Ilustrowana Encyklopedia Ptaków

ILUSTROWANA ENC\1IOPEDIA

PTaxOw Zden1kVeselovskST

DELTA

(Nectarinid chrVsocon e)

T€kst: Zden€k Veselovski Fotografie i rysuDki: Zderdk Veselovski Opracowanie graficrne: Karel Drchal Z jgzyka angielskieso tlumaczyla Krystyna Kujawska Redaktor Jolanta Gaj€wska Redaktor technicay sydania polskieSo: Erzbieta Kacprzak Korekta: Barbara wieliczko O 1996 AVENTINUM NAI(I,ADATELSTVI, s. r. o., Praha O Copyright for the Polish edition by Oficyna wydawnica ,,Deltaw-z,' W a6zan a, rel./ fax 42- 7O-0 5 Wszelkie prawa rozpowzehniania, lqcanie z rozpowszechnianien pn€z film, fotokopie i inne Srodki te.hnicne a takre w postaci streszcze6i wyciqg6w - zastrzezonedla Wydawnictwa Aventinum, Praha.

rsBN83-7r75-136-2 Sktad i lamanie: ,Coronei( Warszawa Druk i oprawa: Polygrafia, a. s., Praha 3/23/03/720r

SPIS TRESCI WstQp Rozdzial 1 0 ptakach w kiLkuslowach Rozdzial 2 Szybkobiogacz(i Rozdzial 3 Wladcy or:ean6w Rozdzial4 Mistzowie nurkowania llozdzial 5 Elita rybacka llozdzial 6 Diugodziobirybacy Bozdzial 7 Amatorzy pluskania si9 Rozdzial8 l)ziennirDysliwi Rozdzial 9 Wiclki klan grzebiqcych Rozdzial 10 Dlugonodzy tancerze Rozdzial11 Gospod:rrzebagien i w6d przybrzoZnych llozdzial12 Golgbiei step{iwki liozdzial 13 Nirdobncgaduly Rozdzial 1,1 Turaki i kukulki Rozdzial 15 Nocninysliwi Rozdzial 16 Asy akrobacjipowietrznej Rozdzial17 Olsni{iwajEcostrojnj Rozdzial 18 Mocnidziobem Ilozdzial 19 Mistzowie Spicwu IndcksniLzwpolskich Indcksnazwiaciilskich

7 9 31 37 45 51 57 61)

83 95 107 117 141 153 171. L79 187 195 205 211 251 251

WSTEP Ptaki,kia)ry(hisrniqo prawic 9000 gatunk6w, tworzq drugq pod wzglqdcrn liczobnoici ktasQkfggowc6w. Od wszystkich pozoslaiych r62niE si9 posiadaniem upicrzonia. Zlviqzanaz tynl umi0jQtnoSalatania pozwolila irn na opanowanie powietrza. podczas gdyirolacjaciopha, jakq daj4 pi6fa, przy slaiei temperaturzeciala umo2liwiabyto' wani{rzar6$,now tropikdch, jak i na mrozne,iAntarktydzie. Ptaki zasicdlaii}wiQc ba, dzo zr62nicowirrc Srod(^\'iskr: od niego6cinnvch pustyri i stop6w oraz sawarn. po przezlasl, bagna do jezior i mdrz. Krauri] naibogalsz4w galunki plak6w iest Ameryka l'oiudniowa (kraina n{x)lropi kalnal,gdziona 19 mln kmz wystQpuieich 2500. l)o naibardzicjcharakterysly{,znvdl Dalezq:nand[, kusaki, kondory, hoacyny, momoty, lukany i licznc wrirblowe, jak np. biawalniki. Afi'vka troplkalna (kraina etiopska) zajmujc drugic miqis(ie, licz4c 1750gatunk6w Ila 22 m]n kmz. Typowymi rcprozontantami .jci awilauny s4: strusie, butodziobv,scketarzc, turaki, czcpil4i,sr-okosz0,ncktarniki i wiklaue. ,{zjQtfopikaln4 (kraina oriontalna) na 31 mln km, zamieszkqje 150iJ gatunkdw. Wi0l0z nich nalczy do rodzin lvystQpujqcychw,^fryce. Naibardziei typowe sii bazanty,0w0coi0mcgol9bio,dzjoboroicc,kurtaczkii drongo. p6hrocna,\zja i p6inocna Afryka oraz Srodkowy Wsch6d tworzit jedn4 kraELrropa, inQzo0gcogralicznq.Paloarktykg.Jcst ona rajrozkrgleisza ze wszystkich (34 mln km2), alc zanlioszkujcj4 tylko 1100 gaturk{iw. Tvpowynli dla tei krainv si! filko pelzac,., r plochac7(r. Im{rrykQI'6h(xir4, czyli Noarktykg o powierzohni 21 nlln km2, dor6wnuiq(q Afry celez Saharv,rasidla jcdynic 750 gatunk6w,wsr6d nich strzyTyki,sikory, tangary i trznadlo. Auslfrliawrcszcicjcsl krain4 naimnleiszE(9 mln km2), alc liczy 930 galunki)$. jost wiolc godnychuwagi: emu, kiwi, nogalc,zmroczniki,papugi.linl wSrddkt6ry(:tl gony,rajskic ptaki i altanniki. Ludzio,kt6[y z zanlilowaniem obserwuii] ptaki i (ioszil sig i(ih (piewem. s4liczui i zil naszychczasdw. Dawniei zazdroszczonoptakom z{loLx)((ii lalania i usilo$,aDo.je nailadowai. Nicprzypadkowoorzcl i sok6i, kt6rych postaci odzna(:zai4si9 doslojeistwetr, bviv urvazancza syrrbolc odwagi i sily iuZ przcz Sumcr(iw, Egip(iiall. Grek6w i Rzymian. !! p6zDi{]iszych czasachrnoznc rodziny r6Tnych naroda)wumieszczalyich wizerun.' na tarczachhcrbowych. Przykladno Tycio rodzinnc wielu gatunk6w i ich melodyjny (picw byly nat(hnicnicrn lviclu pisar-zyi nruz!ka^\,. Uozeni poswigoali sig badanionr tyciaptak6wz takj zapakrmi zarniiowani(xr1, Ze s4 one dzisiainailepiojpoznan\imi

Urvagadla Cz{!qluil!l)t{ Pohkir'naT(xvnictwo zaslosowaDew niricjszym pfz{)kladziezoslnhl systrxnaly(iznc przcz oparlcna opracon'irDiuwydanym Komisig lrirunisrycznilI'olskiotlo Towarzystwa I'alcarklvki.Nazwygalturk6wz ill' Zoologi{iz|cgo \ ' 1994 r., a dolyczi}cego zachodnic'j z lvydawnidlva pt. All s p1ak6\\'Swiata, nychkrail z(x)gfi)graficzny0h zacz€[pniQto pracazbioro\!apod rcdakcirlA. Gleserra, przckladz angi{rlskieg{), Warszrwa1995.

< Skof/shhr l/,nrl!/)r.srl?qs,.,,r,

RozdzialI

O PTAKACH W KILKU SL,OWACH

PlakisqnajbLizejspokrcwnione z gadami, o czym Swiadczybudowa ich kogica i innych narzAd6w, ale ewolucyjnicstojEod gad6w znaczniewyZe.j.M6zg i narzqdy zmysl6wmaiA wymlnie lepiej wyksztakone, ich krew tgtnicza i zylna sA calkowicie rozdzielone,serce majq{proporqionalnieJ najwigkszew kr6lestwiezwierz4t. Tempcratura cialajest wysoka (0k.44,5'C)i niezaleznaod tcmperatury otoczenia.Uklad oddechowyptak6w pracuje du i0 wydajniejnil u innych krygowcdw. Po ziemi poruszajEsiQna dwdch nogachrylnych, przednic za. przeksztalconesE w sklzydia, a ich lunkcje pierwotnq (chwytaniepokarmu) przelgly szcz9ki,ulbrmowane w dzi6b. Glowa ich odznaczasip duZEruchliwoscia,dziekr dlugiejigiAlkiej szyi. Nie mai4c z9b6w, ptaki rozdzierajqi zgniatajqpokarm dziobem lub l€i poiykaj4go w calosci-Brak z9b6wjest rekompensowanyobecnosciaioladka o silnie umi9sniony.h Scianach 1\,nim to pokarm icst rozcieranyza pomoc4kamyk6w, polvka-

Cialoptakajesr bardzolekkie. bo kon:ijego zawicraj4

kosi krucza(3).nbslok z gvcbicnicm{4) mie.lsce pic.snnvJch. Z{ib.a(5), lydkowai slrzalkow{{71. pygostyl(zrosriqrckregi ogonolvcl(91.nricdnicall0). k o S i ipi a l c aI I ( 1 1 ) k. o l c i pal.a Ill (l2). k. ifa)d.qiza(1:l), k. palcaI (14),k. promicniowa itokdNr (15).k. fanricniowa { l a r ,I r t r a l k(r1 7 )

nv(ihprTezplaki instvrklownic. Ciaio plaka dla ulat\4,i€nialotu musi bva moili\!ie lekkie, totci ko6ci ich sq zpncumatlzowanc,tj. Tawicraj4korrxJrypowietrzne,tak lo szkielolga tunkdw dob|Zc lataiqcvchwaZy mnio.jnii ich upiczcnic.

tr

@#/ ::,

/'

N*tr

l n ' ) i r 0r o d z a . D i { n :p ! . h p i s k l t i : t( l ) , t f a k o n t u r ^ \ f l 2 ) p r d r p L a k ad l ) f o s | i g o1 : r l , pi,t! konLurtrlf / dodrlli.$t chor4Aiesln (+), \ v i b f ! s r .( 2 \ i s 1 . / r . i i r [ l r : 7 n . i . \ r r ( 5 1 .

F

C h o f4 g n r v k r ( 1) l l l l d o $ r n . i . s l r t f o m n r i . k l r i r c 14rzrl sif z sobit h p.nroci Dn)nr][irnv. lll)nr]ki sd) z h a . z l k r n i { 2 ) f o s n i lk ! g 6 r z o .p o d c T a g prodlki gltrdkni {lo dohr 7!1i7ripir.4sit icdD. o d f u g i d .n r d r i 4 { :s p r i s r o ! a{ h o r 4 g i f u i{ i ( . 1 )

l(l

UDicrzcnic Pi6raslanowi4 moili\rvic najlicjsTAokryvr'Qciala i zapewniaj4 najskuleczric.jszQ izolac.j0cioplnA.Pidra konlurowc(pokrywo\r\rc i lolkil $ryraslajau wi0kszosciptak6w na okreclonvchpowiclzchniach skdn o r nv l i . r . l rl ). l \ . u i L i h i n g j i l . . r t , i n l w r n )m a j,l cialopokrvlepi6ramir6nnomicrnic.PowicrzchflF I lriF l/j

I're.vlilri

1u p-a

pnrorraJ:l I acjp

lubs4 pofosnigtepuchem I'ia)ras4 \('ist :ie zmodylikowanymiluskami ga da$,.Ilusz4 one b],a zarazerr delik:rtne imocne.

r ! . k , , ' ' s, .;.iu m , , s j . r - . / , r, , , , , , , rp' iu r e s . : , 1 , o

\Nl'P{ldiotrc kt,narki(ll Posi0r.zdn

i j , , l j . ' . ; i r : i , i i . "l ) , 1

ku dulki, przechodzqce.jn lit4 stosing, na kt6re.i "r,,rtr".,r',i."r .*r,it,ii .i,jrii'ri / n ' J d r . - ' . : r , h , r . t . . i i . s l ' i . . S\ i\ ri i , r ! 1 . , 7 n t s 1 , , 9 : , 1 1 1 , i lr. -\ \' L" f iIJ {\L'' Irr l e / . * . , rr ,' . . r i . T s r I F p r . ' n . - r i j ' m k. .r " r " . i r m . foTgalgziajil sig \r, promyki. l'fomyki skiero$'nneku pi6r sE opatr-zoncw haczyki,kta,rvrnizaczcpiaj4si9 o promyki sesicdnicgopro czubkowi podczasgdy pi6ra pucho$'cnic ni0nia.l .rk4budoi\,4charakteryzuiqsi9 pia,rakonrur-o$,c, naj.lhval.d€istosiry, a promierie ich s4 nilkowatc. Wok6l dziobarystgpui4 rr-atli\,vcn.dotyksz(izfl:inki,$,ibr.ysy,kt{iro speiniai:}tQsamq rolg co ,,w4sv kota lub mlszy. Skdraptak6\'iost pozbawionagruczol6w,poza gruczolcmkuprowym, $virvalzaj4cvn olcist4wydzi€lirg Kilka razy w ci4gu dnia ptaki nanaszczai4 niq pi(tra dla zachowaria ichclastycznoSoi. l'apugi, dziec]oly,Zurtr'$,ici czapkr,kt(i{,ch gru{izol kuprowy jcst nilcTynny. nrajEpuch pudrowy, kt6ry spdnia te sanq tunk{A.

TuNrljiallsl\i t:ll /a;rrs f/pt, pvvgladzrirtc\'

|riliknn ktdzi(fzn\vl t4l //ll..orrs

3

t1

oteprsl dnpnl

Barwg i rysunek zawdzigczajEpi6ra obecnoScibar.wnik6w:czarnej i br4zowej melaniny, zielonychporfiryn oraz karot€noid6wod Z6ftychdo czerwonych.Karotenoidypochodzq z pokarmu zjadanego przez ptaki. Liczne odcienie blgkitu sq wltwarzane dziQki rozpraszaniupromieni slonecznychplzeznapelnionepowietrzemkom6rki chorqgiewki.Barwy mieni4ce sig blgkiho, zielono, froletowo i purpurowo sq ]^Tniliem specyficznej budowy niekt6rych promyk6w. ksztahem zblizonych do pryzmatu. Zalamujq one prcmienie Swietlne,podobniejak to sig dziejeprzy powstawaniuteczy. PielggnacjaupieEenia ma tak wielkie znaczeniedla ptak6w, Ze cz''nno56ta zabiera im codzienniewi€l€ czasu.Ptak bowiem musi mied zawszemoiliwose szybkiegoodlotu w razie niebezpieczeistwa.DIa ptak6w wodnych zas niepuepuszczakrosdupierzenia ma ka, pitalne znaczenie-Ptaki wiqc regularnie \rygladzajQpi6ra dziobem (a na gtowie - lapq). K4piq sie tei regularniedla usunigciabrudu, Lt6ry sklejapi6ru i niszczyich delikatnqbudow9.Po kQpieliptaki otrzQsajqsig z wody, nastgpniestoszq pi6ra i suszqje rytmicznym

Kakatu i*a I5l (Cacatualeadbedteti) sknydlow.az z nogq P.zeci4gajqm

Koliber fioletowouchy16lfcolibri coruscdns) apie siQw giowe, podnosz4cpowyrei niel lap?

12

shdk)bunikli rdzawoszyich tTl arrunrarulcollts) w lrak.ni k4pieli

wachlowaniem skrzydlami.Koniectoalcty stanowi skomplikowanaczynnoS6wTgjadzania kaidegopi6ra. Jask6lki i rybitwy zanu:rzajEsi9 w wodzie z lotu. Nickl6re papugi bior4 prysznicna deszczu,zwjeszoneglow4 w d6l na gatezi.Ptaki stepowei pustynne(strusre, dropie,step6wkii skowronki)nie maj4 moZliwo6ciregularnychk4pieli w wodzie uZy\.!d jEzalcn do tegopiasku lub pylu. Ptaki zagg6rskielub Zyjqcena dalekiejpdtnocy,jak par dwl. kqpiqsig w Sniegu.Szpaki,hngary, wiklacze,dzi9ciolyi krukowate uiywaj4 do za bieg6whigienicznychmr6wek. Chwytaj4mianowiciemr6wke dziobemi naciorajqni:l pl6 ra.MogElakzetarzaasiQw mrowisku, gdzierozwscieczonetym mr6wki spryskuj4je kwa spnmrohLoslm.ud kr6rf'gogrnl prsozyly Toalelaplakirwobejmujcr6wniei czyszczenicdzioba,przez ocieraniego o galEi lub kanyk. Pcinopletwei siewkowe myjq nogi, szczcg6lnicprzcd wejsciemna gniazdo.Chc4c nadaaodpowiedniksztait stcr6wkom ogona momotv wyskubujq czesapromyk6w, zostawiajq.okrEgl4kepkgna koncu. plakiprzeci4gajEsi9. Dotyczyto szczgk,sklzydct in6g. Jedneptaki przcciEgaWreszcie j4 obaskrzydtajednoczeSnie,inne czyniEto na przemian.Jcdnoczesnieutrzymui4 si9 na jednejnodze,wyoiqgaj4cdrugEr6wnolegleze skrzydkjm.W pozycjirej utzymujq sig przcz parqsekund,po czym robiE ro samo z drugiej strony.

13

\rlrLrlLllrr,\1rL!t/rsrrrrsinsrirrsr)/\lral,!r[L]rr!1,r1,.1r,!LjlrrjrLr\1r'!r

Nrl.l.l1]l.|)rlll'].i|l.k1)|ll|l)|lL]r\./]\.7ll\!\L. r r L \ \ 1 \ n r1 r . l L L s i r 1 l 1 ) t r L r s i I i f s r l li L , lri l ) r i rs k f I L r ' , i r l , I r ( ] r L s lj ,r rl / \ ( 1 J irrz. { , k r L i isr ti , , , Li, { , $ r s I s z \ \ ! i r , l r r I r | \ r ' I nr f l t l $ l ) i r , r / r ' r ' ( , g L r I L rkri ]rrt ,i i ( , l , . s l i , n t , . / |, l] rl ), .f l r i i r , i r rs l , i r ' i 1j 1 r i r i L l s r f r l , r , ( i r \ n r . l l ) ( l n r t i LlLr o r k i l l, l N l i r r ) s r r L f r r r r \ r h 7 r I i ( r , 1 \ \ t ) i t , ] f r r r L . \ j r \ . l r . i i r l i r i r i i r s t r l l r t ) L r , f 7 i t r , r l,r,L1 r , / t r r i l . t ) i t ) r rr i s / t / i r s i f i t ) f r . s l i r i r L s t r ( , l n i r { i s \ , , / r { L r r 1 t i l r L ll i , r k i / r r j I r l r L i i l r , r i A L L I f r i t , .l ) i I r ' r i 1 sr i l , 1 r \ l i l l , r L r \ i rf r l \ r L r f , , k r L . ; / r i r n i ( u I r r i r [ r r l , \ s , , \ 5 l k i t , l ) j , l f rl lLi r l , r L| i r l l i , ) \ 1 i r r l . l ) i r ( l i[1, )\ i i h r , , r i ( : r l i r ] k i r r T f ! ( i r ^ \ i L\ \l , , l f | s i i , i 1 f , ) ( l . 7 \ ) , r\ \ , , 1 1s ., L r r r f L Ll \L! l i , l lIr s i , ,\ \ , , \ \ s l ) r r i r ] l , js , , , 1 | i!(, , ( l l ) \(\ j . l ) l ir \ r n , ,k r ' 5 , ' f l r r L l ) i , , f / l r l t ) f , / \ l ) l , . fli)ri r f n \ l ) l f r l / i r , (j l r s l f | l r c .

l+

lzfrronrk lr)l //'1..,,i.!pl..rs

Lflrb! fiio(oglo\i1

rxr.r.

tl0l/aallarl.s

l)lrki lvodn. r!ki{i poi$'ie(:ai4$n,(: tiTast Did$na'ji

azrdl Lritirz{jk4pid sl0neczn4

upirrzcni^

Nnxri.lkir Drpugi,korylisy. il)irt usirsTonf gl{tr{4w dil I,iDg\linlcal.sski l:l:L| /ApttxbdttLespdtuaorbo) sr|nnri. pniltgri'jf pnirr Sen Wypoczyn€k i scr zabierai4 ptakom {iodzit) rc sporo (izasu. lvi{tr) os6b wvobraza sob]{r hlfdnl{], 20 ptaki svpiai4 w gniazdar;h.W rzoczywistosci czyni4 tak tylko rv okr{rsic gniazdo' wari . z wy.i4lkienr dzigcioi(tw i $'r(ibli, k16re budujq specialno gniazda \rv,vpoirzvnkowr l' .likrn ri)t.q'! = p. b{br tl 2l l|'clc&nus .nachtal 9 \(ina kfalk4 ilrzonkq

\{szystkie inne ptaki przebywai4 na gniazdach.jedyniew zwiAzkuze znoszeniemiai, ich wJsiadywaniem i wychowem potomstwa. Przez.pozasial| (izASiroku 6piA w koronach drzcw,w r6znychszczclinach,schowancprzed drapiezcami-Nury. pcrkozy i kaczki Spirt W0SnicwigkszoSaptak6w chowa glowq lub tylko dzi6b pod skrzvdlo. Czyniqro nawer ping!!iny,kt6rychskrrydia s4 przeksztaknnew kr6lkie pletwy. Bocianvi nury nje chowa, jq dziobapod skrzydla.ale pod szyig-R62nosE tet pozyqiewypoczynku.Flamingi i inne plaki6piEna jedne.jnodze. podczasgdy papugi z rodzaju ,?ri.ulzs uwicszone gbwq w d6t. Kaczkisvpiajqcena wodzie przerywai4 sw4 czujnoscna mozliwi€ kr6rkic okrcsy. drze nrqcI {rzuwajqcna przemian. Zasypiaiqna kika sekund, po czym otwioraiAoczv lustru jEcoloczoniciTasypiaiEzpowrotem Nie zmieniajEprzytym pozycii,takZe senich wydajesignicprzcrwany.W istocicjcstto sen pozorny.Ptaki nocujqcebezpie(,zniena drzcwach nogqsobiepozwalaana dluzszeokresy snu. Spadnir)ciez dvewajest wykluczonedzi9ki Sciegnumiqsnia zginai4cegopalce- ulegaono automatyczniezablokowaniupod ciqiarem siadajqcego ptaka.Pozwalato na pewny chwyt bez wysilku mieSni.Wiekszepraki, zwiaszczabiegajEce, kladq sig na ziemi, wyciqgajqcnogi do tylu. Marabuty natomiast Spie,sicdz4cna skokach.Przedzasnipciemnadymaj4 worki powictrzne czaszki,aby podtrzymaa nasywnydziarb.Czepigitul4 sie do sicbie we Snie.Niektdrogalunki p6inocnoamerykaiisjak strzyzyki,pelzaczci bargle zachowuiqsiQpodobnie,aby nie zmarzkiei curopcjskie, nqapodczas silnychmroz(iw.Pingwiny i krukow:l1ezbicraj4 siAw stadl !v tym samym cc-

Wlaki4pozvcjispi pnrg$inktuLNvskill3l (Aptenad!t I s potd.pnica)

Uslpi4iqcyhtrfdr kf/ykliwy lt4t1a,t/9rzsirygrrs,

T3

't7

-\e v-at- \t

Kiodyptak siadana galezi, po'i wplywenjego cig2aru zginacza SuzkiSciagna p a l c o w( 1 1 w c i s k asj 4i 9w oLwo.t3.i98nai2 i 3). Dzigkitemupalcezaciskajq siAaulomatycznic na gaiezi Marablt afrykadskit15l f/-?ptoptilosctumenderui

lu. Sypianiegromadne we wsp6lnych ,,sypialniach'stanowi jednoczesnieobronp przed drapieicami. Na konicc, rybitwa popielatasypia w norach wygrzebanychw Sniegu. Odi!'wianie Lotjest bardzo energochionnymsposobemporuszaniasiq, ptaki majq wiec duze zapotrzebowaniepokarmowe.ZerujAnajintensywniejrano i wieczorem.Pobieranypokarmjest bardzourozmaicony.StanowiEgo ro6liny zielne,glony,nasiona,nektar, owoce,mi9so,ryby. Owadyi ich larwy, robaki, migczaki i paiEki dostarczajawigkszoscibialka zwierzgcego zjadanegoprzez ptaki. I'szczolowodys4 w stanietrawii nawet wosk pszczeli.Drapiezne i inne wyspecjalizowalysi9 w lowieniu ryb, Zab, gad6w, ssak6wi innych pta-k6w.To zr6znicowaoiepokarmu tlumaczy rozmaitos6budo\aydziob6w,jgzyk6w i lap, przystoso wanych do r6inych sposob6wpozyskiwaniazdobyczy.Pelikany lowiq ryby gromadnie, lworzEcp6lkole,abywp9dzidswe ofiary na plycizne,gdzielatwiejje schwftaa.Czgstoprzy polowietowarzyszqim kormorany, kt6re nurkujq i zmuszajqryby do wypiywania na po wierzchniq.Kaczki i flamingi mogq sie obchodzidbez swiatla przy zerowaniu,w]'twarza

l8

l'elilei.6t.Ny[]6lll'./..oraJ.ro./ordl'rs./Dohic

gronadnic

j4 borvicmszvbknri nrchamijATykapr6iniq w tylc dzioba i zasysajqwodg wraz z mukjrx. I{ajqcw dzid}ach rcccptory dotykowc, oddTiclaj4czQscijadalnc od mulu, kt6ry.jc'stusu lfany. iednaknaibardzioispcktakularnemctodil polowaniajcslla, k16filposiugujqsiQdrapioz nc,chwytajqftw l :io i ra zjonli nawet drto ofiary. Ich doskonaiezmvsly Lrlallviajqim lo-

Zc ji(i ry,f,r.naki l17l f/'/r..iit:optens

rubi)

I I ;

1a t \ l , r r l I r l l r i l / 1 ,( , / n r s . / n r , J . t sj/i r n ) t r r . h

g rr)' s j l k u ,z l v l t r s z c / az f 1 r " l k oI r r a k { l i r u { j r . .r l { r s r n o s r h w ) f e n i o o l i r r \ \ ! r - r r r a g aT r r n ( r z r r { r w l 0 i r l a k i l s . j { i s rL r w i ( r i ( 7 o r r 's r k c r s { i r . i l f t r p j { 1 r n ( si 4 ! v s 1 ; l n i cu n n i ! a \ r p o v \ i c l r z f o f i a r !

ztl

*

SowyipuchaczosE Swietnieprzystosowancdo low6w oocnychdzigki ostrcmu wTroko, wi i doskonalemu siuchowi. Najcichszcskrobanic myszy jest chwltane przcz lcikowalw kr9giulbrmolvanez pi6r otacza.jqcych oczy,jak l6wniei przez pokrywy uszneut\ /orzonc prnrliid) 5Lu-n,p, Ifyrp drobnlmi tiurrmi. Roz|nnaianie gatunkujest gl6wnym zadaniemwszvstkichistot Zywych.Czynnosata icsr Zachowanie uptakdw/wiipana z calym szeregiemwrodzonychzachowai. Najpierw samiecmusi znaleiaodporviednie terytorium (rewir gniazdowyli bronia go przed innymi samcamiwlasncgogatunku.IJosiadanie rewiru stanowi atut ulatlviaiEcyzwabicnie partnerki, samicabo, wi€mwybierasamra. kt6rogorewir zapewnia najlepszcwarunki rozrodu. Dla zaznaczc, niawlasnogorewiru samiec pokazuje sie w r62nych jogo czQsciachi 6piewa. Sporkanie i zbliZenic miedzydwoma ptakami odmiennej plci iest motliwc dzigki zachowaniomgodowym, tzw. tokom.Stanowi4one niekiedy bardzo zlozonvccrcmonialobejmuj4cyliczne eLemenll widowiskowe,migdzy innyni walki. jak r6wnic2 elemcntvdzwigkowe.I'odczas gdysamccbroniq swych rewir6w i tokuj4, samice przed $T,boremparlnera obserwu j4 ichulvaZnic.tJ grzebi4cychtoki sa zbiorowe,tak Ze najsilnie.iszy i najbardziejzdecydo wanykogutsiajc sie ojcem wigkszoSriipisklEt w danyrn roku. Toki, kt6re sE wrodzone i charaklerystyczne dla kazdegogatunku, utrudniaj4 krzyzowaniesiA osobnik6wr62nvoh gatunkdiv. Ponadtorozmaile zachowaniazwiEzanez lworzeniem sig stadcl(takiejak kar-

Zalotysancag4gotatrTytlilvogo tl9l

'liiki

ciclzcwio pferiowego I20l (T!tupunuthts .ltpido)

19

21

lv.ogi| spojvtrin, hu p i L2Il

n i c n j c s a r J r i c yp f z c z s a n n l i r ] m a t 4 r a c { ) L u$ r z n o c n i r l i e ' ! v i t z 6 r \ , , , r r a l 2 e r i s k i c hs, y n chr.onizaqQ par-tncfd$, 1 za p { r $ n i c n i c w s p a ) l n jc .o b n r r y r { r w i r u , g n i a z d i Li n l b d y c h . Kojarzcnic sit par zachodzi d0piol.o po wltworzeniLr l.(! go tvl wr07r. l)0 skojar,(nriu naslapujl] t'udo\,vlr gniazdll, ch1)(iiri nnrkl6fc galunki gniazd ni(i budrLj4. Ii'rgwin"\, kr(i1e$,ski i c0strski rl7lmaj4 jajl \a' fhldzir sk(nnym na bvu(hu Aik i ( r n a s k o n u l y .a l k i , u f n i k i ) gnnrzdz4 sif na stfom\rch urlviskadlrtrdrri,f skxih, s k l a d a j 4 { i j a i an a s k l k r . l . e l € k r.ls'n icZ nio bud'rjc gniazda. podczas gdv so$ a jrrr(:bala i sok6l wfkor/vsruj4 stafe g n i a z d a z b u d o w a n (pi r T e zi n nc plaki. Sie\l'ko\i-c,hkie iak zwlro!!(:r (:/y cTatki. \(]gnia taiq swr-r'r (iian)n (l{nek \,v zicmi. kt(iJ lwacdaj4 r{) Slinan]i. Flarningi bLrdUj4 z r y g r T c b r n 0 g o b l 0 1 ak o p c e . ra szczvcic klrty(t fobi4 za g(bicnjc Tf ilnponuj4.e gniazdamajir a celu o(hn, nq iaj i nlodJ.h lJved nagi4 pr,!v0dzi4. Nijbrrrdzie.i w\p f a ( x ) l v a n ot c s l g r r a z d o r a riuszka, skla.li sirj lrorioln z o k . 2 0 0 { )s p k - ' c i r ) n y (z: h e so b q 0 l 0 r n o n t f i vw i 4 z i r r y ( t r p a

Kr)jr174.c sif ost|rgoir.lr 22 I t hn\nn I rt)r s osttut1t:!tn s)

22

I

t

i { / r n i L l r . j k , l l k r o k r r i \ \ k r l r L r l r f g r i i r z ( 1 ,r, l ) l l ) 1 . rl.1 , l f , ' i ] ) r i t f l ) r r L r l l r ' l l l , $ \ | l l l l g r 1 6 0 0 ) , / , 1 ) 1 , n\ r\ j L l f r l / i i s l o n r l ) l i l , 1 ) r (! i s . tg r i a T ( l a\ i k l r L c r t .l l r , t i , , l r r l i E f , , b i t :\ ( . / l t ( l L r L t ) l t r r r r ( l \ \ , i . l r , a l l 1 h l ,7l s r ) l ) r t\ l i s r f / r ' I r l ) u ( i 1 ^ ! !g r i i r T r l \ l i r ! r l ) i I j ( s r f | L i / r r \ i ' , s 7 rr l f r 5 \ r 1 , t ] l l a / ( 1l1! )]r Lg l l r 1 L i r I r,\ tt,tr a] tl)i.ttjhI)t,n

r rr,! rt rjr kIlrLr.

!nir/

(\r]i

wis74.-" gfidzdo romiza L25l(ncntiz pcidulintg

icsr btdowh godn4 podziwu

Samicazaczynaznosiajaja po ukoiczeniu bud{rwygniazda.Kiwi i albatrosyznoszqpo jednymjaju, mniuszki dojedenastu.gl.zebi4cedo osiemnaslujaj.NajwiQkszes4jaja strusie (1.6 kg, czyli 1% masy ciaia ptaka dorosieg{t,na.jmniejszckolibr6w (o,J e, czyli 15"/" nasy ptaka doroslego).7.darr.asig, 2e rodzice zmieniajq siQprzy wvsiad)'waniu,najc79jednak samicaspelnia tan obowi4zeksamt. Czaswysiadyr,vania waha sie od 10 dni Scie.j prTcbijaja za pomocil2980 u albatros6w. Mlodc skorupkq rnalvdl wr6blowalych do dni u bajajowogona korlr.uszczQkig6rn€j, charaktcryslyczncgodla pisklEt. Zaloznieod slopnia Taawansowaniaroz\foju pisklQciaw chwili wyklucia sie dzieli si9 ptaki na gniazdownikii Tagniazdowniki.GrzcbiEcci blaszkodziobcs4 typowJmi Tagniazdowrikani. Mlodeich lggnEsie w puchu i sq w stanic samowyszukiwat pozywienic.Mdt ka i0 tvlko $'odzi i oar7.wa. 21

BcfliikhbirlliLna [26] fr?drrd /.r.oprlsl z gqsn:hori Parrkaa(,k rndliskid, 127llchla.phagd itLaLoptun,

wod24(y(h swc iilodo

tst t i \ tt1,tl?!t) i\:srt)(

pospolita Metr" [301frorer.a"/t w locieslizgolvym

Piskleta zagniazdownik6w(w.6blowe,goiebie,dzigrjiolyi in.l legna siQnagie lub pokD, te uadkim puchem. 54 Slepc i caikowicjo uzaleznioncod rodzic6w, kt6rzy ie karmiq, ogrzewajq i dbaj4 o czystosa. lat LotstanowinajczQstszysposdbporLrszaniasig ptak6w poza kilkoma galunkami, kt6rc utfacilyte zdolnoscw toku ewoluc.ji.Ciaio ptak6w ma ksztalr doskonale;plywowy, przypominajqcy gruszkQ,i pol4{izoncjcsl z duZymi powiezchniami nosnymi skrzydel.c6rnd powierzchnia skuydla jcst wypukla. dolna wklQsia.tak Zc przcplFv powictrza na po g6fnejiost przyspieszanya cisnieniespada.W rezultacicpowodujc1oautoma wierzchni $,/n0r,,.ni,.k-l)dla b, ,, wls"ku mrrjni. lJc/nts Najprostszy .iestlot Slizgowy.Ni€kt6re piaki poslugujqsiq nim niqdzy dwiema seriami uderei skrzydlami.Innc, wigksze,doprowadzilvt9 urniei9tnosddo pe ekcji, pokonuj4L

27

31 \Llrrrnr! $f(lftrni

l:illll)in

nlnr.!ttltlr!).tsl

i\!i{rr\fr

11,|rLkifrrl

t t r n s p r i s o b f r r ( l o i ; 0 m O r z r t k r 6 l o \ \ ' s k il f a ( i i w l { r is \ l r r a (j L1 } l l t o l 0 m $ ' I s o k o S c i l ) o s k o r r l l l is / \ | r ^ ! r i i r i \ . n p . b o ( i i a r v .o r l . ! i s c l l \ , r i n r i ( ' i E\ \ ! k o f / ) s l r - u ' l ( ' \ \ ' s t ( l p L r i q (p1r' i l d l c i ( . l ] 1 . g r i t ) o w i f l f z r . r i c o j n p o z $ ' r l a i 4 d l u g i { ii s z r i f { ) k i r s k f z l ( l t a , ^ l b r l f o s \ ' l r l t ( n t i l s l i | c t l . c l i r r r i 4 s k . ^ i l l n ( l l u g i c , l c ( i z w 4 s k i o . ( o r r m o t l i \ \ ' i ai r r r p o k l r n l w r r n i od r r 2 y { i hr ) d l { i g n ) ( cpi r r l \ r ' l ) r ' r s r , s i l k u . d z i f k i \ a ' \ ' k o r z t ' s l i r n ipI f r t d a \ \ p ( ) \ l i e 1 v r r ] ' f hn r l l o r v i c r z r h r r i n h l l . i ) i1 f l r l r r ' z q c ) r s l r t r ( ( : i w l r n h r r p l r k o r r . n p . w f { i l ) [ ^ \ ' ) ' r r r , k l a ) r - ( i s 4 rzllr]or "hl n o . r b r s z . r l ) r ^ \ r ( ' l . r n l r l i i i ( i s t b r L r - d 7 i qkjr s r r o \ \ r r v p o d \ ' 7 g l { l t i r r r r r r i ! g r l Y f , r y I r n i z s l r T g o r r y

/v,,;

{r/,

':t-"-'i'-

Af

// \1 l+rI

l

(,J "

,ffiwsN:'---y'-''..

/l \\

r ZTs-re&>fu-

'rr|,,\[r/r,l]r,lrs/1i,llllr lllLr-!li \ r l , ! / r 5 i L r Ln , \ / r r , , l l f r r r r \ i f ( n . r r l r 1 , . j r r l r r . i f t r r ' ! " t n , nI r / J

, \ ! ) r 1 i , , 5 ,5' ( / ! r l r . l i s Lr l f q \ r L r t ) r , r L l , , i r t r i r L f L l

ZI

S k f r \ ' i l l as E p o f u s r ; r n e r 9 6 r r r a d 6 l i o d t v l u k L rp r T o r t l ) w i I t a k a n i n n l b a r c t z i oLj r z . t . r l n i o n r r n ir L ) l o l u t r z r j p ( r ( l 7 i t ( e gso4 k o l i b f ! . k 1 i l l r u r r i r j i 4 s i i , $ t o ( j i f ( x , i r r . l u b z a t r z r l n r ! t . i L a r ! m i c j s r i up f l y \ v l s l s l l n i u I ( l k r a f u . I l U c h r -l ( h s k l 7 v d o i s 4 n i e s t v ( i r t r n i (sj / \ b k i o . Iivoh'da I r t a k jr o z w i n g h s i 9 z g | d r i $ , t r r z r p u s z c z a l I i | I m l l v . h ( t i n o 4 r u f a w . l l ) j w i o r d a r o b u d r \ \ ' r d o s k r r n a l er a ( t r o w l n o g o s z k i d ( i t u p f c h i s r o r . y c r n o g rt)) l l k i r , , 1 r r t a ( o p r . c , . u tr i n o r . t t h i t r Z a s l t l n r o d k r r t v $ , r o k u 1 8 6 0 r r p o k l a d a ( : hi l r r L i s k i { J rk r n o S o l n h o f c nw B a $ , a l l r \ \ r j p kl c g o z n a l e z i s k r o k r o S l o n on t l l 4 ( J m l n l a r . o b e c n i i )z l l n t e z i o r ) oi r j s z . T c6 r c s z r { r kr { j g { r p l i r k ap . o r w i r ) f d z r L i 4 c \ ( inhi o r i i r o w o l u c j i . ) r d t L x n p t e r 4 t w J k i t z y $ , a tj r j d n o ( , o S | l t u( j u j L v g n d z r iep l l s l e l ' o k r \ , l vb v i p f i r \ \ , d z i w l m j p i d f l r r r i , a l e j { r g 0s k 1 7 } d l a' l l i a h , r ] o t n c p a k ! o p a l | ^ n r ep a r u l l m i , n \ 4 ,d z n f i i c ! v r " s t q p o w a hr f b ! O d T y w i . r is i r i p f i r \ l d o p o d o b n j c i ] v l a d a l l l i j d f l ) l ) I t ' l n ik r ( i g o w c a n r i t l u d o w a i o g o s z k i o t c l Us k j i a d r ) p r . z l p ( r s r o z { x r i ai c. t o t . t f g o b v t c 0/ki i wr"slrffai a pokoD; rio nicwi(tkich odlogk)((:i.

lt,ikrnfrk.ia

lnrtnrh||n 132 l,1n hu.rptttrt r li! h.qtutltnd)

29

Bozd;.ial2 SZ}'BKOBIEGACZE

II (

Strusie,andu,cmu i kazuarlJnakiiq clo najwi?kszllchz ayjqcychobecnieptak6b. UuaZamlJ obecni.e, ae pochodzeniei{:hjest r6ane.tzn. ae nie sq zc sobqspakreu)nk) ne.Ichcechqutsptlngjestutrala unii?tno9ci latania i zdolnoStt d.oszybkiegobiegu. Stru!mo,easiqgaipr?d.koStok. 90 kn/h, a qonionlJsanbchadtn dzi?ki aliqtko uejall|zlJma|aici- uLrz!rtljtDLtiSredniqprgdkoSt50 ktl./h. Objgteusp6lnq nazb(i ptaki te zaliczancsq clorzgd.6u:suusi(Stnlhionilbrmes),nandu bezgrzebienirutc6u (Rheidae), kazuaroauch(CosuariJbrmes). kiai (ApLerggilonnes) i kusak6a (Tinani jak zuierz?Lakopllt.neptaki te majq zredukowanqliczb?palcriu), a dse).Padohnic o96tdoazech,a u strusi do da6th. W wipkszoki ugpadk6b bltsiedataeniemi a! potomstuazajnujq sig samcc. choaanietn

(Stuthio cqmelus) $truS afrykafski t:41 lstniejc tylkojodengatunekstrusi,wystgpujrlcyw Alryce..lcstto najwigkszyptakSwia ta,ktdrego wysokosiprzekracza2.60 m, a masa 150 kg. Zyje on w sladacho rar2noj liczebnosci, razemz zebramiiantylopami. w siedliska(ihsu(hych.JestroslinoZerny.

l'ale slrnsia, nqirvigks,igo

W bicgu stru6 fobi kroki pv-"szl(l

31

Mozcmic6w Zolqdkuok. 2 kg polknigty(;h kamienido rozcieranialiscii nasions1ajego pozywienie.Pod(zasgod6wsamiccwydymaszyiei rrqbi glosno, nowi4cych piQknymipi6rami ozdobnymiskrzya ponadtoprzysiadaIla gkokach,poruszaj4c dcl,jakby to byiy wachlarze.Nastgpriewygrzebujedolekw zicmi.gdziekilka samic skladado 30 jaj. Kazdojdjo,barwy krcmowej,waZy1,3-1.9kg. W koncusa miccna psemian z dominujqc4samic4wysiaduj{jaja.DojrzaloSa plciowqosi4gajq strusi0po trzechlub cztere(;h latar:h.

Nanduszare[35] f,ihea americqnq) Nanduszarciyjc na p6lnocnymwschodzieBrazylii i w 610dkowejArgcntynie.Mo 2c dochodzia do 1,5 m wysokoscii do masy25 kg.W odr6znieniuod strusiagniez dzi si9 na bagnach,lubi siQkqpaa,a nawetumieplywac.Zyiew mahch stadkach, czestow towarzystwicssak6wkopytnych.np. bydla. Gniazdoprzygolowujesamiec, wygrzebujQc di)l w ziemi i wy6ciclajEcgo trawil. Z rozloZonymiskrzydlamiprzywa po 600 g. Wysiady bia do gniazdakilkasamic, kt6reznoszil1I do 18jaj, waz4cych waniem,kl6ro trwa 38 42 dni, jak r6wnicz wychowcmpisklEt,zaimuicsig wyiqcz

Nandu plamiste 136'l(Rheapennata) Mniejszeod nandu szarcgo.nandu plamiste Zyjew Palagonii i w Andach. Jest bardziej masywac i ma gqscicjszeupierzenie, kt6re pozwala na znoszenieostrzejszegoklima tu. Zy\^,isiq zar6wnoro6linami,iak i owadami,gadami i drobnymi gryzoniami.

32

l:.t\rr137| (I )fl)iteiur; rroL:ut:lutlkt rtt{iQc) ' : r r c l ( l L r !r r r t ! r i l\ r 1 g L i , ( l ( , I r \ \ i ( , 1 kt ), ,l l! kf if I r i \ \ | l i r N l i l , f l \ i ) r l )l . ; l . ' ) | L p f 1 ' ' r . r L : l l r l a I ' i t \ \ : \ \ l o t ) u { ' L i ( r r i ( ' n ( ; r l , i \ r L s r f r L l i,i/ y l r i \ l i . :g l l l \ \ r I r 1 ) ; l i f i L r r r . f,,r . , r ! r L , \ \ r r l f r r l l s l s / \ l r l 1 r I i i g i L ( / i , r ) ,rr ( l L r r ( ,r \ \ r / \ | l l r l , ) a I i . l I g r i I I L , II I 1 ,I r i ' j I ' r i i L i r i r l r , O s r ) l )r . 1 , 1 | t ) l ( i 5 i Lt ) , r { l o l )i , l ) l f n i ! | 1 , . r r l z r r i rsr L 1t i l L r 1 L r s r , I S ; , r , , n r s L ' ( L r l , . r l l L / (i.r i i rl ) f r ( , , , 5 r ,( l f ( , 1 ( l r L . \ ; r r ' f , i \ \ r r , , , 7 i r t f " r i I s i f f r l l , i L \1 1 j ' 1 , , r , l l ir r r s r . 7 i l i n r s i r t r l s k f ( i i Ls t i r l L r n l t \ l l 1 l)' i , J | | s \ ( r , r l s I l i , i ) 1 l i r L\ \ ' t ) ( , [ ' v r , rf r 1 , s i L I i r li r\ r i a r r , ) { l ( r r L i | | r l r i r t ) i r 5 l t i n r L fLIr l ) L r , fi /If l ) o r ' l ; r 1 1 ) i i i I l i i l r \ , 1 5 i . i r l i Lr l )r l { ! i L l i r r l l

Kazuar hefmiasty[33, 381(Casuariusccrsuartus) Kazuarhehriaslyzamieszkuic99s1c.tropikalnolasv pi)ino(.llcj Auslfalii i N(^v{rjCw r, noL Nla on dhrgicpalcc, opatrzoneoslr-ymipazurdnri,kl.(ir-(i sianowi4 gro,r4 bron

:31

lh\\il(/ sl ri)irl lfvb i!(:i . odzlwiaiil. si{i i)wo(ianriSilnri(xrlnil r;r glou,iorodzr. kilslr.r bLulo$lnrgr z Loi(ii trolr',-h-drrogifrrr.(;tlurl|k l('rrr)sirlg|1.5 rlr \r'-vsr)koi( r irro/rw[7vi ok 58 kg.

