Turbo Pascal - Programowanie

Turbo Pascal - Programowanie Autor: Tomasz M. Sadowski ISBN: 83-86718-40-4 Format: B5, 136 strony Data wydania: 08/1996 WWW.PROGRAMOWANIE.TK

Jak wiesz, sam komputer jest jedynie zbiorem doœæ skomplikowanych uk³adów elektronicznych, które same z siebie nie s¹ w stanie wykonaæ jakiejkolwiek znacz¹cej operacji. Jego "inteligencja" bierze siê w ca³oœci z wiedzy, któr¹ przekazali mu programiœci w postaci odpowiedniego oprogramowania. Niniejsza ksi¹¿ka wprowadzi Ciê w fascynuj¹cy œwiat programowania w Turbo Pascalu. - Co to jest Problem, Metoda, Algorytm, Implementacja, Zdrowy rozs¹dek...? - Jak korzystaæ z edytora Turbo Pascala? - Od czego zacz¹æ, czyli jak obliczyæ pole ko³a za pomoc¹ komputera? - Czym siê ró¿ni ³añcuch od liczby rzeczywistej? - Do czego s³u¿y instrukcja warunkowa? - Jak rozwi¹zaæ dowolne równanie? - Co siê kryje pod tajemniczymi nazwami: funkcje i procedury? - Do czego s³u¿¹ tablice, a do czego pêtle? - Jak zapisywaæ dane w pliku na dysku? - Jak tworzyæ i korzystaæ z modu³ów bibliotecznych? - Jak uruchamiaæ "oporne" programy? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w tej ksi¹¿ce! Wszystko opisane ¿ywym i barwnym jêzykiem, zilustrowane krótkimi, przejrzystymi i praktycznymi programami. Szkoda czasu, ¿eby przegryzaæ siê przez opas³e tomiska, aby nauczyæ siê podstaw programowania. Rozpocznij od tej krótkiej, ale niezwykle treœciwej ksi¹¿ki, dziêki której programowanie stanie siê szybkie, ³atwe i przyjemne...

Jak wiesz, komputer jest jedynie zbiorem skompliNRZDQ\FKXNáDGyZHOHNWURnicznych, które same ]VLHELHQLHVZVWDQLHZ\NRQDüMDNLHjNROZLHN]QDF]FHMRSHUDFML-HJRÄLQWHOLJHQFMD´ELHU]HVL  z ZLHG]\NWyUSU]HND]DOLPXSURJUDPLFLZSRVWDFLRGSRZLHGQLHJRRSURJramowania. Niniejsza NVL*NDZSURZDG]L&L ZIDVF\QXMF\ZLDWSURJUDPRZDQLDZ7XUER3DVFDOX • &RWRMHVW3UREOHP0HWRGD$OJRU\WP,PSOHPHQWDFMD=GURZ\UR]VGHN" • -DNNRU]\VWDü]HG\WRUD7XUER3DVFDOD" • 2GF]HJR]DF]üF]\OLMDNREOLF]\üSROHNRáD]DSRPRFNRPSXWHUD" • &]\PUy*QLVL áDFXFKRGOLF]E\U]HF]\ZLVWHM" • 'RF]HJRVáX*\LQVWUXNFMDZDUXQNRZD" • -DNUR]ZL]DüGRZROQHUyZQDQLH" • &RNU\MHVL SRGWDMHPQLF]\PLQD]ZDPLÄIXQNFMHi procedury? • 'RF]HJRVáX*WDEOLFHDGRF]HJRS WOH" • -DN]DSLV\ZDüGDQHZSOLNXQDG\VNX" • -DNWZRU]\üLNRU]\VWDü]PRGXáyZELEOLWHF]Q\FK" • -DNXUXFKDPLDüÄRSRUQH´SURJUDP\" 2GSRZLHG]L QD WH L LQQH S\WDQLD ]QDMG]LHV] Z WHM NVL*FH :V]\VWNR RSLVDQH *\Z\P L EDUZQ\P M ]\NLHP]LOXVWURZDQHNUyWNLPLSU]HMU]\VW\PLLSUDNW\F]Q\PLSURJUDPDPL 6]NRGDF]DVX*HE\SU]HJU\]DüVL SU]H]RSDVáHWRPLVNDDE\QDXF]\üVL SRGVWDZSURJUDPRZDQLD 5R]SRF]QLMRGWHMNUyWNLHMDOHQLH]Z\NOHWUHFLZHMNVL*NLG]L NLNWyUHMSURJUDPRZDQLHVWDQLHVL  V]\ENLHáDWZHLSU]\MHPQH

3URMHNWRNáDGNL0DFLHM3DVHN„ARTGRAF”

© HELION, 1996 ISBN: 83-86718-40-4 :V]HONLHSUDZD]DVWU]H*RQH 1LHDXWRU\]RZDQHUR]SRZV]HFKQLDQLHFDáRFLOXEIUDJPHQWXQLQLHMszej publikacji w jakiejkolwiek SRVWDFLMHVW]DEURQLRQH:\NRQ\ZDQLHNRSLLPHWRGNVHURJUDILF]QIRWRJUDILF]QDWDN*HNRSLRZDQLHNVL*NLQDQRQLNXILOPRZ\PPDJQHW\F]Q\POXELQQ\PSRZRGXMHQDUXV]HQLHSUDZDXtorskich niniejszej publikacji. :\VW SXMFHZWHNFLH]QDNLV]DVWU]H*RQ\PL]QDNDPLILUPRZ\PLEG(WRZDURZ\PLLFKSRVLDdaczy. $XWRURUD]:\GDZQLFWZR+HOLRQGRáR*\OLZV]HONLFKVWDUDE\]DZDUWHZWHMNVL*FHLQIRUPDFMH E\á\ NRPSOHWQH L U]HWHOQH 1LH ELRU MHGQDN *DGQHM RGSRZLHG]LDOQRFL DQL ]D LFK Z\korzystanie, DQL]D]ZL]DQH]W\PHZHQWXDOQHQDUXV]HQLHSUDZSDWHQWRZ\FKOXEDXWRUVNLFK Printed in Poland

6SLVWUHFL

3

Spis treci Po co mi programowanie? ....................................................................... 5 Co to jest programowanie?...................................................................... 8 -DNWRVL URELQDSUDZG " ...................................................................... 10 Problem........................................................................................................................ 10 Metoda ......................................................................................................................... 11 Algorytm....................................................................................................................... 11 Projekt..........................................................................................................................14 Implementacja..............................................................................................................15 Uruchomienie...............................................................................................................15 =GURZ\UR]VGHN .........................................................................................................16

1DU] G]LH ................................................................................................. 17 Zaawansowane funkcje edytora ..................................................................................22 =DSDPL WDM ...................................................................................................................25

Pierwszy program ................................................................................... 26 =DSDPL WDM ...................................................................................................................31

1LFQLHMHVWGRVNRQDáH ......................................................................... 32 =DSDPL WDM ...................................................................................................................36

Ulepszamy dalej ...................................................................................... 37 =DSDPL WDM ...................................................................................................................40

:\UD*HQLD ................................................................................................ 41

=DSDPL WDM ...................................................................................................................47

Instrukcja warunkowa ............................................................................ 48 =DSDPL WDM ...................................................................................................................51

5R]ZL]XMHP\GRZROQHUyZQDQLH ......................................................... 52 =DSDPL WDM ...................................................................................................................57

Funkcje i procedury ................................................................................ 59

4

Turbo Pascal — programowanie =DSDPL WDM ...................................................................................................................64

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL ]IXQNFM" .......................................... 66 =DSDPL WDM ...................................................................................................................73

Programowanie na SRZD*QLH................................................................. 75 7\S\VWUXNWXUDOQHF]\OLMDNSU]HFKRZDüZL FHMGDQ\FK ..................... 77 ZaSDPL WDM ...................................................................................................................84

Struktura programu ................................................................................ 85 7\S\LVWDáH .............................................................................................. 87

=DSDPL WDM ...................................................................................................................90

'RG]LHáD ................................................................................................. 91 3OLNLF]\OLMDNXFKURQLüGDQHSU]HG]JXE ......................................... 101 =DSDPL WDM .................................................................................................................109

àDFXFK\ ............................................................................................... 110

=DSDPL WDM .................................................................................................................113

:L FHMSDPL FL ..................................................................................... 114 =DSDPL WDM .................................................................................................................120

3R*\WHF]QHGURELD]JLF]\OL PRGXá\ELEOLRWHF]QH .............................. 121 =DSDPL WDM .................................................................................................................125

0RGXá\ZáDVQH ...................................................................................... 126 =DSDPL WDM .................................................................................................................130

-DNXUXFKDPLDüRSRUQH programy ...................................................... 131 Literatura ............................................................................................... 134

Po co mi programowanie?

5

Po co mi programowanie? =DQLP ]DJá ELP\ VL  Z G\VNXVM  R WDMQLNDFK SURJUDPRZDQLD Z\SDGDáRE\ RGSRZLHG]LHüQDSRGVWDZRZHS\WDQLHczy w ogóle jest Ci ono potrzebne? W zasadzie — QLH %UDN XPLHM WQRFL SURJUDPRZDQLD QLH SU]HV]NRG]L &L Z ]GDQLX PDWXU\QDSLVDQLXOLVWX]URELHQLX]DNXSyZF]\SURZDG]HQLXVDPRFKRGX1RPR*HRG F]DVXGRF]DVXE G]LHV]PXVLDá]DSURJUDPRZDüPDJQHWRZLGDOHF]\QQRüWD] „prawG]LZ\P´ SURJUDPRZDQLHP PD UDF]HM PDáR ZVSyOQHJR 7\P QLHPQLHM — skoro VL JQáHSRW NVL*N —PR*QD]DáR*\ü*HPDV]]DPLDU]DZU]HüEOL*V]]QDMRPRü z NRPSXWHUDPL$WRMX*]XSHáQLHLQQDVSUDZD -DNZLHV]VDPNRPSXWHUMHVWMHG\QLH]ELRUHPGRüVNRPSOiNRZDQ\FKXNáDGyZHOHNWURQLF]Q\FKNWyUHVDPH]VLHELHQLHVZVWDQLHZ\NRQDüMDNLHjNROZLHN]QDF]FHMRSHUDFML -HJR ÄLQWHOLJHQFMD´ ELHU]H VL  Z FDáRFL ] ZLHG]\ NWyU SU]HND]DOL PX SURJUDPLFL w postaci odpowiedniego oprogramowania. Nawet tak trywialna operacja, jak wprowaG]HQLH SRMHG\QF]HJR ]QDNX ] NODZLDWXU\ ]ZL]DQD MHVW ] Z\Nonaniem sporej liczby operacji zakodowanych w oprogramowaniu systemowym. A co dopiero wyliczenie bilansu firmy czy wycieniowanie skomplikowanego rysunku... $]DWHPQLHPDPRZ\RIXQNFMRQRZDQLXNRPSXWHUDEH]RSURJUDPRZDQLD2F]\ZLFLH QLH R]QDF]D WR *H DE\ ZSURZDG]Lü ] NODZLDWXU\ VZRMH QD]ZLVNR PXVLV] FRNROZLHN prograPRZDüRGSRZLHGQLHIXQNFMH]RVWDá\MX*GDZQRXWZRU]RQHLSU]HND]DQHGRG\VSR]\FML X*\WNRZQLNyZ SRG SRVWDFL V\VWHPX RSHUDF\MQHJR L RSURJUDPRZDQLD X*\WNRZHJR 2 LOH QLH PDV] ]DPLDUX ]DMü VL  WZRU]HQLHP SRGREQHJR RSURJUDPRZDQLD QLH PXVLV] QDZHW ZLHG]LHü MDN WDNLH IXQNFMH G]LDáDM FKRFLD* F]DVHP SU]\GDMH VL  WR Z Uy*nych kryzysoZ\FK V\WXDFMDFK 7DN ZL F ]QDMRPRü SURJUDPRZDQLD QLH MHVW NRQLHF]QDGRREVáXJLNRPSXWHUD 0R*H Z WDNLP UD]LHSURJUDPRZDQLHMHVWSRWU]HEQHGRNRU]\VWDQLD]SURJUDPyZX*\WkoZ\FK" 2ND]XMH VL  *H WH* QLH 1RZRF]HVQH HG\WRU\ WHNVWyZ DUNXV]H NDONXODF\MQH i LQQH SRZV]HFKQLH X*\ZDQH DSOLNDFMH ELXURZH SR]ZDODM QD Z\NRQ\ZDQLH Z\P\OQ\FK RSHUDFML SU]H] QDFLQL FLH NLONX NODZLV]\ OXE NOLNQL FLH P\V]N 7\SRZD

6

Turbo Pascal — programowanie NVL JRZD X*\ZDMFD ([FHOD  SLVDU] SLV]F\ Z :RUG]LH  F]\ JUDILN NRU]\VWDMF\ ] &RUHOD  QLH PDM ]Z\NOH SRM FLD R SURJUDPRZDQLX — bo do niczego nie jest im ono potrzebne. No to o czym my w ogóle mówimy? —PyJáE\]DS\WDü2Wy*VSUDZDZFDOHQLHMHVW przesG]RQD 3U]HGH ZV]\VWNLP LVWQLHMH VSRUD JUXSD F]\WHOQLNyZ NWyU]\ ]DPLHU]DM SR]QDüVSoVRE\SU]\PXV]HQLDNRPSXWHUDGRZ\NRQ\ZDQLDGRNáDGQLHWHJRF]HJRVRELH ]D*\F] — F]\OL ZáDQLH PHWRG\ SURJUDPRZDQLD &] ü ] QLFK ]DSHZQH ]RVWDQLH w SU]\V]áRFL SURJUDPLVWDPL L ]DMPLH VL  WZRU]HQLHP RSURJUDPRZDQLD V\VWHPRZHJR i u*\WNRZHJRG]LDáDOQRüWRZFDOHLQWUDWQD ,QQLSRGFKRG]F\GR]DJDGQLHQLDEDUG]LHM SR DPDWRUVNX ]DGRZRO VL  VDW\sIDNFM LQWHOHNWXDOQ Sá\QF ]H ]UR]XPLHQLD ]DVDG G]LDáDQLD SURJUDPyZ L XPLHM WQRFL ]DSDQRZDQLD QDG VNRPSOLNRZDQ\P QDU] G]LHP MDNLPMHVWQRZRF]HVQ\NRPSXWHU-HV]F]HLQQLW\FKE G]LH]DSHZQHQDMZL FHM E GSR SURVWX Z\NRU]\VW\ZDü ]GRE\WH XPLHM WQRFL GR UR]ZL]\ZDQLD SUREOHPyZ VSRW\NDQ\FKZFRG]LHQQHMSUDF\QLHSUHWHQGXMFE\QDMmQLHMGRPLDQDSURJUDPLVWyZFKRüE\ nawet amatorów. Ale przHFLH*UyZQLHGREU]HPRJVNRU]\VWDü]MDNLHJRSURJUDPXX*\WNRZHJR. Zgoda, z SHZQ\P GUREQ\P ]DVWU]H*HQLHP 1RZRF]HVQH RSURJUDPRZDQLH MHVW Z VWDQLH ]URELü praZLHZV]\VWNR]DMHGQ\PQDFLQL FLHPNODZLV]DF]\NOLNQL FLHPP\V]N1LH]QDF]\ WRMHGQDN*HVSHáQLRQRZV]\VWNLHQDV]H*GDQLDDQLWH**HVSHáQLMHGRNáDGQLHWDNMDN E\P\ FKFLHOL 3R]D W\P GX*H ZV]\VWNR-ZLHG]FH-i-PRJFH SDNLHW\ X*\WNRZH V QD RJyá WDN VNRPSOLNRZDQH *H REP\OHQLH PHWRG\ UHDOL]DFML ]DGDQLD F] VWR ]DMPXMH ZL FHM F]DVX QL* ]DSURJUDPRZDQLH JR RG SRGVWDZ :UHV]FLH PR*H VL  SR SURVWX ]GDU]\ü L QDMF] FLHM VL  ]GDU]D  *H RGSRZLHGQLHJR RSURJUDPRZDQLD QLH E G]LH SRG U NDOERWH**HFRSUDwGDE G]LHDOH]HZ]JO GXQDZ\VRNLHZ\PDJDQLDVSU] WRZH GRW\F]\ WR ]ZáDV]F]D QRZHM JHQHUDFML SURJUDPyZ GOD :LQGRZV  MHJR XUXFKRPLHQLH E G]LHPQLHMOXEEDUG]LHMNáRSotliwe. &]\GREDQDOQHJRREOLF]HQLDUHGQLHMRFHQSRWU]HEQ\&LE G]LHRGUD]X]DDZDQVRZDQ\ pakiet matematyczny, jak Statgraphics, czy arkusz kalkulacyjny, jak Excel? Czy Twój ulubiony ed\WRU SRWUDIL ]OLF]\ü ZV]\VWNLH ]QDNL Z WHNFLH NWyU\ ZáDQLH QDSLVDáH" A MHOLWDNWRF]\MHVWZVWDQLHRNUHOLüUHGQLGáXJRü]GDQLD":V]\VWNLHWHRSHUDFMH PR*QD ]UHDOL]RZDü ]D SRPRF SURVW\FK SURJUDPLNyZ Z 3DVFDOX OXE %DVLFX NWyU\FK QDSLVDQLH L XUXFKRPLHQLH QDZHW QLH]E\W ZSUDZQHPX X*\WNRZQLNRZL ]DMPXMH NLONDQDFLHPLQXW 1DZHWMHOLMHVWHZ\áF]QLHX*\WNRZQLNLHPMDNLHJRNRQNUHWQHJRSURJUDPXQSHG\WRUD WHNVWyZ  L QLH PDV] ]DPLDUX ]DZLHUDü ]QDMRPRFL ] 3DVFDOHP F]\ %DVLFHP ]DSR]QDQLH VL  ] SRGVWDZDPL V]WXNL SURJUDPRZDQLD E G]LH QLH RG U]HF]\ 'ODF]HJR" :\REUD( VRELH *H Z GRNXPHQFLH QDG NWyU\P SUDFXMHV] ]QDMGXMH VL  NLONDQDFLH WDEHOHN D Z ND*GHM ] QLFK PXVLV] ]DPLHQLü PLHMVFDPL SLHUZV]\ ZLHUV] ] GUXJLP 3UDNW\F]QLH *DGHQ HG\WRU QLH uPR*OLZLD ]DPLDQ\ GZyFK ZLHUV]\ WDEHOL Z MHGQ\P kroku, a tym bardziej zrobienia tego dla wszystkich tabelek w dokumencie. Tak jednak VL  VNáDGD *H ZL NV]Rü QRZRF]HVQ\FK HG\WRUyZ :RUG3HUIHFW :RUG GOD :LQGRZV  XPR*OLZLD X*\WNRZQLNRZL WZRU]HQLH WDN ]ZDQ\FK makrodefinicji E GF\FK QLF]\P innym, jak tylko programamiQDSLVDQ\PLZVSHFMDOQ\PM ]\NX=DPLDVWZL F*PXGQLH Z\V]XNLZDüNROHMQHWDEHOHL]DPLHQLDüZLHUV]HPLHMVFDPLPR*HV]QDSLVDüRGSRZLHGQL

Po co mi programowanie?

7

SURJUDPPDNURGHILQLFM NWyUD]URELWRDXWRPaW\F]QLH5]HF]MDVQDQLHE G]LHP\VL  WXWDM ]DMPRZDü M ]\NDPL PDNURGHILQLFML E G]LHV] MHGQDN PLDá RND]M  ]DSR]QDü VL  z elementarnymi koncepcjami programowania — MDN LQVWUXNFMD ZDUXQNRZD S WOD F]\ procedura — NWyU\FK ]QDMRPRü Z ]QDF]F\ VSRVyE XáDWZL SRVáXJLZDQLH VL  WDkimi M ]\NDPL 3RFRZL FSRWU]HEQHMHVWSURJUDPRZDQLH"1DMRJyOQLHMPyZLFSRWRE\PyF]UHDOL]RZDü]DGDQLDNáRSRWOLZHOXEQLHPR*OLZHGRZ\NRQDQLDÄU F]QLH´3URJUDPQLH]DOH*QLH RG WHJR MDNLP QDU] G]LHP XWZRU]RQ\ L MDNLHPX FHORZL VáX*F\ XPR*OLZLD DXWRPDW\]DFM  SRZWaU]DMF\FK VL  UXW\QRZ\FK F]\QQRFL NWyU\FK Z\NRQ\ZDQLH E\áRE\ ]E\W QX*FHOXESoFKáDQLDáR]DGX*RF]DVX2F]\ZLFLHZV]\VWNRPR*QD]URELüU F]QLH— SR FR MHGQDN SU]HU]XFDü GZLH WRQ\ SLDVNX áRSDW VNRUR RERN VWRL JRWRZ\ GR X*\FLD spychacz... SpróEXMP\QDXF]\üVL JRREVáXJLZDü

8

Turbo Pascal — programowanie

Co to jest programowanie? 3RZLHP\ REHFQLH NLOND VáyZ QD WHPDW VDPHJR SURFHVX SURJUDPRZDQLD $E\ &L  ]D EDUG]R QLH ]QXG]Lü RJUDQLF]\P\ VL  WXWDM GR NUyWNLHJR RPyZLHQLD MHJR QDMZD*niejV]\FK HOHPHQWyZ UH]\JQXMF ] IRUPDOL]PyZ L ]E GQHM WHRULL -HOL FKFHV] GRZLHG]LHü VL  QD WHQ WHPDW F]HJR ZL FHM PR*HV] DOH QLH PXVLV]  SU]HF]\WDü NROHMQ\ UR]G]LDá ]DW\WXáRZDQ\-DNWRVL URELQDSUDZG "-HOLQLHPDV]RFKRW\PR*HV]ZUyFLüGRQLHJR Sy(QLHM 1D UR]ZL]DQLH GRZROQHJR ]DGDQLD SRSU]H] SURJUDPRZDQLH VNáDGD VL  NLOND HWDSyZ 3U]HGH ZV]\VWNLP PXVLV] ZLHG]LHü FR ZáDFLZLH FKFHV] ]URELü F]\OL PLHü NRQNUHWQ\ problemGRUR]ZL]DQLD5]HF]MDVQDSUREOHPPXVLQDGDZDüVL GRUR]ZLD]DQLD]DSRPRFNRPSXWHUDVNGPDV]RW\PZLHG]LHü"1DREHFQ\PHWDSLHQDMOHSLHM]DVWRVRZDü ]GURZ\UR]VGHN $QDOL]XMFSUREOHPPXVLV]VSUHF\]RZDüMDNLHLQIRUPDFMHPasz do G\VSR]\FMLLFRFKFHV]X]\VNDüZZ\QLNXMHJRUR]ZL]DQLD1DVW SQLHPXVLV]]GHF\GRZDüVL MDNUR]ZL]Dü]DGDQLHF]\OLZ\EUDüRGSRZLHGQLPHWRG . Kolejnym krokiem MHVW SU]\M FLH RNUHORQHJR VSRVREX SRVW SRZDQLD F]\OL VFKHPDWX F]\QQRFL NURNyZ  SURZDG]F\FKGRUR]ZL]DQLD6FKHPDWWDNLRNUHODQ\MHVWPLDQHPalgorytmu. DodatNRZF]\QQRFLNWyUQDOH*\Z\NRQDüQDW\PHWDSLHMHVWGobór struktur danych, czyli VSRVREyZZMDNLHSU]HWZDU]DQDSU]H]QDV]SURJUDPLQIRUPDFMDE G]LHUHSUH]HQWRZDQD ZHZQWU] NRPSXWHUD &]\QQRü WD MHVW QD RJyá Z\NRQ\ZDQD PHFKaQLF]QLH LVWQLHM MHGQDNSUREOHP\GODNWyU\FKPR*OLZHMHVWSU]\M FLHNLONu wariantów reprezentowania LQIRUPDFML]Uy*QLFRZDQ\FKZ]DOH*QRFLRGNRQNUHWQHMV\WXDFML 5]HF]\ZLVWH SUREOHP\ V Z ZL NV]RFL ]E\W VNRPSOLNRZDQH E\ GDá\ VL  VNXWHF]QLH rozZL]Dü ]D SRPRF SRMHG\QF]HJR DOJRU\WPX 6NXWHF]QH ]UHDOL]RZDQLH DOJRU\WPX Z\PDJD SRQDGWR Z\NRQDQLD SHZQ\FK F]\QQRFL SRPRFQLF]\FK MDN FKRüE\ ZSURZDG]HQLD F]\ Z\SURZDG]HQLD GDQ\FK 7DN ZL F ]Z\NOH PXVLV] SRG]LHOLü ]DGDQLH QD SHZQHIUDJPHQW\GDMFHVL UR]ZL]Dü]DSRPRFRGSRZLHGQLFKDOJRU\WPyZDFDáRü REXGRZDü RGSowiednim zestawem operacji „administracyjnych”. W ten sposób tworzysz projekt programu.

Co to jest programowanie?

9

'RSLHURWHUD]ZFKRG]LGRDNFMLNRPSXWHU:\NRU]\VWXMFRGSRZLHGQLSURJUDPX*\Wkowy zapisujemy nasz projekt w postaci wykonywalnej przez komputer. Operacja ta nosi miano kodowania lub implementacjiDMHMZ\QLNLHPSRZLQLHQE\üG]LDáDMF\SURJUDP 3RQLHZD* MHGQDN QLH MHVW SRZLeG]LDQH *H SURJUDP PXVL E\ü RG UD]X EH]Eá GQ\ RVtatnim etapem naszej pracy jest jego testowanie, czyli inaczej uruchamianie1DGREU VSUDZ  L WR QLH MHVW NRQLHF ÄSRZD*QH´ SURJUDP\ PXV] E\ü SU]H] FDá\ RNUHV VZRMHM eksploatacji konserwowane 2NUHOHQLH WR R]QDF]D VSUDZRZDQLH SU]H] DXWRUD QDG]RUX QDG G]LDáDQLHP SURJUDPX L NRUHNW  HZHQWXDlQ\FK Eá GyZ = NRQVHUZDFM SURJUDPyZ ZL*HVL ZUHV]FLH]DJDGQLHQLHRSUDFRZDQLDLFKGRNXPHQWDFML'ZLHRVWDWQLHF]\QQRFL ]ZL]DQH V JáyZQLH ] SURJUDPRZDQLHP SURIHVMoQDOQ\P WRWH* QLH E G]LHP\ VL  QLPL V]F]HJyáRZR]DMPRZDü 7DNPQLHMZL FHMZ\JOGDFDáDSURFHGXUDSURJUDPRZDQLDL—MDNQLHWUXGQR]DXZD*\ü — samo pisanie i uruchamiDQLH SURJUDPX ZFDOH QLH MHVW Z QLHM QDMZD*QLHMV]H3RQLHZD*MHGQDNQDV]\PFHOHPMHVWSRND]DQLH&LSRGVWDZU]HPLRVáDQLH]DG\VNXVMDRDOJRU\WPDFK L WHRULL LQIRUPDW\NL QD WHQ WHPDW QDSLVDQR ZLHOH PGU]HMV]\FK NVL*HN  w NROHMQ\FK UR]G]LDáDFK VNXSLP\ VL  JáyZQLH QD Z\NáDG]LH M ]\ND SURJUDPRZDQLD i RPyZLHQLX MHJR NRQVWUXNFML RG VWURQ\ SUDNW\F]QHM -HOL FKFHV] UR]V]HU]\ü VZRMH ZLDGRPRFL GRW\F]FH ÄSRGáR*D´ SURJUDPRZDQLD ]DFK FDP &L  GR SU]HF]\WDQLD QDVW SQHJR UR]G]LDáX -HOL QLH PDV] RFKRW\ SU]HMG( GR UR]G]LDáX ]DW\WXáRZDQHJR 1DU] G]LHZNWyU\PSR]QDV]JáyZQHJRERKDWHUDWHMNVL*NL

10

Turbo Pascal — programowanie

-DNWRVL UREL QDSUDZG " 5R]G]LDáWHQVWDQRZLUR]V]HU]HQLHSRSU]HGQLHJRLZFDOHQLHPXVLV]JRF]\WDüFKRFLD* PR*H&LVL WRSU]\GDü'RZLHV]VL ]QLHJRMDNZ\JOGDMSRV]F]HJyOQHNURNLSURFHVX SURJUDPRZDQLDLFRR]QDF]DMWDNLHSRM FLDMDNDOJRU\WPVFKHPDWEORNRZ\F]\SURMHNW 3R]QDV] UyZQLH* NLOND PHWRG L ZVND]yZHN SR]ZDODMF\FK QD XV\VWHPDW\]RZDQLH i uproszczenie pracy.

Problem Programowanie nie istnieje samo dla sLHELHDE\ZRJyOHPLDáRRQRVHQVPXVLVáX*\ü NRQNUHWQHPX FHORZL 3U]\F]\Q XWZRU]HQLD SURJUDPX PXVL E\ü SUREOHP NWyU\ PDV] UR]ZL]Dü2F]\ZLFLHQLHND*G\SUREOHPGDVL UR]ZL]DüZWHQVSRVyEQLHND*G\WH* Z\PDJD]DVWRVRZDQLDNRPSXWHUD&RZL FNZDOLILNXMHSUREOHPGR]DSURJramowania? • =DVWRVRZDQLH NRPSXWHUD GR UR]ZL]DQLD SUREOHPX SRZLQQR E\ü X]DVDGQLRQH i RSáaFDOQH3LVDQLHQDX*\WHNGRPRZ\SURJUDPXSR]ZDODMFHJRQD]DSDPL W\wanie adreVyZ ]QDMRP\FK MHVW VWUDW F]DVX — SURFLHM WR ]URELü ]D SRPRF QRWHVX,QDF]HMZ\JOGDVSUDZDZEDQNXZNWyU\PREVáXJXMHVL VHWNLNOLHQWyZ D RG F]DVX GR F]DVX WU]HED Z\VáDü GR ZV]\VWNLFK QS ]DZLDGRPLHQLH R VWDQLH rachunku. • 6]F]HJyOQLHSRGDWQHQD]DSURJUDPRZDQLHV]DGDQLDZ\NRQ\ZDQHZLHORNURWQLH OXE ]áR*RQH ] FLJX SRZWDU]DMF\FK VL  F]\QQRFL 3LVDQLH ÄGR MHGQRUD]RZHJR X*\WNX´ SURJUDPX Z\NRQXMFHJR ]HVWDZ VNRPSOLNRZDQ\FK REOLF]H QD RJyá PLMDVL ]FHOHPJG\*PR*QDMHZ\NRQDüQDNDONXODWRU]H&RLQQHJRJG\SU]HZLGXMHV]PR*OLZRüZLHORNURWQego wykorzystania takiego programu. • 3UREOHP SRZLQLHQ E\ü GREU]H RNUHORQ\ 2]QDF]D WR *H PXVLV] GRNáDGQLH ZLHG]LHü MDNLH LQIRUPDFMH PDV] GR G\VSR]\FML L FR FKFHV] X]\VNDü D WDN*H SRWUDILü ]DSLVDü WR Z IRUPLH GDMFHM VL  ÄZ\WáXPDF]\ü´ NRPSXWHURZL 3U]\NáDGHPSUREOHPX(OHRNUHORQHJRPR*HE\üÄUR]ZL]DQLH]DGDQLD]IL]\NL´JG\* QLH ZLDGRPR DQL MDNLPL LQIRUPDFMDPL G\VSRQXMHP\ DQL FR FKFHP\ ZáDFLZLH

Jak to sie robi naprawde?

11

REOLF]\ü3UDZLGáRZHRNUHOHQLH]DGDQLDPLDáRE\SRVWDüQSÄZ\]QDF]HQLHGURJL SU]HE\WHMSU]H]FLDáRZVSDGNXVZRERGQ\PZSLHUZV]\FKVHNXQGDFKUXFKX´ 3U]\ RND]ML PDP\ WX QDZL]DQLH GR SRSU]HGQLHJR SXQNWX WH VDPH REOLF]HQLD WU]HEDZ\NRQDüG]LHVL FLRNURWQLHGODVHNXQG  3UREOHPSU]H]QDF]RQ\GRUR]ZL]DQLDSRZLQLHQE\üMDVQR]GHILQLRZDQ\ i Z\VWDUF]DMFR]áR*RQ\E\WUXGZáR*RQ\ZSURJUDPRZDQLHPyJáVL RSáDFLü

Metoda 3RXVWDOHQLXFRFKFHV]RVLJQüLMDNLPLLQIRUPDFMDPLG\VSRQXMHV]PXVLV]XVWDOLüVSRVyE UR]ZL]DQLD SUREOHPX 1LHNLHG\ MDN Z SU]\SDGNX VSDGNX swobodnego) sytuacja MHVW RF]\ZLVWD QDOH*\ ]DVWRVRZDü Z]yU NWyU\ NWR NLHG\ Z\P\OLá .LHG\ LQG]LHM WU]HED Z\P\OLü UR]ZL]DQLH VDPHPX :DUWR UyZQLH* ]DVWDQRZLü VL  QDG SU]\M FLHP ]DáR*HXSUDV]F]DMF\FKNWyUHPRJ]PQLHMV]\üQDNáDGSUDF\SRWU]HEQ\QDstworzenie SURJUDPX]QLHZLHONLPXV]F]HUENLHPQDGRNáDGQRFL 3U]\NáDGHP QLHFK E G]LH ZVSRPQLDQD Z SRSU]HGQLP UR]G]LDOH NZHVWLD Z\]QDF]HQLD UHGQLHMGáXJRFL]GDQLDZWHNFLH3UREOHPQLHMHVWZFDOHZ]L W\Ä]VXILWX´]DUyZQR ]E\WNUyWNLHMDNL]E\WGáXJLH]GDQLD]PQLHMV]DMF]\WHOQRüWHNVWXDE\ZL FQLH]QXG]Lü F]\WHOQLND PXVLV] WU]\PDü VL  SHZQHJR RSWLPXP Z\QRV]FHJR QS  ]QDNyZ 2WRNLONDNRQNXUHQF\MQ\FKUR]ZL]DWHJRSUREOHPX • XVWDODP\OLF]E ]QDNyZ]DZDUW\FKZND*G\P]GDQLXZWHNFLHSRF]\PuzysNDQHZDUWRFLXUHGQLDP\0HWRGDWDMHVWGRüRF]\ZLVWDMHGQDNZ\PDJDRNUHOHQLDFLVáHMGHILQLFML]GDQLDFRPR*HE\üNáRSRWOLZH • SU]\MPXMHP\ XSUDV]F]DMFH ]DáR*HQLH *H ND*GH ]GDQLH NRF]\ VL  NURSN W W\P PRPHQFLH OLF]ED ]GD Z WHNFLH UyZQD E Gzie liczbie kropek (co dla WHNVWyZOLWHUDFNLFKMHVWZ]DVDG]LHSUDZG]LZH =DWHPZ\VWDUF]\]OLF]\üZV]\VWNLH]QDNLZWHNFLHXVWDOLüLOHMHVWZUyGQLFKNURSHNSRG]LHOLüSLHUZV]ZDUWRüSU]H]GUXJLZ\QLNJRWRZ\ 1DMOHSV]PHWRGQD]QDOH]LHQLHPHWRG\MHVWVSUDZG]HQLHF]\NWRMHMMX*QLH Z\P\OLá3RXVWDOHQLXPHWRG\ZDUWRWH*]DVWDQRZLüVL QDGMHMXSURV]F]HQLHP

Algorytm 6NRURMX*PDP\PHWRG PXVLP\]DSLVDüMZVSRVyEIRUPDOQ\LV]F]HJyáRZ\3RFR" Komputer nie jest niestety na tyle inteligeQWQ\E\]UR]XPLHüSROHFHQLHÄ]OLF]ZV]\VWNLH ]QDNLZWHNFLH´1WRWH*PXVLP\QDV]H]DGDQLHSU]HGVWDZLüZVSRVyEEDUG]LHMHOHPHQWDUQ\-DN":áDQLH]DSRPRFDOJRU\WPX 1

Co prawda niektóre SURJUDP\ MDN QS :RUG GOD :LQGRZV XGRVW SQLDM SROHFHQLH ]OLF]DQLD]QDNyZZWHNFLHMHGQDNMHVWRQRZáDFLZRFLSURJUDPXQLH]DNRPSXWHUD i PXVLDáR]RVWDüZF]HQLHM]DSURJUDPRZDQHSU]H]WZyUFyZHG\WRUD

12

Turbo Pascal — programowanie =JRGQLH]GHILQLFMDOJRU\WPWRÄ]ELyURNUHORQ\FKUHJXáSRVW SRZDQLDNWyUHUHDlizowaQH]JRGQLH]XVWDORQ\PSRU]GNLHPXPR*OLZLDMUR]ZL]DQLHRNUHORQHJR]DGDQLD´ 3U]HNáDGDMFWRQDEDUG]LHMOXG]NLM ]\NPR*HP\SRZLHG]LHü*HDOJRU\WPMHVW]DSLVHP F]\QQRFL NWyUH QDOH*\ NURN SR NURNX Z\NRQDü Z FHOX X]\VNDQLD Z\QLNX =DSiVXMF DOJRU\WPPXVLV]ZL FXVWDOLüMDNLHHOHPHQWDUQHRSHUDFMHE G]LHWU]HEDZ\NRQDüZWUDNFLHUHDOL]DFML]DGDQLDLMDNDSRZLQQDE\üLFKNROHMQRü'RGDWNRZRPXVLV]RNUHOLüWDN zwane kryterium stopuF]\OLZDUXQHNNWyUHJRVSHáQLHQLHSRZRGXMH]DNRF]HQLHZykoQ\ZDQLDRSHUDFMLQLHFKFHV]FK\EDF]HNDüQDZ\QLNZQLHVNRF]RQRü  -DN]DSLVDüDOJRU\WP"1DMSURVWV]\PVSRVREHPMHVWVáRZQHZ\UD*HQLHSRV]F]HJyOQ\FK operacji w postaci punktów, np. tak: 1. otwórz plik z tekstem do odczytu 2. wyzeruj licznik znaków 3. wyzeruj licznik kropek 4. MHOLNRQLHFSOLNXWRLG(GRSXQNWX 5. wczytaj kolejny znak z pliku 6. MHOL]QDNMHVWNURSN]ZL NV]OLF]QLNNURSHNR 7. ]ZL NV]OLF]QLN]QDNyZ 8. LG(GRSXQNWX 9. MHOLOLF]QLNNURSHNZ\QRVL]HURLG(GRSXQNWX 10. wypisz (licznik znaków/(licznik kropek)) 11. STOP 7R VDPR PR*QD SU]HGVWDZLü Z SRVWDFL JUDILF]QHM ]ZDQHM VFKHPDWHP EORNRZ\P OXE z angielska flowchart. 6FKHPDW SRVW SRZDQLD PR*QD ZUHV]FLH ]DSLVDü Z SRVWDFL WDN ]ZDQHJR pseudokodu, F]\OLLPLWDFMLÄSUDZG]LZHJR´M ]\NDSURJUDPRZDQLD start otwórz(plik); znaki := 0; kropki := 0; dopóki nie koniec_pliku(plik) start czytaj (plik,znak) MH*HOL]QDN µ¶ kropki := kropki+1; znaki := znaki+1; stop; wypisz(znaki/kropki); stop.

-DNWRVL URELQDSUDZG "

13

Start

Otwórz plik do odczytu

Licznik znaków := 0 Licznik kropek := 0

Tak

Czy koniec pliku? Nie Czytaj znak

Czy znak jest kropk¹?

Tak

Zwiêksz licznik kropek

Nie Zwiêksz licznik znaków

Czy licznik kropek = 0?

Tak

Nie Wypisz (licznik znaków / licznik kropek)

Stop

Rysunek 1. 6FKHPDWEORNRZ\REOLF]DQLDUHGQLHMOLF]E\]QDNyZZ]GDQLX .D*GD ] SRZ\*V]\FK PHWRG PD VZRMH ZDG\ L ]DOHW\ =DSLV SRV]F]HJyOQ\FK NURNyZ w poVWDFL SXQNWyZ MHVW SURVW\ DOH SU]\ EDUG]LHM ]áR*RQ\FK ]DGDQLDFK VWDMH VL  PDáR F]\WHOQ\=DSLVZSRVWDFLVFKHPDWXEORNRZHJRMHVWEDUG]RF]\WHOQ\DOHSUDFRFKáRQQ\ w wykoQDQLX:UHV]FLH]DSLVZSVHXGRNRG]LHPDW ]DOHW *HSRSU]HWáXPDF]HQLXQD M ]\NDQJLHOVNLVWDMHVL SUDNW\F]QLHJRWRZ\PWHNVWHPSURJUDPX : P\O WHJR FR SRZLHG]LHOLP\ QD ]DNRF]HQLH SRSU]HGQLHJR SXQNWX QLH PXVLV] D naZHW QLH SRZLQLHQH Z\P\ODü DOJRU\WPX VDPRG]LHOQLH -HVW WR FR SUDZGD ]DM FLH

14

Turbo Pascal — programowanie EDUG]R NV]WDáFFH L SU]\QRV]FH GX*R VDW\VIDNFML LQWHOHNWXDOQHM MHGQDN F] VWR RND]XMH VL *HNRU]\VWDMF]JRWRZ\FKUR]ZL]DPR*QD]URELüWRVDPR]QDF]QLHHIHNW\ZQLHM i V]\EFLHM 1LHNWyUH SUREOHP\ V QDWRPLDVW QD W\OH QLHW\SRZH L* PHWRG  LFK UR]ZL]DQLDWU]HEDZ\P\OLüRGSRGVWDZ 2PDZLDMF DOJRU\WP\ QLH VSRVyE SRPLQü NZHVWLL VWUXNWXU GDQ\FK -HVW RF]\ZLVWH L* UR]ZL]DQLH MDNLHJRNROZLHN SUREOHPX ZL*H VL  ] SU]HWZDU]DQLHP LQIRUPDFML 7  ] NROHL WU]HED MDNR SU]HFKRZDü QLH PyZLF MX* R ZSURZDG]HQLX MHM GR NRPSXWHUD L Sy(QLHMV]\P Z\SURZDG]HQLX .RPSXWHURZH VSRVRE\ UHSUH]HQWRZDQLD LQIRUPDFML V ]QDF]QLH FLOHM RNUHORQH D MHGQRF]HQLH ]QDF]QLH PQLHM Uy*QRURGQH QL* WH NWyU\FK X*\ZDP\QDFRG]LH:ZL NV]RFLSU]\SDGNyZGREyURGSRZLHGQLHMVWUXNWXU\GDQ\FK jest automaW\F]Q\JG\*DOERQDU]XFDVL VDPQSUR]ZL]XMF]DGDQLHPDWHPDW\F]QH QLH E G]LHV] SU]HdVWDZLDá OLF]E Z SRVWDFL ]QDNRZHM  DOER MHVW Z\PXV]RQ\ SU]H] DOJRU\WP &]DVHP MHGQDN VSUDZD QLH MHVW WDN RF]\ZLVWD 3U]\NáDGRZR NRQVWUXXMF SURJUDP ]DMPXMF\ VL  SU]HWZaU]DQLHP GDQ\FK RVRERZ\FK SUDFRZQLNyZ PR*HV] ]GHF\GRZDüVL QDSU]HFKRZ\ZDQLHW\FK*HGDQ\FKZWDN]ZDQ\FKWDEOLFDFKOXEOLVWDFK 2E\GZDUR]ZL]DQLDPDMVZRMH]DOeW\LZDG\MDNUyZQLH*ZL*VL ]]DVWRVRZDQLHP RGSRZLHGQLFKPHWRGSU]HWZDU]DQLDGDQ\FKF]\OLZáDQLHDOJRU\WPyZ

Projekt -DNMX*SRZLHG]LHOLP\DOJRU\WPSU]H]QDF]RQ\MHVWGRUR]ZL]DQLD]DVDGQLF]HMF] FL ]DGDQLD L ÄQLH SU]HMPXMH VL ´ WDNLPL GHWDODPL MDN ZSURZDG]HQLH L Z\SURZDG]HQLH GDQ\FKF]\XWZRU]HQLHVWUXNWXUGDQ\FK1DGRGDWHNZL NV]RüSUREOHPyZMHVWQDW\OH skomplikoZDQD L* QLH GDMH VL  UR]ZL]Dü ]D MHGQ\P ]DPDFKHP : WDNLHM V\WXDFML PXVLV] UR]ELü VZRMH ]DGDQLH QD PQLHMV]H IUDJPHQW\ GDMFH VL  Z\UD]Lü ]D SRPRF proVW\FKDOJRU\WPyZLX]XSHáQLüWHQ]HVWDZSU]H]RSLVRSHUDFMLSRPRFQLF]\FK:V]\VWNRWRQDOH*\SRZL]DüZVSyMQFDáRü]ZDQprojektem programu. 3URMHNW\ PRJ E\ü WZRU]RQH GZLHPD SU]HFLZVWDZQ\PL PHWRGDPL ]QDQ\PL MDNR SURjektoZDQLH ZVW SXMFH DQJ bottom-up design  RUD] SURMHNWRZDQLH ]VW SXMFH DQJ top-down design  3LHUZV]D ] QLFK MHVW UHDOL]DFM ]DVDG\ ÄRG V]F]HJyáX GR RJyáX´ QD samym poF]WNX RNUHODP\ ]HVWDZ HOHPHQWDUQ\FK ]DGD NWyU\FK Z\NRQDQLH E G]LH NRQLHF]QH GR UHDOL]DFML JáyZQHJR SUREOHPX np. wprowadzanie danych, wyprowadzanie wyników, obliF]DQLH ZDUWRFL SRUHGQLFK  3R VNRQVWUXRZDQLX WDNLFK FHJLHáHN EXGXMHP\ ] QLFK ZL NV]H VWUXNWXU\ ]DMPXMFH VL  SU]HWZDU]DQLHP RGSRZLHGQLR ZL NV]\FK IUDJPHQWyZ ]DGDQLD ] W\FK — struktury jeszcze bardziej RJyOQH D* Z NRFX GRFKRG]LP\ GR JáyZQHJR VFKHPDWX G]LDáDQLD NWyU\ ]DU]G]D SRV]F]HJyOQ\PLPRGXáDPL 3URMHNWRZDQLH]VW SXMFHMDNQLHWUXGQRVL GRP\ODüZ\JOGDRGZURWQLH3RF]WNLHP SURFHVXMHVWRJyOQHVIRUPXáRZDQLH]DGDQLDNWyUHQDVW SQLHSRGGDMHVL DQDOL]LHLUR]biFLX QD ZVSyáG]LDáDMFH ]H VRE F] FL WH ]D G]LHOL VL  GDOHM D* GR X]\VNDQLD HOHPHQWDUQ\FK IUDJPHQWyZ NWyU\FK ]DSURJUDPRZDQLH MHVW MX* áDWZH D QDZHW W\SRZH -HGQRF]HQLH QD ND*G\P HWDSLH SRG]LDáX XOHJDM XFLOHQLX NRPSHWHQFMH SRV]F]HJyOQ\FKIUDJPHQWyZSURJUDPXDUDF]HMSURMHNWX F]\OL]DNUHVSU]HWZDU]DQ\FKSU]H]H GDQ\FKLSRVWDü]ZUacanych wyników.

Jak to sie robi naprawde?

15

1LH]DOH*QLH RG WHJR MDN PHWRG  ]DVWRVXMHV] HIHNWHP SURMHNWRZDQLD SRZLQQR E\ü XFLOHQLH Z\EUDQHM PHWRG\ UR]ZL]DQLD ]DGDQLD L GRVWRVRZDQLH MHM GR NRQNUHWQ\FK RNROLF]QRFL L PR*OLZRFL 2VLJD VL  WR UR]ELMDMF ]DGDQLH QD HOHPHQWDUQH VNáDGQLNL NWyU\FKUR]ZL]DQLH]RVWDáRMX*RSLVDQHOXEMHVWáDWZHGRVDPRG]LHOQHJRRSUDFRZDQLD Gotowy projektPR*HSU]\MüSRVWDüSRGREQGRRPDZLDQ\FKSU]\RND]MLDOJRU\WPyZ ]DSLVX VáRZQHJR OXE JUDILF]QHM UHSUH]HQWDFML FLJX F]\QQRFL 2GSRwiednie zapisanie SRV]F]HJyOQ\FKHOHPHQWyZSURMHNWX]QDF]QLHXáDWZL&LMHJRLPSOHPHQWDFM RUD]SU]\V]áHZSURZDG]DQLH]PLDQLXOHSV]H

Implementacja 8II 3U]\QDMPQLHM Z WHRULL ZV]\VWNR SRZLQQR MX* G]LDáDü '\VSRQXMF RGSRZLHGQLR UR]SLVDQ\PSURMHNWHPPR*QDSU]\VWSLüGRPHFKDQLF]QHMZ]DVDG]LHF]\QQRFLSURJramowania. 7DN WR QLH SRP\áND SUDNW\F]QLH FDáRü SUDF\ XP\VáRZHM SRZL FDQHM QD UR]ZL]DQLH GDQHJR ]DGDQLD SRSU]H] SURJUDPRZDQLH VNXSLD VL  Z HWDSDFK RSLVDQ\FK SRSU]HGQLR 6DPR SURJUDPRZDQLH NRGRZDQLH  MHVW MHG\QLH F]\QQRFL SROHJDMF QD SU]HWáXPDF]HQLX ]DSLVX SURMHNWX QD RGSRZLHGQL ]DSLV V\PEROLF]Q\ F]\OL WDN ]ZDQy M ]\NSURJUDPRZDQLDQDMF] FLHMZ\VRNLHJRSR]LRPX  =DQLPGRWHJRGRMG]LHPR*HV]MHV]F]HVWDQüSU]HGNRQLHF]QRFLZ\ERUXRGSRwiedQLHJRM ]\NDF]\OLQDU] G]LDSUDF\]DNáDGDMF*HPDV]]F]HJRZ\ELHUDüWMSRWUDILV] VL SRVáXJLZDüNLONRPDM ]\NDPi).

Uruchomienie 8UXFKDPLDQLH ZLH*R QDSLVDQ\FK SURJUDPyZ QDOH*\ GR EDUG]LHM HNVF\WXMF\FK momenWyZZ*\FLXSURJUDPLVW\3HáQ\SURFHVXUXFKDPLDQLDVNáDGDVL ]NLONXHWDSyZ NWyUHNUyWNRRSLV]HP\SRQL*HM 1DSLVDQ\ SURJUDP QDOH*\ SR SLHUZV]H SU]HWáXPDF]\ü QD SRVWDü Z\NRQ\ZDOQ SU]H] NRPSXWHUF]\OLQDRJyá VNRPSLORZDüJR:L NV]RüQDU] G]LSURJUDPLVW\F]Q\FKVNXWHF]QLH Z\áDSLH SU]\ WHM RND]ML ZV]HONLH Eá G\ OLWHURZH L VNáDGQLRZH NWyUH PLDáH RND]M SRSHáQLüSRGF]DVZSLV\ZDQLDSURJUDPXEá G\WDNLH]ZDQHVRJyOQLHEá GDPL kompilacji). 3R Z\HOLPLQRZDQLX ZV]\VWNLFK Eá GyZ NRPSLODFML PR*HV] VSUyERZDü Z\NRQDü SURJram. Przedtem jednak EH]Z]JO GQLH]DSLV]JRQDG\VNX. W przypadku bardziej skomSOLNRZDQ\FKSURJUDPyZHIHNW\SLHUZV]HJRXUXFKRPLHQLDPRJE\üGRü]DVNDNXMFH ] ]DZLHV]HQLHP NRPSXWHUD ZáF]QLH OHSLHM ]DSDPL WDü SURJUDP QL* QDUD*Dü VL  QD NRQLHF]QRü RGWZDU]DQLD F] FL OXE FDáRFL Z\QLNyZ SUDF\ :V]HONLH Eá G\ NWyUH SRMDZLDMVL ZWUDNFLHSUDF\MX*XUXFKRPLRQHJRSURJUDPXQRV]QD]Z Eá GyZZykonania%á G\WHPRJSRZRGRZDüSU]HUZDQLHG]LDáDQLDSURJUDPXDQDZHW]DZLHV]HQLH lub restart komputera) lub jego zachowanie niezgodne z oczekiwaniami (np. brak UHDNFML QD G]LDáDQLD X*\WNRZQLND ]ZUDFDQLH Eá GQ\FK Z\QLNyZ  -HOL SURJUDP SR uruchomieniX]DFKRZXMHVL ZPLDU SRSUDZQLHWMQLH]DZLHVLáVL UHDJXMHQDSUyE\

16

Turbo Pascal — programowanie komuQLNRZDQLD VL  ] QLP ]ZUDFD Z PLDU  SRSUDZQH Z\QLNL L GDMH VL  ]DNRF]\ü  PR*HV]SU]HMüGRMHJRWHVWRZDQLD 7HVWRZDQLH SURJUDPX SROHJD ] JUXEV]D QD EDGDQLX MHJR UHDNFML QD Uy*ne zachowania X*\WNRZQLND 3U]HGH ZV]\VWNLP QDOH*\ VSUDZG]Lü F]\ Z\QLN SUDF\ SURJUDPX MHVW zgodQ\ ] QDV]\PL RF]HNLZDQLDPL -HOL WDN ZDUWR VSUyERZDü SRGU]XFLü PX GR przetwoU]HQLD LQQH GDQH GOD NWyU\FK Z\QLN ]QDP\ OXE SRWUDILP\ REOLF]\ü 'REyU danych dR WHVWRZDQLD QLH SRZLQLHQ E\ü SU]\SDGNRZ\ OHF] ZLQLHQ RSLHUDü VL  QD SU]HZLG\ZDQLX PR*OLZ\FK VáDE\FK SXQNWyZ SURJUDPX 3U]\NáDGRZR MHOL SURJUDP ]DMPXMH VL  REVáXJ NDUWRWHNL SUDFRZQLNyZ ZDUWR VSUDZG]Lü MHJR ]DFKRZDQLH Z SU]\SDGNX QLHSRGDQLD *DGQHJR QD]ZLVND SRGDQLD QD]ZLVND GáX*V]HJR QL* SU]\M WH PDNVLPXPLWS'REUPHWRGMHVWUyZQLH*WHVWRZDQLHSURJUDPyZSU]H]X*\WNRZQLNyZ NWyU]\]Z\NOHQLHPDMSRM FLDR]DVDGDFKIDLUSOD\RERZL]XMF\FKZSURJUDPRZDQLX L SRWUDIL EDUG]R VNXWHF]QLH ÄUR]áR*\ü´ SURJUDP\ XZD*DQH SU]H] LFK WZyUFyZ ]D FDáNRZLFLH EH]Eá GQH : SU]\SDGNX XUXFKDPLDQLD EDUG]R RSRUQ\FK SURJUDPyZ QLHRFHQLRQHXVáXJLRGGDMZUHV]FLHW]ZQDU] G]LDXUXFKRPLHQLRZH*DUJRQRZR]ZDQH debuggerami 3R]ZDODM RQH QD OHG]HQLH L DQDOL]  ]DFKRZDQLD SURJUDPów instrukcja SRLQVWUXNFMLFRXPR*OLZLDORNDOL]DFM QDZHWEDUG]RZ\UDILQRZDQ\FKEá GyZ

Zdrowy rozsadek -HVW RQ QDMZD*QLHMV]\P HOHPHQWHP SURFHVX SURJUDPRZDQLD D GRNáDGQLHM MDNLHMNROZLHN G]LDáDOQRFL SUDNW\F]QHM SRGHMPRZDQHM Z *\FLX  =DVWRVRZDQLH zdroZHJRUR]VGNXZ SURJUDPRZDQLXVSURZDG]DVL SU]HGHZV]\VWNLPGR]DFKRZDQLD odpowiedniej proSRUFMLSRPL G]\WUHFLLIRUPRUD]GRERUXPHWRGRGSRZLHGQLFKGR UHDOL]RZDQ\FK]DGD$E\UR]ZL]DüUyZQDQLHNZDGUDWRZHPR*HV]RF]\ZLFLHQDSLVDü w Borland C++ 5.0 RGSRZLHGQL SURJUDP GOD :LQGRZV Z\NRQXMF XSU]HGQLR VROLGQH przygotowanie w postaci schematu blokowego, listy zmiennych i spisu literatury. 0R*HV] UyZQLH* QLF QLH SLVDü D MHG\QLH VL JQü SR NDONXODWRU : ZL NV]RFL SU]\SDGNyZ QDMOHSV]H MHVW UR]ZL]DQLH kompromisowe, tj. napisanie krótkiego programiku w Turbo Pascalu. 6DPRSU]\JRWRZDQLHWHRUHW\F]QHUyZQLH*SRZLQQRE\üWUDNWRZDQH]XPLDUHP'REyU DOJRU\WPXF]\RSUDFRZDQLHSURMHNWXEDUG]RF] VWRZ\NRQ\ZDQHVDXWRPDW\F]QLH]D ich rozpisywanie ma na celu MHG\QLH XáDWZLHQLH LFK ]UR]XPLHQLD L QLH SRZLQQR E\ü FHOHPVDP\PZVRELH3U]HZD*DMFDF] ü]DGDNWyUHE G]LHV]UR]ZL]\ZDáMHVWQD W\OHSURVWDL*QLHZ\PDJDVSHFMDOQ\FKSU]\JRWRZD3RZ\*V]HXZDJLSRZLQLHQHZL F WUDNWRZDü UDF]HM MDNR VSRVRE\ XáDWZLHQLD VRELH UR]ZL]\ZDQLD EDUG]LHM ]áR*RQ\FK probOHPyZ HZHQWXDOQLH RUJDQL]RZDQLD SUDF\ ]HVSRáRZHM R LOH PDV] ]DPLDU ]RVWDü zawoGRZ\PSURJUDPLVW  '\VSRQXMFW\PLZLDGRPRFLDPLPR*HV]MX*VSRNRMQLHSU]HMüGRG]LHáD:NROHMQ\P UR]G]LDOH]DSR]QDV]VL ]QDU] G]LHP]DSRPRFNWyUHJRE G]LHV]WZRU]\áSURJUDP\

Narzedzie

17

1DU] dzie 6NRUR SRZLHG]LHOLP\ MX* NLOND VáyZ QD WHPDW WHRULL F]DV RPyZLü SRGVWDZ  G]LDáDOQRFLSUDNW\F]QHM—M ]\NSURJUDPRZDQLDF]\OLQDU] G]LH]DSRPRFNWyUHJRWZRU]\ VL SURJUDP\- ]\NSURJUDPRZDQLDXPR*OLZLD]DSLVDQLHZ]UR]XPLDáHMGODF]áRZLHND SRVWDFL F]\QQRFL NWyUH PDM ]RVWDü ]UHDOL]RZDQH SU]H] NRPSXWHU 2GSRZLHGQLH QDU] G]LH ]ZDQH translatorem F]\OL WáXPDF]HP  SU]HNáDGD WDNL ]DSLV QD LQVWUXNFMH ]UR]XPLDáH GOD NRPSXWHUD 1RZRF]HVQH QDU] G]LD GR WZRU]HQLD SURJUDPyZ ]Z\NOH ]DZLHUDM RSUyF] WUDQVODWRUD UyZQLH* edytor SR]ZDODMF\ QD ZSURZDG]DQLD L SRSUDwianie tekstu programu, konsolidator XPR*OLZLDMF\ HIHNW\ZQH WZRU]HQLH ZL NV]\FK programów, program uruchomieniowy (ang. debugger) XáDWZLDMF\ ORNDOL]DFM  L XVXZDQLHEá GyZZSURJUDPDFKRUD]Uy*QHQDU] G]LDSRPRFQLF]H /LF]ED M ]\NyZ SURJUDPRZDQLD X*\ZDQ\FK REHFQLH QD ZLHFLH VL JD VHWHN MHGQDN W\ONRNLOND]\VNDáRVRELHSRSXODUQRüQDW\OHGX*E\]DVWDQDZLDüVL QDGLFKZ\EranieP 6 WR EH] ZWSLHQLD M ]\NL %DVLF & L 3DVFDO .WyU\ ] QLFK Z\EUDü" %DVLF MHVW M ]\NLHPSURVW\PLSRSXODUQ\PMHGQDNQLHSURPXMHQDZ\NyZHOHJDQFNLHJRSURJramoZDQLD - ]\N & ]\VNDá VRELH RVWDWQLR RJURPQ SRSXODUQRü L ]GRPLQRZDá URGRwisko zawodowych pURJUDPLVWyZ -HGQDN L RQ QLH QDGDMH VL  ]E\WQLR GR QDXNL SRGVWDZ SURJUDPRZDQLD ]H Z]JO GX QD Z\VRNL SR]LRP NRPSOLNDFML L PDáR F]\WHOQ VNáDGQL  7U]HFL ] NDQG\GDWyZ 3DVFDO XVW SXMH QLHFR SRSXODUQRFL M ]\NRZL & MHVW MHGQDN znacznie czytelniejszy i prze]WRQDMF] FLHMX*\ZDQ\GRFHOyZG\GDNW\F]Q\FK : GDOV]\P FLJX QDV]HJR Z\NáDGX E G]LHP\ ZL F X*\ZDOL M ]\ND 3DVFDO -HGQ ] ZFL*QDMSRpularniejszych wersji Pascala przeznaczonych dla komputerów PC jest bez ZWSLHQLD 7XUER 3DVFDO  VWDQRZLF\ ZU F] LGHDOQH QDU] G]LH GR QDXNL L WZRU]HQLD PQLHMVNRPSOLNRZDQ\FKSURJUDPyZ-HJRWH*Z\ELHU]HP\MDNRQDU] G]LHQDV]HMSUDF\ SRGVWDZRP SRVáXJLZDQLD VL  URGRZLVNLHP 7XUER 3DVFDOD SRZL FLP\ UHV]W  WHJR UR]G]LDáX =DF]QLMP\ RG XUXFKRPLHQLD QDV]HJR QDU] G]LD 1D SRF]WHN U]HF] MDVQD PXVLV] ZáF]\üNRPSXWHUDSRZ\ZLHWOHQLX]QDNXJRWRZRFLV\VWHPXRSHUDF\MQHJR]Z\NOH C:\> QDSLVDü turbo↵

18

Turbo Pascal — programowanie -HOLX*\ZDV]V\VWHPX:LQGRZVPXVLV]ZF]HQLHMSU]HMüGR'26-u (w tym celu ]QDMG(LNOLNQLMGZXNURWQLHLNRQ 06-'263URPSW -HOL7XUER3DVFDOMHVW GRVW SQ\SRGSRVWDFLLNRQ\PR*HV]JRXUXFKRPLüNOLNDMFQDQLHMGZXNURWQLH 0R*H VL  MHGQDN RND]Dü *H SR Z\GDQLX SRZ\*V]HJR SROHFHQLD XMU]\V] QD HNUDQLH komunikat Bad command or file name

R]QDF]DMF\*HZ\ZRá\ZDQ\SURJUDPQLHMHVWGRVW SQ\]SR]LRPXELH*FHJRNDWDORJX OXEZRJyOHQLH]RVWDá]DLQVWDORZDQ\:WDNLHMV\WXDFMLPXVLV]RGV]XNDüNDWDORJ]DZLHUDMF\ NRPSLODWRU 7XUER 3DVFDOD R QD]ZLH TURBO.EXE (zwykle jest to katalog C:\TP\BIN lub C:\TP7\BIN  L GRáF]\ü MHJR QD]Z  GR W]Z V\VWHPRZHM FLH*NL GRVW SX, XPR*OLZLDMFHM Z\ZRá\ZDQLH SURJUDPyZ ]QDMGXMF\FK VL  Z NDWDORJDFK LQQ\FK QL* ELH*F\ : W\P FHOX GR ]QDMGXMFHJR VL  Z SOLNX C:\AUTOEXEC.BAT polecenia PATH GRSLV]QDNRFXUHGQLNDSRQLPQD]Z NDWDORJX]DZLHUDMFHJR7XUER3DVFDODQS path=c:\dos;c:\windows;c:\norton;c:\tp7

-H*HOLQLHXGD&LVL RGV]XNDü7XUER3DVFDODE G]LHV]PXVLDáJR]DLQVWDORZDü:W\P FHOXZH(SLHUZV]]G\VNLHWHNLQVWDODF\MQ\FKSURJUDPXRSLVDQÄ,QVWDOO´ Záy*MGR QDS GXA: (lub B:) i napisz install↵

Uruchomiony w ten sposób program instalacyjny dostarczy Ci dalszych wskazówek RGQRQLHLQVWDODFML:L FHMLQIRUPDFMLQDWHPDWLQVWDODFMLLZ\ZRá\ZDQLD7XUER3DVFDOD ]QDMG]LHV]ZOLWHUDWXU]H>@PR*HV]UyZQLH*]DVL JQüSRPRF\ORNDOQHJRVSHFMDOLVW\RG komputerów. -HOL XGDáR &L VL  EH]NROL]\MQLH Z\ZRáDü 7XUER 3DVFDOD QD HNUDQLH PRQLWRUD SRZLQLHQH]REDF]\üZLGRNSU]HGVWDZLRQ\QDVVLHGQLPU\VXQNX URGNRZF] üHNUDQX]DMPXMHREV]HUQHRNQRZNWyU\P]QDMGXMHVL PLJDMF\NXUVRU Okno to, zwane okienkiem edytora  E G]LH VáX*\áR QDP GR ZSLV\ZDQLD L poprawiania SURJUDPyZ1DVDPHMJyU]HHNUDQX]QDMGXMHVL PHQXJáyZQH]DZLHUDMFHJUXS\SROHFH VáX*F\FK GR ]DU]G]DQLD SURJUDPHP :UHV]FLH QDMQL*V]\ ZLHUV] HNUDQX — tak zwany wiersz statusowy —]DZLHUDLQIRUPDFMHQDWHPDWQDMF] FLHMZ\NRU]\VW\ZDQ\FK NRPELQDFMLNODZLV]\OXEDNWXDOQHJRVWDQXSURJUDPX:V]\VWNLHHOHPHQW\GRVW SQHSRSU]H] RNQR HG\WRUD PHQX JáyZQH RUD] NRPELQDFMH NODZLV]\ WZRU] UD]HP zintegroZDQH URGRZLVNR URERF]H 7XUER 3DVFDOD RNUHODQH UyZQLH* DQJLHOVNLP VNUyWHP ,'( (Integrated Development Environment). -HOLSRZ\ZRáDQLX7XUER3DVFDOD]REDF]\V]QDHNUDQLHMHG\QLHMDVQHWáR E G]LHV]PXVLDáRWZRU]\üRNLHQNRHG\WRUDSROHFHQLHPNew (Nowy) z menu File 3OLN 6SRVyESRVáXJLZDQLDVL PHQXSR]QDV]]DFKZLO 

1DU] G]LH

19

PHQXJáyZQH

wiersz statusowy

Rysunek 2. =LQWHJURZDQHURGRZLVNRURERF]H,'( 7XUER3DVFDOD Omawianie poszczególnych elementów IDE zaczniemy od góry ekranu, czyli od menu JáyZQHJR0HQX7XUER3DVFDOD]DZLHUDG]LHVL üSR]\FML File

(Plik) —]DZLHUDSROHFHQLDXPR*OLZLDMFHRGF]\Wywanie, zapisywanie i GUXNRZDQLHWHNVWyZSURJUDPyZDWDN*H]DNRF]HQLHSUDF\

Edit

(Edycja) — ]DZLHUD SROHFHQLD SR]ZDODMFH QD PRG\ILNDFM  WHNVWX prograPXLSU]HQRV]HQLHIUDJPHQWyZWHNVWXSRPL G]\SURJramami;

Search

(Wyszukiwanie) — ]DZLHUD SROHFHQLD VáX*FH GR Z\V]XNLZDQLD L ]DmiaQ\IUDJPHQWyZWHNVWXSURJUDPXRUD]ORNDOL]DFMLEá GyZ

Run

(Uruchomienie) — ]DZLHUD SROHFHQLD VWHUXMFH Z\NRQDQLHP JRWRwego programu;

Compile (Kompilacja) — ]DZLHUD SROHFHQLD XPR*OLZLDMFH NRPSLODFM  F]\OL przeWáXPDF]HQLHWHNVWX(UyGáRZHJRSURJUDPXQDSRVWDüZ\QLNRZ— Z\NRQ\ZDOQSU]H]NRPSXWHU Debug

(8VXZDQLH Eá GyZ) — ]DZLHUD SROHFHQLD XáDWZLDMFH XVXZDQLH Eá dów z SURJUDPyZLZVSRPDJDMFHLFKXUXFKDPLDQLH

Tools

(1DU] G]LD) —]DZLHUDSROHFHQLDXPR*OLZLDMFHZ\ZRáDQLHSRPRFQLF]\FKSURJUDPyZ]HZQ WU]Q\FK

Options

(Opcje) —]DZLHUDSROHFHQLDSR]ZDODMFHQDNRQILJXURZDQLHHOHmentów IDE (kompilatora, edytora, programu uruchomieniowego), czyli dosWRVRZDQLHLFKGRZ\PRJyZLSRWU]HEX*\WNRZQLND

Window (Okno) — zawiera pROHFHQLDVWHUXMFHXNáDGHPRNLHQHNQDHNUDQLH Help

(Pomoc) — ]DZLHUD SROHFHQLD XPR*OLZLDMFH GRVW S GR REV]HUQHJR systemu pomocy (suflera) Turbo Pascala.

