Γιατί αρρωσταίνουμε; Η νέα επιστήμη της Δαρβινικής Ιατρικής (Greek)

Randolph M. Nesse, M.D George C. Williams, Ph. D. «ÃÉÁÔÉ ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ»

ˆ Ï Randolph M. Nesse, M. D., åîáóêåß ôçí éáôñéêÞ åßíáé ÊáèçãçôÞò êáé ÁíáðëçñùôÞò Ðñüåäñïò ãéá ÅêðáéäåõôéêÜ êáé ÁêáäçìáúêÜ æçôÞìáôá, ôïõ ÔìÞìáôïò Øõ÷éáôñéêÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Michigan. ˆ O George C. Williams, Ph. D., åßíáé Ïìüôéìïò ÊáèçãçôÞò Ïéêïëïãßáò êáé ÅîÝëéîçò óôï Ðïëéôåéáêü ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Stony Brook êáé ÅðéìåëçôÞò Ýêäïóçò ôïõ ðåñéïäéêïý The Quarterly Review of Biology.

Randolph M. Nesse, M.D George C. Williams, Ph. D.

ÃÉÁÔÉ ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ Ç ÍÝá ÅðéóôÞìç ôçò ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò

ÌåôÜöñáóç Óùôçñßá ÍéêïëáÀäïõ − ÁèáíÜóéïò Æáöåéñüðïõëïò

Åêäüóåéò Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí ÐÜôñá 2003

Åõ÷áñéóôßåò

Ç

åñãáóßá ìáò ùöåëÞèçêå ðÜñá ðïëý áðü ôá ó÷üëéá ðïõ Ýêáíáí ðïëëïß óõíÜäåëöïé êáé ößëïé ïé ïðïßïé ãíùñßæïõí ðåñéóóüôåñï áðü åìÜò ïñéóìÝíåò ðëåõñÝò ôçò ÉáôñéêÞò êáé ôçò ÅîÝëéîçò. Äåí áêïëïõèÞóáìå ðÜíôá ôéò óõìâïõëÝò ôïõò, ïðüôå ìç ñßîåôå ó’áõôïýò ôçí åõèýíç ôùí äéêþí ìáò ëáèþí. ÁíÜìåóá óå üóïõò ðñïóÝöåñáí ó÷üëéá Þ Üëëåò ðñïôÜóåéò åðß ôïõ ÷åéñïãñÜöïõ åßíáé ïé: James Abelson, M.D., Ph.D., Laura Betzig, Ph.D., Helena Cronin, Ph.D., Lyubica Dabich, M.D., Wayne Davis, Ph.D., William Ensminger, M.D., Paul Ewald, Ph.D., Joseph Fantone, M.D., Rosalind Fantone, R.N., Robert Fekety, M.D., Linda Garfield, M.D., Robert Green, M.D., Daniel Hrdy, M.D., Sarah Hrdy, Ph.D., Matt Kluger, Ph.D., Isaac Marks, M.D., Steven Myers, M.D. James Neel, M.D., Ph.D., Margie Profet, M.A., Robert Smuts, M.A., William Soloman, M.D., Paul Turke,Ph.D., Alan Weder, M.D., Brant Wenegrat, M.D., êáé Elizabeth Young, M.D.Ãéá ôçí âïÞèåéÜ ôïõò óôçí áíåýñåóç âéâëéïãñáößáò åõ÷áñéóôïýìå éäéáéôÝñùò ôéò Doris Williams, Jeanette Underhill, M.D., êáé Joann Tobin. Ç åêðáéäåõôéêÞ Üäåéá ðïõ ðáñá÷ùñÞèçêå áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Ìßóéãêáí ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôùí John Greden, M.D. êáé George Curtis, M.D., Ýäùóå ôç äõíáôüôçôá óôïí Randolph Nesse íá åñãáóèåß ðÜíù óôï ÷åéñüãñáöï óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Stanford, üðïõ ïé Brant Wenegrat, M.D., êáé Anne O’Reilly ðñïóÝöåñáí Üìåôñç öéëïîåíßá. Ç ðéóôÞ êáé áðïôåëåóìáôéêÞ ãñáììáôåéáêÞ õðïóôÞñéîç ôçò Barbara Polcyn Þôáí ðïëýôéìç. Åßìáóôå åõãíþìïíåò óôïí áôæÝíôç ìáò John Brockman, ðïõ ìáò Ýðåéóå üôé èá ìðïñïýóáìå íá ðáñïõóéÜóïõìå óïâáñÜ íÝá åðéóôçìïíéêÜ äåäïìÝíá óå âéâëßï ãéá ãåíéêü êïéíü êáé ðïõ ÷åéñßóèçêå ôéò äéáðñáãìáôåýóåéò êáé ôéò åêäïôéêÝò ëåðôïìÝñåéåò ìå ìåãÜëç áðïôåëåóìáôéêüôçôá. Åßìáóôå åðßóçò åõãíþìïíåò óôçí Barbara Williams ãéáôß ìáò Ýðåéóå íá ðÜñïõìå óôá óïâáñÜ ôïí John Brockman. Ôï ýöïò êáé ç äïìÞ ôïõ âéâëßïõ âåëôéþèçêáí ðïëý ÷Üñéò óôç ëåðôïìåñÞ åðéìÝëåéá ôçò Margaret Nesse êáé ôçò åðéìåëÞôñéáò Ýêäïóçò ôùí Times Books, i

ii

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Elizabeth Rapaport. ×ñùóôïýìå ôá ðéï ðïëëÜ óå üóïõò ìáò Ýêáíáí íá óõíåéäçôïðïéÞóïõìå üôé åß÷áìå ëüãï íá ãñÜøïõìå ôï âéâëßï áõôü. Åßíáé ðñùôïðüñïé êáé ïñáìáôéóôÝò ðïõ ïé éäÝåò êáé ç ÝñåõíÜ ôïõò áðïôåëïýí ôçí êáñäéÜ ôïõ ðåäßïõ ôçò ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò ðïõ ðëÝïí áíèåß. Ìåñéêïß, üðùò ï Paul Ewald êáé ç Margie Profet åìöáíßæïíôáé Ýíôïíá óå áñêåôÜ óçìåßá óôï êåßìåíü ìáò. ¢ëëïé áíáöÝñïíôáé ìå ðåñéóóüôåñç óõíôïìßá Þ áðëþò èá âñåßôå áíáöïñÜ ôçò åñãáóßáò ôïõò óôéò óçìåéþóåéò. Åßìáóôå óßãïõñïé ðùò, ìÝóá óôá åðüìåíá ÷ñüíéá, üëïé ôïõò èá ãßíïíôáé üëï êáé ðéï ðïëý áðïäÝêôåò ôçò áíáãíþñéóçò ðïõ ôïõò áîßæåé.

Ðåñéå÷ïìåíá

ÐÑÏËÏÃÏÓ

v

1 Ôï ÌõóôÞñéï ôçò ÁóèÝíåéáò

1

2 ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

11

3 Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

25

4 Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

49

5 Ôñáõìáôéóìüò

67

6 ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

79

7 Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

95

8 Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

113

9 ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

131

10 ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

151

11 Áëëåñãßá

167

12 Êáñêßíïò

181

13 Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

193

14 Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

219

15 Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

247

iii

iv ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

263

Ðñüëïãïò

Ó

õíáíôçèÞêáìå ãéá ðñþôç öïñÜ êáé áíáêáëýøáìå ôá êïéíÜ ìáò åíäéáöÝñïíôá ôï 1985, óå ìßá óõíÜíôçóç ôçò ïìÜäáò ðïõ áñãüôåñá Ýäùóå ãÝííçóç óôçí Åôáéñåßá Áíñþðéíçò ÓõìðåñéöïñÜò êáé ÅîÝëéîçò. Ï Ýíáò áðü ôïõò äõü ìáò (ï Nesse) Þôáí ãéáôñüò óôïí ÔïìÝá Øõ÷éáôñéêÞò óôçí ÉáôñéêÞ ó÷ïëÞ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Ìßóéãêáí. Ç áðïãïÞôåõóÞ ôïõ åîáéôßáò ôçò Ýëëåéøçò èåùñçôéêÞò âÜóçò óôçí øõ÷éáôñéêÞ êáé ç Ýëîç ôïõ ðñïò ôéò åîåëéêôéêÝò éäÝåò ðïõ åß÷áí åðéöÝñåé ôåñÜóôéá ðñüïäï óôï ðåäßï ôçò óõìðåñéöïñÜò æþùí ôïí ïäÞãçóáí íá ó÷åôéóèåß ìå ôï Ðñüãñáììá ÅîÝëéîçò êáé Áíèñþðéíçò ÓõìðåñéöïñÜò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Ìßóéãêáí. ÊÜðïéïé óõíÜäåëöïé ôçò ïìÜäáò áõôÞò ðïõ Üêïõóáí ãéá ôï åíäéáöÝñïí ôïõ ðåñß ôçò åîåëéêôéêÞò êáôáãùãÞò ôçò ãÞñáíóçò, ðñüôåéíáí ôï Üñèñï åíüò George Williams, ãñáììÝíï ôï 1957. Ôï Üñèñï Þôáí áðïêÜëõøç. Ç ãÞñáíóç åß÷å åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç. Ãéáôß ü÷é êáé ïé äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò êáé ç ó÷éæïöñÝíåéá; ×Üñéò óå óõæçôÞóåéò ðïõ áêïëïýèçóáí ôá åðüìåíá ÷ñüíéá ìå åîåëéêôéêïýò, éäéáéôÝñùò ôïí Williams, êáé ìå ãéáôñïýò,åéäéêåõüìåíïõò êáé Ðáíåðéóôçìéáêïýò, ï Nesse äéáðßóôùóå üôé ôï åîåëéêôéêü ðñßóìá óôéò äéáôáñá÷Ýò ôùí áóèåíþí Ý÷åé óôáäéáêÜ ãßíåé ðéï öõóéêü êáé ÷ñÞóéìï. Ï Üëëïò óõããñáöÝáò (ï Williams) Ý÷åé áó÷ïëçèåß ìå èáëÜóóéá ïéêïëïãéêÞ Ýñåõíá êáé èåùñçôéêÝò ìåëÝôåò ãéá ôçí åîÝëéîç. Ôï åíäéáöÝñïí ôïõ ãéá ôéò éáôñéêÝò åöáñìïãÝò ôùí åîåëéêôéêþí éäåþí ãåííÞèçêå üôáí äéÜâáóå Ýíá Üñèñï ôïõ Paul Ewald ãñáììÝíï ôï 1980 óôï ðåñéïäéêü Journal of Theoretical Biology, ìå ôßôëï «ÅîåëéêôéêÞ Âéïëïãßá êáé ç ÁãùãÞ ôùí Óçìåßùí êáé ÓõìðôùìÜôùí ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí». Ç åñãáóßá ôïõ Ewald ðñüôåéíå üôé ïé åîåëéêôéêÝò éäÝåò èá ìðïñïýóáí íá åßíáé óçìáíôéêÝò óå ðïëëÜ éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá, ü÷é ìüíï óå üóá ðñïêýðôïõí áðü ìüëõíóç. Ç ãåíéêÝò ãíþóåéò ÅîåëéêôéêÞò ÃåíåôéêÞò ôïõ Williams ðåñéåëÜìâáíáí áñ÷Ýò ìå ðñïöáíåßò åðéðôþóåéò ãéá ôá ãåíåôéêÜ íïóÞìáôá êáé ïé ðñþôåò åñãáóßåò ôïõ ãéá ôçí åîÝëéîç ôçò äéáäéêáóßáò v

vi

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ãÞñáíóçò ðñüôåéíáí ôç ó÷Ýóç ôçò åîÝëéîçò ìå ôçí ãåñïíôïëïãßá. Óýíôïìá ðåßóáìå ï Ýíáò ôïí Üëëïí üôé ç äõíçôéêÞ óõíåéóöïñÜ ôçò ÅîåëéêôéêÞò Âéïëïãßáò óôçí éáôñéêÞ ðñüïäï äéêáéïëïãïýóå ìéá êáëÞ ðñïóðÜèåéá åîÜðëùóçò ôçò éäÝáò. Áðïöáóßóáìå íá ðáñáèÝóïõìå ãñáðôÜ ôïõò óõëëïãéóìïýò ìáò êáé ìåñéêÜ ðñïöáíÞ ðáñáäåßãìáôá þóôå íá äçìéïõñãÞóïõìå óå Üëëïõò åñåõíçôÝò ôï åíäéáöÝñïí ãéá ôéò ðïëëÝò äõíáôüôçôåò ðïõ áíïßãïíôáé. ¼ôáí ôï Üñèñï ðïõ ãñÜøáìå ìáæß, ìå ôßôëï «Ç áõãÞ ôçò ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò», ôï ïðïßï äçìïóéåýèçêå óôï ðåñéïäéêü The Quarterly Review of Biology ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1991, Ýôõ÷å åõíïúêÞò õðïäï÷Þò ôüóï áðü ôïí ôýðï üóï êáé áðü ôïõò óõíáäÝëöïõò ÉáôñéêÞò êáé ÅîåëéêôéêÞò Âéïëïãßáò, áðïöáóßóáìå üôé èá ìðïñïýóå åýêïëá íá åðåêôáèåß êáé íá ãßíåé âéâëßï ìå åíäéáöÝñïí ãéá ìåãÜëç ìåñßäá áíáãíùóôþí. ÈåìÝëéï ãéá üëï ó÷åäüí ôï âéâëßï åßíáé ç èåùñßá ôïõ Êáñüëïõ Äáñâßíïõ üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ åîçãåß ôï ëåéôïõñãéêü ó÷åäéáóìü ôùí ïñãáíéóìþí. Ç óõæÞôçóç åðéêåíôñþíåé óôçí Ýííïéá ôçò ðñïóáñìïãÞò ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ:ðñïóáñìïãÝò ìå ôéò ïðïßåò êáôáðïëåìïýìå ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò, ðñïóáñìïãÝò ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí ðïõ ìÜ÷ïíôáé ôéò äéêÝò ìáò, áðáñáßôçôåò æçìßåò ôùí ðñïóáñìïãþí ìáò, êáêü óõíôáßñéáãìá ôïõ ó÷åäßïõ ôïõ óþìáôüò ìáò êáé ôïõ óçìåñéíïý ìáò ðåñéâÜëëïíôïò. Êáèþò ãñÜöáìå, áíáêáëýðôáìå óõíÝ÷åéá íÝïõò ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò ï Äáñâéíéóìüò ìðïñåß íá óõíäñÜìåé óôçí ðñüïäï ôçò ÉáôñéêÞò. ÓôáäéáêÜ óõíåéäçôïðïéÞóáìå üôé ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ äåí åßíáé áðëþò ëéãïóôÝò éäÝåò, áëëÜ Ýíá ïëüêëçñï íÝï ðåäßï, ìå óõíáñðáóôéêÝò íÝåò åîåëßîåéò ðïõ ðñïêýðôïõí üëï êáé ìå ôá÷ýôåñï ñõèìü. ÐñÝðåé ùóôüóï íá ðïýìå ìå Ýìöáóç üôé ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ åßíáé áêüìá óôá óðÜñãáíá. Ôá ðáñáäåßãìáôá ÄáñâéíéêÞò óêÝøçò åöáñìïóìÝíçò óå éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá äåí èá ðñÝðåé íá åêëáìâÜíïíôáé ùò Ýãêõñá óõìðåñÜóìáôá Þ éáôñéêÝò óõìâïõëÝò. Åßíáé ó÷åäéáóìÝíá ìüíï êáé ìüíï ãéá íá êáôáäåßîïõí ôç ÷ñÞóç ôçò åîåëéêôéêÞò óêÝøçò óôçí ÉáôñéêÞ, ü÷é ãéá íá äéäÜîïõí ôïõò áíèñþðïõò ðþò íá ðñïóôáôåýóïõí ôçí õãåßá ôïõò Þ íá èåñáðåýóïõí ôá íïóÞìáôÜ ôïõò. Áõôü âÝâáéá äåí óçìáßíåé üôé èåùñïýìå ôçí ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ ùò ìßá áðëÞ èåùñçôéêÞ åêãýìíáóç. ÊÜèå Üëëï! Ðñïóäïêïýìå üôé ç åíáó÷üëçóç ìå åîåëéêôéêÜ åñùôÞìáôá èá âåëôéþóåé îåêÜèáñá ôçí áíèñþðéíç õãåßá. ÊÜôé ôÝôïéï èá áðáéôÞóåé ðñïóðÜèåéá, ÷ñÞìáôá êáé ÷ñüíï. Åí ôù ìåôáîý, åëðßæïõìå üôé ôï âéâëßï áõôü èá êåíôñßóåé ôïõò áíèñþðïõò íá óêåöèïýí ìå äéáöïñåôéêü ôñüðï ãéá ôéò áóèÝíåéÝò ôïõò, íá ñùôïýí ôï ãéáôñü ôïõò, ßóùò áêüìá êáé íá äéáöùíÞóïõí ìáæß ôïõ, óßãïõñá üìùò ü÷é íá áãíïÞóïõí ôéò ïäçãßåò ôïõ. ¸÷ïíôáò äçëþóåé ôá ðáñáðÜíù, ðñï÷ùñïýìå êáé óå Üëëåò äçëþóåéò. Áõôü ôï âéâëßï äåí ðñïêýðôåé áðü Ýëëåéøç Ýãêñéóçò ðñïò ôçí ôñÝ÷ïõóá éáôñéêÞ Ýñåõíá Þ ðñáêôéêÞ óôá ÄõôéêÜ âéïìç÷áíïðïéçìÝíá Ýèíç. Âáóßæåôáé óôç âå-

ÃÉÁÔÉ ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

vii

âáéüôçôá üôé ç éáôñéêÞ Ýñåõíá êáé ðñáêôéêÞ èá Þôáí áêüìá êáëýôåñåò åÜí ëáìâÜíïíôáí óõóôçìáôéêÜ õðüøéí åñùôÞìáôá ðåñß ðñïóáñìïãþí êáé éóôïñéêÞò áéôéïëïãßáò ìáæß ìå ôá åñùôÞìáôá ðåñß öõóéêÞò êáé ÷çìéêÞò áéôéïëïãßáò. Äåí ðñïôñÝðïõìå ðñïò ðñáêôéêÞ åíáëëáêôéêÞ ôçò óçìåñéíÞò, áëëÜ ðñïò ìßá åðéðñüóèåôç óêïðéÜ ç ïðïßá ðñïÝñ÷åôáé áðü êáëÜ êáôï÷õñùìÝíç åðéóôçìïíéêÞ ãíþóç ðïõ Ý÷åé áãíïçèåß óå ìåãÜëï âáèìü áðü ôï éáôñéêü åðÜããåëìá. Èá Þìáóôáí åíôåëþò áíôßèåôïé óå üðïéïí èá ðñïóðáèïýóå íá äåé ôç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ ùò åíáëëáêôéêü óõñìü ìéáò õðïôéèÝìåíçò ïñèïäïîßáò. Åðßóçò äåí åßíáé óêïðüò ìáò ïé ðïëéôéêÝò õðïäåßîåéò, áí êáé ðéóôåýïõìå üôé êÜðïéïé áðü ôïõò óõëëïãéóìïýò ìáò ßóùò áðïäåé÷èïýí óçìáíôéêïß ãéá üóïõò áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí õãåéïíïìéêÞ ðåñßèáëøç Þ ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ ðïëéôéêÞ. ÐñïóðáèÞóáìå íá öôéÜîïõìå Ýíá âéâëßï åíäéáöÝñïí êáé åíçìåñùôéêü ãéá ôï ðëáôý êïéíü. ÐñïóðáèÞóáìå åðßóçò íá ôï êáôáóôÞóïõìå óôïé÷åéþäç áëëÜ Ýãêõñï ïäçãü ãéá ãéáôñïýò êáé åñåõíçôÝò ðïõ ñùôïýí åîåëéêôéêÜ åñùôÞìáôá óôï äéêü ôïõò åîåéäéêåõìÝíï ôïìÝá. Áíôéëáìâáíüìáóôå ðïëý êáëÜ üôé ðïëëïß åðáããåëìáôßåò óôïí Éáôñéêü ÷þñï Þäç ñùôïýí ôÝôïéåò åñùôÞóåéò. Óõ÷íÜ ùóôüóï, ôéò ñùôïýí áðïëïãçôéêÜ, áíôéìåôùðßæïíôáò ôéò ßäéåò ôïõò ôéò éäÝåò ü÷é ùò óïâáñÝò õðïèÝóåéò, áëëÜ ùò áðëÝò åéêáóßåò áíÜîéåò óïâáñÞò äéåñåýíçóçò. Áíôéäñïýìå Ýíôïíá ó’ áõôÞ ôç óôÜóç êáé åëðßæïõìå üôé ôá ðáñáäåßãìáôá ôïõ âéâëßïõ èá ïäçãÞóïõí ðïëëïýò åðéóôÞìïíåò óôç óõíçäåéôïðïßçóç üôé ïé åîåëéêôéêÝò ôïõò õðïèÝòóåéò íïìéìïðïéïýíôáé êáé áîßæåé íá åëå÷èïýí ìå åðéóôçìïíéêü ôñüðï, åõêïëüôåñá êáé óéãïõñüôåñá áð’ üôé õðïøéÜæïíôáé. Ôï âéâëßï áõôü äåí ðñïóöÝñåé åðßóçìç åêðáßäåõóç óôïí ôñüðï åëÝã÷ïõ ôùí åîåëéêôéêþí õðïèÝóåùí, áëëÜ ðñïóöÝñåé ðïëëÜ ðáñáäåßãìáôá ôÝôïéïõ åëÝã÷ïõ. Åëðßæïõìå íá óõíçäåéôïðïéÞóïõí ïé áíáãíþóôåò üôé áõôü ôï âéâëéáñÜêé ìðïñåß íá ðñïóöÝñåé ìüíï ìéá óýíôïìç ìáôéÜ óå ìåñéêÝò ôñÝ÷ïõóåò åîåëéêôéêÝò éäÝåò êáé óôç ó÷Ýóç ôïõò ìå Ýíáí åðéëåêôéêü êáôÜëïãï éáôñéêþí ðáñáäåéãìÜôùí. Ç ÉáôñéêÞ åßíáé óÞìåñá ôüóï ôåñÜóôéï ðåäßï ðïõ êáíåßò äåí ìðïñåß íá åßíáé ãíþóôçò ðáñÜ ìéêñïý ôìÞìáôüò ôçò. Áêüìá êáé ïé åéäéêüôçôåò üðùò ç ðáèïëïãßá, äéá÷ùñßæïíôáé ìå ãñÞãïñï ñõèìü óå õðïåéäéêüôçôåò, üðùò ç êáñäéïëïãßá, êáé óå õðï−õðïåéäéêüôçôåò. Êáíåßò áð’ ôïõò äõü ìáò äåí êáôÝ÷åé ðáñÜ ìéêñü ìÝñïò ôçò ãíþóçò ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ç óýã÷ñïíç ÉáôñéêÞ. Áíôéëáìâáíüìáóôå ðëÞñùò üôé ïðïéáäÞðïôå óõæÞôçóç ôÝôïéïõ åýñïõò èåìÜôùí áíáãêáóôéêÜ åßíáé åðéöáíåéáêÞ êáé õðåñáðëïõóôåõìÝíç. Åëðßæïõìå üôé êáíåßò äåí èá ðáñáðëáíçèåß óïâáñÜ êáé ðùò ïé åéäéêïß èá ìáò óõã÷ùñÞóïõí ãéá ôõ÷üí áíáêñßâåéåò ðïõ ßóùò åíôïðßóïõí. Ìáò öÜíçêå ðùò Üîéæå ôïí êüðï íá äéáêõíäéíåýóïõìå åîáéôßáò ôçò äõíçôéêÞò ÷ñçóéìüôçôáò ðïõ ðñïóöÝñåé ç åõñåßá åðéóêüðçóç ôçò ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé äéüôé ðéóôåýïõìå ðùò ïé áíáãíþóôåò èá áðïêïìßóïõí ðñáãìáôéêÞ áðüëáõóç áðü ôçí åîåëéêôéêÞ êáôáíüçóç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ óþìáôüò ôïõò, êáé ôçò ðåñéóôáóéáêÞò äõóëåéôïõñãßáò.

viii

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 1

Ôï ÌõóôÞñéï ôçò ÁóèÝíåéáò

Ã

éáôß, ó’ Ýíá óþìá ìå ôÝôïéï õðÝñï÷ï ó÷åäéáóìü, õðÜñ÷ïõí ÷ßëéåò åëëåßøåéò êáé áäõíáìßåò ðïõ ìáò êÜíïõí åõÜëùôïõò óå áóèÝíåéåò; Áí ç åîÝëéîç äéá ìÝóïõ ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò ìðïñåß íá ìïñöïðïéÞóåé ìç÷áíéóìïýò ôüóï åêëåðôõóìÝíïõò üðùò ôï ìÜôé, ôçí êáñäéÜ êáé ôïí åãêÝöáëï, ãéáôß äåí Ý÷åé ìðïñÝóåé íá öôéÜîåé ôñüðïõò ðñüëçøçò ãéá ôç ìõùðßá, ôéò êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò êáé ôç íüóï Áëæ÷Üéìåñ; Åöüóïí ôï áíïóïðïéçôéêü ìáò óýóôçìá ìðïñåß íá áíáãíùñßóåé êáé íá åðéôåèåß óå åêáôïììýñéá îÝíåò ðñùôåßíåò, ãéáôß ðáèáßíïõìå áêüìá ðíåõìïíßá; Åöüóïí ìßá Ýëéêá áðü DNA ìðïñåß íá êùäéêïðïéÞóåé ìå áêñßâåéá ó÷Ýäéá ãéá Ýíáí åíÞëéêï ïñãáíéóìü ìå äÝêá äéóåêáôïììýñéá åîåéäéêåõìÝíá êýôôáñá, ðïõ ôï êáèÝíá åßíáé óôç óùóôÞ ôïõ èÝóç, ãéáôß äåí ìðïñïýìå íá áíáðëçñþóïõìå Ýíá áêñùôçñéáóìÝíï äÜ÷ôõëï; Áöïý ìðïñïýìå íá æÞóïõìå åêáôü ÷ñüíéá, ãéáôß äåí ìðïñïýìå íá æÞóïõìå äéáêüóéá; Ãíùñßæïõìå üëï êáé ðåñéóóüôåñï ãéáôß Ýíá Üôïìï ðñïóâÜëëåôáé áðü óõãêåêñéìÝíåò íüóïõò áëëÜ êáôáëáâáßíïõìå áêüìá ðïëý ëßãï ãéáôß õðÜñ÷ïõí ïé íüóïé. Ãíùñßæïõìå üôé ç äéáôñïöÞ ìå õøçëÜ ëéðáñÜ ðñïêáëåß êáñäéáêÞ íüóï êáé üôé ç Ýêèåóç óôïí Þëéï ðñïêáëåß êáñêßíï ôïõ äÝñìáôïò, áëëÜ ãéáôß åðéèõìïýìå ôï ëßðïò êáé ôïí Þëéï ðáñÜ ôïõò êéíäýíïõò; Ãéáôß ôá óþìáôÜ ìáò äåí ìðïñïýí íá åðéäéïñèþóïõí ôéò öñáãìÝíåò áñôçñßåò êáé ôï êáôåóôñáììÝíï áð’ ôïí Þëéï äÝñìá; Ãéáôß ôá åãêáýìáôá áð’ ôïí Þëéï ðïíïýí; Ãéáôß ðïíÜìå; Êáé ãéáôß åßìáóôå áêüìá, ìåôÜ áðü ôüóá åêáôïììýñéá ÷ñüíéá, åõÜëùôïé óå óôñåðôïêïêêéêÝò ëïéìþîåéò; Ôï ìåãÜëï ìõóôÞñéï ôçò éáôñéêÞò åßíáé ç ðáñïõóßá, ìÝóá ó’ Ýíá óþìá Üñôéá ó÷åäéáóìÝíï, öáéíïìåíéêþí åëëåßøåùí, áäõíáìéþí êáé ðñü÷åéñùí ìç÷áíéóìþí ðïõ êáôáëÞãïõí óôéò ðåñéóóüôåñåò íüóïõò. Ç åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç ìåôáìïñöþíåé áõôü ôï ìõóôÞñéï óå åñùôÞìáôá ðïõ ìðïñïýí íá áðáíôçèïýí. Ãéáôß ç ÄáñâéíéêÞ äéáäéêáóßá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò äåí Ý÷åé åîáëåßøåé óôáäéáêÜ ôá

1

2

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ãïíßäéá ðïõ ìáò êÜíïõí åõÜëùôïõò óå íïóÞìáôá; Ãéáôß äåí Ý÷åé åðéëÝîåé ãïíßäéá ðïõ èá ôåëåéïðïéïýóáí ôçí éêáíüôçôÜ ìáò íá áíôéóôåêüìáóôå óôç öèïñÜ êáé èá åíßó÷õå ôïõò åðéäéïñèùôéêïýò ìç÷áíéóìïýò þóôå íá åëá÷éóôïðïéåßôáé ç ãÞñáíóç; Ç áðÜíôçóç üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ áðëÜ äåí åßíáé áñêåôÜ éó÷õñÞ åßíáé óõíÞèùò ëÜèïò. Áíôßèåôá, üðùò èá äïýìå, ôï óþìá åßíáé Ýíá óýíïëï áðü ðñïóåêôéêïýò óõìâéâáóìïýò. Ïé áðëïýóôåñåò äïìÝò ôïõ óþìáôïò áðïêáëýðôïõí ó÷åäéáóìü ôüóï õðÝñï÷ï ðïõ äåí óõãêñßíåôáé ìå êáììßá áíèñþðéíç äçìéïõñãßá. ÐÜñôå ãéá ðáñÜäåéãìá ôá ïóôÜ. Ç êõëéíäñéêÞ ìïñöÞ ôïõò ìåãéóôïðïéåß ôçí éó÷ý êáé ôçí åëáóôéêüôçôá, åíþ ôáõôü÷ñïíá åëá÷éóôïðïéåß ôï âÜñïò. ÁíÜ ìïíÜäá âÜñïõò ôá ïóôÜ åßíáé éó÷õñüôåñá áðü óõìðáãåßò ÷áëýâäéíåò ñÜâäïõò. ÓõãêåêñéìÝíá ïóôÜ åßíáé áñéóôïôå÷íéêÜ ó÷åäéáóìÝíá þóôå íá åîõðçñåôåßôáé ç ëåéôïõñãßá ôïõò−åßíáé ðá÷åéÜ óôá åõÜëùôá Üêñá, ìå äéÜóðáñôåò ðñïåîï÷Ýò ðïõ áõîÜíïõí ôçí äýíáìç ìï÷ëïý ôùí ìõþí êáé ìå åóï÷Ýò ðïõ äñïõí ùò áóöáëÞ ðåñÜóìáôá ãéá ôá ëåðôÜ áããåßá êáé íåýñá. Ôï ðÜ÷ïò ìåìïíùìÝíùí ïóôþí áõîÜíåé üðïõ áðáéôåßôáé éó÷ýò. Áêüìá êáé ï êåíüò ÷þñïò ìÝóá óôá ïóôÜ åßíáé ÷ñÞóéìïò: áðïôåëåß áóöáëÝò öõôþñéï ãéá ôá êáéíïýñãéá êýôôáñá ôïõ áßìáôïò. Ç öõóéïëïãßá åßíáé áêüìá ðéï åíôõðùóéáêÞ. Óêåöôåßôå ôïí ôå÷íçôü íåöñü: åßíáé ïãêþäçò óáí øõãåßï, ðáñáìÝíåé üìùò áíåðáñêÝò õðïêáôÜóôáôï, åêôåëþíôáò ìüíï ìåñéêÝò áðü ôéò ëåéôïõñãßåò ôïõ öõóéêïý íåöñïý. ¹ ðÜñôå ãéá ðáñÜäåéãìá ôçí êáëýôåñç ôå÷íçôÞ âáëâßäá êáñäéÜò. Äéáñêåß ìüíï ãéá ëßãá ÷ñüíéá êáé óå êÜèå ôçò êëåßóéìï óõíèëßâåé ìåñéêÜ åñõèñÜ áéìïóöáßñéá, åíþ ïé öõóéêÝò âáëâßäåò áíïéãïêëåßíïõí ìáëáêÜ äõüìéóõ åêáôïììýñéá öïñÝò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò æùÞò. ¹ óêåöôåßôå ôïí åãêÝöáëü ìáò, ðïõ ìðïñåß íá êùäéêïðïéåß áêüìá êáé ôéò ðéü ìéêñÝò ëåðôïìÝñåéåò ôçò æùÞò êáé íá ôéò áíáêáëåß óå êëÜóìáôá ôïõ äåõôåñïëÝðôïõ ìåôÜ áðü äåêáåôßåò. ÊáíÝíáò çëåêôñïíéêüò õðïëïãéóôÞò äåí ðñïóåããßæåé ôÝôïéá éêáíüôçôá. Ïé ñõèìéóôéêïß ìç÷áíéóìïß ôïõ óþìáôïò åßíáé åîßóïõ áîéïèáýìáóôïé. Óêåöôåßôå ôéò äåêÜäåò ôùí ïñìïíþí ðïõ óõíôïíßæïõí êÜèå åêäÞëùóç ôçò æùÞò ìáò áðü ôçí ðåßíá Ýùò ôïí ôïêåôü. Ñõèìßæïíôáé áðü ðïëëÜ åðßðåäá ìç÷áíéóìþí áíÜäñáóçò êáé åßíáé ðïëý ðéï ðïëýðëïêåò áð’ ïðïéïäÞðïôå áíèñþðéíï ÷çìéêü åñãïóôÜóéï. ¹ óêåöôåßôå ôï äáéäáëþäåò ðëÝãìá ôïõ êéíçôáéóèçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ìßá åéêüíá ðñïâÜëåôáé åðÜíù óôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ: êÜèå êýôôáñï åêðÝìðåé ôï óÞìá ôïõ äéáìÝóïõ ôïõ ïðôéêïý íåýñïõ ó’ Ýíá êÝíôñï ôïõ åãêåöÜëïõ ôï ïðïßï áðïêùäéêïðïéåß ó÷Þìáôá, ÷ñþìáôá êáé êßíçóç, êáôüðéí óå Üëëá êÝíôñá ôïõ åãêåöÜëïõ ôá ïðïßá óõíäÝïíôáé ìå ôñÜðåæåò ìíÞìçò, þóôå íá ðñïóäéïñéóèåß üôé ç åéêüíá åßíáé åéêüíá öéäéïý.Óôç óõíÝ÷åéá, ôï óÞìá áðïóôÝëëåôáé óå êÝíôñá öüâïõ êáé êÝíôñá áðïöÜóåùí ôá ïðïßá êéíçôïðïéïýí ôç äñÜóç êáé ôÝëïò óå êéíçôéêÜ íåýñá ôá ïðïßá äéåãåßñïõí ìå áêñßâåéá ôïõò óùóôïýò ìýåò þóôå íá ôéíá÷ôåß ôï ÷Ýñé−êé üëá áõôÜ äéáñêïýí êëÜóìá äåõôåñïëÝðôïõ.

Êåö. 1: Ôï ÌõóôÞñéï ôçò ÁóèÝíåéáò

3

Ôá ïóôÜ, ç öõóéïëïãßá, ôï íåõñéêü óýóôçìá−ôï óþìá ìáò Ý÷åé ÷éëéÜäåò ïëïêëçñùìÝíùí ó÷åäßùí ðïõ ðñïêáëïýí ôï äÝïò êáé ôïí èáõìáóìü ìáò. Áíôßèåôá ùóôüóï, ôï óþìá ìáò ìïéÜæåé ÷ïíäñïåéäÝò áðü ðïëëÝò áðüøåéò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ï óùëÞíáò ðïõ ìåôáöÝñåé ôñïöÞ óôï óôïìÜ÷é äéáóôáõñþíåôáé ìå ôïí óùëÞíá ðïõ ìåôáöÝñåé áÝñá óôïõò ðíåýìïíåò êé Ýôóé, êÜèå öïñÜ ðïõ êáôáðßíïõìå, ï áåñáãùãüò ðñÝðåé íá êëåßóåé ãéá íá ìçí ðíéãïýìå. Óêåöôåßôå åðßóçò ôç ìõùðßá. ÅÜí åßóèå êé åóåßò ãéá êáêÞ óáò ôý÷ç ìÝóá óôï 25% ðïõ öÝñåé ãïíßäéá ãéá ìõùðßá, ôüôå è’ áðïêôÞóåôå ó÷åäüí óßãïõñá ìõùðßá êáé ßóùò äåí ìðïñÝóåôå í’ áíáãíùñßóåôå ìßá ôßãñç ðáñÜ ìüíï üôáí èá êïíôåýåé íá óáò öÜåé. Ãéáôß áõôÜ ôá ãïíßäéá äåí Ý÷ïõí áðáëåéöèåß; Óêåöèåßôå áêüìá ôçí áñôçñéïóêëÞñõíóç. ¸íá ðïëýðëïêï ðëÝãìá áñôçñéþí ìåôáöÝñåé ôçí áêñéâÞ ðïóüôçôá ôïõ áßìáôïò ðïõ áðáéôåßôáé óå êÜèå ìÝñïò ôïõ óþìáôïò. Êé üìùò, ðïëëïß Üíèñùðïé áíáðôýóóïõí åíáðïèÝóåéò ÷ïëçóôåñüëçò óôá ôïé÷þìáôá ôùí áñôçñéþí, ìå áðïôÝëåóìá íá öñÜóóåôáé ç ñïÞ ôïõ áßìáôïò êáé íá ðñïêáëïýíôáé êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò êáé åãêåöáëéêÜ. Ìðïñïýìå íá ðáñïìïéÜóïõìå ôçí êáôÜóôáóç áõôÞ ì’ Ýíá ó÷åäéáóôÞ Mercedes-Benz ðïõ ôïðïèåôåß Ýíá ðëáóôéêü êáëáìÜêé óôç èÝóç ôïõ óùëÞíá êáõóßìùí! ÕðÜñ÷ïõí äåêÜäåò áêüìá äïìÝò ìÝóá óôï óþìá ìáò ðïõ öáßíïíôáé åîßóïõ ðáñÜëïãåò. ÊáèåìéÜ èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåß éáôñéêü ìõóôÞñéï. Ãéáôß ôüóïé Üíèñùðïé åßíáé áëëåñãéêïß; Ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá åßíáé âåâáßùò ÷ñÞóéìï, áëëÜ ãéáôß äåí ìðïñåß í’ áãíïÞóåé ôç ãýñç; Åðßóçò, ãéáôß ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá åðéôßèåôáé ìåñéêÝò öïñÝò óôïõò ßäéïõò ìáò ôïõò éóôïýò, ðñïêáëþíôáò óêëÞñõíóç êáôÜ ðëÜêáò, ñåõìáôéêü ðõñåôü, áñèñßôéäá, äéáâÞôç êáé åñõèçìáôþäç ëýêï; ÕðÜñ÷åé åðßóçò ç íáõôßá óôçí êýçóç. Ðüóï áêáôáíüçôç ìïéÜæåé ç ôáëáéðùñßá ôùí ìåëëïíôéêþí ìçôÝñùí áðü íáõôßá êé åìÝôïõò ôç óôéãìÞ ðïõ Ý÷ïõí áíáëÜâåé ôï âÜñïò ôçò äéáôñïöÞò ôùí áíáðôõóóüìåíùí ìùñþí ôïõò! Êáé ðþò ðñÝðåé íá åêëÜâïõìå ôçí ãÞñáíóç, ðïõ åßíáé Ýíá ðáãêüóìéï öáéíüìåíï êáé ìïéÜæåé áêáôáíüçôï; Áêüìá êáé ç óõìðåñéöïñÜ ìáò êáé ïé óõãêéíÞóåéò ìáò ìïéÜæïõí óáí ìßá êáëïóôçìÝíç öÜñóá.. Ãéáôß ëá÷ôáñÜìå ôéò ôñïöÝò ðïõ åßíáé âëáâåñÝò ãéá ôçí õãåßá ìáò, åíþ åðéèõìïýìå ëéãüôåñï ôïõò áãíïýò óðüñïõò êáé ôá ëá÷áíéêÜ; Ãéáôß óõíå÷ßæïõìå íá ôñþìå åíþ ãíùñßæïõìå üôé åßìáóôå Þäç ðïëý ðá÷åßò; Êáé ãéáôß ç èÝëçóÞ ìáò åßíáé ôüóï áäýíáìç êáé äåí ìðïñåß íá åëÝãîåé ôéò åðéèõìßåò ìáò; Ãéáôß ïé åñùôéêÝò áðïêñßóåéò ôùí äýï öýëùí åßíáé ôüóï áóõíôüíéóôåò, áíôß íá åßíáé äéáìïñöùìÝíåò ãéá ôçí ìÝãéóôç áìïéâáßá éêáíïðïßçóç; Ãéáôß ôüóïé ðïëëïß áðü åìÜò âñéóêüìáóôå óå óõíå÷Ýò Üã÷ïò, ðåñíþíôáò ôç æùÞ ìáò, óýìöùíá ìå ôïí ÌÜñê Ôïõáßí, «õðïöÝñïíôáò áðü ôñáãùäßåò ðïõ äåí óõìâáßíïõí ðïôÝ»; ÔÝëïò, ãéáôß ç åõôõ÷ßá åßíáé ôüóï öåõãáëÝá êáé ç åðßôåõîç åíüò óôü÷ïõ ãéá ôïí ïðïßï ôüóï áãùíéóôÞêáìå äåí öÝñíåé éêáíïðïßçóç áëëÜ ìüíï íÝá åðéèõìßá ãéá êÜôé áêüìá ðéï äõóáðüêôçôï; Ôï ó÷Ýäéï ôïõ óþìáôüò ìáò åßíáé

4

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôáõôü÷ñïíá åîáéñåôéêÜ áêñéâÝò êáé áðßóôåõôá ðñü÷åéñï. ÌïéÜæåé ëåò êáé ïé êáëýôåñïé ìç÷áíéêïß ôïõ óýìðáíôïò áíáðáýïíôáí êÜèå åðôÜ ìÝñåò êáé Ýäéíáí ôç äïõëåéÜ óå áñ÷Üñéïõò åñáóéôÝ÷íåò. ÄÕÏ ÅÉÄÇ ÁÉÔÉÙÍ Ãéá íá ëýóïõìå ôï ðáñÜäïîï, ðñÝðåé í’ áíáêáëýøïõìå ôéò åîåëéêôéêÝò áéôßåò êÜèå íüóïõ. ¸÷åé ãßíåé Ýùò ôþñá óáöÝò üôé ïé åîåëéêôéêÝò áéôßåò åßíáé äéáöïñåôéêÝò áðü ôéò áéôßåò ðïõ óêÝðôïíôáé ïé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé. Áíáëïãéóèåßôå ôéò êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò. Ç êáôáíÜëùóç ëéðáñþí ôñïöþí êáé ç ýðáñîç ãïíéäßùí ðïõ ðñïäéáèÝôïõí óå áñôçñéïóêëÞñõíóç áðïôåëïýí ôá êõñßáñ÷á áßôéá êáñäéáêþí ðñïóâïëþí. Åßíáé áõôÜ ðïõ ïé âéïëüãïé ïíïìÜæïõí åããýò (êïíôéíÜ) áßôéá. Åäþ åíäéáöåñüìáóôå ðåñéóóüôåñï ãéá ôá åîåëéêôéêÜ áßôéá, åêåßíá ðïõ öèÜíïõí ðéï ðßóù, óôï ãéáôß åßìáóôå ó÷åäéáóìÝíïé üðùò åßìáóôå. Ìåëåôþíôáò ôéò êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò, ï åîåëéêôéêüò âéïëüãïò èÝëåé íá ìÜèåé ãéáôß ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí Ý÷åé åîáëåßøåé ôá ãïíßäéá ðïõ ïäçãïýí óå åðéèõìßá ëéðáñþí ôñïöþí êáé áðüèåóç ÷ïëçóôåñüëçò. Ïé åããýò åñìçíåßåò áðåõèýíïíôáé óôï ðþò ëåéôïõñãåß ôï óþìá êáé ãéáôß ïñéóìÝíïé Üíèñùðïé áðïêôïýí ìéá íüóï åíþ Üëëïé ü÷é. Ïé åîåëéêôéêÝò åñìçíåßåò äåß÷íïõí ãéáôß ïé Üíèñùðïé åßíáé ãåíéêÜ ðéï åðéññåðåßò óå ïñéóìÝíåò íüóïõò êé ü÷é óå Üëëåò. ÈÝëïõìå íá ãíùñßóïõìå ãéáôß ìåñéêÜ ìÝñç ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò åßíáé ôüóï åðéññåðÞ óå âëÜâç, ãéáôß áññùóôáßíïõìå áðü ïñéóìÝíá íïóÞìáôá êé ü÷é áðü Üëëá. ¼ôáí ãßíåé ðñïóåêôéêÞ äéÜêñéóç ìåôáîý åããýò êáé åîåëéêôéêþí áéôßùí, ðïëëÜ åñùôÞìáôá ôçò âéïëïãßáò áðïêôïýí ðåñéóóüôåñï íüçìá. Ç åããýò åñìçíåßá ðåñéãñÜöåé Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü−ôçí áíáôïìßá ôïõ, ôç öõóéïëïãßá êáé âéï÷çìåßá ôïõ, êáèþò åðßóçò êáé ôçí áíÜðôõîÞ ôïõ áðü ôéò ãåíåôéêÝò ðëçñïöïñßåò ðïõ ðáñÝ÷åé Ýíá ôìÞìá DNA ìÝóá óôï ãïíéìïðïéçìÝíï ùÜñéï ðñïò ôïí åíÞëéêï ïñãáíéóìü. Ç åîåëéêôéêÞ åñìçíåßá ðåñéëáìâÜíåé ôï ãéáôß êáô’ áñ÷Üò ôï DNA ðñïóäéïñßæåé ôï ÷áñáêôçñéóôéêü áõôü êáé ãéáôß Ý÷ïõìå DNA ðïõ êùäéêïðïéåß ãéá êÜðïéá óõãêåêñéìÝíç äïìÞ êé ü÷é Üëëç. Ïé åããýò êáé ïé åîåëéêôéêÝò åñìçíåßåò äåí åßíáé åíáëëáêôéêÝò åðéëïãÝò−÷ñåéÜæïíôáé êáé ïé äýï ãéá íá êáôáíïÞóïõìå Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü. Ç åããýò åñìçíåßá ãéá ôï Ýîù ïõò (áõôß) èá ðåñéÝ÷åé ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ðþò åóôéÜæåôáé ï Þ÷ïò, ãéá ôïõò éóôïýò ðïõ ôï áðïôåëïýí, ãéá ôéò áñôçñßåò êáé ôá íåýñá êáé ãéá ôçí áíáðôõîéáêÞ ôïõ ðïñåßá áðü ôçí åìâñõéêÞ Ýùò ôçí åíÞëéêç ìïñöÞ ôïõ. Ùóôüóï, áêüìá êé áí Ý÷ïõìå áõôÞ ôç ãíþóç, ÷ñåéáæüìáóôå ôçí åîåëéêôéêÞ åñìçíåßá ãéá ôï ðþò ç äïìÞ ôïõ äßíåé ðëåïíåêôÞìáôá óôïõò ïñãáíéóìïõò ðïõ Ý÷ïõí áõôéÜ, ãéáôß üóïé äåí ôá äéáèÝôïõí âñßóêïíôáé óå ìåéïíåêôéêÞ èÝóç êáé ðïéÝò áñ÷áßåò äïìÝò äéáìïñöþèçêáí óôáäéáêÜ áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ þóôå íá ðÜñåé ôï áõôß ôç óçìåñéíÞ ìïñöÞ ôïõ. Áò

Êåö. 1: Ôï ÌõóôÞñéï ôçò ÁóèÝíåéáò

5

ðÜñïõìå Ýíá Üëëï ðáñÜäåéãìá: ç åããýò åîÞãçóç ãéá ôïõò ãåõóôéêïýò êÜëõêåò ðåñéãñÜöåé ôç äïìÞ êáé ôç ÷çìåßá ôïõò, ðþò áíé÷íåýïõí ôï áëìõñü, ôï ðéêñü, ôï ãëõêü êáé ôï îéíü êáé ðþò ìåôáôñÝðïõí áõôÞ ôçí ðëçñïöïñßá óå þóåéò ðïõ ôáîéäåýïõí äéáìÝóïõ ôùí íåõñþíùí óôïí åãêÝöáëï. Ç åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç ôùí ãåõóôéêþí êáëýêùí äåß÷íåé ãéáôß áíé÷íåýïõí ôï áëìõñü, ôï ðéêñü, ôï ãëõêü êáé ôï îéíü áíôß ãéá Üëëá ÷çìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé ðþò ç éêáíüôçôá áíß÷íåõóçò áõôþí ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí âïçèÜ ôï Üôïìï óôç æùÞ. Ïé åããýò åîçãÞóåéò áðáíôïýí óôá «ðþò» êáé «ôß» ãéá ôéò äïìÝò êáé ôïõò ìç÷áíéóìïýò. Ïé åîåëéêôéêÝò åîçãÞóåéò áðáíôïýí óôá «ãéáôß» ãéá ôéò ëåéôïõñãßåò êáé ôçí êáôáãùãÞ ôïõò. Ç ðëåéïøçößá ôçò éáôñéêÞò Ýñåõíáò áíáæçôÜ åããýò åîçãÞóåéò ãéá ôç ëåéôïõñãßá ìåñþí ôïõ óþìáôïò Þ ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ìßá íüóïò äéáôáñÜóóåé áõôÞí ôç ëåéôïõñãßá. Ôï Üëëï ìéóü ôçò âéïëïãßáò, áõôü ðïõ ðñïóðáèåß íá åîçãÞóåé ãéáôß ôá ðñÜãìáôá åßíáé Ýôóé êáé ðþò Ýöèáóáí íá åßíáé Ýôóé, Ý÷åé ðáñáìåëçèåß áðü ôçí éáôñéêÞ. ÂÝâáéá, ü÷é åíôåëþò. Ðñùôáñ÷éêü Ýñãï ôçò öõóéïëïãßáò åßíáé í’ áíáêáëýøåé ôß óõíÞèùò êÜíåé êÜèå üñãáíï. ¼ëï ôï ðåäßï ôçò âéï÷çìåßáò åßíáé áöéåñùìÝíï óôçí êáôáíüçóç ôùí ìåôáâïëéêþí ìç÷áíéóìþí êáé ôïõ ñüëïõ ôïõò. ÁëëÜ óôçí êëéíéêÞ éáôñéêÞ, ç áíáæÞôçóç åîåëéêôéêþí åîçãÞóåùí ãéá ôçí áóèÝíåéá ãßíåôáé óôçí êáëýôåñç ðåñßðôùóç ìå «êñýá êáñäéÜ». Åöüóïí ç áóèÝíåéá óõ÷íÜ èåùñåßôáé áíáãêáóôéêÜ áíùìáëßá, ç ìåëÝôç ôçò åîÝëéîÞò ôçò ßóùò öáßíåôáé áíüçôç. ÁëëÜ ç åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí íïóçìÜôùí ìåëåôÜ ü÷é ôçí åîÝëéîç ôçò íüóïõ áëëÜ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïí ó÷åäéáóìü ðïõ ìáò êÜíïõí åõÜëùôïõò óôç íüóï. Ôá öáéíïìåíéêÜ åëáôôþìáôá óôï ó÷åäéáóìü ôïõ óþìáôïò, üðùò êÜèå ôé óôç öýóç, ìðïñïýí íá ãßíïõí ðëÞñùò êáôáíïçôÜ ìüíï ìå åîåëéêôéêÝò êáé åããýò åîçãÞóåéò ìáæß. Åßíáé ïé åîåëéêôéêÝò åîçãÞóåéò áðëÝò åéêáóßåò ìå äéáíïïõìåíßóôéêï ìüíï åíäéáöÝñïí; Êáèüëïõ. Ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, óêåöôåßôå ôçí ðñùéíÞ íáõôßá ôçò åãêýïõ. ÅÜí, üðùò Ý÷åé ðñïôåßíåé ç åñåõíÞôñéá Margie Profet áðü ôï ÓçÜôë, ç íáõôßá, ïé Ýìåôïé êáé ç áðÝ÷èåéá ðñïò ïñéóìÝíåò ôñïöÝò ðïõ óõ÷íÜ óõíïäåýïõí ôçí ðñþéìç åãêõìïóýíç åîåëß÷èçêáí ãéá íá ðñïóôáôåýïõí ôï áíáðôõóóüìåíï Ýìâñõï áðü ôïîßíåò, ôüôå ôá óõìðôþìáôá èá ðñÝðåé íá áñ÷ßæïõí üôáí áñ÷ßæåé ç äéáöïñïðïßçóç éóôþí ôïõ åìâñýïõ, èá ðñÝðåé íá åëáôôþíïíôáé êáèþò ôï Ýìâñõï ãßíåôáé ëéãüôåñï åõÜëùôï êáé èá ðñÝðåé íá ïäçãïýí óôçí áðïöõãÞ ôùí ôñïöþí ïé ïðïßåò ðåñéÝ÷ïõí ïõóßåò ðïõ ðéèáíþò äéáôáñÜóóïõí ôçí åìâñõéêÞ áíÜðôõîç. ¼ðùò èá äïýìå, õðÜñ÷ïõí áñêåôÝò åíäåßîåéò ðïõ ôáéñéÜæïõí ìå ôéò õðïèÝóåéò áõôÝò. ÅðïìÝíùò, ïé åîåëéêôéêÝò õðïèÝóåéò ðñïâëÝðïõí ôß íá áíáìÝíïõìå óôïõò åããýò ìç÷áíéóìïýò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, åÜí õðïèÝóïõìå üôé ôá ÷áìçëÜ åðßðåäá óéäÞñïõ ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ìïëýíóåéò äåí åßíáé áéôßá ôçò ìüëõíóçò áëëÜ ìÝñïò ôçò Üìõíáò ôïõ óþìáôïò, ôüôå ìðïñïýìå íá ðñïâëÝøïõìå üôé äßíïíôáò óå Ýíáí áóèåíÞ óßäçñï åßíáé ðéèáíü íá åðéäåéíþóïõìå ôç ìüëõíóç−ðñÜãìá ðïõ

6

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

üíôùò ìðïñåß íá óõìâåß. Ç ðñïóðÜèåéá íá ðñïóäéïñßóïõìå ôéò åîåëéêôéêÝò êáôáâïëÝò ôçò áóèÝíåéáò åßíáé êÜôé ðáñáðÜíù áðü ãïçôåõôéêÞ åíáó÷üëçóç ãéá äéáíïïýìåíïõò. Åßíáé åðßóçò Ýíá æùôéêü åñãáëåßï, ðïõ ùóôüóï äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé óõ÷íÜ, óôçí ðñïóðÜèåéÜ ìáò íá êáôáíïÞóïõìå, íá ðñïëÜâïõìå êáé íá èåñáðåýóïõìå íïóÞìáôá. ÔÁ ÁÉÔÉÁ ÔÙÍ ÍÏÓÇÌÁÔÙÍ Ïé åéäéêïß ôùí äéáöüñùí íïóçìÜôùí óõ÷íÜ áíáñùôïýíôáé «ãéáôß êáôáñ÷Üò áíáðôýóóåôáé Ýíá óõãêåêñéìÝíï íüóçìá;» êáé ðïëëÝò öïñÝò Ý÷ïõí åíäéáöÝñïõóåò éäÝåò. Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ùóôüóï, óõã÷Ýïõí ôéò åîåëéêôéêÝò ìå ôéò åããýò åîçãÞóåéò, Þ äåí ãíùñßæïõí ðþò íá åëÝãîïõí ôéò éäÝåò ôïõò, Þ áðëþò äéóôÜæïõí íá ðñïôåßíïõí åñìçíåßåò ðïõ öáßíïíôáé Ýîù áðü ôá óõíçèéóìÝíá. ÁõôÝò ïé äõóêïëßåò ßóùò åëáôôùèïýí ìå ôç âïÞèåéá åíüò åðßóçìïõ ðëáéóßïõ ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò. Ãéá ôï óêïðü áõôü, ðñïôåßíïõìå Ýîé êáôçãïñßåò åîåëéêôéêþí áéôßùí ãéá íïóÞìáôá. ÊÜèå êáôçãïñßá èá óõæçôçèåß åêôåíþò óå åðüìåíá êåöÜëáéá, áëëÜ ç óýíôïìç áíÜëõóç ðïõ áêïëïõèåß äåß÷íåé ôï óêåðôéêü ôïõ åã÷åéñÞìáôïò êáé ðáñÝ÷åé ìßá ãåíéêÞ åðéóêüðçóç ôïõ ðåäßïõ. 1. Ìç÷áíéóìïß Üìõíáò Ïé ìç÷áíéóìïß Üìõíáò äåí áðïôåëïýí ôçí åñìçíåßá ôùí íïóçìÜôùí, áëëÜ åðåéäÞ óõã÷Ýïíôáé ôüóï óõ÷íÜ ìå Üëëåò åêäçëþóåéò ôùí íïóçìÜôùí ôéò ðåñéëáìâÜíïõìå åäþ. ¸íá Üôïìï áíïéêôü÷ñùìïõ äÝñìáôïò ìå âáñåéÜ ðíåõìïíßá ìðïñåß í’ áðïêôÞóåé óêïôåéíü (êõáíü) ÷ñþìá êáé íá Ý÷åé Ýíôïíï âÞ÷á. Ôá äýï áõôÜ óõìðôþìáôá ôçò ðíåõìïíßáò áíôéðñïóùðåýïõí åíôåëþò äéáöïñåôéêÝò êáôçãïñßåò, ôï Ýíá áðïôåëåß åêäÞëùóç ìéáò äéáôáñá÷Þò, ôï Üëëï åêäÞëùóç Üìõíáò. Ôï äÝñìá åßíáé êõáíü (ìðëå) ãéáôß ç áéìïóöáéñßíç Ý÷åé ðéï óêïýñï ÷ñþìá üôáí óôåñåßôáé ïîõãüíïõ. ÁõôÞ ç åêäÞëùóç ôçò ðíåõìïíßáò ìïéÜæåé ìå ôï ôñßîéìï ìéáò åîÜôìéóçò áõôïêéíÞôïõ. Äåí áðïôåëåß ðñïãñáììáôéóìÝíç áðüêñéóç óôï ðñüâëçìá, åßíáé áðëþò Ýíá ôõ÷áßï áðïôÝëåóìá ÷ùñßò óõãêåêñéìÝíç ÷ñçóéìüôçôá. Áíôßèåôá, ï âÞ÷áò åßíáé Üìõíá. Åßíáé áðïôÝëåóìá åíüò ðïëýðëïêïõ ìç÷áíéóìïý ó÷åäéáóìÝíïõ åéäéêÜ þóôå íá áðïâÜëåé îÝíá õëéêÜ áðü ôï áíáðíåõóôéêü äÝíäñï. ¼ôáí âÞ÷ïõìå, Ýíá óõíôïíéóìÝíï óýíïëï êéíÞóåùí ðïõ ðåñéëáìâÜíïõí ôï äéÜöñáãìá, ôïõò èùñáêéêïýò ìýåò êáé ôï ëÜñõããá, ðñïùèïýí âëÝííá êáé îÝíï õëéêü ìÝóá áðü ôçí ôñá÷åßá óôï ðßóù ìÝñïò ôïõ ëáéìïý, ãéá íá áêïëïõèÞóåé Ýîïäïò Þ êáôÜðïóç, ïðüôå ôá âáêôÞñéá èá êáôáóôñáöïýí áðü ôá ïîÝá ôïõ óôïìÜ÷ïõ. Ï âÞ÷áò äåí åßíáé ôõ÷áßá áíôßäñáóç óå ìßá óùìáôéêÞ äéáôáñá÷Þ. Åßíáé óõíôïíéóìÝíç Üìõíá ðïõ Ý÷åé ó÷çìáôéóèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ êáé åíåñãïðïéåßôáé üôáí åîåéäéêåõìÝíïé áéóèçôÞñåò áíé÷íåýïõí åíäåß-