Kiwibrunatny= k. poludniowyL3()l(ApLeryr.australis) lin!rrl.inrnl{riszr z lrrzgfzrbifniow(:6\r,Z\'jc\\' gfsr\'rh las (t \olvoi Z{l ndil. l)lugrir'irgi).ihwahasi(:od:l:dr5 ) 5 crrrn . r l s nz a 6o . l ] 5 d i ) : 1 , 5k g S a l n l l x l s 4 w i f k vf 0rlsiurra$j rrl q dluzszcdziobl. ,\klr\\'rr w!l4c/nlri \ r{)c!- Initi4rnalrir)fz!,itl rd/rrrTtjilsiirzr1:lkonlillmwg{ihcmi dotvkioln.Nozdrzakr\1,iotwi('lili4slr)na koiCrr rhi0bir. i1r.i(isl wtili(:jr\oa(iEL||rikalor'4$'ira)dtnirkri\\'.l)11{i(jlcnrLrnrogqon. \!!szll \! !L(,liif \\ posruki\\,iuriu dzdzownnr,oM, daw i pai4k6\\,j wrri/u\ai|air,I odlcglosclI 5 mrsv i|l (iala \\vmr Sl (:asLladaok :Jwiolkldr aj, r k16rv(t laido stanowi25',1, (ird!u'rnirll\'viL7.+ il.1(lni NIlod{is4 wr)d/r)n{rtrrz.,zsalrc(..

pr o.:la per dricafi a [1Ol Nolho lirsirk rfr. blislo spok($,nionv z fandlr. fio irst wilkszy od kl lpiltwy i l ta z tl.uri!r. l'r'zrnrilTr's7lm nlfbl'zpjririTfrisl\\,jli l)iirki 1(ipodfywa.iilsiti do lolu. b\ /lpnaI iprlLll,t1) ko t)l(ilni{i\r-vcTrfpilncNIit.iqnainrrir)isrIslif(:aiplu(ln \!ira(l plakrlw.r{r lll rrf/\ irihlliskil wydolfo6(r.lirr('i (r7r)sto foTplaszczajil si('ra zi(xni,licTq('ra sr,( drrrnrriubrfwirri{r N!"s1|pul4r)(lV( ks!kLrd{)I'alagonii !V okrcsicg{)d{)\-\rrr(i/1cffsuri(1'Llf/rlsif 7 j0dnvrr sanrccir.skla(lti4ok 10.i{i ioddiLla.ji} sif $, posrukir!ir pilflfffil, |{rzoslawiilii!(: JrrL||rLsrfInogo samcrrwilfoskq o Tnifsirinili.

:jj

Rozdzial3

WL,ADCY OCEANOW

< Pi.gwi. Humboldla (41) (Spheniscus hunbaldt i)

pinguinom(Sphcniocifortnes) RodzialtenjestpoSaigconlJ i pokreanumim albatrosom (Procellardormes). naleiqcllmdo nurkonosllch liczqcqch98 gatu.nk6uptak6u oceanicz nlch,w!,lr62niajqc!)ch si€ wielkoSciqi ksztnhem:sq tD albotro:s!,pelrcle, nabatniki grupa inurce. Jestto bardzostara. dqca na nsszumglobieokoto25 mln lat. Rurkono secharakterllzujqsi? zakrzyuionllm dziobem,opatrzon!)n ut rurkouate nozdrza. Ich rif I,zajt m daskonaty agchpozaala im na a!szukiu\nip pu2lui.nio i tuzpL,znoaanfu ne,a nawetorientacjga przestrzeni.Znakamicielatajgc,sp?dzajqwigkszgcz(t!;t,lcio a Iocienad azburzangmimorzami.Saietnie nu*ujqce nurcesg dalrodem,ie 16 ga pinguin6u (rzqd Sphenisciformes), ptak6u nojlepiejprzAslosoaangch do nur tunk()a ptlJaania. pochodzi k,aaniai od rurkanosgch.Pingwin! calkouicieutrdcil! zdalnosc Latania, ich skrzlldta przeksztatcitlJsi? u pteta!,|.Najuigksz! z nich, pingu,in cesarcki przebll na 1,1m agsoko'ci i masgponad10 kg. Do niegonalc,a rckord.nu.rkou)ania: pod gt?boko9t 265 n. r\a aodq 18 tnin,schodzqcna

gigqnteus) Petrelolbrzlmi [42, 43] (Mqcronectes Petrel olbrzymijest wiclkoscimewy, ale rozpigto6djego sklzydeiwynosi 2 m. Poiyjegojest urozmaicone.Na dziobieznajdujEsi9 dobrzewyksztalconerurkowarvienie 1enozdrza.Zywi siQpAdlinq:zdechlymifbkami,lwami morskimii sioniamimorskimi, alclowi r6wnic2ryby, kalmary,porywa czgstomlodepingwinyi inne petrele.

Petrel warcabnik [44] (Daption capense) pctrc) z poludnir)\vcjpa)lkuli.gnicTdzEcy ,icsllo nio\,vi()Lki sif $/ rcjona(ih,\nt rktydt-. a \'\'pofz{izjrny udaiijcysi9 wraz z {:i{rplvrni pr4damj w kiorunku p{il o(:lrym.(kty pl\r\,4,ni.] t)rz{istajc (izgt(iipokarnlu obracaasi(lz boku nn bok, chwyliti4(plvwrri4{re

Albatroswgdrowny [45] (Diomedeaerulans)

l J r { i Ld / i n I r ! | a i r ) s r l l l

ptrlk(iu,occaniczDy(io dlugo Jost lo.ilidcuz n.riwigksTych 6ci r:ialal,,t rn i rozpigtos(iskfzydul :l.J rr).(inic7d7isi{.'n?t pa)lkulitohrdnio\ '0i ponri$l7y :10'a 60'sz0rokoscig{)ogr.r IicTn0i tlrniri 1akdob|rc wykorzyslywtlasiif wiahr, i0 (lo w ciitgUl 0 d n i, pr-a konui{rpr'zolol(iw5000-kilorlrolrow}(jll $,i{i ni(i torusraiEc skr'zydi;IIni.Na ziomi falonriasl..irrsl j.l 1c7trnosisj0 !v powi('tr-z(i, brr.dzolriozltrabnl/.z i.rLrdcnr dyri{r 7 ponro.i! podnluch(iw wialru di$,igair}(rYch .jugo rir:lki(i (:ittk)(do 8 kg). PoTi'wi(iniaposzuktrjcz 101u,lal)ittc lyby, k|hrrary, a na$rl lfrlii(:o b4belnico.(lo 2 lalrl lllL)llro s! buchri;1 !inidzda na samotlry(:h$,vspach.I'iorwsro pr-ry ' . . . r - , r " ' . r ' i l r J . , l; t j ' . , i n , i i r ! \ rr ', n . , . j r , i , . sjq krili] $,ok{ilsa i Z r-ozposlarlymiskr'/ldianrisl.arajtl(:v c!,. kiwajr(i {iialcIn.l'otcnr o1)aplaki po(hyla,i.tsi9 lrttitt(1i $,ic. kl{ikor/4(:dziobilmi.\\ g.ioldzic wvsirny r lrawi} sa mi(a rn{)si i(idno iaio ltorlTi(:e/nri€rriaiEsjQ\1'trak(:iow\' sladylvtrrir, a mlodc lQgni{)si9 fo uplr"['io8(l dni. .]eslolro kafnr'our'przel oboic fodzi(i(iwdoS(ini()lgulilfnic. l'od ko ri(i(: picfwszogo foku t\(iit|.iesl iui korrplctrriorrpi(rfzonc q.le r()$'IiodziLrri opLrsr(:z:r, i (ittsro od plak('i$,doroslv(ih. c z a s i r r r l o d f c h u d n i ol ) ( x l c z a sp r z l m l r s o w f g op o s t u ,a i si9 w powi{il17o.I)ojr/aloaado slfirci lr_lcrriLs!- tc Lrrri{)siti fr)Tpiodualbalfosy osi;lgri4 nliqdzv 5 1(l roki(]rrri!(rjtr.

:t9

adeliae) I'ingwifr Adeli t46l fP!!gosceLis wylqrrzrriIIra p(ilkuli polLrdrrinwrli lsr l('i{rl{, galunk(i\1'pi gNirri)\\.\ryslgpuj'l(rvch gdzir:7\'j(rw.koloDia(tr $iliziTa '\ntarkt'1'rl.v-' Pl',g,ui',.\(l,,fi,all,i,,v.krrjcrrnrgrr!trinnc pr'7vslodoskorralo i rrurki(irrr' utuur'tt l,,.t.uvl, t'lvn'akiu ii,,rl, r,,fr tui,,l,tv"iq,v r,,,i so\'iur"!nr(lo rriskifh 1(irnporttlLrr

l l z l s r \ l ) l ! r r i1 ) t \ $ r n i r i r i n l i r i r r \ $ ! s k r I r r l ] r z \ ! , , r 1 \ .r | ! n r n n . P l t r r' { f r f

.10

Pingwinkr6lewski l47l (Aptenodytes pdtQ.g onica) J$1m n:rjwiqksT\',po pin},ryilli(]cosal.skirn,gltllnck u,sr(id pin!\a,in6w. Ma on 0,95 rn \s0ko!ci i nrasQ2l kg. {;nici(lzisiQw kolo iach na wvspr(jhsul)antarkl\,czn!(jh Sposdbrozrn|lirTllniil lych nrl$'igkszydtgatunk{i\1'zaslugui.r na onlawi0nie.pod(jrastokir,sanlie(i $ )(l{ic glosuookrzykii wabi sallri(igspccjiltrvrIlsposobrjm(llr)dzuriai n,0lamipigkri{' lll)ar-lvion.igi(^{,y.lb zniosieniupr7c7 sanli(j9.ia.ia, sarniccw,tacTir irj nalikl skirrrryra s!\yrn bfzu(:hu.abv.jeogrz{)\,\,aa l,iqrrna6cic dni p6TnioiroLLi(j(} spo hkai4si9 i sarlri(icprzola(jza.iajo do thldu skrirncgosarni(iv,po czym zlniorliiri4sjQCo 5dri. l'islLqwvlgg sif po It)lvwi(ia:l dni. liifaz rodzicckoloinoopickuiilsiq nirJri kaf miilicl\h?|lllii k:rlnr fiuni. n) ,l nriosj4ca(j1 r]rlod0do16r,llujo$iclkosctilptakorIld(,

Skoczskalny l48l (Eudlptes chrysocome) ,lcs1 1{)ping\\'jn!fr{tni('i $ idk{)S(ii(55 (im w\,soko6(jj, masa ,1,5l(g)1),j.lcl,Ia w\,spiL(jn srhrntlfktrrzn"v(ha7 do potud i{)woj\owc.i Zelandii I)zifki rthrgjrlri osh-yrnpazl frr0r\\'!ipinasir)zr(l{rznicpo slronr}fh skillault

i I

,11

PingwinHumboldta[4"1,491(Spheniscus humboldti) Gatunek ten wyrdinia siq szcrokim, czarnym pasem przebiegajqcymprzez piers inagqcjelist4sk{')r4wok6l oczu. N,lierzyokolo 65 cm i wazy 4,5 kg. cniazdLrjcna perlrwiafiskich.na p(llnocyChili i na malych wyspachs+siednich.Upi0wybrzezach uenienla bardzo gqsto,a pj6ra prypominaiE luski. SkrzydlamipIZeksztaknnymi w piolwymoTeporuszacz szybkosciEI20 uderzeii na millu19,rxr pozwal:rna osiil' ganieprgdkoSci9 27 km/l1. 1'rzywigkszychprgdkoSciachpingwiny 10 LLmicj4w) skakilvaa nad wodQjak dclfiny. Na lildzie kroczq wyprostowane,nogi bowien ma z tyiu tulowia. lEosadz0ne

Pingwinek magellafski [50] fsprenuscusmagellanicus) Niecowigkszy od pingwina Ilumboldra gatunek len \ /yslqpuje na wybrzctach chilijskich,palagoiiskich,na Zicmi Ognislci l Archipelagu Malwinds. Cnieidzi siQ!v norach lubszczclinaclr.Samica znosi zwykle 2 jaja w plytkim zaglgbieniu. Pv,et 12 dni wyje na przcmian oboie rodzice-Miode sq pokryle gQstyrnpuchom.Jui po stu siadujq dn.,"l \)rh5rd.q 1 pruriri mosq siCliqpic.

Pingwinmaly [51] (Eudqptula minor) Jestto gatuncknocny wysrqpuj4cylli| wybrzeza(hTasmanii,Nowei Zelandiii polLL dniowciAustralii. Ma tylko 40 crn wysokosci przy masic 1,3 kg. Mimo niowielkich wy niar6w moio przcbvrvaa pod wod:l ponad 6 min, osiilgaiilc gl9boko565O-80 m.

I | t z d T i aIl

MISTRZO\'VIE \IURKOWANIA

.I l\r't,l/rd/rnfsz\i i2 l1\nlr rb atistqtrr)

lut lttI pt.4shtql.i,nlf)n i pttk).t)it. N.lNtl(larilarntrsilk.(.iL'dtni( 5 q.ttunktiu, d,' \kt,)t(k'pt-ttstosatr n4( lt do !) adau)iska \xl cqa. )1oit . p O.; l nt dl qoi(i tr:4 mt st'I 1.: ktt Zai na ll'it:lki(lt.lc.ioretlt t)(tl r0tu t?r4k nskitlt. iak nju: i?: tt, Ii r" t)kip(tlto ti.l:ii. l\r't):a thtli( ip((li.lbrDt(s)s(! padobttr da tiu. i t k i! t atl:niad.)bt1 . htltl)ittjst tl .. 'ttt)tt14b(nt.tt(i, al)ir x lptt ttir s(t spak uniu^, h|]tt'sL/|dnokt)ou.nthtrottr.irdnako (tu1unkt)tt h\kr:.a lir:t! 20 ltlt oplrlurtue turh) ks:tal(it: t!/!Fftr.nt itis:(tt|dnttk ot ttiipadcus t)lat rtit i tlurkouania. I ll.4 (i(,:to tt'ttit:iutt parntlu int luru:it,iu\l1 t):!(':praut:nt,\n hiIk: rsu,kit,dtn,tktti!.lt o(!nj: irt)i1to(lpinq(i AL,p(tk).4 pot-tl s:tta ti\'lrnl |n(h1 :t W,|)t\! tk)q ,\,'urkuiuitd io lt:t,. t]tinut().apus:c.(.iu( sit ,u ttllh'lkaili.;0t.i\ut htlau:it\ asiq(tdttau\:t.l60nt.ll's:ustki.trlt.aki pot.t:tbtiqt1): hi'ltu n u\nl:it'. ab4 u':nirit' sit t1:Dou:ittt... Kitlr/.i : i\hak ttto tlab eir. ktt(.111 s:|ltkt). trsktttu.ir p rN koit' a0 k ttt /h

Nurldzawoszvi[53] (GauiaslcllaLa) l r s l l I r i r . i r n r L r , . i s l \ ' / n u r ( l ! \ . 7 r \s1i,9i g l ( i ! v i ( i f \ l ) i r r i r. f r a I z i r , i l i r n a k I l r i i 1 ) \ \ ' l l d i l l ] r l " r r o b r r i I i a k L r r r A t u r k i r u f i w w o k r o s i o g r ) d o \ \ ' \ ' l 1w r \(lx (i gtoi f okf/\'ki {) ilIrs r \ f r l r r r r i ( i r r u . P r l t n f f T \ ! r ) a f l i ! s i ( )n I r i r ' r J r i|.] ; rz i c n r l r ! 1 \ 1 | i o ib u d u i t tI ) f \ r J r i l r \ \ , . ! s i r l d r i j 4 r i r p f l o r i d r ) , i L ) o j ( ' r l l 1 / i f op t T t : / 2 7 2 . ) r l . l i .Z I r i r z l ) o \ \ , \ ' k l r r . n 1g f i r l / ( 1 i W

flu prr\\a{llrtsu'o nlrdc do rodl. l ! d \ \ u | | r i f 5 i r t f a f fl r l r ) d (si i l l u i L i ) 1 r ) o

S r , r l , k , i , . 7 [ r ] i , t i | r n \ r l , , L r 1 fh 1 r . r l l r l r l l l . t r . n| f / \ ! f L r L r L u ! / , , i l , t r i f i l h . r ! i , { 1 , . k( i i h l ) ] r l , $ i ! r I r ' r ! \ t r 1 2 ) f : r l , i / r : L Lr i l r \ | ]

53

\\:n,[\zr .iurf ulrs( s\ lr. ] r , 1 r\ i \ ' ! | t r r i r i r LL L rtr. n i L r i i f

Nur czarnoszyi [51, 551(GaDidarcti.cct) \uf (:r lrr)sryi zasicdll slrcb podbicgurow4pilkuli p{')ln(xirx'J. sifgajqcai do Szko,tl Z!.. n;rjoziol.adr,kl6ro In)frLrc;r zilnq./apusrczai4(i si9 \ , glib l4clu.Zjmuiord\\,lioi na rrovu. \\ rynr okrcsie slaro l)1rki lracil cl0ljanck4 szall g(xlo.|,;ll)ar-\- czarno srarcJ. zrllienitrjqc upicrzoni..54lo plaki bard/o a:lfcsvwuei i(ilL iil ra skronlncsz:lroln-ulatnc walki w oL)r()nio t(r'yiot'iul kori(izE si{i(i/as0Dr Elltierciqiechnrgo rri wspdlz{wodnik(iw

ld

(Pod,icepscristatus) Srrkoz rlwuczuby t 561 Perkoz dwuczubygniezdzisig na brzcgachjezior i rzek Euro!y,Afryki i Australii. MoZewazydok. 1 kg. Ma dwa czar!e czubyi dwa pi6rka po dw6ch stronachglowy, odgrywaj4cewielk4rolg w zachowaniugodowym.PartncrzywznoszqsiQna wodziepier6 w piels i energicznietrz9szlglowani. W dziobachtrzymajE pqczki materialu na przyszle gniazdokgpke1061in wyrwanychz dna. Jak wszystkieper kozyupierzenicmajil bardzo ggste:skladasig na nie 20 000 pi6r.Palceich lap, odmiennieniz u nur6w, nie s4 spiQteblo platkamisk6ry.Pazu naniplawnymi. ajedynieposzerzonc ry maj4plaskiena ksztalt paznokci, dzi6b dlugi i cionki, Pdkoz czubalytohtrjc ogonmalowidoczny.Perkozydwuczubebudujq pl).wajqce gniazdo z ro6lin wodnych,gdzic samicasklada 2 6 wydlu- strzapkiroSlinw dzioionych,krcmowychjaj. Schodzqcz gniazda rodzice przy- bie. co ma.a(ladowaa jaja rozkiadaj4cymisi9 roslinami, wskutek czego k"ywajq przybierajq barw9 brunatnE.Wysiadywanieper skorupki kozyrozpoczynajE z chwilE zloZeniapierwszcgojaja, tak ic pjsklgta $,Tlggajqsiq kolejnoco 2 dni.

Perkozrogaty l57l (Podicepsauritus) Itrkoz foljaty ivje \v p{)dbicgunowcistfofi0 Fluropy,Az.jiiAncryki p6hocnej, rrzy rll.liic siii gqstozaro6rilitychiczior. Irrzestraszonvnurkuie i ukrywa sig. W po$,r(l lrzc wzbija siQszybko rrr{}a.j4ckrdtkini skrzydlallli.PrQdkoSa w toci0prrekra(jza 60 krr/h. ,IIJ

Pierwsze miodewylegajqsie po dwudziestupigciudniach.SEone pokrytegqstympuw czarnepasy.Mimo ZemiodesEw stanieplylvadi nurkowai zarazpo $Tkluchem z rodzic6wwozije na plecach,ukrytc w pidrach,podczasgdy drugiekarml ciu,j€dno iedrobnvmi nbami i owadami.

ferkoz

zausznik= zansznik I58l(Podiccpsnigrtcoltis)

Perkoz ten gniezdzisi9 w Europie.Azji i p6lnocnejAfrycena ggstozarosnigtychstawachijeziorach.W przelotachmoznago spotkadna rzekach.W zimie traci barwne godowei stajesig niezdolnydo lalania przez 3-4 tygodnie,bo pierzy si9 npierzenie lracqc wszyslkiepi6ra na raz. Rozmnazasi9 podobniedo innych perkocalkowicie zdw.Stareperkozypolykajqregularniedrobne pi6rka i majE zwyczajdawaniaich prawdopodobniedLaochronyscianyjelita przedos6miryb. rniodym,

Perkozek l5g)

('lctchybaptus ruficollis)

iestto najmniejszyz perkoz6wwystgpujitcych w Europic.Zyje r6wniei w Azji. Indo neziiiAfryce.Gniazduiena nicwiclkich,ggstozaro6nigtych stawach..Jestmniej barwna dziobic jasn4plam9.,Iestpio nynizinneperkozy,glowgma czerwono-brqzowQ, chliwyi trudno go obscrwowai. Zdrddzago tylko lpicw. Dlugo s4dzono,2e jest io 6piew samca.l)opieroanalizanagra6ujawnila,ie jest to duet. Piesi rozpoczynasamiec, niecaiqsekundQp6inici wl4czasi9.iegoparllerka.

RozdziaJ 5

ELI'I'A

RYtsA(]ICA.

:;7 q tu ktiu nan.ulpellt)pltto4(l1ll't'luonill)rn,rs)obt..iDittjc lt::t( tt,:h da rcd : ! n: I e ('btt tiu. .lt'pqtrt. kot lt10n tuiti. u:t':!t o r k. i ptlikon(iu: Ptaki tt. t6:niu si( trit.lka!(iq: od u\t.q thtptxka)a: ( h.ll)l) 7O0 ! litct.a a ) do l.t kilot[una:ltrl] p!'likan6tr. Pi|t1:s:qi.h u'chq u:sp(ilttq.iaslprzqslost)tt,uttieLtolooit'ttio rIb. spas.htnt tdai..i :ltDtdan.i rodzittit. (|dtq dtlqqicst.spi!ci( I ptutit bloiLqptuuinq. l\t)t.k skt)rn.!jpo(l at!t:ltu\t. pr.t'l4k i aak!(l(ksqbad.a ta.(k!lllitLc. tu tot1o.!ioia pot4kali( du.a(lt alia r \i tir. t)tajo s.c.qt.kalia j(:ak, potnauul u: polrlkaniu du'yt)t

| 1 r ' 1 . . nI t r . i . . n t

uh'sl

J(

\l

Iocton bialosterny 16ll (Pheethonaethereus) j rrio lrta ll)ak{)rni{rl. fuftr)IvsrLplrkarri rr{)fskirrri slroh lrop l{alnci lrl(ilr)lll)iaioslr)flr\' lxri\itllrtxrsT.zr(lllrd olr\arlo rni)rrt,.\lir :10(ln dlugo((:ii dwi(islor(iwkiszos(ilzifsif/ \!vsokoS(iilam utxl'rL\irolf(rr'{'. l.o\ri purlrvixl4r'rbvz Irtu nrnko\r(ig{), })ikLrjE(:

C'luptak 162l(Morus bassanus)

.hst to najpospolilszy gatunokgluptak6w,zamicszkujqcy p(ilnocny.4t1antyk. g u i c s t o p a t r r , n J Z g b m r . p r z \ r r z y m u j 4 c y m i z t o w n r n c i y i y . C ; t r p tDzi6b u t t u Je tilor rrjswt,?dobyc7.z lnru renkolyszesigna bokizcztozonymi skrzy ll.J:.lb],119u o a'n I prkuJF / sz)bkusc.ql U{rkrn .ptak h. /anur/ajn.:rF !\ ras/,.jpra 1l9b,,^oS,, ozrcsi1, cru metr6w..lcgoczaszkajcst mocna,a szyjnekomory powiotrznc-prawdoDodobnle , r m o r r l r i i rLt l | l c r z p' n \ . 7 d r l , v r , . w n p , f r l | y . \ F l u p r r k n i e r n a . r , \ u o c q , L . r n i e w \r' 0n ,rfaAi,dd..tr',r\].h.ZhDc.r.rybl polltr $ \\ ud,,n. i^s,,,.7. Kormoran

= k. ozal'try 163l (phqlacrocorar

carbo)

Kurmnrin carny wJ\tgpuJ,, r\ Europje.Azji,Alil,ce,Ameryccp6lnocnej i Australii.Nurku_ l ; l . D ^ \ l u e ' u J t s \ r ' p n i l r \ o d q r o q r n r , . t p i e r , i/,..nj p i esl,ongr on p r z . p u s z c z a , n n , r r , z w l e g o . ( i , / i j r \ \ r a- . t r \ ) | u t r t v \i d n u " k o w r 1 i , . .a l p p l n N jr r m u c , , 4p o ( $ r ! 1 . a .w c . p . z r s I n a 5 u _

\7,ni. I inr p,, lowtcnr u r) b ZdoInoscirybtckiekorrnoran6w iq wykorz_y"ty*on" p.ro, fu_ to$i4 D bJprzypomocy oswojonych kormoian6w uwiEzanvcr l: --Lif,ll.i,l,,I.Tii.:*icie /a s/vJenJ drugr.llJtsd!\ ibn),.h s71J-ach\irs!aubod/.^ormorijnfx.nin,;rzlsipk,,lorjirr,, r;, d./.$F.h. Kurm.r,rn.,,inrl r,,^,,cr,,a\wnj r,sicg wwict.l krrj;rir eur,,tp.sUr.h "

Komoran peruwiafskj

t64l (phqtacrocorqr bouhqinuillei)

Klrmorany gniezdTil_sig miljonaml na wlbrzcza|h peru. Ich tu odchodl, rzr\. guarLr, s r i r r , , t \ t : t , F n nn\a w n / . f r r a d n $ a t ) r c p l s p o r . .C i . u o k t n n r e s t/ i l g . u 7 . n \ w N \ I _ r ( r I i r d m r o f l r j ^ k s p o c a h, lw i r , . i r l t F t i5 r a r u u 4 , 1 . h 1 , g o g i , , , r n e p u r r u . " n i " '

W926wka amerykaiska 165l(Anhinga qnhinga) Ueznwki rn/(szMnkistr.tytr,,pikaln',i-sEnajbliieispokrewnione z kormoranamr. \urkLilqs\rotnrA.a pt\wdjqtak gleb,,(ozanurzonc, Zenad wodqwidoczncsq tylko 52

4'\

F+4

#

(inNa idri6b rluDlakr

( 1 ) .l i . g a l y{ 2 1

(pdnoplcl$c) ob,,in"rj4

63

glo\\,a wyginnjqszYigna ksztaltlitcry S, p{)dobniejak czaple.Kici szl,jr.W spo(:zyllku dl ptitkzbliTysiQdostatnrzniedo swcj ofiarv, wylzuca glorvqna prz6djak harpull ipvObijarvbQci0nkim drioL{irn.W9z6\!ki r6wnioTmuszq suszy{ipi6ra po polowi0.

I),, p.loilj.

rofmofaD!

WQZ6Wkaanlcrykuilska Tyje na wyscpkach i jeziorach na poludniu Anroryki p6ino{j nci i na p{ilnocy Amoryki Poiudniowc.j.

Pelikanbrunatny [66] (Pelecanusoccidentq,lis) Pelikdn bruniltnv zvjo na cicply(ih wybveZach kontynentLramcrykariskirlgo.Jego ljcz ne kolorlicw Peru daj4 ogromneilosciguana.l,olikanteu r6ini sie od pozostaiychpc

mctoLt.tpok)wu:lala I0-15 m nad powierzchniqwody, nurkujc 7e zbTonyrt likan6!v skrzydlamido gk)bokoSci2 m. ltyby lapic do roz(;i4gliwesoworka sk(irncgo pod dzio bOm. Jak wszystkiepelikanvlata dobrzc.(lnicldzi siQna zicmi lub na drzowat:h.StL micilznosira ogarl2 iaia.Mlod0rvykluwaj4si9po lrzydziesluh'zcchdnia(rh,6lepci na_ gio,iak i inn{rpdikanv. Po dwu, trzc(h riositfca{rh s4juz lotnc.

Fregatawielka [67] (FregatamagniJi,cens) Iestlo naiwiqksza spoira)d fucgal, o rozpigtoaci skrzyd0i przekraozaj4cej2 m. Wyst9 puieod Wysp Calapag{)s do lvs{rhodnioi Aiiyki. Milno ic potrafisamalowi6 rvby, cz! jrnc ptaki, zrnuszaj4oie do TrzuccrliaTdoby(:zy,kl6r4 lrogaty polyki.l,l s10alakuic kl6rv przvbicra{:zcr nadyna worck pod2u(ihwow)'!. $ loci0.W czasictok6w sirrJlicc

55

llulod2njb = h.zerikodzirjb l68l ttJ.ta.nit:aps kr)

56

Bozdzial6

DL,UGODZIOBI RYBACY

Rzqdbrod.zqc!ch(Cicaniiformcs) obejmuje llJ gdtunk6b, ajcgo przeclsnuiciele sq spo.trlonino , olan sai?dp. t ,oplp i bqki t Ardaidopt. ihi13i uoaul,ftg t fhr,,skior. n;tt,idot.). Irnrionll tt ironiidljpt. uorLgi tS.opido,,ti Lu!;dztubttrboloeniripidaet. tuszgstktP t" ploKt sq ni?saarrn? innjq dlugi, nogi. btJt;ogonp u. lo.ip dt, tgtu. dtLeKopoza ogon, a nic podku.rczane. Charakteryzujq je takie dlugie sz e i o;te dzioby..Najmnicjszez czapli aaaq tgtko okoto 10b g. a'baciang 6 Z"kg.p;;g rozpig, laici skrzad.etprz_eszto2,5 m. zerujq brodzqc, a ich po2ywiinie "kioio ii1 " -o, y:tt r!!,.ao!. drobngth ssakou, i be2krcgoac6a. Brodzqc; majq kr'tkiigzgl, przeLlK.zost zotqd(K rozctqgtiue- ak, sq pozbauione wola. Lqczq sig u traate sta.dlu, gnieZd,qsiC tzgsto kobnunie na clrzead,ch lub a trzcinach. po allktuciu piskt?ta najq oczlJoL.aarte_nodzice karmiq je, zrzucdjqc pokarm alba do dziob6a, albo na atzeg9nrazd,a.

Czaplasiwa [69] a,4rdeacinerea) Czapla siwa \.ystgpujew tjuropic, Azji i Afryce. Dzigki wydtuzeniusz6stegokrggu szyjnego maj4 szyie esowatou,ygigte,co pozwalana gwaitowne*y.rucanie glowy iharpunowaniczdoby<;zy dziobem.Dlugicpalceumozliwiaj4im chorlzoniepo-mule lTrQcznc poruszaniesi9 wsr6d trzcin_Jak wszystkicczapleprzcsypujepi6ra pudrem

wytwdrzanymz pi6r puchowych,a nie namaszczaich wydzielinEgruczolukuprow{rgo.

Czapla ztotawa [70] (Bubulcusibis) Czaplata towarzyszysladomzwierzilt kopvtnych,dzikich lub udomowionychi lowi zrgriznieowady wyplaszaneprzcz pasqcesi9 trawoierce. Ten pochodz4cyz Indii i Afryki gatunekrozprzeslrzcnilsi9 na pigciukontynentach.

Slepowron[71]or'rcdcorarnvcticordr) Wystgpujena wszystkichkontynenlachz pominiQciemAushalii (i Antarktydy). len lildny jcst aktFvny gi6wnie o zmroku i Swit€m.Z)1'\'i choanicwie&i przedstawiciel(;zaplowatych si0rvbami, plazamii owadami.Zerujeczascmw bialy dzieii, zwlaszczaw okresielggowym-

Bqk 172l(Botaurusstellqris) sigwtrz(inachnad wodamiEuropy,Aziii obu 1l4kprowadziskrytytryb Zycia,gniezdzqc wyciqgaszvigi glowgdo 96ry i tkwl Amcryk.Rzadkozrywa sig do htu. Zaniepokojony w calkowitymbezruchu.UziQkiupierzeniuochrcnnemutrudnogodostrzccwsr6dtzcin. gigbokiryk wolu(st4dprzezwi_ glosem,przypominaj4(ym Obccnoi(i sw4zdradzajcdynic wydymaniemprzelyku tegodzwiQkujcst potegowana sko'wi)l baglenny").l)onosnoad

W spoczynkuszyj. czall' dziQkiwifTadbm kr€gaw Na widok Ofiary iviezadla |e !legqi4 fozpfoTdriu, $ yzu.aj4ti I'low9 .iak

Bocian bialy [73] fciconia ciconia) l]ocidr biaiy \\ryslqpu.icw liuropie, A/.ji i pi)lnocnoi Aliycc. l'rzyzwyczajony do obec'' ilr,n* . w i n r n \ lp i ' , t ' r r l j , ,bt o r . " - i , z ' ' r i , k ; , H r r i j , / d$i ,r J ' , , * r ' , n a L L J ) r h r , l r S rfinic.iszasiq slaloi gaturok t0n zlrikn4i.iuZz wielu k[i[.i6wl]uropy. Nie rnie,jgnie/_ dzl si9 jeszcze\\ wielu rcionadr lblski. Zlranejosl jogo przywiqTanicdo griazda. Nickl(lro z nich s4 uzyrvancod ,100lal iosi4gaj4 rDdsgI tony, bo ptaki te {x) roklt doku' Iuii! rcmontu,znoszEcno\q, matoriai.Dla nalviilzaniakontaklu salllie(]i sdlnicakle_ ko| 24glosnodziob0ln.Ich motli\u)!{:iwok,rlneograniczaj4siQdo pogwizdywania.S przcz okresokolo lrzydzioslLl mi(iaznosi3 ,tiaia, lvysiadywancprz{izobojerodzic6\,v trzochdni. Mlodcdoilzcwaj4pkiiowow wicku trzcch lal. llo(:ianvoufopejskieziInujE l.icqprzez zachodnioour-opojskic $,Aliy0ena poludnil]od Sahary,przy czym populac,jo (;ibrahar,populacic\qschodniocufopciski{rprzez lloslbr.

Waruga [74] fscopusumbrettq.) Wrruga 7vj{rr\' Afrvrc. I)iugoSaiolciala nic przckfacza li0 cm. Zasiedlagqsto zaro(nit le brzegirrek i jezi{)r,gdzie budujc bardzo dziwne gniazda,co zabicril obu ptakon wr(tr tygodri. ItoTultal.im .iestogromna kula o arodni{:y1,8 m, ulepionaz blota prz{) (lniazdo w rozwidleniu konaf6w drzcwa, lykanogolial4zkndri. takic, umicsz(:zolr{r rrieacjwewn4lrz kolll(r'g o Srednicy:10cm, do kt(ifq od spodu pro\\'adzikorytarz.

Zabiru afrykaiski t75l (Ephippiorhynchussenegalensis) labir'u aliykanski jost.idnynr z nqjwigkszychinajiadniqjszychbo{:ian{iw,o wysokoSci l,;l m. Zami(iszkujcA1ivk9tropikalnq.Jego dzi6b ma u nasadyrodzaj siodelkojesl dzi6b butodzioba1681..losl on wiclki i pIzvwalcj 1ar1rz!. .hszr:zcdzir,rrie.jszv

l]]U

iddg*&dr

a

\5: )i;; ."1:',

''r",, i.

:':t * t:,

h -';".!

8r-."

t r o l l ] r r 'l tr L L(li 1 \ s I l | ) l ( ; ( l f f ; r s / ( / ( l k 7 l I i , r i { : 7 ( , l l il ( , s ]t l l r ( . 2 \ , 1 , i ( B , r r) Irl n t z i r j t|)r t ) | j r ! i ) \ l l r . s l \ ' f l ) s 7 l l $ l f r ] { : l r l , r , r l ( / a \ t 0 k r j \ \ r i r r l t N n 0 s l r i ( { . .j l k i s a l l r i I a k t r , k I r r ir l z l 0 l r i r l l r r r rs l ) o s ( l llrl r ( : i a i l l l I d r i ( l l ) \ \ \ ' s t c l ) U j r , \ A \ ,l i \ ( ] r , \ f s . t r 1 ) r ti r f n r d i { r j f \ , I r t ) i c g i 1 , fN r ilrl

Dlawigad amerykafiski [76] Uabiru mycteria) bocianLrnrr\rncr'ki r.a(iiriskiriji ic{l|lvnr l)l \\l:tad irlnffykrtrski .iosl lrrLlwLtikszrm (,i(il).ioslL('k prrk(iw \\,i0llii,(rziLrrrv / wifksr\'1lh lalrjit{r\'(:h ua lvm kontvnfncic.,J(iflo mifirbLrlil W o.lra)tni(irriLr od ,,, Llofi)\,-nu o d/i{)bo\!i kr,/irkfr-\\!ionv.a rlraslwn{)S(:ia go irslaorifgodlawigirl nio zv\l,isi9 padlin4.ith Io\'!i rybv. Taby igl(lr. kl(irvclrsruk:t (lr-" \v l)iqnr{rh Tanri(iszkrto wiolki(ir(iM,nin\'AIncr\kil'oludfio\\,ojirt (lo NloksvkLr. s a r r is l ) o l v k i r n \ . . .ns rr F l o f v l , i e .

Bocian indyjski [77] (Macteriu leucocephalo) , l f s t 1 o p o t u ( h ] l o N o r / . i 1 1 Igr ikril u r f k d r | L , " n rn , i , , l r r r r r r ; r z r ' r ' r 1 , 1 , r 'rgr s l , , , s r l l r ZrllUfra rin Iriirno\rici. fa pirl ot\r,ar-ty dTia)bn'frz z gl(^\,4ai poza o(zv s7(l7r'gr)ln). j|(^\'oli kfocr! po (hri(i.srLrkai4fr\b irn\(h krqAo$(!1w$1)dnv(ilr(lttdy rttzptrrzr''

62

D l / r ) r . l ( , i i { : i f r|r|)r s u I u O b t ) j I k i s l r o s l t L\ \ a ) w ( . z i rpsu f h r r , 0 k o L l { \ |otlogorru$,{j. ! \ r ( l i irl 1 , s l r ' ( ' k f z \ l iii t ) o z d f a Na j i t s i ( j k t { ) k o r ( j r )(ri i { j 7 d 7 i s i { , , r , k o t o r r i r L rn: trr r l r z r N l d r l . ; r 1j 4 ( 1 o l ) v f l l k \ ! \ r v s l k r I l ) o r j i r r r i \ , ! ( , r t r i ) i l | i ( , l l i uo d f , r p l j w v I j r t g il sz\. . r i o I i 1 , l l n r i o j i L\ , ! r l i o f r r s r v \ \ ' a a ( i ( , t ) l ( jt ) f , t { l v \ \ s l f p u i r t ( . ( j . t ) v $ , z r r o s i i s t l , l r r i z r q s i t k r s / \ l ) , ) r i L (g : o ( t z l l ) a n r i .t , f r ( l ! \ \ s l { . j t ) u i i ( l { r, i ( , t l r r ) r . r i l \ i f i { r ( l l l i r kr r ( t \ \ , o ( t n I r i . t r f l o l l I t L i t \r\ r i r I i L ( l r o r z i ] l i , l ) r ) ri:| l ) \ w t , b l i , f i r i rI ti f i r r i v

():i

warrQcha r6zowa = nil.Lja, [78l (Platalea ajaja) jrl rozszcrz(xli() i sl)iasz f blisla lir(xvniLil)isalvic w,\rrfr'\'(l(i l.a(jnskifi. (lr)drrrj(r (:/{rni(,koricad/iohr Z('nr.i(ilrl plvlkidr \vxla(rh.zanurT;rj4(i wrnlliu,y konicll(lrioL)tL ipofus/irilc Iillr fu.horr rlirhndlowv . \\r_plasza!\' t(xr spos6bskorupiilki,{)$'a(1"v, Zitrdr f(iwrritr/fi)Slin! fobiLkii r\bv kl.\'jt((isio r IIrLrlo.

Ibis czczony l79J (Thre skiornis ect lti opicus) llgip(rit',!tll1e pvor ll)is\'riririr(lziol)y$'vgi{:l{'.lhwni(ij ibis c/crorv bvl l)ospolih'w 'l kllir, o1il,bog;rrIr?ldfoS(rl, ponrd 5000 la1{)(l{ttL\\' Rtl orr Lrosobioiri{irrr no nru c7oal-r. prTcTnir g1)t)f.,|'.lsr;r\\,irno z gl)\'\,itibisa lol bvl buskirnpisarrerrr,kl6f\: 7rrIisy\\rirl (,/(rrif kilrdrgo uio$'icka. obrrnio ibis crclon\'\{1'sltipur' \'! AliY(xilra pol (lnif od SIh;rr\',Trr\1nr.i:Lf sif r'zfk. i(i/iof ora/ urbfz0zl rnorskich (;ni(ridri si(r\r kol0lriIrlr zrrosi:l 'l i;tir, k1{ir{i\ \'siadrricrllr Sarlri(rll \\, TrforLrcht)rt)ifus(iwlLrbna r1r'zorvath. p r T r l l r l i r/r s a r r ( . o rpr f / { i 12 l r l n i .

fr

;,

fl)isszk f lirtn.\ ls(tl(Itt||()rit)tt1st.tIht,II , , , l L r j( li , \ \ i . r/rjr \\ \ rl,\rl t\,(lI I ,, irt , , , i . , \ \ \ i , i , r , , \ \ L L i , , t i,r \ s ! 1 r t ) r rr L ( 1 { / r : i , , , ' , f r , , , , L l I r \ f r / \ i , r / , r i L n r i : s \ , l L r l ) f \rrr | r r r i , I ) \ , .' r I 1 1 i Ii , i r l , , / , 1 / r L r , r \ , i r i t i r ! \ r, 1 L l , r , Lr 5

l

lr. l -

t"

I

1{

LH-

..13nf!;

-):lr

t r ) ( i ; L | \ i r t j L/ r \ \ 1 i r , lr j I i r 5 , , \i , L i r t i Ln i / r . r . \ \ lslliLlfL| rlf\\ r t r L I r r: rz|t;Lrr.11;LIr1r,t,,r, L

I

*S"t

Czerwonak ruber) [8-1,82] (Phoenicopterus CzcN|wonaki nalelE do rzQdu llaminga)wfPro.rnicopterilomr esi,do kt6rego zali(iza si9 tylko 5 grtunka)w zasiodlajqcy{:lr Euf0pQ, Aziq,Aftyk9 i AmrirykQlloiudniow.l..)cs1torz4d bar dzostafy, kt6ry pr)jawil sl(j 40 ntln lal tcnlu. Czor-wonakis4 budo\rqzblizonc d{) bocian6\,v, alc lliekt6rc jei szczeg6ly Jwiild(zil o pokr{rwieirslwicz kaczkowatynrilub siewkowv mi Wysokosiidr waha si9 od 0,9 do 1,8 nr, przy nasic 2 4 kg Dzia)bich ma kszl.airra,yj4tkowyw6r6d ptak6w. bo z gi [arif niomalpod kqlenrproslym.]\'tul.iesl w{;iEgany dziobcll $ poz)(jiod\ if6conej,li. ga)fni szczgk4do dohr;licznc blaszkifogr)$,csluiE do odlil tro$lwaniawodv i rnulu.Czcl-wonakilwi sig gll)n,nioskorupi.rkarnii glofami, kt6rc 14if{idkxn czorwonv{rhkarolcnoid6\' LaN,jAcvdr icgo pi6r:r. Salni(a znosi 2 jajtl lv plvtkiri zaligbiellie na sz(rlrcio kopr:a zbudor,vancgoz bbia. llodzuxr karnli4 swe (r0r\vonaw4\,vy{lziclir4wola. m1{)(1{r

67

t.rrt,t, nn\r\

t:i l (.ttttr!ts.1t)

Rozd zial7

II

AMATORZY PLUSKANIASIE

(

qsL kaczki i tab?dzie zdli%ane sq do rz?du blaszkodziabltch(Anserifornu)s), obejnujqrg"oknt. lrUqotunk,tto Aszl|stkir p noja , horoktprgsttJt.zn? dziubljt, zqb r0a0nlJ.hbr2cgorh i ragou!r' h blaszlo.h, opotr2nnp no kon"u pornokrip,n. pl..taq spmajqce lrz! z ich palc6u, ksztalLg ciata i g?sle pierzenie zdradzajq doskanale ptzlJslasoaanie da lrodouiska uod.nego.Blaszkadziobepierzq s4 ca{kauicie, Lracqc pi6rd na raz, co im uniemoaliutia htanie przez peuien okres i zmusza do u,szlstkie choaaniosie lL)szuaarach. Mimo aielu ujch asp6lnlJch ptaki naleiqce do k go rz?dtlbdtdzasiQriiniq uielko'ciq i kszLalLem.Sance g?si i tob7dzi pilnujq gniazia, naIaniasl. kaczonJporzucajq kaczki. Mlode sq zagniazdoutnikami i utkr'tce po uukluciuaedntjq zo n,ttkq do u.,lg adrp ).ruJq sanad,:irtnit. Soniro ugroni.zu rit,do 9grze u)anla p oIomstaa.