20

Turbo Pascal — programowanie -DN GRVWDü VL  GR SROHFH ]DZDUW\FK Z PHQX" 0HWRG MHVW NLOND 0R*HV] QS QDFLVQü klawisz F10 D QDVW SQLH Z\EUDü *GDQ SR]\FM  RSFM  PHQX JáyZQHJR X*\ZDMF NODZLV]\ NXUVRUD VWU]DáHN  ← oraz → L ÄUR]ZLQü´ M QDFLVNDMF ENTER. Znacznie SURFLHM MHVW MHGQDN Z\NRU]\VWDü NRPELQDFM  NODZLV]D ALT ] Z\Uy*QLRQ Z QD]ZLH RSFML OLWHU QD SU]\NáDG GOD PHQX File E G]LH PXVLV] MHGQRF]HQLH QDFLVQü NODZLV]H ALT i F  7U]HFL PR*OLZRFL MHVW X*\FLH P\V]NL — Z W\P FHOX PXVLV] NOLNQü MHM OHZ\PSU]\FLVNLHPSRZVND]DQLXZ\EUDQHMSR]\FMLPHQXJáyZQHJR 1LH]DOH*QLHRGWHJRNWyUHMPHWRG\X*\MHV]Z\EUDQLHGRZROQHMSR]\FML]PHQXJáyZQHJRVSRZRGXMHSRMDZLHQLHVL NROHMQHJRPHQXW]Z menu rozwijanego lub z angielska pull-down menu ]DZLHUDMFHJREDUG]LHMV]F]HJyáRZ\Z\ND]SROHFH]ZL]DQ\FK z GDQ\P WHPDWHP $E\ Z\EUDü *GDQH SROHFHQLH PXVLV] W\P UD]HP X*\ü NODZLV]\ ↑ lub ↓ L RF]\ZLFLH ENTER  QDFLVQü NODZLV] RGSRZLDGDMF\ Z\Uy*QLRQHM OLWHU]H (uwaga: tym razem bez klawisza ALT  HZHQWXDOQLH NOLNQü Z RGSRZLHGQLP PLHMVFX P\V]N=DXZD*SU]\WHMRND]ML*HQLHNWyU\PSROHFHQLRPWRZDU]\V]QD]Z\NODZLV]\ IXQNF\MQ\FKVSHFMDOQ\FKOXELFKNRPELQDFMLZ\ZLHWORQHZPHQX]SUDZHMVWURQ\6 to tak zwane klawisze skrótu (shortcut keys XPR*OLZLDMFHZ\ZRáDQLHGDQHJRSROHceQLDEH]UR]ZLMDQLDPHQX8*\FLHNODZLV]\VNUyWX]QDF]QLHXSUDV]F]DNRU]\VWDQLH],'( WRWH*ZDUWR]DSDPL WDüNLOND]QLFKQSF2 — zapisanie programu na dysku, CTRL-F9 — uruchomienie programu itd.). 2WRSU]\NáDGDE\RWZRU]\üQRZHRNLHQNRHG\WRUDPXVLV]Z\GDüSROHFHQLHFile-New, F]\OLZ\EUDü]PHQXJáyZQHJRF10 SR]\FM File (F D]UR]ZLQL WHJRPHQXSROHcenie New (Nowy). Menu File PR*HV] UyZQLH* UR]ZLQü ]D SRPRF P\V]NL OXE QDFLVNDMF MHGQRF]HQLH NODZLV]H ALT i F (ALT-F  $E\ ZUHV]FLH ]DNRF]\ü SUDF  Z ,'( Z\VWDUF]\ QDFLVQü NODZLV] VNUyWX ALT-X PR*QD ]URELü WR VDPR ]D SRPRF PHQX FKRFLD*MHVWWRQLHFREDUG]LHMF]DVRFKáRQQH  wybranaopcja

Rysunek 3. 5R]ZLQL WHPHQXFile

1DU] G]LH

21

=DXZD*SU]\RND]ML*HUR]ZLQL FLHPHQXZL*HVL ]H]PLDQ]DZDUWRFLZLHUV]DVWDWXVRZHJRZNWyU\PE G]LHVL REHFQLH]QDMGRZDáNUyWNLRSLVZ\EUDQHJRSROHFHQLDOXE opcji. 6NRURSRWUDILP\MX*RWZRU]\üRNLHQNRHG\WRUDPR*HP\Z\SUyERZDüMHJRPR*OLZRFL 7UHüZSLV\ZDQHJRWHNVWXQLHPDQDUD]LH]QDF]HQLDDOHMHOLFKFHV]PR*HV]RGUD]X ]DMU]HüGRQDVW SQHJRUR]G]LDáXLZSLVDü]QDMGXMF\VL WDPSURJUDPSU]\Náadowy. Jak MX* SUDZGRSRGREQLH ZLHV] GR ZSURZDG]DQLD WHNVWX VáX* W]Z klawisze alfanumeryczneF]\OLJáyZQ\EORNNODZLV]\]DZLHUDMF\OLWHU\4:(57<LF\IU\%ORNWHQ ]DZLHUDUyZQLH*NLONDGRGDWNRZ\FKNODZLV]\]DZLHUDMF\FKV\PEROHQSF]\! RUD] NODZLV]HVSHFMDOQHNWyU\PL]DMPLHP\VL QL*HM=DXZD**HSRGF]DVZSLV\ZDQLDNXUVRU PLJDMF\]QDNSRGNUHOHQLD SU]HVXZDVL WDNE\]DZV]HZVND]\ZDüQDSR]\FM NROHMQHJR ZSURZDG]DQHJR ]QDNX ]D SR SU]HNURF]HQLX SUDZHJR EU]HJX RNLHQND WHNVW QLH jest autRPDW\F]QLHáDPDQ\MDNZZL NV]RFLHG\WRUyZWHNVWX -HOLU]XFLV]RNLHPQD UDPN  RWDF]DMF RNLHQNR HG\WRUD WR Z RNROLF\ OHZHJR GROQHJR URJX ]DXZD*\V] gwiazGN LGZLHOLF]E\UR]G]LHORQHGZXNURSNLHP*ZLD]GNDV\JQDOL]XMH*H]DZDUWRü okienND HG\WRUD ]RVWDáD ]PRG\ILNRZDQD SU]H] GRSLVDQLD OXE XVXQL FLH WHNVWX  ]D OLF]E\ R]QDF]DM QXPHU ZLHUV]D L NROXPQ\ Z NWyU\FK ]QDMGXMH VL  NXUVRU 2NLHQNR HG\WRUD PD V]HURNRü FR QDMZ\*HM  ]QDNyZ PR*QD MH SRPQLHMV]\ü  L GREU\P zwyczajem jest nieprzekraczanie teMZáDQLHGáXJRFLZLHUV]D =QDMGXMFH VL  QD NODZLDWXU]H NODZLV]H VSHFMDOQH L IXQNF\MQH QLH VáX* GR EH]SRUHGQLHJR ZSURZDG]DQLD WHNVWX XPR*OLZLDM MHGQDN MHJR SRSUDZLDQLH L VWHURZDQLH G]LDáDQLHP,'(']LDáDQLHPNODZLV]\VWHUXMF\FKQLHE G]LHP\VL QDUD]LH]DMPRZDüQD REHFQ\PHWDSLH]QDMRPRFL7XUER3DVFDODZ\VWDUF]\&L]QDMRPRüNRPELQDFMLALT-X ]DNRF]HQLH SUDF\  L NODZLV]D F1 Z\ZRáDQLH SRPRF\  3RQL*HM RPyZLP\ NUyWNR G]LDáDQLHNODZLV]\HG\F\MQ\FK Klawisz ENTER MDN MX* ]DSHZQH ZLHV] VáX*\ GR SU]HMFLD GR QRZHJR ZLHUV]D -HJR QDFLQL FLH SRZRGXMH SU]HPLHV]F]HQLH NXUVRUD GR SRF]WNX NROHMQHJR ZLHUV]D ]QDMGXMF\ VL  SRG VSRGHP WHNVW MHVW SU]HVXZDQ\ZGyá ]DMHOLZáF]RQ\MHVWW]ZWU\E automatycznego wcinania (ang. autoindent mode  NXUVRU ORNXMH VL  QLH Z SLHUZV]HM NROXPQLHOHF]QDZ\VRNRFLSRF]WNXSRSU]HGQLHJRZLHUV]D Klawisze BACKSPACESRáR*RQ\QDGENTER) i DELETE]QDMGXMF\VL ]SUDZHMVWURQ\ NODZLDWXU\ZEORNXNODZLV]\QXPHU\F]Q\FKLVWHURZDQLDNXUVRUHP SR]ZDODMQDXVXwanie tHNVWX1DFLQL FLHNODZLV]DBACKSPACEXVXZD]QDNSRáR*RQ\QDOHZRRGNXUVRUDLSU]HVXZDNXUVRUZOHZR ]DNODZLV]DELETEXVXZD]QDN]QDMGXMF\VL ÄSRG´ NXUVRUHP QLH SU]HVXZDMF WHJR RVWDWQLHJR $E\ XVXQü ZLHUV] ZVND]DQ\ NXUVRUHP Z\VWDUF]\QDFLVQüNODZLV]HCTRL-Y:DUWRUyZQLH*ZLHG]LHü*HRP\áNRZRXVXQL W\ WHNVW PR*QD RGWZRU]\ü QDFLVNDMF NODZLV]H ALT-BACKSPACE RGSRZLDGDM RQH SROHceniu Undo z menu Edit 0R*OLZRüWDSU]\GDMHVL ]ZáDV]F]DRVRERPUR]WDUJQLRQ\P Klawisz TAB (tabulator) powodujeSU]HVXQL FLHNXUVRUDRNLONDNROXPQGRSU]RGXFR XPR*OLZLD wcinanie tekstu 8*\ZDQLH ZFL ü SRGF]DV SLVDQLD SURJUDPyZ MHVW VSUDZ EDUG]R ZD*Q SR]ZDOD ERZLHP QD ]DFKRZDQLH SU]HMU]\VWRFL L F]\WHOQHJR XNáDGX WHNVWX'RVSUDZ\ZFLQDQLDZUyFLP\MHV]F]HZNROHMQ\FKUR]G]LDáDFK

22

Turbo Pascal — programowanie .ROHMQD JUXSD NODZLV]\ Z ZL NV]RFL NODZLDWXU XORNRZDQD SRPL G]\ EORNLHP DOIDQXPHU\F]Q\P D QXPHU\F]Q\P VáX*\ GR SRUXV]DQLD VL  SR WHNFLH 6 WR NODZLV]H VWU]DáHN SU]HVXZDMFH NXUVRU R MHGQ SR]\FM  OXE ZLHUV]  RUD] NODZLV]H HOME, END, PAGEUP i PAGEDOWNXPR*OLZLDMFHSU]HPLHV]F]HQLHNXUVRUDGRSRF]WNXOXENRFD ZLHUV]DRUD]Z\ZLHWOHQLHSRSU]HGQLHJROXEQDVW SQHJRHNUDQXVWURQ\ WHNVWX 1DFLQL FLH NODZLV]D INS SR]ZDOD QD Z\EyU SRPL G]\ W]Z trybem wstawiania (ang. insert mode —ZSLV\ZDQH]QDNLVZVWDZLDQHZMX*LVWQLHMF\WHNVWLÄUR]S\FKDM´JR  i WU\EHP ]DVW SRZDQLD (ang. overwrite mode — QRZR ZSLV\ZDQH ]QDNL ]DVW SXM MX* LVWQLHMFH ']LDáDQLHREXWU\EyZPR*HV]VSUDZG]LüXVWDZLDMFNXUVRUÄZHZQWU]´MX* napisanego wierszaWHNVWXLZSLVXMFQRZ\WHNVW]NODZLDWXU\=ZUyüUyZQLH*XZDJ QD NV]WDáWNXUVRUDRUD]G]LDáDQLHNODZLV]\ENTER i TAB. 2VWDWQLPZD*Q\PNODZLV]HPMHVWESCAPE (ESC 6áX*\RQMDNVDPDQD]ZDVXJHUXMH  GR Z\FRI\ZDQLD VL  ] SRF]\QLRQ\FK G]LDáD ]DP\NDQLD SyO GLDORJRZ\FK Ä]ZLjania” PHQX LWS  -HOL SU]H] SU]\SDGHN WUDILV] Z MDNLH QLH]QDQH &L RNROLFH PR*HV] VSUyERZDüSU]\ZUyFLüSRSU]HGQLVWDQ,'(ZáDQLHQDFLVNDMFESC. Funkcji tego klawisza QLH SRZLQLHQH MHGQDN P\OLü ] SROHFHQLHP 8QGR ALT-BACKSPACE), NWyUH XPR*OLZLD DQXORZDQLH]PLDQGRNRQDQ\FKZWUHFLZSLV\ZDQHJRSURJUDPX 3U]HGVWDZLRQHZ\*HMZLDGRPRFLSRZLQQ\Z\VWDUF]\ü&LGRUR]SRF] FLDSUDF\] prosW\PLSURJUDPDPL-HOLFKFHV]PR*HV]SRPLQüNROHMQ\SRGUR]G]LDáLRGUD]XSU]HMü GR QDVW SQHJR UR]G]LDáX ] NWyUHJR GRZLHV] VL  MDN QDSLVDü L XUXFKRPLü QDMSURVWV]\ SURJUDP Z 3DVFDOX -H*HOL LQWHUHVXM &L  GRGDWNRZH IXQNFMH L PR*OLZRFL HG\WRUD zapraszam do dalszej lektury.

Zaawansowane funkcje edytora 2PyZLP\REHFQLHQDMF] FLHMX*\ZDQH]GRGDWNRZ\ch funkcji edytora Turbo Pascala, DPLDQRZLFLHRSHUDFMHEORNRZHRUD]Z\V]XNLZDQLHL]DVW SRZDQLHIUDJPHQWyZWHNVWX 3RGF]DVSLVDQLDZL NV]\FKSURJUDPyZF] VWR]DFKRG]LNRQLHF]QRüSRZLHOHQLDSU]HQLHVLHQLD OXE XVXQL FLD ZL NV]\FK IUDJPHQWyZ WHNVWX — ]DUyZQR ZHZQWU] SRMHG\QF]HJRRNLHQNDHG\WRUDZREU ELHMHGQHJRSOLNX MDNLSRPL G]\RNLHQNDPLSOLNDPL  =DPLDVW SU]HSLV\ZDü WHNVW U F]QLH PR*QD Z\NRU]\VWDü WDN ]ZDQH operacje blokowe, XPR*OLZLDMFHPDQLSXORZDQLHFDá\PLMHJRIUDJPHQWDPL 3LHUZV]F]\QQRFLMHVW]D]QDF]HQLHIUDJPHQWXWHNVWXFRQDMáDWZLHM]URELüQDFLVNDMF NODZLV]HVWHUXMFHNXUVRUHPUyZQLH*HOME, END, PAGEUP i PAGEDOWN SU]\ZFLQL W\P NODZLV]X SHIFT =D]QDF]DQ\ IUDJPHQW ]RVWDMH QD RJyá Z\ZLHWORQ\ Z QHJDW\ZLH%ORNPR*QDUyZQLH*]D]QDF]\ü]DSRPRFP\V]NLSU]HVXZDMFMHMNXUVRUSU]\ ZFLQL W\POHZ\PSU]\FLVNXMHVWWRW]ZFLJQL FLH — ang. dragging)2. 2

7U]HFL PR*OLZRFL MHVW X*\FLH NODZLV]\ VNUyWX CTRL-K, B i CTRL-K, H E GF\FK ]DV]áRFL]SRSU]HGQLFKZHUVML7XUER3DVFDODLHG\WRUD:RUG6WDU'RNáDGQLHMV]HLQIRUmacje na ten temat znajdziesz w literaturze i systemie pomocy.

Narzedzie

23

3R]D]QDF]HQLXRGSRZLHGQLHJRIUDJPHQWXPR*HP\JRSU]HQRVLüLSRZLHODüZ\NRU]\VWXMFW]Zschowek (ang. clipboard). W celu skopiowania zaznaczonego fragmentu do VFKRZND PXVLV] QDFLVQü NODZLV]H CTRL-INS (kombinacja SHIFT-DEL przeniesie IUDJPHQWGRVFKRZNDXVXZDMFJR]WHNVWX $E\ZVWDZLüWHNVW]HVFKRZNDZZ\EUDQH PLHMVFHZVND*MHNXUVRUHPLQDFLQLMNODZLV]HSHIFT-INS. 2SLVDQHRSHUDFMHXPR*OLZL &L QLH W\ONR SRZLHODQLH L SU]HQRV]HQLH IUDJPHQWyZ ]DZDUWRFL DNW\ZQHJR RNLHQND HG\WRUDOHF]UyZQLH*SU]HQRV]HQLHWHNVWXGRLQQ\FKRNLHQHN0R*HV]UyZQLH*]DSLVDü zaznaczony blok na dysku (CTRL-K, W  L RGF]\WDü JR ] G\VNX CTRL-K, R). Aby XVXQüZ\Uy*QLHQLHX*\MNRPELQDFMLCTRL-K, H$NWXDOQ]DZDUWRüVFKRZNDPR*HV] ZUHV]FLH SRGHMU]Hü SROHFHQLHP Show clipboard z menu Edit (powoduje ono Z\ZLHWOHQLHRNLHQND]DW\WXáRZDQHJRClipboardNWyUHPR*HV]]DPNQüQDFLQL FLHP klawiszy ALT-F3). 'UXJF] VWRZ\NRU]\VW\ZDQZáDVQRFLHG\WRUDMHVWZ\V]XNLZDQLHL]DPLDQDWHNVWX 3R]ZDODWRQDV]\ENLH]QDOH]LHQLHZSURJUDPLH*GDQHJRIUDJPHQWXWHNVWXOXE]DVWpieQLHJRLQQ\PWHNVWHP)XQNFMHWHZ\ZRá\ZDQHVRGSRZLHGQLRNRPELQDFMDPLNODZLV]\ CTRL-Q, F i CTRL-Q, A QDFLQL FLH NODZLV]\CTRL-L powoduje wyszukanie lub zamiaQ  NROHMQHJR Z\VWSLHQLD GDQHJR IUDJPHQWX  3RQLHZD* RSHUDFMD Z\V]XNDQLD OXE ]DPLDQ\ Z\PDJD XVWDOHQLD NLONX SDUDPHWUyZ MDN FKRüE\ SRV]XNLZDQ\ WHNVW  Z\ZRáDQLH MHGQHM ] RPDZLDQ\FK IXQNFML SRZRGXMH Z\ZLHWOHQLH W]ZRkna dialogowego. 3RQL*HMSRND]DQRRNQRGLDORJRZHZ\ZLHWODQHGODRSHUDFML]DPLDQ\WHNVWX

Rysunek 4. ONQRGLDORJRZHZ\ZLHWODQHGODRSHUDFML]DPLDQ\WHNVWX =QDMGXMFHVL XJyU\RNLHQNDGZDpola tekstoweVáX*GRZSURZDG]HQLDWHNVWXNWyU\ PDE\ü]DVWSLRQ\Text to find LWHNVWX]DVW SXMFHJRNew text 3RQL*HMSRáR*RQHV cztery grupy]DZLHUDMFHVSRNUHZQLRQH]HVRERSFMH*UXSDOptionsXPR*OLZLDXVWDOHQLH SDUDPHWUyZ SU]HV]XNLZDQLD UR]Uy*QLDQLH PDá\FK L GX*\FK OLWHU Z\V]XNLZDQLH W\ONR FDá\FK VáyZ L W]Z Z\UD*H UHJXODUQ\FK ]DPLDQD ] SRWZLHUG]HQLHP  *UXSD DirectionSR]ZDODQDRNUHOHQLHNLHUXQNXZ\V]XNLZDQLDZSU]yGOXEZVWHF] *UXSD Scope SR]ZDOD QD ]DZ *HQLH]DNUHVXG]LDáDQLDIXQNFML do zaznaczonego bloku tekstu, ]DJUXSDOriginXPR*OLZLDUR]SRF] FLHZ\V]XNLZDQLDRGELH*FHMSR]\FMLNXUVRUDOXE RG SRF]WNX WHNVWX 1D VDP\P GROH RNLHQND ]QDMGXM VL  F]WHU\ przyciski VáX*FH GR EH]SRUHGQLHJR XUXFKRPLHQLD Z\ZRáDQLD  OXE DQXORZDQLD Z\EUDQHM F]\QQRFL 3U]\cisk OKSRZRGXMHUR]SRF] FLHRSHUDFML]XVWDORQ\PLZF]HQLHMSDUDPHWUDPLChange

24

Turbo Pascal — programowanie all SR]ZDOD QD ]DPLDQ  ZV]\VWNLFK Z\VWSLH SRV]XNLZDQHJR WHNVWX Cancel XPR*OLZLDUH]\JQDFM ]Z\NRQ\ZDQLDRSHUDFML]DHelpZ\ZRáXMHV\VWHPSRPRF\ JHOLMX*Z\SUyERZDáHG]LDáDQLHIXQNFMLReplace (funkcja wyszukiwania, FindG]LDáD podobnie, nie powoduje jednak zamiany znalezionego tekstu, a jedynie wskazuje go NXUVRUHP VSUyEXMHP\REHFQLHRPyZLüNRQVWUXNFM LG]LDáDQLHSRODGLDORJRZHJR3ROD GLDORJRZH V SRZV]HFKQLH Z\NRU]\VW\ZDQH SU]H] ,'( GR NRPXQLNDFML ] X*\WNRZQLNLHPWRWH*ZDUWRRGUD]X]D]QDMRPLüVL ]LFKHOHPHQWDPL :\ERUXHOHPHQWXSRODGLDORJRZHJRGRNRQXMHV]NOLNQL FLHPP\V]NOXEQDFLQL FLHP klawisza TAB (albo SHIFT-TAB — wybór elementu pRSU]HGQLHJR  =ZUyü XZDJ  *H w SU]\SDGNXJUXS\QDFLQL FLHTABXGRVW SQLDMHMSLHUZV]\HOHPHQW—DE\GRVWDüVL  GRSR]RVWDá\FKPXVLV]X*\üNODZLV]\NXUVRUD:\EUDQLHHOHPHQWXV\JQDlizowane jest SU]H]MHJRZ\Uy*QLHQLHQDRJyáNRORUHP LXPR*OLZLD]PLDQ MHJRVWDQX:SU]\SDGNX SRODWHNVWRZHJR]PLDQVWDQXMHVWSRSURVWXZSURZDG]HQLHWHNVWX']LDáDQLHHOHPHQWyZ JUXS Z\PDJD QLHFR V]HUV]HJR RPyZLHQLD -DN ]DSHZQH ]DXZD*\áH JUXS\ ]DZDUWH w polu Replace]DZLHUDMGZDURG]DMHÄHOHPHQWyZPDQLSXODF\MQ\FK´WDk zwane pola wyboru (ang. check box), oznaczone nawiasami kwadratowymi, oraz przyciski opcji (ang. radio button R]QDF]RQHQDZLDVDPLRNUJá\PL3RODZ\ERUXXPR*OLZLDMQLH]DOH*QHZáF]HQLHOXEZ\áF]HQLHGDQHMIXQNFMLMDNáDWZRVSUDZG]LüRSFMHXPLHV]F]RQH w grupie Options QLH Z\NOXF]DM VL  Z]DMHPQLH L PRJ E\ü ZáF]DQH QLH]DOH*QLH RG VLHELH=NROHLSU]\FLVNLRSFMLSR]ZDODMQDZ\EyUMHGQHM]NLONXZ]DMHPQLHZ\NOXF]DMF\FK VL  PR*OLZRFL QS SU]HV]XNLZDQLH WHNVWX PR*H RGE\ZDü VL  DOER GR SU]RGX aOER GR W\áX  WRWH* ZáF]HQLH MHGQHJR ] QLFK SRZRGXMH DXWRPDW\F]QH Z\áczenie SR]RVWDá\FK6WDQZáF]HQLDV\JQDOL]RZDQ\MHVWGODSRODZ\ERUXV\PEROHP>;@]DGOD przycisku opcji — symbolem (•). 2VWDWQL JUXS  HOHPHQWyZ SROD GLDORJRZHJR VWDQRZL przyciski (ang. button). Ä1DFLQL FLH´ SU]\FLVNX WM Z\Uy*QLHQLH JR ]D SRPRF NODZLV]D TAB L QDFLQL FLH spacji lub klawisza ENTERHZHQWXDOQLHNOLNQL FLHP\V]N SRZRGXMHQDW\FKPLDVWRZH Z\NRQDQLH RGSRZLDGDMFHM PX F]\QQRFL L QD RJyá  ]DPNQL FLH SROD GLDORJRZHJR. 7U]\ VSRUyG ]QDMGXMF\FK VL  Z SROX Replace przycisków — OK, Cancel i Help — ]QDMG]LHV] SUDNW\F]QLH Z ND*G\P LQQ\P SROX GLDORJRZ\P -DN áDWZR VL  GRP\OLü ÄQDFLQL FLH´ SU]\FLVNX OK powoduje zaakceptowanie informacji wprowadzonej do SRODGLDORJRZHJRMHJR]DPNQL FLHLZ\NRQDQLHGDQHMRSHUDFMLQS]DPLDQ\]QDNyZ  Przycisk Cancel SR]ZDOD QD UH]\JQDFM  ] Z\NRQ\ZDQLD RSHUDFML ZSURZDG]RQH GR SROD LQIRUPDFMH V WUDFRQH  ]D SU]\FLVN Help Z\ZRáXMH RNLHQNR V\VWHPX SRPRF\ ]DZLHUDMFH RGSRZLHGQL GR NRQWHNVWX LQIRUPDFM  :DUWR ]DSDPL WDü *H RPyZLRQH Z\*HM SU]\FLVNL PDM VZRMH RGSRZLHGQLNL QD NODZLDWXU]H V WR PLDQRZLFLH ENTER RGSRZLDGDMF\SU]\FLVNRZLOKRLOHWHQ]RVWDáZ\Uy*QLRQ\W]QMHVWW]ZSU]\FLVNLHP GRP\OQ\P  ESCAPE RGSRZLDGDMF\ SU]\FLVNRZ Cancel) oraz F1 RGSRZLDGDMF\ przyciskowi Help). :DUWRMHV]F]HSRZLHG]LHüNLONDVáyZQDWHPDWV\VWHPXSRPRF\F]\OLZáDQLHIXQNFML Help Ä3RGU F]QD FLJDZND´ GRVW SQD Z ,'( RIHUXMH RSUyF] EDUG]R V]HURNLHJR ]HVtawu informacji, kilka nader przydatnych funkcji. Przede wszystkim system pomocy Turbo Pascala jest tzw. systemem kontekstowym2]QDF]DWR*HSRQDFLQL FLXNODZLV]D F1 X]\VNDV] LQIRUPDFM  FLOH ]ZL]DQ ] V\WXDFM Z MDNLHM VL  ]QDMGXMHV] QS SR

Narzedzie

25

otwarciu okna dialogowego Replace V\VWHP SRPRF\ Z\ZLHWOL RSLV WHJR* SROD L MHJR HOHPHQWyZ .RQWHNVWRZRüR]QDF]DUyZQLH*PR*OLZRüáDWZHJRX]\VNDQLDLQIRUPDFML QDWHPDWEá GyZV\JQDOL]RZDQ\FKSU]H]NRPSLODWRU 'UXJ FLHNDZ FHFK V\VWHPX SRPRF\ MHVW PR*OLZRü X]\VNDQLD LQIRUPDFML R Z\Eranym elemencie pURJUDPX R LOH MHJR QD]ZD ]RVWDáD ]GHILQLRZDQD Z UDPDFK 7XUER 3DVFDOD )XQNFMDWDZ\ZRá\ZDQDMHVWQDFLQL FLHPNODZLV]\CTRL-F1, po uprzednim wska]DQLXLQWHUHVXMFHJRQDVVáRZDNXUVRUHP7DNZL FDE\GRZLHG]LHüVL F]HJRQD temat procedury write E G]LHV] ] QLHM NRU]\VWDá Z QDVW SQ\P UR]G]LDOH  PXVLV] QDSLVDü write L QDFLVQü CTRL-F1 SDPL WDMF E\ NXUVRU ]QDMGRZDá VL  Z REU ELH QDSLVDQHJR VáRZD : SRGREQ\ VSRVyE PR*HV] X]\VNDü LQIRUPDFM  QD WHPDW LQQ\FK obiektów. 'RVW SGRVNRURZLG]DKDVHáRSLVDQ\FKZV\VWHPLHSRPRF\PR*HV]X]\VNDüQDFLVNDMF klawisze SHIFT-F1$E\Z\EUDüKDVáR]HVNRURZLG]DZ\VWDUF]\ZVND]DüMHNXUVRUHP i QDFLVQü ENTER HZHQWXDOQLH NOLNQü P\V]N  3RGF]DV NRU]\VWDQLD ] V\VWHPX SRPRF\LVWQLHMHUyZQLH*PR*OLZRüSRZURWXGRSRSU]HGQLRZ\ZLHWODQ\FKRSLVyZSU]H] QDFLQL FLH NODZLV]\ ALT-F1 3R]RVWDáH U]DG]LHM X*\ZDQH SROHFHQLD ]JUXSRZDQH V w menu Help. :WHQVSRVyE]DNRF]\OLP\SU]HJOGSRGVWDZRZ\FKLQIRUPDFMLQDWHPDWURGRZLVND 7XUER 3DVFDOD 0R*HV] WHUD] SRüZLF]\ü SRVáXJLZDQLH VL  HG\WRUHP L SR]QDQ\PL IXQNFMDPL]DNRF]\üSUDF QDFLVNDMFNODZLV]HALT-XOXERGUD]XSU]HMüGRQDVW SQHJR UR]G]LDáXZNWyU\P]DGHPRQVWUXMHP\SLHUZV]\SURJUDPZ3DVFDOX

Zapamietaj • $E\XUXFKRPLü7XUER3DVFDODZ\GDMSROHFHQLHturbo. • &KFF]DNRF]\üSUDF ]7XUER3DVFDOHPQDFLQLMNODZLV]HALT-X. • :V]\VWNLH SROHFHQLD ,'( 7XUER 3DVFDOD GRVW SQH V SRSU]H] PHQX JáyZQH Z\ZRá\ZDQH NODZLV]HP F10 OXE ]D SRPRF P\V]NL  &] ü SROHFH PR*QD UyZQLH*Z\ZRáDüQDFLVNDMFNODZLV]HVNUyWX • Do wprowadzania i poprawiDQLDWHNVWyZSURJUDPyZVáX*\RNLHQNRHG\WRUD • .RQZHUVDFMD],'(SURZDG]RQDMHVW]DSRPRFSyOGLDORJRZ\FK • Klawisz ESCAPEXPR*OLZLD&LUH]\JQDFM ]Z\NRQ\ZDQLDUR]SRF] WHMRSHUDFML • -HOLSRWU]HEXMHV]SRPRF\QDFLQLMNODZLV]F1.

26

Turbo Pascal — programowanie

Pierwszy program 1DMZ\*V]DSRUDQDQDSLVDQLHMDNLHJRSURJUDPX%\QLHE\áRQFDáNRZLFLHQLHSUDNtyczQ\ VSUyEXMP\ ]D SRPRF NRPSXWHUD REOLF]\ü SROH NRáD R SURPLHQLX  FHQW\PHWUyZ -DNZLDGRPRSROHNRáDZ\UD*DVL Z]RUHP S = πr2 gdzie rR]QDF]DSURPLH]DπMHVW]QDQRGGRüGDZQDVWDáZ\QRV]FRNRáR 6DPSURJUDPSRZLQLHQMHG\QLHZ\SLV\ZDüREOLF]RQZDUWRüQDHNUDQLHF]\OLG]LDáDü z grubsza tak: SRF]WHN wypisz pi razy r do kwadratu koniec 2. 3RPLMDMF QLHMDVQH QD UD]LH NZHVWLH PQR*HQLD SRGQRV]HQLD OLF]E\ GR NZDGUDWX i ZDUWRFLπPR*HV]ZáF]\üNRPSXWHULXUXFKRPLü7XUER3DVFDODSLV]F turbo

3RSRMDZLHQLXVL QDHNUDQLHRNLHQNDHG\WRUDMHOLWDNRZHVL QLHSRMDZL]PHQXFile wybierz polecenie New, czyli Nowy  VSUyEXM SU]HWáXPDF]\ü QDV] VFKHPDFLN QD M ]\N DQJLHOVNLLZSURZDG]LüJRGRNRPSXWHUD3RZLQQRWRZ\JOGDüPQLHMZL FHMWDN begin write(Pi*5*5); end.

=DXZD* *H SRZ\*V]\ SURJUDP MHVW SUDZLH GRVáRZQ\P WáXPDF]HQLHP WHJRFRQDSLVDOLP\ SRSU]HGQLR 7D ZáDQLH ÄGRVáRZQRü´ VWDQRZL MHGQ ] QDMSRZD*QLHMV]\FK ]DOHW 7XUER 3DVFDOD WZRU]HQLH SURVW\FK SURJUDPyZ PR*QD Z GX*HM F] FL VSURZDG]Lü GR WáXPDF]HQLDRGSRZLHGQLHJRDOJRU\WPXQDM ]\NDQJLHOVNLZDUWRMHV]F]H]QDüSRGVWDZ\ DQJLHOVNLHJRDOHQDSUDZG Z\VWDUF]SRGVWDZ\  6DP SURJUDP FK\ED QLH PR*H E\ü SURVWV]\ 6NáDGD VL  RQ ] MHGQHM MHG\QHM LQVWUXNFML Z\SLVXMFHMZDUWRüZ\UD*HQLD „pi razy r do kwadratu”, przy czym podnoszenie liczby GRNZDGUDWX]RVWDáR]DVWSLRQHZ\PQR*HQLHPMHMSU]H]VLHELH6DPRPQR*HQLHV\PERlizowane jest operatorem  JZLD]GND  ]D VWDáD π to po prostu Pi 2 Z\UD*HQLDFK

Pierwszy program

27

RSHUDWRUDFKLVWDá\FKSRZLHP\QLHFRZL FHMMX*ZNUyWFHQDUD]LH]DZ\MDQLMP\URO  SR]RVWDá\FKVNáDGQLNyZSURJUDPX .D*G\ SURJUDP Z 3DVFDOX UR]SRF]\QD VL  VáRZHP NOXF]RZ\P begin (SRF]WHN) i NRF]\ VáRZHP NOXF]RZ\P end. (koniec — ] NURSN  6áRZD NOXF]RZH VWDQRZL SRGVWDZRZ\ÄDOIDEHW´M ]\NDVáX*F\GRWZRU]HQLDEDUG]LHM]áR*RQ\FKVWUXNWXU7XUER 3DVFDODXWRPDW\F]QLHZ\Uy*QLDVáRZDNOXF]RZHZWUHFLSURJUDPXSU]H]Z\ZLHWODQLH LFKZLQQ\PNRORU]HQDWRPLDVWZNVL*FHE G]LHP\]D]QDF]DOLMH F]FLRQNSRJUXELRQ. 3RPL G]\ VáRZDPL NOXF]RZ\PL R]QDF]DMF\PL SRF]WHN L NRQLHF SURJUDPX ]QDMGXMH VL  MHJR ]DVDGQLF]D WUHü F]\OL WDN ]ZDQD F] ü RSHUDF\MQD 6NáDGDM VL  QD QL instrukcje RSLVXMFH NROHMQH F]\QQRFL Z\NRQ\ZDQH przez komputer. W naszym przypadku progUDP ]DZLHUD W\ONR MHGQ LQVWUXNFM  D PLDQRZLFLH Z\ZRáDQLH W]Z procedury bibliotecznej write (wypisz  Z\SLVXMFHM QD HNUDQLH XSU]HGQLR REOLF]RQ ZDUWRüZ\UD*HQLD-DNVL ZNUyWFHSU]HNRQDV]LQVWUXNFMHPRJUyZLH*]DZLHUDü]DSLV G]LDáD DU\WPHW\F]Q\FK Z\ZRáDQLD IXQNFML V\VWHPRZ\FK L ZLHOH LQQ\FK RSHUDFML .D*GD LQVWUXNFMD ] wyMWNLHP LQVWUXNFML ]QDMGXMFHM VL  EH]SRUHGQLR SU]HG VáRZHP end PXVL E\ü ]DNRF]RQD UHGQLNLHP ;), który w Pascalu jest tzw. separatorem instrukcji. Aby procedura writeZLHG]LDáDFRZáDFLZLHPDZ\SLVDüPXVLV]SU]HND]DüMHMRGSRwiednie informacje w postaci tzw. argumentów. W naszym przypadku argumentem procedury writelnMHVWZ\UD*HQLH Pi*5*5NWyUH]NROHLVNáDGDVL ]LGHQW\ILNDWRUyZ VWDá\FK L RSHUDWRUyZ R W\P ]D FKZLO  -HOL SURFHGXUD Z\PDJD NLONX DUJXPHQWyZ QDOH*\ UR]G]LHOLü MH SU]HFLQNDPL ]D FDáD OLVWD DUJXPHQWyZ PXVL E\ü ]DZV]H XM WD w QDZLDV\RNUJáH7DNZL FVNáDGQLDF]\OLV\PEROLF]Q\RSLVVSRVREXZ\NRU]\VWDQLD  naszej procedury writeMHVWQDVW SXMFD write[(argument, argument...)]

: SRZ\*V]\P ]DSLVLH QDZLDV\ NZDGUDWRZH R]QDF]DM HOHPHQW\ QLHRERZL]NRZH PR*OLZHMHVWX*\FLHSURFHGXU\ writeEH]DUJXPHQWyZ ]DZLHORNURSHNV\JQDOL]XMH PR*OLZRüX*\FLDGDOV]\FKDUJXPHQWyZZEOL*HMQLHRNUHORQHMOLF]ELH3RSUDZQHE G ZL FQDVW SXMFHZ\ZRáDQLDSURFHGXU\write: • write(5);

Z\SLV]HOLF]E 

• write(1, 2, 3, 4); wypisze liczby 1, 2, 3 i 4 (jako „1234”) • write;

nic nie wypisze

3R]RVWDáR QDP MHV]F]H Z\WáXPDF]\ü SRM FLD VWDáHM RSHUatora i identyfikatora. 6WDáD to SRSURVWXVWDáDF]\OLSHZQDVWDáDZDUWRü]DSLVDQDMDZQLHQDSU]\NáDGOLF]EDF]\ nazwa 'Warszawa'). O tak zwanych VWDá\FK V\PEROLF]Q\FK SRZLHP\ QLHFR Sy(QLHM OperatoremQD]\ZDP\V\PEROUHSUH]HQWXMF\SHZQHG]LDáDQLHQSGRGDZDQLH F]\ SRUyZQDQLH 2SHUDWRU\E GFHVáRZDPL]DVWU]H*RQ\PLVWDQRZLMHGHQ]SRGVWDwowych elementów Z\UD*HRNWyU\FKSRZLHP\ZL FHMZQDVW SQ\PUR]G]LDOH:UHV]FLH identyfikator MHVW SR SURVWX QD]Z RELHNWX QS VWDáHM π) lub operaFML QD SU]\NáDG

28

Turbo Pascal — programowanie Z\SLV\ZDQLD ZDUWRFL — write  0R*H RQ ]DZLHUDü OLWHU\ GX*H OLWHU\ QLH V RGUy*QLDQH RG PDá\FK ]DWHP Write i write to ten sam identyfikator), cyfry i znaki SRGNUHOHQLD OHF] QLH PR*H ]DF]\QDü VL  RG F\IU\ 0XVLV] UyZQLH* SDPL WDü *H WZRU]HQLH LGHQW\ILNDWRUyZ EU]PLF\FK WDN VDPR MDN VáRZD NOXF]RZH L RSHUDWRU\ E GFH VáRZDPL ]DVWU]H*RQ\PL  MHVW QLHGR]ZRORQH WDN ZL F QLH PR*HV] XWZRU]\ü RELHNWX o nazwie End czy =. 7\OHWHRULL)HE\SU]HNRQDüVL *HSURJUDPQDSUDZG G]LDáDVSUyEXMJRVNRPSLORZDü QDFLVNDMFNODZLV]F9 — Make 2LOHQLFQLHSRSVXáHSU]\SU]HSLV\ZDQLXZ\QLNLHP NRPSLODFMLSRZLQQRE\üSU]HGVWDZLRQHQL*HMRNLHQNR

Rysunek 5. 2NLHQNRZ\ZLHWODQHSRSUDZLGáRZHMNRPSLODFMLSURJUDPX 1D]ZDSOLNXUR]PLDUZROQHMSDPL FLLLQQHV]F]HJyá\PRJE\üX&LHELHQLHFRLQQH— QDMZD*QLHMV]\MHVWNRPXQLNDWCompile successful: Press any keyZ\ZLHWODQ\ XGRáXRNLHQND -HOLXGDáR&LVL SRSHáQLüMDNLEáGNRPSLODWRU]DV\JQDOL]XMHWRRGSRZLHGQLPNRPXnikatem, wVND]XMFMHGQRF]HQLHNXUVRUHPSRGHMU]DQHPLHMVFHZSURJUDPLH

Rysunek 6. .RPSLODWRUV\JQDOL]XMHEáGNRPSLODFML 3RZ\*HM]LOXVWURZDQRUHDNFM NRPSLODWRUDQDEUDNNURSNLSRNRF]F\PSURJUDPVáRwie end-DNZLGDüNXUVRU]QDOD]áVL ZZLHUV]X]DZLHUDMF\PEáG]DZ\ZLHWORQ\ QDHNUDQLHNRPXQLNDWR]QDF]D*HWUHüSURJUDPXQLH]RVWDáDSUDZLGáRZR]DNRF]RQD 'RGDWNRZHZ\MDQLHQLDGRW\F]FHEá GXPR*HV]X]\VNDüQDFLVNDMFNODZLV]F1 (Help).

Pierwszy program

29

-HOLZSURJUDPLH]QDMGXMHVL NLONDEá GyZNRPSLODWRUZ\NU\MHW\lko pierwszy z nich (po jego poprawieniu —QDVW SQ\LWDNGDOHM :FKDUDNWHU]HüZLF]HQLDPR*HV]ZSURZDG]LüNLONDEá GyZGRSURJUDPXQSSU]HVWDZLüOLWHU\ZVáRZLH write LSU]HNRQDü VL MDNUHDJXMHQDQLHNRPSLODWRU 0XVLV]]GDZDüVRELHVSUDZ *HEH]Eá GQDNRPSLODFMDQLH]DZV]HJZDUDQWXMH SRSUDZQHZ\NRQDQLHSURJUDPX%á G\RNWyU\FKSRZLHG]LDQRSU]HGFKZLO QD]\ZDQHVEá GDPLNRPSLODFML (ang. compile-WLPHHUURU LZ\QLNDMJáyZQLH z SRP\áHNSRGF]DVZSLV\ZDQLDSURJUDPXQSEá GQLHZSLVDQ\FKVáyZ NOXF]RZ\FK 'UXJ]QDF]QLHPQLHMSU]\MHPQNDWHJRUL WZRU]Eá G\ wykonaniaDQJUXQWLPHHUURU Z\QLNDMFH]QLHZáDFLZHMNRQVWUXNFML SURJUDPXOXEX*\FLDQLHSUDZLGáRZ\FKGDQ\FK%á G\WHQLHVZ\NU\ZDQHSU]H] NRPSLODWRULXMDZQLDMVL GRSLHURZWUDNFLHSUDF\SURJUDPXSURZDG]F QDMF] FLHMGRMHMSU]HUZDQLD7\SRZ\PSU]\NáDGHPMHVWSUyEDG]LHOHQLDOLF]E\ SU]H]]HUROXERGF]\WDQLDGDQ\FK]QLHLVWQLHMFHJRSOLNXNRPSLODWRUQLHPR*H ZLHG]LHüF]\SOLNRGDQHMQD]ZLHE G]LHLVWQLDáZFKZLOLZ\NRQDQLDSURgramu). 1DV]F] FLHSURJUDP\NWyU\PLE G]LHP\VL ]DMPRZDüZQDMEOL*V]\PF]DVLH V QDW\OHSURVWH*HWUXGQRZQLFKREá G\Z\NRQDQLD 7\OH QD WHPDW Eá GyZ NWyU\FK RF]\ZLFLH *\F]  &L MDN QDMPQLHM -HOL MX* VNRPSLORZDáHSURJUDPPR*HV]JRZ\NRQDüQDFLVNDMFNODZLV]HCTRL-F9. -X*",MDNLMHVWZ\QLN"+PDZáDFLZLHgdzie on jest? 1LHPDVL F]HJRREDZLDü2EOLF]RQHZSURJUDPLHSROHNRáD]RVWDáRZ\SLVDQHQDHNUDQLH OHF] MHVW SU]HVáRQL WH SU]H] RNLHQNR HG\WRUD $E\ VL  R W\P SU]HNRQDü QDFLQLM klawisze ALT-F5SRZLQLHQH]REDF]\ü]QDMGXMF\VL ÄSRGVSRGHP´HNUDQ'26-owy, ]DZLHUDMF\RSUyF]LQQ\FKU]HF]\ OLF]E

7.8539816340E+01

F]\OL ] JUXEV]D  FHQW\PHWUyZ NZDGUDWRZ\FK  $E\ ZUyFLü GR RNLHQND HG\WRUD Z\VWDUF]\QDFLVQüENTER. 8II 1D SLHUZV]\ UD] WR FK\ED Z\VWDUF]\ $E\ QLH XWUDFLü VZRMHJR SLHUZV]HJR SURJUDPXPXVLV]JRMHV]FH]DSDPL WDüF]\OL]DSLVDüQDG\VNX:W\PFHOXZ\ELHU]SROHcenie Save (=DSDPL WDM) z menu FileOXESRSURVWXQDFLQLMNODZLV]F2-HOLZF]HQLHM QLH QDGDáH SURJUDPRZL QD]Z\ QD]ZD Z\ZLHWODQD MHVW QD JyUQHM NUDZ G]L UDPNL RNLHQND HG\WRUD MHOL ]QDMGXMH VL  WDP QDSLV NONAME00.PAS SURJUDP QLH ]RVWDá MHV]F]HQD]ZDQ\ QDHNUDQLHSRMDZLVL SROHGLDORJRZHSave File As. $E\]DSLVDüSURJUDPSRGSU]\NáDGRZQD]ZPROGRAM1.PASZ\VWDUF]\ZSLVDüMZSRle Save file asLQDFLVQüENTER3RQLHZD*UR]V]HU]HQLH.PAS jest dla programów pascaORZ\FKSU]\MPRZDQHGRP\OQLHQLHPXVLV]JRSRGDZDü =DXZD**HSRZ\NRQDQLXWHMRSHUDFMLQD]ZDSURJUDPXZ\ZLHWODQDZUDPFHRNLHQND edyWRUD ]PLHQLáD VL  ] NONAME00.PAS na PROGRAM1.PAS -HOL WHUD] SRQRZQLH QDFLQLHV] F2 SURJUDP ]RVWDQLH ]DFKRZDQ\ SRG W VDP QD]Z EH] Z\ZLHWODQLD SROD GLDlogowego.

30

Turbo Pascal — programowanie

Rysunek 7. Okno dialogowe Save File As Tworzenie nowego programu poleceniem File-New L Sy(QLHMV]D zmiana nazwy poleceniem File-Save/Save asQLHV]E\WZ\JRGQH2WRGZLHPHWRG\XWZRU]HQLDSURJUDPX QLHZ\PDJDMFHSy(QLHMV]HM]PLDQ\QD]Z\ Zamiast polecenia New PR*HV] Z\NRU]\VWDü SROHFHQLH Open (Otwórz) z menu File. Pozwala ono na odczytanie z dysku zaSLVDQHJR ZF]HQLHM WHNVWX SURJUDPX Z\ZLHWODMFRNQRGLDORJRZHOpen a FileSRND]DQHSRQL*HM

Rysunek 8. Okno dialogowe Open a File 1D]Z  *GDQHJR SURJUDPX PR*HV] ZSLVDü Z SROH Name OXE Z\EUDü ] OLVW\ Files, ]DZLHUDMFHM]DZDUWRüNDWDORJXURERF]HJRQDVW SQLHQDOH*\QDFLVQüENTER-HOLSOLN RSRGDQHMQD]ZLHQLHLVWQLHMH7XUER3DVFDOXWZRU]\QRZHRGSRZLHGQLR]DW\WXáRZDQH RNLHQNRHG\WRUDNWyUHJR]DZDUWRüE G]LHPR*QDZGRZROQ\PPRPHQFLH]DSLVDüEH] NRQLHF]QRFLSRGDZDQLDQD]Z\ Druga PHWRGD SROHJD QD RGSRZLHGQLP Z\ZRáDQLX 7XUER 3DVFDOD ] SR]LRPX '26-u. $E\RWZRU]\üLVWQLHMF\SOLN]SURJUDPHPOXEXWZRU]\üQRZ\SOLNZ\VWDUF]\QDSLVDü turbo nazwa↵

Po uruchomieniu system automatycznie odczyta plik o zadanej nazwie (i rozszerzeniu .PAS; pRGREQLHMDNSRSU]HGQLRUR]V]HU]HQLDQLHWU]HEDSRGDZDü OXEMHOLWDNLSOLNQLH istnieje, otworzy puste okienko edytora o odpowiednim tytule.

Pierwszy program

31

: WHQ VSRVyE SR]QDáH DEVROXWQH SRGVWDZ\ SRVáXJLZDQLD VL  URGRZLVNLHP 7XUER Pascala i urucKRPLáH VZyM SLHUZV]\ SURJUDP $ RWR NLOND üZLF]H NWyUH SRPRJ &L QDEUDüZSUDZ\L]GRE\üGRGDWNRZHZLDGRPRFL • Z\NRU]\VWDM V\VWHP SRPRF\ GR Z\ZLHWOHQLD LQIRUPDFML R SRV]F]HJyOQ\FK HOHPHQWDFKSURJUDPXVáRZDFKNOXF]RZ\FKLGHQW\ILNDWRUDFKRSHUDWRUDFK  • VSUyEXMZSURZDG]LüGRSURJUDPXNLONDEá GyZ-DNDMHVWUHDNFMDNRPSLODWRUD" • SRSUDZSURJUDPWDNE\GDáRVL ]DMHJRSRPRFREOLF]\üSROHNRáDRSURPLHQLX  FP  FP LWG 6SUyEXM QDSLVDü SURJUDP REOLF]DMF\ SROH WUyMNWD R ]QDQHM GáXJRFLSRGVWDZ\LZ\VRNRFL • ]DVWDQyZ VL  FR QDOH*DáRE\ ]PLHQLü Z SU]HGVWDZLRQ\P SURJUDPLH E\ XF]\QLü JR OHSV]\P EDUG]LHM F]\WHOQ\P XQLZHUVDOQ\P SUDNW\F]Q\P áDWZLHMV]\P Z obVáXG]H 

=DSDPL WDM • 3URJUDPSDVFDORZ\VNáDGDVL ]FLJXUR]G]LHORQ\FKUHGQLNDPLLQVWUXNFMLSRáR*RQ\FKSRPL G]\VáRZDPLNOXF]RZ\PLbegin i end. • ,QVWUXNFMHVWDQRZLV\PEROLF]Q\]DSLVRSHUDFMLNWyUHPDZ\NRQDüNRPSXWHU • ,QVWUXNFMHPRJ]DZLHUDüZ\UD*HQLDRUD]Z\ZRáDQLDIXQNFMLLSURFHGXU • :\UD*HQLDVNáDGDMVL ]HVWDá\FKRSHUDWRUyZLLGHQW\ILNDWRUyZ • ,GHQW\ILNDWRU\ V QD]ZDPL RELHNWyZ VNáDGDMF\FK VL  QD SURJUDP 0RJ RQH ]DZLHUDü OLWHU\ F\IU\ L ]QDNL SRGNUHOHQLD QLH PRJ MHGQDN ]DF]\QDü VL  RG cyfr. • $E\VNRPSLORZDüSURJUDPPXVLV]X*\üSROHFHQLDMake (F9). Ewentualne Eá G\NRPSLODFMLVRGSRZLHGQLRV\JQDOL]RZDQH • &KFF XUXFKRPLü SURJUDP PXVLV] Z\GDü SROHFHQLH Run (CTRL-F9). Do obejU]HQLDZ\QLNyZG]LDáDQLDSURJUDPXPR*HRND]DüVL QLH]E GQHSROHFHQLHUser Screen (ALT-F5). • $E\]DSLVDüSURJUDPX*\MSROHFHQLDSave (F2). Do odczytania zapisanego progUDPX]G\VNXVáX*\SROHFHQLHOpen (F3).

32

Turbo Pascal — programowanie

Nic nie jest GRVNRQDáH D]ZáDV]F]DSLHUZV]\Z*\FLXSURJUDPZ3DVFDOX-H*HOLSUyERZDáH]DVWDQRZLüVL  QDGS\WDQLHP]DP\NDMF\PSRSU]HGQLUR]G]LDáQDMSUDZGRSRGREQLHMZLG]LV]MX*PR*liZRFL XOHSV]HQLD VZHJR G]LHáD 1D SRF]WHN VSUyEXMHP\ ]DMü VL  F]\WHOQRFL SURJUDPXDQDVW SQLH]DVWDQRZLP\VL MDNXF]\QLüJREDUG]LHMSUDNW\F]Q\P &RZáDFLZLHURELQDV]SURJUDP"Ä2EOLF]DSROHNRáD´—RGSRZLHV]6NGWRZLDGRPR" Ä7DNE\áRQDSLVDQHZNVL*FH´$MHOLNWRQLHF]\WDáNVL*NL"Ä0R*HVL GRP\OLüSR przeczytaniu programu”. $OH SR FR PD F]\WDü SURJUDP" &R SUDZGD ]UR]XPLHQLH MHGQHM LQVWUXNFML WR *DGHQ SUREOHPDOHMHOLLQVWUXNFMLE G]LHVWR"=QDF]QLHOHSLHME\áRE\XPLHFLüZSURJUDPLH LQIRUPDFM  RSLVXMF MHJR SU]H]QDF]HQLH L HZHQWXDOQLH  PHWRG  UHDOL]DFML ]DGDQLD 0R*QD WR ]URELü QD NLOND VSRVREyZ XPLHV]F]DMF RGSRZLHGQLH ]DSLV\ Z SURJUDPLH RUD]X*\ZDMFVWRVRZQHMQD]Z\SOLNX=UyEP\WRRGUD]X program Pole_kola; ^3URJUDPREOLF]DSROHNRáDRSURPLeniu 5 } begin ZULWH3L    REOLF]LZ\SLV]SROHNRáD end.

