyceniona po cenach naby­ cia lub zakupu, część zaś po niższych cenach s p r z e d a ż y net­ to. - w trzecim przypadku ustalenie cen s p r z e d a ż y netto materia­ ł ó w , t o w a r ó w lub produktów gotowych nie sprawia trudności, bowiem zmiana poziomu cen musi w p ł y w a ć na ceny rynko­ we*.

4

Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 2 „Zapasy" przewiduje, że materiały podsta­ wowe i materiały pomocnicze zakupione w celu zużycia do produkcji, gdy nie stanowią nadmiernego zapasu, nie są pomimo obniżki cen odpisywane poniżej ceny ich nabycia lub

4.3. Należności i roszczenia Drugą g r u p ą a k t y w ó w w ramach majątku obrotowego firmy są na­ leżności i roszczenia. Zanim przejdziemy do o m ó w i e n i a s p o s o b ó w wyceny tej grupy a k t y w ó w warto p r z y p o m n i e ć , że ustawodawca pod pojęciem należności i z o b o w i ą z a ń z tytułu dostaw robót i usług, r o z r a c h u n k ó w z pracownikami, właścicielami, publicznoprawnych i pozostałych, rozumie także udzielone i przyjęte pożyczki, w tym pożyczki przyjęte od b a n k ó w (kredyty), zalicza tu r ó w n i e ż z o b o w i ą z a n i a zaciągnięte d r o g ą emisji obli­ gacji oraz weksli w ł a s n y c h . Należności i z o b o w i ą z a n i a m o g ą być przy tym k r ó t k o t e r m i n o w e , to jest takie, których okres spłaty na dany dzień bilansowy nie jest dłuższy niż rok. Takie należności zalicza się do ś r o d k ó w obrotowych. Pod poję­ ciem należności i z o b o w i ą z a ń d ł u g o t e r m i n o w y c h rozumie się natomiast należności lub z o b o w i ą z a n i a , których okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok. Ta grupa należności stanowi jak wiemy w y o d r ę b n i o n y składnik majątku trwałego firmy. Warto d o d a ć , że opisany podział należ­ ności na k r ó t k o t e r m i n o w e i d ł u g o t e r m i n o w e nie ma w p ł y w u ma s p o s ó b ich wyceny. Należności i z o b o w i ą z a n i a wycenia się w kwocie w y m a g a j ą c e j za­ płaty przy u w z g l ę d n i e n i u , co jest oczywiste, zasady ostrożnej wyceny. Gdy na d a n ą należność składa się w y ł ą c z n i e n a l e ż n o ś ć g ł ó w n a (np. suma faktury z tytułu sprzedaży) s p o s ó b ustalania należności jest prosty. Jest to należność pomniejszona o: - w y p ł a c o n e zaliczki na poczet dostaw, - kwoty tych z o b o w i ą z a ń w o b e c tego samego kontrahenta, któ­ re zgodnie z Kodeksem Cywilnym lub innymi o b o w i ą z u j ą c y ­ mi przepisami m o g ą być potrącone od należności. Komplikuje się j u ż jednak wycena należności z tytułu udzielonej po­ życzki .dotyczy to sytuacji, gdy zwrotowi podlega n a l e ż n o ś ć g ł ó w n a wraz z odsetkami. W y s t ę p u j e tu problem, czy odsetki od p o ż y c z e k o stałej wyzakupu, jeżeli oczekuje się, że wyroby gotowe i usługi, w skład których materiały te wejdą, zostaną sprzedane po cenie zapewniającej co najmniej pokrycie kosztów własnych tych wyrobów i usług. Jeżeli natomiast obniżenie aktualnych cen zakupu materiałów wskazuje, że w ślad za tym obniżą się ceny wyrobów czy usług, a to nie pozwoli na pokrycie kosztów własnych, wówczas obniża się także ceny materiałów do cen stosowanych przy ich zakupie w nowych warunkach, a więc cen sprzedaży netto, które w stosunku do materiałów pod­ wyższa się o przeciętne koszty zakupu. Zastąpienie ceny nabycia lub zakupu materiału niż­ szą ceną nie uzasadnia okoliczność, że w międzyczasie stworzyły się możliwości zakupu takich samych materiałów po niższych cenach.

sokości stają się należnością w momencie, kiedy powstaje o b o w i ą z e k ich zapłaty zgodnie z u m o w ą , czy też stopniowo, w miarę ich narastania, na­ wet jeżeli termin płatności jeszcze nie zapadł. Z r o z u m i a ł e jest przy tym, że inaczej to w y g l ą d a od strony należności inaczej z a ś , gdy mamy do czynie­ nia ze z o b o w i ą z a n i a m i . W myśl zasady „ m e m o r i a ł u " odsetki od pożyczek o stałym oprocen­ towaniu zalicza się do p r z y c h o d ó w w miarę u p ł y w u c z a s u , bez w z g l ę d u na to, czy umowny termin ich płatności j u ż z a p a d ł czy nie, dzieje się tak dla­ tego, aby w s p o s ó b kompletny w y k a z a ć przychody p o w s t a ł e w danym roku obrotowym. Dodajmy, że odsetki takie stają się n a l e ż n o ś c i ą dopiero od momentu, kiedy zgodnie z u m o w ą następuje obciążenie nimi kontra­ henta. Zbliżoną do opisanej w ą t p l i w o ś ć m o ż e budzić sprawa naliczania odsetek za z w ł o k ę w zapłacie należności. R ó w n i e ż i w tym przypadku wy­ sokość tych odsetek należy ustalać na określony dzień (dzień bilansowy), z w i ę k s z a j ą c o nie należności i przychody finansowe. Ten rodzaj należności, który dotyczy przychodu finansowego zwią­ zanego z d y w i d e n d ą powstaje z chwilą uprawomocnienia się uchwały zgromadzenia w s p ó l n i k ó w lub zgromadzenia w s p ó l n i k ó w bądź spółdziel­ ni, w której udziały lub akcje ma dana firma. U c h w a ł a taka w k a ż d y m przy­ padku określa w y s o k o ś ć oraz s p o s ó b i termin wypłaty dywidendy. O s t r o ż n o ś ć , przy wycenie, nakazuje zaktualizowanie figurujących w księgach rachunkowych kwot należności, po to by w y k a z a ć je w realnej wysokości . Na z a k o ń c z e n i e tego fragmentu opisu dodajmy, że należności i zo­ bowiązania w y r a ż o n e w walucie obcej wycenia się w ciągu roku po ś r e d ­ nim kursie, ustalonym przez Prezesa NBP, o b o w i ą z u j ą c y m na dany dzień przeprowadzania operacji. Na koniec roku w y r a ż o n e w walutach obcych należności i z o b o w i ą z a n i a przelicza się w e d ł u g ś r e d n i e g o kursu ustalone­ go przez Prezesa NBP, o b o w i ą z u j ą c e g o na dzień bilansowy. 5

4.4. Papiery wartościowe Udziały, akcje i inne papiery w a r t o ś c i o w e dzieli się w zależności od celu ich utrzymywania przez dany podmiot gospodarczy. M o g ą to być lo­ katy i w ó w c z a s zalicza się je do finansowego majątku t r w a ł e g o lub prze­ znaczone do obrotu, w ó w c z a s są one s k ł a d n i k a m i majątku obrotowego. Finansowym majątkiem t r w a ł y m są w s z c z e g ó l n o ś c i :

5

Nie zalicza się do aktywów należności i roszczeń przedawnionych, umorzonych i nieścią­ galnych Jest to w pełni zrozumiałe. Z istoty aktywów wynika, bowiem, że zalicza się do nich tylko składniki majątkowe, które przedstawiają wartość gospodarczą, a zatem także rynko­ wą.

- udziały i akcje służące do t r w a ł e g o wywierania w p ł y w u na bieg interesów innej jednostki, m o ż e to być jednostka zależna lub stowarzyszona, - akcje i inne d ł u g o t e r m i n o w e papiery w a r t o ś c i o w e , a w i ę c ta­ kie, których termin wykupu przypada co najmniej po upływie roku od dnia bilansowego, m a j ą c e za zadanie t r w a ł e przyno­ szenie dochodu o stałej lub zmiennej w y s o k o ś c i np. bony skarbowe, pożyczki p a ń s t w o w e , obligacje, listy zastawne, udziały w funduszach powierniczych. Do lokat nie zalicza s i ę : - przejściowo posiadanych udziałów i akcji we w ł a s n e j jedno­ stce, nabytych w drodze egzekucji u d z i a ł o w c a , w celu umo­ rzenia lub w z w i ą z k u z ł ą c z e n i e m się spółek, - d ł u g o t e r m i n o w y c h p a p i e r ó w w a r t o ś c i o w y c h , jeżeli zakupiono je z myślą o późniejszej o d s p r z e d a ż y tj. w sytuacji gdy prze­ znaczono je do obrotu. Do papierów w a r t o ś c i o w y c h zaliczanych do obrotu, a przez to do majątku obrotowego, należą przeznaczone do o d s p r z e d a ż y : długotermi­ nowe papiery w a r t o ś c i o w e , akcje, obligacje, bony skarbowe itp. a także czeki i weksle obce, płatne w okresie d ł u ż s z y m niż trzy miesiące od daty ich wystawienia. Dłużne papiery w a r t o ś c i o w e m o g ą s t a n o w i ć lokaty lub być przed­ miotem obrotu. Są to papiery w a r t o ś c i o w e reprezentujące wierzytelności pieniężne na sumy oznaczone, płatne we wskazanych terminach. Zalicza się tu w s z c z e g ó l n o ś c i obligacje oraz bony skarbowe, należą tu także pa­ piery w a r t o ś c i o w e reprezentujące wierzytelności pieniężne uwarunkowa­ ne przez zaistnienie zdarzeń losowych m.in. losy loteryjne, polisy ubezpie­ czeniowe. Lokaty, udziały w innych jednostkach, akcje i inne d ł u g o t e r m i n o w e papiery w a r t o ś c i o w e , z w y j ą t k i e m d ł u ż n y c h , wycenia się w cenach ich nabycia tj. łącznie z opłatami notarialnymi, skarbowymi, s ą d o w y m i , prowi­ zjami biur maklerskich pomniejszonych o odpisy, uzasadnione t r w a ł ą utra­ tą ich w a r t o ś c i . Zaliczane do majątku obrotowego obce papiery w a r t o ś c i o w e wyce­ nia się w cenach ich nabycia lub w przypadku, gdy nie zniekształca to sytuacji finansowej danej jednostki, w cenach zakupu, nie w y ż s z y c h jed­ nak niż ich ceny sprzedaży netto. C e n ą sprzedaży netto m o ż e być np. kurs giełdowy na dzień bilanso­ wy, pomniejszany o prowizję maklera i inne koszty p o w s t a j ą c e przy sprzedaży papierów w a r t o ś c i o w y c h . W przypadku, gdy tego samego ro-

dzaju papiery w a r t o ś c i o w e zostały zakupione po różnych cenach, a na­ stępnie sprzedane, to ich pozostałość m o ż n a w y c e n i ć stosując z a s a d ę : - cen przeciętnych, - pierwsze przyszło - pierwsze w y s z ł o , - ostatnie przyszło - pierwsze w y s z ł o . Udziały i akcje w ł a s n e jednostki wycenia się w cenie nabycia, nie w y ż s z e j od nominalnej. Dłużne papiery w a r t o ś c i o w e , zaliczane z a r ó w n o do lokat jak i prze­ znaczane do obrotu, wycenia się na dzień bilansowy w cenach sprzedaży, z reguły w y ż s z y c h od cen nabycia, zatem odmiennie od tego co przewi­ duje zasada realizacji. R o z w i ą z a n i a rachunkowe przewidują, że różnice między c e n ą nabycia lub zakupu tych p a p i e r ó w a aktualną c e n ą ich sprze­ daży na dzień bilansowy zalicza się do p r z y c h o d ó w lub k o s z t ó w finanso­ wych. Jeżeli udziały i papiery w a r t o ś c i o w e są w y r a ż o n e w walutach ob­ cych, wówczas: - lokaty takie wycenia się na dzień bilansowy po kursie, po któ­ rym nastąpił ich zakup, przy ustaleniu, czy na dzień bilanso­ wy nie nastąpiła trwała utrata ich w a r t o ś c i , papiery te wycenia się w e d ł u g średniego kursu danej waluty, ustalonego przez Prezesa N B P , - papiery w a r t o ś c i o w e przeznaczone do obrotu, wycenia się na dzień bilansowy po ś r e d n i m kursie danej waluty ustalonym przez Prezesa N B P . W momencie zakupu, takie papiery war­ t o ś c i o w e wycenia się po rzeczywistym kursie ich zakupu.

4.5. Środki pieniężne Środki pieniężne obejmują pieniądze oraz jednostki pieniężne (roz­ rachunkowe) krajowe i zagraniczne (np. E C U ) , tak w g o t ó w c e w postaci b a n k n o t ó w i monet, jak i weksle obce, płatne w okresie nie d ł u ż s z y m niż trzy m i e s i ą c e od daty ich wystawienia oraz metale szlachetne, w przypad­ ku gdy nie zalicza się ich do z a p a s ó w materiałów, t o w a r ó w lub półproduk­ tów. Ustawa o r a c h u n k o w o ś c i wskazuje na s p o s ó b wyceny ś r o d k ó w pie­ n i ę ż n y c h . Wynika z nich, że środki pieniężne wycenia się w ich wartości nominalnej. W a r t o ś ć nominalna ś r o d k ó w zgromadzonych w bankach obejmuje doliczone lub ewentualnie potrącone przez bank odsetki, które stanowią odpowiednio przychody lub koszty finansowe. Wyjątek od tej zasady doty­ czy odsetek od ś r o d k ó w z a k ł a d o w e g o funduszu ś w i a d c z e ń socjalnych,

które w myśl p r z e p i s ó w o tym funduszu z w i ę k s z a j ą lub z m n i e j s z a j ą po­ ziom ś r o d k ó w na nim zgromadzonych. Wykazywanie obcych c z e k ó w i weksli w w a r t o ś c i nominalnej powo­ duje, że uwzględniając dyskonto, różnica między ich w a r t o ś c i ą nominalną a niższą kwotą należności, której pokryciu służą, stanowi p r z y c h ó d finan­ sowy j u ż w momencie otrzymania tych d o k u m e n t ó w . Metale szlachetne wykazuje się w cenie ich nabycia, nie w y ż s z e j od ceny sprzedaży netto. C e n ę tę wyznacza kurs g i e ł d o w y , m o ż e to być kurs giełdy zagranicznej. W y r a ż o n e w walutach obcych środki pieniężne wycenia się na dzień bilansowy, po o b o w i ą z u j ą c y m na ten dzień ś r e d n i m kursie ustalonym przez Prezesa N B P . P o w s t a ł e w z w i ą z k u z tym różnice kursowe zalicza się do p r z y c h o d ó w lub k o s z t ó w finansowych. W ciągu roku obrotowego środki pieniężne w y r a ż o n e w walutach obcych wycenia się po kursie kupna lub s p r z e d a ż y tego banku, w którym jednostka zakupiła te środki lub któremu je s p r z e d a ł a .

ROZDZIAŁ V ZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ FIRMY 5.1. Wartość firmy Pojęcie w a r t o ś c i firmy jest dość abstrakcyjne i trudne w s p o s ó b jednoznaczny do uchwycenia. Nic w i ę c dziwnego, iż nastręcza w dzisiej­ szych czasach tyle kontrowersji i k ł o p o t ó w . Sytuacja jest tym bardziej interesująca, jeżeli zdamy sobie s p r a w ę z coraz w i ę k s z e g o znaczenia, jakie obecnie odgrywa to pojęcie w z a r z ą d z a n i u . Jednym z celów, które powinni f o r m u ł o w a ć m e n e d ż e r o w i e w s p ó ł ­ czesnych firm jest podnoszenie w a r t o ś c i firmy. W procesie budowy go­ spodarki rynkowej, z którym mamy obecnie w Polsce do czynienia, poja­ wia się szansa ś w i a d o m e g o w p ł y w a n i a na kształtowanie się w a r t o ś c i fir­ my. Konieczność podnoszenia w a r t o ś c i jest często w s p o s ó b b e z p o ś r e d n i narzucona przez właściciela lub właścicieli firmy, ale m o ż e też pojawiać się w wyniku stosowania procedury planowania i z a r z ą d z a n i a strategicz­ nego . 6

6

W dzisiejszych czasach powstała nawet koncepcja strategii firmy, w której głównym kryte­ rium oceny jej efektywności jest właśnie wartość firmy. Por. Analiza finansowa w zarządza-

Dla przykładu w realizowanym obecnie w Polsce Programie Po­ wszechnej Prywatyzacji, w a r t o ś ć jest jednym z najistotniejszych kryteriów oceny firm z a r z ą d z a j ą c y c h Narodowymi Funduszami Inwestycyjnymi. We­ dług zgodnej opinii e k o n o m i s t ó w w a r t o ś ć firmy stanowi bardzo w a ż n y element oceny kadry m e n e d ż e r s k i e j . Realizując procedurę planowania i zarządzania strategicznego wskazanym jest doprowadzenie do sytuacji w której jednym z c e l ó w do­ strzeganych przez m e n e d ż e r ó w będzie podnoszenie w a r t o ś c i firmy. Jeśli tak się stanie to m o ż l i w e będzie podjęcie kroków, aby działalność na rzecz wzrostu w a r t o ś c i przybrała charakter zinstytucjonalizowanych, formal­ nych posunięć, mających swe oparcie w strukturze organizacyjnej i regu­ laminie organizacyjnym. Działania na rzecz podnoszenia w a r t o ś c i firmy nie są bowiem j a k i m ś „mitycznym procesem" zarezerwowanym jedynie dla wtajemniczonych analityków g i e ł d o w y c h , ale m o g ą się stać jednym z podstawowych z a d a ń k o m ó r e k finansowych przedsiębiorstwa. W i d a ć w i ę c , iż problem szeroko zakrojonych działań zwanych z a r z ą d z a n i e m war­ tością firmy, a t a k ż e jej aproksymacja, staje się coraz istotniejszy w dzi­ siejszym kierowaniu p r z e d s i ę b i o r s t w e m oraz codziennym życiu gospo­ darczym. Definicja w a r t o ś c i firmy jest szeroko dyskutowana w literaturze, co jest niewątpliwie wynikiem niejednoznaczności samego pojęcia w a r t o ś ć , jak i c a ł e g o pojęcia w a r t o ś ć firmy. „Wartość firmy, która jest przedmiotem sprzedaży, jest niczym innym jak p r a w d o p o d o b i e ń s t w e m , że starzy klienci p o w r ó c ą na stare miejsce nawet wtedy, gdy starego kupca czy sklepikarza j u ż nie b ę d z i e " . Jest to dość ciekawa, czy nawet oryginalna, definicja, która zwraca u w a g ę na kilka istotnych e l e m e n t ó w . Z definicji tej można w y c i ą g n ą ć kilka w n i o s k ó w . W a r t o ś ć firmy jest po prostu siłą przedsiębior­ stwa do przyciągania klientów a w dalszej perspektywie do generowania n a d w y ż k i finansowej. Z czego wynika ta w a r t o ś ć ? Z wielu czynników. Podstawowe z nich to ugruntowana pozycja na rynku, stali klienci, wyro­ biona opinia, reputacja. Te z kolei czynniki są wynikiem sprawnego s y s ­ temu z a r z ą d z a n i a , dobrze wyszkolonej kadry, nowoczesnego w y p o s a ż e n i a itp. I one decydują o sile firmy do generowania z y s k ó w . Pojęcie w a r t o ś c i m o ż n a rozpatrywać w wielu znaczeniach. Inaczej jest ono rozumiane w j ę z y k u potocznym, inaczej w naukach ekonomicz­ nych, inaczej w naukach filozoficznych. P r z e ś l e d ź m y w i ę c różne koncep­ cje w a r t o ś c i . S ł o w n i k języka polskiego definiuje w a r t o ś ć jako to „... ile c o ś jest warte...", jest to w i ę c swoista cecha pewnego, abstrakcyjnego przedmiotu. 7

8

7

8

niu przedsiębiorstwem, tom 2. Red. L. Bednarski i T. Waśniewski Fundacja Rozwoju Ra­ chunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 299 Por. A. Kamela - Sowińska, Wartość firmy, PWE, Warszawa 1996, s.25 Por. Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1968

Nauka filozofii rozumie w a r t o ś ć jako „ ...wszystko co godne by o to z a b i e g a ć . . . " . Rozróżnia też dwa aspekty w a r t o ś c i . Pierwszy, postrzegają­ cy w a r t o ś ć , jako c o ś co jest uzależnione od tego jakie jest pragnienie osoby pozostającej w zależności z danym przedmiotem („...wartość jest tym większa im w i ę k s z e jest nasze pragnienie... "), jest to tzw. ujęcie dy­ namiczne. Drugie z kolei to ujęcie statyczne lub obiektywne, kładzie na­ cisk na społeczny, tradycyjny, w ł a ś c i w y wszystkim ludziom charakter war­ tości na przykład kultury, uczciwości, w i e r n o ś c i itp. Dla nas istotniejszym będzie ujęcie dynamiczne, jako że postrzega w a r t o ś ć w połączeniu z przedmiotem. Nauka ekonomii postrzega w a r t o ś ć z punktu widzenia uży­ teczności, czyli stopnia satysfakcji jaki m o ż n a o s i ą g n ą ć z posiadania da­ nego dobra. Mamy tu w i ę c położony akcent na s u b i e k t y w n ą s t r o n ę warto­ ści. Podobnie jak w ujęciu dynamicznym definicji filozoficznej, jest ona uzależniona od indywidualnych preferencji konsumenta. Dla jednej osoby pewien przedmiot będzie przedstawiał d u ż ą w a r t o ś ć , podczas gdy dla innej będzie kompletnie b e z w a r t o ś c i o w y . Jest to z r o z u m i a ł e i oczywiste, wynika bowiem z zależności jaka zachodzi między potencjalnym n a b y w c ą a danym przedmiotem. Owa z a l e ż n o ś ć stanowi pochodna faktu, co dla tej osoby znaczy dany przedmiot, czy w k o ń c u jaki użytek z owego przedmio­ tu zrobi ta o s o b a i jakie korzyści w efekcie przyniesie jej ów przedmiot. Nie można w zasadzie m ó w i ć o w a r t o ś c i jako pojęciu abstrakcyjnym w ode­ rwaniu od innego czynnika jakim jest np. posiadacz danego dobra, które­ go wartość się bada. Należy rozpatrywać ją w ś c i s ł y m p o w i ą z a n i u z nim. Fakt, iż w a r t o ś ć j a k i e g o ś dobra p o w i ą z a n a jest ściśle z jego posia­ daczem implikuje jej kolejną c e c h ę , a mianowicie to, iż jest ona uzależnio­ na od tego, w jakim stopniu będzie dana rzecz spełniać oczekiwania po­ siadacza, a także w jakim stopniu i w jaki s p o s ó b będzie ona spełniać swoje w ł a s n e naturalne funkcje. D. Z a r z e c k i w swoich r o z w a ż a n i a c h podaje wiele definicji w a r t o ś c i . Zwraca u w a g ę na d o ś ć istotny fakt, iż war­ tość jest w i e l k o ś c i ą w y r a ż o n ą w pieniądzu. Dla nas w i ą ż ą c y m będzie aspekt ekonomiczny w a r t o ś c i , z zachowa­ niem podejścia dynamicznego filozofii z uwagi na fakt, że r o z p a t r y w a ć będziemy w a r t o ś ć firmy, która jest przedmiotem b a d a ń przede wszystkim nauk ekonomicznych. Chcemy z a u w a ż y ć , że z a r z ą d z a n i a w a r t o ś c i ą firmy nie powinno się utożsamiać z operacjami finansowymi, na przykład doko­ nywanymi na giełdzie. Przede wszystkim są to działania w y n i k a j ą c e z wdrożenia do zarządzania strategicznego pojęcia „ z a r z ą d z a n i e w a r t o ś c i ą firmy", czyli wykreowania w ś r ó d wielu c e l ó w strategicznych również wiązki c e l ó w z w i ą z a n y c h bezpośrednio z w a r t o ś c i ą firmy. K o n s e k w e n c j ą 9

10

11

Por. J. Didier Słownik filozofii Tamże "Por Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, tom 2 Praca zbiorowa pod redak­ cją L. Bednarskiego i T. Waśniewskiego Fundacja rozwoju rachunkowości w Polsce, War­ szawa 1996 str. 284 9

10

takiego podejścia jest u w z g l ę d n i a n i e w planach operacyjnych, a w i ę c pla­ nach o m a w i a j ą c y c h s p o s o b y i techniki realizacji n a k r e ś l o n y c h c e l ó w stra­ tegicznych, działań p o d n o s z ą c y c h w a r t o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w a . Z a r z ą d z a n i e w a r t o ś c i ą firmy obejmuje w zasadzie trzy etapy: - o c e n ę w a r t o ś c i polegającej na dokonywaniu szacowania war­ tości firmy, o c e n ę m o ż l i w o ś c i dokonywania u s p r a w n i e ń , pla­ nowania i zarządzania strategicznego i operacyjnego, - działania polegające na w d r a ż a n i u p l a n ó w restrukturyzacji w a r t o ś c i firmy z wykorzystaniem w e w n ę t r z n y c h i z e w n ę t r z ­ nych m o ż l i w o ś c i u s p r a w n i e ń , - w d r a ż a n i e zasad zarządzania w a r t o ś c i ą firmy, polegających między innymi na określaniu roli wszystkich k o m ó r e k organi­ zacyjnych w podnoszeniu jej w a r t o ś c i . W a r t o ś ć firmy jest s z c z e g ó l n i e istotna w momencie ewentualnej s p r z e d a ż y jej w całości lub w c z ę ś c i . M o ż e t a k ż e o d g r y w a ć istotną rolę przy ewentualnym tworzeniu w s p ó l n y c h p r z e d s i ę w z i ę ć , w których firma jest w całości lub w części wnoszona do nowej spółki lub w przypadku zaciągania kredytów d ł u g o t e r m i n o w y c h , pod zastaw akcji lub udziałów albo choćby - jak w c z e ś n i e j wspomniano - oceny j a k o ś c i pracy kadry za­ rządzającej. W s p ó ł c z e ś n i m e n e d ż e r o w i e , zdając sobie s p r a w ę z w a ż n o ś c i tego zagadnienia dążą do podnoszenia w a r t o ś c i firmy. Jak podają T. Copeland, T. Koller i J. Murrin „ W ar t ość firmy (czyli zdyskontowane przepływy go­ t ó w k o w e ) jest najlepszym miernikiem, p o n i e w a ż jej oszacowanie wymaga pełnych informacji. Aby z r o z u m i e ć proces tworzenia w a r t o ś c i , należy śle­ dzić działanie firmy w długim okresie, w z i ą ć pod u w a g ę wszystkie prze­ pływy g o t ó w k o w e z rachunku z y s k ó w i strat oraz z bilansu, a t a k ż e zro­ z u m i e ć , w jaki s p o s ó b p o r ó w n y w a ć skorygowane o ryzyko przepływy go­ t ó w k o w e z różnych o k r e s ó w . Prawie n i e m o ż l i w e jest podejmowanie traf­ nych decyzji, gdy nie ma się d o s t ę p u do pełnych informacji, a ż a d e n inny miernik efektywności nie uwzględnia wszystkich danych i nie jest tak wszechstronny jak w a r t o ś ć " . Na rysunku 7 przedstawiamy s p o s ó b p o s t ę p o w a n i a przy planowaniu działań zmierzających do podniesienia w a r t o ś c i firmy. Działania te powin­ ny przybrać f o r m ę następujących po sobie k r o k ó w , które obrazowo m o ż n a przedstawić w postaci pięciokąta restrukturyzacji wartości firmy. 12

12

Por. T. Copeland, T. Koller, J. Murrin Wycena: mierzenie i kształtowanie wartości firmy WIG PRESS, Warszawa 1997, op. cit. s.21

Rys. 7 Pięciokąt restrukturyzacji wartości firmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie T. Copeland, T. Koller, J. Murrin Valuation - Me­ asuring and Managing the Value of Companies, McKinsey & Company, Inc. 1990, str. 249

5 .2. Wartość rzeczywista Pierwszym zadaniem przy kreowaniu w a r t o ś c i firmy jest zbadanie różnicy między jej wartością rzeczywistą, w y n i k a j ą c ą z oszacowania zdys­ kontowanych p r z e p ł y w ó w pieniężnych, a bieżącą wartością rynkową, wy­ nikającą z w a r t o ś c i akcji na giełdzie p a p i e r ó w w a r t o ś c i o w y c h lub ofert zakupu firmy przez potencjalnych n a b y w c ó w . Różnica ta m o ż e osiągnąć wartość dodatnią lub ujemną. W obu przypadkach, n a j c z ę s t s z y m powo­ dem jej powstania jest posiadanie przez m e n e d ż e r ó w oraz i n w e s t o r ó w zewnętrznych, innych lub niepełnych informacji o stanie istniejącym i przyszłości firmy. Sytuacja ta była (i jest do dziś) widoczna przy prywaty­ zacji polskich przedsiębiorstw. Dokonywane przez e k s p e r t ó w wyceny wartości przedsiębiorstw były często niezgodne z szacunkami dokonywa­ nymi przez rynek. M o ż n a postawić pytanie czy eksperci się mylili? Wydaje się, że nie z p o m y ł k a m i mieliśmy do czynienia, a raczej z posiadaniem

się, że nie z pomyłkami mieliśmy do czynienia, a raczej z posiadaniem przez e k s p e r t ó w - d o k o n u j ą c y c h wyceny- w i ę k s z e j ilości informacji których nie mieli potencjalni nabywcy. W jeszcze trudniejszej niż eksperci sytuacji z n a j d u j ą się akcjona­ riusze spółek g i e ł d o w y c h , szczególnie ci drobni, posiadający małe pakie­ ty. Nawet gdyby akcjonariusze ci niezwykłe u w a ż n i e śledzili wszelkie sprawozdania finansowe spółek, doniesienia prasowe i opracowania eks­ perckie, to i tak poza z a s i ę g i e m ich m o ż l i w o ś c i poznania pozostaną tak istotne elementy systemu zarządzania, jak: styl z a r z ą d z a n i a , s p o s ó b funk­ cjonowania przepływu informacji, układ sił w e w n ą t r z z a r z ą d u , siła i zamia­ ry z w i ą z k ó w zawodowych oraz prowadzone rozmowy z potencjalnymi kontrahentami. Jeśli istnieje różnica między s p o s t r z e g a n ą przez otoczenie a rze­ czywistą w a r t o ś c i ą firmy, należy przedsięwziąć ś r o d k i w celu jej zniwelo­ wania. J u ż s a m fakt zaistnienia różnicy jest swego rodzaju testem dla me­ n e d ż e r ó w . Jak wiadomo, w a r t o ś ć firmy, w y n i k a j ą c a ze zdyskontowania przyszłych p r z e p ł y w ó w pieniężnych, jest w y p a d k o w ą rzeczywiście zaist­ niałych u m ó w i kontraktów oraz s z a c u n k ó w i nadziei o s ó b przeprowadza­ j ą c y c h rachunek. M o ż e się zdarzyć, że ocena przyszłości firmy dokonywa­ na przez jej kierownictwo jest zbyt optymistyczna, a rynek (na przykład w postaci i n w e s t o r ó w giełdowych) mając dostęp do innych, nowych in­ formacji potrafi z w e r y f i k o w a ć ten optymizm. W celu zmniejszenia różnicy między rzeczywistą wartością firmy a jej wartością rynkową m e n e d ż e r o w i e powinni albo udoskonalić sposoby komunikacji z otoczeniem, albo efektywniej z a r z ą d z a ć posiadanymi akty­ wami.

