Podjąć wyzwania, szukać rozwiązań : Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy, Plan działań na rzecz ochrony zdrowia psychicznego dla Europy

BIURO REGIONALNE DLA EUROPY ŒWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA

PODJ¥Æ WYZWANIA, SZUKAÆ ROZWI¥ZAÑ Deklaracja o Ochronie Zdrowia Psychicznego dla Europy Plan Dzia³añ na rzecz Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Europy

INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII Warszawa 2005

Dokumenty: Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy oraz Plan dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego dla Europy zosta³y przyjête w czasie Europejskiej Konferencji Ministerialnej Œwiatowej Organizacji Zdrowia, odbywaj¹cej siê w Helsinkach, Finlandia, w dniach 12–15 stycznia 2005 r. Wydane przez Biuro Regionalne dla Europy Œwiatowej Organizacji Zdrowia w 2005 r. pod tytu³em Mental Health Declaration for Europe and Mental Health Action Plan for Europe © World Health Organization 2005 Biuro Regionalne dla Europy Œwiatowej Organizacji Zdrowia przyzna³o prawa do przet³umaczenia i wydania powy¿szych dokumentów w jêzyku polskim Radzie ds. Promocji Zdrowia Psychicznego, czyni¹c j¹ wy³¹cznie odpowiedzialn¹ za jakoœæ t³umaczenia.

T³umaczenie: Gra¿yna Herczyñska Konsultacja: Czes³aw Czaba³a

Copyright 2005 for the Polish edition © Rada ds. Promocji Zdrowia Psychicznego, Instytut Psychiatrii i Neurologii

ISBN: 83-85705-78-3

Projekt ok³adki: Jerzy Grzegorkiewicz Sk³ad i druk: Letter Quality ul. Brylowska 35/38, 01-216 Warszawa Nak³ad: 1000 egz.

2

DEKLARACJA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA EUROPY Preambu³a 1. My, Ministrowie Zdrowia Krajów Cz³onkowskich Regionu Europejskiego Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), w obecnoœci Europejskiego Komisarza ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów, wraz z Dyrektorem Regionalnym WHO dla Europy, spotykaj¹c siê na Konferencji Ministerialnej WHO na temat zdrowia psychicznego, odbywaj¹cej siê w Helsinkach w dniach od 12 do 15 stycznia 2005 r., wyra¿amy przekonanie, ¿e zdrowie psychiczne i dobrostan psychiczny maj¹ zasadnicze znaczenie dla jakoœci ¿ycia i produktywnoœci jednostek, rodzin, wspólnot oraz narodów, umo¿liwiaj¹c ludziom doœwiadczaæ ¿ycia, jako sensownego, pozwalaj¹c im byæ twórczymi i aktywnymi obywatelami. Uwa¿amy, ¿e zasadniczym celem podejmowanych dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego jest polepszenie dobrostanu ludzi i ich funkcjonowania poprzez lepsze wykorzystanie ich si³ i zasobów intelektualnych, poprzez wzmocnienie ich odpornoœci psychicznej oraz zwiêkszenie ochronnej roli czynników zewnêtrznych. 2. Uznajemy, ¿e promocja zdrowia psychicznego, prewencja zaburzeñ psychicznych, leczenie, opieka i rehabilitacja s¹ priorytetami Œwiatowej Organizacji Zdrowia i jej Krajów Cz³onkowskich, Unii Europejskiej (EU) oraz Rady Europy, co zosta³o wyra¿one w postanowieniach Œwiatowego Zgromadzenia Zdrowia, Rady Wykonawczej WHO, Komitetu Regionalnego WHO dla Europy oraz Rady Unii Europejskiej. Te postanowienia zalecaj¹ Krajom Cz³onkowskim WHO, EU i Radzie Europy podjêcie dzia³añ maj¹cych na celu zmniejszenie obci¹¿eñ zwi¹zanych z problemami zdrowia psychicznego i poprawê dobrostanu psychicznego. 3. Odwo³ujemy siê do zobowi¹zañ przyjêtych przez nas w uchwale EUR/RC51/R5 – „Deklaracji Ateñskiej na temat ochrony zdrowia psychicznego, katastrof i nieszczêœæ spowodowanych przez cz³owieka, stygmatyzacji i opieki œrodowiskowej” [Athens Declaration on Mental Health, Man-made Disasters, Stigma and Community Care] oraz w uchwale EUR/RC53/R4 zaaprobowanej przez Komitet Regionalny 3

WHO dla Europy we wrzeœniu 2003 roku, wyra¿aj¹cych zaniepokojenie, ¿e w Europie obci¹¿enie chorobami wywo³anymi przez zaburzenia psychiczne nie zmniejsza siê, ¿e wiele osób z problemami zdrowia psychicznego nie jest leczonych i nie uzyskuje potrzebnej opieki, pomimo rozwoju skutecznych metod interwencji. Komitet Regionalny poprosi³ Dyrektora Regionalnego WHO aby: ●

●

przy wdra¿aniu dzia³añ zwi¹zanych z aktualizacj¹ polityki „Zdrowie dla wszystkich”, przyzna³ wysoki priorytet problemom zdrowia psychicznego; zorganizowa³ konferencjê ministerialn¹ na temat zdrowia psychicznego w Europie, w Helsinkach, w styczniu 2005 r.

4. Zwracamy uwagê na uchwa³y, wspieraj¹ce program dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego. Uchwa³a EB109.R8, przyjêta przez Radê Wykonawcz¹ WHO w styczniu 2002 r., potwierdzona uchwa³¹ WHA55.10 Œwiatowego Zgromadzenia Zdrowia w maju 2002 r., poleca Krajom Cz³onkowskim WHO: ●

●

●

przyjêcie zaleceñ zawartych w Raporcie o stanie zdrowia na œwiecie z 2001 r.; ustalenie zasad polityki ochrony zdrowia psychicznego, przygotowanie programów i regulacji prawnych opartych na aktualnej wiedzy i uwzglêdniaj¹cych prawa cz³owieka – w konsultacji ze wszystkimi osobami, instytucjami, organizacjami czy stowarzyszeniami zaanga¿owanymi w dzia³ania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego; zwiêkszenie inwestycji przeznaczonych na ochronê zdrowia psychicznego, zarówno w poszczególnych krajach, jak i w ramach dwustronnej i wielostronnej wspó³pracy, postrzeganych jako integralny sk³adnik poprawy dobrostanu ludnoœci.

5. Uchwa³y Rady Unii Europejskiej, zalecenia Rady Europy i uchwa³y WHO przyjête po roku 1975, przyznaj¹ wa¿ne znaczenie promocji zdrowia psychicznego i dostrzegaj¹ niekorzystne zwi¹zki miêdzy problemami zdrowia psychicznego a marginalizacj¹ spo³eczn¹, bezrobociem, bezdomnoœci¹, zaburzeniami wywo³anymi u¿ywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Uznajemy znaczenie postanowieñ „Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawo4

wych Wolnoœci” [Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedom], „Konwencji o Prawach Dziecka” [Convention on the Rights of the Child], „Europejskiej Konwencji o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poni¿aj¹cemu Traktowaniu lub Karaniu” [European Convention for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment] oraz „Europejskiej Karty Spo³ecznej” [European Social Chapter], jak równie¿ zobowi¹zanie Rady Europy do ochrony i promocji zdrowia psychicznego, rozszerzone przez „Deklaracjê Konferencji Ministerialnej na temat Ochrony Zdrowia Psychicznego w Przysz³oœci” [Declaration of Ministerial Conference on Mental Health in the Future] (Sztokholm, 1985 r.) i zwi¹zane z ni¹ inne zalecenia przyjête w tym zakresie, w szczególnoœci Zalecenie R(90)22 dotycz¹ce ochrony zdrowia psychicznego niektórych szczególnie zagro¿onych grup spo³ecznych i Zalecenie Rec(2004)10 dotycz¹ce ochrony praw cz³owieka i godnoœci osobistej osób z zaburzeniami psychicznymi. Zakres problematyki 6. Odnotowujemy, ¿e w Regionie Europejskim podlega zmianom wiele aspektów polityki i œwiadczeñ ochrony zdrowia psychicznego. Polityka ta i œwiadczenia zmierzaj¹ do osi¹gniêcia integracji spo³ecznej i sprawiedliwego traktowania osób z problemami zdrowia psychicznego, bior¹ pod uwagê zarówno potrzeby, jak i korzyœci wynikaj¹ce z ró¿nych dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego, skierowanych na populacjê jako ca³oœæ, na poszczególne grupy ryzyka i na osoby z problemami zdrowia psychicznego. Œwiadczenia prowadzone s¹ poprzez ró¿ne formy opieki œrodowiskowej, nie tylko, jak dotychczas, w izolowanych i du¿ych instytucjach. S¹dzimy, ¿e jest to s³uszny i konieczny kierunek zmian. Pozytywnie oceniamy fakt, ¿e obecnie polityka i praktyka na rzecz ochrony zdrowia psychicznego obejmuj¹: i. promocjê dobrostanu psychicznego; ii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji, dyskryminacji i spo³ecznemu wykluczeniu; iii. zapobieganie problemom zdrowia psychicznego; iv. opiekê nad osobami z problemami zdrowia psychicznego, zapewniaj¹c¹ wielostronne i skuteczne œwiadczenia i interwencje, 5