:SRUyZQDQLXGRSRSU]HGQLHMZHUVMLSURJUDPXSRMDZLá\VL ZQLPWU]\QRZHHOHPHQW\ QDJáyZHN, komentarze oraz ZFL FLD. 1DJáyZHN program Pole_kola  SHáQL Z\áF]QLH IXQNFM  LQIRUPDF\MQ L QLH PD ZSá\ZXQDG]LDáDQLHSURJUDPXFRQLH]PLHQLDIDNWX *HX*\ZDQLHJR—FKRFLD*QLHRERZL]NRZH—QDOH*\GRGREUHMSUDNW\NLXáDWZLDERZLHPF]\WDQLHRVRERPWU]HFLP 6NáDGQLDQDJáyZNDWR program nazwa;

1LFQLHMHVWGRVNRQDáH

33

=DXZD* SU]\ RND]ML *H Ä3ROH NRáD´ WR GZD RGG]LHOQH Z\UD]\ SRQLHZD* nazwa jako LGHQW\ILNDWRUQLHPR*H]DZLHUDü]QDNXVSDFML]DVW SXMHVL JRSRGNUHOHQLHP_). =QDF]QLHZD*QLHMV]HGODF]\WHOQRFLSURJUDPXVNRPHQWDU]H.RPHQWDU]HPZ3DVFDOX MHVWGRZROQ\FLJ]QDNyZXM W\ZQDZLDV\NODPURZH { i }=RF]\ZLVW\FKZ]JO GyZ FLJWDNLQLHPR*H]DZLHUDüQDZLDVyZNODPURZ\FKQDWRPLDVWZV]\VWNLHLQQH]QDNLV GR]ZRORQH -H*HOL NRQLHF]QLH FKFHV] XPLHFLü QDZLDV\ NODPURZH Z NRPHQWDU]X PXVLV] X*\ü MDNR RJUDQLF]QLNL GZX]QDNRZ\FK V\PEROL (* i *) FR ZLGDü Z GUugim komenWDU]X 3RGREQLHMDNZSU]\SDGNXQDJáyZNDNRPHQWRZDQLHSURJUDPyZQLHMHVW oboZL]NRZH QDOH*\ MHGQDN GR GREUHM SUDNW\NL SURJUDPRZDQLD 2F]\ZLFLH NRPHQWDU]H SRZLQQ\ E\ü X*\ZDQH UR]VGQLH QLH PD VHQVX LFK QDGX*\ZDQLH F]\ NRPHQWRZDQLH U]HF]\ RF]\ZLVW\FK MDN QS VáRZD begin :DUWR MHGQDN ]GDZDü VRELH VSUDZ  *H NRPHQWDU]H QLF QLH NRV]WXM WM QLH PDM ZSá\ZX QD ZLHONRü skompilowanego progUDPX DMHGQRF]HQLHZ]QDF]F\VSRVyESRSUDZLDMF]\WHOQRü programu. .RPHQWDU]HE\ZDMUyZQLH*F] VWRVWRVRZDQHGRFKZLORZHJRZ\áF]HQLD IUDJPHQWXSURJUDPX]NRPSLODFML3R]ZDODWRXQLNQüXVXZDQLDLSRZWyUQHJR ZSLV\ZDQLDWHNVWX]DPLDVWWHJRZ\VWDUF]\XMüÄQLHFKFLDQ\´IUDJPHQW SURJUDPXZ]QDNLNRPHQWDU]DNWyUHSRWHPPR*QDáDWZRXVXQü 2VWDWQLPÄNRVPHW\F]Q\P´HOHPHQWHPQDV]HJRSURJUDPXVZFL FLD. Nasz program jest FR SUDZGD WDN PDá\ *H X*\ZDQLH ZFL ü MHVW QLHFR G\VNXV\MQH MHGQDN Z ZL NV]\FK SURJUDPDFK NWyU\PL ]DMPLHP\ VL  MX* ZNUyWFH ZFL FLD SR]ZDODM QD V]\ENLH ]ORNDOL]RZDQLH IUDJPHQWyZ WZRU]F\FK ORJLF]Q FDáRü L ]QDMGXMF\FK VL  QD W\P VDP\P SR]LRPLH Z VWUXNWXU]H SURJUDPX:FLQDQLHSRGREQLHMDNLQQHUHJXá\SLVDQLDáDGQ\FK i F]\WHOQ\FKSURJUDPyZMHVWZGX*HMPLHU]HNZHVWLVW\OX]Z\NOHSRMHG\QF]HZFL FLH PDJá ERNRü÷]QDNyZ ZDUWRMHGQDNSU]\MU]HüVL VSUDZG]RQ\PZ]RUFRPQS SURJUDPRPSU]\NáDGRZ\PILUP\%RUODQG DQDVW SQLHZ\SUDFRZDüZáDVQ\VW\OLVWRsoZDüJRNRQVHNZHQWQLH 7\OH VSUDZ ÄIRUPDOQ\FK´ QLH E G]LHP\ VL  QDG QLPL ZL FHM UR]ZRG]Lü ]RVWDZLDMF UHV]W  SUDNW\FH 3U]HMG]LHP\ REHFQLH GR ]QDF]QLH EDUG]LHM LQWHUHVXMFHM F] FL WHJR UR]G]LDáXFR]URELü*HE\QDV]SURJUDPVWDáVL EDUG]LHMSUDNW\F]Q\" 0R*H LQDF]HM FR SURJUDP UREL REHFQLH" 2EOLF]D L Z\ZLHWOD SROH NRáD R SURPLHQX  FP%DDOHVNGZLDGRPR*HWRSROHNRáDDQLHQSUHGQLDRSDGyZ]XELHJáHJRSyáURF]D" )HE\ VL  R W\P SU]HNRQDü PXVLV] ]DMU]Hü GR NVL*NL JG]LH MHVW WR QDSLVDQH ZSURVW OXEGRSURJUDPXQDGNWyU\PPXVLV]WURFK SRP\OHüRLOHQLHZSLVDáHMHV]cze odpoZLHGQLFKNRPHQWDU]\ 1DGRGDWHNZ\ZLHWOana liczba ma cokolwiek niestrawQ\IRUPDWLQLH]E\WFK WQLHQDPVL SRND]XMH &KZLOHF]N  QLH ZV]\VWNR QDUD] 1D SRF]WHN VSUyEXMP\ VIRUPXáRZDü OLVW  *\F]H F]\OL ]DSLVDü Z XSRU]GNRZDQ\ VSRVyE WR FR QDP VL  Z SURJUDPLH QLH SRGRED L FR FKFLHOLE\P\]PLHQLü$]DWHP • SURJUDPSRZLQLHQLQIRUPRZDüX*\WNRZQLNDRW\PFRUREL

34

Turbo Pascal — programowanie • Z\QLNG]LDáDQLDSURJUDPXQLHSRZLQLHQ]QLNDüOHF]]RVWDZDüQDHNUDQLHWDN GáXJRMDN*\F]\VRELHX*\WNRZQLN • Z\ZLHWODQDOLF]EDSRZLQQDáDGQLHMZ\JOGDü 3LHUZV]\ SUREOHP PR*QD UR]ZL]Dü Z\SURZDG]DMF QD HNUDQ GRGDWNRZ LQIRUPDFM  w SRVWDFLWHNVWX6áX*\GRWHJR]QDQD&LMX*SURFHGXUD writeNWyUDW\PUD]HPE G]LH Z\SLV\ZDáD QD HNUDQLH QLH Z\UD*HQLH OLF]ERZH OHF] áDFXFK D FLOHM U]HF] ELRUF W]Z VWDá áDFXFKRZ  F]\OL FLJ ]QDNyZ 6WDá áDFXFKRZ MHVW Z 3DVFDOX GRZROQ\ FLJ]QDNyZXMHW\ZDSRVWURI\', nie " &LJWDNLPR*H]DZLHUDüGRZROQH]QDNL]QDN DSRVWURIX QRUPDOQLH NRF]F\ áDFXFK  ]DSLVXMH VL  MDNR GZD DSRVWURI\ WM GZD oddzielne znaki 'DQLH]QDNFXG]\VáRZX"). CDáRüE G]LHZ\JOGDáDQDVW SXMFR write('Program oblicza pole kola o promieniu 5 cm.')

6SUyEXMWHUD]SU]\MU]HüVL RSLVRZLSURFHGXU\ write]SRSU]HGQLHJRUR]G]LDáXL]DVWDQRZLüVL MDNSRZLQQDZ\JOGDüLQVWUXNFMDZ\SLVXMFDQDHNUDQLHWHNVW Pole kola = .....

ZPLHMVFXNURSHNSRZLQQD]QDOH(üVL REOLF]RQDSU]H]QDV]SURJUDPOLF]ED -HOLQLH ZLHV]MDNWR]URELüU]XüRNLHPQDWHNVWQDVW SQHJRSURJUDPX=DXZD*SU]\RND]ML*H SRMDZLáD VL  Z QLP GUREQD QRZLQND PLDQRZLFLH SURFHGXUD writeln Uy*QLFD VL od writeW\ONRW\P*HSRMHMZ\NRQDQLXNXUVRUSU]HFKRG]LGRQRZHJRZLHUV]DLWDPWH* Z\SLV\ZDQHVNROHMQHLQIRUPDFMH $E\SU]HNRQDüVL RUy*QLF\ZG]LDáDQLXREXSURFHGXU]DPLHSLHUZV]LQVWUXNFM writeln na write i wykonaj program. 6SUDZDGUXJDF]\OL]DWU]\PDQLHZ\QLNXQDHNUDQLHPRQLWRUDUyZQLH*GDMHVL SURVWR UR]ZL]Dü:\VWDUF]\PLDQRZLFLHQDNRFXSURJUDPXGRSLVDüLQVWUXNFM

readln;

i gotowe. Co to takiego readln —WRMX*LQQDVSUDZDSURFHGXU readlnLSRNUHZQ jej read ]DMPLHP\ VL  ZNUyWFH QD UD]LH ]D Z\VWDUF]\ &L ZLHG]LHü W\OH *H readln RGF]\WXMH ] NODZLDWXU\ GRZROQ\ FLJ ]QDNyZ ]DNRF]RQ\ ]QDNLHP QRZHJR ZLHUV]D (kodem klawisza ENTER  WRWH* MHM Z\ZRáDQLH SRZRGXMH ]DWU]\PDQLH G]LDáDQLD SURJUDPXGRPRPHQWXQDFLQL FLDWHJR*NODZLV]D 3R]RVWDáDVSUDZDRVWDWQLDWM]URELHQLHSRU]GNX]PDáRF]\WHOQUHSUH]HQWDFMZ\SURZDG]DQHJRSROD1DSRF]WHNUR]V]\IUXMP\]DSLV 7.8539816340E+01

Jest to nic innego, jak 7.8539816340· 101F]\OLRNRáR=DSLV x.xxxxEnn oznacza ZL FOLF]E x.xxxx pomno*RQSU]H]GRSRW JLnn i zwany jest zapisem naukowym. =DXZD* SU]\ RND]ML *H F] ü XáDPNRZD OLF]E\ RGG]LHORQD MHVW RG F] FL U]HF]\ZLVWHM QLHSU]HFLQNLHPOHF]NURSNEDUG]RZD*QH :\NáDGQLNnn jest zawsze dobierany tak, E\]QDMGXMFDVL ÄSU]HGQLP´OLF]EDPLDáDW\ONRMHGQF\IU SU]HGNURSNWM]DZLHUDáD VL ZSU]HG]LDOHRGGR:LHONRüOLWHU\(V\PEROL]XMFHMZ\NáDGQLNQLHPD]QDF]HQLD]D]QDNPR*QDSRPLQü2WRNLONDSU]\NáDGyZ 3.14E+00 = 3.14 2.78E–3 = 0.00278

1.2345e4 = 12345 1,35E12 = EáG (jaki?)

1LFQLHMHVWGRVNRQDáH

35

=DSLV QDXNRZ\ SR]ZDOD QD áDWZH L MHGQROLWH UHSUH]HQWRZDQLH EDUG]R PDá\FK L EDUG]R GX*\FKOLF]EMHVWMHGQDNQLH]E\WF]\WHOQ\$E\XF]\QLüJREDUG]LHMVWUDZQ\PPR*QD X*\ü W]Z formatowania SROHJDMFHJR QD SU]HND]DQLX SURFHGXU]H write (writeln) GRGDWNRZ\FKLQIRUPDFMLRSLVXMF\FKVSRVyEZ\SURZDG]HQLDOLF]E\:SU]\SDGNXOLF]E U]HF]\ZLVW\FK LQIRUPDFMH WH RNUHODM FDáNRZLW V]HURNRü SROD ]DZLHUDMFHJR OLF]E  RUD]LORüSR]\FMLSRNURSFHG]LHVL WQHMLPRJE\üV\PEROLF]QLH]DSLVDQHMDNR ZDUWRüV]HURNRü-pola:liczba-cyfr-po-kropce

/LF]ED]DZLHUDMFDPQLHMF\IUQL*RNUHORQRZV]HURNRFLSRODMHVWÄGRVXZDQD´GRSUDZHM VWURQ\ L X]XSHáQLDQD ] OHZHM ]QDNDPL VSDFML 8VWDODMF V]HURNRü SROD PXVLV] UyZQLH*XZ]JO GQLüPLHMVFHQDNURSN G]LHVL WQLHZHQWXDOQ\]QDNOLF]E\ :WHQVSRVyEGRWDUOLP\GRNROHMQHMZHUVMLSURJUDPXREOLF]DMFHJRSROHNRáD program Pole_kola; ^3URJUDPREOLF]DSROHNRáDRSURPLHQLX` begin writeln('Program oblicza pole kola'); write('Pole = '; Pi*5*5:8:3); (* oblicz i wypisz *) (* pole kola *) readln; end.

6NRUR MX* PyZLP\ R IRUPDWRZDQLX ZDUWR MHV]F]H ZVSRPQLHü *H GOD OLF]E FDáNRZLW\FK QLH SRVLDGDMF\FK F] FL XáDPNRZHM Z\VWDUF]\ RNUHOHQLH V]HURNRFL pola, czyli zapis ZDUWRüV]HURNRü-pola

: LGHQW\F]Q\ VSRVyE PR*QD UyZQLH* IRUPDWRZDü QS áDFXFK\ FR MHGQDN VWRVRZDQH MHVWU]DGNR=DSU]\NáDGQLHFKSRVáX*\NROHMQ\SURJUDP program Formatowanie; ^'HPRQVWUDFMDPR*OLZRFLIRUPDWRZDQLDZ\GUXNyZ` begin writeln(1.23 ^]DPDáRPLHMVFDSRNURSFH` ZULWHOQ ^]DPDáRPLHMVFDZRJyOH` ZULWHOQ ^RNUHODP\W\ONRV]HURNRüSROD` ZULWHOQ ^IRUPDWRZDQLHOLF]E\FDáNRZLWHM` ZULWHOQ   ^IRUPDWRZDQLHáDFXFKD` end.

:WHQVSRVyERPyZLOLP\SRGVWDZRZH]DELHJLNRVPHW\F]QHNWyU\PPR*HP\SRGGDü QDV]SURJUDP3UH]HQWXMHVL RQMX*QLHFRáDGQLHMMHGQDN]PLDQ\NWyU\FKGRNRQDOLP\ PDM FKDUDNWHU SRZLHU]FKRZQ\ &R ERZLHP ]URELV] *HE\ REOLF]\ü SROH NRáD o proPLHQLXFP"3RSUDZLV]SURJUDPLVNRPSLOXMHV]JRMHV]F]HUD]"&K\EDMHGQDNSURFLHM Z]LüNDONXODWRUDPR*HQLH

36

Turbo Pascal — programowanie

=DSDPL WDM • 3URJUDP\QDOH*\SLVDüF]\WHOQLHJG\*XáDWZLDWRLFK]UR]XPLHQLHLHZHQWXDOQH ZSURZDG]DQLHSy(QLHMV]\FK]PLDQ • 3URJUDP PR*QD RSLVDü QDJáyZNLHP ]DF]\QDMF\P VL  RG VáRZD NOXF]RZHJR program. • %DUG]R ZD*QH GOD F]\WHOQRFL SURJUDPX V NRPHQWDU]H ]DSLV\ZDQH Z nawiasach klamrowych, oraz odpowiednie wcinanie poszczególnych instrukcji. • $E\ Z\SURZDG]Dü LQIRUPDFMH Z NROHMQR QDVW SXMF\FK SR VRELH ZLHUV]DFK SRZLQLHQHX*\üSURFHGXU\writeln. • &KFFZVWU]\PDüG]LDáDQLHSURJUDPXPR*HV]X*\üSURFHGXU\readln. • $E\XF]\QLüZ\GUXNEDUG]LHMF]\WHOQ\P]DVWRVXMIRUPDWRZDQLHZ\MFLD

Ulepszamy dalej

37

Ulepszamy dalej 1LHWU]HEDFK\EDQLNRJRSU]HNRQ\ZDü*HSRU]GQ\SURJUDPSRZLQLHQXPLHüVDP]DS\WDü X*\WNRZQLND R ZDUWRü SURPLHQLD L REOLF]\ü SROH EH] NRQLHF]QRFL XFL*OLZHJR SRSUDZLDQLDLNRPSLORZDQLDWHNVWX:W\PFHOXQDOH*DáRE\Z\SLVDüQDHNUDQLHRGSRZLHGQLHS\WDQLHFRMX*SRWUDILV]]URELü DQDVW SQLHZSURZDG]Lü]NODZLDWXU\ZDUWRü SURPLHQLD L Z\NRU]\VWDü M GR REOLF]HQLD SROD NRáD ]H Z]RUX 6  πr2 %D áDWZR SRZLHG]LHüDOHMDNZSURZDG]LüMDNZDUWRüGRSURJUDPXLJG]LHMSU]HFKRZDü" 5R]ZL]DQLHPWHJRSUREOHPXMHVWX*\FLHzmiennej. Podobnie jak w matematyce, zmienQDV\PEROL]XMHSHZQZDUWRüF]\OLPR*HE\üWUDNWRZDQDMDNRVZHJRURG]DMXSRMHPQLNGRNWyUHJRZNáDGDP\QSOLF]E ZDUWRüSURPLHQLD Ä)L]\F]QLH´ZDUWRü]PLHQQHM XPLHV]F]DQD MHVW JG]LH Z SDPL FL NRPSXWHUD L PR*H E\ü ]ORNDlizowana poprzez adres F]\OL QXPHU RGSRZLHGQLHM NRPyUNL SDPL FL 3RQLHZD* SRVáXJLZDQLH VL  DGUHVDPL MHVW QLH]E\W Z\JRGQH 3DVFDO XPR*OLZLD RGZRá\ZDQLH VL  GR ]PLHQnej za SRPRFnazwyE GFHM]Z\Ná\PLGHQW\ILNDWRUHPLQIRUPDFMHQDWHPDWLGHQtyfikatorów znajG]LHV] QD VWURQLH   'RGDWNRZ LQIRUPDFM QLH]E GQ GR XVWDlenia sposobu SRVáXJLZDQLDVL ]PLHQQLMHMUHSUH]HQWDFMLZSDPL FLMHVWtyp — w naszym przypadku E G]LHWRW\S]PLHQQRSU]HFLQNRZ\RGSRZLDGDMF\ZDUWRFLU]HF]\ZLVWHMreal). 3RQLHZD* NRPSLODWRU WáXPDF]\ WHNVW (UyGáRZ\ SURJUDPX QD EH]SRUHGQLR Z\NRQ\ZDOQSU]H]NRPSXWHUSRVWDüZ\QLNRZPXVLZLHG]LHüMDNUHSUH]HQWRZDüGDQ ]PLHQQ Z SDPL FL L MDN VL  ] QL REFKRG]Lü 1LH]E GQH MHVW ]DWHP zadeklarowanie ND*GHMX*\ZDQHMZSURJUDPLH]PLHQQHMF]\OLSU]HND]DQLHNRPSLODWRURZLLQIRUPDFMLR MHM QD]ZLH L W\SLH 'R GHNODURZDQLD ]PLHQQ\FK VáX*\ VSHFMDOQH VáRZR NOXF]RZH var (ang. variable —]PLHQQD ]DVNáDGQLDGHNODUDFMLPDSRVWDü var lista-nazw : typ-1; lista-nazw : typ-2 ...

przy czym lista-nazw WRFLJQD]Z]PLHQQ\FKWHJRVDPHJRW\SXUR]G]LHORQ\FKSU]HFLQNDPL$E\]DGHNODURZDüNROHMQJUXS ]PLHQQ\FKLQQHJRW\SX QLHPXVLV]SRQRZQLH X*\ZDüVáRZDvarZ\VWDUF]\GRSLVDüSRGVSRGHPQRZOLVW LSRGDüQD]Z W\SX

38

Turbo Pascal — programowanie 2VWDWQLPZ\PDJDQLHPRNWyU\PPXVLV]SDPL WDüMHVWXPLHV]F]DQLHZV]\VWNLFKGHNODUDFML SU]HG F] FL RSHUDF\MQ SURJUDPX SRQLHZD* EH]SRUHGQLR Z\NRU]\VWXMH RQD ]DGHNODURZDQHRELHNW\PXV]RQH]RVWDüRSLVDQHSU]HGMHMUR]SRF] FLHP 3R ]DGHNODURZDQLX PR*QD MX* ÄQRUPDOQLH´ NRU]\VWDü ]H ]PLHQQHM F]\OL QDGDZDü MHM ZDUWRü Z\NRU]\VW\ZDü Z Z\UD*HQLDFK OXE Z\SURZDG]Dü QD HNUDQ PRQLWRUD 0XVLV] MHGQDNSDPL WDü*HVDPDGHNODUDFMDQLHQDGDMH]PLHQQHMVHQVRZQHMZDUWRFLDMHG\QLH LQIRUPXMHNRPSLODWRURMHMLVWQLHQLXLZáDFLZRFLDFK3U]HGX*\FLHP]PLHQQHMPXVLV] koniecznie QDGDü MHM ZDUWRü ]DLQLFMDOL]RZDü M  SU]H] ZSURZDG]HQLH MHM ZDUWRFL z NODZLDWXU\OXE]DSRPRFW]Zinstrukcji przypisania. )HE\GáX*HMQLHWHRUHW\]RZDü]DGHPRQVWUXMP\QRZZHUVM QDV]HJRSURJUDPX program Pole_kola; { PrRJUDPREOLF]DSROHNRáDRSURPLHQLX` ^3URPLHZSURZDG]DQ\MHVW]NODZLDWXU\` var { deklaracja zmiennych } UUHDO^SURPLHNRáD– zmienna rzeczywista } begin writeln('Program oblicza pole kola'); write('Podaj promien kola: '); UHDGOQU ^RGF]\WDM]PLHQQ` { z klawiatury } write('Pole = '; Pi*r*r:8:3); { oblicz i wypisz } ^SROHNRáD` readln; end.

=DSHZQH ]DXZD*\áH MX* Z SURJUDPLH ]QDQ &L ] SRSU]HGQLHJR UR]G]LDáX SURFHGXU  readln7XWDMSHáQLRQDLQQZáDFLZLHVZRM]DVDGQLF] IXQNFM DPLDQRZLFLHRGczyWXMHZDUWRü]PLHQQHMr]NODZLDWXU\6NáDGQLDSURFHGXU\readlnMHVWQDVW SXMFD readln[(zmienna, zmienna...)];

L Z\JOGD SRGREQLH MDN GOD ÄRGZURWQHM´ SURFHGXU\ writeln ] W GUREQ Uy*QLF *H argumentami readlnPRJE\üMHG\QLH]PLHQQH'ODF]HJR"3URFHGXUD readln pobieUD]NODZLDWXU\DFLOHMU]HF]ELRUF]W]ZZHMFLDSURJUDPX SHZQZDUWRüLPXVL MJG]LHXPLHFLü:DUWRüPR*H]RVWDüXPLHV]F]RQDZ]PLHQQHMF]\OLJG]LHZSDPL FLQLHPR*HMHGQDN]RVWDü]DSLVDQDZZ\UD*HQLXNWyUHMHVWMHG\QLH]DSLVHPSHZQHM RSHUDFML L QLH SRVLDGD ORNDOL]DFML Z SDPL FL NRPSXWHUD 3RGREQLH QLHGRSXV]F]DOQH E G]LHX*\FLHMDNRDUJXPHQWXVWDáHMOXER]JUR]R RSHUDWRUD Pokrewna procedura read VWRVRZDQD MHVW ]QDF]QLH U]DG]LHM Uy*QLFD PL G]\ QL a readln VSURZDG]D VL  SRGREQLH MDN GOD write i writeln  GR WHJR L* SR RGF]\taniu swoich argumentów readlnSU]HFKRG]LGRQDVW SQHJRZLHUV]DGDQ\FKZHMFLRwych, a read nie. Procedura readX*\ZDQDMHVWJáyZQLHGRF]\WDQLDGDQ\FK]SOLNyZ R NWyU\FK Sy(QLHM  ]D MHM X*\FLH GR ZSURZDG]DQLD GDQ\FK ] NODZLDWXU\ PR*H GRSURZDG]LüGRQLHVSRG]LHZDQ\FKHIHNWyZGODWHJRWH*QDUD]LHOHSLHMMHMXQLNDü

Ulepszamy dalej

39

3RUD SRZLHG]LHü FR ZL FHM QD WHPDW W\SyZ 7\S ]PLHQQHM RNUHOD MHM ZHZQ WU]Q UHSUH]HQWDFM ZSDPL FLNRPSXWHUDOLF]E EDMWyZ]DMPRZDQ\FKSU]H]]PLHQQ]DNUHV GRSXV]F]DOQ\FKZDUWRFLLGRNáDGQRüUHSUH]HQWDFML RUD]]HVWDZRSHUDFMLNWyUHPR*QD QD QLHM Z\NRQ\ZDü .LONDQDFLH VWDQGDUGRZ\FK W\SyZ GRVW SQ\FK Z 7XUER 3DVFDOX RSLV]HP\ZSRQL*V]HMWDEHOL=Z\MWNLHPW\SX stringZV]\VWNLHRQHQDOH*GRW]Z typów prostychQLHGDMF\FKVL UR]ELüQDSURVWV]HW\S\  Tablica 1. 1DMZD*QLHMV]HW\S\GRVW SQHZ7XUER3DVFDOX Nazwa integer real char string boolean word byte shortint longint single double extended comp pointer

Znaczenie

=DNUHVZDUWRFL

OLF]EDFDáNRZLWD]H]QDNLHP –32768..+32767 liczba rzeczywista 2.9· 10–39..1.7· 1038 znak znaki o kodach 0..255 QDSLVáDFXFKFLJ]QDNyZ FLJGR]QDNyZ ZDUWRüORJLF]QD prawda (true OXEIDáV]false) s³owo 0..65535 bajt 0..255 NUyWNDOLF]EDFDáNRZLWD]H]QDNLHP –128..+127 GáXJDOLF]EDFDáNRZLWD]H]QDNLHP –2147483648..+2147483647 krótka liczba rzeczywista 1.5· 10–45..3.4· 1037 GáXJDOLF]EDU]HF]\ZLVWD 5.0· 10–324..1.7· 10308 EDUG]RGáXJDOLF]EDU]HF]\ZLVWD 3.4· 10–4932..1.1· 104932 EDUG]RGáXJDOLF]EDFDáNRZLWD –9.2· 1018..9.2· 1018 ZVND(QLN 0000h:0000h..FFFFh:FFFFh

3U]\NáDG –14574 1.23245e17 'a' 'Napis' false 56412 127 –13 –1986734234 3.14e01 –1.8e+234 4.5e2345 6e12 $1234:ABCD

&]WHU\ SLHUZV]H W\S\ Z\PLHQLRQH Z WDEHOL VWDQRZL SRGVWDZRZ\ ]HVWDZ NWyU\P E G]LHV]SRVáXJLZDáVL SRGF]DVSLVDQLDSURJUDPyZ7\S\FDáNRZLWHinteger, word, shortint, byte, longint), typ znakowy (char) oraz logiczny (boolean  WZRU] z NROHLJUXS W]ZW\SyZSRU]GNRZ\FK (ang. ordinal types ZUDPDFKNWyU\FKRNUHORQDMHVWUHODFMDSRU]GNXF]\OLNWRSU]HGNLPDNWRSRNLP  7\S\FDáNRZLWHX*\ZDQHVZSURJUDPDFKGRUHSUH]HQWDFMLOLF]QLNyZDGresów i indeNVyZWDEOLFRUD]]DZDUWRFLNRPyUHNSDPL FLbyte i word 3DPL WDM*H]HZ]JO GX QD VSHF\ILF]Q UHSUH]HQWDFM  ZHZQ WU]Q OLF]E FDáNRZLW\FK SU]HNURF]HQLH ]DNUHVX dopuszczalnego dla danego typu powoduje „przeskoczenie” na drugi koniec zakresu (np. dodanie 1 do 32767 da w wyniku –32768). Efekt ten zwykle nie jest V\JQDOL]RZDQ\ SU]H] NRPSLODWRU L PR*H SURZDG]Lü GR GRü G]LZDF]QHJR ]DFKRZDQLD SURJUDPyZ$E\JRXQLNQüPR*HV]]DVWRVRZDüSRMHPQLHMV]\W\SQSlongint). 'UXJ REV]HUQ JUXS  WZRU] W\S\ Uzeczywiste, przeznaczone do przechowywania ZDUWRFL QLHFDáNRZLW\FK L UHDOL]DFML ZL NV]RFL EDUG]LHM ]áR*RQ\FK REOLF]H PDWHPDW\F]Q\FK : ZL NV]RFL SU]\SDGNyZ ]DGRZDODMFH UH]XOWDW\ RVLJD VL  SU]\ X*\FLX liczb typu real MHGQDN GOD SRSUDZ\ GRNáDGQRFL SRZL NV]HQLD ]DNUHVX ZDUWRFL i SU]\VSLHV]HQLD REOLF]H ZDUWR RGZRáDü VL  GR MHGQHJR ] SR]RVWDá\FK W\SyZ ,FK Z\NRU]\VWDQLH Z\PDJD ]DGHNODURZDQLD X*\FLD Z SURJUDPLH W]Z koprocesora arytmetycznego VSHFMDOQHJR XNáDGX SU]H]QDF]RQHJR GR RSHURZDQLD QD OLF]EDch rzeczy-

40

Turbo Pascal — programowanie ZLVW\FK GRVW SQHJR MDNR RGG]LHOQ\ XNáDG OXE ZEXGRZDQHJR Z SURFHVRU\ '; i „lepsze”) albo tzw. emulatora F]\OL VSHFMDOQHJR SRGSURJUDPX ÄXGDMFHJR´ NRSURFHVRU$E\E\áRPR*OLZHRGZRáDQLHVL GRNRSURFHVRUDQDOH*\ZáF]\üRSFM Numeric Processing — 8087/80287 w polu dialogowym Options-Compiler ]D ZáF]HQLH HPXODFML UHDOL]XMH ]QDMGXMFD VL  SRQL*HM RSFMD Emulation $OWHUQDW\Z MHVW XPLHV]czenie w programie tzw. dyrektyw kompilatora PDMF\FK RGSRZLHGQLR SRVWDü {$N+} i {$E+}. 7\S\]QDNRZ\LáDFXFKRZ\Z\NRU]\VW\ZDQHVGRUHSUH]HQWRZDQLDQDSLVyZLZV]HONLHMLQIRUPDFMLÄVáRZQHM´7\S booleanSR]ZDODQDSU]HFKRZ\ZDQLHZDUWRFLORJLF]Q\FK Z\NRU]\VW\ZDQ\FK GR VWHURZDQLD G]LDáDQLHP SURJUDPX ]D W\S ZVND(QLNRZ\ (pointer X*\ZDQ\MHVWZRSHUDFMDFKQD]DZDUWRFLSDPL FLNRPSXWHUDQLHFRG]LZQ\ ]DSLV $%&' R]QDF]D DGUHV NRPyUNL SDPL FL Z SRVWDFL V]HVQDVWNRZHM V\JQDlizowanej znakiem $). 1D W\P ]DNRF]\P\ WHQ NUyWNL UR]G]LDá 1D NROHMQ\FK NLONX VWURQDFK ]DMPLHP\ VL  Z\UD*HQLDPLLLFKHOHPHQWDPLVNáDGRZ\PL]DZFKDUDNWHU]HüZLF]HQLDSURSRQXM &L ]PRG\ILNRZDQLH QDV]HJR SURJUDPX WDN E\ REOLF]Dá RQ SROH WUyMNWD QD SRGVWDZLH ZSURZDG]RQHM]NODZLDWXU\GáXJRFLSRGVWDZ\LZ\VRNRFL

=DSDPL WDM • 'RSU]HFKRZ\ZDQLDZDUWRFLVáX*ZSURJUDPLH]PLHQQH • &HFKDPL FKDUDNWHU\VW\F]Q\PL ]PLHQQHM V QD]ZD L W\S 1D]ZD SR]ZDOD QD ]LGHQW\ILNRZDQLH]PLHQQHM]DW\SRNUHODMHMZHZQ WU]QUHSUH]HQWDFM L]DNUHV ZDUWRFLRUD]GRSXV]F]DOQ\FKRSHUDFML • 3U]HG X*\FLHP ]PLHQQD PXVL ]RVWDü ]DGHNODURZDQD ]D SRPRF VáRZD NOXczowego var) oraz zaincjalizowana (przez przypisanie lub wprowadzenie warWRFL z ]HZQWU]QS]NODZLDWXU\  • 'R ZSURZDG]DQLD ZDUWRFL ]PLHQQ\FK ] NODZLDWXU\ VáX* SURFHGXU\ readln i read. • 7XUER 3DVFDO RIHUXMH NLONDQDFLH VWDQGDUGRZ\FK W\SyZ VSRUyG NWyU\FK QDMF] FLHM VWRVRZDQ\PL V W\S FDáNRZLW\ integer), rzeczywisty (real), znakowy (char LáDFXFKRZ\string). • 7\S\ FDáNRZLWROLF]ERZH ]QDNRZH RUD] W\S boolean WZRU] JUXS  W\SyZ SRU]GNRZ\FK

:\UD*HQLD

41

:\UD*HQLD 7HPDW Z\UD*HQLD ]RVWDá ÄSU]HP\FRQ\´GRNVL*NLMX*GRüGDZQRWHPXLZ\SDGDáRE\ w NRFX W  NZHVWL  Z\MDQLü : QLQLHMV]\P UR]G]LDOH VSUyEXMHP\ Z\MDQLü F]\P V Z\UD*HQLDGRF]HJRVáX*RUD]MDNLHVLFKVNáDGQLNLLUHJXá\WZRU]HQLD :\UD*HQLD SR]ZDODM QD SU]HNV]WDáFDQLH LQIRUPDFML Z FHOX X]\VNDQLD RGSRZLHGQLFK Z\QLNyZLVWDQRZLMHGHQ]SRGVWDZRZ\FKVNáDGQLNyZSURJUDPyZ.D*GHZ\UD*HQLH stanowi symboliczny zapis pewnej operacji na danych reprezentowanych przez zmienne RSLVDQHLGHQW\ILNDWRUDPL LVWDáH]DSLVDQHMDZQLH 6DPDRSHUDFMDUHDOL]RZDQDMHVW za SRPRFoperatorów oraz funkcji3RM FLHZ\UD*HQLDQDMáDWZLHME G]LHQDP]LOXVWURZDü QD SU]\NáDG]LH PDWHPDW\F]Q\P MDN ZLDGRPR GáXJRü SU]HFLZSURVWRNWQHM c WUyMNWD SURVWRNWQHJRZ\UD*DVL Z]RUHP c = a 2 + b2 3U]HNáDGDMFWRQD3DVFDORWU]\PDP\ c := sqrt(a*a + b*b)

=DSLV]QDMGXMF\VL SRSUDZHMVWURQLH]QDNX := (tak zwanego operatora przypisania) MHVW ZáDQLH Z\UD*HQLHP : MHJR VNáDG ZFKRG] F]WHU\ LGHQW\ILNDWRU\ a i b) symboOL]XMFH ]PLHQQH SU]HFKRZXMFH GáXJRFL SU]\SURVWRNWQ\FK WU]y operatory (* i +) V\PEROL]XMFH RSHUDFMH PQR*HQLD L GRGDZDQLD RUD] LGHQW\ILNDWRU sqrtUHSUH]HQWXMF\ IXQNFM  — SLHUZLDVWHN NZDGUDWRZ\ 3RQLHZD* R ]PLHQQ\FK L VWDá\FK MX* PyZLOLP\ ]DMPLHP\VL REHFQLHRSHUDWRUDPL 2SHUDWRU MHVW ]DVWU]H*RQ\P VáRZHP M ]\ND VWDQRZLF\P V\PEROLF]Q UHSUH]HQWDFM  SHZQHJR G]LDáDQLD QD GDQ\FK UHSUH]HQWRZDQ\FK SU]H] argumenty RSHUDWRUD : ZL NV]RFLSU]\SDGNyZRSHUDWRU\SRVLDGDMGZDDUJXPHQW\LVWQLHMMHGQDNUyZQLH*RSHUDtory jednoargumentowe. W Pascalu zdefiniowano kilka grup operatorów, z których QDMF] FLHMZ\NRU]\VW\ZDQ\PLV]DSHZQHoperatory arytmetyczne:

42

Turbo Pascal — programowanie Tablica 2. Operatory arytmetyczne Operator

3U]\NáDG

Znaczenie

*

PQR*HQLH

2*2 = 4

/

dzielenie

2/3 = 0.66666...

div

G]LHOHQLHFDáNRZLWH

2 div 3 = 0

mod

reszta z dzielenia

3 mod 2 = 1

+

dodawanie

2+3=5

–

odejmowanie

2 – 3 = –1

– (jednoargumentowy) zmiana znaku

– 1 = –1

=Z\MWNLHPRSHUDWRUyZ div i modSU]H]QDF]RQ\FKZ\áF]QLHGRG]LDáDQDOLF]EDFK FDáNRZLW\FKZV]\VWNLHSR]RVWDáHRSHUDWRU\ÄZVSyáSUDFXM´]DUyZQR]OLF]EDPLFDáNRZLW\PLMDNLU]HF]\ZLVW\PL:SU]\SDGNXZ\NRQ\ZDQLDNLONXG]LDáDZREU ELHMHGQHJR Z\UD*HQLD LVWRWQ\ MHVW W]Z priorytet operatorów RNUHODMF\ SLHUZV]HVWZR SHZQ\FK G]LDáD SU]HG LQQ\PL 'OD RSHUDWRUyZ DU\WPHW\F]Q\FK SULRU\WHW\ Z\JOGDM PQLHM ZL FHM WDN MDN Z Ä]Z\NáHM´ PDWHPDW\FH SLHUZV]HVWZR PDM RSHUDWRU\ PQR*HQLDLG]LHOHQLD*, /, div i mod), wykonywane zawsze przed dodawaniem i odejmoZDQLHP']LDáDQLDUHSUH]HQWRZDQHSU]H]RSHUDWRU\RW\PVDP\PSULRU\WHFLHZ\NRQ\wane VZNROHMQRFLRGOHZHMGRSUDZHM 3DPL WDQLH R SULRU\WHWDFK RSHUDWRUyZ MHVW VSUDZ EDUG]R LVWRWQ JG\* QLHZáDFLZD NROHMQRüZ\NRQ\ZDQLDG]LDáDSURZDG]LF] VWRGRX]\VNDQLD]XSHáQLHLQQHJRZ\QLNX QL*VL VSRG]LHZDOLP\3U]\NáDGRZRLORUD] 1+ 2 3

QLH]RVWDQLHSRSUDZQLHREOLF]RQ\MHOL]DSLV]HV]JRZSRVWDFL 1 + 2 / 3

ERZLHP]DPLDVWZDUWRFLRWU]\PDV]SOXVF]\OL:áDFLZNROHMQRü Z\NRQ\ZDQLD G]LDáD PR*HV] MHGQDN Z\PXVLü ]D SRPRF QDZLDVyZ ]DSLVXMF QDV] iloraz jako (1 + 2) / 3

)UDJPHQW\ Z\UD*HQLD XM WH Z QDZLDV\ V ]DZV]H REOLF]DQH SU]HG Z\NRQDQLHP ZV]\VWNLFK SR]RVWDá\FK G]LDáD 1DZLDVyZ ZDUWR D QDZHW QDOH*\  X*\ZDü UyZQLH* ZyZF]DVJG\QLHMHVWVL SHZQ\PFRGRNROHMQRFLZ\NRQ\ZDQLDG]LDáD3DPL WDM*H QDZLDV\ QLH SRZRGXM JHQHURZDQLD GRGDWNRZHJR NRGX Z\QLNRZHJR D MHG\QLH ]PLHQLDMNROHMQRüRSHUDFMLDZL FÄQLFQLHNRV]WXM´RSUyF]NRQLHF]QRFLZSLVDQLDNLONX GRGDWNRZ\FK ]QDNyZ FR MHGQDN MHVW OHSV]H RG QDUD*DQLD VL  QD WUXGQR Z\NU\ZDOQH Eá G\  OperatRU\ DU\WPHW\F]QH QLH Z\F]HUSXM RF]\ZLFLH DUVHQDáX GRVW SQHJR Z 7XUER 3DVFDOX .ROHMQ JUXS  WZRU] operatory bitowe i logiczne QD]ZDQH WDN GODWHJR L*

:\UD*HQLD

43

SU]H]QDF]RQH V GR Z\NRQ\ZDQLD G]LDáD QD ELWDFK OLF]E FDáNRZLW\FK OXE GR SU]HNV]WDáFDQLDZDUWRFLORJLF]Q\FK$RWRRQH Tablica 3. Operatory bitowe i logiczne Operator

3U]\NáDG

Znaczenie logiczny

bitowy

not

negacja

not true = false

and

iloczyn logiczny

true and false = false

shl

SU]HVXQL FLHELWyZZOHZR

shr

SU]HVXQL FLHELWyZZSUDZR

or

suma logiczna

true or false = true

xor

suma modulo 2

true xor true = false 7 xor 15 = 8

not 15 = 240 7 and 15 = 7 7 shl 2 = 28 128 shr 4 = 8 7 or 128 = 135

=UR]XPLHQLH G]LDáDQLD RSHUDWRUyZ ORJLF]Q\FK QLH SRZLQQR QDVWU F]Dü WUXGQRFL -HOL FKRG]LRRSHUDWRU\ELWRZHWRLFKG]LDáDQLHVSURZDG]DVL GRPDQLSXORZDQLDSRV]F]HgólQ\PLELWDPLPRJF\PLSU]\MPRZDüZDUWRFLOXE ZNRPyUNDFKSDPL FL]DMPRwaQ\FK SU]H] OLF]E  -HGQRDUJXPHQWRZ\ RSHUDWRU not neguje poszczególne bity ]PLHQLDLFKZDUWRFLQDSU]HFLZQe), operator and ustawia dany bit wyniku na 1 tylko ZWHG\ JG\ RGSRZLDGDMFH VRELH ELW\ REX DUJXPHQWyZ PDM ZDUWRü  or — gdy co QDMPQLHM MHGHQ ] QLFK PD ZDUWRü  ]D xor ustawia bit na 1 tylko wtedy, gdy jeden z ELWyZPDZDUWRüDGUXJL2SHUDWRU\ shl i shrPDMFKDUDNWHUZ\áF]QLHELWRZ\ GODOLF]EFDáNRZLW\FKZSHZQ\PXSURV]F]HQLX SU]HVXQL FLHELWyZRn pozycji w lewo lub w SUDZR RGSRZLDGD SRPQR*HQLX OXE SRG]LHOHQLX SU]H] n : UDPDFK üZLF]H SURSRQXM &LVSUDZG]LüSRSUDZQRüSRGDQ\FKZ\*HMSU]\NáDGyZSRWU]HEQD&LE G]LH ]QDMRPRüV\VWHPXGZyMNRZHJRZNWyU\PQSFDáNRZLWDOLF]ED]DSLV\ZDQDMHVWMDNR F]\OLVHNZHQFMDRPLXELWyZ]NWyU\FKWU]\QDMPQLHM]QDF]FHPDMZDUWRü 1). 2VWDWQL ZD*Q JUXS  RSHUDWRUyZ VWDQRZL operatory relacyjne VáX*FH GR SRUyZQ\ZDQLD RELHNWyZ QLH W\ONR OLF]E DOH UyZQLH* ]QDNyZ F]\ áDFXFKyZ  :V]\VWNLH RSHUDWRU\UHODF\MQHVGZXDUJXPHQWRZHRF]\ZLFLHW\S\REXDUJXPHQWyZPXV]E\ü ]JRGQH WM QLH PR*QD SRUyZQ\ZDü áDFXFKD ] OLF]E  L GDM Z Z\QLNX ZDUWRü ORJLF]Q Tablica 4. Operatory relacyjne Operator

Znaczenie

3U]\NáDG

=

równy...

3 = 3.14 (false)

<>

Uy*Q\RG

3 <> 3.14 (true)

<

mniejszy od...

3 < 3.14 (true)

<=

mniejszy lub równy... 3 <= 3.14 (false)

>

ZL NV]\RG

3 > 3.14 (false)

>=

ZL NV]\OXEUyZQ\

3 >= 3 (true)

44

Turbo Pascal — programowanie 0XVLP\MHV]F]HXVWRVXQNRZDüVL GRZ\UD*HÄPLHV]DQ\FK´]DZLHUDMF\FKRSHUDWRU\ QDOH*FH GR NLONX JUXS 3U]\NáDGRZR REOLF]DMF Z\VRNRü VW\SHQGLXP VWXGHQFNLHJR QDOH*\ RNUHOLü F]\ UHGQLD RFHQ GHOLNZHQWD MHVW Z\VWDUF]DMFR Zysoka, a dochód na MHGQHJR F]áRQND URG]LQ\ Z\VWDUF]DMFR QLVNL $E\ ]DWHP XVWDOLü F]\ .RZDOVNLHPX QDOH*\VL VW\SHQGLXPX*\MHP\SU]\NáDGRZHJRZ\UD*HQLD (Dochod/LiczbaOsob < 150) and (Srednia > 3.75)

:\UD*HQLH WR ]DZLHUD GRVNRQDá PLHV]DQN  RSHUDWRUyZ DU\WPHW\F]Q\FK ORJLF]Q\FK i UHODF\MQ\FK:WDNLFKV\WXDFMDFKNROHMQRüZ\NRQ\ZDQLDG]LDáDMHVWQDVW SXMFD Tablica 5. Priorytety operatorów Operatory

Priorytet

not * / div mod and shl shr + – or xor = <> < <= > >=

QDMZ\*V]\ QL*V]\ MHV]F]HQL*V]\ QDMQL*V]\

2F]\ZLFLH MHOL Z\UD*HQLH ]DZLHUD QDZLDV\ LFK ]DZDUWRü ]RVWDQLH Z\OLF]RQD SU]HG Z\NRQDQLHPSR]RVWDá\FKG]LDáD3RND]DQ\Z\*HMSU]\NáDGLOXVWUXMHMHGQRF]HQLHGRü W\SRZ V\WXDFM  Z NWyUHM PXVLP\ SRáF]\ü ]H VRE NLOND ZDUXQNyZ Z\UD*RQ\FK QLHUyZQRFLDPLF]\OLRSHUDWRUDPLUHODF\MQ\PL 3RQLHZD*GRáF]HQLDZDUXQNyZVáX* operatory logiczne (zwykle or lub and PDMFHZ\*V]\SULRU\WHWQLH]E GQHMHVWX*\FLH QDZLDVyZLFKSRPLQL FLHMHVWEDUG]RSRVSROLW\PEá GHPRUHDNFMLNRPSLODWRra najleSLHMSU]HNRQDMVL VDP  -DN MX* SRZLHG]LHOLP\ Z\UD*HQLD PRJ ]DZLHUDü HOHPHQW\ QDMUy*QLHMV]\FK W\SyZ OLF]E\ ]QDNL áDFXFK\ LWS  MHGQDN QDMF] FLHM E G]LHV] VSRW\NDá VL  ] Z\UD*HQLDPL UHSUH]HQWXMF\PLRSHUDFMHDU\WPHW\F]QH$E\UR]G]LDáWHQQLHRJUDQLF]DáVL GRSXVWHJR WHURUHW\]RZDQLDVSUyEXMHP\]DVWRVRZDüZ\UD*HQLDZSUDNW\FHWZRU]FSURJUDPUR]ZL]XMF\UyZQDQLHNZDGUDWRZH]QDQ&L]DSHZQHPHWRGZ\]QDF]QLNyZ =DSLVXMFQDV]HUyZQDQLHZSRVWDFL a ⋅ x2 + b⋅ x + c

PR*HP\ REOLF]\ü SLHUZLDVWNL WM ZDUWRFL x GOD NWyU\FK UyZQDQLH SU]\MPXMH ZDUWRü zero) jako −b ± ∆ 2a gdzie ' jest tzw. wyznacznikiem równania, obliczanym jako ∆ = b2 − 4⋅ a ⋅ c

:\UD*HQLD

45

Znak ZSRSU]HGQLPZ]RU]HR]QDF]D*HUyZQDQLHPDZRJyOQRFLGZDSLHUZLDVWNL z NWyU\FK MHGHQ REOLF]D VL  SU]H] GRGDQLH ZDUWRFL Z OLF]QLNX XáDPND ]D GUXJL — SU]H]LFKRGM FLH 6DPSURJUDPSRZLQLHQZ\JOGDüQDVW SXMFR SRF]WHN RGF]\WDMZDUWRFLZVSyáF]\QQLNyZDELF REOLF]ZDUWRüZ\]QDF]QLND oblicz pierwiastki i wypisz je na ekranie koniec :SRVWDFLSDVFDORZHME G]LHWRQLHFREDUG]LHMVNRPSOLNRZDQH program Rownanie_Kwadratowe; ^3URJUDPUR]ZL]XMHUyZQDQLHNZDGUDWRZHPHWRGZ\]QDF]QLNyZ` var DEFUHDO^ZVSyáF]\QQLNL` delta : real; { wyznacznik } x1, x2 : real; { pierwiastki } begin writeln('Program rozwiazuje rownanie kwadratowe') writeln('a*x^2 + b*x + c'); ZULWH 3RGDMZVSROF]\QQLND ^ZSURZDG(ZVSyáF]\QQLNL` readln(a); write('Podaj wspolczynnik b: '); readln(b); write('Podaj wspolczynnik c: '); readln(c); delta := sqr(b) - 4*a*c; { oblicz wyznacznik } x1 := (-b + sqrt(delta))/(2*a); { oblicz pierwiastki } x2 := (-b - sqrt(delta))/(2*a); { znaczek := to tzw. } { przypisanie } ZULWHOQ 3LHUZLDVWNL ^Z\ZLHWOSLHUZLDVWNL` writeln('x1 = ', x1:12:4); writeln('x2 = ', x2:12:4); readln; end.

:\UD*HQLDZ\NRU]\VW\ZDQHGRREOLF]DQLDSRV]F]HJyOQ\FKZDUWRFLVWXQLHFREDUG]LHM skompliNRZDQH DOH QDGDO QLH SRZLQLHQH PLHü SUREOHPyZ ] LFK DQDOL] 'ZRPD nowyPLQRQLHGRNRFD HOHPHQWDPLVoperator przypisania oraz funkcje. Operator przypisania jest jednym z najpospoliciej wykorzystywanych operatorów pascalowych. Znaczek := GZXNURSHN L ]QDN UyZQRFL  F]\WD VL  ÄVWDMH VL ´ OXE ÄSU]\SLV]´]DMHJRHIHNWVSURZDG]DVL GRXPLHV]F]HQLDZRELHNFLH]QDMGXMF\PVL  SR OHZHM VWURQLH ZDUWRFL ]QDMGXMFHM VL  SR SUDZHM VWURQLH Ä2ELHNW´ XPLHV]F]RQ\ SR OHZHMVWURQLHRSHUDWRUDSU]\SLVDQLDRNUHlany jest mianem l-ZDUWRFLDQJlvalue). Jest WRQDRJyá]PLHQQDPR*OLZHMHVWMHGQDNSU]\SLVDQLHZDUWRFLGRLGHQW\ILNDWRUDIXQNFML R W\P E G]LHP\ MHV]F]H PyZLü  3RQLHZD* SU]\SLVDQLH SROHJD QD XPLHV]F]HQLX

46

Turbo Pascal — programowanie ZDUWRFLJG]LHZSDPL FLNRPSXWHUDZPLHMVFXRNUHORQ\PSU]H]QD]Z RELHNWX nie PR*HV]SROHZHMVWURQLHRSHUDWRUDSU]\SLVDQLDXPLHFLüVWDáHMF]\Z\UD*HQLD3RSUDZHM VWURQLH RSHUDWRUD SU]\SLVDQLD SDQXMH ]QDF]QLH ZL NV]D GHPRNUDFMD GRSXV]F]DOQH V WDPSUDNW\F]QLHGRZROQHZ\UD*HQLDDZL FZV]F]HJyOQRFLUyZQLH*SRMHG\QF]HVWDáH i ]PLHQQH E\OHE\W\SZDUWRFLX]\VNDQHMZZ\QLNXREOLF]HQLDZ\UD*HQLDE\á]JRGQ\ z W\SHPRELHNWX]QDMGXMFHJRVL SRGUXJLHMVWURQLHRSHUDWRUD:=. =DJDGQLHQLH]JRGQRFLW\SyZZVHQVLHSU]\SLVDQLDDQJassignment compatibility) jest W\OH* LVWRWQH FR ]áR*RQH = GRü GREU\P SU]\EOL*HQLHP PR*QD SRZLHG]LHü *H W\S wyra*HQLD]QDMGXMFHJRVL SRSUDZHMVWURQLHRSHUDWRUD :=SRZLQLHQE\üLGHQW\F]Q\] W\SHP RELHNWX ]QDMGXMFHJR VL  SR OHZHM VWURQLH ] NLONRPD Z\MWNDPL 'R najwD*QLHMV]\FKZ\MWNyZQDOH*SU]\SLVDQLD • ZDUWRFLW\SXFDáNRZLWHJRGRRELHNWXW\SXU]HF]\ZLVWHJRDOHQLHRGZURWQLH  • ZDUWRFLW\SXU]HF]\ZLVWHJRGRRELHNWXLQQHJRW\SXU]HF]\ZLVWHJRZGRZROQ VWURQ  • ZDUWRFLW\SX]QDNRZHJRGRRELHNWXW\SXáDFXFKRZHJR • ZDUWRFLW\SXÄZVND(QLNGRW\SX´GRRELHNWXW\SXpointer. 3U]\ WHM RND]ML ZDUWR UyZQLH* ZVSRPQLHü *H QLHNWyUH SU]\SLVDQLD SRPL G]\ W\SDPL U]HF]\ZLVW\PL PRJ VSRZRGRZDü XWUDW  GRNáDGQRFL OXE SU]HNURF]HQLH ]DNUHVX QS SUyEDÄZFLQL FLD´ZDUWRFLW\SXextended do zmiennej typu single). -HOLLG]LHRGUXJQRZRüF]\OLIXQNFMHWRZQDV]\PSURJUDPLHSRMDZLá\VL Z\ZRáDQLD GZyFK W]Z ELEOLRWHF]Q\FK IXQNFML DU\WPHW\F]Q\FK sqr i sqrt. Temat funkcji E G]LH G\VNXWRZDQ\ QLHFR Sy(QLHM QD UD]LH Z\VWDUF]\ &L ZLHG]LHü *H IXQNFMD L SRNUHZQD MHM SURFHGXUD  MHVW SHZQ\P QDU] G]LHP SR]ZDODMF\P QD SU]HNV]WDáFHQLH SRGDQ\FKMHMZDUWRFLW]Zargumentów GR*GDQHMSRVWDFL3UDNW\F]QLHND*G\M ]\N SURJUDPRZDQLD G\VSRQXMH PQLHMV]\P OXE ZL NV]\P ]HVWDZHP ELEOLRWHN  Iunkcji UHDOL]XMF\FK RSHUDFMH DU\WPHW\F]QH ]QDNRZH JUDILF]QH L LQQH %LEOLRWHND IXQNFML i SURFHGXU GRVW SQ\FK Z 7XUER 3DVFDOX MHVW RJURPQD L RPDZLDQLH MHM PLMDáRE\ VL  z FHOHP ZUyG F] VWR Z\NRU]\VW\ZDQ\FK IXQNFML DU\WPHW\F]Q\FK RSUyF] QLHU]DGNR myloQ\FK ]H VRE sqr (podniesienie do kwadratu) i sqrt (pierwiastek kwadratowy), ]QDMGXM VL  UyZQLH* IXQNFMH WU\JRQRPHWU\F]QH sin, cos, arctan), logarytmiczne (ln, exp) i wiele innych. :WHQVSRVyERPyZLOLP\]DVDGQLF]HWHPDW\]ZL]DQH]Z\UD*HQLDPLLUHDOL]DFMREOLF]HDU\WPHW\F]Q\FK:\NRU]\VWXMFSR]QDQHZLDGRPRFLPR*HV]SRNXVLüVL RQDSLVDQLHSURJUDPXREOLF]DMFHJRZDUWRFLEDUG]LHMVNRPSOLNRZDQ\FKZ]RUyZMDNLFK"WR MX*SHZQLHVDPZLHV]QDMOHSLHM 1LHVWHW\RF]\PE\üPR*HMX*VL SU]HNRQDáH7XUER 3DVFDO QLH MHVW QD W\OH LQWHOLJHQWQ\ E\ REURQLü VL  SU]HG SUyE Z\NRQDQLD RSHUDFML QLHOHJDOQHM]PDWHPDW\F]QHJRSXQNWXZLG]HQLDQSG]LHOHQLDSU]H]]HUR -HOLMHV]F]H QLH PLDáH RND]ML SRWNQü VL  R WHQ SUREOHP VSUyEXM ]D SRPRF QDV]HJR SURJUDPLNX znDOH(üPLHMVFD]HURZHIXQNFML x 2 + 2x + 3

:\UD*HQLD

47

1DV]HUyZQDQLHQLHPDSLHUZLDVWNyZU]HF]\ZLVW\FKZDUWRüZ\]QDF]QLNDZ\QRVL–8, a ]DWHP MHJR SLHUZLDVWHN NZDGUDWRZ\ QLH GDMH VL  REOLF]\ü 3RQLHZD* MHGQDN 7XUER PasFDO R W\P QLH ZLH HIHNWHP SRGM WHM SUyE\ MHVW EáG Z\NRQDQLD Invalid floating point operation — nielegalna operacja zmiennoprzecinkowa) i przerwanie realizacji progUDPX &R SUDZGD *DGQD WR WUDJHGLD ER IXQNFMD L WDN QLH PD SLHUZLDVWNyZ DOH SURJUDP PyJáE\ ]DFKRZ\ZDü VL  SU]\]ZRLFLHM WM ]DPLDVW ÄSDGDü´ — Z\ZLHWODü RGSRZLHGQLLQIRUPDFM  1LHPDSUREOHPXDOHWRMX*PR*HZQDVW SQ\PUR]G]LDOH

=DSDPL WDM • 'RSU]HNV]WDáFDQLDLQIRUPDFMLZSURJUDPLHVáX*Z\UD*HQLD • :VNáDGZ\UD*HZFKRG]VWDáHL]PLHQQHUHSUH]HQWXMFHGDQH RUD]RSHUDWRU\ i IXQNFMHUHSUH]HQWXMFHVSRVRE\SU]HNV]WDáFDQLDLQIRUPDFML  • 1DMZD*QLHMV]H JUXS\ RSHUDWRUyZ SDVFDORZ\FK WR RSHUDWRU\ DU\WPHW\F]QH ELWRwe, logiczne oraz relacyjne (operatory porównania). • .RQVWUXXMF Z\UD*HQLD PXVLV] SDPL WDü R NROHMQRFL Z\NRQ\ZDQLD G]LDáD czyli priorytetach operatorów. • 'R]PLDQ\NROHMQRFLG]LDáDVáX*QDZLDV\ • )XQNFMH UHSUH]HQWXM EDUG]LHM ]áR*RQ\ VSRVyE SU]HNV]WDáFDQLD LQIRUPDFML QL* operatory. • 'RQDGDZDQLDZDUWRFL]PLHQQ\PVáX*\RSHUDWRUSU]\SLVDQLD:=. • 3R OHZHM VWURQLH RSHUDWRUD SU]\SLVDQLD PXVL ]QDMGRZDü VL  l-ZDUWRü 3R MHJR SUDZHMVWURQLHPR*H]QDMGRZDüVL GRZROQHZ\UD*HQLH

48

Turbo Pascal — programowanie

Instrukcja warunkowa $E\XQLNQüEá GXZ\QLNDMFHJR]SUyE\SLHUZLDVWNRZDQLDOLF]E\XMHPQHMZ\SDdaáRE\XPLHFLüZQDV]\PSURJUDPLH]DVWU]H*HQLHZSRVWDFLÄMH*HOLZ\]QDF]QLNMHVWZL Nszy od zera to wykonaj dalsze obliczenia, w przeciwnym przypadku wypisz odpowiedni NRPXQLNDW´3U]HNáDGDMFWRQDM ]\NDQJLHOVNLLQLHFRXRJyOQLDMFRWU]\PXMHP\VWUXNWXU instrukcji warunkowej: if warunek then instrukcja-1 else instrukcja-2

: SRZ\*V]\P ]DSLVLH warunek MHVW QLF]\P LQQ\P MDN Z\UD*HQLHP GDMF\P Z Z\QLNX ZDUWRü true lub false QD RJyá Z\NRU]\VWXMF\P ]QDQH &L MX* RSHUDWRU\ UHODF\MQH PyZLF SR OXG]NX MHVW WR ]Z\NáH SRUyZQDQLH  Instrukcje RSLVXM czynnRFLNWyUHSRZLQQ\E\üZ\NRQDQHSRVSHáQLHQLXOXEQLHVSHáQLHQLXZDUXQNXSU]\ F]\P F] ü ]DF]\QDMFD VL  RG VáRZD NOXF]RZHJR else QLH MHVW RERZL]NRZD WM QLH PXVLV]RNUHODüÄZDULDQWXDZDU\MQHJR´  ,QVWUXNFMDZDUXQNRZDGRVW SQDSUDNW\F]QLHZND*G\PM ]\NXSURJUDPRZDQLDVWDQRZL SRGVWDZRZH QDU] G]LH XPR*OLZLDMFH SRGHMPRZDQLH GHF\]ML Z ]DOH*QRFL RG DNWXDOQ\FK ZDUXQNyZ F]\OL ZEXGRZ\ZDQLH Z SURJUDP ÄLQWHOLJHQFML´ SR]ZDODMFHM PX ]DFKRZDü VL  RGSRZLHGQLR GR V\WXDFML 6SUyEXMP\ ZNRPSRQRZDü LQVWUXNFM  ZDUunNRZZQDV]SRSU]HGQLSURJUDP program Nowe_Rownanie_Kwadratowe; ^3URJUDPUR]ZL]XMHUyZQDQLHNZDGUDWRZHPHWRGZ\]QDF]QLNyZ` ^XZ]JO GQLDMFPR*OLZRüXMHPQHJR]QDNXZ\]QDF]QLND` var DEFUHDO^ZVSyáF]\QQLNL` delta : real; { wyznacznik } x1, x2 : real; { pierwiastki } begin writeln('Program rozwiazuje rownanie kwadratowe') writeln('a*x^2 + b*x + c'); ZULWH 3RGDMZVSROF]\QQLND ^ZSURZDG(ZVSyáF]\QQLNL` readln(a);

Instrukcja warunkowa

49

write('Podaj wspolczynnik b: '); readln(b); write('Podaj wspolczynnik c: '); readln(c); delta := sqr(b) - 4*a*c; { oblicz wyznacznik } if delta >= 0 then { wyznacznik OK } begin { wykonujemy obliczenia} x1 := (-b + sqrt(delta))/(2*a); { oblicz pierwiastki } x2 := (-b - sqrt(delta))/(2*a); ZULWHOQ 3LHUZLDVWNL ^Z\ZLHWOSLHUZLDVWNL` writeln('x1 = ', x1:12:4); writeln('x2 = ', x2:12:4); end { tu 1,(0$UHGQLND` else { wyznacznik ujemny } writeln('Rownanie nie ma pierwiastkow rzeczywistych.'); readln; end.