5.3. Potencjalna wartość firmy po wprowadzeniu udoskonaleń wewnętrznych Działania p o w y ż s z e są bezpośrednio z w i ą z a n e z d ą ż e n i e m do osią­ gnięcia wzrostu w a r t o ś c i dzięki dokonywaniu w e w n ę t r z n y c h udoskonaleń czyli dążeniu do stanu nazwanego przez nas potencjalną wartością po wprowadzeniu wewnętrznych udoskonaleń. Sposobami wprowadzania w e w n ę t r z n y c h udoskonaleń są na przykład wzrost wolumenu sprzedaży, obniżka kosztów, spadek zapotrzebowania na kapitał obrotowy czy rede­ finicja potrzeb w zakresie inwestycji. D o k ł a d n ą listę działań pozwalających na dokonanie w e w n ę t r z n y c h udoskonaleń m o ż n a s p o r z ą d z i ć podczas dokonywania kalkulacji przyszłych p r z e p ł y w ó w pieniężnych. Uprawnione wydaje się twierdzenie, że dokonanie jakichkolwiek w e w n ę t r z n y c h u s p r a w n i e ń umożliwiających wzrost w a r t o ś c i firmy jest

możliwe jedynie w ó w c z a s , gdy dogłębnie przeanalizujemy zestawienie przyszłych p r z e p ł y w ó w pieniężnych. Tak w i ę c kluczem do określenia działań operacyjnych wynikających ze strategii są p r z e p ł y w y pieniężne i ich w ł a ś c i w e zrozumienie. Kalkulacja p r z e p ł y w ó w pieniężnych jest elementem w i ę k s z e g o kom­ pleksu działań nazywanego b u d ż e t o w a n i e m . M o ż n a p o w i e d z i e ć , że budże­ towanie jest s p o s o b e m realizacji planów d ł u g o t e r m i n o w y c h i w y d a t k ó w kapitałowych, s p o s o b e m tłumaczenia d ł u g o o k r e s o w y c h p l a n ó w na jedno­ roczne plany operacyjne. Obok sprawozdania z p r z e p ł y w u ś r o d k ó w pie­ niężnych, budżet zawiera zwykle następujące, logicznie p o w i ą z a n e ze s o ­ bą elementy: Plan sprzedaży, Plan produkcji, Plan kosztów m a t e r i a ł o w y c h , Plan zakupu materiałów, Plan kosztów robocizny, Plan kosztów stałych, Plan w y d a t k ó w inwestycyjnych, Rachunek z y s k ó w i strat, Bilans W procesie określania przyszłych p r z e p ł y w ó w pieniężnych opieramy się na planowaniu z a r ó w n o d ł u g o o k r e s o w y m jak i k r ó t k o o k r e s o w y m . Tak więc na percepcję możliwości w e w n ę t r z n y c h u s p r a w n i e ń w p ł y w a j ą plany strategiczne i operacyjne dzięki którym o s i ą g a m y m o ż l i w o ś ć wyspecyfi­ kowania wszystkich s k ł a d o w y c h w e w n ę t r z n y c h mających w p ł y w na po­ tencjalną wartość.

5.4. Potencjalna wartość firmy po wprowadzeniu udoskonaleń zewnętrznych

Potencjalną w a r t o ś ć firmy po zmianach strukturalnych przeprowa­ dzonych we w n ę t r z u przedsiębiorstwa m o ż n a z w i ę k s z y ć poprzez dodat­ kowe działania. Dodatkowe działania polegają g ł ó w n i e na wykorzystaniu szans tkwiących w otoczeniu firmy i mają postać s p r z e d a ż y c z ę ś c i przed­ siębiorstwa bądź wykupu innych przedsiębiorstw lub ich c z ę ś c i . G ł ó w n e strategie kapitałowe jakie m o ż e realizować przedsiębior­ stwo w sferze wykupu i sprzedaży przedstawione zostały na rysunku 8. Strategia k a p i t a ł o w a w postaci Integracji pionowej (vertical integra­ tion) polega na uzyskaniu kontroli nad podmiotami gospodarczymi, uczestniczącymi w łańcuchu wartości (value chain), b ą d ź sieci (network),

poprzez wykup takiej ilości akcji, która na tę kontrolę faktycznie pozwoli. Jeżeli przedsiębiorstwo uzyskało kontrolę nad podmiotami gospodarczy­ mi, które pośredniczą w obsłudze klienta docelowego, to taki rodzaj inte­ gracji pionowej nazywa się forward integration (strzałka A na rysunku 8). Gdy natomiast przedsiębiorstwo uzyskało kontrolę nad podmiotami go­ spodarczymi, które pośredniczą w jego obsłudze, czyli nad dostawcami i poddostawcami, to ten rodzaj integracji pionowej nazywa się backward integration (strzałki B i B' na rysunku 8). Integracja pionowa pozwala na zamianę centrów kosztów w centra zysku oraz pozwala na sterowanie marżą zysku na poziomie kontrolowa­ nego ogniwa (w łańcuchu wartości) tak, aby do klienta docelowego docie­ rał produkt atrakcyjny cenowo. Często natomiast zdarza się, że dystrybu­ tor ustala zbyt w y g ó r o w a n ą marżę zysku i w ten sposób nawet lider kosz­ towy nie musi być liderem cenowym na rynku docelowym. Integracja pionowa zwiększa zatem szanse powodzenia produktów na rynkach docelowych, gdyż pozwala na sterowanie relacją koszty -cena produktu w o wiele większym stopniu. Strategia kapitałowa w postaci Integracji poziomej (horizontal, lateral integration) polega na uzyskaniu kontroli nad podmiotami gospodar­ czymi, które stanowią rzeczywistą bądź potencjalną konkurencję, poprzez wykup kontrolnego pakietu akcji. Integracja pozioma nie koniecznie musi kojarzyć się z wykupywaniem firm konkurujących. Może ona również po­ legać na wykupywaniu firm, których działalność jest zbliżona lub podobna do działalności jaką prowadzi firma dokonująca wykupu. Sprzedaży części strategicznych jednostek gospodarczych (SBU) dokonuje się zazwyczaj w ó w c z a s , gdy poziom zyskowności przyjmie określoną wartość (często bywa ona równa zero) . 13

11

Dla przykładu Jack Welch, prezes General Electric Corporation w latach 1981-1993 sprze­ dał ponad 200 strategicznych jednostek gospodarczych o wartości 10 mld dolarów oraz zakupił 300 strategicznych jednostek gospodarczych o wartości 20 mld dolarów łącząc je w 14 dziedzin gospodarczych, które w tych latach były wiodące na świecie.

Rys. 8. Możliwości powiązań kapitałowych w ramach integracji pionowej i poziomej Źródło: opracowanie własne

5.5. Optymalna wartość firmy Po dokonaniu z a r ó w n o w e w n ę t r z n y c h , jak i z e w n ę t r z n y c h udosko­ naleń w strukturze organizacyjnej i kapitałowej przedsiębiorstwa można osiągnąć optymalną wartość po restrukturyzacji. Zwykle składa się na nią wykorzystanie wszystkich m o ż l i w o ś c i , które t k w i ą z a r ó w n o w samej fir­ mie, jak i w jej otoczeniu. Należeć do nich m o g ą : -

-

udoskonalenie dotychczasowej strategii działania, zmiana struktury organizacyjnej, wprowadzenie nowych w y r o b ó w na rynek lub poprawienie ja­ kości istniejących, zatrudnienie p r a c o w n i k ó w o nadzwyczajnych zdolnościach i kwalifikacjach, którzy charakteryzują się w y j ą t k o w ą innowa­ cyjnością i przedsiębiorczością, obniżka kosztów stałych i k o s z t ó w zmiennych, integracja pionowa, integracja pozioma, integracja koncentryczna (połączenie integracji pionowej i po­ ziomej), s p r z e d a ż strategicznych jednostek gospodarczych o niskiej rentowności.

O ile zabiegi dotyczące w n ę t r z a firmy służą poprawie jej konkuren­ cyjności na rynku, to wykorzystanie szans w otoczeniu służy g ł ó w n i e po­ wstaniu zjawiska synergii, co jest dodatkowym elementem wzrostu konku­ rencyjności rynkowej.

5.6. Wartość rynkowa a wartość optymalna

Opisane powyżej środki powodują, że firma m o ż e osiągnąć maksy­ malne m o ż l i w o ś c i wzrostu jej w a r t o ś c i rynkowej. W tym miejscu pojawia się problem, jak w „ n o w e j formie" - o p o d w y ż s z o n e j w a r t o ś c i dotrzeć do rynku kapitałowego, czyli potencjalnych i n w e s t o r ó w . O d p o w i e d ź na to pytanie dają działania marketingowe, a konkretnie promocja firmy na ryn­ ku k a p i t a ł o w y m . Jednym z p r z e j a w ó w dbania o kontakty z otoczeniem jest dobrowolne uczestnictwo we wszelkiego typu rankingach przedsię­ biorstw. Wspomniany j u ż General Electric w rankingu magazynu FORTU­ NE 500 największych korporacji p r z e m y s ł o w y c h U S A w 1994 roku, zajął

piąte miejsce po takich firmach jak: General Motors, Ford, E X X O N , i IBM. Kryterium p o r ó w n a w c z y m była w a r t o ś ć s p r z e d a ż y . W innym rankingu - również magazynu FORTUNE - najbardziej po­ dziwianych korporacji a m e r y k a ń s k i c h , General Electric zajął 19 miejsce na 404 firmy sklasyfikowane, a w kategorii „Electronics, Electrical E Q U ­ IPMENT" drugie miejsce po Motoroli. Kryteria stosowane w tym wypadku były następujące:

-

kwalifikacje kierownictwa, j a k o ś ć w y r o b ó w i usług, innowacyjność, solidność finansowa, z d o l n o ś ć do przyciągania i kreowania szans rozwoju utalen­ towanych ludzi, o d p o w i e d z i a l n o ś ć wobec s p o ł e c z e ń s t w a i ś r o d o w i s k a natu­ ralnego, s p o s ó b wykorzystania z a s o b ó w firmy, w a r t o ś ć akcji w długim czasie.

Natomiast w magazynie B U S I N E S S W E E K w przeprowadzonym ran­ kingu 1000. amerykańskich korporacji, gdzie kryterium d e c y d u j ą c y m była wartość rynkowa firmy, rozumiana jako iloczyn ceny akcji dostępnej na giełdzie i ilości akcji będących w obrocie, General Electric zajął pierwsze miejsce. J e g o w a r t o ś ć rynkowa w z r o s ł a w stosunku do roku poprzednie­ go o 25%. Było to m o ż l i w e , p o n i e w a ż jednym z g ł ó w n y c h c e l ó w strate­ gicznych Jack'a Welch'a było i jest nadal, podnoszenie w a r t o ś c i rynkowej firmy. Jego celem naczelnym było uczynienie z General Electric korporacji o największej w U S A w a r t o ś c i rynkowej. Cel ten został osiągnięty. Skutkiem procesu podnoszenia w a r t o ś c i firmy, zgodnie z przedsta­ wionym pięciokątem restrukturyzacji w a r t o ś c i firmy, jest osiągnięcie optymalnej wartości po restrukturyzacji. Różnica m i ę d z y tą ostatnią war­ tością, a w a r t o ś c i ą r y n k o w ą stanowi okazję dla i n w e s t o r ó w z e w n ę t r z n y c h (tzw. riders), aby w szybki s p o s ó b nabyć kontrolny pakiet akcji po z a n i ż o ­ nej cenie. Najlepszym s p o s o b e m obrony przed wykupem akcji firmy przez tego typu i n w e s t o r ó w jest niwelowanie różnicy między optymalną warto­ ścią firmy po restrukturyzacji a jej wartością rynkową.

ROZDZIAŁ Vi WYCENA WARTOŚCI FIRMY - UJĘCIE METODYCZNE 6.1. Wycena i jej przedmiot Wraz z procesem transformacji w Polsce p o l e g a j ą c y m na przejściu od gospodarki planowej i sterowanej centralnie do gospodarki rynkowej, pojawiło się wiele nowych z a g a d n i e ń . Nie w y s t ę p o w a ł y one w s p o s ó b w y r a ź n y w poprzednim systemie. Jednym z nich jest zagadnienie wyceny w a r t o ś c i firmy i z w i ą z a n y c h z nią p r o b l e m ó w . Te ostatnie w y n i k a j ą z faktu uczynienia z p o d m i o t ó w gospodarczych, przedmiotu obrotu rynkowego, niestety silnie regulowanego decyzjami administracyjnymi, co wcale pro­ blemu tego nie upraszcza . Zagadnienia dotyczące wyceny firmy należą do najbardziej skompli­ kowanych w ekonomice. Pomimo, ze teoria daje w tej dziedzinie szeroki wachlarz metod i narzędzi ż a d n e z nich nie jest na tyle dobre i bezdysku­ syjne, aby nie było konieczne stosowanie r o z w i ą z a ń p o m o c n i c z y c h . W gospodarce rynkowej wycena firmy stanowi stały element życia gospodarczego. W Polsce wraz ze zmianami s t o s u n k ó w w ł a s n o ś c i o w y c h wzrasta zainteresowanie metodami wyceny s k ł a d n i k ó w majątku, a z w ł a s z c z a w a r t o ś c i firm. Wycena przedsiębiorstw jest jednym z kluczowych e l e m e n t ó w pro­ cedur prywatyzacyjnych. Procedury te, w n a j w i ę k s z y m skrócie, dotyczą oceny sytuacji przekształcanego przedsiębiorstwa, w celu oszacowania jego w a r t o ś c i bieżącej oraz rozpoznania perspektyw rozwoju (ustaleniu propozycji cenowych dla właścicieli i i n w e s t o r ó w ) . W praktyce wszystkie przedsiębiorstwa - niezależnie od przyjętej ścieżki prywatyzacji - podle1

15

14

16

Dlatego w niniejszym rozdziale skoncentrowaliśmy są uwagę na przedstawieniu i wyja­ śnieniu problemów związanych z aplikacją metod wyceny wartości w odniesieniu do pol­ skich przedsiębiorstw. Szczególną uwagę chcemy zwrócić na istotę procesu wyceny. Jako przedmiot wyceny oddzielnie potraktujemy firmę (przedsiębiorstwo) oraz jej składniki ma­ jątkowe. Dokonamy w niej także przeglądu metod wyceny, odnosząc je odrębnie do szaco­ wania „wartości firmy (przedsiębiorstwa)" i szacowania „wartości składników majątko­ wych". Przedstawimy także podstawy prawne określenia wartości i ceny firmy (przedsię­ biorstwa) w warunkach polskich, a problemy z aplikacją zaprezentujemy na przykładzie wy­ branych metod wyceny. Por. E. Mączyńska Wycena wartości przedsiębiorstw w Europie Wschodniej w opinii za­ chodnich specjalistów, Rzeczoznawca Majątkowy 1994 nr 2.

gają wycenie. Wycena stanowi w i ę c bardzo w a ż n y etap k a ż d e g o prze­ kształcenia w ł a s n o ś c i o w e g o , niezależnie od tego, czy jest to etap warun­ kujący, czy kończący przekształcenie. C z y m ż e jest wycena? We w s p ó ł c z e s n e j literaturze polscy autorzy różnie określają pojęcie pomiaru i wyceny, często stosując je zamiennie. Za A. K a m e l ą - S o w i ń s k ą pojęcie „ w y c e n a " będziemy rozumieli jako „ w y ­ znaczenie stosunku miedzy jednostkami pieniężnymi a jednostkami natu­ ralnymi szeroko pojętych rzeczy lub zjawisk" . Istota tego pojęcia odno­ szona do przedsiębiorstw sprowadza się do szeregu realizowanych we­ dług określonych reguł, procedur, analiz i ocen, które p r o w a d z ą do usta­ lenia wartości (wyrażonej w określonych jednostkach pieniężnych) wyso­ ce złożonego obiektu, jakim jest przedsiębiorstwo, w e d ł u g stanu na kon­ kretny moment czasowy, w o k r e ś l o n y m miejscu, i w o k r e ś l o n y c h warun­ kach s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h . Specyfika rynku przedsiębiorstw z w i ą z a n a jest z niepowtarzalnym charakterem dóbr rynkowych i transakcji handlowych oraz sprawia, że wycena przedsiębiorstw nie odbywa się na rynku, ale na zasadzie rachun­ ku kalkulacyjnego, przeprowadzonego indywidualnie, z wykorzystaniem pewnych metod i procedur, uwarunkowanych celem, funkcją, podmiotem oraz sytuacją s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n ą obiektu w y c e n y . Ustalenie bo­ wiem, zgodnie z w o l ą ustawodawcy (por. ustawa o prywatyzacji...), warto­ ści przedsiębiorstwa za p o m o c ą cen rynkowych jest w Polsce n i e m o ż l i w e , gdyż nie istnieje powszechnie rynek takich dóbr. Tylko w przypadku firm notowanych na giełdzie ma się do czynienia z w y c e n ą przez rynek. Doty­ czy to jednak niewielkiej liczby przedsiębiorstw i rynku w t ó r n e g o . W przy­ padku wchodzenia z akcjami na giełdę, tzw. rynek pierwotny, wycena przedsiębiorstw w celu ustalenia cen emisyjnych akcji jest przeprowadza­ na przez r z e c z o z n a w c ó w , a nie przez rynek. Firma (przedsiębiorstwo) jest s z c z e g ó l n y m przypadkiem dobra, któ­ re się pojawia na rynku k a p i t a ł o w y m . Jest ono organizacją s k ł a d n i k ó w materialnych i niematerialnych, z o r i e n t o w a n ą na takie ich zastosowanie, aby w maksymalnym stopniu w y k o r z y s t a ć ich w a r t o ś ć użytkową, czyli zdolność do przynoszenia d o c h o d ó w . W a r t o ś ć u ż y t k o w a firmy jest to możliwość takiego korzystania z niego, że zyski z u ż y t k o w a n i a jego s k ł a d ­ ników pokryją poniesione na ich nabycie wydatki. Firma (przedsię­ biorstwo) jako przedmiot wyceny pojawia się w ó w c z a s , gdy dokonuje się 1

17

18

19

" Por. A.Kamela-Sowińska, Przedmioty wyceny przy prywatyzacji, Rachunkowość, 1992, nr 3. Por. M.Groszek. S.Kasiewicz, Wycena przedsiębiorstw, TNOiK, Warszawa 1991, s.5. Por. M.Kufel, Wycena przedsiębiorstw w świetle regulacji prawnych, Ekonomika i Organi­ zacja Przedsiębiorstwa, 1991, nr7; Wycena przedsiębiorstw, metody, procedury, przykłady praca zbiorowa pod redakcją R.Borowskiego. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, TNOiK, Warszawa -Kraków, 1993, wyd. II, s. 17. Istotnym elementem dla sprawnej realizacji procedur prywatyzacyjnych jest pojęcie zorga­ nizowanej części mienia. Umożliwia ono potraktowanie części przedsiębiorstwa (w znacze­ niu podmiotowym) podczas jego likwidacji, jako odrębnego przedsiębiorstwa w znaczeniu 17

18

19

zmiany w zakresie prawa w ł a s n o ś c i oraz p o ż y t k ó w z niego płynących w ramach konkretnej organizacji gospodarczej . Dlatego istotne znacze­ nie dla sprawnego przebiegu wyceny przedsiębiorstw w ramach procesu zmiany ich właścicieli (prywatyzacji), posiada precyzyjne rozróżnianie t e r m i n ó w "wartość majątku p r z e d s i ę b i o r s t w a " i „ w a r t o ś ć firmy jako przedsiębiorstwa". W a r t o ś ć jest kategorią określającą stosunek w z g l ę d e m siebie rzad­ kości dóbr i intensywności ich posiadania, czyli preferencji potencjalnego nabywcy. W a r t o ś ć w odniesieniu do majątku p r z e d s i ę b i o r s t w a odpowiada sumie w a r t o ś c i jego s k ł a d n i k ó w . Z kolei w a r t o ś ć firmy, obejmując dwa następujące elementy, tj. w a r t o ś ć jej majątku (siłę tego majątku) oraz sto­ pień zorganizowania ś r o d k ó w i c z y n n i k ó w produkcji (w tym z a s o b ó w ludzkich) z punktu widzenia z d o l n o ś c i do przynoszenia zysku, uznajemy za pojęcie szersze. Tę drugą w i e l k o ś ć , s t a n o w i ą c ą różnicę dodatnią lub u j e m n ą między w a r t o ś c i ą przedsiębiorstwa a w a r t o ś c i ą jego majątku, określa się mianem reputacji lub n a d w y ż k i w a r t o ś c i przedsiębiorstwa (goodwill). Na podstawie posiadanych d o ś w i a d c z e ń praktycznych u w a ż a m y , że podmiotem wyceny (szacowania) w procesie zmiany właściciela przedsię­ biorstwa powinna być w a r t o ś ć firmy rozumiana jako „ z d o l n o ś ć jego mate­ rialnych i niematerialnych s k ł a d n i k ó w do wypracowania n a d w y ż k i przy­ c h o d ó w nad kosztami", w uproszczeniu w a r t o ś ć ta oznacza siłę przedsię­ biorstwa do wypracowania n a d w y ż e k kapitałowych, a nie w a r t o ś ć wyni­ kająca z sumy tych składników. A zatem, przez w y c e n ę firmy rozumieć można proces oszacowania w w i e l k o ś c i a c h pieniężnych (tj. pewnego s y s ­ temu zorganizowania ś r o d k ó w materialnych i niematerialnych), jej zdolno­ ści do spełniania swojego naturalnego celu, jakim jest wypracowanie zy­ sku. J . S . Zderkowski i A. J a k i p r z e p r o w a d z a j ą c rozważania dotyczące kategorii w a r t o ś c i i jej odniesienia do specyficznego dobra gospodarcze­ go jakim jest przedsiębiorstwo, w s k a z u j ą na kilka zasadniczych a s p e k t ó w i u w a r u n k o w a ń tej w a r t o ś c i , a mianowicie: 21

- wartość przedsiębiorstwa opartą na wartości nakładów po­ niesionych na jego stworzenie - w z a l e ż n o ś c i od punktu od­ niesienia tych n a k ł a d ó w -można m ó w i ć w tym zakresie na przykład o tzw. w a r t o ś c i historycznej, bądź też w a r t o ś c i re­ produkcyjnej. P o n i e w a ż charakteryzując istotę przedsiębiorprzedmiotowym. Decydujące w tym znaczeniu jest to, czy dany zespół majątkowy może spełniać kryteria określone w art 55 K.C. Por. T. Budziak .Ile jest warte przedsiębiorstwo, Poltex, 1990, s.12 A. Jaki, J.S. Zderkowski ,Koncepcja oraz formy przejawiania się wartości przedsiębiorstwa. Materiały konferencyjne w: Analiza ekonomiczna i wycena przedsiębiorstw w procesie transformacji systemowych, red. R. Borowieckiego, AE w Krakowie, TNOiK O/Kraków, 1995 s. 24 -25. 1

20

21

stwa, m o g ą na nim ciążyć pewne z o b o w i ą z a n i a , jego w a r t o ś ć należy k a ż d o r a z o w o p o m n i e j s z y ć o ich w a r t o ś ć , - wartość

ekonomiczną

przedsiębiorstwa

opartą

na

kategorii

w a r t o ś c i u ż y t k o w e j i w y n i k a j ą c e j z niej p o ż y t k ó w , b ę d ą c y c h efektami funkcjonowania p r z e d s i ę b i o r s t w a , które prawnie do niego przynależą, - wartość

rynkowa

przedsiębiorstwa,

wywodzącą

się

z

kla­

sycznej koncepcji w a r t o ś c i naturalnej, jako opartej na popy­ cie

i

podaży,

wypadkowej

w a r t o ś c i wymiennej

i

wartości

użytkowej. Przytoczone stwierdzenia dają p o d s t a w ę aby s ą d z i ć , że mamy tutaj do czynienia z w s p ó ł i s t n i e n i e m wielu w a r t o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a . Ich licz­ ba wynika nie tylko ze wskazanych p o w y ż e j o g ó l n y c h a s p e k t ó w kategorii p r z e d s i ę b i o r s t w a , lecz r ó w n i e ż w y ł o n i o n y c h na ich bazie licznych p o d e j ś ć , metod i technik wyceny oraz ich odmian. W a r t o ś ć firmy posiada zatem wiele z n a c z e ń i m o ż e być rozumiana dla p r z y k ł a d u w r ó ż n y s p o s ó b . „ Wartość firmy może być rozumiana jako: - Wartość rynkowa - jest to wartość, która ukształtowana została w momencie transakcji dokonanej na rynku. Możemy ją określić tylko ex post. Przed dokonaniem transakcji mo­ żemy jedynie próbować przewidzieć cenę. Nie dotyczy to oczywiście transakcji, które po­ siadają charakter ciągły (na przykłada obrót na giełdzie). Wartość rynkowa przed transak­ cją może jedynie być określana przez analogie do innych transakcji. Wartość rynkowa może być definiowana również jako cena, która uzyskujemy w momencie transakcji. Jest to cena przy której - kupujący i sprzedający, dokonując transakcji kupna - sprzedaży motywowani są chęcią zysku, - kupujący i sprzedający są dobrze poinformowani i działają racjonalnie, - przedmiot sprzedaży eksponowany jest w określonym czasie na rynku, - płatność następuje w gotówce, w jej ekwiwalencie lub na określonych warun­ kach finansowych. Wartość ekonomiczna przedsiębiorstwa - określa ją zdolność firmy do generowania zysków Znajduje ona odzwierciedlenie w zdyskontowanych strumieniach pieniężnych net­ to (cash flow). Wartość księgowa - wartość aktywów netto - jest to wartość całości przedsiębiorstwa wynikająca z zapisów księgowych. Stanowi różnicę pomiędzy aktywami przedsiębiorstwa a jego zadłużeniem odzwierciedlonym w pasywach. Wartość aktywów powinna być zwe­ ryfikowana, gdyż na przykłada zapasy mogą nie być ewidencjonowane według cen zbytu, niektóre należności mogą okazać się nieściągalnymi. Wartość likwidacyjna - jest to wartość odzwierciedlająca cenę, jaka można uzyskać za przedsiębiorstwo w momencie sprzedaży majątku przedsiębiorstwa jako całości lub czę­ ści majątkowych (maszyn, budowli, ziemi). Wartość likwidacyjna przedsiębiorstwa jako całości - zakłada, że kupujący będzie wyko­ rzystywał wszystkie lub większość składników majątkowych (budynki, ziemia, wyposaże­ nie) do dalszej produkcji, przy czym będzie to produkcja w innym kształcie Wartość li­ kwidacyjna przedsiębiorstwa jako składników majątkowych stanowi sumę cen uzyska­ nych ze sprzedaży poszczególnych części, w określonym czasie. Wartość odtworzeniowa - odpowiada wysokości nakładów finansowych, niezbędnych do odtworzenia takich samych zdolności produkcyjnych w danym momencie. Obejmuje ona głównie wartość środków trwałych oraz zakup patentów, uzyskanie licencji i pozwoleń,

zorganizowanie kanałów w dystrybucji, nabór i szkolenie pracowników Możemy ją utoż­ samiać z wysokością pierwotnego kosztu utworzenia przedsiębiorstwa lub poszczegól­ nych aktywów - Wartość zastawna - jest to wartość określana jako zabezpieczenie kredytu bankowego. Stanowi ona procent wartości aktywów netto firmy, której bank udziela kredytu. - Wartość przedsiębiorstwa jako żyjącego organizmu gospodarczego — wynika z funkcjonowania pewnej formy organizacyjnej bez względu na stan zasobów finanso­ wych. Odzwierciedla ona efekt synergii, który występuje dzięki istnieniu na przykład struktury organizacyjnej, załogi, zdolności i kwalifikacji kadry zarządzającej, związków kooperacyjnych, goodwill, pozycji na rynku itp. - Wartość handlowa - wynika z różnicy miedzy rynkową wartością przedsiębiorstwa a wartością jego składników majątkowych. Por. I. Ignaciuk, Jak ustalać wartość przedsiębiorstwa, Przegląd Organizacji 1990, nr 6, K. Pasch, A. Chajęcki, Prywatyzacja-jak wyceniać przedsiębiorstwa? (propozycje z RFN), RKW. TNOiK, Warszawa, s. 9"

Prowadzi to - zdaniem R. Borowieckiego, A. Jakiego, i J . S . Zderkowskiego - do wniosku, że efektem wyceny przedsiębiorstwa będzie wielokryteryjna kwantytatywna jego charakterystyka, oparta na przepro­ wadzonym, z punktu widzenia różnych kryteriów, ekonomicznym pomiarze jego w a r t o ś c i . Wycenie przedsiębiorstw towarzyszy problem poszukiwania obiek­ tywnej miary w a r t o ś c i . Jest on s z c z e g ó l n i e w a ż n y , wobec f o r m u ł o w a n y c h przez niektóre ośrodki opinii o nieekwiwalentnej w y p r z e d a ż y , z w ł a s z c z a majątku narodowego. Dla zobrazowania z ł o ż o n o ś c i tego zagadnienia przy­ toczymy fragment dyskusji, jaka miała miejsce na ł a m a c h kwartalnika Rzeczoznawca Majątkowy, w której to d w ó c h szacownych c z ł o n k ó w Bry­ tyjskiego Królewskiego Instytutu R z e c z o z n a w c ó w M a j ą t k o w y c h spierało się o to, jak powinny być wyceniane (dla c e l ó w s p r z e d a ż y ) polskie przed­ siębiorstwa. Z jednej strony reprezentowany był głos, że w a r t o ś ć ta po­ winna być niska, aby zachęcić potencjalnych, g ł ó w n i e zagranicznych in­ w e s t o r ó w . Druga ze stron uważała, że w a r t o ś ć ta nie powinna być ani ni­ ska ani wysoka tylko obiektywna. Przedstawione stanowiska z praktycz­ nego punktu widzenia rodzą niestety określone problemy, z w i ą z a n e z tym, jak proces szacowania tej w a r t o ś c i z o b i e k t y w i z o w a ć . W e d ł u g niektórych specjalistów obiektywna w a r t o ś ć firmy nie istnieje . Myślimy, że pomimo takiego stwierdzenia, z a w i e r a j ą c e g o spora d o z ę prawdy, uzasadnionym jest dążenie do doskonalenia wybranych metod i uzupełnianie ich o tech­ niki m o g ą c e przybliżyć wynik do w a r t o ś c i obiektywnej. Z powyżej przed­ stawionego kontekstu wynika, że próby poszukiwania obiektywnych war­ tości są skazane na niepowodzenie z co najmniej d w ó c h p o w o d ó w : 2

23

22

23

Por. R. Borowiecki, A. Jaki, J.S. Zderkowski, An Application of a Mixed Formula Methods for Simulation of Enterprise's Value Astimation, Pennsylvania Journal of Business and Economics, 1995, Vol. 4, No. 1, s.1-8 Por. E. Mączyńska, op. cit., s.