$kr"ydlorrpon obroiny l84l rchounq torquatq) P u l $ i . l k 1 q r f q s iz n o r u T i n j r c / ) i . / j j c . y $ A n t s r ) . p I ' o i L d r u w p i \. n d r u T n i . n i 0d 1y.h blbjrkod/ioh), h ma d,,i'1b/a^r,,yu:,, ry. lhpynia.nr,.r\^ion^.rnfl prrednitst harvQdzi skrzydcl zrogowaciale ostrogi o znaczeniu obronnym.

fhe /a ti',--A\ vll \ 2

l%

GqSskqpopletlvali851(AnscrLr nus semipalnteI.a) ( ; i l i s k r l t ) 1 , I l o 1 \ ! r , . \ i r , n ,b,i r t j , , a f l r , \ L r s l r l l i ii \ ( , ! ! 1 ' l ( ; \ i l i i S l J ) \ ' r l(Ll z i o l ) ( i r n , L i , l ) u( l ) u L \ \ ' \ ' f t ) ! l r r! \ , i d r \ f h l l i i r o s L a l l o w i i lt ) o r l s i l \ r ' fl i , j p o z l \ \ i I r r i i L .\ f v r . r i z r s r f { : r r t i ( i o n ' | / f r ' ( l l | k o r v i r n ! I l l p l f l t r i ( ] i ( , I r r ) r i r , /1 \ r . 7 r , l i , ( l r I a \ 1 ' ( f ( l ( l ) l l s r k r )

,:

dziobych karmi swoiemlode.Charakterysty(;znc jcst takzeprzcmiennezmienian ioloickw trakcicpierzeniasie. Drzewica bialolica = d. wd6wka [86] fDendrocVgna uidud.ta) Drzewica biai{ticawystgpuje w AmerycePoiudniow0j, Afrycei na Madagaskarze. Mniejsza odkuyidwki drzewica, czylirzw.kaczkagwizdzqca, mastosunkowo dlugienogiichernie siddanagaleziach drzclv.Zyjelylkow strciiepodzwrolnikowei. Wydajechamktcrystyczny, diugigwizd, slyszalny z daleka.Na kazdymskrzydlema zmodyfikowan4 btkA.kt6rejwibraqd !vlocie$Ttwaftadzwigkprzypominaji](y jak ggsi,z kt6r],mijestbli dzwonienie. Podobnie skospokrew ona,drzewicatworzywiernestadia.Parlnerzy plzywi.r manifestujq wzajcmne pMygladzajqc zanie, stalepi6rajednodrugiemuod glo\aTdo ogona.podczas wysiadywama, klifelrua 27 30 dni,rodzicezastepujil siQwzajemnie. Mlodymizajmrj4siQr6wniezoboie.

Koskoroba[87] [Coscorobu coscoroba) Jeslto najmniejszyz labedzi.spokrcwnionyz kaczkEmandarynkq.Zyjc w Ameryce P0ludniowej. .lakwszystkielabgdziel4czysi9 w stalepary. WiQZymalzoiiskiei rodzin nNs4wzmacnianecodziennje,,okrzykamitdumfalnymi'. '1aknp. samiecwypgdzi\," szyintruzawraca do rodziny, wydajEcgloSnyokrzyk, na k16ryzar6wnosamicaiak i mlodeodpowjadajqenergicznymmachaniemskrzydlami.

LabgdZ czarny l88l (Cygmrsa[rdlu.s) Z ' r n i c s l k l l i ; l { v \ u s t f r l l t r l i r l ) o d t f z i r f l l \ i r s l i i L k l ) \ | c : l i L l . \ , \ 1 , (r j i | | l \ ( : t r l : r b r : L l z iI.\ l l l i t i s r r '1 - l ? r f n p1 i r j r i r . . j ( i ( l ' , I i| () 't k i s t ) i a h I d z i ( j l )o p i f k I c i t ) l l f w f k o f a l r w { ) i .i l ) d r z i l s w \ s L l d \ \ i ' l n l a n ) ( l 7 i . r ' 1 i l s t ( i t ) Lsr i {l r\ \ , r ; r i ( j nr i f t , o r \ k l L r ( j i n o s z ns \ \ 1 ) j fs z i r f r )u p r { . r , , r , n r t ) r s l l f l l a t ) l i \ l i r { : l rl ) o m i f d z v s l i f r \ d l a l n i .

72

(ezki plywajEcezeruj4 Mpowiezchniwody(1) tlbo.gdytajestslObsza,

wa [89] (Anser qnser) wa ma mo.nJd./i6b.klorego,/ebatp br,,eg. siuiq do prz)gryzan,a traw).Jpsrbo_ rplak.cmroslinozprnym. /dolnlm do lra\,\ipnis cplujoz)dziekibakteiiombyru_ $ Joli|,cchCeSrir gniaTdujau {.alpjfuropip iAzji. lesi przodtrom lirTnych"odgesl0omuwy.n. tnny.gatunpk. Anser cgg,xoidps. zostaiLdomor,\ ronyw Chinach.

i iqczqsig w pary na calezycie.Samicci;;mica ularwione sq tak sa;" O;;j;r; rewodzqmlode.

tybetaiska t90l f, nser ind,icus) GrSra Tyjc.najcTiora.hgorskichpalm.ru.Allalu i lybcru Jcsrro icd\nv qalunek olaszrurlzrobyrh prlystosouanydo Zyciana du2lchwysokosciach..tel hemoglobrna wiqie.wiecej tlenu niz bemoglobinaInnychptakow.W czasieprzelot6J";ri;;;j;i" wrnoracn lor.tponadlancur.hpm HiTalajouna !r).okosc:9500m.

73

Bernikfa hawajska [9Il (Brqntq sqnduicensis) (:zlstr)rnglistfrtr i ua Ilef|likla|il ilie na zbo(lzadrwulkan6wna wvspachhalvajskir:h. pfzcz g\anll(^vl10 przvslosolval{ zbo(zach \riodz.rnv(jl u]0wy. Na t\'(h sif do 7y(iia ua jak irlr{i b{)f phtwy. podobrio lJcrnikla halvaiska, riornnogoi nra siabo$,yksztakrone kranki(lh foalin Nlimo 7c.i(isl.icdylr4 uikLe,dzi6L rirak16tki,L:ounroillwia iei skubir"ni(i girsi4,kt6f.riwizorullokstanowrgodlo l)arisl$,n\vri. istnifnic.irj iclslzagrozonc Obc(i poptllacia pochodzi plakaxv w\cho$,itn!d] \\'ni{xvoli. rra od

Gg6nilowa II)2] (ALopochcnaegiptiqcus) {,fa Iilowa nal(,,.\d , I g f u p v p r z o i S f i o \ r , c ir J r j g r , \ , g f a r n i a k ; r ( z k r u n i . l ) f d { . loi jerlvn\,rL r ' t ) f l j ^ j n l a l r ) r nw , \ l i v ( x j l r j s l t o t r 1 | k b i l r d z o l ] g r - r ) sw\ l | v , k j a r \ w o I r . o n i c g n i a z t l r rn i r . \ \ ' r h i l s l { i ! f r ( y l i l l a ( ) $ , a D i ( l I i d [ l ] ) j r ] i f l r i w d L r z o\ ! i { . r k s z v ( j lor ( l s 1 r , b i ( j\.\ i d v \ \ , a I o s r r 1 1 ik. l a ) f r i g \ r l l h o w n r - n l I t l k i o | t i ) l ) f o l l i l \ s r o i ( ] l ) o t o m s l \ r , o l ) r . z l ] (p l llrufantiofl;1. B0 ! \ 1 1 r Slfi t ! r - r ( ' i l l $ , i i l s i f r o w n j l i r \ \ o k f { r s i c l i r f l l r o w a n i s i ( . ) |af. kiIdr samica pol)Udla s l l | r . : r d r ) a l l l k r ) \ \ n i a i n l ] ! ( l h p l l l k { j ! r , ( k l t ( j s i o n f z $ , } . ( j i 9 s t $ , oo, r n r i n r i a | | lttr)(n!irl k 1 7 \ . h i r i n ri c. s l k o n i ( j ( i r r r { {i l o s l \ r o f 7 | | i a 1 r . \ \ , a t \ 1 j\tvr i 9 r ( i \ 1 ,I n I t t c i r s k i I t r .

Torpcd6wka kr6tkopi6ra [93] (TacIrytt es braclupIerus) \n'zd{)lnr dr) 1)ju11)fpf(lawklz\'jo n:r \,\'s|a.ilr i\t;rh\i a(tr. jr}i kra)tki{jskvl(lia _r If,,!sl{)s(^!a]l(]do 7v(riill|ir tt\tkich \",1)dafhpfz\brz07|y(:h.W f ZtrjIi(,1)orpt0crlrr st\\'iru(irik , s/\l)ko biiqr:wo(lt skrz\dlarr)iilaprlri. hzll!)r)rinl \,\,(i\1.(:zls stll(jk l,f d z l rv p l i n l p a r 4 .

Cyranka [94] (Au?s qut 'qucduld) ( . ! f ; r r k i l \ ! v s l ( : t ) L Lnl (r il i f o p i c i ^ z l i . . j c s l k a c z k r tp t r \ \ a i i t c ; ri,7 n ic t)oz\\{tI l sruka r r p r i \ \ ' l ( i f z r h i \ , ! o ( l \ ' .Z l | | f 7 r i a l l 1 ) \ \ , i c| ( t r i ( j b r , \ , r 1 ) ( l f .f o l ( l l r ! t a g o . \ ! ( l i 4 g a t . t r . $1xlt sz\'1)ki ri f ( h ri.i{,'rvkI ll{)(j(ip1ord y r ) l y k o \ , \ , 1 , n i e g { )t ) o r \ l f f z . t r n r l ] n l ) r . i r , L . i ' l o ( l r l l i f l f l n i ( , r i l 0 ! ( l i j : r ( l l r l I v I h i ) ( 1 l l r h r i u , o L t \ , k l a ) r I s 4 t l s U w a n f p r ^ t / h t r t : , , \ tt t t t t ) l r L N i r \ " , o d l i | | i r ) f i ) g l f l ) s / { i j . \ r i l ] l k a \ r , r o s i k u p | r \ ! g i f ( . , .z I n r L f / i l j 4 f g l o \ \ 0 g l ( r r i L l r vI r ' l f s r u k l ( l ( l I i ) . J f s 1l o k r ( l z k l r l l l i I z l I r L ( l o n a l s / \ L c i { ) ti a l I j 4 r \ ( t r fr.ri,kr r,r | { ) 0kn ) / l L .

HymenolaimusmalacorhFc hus 195l (;alunek ien iyjc w Nowq Zclandii na brzegach potok6w gi)rskich. Na ko6(;u dzioba ma dwie naroglc, dzialajqcejak przyssawki i umolliwiaj4ce wspinanie siq po skalachKaczkata iywi si9larwami, owadami wodnymi iglonami.

Helmiatka [96] 0r'eftq rufinq) Ilelmiatkajest gatunkiemeuropejskimi Srodkowoazjatyckim. Nalezydo kaczeknur kui4cych,tzn. iorujc nurkujEc.Plywajqczanuua sig glebieiniz kaczkiplywajqce,cla lo ici jest bardzie.j opilwowe. Podczasnurkowaniaporuszasie dzigkiruchomiap osadzonychw lyle tulowia. I'otrali dzigki temu pzeciwstawiaasie prawu Archimedesa i przyciska(si9 do dna. Wystarczy,aby prestala porusza6nogami,a wypiywa sa mo cisnienie wodywypychajE na powierzchnig. Nurkujedo glebokosci 5 m, przebywajqcpod wodq 20 60 s. zywi si9 migczakami,robakami.owadamii roslinamiwod nymi.

Aythya baeri l97l Jestto wschodnioazjatycka kaczkanurkuiEca,kt6ra zimujew Chinach,Japonjii In diach.Potraflnurkowadna gigbokosi2-3 m. 76

'./

r. tr ir1 ,r

Cairina scvtulata 1981 Gatunekten, podobniejak nastgpnyoraz karolinka,gniezdzisig na dvewach. Kaczka la ma szerokieskrzydla,kl6re umozliwiajqjej zrCcznemanewrowaniepomigdzy galgziami,na kt6rych siadabez trudnosci,majqc lapy opatzone dlugimi pazuraml. (lniazdozakiadaw dziuplach.Siedliskiemjej sq niedostgpnestawyw bagnistych]asach.W ciqguoslatniegostuleciapopulacjajejzmniejszylasie o 95%,z uwagi na masowewycinanielas6wnizinnych.Totezostatniotraktuie sigiqjak gatunekzagrozony wyginieciem. W Birmie,Wielnamie,Tajlandiii na SumatrzestwierdzonoobccnoS6.ledynie200 plak6w.Dla uratowaniategogatunkuwypuszczasie w teren ptaki wychowanew niewoliz r6wnoczesnqracjonalnEochronElas6w.

Nettapus pulchellus 199) gatunekw6r6dblaszkodziobych: .lesllo najmnie.jszy osobnikidoroslemajE30 cm dlugoScii waz4260 g, podobniejak turkawka,a 40 razy mniej niz labgdz.Wystepujena jczior. Z]'wi siv Nowe,i(lwinei i w p6inocneiAustralii, gdzietrzyma siQzarosniQtych pgdami pEkami grybicni pokarmem roslinnym:drobnyminasionami, i i innychro' porzc 6lin wodnych.Potrafilapadr6wniez drobnezwierzgtawodne.W suchcjpary porze gQC gniazdujc gdzic zbieraiqsig w stada.W deszczowci ta w dziupli. samica skiada8 12 iai. 78

Edredon[100] f.Somdter ia moI I issimc) Udf0dor!s4 to kaczkirnoIskiospolykarr0na rvysparltarktrzn!(jlr ip6ln(xrnv(rtw., b|7,rafhljuro|y ,\,..jiiAnrorykj I,6hro(jIlojNurkrrjr zrrakoinicic,s(jh(,dzq(: n; gigtr(, k0iaIil ln, Ii(ikiridv na\\ct clo 50 ln Nlaj;lDo(jrrydri6b, pozwil?rjqcytrn rra Liprru nrali!,skofupiaka)\v i i{jzowc(iw,klrire polykal4$, caios(i,bo ttJr i0l4d0k o mocnv|tr lfiiLarh kluszy naii$,?-dszeskorup!. t.ltr)m ia(tail f6$,lli()7jag{xty.nasi{)nai lisiji t;nrrz(izit sjt a og{'ri\1'koloDil(.tr.Srlri(]a o upierroniLL ortrrirnrryrrr rwsiarluj0przr.,. 2;28 (lri. rie orli\$,liljtt{,sif w tynr ,)kresirj\\ niobrjTpi(lrzoisrwir) trruaztlaja Iato llgl) l)fzvkr"vr)d(jr'odslriisza{tritpi0z{:{iw. liki(jh iak ljsv (zr. psy t'rzlgorovr,uir gnlardr), rryicicla.j(ipu(ilr(im\\,vsklbanyrl z \\,iasl(]ipi.rsi. tci p;rir:ls4 wi,korzvsir, $iLrfrl{)nilJrdnirnja podrrszck, l)irjfz}ni {xji0plalliaubfari. Dl)ti}(ixi0 rvyuali,ziono na nrirslki, kt6ra dora)$,nvrvalab\ pu(ho\\,i l\rch (xtfr)(lo|6r..iosrzbior.;rnr:gli\l,|ic pr.zr,,. Isl] i)s(n\'.Ntrlslandij.irlstZrixttcln do(:lro(tLr hodorv(i\\,.Istniciotanr200Ii,r.rrcdrL, dorilwli(7itcr-(]h rilz0nr25()(XXJka(jzr{.

79

Kapturnik [10U fMsrguscucullatus) l'tak ten 2yjc na kontyncncic p6lnocnoamerykaiskim na zalcsionych brzegach rzek i nad le6nymijeziorami. I)oskonalenurkuje, Zywi siq drobnymi rybami, owadamr. Zjada r6\\]nieZnasiona.

(Mergusqlbellus) Bielaczek = tracz bielaczek t1O2'1 Tracz biolaczekjest reprezentantcm grupy obojmuiqcejtracze i gitgoly, kt6re sq zaliczalle d(r najhpiej nurkujqcych kaczek. Niekt6rc z Dich schodzq na giebokos( 50 m i przcbywajE pod wod4 przcz 3-6 min. Traczc wyr6iniaj{ siq (iicnkim i dlugim dziobemopatrzonymw zqbkii dobrzeprzystosowanym do lapnni ryb. lliclaczekwysigpujew Skandynawiii ra p6lnocy Azii. Gniozdzi sig w dziuplach drzew, czQsto kovystaiilc z dziupli wydlubanych przez dzigt::ola.<|/,arn(igo.

80

Lri.rsryiiTnydra luczy

I PasozltkaLl03l (Heteronettaqtricapilla) Kaczka la wystgpuicnaieziorachchiliiskichi w Argcntynie.W odr6inieniu od stcrni, czekDilrma wydluionychsteri)wek.Uprawiapasoiytnicrwogniazdowc,cojest wyjqtkowe\'\,6r6d kaczek.!V niewielkichodstgpachczasusarnicaznosjpo 2 jaia do gniazd rnny(ihplak6w. lakich iak chnricicl. czapla czy karakara. Mk)clcwylggai4 siq pu 2l dnia(h.

Rozdzial8

II

DZIENNI MYSLIWI

< Blo1niaksldlvosy []o.ill {cir.ns derultinosts)

(

ptaki drapieine zaliczanod.o.iednego Ddaniejbszljslki.a. rz?dt1.Dzisiaj razpadl si? jastzgbioue (Accipitilormes) z rodzinamijastrz?ann&kondory(Cal.h(trti!ormes). (Sagittariclae)oraz binaatg ch (Accip iLrillLrd, rgbotoa'a (Pand.ionidae) i sekreLarztJ jednq s\kalaae(Falmni"lorrne s) z tlJlko rodzinq.Padobieiistutdmi?dzlJtltmi pnkoni tu silnlt, zakrzAution!dzi6b i mocnenogi zaapalrzoneu osLreszpon!.1j!1ko wllprzqsLosoaaigrup niespokreunion!chz sobq,czglizjawiskazwonikniezaleZnltch neaa konbergencjqeuoluc nq. R62negatunki a!/specjalizoutat!sig a loaieniu odniennejzdobgcz!.S?pltnie polujq, ale altaiq sie padlinq, a afrykaiski palmojadjo-

prubu r62owoglory = Scierwikr62owoglory 1l05l(Cathdrtesaura) Urubur6zowogk)wyjestnicwiclkim sgpemamerykaiskim.Mimo ic przypominasepvSl egoSwiatai podobnieiak one Zywisie padlinq,urubu i innc koDalorysq w rzcczv\dstoSci blizszcbocianomi b].1vajE zaliczancdo (:iconiiJtortnes. Padlinywlszukuj4 posluguj4c si9 znakomitymwzrokicm i wgchem.

Kondor wielki [106] Uultur gryphus) Kondorlen,wystQpujqcy w Andach, nalcZy do najwiekszych wsr6d latajEcychptak6w Swiata. Sklzydla jegomaj4:l m rozpigtosci,masawynosi 11kg. Jestpokrewny\almarlcmu obecnieZcrolor.nis incred.ibi.lis, kt6ry mial skrzydiao rozpiQtosci ponad 5 m. Kondor wielki jest padlinoZerny-(liosy $TTdawanc przezle ptaki ogra' niczajq sie do gwizdu i chrapania.Spokrewnionyz nim kondorkalifornijskijest dzis gatunkiem powdinie zagrcZonym.Nie wystqpuiejuz w Srodowisku naturalnym- (lzynionc s4 wysilki odbudowy iego populacji przcz hodowlg w niewoli i ponownezasiedlanio.

Kondorkr6lewski [1O7'!(Sarcorumphus pa.pa) Kondorkr6lcwskijesl najbarwniciszyze wszystkichkondor6w.U nasadydziobama dziwa(znqnaroSl.Wyslepujcw gQstych lasachtropikalnychMeksykui Argcntynv.F"Zywi(xri0wyszukujena ziemi za pomocqwgchu.Jak inne kol,Idorynic buduiegniazda, ale skiada!aia w szczelinyskalnclub w zaroslach.Wysiadvwanictrwa 58 dnr bior4 w nim udzialobojerodzicc.l\4lodclatajqpo 22 tygodniach.

Sekretarz[108]fsagi.ttariusserpentartus) Sckrctarzjest ptakicmduzym,o wysokosci2 m i masie4 kg. fen mieszkaniocsawann aliykaiskir:hodznaczasiQwiclkimi iapamjopatrzonymiw maieplzury, przypomina84

prdlinor.rn',gokoDdora Noga dodrrdzrxiatl ), podczas gdynosr ona l2l do.hwytania

jqcepdznok(ii{r.Zjada wgie,.jaszczurki i ssaki, (izasami nawot wielkosci zaiqca. Ofia ry sr\rezabiia szybkimi i silnynli ciosami n6g. cnicldzi siq na nicwlsokich drzewach lubkvakach. Samica zDosi:Jjaia, kt6re wvsiaduje sama przcz 45 dni, karmiona w tynl okreslepr-zezsamca.

Kania ruda [109]fMibus milaus) Kania rudajest ptakiem drapieznym Sredniejwiclkosci o rozwidlonym ogonie. cniei dzi sie w Europic, zachodniej Azji i w p6inocne.jAliycc, r\,TbicraiEcokolice nie zadrze wionc Lubtakie, gdzic lqki wystgpujq na przenian z zadrzcwicniami, czgsto w pobli tu w6d. W Aiiycc odwiedza miasta, gdzie ZerLrjena Smictnikach. Zachowanie takie moZnazaobscrwowaar6wnicz w Europie.Polujena male krqgowce,jak Zaby i jasz czurki, jak r6wriei na owady, nie gardzi padlinq i 6nigtymi rybami.

Wojownik ozdobny fl'lol (Spitzdetusornqtus) Ofzcj ton wystepuje w tlopikalnych ]asach Amoryki taciriskiej. Polujc zrgcznie na du 2e ptaki (czuba(,zc,papugi, tukany i golqbic), duzc gryzonie, jak r(iwnic7.jaszczurki i wQ7c.Kazda para orl6w ma miode raz na 3 lata, przy czym sami(a skladajedno ja jo. l\rllodclalajq po trzc(h miesiqcach-

Myszol6w wlochaty l11"ll (Buteo lqgopus) Myszol6wwh(haty zyjew strefioarktycznejEuropy,ATji i Amcryki P6inocnej.Z rac,ji oslregoklilnatujego lapy sq pokrytopi6rami aZ do palca)w.Zywi sie grvzoniami,kt6populacjityr:hdrapicinik6w. wplyrvana zirgqsz(:zcnic ry(h liczebnosa Harpia,11 l2l (Hqrpiq harp

o)

ll-Tymasie3,5,lkgharpiajcstjcdryrnznajwigkszychptak6wdrapieznvchn (ic.Jeilapvi palc{rsEbardzosilnei opatrzone dlugimiszporami.Obszarjcjwystqpo, rvilniasiegaod poludniowego M{}ksyku do p6lnocnej Argcntyny. obcimui4c zalesionc niziny,zwhszczaw pobltzufzck.l.apicnalpy, leniwcei wigkszcpapugi.W pobliiu osiodlizdarzasi9jci porvwaakury,kaczki,psyi prosigta.

13a)

l ) z n i l )t n r k . { L f a t r) i T r r t o i a s l f l t l r i , t r ! f l . r r '( l l i r l T l . l l s r k . l r / z r s l r $ k 4 $ n , , 1 d r 1 dl ! . r l i f r r i L 4 r i rl )! l r . r t r f 7 , { lz I r l s r ! | k n r { l t t r | } r . r r t r t r ! i r i 1 f / n1 2 )

Orzcfprzedni t1131AquiLle chrysaetos) .ics11o najl(ipicizna|! gatlurek|1ak(iN drlpieinv(:h. lloTpiqtosai0go skrzyd(il wyrrrsi 2 m, nras 3-.1kg. Zisi0dla lln ropq.A/.j(.'. AInrifykQ116hrorn4 ip(ihocnE Alivkf NlirIo i|' i kr) srllrbol sily i szladr{)|noi(ii\,vidniciona tlr(:za(:lr h() bo\tvch Lirznychn)dzin i kftrja)\,. .ics1$, wiel( okoli(iadrprzosladowanl'. a w inny(h \\,vgilr;llznlnrlni0,\ ' dodal ku ilxnpo.i.,gorozfodu jrisi nislie. Kaz da pafa \\,v(illo\1'uj{r trlko iodno nllodc, k16rr zacz\na si(j rozmnaza('clopiero po 5 lalach. Ofzei kfa)lc\\,sl(j rr\,-i si9 glawrir S\'!islakanrij inrymi ssakanli. Na t)lakipoluiolvlko przy okazji.

Sqp himalajski [1I4] (Gyps himctlcqensis) Sqpl Starcgoirviata stanorvi4gfupq licz4frl 20 J|hr la1 Sqpa hilrraltrjski(]go moZnn spotkai na sl.oka(:h Ilinrillrlia)\\. Itorpi9tosaiogoskrzvdolsiqga2,8 r, ir Inas \\\nlsi l2 kg l)rir)kiswvnr dhrgirnI sror-{)kirn sklzydlomrv,rosi sif lahvo w tro\,vi(jlr70 iszv bLrj(r boz\'\,ysilku. .lriclnak tcn sposa)b lataniarllruszaljo (lo (zokanjado godz. I0 ralro, kicd\'t)fEdl t)r)\r,iolfzno ogfzcj{ sif dostat0(:znif,Il)v go unicSa.t)/icki dr)skr)|alonu

wzfokowisQpz dalckadostlzogapadlinq.(lkrw9i szyiQpokrt wa ivlko puch.CQstakrr zaotaczt rlasa.l) szj-i i zapobieg:r brudzeniu pii)r ci()Czalniwypiywaj4cvnri z rozkldpadljny. daj4ccisie

Bielik olbrzymi [115"](Hctliqeetuspelcrgicus) ,Jesl lo nnj\,igkszvgaturok rybolow6w. Sarnca,mri(jszc, osiEgai4mase () kg, a siL, micc9 kg. ItozpittoSaskMydoi siQga:J m. .legowidki, 76ity dzidb przekrar:zanorrnalDc dla dfrLpicTcarw wyrniary.cniezdzi sit na wvbrzcTachKamczalki,MorzaOchoF ki{rgoiCieSnirryBorirga aZ po Korcq. Zvwi siQ rybanli, ptakani, nrlodymi lbkami l padLln4 t49

Sgp kasztanowaty [1.L6](Aeqypius monachus) Sgp kasztanowatygnicZdzisi9 ocl Morza Sr.ridriernnego ai po A7-ieSr.o{lkr)\a,4 i N4on g0liq.Po(loLrnic iak inne sgpy. brzcgj dzioba rna ostro, ab\''rozdzicfaapadtint. Nre {rhfilcsi9 dri(}liazclob\,r24 z ilrnvrnipodlinozcrcarri,sQpt('ll pakuje do $()ta l\le n,y sa, ilc si(:zrri(](ci(a mioscisi9 2 :Jktj) N4lode przeby\l'a.iit w gnioldzieprz(|z:l lnicsr4(:{}zy\ ronc przrizrodzic(iwua lx')istr-awionyrn pokarnr0rlL

Palmojad f 1 171(Gypohierat dngolensis) 59t)lrin \\rlslgpuo !v Alivrc nad rzokanri.(ldil,lvia siQw st)os{ibri{r spot!k nv $,6r(id drapi{'7nv(fi,polli(}\r,z ziada o\\'o(xrpalmv ololo$,0ii iglastoi,pospotirychna otrsz;l rzr.t{igow\'sllpowr|lia. Moc|!nt dzioborLi lirpami zrvwa podhrTl(}or.zcchydhrg" Sci 2 3 fnr iolrllrt)uiojo 7(i skorup p{) ka\\';Llku. .,ada.i(xlnrkr(i\\'nici fvb!, rni(j(jza l ( 1i f r r k i

Karakara [1 1 8] fPolyborus pldncus) Kdrakara \'\'vstQpuic rvAmorlc.rl.aciriskioj..l{rst blisk.lkr'{rwnq sokot6w, do kt6rydrni,jeslbrfdzopodobna.l)obrzebiega,szuk:ri4c n;r zirnri owad6wi drobnychkrggow {i(irv. Ni0l{iirdzi le2padlin4i ni(jwahasi(jt){)rywlaw lo(rio zdobycz,v !V oci koDdorom. iri(jnluod sokoldwkarakafabr(lujcwl;rsr1c gniazdo

0rlosgpbrodaty n 19l (GVpqetus barbatus) T('llwiclkiptak dlapicZnvzamirszkujog(ify poludniowoculop0iskio. j k r(iwnie2,{/. i,\lfj'ki.llrzu(h ma bialavry,ale w g(ira(ihpf/ybicra on pigkny rdzarvykolor clzigli . r \j , r I \ ' , / r l ' r . i i , l , l ; , ,,j,rj r j \ r r \ - k d i , l / \ $ . r 6 , \ t r i o p r o l .; r1 .r , , , , 1 , ua mLrsiqatakolvaakozic0i zrzucaaj{rr\' pIZ(ipilaa. ,Jl]slr'6wnio;a|ltalorenrko((:ii ;(i] ui, ktar_c unosi w po!\]i0trzei rzu(:arr skalv.abyjri pokruszta.

Pustulka[120]fFalcotinnunculus) Pusluikajostgatunkien o najwiQkszJ,m zasigguwir6d sokot6w,a iak20 gatunkiemnajlicz nie,jszym. Charaktcryzujesig,jak inne sokoiy,z:)bkamina g6rnejszczQcc. Skzydla ma sze rokic iostro zakoiczone,cojest{:e(h4szybkichlornikdw.Wystqpujew Europie.AlryceiAztr. jcst raczei osiadla, wschodnioeuropejska- wgdrowna. Populaojaza(:hodnioeurope,jska Szvbkoudcrziljqcskuydiami, pustulkamoze zatrzyma( sj9 w locie,by zlapai malegogrJ zonia,slanowiitrclloic j gl6wnepoiywicDie.W okrcsiclQgowlmzajmujestare gniazdawronie.GniezdzisiQr6nnie2 na skalachi- corazczgsciej na budynkachw miastach.

92

Sok6lwgdrowny ll2ll (Fulco peregrinus) ptak6w kosmopolity(znvch, Sol(iilen.jeslj{rdnymz r-Tadkich tj. wystQpui0na wszystjosi ki0hkontvrcntach.Nicstoty r6\\rniozgaiunkierrrrzadkim, TagfozoDym$/skutek sLosowania $, rolni{rtwic pcstycyd6w skaiaj4cvrtr .iegoofi;rry. Niokt(n 0 pestycydy zitgospodarkQ ki60rj4 wapniow4 satnic,k16reznosz4jtia o tak dclikatmydtskorupkach, pqkiLjq. Zelahvo W krajach, gdzio stosowanie l) 1l'l'z()stirk) zabror ion 0 pustuika powopopula(jq. lizwi!ksr.rsw.l Pozostaicona ptakiemburdz{)poszukiwanymprzezsokof poiudni{)w{'j rik6\,i w liuropi0 mlodc sq wci4z wybi0ranc z grriazd.Ornitologolvrc mlorvkailscy wprowadziliz dobrym rozullalompustulkgdo rniast,gdzicnic brak gojej przysnak Pustulka.ioslzlakorDitym low(:i. Spada na ptakj lQbi,slanowi4(iy(ih prgdkos0i4 z 280 kur/h.

t):l

'lrfgoprn

l i , r r t n n i k a 1 2 2 1 l(k t g r p a n t c n t n i t u : k i i )

9,1

zial9

IVIELKI KI-AN GRZEBIACYCH

ce,kt6re sq rzCdembard.zostarym. alstgpujq na ca.l|m Suiecie z uAjqtkiem ezji i Antarktgd.U.Gatunki, sklcldajqce siz u liczbie 285 nd ten rzqd, r62niq sig zgsobqaielko9ciqi ksztahem:najmniejszeua2q 45 g, najuigksze11 kg. Sq to ki naziemnez kr6tkimi d.ziobami, silnie zbud.ouane, o uysklepianqchgrzbiel)ach. iqmocnenogi przystosoaa.ned.ogryebdnia. Biegajq d.obrzei nieile latajq, ale tylndmd,leodleglo9ci.Skrzgdtcl,kr'tkie i zaokrqglone, pozadlajq im na gualtoun! u, bg umknqCprzecl nagllm atakiem drdpie2c!. nzqd.grzebiqc|ch obejmuje:no(Megapodiidae), czubacze (Cracid.ae),gluszcoaate (Tetruonid.oe), przepi'r! ltophorid.ae),kuroaate (Phdsianidae), ind,lki (Melagridae) i perlice (Numidi.Wsz,stkie te rodzin! sq zagniazd.oucami.

brunatnyjest gaiunkiem australijskim. Jak wszystkienogalerozmnazasi9 w sponiezwyklydla ptakar nie wysiadujejaj, ale wklada je do ,,inlullatora", czyli kopca pEykrltego gnijqclmi mslinami, wysokosci dochodzqcejniekiedy do 5 m. 123

Nogalbrunahr sw, jaja unniszcza w kop.a,ih 7 pidsk! i rozkldda.iqcychsia

l:r'ii

124 Nllodc nogale s'i s^modzicln. po opusz{rzcni!kopQ i tyji na wlasny radruir)k

Kopicctaki budujesamie(,a gnrjil.eroslinyutrzymujqw nim potrzebnqtemperatur9, jest zbyr wysoka,rozgrzebujekopiecdla kt6r4 samicccodzionniebadajgzykiem..te61i przcwictrzcnia. Josljzbytniska,przykrylvakopiecdodatkowotrawq lub li56mi.W okrc' jednapo drugiej.SamiecdoglEda kopsieWmsamie(iprzl,wabiasamice,kt6reznoszqjaja ca pod(zasinkubaqi,alemalosigfoszczy o wylggiepiskleta. 125

(Penelope jacquacu) Penelopa sp. 11,241 Ptak1(lnz rodzaju p(rlrclopanalcZy do rodzinv (izuba(izy..lest Slvielrlieprzystosowa. d0Zycianadr-zc\,vncgo. Zrg(znir poruszasiQp{)galQ7iach, Spina drzowachi, w odr62 nieniuod inny(:hgrzebi4cych,na drzewr(:hbudujegniarda..Jesllo jeden z najmniej szrchgrzebi4(iv(ih.N,lagk)\\,gpozbawiorl4 czeS0iowopi6r i male plalki sk6rne na pod gar0Lu

Czulbacz26ltodzioby 11251(Crar,rubra) plaki{xtrirnp{)nui4cvm, Czuba0z.iesl widkos(ii4prawie dor6wnui4oyindykowi.U na sady dziobama charaktcrysly(iznqjasn4 wosk6wkg, a na glowickgdziorzawy czubna(jhylony do pIzodu,kl6ry slroszy,gdv jest toclniec.ny./yi. w tropLk:rlnych liqnirh Ameryki,Zywi4(isig owadalnii owocami.Sarnicaznosi2-3 duzeiaia.

f'lnszec11261(Tetrqo urogqllus)

ptak posrddgiuszcowalychf7?t ooniddeJma masQ6 kg. Spolykanyjcsl w la Najwigkszv p6lnocnc.i sach Huropy i Azji,. ak rdrvniozw lasadl g6rskich. l'opulacjagluszcawykiLzn jeobocniegwalto\\,nviniepokoj4cyspadck.Swoicslynnotokir-ozpo(izynaglusze(:piesr jcsz0ze przed SwiteDr,siedzilcna dlzcwic. liozpoScioraogon.iakwar:hlarzi wydajc sor.t " dl\dqk6w,zakoriczonq d ZwiQcznym,,pop (korkowanic),potom nastqprio hwaj4(c przoZ 3 s szlilbwanie, na zie kiedysamiecgluchnic.Jak.iui rozcdni{'j{r, t(}kisq konrynuow:Lne miw obocnoscisan c, ktdre obserrvuiqjouwaTrio. CzQstokofczqsiQ onri!r'aLk4sarrx:a)w.

97

Cietrzew kanadyjski 11271(Denfudgcrpuscanadensis) .krstto niewielkiptak o masieokolo500 g. Wystepujew lasachiglasrychAmerykip6f nocnei..lak i innc gluszcowate jest przystosowanydo klimatu zimnego:nozdrzai ia pyma pokrytepia)rami.Zimqboki palc6wprzypominajqglzcbicnieo zgbach3 cm diugosciulaiwiajq(jy(hporuszaniesig po Snicgu.Gluszce,podobniejakpardwy,2l,wiqsie iglami sosnowymi,p4czkamii jagodimi oraz w pewnejmicrze owadami.Migsoich ma posmakZywicv.

l'llki grzcbi4d,dhj4 dobvrl .oztrnriAty2ol4dokmii3nn^!t. w ktaltm rczricr.ne s4 narlrvar.lsTe .asn)nr 7{ pomoc4

,u

Cietrzewpreriowy [128]fft mpanuchuscupido) prcriowy\ 'ystQpujcna prcriachp6inocnoamerykaiskich. Cieirzcw Na wiosngkoguly powracaj4 zawszena te same toko\,visk.L, zwane arenami.Wczesnymrankiem lub wieczoreln kazdykogLrlzajmujeswarjwycinekarenyi broni go przedrywalami.Sami 0ewybierajq sobicpartncr6wponliQdzykoguiamidominuiqcymi,zajmuiqcymiSrodek afcny.Podczastokalwsarnie(istroszypi6ra na giowie,kl6re tworzq w6wczasrodzlj tiaryi nadyna czerwonelub Z6lieworki czaszkowe.

Pardwagdrska [129](Lqgopusmutus) lafdlva g6rska wysl9puie w wysokich 96rach ljuropy, Azji iAncrykr P6inocnoj. Pardwy s4 w6rdd gluszcowatych najlcpiciplzyslosowanedo zimnego klimatu. SE to jcdync ptaki. ktdreslopniowobiele,jqna zimg podobnieiak ssakipolarne. przcd picrwszynllSnicgamigQstopi6ra porastajqich Jcszczo nogi,co chloni.ie przed zimnem i.jcdnoczcsniculatwia pofuszaniosip po Sniegu.Upierzeniepardw g6rskichjcst tak gQstc, Zc ptaki tc wytrzynuiq cztcrdzicstostopniowc mrozy. N0cqlub przy silnym wiclr'zcchowajqsig w korytarza(ihwy gvdrarych rv Snicgu.Zywi4 sig pilczkami,iagodami i nasio nami.

)9

Nogi (iclfzdlia r pa.d$y si oti1.7r)ne $ Tinrni fogo$ogo, k16N poz$ah n n n a . h o d T o r r cp o

Bamb usic oLa lho r acica [73O1 T{)r p0ludnio\\,ochii pilk gfzo ski nio\1,iclki bi4(T.iosl spokr'0\\rni.J ry z kuropalu,4. Z)ae w zar-oalach barnbuso rw(:h, w kt6rvch sir draa rj(]kicdydlwigc7 ny ipfzcrikli\\v ltios kogut(i$.

Kuropatwik nepalski [13-ll (lthqginis cruentus) 131

Kufoparwik .jcsl plaki0nl g(ir-skirn. zanlicszkui4(iynr zarosla l]arrlntrs{Jlvel fo0o {l0ndronovl'I Lub lilsy szpilko\r N{rl)rhr,l\'l)(itrr i paJlno(in{)j llirrlrv na w!'sokosci :J()01)-:l01)() In. l J!\,a, Tano g() za sp{)krc!v rLloll(]lj0 z Dazal

allrl.

r l o w i s t o c i eb l i l c T v jest krfopal$,o]ll. .hsl lo l)1ak naziomn!, kni ry rzldko silduje na drr{iwa(lh Z\'le w sl.r da(ih li(zilcvch okolo 20 osobnik,i\r, foZ drielajtt(y(ih si|) \\' okr0sio lfgowvnt. St mic(i, ktarr1.go t p! oplh zon(] sq 2 :J osuogarlri.tr)krrickr4 lilc wok(jl saDri(i| 7 f0zposlarlyrn c'jloncn i skrz\,(llanriorar z llilslfosron!nr fzu b(inr. Piskhlr. sil \'\,0 dzot1ol)r'z('7oboic ro dzic(i\1'.

Indyktl 321(Agriocharisocellata) Indykjs4 rrajwigkslynriplnkflnri\1'S16d grzebi4cych:indrh dzjltj, czyli g\\,alcrnalski, rir/y 1l Lg, dolllro\\,\, l8 kt. Aqrio(l/i.lrisocellold.ieslp|itkietllrzadkinl,zllEcym na polLrdniu \'loksr-ku,w (iwalonlali i llondurasio.\{azy tl Lko5 kg. Odkrytyzostalp6znr, bo [' 1920 f. w Jlonduftsio..J(]slor naiL]ardzjci kolol.o$,t'. w6f{id irdl'.k6w,usuwiljq0w cierijndrka clzikiego.,lLjstptakiuD leSnym,spolvl(arymr(i$,nioi nii polanadr. ' Zr'r1t' rr, 7r, rrr !us7u.ulit, lirij,)d. Spk)szon!\\'oliucickaanapi0choiqniZ\\,zlrr\n rrTfchri\\]. k1(')|\'kfuszy Mrir)lqdku rnifSniowym.(inictdTi sii] na ricDri.silmi(:llsklildil l, czirs(lnu,1(j(:0i.i.

t0l

&A::rgus maldski t1331(Argussi,anusargus) Argusmalajskiwystepujew ggstychlasachtropikainychna P6lwyspieMalajskjm,lajlandii,Sumatve i Borneo.Samiccwazy ok. 10 kg i osiEgawraz z wydluionymi ste-

r0zposcicrajqcyswc pnif a

r 1 \ \ . i l n lrnl r ( l l L r g i ) ( . 1 . l I A 1 iL r n k il l f , , f r l l | s r \ \ ' 5 t ) i L r i i L l f1 ) / d r ) l ) i i ) rsf / r r r i t l f r j p 1 ) ] \ \ , L r t i i \ 1 l rl l 1 . I l i i r ' . , r r1i Ir,r , , r ' k( l h . r . I f 7 \ \ 1 , r 1 ) i .s i r r i ( f . s i L n r i ( , ( : \ \ \ g f / ( ' l )r r' lrr i l 1 ) t r l s i r ) r ' 7 L r j f \ 'I . ! \ l r L r L q / \L( rl | i r \ \ \ ( L ; r i i r f { l i \ 1 i r - \ ' r | l f g l , ) s \ l . s l i ) r Ll r i r f r l / r il r ] l ) { l rn \ r , t L1) , , , ( l l , l ) r sI l r ' f r n v k r r i I l | l ; r l \ r ' i i r . i ;rrL f i ( \ r k i .

0lSniakhimalqjski l l.l11(l.oplutptutrus i nty'.lan rs) ' r r k f r \ \ \ s l l r l ) r j ( ,L r r s r o k r f l r I I i r I r r L jLr ' r \ \o ( l \ \ s r r 1 ) (rl j . j l i ) \ l j l l r \ l l r r L ( l o t)ohr(lrit, r \ L i l )l \ l ) 1 ' l r r \ \ l r ' ( . ( , t ) r , , r ' l i y \ \|i lLi L\ r \ s o k l ) ( r : l( , r 5 ( l l ) { )f r . . ( i s i ( n i l s f l r o ( l 7 Ls l i r l r r L | l ?0 r \ 11 L , l L rS\ l r r i ( . r r i l n i { , l o l r r f ! \ | l f u r i ( i / 1r l l r ' . 1 r ' i f r ' r r ri Ii s i 1 . \ \ ' s l t , r l . r r . \ r n rfin( 1 n r s t | s l ) f I r o n i L r \ t i r s u ( , t ) l i l | r \ o. l i r ) i r . i i ' s l r l l k ] r i r r s t , r ) f \ J r .k l r i f r A l )r r L s i r r r o , . . r l , ! h l ) r r ( ' ( 1 1 , 2 . 5i ! S x r r i ( ! ! \ \ r 1 ' ) / l ] i i sr i , l l r ) r ' f \ n r . L ( k l L oT r l i r ' / \ n i 1 ) r r r r r( L 7 r o l ) r , r , , . I L ] f \ L r\ \ \ . r i l g i r , , r r ( , r r i l l ) r r r , r l , i . b u l r \ . r i \ \ t L ( l \ f r ) l ) i r l t i

\licloszpor palarwerriskiI 1:\51(ht! p lecLrcn enp lruntnt) l \ 1 , 1 | \ r l ) 1j i1fs 1q r L r L n k ir (r r| ' ! | l \ ' r r \ \ ' 5 1 1 , ' t ) u j 4 f rur r ( 1 ( , r r izrr i ( , r i r\ \ \ s l ) | l ' i r i r N i L fl l l t ) r \ S i L r r i i { l l l l l r r g l o \ \ L r s, t ( ' f . r r t r i \( 7 u l ) ( } k p. i r f i i I r r L r (l r { : z i r 1 1 rn( ,r. / i L r i p l L l f r : r x : - f . , I i r { r f f r r i ; l l ) l f k r l r f r ) l r x , , k i .S l f f ( 1 \ r k is i L r i l ( l r ) l ) i l r r (I ,i , ) L ( 1 i ^ \|\. r z l f l ) r l , r , , r , 7 o r rL\l ) l r l , i l l r i \ \ r ( , 1 , ) \ z t ) r t) rr f l r \ ! ? r ( l /sik r \ r \ 1 r \ b 1 \ r : i a .g n j | l ( l r i s i i , r r i L/ i , h r \ r r l , r L r ) r r i r i r r r -. o ( l r l l roi .' , ! r ( | r J r ii f ( ] l ) r L k r r r i S i r r i . l \ \ \ ' s i r r r L L sr irIr r r r as.a r r r L| r i s f i r / \ 1 \ f l r ^ \ l l i ( , t ) i sk { . ' 1 r .