3RVWDüZDUXQNXMHVWZQDV]\PSU]\SDGNXRF]\ZLVWD if delta >=0

F]\OL ÄMH*HOL Z\]QDF]QLN QLH MHVW PQLHMV]\ RG ]HUD´ =DXZD* *H MHOL ZDUXQHN MHVW VSHáQLRQ\ QDOH*\ Z\NRQDü ZL FHM QL* MHGQ LQVWUXNFM  D ]DWHP FDáD JUXSD LQVWUXNFML ]DMPXMF\FK VL  REOLF]DQLHP L Z\ZLHWODQLHP SLHUZLDVWNyZ PXVL ]RVWDü RWRF]RQD VáRZDPLNOXF]RZ\PLbegin i endR]QDF]DMF\PLtzw. LQVWUXNFM ]áR*RQ, czyli zestaw LQVWUXNFML Z\NRQ\ZDQ\FK MDNR MHGQD FDáRü =DSRPLQDQLH R W\P Z\PDJDQLX MHVW MHGQ\P]SRVSROLWV]\FKEá GyZSRSHáQLDQ\FKSU]H]SURJUDPLVWyZSDVFDORZ\FKQLHW\ONR SRF]WNXMF\FK  L PR*H SURZDG]Lü GR QLH]E\W SU]\MHPQ\FK Eá GyZ Z\NRQDQLD 2WR SU]\NáDG if n <> 0 then LiczbaProbek := n; srednia := suma/LiczbaProbek;

3RZ\*V]\IUDJPHQWSRZLQLHQSU]\SLV\ZDü]PLHQQHM LiczbaProbekZDUWRü n, a nasW SQLHREOLF]Dü srednia jako suma podzielona przez LiczbaProbekJZDUDQWXMF*H w przypadku n UyZQHJR ]HUR G]LHOHQLH QLH E G]LH Z\NRQ\ZDQH 3RQLHZD* MHGQDN SU]\SLVDQLD QLH ]RVWDá\ SRáF]RQH Z LQVWUXNFM  ]áR*RQ GOD n równego zeru pierwsze SU]\SLVDQLH QLH Z\NRQD VL  D ]DWHP ]PLHQQD LiczbaProbek E G]LH PLDáD ZDUWRü QLHRNUHORQ 0R*H WR E\ü ]HUR ZyZF]DV Z\NRQDQLH SURJUDPX ]RVWDQLH SU]HUZDQH  OXE GRZROQD ZDUWRü FR RF]\ZLFLH GRSURZDG]L GR ]XSHáQLH EH]VHQVRZQHJR Z\QLNX 3UDZLGáRZDSRVWDüSRZ\*V]HMLQVWUXNFMLE G]LHZ\JOGDáDQDVW SXMFR if n <> 0 then begin LiczbaProbek := n; srednia := suma/LiczbaProbek; end;

50

Turbo Pascal — programowanie :UyüP\GRQDV]HJRUyZQDQLD=DXZD**HZSHZQ\PV]F]HJyOQ\PSU]\SDGNX— gdy wyznacznik jest równy zeru — ma ono tylko jeden pierwiastek: jest tak dla równania x 2 + 2x + 1

którego podwójnym pierwiastkiem jest liczba –1. W tym przypadku musimy XZ]JO GQLüWU]\PR*OLZRFLZ]DOH*QRFLRGZDUWRFLZ\]QDF]QLND Wyznacznik ZL NV]\RG]HUD równy zeru mniejszy od zera

Pierwiastki

−b + ∆ −b − ∆ i 2a 2a b − 2a brak pierwiastków rzeczywistych

3RQLHZD*SRMHG\QF]DLQVWUXNFMDZDUXQNRZDSRWUDILREVáX*\üW\ONRGZLHZ]DMHPQLHVL  Z\NOXF]DMFH V\WXDFMH DE\ XZ]JO GQLü ZV]\VWNLH ZDULDQW\ QLH]E GQH MHVW ]DJQLH*G*HQLHGZyFKWDNLFKLQVWUXNFML6FKHPDWSRVW SRZDQLDSRND]DQ\MHVWSRQL*HMZUDPDFK üZLF]HSURSRQXM &LVDPRG]LHOQHGRNRQDQLHRGSRZLHGQLFKPRG\ILNDFMLZSURJUDPLH if delta < 0 then { brak pierwiastków rzeczywistych } else if delta = 0 then { oblicz i wypisz pojedynczy pierwiastek } else^RGQRVLVL GRdrugiego if-a } { oblicz i wypisz obydwa pierwiastki }

: SU]\SDGNX ZL NV]HM OLF]E\ ZDULDQWyZ WDNLH ÄSL WURZH´ NRQVWUXNFMH VWDM VL  QLHSRU F]QH WUXGQH Z LQWHUSUHWDFML L SRGDWQH QD Eá G\ =DVWDQyZ VL  QD SU]\NáDG MDN Z\JOGDáDE\LQVWUXNFMDZDUXQNRZDZ\SLVXMFDQDHNUDQLHQD]Z GQLDW\JRGQLDGDQHJR QXPHUHPQLHFKR]QDF]DSRQLHG]LDáHN 0R*HWDN if dzien = 1 then writeln('Poniedzialek') else if dzien = 2 then writeln('Wtorek') else if ...

&RSUDZGDX*\ZDQLHSHáQHMIRUP\LQVWUXNFMLZDUXQNRZHMif-then-else) nie jest tu NRQLHF]QH L VáRZD else PR*QD XVXQü SDPL WDMF R UHGQLNDFK  MHGQDN Z GDOV]\P FLJXSRZ\*V]\WZyUE G]LHFRQDMPQLHMQLHHOHJDQFNL6NXWHF]Q\PVSRVREHPREVáXJL wyborów wielowariantowych jest instrukcja wyboru case RGSRZLDGDMFD ] JUXEV]D ÄVWHUFLH´]DJQLH*G*RQ\FKLQVWUXNFMLZDUXQNRZ\FK caseSU]HáF]QLNof ZDUWRü-1 : akcja-1; ZDUWRü-2 : akcja-2; ... else akcja-GRP\OQD end;

Instrukcja warunkowa

51

3RZ\*V]DVWUXNWXUDMHVWVZRLVWWDEOLFDNFMLRGSRZLDGDMF\FKSRV]F]HJyOQ\PZDUWRciom zmiennej SU]HáF]nik L GRVNRQDOH QDGDMH VL  GR UHDOL]DFML ZLHORZDULDQWRZ\FK Z\ERUyZ NWyU\FK NODV\F]Q\P SU]\NáDGHP MHVW PHQX =DXZD* *H RSUyF] DNFML VNRMDU]RQ\FK ] SRV]F]HJyOQ\PL ZDUWRFLDPL SU]HáF]QLND PDV] PR*OLZRü RNUHOHQLD DNFML GRP\OQHMUHDOL]RZDQHMZSU]\SDGNXZ\VWSLHQLDZDUWRFLQLH]QDMGXMFHMVL ZQDV]HM ÄWDEOLF\´ 2GSRZLDGD ]D QL VáRZR NOXF]RZH else XPLHV]F]RQH QD NRFX LQVWUXNFML 3HZQ\P RJUDQLF]HQLHP QDU]XFDQ\P SU]H] LQVWUXNFM  case jest wymaganie, by zmienna SU]HáF]QLN E\áD W\SX SRU]GNRZHJR WDN ZL F QLH E G]LHP\ PRJOL ]DVWRVRZDü MHM Z QDV]\P SURJUDPLH Z NWyU\P Z\]QDF]QLN MHVW OLF]E U]HF]\ZLVW  8áDWZLHQLHP QDWRPLDVW MHVW PR*OLZRü ÄJUXSRZHJR´ GHILQLRZDQLD ZDUWRFL RGSRZLDGDMF\FKSRV]czególnym akcjom, np.: case liczba_interesantow of 0 : mozna_wyjsc_do_fryzjera; 1, 2 : niech_czekaja; 3..6 : trzeba_obsluzyc; else wypisz('INWENTARYZACJA') end;

:DUWRFLRGSRZLDGDMFHSRV]F]HJyOQ\PDNFMRPPRJE\üZ\OLF]DQHMDZQLHOXESRGDZDQH Z SRVWDFL ]DNUHVyZ RGGR  R LOH W\ONR WZRU] FLJá JUXS  0XVLV] UyZQLH* SDPL WDü *H — Z RGUy*QLHQLX RG LQVWUXNFML ZDUXQNRZHM — SU]HG VáRZHP else PR*HV]SRVWDZLüUHGQLN ,WRE\E\áRQDW\OHFRRF]\ZLFLHQLH]QDF]\*HPR*HV]VSRF]üQDODXUDFK0LáRMHVW PLHü SURJUDP SRWUDILF\ UR]ZL]Dü UyZQDQLH NZDGUDWRZH MHGQDN ]QDF]QLH SU]\MHPQLHMV]H E\áRE\ SRVLDGDQLH QDU] G]LD GR UR]ZL]\ZDQLD EDUG]LHM VNRPSOLNRZDQ\FK UyZQD$OHF]\WRDE\QLH]DWUXGQH"%\QDMPQLHM

=DSDPL WDM • 'R ZDUXQNRZHJR Z\NRQ\ZDQLD RSHUDFML VáX*\ Z SURJUDPDFK SDVFDORZ\FK instrukcja warunkowa if-then-else. • 8*\ZDMF LQVWUXNFML ZDUXQNRZ\FK PXVLV] SDPL WDü R ZáDFLZ\P VWRVRZDQLX LQVWUXNFML]áR*RQHMRUD]REUDNXUHGQLNDSU]HGVáRZHPelse. • $E\REVáX*\üZL FHMQL*GZDZDULDQW\PR*HV]X*\ü]DJQLH*G*RQ\FKLQVWUXNFML warunkowych. • -HOL Z\ERUHP VWHUXMH ZDUWRü W\SX SRU]GNRZHJR OHSV]\P UR]ZL]DQLHP MHVW X*\FLHLQVWUXNFMLZ\ERUXcase.

52

Turbo Pascal — programowanie

5R]ZL]XMHP\ dowolne równanie 3UREOHP UR]ZL]DQLD GRZROQHJR UyZQDQLD QLH QDOH*\ E\QDMPQLHM GR ]DGD W\SX kamienia filozoficznego czy uniwersalnego rozpuszczalnika. Chocia*GODSHZQ\FKNODV UyZQDLVWQLHMGDZQRRSUDFRZDQHZ]RU\LPHWRG\VSRUDJUXSDUyZQDQLHOLQLRZ\FK QLHGDMHVL UR]ZL]DüÄQDSDSLHU]H´ZVSRVyEGRNáDGQ\1LHR]QDF]DWRMHGQDN*HQLH PR*QD LFK Z RJyOH UR]ZL]Dü NZHVWLL SU]\EOL*RQHJR UR]ZL]\ZDQLD UyZQD QLHOLQLRZ\FK SRZL FRQR ] QLH]á\P VNXWNLHP VSRU\ G]LDá PDWHPDW\NL ]QDQ\ MDNR metody numeryczne : QLQLHMV]\P UR]G]LDOH VSUyEXMHP\ ]DGHPRQVWURZDü MHGQ ] QDMSURVWV]\FK PHWRG UR]ZL]\ZDQLD UyZQD QLHOLQLRZ\FK — WDN ]ZDQ PHWRG  ELVHNFML. Jest ona na tyleSURVWD*HSUDNW\F]QLHQLHZ\PDJD]QDMRPRFLVNRPSOLNRZDQHMPDWHPDW\NL DMHG\QLHORJLF]QHJRP\OHQLD DMHGQRF]HQLHFDáNLHPVNXWHF]QD f(x)

c4 c3 a

c1

b

x

c2 c

Rysunek 9. =DVDGDG]LDáDQLDPHWRG\ELVHNFML =Dáy*P\ *H FKFHP\ ]QDOH(ü PLHMVFH ]HURZH IXQNFML f(x) SU]HGVWDZLRQHM SRZ\*HM 6]XNDP\ZL FWDNLHJRSXQNWXc na osi x, dla którego f(c) :\ELHUDMFQDRVLx dwa punkty a i bWDNLHE\ZDUWRFLf(a) i f(b)PLDá\SU]HFLZQH]QDNLPR*HP\]SHZQRFL VWZLHUG]Lü*HIXQNFMDPDSRPL G]\a i b co najmniHMMHGQRPLHMVFH]HURZHJG\*PXVL JG]LHSU]HFLüRx 3RG]LHOP\SU]HG]LDáSRPL G]\a i bQDGZLHUyZQHF] FL:DUWRüIXQNFMLZQRZRX]\VNDQ\PSXQNFLHc1 ma nadal znak przeciwny do f(a), a zatem PLHMVFH ]HURZH OH*\ JG]LH SRPL G]\ a i c1 3RG]LHOP\ QRZR X]\VNDQ\ SU]HG]LDá QD SRáRZ\W\PUD]HPRND]XMHVL *HZDUWRüIXQNFMLZSXQNFLHc2 ma znak przeciwny do

5R]ZL]XMHP\GRZROQHUyZQDQLH

53

f(c1) D ZL F PLHMVFH ]HURZH OH*\ SRPL G]\ c1 a c2 :\NRQXMF NROHMQH SRG]LDá\ GRMG]LHP\ZNRFXGRSXQNWXQRZáDQLH=DXZD**H]ND*G\PNROHMQ\PSRG]LDáHP ]EOL*DP\VL GRPLHMVFD]HURZHJRFRUD]ZROQLHM]DND*G\PUD]HPSU]HG]LDáSRV]XNLZDQLD ]DZ *DQ\ MHVW GZXNURWQLH WDN ZL F WHRUHW\F]QLH  GRNáDGQH SRáR*HQLH PLHMVFD ]HURZHJR RGSRZLDGDMFH SU]HG]LDáRZL R ]HURZHM V]HURNRFL F]\OL SRMHG\QF]HPX SXQNWRZL  RVLJQLHP\ SR QLHVNRF]RQHM OLF]ELH SRG]LDáyZ &K\ED QLH PDV] ]DPLDUX F]HNDüD*WDNGáXJR 5R]ZL]DQLHPWHJRSUREOHPXMHVWZáDFLZHVIRUPXáRZDQLHW]ZNU\WHULXP]DNRF]HQLD REOLF]H lub kryterium stopu : QDV]\P SU]\SDGNX NROHMQH F\NOH SRG]LDáów (zwane fachowo iteracjami  E G]LHP\ SURZDG]LOL WDN GáXJR D* EH]Z]JO GQD ZDUWRü IXQNFML w punkcie cn]PDOHMHSRQL*HM]DGDQHJRSURJX 6SUyEXMP\]DSLVDüZEDUG]LHMIRUPDOQ\VSRVyESRMHG\QF]\SRG]LDá SRF]WHN Z\]QDF]SXQNWFZSRáRZLHRGOHJáRFLSRPL G]\DLE MH*HOLID PD]QDNUy*Q\RGIF WRSU]HQLHSXQNWEGRSXQNWXF ZSU]HFLZQ\PSU]\SDGNXSU]HQLHSXQNWDGRSXQNWXF koniec $OHMDN]DEUDüVL ]DZ\NRQ\ZDQLHNROHMQ\FKSRG]LDáyZ"2F]\ZLFLHQLHE G]LHV]PXVLDáZLHORNURWQLHZSLV\ZDüRdpowiednich instrukcji: zamiast tego wykorzystasz do ich cyklicznego wykonywania LQVWUXNFM S WOL. 6SRUyG WU]HFK GRVW SQ\FK Z 3DVFDOX VWUXNWXU S WOL GR UHDOL]DFML QDV]HJR ]DGDQLD RGSRZLHGQLH V GZLH — while i repeat WU]HFL S WO for ]DMPLHP\ VL  QLHFR Sy(QLHM . 1DOH*RQHGRJUXS\S WOLVWHURZDQ\FKZDUXQNLHPFRR]QDF]D*HZ\NRQXM VL WDNGáXJRMDNGáXJRVSHáQLRQHE G]LHRGSRZLHGQLHNU\WHULXPwhile — powtarzaj, GRSyNL OXEGRPRPHQWXNLHG\]RVWDQLHRQRVSHáQLRQHrepeat —SRZWDU]DMD*  NiHWU]HEDFK\EDGRGDZDü*HRZ\PNU\WHULXPE G]LHZáDQLHQDV]HNU\WHULXPVWRSX ]DNRF]LWHUDFMHMHOLZDUWRüEH]Z]JO GQDIF MHVWPQLHMV]DRG]DGDQHJRSURJX .WyUHM LQVWUXNFML X*\ü" : ]DVDG]LH Z QDV]\P SU]\SDGNX MHVW WR RERM WQH ']LDáDQLH S WOL while i repeat MHVW EDUG]R ]EOL*RQH ]D Uy*QLFD VSURZDG]D VL  GR IDNWX *H w SLHUZV]HM]QLFKZDUXQHNSU]HUZDQLDS WOLVSUDZG]DQ\MHVWQDSRF]WNX while warunek do instrukcja

]DZGUXJLHM—QDNRFXS WOL repeat instrukcja until warunek

W konsekwencji instruNFMH WZRU]FH ]DZDUWRü S WOL repeat PXV] Z\NRQDü VL  FR QDMPQLHMUD]]DZSU]\SDGNXS WOL whilePRJQLHZ\NRQDüVL DQLUD]XMHOL warunek E G]LH RG UD]X VSHáQLRQ\  3RQDGWR PXVLV] SDPL WDü *H VIRUPXáRZDQLH ZDUXQNX MHVWGODREXS WOLGRNáDGQLHSU]HFLZQHS WOD whileZ\NRQXMHVL WDNGáXJRMDNGáXJR

54

Turbo Pascal — programowanie warunekMHVWVSHáQLRQ\ repeat —WDNGáXJRMDNGáXJRMHVWQLHVSHáQLRQ\ =DSDPL WDM UyZQLH**HXPLHV]F]DMFNLONDLQVWUXNFMLZS WOLwhilePXVLV]SRáF]\üMHZLQVWUXNFM  ]áR*RQ VáRZDPL begin i end, zD Z SU]\SDGNX S WOL repeat NRQLHF]QRü WD QLH Z\VW SXMHRJUDQLF]QLNDPLLQVWUXNFML]áR*RQHMVWXVáRZDrepeat i until).

6SUyEXMP\]DSLVDüQDV]DOJRU\WP]Z\NRU]\VWDQLHPS WOL repeat% G]LHRQZ\JOGDá PQLHMZL FHMWDN SRF]WHN ZSURZDG(ZDUWRFLNUDFyZSU]HG]LDáXLGRNáDGQRFL powtarzaj Z\]QDF]SXQNWFZSRáRZLHRGOHJáRFLSRPL G]\DLE MH*HOLID PD]QDNUy*Q\RGIF WRSU]HQLHSXQNWEGRSXQNWXF ZSU]HFLZQ\PSU]\SDGNXSU]HQLHSXQNWDGRSXQNWXF D*GRPRPHQWX, gdyZDUWRüEH]Z]JO GQDIF MHVWPQLHMV]DRG]DGDQHJRSURJX wypisz znalezione miejsce zerowe koniec =Dáy*P\*HFKFHP\UR]ZL]DüUyZQDQLH 1 − e sin x⋅cos x = 0

SRVLDGDMFHMDNQLHWUXGQRREOLF]\üQDNDUWFH SLHUZLDVWHNZSXQNFLHx 7áXPDF]F SRZ\*V]\VFKHPDWQDDQJLHOVNLL3DVFDO RWU]\PDP\QDVW SXMF\SURJUDP program Bisekcja; ^3URJUDPUR]ZL]XMHUyZQDQLDQLHOLQLRZHPHWRGELVHNFML` var DEFUHDO^JUDQLFHSU]HG]LDáXLSXQNWSRG]LDáX` HSVUHDO^GRNáDGQRü` begin writeln('Program znajduje miejsce zerowe funkcji') writeln('w przedziale [a;b]'); ZULWH 3RGDMZDUWRVFD ^ZSURZDG(JUDQLFHSU]HG]LDáX` readln(a); write('Podaj wartosc b: '); readln(b); write('Podaj dokladnosc: '); readln(eps); repeat F DE ^SRG]LHOSU]HG]LDáQDSyá` if (1 - exp(sin(a)*cos(a)))*(1 - exp(sin(c)*cos(c))) < 0 then b := c { funkcja ma przeciwne znaki w a i c } else a := c; { funkcja ma przeciwne znaki w b i c } writeln(c); until abs(1 - exp(sin(c)*cos(c))) < eps; ^EDGDP\ZDUWRüEH]Z]JO GQ` writeln('Miejsce zerowe: c = ',c:12:8); readln;

5R]ZL]XMHP\GRZROQHUyZQDQLH

55

end.

1DV]SURJUDPGRüGRNáDGQLHRGSRZLDGDVFKHPDWRZLSRGDQHPXSRZ\*HMLZ]DVDG]LH QLH Z\PDJD GRGDWNRZ\FK NRPHQWDU]\ PLPRFKRGHP SR]QDáH NLOND QRZ\FK IXQNFML arytmetycznych — exp, sin, cos i abs  :DUWR MHGQDN ]ZUyFLü XZDJ  QD NU\WHULXP stopu: until abs(1 - exp(sin(c)*cos(c))) < eps;

-DN ZVSRPQLHOLP\ ]DSLV WHQ SR]ZDOD XQLNQü QLHVNRF]HQLH GáXJLHJR GRFKRG]HQLD NROHMQ\FK SRG]LDáyZ GR SXQNWX VWDQRZLFHJR ZáDFLZH UR]ZL]DQLH $OH F]\ W\ONR" 6SUyEXMZ\NRQDüSRQL*V]\SURJUDP program Dodawanie; ^LOXVWUDFMDNXPXODFMLEá GyZ]DRNUJOH` { zmiennoprzecinkowych } var x : real; begin x := 0.0 repeat x := x + 0.1; ^SRGRGDZDQLDFKSRZLQQLP\` writeln(x:16:12); until[ ^RWU]\PDüGRNáDGQLH` end.

-DNáDWZRVSUDZG]LüQDV]DS WODZFDOHQLHPD]DPLDUX]DNRF]\üG]LDáDQLDSRRVLJQL FLX ZDUWRFL  &]\*E\ ZL F G]LHVL FLRNURWQH GRGDQLH  GR  QLH GDZDáR " ,VWRWQLH OLF]E\ U]HF]\ZLVWH UHSUH]HQWRZDQH V Z NRPSXWHU]H ]H VNRF]RQ GRNáDGQRFL L RSHUDFMH QD ZL NV]RFL ] QLFK REDUF]RQHVSHZQ\PEá GHPNWyU\NXPXOXMH VL  Z SU]\SDGNX Z\NRQ\ZDQLD ZL NV]HM LORFL REOLF]H 'ODWHJR WH* SRUyZQDQLD ]PLHQQRSU]HFLQNRZH Z\NRU]\VWXMFH RSHUDWRU = VSUDZG]DMF\ GRNáDGQ UyZQRü  ]Z\NOHRND]XMVL QLHVNXWHF]QH5R]ZL]DQLHPMHVWX*\FLHRSHUDWRUyZ >= i <=, czyli QLHUyZQRFLQLHRVWU\FK3RSUDZQHNU\WHULXP]DNRF]HQLDS WOLPLDáRE\XQDVSRVWDü until x >= 10.0;

WLHOXSRF]WNXMF\FKSURJUDPLVWyZ]DSRPLQDRQLHGRVNRQDáRFLNRPSXWHUDSUyEXMF SU]HáR*\üÄLGHDOQ\´]DSLVPDWHPDW\F]Q\ZSURVWQDM ]\NSURJUDPRZDQLD(IHNW\PRJ E\ü QLH]E\W SU]\MHPQH ]ZáDV]F]D Z SU]\SDGNX Z\NRU]\VWDQLD WDNLFK ]DSLVyZ Z S WODFKGRGDWNRZRZ\VW SXMHZyZF]DVNXPXODFMDEá GyZ LLQVWUXNFMDFKZDUXQNRZ\FK 3URJUDPXMFRSHUDFMHQDOLF]EDFKU]HF]\ZLVW\FKQDOH*\]DZV]HSDPL WDüRLFK QLHGRNáDGQHMUHSUH]HQWDFML 2PyZLRQHZ\*HMS WOHwhile i repeatQDOH*GRJUXS\S WOLVWHURZDQ\FKZDUXQNLHP FR R]QDF]D *H OLF]ED SU]HELHJyZ S WOL QLH MHVW ] JyU\ RNUHORQD 7\SRZ\P ]DVWRVRZDQLHP S WOL while i repeat MHVW Z\NRQ\ZDQLH REOLF]H OXE LQQ\FK G]LDáD  D* GR VSHáQLHQLDRNUHORQHJRNU\WHULXPZSURZDG]DQLHGDQ\FK]NODZLDWXU\OXESOLNXLZV]HO-

56

Turbo Pascal — programowanie NLH LQQH RSHUDFMH Z NWyU\FK QLH MHVWHP\ Z VWDQLH ZF]HQLHM XVWDOLü MDN ZLHOH F\NOL WU]HED E G]LH Z\NRQDü &]DVHP MHGQDN RND]XMH VL  *H PXVLP\ ]UHDOL]RZDü FLOH RNUHORQOLF]E RSHUDFMLQSZ\SLVDüQDHNUDQLHZV]\VWNLHOLWHU\RGÄ$´GRÄ=´ZUD] z ich kodami $6&,,2F]\ZLFLHLWRPR*QD]URELü]DSRPRFS WOLwhile lub repeat, MHGQDN]QDF]QLHSRU F]QLHMV]DRND]XMHVL WXS WOD for, sterowana nie warunkiem, lecz licznikiem. A oto i sam program: program ASCII; { wyprowadza znaki ASCII od 'A' do 'Z' i ich kody } var c : char;

{ wypisywany znak }

begin for c := 'A' to 'Z' do write(c:4, ord(c):4) end.

-DNZLGDüVNáDGQLDS WOLforMHVWQDVW SXMFD forOLF]QLN SRF]WHNto koniec do instrukcja

FR WáXPDF]\ VL  ÄQD QDV]H´ MDNR ÄGOD licznika SU]HELHJDMFHJR ZDUWRFL RG SRF]WHN do koniec wykonuj LQVWUXNFM ´ 3 WO  ÄZ Gyá´ ZDUWRü NRFRZD licznikaMHVWPQLHMV]DRGSRF]WNRZHM ]DSLVXMHVL QLHFRLQDF]HM forOLF]QLN SRF]WHNdownto koniec do instrukcja

:DUWR R W\P SDPL WDü JG\* X*\FLH GR WHJR FHOX SRSU]HGQLHM SRVWDFL VSRZRGXMH *H S WODQLHZ\NRQDVL DQLUD]X-HOLZUHV]FLHZDUWRüSRF]WNRZD licznika jest równa NRFRZHMS WODZ\NRQDVL GRNáDGQLHMHGHQUD]FRPDQLHZLHONLVHQV QLH]DOH*QLHRG WHJRNWyUHM]SRZ\*V]\FKIRUPX*\MHP\ 3URJUDPXMFS WO forPXVLV]GRNáDGQLHZLHG]LHüLOHUD]\E G]LHVL RQDZ\NRQ\ZDáD F]\OL]QDüZDUWRüSRF]WNRZLNRFRZlicznika1LHMHVWRF]\ZLFLHSRZLHG]LDQH *HZDUWRFLWHPXVLV]SRGDüZSRVWDFLVWDá\FKUyZQLHGREU]HPR*HV]X*\üGRWHJRFHOX ]PLHQQ\FKOXEZ\UD*HE\OHW\ONRGDZDá\RQHZZ\QLNXZDUWRFLW\SXSRU]GNRZHJR np: for i := 1 to MaxIndex div 2 do { ... }

Sam licznik UyZQLH* PXVL E\ü ]PLHQQ W\SX SRU]GNRZHJR ]Z\NOH integer lub char LZWUDNFLHZ\NRQ\ZDQLDS WOL]PLHQLDVL ]NURNLHPRGZDUWRFLSRF]WHN do koniecZáF]QLH=DSURJUDPRZDQLHZ3DVFDOXS WOL]NURNLHPUy*Q\PRGZV]F]HJyOQRFLQLHFDáNRZLW\P MHVWQLHFREDUG]LHMVNRPSOLNRZDQH]Z\NOHOHSLHMZW\PFHOX X*\üS WOLwhile lub repeatFKRFLD*PR*QDWR]URELüWDN for i := 1 to 20 do begin writeln(i); Inc(i) { dodaj 1 do licznika } end;

5R]ZL]XMHP\GRZROQHUyZQDQLH

57

3RZ\*V]DNRQVWUXNFMDZ\SLV]HQDHNUDQLHZV]\VWNLHOLF]E\QLHSDU]\VWH]DZDUWHPL G]\ D6]WXF]NDNWyUHMWXX*\OLP\SROHJDQD]PLDQLHOLF]QLNDZWUDNFLHZ\NRQ\ZDQLD S WOLQRUPDOQLH]DMPXMHVL W\PVDPDS WODDP\QLHSRZLQQLP\VL GRWHJRZWUFDü  i — FKRFLD* OHJDOQD L SRSUDZQD — MHVW QLH]E\W EH]SLHF]QD 6SUyEXM QS ]PLHQLü ZDUWRü NRFRZ OLF]QLND QD  SURJUDP ÄSU]HVNRF]\´ ]DNRF]HQLH S WOL  OXE LQVWUXNFM  Inc(i) na Dec(i)]PQLHMV]HQLHOLF]QLNDR]DPLDVW]ZL NV]HQLD—S WOD Ä]DS WOLVL ´QDZDUWRFL  3URJUDPXMFS WO forQDOH*\VWDQRZF]RXQLNDüMDZQHJRPRG\ILNRZDQLD OLF]QLNDZHZQWU]S WOL$E\]DSURJUDPRZDüS WO ]NURNLHPUy*Q\PRG lepiej X*\üNRQVWUXNFMLwhile lub repeat. :]PLDQNRZDQH Z\*HM LQVWUXNFMH Inc i Dec SR]ZDODM RGSRZLHGQLR QD ]ZL NV]HQLH (inNUHPHQWDFM  OXE ]PQLHMV]HQLH GHNUHPHQWDFM  ZDUWRFL DUJXPHQWX W\SX SRU]GNRZHJR R ]DGDQ ZDUWRü UyZQLH* W\SX SRU]GNRZHJR  L RGSRZLDGDM LQVWUXNFMRPGRGDQLDOXERGM FLDZDUWRFLQS Dec(k, 30);

{ to samo, co k := k - 30; }

1DW\P]DNRF]\P\UR]ZD*DQLDQDWHPDWS WOLZ3DVFDOXLNLONXGUREQ\FKGRGDWNyZ  FKRüGR]DVWRVRZDS WOLE G]LHP\ZUDFDüMHV]F]HZLHORNURWQLH:NROHMQ\PUR]G]LDOH ]DMPLHP\VL SHZQQLHGRJRGQRFLSURJUDPX BisekcjaSROHJDMFQDNáRSRWOLZ\P ]DGDZDQLXSRVWDFLUR]ZL]\ZDQHJRUyZQDQLD=DXZD**HQDV]DIXQNFMDQLHOLQLRZD f ( x ) = 1 − e sin x⋅cos x MHVW Z SURJUDPLH Z\NRU]\VW\ZDQD GZD UD]\ UD] SRGF]DV ZáDFLZHM LWHUDFML GUXJL UD] w NU\WHULXP VWRSX -HVW WR QLHZ\JRGQH L QLHHOHJDQFNLH JG\* FKFF ]QDOH(ü PLHMVFH ]HURZH LQQHM IXQNFML PXVLP\ ZSLV\ZDü M GZD UD]\ -HGQRF]HQLH VDP DOJRU\WP SR]ZDODQDP]QDOH(üPLHMVFH]HURZHGRZROQHMIXQNFMLf(x)&]\]DWHPQLHGDáRE\VL  ]DPNQü QDV]HM IXQNFML Z MDNLH SXGHáNR GR NWyUHJR ZNáDGDOLE\P\ W\ONR ZDUWRü DUJXPHQWXLRGELHUDOLZ\QLN"2F]\ZLFLH*HWDN :UDPDFKüZLF]HSUDNW\F]Q\FKSURSRQXM &LQDVW SXMFH]DGDQLD • zmodyfikuj program BisekcjaWDNE\Z\NRU]\VW\ZDáS WO while; • QDSLV]SURJUDPZ\SLVXMF\ZDUWRFLIXQNFML f ( x ) = 1 − e sin x⋅cos x w przedziale od x = 0 do x = 360 stopni (2π ]NURNLHPVWRSQL3DPL WDM*HDUJXPHQW\IXQNFML WU\JRQRPHWU\F]Q\FKSRGDZDQHVZUDGLDQDFK6SUyEXMZ\NRU]\VWDüZV]\VWNLH SR]QDQHS WOH

=DSDPL WDM • Do cyklicznego (iteracyjnHJR Z\NRQ\ZDQLDLQVWUXNFMLVáX*Z3DVFDOXS WOH • ,QVWUXNFMH S WOL PRJ E\ü VWHURZDQH ZDUXQNLHP while-do, repeat-until) lub licznikiem (for-to/downto).

58

Turbo Pascal — programowanie • 3 WOH while i repeatX*\ZDQHVZyZF]DVJG\QLH]QDP\]JyU\OLF]E\SU]HELHJyZS WOLPR*HP\QDWRPLDVWRNUHOLüZDUXQHNMHM]DNRF]HQLD • 3URJUDPXMF NU\WHULXP ]DNRF]HQLD S WOL while i repeat L QLH W\ONR  QDOH*\ SDPL WDüRQLHGRNáDGQRFLUHSUH]HQWDFMLOLF]EU]HF]\ZLVW\FKLNXPXODFMLEá GyZ REOLF]H • 3 WOD for Z\NRU]\VW\ZDQD MHVW Z V\WXDFMDFK JG\ PR*HP\ GRNáDGQLH RNUHOLü OLF]E SU]HELHJyZ • /LF]QLNS WOLforMHVW]DZV]HW\SXSRU]GNRZHJRL]PLHQLDVL ]NURNLHP

1.

• 0RG\ILNDFMDOLF]QLNDZHZQWU]S WOLforMHVWGRSXV]F]DOQDDOHPR*HSURZDG]Lü GRWUXGQ\FKGRZ\NU\FLDEá GyZLQDOH*\MHMXQLNDü • 'R LQNUHPHQWDFML OXE GHNUHPHQWDFML ]PLHQQ\FK W\SX SRU]GNRZHJR PR*QD Z\NRU]\VWDüLQVWUXNFMHInc i Dec.

Funkcje i procedury

59

Funkcje i procedury -DN Z *\FLX WDN L Z SURJUDPRZDQLX RERZL]XMH ]DVDGD *H QLH QDOH*\ URELü WHJR VDPHJR ZL FHM QL* UD] -HOL QS PXVLV] NLONDNURWQLH REOLF]\ü Z SURJUDPLH ZDUWRü MDNLHJRVNRPSOLNRZDQHJRZ\UD*HQLDWRRF]\ZLFLHPR*HV]WR]URELüSU]HSLVXMFOXE SRZLHODMF]DSRPRFRSHUDFMLEORNRZ\FK RGSRZLHGQLHIUDJPHQW\SURJUDPXDOHWUXGQRSRZLHG]LHüE\E\áRWRQDMOHSV]HUR]ZL]DQLH3RSLHUZV]HZ\PDJDWRWURFK SUDF\ 3RGUXJLHSURJUDPURELVL GáX*V]\PQLHMHODVW\F]Q\LPQLHMF]\WHOQ\RHOHJDQFMLQLH PyZLF  3R WU]HFLH MDNDNROZLHN SRSUDZND Z WUHFL Z\UD*HQLD PXVL ]RVWDü ZSURZDG]RQD GR ZV]\VWNLFK SRZLHORQ\FK IUDJPHQWyZ MHOL ]DSRPQLV] FKRüE\ R MHGQ\m, Z\QLNLPRJE\üRSáDNDQH 3RZ\*V]H DUJXPHQW\ Z Z\VWDUF]DMF\P VWRSQLX X]DVDGQLDM SRWU]HE  ZSURZDG]HQLD UR]ZL]DQLD XPR*OLZLDMFHJR ÄXNU\FLH´ Z\EUDQHM RSHUDFML OXE JUXS\ RSHUDFML  Z SRMHPQLNX GR NWyUHJR GRVWDUF]DOLE\P\ GDQH L RGELHUDOL Z\QLN EH] SU]HMPRZDQLD VL  VSRVREHPSU]HWZDU]DQLDLQIRUPDFMLZHZQWU]5R]ZL]DQLHPWDNLPVfunkcje i procedury 2E\GZD SRM FLD V &L MX* ]QDQH — ZLHORNURWQLH Z\NRU]\VW\ZDáH SURFHGXU\ i funkcje biblioteczne Pascala (np. writeln czy exp EH]]DVWDQDZLDQLDVL QDG]DVDG LFK G]LDáDQLD 2ND]XMH VL  MHGQDN *H Z QLHVNRPSOLNRZDQ\ VSRVyE PR*HV] UyZQLH* WZRU]\üZáDVQHSURFHGXU\LIXQNFMHFRSR]ZROL&LXQLNQüSURZL]RUNLMDN]DSUH]HQWRZDOLP\ZSRSU]HGQLPUR]G]LDOH &]\PMHVWIXQNFMD"=SXQNWXZLG]HQLDSURJUDPXNWyU\MZ\NRU]\VWXMHMHVWWRURG]DM ÄF]DUQHM VNU]\QNL´ SU]HWZDU]DMFHM ZáR*RQH GR QLHM LQIRUPDFMH L ]ZUDFDMFHM RGSRwiedni wynik. Z punktu widzenia programisty natomiast funkcja jest swoistym „miniprogramem” —]HVWDZHP]DPNQL W\FKZORJLF]QFDáRüLQVWUXNFML,QVWUXNFMHWHPRJ ]DMPRZDü VL  Z\NRQ\ZDQLHP GRZROQ\FK RSHUDFML FKRFLD* QD RJyá LFK FHOHP MHVW SU]HNV]WDáFHQLH ZSURZDG]RQ\FK GR IXQNFML LQIRUPDFML W]Z parametrów  GR *GDQHM SRVWDFL ]ZUDFDQHM QDVW SQLH SRSU]H] QD]Z  IXQNFML 3URFHGXUD Uy*QL VL  RG IXQNFML MHG\QLHVSRVREHP]ZUDFDQLDZ\QLNXRF]\PSRZLHP\]DFKZLO  &RQDOH*\]URELü*HE\Z\NRU]\VWDüZSURJUDPLHIXQNFM OXESURFHGXU "3RSLHUZV]H WU]HED M ]GHILQLRZDü D QDVW SQLH Z\ZRáDü =DMPLMP\ VL  QD SRF]WHN GHILQLFM NWyUD polega na: • RNUHOHQLX VSRVREX NRQWDNWRZDQLD VL  MHM ] RWRF]HQLHP XVWDOHQLX QD]Z\ zestawu parametrów i typu zwracanego wyniku), oraz

60

Turbo Pascal — programowanie • RNUHOHQLXMHM]DZDUWRFLF]\OL]HVWDZXWZRU]F\FKMLQVWUXNFMLLSRPRFQLF]\FK RELHNWyZORNDOQ\FKRNWyU\FKSy(QLHM  $RWRVNáDGQLDGHILQLFMLIXQNFML3: function nazwa-funkcji(lista-parametrów):typ-wyniku; deklaracje-i-definicje-obiektów lokalnych begin instrukcje-UHDOL]XMFH-WUHüIXQNFML end; procedure nazwa-procedury(lista-parametrów); deklaracje-i-definicje-obiektów-lokalnych begin instrukcje-UHDOL]XMFH-WUHü-procedury end;

'HILQLFMD UR]SRF]\QD VL  WDN ]ZDQ\P QDJáyZNLHP V\JQDOL]RZDQ\P VáRZHP NOXF]Rwym function lub procedure SR NWyU\P QDVW SXMH XPLHV]F]RQD Z QDZLDVDFK RNUJá\FK OLVWD parametrów (argumentów) formalnych 3DUDPHWU\ WH V\PEROL]XM ZDUWRFLNWyUH]RVWDQSU]HND]DQHGRIXQNFMLLSU]HWZRU]RQH]DVDPDOLVWDPDSRVWDü lista-nazw : typ; lista-nazw : typ; ...

F]\OL ]DZLHUD ]HVWDZ\ QD]Z SDUDPHWUyZ WHJR VDPHJR W\SX UR]G]LHORQH UHGQLNDPL (w REU ELH]HVWDZXQD]Z\SDUDPHWUyZUR]G]LHORQHVSU]HFLQNDPL :DUWR]DXZD*\ü *HOLVWDSDUDPHWUyZQLHMHVWRERZL]NRZ\PHOHPHQWHPGHILQLFMLWDNZL FLVWQLHMHPR*OLZRü]GHILQLRZDQLDIXQNFMLEH]SDUDPHWURZHMQLHSRELHUDMFHMLQIRUPDFML]RWRF]HQLD 2VWDWQLP HOHPHQWHP QDJáyZND MHVW RNUHOHQLH W\SX ]ZUDFDQHJR Z\QLNX Z\PDJDQH Z\áF]QLHGODIXQNFML 6DPD WUHü IXQNFML ]GHILQLRZDQD MHVW SRPL G]\ VáRZDPL NOXF]RZ\PL begin i end i PR*H E\ü SRSU]HG]RQD GHNODUDFMDPL L GHILQLFMDPL WDN ]ZDQ\FK RELHNWyZ ORNDOQ\FK Z\NRU]\VW\ZDQ\FK SU]H] IXQNFM  GR X*\WNX ZHZQ WU]QHJR 2ELHNWDPL ORNDOQ\PL ]DMPLHP\ VL  V]HU]HM Z GDOV]HM F] FL NVL*NL 6DPH LQVWUXNFMH VNáDGDMFH VL  QD WUHü GHILQLFMLIXQNFMLQLHUy*QLVL QLF]\PRGX*\ZDQ\FKZÄ]Z\Ná\P´SURJUDPLH]Z\MWNLHPWHJR*HZSU]\SDGNXIXQNFMLQDOH*\XPLHFLüZGHILQLFMLLQVWUXNFM SU]\SLVDQLD nazwa-IXQNFML ZDUWRü-wyniku

XPR*OLZLDMF SU]HND]DQLH REOLF]RQHJR Z\QLNX ÄQD ]HZQWU]´&RFLHNDZHREHFQRü WHMLQVWUXNFMLZWUHFLIXQNFMLQLHMHVWVSUDZG]DQDSU]H]NRPSLODWRUMDNPDWRPLHMVFH np. dla kompilatRUyZM ]\ND& WRWH*]DSRPLQDOVNLPSURJUDPLVWRPPR*HVL SU]\WUDILü ]GHILQLRZDQLHIXQNFMLNRPSOHWQLHQLHSRWUDILFHMVNRPXQLNRZDüVL ]RWRF]HQLHPQLH SRELHUDMFHM *DGQ\FK SDUDPHWUyZ L QLH ]ZUDFDMFHM Z\QLNX  D ZL F SUDNW\F]QLH EH]X*\WHF]QHM :DUWR ]GDZDü VRELH VSUDZ  *H Z\ZRáDQLH IXQNFML SR]EDZLRQHM LQVWUXNFML ]ZUyFHQLD Z\QLNX GD Z UH]XOWDFLH ZDUWRü QLHRNUHORQ SU]\SDGNRZ  FR UDF]HM QLH PR*HE\üX]QDQH]DHIHNWSR]\W\ZQ\ 3

'ODXSURV]F]HQLDZGDOV]\PFLJXQDV]\FKUR]ZD*DE G]LHP\X*\ZDOLVáRZDÄIXQNFMD´ ]DUyZQR QD RNUHOHQLH IXQNFML MDN L SURFHGXU\ (ZHQWXDOQH Uy*QLFH E G Z\UD(nie zaznaczane.

Funkcje i procedury

61

-DN ZLGDü ] SRZ\*V]\FK ]DSLVyZ GHILQLFMD IXQNFML OXE SURFHGXU\ SU]\SRPLQD PDá\ program. Definicje wszystkich funkcji i procedur wykorzystywanych w programie PXV] E\ü XPLHV]F]RQH SU]HG PLHMVFHP LFK Z\ZRáDQLD 7R RVWDWQLH PR*H QDVWSLü w F] FL RSHUDF\MQHM SURJUDPX D ]DWHP GHILQLFMH PXV] SRSU]HG]Dü UR]SRF]\QDMFH ZáDFLZ\SURJUDPVáRZRbegin OXEZWUHFLLQQHMIXQNFMLOXESURFHGXU\FRZ\PXV]D RGSRZLHGQLH XáR*HQLH GHILQLFML Z]JO GHP VLHELH4). Struktura programu wykorzysWXMFHJRIXQNFMHLSURFHGXU\SRZLQQDZL FZ\JOGDüQDVW SXMFR QDJáyZHN-programu deklaracje-i-definicje-obiektów-globalnych definicje-funkcji-i-procedur begin F] ü-operacyjna-programu end.

8PLHV]F]DQLH GHNODUDFML L GHILQLFML RELHNWyZ JOREDOQ\FK R NWyU\FK UyZQLH* SRZLHP\ Sy(QLHM SU]HGGHILQLFMDPLIXQNFMLQLHMHVWFRSUDZGDRERZL]NRZHFK\ED*HRELHNW\ WHVZ\NRU]\VW\ZDQHZIXQNFMDFK VWDQRZLMHGQDNHOHPHQWGREUHMSUDNW\NLSURJramisW\F]QHM 1DWRPLDVW MHGQ\P ] SRVSROLW\FK Eá GyZ SRSHáQLDQ\FK SU]H] SRF]WNXMF\FK SURJUDPLVWyZMHVWSUyEDXPLHV]F]DQLDGHILQLFMLIXQNFMLLSURFHGXUZF] FLRSHUDF\MQHM prograPXFRMHVWRF]\ZLFLHQLHOHJDOQH 6DPR ]GHILQLRZDQLH IXQNFML QLF QDP MHV]F]H QLH GDMH MHJR HIHNWHP MHVW Z\áF]QLH utworzenie odpowiedniego fragmentu kodu wynikowego). Dopiero Z\ZRáDQLH funkcji SRZRGXMH Z\NRQDQLH VNáDGDMF\FK VL  QD MHM WUHü LQVWUXNFML L U]HF]\ZLVWH SU]HNV]WDáFHQLH LQIRUPDFML SRGDQHM Z SRVWDFL SDUDPHWUyZ $E\ Z\ZRáDüSURFHGXU OXEIXQNFM  Z\VWDUF]\ XPLHFLü Z SURJUDPLH MHM QD]Z  ZUD] ] OLVW parametrów aktualnych, czyli Z\UD*H ]DZLHUDMF\FK LQIRUPDFM  NWyUD PD E\ü SU]HWZRU]RQD =DZDUWRü OLVW\ SDUDPHWUyZ DNWXDOQ\FK PXVL RGSRZLDGDü OLFLH SRGDQHM Z GHILQLFML IXQNFML : V]F]HJyOQRFL MHOL Z GHILQLFML SRPLQL WR OLVW  SDUDPHWUyZ QLH SRGDMH VL  LFK SRGF]DV Z\ZRáDQLDPDP\ZyZF]DVGRF]\QLHQLD]IXQNFMOXESURFHGXUEH]SDUDPHWURZ  :\ZRáDQLHSURFHGXU\PDSRVWDü nazwa-procedury(lista-parametrów-aktualnych);

]DZSU]\SDGNXIXQNFMLNWyUD]ZUDFDREOLF]RQZDUWRüSRSU]H]VZRMQD]Z PXVLV] GRGDWNRZR]DGEDüRXPLHV]F]HQLHJG]LH]ZUyFRQHJRZ\QLNXQSWDN zmienna := nazwa-funkcji(lista-parametrów-aktualnych);

)XQNFM  PR*HV] UyZQLH* Z\NRU]\VWDü MDNR HOHPHQW Z\UD*HQLD OXE LQVWUXNFML QS writeln  RJyOQLH PR*HV] M ]DVWRVRZDü ZV] G]LH WDP JG]LH PR*OLZH MHVW X*\FLH Z\UD*HQLD5. 4

2JUDQLF]HQLH WR PR*QD REHMü Z\NRU]\VWXMF W]Z GHNODUDFMH ]DSRZLDGDMFH UR]SRF]\QDQHVáRZHPNOXF]RZ\Pforward.

5

3DPL WDM *H LGHQW\ILNDWRU IXQNFML X*\W\ Z SURJUDPLH QLH MHVW l-ZDUWRFL D ZL F QLH PR*HV] X*\ZDü IXQNFML WDN VDPR MDN ]PLHQQHM — QLH PR*HV] QS SU]\SLV\ZDü MHM ZDUWRFLPR*OLZHWRMHVWZ\áF]QLHZREU ELHGHILQLFMLIXQNFMLLPDZyZF]DVQLHFRLQQH znaczenie).

62

Turbo Pascal — programowanie 3RF]ZV]\RGZHUVML7XUER3DVFDOXPR*OLZLD&L]LJQRURZDQLHZ\QLNX ]ZUDFDQHJRSU]H]IXQNFM F]\OLZ\NRU]\VWDQLHMHMWDNVDPRMDNSURFHGXU\ Jest WRPR*OLZHSRZáF]HQLXRSFMLNRPSLODWRUDExtended SyntaxOXEX*\FLX RGSRZLDGDMFHMMHMG\UHNW\Z\{$X+}. 8II3RWHMVROLGQHMLQX*FHM GDZFHWHRULLF]DVQDQLHFRSUDNW\NL1DSRF]WHNVSUyEXMP\]DUDG]LüSUREOHPRZLSU]HGVWDZLRQHPXSRGNRQLHFSRSU]HGQLHJRUR]G]LDáX2WR poprawiona wersja programu BisekcjaZ\NRU]\VWXMFDIXQNFM  program Bisekcja; ^3URJUDPUR]ZL]XMHUyZQDQLDQLHOLQLRZHPHWRGELVHNFML` var DEFUHDO^JUDQLFHSU]HG]LDáXLSXQNWSRG]LDáX` HSVUHDO^GRNáDGQRü` function f(x:real):real;

{ badana funkcja }

begin f := 1 -H[SVLQ[ FRV[ ^WUHüIXQNFML` end; begin writeln('Program znajduje miejsce zerowe funkcji') writeln('w przedziale [a; b]'); ZULWH 3RGDMZDUWRVFD ^ZSURZDG(JUDQLFHSU]HG]LDOX` readln(a); write('Podaj wartosc b: '); readln(b); write('Podaj dokladnosc: '); readln(eps); repeat F DE ^SRG]LHOSU]HG]LDáQDSyá` if (f(a)*f(c)) < 0 then^Z\JOGDáDGQLHMSUDZGD"` b := c { funkcja ma przeciwne znaki w a i c } else a := c; { funkcja ma przeciwne znaki w b i c } writeln(c); untilDEVIF HSV^EDGDP\ZDUWRüEH]Z]JO GQ` writeln('Miejsce zerowe: c = ',c:12:8); readln; end.

&]\P Uy*QL VL  QDV] SURJUDP RG ZHUVML SRSU]HGQLHM" 3R SLHUZV]H GHILQLFMD EDGDQHM IXQNFML]RVWDáDZ\RGU EQLRQDMDNRRGG]LHOQ\IUDJPHQWNWyU\áDWZR]QDOH(ü]LQWHUSUHWRZDü L SRSUDZLü 3R GUXJLH WUHü VDPHJR SURJUDPX MHVW F]\WHOQLHMV]D SURJUDP ]DMPXMH VL  WHUD] Z\áF]QLH UHDOL]DFM ZáDFLZHJR DOJRU\WPX F]\OL V]XNDQLHP SLHUwiastka pewnej funkcji f(x) 3R WU]HFLH ]PQLHMV]\áD VL  SRGDWQRü SURJUDPX QD Eá G\ (zmiana definicji funkcji wymaga poprawieQLD W\ONR MHGQHM OLQLMNL ]DVWDQyZ VL  MDN Z\JOGDáDE\ SRSU]HGQLD ZHUVMD SURJUDPX JG\E\ REOLF]HQLD Z\PDJDá\ X*\FLD NLONX RGG]LHOQ\FK LQVWUXNFML  :UHV]FLH SR F]ZDUWH SURJUDP Z\JOGD áDGQLHM MHVW EDUG]LHM elegancki i wymaga mniej pisania.

Funkcje i procedury

63

.RU]\VWDQLH]SURFHGXUZ\JOGDEDUG]RSRGREQLH]Z\MWNLHPWHJR*HQLHPXVLV]VL  WURV]F]\üR]DJRVSRGDURZDQLH]ZUDFDQHMZDUWRFLSRQLHZD*MHMQLHPD 2JyOQLHU]HF] ELRUF IXQNFMH Z\NRU]\VW\ZDQH V JáyZQLH WDP JG]LH ]DFKRG]L SRWU]HED REOLF]HQLD MDNLHM SRMHG\QF]HM ZDUWRFL L SU]HND]DQLD MHM GR NROHMQ\FK LQVWUXNFML SURJUDPX QDWRPLDVW SURFHGXU\ SR]ZDODM QD HIHNW\ZQH Z\NRQ\ZDQLH SRZWDU]DMF\FK VL  UXW\QRZ\FK F]\QQRFL $E\ QD SU]\NáDG XDWUDNF\MQLü V]DW  JUDILF]Q SURJUDPX PR*HV] Z\NRU]\VWDüZQLPQDVW SXMFSURFHGXU  procedure Szlaczek; begin for i := 1 to 60 do { wypisz szlaczek } ZULWH

^]áR*RQ\]JZLD]GHN` ZULWHOQ^SU]HMG(GRQRZHJRZLHUV]D` end;

*G]LH XPLHFLü GHILQLFM  SURFHGXU\ — MX* ZLHV] 3R]RVWDMH M Z\ZRáDü FR UREL VL  bardzo prosto: Szlaczek;

.D*GH WDNLH Z\ZRáDQLH XPLHFL QD HNUDQLH ÄV]ODF]HN´ VNáDGDMF\ VL  ]  JZLD]GHN 2F]\ZLFLH SRZ\*V]D SURFHGXUD QLH MHVW LGHDOQD ER MHOL QS ]DFKFH &L VL  Z\SLVDü V]ODF]HN]áR*RQ\]NUHVHNE G]LHV]PXVLDá]PLHQLüMHMWUHü=QDF]QLHOHSV]\PUR]ZL]DQLHPMHVWFRWDNLHJR procedure Szlaczek(Znak:char; Ile:byte); begin for i := 1 to Ile do { wypisz szlaczek } ZULWH=QDN ^]áR*RQ\]LOX]QDNyZ` writeln; end;

6SUyEXMP\ZUDPDFK]DEDZ\Z\NRU]\VWDüQDV]SURFHGXU GRZ\ZLHWlenia na ekranie WUyMNWD]áR*RQHJR]JZLD]GHNF]\OLF]HJRWDNLHJR * ** *** ****

LWG2GSRZLHGQLSURJUDPE G]LHZ\JOGDáWDN program Szlaczki; var i : integer;

{ licznik wierszy }

procedure Szlaczek(Znak : char; Ile : integer); begin for i := 1 to Ile do { wypisz szlaczek } ZULWH=QDN ^]áR*RQ\]LOX]QDNyZ`

64

Turbo Pascal — programowanie writeln end; begin for i := 1 to 20 do Szlaczek('*', i); end.

{ wypisz 20 szlaczków }

-HOL XZD*DV] *H ZV]\VWNR MHVW 2. VSUyEXM WHUD] ]PLHQLü SURJUDP WDN E\ ND*G\ V]ODF]HN PLDá GáXJRü UyZQ NROHMQHM OLF]ELH QLHSDU]\VWHM WM SLHUZV]\  GUXJL  LWG 2JyOQLH GáXJRü V]ODF]ND Z\UD]L VL  Z]RUHP Ile = 2 ⋅ numer − 1 , gdzie numer jest QXPHUHPZLHUV]DWDNZL FZ\VWDUF]\]PLHQLüJáyZQS WO SURJUDPXQD for i := 1 to 20 do { wypisz 20 szlaczków } Szlaczek('*', 2*i - 1);

+PQRFK\EDQLHFDáNLHPWRFKFLDáHX]\VNDüSUDZGD"(IHNWNWyUHJRGRZLDGF]\áH XUXFKDPLDMF SURJUDP Z\QLND ] X*\FLD Z SURFHGXU]H L Z\ZRáXMFHM M S WOL WHM VDPHM zmiennej iDZ\JOGDQDVW SXMFR :DUWRü PDE\ü MHVWSU]HGSURFHGXU jest po procedurze jest po inkrementacji licznika

3U]HELHJS WOL 1 2 3 2 2 3 4

1 1 1 2

3 3 7 8

.D*GHZ\ZRáDQLHSURFHGXU\SRZRGXMHPRG\ILNDFM ]PLHQQHMiNWyUDMHVWMHGQRF]HQLH OLF]QLNLHP S WOL Z SURJUDPLH JáyZQ\P $E\ WHJR XQLNQü QDOH*DáRE\ Z SURFHGXU]H X*\ü MDNR OLF]QLND S WOL LQQHM ]PLHQQHM 7R ] NROHL QDNáDGD QDSURJUDPLVW RERZL]HN przejrzenia wszystkich procedXU]QDMGXMF\FKVL ZSURJUDPLHLZF]HQLHMV]HJR]DGHNODURZDQLD RGSRZLHGQLFK ]PLHQQ\FK WDN E\ VL  QLH ÄQDNáDGDá\´ : HIHNFLH RWU]\PXMHP\NROHMQ\]HVWDZáDWZ\FKGRSU]HRF]HQLDSXáDSHN5R]ZL]DQLHPWHJRSUREOHPXV zmienne lokalne, którymi jednak zajmiem\VL MX*ZQDVW SQ\PUR]G]LDOH7DPUyZQLH* GRNRF]\P\ RPDZLDQLH SU]HND]\ZDQLD SDUDPHWUyZ L ZDUWRFL ] L GR SURFHGXU L funkcji.

Zapamietaj • 3URFHGXU\ L IXQNFMH SDVFDORZH SR]ZDODM ]DPNQü GDQ\ ]HVWDZ RSHUDFML Z ORJLF]Q FDáRü SRELHUDMF ] RWRF]HQLD RGSRZLHGQLH LQIRUPDFMH L ]ZUDFDMF *GDQ\Z\QLN • 3U]HGZ\NRU]\VWDQLHPZ\ZRáDQLHP IXQNFMLOXESURFHGXU\QDOH*\M]GHILnioZDüF]\OLRNUHOLüMHMWUHüLVSRVyENRPXQLNRZDQLDVL ]RWRF]HQLHP

Funkcje i procedury • 'R SU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFML GR IXQNFML SURFHGXU\  VáX* SDUDPHWU\ DUJXmenty). W trakcie definiowania informacja przekazywana do funkcji (procedury) symbolizowana jest parametrami formalnymi. • 'HILQLFMHIXQNFMLSURFHGXU PXV]E\üXPLHV]F]RQHZSURJUDPLHSU]HGF] FL RSHUDF\MQLPXV]Z\VW SRZDüZRGSRZLHGQLHMNROHMQRFL • 6DPRZ\ZRáDQLHIXQNFMLSURFHGXU\ RGE\ZDVL SU]H]SRGDQLHZSURJUDPLHMHM nazZ\X]XSHáQLRQHMRGSRZLHGQLOLVWSDUDPHWUyZDNWXDOQ\FK • 6WRVRZDQLHIXQNFMLLSURFHGXUMHVWNRU]\VWQH]HZ]JO GXQDSRSUDZ F]\WHOQRFL L HIHNW\ZQRFL SURJUDPX ]PQLHMV]HQLH SRGDWQRFL QD Eá G\ L VNUyFHQLH F]DVX potrzebnego na jego pisanie.