Êåö. 1: Ôï ÌõóôÞñéï ôçò ÁóèÝíåéáò

7

îåéò ðéèáíÞò áðåéëÞò. ÌïéÜæåé ìå ôï öùò ðïõ áíÜâåé áõôüìáôá óôïí ðßíáêá åíäåßîåùí ôïõ áõôïêéíÞôïõ üôáí ç âåíæßíç êïíôåýåé íá ôåëåéþóåé. ÄçëáäÞ, äåí áðïôåëåß ðñüâëçìá, áëëÜ ðñïóôáôåõôéêÞ áíôßäñáóç óå Ýíá ðñüâëçìá. ÁõôÞ ç äéÜêñéóç ìåôáîý Üìõíáò êáé äéáôáñá÷Þò äåí Ý÷åé áêáäçìáúêü ìüíï åíäéáöÝñïí. Ãéá ôïí áóèåíÞ ìðïñåß íá åßíáé êñßóéìç. Ç äéüñèùóç äéáôáñá÷þí åßíáé ó÷åäüí ðÜíôá êáëÞ. Åßíáé êÝñäïò íá óôáìáôÞóïõìå ôï ôñßîéìï ôçò åîÜôìéóçò Þ íá áðïêáôáóôÞóïõìå ôï ñïäáëü ÷ñþìá óôï äÝñìá ôïõ ðíåõìïíïðáèïýò. ÁëëÜ ôï íá áðáëåßøïõìå Ýíá ìç÷áíéóìü Üìõíáò åìðïäßæïíôÜò ôïí ìðïñåß íá áðïâåß êáôáóôñïöéêü. ÅÜí êüøïõìå ôï êáëþäéï ðïõ ôñïöïäïôåß ôï ëáìðÜêé Ýíäåéîçò âåíæßíçò, ìÜëëïí êéíäõíåýïõìå ðåñéóóüôåñï íá ìåßíïõìå áðü âåíæßíç. ÅÜí åìðïäßóïõìå ôïí Ýíôïíï âÞ÷á ßóùò ðåèÜíïõìå áðü ðíåõìïíßá. 2. Ìüëõíóç ÄåäïìÝíïõ üôé ïñéóìÝíá âáêôÞñéá êáé éïß ìáò ÷ñçóéìïðïéïýí êõñßùò ùò ãåýìá, ôá èåùñïýìå å÷èñïýò ìáò. Äõóôõ÷þò, äåí åßíáé áðëþò ìðåëÜäåò áëëÜ åêëåðôõóìÝíïé áíôßðáëïé. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åîÝëéîçò Ý÷ïõìå áíáðôýîåé ìç÷áíéóìïýò ãéá í’ áíôéêñïýïõìå ôéò áðåéëÝò ôïõò. Ïé ìéêñïïñãáíéóìïß Ý÷ïõí áíáðôýîåé äéáìÝóïõ ôçò åîÝëéîçò ôñüðïõò þóôå íá õðåñíéêïýí ôçí ÜìõíÜ ìáò Þ áêüìá êáé ôçí ÷ñçóéìïðïéïýí ðñïò üöåëüò ôïõò. Áõôüò ï áôÝëåéùôïò ðüëåìïò åîïðëéóìþí åîçãåß ãéáôß äåí ìðïñïýìå í’ áðáëåßøïõìå üëåò ôéò ìïëýíóåéò êáé åîçãåß åðßóçò ìåñéêÜ áõôïÜíïóá íïóÞìáôá. Áíáðôýóóïõìå áõôÜ ôá èÝìáôá óôá åðüìåíá äýï êåöÜëáéá. 3. ÍÝï ðåñéâÜëëïí Ôï óþìá ìáò ó÷åäéÜóèçêå åðß åêáôïììýñéá ÷ñüíéá ãéá ôñïöïóõëëåêôéêÞ êáé êõíçãåôéêÞ æùÞ ìéêñþí ïìÜäùí óôéò ðåäéÜäåò ôçò ÁöñéêÞò. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí åß÷å áñêåôü ÷ñüíï þóôå í’ áíáèåùñÞóåé ôá óþìá ìáò ãéá ìéá æùÞ ìå ëéðáñÞ äßáéôá, áõôïêßíçôá, öÜñìáêá, ôå÷íçôü öùôéóìü êáé êåíôñéêÞ èÝñìáíóç. Áð’ áõôü ôï êáêü óõíôáßñéáóìá ìåôáîý ôïõ ó÷åäéáóìïý ìáò êáé ôïõ ðåñéâÜëëïíôüò ìáò ðñïêýðôïõí ðïëëÜ, ßóùò ôá ðåñéóóüôåñá, óýã÷ñïíá íïóÞìáôá ðïõ ìðïñïýí íá ðñïëçöèïýí. Ïé ôñÝ÷ïõóåò åðéäçìßåò êáñäéáêùí íïóçìÜôùí êáé êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý áðïôåëïýí ôñáãéêü ðáñÜäåéãìá. 4. Ãïíßäéá ÏñéóìÝíá ãïíßäéÜ ìáò äéáéùíßæïíôáé ðáñ’ üëï ðïõ ðñïêáëïýí áóèÝíåéá. ÌåñéêÜ áð’ ôá áðïôåëÝóìáôÜ ôïõò åßíáé «ðáñáîåíéÝò» ðïõ Þôáí áâëáâåßò üôáí æïýóáìå óå öõóéêüôåñï ðåñéâÜëëïí. Ãéá ðáñÜäåéãíá, ç ðëåéïøçößá ôùí ãïíéäßùí ðïõ ðñïäéáèÝôïõí ãéá êáñäéáêü íüóçìá Þôáí áâëáâÞ Ýùò üôïõ áñ÷ßóáìå íá åíäßäïõìå õðåñâïëéêÜ óå ëéðáñÞ äéáôñïöÞ. Ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ìõùðßá äçìéïõñãïýí ðñüâëçìá ìüíï óå ðïëéôéóìéêÜ ðåñéâÜëëïíôá üðïõ

8

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôá ðáéäéÜ êïéôïýí óå ìéêñÝò áðïóôÜóåéò áðü ìéêñÞ çëéêßá. ÌåñéêÜ áð’ ôá ãïíßäéá ôçò ãÞñáíóçò õößóôáíôï ðïëý ëßãç öõóéêÞ åðéëïãÞ üôáí ï ìÝóïò üñïò æùÞò Þôáí ìéêñüôåñïò. ÐïëëÜ Üëëá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí áóèÝíåéá Ý÷ïõí óôçí ðñáãìáôéêüôçôá õðïóôåß èåôéêÞ åðéëïãÞ åðåéäÞ ðñïóöÝñïõí ùöÝëç åßôå óôï Üôïìï ðïõ ôá öÝñåé Þ ó’ Üëëá Üôïìá ìå äéáöïñåôéêïýò óõíäéáóìïýò ôïõ ãïíéäßïõ. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôï ãïíßäéï ðïõ ðñïêáëåß äñåðáíïêõôôáñéêÞ áíáéìßá ðñïóôáôåýåé áð’ ôçí åëïíïóßá. Åêôüò áð’ áõôü ôï ãíþñéìï ðáñÜäåéãìá, ðïëëÜ Üëëá óõæçôþíôáé óå åðüìåíá êåöÜëáéá, üðùò ôá öõëåôéêþò áíôáãùíéóôéêÜ ãïíßäéá ðïõ åõíïïýí ôïí ðáôÝñá åéò âÜñïò ôçò ìçôÝñáò Þ áíôßóôñïöá. Ï ãåíåôéêüò ìáò êþäéêáò óõíå÷þò äéáôáñÜóóåôáé áðü ìåôáëëáãÝò. Óå ðïëý óðÜíéåò ðåñéðôþóåéò áõôÝò ïé áëëáãÝò óôï DNA åßíáé ùöÝëéìåò, áëëÜ ðïëý ðéï óõ÷íÜ äçìéïõñãïýí íïóÞìáôá. ÔÝôïéá «÷áëáóìÝíốãïíßäéá óõíå÷þò áðáëåßöïíôáé Þ åëá÷éóôïðïéïýíôáé äéáìÝóïõ ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. Ãéá ôï ëüãï áõôü, åëáôôùìáôéêÜ ãïíßäéá ÷ùñßò áíôéóôáèìéóôéêü þöåëïò äåí áðïôåëïýí óõ÷íÜ áßôéá íïóçìÜôùí. ÔÝëïò, õðÜñ÷ïõí «ðáñÜíïìá» ãïíßäéá ðïõ äéåõêïëýíïõí ôçí ßäéá ôïõò ôç ìåôÜäïóç åéò âÜñïò ôïõ áôüìïõ êé Ýôóé äåß÷íïõí ÷ùñßò ðåñéóôñïöÝò üôé ç åðéëïãÞ äñÜ ôåëéêÜ ðñïò üöåëïò ôùí ãïíéäßùí, ü÷é ôùí áôüìùí Þ ôùí åéäþí. ÅðåéäÞ ç åðéëïãÞ ìåôáîý áôüìùí åßíáé éó÷õñÞ åîåëéêôéêÞ äýíáìç, ôá «ðáñÜíïìá» ãïíßäéá óðÜíéá áðïôåëïýí áéôßåò íïóçìÜôùí. 5. Ó÷åäéáóôéêïß óõìâéâáóìïß ¼ðùò ðïëëÜ ãïíßäéá ðïõ ðñïóöÝñïõí Ýíá óõíïëéêü ðëåïíÝêôçìá óõíïäåýïíôáé áðü êüóôïò, Ýôóé êáé êÜèå óçìáíôéêÞ äïìéêÞ áëëáãÞ ðïõ óõíôçñåßôáé áð’ ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ ó÷åôßæåôáé ìå êüóôïò. Ç âÜäéóç óå üñèéá óôÜóç ìáò äßíåé ôç äõíáôüôçôá íá ìåôáöÝñïõìå ôñïöÞ êáé ìùñÜ, áëëÜ ìáò ðñïäéáèÝôåé åðßóçò óå ðñïâëÞìáôá ôçò ìÝóçò. ÐïëëÜ áðü ôá öáéíïìåíéêÜ øåãÜäéá óôï ó÷åäéáóìü ôïõ óþìáôïò äåí åßíáé ëÜèç áëëÜ óõìâéâáóìïß. Ãéá íá êáôáëÜâïõìå êáëýôåñá ôá íïóÞìáôá, ÷ñåéÜæåôáé íá êáôáíïÞóïõìå ôá êñõöÜ ùöÝëç êÜèå öáéíïìåíéêïý ó÷åäéáóôéêïý ëÜèïõò. 6. ÅîåëéêôéêÞ êëçñïíïìéÜ Ç åîÝëéîç åßíáé åðáõîçôéêÞ äéáäéêáóßá. Äåí ìðïñåß íá êÜíåé ôåñÜóôéá Üëìáôá áëëÜ ìüíï ìéêñÝò áëëáãÝò, ðïõ ç êáèåìéÜ ðñÝðåé íá íá åßíáé Üìåóá ùöÝëéìç. Áêüìá êáé ïé ìç÷áíéêïß äåí ìðïñïýí åýêïëá íá ðñáãìáôïðïéÞóïõí ìåãÜëåò áëëáãÝò. ¸íá äçìïöéëÝò ó÷Ýäéï áãñïôéêïý áõôïêéíÞôïõ Ýðéáíå óõ÷íÜ öùôéÜ óå ðåñßðôùóç ðëáãßùí óõãêñïýóåùí äéüôé ôï ñåæåñâïõÜñ Þôáí ôïðïèåôçìÝíï óôï åîùôåñéêü ôïõ áìáîþìáôïò. ÁëëáãÞ ôçò èÝóçò ôïõ ñåæåñâïõÜñ èá ðñïûðÝèåôå ãåíéêü áíáó÷åäéáóìü, ðñÜãìá ðïõ ßóùò ðñïêáëïýóå êáéíïýñãéá ðñïâëÞìáôá

Êåö. 1: Ôï ÌõóôÞñéï ôçò ÁóèÝíåéáò

9

êáé áðáéôïýóå êáéíïýñãéïõò óõìâéâáóìïýò. Áêüìá êé ïé ìç÷áíéêïß õðüêåéíôáé óå ðåñéïñéóìïýò åîáéôßáò ôçò éóôïñéêÞò êëçñïíïìéÜò. Ðáñïìïßùò, ç ôñïöÞ ìáò ðåñíÜ áðü Ýíá óùëÞíá (óôïìáôïöÜñõããáò−ïéóïöÜãïò) ìðñïóôÜ áð’ ôïí áåñáãùãü (ëÜñõããá-ôñá÷åßá) êáé ðñÝðåé íá ôïí äéáóôáõñþóåé ãéá íá öèÜóåé óôï óôïìÜ÷é, ïðüôå äéáôñÝ÷ïõìå ôïí êßíäõíï íá ðíéãïýìå. Èá Þôáí ëïãéêü íá åß÷áí ôïðïèåôçèåß ôá ñïõèïýíéá óå êÜðïéï óçìåßï ôïõ ëáéìïý, áëë’ áõôü äåí èá óõìâåß ðïôÝ üðùò èá åîçãÞóïõìå óôï ÊåöÜëáéï 9. ÔÉ ÄÅÍ ËÅÌÅ Ðñïôïý áíáëýóïõìå ìå ëåðôïìÝñåéá ôéò ðáñáðÜíù áéôßåò ôùí íïóçìÜôùí, èá èÝëáìå íá ðñïöèÜóïõìå ïñéóìÝíåò åðéêßíäõíåò ðáñáíïÞóåéò. Ðñþôá áð’ üëá, ôï åã÷åßñçìÜ ìáò äåí Ý÷åé êáìßá ó÷Ýóç ìå åõãïíéêÞ Þ Êïéíùíéêü Äáñâéíéóìü. Äåí ìáò åíäéáöÝñåé åÜí ôï áíèñþðéíï ãïíéäßùìá ãßíåôáé êáëýôåñï Þ ÷åéñüôåñï êáé ôïíßæïõìå üôé äåí åðáããåëëüìáóôå äñÜóåéò þóôå íá âåëôéþóïõìå ôï áíèñþðéíï åßäïò. Äåí åíäéáöåñüìáóôå ôüóï ãéá ôéò ãåíåôéêÝò äéáöïñÝò ìåôáîý äéáöïñåôéêþí áíèñþðùí, áëëÜ ðïëý ðåñéóóüôåñï ãéá ôï ãåíåôéêü õëéêü ðïõ åßíáé êïéíü ãéá üëïõò ìáò. Ôï åîåëéêôéêü ðñßóìá ãéá ôá íïóÞìáôá äåí áëëÜæåé ôïõò áñ÷áßïõò óôü÷ïõò ôçò éáôñéêÞò ðïõ åßíáé ÷áñáãìÝíïé óôï Üãáëìá ðñïò ôéìÞí ôïõ ãéáôñïý E. L. Trudeau óôï Saranac Lake: «Íá èåñáðåýåéò, ìåñéêÝò öïñÝò, Íá âïçèÜò, óõ÷íÜ, Íá ðáñçãïñåßò, ðÜíôá». Ï óôü÷ïò ôçò éáôñéêÞò ðÜíôá Þôáí (êáé êáôÜ ôç ãíþìç ìáò ðÜíôá èá ðñÝðåé íá åßíáé) ç âïÞèåéá ðñïò ôïí Üññùóôï, ü÷é ðñïò ôï áíèñþðéíï åßäïò. Óýã÷éóç ùò ðñïò áõôü ôï óçìåßï Ý÷åé ðñïêáëÝóåé ðïëëÞ áíáóôÜôùóç. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ åéêïóôïý áéþíá, ç éäåïëïãßá ôïõ Êïéíùíéêïý Äáñâéíéóìïý äéêáéïëüãçóå ôçí Üñíçóç éáôñéêÞò ðåñßèáëøçò óôïõò öôù÷ïýò êáé Üöçóå ôïõò ãßãáíôåò ôïõ êáðéôáëéóìïý íá ìÜ÷ïíôáé áãíïþíôáò ôéò åðéðôþóåéò óôïõò áíèñþðïõò. ÁõôÝò ïé áíôéëÞøåéò óõíäÝèçêáí óôåíÜ ìå ôéò áðüøåéò ôùí åõãïíéóôþí ïé ïðïßïé åðáããÝëëïíôáí ôç óôåßñùóç ïñéóìÝíùí ïìÜäùí þóôå íá âåëôéùèåß ôï åßäïò (Þ ç öõëÞ!). ÔÝôïéïõ åßäïõò éäåïëïãßåò äéêáßùò Ý÷ïõí áðü êáéñü áðïêôÞóåé êáêÞ öÞìç. ×ñçóéìïðïßçóáí ìåôáöïñéêÜ ïñéóìÝíç ïñïëïãßá ôïõ Äáñâéíéóìïý áëëÜ äåí ÷ñçóéìïðïßçóáí ôç èåùñßá ôïõ üðùò ôçí êáôáíïïýí ïé åðéóôÞìïíåò. Ìå êáíÝíá ôñüðï äåí ðñïôåßíïõìå âïÞèåéá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò áðü ôçí éáôñéêÞ, ïýôå èåùñïýìå üôé ç âéïëïãßá ìðïñåß íá êáèïäçãåß çèéêÝò áðïöÜóåéò. Äåí èá õðïóôçñßæáìå ðïôÝ üôé õðÜñ÷ïõí êáëÜ íïóÞìáôá, ðáñüëï ðïõ èá äþóïõìå ðïëëÜ ðáñáäåßãìáôá üðïõ ç ðáèïëïãéêÞ êáôÜóôáóç óõíäÝåôáé ìå ùöÝëç ðïõ äåí Ý÷ïõí åêôéìçèåß. Ï Äáñâéíéóìüò äåí äßíåé çèéêÝò êáôåõèõíôÞñéåò ãñáììÝò ãéá ôï ðþò íá æïýìå, ïýôå ãéá ôï ðþò ðñÝðåé ïé ãéáôñïß í’ áóêïýí ôçí éáôñéêÞ. Ç ÄáñâéíéêÞ ðñïïðôéêÞ óôçí éáôñéêÞ ìðïñåß ùóôüóï

10

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

íá ìáò âïçèÞóåé óôçí êáôáíüçóç ôçò åîåëéêôéêÞò êáôáãùãÞò ôùí íïóçìÜôùí êé áõôÞ ç ãíþóç ìðïñåß í’ áðïäåé÷èåß åîáéñåôéêÜ ÷ñÞóéìç óôçí åðßôåõîç ôùí íïìßìùí óôü÷ùí ôçò éáôñéêÞò.

ÊåöÜëáéï 2

ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ Ëïéðüí, êáèþò êÜèå ìÝñïò ôïõ óþìáôïò, üðùò êÜèå åñãáëåßï, åîõðçñåôåß êÜðïéïí óêïðü, äçë. êÜðïéá ëåéôïõñãßá, åßíáé öáíåñü üôé êáé ôï óþìá ùò óýíïëï ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé ðñïò ÷Üñéí êÜðïéáò ðïëýðëïêçò ëåéôïõñãßáò. −ÁñéóôïôÝëçò

Ô

á ìõóôÞñéá ðïõ áíáöÝñèçêáí óôï KåöÜëáéï 1 âñßóêïõí ëýóç óôç äñÜóç ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. Ç äéáäéêáóßá åßíáé ðïëý áðëÞ óôç âÜóç ôçò: öõóéêÞ åðéëïãÞ óõìâáßíåé üðïôå êÜðïéá ãåíåôéêÜ åëåã÷üìåíç ðïéêéëïìïñößá ìåôáîý áôüìùí åðçñåÜæåé ôçí åðéâßùóÞ ôïõò êáé ôçí áíáðáñáãùãÞ ôïõò. ÅÜí Ýíá ãïíßäéï êùäéêïðïéåß ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ êáôáëÞãïõí óå ëéãüôåñïõò âéþóéìïõò áðïãüíïõò óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò, ôüôå áõôü ôï ãïíßäéï óôáäéáêÜ åîáëåßöåôáé. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ãåíåôéêÝò ìåôáëëáãÝò ïé ïðïßåò áõîÜíïõí ôçí åõáéóèçóßá óå ìïëýíóåéò, Þ ðñïêáëïýí Üóôï÷ç áíÜëçøç êéíäýíùí Þ Ýëëåéøç åíäéáöÝñïíôïò ãéá óåî äåí ðñüêåéôáé ðïôÝ íá êáèéåñùèïýí. Áðü ôçí Üëëç, ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí áíôßóôáóç óå ìïëýíóåéò, ëïãéêÞ áíÜëçøç êéíäýíùí êáé åðéôõ÷ßá óôçí åðéëïãÞ ãüíéìùí óõíôñüöùí Ý÷ïõí ðéèáíüôçôá íá åîáðëùèïýí óôç ãïíéäéáêÞ äåîáìåíÞ, áêüìá êé áí Ý÷ïõí óçìáíôéêü êüóôïò. Êëáóéêü ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß ç åîÜðëùóç ôïõ ãïíéäßïõ ãéá óêïõñü÷ñùìá öôåñÜ ó’ Ýíá Âñåôôáíéêü ðëçèõóìü íõ÷ôïðåôáëïýäùí ðïõ æïýóáí êáôÜ ôç öïñÜ ôïõ áíÝìïõ êïíôÜ óå óçìáíôéêÝò ðçãÝò áôìïóöáéñéêÞò ñýðáíóçò. Ïé áíïéêôü÷ñùìåò íõ÷ôïðåôáëïýäåò Þôáí åìöáíåßò åðÜíù óå êïñìïýò ìáõñéóìÝíïõò áð´ôïí êáðíü êáé ãßíïíôáí åýêïëá ëåßá ôùí ðïõëéþí, åíþ Üôïìá ìå ìéá óðÜíéá ìåôáëëáãÞ ðïõ ôï ÷ñþìá ôïõò ôáßñéáæå ðåñéóóüôåñï ìå ôïí öëïéü ôùí äÝíäñùí îÝöåõãáí áðü ôá ñÜìöç ôùí èçñåõôþí. Êáèþò ïé êïñìïß ãßíïíôáí ðéï óêïýñïé, ôï ìåôáëëáãìÝíï ãïíßäéï åîáðëþèçêå ãñÞãïñá êáé åêôüðéóå óå ìåãÜëï âáèìü 11

12

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôï ãïíßäéï ãéá ôï áíïé÷ôü ÷ñþìá öôåñþí. Áõôü åßíáé üëï. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí ðåñéëáìâÜíåé êáíÝíá ó÷Ýäéï, êáíÝíá óôü÷ï êáé êáììßá êáôåýèõíóç−áðëþò ãïíßäéá ìå óõ÷íüôçôá ðïõ áõîÜíåôáé Þ ìåéþíåôáé, áíÜëïãá ìå ôï åÜí ôá Üôïìá ìå ôá ãïíßäéá áõôÜ Ý÷ïõí, óå ó÷Ýóç ìå Üëëá Üôïìá, ìåãáëýôåñç Þ ìéêñüôåñç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. Ç áðëüôçôá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò Ý÷åé êáëõöèåß áðü ðïëëÝò ðáñáíïÞóåéò. Ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, åßíáé äéáäåäïìÝíç ç áíôßëçøç üôé ç ãíùóôÞ öñÜóç ðïõ åßðå ï Herbert Spencer ôïí äÝêáôï Ýíáôï áéþíá, «ç åðéâßùóç ôïõ éêáíüôåñïõ», ðåñéãñÜöåé ðåñéëçðôéêÜ ôç äéáäéêáóßá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá üìùò ç öñÜóç áõôÞ ðñïêáëåß ðïëëÝò ðáñáíïÞóåéò. Ðñþôá áð’ üëá, ç åðéâßùóç áðü ìüíç ôçò äåí Ý÷åé óçìáóßá. Áõôüò åßíáé êáé ï ëüãïò ðïõ ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé ïñéóìÝíïõò ïñãáíéóìïýò, üðùò ï óïëùìüò êáé ôá åôÞóéá öõôÜ, ðïõ áíáðáñÜãïíôáé ìüíï ìßá öïñÜ êáé êáôüðéí ðåèáßíïõí. Ç åðéâßùóç áõîÜíåé ôçí éêáíüôçôá ìüíï êáôÜ ôï ìÝôñï ðïõ áõîÜíåé ôç åðáêüëïõèç áíáðáñáãùãÞ. Ãïíßäéá ðïõ áõîÜíïõí ôç óõíïëéêÞ áíáðáñáãùãÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò èá åðéëåãïýí Ýóôù êé áí Ý÷ïõí ùò áðïôÝëåóìá ôç ìåéùìÝíç ìáêñïâéüôçôá. Áíôßèåôá, Ýíá ãïíßäéï ðïõ ìåéþíåé ôç óõíïëéêÞ áíáðáñáãùãÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò, ðñïöáíþò èá åîáëåéöèåß äéá ìÝóïõ ôçò åðéëïãÞò áêüìá êé áí áõîÜíåé ôçí åðéâßùóç ôïõ áôüìïõ. ÐåñáéôÝñù óýã÷éóç ðñïêýðôåé áðü ôç äéöïñïýìåíç óçìáóßá ôïõ «éêáíüôåñïõ». Ôï éêáíüôåñï Üôïìï, ìå ôç âéïëïãéêÞ Ýííïéá, äåí åßíáé áðáñáéôÞôùò ôï õãéÝóôåñï, éó÷õñüôåñï Þ ãñçãïñüôåñï. Óôï óçìåñéíü êüóìï êáé óå ðïëëïýò áð’ ôï ðáñåëèüí, äåí åßíáé áðáñáéôÞôùò ôá Üôïìá ìå ôéò îå÷ùñéóôÝò áèëçôéêÝò åðéäüóåéò åêåßíá ðïõ èá áðïêôÞóïõí ôá ðåñéóóüôåñá åããüíéá? Ýíá ìÝôñï ðïõ èá ðñÝðåé ÷ïíäñéêÜ íá ó÷åôßæåôáé ìå ôçí éêáíüôçôá. Ãéá êÜðïéïí ðïõ êáôáëáâáßíåé ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí áðïôåëåß Ýêðëçîç ç Ýãíïéá ôüóùí ãïíÝùí ãéá ôçí áíáðáñáãùãÞ ôùí ðáéäéþí ôïõò. ¸íá ãïíßäéï Þ Ýíá Üôïìï äåí ìðïñåß íá èåùñçèåß «éêáíü» áðü ìüíï ôïõ, áëëÜ áíáöïñéêÜ ìå Ýíá óõãêåêñéìÝíï åßäïò óå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ðåñéâÜëëïí. Áêüìá êáé óå Ýíá ìüíï ðåñéâÜëëïí, êÜèå ãïíßäéï åìðåñéÝ÷åé óõìâéâáóìïýò. Óêåöôåßôå Ýíá ãïíßäéï ðïõ êÜíåé ôá êïõíÝëéá ðéï öïâéóìÝíá êáé åðïìÝíùò ôá âïçèÜ íá ãëõôþíïõí áð’ ôéò áëåðïýäåò. Öáíôáóèåßôå üôé ôá ìéóÜ êïõíÝëéá ó’ Ýíá ÷ùñÜöé Ý÷ïõí ôï ãïíßäéï áõôü. ÅðåéäÞ êñýâïíôáé ðåñéóóüôåñï êáé ôñÝöïíôáé ëéãüôåñï, áõôÜ ôá íôñïðáëÜ êïõíÝëéá ìðïñåß íá åßíáé, êáôÜ ìÝóï üñï, ðéï áäýíáôá áð’ ôïõò èáññåôüôåñïõò óõíôñüöïõò ôïõò. ÅÜí, ðåñéìÝíïíôáò ôçí Üíïéîç ìÝóá óôï ÷éüíé ôïõ Ìáñôßïõ, ôá äýï ôñßôá ôïõò ðåèÜíïõí áðü ðåßíá, åíþ ôçí ßäéá ôý÷ç Ý÷åé ìüíï ôï Ýíá ôñßôï áðü ôá êïõíÝëéá ðïõ äåí Ý÷ïõí ôï ãïíßäéï ôïõ öüâïõ, ôüôå, ìå ôïí åñ÷ïìü ôçò Üíïéîçò, ìüíï ôï Ýíá ôñßôï ôùí êïõíåëéþí èá Ý÷åé ôï ãïíßäéï ôïõ öüâïõ. Ôï ãïíßäéï Ý÷åé õðïóôåß áñíçôéêÞ öõóéêÞ åðéëïãÞ. ºóùò åîáëåéöèåß ìåôÜ áðü ìåñéêïýò âáñåßò ÷åéìþíåò. Çðéü-

Êåö. 2: ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

13

ôåñïé ÷åéìþíåò Þ áõîçìÝíïò áñéèìüò áëåðïýäùí èá ìðïñïýóáí íá åðéöÝñïõí ôï áíôßèåôï áðïôÝëåóìá. ¼ëá åîáñôþíôáé áð’ ôï ôñÝ÷oí ðåñéâÜëëïí. Ç ÖÕÓÉÊÇ ÅÐÉËÏÃÇ ÙÖÅËÅÉ ÔÁ ÃÏÍÉÄÉÁ, Ï×É ÔÉÓ ÏÌÁÄÅÓ Ðïëëïß Ý÷ïõí äåé ôï íôïêõìáíôÝñ üðïõ êïðÜäéá ðåéíáóìÝíùí ôñùêôéêþí ëÝììéíãê ðçäïýí ðñüèõìá ðñïò ôç èÜëáóóá êáé ôïí èÜíáôï, åíþ ìéá ç÷çñÞ öùíÞ åîçãåß ðùò üôáí ç ôñïöÞ óðáíßæåé, ìåñéêÜ ëÝììéíãê èõóéÜæïíôáé þóôå íá õðÜñîåé áñêåôÞ ôñïöÞ ãéá êÜðïéá ôïõëÜ÷éóôïí ìÝëç ôçò ïìÜäáò ôïõò êé Ýôóé íá åðéâéþóåé ç ïìÜäá. Ðñéí áðü ìåñéêÝò äåêáåôßåò, ôÝôïéåò åîçãÞóåéò ãéá «åðéëïãÞ ïìÜäáò» ëáìâÜíïíôáí óïâáñÜ õðüøéí áðü ôïõò âéïëüãïõò, áëëÜ ü÷é ðéá. Tï ãéáôß èá ôï êáôáëÜâåôå åáí óõãêñßíåôå äýï õðïèåôéêÜ ëÝììéíãê. Ôï Ýíá åßíáé Ýíá åõãåíÝò ðëÜóìá ðïõ, üôáí âëÝðåé ðùò ï ðëçèõóìüò êïíôåýåé íá åîáíôëÞóåé ôá áðïèÝìáôá ôñïöÞò, ðçäÜ ãñÞãïñá êáé ðåèáßíåé óôï ðëçóéÝóôåñï ðïôÜìé. Ôï Üëëï åßíáé Ýíáò åãùéóôÞò áãñïßêïò ðïõ ðåñéìÝíåé ôïõò Üëëïõò í’ áõôïêôïíÞóïõí êáé ìåôÜ ôñþåé üóç ðéï ðïëëÞ ôñïöÞ ìðïñåß íá âñåß, æåõãáñþíåé óõ÷íüôåñá êáé äßíåé üóï ðéï ðïëëïýò áðïãüíïõò ãßíåôáé. Ôß èá óõíÝâáéíå óôá ãïíßäéá ðïõ êùäéêïðïéïýí ãéá ôç óõìðåñéöïñÜ áõôïèõóßáò ðñïò ÷Üñéí ôçò ïìÜäáò; ¼óï ùöÝëéìá êé áí åßíáé ãéá ôï åßäïò, èá åîáëåßöïíôáí. Ðþò ëïéðüí ìðïñïýìå íá åîçãÞóïõìå ôéò ðáñáôçñÞóåéò ãéá ôá öáéíïìåíéêÜ áõôïêôïíéêÜ ëÝììéíãê; ´Ïôáí ç ôñïöÞ áñ÷ßæåé íá óðáíßæåé óôá ôÝëç ôïõ ÷åéìþíá, ôá ëÝììéíãê ìåôáíáóôåýïõí ôñï÷Üäçí óå ìåãÜëåò ïìÜäåò êáé äåí óôáìáôïýí ðÜíôá üôáí óõíáíôïýí íåñü áð’ ôá ðñþôá ÷éüíéá ðïõ ëéþíïõí. Ùóôüóï, ïé ðíéãìïß åßíáé ìÜëëïí óðÜíéïé. Ãéá íá öôéÜîïõí ôéò åéêüíåò ðïõ Þèåëáí, ïé ðáñáãùãïß ôçò ôáéíßáò öáßíåôáé üôé ÷ñåéÜóôçêå íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí óêïýðåò ãéá íá êáèïäçãÞóïõí ëáèñáßá ôá ëÝììéíãê óôï íåñü, ðñÜãìá ðïõ äåß÷íåé ìå äñáìáôéêü ôñüðï ôçí ðñïôßìçóç ôïõ áíèñþðïõ íá ôñïðïðïéåß ôçí ðñáãìáôéêüôçôá ðáñÜ ôç èåùñßá, üôáí áõôÝò ïé äýï óõãêñïýïíôáé! ÕðÜñ÷ïõí åéäéêÝò ðåñéóôÜóåéò üðïõ ç åðéëïãÞ óôï åðßðåäï ôçò ïìÜäáò ìðïñåß íá õðåñêåñÜóåé ôçí óõíÞèùò éó÷õñüôåñç åðéëïãÞ óôï åðßðåäï ôïõ áôüìïõ, áëëÜ äåí óõíáíôþíôáé ðïëý óõ÷íÜ. ¼ðùò äéáôýðùóå ìå Ýìöáóç ï Âñåôáííüò âéïëüãïò Richard Dawkins, óõããñáöÝáò ôïõ âéâëßïõ «Ôï Åãùéóôéêü Ãïíßäéï», ôá Üôïìá ìðïñïýí íá èåùñçèïýí ï÷Þìáôá äçìéïõñãçìÝíá áð’ ôá ãïíßäéá ãéá ôçí áíáðáñáãùãÞ ôùí ßäéùí ôùí ãïíéäßùí, ðïõ èá áðïññéöèïýí üôáí ôá ãïíßäéá äåí ôá Ý÷ïõí ðéá áíÜãêç. ÁõôÞ ç ïðôéêÞ ãùíßá ðéèáíüí êëïíßæåé ôçí êïéíÞ Üðïøç üôé ç åîÝëéîç ôåßíåé ðñïò Ýíá êüóìï õãåßáò, áñìïíßáò êáé óôáèåñüôçôáò. Ç åîÝëéîç äåí öôéÜ÷íåé ôÝôïéï êüóìï. Èá èÝëáìå íá öáíôáæüìáóôå üôé ç æùÞ åßíáé áðü ôç öýóç ôçò ÷áñïýìåíç êáé õãéÞò, üìùò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äå íïéÜæåôáé äéüëïõ ãéá ôçí åõôõ÷ßá ìáò êáé

14

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñïùèåß ôçí õãåßá ìüíï ðñïò ôï óõìöÝñïí ôùí ãïíéäßùí ìáò. ÅÜí ïé ôÜóåéò ãéá Üã÷ïò, óõãêïðÞ, ìõùðßá, ðïäÜãñá êáé êáñêßíï óõíäÝïíôáé ìå êÜðïéï ôñüðï ìå áõîçìÝíç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá, èá åðéëåãïýí êáé èá õðïöÝñïõìå, ðáñüëç ôçí «åðéôõ÷ßá ìáò» (ìå ôçí êáèáñÜ åîåëéêôéêÞ Ýííïéá). ÅÐÉËÏÃÇ ÓÕÃÃÅÍÙÍ ÕðïíïÞóáìå üôé ç áíáðáñáãùãÞ åßíáé ç ïõóßá ôçò áñìïóôéêüôçôáò («éêáíüôçôáò»), ðïõ ìåãéóôïðïéåßôáé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ êáé óôçí áíáöïñÜ ìáò óôá ëÝììéíãê õðïäåßîáìå üôé ç åîÝëéîç äåí åõíïåß Üôïìá ðïõ äñïýí åéò âÜñïò ôïõò âïçèþíôáò ôïõò Üëëïõò. ÁõôÝò ïé ãåíéêåýóåéò üìùò áðïôåëïýí ìÝñïò ôçò ðëÞñïõò åéêüíáò. ÔåëéêÜ, áõôü ðïõ ìåôñÜ, åßíáé ç ãåíåôéêÞ åêðñïóþðéóç óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò, åßôå áõôü åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôçí áðüêôçóç äéêþí ìáò ðáéäéþí Þ ìå ðñÜîåéò ðïõ âïçèïýí ôçí áíáðáñáãùãÞ ôùí óôåíþí óõããåíþí ìáò, ôùí ïðïßùí ðïëëÜ ãïíßäéá åßíáé ßäéá ìå ôá äéêÜ ìáò. Ôá ìéóÜ ãïíßäéá åíüò ðáéäéïý åßíáé üìïéá ìå ôçò ìçôÝñáò ôïõ êáé ôá Üëëá ìéóÜ åßíáé üìïéá ìå ôïõ ðáôÝñá ôïõ.Ôá ðëÞñç áäÝëöéá, êáôÜ ìÝóï üñï, Ý÷ïõí åðßóçò êïéíÜ ôá ìéóÜ ôïõò ãïíßäéá. ¸íá ôÝôáñôï ôùí ãïíéäßùí ôïõ ðáððïý åßíáé üìïéá ìå ôïõ åããïíéïý. Ôá åîáäÝëöéá Ý÷ïõí êïéíü ìüíï ôï Ýíá üãäïï ôùí ãïíéäßùí ôïõò. Áõôü óçìáßíåé üôé , áðü ôçí ïðôéêÞ ãùíßá ôùí ãïíéäßùí, ç åðéâßùóç êáé áíáðáñáãùãÞ ôçò áäåëöÞò óáò Ý÷åé ôç ìéóÞ óçìáóßá áð’ ôç äéêÞ óáò, åíþ ôçò åîáäÝëöçò óáò ïêôþ öïñÝò ëéãüôåñç óçìáóßá. Ãéá ôï ëüãï áõôü, ç åðéëïãÞ åõíïåß ôçí ðñïóöïñÜ âïÞèåéáò ðñïò óõããåíåßò åÜí, ðñïûðïèÝôïíôáò üôé Üëëïé ðáñÜãïíôåò (ð.÷. çëéêßá, õãåßá) åßíáé ßäéïé, ôï êüóôïò ôçò ðñïóöïñÜò áõôÞò óôïí åáõôü ìáò åßíáé ìéêñüôåñï áðü ôï êÝñäïò ôïõ óõããåíïýò åðß ôïí âáèìü óõããåíåßáò. Åßíáé êëáóéêü ôï áíÝêäïôï üðïõ ï Âñåôáííüò âéïëüãïò J. B. Haldane ñùôÞèçêå åÜí èá èõóßáæå ôç æùÞ ôïõ ãéá ôïí áäåëöü ôïõ. «¼÷é», áðÜíôçóå, «ü÷é ãéá Ýíáí áäåëöü. ÁëëÜ èá ôç èõóßáæá ãéá äýï áäåëöïýò. ¹ ãéá ïêôþ åîáäÝëöéá». Ç åðßóçìç áíáãíþñéóç ãéá ôçí áñ÷Þ áõôÞ êáé ôç óçìáóßá ôçò óôçí åñìçíåßá ôçò óõíåñãáóßáò, ðïõ ðåñéãñÜöçêáí áðü ôïí Âñåôáííü âéïëüãï William Hamilton óå Üñèñï-ïñüóçìï ôï 1964, Þëèå ôï 1993 üôáí ôïõ áðïíåìÞèçêå ôï âñáâåßï Crafoord, ôï ïðïßï äçìéïõñãÞèçêå ãéá ôç âñÜâåõóç åðéóôçìüíùí ðïõ ôï ðåäßï ôïõò äåí êáëýðôåôáé áðü ôï âñáâåßï Íüìðåë. ¸íáò Üëëïò ìåãÜëïò Âñåôôáíüò âéïëüãïò, ï John Maynard Smith, Ýäùóå óôï öáéíüìåíï ôçí ïíïìáóßá åðéëïãÞ óõããåíþí (kin selection). Åîáßñåóç óôïí êáíüíá ôçò åîÝëéîçò «ï êáëüò ÷Üíåé» áðïôåëïýí åðßóçò ïé áìïéâáßåò åîõðçñåôÞóåéò ìåôáîý áôüìùí ðïõ äåí åßíáé áðáñáéôÞôùò óõããåíåßò. ÅÜí ç ¸ëóá åßíáé êáëÞ õðïäçìáôïðïéüò êáé ï Öñéôò åßíáé Ýìðåéñïò êõíçãüò æþùí ìå åîáéñåôéêü äÝñìá, ç áíôáëëáãÞ ðñïúüíôùí ùöåëåß êáé ôïõò äýï. Ìå

Êåö. 2: ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

15

óõìöÝñåé íá óå âïçèþ êáé ôï áíôßóôñïöï. Áðü ôï 1971 ðïõ äçìïóéåýôçêå ôï êëáóéêü Üñèñï ôïõ Robert Trivers ãéá ôç èåùñßá ôçò áìïéâáéüôçôáò, ïé âéïëüãïé Ý÷ïõí åñìçíåýóåé ôéò óõíåñãáôéêÝò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ïñãáíéóìþí óôç öýóç ùò áðïôÝëåóìá åßôå áìïéâáßùí áíôáëëáãþí Þ åðéëïãÞò óõããÝíåéáò. Ç âéïëïãßá ôçò êïéíùíéêÞò æùÞò áíáðôý÷èçêå ÷Üñéò óôéò ðñïóðÜèåéåò ðñùôïðüñùí üðùò ï E. O. Wilson, óõããñáöÝáò ôïõ âéâëßïõ Êïéíùíéïâéïëïãßá êáé ï Richard Alexander, óõããñáöÝáò ôïõ âéâëßïõ Äáñâéíéóìüò êáé áíèñþðéíåò õðïèÝóåéò. Ïé áñ÷éêÝò ðáñáíïÞóåéò êáé äéåíÝîåéò Ý÷ïõí óå ìåãÜëï âáèìü áíôéêáôáóôáèåß áðü äéïãêïýìåíç åñãáóßá óôï íÝï áõôü åðéóôçìïíéêü ðåäßï. ÐÙÓ ËÅÉÔÏÕÑÃÅÉ Ç ÖÕÓÉÊÇ ÅÐÉËÏÃÇ; Åßíáé äéáäåäïìÝíç ç ðáñáíüçóç üôé ç åîÝëéîç ðñï÷ùñÜ óýìöùíá ìå êÜðïéï ó÷Ýäéï Þ êáôåýèõíóç, áëëÜ äåí áêïëïõèåß ôßðïôá áð’ ôá äýï êáé ï ñüëïò ôçò ôý÷çò åîáóöáëßæåé üôé ç ìåëëïíôéêÞ ôçò ðïñåßá èá åßíáé áðñüâëåðôç. Ôõ÷áßá ðïéêéëïìïñößá ìåôáîý áôüìùí äçìéïõñãåß ìéêñïóêïðéêÝò äéáöïñÝò óôç ÄáñâéíéêÞ ôïõò áñìïóôéêüôçôá.ÏñéóìÝíá Üôïìá áðïêôïýí ðåñéóóüôåñïõò áðïãüíïõò óå ó÷Ýóç ìå Üëëá Üôïìá êé Ýôóé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ áýîçóáí ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ôïõò ãßíïíôáé ðéï äéáäåäïìÝíá óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò. Ìéá öïñÜ êé Ýíá êáéñü ìßá (ôïõëÜ÷éóôïí) ìåôáëëáãÞ óõíÝâç óå Ýíá ðëçèõóìü áíèñþðùí óôçí ôñïðéêÞ ÁöñéêÞ ç ïðïßá Üëëáîå ôï ìüñéï ôçò áéìïóöáéñßíçò êáôÜ ôñüðï ðïõ íá ðñïóöÝñåé áíèåêôéêüôçôá óôçí åëïíïóßá. Áõôü ôï ôåñÜóôéï ðëåïíÝêôçìá ïäÞãçóå óôçí åîÜðëùóç ôïõ íÝïõ ãïíéäßïõ, ìå óõíáêüëïõèç áôõ÷Þ óõíÝðåéá ôçí ýðáñîç ôçò äñåðáíïêõôôáñéêÞò áíáéìßáò, üðùò èá áíáðôýîïõìå óå åðüìåíá êåöÜëáéá. Ç ôý÷ç ìðïñåß íá åðçñåÜóåé ôï áðïôÝëåóìá óå êÜèå óôÜäéï: ðñþôïí óôç äçìéïõñãßá ìéáò ãåíåôéêÞò ìåôáëëáãÞò, äåýôåñïí óôï ðüóï èá æÞóåé ôï Üôïìï ðïõ öÝñåé ôç ìåôáëëáãÞ þóôå íá ãßíåé åìöáíÞò ç äñÜóç ôçò, ôñßôïí ôõ÷áßá ãåãïíüôá èá åðçñåÜóïõí ôçí ôåëéêÞ áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ áôüìïõ, ôÝôáñôïí ìðïñåß Ýíá ãïíßäéï, áêüìá êé áí åõíïçèåß óå ìßá ãåíéÜ, íá åîáëåéöèåß ôõ÷áßá óôçí åðüìåíç êáé ôÝëïò ðïëëÝò áðñüâëåðôåò ðåñéâáëëïíôéêÝò áëëáãÝò èá óõìâïýí áíáìößâïëá óôçí éóôïñßá êÜèå ïìÜäáò ïðïéïõäÞðïôå ïñãáíéóìïý. ¼ðùò ôüóï æùçñÜ äéáôýðùóå ï âéïëüãïò ôïõ Harvard, Stephen Jay Gould, áí ìðïñïýóå êáíåßò íá ôõëßîåé ðñïò ôá ðßóù ôçí ôáéíßá ôçò âéïëïãéêÞò éóôïñßáò êáé í’ áñ÷ßóåé ôç äéáäéêáóßá áð’ ôçí áñ÷Þ, ôï áðïôÝëåóìá èá Þôáí óßãïõñá äéáöïñåôéêü. ºóùò íá ìçí õðÞñ÷áí Üíèñùðïé, ïýôå êáí èçëáóôéêÜ. Óõ÷íÜ èá äþóïõìå Ýìöáóç óôçí êïìøüôçôá ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ðïõ Ý÷ïõí ó÷çìáôéóèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ, áëëÜ ç óõíÞèçò éäÝá üôé ç öýóç äçìéïõñãåß ôçí ôåëåéüôçôá ÷ñåéÜæåôáé ðñïóåêôéêÞ áíÜëõóç, Ôï ìÝãåèïò ôçò ôåëåéüôçôáò ðïõ

16

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êáôïñèþíåé ç åîÝëéîç åîáñôÜôáé áðü ôï ôß áêñéâþò åííïïýìå. ÅÜí åííïïýìå «Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ðáßñíåé ðÜíôá ôï êáëýôåñï ìïíïðÜôé ãéá ôï ìáêñü÷ñïíï þöåëïò åíüò åßäïõò;» ç áðÜíôçóç åßíáé ü÷é. ÊÜôé ôÝôïéï è’ áðáéôïýóå ðñïóáñìïãÝò áðü åðéëïãÞ ïìÜäáò êáé áõôü, üðùò óçìåéþóáìå ðáñáðÜíù åßíáé áðßèáíï. ÅÜí åííïïýìå «Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äçìéïõñãåß êÜèå ðñïóáñìïãÞ ðïõ èá áðïâåß ÷ñÞóéìç;» ç áðÜíôçóç êáé ðÜëé åßíáé ü÷é. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ïñéóìÝíá åßäç Íïôéïáìåñéêáíéêþí ðéèÞêùí ìðïñïýí íá ðéÜíïíôáé óôá êëáäéÜ ìå ôéò ïõñÝò ôïõò. ÁõôÞ ç éêáíüôçôá èá Þôáí óßãïõñá ÷ñÞóéìç êáé óå ÁöñéêáíéêÜ åßäç, áëëÜ, áðü áðëÞ êáêïôõ÷ßá, äåí ôçí Ý÷ïõí. ÊÜðïéïò óõíäõáóìüò ðåñéóôÜóåùí Ýêáíå ìåñéêïýò áñ÷Ýãïíïõò Íïôéïáìåñéêáíéêïýò ðéèÞêïõò íá áñ÷ßóïõí íá ÷ñçóéìïðïéïýí ôéò ïõñÝò ôïõò êáôÜ ôñüðï ðïõ ïäÞãçóå ôåëéêÜ óôçí éêáíüôçôá íá ðéÜíïíôáé óôá êëáäéÜ, åíþ óôçí ÁöñéêÞ äåí óõíÝâç ôÝôïéá áíÜðôõîç. Ç ÷ñçóéìüôçôá êáé ìüíï åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý äåí óçìáßíåé áðáñáéôÞôùò üôé èá ðñïêýøåé ôï ÷áñáêôçñéóôéêü áðü åîÝëéîç. ÕðÜñ÷åé ùóôüóï ìßá Ýííïéá êáôÜ ôçí ïðïßá ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ðñïóåããßæåé ôáêôéêÜ ôçí ôåëåéüôçôá, êé áõôü ìå ôï íá âåëôéóôïðïéåß ìåñéêÜ ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ. ÅÜí Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü åîõðçñåôåß ìßá ëåéôïõñãßá, ç åðéëïãÞ áíÜìåóá óå ìéêñÝò ìåôáâïëÝò åðß ðïëëÝò ãåíéÝò ôåßíåé íá ðñïóåããßóåé ôá ðïóïôéêÜ ôïõ ãíùñßóìáôá óôï ëåéôïõñãéêÜ éäåþäåò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ïé öôåñïýãåò åíüò ðôçíïý ðñÝðåé íá åßíáé ôüóï ìáêñéÝò þóôå íá äßíïõí ôç óùóôÞ áíýøùóç, áëëÜ êáé ôüóï êïíôÝò þóôå íá åðéôñÝðïõí óôï ðôçíü íá ôéò åëÝã÷åé. ÌåôñÞóåéò óå ðôçíÜ ðïõ âñÝèçêáí íåêñÜ ìåôÜ áðü ìåãÜëåò êáôáéãßäåò, Ýäåéîáí, ðåñéóóüôåñï áðü ôï áíáìåíüìåíï, áñéèìïýò áóõíÞèéóôá ìáêñéþí Þ áóõíÞèéóôá êïíôþí öôåñïýãùí. Ôá ðôçíÜ ðïõ åðÝæçóáí Ýäåéîáí ôÜóç ðñïò ôá åíäéÜìåóá (ðëçóéÝóôåñá óôï âÝëôéóôï) ìÞêç öôåñïýãùí. Óôç öõóéïëïãßá áíèñþðïõ, õðÜñ÷ïõí åêáôïíôÜäåò ðáñüìïéùí ðáñáäåéãìÜôùí üðïõ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ Ý÷ïõí äéáìïñöùèåß ðñïóåããßæïíôáò ôç âÝëôéóôç ôéìÞ: ôá ìåãÝèç êáé ó÷Þìáôá ôùí ïóôþí, ç ðßåóç ôïõ áßìáôïò, ôï åðßðåäï ãëõêüæçò, ï óöõãìüò, ç çëéêßá Ýíáñîçò ôçò åöçâåßáò, ç ïîýôçôá ôïõ óôïìÜ÷ïõ-ï êáôÜëïãïò èá ìðïñïýóå íá óõíå÷ßæåôáé ãéá ðïëý. Ïé ôéìÝò ðïõ Ý÷ïõí ðáñáôçñçèåß ìðïñåß íá ìçí åßíáé ðïôÝ ôÝëåéåò, áëëÜ óõíÞèùò ðñïóåããßæïõí ðïëý ôï ôÝëåéï. ¼ôáí óêåöôüìáóôå üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé óöÜëëåé, ôüôå ìÜëëïí ìáò äéáöåýãåé êÜðïéïò óçìáíôéêüò ðáñÜãùí. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôï ïîý ôïõ óôïìÜ÷ïõ åðéäåéíþíåé ôá Ýëêç, ùóôüóï ïé Üíèñùðïé ðïõ ðáßñíïõí áíôéüîéíá ìðïñïýí åðßóçò íá ÷ùíåýïõí ôçí ôñïöÞ ôïõò. ÕðÜñ÷åé åðïìÝíùò õðåñâïëéêÞ ðïóüôçôá ïîÝïò; ÌÜëëïí ü÷é, åöüóïí óêåöôïýìå êáé ôç óçìáóßá ôïõ ïîÝïò óôçí ðÝøç êáé óôç èáíÜôùóç ìéêñïâßùí, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí êáé ïñéóìÝíùí ðïõ ðñïêáëïýí öõìáôßùóç. Ç áíáãíþñéóç ôùí áôåëåéþí ôïõ óþìáôïò ðñïûðïèÝôåé ðñþôá ôçí êáôáíüçóç ôçò ôåëåéüôçôÜò ôïõò êáé ôùí óõìâéâáóìþí ðÜíù óôïõò ïðïßïõò âáóßæïíôáé ðïëëÝò áð’ ôéò áôÝëåéåò áõôÝò.

Êåö. 2: ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

17

¼ðùò êÜèå ìç÷áíéêüò, Ýôóé êáé ç åîÝëéîç ðñÝðåé óõíå÷þò íá óõìâéâÜæåôáé. Ï ó÷åäéáóôÞò áõôïêéíÞôùí èá ìðïñïýóå íá áõîÞóåé ôï ðÜ÷ïò ôïõ ñåæåñâïõÜñ ãéá íá ìåéþóåé ôïí êßíäõíï öùôéÜò, áëëÜ ôï áõîçìÝíï êüóôïò êáé ç ìåéùìÝíç åðéôÜ÷õíóç áðáéôïýí óõìâéâáóìü. ¸ôóé, ôá ñåæåñâïõÜñ õößóôáíôáé ñùãìÝò óå ìåñéêÝò óõãêñïýóåéò êé áõôüò ï óõìâéâáóìüò êïóôßæåé êÜèå ÷ñüíï æùÝò. Ðáñüôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí ìðïñåß íá åðéôý÷åé ôçí ôåëåéüôçôá óå üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôáõôü÷ñïíá, ïé óõìâéâáóìïß ôçò äåí åßíáé ôõ÷áßïé áëëÜ åðáêñéâþò ó÷åäéáóìÝíïé þóôå íá äßíïõí ôï ìÝãéóôï ôåëéêü þöåëïò. ¸íá áíÝêäïôï ëÝåé üôé ï Henry Ford ðÞãå ìéá öïñÜ óå ìéá ìÜíôñá ãåìÜôç ìå ìïíôÝëá Ô. «ÕðÜñ÷åé êÜôé ðïõ ðïôÝ äåí Ý÷åé ÷áëÜóåé óå êáíÝíá áð’ áõôÜ ôá áõôïêßíçôá;» ñþôçóå. Íáé, ôïõ åßðáí, ï Üîïíáò ôïõ ôéìïíéïý äåí ÷áëÜåé ðïôÝ. «Å, ôüôå,» åßðå óôïí áñ÷éìç÷áíéêü ôïõ, «îáíáó÷åäéÜóôå ôï. Áöïý äåí ÷áëÜåé ðïôÝ, ìÜëëïí îïäåýïõìå õðåñâïëéêÜ ãé áõôü». Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ áðïöåýãåé ìå ðáñüìïéï ôñüðï ôïí õðåñó÷åäéáóìü. ÅÜí êÜôé äïõëåýåé áñêåôÜ êáëÜ þóôå ôá åëáôôþìáôÜ ôïõ íá ìçí áðïôåëïýí äýíáìç åðéëïãÞò, ôüôå ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí Ý÷åé ôñüðï íá ôï âåëôéþóåé. ¸ôóé, åíþ êÜèå ìÝñïò ôïõ óþìáôïò Ý÷åé êÜðïéá åöåäñéêÞ éêáíüôçôá ãéá ôõ÷üí áêñáßåò ðåñéóôÜóåéò, êÜèå ìÝñïò åßíáé åðßóçò åõÜëùôï üôáí ïé åöåäñéêÝò ôïõ äõíáôüôçôåò îåðåñáóôïýí. Äåí õðÜñ÷åé ìÝñïò ôïõ óþìáôïò ðïõ äåí èá ÷áëÜóåé ðïôÝ. ÌÝôñéá áýîçóç åíüò ðüñïõ óõ÷íÜ Ý÷åé ôåñÜóôéá óçìáóßá, åíþ ìåãáëýôåñåò ðïóüôçôåò ìðïñåß íá ðñïóäßäïõí ëéãüôåñï üöåëïò. ¼ôáí öôéÜ÷íåôå öáãçôü ôçò êáôóáñüëáò, äýï êñåììýäéá ìðïñåß íá åßíáé êáëýôåñá áð’ üôé Ýíá, áëëÜ äÝêá êñåììýäéá èá Þôáí ðïëý áêñéâüôåñá ðñïóöÝñïíôáò ëßãï Þ êáé êáèüëïõ ðáñáðáíßóéï üöåëïò. ÔÝôïéåò áíáëýóåéò æçìßáò-ïöÝëïõò åßíáé äéáäéêáóßá ñïõôßíáò óôá ïéêïíïìéêÜ, åßíáé üìùò åðßóçò ÷ñÞóéìåò óôç âéïëïãßá êáé óôçí éáôñéêÞ. Óêåöèåßôå ôç ÷ñÞóç åíüò áíôéâéïôéêïý ãéá ôçí ðíåõìïíßá. Ìßá ìéêñÞ äüóç ðéèáíþò äåí èá Ý÷åé áíé÷íåýóéìï üöåëïò, ìßá ìÝôñéá äüóç èá êïóôßóåé ðåñéóóüôåñï áëëÜ ðñïóöÝñåé ðïëý ðåñéóóüôåñï üöåëïò, åíþ ìßá õøçëÞ äüóç èá êïóôßóåé áêüìá ðåñéóóüôåñï ÷ùñßò êáíÝíá ðñüóèåôï üöåëïò åíÝ÷ïíôáò ßóùò óçìáíôéêü êßíäõíï. ¼ðùò áêñéâþò óõíõðÜñ÷ïõí ôï êüóôïò êáé ôï üöåëïò óå êÜèå áðüöáóç óôç ìç÷áíéêÞ êáé óôçí éáôñéêÞ, Ýôóé êáé êÜèå ùöÝëéìç ãåíåôéêÞ áëëáãÞ ðïõ Ý÷åé äéáôçñçèåß äéáìÝóïõ ôçò åîÝëéîçò ó÷åôßæåôáé ìå êüóôïò. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí åßíáé ïýôå áäýíáìç ïýôå éäéüôñïðç. Áðëþò åðéëÝãåé ôá ãïíßäéá åêåßíá ðïõ ðñïóäßäïõí óõíïëéêü ðëåïíÝêôçìá áñìïóôéêüôçôáò, áêüìá êé áí ôá ãïíßäéá áõôÜ áõîÜíïõí ôçí åõáéóèçóßá óå êÜðïéï íüóçìá. ÕðÜñ÷åé ôñüðïò, ãéá ðáñÜäåéãìá, íá åßíáé ôï Üã÷ïò ëåéôïõñãéêÜ åðéèõìçôü ãíþñéóìá; Óêåöèåßôå ôß èá óõíÝâáéíå óôá êïõíÝëéá ðïõ Þäç áíáöÝñáìå åÜí äåí åß÷áí Üã÷ïò ôç ÷ñïíéÜ ðïõ ïé áëåðïýäåò åßíáé éäéáéôÝñùò Üöèïíåò. Áêüìá êáé ïñéóìÝíá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç äåí åßíáé áðáñáéôÞôùò êáêÝò ðñïóáñìïãÝò. Ðéèáíüí

18

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñïóäßäïõí ùöÝëç óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôçò æùÞò, üôáí ç åðéëïãÞ åßíáé éó÷õñüôåñç, ùöÝëç óçìáíôéêüôåñá ãéá ôçí áñìïóôéêüôçôá áð’ üôé ôï ìåôáãåíÝóôåñï êüóôïò ôçò ãÞñáíóçò êáé ôïõ áíáðüöåõêôïõ èáíÜôïõ. Ãéá íá êáôáëÜâïõìå ôçí áóèÝíåéá êáëýôåñá, ðñÝðåé íá êáôáíïÞóïõìå ôá ùöÝëç ðïõ åßíáé êñõììÝíá ìÝóá óôá öáéíïìåíéêÜ ëÜèç ó÷åäéáóìïý. ÅËÅÃ×ÏÍÔÁÓ ÔÉÓ ÅÎÅËÉÊÔÉÊÅÓ ÕÐÏÈÅÓÅÉÓ Ôï êåöÜëáéï áõôü Ý÷åé óïâáñü ëüãï ðïõ Üñ÷éóå ìå ñçôü ôïõ ÁñéóôïôÝëç. Ìðïñïýìå íá ôï èåùñÞóïõìå ùò ðçãÞ ôçò ãåíéêÞò ìåèüäïõ ãéá ôç ëåéôïõñãéêÞ áíÜëõóç ðïõ Ý÷åé öáíåß ôüóï êáñðïöüñá óå ðïëëïýò ôýðïõò âéïëïãéêÞò Ýñåõíáò êáé ðïõ ðåñéìÝíïõìå íá ìáò áíôáìåßøåé åîßóïõ óôçí éáôñéêÞ. ÕðÜñ÷åé öõóéêÜ ìåãÜëç äéáöïñÜ áíÜìåóá óôçí áíôßëçøç ôïõ ÁñéóôïôÝëç êáé ó’ åêåßíç ôùí óýã÷ñïíùí âéïëüãùí. Åêåßíïò äåí åß÷å ó÷åäüí êáììßá êáôáíüçóç ôùí öõóéêþí êáé ÷çìéêþí áñ÷þí ðïõ óôçñßæïõí ôéò ëåéôïõñãßåò êÜèå ïñãáíéóìïý. Äåí èåùñïýóå ôï ðåßñáìá áðáñáßôçôï. Äåí åß÷å éäÝá ãéá ôçí áñ÷Þ ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò êáé óßãïõñá äåí áíôéëáìâáíüôáí üôé ïé ïñãáíéóìïß åßíáé ó÷åäéáóìÝíïé þóôå íá ìåãéóôïðïéïýí ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõò åðéôõ÷ßá. Åßôå áíáöÝñåôáé óôï áíèñþðéíï ÷Ýñé, Þ óôïí åãêÝöáëï, Þ óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá, ôï éó÷õñü åñþôçìá ôïõ ÁñéóôïôÝëç «Ãéá ðïéï óêïðü åßíáé;» Ý÷åé ôþñá ðïëý óõãêåêñéìÝíï åðéóôçìïíéêü íüçìá: «Ðþò Ý÷åé óõíåéóöÝñåé ôï ÷áñáêôçñéóôéêü áõôü óôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá;» Ç ðåðïßèçóÞ ôïõ üôé ôï óþìá ùò óýíïëï õðÜñ÷åé ãéá êÜðïéá ðïëýðëïêç äñáóôçñéüôçôá åßíáé óùóôÞ. Ìüëéò óôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò Ýãéíå óáöÝò üôé áõôÞ ç ðïëýðëïêç äñáóôçñéüôçôá åßíáé ç áíáðáñáãùãÞ. Ðïëëïß Ý÷ïõí ôçí áíôßëçøç üôé ôá åñùôÞìáôá ãýñù áð’ ôç ëåéôïõñãßá åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý äåí åßíáé åðéóôçìïíéêÜ, üôé åßíáé «ôåëåïëïãéêÜ» Þ «åéêáóßåò» êáé åðïìÝíùò áêáôÜëëçëá ãéá åðéóôçìïíéêÞ äéåñåýíçóç. Ç éäÝá áõôÞ åßíáé ëáíèáóìÝíç, üðùò èá öáíåß áðü ðïëëÜ ðáñáäåßãìáôá ôïõ âéâëßïõ áõôïý. ÅñùôÞìáôá ãéá ôçí ðñïóáñìïóôéêÞ ëåéôïõñãßá åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý åßíáé ôï ßäéï ðñüóöïñá óå åðéóôçìïíéêÞ äéåñåýíçóç üóï êáé ôá åñùôÞìáôá ãéá ôçí áíáôïìßá êáé ôç öõóéïëïãßá. ¸÷åé íüçìá Ýíá åñþôçìá ãéá ôçí ðñïóáñìïóôéêÞ áîßá âéïëïãéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí üðùò ôá ìÜôéá, ôá áõôéÜ êáé ôï áíáêëáóôéêü ôïõ âÞ÷á, äéüôé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ áõôÜ åßíáé ðáñÜãùãá éóôïñéêþí äéáäéêáóéþí ïé ïðïßåò ôá Ý÷ïõí ìåôáâÜëëåé óôáäéáêÜ ìå ôñüðïõò ðïõ âåëôéþíïõí ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ôïõò ãéá ôç óõãêåêñéìÝíç ëåéôïõñãßá. Ùóôüóï, üôáí èÝôïõìå åñùôÞóåéò ôïõ ôýðïõ «ãéáôß», èá ðñÝðåé íá åßìáóôå åðéöõëáêôéêïß áðÝíáíôé óå åõöÜíôáóôåò éóôïñßåò. Ãéáôß ïé ìýôåò ìáò ðñïåîÝ÷ïõí; ÌÜëëïí ãéá íá óõãêñáôïýí ôá ãõáëéÜ ìáò. Ãéáôß ôá ìùñÜ êëáßí ÷ùñßò åìöáíÞ ëüãï; Èá ðñÝðåé íá åîáóêïýí ôïõò ðíåýìïíÝò ôïõò. Ãéáôß ó÷åäüí üëïé