'

a,\

Lophwa swinhoei Ll36l ,lestto ptak ordemiczny dla wvspy Tajwan ijeden z najrzadszychbaZant6wSwiata,powaz e zagrozony-Zostalodkryty w 1862 r. pEcz angiclskiegoprzyrodnika nazwiskiem SwiDhoe.,lest spokrcwniony z bazantcm srebrzystlirn,czgstolzymanym w niewoli.

Hoacyn= kosnik [137](Opisthocomus hoatzin) Hoacynkryje si9 w gQstympodszyciutropikaLnychlas6w nadrzecznych i podmoklychAmcryki Poludniowcj.Ptak ten dlugo byl uwazanyza Erzebi4cego, dlategoomawianyjesl w tym rozdziale..lednaktrybem iycia i zachowaniemr6zni si9 od grzebiEcych tak dalece,Zeo.nitologowiezdccydowali r i . T r l i f l b ,f i 6 x ' 1 r 1d u k u k u i L o)\, l r H o a . y rT y u i s i a w y l4cznie liSimi aruma, kt6rych wielkie kawalki gromadzi w swympojcmnymwolu pieadziesiQciokrotnie wigkszymod iol4dka.W wolu powstajoz nich plynnamasa,trawionadalej w Zolqdkui ielilach. Wielkosdwota hoauyflaprzyczl.nna siQdo redukqi mostkai mie6nipiersiow]jch,totei hoacynla-

kr6reulatwiaj{im wspi naDicsh rrogalaziach

L i Lr i ( z g l a h n j f . ( ; n i ( i 1 d l i s i t k { ) l o r i i n i o w z a l - ( r i l t t c h$ p o b l r u \ ! , ) ( l \ U l o d c n r r j q n I k r z { l v l l r s k f r } ( L l ( ,2 \ r l n r p a ( c , r p a 1 1 7 1 r l p| l T l | f r r J r i (, l / i { ) k ik 1 ( 1 r ' n|r| l o g i t\ \ s p i r a r ls | ] l r )g l ! z r : h . l ' | z u f v r ) r l t ) a ( L r . i rgl (, l v ! t a k o s i 4 g l \ l L i k d 1 ) i f r i r l ! S r t k i | | f r l l ) n c l ) f . , r , 7r ) h o . i (ri o d T i ( i ( n ! \ \ f i r l i ( , r a g r r i c n i l l n l o ( l o s p a d l i i t n i r H l 1 ) w \{ l o n ' o ( l \ ' .\ ' k 1 r i f ( ' j t ) l ! \ ' I i r I f I f k l I i r . r r b l (rnil\frli Iif bf lpl(i( /r,risl!\'l

r r\ri 7r{ ! L.li1 rr r {\tifr lr.kirrr r', r

.!,rr.1frr \rLrlni r'

105

Zu.flwmandzu.skiI138lacrusjaponensis)

10 Rozdzlal

DT,UGONODZY TANCERZE

Napiottoszlj rzut oka Lrudno usLalit urspilnc ccch! przedsl.obicieli rzedu turaaiouuclt(Cruilbnnes). Przepi6rniki aoaq 50 g, podczas gdlt dropie logq osiqgat 22 kg. hiinircuunie kszt.att.6u) i siedlisk jcst r()unic, uiclkie. Lyski dohrze nurkujq. droprc za!hit qojq pa sLepie. W rodzinie chntSci?li obdc rodzie u)sp6ldziatajqprzlt rltcltouic mbd|ch, drapie za' u o!6le nie taorzq par. Satni(:a u prztipi(tnik6L| jesL aiekszai hcrtunieiszaod samca i b ona brani reuiru. Zurauiobc sq rzgdem bardzo statt\t. klt't, p'lioui! si(.iui u !12,t iorzpdzir 14n', uip,'t',,psl;p zub gotunk.ajrst skrann| pozosLatoiciq doanello bogactaa, co l.honaczlt bielkie r6anice pomigd.ll duL asLomausp6lczesnanti rodzinatni: (:hruicielutni, i aoiatnL drapianti. llruchaczani,hekainicani, slonecznitatni. nadagaskarnikdni, kdltu, perkolyskatni, korianatni,dnpni.kami i pt zepi6ntikami.

Wodnikt1391fncrus aquaticus) WodDikistanowiq najlicznicjsz4i najbardziej wy16wnanq rodzinq Zurawio$1,ch.1)rob niejsze od innychie,jprzcdsrawicicli, mqi4 krf)tkie skrzydla i krgpy tul6w. KrQgosiupi{:h jestgj9tki (rzadkos( w3r6d ptak6wl, co poz\\,alaim na zrecznc pl7cciskanic sig przez gpsi4 roslinnosa. \todnikizasiedlaj4zarosnielebagnaw ljuropic,ATjii p6lnocnq,{fil r:e. Prowadz4 skrJly tryb Zycia. 0bocnoSaswq zdradzajqiedynio (lniazdaukrywaii}wsr6d gl{)sem. najgqS{iie.iszych zaroSli. Samica znosi5 12jaj. ltodzicczmieniajq sjQ przy wysiadywaniu, kt6rc lrwa 19 21 dni. t\.{r\iq 2 lqgi w ciqgu roku, a mlodc z pi0rw szego l9gu pornagal4 prTy wy chowie drugrego.

107

Derkacz ["I4Ol(Crex crer) Dorkarz wystgpuje w IiuriLzji i w pdinfirncj Afryce. \{ oclr6znioniu od lvodnik6ur jesr rrrioszk,rlirnmlqk j lan ().Nzb6i.. ldrad.i swq obecnoSi wieczorcm i lv nor:y drarai," rvsly(zntnr sklzvpi4(:yrnghrsr:}rr. lvwi siQ o\,vadanli, pajEkami,!limakami, pQdann. Z.iad.rr6\\n){i /jld|,eztonona zi0miiaia i ny(t ptaka)\,v. Ntimo kr(itkich skrzycici od", lujrina zinl!i do Afr],ki.

pr.lkowal!ni f krtwanri.

I Laterallusleucoprrrhus ll41l Jcsttonajmnicjsz)' z chrus((ti najilcy 1l cm diugosci. Wl'stgpu.icw llrazylii iPar[ gwaju. hk wszyslki{}chrus(iiclcwspina si9 zrQcznic. W razie niebezpieczetistwa ucie kad0 \\'ody, a naw{]l nurkujc. Z uivagi na kr6tkosa skrzydcl ptak tcn lata l.Zadko.Lr czyraczojna ochrorrlr{r ubarwi{ini{ipi(ir pozwalajEcona ukrywanic sig w gqszczach. ZFvisie drobnyllli zwierzqlalnii czQS(iami ro31in.

l,yska[142] (Fulicq.qtrq) tyskalyic w l,luropic,p6lnocnciAfryco,Azii i Australii.Lvskir6zni4sig od inny.lr chruscieli sz(xokiIn lfidko\vatynrcialemi palcamiopahzonynriw piatysk6rne,pomo.. ncprz\rpl),waniu i nurkowaniu. I'iskl()tasil pokrytc czarnym puchenl, a na glowie ma j4 pi6ra z cz{ir$'onymi koircarni. Barwa ta w poiqczcniu z czcl'wioniq dzioba o bialvlr koicuprzy(:i4gir rodric6w w czasiekarlnicnia. LrwagQ

10,

143

Slonerznira| | 431E urypggohelias) Plak ter wysl.gpujella brze gafh.iezi{)ri rzek \,vltgslv(tr lasachlf opikaln.r-ch,\mcry ki ta(:iirskie.j.,lego delikrLtoe upnrfzernr .iesl ozd0bi{xre ra skrz"vdlachi ogonio lad nynr rlsunkiellr.Slajesi! on wido0znv p0d(izas l0kirw, kiody samlccroz\a,iiaskfzy dla irozpoa{iieraogon. Wi d a w(iw(:zas rodzai shxica wraz z promicniaml. Zoruj4r phk wlrzuci| dzi(ib do przodupr)dr)bnie.lak czaple. f.api.i$, lcn spos6bowady, iefraki i nrlle rybl(i. Obsz(irno gniazdo buduje na

Ittta$ hialoszti I Il)l(;tus ril)ia) l i r r i n i ' , \ \ \ , l r , , s 1/ i r l r r l , r/ 'l ,r\ \ \ ! L r , . , r ' tr / \ \ r j \ , / 1 , r \ j , , L i r l ) , , r , j li , r , , r \ rI r r i l l t l i r L /Lr l ! l r r , l r ( 1 , , , r Ll rL r l r \ \ | l r , : , ) , / r | r \ L i r . l r fLl r \ r I i , , / , , i r ! r , , , / \ \ t l t / t / t ) , , 1 , r \ i r r Lj ir L. i ' : / r ' , , 1r r . i , l r ! r . i r \ . r i r r f L i r r z r , , r l l | r r , ,'ffr r i i r1 , \ / \ i \ r , l \ 1 | i , , / / r t l l ' ' I / i r . l , , l I rr,tr L ,)l]\,,ir r\ Nl |._,)Lr ' | 1 r l r r . / f L ri r ( \ \ l . l r L r i r l r \ 1 f . , , r l l ' , r 1r / i r ! l r / , l , ) l i t r \ \ t l r ' 1 . , l I r L , l \ r i , r i r l \ l ! , , r \ i r I \ \ , , r , r l , , r r i f r \ i f r i l , , \ f ril r r l \ i / \ f l i r c f i r rr / I , L| / L I rL , I I i i l

,

/lrljf\\\ff.lfffrt] )

., t tt llt,,,t',, 1,

tt,t.,1

r i , r f i r , l r l \ / r L r i r \ \ . r l r r \ / i r | , l r \ r , r l l r ( r fr \ r ' l i , , i l ' , r : / l h L r j , , , ,r ) r \ \ i / \ \ | ! / r ' l r r r ! 1 ,t r i l l \ \ 5 , i l r ( 1| l , L r f , l ) \ l , , , l r r 1rl'rr , , \ / l i l ' r l / , : : r i , l , r l i : l , 1 ,r , ) \ \ i ) .r L L r . Lr l f r , / r , i r , I l , L I L r l. , L r f r r \, \, \ i r l l , / ! 1 r [ i . ] l ,, l , ) r r \ 5 , : r , \ \ r r i r . L l , ) i ,r rr l : , i i r i L rr ! U l r ! ( " / ( , f r r l | , , r i rI ,i r \ , , \ \ l l l , , r r , r i i r r i l r i , r i , . f , , / r . i \ r : t f , )/ i L r i , r r7\ L , , , ; ( : i r l , L I i r i r \ r 1 t , 7 i , r i , \ \ , .

.i

Zuraw krzyklilrT [146] (Grus umericana) Dawnioj ptak ten wyst9powal licznic w calej Ameryce P6lnocne.j.W roku 1965 omitologowie amerykariscy naliczyli iedynie 42 osobniki na calym kontyncncic. PodjQto oncryiczne Srodki ochrony polEczoncz badaniami naukowymi- Szczegl)lnqopiekq otoczono prreloty ty(h iurawj z p(ilnocy Kanadv na zimowiska w Teksasi0.I'rowadzi sjQ tc7 regularne $,ypuszczanioptak6w odchowanych w niewoli.

Zuraw koroniasty[147](Balearicqpquoninq) .lcstto afrykafiskigalunckiurawi, do kt6rcgoludnosdmiejscowa{)dnosisie z szacunkicm,poniewaZzwal(;zaon szarariczQ wgdrownq.Toki Zurawkoroniastyodbywaz cd14paradq.Obaptaki pochylaj4siQ.podskakuj4i doslownietaicz4 jodcn wok6l dru-

7u.nwi{i f or)zu,niNajE sjA gloSrymi k.zykndri Trvijajica sie \v mostku.

n2

Stadlasq trwale, ale toki powtarzanes4 co roku. Zumwie te wydajq glosne igki, kt6rc slychadz daleka. Jest to skutkiem zwinigcia tchawicy wewnAtrz mostco dzialajak rezonator. 113

Kariama [148] fcoriamd qi.stqta) Kariamazasiedlasawannypoludniowoamerykaiskie. ,lestto ptak dlugonogi,upiezoly szarobrEzowo,szybkobiegajqcy, alerzadkounoszqcy sigw powietrze.Budowqplzypominasekrctarza.Podobniejakon kariamaiapieweze,jaszczurkijak r6wniei owady.Kaplro riamv s4 ostatnimiZyjqc.ymi krcwnymiwymarlycholbrztmichptak6wbicgajEcych, rusrhacos,kt6reZylyw AmcryccPoiudni()wej w trzeciorzgdzie i miaiy 3 m $fTsoko6ci.

Drop 17491(Otis tardq) .lcstto gatunekpokainy - samcedochodzqdo 22 kg - sylwetk4przypominaj4cy duze ptakigrzebiqce. Wyst9pujena stepachw Iliszpanii,Srodkowe.j Europie,Turcji,Ukrainie i poludniowejRosji.Jcstw stanieprzystosowaC sig do r6wninnychtcren6wuprawnych (np.wystgpujew Wiclkopolsoel. Toki dropi odznaczajE siCswoistympieknem.Samiec wyginaszyje,rozposcieraskrzydlai zaginaogontak, Zewidadjcgo bialy sp6d.Z dala przypominaw6wczasbial4kule,kt6ra poruszasiQpowolimigdz_y samicami.

Drop olbrzymi [150](Ardeotiskori) 'lcn

afrykaiiskidrop jest wiqkszyod naszcgo.Ma,jak wszystkiedropie,tytko 3 palce. Zywi sie roslinami,owadami,6limakamii drobnymikrggowcami.Mimo swegocigza ru kori iest w stanicunosidsi9 w powietrze,a to dzigki dlugimlotkom (60 cm) o szerokichdutkach.

Glowa I'harusrhatuso !v trecn)rzedzie w Anlrrycc byla wi9ksza od gl'xvy konskni

N n \ q \L l rr Dal{jzasl1 r jj l l 1 4 ! s r a t t n l r t t 4 L . t )

lt6

Rozdzial l1

GOSPOI)ARZIJ BAGIEN

I W6I) PRZYBRZEZNY(]II

l\-r!ki t.ed siru:kau'!(lt ((.:ltetadriilbnn*) obeintt\it,.129qutntkiu: ptukiui ad Dtol!/(lt thininirh,lqJt).harokt.ctasrlJclNnit)t:t\lstttr)irialo tisqdluqaszponlt.kuliki.baLtLlxr)u,l)ckasu. n)rtttt.tul)i1|)lli lki. Minn Le.i r(iznarodttoicisi''okout nto.iqt[sz!/slkit skt:ltdkttlkszt.elt.auntla u'tt.n s(nn spostibitrszqslkic.nakot itiL'ktlaiq Siru)k pakat tj( .'1u00k t tr,easit' J7 lt. a t4bilu' liltftiqlis dontini&lis podt.os pt1.la!.6tt) pt.rlatui. aqatot .:15 0o0 knt, ktift tlziclq.iei abs.arU ltqou\t tr Atkt.Uct od trtir!dt.t :i ror:iskna lntarktudzin Nirprz(rtxkulnait: pit,rz?lio .dpcuttie si(u)koolnt daLt:r to:ttiniltu ar Eal ktlpnu)u. 1.l.giodl)ltt"o.iqruz dt) raku. i sq:. requltt zaqnfu2rlo')tikoti .Jpltntk:r,t.l)a i(rlki katnti!! st1:4et bde Si. )kou,t u Ust(.pu.iq n.l caln itric(ic .a(s.( u prbliau u:id..lt.da i( x!cakl(:tr|.soriussp.j attit'u sutltU(h trft nrh pIstttttna(h

Dlugoszponkaszlantrw5r= jassana 11521(Jacanaspinosa) UaktfI porhr)d,,iz ,^nrcrvkilblu(lnir)\\'r)j, a lc rasicdlilra^\,niez,\1r\'k9i Az q. l)rir.l(l s$InrdhrjlilnpIlcirm moi(i bi(ift|a po pl!\\,r{it{:,v-{tr 1i((:iir{:h fo(lirr rvodnvth Salrrir:a gnillrdr)wania. \\'ioksra 1)d i 1)nir broni fo\1inl 1t{r\\ifri$' pol(fr sanr{rl 1o l1rsl t)(xl(i7rrs (lwrlrh lLrl)lrz(i(ihsarlr(i(i\\r gniardit s Dri{laskla \1asi('z 1r'r!tol.janri 1l) zlrudo\\'aniLr drrjrjr,\\'tsirdiwanii plzoz sanrc(irror(i 1o f(iwni(ii rrL rLri4si(rmlodvmi i\\oTilic IutI)L(i(,rr( |r p(xl skv](lLl'ri \\ frri(i ni{rl)ozt)i(]{l7r}ris1\\'a.

dhgoslp,,l |.lsrlrri,$\ tn\nr rlill]h Li, rr[

r]r!L r

Platkon6g szydlodzioby [1.531(Phald.ropuslobatus) Piatkon6gplywa znakomicie,lapyjegobowiemsq opatrzoneplatkowatymipietwamr. Niecowigkszyod wr6bla z iatwosciqunosi si9 na wodzic.Wystgpujew Europie,A7_li i Amerycel'dinocnej.Zywi sig owadami,drobnymiskorupiakamij migczakami,ktore Iowi piywaj4c. Samicesq wigksze, barwniej upierzonei dominuji, nad samcami w okresielQgowym.Wysiadujqsamce.PisklgtawylggajEsie po dwudziestudniach i rozwijajqszybkopod opiekqsamca.

Kufik wielki [154](Numeniusqrquata) Kulikalatwo rozpoznadpo dlugim zakzywionym dziobie.Jest to jeden z wiekszych gatunk6ww6r{id siewkowych.Gniezdzisie w Europiei Azji w okolicacho klimacie umiarkowanymi chlodnym.Zimujc w Afryce lub potudniowejAzji, lub na wyspach Pacytiku.SamicazakladagniazdonawilgotnychlEkach,wygniatajqccialemplytki dolek, wyscieianytrawE.Znosi4 gruszkowatejaja zwr6conewezszymkoRcemku 610dkowisniazda.

Brodziec krwawodzioby 11.551 (Tfinga tot(rnus) Brodziec krwawodziobyjest zaledwie wielkoSci drozda. Moina go ro4rozna(. po cz,erwonych noga{ihi milych, Iletowych tonach, kr6rc wydaje. w}stqpuje w Europie i ez;r, gdzie zasiedlawilgotne IEki, brzegi staw6w, jezior i rzek, a niekicdy nawet i pola. pozywionie iego sklada si9 gl6wnie z bezkrggowcdw. Za pomocq wrazliwego dzioba grzcbic w mule w poszukiwaniu skorupiak6w, 31imak6w,robak6w, ale lowi r6wniez owady i pajqki. Okrcs wysiadywanja trwa 22 25 dni. ttodzice zmieniajq sie na gniezd 7 r ' l ' s l l . t , r s i r , , u l t i u or \ , . , , r r r npch m k i .

118

155

Jestto gatunekp6lnocny,rozpEestrzenionyod Skandynawiido tundry syberyjskiej. Brodziec Sniadyma dlugi dzi6b barwy koralowej.Szatagodowasamcajest czarna plamki w biaie od wierzchu,podczasgdy upie&eniezimowejest szarew nieregularplamy.

Batalion 11571(Philomachuspugnar) Wielkoscidrozda ten diugonogiptak ma dzi6b prosty i stosunkowokr6tki. cniezdzi sig na p6inocy Europy i Azjj. Samiecozdobionyjest kryzi!, kt6rej ubarwicnjc i(}stzr6Znicowaneosobniczo:czarne, plamiste,biaic, rude. Sk6rawok6i dziobajest 76lta w r6Znvchodcioniach.Toki odbywajqsi9 gromadnic. Osobnikiobu pkii zbieraiqsiQna tokowisku.Sarr(e stroszEswe kryzy, podskakLrjil i prowadzqzacigte,choasymulowanewal, ki. Samicespoko.inie obserwujqprzcbicgtok6w.Partne ra zawiadamiaj4o wlborze, dotykajEcgo dziobem.

sicwki2n)|ej(11. kszyka(2), l)ziobyrdinych kllika wiclkicgo(:l), si,xvkowych:szdblodziobi(4)

120

(Calidris alba) Piaskowiec11,581 p(lhro(:,. I'iaskovvIe s4 dn)bryrri t)rredslrLwicieltulri bekasowtttv(:lr. rasiedla.irt{)ymi slrtfvlurop\,,\7.ii i,,\rnor\'ki1'(ihro(xr{ij. Od hro{lt(i(iw,kl(ifc s4 od ni(lr $'i9kszo,od iniajqsig l(r{itsz}llrii?rp;LIlri idziolx'nr. ZofLrj.tna brz{)glclr\\{id Slad} ich dziob6r' piirskLr l]iL cry nrule t)rzvpornirlaiisrow. Oliarl swo odrtLjdLria dolykiern,uI,riq{]bru drorraZli\\,) kollir(i (Uioha.tr\odhrg{lokolrtrn\ohobsor$,ir(iii tylkr) irsl lo skul(xizn{) ru fn 200 pri)b

t2l

Slonka[159]fscoloparrusticola) Sionkajest curazjatyckimprzedstawicielem bekasowatych, przystosowanymdo Zyciaw Srodowiskulesnym.Nogi ma stosunkowokr6tkie, dzi6b natomiastdlugi. Na jego kodco wysl9pujqdrcbne pgchezyki zawieraj4cekom6rki czucio we. Ptaksondujeglebgdziobem.szukajqcrobak6wi larw. Znalazlszyje,otwierakoniecdziobai chwytanim ofiargjak pincetq.Trudnojest niespodziewanie zaskoczya slonkg,bo jej oczy umieszczonena szczycieglowy pozwalaj4na widzeniepanoramiczne.Obserwowanoprzenoszcniepisklqf pzez sionkgw lapach.

122

Kszyk[160J(Gallinago gallinago) (srtk irst drlrbnrrr plakio wvslgpui4{:\'Ilr w liufopio,Azji i\mfuc0 P6lnocnoi..J0gosi(rlliski{rllsrl baglrr i \,!ilgotn{) lltkiN lrobliiu si \ raw ( r\'.jezior.Kszlk razr)tt(7aswr)to1f go(la)\,! Nl0fiLrrn laiaiqcrlad nirn txxt(iz.rs w k(to, pr)dobnic jirkslonka.,,\lc slonkr wvdfljo l)frv 1)'nr{:hrfrrktcryslJ(i7nc d/.ritki. pod(lzasgdr' kszvk srve eleklv dl\a'i9kow{iza pod(izaspiliowa ia. l'rrvt)onri rl'(l/ir)(./ !{ibracji stor'liw{rk nirtr) odlcglcbccrcri0 kor"v.l' o kridcj lakjej serii ksTyk mrsipr)nowfiowzbia sj9 \{ g(119. Kr/rli 7rrnr.7r $rrli tr{tr'

r " i " '

p , , s r d , t r ! r r , , g o\ v j b o | i r Lr ( \ r t f 7 r ) ( |

,

l r l r k p t r l r / r s L o l r! r x l . u l r g l )

Kamusznik [161] f,4renqriq interpres) Swoi4 naiii giowq, kr6tkimi nogami i dziobemkamusznikprzypominasiewkowe, jcst spokrewnionyz bckasowatymi.Wystqpujcw tundrachEu dro( w rzcczywistosci ropy,A7.jii AmerykiP6lnocnei w poblizu\r) bfzcZy.Zcrujena tertsna'.h odslonietych przcz odpiyw,odwracaj4czrQczniekamyki w poszukiwaniukryjqcychsi9 pod nimi { k , , . u p i r k n $r , , b a k o tS\ r a dj c g on i , , u a .

Szczudlak11621(Himqntopushim.rntopus) Szczudlakjesi njccowigkszyod drozda.Ma bardzodlugie,czerwonenogi,1akZeprzy, pominatym czerwonaka.NogimajE3 palce,blonyplawnes4 nickompletne_ Dzi6bjest diugi i prosty..lestto gatunekkosmopolityczny. zamieszkuj4cy w strefieiropikalnej, subtropikalneji umiarkowanejna wsrystkichkontynentach.Szczudjakiowi swe ofrary (owadywodne,migczakii robaki),brodz4c.

Szablodzi6b [163] (Recuruirostra qaosettq) Szablodzi6bjest wiclkosci turkawki, ma diugi, cienki dzi6b zakrzywionyku g6rzc I szaroniebieskicnogi. Palcespigte sE blonami piawnymi, co pozwalamu plywaa. (;nicidzi siQna og(ilkolonijnie,po 10 60 par razem.Wyst9pujew Europie,Azji i Afry ce.W Arnerycei Australii Zyiq 3 innc gatunki o podobnychdziobach,gniezdzqcesr9 na wybrzezachi nad wolno plyn4{iyni rzckami_Pokarmuszablodziobyposzukuj4, brodzEcw plytki(ihwodachz pochylonilglowEi przeszukuj4cmul wahadlowymiruchamidzioba.Gdywodaiest glQbsza,zanuuaiEgiowgwraz z g6rnEczesciqtLrlowra.

124

w zicmi ZywiEsiQlar-warniowad{iwiskorlrpiakami.(;niazdoich stanowizaglQbicnic na roslinami,musz{tkamii rvbimi o6ami.Salnicaskiada4.jaja.wysiadywan{r wvslnn€r pucmiirn z sam(rrn pwt 23 25 dni. R6wniez oboie rodzicc zajmujE siQ wychowa niemmiodych.ai stantisip lohre,co nastgpujepo:J2 42 dniach.

't25

Zrvirowict:l4korvy= i. obroiny l16ll lCl(1.rt ola pt'otitLolo) l n i r l ) \ ' ( : r , ! r L ( , / r 1 l rsLl r n l p r ) l ( r di U l , l U f o | v .\ \ , p a , l n r )| i{, i , \ l r \ ' f f o f r L /( f o ( 1 k 1 , \ \ r i ll r ! l L r ( l r \ ! i ' j . \ z P I l r r l j i t s l i f r ) f , rr ) r \ r i { ' r ' i r ( i s wl irl ,1 ' ) l l , d i rr i r ) | \ N , ) g r | r j l f r ] ! \ | ( , / \ f i l l l i , . , , i r L , ) s k f / \ r 1 l ;( Ll l L r X i fO g 1 ) d l l r [ l i (t i 7 i r n ] y i f t ) z r \ l d l l | r \ . 1 i / 1 ' \ v | l ) f i I p f z \ t ) r ) | r i l j i l i L S k l l l Ll,\i1 \ i l s l f l r r a r l I I | ; r l r a r r v J I| r| r z i r , r i r i .LI z i r s I r ) r n L o f i ( i\ \ \ s l f p U i I n i r s t ( l | ! \ \ \ ' r l r l t)ir t)r)l)lilrr

{'

,s. \

'{r*

I s'#"

3

I i

.'r " : . .tr t

"f :-( r-

':!i " t s .

Sicrvka.zlola ||65| (l,llria|is apIit:eriQ) S i ( n i i l I i i r ( l , rl ) l l L l i , l \a\ 1 1( l L r i r ' \l ]\ i n ' r ( ls i r n L l ) \ \ ' \ r ' h N r ) H ir r r i i i i {r l o s \ ( i ( l h r ! i oj p i ) f l l s T i i l i !r l r , \ s t ) r i s , 1 l ) . 1 | L f i r k l I r ' \ s l \ , i , /]| )l f\ / | l ) i ( i g | . i ai [ t | i I l | ' ) \ 7 i L 1 f 7 \ ' l l r L sr ir;Lr r i L 1 l r \ L r ' $ \ t r l ) 5 1 { r , ' \ i L\I\o' r I l l s | r ) s 6 bl i r l \ !( , ji r w l s T r r k i \ ! l ( : l 1 1 r l \ \ ! i ( ,I Ioi fh \ { , , \ \ , , \ l l r l L , r 1 r ' / r ' f i r '\ l i L j i rf ( j ! \ | i r ' l 7 \ \ \ 1 1 r L it u I i | l l 1 ) g l I r O ( l H | l ) sl.\ l r j f \ l ) f / \ l v r n t ) ) \ \ ' s r ;{r, . I r r / . ,I )r )rI I i I I i L l l t ) r L i f k f l i J ) l r l r s r ( , r l ) t \ \ L I k I l { , s 7 \ r h o l i r L f \ ' l l ) j r ' r , ( i 1 ' L i L \ \ ! i (i 1 . )s t r l \ l i r / ( , l o \ \ ' r \ r ; r j r ts f s . t | 1 r , ( , r, I s 7 r , S i r , \ \ l , i 1 i l l ) 1 iiL\ \ \ i s i f o \ ^ , i r j j,,,lr \ r L i f i . f k f , l t r r i , . , r i l r l r L i r L g o ( l \l l . q n r , ./ \ t , | ,)l\ i[ \. + t f u , r , , L , r \ \ f r Li ,r L j l . I ) I | \ \ t ) , , , I I I /I l i f / | \ I l ) f , , ( , \ 1 , r , . / i r\ f| r i p t r i r l l r i \ \ ' \ s i | ( L L r l r L

165

e rodzice.,Iej krewna siewka P. dominicalis przelatrje z Kamczatkina zimoka na pacyfrcznejwyspie Wake, pokonujqc3800 km w czasie37 h. Podr6Zta ga 250 000 ruch6wskrzydlami.

(Vanellus aaneIlus) 11,66'! prakwiall,o.cigo'fbra.I llo smu-klejszy. j.sl jpdnym z wieksT)rh p.,,pdsla\a r.ie-

siewkowych. Ma pigkniemieniqcesi9 upierzeniei czulek na giowie.Gniazdujew Europje iAzji na wilgotnychl4kachi polachupmwnych.Sklzyalla ma sze$zeniz inne sie\\,lowe,cojej runozliwiaakro powiefznq. Czajka\.\,Tba{jQ daje bardzo zr6znicowane glosy. Pi6rajejr6wnie2wyda w lucie dzlaieki. Do dolka

rvziemiwy6cielonego Zdzbia miI lisamitlaw sklada 4 ku listeoliwkowozielonejaja z licznymiplamami brqzowo czarnymi.Wysiaduj4 oboje r00zrcc.

(Cheradriusdubius) Sieweczkarzeczna 17671 'l

en niewielki ptak ma czarno-biaie konlrastowo ubarwionc pi6ra na glowie. Rozprzestrzenionyjcst w l,luropic. p(ilnocne,jAfryce oraz ATji a7 do Nowej Gwinei. Spotka( g0 mozna na brzegach staw6w, jczior i rzek. Dla zaznaczcnia swego rewiru samicc lata nad nirn powoli, pz(lchylaiilc sig z boku na bok. 0d czasu do czasu trzepocze skrzy dlami jak molyl. Wydajc w(iwczas melodyjny okrzyk. Aby przywabia samicQ,stroszy pi6ra na piersi, prostujc siq i maszeruje jak Zoinierz na paradzie. Za giriazdo shrii mu plvlkie zaglqbicnio w zicmi, wygIzebanc polrrigdzykami0niarnj, bez wvscia)lki.Sd ica znosi 4 jaja o barwjc ochronnej, skierowuj4. jc wQiszym koicem do Srodka gniazda.

Skrzydloszponkabrunatnoskrzydl& [1681(Vanellus spinosus) Skvydloszponka fiNdzigr:7ir swE nazwg oslroliom kostnym pokryiym rogiem na skvydlach (w miejs(:u radgarstka]. Ostrogi te stanowiq brori uzl..wan4 zrgcznje $, obronie lub pIZeciw rywalom. Gatunck ton wystgpuie w Afiv(xi, na Bliskim Wschodzic i w poludniowej czgsciBalkan(')w.W Aliyce spotvkanyjest na stromyoh brzegach w6d, czQstow bliskos(i krokodyli. I'tak tcn broni gwaltownic swcgo rowiru przccitv wsTystkjm intruzon nawol wiqkszym od nicgo, wydajqc przy tym diwiQki przvpoml-

I28

najqce uderzeniamiotkiem w melal. Glos ten jcst przcz inne ptaki rozumiany od razu

oslrzezenie. Podobnegatunki$ystQpujEw Aliyco, AmcrycePoludnioweji w Au-

t2t

()stf'vgojad 1169 1(11att not ol:tus ost ro l(.q .s) { ) s r f l ) ! { r i i r ( l l , z \ , . l i ) r r i f k s r \ 1l r s i ( \ r k o N \ f t r O t ) i l 1 f / . n v j ( i s ld r i o l ) o r rr r ) i \ ' I r . ( h 0 r ,\ l s l i I r l \ i . I r r \ 1 \l ) r , . 1 1 z r r l r i r 1 ) r s l \ i . l rl i L r f l ) p \i . \ / j i l i r l r i ( , 1 | t - | r U I k a ^ \ t i L l ) f ; r l r r r - r l rr ( l \ \ r r ( i r ) s l l ! g o i l { l i { , ! 1\ \ , \ \ 1 ' j i r k t \ ' \ ' o ! ( 1 U 7 ; r ( i 7 n i | r ] \ ' r ) (fl\ ' 1 | r { 1 i ) l r o r " " r 'pl }o\ 1 r r i r , n i ( i 7 l i i ) ( l{ t o l l ) n \ 1 l r 1 | r i i r o ( \ i i r i 1(.i l l i i r .l \ ' ! \ i s f g l , t \ n i I riLtralrr. l l . t i r ' r 'i n r l r s r ] l I' l h i ) f l ) / l r j . l l .f l l ) l ) 0 t u i { , f i r .p f 7 ( j { r i I | | i r L ( i o ( n l ( , i , / r \ L ( , f l i ; r i l u L w r - r ' s /iif w ( i s k I j ; f | d , i r i t r r i f ( l / \ ( l \ , i f p o l ( i ! \ ' l {ii f 0 r ( l 7 L I l I t r t f l i ) l r , \ ! \ n r f r ( t r I r r lr' s r \ i i d l i o L r i r \. \ ' l ] f t f / i , i 1 1 i . l ) i ri { , ! 10 p i r i v o I r i f I g r ) \ v I \ \ ' r r ) s l l i l | . k r 6 f { ,1 l p ( r L ) i I g l i |\ \ \ S l i z ! i r ) 1 ' i sl l f i j l i l l r \ I f " f i i l a h \ t ) ( ( i \ 1 i ( 7 n ( g rsj l ) o s l ) h z r r r . r , $ a I i r g LaLurrIk . , r. ( , r,r.l ..r i ,rI, l l ' s 11 o / i r i l l o n l l I i r , \ ! \ ,j 4 t k ( r \ \ on i r ( i d s i ( \ l , i o r \ , \ rL'

I;i0

t. .,.

PiiarvnikI I70l (|lLtrianutj utlltiplius) r r r ' t r i L , l l I, r f i \ \ s r f p l | . i r , f r Lt ) i r s / ( / \ s l ! r h N r h t z f z a r t r r r | k f l f \ L r L r i s l i f l r . s r u ( ' X , r L r , r a 1 r rr 1l lr , , ( [l t l \ \ | l i i r M L r r ) r ( , t ) i ] / l r i L \ \ i l r r \ ' l r r f \ \ f { A t ) u l r i f f 7 1i 'rr\i\rl .l li )l i\ r L ( : / \ . 1 , ( l r r / i rt ) 1 ) t ) r r I r f l l 1r ii (r {t ) o . r i L \ \ s / \ 1 r ( sl l i L o i \ 1 ! r i i 1 L l r f ( i \ \ r , g f I r k i \ r \ s 1 1 r 1 1 i . s d l ) l ) l s z i r T 'l,i f l ) k o d \ L irr / l r L ( L fr( s z l k i l | r i . s i l . . i ' i f l L r s / l ) r ( L r j r ./ r l r l r k l ( , n \ r l r i ( ' n 1 1 , / | s 1 i r l \ r L r r l . , \ / t l ) f l l ] 1 .N I l r ) r r/ r , \ \ , r ( l or r i ) q r1' r r r ) \ l t ) o \ l , l r L f 7 I r r\ i\ r r r L ii l ( l r r li . i r ' / f 1 , . i r r L f I f r r t ) 1 , ) g l l i ( , r i r l ) l ) s ( , r \ ! , , n '\l il , s p r i l ( . / r ' ( | l i c L i r l i | 9 , ) / i r l r i \ ! i ri L r r S 1 \ !i p i , g r / l J l o f r f L u k f o L ' , , r 1 \ L \ i \ r s r r L ' L r i r l (p 1 ' L . / , f ' ,, , ( l \ r r , . r r , l ) i r \ \ ' f L k \ l r L ( / i , l ) , / l i ( , ' \ k r z\. trlrl y r l n " g r r j ; r " i r o s L f / i ' l t i ' t \ L . , l , r r r r I l r ; r \ \ r , 1 ,l ' f r n ( 1 , ) | r i ( l , r l ) r i ' r ) 1 , ' ( l \ l i ( l / ( 1 f f t ) i | r f r . i r i l \ 1 t , , r , r f 4 \ \ .rrrl),r\\irL(lrjrL(\ l ' i j r \ r r i l r ' \ s i r i l L r i ir i r . r Jifr\s\lrLr,. t r [r.\ i i L , r r l i r i \ \ f i r , 7t ) L \ k , L i L\ i L l ) r / 1 ' 7f 1 ) . l . , l r i i rt \) f 7 \ ' s \ l ) \ N i r I p l l \ l i r I r \ \ f i r / l l r r i r

l]t

171 172

rumicivorus ll77l Plakter kr(')tkin i klinowatym dziobcm i kr6tkimi lapami przypomina wr6blowc. Wy $Opuiew,^nda(ihrawysokoSci50iJ0mn.p.m.Platkisk6rychroni4nozdrzaprzedku w {)bszernymwol ipiaskiem.Zywi si9 wylEcznienasionami.kt6rc rozmiQkajE Izefir i dobrze lrawienia..Jakwszyslkicptakj roslinoicrnc ma obszorn(-'wolc dlaulalwienia jeliro 6lepe. rozrlinjgre

( V'aloat172l Burhinus oedi cnemus) Kulonr,vystqpujow Europio, Azii i p6hrocncj Aliyco. Ma on dhrgic tfqjpalczasle nogr. wntknr o(izy o Tirhej tecz6\lce SwiadczEo nocnym trybic iycia- Wl:rs{iiwvmjogo Jego s4lcreny p6lpustynne,alc moina go spolkaari)wniezna polach uprau,siedliski(xll ni-.rh,a nawcl nlr torcnach zalcwo$Tch. Zywi siQ bczkrQgowcami, jaszczurkami gfyzorialni. idfobnynri

t.-.

lwydrzykosrrosterny= w. pasozytnyllT3l6tcrcorqriuspqrqsiticus) Wydrzyk icst ptakicm strofyarkty(;zre.i.Podobniejak mewy,z kl6rymi .icstspokrcu nioly,lataSwicinic.Kouysta z togotalcnlu,aby kraSi zdobyczinDyDlptakom,ktiir,, dziobie a7 \\,ypuszczilzdoby{rz.W sezonielegowymporywaiaia lncw i rybihv. [.o\ i rdwnicz ryby,malcptakiigrvzo i(). i :l:l

Orlica ll7 4l (LarusichthVaetus) .lestto rzadki galunekmow o dlugosci60 cm i rozpiglosciskrzydcl1,5 1,7 m. JcBo zasiggobejmuieterenyod Mongoliido Molza Kaspijskiego i Czarnego. Naiwiekszako, lonia orlicy na Morzu Aralskim liczy 1500 par. Ptak ten zimujc na wybrzezachIndii

i l ' i h \ ' \ s t ) l | , \ r - i l b s k j ( j g o Z \ 1 \ , i s r ( : r ' h n r i . i l k n i w I l j f 7 i v r n i d r ' 0 b n r - m ik f r ) g o ! v ( l l | r i , r l | a zi ) r y ? r d a r n iN { ] s i f p r z o L l n i r l r l ) ( i / p i r { r 7 n . t a l i i I p i s k l l i t l l

Me$'asrebrzysta [175] (l,arus argenXrtus) II|\l;r srcbfzlsla.j('str-ozprzrstrr(jllionir n ('aloip(ilkulip(llnor:|l01. poa niekl(jr{).i(jj jcgnllr(lLrjn (lo7\'!i wglfbj ltidU. Irist.1o k{) rozpii}to(cisl(l.z\d.ld(x ho(tzqnj lruh( d u l , : l n I n r a s i ol , : l k g l l l l ) r r ap l a w l a s p i n { : i p a k c p v ( i d i o t | f N a i r i l t y | | d r riol),, n\slflrriri flrrworra plamlia.Liririr nrkxl(idziohiA.bv rlos|.|(il)o7ru,ifno. N{(\\.rsf| bvrsla Tywi si{i InifcTakirrii. ]nbanri..l;rkfa)\ iLri p{)4,\\,ir.i;r.i0 i plsklgranr(jrvonl l kr(lzkoln $okrjl l\, of/a SfljdziImlr(]goi (iz9((lio$,o ua poh(h u trrancI wvst(:prrr.. 0lffl)nv podg:rtunckrrliwv sl.cbrz!s1('J o 7a)lh1'h |l(,,titfh//.. o../nsrr/sl

Mowa pospolita [176] (Larus canus) \lfr,"vlogo gall|nk! sil spolrkal1('r;r\!\'hfzria.h {ru11)poiski(ih. ;r nickl6rf popuLr(il rllslfl)riiil f(iwnioTnad wurlarrriir(n1Lrt(l(,\rInri l,raLi t{' gIiIz{lti} siq $,rar z i ll\,nrr grlllrkdfrj r\ koloni;r(il],lirz4(:v(jtr sol.kiit\''siilccpar Nlsitr(1Lr.jrl i kafrli4 rkrrloobo I fodzi(:o.l'isklotiroprrsTc/a.in glria/(lo\r,kfartc(, po \lvlqglli(:(iiLr sif. ltodrk., kirf ri,l '.,,ij,,.,. I | , , . , , , \ . Ir j ' r i \

t:r5

(Lq,rusnouaehollandiae) Mewaaustralijska 11771 (;atunokton o kokn-ou,tmdziobici lapa(jhwystQpui0na $,],brzcTach Australiii Nowei Zclandiioraz Poludriowej Affyki.

Rybitwa rzeczna [1"78](Sternq hirundo) llybitwa rze(izla \,vystgpujc \\' liuropic.,^7.jii Ameryoep(itno(nei,gdri{rgnicZdzjsi9 w koloniachna wlbrzeTa{:hi{rziol.i rzek,jak r(iwniezna \-brzcZach nrofskjch.R)bi twv turmaj4 dlu|i. r'ozwidl{)nyogon i dlat.jUob\,'lvaiEnazvwarc jask6lkarni morskimi

zefuj4,lataj4c nad wod4 i obserwujqc uwazniejej powierzchnig. Gdy doslveg4 ryb9, nadlatuiq blize.ji nurkuj4 \ , o{:{powiodnimmomelcie. Ryby stanorvi4podstawg ich po ilwi.nia, ale 7.jadaj4takze owady.

Rybitwa w4sata [179] (Lqrosternq incq) Rybitlva ta wl,stQpuieDa wybrzezachChili i Ik\,vadoru.Niekiedyptaki te czekaii!az hq'morskicwlplvn4 na powierzchniq, aby porwaairn ich zdobycz.(;niozdzqsiq guana. {' slarl'ch norachping\a,indw lub pelreli,wyglz€banych w grubychpokladach

Brzvtwodziobamervkariskit1801 (Rgichopsniger) llrzytwodziobym jit iuchwe dluZszqod szczgkig6rncj. Lo$,i4ryby, lalaiqc tuz nad powierzchni4 wodyz ot$Tartym dziobcmi Zuchw4zanurzonif w t{)ni.Gdyze1kn4 siq z rvbil, zanykai4 dzi6b i zdobyo. poiykaiqw ]{xii{).l:tfzytwodzi(iLr amcrykariskinr (:Z;rfnc LrplcIZctle.