65

66

Turbo Pascal — programowanie

Jak program SRUR]XPLHZDVL

]IXQNFM" -DN SRZLHG]LHOLP\ Z SRSU]HGQLP UR]G]LDOH IXQNFMD SURFHGXUD  SR]ZDOD ]DPNQü ]HVWDZ ]áR*RQ\FK RSHUDFML Z VZRLVW\ SRMHPQLN Z\NRU]\VW\ZDQ\ SU]H] Z\ZRáXMF\ SURJUDP QD ]DVDG]LH F]DUQHM VNU]\QNL SR ZáR*HQLX GR IXQNFML ]HVWDZX LQIormacji, progUDP RGELHUD Z\QLN QLH SU]HMPXMF VL  VSRVREHP MHJR X]\VNDQLD 1LHVWHW\ MDN PRJáH VL  MX* SU]HNRQDü QDV]D VNU]\QND QLH MHVW V]F]HOQD L VWRVXQNRZR áDWZR GRSURZDG]Lü GR V\WXDFML Z NWyUHM IXQNFMD Z VSRVyE QLHNRQWURORZDQ\ ÄXV]NRG]L´ zmienne programu. Zjawiska tego typu (zarówno kontrolowane, jak i niekontrolowane) ]ZDQH V efektami ubocznymi (ang. side effects  L GRü F] VWR XWUXGQLDM *\FLH PQLHM GRZLDGF]RQ\PSURJUDPLVWRP1DV]F] FLHHIHNWyZXERF]Q\FKPR*QDáDWZRXQLNQü SR]ZDODMQDWRzmienne lokalne6. -DN VDPD QD]ZD ZVND]XMH ]PLHQQD ORNDOQD MHVW ÄSU\ZDWQ ZáDVQRFL´ IXQNFML OXE SURFHGXU\ ZHZQWU] NWyUHM ]RVWDáD ]GHILQLRZDQD =PLHQQD WDND QLH MHVW ZLGRF]QD QD ]HZQWU]IXQNFMLF]\OLQSZZ\ZRáXMF\PMSURJUDPLH QDWRPLDVWMHVWGRVW SQDGOD ZV]HONLFK IXQNFML L SURFHGXU ]GHILQLRZDQ\FK Z REU ELH GDQHM IXQNFML OXE SURFHGXU\ (o LOHLFKGHILQLFMHXPLHV]F]RQHVSRGHNODUDFML]PLHQQHM 3U]HFLZLHVWZHP]PLHQQHM ORNDOQHMMHVWRF]\ZLFLH]PLHQQDglobalnaÄZLGRF]QD´ZFDá\PREV]DU]HSURJUDPXod PRPHQWXMHM]DGHNODURZDQLD.D*GD]GHILQLRZDQDZSURJUDPLHIXQNFMDLSURFHGXUDPD SHáQ\GRVW SGRZV]\VWNLFK]PLHQQ\FKJOREDOQ\FKF]HJRMHGQDNQLHQDOH*\QDGX*\ZDü DZU F]QLHQDOH*\X*\ZDüZRJyOH Ä=DNUHVZLG]LDOQRFL´]PLHQQHMQD]\ZDQ\MHVWMHM ]DVL JLHP (ang. scope). =DUyZQRGHNODUDFMDMDNLVSRVyEZ\NRU]\VWDQLD]PLHQQ\FKORNDOQ\FKVÄQDRNR´WDNLH VDPH MDN GOD ]PLHQQ\FK JOREDOQ\FK 5y*QLFD NU\MH VL  Z ORNDOL]DFML ]PLHQQ\FK REX 6

FLOHM obiekty ORNDOQH ERZLHP RSUyF] ]PLHQQ\FK ORNDOQH PRJ E\ü UyZQLH* VWDáH i typy, o których jednak na ra]LHQLHPyZLOLP\

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL ]IXQNFM"

67

W\SyZ]PLHQQHJOREDOQHSU]HFKRZ\ZDQHVZW]Zsegmencie danych i LVWQLHMSU]H] FDá\F]DVZ\NRQ\ZDQLDSURJUDPX']L NLWHPXV]DZV]HGRVW SQHGODND*GHM]H]GHILQLRZDQ\FKZSURJUDPLHIXQNFMLRLOHQLH]DFKRG]LW]Z]MDZLVNRSU]\VáDQLDQLDRNWyU\P]DFKZLO =PLHQQHORNDOQHXPLHV]F]DQHV]NROHLQDstosie, czyli w specjalnym REV]DU]H SDPL FL SU]H]QDF]RQ\P GR W\PF]DVRZHJR SU]HFKRZ\ZDQLD LQIRUPDFML W RGUy*QLHQLXRG]PLHQQ\FKJOREDOQ\FKF]DV*\FLD]PLHQQ\FKORNDOQ\FKRJUDQLF]RQ\ MHVWGRF]DVXZ\NRQ\ZDQLDSRVLDGDMFHMMHIXQNFMLWDNZL FÄORNDOQRü´PDFKDUDNWHU nie tylko przestrzenny, ale i czasowy — ]PLHQQH ORNDOQH V WZRU]RQH Z PRPHQFLH UR]SRF] FLDZ\NRQ\ZDQLDIXQNFMLL]QLNDMSRMHM]DNRF]HQLX2F]\ZLVWHMHVWZL F*H SUyED RGZRáDQLD VL  GR ]PLHQQHM ORNDOQHM QD ]HZQWU] GHNODUXMFHM M IXQNFML MHVW QLHOHJDOQDJG\*]PLHQQDWDNDSRSURVWXQLHLVWQLHMH7. -DN ZF]HQLHM ZVSRPQLHOLP\ IXQNFMD SURFHGXUD  SU]\SRPLQD VWUXNWXU PDá\ SURJUDP WRWH* GHNODUDFMH ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK XPLHV]F]D VL  ]Z\NOH QD MHM SRF]WNX SR QDJáyZNX 8*\FLH ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK ]DGHPRQVWUXMHP\ QD SU]\NáDG]LH SURJUDPX SzlaczkiGRSURZDG]DMFJRSU]\RND]MLGRVWDQXSHáQHMX*\ZDOQRFL$E\WR]URELü Z\VWDUF]\SRSUDZLüSURFHGXU Szlaczek: procedure Szlaczek(Znak : char; Ile : integer); var { deklaracja zmiennej lokalnej, } i : integer; { czyli licznika znaków } begin for i := 1 to Ile do { wypisz szlaczek } ZULWH=QDN ^]áR*RQ\]LOX]QDNyZ` writeln end;

7DNSRSUDZLRQ\SURJUDPSRZLQLHQG]LDáDüSRSUDZQLHQLH]DOH*QLHRG*GDQHMGáXJRFL FLJX ]QDNyZ :SURZDG]DMF GR SURFHGury Szlaczek GHNODUDFM  ]PLHQQHM i spowodoZDáH*HSRGF]DVND*GHJRZ\ZRáDQLDNRU]\VWDRQDQLH]H]PLHQQHMJOREDOQHM DOH ]H VZRMHM ÄSU\ZDWQHM´ ]PLHQQHM ORNDOQHM =DXZD* SU]\ RND]ML *H RELH ]PLHQQH QD]\ZDMVL WDNVDPRDPLPRWRSURJUDPG]LDáDSRSUDZQLH=MDZLVNRÄPDVNRZDQLD´ ]PLHQQHM JOREDOQHM SU]H] LGHQW\F]QLH QD]ZDQ ]PLHQQ ORNDOQ QD]\ZD VL  SU]\VáDQLDQLHP L GDMH &L JZDUDQFM  *H QDZHW MHOL ]DGHNODUXMHV] Z IXQNFML ]PLHQQ ORNDOQ R QD]ZLH WDNLHM VDPHM MDN ]PLHQQD ]HZQ WU]QD Z V]F]HJyOQRFL JOREDOna), ZV]HONLHRGZRáDQLDZHZQWU]IXQNFMLE G]DZV]HNLHURZDQHGR]PLHQQHMORNDOQHM]D RGSRZLHGQLD ]PLHQQD ]HZQ WU]QD SR]RVWDQLH QLHQDUXV]RQD ']L NL WHPX QLH PXVLV] GEDü R WR E\ ]PLHQQH GHNODURZDQH Z UDPDFK SRV]F]HJyOQ\FK IXQNFML PLDá\ Uy*QH QD]Z\ L E\ NWyUD SU]\SDGNLHP QLH QD]\ZDáD VL  WDN VDPR MDN RGSRZLHGQLD ]PLHQQD globalna. $E\]REUD]RZDüSRM FLD]DVL JXLSU]\VáDQLDQLDZ\REUD(P\VRELHSHZLHQDEVWUDNF\MQ\ program, w którym zdefiniowano kilka zmiennych globalnych oraz procedur i funkcji 7

:\MWNLHP V WXWDM ORNDOQH ]PLHQQH SUHGHILQLRZDQH ]PLHQQH ] ZDUWRFL SRF]WNRZ  NWyUH ORNRZDQH V Z VHJPHQFLH GDQ\FK D ZL F LVWQLHM SU]H] FDá\ F]DV Z\NRQ\ZDQLD SURJUDPX 1LH ]PLHQLD WR IDNWX*H L RQH QLH V ZLGRF]QH QD ]HZQWU] SRVLDGDMF\FK MH funkcji i procedur.

68

Turbo Pascal — programowanie posiadaMF\FK VZRMH ]PLHQQH ORNDOQH 1D U\VXQNX RERN SU]HGVWDZLRQ\ MHVW VFKHPDW WDNLHJRSURJUDPX:WDEHOFHSRND]DQ\MHVW]DVL JSRV]F]HJyOQ\FK]PLHQQ\FKZLG]LDOQRüZ SURJUDPLHLSURFHGXUDFK ]QDNJZLD]GNLR]QDF]DSU]\VáDQLDQLH .LHG\ X*\ZDü ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK D NLHG\ JOREDOQ\FK" =DVDGQLF]R ]PLHQQ\FK JOREDOQ\FKZSURFHGXUDFKLIXQNFMDFKQLHQDOH*\X*\ZDüZRJyOH=GDU]DMVL MHGQDN sytuacje, kiedy ZLDGRPH X*\FLH ]PLHQQHM JOREDOQHM F]\OL ZLDGRPH Z\NRU]\VWDQLH efektów ubocznych) upraszcza program. Efekty XERF]QH]QDMGXMQDRJyá]DVWRVRZDQLH GR SU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFML ] L GR IXQNFML SURFHGXU  SR]ZDODMF QD ]UHGXNRZDQLH OLF]E\ SDUDPHWUyZ -HOL MHGQDN FKFLDáE\ ]DRV]F] G]Lü VRELH SLVDQLD GHNODUXMF Z progUDPLHMHGQ]PLHQQJOREDOQ iLX*\ZDMFMHMMDNROLF]QLNDZHZV]\VWNLFKSURFHduUDFK NWyUH WDNRZHJR SRWU]HEXM V]XNDV] JX]D 3U G]HM F]\ Sy(QLHM NWyUD z SU]\V]á\FK PRG\ILNDFML SURJUDPX VSRZRGXMH XMDZQLHQLH VL  HIHNWyZ XERF]Q\FK w formie prowaG]FHMGREá GXZ\NRQDQLD 3RQLHZD*ZV]HONLHF]\QQRFLZ\NRQ\ZDQHSU]H]IXQNFM OXESURFHGXU VQLHGRVWU]HJDOQH GOD Z\ZRáXMFHJR M SURJUDPX ]PLHQQH Z\NRU]\VW\ZDQH Z WUDNFLH Z\NRQ\ZDQLD W\FK F]\QQRFL SRZLQQ\ E\ü GOD QLHJR QLHGRVWU]HJDOQH D ]DWHP SRZLQQ\ E\ü GHNODURZDQH MDNR ]PLHQQH ORNDOQH : V]F]HJyOQRFL GRW\F]\ WR ]PLHQQ\FK W\PF]DVRZ\FKLSRPRFQLF]\FKMDNOLF]QLNLS WOLW\PF]DVRZHZDUWRFLPDNVLPyZLPLQLPyZ ]PLHQQHWHNVWRZHX*\ZDQHSU]\Z\SURZDG]DQLXNRPXQLNDWyZLWS :V]HONLH]PLHQQHSU]H]QDF]RQHZ\áF]QLHGRX*\WNXZHZQ WU]QHJRIXQNFML i procHGXUSRZLQQ\E\üEH]Z]JO GQLHGHNODURZDQHMDNR]PLHQQHORNDOQH =PLHQQHJOREDOQHSRZLQQ\E\üZ\NRU]\VW\ZDQHW\ONRGRSU]HFKRZ\ZDQLD GDQ\FKLVWQLHMF\FKSU]H]FDá\F]DVWUZDQLDSURJUDPX : RVWDWQLHM F] FL WHJR UR]G]LDáX ]DMPLHP\ VL  VSUDZ SU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFML SRPL G]\ IXQNFMDPL L SURFHGXUDPL D Z\ZRáXMF\P MH SURJUDPHP -DN MX* ZLHV] Z\PLDQD WDND PR*H E\ü ]UHDOL]RZDQD ] Z\NRU]\VWDQLHP HIHNWyZ XERF]Q\FK FR QLH MHVW ZVND]DQH  OXE ]D SRPRF SDUDPHWUyZ DUJXPHQWyZ  'HNODURZDQLH L wykorzystanie parametróZ E\áR MX* RPDZLDQH SRSU]HGQLR SU]\SRPQLMP\ ZL F Z skrócie: • SDUDPHWU\GHNODURZDQHVZQDJáyZNXIXQNFMLSURFHGXU\ MDNRW]Zparametry formalne F]\OL LGHQW\ILNDWRU\ QD]Z\  V\PEROL]XMFH GDQH SU]HND]\ZDQH GR funkcji; • SRGF]DV Z\ZRáDQLD Z PLHMVFH SDUDPHWUyZ IRUPDOQ\FK SRGVWDZLDQH V U]HF]\ZLVWHZDUWRFL]PLHQQ\FKVWDá\FKLZ\UD*HWZRU]FHW]Zparametry aktualne; • SDUDPHWU\IRUPDOQHRSLVXMMHG\QLHSRVWDüLQIRUPDFMLSU]HND]\ZDQHMGRIXQNFML SURFHGXU\ U]HF]\ZLVWLQIRUPDFM QLRV]HVREGRSLHURSDUDPetry aktualne.

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL ]IXQNFM"

69

SURJUDP=DVLHJL YDULMLQWHJHU [UHDO SURFHGXUH3LHUZV]D YDUNLQWHJHU

SURFHGXUH'UXJD[UHDO  YDUNLQWHJHU

SURFHGXUH7U]HFLD[UHDO  YDUNLQWHJHU SURFHGXUH:HZQ YDUNOLQWHJHU

Zmienna ZáDFLFLHO

Program

Pierwsza

=DVL J Druga

Trzecia

Wewn

i (program)

tak

tak

tak

tak

tak

j (program)

tak

nie (*)

tak

tak

tak

x (program)

tak

tak

nie (*)

nie (*)

nie

j (Pierwsza)

nie

tak

nie

nie

nie

k (Pierwsza)

nie

tak

nie

nie

nie

x (Druga)

nie

nie

tak

nie

nie

k (Druga)

nie

nie

tak

nie

nie

x (Trzecia)

nie

nie

nie

tak

tak

k (Trzecia)

nie

nie

nie

tak

nie (*)

k (Wewn)

nie

nie

nie

nie

tak

l (Wewn)

nie

nie

nie

nie

tak

Rysunek 10. :LG]LDOQRü]PLHQQych lokalnych i globalnych w programie

70

Turbo Pascal — programowanie :HZQWU]IXQNFMLSDUDPHWU\]DFKRZXMVL MDNQRUPDOQH]PLHQQHPR*QDZ\NRQ\ZDü QD QLFK ZV]HONLH RSHUDFMH WDN VDPR MDN QD ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK  0R*OLZH MHVW ]DGHNODURZDQLHSDUDPHWUXRQD]ZLHWDNLHMVDPHMMDN]PLHQQDJOREDOQDZRJyOQRFL— ]PLHQQD]DGHNODURZDQDZEORNXQDGU] GQ\P Z\VWSLZyZF]DVHIHNWSU]\VáDQLDQLDWM ZV]HONLH RGZRáDQLD ZHZQWU] IXQNFML NRU]\VWDMFHM ] SDUDPHWUX E G RGQRVLá\ VL  GR QLHJRDQLHGRSU]\VáRQL WHMSU]H]H]PLHQQHM1LHOHJDOQHMHVWnatomiast deklarowanie ]PLHQQ\FKORNDOQ\FKLSDUDPHWUyZRLGHQW\F]Q\FKQD]ZDFKQLHPyZLFMX*R]DGHNODURZDQLXSDUDPHWUXRQD]ZLHLGHQW\F]QHM]QD]ZIXQNFMLNWyUDJRZ\NRrzystuje). :V]\VWNLHLGHQW\ILNDWRU\WMQD]Z\]PLHQQ\FKVWDá\FKW\SyZSDUDPHWUyZ SURFHGXULIXQNFML GHNODURZDQHZREU ELHGDQHJREORNX]Z\MWNLHPEORNyZ SRGU] GQ\FK PXV]E\üXQLNDOQH0R*OLZHMHVWQDWRPLDVWÄ]GXEORZDQLH´ LGHQW\ILNDWRUDZEORNXSRGU] GQ\PFRVSRZRGXMHHIHNWSU]\VáDQLDQLD :DUWR ZVSRPQLHü *H SRF]WNXMF\ SURJUDPLFL F] VWR QDGX*\ZDM SDUDPHWUyZ Z\NRU]\VWXMFMHMDNR]PLHQQHORNDOQHOXEFRMHVWMX*]EURGQL GHNODUXMGRGDWNRZH SDUDPHWU\ W\ONR L Z\áF]QLH Z W\P FHOX 3UDNW\ND WD FKRFLD* OHJDOQD MHVW VSU]HF]QD z ]DVDGDPL SRSUDZQHJR SURJUDPRZDQLD SDUDPHWU\ SU]H]QDF]RQH V GR Z\PLDQ\ LQIRUPDFMLSRPL G]\IXQNFMQLH]DGRÄSRGSLHUDQLDVL ´ZZ\NRQ\ZDQ\FKSU]H]QL RSHUDFMDFKRFKDUDNWHU]HZHZQ WU]Q\P 7ZRU]FSURJUDPPXVLV]SDPL WDüRZáDFLZ\PSRG]LDOHNRPSHWHQFMLSRPL G]\ VNáDGDMF\PLVL QDRELHNWDPL-HOLRELHNWSU]H]QDF]RQ\MHVWGRSU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFMLQLHSRZLQLHQHX*\ZDüJRMDNR]PLHQQHMORNDOQHM3RF]WDQLHVáX*\ GRSU]HV\áDQLDZLDGRPRFLGRVVLHGQLHJRSRNRMX 'RWHMSRU\NRQFHQWURZDOLP\VL QDSU]HND]\ZDQLXLQIRUPDFML]Z\ZRáXMFHJRSURJUDPX GR IXQNFML OXE SURFHGXU\ 3R SU]HWZRU]HQLX WHM LQIRUPDFML QD RJyá ]DFKRG]L NRQLHF]QRü ]ZUyFHQLD Z\QLNX GR Z\ZRáXMFHJR -HOL Z\QLN MHVW SRMHG\QF] ZDUWRFL MHVW W\SX SURVWHJR  QDMOHSLHM X*\ü IXQNFML NWyUD SR]ZDOD QD ]ZUyFHQLH JR przez nazw  5R]ZL]DQLH WR E\ZD MHGQDN F]DVDPL QLHZ\JRGQH QLH PyZLF MX* R V\WXDFMDFK JG\ WU]HED ]ZUyFLü GR Z\ZRáXMFHJR GZLH OXE ZL FHM ZDUWRFL 3RQLHZD* WU]\PDP\ VL  ] daleka od efektów ubocznych, pozostaje wykorzystanie do tego celu SDUDPHWUyZ :\REUD( VRELH QD SU]\NáDG *H MHVW &L SRWU]HEQD IXQNFMD REOLF]DMFD MHGQRF]HQLHVLQXVLFRVLQXVGDQHJRNWD0R*QDWR]URELüQSWDN program Trygonometria; { demonstracja przekazywania parametrów } var i : integer; s, c : real; procedure SinCos(x : real; SinX, CosX : real); ^REOLF]DMHGQRF]HQLHVLQXVLFRVLQXVDUJXPHQWX` begin SinX := sin(x); CosX := cos(x); end;

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL ]IXQNFM"

71

begin 6LQ&RV3LVF ^REOLF]ZDUWRFL` writeln(s:8:3, c:8:3); { i wypisz je na ekranie } end.

1LHVWHW\ Z\QLN E\QDMPQLHM QLH MHVW VDW\VIDNFMRQXMF\ ]DPLDVW REOLF]RQ\FK ZDUWRFL SURJUDP Z\ZLHWOD ]HUD OXE LQQH SR]EDZLRQH VHQVX OLF]E\ ']LHMH VL  WDN GODWHJR L* w swojej obecnej formie parametry SinX i CosX SR]ZDODM MHG\QLH QD SU]HND]DQLH LQIRUPDFML GR SURFHGXU\ QLH ]D RGZURWQLH 1D V]F] FLH Z\VWDUF]\ MHGQD GUREQD modyfikacja w programie: procedure SinCos(x : real; var SinX, CosX : real);

E\ZV]\VWNR]DF] áRG]LDáDüSRSUDZQLH&RWDNLHJRVL ]PLHQLáR" 2Wy*GRGDQLHVáRZDNOXF]RZHJR varSU]HGQD]ZSDUDPHWUXSDUDPHWUyZ ]DVDGQLF]R ]PLHQLD VSRVyE LFK SU]HND]\ZDQLD 3RSU]HGQLR PLHOLP\ GR F]\QLHQLD ] WDN ]ZDQ\P SU]HND]\ZDQLHPSU]H]ZDUWRüXPR*OLZLDMF\PZ\áF]QLHZáR*HQLHGDQ\FKGRIXQNFML SURFHGXU\  ']LDáDQLH SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z  VSURZDG]DáR VL  GR XPLHV]F]HQLD w odpowiednim miejscu (tj. na stosie) NRSLLZDUWRFLSDUDPHWUXDNWXDOQHJR, która nasW SQLHPRJáDE\üSU]HWZDU]DQDZHZQWU]IXQNFMLOXESURFHGXU\2EHFQLHZ\NRU]\VW\ZDQ\ PHFKDQL]P QRVL QD]Z  SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z  LQQH PGUH RNUHOHQLH WR SU]HND]\ZDQLHSU]H]ZVND(QLNOXESU]H]UHIHUHQFM LUy*QLVL RGSRSU]HGQLHJRW\P*H SURFHGXUD RWU]\PXMH QLH NRSL  ZDUWRFL SDUDPHWUX DNWXDOQHJR OHF] LQIRUPDFM  R MHJR SRáR*HQLX0R*QDWRSU]HGVWDZLüQDVW SXMFR

Rysunek 11. 0HFKDQL]PSU]HND]\ZDQLDSDUDPHWUyZD SU]H]ZDUWRüE SU]H]QD]Z

:SU]\SDGNXSU]HND]\ZDQLDSU]H]ZDUWRüIXQNFMDRWU]\PXMHMHG\QLHNRSL U]HF]\ZLVWHJRSDUDPHWUX=DVL JRSHUDFMLGRNRQ\ZDQ\FKQDWDNLHMNRSLLRJUDQLF]DVL GRZQ WU]D IXQNFML ]D JG\ WD NRF]\ G]LDáDQLH ZDUWRü SDUDPHWUX MHVW WUDFRQD 3DUDPHWU\ SU]HND]\ZDQH SU]H] ZDUWRü ]DFKRZXM VL  ZL F LGHQW\F]QLH MDN ]PLHQQH ORNDOQH Uy*QLF VL  RG QLFK MHG\QLH SU]H]QDF]HQLHP ,QDF]HM Z\JOGD VSUDZD Z SU]\SDGNX SU]HND]\ZDQLDSU]H]QD]Z IXQNFMDRWU]\PXMHWXQLHNRSL SDUDPHWUXOHF]W]ZZVND(nik opLVXMF\MHJRU]HF]\ZLVWHSRáR*HQLH:V]HONLHRSHUDFMHGRNRQ\ZDQHSU]H]IXQNFM  QD SDUDPHWU]H SU]HND]\ZDQ\P SU]H] QD]Z  GRW\F] QLH NRSLL DOH U]HF]\ZLVWHJR RELHNWXE GFHJRZáDVQRFLSURJUDPX0R*QDZL FSRZLHG]LHü*HIXQNFMDÄVL JDQD

72

Turbo Pascal — programowanie ]HZQWU]´ GR ]DVREyZ SURJUDPX L PRG\ILNXMH MH ]H VNXWNLHP QDW\FKPLDVWRZ\P D efekW\ ZV]\VWNLFK RSHUDFML SR]RVWDM ÄXWUZDORQH´ Z WUHFL RELHNWX E GFHJR SDUDPHWUHP =DXZD* *H SRQLHZD* IXQNFMD RWU]\PXMH WX ZVND(QLN GR U]HF]\ZLVWHJR SDUDPHWUXQLHPR*HV]SU]HND]DüSU]H]QD]Z RELHNWXQLHSRVLDGDMFHJRORNDOL]DFMLZ SDPL FLQSVWDáHMF]\Z\UD*HQLD F]\OLQLHE GFHJRl-ZDUWRFL3U]HND]DQLHWDNLHJR SDUDPHWUXSU]H]ZDUWRüMHVWQDWRPLDVWQDM]XSHáQLHMOHJDOQH .LHG\ VWRVRZDü SU]HND]\ZDQLH SDUDPHWUyZ SU]H] ZDUWRü D NLHG\ SU]H] QD]Z " 3U]HND]\ZDQLH SU]H] ZDUWRü X*\ZDQH MHVW Z ÄNRPXQLNDFML MHGQRNLHUXQNRZHM´ F]\OL ZyZF]DV JG\ ]ZUyFHQLH ZDUWRFL GR Z\ZRáXMFHJR SURJUDPX QLH MHVW Z\PDJDQH OXE ZU F] MHVW QLHZVND]DQH WM FKFHP\ ]DEH]SLHF]\ü VL  SU]HG PRG\ILNDFM RELHNWX E GFHJR SDUDPHWUHP  -H*HOL ]DFKRG]L SRWU]HED SU]HND]DQLD ZDUWRFL ] SRZURWHP GR Z\ZRáXMFHJR NRQLHF]QH MHVW X*\FLH SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z  F]\OL SRSU]HG]HQLH QD]Z\ SDUDPHWUX VáRZHP var 3U]HND]\ZDQLH SU]H] QD]Z  VWRVXMH VL  UyZQLH* GOD DUJXPHQWyZ R ZL NV]\FK UR]PLDUDFK QS WDEOLF áDFXFKyZ L LQQ\FK ]PLHQQ\FK VWUXNWXUDOQ\FKRNWyU\FKSRZLHP\ZNUyWFH QDZHWZyZF]DVJG\QLHFKFHP\]ZUDFDü LFK ZDUWRFL -DN SRZLHG]LHOLP\ SU]HG FKZLO SU]HND]DQLH SU]H] ZDUWRü SRZRGXMH umieszczenie na stosie kopii parametUX FR SU]\ ZL NV]\FK UR]PLDUDFK SDUDPHWUyZ ]DMPXMHVSRURF]DVXLPR*HGRSURZDG]LüGRSU]HSHáQLHQLDVWRVXQDNWyU\PRSUyF]WHJR PXV] ]PLHFLü VL  ]PLHQQH ORNDOQH L NLOND LQQ\FK U]HF]\  3RGF]DV SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z  QD VWRVLH XPLHV]F]DQ\ MHVW ]DZV]H F]WHUREDMWRZHM GáXJRFL ZVND(QLN GR SDUDPHWUX QLH]DOH*QLH RG IDNW\F]QHM ZLHONRFL WHJR RVWDWQLHJR  FR RF]\ZLFLH WUZD ]QDF]QLH NUyFHM $E\ ]DEH]SLHF]\ü WDNL SDUDPHWU SU]HG QLHSR*GDQ PRG\ILNDFM PR*HP\ ]DVWRVRZDü Z PLHMVFH VáRZD var VáRZR NOXF]RZH const NWyUH UyZQLH* SRZRGXMH SU]HND]DQLH ZVND(QLND GR SDUDPHWUX EORNXMF MHGQRF]HQLH PR*OLZRü PRG\ILNRZDQLD WHJR RVWDWQLHJR $E\ VL  R W\P SU]HNRQDü VSUyEXM ]PLHU]\ü F]DV Z\NRQDQLDQDVW SXMFHJRSURJUDPX program Parametry; type TablInt = array [1..5000] of integer; var i : integer; ti : TablInt; procedure Pusta(t : TablInt); var k : integer; begin k := t[1] end; begin for i := 1 to 1000 do^WRPR*HSRWUZDü` Pusta(ti); end.

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL ]IXQNFM"

73

-HOLMX*WR]URELáH]PLHQDJáyZHNSURFHGXU\Pusta na procedure Pusta(var t : TablInt)

7\PUD]HPSURJUDPSRZLQLHQZ\NRQDüVL Eá\VNDZLF]QLHSU]\QDMPQLHMZSRUyZQDQLX GR SRSU]HGQLHM ZHUVML  ']LHMH VL  WDN GODWHJR *H SRGF]DV ND*GHJR Z\ZRáDQLD SURFHGXU\QDVWRVLHXPLHV]F]DQ\MHVWMHG\QLHZVND(QLNGRWDEOLF\tZVXPLHW\VLFUD]\SR EDMW\ SRGF]DVJG\SRSU]HGQLRQDVWRVNRSLRZDQDE\áDFDáDWDEOLFDW\VLFUD]\ EDMWyZ F]\OL  UD]\ ZL FHM  'RGDWNRZ ÄDWUDNFM´ ]ZL]DQ ] SU]HND]\ZDQLHP ZL NV]\FK VWUXNWXU SU]H] ZDUWRü MHVW PR*OLZRü SU]HSHáQLHQLD Vtosu (standardowo ZLHONRüVHJPHQWXVWRVXXVWDZLDQDMHVWSU]H]7XUER3DVFDODQDN% $E\VL RW\P SU]HNRQDü ]PLH Z SLHUZRWQHM ZHUVML SURJUDPX WHM EH] VáRZD var Z QDJáyZNX procedury) rozmiar tablicy na 10000 liczb: type TablInt = array [1..10000] of integer;

3UyED Z\NRQDQLD SURJUDPX VNRF]\ VL  W\P UD]HP NRPXQLNDWHP Stack overflow error: sumaryczny rozmiar tablicy wynosi 20000 bajtów (10000 dwubajtowych liczb FDáNRZLW\FK  F]\OL ZL FHM QL* PR*QD XPLHFLü QD VWRVLH 3RGREQLH MDN SRSU]HGQLR przekazanLHSDUDPHWUXSU]H]QD]Z UR]ZL]XMHSUREOHP 3U]HND]XMFZL NV]HVWUXNWXU\GDQ\FKMDNRSDUDPHWU\IXQNFMLLSURFHGXUQDOH*\ XQLNDüSU]HND]\ZDQLDSU]H]ZDUWRüLVWRVRZDüZ]DPLDQSU]HND]\ZDQLHSU]H] QD]Z $E\]DEH]SLHF]\üVL SU]HGSU]\SDGNRZPRG\ILNDFMZDUWRFL SDUDPHWUXPR*QD]DVWRVRZDüVáRZRNOXF]RZH const w miejsce var. :WHQVSRVyE]DNRF]\OLP\RPDZLDQLHSRGVWDZRZ\FK]DJDGQLH]ZL]DQ\FK]SURFHGXUDPL L IXQNFMDPL : QDVW SQ\FK UR]G]LDáDFK ]DMPLHP\ VL  Z\MDQLDQLHP GZyFK QRZLQHNNWyUHSRMDZLá\VL ZRVWDWQLPSURJUDPLHLNWyUH]DSHZQHSU]\MáHQDZLDU  6 WR PLDQRZLFLH WDEOLFH D ZáDFLZLH W\S\ VWUXNWXUDOQH  RUD] GHILQLRZDQLH ZáDVQ\FK W\SyZF]\OLVáRZRNOXF]RZHtype.

=DSDPL WDM • :V]HONLH RELHNW\ ]DGHNODURZDQH ZHZQWU] IXQNFML SURFHGXU\  V W]Z RELHNWDPLORNDOQ\PL2ELHNW\ORNDOQHVQLHZLGRF]QHQD]HZQWU]IXQNFML • 2ELHNW\ ]DGHNODURZDQH Z SURJUDPLH JáyZQ\P QD ]HZQWU] ZV]\VWNLFK SURFHGXULIXQNFML VRELHNWDPLJOREDOQ\PL6RQHGRVW SQHGODZV]\VWNLFKHOHPHQtów programu. • Wszelkie obiekW\ SU]H]QDF]RQH Z\áF]QLH GR X*\WNX ZHZQ WU]QHJR IXQNFML SURFHGXU\ SRZLQQ\E\üGHNODURZDQHMDNRORNDOQH • =DNUHVÄZLG]LDOQRFL´RELHNWX]ZDQ\MHVWMHJR]DVL JLHP • Zadeklarowanie w funkcji (procedurze) obiektu lokalnego o takiej samej nazwie MDNRELHNW]EORNXQDGU] GQHJRSRZRGXMHSU]\VáRQL FLHWHJRRVWDWQLHJR

74

Turbo Pascal — programowanie • Modyfikowanie obiektów nielokalnych (czyli przekazywanie informacji do/z IXQNFML OXE SURFHGXU\ GURJ LQQ QL* SU]H] SDUDPHWU\ OXE QD]Z  IXQNFML  QRVL QD]Z HIHNWyZXERF]Q\FK • (IHNWyZXERF]Q\FKQDOH*\XQLNDüDMHOLVL LFKX*\ZD—F]\QLüWR]UR]ZDJ • 3DVFDO XGRVW SQLD GZLH PHWRG\ SU]HND]\ZDQLD SDUDPHWUyZ SU]H] ZDUWRü i SU]H]QD]Z  • 3U]HND]\ZDQLHSU]H]ZDUWRüG]LDáDMHGQRNLHUXQNRZRWMSU]HND]XMHLQIRUPDFM  RGZ\ZRáXMFHJRGRZ\ZRá\ZDQHMIXQNFMLOXESURFHGXU\ • 3U]HND]\ZDQLH SU]H] QD]Z  XPR*OLZLD ]ZUyFHQLH ]PRG\ILNRZDQHM ZDUWRFL SDUDPHWUXGRZ\ZRáXMFHJR • 3U]HND]XMFGRIXQNFMLOXESURFHGXUZL NV]HVWUXNWXU\GDQ\FKQDOH*\VWRVRZDü SU]HND]\ZDQLH SU]H] QD]Z  6NUDFD WR F]DV Z\NRQDQLD SURJUDPX L XPR*liwia XQLNQL FLHSU]HSHáQLHQLDVWRVX

3URJUDPRZDQLHQDSRZD*QLH

75

Programowanie na SRZD*QLH : NROHMQ\FK NLONX UR]G]LDáDFK ]DMPLHP\ VL  UHDOL]DFM SURVWHJR DF] SRXF]DMFHJR ]DGDQLD PDV] RWR QDSLVDü SURJUDP ZVSRPDJDMF\ REVáXJ  PDáHM ELEOLRWHNL 2SUyF] Z\MDQLHQLD ]DV\JQDOL]RZDQHJR XSU]HGQLR WHPDWX SU]HFKRZ\ZDQLD ZL NV]\FK LORFL GDQ\FKLNLONXLQQ\FKU]HF]\ VSUyEXMHP\QDW\PSU]\NáDG]LHSU]HGVWDZLüPHWRG\N  SURMHNWRZDQLDSURJUDPXUHDOL]XMFHJRSHZQHU]HF]\ZLVWHLSUDNW\F]QH]DGDQLH 6IRUPXáRZDQLHQDV]HJR]DGDQLDEU]PLÄ1DSLV]SURJUDPZVSRPDJDMF\REVáXJ ELEOLRWHNLV]NROQHM´LMHVWRF]\ZLFLH]E\WRJyOQLNRZHE\GDáRVL VNXWHF]QLHSU]HWáXPDF]\ü QD SURJUDP $E\ MH XFLOLü PXVLP\ VSUHF\]RZDü Z\PDJDQLD X*\WNRZQLND F]\OL RVRE\ REVáXJXMFHM ELEOLRWHN  RUD] RNUHOLü RJUDQLF]HQLD SURJUDPX F]\OL U]HF]\ NWyU\FK]GHILQLFMLQLHE G]LHRQZVWDQLH]URELüLQDGNWyU\PLQLHE G]LHP\VL ZRJyOH ]DVWDQDZLDü $E\ XVWDOLü OLVW  Z\PDJD E GF SRGVWDZ GR ]DSURMHNWRZDQLD SRV]F]HJyOQ\FK IXQNFML SURJUDPX  PXVLP\ VNRQVXOWRZDü VL  ] MHJR SU]\V]á\P X*\WNRZQLNLHP FR w ]QDF]QHMPLHU]HVSURZDG]DVL GRWáXPDF]HQLDGODF]HJRWHJRF]\WDPWHJRVL QLHGD ]URELü  =Dáy*P\ *H Z Z\QLNX SHUWUDNWDFML ] ELEOLRWHNDUN XVWDOLOLP\ *H QDV] NRPSXWHURZ\NDWDORJSRZLQLHQXPR*OLZLDü • ZSURZDG]HQLH ] NODZLDWXU\ L Z\ZLHWOHQLH QD HNUDQLH LQIRUPDFML R DXWRU]H i W\WXOHNVL*NL • Z\ZLHWOHQLH OLVW\ NVL*HN XSRU]GNRZDQ\FK DOIDEHW\F]QLH ZHGáXJ QD]ZLVND DXWRUDOXEW\WXáX • Z\V]XNDQLHNVL*NLZHGáXJSLHUZV]\FKOLWHUW\WXáX • VSUDZG]HQLHF]\NVL*NDMHVWQDSyáFHF]\WH*]RVWDáDZ\SR*\F]RQDMHOLWDN— to komu); • Z\V]XNDQLHNVL*NLQDMF] FLHMLQDMU]DG]LHMZ\SR*\F]DQHM

76

Turbo Pascal — programowanie 'X*RWHJRDOHMDNRVRELHSRUDG]LP\0DMFGRG\VSR]\FMLOLVW *\F]HNOLHQWDPR*HP\ SU]\VWSLü GR SURMHNWRZDQLD SURJUDPX NWyUHJR ]DVDGQLF]\PL HOHPHQWHP E G]LH ustalenie sposobu przechowywania informacji (czyli struktur danych) oraz sposobu jej SU]HWZDU]DQLD F]\OL DOJRU\WPyZ  3RQLHZD* GDQH UHSUH]HQWXM SHZQH U]HF]\ZLVWH RELHNW\ NVL*NL  PXVLP\ SURMHNWRZDü QDV] SURJUDP SRG NWHP ZáDFLZRFL W\FK obiektyZ 1DMSLHUZ ]DWHP XWZRU]\P\ UHSUH]HQWDFM  GDQ\FK D QDVW SQLH PHWRG\ ]D SRPRFNWyU\FKE G]LHP\MHSU]HWZDU]Dü7DNDZáDQLHNROHMQRüSRVW SRZDQLDVWRVRZDQDMHVWSRGF]DVSURMHNWRZDQLDZL NV]RFLSURJUDPyZ &KRFLD* ELEOLRWHND ]DZLHUD ZLHOH NVL*HN ZV]\VWNLH RQH PDM SHZLHQ ]HVWDZ ZVSyOQ\FK FHFK .ROHMQH XFLOHQLH E G]LH SROHJDáR QD RSLVDQLX SRMHG\QF]HM NVL*NL U]HF] MDVQD QDOH*\ SRPLQü LQIRUPDFMH PDMFH PDáH ]QDF]HQLH GOD X*\WNRZQLND MDN QS OLF]EDVWURQ 3RSU]\MU]HQLXVL OLFLH*\F]HPR*QDVWZLHUG]Lü*HZVNáDGRSLVXSRMHG\QF]HMNVL*NLSRZLQQ\ZFKRG]LüQDVW SXMFHLQIRUPDFMH • W\WXáFLJ]QDNyZ  • QD]ZLVNRDXWRUDFLJ]QDNyZ  • QD]ZLVNRRVRE\NWyUDNVL*N Z\SR*\F]\áDFLJ]QDNyZ  • OLF]QLNZ\SR*\F]HOLF]EDFDáNRZLWD  ,WXSLHUZV]\SUREOHPMDNUHSUH]HQWXMHVL ZSURJUDPLHFLJ]QDNyZ":7XUER3DVFDOX VáX*\ GR WHJR FHOX VSHFMDOQ\ W\S áDFXFKRZ\, z angielska string. Zmienna typu áDFXFKRZHJRPR*HSU]HFKRZ\ZDüFLJRGáXJRFLGR]QDNyZLGHNODURZDQDMHVW np. tak: tytul : string;

Aby nieQDUXV]DüFLJáRFLWHJRUR]G]LDáXGRNáDGQLHMV]\RSLVZáDFLZRFLLPR*OLZRFL W\SX áDFXFKRZHJR SU]HQLHVLHP\ QLHFR GDOHM ]REDF] UR]G]LDá àDFXFK\ na stronie  QDUD]LH]DZUyFLP\GRELEOLRWHNL6NRURPDP\MX*GRG\VSR]\FMLZáDFLZHW\S\ PR*HP\]DGHNODURZDüZSURJUDPLH]PLHQQHRSLVXMFHNVL*N  var tytul, autor, wypozyczajacy : string; l_wypozyczen : integer;

1LHVWHW\ELEOLRWHND]DZLHUD]QDF]QLHZL FHMQL*MHGQNVL*N 5]HF]MDVQDGHNODURwaQLHGODND*GHMSR]\FMLRGG]LHOQ\FK]PLHQQ\FKW\SX Tytul1, Tytul2MHVWFDáNRZLFLH EH] VHQVX Z\PDJDáRE\ ERZLHP XWZRU]HQLD RJURPQHM OLF]E\ ]PLHQQ\FK SRPLMDMF IDNW*HQLH]DZV]HZLDGRPR]LORPDRELHNWDPLE G]LHP\PLHOLGRF]\QLHQLD 3UREOHP WHQ ]RVWDá MHGQDN MX* GDZQR UR]ZL]DQ\ DE\ PyF REVáX*\ü Z SURJUDPLH GX* OLF]E  MHGQDNRZ\FKSRGZ]JO GHPVWUXNWXU\ RELHNWyZPXVLV]Z\NRU]\VWDütablice. 7DNRWRSU]HFKRG]LP\GREDUG]RZD*QHJR]DJDGQLHQLDMDNLPVW\S\VWUXNWXUDOQH

7\S\VWUXNWXUDOQHF]\OLMDNSU]HFKRZDüZL FHMGDQ\FK

77

Typy strukturalne, F]\OLMDNSU]HFKRZDü ZL FHMGDQ\FK =SXQNWXZLG]HQLDX*\WNRZQLNDWDEOLFDMHVWSRSURVWXFLJLHPMHGQROLW\FKÄV]XIODGHN´ SU]HFKRZXMF\FKWRZD*QH GDQHWHJRVDPHJRW\SX.D*GDV]XIODGNDNWyUZQDV]\P SU]\SDGNX PR*QD ] JUXEV]D XWR*VDPLDü ] NDUW NDWDORJRZ  MHVW LGHQW\ILNRZDQD numerem — tzw. indeksem — NWyU\ PXVL E\ü W\SX SRU]GNRZHJR WUXGQR ERZLHP Z\REUD]LüVRELHHOHPHQWWDEOLF\RQXPHU]HSyáWRUD 7DEOLFHGHNODURZDQHV]DSRPRF VáRZDNOXF]RZHJRarrayWDEOLFD ]DVNáDGQLDGHNODUDFMLMHVWQDVW SXMFD nazwa_tablicy : array[indeks_dolny..indeks_górny] of typ;

: QDZLDVDFK NZDGUDWRZ\FK F]\ QLH NRMDU] &L VL  ] WDEOLF"  PXVLV] XPLHFLü GZLH VWDáH RNUHODMFH QDMPQLHMV]\ L QDMZL NV]\ GRSXV]F]DOQ\ LQGHNV WDEOLF\ 3DPL WDM *H ZDUWRFL X*\WH Z GHNODUDFML PXV] E\ü ]QDQH Z PRPHQFLH NRPSLODFML SURJUDPX QDMF] FLHM SRGDZDQH V MDZQLH HZHQWXDOQLH Z SRVWDFL SURVW\FK Z\UD*H GRSXV]F]DOQ\FK Z GHILQLFMDFK VWDá\FK  3DVFDO Z\PDJD RNUHOHQLD UR]PLDUX WDEOLF\ Z FKZLOL NRPSLODFML L QLH GRSXV]F]D X*\FLD W]Z WDEOLF G\QDPLF]Q\FK R UR]PLDU]H RNUHODQ\P podczas wykonania) znan\FK]%DVLFD2EDLQGHNV\PRJPLHüGRZROQHZDUWRFLDOH PXV]E\üWHJRVDPHJRW\SXSRU]GNRZHJRDJyUQ\LQGHNVQLHPR*HE\üPQLHMV]\RG GROQHJR=Z\NOHWDEOLFHLQGHNVXMHVL RGMDNQSWDEOLF DXWRUyZNVL*HN var Autorzy : array[1..1000] of string[30];

DOHFDáNRZLFLHOHJDOQHVUyZQLH*GHNODUDFMH var Sinusy : array[0..359] of real; Odchylka : array[–10..10] of real;

78

Turbo Pascal — programowanie 1LH GRü WHJR WDEOLFH ZFDOH QLH PXV] E\ü LQGHNVRZDQH OLF]EDPL -HOL QS FKFHV] ]OLF]\ü F] VWRü Z\VW SRZDQLD Z WHNFLH SRV]F]HJyOQ\FK ]QDNyZ DOIDEHWX PR*HV] X*\üHIHNWRZQHMNRQVWUXNFML var Liczniki : array['a'..'z'] of word;

.D*G\]HOHPHQWyZWDNLHMWDEOLF\MHVWOLF]QLNLHPRSRMHPQRFLRNRáRW\VL F\ÄLPSXOVyZ´DGUHVRZDQ\P]DSRPRFRGSRZLHGQLHJR]QDNXDOIDEHWX $E\RGZRáDüVL GRHOHPHQWXWDEOLF\RGDQ\PQXPHU]HPXVLV]X*\üVNáDGQL nazwa_tablicy[indeks]

gdzie indeksMHVWQXPHUHP*GDQHJRHOHPHQWXVWDáOXE]PLHQQW\SXSRU]GNRZHJR R ZDUWRFL ]DZDUWHM SRPL G]\ GROQ\P D JyUQ\P ]DGHNODURZDQ\P LQGHNVHP  $E\ ]DWHPZ\ZLHWOLüWU]HFL]NROHLSR]\FM WDEOLF\DXWRUyZZ\VWDUF]\X*\üLQVWUXNFML writeln(Autorzy[3]);

]DLQVWUXNFMD Autorzy[5] := 'Ernest Hemingway';

XVWDOLQD]ZLVNRDXWRUDSLWHMNVL*NLZNDWDORJX:SU]\SDGNXQDV]HMWDEOLF\OLF]QLNyZ ]QDNyZRGZRáDQLDE GZ\JOGDá\QDVW SXMFR ,QF/LF]QLNL>]QDN@ ^]ZL NV]\OLF]QLNGOD]QDNXR` ZULWHOQ/LF]QLNL> D @^Z\ZLHWOLZDUWRü` { licznika znaków 'a' }

3UyED X*\FLD LQGHNVX OH*FHJR SR]D ]DGHNODURZDQ\P ]DNUHVHP NRF]\ VL  QD RJyá Eá GHPZ\NRQania, o ile opcja kontroli zakresów (Options-Compiler-Range checking) QLH ]RVWDáD Z\áF]RQD uwaga GRP\OQLH RSFMD WD MHVW Z\áF]RQD  : W\P RVWDWQLP SU]\SDGNX RGF]\W ] WDEOLF\ ]ZUyFL EH]VHQVRZQ ZDUWRü ]D ]DSLV PR*H PLHü VNXWNL RSáDNDQH ] ]DZLHV]HQLHP NRPSXWHUD ZáF]QLH  JG\* ZDUWRü ]RVWDQLH ZVWDZLRQD w PLHMVFHSU]H]QDF]RQHQDFR]XSHáQLHLQQHJR 'ZD JáyZQH REV]DU\ ]DVWRVRZDQLD WDEOLF WR ED]\ GDQ\FK F]\OL SURJUDP\ VáX*FH GR SU]HFKRZ\ZDQLD L ]DU]G]DQLD LQIRUPDFM RSLVXMF U]HF]\ZLVWH RELHNW\ QS NVL*NL w ELEOLRWHFH WRZDU\ Z KXUWRZQL LWS  RUD] RSURJUDPRZDQLH LQ*\QLHUVNLH L QDXNRZH Z\NRU]\VWXMFH W]Z ZHNWRU\ L PDFLHU]H F]\OL OLQLRZH L SURVWRNWQH WDEOLFH OLF]E -DN ]DSLVDüZHNWRUF]\OLOLQLRZOXEMHGQRZ\PLDURZWDEOLF OLF]E MX*ZLHV]3U]\NáDGRZHPXZHNWRURZL]áR*RQHPX]G]LHVL FLXOLF]EU]HF]\ZLVW\FK

[ x1

x2

... x10 ]

E G]LHRGSRZLDGDáDWDEOLFD Wektor : array[1..10] of real

]DGODSURVWRNWQHMWDEOLF\PDFLHU]\ RZ\PLDUDFKm na n:

7\S\VWUXNWXUDOQHF]\OLMDNSU]HFKRZDüZL FHMGDQ\FK  x11  x 21 x  31  ...  x m1

x12 x 22 x 32 x m2

x13 x 23 x 33 ... x m3

79

... x1n  ... x 2 n  ... x 3n   ...  ... x mn 

X*\MHP\GHNODUDFML Macierz : array[1..M, 1..N] of real

-DN ZLGDü WZRU]HQLH WDEOLF RGSRZLDGDMF\FK GZX- L ZL FHMZ\PLDURZ\P VWUXNWXURP GDQ\FK QLH VWDQRZL Z 3DVFDOX WUXGQHJR ]DGDQLD 2JyOQD VNáDGQLD GHNODUDFML WDEOLF\ ZLHORZ\PLDURZHMZ\JOGDWDN nazwa_tablicy : array[zakres_1, zakres_2, ... zakres_n] of typ

gdzie zakres_k opisuje zakres indeksów dla k-WHJR Z\PLDUX L PD IRUP  SRF]tek..koniec. Dla tablic dwuwymiarowych pierwszy indeks oznacza numer wiersza, ]DGUXJL—QXPHUNROXPQ\ZSDPL FLNRPSXWHUDGDQHSU]HFKRZ\ZDQHVZLHUVzami XáR*RQ\PLMHGHQ]DGUXJLP &KRFLD*3DVFDOQLHQDU]XFDRJUDQLF]HQLDQDOLF]E Z\PLDUyZWDEOLF\MHG\Q\PLRJUDQLF]HQLDPLVáF]Q\UR]PLDUHOHPHQWyZQLHPRJF\SU]HNUDF]Dü  EDMWyZ RUD] ]DNUHV LQGHNVyZ QLH PRJF\ Z\NUDF]Dü SR]D ]DNUHV OLF]E FDáNRZLW\FK  WDEOLF ZL FHM QL* GZXZ\PLDURZ\FK X*\ZD VL  EDUG]R U]DGNR 7DEOLFH GZXZ\PLDURZH VWRVRZDQH V SU]HGH ZV]\VWNLP Z SURJUDPDFK REOLF]HQLRZ\FK UHDOL]XMF\FK REOLF]HQLD W]Z UDFKXQNX PDFLHU]RZHJR  L QLH E G]LHP\ VL  WX QLPL V]F]HJyáRZR]DMPRZDü$E\MHGQDNQLHSRSU]HVWDZDüQDVDP\PRSLVLH]DGHPRQVWUXMP\NUyWNLSU]\NáDGRWRSURJUDPSR]ZDODMF\QDZSURZDG]HQLH]NODZLDWXU\ZDUWRFL HOHPHQWyZ PDFLHU]\ R Z\PLDUDFK  QD  L Z\ZLHWODMF\ QDMZL NV]\ ZSURZDG]RQ\ HOHPHQWRUD]VXP ZV]\VWNLFKHOHPHQWyZOH*F\FKQDSU]HNWQHMLSRZ\*HMQLHM program Macierz3x3; { program demonstruje elementarne obliczenia macierzowe } var t : array[1..3, 1..3] of real; { macierz 3x3 } max, sum : real; { tymczasowe maksimum i suma elementów } i, j : integer; { liczniki wierszy i kolumn } begin ^ZF]\WDQLH]DZDUWRFLPDFLHU]\` for i := 1 to 3 do for j := 1 to 3 do begin write('Podaj element macierzy x[',i,',',j,']: '); readln(t[i,j]); end; { wyszukanie maksymalnego elementu } max := -H^SDPL WDMRLQLFMDOL]DFMLPDNVLPXP` for i := 1 to 3 do for j := 1 to 3 do if t[i,j] > max then max := t[i,j]; ^REOLF]HQLHVXP\HOHPHQWyZQDLQDGSU]HNWQ` VXP ^SDPL WDMRZ\]HURZDQLXVXP\SU]HGREOLF]DQLHP` for i := 1 to 3 do

80

Turbo Pascal — programowanie for j := i to 3 do sum := sum+t[i,j]; writeln('Najwiekszy element: ', max:8:3); writeln('Suma elementow na i nad przekatna: ', sum:8:3); readln; end.

-DN QLHWUXGQR VL  GRP\OLü REVáXJD WDEOLF QLH W\ONR GZXZ\PLDURZ\FK  Z\PDJD LQWHQV\ZQHJRX*\FLDS WOLforQDRJyáÄSU]HFKRG]LP\´NROHMQRSRHOHPHQWDFKZLHUV]D OXE NROXPQ\ ]QDMF QXPHU SLHUZV]HJR L RVWDWQLHJR HOHPHQWX  3RZ\*V]\ SURJUDP demonstruje dwie typowe operacje na tablicach: • wyszukanie maksymalnego (minimalnego) elementu SROHJDMFH QD VSUDZG]DQLX F]\ NROHMQ\ HOHPHQW QLH MHVW ZL NV]\ PQLHMV]\  RG DNWXDOQHM ZDUWRFL PDNVLPXP PLQLPXP  D MHOL WDN — SU]\M FLH MHJR ZDUWRFL MDNR nowego maksimum (minimum); • REOLF]HQLH ZDUWRFL VXP\ HOHPHQWyZ QD L SRQDG SU]HNWQ Z ]EOL*RQ\ VSRVyE REOLF]DVL VXP HOHPHQWyZSRGSU]HNWQVXP ZV]\VWNLFKHOHPHQWyZGRGDWnich itp.). =DXZD**HZWUDNFLHREOLF]HQDOH*\SU]HV]XNLZDü]DUyZQRZLHUV]HMDNLNROXPQ\FR UHDOL]RZDQH MHVW ]D SRPRF GZyFK ]DJQLH*G*RQ\FK XPLHV]F]RQ\FK MHGQD Z GUXJiej) S WOL for =DJQLH*G*DMF S WOH PXVLV] SDPL WDü E\ X*\ZDá\ RQH Uy*Q\FK OLF]QLNyZ, w SU]HFLZQ\P SU]\SDGNX ERZLHP ZHZQ WU]QD S WOD E G]LH Z QLH]DPLHU]RQ\ VSRVyE PRG\ILNRZDáDOLF]QLNS WOL]HZQ WU]QHMEáGWHQMHVWW\OH*SRVSROLW\FRQLHSU]\MHPQ\  =DXZD*SRQDGWR*HZHZQ WU]QDS WODUR]SRF]\QDVL QLHRGMHG\QNLOHF]RGELH*FHJR LQGHNVX S WOL ]HZQ WU]QHM G]L NL F]HPX RG UD]X RPLMDP\ HOHPHQW\ OH*FH SRG SU]HNWQPDMFHQXPHUZLHUV]DZL NV]\RGQXPHUXNROXPQ\  0DMF GR G\VSR]\FML WDEOLFH PR*HP\ MX* ]DSURMHNWRZDü VWUXNWXU\ GDQ\FK RSLVXMFH ]DZDUWRü NDWDORJX ELEOLRWHF]QHJR 'OD XSURV]F]HQLD ]Dáy*P\ *H ZV]\VWNLH GDQH E G]LHP\SU]HFKRZ\ZDOLZSDPL FLNRPSXWHUD3RQLHZD*PDRQDRJUDQLF]RQSRMHPQRüZDUWRRGUD]XSU]\MüSHZQH]DáR*HQLDFRGRPDNV\PDOQHMSRMHPQRFLNDWDORJX i SRV]F]HJyOQ\FKIUDJPHQWyZRSLVXNVL*NL'RüRF]\ZLVW\PSRGHMFLHPE G]LHRJraQLF]HQLH GáXJRFL SyO SU]H]QDF]RQ\FK QD W\WXá L QD]ZLVNR DXWRUD RUD] RVRE\ Z\SR*\F]DMFHM1LHFKRSLVSRMHG\QF]HMNVL*NLZ\JOGDWDN • W\WXástring[30]; • nazwisko autora: string[25]; • QD]ZLVNRZ\SR*\F]DMFHJRstring[25]; • OLF]QLNZ\SR*\F]Hword. :V]\VWNLHSRODáF]QLH]DMPXMEDMWyZWDNZL F]DNáDGDMF*HPDP\GRG\VSR]\FML N%FRWU]HEDMHV]F]H]RVWDZLüQDSRPRFQLF]H]PLHQQH MHVWHP\ZVWDQLHRSLVDü RNRáR  SR]\FML 6NG MHGQDN Z]L á\ VL  WH  NLOREDMW\ SU]HFLH* Z NRPSXWHU]H SDPL FL MHVW ]QDF]QLH ZL FHM — PyJáE\ ]DS\WDü 7R SUDZGD MHGQDN DE\ VL  GR QLHM

7\S\VWUXNWXUDOQHF]\OLMDNSU]HFKRZDüZL FHMGDQ\FK

81

GRVWDü SRWU]HEQH V QLHFR EDUG]LHM Z\P\OQH UR]ZL]DQLD NWyUH ]RVWDQ RPyZLRQH w rozdziale pt. :L FHMSDPL FL (strona 114). :\JOGDáRE\QDWR*HPR*QD]DNDVDüU NDZ\LZ]LüVL GRURERW\F]\OL]DGHNODURZDü QDVW SXMFHWDEOLFH var Tytul : array[1..750] of string[30]; Autor : array[1..750] of string[25]; Wypozyczajacy : array[1..750] of string[25]; Licznik : array[1..750] of word;

=DXZD* MHGQDN *H RSLV SRMHG\QF]HM NVL*NL UR]SURV]RQ\ MHVW Z F]WHUHFK Uy*Q\FK WDEOLFDFK&RSUDZGDSRV]F]HJyOQHHOHPHQW\RSLVXVÄ]MHGQRF]RQH´ZVSyOQ\PQXPHUHP (indeksem), jednak z punktu wiG]HQLD ORJLNL UR]ZL]DQLH WDNLH MHVW QLHVSyMQH L PDáR HOHJDQFNLHFKRFLD*GDVL Z\NRU]\VWDü 5R]SURV]HQLHGDQ\FKRSLVXMF\FKSRMHG\QF]\ RELHNW Z IL]\F]QLH RGU EQ\FK VWUXNWXUDFK GDQ\FK PD WH* W  ZDG  *H áDWZLHM MHVW SU]HRF]\ü MDNL IUDJPHQW LQIRUPDFML OXE SRP\OLü QXPHUDFM  -DN WHPX ]DUDG]Lü" 3U]\MU]\MP\VL QDV]HMNDUFLHNDWDORJRZHM 7\WXá Autor :\SR*\F]DMF\ Licznik

Emigranci 0UR*HN6áDZRPLU Nowak Krzysztof 78

:V]\VWNLH GDQH RSLVXMFH IL]\F]Q\ RELHNW V WX SRáF]RQH Z MHGQ ORJLF]QLH VSyMQ FDáRü VWDQRZLF ]QDF]QLH EDUG]LHM SU]HNRQXMF\ L VHQVRZQ\ RSLV DQL*HOL SRSU]HGQLR Z\REUD( VRELH MDN XFLHV]\áE\ VL  ELEOLRWHNDU] JG\E\ ND]DQR PX SRVáXJLZDü VL  RGU EQ\PL NDWDORJDPL ]DZLHUDMF\PL W\WXá\ QD]ZLVND LWG  3DVFDORZ\P odpowiednikiem takiego opisu jest rekord. 2LOHWDEOLFHSR]ZDODá\QDSRPLHV]F]HQLHZMHGQHMVWUXNWXU]HZLHOXGDQ\FKWHJRVDPHJR W\SXUHNRUG\XPR*OLZLDM]DPNQL FLHZFDáRüGDQ\FKUy*Q\FKW\SyZQLHSR]ZDODMF ]NROHLQDLQGHNVRZDQ\GRQLFKGRVW S6NáDGQLDGHNODUDFML]PLHQQHMW\SXrekordowego MHVWQDVW SXMFD nazwa : record pole-1 : typ-1; pole-2 : typ-2; ... pole-n : typ-n; end;

gdzie polaVSRSURVWXQD]ZDPLHOHPHQWyZSyO UHNRUGX]DZLHUDMF\FKSRV]F]HJyOQH GDQH ]D typy RNUHODM LFK W\S 3U]\NáDGRZ\ UHNRUG RGSRZLDGDMF\ QDV]HM NDUFLH NDWDORJRZHMQDOH*DáRE\]DGHNODURZDüWDN var Ksiazka : record

82

Turbo Pascal — programowanie Tytul : string[30]; Autor : string[25]; Wypozyczajacy : string[25]; Licznik : word end;

5]HF]MDVQDSRZ\*V]DGHNODUDFMDQLHUR]ZL]XMHQDV]HJRSUREOHPu, pozwala bowiem QD RSLVDQLH W\ONR MHGQHM NVL*NL 'ODF]HJR MHGQDN QLH ]RUJDQL]RZDü UHNRUGyZ Z WDEOLFH"2WRSU]\NáDG var Katalog : array[1..750] of record Tytul : string[30]; Autor : string[25]; Wypozyczajacy : string[25]; Licznik : word end;

3U]HGVWDZLRQDSRZ\*HMVWUXNWXUDGDQ\FKMHVWWDEOLFUHNRUGyZLVWDQRZLQLHXZ]JO GQLDMF NLONX GUREQ\FK SRSUDZHN  RVWDWHF]Q IRUP  MDN E G]LHP\ VL  SRVáXJLZDü w naszym programie. Podobnie, jak szuflada katalogu zawiera wiele jednakowych kart oSLVXMF\FK SRMHG\QF]H NVL*NL WDN L QDV]D WDEOLFD ]DZLHUD ZLHOH MHGQDNRZ\FK UHNRUGyZVWDQRZLF\FKHOHNWURQLF]QIRUP WDNLHJRRSLVX7DEOLFHUHNRUGyZVWDQRZLMHGQ ] F] FLHM Z\NRU]\VW\ZDQ\FK VWUXNWXU GDQ\FK XPR*OLZLDMF\FK HIHNW\ZQH WZRU]HQLH baz danyFKLSU]HFKRZ\ZDQLHLQIRUPDFMLRSLVXMFHMZLHOHMHGQDNRZ\FKRELHNWyZ -DN]DSDPL W\ZDüLRGF]\W\ZDüLQIRUPDFM ]UHNRUGX"=DXZD**HND*G\HOHPHQWRSLVX LGHQW\ILNRZDQ\ MHVW GZLHPD QD]ZDPL QD]Z VDPHJR UHNRUGX Katalog[..]) oraz odpowiedniego pola (np. Tytul  $E\ RGZRáDü VL  GR NRQNUHWQHJR SROD UHNRUGX PXVLV]SRGDüRE\GZLHQD]Z\UR]G]LHODMFMHNURSN nazwa-rekordu.nazwa-pola

&KFF ZL F ZVWDZLü GR UHNRUGX QXPHU  QD]ZLVNR DXWRUD NVL*NL Z\NRU]\VWDP\ LQVWUXNFM

Katalog[45].Autor := 'Mrozek Slawomir';

zaLQVWUXNFMD writeln(Katalog[29].Wypozyczajacy);

SRLQIRUPXMH QDV Z F]\LP SRVLDGDQLX ]QDMGXMH VL  REHFQLH NVL*ND RSLVDQD UHNRUGHP numer 29.