oferuj¹c¹ osobom korzystaj¹cym z tych œwiadczeñ oraz ich opiekunom* mo¿liwoœæ osobistego zaanga¿owania i wyboru; v. przywrócenie zdrowia i w³¹czenie do spo³eczeñstwa osób, które doœwiadczy³y powa¿nych zaburzeñ psychicznych. Priorytety 7. Nale¿y opracowaæ program reform i modernizacji w Regionie Europejskim WHO, nauczyæ siê korzystaæ ze wspólnych doœwiadczeñ i braæ pod uwagê specyficzne warunki poszczególnych krajów. Uwa¿amy, ¿e g³ównymi priorytetami na nastêpn¹ dekadê s¹: i. kszta³towanie w spo³eczeñstwie przekonania o znaczeniu zdrowia psychicznego; ii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji, dyskryminacji i nierównemu traktowaniu osób z problemami zdrowia psychicznego oraz umo¿liwienie im i ich rodzinom aktywne uczestnictwo w tych dzia³aniach; iii. opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie wszechstronnego, zintegrowanego i skutecznego systemu ochrony zdrowia psychicznego, obejmuj¹cego promocjê, prewencjê, leczenie i rehabilitacjê, oraz opiekê i powrót do zdrowia; iv. tworzenie warunków dla kszta³cenia i pracy kompetentnego personelu, skutecznego we wszystkich wymienionych powy¿ej zakresach; v. uznanie, ¿e doœwiadczenie i wiedza osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ oraz ich opiekunów s¹ wa¿n¹ podstaw¹ dla planowania i rozwoju us³ug zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia psychicznego. Dzia³ania 8. Aprobujemy pogl¹d, ¿e nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego. Zdrowie psychiczne ma zasadnicze znaczenie dla jednostek, zasobów spo³ecznych i ekonomicznych narodów, powinno byæ zatem postrzegane jako integralna i istotna czêœæ pozosta³ych obszarów polityki * Termin opiekun jest tutaj u¿ywany do opisu cz³onka rodziny, przyjaciela lub innej osoby udzielaj¹cej opieki.

6

publicznej, takich jak prawa cz³owieka, opieka spo³eczna, edukacja i zatrudnienie. Zatem my, ministrowie odpowiedzialni za zdrowie w naszych krajach, zobowi¹zujemy siê wyst¹piæ do krajowych organów, odpowiedzialnych za stanowienie prawa i kszta³towanie polityki, o uznanie potrzeby wszechstronnej, potwierdzonej empirycznie, polityki ochrony zdrowia psychicznego oraz o rozwa¿enie sposobów i œrodków niezbêdnych dla opracowania, wprowadzenia w ¿ycie i wzmocnienia tej polityki w naszych krajach. Polityka, maj¹ca na celu osi¹gniêcie dobrostanu psychicznego i spo³ecznej integracji osób z problemami zdrowia psychicznego, wymaga podjêcia nastêpuj¹cych dzia³añ: i. promowanie dobrostanu psychicznego ca³ej populacji, poprzez œrodki i dzia³ania, których celem jest uœwiadomienie znaczenia zdrowia psychicznego oraz wprowadzanie zmian sprzyjaj¹cych zdrowiu psychicznemu poszczególnych osób, spo³ecznoœci lokalnych, spo³eczeñstwa obywatelskiego, w œrodowiskach edukacyjnych i zawodowych oraz w instytucjach rz¹dowych i krajowych; ii. docenienie potencjalnego wp³ywu polityki dotycz¹cej spraw publicznych na zdrowie psychiczne, zw³aszcza na zdrowie psychiczne grup szczególnie zagro¿onych, wskazuj¹c na centralne znaczenie zdrowia psychicznego dla budowania zdrowego, otwartego i produktywnego spo³eczeñstwa; iii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji i dyskryminacji, zapewnienie ochrony praw i godnoœci cz³owieka oraz wdra¿anie koniecznych przepisów prawnych, umo¿liwiaj¹cych osobom nara¿onym na zagro¿enia zdrowia psychicznego lub cierpi¹cym z powodu problemów zdrowia psychicznego i spowodowanej nimi niepe³nosprawnoœci, do uczestniczenia w pe³ni i na równych prawach w ¿yciu spo³ecznym; iv. zapewnienie szczególnego wsparcia i pomocy dla osób nara¿onych na zwiêkszone ryzyko ze wzglêdu na okres ich ¿ycia, w szczególnoœci w zakresie opieki rodzicielskiej i kszta³cenia dzieci i m³odzie¿y oraz opieki nad osobami starszymi; v. opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie œrodków, których celem jest zapobieganie przyczynom samobójstw oraz powstawania problemów zdrowia psychicznego i chorób im towarzysz¹cych; vi. rozwijanie wiedzy i umiejêtnoœci lekarzy ogólnych i pracowników placówek podstawowej opieki zdrowotnej, dzia³aj¹cych 7

vii.

viii.

ix. x. xi. xii.

we wspó³pracy z wyspecjalizowan¹ opiek¹ medyczn¹ i pozamedyczn¹, by mogli trafnie rozpoznawaæ, leczyæ i udzielaæ skutecznej i wielostronnej pomocy osobom z problemami zdrowia psychicznego; oferowanie osobom z powa¿nymi problemami zdrowia psychicznego skutecznej i wielostronnej opieki i leczenia w zró¿nicowanych oœrodkach i placówkach, w sposób, który zapewni poszanowanie ich osobistych preferencji oraz ochroni ich przed lekcewa¿eniem i poni¿aj¹cym traktowaniem; ustanowienie wspó³pracy, koordynacji dzia³añ i kierownictwa w regionach, w krajach, pomiêdzy sektorami publicznymi i instytucjami, które maj¹ wp³yw na ochronê zdrowia psychicznego oraz integracjê spo³eczn¹ jednostek, rodzin, grup i wspólnot lokalnych; opracowanie programów naboru, programów edukacji oraz szkolenia w celu stworzenia kompetentnego, wieloprofesjonalnego zespo³u specjalistów; ocenianie stanu zdrowia psychicznego ludnoœci, poszczególnych grup i jednostek w sposób pozwalaj¹cy na dokonywanie porównañ na poziomie kraju i na poziomie miêdzynarodowym; zapewnienie sprawiedliwych i odpowiednich Ÿróde³ finansowania dla realizacji powy¿szych celów; inicjowanie badañ naukowych, wspieranie ewaluacji oraz upowszechnianie powy¿szych dzia³añ.

9. Uznajemy znaczenie i piln¹ potrzebê podjêcia wyzwañ i szukania rozwi¹zañ w oparciu o wiedzê empiryczn¹. Przyjmujemy zatem Plan Dzia³añ na rzecz Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Europy i popieramy jego wdro¿enie w Regionie Europejskim WHO, w którym ka¿dy kraj przyjmie punkty programu odpowiednie dla jego potrzeb i mo¿liwoœci. Zobowi¹zujemy siê tak¿e do solidarnoœci w ramach Regionu, do dzielenia siê wiedz¹, najlepszymi osi¹gniêciami praktycznymi i doœwiadczeniem. Obowi¹zki 10. My, Ministrowie Zdrowia Krajów Cz³onkowskich Regionu Europejskiego WHO, zgodnie z ustawodawstwem i polityk¹ ka¿dego kraju oraz potrzebami narodowymi i regionalnymi, istniej¹cymi 8

okolicznoœciami i posiadanymi œrodkami zobowi¹zujemy siê popieraæ wdra¿anie nastêpuj¹cych dzia³añ: i. wzmacnianie polityki i ustawodawstwa dotycz¹cych ochrony zdrowia psychicznego, które tworz¹ normy dla podejmowanych dzia³añ w zakresie ochrony zdrowia psychicznego oraz zapewniaj¹ przestrzeganie praw cz³owieka; ii. ustalanie odpowiedzialnoœci poszczególnych resortów pañstwowych za formu³owanie, upowszechnianie i wprowadzanie w ¿ycie polityki i praw odnosz¹cych siê do ochrony zdrowia psychicznego; iii. ocenianie wp³ywu na zdrowie psychiczne spo³eczeñstwa, podejmowanych przez rz¹d dzia³añ; iv. eliminowanie postaw piêtnowania i dyskryminacji oraz integrowanie osób z problemami zdrowia psychicznego ze spo³eczeñstwem poprzez kszta³towanie œwiadomoœci spo³ecznej oraz umo¿liwienie podejmowania inicjatyw osobom nara¿onym na zagro¿enia zdrowia psychicznego; v. umo¿liwienie osobom z problemami zdrowia psychicznego wyboru metod leczenia i opieki odpowiednich do ich potrzeb i kultury; vi. ocenianie, i w razie potrzeby wprowadzenie, ustawodawstwa przeciw dyskryminacji i opartego o zasadê równych szans; vii. promowanie zdrowia psychicznego w placówkach oœwiatowych i miejscach pracy, w spo³ecznoœciach lokalnych i w innych œrodowiskach, poprzez zacieœnienie wspó³pracy pomiêdzy instytucjami odpowiedzialnymi za zdrowie a innymi sektorami; viii. zapobieganie czynnikom ryzyka, np. poprzez wspieranie dzia³añ maj¹cych na celu wprowadzanie w miejscu pracy zmian przyjaznych zdrowiu psychicznemu, inspirowanie inicjatyw zapewniaj¹cych wsparcie w pracy, popieranie mo¿liwie szybkiego powrotu do pracy osób, którym stan zdrowia na to pozwala; ix. zapobieganie samobójstwom i przyczynom stresów, przemocy, depresji, zaburzeniom lêkowym i zaburzeniom wywo³anym u¿ywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych; x. uznanie zasadniczej roli lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy ogólnych oraz umo¿liwienie im wziêcia odpowiedzialnoœci za sprawy zdrowia psychicznego; 9