Êåö. 2: ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

19

ðåèáßíïõìå ìÝ÷ñé ôá 100; ÌÜëëïí ãéá íá áöÞóïõìå ÷þñï ãéá íÝá Üôïìá. Ó÷åäüí ôá ðÜíôá ìðïñïýí íá ãßíïõí áíôéêåßìåíï ôÝôïéùí õðïèÝóåùí, áëëÜ óå áõôü ôï åðßðåäï äåí ðñüêåéôáé ðåñß åðéóôÞìçò. Ôï ðñüâëçìá äåí åßíáé ôá åñùôÞìáôá áëëÜ ç Ýëëåéøç åðáñêïýò Ýñåõíáò êáé êñéôéêÞò èåþñçóçò ôùí ðñïôåéíüìåíùí áðáíôÞóåùí. Ôá ðáñáðÜíù ðáñÜëïãá ðáñáäåßãìáôá äåß÷íïõí ðüóï åýêïëá ìðïñïýí íá åëåã÷èïýí êáé í’ áðïäåé÷èïýí ëáíèáóìÝíåò ïñéóìÝíåò åîçãÞóåéò. Ïé ìýôåò äåí èá ìðïñïýóáí íá Ý÷ïõí åîåëé÷èåß ãéá íá óôçñßæïõí ãõáëéÜ, áöïý åß÷áìå áðïêôÞóåé ìýôåò ðïëý ðñéí áðïêôÞóïõìå ãõáëéÜ. Ôï êëÜìá äåí åßíáé äõíáôüí íá õðÜñ÷åé ãéá ôçí áíÜðôõîç ôùí ðíåõìüíùí, åöüóïí ç õãåßá ôùí ðíåõìüíùí óôçí åíÞëéêç æùÞ äåí ðñïûðïèÝôåé êëÜìá óôç âñåöéêÞ çëéêßá. Ç ãÞñáíóç äåí ìðïñåß íá åîåëß÷èçêå þóôå íá ãßíåé ÷þñïò ãéá íÝá Üôïìá, äéüôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí ìðïñåß íá åõíïÞóåé ôÝôïéá ùöÝëç óå ïìÜäåò êáé äéüôé ïé ëåðôïìÝñåéåò ôçò ãÞñáíóçò áðëþò äåí óõìâáäßæïõí ìå ôéò ðñïóäïêßåò ãéá ôÝôïéá ëåéôïõñãßá. ÌåñéêÝò Üëëåò ëåéôïõñãéêÝò õðïèÝóåéò õðïóôçñßæïíôáé ôüóï åýêïëá ðïõ äåí Ý÷ïõí éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí. ÊáèÝíáò ðïõ ãíùñßæåé êáëÜ ôç äïìÞ êáé ôç ëåéôïõñãßá ôçò êáñäéÜò âëÝðåé üôé åßíáé áíôëßá áßìáôïò. Ìðïñïýìå åðßóçò íá äïýìå üôé ï âÞ÷áò áðïìáêñýíåé îÝíá óþìáôá áðü ôçí áíáðíåõóôéêÞ ïäü êáé üôé ôï ñßãïò áõîÜíåé ôç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôïò. Äåí ÷ñåéÜæåôáé íá åßíáé êáíåßò åîåëéêôéêüò âéïëüãïò ãéá íá óêåöèåß üôé ôá äüíôéá ìáò åðéôñÝðïõí íá ìáóïýìå ôçí ôñïöÞ ìáò. Ïé åíäéáöÝñïõóåò õðïèÝóåéò åßíáé åêåßíåò ðïõ åßíáé áëçèïöáíåßò êáé óçìáíôéêÝò áëë’ ü÷é åìöáíþò óùóôÝò Þ ëÜèïò. ÏñéóìÝíåò ëåéôïõñãéêÝò õðïèÝóåéò åíäÝ÷åôáé íá ïäçãÞóïõí óå íÝåò áíáêáëýøåéò, ðïõ óõ÷íÜ Ý÷ïõí éáôñéêÞ óçìáóßá. ÔÏ ÐÑÏÓÁÑÌÏÃÉÓÔÉÊÏ ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ Ïé ìåëÝôåò ãéá ôéò ëåéôïõñãéêÜ áßôéá ôùí áíèñþðéíùí ÷áñáêôçñéóôéêþí âáóßæïíôáé óå ìßá ìÝèïäï Ýñåõíáò ðïõ ïíïìÜóèçêå ðñüóöáôá «ðñïóáñìïãéóôéêü ðñüãñáììá». Ðñïôåßíïíôáò ôç ëåéôïõñãéêÞ óçìáóßá åíüò ãíùóôïý ôìÞìáôïò ôçò áíèñþðéíçò âéïëïãßáò, ßóùò ìðïñÝóåéò íá ðñïâëÝøåéò êÜðïéá Üëëá Üãíùóôá ôìÞìáôá. Êáôüðéí ç êáôÜëëçëç äéåñåýíçóç ìðïñåß íá åðéâåâáéþóåé åÜí ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ õðÜñ÷ïõí Þ ü÷é. ÅÜí õðÜñ÷ïõí, ßóùò Ý÷ïõí éáôñéêÞ óçìáóßá. ÅÜí ü÷é, äéáãñÜöïõìå ôçí õðüèåóÞ ìáò êé åðéóôñÝöïõìå óôïí áñ÷éêü ðßíáêá ó÷åäéáóìïý. Èá äþóïõìå åäþ ôñßá ðáñáäåßãìáôá áðü åíäéáöÝñïõóåò áíáêáëýøåéò ðïõ Ýãéíáí üôáí åîåôÜóèçêå ôï ðþò äéÜöïñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìðïñåß íá óõíåéóöÝñïõí óôçí áñìïóôéêüôçôá. ¸÷ïõí ó÷Ýóç ìå êÜóôïñåò êáé ðïõëéÜ, åíþ ðáñáäåßãìáôá ãéá éáôñéêÜ èÝìáôá õðÜñ÷ïõí óôá åðüìåíá êåöÜëáéá. Ôá ðáñá-

20

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äåßãìáôá áõôÜ äåß÷íïõí óå äéÜöïñá åðßðåäá üôé ïé åíóôéêôþäåéò éäÝåò áêüìá êé Üí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü åðáããåëìáôßåò âéïëüãïõò, äåí åßíáé ðÜíôá åðáñêåßò. ×ñåéÜæïíôáé óïâáñÝò, óõ÷íÜ ìáèçìáôéêïý ôýðïõ, èåùñßåò ãéá íá äïèïýí ëïãéêÝò áðáíôÞóåéò, ïé ïðïßåò êáôüðéí èá åëåã÷èïýí ìå Ýñåõíá óå áëçèéíïýò ïñãáíéóìïýò. Ïé êÜóôïñåò êüâïõí äÝíäñá ìÝóá Þ êïíôÜ óôéò ëéìíïýëåò ôïõò êáé ôá ÷ñçóéìïðïéïýí ãéá ôñïöÞ êáé êáôáöýãéï. ×ñçóéìïðïéïýí ôá äüíôéá ôïõò ãéá íá ðñéïíßóïõí ôïõò êïñìïýò êïíôÜ óôï åðßðåäï ôïõ åäÜöïõò, óÝñíïõí ðñïò ôï íåñü üóïõò êïñìïýò äåí åßíáé Þäç ìÝóá êáé ôïõò ñõìïõëêïýí óôéò öùëéÝò ôïõò. Ðþò áðïöáóßæïõí ïé êÜóôïñåò ðïéïõò êïñìïýò íá ðñéïíßóïõí; Ôï êÜíïõí ðñïóáñìïóôéêÜ, Þôáí ç õðüèåóç ðïõ åîÝôáóå ï Gary Belovsky, âéïëüãïò áðü ôï Ìßóéãêáí. Áõôü õðïíïåß ìßá ïéêïíïìéêÜ ëïãéêÞ áðüöáóç ðïõ âáóßæåôáé óôçí ðéèáíÞ áîßá ôïõ äÝíäñïõ ãéá ôïí êÜóôïñá, óôç äõóêïëßá ôçò êïðÞò êáé ìåôáêßíçóçò êáé óôçí áðüóôáóç ôïõ äÝíäñïõ áð’ ôç öùëéÜ. Ïé õðïëïãéóìïß ôïõ Belovsky Ýäåéîáí üôé ï áðïôåëåóìáôéêüò êÜóôïñáò ðñÝðåé íá åßíáé ðåñéóóüôåñï åðéëåêôéêüò üóï áõîÜíåé ç áðüóôáóç áðü ôç ëéìíïýëá. Ôá ìéêñÜ äÝíäñá è’ áðïññéöèïýí ãéáôß äåí áîßæåé íá îïäÝøåé ÷ñüíï ãéá íá ôá ìåôáöÝñåé, ôá ìåãÜëá äÝíäñá è’ áðïññéöèïýí åðßóçò åîáéôßáò ôçò äõóêïëßáò óôçí êïðÞ êáé ìåôáöïñÜ, éäßùò üôáí ðñÝðåé íá ôá óýñåé ïëüêëçñá Þ ôìÞìáôÜ ôïõò Ýùò ôï óçìåßï áð’ üðïõ ìðïñïýí íá åðéðëÝïõí óôï íåñü. Ï Belovsky ðñïÝâëåøå üôé ôï åýñïò ìåãÝèïõò ôùí äÝíäñùí ðïõ óõëëÝãïõí ïé êÜóôïñåò ìåéþíåôáé óôáèåñÜ êáèþò áõîÜíåé ç áðüóôáóç áðü ôç ëéìíïýëá. Óå êÜðïéï óçìåßï, ìüíï äÝíäñá éäáíéêïý ìåãÝèïõò èá óõëëÝãïíôáé. ÐÝñá áð’ ôï óçìåßï áõôü äåí èá óõëëÝãïíôáé êáèüëïõ. Ïé ðáñáôçñÞóåéò ðïõ Ýãéíáí óå êïýôóïõñá äÝíäñùí êïììÝíùí áðü êÜóôïñåò åðéâåâáßùóáí ôçí ðñüâëåøç. ¼ôáí âñåèåßôå óå ëéìíïýëá ìå êÜóôïñåò, èáõìÜóôå ü÷é ìüíï ôç èñõëéêÞ ôïõò åñãáôéêüôçôá, áëëÜ êáé ôçí åîõðíÜäá ôïõò óôï íá èÝôïõí ðñïôåñáéüôçôåò. Öáíôáóèåßôå ôþñá Ýíá äáóïðïýëé Ýôïéìï íá ãåííÞóåé áõãÜ ðïõ èá ôá êëùóóÞóåé ìáæß ìå ôï óýíôñïöü ôïõ. Ç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ èçëõêïý ãé áõôÞ ôç ÷ñïíéÜ èá åîáñôçèåß áðïêëåéóôéêÜ áðü áõôÜ ôá áõãÜ. Ðüóá èá ðñÝðåé íá ãåííÞóåé; Èõìçèåßôå, äåí ðñïóðáèåß íá åîáóöáëßóåé ôçí åðéâßùóç ôïõ åßäïõò ôïõ, áëëÜ íá ìåãéóôïðïéÞóåé ôçí äéêÞ ôïõ éóüâéá áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. Åßíáé ðñïöáíþò êïõôü íá ãåííÞóåé ðïëý ëßãá áõãÜ, áëëÜ êáé ç ãÝííçóç ðïëëþí ìðïñåß åðßóçò íá ìåéþóåé ôç óõíïëéêÞ áíáðáñáãùãÞ ôçò æùÞò ôïõ áí äåí õðÜñîåé áñêåôÞ ôñïöÞ êáé êÜðïéá áðï ôá êëùóóüðïõëá ðåèÜíïõí. Ç åðéôõ÷ßá ôïõ èá ìåéùèåß åðßóçò åÜí åîáíôëÞóåé ôá åíåñãåéáêÜ ôïõ áðïèÝìáôá êáèþò öñïíôßæåé ãéá ôá ìéêñÜ ôïõ êé Ýôóé äéáêéíäõíåýóåé ôçí åðéâßùóÞ ôïõ Ýùò ôçí åðüìåíç åðï÷Þ æåõãáñþìáôïò. ÁõôÝò ïé ðáñÜìåôñïé éó÷ýïõí åîßóïõ ãéá üëá ôá Üôïìá óôï äÜóïò. Ùóôüóï, ôï êÜèå ðïõëß ðáßñíåé äéáöïñåôéêÞ áðüöáóç ãéá ôïí áñéèìü ôùí áõãþí ðïõ èá ãåííÞóåé. ÅÜí ï ìÝóïò üñïò ãéá ôï åßäïò åßíáé

Êåö. 2: ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

21

ôÝóóåñá áõãÜ áíÜ æåýãïò, ìåñéêÜ æåýãç ìðïñåß íá êÜíïõí ðÝíôå êáé ìåñéêÜ ìüíï ôñßá. Èá óõìðåñÜíïõìå üôé üëá ðñïóðáèïýí ãéá ôÝóóåñá áëëÜ ìåñéêÜ äåí ìðïñïýí íá ìåôñÞóïõí; ¹ ìÞðùò èá êáôáëÞîïõìå üôé ï áñéèìüò ôùí áõãþí äåí õðüêåéôáé óôç âåëôéóôïðïßçóç äéáìÝóïõ ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò; Ï ìåëåôçôÞò ôçò ðñïóáñìïãÞò áðïöåýãåé áõôÝò ôéò åîçãÞóåéò Ýùò üôïõ åîåôÜóåé ôçí ðéèáíüôçôá üôé ôá ðïõëéÜ åßíáé ðéï áîéüðéóôá. ÌÞðùò éó÷ýåé ï êáíüíáò üôé ôá ôñßá áõãÜ åßíáé ôï êáëýôåñï ãéáõôÜ ðïõ ãåííïýí ôñßá, ôÝóóåñá áõãÜ ãéáõôÜ ðïõ ãåííïýí ôÝóóåñá ê.ï.ê.; Ôçí áðÜíôçóç äßíåé Ýíá áðëü ðåßñáìá. ÅÜí õðÜñ÷ïõí ôñéÜíôá öùëéÝò ìå ôÝóóåñá áõãÜ, áöÞíïõìå áðåßñá÷ôåò äÝêá ôõ÷áßá åðéëåãìÝíåò öùëéÝò. Áðü Üëëåò äÝêá áöáéñïýìå Ýíá áõãü (ôá ðïõëéÜ ôþñá Ý÷ïõí ôñßá áõãÜ) êáé ôá ðñïóèÝôïõìå óôéò õðüëïéðåò äÝêá öùëéÝò (ôá ðïõëéÜ Ý÷ïõí ôþñá ðÝíôå áõãÜ). Ôþñá ìåôñÜìå ôç ìÝóç åðéôõ÷ßá ôùí ôñéþí ïìÜäùí ðïõëéþí: áõôþí ðïõ áöÝèçêáí íá åðéëÝîïõí ôïí áñéèìü ôùí áõãþí ôïõò êé áõôþí ðïõ Ý÷ïõí Ýíá ðåñéóóüôåñï Þ Ýíá ëéãüôåñï áð’ üôé áñ÷éêÜ ãÝííçóáí. ÅÜí óõíõðïëïãéóôïýí ðñïóåêôéêÜ üëïé ïé ðáñÜãïíôåò, ôá áðïôåëÝóìáôá ôÝôïéùí ìåëåôþí óõíÞèùò åðéâåâáéþíïõí ôï óõìðÝñáóìá ôïõ ïñíéèïëüãïõ David Lack áðü ôçí Ïîöüñäç: ôá ðïõëéÜ ñõèìßæïõí ôïí áñéèìü ôùí áõãþí ðïõ ãåííïýí þóôå íá ìåãéóôïðïéÞóïõí ôçí áôïìéêÞ ôïõò áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. Áõôü áðáéôåß áêñéâÞ áîéïëüãçóç ôçò áôïìéêÞò ôïõò õãåßáò, åìðåéñßáò êáé éêáíüôçôáò. Åßíáé ðéï äýóêïëï êáé åðéêßíäõíï íá ðáñÝ÷åéò ôñïöÞ óå ôÝóóåñá êëùóóüðïõëá áð’ üôé óå ôñßá. Ôá êëùóóüðïõëá óôéò ðïëõðëçèÝóôåñåò öùëéÝò ßóùò æõãßæïõí ëéãüôåñï üôáí âãÜæïõí öôåñÜ êáé ßóùò Ý÷ïõí ëéãüôåñåò ðéèáíüôçôåò íá åðéâéþóïõí ôïí åðüìåíï ÷åéìþíá. Ïé óõíèÞêåò ðïéêßëïõí ìå áðñüâëåðôï ôñüðï áðü ÷ñïíéÜ óå ÷ñïíéÜ êáé ïé êáêÝò ÷ñïíéÝò åßíáé éäéáßôåñá åðéêßíäõíåò ãéá ôéò óõíùóôéóìÝíåò öùëéÝò. ÔÝôïéá ãíþóç óßãïõñá åíéó÷ýåé ôçí åõ÷áñßóôçóç ôïõ öõóéïäßöç ðïõ ðáñáôçñåß Ýíá æåõãÜñé áãñéïðïýëéá íá ôñÝöïõí ôá ìéêñÜ ôïõò. Ôá ðïõëéÜ áõôÜ êÜíïõí ôï óùóôü−ü÷é áðëþò ôï óùóôü êáôÜ ìÝóï üñï, áëëÜ ôï óùóôü ãéá åêåßíá ùò ìïíáäéêÜ Üôïìá. Óôç óõæÞôçóç áõôÞ ãéá ôï ìÝãåèïò ãåíéÜò ôùí íåïóóþí ëÜâáìå õðüøç ôïí êáôáëëçëüôåñï áñéèìü áðïãüíùí. ÁãíïÞóáìå üôé õðÜñ÷ïõí äýï åéäþí áðüãïíïé: áñóåíéêïß êáé èçëõêïß. Èá ðñÝðåé ôá ðïõëéÜ ìáò íá ðáñáãÜãïõí ôï Ýíá Þ ôï Üëëï öýëï Þ êáé ôá äýï óå éäáíéêÞ áíáëïãßá; Óôç öõóéêÞ åðéëïãÞ ôçò öõëåôéêÞò áíáëïãßáò õðÜñ÷åé ìßá óçìáíôéêÞ óôñáôçãéêÞ ðïõ ìåãéóôïðïéåß ôçí áñìïóôéêüôçôá: ðáñáãùãÞ áðïãüíùí ôïõ öýëïõ åêåßíïõ ðïõ âñßóêåôáé óå Ýëëåéøç. ÊÜèå èáìþíáò óå ìðáñ åñãÝíçäùí ãíùñßæåé üôé ôï öýëï ðïõ ìåéïøçöåß Ý÷åé ðëåïíÝêôçìá óôï æåõãÜñùìá. Óôç öýóç, ôá Üôïìá ðïõ èá ãåííÞóïõí áñóåíéêïýò áðïãüíïõò üôáí õðÜñ÷åé Ýëëåéøç èçëõêþí èá åðéëåãïýí áñíçôéêÜ, ãéáôß ðïëëÜ áð’ áõôÜ ôá áñóåíéêÜ äåí è’ áðïêôÞóïõí ðïôÝ áðïãüíïõò. ÅÜí åßíáé ëéãïóôÜ ôá áñóåíéêÜ, ôá Üôïìá ðïõ è’ áðïêôÞóïõí èçëõêïýò áðïãüíïõò

22

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äåí èá Ý÷ïõí ôüóá ðïëëÜ åããüíéá üóá ôá Üôïìá ðïõ è’ áðïêôÞóïõí áñóåíéêïýò áðïãüíïõò. Ç ëåéôïõñãßá áõôÞò ôçò äéáäéêáóßáò åðéëïãÞò åîçãåß ãéáôß õðÜñ÷ïõí ßóïé áñéèìïß áñóåíéêþí êáé èçëõêþí. ÁõôÞ ç áðëÞ, êïìøÞ åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç áíáãíùñßóôçêå ãéá ðñþôç öïñÜ áð’ ôï ìåãÜëï åîåëéêôéêü ãåíåôéóôÞ R. A. Fisher ôï 1930. ÅÜí óêÝöôåóôå üôé ç ßóç öõëåôéêÞ áíáëïãßá ðñïêýðôåé åðåéäÞ Ýíá Üôïìï Ý÷åé ßóç ðéèáíüôçôá íá êëçñïíïìÞóåé Ýíá × Þ ÝíáÕ ÷ñùìüóùìá áð’ ôïí ðáôÝñá ôïõ, Ý÷åôå äßêéï, áëëÜ áõôü áðïôåëåß ìßá åããýò åîÞãçóç. Ç áíáðÜñêåéá ôçò åããýò åîÞãçóçò öáßíåôáé óôéò ðïëëÝò åéäéêÝò ðåñéðôþóåéò üðùò ôá ìõñìÞãêéá êáé ôéò óöÞêåò ôùí óýêùí, ðïõ åßíáé áñêåôÜ ðåñßðëïêåò ãéá ôçí ðáñïýóá áíÜëõóç, áëëÜ óôéò ïðïßåò ç ìåãÜëç áíéóüôçôá óôç öõëåôéêÞ áíáëïãßá ôåëéêÜ ôáéñéÜæåé ìå ôéò ðéï ðïëýðëïêåò ðñïâëÝøåéò. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ðáñÜãåé ðëçèõóìïýò ìå ôïí ßäéï áêñéâþò áñéèìü áñóåíéêþí êáé èçëõêþí áôüìùí; ¼÷é, äåí ðáñÜãåé, ðñÜãìá ðïõ åßíáé áíáìåíüìåíï üôáí åîåôáóèïýí ëåðôïìåñþò ðáñÜãïíôåò üðùò ç äéáöïñåôéêÞ çëéêßá ùñéìüôçôáò óôá äýï öýëá, ï äéáöïñåôéêüò ñõèìüò èáíÜôïõ, ôï äéáöïñåôéêü êüóôïò óôïí áñóåíéêü êáé èçëõêü ãïíÝá êáé Üëëïé. Ðñïóåêôéêïß õðïëïãéóìïß êáôáëÞãïõí üôé, ãéá ïñãáíéóìïýò ìå öõëïêáèïñéóìü êáé áíáðáñáãùãéêÝò äéáäéêáóßåò üðùò ïé äéêÝò ìáò, ç öõëåôéêÞ áíáëïãßá èá óôáèåñïðïéçèåß üôáí ïé ãïíåßò îïäåýïõí áðü êïéíïý ßóá áðïèÝìáôá ãéá íá áíáèñÝøïõí ãéïýò êáé êüñåò. Ç äçìïãñáößá ôïõ áíèñþðïõ êáé ðïëëþí Üëëùí ðëçèõóìþí óõìöùíåß ì’ áõôÝò ôéò ðñïóäïêßåò. Åëðßæïõìå íá óáò ðåßóïõìå óôá åðüìåíá êåöÜëáéá üôé ç óýã÷ñïíç èåùñßá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò ìðïñåß íá áðïâåß ôüóï ÷ñÞóéìç óå óçìáíôéêÝò éáôñéêÝò áíáêáëýøåéò üóï Þôáí êáé óôçí ðñüâëåøç ãéá ôç ìÝèïäï áíáæÞôçóçò ôñïöÞò óôïõò êÜóôïñåò, ãéá ô’ áðïôåëÝóìáôá ôïõ áëëïéùìÝíïõ áñéèìïý áõãþí óôá ðôçíÜ êáé ãéá ôç öõëåôéêÞ áíáëïãßá óôá èçëáóôéêÜ. Ôï óêåðôéêü èá îåêéíÜ ðÜíôá ìå êÜðïéá ðñïçãïýìåíç ðëçñïöïñßá ãéá ôçí õãåßá Þ ôçí áóèÝíåéá êáé ìå Ýíá åñþôçìá ãéá ôçí ðñïóáñìïãÞ ðïõ Ý÷åé åîåëé÷èåß: Áõôü ôï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò åßíáé ìÝñïò ðñïóáñìïóôéêïý ìç÷áíéóìïý; ÅÜí íáé, ðþò èá ðñÝðåé íá åßíáé ï õðüëïéðïò ìç÷áíéóìüò; Ðþò ìðïñïýìå íá åëÝãîïõìå ôéò ðñïâëÝøåéò ìáò ãéá Üãíùóôåò ðëåõñÝò ôïõ ìç÷áíéóìïý; ÅÜí ïðïéïäÞðïôå ÷áñáêôçñéóôéêü ìïéÜæåé ëåéôïõñãéêÜ áíåðéèýìçôï, ðþò åßíáé äõíáôüí íá ôï Ý÷åé áöÞóåé í’ áíáðôõ÷èåß ç öõóéêÞ åðéëïãÞ; ÌÞðùò ôï áíåðéèýìçôï ÷áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï ôßìçìá ãéá Ýíá èåôéêü ãíþñéóìá; ÌÞðùò Ýíá ãíþñéóìá ðïõ Þôáí ðñïóáñìïãÞ ãéá ôç Ëßèéíç åðï÷Þ óÞìåñá ðñïêáëåß áóèÝíåéá; ÐïéÝò åßíáé ïé éáôñéêÝò åðéðôþóåéò üôáí ç öõóéêÞ åðéëïãÞ âåëôéþíåé ôéò ðñïóáñìïãÝò ôùí ðáèïãüíùí êáé ðáñáóéôéêþí ïñãáíéóìþí; ÁõôÜ åßíáé ìåñéêÜ áð’ ôá åñùôÞìáôá ðïõ ñùôïýí ðëÝïí ïé åîåëéêôéêïß âéïëüãïé êáé ïé ðñïóðÜèåéá ãéá áðáíôÞóåéò Ý÷åé áðïöÝñåé êáñðïýò. Èá ðñÝðåé íá ìåôñéÜóïõìå ôïí åíèïõóéáóìü ìáò ðñïóèÝôïíôáò ëßãç åðéöõëáêôéêüôçôá. ÅñùôÞìáôá ðåñß ëåéôïõñãéêüôçôáò ìðïñåß íá Ý÷ïõí ðåñéóóü-

Êåö. 2: ÅîÝëéîç êáé ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ

23

ôåñåò áðü ìßá óùóôÝò áðáíôÞóåéò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ãëþóóá ÷ñçóéìåýåé êáé óôï ìÜóçìá êáé óôçí ïìéëßá. Ôá öñýäéá åßíáé óçìáíôéêÜ êáé ãéá íá êñáôïýí ôïí éäñþôá ìáêñéÜ áð’ ôá ìÜôéá êáé ãéá åðéêïéíùíßá. Äåýôåñïí, ç åîåëéêôéêÞ éóôïñßá åíüò åßäïõò Þ åíüò íïóÞìáôïò ìïéÜæåé ìå êÜèå Üëëï åßäïò éóôïñßáò. Äåí õðÜñ÷åé ðåßñáìá, ìå ôç óõíÞèç Ýííïéá, ðïõ ìðïñïýìå íá êÜíïõìå ãéá í’ áðïöáóßóïõìå ðüóá ÷ñüíéá ðñéí ïé ðñüãïíïß ìáò Üñ÷éóáí ãéá ðñþôç öïñÜ íá ÷ñçóéìïðïéïýí ôç öùôéÜ ãéá ôï ìáãåßñåìá êáé Üëëïõò óêïðïýò êáé ðïéåò Þôáí ïé åîåëéêôéêÝò óõíÝðåéåò áõôÞò ôçò áëëáãÞò. Ç éóôïñßá ìðïñåß íá åñåõíçèåß ìüíï áðü ôá ß÷íç ðïõ Ý÷åé áöÞóåé. ÁðáíèñáêùìÝíá ïóôÜ Þ áêüìá êé áðïèÝóåéò Üíèñáêá áðü áñ÷áßåò öùôéÝò êáôáõëéóìþí áðïôåëïýí ôåêìÞñéá ãéá åêåßíïõò ðïõ ìðïñïýí íá ôá äéáâÜóïõí. Åðßóçò, ç ÷çìéêÞ äïìÞ ôïõ DNA êáé ôùí ðñùôåúíþí ìðïñåß íá áíáãíùóèåß êáé íá áðïêáëýøåé ó÷Ýóåéò áíÜìåóá óå ïñãáíéóìïýò ðïõ óÞìåñá äéáöÝñïõí óçìáíôéêÜ ìåôáîý ôïõò. ÌÝ÷ñé íá åöåõñåèåß ìéá ÷ñïíïìç÷áíÞ äåí èá ìðïñÝóïõìå íå ðÜìå ðßóù êáé íá ðáñáôçñÞóïõìå ôçí åîÝëéîç âáóéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ìðïñïýìå üìùò íá áíáêáôáóêåõÜóïõìå ôá ðñïúóôïñéêÜ ãåãïíüôá áðü ôá ß÷íç ðïõ Üöçóáí óôá áðïëéèþìáôá, óôïí Üíèñáêá, óå äïìÝò êáé ôÜóåéò óõìðåñéöïñÜò, êáèþò åðßóçò êáé óôç äïìÞ ðñùôåúíþí êáé DNA. Áêüìá êé üôáí äåí ìðïñïýìå íá áíáðáñáóôÞóïõìå ôçí éóôïñßá åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý, ìðïñïýìå óõ÷íÜ íá ðïýìå ìå ðåðïßèçóç üôé äéáìïñöþèçêå áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. ÅðïìÝíùò ïé õðïèÝóåéò ãéá ôçí åîåëéêôéêÞ ðñïÝëåõóç êáé ôéò ëåéôïõñãßåò åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý, üðùò êáé ïé õðïèÝóåéò ãéá ôéò åããýò ðëåõñÝò ôïõ, ÷ñåéÜæïíôáé Ýëåã÷ï êáé óõ÷íÜ åßíáé äõíáôüí íá åëåã÷èïýí. Ïé åîåëéêôéêÝò õðïèÝóåéò ðáñïõóéÜæïõí åéäéêÝò äõóêïëßåò óôïí Ýëåã÷ü ôïõò, áõôü üìùò äåí åßíáé ëüãïò íá ðáñáéôçèïýìå-áðëþò êÜíåé ôç äïõëåéÜ ðéï åíäéáöÝñïõóá êáé ðñïêëçôéêÞ. Éó÷õñéæüìáóôå üôé åëÝã÷ïõìå åîåëéêôéêÝò õðïèÝóåéò ó’ áõôü ôï âéâëßï; Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ü÷é. Ðáñüôé èá ðñïóðáèÞóïõìå íá äéá÷ùñßóïõìå ôéò åéêáóßåò áð’ ôá äåäïìÝíá êáé èá áíáöÝñïõìå ðçãÝò ãéá ôá ðåñéóóüôåñá áð’ ôá ðáñáäåßãìáôÜ ìáò, ó÷åäüí êáììßá õðüèåóç äåí ìðïñåß íá èåùñçèåß áðïäåäåéãìÝíç áðü ôéò åíäåßîåéò ðïõ ðáñïõóéÜæïõìå. ÌåñéêÜ ðáñáäåßãìáôá âáóßæïíôáé óå ðïëëÝò ìåëÝôåò, êáèåìßá áð’ ôéò ïðïßåò äßíåé äåäïìÝíá ãéá ìßá äéáöïñåôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ðñïâëÞìáôïò, áëë’ áêüìá êé áõôü åßíáé óõ÷íÜ áíåðáñêÝò. Ï óôü÷ïò ìáò äåí åßíáé í’ áðïäåßîïõìå êÜðïéá óõãêåêñéìÝíç õðüèåóç áëëÜ íá äåßîïõìå üôé ôá åîåëéêôéêÜ åñùôÞìáôá åßíáé åíäéáöÝñïíôá, óçìáíôéêÜ êáé åðáëçèåýóéìá. Åðéèõìïýìå íá áñ÷ßóïõí ïé Üíèñùðïé íá ñùôïýí êáéíïýñãéá åñùôÞìáôá. ¸ôóé, ÷ùñßò í’ áðïëïãïýìáóôå, èÝôïõìå åñùôÞìáôá ãéá ôçí ðéèáíÞ åîåëéêôéêÞ óçìáóßá äéáöüñùí ðëåõñþí ôùí íïóçìÜôùí êáé ðñïóöÝñïõìå áðáíôÞóåéò ðïõ óõ÷íÜ åßíáé åéêáóßåò. Ìåñéêïß, ðáñÜ ôçí ðñïåéäïðïßçóÞ ìáò, èá èåùñÞóïõí ôéò åéêáóßåò áõôÝò ùò ãåãïíüôá. ºóùò óå ëßãá ÷ñüíéá ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ áðïêôÞóåé áñêåôÜ åðáëçèåõìÝíá åõñÞìáôá þóôå íá áðïôåëÝóïõí

24

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

âéâëßï. Ðñïò ôï ðáñüí, ï óôü÷ïò ìáò äåí åßíáé íá åëÝãîïõìå åîïíõ÷éóôéêÜ ìåñéêÝò õðïèÝóåéò, áëëÜ íá åíèáññýíïõìå ôïõò áóèåíåßò, ôïõò ãéáôñïýò êáé ôïõò åñåõíçôÝò íá èÝôïõí êáéíïýñãéá åñùôÞìáôá ãéá ôï ëüãï ýðáñîçò ôùí íïóçìÜôùí. ¼ðùò åßðå ç Gertrude Stein óôçí åðéèáíÜôéá êëßíç ôçò, «Ç áðÜíôçóç, ç áðÜíôçóç, ç áðÜíôçóç. Ðïéá åßíáé ç áðÜíôçóç;......... Åí ôïéáýôç ðåñéðôþóåé, ðïéá åßíáé ç åñþôçóç;»

ÊåöÜëáéï 3

Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

Õ

ðïèÝóôå üôé õðïóôçñßæåôå ôá ðïíôßêéá óôéò äéáìÜ÷åò ôïõò ìå ôéò ãÜôåò. Ôá ðïíôßêéá ëÝíå üôé óé÷áßíïíôáé ôç ìõñùäéÜ ôçò ãÜôáò. Ôá êÜíåé íåõñéêÜ êáé äåí ìðïñïýí íá óõãêåíôñùèïýí óå óçìáíôéêÜ æçôÞìáôá, üðùò ç ôñïöÞ, ç åñùôïôñïðßá êáé ôá íåïãíÜ ôïõò. Ãíùñßæåôå Ýíá öÜñìáêï ðïõ áìâëýíåé ôçí üóöñçóç, ïðüôå ôá ðïíôßêéá äåí èá åíï÷ëïýíôáé ðéá áð’ ôçí ïóìÞ ôçò ãÜôáò. Èá óõíôáãïãñáöÞóåôå ôï öÜñìáêï; ÌÜëëïí ü÷é. Ç éêáíüôçôá ðïõ Ý÷ïõí ôá ðïíôßêéá íá áíé÷íåýïõí ôçí ïóìÞ ôçò ãÜôáò, ðáñüôé äõóÜñåóôç, åßíáé ðïëýôéìï ðåñéïõóéáêü ôïõò óôïé÷åßï. Ç ïóìÞ ôçò ãÜôáò óçìáôïäïôåß ôçí åðéêåßìåíç Üöéîç ôùí íõ÷éþí êáé ôùí äïíôéþí ôçò êáé åßíáé ðïëý ðéï óçìáíôéêü íá ô’ áðïöýãåéò áðü ôçí åíü÷ëçóç ìéáò äõóÜñåóôçò ìõñùäéÜò. ÕðïèÝóôå ôþñá üôé åßóèå ðáéäßáôñïò ðïõ ðáñáêïëïõèåß êñõïëïãçìÝíá ðáéäéÜ. Ôï êñõïëüãçìá Ý÷åé ðïëëÜ óõìðôþìáôá ðïõ äåí áñÝóïõí óôá ðáéäéÜ−ìýôç ðïõ ôñÝ÷åé, ðïíïêÝöáëï, ðõñåôü êáé êáêïäéáèåóßá. Ç áêåôáìéíïöáßíç (Tylenol, Depon ê.á.) ìðïñåß íá ìåéþóåé Þ íá áðáëåßøåé ïñéóìÝíá áð’ áõôÜ ôá óõìðôþìáôá. Èá ðåßôå óôïõò ãïíåßò ôùí êñõïëïãçìÝíùí ðáéäéþí íá ôïõò äþóïõí áêåôáìéíïöáßíç; ÅÜí åßóèå ðáñáäïóéáêüò ãéáôñüò Þ óõíçèßæåôå íá ÷ñçóéìïðïéåßôå áêåôáìéíïöáßíç ãéá ðáñüìïéá äéêÜ óáò óõìðôþìáôá, ìÜëëïí íáé. Åßíáé óõíåôÞ åðéëïãÞ; Óêåöôåßôå ôçí áíáëïãßá ìåôáîý áêåôáìéíïöáßíçò êáé ôïõ öáñìÜêïõ ðïõ óõæçôïýóáìå ãéá ôá ðïíôßêéá. ¼ðùò êáé ç ïóìÞ ôçò ãÜôáò, Ýôóé êáé ï ðõñåôüò åßíáé äõóÜñåóôïò áëëÜ ÷ñÞóéìïò. Åßíáé ðñïóáñìïãÞ ðïõ Ý÷åé äéáìïñöùèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ åéäéêÜ ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ôùí ëïéìþîåùí.

25

26

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ï ÐÕÑÅÔÏÓ ÙÓ ÁÌÕÍÁ ÓÔÉÓ ËÏÉÌÙÎÅÉÓ Ï Matt Klugger, öõóéïëüãïò óôï Éíóôéôïýôï Lovelace, ðéóôåýåé üôé «õðÜñ÷ïõí óõíôñéðôéêÝò åíäåßîåéò ðïõ õðïóôçñßæïõí üôé ï ðõñåôüò åßíáé áðüêñéóç ðñïóáñìïãÞò ôïõ îåíéóôÞ ç ïðïßá óõíå÷ßæåôáé ìÝóá óôï æùéêü âáóßëåéï åäþ êáé åêáôïíôÜäåò åêáôïììýñéá ÷ñüíéá».Õðïóôçñßæåé üôé ç ÷ñÞóç öáñìÜêùí ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ôïõ ðõñåôïý ìðïñåß ìåñéêÝò öïñÝò íá åðéäåéíþóåé ôç íüóï−áêüìá êáé íá åðéöÝñåé ôï èÜíáôï. Ôï åñãáóôÞñéü ôïõ Ý÷åé ðáñïõóéÜóåé ðïëëÝò êáëÝò åíäåßîåéò. Ó’ Ýíá ôïõ ðåßñáìá, Ýäåéîå üôé áêüìá êáé øõ÷ñüáéìåò óáýñåò ùöåëïýíôáé áðü ôïí ðõñåôü. ¼ôáí ìïëýíïíôáé, áíáæçôïýí ìÝñïò ôüóï èåñìü þóôå íá áíåâÜóïõí ôç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôüò ôïõò êáôÜ äýï âáèìïýò Êåëóßïõ. ÅÜí äåí ìðïñÝóïõí íá ìåôáêéíçèïýí óå èåñìü ìÝñïò, Ý÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá ðåèÜíïõí. Ôá ìéêñÜ êïõíåëÜêéá äåí ìðïñïýí í’ áíáðôýîïõí ðõñåôü, Ýôóé üôáí åßíáé Üññùóôá áíáæçôïýí êé áõôÜ èåñìü ìÝñïò ãéá í’ áõîÞóïõí ôç èåñìïêñáóßá ôïõò. Ôá åíÞëéêá êïõíÝëéá áðïêôïýí ðõñåôü üôáí ìïëýíïíôáé, áëëÜ åÜí ï ðõñåôüò ÷áìçëþóåé ìå öÜñìáêï, Ý÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá ðåèÜíïõí. Ï ðõñåôüò ðñïêýðôåé ü÷é áðü ëÜèïò óôç èåñìïññýèìéóç, áëëÜ áðü åíåñãïðïßçóç åêëåðôõóìÝíïõ ìç÷áíéóìïý ðïõ åßíáé ðñïúüí åîÝëéîçò. ÅÜí ôïðïèåôÞóåôå Ýíáí áñïõñáßï ìå ðõñåôü äýï âáèìþí ìÝóá óå ðïëý æåóôü äùìÜôéï, ï áñïõñáßïò èá åíåñãïðïéÞóåé ôï ìç÷áíéóìü øýîçò ãéá íá äéáôçñÞóåé ôç èåñìïêñáóßá óþìáôïò äýï âáèìïýò åðÜíù áð’ ôï öõóéïëïãéêü. ÅÜí ôïí âÜëåôå óå äñïóåñüôåñï äùìÜôéï, èá åíåñãïðïéÞóåé ìç÷áíéóìïýò äéáôÞñçóçò ôçò èåñìüôçôáò ãéá íá êñáôÞóåé ôïí ðõñåôü ôùí äýï âáèìþí. Ç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôïò õößóôáôáé ðñïóåêôéêÞ ñýèìéóç áêüìá êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ðõñåôïý, áðëþò ï èåñìïóôÜôçò Ý÷åé ðÜåé ëßãï ðéï øçëÜ. ºóùò ç ðéï äñáìáôéêÞ Ýíäåéîç ãéá ôçí áîßá ôïõ ðõñåôïý óôïí Üíèñùðï ðñïÝñ÷åôáé áðü ôéò ìåëÝôåò ôïõ Julius Wagner-Jauregg, óôéò ðñþôåò äåêáåôßåò ôïõ åéêïóôïý áéþíá. ¸÷ïíôáò ðáñáôçñÞóåé üôé ïñéóìÝíïé áóèåíåßò ìå óýöéëç âåëôéþíïíôáí ìåôÜ áðü ðñïóâïëÞ åëïíïóßáò êáé üôé ç óýöéëç Þôáí óðÜíéá óå ðåñéï÷Ýò üðïõ ç åëïíïóßá Þôáí óõ÷íÞ, ìüëõíå çèåëçìÝíá ìå åëïíïóßá ÷éëéÜäåò óõöéëéäéêþí áóèåíþí. Óå ìéá åðï÷Þ üðïõ ëéãüôåñï áðü 1% ôùí áóèåíþí ìå óýöéëç áíÝññùíå, ç èåñáðåßá áõôÞ ðÝôõ÷å õðï÷þñçóç ôçò íüóïõ êáôÜ 30Ýöåñå óôïí Wagner-Jauregg ôï Âñáâåßï Íüìðåë Öõóéïëïãßáò Þ ÉáôñéêÞò ôï 1927. Ôçí åðï÷Þ åêåßíç, ç áîßá ôïõ ðõñåôïý Þôáí ðïëý ðéï ðëáôéÜ áíáãíùñéóìÝíç áð’ üôé óÞìåñá. Ïé ãéáôñïß ëåí áêüìá êáé óÞìåñá, üðùò ëÝåé êáé ôï áíÝêäïôï, «ÐÜñôå äýï áóðéñßíåò êáé ôçëåöùíÞóôå ìïõ îáíÜ ôï ðñùß». Áõôü äåí äçìéïõñãåß êáé ôüóç Ýêðëçîç, äåäïìÝíïõ üôé ëßãåò ìüíï ìåëÝôåò Ý÷ïõí ðñïóðáèÞóåé íá áîéïëïãÞ-

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

27

óïõí ôïí ðõñåôü ùò ðñïóáñìïãÞ ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ôçò ëïßìùîçò. Óå ìßá ìåëÝôç, ðáéäéÜ ìå áíåìåõëïãéÜ ðïõ ðÞñáí áêåôáìéíïöáßíç ÷ñåéÜóôçêáí êáôÜ ìÝóï üñï ìßá ìÝñá ðåñéóóüôåñï ãéá í’ áíáññþóïõí áð’ üôé ôá ðáéäéÜ ðïõ ðÞñáí õðïêáôÜóôáôï (÷Üðé ìå æÜ÷áñç). Óå Üëëç ìåëÝôç, ðåíçíôáÝîé åèåëïíôÝò êüëëçóáí åðßôçäåò êñõïëüãçìá áðü ìïëõóìáôéêü ñéíéêü øåêáóôÞñá. Êáôüðéí ìåñéêïß ðÞñáí áóðéñßíç Þ áêåôáìéíïöáßíç êáé ìåñéêïß õðïêáôÜóôáôï. Ç ïìÜäá åëÝã÷ïõ åß÷å óçìáíôéêÜ õøçëüôåñç áðüêñéóç áíôéóùìÜôùí êáé ëéãüôåñç ñéíéêÞ óõìöüñçóç. Åðßóçò ôá Üôïìá áõôÜ åß÷áí åëáöñþò ìéêñüôåñç ðåñßïäï ìïëõóìáôéêÞò äéáóðïñÜò ôùí éþí. Ç Ýëëåéøç ëåðôïìåñþí ìåëåôþí ôÝôïéïõ ôýðïõ, äåäïìÝíïõ ôïõ ìåãÜëïõ áñéèìïý öáñìÜêùí ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí áíáêïýöéóç áðü ôá óõìðôþìáôá ôüóùí ìåôáäïôéêþí íïóçìÜôùí, äåß÷íåé ôç äéóôáêôéêüôçôá ðïõ õðÜñ÷åé óôï íá ìåëåôçèïýí ïé ðñïóáñìïóôéêÝò ðëåõñÝò ôùí äõóÜñåóôùí óõìðôùìÜôùí. ºóùò áõôü áñ÷ßóåé íÜ áëëÜæåé. Ï Dr. Dennis Stevens, êáèçãçôÞò ÉáôñéêÞò óôï ðáíåðéóôÞìéï ôçò ÏõÜóéíãêôïí, áíáöÝñåé «õðÜñ÷ïõí åíäåßîåéò üôé ç èåñáðåõôéêÞ áãùãÞ ãéá ôïí ðõñåôü ìðïñåß óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò íá áõîÞóåé ôéò ðéèáíüôçôåò óçðôéêïý óïê». ÖÜñìáêá ðïõ áíáóôÝëëïõí ôïí ðõñåôü öáßíåôáé üôé ðáñåìâáßíïõí óôïõò öõóéïëïãéêïýò ìç÷áíéóìïýò ïé ïðïßïé ñõèìßæïõí ôçí áíôßäñáóç ôïõ óþìáôïò óôéò ëïéìþîåéò, ìå ìïéñáßá ßóùò áðïôåëÝóìáôá. Ðñéí ðñï÷ùñÞóïõìå óå Üëëïõò ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò, ðñÝðåé íá õðïãñáììßóïõìå üôé ìßá äåäïìÝíç Ýêöñáóç Üìõíáò äåí åßíáé áðáñáéôÞôùò ðñïóáñìïóôéêÞ êáé ðùò áêüìá êé üôáí åßíáé, ìðïñåß íá ìçí åßíáé óçìáíôéêÞ. Äåí èá äéáíïïýìáóôáí íá óõóôÞóïõìå óôïõò áíèñþðïõò íá ìçí ðáßñíïõí áíôéðõñåôéêÜ öÜñìáêá. Áêüìá êé áí ðïëëÝò ìåëÝôåò êáôÝëçãáí üôé ï ðõñåôüò óõíÞèùò åßíáé óçìáíôéêüò ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ôçò ëïßìùîçò, áõôü äåí èá äéêáéïëïãïýóå ìßá ðïëéôéêÞ áíï÷Þò óôçí áíåîÝëåãêôç Üíïäï ôïõ ðõñåôïý. Ç åîåëéêôéêÞ ðñïïðôéêÞ ìáò åöéóôÜ ôçí ðñïóï÷Þ ôüóï óôï êüóôïò üóï êáé óôá ùöÝëç ìéáò ðñïóáñìïãÞò üðùò ï ðõñåôüò. ÅÜí ç ëåéôïõñãßá ôïõ óþìáôïò óôïõò 40ïC (103ïF) äåí åß÷å ìåéïíåêôÞìáôá, ôüôå ï ïñãáíéóìüò ìáò èá Ýðñåðå íá ðáñáìÝíåé óõíÝ÷åéá ó’ áõôÞ ôç èåñìïêñáóßá, þóôå íá åìðïäßæåôáé ç Ýíáñîç ôùí ëïéìþîåùí. ÁëëÜ áêüìá êé áõôüò ï ìÝôñéïò ðõñåôüò Ý÷åé êüóôïò: Êáôáíáëþíåé êáôÜ 20% ãñçãïñüôåñá ôá áðïèÝìáôá ôñïöÞò êáé ðñïêáëåß ðáñïäéêÞ áíäñéêÞ óôåéñüôçôá. Áêüìá õøçëüôåñïé ðõñåôïß ìðïñåß íá ðñïêáëÝóïõí ðáñáëÞñçìá êáé ßóùò óðáóìïýò êáé ìüíéìç âëÜâç éóôþí. ÐñÝðåé åðßóçò íá óõíåéäçôïðïéÞóïõìå üôé êáíÝíáò ñõèìéóôéêüò ìç÷áíéóìüò äåí ìðïñåß ìå ôåëåéüôçôá íá ðñïâëÝøåé êÜèå êáôÜóôáóç. Èá ðåñéìÝíáìå ôç èåñìïêñáóßá í’ áõîÜíåé, êáôÜ ìÝóï üñï, óå åðßðåäï êïíôÜ óôï âÝëôéóôï ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ôçò ëïßìùîçò, áëë’ åðåéäÞ ç ñõèìéóôéêÞ áêñßâåéá åßíáé ðåñéïñéóìÝíç, ï ðõñåôüò ìåñéêÝò öïñÝò áíåâáßíåé õðåñâïëéêÜ êáé Üëëåò äåí áíåâáßíåé áñêåôÜ. Áêüìá êé áí ãíùñßæáìå üôé èá ðáñÝôåéíå ôç ëïßìùîç, èá èÝëáìå ðÜëé í’

28

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áíáóôåßëëïõìå ôïí ðõñåôü. Ç äéáôÞñçóç êáé âåëôßùóç ôçò õãåßáò äåí åßíáé Üëëùóôå ïé ìüíïé óôü÷ïé ôçò éáôñéêÞò. ÐñïêåéìÝíïõ íá ôñáãïõäÞóåé ôç ÍáíÝôôá óå ðáñÜóôáóç ôçò üðåñáò ÖÜëóôáö, ç óïðñÜíï Barbara Bonney ìðïñåß í’ áðïöáóßóåé íá ðÜñåé öÜñìáêï ãéá ôçí áíáêïýöéóÞ ôçò áðü ôç ëáñõããßôéäá, áêüìá êé áí ãíùñßæåé üôé áõôü åíäÝ÷åôáé íá êáèõóôåñÞóåé ôçí ðëÞñç áíÜññùóÞ ôçò. Åìåßò ïé õðüëïéðïé ìðïñåß íá ðÜñïõìå öÜñìáêï êáôÜ ôç äéÜñêåéá êñõïëïãÞìáôïò áðëþò ãéá íá áéóèáíèïýìå êáëýôåñá, áêüìá êé áí ç áíÜññùóÞ ìáò áñãïðïñÞóåé. Ôï óçìáíôéêü üóïí áöïñÜ óôçí ðñïóáñìïóôéêÞ óçìáóßá ôïõ ðõñåôïý åßíáé üôé ðñÝðåé íá ãíùñßæïõìå ôß êÜíïõìå ðñïôïý ðáñÝìâïõìå. Ðñïò ôï ðáñüí äåí ãíùñßæïõìå. ÅÜí üëç ç õðüèåóç Þôáí ç äõóöïñßá, èá åðéëÝãáìå ðÜíôá íá ìåéþóïõìå Þ í’ áðáëåßøïõìå ôïí ðõñåôü. ÁëëÜ åÜí ç ìåßùóç ôïõ ðõñåôïý áíáâÜëëåé ôçí áíÜññùóç Þ áõîÜíåé ôçí ðéèáíüôçôá äåõôåñïãåíïýò ëïßìùîçò, èá ðñÝðåé íá ðáñÝìâïõìå ìüíï üôáí ôï áíáìåíüìåíï êÝñäïò áîßæåé ôçí äéáêéíäýíåõóç. Åëðßæïõìå üôé ç éáôñéêÞ Ýñåõíá óýíôïìá èá ðáñáãÜãåé óôïé÷åßá ðïõ èá âïçèÞóïõí éáôñïýò êáé áóèåíåßò í’ áðïöáóßæïõí ðüôå ï ðõñåôüò åßíáé ÷ñÞóéìïò êáé ðüôå ü÷é. ÁÐÏÓÔÅÑÇÓÇ ÓÉÄÇÑÏÕ Ôï óþìá ìáò Ý÷åé Ýíá ðáñüìïéï áìõíôéêü ìç÷áíéóìü ðïõ ïé ðåñéóóüôåñïé áãíïïýí êáé ðïõ ìåñéêÝò öïñÝò ïé èåñÜðïíôåò éáôñïß áóõíáßóèçôá ôåßíïõí íá åîïõäåôåñþóïõí. Íá ìåñéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôïí ôñüðï ëåéôïõñãßáò ôïõ. Áíé÷íåýåôáé ÷áìçëü åðßðåäï óéäÞñïõ óôï áßìá áóèåíïýò ìå ÷ñüíéá öõìáôßùóç. Ï èåñÜðùí éáôñüò óõìðåñáßíåé üôé ç äéüñèùóç ôçò áíáéìßáò ìðïñåß íá áõîÞóåé ôçí áíôßóôáóç ôïõ áóèåíïýò, ïðüôå ôïõ ÷ïñçãåß óõìðëÞñùìá óéäÞñïõ. Ç ëïßìùîç ôïõ áóèåíïýò åðéäåéíþíåôáé. ¢ëëï óôïé÷åßï: ïé Üíäñåò ôçò öõëÞò Æïõëïý ðßíïõí óõ÷íÜ ìðýñá ðïõ Ý÷åé ðáñáóêåõáóèåß óå óéäåñÝíéá äï÷åßá êáé ðñïóâÜëëïíôáé óõ÷íÜ áðü çðáôéêÞ ëïßìùîç ðïõ ïöåßëåôáé óå áìïéâÜäá. ÁíôéèÝôùò, ëéãüôåñï áðü 10% ôùí áíäñþí ôçò öõëÞò ÌáóÜú Ý÷ïõí ëïéìþîåéò áðü áìïéâÜäåò. Åßíáé âïóêïß êáé ðßíïõí ìåãÜëåò ðïóüôçôåò ãÜëáêôïò. ÌåôÜ áðü ÷ïñÞãçóç óõìðëçñþìáôïò óéäÞñïõ óå ïìÜäá ÌáóÜú, 88% ôùí áôüìùí áðÝêôçóáí óýíôïìá ëïßìùîç áðü áìïéâÜäá. Óå Üëëç ìåëÝôç, êáëïðñïáßñåôïé åñåõíçôÝò ÷ïñÞãçóáí óõìðëÞñùìá óéäÞñïõ óå íïìÜäåò ôçò Óïìáëßáò ìå ÷áìçëÜ åðßðåäá óéäÞñïõ. Óôï ôÝëïò ôïõ ìÞíá, 38% ôùí íïìÜäùí åß÷áí ëïéìþîåéò Ýíáíôé 8% åêåßíùí ðïõ äåí åß÷áí ðÜñåé ôï óõìðëÞñùìá. Êé Ýíá áêüìá óôïé÷åßï: ôá áõãÜ åßíáé ðëïýóéá ðçãÞ èñåðôéêþí óõóôáôéêþí, áëëÜ ôá ðïñþäç êåëýöç ôïõò ìðïñïýí åýêïëá íá äéáðåñáóèïýí áðü âáêôÞñéá. Ðþò ëïéðüí ìðïñïýí ôá áõãÜ íá ðáñáìÝíïõí öñÝóêá ãéá ôüóï ðïëý; ÐåñéÝ÷ïõí

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

29

ðïëý óßäçñï, áëëÜ âñßêåôáé üëïò óôïí êñüêï, äåí õðÜñ÷åé êáèüëïõ óßäçñïò óôï áóðñÜäé ðïõ ðåñéâÜëëåé ôïí êñüêï. Ç ðñùôåßíç ôïõ áóðñáäéïý ðåñéÝ÷åé 12% êïíáëâïõìßíç, ðïõ ôï ìüñéü ôçò ðñïóäÝíåé éó÷õñÜ ôï óßäçñï êáé åðïìÝíùò ôïí óôåñåß áðü ôõ÷üí âáêôÞñéá ðïõ èá åéó÷ùñÞóïõí. Ðñéí áð’ ôçí åðï÷Þ ôùí áíôéâéïôéêþí, ôï áóðñÜäé ôïõ áõãïý ÷ñçóéìïðïéåßôï ãéá ôç èåñáðåõôéêÞ áãùãÞ óå ëïéìþîåéò. Ç ðñùôåßíç óôï áíèñþðéíï ãÜëá åßíáé êáôÜ 20% ëáêôïöåññßíç, ç ïðïßá åðßóçò äåóìåýåé óßäçñï. Ôï áãåëáäéíü ãÜëá ðåñéÝ÷åé ìüíï 2% ëáêôïöåññßíç, ìå áðïôÝëåóìá ôá ìùñÜ ðïõ èçëÜæïõí íá Ý÷ïõí ëéãüôåñåò ëïéìþîåéò áðü ôá ìùñÜ ðïõ ôñÝöïíôáé ìå ìðïõêÜëé. Ç ëáêôïöåññßíç åßíáé åðßóçò óõãêåíôñùìÝíç óôá äÜêñõá, óôï óÜëéï êáé éäßùò óôéò ðëçãÝò, üðïõ ç áõîçìÝíç ïîýôçôá ôçí êÜíåé éäéáßôåñá áðïôåëåóìáôéêÞ óôç äÝóìåõóç óéäÞñïõ. Ïé åñåõíçôÝò ðïõ áíáêÜëõøáí ôçí êïíáëâïõìßíç ðñïÝâëåøáí üôé èá ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé ðáñüìïéï ìüñéï ãéá äÝóìåõóç óéäÞñïõ ìÝóá óôï áíèñþðéíï óþìá. Áõôü ïäÞãçóå óôçí áíáêÜëõøç ôçò ôñáíóöåññßíçò, Üëëçò ðñùôåßíçò ðïõ äåóìåýåé éó÷õñÜ óßäçñï. Ç ôñáíóöåññßíç áðåëåõèåñþíåé óßäçñï ìüíï óå êýôôáñá ðïõ öÝñïõí åéäéêÜ ìüñéá áíáãíþñéóçò. Ôá âáêôÞñéá äåí Ý÷ïõí ôïí áðáñáßôçôï êþäéêá êáé åðïìÝíùò äåí ìðïñïýí íá ðÜñïõí ôï óßäçñï. ¢ôïìá ðïõ ðÜó÷ïõí áðü Ýëëåéøç ðñùôåúíþí ìðïñåß íá Ý÷ïõí åðßðåäï ôñáíóöåññßíçò êáôÜ 10% ÷áìçëüôåñï áð’ ôï öõóéïëïãéêü. ÅÜí ðÜñïõí óõìðëÞñùìá óéäÞñïõ ðñïôïý ôï óþìá ðñïöèÜóåé íá îáíáöôéÜîåé ôçí ðïóüôçôá ôñáíóöåññßíçò, ï åëåýèåñïò óßäçñïò óôï áßìá êÜíåé ðéèáíÝò ôéò èáíáôçöüñåò ëïéìþîåéò−üðùò öÜíçêå ìå ôñáãéêü ôñüðï óå ðñïóðÜèåéåò íá èåñáðåõèïýí èýìáôá áóéôßáò. ¸÷åé ãßíåé ðëÝïí öáíåñÞ ç öýóç áõôÞò ôçò Üìõíáò. Ï óßäçñïò åßíáé óçìáíôéêüò êáé óðÜíéïò ðüñïò ãéá ôá âáêôÞñéá, êáé ïé îåíéóôÝò ôïõò Ý÷ïõí åîåëßîåé ðïéêéëßá ìç÷áíéóìþí ãéá íá ôïõò ôïí óôåñïýí. ¼ôáí õðÜñ÷åé ëïßìùîç, ôï óþìá áðåëåõèåñþíåé ìßá ÷çìéêÞ ïõóßá ðïõ ëÝãåôáé åíäïãåíÞò ìåóïëáâçôÞò ëåõêïêõôôÜñùí (leukocyte endogenous mediator, LEM). ÁõôÞ áõîÜíåé ôç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôïò êáé óõã÷ñüíùò ìåéþíåé ôç äéáèåóéìüôçôá óéäÞñïõ óôï áßìá. Åðßóçò, ç áðïññüöçóç óéäÞñïõ áðü ôï Ýíôåñï åßíáé ìåéùìÝíç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ëïßìùîçò. Áêüìá êáé ïé ðñïôéìÞóåéò ìáò óå ôñïöÝò áëëÜæïõí. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò ãñßððçò, ôñïöÝò ðëïýóéåò óå óßäçñï üðùò ôï ÷ïéñïìÝñé êáé ôá áõãÜ îáöíéêÜ ìáò áðùèïýí, åíþ ðñïôéìïýìå ôóÜé êáé öñõãáíéÜ. Åßíáé êé áõôüò Ýíáò ôñüðïò íá êñáôÞóïõìå ôï óßäçñï ìáêñéÜ áð’ ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü. ÓÞìåñá ôåßíïõìå íá èåùñïýìå ôçí áöáßìáîç Ýíá ðáñÜäåéãìá ôçò éáôñéêÞò Üãíïéáò ðáëáéüôåñùí ÷ñüíùí, áëëÜ ßóùò, üðùò ðñüôåéíå ï Kluger, ç áöáßìáîç üíôùò âïçèïýóå ïñéóìÝíïõò áóèåíåßò ÷áìçëþíïíôáò ôï åðßðåäï ôïõ óéäÞñïõ ôïõò. Óôç äåêáåôßá ôïõ 1970 Ýãéíå óáöÝò üôé ôá ÷áìçëÜ åðßðåäá óéäÞñïõ ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå íüóï ìðïñïýí íá åßíáé ÷ñÞóéìá, ü÷é åðéâëáâÞ, áëë’ áêüìá êáé

30

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôþñá, ï Kluger êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ âñßóêïõí üôé ìüíï ôï 11% ôùí éáôñþí êáé 6% ôùí öáñìáêïðïéþí ãíùñßæïõí ðùò ç óõìðëÞñùóç óéäÞñïõ ìðïñåß íá âëÜøåé áóèåíåßò ìå ëïéìþîåéò. Ðáñüôé ôï äåßãìá Þôáí ìéêñü, ç Ýñåõíá äåß÷íåé ðüóï äýóêïëï åßíáé íá óõíåéäçôïðïéÞóïõí ïé êëéíéêïß éáôñïß ïñéóìÝíá êáôï÷õñùìÝíá åðéóôçìïíéêÜ åõñÞìáôá. Áêüìá êáé êïñõöáßïé åñåõíçôÝò åíäÝ÷åôáé íá ðáñáìåëïýí ôçí áíáöïñÜ ó’ áõôüí ôïí ðñïóáñìïóôéêü ìç÷áíéóìü. Ðñüóöáôç ìåëÝôç óôï ðåñéïäéêü New England Journal of Medicine Ýäåéîå üôé ðáéäéÜ ìå åãêåöáëéêÞ åëïíïóßá åß÷áí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò í’ áíáññþóïõí üôáí ãéíüôáí áãùãÞ ìå ÷çìéêÞ ïõóßá ðïõ äåóìåýåé ôï óßäçñï, áëëÜ ôï Üñèñï äåí ðåñéÝãñáöå ôï öõóéêü ìç÷áíéóìü ôïõ óþìáôïò ãéá ôç äÝóìåõóç óéäÞñïõ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ëïßìùîçò. Ï åîåëé÷èåßò ìç÷áíéóìüò ðïõ ñõèìßæåé ôç äÝóìåõóç óéäÞñïõ äåí åßíáé ðáñÜ ìéá ðëåõñÜ ôçò ãåíéêüôåñçò áñ÷Þò üôé ðñÝðåé íá åßìáóôå ðñïóåêôéêïß óôç äéÜêñéóç ìåôáîý ìç÷áíéóìþí Üìõíáò êáé Üëëùí åêäçëþóåùí ôçò ëïßìùîçò êáé åðéöõëáêôéêïß óôá óõìðåñÜóìáôá ãéá êáêÝò ðñïóáñìïãÝò êáé óôçí õðåñíßêçóç áìõíôéêþí ìç÷áíéóìþí. Êïíôïëïãßò, ùöåßëïõìå óåâáóìü óôç óïößá ðïõ Ý÷åé åîåëé÷èåß ìÝóá óôï óþìá. ÓÔÑÁÔÇÃÉÊÅÓ ÊÁÉ ÁÍÔÉÓÔÑÁÔÇÃÉÊÅÓ Ïé åñåõíçôÝò ôçò éáôñéêÞò äåí åßíáé ïé ìüíïé ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå óõãêñïýóåéò ìåôáîý ïñãáíéóìþí. Ïé ïéêïëüãïé êáé ïé åéäéêïß óôç óõìðåñéöïñÜ æþùí áó÷ïëïýíôáé óõíå÷þò ìå ó÷Ýóåéò èçñÜìáôïò-èçñåõôÞ, äéáìÜ÷åò ìåôáîý áñóåíéêþí ãéá åõêáéñßá óôï æåõãÜñùìá êáé ðïëëïýò Üëëïõò ôýðïõò óõãêñïýóåùí. Áíáãíùñßæïõí ôçí åîåëéêôéêÞ óçìáóßá ôùí öáéíïìÝíùí ðïõ ðáñáôçñïýí êáé ÷ñçóéìïðïéïýí üñïõò üðùò óôñáôçãéêÞ êáé ôáêôéêÞ, íéêçôÞò êáé çôôçìÝíïò êáé Üëëïõò ðïõ äåß÷íïõí üôé áíôéëáìâÜíïíôáé ôï ðñïóáñìïãéóôéêü ðñüãñáììá. ÁõôÞ ç ðñïóÝããéóç Ý÷åé äþóåé ðëïýóéá áíôáìïéâÞ óôïõò ïéêïëüãïõò êáé óå üóïõò Üëëïõò âñßóêïíôáé ìÝóá óôï Äáñâéíéóìü. Ðáñüìïéá ðñïóÝããéóç óå öáéíüìåíá üðùò ï ðõñåôüò èá ðñÝðåé íá öÝñåé áíôßóôïé÷ç áíôáìïéâÞ, üôáí ìÜëéóôá ôï ðåäßï Ý÷åé ôüóï æùôéêü åíäéáöÝñïí ãéá üëïõò ìáò. Ï áãþíáò ìåôáîý ðáñáóßôùí êáé ôùí îåíéóôþí ôïõò åßíáé Ýíáò ðüëåìïò êáé êÜèå óçìåßï êáé óýìðôùìá ëïßìùîçò ìðïñåß íá èåùñçèåß ùò ìÝñïò ôçò óôñáôçãéêÞò ôçò ìéáò Þ ôçò Üëëçò åìðüëåìçò ðëåõñÜò. ÌåñéêÜ óõìðôþìáôá, üðùò ï ðõñåôüò êáé ç êáôáêñÜôçóç óéäÞñïõ, åõíïïýí ôïí îåíéóôÞ (ìç÷áíéóìïß Üìõíáò). ÊÜðïéá Üëëá åõíïïýí ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü êáé ëéãïóôÜ åßíáé ôõ÷áßá áðïôåëÝóìáôá ôïõ ðïëÝìïõ ìåôáîý ðáèïãüíïõ êáé îåíéóôÞ. Ïé óôñáôçãéêÝò âÝâáéá äåí åßíáé ðñïúüíôá óõíåéäçôÞò óêÝøçò. Ðáñüëá áõôÜ åßíáé óôñáôçãéêÝò. Ôá âáêôÞñéá ðïõ ôñõðþíïõí óôï óþìá ðñïóðïéïýìåíá üôé åßíáé áâëáâÞ ìïéÜæïõí ëßãï ìå ôïõò ¸ëëçíåò óôñáôéþôåò ðïõ êñýöèçêáí ìÝóá óôï Äïýñåéï ºððï.