Typy strukturalne, czyli jak przechowac wiecej danych

83

:SU]\SDGNXZ\NRQ\ZDQLDNLONXRSHUDFMLQDSRODFKWHJRVDPHJRUHNRUGXX*\ZDQLH]D ND*G\PUD]HPQRWDFMLÄ]NURSN´MHVWQLHFRXFL*OLZH3DVFDOXPR*OLZLDXSURV]F]HQLH RGZRáDGRSyOUHNRUGXSU]H]Z\NRU]\VWDQLHW]ZLQVWUXNFMLZL*FHM with: with Katalog[120] do begin Tytul := 'Paragraf 22'; Autor := 'Heller Joseph'; Wypozyczajacy := 'Yossarian John'; Licznik := 1254; end;

,QVWUXNFMDZL*FDZ\GDWQLHXSUDV]F]D]DGDQLDSRGREQHGRSRND]DQHJRZ\*HMPXVLV] MHGQDN SDPL WDü R XM FLX ZV]\VWNLFK LQVWUXNFML RSHUXMF\FK QD SRODFK UHNRUGX Z LQVWUXNFM  ]áR*RQ begin end Z SU]HFLZQ\P SU]\SDGNX RSHUDFMD E G]LH GRW\F]\áD W\ONRSLHUZV]HJRSRODDSUyEDVNRPSLORZDQLDNROHMQ\FKLQVWUXNFMLQDMSHZQLHMVNRF]\ VL  Eá GHP  : ]DPLDQ ]D WR PR*HV] Z\NRU]\VWDü LQVWUXNFM  with do operowania na NLONXUHNRUGDFKQDUD]-HOLQS]DGHNODURZDáHQDVW SXMFHVWUXNWXU\ DaneKlienta : array[1..1000] of record nazwisko : string[30]; { nazwisko klienta } SumaZakupow : real; { suma zakupów w danym roku } 6DOGRUHDO^ELH*FHVDOGRNOLHQWD` end; Zakup : array[1..1000] of record IdKlienta : integer; { identyfikator klienta } IdTowaru : integer; { identyfikator towaru } 1DOH]QRVFUHDO^QDOH*QRü]DWRZDU` end;

to operacja for i := 1 to LiczbaZakupow do with DaneKlienta[50], Zakup[i] do if IdKlienta = 50 then begin SumaZakupow := SumaZakupow + Naleznosc; Saldo := Saldo – Naleznosc; end;

VSRZRGXMHSU]HV]XNDQLHWDEOLF\]DNXSyZLXVWDOHQLHVXP\MDNNOLHQWQXPHU]DSáDFLá]DZV]\VWNLHVZRMH]DNXS\RUD]SRPQLHMV]HQLHMHJRVDOGDRW VXP =DXZD**HRSLV klienta nie zawiera pola identyfikatora, któU\ ]DVWSLRQ\ ]RVWDá LQGHNVHP Z WDEOLF\ rekordów. $E\ VNRSLRZDü ZV]\VWNLH SROD UHNRUGX GR LQQHJR UHNRUGX WHJR VDPHJR W\SX QLH PXVLV]ZRJyOHX*\ZDüRGZRáD]NURSNDQLLQVWUXNFMLwith7XUER3DVFDOXPR*OLZLD FDáRciowe kopiowanie rekordów, np. DaneKlienta[132] := DaneKlienta[1];

84

Turbo Pascal — programowanie 1LHVWHW\RSHUDFMLWHJRW\SXQLHGDVL X*\üGRZSURZDG]HQLD]DZDUWRFLUHNRUGX]NODZLDWXU\DQLZ\SURZDG]HQLDMHMQDHNUDQ2SHUDFMHWHQDOH*\Z\NRQ\ZDüÄSROHSRSROX´ X*\WHF]QDMHVWWXLQVWUXNFMDwith MDNZSRQL*V]\PSU]\NáDG]LH writeln('Pozycja w katalogu: ', i); with Katalog[i] do begin ZULWHOQ 7\WXO 7\WXO ^Z\SLV]]DZDUWRü` { odpowiednich pól } writeln('Autor: ', Autor); writeln('Wypozyczajacy: ', Wypozyczajacy); end;

:DQDORJLF]Q\VSRVyEPR*QDZSURZDG]DüGDQHGRUHNRUGX :WHQVSRVyESU]HGVWDZLOLP\GZDQDMSRSXODUQLHMV]HW\S\VWUXNWXUDOQHGRVW SQHZ3DVFDOXL]DSURMHNWRZDOLP\SRGVWDZRZVWUXNWXU VáX*FGRSU]HFKRZ\ZDQLDLQIRUPDFML w naszym programie. W kolejnych rozG]LDáDFK]DMPLHP\VL PHWRGDPLSU]HWZDU]DQLD LQIRUPDFMLF]\OLDOJRU\WPDPLLLFKUHDOL]DFMZSRVWDFLSURFHGXULIXQNFML RUD]Z\QLNDMF\PL]W\FK]DJDGQLHSUREOHPDPL

=DSDPL WDM • 'RSU]HFKRZ\ZDQLDZL NV]\FKLORFLGDQ\FKVáX*W\S\VWUXNWXUDOQH • 'ZDQDMZD*QLHMV]HW\S\VWUXNWXUDOQHZ3DVFDOXWRWDEOLFHLUHNRUG\ • 7DEOLFHSR]ZDODMQDJUXSRZDQLHGDQ\FKWHJRVDPHJRW\SX=DZDUWHZWDEOLF\ GDQHVGRVW SQHSRSU]H]LQGHNV\ • 7DEOLFH PRJ E\ü MHGQR- lub wielowymiarowe. Zakres indeksów tablicy jest dowolny, ale nLHPR*HSU]HNUDF]Dü]DNUHVXGR]ZRORQHJRGODOLF]EFDáNRZLW\FK • 'RREVáXJLWDEOLFZ\NRU]\VWXMHVL F] VWRS WOHfor. • 5HNRUG\ JUXSXM GDQH Uy*Q\FK W\SyZ =DZDUWH Z UHNRUG]LH GDQH V GRVW SQH poprzez nazwy pól.

Struktura programu

85

Struktura programu :LHP\ MX* Z MDNLHM IRUPLH E G]LHP\ SU]HFKRZ\ZDü LQIRUPDFM  NROHMQ\P NURNLHP MHVW XVWDOHQLH VSRVREX MHM SU]HWZDU]DQLD RGSRZLHGQLHJR GR X*\ZDQ\FK Z SURJUDPLH VWUXNWXU GDQ\FK 3U]HGH ZV]\VWNLP PXVLP\ ]DWHP XVWDOLü MDNLH RSHUDFMH QD GDQ\FK SURJUDPSRZLQLHQZ\NRQ\ZDüDQDVW SQLH]DSURMHNWRZDüRGSRZLDGDMFHLPSURFHGXU\ OXE IXQNFMH MDNR *H SURJUDPXMHP\ SRU]GQLH F]\OL VWUXNWXUDOQLH — Z\NRU]\VWXMF SURFHGXU\ L IXQNFMH  3R VNRQVXOWRZDQLX VL  ] OLVW *\F]H ]REDF] VWURQD   VWZLHUG]DP\*HQDV]SURJUDPSRZLQLHQXPR*OLZLDü • ZSURZDG]HQLH]DZDUWRFLZ\EUDQHJRUHNRUGX]NODZLDWXU\ • Z\SURZDG]HQLH]DZDUWRFLZ\EUDQHJRUHNRUGXQDHNUDQ • ]EDGDQLHL]PLDQ ]DZDUWRFLSRODWypozyczajacy wybranego rekordu; • Z\V]XNDQLHUHNRUGX]DZLHUDMFHJR]DGDQ\FLJ]QDNyZZSROXTytul; • posortowanie tablicy rekoUGyZZHGáXJ]DGDQHJRNU\WHULXPW\WXáOXEQD]ZLVNR autora); • Z\V]XNDQLHUHNRUGXRQDMPQLHMV]HMLQDMZL NV]HM]DZDUWRFLSRODLicznik. 3RZ\*V]D OLVWD PR*H ]RVWDü EH]SRUHGQLR SU]HWáXPDF]RQD QD ]HVWDZ SRGVWDZRZ\FK SURFHGXUWZRU]F\FKSURJUDPU]HF]MDVQDWU]HEDE G]LHMHV]F]HGRU]XFLüNLONDSURFHGXU SRPRFQLF]\FK QR L RF]\ZLFLH F] ü RSHUDF\MQ  =IRUPDOQHJRSXQNWXZLG]HQLD Z\PDJDQ\MHVWMHV]F]HVFKHPDWEORNRZ\OXESU]\QDMPQLHMVáRZQ\]DSLVDOJRU\WPXDE\ MHGQDN XQLNQü SU]HURVWX IRUP\ QDG WUHFL RJUDQLF]\P\ VL  GR RJyOQHJR VFKHPDWX G]LDáDQLDSURJUDPX Z\ZLHWOPHQXGRVW SQ\FKRSHUDFML Z]DOH*QRFLRGZ\EUDQHMRSFML ZSURZDG(QRZ\UHNRUGGRGDQLHNVL*NLGRNDWDORJX OXE ]PLH]DZDUWRüSRODWypozyczajacyZ\SR*\F]HQLHNVL*NL OXE Z\V]XNDMUHNRUG]DZLHUDMF\GDQ\W\WXáZ\V]XNLZDQLHNVL*NL OXE

86

Turbo Pascal — programowanie Z\ZLHWOZV]\VWNLHUHNRUG\XSRU]GNRZDQHZHGáXJW\WXáyZOXEQD]ZLVNDXWRUyZ lub ]DNRF]SUDF SURJUDPX ZUyüGRSXQNWX -DNZLGDüF] üRSHUDF\MQDVSURZDG]DVL Z]DVDG]LHGRZ\ZRá\ZDQLDRGSRZiednich SURFHGXU VWRVRZQLH GR Z\EUDQHM SU]H] X*\WNRZQLND IXQNFML GRVNRQDáH PLHMVFH GOD instrukcji case 3RQLHZD*SU]HGVWDZLDQLHVFKHPDWyZSRV]F]HJyOQ\FKSURFHGXU]DM áRE\]E\WGX*RPLHMVFDSRSU]HVWDQLHP\QD]DSUH]HQWRZDQLXLFK]DSLVXZ3DVFDOX0HWRGD NWyU Z\NRU]\VWDP\ GR WZRU]HQLD QDV]HJR SURJUDPX MHVW W\SRZ\P SU]\NáDGHP SURMHNWRZDQLD ZVW SXMFHJR QDMSLHUZ XWZRU]\P\ ]HVWDZ RGSRZLHGQLFK SURFHGXU UHDOL]XMF\FK SRV]F]HJyOQH ]DGDQLD SRGU] GQH  D QDVW SQLH SRZL*HP\ MH Z FDáRü F]\OLG]LDáDMF\SURJram. =DQLP MHGQDN GR WHJR GRMG]LH ]DVWDQyZP\ VL  SU]H] FKZLO  QDG SU]HND]\ZDQLHP GDQ\FKGRL]RGSRZLHGQLFKSURFHGXULIXQNFML:P\OGREUHMSUDNW\NLQLHE G]LHP\ GR WHJR FHOX Z\NRU]\VW\ZDü HIHNWyZ XERF]Q\FK OHF] VWRVRZQLH ]DSURMHNWRZDQH OLVW\ SDUDPHWUyZ 5R]ZD*P\ MDNR SU]\NáDG SURFHGXU  ZSURZDG]DQLD ]DZDUWRFL UHNRUGX z NODZLDWXU\3RZLQQDRQDSU]\MPRZDüMDNRDUJXPHQWÄSXVW\´UHNRUGL]ZUDFDüWHQ*H UHNRUG Z\SHáQLRQ\ ZSLVDQ\PLSU]H]X*\WNRZQLNDGDQ\PL0XVLP\ZL FZ\NRU]\VWDü mechanizm przekazywania paraPHWUX SU]H] QD]Z  $OH MDN ]DGHNODURZDü VDP SDUDPHWU"1DJáyZHNZSRVWDFL procedure Wprowadz(var r : record Tytul : string[30]; Autor : string[25]; Wypozyczajacy : string[25]; Licznik : word);

Z\JOGDFRQDMPQLHMSRGHMU]DQLH,VWRWQLHSUyEDVNRPSLORZDQLDSRGREQHMNRQVWUXNFML VNRF]\VL Z\ZLHWOHQLHPNRPXQLNDWX Type identifier expected (spodziewany identyfikator typu). 5R]ZL]DQLHPWHJRSUREOHPX]DMPLHP\VL ZQDVW SQ\PUR]G]LDOH=QDMG]LHVL ZQLP UyZQLH*NLONDVáyZRWDN]ZDQ\FKVWDá\FKV\PEROicznych.

7\S\LVWDáH

87

7\S\LVWDáH =DMPLHP\VL REHFQLHGZRPDVSRNUHZQLRQ\PL]HVRE]DJDGQLHQLDPLGHILQLRZDQLHP ZáDVQ\FKW\SyZRUD]VWDá\PLV\PEROLF]Q\PL*áyZQ\REV]DU]DVWRVRZDVWDá\FKLW\SyZ ]ZL]DQ\ MHVW ] Z\NRU]\VWDQLHP W\SyZ VWUXNWXUDOQ\FK GODWHJR PyZLP\ R QLFK ZáDQLH WHUD]  Z\NRU]\VWDQLH GHILQLFML W\SyZ SR]ZDOD QD RPLQL FLH SHZQ\FK RJUDQLF]H Z SU]HND]\ZDQLX SDUDPHWUyZ ]REDF] NRQLHF SRSU]HGQLHJR UR]G]LDáX  3R]D W\P X*\ZDQLH ZáDFLZLH GREUDQ\FK GHILQLFML W\SyZ L VWDá\FK SROHSV]D F]\WHOQRü L HVWHW\N SURJUDPXRUD]]PQLHMV]DU\]\NREá GyZ 3RND]DQ\ QD NRFX SRSU]HGQLHJR UR]G]LDáX SU]\NáDG LOXVWUXMH QLH]U F]Q SUyE  przekazania do procedury parametru typu strukturalnego. Niestety, nasz zapis stanowi SUyE  SU]HP\FHQLD RSLVX GHILQLFML  W\SX Z PLHMVFX GR WHJR QLH SU]H]QDF]RQ\P QD OLFLH SDUDPHWUyZ IRUPDOQ\FK SURFHGXU\ OXE IXQNFML PRJ ]QDMGRZDü VL  Z\áF]QLH LGHQW\ILNDWRU\ SDUDPHWUyZ L RGSRZLDGDMFH LP identyfikatory (nie definicje!) typów. 'RSyNL SRVáXJLZDOLP\ VL  SDUDPHWUDPL W\SX SURVWHJR SUREOHP QLH LVWQLDá JG\* QD OLFLH SDUDPHWUyZ XPLHV]F]DáH SR SURVWX QD]Z  RGSRZLHGQLHJR W\SX : SU]\SDGNX W\SyZ VWUXNWXUDOQ\FK VSUDZD VL  NRPSOLNXMH 1LH GRü *H QD OLFLH SDUDPHWUyZ QLH ZROQRXPLHFLüGHILQLFMLW\SXMDNZL F]GHILQLRZDüSDUDPHWUVWUXNWXUDOQ\" WRMHV]F]H LGHQW\F]QLHZ\JOGDMFHGHNODUDFMHWDEOLF var t1 : array[1..100] of real; t2 : array[1..100] of real;

ZFDOHQLHWZRU]RELHNWyZLGHQW\F]QHJRW\SX—ND*GD]QLFKLQWHUSUHWRZDQDMHVWMDNR definicja nowego typu, co utrudnia niektóre operacje (nie PR*QD QS GRNRQDü SU]\SLVDQLD FDáHM WDEOLF\ t2 do t1  1D GRELWN  RND]XMH VL  *H ]JRGQRü W\SyZ Z\PDJDQD MHVWUyZQLH*ZSU]\SDGNXSU]HND]\ZDQLDSDUDPHWUyZFRE\áR]UHV]WáDWZHGRSU]HZLdzenia). :\MFLHP ] WHJR LPSDVX MHVW ]GHILQLRZDQLH identyfikatora typu F]\OL QD]Z\ E GFHM V\QRQLPHPGDQHJRW\SXVWUXNWXUDOQHJR,GHQW\ILNDWRUWDNLZ\NRU]\VWDP\QDVW SQLHGR GHNODURZDQLD]PLHQQ\FKLSDUDPHWUyZGRNáDGQLHWDNVDPRMDNF]\QLOLE\P\WR]LGHQW\ILNDWRUHP W\SX SURVWHJR $E\ ]GHILQLRZDü LGHQW\ILNDWRU W\SX PXVLV] X*\ü VáRZD kluczowego typeW\S ZQDVW SXMFHMNRQVWUXNFML type nazwa-typu = opis-typu

88

Turbo Pascal — programowanie ]ZUyüXZDJ *HZGHILQLFMLW\SXZ\NRU]\VWXMHVL ]QDNUyZQRFLDQLHGZXNURSHN  Nazwa-typu RNUHOD GHILQLRZDQ\ LGHQW\ILNDWRU L SRGOHJD ZV]\VWNLP UHJXáRP GRW\F]F\P LGHQW\ILNDWRUyZ  ]D opis-typu jest takim samym opisem, jaki stosowany MHVWZGHNODUDFMDFK]PLHQQ\FK5y*QLFDSROHJDW\ONRQDW\P*HZSU]\SDGNXGHNODUDFML ]PLHQQHMNRPSLODWRUWZRU]\RGSRZLHGQLVWUXNWXU GDQ\FKLUH]HUZXMHGODQLHMPLHMVFH w SDPL FL QDWRPLDVW ]GHILQLRZDQLH W\SX SRZRGXMH MHG\QLH XWZRU]HQLH V]DEORQX QLH MHVW WZRU]RQ\ *DGHQ IL]\F]Q\ RELHNW  NWyU\ E G]LH Z\NRU]\VW\ZDQ\ Z GHNODUDFMDFK GRSLHURZWHG\NRPSLODWRUE G]LHUH]HUZRZDáPLHMVFHQDGDQH  3U]\NáDGRZD GHILQLFMD W\SX UHNRUGRZHJR RSLVXMFHJR NVL*N  L GHNODUDFMD RGSRwiedQLHMWDEOLF\UHNRUGyZ E G]LHZL FPLDáDSRVWDü type Ksiazka = record { tak samo, jak w deklaracji zmiennej } Tytul : string[30]; Autor : string[25]; Wypozyczajacy : string[25]; Licznik : word); end; var Katalog : array[1..750] of Ksiazka;

-X*QDSLHUZV]\U]XWRNDZ\JOGDWRáDGQLHMKatalog zawiera KsiazkiDQLHMDNLH UHNRUG\NWyU\FKSU]H]QDF]HQLDQDOH*\VL GRSLHURGRP\ODü QRDSR]DW\PPR*OLZH jest wreszcie zadeklarowanie odpowiednich parametrów: procedure Wprowadz(var r : Ksiazka);

'HILQLRZDQLHQRZ\FKLGHQW\ILNDWRUyZW\SyZPD]DVWRVRZDQLHJáyZQLHZSURJUDPDFK SRVáXJXMF\FK VL  VWUXNWXUDOQ\PL UHSUH]HQWDFMDPL GDQ\FK FKRFLD* PR*OLZH MHVW UyZQLH* GHILQLRZDQLH QRZ\FK W\SyZ SURVW\ch (a nawet przedefiniowywanie typów standarGRZ\FK 2WRSU]\NáDG type IORDW H[WHQGHG^UHDOMHOLQLHPDV]NRSURFHVRUD`

3RZ\*V]D GHILQLFMD WZRU]\ QRZ\ W\S ]PLHQQRSU]HFLQNRZ\ float WR*VDP\ ] W\SHP extended GDMF\P QDMZL NV] PR*OLZ SUHF\]M  L ]DNUHV ZDUWRFL  -HOL SURJUDP SU]H]QDF]RQ\MHVWGODNRPSXWHUDSR]EDZLRQHJRNRSURFHVRUDLQLHPDHPXORZDüWHJR ostatniego), wystarczy w miejsce typu extended ZSLVDü real 'HNODUXMF ZV]\VWNLH liczby rzeczywiste w programie jako float uzyskasz w ten sposób PR*OLZRü áDWZHM DGDSWDFMLSURJUDPXGRZDUXQNyZVSU] WRZ\FK =DXZD**HZGHNODUDFML]PLHQQHMKatalogZ\PLDUWDEOLF\RNUHORQ\MHVWMDZQLHOLF]E  Z\QLND RQD ] SRG]LHOHQLD ZLHONRFL GRVW SQHM SDPL FL SU]H] ZLHONRü UHNRUGX  -HVW GRü SUDZGRSRGREQH *H GR ZDUWRFL WHM E G]LHV] VL  Z SURJUDPLH RGZRá\ZDá MHV]F]H NLONDNURWQLH FKRüE\ SRGF]DV SU]HV]XNLZDQLD NDWDORJX OXE XVXZDQLD MHJR HOHPHQWyZ :\REUD(VRELHWHUD]*HSRVWDQRZLáHGRGDüGRUHNRUGXNUyWNLRSLVNVL*NL Z SRVWDFL áDFXFKD  ]QDNyZ :Sá\QLH WR U]HF] MDVQD QD ZLHONRü UHNRUGX D ]DWHP i QD GRSXV]F]DOQ ZLHONRü WDEOLF\ NWyUD ]PDOHMH WHUD] GR RNRáR  SR]\FML 3R

Typy i stale

89

GRNRQDQLX ]PLDQ\ E G]LHV] PXVLDá Z\V]XNDü Z SURJUDPLH ZV]\VWNLH PLHMVFD Z NWyU\FK Z\VW SRZDáD OLF]ED  L ]DVWSLü M OLF]E  — MHOL R NWyU\P ]DSRPQLV] NRQVHNZHQFMH PRJ E\ü QLH]E\W SU]\MHPQH GR ]DZLHV]HQLD NRPSXWHUD ZáF]QLH  'UXJLSUREOHP]ZL]DQ\]X*\FLHPOLF]E\OXE SRMDZLDVL ZNLONDPLHVL F\ SRQDSLVDQLXSURJUDPXLVSURZDG]DVL GRIDNWX*H]Z\NOHWUXGQRVRELHSU]\SRPQLHü co to za 750 i dlaczego akurat tyle. (OHJDQFNLP VSRVREHP QD SRUDG]HQLH VRELH ] RSLVDQ\P SUREOHPHP V VWDáH V\PERliczne 3RGREQLH MDN GHILQLFMD W\SX SR]ZDOD QD XWZRU]HQLH LGHQW\ILNDWRUD E GFHJR synonimem definicji typu, tak definicjD VWDáHM V\PEROLF]QHM XPR*OLZLD XWZRU]HQLH LGHQW\ILNDWRUD E GFHJR V\QRQLPHP RNUHORQHM ZDUWRFL VWDáHM QLHNRQLHF]QLH OLF]ERZHM  'R GHILQLRZDQLD VWDá\FK X*\ZDQH MHVW VáRZR NOXF]RZH const (ang. constant —VWDáD ]DVNáDGQLDGHILQLFMLZ\JOGDQDVW SXMFo: const nawa-VWDáHM ZDUWRü

.D*GHZ\VWSLHQLH nazwy-VWDáHMZSURJUDPLH]RVWDQLHSRGF]DVNRPSLODFML]DVWpione ZDUWRFL 3RGREQLH MDN Z SU]\SDGNX W\SyZ ]GHILQLRZDQLH VWDáHM QLH SRZRGXMH ]DUH]HUZRZDQLDPLHMVFDZSDPL FLZ]ZL]NX]W\PPXVLV]SDPL WDü*HVWDáDV\PERliczna nie jest l-ZDUWRFLLQLHPR*HVL ZSURJUDPLH]QDOH(üSROHZHMVWURQLHRSHUDWRUD SU]\SLVDQLD DQL Z PLHMVFX SDUDPHWUX SU]HND]\ZDQHJR SU]H] QD]Z  SRPLMDMF RF]\ZLVWKHUH]M MDNMHVWSUyED]PLDQ\ZDUWRFLVWDáHM  Definicja sWDáHM RNUHODMFHM PDNV\PDOQ SRMHPQRü WDEOLF\ L VWRVRZQLH ]PRG\fikoZDQDGHNODUDFMDWDEOLF\UHNRUGyZ E G]LHZL FZ\JOGDáDQDVW SXMFR const POJEMNOSC_KATALOGU = 750; var Katalog : array[1..POJEMNOSC_KATALOGU] of Ksiazka;

=DXZD* *H LGHQW\ILNDWRU VWDáHM ]DSLVDQ\ MHVW GX*\PL OLWHUDPL MHVW WR LVWRWQH W\ONR GOD programisty — 7XUER 3DVFDO QLH RGUy*QLD GX*\FK OLWHU RG PDá\FK  .RQZHQFMD WD — SR]ZDODMFD áDWZR RGUy*QLü 67$à( od zmiennych MHVW GRü SRZV]HFKQLH VWRVRZDQD SU]H]SURJUDPLVWyZLZDUWRMVRELHSU]\VZRLü -HOL QLH FKFH &L VL  SU]HOLF]Dü ZDUWRFL QDV]HM VWDáHM SR ND*GHM ]PLDQLH VWUXNWXU\ UHNRUGXF]HJR]GUXJLHMVWURQ\QLHSRZLQLHQHURELü]E\WF] VWRERGRZRG]LWR]áHJR ]DSURMHNWRZDQLDSURJUDPX PR*HV]X*\üQDVW SXMFHMGHILQLFML const MAX_PAMIEC = 63000; { maksymalna wielkosc katalogu } { w bajtach } POJEMNOSC_KATALOGU = MAX_PAMIEC div SizeOf(Ksiazka);

-DN QLHWUXGQR VL  GRP\OLü UD] ]GHILQLRZDQHM VWDáHM PR*QD X*\ü Z NROHMQ\FK GHILnicjach. Co jednak znacznie ciHNDZV]HVWDáDPR*H]RVWDü]GHILQLRZDQD]DSRPRFZ\UD*HQLD ]DZLHUDMFHJR LQQH VWDáH L QLHNWyUH RSHUDWRU\ Z\UD*HQLH PXVL GDü VL  REOLF]\ü w WUDNFLH NRPSLODFML QLH PR*H ZL F ]DZLHUDü LGHQW\ILNDWRUyZ ]PLHQQ\FK L IXQNFML

90

Turbo Pascal — programowanie ELEOLRWHF]Q\FKGRNáDGQLHMV]HLQIRUPDFMHQDWHQWHPDW]QDMG]LHV]ZV\VWHPLHSRPRF\  :QDV]\PSU]\SDGNXZDUWRüVWDáHM]GHILQLRZDQDMHVWMDNRZ\QLNFDáNRZLW\ SRG]LHOHQLD ZLHONRFL GRVW SQHM SDPL FL ]GHILQLRZDQHM LQQ VWDá  SU]H] UR]PLDU UHNRUGX RSLVXMFHJRNVL*N :W\PPRPHQFLHPR*HV]SU]HVWDüSU]HMPRZDüVL MDNLPLNROZLHN liczbami. 6WRVRZDQLHVWDá\FKV\PEROLF]Q\FKLGHILQLFMLW\SyZVWDQRZLMHGQ]SRGVWDZ GREUHMSUDNW\NLSURJUDPRZDQLD2GSRZLHGQLRX*\WHPHFKDQL]P\WH]QDF]QLH SRSUDZLDMF]\WHOQRüSURJUDPXL]PQLHMV]DMMHJRSRGDWQRüQDEá G\ w trakcie pisania i poprawiania. &R SUDZGD SU]HG FKZLO SRZLHG]LDQR *H VWDáD ]GHILQLRZDQD VáRZHP NOXF]RZ\P

const nie jest l-ZDUWRFL RND]XMHVL MHGQDN*HVáRZDWHJRPR*QDX*\üUyZQLH*GR

definiowania... zmiennych. Chodzi tu o tzw. zmienne z ZDUWRFLSRF]WNRZ (zmienne predefiniowane, ang. typed constant =PLHQQDWDNDMHVWQRUPDOQ]PLHQQ—W\OH*H X]\VNXMH ZDUWRü MX* Z PRPHQFLH GHNODUDFML GHILQLFML  6NáDGQLD GHILQLFML ]PLHQQHM z ZDUWRFLSRF]WNRZMHVWQDVW SXMFD const nazwa-]PLHQQHMW\S ZDUWRü-SRF]WNRZD

=PLHQQHSUHGHILQLRZDQHSR]ZDODMQDáDWZHLQLFMDOL]RZDQLHGDQ\FKZSURJUDPLH2WR SU]\NáDG\ const /LF]EDBNVLD]HNZRUG ^QDSRF]WNX` { katalog jest pusty } Liczniki : array[1..4] of word = (0, 0, 0, 0); { inicjalizacja tablicy }

:LDGRPRFLSU]HGVWDZLRQHZW\PUR]G]LDOHSRZLQQ\SR]ZROLüQDPQDQDSLVDQLHSRGVWDZRZHM ZHUVML QDV]HJR SURJUDPX 7\P MHGQDN ]DMPLHP\ VL  MX* Z QDVW SQ\P rozdziale.

=DSDPL WDM • 'HNODURZDQLH SDUDPHWUyZ W\SX VWUXNWXUDOQHJR PR*OLZH MHVW Z\áF]QLH SU]\ X*\FLXLGHQW\ILNDWRUyZW\SyZ • 'R]GHILQLRZDQLDLGHQW\ILNDWRUDW\SXX*\ZDQHMHVWVáRZRNOXF]RZHtype. • 'HILQLRZDQLH VWDá\FK V\PEROLF]Q\FK F]\OL LGHQW\ILNDWRUyZ SU]HFKRZXMF\FK ZDUWRFLVWDáHXPR*OLZLDVáRZRNOXF]RZHconst. • 6áRZR const SR]ZDOD UyZQLH* QD GHNODURZDQLH ]PLHQQ\FK SRáF]RQH ] QDGDZDQLHPLPZDUWRFLSRF]WNRZ\FK • 8*\ZDQLH GHILQLFML W\SyZ L VWDá\FK V\PEROLF]Q\FK SRSUDZLD F]\WHOQRü SURJUDPXMHJRXQLZHUVDOQRüLRGSRUQRüQDEá G\

'RG]LHáD

91

'RG]LHáD 3R W\P QLHFR SU]\GáXJLP WHRUHW\]RZDQLX ZL NV]Rü &]\WHOQLNyZ ]DSHZQH ZLHU]EL MX*U FH*HE\Z]LüVL GRSURJUDPRZDQLD:QLQLHMV]\PUR]G]LDOHVSUyEXMHP\SU]HGVWDZLü SRGVWDZRZH HOHPHQW\ VNáDGRZH QDV]HJR SURJUDPX L SRZL]Dü MH Z G]LDáDMF FDáRü =DF]QLHP\ RG U]HF]\ SRGVWDZRZ\FK F]\OL ]GHILQLRZDQLD VWUXNWXU GDQ\FK QD NWyU\FKSURJUDPE G]LHRSHURZDá program Biblioteka; ^3URVW\SURJUDPGRREVáXJLELEOLRWHNL` uses&UW^PRGXáREVáXJXMF\NODZLDWXU LPRQLWRU` type string30 = string[30]; { potrzebne do przekazywania } { parametrów } string25 = string>@^W\SXáDFXFKRZHJRGRSURFHGXU` Ksiazka = record^UHNRUGRSLVXMF\NVL*N ` Tytul : string30; Autor : string25; Wypozyczajacy : string25; Licznik : word; end; const 0$;B3$0,(& ^PDNV\PDOQDZLHONRüNDWDORJX` { w bajtach } POJEMNOSC = MAX_PAMIEC div SizeOf(Ksiazka); var Katalog : array[1..Pojemnosc] of.VLD]ND^ZáDFLZ\` { katalog } LbPoz : integer; { liczba pozycji w katalogu }

3RGVWDZRZ\P ZDUXQNLHP X*\WHF]QRFL NDWDORJX MHVW PR*OLZRü ZSURZDG]DQLD GR QLHJR LQIRUPDFML ] NODZLDWXU\  L Z\SURZDG]DQLD MHM QD HNUDQGUXNDUN  3RQLHZD* podstawoZ MHGQRVWN RUJDQL]DF\MQ NDWDORJX MHVW UHNRUG SRZLQQLP\ ]GHILQLRZDü SURFHGXU\ SR]ZDODMFH QD ZSURZDG]HQLH L Z\SURZDG]HQLH MHJR ]DZDUWRFL : P\O WHJR FR SRZLHG]LHOLP\ SRSU]HGQLR SURFHGXU\ WH SRZLQQ\ RSHURZDü QD SDUDPHWU]H odpowiedniego typu rekordowego:

92

Turbo Pascal — programowanie procedure WprowadzDane(var r : Ksiazka); { wprowadza pojedynczy rekord z klawiatury } begin with r do^ZSURZDG(SRV]F]HJyOQHSRODUHNRUGX` begin write('Tytul: '); readln(Tytul); write('Autor: '); readln(Autor); write('Wypozyczajacy: '); readln(Wypozyczajacy); end; end; procedure WypiszDane(r : Ksiazka); ^Z\SURZDG]D]DZDUWRüUHNRUGXQDHNUDQ` begin with r do^Z\SURZDG(SRV]F]HJyOQHSRODUHNRUGX` begin write('Tytul: '); writeln(Tytul); write('Autor: '); writeln(Autor); if Wypozyczajacy = '' then^QLNWQLHZ\SR*\F]\á` writeln('Ksiazka znajduje sie na polce.') else^SROH]DZLHUDQD]ZLVNRZ\SR*\F]DMFHJR` write('Wypozyczajacy: '); writeln(Wypozyczajacy); end; writeln; end;

0LPRFKRGHP SU]\M OLP\ NRQZHQFM  Z P\O NWyUHM NVL*FH QLH Z\SR*\F]RQHM RGSRwiada puste pole WypozyczajacyFRMHVWGRüQDWXUDOQH 3RZ\*V]HGHILQLFMHZ\NRU]\VWDP\GRXWZRU]HQLDNLONXGRGDWNRZ\FKSURFHGXUSR]ZDODMF\FKQDZSURZDG]HQLH RSLVX QRZHM NVL*NL GR NDWDORJX RUD] Z\SURZDG]HQLH FDáHM ]DZDUWRFL NDWDORJX QD HNUDQ FR Z SU]\SDGNX ZL NV]HM OLF]E\ NVL*HN MHVW UDF]HM PDáR VHQVRZQH FK\ED *H ]DPLDVW HNUDQX X*\MH VL  GUXNDUNL  3U]\ RND]ML ZDUWR WH* ]GHILQLRZDü SURFHGXU  SR]ZDODMF QD XVXQL FLH NVL*NL ] NDWDORJX FR QDMSURFLHM ]URELü SU]H] SU]HSLVDQLH ostatniego elementu katalogu w miejsce elementu usuwanego. procedure DodajKsiazke; ^GRGDMHQRZNVL*N GRNDWDORJX` begin ,QF/E3R] ^GRGDMHP\QRZNVL*N ` writeln('Nowa pozycja w katalogu: ', LbPoz); :SURZDG]'DQH.DWDORJ>/E3R]@ ^ZSURZDG(GDQH` ^QRZHMNVL*NL` .DWDORJ>/E3R]@/LF]QLN ^NVL*NDQLHE\áD` ^Z\SR*\F]DQD` end;

'RG]LHáD

93

procedure UsunKsiazke(Numer : integer); ^XVXZDNVL*N ]NDWDORJX` begin .DWDORJ>1XPHU@ .DWDORJ>/E3R]@^]DPD]XMHGDQSR]\FM ` 'HF/E3R] ^XVXQL WRNVL*N ` end; procedure WypiszKatalog; ^Z\SLVXMHFDá]DZDUWRüNDWDORJXQDHNUDQ` var i : integer; begin for i := 1 to LbPoz do begin writeln('Pozycja katalogu nr ', i,':'); WypiszDane(Katalog[i]); end; end;

3RU]GQ\SURJUDPSRZLQLHQUyZQLH*]DSHZQLDüPR*OLZRü]PLDQ\RSLVXNVL*NLNRQVWUXNFM RGSRZLHGQLHMSURFHGXU\SR]RVWDZLDP&LMDNRüZLF]HQLH]REDF]WH*SRQL*HM  .ROHMQ VSUDZ MHVW REVáXJD Z\SR*\F]HQLD L ]ZURWX NVL*NL : W\P FHOX QDOH*\ SR SLHUZV]HRGV]XNDüZ\EUDQNVL*N ZHGOHZF]HQLHMV]\FK]DáR*H—ZHGáXJW\WXáX  D QDVW SQLH Z ]DOH*QRFL RG SRWU]HE ZSURZDG]Lü VSUDZG]Lü OXE XVXQü QD]ZLVNR Z\SR*\F]DMFHJR -HOL FKRG]L R Z\V]XNLZDQLH NVL*NL WR VHQVRZQ\P Z\GDMH VL  ]DSURMHNWRZDQLHIXQNFMLNWyUHMDUJXPHQWHPE G]LH]DGDQ\IUDJPHQWW\WXáXDZDUWRFL ]ZUDFDQ — QXPHU NVL*NL Z NDWDORJX OXE – MHOL NVL*NL QLH ]QDOH]Lono (numery NVL*HNV]DZV]HGRGDWQLHDZL FOLF]ED–QLJG\QLHE G]LHRSLV\ZDáDU]HF]\ZLFLH LVWQLHMFHM Z NDWDORJX NVL*NL  3RQLHZD* NDWDORJ PR*H ]DZLHUDü NLOND NVL*HN R W\P VDP\PW\WXOHPXVLP\]DSURMHNWRZDüIXQNFM Z\V]XNXMFWDNE\XPR*OLZLDáD]QDOH]LHQLHZV]\VWNLFKÄSRGHMU]DQ\FK´:W\PFHOXZ\SRVD*\P\MZPR*OLZRüV]XNDQLD od zadanej pozycji: function Szukaj(Tekst : string; Pozycja : integer) : integer; ^Z\V]XNXMHNVL*N RW\WXOH]DZLHUDMF\P7HNVW` { szuka od zadanej pozycji katalogu } var i : integer; begin i := Pozycja; { szukaj od zadanej pozycji } ^VSUDZG(F]\W\WXá]DZLHUDWHNVW` ^LF]\SU]HV]XNDQRFDá\NDWDORJ`

94

Turbo Pascal — programowanie while (Pos(Tekst, Katalog[i].Tytul) = 0) and (i <= LbPoz) do Inc(i); if i <= LbPoz then^]QDOH]LRQRRGSRZLHGQL` ^SR]\FM NDWDORJX` Szukaj := i else { nie znaleziono pozycji w katalogu } Szukaj := –1; end;

=DXZD* *H LVWRWD SU]HV]XNXMFHM WDEOLF  S WOL while VNXSLD VL  Z ZDUXQNX ]D MHM treFL MHVW MHG\QLH ]ZL NV]HQLH LQGHNVX WDEOLF\ 'R VSUDZG]HQLD F]\ W\WXá ]DZLHUD GDQ\ FLJ ]QDNyZ X*\OLP\ IXQNFML Pos ]ZUDFDMFHM SR]\FM  QD NWyUHM FLJ ]RVWDá znale]LRQ\ Z ]DGDQ\P áDFXFKX OXE ]HUR MHOL JR QLH ]QDOH]LRQR  3U]HV]XNLZDQLH NRF]\VL ZPRPHQFLHJG\LQGHNVWDEOLF\]UyZQDVL ]QXPHUHPRVWDWQLHMNVL*NLZ katalogu. :\V]XNDQLH ZV]\VWNLFK NVL*HN R ]DGDQ\P W\WXOH L Z\ZLHWOHQLH LQIRUPDFML R QLFK  MHVWMX*SURVWH procedure SprawdzKsiazki(Tytul : string); ^Z\SURZDG]DGDQHNVL*HNR]DGDnym tytule } var i : integer; Tytul : string; begin write('Podaj tytul szukanej ksiazki: '); readln(Tytul); i := 1; repeat L 6]XNDM7\WXOL ^]QDMG(NROHMQH` ^Z\VWSLHQLHW\WXáX` if i <> -1 then^]QDOH]LRQRNVL*N ` begin writeln('Pozycja katalogu nr ', i,':'); WypiszDane(Katalog[i]); ,QFL ^SU]HMG(GRQDVW SQHMSR]\FML` end; until i = –^QLH]QDOH]LRQRZL FHMNVL*HN` end;

3RZ\*V]D SURFHGXUD F\NOLF]QLH Z\ZRáXMH IXQNFM  Szukaj QDND]XMF MHM ]D ND*G\P UD]HP UR]SRF] FLHSU]HV]XNLZDQLDRGRVWDWQLR]QDOH]LRQHMNVL*NLGODF]HJR" LZ\SLVXMFGDQH]QDOH]LRQ\FKSR]\FML]DSRPRFSURFHGXU\ WypiszDane. W tym momencie áDWZRMX*XVWDOLüF]\NVL*ND]RVWDáDZ\SR*\F]RQDDMHOLWDN— to komu (w ramach üZLF]H VXJHUXM  &L QDSLVDQLH SRGREQ\FK IXQNFML XPR*OLZLDMF\FK XVWDOHQLH NWyUH NVL*NL]RVWDá\Z\SR*\F]RQHRVRELHRSRGDQ\PQD]ZLVNX  :áDFLZ REVáXJ Z\SR*\F]HQLD OXE ]ZURWX ]DMPXMH VL  SU]HGVWDZLRQD SRQL*HM procedura Wypozycz =D]QDF]HQLH NVL*NL MDNR Z\SR*\F]RQHM RGE\ZD VL  SU]H] ZSL-

'RG]LHáD

95

VDQLH QD]ZLVND Z\SR*\F]DMFHJR GR RGSRZLHGQLHJR SROD UHNRUGX L ]ZL NV]HQLH OLF]QLNDZ\SR*\F]H:FKZLOL]ZURWXSROHWypozyczajacy jest zerowane. procedure Wypozycz(var r : Ksiazka); ^REVáXJXMHZ\SR*\F]HQLH]ZURWNVL*NL` begin writeln; writeln('Biezace dane ksiazki:'); :\SLV]'DQHU ^Z\SLV]LQIRUPDFMHRNVL*FHGODNRQWUROL` writeln; writeln('Wprowadz nazwisko wypozyczajacego.'); writeln('W przypadku zwrotu ksiazki nacisnij Enter.'); with r do^ZSURZDG(QD]ZLVNROXEZ\F]\üSROHUHNRUGX` begin readln(Wypozyczajacy); if Wypozyczajacy <> '' then ,QF/E3R] ^SU]\Z\SR*\F]HQLX` ^]ZL NV]OLF]QLNZ\SR*\F]H` end; end;

3RZ\*V] SURFHGXU  PR*QD Z\ZRáDü QS SRGF]DV VSUDZG]DQLD GDQ\FK NVL*HN F]\OL z procedury SprawdzKsiazki. Wymaga to niewielkiej modyfikacji tej ostatniej: { ... } writeln('Pozycja katalogu nr ', i,':'); WypiszDane(Katalog[i]); writeln('Obsluga wypozyczen: nacisnij "W"'); writeln('Nastepna pozycja: nacisnij dowolny klawisz.'); if UpCase(ReadKey) = 'W' then Wypozycz(Katalog[i]); Inc(i); { przejdz do nastepnej pozycji } { ... }

-HOLSRGF]DVSU]HJOGDQLDZ\EUDQ\FKSR]\FMLELEOLRWHNDU]]HFKFHZ\SR*\F]\üNVL*N  OXESU]\MüMHM]ZURWSRZLQLHQQDFLVQüNODZLV]WFRZ\ZRáDSURFHGXU  Wypozycz. 2EVáXJ QDFLQL FLD NODZLV]D ]DMPXMH VL  ÄLPSRUWRZDQD´ ] PRGXáX Crt (zobacz str. 121) funkcja ReadKey ]D IXQNFMD UpCase XQLH]DOH*QLD SURJUDP RG ZLHONRFL OLWHU (w lub W). 6WDW\VW\N Z\SR*\F]HREVáXJXMHGRüREV]HUQDFKRFLD*EDUG]RSURVWDSURFHGXUDStatystyka2EOLF]DRQDQDMPQLHMV]QDMZL NV]LUHGQLZDUWRüOLF]QLNDZ\SR*\F]H GOD FDáHJR NDWDORJX :\NRU]\VWDQD Z QLHM PHWRGD Z\V]XNLZDQLD QDMPQLHMV]HM L QDMZL NV]HM ZDUWRFL Z WDEOLF\ MHVW EDUG]R W\SRZD L V]HURNR VWRVRZDQD D SROHJD QD EDGDQLXF]\NROHMQ\HOHPHQWWDEOLF\QLHMHVWPQLHMV]\ZL NV]\ RGDNWXDOQHJRPLQLPXP PDNVLPXP MHOLWDNMHVWRQSU]\MPRZDQ\Mako nowe minimum (maksimum).

96

Turbo Pascal — programowanie procedure Statystyka; var LLQWHJHU^OLF]QLNS WOL` min, max, sum : longint; { minimum, maksimum i suma } poz_min, poz_max : integer; { pozycje minimum i maksimum } begin PLQ ^LQLFMDOL]XMPLQLPXPPDNVLPXPLVXP ` max := 0; sum := 0; for i := 1 to LbPoz do with Katalog[i] do begin if Licznik > max then { znaleziono nowe maksimum } begin PD[ /LF]QLN^]DSDPL WDMQRZHPDNVLPXP` poz_max := i; { i numer odpowiedniej pozycji } end; if Licznik < min then { to samo dla minimum } begin min := Licznik; poz_min := i; end; VXP VXP/LF]QLN^]ZL NV]OLF]QLNZ\SR]\F]H` end; ZULWHOQ 6WDW\VW\NDZ\SR]\F]HQ ^Z\SLV]ZDUWRFL` { statystyk } writeln('Srednia wypozyczen na jedna ksiazke: ', sum/Licznik:6:0); writeln('Ksiazka najczesciej wypozyczana (', max, ' wypozyczen):'); WypiszDane(Katalog[poz_max]); writeln('Ksiazka najrzadziej wypozyczana (', min, ' wypozyczen):'); WypiszDane(Katalog[poz_min]); end;

3R]RVWDáDQDPGRUR]ZL]DQLDVSUDZDDOIDEHW\F]QHJRXSRU]GNRZDQLD]DZDUWRFLNDWDORJX =DGDQLH WR E GFH MHGQ\P ] NODV\F]Q\FK ]DGD SURJUDPRZDQLD QRVL QD]Z  sortowania /LF]ED ]QDQ\FK REHFQLH DOJRU\WPyZ VRUWRZDQLD MHVW GRü VSRUD P\ ]DMPLHP\ VL  MHGQ\P ] QDMSURVWV]\FK — tak zwanym sortowaniem przez proste wybieranie (ang. selection sort), które, chocia* QLH]E\W HIHNW\ZQH MHVW áDWZH GR zrozumienia i interpretacji. =Dáy*P\ *H PXVLP\ XSRU]GNRZDü RG ZDUWRFL QDMPQLHMV]HMGRQDMZL NV]HM WDEOLF  ]DZLHUDMF SL ü OLF]E FDáNRZLW\FK : SLHUZV]\P NURNX Z\V]XNXMHP\ QDMPQLHMV] OLF]E ZWDEOLF\L]DPLHQLDP\MPLHMVFDPL]OLF]E]QDMGXMFVL QDSLHUZV]HMSR]\FML :W\PPRPHQFLHQDMPQLHMV]DZDUWRüZWDEOLF\MHVWMX*]ORNDOL]RZDQDLXVWDZLRQDQD ZáDFLZ\PPLHMVFXÄRGFLQDP\´ZL FSLHUZV]SR]\FM WDEOLF\LSRZWDU]DP\Z\V]XNLZDQLH PLQLPXP GOD SR]RVWDá\FK SR]\Fji (od 2 do 5). Po znalezieniu minimum ]DPLHQLDP\ MH PLHMVFDPL ] OLF]E QD SR]\FML GUXJLHM F]HJR HIHNWHP MHVW XVWDOHQLH

'RG]LHáD

97

GZyFK SLHUZV]\FK SR]\FML XSRU]GNRZDQHM WDEHOL 3R ÄRGFL FLX´ SLHUZV]\FK GZyFK SR]\FMLMX*XSRU]GNRZDQ\FK SRZWDU]DP\VRUWRZDQLHGODSR]\FMLGRLWDNGDOHM D* GR FKZLOL NLHG\ SR]RVWDQLH QDP GR SU]HV]XNDQLD RVWDWQLD SR]\FMD WDEOLF\ RF]\ZLFLH]DZLHUDMFDQDMZL NV]OLF]E Ä]HSFKQL W´QDVDPNRQLHF $RWRSU]\NáDG

Przed sortowaniem (krok 0)

krok 1

4 1 3 5 2

1 (4) 4 (1) 3 5 2

W trakcie sortowania krok 2 krok 3 1 2 (4) 3 5 4 (2)

1 2 3 (3) 5 4

krok 4 1 2 3 4 (5) 5 (4)

.RORUHP F]DUQ\P ]D]QDF]RQR ]DNUHV SU]HV]XNLZDQLD WDEOLF\ MDN ZLGDü Z NROHMQ\FK NURNDFK]PQLHMV]DVL RQR ]DZQDZLDVDFKXPLHV]F]RQRZDUWRFLNWyUH]QDMGRwaá\VL QDGDQHMSR]\FMLSU]HG]DPLDQWM R]QDF]D*HQDGDQHMSR]\FML]QDMGRZDáD VL OLF]ED]DPLHQLRQDQDVW SQLH]OLF]E -DNZLGDüQDV]DOJRU\WPMHVWFDáNLHPSURVW\FKRüRNXSLRQHMHVWWRHIHNW\ZQRFLEDUdziej ambitnym Czytelnikom polecam przestudiowanie innych algorytmów sortowania, ]NWyU\FKQDMF] FLHMVWRVRZDQ\PLFK\EDQDMHIHNW\ZQLHMV]\PMHVWW]Zszybkie sortowanie (ang. quicksort), zilustrowane m.in. dostarczanym wraz z Turbo Pascalem programem QSORT.PAS  1LHVWHW\ VSUDZ  NRPSOLNXMH QLHFR Z\PDJDQLH VRUWRZDQLD ZHGáXJ W\WXáyZ OXE QD]ZLVN DXWRUyZ -DN MX* VL  ]DSHZQH ]RULHQWRZDáH Z\NRU]\VW\ZDQH w DOJRU\WPLHZ\V]XNLZDQLHQDMPQLHMV]HMZDUWRFLSROHJDQDSRUyZQ\ZDQLX]DZDUWRFL RGSRZLHGQLHM NRPyUNLWDEOLF\]ELH*FZDUWRFLPLQLPXP$E\SRVRUWRZDüNDWDORJ ZHGáXJW\WXáyZQDOH*\SRUyZQ\ZDüSROD Tytul odpowiednich rekordów; sortowanie ZHGáXJ QD]ZLVN DXWRUyZ Z\PDJD SRUyZQ\ZDQLD SyO Autor &]\*E\ ZL F QDOH*DáR QDSLVDü GZLH RGG]LHOQH SURFHGXU\ VRUWXMFH" 1D V]F] FLH QLH FKRFLD* EDUG]R ZLHOX SRF]WNXMF\FK SURJUDPLVWyZ UDG]L VRELH ZáDQLH Z WHQ VSRVyE F]HJR DEVROXWQLH QLH QDOH*\ SROHFDü  =DXZD* *H Z REX SU]\SDGNDFK PHFKDQL]P VRUWRZDQLD MHVW LGHQW\F]Q\]DUy*QLFDVSURZDG]DVL Z\áF]QLHGRSRUyZQ\ZDQLDUy*Q\FKSyOUHNRUGyZ. :\VWDUF]\ ]DWHP QDSLVDü RGSRZLHGQLH IXQNFMH SRUyZQXMFH GZD UHNRUG\ ZHGáXJ SyO Autor i Tytul D QDVW SQLH Z\ZRá\ZDü MH Z ]DOH*QRFL RG DNWXDOQHJR NU\WHULXP VRUWRZDQLD =Z\F]DMRZR IXQNFMH WDNLH ]ZUDFDM ZDUWRü –1, 0 lub 1 odpowiednio do WHJR F]\ SLHUZV]\ ] SRUyZQ\ZDQ\FK RELHNWyZ MHVW PQLHMV]\ UyZQ\ OXE ZL NV]\ RG drugiego. W naszym przypadku —SRQLHZD*VRUWXMHP\RELHNW\URVQFR— wystarczy LQIRUPDFMD F]\ SLHUZV]\ UHNRUG MHVW PQLHMV]\ RG GUXJLHJR F]\ WH* QLH 2WR SU]\NáDG IXQNFML SRUyZQXMFHM UHNRUG\ ZHGáXJ ]DZDUWRFL SROD Tytul GUXJ IXQNFM  QDSLV] sam): function PorownajTytul(r1, r2 : Ksiazka) : integer; ^SRUyZQXMHUHNRUG\ZHGáXJSROD7\WXO` begin if r1.Tytul < r2.Tytul then PorownajTytul := -1 else PorownajTytul := 1;

98

Turbo Pascal — programowanie end;

6DPDSURFHGXUDVRUWXMFDSRZLQQDZ\NRQ\ZDüDOJRU\WPRSLVDQ\SRZ\*HMZ\ZRáXMF RGSRZLHGQLIXQNFM SRUyZQXMFZ]DOH*QRFLRG]DGDQHJRSU]H]X*\WNRZQLNDNU\teULXP 1D REHFQ\P HWDSLH ]QDMRPRFL 3DVFDOD MHVWHP\ Z VWDQLH ]UHDOL]RZDü WDNLH wywoáDQLH Z RSDUFLX R LQVWUXNFM  ZDUXQNRZ MHGQDN ÄSUDZG]LZH´ SURJUDP\ Z\NRU]\VWXMQLHFRLQQHUR]ZL]DQLHRSDUWHRWDN]ZDQHparametry proceduralne. OmawiaQLHWHJR]DJDGQLHQLDZ\NUDF]DSR]DUDP\QLQLHMV]HMNVL*NLMHGQDNZVNUyFLHPHWRGDWD SROHJD QD SU]HND]DQLX SURFHGXU]H VRUWXMFHM ZVND(QLND RSLVXMFHJR SRáR*HQLH IXQNFML porównuMFHMMHMDGUHVX 3RGVWDZLDMFSRGSDUDPHWUDGUHV\Uy*Q\FKIXQNFMLMHVWHP\ w VWDQLHHOHJDQFNR]PLHQLDüNU\WHULDVRUWRZDQLD $RWRWUHüSURFHGXU\ procedure Sortuj(Kryterium : integer); { sortuje zawartRüNDWDORJXZHGáXJ]DGDQHJRNU\WHULXP` var i, j : integer; CzyWiekszy : integer; Pomoc : Ksiazka; begin for i := 1 to LbPoz-1 do { wykonaj LbPoz-1 przebiegów } for j := i to LbPoz do begin if Kryterium = 1 then^SRUyZQDQLHZJW\WXáXDXWRUD` CzyWiekszy := PorownajTytul(Katalog[i], Katalog[j]) else CzyWiekszy := PorownajAutor(Katalog[i], Katalog[j]); if CzyWiekszy = 1 then^WU]HED]DPLHQLüHOHPHQW\` begin Pomoc := Katalog[i]; { zachowaj pierwszy rekord } Katalog[i] := Katalog[j]; { wstaw drugi } { do pierwszego } Katalog[j] := Pomoc; { wstaw zachowany } { do drugiego } end; end; end;

-DNZLGDüSURFHGXUDZ\NRQXMHF\NOLF]QHSRUyZQDQLDLHZHQWXDOQH]DPLDQ\ZGZyFK ]DJQLH*G*RQ\FKS WODFK]NWyU\FK]HZQ WU]QDZ\]QDF]DNROHMQHNURNLDOJRU\WPX]D ZHZQ WU]QDREVáXJXMHSU]HJOGDQLHSR]RVWDá\FKMHV]F]HGRXSRU]GNRZDQLDUHNRUGyZ 6DPD ]DPLDQD HOHPHQWyZ Z\NRU]\VWXMH W\SRZ\ VFKHPDW ÄSRGSLHUDMF\ VL ´ SRPRFQLF]\PUHNRUGHPVáX*F\PGRW\PF]DVRZHJRSU]HFKRZDQLDGDQ\FK=DXZD*ZUHV]FLH *HDE\SRVRUWRZDüUHNRUG\PDOHMFRZ\VWDUF]\]PRG\ILNRZDüZDUXQHN if CzyWiekszy = 1

]DVW SXMFZDUWRüZDUWRFL–1.

'RG]LHáD

99

-DN QLHWUXGQR VL  GRP\OLü RSHUDFMD VRUWRZDQLD SRZLQQD SRSU]HG]Dü Z\SURZDG]HQLH ]DZDUWRFLNDWDORJXQDHNUDQOXEGUXNDUN 3URFHGXUDNRMDU]FDRE\GZLHRSHUDFMHPR*H Z\JOGDüQDVW SXMFR procedure WypiszKatalog; var Kryterium : integer; begin write('Sortowanie wedlug tytulow (1)', ' lub nazwisk autorow (2)'); readln(Kryterium); Sortuj(Kryterium– ^SDUDPHWUSRZLQLHQE\üOXE` Wypisz; { wypisz posortowany katalog } UHDGOQ^LSR]ZyOJRSU]HF]\WDü` end;

:WHQVSRVyE]DNRF]\OLP\EXGRZ ]DVDGQLF]\FKNORFNyZ]NWyU\FKVNáDGDüVL PD QDV]SURJUDP3R]RVWDMHMHV]F]HQDSLVDQLHáDGQHJRPHQX function Menu : integer; var c : char; begin &OU6FU^Z\F]\üHNUDQ-Z\PDJDZáF]HQLDPRGXáX Crt } writeln('Program biblioteczny KATALOG, wersja 1.0, 1996'); writeln; writeln('Wybierz funkcje:'); writeln('1: Wyszukiwanie pozycji wg tytulu', ' i obsluga wypozyczen'); writeln('2: Wyswietlenie wszystkich pozycji'); writeln('3: Dodanie ksiazki do katalogu'); writeln('5: Statystyka wypozyczen'); writeln('0: Koniec pracy'); writeln; writeln; repeat^F]\WDMNODZLDWXU ` F 5HDG.H\^UyZQLH*Z\PDJDZáF]HQLDPRGXáX&UW` until c in ['0'..'5']; { ignoruj po]RVWDáH]QDNL` Menu := ord(c)-ord('0'); end;

6DPDF] üRSHUDF\MQDSURJUDPXMHVWUyZQLH*EDUG]RW\SRZD:\NRU]\VWXMHRQDS WO  repeat F\NOLF]QLH Z\ZLHWODMF PHQX GRVW SQ\FK RSHUDFML .RG ]ZUyFRQ\ SU]H] IXQNFM  Menu MHVW Z\NRU]\VW\ZDQ\ GR Z\ZRáDQLD RGSRZLHGQLHM RSHUDFML Z LQVWUXNFML case=ZUyFHQLHSU]H]IXQNFM  MenuZDUWRFLSRZRGXMH]DNRF]HQLHG]LDáDQLDS WOL DW\PVDP\PFDáHJRSURJUDPX begin^F] üRSHUDF\MQD` repeat

100

Turbo Pascal — programowanie :\ERU 0HQX^Z\ELHU]RSFM ]PHQX` case Wybor of 1 : SprawdzKsiazki; 2 : begin WypiszKatalog; readln; end; 3 : DodajKsiazke; 5 : Statystyka; end; until Wybor = 0; { opcja 0 = koniec pracy } end. { program Biblioteka }

-DN]G*\áH]DSHZQH]DXZD*\üSURJUDPQLHXPR*OLZLDXVXQL FLDNVL*NL]NDWDORJX 3U]H]QDF]RQD MHVW GR WHJR EUDNXMFD F]ZDUWD SR]\FMD PHQX NWyUHM ]DSURJUDPRZDQLH SURSRQXM &LZUDPDFKüZLF]H 3R SRVNáDGDQLX RSLVDQ\FK Z W\P UR]G]LDOH IUDJPHQWyZ Z MHGQ FDáRü QDMOHSLHM w koleMQRFL Z MDNLHM E\á\ F\WRZDQH  X]\VNXMHV] JRWRZ\ SURJUDP 1LHVWHW\ SHáQL  V]F] FLD ]DNáyFDM GZD PDQNDPHQW\ ] NWyU\FK FR QDMPQLHM MHGHQ MHVW EDUG]R SRZD*Q\2ND]XMHVL PLDQRZLFLH*HQDV]NDWDORJLVWQLHMHGRSyW\GRSyNLX*\WNRZQLN nie wybierze opcji „Koniec pracy” — NROHMQH XUXFKRPLHQLH SURJUDPX ZL*H VL  ] konieczQRFL ZSLVDQLD ZV]\VWNLFK NVL*HN RG QRZD FR MHVW QLHGRSXV]F]DOQH  1R L VDPDSRMHPQRüNDWDORJXWH*PRJáDE\E\üZL NV]D 5R]ZL]DQLHP QDV]\FK SUREOHPyZ ]DMPLHP\ VL  MX* ]D FKZLO  Z Gwóch kolejnych UR]G]LDáDFKWUDNWXMF\FKRSOLNDFKRUD]]PLHQQ\FKG\QDPLF]Q\FK

3OLNLF]\OLMDNXFKURQLüGDQHSU]HG]JXE

101

3OLNLF]\OLMDNXFKURQLü GDQHSU]HG]JXE 3DPL üRSHUDF\MQDZ\NRU]\VW\ZDQDGRSU]HFKRZ\ZDQLDGDQ\FKSU]HWZDU]DQ\FKSU]H] SURJUDP PD GZLH ]DVDGQLF]H ZDG\ RJUDQLF]RQ SRMHPQRü L XORWQRü WR SRHW\FNLH VáRZRR]QDF]DSRSURVWX*H]DZDUWRüSDPL FLMHVWWUDFRQDZFKZLOLZ\áF]HQLD]DVLODQLD .RPSXWHUXPR*OLZLDMF\SU]HFKRZ\ZDQLHGDQ\FKZ\áF]QLHSRGF]DVZáF]HQLD GRVLHFLE\áE\UDF]HMPDáRX*\WHF]Q\GODWHJRWH*SURMHNWDQFLVSU] WXRSUDFRZDOLV]HUHJ XU]G]H — tzw. SDPL FL PDVRZ\FK — SR]ZDODMF\FK QD WUZDáH SU]HFKRZ\ZDQLH GDQ\FK 5RO  SDPL FL PDVRZHM Z NRPSXWHU]H RVRELVW\P SHáQL G\VNLHWNL RUD] G\VNL WZDUGHREDUR]ZL]DQLDZ\NRU]\VWXMLGHQW\F]QPHWRG ]DSLVXLUy*QLVL UR]ZLzaniami technologicznymi). Z logicznego punktu widzenia, dane zapisywane na dyskach RUJDQL]RZDQH V Z pliki D WH ] NROHL SU]HFKRZ\ZDQH V Z katalogach &DáRFL ]DU]G]DV\VWHPRSHUDF\MQ\]NWyUHJRXVáXJNRU]\VWDMSURJUDP\X*\WNRZH Rzecz jasna, UyZQLH* L 7XUER 3DVFDO G\VSRQXMH PR*OLZRFL NRU]\VWDQLD ] SOLNyZ Z WU]HFK GRVW SQ\FK Z 3DVFDOX URG]DMyZ SOLNyZ — elementowych (jednorodnych), tekstowych i amorficznych — RPyZLP\ GZD SLHUZV]H PDMFH QDMZL NV]H ]DVWRVRwanie w praktyce. 1D SRF]WHN QLHFR WHRULL 6DP SOLN MHVW SHZQ VWUXNWXU GDQ\FK ]DSLVDQ QD G\VNX i LGHQW\ILNRZDQ]DSRPRFQD]Z\FLOHM—FLH*NLGRVW SX 'DQHSU]HFKRZ\ZDQH Z SOLNX PRJ PLHü UHSUH]HQWDFM  ELQDUQ WDN VDP MDN Z SDPL FL NRPSXWHUD  OXE WHNVWRZWDNMDNDX*\ZDQDMHst do wprowadzania informacji z klawiatury i wyprowaG]DQLD MHM QD HNUDQ PRQLWRUD OXE GUXNDUN  5HSUH]HQWDFMRP W\P RGSRZLDGDM Z 3DVcalu pliki elementowe oraz tekstowe. • 3OLNL HOHPHQWRZH SU]HFKRZXM GDQH Z SRVWDFL ELQDUQHM ]D SOLNL WHNVWRZH — w SRVWDFL ZLHUV]\ WHNVWX ]DNRF]RQ\FK ]QDNDPL NRFD ZLHUV]D =DZDUWRü SOLNyZHOHPHQWRZ\FKMHVWQDRJyáQLHF]\WHOQDGODX*\WNRZQLNDQDWRPLDVWWUHü SOLNX WHNVWRZHJR GDMH VL  áDWZR RGF]\WDü L ]LQWHUSUHWRZDü = GUXJLHM VWURQ\ binarna reprezentacja danych jest bardziHM]ZDUWDLRV]F] GQD

102

Turbo Pascal — programowanie • :V]\VWNLHGDQHSU]HFKRZ\ZDQHZSOLNDFKHOHPHQWRZ\FKPXV]E\üWHJRVDPHJR W\SX SURVWHJR OXE VWUXNWXUDOQHJR  3OLNL WHNVWRZH Z\NRU]\VWXMFH ]QDNRZH VIRUPDWRZDQH  UHSUH]HQWDFMH GDQ\FK PRJ E\ü X*\WH GR SU]HFKRZ\ZDQLD PLHV]DQ\FKW\SyZGDQ\FKQSWHNVWyZLOLF]E JG\*ZV]HONDLQIRUPDFMDSU]HFKRZ\ZDQDMHVWZQLFKZSRVWDFLWHNVWRZHM3OLNLWHNVWRZHXPR*OLZLDMUyZQLH* formatowanie zapisu i korzystanie z procedur readln i writeln NWyUH V QLHGRVW SQHGODSOLNyZHOHPHQWRZ\FK • PlikiHOHPHQWRZHXPR*OLZLDMW]ZGRVW SVZRERGQ\— w dowolnym momencie PR*QD RGZRáDü VL  GR GRZROQHJR HOHPHQWX SOLNX 3OLNL WHNVWRZH V SOLNDPL o GRVW SLHVHNZHQF\MQ\PFRR]QDF]D*HDE\GRVWDüVL GRZ\EUDQHJRHOHPHQWX SOLNXQDOH*\SU]HF]\WDüZV]\VWNLHHOHPHQW\]QDMGXMFHVL SU]HGQLP 2GZRáDQLDGRSOLNX]DSLV\RGF]\W\LLQQHRSHUDFMH UHDOL]RZDQHVSU]H]Z\ZRáDQLH RGSRZLHGQLFK IXQNFML V\VWHPX RSHUDF\MQHJR NWyU\ ] NROHL SRVáXJXMH VL  OLF]ERZ\PL LGHQW\ILNDWRUDPL SOLNyZ NRU]\VWDQLH ] QD]Z E\áRE\ QLHZ\JRGQH  5yZQLH* SURJUDP SDVFDORZ\QLHRGZRáXMHVL GRSOLNyZÄEH]SRUHGQLR´OHF]SRSU]H]WDN]ZDQHzmienne plikowe F]\OL ]áR*RQH VWUXNWXU\ GDQ\FK UHSUH]HQWXMFH IL]\F]QH SOLNL ]DSLVDQH QD dysku. Ogólny schemat operacji plikowej w Pascalu obejmuje cztery etapy: • VNRMDU]HQLH ]PLHQQHM SOLNRZHM ] RGSRZLHGQLP SOLNLHP ]QDMGXMF\P VL  QD dysku lub nowo tworzonym); • RWZDUFLHSOLNXSU]\JRWRZXMFHJRGR]DSLV\ZDQLDOXERGF]\W\ZDQLDLQIRUPDFML • MHGQDOXEZL FHMRSHUDFML]DSLVXOXERGF]\WXGDQ\FK • ]DPNQL FLHSOLNXLSU]HUZDQLHVNRMDU]HQLDSRPL G]\]PLHQQSOLNRZLSOLNLHP 6DP]PLHQQSOLNRZGHNODUXMHVL ZVSRVyEQDVW SXMF\ nazwa : file of typ { dla pliku elementowego } nazwa : text { dla pliku tekstowego }

gdzie typ RNUHOD W\S HOHPHQWX VNáDGRZHJR SOLNX L PR*H E\ü GRZROQ\P LGHQW\fikaWRUHP W\SX SURVWHJR OXE VWUXNWXUDOQHJR ] Z\MWNLHP W\SX SOLNRZHJR L RELHNWRZHJR  =DXZD* *H SRMHG\QF]\P HOHPHQWHP SOLNX HOHPHQWRZHJR MHVW QLH EDMW OHF] ZáDQLH RELHNW ]DGDQHJR W\SX FR MHVW GRü ORJLF]QH  'ODWHJR WH* GR SOLNX UHNRrdów (drugi SU]\NáDGSRQL*HM PR*HV]ZSLV\ZDüZ\áF]QLHFDáHUHNRUG\]DSLV\ZDQLHOXERGF]\W\ZDQLH SRMHG\QF]\FK SyO MHVW QLHZ\NRQDOQH  D MHJR GáXJRü E G]LH ]DZV]H UyZQD wieloNURWQRFL UR]PLDUX SRMHG\QF]HJR UHNRUGX 3RGREQLH GHNODUDFMD SOLNX NWyUHJR elemenWDPL VNáDGRZ\PL V WDEOLFH OLF]E FDáNRZLW\FK ]PXVL &L  GR ]DSLV\ZDQLD L odczytyZDQLD FDá\FK WDEOLF JG\* RGZRáDQLH VL  GR SRMHG\QF]HJR HOHPHQWX WDEOLF\ E G]LH QLHPR*OLZH 7HQ VDP SOLN PR*QD RF]\ZLFLH RWZRU]\ü MDNR SOLN OLF]E FDáNRZLW\FK FR SR]ZROL QDP QD RGF]\W\ZDQLH SRMHG\QF]\FK ZDUWRFL : SU]\SDGNX gdy plik przechowuje jednorodne dane, deklaracja zmiennej plikowej wykorzystuje na RJyá HOHPHQW\ VNáDGRZH RGSRZLHGQLHJR W\SX SURVWHJR 'OD ED] GDQ\FK ]áR*RQ\FK ] rekordów (przechowuMF\FK GDQH Uy*Q\FK W\SyZ  MHG\Q\P Z\MFLHP MHVW GHNODUDFMD pliku rekordów.