xi. rozwijanie opieki œrodowiskowej dla osób z powa¿nymi zaburzeniami psychicznymi, w celu zast¹pienia opieki prowadzonej w du¿ych zak³adach; xii. podjêcie dzia³añ zapobiegaj¹cych opiece niehumanitarnej i degraduj¹cej; xiii. popieranie wspó³pracy pomiêdzy instytucjami odpowiedzialnymi za opiekê i wsparcie, takie jak instytucje zajmuj¹ce siê sprawami zdrowia, sprawami socjalnymi, mieszkaniowymi, oœwiatowymi i zatrudnienia; xiv. w³¹czenie zagadnieñ zdrowia psychicznego do programów nauczania wszystkich zawodów zwi¹zanych z opiek¹ zdrowotn¹ i opracowanie programów ci¹g³ego nauczania i szkolenia zawodowego dla personelu ochrony zdrowia psychicznego; xv. popieranie kszta³cenia i zdobywanie wiedzy specjalistycznej przez personel ochrony zdrowia psychicznego, by kompetentnie odpowiada³ na specyficzne potrzeby takich grup jak dzieci, m³odzie¿, osoby starsze oraz osoby z przewlek³ymi i znacznymi zaburzeniami psychicznymi; xvi. zapewnienie dostatecznych œrodków finansowych na ochronê zdrowia psychicznego, bior¹c pod uwagê obci¹¿enia zwi¹zane z chorobami oraz przeznaczenie na ochronê zdrowia psychicznego wydzielonej czêœci ca³kowitych wydatków na zdrowie, tak aby osi¹gn¹æ równowagê z inwestycjami w innych dziedzinach dotycz¹cych zdrowia; xvii. przeprowadzanie sta³ej oceny stanu samopoczucia psychicznego spo³eczeñstwa i problemów zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym, w³¹czaj¹c w to badania czynników ryzyka i zapotrzebowania na pomoc oraz monitorowanie wprowadzania w ¿ycie dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego; xviii. zlecanie prowadzenia badañ naukowych, w przypadkach, gdy wiedza lub technologia s¹ niewystarczaj¹ce oraz upowszechnianie wyników badañ. 11. Bêdziemy wspieraæ organizacje pozarz¹dowe dzia³aj¹ce na polu ochrony zdrowia psychicznego i stymulowaæ tworzenie organizacji pozarz¹dowych oraz organizacji osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ psychiatrycznych. Witamy aktywnoœæ tych organizacji w podejmowaniu nastêpuj¹cych dzia³añ: 10

i. organizowaniu osób z problemami zdrowia psychicznego, które s¹ zainteresowane w rozwijaniu w³asnej aktywnoœci, w tym w tworzeniu i prowadzeniu grup samopomocowych i grup szkoleniowych kszta³c¹cych umiejêtnoœci powrotu do zdrowia; ii. umo¿liwieniu podejmowania dzia³añ osobom wymagaj¹cym szczególnej opieki i osobom marginalizowanym oraz reprezentowanie ich interesów; iii. œwiadczeniu us³ug opartych o opiekê œrodowiskow¹ z aktywnym udzia³em osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ; iv. rozwijaniu kwalifikacji i umiejêtnoœci sprawowania opieki i radzenia sobie z trudnoœciami ¿yciowymi u rodzin i opiekunów osób z problemami zdrowia psychicznego oraz zapewnianiu ich aktywnego udzia³u w programach opieki; v. opracowywaniu programów doskonal¹cych umiejêtnoœci rodzicielskie, nauczania i zwiêkszaj¹cych tolerancjê oraz programów przeciwdzia³aj¹cych zaburzeniom wywo³anym u¿ywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, przemocy i przestêpczoœci; vi. rozwijaniu lokalnych œwiadczeñ ukierunkowanych na potrzeby grup marginalizowanych; vii. prowadzeniu telefonów zaufania i doradztwa przez internet dla osób w sytuacjach kryzysowych, osób cierpi¹cych z powodu przemocy i zagro¿onych pope³nieniem samobójstwa; viii. stwarzaniu mo¿liwoœci zatrudnienia dla osób niepe³nosprawnych. 12. Wzywamy Komisjê Europejsk¹ i Radê Europy do wspierania wdra¿ania niniejszej Deklaracji o Ochronie Zdrowia Psychicznego dla Europy zgodnie z ich kompetencjami. 13. Prosimy, aby Dyrektor Regionalny WHO dla Europy podj¹³ dzia³ania w nastêpuj¹cych obszarach: (a) Partnerstwo i. zachêcanie do wspó³pracy z organizacjami miêdzyrz¹dowymi, ³¹cznie z Komisj¹ Europejsk¹ i Rad¹ Europy w omawianym zakresie. 11

(b) Informacja na temat zdrowia i. wspieranie Krajów Cz³onkowskich w opracowaniu metod monitorowania stanu zdrowia psychicznego spo³eczeñstwa; ii. tworzenie porównywalnych baz danych, dotycz¹cych stanu zdrowia psychicznego spo³eczeñstwa i dokonuj¹cych siê zmian w zakresie ochrony zdrowia psychicznego w Krajach Cz³onkowskich. (c) Badania i. ustanowienie sieci oœrodków wspó³pracuj¹cych w dziedzinie ochrony zdrowia psychicznego, u³atwiaj¹cych miêdzynarodow¹ wspó³pracê, oferuj¹cych prowadzenie wysokiej jakoœci badañ naukowych i wymianê naukowców; ii. tworzenie i rozpowszechnianie przyk³adów dobrej praktyki, uwzglêdniaj¹cej etyczne aspekty zdrowia psychicznego; (d) Rozwój polityki i œwiadczeñ i. pomoc rz¹dom poprzez opracowanie ekspertyz umo¿liwiaj¹cych przeprowadzenie reform ochrony zdrowia psychicznego, poprzez skuteczn¹ politykê w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, obejmuj¹c¹ prawodawstwo, œwiadczenia, promocjê zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym; ii. oferowanie pomocy w opracowaniu programów „szkolenia osób szkol¹cych”; iii. inicjowanie programów wymiany osób wprowadzaj¹cych innowacje; iv. pomoc przy formu³owaniu polityki badañ naukowych i zagadnieñ badawczych; v. pomoc dla promotorów zmian poprzez ustanowienie sieci krajowych liderów reform i urzêdników pañstwowych wysokiego stopnia. (e) Dzia³anie na rzecz interesu osób z problemami zdrowia psychicznego i. informowanie o polityce i dzia³aniach, a tak¿e monitorowanie polityki i dzia³añ, maj¹cych na celu promowanie praw cz³owieka, integracjê spo³eczn¹ osób z problemami zdrowia psychicznego, zmniejszanie stygmatyzacji i dyskryminacji; 12

ii. udzielanie osobom korzystaj¹cym ze œwiadczeñ, ich opiekunom i organizacjom pozarz¹dowym informacji o mo¿liwoœciach dzia³ania i koordynowanie dzia³añ we wszystkich krajach; iii. wspieranie Krajów Cz³onkowskich w rozwijaniu bazy informacyjnej w celu zwiêkszenia mo¿liwoœci dzia³ania osób korzystaj¹cych z us³ug ochrony zdrowia psychicznego; iv. u³atwianie miêdzynarodowej wymiany doœwiadczeñ, odbywaj¹cej siê za poœrednictwem g³ównych regionalnych i lokalnych organizacji pozarz¹dowych; v. dostarczanie œrodkom masowego przekazu, organizacjom pozarz¹dowym i innym zainteresowanym grupom oraz osobom indywidualnym informacji obiektywnej i pomocnej w rozwi¹zywaniu problemów. 14. Prosimy Biuro Regionalne WHO dla Europy o podjêcie koniecznych kroków w celu zapewnienia, by opracowanie i wdro¿enie polityki ochrony zdrowia psychicznego znalaz³o pe³ne poparcie, by zosta³y przyznane odpowiednie priorytety i œrodki na dzia³ania i programy, spe³niaj¹ce wymagania zawarte w niniejszej Deklaracji. 15. Zobowi¹zujemy siê przekazaæ WHO sprawozdania omawiaj¹ce postêpy we wdra¿aniu niniejszej Deklaracji w naszych krajach na miêdzyrz¹dowym spotkaniu, które odbêdzie siê przed rokiem 2010.

...............................

Minister Zdrowia i Opieki Spo³ecznej Finlandii

..............................