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

31

¼ôáí ïé åêäçëþóåéò ôçò ëïßìùîçò ó÷åôßæïíôáé ìå áíôéêñïõüìåíá óõìöÝñïíôá, åìðßðôïõí åýóôï÷á óå êáôçãïñßåò áíÜëïãá ìå ôç ëåéôïõñãéêÞ ôïõò óçìáóßá. Ï Ðßíáêáò 3.1 äßíåé ìßá åðéóêüðçóç ôùí êáôçãïñéþí áõôþí êáé êáèïäçãåß óôçí ïñãÜíùóç ôïõ êåöáëáßïõ. Ðþò ìðïñåß ï îåíéóôÞò íá ðåñéöñïõñÞóåé ôïí åáõôü ôïõ Ýíáíôé ôùí ëïéìþîåùí; Ðñþôïí, ìðïñåß í’ áðïöýãåé ôçí Ýêèåóç óå ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò. Äåýôåñïí, ìðïñåß íá õøþóåé öñáãìïýò þóôå íá êñáôÞóåé ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò Ýîù áð’ ôï óþìá êáé íá äñá ãñÞãïñá õðåñáóðßæïíôáò êé åðéäéïñèþíïíôáò ôõ÷üí ñÞãìáôá óôçí ÜìõíÜ ôïõ. ÅÜí ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ðåñÜóïõí ôéò åîùôåñéêÝò ðïëåìßóôñåò, ï îåíéóôÞò ìðïñåß íá áíé÷íåýóåé üóá êýôôáñá äåí Ý÷ïõí áðüäåéîç ôáõôüôçôáò êáé íá ôá åêäéþîåé. ÅÜí ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß Ý÷ïõí ðáñáâéÜóåé êáé áõôÞ ôç ãñáììÞ Üìõíáò, ï îåíéóôÞò ìðïñåß íá ôïõò áíïßîåé ôñýðåò, íá ôïõò äçëçôçñéÜóåé, íá ôïõò ïäçãÞóåé óå ëéìïêôïíßá, íá êÜíåé üôéäÞðïôå åßíáé áðáñáßôçôï ãéá íá ôïõò èáíáôþóåé. Êé áí ôßðïôå áð’ üëá áõôÜ äåí ðåôý÷åé, ìðïñåß íá ôïõò áðïêëåßóåé þóôå íá ìçí Ý÷ïõí äõíáôüôçôá áíáðáñáãùãÞò êé åîÜðëùóçò. ÅÜí Ý÷åé ãßíåé æçìéÜ, ï îåíéóôÞò ìðïñåß íá ôçí åðéäéïñèþóåé. ÅÜí ç æçìéÜ äåí ìðïñåß íá åðéäéïñèùèåß áìÝóùò, ï îåíéóôÞò ôçí áíôéóôáèìßæåé ìå êÜðïéï ôñüðï. ÏñéóìÝíåò âëÜâåò êáé ç åîáóèÝíéóç ðïõ ðñïêáëïýí äåí ùöåëïýí ïýôå ôïí îåíéóôÞ ïýôå ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü. Åßíáé, üðùò ïé êñáôÞñåò áðü âüìâåò óôç ÃáëëéêÞ áêôÞ, ôõ÷áßá áðïìåéíÜñéá ìéáò ðáëéÜò ìÜ÷çò. ÖõóéêÜ, ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß äåí èá ðáñáäïèïýí åýêïëá. Óå ôåëéêÞ áíÜëõóç, ôï óþìá ìáò åßíáé ôï óðßôé êáé ôï öáãçôü ôïõò. Åßíáé êáôáíïçôü, áëëÜ ôáõôü÷ñïíá ôüóï áíèñùðïêåíôéêü, üôé ôåßíïõìå íá âëÝðïõìå ôá âáêôÞñéá êáé ôïõò éïýò ùò ôïõò êáêïýò! Ç ÜìõíÜ ìáò ðñïóðáèåß íá åìðïäßóåé ôïí êáçìÝíï ôï óôñåðôüêïêêï íá ðÜñåé Ýóôù êé Ýíá ìéêñïãñáììÜñéï áð’ ôïõò éóôïýò ìáò, áëëá åÜí åêåßíïò äåí ìðïñÝóåé íá ôçí õðåñíéêÞóåé èá ðåèÜíåé. ÅðïìÝíùò, ãéá êÜèå ìáò óôñáôçãéêÞ, ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß Ý÷ïõí áíáðôýîåé áíôéóôñáôçãéêÝò. Âñßóêïõí ôñüðïõò íá åéóâÜëëïõí ìÝóá ìáò êáé íá äéáññÞîïõí ôá ôåß÷ç ìáò. ¼íôáò ìÝóá ìáò, êñýâïíôáé áð’ ôïõò öñïõñïýò ìáò, åðéôßèåíôáé óôçí ÜìõíÜ ìáò, ÷ñçóéìïðïéïýí ôá èñåðôéêÜ ìáò óõóôáôéêÜ ãéá íá öôéÜîïõí áíôßãñáöá ôïõ åáõôïý ôïõò êáé âñßóêïõí ôñüðï íá âãÜëïõí ôá áíôßãñáöÜ ôïõò Ýîù áð’ ôï óþìá ìáò ãéá íá ìïëýíïõí íÝá èýìáôá, óõ÷íÜ ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí ÜìõíÜ ìáò ðñïò üöåëüò ôïõò. Ðñïôïý ðåñéãñÜøïõìå ôá Ýîõðíá óôñáôçãéêÜ êüëðá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ãéá íá îåöåýãïõí áð’ ôçí ÜìõíÜ ìáò, èá áíáëýóïõìå ëåðôïìåñÝóôåñá ôïõò ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò.

32 ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÇ Ï îåíéóôÞò ðáßñíåé ìÝôñá õãéåéíÞò

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÐÁÑÁÄÅÉÃÌÁÔÁ Óêüôùìá êïõíïõðéþí, áðïöõãÞ ãåéôüíùí ðïõ áóèåíïýí, Ðõñåôüò, êáôáêñÜôçóç óéäÞñïõ, öôÝñíéóìá, Ýìåôïò, áíïóïëïãéêÞ áíôßäñáóç

ÙÖÅËÏÕÌÅÍÏÓ ÎåíéóôÞò

Ï îåíéóôÞò åðéóêåõÜæåé âëÜâåò Ï îåíéóôÞò áíôéóôáèìßæåé ôéò âëÜâåò

ÁíáãÝííçóç éóôþí

ÎåíéóôÞò

ÌÜóçóç áð’ ôçí Üëëç ðëåõñÜ ãéá áðïöõãÞ ðïíüäïíôïõ

ÎåíéóôÞò

Ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò êáôáóôñÝöåé ôïõò éóôïýò ôïõ îåíéóôÞ Ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò åîáóèåíåß ôïí îåíéóôÞ Ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò áðïöåýãåé ôçí Üìõíá ôïõ îåíéóôÞ Ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò åðéôßèåôáé óôïõò ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò ôïõ îåíéóôÞ Ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò áðïññïöÜ êáé ÷ñçóéìïðïéåß èñåðôéêÝò ïõóßåò

Áðïóýíèåóç äïíôéþí, çðáôéêÞ âëÜâç (óôçí çðáôßôéäá)

ÊáíÝíáò

Ìç áðïôåëåóìáôéêÞ ìÜóçóç, ìåéùìÝíç áðïôïîßíùóç ÌïñéáêÞ ìßìçóç, áëëáãÞ áíôéãüíùí

ÊáíÝíáò

ÄéáóðïñÜ ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý

Ìç÷áíéóìïß Üìõíáò îåíéóôÞ

Ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò ÷åéñáãùãåß ôïí îåíéóôÞ

ÎåíéóôÞò

Ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò

ÊáôáóôñïöÞ ëåõêþí áéìïóöáéñßùí

Ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò

Áýîçóç êáé ðïëëáðëáóéáóìüò ôñõðáíïóùìÜôùí

Ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò

ÌåôáöïñÜ ðáñáóßôùí ôïõ áßìáôïò óå íÝï îåíéóôÞ ìå ôç âïÞèåéá êïõíïõðéïý Õðåñâïëéêü öôÝñíéóìá Þ äéÜññïéá, áëëáãÝò óôç óõìðåñéöïñÜ

Ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò

Ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò

Ðßíáêáò 3.1. ÔÁÎÉÍÏÌÇÓÇ ÔÙÍ ÖÁÉÍÏÌÅÍÙÍ ÐÏÕ ÓÕÍÄÅÏÍÔÁÉ ÌÅ ÌÅÔÁÄÏÔÉÊÁ ÍÏÓÇÌÁÔÁ

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

33

ÕÃÉÅÉÍÇ Ç êáëýôåñç Üìõíá åßíáé ç áðïöõãÞ ôïõ êéíäýíïõ. Ç êáôÜëëçëç õãéåéíÞ ìðïñåß íá áðïôñÝøåé ôçí ðñþôç êñïýóç ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý. Ôï åíóôéêôþäåò ÷ôýðçìá óôá êïõíïýðéá äåí åßíáé ìüíï ãéá í’ áðïöýãïõìå ôç ìéêñÞ åíü÷ëçóç åíüò ôóéìðÞìáôïò. Ìðïñåß Ýôóé íá ðñïëÜâïõìå ìåãÜëï áñéèìü óïâáñþí åíôïìïìåôáöåñüìåíùí íïóçìÜôùí, ìå ðéï ãíùóôÞ ôçí åëïíïóßá. Ç öáãïýñá ðïõ ðñïêáëåß ôï ôóßìðçìá ôïõ êïõíïõðïý åßíáé áðëþò ìÝñïò ôçò êáêåíôñÝ÷åéÜò ôïõ; ºóùò åßíáé ôõ÷áßï áðïôÝëåóìá ôùí ÷çìéêþí ïõóéþí ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ôï êïõíïýðé ãéá íá åîáóöáëßóåé ôçí áðñüóêïðôç ñïÞ ôïõ áßìáôüò ìáò, áëëÜ ßóùò åðßóçò áðïôåëåß ðñïóáñìïãÞ ìáò ãéá í’ áðïöåýãïõìå ìåëëïíôéêÜ ôóéìðÞìáôá. Öáíôáóèåßôå ôß èá ìðïñïýóå íá óõìâåß ó’ Ýíá Üôïìï ðïõ äåí íïéÜæåôáé ãéá ôá ôóéìðÞìáôá. Êáé öáíôáóèåßôå ðüóï åðéôõ÷çìÝíï èá Þôáí ôï êïõíïýðé ðïõ ôï ôóßìðçìÜ ôïõ èá ðåñíïýóå áðáñáôÞñçôï! Ç ôÜóç ìáò í’ áðïöåýãïõìå ôçí åðáöÞ ìå Üôïìá ðïõ ðéèáíþò öÝñïõí ëïéìþîåéò Ý÷åé ßóùò ôçí ßäéá óçìáóßá. Ìå ðáñüìïéï ôñüðï, åíóôéêôþäçò áçäßá ìáò ùèåß í’ áðïöåýãïõìå ðåñéôôþìáôá, Ýìåôï êáé Üëëåò ðçãÝò ìåôÜäïóçò ìéêñïâßùí. Ç ôÜóç ìáò í’ áöïäåýïõìå ìáêñéÜ áð’ ôïõò Üëëïõò ßóùò ðñïëáìâÜíåé ôç ìåôÜäïóç ëïéìþîåùí óôïõò ïéêåßïõò ìáò, êáé ç êïéíùíéêÞ ðßåóç ãéá óõììüñöùóç óå ôÝôïéïõò êáíüíåò ßóùò ðñïóôáôåýåé åìÜò ôïõò ßäéïõò áðü ëïéìþîåéò. Ç êáëýôåñç Üìõíá Ýíáíôé ôùí ëïéìþîåùí åßíáé ç áðïöõãÞ ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí êáé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé äéáìïñöþóåé ðïëëïýò ìç÷áíéóìïýò ãéá íá êñáôïýìå ôéò áðïóôÜóåéò ìáò. ÔÏ ÄÅÑÌÁ Ôï äÝñìá ìáò åßíáé óáí ôá ôåß÷ç ãýñù áð’ ôéò áñ÷áßåò ðüëåéò, Ýíáò èáõìáóôüò ðñïóôáôåõôéêüò öñáãìüò. ¼÷é ìüíï ðñïëáìâÜíåé ôçí åßóïäï ôùí ðáñáóßôùí áëëÜ ðñïóôáôåýåé áðü ôñáõìáôéóìïýò ìå ìç÷áíéêïýò, èåñìéêïýò êáé ÷çìéêïýò ôñüðïõò. Äåí ìïéÜæåé ìå åðáãüìåíïõò ìç÷áíéóìïýò üðùò ï ðõñåôüò, ïé ïðïßïé åíåñãïðïéïýíôáé ìüíï üôáí åìöáíßæåôáé Ýíáò óõãêåêñéìÝíïò êßíäõíïò, ãéáôß ôï äÝñìá åßíáé óõíå÷þò ðáñüí, ðÜíôá ó’ åðéöõëáêÞ. Åßíáé óêëçñü êáé ðïëý ðéï áíèåêôéêü óå ñÞîåéò êáé ôñéâÝò áð’ ôïõò åóùôåñéêïýò éóôïýò ðïõ ðñïóôáôåýåé. Ìéêñïëïéìþîåéò åäþ êé åêåß åßíáé áâëáâåßò ãéáôß ôï äÝñìá äéáñêþò îåöëïõäßæåé óôçí åðéöÜíåéá êáé áíáíåþíåôáé áðü êÜôù. ¸íáò ëåêÝò áðü ìåëÜíé óôá äÜêôõëá èá Ý÷åé öýãåé óå ëßãåò ìÝñåò, ü÷é ãéáôß ôï ìåëÜíé áðïññïöÞèçêå Þ áëëïéþèçêå ÷çìéêÜ, áëëÜ ãéáôß ôá ÷ñùìáôéóìÝíá êýôôáñá áíôéêáèßóôáíôáé áðü Üëëá ðïõ áíáäýïíôáé. Ìýêçôåò êé Üëëïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ôùí åðéöáíåéáêþí êõôôÜñùí äéáñêþò áðïâÜëëïíôáé ì’ áõôÞ ôçí ôá÷åßá áíáêáßíéóç ôçò

34

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

åðéäåñìßäáò. Ôï äÝñìá äåí åßíáé ìüíï êáëü óáí ãåíéêÞ áìõíôéêÞ ðáíïðëßá, åßíáé åðßóçò êáé åîåéäéêåõìÝíá êáëü. Ôá ìÝñç ôïõ óþìáôïò ðïõ ÷ñåéÜæïíôáé ðåñéóóüôåñï ìéá ðáíïðëßá, üðùò ïé ðáôïýóåò ôùí ðïäéþí, Ý÷ïõí ðá÷ýôåñï êáé óêëçñüôåñï äÝñìá áðü ôç óôéãìÞ ôçò ãÝííçóçò. ÊÜèå ôìÞìá äÝñìáôïò ðïõ õößóôáôáé åðáíåéëçììÝíåò ôñéâÝò, üðùò ôï óçìåßï ðïõ áêïõìðÜ óôï Üêñï ôïõ ðáðïõôóéïý Þ ô’ áêñïäÜ÷ôõëá åíüò âéïëïíôóåëßóôá, áíáðôýóåé ðá÷ýôåñç óôñþóç ðïõ ïíïìÜæåôáé «êÜëëïò». ÁõôÞ ç ðñïóáñìïóôéêÞ áíÜðôõîç, áõôüò ï åðáãüìåíïò ìç÷áíéóìüò Üìõíáò, ü÷é ìüíï åëá÷éóôïðïéåß ôá ìç÷áíéêÜ ôñáýìáôá, áëëÜ åðßóçò ðñïëáìâÜíåé ñÞîåéò ôïõ äÝñìáôïò ðïõ èá äñïýóáí ùò åßóïäïé ãéá ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò. ÏñéóìÝíåò ÷ñÞóéìåò óõíÞèåéåò õãéåéíÞò âïçèïýí óôç äéáôÞñçóç ôïõ äåñìÜôéíïõ öñáãìïý. Ïé ðéï ðñïöáíåßò åßíáé ïé ôýðïé óõìðåñéöïñÜò ðïõ áðùèïýí áð’ ôï äÝñìá åíï÷ëçôéêÜ ðñÜãìáôá. Ôï îýóéìï êáé Üëëåò êéíÞóåéò ðåñéðïßçóçò áðïìáêñýíïõí ôá åîùôåñéêÜ ðáñÜóéôá ðïõ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò éóôïñßáò Ý÷ïõí óôáèåß ðçãÝò äõóöïñßáò êáé ìåôÜäïóçò íïóçìÜôùí óôïõò ðåñéóóüôåñïõò áíèñþðïõò êáé ðïõ áðïôåëïýí áêüìá êáé óÞìåñá ðñüâëçìá óå êïéíùíßåò ëéãüôåñï ôõ÷åñÝò. Ï Benjamin Hart, êôçíßáôñïò áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Êáëéöüñíéá óôï Davis, Ýäåéîå áêñéâþò ðüóï êñßóéìç åßíáé ç ðåñéðïßçóç óôá æþá ãéá ôçí ðñüëçøç íïóçìÜôùí. ¸íá æþï ðïõ äåí ìðïñåß íá ðåñéðïéçèåß ôïí åáõôü ôïõ ðñïóâÜëëåôáé ãñÞãïñá áðü øýëëïõò, ôóéìðïýñéá, øåßñåò êáé áêÜñåá, èá ÷Üóåé âÜñïò êáé èá íïóÞóåé. Ç áëëçëëïðåñéðïßçóç ôùí ðéèÞêùí äåí åßíáé áðëþò ôåëåôïõñãßá, åßíáé ðñïëçðôéêü ìÝôñï õãéåéíÞò. ÐÏÍÏÓ ÊÁÉ ÊÏÐÙÓÇ ¼ðùò ç öáãïýñá êéíçôïðïéåß áìõíôéêü îýóéìï, Ýôóé êé ï ðüíïò åßíáé ðñïóáñìïãÞ ðïõ ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå áðüäñáóç êáé áðïöõãÞ. Åßíáé ëïãéêÜ áíáìåíüìåíï üôé ôï äÝñìá åßíáé ðïëý åõáßóèçôï óôïí ðüíï. Åöüóïí êáôáóôñÝöåôáé, ôüôå êÜôé äåí ðÜåé êáëÜ êáé üëåò ïé Üëëåò äñáóôçñéüôçôåò èá ðñÝðåé íá äéáêïðïýí Ýùò üôïõ ç âëÜâç êáôáóôáëåß êáé áñ÷ßóåé ç åðéäéüñèùóç. ¢ëëá åßäç ðüíïõ åßíáé åðßóçò ÷ñÞóéìá. Ç óõíåéäçôïðïßçóç üôé Ý÷åé äéáôáñá÷èåß ç ìÜóçóç åîáéôßáò åíüò ïäïíôéêïý áðïóôÞìáôïò ðéèáíüí èá ïäçãÞóåé óå ðåñéóóüôåñç ìÜóçóç ìå Üëëá õãéÞ äüíôéá. ¼ìùò ï âáóáíéóôéêüò ðïíüäïíôïò ìáò ïäçãåß ðïëý ðéï áðïôåëåóìáôéêÜ óôï í’ áðïöýãïõìå ôçí ðßåóç óôï äüíôé, ðßåóç ðïõ èá êáèõóôåñïýóå ôçí åðïýëùóç êáé èá åîÜðëùíå ôá âáêôÞñéá. Óõíå÷Þò ðüíïò áðü ëïéìþîåéò Þ ôñáýìáôá åßíáé ðñïóáñìïãÞ äéüôé ç ç óõíå÷éæüìåíç ÷ñÞóç ôùí öèáñìÝíùí éóôþí èá ìåßùíå ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá Üëëùí ðñïóáñìïãþí üðùò ç áíáäüìçóç éóôþí êáé ïé åðéèÝóåéò áíôéóùìÜôùí óôá âáêôÞñéá. Ï

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

35

ðüíïò ìáò ùèåß íá îåöýãïõìå ãñÞãïñá üôáí ôï óþìá ìáò êáôáóôñÝöåôáé êáé ç áíÜìíçóç ôïõ ðüíïõ ìáò äéäÜóêåé í’ áðïöåýãïõìå ôçí ßäéá ðåñßóôáóç óôï ìÝëëïí. Ï áðëïýóôåñïò ôñüðïò ãéá íá ðñïóäéïñßóïõìå ôç ëåéôïõñãßá åíüò ïñãÜíïõ üðùò ï èõñåïåéäÞò áäÝíáò, åßíáé íá ôï áöáéñÝóïõìå êáé êáôüðéí íá äïýìå ðþò äõóëåéôïõñãåß ï ïñãáíéóìüò. Ç éêáíüôçôá ôïõ ðüíïõ äåí ìðïñåß í’ áöáéñåèåß, ùóôüóï ðåñéóôáóéáêÜ ãåííéïýíôáé Üôïìá ÷ùñßò áõôÞí ôçí éêáíüôçôá. Ìéá æùÞ áðáëëáãìÝíç áð’ ôïí ðüíï öáíôÜæåé ðïëý ôõ÷åñÞ, äåí åßíáé üìùò. Ôá Üôïìá ðïõ äåí ìðïñïýí íá áéóèáíèïýí ðüíï äåí íïéþèïõí äõóöïñßá üôáí ìÝíïõí ãéá þñá óôçí ßäéá óôÜóç êáé ç åðáêüëïõèç Ýëëåéøç êéíÞóåùí áíçóõ÷ßáò åëáôôþíåé ôçí ðáñï÷Þ áßìáôïò óôéò áñèñþóåéò, ìå áðïôÝëåóìá ôçí öèïñÜ ôùí áñèñþóåùí ìÝ÷ñé ôçí åöçâåßá. Ôá Üôïìá ðïõ äåí ìðïñïýí íá áéóèáíèïýí ðüíï Ý÷ïõí ó÷åäüí üëá ðåèÜíåé ìÝ÷ñé ôá ôñéÜíôá ôïõò ÷ñüíéá. Ïé ãåíéêåõìÝíïé ðüíïé, Þ áðëþò ç áßóèçóç åîÜíôëçóçò åßíáé åðßóçò ðñïóáñìïãÞ. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ôï Üôïìï ðåñéïñßæåé üëåò ôéò êéíÞóåéò ôïõ êáé ü÷é ìüíï áõôÝò ðïõ åðéâáñýíïõí ôá ðñïóâåâëçìÝíá ìÝñç. Ôï üôé ðñüêåéôáé ãéá ðñïóáñìïãÞ ôï ðáñáäå÷üìáóôå ïé ðåñéóóüôåñïé ðéóôåýïíôáò üôé üôáí åßóáé áäéÜèåôïò ðñÝðåé íá ìÝíåéò óôï êñåââÜôé. Ç áäñÜíåéá ßóùò åõíïåß ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò áíïóïëïãéêÞò Üìõíáò, ôçí åðéäéüñèùóç ôùí öèáñìÝíùí éóôþí êáé Üëëåò ðñïóáñìïãÝò ôïõ îåíéóôÞ. ÖÜñìáêá ðïõ áðëþò áíáêïõößæïõí ôïí Üññùóôï èá åëáôôþóïõí áõôÜ ôá ùöÝëç. Áõôü äåí ðåéñÜæåé êáé ðïëý üôáí ï áóèåíÞò åßíáé óùóôÜ ðëçñïöïñçìÝíïò ãéá ôïõò êéíäýíïõò êáé áíôéëáìâÜíåôáé üôé ç êáôÜóôáóÞ ôïõ åßíáé ðéü óïâáñÞ áðü üôé ï ßäéïò áéóèÜíåôáé, óõíåðþò èá ðñÝðåé íá åßíáé ðñïóåêôéêüò. ÄéáöïñåôéêÜ, ôï áßóèçìá ôçò åõåîßáò ðïõ ïöåßëåôáé óôï öÜñìáêï ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå äñáóôçñéüôçôá ç ïðïßá åìðïäßæåé ôïõò áìõíôéêïýò êáé åðéäéïñèùôéêïýò ìç÷áíéóìïýò. ÁÌÕÍÁ ÐÏÕ ÂÁÓÉÆÅÔÁÉ ÓÔÇÍ ÁÐÏÂÏËÇ Ôï óþìá ðñÝðåé íá äéáèÝôåé áíïßãìáôá ãéá ôçí áíáðíïÞ, ãéá ôçí ðñüóëçøç èñåðôéêþí óõóôáôéêþí êáé áðïâïëÞ áðïâëÞôùí êáé ãéá ôçí áíáðáñáãùãÞ. ÊÜèå Üíïéãìá ðñïóöÝñåé äñüìï åéóüäïõ óôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé åðïìÝíùò åßíáé åîïðëéóìÝíï ìå åéäéêïýò ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò. Ôï óõíå÷Ýò îÝðëõìá ôïõ óôüìáôïò áðü ôï óÜëéï èáíáôþíåé ìåñéêïýò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé áðïóðÜ ìåñéêïýò Üëëïõò þóôå íá êáôáóôñáöïýí áðü ôï ïîý êáé ôá Ýíæõìá ôïõ óôïìÜ÷ïõ. Ôá ìÜôéá îåðëÝíïíôáé ìå ôá äÜêñõá ðïõ ðåñéÝ÷ïõí áìõíôéêÝò ÷çìéêÝò ïõóßåò. Ôï áíáðíåõóôéêü óýóôçìá Ý÷åé åêêñßóåéò ðëïýóéåò óå áíôéóþìáôá êáé óå Ýíæõìá ïé ïðïßåò äéï÷åôåýïíôáé áíïäéêÜ ðñïò ôï ëáéìü, üðïõ èá ãßíåé ç êáôÜðïóç êáé ïé ìåí åéóâïëåßò èá èáíáôùèïýí ç äå âëÝííá è’ áíáêõ-

36

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êëùèåß. Ôá áõôéÜ åêêñßíïõí áíôéâáêôçñéáêü êåñß. ÐñïåêâïëÝò ìÝóá óôç ìýôç ðïõ ïíïìÜæïíôáé ñéíéêÝò êüã÷åò, ðñïóöÝñïõí ìåãÜëç åðéöÜíåéá ðïõ èåñìáßíåé, õãñáßíåé êáé äéçèåß áðü ìéêñüâéá ôïí åéóðíåüìåíï áÝñá. ¼óïé åéóðíÝïõí áð’ ôï óôüìá äåí åðùöåëïýíôáé ðëÞñùò áð’ áõôÞ ôçí Üìõíá êáé åßíáé ðéï åðéññåðåßò óå ëïéìþîåéò. Ç ìýôç êáé ô’ áõôéÜ Ý÷ïõí ôñß÷åò óå óôñáôçãéêÞ äéÜôáîç ãéá íá ìçí ìðáßíïõí Ýíôïìá. Ïé ìç÷áíéóìïß Üìõíáò óå êÜèå Üíïéãìá ôïõ óþìáôïò ìðïñïýí íá áõîçèïýí ãñÞãïñá üôáí åìöáíßæåôáé êßíäõíïò. Ï åñåèéóìüò ôçò ìýôçò áðü éü ðñïêáëåß ôçí Ýêêñéóç ôÝôïéáò ðïóüôçôáò âëÝííáò, þóôå ãéá ôçí áðïìÜêñõíóÞ ôçò íá ÷ñåéÜæåôáé Ýíá êïõôß ÷áñôïìÜíôçëá ôçí çìÝñá. Åêáôïììýñéá áíèñþðùí ÷ñçóéìïðïéïýí êÜèå ÷ñüíï ñéíéêÜ óðñÝû ãéá íá åìðïäßóïõí áõôÞí ôç ÷ñÞóéìç áðüêñéóç. Ùóôüóï, õðÜñ÷ïõí ðïëý ëßãåò ìåëÝôåò ðïõ äéåñåõíïýí åÜí ç ÷ñÞóç ôÝôïéùí óõóêåõþí êáèõóôåñåß ôçí áíÜññùóç áðü ôï êñõïëüãçìá. ÅÜí äåí äåß÷íïõí îåêÜèáñá üôé êáèõóôåñïýí ôçí áíÜññùóç, üðùò öáßíåôáé áð’ ôá ëßãá äåäïìÝíá, áðïôåëïýí Ýíäåéîç üôé ìéá ìýôç ðïõ ôñÝ÷åé äåí åßíáé Üìõíá áëëÜ åêäÞëùóç åêìåôÜëëåõóçò ôçò öõóéïëïãéêÞò áíôßäñáóçò ôïõ îåíéóôÞ áðü ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü ãéá ôçí åîÜðëùóÞ ôïõ. Ôï öôÝñíéóìá åßíáé ðñïöáíþò ðñïóáñìïãÞ Üìõíáò, áëëÜ äåí åßíáé ôï êÜèå öôÝñíéóìá åêäÞëùóç ðñïóáñìïãÞò ãéá ôïí áóèåíÞ. ºóùò ôï öôÝñíéóìá åßíáé åðßóçò ðñïóáñìïãÞ ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí ïé éïß ãéá ôçí åîÜðëùóÞ ôïõò. Åñåèéóìüò âáèýôåñá óôçí áíáðíåõóôéêÞ ïäü ðñïîåíåß âÞ÷á. Ï âÞ÷áò åßíáé ðñïúüí åíüò ðïëõóýíèåôïõ ìç÷áíéóìïý ðïõ áñ÷ßæåé ìå ôçí áíß÷íåõóç ôïõ îÝíïõ õëéêïý óôï áíáðíåõóôéêü äÝíäñï, ôç ìåôÜäïóç ôçò ðëçñïöïñßáò óôïí åãêÝöáëï êáé óôç óõíÝ÷åéá ôç äéÝãåñóç ôïõ êÝíôñïõ ôïõ âÞ÷á ðïõ âñßóêåôáé óôç âÜóç ôïõ åãêåöÜëïõ. Êáôüðéí óõíôïíßæïíôáé ïé ìõúêÝò óõóðÜóåéò óôï èþñáêá, óôï äéÜöñáãìá êáé óôïõò áåñáãùãïýò. Óôçí åóùôåñéêÞ ôïõò åðéöÜíåéá ïé áåñáãùãïß áõôïß öÝñïõí ìéêñïóêïðéêÝò ôñß÷åò ðïõ ïíïìÜæïíôáé âëåöáñßäåò. Ïé âëåöáñßäåò ÷ôõðïýí ñõèìéêÜ ðáñáóýñïíôáò âëÝííá ìå ðáãéäåõìÝíá ìéêñüâéá ðñïò ôá åðÜíù. Óôçí ïõñïðïéçôéêÞ ïäü, ç ðåñéïäéêÞ ïýñçóç îåðëÝíåé ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò ìáæß ìå ôá åðéöáíåéáêÜ êýôôáñá ôùí ôïé÷ùìÜôùí ôçò ïõñÞèñáò ðïõ áðïâÜëëïíôáé óõóôçìáôéêÜ üðùò ôá êýôôáñá ôïõ äÝñìáôïò. ¼ôáí ç êýóôç Þ ç ïõñÞèñá ìïëõíèïýí, ç ïýñçóç ãßíåôáé óõ÷íüôåñç. Ôï ðåðôéêü óýóôçìá Ý÷åé ôç äéêÞ ôïõ Üìõíá. Ç âáêôçñéáêÞ áðïóýíèåóç êáé ç áíÜðôõîç ìõêÞôùí ðáñÜãïõí áðùèçôéêÝò ïóìÝò. ÁõôÞ ç áðùèçôéêüôçôá åßíáé ç ðñïóáñìïãÞ ìáò ãéá íá ìçí åðéèõìïýìå ôçí êáôáíÜëùóç äýóïóìùí õëéêþí. ÅÜí êÜôé ðïõ Ý÷ïõìå Þäç ìÝóá óôï óôüìá Ý÷åé Üó÷çìç ãåýóç, ôï öôýíïõìå. Ïé õðïäï÷åßò ãåýóçò áíáãíùñßæïõí ðéêñÝò ïõóßåò ðïõ åíäÝ÷åôáé íá åßíáé äçëçôçñéþäåéò. ÌåôÜ ôçí êáôÜðïóç, õðïäï÷åßò óôï óôïìÜ÷é ìðïñïýí í’ áíé÷íåýóïõí äçëçôÞñéá, åéäéêüôåñá üóá ðáñÜãïíôáé áðü âáêôÞñéá ðïõ áíáðôýóóïíôáé óôç ãáóôñåíôåñéêÞ ïäü. ¼ôáí ïé ôïîßíåò ðïõ Ý÷ïõí áðïññïöçèåß ìðïýí óôçí êõ-

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

37

êëïöïñßá, ðåñíïýí áðü åéäéêÞ ïìÜäá åãêåöáëéêþí êõôôÜñùí, ôùí ìïíáäéêþí óôïí åãêÝöáëï ðïõ åßíáé Üìåóá åêôåèåéìÝíá óôï áßìá. ¼ôáí ôá êýôôáñá áõôÜ áíé÷íåýóïõí ôïîßíåò, åíåñãïðïéïýí ôç æþíç ÷çìåéïûðïäï÷Ýùí ôïõ åãêåöÜëïõ ðïõ áíôéäñÜ ðñþôá ìå íáõôßá êáé êáôüðéí ìå Ýìåôï. Áõôüò åßíáé ï ëüãïò ðïõ ïñéóìÝíá öÜñìáêá ðñïêáëïýí ôüóç íáõôßá, éäßùò ôá ôïîéêÜ öÜñìáêá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôç ÷çìåéïèåñáðåßá. Ïé ôïîßíåò óôçí êõêëïöïñßá Ý÷ïõí ó÷åäüí ðÜíôá ùò áöåôçñßá ôï óôïìÜ÷é, ïðüôå åýêïëá êáôáëáâáßíïõìå ôç ÷ñçóéìüôçôá ôïõ åìÝôïõ: áðïâÜëëåé ôçí ôïîßíç ðñïôïý áðïññïöçèåß ðåñéóóüôåñç. Êáé ç íáõôßá; Ç äõóöïñßá ôçò íáõôßáò ìáò áðïèáññýíåé áðü ðáñáðáíßóéá êáôáíÜëùóç ôçò âëáâåñÞò ïõóßáò êáé ç áíÜìíçóÞ ôçò ìáò áðïôñÝðåé áðü äïêéìÞ êÜèå åßäïõò ôñïöÞò ðïõ öÜíçêå íá ôçí ðñïêáëåß. Ïé áñïõñáßïé äåí îáíáäïêéìÜæïõí åðß ìÞíåò üðïéá êáéíïýñãéá ôñïöÞ ôïõò ðñïêÜëåóå Ýíá êáé ìüíï åðåéóüäéï íáõôßáò êáé åìÝôïõ: ïé Üíèñùðïé ìðïñåß íá ìçí îáíáäïêéìÜóïõí ãéá ÷ñüíéá. Áõôü ôï áîéïðñüóåêôá éó÷õñü ìÜèçìá ìå ôç ìßá ïíïìÜóèçêå «ôï óýíäñïìï ôçò óÜëôóáò ìðåáñíáßæ» áðü ôïí Martin Seligman, ôïí øõ÷ïëüãï ðïõ áíáãíþñéóå ôç óçìáóßá ôïõ ìåôÜ áðü Üêáéñç áðþëåéá ôïõ ãåõóéãíùóôéêïý ôïõ äåßðíïõ.Ãéáôß ôï óþìá åßíáé éêáíü íá êÜíåé ôüóï éó÷õñü óõíåéñìü ìåôÜ áðü ìßá êáé ìïíáäéêÞ Ýêèåóç óå ôñïöÞ ðïõ ðñïêÜëåóå äéáôáñá÷Þ; Öáíôáóèåßôå, ðñïò óôéãìÞí, ôß èá ðÜèáéíå üðïéïò Ýôñùãå åðáíåéëçììÝíá äçëçôçñéþäåéò ôñïöÝò. Ôï Üëëï Üêñï ôçò åíôåñéêÞò ïäïý Ý÷åé ôç äéêÞ ôïõ Üìõíá, ôç äéÜññïéá. Åßíáé êáôáíïçôÞ ç åðéèõìßá ôùí áíèñþðùí íá óôáìáôÞóïõí ôç äéÜññïéá. Åöüóïí üìùò ç áíáóôïëÞ ôçò äéÜññïéáò óõíåðÜãåôáé êáé ôçí êáôáóôïëÞ ôçò Üìõíáò, ôüôå ìÜëëïí èá õðÜñîïõí óõíÝðåéåò. ¼íôùò,áõôü áêñéâþò âñÞêáí ïé H.L.DuPont êáé Richard Hornick, åéäéêïß óôá ìåôáäïôéêÜ íïóÞìáôá óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ ÔÝîáò. Ìüëõíáí åéêïóéðÝíôå åèåëïíôÝò ìå Shigella, Ýíá âáêôÞñéï ðïõ ðñïîåíåß óïâáñÞ äéÜññïéá. Åêåßíïé ðïõ õðÝóôçóáí áãùãÞ ìå áíôéäéáññïÚêÜ öÜñìáêá åß÷áí ðõñåôü êáé ôïîéêüôçôá ãéá äéðëÜóéï ÷ñoíéêü äéÜóôçìá áðü åêåßíïõò ðïõ äåí ðÞñáí. Ïé ðÝíôå áð’ ôïõò Ýîé ðïõ ðÞñáí ôï áíôéäéáññïéêü Lomotil óõíÝ÷éóáí íá Ý÷ïõí Shigella óôá êüðñáíÜ ôïõò, åíþ ìüíï äýï áð’ ôïõò Ýîé ðïõ äåí ðÞñáí ôï öÜñìáêï ðáñïõóßáóáí ôï ßäéï. Ïé åñåõíçôÝò êáôÝëçîáí üôé «Ôï Lomotil åíäÝ÷åôáé íá áíôåíäåßêíõôáé óôç óéããÝëùóç. Ðéèáíþò ç äéÜññïéá áðïôåëåß áìõíôéêü ìç÷áíéóìü.» Ïé êáôáíáëùôÝò èÝëïõí óßãïõñá íá ãíùñßæïõí ðüôå èá ðñÝðåé êáé ðüôå äåí èá ðñÝðåé íá ðáßñíïõí ôÝôïéá öÜñìáêá ãéá êïéíÝò äéÜññïéåò, áëëÜ äåí Ý÷åé ãßíåé áêüìá ç áðáéôïýìåíç Ýñåõíá. ÕðÜñ÷ïõí äåêÜäåò åñåõíþí ãéá ôéò ðáñåíÝñãåéåò, ôçí áóöÜëåéá êáé ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôùí áíôéäéáññïúêþí öáñìÜêùí, üìùò ëßãåò ìåëåôïýí ôéò óõíÝðåéåò áðü ôçí áíáóôïëÞ åíüò áìõíôéêïý ìç÷áíéóìïý. Ï áíáðáñáãùãéêüò ìáò ìç÷áíéóìüò áðáéôåß êé áõôüò Üíïéãìá, ðïõ óôïõò Üíäñåò åßíáé ôï ßäéï ìå ôçò ïõñïðïéçôéêÞò ïäïý. Ôï Üíïéãìá áõôü Ý÷åé äçëáäÞ

38

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äéðëü áìõíôéêü ñüëï. Ïé ãõíáßêåò Ý÷ïõí îå÷ùñéóôü Üíïéãìá ðïõ áðáéôåß åéäéêÞ Üìõíá Ýíáíôé ôùí ëïéìþîåùí. Ç ãõíáéêåßá áíáðáñáãùãéêÞ ïäüò ÷ñçóéìïðïéåß ðïëëïýò áìõíôéêïýò ìç÷áíéóìïýò, üðùò ç ôñá÷çëéêÞ âëÝííá ìå ôéò áíôéâáêôçñéáêÝò éäéüôçôÝò ôçò. Ìßá ãõíáéêåßá Üìõíá ðïõ äåí Ý÷åé åêôéìçèåß áñêåôÜ åßíáé ç öõóéïëïãéêÞ êßíçóç ôùí åêêñßóåùí ðñïò ôá Ýîù, ðïõ äõóêïëåýåé ôá âáêôÞñéá êáé ôïõò éïýò íá åéó÷ùñÞóïõí. ÁõôÝò ïé åêêñßóåéò êéíïýíôáé óôáèåñÜ áðü ôçí êïéëéáêÞ ðåñéï÷Þ ðñïò ôá Ýîù äéáìÝóïõ ôùí óáëðßããùí, ôçò ìÞôñáò, ôïõ ôñá÷Þëïõ êáé ôïõ êüëðïõ. ÕðÜñ÷åé ìßá áîéïðñüóåêôç åîáßñåóç ó’ áõôÞ ôçí êßíçóç ðñïò ôá êÜôù. Ôá óðåñìáôïæùÜñéá êïëõìðïýí ðñïò ôá ðÜíù, áðü ôïí êüëðï ðñïò ôç ìÞôñá êáé öèÜíïõí ôåëéêÜ óôéò óÜëðéããåò ìÝóá óôçí êïéëüôçôá ôçò ëåêÜíçò. Áí êáé ðïëý ìéêñÜ ãéá áíèñþðéíá êýôôáñá, ôá óðåñìáñïæùÜñéá åßíáé ìåãÜëá óõãêñéíüìåíá ìå âáêôÞñéá. Ðéèáíïß ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ìðïñïýí íá ðñïóêïëëçèïýí åðÜíù óôá óðåñìáôïæùÜñéá êáé íá ìåôáöåñèïýí áðü ôï åîùôåñéêü ðåñéâÜëëïí ìÝóá óôï ãõíáéêåßï áíáðáñáãùãéêü óýóôçìá. Ç áðåéëÞ ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí ðïõ ìåôáöÝñïíôáé áðü ôï óðÝñìá Ý÷åé ìüëéò ðñüóöáôá áíáãíùñéóèåß. Ç âéïëüãïò Margie Profet óçìåéþíåé üôé ç Ýììçíç ñýóç Ý÷åé óçìáíôéêü êüóôïò êáé üôé èá ðñÝðåé åðïìÝíùò íá ðñïóöÝñåé êÜðïéï áíôéóôáèìéóôéêü ðëåïíÝêôçìá. Áöïý ìåëÝôçóå ôéò åíäåßîåéò, êáôÝëçîå üôé áðü ðïëëÝò áðüøåéò ç Ýììçíç ñýóç ìïéÜæåé íá Ý÷åé ó÷åäéáóôåß óáí áðïôåëåóìáôéêüò ìç÷áíéóìüò Ýíáíôé ëïéìþîåùí ôçò ìÞôñáò. Ôá ßäéá áíôéëïéìùîéáêÜ ùöÝëç ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï îåöëïýäéóìá ôùí êõôôÜñùí ôïõ äÝñìáôïò åðéôõã÷Üíïíôáé êáé ìå ôçí ðåñéïäéêÞ áðüññéøç ôçò åóùôåñéêÞò óôñþóçò ôçò ìÞôñáò. Ôï ãåãïíüò üôé ôï áßìá ôçò Ýììçíçò ñýóçò äéáöÝñåé áðü ôï áßìá ôçò êõêëïöïñßáò þóôå íá åßíáé ðéï áðïôåëåóìáôéêü óôçí êáôáóôñïöÞ ôùí âáêôçñßùí åëá÷éóôïðïéþíôáò ôáõôü÷ñïíá ôçí áðþëåéá èñåðôéêþí ïõóéþí õðïóôçñßæåé ôçí Üðïøç ôçò Profet. ÌåëÝôåò ôçò Ýììçíçò ñýóçò óå Üëëá èçëáóôéêÜ äåß÷íïõí üôé óå êÜèå åßäïò, ç Ýêôáóç Ýììçíçò ñýóçò åßíáé êáôÜëëçëç áêñéâþò ãéá ôçí åõðÜèåéá ôïõ åßäïõò óå ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò ðïõ ìåôáöÝñïíôáé ìå ôï óðÝñìá. Ç áðåéëÞ åßíáé ìéêñÞ óå åßäç ðïõ ðåñéïñßæïõí ôç óåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõò óå áñáéÝò ãüíéìåò ðåñéüäïõò, áëëÜ ç óõíå÷Þò óåîïõáëéêÞ Ýëîç êáé ãïíéìüôçôá ôùí ãõíáéêþí äåí ó÷åôßæïíôáé ìå ôïí ùïññçêôéêü êýêëï. ÁõôÞ ç ôåñÜóôéá ðïóüôçôá óåîïõáëéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ìðïñåß íá Ý÷åé ôá ùöÝëç ôçò, üðùò èá óõæçôÞóïõìå óôï ÊåöÜëáéï 13, ùóôüóï áõîÜíåé ïõóéáóôéêÜ ôïõò êéíäýíïõò ìüëõíóçò. ºóùò áõôüò ï êßíäõíïò åõèýíåôáé ãéá ôçí Üöèïíç Ýììçíç ñýóçóôïí Üíèñùðï, ðïõ åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñç óå ðïóüôçôá áðü ôùí Üëëùí èçëáóôéêþí. ¸÷ïõìå áíáöÝñåé ðïëëÝò öïñÝò üôé ïé åîåëéêôéêÝò õðïèÝóåéò ìðïñïýí êáé ðñÝðåé íá åëÝã÷ïíôáé. Ç Beverly Strassmann áìöéóâÞôçóå ôçí õðüèåóç üôé ç Ýììçíç ñýóç ðñïóôáôåýåé Ýíáíôé ëïéìþîåùí. Èåùñåß üôé ôï ðáèïãüíï öïñôßï åßíáé ôï ßäéï ðñéí êáé ìåôÜ ôçí Ýììçíç ñýóç ìÝóá óôçí áíáðáñáãùãéêÞ ïäü,

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

39

üôé ç Ýììçíç ñýóç äåí áõîÜíåôáé üôáí õðÜñ÷åé ëïßìùîç êáé üôé äåí õðÜñ÷åé óôáèåñÞ ó÷Ýóç áíÜìåóá óôçí ðïóüôçôá ôïõ óðÝñìáôïò ðïõ äÝ÷ïíôáé ôá èçëõêÜ åíüò åßäïõò êáé óôçí ðïóüôçôá ôçò Ýììçíçò ñïÞò. Ùò åíáëëáêôéêÞ åñìçíåßá, ç Strassmann ðñïôåßíåé üôé ï âáèìüò áðüññéøçò Þ åðáíáññüöçóçò ôïõ åíäïìçôñßïõ åîáñôÜôáé áðü ôï ìåôáâïëéêü êüóôïò ðïõ áðáéôåßôáé ãéá ôçí äéáôÞñçóç Þ áðüññéøÞ ôïõ. Óôçñßæåé ôçí õðüèåóÞ ôçò ìå óõãêñßóåéò ìåôáîý åéäþí êáé óôç ó÷Ýóç ìåôáîý Ýììçíçò ñýóçò êáé óùìáôéêïý âÜñïõò ôïõ èçëõêïý êáé ôïõ íåïãíïý. Ðñïöáíþò ôï èÝìá äåí Ý÷åé êëåßóåé áêüìá. ÌÇ×ÁÍÉÓÌÏÉ ÅÐÉÈÅÓÇÓ ÓÔÏÍ ÅÉÓÂÏËÅÁ ÃåíéêÜ ôá óðïíäõëüæùá êáé åéäéêÜ ôá èçëáóôéêÜ Ý÷ïõí ðïëý áðïôåëåóìáôéêïýò áíïóïëïãéêïýò ìç÷áíéóìïýò ïé ïðïßïé áðïôåëïýí óôçí ïõóßá óýóôçìá ÷çìéêïý ðïëÝìïõ. Êýôôáñá ðïõ ïíïìÜæïíôáé ìáêñïöÜãá ðåñéðïëïýí óõíå÷þò øÜ÷íïíôáò ãéá îÝíåò ðñùôåßíåò, åßôå áõôÝò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü âáêôÞñéá Þ áðü âñùìéÜ óôï äÝñìá Þ áðü êáñêéíéêÜ êýôôáñá. ¼ôáí âñïýí ôÝôïéï åéóâïëÝá, ôá ìáêñïöÜãá ôïí ìåôáöÝñïõí óôá Ô âïçèçôéêÜ êýôôáñá. Óôç óõíÝ÷åéá ôá Ô âïçèçôéêÜ êýôôáñá âñßóêïõí êáé êéíçôïðïéïýí åêåßíá ôá ëåõêïêýôôáñá ðïõ èá ìðïñÝóïõí íá óõíèÝóïõí ôçí ðñùôåßíç (ôï áíôßóùìá) ðïõ èá ðñïóäåèåß åéäéêÜ ìå ôç óõãêåêñéìÝíç îÝíç ðñùôåßíç (ôï áíôéãüíï). Ôá áíôéóþìáôá óõíäÝïíôáé ìå ôá áíôéãüíá óôçí åðéöÜíåéá ôùí âáêôçñßùí, ðáñåìðïäßæïíôáò Ýôóé ôá âáêôÞñéá êáé óçìáßíïíôÜò ôá þóôå íá õðïóôïýí åðßèåóç áðü Üëëá, ìåãáëýôåñá åîåéäéêåõìÝíá êýôôáñá. Åöüóïí ôá áíôéãüíá åðéìÝíïõí, üðùò óôçí ðåñßðôùóç ìéáò óõíå÷ïýò âáêôçñéáêÞò ëïßìùîçò, åíåñãïðïéïýí ôçí ðáñáãùãÞ áêüìá ðåñéóóüôåñùí êõôôÜñùí ðïõ ðáñÜãïõí áíôéóþìáôá, ïðüôå ôá âáêôÞñéá èáíáôþíïíôáé ìå áõîáíüìåíï ñõèìü.ÏôéäÞðïôå áíáãíùñßæåôáé ùò ëåéôïõñãéêü ìÝñïò ôïõ óþìáôïò ðáñáìÝíåé. Ôá õðüëïéðá-ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß, êáñêéíéêïß éóôïß, üñãáíá ìåôáìïó÷åõìÝíá áðü Üëëá Üôïìá−äÝ÷ïíôáé åðßèåóç. Ðþò ôï óþìá áíáãíùñßæåé ôá äéêÜ ôïõ êýôôáñá; ÊÜèå êýôôáñï Ý÷åé óôçí åðéöÜíåéÜ ôïõ Ýíá ìïñéáêü ðñüôõðï ðïõ ïíïìÜæåôáé ìåßæïí óýìðëåãìá éóôïóõìâáôüôçôáò (major histocompatibility complex, MHC), ôï ïðïßï ëåéôïõñãåß ùò öùôïãñáöéêÞ ôáõôüôçôá. Êýôôáñá ìå Ýãêõñï MHC áöÞíïíôáé åëåýèåñá, åíþ êýôôáñá ìå îÝíï Þ ÷ùñßò êáèüëïõ MHC äÝ÷ïíôáé åðßèåóç. Åßíáé åíäéáöÝñïí ôï üôé, üôáí ôá êýôôáñá ìïëýíïíôáé, ìåôáöÝñïõí ðñùôåßíåò áðü ôïí åéóâïëÝá óôï MHC, üðïõ ôéò ðñïóäÝíïõí. ¼ðùò êáé ôá Üôïìá ìå åìöáíþò øåýôéêç ôáõôüôçôá, ôÝôïéïõ åßäïõò êýôôáñá åßíáé ïé ðñþôïé óôü÷ïé ôùí öïíéêþí êõôôÜñùí ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ï áäåíïúüò, óýíçèåò áßôéï ôïõ ðïíüëáéìïõ, Ý÷åé âñåé ôñüðï íá îåðåñíÜ áõôÞ ôçí Üìõíá. ÐáñÜãåé ìéá ðñùôåßíç ðïõ áíáóôÝëëåé ôçí éêáíüôçôá ôïõ êõôôÜñïõ íá ìåôáöÝñåé îÝíåò ðñùôåßíåò óôï MHC.