(Alcq torda) AJka 118-11 Alki zamieszkujqccstrcfg zimnil p6lkuli pf)inocne.i nie powinny by6 nlylon0 z piDgwinami p6lkuli poluclniowe.j. niczdolnymido Iotu.Alki piywaiil znakonricb.nufKujit do glqbokos(:i 40 m, posluguiil(:siq !v tcj sytuacjiskrzydtami.Skvvdla maj4 kr6rki(i i w looiertrusz4nirni szvbkomacha6.,ledynicnaiwiQkszaz nidt, alka olbrzymia (t1lca it pennis). \,vaiilca 5 kg, utracila zdohoSi latania, tohri Tostala wynisz(;zona przcTczlowiekaju2 w 18'+,1 r. Aika ma iapv opkitwionc,ale posfufluiesi9 nimi tylk0

(Fraterculqarctica) Maskonur 11821 MaskonLrrliniazduje na wybrzo7ach pf)lnocncjjo Atlan1yku. fcsztg roku spgtlzalqc \\ DrorzLl. Ma gruby, szorokidzi6b ozdobionyw okresiegodowyrnbarwnymi piytka mi. [;niozdzisi{)w noracll iprzcz 6lvgodni karnliiedno rn]odo.

\urnik uE.ll lLepplLusgr!lle) \ L r r i L i\ ! \ s 1 r ) t ) r r .r jrI \ ! \ l ) f r ( , / r r l r l ) ( i l r 1 ) (i:g r ) , \ 1n n l \ l ' | ] i l J a l l r l i u l ( i g 0 f u s ; r \ \ ' \ ' r o s l L \ l l 1.)1 ( 1 c0 ( l r i ( i , / ( l / is i 1 'w s r u ( , l i l l a f l r s l a L r r r lr r , p o t r : z r Lgsr h i n r ' t r l r k i l o A r )f r ) { 1 . , 1 ! $ ( r ! ( i L I r i f i ( l i o L tg r i i r r ( l i r r ) s z r t t ) o j ( , d r \ n r i l i u \ / r g l f L i r ' n i ; r r l r\ k ; r l \ N I ] l ) ( l ! r r r , , l r f L Lrr! s L i ro b o i r f o ( ' i r f . k i r n r i i r i :i f l | r ! ' r : T l t l r r i i f \ b ; r n r i l ' o 3 0 + 0 ( l f i l l f l r r r r l r x l 0 r8l

f

x, + f,

h

T ' , L , l r) \ i ! s r I i \ . r r , r ( l r r) r r l n r I l , , l l , l , i \ I . \ 7 r J l, n j / L,r,r l , i f $ r i r r r l r . l r f r r , , 1: r . . r i l i

t:19

K0niinr LI n4 | 1a;.i/fd ..t/.r/al

140

Rozdzial 12

GOL,EBIE

I STEPO\A.Ifl

Rzqdgoltbi (Calunbi[ormcs) obejmuje304 gatunki u!]stepujqce nacalumiu)iecie p.paLlhi.gunoaltni..sqtu ptoli roinpj r. itlkos.i:;ct .rclqhkodion, nrca:g,, tn sttr.firmt a'.lkosriiaskotkidu korcn.o doh;anhiqr,gu notrj indgr:t Asi:,tstki.ght\btp no ttptPr2fl r, frott' zookrqglonpi nit torplkqgtoae. Dtiol) i"h j6ll kt..tki.o tbot Jqg?sIP otn,2akunt2-euut1apalrzonq uoskowkq rt nasadu. Nogi sq mocne,przysktsouane rlo Chod2cniq. l)toki t, 2?r jq alaani,.no 1i,ni.2jodojo. nosiono i,,uurr. tl,tctepijq. aciqgajqc-jqdo dzioba, ca jesr. ut;r'd pLak6a rzadkie. Gniazdo icielq na oo6l niep,,tzadni...Znoszopo dao joJo. alJr!oduaon" no przt,nion przp2 ah,i" rudzit.utt) 1,. 0esue karmtq pt!.lncm.prz!pontinojqc!tn zsiddle mleka, aytaarzdnym przez nablo nttistu,:nu'! aoto pod aptgapm h,'rmonu tproldktgnltt. To ptasip n!,.ko zouirro ok,,

h 6!)f hiltkg Rzqctomaaianlltqcznie "Lepaaeifiterocitiddormcs), ticzqcy1i ga tunk6a, obejtnuie pustltnnikii sLepiuki.

Ptilinopusj ambu 11. I 5l 185

Ten niewielkigolqb owocozcrny zasiedla lasy tropikalne poludni0wo-wst:hodnie,j Azii. Zywi sig wyi4cznieowocami,kt6re

Z r l i d r k m i C i . i r ) s yg o l Q L i r

glowy.Umoiliwiamu to szcroko66jego sqnickicdywiclkoScijcgo dzioba.Zolqdekma wysJanyzrogowacidlymiwyrostkami,kt6rc slu74 do rozcieraniamiqzszuowo06w, podczasgdy zawarte w nich nasionanic trac4 zdohroscikieikowaniapo plze,jsciu przozprzc\,v6dpokarmowyptaka.

Ptilinopus superbu.s11861 (loi4b tcn jcstiednym z najbardziejupierzonychprzcdstawicieliswegorzeduna Mo luk:rch,NowcjGwineii w p6lnocnejAustralii.Zywi si9 owocami,przebywaiqcnajczg Sciejw koronachdrzew,czgslona wysokosci50 m. Gra Swiatlana lisciachi kwiatach oraz oblitosaowoc6wzapewniaj4mu bezpieczeristwo. Lata dobrzeijest w sianiepo konywaaduie odlegloSciw poszukiwaniudojrzalychowoc6w.Niekiedy przelatuje z wyspyna wysp9.

112

sinrak 11871(Colutnbqoenqs) eslto golqblesnywystQpujEcy w Europie,Azji i p6lnocnejAfryce.Gnieidzisiew dziulachdrzew i otworach wydrEzonychprzez dzigciolaczamego.Jest to najblizsz) goigbiaskalnego- plzodka golgbiudomowionych.Siniakis4 cenionez uwanr dplilarnn(ci5Tar micsa,h./ wierejpopularno6.i przysparTa i-n i.n wyglqd. anie i z[akomita zdolno56orientowaniasie w Drzestrzeni.nawetw oko]icach znanych.,luz Rzymianiebyli tegoSwiadomii wykorzystywaligolgbiedo zawiadamianiaodleglychmiast o wynikachbitew. 143

(Streptopelia turtur) Turkawka 11,881 'lurka$,ka wvst9puiow lasachlluropy, ATji i p(ihrocnoi Afiyki. Jci nazwa la(jilskaicst nilSladowani()n diwigkl)w \a'ydawarych prz(lz tcgo ptaka: powlavajEcogo siQtur tur. ilnicldzi siQna .lrz{r$a{:hi krzcwa.h. gdzio zakladabylc jak sklcconcgniazdo.M0r rd c7as0mdostrz0czloionc iaja, patrz4cz doiu. N,llodcmaiq wrodzon4 zdoln()6(do spokojn{igo sxi.lzcniaw gnietdzi{r.tak tc nic rozliltujcsiQono. Pucz picrwszc 10 dni fodzice karnri4 nrnrde$'ydzieLnr4 lvola, polern (:296(ii{)wo slrawx}nymi nasionamr. (iz9s(iioi Ob(xrn) niL lurka$,k9widuj{)Illvsvnogarlicgtur(k4. kta)rarv fi4gu osTatnidl 4() lat rozprzostrzorrila si9 rv Fluro|icSrodkowoj.

Macropy gia p husiq.ne IIq [1891 '1a podszyciu duTatulkawka7l,lcw gQstym tropikalnych las6wIndonozii, Nowci(i$rptakigrzebi4ce nej j p6lnocncj Aust|alii.l)rzypomina zaf6wnoposlacii!..jak i sposob0mlataria.l'o ziomibiogadobrzc,rnaiqcsilncnogi.Zywi sig nasionami,.jagodam orazinnvmiopadlymiowocami.(hioldzi siQniskonad zicmii).Samicasklada.jodn0 I4,1

riir{ilrfroz obo e fodzif('r!v.lia)wniritkofoni{i(:[1841(Couruo istota) i$1 laj0\\\,tsiir(l\'w pinkicmnirTicrlr.v-Ilr. do( (xL.l(ivdo 22 kg. o sl Wiolki drorllo Alopl&-s.rtiir11(lrlsl .zasu na rti,slatrlr Nlaskarona(:h. Llrl zalicza_ b0w\kszlrl(x)n](rrskrz),(lll(:hi!1 s$ cgo (i(:(lht (trru((li(ili. pew-no gokil)i, Zosl.al \,!yl9l)iory u XVIII wjcl(u n\ d0 Ininroro uritrl 7 urvilglra Lrt\!o((1t)olo$'rLnia

1+5

Macropq g ia unc hall ll90l

Obszilrrvysigpowaniatcgo ptaka siggaod llimalaidw aZ do p{)hrdniowo-wschodnrtsj L/j.].Od M. phasiawllo nicwiolosiQr(iini tak zachowauienl, jak i sposobemodzywra nj , alc chQlnioi pr-rcblavana drzewacll. ,Iegorytmjczne kvyki slvdla( z daloka. .losz czo jcdn4 oJiar,l (:zklwk)ka stal sie goi4b wQdrowny, Zl'iEcydawnicj w Amcryce p6J r(xiroj, kldry podzi(til los dronto. Masowcrvybijanioprzelaruj4cych golQbidoprowa dzii{)do wyginiqclatc€iogaturku, swegocriLsu.jodn0go 7 najlicznieiszv(h na Zicmi.

Golqbek dianentowy fL911(Geopeliq cuneqta) (i)t4bokdiarrr{rnlowy o masioniosp{ilna50 jljcsr jodnyrnz lrajmnie.iszych go}gbi.Wy slQpuicon w su(iht'dllasachtropikalnychp6lnocne,j Austr.llii..l0gookresIQF{owy zalrTy od pory deszczo$,ci, kt6r po\,v{)dujo zakwitanicdrzow izawii}zywanicowoc(iw. fo lapewllia (loslaLikpoZv\ricni;rdla pisklill.W porze su{:hojgolqbilrie mLszq pr-zr:

116

i r , \ r ' r I r r , , 1 , t , r I I r , ! I .Lr(l rr \ / r i r l , i r , r r I r l , rt r L I L L \ \ f ! ir r L L l | ! l ) r 1 , \ \ \ r r i r f \ L r i . 1 , r , \ \ f r L , t r L f i i r s | , , r , , I I . r r j ' ) r I I , . , I , .r, L f r r r l , r l \ \ t ) l i r [ , ] \ \( , , 1 , , , , 1 \ , / f \ ( l r

l|r.rorrintlYiskiI lt)2l /(;ltal(ol)ltapsinlit() . L , t , f l , \ \ r t ) i rr i r | l l l ) i r f \ ! i " r \ . / \ j ; L t \ \ 1 \ / i r r . i : l r , ) \ i l n ! l f , ( r i t ' i ; r . , r l . \ ( i \ \ { , \ L r : r f i r L Loit - , , r rf r i r ( L, : r l . r i . i l , \ r i r f i f r / : , r \ f f ( , 1 .l . ' l \ j , , ! , , ' L , , , L ,r \ \ l r f L , r , , l i r i r l r L r l , ' , ,1 , ) l ) r / , , \ r , , r Li , k L ( ' r ] , /, r ( , r i ( ; f L , L . , , ll li ,r ( l r Li r 1 , l r ) l rrLl ,r L , , r / l l L : l i r l l r , , t ) r / \ r ' , r in r r l f i r l r , , \ r i n r ( i Lr ) , l r ) , , \ \ j , , r L l) i ; L \ \ \ s i , L l r r , L \ l ' 1 1 , r ' l r r i Li i , . 1 , , ,L l \ \ r l \ : - , , ( l r r i r; !r Ll t ) , , rf| r l , f ; ! i , . , / i r : i Ll l t i , ) i \ 1 , , trfirn 1i,l.L r L L ( l l | r ]l r' , t l ( / i . l i f f r t i r L i r r I r I i , \ \ i , L( L, 'rr j ,i , l , , i l , l ), \l l , r l l i l , l )\i\ r , r l / i , 1 \ \ , \ ) , L r i ,i / f , , r r | Lr r i I I ) , , r , r , I r r r r r

t;

Lophophap s plumiferd t193l (;ol.lb lcn wyslgpLricra stcpacb i pustyniach SrodhowojAustfalii. Ma okok) 20 cln dhl go({:i,nastroszonyczubck i kr6tki ogoD.Przypominaraczej przepia)rkQ ni7 goiQbrd i biega bardzo zrgcznic. W razic nicbezpieczeRstwausiluie siQ ukryi jak ptdki grzc bi4(x)zarniastwzlatywa(.Kryjc siQw spinilcksic,kl6rvjcst rosIin4zieh4 o sztywnych i o s t r y ( i h i d T b l a { i h . W n i m t c i b u d u i c g n i a z2d1or r i s i g w l i q r z r r i e L L a \ " n atm r ar w i n Iry(ihro(lilr.

Gol4bzbroczony[194](Gallicolumbaluzonica) Colilb zbroczony.ieslniewielkinl ptakicm wal4cvm ok. 250 g. lvysrQpuiena Filipinach. Na bialei picrsi ma plamq kr\,visT(xizcrwonq, przyponlinaiilcq rang zadan4 szrylctom.,icstbardzo plochliwy. Prowadzinaziemnytryb Tyciaw ggstychlasachtropi kalnychna wyspiel-uzon,Zywi4csig [asidranli i owocami.GniazdozakladardwnioZ na zicmi. Samicaskladatylko jcdno jajo.

148

GolQbekdlugoczuby 11951(Oc!,/phqpslophotes) \v Auslfirlii.\r skfrvdir(ih rra planrrt lfsl lo ijrlon{'k gokDl ra liczIici \v-vslqpuiq(rv(rh gtr)\!jrizaS pl(.rknl 17rfrr fzul)(,k,k1{t-J0rir,riirfE si(,r bf4/r)\\'i).na l)lrk l.o|lslfosz\, gch (iol4bck rrozr'/ja(hi boz szko(l\{lLtrrdrowil flsil)ra 0sLrani{)pokoior!. dlLrgoczLLbl i\$,i4o!tlt rujrlfc.'lfufi/n grolrladzislr)r\'koi(iiil(ih,(io slrtrrl)\\irrioL)ort)i(i(.rorisl\r'o si{lri Llrrpici(rlw. NlriLiwiiruslfalj.isfv tlrlt'i4 jodrak llr' 1cgok)l)ioodln (7aii}(r sj'., |nusrE t)rrelal\'waawiclf slrir.rnvnrmifs(,m. W pofzc sLrdr(iiAr)lcl)ir,{lhrgo(rul)o 0(ll('gkii(idIr /llilrri.rra \r'rrd! Jilk NsTystlii('l)lrkrlcgo frgdu zrlakomi{rifo(lnr' { na\\f1 ut) dur! \\'laa(:i\!\k (,fuf( k r'frllug slorinr,Tirrlrski{igo t)olr rrag|l('ly(:znogr).

I'19

Wongawonga [196] (Leucosdrciq,melqnoleuca) ,lestto gol4baustralijski, wydajqcy mono ionnc dZwiQkiprzypominajEcc wonga wonga, ktdre mozna slvszocz odlcglosci1 km. Ptak tcn glosno lrzepoczcskrzydiami w razic njcbozpioczedsiwa. Prcwadzi na 096lnazicmnytryb Zycia,it'\,vi4csip owocani inasionami.

Golqb nikobarski ll.97l (Caloenas nicobqricq.) Golqblen wystQpuie na Nikobarachi llilipinach,poioiony{ihna OccanieIndvjskim.Za sadniczojcst gatunkiemnazienlrym,alc gniazdobuduje lra drzowie.Zywi sig nasio nanli i owo(iami.0d jnnvoh golqbi r6ini si9 powolnvm wzrostcm lnjodych, kldre gniazdopo trzechmicsiilcach.W okrosiegniazdowaniagolqbten w poszu opuszczai4 kiwaniL poi].wjcniaprzelalujenad cicininami na s4siedliewyspy.

l).onl. z svsp\ \1a!filius nrnisz.z.r," t)17fr .zld!nrka

150

(Sltrrhaptesparadoxus) l'ustynnik 11()81 lLLsr\ rnik ralfi! Llorzfdu sLoL,ri\\ ok /Pk rc(lidilbt nl,Jt)(ii(74fego l() g l(nk,iw) rrr g o l f l ) i i | | r i .r l r f a \ \n i { ' l r s i r n , k o w r n rli' i ) s 1 a a , \ \ i I l L i ) a a l s p o i | (\ ( l r \ \ r f L o\ \ s p ( i l u r g o r ' ( ( ( g{)ltlri. i)(l kri;f\ ( h riinlil sii.rks,,illlInr (Lzi{)bl,lil (llkj n sill)hlrri?r fra.i:l|) ) tr||)rIr Ir) rL1)g.r i pokf\l\,1lrit)i(jrrLrriof:LZrioobf(1roi(:it!lrhrfgo palra. ltt i)slal ia (:(,(:h r r L r i f I r o r l i w i r i I r s / \ ' ] ) L i ( i g ( ]i r r f ( r r ( , g o l ) i ( i g a r L i i rl '.L r s l \ r f i k i / \ ' i i l \ \ s 1 r ( l r ! ( l r ) L o l( r L ( i hr \ ? i i I , \ t ' r k i . g r l / i ( , l o r r p f | i l l u f \ s ! i j t t L j 4: l l ) ' ( i \ l h ) d f s i r | 1 r k r \ r r g f s l \ n r p L r r h r D r .\ t l f r j t ( x ' p o \ \ ' \ I t f i u o t ) 1 r s ,/ .a(i j j r r i i r / d r I) T r l r ' 1 r . n r rsiTl l r k r l ( ' r r z l \ i f | l i i r p o d o k i r l r f 0 d / f ( l \ \ ' .l ' l k l t L r r o s I f 1 ( l s l ol ) r i k i ) n u i iil) r l l r g I r ai( n l s c l d 1 ) l ( , ( l f I \ r i , s , , L r \ i r ! a I l\j!ur ) r l \ '\.\ 1 n l r 6 7 f i r , nL r1 ) r A l oll:fif \\rjl$iriil \\,rid\ (lzilrl]|fr bi Iusl\frili l . N o ( l l ) l r i ) l Lsri l f r ( 1 7 i l n u f 7 a . j : l\ r ' $ r , d 7 l r ) p r r l f ; l r L l ) r ' 1 uh( L r . ; r l ) \j { j I f r \ r i r , a ( ' r r I r l l r r . N,,{ slft!n\,[//)/r,rrlt?i/,,r,/,eirr:LrJ,rr n i r n l , ^ 1 i s l , r r r , t r n \ u r s l l f / \ s r 1 , s , ^ r rr r , 1 , ' . l r , r l 7 , { ri t ! r t L [ i L . \ i i t r i r \ l L L \ r . l r ' l \ k l l l i l r r s L \ r i i r[ i l : . ] r

Itt

199 Zirl0toskf /!rlln rft

I t).)) l.\rd.hltt1)pLtrd )

152

Roz dziall3

It

NADOBNE GADUL.\-

obejmuje340 gatunk6a, botdzo sig r62niqclch tnigdzll Rzqdpapug(Psittacirt)rmas) u st?fic podzr|roLniko' sobq tak ubaraicnicm,jak ieLkosciq.i rozprzcsLrzenionlJch uej na catllm iwiecie. Najmnieiszarcprezenlantkatego rzgdu, Mk:ropsilLapusia zNoaejGainei mierzlJI un, podczasgclynai iekszedr!/ nrcggosiqgat 1 metr (ara g'rnei szcze' alaSciao9ciqpdpugjesLzdkrzllwi.enie hiacvntowa). Charaktcrysl.ltcznq ki,kt6rolqcza sig z czaszkqza pomocqstauu. Poslrlguiqsig niq zrgcznieprz! 'lspi' naniu.Sttto pteki roSlinoaerne,umiejqcerozryu)ainajladrdszeowoce,dziekisilnlJtn miQ'niom szcz?k.Pepugisq ptakami ciek&alimi,inleresuiqsi? nourltniprzedtniota' ni, klorc badajq milsisLlJrrjgzltkiem,a nasl?pniepodnoszqjeda d.ioba lapq. Lapu najqkrdtkic. z druonapalcamiskierouangmido przodu,a dwom1 do Lllu. Gnie)' Mlodeulllggajq si?catki.emnagiei sq kar' diq sii a dziuplachi r6angchszczelinach. tuiancprzrizrodzic1tnna p6t slrduiongm pokartnen.

lKea l2OOlNestor notabilis) g6ry Kca.jcslnajbar-dziej wytrzymalymna chkid gatunkiempapug,Tamieszkuiqcym grdpolozone powyzej g6rncj s4 napoludniowc.j wyspieNoweiZelandii.Joj siedliska gdzie wytrzymywa6 burzc kea musi czascm ni{Tdrzew,na wysokoSci2000m n.p.m., Snicznc. .hsl to ptak figLarnyi cickawy,m o malo nic spowodowabjcgo wJginlgcid.

202

lbnicwai \\,idywano1c plaki przv padly(h o\a,cach. hodowcvrnniemali,le to papugi jo rabit\'. Itz4d zd&\'do!vai sig zatcm wypircaa odszkodo$,arriaza spowodowanll przcz nich znisTriz{)nia. Obecnieznajciuii!one pod dostatkiom poiy$,ionja wok(ii s(ihronisknar(iiarski(h.

Kakadu inka [201] (Cacatua leud.beateri) Kakaduinka nrloiy do naiolc€iantszych papug togo r-odzaiuw,{ustralii. Ma fa)io\,\,r) rupicl.zcnic i wspaDialyczubek.Dri6b.i0jiest slosunkowokr6tki i sz{x-oki, a igrvk ma ly. l)lalogo nasladLrj0 ona gh)s ludzki w sposf)bniridoskondiv.2v{,isjg nasionarrrr i r^\'ocauri, a wodQpijc, poslutiuj;t(siQdolnilsz(:29k4.iak lyze(jzk4. CniozdzisiQw dziu pl{ch. Samicasklada2-,+iajl.

Kakadu 26ltoczuba [2O2](Cqccttu(tgalerita) .Josll{).icdon7 naipospolilszy(:h gatunk6w pap g w Nowei Gwinci i $, r\ustrftlii.1ll okfcsir lQgowympiaki te zbi{ifaiEsi9 \ ' duzo sl.ada.t)o sihych ul(jlvachkakttduza)ilo czubazwicszasiQjliol\,4na d{il,aby wysuszvts\a(ipi6ra, po (:zvrndosusza.ie r1asioll . ' r r q l ;r l z at t L t b , t p . t r t d v ' t t r t : t - .

151

Kakadu wiefka [203] (Proboscigeraterrimus) 'lflr

firrlrro upiorlon\' plak ifsl ritlNigksTypoi16(ll)at)ugkaktldLr\or,ei(i\\'inci ifarl n 0 c n o, j\ l | s r r a l i iN . l l o n o g r o n r n }d z i a b .d l u g i r a l { ) ( i r r i s r r r o k i . Z a . i o g op o l n o ( q 0h\nfn rrjLw?rrdslor)r'z(xlh!.l f/vDu nriarowici('ofr(xlr g(ifn4 szcrfkE,a poPr-z(r(i7 rlrri furhirnri dolnol w\pikrwuie r, ninr olr,(if. Nastgpnjewstt(' kottictrdzioba r (rr)rlk?r orrr(:lrlrizgnint iildro. oknr(ihv.jcgo$'\(lolrlwr i(izlki(nl iak ivi|'(7kE ZIrii' r! rirsrfo u TlrniLfla fuchilrri dhrgiffo fTul)a i /rriirl4 haf!vr_poii0/liarl{7 biirl(ilrril

l5i

Lorysa tgczowa [204] (Trichoglossus hqematodus) Lofanrii Lor-ysi]|ni nazywanos4 nio\,vi()lkjo. bogaioubaf$,iolr(lpapugicharaktrrfvsty(jz nc dla Austfalii. No!v0i(lwinei i sEsicdnjch\\,vsppa{:\,fi{:znych. I'taki to odiywinjEsr1: ptlkicrn k\'\, ialo$,1,m i sokjur or()(i(i\l'.Na koricujezykanrrl:l.jtlkbI s/!:/.otevk9^) t\| \'!loska)wwpfowadza.ji.i4do \\,n9irrak$,inLu.irbyw\,liza(ipyl0klub n(jk, 1{(^!il(iialv(ilr tilr'.l,or\sa lt(:zo$Ja gfieidzi si9 w rlziuplach\,Vni(ih to sarni('a,karmionil t)rze7s;lm{ur,wvsladujo2 3 ia.ja.Vllod\,uriopiokLrji} siq oboi0roclzi{:e, karmiEcio nekrarerrr, pvt kiorlri owadauripr-z(iz ll h,god i. Kio.lyInk)clrisq iur lotll{),ro(llin,,lilcz4sig w \\i{jlkrI slr{la, k16r. ||rolna spr)tl(a(i na$()t\v pafkr(h.

7 r \ o r l . 7 r r i r r T r^ 1 f . z k , l

nrilr ifzrk \zfflr,,$I

1i(,

l

Eosreticulata l205l 10 g iu rlk, kt6ry latwo daje siQoswoia,przywabiany l,omta Tyjc w indoneT.ji..les1 niodcm lub sokiom owo(owym. T{} bar-wneplaki bLLdzqwielk4 setlsacjg,gdv siadaiq po kilkir na $'y(i4gniqtych rQka.h i na ghwach turyst6w. Mozna ie r6wnieZ trzymaLl gdzic fozmnaiaj4 si9 regularnie,jesli sq dobrzepiel9gnowano. l! wolicr-a(h,

157

Pseude os f..sc a la 12061 (,rlurfk

l r i n z i r s i e L l l i lrl s l A r i f s k i f r 1 l N o w | i ( ; n ' i n o i . d o ( : i { i f t r . j 4||o n l d 2 0 0 0 l l r . t ) . l l r S a r I l { r ' . . i a ku w l f k s r o 6 { r i t ) i r i r u g .s i i r r l r k ' ( l l a s \ 1 , ( ,pi r ) l { , \ \ ' i ( : \ ,k.a | . l i a ( j a p l f ( ] l . l r z \ | l

ipveczcsujqcpi6rka naiei giowie.ltytual t0n powtarzaj4r6wniezparyjuZsko dzicri javonedlapodtrzymania wi9z6wmalzeiskich.

esit trith aslatgid.ts l2O7l Papuga ta wyr6znia sig rraslroszonymipi6rkami na karku. ,lestwielko6(iwrony (50 cmdlugoscii.Zyjew wilgotnychlasachtopikalnych NowejGwirci, siQgaj4c do wyso jagodamii innymiowocami. 2000m n.p.m.ZywisiQp4kami,miodymipQdami, kosci Zyjew trwalych stadlach,kryj4c sie w koroDachdrzew. Ponadtoniewielewiadorr^.oiyciulcgo IZadkiegogatunku. 1,,. ,

flllstef u s t n tof oplef u3 lzu 6l Jest topapugaSrednlej wielko6cirozpowszechniona na NowejGwinei.Jestbliskospokrer!papug4kr6lewskq.Zamicszkujc niona z auslxalijskq lasyg6rskie,gdzieZ].wisi9 mlodymi pgdami owocamii nasionami.Gniezdzisi9w dziuplachdrzew.Samicasklada3-6jai, \arysiadlwanych tylkopvez niq w 0iqgu20 22 dni,podczasktirych.iestkarmionaprzezsamca.Mlodymizajmujqsi9obojerodzice,karmi4cjc j cszczcpo 37 dniach,gdysqiuz lotne.

t;did'*fiqry 'I'a

wielka papuga$'ystQpuje w Australii,na NowejGwinei,WyspachSalomona,Sun' dajskich,na Molukachi na ArchipelaguBismarcka.Na og6isamcepapugnie rdiniq sig zasadniczozabarwieniemod samic,np. samiecpapuzki falistejma jedyniewo sk6wkeniebieskq,samica- brunatnq.Lora wielka stanowipod tym wzglgdemwyj4'

t60

kk: czcr$'onasami(lajcst duzo barwni{isza od zioloncf{o . : , n r ' . n, o i \ j rn , m . i l ' . r / n i . . j r . ,' .. k, r / . h , . / t : jiLko drva gahrnki. Lora wielka gnioTdri s(i picrwotni0 {dziupla(h i w !v}prirdrrial}'{:hdrzowrch, gdzio znosi 2 5 ji| wysiadylvanI(hprzoz 26 dni. .les1w lv|l okrosictroskli' wirrkilmrionaprzcz sarn(:a.llliodc s4 wl(ho$\'wanc pfzcz ' nl i l , , r , 1\ k r , , r / ' \ j , r r j . | L i l j r r r i i n t t " ' , r r t r ; r p(ilslfawionvmi. l'isklQlaopuszcr:ri4griazdo w wicku 10 l2 Igodni. l ) o ! r , l q g f r . i i r i I i r , f z { i n ! r p n g i s t o s u . l!au d r f wlrNrf/iri\ / tinjj pu.lrrurclr D. grzlna c

1 (I)

Alcksandrotta obroLn:,/.' [211l (PsiLtacLa kraneri) ( ; i l l r l f l ! 1 r ' r\ \ s l f p u . i . r ! . \ l i \ ( l , i r ! l r l i i t c l r .i l k \ \ ' s r \ s 1 k i o t ) i r p u g nl t a o | ? r ( l l r r g i r , . l s f r L r L , ho g o n . l ' L I r ' \ r s , , rii! ! r ' f t ) a p u g i r 0 r , t i L I ! t ) r - r v w i r ' / i o n 1 , r l ol i r r f i ) p y r I ( t i i w f l r k L r :127 ll25 t).]Lr'. l)f,,r'l,\l0ksIll{lf Wl( kirgo. (li) k1ljfIg,) illri{jlllI llrn,i:t/ .iI n Z\i,ir 0 r r i r w i l | l f g o l ) 1 ; r i l O ( l l o j t ) o r - tp l l l i i t ( , s 4 t ) 1 ) s / L r l i i \ ! : | l r ( $ , 2z0g l r ; r l Llrl r Lu ] i I i f l n r | . 1 , r a ( a ( l i ) w r f i r A l i i s ul l r r/ l i f g o L l l l r i f i ( : 1 n r ) i ci irrttI o s 1 v ( , g { i t l l rgj l l I L i r l j r u i a s i f r f( l r \ s r ) l r i l .r \ s r o t ) j r t 1 ( , t r ( i , r i ( 1 i i n , : l l \ \ i ( l U t r l ( , . t , ; r I | l g i I i f f o T L j ( j i i Ll o g o ( 1 ) | i \ \ r i r f l r i r i g r rk o i r f / \ ( ; p l ' \ \ n c s | i \ v l / ( 1 ; | r \ r s \ r u l . i I l r j S i r j i ) t ) h L i il n j . r tj g | | l o , u n r r I i t (f s r r l r r l \ i ' I f o , , \ r i i l / \ \ \ i t ( l1t { j \ \ l ' l ) f r ) b l nl t l

Psittac ula hima lag a na [212l l'irl)ngll, liL /\'j('rlr s1{)kn(:lr IIirJllrlili^\ (io \r'\'sr)lioS(:i :jtl)o Ir ll p.nr.. Ia obszlr.zt,od K r s T f r i f ur l ( i. \ s s a n r uZ. \ r v i r i ( . r a s i o n i I i . o \ r ' ( n r r nitr n t { ) r t l r i rp f d : u ) r i .t o i m i r j s i s r \ if,,\k t\!i)rr\ 11,(,rLi \'rf(:/ki, kl(if;trb (,fiLrrorL; l,olrka i:r. t)r/v(lisklir{:.irtz\.k.to pl)(1 llifl)iIniir.

ti)

Nierozlqczka czarnoglowa 1213l (Agapornis personatus)

\ ll{L17rs /r ,i,i\} \rjjir /\ . /,\

i,$,, tlfrrlL, rr rl

N l r f o r l i l ( i r k i \ ? l r ) n i f \ \ i f L r l ( i t ) a p u l k i ; r J r v k a r - r s k i o( i.h a f a k t o f\'/ui4(1r sif (luivlri 8lo\\'anri 1kf(ilkinri ogonanri. l(ilr Z\\.rl n i l N i 4 z u { ' d { ) s l l l k ) i r i i u ( r z u ( ' .l s l r ) 1 i ( i , r v i f T \ , n r a l l ( , r i s k i ( ' i r l f { r z l i } c / r , ks l r r . j r I l o ( l n i ( i i s , , \. v S r ' ( ' }\d1 ' s / v s t k i f h 7 \ \ i f r z i t t . ' l r z \ nrInl(, v\ klirl((' sarirolllr)j Iifrozi4crki .iost okrIrjIrislw(, r \ \ r ) d f i , , r r i o r l i Lo r d i r r r ( ' h p i t p L l gn i { r f o r l 4 ( : r k i n i c , t ( l i , n , n L L i r l \ i ( i s n r i l d z i r L t ) l E( z. l i n n E s 7 r/ c l i 4 , : r l ( 1 ) r x l u i rNt n i ( i g n i a z ( 1 l rr r \ i i k i f n . N i r f o / l l t r z k i L c T c f \ ! r ) D o g i L r { 1 l ibr .t i d 4 ( i a g i r l r I l r k l l ' r r p o l { r ' c \ n ! l l r . p f z \ l l o s i m a l r ' f i i l l \ t ) f , , ( ' r r ] u ( ' r 0 n rIi i l b u d o \ 1 A n i i l / d l t ) f z l k l ( ' i o n r{ l o k r p f a . I ' o o l f ( ' s i ( ' l t I i l l z d o \ \ l n i r l l ) r r \ l l ( / s i ( . ' \ \ '\ \ ' i ( ' l k i ( is t r d . l1)l

r\Drazonka kubairska 1211l (Ann.atn

k: ut:ot eTtl to kt )

\ f r , , , ) r l l s r I r t r L r r i r f r l q f | r l n i I j \ \ i f i ! i f i . \ ! \ \ 1 r ) t ) L r . i r f \ l lnr ,i \ l l r ( , f \ ( 1 ' ] ' r l U d r i i ) \ \ l 1 , , / \ s r l , ! t ) { i L rnr \i ( r ) t \ ( i i r r l ( l f r l , r r r r , A O 1rrir\\iiLn\!irLLrr(Li!\\sLfl)N l | iu(l,)f(i ,Li r d I l j ] | r i L ] i r ; r 'l L r , g 1| )o l ) f i r f f , , ( ( ' \ a f ( i ( l ; l | f r r o f ( l \ r t ) l i r l , o n" I r r ) 1 \ ( , , r \ r l r s l I r r \ \ i r I g / Lr i 1 , rr l i r r L r L L r s l i r l \ t ) l ) t r \fri r r 1 , I t i r l i r r f ! r k r f l r f r r f , ) t ) ( , r kl ri ri i f r I r \ k r r i s f , i i r , r l ' rL Ll ur . r r i r ' 1 r , gri \l rl . l \ p l ) f l ( L l )l \ r l r k f i r , l \ \ . j l r l s L l , t r r . , ( , r l 5 i i ' \ \ ' r i r ' f i (L, u n lrf i L r \ r f \ , , r 'n r r j r ,l ! s i r l f t , I r f k 1 n \

1{)I

Amazonka niebieskoczelna = ostiwa [215] (Amqzone aestioa) Anrrro|lka la $'rslgpLrjo na $,sdrodnicillrazvlii, rra pohrdnio$'!urws(:h(x]li{'tloli$rl iw pa)hrot0i Afgcrtllli{). Wspina sig ol]a zr{)cr|rj(}po gakzin(h w koron{(lhdrzclv. al{r$ odf6ifirniu od i11ny(jh papuglata cifzko .hk $,sTrstkioantaro ki ivwi sif owo, ci ni, riclonyrni p9darJri, lrasionami,a na$'et \J porzc gniazdorvaia orvadamr. (;|li('tdzisie w dzluplarh.\ /ysiadul0tylko sallrica,nlc mllrdckarni4 oboi()r.odzi00

Ar dt in g a solstitialis [ 216l 'iLIugiltl mil spirTilst,y ogon Io{lr,l)rif irk polorvirpapUg l(istora banr'\'.iirskf;r!\'o j{{1\'nio ^lhfi. l{)1kinr;r /i(ilonr) \\'vs1(ipuio \\'/\nrfrvc{) |ohrrlnio\\1ijna gfrnic!, hsa)l\, t r ) t ) L k a h r \ ri s' hr w r r r k f r u c r a s l \ ' r l S r . t ) o s r ioI ( 1 7 \ $ , r a nrirra l a k i s t u l li a k i r u o t ) t r t ) r l Ni llif f(1/lli sio f(l\r'ri('zzr(:ho\\rnionrr\\'irlllrr\rr z r{)zfod('rr.

l(,7

Ara czerwona = arakanga 121.71(Arq mqcqo) Arn lrrrir\\,olra .iesr.iodnilz najwl9kszv(ihpapug, dlugosajej d(xrrodzido 85 crr. .tosl papug.lnajbar-dzici ra^\,Dic7 k.)lorowrl.Mt|.lL)iyclzj6bi ciel]kozakoriczoDy ogon.lvv sl9pujooclpoludniowctjoNlcksykudo B{)liwiii iJrazyliiw lasachlfopikalrych nad rze (rkr{rsarni karrri..ll)rrriedzv lqgow\,miarv liromadzi}siq r\, stada li(jz4(csotki osobxi ka$. Zyrvi4sil owo(:ami,narvottrej4(i!rni.Dzialaniotruciznv.ioslosiabianopvcz 411 dani(]kaolinu,/nrjd{)\\,ancgonr bl.Zega(trrok.

Ara hiacyntowa[2-18)(Andorhynchus hvacinthinus) r\r'ahiil(vlrtowaryjc w lasa(jhl.ropikalnyl|h $,sdnrdnioillraT\'liinad rzck,lrui.\{ar6d irnvch af wvrarTnia sig \\,i0lk{)6(iiqma ponad 1 m dlugo((:i.W okresielegowvrnt\tr, paranli, pozil niln - \, nicwicLkir:hstadadt. N4(xiDvr| dri{)bol]lzgniata ndjtlvardsTc ol.zocbv.\{ londyiskim zoo pfosrono u(zni6$,,aby zgni{itlidziadkiomdo orzechow ovri( hv braz)liiskio.Zadcn.i.rdrakric rn69lry$,alirow?ra 7 ; -rlhiacyDtow4. .testto ga lrur(ikpowrrzriozilgroion\,przcz har)dlarzyp1iik6\\cgzolv(iznyrh.

t68

Ara zicfona [219] (Ara nilitaris) \ r l s i t n i l \ ! i ( ) L s / \ ' m i p i r l ) r r g r r r r ir i r r l o 2 ( i( l l i t l ( ' 8 o r r t r l l ( ' p l r 'ri r r " " l - . ! r ' i N x w ( i l n i l i t \ \ ' a f r l v f r \ \ 1 x r r j ( ' f r ) U i ! s l f o P f z ( i ( ' i f l r ( l r i o b o n r \ \ r { ) o \ \ l d l l i t r r r ) r r r y r r L s / { : r i l ( 1\ \ f r ; r g r l p i r f um i n u l s ( r ! i ( l r f l { l I r k i ( l f L r c i n r { ri , d f { r \ \ , n i r r r r \ ' { :pl ll r d l o A i L ( r hN. r r w o h l o ! f i a f t T i r i l ) lrgri('ldlisii.rv\d/iuplo(rr.Srrri{itslJittltr2:l.jaia.klrifr'!v\'sl;r{lrrj('l)f7(2 ' 1f 2i d5n i \ l i 0 r l f \ \ ' \ ' k l L r w r i 4s l ( , n r i g i o , f r ) s n i l t ) r ) \ \ r ) l ii n i ( i o t ) L r s r c z tar g n i i r T ( L rl r) f r t ' ( l L r k 0 i r r l { r r i c n l 1 l ^ r f h n r i f s i l ( \ ' . A f i t / i o L o r r t tj ( i s t r t i ( 1 ! l k o l ) r ) l ) r r l i r r r r ! r rprl i l l i i l i r r r\ ' o g f ( x l i l ( l l 7 r ) r r l o g i f r r ! f h . . c s 1 r ' r i \ \ , n i l ' r ) s r v ; r . i r i ntr) r z c r i n d i I r l ' o j ? L w i { i | l i .s i t o h { r \ ' ( r lor / r r i r i n r i l i ) g l L r s T r r i r l ( ' j , | ) k r ' , . \ k l r i r i . , l f { l h r g i I l ) l l f w n . p i a n a s l o r ( l o b 4 p 0 L l ( r 7 i r fs( j 7 r r } ( l r ( : ( ' f c r r r r ) n i i\ \ r s t | p u j Ir ) d N I r i k s \ ' l {(ul 1 rl ) ( i I r o ( : r o7 l { r l r r ) d r i I j , \ rg ( ' r r l r r r l

169

Rozdzial14

TURAKI I KUKUL,KI

R:qd kukutkau,ltch lCu(t!liforntcs) ohcjntujc dutir: rorl.i.n!t: turuki (Il saphdgi.dat) ikuktdkauatc(Ctltulidae) l)o turaki)t!) nalcaq 22 gnt.unki, a!lj(!tp ut Ali!tu'tt kon) na(hdtzcu) ktsiu: t.rapi.ko.lna(lt.I(hpa,aatu ittn s4 ooau' i pqczki. Podob ie jok fJ"' llbic htldujq onc no drzd[aLlr i krzcu\r(h prosle gni(rzd . Do kktllkotool.ltch nalezu 1.11 .Jatunkiur.. kt6t!J(h 50jcst. pasoa!tanti gnidzdotrytti. Sq t.opklki utysrtuLkle,no jq(c dh1lJiL)gon.Llpicr.enit: i(lt just. dclikat. e. M(r.i! dun p(rk:e n6g skiehtr(itc dLr pt.odu.duo ctotlJht.Woc(rl),nicniu.odt.u.rok6ukukutkooo.t.c,ltuiqsi?preokbll k!(.|it) ou:adonti. Ni( ohouriajq sif przlt t.!/tnnajba izitj uta(het.ltdt g4si?ni(, kt6ft: ruzl)auieiq tn1.kt(u(h tt)hskdtr, zqniutai(.ie dziobcnl i o(icrajqt a galgzie. tr4'i?ksze ktlkulkotoatcktpiq. nnmiea r(z? i jos.czurki. WtJsiaduiq t!1lko seitice, kannionc pt.t). sone. Kukulki pasa.!tniEr znaszq ir.fu gl'untu tto gnkEda i)blobot.!Jch. ni,n( i(h popukt(it pr:tftt.osouula oielkoii i bdtu)l su'adt.io.j Llo.ktiqalutku qospo

Tqurqcoleucolophus [2211 GI(^lai luklw luraka\\' sq pokryte pi6rami delikatnylDi iak liltro. llar!\,y ich upicfzrt niaskladaj4sit z r6lnvch odclcniri0l0ni wywolvwanciprzoz balrvnik zwany turakoprzcz jnny spccyllcznybarlvnik Nerdln4 (lienlnaczerwierilLrlekpo\'!odo\!ana.iest lufacJnQ .Jos1on rozpusz(izalnv \\, roztwora(h zasadowyLrh.Jcsli lurak wryk4pic s !

w wodzie lekko alkalicznej, to zabarwi sig ona na r6zowo. Nogi turak6w ririniQ siQod n6g kukulkowatych: paleczewnQtrznynic.jest skierowany do tylu, lecz prostopadlc d0 lrzcch pozostalych.W dodalku ptak moZc go obra(a(i w obic strony zaleinic od p0rfloL,l l-uril, ron ,,vjp$ Afri, , .upr(aln"j

Turak lilioczuby [2221(Tauracohqrtlctubi) Glos turaki)w lilioczubych, bgdilcy chrapliwym mruczcnicm, jcst slyszalny z dalcka. Przcz oaly rok turaki te wqdruj4 grupami rodzinnymi lub stadami w poszukiwanlu ,ywnoSci. W okresic gniazdowania pary porzucaj:l stado, Sciolqgniazda i samico znoszil po 2 :l jaja. Swiezo wyklule turaki sQpokryte gQstympuchcm \r'/odr{iinjcniu od pisklEt kukulczych. Mlodyni zajmujil sip i karmiq {)b{)jerodzice. Jeszczenidotne [uraki lilioczub0 opuszczajqgniazdo i iaZEpo galgzia{)h,alc rodzice karmiqjc dabj. Lataa,zaczynajqpo niesi4cu.

Tauruco peraa 12231 Ptakton wystgpujcw Alryce na poiudnicod Saharyi lworzy 3 podgatunki,kt(jrc rozrriEsiQkszialtemi diugosci:lzieloncgoczuba.Turaki te mog4siQZywiatruj4cymiowocami.olnijanymiprzozinnogatunki.