Dyrektor Regionalny WHO dla Europy

13

PLAN DZIA£AÑ NA RZECZ OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA EUROPY Niniejszy Plan dzia³añ zosta³ zaaprobowany w Deklaracji o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy przez Ministrów Zdrowia Pañstw Cz³onkowskich Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) Regionu Europejskiego. Ministrowie popieraj¹ wprowadzenie jej w ¿ycie zgodnie z potrzebami i mo¿liwoœciami poszczególnych krajów. Wyzwania stoj¹ce przed pañstwami na najbli¿sze piêæ do dziesiêciu lat, to opracowanie, wprowadzenie w ¿ycie i ewaluacja polityki i ustawodawstwa, pozwalaj¹cych na podejmowanie dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego, przyczyniaj¹cych siê do dobrostanu ca³ego spo³eczeñstwa, zapobiegaj¹cych pojawieniu siê problemów zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym, i przyczyniaj¹cych siê do integracji oraz sprawnego funkcjonowania osób maj¹cych problemy ze zdrowiem psychicznym. Priorytety na najbli¿sz¹ dekadê to: i. kszta³towanie w spo³eczeñstwie przekonania o znaczeniu zdrowia psychicznego; ii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji, dyskryminacji i nierównemu traktowaniu osób z problemami zdrowia psychicznego oraz umo¿liwienie im i ich rodzinom aktywne uczestnictwo w tych dzia³aniach; iii. opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie wszechstronnego, zintegrowanego i skutecznego systemu ochrony zdrowia psychicznego, obejmuj¹cego promocjê, prewencjê, leczenie i rehabilitacjê, oraz opiekê i powrót do zdrowia; iv. tworzenie warunków dla kszta³cenia i pracy kompetentnego personelu, skutecznego we wszystkich wymienionych powy¿ej zakresach; v. uznanie, ¿e doœwiadczenie i wiedza osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ oraz ich opiekunów* s¹ wa¿n¹ podstaw¹ dla planowania i rozwoju us³ug zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia psychicznego. Niniejszy Plan dzia³añ proponuje sposoby i metody opracowania, wprowadzenia w ¿ycie i wzmocnienia kompleksowej polityki ochrony zdro* Termin opiekun jest tutaj u¿ywany do opisu cz³onka rodziny, przyjaciela lub innej osoby udzielaj¹cej opieki.

14

wia psychicznego w krajach Regionu Europejskiego WHO, polityki wymagaj¹cej podjêcia dzia³añ w 12 wskazanych poni¿ej obszarach. Polityka ta powinna znaleŸæ odbicie w strategiach i planach dotycz¹cych ochrony zdrowia psychicznego w poszczególnych krajach, pozwalaj¹c okreœliæ zakres spodziewanych osi¹gniêæ w okresie 5 i 10 lat. 1. Promocja dobrostanu psychicznego Charakterystyka problemu

Zdrowie psychiczne i dobrostan psychiczny maj¹ zasadnicze znaczenie dla jakoœci ¿ycia, umo¿liwiaj¹c ludziom doœwiadczaæ ¿ycia jako sensownego, pozwalaj¹c im byæ twórczymi i aktywnymi obywatelami. Zdrowie psychiczne jest istotnym sk³adnikiem spo³ecznej spójnoœci, produktywnoœci, spokoju publicznego i stabilizacji œrodowiska ludzkiego i wnosi swój wk³ad w spo³eczny i gospodarczy rozwój spo³eczeñstw. Zdrowie psychiczne i style ¿ycia prowadz¹ce do dobrostanu maj¹ decyduj¹ce znaczenie dla osi¹gniêcia tego celu. Promocja zdrowia psychicznego polepsza jakoœæ ¿ycia i dobrostan psychiczny ca³ej populacji, w tym równie¿ osób z problemami zdrowia psychicznego i ich opiekunów. Opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie skutecznych planów promuj¹cych zdrowie psychiczne polepszy dobrostan psychiczny ca³ego spo³eczeñstwa. Proponowane dzia³ania

i. Opracowanie kompleksowej strategii promocji zdrowia psychicznego w kontekœcie polityki ochrony zdrowia psychicznego, polityki zdrowia publicznego, a tak¿e innych strategii, podejmuj¹cych kwestie promocji zdrowia psychicznego w ró¿nych okresach ¿ycia cz³owieka. ii. Uznanie promocji zdrowia psychicznego jako dalekosiê¿nej inwestycji i opracowanie d³ugoterminowych programów edukacyjnych i informacyjnych. iii. Opracowanie i oferowanie skutecznych programów wspierania rodziców w wykonywaniu ich obowi¹zków wychowawczych i edukacyjnych, programów oferuj¹cych pomoc ju¿ w okresie ci¹¿y matki. iv. Opracowanie i oferowanie potwierdzonych empirycznie programów, podnosz¹cych umiejêtnoœci dzieci i m³odzie¿y, dostarczaj¹cych im 15

v. vi.

vii.

viii. ix. x. xi.

informacji, ucz¹cych elastycznoœci ¿yciowej, rozwijaj¹cych ich emocjonaln¹ inteligencjê, oraz funkcjonowanie psycho-spo³eczne. Poprawa dostêpnoœci produktów sprzyjaj¹cych zdrowej diecie i tworzenie warunków dla aktywnoœci fizycznej osób starszych. Promowanie ró¿norakich form dzia³añ opartych o spo³ecznoœci lokalne, w³¹czaj¹c w to kampanie uœwiadamiaj¹ce, anga¿uj¹c w nie pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, nauczycieli, duchowieñstwo, oraz œrodki masowego przekazu. W³¹czenie promocji zdrowia psychicznego do istniej¹cych ju¿ polityki i programów promocji zdrowia i zdrowia publicznego, np. programów realizowanych przez sieæ promuj¹c¹ zdrowie Œwiatowej Organizacji Zdrowia. Zalecanie spo¿ywania zdrowej ¿ywnoœci i zmniejszania spo¿ycia produktów szkodliwych dla zdrowia. Organizowanie miejsc pracy sprzyjaj¹cych zdrowiu przez wprowadzanie æwiczeñ fizycznych, zmianê wzorców pracy, korzystny rozk³ad godzin pracy i zdrowy styl zarz¹dzania. Oferowanie skutecznych programów promocji zdrowia psychicznego grupom ryzyka, np. osobom maj¹cym d³ugotrwa³e psychiczne i fizyczne problemy zdrowotne oraz ich opiekunom. Identyfikowanie mechanizmów, które umo¿liwiaj¹ spo³eczeñstwu wziêcie odpowiedzialnoœci za promocjê zdrowia i prewencjê chorób, np. wskazuj¹c na znaczenie podejmowanych w ¿yciu wyborów.

2. Wskazywanie na zasadnicze znaczenie zdrowia psychicznego dla spo³eczeñstwa Charakterystyka problemu

Zdrowie psychiczne jest zasadniczym elementem zdrowego, otwartego dla wszystkich obywateli i produktywnego spo³eczeñstwa. Prawid³owa i zintegrowana polityka miêdzyresortowa w sprawach pracy, planowania przestrzennego i socjoekonomii ma pozytywny wp³yw na zdrowie psychiczne i zmniejsza ryzyko wystêpowania zaburzeñ psychicznych. Konieczne jest zatem branie pod uwagê wp³ywu, jaki wywiera polityka publiczna na zdrowie psychiczne, w szczególnoœci zaœ na zdrowie psychiczne osób z grup ryzyka. Polityka w zakresie ochrony zdrowia psychicznego wymaga œcis³ej wspó³pracy miêdzy poszczególnymi resortami i winna braæ pod uwagê metody stosowane w ró¿nych dyscyplinach. 16

Proponowane dzia³ania

i. Zdrowie psychiczne musi staæ siê nieod³¹czn¹ czêœci¹ zdrowia publicznego. ii. Wprowadzenie problematyki zdrowia psychicznego i zwi¹zanych z t¹ problematyk¹ dzia³añ do polityki narodowej i ustawodawstwa, zarówno ju¿ istniej¹cego jak i dopiero opracowywanego. iii. Wprowadzenie spraw zdrowia psychicznego do programów dotycz¹cych zdrowia i bezpieczeñstwa zawodowego pracowników. iv. Ocena ewentualnego wp³ywu wprowadzanej w ¿ycie polityki spo³ecznej na dobrostan psychiczny spo³eczeñstwa oraz póŸniejsza ocena jej rezultatów. v. Zwrócenie specjalnej uwagi na wp³yw polityki spo³ecznej na osoby ju¿ cierpi¹ce z powodu problemów zdrowia psychicznego oraz osoby nara¿one na zagro¿enia zdrowia psychicznego. 3. Przeciwdzia³anie stygmatyzacji i dyskryminacji Charakterystyka problemu

Rozpowszechniona w spo³eczeñstwie stygmatyzacja, prowadz¹ca do dyskryminacji osób z problemami zdrowia psychicznego nie mo¿e stanowiæ przeszkody przy opracowywaniu i wprowadzaniu w ¿ycie polityki ochrony zdrowia psychicznego. W wielu przypadkach z powodu dyskryminacji, osoby z problemami zdrowia psychicznego nie maj¹ równych szans z osobami zdrowymi. Prawa cz³owieka i szacunek dla osób z problemami zdrowia psychicznego musz¹ byæ chronione. Umocnienie poczucia ich w³asnej wartoœci, umo¿liwienie im podejmowanie inicjatyw, ma zasadnicze znaczenie dla osi¹gniêcia tych celów, a zarazem zwiêksza ich integracjê ze spo³eczeñstwem. Brak mo¿liwoœci dzia³ania stowarzyszeñ samopomocowych osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ i ich opiekunów oraz niedostateczne wspieranie ich praw, utrudnia opracowanie i wprowadzanie w ¿ycie polityki i dzia³añ przyczyniaj¹cych siê do zaspokojenia ich potrzeb i wype³niania zadañ. Wykluczenie, które dotyka osoby z problemami zdrowia psychicznego oraz ich opiekunów, czy to w szpitalach psychiatrycznych i instytucjach, czy te¿ w spo³ecznoœciach lokalnych musi byæ zwalczane na wszelkie mo¿liwe sposoby. 17