- jak w c z e ś n i e j z a z n a c z y l i ś m y precyzyjne ustalenie w a r t o ś c i przedsiębiorstwa jest obecnie, wskutek braku sprzyjającego otoczenia ekonomicznego, praktycznie bardzo trudne (brak rynku). - nie istnieje pojęcie „ w a r t o ś c i obiektywnej", z a ś sama w a r t o ś ć przedsiębiorstwa jest różna dla k a ż d e g o podmiotu gospo­ darczego i kształtowana jest sytuacją e k o n o m i c z n ą firmy, sy­ tuacją w kraju, a t a k ż e czynnikami subiektywnymi. Problem jest naszym zdaniem na tyle skomplikowany i interesują­ cy, że warto się nim zająć dogłębniej i uczynić z niego przedmiot b a d a ń , w którym należałoby o d p o w i e d z i e ć na pytanie, które z podejść do wyceny przedsiębiorstwa jest najbliższe obiektywizmu; czy te oparte na zgroma­ dzonym w firmie majątku, czy te p o w i ą z a n e z m o ż l i w o ś c i ą przynoszenia przez podmiot określonych d o c h o d ó w ? . Dlatego też różne podejścia do w a r t o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a pozwa­ lają jedynie określić pewien zakres w a r t o ś c i , od którego m o g ą rozpocząć się negocjacje dotyczące c e n y . Pozwala to s p r z e d a j ą c e m u na s f o r m u ł o ­ wanie minimalnej, a k u p u j ą c e m u maksymalnej ceny, po jakiej dokonana może być transakcja. Oznacza to, że w a r t o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w a jako wiel­ kość decyzyjna wyznaczana jest przez s u b i e k t y w n ą i i n d y w i d u a l n ą kalku­ lację korzyści w y n i k a j ą c ą z przejęcia p r z e d s i ę b i o r s t w a , której p o d s t a w ę określenia stanowi rachunek ekonomicznych n a k ł a d ó w i e f e k t ó w . 24

Chociaż bez wątpienia obie te kategorie są ściśle ze sobą powiązane, to jednak należy wprowadzić w tym miejscu ich jednoznaczne rozróżnienie. I tak: Po pierwsze, mówiąc o cenie przedsiębiorstwa ma się na myśli wynik procesu nego­ cjacji prowadzonego przez zainteresowane strony w celu zawarcia transakcji kupnasprzedaży. Jej wyznaczenie jest często rezultatem kompromisu miedzy wartościami zaproponowanymi przez obydwie strony, które to wartości są efektem subiektywnych wartościowań tych stron. Wartość przedsiębiorstwa staje się zatem w takim przypad­ ku punktem wyjścia dla określenia jego ceny. Po drugie, wartość przedsiębiorstwa nie jest jedynym wyznacznikiem jego przyszłej ceny. Warunki transakcji kupna-sprzedaży przedsiębiorstw obejmują często szereg innych elementów związanych z pewnymi dodatkowymi zobowiązaniami ich nabyw­ ców, na przykłada z poczynieniem w ustalonym okresie odpowiednich inwestycji, utrzymaniem lub zwiększeniem zatrudnienia itp. Po trzecie, kategoria ceny jest ściśle powiązana ze zmianą stosunków własnościo­ wych W przypadku przedsiębiorstwa, jego wycen dokonuje się również dla innych celów, w odniesieniu, do których używa się wyłączanie kategorii wartość przedsię­ biorstwa. Po czwarte, należy zaznaczyć, iż cenę w odniesieniu do procesu wyceny przedsię­ biorstwa można rozpatrywać w dwóch aspektach: jako wielkości określonej na bazie jego wartości oraz jako parametru wyrażającego nakłady i efekty w celu ich porówna­ nia i wyliczenia na tej podstawie efektu netto funkcjonowania przedsiębiorstwa, sta­ nowiącego bazę dla pomiaru jego użyteczności - wyznaczenia wartości ekonomicz­ nej. Por. A. Jaki, J.S. Zderkowski op.cit., s. 23 -24.

24

Trzeba r ó w n o c z e ś n i e z a z n a c z y ć , że postrzeganie w a r t o ś c i przed­ s i ę b i o r s t w a przez s p r z e d a j ą c e g o i k u p u j ą c e g o jest zasadniczo różne. Obecnie w Polsce silniejsza jest pozycja negocjacyjna nabywcy. Z jego punktu widzenia w a r t o ś ć przedsiębiorstwa zależy od z d o l n o ś c i do wypra­ cowywania, generowania n a d w y ż e k kapitałowych ( z y s k ó w ) . Poszukuje on takich m o ż l i w o ś c i lokaty kapitału (atrakcyjność inwestycji wynika z m o ż ­ liwej do uzyskania stopy r e n t o w n o ś c i kapitału, przy czym poziom akcep­ towanej stopy r e n t o w n o ś c i zależy od alternatywnych m o ż l i w o ś c i inwe­ stowania, przez to jest on inny dla k a ż d e g o inwestora), które przy danym stopniu ryzyka z a g w a r a n t u j ą mu m a k s y m a l n ą stopę zwrotu zainwestowa­ nego kapitału (w możliwie krótkim okresie czasu). Nabywcy (w przeci­ w i e ń s t w i e do spr z edaj ącego) nie interesują z a r ó w n o historyczne koszty, z w i ą z a n e z w a r t o ś c i ą k s i ę g o w ą kupowanego p r z e d s i ę b i o r s t w a , ani też koszty odtworzenia, p o n i e w a ż istnieją alternatywne m o ż l i w o ś c i zbudowa­ nia identycznych mocy produkcyjnych. Takie z r ó ż n i c o w a n e spojrzenie i postrzeganie w a r t o ś c i przedsiębiorstwa przez s p r z e d a j ą c e g o i kupujące­ go wyznacza granicę ustępstw w negocjacjach, która nie m o ż e być prze­ kroczona, gdyż w takim przypadku zamiar kupna- s p r z e d a ż y traci cechy wyboru racjonalnego ekonomicznie . Jeżeli sprzedający nie chce się zgo­ dzić na warunki stawiane przez n a b y w c ę , transakcja nie zostaje zawarta. W takim przypadku negocjacje trzeba rozpocząć z innym k u p u j ą c y m . 25

6.2. Cele i funkcje wyceny przedsiębiorstw 6.2.1. Cele wyceny firmy Wyceny nie s p o r z ą d z a się bez celu. Są to działania i procedury wy­ m a g a j ą c e wykwalifikowanych specjalistów, co pociąga za s o b ą dość duże koszty. Decyzja w i ę c o przeprowadzeniu wyceny nie m o ż e być pochopna, a co za tym idzie, musi być przemyślana. Wymaga zaistnienia określonych przesłanek. Na pytanie, po co s p o r z ą d z a się w y c e n ę przedsiębiorstwa, m o ż n a o d p o w i e d z i e ć w następujący s p o s ó b , w y c e n ę s p o r z ą d z a się, aby uzyskać informację na temat w a r t o ś c i danego przedsiębiorstwa. Po co w i ę c ta informacja? Aby o d p o w i e d z i e ć z kolei na to pytanie p o w i n n i ś m y u ś w i a d o m i ć sobie, że przedsiębiorstwo jest, co prawda dość specyficz­ nym, ale jednak towarem b ę d ą c y m przedmiotem obrotu na rynku. Nie jest to z w y k ł y rynek, c h o ć zawiera jego podstawowe elementy, takie jak sprze­ dawca, nabywca i co najważniejsze cena. D r o g ą w i ę c do ustalenia- j a k ą cenę m o ż n a uzyskać ze sprzedaży przedsiębiorstwa- jest w ł a ś n i e jego wycena. Aby w i ę c w pełni u ś w i a d o m i ć sobie, jakie są cele sporządzania 25

Por. T. Waśniewski, Z. Milkiewicz, Metody wyceny przedsiębiorstwa w RFN, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 1992, nr3.

wycen, należy szczególnie z w r ó c i ć u w a g ę na przesłanki, pod warunkiem zaistnienia których przeprowadza się a p r o k s y m a c j ę w a r t o ś c i przedsię­ biorstwa. Istotną rzeczą jest fakt, że zaistniała przesłanka warunkuje do­ bór właściwej metody wyceny. Jest w i ę c tym bardziej istotne d o k ł a d n e prześledzenie przyczyn sporządzania wycen. Literatura podaje szereg klasyfikacji przesłanek omawianego zjawiska . Dość prostej klasyfikacji tzw. przesłanek wyceny dokonuje D. Za­ rzecki. Postrzega je w d w ó c h grupach, a mianowicie jako te które w i ą ż ą się bezpośrednio ze zmianami w strukturze w ł a s n o ś c i o w e j oraz te które wiążą się z działalnością przedsiębiorstwa lub po prostu z faktem istnienia przedsiębiorstwa, lecz nie pozostają w ś c i s ł y m p o w i ą z a n i u ze zmianami w strukturze w ł a s n o ś c i o w e j . Jest to o tyle s ł u s z n e podejście, p o n i e w a ż wynika z potrzeby ustalania ceny przedsiębiorstwa, a to ni mniej, ni w i ę c e j prowadzi do zmian w strukturze w ł a s n o ś c i o w e j . 26

Należy zwrócić w tym miejscu uwagę na fakt, że tak naprawdę przesłanka i cel to dwa różne pojęcia. Przesłanka to nic innego jak przyczyna czyli pobudka do określonego działania. Widać więc zasadniczą różnicę pomiędzy nią a celem, który jest niczym innym jak pewnym punktem w przestrzeni, do którego się dąży. Nieścisłość taka jest jednak zjawiskiem dość powszechnym w literaturze, gdzie w zasadzie utożsamia się te dwa pojęcia.

Tabela 3 Klasyfikacja przesłanek wyceny według D. Zarzeckiego Kryteria związane: ze zmianami w strukturze własnościowej 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

zamierzona sprzedaż całości lub części przedsię­ biorstwa, zamierzony zakup całości lub części przedsię­ biorstwa, transakcje kupna i sprzedaży między właściciela­ mi danego podmiotu gospodarczego, upaństwowienie całości lub części przedsiębior­ stwa, podział przedsiębiorstwa, fuzja podmiotów gospodarczych, wniesienie jednego przedsiębiorstwa do drugiego jako aportu, likwidacja przedsiębiorstwa

z działalnością przedsiębiorstwa 1. 2. 3. 4. 5. 6.

7.

8.

wybór strategii przedsiębiorstwa opartej na kryterium wartości firmy, ubezpieczenie majątku przedsiębior­ stwa, wyznaczenie wielkości odszkodowa­ nia, ustalenie wartości zabezpieczenia kredytu, aktualizacja wartości aktywów (rów­ nież wycena udziałów w spółkach), przekazanie lub przejęcie przedsię­ biorstwa w ramach leasingu finan­ sowanego, pomiar wielkości podatku od spadku, od darowizn, opłaty skarbowej od transakcji kapitałowej o ile przedmiotem tejże transakcji jest przedsiębiorstwo, prowadzenie wewnętrznego rozra­ chunku w odniesieniu do poszcze­ gólnych zakładów tudzież wydziałów etc.,

Źródło; Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit, s. 308

M. Kufel z kolei podaje w i ę k s z ą ilość grup przesłanek. Wymienia on mianowicie cztery następujące grupy; zmiana właściciela, prze­ kształcenia strukturalne, które de facto są ściśle p o w i ą z a n e ze zmianami w strukturze w ł a s n o ś c i o w e j , przesłanki z w i ą z a n e ze stosunkami z u r z ę d e m skarbowym, i inne.

Tabela 4

Klasyfikacja przesłanek wyceny według M. Kufla Kryteria związane: ze zmianami

z przekształceniem struktural­

w strukturze wła­ sności kupno, sprze­ daż przedsię­ biorstwa lub jego części, wystąpienie udziałowca z przedsię­ biorstwa zor­ ganizowanego w formie spół­ ki,

nym

wywłaszczenie przedsiębior­ stwa.

przyjęcie nowych udzia­ łowców do spółki prowa­ dzącej przedsiębiorstwo, wniesienie przedsiębior­ stwa w całości lub w czę­ ści do kapitału zakłado­ wego w formie aportu, fuzja przedsiębiorstw, podział przedsiębiorstwa, zwrot lub przekazanie przedsiębiorstwa, będące­ go przedmiotem umowy dzierżawy,

ze stosunkami z urzędem skar­ bowym

inne

ustalenie wielkości podatku od spadków i darowizn, je­ żeli przedmiotem darowizny lub spadku jest przedsię­ biorstwo czy też udziały w spółce, pomiar opłaty skarbowej od transakcji, przedmiotem któ­ rej jest przedsiębiorstwo lub udział w spółce.

ubezpie­ czenie majątku podmiotu gospo­ darczego, ujęcie w bilansie rocznym udziałów w spół­ kach, we­ wnętrzna kontrola kapitału zaanga­ żowanego w przed­ siębior­ stwo.

likwidacja przedsiębior­ stwa, analiza w zakresie zmian strukturalnych.

Źródło: M. Kufel, Metody wyceny przedsiębiorstw, Park - Bielsko Biała 1992, s.6 i nast.

R ó w n i e ż R. B o r o w i e c k i dokonując klasyfikacji przesłanek w y c e n y

proponuje

pogrupowanie ich w e d ł u g czterech następujących k r y t e r i ó w , a m i a n o w i c i e ; związanych z przeniesieniem praw własności całego przedsiębiorstwa lub j e g o części- t y p o w a dla polskich realiów prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, dotyczy to zarówno drogi kapitałowej jak likwidacyjnej; związanych ze z m i a n a m i form organizacyjnych przed­ siębiorstw; związanych z w y z n a c z a n i e m w y s o k o ś c i p o d a t k ó w , i inne (pozostałe nie mieszczące się w y m i e n i o n y c h g r u p a c h ) .

Tabela 5

Klasyfikacja przesłanek wyceny według R. Borowieckiego Kryteria związane: z przeniesieniem praw wtasnotci całego przedsiębior­ stwa lub jego części reprywatyzacja przedsiębiorstw przejętych w latach powojennych, transakcje kupna i sprzedaży, przed­ miotem których jest przedsiębior­ stwo, wystąpienie lub wyłączenie udzia­ łowca.

ze zmianami form organiza­

z wyznaczaniem wysokości

cyjnych przedsiębiorstw

podatków

wniesienie całości lub części przedsiębiorstwa do spółki, przyjęcie nowych udzia­ łowców w celu ustalenia wysokości udziałów, przekazanie przedsię­ biorstwa lub części w dzierżawę, agencję lub leasing.

ustalenia wysokości opłat skarbowych, notarialnych dotyczących transakcji kapitałowych, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo lub jego część, wysokości podatków od spadków i darowizn w wy­ padku gdy przedmiotem spadku jest przedsiębior­ stwo.

inne

ustale­ nia wy­ sokości opłat skarbo­ wych, nota­ rialnych doty­ czących trans­ akcji kapita­ łowych, których przed­ miotem jest przed­ siębior­ stwo lub jego część, wyso­ kości podat­ ków od spad­ ków i daro­ wizn w wypad­ ku gdy przed­ miotem spadku jest przed­ siębior­ stwo.

Źródło: Metody wyceny przedsiębiorstw, procedury, przykłady, Praca zbiorowa pod redakcją R. Borowieckiego, AE Kraków, TNOiK Warszawa - Kraków s. 40

Generalnie należy z a u w a ż y ć , iż w tej materii w literaturze o b o w i ą z u j e zgodność poglądów. W y s t ę p u j ą c e różnice nie m a j ą charakteru zasadni­ czego i z w i ą z a n e są z d o ś w i a d c z e n i a m i praktycznymi ich a u t o r ó w .

6. 2. 2. Funkcje wyceny

Wycena p r z e d s i ę b i o r s t w a , jako s w e g o rodzaju dokument, jest efek­ tem wielu szeroko zakrojonych procedur i działań, jest efektem określonej pracy określonej grupy ludzi. Dokument ó w , czy raczej informacje w nim zawarte, które w zasadzie są uosobieniem wyceny p r z e d s i ę b i o r s t w a speł­ niają określone funkcje. W literaturze generalnie wymienia się cztery n a s t ę p u j ą c e funkcje jakie spełnia wycena, a mianowicie: 27

-

doradcze, pośredniczące, argumentacyjne, komunikacyjne.

Funkcja doradcza, zwana r ó w n i e ż funkcją decyzyjną, ma znaczenie fundamentalne. Przejawia s w ą istotę w dostarczaniu uczestnikom trans­ akcji informacji, niezbędnych do przeprowadzenia o k r e ś l o n y c h p r o c e s ó w decyzyjnych, których wynikiem jest złożenie oferty cenowej. Chodzi tu z a r ó w n o o cenę kupna, jak i cenę s p r z e d a ż y , zależnie od strony uczestni­ czącej w negocjacjach. Informacje zawarte w wycenie p o z w a l a j ą d o k o n a ć s z a c u n k ó w , koniecznych do ustalenia pola m a n e w r ó w , z w i ą z a n e g o z u s t ę p s t w a m i na rzecz przeciwnej strony negocjacji. Granice tego pola zależne są od rodzaju decyzji i m o g ą być następujące : 8

- dolna granica s p r z e d a ż y przedsiębiorstwa najczęściej wyznacza­ -na jest przez w a r t o ś ć likwidacyjną, - górna granica z kolei przez w a r t o ś ć o d t w o r z e n i o w ą , - minimalna w a r t o ś ć udziału w kapitale generalnie rzecz biorąc wyznaczana jest w oparciu o w a r t o ś ć k s i ę g o w ą m a j ą t k u .

27

28

Por. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit, s. 310; Metody wyceny przedsiębiorstw, procedury, przykłady op. cit, s. 44; T. Budziak op.cit, s. 13 Por. M. Kufel „Metody wyceny przedsiębiorstw", op.cit, s. 9

Jeżeli chodzi o dolną i górną granicę to sytuacja jest tylko pozornie tak m a ł o skomplikowana. Tendencja (jak z a z n a c z y l i ś m y w c z e ś n i e j ) jest nieco inna, albowiem sprzedający chce z reguły s p r z e d a ć przedsiębior­ stwo po cenie w y ż s z e j niż wyznacza ją w a r t o ś ć likwidacyjna. R ó w n o c z e ­ śnie na pierwszy rzut oka nie jest opłacalny zakup firmy po cenie w y ż s z e j niż jest warty r ó w n o z n a c z n y potencjał w y t w ó r c z y , dostępny na rynku. Problem polega na tym, że kupując przedsiębiorstwo nie kupujemy jedynie jego majątku, który jest tylko j e d n ą ze s k ł a d o w y c h firmy. Jest jeszcze s y s ­ tem z a r z ą d z a n i a , marka firmy i cały szereg w a r t o ś c i niematerialnych. Poza tym istniejące przedsiębiorstwo ma j u ż określone rynki zbytu i lojalnych klientów przyzwyczajonych do korzystania z usług czy kupowania produk­ t ó w firmy. Często w i ę c zdarza się, że sprzedawane są na przykład dobrze zorganizowane przedsiębiorstwa po cenach w y ż s z y c h niż w y z n a c z a ł a b y je wartość odtworzeńiowa. Aby funkcja decyzyjna wyceny była spełniona w p r a w i d ł o w y s p o s ó b , spełnione m u s z ą być następujące warunki : - wyznaczenie granicznych w a r t o ś c i przez strony negocjacji, - uzależnienie doboru metod wyceny od c e l ó w i przesłanek wyceny, - u w z g l ę d n i e n i e osobistych preferencji stron w celu określenia możliwych m a n e w r ó w i ustępstw, - określenie w a r t o ś c i przedsiębiorstwa w odniesieniu do in­ nych alternatyw, - uwzględnienie w wycenie prognozy przyszłej działalności przedsiębiorstwa, perspektyw rozwoju, przyszłych osiągnięć ekonomicznych, finansowych e t c , - skrupulatna dokumentacja przyjętych w wycenie założeń i ar­ gumentacji. Jak wynika z w y ż e j przedstawionych r o z w a ż a ń i p o g l ą d ó w charakte­ rystyczna jest dla wyceny, czy też dla procesu negocjacji, rozbieżność interesów poszczególnych stron transakcji. Wynika stąd kolejna funkcja wyceny a mianowicie funkcja pośrednicząca zwana r ó w n i e ż w literaturze funkcją mediacyjną lub negocjacyjną. Wycena realizuje tę funkcję poprzez bycie swego rodzaju arbitrem. Jest s z c z e g ó l n i e pomocna w wypadku, gdy stanowiska stron są w dość d u ż y m stopniu rozbieżne. Celem w ó w c z a s wyceny jest lokalizacja i wyeliminowanie p u n k t ó w spornych dla znalezie­ nia wzajemnego porozumienia stron (szczególnie pomocna jest tu rola 30

n

30

por. Metody wyceny przedsiębiorstw, procedury, przykłady, op. cit., s. 44. por. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit, s. 310

niezależnych e k s p e r t ó w s p o r z ą d z a j ą c y c h punktów spornych n a l e ż ą :

wycenę).

Do

najczęstszych

31

przydatność majątku firmy, realność zwrotu należności, sytuacja na rynku, rentowność sprzedaży, niezbędność n a k ł a d ó w inwestycyjnych, okres zdolności do generowania z y s k ó w . Funkcja ta jest w zasadzie r o z w i n i ę c i e m kolejnej funkcji a mianowi­ cie funkcji argumentacyjnej. Realizując tę funkcję wycena u m o ż l i w i a do­ bór takich f a k t ó w i informacji, a t a k ż e takie ich u ż y t k o w a n i e podczas ne­ gocjacji, aby jak najbardziej oddalić się od w a r t o ś c i granicznej strony przeciwnej . Realizacja tej funkcji wymaga od wyceny rzetelności, ścisłej dokumentacji dostarczanych informacji a przede wszystkim dostarczenia udokumentowanych a r g u m e n t ó w . Ostatnią funkcją, j a k ą spełnia wycena jest funkcja informacyjna, zwana również funkcją komunikacyjną. Jej z a s a d n o ś ć m o ż e budzić w ą t ­ pliwości, gdyż w zasadzie to każda z wymienionych w y ż e j funkcji polega w dużej mierze na dostarczaniu informacji uczestnikom negocjacji. Należy więc tu w p r o w a d z i ć pewne uściślenia. Funkcja informacyjna realizowana jest przez dostarczanie informacji stronom b e z p o ś r e d n i o nie zaintereso­ wanym transakcją. Innymi s ł o w y , wycena realizuje tę funkcję dostarczając otoczeniu informacje na temat stanu finansowego p r z e d s i ę b i o r s t w a 32

33

i możliwości jego rozwoju . Funkcja ta jest w skuteczny s p o s ó b realizo­ wana na rynku papierów w a r t o ś c i o w y c h , gdzie dokonywana jest w s p o ­ sób ciągły ocena działalności przedsiębiorstwa a t a k ż e jego wycena. O d ­ biorcami tych informacji są z reguły potencjalni inwestorzy. Wycena m o ż e być też punktem odniesienia dla p o r ó w n a n i a zreali­ zowanych j u ż wycen podobnych przedsiębiorstw. Ma ona r ó w n i e ż zna­ czenie w wypadku sporządzania wyceny na potrzeby w ł a s n e przedsiębior­ stwa, gdy realizuje ono strategię o p a r t ą o kryterium w a r t o ś c i firmy . 4

35

31

32

33

34

35

M. Kufel Metody wyceny przedsiębiorstw, Park - Bielsko Biała 1992, s. 9 Tamże por. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cif., s. 313 i nast. por. T. Budziak, We jest warte przedsiębiorstwo, op. cit, s. 14 Tamże

6.3. Wycena przedsiębiorstw - podejścia metodologiczne „Substancja m a j ą t k o w a " przedsiębiorstwa ma z r ó ż n i c o w a n ą postać. Jest pojęciem niejednorodnym. Składają się na nią z a r ó w n o ś r o d k i trwałe, ziemia, jak i w y p o s a ż e n i e , środki obrotowe (zapasy, należności), inwesty­ cje w toku, szereg w a r t o ś c i niematerialnych i prawnych, kwalifikacje, ima­ ge firmy itd. Teoria i praktyka gospodarcza w krajach o r o z w i n i ę t y m rynku kapi­ t a ł o w y m w y p r a c o w a ł a oraz z w e r y f i k o w a ł a szereg metod, umożliwiających oszacowanie w a r t o ś c i przedsiębiorstwa lub p o s z c z e g ó l n y c h s k ł a d n i k ó w jego mienia. Pod p o j ę c i e m metody wyceny rozumiemy pewien tryb p o s t ę p o w a n i a , często uzupełniony formułą m a t e m a t y c z n ą (modelem), których zastosowania prowadzi do ustalenia w a r t o ś c i przedsiębiorstwa z pewnego punktu widzenia" . Potrzeba szacowania w a r t o ś c i wynika, jak w c z e ś n i e j przedstawili­ ś m y , z wielu różnych p o w o d ó w , dla przykładu z kupna lub s p r z e d a ż y przedsiębiorstwa, przekształcenia go i emisji akcji, fuzji, ewentualnie z zaciągnięcia p o w a ż n e g o kredytu inwestycyjnego. W literaturze, a t a k ż e (lub głównie) w praktyce spotykamy się z wie­ loma podejściami do wyceny przedsiębiorstw. W e d ł u g A. K a m e l i - S o w i ń s k i e j do podstawowych metod wyceny należą: 36

3

1. Metoda historyczna, zwana r ó w n i e ż księgową, nominalną, ini­ cjalną lub klasyczną (book value method); 2. Metoda ogólnej (generalnej) siły nabywczej pieniądza (general purchasing power method lub constant value method); 3. Metoda w a r t o ś c i bieżącej (current value method), którą można s t o s o w a ć w d w ó c h odmianach: a) dochodowej (income besed), nazwanej inaczej m e t o d ą e k o n o m i c z n ą (economic value, present value lub expected value), b) opartej na wycenie s k ł a d n i k ó w majątku (assets based), na­ zywanej również m e t o d ą ustalania w a r t o ś c i substancji m a j ą t k o w e j za pomocą: b.1) cen ze s p r z e d a ż y netto, inna nazwa to metoda w a r t o ś c i realizacji netto lub upłynnienia albo likwidacji (net re­ alisable value, liquidity value lub break-up value), 36

37

Metody wyceny przedsiębiorstw, procedury, przykłady, op. cit, str. 50 Por. A.Kamela-Sowinska, Metody wyceny przedsiębiorstw i ich składników majątkowych. Rachunkowość, 1992, nr 6 i 7.

-

b.2)

kosztów odtworzenia (replacement costs).

4. Metody mieszane, jak: a) metoda średniej w a r t o ś c i (tzw. metoda berlińska), nazywa­ na również m e t o d ą Schmalenbacha (od nazwiska jej twór­ cy), b) metoda kapitalizacji zysku dodatkowego. 5. Metoda n o t o w a ń rynku k a p i t a ł o w e g o (market multiple method), jej przydatność w naszych warunkach, wobec tworzenia się z r ę b ó w rynku k a p i t a ł o w e g o , jest niewielka. Te ostanie s t a n o w i ą rozwiązania polegające na połączeniu rozwią­ zań stosowanych przy różnych wymienionych w y ż e j metodach podsta­ wowych, bądź ustalaniu w a r t o ś c i przedsiębiorstw w odmienny s p o s ó b . Przedstawiona klasyfikacja jest powszechnie stosowana w obszer­ nej literaturze z zakresu r a c h u n k o w o ś c i w warunkach inflacji, z w ł a s z c z a w literaturze anglojęzycznej. P r z y z n a ć trzeba, że klasyfikacja ta jest bar­ dzo skomplikowana, choć dychotomicznie poprawna. Wydaje się nam, że bardziej z r o z u m i a ł a i szerzej rozpowszechniona jest klasyfikacja rozróżniająca metody w e d ł u g podejścia: majątkowego (grupa metod majątkowych) dochodowego (grupa metod dochodowych) mieszanego (grupa metod łączących podejście majątkowe z dochodowym) Metody m a j ą t k o w e (zwane r ó w n i e ż k s i ę g o w y m i ) są metodami naj­ starszymi. W Polsce do niedawna jedynymi. Myślą p r z e w o d n i ą podejścia majątkowego jest stwierdzenie że p r z e d s i ę b i o r s t w o warte jest tyle, ile wart jest m a j ą t e k do niego przynależ­ ny. Odpowiada zatem na pytanie: jakiej w a r t o ś c i m a j ą t e k (aktywa) m o ż e nabyć inwestor?. W tym wypadku abstrahujemy od ich z d o l n o ś c i stwarza­ nia zysku, gdyż zastosowanie tych a k t y w ó w m o ż e (lecz nie musi) znaleźć diametralnie odmienne zastosowanie po zmianie w ł a ś c i c i e l a . M o ż e t a k ż e wystąpić efekt synergiczny po w ł ą c z e n i u nabytego przedsiębiorstwa w całkowicie nowy układ gospodarczy. Zaletami tej grupy metod są: w z g l ę d n a prostota, s z y b k o ś ć wyceny, łatwość p o r ó w n a ń w y n i k ó w wycen, stosunkowo niewielki rozrzut wyni­ ków, nawet przy dużej liczbie niezależnych ekspertyz. Za wady należy uznać trudności w j e d n o z n a c z n o ś c i interpretacyjnej, s t a t y c z n o ś ć , korzy­ stanie z danych nie w pełni odzwierciedlających r z e c z y w i s t ą w a r t o ś ć u ż y t k o w ą s k ł a d n i k ó w majątku.