3OLNLF]\OLMDNXFKURQLüGDQHSU]HG]JXE

103

2WRNLONDSU]\NáDGRZ\FKGHNODUDFML var Probki : file of real; { plik liczb rzeczywistych } KatalogNaDysku : file of Ksiazka; { plik rekordów } KatalogTekstowy : text; { plik tekstowy }

'OD SRWU]HE QDV]HJR SURJUDPX ELEOLRWHF]QHJR PR*HP\ Z\NRU]\VWDü GUXJL OXE WU]HFL z SRZ\*V]\FK SU]\NáDGyZ 1DMSRSXODUQLHMV]\P UR]ZL]DQLHP GOD ED] GDQ\FK D QDV] SURJUDPMHVWZáDQLHSURVWED]GDQ\FK V—MDNMX*SRZLHG]LDQR— pliki rekordów, XPR*OLZLDMFH VZRERGQ\ GRVW S GR GDQ\FK L OHSV]H ]DJRVSRGDURZDQLH G\VNX -HOL MHGQDN ]DOH*\ &L QD F]\WHOQRFL SOLNX ] GDQ\PL PR*HV] Z\NRU]\VWDü UHSUH]HQWDFM  w postaci pliku tekstowego. 3R ]DGHNODURZDQLX RGSRZLHGQLHM ]PLHQQHM SOLNRZHM PR*QD SU]\VWSLü GR ZáDFLZ\FK RSHUDFML]ZL]DQ\FK]]DSLV\ZDQLHPLRGF]\W\ZDQLHPGDQ\FK3U]HGHZV]\VWNLPPXVLP\VNRMDU]\ü]PLHQQSOLNRZ]IL]\F]Q\PSOLNLHP]QDMGXMF\PVL QDG\VNX6áX*\ do tego procedura assign: assign(zmienna-plikowa, nazwa-pliku) Nazwa-plikuRNUHODWXSOLNGRNWyUHJRFKFHP\VL RGZRá\ZDüáF]QLH]HZHQWXDOQ

FLH*NGRVW SXF]\OLQD]ZG\VNXNDWDORJXLHZHQWXDOQ\FKSRGNDWDORJyZ]DZLHUDMcych plik). Po wykonaniu procedury assignZV]HONLHRGZRáDQLDGR]PLHQQHMSOLNRZHM E GGRW\F]\á\VNRMDU]RQHJR]QLSOLNXRQD]ZLHNWyUHJRPR*HP\]DSRPQLHü -HVWWR GRü LVWRWQH JG\* MHGQ\P ] Eá GyZ F] VWR SRSHáQLDQ\FK SU]H] SRF]WNXMF\FK SURJUDPLVWyZ MHVW SUyED RGZRá\ZDQLD VL  GR SOLNX SU]H] SRGDQLH MHJR QD]Z\ FR MHVW rzecz jasna nielegalne. 3U]\NáDGRZHVNRMDU]HQLH]PLHQQHMSOLNRZHM]SOLNLHPPR*HPLHüSRVWDü assign(KatalogNaDysku, 'c:\biblio\dane\katalog.dat')

lub (lepiej) assign(KatalogNaDysku, NazwaPliku)

: GUXJLPSU]\SDGNXQD]ZDSOLNXSU]HND]\ZDQDMHVWMDNR]PLHQQDFRXPR*OLZLDQS ZSURZDG]HQLH MHM ] ]HZQWU] Ä]DV]\FLH´ QD]Z\ ZHZQWU] SURJUDPX ]PQLHMV]D MHJR XQLZHUVDOQRü  1DVW SQ\PNURNLHPMHVWRWZDUFLHSOLNXF]\OLSU]\JRWRZDQLHJRGRRGF]\WXOXE]DSLVX .RQLHF]QRü RWZDUFLD L Sy(QLHMV]HJR ]DPNQL FLD  SOLNX Z\QLND ] PHWRG REVáXJL SOLNyZ SU]\M W\FK Z V\VWHPLH RSHUDF\MQ\P NWyUHJR IXQNFMH V ]UHV]W Z W\P FHOX wykorzystyZDQH :\PLDQD LQIRUPDFML SRPL G]\ SOLNLHP D SURJUDPHP PR*OLZD MHVW dopiero po otwarciu tego ostatniego.

104

Turbo Pascal — programowanie 'ZLHPD SRGVWDZRZ\PL SURFHGXUDPL X*\ZDQ\PL Z 3DVFDOX GR RWZLHUDQLD SOLNyZ V reset i rewrite: reset(zmienna-plikowa) rewrite(zmienna-plikowa)

Procedura reset XPR*OLZLD RWZDUFLH MX* LVWQLHMFHJR SOLNXXVWDZLDMFW]ZZVND(QLN plikowy QD MHJR SRF]WNX : SU]\SDGNX JG\ RWZLHUDQ\ SOLN QLH LVWQLHMH Z\ZRáDQLH SURFHGXU\ UHVHW NRF]\ VL  Eá GHP Z\NRQDQLD = NROHL rewrite XPR*OLZLD RWZDUFLH SOLNXQLH]DOH*QLHRGWHJRF]\LVWQLDáRQSRSU]HGQLRMHOLQLH— tworzy ona nowy plik o GDQHM QD]ZLH ]D MHOL WDN — ]HUXMH GáXJRü LVWQLHMFHJR SOLNX L XVWDZLD ZVND(QLN SOLNRZ\ QD MHJR SRF]WNX F]HJR HIHNWHP Mest utracenie wszystkich danych zawartych w pliku  :DUWR SDPL WDü *H Z SU]\SDGNX SOLNyZ WHNVWRZ\FK SURFHGXUD reset otwieUD SOLN Z\áF]QLH GR RGF]\WX ]D rewrite — Z\áF]QLH GR ]DSLVX QLH PD]DWHPPR*OLZRFLPLHV]DQLDRGF]\WyZL]DSLVyZZMHGQ\PF\NOXRWZDUFLD =DVDGD WDQLHRERZL]XMHGODSOLNyZHOHPHQWRZ\FKNWyUHPR*QDRGF]\W\ZDüL]DSLV\ZDüEH] ograQLF]H QLH]DOH*QLH RG WHJR F]\ ]RVWDá\ RWZDUWH ]D SRPRF SURFHGXU\ reset, czy rewriteZW\PRVWDWQLPSU]\SDGNXWU]HEDQDMSLHUZ]DSLVDüGRSOLNXMDNLHGDQH  6DPZVND(QLNSOLNRZ\MHVWSRSURVWXNROHMQ\PQXPHUHPHOHPHQWXQLHEDMWX ZSOLNX SU]\ F]\P QXPHUDFMD UR]SRF]\QD VL  RG ]HUD .D*GD RSHUDFMD RGF]\WX OXE ]DSLVX SRZRGXMHSU]HVXQL FLHZVND(QLNDRZDUWRüUyZQOLF]ELHRGF]\WDQ\FKOXE]DSLVDQ\FK HOHPHQWyZSU]\F]\PGODSOLNyZRGRVW SLHVZRERGQ\PHOHPHQWRZ\FK PR*OLZHMHVW UyZQLH* MHJR GRZROQH SU]HVWDZLDQLH QDZHW SR]D NRQLHF SOLNX FKRü PD WR PDá\ VHQV i QDMF] FLHMSRZRGXMHEá G\Z\NRQDQLD  7U]HFL SURFHGXU RWZLHUDMF GRVW SQ Z\áF]QLH GOD plików tekstowych, jest

Append3URFHGXUDWDRWZLHUDSOLNGRGRSLV\ZDQLDWMRWZLHUDJRGR]DSLVXQLHQLV]F]F

poprzedQLHM ]DZDUWRFL L XVWDZLD ZVND(QLN SOLNRZ\ QD MHJR NRFX 8PR*OLZLD WR dodawanie danych do plików tekstowych, które —MDNRSOLNLRGRVW SLHVHNZHQF\MQ\P —QLHXPR*OLZLDMSURJUDPRZHJRSU]HVWDZLDQLDZVND(QLNDSOLNRZHJR 'R Z\PLDQ\ GDQ\FK SRPL G]\ SURJUDPHP D SOLNLHP VáX* ]QDQH QDP MX* SURFHGXU\

read (odczyt) i write]DSLV 3RQLHZD*ZÄVWDQGDUGRZHM´ZHUVMLREVáXJXMRQHHNUDQ

monitora i NODZLDWXU  QLH]E GQH MHVW SRGDQLH GRGDWNRZHJR DUJXPHQWX RNUHODMFHJR SOLN ]GR NWyUHJR LQIRUPDFMD PD E\ü RGF]\WDQD OXE ]DSLVDQD $UJXPHQWHP W\P MHVW ZáDQLHQD]ZDRGSRZLHGQLHM]PLHQQHMSOLNRZHM read(zmienna-plikowa, lista-elementów) write(zmienna-plikowa, lista-elementów)

3RZ\*V]H RSHUDFMH RGQRV] VL  ]DUyZQR GR SOLNyZ HOHPHQWRZ\FK MDN L WHNVWRZ\FK 'ODW\FKRVWDWQLFKPR*OLZHMHVWSRQDGWRX*\FLHSURFHGXU readln i writeln, odczytuMF\FKOXE]DSLVXMF\FKGDQHZUD]]H]QDNDPLNRFDZLHUV]D3RQLHZD*SOLNi elemenWRZHSU]HFKRZXMZ\áF]QLHGDQHRNUHORQHJRW\SXLQLHPRJ]DZLHUDü]QDNyZNRFD ZLHUV]D X*\FLH SURFHGXU readln i writeln  MHVW Z LFK SU]\SDGNX QLHOHJDOQH 'UXJ LVWRWQ Uy*QLF MHVW ]DZDUWRü listy-elementów. W przypadku plików tekstowych OLVWDWDPR*H]DZLHUDüGRZROQH]PLHQQHVWDáHLZ\UD*HQLDJG\*ZV]\VWNLH]DSLV\ZDQH VZ SOLNXZSRVWDFLWHNVWX QDWRPLDVWGODSOLNyZHOHPHQWRZ\FKMHMVNáDGQLNDPLPRJ

3OLNLF]\OLMDNXFKURQLüGDQHSU]HG]JXE

105

E\üZ\áF]QLH]PLHQQHRGSRZLHGQLHJRW\SX']LHMHVL WDNGODWHJR*HSOLNHOHPHQWRZ\ PR*H]DZLHUDüZ\áF]QLHGDQHMHGQHJRW\SX]DSRV]F]HJyOQHHOHPHQW\OLVW\SU]HND]\ZDQHVSU]H]QD]Z  3RZ\NRQDQLX*GDQ\FKRSHUDFML]DSLVXLRGF]\WXGDQ\FKSOLNQDOH*\]DPNQü. Ta barG]RZD*QDRSHUDFMDMHVWLJQRURZDQDSU]H]ZLHOXSURJUDPLVWyZFRZHIHNFLHSURZDG]L GRSU]\NU\FKQLHVSRG]LDQHNZSRVWDFL]JXELRQ\FKGDQ\FK8SRGáR*DFDáHJRSUREOHPX OH*\WDN]ZDQHbuforowanie operacji dyskowychF]\OLWHFKQLNDSROHJDMFDQDRGF]\W\ZDQLXL]DSLV\ZDQLXGDQ\FKQLHSRMHG\QF]ROHF]FDá\PLSDF]NDPL]DSRUHGQLFWZHP VSHFMDOQHJRREV]DUXSDPL FL— tzw. bufora dyskowego. Wykorzystanie bufora pozwala na zredukowanie liczby fizycznych odczytów i zapisów na dysku, a przez to zmniejV]HQLH MHJR PHFKDQLF]QHJR REFL*HQLD L SRSUDZ  Z\GDMQRFL RSHUDFML G\VNRZ\FK 3RQLHZD* MHGQDN SRGF]DV ]DSLVX ]DZDUWRü EXIRUD Z\V\áDQD MHVW QD G\VN GRSLHUR SR MHJR]DSHáQLHQLXOXEZFKZLOL]DPNQL FLDSOLNX SU]HUZDQLHZ\NRQ\ZDQLDSURJUDPX PR*HVSRZRGRZDüXWUDW GDQ\FK5yZQLH*SRSUDZQH]DNRF]HQLHSURJUDPXSRZRGXMH co prawda automatyczne zamkni FLH RWZDUW\FK SOLNyZ QLH RSUy*QLD MHGQDN EXIRUyZ SU]HFKRZXMF\FKQLH]DSLVDQHMHV]F]HGDQHFRPR*HVSRZRGRZDüLFKXWUDW :SU]\SDGNXJG\SOLNZ\NRU]\VW\ZDQ\MHVWZ\áF]QLHGRRGF]\WXGDQ\FKQLH]DPNQL FLHQLH SRZRGXMH XWUDW\ LQIRUPDFML FR QLH ]QDF]\ *H PR*QD MH VRELH RGSXFLü ERZLHP OHQLVWZRWDNLH]Z\NOHPFLVL ZQDMPQLHMVWRVRZQ\FKRNROLF]QRFLDFK 3DPL WDM]DPNQL FLHSOLNXMHVWSUDNW\F]QLHjedynym sposobem na bezpieczne zapisanie w nim wszystkich danych. 1DV]F] FLH]DPNQL FLHSOLNXMHVWEardzo proste. Realizuje je procedura close: close(zmienna-plikowa)

-HMZ\ZRáDQLHPDW VDPIRUP GODZV]\VWNLFKURG]DMyZSOLNyZ 7\OHWHRULL$E\ZSURZDG]LüMZ*\FLHVSUyEXMP\QDSLVDü]HVWDZSURFHGXUSR]ZDODMF\FK QD ]DSLVDQLH QDV]HJR NDWDORJX Z SOLNX G\VNRZ\P L RGF]\WDQLH JR ] SOLNX =JRGQLH]W\PFRSRZLHG]LHOLP\ZF]HQLHMGRSU]HFKRZ\ZDQLD]DZDUWRFLNDWDORJX wykorzystamy plik elementowy typu file of record. procedure ZapiszNaDysku(NazwaPliku : string); var f : file of Ksiazka; i : integer; begin DVVLJQI1D]ZD3OLNX ^VNRMDU]SOLN]H]PLHQQSOLNRZ` rewrite(f); { otwórz (utwórz) plik } for i := 1 to LbPoz do { zapisz kolejne rekordy } write(f, Katalog[i]); close(f); { zamknij plik } end;

106

Turbo Pascal — programowanie 3RZ\*V]D SURFHGXUD LOXVWUXMH W\SRZ PHWRG  ]DSLV\ZDQLD Z SOLNX ]DZDUWRFL ED]\ GDQ\FK3RVNRMDU]HQLXSOLNX]RGSRZLHGQL]PLHQQLRWZDUFLXJR]DSLVXMHP\NROHMQH UHNRUG\ ]QDMGXMFH VL  Z WDEOLF\ ]ZUyü XZDJ  *H UHNRUG\ ]DSLV\ZDQH V Z FDáRFL a nie polami). Po zapisDQLXZáDFLZHMOLF]E\UHNRUGyZ]DP\NDP\SOLNLWRZV]\VWNR 0XVLV] MHV]F]H ]GDZDü VRELH VSUDZ  *H ND*GH RWZDUFLH E G]LH SRZRGRZDáR XWUDW  SRSU]HGQLHM ]DZDUWRFL SOLNX rewrite  DOH SRQLHZD* SU]HG FKZLO QLHMDZQLH ]DáR*\OLP\*HND*GRUD]RZR]DSLVXMHP\FDá\NDWDORJMHVWWRGRSU]\M FLD 2GF]\WDQLH ]DZDUWRFL NDWDORJX ] SOLNX SU]HELHJD ZHGáXJ QLHFR LQQHJR VFKHPDWX 3RQLHZD*QLHZLHP\LOHUHNRUGyZPDP\ZáDFLZLHRGF]\WDüQLHPR*HP\]DVWRVRZDü S WOL for 1DMSRSXODUQLHMV]\P UR]ZL]DQLHP MHVW F]\WDQLH Nolejnych rekordów do PRPHQWXQDSRWNDQLDNRFDSOLNXFRZ\NU\ZDQHMHVWSU]H]SURFHGXU eof (ang. end-offile —NRQLHFSOLNX -DNQLHWUXGQRVL GRP\OLüW\PUD]HP]DVWRVXMHP\S WO  while (lub repeat): procedure OdczytajZDysku(NazwaPliku : string); var f : file of Ksiazka; i : integer; begin DVVLJQI1D]ZD3OLNX ^VNRMDU]SOLN]H]PLHQQSOLNRZ` UHVHWI ^RWZyU]SOLNPXVLLVWQLHü ` i := 0; { wyzeruj licznik rekordów } while not eof(f) do^F]\WDMD*GRNRFDSOLNX` begin Inc(i); { kolejny rekord } read(f, Katalog[i]); end; LbPoz := i; { wczytano tyle rekordów } close(f); end;

3R]RVWDáH RSHUDFMH Z\NRQ\ZDQH Z SURFHGXU]H V SUDNW\F]QLH WDNLH VDPH MHG\QLH GR RWZDUFLD SOLNX Z\NRU]\VWXMHP\ W\P UD]HP SURFHGXU  reset =DXZD* *H NRQVWUXNFMD procedur ZapiszNaDysku i OdczytajZDysku przewiduje przekazanie nazwy pliku MDNR SDUDPHWUX FR ] NROHL SR]ZDOD QD LFK X*\FLH EH] NRQLHF]QRFL ND*GRUD]RZHJR NRPXQLNRZDQLDVL ]X*\WNRZQLNLHPQD]Z PR*QDÄ]DV]\ü´ZSURJUDPLHMDNRVWDá  -HGQ\P]PR*OLZ\FKLF] VWRVWRVRZDQ\FK UR]ZL]DNZHVWLL]DSDPL W\ZDQLDGDQ\FK MHVW ND*GRUD]RZH ]DSLV\ZDQLH FDáHM ED]\ Z FKZLOL ]DNRF]HQLD SURJUDPX L RGF]\W\ZDQLHMHM]DUD]SRXUXFKRPLHQLX:W\PFHOXZ\VWDUF]\QDSRF]WNXF] FLRSHUDF\MQHM SU]HGZ\ZRáDQLHPPHQX ZVWDZLüLQVWUXNFM

OdczytajZDysku(PLIK_KATALOGU);

]DSU]HGVDP\PNRFHPSURJUDPXGRSLVDü ZapiszNaDysku(PLIK_KATALOGU);

SU]\F]\PVWDáPLIK_KATALOGUQDOH*\ZF]HQLHM]GHILQLRZDüMDko np. PLIK_KATALOGU = 'Katalog.dat'

3OLNLF]\OLMDNXFKURQLüGDQHSU]HG]JXE

107

0HWRGD WD SR]ZDOD QD ND*GRUD]RZH ]DSDPL W\ZDQLH WUHFL NDWDORJX SR ]DNRF]HQLX SURJUDPX L MHM RGWZDU]DQLH QD SRF]WNX NROHMQHM VHVML EH] NRQLHF]QRFL SRGDZDQLD QD]Z\ SOLNX XZDJD SU]HG SLHUZV]\P XUXFKRPLHQLHP SURJUDPX PXVLV] XWZRU]\ü pusty plik o nazwie KATALOG.DAT, w przeciwnym przypadku próba otwarcia nie SRZLHG]LH VL  ,QQ\P VSRVREHP MHVW X]XSHáQLHQLH PHQX R SROHFHQLD ]DSLVX L RGF]\WX GDQ\FKFRMHGQDNZL*HVL ]NRQLHF]QRFLZ\ZRá\ZDQLDRGSRZLHGQLFKSROHFH-HOi ZUHV]FLHFKFHV]GDüX*\WNRZQLNRZLPR*OLZRü]PLDQ\QD]Z\SOLNX]GDQ\PLPXVLV] X]XSHáQLüSURJUDPRRGSRZLHGQLHLQVWUXNFMHZF]\WXMFHM]NODZLDWXU\ 'R SU]HFKRZ\ZDQLD GDQ\FK PR*QD UyZQLH* Z\NRU]\VWDü SOLN WHNVWRZ\ MHGQDN RSHUDFMHRGF]\WXL]DSLVXE GQLHFREDUG]LHMVNRPSOLNRZDQH:\PLDQDGDQ\FK]SOLNLHP WHNVWRZ\P RGE\ZD VL  WDN VDPR MDN ] PRQLWRUHP L NODZLDWXU D ZL F SRV]F]HJyOQH SRODUHNRUGyZQDOH*\]DSLV\ZDüLRGF]\W\ZDüLQG\ZLGXDOQLH:]DPLDQ]DWRX]\VNXMHP\ PR*OLZRü áDWZHJR REHMU]HQLD WUHFL SOLNX JG\* ]DZLHUD RQ Z\áF]QLH WHNVW  a WDN*HVNLHURZDQLDOXERGF]\WDQLD GDQ\FKGR] MHGQHJR]HVWDQGDUGRZ\FKXU]G]H Z\MFLDZHMFLD REVáXJLZDQ\FKSU]H]V\VWHPRSHUDF\MQ\QSGUXNDUNL 2WRSU]\NáDG SURFHGXU\ ]DSLVXMFHM NDWDORJ GR SOLNX WHNVWRZHJR RSHUDFM  RGF]\WX PR*HV] ]UHDOL]RZDüZUDPDFKüZLF]H  procedure ZapiszNaDysku(NazwaPliku : string); var f : text; { tym razem plik tekstowy } i : integer; begin DVVLJQI1D]ZD3OLNX ^VNRMDU]SOLN]H]PLHQQSOLNRZ` rewrite(f); { utwórz plik } for i := 1 to LbPoz do { zapisz kolejne rekordy } with Katalog[i] do^Z\SURZDG(SRV]F]HJyOQHSRODUHNRUGX` begin writeln(f, 'Pozycja katalogu: ', i); writeln(f, 'Tytul: ', Tytul); writeln(f, 'Autor: ', Autor); if Wypozyczajacy = '' then^QLNWQLHZ\SR*\F]\á` writeln(f, 'Ksiazka znajduje sie na polce.') else^SROH]DZLHUDQD]ZLVNRZ\SR*\F]DMFHJR` writeln(f, 'Wypozyczajacy: ', Wypozyczajacy); writeln(f); end; close(f); { zamknij plik } end;

6SRVyE]DSLVDQLDWUHFLUHNRUGXGRSOLNXSU]\SRPLQDSURFHGXU  WypiszDane (zobacz SRSU]HGQLUR]G]LDá ]W\P*HND*GDLQVWUXNFMD write(ln X]XSHáQLRQDMHVWRVSHF\ILNDFM ]PLHQQHMSOLNRZHMQS writeln(f, 'Autor: ', Autor);

108

Turbo Pascal — programowanie 2GF]\W\ZDQLHGDQ\FK]SOLNyZWHNVWRZ\FKQDVWU F]DQLHFRZL FHMNáRSRWyZ]ZáDV]F]D JG\SOLN]DZLHUDLQIRUPDFMHPLHV]DQ\FKW\SyZWHNVWLOLF]E\ &HQ]DÄOX(Q\´IRUPDW ]DSLVXMHVWQDMF] FLHMNRQLHF]QRüWZRU]HQLDVNRPSOLNRZDQ\FKSURFHGXUUHDOL]XMF\FK NRQZHUVMHW\SyZLVSUDZG]DQLHSRSUDZQRFLGDQ\FK 1DV]F] FLHSOLNLWHNVWRZHSRVLDGDMUyZQLH*]DOHW\MHGQ]QLFKMHVWZáDQLHF]\WHOQ\ IRUPDW 3RQLHZD*VWDQGDUGRZHXU]G]HQLDZ\MFLRZHVZV\VWHPLH'26REVáXJLZDQH WDN VDPR MDN SOLNL WHNVWRZH DE\ Z\SURZDG]Lü WUHü NDWDORJX QD HNUDQ W]Z NRQVRO  RSHUDWRUVN Z\VWDUF]\QDVW SXMFHZ\ZRáDQLH ZapiszNaDysku('con');

]DDE\Z\GUXNRZDüNDWDORJQDGUXNDUFHPXVLV]X*\üZ\ZRáDQLD ZapiszNaDysku('prn');

gdzie con i prnVQD]ZDPLV\VWHPRZ\FKXU]G]HZ\MFLDNRQVROLLGUXNDUNL  1D NRQLHF ZUyFLP\ QD FKZLO  GR SOLNyZ HOHPHQWRZ\FK E\ SRZLHG]LHü NLOND VáyZ o PHWRGDFK UHDOL]RZDQLD VZRERGQHJR GRVW SX GR GDQ\FK %LH*F\ HOHPHQW SOLNX WM HOHPHQWNWyUHJRGRW\F]\áDE G]LHNROHMQDLQVWUXNFMDread lub write) wskazywany jest SU]H]ZVSRPQLDQ\MX*ZVND(QLNSOLNRZ\:\ZRáDQLH Seek(zmienna-plikowa, numer-elementu)

SRZRGXMHXVWDZLHQLHZVND(QLNDSOLNRZHJRWDNE\NROHMQDRSHUDFMDRGF]\WXOXE]DSLVX UR]SRF] áDVL RGHOHPHQWXGDQHJR numerem-elementu (elHPHQW\QXPHURZDQHVRG ]HUD  'RGDWNRZ\PL IXQNFMDPL Z\NRU]\VW\ZDQ\PL SRGF]DV PDQLSXORZDQLD ZVND(niNLHPSOLNRZ\PVFilePos]ZUDFDMFDMHJRELH*FZDUWRüRUD]FileSize, zwracaMFDUR]PLDUSOLNX7DNZL F—]DNáDGDMF*H f jest plikiem typu file of integer —Z\ZRáDQLH Seek(f, FileSize(f));

XVWDZLZVND(QLNSOLNRZ\]DRVWDWQLPHOHPHQWHPSOLNXF]\OLSU]\JRWXMHSOLNGRGRSLV\ZDQLD ]DNRQVWUXNFMD for i := 1 to 10 do begin Seek(f, random(FileSize(f)); read(f, i); writeln(i); end;

odczyWD ] SOLNX G]LHVL ü ORVRZR Z\EUDQ\FK OLF]E IXQNFMD random(k) ]ZUDFD OLF]E  SVHXGRSU]\SDGNRZ]]DNUHVXRG]HUDGRk LZ\ZLHWOLMHQDHNUDQLH 6ZRERGQ\GRVW SGRGDQ\FKFKRFLD*EDUG]RSU]\GDWQ\QLHSRZLQLHQE\üQDGX*\ZDQ\ :V]HONLHRSHUDFMHQDSOLNDFKV]QDF]QLHEDUG]LHMF]DVRFKáRQQHQL*RSHUDFMHQDGDQ\FK XPLHV]F]RQ\FK Z SDPL FL ]D RSHUDFMH Z WU\ELH VHNZHQF\MQ\P V ]QDF]QLH V]\EV]H QL* Z WU\ELH GRVW SX VZRERGQHJR 1LH]DOH*QLH RG W\FK XZDJ PXVLV] SDPL WDü *H ZV]HONLHPDQLSXODFMHQD]DZDUWRFLSOLNyZZL*VL ]U\]\NLHPXWUDW\GDQ\FKZSU]\SDGNX DZDULL V\VWHPX QS Z\áF]HQLD ]DVLODQLD  'ODWHJR WH* SOLNL QDOH*\ ]DP\NDü EH]SRUHGQLRSRZ\NRQDQLXQLH]E GQ\FKF]\QQRFL

3OLNLF]\OLMDNXFKURQLüGDQHSU]HG]JXE

109

=DSDPL WDM • 'RWUZDáHJRSU]HFKRZ\ZDQLDLQIRUPDFMLZV\VWHPLHNRPSXWHURZ\PVáX*SOLNL • 7XUER3DVFDOXPR*OLZLDREVáXJ SOLNyZHOHPHQWRZ\FKWHNVWRZ\FKRUD]DPRUficznych. • 3OLNL HOHPHQWRZH VNáDGDM VL  ] HOHPHQWyZ WHJR VDPHJR W\SX SURVWHJR OXE VWUXNWXUDOQHJR /LF]EDHOHPHQWyZMHVW]DZV]HFDáNRZLWD • 3OLNLWHNVWRZH]DZLHUDMGDQHUHSUH]HQWRZDQHZSRVWDFLZLHUV]\WHNVWX0R*QD LFKX*\ZDüGRSU]HFKRZ\ZDQLDGDQ\FKUy*Q\FKW\SyZ • 3OLNL HOHPHQWRZH XPR*OLZLDM GRVW S VZRERGQ\ QDWRPLDVW SOLNL WHNVWRZH SR]ZDODMZ\áF]QLHQDGRVW SVHNZHQF\MQ\ • 3OLN UHSUH]HQWRZDQ\ MHVW Z SURJUDPLH SU]H] ]PLHQQ SOLNRZ NWyU QDOH*\ VNRMDU]\ü]IL]\F]Q\PSOLNLHP]DSRPRFSURFHGXU\assign. • 2SHUDFMH QD ]DZDUWRFL SOLNX PXV] E\ü SRSU]HG]RQH MHJR RWZDUFLHP reset lub rewrite) i ]DNRF]RQH]DPNQL FLHP (close). • 6ZRERGQ\ GRVW S GR HOHPHQWyZ SOLNX XPR*OLZLD SURFHGXUD Seek XVWDZLDMFD ZVND(QLNSOLNRZ\QD]DGDQHMSR]\FML • 0HFKDQL]P\ REVáXJL SOLNyZ WHNVWRZ\FK XPR*OLZLDM SU]HV\áDQLH GDQ\FK QLH W\ONR QD G\VN OHF] UyZQLH* ] L GR VWDQGDUGRZ\FK XU]G]H ZHMFLD-Z\MFLD systemu operacyjnego.

110

Turbo Pascal — programowanie

àDFXFK\ 'DQH WHNVWRZH PDM — obok grafiki — QDMZL NV]\ XG]LDá Z REM WRFL LQIRUPDFML SU]HWZDU]DQHMLSU]HFKRZ\ZDQHMZHZVSyáF]HVQ\FKV\VWHPDFKNRPSXWHURZ\FK=WHJR WH*Z]JO GXND*G\V]DQXMF\VL M ]\NZ\VRNLHJRSR]LRPXMHVWZ\SRVD*RQ\ZPHFKDnizP\ SR]ZDODMFH QD UHSUH]HQWRZDQLH SU]Hchowywanie i przetwarzanie tekstów. W 7XUER3DVFDOXVáX*\GRWHJRW\SáDFXFKRZ\string NWyU\P]DMPLHP\VL ZW\P UR]G]LDOH 'RZROQ\ WHNVW áDFXFK DQJ string) przechowywany jest w programie w SRVWDFLFLJX]QDNyZNWyU\PR*HE\üLQWHUSUHWRZDQ\MDNRVSHF\ILF]QDWDEOLFD array[0..255] of char

3U]\NáDGRZDGHNODUDFMD]PLHQQHMáDFXFKRZHMPDSRVWDü var Napis : string;

6WDáHáDFXFKRZH]DSLVXMHVL QDWRPLDVWZSRVWDFLFLJyZ]QDNyZXM W\FKZDSRVWURI\ SRGREQLHMDNVWDáH]QDNRZH  const STALY_NAPIS = 'Turbo Pascal';

=HURZ\ HOHPHQW áDFXFKD SU]HFKRZXMH MHJR DNWXDOQ GáXJRü W]Z GáXJRü G\QDPLF]Q  E GF W\SX ]QDNRZHJR PR*H RQ SU]\MPRZDü ZDUWRFL RG  GR  6WG ZáDQLH Z\QLND RJUDQLF]HQLH GáXJRFL áDFXFKD GR  ]QDNyZ FR ]UHV]W Z ZL NV]RFLSU]\SDGNyZZ\VWDUF]DD*QDGWR$E\ÄVNUyFLü´áDFXFKGDQDW\SX string ]DMPXMH ]DZV]H  EDMWyZ QLH]DOH*QLH RG U]HF]\ZLVWHM GáXJRFL WHNVWX  PR*QD Z\NRU]\VWDüGHNODUDFM

nazwa-zmiennej : string>GáXJRü@

0R*OLZRü WD MHVW V]F]HJyOQLH FHQQD MHOL Z SURJUDPLH Z\NRU]\VWXMHV] QS WDEOLF  áDFXFKyZ GHNODUXMF HOHPHQW VNáDGRZ\ WDEOLF\ MDNR string[20] RV]F] G]DV]  EDMWyZ FR SU]\ VWX HOHPHQWDFK GDMH ]\VN SRQDG  N% :DUWR ]DXZD*\ü *H SUyED ]DSLVDQLD GR ÄVNUyFRQHJR´ áDFXFKD WHNVWX GáX*V]HJR QL* SR]ZDOD GHNODUDFMD QLH VSRZRGXMHEá GXDMHG\QLHREFL FLHQDGPLDURZ\FK]QDNyZ

àDFXFK\

111

2SHUDFMH QD áDFXFKDFK Z ]DVDG]LH QLH Uy*QL VL  ]DSLVHP RG RSHUDFML QD ]PLHQQ\FK W\SX SURVWHJR L QLH Z\PDJDM VWRVRZDQLD *DGQ\FK VSHFMDOQ\FK V]WXF]HN 'R ZSURZDdzania, wyprowadzania i przypLV\ZDQLD áDFXFKyZ Z\NRU]\VWXMH VL  — podobnie jak dla zmiennych typów prostych — procedury read(ln), write(ln) oraz operator SU]\SLVDQLD5yZQLH*SRUyZQDQLHGZyFKáDFXFKyZ]DSLV\ZDQHMHVWLGHQW\F]QLHSU]\ F]\PÄZHZQ WU]QLH´RGE\ZDVL RQRSU]H]SRUyZQDQLHNRGyZRGSRZLDGDMF\FKVRELH ]QDNyZ7DNZL F 'C' < 'Pascal'

(kod ASCII znaku 'C' jest mniejszy od kodu 'P')

'c' > 'Pascal'

NRG$6&,,]QDNX F MHVWZL NV]\RGNRGX 3

'C' > ''

GRZROQ\áDFXFKMHVWZL NV]\RGáDFXFKDSXVWHJR

Z rzeczy prostych pozRVWDáRMHV]F]HGRGDZDQLHáDFXFKyZSROHJDMFHQDLFK]Z\Ná\P ÄVNOHMDQLX´ QLHVWHW\ áDFXFKyZ QLH GD VL  RGHMPRZDü PQR*\ü DQL G]LHOLü  -H*HOL zmienna lancuch1 zawiera tekst 'Turbo' ]D lancuch2 — tekst 'Pascal', to wynikiem sklejenia obu zmiennych: wynik := lancuch1 + lancuch2;

E G]LHRF]\ZLFLHWHNVW'TurboPascal'. 5yZQLH* RGZRáDQLD GR SRV]F]HJyOQ\FK ]QDNyZ áDFXFKD UHDOL]XMH VL  Z VSRVyE HOHPHQWDUQ\3RQLHZD*PR*HRQE\üWUDNWRZDQ\MDNRWDEOLFD]QDNyZLQVWUXNFMD s[5] := 'x'

wstawi znak xQDSLWSR]\FM ZáDFXFKXs. %DUG]LHM Z\P\OQH RSHUDFMH QD áDFXFKDFK Z\PDJDM X*\FLD VSHFMDOQLH GR WHJR FHOX SU]H]QDF]RQ\FKIXQNFML]NWyU\FKQDMZD*QLHMV]HRSLVDQRSRQL*HM Length(s)

— zZUDFDELH*FGáXJRüáDFXFKDs;

Concat(s1, s2)

— sNOHMDáDFXFK\s1 i s2 (podobnie, jak operator +)

Copy(s, m, n)

— zZUDFDSRGáDFXFKRGáXJRFL m]QDNyZZ\FL W\]áDcucha sSRF]\QDMFRGSR]\FMLn;

Pos(ch, s)

— zZUDFDQXPHUSR]\FMLQDNWyUHMZáDFXFKX s znajduje VL ]QDNch;

Delete(s, m, n) — usuwa n]QDNyZ]áDFXFKDs poc]\QDMFRGSR]\FMLm.

-DN SRZLHG]LDQR Z\*HM DNWXDOQ GáXJRü áDFXFKD PR*QD RGF]\WDü IXQNFM Length OXE SU]H] EH]SRUHGQLH RGZRáDQLH GR ]HURZHM NRPyUNL áDFXFKD  $E\ ]PLHQLü GáXJRüG\QDPLF]QáDFXFKDPXVLV]X*\üNRQVWUXNFML s[0] := chr[n]

gdzie n MHVW *GDQ GáXJRFL SRQLHZD* áDFXFK VNáDGD VL  ]H ]QDNyZ PXVLP\ SU]HNV]WDáFLü OLF]E  n QD RGSRZLDGDMF\ MHM ]QDN IXQNFM chr  3RQLHZD* RSHUDFMD WD F]DVHPSU]\QRVLQLH]E\WSR*GDQHHIHNW\OHSLHMMHMXQLNDü

112

Turbo Pascal — programowanie 3U]\WRF]RQ\ SRQL*HM SURJUDP Lancuchy demonstruMH QLHNWyUH PR*OLZRFL REUyENL áDFXFKyZ L Z ]DVDG]LH QLH Z\PDJD GRGDWNRZHJR NRPHQWDU]D 3R]D Z\ZRáDQLDPL RSLVDQ\FK Z\*HM SURFHGXU ]QDOD]áD VL  Z QLP UyZQLH* IXQNFMD UpCase, SU]HNV]WDáFDMFD PDá OLWHU  DOIDEHWX QD GX* 2SHUXMH RQD FR SUDZGD QD W\SLH ]QDNRZ\P MHGQDN W\SRZH MHM ]DVWRVRZDQLH VSURZDG]D VL  GR NRQZHUVML FDá\FK áDFXFKyZMDNSRND]DQRQL*HM program Lancuchy; ^'HPRQVWUDFMDRSHUDFMLQDáDFXFKDFK` const TP = 'Turbo Pascal to bomba'; var s1, s2 : string; i : integer; begin s1 := TP; { przypisanie } V 

^MZáDFXFKSXVW\` for i := 1 to Length(s1) do V V  ^GRGDZDQLHáDFXFKyZ]QDNyZ` writeln(s1); i := Pos('a', s1); { wyszukanie znaku } s2[i] := '^'; { wstawienie znaku } ZULWHOQV ^LFR]WHJRZ\QLNáR"` 'HOHWHV ^XVXQL FLHF] FLáDFXFKD` writeln(s1); for i := Length(s1) downto 1 do^Z\SLVDQLHáDFXFKD` ^RGW\áX` write(s1[i]); writeln; for i := 1 to Length(s1) do { zamiana naGX*H]QDNL` write(UpCase(s1[i])); writeln; V &RS\73 ^Z\FL FLHSRGáDFXFKD` for i := Length(s1) downto 1 do begin writeln(s1); 'HFV>@ ^VNUDFDQLHáDFXFKD` end; end.

1D]DNRF]HQLHWHJRUR]G]LDáXZVSRPQLP\RDOWHUQDW\ZQHMPHWRG]LHUHSUH]HQWRZDQLD danych tekstowych — tak zwanych áDFXFKDFK ]DNRF]RQ\FK ]HUHP (ang. nullterminated string ]ZDQ\FKWH*$6&,,=àDFXFK$6&,,=SRGREQLHMDN string) jest ]Z\NáWDEOLF]QDNyZMHGQDNQLHSRVLDGDSRODSU]HFKRZXMFHJRGáXJRüZ]DPLDQ]D

àDFXFK\

113

WR MHJR NRQLHF V\JQDOL]RZDQ\ MHVW ]QDNLHP R NRG]LH  QLH P\OLü ]H ]QDNLHP Ä´  (IHNW\ZQDSRMHPQRüáDFXFKD$6&,,=RJUDQLF]RQDMHVWZLHONRFLGRVW SQHMSDPL FL ZSUDNW\FHGRN% DZL FMHVW]QDF]QLHZL NV]DQL*GODW\SXstring. àDFXFK\ $6&,,= GRVW SQH SRF]ZV]\ RG ZHUVML  7XUER 3DVFDOD  GHNODURZDQH V MDNR]Z\NáHWDEOLFH]QDNyZLQGHNVRZDQHRG]HUDQS var BardzoDlugiLancuch : array[0..10000] of char;

(OHPHQWDUQD REVáXJD áDFXFKyZ $6&,,= ZF]\W\ZDQLH Z\SURZDG]DQLe, przypisywaQLH UHDOL]RZDQDMHVWWDNVDPRMDNGOD]Z\Ná\FKáDFXFKyZSRGZDUXQNLHPZáF]HQLD W]ZUR]V]HU]RQHMVNáDGQLG\UHNW\ZNRPSLODWRUD {$X+} (Options-Compiler-Extended Syntax  %DUG]LHM ]áR*RQH RSHUDFMH QD áDFXFKDFK $6&,,= NRSLRZDQLH porównywanie, przeszukiwanie, konwersja do typu stringLYLFHYHUVD UHDOL]RZDQHV przez procedury zawarte w module bibliotecznym StringsRPRGXáDFKZNUyWFH LQLH E G WX RPDZLDQH :DUWR ZUHV]FLH ZVSRPQLHü R W\SLH ZVND(QLNRZ\P PChar, XPR*OLZLDMF\P PDQLSXORZDQLH QD G\QDPLF]QLH WZRU]RQ\FK L XVXZDQ\FK áDFXFKDFK ASCIIZ. 3RQLHZD* Z ZL NV]RFL SU]\SDGNyZ W\S string ]QDNRPLFLH VSHáQLD VZRMH ]DGDQLH SRSU]HVWDQLHP\QDSRZ\*V]\FKZ]PLDQNDFKRGV\áDMF]DLQWHUHVRZDQ\FK&]\WHOQLNyZ GRV\VWHPXSRPRF\LOLWHUDWXU\>@:QDVW SQ\PUR]G]LDOH]DMPLHP\VL SUREOHPHP EUDNX SDPL FL F]\OL ZVSRPQLDQ\P SU]HG FKZLO G\QDPLF]Q\P WZRU]HQLHP L XVXwaniem zmiennych.

=DSDPL WDM • 'R SU]HFKRZ\ZDQLD GDQ\FK WHNVWRZ\FK QDSLVyZ  VáX*\ Z 7XUER 3DVFDOX W\S string. • àDFXFK W\SX string jesW VSHF\ILF]Q WDEOLF R SRMHPQRFL GR  ]QDNyZ SU]\ F]\P ELH*FD GáXJRü áDFXFKD SU]HFKRZ\ZDQD MHVW Z ]HURZHM NRPyUFH tablicy. • =DNUHV SRGVWDZRZ\FK RSHUDFML QD áDFXFKDFK REHMPXMH ZSURZDG]DQLH Z\SURwaG]DQLH SU]\SLV\ZDQLH L SRUyZQ\ZDQLH UHDOL]RZDQH ]D SRPRF ÄVWDQdardowych” procedur i operatorów). • %DUG]LHM]DDZDQVRZDQHRSHUDFMHQDáDFXFKDFKWRNRSLRZDQLHSU]HV]XNLZDQLH Z\FLQDQLHLVNUDFDQLH2SHUDFMHWHUHDOL]RZDQHV]DSRPRFVSHFMDOQ\FKIXQNFML i procedur. • 7XUER 3DVFDO  XPR*OLZLD UyZQLH* NRU]\VWDQLH ] áDFXFKyZ ]DNRF]RQ\FK zerem (ASCIIZ).

114

Turbo Pascal — programowanie

:L FHMSDPL FL -DNE\üPR*HMHV]F]HSDPL WDV]SU]\VW SXMFGRSLVDQLDQDV]HJRSURJUDPXELEOLRWHF]QHJRRNUHOLOLP\PDNV\PDOQOLF]E SR]\FMLUHNRUGyZ QDRNRáR2JUDQLF]HQLHWR Z\QLNDáR]ZLHONRFLGRVW SQHMSDPL FLNWyU]NROHLRV]DFRZDOLP\QD]JUXEV]D N% 'ODF]HJR MHGQDN W\ONR W\OH" : FKZLOL REHFQHM WUXGQR MHVW ]QDOH(ü NRPSXWHU 3& SRVLDGDMF\ PQLHM QL*  0% SDPL FL ]D VWDQGDUGHP MHVW  OXE  0% &R SUDZGD system operacyjny DOS, pod nad]RUHP NWyUHJR SUDFXM SURJUDP\ SDVFDORZH XPR*OLZLDGRVW SW\ONRGRN%DOHLWDNSURJUDP program IlePamieci; begin writeln('Masz w tej chwili ', MemAvail, ' bajtow wolnej pamieci.'); end.

SRND*H]DSHZQHOLF]E ZL NV]RGN%-DN]DWHPGREUDüVL GRSR]RVWDáHMSDPL FL" =DF]QLHP\RGPDáHMGDZNLWHRULL:V]\VWNLH]PLHQQHNWyU\PLSRVáXJLZDáHVL GRWHM SRU\ QDOH*Dá\ GR NODV\ ]PLHQQ\FK JOREDOQ\FK MHOL ]GHILQLRZDáH MH QD SRF]WNX SURJUDPX  OXE ORNDOQ\FK MH*HOL ]RVWDá\ ]GHILQLRZDQH Z SURFHGXUDFK). Zmienne gloEDOQHXPLHV]F]DQHVZW]Zsegmencie danychNWyUHJRZLHONRüZ\QRVLN%LMHVW VWDáD]PLHQQHORNDOQHSU]HFKRZ\ZDQHVZsegmencie stosuNWyUHJRZLHONRüPR*QD ]PLHQLDüZJUDQLFDFKRGGRN%=PLHQQHJOREDOQHVstatyczneWMLVWQLHMSU]H] FDá\ F]DV Z\NRQ\ZDQLD SURJUDPX QDWRPLDVW ]PLHQQH ORNDOQH Ä*\M´ W\ONR WDN GáXJR MDN GáXJR Z\NRQXM VL  SRVLDGDMFH MH SURFHGXU\ OXE IXQNFMH .RQLHF NRFyZ QD ]PLHQQHPR*HP\SU]H]QDF]\üFRQDMZ\*HMNLOREDMWyZ]F]HJRN%GRVW SQHMHVW „warunkowo”. Skoro jednak program IlePamieci SRND]Dá PDP QDG]LHM   *H SDPL FLPDV]QLHFRZL FHMPXVLP\]QDOH(üVSRVyEQDMHMZ\NRU]\VWDQLH 6SRVREHP W\P V WDN ]ZDQH zmienne wskazywane : RGUy*QLHQLX RG Ä]Z\Ná\FK´ ]PLHQQ\FK ]PLHQQH ZVND]\ZDQH PRJ E\ü XPLHV]F]DQH Z GRZROQ\P PLHMVFX SDPL FL]F]\PZL*HVL QLHFRLQQ\VSRVyERGZRá\ZDQLDGRQLFKZ\NRU]\VWXMF\W]Z ZVND(QLNL.

Wiecej pamieci!

115

WsND(QLN GR ]PLHQQHM MHVW SR SURVWX MHM DGUHVHP F]\OL OLF]E RSLVXMF MHM SRáR*HQLH w SDPL FL 5y*QLF  SRPL G]\ ]PLHQQ VWDW\F]Q D ZVND]\ZDQ LOXVWUXMH SRQL*V]\ rysunek:

Rysunek 12. 6SRVyEREVáXJL]PLHQQ\FKVWDW\F]Q\FKD LZVND]\ZDQ\FKE -DN ZLGDü GRVW S GR ]PLHQQHM ZVND]\ZDQHM RGE\ZD VL  GZXHWDSRZR ]D SRUHGnicWZHPZVND(QLNDSURJUDPRGF]\WXMHZDUWRüWHJRRVWDWQLHJRF]\OLDGUHV]PLHQQHM LQD MHMSRGVWDZLHRGZRáXMHVL GRZáDFLZHM]PLHQQHMSRáR*RQHMZSDPL FLZPLHMVFXRSLsanym adresem (w naszym przypadku 3CA6F szesnastkowo). Metoda ta powoduje QLH]QDF]QHZ\GáX*HQLHF]DVXGRVW SXGR]PLHQQHMDOHSR]ZDOD]DWRXPLHFLüMSUDNW\F]QLHZGRZROQ\PPLHMVFXSDPL FLGRNáDGQLH]PLHQQHZVND]\ZDQHXPLHV]F]DQHV na tzw. stercie (ang. heap) — wydziHORQ\P REV]DU]H SDPL FL ]DU]G]DQ\P SU]H] specjalne procedury). 'HNODUDFMDZVND(QLNDGR]PLHQQHMRNUHORQHJRW\SXMHVWEDUG]RSRGREQDGRÄ]Z\NáHM´ GHNODUDFML]PLHQQHMLUy*QLVL RGQLHMMHG\QLHV\PEROHPZVND(QLND^): zmienna : ^typ

przy czym typPXVLE\üLGHQW\ILNDWRUHPW\SXSURVWHJROXE]GHILQLRZDQHJRZF]HQLHM w sekcji type2GZRáDQLHGRVDPHJRZVND(QLNDZ\JOGDGRNáDGQLHWDNVDPRMDNGOD ND*GHM LQQHM ]PLHQQHM QDWRPLDVW RGZRáDQLH GR ZVND]\ZDQHM SU]H] QLHJR ]PLHQQHM zawiera dodatkowo znaczek ^, tym razHPSRáR*RQ\]DQD]ZZVND(QLND zmienna^

$RWRNLONDSU]\NáDGyZ type TabReal = array[1..200] of real; { tablica 100 liczb real } 37DE5HDO A7DE5HDO^ZVND(QLNGRWDEOLF\` string100 = string>@^VNUyFRQ\áDFXFK` var TabTabReal : array[1..200] of37DE5HDO^WDEOLFDZVND(QLNyZ` 3VWULQJAVWULQJ^ZVND(QLNGRáDFXFKD` SLALQWHJHU^ZVND(QLNGROLF]E\LQWHJHU`

116

Turbo Pascal — programowanie { ... } TabTabReal[10]^[30] := 12.345; Pstring100^ := 'Lancuch dynamiczny'; writeln(PString100^);

1D V]F]HJyOQ XZDJ  ]DVáXJXMH WX ]PLHQQD TabTabReal E GFD WDEOLF ZVND(QLNyZ do tablic liczb rzeczywistych. Struktura tego typu pozwala na efektywne przechowanie GZXZ\PLDURZHM WDEOLF\ VNáDGDMFHM VL  ]  ZLHUV]\ ZVND]\ZDQ\FK ZVND(QLNDPL  ]DZLHUDMF\FKSROLF]END*G\F]\OLZVXPLHW\VL F\OLF]ERREM WRFLRNRáR N%8PLHV]F]RQQLHFRQL*HMLQVWUXNFM  TabTabReal[10]^[30] := 12.345PR*QD Z\WáXPDF]\ü MDNR RGZRáDQLH GR WU]\G]LHVWHM NRPyUNL Z G]LHVLW\P ZLHUV]X F]\OL WDEOLF\ ZVND]\ZDQHM SU]H] G]LHVLW\ ZVND(QLN Z WDEOLF\ TabTabReal. Jak nietrudno VL  MX* GRP\OLü JáyZQ\P ]DVWRVRZDQLHP ZVND(QLNyZ MHVW REVáXJD GX*\FK VWUXNWXU GDQ\FK QS WDEOLF UHNRUGyZ F]\OL NDWDORJyZ ELEOLRWHF]Q\FK  = WHJR WH* Z]JO GX PDá\ VHQV PD GHNODUDFMD ]PLHQQHM pi JG\* OLF]ED W\SX integer zajmuje dwa bajty, ]DZVND(QLN— cztery. :DUWR WX MHV]F]H ZVSRPQLHü *H RSUyF] ZVND(QLNyZ GR RELHNWyZ NRQNUHWQHJR W\pu 7XUER 3DVFDO XGRVW SQLD UyZQLH* ZVND(QLNL DPRUILF]QH WM ZVND]XMFH QD REV]DU SDPL FL L QLH ]ZL]DQH ] *DGQ\P NRQNUHWQ\P W\SHP :VND(QLN WDNL GHNODURZDQ\ MHVW VáRZHP pointer (ZVND(QLN LMHVW]JRGQ\SRGZ]JO GHPSU]\SLVDQLD]LQQ\PLW\SDPL ZVND(QLNRZ\PL 7\S pointer L ]ZL]DQH ] QLP RSHUDFMH Z\NRU]\VW\ZDQH V SU]H] EDUG]LHM ]DDZDQVRZDQ\FK SURJUDPLVWyZ GR EH]SRUHGQLHJR ÄQLVNRSR]LRPRZHJR´ PDQLSXORZDQLD]DZDUWRFLSDPL FL 'UXJEDUG]RZD*QLSR*\WHF]QFHFK]PLHQQ\FKZVND]\ZDQ\FKMHVWPR*OLZRüLFK WZRU]HQLD L QLV]F]HQLD Z ]DOH*QRFL RG SRWU]HE :\PDJD WR FR SUDZGD X*\FLD VSHFMDOQ\FKSURFHGXUSR]ZDODMHGQDNQD]QDF]QLHEDUG]LHMHIHNW\ZQJRVSRGDUN SDPL FL : RGUy*QLHQLX RG VWDW\F]Q\FK ]PLHQQ\FK JOREDOQ\FK LVWQLHMF\FK SU]H] FDá\ F]DV Z\NRQ\ZDQLD SURJUDPX ]PLHQQH ZVND]\ZDQH QDOH* GR NODV\ ]PLHQQ\FK dynamicznych F]\OL LVWQLHM GRNáDGQLH ZWHG\ JG\ *\F]\ VRELH WHJR SURJUDPLVWD  6DP SURFHV utworzenia zmiennej dynamicznej polega na zarezerwowaniu odpowiedniego obszaru SDPL FL L ]DSDPL WDQLX DGUHVX WHJR REV]DUX ZH ZVND(QLNX ZVND]XMF\P QD ]PLHQQ Z NROHL XVXQL FLH ]PLHQQHM SRZRGXMH Ä]ZROQLHQLH UH]HUZDFML´ ]DZDUWRFL ]PLHQQHM RUD] ZVND(QLND QLH V IL]\F]QLH QLV]F]RQH DOH OHSLHM VL  MX* GR QLFK QLH RGZRá\ZDü  &HQ ]D PR*OLZRü VZRERGQHJR SU]\G]LHODQLD L ]ZDOQLDQLD SDPL FL MHVW NRQLHF]QRü EH]Z]JO GQHJR LQLFMDOL]RZDQLD ZVND(QLNyZ NWyUH SU]HG XWZRU]HQLHP ZVND]\ZDQHM ]PLHQQHMPDMZDUWRüQLHRNUHORQ]Z\NOH]HURFRRGSRZLDGDZVND(QLNRZLnil, nie wskazuMFHPXQD*DGHQRELHNW 3UyEDRGF]\WX]Piennej wskazywanej przez taki wska(QLN GRVWDUF]\ ÄW\ONR´ EH]VHQVRZQHJR Z\QLNX QDWRPLDVW SUyED ]DSLVX Z SU]\SDGNRZH PLHMVFH SDPL FL  PR*H VNRF]\ü VL  ]DZLHV]HQLHP NRPSXWHUD OXE ]XSHáQLHQLHSU]HZLdzianym jego zachowaniem. 3DPL WDMRLQLFMDOL]DFMLZVND(QLNyZ

:L FHMSDPL FL

117

Turbo Pascal oferuje kilka metod tworzenia i usuwania zmiennych dynamicznych, z NWyU\FKQDMSRSXODUQLHMV]UHDOL]XMHSDUDSURFHGXUnew i dispose: QHZZVND(QLN-do-zmiennej) GLVSRVHZVND(QLN-do-zmiennej)

Procedura new Z\NRQXMH F]\QQRFL ]ZL]DQH ] utworzeniem zmiennej wskazywanej, natomiast dispose — RSHUDFMH ]ZL]DQH ] MHM XVXQL FLHP 'UXJ SDU  ]DU]G]DMF G\QDPLF]Q\PSU]\G]LDáHPSDPL FLWZRU]SURFHGXU\GetMem i FreeMem: *HW0HPZVND(QLNUR]PLDU-bloku) )UHH0HPZVND(QLNUR]PLDU-bloku)

: RGUy*QLHQLX RG SDU\ new-dispose SURFHGXU\ WH Z\NRU]\VWXM ZVND(QLNL amorficzne (typu pointer  L VáX* GR EDUG]LHM ÄZHZQ WU]QHJR´ PDQLSXORZDQLD SDPL FLWMSU]\G]LHODQLDL]ZDOQLDQLDEORNyZEDMWyZDQLH]PLHQQ\FKZVND]\ZDQ\FK MDNLHJR NRQNUHWQHJR W\SX  :LHONRü SU]\G]LHODQHJR OXE ]ZDOQLDQHJR EORNX Z EDMWDFK  RNUHOD SDUDPHWU rozmiar-bloku .RU]\VWDMF ] REX JUXS SURFHGXU PXVLV] SDPL WDü *H SDPL ü SU]\G]LHORQD SU]H] GetMem QLH PR*H E\ü ]ZROQLRQD SURFHGXU dispose i odwrotnie. 2VWDWQLFK\EDQDMU]DG]LHMVWRVRZDQSDU WZRU]SURFHGXU\mark i release: PDUNZVND(QLN UHOHDVHZVND(QLN

Wykonanie procedury markQLHSRZRGXMHSU]\G]LHOHQLDSDPL FLDQLXWZRU]HQLD]PLHQQHMDMHG\QLH]DSDPL WDQLHELH*FHMÄZ\VRNRFL´VWHUW\Z]PLHQQHM ZVND(QLN. ZwolQLHQLD FDáHJR REV]DUX VWHUW\ OH*FHJR SRZ\*HM ZVND(QLND GRNRQXMH VL  ]D SRPRF procedury release 2E\GZLH SURFHGXU\ VWRVRZDQH V — podobnie jak GetMem i FreeMem — JáyZQLH Z SURJUDPRZDQLX QLVNLHJR SR]LRPX GR ÄPDVRZHJR´ ]ZDOQLDQLDSDPL FLSU]\G]LHORQHMQDVWHUFLH .RU]\VWDMF ]H ]PLHQQ\FK G\QDPLF]Q\FK PXVLV] SDPL WDü *H VWHUWD QLH MHVW DXWRPDW\F]QLHSRU]GNRZDQDWRWH*NROHMQHRSHUDFMHSU]\G]LHOHQLDL]ZROQLHQLDEORNyZSDPL FL GRZROQ PHWRG  PRJ GRSURZDG]Lü GR W]Z fragmentacji, czyli rozbicia wolnego jeszcze obszaru SDPL FL QD PQLHMV]H UR]áF]QH EORNL 3RQLHZD* UR]PLDU WZRU]RQHM ]PLHQQHMG\QDPLF]QHMQLHPR*HE\üZL NV]\RGUR]PLDUXQDMZL NV]HJRZROQHJREORNX SDPL FLPR*HVL RND]Dü*HSUyEDXWZRU]HQLD]PLHQQHMVNRF]\VL QLHSRZRG]HQLHP PLPRL*ZLHONRüGRVW SQHMSDPL FLE G]LHZ\VWDUF]DMFD'ODWHJRWH*ZáDFLZPLDU PR*OLZRFLXWZRU]HQLDZL NV]HMVWUXNWXU\GDQ\FKQDVWHUFLHMHVWQLHIXQNFMD MemAvail ]ZUDFDMFDVXPDU\F]Q\UR]PLDUZROQHMSDPL FL OHF] MaxAvail]ZUDFDMFDUR]PLDU QDMZL NV]HJRZROQHJREORNX  PoUDQDSU]\NáDG\1DSRF]WHNSU]HGVWDZLP\Ä]ELRUF]´GHPRQVWUDFM PR*OLZRFLREVáXJL]PLHQQ\FKG\QDPLF]Q\FK program ZmienneDynamiczne; type

118

Turbo Pascal — programowanie TabReal = array[1..5000] of real; { tablica liczb } { rzeczywistych } PString = ^string^ZVND(QLNGRáDFXFKD` var V36WULQJ^]PLHQQDW\SXZVND(QLNGRáDFXFKD` TabTabReal : array[1..100] of ^TabReal; { tablica } ^ZVND(QLNyZ` 6WHUWDSRLQWHU^ZVND(QLNZ\VRNRFLVWHUty } i : integer; { pomocniczy licznik } procedure IlePamieci; begin writeln('Wolne: ', MemAvail, ' max. blok: ', MaxAvail, ' bajtow.'); end; begin writeln(s^); { zmienna nie utworzona } QHZV ^ZL FMWZRU]\P\` writeln(s^); { utworzona, lecz nie zainicjalizowana } s^ := 'No wreszcie!'; { inicjalizujemy } writeln(s^); { teraz jest OK } dispose(s); { usuwamy } ZULWHOQVA ^]PLHQQDQLH]RVWDáDFDáNRZLFLH]QLV]F]RQD` mark(Sterta); { zaznaczamy 'poziom' sterty } L ^WZRU]\P\WDEOLF WDEOLFG\QDPLF]Q\FK` while MemAvail > SizeOf(TabReal) do { tyle wierszy ) ^LOHVL GD` begin ,OH3DPLHFL^LOHPDP\SDPL FL"` new(TabTabReal[i]); { tworzymy nowy wiersz } ,QFL ^]ZL NV]DP\LQGHNVZLHUV]D` end; dispose(TabTabReal[3]); { usuwamy jeden wiersz tablicy } IlePamieci; UHOHDVH6WHUWD ^]ZDOQLDP\KXUWHPFDáSDPL ü` IlePamieci; end.