Proponowane dzia³ania

i. Inicjowanie dzia³añ przeciwdzia³aj¹cych stygmatyzacji i dyskryminacji poprzez podkreœlanie powszechnoœci problemów psychicznych, mo¿liwoœci ich leczenia, a nawet wyleczenia oraz faktu, ¿e s¹ one rzadko zwi¹zane z agresj¹ i przemoc¹. ii. Wprowadzenie w ¿ycie i dok³adna analiza ustawodawstwa dotycz¹cego osób niepe³nosprawnych, by zapewniæ równe i równoprawne traktowanie osób z problemami zdrowia psychicznego. iii. Opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie polityki zatrudnienia na poziomie pañstwowym, bran¿owym i poszczególnych przedsiêbiorstw, maj¹cej na celu eliminacjê stygmatyzacji i dyskryminacji, zwi¹zanych z zatrudnieniem osób z problemami zdrowia psychicznego. iv. Stymulowanie zaanga¿owania lokalnych spo³ecznoœci w programy ochrony zdrowia psychicznego poprzez wspieranie organizacji pozarz¹dowych. v. Opracowanie spójnego programu polityki i ustawodawstwa przeciwdzia³aj¹cego stygmatyzacji i dyskryminacji, odpowiadaj¹cego miêdzynarodowym i regionalnym standardom praw cz³owieka. vi. Stworzenie ram dla konstruktywnego dialogu z œrodkami masowego przekazu i systematyczne przekazywanie im informacji. vii. Ustalenie standardów pozwalaj¹cych na reprezentacjê osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ i ich opiekunów w komisjach i grupach odpowiedzialnych za planowanie, sposoby realizacji, monitorowanie i ocenianie dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego. viii. Zachêcanie do tworzenia i rozwoju organizacji pozarz¹dowych na poziomie lokalnym i ogólnokrajowym, jak równie¿ organizacji kierowanych przez u¿ytkowników œwiadczeñ, reprezentuj¹cych interesy osób z problemami zdrowia psychicznego, ich opiekunów i spo³ecznoœci, w których ¿yj¹. ix. Popieranie integracji dzieci i m³odzie¿y z problemami zdrowia psychicznego i niepe³nosprawnych poprzez system regularnych szkoleñ edukacyjnych i zawodowych. x. Organizowanie zawodowych szkoleñ dla osób z problemami zdrowia psychicznego i wspieranie adaptacji miejsc i metod pracy do ich specjalnych potrzeb, w celu zapewnienia im zatrudnienia na konkurencyjnym rynku pracy. 18

4. Promocja dzia³añ chroni¹cych osoby nara¿one na zagro¿enia ze wzglêdu na wiek Charakterystyka problemu

Niemowlêta, dzieci, m³odzie¿ i ludzie starsi nale¿¹ do grup szczególnie nara¿onych na zagro¿enia z powodu czynników spo³ecznych, psychicznych, biologicznych i œrodowiskowych. Ze wzglêdu na szczególn¹ wra¿liwoœæ i potrzeby osób m³odych i starszych, ich problemy powinny uzyskaæ priorytet w opiece oraz w dzia³aniach promocyjnych i prewencyjnych dotycz¹cych zdrowia psychicznego. Jednak wiele krajów nie posiada dostatecznych warunków, by sprostaæ problemom zwi¹zanych z wiekiem, zarówno ze wzglêdu na mo¿liwoœci dzia³ania odpowiednich s³u¿b, jak i kwalifikacji personelu. W szczególnoœci zaburzenia psychiczne w okresie dzieciñstwa mog¹ byæ zwiastunem zaburzeñ psychicznych w wieku dojrza³ym. Wspieranie zdrowia psychicznego dzieci i m³odzie¿y nale¿y uznaæ za d³ugoterminow¹ inwestycjê, przynosz¹c¹ pozytywne skutki dla zdrowia indywidualnego, a tak¿e dla spo³eczeñstwa i systemu zdrowotnego. Proponowane dzia³ania

i. Zapewnienie, by zdrowie psychiczne i dobrostan dzieci, m³odzie¿y i osób w podesz³ym wieku zosta³y w³¹czone jako priorytet do polityki ochrony zdrowia psychicznego. ii. Wprowadzenie miêdzynarodowych praw dziecka, m³odzie¿y i osób w podesz³ym wieku do ustawodawstwa, okreœlaj¹cego zasady ochrony zdrowia psychicznego. iii. Zaanga¿owanie m³odzie¿y i osób starszych, tak dalece, jak tylko to mo¿liwe, w procesy opracowywania i podejmowania decyzji. iv. Zwrócenie szczególnej uwagi na grupy marginalizowane, w tym dzieci i osoby starsze z rodzin emigrantów. v. Powo³anie s³u¿b ochrony zdrowia psychicznego nastawionych na potrzeby m³odych i starszych osób, s³u¿b œciœle wspó³pracuj¹cych z rodzinami, szko³ami, oœrodkami opieki dziennej, s¹siadami, dalsz¹ rodzin¹ oraz przyjació³mi. vi. Promowanie powo³ywania centrów opieki œrodowiskowej dla osób starszych w celu zwiêkszenia pomocy spo³ecznej i dostêpu do opieki medycznej. 19

vii. Zapewnienie, by dla osób o podwy¿szonym ryzyku ze wzglêdu na wiek i p³eæ, us³ugi w zakresie ochrony zdrowia psychicznego by³y prowadzone w ramach wspó³pracuj¹cych ze sob¹ placówek podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej oraz pomocy socjalnej. viii. Okreœlenie œcis³ych zasad i metod opieki dla dzieci, m³odzie¿y i osób starszych, zapobiegaj¹cych spo³ecznemu wykluczeniu i zaniedbaniu. ix. Poprawa jakoœci placówek ochrony zdrowia psychicznego poprzez organizowanie lub podniesienie jakoœci œwiadczeñ specjalistycznych i opieki dla dzieci, m³odzie¿y i osób starszych oraz poprzez szkolenia i zatrudnienie dostatecznej liczby specjalistów. x. Poprawa wspó³pracy miêdzy organizacjami zaanga¿owanymi w programy przeciwdzia³ania nadu¿ywaniu alkoholu i narkotyków a instytucjami odpowiedzialnymi za zdrowie i zdrowie psychiczne dzieci i m³odzie¿y na poziomie krajowym i miêdzynarodowym. xi. Zapewnienie równorzêdnoœci finansowania w porównaniu z innymi œwiadczeniami zdrowotnymi. 5. Prewencja problemów zdrowia psychicznego i samobójstw Charakterystyka problemu

Zachodz¹ce w wielu krajach przemiany spo³eczne wp³ywaj¹ na naruszenie spo³ecznej spójnoœci, na poczucie bezpieczeñstwa, strukturê zatrudnienia i prowadz¹ do wzrostu liczby przypadków zaburzeñ lêkowych, depresji, do nadu¿ywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, do przemocy i zachowañ samobójczych. Spo³eczne przyczyny problemów zdrowia psychicznego s¹ wielorakie i dotykaj¹ zarówno poszczególnych ludzi, jak i œrodowiska lokalne i ca³e spo³eczeñstwo. Zachodz¹, b¹dŸ s¹ odczuwalne, w ró¿nych œrodowiskach: w domu, w szko³ach, w miejscach pracy i instytucjach. S¹ szczególnie odczuwalne przez grupy marginalizowane i podatne na zagro¿enia, takie jak uchodŸcy i emigranci, bezrobotni, wiêŸniowie i ludzie zwalniani z wiêzieñ, osoby o odmiennej orientacji seksualnej, osoby niepe³nosprawne fizycznie lub te¿ doœwiadczaj¹ce problemów zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym. 20

Proponowane dzia³ania

i. Poszerzenie wiedzy spo³ecznej na temat rozpowszechnienia, symptomów i mo¿liwoœci leczenia objawów stresu, zaburzeñ lêkowych, depresji i schizofrenii. ii. Pomoc osobom z grup ryzyka poprzez oferowanie im programów zapobiegaj¹cych depresji, zaburzeniom lêkowym, objawom stresu, samobójstwom i innym zagro¿eniom, programów bior¹cych pod uwagê ich specyficzne potrzeby, pochodzenie i kulturê. iii. Organizowanie grup samopomocowych, telefonów zaufania, tworzenie stron internetowych, szczególnie dla osób z grup wysokiego ryzyka, w celu zmniejszenia liczby samobójstw. iv. Opracowanie programów, wprowadzaj¹cych przepisy utrudniaj¹ce dostêp do œrodków umo¿liwiaj¹cych pope³nienie samobójstwa. v. Wprowadzenie rutynowej oceny stanu zdrowia psychicznego m³odych matek przez po³o¿ne i lekarzy oraz zapewnienie im pomocy w razie koniecznoœci. vi. Zapewnienie rodzinom nale¿¹cym do grup ryzyka domowej pomocy edukacyjnej prowadz¹cej do zwiêkszenia umiejêtnoœci rodzicielskich, zachowañ prozdrowotnych i poprawy relacji miêdzy rodzicami i dzieæmi. vii. Opracowanie we wspó³pracy z innymi ministerstwami potwierdzonych empirycznie programów edukacyjnych, dotycz¹cych samobójstw, depresji, zaburzeñ wywo³anych u¿ywaniem alkoholu i substancji psychoaktywnych dla m³odzie¿y w szko³ach i na uczelniach wy¿szych, oraz zaanga¿owanie m³odych ludzi w prowadzenie kampanii prewencyjnych. viii. Wspieranie wprowadzanych w ¿ycie programów rozwoju œrodowisk lokalnych w miejscach zamieszkanych przez grupy wysokiego ryzyka oraz wspieranie dzia³alnoœci organizacji pozarz¹dowych, w szczególnoœci reprezentuj¹cych grupy marginalizowane. ix. Zapewnienie profesjonalnego wsparcia i opieki medycznej dla osób w sytuacjach kryzysowych i doœwiadczaj¹cych przemocy, w tym wojen, klêsk ¿ywio³owych, ataków terrorystycznych, w celu zapobieganiu zaburzeniom stresowym pourazowym. x. Wyczulenie pracowników zatrudnionych w s³u¿bie zdrowia i wspó³pracuj¹cych z ni¹ sektorów na ich w³asne uprzedzenia i postawê wobec samobójstw oraz problemy zdrowia psychicznego. 21

xi. Monitorowanie problemów zdrowia psychicznego w miejscach pracy poprzez opracowanie w³aœciwych wskaŸników i narzêdzi badawczych. xii. Opracowanie systemu ochrony i promocji zdrowia psychicznego w miejscach pracy poprzez ocenê poziomu ryzyka, radzenia sobie ze stresem i niekorzystnymi czynnikami psychicznymi i spo³ecznymi, a tak¿e poprzez szkolenie personelu i uœwiadamianie. xiii. Zaanga¿owanie instytucji odpowiedzialnych za zatrudnienie, sprawy mieszkaniowe i oœwiatê w opracowywanie i wprowadzanie w ¿ycie programów prewencyjnych. 6. Zapewnienie dostêpnoœci wysokiej jakoœci œwiadczeñ podstawowej opieki zdrowotnej dla osób z problemami zdrowia psychicznego Charakterystyka problemu