Przytoczone wady tej grupy metod, mają negatywny w p ł y w na war­ tość informacyjną w sytuacjach decyzyjnych. Podstawowe znaczenie ma tu pominięcie aspektu stopnia zorganizowania e f e k t y w n o ś c i wykorzysta­ nia majątku, tzn. jego d o c h o d o w o ś c i . Ponadto podejście to zaniedbuje szereg istotnych e l e m e n t ó w o charakterze niematerialnym, w p ł y w a j ą c y c h na w a r t o ś ć przedsiębiorstwa, takich jak: pozycja rynkowa, zakres prac badawczo- rozwojowych, znaki towarowe, marketing, sieć dystrybucji itp. T a k ż e aspekt j a k o ś c i zarządzania nie jest w ogóle u w z g l ę d n i a n y w wyce­ nie realizowanej przy zastosowaniu podejścia m a j ą t k o w e g o . Z analizy zawieranych w Polsce transakcji wynika, że przy ustalaniu ceny przedsiębiorstwa rzadko g ł ó w n ą rolę odgrywa w a r t o ś ć zgromadzo­ nego w nim majątku. Chodzi tu z a r ó w n o o w a r t o ś c i w y n i k a j ą c e z zapisu k s i ę g o w e g o , jak i te, które szacowane są m e t o d ą likwidacyjną (rynkową). Wynika to z wielu przyczyn. Za g ł ó w n e w odniesieniu do w a r t o ś c i księgo­ wych należy uznać: - niedoskonałość technik k s i ę g o w y c h ( z w ł a s z c z a tych odzwier­ ciedlających proces zużycia ś r o d k ó w trwałych), - politykę p o d a t k o w ą rządu (tempo amortyzacji). Dodatkowo proces ten silnie zakłóca inflacja i będący jej konse­ k w e n c j ą system aktualizacji ś r o d k ó w t r w a ł y c h , oparty na w s k a ź n i k a c h przeliczeniowych. Zastosowanie tej metody niejednokrotnie prowadzi do całkowitej rozbieżności w a r t o ś c i k s i ę g o w y c h z w a r t o ś c i a m i rynkowymi. Nawet furtka w postaci m o ż l i w o ś c i dokonania przeceny w e d ł u g wartości rynkowych (możliwe do dokonania jeżeli po zastosowaniu w s k a ź n i k a przeliczeniowego w a r t o ś ć p o c z ą t k o w a środka t r w a ł e g o różni się więcej niż 10 % od w a r t o ś c i rynkowej), wydaje się nie r o z w i ą z y w a ć problemu. W e d ł u g art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 15.02.1992 roku o podatku dochodo­ wym od o s ó b prawnych, w a r t o ś ć rynkowa definiowana jest jako przecięt­ ne ceny stosowane w danej m i e j s c o w o ś c i , w obrocie s k ł a d n i k a m i tego samego rodzaju i gatunku, z u w z g l ę d n i e n i e m ich stanu i stopnia zużycia. Po pierwsze, tak s f o r m u ł o w a n y zapis w y w o ł u j e rozbieżności w in­ terpretowaniu definicji w a r t o ś c i rynkowej podanej w rzeczonej ustawie. Z a c z ę ł o p a n o w a ć przekonanie, że jest to w a r t o ś ć na rynku nowych środ­ k ó w pomniejszona o dotychczasowe zużycie, a nie w a r t o ś ć w sferze ich obrotu (wymiany) . Taka interpretacja zagadnienia prowadzi de facto do szacowania w a r t o ś c i odtworzeniowej środka t r w a ł e g o , a nie jego w a r t o ś c i rynkowej. Praktyka wyceniania wskazuje, że w a r t o ś c i te ( z w ł a s z c z a w od­ niesieniu do b u d y n k ó w i budowli) są prawie zawsze r o z b i e ż n e . Wynika to z faktu, że obiekty te najczęściej były wznoszone w materiałochłonnych technologiach, nierzadko przerastając wymiarami liniowymi obecne i przyszłe potrzeby z a k ł a d ó w , co oznacza że zakłady te były przeinwesto38

38

Por. E. Kucharska-Stasiak, op. cit., s.

wane. J e d n o c z e ś n i e zaznaczyć trzeba, że są to obiekty m a ł o uniwersalne, projektowane pod kątem funkcji, jakie miały planowo pełnić. Analizy rynku wskazują, że uniwersalność obiektów przemysłowo-produkcyjnych z punktu widzenia m o ż l i w o ś c i szybkiej zmiany profilu produkcji w nich prowadzonej, w s p o s ó b zdecydowany w p ł y w a na ich w a r t o ś ć r y n k o w ą . Ponadto duża podaż mienia likwidowanych z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h po­ woduje, że ich w a r t o ś ć rynkowa jest nieproporcjonalnie m a ł a , w stosunku do n a k ł a d ó w jakie należałoby ponieść na ich odtworzenie, nawet uwzględniwszy ich zużycie. Z drugiej strony rynek n i e r u c h o m o ś c i p r z e m y s ł o w y c h oraz rucho­ mych ś r o d k ó w produkcyjnych, z p o w o d ó w w y ż e j przedstawionych, jest słabo ukształtowany i jako taki (w chwili obecnej) nie daje m o ż l i w o ś c i znalezienia podobnych obiektów, m o g ą c y c h służyć jako baza p o r ó w n a w ­ cza do szacowania w a r t o ś c i . Wszelkie pojawiające się próby rozwiązania tego problemu, należy uznać w y ł ą c z n i e za mniej lub bardziej udane prote­ zy, których zastosowanie szacuje w a r t o ś ć o z w i ą z k u bardzo dyskusyjnym z wartością rynkową. Z p o w y ż s z y c h w z g l ę d ó w w a r t o ś c i wyszacowanych w podejściu m a j ą t k o w y m nie m o ż n a uznać jako spełniających postulat obiektywności. Metody z zakresu podejścia m a j ą t k o w e g o c h o ć de facto nie służą w s p o s ó b bezpośredni do wyceny przedsiębiorstwa ( w y c e n i a j ą jedynie jego majątek), to jednak w a r t o ś c i jakie otrzymujemy po wycenie tymi me­ todami wykorzystywane są na przykład w metodach mieszanych, które wyceniają j u ż przedsiębiorstwo. Poza tym, procedura wyceny nie jest do­ konaniem prostych, jednorazowych przeliczeń; nie opiera się na jednej metodzie. Jest raczej zbiorem szeroko zakrojonych działań z ł o ż o n y c h z wielu metod, na podstawie których poprzez negocjacje dokonuje się ustalenia jego ostatecznej sprzedaży. W i e l o ś ć stosowanych metod, w tym także metody m a j ą t k o w e (księgowe), w ostatecznej konsekwencji rzucają szerokie światło na przedsiębiorstwo, p o z w a l a j ą c lepiej o c e n i ć jego rze­ czywistą w a r t o ś ć . W wypadku z a ś gdy p r z e d s i ę b i o r s t w o nie jest rentow­ ne i nie przynosi stałych z y s k ó w , to nie m o ż n a postrzegać jego w a r t o ś c i jako zdolności do kreowania n a d w y ż e k finansowych, bo takiej zdolności po prostu nie ma. J e d y n ą w a r t o ś ć j a k ą ono posiada to w a r t o ś ć jego ma­ jątku. W grupie tej w y r ó ż n i ć m o ż n a następujące koncepcje w a r t o ś c i ma­ jątku przedsiębiorstwa: 39

- w a r t o ś ć k s i ę g o w ą - „wartość k s i ę g o w a p r z e d s i ę b i o r s t w a to suma - w a r t o ś c i jego a k t y w ó w pomniejszona o pasywa bieżące i zobo-

" Por. M. Kosińska, E. Schmidtke, Wskaźnikowa metoda porównawcza wyceny rynkowej wartości nietypowych, z uwzględnieniem małych nieruchomości' przemystonye/t Rzeczo­ znawca Majątkowy, 1994 nr 1, s.

w i ą z a n i a d ł u g o t e r m i n o w e " . Jest to w a r t o ś ć a k t y w ó w netto. Źró­ d ł e m danych wykorzystywanych do ustalenia w a r t o ś c i majątku p r z e d s i ę b i o r s t w a jest jego bilans. Jest to metoda relatywnie naj­ mniej pracochłonna i najprostsza. M o ż n a ją p r z e d s t a w i ć za po­ m o c ą następującej f o r m u ł y : 40

41

Wp

=

A-Z

gdzie: Wp A Z

- w a r t o ś ć przedsiębiorstwa - wartość aktywów - w a r t o ś ć z o b o w i ą z a ń bieżących i długoter­ minowych

w a r t o ś ć o d t w o r z e n i o w ą - w a r t o ś ć odtworzeniowa m a j ą t k u trwa­ łego przedsiębiorstwa opiera się na z a ł o ż e n i u , że majątek przed­ stawia w a r t o ś ć r ó w n ą kosztom odtworzenia r ó w n o w a ż n e g o lub podobnego potencjału w y t w ó r c z e g o . Ź r ó d ł e m danych dla ustale­ nia tej w a r t o ś c i s ą : - aktualne katalogi cenowe, koszty odtworzenia w ł a s n y c h p r o d u k t ó w , - indeksy tworzone przez p r z e d s i ę b i o r s t w o na podstawie rozpoznania rynku zaopatrzeniowego, - autoryzowane indeksy cen p o s z c z e g ó l n y c h r o d z a j ó w ś r o d ­ ków gospodarczych, - b r a n ż o w e indeksy cen. Technicznie wycena oparta o w a r t o ś ć o d t w o r z e n i o w ą sprowadza się do wyznaczenia bieżących k o s z t ó w odtworzenia poszczegól­ nych s k ł a d n i k ó w majątku t r w a ł e g o i skorygowaniu ich o bieżące umorzenie . w a r t o ś ć likwidacyjną - w a r t o ś ć likwidacyjna jest tą wielkością, która odpowiada sumie j a k ą m o ż n a uzyskać, w o k r e ś l o n y c h wa­ runkach społeczno-polityczno-gospodarczych, z upłynnienia majątku przedsiębiorstwa w drodze przetargu lub aukcji, po­ mniejszona o koszty likwidacji i z o b o w i ą z a n i a , a także koszty zwolnienia p r a c o w n i k ó w , w wypadku gdy p r z e d s i ę b i o r s t w o pod­ lega rzeczywistej likwidacji . W i e l k o ś ć ta nie w y s t ę p u j e w każ­ dym przypadku lecz tylko w dość specyficznym (choć jeśli chodzi 43

44

40

41

42

43

44

Por. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit, s. 321 Por. B. Nogalski. K. Głowacki, Wartość przedsiębiorstwa w warunkach polskich - problemy z aplikacją wybranych metod, Przegląd Organizacji nr 2 z 1994 Por. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit., s. 325 Tamże Por. Metody wyceny przedsiębiorstw, procedury, przykłady op. cit, s. 67

o warunki polskie to d o ś ć powszechnym), jakim jest likwidacja przedsiębiorstwa . 45

W e d ł u g koncepcji dochodowej p r z e d s i ę b i o r s t w o jest tyle warte, ile przyniesie d o c h o d u ; p o c z ą w s z y od dzisiaj do n i e s k o ń c z o n o ś c i , tj. w okre­ sie objętym prognozą założenie to wydaje się lepiej o d p o w i a d a ć przesłan­ kom racjonalnego wyboru ekonomicznego. A zatem o w a r t o ś c i firmy de­ cyduje skala korzyści osiąganych przez właścicieli z działalności przed­ siębiorstwa, opartych na przyszłym z a r z ą d z a n i u i potencjalnych możli­ wych do osiągnięcia przez przedsiębiorstwo w y n i k a c h . Koncepcja podejścia opartego na dochodzie abstrahuje od majątku przedsiębiorstwa jako źródła w a r t o ś c i . Grupa metod z podejścia docho­ dowego rozpatruje w a r t o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w a z punktu widzenia jej wytwa­ rzania i pomnażania, a w z w i ą z k u z tym ocenia e w e n t u a l n ą e f e k t y w n o ś ć inwestycji kapitałowej. Jako punkt wyjścia służy tu okres zwrotu w róż­ nych, mniej lub bardziej subtelnych mutacjach, oraz analiza e f e k t y w n o ś c i przyszłej inwestycji z punktu widzenia ewentualnych alternatywnych za­ stosowań kapitału w zależności od czasu i ryzyka inwestycyjnego. Ujmo­ wane technicznie jest to przez a n a l i z ę (kalkulowanie^ stopy dyskontowej, która ujmuje w y ż e j wymienione czynniki, a t a k ż e sprowadza do p o r ó w n y ­ walności strumienie w a r t o ś c i (pieniędzy) na dany moment czasowy. 46

Pomimo jasnych założeń nie jest to podejście ani proste, ani łatwe w stosowaniu. Powodem tego są między innymi t r u d n o ś c i z w i ą z a n e z do­ kładnym oszacowaniem d o c h o d ó w inwestora, w y n i k a j ą c y c h z posiada­ nych praw w ł a s n o ś c i . W praktyce dochody te imituje się przez n i e r ó w n o rzędne znaczeniowo surogaty : 4

- dywidendy, - przepływy pieniężne, - zyski. W a r t o ś ć przedsiębiorstwa ustalana w wyniku podejścia dochodo­ wego mieści w sobie syntetycznie ujęte informacje o całokształcie warun­ k ó w z e w n ę t r z n y c h i w e w n ę t r z n y c h , w jakich funkcjonuje przedsiębior­ stwo. Stanowi w y p a d k o w ą wszystkich u w a r u n k o w a ń korzystnych i nieko­ rzystnych, uwzględniając przy tym ich w a g ę i wzajemne relacje. U w z g l ę d ­ nia ona także zdolność dochodową majątku w postaci zasobów rzeczo45

44

47

Por. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. c/f... s. 322 Biorąc pod uwagę ekonomiczne podejście do pojęcia wartość, które jest przez tę naukę traktowane jako użyteczność czyli stopień satysfakcji z posiadania danego dobra, a przed­ siębiorstwo za główny swój cel ma generowanie nadwyżki finansowej, to będzie ono warte właśnie tyle ile tej nadwyżki będzie w stanie wygenerować. W związku z tym podejściem (które w sposób najbardziej trafny określa wartość firmy), należy podkreślić szczególne znaczenie grupy metod dochodowych w procesie wyceny. Por. M. Kufel Metody wyceny przedsiębiorstw, s. 19-20.

wych i pieniężnych, jak r ó w n i e ż niematerialne składniki m a j ą t k o w e odno­ s z ą c e się do reputacji (goodwill) przedsiębiorstwa, w tym zasoby ludzkie, s p r a w n o ś ć organizacyjną, powiązania z otoczeniem itp. Do zalet tego podejścia należy zaliczyć dynamizm, na który składa się: wynik wyceny m o ż l i w o ś c i rozwojowych przedsiębiorstwa, u w z g l ę d ­ nienie go przy ustalaniu e f e k t y w n o ś c i firmy, tj. z d o l n o ś c i do generowania n a d w y ż k i pieniężnej oraz branie pod u w a g ę poziomu z a r z ą d z a n i a . Za wady metod z tej grupy uznać należy relatywnie w i ę k s z ą z ł o ż o n o ś ć oraz znacz­ ne ryzyko popełnienia błędu lub nawet dokonywania ś w i a d o m y c h mani­ pulacji. Chodzi tu w s z c z e g ó l n o ś c i o problemy doboru p a r a m e t r ó w i anali­ zy ex ante w a r u n k ó w działania przedsiębiorstwa. Uzyskanie w z g l ę d n i e d o k ł a d n y c h w y n i k ó w w tego rodzaju analizach m o ż l i w e jest jedynie w sta­ bilnych systemach gospodarczych oraz przy stosunkowo niskiej inflacji. Znaczenie poznawcze podejścia dochodowego z a l e ż n e jest w znacznym stopniu od interpretacji w y n i k ó w i d o ś w i a d c z e n i a w prognozo­ waniu sytuacji gospodarczej. Najczęściej stosowanym obecnie r o z w i ą z a n i e m , r ó w n i e ż w Polsce, jest wycena przedsiębiorstwa w oparciu o przepływy pieniężne. Po­ w s z e c h n o ś ć stosowania wynika z tego, że uznaje się je za najbardziej zbliżony do ideału obraz d o c h o d ó w właścicieli. Istotnym problemem jest ocena zdolności generowania przez przedsiębiorstwo tych strumieni. Pro­ gnoza przyszłych w y n i k ó w przedsiębiorstwa ma w tym w z g l ę d z i e podsta­ wowe znaczenie. S k r u p u l a t n o ś ć i rzetelność jej przeprowadzenia warun­ kuje trafność wyceny a t a k ż e niski stopień z a f a ł s z o w a n i a w y n i k ó w . Jest to zrozumiałe, gdyż wynika z podstawowego założenia metod dochodowych. Dochody przedsiębiorstwa m o g ą być w y r a ż a n e na kilka s p o s o b ó w , i jak w c z e ś n i e j zaznaczyliśmy, m o g ą nimi być zyski, dywidendy oraz przepływy pieniężne (cash flows). Wymienione w i e l k o ś c i w y m a g a j ą różnego podej­ ścia, co innego z n a c z ą a t a k ż e inaczej się je interpretuje. Jako że charak­ teryzują się one w ł a s n ą specyfiką, a także z powodu tego, że w ogóle róż­ nią się w podejściu do określenia d o c h o d u , każde z nich posiada swoje wady i zalety. Nie jest to jednak tak istotne w tej chwili, jak fakt, z którym się ściśle w i ą ż ą wszystkie z wymienionych r o d z a j ó w d o c h o d u . Fakt ten to nic innego, jak konieczność przewidzenia, czyli ich zaprognozowania. Zasadniczym instrumentem powinna być w tym przypadku analiza S W O T (mocnych i słabych stron firmy oraz szans i z a g r o ż e ń pojawiają­ cych się w jej otoczeniu). Z naszych obserwacji wynika, że jest to narzę­ dzie niedoceniane, bardzo często stosowane w s p o s ó b mechaniczny, bez zrozumienia jego istoty i korzyści płynących z jego stosowania. Nierzadko zamiast analizy p r a w d o p o d o b i e ń s t w a samorealizacji s c e ­ nariuszy z a g r o ż e ń i m o ż l i w o ś c i przejścia do scenariusza s z a n s , analizuje się w y ł ą c z n i e historyczne dane k s i ę g o w e i na ich podstawie tworzy przy­ szłe prognozy p r z e p ł y w ó w pieniężnych. Zapomina się o tym, że zjawiska gospodarcze charakteryzują się przede wszystkim dynamiką.

Analiza S W O T posiada naszym zdaniem fundamentalne znaczenie dla ustalenia czasu trwania przedsiębiorstwa. Generalnie domniemywa się, że o ile analiza S W O T nie w y k a ż e ż a d n y c h z a g r o ż e ń m o g ą c y c h s p o ­ w o d o w a ć zahamowanie działalności p r z e d s i ę b i o r s t w a , to okres przyno­ szenia d o c h o d ó w przez przedsiębiorstwo przyjmuje postać tzw. wiecznej renty. W przeciwnym wypadku po upływie czasu trwania przedsiębiorstwa (mogącego w y n i k a ć z przyczyn tak w e w n ę t r z n y c h jak i z e w n ę t r z n y c h , na przykład w y g a ś n i ę c i e koncesji, zużycie parku maszynowego, przyczyny statutowe, wyczerpanie złóż naturalnych), powinno być ono zlikwidowane a majątek upłynniony, daje to dodatkowe dochody - tzw. r e s z t ó w k ę . Jeżeli jednak przedsiębiorstwo nie ma z góry ustalonego czasu trwania swej egzystencji, na potrzeby przyszłych prognoz m o ż n a ustalić trzy okresy, w których podmiot gospodarczy prowadzi s w o j ą działalność. W okresie pierwszym, który w ustabilizowanych gospodarkach wynosi trzy lata ze­ brane informacje są najbardziej s z c z e g ó ł o w e i najbardziej wiarygodne. Drugi okres charakteryzuje się mniejszą w i a r y g o d n o ś c i ą . W okresie tym prognozy wyprowadzane są z t r e n d ó w rozwoju gospodarki. N a j w i ę k s z ą n i e p e w n o ś c i ą charakteryzuje się trzeci okres; w zasadzie to brak jest ja­ kichkolwiek informacji na ten temat. Przyjmuje się w i ę c jako standard, że dochody w tym okresie kształtować się będą na poziomie z końca po­ przedniego okresu. W a ż n y m krokiem w podejściu dochodowym jest poszukiwanie o d ­ powiedzi na pytanie, jaką w a r t o ś ć posiadają przyszłe, (prognozowane) przepływy w chwili obecnej, tj. momencie na który s p o r z ą d z a się wyceny. Dokonuje się tego za p o m o c ą dyskonta, p r z e m n a ż a j ą c w a r t o ś ć cash flow z poszczególnych lat prognozy pn z w s p ó ł c z y n n i k i dyskontowe. Ich war­ tość wynika z przyjętego poziomu stopy dyskontowej i u p ł y w u czasu od momentu na który s p o r z ą d z a n a jest wycena. P r a w i d ł o w e określenie stopy dyskontowej w p ł y w a w istotny s p o s ó b na trafność wyniku wyceny, a co za tym idzie, na jej j a k o ś ć r o z u m i a n ą jako miara poprawnego spełnienia funkcji (na przykład informacyjnej) stawia­ nych tej wycenie. Jak z d o l n o ś ć ta m o ż e być ograniczona, niech ś w i a d c z y fakt, że przy zachowaniu stałych w a r t o ś c i p r z e p ł y w ó w p i e n i ę ż n y c h , pod­ w y ż s z e n i e stopy dyskontowej o dwa punkty, z a n i ż a ich o b e c n ą w a r t o ś ć o przeszło 4 %. W praktyce wyceny w Polsce brak jest wypracowanych technik, mo­ gących prowadzić do oszacowania obiektywnych stóp dyskontowych dla wycenianych przedsiębiorstw, czy szerzej ujmując ocenianych przedsię­ wzięć inwestycyjnych. Najczęściej eksperci polscy przyjmują w a r t o ś c i stopy dyskontowej z przedziału 18 - 25 % , subiektywnie decydując o przyjęciu takiego, a nie innego jej poziomu. Takie podejście, sprowa­ dzające się czasami do mechanicznego, nie popartego analizą ryzyka 4 8

** Por. A. Kasmela-Sowińska, Wycena przedsiębiorstw i ich mienia w warunkach inflacji, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1994 s. 153.

przyjmowania określonej w a r t o ś c i stopy dyskontowej, w s p o s ó b istotny obniża j a k o ś ć wykonanej wyceny, nie rzadko p o w o d u j ą c konflikty p o m i ę ­ dzy zainteresowanymi stronami. A l t e r n a t y w ą m o g ł o b y być oszacowanie ryzyka i stopy dyskontowej metodami matematycznymi, w i ą ż ą c y m i p r e m i ę za ryzyko z rynkiem kapi­ t a ł o w y m . J e d n ą z szeroko omawianych jest na przykład metoda C A P M (capital asset pricing model). Z a k ł a d a ona, że premia za ryzyko jest funkcją ryzyka systematycznego, k s z t a ł t o w a n e g o przez rynek g i e ł d o w y . Ryzyko niesystematyczne, z w i ą z a n e z czynnikami w e w n ę t r z n y m i danej firmy nie jest brane w tym wypadku pod u w a g ę . Z a ł o ż e n i e takie jest przyjmowane ze w z g l ę d u na m o ż l i w o ś ć dywersyfikowania tego ryzyka przez d o b ó r o d ­ powiedniego portfela posiadanych akcji. Z p o w y ż s z y c h w z g l ę d ó w u w a ż a ­ my, że w a r t o ś ć tego modelu przy szacowaniu stopy dyskontowej jest ograniczona. Naszym zdaniem bardziej pomocna m o ż e być inna teoria b ę d ą c a m o d y f i k a c j ą pierwszej, tzw. teoria A P T (arbitrage pricing theory) u w z g l ę d n i a j ą c a r ó w n i e ż indywidualne ryzyko z w i ą z a n e z inwestowaniem w d a n ą f i r m ę . Stopa dyskontowa oszacowana przy pomocy tego modelu, m o g ł a b y być s u m ą realnego oprocentowania a k t y w ó w wolnych od ryzyka i s u m ą serii premii za ryzyko, z w i ą z a n y c h z szerokim spektrum a s p e k t ó w funkcjonowania firmy. Na przykład nie ulega w ą t p l i w o ś c i , że podjęcie w s p ó ł k a c h publicznych odpowiednich działań strategicznych, w tym pro­ g r a m ó w p o p r a w i a j ą c y c h j a k o ś ć p r o d u k t ó w , prowadzenie otwartej polityki informacyjnej i podjęcie działań public relations prowadzi do z w i ę k s z e n i a ich w a r t o ś c i . Podobny mechanizm powinien o d d z i a ł y w a ć r ó w n i e ż w wy­ padku firm nie notowanych na Warszawskiej Giełdzie P a p i e r ó w Warto­ ś c i o w y c h . Ich poprawne lub nie, funkcjonowanie w tym zakresie, jak rów­ nież stan finansowy, umiejętność stosowania narzędzi marketingowych i wiele innych a s p e k t ó w działania, powinny m i e ć w p ł y w na poziom ryzyka inwestycyjnego, a co za tym idzie, na w y s o k o ś ć stopy dyskontowej i war­ tość firmy. Kluczowym w tym aspekcie staje się w i ę c zagadnienie wyty­ powania zestawu c z y n n i k ó w m o ż l i w i e najlepiej o b r a z u j ą c y c h istotę funk­ cjonowania p r z e d s i ę b i o r s t w w warunkach polskich, o k r e ś l e n i e ich natę­ ż e n i a oraz w p ł y w u na ryzyko z w i ą z a n e z ich funkcjonowaniem. 49

Przykład projektowania stopy dyskontowej dla firmy „X" w oparciu o p o w y ż e j przedstawiony opis m e t o d ą S. Pirsztuka i A. R e s z k e przed­ stawiono w tabeli 6. 52

** Por. S. P. Pratt, Valuing a business. Dow Jones-lrvin, Illinois 1989, s. 47 Tamże s. 51-52. S. Kasiewicz, Zarządzanie wartością spółki publicznej, Rzeczoznawca Majątkowy, 1995, nr 7 S. Pirsztuk, A. Reszke, Wycena wartości przedsiębiorstwa „X", Materiał niepublikowany, 1996 50

51

52

Tabela 6

O k r e ś l e n i e s t o p y d y s k o n t o w e j d l a f i r m y „ X " n a k o n i e c 1996 r o k u Aktywa bieżące

13 908 776,00 7 000 369,00 280 735,48 538 720,48 31 885 576,00 2 430 871,00 30 698 917,00 43 478618,84 44 664 754,00 A= 0,154672 B= 0,006285 C = 0,012061 D= 0,190221 E = 0,973444 Z± 1.0320812

Zobowiązania bieżące Zysk nie rozdzielony Zysk przed opodatkowaniem Kapitał własny Kapitał podstawowy Majątek trwały Sprzedaż Suma aktywów Kapitał obrotowy / aktywa Zysk nie rozdzielony / aktywa Zysk przed opodatkowaniem / aktywa Kapitał podstawowy / kapitał obcy Sprzedaż / aktywa Wskaźnik Altmana DANE WEJŚCIOWE Stopa zwrotu nominalna z inwestycji wolnych od ryzyka (bony skarbowe 13 tygo­ dniowe - w okresie roku) Stopa inflacji (średnia stopa inflacji za 1996 r. i planowanej w 1997 r.) Wskaźnik syntetyczny ryzyka regionalnego dla miejscowości „Z" (według VI Mapy Ryzyka Inwestycyjnego IBnGR) Wskaźnik syntetyczny ryzyka branżowego dla branży „Y" EKD „C" (według VI Ma­ py Ryzyka Inwestycyjnego IBnGR) Wskaźnik Altmana dla firmy „X" Wskaźnik Altmana dla WGPW Współczynnik P/E dla WGPW (średnia z roku) WYNIK OBLICZEŃ Realna wartość stopy zwrotu z inwestycji w aktywa pozbawione ryzyka Oczekiwana przez inwestorów stopa zwrotu z inwestycji w WGPW Beta ryzyka regionalnego Beta ryzyka branżowego Beta ryzyka standingu Stopa dyskontowa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie S. Pirsztuka, A. Reszke, Wycena przedsiębiorstwa „X", Materiał niepublikowany, 1996

0,2087 0,1675 0,3300 0,1110 1,3208 4,1000 12 0,0353 0,0833 1,3400 1,7431 1,6779 12.85

wartości

Podejście mieszane opiera się na połączeniu metod m a j ą t k o w y c h z metodami dochodowymi szacowania w a r t o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a jako całości. P o d s t a w ę wyceny w e d ł u g tego podejścia stanowi w a r t o ś ć sub­ stancji majątkowej przedsiębiorstwa, którą m o ż n a ustalić w miarę dość dokładnie. Przy określaniu „ g o o d w i l l " zdolności przynoszenia zysku (war­ tość reputacji jest równa sumie zdyskontowanej w ciągu „ n " lat, w a r t o ś c i spodziewanego zysku nad wymaganym przez inwestora n i e z b ę d n y m zwrotem kapitału), elementy subiektywne, spekulatywne i niepewne pod­ stawy szacowania są mniej istotne, niż przy podejściu dochodowym. Ma­ jątek przedsiębiorstwa r ó w n o w a ż n y jest w i ę c kapitałowi, jaki powinien w ł o ż y ć inwestor, aby w e j ś ć w jego posiadanie. Inaczej m ó w i ą c konstrukcja tego podejścia odpowiada na pytanie: czy w a r t o ś ć a k t y w ó w przedsiębiorstwa nie jest w y ż s z a niż przewidywane zaktualizowane zyski ?. Podejście to łączy w sobie zalety w y ż e j wymienionych podejść, bio­ rąc z nich to, co stanowi ich istotę, r ó w n o c z e ś n i e eliminuje ich wady. Pewne w ą t p l i w o ś c i co do przydatności tego podejścia m o ż e w y w o ł a ć jego niejednorodna konstrukcja. Z uwagi na eklektyczność podejścia, poten­ cjalni użytkownicy nie są w stanie odnieść jej zalet do znanych i stosowa­ nych podejść klasycznych, tzn. dochodowego lub opartego na w a r t o ś c i majątku, czy też rynkowego. Natomiast z punktu widzenia s p o s o b u prezentacji wyniku oraz or­ ganizacji samej wyceny formuła niniejsza ma istotne zalety, gdyż w spo­ s ó b bezpośredni sugeruje strategię prowadzenia negocjacji w sprawach zmian w ł a s n o ś c i o w y c h . Sama formuła wyznacza też granice pola decyzyj­ nego, w jakim m u s z ą się poruszać negocjatorzy c h c ą c y s p r z e d a ć przed­ siębiorstwo jako z o r g a n i z o w a n ą całość. O c z y w i ś c i e negocjatorzy dotych­ czasowego właściciela nie znają w y s o k o ś c i oczekiwanej stopy zwrotu potencjalnego nabywcy, są jednak w stanie w y z n a c z y ć g r a n i c z n ą stopę zwrotu, przy której przedsiębiorstwo zaczyna tracić s w o j ą w a r t o ś ć jako organizacja. Ich zadaniem, posługując się w y c e n ą d o c h o d o w ą przy pomo­ cy tego podejścia, jest uzyskanie stopy zwrotu nabywcy, niższej od gra­ nicznej. Negocjacje obracają się g ł ó w n i e w o k ó ł ustalenia w ł a ś c i w e j - ocze­ kiwanej stopy zwrotu kapitału, możliwej do zaakceptowania przez obie strony przetargu . Wydaje się, że w obecnej sytuacji gospodarki polskiej (ze w z g l ę d u na niską r e n t o w n o ś ć wielu polskich przedsiębiorstw), właśnie metody z tej grupy powinny znaleźć szersze zastosowanie. 53

" Por. T. Budzlak, op. cii, s. 12

6.4.