40

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, åìðïäßæåé ôï ìïëõóìÝíï êýôôáñï íá åéäïðïéÞóåé ãéá ôç ìüëõíóç. Ç ëåéôïõñãßá ôïõ MHC åßíáé æùíôáíü ðáñÜäåéãìá áëôñïõéóìïý ìå ôç âéïëïãéêÞ Ýííïéá. Ôï ìïëõóìÝíï êýôôáñï ðñïóöÝñåôáé «åèåëïíôéêÜ» íá êáôáóôñáöåß ãéá ôï êáëü ôïõ õðïëïßðïõ óþìáôïò. ÌïéÜæåé ìå óôñáôéþôç ðïõ Ý÷åé ðáíþëç êáé ðáñáêáëåß ôïõò óõíôñüöïõò ôïõ íá ôïí èáíáôþóïõí ðñïôïý ôïõò ìïëýíåé. Ç áíáëïãßá ùóôüóï åßíáé ëáíèáóìÝíç ó’ Ýíá óçìáíôéêü óçìåßï. Ïé óýíôñïöïé ôïõ êõôôÜñïõ åßíáé ãåíåôéêÜ ðáíïìïéüôõðïé êáé ç ìüíç ôïõ ðéèáíüôçôá íá êëçñïäïôÞóåé ôá ãïíßäéÜ ôïõ åßíáé ç åðéôõ÷ßá ïëüêëçñïõ ôïõ ïñãáíéóìïý. Ïé óôñáôéþôåò, áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, óðÜíéá ìïéñÜæïíôáé ïñýãìáôá ìå ðáíïìïéüôõðï äßäõìï áäåëöü ôïõò êáé åßíáé êáôáíïçôü üôé ïé ðéèáíüôçôåò íá ðñïóöåñèïýí ãéá èÜíáôï åèåëïíôéêÜ åßíáé ìéêñüôåñåò. Ôá üðëá ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò åßíáé üíôùò åðßöïâá. ÐåñéëáìâÜíïõí ôç ãåíéêÞ öëåãìïíÞ, ðïëëïýò ôýðïõò áíôéóùìÜôùí-ðïõ ôï êáèÝíá åéäéêåýåôáé ãéá äéáöïñåôéêÞ ïìÜäá áíôéðÜëùí−êáé ÷çìéêÝò ïõóßåò (ôï óýóôçìá óõìðëçñþìáôïò), ðÝíôå áð’ ôéò ïðïßåò áíïßãïõí ôñýðåò óôéò ìåìâñÜíåò ôùí êõôôÜñùí-óôü÷ùí êáé ôá äéáóðïýí. Ðáñüëï ôïí åîïðëéóìü, ìåñéêïß åéóâïëåßò åðéìÝíïõí. ¼ôáí ï ïñãáíéóìüò ìáò äåí ìðïñåß íá äéþîåé Þ íá èáíáôþóåé ìéá ïìÜäá âáêôçñßùí, ôüôå ìðïñåß íá ôçí ðåñéêëåßóåé ìå ìåìâñÜíç ðïõ ôçí êñáôÜ ìáêñéÜ áðü åõáßóèçôïõò éóôïýò. Ôá öõìÜôéá áð’ ôá ïðïßá ðáßñíåé ôï üíïìÜ ôçò ç öõìáôßùóç åßíáé ôï ãíùóôüôåñï ðáñÜäåéãìá, áëëÜ áíÜëïãç öõëÜêéóç íçìáôùäþí êáé Üëëùí ðïëõêýôôáñùí ðáñáóßôùí Ý÷åé óôáèåß óçìáíôéêÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò. ÂËÁÂÅÓ ÊÁÉ ÅÐÉÄÉÏÑÈÙÓÇ Óôïí áãþíá ôïõò ìå ôïí îåíéóôÞ ôïõò, ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ðñÝðåé íá ôïí ëçóôåýóïõí ãéá íá åîáóöáëßóïõí ôçí ôñïöÞ ôïõò. ÄéÜöïñá âáêôÞñéá êáé ôá ðñùôüæùá ðïõ ðñïêáëïýí áìïéâéêÞ äõóåíôåñßá åêêñßíïõí Ýíæõìá ìå ôá ïðïßá äéáóðïýí ôïõò êïíôéíïýò éóôïýò ôïõ îåíéóôÞ êáé êáôüðéí áðïññïöïýí ôá ðñïúüíôá ôçò äéÜóðáóçò. ¢ëëïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß êõñéïëåêôéêÜ äéáðåñíïýí ôñþãïíôáò ôïõò éóôïýò ôïõ îåíéóôÞ, üðùò ïé óêþëçêåò ôïõ ãÝíïõò Filaria, ðïõ æïõí óôï åóùôåñéêü ôìÞìá ôïõ ìáôéïý, Þ ïé ðñïíýìöåò åíüò Üëëïõ åßäïõò óêþëçêá, ôïõ Angiostrongylus cantonensis, ðïõ áíïßãïõí ôñýðåò óôïí åãêÝöáëï. Êáé ôá äýï áõôÜ ðáñÜóéôá ðñïóôáôåýïíôáé áðü åêêñßóåéò ðïõ åìðïäßæïõí ôçí öëåãìïíÞ. ¢ëëá ðáñÜóéôá, üðùò ôá ôñõðáíïóþìáôá, ïìÜäá ðñùôïæþùí ðïõ ðñïêáëïýí íïóÞìáôá üðùò ç ÁöñéêáíéêÞ áóèÝíåéá ôïõ ýðíïõ, æïýí óôï áßìá êáé áðïññïöïýí èñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ áð’ åõèåßáò áðü ôï ðëÜóìá. Ôá ðáñÜóéôá åîáóöáëßæïõí ôïõò ðüñïõò ôïõò ìå ïðïéïíäÞðïôå ôñüðï áðü ôïí îåíéóôÞ

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

41

ôïõò êáé ìåôÜ ÷ñçóéìïðïéïýí ôïõò ðüñïõò áõôïýò ãéá ôç äéêÞ ôïõò óõíôÞñçóç, áýîçóç êáé áíáðáñáãùãÞ. Ïé äñáóôçñéüôçôåò ôùí ðáñáóßôùí ôõ÷áßíåé íá âëÜðôïõí ôïí îåíéóôÞ, áëëÜ ç âëÜâç áõôÞ äåí áðïôåëåß ðñïóáñìïãÞ ôïõ ðáñáóßôïõ. Ìßá ôáéíßá äåí ùöåëåßôáé üôáí ï îåíéóôÞò åßíáé õðïóéôéóìÝíïò. Ôï ðáñÜóéôï ôçò åëïíïóßáò äåí ùöåëåßôáé êáôáóôñÝöïíôáò ôá êýôôáñá ôïõ áßìáôïò ôïõ îåíéóôÞ ôïõ (åêôüò ßóùò áí Ýôóé áðåëåõèåñþíåôáé óßäçñïò ãéá íá ôïí ÷ñçóéìïðïéÞóåé ôï ðáñÜóéôï). Óõ÷íüôåñá, éó÷ýåé ôï áíôßèåôï. Ç åðéâßùóç êáé åõçìåñßá ôïõ ðáñáóßôïõ åîáñôþíôáé áðü ôçí åðéâßùóç ôïõ îåíéóôÞ êáé áðü ôçí éêáíüôçôÜ ôïõ íá ðñïóöÝñåé ôñïöÞ êáé êáôáöýãéï. ÅðïìÝíùò ôÝôïéåò óõíáêüëïõèåò âëÜâåò ðñÝðåé íá èåùñçèïýí æçìßá êáé ãéá ôïí îåíéóôÞ êáé ãéá ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü. Ç æçìßá ìðïñåß íá åßíáé ìßá ãåíéêÞ åëëÜôùóç ôùí ðüñùí ôïõ îåíéóôÞ Þ ìßá åìöáíþò ôïðéêÞ êáôáóôñïöÞ. Ôá âáêôÞñéá ðïõ ðñïóâÜëëïõí ôá ïóôÜ óôï óçìåßï üðïõ öõôñþíïõí ôá äüíôéá ðñïêáëïýí äïìéêÞ âëÜâç êáé ßóùò áðþëåéá ôïõ äïíôéïý. Ôá âáêôÞñéá ðïõ ðñïêáëïýí ãïíüññïéá ìðïñåß íá öèåßñïõí ôïí óõíäåôéêü éóôü êáé ôïí ÷üíäñï ôùí áñèñþóåùí, ðñïêáëþíôáò äõóëåéôïõñãßá. Ïé éïß ôçò çðáôßôéäáò ìðïñåß íá êáôáóôñÝøïõí óçìáíôéêü ôìÞìá ôïõ Þðáôïò, ïðüôå üëåò ïé ëåéôïõñãßåò ôïõ Þðáôïò, üðùò ç áðïôïîßíùóç ôïõ áßìáôïò, ãßíïíôáé ëéãüôåñï áðïôåëåóìáôéêÝò. Ðñüêåéôáé ãéá êáèáñÜ ôõ÷áßåò-äåõôåñåýïõóåò óõíÝðåéåò ôùí ðñïóáñìïãþí ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí. Ôá âáêôÞñéá äåí ùöåëïýíôáé üôáí ï îåíéóôÞò ôïõò ìáóÜ ÷åéñüôåñá Þ üôáí ôñÝ÷åé ðéï áñãÜ. Åßíáé óçìáíôéêü íá äéáêñßíïõìå ìåôáîý âëáâþí êáé ëåéôïõñãéêÞò åîáóèÝíéóçò. Ç âëÜâç ðñïîåíåß ôçí åîáóèÝíéóç, ç ïðïßá ìå ôç óåéñÜ ôçò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé åðüìåíç ðñïóáñìïãÞ ôïõ îåíéóôÞ, ðïõ ïíïìÜæåôáé áíôéóôáèìéóôéêÞ ðñïóáñìïãÞ (compensatory adjustment). ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ðáñáäåßãìáôá, óõ÷íÜ ðéï áíåðáßóèçôá áð’ üôé íá ìáóÜò áðü ô’ áñéóôåñÜ üôáí ç ìÜóçóç áð’ ôá äåîéÜ öÝñíåé ðüíï.Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç êáêÞ ïîõãüíùóç ôïõ áßìáôïò óå êáôåóôñáìÝíïõò áðü áóèÝíåéá ðíåýìïíåò ìðïñåß í’ áíôéóôáèìéóôåß áðü áýîçóç óôç óõãêÝíôñùóç áéìïóöáéñßíçò óôï áßìá. Ôï óþìá Ý÷åé ìç÷áíéóìü åëÝã÷ïõ ôïõ åðéðÝäïõ ïîõãüíïõ óôï áßìá. ÅÜí õðÜñ÷åé ðïëý ëßãï ïîõãüíï, åßôå åîáéôßáò ìåãÜëïõ õøïìÝôñïõ Þ åîáéôßáò âëÜâçò ôùí ðíåõìüíùí, ôï óþìá ðáñÜãåé ðåñéóóüôåñç åñõèñïðïéçôßíç, ôçí ïñìüíç ðïõ äéåãåßñåé ôçí ðáñáãùãÞ íÝùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí. ¢ëëç ðñïöáíÞò ðñïóáñìïãÞ ôïõ îåíéóôÞ åßíáé ç åðéäéüñèùóç ôùí âëáâþí. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé ñõèìßóåé ôçí éêáíüôçôá áíáãÝííçóçò ôùí äéáöüñùí éóôþí áíÜëïãá ìå ôç ÷ñçóéìüôçôá ðïõ èá åß÷å ìéá ôÝôïéá áíáãÝííçóç. Ôï äÝñìá, ðïõ õößóôáôáé óõ÷íÜ âëÜâåò, åßíáé ç ðñþôç ãñáììÞ Üìõíáò åíÜíôéá óå ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé ôñáõìáôéóìïýò. ¼ðùò åßíáé áíáìåíüìåíï, áíáãåííÜôáé ãñÞãïñá êáé áíáêôÜ ôéò ðñïóôáôåõôéêÝò ôïõ éäéüôçôåò. ¢ëëåò äïìÝò ðïõ áíáãåííþíôáé ãñÞãïñá åßíáé ôï åóùôåñéêü óôñþìá ôïõ åíôÝñïõ êáé üñ-

42

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ãáíá üðùò ôï Þðáñ, ðïõ âñßóêïíôáé óå áíïéêôÞ åðéêïéíùíßá ìå ôï Ýíôåñï êáé åðïìÝíùò ìå ôï åîùôåñéêü ðåñéâÜëëïí êáé ôïõò ìïëõóìáôéêïýò ôïõ ðáñÜãïíôåò. Áíôßèåôá, ç êáñäéÜ êáé ï åãêÝöáëïò åßíáé ëéãüôåñï ðñïóâÜóéìá óôïõò ðåñéóóüôåñïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò. ÅÜí ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß âñïýí ðñüóâáóç êáé ðñïîåíÞóïõí óïâáñÞ âëÜâç, ç âëÜâç áõôÞ óõíÞèùò åßíáé ìïéñáßá, åðïìÝíùò áíáãåííçôéêÝò éêáíüôçôåò óðÜíéá èá ùöåëïýóáí. ÁÐÏÖÕÃÇ ÔÇÓ ÁÌÕÍÁÓ ÔÏÕ ÎÅÍÉÓÔÇ ÁÐÏ ÔÏÍ ÐÁÈÏÃÏÍÏ ÏÑÃÁÍÉÓÌÏ ÌÝ÷ñé óôéãìÞò Ý÷ïõìå áíáöÝñåé ìüíï Ýíá ôýðï ðñïóáñìïãÞò ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí: ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò íá ôñÝöïíôáé áðü ôï óþìá ôïõ îåíéóôÞ ôïõò. Èá ðåñéìÝíáìå íá Ý÷ïõí áíáðôýîåé ôñüðïõò íá ðñïóôáôåýïíôáé áðü ôéò ðñïóðÜèåéåò ôïõ îåíéóôÞ ãéá êáôáóôñïöÞ, áðïâïëÞ Þ áðïìüíùóÞ ôïõò. Èá óôñáöïýìå ôþñá ó’ Ýíá ôÝôïéï ìç÷áíéóìü, ôçí áðïöõãÞ ôçò Üìõíáò ôïõ îåíéóôÞ. Ôï ðñþôï ðïõ êÜíïõí ôá ðáñÜóéôá, áöïý ìðïýí óôï óþìá, åßíáé íá åéó÷ùñÞóïõí óôá êýôôáñá. Ïé åéóâïëåßò ôï êáôïñèþíïõí óáí ôïõò ðåñéðëáíþìåíïõò ðùëçôÝò ðïõ ÷ôõðïýí ôçí ðüñôá êáé êÜíïõí ðáñáðëáíçôéêÝò ðñïóöïñÝò. Ï éüò ôçò ëýóóáò ðñïóäÝíåôáé óôïõò õðïäï÷åßò ôçò áêåôõë÷ïëßíçò óáí íá Þôáí ÷ñÞóéìïò íåõñïäéáâéâáóôÞò. Ï éüò ôçò äáìáëßôéäáò ðñïóäÝíåôáé óå åðéäåñìéêïýò õðïäï÷åßò ðáñáãüíôùí áýîçóçò óáí íá Þôáí ïñìüíç êáé ï éüò Epstein-Barr (ðïõ ðñïêáëåß ìïíïðõñÞíùóç) óå õðïäï÷åßò C4. Ï ñéíïúüò, óýíçèåò áßôéï ôïõ êïéíïý êñõïëïãÞìáôïò, óõíäÝåôáé ìå ôï ìüñéï åíäïêõôôáñéêÞò óõíï÷Þò (intercellular adhesion molecule, ICAM) óôçí åðéöÜíåéá ôùí ëåìöïêõôôÜñùí ðïõ åðåíäýïõí ôçí áíáðíåõóôéêÞ ïäü. Ðñüêåéôáé ãéá ðïëý Ýîõðíç óôñáôçãéêÞ, åöüóïí êÜèå åðßèåóç óôá ëåìöïêýôôáñá áðåëåõèåñþíåé ÷çìéêÝò ïõóßåò ðïõ áõîÜíïõí ôéò èÝóåéò ðñüóäåóçò ICAM, ðñïóöÝñïíôáò Ýôóé ðåñéóóüôåñá áíïßãìáôá áð’ üðïõ ï éüò ìðïñåß íá åéó÷ùñÞóåé óôá êýôôáñá. ¢ëëï ôÝ÷íáóìá åßíáé ç áðïöõãÞ ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ôï ôñõðáíüóùìá ðïõ ðñïêáëåß ôçí ÁöñéêáíéêÞ áóèÝíåéá ôïõ ýðíïõ ôï êáôïñèþíåé ìåôáâÜëëïíôáò ãñÞãïñá ôéò ìåôáìöéÝóåéò ôïõ. Ôï óþìá ÷ñåéÜæåôáé äÝêá ðåñßðïõ çìÝñåò ãéá íá öôéÜîåé áñêåôÜ áíôéóþìáôá þóôå íá åëÝãîåé ôï ôñõðáíüóùìá, áëëÜ ôçí Ýíáôç ðåñßðïõ çìÝñá, ôï ôñõðáíüóùìá áëëÜæåé ôç ìåôáìößåóÞ ôïõ åêèÝôïíôáò ìßá ïëïêáßíïõñãéá åðéöáíåéáêÞ óôñþóç ðñùôåúíþí, êé Ýôóé ãëéôþíåé ôçí åðßèåóç ôùí áíôéóùìÜôùí. Ôï ôñõðáíüóùìá äéáèÝôåé ãïíßäéá ãéá ðÜíù áðü ÷ßëéá äéáöïñåôéêÜ áíôéãïíéêÜ êáëýììáôá, ìðïñåß åðïìÝíùò íá åðéâéþíåé åðß ÷ñüíéá ìÝóá óôïí îåíéóôÞ, ðÜíôá Ýíá âÞìá åìðñüò áðü ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá. Äýï áêüìá êïéíÜ âáêôÞñéá ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí ßäéá óôñáôçãéêÞ. Ï Hemophilus influenza, óýíçèåò áßôéï ôçò ìçíéããßôéäáò êáé ëïéìþîåùí ôïõ áõ-

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

43

ôéïý êáé ç Neisseria gonorrhoeae, ôï áßôéï ôçò ãïíüññïéáò, Ý÷ïõí êáé ôá äýï öáéíïìåíéêÜ åëáôôþìáôá óôï ãåíåôéêü ìç÷áíéóìü ðïõ ðáñÜãåé ôéò åðéöáíåéáêÝò ôïõò ðñùôåßíåò. Ôá åëáôôþìáôá áõôÜ üìùò åßíáé ÷ñÞóéìá, äéüôé ç åðáêüëïõèç ðïéêéëïìïñößá äõóêïëåýåé ôï áíïóïðïéçôéêü ìáò óýóôçìá íá ðáñáêïëïõèÞóåé ôéò ôõ÷áßåò áëëáãÝò. Ôá ðáñÜóéôá ôçò åëïíïóßáò Ý÷ïõí åéäéêÝò åðéöáíåéáêÝò ðñùôåßíåò ðïõ ôïõò åðéôñÝðïõí íá ðñïóêïëëþíôáé óôá ôïé÷þìáôá ôùí áéìïöüñùí áããåßùí þóôå íá ìçí ðáñáóõñèïýí ðñïò ôïí óðëÞíá üðïõ èá äéçèïýíôáí êáé èá èáíáôþíïíôáí. Ôá ãïíßäéá ðïõ êùäéêïðïéïýí ôéò ðñùôåßíåò ðñïóêüëëçóçò óôá ðáñÜóéôá ôçò åëïíïóßáò õößóôáíôáé ìåôáëëáãÝò ìå ñõèìü 2% áíÜ ãåíåÜ, äçëáäÞ ôüóï ãñÞãïñá þóôå ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá äåí ìðïñåß íá áíáãíùñßæåé ôïí ìéêñïïñãáíéóìü. Ôá ðíåõìïíéïêïêêéêÜ âáêôÞñéá ðïõ ðñïêáëïýí ðíåõìïíßá ÷ñçóéìïðïéïýí äéáöïñåôéêü ôÝ÷íáóìá ãéá íá ðáñáêÜìøïõí ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá. ¸÷ïõí óôçí åðéöÜíåéÜ ôïõò ãëïéþäåéò ðïëõóáê÷áñßôåò, ôïõò ïðïßïõò äåí ìðïñïýí íá ðéÜóïõí ôá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá. Ôï óþìá ôá êáôáöÝñíåé ðáñÜãïíôáò ôéò ïðóïíßíåò, ÷çìéêÝò ïõóßåò ðïõ ðñïóäÝíïíôáé óôá ìéêñüâéá óáí ÷åéñïëáâÝò ðÜíù óôéò ïðïßåò ðéÜíåôáé ôï áíôßóùìá. ¢ëëç êïéíÞ ìÝèïäïò áðïöõãÞò åßíáé ôï ÷çìéêü áíÜëïãï ôçò ìåôáìößåóçò ðïõ èá ÷ñçóéìïðïéïýóå Ýíáò êáôÜóêïðïò ðßóù áðü ôéò ãñáììÝò ôïõ å÷èñïý. Ç åîùôåñéêÞ ÷çìéêÞ óýóôáóç ïñéóìÝíùí âáêôçñßùí êáé óêùëÞêùí ìïéÜæåé ôüóï ðïëý ìå ôùí áíèñþðéíùí êõôôÜñùí ðïõ ï îåíéóôÞò äýóêïëá áíáãíùñßæåé ôïõò ïñãáíéóìïýò áõôïýò ùò îÝíïõò. (¸ôóé ôá áíôéóþìáôá ðñïóâÜëëïõí êáé ôïí åéóâïëÝá êáé ôá êýôôáñá ôïõ îåíéóôÞ). Ôï âáêôÞñéï ôïõ óôñåðôüêïêêïõ, ìáêñï÷ñüíéïò óýíôñïöïò ôïõ áíèñþðïõ, åßíáé ðïëý åðéäÝîéï ó’ áõôü ôï ôÝ÷íáóìá. Ôá áíôéóþìáôá ãéá ïñéóìÝíïõò ôýðïõò óôñåðôüêïêêïõ ðñïêáëïýí ñåõìáôïåéäÞ ðõñåôü, êáèþò ðñïóâÜëëïõí ôéò áñèñþóåéò êáé ôçí êáñäéÜ ôïõ ßäéïõ ôïõ îåíéóôÞ. Ðáñüìïéá ðñïóâïëÞ áíôéóùìÜôùí óå íåõñéêÜ êýôôáñá ôùí âáóéêþí ãáããëßùí ôïõ åãêåöÜëïõ ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé ÷ïñåßá Sydenham, ìå ôïõò ÷áñáêôçñéóôéêïýò ôçò áíåîÝëåãêôïõò ìõéêïýò óðáóìïýò. ÐáñïõóéÜæåé åíäéáöÝñïí ôï ãåãïíüò üôé áóèåíåßò ìå óýíäñïìï éäéïøõ÷áíáãêáóìïý, øõ÷éáôñéêÞò íüóïõ ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü õðåñâïëéêü ðëýóéìï ôùí ÷åñéþí êáé öüâï üôé êáôÜ ëÜèïò èá âëÜøïõí ôïõò Üëëïõò, Ýðáó÷áí áðü ÷ïñåßá Sydenham óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá. ÁõîÜíïõí üëï êáé ðéï ðïëý ïé åíäåßîåéò üôé ïé ðåñéï÷Ýò ôïõ åãêåöÜëïõ ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôï óýíäñïìï éäéïøõ÷áíáãêáóìïý åßíáé ðïëý êïíôÜ óôéò ðåñéï÷Ýò ðïõ âëÜðôïíôáé áðü ôçí ÷ïñåßá Sydenham. ÅðïìÝíùò, ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò éäéïøõ÷áíáãêáóìïý ßóùò ðñïêáëïýíôáé áðü ôïí áãþíá åîïðëéóìþí ìåôáîý ôïõ óôñåðôüêïêêïõ êáé ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ôá ÷ëáìýäéá, ôá ðéï êïéíÜ óçìåñéíÜ áßôéá áöñïäéóßùí íïóçìÜôùí, êÜíïõí êÜôé ðïõ éóïäõíáìåß ìå êñýøéìï ìÝóá óôï áóôõíïìéêü ôìÞìá. Åéó÷ùñïýí ìÝóá óôá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá êáé êáôüðéí ÷ôßæïõí ôïß÷ï ãýñù ôïõò ãéá í’ áðïöýãïõí

44

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôçí ðÝøç. Ôá ó÷éóôïóþìáôá ôïõ ôýðïõ mansoni ðñï÷ùñïýí áêüìá Ýíá âÞìá êáé óôçí ïõóßá êëÝâïõí áóôõíïìéêÝò óôïëÝò. Ôá ðáñÜóéôá áõôÜ, ðïõ ðñïêáëïýí óïâáñÝò çðáôéêÝò íüóïõò óôçí Áóßá, ðñïóëáìâÜíïõí áíôéãüíá ôùí ïìÜäùí áßìáôïò þóôå íá ìïéÜæïõí óáí öõóéïëïãéêÜ äéêÜ ìáò êýôôáñá ôïõ áßìáôïò. ÅÐÉÈÅÓÇ ÓÔÇÍ ÁÌÕÍÁ ÔÏÕ ÎÅÍÉÓÔÇ Ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß äåí ðñïóðáèïýí ìüíï í’ áðïöýãïõí ôá üðëá ôïõ îåíéóôÞ ôïõò, Ý÷ïõí êáé äéêÜ ôïõò êáôáóôñïöéêÜ üðëá. Ôï âáêôÞñéï ðïõ ðñïêáëåß ôéò ðåñéóóüôåñåò äåñìáôéêÝò ëïéìþîåéò, ï Staphylococcus aureus, åêêñßíåé Ýíá íåõñïðåðôßäéï ðïõ åìðïäßæåé ôç äñÜóç ôïõ ðáñÜãïíôá Hageman ï ïðïßïò åßíáé êñßóéìïò óôçí Ýíáñîç ôçò öëåãìïíÞò. Ôá âáêôÞñéá ðïõ äåí ìðïñïýí íá åêêñßíïõí ôï ðåðôßäéï áõôü äåí ðñïîåíïýí ëïßìùîç. Áêüìá êáé ôá êïéíÜ óôñåðôïêïêêéêÜ âáêôÞñéá ðïõ ðñïêáëïýí ðïíüëáéìï ðáñÜãïõí ôçí óôñåðôïëõóßíç-Ï, ç ïðïßá èáíáôþíåé ôá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá. Ç Vaccinia, ï éüò ðïõ ðñïêáëåß äáìáëßôéäá, ðáñÜãåé ìßá ðñùôåßíç ðïõ áíáóôÝëëåé ôï óýóôçìá óõìðëçñþìáôïò, ôï ïðïßï áíáöÝñáìå êáé ðáñáðÜíù. Ãéáôß ôï óýóôçìá óõìðëçñþìáôïò äåí åðéôßèåôáé êáé óôá äéêÜ ìáò êýôôáñá; Åí ìÝñåé äéüôé ôá êýôôáñÜ ìáò Ý÷ïõí ìßá óôñþóç óéáëéêïý ïîÝïò, ìéáò ÷çìéêÞò ïõóßáò ðïõ ôá ðñïóôáôåýåé áðü åðéèÝóåéò ôïõ óõóôÞìáôïò óõìðëçñþìáôïò. ÏñéóìÝíá âáêôÞñéá, óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ï ôýðïò Ê1 ôçò êïéíÞò E. coli ðïõ æåé óôï Ýíôåñü ìáò, Ý÷ïõí ôçí éêáíüôçôá íá êáëýðôïõí ôçí åðéöÜíåéÜ ôïõò ìå óéáëéêü ïîý êáé Ýôóé íá ðñïóôáôåýïíôáé áðü ôï óýóôçìá óõìðëçñþìáôïò. ¸íáò áðü ôïõò ìåãáëýôåñïõò êéíäýíïõò óå óïâáñÝò âáêôçñéáêÝò ëïéìþîåéò åßíáé ç êáôáðëçîßá, äçëáäÞ ç ìåßùóç ôçò ðßåóçò ôïõ áßìáôïò ðïõ ãñÞãïñá ìðïñåß í’ áðïâåß ìïéñáßá. Ç êáôáðëçîßá ïöåßëåôáé óôïí ÷çìéêü ëéðïðïëõóáê÷áñßôç (lipopolysacharide, LPS) ðïõ óõíèÝôïõí ôá âáêôÞñéá. ÅðéöáíåéáêÜ, öáßíåôáé üôé ï LPS åßíáé ôïîßíç ðïõ óõíèÝôïõí ôá âáêôÞñéá ãéá íá ìáò âëÜøïõí, áëëÜ üðùò ðáñáôÞñçóå ï åñåõíçôÞò Edmund LeGrand, áõôü åßíáé áðßèáíï, ãéáôß ï LPS åßíáé áðáñáßôçôï óõóôáôéêü ôïõ êõôôáñéêïý ôïé÷þìáôïò üëçò ôçò óõãêåêñéìÝíçò ïìÜäáò âáêôçñßùí. Ïé îåíéóôÝò áíé÷íåýïõí Ýôóé ôçí ðáñïõóßá ôçò åðéêßíäõíçò ëïßìùîçò êáé áíôéäñïýí Ýíôïíá−ìåñéêÝò öïñÝò õðåñâïëéêÜ Ýíôïíá. Ðñüêåéôáé äçëáäÞ ãéá ðáñÜäåéãìá áìõíôéêïý üðëïõ ðïõ ìðïñåß íá óôñáöåß åíáíôßïí ôïõ éäéïêôÞôç ôïõ. Ï éüò ôçò áíèñþðéíçò åðßêôçôçò áíïóïðïéçôéêÞò áíåðÜñêåéáò (HIV), äçëáäÞ ï éüò ðïõ ðñïêáëåß ôï AIDS, êñýâåôáé ìÝóá óôá Ô âïçèçôéêÜ êýôôáñá ôá ïðïßá ðáñïõóéÜæïõí ôá áíôéãüíá óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá. ÁõôÜ ôá êýôôáñá Ý÷ïõí óôçí åîùôåñéêÞ ôïõò ìåìâñÜíç ôçí ðñùôåßíç CD-4, óôçí ïðïßá ðñïóêïëëÜôáé ï HIV ãéá íá åéó÷ùñÞóåé óôá êýôôáñá. Ç ðñùôåßíç CD-4 åðÜíù óôïí

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

45

HIV èá ôïí Ýêáíå ôñùôü óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá, üìùò âñßóêåôáé êñõììÝíç óå âáèåéÝò åóï÷Ýò ôïõ ôïé÷þìáôïò ôïõ éïý. Êáèþò ï HIV èáíáôþíåé ôá Ô âïçèçôéêÜ êýôôáñá, óõíåðéöÝñåé áêüìá ìåãáëýôåñç åõðÜèåéá óôï èýìá ùò ðñïò Üëëåò ëïéìþîåéò êáé êáñêßíï, ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ ôåëéêÜ óêïôþíïõí ôï Üôïìï ðïõ ðÜó÷åé áðü AIDS. ÁËËÅÓ ÐÑÏÓÁÑÌÏÃÅÓ ÔÙÍ ÐÁÈÏÃÏÍÙÍ ÏÑÃÁÍÉÓÌÙÍ ÁðïìÝíïõí äýï óõããåíåßò êáôçãïñßåò ðáñáóéôéêþí ðñïóáñìïãþí. ¼óï êáëÜ êé áí åðéâéþíåé êáé áíáðáñÜãåôáé ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò ìÝóá óôïí îåíéóôÞ, ðñÝðåé íá äéáèÝôåé ìç÷áíéóìü äéáóðïñÜò þóôå íá åéó÷ùñÞóåé, ï ßäéïò Þ ïé áðüãïíïß ôïõ, ìÝóá óå Üëëïõò îåíéóôÝò. Ãéá ôá åîùðáñÜóéôá áõôü åßíáé áñêåôÜ åýêïëï. Ïé øåßñåò êáé ï ìýêçôáò ðïõ ðñïêáëåß ôñé÷ïöõôßá, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, åîáðëþíïíôáé áìÝóùò äéáìÝóïõ ôçò ðñïóùðéêÞò åðáöÞò. Ôá åíäïðáñÜóéôá áíôéìåôùðßæïõí ìåãáëýôåñá ðñïâëÞìáôá. ¼óá öèÜíïõí óõ÷íÜ óôï äÝñìá Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá åðáöÞò ìå Üëëá åðéññåðÞ Üôïìá. Ïé éïß ôùí êñõïëïãçìÜôùí êáé ôá åíôåñïâáêôÞñéá ìðïñïýí íá âñåèïýí óôá ÷Ýñéá Þ Üëëåò åðéöÜíåéåò êáé íá äéáóðáñïýí äéáìÝóïõ ôçò ÷åéñáøßáò Þ ðéï ðñïóùðéêÞò åðáöÞò. Ïé ìéêñïïñãáíéóìïß ðïõ âñßóêïíôáé óôï áßìá äåí Ý÷ïõí ðéèáíüôçôåò íá äéáóðáñïýí ìå ðáñüìïéï ôñüðï. Ðïëëïß ìðïñïýí íá ìåôáöåñèïýí ìüíï ìå ôç âïÞèåéá åíôüìùí ðïõ ôóéìðïýí Þ Üëëùí öïñÝùí. Ðïëý ãíùóôü ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß ç åëïíïóßá. ¼ôáí õðÜñ÷ïõí ðåñßðïõ äÝêá ðáñÜóéôá åëïíïóßáò óôï ìåôáäïôéêü óôÜäéï (ãáìåôïêýôôáñá) áíÜ ÷éëéïóôüãñáììï áßìáôïò êáé Ýíá êïõíïýðé ñïõöÜ ôñßá ÷éëéïóôüãñáììá, èá ðñïóëÜâåé ôñéÜíôá ðåñßðïõ ðáñÜóéôá. Ç åðüìåíç ìÝñéìíá ôïõ êïõíïõðéïý åßíáé íá ìåôáôñÝøåé áõôü ôï ðëïýóéï ãåýìá áßìáôïò óå ùÜñéá êáé êáôüðéí íá ôá ãïíéìïðïéÞóåé êáé íá ôá ãåííÞóåé óå ðåñéâÜëëïí êáôÜëëçëï ãéá áíÜðôõîç. Åí ôù ìåôáîý, Ý÷ïõí ðáñá÷èåß ìå åããåíÞ áíáðáñáãùãÞ ïé áðüãïíïé ôïõ ðëáóìùäßïõ ôçò åëïíïóßáò êáé ìåôáíáóôåýïõí óôïõò óéåëïãüíïõò áäÝíåò ôïõ êïõíïõðéïý. Åêåß èá ìåôáôñáðïýí óå ìïëõóìáôéêÝò ìïñöÝò ìÝóá óôï õãñü ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ôï êïõíïýðé ãéá íá åìðïäßóåé ôçí ðÞîç ôïõ áßìáôïò ôïõ áíèñþðïõ üôáí ôïí ôóéìðÞóåé ãéá ôï åðüìåíï ãåýìá ôïõ. Ôüôå ôï êïõíïýðé ìåôáäßäåé áóõíáßóèçôá ôá ðëáóìþäéá óôï åðüìåíï èýìá ôïõ. Åßíáé ôåñÜóôéá ç ðïéêéëßá åíôüìùí êáé Üëëùí ïñãáíéóìþí ðïõ äñïýí ùò öïñåßò áíèñþðéíùí íïóçìÜôùí. ¸íáò Üëëïò ôýðïò ðáñáóéôéêÞò ðñïóáñìïãÞò ïíïìÜæåôáé ÷åéñáãþãçóç îåíéóôÞ. Ìå áíåðáßóèçôç ÷çìéêÞ åðéññïÞ ôï ðáñÜóéôï ìðïñåß íá åëÝã÷åé ôï ìç÷áíéóìü ôïõ óþìáôïò ôïõ îåíéóôÞ êáé íá ôïí ÷ñçóéìïðïéåß ãéá íá åîõðçñåôåß ôá äéêÜ ôïõ óõìöÝñïíôá êé ü÷é ôïõ îåíéóôÞ. Åßíáé ãíùóôÜ ðïëëÜ ðåñßåñãá ðáñáäåßãìáôá áðü ðïëëÝò ïìÜäåò ïñãáíéóìþí. Ï éüò ôçò ìùóáúêÞò ôïõ êáðíïý

46

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñïêáëåß äéåõñõìÝíïõò ðüñïõò ìåôáîý ãåéôïíéêþí êõôôÜñùí êáðíïý þóôå íá åðéôñÝðåôáé ç äßïäïò óôá óùìáôßäéá ôïõ éïý êáé íá åðéôõã÷Üíåôáé ç ìüëõíóç êáé Üëëùí êõôôÜñùí. ¸íá åßäïò ðáñáóéôéêïý óêþëçêá åíáëëÜóåé ôá óôÜäéá æùÞò ôïõ ìåôáîý ìõñìçãêéïý êáé ðñïâÜôïõ, áêñéâþò üðùò ôï ðáñÜóéôï ôçò åëïíïóßáò ÷ñåéÜæåôáé åíáëëáãÞ ìåôáîý óðïíäõëïæþùí êáé êïõíïõðéïý. Ï óêþëçêáò ìåôáäßäåôáé áðïôåëåóìáôéêÜ áðü ôï ìõñìÞãêé óôï ðñüâáôï äéüôé åéó÷ùñåß óå ïñéóìÝíá óçìåßá ôïõ íåõñéêïý óõóôÞìáôïò ôïõ ìõñìçãêéïý êáé ôï ùèåß íá óêáñöáëþóåé óôçí êïñõöÞ åíüò ÷üñôïõ ÷ùñßò íá îåêïëëÜ. ¸ôóé áõîÜíåôáé ç ðéèáíüôçôá ðïõ Ý÷åé ôï ìõñìÞãêé íá öáãùèåß áðü ðñüâáôï. ¢ëëï åßäïò óêþëçêá åíáëëÜóåé ôá óôÜäéá ôçò æùÞò ôïõ ìåôáîý óáëéãêáñéïý êáé ãëÜñïõ. Ôá óáëéãêÜñéá äåí öáßíïíôáé åýêïëá ìÝóá óôá öõôÜ êáé ôá öýêéá ôùí áâáèþí ðáñÜêôéùí íåñþí. Ï óêþëçêáò åîáíáãêÜæåé ôá óáëéãêÜñéá íá óýñïíôáé óå øçëïýò ãõìíïýò âñÜ÷ïõò Þ óôçí Üììï êáé íá ìÝíïõí åêåß. Ôüôå ïé ãëÜñïé ôá åíôïðßæïõí åýêïëá êáé ôá ôñùí. Ï éüò ôçò ëýóóáò ðñïóöÝñåé áîéïðñüóåêôï êáé ìáêÜâñéï ðáñÜäåéãìá ÷åéñáãþãçóçò ôïõ îåíéóôÞ áðü ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü. Áöïý åéó÷ùñÞóåé óôï óþìá, óõíÞèùò áðü äÜãêùìá åíüò ìïëõóìÝíïõ áôüìïõ, ï éüò ôçò ëýóóáò êéíåßôáé êáôÜ ìÞêïò ôùí íåýñùí êáé öèÜíåé óôïí åãêÝöáëï. Åêåß óõãêåíôñþíåôáé óå ðåñéï÷Ýò ðïõ ñõèìßæïõí ôçí åðéèåôéêüôçôá. Ï éüò ìðïñåß êáôüðéí íá ùèÞóåé ôïí îåíéóôÞ óå åðéèÝóåéò êáé äáãêþìáôá, ïðüôå ìïëýíïíôáé êáé Üëëá Üôïìá. Ï éüò ðáñáëýåé åðßóçò ôïõò ìýåò êáôÜðïóçò ôïõ èýìáôïò ìå áðïôÝëåóìá íá ìáæåýåôáé óôï óôüìá óÜëéï ãåìÜôï ìå óùìáôßäéá éïý, ðñÜãìá ðïõ áõîÜíåé ôçí ðéèáíüôçôá ìåôÜäïóçò. Ôáõôü÷ñïíá ôï èýìá êáôáëáìâÜíåôáé áðü öüâï ðíéãìïý åîáéôßáò ôùí õãñþí ãéáõôü êáé áñ÷éêÜ ç íüóïò ïíïìÜóèçêå õäñïöïâßá. ºóùò ôá ðéï óçìáíôéêÜ ðáñáäåßãìáôá ÷åéñáãþãçóçò ôïõ áíèñþðïõ áðü ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò åßíáé ôï öôÝñíéóìá, ï âÞ÷áò, ï Ýìåôïò êáé ç äéÜññïéá ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü âáêôÞñéá êáé éïýò. Óå êÜðïéï óôÜäéï ôçò ëïßìùîçò áõôÞ ç áðïâïëÞ êáèßóôáôáé ùöÝëéìç êáé ãéá ôïí îåíéóôÞ êáé ãéá ôïí ìéêñïïñãáíéóìü. Ï îåíéóôÞò ùöåëåßôáé äéüôé ðåñéÝ÷åé ëéãüôåñá Üôïìá ðïõ èá ðñïóâÜëëïõí ôïõò éóôïýò ôïõ êáé ï ìéêñïïñãáíéóìüò äéüôé áõîÜíåé ôéò ðéèáíüôçôÝò ôïõ íá âñåß Üëëïõò îåíéóôÝò. Ïé ÷áìÝíïé ó’ áõôÞ ôçí õðüèåóç åßíáé ôá õãéÞ áëëÜ åõðáèÞ Üôïìá. Ç ÷çìéêÞ ïõóßá ðïõ áðåëåõèåñþíåôáé áðü ôá âáêôÞñéá ôçò ÷ïëÝñáò ìåéþíåé ôçí áðïññüöçóç õãñþí áðü ôï Ýíôåñï êáé åðïìÝíùò ðñïêáëåß Ýíôïíç äéÜññïéá. Óå ìéá êïéíùíßá ÷ùñßò áíåðôõãìÝíç äçìüóéá õãéåéíÞ ç äéÜññïéá ìðïñåß íá äéáóðåßñåé åðéäçìßá. ÌåñéêÝò öïñÝò ÷åéñáãùãïýìáóôå åðéôõ÷þò áðü ôá ðáñÜóéôÜ ìáò, Üëëåò öïñÝò áíôéóôåêüìáóôå óôç ÷åéñáãþãçóç êáé ôÝëïò óå Üëëåò õðÜñ÷åé ìßá åíäéÜìåóç êáôÜóôáóç. ÏðïéïäÞðïôå ðáñÜäåéãìá ôÝôïéáò óýãêñïõóçò åßíáé ìÜëëïí óå åîåëéêôéêÞ éóïññïðßá êáé Ý÷åé óôáèåñü áðïôÝëåóìá. Ïé óõãêñïýóåéò ëÞãïõí óõíÞèùò õðÝñ ôïõ áíôáãùíéóôÞ ðïõ èá Ý÷åé ôï ðåñéóóüôåñï êÝñäïò. ÅÜí

Êåö. 3: Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí

47

êÜðïéïò öôåñíßæåôáé äýï öïñÝò óõ÷íüôåñá áð’ üôé èá Þôáí ôï éäáíéêü ãéá ôïí Ýëåã÷ï åíüò ñéíïúïý, äåí èá åðéâáñõíèåß óå ÷ñüíï êáé åíÝñãåéá, áëëÜ ó÷åäüí èá äéðëáóéÜóåé ôï ñõèìü ìüëõíóçò íÝùí îåíéóôþí áðü ôïí éü áõôü. ÐåñéìÝíïõìå üôé ï éüò èá íéêÞóåé óå ôÝôïéï áãþíá. Ðüóï óõ÷íÜ ïé ìç÷áíéóìïß áðþèçóçò õðåñâÜëëïíôáé áðü ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò ðÝñá áðü ôï Üñéóôï üñéï ãéá ôïí Üíèñùðï-îåíéóôÞ; Ç Ýëëåéøç óôïé÷åßùí ãé áõôü ôï èÝìá äåß÷íåé üôé ôá åîåëéêôéêÜ åñùôÞìáôá ðáñáìåëïýíôáé óõóôçìáôéêÜ. ËÅÉÔÏÕÑÃÉÊÇ ÐÑÏÓÅÃÃÉÓÇ ÔÙÍ ÍÏÓÇÌÁÔÙÍ Êëåßíïõìå ôï êåöÜëáéï ìå ôñßá ó÷üëéá ãéá ôïí Ðßíáêá 3.1, óåë. 32, ï ïðïßïò ôáîéíïìåß ôá óçìåßá êáé óõìðôþìáôá ôùí ìåôáäïôéêþí íïóçìÜôùí áíÜëïãá ìå ôçí ëåéôïõñãéêüôçôÜ ôïõò. Ðñþôïí, ç ëåéôïõñãéêÞ ôáîéíüìçóç ôùí óçìåßùí êáé óõìðôùìÜôùí åßíáé óçìáíôéêÞ êáé ÷ñÞóéìç. ÐñïêåéìÝíïõ íá åðéëÝîïõìå ôçí êáôÜëëçëç èåñáðåõôéêÞ áãùãÞ, ðñÝðåé íá ãíùñßæïõìå åÜí ï âÞ÷áò Þ Üëëï óýìðôùìá ùöåëåß ôïí áóèåíÞ Þ ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü. ×ñåéÜæåôáé åðßóçò íá ãíùñßæïõìå åÜí ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò ÷åéñáãùãåß ôïí îåíéóôÞ Þ ðñïóâÜëëåé ôçí ÜìõíÜ ôïõ. Áíôß íá áíáêïõößæïõìå ôá óõìðôþìáôá êáé íá ðñïóðáèïýìå, ßóùò áíåðéôõ÷þò, íá èáíáôþóïõìå ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü, ìðïñïýìå íá ìåëåôÞóïõìå ôç óôñáôçãéêÞ ôïõ, íá ôçí áíôéêñïýóïõìå êáé íá âïçèÞóïõìå ôïí îåíéóôÞ íá õðåñíéêÞóåé ôï ìéêñüâéï êáé íá åðéäéïñèþóåé ôéò âëÜâåò. Äåýôåñïí, ç ôáîéíüìçóç åßíáé ìÜëïí áðëÞ êáé ðñïöáíÞò. Êáé ôï ôñßôï ó÷üëéï: ðüôå êáé áðü ðïéïí íïìßæåôå üôé ðñïôÜèçêáí ãéá ðñþôç öïñÜ ïé éäÝåò áõôïý ôïõ êåöáëáßïõ; ¹ôáí ìÞðùò êÜðïéïò åñåõíçôÞò ôçò éáôñéêÞò ôïõ äÝêáôïõ Ýíáôïõ áéþíá ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóå ôéò éäÝåò ôïõ ÐáóôÝñ êáé ôïõ Äáñâßíïõ ìáæß ìå ôçí ôüôå áíáðôõóóüìåíç ãíþóç ãéá ôá ðáñÜóéôá êáé ôïí êýêëï æùÞò ôïõò; ¼÷é. Ç ôáîéíüìçóç ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞóáìå óôïí ðßíáêÜ ìáò êáé óå üëï ôï êåöÜëáéï ðñïôÜèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Michigan ôï 1980 áðü ôïí Paul Ewald, ïñíéèïëüãï êáé åîåëéêôéêü âéïëüãï ðïõ åñãÜæåôáé ôþñá óôï Amherst College. Êáé ðüôå ïé éäÝåò áõôïý ôïõ êåöáëáßïõ Ýãéíáí óôáèåñÜ óôïé÷åßá óôç óêÝøç ôùí éáôñþí êáé ôùí åñåõíçôþí ôçò éáôñéêÞò; Ç áðÜíôçóç åßíáé Ýíá áðëü êáé áðïèáññõíôéêü ü÷é áêüìá. Äåí åííïïýìå üôé ïé éáôñïß äåí óêÝðôïíôáé ðïôÝ åíóôéêôùäþò ôéò êáôçãïñßåò ôïõ Ewald. Áðëþò åííïïýìå üôé äåí äéäÜ÷èçêáí ðïôÝ íá ôéò ÷ñçóéìïðïéïýí êáé üôé åëëåßøåéò óôçí åêðáßäåõóç ôïõò êÜíïõí íá ðáñáìåëïýí ôüóï óçìáíôéêÝò éäÝåò ãéá ôéò ìïëõóìáôéêÝò íüóïõò. Ðñüóöáôá óõíÝäñéá ðïõ Ýäùóáí Ýìöáóç óôá ùöÝëç áðü ôçí áëëçëëåðßäñáóç ìåôáîý åîåëéêôéêþí êáé åéäéêþí óôéò ìïëõóìáôéêÝò íüóïõò ìáò äßíïõí åëðßäá. ÁëëÜ èá ðåñÜóïõí ÷ñüíéá ãéá íá ãßíåé áõôü ôï õëéêü ôìÞìá ôçò ôñÝ÷ïõóáò ýëçò ãéá ôçí éáôñéêÞ.

48

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ãéáôß ôï éáôñéêü åðÜããåëìá äåí Ý÷åé áîéïðïéÞóåé ôç äéáèÝóéìç âïÞèåéá áðü ôçí åîåëéêôéêÞ âéïëïãßá ðïõ åßíáé êáëÜ áíåðôõãìÝíïò åðéóôçìïíéêüò êëÜäïò ìå äõíáôüôçôá íá ðñïóöÝñåé óôçí éáôñéêÞ äéïñáôéêüôçôá; ¸íáò ëüãïò åßíáé ç ðáñáìÝëçóç áõôïý ôïõ åðéóôçìïíéêïý êëÜäïõ ó’ üëåò ôéò åêðáéäåõôéêÝò âáèìßäåò. ÈñçóêåõôéêÝò êáé Üëëïõ ôýðïõ áíôéññÞóåéò Ý÷ïõí åëá÷éóôïðïéÞóåé óôçí åêðáßäåõóç ôç óõíåéóöïñÜ ôïõ Äáñâßíïõ óôçí êáôáíüçóç ôïõ åáõôïý ìáò êáé ôïõ êüóìïõ óôïí ïðïßï æïýìå. ÕðÜñ÷åé åðßóçò ìßá ðáñÜîåíç ðáñáìÝëçóç ôçò åîÝëéîçò óôçí åêðáßäåõóç ôùí éáôñþí êáé ôùí éáôñéêþí åñåõíçôþí, êÜôé ðïõ óõæçôåßôáé áíáëõôéêüôåñá óôï ÊåöÜëáéï 15. ¸íáò áêüìá ëüãïò åßíáé ôï ãåãïíüò üôé ðïëëÝò åîåëéêôéêÝò éäÝåò ìå óçìáóßá ãéá ôçí éáôñéêÞ Ý÷ïõí äéáôõðùèåß ìüëéò ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá. Óõ÷íÜ ðñüêåéôáé ãéá áðëÝò éäÝåò, ðïõ äåí áðÝ÷ïõí áð’ ôçí êïéíÞ ëïãéêÞ-áðü ôç óôéãìÞ ðïõ èá åðéóçìáíèïýí. Ùóôüóï ç áíáãíþñéóç êáé åêôßìçóç ôçò óçìáóßáò ôïõò Þëèáí ìüëéò ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ðïëý áñãüôåñá áð’ ôçí áíÜðôõîç êé åöáñìïãÞ ðïëýðëïêùí êëÜäùí ôçò öõóéïëïãßáò êáé ôçò ìïñéáêÞò âéïëïãßáò. Ôï ãéáôß áêñéâþò ç åöáñìïãÞ ôçò åîåëéêôéêÞò âéïëïãßáò óôçí éáôñéêÞ êáé Üëëïõò ôïìåßò ôçò áíèñþðéíçò æùÞò Ý÷åé ðñï÷ùñÞóåé ôüóï áñãÜ ìåôÜ áð’ ôçí óýëëçøÞ ôçò ôï 1859 åßíáé åñþôçìá ðïõ èá ðñÝðåé í’ áðáó÷ïëÞóåé óïâáñÜ ôïõò éóôïñéêïýò ôçò åðéóôÞìçò.

ÊåöÜëáéï 4

Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

Ê

Üèå öïñÜ ðïõ Ýíáò ëáüò Þ ìßá öõëÞ ó÷åäéÜæåé Ýíá êáéíïýñãéï üðëï, Ýíáò áíôáãùíéóôéêüò ëáüò åöåõñßóêåé óýíôïìá Ýíá Üëëï üðëï ðïõ íá ôï õðåñíéêÜ. ¸ôóé, ôá äüñáôá êáé ôá îßöç ïäÞãçóáí óôçí áóðßäá êáé óôçí ðáíïðëßá êáé ôá ñáíôÜñ Þôáí ç áöïñìÞ ãéá ôç äçìéïõñãßá ôïõ âïìâáñäéóôéêïý ÓôÝëè. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, ç áíåðôõãìÝíç êõíçãåôéêÞ éêáíüôçôá åíüò èçñåõôÞ ìðïñåß íáðïöåõ÷èåß áðü ôç âåëôéùìÝíç ðáíïðëßá ôïõ èçñÜìáôïò, ôçí ôå÷íéêÞ áðïöõãÞò Þ Üëëïõò ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò ðïõ óôç óõíÝ÷åéá ï èçñåõôÞò èá âñåé ôñüðï íá õðåñíéêÞóåé. ¼ôáí ïé áëåðïýäåò ôñÝ÷ïõí ðéï ãñÞãïñá, ôüôå ôá êïõíÝëéá õößóôáíôáé åðéëïãÞ ãéá áêüìá ìåãáëýôåñåò ôá÷ýôçôåò, ïðüôå ïé áëåðïýäåò ðñÝðåé í’ áõîÞóïõí áêüìá ðáñáðÜíù ôçí ôá÷ýôçôÜ ôïõò. ÅÜí âåëôéùèåß ç üñáóç ôùí áëåðïýäùí, ôüôå ç öõóéêÞ åðéëïãÞ åõíïåß ôá êïõíÝëéá ðïõ äåí îå÷ùñßæïõí áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõò. Áõôü ßóùò åõíïÞóåé ôéò áëåðïýäåò ðïõ åíôïðßæïõí ôá êïõíÝëéá ìå ôçí üóöñçóç, ðñÜãìá ðïõ ìå ôç óåéñÜ ôïõ ïäçãåß ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ íá äéáëÝîåé êïõíÝëéá ðïõ êéíïýíôáé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôïõ áíÝìïõ. Êáô’ áõôüí ôïí ôñüðï èçñåõôÞò êáé èÞñáìá óõíåîåëßóóïííôáé ó’ Ýíáí êëéìáêïýìåíï êýêëï ðïëõðëïêüôçôáò. Ïé âéïëüãïé Ý÷ïõí ïíïìÜóåé ôçí éäÝá áõôÞ Áñ÷Þ ôçò Êüêêéíçò Âáóßëéóóáò áðü ôçí êüêêéíç âáóßëéóóá ôïõ Lewis Carroll ðïõ åîÞãçóå óôçí Áëßêç, «Åäþ, âëÝðåéò, ðñÝðåé íá ôñÝ÷åéò üóï ðéï ðïëý ìðïñåßò, áðëÜ ãéá íá ìåßíåéò óôï ßäéï óçìåßï». ¼ðùò êáé ïé áãþíåò ìåôáîý èçñåõôÞ êáé èçñÜìáôïò, Ýôóé êáé ïé ðüëåìïé ìåôáîý îåíéóôÞ êáé ðáñáóßôïõ ïäçãïýí óå êëéìÜêùóç ôïõ áãþíá åîïðëéóìþí, áãþíá ðïõ áðáéôåß õðåñâïëéêÜ Ýîïäá êáé äçìéïõñãåß ðïëýðëïêá üðëá êáé Üìõíåò. Ïé ðïëéôéêÝò äõíÜìåéò äßíïõí óõ÷íÜ ôçí åíÝñãåéÜ ôïõò óå üðëá êáé Üìõíåò ãéá íá ìÞí êõñéáñ÷çèïýí áðü ôïõò áíôéðÜëïõò. Ïé îåíéóôÝò êáé ôá ðáñÜóéôá ðñÝðåé íá åîåëé÷èïýí üóï ôá÷ýôåñá ìðïñïýí ãéá íá äéáôçñÞóïõí ôá ôñÝ÷ïíôá åðßðåäá ðñïóáñìïãþí ôïõò. Óå êÜðïéï óçìåßï ôá Ýîïäá ôùí åîïðëéóìþí åßíáé

49

50

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôüóï ìåãÜëá, ðïõ ï ïñãáíéóìüò, ðïëéôéêüò Þ âéïëïãéêüò, äõóêïëåýåôáé íá êáëýøåé Üëëåò âáóéêÝò ôïõ áíÜãêåò, ùóôüóï ôï êüóôïò ôçò Þôôáò åßíáé ôÝôïéï ðïõ ßóùò äéáôçñïýíôáé ôá åîùöñåíéêÜ Ýîïäá. Âñéóêüìáóôå óå áíåëÝçôç äéáìÜ÷ç ìå ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé äåí èá âñåèåß ðïôÝ åõ÷Üñéóôç äéåõèÝôçóç. Ïé ó÷Ýóåéò áíÜìåóá óå îåíéóôÝò êáé ðáñÜóéôá åßíáé ôüóï áíôáãùíéóôéêÝò, ôüóï óðÜôáëåò êáé êáôáóôñïöéêÝò, ðïõ ç ïñïëïãßá ôùí åîïðëéóìþí ôáéñéÜæåé áðüëõôá óôçí ðåñéãñáöÞ ôïõò. Ôï õðüëïéðï êåöÜëáéï åîçãåß áõôÞ ôçí Üðïøç, áëëÜ ãéá åéóáãùãÞ ìðïñåßôå í’ áíáëïãéóèåßôå ôï åýñïò ôçò áíèñþðéíçò ôñáãùäßáò ðïõ Ý÷ïõí ðñïêáëÝóåé ìÝóá óôçí éóôïñßá, ìÝ÷ñé ðñüóöáôá,ïé ìåôáäïôéêïß ïñãáíéóìïß. Ç ìçôÝñá ôïõ åíüò áð’ ôïõò óõããñáöåßò (Williams) Ýìåéíå ïñöáíÞ óå çëéêßá åííÝá åôþí åîáéôßáò ìçíéããßôéäáò. Ï ßäéïò óõããñáöÝáò Ý÷åé áäåëöÞ ðïõ ç ç êáëýôåñÞ ôçò ößëç ðÝèáíå áéöíéäßùò áðü óêùëçêïåéäßôéäá óôçí ÔåôÜñôç äçìïôéêïý. Ïé ìéêñïóêïðéêïß å÷èñïß ìáò äåí õðïëïãßæïõí ôçí áîßá Þ ôçí óðïõäáéüôçôÜ ìáò. Ëßãï ðñéí ãßíåé ðñüåäñïò ôùí ÇÐÁ., ï Calvin Coolidge Ý÷áóå ôï äåêáåîÜ÷ñïíï ãéï ôïõ áðü ìßá ìïëõóìÝíç öïõóêÜëá óôï ðüäé ôçí ïðïßá áðÝêôçóå ôï áãüñé ðáßæïíôáò ôÝííéò. Êáôüðéí áõôïý, ï ðñüåäñïò Þôáí óõíáéóèçìáôéêÜ áíÞìðïñïò (üðùò ðáñáäÝ÷ïíôáé áêüìá êáé ïé èáõìáóôÝò ôïõ) êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò ðñïåêëïãéêÞò åêóôñáôåßáò ôïõ êáé ôçò ôåôñáåôïýò èçôåßáò ôïõ. Ç áíáëïãßá áíÜìåóá óôïõò äéåèíåßò åîïðëéóìïýò êáé óôç óõíåîÝëéîç îåíéóôþíðáñáóßôùí äåí åßíáé áêñéâÞò. Ôï ÐåíôÜãùíï ìðïñåß íá ó÷åäéÜæåé íÝá üðëá êáé ìåôÜ íá äïêéìÜæåé ìïíôÝëá ôïõò. ¸÷åé ôï ðëåïíÝêôçìá ôïõ ëïãéêïý ó÷åäéáóìïý, ôçò êáéíïýñãéáò áñ÷Þò, ôçò äïêéìÞò êáé ôïõ ëÜèïõò. Óôçí åîÝëéîç äåí õðÜñ÷ïõí ïìÜäåò áôüìùí ðïõ óêÝðôïíôáé óõóôçìáôéêÜ ðþò èá åöáñìüóïõí ôç íÝá åðéóôçìïíéêÞ ãíþóç ìå åðéèåôéêü Þ áìõíôéêü ôñüðï. Ç åîÝëéîç ðñï÷ùñÜ áðïêëåéóôéêÜ êáé ìüíï ìå ôç äïêéìÞ êáé ôï ëÜèïò. Ïé åëáöñÜ äéáöïñåôéêÝò ðïéêéëßåò óå êÜèå ãåíéÜ áíôáãùíßæïíôáé óôï ðáé÷íßäé ôçò æùÞò. ÌåñéêÝò åðéôõã÷Üíïõí ìåãáëýôåñç áíáðáñáãùãÞ áðü Üëëåò êáé ï ìÝóïò üñïò ôïõ ðëçèõóìïý ìåôáôßèåôáé ëßãï ðñïò ôï ìÝñïò ôïõò. Ç äéáäéêáóßá åßíáé áñãÞ êáé ÷ùñßò êáèïäÞãçóç-ïñéóìÝíåò öïñÝò Üóôï÷ç−üìùò äåí õðÜñ÷åé üñéï óôçí áêñßâåéá êáé óôçí ðïëõðëïêüôçôá ôùí ðñïóáñìïãþí ðïõ ìðïñåß íá ãåííÞóåé ç ÄáñâéíéêÞ äéáäéêáóßá. ÐÁËÁÉÁ ÊÁÉ ÓÕÃ×ÑÏÍÇ ÅÎÅËÉÎÇ Ðïëëïß ìéêñïâéïëüãïé èåùñïýí ëáíèáóìÝíá üôé ïé îåíéóôÝò êáé ôá ðáñÜóéôÜ ôïõò âñßóêïíôáé óõíÞèùò óå êáôÜóôáóç áñãÞò åîåëéêôéêÞò áëëáãÞò ðñïò êÜðïéá ìåëëïíôéêÞ âÝëôéóôç êáôÜóôáóç, óõíÞèùò åíåñãïý óõíåñãáóßáò. Ðñüêåéôáé ãéá ÷ïíäñïåéäþò ìç ñåáëéóôéêÞ áíôßëçøç. Ôüóï ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