W wielu krajach Regionu Europejskiego, lekarze ogólni i inni pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej s¹ wstêpnym i g³ównym zapleczem dla osób z problemami zdrowia psychicznego. Jednak wielu problemów zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym nie s¹ oni w stanie zidentyfikowaæ, a jeœli nawet zostan¹ one rozpoznane, ich leczenie czêsto nie jest w³aœciwe. Wiele osób z problemami zdrowia psychicznego, szczególnie z grup marginalizowanych lub zagro¿onych, ma trudnoœci w dostêpie do opieki zdrowotnej i utrzymywaniu kontaktu z jej pracownikami. Pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej musz¹ zdobyæ wiedzê i kompetencjê w identyfikowaniu osób z problemami zdrowia psychicznego i ich leczeniu w œrodowisku lokalnym, oraz, w razie potrzeby, wspomagaæ i staæ siê czêœci¹ sk³adow¹ specjalistycznej sieci s³u¿b ochrony zdrowia psychicznego. Proponowane dzia³ania

i. Zapewnienie wszystkim dostêpu do us³ug z zakresu ochrony zdrowia psychicznego w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej. ii. Rozwijanie s³u¿b podstawowej opieki zdrowotnej, umiej¹cych kompetentnie rozpoznawaæ i leczyæ problemy zdrowia psychicznego, w szczególnoœci depresje, zaburzenia lêkowe, zaburzenia wywo22

iii.

iv.

v.

vi.

vii.

³ane przez stres, nadu¿ywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia psychotyczne, poprzez zwiêkszenie liczby i podwy¿szenie kwalifikacji pracowników podstawowej opieki zdrowotnej. Umo¿liwienie dostêpu do leków psychotropowych i do psychoterapii w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej zarówno dla osób z problemami ³agodnymi, jak i z powa¿nymi zaburzeniami psychicznymi, w szczególnoœci dla tych, którzy cierpi¹ na zaburzenia o przewlek³ym charakterze i pozostaj¹ w miejscach swojego zamieszkania. Zainteresowanie pracowników podstawowej opieki zdrowotnej podejmowaniem dzia³añ promocyjnych i prewencyjnych, w szczególnoœci ukierunkowanych na czynniki, które przyczyniaj¹ siê do powstania lub utrzymywania siê stanów chorobowych. Opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie zasad i standardów postêpowania i leczenia dla podstawowej opieki zdrowotnej, zasad wprowadzaj¹cych metody dobrej praktyki i jasno okreœlaj¹cych odpowiedzialnoœæ podstawowej opieki zdrowotnej i specjalistycznych placówek ochrony zdrowia psychicznego. Zorganizowanie oœrodków z wysoko kwalifikowanym personelem i promowanie w ka¿dym regionie sieci oœrodków umo¿liwiaj¹cych uzyskanie porad przez pracowników s³u¿by zdrowia, przez osoby korzystaj¹ce ze œwiadczeñ i ich opiekunów, a tak¿e przez pracowników œrodków masowego przekazu. Zapewnienie opieki w zakresie ochrony zdrowia psychicznego w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i w ³atwo dostêpnych placówkach, takich jak oœrodki opieki œrodowiskowej czy szpitale ogólne.

7. Oferowanie efektywnej opieki œrodowiskowej dla osób z powa¿nymi problemami zdrowia psychicznego Charakterystyka problemu

Reformê opieki psychiatrycznej przeprowadzono ju¿ w wielu krajach Europy. Jest rzecz¹ wa¿n¹, by uznaæ i wspieraæ prawo ludzi do najbardziej efektywnego leczenia i œwiadczeñ zdrowotnych, maksymalnie zmniejszaj¹cych poziom ryzyka, opartych na ich indywidualnych wymaganiach i potrzebach oraz bior¹cych pod uwagê ich kulturê, religiê, p³eæ i aspiracje. Wiedza i doœwiadczenie wielu krajów przemawia za 23

rozwojem sieci œwiadczeñ opieki œrodowiskowej, nie rezygnuj¹c z hospitalizacji ca³odobowej. W XXI wieku nie mo¿e byæ miejsca na niehumanitarne i degraduj¹ce leczenie i opiekê w wielkich szpitalach: w coraz wiêkszej liczbie krajów zamykane s¹ wielkie szpitale psychiatryczne i wprowadzana efektywna opieka œrodowiskowa. Specjaln¹ uwagê nale¿y zwróciæ na emocjonalne, materialne i edukacyjne potrzeby rodzin i przyjació³, podejmuj¹cych siê opieki nad osobami z problemami zdrowia psychicznego, bowiem to oni czêsto potrzebuj¹ pomocy. Proponowane dzia³ania

i. Zapewnienie osobom korzystaj¹cym ze œwiadczeñ i ich opiekunom dostêpu do us³ug w zakresie zdrowia psychicznego i innych us³ug oraz umo¿liwienie im wziêcia odpowiedzialnoœci za swoj¹ opiekê we wspó³pracy z profesjonalistami. ii. Zaplanowanie i wprowadzenie w ¿ycie specjalistycznego systemu pomocy, opartego o zespo³y leczenia œrodowiskowego, dostêpnego 24 godziny na dobê przez siedem dni w tygodniu, z wieloprofesjonalnym personelem dla osób cierpi¹cych na powa¿ne zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia, zaburzenia dwubiegunowe, ciê¿ka depresja i demencja. iii. Zorganizowanie oœrodków interwencji kryzysowych, oferuj¹cych pomoc w miejscu zamieszkania i pracy, zapobiegaj¹cych pogarszaniu siê stanu zdrowia i, jeœli tylko to mo¿liwe, zapobiegaj¹cych kierowaniu do szpitala, który winien przyjmowaæ osoby tylko w bardzo ciê¿kim stanie lub stanowi¹ce zagro¿enie dla siebie i otoczenia. iv. Oferowanie kompleksowego i efektywnego leczenia, psychoterapii i stosowanie lekarstw z minimalnymi (na ile to mo¿liwe) skutkami ubocznymi, w ramach leczenia œrodowiskowego, w szczególnoœci dla m³odzie¿y doœwiadczaj¹cej pierwszych epizodów problemów zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym. v. Zagwarantowanie dostêpu do koniecznych lekarstw dla osób z problemami zdrowia psychicznego w cenach mo¿liwych do udŸwigniêcia zarówno indywidualnie, jak i przez krajowy system zdrowotny, w celu w³aœciwego ordynowania i za¿ywania lekarstw. vi. Rozwiniêcie oœrodków rehabilitacji, których celem jest optymalne w³¹czenie do spo³eczeñstwa osób z problemami zdrowia psychicznego, uwzglêdniaj¹c stopieñ ich niesprawnoœci. 24

vii. Oferowanie œwiadczeñ dla osób potrzebuj¹cych pomocy psychologicznej, którzy znajduj¹ siê w pozaspecjalistycznych placówkach, np. w szpitalach ogólnych lub wiêzieniach. viii. Oferowanie opiekunom i rodzinom pomocy w ocenianiu ich emocjonalnych i materialnych potrzeb i anga¿owanie ich w programy opieki. ix. Opracowanie dla rodzin i opiekunów osób z problemami zdrowia psychicznego programów rozwijaj¹cych ich kompetencje, umiejêtnoœci opieki i radzenia sobie z trudnoœciami ¿yciowymi. x. Analiza, czy programy pomocy spo³ecznej uwzglêdniaj¹ koszty opieki. xi. Opracowanie i finansowanie programów modelowych, w celu ich póŸniejszego upowszechnienia. xii. Identyfikowanie i wspieranie osób ciesz¹cych siê szacunkiem swojego œrodowiska, by stali siê promotorami innowacji. xiii. Opracowanie standardów dobrej praktyki i monitorowanie ich wprowadzania w ¿ycie. xiv. Wprowadzenie przepisów prawnych dotycz¹cych osób leczonych wbrew ich woli, przepisów pozwalaj¹cych im wybraæ niezale¿nego rzecznika ich praw. xv. Wprowadzenie lub wzmocnienie przepisów prawnych lub regulacji zabezpieczaj¹cych standardy opieki, w tym wyeliminowanie niehumanitarnej i degraduj¹cej opieki i metod interwencji. xvi. Powo³anie nadzoru dla wzmocnienia metod dobrej praktyki i powstrzymanie nadu¿yæ w systemie œwiadczeñ w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. 8. Wspó³praca miêdzy sektorami Charakterystyka problemu