Turak rnodry = szyszak modry [224] (Musophdgauiolacea) l u r ' f , i r a l o z r l ( i od o f r ) d/ t \ t r I l ' / s o t ) l t t q ( \ 4 r t i ( i f z o n ( i ( . i o r r | l i ( i in i ; l ) o z o s l a l ( 'i r l r a j : Lr . . . r / o l r r o g o \ v : t p l \ 1 k f . l u f i r k n r ( x l r y \ r , \ ' s l { i p 1 1 {wi n i r i r l n ! ( l l l a s i r - f hr a ( i o t h r i o i ^ i i \ ' l i r | d f z f k ? r r i . t l n i l i . l L r s ( n ! z l ) r l g o s l \ . h i f l a ( l l i o \ \ ' \ s l . ( , r t ) L r\ j og ( i f c l r

l;:i

Kukr ka [225,2261(Cuculus canorus) Kukulka wystQpujc w' Uuropio, Az-.iii p6h{) rcj Afiyrc. Tcrylorium sa|rcl pokrywa ioryloria kilku srmi{:. Aby znicS6.iaiokukulka wyszukujc gniazdo okreSloregogalunku i pillu.io tjo, o(:zckujilcodpowiednicichwili. t\4oicnawct przctrzymywai jajn prz0z parf dui \,vjajolvodzic,skracai4c\\, len sposilbokf{rswysiadywania.Nasigp nic skladajajo bezpo6rcdniodo lvybranegogrli.lzdalub przvnosiic w dziobio.(lz9slo \\'vpiia.i{rdno lub riwa .ia.iallospodarzy.W I()n s|osi)b znosi do 25 jai, niszczqc

174

przy tym okolo szesfdziesigr,iu. Na og6i znosi jaja do gniazdgatunku.kt6ryjE sam4wychowai.Kaida samica znn\i winc iait rcgo\amnAokolnfu.pr,,)oomjnaj4,.,iirja gatunkugospodarzy. MlodekukulkijeszczeSlcpcpozbywaiQsigpozoslalychiaj, wyrzucaj4cie z gniazda.Same s4 karmioneprzcz przybrdnychrodzi06w,czgsto mnicjszychod nich.

)i ,l It

1:$ I:i:-

FisklQkukulkizarazpo wyklucjusi?pozbywasiA / { r ' r i , d J . , , tn l ^ d J . h{ \ } . 1 p | / \ L J r J | " | , o / r ' u .

lcqrpococcUe renauldi t227I Jesito duZakukuikazyjqcaw Azji poludniowo-wschodniei Biegabarclzodobrzci sa mawychowuiepisklgta. ?26

,,,,,

Rhamphococcyr curvirostris L2281 ,lcstlo galunck poludniowoaz.jalvcki maiqcvszczcgflhicdhrgiogon. l.azi zrix:zniepo dl7ewa(h lapi4c na nich owady. Buduie wlasne gniazda,niodc s4 karmionc przcz oboio rodzicdw.

Guira 12291(Guira guira) galunkienpoiudniowoamerykairskim gniezdZEcym [iuira.jes1 si9 koloni.jnic. Samica pokrylowapicnnynlnalotcm.Wycicranictcgonalotuprzezwysiaznosibl0kilDo.iaja guira$,y' dujEc\,ch rodzic6wwytwarzaciekawedcsonio. Podczas kqpi0lislonccznydr glzewagru(z{)ikuprowy.

Kukawka srokata [23O](Geococcyx califurnianus) 'lcn

du2yplakwysigpuje na poludniowynwschodzi0 S1an6w iajcdlroczonych i w lvlck' syku.Lalanlalo, za to potrali biegaaz prgdkosciE30 knr/h i skakaana odlcglosa3 m, joi diugoSci. co staro$,idwunastokrolno6a Lowi owady,jaszczurki, wQZo, malcssaki i ptaki.

176

Klkarvkasrokata lvygzri wajqcsia na sroricuwys

Couagiga.s12311 Jest to gatunek na zlemny wystgpulttcy na Madagaskave.Zy wi siQ owadani, pa jEkami, Slimakanri i owocami. Wnglrze dziobdwmlodychjest pokryteskoniraslowa nymi barwnymi plamami, kt6re pobudzajE rodzic6wdo karmienia.

.15 llordzial N(XJNI

.r '!s/, /\ r lfr sl l2:llll

MYSLIWI

\tnt'4tur)t:e r:ad .\'t.tiqili)nu,s. t)htjnluiq(a pht)t4k)ltki i pus:cako elt i lict!tt 1:;(, tlntr kdt...\t)u4 u:4r():nit.iqsir du.q qh)utt i irlkin)itx.ltlti. kttitt su .)tacane tt ul tlqtttit)iti1tt i. lurr.tt 4nti pnDticnisttt u i?,ipt . O(:tt sq :u ft)t)nt kr pr.odou:i. () spra txt.:t,polt ith!t:i(lz(tti.(.istdoi(tu\$kic..lt,stto ktrttt)cnso|.tl.i) du:.1t tltlitlnS(iqlth) t u,litt:)ta t)bt((( sit:t) l ti0. tr tnlu\:t 27O'. l)lt!(Jirpitnlr t)tt(ltott\' tto(lai! oka.ahari dt rl)tt lt t t:t.itidu S:cnkit skr:r/tu : nti(kki', i lotkunispft!tritlt(1..t,st)x:t/ ! tQit(i(lta i:t((:t)ir Naqinaootilsq pakflttt't)itit t)ti htt:nit'.p(lnnti..kl()t!l(lt dtt,( s0 skit,,,, tatl lo tr-.t)(tu. n dl a da t.Ult.:a uu tllti n .akEttuiioti' s.puta i :u!!i(ta d.itth sott'tl rlx:uIt) luu t)i.t,i t).i,tlnrq.)r.ul . ptakat idtupic:nlJtnid:i( qnti.l| r:(ct/ :islo inisu Lurd.iri :bli:oLr (h) lrlkau)tt(11.tnl k!tjttt(lt parlbdzq lluu;ctiesat!.qa t1kxr..it: rkrq ttr,ii soui4 tlt.titt t . tntbb|it .itk t)u(lt( :, du\t t)(:ki piti pt.upanti ei.t(4(h ,/s:u. po tltt\ih slk)tn(h qh,u:tt II t):d.iulc lttt)t .ostantt ont^ftrt( tak:? l(lkou\'l(.itptiDulttt. lt)t1(s). ktin: t\irnira pahttQtxxrl

Plornyk6wka [23:]l (T!to alba) , l ( , \ l o s o r \ r < r ' { , d r j I i \ \ ' i { , k r i i r l i\ \ \ , s 1 { . ' t ) u i , 1I(d: \ \ , s z ! s l k i ( : l rk o N n c l r l a ( : l r .l l - z v l \ , \ , \ 1 . 7 a r . , r L { l l )/ \ ' f L i r \ \ p r ) L l i i l l ( / h ) \ \ r l , r g n i r l L j s i ( r \ \ s l i l l \ ( l r l r u r t r , n k r L r l r ,u i r i r ( i l r i d z \ \ 1 ) r r ! l ( a f | . i ( i i l f r \ l ) i ( i f \ \ s z r l o l l i i D i i l i i l l i s z i i t l lg f z o l ) i 1 i n i a , / i l | . , \ ! | i i . 4 c l o l i r l ) s r ) l u l I i r ( i i c l r \ . . l i l , i i L I (r L r r r ; rt ( ' s 1\ \ s 1 ; t | r ltr)ir ) r r \ ! i r i wi r l ) s o l u t r ) ( ' i ( i f | o ) iri d/ifli\\,spl iln!urslu(:lro\\r.

l l n i i l v ( . . l r i 1 ! l l r L rh i L . / r n i L j r l ! 7 f g L L r l l rl i ' ^ r r r

iv

\1,.rif trlrlii rlfi trfriir. i i i r . i t( { r t r i l r r s [ , , ] , \ r . f

S6wkaziemna [234] (SpeotVtocunicularid) Tani6r'iclka s6wka a crykaiskao diuilich nogachgnioZdzisiQw opuszczonychnorach ssaka^v. Innc drapicTrcplaki nocnc r6wnicZnic buduj4gniazd,zajrnrljqcopuszczonc przozirnc.gatunki, a tak70 gnic7d74csiq w dziuplach i szczolinachskalnych. Samica s6wkizionnoj salna\\ysiadujo srvookr4glawcjaja, samiocjil tylko kirrmi. Ponicwaznysiadywanirirozpo(:zynasiQ po zloicniu picrwszcgo jaja, mlodc wylQgajEsiQ po kolcr. iV okrosa(ihgkxlu rdarza siii, 70 n4istarszcpisk19silni(liszopolora lrajmk)dszo.

Ptrchacz12351(Bubobubo) PuchaczwystQpuj0rv luropic. Azii i p6lnocDcjAtiycc. Jost to jcd0n z wiQkszychnoc' nlrfi ptak6w drapicZnych.RozpiQtoSaicgo skrzydclwynosi okob 2 m, a masa:] kg. Jaku innych sli\,vsalnicapuchacza.icst wiQkszaod salnca.Dzigki sw{rjsil{rpu(iha{:z i e s$l , s l a n i cu n i o s (o t i a r i 'd w a r a z yc i Q i s z ,u d s r ' b r ' . Z l u r s r r r r r a l l r f I s s r k a r l||p l a kanri.Zyio dtugo.W niclvoli rokord stanowil6:l lata.

Sowaz6ltobrzucha[236](Pulsatrir,perspicillata) jcsl sporym ptakicm wlslqpuiqcvm w Meksyku i Ameryce Poi"Sowr Zdllobr-zLrcha dnio\\,oj.Z\je w pobliTu w(id n, $,ilgohvch lasach lropikalnych.Wlasciwa sowom osllosawzrokLr\,vyraz:rsi9 \,vielkoEci4ouzu: sowa Sredniej wielkosci ma oczy wielkolci oczu ludzkidl. Sowr widz4 r6wnic dobzc w nocy.iaki w dzien.Zamykai4oczv, ga)rn4powiekglak jnk ludzie,p(Jdczas gdy inne plaki podnos24dolnq. opLrsz(iztLj4(:

181

Puszczykmszarny[237](Strix nebulosa) I'usz{:zrkrnsrarnvw}'s(rpuicna p6inocyEuropy,,^z.lii Am()yki P{ihocne.i. I)Lrsr(izyki opr(i(:zdoln.{rgo lvzfoku rna.jEznakonritysiu(:h.T{) dfapiozriki no(ne nie tvlko s|-sze.l kazdyszrrrerpowodrnvanyprlerzich ofiarv,alc potrniii go rarn'riotprccyzyjniozloka lizo\\,ai,usrv k:h bowiomnie rcioslrui4dl$,i9ku6(ialew tlm samvnrntonteltcie. Ilzl! ki lornu puszczyklnorc lowi6 nrszv schrrrvano pod (ni0gi{rnr

S6weczka[2381(Glaucidiumpasserinum) 234

.lest 1o najInniciszaI s6\\, N,l;rr)na tvlko 35 c]rl rozpi{)to((ii skrzvdcl i masf 60 70 g. Wlsl(ULricw liuropic i ATji lbkrowno .jot s6w({zki alncrykariskichb alivkariskioni(iprlokraczaS\r,ctclt.j412 (irn(lhrgoSci. lori.l razna(izajrlmclodU nyrn gwizdaricrlL liurop0l' ska sriw(xrzkirpohjc riL clrobnrssakii piaki, nirikif dl lapieo$'ad\. \irslfa\\,io 110rfszlki, l kir.iak siofsa. pi6ra i koa(:i,rrru(a jak(l $,vpluwki poctobric.iak irr

SowaSniezna [239] (Nyctea scandiaca) so!\a r;r \\'rs1fIl|.iIw rfklvfrrcj slf('li(,FlLrfr)tJ\, Ar i i Anrcf![i Iririnocnc.l,o\\i r)rir g|lirzdowa|litl gl(in,Iio issirli, a r\ {,kf(}sio i\\\'i sj{: lorringanrj.Z LrNirflrrl \\'rl trlrkr hrLIiaLi(i/r'l)lro(ci lrrrirlgi\l sowa ani{)lnaslalitsif plal(ionr\r,fdfo\\,n!rrr\\ (loL)r\1ih rarlr, kir{l\' l(,nrirgrn\josl t)ri(l(losl lki(inl, silnricanrolc znosiaoli. 12 ia.i,podcTirs irl dlLrgir'(lfip1)hfr{'. !(L\'\\'Ll]rglod|lr 2 :l I'ori(\!ar okr{rsrritr/rlo\1,rnlal)frr-pir(lir so\\'iL arir'zrir t)oLLrj(, \\' Iol|lvr)riwirll{r. I ll:l

Sowajarzgbata l24ll 6 urnia u lu la) Sl)$r..llrz!iral wvstgt)Lric w l igtL(hlluru i i,\rln)r\'li l'6lnofnrj. l-owi drolrn{)gr'!,," pllki nii'i gnirL/(tr(:h irir\\1ilw Lririvdzi(iri.(lni('l(lri si(.'wsl.ary(lh wroni{ h hrb inrv(ilr. \\l's ld u o lrlko san)i(:r'. Nllodol(,'gr4si{)Slopf i pokfyle biill\ r)rtru(:lrerr.kt(ify wkr(11 (f zr)rjfni siq llil i)f4ro\r'v.

Zmrocznik austraf ijski 12411(Podargus str igoides) hn l(i ririwitks/v gatun{'k$frixL hlkirr v!du, kla)rf ob(rilruj010,1glllrLnli ptirkdwlall ,l 1r'(ho TnrfokLr Irb Docil(k,lki] pasrri^ki).Zrrrocrnikl1'lr\!!s1!pui.\! /\usllillii.Nio lirtll(' swfh lilhf \\, lo(:icah irrre lelkirvro. alc lzalulon ric iril gll9,,i.\\ odldzrrroriLr od lelhurr gniilzdil giri4zoL. poludni(J\r,oalrory[airski gua(ha1o. gil budLljil r Llll\ z l0Lk0w!(t. lrir\rclilkl 1lLll{]ko1\1xll|ii]u\/\l(,\.'iilski]r]il(1l,g(]/ i.]l)|j.nll|](]si{rni1l)l|(ls1aw0(,(]lli\l ({{ii,l(,kaLli|) po(lolr|lr.jak sifl)i1,rlrNi{ika^v njrlolrr'7r'(inilzdirk,pi/ bhrlai oddro(l6w

Lcfck= l. kozod6j 12421(Caprimulg s europaeus) g{rs1|ut)i(ifronj(irna bafwv o(ilrr{)rr{r.(liow(,' lr,fk gnioztLi sif w liuropn)i,\z.ii. 1{)go iLduiil r wi{rlkinrio(:zaIrii t)hrskidri(il). l.rLkil?rt)iE {)$'adv$' lofi(i.sr('roko{)l\\'i(irr (wilrfl'sr), dzi6b o1{r( /r)Jl! srtvw|lv|lrj s/(:recirka|lrj kL(lfeskiefowLrii(,litLf(: d{)d/i(l lrf gll(]ziarh.L{iki gniaztl Iu \{)Ai ip rri n1airardzokr61kir,litkir nio r1ror('s1i|dt|('na przcr (,1)i,, rrlf budLr.jil. Srlnrifarrlr)silrrir do dolkr \! /i.rlni. Nl|)d('si!\\'\'(:ho\\'vwanr

Koliberfioreroivouchy i2431(colibri cottscdns)

186

R o z d z i al l6

ASY AKROBA(]JI POIVIETRZNEJ

ll::qd kra)tkonoqi(ltUpo(lilbn t,s) abcin + 101 llotunki kolibtitr i.i\zaktir. kttr' lbltloicit! da lal( io pt .eut!l.s:c!.ia ]|].szllstki?ptaki. (:iolo tok! op,|unk, u u) k) ti.hatlja.iq sujt'knit.kitti,ki pod piirflnti. Ko.j|.iranticniaut ntaiq skri(:one.a bLki Irzedu uttdlLaone. .tut.ltki ntoqq pt.(kru(:zat ui laci( prdkoit' 100 knt/lt. o ko libtll utniei(r sil .o.l.rz4nntuoi tr pou:itto. lub ttat[ct colha ,]?rztki lat(Ii! b(r {za t1'lltnli.tk i bilks.q c(!t':lj(ie spc,rl:a.jqtt pat[itt.]zu. ll po )ielt.u atruiq i u) ipauiiatt.ukaiar:qsil.dnauclipk! Sot)titt:uo .i'str.udko!d(! tritit{ ploknu s:(t ne oqil l4lkt) 2.ieiu. trasirluuarc pr.cz ol)oie todzicob. l,lhde l(ttq sic nqti,

+

)

i,'i#,

r1 ft

. f c r z tl i l 2 1 I ) l . \ l ) t ! st tl ) u s ) /\\,\l

I : r , . , ; L r l lr L r , , r r I L t r i z r , r L , , , \ . r ) ) r / i . r : l r, Lrl,,rrr L ,L,;LI\tLiIN 1 , r , \ r r s t r l r L , , ; ILr I I , , I . l L r \ \ r , l r i l , r L l r l \ i | r t \ t , t ; r t r 1 ,L / r , r ) i L \ L I r i r / r . . l r : t r I ) i 1 1 ,5 . : L ) r / , , 1 1 , ) \ \i ir | , i , , , 1\ \ i f n 5 l ) \ifl / \ r f / , , r 1 \ . i l i r $i Ls r r , , 1 , | t) ) l ) 7 1 , \ t r , Il \ ( l \ \ ; , 1 \ t , i , i L l .l l , \ \ L \ \ , , r 1 , . r r L l , ) ,( ,L, r, ,'\r;,1\r (,Ll||rr ;, | , ,s 1,, ,r I r i r, , i I r , l 1 1 , ( l \l .r | | ) 1 , i r r l I l j i L i i jri , f , , \ . i r! ) r L .1L , , ; r, 1; r \ 1 , l L t1 t r 1 ,r 1 \ 1 ( L i r 1/ \ i . i . i , c i r : i | ! , i | \ t ) , \ r r $ r , | ; L \ r \ r : r i 1r / r . r ) | r / r l \r r.l rir .!(l/ir. I' , l l i r / | t , ! | , r r i i L ! 1 , 1 , , [ , ] 1 l(i ; r r r L / r 1 ,i ,i l r L r l l , l ), r l / s l r l r . j , s , 1 ) \ / , . \ \ , 1r , ) r / , , /i I i L \ L r : , / Ir r , , L r l ) 1 , / . 1 1 . . , t , / \ i l rr t r i r / t r r l ili.\\,: r . . r . , / \ L ! ,n l , / r \ , , i L : r \ r ! I i r l l l ) l ; L i iir j i r , , r . : 1 ) i L L r l\ \ \ , L ,,

(,h lrt rrtsli llto n o u t'(t,r en I ris 2+il \ , , 1 , 1 ,L ' . r j ( , r" 1 i \ | / l i . j |r r r , : / r 1 l rr t r\ rr i \Llrli|| I :L..tl,L

-

il,

,

I

I

Kolibcr zwyczajny 12461(At't:hi.hcltu.s col.ubt'is) h k \\s7\slkir kolibr\'1aki lrr gr lur(ik lilll baIdz0 szvbLoi zrr;r:zir'. ZrilIzni(ir)(lspo s L r Ip L r I u s z a i ; r5 k r 7 v ( l L r rknoi l i b r \m o g a/ l l I f z l n r y N i l ( ' s iNi r L i xi c . t ) r ) s u \ \ l ( , ( Il lf ,/ r ) I h r h I i ) 1 l i ' z . / ( L u l | r i ( \ \ i r . i a\ fr lv l ) k r ) 4 . i 4N \ ' k 1 r r u i 4r ) r l o7 1 .r1u r h i w s k r r v r l I r n rriL r L i|kUr(lf \\'\Lk)l|lo((rl?rkr. t)fzyt)r)lniniljilra prar{, hrlik0trtrr|iL. w}nrirH| r)grolnrfgo \ ' \ ( l i t l k u( , r ) r ' r g i\ io. f l k r ) l i b f \ ' . , ; r p : l d a v \i lrl) ( l r { r i $ j {i r ' .o b l l i r a l 4 ft r ' I r l ) ( i f l lf f { r i ; L l , r ri po/\,,r1 a Illtl/^t)s/(t\)tl/t,rr,{,n{,fgii Zrsi{:t-kol })fd zx\'(ztLjuIgor{)rpoa.irfll srL n /(1[ri irllaJ)l\rlj(.lr \\'\ ])frr,z\Slrra^\'/.jr(lroc/ofrfh. pocr\ nl i4(:i)(l t)(ilu(lrrLo\lrj K r r r ( l v( ;. i l l u l rl \( l ( , r t ) f z ( ' L r l ur jr( 'z i | n l d o \ n | \ k \ r , , i l , , \ \ , l , , r , l , / , 1 , , 1N, L \ \ L r t t i s k ri .o r r r o z f a( r r n i Lr(l1l \ r \ 1 r \ l l ( l l Ll r k I r l I i g o p l r l i l .

1 l l t r f l r : l f / r . 1 , j r ) j l r i i r l ) i , , l . , L sL , , r us r I n , l \ 1 r rI L: l l r r r / r s l Lr L rr L , lrr T L' l r 1 2. l r r l i / . i s I n ! t , t J I L 1

t8(l

lnka [247] (Coeligenacoeligena) . l ( i s l t o k o l i b . f t J ( t u d n i o $ ( ) a m c r v k i i r i s k i , o ( t z I l a ( j z a i i t c vsiQ Dni rvlko micni4cynt sjl r r l i ( , r - 7 c n i | ' | l ra. l e r ( i w r r i ( ' z d l u g i r S c i 4i k s r l | 1 1 ( x n c l z i o b a , bfd4(:v(ihwyrik rnr dlugiej o \ \ , r ) l L r ( jil p ' r ' s 1 o s { ) w r n i d o o d l v w i a i l s i { , in c k l a f c n r . NI ieisro galLrnkik0libra\\,

A<)

-ffi

nrai4(xi dTiobykf6lsze,gv\ ho\'!niebroni4 swegolellloriurD baz! pokarmowoiobrl nrri4ftjokolo 7000 kwial6w, podczasgd"-gaiunki \\,i0hszo, o dziobachdluisrych, I bforii t{x-ytufiLrm lvcalc.alc fa(r|i \\,Qdfu.ii} $, pos/ukj\\,aniupokarnru.

Discoaur a long icauda [248] .lost tr) l dny kolib()- \1'yst(.)p ui it(\' \'v(i ivsl:hodni(i \rvcrrczucli, (;Lr.iani(] i wschodni(iiUraryLii..Jcgoz(\\nffzno sl(x.(iwkislanowi4 okr.lHI()(:hor.tgic\'!kipfrvpornina.j{c{'rakicty. l'i(ira sll r(ianrionirlsi9 w S$,ic1l),podnoszil(wllo|yjogo ubalwi{iria. l'orlr:zrrslr)ka)rvsalni({: rozpoSciriraslva)iwspanialy ogon. Nn)kl{irckoljl)rv rnai4r(iwnnr; (izuhki,r kla)rv(hfobiil ui)'tck trkio poz,rokf()s(xngodo\,vyln.

(Colibricoruscans) Koliberffoletowouchy= uszatek[243,249,250,2511 .kisit0 ptak $,vsiqpuj4c}n.Lj(:z9S(iioj w W(irozucli,a1{)llro2rago slx}tka(ir(i\,vni{it \,vK,, hrmbiii na p(ilrocnvrnM/s(:lrodzie Argelrlvry.towiowady w l(x:i()lLrb(lNv\1r ic w ko I1)radrkwialarw,albo w pajq{izvna{rh. Plak Irxr \4,!s!san{)klar,poshrguj4(: siq dhrgir.., n-ko\\atvm.iqzykionr spo(ialni{rdo logo })fzvslosorvarvr)r i L].rdzorLr(ihli{'ym,pr) drhniojak u dzitcio16w.lleoeplorvsrlrnkowe.jgzvka irli)rr Lri4pl.rkao .iakoi(iin{)kl" ru.Bogatv\{ (rukj0rncktar tra\,"iony.iosl szrbko Odwicdzaj4(i k\\,iatyw poszirknvalrru kolibry prz!czvniaiqsi0 clokfrlro\'\,(]9orapylaniafoalin. Dl)7Jwi0ria.

I9l

t92

Pustelnik dlugosterny [252] (Phqetornissupersiliosus)

C x r u n r kl ( i r w l s t g p u i e\ \ ,l i N a ( | h Afr{f|kj :,rtrlf,^\,t rrjrl\ | \lr rrs$\, r,lr,lrr!(:h (xlzn?r(:rr podobri0 zf(isrtrliak irn(' Ill n) kolibrr. Ala \\'Irrir)r'(l\,! sit ag1rs,'wDoS(|i4, kujf|licl!lk0s\vt{:hwsprilpcnricrifli\l'-irlor'a)\\rririzi(hrzot)trki.gd!l{inlrusr:ri4,, !o fowif. .\1tLLpot)rzodzar)cr!\,i!(ljri 8fo7(nic inlnrrr)wi r forl)oslaflvrr ogon('... z(,staio$:'lrarn(^\'arra, rlzigki l'f/(i.l skr)jrfzfnifrr si(.'wrai.rmra agrcsia pal.tnlira)w wst)i||!r1\rrlo11)frgodr)\\'r-nr sanrri\\' odfri(inn!m dh krrdogo grlunku. Sl i(:a po u ! l ) r r n i l ls a r r r al a k l r b i f | z | u d z l a l\ \ ' 1 1 ) k r r hI ,) o f / ! | I r L a r r i s ? | | r c t| tl c k l a | r ' n r\ .k l zirfilr l)r)lcnr. Ilfi1)\ivn?rslirt)Lrir

Cqlypt(, anna 1253l Kolhr,f 1(n \\'vslfIuj{' \\' Ktlliliifnii i n' IriJnocf!nr l\lcksrliu../rfaz l){)tkoi?rfrrriu sr{, sarri{:{1. kl(ifa bu(lLriIgIil.,dr) l|\\'i(isronfl| galtTi Irl) l)frv(zcl)ir)nI slll]ri(ir{)l)usr(ii1ir :l-tlrnr i 1\'lfs|rro \!\srikoii. W .ra|11'h'i s:rri(:a sl.hdosl{;rh .l(igoaf(,(lnifr\'\,\,nosi ( ,liu g i ) S (j i\ \ , a z i l ( x ' 0 . 2 g $ \ s i r { h r i ( ' i ot ) r r u 1 ' l 1 9 d r i . r l ; r2 i ; r i l l2 . 5 ( : ( ' r r v r r o l f ( ^ \ d N I l t , dh{ g n i rs L fr i r g i r i r k f ( j r k i | | rdi / i , ) l ) L r I r il.' , ) l 5 d n i a f h\ v } h l u j t t/ t { r i ? r r d ir sL/ \ ' b ko d0jv(iwr.trtpl(ii{)r'o

I

l

Rozdzial17

oLSNTEWAJACO STROJNI

< Momolpospoliry[254] (Mamotusna,notd)

ptak6u odznaczajqcych si? szczeg'lnieaqagm Wtuzclzialelym om6aiono3 rz?d.!,| (CoraciiJormes), obejmujqce m.in. zituotodki, kraski ubarwieni.em. Sq Lo kraskoae palce PrzedsLa' gatunk6a czg'ciouo zro9ni?te. majqcgchtAlne iiotn!, u, sumie20o ksztaltem sobq tak uielkoSciq, i uicieleLegoft9du r6aniq si? znaczniemi?dz! iak ich mlo' ptak'u I kg. Gnieadzq sig u dziuplach, a ad czterogrqmobychdo aa,qcgch delvgnq sig(lepe i nagie.Nastgpn! rzqd stanoaiq trogonlJ0rogoniformes).Licz! on w AmerycePotudniauej, 39 gatunk r, gl6bnie topikaln!)ch, rozprzestrzenion!,lch peuno'ciq rzqd czepig(Co' z nich. Wreszcie AfrgceiAzji. Kaezaljest z najpi?kniejszlJ Afrgce.Ich a9' golunk6a allqcznie o Iiiformes)lic.lJ 6 awocaierngchuJlJst?pujqcllch sL bardzociekawe. ciespotaczne.ie

atthst f zimorodekt255, 2561(Alcedo Spotykany Zimorodek iestiednym z naipi9kniejubarwionychptak6w eurazjatyckich. jeslr6wniezw p(ilnocncjAliycc. Jost10ptak Zyjqcysamotnie,bloniqcy energiczmc swegoterytoriurn.tworzEcypary tylko w okresiegniazdowania.Zimorodkiodznacza-

j4 sig duzvmi giowanri oraz krdtkinri ogonami i lapami. Dziirb nrnj4 mocny. Zri4 $, pobliiu w6d, Zywi4(isi9 rybanri i olvadanli. (;niazdo drili4 w urwiskach nadrvodnlch.Na kori{xr korylarza \!eiScior'0go diugosci 70 150 c r, Tnaiduio sie komorr, w kt(ifqi salni{ja skiada 6 7 bialych iai. Okrcs wysiadywanialfwa l5 dri, rodzic0 zmienitjq siir pr-zv toj czynnosci l\4k)dc1Qgr4siQ nrgie is4 kar|nion€rprzez 10 lvgodni.

Zimorodekkrasnodzioby[257] (Halcyonsmyrnensis) Z nrofodeklen wr-s19puic w Azii. Samir:askla{la5 8jtrj, kli)f.rw!siaduiona przcmian z samfiiln.\{ tydzion po \'\'ykluciuskax) pisklrtl.prz{rbiiaj4rosn4(repi6ra, uada 4c inr 1!vgl4d.i0iv.f.aciriskanazrvatoj]o gaturrkuopicfa si9 rla log0ndzieo r\lcyonio,C(lr(' l,llrla bogr wirlfu. ltzu(:ilasiQona \! lnorT{i.o.lkrywsrv(iiak)swogom0ia, (loyxa,ktlr' q'ul(x14iw kalaslrolnrokrqto$oi. Ilogo$ic za|lriorri]ioboje\\, rinlofodki.

Zimorodek malutki [258] (lspidin(t picta) 'leu

llyby lo ri sposobcmdrakari ralt zimLrr'odek \'yslqpui{'w lropikahrcj,^lry{:e. gal{:zi n{ ni0 Ia zwisai4cei nad \\odq. KiL! [ak1cr),slyczn]1m dla zimorodk(iw,czatuiii( j4 pil(ujc i lapio w toni. l' (ilnic,i zanosi dr Lrirzvsw4 zdobycz, do wody iE na gaiqZ.zap0lvkd. glo\\,v bii i zaczlnirjq(0d

Lowiec stepo$T [259] (Daceloleachii) 1.0\!io|r sl0po\!ywyslqplliona \ow()i(hvireii rla p(ilnocnylnzachodzioAusiralii,g.lzi(i Tilmioszkul0 lasy.Cuiozdzisi{)w szczeljna(hlub w norii(ihwygrz{l sawarny i r'zaclkic banydrw t rriti{rfr{:h. I'isk\itaj{rg{),p{)dobnic.iak i innych zirnor-odka)\,v, sinlz4 w k,, nr)rz{rgniarcloucjw kanko,drr{)barniu zewn4trz.1'o nakarmidriLrto pisklq. ktdft) Ini{'1js(ia ra si0dzinaibliici kolytarza,odwrir(iasiCi oddaj0kai na korytarz.uslgpLlitl(: sltpnr|nu. Rodri(xrkorytflfzanio (izysz(i/4.

L,owiccolbrzymi t26ol @acelo gigas) l(istlr) rai$,i{)ksr\z rirnolodkli\\'auslr-alij\kiclr. lcgo chaflkter\,stvcruvgl(is pfz!!,)rrln irri.ch. (;riIld7i siQritf(i\'\,Ir)\\, fza(lkr(.hlasir(llr, i k i \\, pirfkl(lr rfi('isl{ich.Z\ ! r s i c i , N t r d a r nsi ,k o f l | l ) i a k { r r dj .r o b n r r r is s l k l l r i , i l n r w c l t ) i s k l { , i i ? i. t||ullt|'lri)srl 't; ;' l.,,..r

&, r dc tas caudctI.r | 2611 Kf ska ta zami('szkrir)ra)\,\'nin! ll.rpik lIr,.1Alivki. p r ) d c z a sg d \ i 1 l l r ( ik f s k i \ t s l f p u jrl \\' lirfi,t)if. ,\,,ji.,\llslfrlii i na l\ladagaskafzfSil t l ) p t a k i n i L ( l v ( \ \ ' n f o s i l n y c l r d r i 0

l-owi4 zrqCzni0owa.(lyi droblle kfqgo\\cri.(lnl{i7rll:}sil badi i bar1vnymupi(ifz{iniLr. !v driupladr drz(\\' lc(nyfh. Samicozlloszil2 5 jaj i wvsiaduiqio samc. a1(]karllr ,. nl{)n mlo(ly(ilr,1rwai4(ivr:10 dni, zajnru.jilsit oboje rodzicc.

Dudek 12621(Upupa ep ops) Dudrk wvslepuiew ljuropi{',A/.ji i Aliyce, wybiclajE{:r'rl:zq tor0nr-otwarlc. lvwi !rv kopytll!ch.(lficidzi \i,: r)\1,?rdr ri i ich lar$'alri, kt(lrc wyszukuie\\rIairriakach.lL17v(:h w driuplach.Zniosi.'nic$,)siadujolllko samica.Mhtkj s4 karmionc pr7(i7obt)i(rfo bo.j{islna lo ra ciasnc.\{ razir ni{ib(rz dzi{idN,kr6rzv iednakgniazrlanie (:zyszczE, gfu pi.cz.rlisiwamiodc broniil si(i,wvrzLLuiljqc oddrody wfaz 7 (juchnqcq\'vydzi{ilinrl (lro]trkupfo\!cgo.

ilolna 12631(Merops tlpidster) Eufopie,w Azii i pliho(:ncjAll \ galunck2olnyglrioldzisi9 w poluclniow'()j Hurop(ijski ptakr ri ilwo uban{/ionvnri.kih skfrr w strcllo l.ropikal|lci s4 ce.20hr\ w!slepujil(|c (zyr po l{)(ic, siadai4na gitlqzi,ralriiaii}zdoOwa(h hpi4 $, dla s:t dlugir i wilski() (luioldltt jE gal4r. koloniarh, w koftlaf/irch wyglzr:banych o si! w Lr\fz Lrdrrzalqc piaszt'zys1!(lr i innt(i!1. t\{k)d0 lfgn4 siQrragi(ri s4 wvclrolrad|Z(\'rn\'ch u' uf$,isk;r(:h przoz ojo fodzi(xir'. wv\!.1no ob.u_du 199

Dzioboroiecdwurozny = hsmla; 12641 (Bucerosbicornis) llonraj w)rsl9puj0w tropikalny(b lasach poludniowejAZii. Sami(iaznosi w dziupli 2 jaia, po (izyrn7 ponoc4 sarn{iir. zalepia.jejotwa)rmioszaninqbiota i odchod6w,po zostawiairlcjedyni{r pionow4szparg,umo2liwiaiqcqkarlnionici oddawaniokalu. pod(7assiedzeniaw' dziuplisamicapicfzy siQ,zmicniaj4c1otki.Po crterdziestudniachl€gnq sig nlodo, o szczqccdolnej dfuiszej nii g6rna. Przez caly okres gniazdo\,vaniasarnifiizaopatrujcrodzinqw iywnoE6,przynosz4cokolo 1600 kawalk6w owoca)w.czyli l5 owoc6r, c.dy(ih.osicmdzicsi4tdni po wyhluciusrLmicakruszv ulepion4Sciankg i lr,ylatuierazom z rnlodyDi.

200

Dzioboro2ec wielki 1265,2661(Bucerosrhinoceros) Dzioborozccwielki iest gatunkicm azjalyckim. Galunki rodTaju B {icros w liczbjc '16 s4rozdzielone mnici wi9ccj r6wno pomiQdzyAzig i AustraliQ Tjcdnei strony n Alivkq z dNgie.j. (;atunki aziatycki0 iywiil sie owocami, owadani i drobnynli krggowcami. P0nicwazpokann ten jcst dosawodnisly,dzioboroZcevadko pijE wodg. Ich charaktcrystycznanarosl twovqca njby kask nie jcst cigzka, bo nic ma litcj budowy tworz4 j4 llslewki kostnc pokryte rogiem. Kask dzioboroica pokryty rysunkiem jest elomontcmsztuki odentalnci.

u

0 : !

Kwazal 12671(Pharomachruspauonn us) l l : r k \ \ ( ' L k o ( c !l L r f k l w k i r : r I l r i I s z k I i c w i l g o i n f I r s ] t f o p i k a l | { r r \ n r e r \ , k i t , ( , t u d I i o $ ( , i . . l i r k w s r v s l k i o t i ) g o f \ n t d r i ( 1 b d o s \ ' { i r r r l r f | \ i t ) o s h r g u i { ' s j 1 )n i m d o ( l f t t r i o n i a o t w o f ( i \ ' f a g n i i r / ( l l ) \ ' / b L r l w i i r h ( . l rk r ) l r ; r f a f b \ J r d $ : t p l l l ( . os k i f f o \ \ , a n r ( l o t v h r , r l \ ( ' a d { ) t ) f z r ) ( l l | N i I r o j r s k f r \ ! r i j { i ) l l | i ( i f r ( ' i l h - L r d n og o d o s t f r { { \ ' l o s i o t ] ( w i i ) | b ( ^ \ r r r n L f f u f h ( , f l ) \ j r 1 l ( l l i s n ^ v l a j I u s / l s i ( . ) . j r , ( l \ , n dj 1Li a r l p : u r i l o $ , 1 ( l i Lc. z l z j { ) ( t z ( , i I o \ \ ( ) f r l N l l r { l ( i l f g n i sr i { -l il a g i I i i L r ' ! f K o l l r o f a A n i T d 0 v \ i | n i r i ( , s lj l i r z v m $ , \ s l i r i r . n r t 0 { t ( j \ \ , r i t n r ? ri l f r ) ! r ) \ \ ' f \ ! \ f o s l k l l ] r s 1 . a \ \ ' i r ( sl rk r ) k o w \ r h , n i l i t i ) f v { : h o I i o f i l i i l s j r : , s i { ) r U a ri j k l 1 ) f r flrfl)ril I t)fr|d o{llfii,ri,ri0rr).

212

Czepigakrasnobre\a'.t [268] ( Llrocoli tls macra ur us) 'lrLklf r r,yfa;nir sic birf(lzo(lhrgi r ogorrr'rr1 a fir l'i(ifa rrriLLllrr:liti b;rfrlro(lolikxl1rr. p4 g4sr(r7f. klpfl()7 1)(l/v\\'ittia(r si(l rrirjwioksz(i Zfr:.znlo si(.i if f/Lrbf \. tlo\r IfTofiskr or r ) nE i tl u i . k r \ i l l a n r l i ) w r ) ( i t l r ]( i; r i o l d r i s i { :c 1 r : s 1\ \t ')s t t s i ( ' ( l r l w{i rcs l ( ig l r i a r ( 1 , ( r. h ( l f r r g i ( . l r { l L i r ( ; z ( t r A i ! l ) i r I r i r g a l l z i l r r I I ) f z ! l t r l i ) r r o i { ( L n { r ) ( : h r,,d o t)f7f7(lrut)if,riknnri r:, t)rr(,LL .lrk)(1'rrr nr! n\'nr.

2t))

Tul.antoko12691fMegolema hde acephatq)

204

Rozdzial18

MOCNI DZIOBEM

Rzqd dzi?ciatoulch (Picilbrnes) Iitz!/ 386 gaLunkiut zr6,ni nt(rngch silnie pod bzgLqdemaiclkaSci i upierzcnia. Zdliczajq sig do niego: z{oLki,dtzllttlJ, brcdacze, tu' kanll, dzi?ciollj i niodouodg. 7'e osl.atniesq nicszkaicami A[rlki i odznaczajq si? tllm. ie.iedzq uosk. Do(r galu ki ntiodouc6u tullkazujq prz! tltn1szczeg'ltrll radzaj 2achau)ania:kicdlj znajclq bori, przltuabiajq tatn rdtela albo czburieka, blJrabouali pszczolommi6d. PLak korz|sl.a z rcgo, zjadajqc aask. W dodal.ku ni1dotoodll sq pa' soalttani gniclzdoalJni, podrzucqiqclni ja.ia brodaczon. Wszysl*ie dzigcioloae mo' iq daa palce skicrouanc da l.!lu i du)a do przodu. Mtode przusi1daiq na slau)ach sko' ut!rosLkami. kt6rc zo' koa!/ch.tclbezpiticzan!dt przed odgniecenien zrclJouto.(:ialatni po nikajq uzlJskoni . hLnoici.

LVbiusbidentatus 127Ol Llrodacztcn jcst rozprzcslrzc ol1yw ca]ei Alrycc tropikahrcj. Inne Salunki z rodzajrr brodaczy tyjQ na pofudniu A/.ji iw Arrorycc l'oluclnioi,i'qj.Nazwq swq zawdzigcza]4

posiadaniudlugichwiosk6wczuciowy(ihu nasadydzioba.Mimo kr6tkosciIap i ogo na wspinajEsiezrgcznicpo dIzewach-Zywiq siqowocami,p4kamiorazowadamii ich larwani. WigkszegatunkiiapiEr6wniei jaszczurki,wgzei piskl9ta.

Tukan 26ltogardly = t. anel12711(Rqmphastosuitellinus)

Ogfonrr! dzi6b tukanr.icsl a r'r:TywistoSoi lekki, bo zbudolva,i! I bclcczek

Wszystkietukany ZyjAw wilgotnychlasach lropikalnychwAmerycc Poludniowej,aleariel wystgpujegl6wnie we wschodniejBrazylii.Tukanyprzyciqgajquwag9 swymi ogromnymi dziobami, kt6rc sq jednoczeSnic lekkiei mocnc,dzigkicale.jsiecibcleczekkostnychpo krytych rogicm. Szczgkadolna jest zqbkowana,aby umozliwia( pewny chwyt dziobem,szczeg6lnie w cza sie jedzenia owoc6w, kt6rych lukany s4 amatorami_ Owocete rosnq przcwazniena koficachcicnkichgalg zi i bviybyd1atych ptak6w niedostgpnc,gdybynie ich dlugie dzfuby.Dzi6b ulatwia im ponadtozachowanie po drzewach. r6wnowagiw trakci0lazenia

Rd.mp h astos tucunus 1272l Ra)inegalulrki tukan6w majq rozmaicic ubarwione nie tylko upierzenie, ale i dziob]. 0gon mai4 dlugi, skl:zydh za6 kr6tkic. Kiedy n. ,r..onrr siada na galgzi, unosi ogon, aby go nic uszkodzia.PozaokreserngniazdowaniaZyjew stadach.

206

Tukanolbrzymi = toko 1273l (Ramphastos toco) sflnica10kosklada 2 ,l.ir.ia,a rnloden'vLegtL 4 siQz nidr alcprii nagi{i.Rorlzi(iokaf niq j(i plzcz 50 .lni, ponirwaz r)zwa)jich.icslpowolny.

Dzigciol zielony [274] (Picus riridis)

\ril(ipici znitnv icsl dziixriolziclony,kta)r-y zamics/kujeEufopf i Azjg. tapv.iogo sq r)palr.zoD0 nro(|lyrri pazuranti,kta)r-e Ll| otliwiaj4 $,spinrni(isiq po pniach. lx)d(jz;rs g(ly.i{rgocirtlowst)i{rfasiQ na lnodry(:h,(ihoad0likatDv(ilr snrr(iwkadrogona.OIioI a r l r o f l \ ' - z l r i c p ( J n a d l o w s t l z 4 s y , k i c d ! p t a k k u i crdwz{i lor bz e cwo.t)zi(ibi(jsldhrgiizil kori(i7on!oslro jrk not\c/ki. Slu2v on sanrtuwi lakzo do zaznaczaniator\,-ror-iu|]r t - , / ! \; , l i i , rrr i j ( r ' \ t . , \ j , ri . . { " r , r , . j r l /, . . k r d f , , , t . t,jt , , t , rr1, . , , ,, . r , . .

Dzigciol czarny 1275l (Dryocopusm(ttius) Z?|lllirisrkrri4c\, lasy dziflriol (zarnv.jcst lj\rigkszy w3f6d gnlrrrka^\,euraziar\{jki(]tr. f-orvi o\vadr j ich lar\,vy(ktaIc slano$'i?t.jegopoiv$,ienie), w!kLj\j''aj4cdziur\i w dr{x!

i)7if r:irnvnrog4w!f7!car'

koici gnykrwr: zak.!.:rii

hdorvr nogi dzrefiolrnl rlvro.orc s4 o0 p.rodu, dwd d0 1l',lu..u ulaL$ia d 7 i t l : i o J r n$ns p i f u n i c s r i l l u k a n t l f g o n i ' rc r y n i i

Oli;|I-y nio i wsadzajq(iw nie dirgi i spiczasly.iezyk zakoriczonyrodzaicmszczotcczki. albo przylepiaie do.jezykaggstq6linq. l)ziQ(iolczarny mole alboprzobija.iQzykicnl, wysulv;ri jQZykna 10 cm. Plak ton bardzo lubi nr6wki, a gatunki z roclzaju oskornik (Sphqrapiu]s) rct\i4 stczeg6lnie sok wyplywaiEcy z drzcw.

medius) DzigciolSredni[276](Dend.rocopus lub mieszanych.Sam Tenrliewielkidzigciolcuropciskiwystqpuj{rw lasach1ii(:iasty(ih gniazdo, gdzic 5.jai na S(ii{ikie z wi6rk6w. Rodrice \\,IklLwadzilrplqna samicaskiada przcz t\4bdc, nagio i!hp{r, rosn4 sz)_bko i opuszczai4gniazclo w\rsiaduiq 12 dni. io w w i e k u1 8 d n i .