51

üóï êáé ïé îåíéóôÝò ðñÝðåé óõíÞèùò íá äéáôçñÞóïõí ìßá ó÷åäüí óôáèåñÞ éóïññïðßá êÜíïíôáò óõìâéâáóìïýò áíÜìåóá óå áíôáãùíéóôéêÝò áîßåò, üðùò ï ñõèìüò áýîçóçò êáé ïé áìõíôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò. Óôçí éóïññïðßá, ç âåëôßùóç ìßáò ðñïóáñìïãÞò êáôÜ ìßá ìïíÜäá èá áðáéôïýóå ðáñáðÜíù áðü ìßá ìïíÜäá áðþëåéáò ìéáò Üëëçò ðñïóáñìïãÞò. ¸íá éó÷íüôåñï êïõíÝëé ßóùò ôñÝ÷åé ôá÷ýôåñá, áëëÜ áðü Ýíá óçìåßï êáé ðÝñá ôï üöåëïò ôçò ìåãáëýôåñçò ôá÷ýôçôáò äåí áîßæåé ôïí êßíäõíï ôçò áóéôßáò. Ï ðõñåôüò ìáò åßíáé êáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï âåëôéóôïðïéçìÝíïò, ôïõëÜ÷éóôïí óôéò öõóéïëïãéêÝò éóôïñéêÝò óõíèÞêåò. Õøçëüôåñïò êáé óõ÷íüôåñïò ðõñåôüò èá ìáò Ýêáíå ëéãüôåñï åõðáèåßò óå ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò áëëÜ ôï êüóôïò áðü ôçí êáôáóôñïöÞ éóôþí êáé ôçí åîÜíôëçóç èñåðôéêþí èá Þôáí ìåãÜëï. Ôïýôï èá éó÷ýåé åöüóïí ôï ðåñéâÜëëïí ðáñáìÝíåé óôáèåñü. ÅÜí ïé óõíèÞêåò áëëÜîïõí, ïñéóìÝíá âÝëôéóôá ãéá îåíéóôÞ êáé ðáèïãüíï ïñãáíéóìü ðéèáíþò áëëÜîïõí. ÅÜí ôá âáêôÞñéá êñáôçèïýí õðü Ýëåã÷ï ìå ôå÷íçôü ôñüðï åðß ðïëëÝò ãåíéÝò, ßóùò õðÜñîåé åðéëïãÞ ãéá ìåéùìÝíç áðüêñéóç ðõñåôïý, áëëÜ óå ðåñßðôùóç ðïõ ç ôå÷íïëïãßá ìáò áðïôý÷åé êáé îáíáãßíïõìå åõÜëùôïé, äåí åßíáé áðßèáíç ç åðáíåìöÜíéóç õøçëüôåñïõ ðõñåôïý. Óå üëá ôá Üëëá êåöÜëáéá áõôïý ôïõ âéâëßïõ êáôáðéáíüìáóôå ìå ðëåõñÝò ôçò áíèñþðéíçò âéïëïãßáò ðïõ Ý÷ïõí äéáìïñöùèåß áðü ìáêñü÷ñïíåò éóôïñéêÝò äéáäéêáóßåò. Óôï ðáñüí êåöÜëáéï èá óõæçôÞóïõìå ãéá åîåëéêôéêÝò áëëáãÝò ðïõ ìðïñïýí íá óõìâïýí ìÝóá óôïí åðüìåíï ÷ñüíï, Þ áêüìá êáé ôçí åðüìåíç åâäïìÜäá. ÅðåéäÞ ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß áíáðáñÜãïíôáé ôüóï ãñÞãïñá, Ý÷ïõí êáé ôá÷ýôáôç åîÝëéîç. ÌåñéêÝò áð’ ôéò ÜìõíÝò ìáò, üðùò ç äñåðáíïêõôôáñéêÞ áéìïóöáéñßíç, Ý÷ïõí åîåëé÷èåß áîéïðñüóåêôá êáôÜ ôá ôåëåõôáßá äÝêá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ïðïßùí Ý÷ïõí ðåñÜóåé ðåñßðïõ ôñéáêüóéåò ãåíéÝò áíèñþðùí. Ôï åßäïò ìáò Ý÷åé óõíïëéêÜ áíáðôýîåé óçìáíôéêÜ õøçëüôåñç áíôßóôáóç óå ìåñéêÝò åðéäçìéêÝò íüóïõò üðùò ç åõëïãéÜ êáé ç öõìáôßùóç êáôÜ ôïõò ôåëåõôáßïõò áéþíåò, ßóùò óôéò äþäåêá ôåëåõôáßåò ãåíéÝò. Óõãêñßíåôå áõôïýò ôïõò áñéèìïýò ìå ôéò ôñéáêüóéåò ãåíéÝò áíÜ ìßá-äýï åâäïìÜäåò åíüò âáêôçñßïõ êáé ôçí áêüìá ôá÷ýôåñç áíáðáñáãùãÞ ôùí éþí. Ôá âáêôÞñéá ìðïñïýí íá åîåëé÷èïýí óå ìßá ìÝñá üóï åìåßò óå ÷ßëéá ÷ñüíéá êé áõôü ìáò áäéêåß óôïí áãþíá ôùí åîïðëéóìþí. Äåí ìðïñïýìå íá åîåëé÷èïýìå áñêåôÜ ãñÞãïñá þóôå íá îåöýãïõìå áð’ ôïõò ìéêñïïñãáíéóìïýò. Áíô’ áõôïý, Ýíá Üôïìï ðñÝðåé í’ áíôéìåôùðßæåé ôçí åîåëéêôéêÞ áëëáãÞ ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý ìåôáâÜëëïíôáò ôéò áíáëïãßåò ìåôáîý ôùí äéáöïñåôéêþí ôïõ áíôéóùìÜôùí. Åõôõ÷þò, ï áñéèìüò êáé ç ðïéêéëßá áõôþí ôùí ÷çìéêþí üðëùí åßíáé ôåñÜóôéá êáé áíôéóôáèìßæïõí ôïõëÜ÷éóôïí ìåñéêþò ôï ðëåïíÝêôçìá ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéìþí óôïí ôïìÝá ôçò åîÝëéîçò. Áðü áíïóïëïãéêÞò ðëåõñÜò, ìßá åðéäçìßá ìðïñåß íá åðéöÝñåé äñáìáôéêÞ áëëáãÞ óôïí áíèñþðéíï ðëçèõóìü. Ôá Üôïìá ðïõ ðñïóåâëÞèçóáí áðü ôçí íüóï êáé áíÝêáìøáí èá Ý÷ïõí áíïóßá óå åðáíáìüëõíóç äéüôé ðåñéÝ÷ïõí óôï

52

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óþìá ôïõò áõîçìÝíåò ðïóüôçôåò ôùí ëåìöïêõôôÜñùí ðïõ ðáñÜãïõí áíôéóþìáôá ãéá ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý. Ç áíïóßá ôùí åíçëßêùí óå ðáéäéêÜ íïóÞìáôá üðùò ç ðáñùôßôéäá äåí åîáñôÜôáé áðü áëëáãÞ ãïíéäßùí ìÝóá óôçí áíèñþðéíç äåîáìåíÞ, áëëÜ óå áëëáãÝò óõãêåíôþóåùí ôùí äéáöüñùí ôýðùí áíôéóùìÜôùí óå êÜèå Üôïìï. Ôï ìiêñü ìÝãåèïò äßíåé óôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé Üëëï ðëåïíÝêôçìá: ôïõò ôåñÜóôéïõò áñéèìïýò ôïõò. ÊáèÝíáò ìáò öÝñåé (êõñßùò óôï ðåðôéêü êáé áíáðíåõóôéêü óýóôçìá) ðåñéóóüôåñá âáêôçñéáêÜ êýôôáñá áðü ôïí áñéèìü ôùí áíèñþðùí ðÜíù óôç ãÞ. Ïé ôåñÜóôéïé áñéèìïß óçìáßíïõí üôé áêüìá êáé áðßèáíåò ìåôáëëáãÝò èá óõìâïýí ìå áîéïðñüóåêôç óõ÷íüôçôá êáé üôé êÜèå ìåôáëëáãìÝíï óôÝëå÷ïò ìå ôï ðáñáìéêñü ðëåïíÝêôçìá Ýíáíôé ôùí õðïëïßðùí óýíôïìá èá åðéêñáôÞóåé áñéèìçôéêÜ. ÁíáìÝíïõìå ôá ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí ìáò íá åîåëé÷èïýí ôá÷ýôáôá ðñïò ôéò âÝëôéóôåò ãéá ôéò óçìåñéíÝò óõíèÞêåò ôéìÝò. Óå ïñéóìÝíåò êáôáóôñïöéêÝò åðéäçìßåò, ï áíèñþðéíïò ðëçèõóìüò ìðïñåß íá áíáðôýîåé õøçëüôåñï åðßðåäï áíèåêôéêüôçôáò óå ìïëõóìáôéêÞ íüóï ìÝóá óå ëßãïõò ìÞíåò. Ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, üôáí ïé Åõñùðáßïé ðñùôïÝöèáóáí óôïí ÍÝï Êüóìï, ìåñéêÜ åõñùðáúêÜ íïóÞìáôá óýíôïìá åîÜëåéøáí ôï 90% ôùí êïéíïôÞôùí ôùí Éèáãåíþí Áìåñéêáíþí. ÅÜí ç åõðÜèåéá ôùí Éèáãåíþí Áìåñéêáíþí åß÷å ãåíåôéêÞ âÜóç, ôá ãïíßäéá ôùí ôõ÷åñþí ðïõ åðÝæçóáí áðü ôçí åðéäçìßá èá åß÷áí ãßíåé áíáëïãéêÜ óõ÷íüôåñá êáé èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé ï ðëçèõóìüò, ìå ôçí ðåñéïñéóìÝíç áõôÞ Ýííïéá, áíÝðôõîå ìåãáëýôåñç áíèåêôéêüôçôá. Ðñüêåéôáé ãéá áêñáßï ðáñÜäåéãìá. ÓõíçèÝóôåñá, ç áíèñþðéíç ãïíéäéáêÞ äåîáìåíÞ áëëÜæåé ëßãï áðü ìßá åðéäçìßá, åíþ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý ìðïñåß íá åîåëé÷èïýí äñáóôéêÜ. ÂÁÊÔÇÑÉÁÊÇ ÁÍÔÉÓÔÁÓÇ ÓÔÁ ÁÍÔÉÂÉÏÔÉÊÁ Ç áíáêÜëõøç üôé ôïîßíåò ìõêÞôùí óêïôþíïõí ôá âáêôÞñéá ðïõ ðñïîåíïýí íïóÞìáôá óôïí Üíèñùðï åßíáé ßóùò ç ìåãáëýôåñç éáôñéêÞ ðñüïäïò ôïõ åéêïóôïý áéþíá êáé ìéá áðü ôéò ìåãáëýôåñåò üëùí ôùí åðï÷þí. Ðáñüôé åíþóåéò ôïõ áñóåíéêïý åß÷áí ÷ñçóéìïðïéçèåß êáôÜ ôçò óýöéëçò áðü ôüôå ðïõ ôéò åéóÞãáãå ï Paul Ehrlich ôï 1910, ç åðï÷Þ ôùí áíôéâéïôéêþí îåêßíçóå üôáí ï ÁëÝîáíäñïò ÖëÝìéíãê ðáñáôÞñçóå ôï 1929 üôé ôá âáêôÞñéá óôï ôñõâëßï äåí áíáðôýóóïíôáí êáíïíéêÜ üôáí êïíôÜ ôïõò åß÷áí áíáðôõ÷èåß áðïéêßåò ôïõ ìýêçôá Penicillium. Ãéáôß; Ãéáôß ôá ðéï áðïôåëåóìáôéêÜ áíôéâéïôéêÜ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ìïý÷ëåò; Ôá áíôéâéïôéêÜ åßíáé ÷çìéêÜ üðëá ðïõ åîåëß÷èçêáí óôïõò ìýêçôåò êáé óôá âáêôÞñéá þóôå íá ôá ðñïóôáôåýïõí áðü ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé áíôáãùíéóôÝò. ¸÷ïõí äéáìïñöùèåß áðü åêáôïììýñéá ÷ñüíéá åðéëïãÞò þóôå íá áîéïðïéïýí ôéò

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

53

åéäéêÝò áäõíáìßåò ôùí âáêôçñßùí ÷ùñßò íá åßíáé ôïîéêÜ ãéá ôïõò ìýêçôåò. ÌåãÜëç ðïéêéëßá âáêôçñéáêþí êáé ìõêçôéáêþí ðñïúüíôùí ðïõ åßíáé áóöáëÞ ãéá ôçí ðëåéïøçößá ôùí áíèñþðùí êáôáóôñÝöïõí ôá âáêôÞñéá ðïõ ðñïêáëïýí öõìáôßùóç, ðíåõìïíßá êáé ðïëëÝò Üëëåò ëïéìþîåéò. Åðß äåêáåôßåò, ôá áíôéâéïôéêÜ Ýäùóáí óå ïéêïíïìéêÜ áíåðôõãìÝíåò êïéíùíßåò Ýíá «÷ñõóü áéþíá» áðáëëáãÞò áðü âáêôçñéáêÜ íïóÞìáôá. Óõíäõáóìüò ìÝôñùí äçìüóéáò õãéåéíÞò êáé áíôéâéïôéêþí åðéâñÜäõíå ôüóï ðïëý ôïõò èáíÜôïõò, ðïõ ôï 1969 ï Ãåíéêüò Éáôñüò ôùí ÇÐÁ. áíáêïßíùóå üôé «åßíáé ðëÝïí êáéñüò íá êëåßóïõìå ôï âéâëßï ôùí ìåôáäïôéêþí íïóçìÜôùí». ¼ðùò êé Üëëïé ÷ñõóïß áéþíåò, åôïýôïò ßóùò åßíáé âñá÷ýâéïò. Åðéêßíäõíá âáêôÞñéá üðùò ôçò öõìáôßùóçò êáé ôçò ãïíüññïéáò åëÝã÷ïíôáé óÞìåñá äõóêïëüôåñá ìå áíôéâéïôéêÜ áð’ üôé ðñéí áðü äÝêá Þ åßêïóé ÷ñüíéá. Ôá âáêôÞñéá Ý÷ïõí áíáðôýîåé äéáìÝóïõ ôçò åîÝëéîçò áìõíôéêïýò ìç÷áíéóìïýò Ýíáíôé ôùí áíôéâéïôéêþí, üðùò áêñéâþò áíÝðôõîáí ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò Ýíáíôé ôùí öõóéêþí ìáò üðëùí êáé ôùí üðëùí ôùí ìõêÞôùí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åîåëéêôéêÞò ôïõò éóôïñßáò. ¼ðùò åßðå ðñüóöáôá ï Mitchell Cohen ôïõ ÊÝíôñïõ ÅëÝã÷ïõ êáé Ðñüëçøçò ôùí ÍïóçìÜôùí «ÔÝôïéá èÝìáôá ìáò êÜíïõí í’ áíçóõ÷ïýìå üôé öèÜíïõìå óôçí ìåôá-áíôéìéêñïâéáêÞ åðï÷Þ». Êáé ðñÜãìáôé ßóùò öèÜíïõìå. Áò óêåöèïýìå ôá óôáöõëïêïêêéêÜ âáêôÞñéá, ôçí êïéíüôåñç áéôßá ôùí ìïëýíóåùí óôá ôñáýìáôá. Ôï 1941 üëá áõôÜ ôá âáêôÞñéá Þôáí åõðáèÞ óôçí ðåíéêéëëßíç. Ôï 1944, ïñéóìÝíá óôåëÝ÷ç åß÷áí Þäç åîåëé÷èåß þóôå íá ðáñÜãïõí ôá Ýíæõìá ðïõ äéáóðïýí ôçí ðåíéêéëëßíç. ÓÞìåñá, ôï 95% ôùí óôáöõëïêïêêéêþí óôåëå÷þí åìöáíßæïõí êÜðïéá áíôßóôáóç óôçí ðåíéêéëëßíç. Óôç äåêáåôßá ôïõ 1950, áíáðôý÷èçêå ìßá óõíèåôéêÞ ðåíéêéëëßíç, ç ìåèéêéëëßíç, ðïõ ìðïñïýóå íá óêïôþóåé áõôïýò ôïõò ïñãáíéóìïýò, áëëÜ ôá âáêôÞñéá ãñÞãïñá åîåëß÷èçêáí Ýíáíôß ôçò êáé õðÞñ÷å áêüìá ç áíÜãêç ãéá íÝá öÜñìáêá. Ç êéðñïöëïîáêßíç Ýäùóå íÝá åëðßäá üôáí ðáñïõóéÜóèçêå óôá ìÝóá ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1980, áëëÜ ôï 80% ôùí óôáöõëïêïêêéêþí óôåëå÷þí óôç ÍÝá Õüñêç åßíáé ðëÝïí áíèåêôéêÜ ó’ áõôÞí. Óå Íïóïêïìåßï ÂåôåñÜíùí óôï ¼ñåãêïí, ï ñõèìüò áíèåêôéêüôçôáò áíÝâçêå áðü ëéãüôåñï ôïõ 5% óå ðÜíù áðü 80% ìÝóá ó’ Ýíá ÷ñüíï. Óôç äåêáåôßá ôïõ 1960, ïé ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò ãïíüññïéáò åëÝã÷ïíôáí åýêïëá ìå ðåíéêéëëßíç, åíþ áêüìá êáé ôá áíèåêôéêÜ óôåëÝ÷ç áíôáðïêñßíïíôáí óôçí áìðéêéëëßíç. Ôþñá 75% ôùí ãïíïêïêêéêþí óôåëå÷þí ðáñÜãïõí Ýíæõìá ðïõ áðåíåñãïðïéïýí ôçí áìðéêéëëßíç. ÌåñéêÝò áëëáãÝò ôÝôïéïõ åßäïõò Þôáí áð’ üôé öáßíåôáé ðñïúüí óôáèåñÞò ÷ñùìïóùìéêÞò ìåôáëëáãÞò êáé åðéëïãÞò, üìùò ôá âáêôÞñéá Ý÷ïõí êáé Üëëï åîåëéêôéêü ôÝ÷íáóìá. ÐñïóâÜëëïíôáé ôá ßäéá áðü ìéêñïóêïðéêïýò äáêôõëßïõò DNA ðïõ ïíïìÜæïíôáé ðëáóìßäéá, ôá ïðïßá ðåñéóôáóéáêÜ áöÞíïõí ôìÞìá DNA ùò íÝï ôìÞìá ôïõ âáêôçñéáêïý ãïíéäéþìáôïò. Ôï 1976 áíáêáëýöèçêå üôé ôá âáêôÞñéá ðïõ ðñïêáëïýí ãïíüññïéá åß÷áí ðÜñåé

54

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äéáìÝóïõ ðëáóìéäßùí áðü ôçí Escherichia coli ôá ãïíßäéá ðïõ ðåñéÝ÷ïõí ôïí êþäéêá ãéá Ýíæõìá-êáôáóôñïöåßò ôçò ðåíéêéëëßíçò. Ç E. coli æåé öõóéïëïãéêÜ óôï áíèñþðéíï Ýíôåñï, ïðüôå óÞìåñá ôï 90% ôùí ãïíïññïéáêþí âáêôçñßùí óôçí ÔáûëÜíäç êáé ôéò Öéëéððßíåò Ý÷ïõí ãßíåé áíèåêôéêÜ. Ôï 1983 îÝóðáóå åðéäçìßá óïâáñÞò äéÜññïéáò óå êáôáõëéóìü ÉíäéÜíùí ôçò öõëÞò ×üðé áðü óôÝëå÷ïò ôçò Salmonella flexneri ðïõ Þôáí áíèåêôéêü óôá áíôéâéïôéêÜ. Ç Ýñåõíá Ýäåéîå üôé ôï ãïíßäéï ôçò áíèåêôéêüôçôáò ðñïåñ÷üôáí áðü ãõíáßêá ðïõ åß÷å êÜíåé ÷ñüíéá ÷ñÞóç áíôéâéïôéêþí ãéá íá êáôáóôåßëåé ìüëõíóç áðü E. coli óôçí ïõñïðïéçôéêÞ ïäü. Ï êáôÜëïãïò ôùí áðåéëþí ðïõ áíôéìåôùðßæïõìå áðü áíèåêôéêÜ âáêôÞñéá åßíáé ìáêñýò êáé ôñïìáêôéêüò. Ôï 20% ôùí ðíåõìïíïêïêêéêþí âáêôçñßùí óôç Ãáëëßá åßíáé áíèåêôéêÜ óôçí åñõèñïìõêßíç åîáéôßáò ôçò éêáíüôçôáò ðïõ áíÝðôõîáí íá åìðïäßæïõí ôçí ðñüóäåóç ôïõ ìïñßïõ ôçò. ÏñéóìÝíá óôåëÝ÷ç ÷ïëÝñáò ðïõ áðåéëåß ôþñá ÷éëéÜäåò áíèñþðùí óôç Íüôéï ÁìåñéêÞ åßíáé áíèåêôéêÜ êáé óôá ðÝíôå öÜñìáêá ðïõ åß÷áí åðéôõ÷ßá óôï ðáñåëèüí. Ç áìïîéêéëëßíç äåí åßíáé ðëÝïí áðïôåëåóìáôéêÞ óôï 30 Ýùò 50% ôùí ðáèïãüíùí óôåëå÷þí ôçò E. coli. Áð’ üôé öáßíåôáé, üíôùò ôñÝ÷ïõìå ìáæß ìå ôçí Êüêêéíç Âáóßëéóóá üóï ãñçãïñüôåñá ìðïñïýìå ìüíï êáé ìüíï ãéá íá ðáñáìåßíïõìå óôï ßäéï óçìåßï. ºóùò ôï ôñïìáêôéêüôåñï áð’ üëá åßíáé üôé ôï Ýíá ôñßôï ôùí ðåñéðôþóåùí öõìáôßùóçò óôç ÍÝá Õüñêç ðñïêáëïýíôáé áðü âáêßëëïõò áíèåêôéêïýò ó’ Ýíá áíôéâéïôéêü, åíþ ôï 3% ôùí íÝùí ðåñéóôáôéêþí êáé ôï 7% ôùí õðïôñïðéáæüíôùí ðåñéðôþóåùí åßíáé áíèåêôéêÜ óå äýï Þ ðåñéóóüôåñá áíôéâéïôéêÜ. Ôá Üôïìá ìå öõìáôéáêÞ áíôßóôáóç óå ðïëëáðëÜ öÜñìáêá Ý÷ïõí ðéèáíüôçôá åðéâßùóçò ðåñßðïõ 50áðü ôçí áíáêÜëõøç ôùí áíôéâéïôéêþí! Ç öõìáôßùóç ðáñáìÝíåé ç ðéï óõ÷íÞ áéôßá èáíÜôïõ áðü ëïßìùîç óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò, ðñïêáëþíôáò ôï 26% ôùí èáíÜôùí åíçëßêùí ðïõ èá ìðïñïýóáí í’ áðïöåõ÷èïýí êáé ôï 6.7% ôùí èáíÜôùí óõíïëéêÜ. Ôá ðïóïóôÜ öõìáôßùóçò óôéò ÇÐÁ Ýðåóáí óôáäéáêÜ Ýùò ôï 1985 áëëÜ Ý÷ïõí Ýêôïôå áõîçèåß êáôÜ 18ðåñéóôáôéêÜ ðñïêëÞèçêáí óå Üôïìá ìå ÷áìçëÞ áíïóïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá åîáéôßáò AIDS êáé ôá õðüëïéðá áðü áõîçìÝíåò åõêáéñßåò ãéá ìüëõíóç êáé áðü ðáèïãüíá áíèåêôéêÜ óôá áíôéâéïôéêÜ. Ç áõîáíüìåíç áíï÷Þ óôá áíôéâéïôéêÜ åßíáé ç åõñýôåñá ãíùóôÞ êáé áîéïëïãçìÝíç åîÝëéîç ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí. Áðü ôï 1950 ìåãÜëïò áñéèìüò åñåõíþí Ý÷åé êáôï÷õñþóåé óçìáíôéêÜ éáôñéêÜ óõìðåñÜóìáôá: 1. Ç âáêôçñéáêÞ áíèåêôéêüôçôá óôá áíôéâéïôéêÜ äåí ðñïÝñ÷åôáé áðü óôáäéáêÞ áíÜðôõîç áíï÷Þò ìåìïíùìÝíùí âáêôçñßùí, áëëÜ áðü óðÜíéåò ãïíéäéáêÝò ìåôáëëáãÝò Þ íÝá ãïíßäéá ðïõ åéóÝñ÷ïíôáé ìå ðëáóìßäéá. 2. Ïé ãïíéäéáêÝò ìåôáëëáãÝò ìðïñïýí íá ìåôáäïèïýí äéáìÝóïõ ôùí ðëáóìéäßùí Þ ìå Üëëåò äéáäéêáóßåò óå äéáöïñåôéêÜ åßäç âáêôçñßùí.

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

55

3. Ç ðáñïõóßá ôïõ áíôéâéïôéêïý ðñïêáëåß ôçí áýîçóç ôïõ ðëçèõóìïý ôïõ áñ÷éêÜ óðÜíéïõ ìåôáëëáãìÝíïõ óôåëÝ÷ïõò êáé óå ëßãï ï áñ÷áßïò ôýðïò áíôéêáèßóôáôáé áðü ôïí ìåôáëëáãìÝíï. 4. ¼ôáí ôï áíôéâéïôéêü áðïìáêñõíèåß, ôá áñ÷áßá óôåëÝ÷ç áíôéêáèéóôïýí óôáäéáêÜ ôéò áíèåêôéêÝò ìïñöÝò. 5. ÌåôáëëáãÝò ó’ Ýíá áíèåêôéêü óôÝëå÷ïò ìðïñïýí íá ðñïóäþóïõí áêüìá ìåãáëýôåñç áíèåêôéêüôçôá, ïðüôå ç áýîçóç ôçò äüóçò ôïõ áíôéâéïôéêïý èá åßíáé áðïôåëåóìáôéêÞ ìüíï ðñïóùñéíÜ. 6. ×áìçëÝò äüóåéò áíôéâéïôéêïý ïé ïðïßåò åðéâñáäýíïõí ìüíï åëáöñÜ ôç âáêôçñéáêÞ áýîçóç, ôåëéêÜ èá åðéëÝîïõí óôåëÝ÷ç ðïõ áíèßóôáíôáé óôç ìéêñÞ åðéâñÜäõíóç. 7. ÌåôáëëáãÝò ðïõ ðñïóäßíïõí áêüìá õøçëüôåñá åðßðåäá áíèåêôéêüôçôáò ðñïêýðôïõí óå ôÝôïéá ìåñéêþò ðñïóáñìïóìÝíá óôåëÝ÷ç ðéï óõ÷íÜ áð’ üôé óôá áñ÷éêÜ ìç áíèåêôéêÜ óôåëÝ÷ç. 8. Ç áíèåêôéêüôçôá óå Ýíá áíôéâéïôéêü ìðïñåß íá ðñïóäþóåé áíèåêôéêüôçôá êáé óå Üëëï, åéäéêÜ üôáí ôá äýï áíôéâéïôéêÜ Ý÷ïõí ÷çìéêÞ óõããÝíåéá. 9. ÔÝëïò, ôï ìåéïíÝêôçìá ôùí áíèåêôéêþí óôåëå÷þí üôáí áðïõóéÜæåé ôï áíôéâéïôéêü ÷Üíåôáé óôáäéáêÜ áðü ðåñáéôÝñù åîåëéêôéêÝò áëëáãÝò, óå âáèìü ðïõ ç áíèåêôéêüôçôá åðéêñáôåß áêüìá êé üôáí äåí Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß áíôéâéïôéêÜ ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá. Ç óçìáóßá ôùí åõñçìÜôùí áõôþí ãéá ôçí éáôñéêÞ ðñÜîç Ý÷åé ðëÝïí ãßíåé ðëáôåéÜ êáôáíïçôÞ. Åöüóïí Ýíá áíôéâéïôéêü äåí áíáêïõößæåé ôï íüóçìÜ óáò, êáëýôåñá åßíáé íá äïêéìÜóåôå Üëëï, ðáñÜ íá áõîÞóåôå ôç äüóç ôïõ ðñþôïõ. Áðïöýãåôå ìáêñü÷ñïíç Ýêèåóç óôá áíôéâéïôéêÜ. Ç êáèçìåñéíÞ ëÞøç ÷áðéïý ðåíéêéëëßíçò ãéá íá áðïöåõ÷èïýí ëïéìþîåéò åßíáé áðïäåêôÞ áãùãÞ ãéá ïñéóìÝíåò êáôáóôÜóåéò, üðùò ëïéìþîåéò óå åõðáèåßò êáñäéáêÝò âáëâßäåò, áëëÜ ôáõôü÷ñïíá åðéëÝãåé ôá áíèåêôéêÜ óôåëÝ÷ç. Äõóôõ÷þò, ßóùò åßìáóôå óõ÷íÜ åêôåèåéìÝíïé óå ôÝôïéåò ðáñåíÝñãåéåò ÷ùñßò íá ôï ãíùñßæïõìå, êáôáíáëþíïíôáò êñÝáò Þ áõãÜ Þ ãÜëá áðü æþá ðïõ Ý÷ïõí ðÜñåé óôáèåñÜ äüóåéò áíôéâéïôéêþí. Åßíáé Ýíáò êßíäõíïò ðïõ Ý÷åé ðñïêáëÝóåé ðñüóöáôá äéáìÜ÷ç ìåôáîý ðáñáãùãþí êáé áêôéâéóôþí ôçò äçìüóéáò õãåßáò. Ôï ðñüâëçìá ôçò ÷ñÞóçò áíôéâéïôéêþí óôá åêôñåöüìåíá æþá ÷ñåéÜæåôáé í’ áíáãíùñéóôåß åõñýôåñá êáé íá áîéïëïãçèåß ðñïóåêôéêÜ óå ó÷Ýóç ìå ôá ðéèáíÜ ùöÝëç. ¼ðùò ëÝåé ï Harold Neu, êáèçãçôÞò ÉáôñéêÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï Columbia, óôï Üñèñï ôïõ 1992 ìå ôßôëï «Ç Êñßóç óôçí Áíèåêôéêüôçôá ôùí Áíôéâéïôéêþí», «Ç åõèýíç ãéá ôç ìåßùóç ôçò

56

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áíèåêôéêüôçôáò Ýãêåéôáé óôïí éáôñü ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß áíôéìéêñïâéáêïýò ðáñÜãïíôåò êáé óôïí áóèåíÞ ðïõ áðáéôåß áíôéâéïôéêÜ üôáí ôï íüóçìá ðñïÝñ÷åôáé áðü éü êáé ôá áíôéâéïôéêÜ äåí åíäýêíåéíôáé. Êñßóéìïò åßíáé åðßóçò êáé ï ñüëïò ôùí öáñìáêïâéïìç÷áíéþí ðïõ äåí ðñÝðåé íá ðñïùèïýí ôçí áíÜñìïóôç ÷ñÞóç áíôéâéïôéêþí óå áíèñþðïõò êáé æþá äéüôé áõôÞ ç åðéëåêôéêÞ ðßåóç ìáò Ý÷åé öÝñåé óôç óçìåñéíÞ êñßóç». Åßíáé ìÜëëïí áðßèáíï íá ëçöèåß óïâáñÜ õðüøéí áõôÞ ç óõìâïõëÞ. ¼ðùò ôïíßæïõí ï Matt Ridley êáé ï Bobbi Low óå ðñüóöáôï Üñèñï óôï ðåñéïäéêü The Atlantic Monthly, çèéêÝò ðñïôñïðÝò ãéá ôï êáëü ôùí ðïëëþí åßíáé åõðñüóäåêôåò áëëÜ óðÜíéá åöáñìüæïíôáé. Ãéá íá óõíåñãáóèïýí ïé Üíèñùðïé ãéá ôï êáëü ôïõ óõíüëïõ ÷ñåéÜæïíôáé ìÝôñá ðïõ èá êáèéóôïýí ôçí Ýëëåéøç óõíåñãáóßáò áêñéâÞ. Ïé éïß äåí Ý÷ïõí ôïí ßäéï ôýðï ìåôáâïëéêïý ìç÷áíéóìïý ìå ôá âáêôÞñéá êáé äåí ìðïñïýí íá åëåã÷èïýí ìå áíôéâéïôéêÜ áðü ìýêçôåò, õðÜñ÷ïõí üìùò öÜñìáêá ðïõ ìðïñïýí íá ôïõò êáôáðïëåìÞóïõí. Ðñüóöáôï óçìáíôéêü ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß ç æéäïâïõäßíç (AZT) ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá êáèõóôåñÞóåé ôçí åìöÜíéóç ôïõ AIDS óå Üôïìá ðñïóâåâëçìÝíá áðü ôïí éü HIV. Äõóôõ÷þò, ç AZT, üðùò êáé ôá áíôéâéïôéêÜ, äåí åßíáé ôüóï áîéüðéóôç üóï ðáëáéüôåñá äéüôé ôá óôåëÝ÷ç ôïõ HIV åßíáé ôþñá áíèåêôéêÜ ó’ áõôÞí. Ï HIV åßíáé ñåôñïúüò, Ýíáò áðëïýóôáôïò ïñãáíéóìüò ìå åéäéêïýò ðåñéïñéóìïýò êáé åéäéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá. Äåí Ý÷åé äéêü ôïõ DNA. Ôï ìéêñïóêïðéêü ôïõ RNA äñá áíáãêÜæïíôáò ôï ìç÷áíéóìü áíôéãñáöÞò DNA ôïõ îåíéóôÞ íá öôéÜîåé áíôßãñáöá ôïõ éïý. ÁíÜìåóá óôá êýôôáñá ðïõ åêìåôáëëåýåôáé åßíáé êáé êýôôáñá ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ï éüò ìðïñåß íá êñõöèåß ìÝóá ôïõò, ïðüôå îåãëéóôñÜ áðü ôá áíôéóþìáôá ôïõ îåíéóôÞ. Ç Ýëëåéøç äéêïý ôïõ ìç÷áíéóìïý ðïëëáðëáóéáóìïý åßíáé ôáõôü÷ñïíá ç áäõíáìßá êáé ç äýíáìç ôïõ ñåôñïúïý. ÁíáðáñÜãåôáé êáé åîåëßóóåôáé ðéï áñãÜ áðü ôïõò éïýò ðïõ ðåñéÝ÷ïõí DNA Þ ôá âáêôÞñéá. Ôï ÷áìçëü ôïõ åðßðåäï áíáðáñáãùãéêÞò áêñßâåéáò åßíáé åðßóçò áäõíáìßá. ÄçëáäÞ ðáñÜãïíôáé áñêåôÜ åëáôôùìáôéêÜ áíôßãñáöá ôïõ éïý. ÁõôÞ ç ëåéôïõñãéêÞ áäõíáìßá ùóôüóï ìðïñåß íá åßíáé êáé åîåëéêôéêÞ äýíáìç, äéüôé ìåñéêÜ åëáôôùìáôéêÜ áíôßãñáöá ßóùò îåöåýãïõí êáëýôåñá áðü ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ôïõ îåíéóôÞ Þ ôá áíôééïéêÜ öÜñìáêá. ¢ëëç äýíáìç ôùí ñåôñïúþí åßíáé ç áðïõóßá á÷éëëåßïõ öôÝñíáò åîáéôßáò ôçò ôüóï áðëÞò äïìÞò ôïõò. Ï HIV ÷ñåéÜæåôáé ìÞíåò ãéá í’ áíáðôýîåé áíèåêôéêüôçôá óôçí AZT, óå áíôßèåóç ìå ôá âáêôÞñéá ðïõ ìÝóá óå ëßãåò åâäïìÜäåò áíáðôýóóïõí óçìáíôéêÜ åðßðåäá áíèåêôéêüôçôáò óå ïñéóìÝíá áíôéâéïôéêÜ. Äõóôõ÷þò ï HIV äéáèÝôåé ðïëý ÷ñüíï ìÝóá óôïí êÜèå îåíéóôÞ ãéá íá åîåëé÷èåß. Ìßá ìüëõíóç, ìåôÜ áðü ÷ñüíéá áíôéãñáöÞò, ìåôáëëáãÞò êáé åðéëïãÞò, ìðïñåß íá êáôáëÞîåé óå Ýíá ìåßãìá áíôáãùíéóôéêþí óôåëå÷þí ôïõ éïý ìÝóá óå Ýíá êáé ìüíï îåíéóôÞ. Èá åðéêñáôÞóïõí ôá óôåëÝ÷ç ðïõ ìðïñïýí êáëýôåñá íá õðåñíéêÞóïõí ôéò ïðïéåóäÞðïôå

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

57

äõóêïëßåò (ð.÷. ôçí AZT Þ Üëëï öÜñìáêï). ÁõôÜ ôá óôåëÝ÷ç ìåôáôñÝðïõí ðéï ãñÞãïñá áðü ô’ Üëëá ôïõò ðüñïõò ôïõ îåíéóôÞ ãéá äéêÞ ôïõò ÷ñÞóç−ìå Üëëá ëüãéá åßíáé ôá ðéï ëïéìïãüíá. ÂÑÁ×ÕÐÑÏÈÅÓÌÇ ÅÎÅËÉÎÇ ÔÇÓ ËÏÉÌÏÃÏÍÏÕ ÄÕÍÁÌÇÓ Ç åîÝëéîç ôçò ëïéìïãüíïõ äýíáìçò åßíáé óå ìåãÜëï âáèìü ðáñáíïçìÝíç äéáäéêáóßá. Ç óõìâáôéêÞ áíôßëçøç èåùñåß üôé ôá ðáñÜóéôá ðñÝðåé ðÜíôá íá åîåëßóóïíôáé ðñïò ìåéùìÝíç ëïéìïãüíï äýíáìç. Ï óõëëïãéóìüò èåùñåß, óùóôÜ, üôé üóï ðåñéóóüôåñï æåé ï îåíéóôÞò, ôüóï ðåñéóóüôåñï ìðïñïýí íá æÞóïõí ôá ðáñÜóéôá êáé íá äéáóðáñïýí óå íÝïõò îåíéóôÝò. ÊÜèå âëÜâç óôïí îåíéóôÞ ôåëéêÜ âëÜðôåé üëá ôá ðáñÜóéôá ðïõ åîáñôþíôáé áðü áõôüí êáé ôá ðéï åðéôõ÷çìÝíá ðáñÜóéôá èá ðñÝðåé íá åßíáé üóá ìå êÜðïéï ôñüðï âïçèïýí ôïí îåíéóôÞ ôïõò. Ç áíáìåíüìåíç åîåëéêôéêÞ äéáäï÷Þ îåêéíÜ ì’ Ýíá ðáñÜóéôï ðïõ Ý÷åé ëïéìïãüíï äýíáìç êáé ãßíåôáé üëï êáé ðéï êáëüçèåò þóðïõ ôåëéêÜ ßóùò êáôáëÞîåé íá åßíáé áðáñáßôçôïò âïçèüò óôçí åðéâßùóç ôïõ îåíéóôÞ. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ëÜèç ó’ áõôü ôï öáéíïìåíéêÜ ëïãéêü åðé÷åßñçìá. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôï åðé÷åßñçìá áãíïåß ôïí áðþôáôï óêïðü ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý ðïõ åßíáé ç äéáóðïñÜ ôùí áðïãüíùí ôïõ óå íÝïõò îåíéóôÝò. ¼ðùò óçìåéþóáìå êáé óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï, ç äéáóðïñÜ ÷ñçóéìïðïéåß óõ÷íÜ áìõíôéêïýò ìç÷áíéóìïýò ôïõ îåíéóôÞ üðùò ï âÞ÷áò êáé ôï öôÝñíéóìá, ïé ïðïßïé åíåñãïðïéïýíôáé ìüíïí üôáí õðÜñ÷åé áñêåôÞ ëïéìïãüíïò äýíáìç. Ï ñéíïúüò ðïõ äåí åîáíáãêÜæåé ôïí îåíéóôÞ ôïõ íá áìõíèåß ìå Ýêêñéóç Üöèïíçò âëÝííáò êáé ìå öôÝñíéóìá äåí Ý÷åé ðéèáíüôçôåò íá öèÜóåé óå íÝïõò îåíéóôÝò. ¢ëëï ëÜèïò óôçí ðáñáäïóéáêÞ áíôßëçøç åßíáé ç èåþñçóç ðùò ç åîÝëéîç åßíáé ìéá áñãÞ äéáäéêáóßá ü÷é ìüíï óå áñéèìü ãåíåþí áëëÜ êáé óå áðüëõôï ÷ñüíï. ÐÝöôïõìå óå ôÝôïéåò ðáãßäåò üôáí äåí åêôéìïýìå ôçí éêáíüôçôá ãéá ãñÞãïñç åîÝëéîç êÜèå ðáñáóßôïõ ðïõ èá äéáíýóåé åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäùí ãåíéÝò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò åíüò îåíéóôÞ. ÅÜí ç ëïéìïãüíïò äýíáìç ôçò áìïéâÜäáò ðïõ ðñïêáëåß äõóåíôåñßá åßíáé ðïëý õøçëÞ Þ ðïëý ÷áìçëÞ ãéá ôç ìåãéóôïðïßçóç ôçò áñìïóôéêüôçôÜò ôçò, ôüôå áíáìÝíïõìå ôç ëïéìïãüíï äýíáìç íá åîåëé÷èåß ãñÞãïñá óôï åðßðåäï åêåßíï ðïõ èåùñåßôáé óÞìåñá ôï êáëýôåñï. Äåí èá ðñÝðåé íá èåùñïýìå ôç ëïéìïãüíï äýíáìç ïðïéïõäÞðïôå ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý óå ìåôáâáôéêü óôÜäéï áðü Ýíá åðßðåäï óå Üëëï, åêôüò åÜí ïé óõíèÞêåò Ý÷ïõí ðñüóöáôá áëëÜîåé. Ìå ôç ëÝîç «ðñüóöáôá» åííïïýìå ôçí ðñïçãïýìåíç åâäïìÜäá Þ ôïí ðñïçãïýìåíï ìÞíá, ü÷é ôçí ôåëåõôáßá ðáãåôþäç ðåñßïäï, ðïõ ïé åîåëéêôéêïß âéïëüãïé áíôéëáìâÜíïíôáé óõíÞèùò ùò «ðñüóöáôá». ¢ëëï ìåéïíÝêôçìá ôçò êïéíÞò áíôßëçøçò åßíáé üôé ðáñáìåëåß ôçí åðéëïãÞ ìåôáîý äéáöïñåôéêþí ðáñáóßôùí ìÝóá óôïí îåíéóôÞ, üðùò õðïíïÞóáìå ìéëþíôáò

58

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ó÷Þìá 4.1. ÅÐÉËÏù ÌÅÓÁ ÓÔÏÍ ÉÄÉÏ ÊÁÉ ÁÍÁÌÅÓÁ ÓÅ ÄÉÁÖÏÑÅÔÉÊÏ¾Ó ÎÅÍÉÓÔ¸Ó.

ãéá ôïí HIV. Ôß üöåëïò èá åß÷å Ýíáò ôñçìáôþäçò óêþëçêáò íá ìç âëÜøåé ôïí îåíéóôÞ ôïõ, üôáí ï îåíéóôÞò êïíôåýåé íá ðåèÜíåé áðü óéããÝëùóç; Ï óêþëçêáò êáé ç Shigella áíôáãùíßæïíôáé ãéá ôçí ßäéá äåîáìåíÞ ðüñùí ìÝóá óôïí îåíéóôÞ êáé íéêçôÞò èá âãåß üðïéïò åêìåôáëëåõôåß ðéï áäßóôáêôá ôç äåîáìåíÞ. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, åÜí õðÜñ÷ïõí ðáñáðÜíù áðü Ýíá óôåëÝ÷ç Shigella, ôï óôÝëå÷ïò ðïõ èá ìåôáôñÝøåé ìå ôïí ðéï áðïôåëåóìáôéêü ôñüðï ôïõò ðüñïõò ôïõ îåíéóôÞ èá äéáóðåßñåé ôïõò ðåñéóóüôåñïõò áðïãüíïõò ðñéí áðü ôï èÜíáôï ôïõ îåíéóôÞ. ÊáôÜ êáíüíá, åÜí üëåò ïé Üëëåò ðáñÜìåôñïé åßíáé ßóåò, ç åðéëïãÞ ìÝóá óôïí îåíéóôÞ åõíïåß áõîçìÝíç ëïéìïãüíï äýíáìç, åíþ åðéëïãÞ áíÜìåóá óå îåíéóôÝò äñá ìåéþíïíôÜò ôçí. Ðñüóöáôç óõãêñéôéêÞ ìåëÝôç óå Ýíäåêá åßäç áðü óöÞêåò êáé óôá ðáñÜóéôÜ ôïõò åðéâåâáßùóå üôé ïé áõîçìÝíåò åõêáéñßåò ãéá ìåôÜäïóç ôïõ ðáñáóßôïõ óõíäÝïíôáé ìå áõîçìÝíç ëïéìïãüíï äýíáìç. ¼ðùò ìå êÜèå åöáñìïãÞ ôçò åîåëéêôéêÞò èåùñßáò, ÷ñåéÜæåôáé ðñïóåêôéêüò ðïóïôéêüò óõëëïãéóìüò ãéá íá êáôáëÜâïõìå ôçí éóïññïðßá ìåôáîý ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò ìÝóá óôïí ßäéï îåíéóôÞ êáé áíÜìåóá óå äéáöïñåôéêïýò îåíéóôÝò. Ôï äéÜãñáììá ôçò Åéêüíáò 4-1 åßíáé ìéá áðëïõóôåõôéêÞ áíáðáñÜóôáóç áõôïý ðïõ Ý÷ïõìå êáôÜ íïõ. Ôï äéÜãñáììá Á äåß÷íåé ôéò óõíÝðåéåò åíüò åîáéñåôéêÜ ëïéìïãüíïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý, ï ïðïßïò èá åíéó÷õüôáí áðü öõóéêÞ åðéëïãÞ ìÝóá óôïí îåíéóôÞ. Åêìåôáëëåýåôáé ôïí îåíéóôÞ ôïõ ãéá íá ìåãéóôïðïéÞóåé ôï

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

59

ôñÝ÷ïí ôÜ÷ïò äéáóðïñÜò íÝùí áôüìùí óå íÝïõò îåíéóôÝò. Ìðïñåß íá èáíáôþóåé óýíôïìá ôïí îåíéóôÞ, áëëÜ ôá êáôáöÝñíåé êáëýôåñá áðü Üëëïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò üóï ï îåíéóôÞò åßíáé áêüìá æùíôáíüò. Ôï äéÜãñáììá  äåß÷íåé ôéò óõíÝðåéåò åíüò ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý ðïõ åõíïåßôáé áðü åðéëïãÞ áíÜìåóá óå ðáèïãüíåò êïéíüôçôåò äéáöïñåôéêþí îåíéóôþí. Ìåãéóôïðïéåß ôç ìáêñïðñüèåóìç óõíïëéêÞ ôïõ ðáñáãùãéêüôçôá (ôÜ÷ïò áíáðáñáãùãÞò åðß äéÜñêåéá, óôï ãñÜöçìá ç ðåñéï÷Þ êÜôù áðü ôçí êáìðýëç ðáñáãùãÞò). Ï èÜíáôïò ôïõ îåíéóôÞ óôï  èá ðñïÝëèåé ðéèáíüôáôá áðü Üëëç áéôßá, ü÷é ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò. Ãéá íá åßíáé åðáñêÞò ìéá èåùñßá ôçò åîÝëéîçò ôçò ëïéìïãüíïõ äýíáìçò, èá ðñÝðåé íá óõíõðïëïãßæåé ôï ôÜ÷ïò åãêáôÜóôáóçò íÝùí ëïéìþîåùí ó’ Ýíá îåíéóôÞ, ðüóï äéáöÝñïõí óå ëïéìïãüíï äýíáìç ïé áíôáãùíéóôéêïß ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß, ôï ôÜ÷ïò åìöÜíéóçò íÝùí óôåëå÷þí ìÝóá óôïí îåíéóôÞ áðü ìåôáëëáãÞ êáé ôï ðüóï áõôÜ ôá íÝá óôåëÝ÷ç äéáöÝñïõí óå ëïéìïãüíï äýíáìç. Áðü ôÝôïéåò åêôéìÞóåéò èá ìðïñïýóáìå íá óõìðåñÜíïõìå ôï áíáìåíüìåíï åðßðåäï ëïéìïãüíïõ äýíáìçò ãéá Ýíá óõãêåêñéìÝíï ðáèïãüíï ïñãáíéóìü, äåäïìÝíïõ üôé ïé óõíèÞêåò ðáñáìÝíïõí óôáèåñÝò, ðñÜãìá âåâáßùò ðïõ äåí óõìâáßíåé ó÷åäüí ðïôÝ. Ïé ðéï óçìáíôéêÝò áëëáãÝò åßíáé üóåò ìåôáâÜëëïõí ôá ìÝóá ìå ôá ïðïßá ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò öèÜíåé óå íÝïõò îåíéóôÝò. ÅÜí ç äéáóðïñÜ äåí åîáñôÜôáé ìüíï áðü ôçí åðéâßùóç ôïõ îåíéóôÞ áëëÜ êáé áðü ôçí êéíçôéêüôçôÜ ôïõ, êÜèå âëÜâç ôïõ îåíéóôÞ åßíáé éäéáßôåñá åðéæÞìéá ãéá ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü. ÅÜí åßóèå ôüóï Üññùóôïé áðü êñõïëüãçìá þóôå íá ìÝíåôå óôï êñåââÜôé, äåí Ý÷åôå ðéèáíüôçôåò íá Ýëèåôå óå åðáöÞ ìå Üëëïõò áíèñþðïõò ðïõ ï éüò èá ìðïñïýóå íá ðñïóâÜëëåé. ÅÜí áéóèÜíåóèå áñêåôÜ êáëÜ þóôå íá âãáßíåôå, èá ìðïñÝóåôå íá ôïí äéáóðåßñåôå ðëáôåéÜ. Ï éüò ôïõ êñõïëïãÞìáôïò Ý÷åé ìåãÜëï üöåëïò íá ìç óáò êÜíåé õðåñâïëéêÜ Üññùóôïõò. Áíôßèåôá, ôï ðëáóìþäéï ðïõ ìåôáäßäåé ôçí åëïíïóßá äåí ùöåëåßôáé üôáí ï îåíéóôÞò áéóèÜíåôáé êáëÜ. ¼íôùò, üðùò äåß÷íïõí ðåéñÜìáôá ìå êïõíÝëéá êáé ðïíôßêéá, ï êáôÜêåéôïò îåíéóôÞò åßíáé ðéï åõðáèÞò óôá êïõíïýðéá. Ïé Üíèñùðïé ðïõ âñßóêïíôáé óå êñßóç åëïíïóßáò ìÜëëïí äåí èá êÜíïõí ôïí êüðï íá äéþ÷íïõí ôá êïõíïýðéá. Ôá êïõíïýðéá èá ôñÝöïíôáé ìå ôçí çóõ÷ßá ôïõò åðÜíù ôïõò êáé èá åîáðëþíïõí ôçí íüóï. Ç åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ õðïäçëþíåé üôé ôá íïóÞìáôá ðïõ åîáðëþíïíôáé ìå ðñïóùðéêÞ åðáöÞ èá ðñÝðåé ãåíéêÜ íá åßíáé ëéãüôåñï ëïéìïãüíá áðü áõôÜ ðïõ ìåôáäßäïíôáé ìå Ýíôïìá Þ Üëëïõò öïñåßò.ÔáéñéÜæïõí ôá äåäïìÝíá ìå áõôÞí ôçí ðñïóäïêßá; ÔáéñéÜæïõí. ÁíÜìåóá óôéò óçìáíôéêÝò áíáêáëýøåéò ôïõ Paul Ewald åßíáé áõôÞ ç áëÞèåéá êáé ç óçìáóßá ôçò ãéá ôç äçìüóéá õãåßá. Ï Ewald Ýäåéîå üôé íïóÞìáôá üðïõ õðÜñ÷åé öïñÝáò ôåßíïõí íá åßíáé âáñýôåñá áðü ôá íïóÞìáôá ðïõ åîáðëþíïíôáé ìå ðñïóùðéêÞ åðáöÞ êáé üôé ïé ëïéìþîåéò ðïõ ìåôáöÝñïíôáé áðü êïõíïýðéá åßíáé ãåíéêÜ Þðéåò óôï êïõíïýðé êáé âáñéÝò óôïí îåíéóôÞ-èçëáóôéêü. Åßíáé êÜôé áíáìåíüìåíï äéüôé êÜèå âëÜâç óôï êïõíïýðé èá

60

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôï åìðüäéæå íá ôóéìðÞóåé Üëëï èçëáóôéêü. Ãéá ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò ôïõ ãáóôñåíôåñéêïý óõóôÞìáôïò, ôï ôÜ÷ïò èáíÜôïõ åßíáé ðéï ÷áìçëü üôáí ç ìåôÜäïóç ãßíåôáé áðåõèåßáò êáé ðéï õøçëü üôáí ãßíåôáé äéáìÝóïõ ôïõ íåñïý, åöüóïí ðïëý Üññùóôá Üôïìá ìðïñïýí íá ìïëýíïõí ôçí ðçãÞ íåñïý. Êáèþò ôï íåñü óôéò ÇÐÁ Ýãéíå ðëÝïí êáèáñü óôéò áñ÷Ýò ôïõ åéêïóôïý áéþíá, ç èáíáôçöüñïò Shigella dysenterie áíôéêáôáóôÜèçêå áðü ôçí ëéãüôåñï ëïéìïãüíï Shigella flexneri. Êáèþò ôï íåñü êáèáñéæüôáí óôç Íüôéá Áóßá óôá ìÝóá ôïõ åéêïóôïý áéþíá, ç èáíáôçöüñïò ìïñöÞ ÷ïëÝñáò åêôïðéæüôáí óôáèåñÜ áðü ìßá ðéï êáëïÞèç ìïñöÞ êáé ç ìåôÜâáóç óõíÝâç áñ÷éêÜ óôá ìÝñç ðïõ ðñþôá áðÝêôçóáí êáèáñü íåñü. Ç áíèõãéåéíÞ ðçãÞ íåñïý åßíáé Ýíá ìüíï ðáñÜäåéãìá áõôïý ðïõ ï Ewald ïíïìÜæåé ðïëéôéóìéêü öïñÝá. Ç éóôïñßá ôçò éáôñéêÞò äåß÷íåé åðáíåéëçììÝíá üôé ï êáëýôåñïò ÷þñïò ãéá í’ áðïêôÞóåéò Ýíá èáíáôçöüñï íüóçìá äåí åßíáé Ýíáò ïßêïò áíï÷Þò Þ Ýíá ðïëõðëçèÝò åñãïóôÜóéï áëëÜ Ýíá íïóïêïìåßï. Óôá íïóïêïìåßá, ìðïñåß íá åéóá÷èïýí ìåãÜëïé áñéèìïß áóèåíþí ìå íïóÞìáôá ðïõ öõóéïëïãéêÜ ìåôáäßäïíôáé ìå ðñïóùðéêÞ åðáöÞ. ¸íáò ðïëý Üññùóôïò Üíèñùðïò äåí ìåôáêéíåßôáé ðïëý, áëëÜ ôï íïóïêïìåéáêü ðñïóùðéêü êáé ï åîïðëéóìüò ìåôáêéíïýíôáé ôá÷ýôáôá áðü ôÝôïéïõò áíèñþðïõò óå Üëëïõò ðïõ äåí Ý÷ïõí áêüìá ìïëõíèåß. ×Ýñéá áíåðáñêþò ðëõìÝíá, èåñìüìåôñá êáé óêåýç öáãçôïý ìðïñïýí íá ãßíïõí ðïëéôéóìéêïß öïñåßò êáé ôá ìåôáäéäüìåíá íïóÞìáôá íá ãßíïõí ðéï ëïéìïãüíá. ÐÜñôå ãéá ðáñÜäåéãìá ôïõò óôñåðôïêüêêïõò ðïõ ðñïêáëïýí êïëðéêÝò ëïéìþîåéò óôéò ãõíáßêåò ìåôÜ ôç ãÝííá. Ïé ðåñéóóüôåñåò ãõíáßêåò ôïõ äÝêáôïõ Ýíáôïõ áéþíá ãíþñéæáí üôé èÝôïõí óå êßíäõíï ôç æùÞ ôïõò åÜí ãåííÞóïõí óôï íïóïêïìåßï êáé ìåñéêÝò ôï ðéóôåýïõí áêüìá. Ï âéåííÝæïò éáôñüò Ignaz Semmelweis ðáñáôÞñçóå ôï 1847 üôé ïé ãõíáßêåò óå ìßá êëéíéêÞ ìå éáôñéêü ðñïóùðéêü êïëëïýóáí åðéëü÷éï ðõñåôü ôñåéò öïñÝò óõ÷íüôåñá áðü ôéò ãõíáßêåò óå êëéíéêÞ ìå ìáßåò. Åñåõíþíôáò, âñÞêå üôé ïé ãéáôñïß Ýñ÷ïíôáí íá åîåôÜóïõí êïëðéêÜ ôéò ãõíáßêåò ðïõ êïéëïðïíïýóáí áðåõèåßáò ìåôÜ áðü áõôïøßåò óå ãõíáßêåò ðïõ åß÷áí ðåèÜíåé áðü åðéëü÷éï ðõñåôü. Ï Semmelweis ðñüôåéíå üôé ïé ãéáôñïß ìåôÝäéäáí ôïí ðáèïãüíï ðáñÜãïíôá êáé Ýäåéîå üôé ïé ìïëýíóåéò ìåéþíïíôáí üôáí ïé åîåôáóôÝò åß÷áí ðëýíåé ó÷ïëáóôéêÜ ôá ÷Ýñéá ôïõò óå äéÜëõìá ëåõêáíôéêïý. Ôïí åõ÷áñßóôçóáí ãéá ôçí êáôáðëçêôéêÞ ôïõ áíáêÜëõøç; ¼÷é. Áðïëýèçêå äéüôé èåþñçóå üôé ïé ãéáôñïß ðñïêáëïýóáí ôïí èÜíáôï ôùí áóèåíþí. ÓõíÝ÷éóå üëï êáé ðéï áðåãíùóìÝíá ôéò ðñïóðÜèåéÝò ôïõ íá óþóåé ÷éëéÜäåò ãõíáéêþí ðïõ ðÝèáéíáí Üóêïðá, áëëÜ áãíïÞèçêå êáé, ôåëéêÜ, ðÝèáíå óå Üóõëï öñåíïâëáâþí óå çëéêßá óáñáíôáåðôÜ åôþí. ÓÞìåñá, üëïé áðïäå÷üìáóôå ôçí áíÜãêç ãéá õãéåéíÞ óôá íïóïêïìåßá, áëëÜ üðïôå ôá ìÝôñá õãéåéíÞò ÷áëáñþíïõí, äçìéïõñãïýíôáé ïé ôÝëåéåò óõíèÞêåò ãéá ôçí åðéëïãÞ áõîçìÝíçò ëïéìïãüíïõ äýíáìçò, üðùò óôçí ðåñßðôùóç ôçò ëïéìïãüíïõ íïóïêïìåéáêþò ìåôáäéäüìåíçò (Ýíáíôé

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

61

ôçò ðñïóùðéêþò ìåôáäéäüìåíçò) ðáéäéêÞò äéÜññïéáò ðïõ ìåëÝôçóå ï Ewald. Ðéóôåýåôáé åõñÝùò üôé ï HIV åßíáé êáéíïýñãéïò ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò, ðïõ ßóùò ðñïÞëèå áðü ðßèçêï ìïëõóìÝíï ìå ôïí ðéèçêéêü éü áíïóïáíåðÜñêåéáò (simian immunodeficiency virus, SIV). Ùóôüóï, ïé åíäåßîåéò õðïäçëþíïõí ôþñá üôé ïé ðßèçêïé ßóùò áðÝêôçóáí ôïí SIV áðü áíèñþðïõò ìå HIV. Åíþ ï HIV ðéèáíüí õðÞñ÷å óå ïñéóìÝíïõò áíèñþðïõò åðß ãåíéÝò, ôï AIDS åßíáé áð’ üôé öáßíåôáé íÝï íüóçìá, ðïõ ðñïÝêõøå áðü ôçí åîÝëéîç ëïéìïãüíùí óôåëå÷þí HIV óôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò. Ôï AIDS ßóùò ðñïÞëèå åîáéôßáò ôçò áëëáãÞò óôç óåîïõáëéêÞ óõìðåñéöïñÜ ðïõ ðñïÝêõøå óå ïñéóìÝíåò ðáñáäïóéáêÝò êïéíùíßåò ìåôÜ áðü êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÞ äéáôÜñáîç. ÌåãÜëïé áñéèìïß åêäéäüìåíùí ãõíáéêþí ðïõ åîõðçñåôïýóáí ÷éëéÜäåò Üíäñåò ôï ÷ñüíï åß÷áí ôüóç áðïôåëåóìáôéêüôçôá óôç äéÜäïóç ôùí ëïéìþîåùí, ðïõ ç åðéâßùóç ôïõ îåíéóôÞ åß÷å ðïëý ìéêñüôåñç óçìáóßá áðü ôçí åðéâßùóç ôïõ éïý. Ôá óôåëÝ÷ç ðïõ åêìåôáëëåýôçêáí ôïõò îåíéóôÝò ôïõò ôá÷ýôåñá êáôüñèùóáí íá åðéêñáôÞóïõí ìÝóá óôïõò îåíéóôÝò êáé áêüìá êáé ôá ðéï ëïéìïãüíá óôåëÝ÷ç åß÷áí ôçí åõêáéñßá íá äéáóðáñïýí óå íÝïõò îåíéóôÝò ðñïôïý ðåèÜíïõí ïé ðáëáéïß. Óôéò äõôéêÝò ÷þñåò, ôï AIDS åìöáíßóèçêå áñ÷éêÜ ùò íüóïò êõñßùò ôùí ïìïöõëïößëùí áíäñþí äéüôé ï ìåãÜëïò áñéèìüò åñùôéêþí ôïõò óõíôñüöùí åðéôÜ÷õíå ðïëý ôçí óåîïõáëéêÞ ìåôÜäïóç êáèþò êáé ôùí ÷ñçóôþí åíäïöëåâßùí íáñêùôéêþí äéüôé ïé âåëüíåò Þôáí áðïôåëåóìáôéêïß öïñåßò. ¼ðùò êáé óôçí ÁöñéêÞ, ôá ðéï ëïéìïãüíá óôåëÝ÷ç ôïõ HIV åðéêñÜôçóáí Ýíáíôé ôùí ëéãüôåñï ëïéìïãüíùí äéüôé ç åðéëïãÞ áíÜìåóá óå îåíéóôÝò ãéá ÷áìçëüôåñç ëïéìïãüíï äýíáìç åîáóèÝíçóå ðïëý. Áêüìá êáé ðïëý ëïéìïãüíá óôåëÝ÷ç åß÷áí Üöèïíåò åõêáéñßåò íá âñïõí íÝïõò îåíéóôÝò ðñïôïý ðåèÜíåé ï áñ÷éêüò îåíéóôÞò. Áíôßèåôá, ç ÷ñÞóç êáèáñþí âåëïíþí êáé ðñïöõëáêôéêþí ü÷é ìüíï ìðïñåß íá åìðïäßóåé ôç ìåôÜäïóç ôïõ éïý, ìðïñåß åðßóçò íá ðñïêáëÝóåé ôçí åîÝëéîç ÷áìçëüôåñçò ëïéìïãüíïõ äýíáìçò. ÔÉÌÇÌÁ ÊÁÉ ÙÖÅËÇ ÔÇÓ ÁÍÏÓÏÁÐÏÊÑÉÓÇÓ ¼ðùò ðåñéãñÜøáìå óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï, ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ìáò Ý÷åé äþóåé Ýíá áðïôåëåóìáôéêü óýóôçìá ÷çìéêïý ðïëÝìïõ. Ãéá êÜèå ðáèïãüíï åéóâïëÝá èá õðÜñîåé ðïéêéëßá ìïñßùí ôá ïðïßá èá óõíáíôÞóåé. Ôï áíïóïðïéçôéêü ìáò óýóôçìá Ý÷åé äéáìïñöùèåß êáôÜ ôç äéÜñêåéá åêáôü åêáôïììõñßùí åôþí êáé ðåñéóóüôåñï ìå ôÝôïéï ôñüðï þóôå íá ðñáãìáôïðïéåß áêüìá êáé ôïí ÷åéñüôåñï åöéÜëôç åíüò ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý. Äõóôõ÷þò êÜèå áðïôåëåóìáôéêü üðëï ãßíåôáé ðåñéóôáóéáêÜ åðéêßíäõíï ãéá åêåßíïí ðïõ ôï ÷åéñßæåôáé. Ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ìðïñåß íá êÜíåé äýï åßäç óöáëìÜôùí: íá ìçí åðéôåèåß üôáí èá Ýðñåðå êáé íá åðéôåèåß üôáí äåí èá Ýðñåðå. Ôï ðñþôï åß-