Podstawy prawne określania wartości i ceny firmy

Polska praktyka gospodarcza dopiero od niedawna z e t k n ę ł a się z potrzebą i metodami wyceny przedsiębiorstw, w z w i ą z k u z prywatyzacją gospodarki. W tym zakresie przedsiębiorstwa posiadają z n a c z n ą s w o b o d ę wyboru, bowiem wycena w a r t o ś c i firmy, powinna być przeprowadzona przy użyciu co najmniej d w ó c h metod wyceny, wybranych s p o ś r ó d nastę­ pujących: - na podstawie zdyskontowanych przyszłych strumieni pie­ niężnych, - w e d ł u g w a r t o ś c i odtworzeniowej, - w e d ł u g w a r t o ś c i a k t y w ó w netto, - w e d ł u g rynkowej w a r t o ś c i likwidacyjnej, - przy zastosowaniu mnożnika zysku. Wskazane p o w y ż e j spektrum metod odnosi się do szerokiej grupy przedsiębiorstw i posiada fakultatywny charakter. Jak w s k a z u j ą d o ś w i a d ­ czenia praktyczne, szacunek w a r t o ś c i przedsiębiorstwa powinien opierać się na jednej z metod m a j ą t k o w y c h ( w a r t o ś ć substancji) i jednej d o c h o ­ dowej, jeżeli z a ś planuje się z a s t o s o w a ć tylko metody m a j ą t k o w e , w ó w ­ czas przynajmniej jedna z nich powinna być m e t o d ą r y n k o w ą . F o r m u ł o w a n e wobec tego stanowiska zastrzeżenia stwierdzają, że z wymienionego wykazu metod wyceny, jedynie metody „ z d y s k o n t o w a ­ nych strumieni pieniężnych" i „ m n o ż n i k a z y s k u " są odpowiednimi dla wyceny w a r t o ś c i przedsiębiorstwa. Dla pozostałych, w ł a ś c i w y m polem z a s t o s o w a ń jest wykorzystanie ich do wyceny s k ł a d n i k ó w mienia przed­ siębiorstwa. W f o r m u ł o w a n y c h z a s t r z e ż e n i a c h zwraca się u w a g ę na brak precyzji w określeniu wymienionych metod. Pozwala to na d u ż ą d o w o l n o ś ć w sto­ sowaniu różnych s p o s o b ó w i w y r a ż e ń pomiaru będących p o d s t a w ą doko­ nywanego szacunku. Dla przykładu metoda wyceny w e d ł u g w a r t o ś c i od­ tworzeniowej m o ż e być oparta na „ w s k a ź n i k u siły nabywczej pieniądza", „kosztach odtworzenia", „cenie nabycia", przy czym te ostatnie m o g ą róż­ nić się w zależności od rynku z którego p o c h o d z ą (rynku sprzedawcy, nabywcy, lokalizacji danego s k ł a d n i k a , krajowego czy ś w i a t o w e g o ) . W f o r m u ł o w a n y c h z a s t r z e ż e n i a c h wskazuje s i ę , że takie metody „wartość a k t y w ó w netto" i „rynkowej w a r t o ś c i likwidacyjnej", służąc jedy­ nie określaniu składników mienia przedsiębiorstwa są niemal t o ż s a m e , bowiem w a r t o ś ć tych pierwszych m o ż n a określić przez ustalenie ich war­ tości likwidacyjnej w cenach rynkowych. Słusznie także z a u w a ż a się, że r e k o m e n d u j ą c metody „wartości o d ­ tworzeniowej", „ a k t y w ó w netto" czy „ r y n k o w e j w a r t o ś c i likwidacyjnej" do określenia w a r t o ś c i przedsiębiorstwa, przyjęto jakby z a ł o ż e n i e , iż w wyni-

ku procesu przekształceń następuje ekonomiczna likwidacja podmiotu wyceny. Nie jest to prawdą. W odniesieniu do p r o c e s ó w prywatyzacji (w przeciwieństwie do p r z y p a d k ó w charakteryzowanych w art 19 ustawy 0 przedsiębiorstwie p a ń s t w o w y m lub w prawie u p a d ł o ś c i o w y m ) mamy do czynienia najczęściej z zasadą kontynuacji działalności fczęsto wzboga­ cone o nowe rodzaje). Oznacza to, że przejście p r z e d s i ę b i o r s t w a z formy w ł a s n o ś c i p a ń s t w o w e j w formę w ł a s n o ś c i prywatnej następuje bez prze­ rywania (likwidacji) jego bytu ekonomicznego. Likwidacji ulega natomiast jego byt prawno-organizacyjny. W niektórych aktach prawnych z w i ą z a n y c h z procesem prywatyzacji podkreśla się potrzebę odniesienia wycen do aktualnych cen rynkowych. 1 tak z a r z ą d z e n i e w sprawie zasad ustalenia należności za korzystanie z mienia Skarbu P a ń s t w a stwierdza, że organ założycielski m o ż e akcep­ t o w a ć w y c e n ę przedsiębiorstwa, albo zorganizowanych części tego przedsiębiorstwa, d o k o n a n ą przy uwzględnieniu aktualnych cen rynko­ wych. Potrzebę taką podkreśla r ó w n i e ż uzasadnienie tego zarządzenia. W y s t ę p u j e tu jednak s p r z e c z n o ś ć z innym r o z p o r z ą d z e n i e m byłego Ministerstwa Przekształceń W ł a s n o ś c i o w y c h , które stwierdza, że porów­ nanie w y n i k ó w wyceny (dokonanej przy użyciu co najmniej d w ó c h metod wyceny, w szczególności s p o ś r ó d w c z e ś n i e j wymienionych, stanowi pod­ s t a w ę do ustalenia w a r t o ś c i firmy. Przy czym wspomniane rozporządzenie traktuje r y n k o w ą w a r t o ś ć likwidacyjną jako r ó w n o r z ę d n a wobec innych metod. Pośrednio potrzebę aktualnych cen rynkowych odzwierciedla rów­ nież rozporządzenie w sprawie zasad prowadzenia r a c h u n k o w o ś c i , które stwierdza, że jednostki, które postawiono w stan likwidacji o b o w i ą z a n e są w y k a z a ć składniki majątku, w e d ł u g cen s p r z e d a ż y m o ż l i w y c h do uzyska­ nia za nie, zaliczając różnice z tego tytułu do strat lub z y s k ó w nadzwy­ czajnych, pod datą otwarcia likwidacji lub ogłoszenia upadłości. Z problemem tym w i ą ż e się kilka w ą t p l i w o ś c i : Po pierwsze - w sytuacji gdy w Polsce nie istnieje rozbudo­ wany rynek takich t o w a r ó w (dóbr) jak „ p r z e d s i ę b i o r s t w o " jest to problem istotny; Po drugie - istniejący rynek, to rynek rzeczywistych składni­ ków majątkowych; Po trzecie - nierozstrzygniętą kwestią pozostaje z jakiego rynku należy w z i ą ć p o d u w a g ę c e n ę , aby adekwatny był atry­ but „aktualna cena rynkowa" Po czwarte - brak precyzyjnie o k r e ś l o n e g o momentu dokona­ nia oszacowania w a r t o ś c i , co w warunkach inflacji ma swoją wymierną wagę.

Problemu tego niestety precyzyjnie nie w y j a ś n i a j ą akty prawne to­ warzyszące procesowi prywatyzacji przedsiębiorstw w Polsce. W i ę k s z o ś ć teoretyków u w a ż a jednak, że choć wycena dokonana przez e k s p e r t ó w jest tylko p o d s t a w ą do negocjacji ceny, która po zaakcep­ towaniu przez zainteresowane strony staje się c e n ą rynkową, m o g ą c ą różnić się od ceny e k s p e r t ó w i która s t a n o w i ć będzie punkt odniesienia dla podobnego typu transakcji, to jednak eksperci wyspecjalizowani w tej dziedzinie wypracowali szereg metod. Procedury te - w w i ę k s z o ś c i bazu­ jące na wykorzystaniu sformalizowanych procedur obliczeniowych umożliwiają przede wszystkim określenie teoretycznej w a r t o ś c i firmy, na ogół różniącej się od ceny realnej, uzgadnianej ostatecznie w czasie transakcji kupna- s p r z e d a ż y . ' W tym świetle, problemem najbardziej istotnym jest przede wszyst­ kim stwierdzenie, na ile w obecnej sytuacji, wyceny dokonywane m e t o d ą rynkową m o g ą odbiegać od w a r t o ś c i księgowej netto.

6.5.

Problemy z aplikacją wybranych metod wyceny warto­ ści przedsiębiorstw w warunkach polskich

6.5.1. Metody majątkowe Z trzech m o ż l i w y c h ujęć w a r t o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a : k s i ę g o w e j , odtworzeniowej, likwidacyjnej- każda z nich przedstawia inną treść ekono­ miczną. Wartość księgowa ze w z g l ę d u na n i e d o s k o n a ł o ś ć techniki księgo­ wania (przypomnijmy trudności naliczania amortyzacji, która by wiernie odzwierciedlała proces zużycia danych ś r o d k ó w t r w a ł y c h lub politykę podatkową rządów, dotyczącą tempa amortyzacji) p o w o d u j ą , że w a r t o ś ć księgowa m o ż e znacznie nawet różnić się od w a r t o ś c i rynkowej. W Polsce dodatkowo w p ł y w a na to system aktualizacji majątku t r w a ł e g o , dokonany w latach 1989-1995. W a r t o ś ć ta abstrahuje z w ł a s z c z a w grupie ś r o d k ó w rzeczowych od sytuacji ekonomicznej kraju, z w ł a s z c z a znacznego, że nie powiemy g w a ł t o w n e g o spadku popytu na całe grupy ś r o d k ó w trwałych i niechęć zakupu niektórych obiektów (na przykład o ś r o d k i wypoczynko­ we, budynki itp.). Nieco wierniej w a r t o ś ć k s i ę g o w a oddaje w a r t o ś ć akty­ w ó w obrotowych, których cykl rotacji jest szybszy. Tutaj niezgodności między w a r t o ś c i ą k s i ę g o w ą a r y n k o w ą dotyczą grupy z a p a s ó w „nieszko­ dliwych", w y r o b ó w gotowych, podobnych z a p a s ó w magazynowych, a także pozycji „należności", których uprawdopodobnienie spłaty jest czę­ sto bardzo nikłe. Zgodnie z art.1025 k.c. wierzyciel d o c h o d z ą c y swoich roszczeń jest na s i ó d m y m miejscu w kolejności ich zaspokajania po pra­ cownikach, ZUS-ie, Skarbie P a ń s t w a itd.

Ponadto, szereg dóbr materialnych nie ma w ogóle wyceny. Abstra­ hujemy tu od „ g o o d w i l l " , którego znaczenie w e d ł u g nas jest w warunkach polskich, w odniesieniu do mniej znanych lokalnych przedsiębiorstw, przesadne ale dotyczyć m o ż e na przykład szeregu p r o d u k t ó w (piwo, sło­ dycze), dóbr przyjętych na rynku, które mają istotny w p ł y w na w i e l k o ś ć sprzedaży i zysków. Mniejsze problemy w y s t ę p u j ą z w a r t o ś c i ą o d t w o r z e ń i o w ą , której koncepcja jako ceny zakupu jest prosta. W Polsce jej mankamenty w y s t ę ­ pują przede wszystkim w odniesieniu do b u d y n k ó w i budowli. Część z nich była budowana w końcu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w e d ł u g materiałochłonnych technologii, są to obiekty o d u ż y c h kubatu­ rach. Wszystko to powoduje, że proste przeliczenie na zasadzie aktual­ nych k o s z t ó w 1 m lub 1 m metrażu wycenia te obiekty bardzo wysoko. Natomiast nieliczny obrót jaki w y s t ę p u j e zmniejsza tę w a r t o ś ć o 50- 70%. W a r t o ś ć likwidacyjna (rynkowa, zbycia) jest najbardziej realną war­ tością. Tym nie mniej należy z w r ó c i ć u w a g ę , że dobrze ukształtowany rynek w t ó r n y na środki trwałe dotyczy tylko k o m p u t e r ó w , s a m o c h o d ó w , ś r o d k ó w transportu, c z ę ś c i o w o sprzętu budowlanego i w pewnej części kserografów. Słabo jest rozbudowana informacja o cenach osiąganych w przetargach na poszczególne środki. W a r t o ś ć ta dotyczy tylko pojedyn­ czych ś r o d k ó w t r w a ł y c h . Tym w i ę k s z y problem powstaje w wypadku wy­ ceny praw użytkowania wieczystego ziemi (w Polsce 95% obrotu ziemią w miastach dotyczy działek budowlanych), b u d y n k ó w i budowli. Przy wycenie przedsiębiorstwa od kwoty uzyskanej ze sprzedaży w cenach rynkowych p o s z c z e g ó l n y c h a k t y w ó w należy odjąć jego zobo­ wiązania oraz koszty likwidacji, tj. koszty odpraw pracowniczych, utrzy­ mania likwidatora, ochrony i zabezpieczenia majątku itp. Praktyka wska­ zuje, że niekiedy są to koszty bardzo wysokie. Poniżej postaramy się zilustrować przykładem pojawiające się roz­ bieżności między w a r t o ś c i ą k s i ę g o w ą a r y n k o w ą i wyjaśnić ich przyczyny. Na w y c e n ę m a j ą t k o w ą mają w p ł y w : w i e l k o ś ć a k t y w ó w i wielkość z o b o w i ą z a ń . Przy czym aktywa dzielą się na: aktywa t r w a ł e i aktywa obro­ towe. Na podstawie g ł ó w n y c h s k ł a d n i k ó w charakteryzujących te wielko­ ści, w s k a z a ć m o ż n a następujące pozycje, których wycena k s i ę g o w a może szczególnie rażąco odbiegać od rynkowej. Majątek trwały i inwestycje - pozycja ta m o ż e s z c z e g ó l n i e rażąco odbiegać od cen rynkowych, z w ł a s z c z a w pozycjach budynki, budowle, inwestycje w toku. W tabeli 7 przytoczono przykłady, z których wynika, że budynki i budowle nie są w stanie osiągnąć nawet 1/3 w a r t o ś c i księgowej, dotyczyć to m o ż e także udziałów krajowych, które są wskazywane najczę­ ściej w w a r t o ś c i nominalnej. Majątek obrotowy - różnice między jego w a r t o ś c i ą r y n k o w ą a księ­ g o w ą są mniejsze niż w przypadku a k t y w ó w t r w a ł y c h , gdyż podlega on szybszej rotacji. Jednak i w tym wypadku niektóre z tych a k t y w ó w m o g ą 2

3

się znacznie różnić od w a r t o ś c i rynkowej. Dotyczy to na przykład grupy zapasów, w tym p r z y k ł a d o w o materiałów przez wiele lat s k ł a d o w a n y c h w magazynie, t o w a r ó w rynkowo niechodliwych, p r o d u k t ó w na które nie ma zbytu itp. Drugą taką grupą, gdzie wycena rynkowa m o ż e odbiegać od księgowej są należności, z których część m o ż n a uznać za nie ściągalne z różnych przyczyn. O c z y w i ś c i e ż a d n y m zmianom nie ulegną ś r o d k i pie­ niężne, które są zawsze w y r a ż o n e w w a r t o ś c i nominalnej. Zobowiązania - jeśli chodzi o z o b o w i ą z a n i a , to na o g ó ł przyjmuje je się w ich w a r t o ś c i nominalnej, p o w i ę k s z o n e o ewentualne odsetki w wy­ padku ich przeterminowania. Należy z w r ó c i ć u w a g ę , że przyjęcie ich w niższej w a r t o ś c i niż wynika to z z a p i s ó w k s i ę g o w y c h w p ł y w a w zasa­ dzie dodatnio na w a r t o ś ć firmy zgodnie z wzorem: W = A-Z p

gdzie: W . - w a r t o ś ć przedsiębiorstwa, A - aktywa p r z e d s i ę b i o r s t w a , Z - zobowiązania. p

Na podstawie p o w y ż s z e g o przykładu stwierdzamy, że wycena k s i ę g o w a nie spełnia w y m o g ó w p o r ó w n y w a l n o ś c i z realnymi cenami rynkowymi (dotyczy to r ó w n i e ż cen odtworzeniowych i likwidacyjnych). Dlatego uwa­ żamy, że metody te winny być stosowane przede wszystkim do porówny­ wania i kontroli w y n i k ó w , uzyskiwanych innymi metodami. Jedynie w spe­ cyficznych wypadkach, takich jak likwidacja p r z e d s i ę b i o r s t w a lub analiza alternatyw inwestycyjno - odtworzeniowych, m o g ą stać się one decydują­ cym ź r ó d ł e m informacji dla wyznaczenia w a r t o ś c i decyzyjnej.

Tabela 7

Zestawienie budynków i budowli przeznaczonych do zbycia w miejscowości „X" i jej okolicy w latach 1994 -1996 L P1.

Wyszczególnienie Budynek biurowomagazynowy

Wartość księgowa w tys. zl 220,00

% 100,00

Cena wywoławcza 1. przetargu w tys. zl. 160.00

%do wartości księgowej 45,5

Cena wywoławcza 1. przetargu w tys. zł. 100,00

2.

Hala produkcyjna

220,00

100,00

220,00

54,5

120,00

3.

Budynek produk­ cyjny dwupiętro­ wy

350,00

100,00

120,00

22,9

80,00

4.

Budynek produk­ cyjno - magazy­ nowy

950,00

100,00

300,00

26,3

250,00

Uwagi Brak na­ bywcy Brak nabyw­ cy, ogło­ szona za 1/3 ceny, na raty Brak nabyw­ cy, wyce­ na do­ cho­ dowa 145,00 zł.

Brak nabyw­ cy, wyce­ na od two­ rze nlowa 750,00 zł, do­ cho­ dowa 340,00 zl.

5.

Budynek produk­ cyjno - magazy­ nowy

Razem

440,00

100,00

200.00

34,1

150,00

2180,00

100,00

1000,00

45,9

700,00

Źródło : Opracowanie własne

Brak na­ bywcy Wyce­ na 235,00 zl.

6.5.2. Metody dochodowe Do metod tych w Polsce w obecnej chwili należy p o d c h o d z i ć z dużą ostrożnością, dlatego, że wycen tego typu (jak w c z e ś n i e j w s p o m n i e l i ś m y ) sporządza się często w pierwszej kolejności przede wszystkim na zapi­ sach historycznych (lata ubiegłe), a dopiero później na projekcji przyszło­ ści. Tymczasem rzeczywistość m o ż e różnić się z a r ó w n o od historii jak i projekcji z w ł a s z c z a w okresie kryzysu, braku stabilizacji, z a w ę ż e n i a i li­ kwidacji pewnych r y n k ó w (np. rolnictwo u s p o ł e c z n i o n e ) i wysokiej inflacji. Metody te przy ustabilizowaniu rynku i otoczenia w m i a r ę obiektyw­ nie oceniają w a r t o ś ć przedsiębiorstwa. Natomiast przy dużej turbulencji otoczenia m o g ą okazać się zawodne. S z c z e g ó l n ą t r u d n o ś ć sprawia, jak wcześniej w s p o m n i e l i ś m y , konstrukcja stopy dyskontowej, która odzwier­ ciedla efektywność alternatywnych z a s t o s o w a ń kapitału, jak i stopień ry­ zyka inwestora, nabywającego dane przedsiębiorstwo. Wysoka inflacja powoduje również, że rachunki te (symulacje) prowadzi się w cenach sta­ łych, ze w z g l ę d u na trudności przewidzenia poziomu inflacji w latach na­ stępnych. Przy znacznych przeszacowaniach ś r o d k ó w t r w a ł y c h w ciągu ostat­ nich 3-4 lat również szereg miar efektywności z a s o b ó w jest praktycznie nieporównywalnych, oddając „ s k o k o w y " charakter aktualizacji ś r o d k ó w trwałych. Nieco łatwiej liczyć efektywność strumieni (sprzedaży, kosztów, zysków) z w ł a s z c z a przy analizie w w a r t o ś c i a c h w z g l ę d n y c h . Ze w z g l ę d u na obniżenie się skali produkcji i s p r z e d a ż y oraz ren­ towności (recesję lub niewykorzystanie z d o l n o ś c i produkcyjnych), wyceny te znacznie się różnią od wycen k s i ę g o w y c h czy odtworzeniowych, co z kolei jest przedmiotem kontrowersji między s p r z e d a j ą c y m a k u p u j ą c y m , podobnie jak i modelowanie w projekcji p r z e p ł y w ó w p i e n i ę ż n y c h wyso­ kich n a k ł a d ó w inwestycyjnych (środki trwałe posiadane przez polskie przedsiębiorstwa umorzone są c z ę s t o w 80-90%) i przyrostu ś r o d k ó w ob­ rotowych netto (należności a w i ę c kredytowania o d b i o r c ó w ) . Wyniki uzyskane tą m e t o d ą pozwalają w ó w c z a s na oszacowanie stopnia w z g l ę d n e g o wykorzystania majątku t r w a ł e g o przedsiębiorstwa i jego potencjału produkcyjnego, poprzez p o r ó w n a n i e w a r t o ś c i dochodo­ wej przedsiębiorstwa z jego w a r t o ś c i ą o d t w o r z e n i o w ą . Metody dochodo­ we w konsekwencji ich stosowania, o b n a ż a j ą s ł a b ą z d o l n o ś ć polskich firm do generowania zysku, przy obecnym stanie rynku i gospodarki. C z ę s t o jednak w praktyce dokonywania wyceny są one stosowane mechanicznie, a k r a ń c o w y koszt kapitału jest w r ę c z przyjmowany machinalnie, bez głęb­ szej analizy i zrozumienia.

ROZDZIAŁ VII

W tej części książki zaprezentujemy w s p o s ó b syntetyczny i na kon­ kretnym przykładzie, wybrane s p o ś r ó d w c z e ś n i e j przedstawionych, meto­ dy wyceny firmy.

7.1. Założenia ogólnometodyczne wyceny Przedmiotem wyceny jest „FIRMA XYZ" spółka z o g r a n i c z o n ą odpo­ wiedzialnością. W y c e n ą objęto Spółkę jako całość. Dane bazowe zawarte w opracowaniu o d z w i e r c i e d l a j ą stan na 31.12.1995 roku. Wyceny w a r t o ś c i dokonano w z w i ą z k u z zamiarem przekształcenia spółki z o g r a n i c z o n ą o d p o w i e d z i a l n o ś c i ą w spółkę akcyjną. W wycenie zastosowano metodykę opartą na czterech podejściach: a. m a j ą t k o w y m - w którym analizowano w a r t o ś ć majątku Spółki (ak­ tywów netto), b. dochodowym - w którym analizowano w a r t o ś ć d o c h o d o w ą , tj. możliwość generowania przez Spółkę dochodu pieniężnego, c. mieszanym - w którym łącznie analizowano w a r t o ś ć majątku (ak­ t y w ó w netto) i d o c h o d o w o ś ć Spółki, d. rynkowym - w którym analizowano w a r t o ś ć Spółki za p o m o c ą mnożnika zysku. Dla potrzeb wyceny zastosowano cztery metody wyceny: 1. metodę k s i ę g o w ą ( a k t y w ó w netto) - opartą na analizie stanu ewi­ dencyjnego oraz stanu skorygowanej w a r t o ś c i majątku Spółki, 2. metodę d o c h o d o w ą - opartą na zdyskontowanych przyszłych strumieniach pieniężnych netto w z a ł o ż o n y m okresie zwrotu kapi­ tału; dla potrzeb obliczeń opracowano biznes plan Spółki na la­ ta 1997- 2001, 3. m e t o d ę mieszaną - opartą na analizie s u m w a r t o ś c i majątku i "goodwill" (reputacji) S p ó ł k i ,

4. m e t o d ę r y n k o w ą - opartą na m n o ż n i k u z y s k ó w z n o t o w a ń giełdo­ wych. Wyniki uzyskane wymienionymi metodami p o r ó w n a n o ze sobą.

7.2. Wycena wartości księgowej (aktywów netto) 7.2.1. Z a ł o ż e n i a m e t o d y

Przyjęta

technika

wyceny w a r t o ś c i

księgowej

„FIRMY XYZ"

opiera

się na następujących z a ł o ż e n i a c h : 1. Ewidencyjnym spółki. P r a w i d ł o w o ś ć i w i a r y g o d n o ś ć w y n i k ó w w a r t o ś c i księgowej w y m a g a ł a zapoznania się z organizacją służby f i n a n s o w o - k s i ę g o w e j , metodami jej pracy, w y p o s a ż e n i e m tech­ nicznym i potencjałem kadrowym. Przeprowadzone rozpoznanie (wywiad z kierownictwem, Przy wycenie w a r t o ś c i k s i ę g o w e j wy­ korzystano dane informacyjne zawarte w systemie przegląd do­ kumentacji) dało p o d s t a w ę do pozytywnej oceny stanu ewiden­ cyjnego przedsiębiorstwa, tak w aspekcie organizacji, jak też ja­ kości przygotowanych materiałów. Praca w k s i ę g o w o ś c i „FIRMY XYZ' prowadzona jest rzetelnie, przy wykorzystaniu nowocze­ snych metod i ś r o d k ó w technicznych. 2. Za podstawowe dokumenty ź r ó d ł o w e przyjęto sprawozdanie bi­ lansowe i stan bilansowy na dzień 31 grudnia 1995 roku wraz z opinią biegłych r e w i d e n t ó w oraz stany bilansowe na dzień 31 grudnia za lata 1992 -1994. Eksperci w y c e n i a j ą c y s p ó ł k ę uzy­ skali pełne dane bilansowe za te lata. 3. Zastosowana metodyka oszacowania opiera się na ustaleniu war­ tości księgowej i rynkowej s k ł a d n i k ó w m a j ą t k o w y c h spółki, po­ mniejszonych o z o b o w i ą z a n i a . Oszacowanie objęło majątek w ł a ­ sny spółki i dokonane zostało w e d ł u g stanu na 31.12.1995 roku. W a r t o ś c i podano w tys. zł P L N bez znaku po przecinku, chyba że zaznaczono inaczej I.2. Podstawowe dokumenty informacyjne 4. G ł ó w n y m i ź r ó d ł a m i informacyjnymi dla potrzeb wyceny w a r t o ś c i księgowej „FIRMY XYZ" były dokumenty w e w n ę t r z n e , w tym: sprawozdania s p o r z ą d z a n e na formularzach G U S (F-02, F-01), ze­ stawienia sald i o b r o t ó w na kontach syntetycznych, wydruki i wy­ pisy z ksiąg inwentarzowych ś r o d k ó w trwałych oraz inne mate-

riały i sprawozdania księgowa.

opracowywane

przez

służbę

finansowo-

7.2.2. Aproksymacja wartości księgowej. W dniu s p o r z ą d z a n i a wyceny (31.12.1995) w y s t ą p i ł y n a s t ę p u j ą c e war­ tości k s i ę g o w e (ewidencyjne) poszczególnych s k ł a d n i k ó w majątku (por. tabela 8) a także poszczególne pozycje źródeł jego pochodzenia. Mechaniczne odczytanie w a r t o ś c i bilansowych z dokumentów przedsiębiorstwa nie m o ż e s t a n o w i ć podstawy dla realnej oceny w a r t o ś c i majątku przedsiębiorstwa, p o n i e w a ż w bilansie w y s t ę p u j ą pozycje, których nie m o ż n a uznać jako realne, biorąc za p o d s t a w ę wyceny ich zapis nomi­ nalny. Dotyczyć to między innymi zaliczek na poczet inwestycji, z a p a s ó w , należności, roszczeń i innych pozycji a k t y w ó w firmy. I tak dla przykładu zapis bilansowy pozycji zaliczki na poczet inwestycji, nie u w z g l ę d n i a stop­ nia zaawansowania robót, wzrostu cen budowy, cen zbycia, a zapis bilan­ sowy zapasy szybkości ich rotacji. W z w i ą z k u z p o w y ż s z y m ich nominalna w a r t o ś ć wymaga skorygowania o określone w s k a ź n i k i . Podobnie rzecz się ma jeśli chodzi o należności i roszczenia. Ich nominalna w a r t o ś ć także wymaga skorygowania o w s k a ź n i k i ustalone w oparciu o ich ściągalność (por. tabela 9). W naszym przykładzie wystąpiła pierwsza o k o l i c z n o ś ć , nie wystąpiła zaś okoliczność dotycząca z a p a s ó w oraz należności. Dokonana w pozycji-zaliczki na poczet inwestycji korekta spowo­ d o w a ł a , że majątek „FIRMY XYZ" w ujęciu skorygowanym przedstawia się jak w tabeli 10. R ó w n i e ż korekcie podlegały pasywa „FIRMY XYZ" z tytułu rozliczeń m i ę d z y o k r e s o w y c h i p r z y c h o d ó w przyszłych o k r e s ó w ( por. ta­ bela 9 i 11). 1

2

1

2

Dla potrzeb wyceny skorygowaną metodą aktywów netto dokonano korekty zaliczek na poczet inwestycji (budowa budynku biurowego). Po określeniu zaawansowania robót, wzro­ stu cen budowy powierzchni biurowych, cen zbycia oraz aktów notarialnych dokonano ko­ rekty wartości zaliczek o wskaźnik korygujący 1,9 do kwoty 2 294 000 zł. W skorygowanej metodzie aktywów netto wykazano wartość przychodów przyszłych okre­ sów. Ich wartość została ujęta w skorygowanych pasywach netto jako zysk osiągnięty z ty­ tułu tych przychodów. Korekta wyszczególnionych rozliczeń międzyokresowych i przychodów przyszłych okresów przedstawiona jest poniżej.