Leczenie i opieka, które w przesz³oœci by³y prowadzone rutynowo w wielkich instytucjach, b¹dŸ nie by³y adekwatne do potrzeb osób z problemami zdrowia psychicznego, obecnie podlegaj¹ ró¿nym instytucjom. Niedostateczna wspó³praca i brak koordynacji miêdzy instytucjami prowadz¹cymi lub finansuj¹cymi us³ugi, prowadzi do obni¿enia standardów opieki, strat i nieefektywnoœci. Odpowiedzialnoœæ spoczywaj¹ca na ró¿nych instytucjach, spe³niaj¹cych wielorakie zadania, wymaga 25

koordynacji i kierownictwa, równie¿ na poziomie rz¹dowym. Korzystaj¹cy z us³ug i ich opiekunowie maj¹ prawo do pomocy w takich sprawach, jak dodatki socjalne, mieszkanie, wy¿ywienie, zatrudnienie i leczenie dolegliwoœci fizycznych, w tym równie¿ leczenie zaburzeñ wywo³anych nadu¿ywaniem substancji psychoaktywnych. Proponowane dzia³ania

i. Organizowanie wielostronnej opieki i dzia³añ prewencyjnych dla osób z problemami zdrowia psychicznego, w œcis³ej z nimi wspó³pracy. ii. Tworzenie sieci wspó³pracuj¹cych ze sob¹ s³u¿b, troszcz¹cych siê o jakoœæ ¿ycia osób z problemami zdrowia psychicznego i ich opiekunów, s³u¿b odpowiedzialnych za sprawy socjalne, zatrudnienie, edukacjê, sprawy prawne, transport i zdrowie. iii. Przekazanie pracownikom ochrony zdrowia psychicznego uprawnieñ do rozpoznawania i realizowania potrzeb osób z problemami zdrowia psychicznego w ich ¿yciu codziennym b¹dŸ bezpoœrednio, b¹dŸ we wspó³pracy z pracownikami innych s³u¿b. iv. Kszta³cenie pracowników s³u¿b pozostaj¹cych w ³¹cznoœci z ochron¹ zdrowia psychicznego w zakresie specyficznych potrzeb i praw osób z problemami zdrowia psychicznego i nara¿onych na zagro¿enie zdrowia psychicznego. v. Zidentyfikowanie i zlikwidowanie finansowych i biurokratycznych przeszkód hamuj¹cych wspó³pracê, tak¿e na poziomie rz¹dowym. 9. Kszta³cenie kompetentnej kadry pracowników w zakresie ochrony zdrowia psychicznego Charakterystyka problemu

Reformy dotycz¹ce ochrony zdrowia psychicznego wymagaj¹ od pracowników podejmowania nowych zadañ, zwiêkszaj¹ zakres ich odpowiedzialnoœci, wymagaj¹ modyfikacji ich systemów wartoœci i postaw, zdobywania nowej wiedzy i umiejêtnoœci. Praktyka i sposoby wykonywania zadañ przez pracowników ochrony zdrowia psychicznego oraz osób z innych sektorów, np. nauczycieli, pracowników socjalnych, duchowieñstwo, woluntariuszy, powinny byæ stale modernizowane, tak by ofe26

rowana opieka by³a skuteczna i kompetentna. St¹d koniecznoœæ organizowania szkoleñ, przygotowuj¹cych pracowników do podjêcia nowych ról i wyzwañ. Proponowane dzia³ania

i. Rozpoznanie potrzeb wynikaj¹cych z podejmowania nowych zadañ i szerszego zakresu odpowiedzialnoœci przez pracowników s³u¿by zdrowia oraz pracowników innych sektorów zwi¹zanych ze s³u¿b¹ zdrowia, np. spraw socjalnych i oœwiaty. ii. Uwzglêdnienie w programach szkoleñ wszystkich pracowników ochrony zdrowia psychicznego, doœwiadczeñ pracy w œrodowisku lokalnym i w zespo³ach wieloprofesjonalnych. iii. Opracowanie programu szkoleñ w zakresie rozpoznawania, zapobiegania i leczenia problemów zdrowia psychicznego dla pracowników podstawowej opieki zdrowotnej. iv. Opracowanie i finansowanie, we wspó³pracy z instytucjami oœwiatowymi, programów szkoleniowych zarówno dla zatrudnionych, jak i dla nowo przyjmowanych pracowników. v. Popieranie zatrudnienia nowych pracowników ochrony zdrowia psychicznego i powstrzymanie odp³ywu osób ju¿ zatrudnionych. vi. Zapewnienie poprzez ró¿nego rodzaju zachêty i bodŸce, równomiernego zatrudnienia pracowników ochrony zdrowia psychicznego w poszczególnych regionach kraju, szczególnie wœród osób nara¿onych na zagro¿enie zdrowia psychicznego. vii. Podjêcie kwestii nieznajomoœci nowych metod i technologii wœród osób nauczaj¹cych oraz popieranie programów „szkoleñ dla szkol¹cych”. viii. Szkolenie pracowników ochrony zdrowia psychicznego dotycz¹ce wzajemnych zale¿noœci miêdzy promocj¹, prewencj¹ i leczeniem. ix. Uœwiadomienie pracownikom sektora publicznego wp³ywu ich dzia³añ i polityki na zdrowie psychiczne spo³eczeñstwa. x. Tworzenie kadry ekspertów poprzez specjalistyczne szkolenia wszystkich pracowników ochrony zdrowia psychicznego. xi. Opracowanie specjalistycznych programów szkoleñ dla osób maj¹cych do czynienia z sytuacjami wymagaj¹cymi wysokiego poziomu wiedzy i umiejêtnoœci, jak leczenie dzieci, osób starszych, osób cierpi¹cych z powodu problemów zdrowia psychicznego i zaburzeñ 27

wywo³anych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (tzw. podwójna diagnoza). 10. Przep³yw informacji dotycz¹cych ochrony zdrowia psychicznego Charakterystyka problemu

Wprowadzanie w ¿ycie polityki i programów ochrony zdrowia psychicznego w Europie wymaga przep³ywu informacji o stanie zdrowia psychicznego i podejmowanych dzia³aniach na rzecz ochrony zdrowia psychicznego w poszczególnych krajach. Nale¿y monitorowaæ wprowadzanie w ¿ycie nowych inicjatyw. Stan zdrowia psychicznego i wzorce poszukiwania pomocy przez spo³eczeñstwo, poszczególne grupy i jednostki powinny byæ badane w sposób pozwalaj¹cy na przeprowadzanie porównañ. WskaŸniki powinny byæ standaryzowane i porównywalne na poziomie lokalnym, krajowym i miêdzynarodowym, tak by mo¿liwe by³y skuteczne planowanie, wprowadzanie w ¿ycie, monitorowanie i ewaluacja potwierdzonych empirycznie strategii i programów ochrony zdrowia psychicznego. Proponowane dzia³ania

i. Opracowanie lub wzmocnienie krajowych systemów zbierania danych opartych na standaryzowanych i porównywalnych wskaŸnikach dla monitorowania dzia³añ podejmowanych na poziomie lokalnym, krajowym i miêdzynarodowym, a maj¹cych na celu poprawê zdrowia psychicznego i dobrostanu spo³eczeñstwa. ii. Opracowanie nowych wskaŸników i metod zbierania danych dla zdobycia informacji dotychczas niedostêpnych, w³¹czaj¹c w to wskaŸniki dotycz¹ce promocji zdrowia psychicznego, prewencji zaburzeñ psychicznych, leczenia i powrotu do zdrowia. iii. Popieranie przeprowadzania okresowych badañ stanu zdrowia psychicznego ludnoœci, stosuj¹c metodologiê uzgodnion¹ w Regionie Europejskim WHO. iv. Badanie zapadalnoœci i rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych, w tym czynników ryzyka w ca³ej populacji i w grupach ryzyka. v. Monitorowanie istniej¹cych programów, œwiadczeñ i systemów ochrony zdrowia psychicznego. 28

vi. Wspieranie rozwoju zintegrowanego systemu baz danych w Regionie Europejskim WHO, zawieraj¹cego informacje na temat polityki ochrony zdrowia psychicznego, wprowadzania potwierdzonych empirycznie strategii promocji zdrowia psychicznego, prewencji zaburzeñ psychicznych, leczenia, opieki i powrotu do zdrowia. vii. Wspieranie rozpowszechniania informacji o wp³ywie skutecznej polityki i praktyki na rzecz ochrony zdrowia psychicznego na poziomie krajowym i miêdzynarodowym. 11. Zapewnienie dostatecznych œrodków finansowych Charakterystyka problemu