62

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äïò óöÜëìáôïò ðñïêýðôåé áðü áíåðáñêÞ áðüêñéóç, ïðüôå Ýíá íüóçìá ðïõ èá Ýðñåðå íá Ý÷åé åêñéæùèåß óôçí áñ÷Þ ôïõ ãßíåôáé óïâáñü. Ôï äåýôåñï åßäïò óöÜëìáôïò ðñïÝñ÷åôáé áðü õðåñâïëéêÜ åðéèåôéêÞ áðüêñéóç óå áðåéñïåëÜ÷éóôåò ÷çìéêÝò ìåôáâïëÝò. Ôï áðïôÝëåóìá ìðïñåß íá åßíáé áõôïÜíïóá íïóÞìáôá üðùò ï åñõèçìáôþäçò ëýêïò êáé ç ñåõìáôïåéäÞò áñèñßôéäá. Ç åõáéóèçóßá êáé ç áðüêñéóç ôïõ ìÝóïõ áíèñþðïõ âñßóêïíôáé åíäå÷ïìÝíùò êïíôÜ óôï åðßðåäï ðïõ Þôáí ôï âÝëôéóôï éóôïñéêÜ: áñêåôü ãéá íá êáôáðïëåìÞóåé ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò áëëÜ ü÷é ôüóï õøçëü þóôå íá åðéôßèåôáé óôçí ßäéá ôç äïìÞ ôïõ óþìáôïò. ÄåäïìÝíïõ üôé äéáèÝôïõìå ôï õðåñüðëï ðïõ ëÝãåôáé áíïóßá ðþò åßíáé äõíáôüí íá ðáñáìÝíïõìå åõÜëùôïé óå ìåôáäïôéêÜ íïóÞìáôá; Êáé ðÜëé, äéüôé ïé ìåôáäïôéêïß ðáñÜãïíôåò ìðïñïýí íá åîåëé÷èïýí ãñÞãïñá êáé íá åßíáé êáëýôåñá ðñïóáñìïóìÝíïé åîáéôßáò ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. Ïé ðïéêéëßåò ðïõ åßíáé ëéãüôåñï åõÜëùôåò óôçí áíïóïëïãéêÞ åðßèåóç èá ðåñÜóïõí ôá ãïíßäéÜ ôïõò óôéò åðüìåíåò ãåíåÝò. ÅðïìÝíùò ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ìðïñåß íá áíáðôýîïõí äéáöïñåôéêïýò ôýðïõò áìõíôéêþí õðåñüðëùí. Ï ìïñéáêüò ìéìçôéóìüò, ï ïðïßïò áíáöÝñèçêå óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï, åßíáé Ýíá ôÝôïéï üðëï. ÐÁÑÁÐËÁÍÇÓÇ ÐÏÕ ÊËÉÌÁÊÙÍÅÔÁÉ Ïé åðéóôÞìïíåò ðñùôïáíÝðôõîáí ôçí Ýííïéá ôïõ ìéìçôéóìïý ãéá íá åîçãÞóïõí ôá ó÷Ýäéá óôá öôåñÜ ôùí ðåôáëïýäùí. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ðåôáëïýäá áíôéâáóéëÝáò 1 äåß÷íåé ó÷åäüí ßäéá ìå ôçí ðåôáëïýäá ìïíÜñ÷ç 2 . Ôá ðïõëéÜ äåí åðéôßèåíôáé óôçí ðåôáëïýäá ìïíÜñ÷ç ãéáôß ïé íýìöåò ôçò ôñÝöïíôáé ìå ôïîéêÜ öýëëá öõôþí ôïõ ãÝíïõò Asclepias. Ç ðåôáëïýäá áíôéâáóéëÝáò äåí Ý÷åé ôÝôïéåò ôïîßíåò, áëëÜ ôá ðïõëéÜ ôçí áðïöåýãïõí åîßóïõ ìå ôçí ôïîéêÞ ðåôáëïýäá ìïíÜñ÷ç. Åßíáé ðëÝïí ãíùóôÜ ðáñáäåßãìáôá ìéìçôéóìïý óå ðïëëÝò ïìÜäåò æþùí. ÊÜèå åäþäéìï åßäïò ðïõ ìïéÜæåé ìå Ýíá ôïîéêü åßäïò èá åßíáé óå ðëåïíåêôéêÞ èÝóç êáé ç åðéëïãÞ èá êÜíåé ôï ìéìçôéêü åßäïò íá ìïéÜæåé üëï êáé ðåñéóóüôåñï ìå ôï ôïîéêü ðñüôõðü ôïõ. Ôï ðñüôõðï ÷Üíåé äéüôé ïé èçñåõôÝò ðïõ ôñþí ôçí åäþäéìç áðïìßìçóç ìáèáßíïõí íá êõíçãïýí êáé ôï ðñüôõðï. ¸ôóé áñ÷ßæåé áãþíáò åîïðëéóìþí ìåôáîý ôïõ ìéìçôéêïý åßäïõò, ðïõ åîåëßóåôáé ìïéÜæïíôáò üëï êáé ðåñéóóüôåñï óôï ðñüôõðï, êáé óôï ðñüôõðï, ðïõ åîåëßóåôáé þóôå íá äéáöÝñåé üëï êáé ðåñéóóüôåñï áðü ôïõò åäþäéìïõò ãåßôïíÝò ôïõ. ÏñéóìÝíåò ðåñéâáëëïíôéêÝò ðåñéóôÜóåéò åõíïïýí ôüóï ðïëý ôï ìéìçôéêü åßäïò, ðïõ ðñïêýðôïõí áðü åîÝëéîç ëåðôïìåñåßò ïìïéüôçôåò ìåôáîý ìç óõããåíéêþí åéäþí. Ðáñáôçñïýìå ôüóï åýêïëá ôï ìéìçôéóìü äéüôé áíôéëáìâáíüìáóôå ïðôéêÜ ôïí êüóìï. Ç áíß1 2

[Ó.ô.Ì.] Limenitis archippus [Ó.ô.Ì.] Danaus plexippus

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

63

÷íåõóç ÷çìéêïý ìéìçôéóìïý áðáéôåß ðéï åõáßóèçôåò ôå÷íéêÝò, áëëÜ äåí Ý÷ïõìå ëüãïõò íá ôïí èåùñïýìå óðáíéüôåñï áðü ôïí ïðôéêü ìéìçôéóìü. Ï ìïñéáêüò ìéìçôéóìüò ðïõ ðáñïõóéÜæïõí ïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß áðïäåéêíýåôáé ôüóï ðïëýðëïêïò êáé ãåìÜôïò åêðëÞîåéò üóï êáé ï ïðôéêüò ìéìçôéóìüò óôéò ðåôáëïýäåò êáé ó’ Üëëá æþá. Ïé åðéöÜíåéåò äéáöüñùí ðáñáóéôéêþí óêùëÞêùí, ðñùôïæþùí êáé âáêôçñßùí Ý÷ïõí áðáôçëÝò ïìïéüôçôåò ìå áíèñþðéíåò ðñùôåßíåò. ¼ôáí ç áðïìßìçóç áíèñþðéíùí éóôþí áðü Ýíá âáêôÞñéï ðáñïõóéÜæåé åëëåßøåéò, ìðïñïýìå íá áíáìÝíïõìå ôçí åîÝëéîç ìßáò ôá÷ýôáôçò âåëôßùóçò. Ç åðéöÜíåéá ôùí ðáèïãüíùí ïñãáíéóìþí ðáñïõóéÜæåé ðïëýðëïêá êõñôþìáôá êáé êïéëüôçôåò êáé ïé ìïñéáêÝò ìïñöÝò ðïõ áíáãíùñßæïíôáé åõêïëüôåñá áðü ôá áíôéóþìáôá âñßóêïíôáé êñõììÝíåò óå ÷áñáìÜäåò. ¼ðùò óçìåéþóáìå êáé óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï, ïñéóìÝíïé ðáèïãüíïé ïñãáíéóìïß ìåôáâÜëëïõí ôéò åêôåèåéìÝíåò ìïñéáêÝò ôïõò äïìÝò ôüóï ãñÞãïñá ðïõ ï îåíéóôÞò äõóêïëåýåôáé íá ðáñáãÜãåé åîßóïõ ãñÞãïñá ôá áíôéóþìáôá ðïõ áðáéôïýíôáé. Ðñüêåéôáé ãéá áëëáãÞ ÷ùñßò åîÝëéîç áöïý ï ßäéïò ãïíüôõðïò ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý êùäéêïðïéåß ðïéêéëßá ìïñéáêþí äïìþí. Ï ìéìçôéóìüò ü÷é ìüíï åðéôñÝðåé óôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü íá îåöåýãåé áðü ôçí áíïóïëïãéêÞ åðßèåóç áëëÜ êáé íá ÷ñçóéìïðïéåß åíåñãÜ ôéò ìïñéáêÝò äéáäéêáóßåò ôïõ îåíéóôÞ. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôá óôñåðôïêïêêéêÜ âáêôÞñéá êáôáóêåõÜæïõí ìüñéá ðáñüìïéá ìå ôéò ïñìüíåò ôïõ îåíéóôÞ ãéá ôéò ïðïßåò õðÜñ÷ïõí õðïäï÷åßò óôéò êõôôáñéêÝò ìåìâñÜíåò. Ìå Üëëá ëüãéá, ôï âáêôÞñéï äéáèÝôåé ôï êëåéäß ãéá ôçí êëåéäáñéÜ óôçí ðüñôá ç ïðïßá êáíïíéêÜ èá Üíïéãå ãéá ìéá ïñìüíç. ¼íôáò ìÝóá óôï êýôôáñï, ôï âáêôÞñéï åßíáé ðñïóôáôåõìÝíï áðü ôçí áíïóïëïãéêÞ êáé Üëëùí ôýðùí Üìõíá ôïõ îåíéóôÞ. Ï îåíéóôÞò Ý÷åé óýìðëåãìá åíäïóùìÜôùí-ëõóïóùìÜôùí ðïõ ìðïñïýí íá åðéôåèïýí ó’ Ýíá ðáèïãüíï ïñãáíéóìü ðïõ âñßóêåôáé ìÝóá óôá êýôôáñÜ ôïõ, áëëÜ ï ìïñéáêüò ìéìçôéóìüò ðñïóôáôåýåé ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü êáé åêåß. ÍÅÏÉ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÉÊÏÉ ÐÁÑÁÃÏÍÔÅÓ Ðñéí áöÞóïõìå ôá ìåôáäïôéêÜ íïóÞìáôá, èá ðñïôñÝîïõìå ó’ Ýíá èÝìá áðü ôï ÊåöÜëáéï 10, óçìåéþíïíôáò ôçí ìåãÜëç áíáëïãßá åðéäçìéþí ðïõ Ý÷ïõí ðñïêýøåé áðü íÝåò ðåñéâáëëïíôéêÝò êáôáóôÜóåéò. ¸÷ïõìå Þäç áíáöÝñåé ðþò ìåôáâïëÝò óôéò êïéíùíéêÝò óõíèÞêåò ßóùò óôÜèçêáí ç Ýíáñîç ôçò åðéäçìßáò ôïõ AIDS. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá Üëëåò åðéäçìßåò. Ï Richard Krause, ôïõ Åèíéêïý Éíóôéôïýôïõ Õãåßáò, áíáöÝñåé ðùò ïé ðñþôåò åðéäçìßåò éëáñÜò êáé åõëïãéÜò åîáðëþèçêáí êáôÜ ìÞêïò ôçò äéáäñïìÞò ôùí êáñáâáíéþí êáôÜ ôïí äåýôåñï êáé ôñßôï áéþíá êáé ðùò óå ïñéóìÝíåò êïéíüôçôåò èáíáôþèçêå ôï Ýíá ôñßôï ôùí áíèñþðùí. Ç âïõâùíéêÞ ðáíþëç, ãíùóôÞ êáé ùò ìáýñïò èÜíáôïò, õðÝâïóêå

64

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ãéá êáéñü óôçí Áóßá, áëëÜ ìåôáôñÜðçêå óå åðéäçìßá ìüíï üôáí êáôáêôçôÝò Ìïããüëïé ôç ìåôÝöåñáí óôçí Åõñþðç óå ðëçèõóìïýò ðïõ äåí Þôáí åêôåèåéìÝíïé ó’ áõôÞí êáé ðïõ æïýóáí ìáæß ìå ìåãÜëïõò ðëçèõóìïýò áðü áñïõñáßïõò ãåìÜôïõò øýëëïõò. Ðáñüôé èÝëïõìå íá öáíôáæüìáóôå üôé ôÝôïéá ãåãïíüôá áíÞêïõí óôï ðáñåëèüí, ôï AIDS óõíå÷ßæåé íá åîáðëþíåôáé áíçóõ÷çôéêÜ êáé ôá áßôéá Üëëùí îáöíéêþí ëïéìþîåùí åßíáé Üãíùóôá. Ï éüò Ebola ñÞìáîå ôìÞìáôá ôçò ÁöñéêÞò óôç äåêáåôßá ôïõ 1980, èáíáôþíïíôáò ôïõò ìéóïýò áð’ üóïõò íüóçóáí, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí êáé ôùí ðåñéóóüôåñùí ãéáôñþí êáé íïóçëåõôñéþí ðïõ öñüíôéæáí ôïõò áóèåíåßò. Ç åðéäçìßá óôáìÜôçóå ôüóï îáöíéêÜ, üóï îáöíéêÜ åß÷å áñ÷ßóåé êáé ïé ëüãïé ðáñáìÝíïõí áóáöåßò. ÏñéóìÝíá ìåôáäïôéêÜ íïóÞìáôá ðñïêýðôïõí áðåõèåßáò áðü ôç óýã÷ñïíç ôå÷íïëïãßá. Ç íüóïò ôùí ëåãåùíáñßùí îåêßíçóå áðü ïñãáíéóìü ðïõ åß÷å ôçí éêáíüôçôá íá áíáðôýóóåôáé êáé íá äéáóðåßñåôáé áðü ôï íåñü ôùí êëéìáôéóôéêþí óõóôçìÜôùí óå îåíïäï÷åßï. Ôï óýíäñïìï ôïîéêÞò êáôáðëçîßáò ðñïÝêõøå üôáí Ýíá íÝï õðåñáðïññïöçôéêü õëéêü ôáìðüí Ýäùóå áñêåôÞ åðéöÜíåéá êáé ïîõãüíï ãéá ôçí áíÜðôõîç áóõíÞèéóôá ìåãÜëùí óõãêåíôñþóåùí ôïîéêþí óôáöõëïêêüêùí. Ç íüóïò Lyme Ýãéíå ðñüâëçìá ìüíïí üôáí ðïëëáðëáóéÜóèçêáí ïé ðëçèõóìïß åëáöéþí êïíôÜ óå íÝá ðñïÜóôåéá. Ç ãñßððç Ý÷åé êáôáóôåß ìåãÜëç áðåéëÞ áðü ôüôå ðïõ ïé ìáæéêÝò ðáãêüóìéåò ìåôáöïñÝò Üñ÷éóáí íá åîáðëþíïõí íÝá óôåëÝ÷ç ìå íÝá ãïíßäéá. ÐïëëÝò öïñÝò áðïêáëåßôáé ÁóéáôéêÞ ãñßððç äéüôé ôá íÝá óôåëÝ÷ç åìöáíßæïíôáé ðïëý óõ÷íÜ óå ÁóéáôéêÜ áãñïêôÞìáôá, üðïõ Üíèñùðïé, ðÜðéåò êáé ÷ïßñïé (ïñéóìÝíá óôåëÝ÷ç ïíïìÜæïíôáé ÷ïßñéá ãñßððç) æïõí ôüóï êïíôÜ, þóôå ãïíßäéá áðü Ýíá óôÝëå÷ïò ãñßððçò ìðïñïýí åýêïëá íá ðåñÜóïõí áðü ôï Ýíá åßäïò óôï Üëëï. Ç öõìáôßùóç Ýãéíå åðéäçìéêÞ óôçí Åõñþðç üôáí áíáðôý÷èçêáí ìåãÜëåò, ðõêíïêáôïéêçìÝíåò ðüëåéò. Ïé áíèõãéåéíÝò óõíÞèåéåò êáé ç öôþ÷åéá áíáöÝñïíôáé ðÜíôá ùò áßôéá, áëëÜ áíáñùôéþìáóôå ìÞðùò ç íüóïò Ýãéíå åðéäçìéêÞ áðëþò åðåéäÞ ìåãÜëïé áñéèìïß áíèñþðùí Üñ÷éóáí íá ðåñíïýí ðïëý ÷ñüíï ìáæß óå åóùôåñéêïýò ÷þñïõò. Ï áÝñáò ðïõ âãáßíåé áðü èÜëáìï öõìáôßùóçò ðÜíôá ðñïêáëåß ìüëõíóç óå éíäéêÜ ÷ïéñßäéá, áëëÜ ôá ÷ïéñßäéá äåí ìïëýíïíôáé üôáí ï ßäéïò áÝñáò Ý÷åé åêôåèåß ãéá ëßãï óå õðåñéþäç áêôéíïâïëßá. ¸íá ìüíï öôÝñíéóìá ðáñÜãåé Ýíá åêáôïììýñéï óôáãïíßäéá, ôá ïðïßá êáôáêáèßæïõí óôï Ýäáöïò ìå ôá÷ýôçôá åíüò åêáôïóôïý áíÜ ëåðôü üôáí ï áÝñáò åßíáé áêßíçôïò. Óå áíïéêôü ÷þñï èá äéáóðåßñïíôáí Þ èá èáíáôþíïíôáí áðü ôï çëéáêü öùò, áëëÜ óå êëåéóôü ÷þñï ìðïñïýí íá áíôÝîïõí åðß åâäïìÜäåò. Áõôü óõíÝâç ôï 1651, üôáí ç öõìáôßùóç ðñïêÜëåóå ôï 20% ôùí èáíÜôùí óôï Ëïíäßíï. ÔÝëïò, óçìåéþíïõìå üôé ïé åðéäçìßåò ìðïñïýí íá ðñïÝëèïõí áêüìá êé áðü ôéò êáëýôåñåò ðñïèÝóåéò. Ç ðïëéïìõåëßôéäá, ç ïðïßá ðñïêáëåß ðáñÜëõóç, äåí Þôáí åðéäçìéêÞ íüóïò Ýùò ôçí áñ÷Þ ôïõ åéêïóôïý áéþíá. Ðñùôýôåñá, ç ðëåéïøçößá ôùí ðáéäéþí áðïêôïýóå ôç íüóï Ýùò ôçí çëéêßá ôùí ðÝíôå åôþí, üôáí

Êåö. 4: Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò

65

ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò íüóïõ åßíáé åëáöñÜ. Óôá ìÝóá ôïõ áéþíá, ç âåëôéùìÝíç õãéåéíÞ åß÷å ùò áðïôÝëåóìá íá ðñïóâÜëëïíôáé ôá Üôïìá óôï ôÝëïò ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò, üôáí ç íüóïò åßíáé ðéï óïâáñÞ. Ç ìïíïðõñÞíùóç åßíáé åðßóçò ëéãüôñï âáñåéÜ óå ìéêñüôåñç çëéêßá. Óôá ðáñáäåßãìáôá áõôÜ, ç íüóïò áðïôÝëåóå óïâáñü ðñüâëçìá ìüíïí üôáí ç ìÝèïäïò ìåôÜäïóÞò ôçò Üëëáîå åîáéôßáò íÝïõ ðåñéâÜëëïíôïò. Óôï ÊåöÜëáéï 10 èá åðéóôñÝøïõìå óå Üëëá íÝá ðåñéâÜëëïíôá êáé óôï ñüëï ôïõò ãéá ôá íïóÞìáôá.

66

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 5

Ôñáõìáôéóìüò

¼

ôáí ï ìåèõóìÝíïò «Ðáððïýò» ôïõ ×ùê Öéí óêüíôáøå ó’ Ýíá âáñÝëé ìå ðáóôü ÷ïéñéíü êáé Ýãäáñå êáé ôá äõï êáëÜìéá ôïõ, êáôÜöåñå óôï âáñÝëé ìéá îåãõñéóìÝíç êëùôóéÜ. Ìá äåí Þôáíå êáëÞ óêÝøç ãéáôß áðü êåßíç ôç ìðüôá îå÷åéëïýóáí ôá äõï ôïõ äÜ÷ôõëá óôï ìðñïóôéíü ìÝñïò.... êáé ôï âñéóßäé ðïõ Ýêáíå ôüôå îåðÝñáóå üëá ôá ðñïçãïýìåíá ôçò æùÞò ôïõ. Ï ðáððïýò óõìðåñéöÝñåôáé ëåò êáé ôï âáñÝëé Þèåëå íá ôïí âëÜøåé, ëåò êáé ïé êëùôóéÝò êáé ïé âñéóéÝò èá áðïôñÝøïõí ìåëëïíôéêÝò æçìéÝò óôéò êíÞìåò ôïõ. ÁëëÜ ïé êëùôóéÝò êáé ïé âñéóéÝò Þôáí ÷áìÝíïò êüðïò. Ôï âáñÝëé äåí Þôáí áíôßðáëïò ðïõ ðñïóðáèïýóå íá êëÝøåé ôç óýíôñïöï ôïõ ðáððïý, äåí Þôáí èçñåõôÞò ðïõ ðñïóðáèïýóå íá ôïí ðéÜóåé, äåí Þôáí êáí ìéêñïïñãáíéóìüò ðïõ ðñïóðáèïýóå íá êáôáöÜåé ôïõò éóôïýò ôïõ. ¹ôáí áðëþò Üøõ÷ï îýëï. ÁíáöÝñïíôáò âáñÝëéá ìå ðáóôü ÷ïéñéíü ùò ðçãÝò ôñáõìáôéóìïý, áöÞíïõìå ðßóù ôá áíôéêñïõüìåíá óõìöÝñïíôá, ôéò óôñáôçãéêÝò êáé ôçí êïýñóá åîïðëéóìþí ðïõ ðåñéðëÝêïõí ôçí ðÜëç ìåôáîý ïñãáíéóìþí. Ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôïí ôñáõìáôéóìü åßíáé áðëïýóôåñá áðü ôá ðñïâëÞìáôá ôùí ìåôáäïôéêþí íïóçìÜôùí, õðÜñ÷åé ðÜíôùò Üöèïíç ðïëõðëïêüôçôá. Ìåñéêïß êßíäõíïé, üðùò ï ôñáõìáôéóìüò áðü ìåôåùñßôç, Þôáí ðÜíôá ôüóï óðÜíéïé êáé áðñüâëåðôïé ðïõ äåí Ý÷ïõìå áíáðôýîåé äéáìÝóïõ ôçò åîÝëéîçò óõãêåêñéìÝíç Üìõíá êáé ìðïñïýìå íá åðéäéïñèþóïõìå ôç âëÜâç ìüíï ÷ñçóéìïðïéþíôáò ìç÷áíéóìïýò ãåíéêþí êáèçêüíôùí. ¢ëëïé êßíäõíïé, üðùò ç Ýêèåóç óå õøçëÜ åðßðåäá áêôßíùí ãÜììá, åßíáé ôüóï íÝïé ðïõ äåí Ý÷ïõìå ðñïöèÜóåé íá áíáðôýîïõìå åðáñêÞ Üìõíá. ÁëëÜ ìåñéêïß êßíäõíïé, üðùò ï ðíéãìüò Þ ç åðßèåóç èçñåõôþí, Ý÷ïõí óõìâåß áñêåôÜ óõ÷íÜ óôçí åîåëéêôéêÞ éóôïñßá þóôå íá Ý÷ïõìå áíáðôýîåé ôñüðïõò íá ôïõò áðïöåýãïõìå. Áõôü ôï êåöÜëáéï ìéëÜ ãéá ôïõò ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò áðïöåýãïõìå, äéáöåýãïõìå êáé åðéäéïñèþíïõìå ôéò âëÜâåò ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü ôñáõìáôéóìïýò üðùò ôï ìç÷áíéêü ôñáýìá, ç áêôéíïâïëßá, ôï 67

68

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ýãêáõìá êáé ôï ðÜãùìá. Åîçãåß åðßóçò ãéáôß áõôÝò ïé ðñïóáñìïãÝò äåí åßíáé ðÜíôá ôüóï áðïôåëåóìáôéêÝò üóï èá åðéèõìïýóáìå. ÁÐÏÖÕÃÇ ÔÑÁÕÌÁÔÉÓÌÏÕ Ï êáöÝò åß÷å êñõþóåé áðü ôçí ðñïóèÞêç ôïõ ãÜëáêôïò êáé ÷ñåéáæüôáí ëéãÜêé æÝóôáìá. Ï öïýñíïò ìéêñïêõìÜôùí Ýêáíå ôïí åõ÷Üñéóôï Þ÷ï ôïõ êáé, êáèþò ï Ýíáò áðü ôïõò óõããñáöåßò Üíïéîå ôçí ðüñôá, ï áÝñáò ãÝìéóå ìå ôï Üñùìá ôïõ á÷íéóôïý êáöÝ. Ìüëéò ï óõããñáöÝáò Ýðéáóå ôçí êåñáìéêÞ êïýðá áðü ôï ÷åñïýëé, áéóèÜíèçêå ôüóï Ýíôïíï ðüíï, ðïõ äåí ðñüöèáóå êáí íá áêïõìðÞóåé ôçí êáõôÞ êïýðá óôïí ðÜãêï. Ç êïýðá Ýóðáóå óôï ðÜôùìá ìå êñüôï êáé ï êáöÝò ôéíÜ÷èçêå ôñéãýñù. Áöïý Ýâáëå ôï ÷Ýñé ôïõ êÜôù áðü ôï êñýï íåñü, ôï èýìá óõíåéäçôïðïßçóå üôé áõôÞ ç êïýðá èá ðñÝðåé íá äéáöÝñåé áðü ôéò Üëëåò, ïé ïðïßåò ðáñáìÝíïõí êñýåò óôçí áöÞ áöïý ìðïõí óå öïýñíï ìéêñïêõìÜôùí. ÌÜëëïí ç ëáâÞ èá ðñÝðåé íá åß÷å ìåôáëëéêü ðõñÞíá. Ï ðüíïò ðñüëáâå ôçí ÷åéñüôåñç âëÜâç ðïõ èá ðñïÝêõðôå áðü ðéï ðáñáôåôáììÝíï êñÜôçìá. Ç áíÜìíçóç ôïõ ðüíïõ, áêüìá êáé ìåôÜ áðü ìÞíåò, êÜíåé ôïí óõããñáöÝá íá áðïöåýãåé Ýùò óÞìåñá áõôÞ ôç óõãêåêñéìÝíç êïýðá. Ï ðüíïò êáé ï öüâïò åßíáé ÷ñÞóéìïé êáé ôá Üôïìá ðïõ äåí ôïõò íïéþèïõí Ý÷ïõí óïâáñÜ ðñïâëÞìáôá. ¼ðùò Ý÷åé Þäç áíáöåñèåß, ôá óðáíßæïíôá Üôïìá ðïõ ãåííéþíôáé ÷ùñßò áßóèçóç ôïõ ðüíïõ Ý÷ïõí ó÷åäüí üëá ðåèÜíåé ìÝ÷ñé ôá ôñéÜíôá ôïõò. ÅÜí õðÜñ÷ïõí Üíèñùðïé ðïõ Ý÷ïõí ãåííçèåß ÷ùñßò áßóèçóç ôïõ öüâïõ, èá ðñÝðåé íá ôïõò áíáæçôÞóåôå óôéò åíôáôéêÝò ìïíÜäåò êáé óôá íåêñïôïìåßá. ×ñåéáæüìáóôå ôïõò ðüíïõò êáé ôïõò öüâïõò ìáò. Åßíáé öõóéïëïãéêïß ìç÷áíéóìïß Üìõíáò ðïõ ìáò ðñïåéäïðïéïýí ãéá êéíäýíïõò. Ï ðüíïò åßíáé ôï óÞìá üôé ï éóôüò êáôáóôñÝöåôáé. ÐñÝðåé íá äñá áðïôñåðôéêÜ ãéá íá ìáò ùèåß í’ áöÞíïõìå êáôÜ ìÝñïò Üëëåò äñáóôçñéüôçôåò êáé íá êÜíïõìå üôé åßíáé áðáñáßôçôï þóôå íá óôáìáôÞóïõìå ôç âëÜâç. Ï öüâïò åßíáé óÞìá üôé ìßá ðåñßóôáóç ßóùò åßíáé åðéêßíäõíç, üôé ßóùò èá õðÜñîåé âëÜâç Þ áðþëåéá êáé üôé ç äéáöõãÞ åßíáé åðéèõìçôÞ. Åäþ öèÜíïõìå óå ìßá åíï÷ëçôéêÞ óõíçäåéôïðïßçóç. Ï ðüíïò êáé ï öüâïò, ðçãÝò ôüóùí ðïëëþí áíèñþðéíùí âáóÜíùí, óôü÷ïé ôçò éáôñéêÞò ðáñÝìâáóçò, äåí åßíáé íïóÞìáôá êáèåáõôÜ Þ âëÜâåò, áëëÜ áðïôåëïýí öõóéïëïãéêü ôìÞìá ôçò Üìõíáò ôïõ óþìáôïò. Ç ðáñåìðüäéóç ôïõ ðüíïõ êáé ôïõ öüâïõ ìå ôñüðï ðïõ äåí áðáëåßöåé ôçí áéôßá ôïõò ìðïñåß íá ðñïîåíÞóåé ÷åéñüôåñç âëÜâç. Ãéá ðáñÜäåéãìá, Üôïìá ìå óõñéíãêïìõåëßá, ìßá åêöýëéóç ôïõ êåíôñéêïý ôìÞìáôïò ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý üðïõ åäñÜæïíôáé ôá íåýñá ôïõ ðüíïõ, äåí áéóèÜíïíôáé ðüíï óôá ÷Ýñéá. ¸íá Üôïìï ìå óõñéíãêïìõåëßá èá Ýðéáíå ôçí êáõôÞ êïýðá êáé èá Ýðéíå áôÜñá÷á êáöÝ êáèþò ç óÜñêá èá áëëïéùíüôáí óôá äÜ÷ôõëÜ ôïõ. ÅÜí

Êåö. 5: Ôñáõìáôéóìüò

69

Ýíá ôÝôïéï Üôïìï êáðíßæåé, ôá äÜ÷ôõëÜ ôïõ ðïëý ðéèáíüí èá êáøáëßæïíôáé. Ï ðüíïò åßíáé ÷ñÞóéìïò êáé ç óýíäåóÞ ôïõ ìå ôï öüâï äåí åßíáé ôõ÷áßá. ¼ôáí ôï óþìá õößóôáôáé âëÜâç, ï ðüíïò åßíáé ôï êßíçôñï ãéá äéáöõãÞ êáé ï öüâïò áðïôñÝðåé ôçí åðáíÜëçøç ôïõ ßäéïõ óõìâÜíôïò. ¼ìùò ç ðñïóáñìïãÝò ìáò ãéá ôçí áðïöõãÞ ôñáõìáôéóìþí åßíáé ðéï ðïëõìÞ÷áíåò áðü ôçí áðëÞ áðïöõãÞ ôïõ ðüíïõ êáé ôùí ïéùíþí ôïõ. Ç áðïöõãÞ ìðïñåß íá ðñïóáñìïóèåß ðéï åýêïëá óå ìåñéêÜ óçìÜäéá áð’ üôé óå Üëëá, áíÜëïãá ìå ôç âëÜâç ðïõ ðñïîåíåßôáé. Ï øõ÷ïëüãïò John Garcia åêðáßäåõóå åýêïëá óêýëïõò óôï íá áðïöåýãïõí ôçí ïóìÞ ìÝíôáò ðïõ óõíäåüôáí ìå ãáóôñåíôåñéêü íüóçìá, áëëÜ åß÷å ìåãáëýôåñç äõóêïëßá üôáí ÷ñçóéìïðïßçóå ôï ßäéï íüóçìá ãéá íá ôïõò åêðáéäåýóåé óôçí áðïöõãÞ åíüò Þ÷ïõ. Ïé óêýëïé Ýìáèáí åðßóçò ãñÞãïñá í’ áðïöåýãïõí ôï çëåêôñéêü óïê ôïõ ïðïßïõ ðñïçãåßôï Ýíáò Þ÷ïò, áëëÜ äõóêïëåýôçêáí ðïëý ðåñéóóüôåñï üôáí ôï óÞìá Þôáí ìßá ïóìÞ. ÕðÜñ÷åé åîåëéêôéêü íüçìá óôá åõñÞìáôá áõôÜ. Ôá áêïõóôéêÜ åñåèßóìáôá åßíáé êáëýôåñá óÞìáôá áð’ üôé ïé ïóìÝò ãéá åðéêåßìåíï ôñáõìáôéóìü, åíþ ïé ïóìÝò åßíáé ðïëý ðéï áîéüðéóôïé äåßêôåò ôïîéêÞò ôñïöÞò. ¼ðùò ôüóåò êáé ôüóåò êáëÝò éäÝåò, ïé éäÝåò ôïõ Garcia äçìïóéåýèçêáí ìå äõóêïëßá, áñãüôåñá ãåëïéïðïéÞèçêáí êáé Ýêôïôå åðáéíïýíôáé. ÏñéóìÝíá óÞìáôá−ãéá ðáñÜäåéãìá ôá ößäéá, ïé áñÜ÷íåò êáé ôá ýøç−ãåííïýí áìÝóùò öüâï óôïõò áíèñþðïõò êáé ó’ Üëëá ðñùôåýïíôá. Äåí èá ðñÝðåé íá ìáò åêðëÞôôåé ôï ãåãïíüò üôé áðïöåýãïõìå åíóôéêôùäþò óÞìáôá ðïõ Ý÷ïõí óõíäåèåß åðß êáéñü ìå êéíäýíïõò üðùò ç ðôþóç êáé ôá Üãñéá æþá. Óå ôåëéêÞ áíÜëõóç, ìüíï ôï êïõíÝëé ðïõ Ýìáèå ìåôÜ áðü Ýíá äÜãêùìá íá öïâÜôáé ôéò áëåðïýäåò èá ðåñÜóåé ôá ãïíßäéÜ ôïõ óå åðüìåíåò ãåíéÝò. Ï åãêÝöáëïò ôùí êïõíåëéþí Ý÷åé ðñïãñáììáôéóèåß í’ áðïöåýãåé ôéò áëåðïýäåò êáé äåí èá ðñÝðåé íá ìáò åêðëÞôôåé ôï üôé êáé ï äéêüò ìáò åãêÝöáëïò Ý÷åé ðáñüìïéåò éêáíüôçôåò. ¼ìùò ôï ôßìçìá ôçò åããåíïýò óõìðåñéöïñÜò åßíáé ç áêáìøßá ôçò. Áêüìá êáëýôåñï áðü Ýíá óôáèåñü åããåíÝò ðñüãñáììá èá Þôáí Ýíá åëáóôéêüôåñï óýóôçìá ðïõ èá åðÞãå öüâï ìüíï óå åñåèßóìáôá ðïõ äåß÷íïõí áðåéëçôéêÜ. Ôï íåïãÝííçôï åëÜöé óôÝêåôáé êáé êïéôÜ ôï ëýêï ðïõ ðëçóéÜæåé ìÝ÷ñé íá äåé ôç ìçôÝñá ôïõ íá ôñÝðåôáé óå öõãÞ. Ôüôå ôñÝ÷åé êé åêåßíï êáé ôï ðñüãñáììá öõãÞò åãêáèßóôáôáé ãéá üëç ôïõ ôç æùÞ, Ýôïéìï íá ðåñÜóåé óôçí åðüìåíç ãåíéÜ ìå ìéìçôéóìü. Ïé öüâïé ìáò ãéá ôá ößäéá, ôéò áñÜ÷íåò êáé ôá ýøç åßíáé ðñïðáñáóêåõáóìÝíïé áëë’ ü÷é áðïêñõóôáëëùìÝíïé. Åí ìÝñåé ìáèáßíïíôáé êáé ìðïñïýí åðßóçò íá áðïâëçèïýí. Ç øõ÷ïëüãïò Susan Mineka ðñáãìáôïðïßçóå åõöõÞ ðåéñÜìáôá óôï ÊÝíôñï Ðñùôåõüíôùí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Ïõéóêüíóéí ãéá íá äåßîåé ôçí áíÜðôõîç ôÝôïéùí öüâùí. Ïé ðßèçêïé ðïõ Ý÷ïõí ìåãáëþóåé óôï åñãáóôÞñéï äåí öïâïýíôáé ôá ößäéá êáé áðëþíïõí ôï ÷Ýñé ôïõò ðÜíù áðü Ýíá ößäé ãéá íá ðéÜóïõí ìßá ìðáíÜíá. Ùóôüóï, áöüôïõ ðáñáêïëïýèçóáí ìßá ìüíï öïñÜ âéíôåïôáéíßá

70

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðïõ Ýäåé÷íå Üëëï ðßèçêï í’ áíôéäñÜ ìå áíçóõ÷ßá óôç èÝá ôïõ öéäéïý, ïé ðßèçêïé áíÝðôõîáí ðáñáôåôáìÝíç öïâßá ãéá ôá ößäéá. ¼÷é ìüíï äåí áðëþíïõí ôï ÷Ýñé ðÜíù áðü ößäé, áëëÜ ïýôå êáí ðëçóéÜæïõí ôçí ðëåõñÜ ôïõ êëïõâéïý ðïõ åßíáé ðëçóéÝóôåñá óå ößäé. Áíôßèåôá, åÜí ç âéíôåïôáéíßá äåß÷íåé Ýíá ðßèçêï ðïõ ìïéÜæåé í’ áðïóôñÝöåôáé Ýíá ëïõëïýäé, äåí áíáðôýóóåôáé öïâßá ðñïò ôá ëïõëïýäéá, áêüìá êé üôáí ç áíôßäñáóç ðïõ âëÝðåé ï ðßèçêïò åßíáé êáôÜ ôá Üëëá ðáíïìïéüôõðç. Ïé ðßèçêïé ìáèáßíïõí áìÝóùò íá öïâïýíôáé ôá ößäéá, áëë’ ü÷é ôá ëïõëïýäéá. ÃÅÍÉÊÅÕÌÅÍÇ ÌÁÈÇÓÇ ÊÁÉ ÊÁÔÁÍÏÇÓÇ Åêôüò áðü ôçí áðëÞ äçìéïõñãßá åîáñôçìÝíùí áíôéäñÜóåùí ðïõ áíáöÝñáìå ðáñáðÜíù, åìåßò ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõìå ðéï ëåðôÝò ðñïóáñìïãÝò: ôçí éêáíüôçôÜ ìáò ãéá åðéêïéíùíßá, ãéá ìíÞìç êáé óõëëïãéóìü. Ïé ïäçãïß ìðïñïýí íá öáíôáóèïýí üôé ç ìåãÜëç ôá÷ýôçôá ó’ Ýíá êáôçöïñéêü ðáãùìÝíï äñüìï åßíáé åðéêßíäõíç, áêüìá êé áí äåí Ý÷ïõí äåé ðïôÝ íá óõìâáßíåé áôý÷çìá. Áêüìá êé üóïé äåí Ý÷ïõí äåé êáíÝíá íá ðåèáßíåé óå öùôéÜ ìðïñïýí íá êáôáíïÞóïõí üôé Ýíá êôÞñéï óôéò öëüãåò åßíáé óïâáñüò êßíäõíïò ðïõ ìðïñåß íá åëáôôùèåß áðü ÷ñÞóç áíé÷íåõôþí êáðíïý. Ïé Üíèñùðïé ìðïñïýí í’ áðïöýãïõí áêüìá êáé êéíäýíïõò ðïõ äåí Ý÷ïõí áíôéëçöèåß, üðùò ôï áÝñéï ñáäüíéï, ôéò äéïîßíåò êáé ôï ìüëõâäï óôéò ôñïöÝò, ÷Üñç óôç ìÜèçóç êáé óôï óõëëïãéóìü. Ç éêáíüôçôÜ ìáò íá äçìéïõñãïýìå êáé íá ÷åéñéæüìáóôå äéáíïçôéêÝò áíáðáñáóôÜóåéò Ý÷åé ðïëëÜ ùöÝëç êáé Ýíá áð’ áõôÜ åßíáé ç éêáíüôçôá íá ðñïâëÝðïõìå íÝïõò êéíäýíïõò. ÁõôÞ ç éêáíüôçôá ìáò âïçèÜ åðßóçò í’ áðïöåýãïõìå ôçí åðáíÜëçøç ôçò åìðåéñßáò ôïõ êéíäýíïõ Þ ôïõ ôñáõìáôéóìïý ãéá íá ìçí áíáðôýóóïõìå Üóêïðá öïâßåò. ÅÜí äïýìå êÜðïéïí ìå ôéñÜíôåò íá ðáèáßíåé çëåêôñïðëçîßá åíüóù åñãÜæåôáé áðñüóåêôá ìå ïéêéáêÜ êáëþäéá, èá óõëëïãéóèïýìå üôé ôá êáëþäéá êé ü÷é ïé ôéñÜíôåò åßíáé ç áéôßá ôïõ áôõ÷Þìáôïò. ÅÐÉÄÉÏÑÈÙÓÇ ÔÙÍ ÔÑÁÕÌÁÔÉÓÌÙÍ Ïé ôáõìáôéóìïß äåí ìðïñïýí ðÜíôá í’ áðïöåõ÷èïýí. Åßôå óôï äÝêáôï Þ óôï ÷éëéïóôü ÷ôýðçìá, ôï óöõñß ôåëéêÜ ÷ôõðÜ óôïí áíôß÷åéñá. Ï ôñáõìáôéóìüò ðïõ ðñïêáëåßôáé åíåñãïðïéåß ïëüêëçñç ïìÜäá åðéäéïñèùôéêþí ìç÷áíéóìþí. Ôá áéìïðåôÜëéá åêêñßíïõí ðáñÜãïíôåò ðÞîçò ðïõ óýíôïìá åëÝ÷ãïõí ôçí áéìïññáãßá, åßôå áõôÞ åßíáé åîùôåñéêÞ Þ åóùôåñéêÞ (ìå ôç ìïñöÞ ìåëáíéÜò). ¢ëëá êýôôáñá åêêñßíïõí ðïëýðëïêï óýíïëï ÷çìéêþí ïõóéþí ðïõ ðñïêáëïýí öëåãìïíÞ, áíåâÜæïíôáò Ýôóé ôç èåñìïêñáóßá ôïõ éóôïý êáé êÜíïíôáò äýóêïëç ôçí áíÜðôõîç âáêôçñßùí ðïõ ßóùò åéóâÜëëïõí. Óõíôçñåßôáé åðßóçò ç áßóèçóç ôïõ

Êåö. 5: Ôñáõìáôéóìüò

71

ðüíïõ, ïðüôå ï áíôß÷åéñáò ðñïóôáôåýåôáé áðü äéáôÜóåéò ðïõ ßóùò ðáñåìðüäéæáí ôç äéáäéêáóßá åðïýëùóçò. Ôáõôü÷ñïíá, ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá óôÝëíåé ôïõò åéäéêåõìÝíïõò ôïõ ìá÷çôÝò ëïéìþîåùí óôï ðåäßï. Áõôïß åßôå åðéôßèåíôáé óå âáêôÞñéá ðïõ åéó÷þñçóáí áðü ôï ôñáýìá Þ ðáñáóýñïõí ôá âáêôÞñéá óôá ëåìöïãÜããëéá, üðïõ ç êáôáóôñïöÞ åßíáé åõêïëüôåñç. ºíåò éíþäïõò óõíäÝïõí ôïõò éóôïýò êáé, êáèþò ç åðïýëùóç ðñï÷ùñÜ, óôáäéáêÜ óõññéêíþíïíôáé åíþíïíôáò ôéò Üêñåò ôçò ðëçãÞò. ÔÝëïò, ôá íåýñá êáé ôá áéìïöüñá áããåßá áíáðôýóóïíôáé åê íÝïõ óôïí éóôü ðïõ õðÝóôç ôç âëÜâç êáé ç åñãáóßá ìå ôï óöõñß ìðïñåß íá îáíáñ÷ßóåé, áëëÜ ôþñá ðéï ðñïóåêôéêÜ ¼ëåò ïé äéáäéêáóßåò åðéäéüñèùóçò äåß÷íïõí Ýíáí áêñéâÞ, ðïëýðëïêï óõíôïíéóìü ðïõ èá ôïí æÞëåõå áêüìá êáé ìéá óõìöùíéêÞ ïñ÷Þóôñá. Äõóôõ÷þò, êáíåßò ìÝ÷ñé ôþñá äåí Ý÷åé ãñÜøåé ôçí ðáñôéôïýñá ãéá ôçí åðïõëùôéêÞ óõìöùíßá. ÐïëëÜ ìåìïíùìÝíá ìÝñç ðåñéãñÜöïíôáé áíáëõôéêÜ óôá âéâëßá ðáèïëïãßáò êáé Ý÷åé äïèåß åðßóçò êÜðïéá óçìáóßá óôï óõíôïíéóìü ìåôáîý ôùí ìåñþí, åéäéêÜ óôï ñüëï äéáöïñåôéêþí êáôçãïñéþí áíïóïêõôôÜñùí. Áõôü ðïõ ìáò ëåßðåé åßíáé ç éóôïñßá ôùí ðñïóáñìïãþí ãéá üëç ôç äéáäéêáóßá óõíïëéêÜ. Ìéá ôÝôïéá éóôïñßá èá åß÷å Ýíá êåíôñéêü èÝìá-ôçí ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí êáëýôåñç äõíáôÞ åðéäéüñèùóç óôï ëéãüôåñï äõíáôü ÷ñüíï−ìå ôï ïðïßï èá ó÷åôßæïíôáí üëåò ïé ëåðôïìÝñåéåò. Èá Þôáí ìéá éóôïñßá Üñéóôùí óõìâéâáóìþí ùò ðñïò ôçí êáôáíïìÞ ôùí óðÜíéùí ðüñùí üðùò ï ÷ñüíïò êáé ïé ðñþôåò ýëåò. Èá Ýëåãå åðßóçò êáé ãéá óõìâéâáóìïýò ìåôáîý áíôéêñïõüìåíùí áîéþí üðùò ç óõíÝ÷éóç óôç ÷ñÞóç ôïõ ôñáõìáôéóìÝíïõ ìÝñïõò êáé ç ðñïóôáóßá ôïõ áðü äõíÜìåéò ðïõ èá êáèõóôåñïýóáí ôçí åðïýëùóç. Ç éóôïñßá ìáò èá ìéëïýóå åðßóçò ãéá ôïí Üñéóôï ÷ñïíéêü ðñïãñáììáôéóìü ôùí ãåãïíüôùí, üðïõ êáììßá åñãáóßá äåí áñ÷ßæåé åÜí äåí ôåëåéþóåé ðñþôá áõôÞ ðïõ ðñïçãåßôáé. Èá áíáãíþñéæå ôçí áíÜãêç ãéá óõíåñãáóßá êáé áðïôåëåóìáôéêÞ åðéêïéíùíßá, ü÷é ìüíï ìÝóá óå óõóôÞìáôá üðùò ôï áíïóïðïéçôéêü, áëëÜ åðßóçò êáé óôéò óõììåôÝ÷ïõóåò ïñìïíéêÝò, åíæõìéêÝò êáé äïìéêÝò ðñïóáñìïãÝò. Èá áíáöåñüôáí ü÷é ìüíï óôá ãåãïíüôá óôïí ôüðï ôïõ ôñáõìáôéóìïý áëëÜ êáé óôéò ïñìïíéêÝò êáé Üëëïõ ôýðïõ ñõèìßóåéò ôùí óõíáéóèçìÜôùí êáé ôçò óõìðåñéöïñÜò êáé óôéò öõóéïëïãéêÝò äéåñãáóßåò ó’ üëï ôï óþìá. Åëðßæïõìå üôé ç ðáñôéôïýñá áõôÞò ôçò êáëïöôéáãìÝíçò óõìöùíßáò èá ãñáöåß óå ÷ñüíï ìåëëïíôéêü áëë’ ü÷é ôüóï ìáêñéíü. ÅÃÊÁÕÌÁÔÁ ÊÁÉ ÊÑÕÏÐÁÃÇÌÁÔÁ Áêüìá êé ï óôéãìéáßïò Üìåóïò ðüíïò äåí Þôáí áñêåôÜ ãñÞãïñïò þóôå íá óþóåé ôá ÷éëéÜäåò êýôôáñá ðïõ êÜçêáí áðü ôçí êáõôÞ ëáâÞ ôçò êïýðáò åêåßíçò. Äýï ìéêñÝò ðåñéï÷Ýò óôïí áíôß÷åéñá êáé ôïí äåßêôç Ýãéíáí Üóðñåò óå äåõôåñüëåðôá.

72

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ôá êýôôáñá ôïõ äÝñìáôïò ó÷çìÜôéóáí ìßá ìÜæá áðïäéáôáãìÝíùí ðñùôåúíþí, üðùò ðåñßðïõ óõìâáßíåé óôï áóðñÜäé ôïõ áõãïý ðïõ ðÝöôåé óå âñáóôü íåñü. Ðñüêåéôáé ãéá ôñáõìáôéóìü ðïõ åðéäéïñèþíåôáé äõóêïëüôåñá áðü Ýíá ìéêñü êüøéìï. Áõôüò åßíáé áíáìößâïëá êáé ï ëüãïò ðïõ ç èåñìüôçôá äçìéïõñãåß ôüóï Ýíôïíï ðüíï, ôüóï ãñÞãïñá. Ôï äÝñìá ðïõ Ý÷åé õðïóôåß åëáöñý Ýãêáõìá åðïõëþíåôáé óýíôïìá äéüôé ï ìç÷áíéóìüò ðïõ áíáðëçñþíåé ôá åðéäåñìéêÜ êýôôáñá ðáñáìÝíåé ëåéôïõñãéêüò, áëëÜ ôá âáèýôåñá åãêáýìáôá åßíáé ðéï ðñïâëçìáôéêÜ. ÅÜí ôï Ýãêáõìá êáôáóôñÝøåé ôá êýôôáñá ðïõ áíáðëçñþíïõí ôçí åðéäåñìßäá, áðáéôïýíôáé åéäéêïß ìç÷áíéóìïß ãéá íá ðñïóôáôåýóïõí ôï óçìåßï áðü ìüëõíóç, íá áðïìáêñýíïõí ôïí íåêñùìÝíï éóôü êáé íá ôñïöïäïôÞóïõí ôçí ðåñéï÷Þ ìå íÝá äåñìáôéêÜ êýôôáñá ðïõ ìðïñïýí í’ áíáðôõ÷èïýí êáé óôáäéáêÜ íá Ýëèïõí óôçí åðéöÜíåéá óôïí ôüðï ôïõ åãêáýìáôïò. Ìðïñåß íá ãßíåé, áëëÜ ìüíï ìå ÷ñüíï êáé êßíäõíï ìüëõíóçò. Ç áðïöõãÞ ôïõ åãêáýìáôïò åßíáé ðïëý ðñïôéìüôåñç. ¸÷ïõìå êÜíåé ÷ñÞóç êáé êáôÜ÷ñçóç ôçò öùôéÜò åäþ êáé åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá ßóùò êáé ðåñéóóüôåñï. Áêüìá êáé ðñßí ìÜèïõí í’ áíÜâïõí öùôéÜ, ïé Üíèñùðïé Ýðáéñíáí õëéêü ðïõ êáéãüôáí áðü öõóéêÝò áéôßåò êáé óõíôçñïýóáí öùôéÝò ãéá ìáãåßñåõìá êáé Üëëåò ÷ñÞóåéò. ÌÞðùò áõôÞ ç ìáêñü÷ñïíç åðáöÞ Ý÷åé ïîýíåé ôéò áíôéäñÜóåéò ìáò óôïí êßíäõíï ôçò öùôéÜò; Èá Þôáí åíäéáöÝñïí íá ìÜèïõìå åÜí Ý÷ïõìå êáëýôåñç Üìõíá áðÝíáíôé óå êáõôÜ áíôéêåßìåíá áð’ üôé ôá óôåíÜ óõããåíéêÜ ìáò åßäç, Ý÷ïíôáò ßóùò áíáðôýîåé ìåãáëýôåñç åõáéóèçóßá óå êáõôÜ áíôéêåßìåíá Þ åðïõëþíïíôáò ãñçãïñüôåñá ôá åãêáýìáôá. Äåí åßíáé ìüíï ç èåñìüôçôá áéôßá èåñìéêÞò âëÜâçò. Ôï ðÜãùìá ìðïñåß åðßóçò íá áöÞóåé ôá êýôôáñá åîßóïõ ñõôéäùìÝíá êáé íåêñÜ, ðñÜãìá ðïõ åßíáé ãíùóôü ùò êñõïðÜãçìá. Ðáñüôé ôï êñõïðÜãçìá äåí áðïôåëïýóå óôáèåñü êßíäõíï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò, ßóùò Ý÷åé äéáìïñöþóåé ôçí áðïöõãÞ ôïõ êñýïõ áÝñá êáé éäßùò ôïõ êñýïõ íåñïý, ôï ïðïßï åßíáé åêáôïíôáðëáóßùò ðéï áðïôåëåóìáôéêüò áãùãüò èåñìüôçôáò áð’ üôé ï áêßíçôïò áÝñáò. Ôï õãñü Üæùôï êáé ï îçñüò ðÜãïò åßíáé íÝïé êßíäõíïé ðïõ áðïõóßáæáí åíôåëþò áðü ôç Ëßèéíç Åðï÷Þ. Åßíáé åîßóïõ âëáâåñïß ìå ôç öùôéÜ, áëëÜ äåí Ý÷ïõìå áðôýîåé áíôéäñÜóåéò þóôå í’ áðïóôñåöüìáóôå åíóôéêôùäþò ôï õãñü Üæùôï Þ ôïí îçñü ðÜãï üðùò áðïóôñåöüìáóôå ôá êáõôÜ êÜñâïõíá. ÁÊÔÉÍÏÂÏËÉÁ Ç óçìáíôéêüôåñç âëÜâç áðü áêôéíïâïëßåò Þôáí ðÜíôá áðü ôïí Þëéï. Ïé óêïõñü÷ñùìåò öõëÝò åßíáé ðëÞñùò åîïðëéóìÝíåò ìå ðñùôïãåíÞ Üìõíá êáôÜ ôùí áêôßíùí ôïõ Þëéïõ, ôç ÷ñùóôéêÞ ìåëáíßíç óôï äÝñìá, ç ïðïßá ðñïóôáôåýåé ôïõò õðïêåßìåíïõò éóôïýò áðëþò óêéÜæïíôÜò ôïõò. ¼ôáí ìåñéêÝò ÷éëéÜäåò ãåíåþí æÞ-

Êåö. 5: Ôñáõìáôéóìüò

73

óïõí ÷ùñßò çëéïöÜíåéá, üðùò óõìâáßíåé óå ðëçèõóìïýò óðçëáéüâéùí æþùí, ôüôå ç éêáíüôçôá ðáñáãùãÞò ìåëáíßíçò ÷Üíåôáé. Ç óõíå÷Þò ðáñïõóßá ôçò ÷ñùóôéêÞò óôéò óêïõñü÷ñùìåò öõëÝò äåß÷íåé ôá ùöÝëç ðïõ ðñïóöÝñåé ðñïóôáôåýïíôáò áð’ ôïí Þëéï. Ïé Üíèñùðïé ÅõñùðáúêÞò êáôáãùãÞò áðïôåëïýí Ýíá åéäéêü åîåëéêôéêü ðñüâëçìá. Ôï áíïéêôü÷ñùìï äÝñìá ôïõò äåß÷íåé üôé ç ðñïóôáóßá áðü ôïí Þëéï äåí Ý÷åé õðÜñîåé óôáèåñÜ óçìáíôéêüò ðáñÜãùí óôçí éóôïñßá ôïõò êáé åßíáé éäéáßôåñá åõáßóèçôïé óå çëéáêÜ åãêáýìáôá. Ïé ðñþôåò æåóôÝò, çëéüëïõóôåò çìÝñåò ôçò Üíïéîçò, âÜæïõí ìåñéêïýò óôïí ðåéñáóìü íá îåãõìíþóïõí ôï äÝñìá ôïõò ãéá ðïëëÝò þñåò. ºóùò ãíùñßæïõí áðü åðþäõíç åìðåéñßá üôé êÜôé ôÝôïéï äåí åßíáé óõíåôü, üìùò ç áßóèçóç åßíáé ôüóï üìïñöç ìåôÜ áð’ ôá êñýá ôïõ ÷åéìþíá! Åöüóïí ï öüâïò íá åðáíáëåéöèåß ôï Ýãêáõìá ôïõ ðñïçãïýìåíïõ ÷ñüíïõ äåí ôïõò áðïôñÝðåé, äåí èá ôïõò áðïôñÝøåé ïýôå êáé ï ðüíïò ôïõ öåôåéíïý, ãéáôß Ýñ÷åôáé ðïëý áñãÜ. Ç ðåñéï÷Þ ôïõ åãêáýìáôïò êïêêéíßæåé, ðïíÜ, êáßåé, ìüíï ìåôÜ áðü þñåò Ýêèåóçò. Åðß ìÝñåò, ïé óôþóåéò ôïõ íåêñïý äÝñìáôïò îåöëïõäßæïõí. Ç áíÜññùóç èá Ý÷åé ïëïêëçñùèåß óå ìßá-äýï åâäïìÜäåò, áëëÜ ç éóôïñßá äåí ôåëåéþíåé åäþ, äéüôé áêüìá êáé ëßãá óïâáñÜ çëéáêÜ åãêáýìáôá áõîÜíïõí óçìáíôéêÜ ôïí êßíäõíï êáñêßíïõ ôïõ äÝñìáôïò ìåôÜ áðü ÷ñüíéá Þ äåêáåôßåò. Ç óôáäéáêÞ áýîçóç ôçò Ýêèåóçò óôïí Þëéï åßíáé ëéãüôåñï åðéâëáâÞò, äéüôé üëïé ïé Üíèñùðïé, åêôüò áðü ôïõò åîáéñåôéêÜ áíïéêôü÷ñùìïõò, ìðïñïýí íá áíáðôýîïõí Ýíá ðñïóôáôåõôéêü óôñþìá ìåëáíßíçò. Ôï ìáýñéóìá åßíáé êáëü ðáñÜäåéãìá åðáãüìåíçò Üìõíáò ðïõ áíáðôýóóåôáé ìüíï üôáí ÷ñåéÜæåôáé. Ôï ãåãïíüò üôé ôá áíïéêôü÷ñùìá Üôïìá äåí Ý÷ïõí ðïôÝ ðïëëÞ ÷ñùóôéêÞ õðïäçëþíåé üôé ãéá ôïõò ðñïãüíïõò ôïõò, ç ðáñáãùãÞ ìåëáíßíçò ðáñïõóßáæå êüóôïò óôçí áñìïóôéêüôçôá. Óôï ÊåöÜëáéï 9 èá äéåñåõíÞóïõìå ôçí ðéèáíüôçôá ðïõ Ý÷åé ç ù÷ñüôçôá íá áðïôåëåß ðñïóáñìïóôéêü ãíþñéóìá óå óêéåñÜ êáé íåöïóêåðÞ ðåñéâÜëëïíôá. ¼ëïé ãíùñßæïõìå üôé åßíáé ç õðåñâïëÞ ôïõ õðåñéþäïõò öùôüò ðïõ ðñïêáëåß çëéáêÜ åãêáýìáôá, üìùò êáé ôï óõíçèéóìÝíï, ïñáôü öùò, ðáñüëï ðïõ åßíáé ëéãüôåñï âëáâåñü, åßíáé åðßóçò öùôï÷çìéêÜ åíåñãü êáé äõíçôéêÜ åðéâëáâÝò. ÓõíÞèùò äåí ìáò âëÜðôåé, ãéáôß ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ìáò Ý÷åé åîïðëßóåé ó÷åäüí üëïõò ìå åðáñêÞ ðïóüôçôá ìåëáíßíçò êáé ìå ôá êáôÜëëçëá Ýíæõìá ðïõ êáôáðïëåìïýí ôéò öùôï÷çìéêÝò áëëïéþóåéò. Ïé ïñãáíéóìïß ðïõ óõíÞèùò äåí æïõí ìå Ýíôïíï öùôéóìü åßíáé ðïëý ðéï åõáßóèçôïé óôï çëéáêü öùò, áêüìá êáé óå ìåñéêÝò ðçãÝò ôå÷íçôïý öùôüò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, üôáí ïé ëáìðôÞñåò öèïñéóìïý ðñùôïáíôéêáôÝóôçóáí ôïõò ëáìðôÞñåò ðõñÜêôùóçò óå åðùáóôÞñéá ðÝóôñïöáò, ðñïêëÞèçêå ìáæéêÞ èíçóéìüôçôá óôá áõãÜ ðÝóôñïöáò. Ïé âéïëüãïé ôùí åðùáóôçñßùí ãíþñéæáí üôé, óôç öýóç, áõôÜ ôá áõãÜ áíáðôýóóïíôáé êÜôù áðü Ýíá óêéåñü óôñþìá ðõèìåíéêïý ÷áëéêéïý. ÕðÝèåóáí üôé ç èíçóéìüôçôá Þôáí áðïôÝëåóìá ôçò ìåãáëýôåñçò öùôåéíüôçôáò êáé ôïõ ìéêñüôåñïõ (êõáíïý) ìÞêïõò êý-