3LHUZV]D F] ü SURJUDPX GHPRQVWUXMH HWDS\ WZRU]HQLD Z\NRU]\VWDQLD L XVXQL FLD ]PLHQQHM ZVND]\ZDQHM Z QDV]\P SU]\SDGNX áDFXFKD  ]D SRPRF SURFHGXU new i dispose=DXZD**HXWZRU]HQLH]PLHQQHMZVND]\ZDQHMQLHMHVWUyZQR]QDF]QH]MHM LQLFMDOL]DFM D SR Z\NRQDQLX SURFHGXU\ dispose WUHü áDFXFKD QLH MHVW QLV]F]RQD FKRFLD*PR*HE\üQLHNRPSOHWQD 'UXJD F] ü WZRU]\ W\SRZ VWUXNWXU  ZLHONLHM WDEOLF\ SU]\G]LHODMF SDPL ü GOD SRV]F]HJyOQ\FK ZLHUV]\ GRSyNL WR MHVW PR*OLZH =DXZD* *H SR XVXQL FLX WU]HFLHJR ZLHUV]D WDEOLF\ QD RJyá RND]XMH VL  *H UR]PLDU QDMZL NV]HJR GRVW SQHJR EORNX MHVW PQLHMV]\RGFDáNRZLWHJRUR]PLDUXZROQHJRREV]DUXVWHUW\FRXQLHPR*OLZLDWZRU]HQLH

:L FHMSDPL FL

119

ZL NV]\FK VWUXNWXU G\QDPLF]Q\FK :UHV]FLH LQVWUXNFMD release ]ZDOQLD FDá VWHUW  ÄZ]Z\*´SRF]ZV]\RGPLHMVFD]DUHMHVWURZDQHJRZ]PLHQQHMSterta. 1D]DNRF]HQLHWHJRUR]G]LDáXVSUyEXMHP\Z\NRU]\VWDüPHFKDQL]P\]PLHQQ\FKG\QDPLF]Q\FK GR OHSV]HJR ]DJRVSRGDURZDQLD SDPL FL Z SURJUDPLH REVáXJL ELEOLRWHNL 3RGDQH QL*HM LQIRUPDFMH E G PLDá\ ] NRQLHF]QRFL FKDUDNWHU ZVND]yZHN SRZLQQ\ MHGQDN XPR*OLZLü Ci skuteczne wprowadzenie zmian do programu. Przede wszystkim QDOH*\]DGHNODURZDüRGSRZLHGQLHVWUXNWXU\GDQ\FK type { ... } PKsiazka = ^Ksiazka; var Katalog : array[1..2000] of PKsiazka;

L XVXQü ]E GQH MX* GHILQLFMH VWDá\FK RNUHODMF\FK RJUDQLF]HQLD SDPL FLRZH /LF]ED 2000 w deklaracji tablicy Katalog]RVWDáDZ\EUDQDDUELWUDOQLHSR]\FMLWRRNRáR N% .ROHMQ\PNURNLHPMHVW]PRG\ILNRZDQLHZV]\VWNLFKSURFHGXUNRU]\VWDMF\FK z parametrów typu KsiazkaSU]H]]PLDQ W\SXSDUDPHWUXQDPKsiazka, np.: procedure WprowadzDane(var r : PKsiazka);

FR XPR*OLZL LP RSHURZDQLH QD ]PLHQQ\FK ZVND]\ZDQ\FK SDUDPHWUHP 2F]\ZLFLH w WUHFL WDN ]PRG\ILNRZDQHM SURFHGXU\ QDOH*\ ZV]\VWNLH RGZRáDQLD GR Ä]Z\NáHJR´ SDUDPHWUX]DVWSLüRGZRáDQLDPLZ\NRU]\VWXMF\PLZVND(QLNQS with r^ do {... }

0RG\ILNDFMD SURFHGXU\ VRUWXMFHM MHVW ]E GQD D QDZHW QLHSR*GDQD : QRZ\P SURJUDPLH ]DPLDQD UHNRUGyZ SU]\MPLH IRUP  ]DPLDQ\ ZVND(QLNyZ FR RF]\ZLFLH E G]LH V]\EV]HLEDUG]LHMHIHNW\ZQHQL*NRSLRZDQLHFDá\FKUHNRUGyZ :V]HONLH Z\ZRáDQLD SURFHGXU SR]RVWDQ QLH]PLHQLRQH FKRFLD* IDNW\F]QLH ]DPLDVW UHNRUGX ]DZV]H SU]HND]\ZDQ\ E G]LH ZVND(QLN GR UHNRUGX 1DWRPLDVW ZV]\VWNLH EH]SRUHGQLH RGZRáDQLD GR SyO UHNRUGyZ ]DSLVDQ\FK Z WDEOLF\ Katalog QDOH*\ ]DVWSLüRGZRáDQLDPLZ\NRU]\VWXMF\PLZVND(QLNL Katalog[LbPoz]^.Licznik := 0;

1LH ZROQR UyZQLH* ]DSRPQLHü R X]XSHáQLHQLX SURFHGXU WZRU]F\FK L XVXZDMF\FK UHNRUG\ R Z\ZRáDQLD SURFHGXU new i dispose, których brak spowoduje najpewniej Eá\VNDZLF]QH]DZLHV]HQLHNRPSXWHUD procedure DodajKsiazke; { ... } writeln('Nowa pozycja w katalogu: ', Licznik); new(Katalog[Licznik]); { utwórz nowy rekord w katalogu } { ... }

120

Turbo Pascal — programowanie procedure UsunKsiazke(Numer : integer); begin dispose(Katalog[Numer]); { ... }

3RGREQLH PXVLV] SRVWSLü ] SURFHGXU OdczytajZDysku (w procedurze zapisu usuZDQLHUHNRUGyZQLHMHVWNRQLHF]QHDOHSU]\G]LHORQDSDPL üSRZLQQD]RVWDü]ZROQLRQD SU]HG]DNRF]HQLHPG]LDáDQLDSURJUDPX  3RZ\*V]HZVND]yZNLQLHREHMPXMRSHUDFMLSRPRFQLF]\FKMDNQSVSUDZG]DQLHPR*OLZRFL XWZRU]HQLD NROHMQHJR UHNRUGX 3RZLQQ\ RQH MHGQDN Z\VWDUF]\ü &L GR VNXWHF]nego zmodyfikowania programu.

=DSDPL WDM • 'R SU]HFKRZ\ZDQLD ZL NV]\FK LORFL GDQ\FK PR*HV] Z 3DVFDOX Z\NRU]\VWDü zmienne wskazywane (dynamiczne). • =PLHQQHZVND]\ZDQHVXPLHV]F]DQHQDW]ZVWHUFLHWHRUHW\F]QLHZGRZROQ\P PLHMVFX SDPL FL  0RJ RQH E\ü WZRU]RQH L QLV]F]RQH G\QDPLF]QLH Z ]DOH*QRFLRGSRWU]HE • =PLHQQDZVND]\ZDQDORNDOL]RZDQDMHVW]DSRPRFZVND(QLNDNWyU\]DZLHUDMHM DGUHV PLHMVFH Z SDPL FL  :VND(QLNL PRJ ZVND]\ZDü QD ]PLHQQH konkreWQHJRW\SXPRJWH*E\üZVND(QLNDPLDPRUILF]Q\PLpointer). • 3U]HG Z\NRU]\VWDQLHP ]PLHQQHM G\QDPLF]QHM QDOH*\ M XWZRU]\ü SURFHGXU new), a po wykorzystaniu —XVXQüSURFHGXUdispose). • 'R SU]\G]LHODQLD L ]ZDOQLDQLD EORNyZ SDPL FL QD VWHUFLH VáX* UyZQLH* SURFHdury GetMem, FreeMem, mark i release.

Pozyteczne drobiazgi, czyli moduly biblioteczne

121

3R*yteczne drobiazgi, czyli PRGXá\ biblioteczne ,OH UD]\ ]DVWDQDZLDáH VL  MDN Z\F]\FLü HNUDQ ]PLHQLü NRORU WHNVWX F]\ ZSURZDG]Lü znak z klawiatury bez naciskania klawisza ENTER" :\NRQDQLH W\FK F]\QQRFL QLH Z\PDJD ]DFKRGX Z\VWDUF]\ Z\ZRáDü RGSRZLHGQL SURFHGXU  ELEOLRWHF]Q -DN VDPD QD]ZD ZVND]XMH SURFHGXUD WDND QLH MHVW QD VWDáH ÄZEXGRZDQD´ Z M ]\N SURJUDPRZDQLD OHF] SRELHUDQD ] RGG]LHOQHJR SOLNX ELEOLRWHNL  L GRáF]DQD GR SURJUDPXZWUDNFLHW]ZNRQVROLGDFMLQDVW SXMFHMSRNRPSLODFML  3DVFDORZH SOLNL ELEOLRWHF]QH QRV] QD]Z  PRGXáyZ DQJ unit). Wersja 7.0 oferuje SURJUDPLFLHG]LHVL üPRGXáyZVWDQGDUGRZ\FK System

— wszystkie procedury standardowe;

Crt

— oEVáXJDPRQLWRUDNODZLDWXU\LJáRQLND

Dos

— oEVáXJDIXQNFMLV\VWHPRZ\FKZ\ZRáDQLDIXQNFMLV\VWHPX06DOS);

Graph

— oEVáXJDJUDILNL

Strings

— oEVáXJDáDFXFKyZ$6&,,Z;

WinDos

— oGSRZLHGQLNPRGXáX'26Z\NRU]\VWXMF\áDFXFK\$6&,,=

Printer

— oEVáXJDGUXNDUNL

Overlay

— oEVáXJDW]ZQDNáDGHN

Turbo3

— mRGXáÄX]JDGQLDMF\´]7XUER3DVFDOHP

Graph3

— oEVáXJDW]ZJUDILNL*yáZLDX*\ZDQHMZ7XUER3DVFDOX 

122

Turbo Pascal — programowanie 2GG]LHOQDREV]HUQDJUXSDPRGXáyZWZRU]\ELEOLRWHN 7XUER9LVLRQNWyUQLHE dzieP\VL WXWDM]DMPRZDü -DN QLHWUXGQR ]DXZD*\ü ND*G\ PRGXá ÄVSHFMDOL]XMH VL ´ Z RNUHORQ\FK RSHUDFMDFK Z\MWNLHP MHVW PRGXá System ]DZLHUDMF\ ZV]\VWNLH SURFHGXU\ L IXQNFMH VWDQGDUGRZH  1DMF] FLHM X*\ZDQH PRGXá\ System, Crt, Dos, Printer i Overlay) umieszczono w specjalnym pliku TURBO.TPLáDGRZDQ\PGRSDPL FLZUD]],'(7XUER 3DVFDOD G]L NL F]HPX LFK ]DZDUWRü GRVW SQD MHVW QDW\FKPLDVW .RG SR]RVWDá\FK PRGXáyZ ]DSLVDQ\ MHVW Z RGSRZLHGQLFK SOLNDFK ] UR]V]HU]HQLHP .TPU 1LH]DOH*QLH RG WHJRF]\NRGPRGXáX]QDMGXMHVL QDG\VNXF]\MHVWáDGRZDQ\GRSDPL FLDE\Z\NRU]\VWDüGRZROQ\MHJRHOHPHQW]DQDJáyZNLHPSURJUDPXPXVLV]XPLHFLüGHNODUDFM

uses nazwa-PRGXáX

-HOLZ\NRU]\VWXMHV]NLONDUy*Q\FKPRGXáyZPXVLV]UR]G]LHOLüLFKQD]Z\SU]HFLQNDPL &KRFLD* PRGXá\ WUDNWRZDQH V QDMF] FLHM MDNR ELEOLRWHNL SURFHGXU ]DZLHUDM RQH UyZQLH*GDQHZSRVWDFLVWDá\FKQSGHILQLXMF\FKNRORU\MDN Red=2), zmiennych (np. XVWDODMF\FK VSRVyE RWZLHUDQLD SOLNyZ — FileMode F]\ WH* REVáXJL PRQLWRUD — DirectVideo) i typów (np. DateTime — typ rekordowy przeznaczony do przechowywania czasu i daty, PointType — W\S RSLVXMF\ SXQNW QD SáDV]F]\(QLH  =DUyZQRSURFHGXU\MDNLGDQHPR*HV]Z\NRU]\VW\ZDüEH]RJUDQLF]HDWDN*HSU]\VáDQLDüZáDVQ\PLGHILQLFMDPL3DPL WDMMHGQDN*HFHQ]DGRVW SGR]DZDUW\FKZPRGXOH RELHNWyZ MHVW SRZL NV]HQLH REM WRFL JRWRZHJR SURJUDPX Z\QLNDMFH ] GRáF]HQLD ÄLPSRUWRZDQHJR´ NRGX L GDQ\FK -HOL ]DOH*\ &L QD PLQLPDOL]DFML ZLHONRFL NRGX Z\QLNRZHJR]DVWDQyZVL F]\NRQLHF]QLHPXVLV]X*\ZDüQSPRGXáXCrt. Generalnie MHGQDN QDOH*\ ]DOHFLü X*\ZDQLH PRGXáyZ ELEOLRWHF]Q\FK JG\* GDM RQH SURJUDPLFLH PR*OLZRü VNRU]\VWDQLD ]H VSUDZG]RQ\FK UR]ZL]D ZLHOX SUREOHPyZ ]ZDOQLDMF RG NRQLHF]QRFLZ\P\ODQLDLFKQDZáDVQU N  6WRVXMPRGXá\ELEOLRWHF]QH

6SRUyGZ\PLHQLRQ\FKZ\*HMPRGXáyZQDMF] FLHMVWRVRZDQHV CrtXPR*OLZLDMF\ HIHNW\ZQ L HIHNWRZQ  REVáXJ  NRPXQLNDFML ] X*\WNRZQLNLHP Graph UHDOL]XMF\ operacje w trybie graficznym, oraz DosXPR*OLZLDMF\Z\NRQ\ZDQLHIXQNFMLV\VWHmoZ\FK 3RQLHZD* RPDZLDQLH WUHFL SRV]F]HJyOQ\FK PRGXáyZ MHVW NZHVWL GUXJRU] GQ QDV]DNVL*NDPDSU]HGHZV]\VWNLPXF]\üSURJUDPRZDQLDDQLHVáX*\üMDNROHNV\NRQ M ]\ND  D WDN*H ]H Z]JO GX QD V]F]XSáRü PLHMVFD RJUDQLF]\P\ VL  GR RPyZLHQLD NLONX QDMSRSXODUQLHMV]\FK HOHPHQWyZ PRGXáyZ Crt i Dos wraz z prostymi SU]\NáDGDPL = tych samych przyczyn zrezygnujemy z omawiania bardzo obszernej ]DZDUWRFLPRGXáXGraphRGV\áDMF]DLQWHUHVRZDQ\FK&]\WHOQLNyZGROLWHUDWXU\>@ =DF]QLHP\ RG PRGXáX Crt ZVSRPDJDMFHJR RSHUDFMH ZHMFLD L Z\MFLD ] X*\FLHP konsoli. Z procedur ÄXOHSV]DMF\FK´ REVáXJ  HNUDQX L NODZLDWXU\ FK\ED QDMF] FLHM wykorzystywana jest bezparametrowa procedura ClrScr SRZRGXMFD Z\F]\V]F]HQLH HNUDQX 3U]\NáDG MHM X*\FLD ]QDMG]LHV] Z IXQNFML Menu naszego programu bibliotecz-

3R*\WHF]QHGURELD]JLF]\OLPRGXá\ELEOLRWHF]QH

123

QHJR -HOL GRGDWNRZR SU]\ RND]ML F]\V]F]HQLD HNUDQX FKFLDáE\ü ]PLHQLü NRORU\ PR*HV]Z\NRU]\VWDüSURFHGXU\TextColor i TextBackground: TextColor(kolor-tekstu) TextBackground(kolor-WáD

]PLHQLDMFHRGSRZLHGQLRNRORU]QDNyZRUD]WáD2F]\ZLFLH]DPLDVWOLF]ERZ\FKZDUWRFLNRORUyZNWRE\MHSDPL WDá QDMOHSLHMVWRVRZDüVWDáHV\PEROLF]QHQS Blue=1 GOD NRORUX QLHELHVNLHJR  (IHNW G]LDáDQLD REX SURFHGXU ZLGRF]Q\ MHVW GRSLHUR SR Z\NRQDQLX NROHMQ\FK RSHUDFML Z\MFLD OXE Z\F]\V]F]HQLD HNUDQX  ]D ELH*FH ZDUWRFLNRORUyZSU]HFKRZ\ZDQHVZ]PLHQQHMTextAttr. Procedura GotoXYVáX*\GRZ\SURZDG]DQLDWHNVWXQD]DGDQ\FKZVSyáU] GQ\FKHNUDQ WHNVWRZ\OLF]\VRELHZLHUV]\SR]QDNyZZLHUV]HL]QDNLQXPHURZDQHVRG  3U]\NáDGRZHZ\ZRáDQLH for i := 1 to 24 do begin GotoXY(i,i); write('*'); end;

Z\ZLHWOL QD HNUDQLH XNRQ OLQL  ]áR*RQ ] JZLD]GHN =EOL*RQH ]DVWRVRZDQLH PD procedura Window: Window(x1, y1, x2, y2)

XPR*OLZLDMFD Z\]QDF]HQLH QD HNUDQLH RNLHQND RJUDQLF]DMFHJR REV]DU Z\SLV\ZDQLD WHNVWXGRSURVWRNWDRZVSyáU] GQ\FK x1, y1 (lewy górny róg) i x2, y2 (prawy dolny UyJ ']LDáDQLHSURFHGXU\WindowQDMOHSLHMLOXVWUXMHSRQL*V]\SU]\NáDG Window(10, 10, 20, 20); { okienko 10x10 } write('W tym okienku wypisuje sie bardzo dlugi tekst');

2E\GZLHSURFHGXU\XPR*OLZLDMVNXWHF]QHWZRU]HQLHáDGQ\FKPHQXF]\ÄIRUPXODU]\´ QLHZLHONLPQDNáDGHPNRV]WyZFKRFLD*F] VWRRND]XMHVL *HOHSLHMZW\PFHOXZ\NRU]\VWDüQSELEOLRWHN 7XUER9LVLRQ $E\ZSURZDG]Lü]NODZLDWXU\SRMHG\QF]\]QDNEH]QDFLVNDQLDklawisza ENTER warto Z\NRU]\VWDüIXQNFM  ReadKey=ZUDFDRQDNRG$6&,,]QDNXRGSRZLDGDMFHJRNODZLszowi albo —ZSU]\SDGNXQDFLQL FLDNODZLV]DIXQNF\MQHJROXEVSHFMDOQHJR— tzw. rozszerzony kod klawisza poprzedzony znakiem o kodzie 0 (w tym przypadku konieczQH V GZD Z\ZRáDQLD  )XQNFja ReadKey MHVW VWRVRZDQD JáyZQLH GR UHDOL]DFML PHQX (vide program Katalog  L LQQ\FK Z\P\OQLHMV]\FK RSHUDFML Z\NRU]\VWXMF\FK NODZLDWXU  6SRNUHZQLRQD ] QL IXQNFMD KeyPressed VáX*\ GR EDGDQLD VWDQX EXIRUD klawiaWXU\ MHOL SU]HG MHM Z\ZRáDQLHP QDFLQL WR MDNL NODZLV] ]ZUyFL RQD ZDUWRü true :DUWR SDPL WDü *H KeyPressed QLH RSUy*QLD EXIRUD NODZLDWXU\ WRWH* NROHMQH Z\ZRáDQLD E G ]ZUDFDá\ true D* GR FKZLOL NLHG\ ]QDN ]RVWDQLH RGF]\WDQ\ QS w\ZRáDQLHPIXQNFMLReadKey=WHJRWH*Z]JO GXIXQNFMLKeyPressedQDOH*\X*\ZDü EDUG]RRVWUR*QLH]DVW SXMFMZPLDU PR*OLZRFLZ\ZRáDQLHPReadKey.

124

Turbo Pascal — programowanie 5HDOL]DFM  HIHNWyZ G(ZL NRZ\FK XPR*OLZLDM SURFHGXU\ Sound, NoSound i Delay. 3LHUZV]H GZLH RGSRZLHGQLR ZáF]DM L Z\áF]DM ZHZQ WU]Q\ JáRQLF]HN NRPSXWHUD SRZRGXMF JHQHURZDQLH G(ZL NX R F] VWRWOLZRFL RNUHORQHM SDUDPHWUHP 3URFHGXUD DelayXPR*OLZLDXVWDOHQLHGáXJRFLWUZDQLDG(ZL NX3RQLHZD*JáRQLNNRPSXWHUD3& REVáXJLZDQ\ MHVW VSU] WRZR PXVLV] SDPL WDü R Z\áF]HQLX G(ZL NX SURFHGXU NoSound, w przeciwnym przySDGNX PR*H RQ E\ü JHQHURZDQ\ QDZHW SR ]DNRF]HQLX SURJUDPX.UyWNGHPRQVWUDFM HIHNWyZG(ZL NRZ\FKSRND]DQRSRQL*HM for i := 1 to 8 do begin 6RXQG ^G(ZL NRF] VWRWOLZRFLN+]` 'HOD\ ^RSy(QLHQLHPLOLVHNXQG` 1R6RXQG^Z\áF]G(ZL N` 'HOD\ ^MHV]F]HMHGQRRSy(QLHQLH` end;

Procedury i dane zawarte w module DosZ\NRU]\VW\ZDQHV]QDF]QLHU]DG]LHMJáyZQLH SU]H]EDUG]LHMGRZLDGF]RQ\FKSURJUDPLVWyZ3R]ZDODMRQHQDZ\NRQ\ZDQLHRSHUDFML na systemie plików, oEVáXJ  ]HJDUD V\VWHPRZHJR RUD] ]DU]G]DQLH SURFHVDPL SURJUDPDPL LW]ZSU]HUZDQLDPLFRMHVW]DEDZQLH]DZV]HEH]SLHF]Q  (OHPHQWDUQHLQIRUPDFMHRV\VWHPLHSOLNyZPR*HV]X]\VNDü]DSRPRFIXQNFMLSURcedur) DiskSize, DiskFree, GetDir, FindFirst i FindNext. Pierwsze dwie funkcje ]ZUDFDMFDáNRZLWSRMHPQRüRUD]LORüZROQHJRPLHMVFDGOD]DGDQHJRG\VNXZEDMWDFK ]DSURFHGXUDGetDirXPR*OLZLDRNUHOHQLHQD]Z\ELH*FHJRNDWDORJX *HW'LUV ^R]QDF]DG\VNELH*F\` writeln('Biezacy katalog: ', s); { s jest typu string } writeln('Pojemnosc dysku: ', DiskSize(0), ' bajtow.'); writeln('Wolne miejsce: ', DiskFree(0), ' bajtow.');

:DUWRZLHG]LHü*HG\VNLZV\VWHPLH'26QXPHURZDQHVRGMHG\QNLNWyUDRGSRZLDGD G\VNRZL$ ]DZDUWRüR]QDF]D]DZV]HG\VNELH*F\ Procedury FindFirst i FindNextZ\NRU]\VW\ZDQHVQDRJyáGRVSUDZG]DQLDREHFQRFL SOLNX QD G\VNX L RGF]\WX OLVW\ SOLNyZ ]DZDUW\FK Z NDWDORJX 3RQL*HM SU]HGVWDZLRQRW\SRZNRQVWUXNFM Z\ZLHWODMFOLVW SOLNyZ]DZDUW\FKZNDWDORJXJáywnym dysku C: FindFirst('c:\  $Q\)LOH2SLV3OLNX ^]QDMG(SLHUZV]\` { plik } while DosError = 0 do^V]XNDMD*GRZ\F]HUSDQLDSOLNyZ` begin )LQG1H[W2SLV3OLNX ^]QDMG(NROHMQ\SOLN` writeln(OpisPliku.Name); end;

Procedura FindFirst znajduje pierwszy plik o nazwie zadanej pierwszym parametrem i tworzy tzw. rekord opisu pliku (zmienna OpisPliku typu SearchRec), wykoU]\VW\ZDQ\ QDVW SQLH SU]H] FindNext do wyszukiwania kolejnych plików. Zmienna DosError przechowuje wynik ostatnio wykonanej funkcji systemu operacyjnego

3R*\WHF]QHGURELD]JLF]\OLPRGXá\ELEOLRWHF]QH

125

(w naszym przypadku — IXQNFML Z\V]XNDQLD SOLNX  SU]\ F]\P ZDUWRü  RGSRZLDGD Z\NRQDQLX EH]Eá GQHPX QDWRPLDVW SR]RVWDáH ZDUWRFL V NRGDPL RGSRZLHGQLFK Eá dów zwracanymi przez DOS. 1D W\P ]DNRF]\P\ QDV]H NUyWNLH VSRWNDQLH ] PRGXáDPL ELEOLRWHF]Q\PL = NRQLHF]QRFLRPyZLOLP\ZQLP]DJDGQLHQLDQDMEDUG]LHMSRGVWDZRZHSRPLMDMFV]F]HJyáRZ\ RSLV ]DZDUWRFL PRGXáyZ -HOL RND*H VL  *H MHVW &L SRWU]HEQD MDND IXQNFMD OXE struktura danycKQDMOHSLHM]URELV]SU]HJOGDMFRGSRZLHGQLHWHPDW\V\VWHPXSRPRF\ HZHQWXDOQLHRGZRáXMFVL GROLWHUDWXU\ : NROHMQ\P UR]G]LDOH SRND*HP\ MDN WZRU]\ü ZáDVQH PRGXá\ L MDNLH ] WHJR Sá\Q NRU]\FL

=DSDPL WDM • 3DVFDORZHPRGXá\ELEOLRWHF]QH]DZLHUDMZLHOHX*\WHF]Q\FKSURFHGXULVWUXNWXU danych. • $E\RGZRáDüVL GR]DZDUWRFLPRGXáXPXVLV]XPLHFLüQDSRF]WNXSURJUDPX GHNODUDFM uses. • :\NRU]\VWDQLH PRGXáyZ SRZRGXMH SRZL NV]HQLH REM WRFL VNRPSLORZDQHJR programu. • 1DMF] FLHM Z\NRU]\VW\ZDQ\PL PRGXáDPL V Crt REVáXJD PRQLWRUD L NODZLDtury), Graph REVáXJD JUDILNL  RUD] Dos REVáXJD Z\ZRáD IXQNFML V\VWHmowych).

126

Turbo Pascal — programowanie

0RGXá\ZáDVQH : PLDU  UR]ZRMX 7ZRLFK XPLHM WQRFL E G]LHV] UR]ZL]\ZDá FRUD] EDUG]LHM ]áR*RQH SUREOHP\ L SLVDá FRUD] EDUG]LHM ]áR*RQH SURJUDP\ 3U G]HM F]\ Sy(QLHM VWDQLHV] WH* SU]HG NRQLHF]QRFL UR]ELFLD SURJUDPXQDNLONDSURVWV]\FKIUDJPHQWyZF]\OLSRG]LHlenia go na PRGXá\0RGXáRZRüE GFDMHGQ]SRGVWDZRZ\FK]DVDGGREUHJRSURJUDPRZDQLDMHVWUR]V]HU]HQLHPSRGHMFLDSURFHGXUDOQHJR6WUXNWXUDPRGXODUQD]DNáDGD Z\G]LHOHQLH IXQNFML ]DMPXMF\FK VL  GDQ G]LHG]LQ QS RSHUDFMDPL ZHMFLD-Z\MFLD  i ]JUXSRZDQLH LFK Z RGG]LHOQ\FK SOLNDFK 5y*QLF  SRPL G]\ SURJUDPHP ÄOLQLRZ\P´ a SURJUDPHPPRGXáRZ\PUHDOL]XMF\PWRVDPR]DGDQLHSU]HGVWDZLDSRQL*V]\U\VXQHN Otoczenie

a)

Dane, struktury i funkcje globalne, procedury przetwarzania danych, procedury wejœcia-wyjœcia, interfejs u¿ytkownika, program g³ówny

Otoczenie

PROGRAM Dane i struktury globalne Funkcje globalne

Otoczenie

b)

Procedury przetwarzania danych

Otoczenie

Procedury wejœcia-wyjœcia i interfejs u¿ytkownika

Rysunek 13. 6WUXNWXUDSURJUDPXÄOLQLRZHJR´D LPRGXáRZHJRE &R GDMH ]DVWRVRZDQLH VWUXNWXU\ PRGXáRZHM" -DN QLHWUXGQR ]DXZD*\ü SURJUDP ÄOLQLRZ\´ JUXSXMH ZV]\VWNLH HOHPHQW\ Z MHGQ\P SOLNX (UyGáRZ\P 3U]\ ZL NV]\FK SrogUDPDFKOLF]EDZLHUV]\NRGX(UyGáRZHJRLG]LHZW\VLFHFR]NROHLGUDVW\F]QLHZ\GáX*D F]DVSRWU]HEQ\QD]QDOH]LHQLH*GDQHJRIUDJPHQWXSURJUDPXSRJDUV]DMHJRF]\WHOQRü

0RGXá\ZáDVQH

127

i XWUXGQLD LQWHUSUHWDFM  L XUXFKDPLDQLH 2GSRZLHGQL SURJUDP R VWUXNWXU]H PRGXáRZHM VNáDGD VL  ] NLONX NUyWV]\FK D ZL F áDWZLHMV]\FK GR F]\WDQLD  SOLNyZ ]DZLHUDMF\FK IXQNFMH SRJUXSRZDQH WHPDW\F]QLH FR ] NROHL XáDWZLD Z\V]XNLZDQLH RGSRZLHGQLFK fragmentów programu i jego uruchamianie). 3LHUZV]NRU]\FL]]DVWRVRZDQLDVWUXNWXU\PRGXáRZHMMHVWSRSUDZD F]\WHOQRFLNRGX(UyGáRZHJRRUD]XáDWZLHQLHLQWHUSUHWDFMLLXUXFKDPLDQLD programu. 1LHGRüWHJRUD]QDSLVDQHLSU]HWHVWRZDQHIXQNFMHLVWUXNWXU\GDQ\FKPRJSU]\GDü&L VL  Z SU]\V]áRFL 2F]\ZLFLH SRGF]DV SLVDQLD NROHMQHJR SURJUDPX PR*HV] ZUyFLü GR RGSRZLHGQLHJRWHNVWX(UyGáRZHJRLÄSRWUDNWRZDüJR´HG\WRUHPNRSLXMFRGSRZLHGQLH IUDJPHQW\MHGQDN]QDF]QLHOHSLHMMHVW]DPNQüUD]QDSLVDQ\NRGZPRGXOH'ODF]HJR" 3RSLHUZV]HXQLNDV]ZWHQVSRVyEÄSU]HNRS\ZDQLDVL ´SU]H]VWDUHSURJUDP\, wyszukiZDQLDRGSRZLHGQLFKIUDJPHQWyZL]áR*RQ\FKQLHUD]RSHUDFMLZHG\WRU]H]DVW SXMFWR ZV]\VWNR]Z\Ná\PGRáF]HQLHPPRGXáX3RGUXJLHSURJUDPRZDQLH]X*\FLHPELEOLRWHNSU]\SRPLQDXNáDGDQLHNORFNyZEH]NRQLHF]QRFL]DVWDQDZLDQLDVL ]F]HJR]RVWDá\ RQH ]URELRQH L MDN G]LDáDM — IDFKRZR QD]\ZD VL  WR XNU\ZDQLHP V]F]HJyáyZ LPSOHmentacyjnych 3RWU]HFLHZ\NRU]\VWDQLHZF]HQLHMQDSLVDQ\FKLSU]HWHVWRZDQ\FKSURFHGXULIXQNFMLXáDWZLDXUXFKDPLDQLHSURJUDPX]DNáDGDMF*HNORFNL]RVWDá\]URELRQH solLGQLH  3RGHMFLH PRGXáRZH Z\PXV]D UyZQLH*QDSURJUDPLFLHSRSUDZQHSURMHNWRZDQLHHOHPHQWyZSURJUDPXFREH]ZWSLHQLDSU]\QLHVLHSURILW\ZSU]\V]áRFL1LHEH] ]QDF]HQLDMHVWWH*NZHVWLDF]DVRZDUD]VNRPSLORZDQ\PRGXáQLHNRPSLOXMHVL SRQRZQLH  :\NRU]\VWDQLH PRGXáyZ GDMH ZUHV]FLH SURJUDPLVWRP PR*OLZRü UR]SRZV]HFKQLDQLD NRGX Z SRVWDFL VNRPSLORZDQ\FK ELEOLRWHN EH] NRQLHF]QRFL XMDZQLDQLD WHNVWyZ(UyGáRZ\FK 'UXJNRU]\FL]]DVWRVRZDQLDVWUXNWXU\PRGXáRZHMMHVWPR*OLZRüáDWZHJR wykorzystania wczeQLHMVWZRU]RQ\FKLSU]HWHVWRZDQ\FKIXQNFMLLVWUXNWXU GDQ\FKDQJUHXVDELOLW\ RUD]XáDWZLHQLHLFKG\VWU\EXFML -DNMX*SRZLHG]LHOLP\NRQLHF]QRüSURJUDPRZDQLDPRGXáRZHJRSU]\MG]LH]F]DVHP — SURJUDP\ SLVDQH SU]H] &LHELH REHFQLH V QLHFR ]D NUyWNLH 'ODWHJR WH* QD UD]LH RJUDQLF]\P\VL GRSU]HGVWDZLHQLDRJyOQ\FKUHJXáWZRU]HQLDPRGXáyZLLFKZ\NRU]\VWDQLD=DSU]\NáDGSRVáX*\QDPNUyWNLPRGXáTest: unit Test; interface { sekcja publiczna } type float = real; function Pow(x, y : float) : float; { SRGQRVLOLF]E [GRSRW JL\` function IleWywolan : word; ^]ZUDFDOLF]E Z\ZRáDIXQNFML3RZ`

128

Turbo Pascal — programowanie implementation { sekcja prywatna } var /LF]QLNZRUG^OLF]QLNZ\ZRáDIXQNFML` function Pow(x, y : float) : float; begin Inc(Licznik); Pow := exp(y*ln(x)); end; function IleWywolan : word; begin IleWywolan := Licznik; end; begin { sekcja inicjalizacji } Licznik := 0; end.

0RGXáWHQ]DZLHUDWU]\]DVDGQLF]HVHNFMHSXEOLF]Qinterface SU\ZDWQimplementation RUD]LQLFMDOL]DF\MQ SekcMD SXEOLF]QD RWZLHUDQD VáRZHP interface GHILQLXMH RELHNW\ NWyUH E G ÄHNVportoZDQH´]PRGXáXQD]HZQWU]=DZLHUDRQGHILQLFMHVWDá\FKLW\SyZRUD]GHNODUDFMH ]PLHQQ\FK DWDN*HW]ZGHNODUDFMH]DSRZLDGDMFH procedur i funkcji (czyli po prostu LFKQDJáyZNL 6HNFMDSXEOLF]QDVWDQRZLMHG\QEUDP SU]H]NWyUSURJUDPNRU]\VWDMF\]PRGXáXPR*HGRVWDüVL GRMHJR]DZDUWRFLZV]HONLHRELHNW\]GHILQLRZDQHZHZQWU] PRGXáX OHF] QLH ]DGHNODURZDQH Z VHNFML SXEOLF]QHM E G QLHZLGRF]QH QD ]HZQWU] :DUWR UyZQLH* SDPL WDü *H NRPXQLNDFMD ] PRGXáHP MHVW Z\áF]QLH MHGQRVWURQQDWMRELHNW\]GHILQLRZDQHZPRGXOHQLHPRJRGZRá\ZDüVL GRRELHNWyZ wykorzystuMFHJR JR SURJUDPX 0R*OLZH MHVW QDWRPLDVW Z\NRU]\VWDQLH Z PRGXOH LQQHJR PRGXáX Z W\P FHOX SR QDJáyZNX PRGXáX QDOH*\ XPLHFLü RGSRZLHGQL GHNODUDFM uses). Definicje obiektów zapowiedzianych w sekcji publicznej zawiera sekcja prywatna, RWZLHUDQD VáRZHP implementation -HM ]DZDUWRü MHVW QLHZLGRF]QD QD ]HZQWU] FR SR]RVWDMH Z ]JRG]LH ] LGH XNU\ZDQLD V]F]HJyáyZ LPSOHPHQWDF\MQ\FK RELHNW\ SU\ZDWQH Z\NRU]\VW\ZDQH V QDMF] FLHM GR ZHZQ WU]Q\FK SRWU]HE PRGXáX WDN ZL F QLH PD VHQVX XMDZQLDQLH LFK QD ]HZQWU] 0R*OLZH MHVW FR SUDZGD RGZRá\ZDQLH VL  GR funkcji i procedur zadeklarowanych w sekcji interfaceDOHÄZLGRF]QRü´VSURZDG]D VL WXWDMZ\áF]QLHGR]QDMRPRFLSRVáX*HQLDVL GDQIXQNFM—Z\ZRáXMF\SURJUDP PXVL ]QDü MHM QDJáyZHN RNUHODMF\ VSRVyE SU]HND]DQLD SDUDPHWUyZ L RGHEUDQLD Z\QLNX QDWRPLDVW]QDMRPRüWUHFLQLHMHVWPXGRQLF]HJRSRWU]HEQD OstDWQL VHNFM PRGXáX MHVW QLHRERZL]NRZD VHNFMD LQLFMDOL]DFML UR]SRF]\QDMFD VL  SRGREQLHMDNZ]Z\Ná\PSURJUDPLH VáRZHPNOXF]RZ\P begin. Instrukcje zawarte w VHNFMLLQLFMDOL]DFMLVZ\NRQ\ZDQHZFKZLOLXUXFKRPLHQLDSURJUDPXL]Z\NOHZ\NR-

0RGXá\ZáDVQH

129

U]\VW\ZDQH V MDN VDPD QD]ZD ZVND]XMH  GR DXWRPDW\F]QHJR XVWDODQLD MHJR VWDQX SRF]WNRZHJR QS ]DSDPL W\ZDQLD NRORUyZ HNUDQX Z FHOX LFK Sy(QLHMV]HJR RGWZRU]HQLDLQLFMDOL]DFMLGUXNDUNLDXWRPDW\F]QHJRáDGRZDQLDSOLNyZNRQILJXUDF\MQ\FK  &DáRü PRGXáX UR]SRF]\QD VL  QDJáyZNLHP R SRVWDFL unit nazwa (ang. unit — PRGXá  L NRF]\ VáRZHP NOXF]RZ\P end ] NURSN  7X XZDJD WUHü PRGXáX NRG (UyGáRZ\ L Z\QLNRZ\  ]DSDPL W\ZDQD MHVW Z RGG]LHOQ\FK SOLNDFK NWyU\FK QD]Z\ PXV] E\ü WDNLH VDPH MDN QD]ZD X*\WD Z QDJáyZNX Z QDV]\P SU]\SDGNX WHNVW (UyGáRZ\ PRGXáX QDOH*\ XPLHFLü Z SOLNX TEST.PAS ]D NRG Z\QLNRZ\ ]RVWDQLH zapisany do pliku TEST.TPU  :\PLHQLRQH Z\*HM VHNFMH SRZLQQ\ Z\VW SRZDü Z WDNLHM NROHMQRFLZMDNLHM]RVWDá\RSLVDQHFKRFLD*ND*G]QLFKPR*QDSRPLQü3RVSROLWym zjawiskiem jest poPLQL FLH F] FL LQLFMDOL]DF\MQHM Z FKZLOL XUXFKRPLHQLD SURJUDPX PRGXá QLH Z\NRQXMH *DGQ\FK RSHUDFML  3RPLQL FLH F] FL SU\ZDWQHM VSRW\NDQH MHVW JáyZQLH Z PRGXáDFK GHNODUXMF\FK Z\áF]QLH VWDáH ]PLHQQH L W\S\ %UDN F] FL SXEOLF]QHM DXWRPDW\F]QLH XQLHPR*OLZLD NRPXQLNDFM  ] PRGXáHP WRWH* V\WXDFMD WDND spotykana jest niezwykle rzadko. :UyüP\ GR QDV]HJR SU]\NáDGX 0RGXá Test ]DZLHUD Z F] FL SXEOLF]QHM GHNODUDFM  dwóch funkcji: Pow SRGQRV]FHM OLF]E  U]HF]\ZLVW GR SRW JL U]HF]\ZLVWHj, oraz ]QDF]QLH PQLHM X*\WHF]QHM  IleWywolan ]ZUDFDMFHM OLF]E  Z\ZRáD IXQNFML Pow. 6HNFMD SXEOLF]QD ]DZLHUD UyZQLH* GHILQLFM  SURVWHJR W\SX ]PLHQQRSU]HFLQNRZHJR float. 6HNFMD SU\ZDWQD ]DZLHUD RF]\ZLFLH GHILQLFMH IXQNFML ]DSRZLHG]LDQ\FK Z VHNFML SXEOLF]QHMMDNUyZQLH*GHNODUDFM SU\ZDWQHM]PLHQQHM Licznik. Zmienna ta przechowuje OLF]E  Z\ZRáD IXQNFML Pow 3RQLHZD* Licznik MHVW QLHGRVW SQ\ ] ]HZQWU] VSUyEXM  MHJR ZDUWRü ]ZUDFDQD MHVW SU]H] IXQNFM  IleWywolan. Warto tu ZVSRPQLHü *H ZV]HOkie gloEDOQH ]PLHQQH SU\ZDWQH PRGXáX V VWDW\F]QH WM SU]HFKRZXMVZRMZDUWRüSU]H]FDá\F]DVZ\NRQ\ZDQLDSURJUDPX &] ü LQLFMDOL]DF\MQD ]DZLHUD MHGQ LQVWUXNFM  LQLFMDOL]XMF ZDUWRü ]PLHQQHM LicznikQD]HUR2VHQVRZQRFLWHJRUR]ZL]DQLDQLHWU]HEDFK\EDQLNRJRSU]HNRQ\ZDü 'R VSUDZG]HQLD G]LDáDQLD QDV]HJR PRGXáX Z\NRU]\VWDP\ NUyWNL SURJUDP

TestModulu3URJUDPWHQMHVWQDW\OHEDQDOQ\*HQLHZ\PDJDNRPHQWDU]D program TestModulu; uses Test; var x : float; { wykorzystanie zdefiniowanego typu }

begin writeln('2 do potegi 8 = ', Pow(2,8):8:4); x := 1.5; writeln('Pi do potegi 1.5 = ', Pow(Pi, x):8:4); writeln('Funkcje Pow wywolano ', IleWywolan, ' razy.'); end.

130

Turbo Pascal — programowanie -DNZLGDüZ\NRU]\VWDQLHZáDVQHJRPRGXáXRGE\ZDVL GRNáDGQLHWDNVDPRMDNVWDQGDUGRZHJRPRGXáXELEOLRWHF]QHJR-HOLSU]\MU]\V]VL XZD*QLHUDSRUWRZL]NRPSLODFML ]DXZD*\V] *H SU]HG VNRPSLORZDQLHP VDPHJR SURJUDPX 7XUER 3DVFDO Z\ZLHWOL LQIRUPDFM  R NRPSLODFML PRGXáX 3R VNRPSLORZDQLX SURJUDPX QD G\VNX SRZLQLHQ SRMDZLüVL SOLNRQD]Zie TEST.TPU]DZLHUDMF\VNRPSLORZDQ\NRGZ\QLNRZ\PRGXáX 2GSRZLHGQLH IUDJPHQW\ NRGX V SRELHUDQH ] SOLNX L GRáF]DQH GR NRGX Z\QLNRZHJR programu w procesie konsolidacji. Po utworzeniu pliku .TPUPRGXáQLHE G]LHNRPSLORZDQ\ SRQRZQLH R LOH QLH ZSURZDG]LV] ]PLDQ GR NRGX (UyGáRZHJR OXE QLH Z\GDV] polecenia BuildZ\PXV]DMFHJREH]ZDUXQNRZHVNRPSLORZDQLHZV]\VWNLFKHOHPHQWyZ VNáDGRZ\FKSURJUDPX -DN SRZLHG]LHOLP\ QD SRF]WNX WHJR UR]G]LDáX ]DJDGQLHQLH PRGXáyZ MHVW UDF]HM ÄSU]\V]áRFLRZH´ WRWH* QLH E G]LHP\ VL  QLP V]HU]HM ]DMPRZDü 2G VDPHM VWURQ\ WHFKQLF]QHM NWyUHM RSLV PR*HV] ]QDOH(ü Z OLWHUDWXU]H  ZD*QLHMV]D Z\GDMH VL  LGHD SURJUDPRZDQLD L SURMHNWRZDQLD  PRGXáRZHJR SR]ZDODMFD QD V]\ENLH L VNXWHF]QH WZRU]HQLHHIHNWRZQ\FKHIHNW\ZQ\FKLEH]Eá GQ\FKSURJUDPyZ

=DSDPL WDM • =DVDGDPRGXODUQRFLMHVWMHGQ]SRGVWDZRZ\FK]DVDGGREUHJRSURJUDPRZDQLD 6WRVRZDQD MHVW RQD SU]HGH ZV]\VWNLP SRGF]DV UHDOL]DFML EDUG]LHM ]áR*RQ\FK ]DGD • 5HDOL]DFM WHM]DVDG\XPR*OLZLDMZ7XUER3DVFDOXPRGXá\ • 0RGXá]DZLHUDGHILQLFje i deklaracje obiektów zawarte w trzech sekcjach. Sekcja publiczna (interface RNUHODNWyUHRELHNW\E GZLGRF]QHQD]HZQWU]VHNcja prywatna (implementation  GHILQLXMH LFK WUHü D WDN*H GHILQLXMH RELHNW\ SU\ZDWQH PRGXáX  QDWRPLDVW VHNFMD LQLFMDOL]DF\MQD SU]H]QDF]RQD MHVW GR DXWRPDW\F]QHJRZ\NRQ\ZDQLD]DGDQ\FKF]\QQRFLZFKZLOLUR]SRF] FLDSURJUDPX • 2ELHNW\ ]GHILQLRZDQH Z VHNFML SU\ZDWQHM V QLHZLGRF]QH QD ]HZQWU]PRGXáX o LOHQLH]RVWDQ]DGHNODURZDQHZVHNFMLSXEOLF]QHM • 6NRPSLORZDQD WUHü PRGXáyZ MHVW SU]HFKRZ\ZDQD Z SOLNDFK R UR]V]HU]HQLX .TPU i GRáF]DQDGRZáDFLZHJRSURJUDPXZSURFHVLHNRQVROLGDFML • 3RG]LDá SURJUDPX QD PRGXá\ RUD] JUXSRZDQLH IXQNFML SURFHGXU L VWUXNWXU GDnych w ELEOLRWHNLJRWRZ\FKHOHPHQWyZXPR*OLZLDV]\ENLHLVNXWHF]QHWZRU]HQLH efektywQ\FKLEH]Eá GQ\FKSURJUDPyZ

Jak uruchamiaüRSRUQHSURJUDP\

131

-DNXUXFKDPLDü oporne programy ,P EDUG]LHM ]áR*RQ\ SURJUDP W\P PQLHMV]D V]DQVD *H XGD &L VL  RG UD]X QDSLVDü JR EH]Eá GQLH :\áDSDQLH ZV]\VWNLFK Eá GyZ NRPSLODFML WR GRSLHUR SRF]WHN ]DZV]H PR*H &L VL  SU]\WUDILü G]LHOHQLH SU]H] ]HUR F]\ SUyED RWZDUFLD QLHLVWQLHMFHJR SOLNX %á G\WH]ZDQHEá GDPLZ\NRQDQLDDQJruntime errors V]QDF]QLHPQLHMSU]\MHPQH i trudniejsze do XVXQL FLDRGEá GyZNRPSLODFML,FKORNDOL]DFMDZ\PDJDQDRJyáX*\FLD VSHFMDOQHJR QDU] G]LD XUXFKRPLHQLRZHJR ]ZDQHJR ] DQJLHOVND debuggerem (czyli RGSOXVNZLDF]HP  6\VWHP XUXFKRPLHQLRZ\ 7XUER 3DVFDOD E G]LH WHPDWHP RVWDWQLHJR MX*UR]G]LDáXSRZL FRQHJRWHmu kompilatorowi. 3ROHFHQLD V\VWHPX XUXFKRPLHQLRZHJR ]JUXSRZDQH V Z PHQX Run oraz Debug, przy F]\P ZL NV]RFL ] QLFK RGSRZLDGDM NODZLV]H VNUyWX 'R HNVSHU\PHQWyZ ] GHEXJJHUHP PR*QD Z\NRU]\VWDü SUDNW\F]QLH GRZROQ\ SURJUDP FKRFLD* ZDUWR E\ ]DZLHUDá on GHILQLFMHSURFHGXUL]PLHQQ\FKORNDOQ\FK'ODQDV]\FKSRWU]HERGSRZLHGQLE G]LH przedstawiony na stronie 62 program Bisekcja. -DNMX*ZLHV]Z\VWSLHQLHEá GXZ\NRQDQLDSRZRGXMHSU]HUZDQLHG]LDáDQLDSURJUDPX i ZVND]DQLH NXUVRUHP LQVWUXNFML NWyUD WHQ EáG VSRZRGRZDáD 1LHVWHW\ QD RJyá LQIRUPDFMD WDND MHVW QLHZ\VWDUF]DMFD JG\* GR VNXWHF]QHM ORNDOL]DFML Eá GX Z\PDJDQH MHVW SU]HOHG]HQLH ]DFKRZDQLD SURJUDPX QD FR QDMPQLHM NLOND LQVWUXNFML SU]HG MHJR Z\VWSLHQLHP 0R*OLZRü WDN GDMH Z QRZRF]HVQ\FK QDU] G]iach uruchomieniowych tzw. tryb krokowySR]ZDODMF\QDZ\NRQ\ZDQLHSURJUDPXLQVWUXNFMDSRLQVWUXNFML Turbo Pascal pozwala na krokowe wykonywanie programu na dwa sposoby, realizowane odpowiednio poleceniami Trace Into i Step Over z menu Run (lub odpowiadaMF\PLLPNODZLV]DPLF7 i F8 5y*QLFDSRPL G]\RE\GZRPDWU\EDPLVSURZDG]DVL  do innego sposobu traktowania procedur i funkcji: polecenie Trace Into pozwala na ÄZHMFLH´ GR ZQ WU]D SURFHGXU\ ]D Step Over Z\NRQXMH M MDNR MHGQ LQVWUXNFM  W obu przypDGNDFK DNWXDOQLH Z\NRQ\ZDQD LQVWUXNFMD ]RVWDMH Z\Uy*QLRQD Z WHNFLH SURJUDPX NRORURZ\P SDVNLHP $E\ Z\SUyERZDü G]LDáDQLH WU\EX NURNRZHJR skompiluj program Bisekcja (F9  L Z\NRQDM JR Z REX WU\EDFK =DXZD* WH* *H

132

Turbo Pascal — programowanie wydanie polecenia Program Reset (CTRL-F2) pozwala na zrestartowanie programu, co PR*HVL SU]\GDüJG\VL RND*H*HGDOV]HMHJRZ\NRQ\ZDQLHQLHPDVHQVX 3RZ\*V]D ZSUDZND QLH SU]\QLRVáD FK\ED *DGQ\FK QLHVSRG]LDQHN L QLHZLHOH LQIRUPDFML 7U\E NURNRZ\ SR]ZDODMF\ QD XVWDOHQLH GURJL MDN ÄSU]HE\wa” wykonanie SURJUDPX QLH GDMH *DGQ\FK ZVND]yZHN QD WHPDW ZDUWRFL SU]\MPRZDQ\FK SU]H] ]PLHQQH NWyUH Z ZL NV]RFL SU]\SDGNyZ V RGSRZLHG]LDOQH ]D VWHURZDQLH SUDF SURJUDPX D ZL F L HZHQWXDOQH NROL]MH 1D V]F] FLH SRGHMU]HQLH ]DZDUWRFL Z\EUDQHM zmiennHM MHVW EDUG]R áDWZH Z\VWDUF]\ GR WHJR SROHFHQLH Evaluate/modify (CTRL-F4) z menu Debug -HJR Z\GDQLH SRZRGXMH Z\ZLHWOHQLH RNLHQND ]DZLHUDMFHJR LQIRUPDFM RZDUWRFL]PLHQQHMRUD]SR]ZDODMFHJRQDMHM]PLDQ WDN 

Rysunek 14. Pole dialogowe Evaluate and Modify W pole Expression ZSLVXMHP\ Z\UD*HQLH QS QD]Z  ]PLHQQHM Z QDV]\P SU]\SDGNX eps  NWyUHJR ZDUWRü FKFHP\ REHMU]Hü :DUWRü Z\ZLHWODQD MHVW Z SROX Result ]D pole New valueXPR*OLZLDMHM]PLDQ ]F]\PMHGQDNQDOH*\QLHFRXZD*Dü  &]DVDPLRND]XMHVL *HSRGHMU]DQ]PLHQQQDOH*\OHG]LüFDá\F]DV:WDNLHMV\WXDFML ]DPLDVW PDáR Z\JRGQHJR SRGJOGDQLD SROHFHQLHP Evaluate OHSLHM MHVW X*\ü SROHFHQLD Watch (CTRL-F7). Po jego wydaniu (i wpisaniu nazwy odpowiedniej zmiennej lub wyra*HQLDZRNLHQNXAdd Watch QDGROHHNUDQXSRMDZLVL RNLHQNRWatches, zawieraMFH ZDUWRFL OHG]RQ\FK ]PLHQQ\FK Z QDV]\P SU]\SDGNX ]PLHQQHM a, czyli lewej JUDQLF\SU]HG]LDáXSRV]XNLZDSLHUZLDVWND 

Rysunek 15. Okienko Watches 3RQLHZD*SRZUyWGRRNLHQNDHG\WRUD]Z\NOHSRZRGXMHSU]\VáRQL FLHRNLHQNDWatches, ZDUWR XSRU]GNRZDü XNáDG RNLHQHN QD HNUDQLH QS SU]HVXZDMF MH ]D SRPRF P\V]NL OXEZ\GDMFSROHFHQLHTile z menu Window. '\VSRQXMF W\PL ZLDGRPRFLDPL PR*HV] MX* Z\NRU]\VWDü WU\E NURkowy i polecenia SRGJOGDQLD ]PLHQQ\FK GR SU]HOHG]HQLD ]DFKRZDQLD ]PLHQQHM c E GFHM ELH*F ZDUWRFLSLHUZLDVWND

Jak uruchamiaüRSRUQHSURJUDP\

133

:SU]\SDGNXZL NV]\FKSURJUDPyZPR*HVL RND]Dü*HGRWDUFLHGRIDWDOQHMLQVWUXNFML ] Z\NRU]\VWDQLHP WU\EX NURNRZHJR MHVW ]E\W F]DVRFKáRQQe. W takich sytuacjach z SRPRFSU]\FKRG]LSROHFHQLHGo to cursor (F4 SRZRGXMFHZ\NRQDQLHZV]\VWNLFK LQVWUXNFML D* GR PLHMVFD ZVND]DQHJR NXUVRUHP D QDVW SQLH SU]HMFLH GR SUDF\ NURNRZHM:\NRU]\VWXMFMHPR*HV]áDWZRÄZVNRF]\ü´QSGRZQ WU]DIXQNFMLf(x) bez konieczQRFLZ\NRQ\ZDQLDLQVWUXNFMLSRSU]HG]DMF\FKMHMZ\ZRáDQLH -HOLSRZ\*V]HF]\QQRFLPDV]Z\NRQ\ZDüZLHORNURWQLH]QDF]QLHEDUG]LHMX*\WHF]QH od funkcji Go to cursorRND]XMHVL SROHFHQLHAdd breakpoint z menu Debug (CTRLF8). Jego wydanie pozwala na ustawienie w miejscu wskazanym kursorem tzw. punktu wstrzymaniaSRZRGXMFHJR]DWU]\PDQLHSURJUDPXSRND*GRUD]RZ\PMHJRRVLJQL FLX 1LH GRü WHJR GRGDWNRZH SDUDPHWU\ SXQNWX ZVWU]\PDQLD Condition i Pass count) XPR*OLZLDMMHJRZDUXQNRZHZ\NRQ\ZDQLHOXE]LJQRURZDQLHRNUHORQHMOLF]E\SU]HMü 2SFMHWHX*\ZDQHVU]DGNRLQLHE G]LHP\LFKWXRPDZLDüZZL NV]RFLSU]\SDGNyZ X*\FLH SXQNWyZ ZVWU]\PDQLD VSURZDG]D VL  GR LFK XVWDZLDQLD L XVXZDQLD ]D SRPRF klawiszy CTRL-F8 (odpowiednia instrukcja zosWDQLH Z\Uy*QLRQD Z WUHFL SURJUDPX NRORURZ\PSDVNLHP 3RGRMFLXSURJUDPXGRSXQNWXZVWU]\PDQLDQDRJyáZ\VWDUF]\ VSUDZG]Lü]DZDUWRüSRGHMU]DQHM]PLHQQHMSROHFHQLHPEvaluate lub Add Watch. 6NUyWRZHRPyZLHQLHSROHFHV\VWHPXXUXFKRPLHQLRZHJRNRF]\QDV]Hwprowadzenie GRSURJUDPRZDQLDL7XUER3DVFDOD'DOV]HZLDGRPRFL]GRE G]LHV]NRU]\VWDMF]EDUdziej zaawansowanej literatury, a przede wszystkim na drodze praktycznej — SLV]F SURJUDP\3DPL WDM .RU]\VWDQLH]NRPSXWHUDQLH]ZDOQLDRGP\OHQLD

,P ZL NV]\ QDFLVN SRáR*\V] QD ZáDFLZH ]DSURMHNWRZDQLH UR]ZL]DQLD W\P PQLHM F]DVX E G]LHV] PXVLDá SRZL FLü QD MHJR ]DSURJUDPRZDQLH L W\P PQLHMV]H V]DQVH *H E G]LHV]PXVLDáRGZRá\ZDüVL GRSRPRF\URGNyZXUXFKRPLHQLRZ\FK Powodzenia!

134

Turbo Pascal — programowanie

Literatura 1. A. Marciniak: Turbo Pascal 7.01$.203R]QD 2. Tomasz M. Sadowski: Praktyczny kurs Turbo Pascala, Helion, Gliwice 1991, 1993. 3. J. Zahorski: Turbo Pascal 7.0, Helion, Gliwice 1995.