209

S l , r L i f . LIt rrrr , l \ s f

zii

tltrrit.llt)rttrturr)

210

Rozdzial

'19

MISTRZO}IIIE

Sprnwu

Wr6bloue(Passeri.formes)stanouiq rzqd.bardzo uazn,, kt6r! obejmujeS3S5gatunkba,czgliprzeszhpolou? ptckda asp6tczesnlch.Rzqdtenjest euolucyjnienajmtodsz!. Pieraotnie liczgt tllko ptaki nadrzeune,ale licznegatunki przlstosobat! sig p'iniej do iqcia naziemnego.Najmniejszgmz nich jest karlowatg jauajski raniuszek Aegithalos o masie 1 g. Do najaiekszgch nalelq lirogong i kruki osiqgdjqce 1,3 kg. llr6blowe starannie pielggnujqsue piskleta. Zaraz po w|kluciu mloaleotwierajq uielkie dzioblJ,domdgajqcsig kdrmienia. Wngtrze dzioba,jest 2lluo zabdraione, a brzegisq i6lte. Widok ten dziala na rodzic6a pobud.zaj4co do kdrmieni.d.Rod.zice tei czyszczqgniazdo, wynoszqc od.chodgmtodlch zamkni?te u rodzaju bloniastegu aoreczka.Wribloue majq najlepiejw'rdd ptak'a rozuini?ty ndrzqdglosu:krtafi poruszdnqnaaet przez 5 par migSnikrta.nioullch,umaaliuid,jqcgch modulacjgSpieuu.

Jest to ptak wystepujqcy w Azji poludniowo-wschodniej, ale inne gatunki tego mdzaju zyjq w Afryce. KIrtafikaliptomenyma prostqbudowQi poruszanajest rylkoprzezjedn4 pa-rgmig sni. Dzi6b szercko sig otwieraj4cyjest otoczony wibrysami wrazliwymi na dotyk. Ptak ten (nazywany falszywqmuchol6wkq)po luje na owady, ale jada r6wniezowoc€.BudujewiszEcegniazda gruszkowatego ksztaitu, uplecione z traw i mchu, przybrare po wierzchu porostami i wi6knamiro6linnymi.

Kurtaczek modry [279] (Pitta guajana) Kurtaczekmodry iLc na poludniuAzji. Kurtaczkisq ladnie ubarwionymiwr6blowy mi o kr6tkim ogonici dlugichnoga('h.54 to ptaki naziemne,zywi4cosiQowadami,sli240

makamii_ia-szczurkami. cniazda budujqw ksztalciekubk6w,ukryte w podszyciula_ s6wrropikalnychAlryki i A7_ii.

Garncarz rdzewy [2BO](Furnqrius rufus) C,rLnca|7c slanLrwi€pL,iudnr,rwonmi,ryka bk4rodziDQwri)blowych,znan4ze zdolnosciarchj, lhi0rI, rnlcl . Nio\r';-n,,ri,ir drai,l kor)rdrrdlJgus.i|3m. Inrnbudu;, rnia/dc nil Docl

uddm,,dc rlhawlI,pi z bx,ra ai-r,.a.fz ignq,ugn,ar6j*^7.....7 ^, illLiri!_ I.if,l rumrcsz.zonts natorlcuslupkaCnraTdo

m,rwej6cie ikomor9legow4.Budowagniaidazabiefa matonkomric wigceiniL 10-16dni,alewWagaokoio200tiprzclotOw tam-iz powrotcm.

Skalikurek gujafski l29tl (Rupicolarupicolq)

gatunkr) nale24.do rodziny biawatnik{iw potudniowoamery_ fc.,riDgdJ :l1ll!j* R r . r l ' r , h li . w y s t , . p u .hi aw, w !,rtqornv,.hlrcn,.h

r r o pk i ] . n ) . hS q i , , p i k i r \ r l q . z r" o " , , co^zr)rne r(n lrarwre upiorzcnic odgrywadLr74 rolepodczastok6w,kt6rpsamr:c odby waJ4gromadnie.Na tokowiskuo Srcdnic\h m kaZdysamrfr zajrnqieokrcslon\r l\ry{,r Dek,na kr6rymtokuje.Z dalatokowiskonlgtada 1akr.L.rnlp,in,oi",t.rr*v.ii tri,,u tar'\/,ktrjresiq poruszajq.Samiccobserwujqtoki uwainie i wibieraj4 soblcpartnera.

Blawatnik purpurory I28Zl (Cotingacotingq) lllalvatniki sE lo wr6blowc poludnjowoamcrykariskie, czgsl.obarwnic upierzone. 1)zlQ ki spccjaln0ibudowiepi(ira mi()ni4siQprz) ka2d)!r ruchLrptaka.Blaratnik ourouro wy zl,"wrsrgowo(iami.Dzi6b ma mocny izagruty Srirl,wcLlruiepr, lasarlrw poizuxt!vaniu dojfzaly(ih owoc6w.

21:)

214

Xipholena punirea [283- samiec,284 samical Z (howanie spol(xjzn0btawatnik6w jest wynikicm ich {)wo(xrl{)frosci. Obfilo6apoz1, r'\,icniaspra$,ia, ic m{)g4 onc po6wie{raawiclc czaslrlokom o skomplikowarlym przc bic,lu.Samcelegogrtunku, barwnie upierzomc, usjluiqzaplodri(imotlilvic iak najwrg cc.isamic, kt6re sadnr budqjq gniazda i sarne l\,f'chowujq nliode.

Manakin Azary 1285'l(Chiroriphia caudata) lvhIakiny s4 ptakami poludrliowoamcrykaiskimi,spokrowriony]niz blalv tnikamr. Ich zadrowanic godoweiest zup{lnic wyj4tkowo.])wa hrb trzy sarncesiadajE.icdcn obok drugicgo przy samicy i ipicwnj4 trzcpo(zilc skrzydlanri. Naglo samiec naiblizsr] samicvodliuwa i lccj przed ni4. Ki{rdyukoriczvswe loki, siadana drugim koil(juga l4zki, podozasgd! nasl0poysamiccpowlarza fytuai tok6w. Sance nnr!14zarnioniac si(jwidokrohi0, ai sarlri(iawybicrze jednegoz nich.

215

216

Dzwonnik [286] fProcniqs nudicollis) Sp0krownioryz blawalnikami dzwonnik ma pfzoniktiwvmelali(:znygbs przypomi nai4cv dzwiqk dzwonl]. Satncc T{igogatunku ucz(}pionegalQri z szoroko otwarlynll dziobamikonkurujrlw wokalnynrduc(i0. Sarti.:adokonujowyboru icdneg{)z nich.

Skowronek[287]a,4lctud(r araensis) Skowr-oDkis4 wr6blow],nri Spicrvai4cymi,kt6ro ierujil i gnieZdZ4si(j na ziemi. \{ysrqpujqw Europic.Azji i tr(ihocno,i Afry(xizar6wnora stopaohi pLrstyniach, jak i na pol.r{huprawny(t. Ubrrwi{inic nlaj.}odrronrc. Dla zaznaczoniasrvegorcwiru Epi0wai4 plzcz kilka lninut bo7 przcrwy, wzbijaiqcsig kLrnicbu.

Lirogon wspanialy 12881 (Menure,nouaehollq,ndiae) WyslQpuj4(iyw Auslr'alii lirogon wspaniaiv jest j{jdnym z najwiQkszychwrlibtowych, (ihoawielkosciq,svlw{rtk4i dlugimi mocnyni nogami grzcbj4(jymiprzvporrinaraczci baianta.Samiccjestozdobionypiqknymogonem,kt6regozervnQtfzne ster6wkisq li n)walo wygiQte,dwic zas stcrdwkj Srodkowe sq nitkowate. podczas tokf)w, kt6rc od b)wai4 siQna nicwielkim tokowisku,samieczarzucaogon ponad glo\\,9i wabi sami c0 glosnynrSpicwem,nalladui4cvn czascmgl(Jsyinrych ptak(iw,sygnalvsalnocho, do\,vc. sz(zekania.Sarllicabudujegniazdosama,skladado ni.jgojcdno iajo wj{rlkosci kurzcgo.

217

Dvm6wka t2891{tfirundo rustica) Iej Dyrndwkagnicidzi siQw Europic. Tji i,^rncrvceP6]nocr1cj. skrzydla w4skic i dlugie zdradzajq wybilnE zdolnoSado loiu: w islooiepolujc. piic i k4pie si9 w locic.JLj rorwidlonYogorr rna dwic stcr6wki zcwnQlrzne sihio .ltydiuzotle. Nogi nato miast s4 krinkie. Dymdwka Unieidziia sig darvnicj na skalach, ale powoli pEystosowalasig do obccDos(iczlowiekai obecniri lepi swo gniazdand budvnkadr, uiywajqc do tcgo blota, pi6 rok i traw. Samica sklir"daprzowainie 4-5 iaj, kt(ire wvsiadujc s.rma.Saniec pomaga.ieiw karmienju piskl41,kl6re IQgn4siQ po l5-l6 dria(:h..Jesioniq s\\'ctorony19 dym6wki opLLszczaiq Uowc i odlaluiq nil zimowiska w tropikach. Nagic Trni.rny po_ gody, zwlasz(za spadki lemporatury podczas prz0lot6w. p0 wodujq dui4 Smiorlelnosa w6ra)d mlodych, a naw(rt starych

218

Bilbil czerwonodziobyt29ol (H|psipetesmadagascariensis) LtilbilZyjew lasachna Madagaskarze, a1cinne gatunki tego roclzajusq rozprzcstEcri,,np.u , al,t \lr\f, I na p,,J dniu \zlr. Sq to ni{Ivjclkieplaki o diugim ogonnri kr6tki, h rkrT\ rllir.h Pi,)fanriltailtrrrjr.i nIp.kkic.Zywi4 si9 owocami,\^,:gdruiEc w ich po_ szukj$,driu \\\sttpuiil nawet w parka{:h i ogroLlach.(;losy bilbili s4 rvysokiei nrocilr, njokiedvrndodljne, w wigkszymstopniuniz shrwiczc.tr,llirlr:sarnczvkiuczq sig Sprc_ wu ocl ojca jcszcze na g ezdzic. Doszedtszydo dojrzalosci wzbogac:rj4 swoj4 piirsn r I , ) \ \ , r i , , n t , u z \/ , , n l n r i. , 1 | I \ . . J r r , , . \

219

Pliszka 26lta [291] (Motacilla fldaa) Irlisrkata)l1altniczdzisl! \\r Iuropi(),,A.zjiina Alascc.Plaszokpj{)k io ubafwiory na chal.akturlstyczDv dlugi ogor. kt{irym(hocl/itckilva z g6r! rla d6i. (lrriazdobuduic na ,,irrni,ukfy\\rui4(: $,vsi{cluiqoboicrodri(x). io ri!f6d trtLw.Z i()si()ni(]

Pluszcz12921(Cinclus cinclus) 'rlJ././ l , ^ l o r i k r , . m. u - ; , , j a t y . k i t , , L p r , . r ' l -irL rt , . r / o w . b i j r l l m . k r 6 . l * r mu j o n i a | .nu.n\, h lsparrr Zyie nad bfTcgarnj t,ystl.ych w{id, gl6wnie w gdrach. l_owi larwy 0!vad6wi inne drobnc zwierzQta.chodz4cpo dnie p{)dpr4d. llrnoiliwia ntu to slosun kolvo cigiki koscicc i gqste upicvenie. .hgo aptervgia (czqsciski)ry nie porosnigte pi6 fami) s4 pokryle puchenl, (x).icst rzeczq dosi wyjqtkow4 w6r6cl r\,r6blolvych. pluszcz irudui0gniazdozawioszonenad powierzchniqwody, opafie na skal0lub na pniu. M,, de umiej4 pi}'tvai i lataf zaraz po opuszczojriugniazda.

Strzyiyk = strzy2yk wole oczko 12931(Troglod.ytestroglod|tes) Shzyzvk jest niewidkim ptaszkicm owadoiernym z zadartym ogonkicm. l_apy ma rno(ne i dfugi dzi6b. Strzyzyki sq ptakami amerykaiskirni, alc strzyiyk wole oczko roz_ przostrzcnil siQw ELrr()piciAzji. Wasciwym jego sicdliskiem .icstpodszyciclas6w i z!wopioty Duio biegapo ziemi,lata mniej czgsl.o.l'enniewiclki ptak mi bartlzodonoanyglos,l{rpioislvszalnyniz pianio koguta.

Jemiotuszka t2941fBotnbycillq gerrulus) ,Jcmioluszkajcst ptakiem lesnym, wyslepujqcym w pi)in(xinych strcllxch iiluropy, A7.ii i Amcryki lr6lnocnei. Irtaki dorosie mqjq na kofcar:h pi6r rogolr,c wyrostki jasklarvo czcfwoDcjbar-wy.Maiq onc ksztalt kropli i wyglqdajqjak z wosku- Latem w lasachp6l rocnydrjcnlioiuszkizywiq siQowadami.Zimq 1ezarloczneplaki zjad4jq.iarzebinq,.t,' nliolQofaz owocerkaliny i dzikiei r6zy. Czgstopokarm lcn.iesl tylko czqSciowotrawlu ny. lak wiQcjcmioluszkapEyczynia siq powaznicdo rozsiewaniajemioly i in.

Pokrzywdca [295] (Prunella modularis) Il)kvywni(aicst niewielkimptakiemnalezqcvmdo wr6blowycho nic rzucajqcymsrQ praklyczllie w oczyupicrzcniu, glowyi piersilnai4 lakimsamymu obu pkii.,l{rdynic szaronicbicskic. Wystgpuie w guropiei na Srodkowy Wschodzic razcmz innymigalunkamitugorodzaju.Gniazda budujcw krzakach1ubw iywoplotach, stEd.jci nazwa. 222

LatemZi'wi sig gl6wnieowadami,zim4poszukujenasion. Zdarzasi9, Zejednemu sarncowi towarzysz4dwie samice, lub jednej samicy dwa samce.W6wczassamiecdominuj4cy strzeLe samicy, podczasgdy podlegtybieEe udzia.lw karmieniu mlodych i w obronierewiru.

Muchol6wkata gnierdzisi9 w 6wietlistychlasachlisciastychlui szpilkowychw Himalajach,zimujezaswpoludniowejAzji. Rodzinamuchoidwekjestsp;krewnionaz drozdamii piegiami. Odznaczasig ona splaszczonymi dziobamiotoczonymiwrailiwymi wibrysami.Wiekszosdjejpzedstawicieliwypatmje owad6w,siedzqina gatgzi,sl4d rzucajEsi9 na ofiarp.

Rrrdztk [297] (Erithacus rubecula) Itudzik Dalozvdo liczncj rodziny drozdo\,vatych l?i/rdldoeJ.Wyslgpujew Eur'opiei w pol no(.llciAiivce. Gniezdzisi9 w lasach,pafkach i ogrodach.Zadtowuie sig mah piodlliwLc.

Droadzik [298] qurdus tliacus) DroTdzikiesl plakiem do6aduzyrrr.iakrra rr4d wr(iblowy(h.Ma mocny dzi6b i iakrez rogi. Gniezdzi si9 w lasach soslrowych i brzozowych na p6htoq, ljuropv i A7jj. I-aten zy$i siq robakami i owndami iapanymi na zicmi, w zimic zas. podczaspobytuw za (ilx)dnic.i ljuropje,zjaddjagodyzbi(]ralrcna krzakachi dEcwach.

Kapturka [299](Syluiaatricqpillu) Kaplurkan.rl{rz\' do 0uraTjatyckici roclzinvpokrzewkowatl,ch w\,f62daj4cvch srf fs:ry1ridacl ci0t*im dziob{xn.,iq(picw przypominatony llctu i glospokrzewkioSrodo$'ej. Popula{ie j wschodnie.i / /ach.rdniej lluropyzimuj4w zachodni{Ali]lce,zeSrodkowei Europyspgclza po podrdzy. zime we ws(:h(xlnic.j A1iycc odbyciu3O0o-kilonlctrowci Kaptu-rkQ moznasp.) ii| tkaana iywopl{)ta(:h, rv romiza(hSf6dpolnych, na skraiachlas6w,w parkachi ogrodach.

Mysikr6lik 13001 fnegulusregulus) Ptaszcklell o lnasi{i5 g, bliski krcwny pokrzewki,jest najmnie,jszym plakiem Eur{)py. Zfgr,zri{r porusza sj9 po galgziach drzew szpilkowych. gdzic lowl o\,vad}'i pajqki. Gnjazdo budujc na kofcu ga\rzi. przymocowuiilc ic do drobnvch odgalgzicd pdeczy nil. Sanricaskiada5 8 jai, o Srcdnicy1 ,5 crn i o masie0,7 g. Podczrs14 dni wysiudu c.je bez ponocy sanr:a.Mlodc wylatuiqz gniazdaw wicku 15-16 dni.

Rokitniczka[301][.4Uocephalusschoenobaenus) ltoki|niczkr.ieslspokr'(lwniona z trzciniakami,pokrz$vkowatymio stosunkowodlu-

224

gi|r clziobioi lapa(ilr.l.apy tc sq pvystosowalrcdo iycia \,vsr6dlrz(iin.I,takiz rodzxiLL Au- :ephctlt6p{)dobnic.iaktrzciniaki $,vslQpuj4 !v liuropio,A/-ii,Afi-y(xioraz na \!rrspa(:hl'acyllku.(lnidz(laidr przypominaj{ czarkizllwicsToncna ldibh{rh lrzcin. Itokilnirzkr gni0ldzi siqr$, luropic, ATji i pa)i o(ircj Aliycc.

225

Podr6intczek[302](Lusciniasaecica) Tcn piQknyptakiest rozpowszechniony w EuraT.jiai do Alaski.Samczykma podgar dle blQkitne,z kt6rym kontrastujepobzona w Srodkubiala lub ruda plama,podczas gdy podgardlesamicyjestbiaiawe.Podr6zniczek ivwi sie owadami,Slimakamii nasionami.]'rzyma siQmiejscwilgotnych,lakichjak brzegirzek czy staw6w.

ffi Fsiiry tioei:ffi ffiia tusctnia) W odtinicniu od slowikardzawego,wystgpujEcego na zachodzieEuropy,slowikszaryjcst gatunklemazjatyckimi wschodnioeuropejskim. Wystgpujeon w wilgotnychla' sa"h h5crasr).h w opuszczonych o geslympodszyciu. ogrodachi parka.h.Zywi sie pajEkami, owadamii ich larwami, robakamii drobnymi slimakami.Pod konieclata zjadajagodyi inne owoce,aby zgromadzidrezerwytluszczoweprzeddiugim przelotem.Obagatunkislowik6wslynEz piQknegoSpiewu.Poczqtekich piesniprzypomina lony Iletu, po czym melodianarasta,by skoiiczycsie treiem r6znejwysokosci.Stare samcemaj4 bogatyreportuari SpiewajEnawet nocA.

S6jkorYiect3041fcarrular formosis) S6jkowiec,wystQpujEcy w Chinach,nalezydo zr6znicowanejrodziny kurtodrozddw (Timaliidac);z wyglEdujcstzblizonydo nieduZychkrukowatych.Jestto ptak towarzyski,wQdrujitcyw stadachlicz4cychokolo30 osobnik6w.Na 0g6ltylko 2-3 pary ze stada zakladaj4gniazda.Rcsztapomagaim w wychowicpiskl4t.

227

Yuhinq nigrimentq. [3O5'l 'fcn

drobny ptak zaliczanyr6wnicz do kurtodrozd6wwystQpuiow flimalaiach i na pohrdriuAzii. Zyje w niewielkichsladach,zachowaniem .jestzbliTonydo sikor. Yuhinywyr6TniaiE sig czubkiemi dlugin ogonem.Ubarwiones4 na og6iszaro-bri!zowo w kropki bialc, kasztanowolub czarno. lnnc gatunki z rodzatr Yuhina Zy_iq $, Aiiy(:c.Australiii na NowejGwinei.Ich poiywienieskladasiQz owad6w,owocow

Wesatka[306]fPdnurusbiarmicus) W4satkajesl galunkicnr {ruropciskim. kt6ry rozsi0dlil siQ!v Az.il. Zasadni.czo2y.ir (tra rvsr6dlrzcin i zr9czniepo nidr si9 wspina.Cniazdoswc umicszczana ulamanq trzci nic lub w kgpie turzyc. Podniebieniepiskkltjesr ozdobi{)llerzgdami perl{)wobialych wyrostk6rv na {rzarnym lub jaskrawoczerwonym tle. Takie ubarwienie skierowuje uwagg karmiqcych rodzi{i6w w sironf piskl4t, zwlaszczao zmroku. I-atcm wiFatki i) rviil sie owadl[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[mi, zinl4 rlasionanli trz(iin. Taka zntiana pok.Lrrnu l.4cty si9 ze wzr'.t sten grubosci Scialek 20lqdka. bo nasiona s4 lwardsze.

Raniuszek[307]1,4 egithaloscaudatus) Calunekter byl dawniejzaliozanydo sikor,ale w rzeczywisloSci slanowiodrebn4rogromadnie,zr9cznielazqcepolla.l dzirrgraniuszk6wf,4?giLhalidae). 34Loptakl2]'.iqce gal4zkach, cicirszych na kl6rychlapi4owad!.(;niazdaich sq kulislcz wejSciem z bo ku, osloniglymporosidmiprzytwierdzollynlipajQozynq.

228

Modraszka= sikora modra [308]fPorzrscoeruleus) Sikofy wysl.qpuj4w Europic, Azji, Afrvce i Ameryce P6lnocnej,lworz4c rodzinQ sikor (Part!lidud.Stllo niewielkieptaki owadozefneo spiczaslvchdziobach.lch gesloupicrzcnieunroZliwianieklalrvmz nidr znoszeniebardzoniskichlemperttur. GnieZdZ4 si9 u, dziupla(ih, kt(ir{) \,vysciclajqbardzo starannic wiosiem i pi{irami. Modraszka znosi 10 I5 jij i \,vysildujeje s rn.r,kar-rrio a pfzez sainca.Pisklen rorwijaj4 sig bardzo gmiazd{)15 16 dDia po wykluoiu. srvbko i opusz(izai4

f'elzacz ogrodowy [3O9](Certhiq brachgdectyla) lljLac^, s4 ie$,i(ilkiIIi przedslr$ic {,lallli \\,fa)blo\r,rrh, w\'srfl)Ll4rlJlri\v ihra7.ii i .\m(ifrre t (ihll)(iIri ll,ir:r(ir ogfodowv Ina dlug o s a1 2 . 5( x n Z ! l f $ ' L r s | f h nrics/tl]l!chi paflia(lr.gla)\!nif ll nirifa(t lirfop!, i Azii. Zr{irznic \ st)i|| si(. po gal(:rzia(Jr ipni (ilrra ponro(i4(lhrgi('hl) Zur(in'.szukai4(i l)od kof4 owa(la^\,. klrircw)'(.i.jgadiugnl i lokko / kfz!wiorrylndziobrllr.ll)dobtli0 irk {lzifl]i.)l\,t){x1pio ra si{:rt)f/v $,spi arLiuogo

Pomurnik [310] f fic ltodroma nur aria) l l ) r n L r f f i k ( r o d T i n p o n r L r f f i l i a ^ 1 ' .I i ( l n d f i ) D t i . l a ( ) i ( ' s l l ) l i s k i r J rk f { x r r y n r k r r w a l i k a w 1 J i / / i r k 7 r lr .l { r f a ) i n is i r ,r ) ( lf i ( h ( l l L r A j nTr .a l i f l v \ \ ' i r ) f \ T d T i r ) h f l n k, r ( i l k i r r i l r l ) r l l r i i ( 1 , , , g i I r Ll ) ; t z l | f i r n rl ri l r r f h t r i r l ( x l \ \\ \ \ s 1 r , i l ) u i I wA l l f r f l r i r T i r l v ( [ i f l r i o L r f o t ) ( ] j 5 k i (r l)r? rr . , s o k o S ( r il ( X ) 0 2 0 { ) 0 n r f . p f i l f f c T n l f \ \ , s p i n i l s i f p o s k a | r ( i r f r n f r . h . z r g l l d r i i l ( . ( 1 o \ \ ' s . , \ ' s l l i r h s z ( / { l i n w t j l r s l r k N l r i r r r ^ \ ' ; r d a r \ \ ' i ] l ; r j r t k a ) \ !( l n i i r T ( L ow i . j { ir l l r ( l l r n r . 1 , , , r - 1 ) \ l a ) \ r i l f ; r ! \ ' . w t < ( ' i r l a i t t f i c w ( f o d k u u l o \ i ( i r I l i t ) l | c l r ( i n r . S a r r i { r i l n :(lr s5i. i L j . k l o f ( l \\'\si"(l"iI s;'ni" Srmio(l ponraga 'l)i$ k"rnricrit' 'rl(xlv(ill

'l'urkusik

indyjski [ 311)(lrenapuella)

S r I r i ( , c1 1 i g g 1 irr t l | r k l | r r r H f r l ) i o 1j i r s k f a \ ! l ) r i e l ) i I s kIi s k r ' / \ d l i tr k s l l n j l n o c T a f r o . I f s l r o j r ( 1 1 ' n7 r r . j p i ( . ' k r r r i s r \ r r l r\ , \ f ( i I l o \ ' \ , \ ' ( i hS . antifzkrr,o upirf/ffiu nlrl)i.sko/i( krr\nr. 'lLrfl\usik ( l L r / 1 , f r r i I i i('\l l)fr)w dri sl.r'\1\ lr'\-bt\r'ia n koronrfh g(.'sl\1lr .irsL,rir\!r r l r r f \ r , N I r s a r l r t ) ( i l L rL(ni , , w { , j ^ l i . l ' l i r k l ( r l l { t i t r l ( r f 1 ) . 1 / i n }l l l f k t r s i k a ^ r ' 1 1 r 1 ' l r i . y r r l . Z \ , l i rt ) l f i L l | r i i. r I r ( r t s r o l l ) \ i r r l ! s r i r s l i r d o r nf i ) s r ) f r ) U r ' )i lw) i l l ) i l i . t ) f 7 \ ' . i r l g a r \ r rt ) f r { r Z (liiif/(,\!iljl(:o i , . , \ ' i |) { ( l l r f l r i r , r ' ) r \ f i c i 7 L, . L r i ln r l i l a r - k r \ ' i a T ( i \ l\i'r f k l l s i k \ \ | r ' g n i r 7 o 0 / | | r ( l r u ! \ k o f ( , r j (di f r ( , n : r S a f r i ( r $ ! s r L l u l , 2 i r i I

2:i I

Ncktamik

[3'l 2] (N ect (tin i a k ililt e t'Jsl

, , r l f z i | . , y d 1, )) , r / r , r \ . r {tl r, t , " r , r \ t t t t t r r n t i t t a L t . . l l , : ] . : . ' , i : l l l ' , 1, l f , ir] kr",' i. s, r i ro/t)rtt \ ' i , \ . \ , . . r , . rt rt ., ,l .- . . ., r I. . , . i . , , . , , f r ( , r ns r i e l i l \ \ , n t ( , r r r I i r Lur .rrl k, rtror r rr r r . z r i. ,

'fr\\,,L\!.(/, / r,!.,;,;;,;r,;;ll:i"l'lii;iiillrlir;iiiiti,jl;i ,,,

i l l l l l , ' , , ' ' , r , \ \ , \ /1 , : ri . i / t j\ \ k 5 r j . l , . i , , i r , , _ i l , , , , , , ,, ;, ,t f"f,i,l.,,l"i :r 1, t]i

2:t2

Philemon citreoguloris [313] lLll)rnoI. (is].pr/{idsl wi(:l0l{inrfodzin\ rriodojildaw1Mrrlpr.1t1d.r.lchafakl.(!fvsl}.r n(l dla Ausl| Lii.No\{0j (i\riDci i v\vspt'a(lvflku.liodzin tajrist bar-dzo216Tnicr)wanir p r x lw z g l $ l o n \i ' , , i ( i l k r )iaucpi i c r ' z c r i. l ' o ( l o b n i (i i k i n n f n r i o d o i r d I\ i l o m o ns p i . i n aok lrf i \\,\'ljluicpvkl( dlLlgiDrilzvkifnr zakrJliczonynr fodza.i0nr \'VAuslrolii sz(/o1r,c7ki. j/.jadai4r'(j\'!ni(iiowady |1ilki tc sil gkj\\,nyrriznp\ lacrami dvcw i roaljr zl(ilnYllh.

Wilga chifska 13141(Oriolus chinensis) \{ilgi sit pLakt|rrilfot)ik{i\\'\\,vslgtrriE(ilrLi w lnirie d\,\'udziestu r:zte|echgiltuDku \ /.ii i li!(i(i. \\ l';ufot)i(iwvsl(jl)u.j{r 1 grtrll(ik: a)rirrl1sori.r[l/s.Wilga dririska r\i,r r^!" ni pi)lLr(lniLr i In)hrdriowyrr\r,srlro(lzie Azji, gniel(li4(:si9I (lfzowir(:h. Z\'wi si{,r gn)so bfznrn)rLiu dalni iowo(irLrrri. W\'{la.i(i llr(}lod\'.irv [{)llr.

314

233

f)lar{ik rLz-jntvckiIi|5l (I)lcrut us nefutc?rd1s) l ) l i L n i li L l j i r l \ ( l \/ i\ 1 ' r ; L p o l L r r L f i\ L/ r l s L r ) L1 (, ,2 1 ) { i r l r L r r \ al l )i \r \l { ' / l r \ f l (r l 1 irr , g r r] ' , r rl / i r i Lr . | , |, ,1, | / L \ I r / L r L o r \ i l r $ \ l i r i r . . , \ r L i n ; L w \ s p l f h l , i r i r i l r r . l ) | r \ \ ' r k r\ \ \ f , l i r i i r l L r r , , ( l l L r ufi. r , r , . \ i r 1 r ) r r I r r ) A o r I f l ) l i r \ ! i i r l 1 1 \ 1 l i { T i r t r ' r i L i ^ \ i r i L \ \ i r , r 1 7 r rn(l i ! , l i , , / r L l ) i i r l r r l i r ' llrr , r A f r L l i /r . , rL . I i r k 1 \ l l t ) i l t , f 7 r s r l o l l a r r , . r z r L f a \ i r I Ii lr J i r I i r t ) l ) \ \ r i r l i r r i r f r i L i s r r l ) l ; L n i l i r / u f l j r l s i t f ( l r v | l l , 7\ \ ' r ) ( r , L l l I r i , t r t I L L .i r l ) \ L I r ! , , )fir'ir i/rlIl)r{,,.(lrf.,tr)silrliri;r|,1 i t / l ) i ( , l i L ( llr) f / r ' r L r t r i i r / \i r \ \ [ ] t ) L r i i L0 r \ i r l l \

Sr'okosz= dziciba srokoszI3l6l (Ldt1.ius ex.cubiLor) S f r ' f ( ' s r\ . J \ s r I t ) u i r ' \ l! r i ) l l r ) r( ( , i , \ l i \ ' f ( , .l i L i f | l r r , I A I r ( f y r l l , n l r . t r r t ] ) / n " t l ) \ t, / . ( t l r / r / r l . ( 1 1 ) i l r i f \ ( l r s r ) 1 , 1 )Is' r7\|. s i l r r r r ) ( | \ r rpr L l l : t l | loi s r L n \ f | . 7 i l L r l \ \ \ i 0r r l r i l , , r L , l r L f \ \ ' \ s 1 , , 1 ) r ri li ;i Ll i , r i r r i r (l r o t . \ \ i r f! ( h f / l r l l l ) t ) i f r ) i l i f t \ . h r l f / i \ \ r i t , ) \ \ 4 ( t r 1 l,

::tl

\n Lrrtr rxtski. flaki ill dlr i l { x l ^ g k , i r 0 I L 0d r ( r k i l.hr\rnt/Mnrk1r,itrk

n(i ssakii o$,ady,kl(irc nadzie\!aj4Da kotcckrzakdw,napotliaj4cw 1cnspos6bs$,o 4 sprzar-Irf.

Rajskiptak t3171[Clcinnurusrespublics,) (i:rrrlrcknal.r:l(iy rlo osobn{)ir-orlziny ouLlo\\rolrktr\lt\ .atlisiilad, mil rsDlniatrj tlDarwlonoupiorruio. odgry$Jaiil(1j wi0lla rrrl,,n , zrLsrr. ruk,,r, pnrl,z,rsktrrricL sa ''i, .,,l/r r', t , r r l r l , r j rt , r , . r , , . \l r; , ."t, , i .t , r , . u i , i , , , t , . , ", "t ' , " , , . , r \ . " ; , i , . , ,

*1..1 h\ ,.;L\tlrinr\. \tn ,,. ,,iwir)1lai4{ro i0so pidra.sarni(if,ubafwio!4 l,i:illli srf,,mnr'Jr\lIt, . a n l i c rl 4 c z vs i qz k i l k o | l r a l l , . t $ ; , 1 , i , : g , , s\ r | , k f z y k a m iS sarti(,r nr, Kroresanl) \,vy.ho$,'ri4 s\r,0lqgi.

235

Podczas1ok6w saniec jcdwabnicy szarej slroszy budlii

podczaslotaw p.zezsane

236

Ailuroedus buccoides [31,8l r\ltannik i(-'nwrslfpule rtr \o\,vci Cwinci lnne garunkite,jrodznryra)wni07\r-Australii Spo krcwnionez ptakani rajskirrri.upicrzcnicnaiif shomno. Nhj4 Tnlr:zaj budo$,aniaaltaltJ[tb budydl'Lp|zr'rl.b on -.ani(l'.lhdcziLs bk6$ santiccpaf, ule na (l\\vnni07 koloro$,vchlis(r.

Chlamgder a nuchalis [3-l9l Sirrrie(:lego galunkuallannik6M, budLrj{) forlza.ialtan} z galqzoki wcwlr4tr.zniri dckofuic oaamii rnuszdkamialoika. bI przvwlbia sanricqdo tej aleiki tub (l{) miriis(a. gdzi.rplakj si9 sk(iafzE,sanicc wvkoIuje skoIl]plik(^{,any lanieoi stroszvpurpuroru) pi6ft| na frui)ku. J(xlnoaltanniki dokofuj4 swc budowlc kwiatarni lLrblriysz{:zEcylnr pokrv\l ni skfTydlolvlni dtvilszcr)-, pod(iz;rsgclyinnc nraluj4.ientr iebiesko s(, ki0llrz jag(id.

Kitta szmaragdowa [32O](Cissq chinensis) l'lak lon \lyshpuie \\' l sa(rl i zaro(ln(ihbanrbusow\,ch stroly lropikalnc.ji sLri)tfoll kaln0jod Ilimalaid!vdo lndon07.ji. je du/j Fo(lobrici k innc krukowatokitla \1'vktLz TrlolnoS(:l do Lrczcniasi..rZ\je pararlrilub \\, nic$,jclki(lhsladach.pillie szukai4.p,,

237

; \ ' r i 1 ' r i r l n r d n r n r I r 1 1 ( i j i { i l s ' \ . 1 ; r l l ' g I r s i ) s l r 1 i i l i r u 1 1 ! , r L l i l l l i r l ( \i rr at )^1\ i| rj I r ! i i r r \ ( l r g r l u r l { r ' i \I! r a ( l L r i rsi s i r k

KrLrk l32 Il (L or L)us carux) K f | | l i | \ \ ' i r l { ' s rfto r l f r ( , s r f z f n i o n ( ' n r f r h ' n r a \ \ l o { r i I K f l | k j ( i s 1n a r , ! , k s 1 r n rl N f a ) b l i ) x \ r r . i l ( g o n ] l ] s a w s l f r ' l i I r i r l r r o f r r I j r r o T r , r l o r l r o d / i r ' r l r ) 1. 6 L g \ \ ' r s l . f p j f r \ I i u r o p i r , \ / i . p ( j l l l o (r ( f , \ 1 i \ ' . ( i i \ n r o f \ 1 r ' l l i h r o . r r i j l ) z i c k ls \ f ( i l r l o l A f f { r i i/ d r ) l l l s i f p f , , s l o s r ) \ \ i L ( : (il\o( i ? r\ \ ' f ( l / r v f l r a f r ) { l r ) \ v i s k ; r frhr r. k i ( l hi ; r k r s } . s l { t ) \ ,r ' 1 ! l ) 0 s l ! r i , . Z I i ) s L i . I l | r l r i r , j irl i r ( l d o \ \ l ( : r ( i i | ( l r r , i l l | l | r \ k l i r r ? r 1l.( f u k r ) w r l l r r r r i l A l l ) s \ '( t r f a t ) l i r \ ' ( a ( i w i f l . t i r | l ( , g t r ) sl u ( l / k i

(()arrulusglondarius) S6jka 13221

S , l j , r \ \ \ s l f t ) r r t { ' \ \ L r L s ? r f l r L i ! . i r s l \ ' ( t r i \ ! | r f k | , h l i l | f ( i t ) \r .i \hz1i xi i ri ',\ l i \ k i l r 1 , ( 1 , , 1 ) r 1 ss;rklnri.z b nri..r' irI irrf lfuL(^vrLr t(]slxsr\slkozrfrr Zl'\\isr.'r^vrdillrli.dfol)nvnrl p i sLlrlrrlri. Zja(LL 1rk71, rrrii,llr i o\ of1'. NirJ(,siori 7t'r\'i sirj:-l,nvni(, zr)lt(lri;rnri, kia ir)iri (11) (l{il)ti\\ f( .h1^!l x f,iif\(lr st)irtL|]riir']r. sLr) w lfn st)r)sa)b rr)/sir,r'alri;r t)f/\'1l\'ri?r.lrtlr

Apostol australijski 13231(Struthidea cinerea) Gatunek 1cn stanowi osobnq rodzinQ skalowron6w ((:orroracidae) zamieszkujq(iy(h pustynneokoliceAustlalii. Wgdrujew niewielkichstadachpo 10 12 p1ak6w,zioLo' nych z pary osobnik6w dominujEcych,kt6rei towarzyszq osobniki mlode. Budujc wid kie gniazda z blotr" i drobnych gaiqzi, ktdre zbiera po ulewie. Miode s4 rvyr:howywanc przez(iaieslado.

reqiL6) Blyszczak kr6fcwski [324) (Cosmopsctrus . l { , s ll o g i L l u n ( , nk i l i a s k f i l w i c ju b a r \ \ i o r r l r \ \ r , , l r r l \ k . r \ 1 , r I . 2 1 r ,f , r r r 7 \ \ \ . r t ! l ^ \ ' n i f l f f r r i l t r r ) i ( l i o s ( , l |rl ] r l x r c i t r )d / i o b i r l l ) 7 h i i r i r i r n k ( i i { ! r r i r i ( ' r ' l i-I r } ) i r r x \ r ( l \ ' , k l i i f f ! \ \ r h o d r 4 n a \ ! i f f r r l r I ' i f f \ \ ' r n n i . s T p r k i \ ! \ s l f t ) r ^ ! r \ ' 1 y l k 1 ) w S l ; r f \ n r S \ a i f { : i f ' .r o r r r s r s 7 ! i L k r o s l r l s I f r ) \ \ i l d r o l r \ _ c l o , \ r I c I y k i i . \ L r s 1 r ' i l l i i . l ( i g o l i . / r r I L { i g i' , \ ' ! r ) 1 4 ( ' r ( r r t r t r 7 ( l u i i t a r f ( l s ! \ ! r i , i f j t r s : t p f l \ c / ! f 4 . r i g l ) ( l u i { i k o n k " f ' i n f l i n o ( . i \ \ , s 1 r ) s l | f k r( l o l ) c \ r n \ f l r g i L l L r n l ' ( j \r\i r j ( i l s r { r \ ' \ r h S T p i t k l / \ ' \ \ , i r ts i f r ) \ ! r ( L r n i i o \ ! ' o ( . r r r i . l t L Li { ) ! v o k o l i r i t ( : l ) g ( / j I r i ) z r r l l a l i l l r ( , l r h n i ( i i f s t o l t r - a n i . z i l ] r { )} ) f 7 r i z d f r p i r / ( : ( i \ \ ' , $ r ' r z i r r l z a i t s z k o d r

:+0

Szpak balijski [325] (Leucopsarrotschi.ldi) (,alLrn0ll(ir wvsltpui(i jf(lvniI n cr(l((:iWr,sp} tlali. Uyl jui zagroionv \!vgilrifcicnl, pfzcT!l lodyriridzit ki 11)zrrralaniLr w nio!r'oli.Szpaki sq znancz(l TctolDogiji do nastn (lowaniirapi(]$,Lr innv(ihptika)\\ i glosuIrdzktego CalLrnokz r(xtziLjuOro.rlla.'(jslnri 7(lohri('lsz! spoa16dszplka)w.l.{rpioiu,ynra\lianj0kkirc $,!r Z! niz papulji.

211

't,1./r. r , r L t r r ' \ / r i , L! u l i ! i r i z t l L r , r l L l . r i r l . s r , , s Lr l :(1'nitr trrr!rrr. rr,/ \

Wr6b(d [326](PusscrdontesLit tts) \ \ f ( j l ) o l | s l J ) r )l (r o ( l / r , I i rILr r | i L l i i r t \ | k i | 9 1l)l .( n , r ] ) r z ( l s t f / r ' l l si lj r ,pj r )r i r t \ r ! \ \ i ( j I r , , L f ( , ! ; l l 0 r k n r l l ) L r r \ i l f i l N I i I i ! \ , l i r r f r ) l ) i ( ji l. k t 0 l r \ \ 7 l l j \ J i v i 1 , .N I n i r ts t l j r t { r ) \ \ 1 1 \ , r l , , i , i l ) i / \ ' \ \ i l s j I g l 1 l n l l i r ' I l s r i ) r L i] l i 1 f ; r r \ ' \ l s 1 \ \ n i b f l i ( , s jt ) r I k i 1 , I rn r L i l l , l ) l r i t)f7\srr) sr\r,irr\]nilr)/\rl\\ f r ' l r ) | l i l r , r f l ) i r l r i r { r N i r . | \h( i f o l i . r \ 1 r l rl g | ( , i r t , , si i r ) n h r r r t \ , k i | | l r ( 7 i i \ r , i I l ) u ( 1 . ,sri r , $ | i r j ( \ l | | l i ; r 1 \ \ , i / n r i t i r l i . i l l kt r v 0 r L l i i , r |\ L L r ( ti ( , \ \ k i , , , f i r ( l r ( 1 f , , { \ !r i L k r \ r ( , 7\ \ l r [ z r ] h u g l | 1 , , ( l r/, \ \ , l l i l i I r 1 ] i l i \ 1 l r

Barvofik bialogto$,y l:1271(Ditrctnellie dine I eI li.) 327

losl 1o ra nifksT\ gir lrIrr'li 1 fo(Lrill\' r\ lilir t:/\' |!rlt)(fidat ). (lr Iiti f r , . tr ; r l f t ; l r i l \ r I i r ' z r k i r (/f. \\(l,l\li ii spl, lf(,\\rr)f. z nf(lb rnri : , i t r o , ,I f / r ' sl f , , r jl l i r) r r ( , \ \ , \ l f \ ( r ' l n i Ll ) l ) l r L ( l l ] i L r \ / . i . ( ; r i l T d l l ) u ( l , i rI r ( , l ) f , , r , rs l r r i i , t ) f , , \l I g r L i ' Li 1( l r r ) d 1 , ( l f u ! i ( , ' t r i r s i l t ) 1 r N f \ r rs' , s t ) r |)\ | 1 n i L (i r { ' r r I l i L r / 1 , ) \ \ l r 1 r5 l i f r i \ \ ' r f r l ) U ( l I I t \ i 1 ,L i r ' / r i I f , ) \ 1 ' l / i i r r l i L r , , s , r l rr \ n r i l l i rrr,firrL / fl)lr rirf|li i l r r i i r , , l l i! L, s ; l r r / l )U( l r l

wywanc i nrogq Inio( w sLunicok. I25 wej(a przy ivysoko(ci4,8 m i cliugosci:J,a) n. (;niazclotakic zap()wnliadobrE o{jhrongprzcd chiodanri zimowymi, totirTiest uzywane pfzez l:atvrok.

Ploceuscucullatus 1328,3Z9l Tka(z ten \a,ystQpuic w (ialej AIfyLrora sa wrnnach iw pobliTu osicdli. Wisz4ce gniaz d:r sq budowanc przez s rcorv z polEczonych zc sob4 wlilkie! roslin ny{ihlub blaszokliSci(J w!(ih. Ptaki tc pol.rali4 $'i4zaa skomplikowano wgzly, Llzvrvaiilcdo tcgo dzioba i palc6!v lapy. Wi0kszoaa galunk6w TJwisi9 nasionanritraw r owadami. P/ocetls (xt ct1ltutus l\\t,rzy licT.na podgatunki gcogralicznc 16Tniqcesiq ubarwronionl. Zd.iQcie:l2u pokazuie tokujEnrgo sarrca.,Joston uwiosz0Dy Lrgniazda. kt6r. \daSnieskoriczviwia i (pi(ir\'a, tr-z0pocz.}c skrzy, dlami. SaIni(iatvybicra salnca,ktdt'ogogniazdo lwclaj{isiQ.iejnailepszo. Wvsirnio g0 !v Srodku nale2vdo ni{i.