R o z l i c z e n i a m i ę d z y o k r e s o w e i p r z y c h o d y przyszłych o k r e ­ sów ogółem P r z y c h o d y przyszłych o k r e s ó w (zysk u z y s k a n y z p r z y c h o ­ du)

P r z e d korektą

Po korekcie

3 . 7 9 5 tys. zł

(-683) tys. zł

3.795 tys. zł

(-683) tys. zł

Tabela 8

Ewidencyjnie (księgowo) ujęte aktywa (w zł bez znaku po przecinku)

(majątek) „FIRMY XYZ'

Majątek trwały Wartości niematerialne i prawne Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym przekształceniu spółki akcyjnej

12931862 0 0

Koszty prac rozwojowych

0

Wartość firmy

0

Inne wartości niematerialne i prawne

0

Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych

0

Rzeczowy majątek trwały

2076245

Grunty własne

0

Budynki i budowle

0

Urządzenia techniczne i maszyny

757493

Środki transportu

96266

II

II

III

Pozostałe środki trwałe

15123

Inwestycje rozpoczęte

0

Zaliczki na poczet inwestycji

1207364

Finansowy majątek trwały

0

Udziały i akcje

0

Papiery wartościowe

0

Udzielone pożyczki długoterminowe

0

Inne składniki finansowego majątku trwałego

0

Należności długoterminowe

10855616

IV Majątek obrotowy

774126

Zapasy

171909

Materiały

0

Półprodukty i produkty w toku

0

Produkty gotowe

0

Towary

171909

Zaliczki na poczet dostaw

0

Należności i roszczenia

224032

1

II

III

Należności z tytułu dostaw i usług

137389

Należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych

82471

Należności wewnątrzzakładowe

0

Pozostałe należności

4172

Należności dochodzone na drodze sądowej

0

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu

0

Udziały lub akcje własne do zbycia

0

Inne papiery wartościowe

0

Środki pieniężne

378185

IV Środki pieniężne w kasie

38901

Środki pieniężne w banku

337284

Inne środki pieniężne

2000

Rozliczenia międzyokresowe

12459

Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów

12459

Inne rozliczenia międzyokresowe

0

Razem aktywa

13718447

Źródło: Opracowanie własne Tabela 9 Pasywa obce „ F I R M Y X Y Z " w u j ę c i u ewidencyjnym (w zł bez znaku po przecinku) Rezerwy i inne pasywa

0

Rezerwy na podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych

0 0

Pozostałe rezerwy Inne pasywa

8983097

Zobowiązania długoterminowe

0

Długoterminowe pożyczki, obligacje i papiery wartościowe

8922146

Długoterminowe kredyty bankowe

60951

Pozostałe zobowiązania długoterminowe

252353

Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne

250409

Zobowiązania krótkoterminowe

0

Pożyczki, obligacje i papiery wartościowe

60774

Kredyty bankowe

935

1

Zaliczki otrzymane na poczet dostaw

140319

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług

268535,66

Zobowiązania wekslowe

0

Zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych

47580

Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

o

Zobowiązania wewnątrzzakładowe

0

Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe

800

Fundusze specjalne

1945

II Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów

3794929

Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów

0

Przychody przyszłych okresów

3794929

Razem pasywa obce

1 tmni7Q

13030379

Źródło: Opracowanie własne

Wynik: Razem aktywa ewidencyjne (księgowo) Razem pasywa obce ewidencyjne (księgowo) Wartość ewidencyjna netto

13 718 447 13 030 379 688 068

Tabela 10 Aktywa (majątek) „FIRMYXYZ" w ujęciu skorygowanym (w zł bez znaku po przecinku)

II

Majątek trwały Wartości niematerialne i prawne Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym przekształceniu spółki akcyjnej

14018489 0 0

Koszty prac rozwojowych

0

Wartość firmy

0

Inne wartości niematerialne i prawne

0

Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych

0

Rzeczowy majątek trwały

3162873

Grunty własne

0

Budynki 1 budowle

0

Urządzenia techniczne i maszyny

767493

Środki transportu

96266

Pozostałe środki trwałe

16123

Inwestycje rozpoczęte

0

Zaliczki na poczet inwestycji

2293991

Finansowy majątek trwały

0

Udziały i akcje

0

Papiery wartościowe

0

Udzielone pożyczki długoterminowe

0

Inne składniki finansowego majątku trwałego

0

Należności długoterminowe

10855616

Majątek obrotowy

774126

Zapasy

171909

Materiały

0

Półprodukty i produkty w toku

0

Produkty gotowe

0

Towary

171909

III

IV

1

Zaliczki na poczet dostaw

0

Należności i roszczenia

224032

Należności z tytułu dostaw i usług

137389

II Należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych

82471

Należności wewnątrzzakładowe

0

Pozostałe należności

4172

Należności dochodzone na drodze sądowej

0

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu

0

III Udziały lub akcje własne do zbycia

0

Inne papiery wartościowe

0

Środki pieniężne

378185

IV Środki pieniężne w kasie

38901

Środki pieniężne w banku

337284

Inne środki pieniężne

2000

Rozliczenia międzyokresowe

12459

Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów

12459

Inne rozliczenia międzyokresowe

0

Razem aktywa

14804926

Źródło: Opracowanie własne

Pasywa obce „FIRMY XYZ" w ujęciu skorygowanym (w zł bez znaku po przecinku) Rezerwy 1 inne pasywa

0

Rezerwy na podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych

0

Pozostałe rezerwy

0

Inne pasywa

8983097

Zobowiązania długoterminowe

0

Długoterminowe pożyczki, obligacje i papiery wartościowe

8922146

Długoterminowe kredyty bankowe

60951

Pozostałe zobowiązania długoterminowe

252353

Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne

250409

Zobowiązania krótkoterminowe

0

1 Pożyczki, obligacje i papiery wartościowe

60774

Kredyty bankowe

935

Zaliczki otrzymane na poczet dostaw

140319

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług

268535,66

Zobowiązania wekslowe

0

Zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych

47580

Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

0

Zobowiązania wewnątrzzakładowe

0

Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe

800

Fundusze specjalne

1945

Rozliczenia międzyokresowe 1 przychody przyszłych okresów

-683087

Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów

0

Przychody przyszłych okresów

-683087

Razem pasywa obce

8552363

II

Źródło: Opracowanie własne Wynik: Razem aktywa skorygowane

14 804 926

Razem pasywa o b c e skorygowane

8 552 363

Skorygowane aktywa netto

6 252 563

W wyniku dokonanej wyceny w a r t o ś c i księgowej (w zł) przyjęto, ż e : Wartość ewidencyjna netto wynosi Wartość skorygowana netto wynosi

688 068 6 262 563

Za realną w a r t o ś ć k s i ę g o w ą uznano (zgodnie z teoretycznymi aspek­ tami metody księgowej) różnicę między w i e l k o ś c i ą a k t y w ó w (skorygowa­ ną) a pasywami obcymi. Na tak rozumianą s k o r y g o w a n ą w a r t o ś ć księgową netto a k t y w ó w składa się suma w a r t o ś c i majątku t r w a ł e g o (po odliczeniu ich umorzenia), suma w a r t o ś c i majątku obrotowego (skorygowana o zapa­ sy, a także o należności nie z a p ł a c o n e w terminie) oraz rozliczeń między­ okresowych, pomniejszona o w a r t o ś ć p a s y w ó w o b c y c h .

7.3. Wycena wartości dochodowej 7.3.1. Z a ł o ż e n i a m e t o d y - z a ł o ż e n i a o g ó l n e b i z n e s p l a n u W a r t o ś ć d o c h o d o w ą obliczono w niniejszym przykładzie za p o m o c ą standardowej formuły NPV, gdzie jako wyraz z y s k o w n o ś c i przedsiębior­ stwa uznano strumień p r z e p ł y w ó w pieniężnych (cash flow). W celu ustale­ nia omawianej w i e l k o ś c i należało p r z e p r o w a d z i ć s t a n d a r d o w ą procedurę budowania biznes planu, o p r a c o w a ć projekt działalności inwestycyjnej, ustalić strategiczną pozycję firmy (analiza SWOT), p r z e p r o w a d z i ć projekcję sprzedaży, rachunku w y n i k ó w , sprawozdania z p r z e p ł y w ó w ś r o d k ó w pie­ niężnych, ustalić stopę dyskontową. Dla potrzeb biznes planu przyjęto następujące z a ł o ż e n i a : -

-

-

okres planowania obejmuje 5 lat (lata 1996-2000), biznes plan przygotowano stosując aktualnie o b o w i ą z u j ą c e wzory s p r a w o z d a ń finansowych, obliczenia przeprowadzono w e d ł u g wytycznych metodologii UNIDO (United Nations Industrial Development Organization), w obliczeniach z a ł o ż o n o ceny stałe z uwagi na brak merytorycz­ nych przesłanek do s z a c u n k ó w stopy inflacji w kolejnych latach analizy, stopa inflacji (aktualna ) ujęta jest w stopie dyskonta przy wycenie w a r t o ś c i S p ó ł k i , opracowany biznes plan poddano analizie w a r t o ś c i za p o m o c ą d w ó c h s t ó p dyskontowych : 12,73% oraz 13,8%.

7.3.2. Przedmiot i obszar działania „FIRMYXYZ" „FIRMA XYZ" działa na podstawie Kodeksu handlowego z 27.06.1934r. oraz polskiego prawa w ł a ś c i w e g o dla o s ó b prawnych nie będących jednostkami gospodarki uspołecznionej. Przedmiotem działalności Spółki jest ś w i a d c z e n i e usług finanso­ wych. Jej czas trwania jest nieograniczony, zaś obszarem działania jest teren Rzeczpospolitej Polskiej.

7.3.3. Sytuacja na rynku i analiza S W O T „FIRMA XYZ" jak w c z e ś n i e j wspomniano działa na rynku całej Pol­ ski. Dobrze wyszkolona kadra, wysoka j a k o ś ć usług ś w i a d c z o n y c h , stali odbiorcy, niska liczba k o n k u r e n t ó w pozwala ocenić jej pozycję na rynku jako dominującą. Ustalono, że aktualnie działa pięć przedsiębiorstw, które m o ż n a uznać za konkurentów, jednak j a k o ś ć ś w i a d c z o n y c h przez nie usług nie jest w stanie zagrozić pozycji „ F I R M Y X Y Z " . W wyniku przeprowadzonej analizy silnych i słabych stron oraz szans i z a g r o ż e ń „FIRMY XYZ" ustalono, że pozycja firmy jest szczególnie silna. Średnie wyniki z a r ó w n o w pierwszej, jak i drugiej z analiz dały wyniki dodatnie, co niezbicie ś w i a d c z y o znacznej przewadze szans i silnych stron, nad z a g r o ż e n i a m i i słabymi stronami. W trakcie analizy d o s t r z e ż o n o tyko j e d n ą słabą stronę i pięć c z y n n i k ó w s t a n o w i ą c y c h z a g r o ż e n i a . Analiza S W O T daje pełniejszy obraz przedsiębiorstwa, pokazuje jego pozycję na rynku w s p o s ó b kompleksowy, jest p o d s t a w ą p o z w a l a j ą c ą sądzić, iż prze­ prowadzone projekcje służące ustaleniu d o c h o d o w o ś c i są wiarygodne. Pozwala na o c e n ę przedsiębiorstwa patrząc nań z z e w n ą t r z , a nie jedynie z punktu widzenia jego w e w n ę t r z n e j sytuacji, oceniając ją na podstawie bilansu. SWOT

Lepszy obraz sytuacji „FIRMY XYZ' przedstawiona na rys.9 i 10

daje

wersja

graficzna

analizy

Rys. 9 Szanse i zagrożenia „FIRMY XYZ" - metoda graficzna Źródło: opracowanie własne

Rys. 10 Silne i słabe strony „FIRMY XYZ" - metoda graficzna Źródło: opracowanie własne

7.3.4. Aproksymacja wartości dochodowej; szacowanie parametrów ekonomiczno - finansowych Szacunkowy

rachunek

kosztów

Szacunkowy rachunek k o s z t ó w w y r a ż o n y został w procentach do przewidywanego dochodu, nie u w z g l ę d n i a on ryzyka z w i ą z a n e g o z ewen­ tualnymi stratami w y n i k a j ą c y m i z z a t o r ó w płatniczych i temu podobnych zjawisk negatywnych. Rachunek ten oparty z o s t a ł na analizie struktury kosztów w 1995 roku i latach poprzedzających moment wyceny. Koszty w ł a s n e działalności operacyjnej finansowej i inwestycyjnej przyjęto zgod­ nie z d o t y c h c z a s o w ą praktyką w y s t ę p u j ą c ą w firmie. Za materiał ź r ó d ł o w y posłużyła ewidencja k o s z t ó w w układzie rodzajowym. Koszty ujmują rów­ nież poziom amortyzacji uzależniony od aktualnej w a r t o ś c i ś r o d k ó w trwa­ łych oraz stosowanej stopy amortyzacji. Plan

rachunku

wyników

Projektując w a r t o ś ć p r z y c h o d ó w w roku 1996 i latach n a s t ę p n y c h , przyjęto za punkt wyjścia osiągnięte wyniki w s p r z e d a ż y w 1995 roku i la­ tach poprzedzających moment wyceny oraz prognozy rozwoju rynku, na którym firma działa. Nie u w z g l ę d n i a ona natomiast ewentualnego inflacyj­ nego wzrostu cen (jest liczona w cenach stałych). Plan rachunku w y n i k ó w od strony metodologicznej oparto na wzorze zawartym w załączniku do ustawy o r a c h u n k o w o ś c i z dnia 29 w r z e ś n i a 1994 roku. Planowany rachunek w y n i k ó w u w z g l ę d n i a z ł o ż o n o ś ć i zdolność r y n k o w ą Spółki. Obliczono zysk na działalności gospodarczej, zysk brutto i zysk netto. W obliczeniach przyjęto następujące z a ł o ż e n i a : -

saldo z y s k ó w i strat nadzwyczajnych w kolejnych latach biznes planu wynosi zero, podatek dochodowy s t a n o w i ć będzie w 1997 roku 38% zysku brut­ to i będzie malał o2% k a ż d e g o roku, do w a r t o ś c i 32% w roku 2000. nie przewiduje się wypłaty dywidendy podczas c a ł e g o okresu na rzecz w ł a ś c i c i e l a .

Plan

przepływów

pieniężnych

Plan p r z e p ł y w ó w pieniężnych od strony metodologicznej oparto na wzorze zawartym w załączniku do ustawy o r a c h u n k o w o ś c i z dnia 29 w r z e ś n i a 1994 roku. Obejmuje on w p ł y w y i wydatki g o t ó w k o w e „FIRMY XYZ" w latach 1996-2000. Na ich podstawie o s z a c o w a n o strumienie pieniężne netto (saldo g o t ó w k o w e ) .

123

Szacowanie

wartości

stopy

dyskontowej

Dla potrzeb przedstawianej jako przykład wyceny zastosowano dwie konstrukcje stopy dyskontowej, o d p o w i a d a j ą c e warunkom gospodarki polskiej. Szacowanie

wartości

stopy

dyskontowej

zmodyfikowana

metoda

qapmT~ Stopa dyskontowa dla wycenianej „FIRMY XYZ" szacowana tą me­ toda wynosi 12,73 % i jest ustalana w e d ł u g p o n i ż s z e g o wzoru:

R = r + P- (^, - r) = 3,53%+(0,4 • 1,508-1+0,6 • 1,812) • (9,09%- 3,53%) = 12,73% etldy

Poniżej przedstawiamy p r o c e d u r ę szacowania w a r t o ś c i stopy dys­ kontowej w e d ł u g tej metody. Przy jej szacowaniu u w z g l ę d n i o n o takie ro­ dzaje ryzyka jak: ryzyko systematyczne; o g ó l n e ryzyko rynkowe, dotyczące c a ł e g o systemu gospodarczego oraz ryzyko niesystematyczne; indywidu­ alne ryzyko danej firmy . O g ó l n a metoda C A P M u m o ż l i w i a n a s t ę p u j ą c e s f o r m u ł o w a n i e zależ­ ności na o c z e k i w a n ą stopę zwrotu: 4

R - szacowana stopa zwrotu; /j _ - rynkowa premia za ryzyko; r

r- stopa zwrotu inwestycji bez ryzyka; fi - w s k a ź n i k określający ryzyko. Metoda szacowania stopy zwrotu w Stanach Zjednoczonych na pod­ stawie w s k a ź n i k a S&P500 oparta jest na wzorze:

' Modyfikacji metody CAMP dokonali S. Pirsztu i A. Reszke. ' Ryzyko systematyczne - do tej kategorii ryzyka zaliczone mogą być ryzyko branżowe, regio­ nalne, stopy procentowej czy sity nabywczej. W niniejszym przykładzie ograniczamy się tyl­ ko do określenia dwóch czynników wpływających na ryzyko systematyczne; tj. ryzyka bran­ żowego i ryzyka regionalnego. Ryzyko niesystematyczne zależy od wielu czynników ściśle związanych z funkcjonowaniem danej firmy. W niniejszym przykładzie przyjęto jeden ele­ ment mierzące ten typ ryzyka, a mianowicie ryzyko związane z ogólną sytuacją finansową (standingiem) firmy mierzone przy pomocy analizy dyskryminacyjnej Altmana do badania zagrożenia upadłością lub kryzysem.

Poprzez analogię do tej metody m o ż n a określić o g ó l n ą m e t o d ę osza­ cowania stopy R w przypadku, gdy mamy do czynienia z polskimi przed­ siębiorstwami:

W s p ó ł c z y n n i k b oszacowano poprzez określenie ryzyka z w i ą z a n e g o z inwestowaniem w „FIRMĘ XYZ". W s k a ź n i k fi składa się z 2 e l e m e n t ó w : w s k a ź n i k a określającego ryzyko systematyczne oraz w s k a ź n i k a określają­ cego ryzyko niesystematyczne. O g ó l n a zależność określająca w s k a ź n i k fi ma następującą postać:

Tak w i ę c ogólnie niniejsza metoda opiera się na odniesieniu „FIRMY XYZ" do pewnej teoretycznej modelowej spółki g i e ł d o w e j , używając do tego miar ryzyka systematycznego i niesystematycznego.

Oszacowanie stopy zwrotu r dla inwestycji bez ryzyka Dla prezentacji niniejszego przykładu jako inwestycję bez ryzyka za­ ł o ż o n o inwestycję w 13-tygodniowe bony skarbowe. N o m i n a l n ą w a r t o ś ć stopy r dla tych b o n ó w wynosiła 20,87%. W a r t o ś ć realna uwzględniająca inflację o k r e ś l o n a jest następująco:

Oszacowanie stopy zwrotu dla inwestycji na giełdzie Stopę zwrotu dla spółek g i e ł d o w y c h oszacowano jako s t o p ę zwrotu a k c e p t o w a n ą przez d ł u g o t e r m i n o w y c h i n w e s t o r ó w Warszawskiej Giełdy Papierów W a r t o ś c i o w y c h . Posłużono się przy tym o d w r o t n o ś c i ą średniego w s k a ź n i k a P/E (cena/zysk) dla spółek p r z e m y s ł o w o - h a n d l o w y c h . Średnia w i e l k o ś ć tego w s k a ź n i k a (na koniec grudnia 1995) w y n o s i ł a 11. Analizy prowadzone przez a u t o r ó w wyceny wykazują, że w s k a ź n i k ten jest od pewnego czasu ustabilizowany a jego w y s o k o ś ć podobna do innych sta­ bilnych giełd europejskich.

^ = - 1

=

9,09%

Ryzyko branżowe - p o d s t a w ę do określenia w s k a ź n i k a ryzyka bran­ ż o w e g o stanowi opracowanie Instytutu B a d a ń nad G o s p o d a r k ą R y n k o w ą pt. „ M a p a ryzyka inwestycyjnego. VI Ranking krajów, w o j e w ó d z t w i b r a n ż " z 1995 roku, w którym to - na podstawie przeprowadzonej dyskryminacyj­ nej analizy wielowymiarowej - p r z y p o r z ą d k o w a n o wszystkim b r a n ż o m s y n ­ tetyczny w s k a ź n i k ryzyka inwestycyjnego a. W s k a ź n i k ten zawiera się po­ między 0 i 1, przy czym dla modelowej branży o zerowym ryzyku wynosi on 1. Utworzono na tej podstawie 5 grup ryzyka: małe ryzyko ś r e d n i e ryzyko p o d w y ż s z o n e ryzyko wysokie ryzyko bardzo wysokie ryzyko

0,642 > 0,530 > 0,448 > 0,292 > 0,184 >

a a a a a

> > > > >

0,531 0,454 0,301 0,188 0,050

Jako średnią b a z o w ą przyjęto w a r t o ś ć ś r e d n i ą przedziału dla branż o ś r e d n i m ryzyku

a

ś r

= 0,49.

Relacja p o m i ę d z y ryzykiem dla branży reprezentowanej przez „FIR­ MĘ XYZ" a ryzykiem dla średniej bazowej określa w s k a ź n i k beta. Dla wy­ cenianej firmy przyjęto w s k a ź n i k r ó w n y 0,231. Wyliczenie to przyjmuje postać:

Ryzyko regionalne - w s k a ź n i k ryzyka regionu o k r e ś l o n o podobnie jak w s k a ź n i k ryzyka branży z tą różnicą, że dla w o j e w ó d z t w o k r e ś l o n o - we w c z e ś n i e j przytaczanej „ M a p i e ryzyka" - 5 p o z i o m ó w ryzyka. Poprzez ana­ logię do syntetycznego w s k a ź n i k a ryzyka dla branż przyjęto następującą zależność:

oraz 0
(b=1 dla teoretycznego regionu bez ż a d n e g o ryzyka: stopień

Dla r e g i o n ó w o m a ł y m ryzyku (5 stopień) przyjęto 5

[stopień ryzyka]

co jest r ó w n o w a ż n e ryzyku regionalnemu modelowej spółki giełdowej^= ' . Natomiast przyjęto: 0

5

dla

„FIRMY XYZ"

zlokalizowane

w

województwie

„A"

Ryzyko niesystematyczne - na ryzyko niesystematyczne ma w p ł y w ryzyko z w i ą z a n e z o g ó l n y m standingiem finansowym firmy.

^liesyst

^tandingu

W s k a ź n i k ryzyka standingu finansowego o k r e ś l o n y jest przy zasto­ sowaniu w s k a ź n i k a Altmana. Dla W G P W o k r e ś l o n o go - po dokonaniu obli­ czeń dla 63 spółek z branż p r z e m y s ł o w y c h i handlowych i ich uśrednieniu na poziomie 4,1. W s k a ź n i k Altmana dla „FIRMY XYZ" wynosi 0,769. Niniej­ szy w s k a ź n i k „beta" p o r ó w n u j e o g ó l n ą sytuację f i n a n s o w ą „FIRMY XYZ" do sytuacji modelowej spółki notowanej na W G P W , dzięki poniższej relacji (odchylenie od standardu odniesione do standardu). Dla modelowej spółki g i e ł d o w e j wynosi 1. Alt „

_ .

-^"giełdy

-Alt -^"PROLIM

/^tandingu

Szacowanie czynowa

wartości

stopy

dyskontowej zmodyfikowana

metoda

ilo-

5

Stopa dyskontowa dla wycenianej „FIRMY XYZ" szacowana tą me­ toda wynosi 13,8 % i jest ustalana w e d ł u g opisanej poniżej z a l e ż n o ś c i : i

gdzie:

r

= i

b

x ( l + i . ) x ( l + i );(1) o

i - realna stopa dyskontowa; ii - premia ryzyka inwestycyjnego, w y r a ż a j ą c a stopień nie­ p e w n o ś c i inwestowania w o k r e ś l o n ą d z i e d z i n ę ) , i na okre­ ś l o n y m terytorium (w konkretnym przypadku w w o j e w ó d z ­ twie „A") w stosunku do lokat bezpiecznych, i -premia ryzyka indywidualnego (operacyjnego) u w z g l ę d ­ niająca czynniki w e w n ę t r z n e p r z e d s i ę b i o r s t w a , przyjmuje się trzy klasy tego ryzyka i premii z nim z w i ą z a n y c h : r

0

Modyfikacji metody iloczynowej dokonali S. Pirsztu i A. Reszke.

• • •

niskie 10% średnie - 30% wysokie - 50%.

B a z o w ą stopę (i ) szacuje się przy pomocy poniższej z a l e ż n o ś c i : b

gdzie: od ryzyka,

i - nominalna stopa zwrotu a k t y w ó w (inwestycji) wolnych n

i - stopa inflacji liczona jako średnia arytmetyczna stopy in­ flacji w roku poprzednim 1994 i z a ł o ż o n e j w ustawie bu­ d ż e t o w e j na rok bieżący 1995: f

P r e m i ę za ryzyko inwestycyjne (¡¡1 oszacowano przy zastosowaniu wzoru:

gdzie: i, - premia ryzyka inwestycyjnego, f - w s k a ź n i k syntetyczny atrakcyjności inwestycyjnej danego w o j e w ó d z t w a (zawiera się od 0 -najniższa atrakcyjność, do 1 najwyższa atrakcyjność) publikowany przez Instytutu Badań nad G o s p o d a r k ą R y n k o w ą w wydawanej przez Polski Bank Rozwoju S.A. „ M a p i e ryzyka inwestycyjnego". W s k a ź n i k ten dla w o j e w ó d z t w a „A", w którym to znajduje się siedziba wyce­ nianej firmy i prowadzi ona s w ó j biznes, opublikowany w Ma­ pie wynosi 0,53, działalność reprezentowana przez „ F I R M Ę X Y Z " uzyskała w s k a ź n i k 0,231. r

Atrakcyjność inwestycyjną w o j e w ó d z t w autorzy opracowania okre­ ślili jako ś r e d n i ą w a ż o n ą w s k a ź n i k ó w charakteryzujących następujące czynniki: infrastrukturę łączności (liczba a b o n e n t ó w telefonii przewodowej, stopień pokrycia w o j e w ó d z t w a z a s i ę g i e m telefonii bezprzewodo­ wej, liczba p l a c ó w e k pocztowo- telekomunikacyjnych),

-

dostępność komunikacyjną w o j e w ó d z t w a (długość dróg w po­ s z c z e g ó l n y c h klasach na 100 km , odległość czasowa miasta wo­ j e w ó d z k i e g o od najbliższego przejścia granicznego, odległość czasowa od najbliższego portu morskiego, położenie w z g l ę d e m projektowanego układu autostrad i dróg ekspresowych, ranga g ł ó w n e g o w ę z ł a kolejowego), rynek pracy (liczba ludności w wieku produkcyjnym, liczba pra­ cujących w gospodarce narodowej, iloraz liczby wyrejestrowa­ nych bezrobotnych do liczby nowo zarejestrowanych, liczba bez­ robotnych zarejestrowanych o g ó ł e m , udział d ł u g o t r w a l e bezro­ botnych w liczbie bezrobotnych o g ó ł e m ) , zaplecze p r z e m y s ł o w e (wartość produkcji sprzedanej , nakłady inwestycyjne na przemysł o g ó ł e m , nakłady inwestycyjne na naukę i rozwój techniki, stopień zużycia ś r o d k ó w t r w a ł y c h w przemyśle, dynamika produkcji sprzedanej przemysłu) ś r o d o w i s k o dla biznesu (aktywność w ł a d z regionalnych i samo­ rządowych w kreowaniu ś r o d o w i s k a dla biznesu, liczba instytucji zaliczanych do otoczenia biznesu, pracujący w instytucjach oto­ czenia biznesu na 1000 pracujących o g ó ł e m , rangowana liczba b a n k ó w , liczba imprez o charakterze targowo-promocyjnym, licz­ ba u m ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h zawartych przez w ł a d z e s a m o r z ą ­ dowe i regionalne), transformację gospodarki (liczba p o d m i o t ó w gospodarczym w sektorze prywatnym w e d ł u g rejestru regon, liczba spółek prawa handlowego z udziałem zagranicznym, dynamika sektora prywat­ nego, dynamika spółek prawa handlowego, p o ż ą d a n a zmiana liczby małych firm wynikająca z prawa w ł a ś c i w y c h proporcji go­ spodarczych), atrakcyjność turystyczną i stan ś r o d o w i s k a przy­ rodniczego (liczba o b s z a r ó w zaliczanych do kategorii turystycznych I i II, rangowana liczba p a r k ó w naro­ dowych i krajobrazowych, rangowana liczba z a b y t k ó w , liczba miejsc noclegowych w obiek­ tach turystycznych, liczba korzystających z noclegów, ścieki p r z e m y s ł o w e i komunal­ ne w y m a g a j ą c e oczyszczenia. Szacowanie stopy dyskontowej powyższej procedury przedstawia tabela 12. 2

-

-

-

-

Tabela 12 Szacowanie stopy dyskontowej

m e t o d ą i l o c z y n o w ą dla „FIRMYXYZ"

DANE WEJŚCIOWE S t o p a zwrotu nominalna z inwestycji w o l n y c h od

0,2087

ryzyka (bony skarbowe 13 tygodniowe) S t o p a inflacji

0,1675

Wskaźnik

0,53

syntetyczny ryzyka regionalnego Wskaźnik

0,231

syntetyczny ryzyka branżowego

Premia za ryzyko

0,5

indywidualne (operacyjne przyjęte w klasie wysokiej

WYNIK OBLICZEŃ Stopa bazowa i

b

0,035289079

Premia z a ryzyko i n w e s t y c y j n e i.