Œrodki finansowe przeznaczone na ochronê zdrowia psychicznego zwykle nie odpowiadaj¹ potrzebom i s¹ niesprawiedliwie zani¿one w porównaniu do œrodków przeznaczanych na inne sektory publiczne. Wp³ywa to na poziom dostêpnoœci pomocy, powoduje odrzucenie i dyskryminacjê. Niektóre systemy opieki zdrowotnej i ubezpieczenia zdrowotnego wrêcz dyskryminuj¹ osoby z powa¿nymi problemami zdrowia psychicznego. Œrodki finansowe przeznaczone na ochronê zdrowia psychicznego powinny byæ dzielone sprawiedliwe i proporcjonalne, tj. tak, by najwiêcej otrzymywali najbardziej potrzebuj¹cy. Proponowane dzia³ania

i. Ocena, czy fundusze przeznaczone na ochronê zdrowia psychicznego sprawiedliwie odzwierciedlaj¹ potrzeby i uwzglêdniaj¹ sytuacjê osób najbardziej potrzebuj¹cych. ii. Zapewnienie, by osoby z najpowa¿niejszymi problemami i najbiedniejsze otrzymywa³y najwiêksz¹ pomoc socjaln¹. iii. Ocena, czy alokacja œrodków finansowych jest skuteczna. Przy ocenie nale¿y braæ pod uwagê korzyœci spo³eczne, tak¿e te generowane przez promocjê, prewencjê i opiekê. iv. Ocena, czy rozdzia³ œrodków finansowych w pañstwowym i prywatnym systemie ubezpieczeñ traktuje na równych prawach i sprawiedliwie wszystkich, czy nie przyczynia siê do wykluczenia lub dyskryminacji poszczególnych grup oraz czy chroni osoby najbardziej zagro¿one. 29

12. Ocena przydatnoœci zdobytej wiedzy i zdobywanie nowej Charakterystyka problemu

Znacz¹cy postêp zosta³ osi¹gniêty w badaniach naukowych, choæ niektóre stosowane strategie i metody interwencji nadal wymagaj¹ naukowego udokumentowania, co stwarza koniecznoœæ dalszego inwestowania w badania. Co wiêcej, trzeba tak¿e inwestowaæ w upowszechnianie ich wyników, gdy¿ dotychczasowa wiedza dotycz¹ca nowych skutecznych metod dzia³ania oraz krajowe i miêdzynarodowe przyk³ady dobrej praktyki nie s¹ znane politykom, menad¿erom, profesjonalistom i badaczom. Œrodowisko uczonych z krajów Europy musi ze sob¹ wspó³pracowaæ, by po³o¿yæ podwaliny pod naukowe uzasadnienie dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego. Priorytety badawcze obejmuj¹ analizê polityki ochrony zdrowia psychicznego, ocenê wp³ywu polityki ogólnej na zdrowie psychiczne spo³eczeñstwa, ewaluacjê programów promocji zdrowia psychicznego, pog³êbione badania dzia³añ prewencyjnych, nowe modele œwiadczeñ i kwestie ekonomiczne ochrony zdrowia psychicznego. Proponowane dzia³ania

i. Popieranie narodowych strategii badawczych, dziêki którym mo¿liwe bêd¹ identyfikacja, opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie najlepszych metod i dzia³añ, odpowiadaj¹cych potrzebom spo³eczeñstwa, w tym równie¿ grup ryzyka. ii. Ocena funkcjonowania systemu ochrony zdrowia psychicznego w czasie i wykorzystanie dotychczasowych doœwiadczeñ dla formu³owania nowych priorytetów badawczych oraz zlecanie niezbêdnych badañ naukowych. iii. Popieranie badañ naukowych przyczyniaj¹cych siê do opracowania programów prewencyjnych, obejmuj¹cych ca³e spo³eczeñstwo, w tym grupy ryzyka. W celu opracowania skutecznych programów prewencyjnych i polityki, konieczne s¹ badania na temat wzajemnych powi¹zañ miêdzy problemami psychicznymi, fizycznymi i spo³ecznymi. iv. Promowanie badañ naukowych, oceniaj¹cych wp³yw polityki sektorów pozazdrowotnych na zdrowie spo³eczeñstwa, poniewa¿ ist30

v.

vi. vii. viii.

ix.

x.

niej¹ dane, ¿e mog¹ one mieæ dodatni wp³yw na stan zdrowia psychicznego. Zniwelowanie przepaœci miêdzy badaniami naukowymi i praktyk¹, poprzez u³atwianie wspó³pracy miêdzy uczonymi, osobami odpowiedzialnymi za kszta³towanie polityki i praktykami oraz poprzez organizowanie seminariów i wydawanie ogólnodostêpnych publikacji. Zapewnienie, by w programy badawcze by³a wpisana d³ugoterminowa ocena wp³ywu dzia³añ nie tylko na zdrowie psychiczne, ale tak¿e na zdrowie fizyczne i na kwestie spo³eczne i ekonomiczne. Ustanowienie sta³ej wspó³pracy miêdzy praktykami i badaczami w celu wprowadzania w ¿ycie i oceny nowych lub istniej¹cych metod postêpowania. Inwestowanie w szkolenia dotycz¹ce badañ naukowych w zakresie problematyki zdrowia psychicznego dla osób z innych dyscyplin akademickich, w tym antropologii, socjologii, psychologii, zarz¹dzania i ekonomii oraz stworzenie bodŸców zachêcaj¹cych uczonych do d³ugoterminowej wspó³pracy. Poszerzanie wspó³pracy badawczej w zakresie problematyki zdrowia psychicznego poprzez wzmocnienie wiêzi miêdzy europejskimi oœrodkami wspó³pracuj¹cymi z WHO i innymi oœrodkami prowadz¹cymi badania na temat prewencji. Inwestowanie we wspó³pracê regionaln¹ dotycz¹c¹ przep³ywu informacji w celu unikniêcia dublowania badañ naukowych i w celu rozpowszechniania skutecznych dzia³añ opracowanych w innych krajach i oœrodkach. ZDROWIE PSYCHICZNE DLA EUROPY: PODJ¥Æ WYZWANIA

Kamienie milowe

Pañstwa cz³onkowskie WHO zobowi¹zuj¹ siê poprzez Deklaracjê o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy oraz niniejszy Plan dzia³añ, odpowiedzieæ na wyzwania, realizuj¹c nastêpuj¹ce zadania w latach 2005–2010: 1. opracowanie polityki i wdro¿enie dzia³añ maj¹cych na celu przeciwdzia³anie stygmatyzacji i dyskryminacji oraz promowanie dobrego 31

samopoczucia psychicznego spo³eczeñstwa, tak¿e w szko³ach i miejscach pracy; 2. analizê wp³ywu polityki spo³ecznej na zdrowie psychiczne ludnoœci; 3. w³¹czenie programów prewencji problemów zdrowia psychicznego i prewencji samobójstw do polityki narodowej; 4. wprowadzenie specjalistycznych œwiadczeñ zdrowotnych obejmuj¹cych specyficzne problemy m³odych i starszych ludzi oraz specyficzne problemy zwi¹zane z p³ci¹; 5. promowanie œwiadczeñ zdrowotnych ukierunkowanych na problemy zdrowia psychicznego grup marginalizowanych i zagro¿onych, w³¹czaj¹c w to problemy podwójnej diagnozy, tj. sytuacji, gdy zaburzenia psychiczne wystêpuj¹ ³¹cznie z innymi problemami np. z zaburzeniami wywo³anymi przez nadu¿ywanie substancji psychoaktywnych lub z chorobami somatycznymi; 6. zapewnienie miêdzybran¿owej wspó³pracy i przeciwdzia³anie czynnikom hamuj¹cym wspó³pracê; 7. wprowadzenie strategii kszta³cenia zasobów ludzkich w celu stworzenia kompetentnej kadry profesjonalistów w zakresie ochrony zdrowia psychicznego; 8. okreœlenie wskaŸników dotycz¹cych wyznaczników i epidemiologii zdrowia psychicznego oraz zasad pracy us³ug ochrony zdrowia psychicznego we wspó³pracy z innymi krajami cz³onkowskimi WHO; 9. wprowadzenie regulacji prawnych i zasad postêpowania oraz przeznaczenie wystarczaj¹cych œrodków finansowych, zapewniaj¹cych, ¿e zdrowie psychiczne bêdzie traktowane równorzêdnie z innymi potrzebami ochrony zdrowia; 10. wyeliminowanie niehumanitarnych i degraduj¹cych metod leczenia i opieki osób z problemami zdrowia psychicznego oraz wprowadzenie ustawodawstwa chroni¹cego prawa cz³owieka i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, zgodnych ze standardami konwencji ONZ i miêdzynarodowych regulacji prawnych; 11. zadbanie o lepsz¹ integracjê osób z problemami zdrowia psychicznego ze spo³eczeñstwem; 12. zapewnienie odpowiedniej reprezentacji osób, korzystaj¹cych ze œwiadczeñ, i ich opiekunów w zespo³ach i grupach odpowiedzialnych za planowanie, realizowanie, monitorowanie i nadzór dzia³alnoœci zwi¹zanej z ochron¹ zdrowia psychicznego. 32

Uwagi t³umacza

Œwiatowa Organizacja Zdrowia k³adzie szczególny nacisk na u¿ywane w jej dokumentach i materia³ach s³ownictwo. Celem tak uwa¿nego doboru s³ów jest unikanie terminów, mog¹cych przywo³aæ – choæby potencjalnie – niew³aœciwe skojarzenia lub stygmatyzowaæ. W obu dokumentach przyjêtych w czasie Konferencji Ministerialnej w Helsinkach unika siê zatem s³ów „osoba chora psychicznie”, „osoba z zaburzeniami psychicznymi” i konsekwentnie u¿ywa „osoba z problemami zdrowia psychicznego”, unika s³owa „pacjent” i zamiast tego stosuje „korzystaj¹cy ze œwiadczeñ”.

33

34

SPIS TREŒCI Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Plan dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego . . . . . . . . . . . . . 14 Uwagi t³umacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

35