24:)

214

Amad)'nawspaniala t330,331 - mlodyptakl fcrlo ebidgould,iqe) l I j r ' l J n i $ - , , : L i j r l jn ; ] e , , \ J n l r , . / n t r - j , , u w r , , l , L $ ] , l , r n o / , I \ . / w a f i , . i rc.-\ualjr. t l s t n t . t t d d t tl p s , , , j . d o , r , , o r p k I i - , , \ i n t , r l k d $ r f a p ( i r t r \,.h.w\srcpJta"r,.,l,or,, r,,.\ \r.jira, l\sr:.. ra\iunJrI rc\\. $ .kr-..,..9r,,nir, , , w ; r J " r n i i , t . j nr n - o n . l v ( i E g a j E cj i j a k g o l q b i e . C n i c Z d z i s i 9 w d z i u p l a c h , j a h r ( i r v ; i e Z w tcrmiticracli. pisktg ta nr,lj4 blvsz(:zEcc kqty dziob6r,, (:o skiorowujc ku nim kamia(:vdt foLlzic6r,.

Las6wka pstra [332] (Dend,roicqcoronqta) Las6wki (Pontlidac) nale24 f6!vnici do rzQdu wr6blowych. Sq to zgrabno ptaszki n, iorrki,h d.,rrLrr,.h, , hdlakr.rysr)i znc dla awifaunykontynenLu amc.1iiun.Li"ao.I_" sr'wki |rta r\tr' $ Amcr), p I'u]tl,,,nci, Lnnczas gatunki las6wck wystgpu.iil w Annj - . , ' l l l , . d r i , , s , i I r ; r k r- , , r u , q . , , , w j r d , r n r . 1 r , , f t t r p i r n n t i ; , . r a , ., il rz.r , . " , " . i c " r - ; ) 7 c 1\ v, ,t . l-rn I r , j | , t , ; l , . i $ \ " r n d J i ,, r r , . r , . Ir ,

Szczyqiel 13331rcarduelis card.uelis) Iu$irIiniL-\!vi.bar'nni.uprirzenir,szrz\gicl.iesljoclnynlzbardzicjlubianychhr K t t w t t l l t r g t t4 o , t r i u d , , r a t ; $ ) r , , i t i i r . r . s t n , , k , , $ \ . n / i o l , i , I r p r , . J \ t ^ " , , $ j , . r \ . .i 0 n / ) w r . j r ; r s r , ' - , i . \ \r . . r ; - : , , I r r j r , .t v l \ , , f , i s k t C j r , 4 L r r i u r, , , \ r d j I r i r l L i , 1 a 5 - u narnrczgsciowostrawiolynri. Szczygiot jest pochodzeniaouraTjalyckicgo, al{j zostal przJwicziory do ,^ustralij,Nowej Zctandiri \nrrflki przor ,,,i,,at"ricOri tgsknrqcych r r \ l i r f ] r . K r ' ; , . t r ' ,r /n; .r d : r, . r : o $ r r r , . . r i r c i n . r , . . q t , , s . r r r $ . u I s z r rLy- 2 , , 2 1

Krzy2odzi6b swierkory 13341(Loxid curairostrd)

hzviodzi6b (u/icrkowyjcsi mocnlm luszozakiemz dziobem,kt6rogodwi{rszczgki, zakrztl\ nfe r slrz]/,,$an, nrkorl,rjsrar,,wiit-spmwnenarzgdzicclowydobvwanianasionzsuy s / p h . / ; r ] ' ^ 1 1 r ' \l , / r , , 1p' a, ;k u r l r \ l a jpr o k n l - . r L ( U/ . / , v s z " r ! \ \ d , L L u i . n a . u n r , . , , \ k i . . / J a 0 ; r , , r . r n / r ) o r r J { , , n s $ , , f k i d , , i t s I nKif", , i , , ^ n / r , , b ; v i , . f , L , $ } - , , r 1 . r r . r " , , . , , . r , t',st u l . u r , , p i , . t , , I L , n r j y\ c p , , r . r , , A /\ ;l ^ , o r l , r . p, o, "t . r p , 2 ) J , s t i . , , . . t r " * n , w r , t r s $ i , . r [rrw\'1r q]o'!\]|r \\ grlr.r'h. Po/rrjw-; n-rqi^ntltych dr-7cws4dostepncpzez cah fok, krzv todzioby gniazduiEo kazdcjln)rzerokLr.ie6liznajdLrj:ldojrznh szv.szki.

l,uskowiec [835] (pinicola enucleqtor) l,uskowie(:wvsigpujo w Skand!nawii, na Syberjj i \a,KaDaclzic.,lcst to ptak . i . d u " 6 $ r u i j r . ! \ i pr , . , i j r. , , p . , ^ n , "\ \t ,i L i . d z n " r , n l d z r . , b o z i , r r z J uDrz\,sa{:lzr_ ronn,p,,:.ri szczQccSi|miecupicrzonyiost (jzcrwonow n,J,.ioniu li kko larmin,rwynr.S,rniiialcst s/.nro26lLa.czasatni7,odcicnienrpornarariczowym. l.uskowcc 2y!vi4 si9 gitiwnie nasio_ ri n dLr,.w,w riko\\ ),-t, kion.!\\dt,rhui4 z izyszck. t.amm iorviq ioir,"i,,z n*,iny, s z t / .t n ) t i ' k i ! d t k i r n r r , l I n t F

247

(Coccothraustes Grubodzi6b13361 coccothrqustes) 'l'on dulv lusz(izak2]je w lasa(:hlisciastych. alo spotykanyjestr6wniezw Zylvoplotrlch oraz w parkach w E ropic, Afrycc iA7ji. Wyr6Tnia siQi{ubym dziobom, kt6rym po ' - r l o / i o k i. i l r . ) r n r r . r . r r , , r r r/ .; ' r i r i i , t ' r ' 1 r \ r " n i - ! n k / ) \ r s i g r d \ l n i e i L i s ; o naIni drrew.

Kardynal czubaty [337](Pqroariacoronata) pospolityn gaturkiem wrarblowy(ih Kard)nal (;zubaly.icst wyslepLrjrlqmw,^rncryce. Jest o spokrcwnionyz kardynalom czcrwonym,purpurowo ubanvionym ptakicnl pdhrocnoarnorykariskim. Kardynalys4 zaliczanedo trznndlow tych.

Tangara szkarlatna" [338] (Piranga olioacea) Tangarys4zaliozane dorodzinyltxlgdrffrrd,rpi.lotr.54to ladnoptaki,barwnicupic'

rzonc,Zywiqccsi9 owoc.rnriipaj:lkami. Melodyjny(piew tangaryszkartatnci.Tyj4c.i ra ivschodzieAmeryki Pirino(inej, byl ralchrlieniernkompozyloraAnlorictjo l)worzakii w czasiepisaniuKwarlclu Arn{)rykairski{rgo.

Tangara zielonoglowa 13391(Tq,ngqrqchilensis) ,losl 10 naibanvniciszy galunck tangar. lvliDroswci nazwv nic Zyic ona \\' (lhilc, locz \r ,4rnazonii.W.ic.jupicrzoniu mo2na siQ doliczyasiodlniu barw, co wyrail n:Lzwa

21n

Polrzosl34ol Emberizaschoeniclus) 11)trrosgrioldri sif r'/ loiriqtydl lrzcirl4 rokra(llirchIiuroptiiAzii. Prn|Zos]iy$r4 sit nirsionrrni.lit(irf rozllnialal4spocjaLnic ufi)nl]o\,!;Lny|n dzi{)bonr:po(tllielri| i{'jcsi. ot) lvon{)wvfoslki(inr,ulill$riil.j4rvDrpfrvtrzvrrlvwaniInasioll. l,iskl{)tit i('dndks4 k?rr Jriorr ow.rdarlri,piliilk mi i drobrl\'r11i alirrakarlri.

Kacyk grubodzioby [341,1(Psdrocoli.usaagleri) 341

Kaclki wfrz zf stilfTrkanri,rijlla(:Z Liilrrrjii|L l.\'\'()fzil urrcrrkarisL4r'o dzLn(j ktrcvk(iw 1/t1clidocl $'vsllpu l4c4 r' Anrcfv(x'.$iclko(a ich \\'aha sl{i od \ryrriar(i\l' zi(il)v do wronv. l)zi6b rniIi4stolko\,\'rlv,pfzcdluTonv plvtk4czohw4 ofrr nrorno hp\ 1roknl.|r ch.ieslufozrlr.iiror\' Osobniki (loroslo\!ol4 poliarn ro(Lrr\, m|)df (, gahnrkisrl|rsoi\'o\\,adr-. Ni{]kl.(if lrrri gniil/(li)wvrri. Ka(:\'k Anrl)r)(,iol)r nrr (lhatilkt('f!s1\'{7r4 s!l\\,rr kf Zvjc $i Antof\'(1' 1'r)irxlrrir)w('j. ( ; r i ; r r d ow l . ( iz w h i k i f n f o i l i r r ) . l r \\' ksztal(l(i$,r)rka,do(illo(Lrtfogo {lo 1 , 5m d h g o s c j .

INDEKSNAZW POLSKICH L i . / b J\ v l d 1 r t o r . r $ v , l , , r . . o n . i s . t i z . . r r sl.ony z powolani nli. czcionkq p6lgrubq g r o s n J o p r s ,k , r . s ) \ \ q n u m " - i l u s r r x f i drzcwn:abirlolkr 70/a6.71 - wddrka 7ol,tai.71 dud-pklr)8/21,2.199 dynr'jlvka218,218/?,9t rt?icLbdsr.krsx 234-235. 235/:l I 6 dtiackn.t an! 113,2OU2O9.2Oa/275 .rotltli 2O9.209/276 llalony 208, 2tt1\/271 dznJborozcc dlvur.iny 200.200126,1 - \eiclki2Ol, 2A| / 265,266 dz\roiiik 216/286,277

rlbatroswtdrolvDt 28/.?7.39. il9l.15 alcksand.ctta obro2tra162, 162/217 r L k a1 3 8 .1 3 8 / 1 8 / amadynaaspaniala2.141330. 3.t1,245 rnrazonkdkubariskd165, 165/2t i nnrbicsk0czr1 l n6r6 .1 6 6 / 2 / r t aposntrusrralijski239,2iJ9l32J c z e n v . n a1 6 8 ,1 6 8 / 2 / Z h i n c r D l d l a1 5 3 .1 6 8 ,i 6 9 / 2 / A z\t:lau 169, 16.)t2 lI) arrka.ga 168, lir8/277 aryusmal?,jski102-103,102/13.?

Elt"(l!) 79 7 tl ltt) -"mu33, ilill37 rlstiwa166, la,a/27t

D i r i h | 1 2 0 .r 2 0 ,/ J ; bawolikbialoglow 242-243.2.1:t/'2/ b.7anrsltrzlslt t:16 h4k 58.51)/12 befnikh bialoln:a25126 - hawajska74, 74lr7 |Ilzaroszl,ial iJli 69

fr'ttD

h rl.sl'rr \ 51 5l/rl

li{igataiviclka55, 5i/rZ

et\riit:avr.)z^wy212/2 80,213 g q g okl v y k l i $ l 2 l l i 9

b i - A loi kl b p v d r6i 9 .8 9 / t / 5 b))lr\\t:lrrsot\rt')lby 219, 219/ 29t) lr{aBdrrlkpufpurowy213,21iJ/2a2 btulniaksriivorvyll2//r./ blyszczak kfil(Nski 240,240/.12.1 boriirnbialy60, 6lllZ,j - irdrjski 62-63, 63/77 b f o d z i ek. f w a w o d z n r b 1 y1 8 .I 1 t l 7 r , s r i a d l 1 1 9 .I l 9 1 1 5 6 b.zlllvodzidhnrnol'kansli I 37l/tr. 138 burrnlznib5ala,f,6tl-61

sk4popl.twr70-71,70/,9rt r y b d a r i s k7a3 , 7 : l / r d glupra5 k 2,52162,53 g o J 4 i r . i k o b n r s1k5i 0 .1 4 0 / it t sinia[ 143.:l4i]/ldl zbrot:trny148, ]1 a/ 191 gol4bekdiaDurtory, 1.11,146-147,716/191 - dirq \:znby749,719/I9i grtbrlzi6b 248, 21n/ :l :l 6

L/ tttr 727 27t t t a .at)la snlr 57 58. 526.) {jclrzd! krDady.ski98. ')8/r27 pratit)wt21/ 2t), 9u/ I 28, 99 .Tqrigr krasnobfr:uu203,20111264

fl, N J 22,21,a6,attuz h . l n r i a t k7 a6 , 7 6 1 9 6 hoaryD 10+105.1r15/lri hommi200,2l)0/2a,.1

r:10nvrDrkI 5/.r. l a/ 1i. 2:l/21 66/i11,67, 67/ 82 qbat:t ii,lr.d?)alrf1)6/lzi 97 Drrka(7108. 108//.1r] dlaslgadain{rrykrrisli62, (,2/ta) djai!ik r/,irl\r:ki 234.2:l+/llI It d l u g o s r p ikna s r i a I o t r 1 ] 1 7 .I 1 7 l / 5 ?

I IL,i\ t 7./!f\ 64, 1,t,:,r szkrflntny 65, 65/a, jtdj k 101. l0l/132

drki tol

dr.p lOi. 774. 1 l5/ l.lt) o l b v l D i 1 1 4 ,I l 5 / / r t a ) rlril ()/ik 224,22112I)t

Jdsk,'lr.L !rdoNll

25'l

I L

jassaia717. I 17/152 szara236 .icdwrbnii,a )enitn sTka222.222/ 2 91 i o r z t ki 8 7 / 2 + + . 1 8 8

sle!\W 797,197125.) fuskawX:c247, 247/ :JJs lysh 109.:109/7.12 l v l r n r f L r A z J r r2 7 5 . 2 7 72 l t / z x ,

l \ \ ! t t i r u f o l / r r h , y2 5 0 , 2 t n l . ? . ? / ktrk^dr nlka 12/5. | 54. 15U 2 0 1 - wiclka155.155/20.'j ,.i\toczrbl 154, 151/2l)2 k& 5 ik 124,124/I6 t kaniaruda86. 86/109 kipodzi6l popiclaty69 klpntrk^ 224,225/291) k a p t L r r n8i k0 , 8 0 / ? r / karakara8l.90/lla,91 kard\'nalczubaN248.2.18/JJZ k a f i r m ^1 1 4 ,1 1 4 7 / 4a

m a r i b u ta b k a n s k i l 8 1 1 5 m a s k o n u1f 3 8 ,1 3 9 / / l a ? nk*!a ausfaLijska136.1:16//7/ pnspnlil^27/ 30.135, 135/l 7tj srdn-zysra1:l;1/?/ar 135 tnip4k:zasla116/151 nodrnszka229.229/308 mrmol pospolity.1,l')4/251 ilysikrrilik 224,225/30A Dryszoliwrlnliary 86, 87/l /7

kazarkaandyjska2512269 kaTuarhclr asly 14/a,30/.t3.3+35, 31/3rl l
l l n n d u Da m i s t "3 2 .- : 2 ,r i , s21r.32,32/.?5 itikti\rnil<4, 232,2,)2/:11 2 rnrfozirl{izka cTarnoglolva 164.1lt4/27.1 'iz'r(ronogardta1li4 rogal brunatry 95-96, 95/72? rrr r,zarnaszli46,16/51, 55 r.1t \ros2\145.15/5:l r u m i k 1 3 9 ,1 3 9 / / t 3

p{iruwianskj52, 5ill6,1 k o f o n i e1c . 1 ( J / i 81. ?. 1, 11, 4 4

t r 5 n r ! ll , i n , id s l t u 2 l 1 3 { . 1 0 3 orlna 134,7:11/171 o f t s a p b r o d a t y9 1 .9 t l 1 ?9 orzcp l r z e d n6i 8 .8 8 / l 1 , 3 oslrygoj^d22/22, \30,13tl/1(i.)

k o S r i k1 0 4 - 1 0 51, 0 5 / 7 . ? 7 k f u k2 3 8 .2 3 8 / 3 2 i krzP,odzinblsnrkow\ 247, 247/ :l:11 klz\k 12lt 723, 12:l/ 16l) kuhwka rrokara176,17712311 kuk\lka 774 775,174/225.\75/226 k u l i kr v i c l k1i 1 a .1 1 8 / 1 5 11. 2 0 k]ln l:12/172,733

I - i l m n i . ' d 3 : r 9 0 , r u / 7/ 7 pardlvagdrsftr 99,,){)/72, taso2ylka81. 8l /l lt,t

kur.DarlvikD.palski10O,I00//,-j/ knrr^c7.ck ti\trlt\ 272-213.212/27r) k$ual 1t)5,2O2,2t)2/2h7

tiio\rt 16/I 2. 19/I 6, 5lJ/6t) prlz{cz og.odosa230,230/.?i)t

p r l i k a nb a b r l 6 l l ? , 5 0 / 6 4 ) bfuDahy 54 55, 54/a,a,

nw\t.zrb],47, 47/ 56

I

Lxsrn\li rstrJ 245 24s' i iZ l.\ak 22. lE5, la5/ 212 koto.lat 745, |3,5/212 lirogof wsDdnialy 217, 217124.\

.ogaty48-49..18/rtz pnrr.l o)brz\t1ii37, :\7/ 12, 3a/13 war.abnik38. 38/.14 p i a s k o w i f1c2 1 .l 2 l l 1 5 8 p i i a w n i k1 3 1 .l : l l / / / / , piil$in Adcli 40. 40/.16

- .w i o l k r 1 6 0 1 6 1 , \ 6 O t 2 t ) 9 , ] ( J I / 2 1 t 1 ll)rysr Io(izowa156. I5a12r1,/ L1L\lt \ /ar\ 72.12 \\ kvtkli$f l7l/.1

Ilu'nboldtail6l.1/..12l,]r,43 k f { i l . w s k1i 6 / l / . t 7/ l : 1 .2 2 ,4 \ , 4 l / 1 7 nrty 43, .1:J/r:tl

ld!i{xr olbrzyDri198. l'18/2al

252

pingNnr.kmagclhnski42lJ1t 43 plistk^i ()lla22Q.22A/29l Ptrstt:z220/292,221 D l a r k o n ' l g s z y d l o d z1i o1b8!.l l 8 / 1 5 3 phtnlkdwka179. I79123.1 podrntni<.zek 226.22(i/3A2 paktu!\|11ic^222-223. 22:i/ 295 p o m ! . n i k2 3 1 ,2 3 1 / J / a ) patn.s 250,25O/340

- b^l .iski241,241/ :125 szysztkiadn L73,173/221

plcha.z 180/135,181 pastelnikdlLrgostc.ny 193, tr):l/2r2

I J n r i r i \ 7 L n r l a n r2r4 8 . 2 4 r l J , t a 7.lanoElo\r ^ 248, 24t /,t1,?t) tki\c:. ta\r t/! tkl 242-243 l0fpcwadkalrarkopiora74lt.?.75 rat:?, bielaczck8Q.8l/ | 02 l.agopanTenD nrcka.1.,i 22 rternn n1d,ljski23/ 23, 747, t17 / I 92 1.7avikodzi6b 5a,/68 tukan triNl 206, 2l:J6/27 1 olhr4mi 2OZ,2O7/ 273

J . i e n , [ | ' ? o \ v o s l , s8] 3 s 3 / / r r r Slcpolvron 58, 59/Zl

p u s t X D n1i [5 1 .1 5 1 /79 a prtz
D rli'irli !trk 235 215/.rr7 I anirszrk22, 228.221) / :lA7

- 26lt gardly206,206/271

rctiiit23.24/25 rokilnlcTkt\ 22+225, 225/30I rtrdt\k 224, 221/297 rybilwapoliclara 18. 1t7 - t z a t : L n t L 3 6 , 1 3167/8 \ v q s a t1 a3 7 , 1 : 1 7 l / 7 9

- li\iaczuby 772, 772/222 - no(lry 173. 173/221 lurkawka144, 144/1a8 t u r k u s i ki n d y j s k2i 3 1 .2 3 1 / 3 . 1 t U r u b u r ' . t r r n g l o $ t 1 l , tt t ) 8 3 .t \ : : tI t . , ns"aftk 197. 1r)1/ 21r), 11)2/250, 25|

)utrnann" rxr, trr irkrela.z 8,L-85,85/ 718 s0phimaldlski88-89,88// /,] kaszra..wrrv90. 90/1,6 s n , N . c " l an . z i a 7 2 A , 1 2 a 1 / 67 sir\wktzlrla 12u, 726-127,| 27/ 1ai skor^ nodra 229,229l3r.9

wtrr ach| r6i i\\a 64, 61/78 lv4sntka228,2281306 wSTirvkaannirykaiska52-54,54165 palawanski103, 103/l.:1, wielr)szpoD wilgaiihiriska233,233131.1

Enjttlsk\ 273, 213/281 sko, skahry6, 41, 42l.44 sko\.on.k 21612aZ217 skrzlrlloszpoD obrotny69, 69/a.1 skpldi,,szponkab.un.tnoskrzydh128-129.

w o d D i ll 0 7 . l { 1 7 l / 3 9 wojowrik ozdobny86, 86///lJ wongawonga 150,150/796 wr'bcl 242,212/.126 ivldrzrk ost.ostcrny133,133/t Z,J - pasozyliy133.l3:l//7J

s t o D c d z n i1c1a0 .1 1 0 / / . 1 3 slailn 722,122/I 59 szary226/3A3,227 s o k r lwl l d r r t r n t 9 3 ,9 3 / l 2 l !trvatarz9bati l1J4/2r0,185 3 . i . z n a1 8 3 ,1 8 3 / 2 , t , z'illobrzudia181,l lJ1/23, snjkana, 239/322 sajka\\icc227, 227/:101 rawt\:tktr 182, 1A2/2:18 sd!ka zienrna180/2J4,181 srokost 23+235. 2:15/:l 1(r sLfuirlilkariski 31 32, 31/,1.1 slr/!a!k 22\ , 221/ 29.J wnlr artkr 221,22112r):l stnogdrlir:rtLif(ka 144 stablo.h\[b I 2l), 72+125. 125/] 6:J szt:7\tdlak 124. 121/162 szrtlgi.l 246/l:l:J,247

Tinorodct 195 196, l1)5/255. 11)6/ 256 kr^snotl"ilby 196/2 5 7, 197 mnl\ttki 797, 197/ 25E zn'rovDik dustnLijski| 84/2.11.185

+

Z r a b r r uJ f r \ l a | , 1 6 0 - 6 1 ,i , 1 /L i lufarv bialoszriI 1/.?,1l0l1,],1,111 k0foniasly112-113.I l ill 1.17 krz,\kliw!712, 112/116 nrandluBki 106/lli,9 - s t e p o w1t 1 1 .I I l / 7 . 1 t 2wirownxitikowt 126, 126116.? obroiry 126,lzai/ 1a1

25J

INDEKSNMW T.ACINSKICH L?b) \jJ u\o.vrn,/$.\l gin(rt oprs. ^rrsyrrl

, / ' " ' r \ n $ s \ i / , r i s r o | V p o \ ^ l r n r Jr . ' ? . i , . r l j p , i l g r u b r l

A l a 1 r t l t l tt h | | i, \ l t \ i , l t , n t r \ 2 2 4 - 2 2 5 .\(githr lt)s t:tudatus228, 22tr 3o7 Aut:.tu1s lu.et?us 20/ 111 !\t)t:.r]rlus ,rr)ttrrts 90, ,tt/ I I a ,\lrpornis parsonatus764, 1l'1/2 I :J Atltiu:llaris oollaLa 1O1. tltI/ I 32 AihDn )sbu..dt|.'s 2368 1a, 237

Cal.fptan.ta v)titlis211. 2 | 1| 27u lapimulaus .rripr.us 185 1ll5/212 t:ardu.lis ttrrlualis 216/3:1.1, 247 a\riu)a tistata 114, I t4/ tJil (:, t1r,\\\!\ renauldi 175 I i :1122 7 (;blrrrtB ,raskrrt l4l4, 3l)/.1.1. 34-35. 3.1/:r.v latharfts auta 15/ ll). aZ a:l/lA:i garlki cepphus 739, 13t)/ 18:) Ct\1hi. Lnr:hltlactJ]. 23O,2:lo/:tol) lha h\Itttps iuln a 2:tl2:1,147, I 17| l 12 I:ttrtalrnis lu lttus124 128/1t'7 ohruz t t4Dtt^ 69. (91u4 cllitlrjt tit ct.data 215, 277, 21i/23i Chlantrdua Dud)tl)s 2al6l31t).237 l'.hltnbiagoul.lia. 2111:J:10, :l t I , 245 l:hloephagarblatopkt-a 2i/ 2 7 Chldlrslilbor rri,trt tLris188 l1a/215 oi.hlnurus r.:stuhli.n 235. 23s/ 3 I 7 Cit:aDia ri rNrtit 60 6\)/ 7:l l in(hB (hrlus 22U 292. 221 Ciru s aerugit o susa2l I 01 (:isst rlrrtr$is 237 238,237/ 32A (:o.t:olhrauskr et\rxhnust.'s 248. 21t\l l:16 trlrig.,t tt\ni*ra \90-l9ll 11)t)1 21i Ct ibri r.turt:ars 1216. 1a6/213 19\, I t) | / 2+t,

22l,t.itl

.\lau(latrr (nsis 21n/2:17,217 AtuAr athis 19t196. 195/2i5. l\al256 '\h\1 u.a tathan i 95-96,')5/ I 23 ^ljst.nrts thLrl)t)tt, u\ 159. l a.)/2tlt /\1tr\n]xr1 a.C.r' ilkits 74l 92. 75 .\ha/ora atsLirt 766, 1t)61 2 15 l.rt:or.:th2l, 165, 165/2 I I .\Dasqut lu\luln75 i5/91 :\nhitrgaarhinea 52 54,5,tt6i A"onorhrn(h ut h.ratnth itils l6a, 1L')t2 13

^ns.rx nas..rti4ltirt a 70-71 i l)/u :i t\rl)topoiLll)s v]i-!!. 111. | 1 | / I I ) . \ t t l r n r l y n $t , a t a ! . n kn l 6 / I l . l i l 1 3 , 4 1 , 1 1 1 1 7 ]ltl.ri rrJrDlis:1.1/ll?r, 35 )[rts tpus | 1]7/ 211, 188 ,.1.]r]ftrrxl3a.ros 88. 88/ I /ll ^ t t r h L r o t ) t o a 1 3 2 /l r ,

t:olurLa ouas 143, I13l l1l7 Corar.ias.autlata19& 199, t.)1lt2t;l airlrJ ,rrd 238, 2:18/l2l O)9\nbt u4nn)tt 71. 7 I ls7 ()'sn.Dsnrns r:EnE 240, 21O/32 1 Cottrgntrdtgn 213, 2l312tl2 ()\!a grgasITT, 17t-/ 2:ll

ntilitaris169, 16t)l2 11) :1.r1i t)!a s.lstit ialis167, I ltTl 2 16 i\t.hr.rtxtrtx lil h.Fra lrhit:! 29 2r/ :]2 Ar.hill\l s..htb is lA9. 1st)t21h ,\rdea dul a 5T 54,5t-/b.) . \ t h a n ) r k n r i7 7 4 , 1 1 5 1 / 5t) t\t\tatia hn.ryt.s l24. l 21l l 6 l '\ryuliaLus nrgus1O2 103 tr2tt:t:l 4 . \t t \ | t t t i 7 6 . t - i t ' ) 7

a)?\ rrr\ 108, ll)rJ/1.1, 0r\ rs r ^non)s 174-175 I T1| 221. I i tl 22h q$u h,tus72,i2/Nu

utiln It.t,,1,r1lb rr \:!, u$ 0rr irl B,trntir t t)ai,1nra 172-113, \ t:\t tJi B.rnbu.nlrx I1)rnrn:a 7OO.ll)t)l I :lt) tr,n ht11IIn e t tru h 6 222. 222/2 t)4 Itnrrtu\ \1r llaris 58 i)t)li 2 Ih rntn halrIt)r)r 2i| 2h

rtq,i\194 t.\ ,.t,n

/)apdrr .::.!.rrs.38, 33/.l l Dc htaltus I ana.l(nsis98 .)1llI 2; 1)t \lt u1)pu! hedius 2O9. 2ltt)l27() D.n.lt1r\gra ithiata 7ol lln 7l I).rn rk n..r.nrtr 245,2151:l:12 I)'ttutls,nunai E 234. 2341:lLi Ditr\r(llia ditr\,(1li 242 243. 212/:t2; I)it""trlt ! c^ulais 39. :it)l t,i Dls.t\rta tt,rfu tuth l\)t)/2ls, 191 l rrrn ahts n nrn.h. I1., Ai t r' 33. :ill| 3 7 l r'.\rtr|rts Dttrl itts208 2O9.2l\u/2;5

\ t " l \ n 1 \ r 5 i 57 4 i 1 / r 1 lrtlh hrb. lalll2]5,lal ltulrt|us i,is 58.5S/7l) Itn\rrxh .larlult 2lI l.) l)trlrrr 1)nttuis 200. 2tttt/2t)4 t hnr\\\1'r 2O7.2tl | | 265. 2Lt) lrrlrrus .nlnt\nus l:l2l172 l3! I t t t rt ) l t t : r t r ^ A 6 N r - l 1 tl

ltrlitt ilt srhotr)hrb 254. 251)/:i4t) 1l.s rttidllntn 157, 15 t-| 205 I |1tDrn l)yrJ)us s.rttaltt)sis 6Ml, Itithat6 t rl)r(ula 224,22+l2t)i ll0.l.rhn6 \tlrt 65 l'5/tt) linl.r])tt \ rt)tr * r1trt: 6. 41. l2l lr lltnh]l,tulnDii t 4X 4:l'l.jI I irr.rt ns Ilt t It ss?ta 223. 22:l/2, 6 /ir1?rtr /r /trr 110 ll1)/ll3

W . n . n E ! . t t ,t n . t 1 5 4 .t - , +z t t lr:xdl)txlt|i 12t 5 754. I 5112t)7 l:n[itlt !.utu]rrtt) 77. 78 l : r l n h i rt l l ) t 1 2 1 .| 2 I / L i u I:thrt)ts rhrhttn t l5O 1it)ll.)7 l:tltl)lr tnrx 793. l1):ll2i:l

254

t, | / 75

ru)tllxlu\aO lh\I)Ds a\irsil

)l , ttt'rrtr693 \t.t 12t tltnrrr rhls 92. 1)21 I 2t) /.irtrrrr/i ri.rn r 133. 131),//S2 t:tqrta ntn9tlii\is 55 i5/6; l:r|lit, rtr.109 ltt )l l.]2 1\i1t.tht\ t rln\21,t1:!st) 213 f

lt)th, 'tur)L ) hu, |r\1 148 t]t\11 )l (;alhDtrj!.gallntxg. l2X t 2:tl l Ll) t;nn1lt\ htnrsrs22T 22i l:li1 | ;. rrr Ius ll | | I trhrs 238. 2llt)| :j 2 2 (;.\i,,)11r'r46 )ali L i,i

At)/ 1t)l l99 1r1)l243

tl il | |ti t t til\.u\ 86 rnl ! a, \Irrn.lE nrnrttr l, 194/2il \hta1s btsstr4 52 52/62 i\7)ttt:illa 11,\122O 22ti/ 2,l Vlt\nphag tnlattt 173 li)ll2:a1 \1.\tLr\'|r h Dt1r1:lnttlt 6243 t):l/ii 1 A h t r 1 n t i , t ,l ' t \ \ r ' , ' \ t kilitn.tsis 232 212/: l2 i.lrsll n.tabils 153 154 ta:tt2t)r)

Ii\\rnr\ t ihnti"r$176. |7;/23l) (i tt)(lin rrntttt 146 147, t16/ 191 t;l,tt\na prltnn)h 126, 1261Ih1 | ;lrrrnl itrr l)tin\rrunt 782. lS2/2:llj li\u, I ti\1 t 11\)tl,l l. 111 I ilts atr\1ttr1112. I l2111a

)ltrt.pus ])uh liltusT8. iAl.)tl il.llbpr, tt ptrrlit:trit 35 3514t) Nunr\rus nfttuatn 178, llal151

riti, I l t :r. l lt)l I 1.1.1ll htnt gtitx 176. I t'|,t229 l : t t ) t r t t t rl , t L n t t s 9 l , a I l I l t ) (:!l)rlr tt\ t4lrltrtsis90.l)ttl I tI l;ll)! /,rrxl .rsh_88 49 ilrl///+

U"\t,t.,t,,h,t,tra",149 t) ', t r. lbistl)..rn s hrtt/h) 1D4-1O5.lt)51l:li Orohts ( hiN\isis 233. 23al/.1l1

l, tit).,t ,^ ^tttltt,.:2 2.t3O. rr I r t tah.trt r \rn11r\isis l.)6/2i 7. 197 llalittllr,l)r)htitrs 89. a9i I I i lla\rit h.\)rjt22l2l 86 ri/ I l2 tttltrrrrt,t rltit xtilh 41.8ll lt)i lh")ut.l)ur hinanh)]r1s124 12111t,2 llillrrh) \rna 278 2lal2;lt) I 1tnr\rratrts r)r laturhrrd)us 76 7l'/.)i I 1.t l)sit trs DtInIj!,st atu,6ts 219 2 |t)| 2.)()

rr||)||t- lt.| n,r5228 2231J1)D lat.nrin t.nnta 248, 21t/3.37 I'arb txx rrlt\)s 229.22t)l3l)t I'tssrt .l.ntsti.1ts 242, 2121:]2()

I l t r n , ) t t r ' l l , t2 3 1 ! : l . , l l tsprliuxt)hx \97 . lqit:ttl r / / , r l r r l s , ? u r t u J1 O O L. l ) l )//i J l -1, Ll.l rr rr t trr62 tr I l t t r t s l ) i t r ) 5IrI 7 , l l i i 1 5 2 T t) t): tu'trrtr'aq rt 1: r Larht\ t\tuLil.t 234 235.2i5l:l lt) l.xn)rltr hr a l3T )31l1it) Lttu\ at::tntttIts I:,11Iii 135 t xnur 2lt :)tt 135. l:ial l ;a r t , 1 / J r n . r 6 1 3 41 3 5 . t : t1 // i l nr\ rrhrllrrtltr. 136, 1:ll,l1| i Lnn\rlht! Lt!rr\).\ n$ lt)NM l l0g t . t p t t \ r L t l .r\n r r t r i t r \ ) t ) s ) N l t i l.t rt.t)s.r r.ts.h iltli 24l. )1 1t :t2i t.ttu.\n\tt r|ltnnlt\nt l5O |3 1th l,rlrlttlthtl). !)hrrrltrx 148. l)Nt l!):) l , r t r h t \ r r \ t ^ i n \ t t ) t r t s t a 2 /t : t t . 1 0 3 l . t h u r t r ( i r h r t i l O 4 t \ t + lI i ( ) t n \ i n ( u t \ i r t s t t t 2 4 7 . 2 1 l ll 1 1 l r\rirtin tuiritn | 22t)'.]0:J.227 I)1)i . btu't x t's 205-206.2tiit 2 ;t) l v t , r ' r 1 , r \ r ) r 1 ) r , A 3 7r ; / r r r r t l t n r ) . r g i t t ) h x \ i x . r l h \ 4 4 1 4 5 .l . 1 i / / J ' r l 1 a utl)rll146. tlrt 1.)t) t h o h ir)a ht.ntt.rtht lx,2t)! i 2t,.) I h rrrx tu| a.l )rllard int 2l?. 2 | i i 2lN t h \ ! r , , l h t l h t \ a O .r 1 I l t r 2

\.r.a s.?,.l?ra 183,ltrlr/2r./

N.t.tit1,2\

r!t,i1r.ar

A t i st n )n a l t '

58. i,| 7l

\\4, l lil 11,

l \ ' l t r t r u r t ) i \ t t s 1 ll 1 .ttnk,t,is 54 55. ;+tha a n ! ( t a L a l u1s6 ll 2 \ t ) /l 6 . 5 l l l h o l)rrr h)tl ja rttur(u.)61121. 97 l)hrtrhr\ ttt ht!1 u\ 5\, 3 l / a l ]'ht(t.tnis sut)dl:ilt)\r\ I93. 11):ll2t 2 )'h aIItxrr rnx hnuhxh^ iIl.i 52. 5:\|h4 P h , h 1 1 ) t ' tt\t n , a 1 6 \ \ a 1 l 8 l t . ) : l I'h tr.D1x.rrlt s p. r.n i n n. 2O2,2t)212 L 7 I'hihD.n dtttr!:uIari| 233. 23:l/.1I :i ]'hihnrn(hrs t)ugrarl2O ) 2ttl l.ja ]' hrtrtitatrtn)\ n)hrr 1trl2 i t f u \ ' \ a / t ) . l \ ) l l i . 2 a i / 2 1 .i S l N1 , 6 7 .n i l r z 1\ t:us \ n-idis 2O8, 2lJal 2 7 1 I'ntir.h rrr(lt tkr.247 217/:t:J5 I'n rnqn nl;rI rrt 248 21t)| :l3S l a t t nl r a j x M 2 7 2 2 1 3 . 2 1 2 / 2 7 , 1'lattltt rittt 64. t)41;N I'ht\rs t1\ ullatus 243, 2 1:\l:l2ll. )21) l,h^ iali\ xttir tt ix 12G127. | 27| t hi t'h^ itnus ulirns 131 | :t | | t ;tt hnla\:u\ 5trit:.11t'sIr1/2lI 785 l\rlit\ trsttttrs 4449.1rl5-

l\lrhu t'\ lJlnnir\11)l I l:l 9l l\n\ t)lt\t ntt rrt]rltantn lO3. 1\):ll l :i t 1\ilr,r.it:tr ttt\1 nnus155 I5512t):] laltltia s.rdn rllis 2 | 612sa 2I7 l\1rr'llt Lrnltlxt is 222-223.22:tl2t):i l'rrnnlius \,. ltlt|i 25O.25lll:U I 1'r.urf0i /i,srrrx 158 159, 158/21ra l \ i t l r t t l r l t r | r l t \ . n n 1 6 2 , ) t t : t t 2! 2 knrrti162.1n2l2l I 1'rrttul|t! nt4:i1h1s li8/2t)i 159 lljlitbtrhjrnl,t l4l 142 )1tt lrj \ut)ttLui\42, \+2/lsa

255

lrlrrbix prtspn:illto 181 , Ia1/ 2:16 t'yeas.(lisa.l(liar 40 ln/14

Syn-haptcspandox]s 151, l a | | l.)ll

I l t t h t .r , t t n t nt ^ r o 7 t n i , 1 . 1 . llrnhrsi..lt th.ra.i.a IOO, l1ll/ 1:10 ttanptasbs lata,206 2O7,2o7|273 ltu:an6206,2O7/272 rituiIlh\tt 206, 2061271 ll aDh ns dcu Ilatus 115, I I 6 lletaryirost a awseua 124-125, 125/ 16:) llt:grtustrgrhts 224. 225/30O lk:mizpcndulhius2it, 24125 llltartphocoulx r:urvn-astris 776 176/ 22u Rh.'an)n.rican 32, :l2l35

I xt htLrpt)r tuit,4h,49 4.t\a Ttc\re.e s btu ch.rpterus 71/, 3. 75 'l uean chik\lsis 244, 24t/.t 3, T^ura.o li st:11$i I 7A/2 20 harllaabi172,172/222 I dr:a laph uN77l-17 2, 11 1/ 22 I l eratam is in.re.l ibi li s lll Tttrr. utrgtllus 97, 97/ 126 Thiin.orus rnnu.ir.rus 132/ 171, 133 'l hr.ski tis t.thjopjt:Dt 64, 65/ 7.) Ti.ilndr.na nD znt 23O/3 I0, 231 l ragopant.mmin.kii 94/122 'M.h.glossus ha.natodus 156, 156/ 2t)1 lnDg d\thr.pus 119, \r9/156 ntanDs ll8, 119/15 5 '1-rogl.tl.rt :s ttlglo.lrt s 22L, 221/ 29:l 'I utdus iDacus224, 224129a 'Iy paDuthus rupnla 21120,.)a/123. 99 'lyta nlha 179, l7t)/233

nisra td.latrth 116/ I 5 I ll aI icola peruri an. 21l)| 2 77 rupicoln2L3.2I3/2aI Rrtulbps njger 1Xi / 180, 734 D . r A d i , , , , 1n5r r r , r r . , . , 1 58 , L s 5 .s i / r n s Sattorhnnthus papa84 85/107 scolapaxtusicola 122 122/159 st\Uts u,nbretra 60 , 6a/ 71 SoDa \ia DtuLssimt79, 7911AA Sp.atrk) riicu|ana Ia0/2: ,1al S eniscuslrunbol.lLi 361I1,12/19, 43 naEallari.us42/5A,43 Spizaetusot1)atus A6, a6l11A Sbrcan ius parasjtn:us7X3 1331I73 St.ma hirrn.l.136 137, 1:161 17A StJtptopelin turtur 144, I 14l l au Stt-ixreltunbt 26129, 742, 142/237

TT aJuq\t I t" p' 11tt242.199 I t.o!\li us it a.r. tru s 20X. 2o3/ 2 6u V .lh t. .ttn.\ra 72a-l2g. ) 2., 1rR - trndhtsl2T,1271166 vrltut gr.yphusa4, a4/ t 06

Stt-uthtd.a dn.nt a 239, 239/.t 23 Sn-u tio ..ne!us 37-32 ]1/31 Sun)h tlu|t 1a1|21A,L85 S!]\'ja atri. api lla 224, 225/29t)

Xtphotcra punjca 2111283. 2s1.2r5 Y

hina nigitn.nrt 22A,22s/305

WYKAZFOTOGBAFIKOW A n d e r l e . . rN. . . . 1 3 7 ,2 3 8 h n 1 . n . . J (. C o L e m a .Nl :. . 3 1 2

l.ormanok..J Nm. 1.12,154. :102 l 1 a f i s ,M l ' . ( C o l c n r . r )N: r 3 3 2 JIrn'a.iik, S Nrn 291i,:10:l l l l l s c kL. : N m . 1 8 . 2 5 , 2 8 , 3 0 . 5 21.1 r .1 1 3 .1 5 r 11.6 0 .1 6 4 .1 6 7 .l 6 a . 1 7 2 . 1 7 8 . 2 3 3 , 2 3 5 . 2 4 4 , 2 7 1 , 2 4 7 . 2 9 2 v a f h a i . k . r ' : N n . 5 R .5 9 . 7 3 . 1 3 t , 1 5 X . 2 6 2 , 2 r 1 l ) r \ l i k .l ' S 2 , N n 5 6 . 6 3 . 7 1 , 1 0 4 ,1 2 0 . 1 1 3 1 1 . 2 2 5 , 224525 , 2 5 6 2 1 5 , 2 9 3 2 9 5 2 9 1 , 3 O 7 : J o r . 3 1 43 3 3 . 3 3 , 1 , l\iiith. I' ll'anda I'hotd Nf. 18ll l'r'.vos](.irana): Nr..rar I,tivrr0h ll lColcnran):Nf.245 S i L , i k , .NJ m .: 213,315 S . h m m i ,W . ( l a r r n a ) N f 2 3 0 'l,nlu. 1 1l . , r c a . a lN : r. lt V e s e l , ) v sZ l i j. l: S . 4 5 . 6 . N , N r . I 1 7 , 1 9 2 4, 2 6 - 2 7. 2 r ). : l : ) 4 1 , 4 7 5 1 . t 3 5 4 . 5 7 . 1 i 0 . 6 2 , 6 47 1 t . 7 2 , 7 1 - 1 \ ) : ) . l ( J 51 1 0 ,l l 2 . l l 4 l l r ) . 1 2 11 3 1 J , l . l l0. l l . 1 . 1 31 5 2 ,1 5 5 1 5 7 ,1 5 9 .l 0 l l a 3 . 1 6 . 1 5 1 6 6 .1 6 9 1 7 1 .l 7 1 1 7 7 , l 7 9 . l 1 l l l l l 2 , l l l . 11 8 6 .l l l 9 2 1 1 0 . 2 1221. . 12 2 1 , 2 2 n 2 3 2 . 2 3 1 , 2 : 1 6 2 : 1 i , 2 : 1 . ) - 2 1 1 . 2 1 a 1 , 2 1 6 2 5 4 2 5 i 2 n J 2 7 j . 2 t - 12 7 9 . 2 N 2 r ! 62. 8 8 , 2 9 0 . 2 9 6 , 3 0 4 - 3 0 6 . 3 1 1 3. 31143, 3 1 73 2 1 , 3 2 33 i i t . 3 r 5 . l 3 73 3 9 , 3 1 1 lv{,nling.r, K Nfn. .12.4:1..},1 l a n $ o f m . r . . l l G r l o n u n lN f . 1 8 0

256