Stopa dyskontowa

Wynik

wyceny

wartości

1,60043 13,8%

dochodowej

Przyjęta metoda wyceny w a r t o ś c i dochodowej „FIRMY XYZ" oparta została na technice projekcji w y n i k ó w ekonomicznych i p r z e p ł y w ó w pie­ niężnych. Dla potrzeb prowadzonych analiz przyjęto pięcioletni przedział cza­ sowy. Przyjęcie p o w y ż s z e g o okresu badania uzasadnione jest głównie standardowym horyzontem czasowym analiz d o c h o d o w o ś c i , stosowanym przy ocenie e f e k t y w n o ś c i ekonomicznej inwestycji. Metoda wyceny warto­ ści dochodowej jest zbliżona do metod stosowanych w ocenie efektywno-

ści inwestycji, stąd przeniesienie pewnych standardowych z a ł o ż e ń jest uzasadnione. Dla potrzeb analizy wykorzystano także dane historyczne d o t y c z ą c e w y n i k ó w ekonomicznych „FIRMY XYZ" w okresie czterech lat poprzedza­ j ą c y c h moment wyceny. Zebrano d o k u m e n t a c j ę z a w i e r a j ą c ą niezbędne dane liczbowe. W ś r ó d podstawowych d o k u m e n t ó w informacyjnych wyko­ rzystanych w analizach w y m i e n i ć należy: bilans s p ó ł k i , rachunek w y n i k ó w - formularze (F-02) oraz inne sprawozdania, analizy i materiały w e w n ę t r z n e „ F I R M Y XYZ". Z a ł o ż o n o , że d o c h o d o w o ś ć w y r a ż o n a jest s u m ą salda w p ł y w ó w i w y d a t k ó w pieniężnych (netto cash flow) oraz w a r t o ś c i rezydualnej. W obliczeniach pominięto w p ł y w czynnika inflacji, zakładając, że wzrost k o s z t ó w jest w pełni kompensowany wzrostem cen i usług. Obecna sytuacja w gospodarce polskiej nie daje bowiem podstaw do rzetelnej oceny w s k a ź n i k ó w inflacyjnych, na rok obecny i lata przyszłe. Z a ł o ż o n o zatem, że skutki inflacji z o s t a n ą skompensowane wzrostem cen, płac itp. W obliczeniach u w z g l ę d n i o n o w p ł y w ze s p r z e d a ż y , bez podatku od t o w a r ó w i usług V A T . W obliczeniach u w z g l ę d n i o n o natomiast w s p ó ł c z y n n i k i aktualizują­ ce przyszłe w i e l k o ś c i d o c h o d ó w pieniężnych netto do roku w y j ś c i o w e g o . Dla potrzeb aktualizacji zastosowano wspomniane j u ż w y ż e j stopy dyskon­ towe R=12,73% i R=13,8%. W technice projekcji wyniku ekonomicznego na najbliższe lata u w z g l ę d n i o n o dane przekazane przez „FIRMĘ XYZ" (zgodnie z treścią za­ łącznika zawartego w niniejszej książce), wyniki r o z m ó w przeprowadzo­ nych z pracownikami, a także w ł a s n ą e k s p e r c k ą o c e n ę m o ż l i w o ś c i firmy, opartą na danych statystycznych dotyczących rozwoju rynku. Dla obliczeń pomocniczych, umożliwiających określenie w a r t o ś c i dochodowej, z a ł o ż o n o dodatkowo co następuje: prognoza poziomu kosz­ t ó w oparta została na dotychczas w y s t ę p u j ą c y c h w działalności „FIRMY XYZ" kosztach; z a ł o ż o n o , że firma będzie o d p r o w a d z a ć do budżetu pań­ stwa podatek dochodowy w y n o s z ą c y 38% zysku brutto w 1996 roku, 36% w 1997, 34% w 1998 i 32% w następnych latach, wyniki na pozostałej sprzedaży będą zgodne z d o t y c h c z a s o w ą praktyką, saldo strat i z y s k ó w nadzwyczajnych będzie r ó w n e „ 0 " ; przyjęto, że kwota o d p i s ó w amortyza­ cyjnych będzie zmienna i w y n i k a ć będzie z u m o r z e ń posiadanego zapo­ trzebowania na środki obrotowe będzie skorelowane z tempem wzrostu sprzedaży i r e n t o w n o ś c i ą firmy, gospodarka magazynowa będzie prowa­ dzona na dotychczasowych zasadach; z a ł o ż o n o , że zysk netto będzie reinwestowany. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że w a r t o ś ć dochodowa „FIR­ MY XYZ" dla zastosowanych stóp dyskontowych wynosi jak przedstawio­ no w tabeli 13 (w tys. zł).

Tabela 13 Wartość

dochodowa

„FIRMYXYZ"

Dyskonto

Wartość dochodowa

NPV 12,73%

280060,0

N P V 13,8

250564,0

NPV - nett present value Źródło: opracowanie własne

7.4. Wycena wartości mieszanej 7.4.1. Założenia metody Dotychczasowe analizy skoncentrowane były na oddzielnym badaniu w a r t o ś c i majątku „FIRMY XYZ" oraz jej d o c h o d o w o ś c i . Obecnie zastoso­ wana zostanie metoda łącząca te dwa punkty widzenia tj. metoda miesza­ na. Z a k ł a d a ona, że w a r t o ś ć zakładu (W ) jest s u m ą w a r t o ś c i majątku (M) p

oraz tzw. goodwill (G), czyli reputacja firmy o z n a c z a j ą c a stopień zorgani­ zowania ś r o d k ó w pracy w e d ł u g wzoru

Wp = M + G.

Danymi do obliczeń są wyniki wyceny w a r t o ś c i majątku przedsię­ biorstwa uzyskane m e t o d ą k s i ę g o w ą oraz wyniki wyceny w a r t o ś c i docho­ dowej otrzymane na podstawie projekcji wyniku finansowego oraz cash flow. Skorygowana wartość k s i ę g o w a majątku „aktywa netto" „FIRMY XYZ" wynosi 6.252,6 tys. zł (PLN). Do obliczeń przyjęto w a r t o ś c i dochodowe (D) o k r e ś l o n ą k w o t ą w tys.

Przyjęto, że pozostałe w s k a ź n i k i zastosowane w obliczeniach mają następujące w a r t o ś c i ; stopa zysku (renta) od goodwill: r = 0,1273; r = 0,1380; stopa procentowa amortyzacji (zwrotu) k a p i t a ł u : R = 0,1273; R = 0,1380; w s p ó ł c z y n n i k w a r t o ś c i zaktualizowanej płatności annuitetowej w y r a ż a się wzorem:

Dla potrzeb wyceny w a r t o ś c i „ P R O L I M Ltd." m e t o d ą m i e s z a n ą wyko­ rzystano uzyskane w c z e ś n i e j rezultaty wycen skorygowanej w a r t o ś c i księ­ gowej netto i dochodowej.

7.4.2. Wynik wyceny wartości mieszanej. W obliczeniach zastosowano trzy formuły: f o r m u ł ę średnich warto­ ś c i , formułę a n g l o - s a k s o ń s k ą i formułę nadzysku. W efekcie zastosowania p o w y ż s z y c h formuł obliczeniowych uzyskano z r ó ż n i c o w a n e kwoty warto­ ści mieszanej spółki. W a r t o ś ć „ g o o d w i l l " wynika z różnicy pomiędzy war­ tością d o c h o d o w ą obliczoną dla projektowanego programu sprzedaży, a w a r t o ś c i ą majątku wycenianej firmy. Wobec różnic w y n i k ó w przyjęto, że najtrafniej odzwierciedla w a r t o ś ć m i e s z a n ą średnia arytmetyczna w a r t o ś c i mieszanej obliczona zastosowanymi f o r m u ł a m i (por. tabela 14).

Tabela 14

Wartość mieszana (majątek + goodwill)

„FIRMYXYZ"

Wartość dochodowa

Dyskonto NPV 12,73%

14 8 2 5 , 2

NPV13.8

14 0 7 4 , 8

%

NPV - nett present value Źródło: opracowanie własne

7.5. Wycena wartości metodą mnożnika zysku 7.5.1. Założenia metody Metoda wyceny spółki w e d ł u g m n o ż n i k a cenowo-dochodowego wy­ maga odniesienia wycenianej

„FIRMYXYZ" do grupy firm bazowych zweryfikowanych przez rynek, o podobnym charakterze funkcjonowania, warunkach technicznych, eko­ nomicznych i organizacyjnych i sytuacji finansowej. W szczególności w y m ó g ten dotyczy wielkości firmy, rodzaju działalności, w i e l k o ś c i sprze­ daży, poziomu kosztów i z y s k ó w oraz stopnia zadłużenia. Wycena dokonywana jest na podstawie następującej z a l e ż n o ś c i :

gdzie: V - w a r t o ś ć firmy P/E - w s k a ź n i k price-to-ernings ratio (cena do zysku netto). W s k a ź n i k P/E pełni funkcję wyżej wymienionego m n o ż n i k a i jest określony dla grupy p o d m i o t ó w bazowych w z g l ę d e m których dokonywana jest wyce­ na. Zn skoryg - zysk netto skorygowany o w i e l k o ś c i przypadkowe np. zyski nadzwyczajne, efekty bankowego p o s t ę p o w a n i a ugodowego W z w i ą z k u z tym, że brak jest p r z e d s i ę b i o r s t w notowanych na W G P W spełniających warunek p o r ó w n y w a l n o ś c i z „FIRMY XYZ" należy w s k a ź n i k P/E o s z a c o w a ć na podstawie stopy zwrotu, a w a r t o ś ć firmy nale­ ży określić na podstawie przekształconej z a l e ż n o ś c i :

gdzie: R - koszt kapitału r ó w n y wymaganej stopie zwrotu dla poten­ cjalnego nabywcy.

7.5.2. Mnożnik cenowo - dochodowy Jak j u ż w c z e ś n i e j wspomniano m n o ż n i k cenowo dochodowy:

należy określić w oparciu o o s z a c o w a n ą stopę zwrotu R. Przy oszacowaniu jej skorzystano ze zmodyfikowanej metody C A P M w d w ó c h wersjach:

1. Metody bazującej na ryzyku b r a n ż o w y m i analogii pomiędzy naj­ lepszymi klientami banku a s p ó ł k a m i g i e ł d o w y m i oraz analogii pomiędzy klientami, wobec których w y s t ę p u j e p o d w y ż s z o n e ryzy­ ko a „FIRMĄ XYZ". 2. Metody bazującej na odniesieniu do modelowej spółki giełdowej z u w z g l ę d n i e n i e m ryzyka systematycznego i niesystematycznego. Obie metody opierają się na podstawowej z a l e ż n o ś c i określającej o s z a c o w y w a n ą w a r t o ś ć stopy zwrotu R:

gdzie: R - szacowana stopa zwrotu; P ryzyko skojarzona z ryzykiem b r- stopa zwrotu inwestycji bez ryzyka fi - w s k a ź n i k określający ryzyko ^b./o.c

~

r

'

r

e

m

i

a

z

a

W przypadku obu metod przyjęto n o m i n a l n ą w a r t o ś ć stopy r dla 13tygodniowych b o n ó w skarbowych na poziomie 20,87%. W a r t o ś ć realna uwzględniająca inflację określona jest następująco:

gdzie:

r = r

realna

- realna stopa zwrotu z inwestycji bez ry­

zyka noxama\aa

r

" nominalna stopa zwrotu z inwestycji bez

ryzyka / - inflacja, mierzona jako średnia w a r t o ś ć prognozowanego w s k a ź ­ nika wzrostu cen w y r o b ó w i t o w a r ó w konsumpcyjnych dla 1995 r. wyno­ sząca 19,5% oraz w a r t o ś c i tego w s k a ź n i k a prognozowanego na 1996 r. w w y s o k o ś c i 14%:

W e d ł u g metody pierwszej tj. metody bazującej na ryzyku b r a n ż o w y m i analogii p o m i ę d z y najlepszymi klientami banku, a s p ó ł k a m i g i e ł d o w y m i oraz analogii pomiędzy klientami, wobec których w y s t ę p u j e p o d w y ż s z o n e ryzyko a „FIRMĄ XYZ", stopa zwrotu wynosi:

W e d ł u g metody drugiej tj. metody bazującej na odniesieniu do mo­ delowej spółki giełdowej z u w z g l ę d n i e n i e m ryzyka systematycznego i nie­ systematycznego dla „FIRMĄ XYZ", stopa zwrotu wynosi:

7.5.3. W y n i k i w y c e n y m e t o d ą „ m n o ż n i k a z y s k u " . Dla potrzeb wyceny zebrano dane liczbowe z podstawowych doku­ m e n t ó w informacyjnych, takich jak: bilans i rachunek w y n i k ó w spółki z lat 1994, 1995, 1996 oraz na 31.07.1997 roku, a także plany s p r z e d a ż y w la­ tach 1997-2001. Analiza ekonomiczno finansowa „FIRMY XYZ" w y k a z a ł a , że wiary­ g o d n ą bazą dla ustalenia zysku są dane na 31.07.1997 roku. Na ich pod­ stawie ustalono w a r t o ś ć „FIRMYXYZ". W z w i ą z k u z p o w y ż s z y m w z a l e ż n o ś c i od m n o ż n i k a cenowodochodowego w a r t o ś ć wycenianej firmy w y n o s i ł a b y wg wzoru:

gdzie: Ws - w a r t o ś ć spółki, (P/E)- m n o ż n i k cenowo-dochodowy, Z - zysk. W związku z powyższym wartość „FIRMY XYZ" wycenianej przy pomocy m n o ż n i k a zysku w e d ł u g metody pierwszej wynosi 3.509,1 tys. zł, z a ś w e d ł u g metody drugiej wynosi 2.223,6 tys. zł.

7.6. Ustalenie ostatecznego wyniku wyceny wartości „FIRMY XYZ" W „FIRMY -

-

-

toku przeprowadzonych XYZ":

analiz

ustalono

następujące

wyniki

metoda wyceny księgowej (skorygowanych a k t y w ó w netto) wyka­ zała, że z ewidencyjnego punktu widzenia „FIRMY XYZ" przed­ stawia z n a c z n ą w a r t o ś ć . w a r t o ś ć dochodowa ustalona została w oparciu o rynkowy pro­ gram rozwoju s p r z e d a ż y na lata 1996-2000. Aktualna i projekto­ wana dla spółki sytuacja rynkowa jest korzystna i wykazuje dalsze m o ż l i w o ś c i rozwoju w obszarze rynku b ę d ą c y m dotychczas do­ m e n ą firmy. w a r t o ś ć mieszana — jak pokazały obliczenia — ukształtowała się na poziomie w y ż s z y m od skorygowanej w a r t o ś c i a k t y w ó w netto. w a r t o ś ć uzyskana m e t o d ą m n o ż n i k a zysku — jak pokazały obli­ czenia — ukształtowała się na poziomie n i ż s z y m od skorygowanej w a r t o ś c i a k t y w ó w netto. Tabela 15

Syntetyczne zestawienie wycen wartości „FIRMY XYZ" w tys. zł. Dyskonto NPV 12.73% NPV 13 8 %

Metoda dochodowa 28 060.0 25 5=4 C

Mieszana 14 825.2 14 074 8

Aktywów netto 6 252.6 6 252.6

Mnożnika zysku 3 509.1 2 223.6

Źródło: opracowanie własne Ostateczny wynik w a r t o ś c i „FIRMY XYZ" uzyskano za p o m o c ą meto­ dy berlińskiej, którą zaleca literatura i praktyka przedmiotu, a której istota sprowadza się do w a ż e n i a wycen, przy czym w a g ę metod dochodowych

(zdyskontowanych p r z e p ł y w ó w pieniężnych - c a s h flow) uznano za naj­ ważniejszą. W a r t o ś ć wycenianej firmy ustalono według następującego wzoru:

P = 0,4 CF + 0,2 MG + 0,2 AN + 0,2 MZ gdzie: WP - w a r t o ś ć Spółki; CF - w a r t o ś ć w e d ł u g metody dochodowej (zdyskontowanych prze­ p ł y w ó w pieniężnych); MG - w a r t o ś ć w e d ł u g metody mieszanej (majątek + goodwill); AN w a r t o ś ć w e d ł u g metody księgowej skorygowanych „ a k t y w ó w netto"; MZ - w a r t o ś ć w e d ł u g metody m n o ż n i k a zysku. Syntetyczny wynik wyceny „FIRMYXYZ" przedstawia tabela 16.

Tabela 16

Syntetyczne zestawienie wartości średniej ważonej zastosowanych metod wyceny „FIRMY XYZ" (w tys. zł. PLN) Dyskonto

Wartość „FIRMY XYZ"

NPV = 12,73%

16 141,4

NPV = 13.8%

14 735,8

Źródło: opracowanie własne Różnice w wynikach wyceny otrzymane za p o m o c ą poszczególnych metod, z naukowego i praktycznego punktu widzenia, są w pełni uzasad­ nione. W y n i k a j ą one z odmiennych podstaw metodologicznych wyceny, do których się odwołują, przez co ostateczny wynik obiektywizują.

8.1.

Problemy związane z interpretacją wyników

Na przykładzie przedsiębiorstwa A B C widzimy jak rozbieżne potrafią być wyniki wyceny p r z e d s i ę b i o r s t w z punktu widzenia różnych podejść. Kompletnie różna w a r t o ś ć majątku przedsiębiorstwa i w a r t o ś ć zdyskonto­ wanych p r z e p ł y w ó w pieniężnych (wartość mieszana jest u ś r e d n i e n i e m tych w a r t o ś c i ) pozwala się z a s t a n a w i a ć nad tym, która z nich powinna być w i ą ż ą c a , z w ł a s z c z a jeżeli w e ź m i e m y pod u w a g ę cel s p o r z ą d z a n i a wyceny prywatyzację przedsiębiorstwa. Jeżeli przedsiębiorstwo ma być sprzedane to w tym wypadku nie byłoby w ł a ś c i w y m ustalanie ceny s p r z e d a ż y na poziomie w a r t o ś c i księgo­ wej z następujących przyczyn: -

-

Po pierwsze, jest to firma w p r z e w a ż a j ą c e j c z ę ś c i u s ł u g o w a i jej majątek nie w pełni odzwierciedla jej faktyczną w a r t o ś ć ; g ł ó w n a w a r t o ś ć tego p r z e d s i ę b i o r s t w a jest tworzona przez w a r t o ś ć wy­ konanych usług. Po drugie, jest to p r z e d s i ę b i o r s t w o w y s o c e rentowne i o jej fak­ tycznej w a r t o ś c i w g ł ó w n e j mierze ś w i a d c z y zysk, jaki wypraco­ wuje a raczej będzie w y p r a c o w y w a ć w p r z y s z ł o ś c i .

Abstrahując nawet od przykładu przedsiębiorstwa A B C należy zda­ w a ć sobie s p r a w ę , że w istocie wyniki wyceny p r z e d s i ę b i o r s t w różnymi metodami prawie zawsze będą różne. M u s z ą być różne, g d y ż w przeciw­ nym wypadku nie byłoby tyle metod. Wszak po to one są, aby rzucały pełne światło na przedsiębiorstwo, z różnych stron, z a r ó w n o od strony majątku, jak i od strony d o c h o d u , jaki jest w stanie przynosić. Inna sytuacja ma miejsce w przypadku p r z e d s i ę b i o r s t w nierentow­ nych, które przynoszą straty. W takim wypadku j e d y n ą w a r t o ś ć j a k ą przed­ siębiorstwo posiada to jego majątek. W i d a ć w i ę c , że d o b ó r metody jest uwarunkowany oprócz przesłanki - celu dla którego się ją s p o r z ą d z a , rów­ nież standingiem firmy. Ta ostatnia warunkuje jednak jaka będzie prze­ słanka przeprowadzania aproksymacji w a r t o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a ; czy bę­ dzie to likwidacja, czy też s p r z e d a ż . Przyglądając się wynikom wyceny przedsiębiorstwa A B C , a także mając na uwadze w c z e ś n i e j s z e r o z w a ż a n i a należy sobie u ś w i a d o m i ć , że wycena nie jest procesem z m i e r z a j ą c y m do ustalenia ceny przedsiębior-

stwa po jakiej będzie sprzedane. Dostarcza jedynie informacji dla poten­ cjalnych uczestników. Z jednej strony nie m o ż n a s p r z e d a ć przedsiębior­ stwa po cenie takiej, j a k ą w a r t o ś ć przedstawia jego majątek, gdyż przed­ siębiorstwo to nie tylko majątek, to r ó w n i e ż kadra przedsiębiorstwa, to stopień zorganizowania s k ł a d n i k ó w m a j ą t k u , system z a r z ą d z a n i a , korzyści w y n i k a j ą c e z e f e k t ó w synergicznych, pozycja na rynku, marka, firma (w znaczeniu - nazwa), znak firmowy itp. W i d a ć w i ę c , że c e n ą przedsiębior­ stwa nie m o ż e być w a r t o ś ć k s i ę g o w a , nie m o ż e też być ona uznawana za w a r t o ś ć przedsiębiorstwa. Ktoś m o ż e zapytać po co w i ę c ją obliczać? Doj­ dziemy do tego. Wspomniane w y ż e j czynniki p o w o d u j ą c e , że przedsiębiorstwo jest w i ę c e j warte niż jego majątek, posiadają r ó w n i e ż swoją, o k r e ś l o n ą war­ tość, która to w a r t o ś ć znajduje s w ó j wyraz przede wszystkim w wynikach finansowych przedsiębiorstwa. M o ż n a by w i ę c uznać, iż w i ą ż ą c ą będzie dochodowa w a r t o ś ć przedsiębiorstwa. Jeżeli tak miałoby być to w zasa­ dzie dojść m o ż n a do wniosku, że handlujemy tutaj zyskiem przedsiębior­ stwa. Czemu w i ę c ktoś kto w y r a ż a chęć zakupu przedsiębiorstwa miałby płacić za zysk tego przedsiębiorstwa tyle ile ten zysk będzie w y n o s i ć ? W takim wypadku inwestor nic nie zarabia. Z w ł a s z c z a , że m o g ą zaistnieć przesłanki p o w o d u j ą c e , że zysk ten (na przykład w niestabilnej gospodarce j a k ą jest polska gospodarka) nie w y s t ą p i w takiej w i e l k o ś c i , w jakiej został oszacowany. Jest to jednak tylko jedna strona tego problemu. M o ż e bowiem zda­ rzyć się sytuacja odwrotna i zyski przedsiębiorstwa m o g ą być w y ż s z e niż szacowane w wycenie. W ó w c z a s zakup przedsiębiorstwa po cenie równej w a r t o ś c i dochodowej miałby s e n s . Z w ł a s z c z a , że przedsiębiorstwo posia­ dając nowego właściciela m o ż e zostać dokapitalizowane, ba, mając nowe­ go właściciela m o ż e de facto posiadać j u ż inną w a r t o ś ć . W tym miejscu pojawia się swoiste pytanie jeżeli p r z e d s i ę b i o r s t w o jest w y s o c e rentowne i posiada powody ku temu by sądzić, że będzie taki stan u t r z y m y w a ć przez dłuższy czas, to po co je s p r z e d a w a ć w ogóle, abstrahujemy tutaj od ren­ townych przedsiębiorstw p a ń s t w o w y c h , gdyż te musza być sprzedane, wynika to z przesłanek ś w i a d c z ą c y c h o racjonalności p r o c e s ó w prywaty­ zacyjnych. Wiemy również, że w praktyce gospodarczej wyceny nie sporządza się jedynie w celu sprzedaży przedsiębiorstwa p a ń s t w o w e g o . Dochodzi do s p r z e d a ż y firm prywatnych, fuzji. P o w y ż s z e rozważania skłaniają do tego aby sądzić, że w a r t o ś c i księ­ gowa i dochodowa nie potrafią w y z n a c z y ć ceny przedsiębiorstwa dają jedynie informacje, w y z n a c z a j ą pewien obszar po jakim m o ż e się poruszać inwestor. Nie m u s z ą to jednak być granice w y z n a c z a j ą c e obszar po którym będzie się poruszać sprzedawca. Są to jednak problemy z w i ą z a n e z fazą negocjacji o których będzie mowa w dalszej części. Na razie zatrzymajmy się przy wynikach wyceny. Wydaje się że z ł o t y m ś r o d k i e m do zaakcepto-

wania m o g ą być metody mieszane, które są niejako w y p o ś r o d k o w a n i e m obu skrajnych koncepcji. Wyniki metod mieszanych idą niejako na kom­ promis, w y c h o d z ą c z założenia, że o w a r t o ś c i przedsiębiorstwa stanowi z a r ó w n o w a r t o ś ć majątku jak i jego z y s k o w n o ś ć . Być m o ż e jest to rozwią­ zanie, które wychodzi naprzeciw potrzebom z a r ó w n o w s t r o n ę inwestora jak i sprzedawcy. W konkluzji p o w y ż s z y c h r o z w a ż a ń należy s t w i e r d z i ć , że wycena nie jest ś r o d k i e m p r o w a d z ą c y m do wyznaczenia ceny ostatecznej s p r z e d a ż y przedsiębiorstwa. Wyniki nie m o g ą w stu procentach s t a n o w i ć obiektyw­ nego kryterium oceny, z uwagi na d u ż ą rozbieżność w różnych podej­ ś c i a c h . Wyniki dają jedynie informację, która jest instrumentem w ręku negocjatorów.

8.2. Problemy związane z fazą negocjacyjną Inwestor nie chce płacić za p r z e d s i ę b i o r s t w o tyle na ile je wycenił sprzedawca, tylko u, chce kupić przedsiębiorstwo taniej, kierując się kryte­ rium maksymalizacji zysku. O c z y w i ś c i e , zgodnie z zasadami negocjacji, w interesie sprzedawcy leży p o w o ł a n i e się na tak zwane obiektywne kryteria oceny. Niestety tylko połowicznie jest w stanie uczynić to dokument zwany w y c e n ą przedsiębiorstwa, s p o r z ą d z o n y koniecznie przez niezależnych ekspertów. Ale jak stwierdziliśmy tylko połowicznie, którą bowiem w a r t o ś ć uznać za wiążącą: księgową, d o c h o d o w ą czy m i e s z a n ą ? Tutaj po prostu nie ma obiektywnych kryteriów oceny, p o n i e w a ż pojęcie w a r t o ś ć jest poję­ ciem czysto subiektywnym, nie ma przecież nigdzie ż a d n e g o wykazu rze­ czy z p o d a n ą obok wartością; w a r t o ś ć to nie to co wzrost, długość czy s z e r o k o ś ć , gdyż nie m o ż n a jej z m i e r z y ć w centymetrach. Wszystko w i ę c tutaj zależy od umiejętności negocjacyjnych p o s z c z e g ó l n y c h negocjato­ r ó w . Do czego to prowadzi? Do swoistych deformacji. G d y ż w takim wy­ padku przedsiębiorstwo m o ż e zostać sprzedane po cenie nie w pełni od­ p o w i a d a j ą c e j jej faktycznej w a r t o ś c i , jeżeli taka faktycznie istnieje, co jest w istocie dość w ą t p l i w e . Z tego w i ę c punktu widzenia m o ż e faktycznie należałoby przyjąć, że p r z e d s i ę b i o r s t w o jest warte tyle za ile z o s t a ł o sprzedane. Jeżeli wyniki negocjacji doprowadziły do tego, że sprzedano je za p e w n ą o k r e ś l o n ą s u ­ mę, to znaczy, że właściciel (sprzedający) w y c e n i ł ją na nie mniej a kupu­ j ą c y (przyszły właściciel) na nie w i ę c e j . Jest to pewien kompromis, który pozwala na zrealizowanie transakcji kupna - sprzedaży. Byłby to naszym zdaniem pogląd całkiem słuszny gdyby nie fakt, że w procesach negocja­ cyjnych dużą rolę odgrywają kryteria pozaekonomiczne (psychologia), któ­ re często decydują o parametrach ekonomicznych tj. cenie przedsiębior­ stwa. W praktyce bowiem d o ś ć c z ę s t o mamy do czynienia z faktem sprze­ daży przedsiębiorstwa po dużo niższej cenie niż zostało wycenione.

8.2. Problemy wynikające z warunków ogólnogospodarczych. Z uwagi na fakt uwzględniania w procesie wyceny określonych pa­ r a m e t r ó w (na przykład stopy dyskontowej) a t a k ż e w z w i ą z k u z pewnymi p r z e s ł a n k a m i , w a r u n k u j ą c y m i przeprowadzenie procesu wyceny (na przy­ kład prywatyzacja) spotykamy się z różnorakimi problemami. N a j w a ż n i e j ­ szy z nich to sytuacja polityczno-gospodarcza. W polskich realiach ma to dość d u ż e znaczenie. Po pierwsze permanentnie z m i e n i a j ą c e się warunki gospodarcze, niestabilna sytuacja polityczna, niestabilność przepisów p o w o d u j ą brak lub bardzo ograniczone m o ż l i w o ś c i prognozowania. Z roku na rok z m i e n i a j ą c e się warunki gospodarcze utrudniają w znaczny s p o s ó b m o ż l i w o ś ć prognozowania za p o m o c ą ekstrapolacji t r e n d ó w , gdyż trudno w ó w c z a s m ó w i ć o tym, że przyszłość będzie kontynuacją przeszłości. Nie ł a t w a do przewidzenia inflacja ogranicza jej pełne u w z g l ę d n i e n i e w stopie dyskontowej. Sama stopa dyskontowa jest trudna do ustalenia co spowo­ dowane jest nie tylko komplikacjami metodologicznymi. Niestabilność sys­ temu gospodarczego w Polsce prowadzi do niezbyt wiernie odzwiercie­ dlającej jej stan stopy dyskontowej. Taka stopa dyskontowa prowadzi z kolei do w y p a c z e ń w wynikach wyceny. M o ż n a w i ę c tu m ó w i ć o nie naj­ w i ę k s z e j przydatności metod dochodowych a w perspektywie i metod mie­ szanych. Należy w i ę c podchodzić do nich z d u ż ą ostrożnością. Jest to po­ w a ż n y problem gdyż, to w ł a ś n i e metody dochodowe, naszym zdaniem najwierniej odzwierciedlają w a r t o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w a . D o p ó k i w i ę c metody te będą miały małe znaczenie, dopóty w i ę k s z e znaczenie będą miały wyce­ ny przedsiębiorstw na podstawie w a r t o ś c i jego m a j ą t k u . To niestety nie pozwala na k o m p l e k s o w ą o c e n ę przedsiębiorstwa jako całości a także o c e n ę jego w a r t o ś c i . Ustawowa m o ż l i w o ś ć stosowania różnych metod do wyceny takiego samego przedmiotu m o ż e prowadzić do bardzo rozbieżnych w y n i k ó w . Dla­ tego też problemy z w i ą z a n e z w y c e n ą przedsiębiorstw - o k r e ś l e n i e m ich 6

' Ingerencja ustawodawcy w procesy wyceny przedsiębiorstw nie sprzyja prawidłowemu roz­ wojowi tej dziedziny, jaką są te właśnie procesy. Należy w szczególności zwrócić uwagę na fakt jakie metody rekomenduje ustawodawca. Tylko dwie z wyżej wymienionych metod de facto wyceniają przedsiębiorstwo. Reszta z nich wycenia majątek przedsiębiorstwa i nie­ wiele świadczy o rzeczywistej wartości przedsiębiorstwa. Rekomendacje ustawodawcy nie są zresztą dość jednoznaczne gdyż aproksymacja na przykład wartości likwidacyjnej opiera się na różnych podejściach. Jest więc polski system prawny niespójny z teorią a także prak­ tyką wyceny przedsiębiorstw, utrudniając przy okazji jej prawidłowe funkcjonowanie. Zwró­ cić też należy uwagę na fakt, że każde wyceniane przedsiębiorstwo ma swoją własną specy­ fikę, mogą być przeróżne przesłanki wyceniania przedsiębiorstwa. To z kolei warunkuje do­ bór metod. Prawie każdy więc przypadek powinien być rozpatrywany oddzielnie a dobór me­ tod ustalany przez fachowców przeprowadzających wycenę, a nie zaś przez urzędnika, mocno oddalonego od rzeczywistych problemów przedsiębiorstwa.

w a r t o ś c i , w y s t ę p u j ą c e w Polsce g ł ó w n i e ze w z g l ę d u na n i e d o r o z w ó j rynku p r z e d s i ę b i o r s t w , powinny być stale analizowane. Powinno to dotyczyć z a r ó w n o metod wyceny oraz „ j a k o ś c i " ich za­ s t o s o w a ń w praktyce, jak i realizacji tych wycen do ustalonej w trakcie negocjacji „ceny p r z e d s i ę b i o r s t w a " , która to cena w tym momencie staje się c e n ą r y n k o w ą (z pewnymi elementami ceny administracyjnej). Pozostaje jednak nadal otwartym pytanie, za p o m o c ą jakiej metody, techniki i narzędzia ma nastąpić adekwatnie ostateczne ustalenie w a r t o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a ? O d p o w i e d ź na to pytanie ma ogromne znaczenie eko­ nomiczne. W a r t o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w a stanowi bowiem przy prywatyzacji kapitałowej p o d s t a w ę do ustalenia w a r t o ś c i emisyjnej akcji, która repre­ zentuje siłę p r z e d s i ę b i o r s t w a do ś c i ą g a n i a kapitału z rynku, natomiast przy prywatyzacji likwidacyjnej p o d s t a w ę ustalenia n a l e ż n o ś c i za korzystanie z mienia Skarbu P a ń s t w a . Stały monitoring tej problematyki przez szereg o ś r o d k ó w akademic­ kich w Polsce, instytucji niezależnych (w tym s t o w a r z y s z e ń rzeczoznaw­ c ó w ) , kontrolnych (NIK, Ministerstwo F i n a n s ó w ) i Ministerstwo Przekształ­ c e ń W ł a s n o ś c i o w y c h powinny w p ł y n ą ć na podniesienie j a k o ś c i wycen, a przez to zabezpieczenie i n t e r e s ó w obu stron i tworzenie „ d o b r e g o rynku".

Bibliografia 1. Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, tom 2, red. L. Bednarski, T. W a ś n i e w s k i , Fundacja Rozwoju R a c h u n k o w o ś c i w Polsce, Warszawa 1996. 2. Borowiecki R., Jaki A., Zderkowski J . S . , An Application of a Mixed Formula Methods for Simulation of Enterprise's Value Astimation, Pennsylvania Journal of B u s i n e s s and E c o n o m i c s , 1995, Vol. 4, No. 1. 3. Budziak T., Ile jest warte przedsiębiorstwo, Poltext Warszawa 1990. 4. Copeland T., Koller T., Murrin J . , Valuation - Measuring and Ma­ naging the Value of Companies, M c K i n s e y & Company, Inc. 1990. 5. Copeland T., Koller T., Murrin J . , Wycena: mierzenie i kształtowa­ nie wartości firmy, WIG P R E S S , Warszawa 1997. 6. J. Didier, Słownik filozofii. 7. Dz. U. RP Nr 36 z 1946r, poz. 223. 8. Dz. U. RP Nr 7 z 1995, poz. 34 9. Dz. U. RP Nr 91 z 17 kwietnia 1996 r 10-Dz. U. RP Nr 121 z 1994 r, poz.92 11. Dz. U. RP Nr 6 z 1997 r, poz. 35 12. Fedak Z. , Wycen a aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku fi­ nansowego, R a c h u n k o w o ś ć , Zeszyt specjalny 1994. 13.Ignaciuk I. , Jak ustalać wartość przedsiębiorstwa, Przegląd Or­ ganizacji 1990, nr 6, 14. Jaki A., Zderkowski J . S . , Koncepcja oraz formy przejawiania się wartości przedsiębiorstwa, [w:] Materiały konferencyjne, Analiza ekonomiczna i wycena przedsiębiorstw w procesie transformacji systemowe, red. R. Borowiecki, AE w Krakowie, TNOiK O / K r a k ó w , 1995. 15. Karnela-Sowińska A., Przedmioty wyceny przy prywatyzacji, Ra­ c h u n k o w o ś ć , 1992, nr 3. 16. K a m e l a - S o w i ń s k a , A., Metody wyceny przedsiębiorstw i ich składników majątkowych, R a c h u n k o w o ś ć , 1992, nr 6 i 7. 17. K a m e l a - S o w i ń s k a A., Wycena przedsiębiorstw i ich mienia w wa­ runkach inflacji, Fundacja Rozwoju R a c h u n k o w o ś c i w Polsce, Warszawa 1994. 18. Kamela - S o w i ń s k a A., Wartość firmy, P W E , Warszawa 1996. 19. Kasiewicz S., Zarządzanie wartością spółki publicznej, Rzeczo­ znawca M a j ą t k o w y 1995, nr 7 20. Kopaliński Wł., Słownik wyrazów obcych i zwrotów bliskoznacz­ nych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978. 21. Kosińska M., Schmidtke E., Wskaźnikowa metoda porównawcza wyceny rynkowej wartości nietypowych, z uwzględnieniem ma-

łych nieruchomości przemysłowych, Rzeczoznawca Majątkowy, 1994 nr 1. 22. Kucharska-Stasiak E., Dygresje dotyczące wyceny środków trwa­ łych dla potrzeb aktualizacji ich wartości, Rzeczoznawca Mająt­ kowy, 1995, nr 6. 23. Kufel M., Metody wyceny przedsiębiorstw, Park - Bielsko Biała 1992. 24. Mała Encyklopedia Ekonomiczna, P W E , Warszawa 1974. 25. M ą c z y ń s k a E., Wycena wartości przedsiębiorstw w Europie Wschodniej w opinii zachodnich specjalistów, Rzeczoznawca M a j ą t k o w y 1994, nr 2. 26. Metody wyceny przedsiębiorstw, procedury, przykłady, red. R. Borowieckiego, AE K r a k ó w , TNOiK Warszawa - K r a k ó w , 1994 27. Nogalski B., G ł o w a c k i K., Wartość przedsiębiorstwa w warunkach polskich - problemy z aplikacją wybranych metod, Przegląd Or­ ganizacji, 1994, nr 2 28.Obwieszczenie Prezesa G U S z 8 lutego 1995, M.P. nr 7, poz. 34. 29. Pasch K.H., Chajęcki A., Prywatyzacja - jak wyceniać przedsię­ biorstwa? (propozycje z RFN), RKW,TNOiK,Warszawa,1991. 30. Pirsztuk S., Reszke A., Wycena wartości przedsiębiorstwa „X", Materiał niepublikowany, 1996. 31. Pratt S.P., Valuing a business. Dow Jones-lrvin, Illinois 1989. 32. Rzeczpospolita z dnia 25 kwietnia 1996 . 33.Słownik języka polskiego", P A N , T o m 2, Warszawa 1960. 34.Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1968. 3 5 . S ł o w n i k w y r a z ó w o b c y c h " , PWN, Warszawa 1964. 36. Ślusarska D. Podmioty gospodarcze, [w:] Prawno - ekonomiczne podstawy przekształceń własnościowych polskiej gospodarki. Zagadnienia prawne, Edukacja Ekonomiczna P r z e d s i ę b i o r c z o ś c i , Warszawa 1993. 37. W a ś n i e w s k i T., Milkiewicz Z., Metody wyceny przedsiębiorstwa w RFN, Ekonomika i Organizacja P r z e d s i ę b i o r s t w a , 1992, nr 3. 38. Wielka Encyklopedia Powszechna", PWN, Warszawa 1963. 3S.Zalewski H., Jak ustalać wartość majątku trwałego, Rzeczpospoli­ ta, z dnia 21 listopada 1995 . 40.Zalewski H., Wartość majątku obrotowego, Agroprolog 1996, nr 6. 41 .Zalewski H., Finanse spółek i innych podmiotów gospodarczych, O D D K G d a ń s k , 1996. 42.Zalewski H., Firma to jakość, Rzeczpospolita z dnia 24 czerwca 1997.

Spis tabel Tabela Tabela Tabela Tabela Tabela Tabela

1 2 3 4 5 6

Tabela 7 Tabela 8 Tabela 9 Tabela 10 Tabela 11 Tabela 12 Tabela 13 Tabela 14 Tabela 15 Tabela 16

W y k a z wskaźników przeliczeniowych Majątek trwały s p o s ó b u s t a l a n i a - p o d s t a w a w y c e n y K l a s y f i k a c j a p r z e s ł a n e k w y c e n y w e d ł u g D. Z a r z e c k i e g o K l a s y f i k a c j a przesłanek w y c e n y w e d ł u g M. Kufla K l a s y f i k a c j a przesłanek w y c e n y w e d ł u g R. B o r o w i e c k i e g o O k r e ś l e n i e stopy d y s k o n t o w e j d l a firmy „X" na k o n i e c 1996 roku Z e s t a w i e n i e b u d y n k ó w i budowli p r z e z n a c z o n y c h do z b y c i a w m i e j s c o w o ś c i „X" i jej okolicy w latach 1994 - 1 9 9 6 E w i d e n c y j n e ( k s i ę g o w o ) ujęte a k t y w a (majątek) „ F I R M Y X Y Z " (w zł bez znaku po przecinku) P a s y w a o b c e „ F I R M Y X Y Z " w ujęciu e w i d e n c y j n y m (w zł bez znaku po przecinku) A k t y w a (majątek) „ F I R M Y X Y Z " w ujęciu s k o r y g o w a n y m ( w zł bez znaku po przecinku) P a s y w a o b c e „ F I R M Y X Y Z " w ujęciu s k o r y g o w a n y m ( w z ł bez znaku po przecinku) S z a c o w a n i e stopy dyskontowej metodą iloczynową dla „FIRMY X Y Z " Wartość dochodowa „FIRMY X Y Z " W a r t o ś ć m i e s z a n a (majątek + goodwill) „ F I R M Y X Y Z " Syntetyczne zestawienie wycen wartości „FIRMY X Y Z " w tys. zł S y n t e t y c z n e z e s t a w i e n i e w a r t o ś c i średniej w a ż o n e j z a s t o ­ s o w a n y c h m e t o d w y c e n y „ F I R M Y X Y Z " w tys. z ł

Spis rysunków Rysunek 1

Przepływy pieniężne w p r z e m y s ł o w e j j e d n o s t c e g o s p o d a r c z e j

Rysunek 2

Struktura majątku firmy

Rysunek 3

W a r t o ś c i niematerialne i p r a w n e

Rysunek 4

Struktura w a r t o ś c i firmy

Rysunek 5

Kapitał (fundusz) z aktualizacji w y c e n y ś r o d k ó w t r w a ł y c h

Rysunek 6

A k t y w a firmy (majątek obrotowy)

Rysunek 7

M o ż l i w o ś c i p o w i ą z a ń k a p i t a ł o w y c h w r a m a c h integracji pionowej i

Rysunek 8

Pięciokąt restrukturyzacji w a r t o ś c i firmy

Rysunek 9

S z a n s e i zagrożenia „FIRMY X Y X " - metoda graficzna

Rysunek 8

S i l n e i słabe strony „ F I R M Y X Y X " - m e t o d a g r a f i c z n a

Załącznik Zestaw niezbędnych informacji o przedsiębiorstwie dla dokonania jego wyceny metodą majątkową (ak tywów netto) oraz metodą dochodową (przepływów pieniężnych) A. INFORMACJE OGÓLNE 1. status -

prawny przedsiębiorstwa; udziałowcy, lokalizacja, g ł ó w n e sfery działania (produkty, usługi), g ł ó w n e rynki zbytu, zasadnicze cechy ryzyka z w i ą z a n e z charakterem prowadzonej działalności. 2. Krótka historia przedsiębiorstwa ze s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m tych f a k t ó w , które mają w p ł y w na o b e c n ą sytuację p r z e d s i ę b i o r s t w a .

B. RYNEK B I. PRODUKT 1. Lista i charakterystyka p r o d u k t ó w i usług (foldery, katalogi). 2. Krótka charakterystyka p r o d u k t ó w substytucyjnych - zalety, wa­ dy w stosunku do produktów przedsiębiorstwa. 3. Na ile działalność przedsiębiorstwa ma charakter sezonowy, tzn. na ile s p r z e d a ż zmienia się zwyczajowo w p o s z c z e g ó l n y c h okresach roku?

II.KOSZTY, C E N Y I JAKOŚĆ PRODUKTU 1. Cenniki w y r o b ó w firmy na moment s p o r z ą d z a n i a wyceny (naj­ częściej jest to koniec danego roku). 2. Jaka jest r e n t o w n o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h w y r o b ó w ? 3. Jak ocenić m o ż n a j a k o ś ć w y r o b ó w na tle w y r o b ó w innych przed­ siębiorstw polskich i zagranicznych? 4. Co odróżnia produkty przedsiębiorstwa od w y r o b ó w konkuren­ cji? 5. Jak zmieniały się w ostatnich trzech latach ceny uzyskiwane przez p r z e d s i ę b i o r s t w o (w wymiarze nominalnym i realnym)?

149

6. Jak kształtowały i kształtują się obecnie te ceny na tle średnich cen rynku, k o n k u r e n t ó w , w tym p r o d u k t ó w importowanych?

III. SPRZEDAŻ 1. Kształtowanie się w i e l k o ś c i produkcji i s p r z e d a ż y przedsiębior­ stwa na rynku krajowym oraz w eksporcie, w czterech ostatnich latach p o p r z e d z a j ą c y c h moment s p o r z ą d z a n i a wyceny globalnie (ilościowo i war­ t o ś c i o w o ) i w rozbiciu na p o s z c z e g ó l n e produkty. 2. Eksport przedsiębiorstwa w ostatnich czterech latach, struktura towarowa i geograficzna eksportu oraz z a c h o d z ą c e w niej zmiany ( w jed­ nostkach naturalnych i w złotych). 3. J a k ą przedsiębiorstwo przewiduje w i e l k o ś ć s p r z e d a ż y w najbliż­ szej przyszłości (rok następny po s p o r z ą d z a n i u wyceny, w rozbiciu na po­ s z c z e g ó l n e produkty)?

IV. ODBIORCY - KLIENCI 1. Struktura o d b i o r c ó w przedsiębiorstwa i zmiany w niej w ciągu czterech ostatnich lat: .1 Geograficzna (poszczególne regiony Polski, Europy), .2 Głównej grupy odbiorców (odbiorcy - hurtownie, odbiorcy - producenci, odbiorcy - przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, odbiorcy-sklepy, odbiorcy bez­ pośredni - chłopi rtp.) 1. Charakter s t o s u n k ó w umownych z odbiorcami (umowy wielolet­ nie, roczne, jednorazowe transakcje, itp.). 2. Ile z a m ó w i e ń na przyszłość posiada p r z e d s i ę b i o r s t w o ? Jak duży jest ten portfel w stosunku do s p r z e d a ż y ?

V. DOSTAWCY 1. Struktura d o s t a w c ó w przedsiębiorstwa i zmiany w niej w ciągu czterech ostatnich lat - najważniejsi dostawcy, zmiany na liście głównych d o s t a w c ó w , lokalizacja d o s t a w c ó w w stosunku do p r z e d s i ę b i o r s t w a (odle­ głość). 2. Charakter s t o s u n k ó w umownych z dostawcami (umowa niefor­ malna, umowa na piśmie wieloletnia, umowa na piśmie jednorazowa, or­ ganizowanie c o r o c z n e g o przetargu, itp.). 3. Ocena d o s t ę p n o ś c i surowca wykorzystywanego przez przedsię­ biorstwo (w tym przewidywane przyszłe trendy, np. ograniczanie podaży).

VI. K O N K U R E N C J A 1. Lista g ł ó w n y c h k o n k u r e n t ó w przedsiębiorstwa (krajowych i za­ granicznych, obecnych i potencjalnych). 2. O g ó l n a ( w s t ę p n a ) charakterystyka g ł ó w n y c h k o n k u r e n t ó w . 3. C z y m przede wszystkim konkurują ze s o b ą przedsiębiorstwa da­ nej branży?

VII.POZYCJA K O N K U R E N C Y J N A PRZEDSIĘBIORSTWA UDZIAŁ W RYNKU 1. Kształtowanie się udziału przedsiębiorstwa w rynku krajowym w czterech ostatnich latach. 2. Udział przedsiębiorstwa w eksporcie polskim w ostatnich czte­ rech latach. 3. Jak Zarząd przedsiębiorstwa ocenia zmiany z a c h o d z ą c e w zakre­ sie s p r z e d a ż y p r o d u k t ó w przedsiębiorstwa w kraju i z a g r a n i c ą ? Jakie są g ł ó w n e przyczyny zmian w zakresie s p r z e d a ż y / eksportu? 4. Jakie jest image przedsiębiorstwa w ś r ó d o s ó b z branży (kojarzy się negatywnie, pozytywnie, ś r e d n i o , itp.)?

VII.ZEWNĘTRZNE WARUNKI MAJĄCE WPŁYW NA PRZED­ SIĘBIORSTWO 1. Które warunki ekonomiczne kraju m a j ą istotny w p ł y w na sytu­ ację przedsiębiorstwa (inflacja, poziom stóp procentowych, recesja)? 2. Jakie są g ł ó w n e tendencje rynku krajowego i m i ę d z y n a r o d o w e ­ go, na którym działa przedsiębiorstwo? 3. Bariery dostępu do rynków zagranicznych. 4. Jakie produkty / rynki są zdaniem kierownictwa najbardziej zy­ s k o w n e ? Jakie są najmniej zyskowne?

C. ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE 1. Jakie są kwalifikacje formalne i doświadczenia zawodowe członków ścisłego kierownictwa? Przygotować krótkie profile zawodowe kierownictwa wskazujące m.in. na zdolności w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem w warunkach gospodarki rynkowej. 2. Struktura organizacyjna p r z e d s i ę b i o r s t w a (rysunek). Jak dawno struktura ta była zmieniana i na czym polegają te zmiany?

D. ZATRUDNIENIE I PŁACE 1. 2. 3. 4. 5.

Jaka jest w i e l k o ś ć zatrudnienia (dane za cztery ostatnie lata)? Dane o absencjach p r a c o w n i k ó w (wielkość i powody). Jakie jest średnie wynagrodzenie p r a c o w n i k ó w ? Jakie są g ł ó w n e zasady polityki p ł a c o w e j ? Jaka jest w y s o k o ś ć ś w i a d c z e ń p o z a p ł a c o w y c h (w wymiarze pie­ niężnym)?

E INNE 1. Czy w ostatnim okresie miały miejsce lub w najbliższej przyszłości są oczekiwane jakieś fakty, które miały lub będą miały istotne znaczenie dla sytuacji przedsiębiorstwa (mogą ją istotnie pogorszyć lub poprawić, np. przedsiębiorstwo zamierza zmieniać siedzibę, co związane jest z kosztami)?

INFORMACJE DLA C E L Ó W ANALIZY FINANSOWEJ Należy udostępnić kopie s p r a w o z d a ń F-01 na koniec k a ż d e g o mie­ siąca roku w którym s p o r z ą d z a n a jest wycena oraz F-02 za ostatnie cztery lata (w przypadku bilansów - t a k ż e za okresy półroczne, jeśli są dostęp­ ne). Odpowiedzi na punkty oznaczone g w i a z d k ą (*) nie b ę d ą niezbędne w przypadku dostarczenia R a p o r t ó w z badania sprawozdania finansowego za ostatnie cztery lata. Punkty nie oznaczone g w i a z d k ą powinny być opraco­ wane i przesłane niezależnie od dostarczenia wspomnianych raportów. Ponadto należy p r z y g o t o w a ć zestaw materiałów w e d ł u g p u n k t ó w zamiesz­ czonych poniżej. Jeżeli tekst nie zawiera dokładniejszych w s k a z ó w e k , na­ leży podać informacje na koniec ostatnich czterech lat oraz roku bieżące­ go.

I. ZOBOWIĄZANIA* 1. Zestawienie kwot z o b o w i ą z a ń handlowych oraz wobec Budżetu w e d ł u g stanu na moment sporządzania wyceny. W podziale na sumy na­ leżne do 30 dni, od 30 do 60 dni, od 60 do 90 dni, od 90 do 180 dni oraz powyżej 180 dni (z podaniem wierzycieli). Prosimy o podanie wielkości odsetek dla najstarszych kwot z o b o w i ą z a n i a . 2. Lista spraw w sądzie z podaniem: nazwa wierzyciela; kwoty g ł ó w n e j z o b o w i ą z a n i a oraz odsetek, jej wieku; informacja, czy z o s t a ł o j u ż wydane postanowienie.

II. N A L E Ż N O Ś C I * 1. Zestawienie należności przedsiębiorstwa na dzień 31.12.1994 r. w podziale na sumy należne do 30 dni, od 30 do 60 dni, od 60 do 90 dni, od 90 do 180 dni oraz powyżej 180 dni. Prosimy t a k ż e o podanie dłużników oraz odsetek dla najstarszych kwot. 2. Lista spraw w sądzie z podaniem: nazwa dłużnika; kwoty g ł ó w n e j należności oraz odsetek, wieku; informacja, czy z o s t a ł o j u ż wydane postanowienie.

III. INWESTYCJE* Zestawienie inwestycji w toku na dzień s p o r z ą d z a n i a wyceny w po­ dziale na: poszczególne żądania inwestycyjne; kwoty wydatkowane na ich realizację w poszczególnych czterech ostatnich latach; w i e l k o ś ć n a k ł a d ó w niezbędnych do u k o ń c z e n i a ; przewidywany termin z a k o ń c z e n i a ; krótki komentarz informujący, czy dana inwestycja będzie konty­ nuowana/ sprzedana/ zlikwidowana.

IV. KREDYTY* Zestawienie kredytów i pożyczek na dzień s p o r z ą d z a n i a wyceny na z podaniem: kopii umowy kredytowej; informacja dotycząca przebiegu spłat; stan z o b o w i ą z a ń wobec p o s z c z e g ó l n y c h wierzycieli w e d ł u g sta­ nu na moment s p o r z ą d z a n i a wyceny podaniem w y s o k o ś c i kwoty głównej i odsetek.

V. UMOWY LEASINGOWE kopie u m ó w leasingowych; informacje dotyczące przebiegu spłat; stan zobowiązań wobec poszczególnych stanu na moment s p o r z ą d z a n i a wyceny.

leasingodawców według

VI. ŚRODKI T R W A Ł E * 1. Zestawienie ś r o d k ó w t r w a ł y c h za okres ostatnich czterech lat w e d ł u g schematu: nazwa środka t r w a ł e g o , data zakupu, w a r t o ś ć począt­ kowa, w a r t o ś ć umorzenia, stawka amortyzacyjna ( w e d ł u g grup ś r o d k ó w t r w a ł y c h (GUS)). 2. Zestawienie ś r o d k ó w t r w a ł y c h , które nie są wykorzystywane oraz są przeznaczone do sprzedaży (wynajęcia) likwidacji, w e d ł u g stanu na moment s p o r z ą d z a n i a wyceny z podaniem ich w a r t o ś c i brutto oraz netto. 3. Jako uzupełnienie należy dołączyć wyliczenie amortyzacji na przyszłe 5lat z kwartalnym rozbiciem dla pierwszego roku prognozy) dla majątku istnieją­ cego w firmie na dzień sporządzania wyceny.

VI. ZAPASY* 1. Zestawienie w a r t o ś c i z a p a s ó w niechodliwych oraz tych, które są n i e p e ł n o w a r t o ś c i o w e lub będą zlikwidowane, w podziale na największe pozycje oraz „pozostałe", na dzień sporządzania wyceny.

2. Zestawienie w a r t o ś c i z a p a s ó w w podziale na asortymenty do 3 miesięcy, od 3 do 6 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy oraz p o w y ż e j 1 roku (w kwotach o g ó ł e m ) .

VII. PROGNOZY Prognozy na pięć najbliższych lat w y r a ż o n e w złotych polskich. Na­ leży p r z y g o t o w a ć prognozy przynajmniej dla w a r i a n t ó w A i B. Wariant A - zakładający, iż na przykład FIRMA „X" pozostanie g ł ó w ­ nym o d b i o r c ą produkcji s p ó ł k i ; Wariant B - zakładający, że na przykład FIRMA „X" przestanie być głów­ nym odbiorcą produkcji spółki która będzie zmuszona poszukiwać nowych ka­ nałów dystrybucji pozwalających sprzedać produkcję wysłaną dotychczas FIR­ MIE „X". W tym wypadku należy dokładnie zanalizować możliwości znalezienia odbiorcy zagranicznego z uwzględnieniem ewentualnego, czasowego zmniej­ szenia sprzedaży lub też sprzedaż całości produkcji w kraju (analiza rozwoju służb marketingowych, nowi odbiorcy krajowi). Przy opracowywaniu prognoz prosimy o kierowanie się następującymi, podstawowymi zasadami: przyjęcie momentu s p o r z ą d z a n i a wyceny jako „ m o m e n t u zero­ wego" prognozy, użycie cen stałych z momentu s p o r z ą d z a n i a wyceny, nie zawie­ rających V A T . Prognoza produkcji (sprzedaży): - prognoza produkcji (ilościowo), ze wskazaniem wielkości produkcji na sprzedaż i przeznaczonej na zasilenie zapasu wyrobów gotowych, w rozbiciu na grupy produktów, - prognoza s p r z e d a ż y (ilościowo - w sztukach i w a r t o ś c i o w o - z od­ dzielnym podaniem przeciętnych cen dla w y r o b ó w (cen bez V A T , bądź grup w y r o b ó w ) . Ceny w eksporcie prosimy w y r a z i ć w walucie kraju lub w USD, - prognoza s p r z e d a ż y w rozbiciu na s p r z e d a ż k r a j o w ą i e k s p o r t o w ą w celu uwzględnienia V A T należnego. Prognoza kosztów: 1. W rozbiciu na działy / grupy wyrobów analogicznym do prognozy produkcji / sprzedaży, 2. W rozbiciu na koszty stałe i zmienne w ramach k a ż d e g o działu, 3. W zakresie p o w y ż s z y c h kategorii k o s z t ó w w dalszym rozbiciu na: bezpośrednie koszty produkcyjne oraz na koszty pośrednie (z wydzie­ leniem m a t e r i a ł ó w , robocizny, energii, m e d i ó w (woda, gaz, para, itd.), 4. We wszystkich wypadkach należy określić, oprócz wartości, metody liczenia danego kosztu, np. wynagrodzenia: ilość zatrudnionych x przeciętna płaca działu, itp., 5. Dla w y n a g r o d z e ń należy wydzielić wynagrodzenia i narzuty na wynagrodzenia,

6. Dla m a t e r i a ł ó w należy w y d z i e l i ć podstawowe s u r o w c e i podać odpowiednie stawki V A T naliczonego, 7. Określając p o s z c z e g ó l n e pozycje k o s z t ó w trzeba d o k o n a ć roz­ bicia pozycji „usługi o b c e " układu rodzajowego, 8. Dla tzw. Kosztów ogólnozakładowych (administracja, marketing, ubezpieczenia majątku produkcyjnego, koszty zarządu, telekomunikacja, podróże służbowe, transport prowizje handlowe) należy opracować prognozę łącznie dla całej firmy i o oddzielne wskazanie, o ile to możliwe, jak poszczególne koszty rozkładają się na grupy produktów. 9. Dla określenia k o s z t ó w administracji i marketingu należy wy­ dzielić koszty osobowe (wynagrodzenia i narzuty na wynagrodzenia). Prognoza zapotrzebowania na kapitał obrotowy Prognozy rotacji (w dniach) n a l e ż n o ś c i , z o b o w i ą z a ń i z a p a s ó w , rów­ nież z wydzieleniem rotacji z a p a s ó w : m a t e r i a ł ó w , produkcji w toku, w y r o b ó w gotowych i t o w a r ó w .

INWESTYCJE (Nowe inwestycje) 1. Ogólny opis realizacji inwestycji. 2. Wymagane warunki lokalizacyjne - infrastruktura, podłączenia energetyczne, gazowe, wodne itp. 3. Harmonogram inwestycji: data r o z p o c z ę c i a i z a k o ń c z e n i a , termi­ ny p o s z c z e g ó l n y c h e t a p ó w , terminy zakupu n i e z b ę d n y c h u r z ą d z e ń , wyko­ nania robót itp. 4. Koszty inwestycji (zgodnie z harmonogramem inwestycji wydatki w walucie zakupu, z podaniem stawek amortyzacyjnych, ew. ceł, podatku granicznego, stawek naliczonego V A T , itp.) wg n a s t ę p u j ą c e g o p o d z i a ł u : grunty i tereny, budynki i budowle, urządzenia techniczne, maszyny, w y p o s a ż e n i e produkcyjne i handlowe, środki transportu, w y p o s a ż e n i e , wartości niematerialne i prawne (koncesje, patenty, licencje, znaki to­ warowe itp.), wydatki przedoperacyjne (ubezpieczenia, dokumentacja, nadzór techniczny, inwestycyjny itp.), rezerwy (określenie, które wydatki inwestycyjne m o g ą ulec zmia­ nie - p o w o d y - oraz margines w % na wydatki nieprzewidziane), reinwestycje (po jakim czasie i w jakiej w y s o k o ś c i należy doko­ nać w i ę k s z y c h w y d a t k ó w na w y m i a n ę , m o d e r n i z a c j ę i remont ś r o d k ó w t r w a ł y c h , ze w z g l ę d u na z u ż y c i e fizyczne, n o w ą t e c h n o l o g i ę , p o s t ę p tech­ niczny i inne),

kapitał obrotowy niezbędny do rozpoczęcia operacji (zapasy ma­ teriałów i s u r o w c ó w oraz ś r o d k ó w pieniężnych do z a k o ń c z e n i a fazy rozru­ chu i osiągnięcia stałych p r z y c h o d ó w ze sprzedaży).

VIII. S T R U K T U R A K O S Z T Ó W FINANSOWYCH - J A K O UZUPEŁNIENIE DO F-02 ZA OSTATNIE C Z T E R Y L A T A IX. STRUKTURA ZYSKÓW I STRAT NADZWYCZAJNYCH - J A K WYŻEJ* X. STAWKI VAT NALEŻNEGO (PRZY SPRZEDAŻY KRAJOWEJ) DLA G Ł Ó W N Y C H GRUP W Y R O B Ó W (JEŚLI SĄ Z R Ó Ż N I C O W A N E ) , STAWKI VAT NALICZONEGO PRZY Z A K U ­ P A C H MATERIAŁÓW, S U R O W C Ó W , ITP.