74

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ìáôïò ôïõ öèïñßæïíôïò öùôüò. Ìå ðåéñÜìáôá öÜíçêå üôé áõôÞ ç åñìçíåßá Þôáí óùóôÞ: üôáí ôá áõãÜ ðÝóôñïöáò ðñïóôáôåýôçêáí áðü ôéò âëáâåñÝò áêôßíåò, ôá áðïôåëÝóìáôá Þôáí ðïëý êáëÜ. Ôï çëéáêü öùò íåêñþíåé ôá êýôôáñá ôïõ äÝñìáôïò, ü÷é åîáéôßáò èåñìéêÞò âëÜâçò, áëëÜ äéüôé áëëïéþíåé öùôï÷çìéêÜ áðáñáßôçôåò ÷çìéêÝò ïõóßåò. Ôá áöýóéêá ìüñéá ðïõ ðñïêýðôïõí êáé ôá íåêñÜ êýôôáñá ðñïóåëêýïõí ôçí åðßèåóç ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Áõôü åßíáé ìÝ÷ñéò åíüò óçìåßïõ åðéèõìçôü. Åßíáé óðáôÜëç íá áöéåñþíïíôáé ðüñïé ãéá ôçí õðïóôÞñéîç íåêñþí Þ áíáðüöåõêôá åôïéìïèÜíáôùí êõôôÜñùí ðïõ èá ðñÝðåé íá áðïìáêñõíèïýí ìå áðïôåëåóìáôéêü ôñüðï. Åßíáé åîßóïõ óçìáíôéêü íá ìçí åîáëåéöèïýí êýôôáñá ðïõ ìðïñïýí åðáñêþò íá áõôïåðéäéïñèùèïýí. Ç äéÜêñéóç ìåôáîý ôùí äýï êáôçãïñéþí êõôôÜñùí äåí åßíáé êáé ôüóï åýêïëç. Óå Ýíá ôñáõìáôéóìü ðïõ äåí åíÝ÷åé åéóâïëÞ ðáèïãüíïõ, üðùò ôï çëéáêü Ýãêáõìá Þ ßóùò Ýíá áðëü êÜôáãìá, ìÜëëïí åßíáé ðñïôéìüôåñç ç êáôáóôïëÞ ïñéóìÝíùí áíïóïëïãéêþí áíôéäñÜóåùí þóôå íá ìçí ðáñÝìâïõí óôçí åðïýëùóç. Ôá ßäéá ôá áíïóïðïéçôéêÜ êýôôáñá, üðùò êÜèå Üëëï êýôôáñï, ìðïñïýí íá âëáöèïýí áðü áêôéíïâïëßá. Äåí åßíáé ðñïò ôï ðáñüí îåêÜèáñï ðüôå ìßá áëëáãÞ óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ðñïêáëïýìåíç áðü õðåñéþäåò öùò åßíáé ðñïóáñìïóôéêÞ ñýèìéóç Þ âëÜâç. Ôá êýôôáñá ËÜíãêåñ÷áíò óôçí åðéäåñìßäá, ôá ïðïßá ðñïóëáìâÜíïõí îÝíåò ïõóßåò êáé ôéò ðáñïõóéÜæïõí óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá, áíôéäñïýí ðïëýðëïêá óôéò õðåñéþäåéò áêôßíåò ìå ìÞêïò êýìáôïò áðü 290 Ýùò 320 íáíüìåôñá (UV-B). Ôá êýôôáñá áõôÜ åßíáé áëëçëÝíäåôá ìå íåýñá ðïõ åêêñßíïõí ìßá ïñìüíç, ç ïðïßá áíáóôÝëëåé ôç äñÜóç ôïõò. Ç áêôéíïâïëßá UV-B áöáéñåß áðü ôï äÝñìá áõôÜ ôá êýôôáñá, åìðïäßæïíôáò åðïìÝíùò ôçí éêáíüôçôÜ ôïõ íá áíôéäñÜ óôçí åðáöÞ ìå îÝíåò ðñùôåßíåò. ÁõôÞ ç Ýëëåéøç åõáéóèçóßáò åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞ ó÷åäüí üëùí ôùí áôüìùí ðïõ ðñïóâÜëëïíôáé áðü êáñêßíï ôïõ äÝñìáôïò. ÁëëÜ ç áêôéíïâïëßá UV-B äåí åßíáé ï ìüíïò Ýíï÷ïò. ÕðÜñ÷ïõí åíäåßîåéò üôé ïñéóìÝíá áíôéçëéáêÜ ãáëáêôþìáôá ðïõ êõêëïöïñïýí óôï åìðüñéï åìðïäßæïõí ìåí ôçí áêôéíïâïëßá UV-B êáé ðñïëáìâÜíïõí ôá åãêáýìáôá, åðéôñÝðïõí üìùò ôçí äéåßóäõóç ôùí áêôßíùí UV-A ðïõ Ý÷ïõí ìåãáëýôåñï ìÞêïò êýìáôïò êáé ðïõ ßóùò âëÜðôïõí ôá áíïóïðïéçôéêÜ êýôôáñá ôïõ äÝñìáôïò. Ôá Üôïìá ðïõ êïêêéíßæïõí áðü ôïí Þëéï ðñïôñÝðïíôáé íá ÷ñçóéìïðïéïýí áíôéçëéáêü, áëëÜ ôï áíôéçëéáêü ßóùò åðéäåéíþíåé ôï ðñüâëçìÜ ôïõò, äéüôé åíèáññýíåé ðåñéóóüôåñç Ýêèåóç óôçí áêôéíïâïëßá UV-A áð’ üóç èá Üíôå÷áí öõóéïëïãéêÜ. Ç áíçóõ÷çôéêÞ áýîçóç ôçò óõ÷íüôçôáò ôïõ ìåëáíþìáôïò, åíüò äõíçôéêÜ èáíáôçöüñïõ êáñêßíïõ ôïõ äÝñìáôïò, ðñïêáëåß äéêáéïëïãçìÝíï öüâï ãéá ôçí õðåñâïëéêÞ Ýêèåóç óôïí Þëéï. Ç óõ÷íüôçôá ìåëáíþìáôïò óôç Óêùôßá Ý÷åé äéðëáóéáóèåß ôçí ôåëåõôáßá äåêáåôßá êáé ç óõ÷íüôçôá óôïõò áíèñþðïõò ìå áíïéêôü÷ñùìï äÝñìá áõîÜíåôáé êáôÜ 7% ôï ÷ñüíï óå ðïëëÝò ÷þñåò. Ïé åñìçíåßåò

Êåö. 5: Ôñáõìáôéóìüò

75

ãéá ôçí áýîçóç åíï÷ïðïéïýí ôçí íÝá ðïëéôéóìéêÞ åðéèõìßá ãéá ìáýñéóìá êáé ôç ëÝðôõíóç ôçò óôñþóçò ôïõ üæïíôïò, ôï ïðïßï ðÜíôá Þôáí öñáãìüò ãéá ìåãÜëï ðïóïóôü õðåñéþäïõò áêôéíïâïëßáò. Âåâáßùò êáé ïé äýï áõôïß ðáñÜãïíôåò ðñÝðåé íá åêôéìþíôáé, ùóôüóï ç åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ ðñïôåßíåé êáé Üëëåò åñìçíåßåò. ¼íôùò ðåñíÜìå ðïëëÞ þñá óôéò ðáñáëßåò, áëëÜ åßìáóôå ðïëý ëéãüôåñï óôïí Þëéï ðåñðáôþíôáò ÷ùñßò ñïý÷á. Ç áðþëåéá ôçò áðïññïöçôéêÞò äñÜóçò ôïõ üæïíôïò áíôéóôáèìßæåôáé ôéò ðåñéóóüôñåò öïñÝò áðü ôçí ôïðéêÞ áôìïóöáéñéêÞ ñýðáíóç. Ôï êáéíïýñãéï óôïé÷åßï äåí åßíáé ç Ýêèåóç óôïí Þëéï Þ ç áíåðÜñêåéá ôïõ üæïíôïò áëëÜ ï ôñüðïò Ýêèåóçò. Ïé Üíèñùðïé ôþñá ðëÝïí ðåñíïýí ôïí ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï ôïõò ìÝóá óôï óðßôé êáé âãáßíïõí ôá óáââáôïêýñéáêá ãéá Ýíôïíåò äüóåéò Ýêèåóçò, óôçí ïðïßá äåí åßíáé óõíçèéóìÝíïé. Ïé Üíèñùðïé ðïõ âñßóêïíôáé Ýîù åðß þñåò êÜèå çìÝñá ðñïóáñìüæïíôáé óôçí ðïóüôçôá ôçò óõíÞèïõò Ýêèåóçò êáé äåí ðáèáßíïõí åãêáýìáôá. Ï êßíäõíïò ìåëáíþìáôïò óõíäÝåôáé ðéï óôåíÜ ìå ôïí áñéèìü ôùí åãêáõìÜôùí ðáñÜ ìå ôï óõíïëéêü ÷ñüíï Ýêèåóçò óôïí Þëéï. Ç ÷ñÞóç ÷çìéêÜ ðïëýðëïêùí áíôéçëéáêþí ðñïúüíôùí åßíáé åðßóçò íÝïò ðåñéâáëëïíôéêüò ðáñÜãùí. Ç ðáñåìðüäéóç ôçò õðåñéþäïõò áêôéíïâïëßáò üíôùò ðåñéïñßæåé ôçí áíÜðôõîç êáñêéíéêþí åëêþí. Ðñüóöáôç óôáèìéóìÝíç ìåëÝôç 588 Áõóôñáëþí Ýäåéîå üôé üóïé ÷ñçóéìïðïéïýóáí Ýíá åíåñãü áíôéçëéáêü áíÝðôõîáí óçìáíôéêÜ ëéãüôåñá ðñïêáñêéíéêÜ Ýëêç áð’ üôé üóïé ÷ñçóéìïðïéïýóáí êñÝìá ðïõ äåí åìðüäéæå áñêåôÜ ôï õðåñéþäåò öùò. ÌÞðùò üìùò ôá ÷çìéêÜ ôùí áíôéçëéáêþí ðñïêáëïýí åðßóçò ðñïâëÞìáôá; Äåí êÜèïíôáé áðëþò åðÜíù óôï äÝñìá, áðïññïöþíôáé áð’ áõôü. Ôß åðéðôþóåéò Ý÷ïõí ãéá ôá äåñìáôéêÜ êýôôáñá êáé ðþò ìåôáìïñöþíïíôáé áöïý ðñïóäåèïýí óôéò ðñùôåßíåò ôùí éóôþí êáé âïìâáñäéóèïýí áðü éó÷õñü öùò; Ïé áðáíôÞóåéò åßíáé ðïëý áìöéóâçôïýìåíåò. Ðüóï åéñùíéêü èá Þôáí í’ áíáêáëýøïõìå ðùò ï êáñêßíïò ôïõ äÝñìáôïò ìðïñåß íá ðñïêëçèåß Ýììåóá Þ Üìåóá áðü áíôéçëéáêÜ! ÐñÝðåé åðßóçò íá ðñïóÝîïõìå ôá ðñïúüíôá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá íá áíáóôåßëëïõí ôç äéáäéêáóßá öëåãìïíÞò áðü ôï çëéáêü Ýãêáõìá. Ç áíáóôïëÞ ìðïñåß ìåí íá ðñïëáìâÜíåé ôïí êáñêßíï ðñïëáìâÜíïíôáò ôéò âëÜâåò áðü áõôïÜíïóåò áíôéäñÜóåéò, áëëÜ ìðïñåß åðßóçò íá åìðïäßæåé ôç öõóéêÞ êáôáóôñïöÞ ôùí öèáñìÝíùí êáé äõíçôéêÜ êáñêéíéêþí êõôôÜññùí áðü ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá. Ôïíßæïõìå üôé üëá áõôÜ äåí åßíáé ãåãïíüôá áëëÜ áðëÝò õðïèÝóåéò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôçí Ýëëåéøç êáôáíüçóçò. Ãéáôß êáôáíïïýìå ôüóá ëßãá ãéá ôá çëéáêÜ åãêáýìáôá ðáñüôé õðÜñ÷åé áöèïíßá äéáèÝóéìùí ðëçñïöïñéþí; Ç êáôáíüçóç ðïõ èá áðïôåëÝóåé áîéüðéóôç âÜóç ãéá ðñüëçøç êáé èåñáðåßá èá êáôáêôçèåß üôáí åñåõíçôÝò åîïéêéùìÝíïé ìå ôçí åîåëéêôéêÞ óêÝøç êáé ìå ëåðôïìåñÞ ãíþóç ôùí êõôôáñéêþí êáé ìïñéáêþí äéáäéêáóéþí ôïõ åãêáýìáôïò óõíôáéñéÜîïõí ìßá åîÞãçóç ðïõ: (1) êÜíåé äéÜêñéóç áíÜìåóá óôç âëÜâç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ äÝñìáôïò åîáéôßáò ôçò áêôéíïâïëßáò UV êáé óôçí ðñïóáñìïóôéêÞ ôçò áðü-

76

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êñéóç óôï óôñåò ôçò UV (2) äéáêñßíåé áíÜìåóá óôç âëÜâç ôçò áíïóïëïãéêÞò ëåéôïõñãßáò åîáéôßáò ôçò UV êáé óôçí áíïóïëïãéêÞ áðüêñéóç (3) äéáêñßíåé ôç âëÜâç óôç ëåéôïõñãßá ôùí êõôôÜñùí ËÜíãêåñ÷áíò áðü ðñïóáñìïóôéêÝò áðïêñßóåéò (4) óêéáãñáöåß ôá åéäéêÜ ìÝñç ôçò äéáäéêáóßáò åðéäéüñèùóçò êáé ôïí óõíôïíéóìü ôïõò êáé (5) äåß÷íåé ôá èåôéêÜ êáé áñíçôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ôùí ðñïóôáôåõôéêþí ðñïúüíôùí ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ðñéí áðü ôçí Ýêèåóç óôïí Þëéï êáé ôçò áíôéöëåãìïíþäïõò áãùãÞò ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞôáé ìåôÜ. Ç âëÜâåò áðü ôïí Þëéï óõíåéóöÝñïõí åðßóçò óôïõò êáôáññÜêôåò, äçëáäÞ ôï èüëùìá ôïõ öáêïý ôïõ ìáôéïý. Ðáñüëï ðïõ ôá óçìåñéíÜ ãõáëéÜ çëßïõ ðáñåìðïäßæïõí ôï õðåñéþäåò öùò, ôá ðáëáéüôåñá ìïíôÝëá äåí ôï Ýêáíáí ðÜíôá. Áíô’ áõôïý, ðáñåìðüäéæáí ôï óõíïëéêü ðïóü ïñáôïý öùôüò, ïðüôå ç êüñç ôïõ ìáôéïý äéåõñõíüôáí êáé åðÝôñåðå ôçí åßóïäï ðåñéóóüôåñïõ õðåñéþäïõò öùôüò. Áêüìá ÷åéñüôåñá, ðïëëÜ áðü ôá öèçíÜ ãõáëéÜ ðïõ öïñïýí áêüìá êáé óÞìåñá ôá ðáéäéÜ, áöÞíïõí óå ìåãÜëï ðïóïóôü ôç äéÝëåõóç ôïõ õðåñéþäïõò. Áíáñùôéþìáóôå ìÞðùò êÜðïéïé áðü ôïõò óçìåñéíïýò áóèåíåßò ìå êáôáññÜêôç ïöåßëïõí ôçí áôõ÷ßá ôïõò óå ãõáëéÜ çëßïõ ðïõ öïñïýóáí ðñéí áðü äåêáåôßåò. ÁÍÁÃÅÍÍÇÓÇ ÌÅÑÙÍ ÔÏÕ ÓÙÌÁÔÏÓ Ôá ðáéäéÜ ñùôïýí óõ÷íÜ ôéò ðéï Ýîõðíåò åñùôÞóåéò. «Ãéáôß», ñùôÜ ôï öéëïðåñßåñãï ðáéäß, «ï èåßïò Êþóôáò äåí ìðïñåß íá áðïêôÞóåé êáéíïýñãéï ðüäé üðùò ï áóôåñßáò;» ÁëÞèåéá, ãéáôß ü÷é; Áöïý óôéò óáýñåò îáíáöõôñþíåé ìéá êïììÝíç ïõñÜ, óôïõò áóôåñßåò êïììÝíïé âñá÷ßïíåò êáé óôá øÜñéá êïììÝíá ðôåñýãéá, ãéáôß ó’ åìÜò äåí áíáãåííÜôáé ïýôå êáí Ýíá êïììÝíï äÜ÷ôõëï; Åßíáé áîéïóçìåßùôï ðùò áõôü ôï åñþôçìá óðÜíéá áðáó÷ïëåß ôïõò ìåãÜëïõò, áêüìá êáé ôïõò âéïëüãïõò. Ç áðÜíôçóç, ìå ãåíéêïýò åîåëéêôéêïýò üñïõò, åßíáé üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí äéáôçñåß éêáíüôçôåò ðïõ äåí Ý÷ïõí ðéèáíüçôôåò íá ÷ñçóéìåýóïõí Þ ðïõ èá Ý÷ïõí êüóôïò õðåñÜíù ôçò ùöÝëåéÜò ôïõò. ¸ôóé, üðùò óçìåéþèçêå êáé óôï ÊåöÜëáéï 3, óïâáñÝò âëÜâåò óôïí åãêÝöáëï Þ óôçí êáñäéÜ Þôáí ïëïêëçñùôéêÜ ìïéñáßåò ðñéí áðü ôçí åðï÷Þ ôçò óýã÷ñïíçò éáôñéêÞò êáé ç éêáíüôçôá áíáãÝííçóçò áõôþí ôùí éóôþí äåí ìïñïýóå íá åðéëåãåß. ¸íá Üôïìï ðïõ óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ Ý÷áíå ôï âñá÷ßïíÜ ôïõ óå áôý÷çìá, èá ðÝèáéíå áðü áéìïññáãßá ìÝóá óå ëßãá ëåðôÜ. ÅÜí ç áéìïññáãßá åëåã÷üôáí ìå êÜðïéï ôñüðï, ôüôå ôï èýìá èá ðÝèáéíå áðü ôÝôáíï, ãÜããñáéíá Þ Üëëç ìüëõíóç. ÏðïéáäÞðïôå äéáäéêáóßá èá åðÝôñåðå óôïõò ìáêñéíïýò ðñïãüíïõò ìáò íá áíáãåííïýí Ýíá âñá÷ßïíá Ý÷åé ÷áèåß óôáäéáêÜ áðü ôç óõóóþñåõóç ìåôáëëáãþí åíáíôßïí ôùí ïðïßùí äåí õðÞñîå åðéëïãÞ. Ôß ãßíåôáé üìùò ìå ôçí áðþëåéá åíüò äáêôýëïõ; Åßíáé êÜôé ðïõ ìÜëëïí äåí èá ðñïêáëÝóåé èÜíáôï üðùò ç áðþëåéá ïëüêëçñïõ ôïõ âñá÷ßïíá êáé ôÝôïéïé

Êåö. 5: Ôñáõìáôéóìüò

77

ôñáõìáôéóìïß üíôùò åðïõëþíïíôáé óôéò óõíèÞêåò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò. Ãéáôß íá ìçí áíáãåííçèåß ôï äÜêôõëï áíôß íá åðïõëùèåß ç ðëçãÞ; Ç åîÞãçóç ðïõ äüèçêå óôçí ðñïçãïýìåíç ðáñÜãñáöï äåí åðáñêåß åäþ. Ðñïôåßíïõìå åíáëëáêôéêÜ äýï ðáñÜãïíôåò. Ï ðñþôïò åßíáé üôé áõôÞ ç áíáãåííçôéêÞ éêáíüôçôá äåí èá ÷ñçóéìïðïéåßôï ðïëý óõ÷íÜ êáé äåí èá ðñïóÝöåñå ìåãÜëï þöåëïò. Ïé ðåñéóóüôñïé Üíèñùðïé äåí ÷Üíïõí ôá äÜ÷ôõëÜ ôïõò êáé åÜí óõìâåß êÜôé ôÝôïéï, ç ìáêñïðñüèåóìç âëÜâç äåí åßíáé óïâáñÞ. ¸íáò ÍåáíôåñôÜëéïò ìå åííÝá äÜêôõëá èá ìðïñïýóå íá öèÜóåé óôçí þñéìç çëéêßá ôùí ðåíÞíôá åôþí. ¸íáò Üëëïò ëüãïò, ôïí ïðïßïí Ý÷ïõìå ôïíßóåé åðáíåéëçììÝíùò, åßíáé ôï êüóôïò ôçò êÜèå ðñïóáñìïãÞò. Ç éêáíüôçôá áíáãÝííçóçò êáôåóôñáììÝíùí éóôþí äåí áðáéôåß ìüíï ôï êüóôïò óõíôÞñçóçò ôïõ ìç÷áíéóìïý ðïõ èá ðñáãìáôïðïéÞóåé áõôÞ ôçí áíáãÝííçóç, áëëÜ êáé ôï êüóôïò ìåéùìÝíçò éêáíüôçôáò ãéá Ýëåã÷ï åðéâëáâïýò áýîçóçò. ¸íáò ìç÷áíéóìüò ðïõ åðéôñÝðåé ôçí áíôéãñáöÞ êõôôÜñùí áõîÜíåé ôïí êßíäõíï êáñêßíïõ. Åßíáé åðéêßíäõíï íá åðéôñáðåß óôïõò þñéìïõò, åîåéäéêåõìÝíïõò éóôïýò íá Ý÷ïõí ðÜíù áðü ôçí åëÜ÷éóôç áðáéôïýìåíç éêáíüôçôá ãéá åðéäéïñèþóåéò ðéèáíþí âëáâþí, üðùò èá õðïóôçñßîïõìå óôï êåöÜëáéï ôïõ êáñêßíïõ. Óõ÷íÜ ðñïôåßíåôáé ìéá äéáöïñåôéêÞ åîÞãçóç ãéá ôçí áäõíáìßá ìáò íá áíáãåííÞóïõìå Ýíá äÜêôõëï ðïõ ëåßðåé. Ç áíáãÝííçóç èá áðáéôïýóå ïñìüíåò áýîçóçò, Ýëåã÷ï ôçò êõôôáñéêÞò êßíçóçò êáé ðïëëÝò Üëëåò äéáäéêáóßåò, ðïõ áðëïýóôáôá äåí õðÜñ÷ïõí óôï óçìåßï üðïõ áðáéôïýíôáé. Åßíáé Ýíáò Üëëïò ôñüðïò íá ðïýìå üôé, ìåôÜ áðü ôï áñ÷éêü óôÜäéï åìâñõéêÞò áíÜðôõîçò, ëåßðåé ï ìç÷áíéóìüò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé ãéá ôçí ðáñáãùãÞ åíüò äáêôýëïõ. Åßíáé ôï åßäïò ôçò åããýò åîÞãçóçò, âáóéóìÝíçò óôéò ëåðôïìÝñåéåò ôïõ ìç÷áíéóìïý, ðïõ èá óêåðôüíôïõóáí ðñþôá ïé åñåõíçôÝò ôçò éáôñéêÞò. ×ñåéáæüìáóôå üìùò êáé ìéá åîåëéêôéêÞ åñìçíåßá ðïõ èá åîçãåß ãéáôß ï áðáéôïýìåíïò ìç÷áíéóìüò ëåßðåé, üðïéïò êé áí åßíáé ï ìç÷áíéóìüò áõôüò. Ìéá ôÝôïéá åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç ìÜëëïí éêáíïðïéåß ðåñéóóüôåñï ôçí ðåñéÝñãåéá åíüò ðáéäéïý êáé ìðïñåß íá ïäçãÞóåé ôïõò åñåõíçôÝò óå êáñðïöüñåò éäÝåò ãéá ôï åßäïò ôïõ åðéäéïñèùôéêïý ìç÷áíéóìïý ðïõ áíáìÝíïõìå íá åíåñãïðïéçèåß áðü ôçí áðþëåéá åíüò äáêôýëïõ. Ðñïôåßíïõìå üôé ï ìç÷áíéóìüò èá ðáñïõóéÜæåé Üñéóôï óõìâéâáóìü áíÜìåóá óôá ðëåïíåêôÞìáôá ôçò ãñÞãïñçò êáé áîéüðéóôçò åðéäéüñèùóçò, óôï êüóôïò ôïõ ìç÷áíéóìïý êáé óôïõò êéíäýíïõò ãéá êáñêßíï.

78

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 6

ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

«Í

áô», ëÝåé ï Íôïí Ìðßñí÷áì (ÑÝõ Ìßëëáíô) óôï óåñâéôüñï, óôçí ôáéíßá Ôï ÷áìÝíï Óáââáôïêýñéáêï, «Äåí åãêñßíåéò ôï ðïôü. Óõññéêíþíåé ôï óõêþôé ìïõ. ÊÜíåé ôá íåöñÜ ìïõ ôïõñóß. Íáé, áëëÜ ôß êÜíåé óôï ìõáëü ìïõ;» Èá áó÷ïëÞèïýìå ìå ôçí åðßðôùóç óôï ìõáëü ôïõ óå åðüìåíá êåöÜëáéá. Åäþ áðëþò èá áíáöÝñïõìå ïñéóìÝíåò åðéðôþóåéò ðïõ ðñïçãïýíôáé áðü ôéò åðéðôþóåéò óôï Þðáñ êáé óôïõò íåöñïýò. Ôï ïõßóêé ôïõ Íôïí ôïí áíôáìïßâåé ìå ìßá áßóèçóç åëáöñïý êáøßìáôïò êáèþò ðåñíÜ áðü ôïí ïéóïöÜãï ôïõ êáé êáôáëÞãåé óôï óôïìÜ÷é ôïõ. Ôá íåýñá ôïõ äßíïõí óÞìá ãéá ôï èÜíáôï åêáôïììõñßùí êõôôÜñùí êáèþò ôï áëêïüë äéá÷Ýåôáé ôá÷ýôáôá äéáðåñíþíôáò ôï ðñïóôáôåõôéêü óôñþìá âëÝííáò êáé ìðáßíåé ìÝóá ôïõò. ÅÜí ôá êýôôáñá äå÷èïýí ðïóüôçôá áëêïüë ðÜíù áðü ìéá êñßóéìç ôéìÞ, ðåèáßíïõí. Ôá íåêñÜ êýôôáñá, êáé üóá Ý÷ïõí ôñáõìáôéóìÝíåò ìåìâñÜíåò, áðåëåõèåñþíïõí ïñìüíåò ôñáýìáôïò êáé ðáñÜãïíôåò áýîçóçò. Ïé ïõóßåò áõôÝò äéá÷Ýïíôáé óå Üëëá êýôôáñá ðïõ õðÜñ÷ïõí ùò åöåäñåßá ãéá ôÝôïéåò åðåßãïõóåò ðåñéðôþóåéò. Ôá åöåäñéêÜ êýôôáñá âñßóêïíôáé âáèåéÜ ìÝóá óôéò ðñïóôáôåõìÝíåò êñýðôåò ôçò åóùôåñéêÞò åðÝíäõóçò ôïõ óôïìÜ÷ïõ êáé áíôéäñïýí óôá ÷çìéêÜ ìçíýìáôá ìåôáíáóôåýïíôáò óôïí ôüðï ôïõ ôñáõìáôéóìïý êáé äéáéñïýìåíá þóôå íá ðáñá÷èïýí ôá íÝá áðáéôïýìåíá êýôôáñá. Áêüìá êáé ôá ðéï åêôåèåéìÝíá êýôôáñá ôïõ óôïìÜ÷ïõ ìðïñïýí íá áíôéêáôáóôáèïýí ìÝóá óå ëßãá ëåðôÜ−ôïõò áöÞíåé üìùò ï Íôïí áñêåôü ÷ñüíï, ðñéí ðéåß ôçí åðüìåíç ãïõëéÜ;

79

80

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÖÕÓÉÊÅÓ ÊÁÉ ÁÖÕÓÉÊÅÓ ÔÏÎÉÍÅÓ Ôá áëêïïëïý÷á ðïôÜ õøçëÞò ðåñéåêôéêüôçôáò åßíáé Ýíáò ìüíï áðü ôïõò ðïëëïýò íÝïõò êéíäýíïõò óôïõò ïðïßïõò åêôéèÝìåèá. Ôá åðéâëáâÞ ãéá ôéò êáëëéÝñãåéåò æþá åëÝã÷ïíôáé êõñßùò ìå åíôïìïêôüíá ðïõ äåí õðÞñ÷áí ðñéí áðü ôï 1940. Ïé áðïèÞêåò óéôçñþí øåêÜæïíôáé ìå äçëçôçñéþäåéò áôìïýò ãéá íá ðñïóôáôåýóïõí ôç óïäåéÜ áðü Ýíôïìá êáé ôñùêôéêÜ. Åìöáíþò ôïîéêÝò ÷çìéêÝò ïõóßåò üðùò ôá íéôñþäç ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá íá åðéìçêýíïõí ôç äéÜñêåéá æùÞò ôùí ôñïößìùí ìáò. Ðïëëïß åñãáæüìåíïé åéóðíÝïõí ôïîéêÞ óêüíç Þ áôìïýò êáé ïé êÜôïéêïé ôùí ðñïáóôßùí øåêÜæïõí ìå åíôïìïêôüíá ôá äÝíäñá ôïõò, óõ÷íÜ ÷ùñßò íá õðïëïãßæïõí ôïõò ðéèáíïýò êéíäýíïõò ãéá ôïõò ãåßôïíÝò ôïõò êáé ãéá ôïõò åáõôïýò ôïõò. ÕðÜñ÷ïõí âáñÝá ìÝôáëëá óôï íåñü ìáò, ñõðáíôÝò óôïí áÝñá ìáò êáé áÝñéï ñáäüíéï ðïõ âãáßíåé áð’ ôá õðüãåéÜ ìáò. Ðñïöáíþò, ç óýã÷ñïíç åðï÷Þ ìáò åßíáé éäéáéôÝñùò åðéêßíäõíç ùò ðñïò ôá äçëçôÞñéá óôçí ôñïöÞ ðïõ ôñþìå êáé óôïí áÝñá ðïõ áíáðíÝïõìå. ÓùóôÜ; ËÜèïò. Ðáñüôé óÞìåñá åßìáóôå åêôåèéìÝíïé óå ðïëëÝò ôïîßíåò ðïõ äåí õðÞñ÷áí ïýôå êáí óôï ðñüóöáôï ðáñåëèüí, ç ÝêèåóÞ ìáò óå ðïëëÝò öõóéêÝò ôïîßíåò Ý÷åé ìåéùèåß ðïëý óå ó÷Ýóç ìå ôç Ëßèéíç Åðï÷Þ êáé ôïõò ðñþôïõò ÷ñüíïõò ôçò ãåùñãßáò. Èõìçèåßôå áðü ôï êåöÜëáéï ôùí ìåôáäïôéêþí íïóçìÜôùí üôé ï áãþíáò ìåôáîý êáôáíáëùôÞ êáé êáôáíáëïýìåíïõ ìðïñåß íá äçìéïõñãÞóåé Ýíáí åîåëéêôéêü áãþíá åîïðëéóìþí. Ôá öõôÜ äåí ìðïñïýí íá ðñïóôáôåõèïýí ìå ôï ôñÝîéìï, ïðüôå ÷ñçóéìïðïéïýí ÷çìéêü ðüëåìï. Ïé Üíèñùðïé ðÜíôá ãíþñéæáí üôé ïñéóìÝíá öõôÜ åßíáé ôïîéêÜ. Ôá âéâëßá êçðïõñéêÞò äßíïõí êáôáëüãïõò öõôþí ðïõ Ý÷ïõí ðñïêáëÝóåé áóèÝíåéá Þ èÜíáôï üôáí ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ùò ôñïöÞ. Ïé êáôÜëïãïé áó÷ïëïýíôáé ìå ôéò óïâáñüôåñåò ðåñéðôþóåéò. Ôá ðåñéóóüôåñá öõôÜ ðåñéÝ÷ïõí ôïîßíåò ðïõ èá Þôáí åðéâëáâåßò åÜí êáôáíáëþíïíôáí óå ðïóüôçôá ðÜíù áð’ ôçí åëÜ÷éóôç. Ïé åðéóôÞìïíåò ìüëéò ðñüóöáôá óõíçäåéôïðïßçóáí ðùò ïé ôïîéêÝò ïõóßåò äåí åßíáé ðáñáðñïúüíôá ðïõ áðëþò ôõ÷áßíåé íá åßíáé ôïîéêÜ ãéá êÜðïéïõò êáôáíáëùôÝò. Åßíáé ç ïõóéáóôéêÞ Üìõíá ôïõ öõôïý Ýíáíôé ôùí æþùí ðïõ èÝëïõí íá ôï öáí (öõôïöÜãùí) êáé ðáßæïõí êåíôñéêü ñüëï óôçí ïéêïëïãßá ôùí öõóéêþí êïéíùíéþí. ¼óïé æïýí óôéò ÁíáôïëéêÝò ÇÐÁ äåí ÷ñåéÜæåôáé íá øÜîïõí ìáêñéÜ ãéá ðáñÜäåéãìá. Åêåß ïé ðåñéóóüôåñïé ÷ëïïôÜðçôåò áðïôåëïýíôáé áðü øçëÞ öåóôïýêá 1 , Ýíá åßäïò áãñïóôþäïõò ðïõ åßíáé äçìïöéëÝò ãéáôß áíáðôýóóåôáé ãñÞãïñá êáé Ý÷åé áíôï÷Þ óôá áíåðéèýìçôá Ýíôïìá. Ìåñéêïß ïíåéñåýïíôáé ìéá åðï÷Þ ðïõ èá åãêáôáëåßøïõìå ôéò ÷ïñôïêïðôéêÝò ìç÷áíÝò êáé èá áöÞíïõìå Üëïãá íá âüóêïõí ìéá öïñÜ ôçí åâäïìÜäá óôá ãñáóßäéá ìáò. Åßíáé åëêõóôéêÞ öáíôáóßùóç, áëëÜ óýíôïìá ôá Üëïãá èá áññþóôáéíáí. Ç øçëÞ öåóôïýêá åßíáé óôçí ðëåéïøçößá ôçò ðñïóâåâëçìÝíç 1

[Ó.ô.Ì.] Festuca elatior

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

81

áðü Ýíá åßäïò ìýêçôá ï ïðïßïò ðáñÜãåé éó÷õñÝò ôïîßíåò. Ôï ãñáóßäé áõôïðñïóôáôåýåôáé ìåôáöÝñïíôáò ôéò ôïîßíåò óôá Üêñá ôùí åëáóìÜôùí ôùí öýëëùí, äçëáäÞ óôï ôÝëåéï óçìåßï ãéá í’ áðïèáññõíèïýí ôá öõôïöÜãá æþá. Ç øçëÞ öåóôïýêá êáé ï ìýêçôÜò ôçò áëëçëïâïçèïýíôáé. Åßíáé ðïëý ðñüóöáôç ç óõíåéóöïñÜ ôùí ðñùôïðüñùí ó’ áõôüí ôïí ôïìÝá, üðùò ôïõ Timothy Johns êáé ôïõ Bruce Ames êáé ôùí óõíåñãáôþí ôïõ. Ìáò âïÞèçóáí íá óõíçäåéôïðïéÞóïõìå ôçí ôåñÜóôéá éáôñéêÞ óçìáóßá ðïõ Ý÷åé ï áãþíáò åîïðëéóìþí öõôþí-öõôïöÜãùí. ÓõóôÞíïõìå Ýíèåñìá ôï âéâëßï ôïõ Johns With Bitter Herbs Thou Shalt Eat It 2 ùò åéóáãùãÞ óôï ñüëï ôùí ôïîßíùí ìÝóá óôçí áíèñþðéíç éóôïñßá. ÍÜìáóôå êáé ðÜëé, ìéëþíôáò ãéá êïýñóá åîïðëéóìþí, áõôÞ ôç öïñÜ áíÜìåóá óå æþá üðùò åìåßò, ðïõ ôñùí öõôÜ, êáé óôá öõôÜ, ðïõ Ý÷ïõí áíÜãêç íá áðïöýãïõí ôï öÜãùìá. ¼ôáí, óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ, ïé êÜôïéêïé ôçò êåíôñéêÞò Åõñþðçò ðÝèáéíáí áðü ôçí ðåßíá êáèþò ï ÷åéìþíáò Ýöèáíå óôï ôÝëïò ôïõ, áíôß íá ãåìßæïõí ÷áñùðÜ ôï óôïìÜ÷é ôïõò ìå ìðïõìðïýêéá âåëáíéäéÜò êáé âåëáíßäéá, Þôáí ïé ÷áìÝíïé óôïí áãþíá ìå ôéò âåëáíéäéÝò. Ôá ìðïõìðïýêéá ôçò âåëáíéäéÜò êáé ôá âåëáíßäéá ðåñéÝ÷ïõí ðïëëÜ èñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ áëëÜ, äõóôõ÷þò ãéá ôïõò äõíçôéêïýò êáôáíáëùôÝò, åßíáé åðßóçò ãåìÜôá ôáííßíåò, áëêáëïåéäÞ êáé Üëëåò áìõíôéêÝò ôïîßíåò. Ïé ðñþôïé Åõñùðáßïé ðïõ ÷üñôáóáí ìå áêáôÝñãáóôïõò éóôïýò âåëáíéäéÜò ðÝèáíáí áêüìá íùñßôåñá êé áð’ ôïõò óõíôñüöïõò ôïõò ðïõ ëéìïêôïíïýóáí. Ôá æþá ðïõ ôñÝöïíôáé ìå Üëëá æþá ßóùò ÷ñåéáóèåß í’ áíôéìåôùðßóïõí äçëçôÞñéá Þ Üëëåò åðéâëáâåßò ïõóßåò ðïõ ðáñÜãåé ç ëåßá ôïõò êáé óßãïõñá è’ áíôéìåôùðßóïõí ôïõëÜ÷éóôïí ß÷íç ôùí öõôéêþí ôïîßíùí ðïõ åß÷å öÜåé ç ëåßá ôïõò. Ç êÜìðéá ôçò ðåôáëïýäáò ÌïíÜñ÷çò, ðïõ Ý÷åé Þäç áíáöåñèåß, ôñÝöåôáé ìå ôá öõôÜ ôïõ ãÝíïõò Asclepias ü÷é ìüíï äéüôé äéáèÝôåé ôï ìç÷áíéóìü ðïõ áíåíåñãïðïéåß ôïõò èáíáôçöüñïõò êáñäéáêïýò ãëõêïæßôåò ôùí öõôþí, áëëÜ åðßóçò äéüôé Ýôóé ãßíåôáé äçëçôçñéþäçò ç ßäéá êáé åðïìÝíùò ïé äõíçôéêïß èçñåõôÝò ôçí áðïöåýãïõí. ÐïëëÜ Ýíôïìá êáé áñèñüðïäá ðñïóôáôåýïíôáé ìå äçëçôÞñéá. ÐïëëÜ áìößâéá åßíáé äçëçôçñéþäç, éäéáßôåñá ïé æùçñü÷ñùìïé âÜôñá÷ïé ðïõ ïé öõëÝò ôïõ Áìáæïíßïõ ÷ñçóéìïðïéïýí ãéá íá äçëçôçñéÜæïõí ôá âÝëç ôïõò. Ôá Ýíôïíá ÷ñþìáôá êáé ó÷Ýäéá ôùí äçëçôçñéùäþí æþùí ôá ðñïóôáôåýïõí áðü èçñåõôÝò, ðïõ Ý÷ïõí ìÜèåé áðü ðéêñÞ åìðåéñßá ðùò ôÝôïéá ëåßá äåí åßíáé åõ÷Üñéóôç ôñïöÞ. ÅÜí ðåèáßíåôå ôçò ðåßíáò ó’ Ýíá ôñïðéêü âñï÷åñü äÜóïò, öÜôå ôïí êáìïõöëáñéóìÝíï âÜôñá÷ï ðïõ êñýâåôáé óôç âëÜóôçóç, ü÷é ôïí æùçñü÷ñùìï ðïõ êÜèåôáé ðåñßëáìðñïò óôï ãåéôïíïêü êëáäß. Ðþò ëåéôïõñãïýí ïé öõôéêÝò ôïîßíåò; ÊÜíïõí ïôéäÞðïôå èá áðïôñÝøåé ôá öõôïöÜãá æþá áðü ôçí êáôáíÜëùóç öõôþí. Ãéáôß õðÜñ÷ïõí ôüóåò äéáöïñåôéêÝò 2

[Ó.ô.Ì.] «Åðß ðéêñßäùí Ýäïíôáé», áðü óôß÷ï ôçò ÐáëáéÜò ÄéáèÞêçò-¸îïäïò, ÉÂ,8

82

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôïîßíåò; Ôá öõôïöÜãá èá Ýâñéóêáí ãñÞãïñá ôñüðï íá õðåñíéêÞóïõí ìßá Üìõíá, åðïìÝíùò ç êïýñóá åîïðëéóìþí ðáñÜãåé ðïëëÝò äéáöïñåôéêÝò. Ï êáôÜëïãïò ôùí äéáöüñùí ôïîßíùí êáé ôùí ðïéêßëùí äñÜóåþí ôïõò åßíáé åíôõðùóéáêüò. ÏñéóìÝíá öõôÜ ðáñÜãïõí ðñüäñïìá ìüñéá ôïõ õäñïêõáíßïõ, ôï ïðïßï áðåëåõèåñþíåôáé åßôå ìå ôç äñÜóç åíæýìùí ìÝóá óôï öõôü, Þ ìå ôç äñÜóç ôùí åíôåñéêþí âáêôçñßùí ôïõ êáôáíáëùôÞ. Ôï ðéêñáìýãäáëï åßíáé áîéïðñüóåêôï áð’ áõôÞ ôçí Üðïøç, áëëÜ êáé ôá óðÝñìáôá ôùí ìÞëùí êáé ôùí âåñýêïêêùí ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí ßäéá óôñáôçãéêÞ, üðùò åðßóçò êáé ïé ñßæåò ôçò ôáðéüêáò 3 , ðïõ ðïëëïß ëáïß ÷ñçóéìïðïéïýí ùò ôñïöÞ. Ùóôüóï, üðùò üëåò ïé ðñïóáñìïãÝò Ý÷ïõí ôï êüóôïò ôïõò, Ýôóé êáé ïé áìõíôéêÝò ÷çìéêÝò ðñïóáñìïãÝò ôùí öõôþí Ý÷ïõí ôï äéêü ôïõò. Ç ðáñáãùãÞ ôïîßíùí áðáéôåß õëéêÜ êáé åíÝñãåéá êáé ïé ôïîßíåò ìðïñåß íá åßíáé åðéêßíäõíåò ãéá ôï öõôü ðïõ ôéò ðáñÜãåé. Óå ãåíéêÝò ãñáììÝò, Ýíá öõôü ìðïñåß íá äéáèÝôåé õøçëÝò óõãêåíôñþóåéò ôïîßíùí Þ ãñÞãïñç áýîçóç, áëë’ ü÷é êáé ôá äýï. Ãéá íá ôï ðïýìå áðü ôçí ïðôéêÞ ãùíßá ôïõ öõôïöÜãïõ, ïé öõôéêïß éóôïß ìå ôá÷åßá áýîçóç åßíáé êáëýôåñç ôñïöÞ áðü äïìÝò óôáèåñÝò Þ áñãÜ áíáðôõóóüìåíåò. Ãéáõôü êáé ôá öýëëá åßíáé ðéï åõÜëùôá áð’ ôïí öëïéü êáé ãéáõôü åðßóçò ôá ðñþôá öýëëá ôçò Üíïéîçò åßíáé éäéáßôåñá åõáßóèçôá óå êÜìðéåò êáé Üëëá áíåðéèýìçôá Ýíôïìá. Óõ÷íÜ ôá óðÝñìáôá åßíáé éäéáéôÝñùò äçëçôçñéþäç, ãéáôß ç êáôáóôñïöÞ ôïõò èá ìáôáßùíå ôçí áíáðáñáãùãéêÞ óôñáôçãéêÞ ôïõ öõôïý. Ôá öñïýôá, ùóôüóï, åßíáé öáíôá÷ôåñÜ, áñùìáôéêÜ ðáêÝôá ìå óÜê÷áñá êáé Üëëåò èñåðôéêÝò ïõóßåò åéäéêÜ ó÷åäéáóìÝíåò þóôå íá áðïôåëïýí åëêõóôéêÞ ôñïöÞ ãéá ôá æþá ôá ïðïßá ìðïñïýí íá äéáóðåßñïõí ôá óðÝñìáôá ðïõ ðåñéÝ÷ïíôáé ìÝóá óôá öñïýôá. Ôá óðÝñìáôá ìÝóá óôïí êáñðü åßíáé ó÷åäéáóìÝíá åßôå ãéá íá áðïâÜëëïíôáé Üèéêôá (üðùò ôá êïõêïýôóéá ôïõ ñïäÜêéíïõ) Þ ãéá íá ðåñíïýí ìå áóöÜëåéá áðü ôç ãáóôñåíôåñéêÞ ïäü (üðùò ôá óðÝñìáôá ôùí óìÝïõñùí) þóôå í’ áðïôåèïýí óå áóöáëÝò ìÝñïò, ôñéãõñéóìÝíá áðü öõóéêÞ ëßðáíóç. ÅÜí ôï öñïýôï öáãùèåß ðñéí áðü ôçí ùñßìáíóç ôùí óðåñìÜôùí, üëç ç åðÝíäõóç ðÜåé ÷áìÝíç, ïðüôå ðïëëÜ öõôÜ ðáñÜãïõí éó÷õñÜ äçëçôÞñéá ãéá í’ áðïèáññýíïõí ôçí êáôáíÜëùóç Üãïõñùí êáñðþí. ¸ôóé ðñïêýðôåé êáé ï ðáñïéìéþäçò óôïìá÷üðïíïò áðü ôçí êáôáíÜëùóç ðñÜóéíùí ìÞëùí. Ôï íÝêôáñ åßíáé êé áõôü ó÷åäéáóìÝíï ãéá êáôáíÜëùóç, áëëÜ ìüíï áðü ôïí åðéêïíéáóôÞ ðïõ åßíáé ï êáëýôåñïò ãéá ôï öõôü ðïõ ðáñÜãåé ôï íÝêôáñ. Ôï íÝêôáñ åßíáé ðåñßðëïêï ìåßãìá áðü óÜê÷áñá êáé áñáéùìÝíá äçëçôÞñéá. Ç óõíôáãÞ Ý÷åé åîåëé÷èåß ùò Üñéóôïò óõìâéâáóìüò áíÜìåóá óôçí áíÜãêç áðþèçóçò ôùí áêáôÜëëçëùí åðéóêåðôþí êáé åíèÜññõíóçò ôùí åðéèõìçôþí. Ïé îçñïß êáñðïß áíôéðñïóùðåýïõí ìßá äéáöïñåôéêÞ óôñáôçãéêÞ. Ôá óêëçñÜ 3

[Ó.ô.Ì.] Manihot esculenta

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

83

ôïõò ðåñéâëÞìáôá ôïõò ðñïóôáôåýïõí áðü ðïëëÜ æþá, êáé êÜðïéïé, üðùò ôá âåëáíßäéá, åßíáé åðßóçò ðñïóôáôåõìÝíïé åîáéôßáò ôùí õøçëþí åðéðÝäùí ôáííéíþí êáé Üëëùí ôïîßíùí ðïõ ðåñéÝ÷ïõí. Ðáñüëï ðïõ ðïëëÜ âåëáíßäéá ôñþãïíôáé, ìåñéêÜ ðïäïðáôïýíôáé óôï Ýäáöïò, åíþ Üëëá èÜâïíôáé áðü óêßïõñïõò êáé Ýôóé Ý÷ïõí ðéèáíüôçôá íá öõôñþóïõí. ×ñåéÜæåôáé ôüóï ðïëýðëïêç åðåîåñãáóßá ãéá íá ìåôáôñáðïýí ôá âåëáíßäéá óå áíèñþðéíç ôñïöÞ ðïõ áíáñùôéþìáóôå ìÞðùò ç ðïóüôçôá ôçò ôáííßíçò åßíáé õðåñâïëéêÞ áêüìá êáé ãéá ôïõò óêßïõñïõò. ºóùò ç ôáííßíç îåðëÝíåôáé üôáí ôá âåëáíßäéá åßíáé èáììÝíá óå õãñü Ýäáöïò. ÅÜí áõôü üíôùò óõìâáßíåé, ôüôå ïé óêßïõñïé ü÷é ìüíï êñýâïõí áëëÜ êáé åðåîåñãÜæïíôáé ôçí ôñïöÞ ôïõò, äéáèÝôïõí äçëáäÞ Ýíá êáëü üðëï óôïí áãþíá åîïðëéóìþí ôïõò ìå ôéò âåëáíéäéÝò. ÅÜí ôý÷åé íá ðåèáßíåôå ôçò ðåßíáò óå ìéá åñçìéÜ, áíáæçôåßóôå ôñïöÞ óôá ìáëáêÜ, ãëõêÜ öñïýôá, óôïõò îçñïýò êáñðïýò ìå ôï óêëçñüôåñï ðåñßâëçìá êáé ßóùò óå ìåñéêïýò äõóðñüóéôïõò êïíäýëïõò. Áðïöýãåôå ôá öáéíïìåíéêÜ áðñïóôÜôåõôá óáñêþäç ìÝñç üðùò ôá öýëëá. ¸÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá åßíáé äçëçôçñéþäç, äéüôé ðñÝðåé íá ðñïóôáôåõôïýí áðü ôï äéêü óáò êáé êÜèå Üëëï ðåéíáóìÝíï óôüìá. Ç êëéìÜêùóç óôçí êïýñóá åîïðëéóìþí ðïõ äéáèÝôïõí ôá öõôÜ åßíáé ðïëõðïßêéëç. ÌåñéêÜ öõôÜ ðáñÜãïõí ëßãç ðïóüôçôá áìõíôéêÞò ôïîßíçò þóðïõ íá ôñáõìáôéóèïõí ìç÷áíéêÜ. Ôüôå ç ôïîßíç óõóóùñåýåôáé ôá÷ýôáôá ìÝóá Þ êïíôÜ óôï ôñáõìáôéóìÝíï óçìåßï. ÂëÜâç ó’ Ýíá öýëëï ðáôáôéÜò Þ íôïìáôéÜò åðÜãåé ôçí ðáñáãùãÞ ôïîßíùí (áíáóôïëåßò ðñùôåúíáóþí) ü÷é ìüíï óôïí ôüðï ôçò ðëçãÞò áëëÜ ó’ üëï ôï óþìá ôïõ öõôïý. Ôá öõôÜ äåí Ý÷ïõí íåõñéêü óýóôçìá, Ý÷ïõí üìùò çëåêôñéêÜ óÞìáôá êáé óýóôçìá ïñìïíþí ðïõ ìðïñïýí íá åíçìåñþíïõí üëá ôá ìÝñç ôïõ öõôïý ãéá ôï ôß óõìâáßíåé óå ìéá ìéêñÞ ðåñéï÷Þ. ÏñéóìÝíåò ëåýêåò Ý÷ïõí áêüìá ðéï åíôõðùóéáêÞ åðéêïéíùíßá. ¼ôáí Ýíá öýëëï õößóôáôáé âëÜâç, ìßá ðôçôéêÞ ïõóßá (éáóåìéêü ìåèõëåóôÝñá)ðïõ åîáôìßæåôáé áðï ôçí ðëçãÞ ìðïñåß íá åíåñãïðïéÞóåé ôçí áðüêñéóç ðñùôåúíáóþí óôá ãåéôïíéêÜ öýëëá, áêüìá êáé óå Üëëá äÝíäñá. Ôï óýíçèåò áðïôÝëåóìá áõôþí ôùí áìõíôéêþí ìç÷áíéóìþí åßíáé üôé áðïèáññýíïíôáé ôá Ýíôïìá áêüìá êáé ìåôÜ áðü ëßãç êáôáíÜëùóç ôùí öõôéêþí éóôþí. Ùóôüóï, ìåñéêÜ åðéäÝîéá Ýíôïìá áñ÷ßæïõí ôï ãåýìá ôïõò êüâïíôáò ôï êåíôñéêü íåýñï ôïõ öýëëïõ, þóôå íá ìçí åéóÝñ÷ïíôáé ðåñéóóüôåñåò ôïîßíåò. Êé Ýôóé, ï áãþíáò åîïðëéóìþí óõíå÷ßæåôáé. ÌÇ×ÁÍÉÓÌÏÉ ÁÌÕÍÁÓ ÅÍÁÍÔÉ ÖÕÓÉÊÙÍ ÔÏÎÉÍÙÍ Ïé êáëýôåñïé ìç÷áíéóìïß Üìõíáò åßíáé, âåâáßùò, ç áðïöõãÞ êáé ç áðïâïëÞ ðïõ Ý÷ïõí Þäç ðåñéãñáöåß óå ó÷Ýóç ìå ôá ìåôáäïôéêÜ íïóÞìáôá. Áðïöåýãïõìå íá öÜìå ìïõ÷ëéáóìÝíï øùìß Þ óÜðéï êñÝáò, ôñïöÝò ðïõ Ý÷ïõí Üó÷çìç ïóìÞ êáé ãåýóç, äéüôé áíôéäñïýìå ìå ðñïóáñìïóôéêÞ áðÝ÷èåéá ðñïò ôéò ôïîßíåò ðïõ

84

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðáñÜãïõí ïé ìýêçôåò êáé ôá âáêôÞñéá. Äéþ÷íïõìå ãñÞãïñá ôéò ôïîéêÝò ïõóßåò öôýíïíôáò Þ ìå Ýìåôï êáé äéÜññïéá. Óýíôïìá ìáèáßíïõìå ôß ìáò ðñïîåíåß íáõôßá Þ äéÜññïéá. ÐïëëÝò ôïîßíåò ðïõ Ý÷ïõí êáôáðïèåß ìðïñïýí íá áðïäéáôá÷èïýí áðü ôï ïîý ôïõ óôïìÜ÷ïõ êáé ôá ðåðôéêÜ Ýíæõìá. Ç åóùôåñéêÞ óôñþóç ôïõ óôïìÜ÷ïõ åßíáé êáëõììÝíç ìå âëåííþäåò óôñþìá ðïõ ðñïóöÝñåé ðñïóôáóßá áðü ôïîßíåò êáé áðü ôï ãáóôñéêü ïîý. ÅÜí ìåñéêÜ êýôôáñá ìïëõíèïýí, ç åðßðôùóç åßíáé ðáñïäéêÞ, áöïý ôá ãáóôñéêÜ êáé åíôåñéêÜ êýôôáñá, üðùò êáé ôá êýôôáñá ôïõ äÝñìáôïò, áðïâÜëëïíôáé ôáêôéêÜ. ÅÜí ïé ôïîßíåò áðïññïöçèïýí áðü ôï óôïìÜ÷é Þ ôï Ýíôåñï, ìåôáöÝñïíôáé áðåõèåßáò óôï óõêþôé áðü ôçí ðõëáßá öëÝâá. Ôï Þðáñ åßíáé ôï óçìáíôéêüôåñï üñãáíï áðïôïîßíùóçò ôïõ óþìáôüò ìáò. Åêåß, ôá Ýíæõìá ìåôáôñÝðïõí ïñéóìÝíá ôïîéêÜ ìüñéá êáé ôá êáèéóôïýí áâëáâÞ, åíþ Üëëá ìüñéá ðñïóäÝíïíôáé óôá ìüñéá ðïõ åðéóôñÝöïõí óôï Ýíôåñï äéáìÝóïõ ôçò ÷ïëÞò. ÔïîéêÜ ìüñéá óå åðáñêþò ÷áìçëÝò óõãêåíôñþóåéò èá óõíäåèïýí ìå ìüñéá õðïäï÷åßò ôùí çðáôéêþí êõôôÜñùí êáé èá ìåôáôñáðïýí ãñÞãïñá áðü ôá áðïôïîéíùôéêÜ Ýíæõìá ôïõ Þðáôïò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ðñïóôáóßá ìáò Ýíáíôé ôçò êõáíéïý÷ïõ ñßæáò åîáñôÜôáé áðü Ýíá Ýíæõìï ðïõ ïíïìÜæåôáé ñïäáíÜóç, ç ïðïßá ðñïóèÝôåé Ýíá Üôïìï èåßïõ óôçí êõáíéïý÷ï ñßæá ãéá íá ó÷çìáôéóèåß ç ïõóßá ðïõ ïíïìÜæåôáé èåéïêõáíéêü. Ðáñüëï ðïõ ôï èåéïêõáíéêü ìüñéï åßíáé ëéãüôåñï ôïîéêü áðü ôçí êõáíéïý÷ï ñßæá, ðáñåìðïäßæåé êáé áõôü ôç öõóéïëïãéêÞ áðïññüöçóç ôïõ éùäßïõ áðü ôïí èõñåïåéäÞ éóôü êáé Ýôóé ðñïêáëåß ìåãÝèõíóç ôïõ êáôáðïíçìÝíïõ áäÝíá-ìéá êáôÜóôáóç ðïõ ïíïìÜæåôáé âñïã÷ïêÞëç. Ôá öõôÜ ôïõ ãÝíïõò Brassica (ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôï ìðñüêïëï, ôá ëá÷áíÜêéá Âñõîåëëþí, ôï êïõíïõðßäé êáé ôï ëÜ÷áíï) áðïêôïýí ôçí Ýíôïíç ãåýóç ôïõò áðü ôï èåéïêõáíéêü éóïðñÝíéï. Ç éêáíüôçôá ãåýóçò åíüò óõããåíéêïý ìïñßïõ, ôïõ öáéíõëïèåéïêáñâáìéêïý (PTC) ðïéêßëåé ðïëý, üðùò ãíùñßæïõí êáëÜ ãåíéÝò öïéôçôþí ðïõ ãåýôçêáí Ýíá êïììáôÜêé äéçèçôéêïý ÷áñôéïý åìðïôéóìÝíïõ ìå PTC ùò ìÝñïò ôùí ðåéñáìÜôùí ôïõò ãéá ôç ãåíåôéêÞ ðïéêéëïìïñößá. Åíþ ìåñéêïß Üíèñùðïé äåí ìðïñïýí íá ãåõèïýí ôï PTC, üóïé äéáèÝôïõí Ýíá äéáöïñåôéêü ãïíßäéï ôï åêëáìâÜíïõí ùò ðéêñÞ ïõóßá. ºóùò ôá Üôïìá áõôÜ Ý÷ïõí ðëåïíÝêôçìá óôï í’ áðïöåýãïõí ôéò öõóéêÝò ïõóßåò ðïõ ðñïêáëïýí âñïã÷ïêÞëç. Ðåñßðïõ ôï 70% ôùí áôüìùí óôïõò ðåñéóóüôåñïõò ðëçèõóìïýò ìðïñïýí íá ãåõèïýí ôï PTC áëëÜ óôéò ¢íäåéò, üðïõ ðáñüìïéá ÷çìéêÜ óõóôáôéêÜ åßíáé óõ÷íÜ óôç äéáôñïöÞ, ôï 93% ôùí éèáãåíþí ìðïñïýí íá ôï ãåõèïýí. Ôï ïîáëéêü åßíáé ìéá áêüìá êïéíÞ öõôéêÞ Üìõíá. Âñßóêåôáé óå éäéáßôåñá õøçëÝò óõãêåíôñþóåéò óôá öýëëá áðü ñáâÝíôé 4 êáé åíþíåôáé ìå ìÝôáëëá, éäéáßôåñá ìå ôï áóâÝóôéï. Ç ðëåéïøçößá ôùí ëßèùí óôïõò íåöñïýò áðïôåëïýíôáé áðü 4

[Ó.ô.Ì.] Rheum raponticum

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

85

ïîáëéêü áóâÝóôéï êáé ïé ãéáôñïß åðß ÷ñüíéá óõíéóôïýí óôïõò áèåíåßò ìå ðÝôñá óôï íåöñü íá áêïëïõèïýí äéáôñïöÞ ìå ÷áìçëü áóâÝóôéï. Ùóôüóï, ìåëÝôç óå 45.619 Üíäñåò ðïõ äçìïóéåýèçêå ôï 1992, Ýäåéîå üôé üóïé åß÷áí ÷áìçëÞ ðñüóëçøç áóâåóôßïõ åß÷áí ìåãáëýôåñï êßíäõíï ãéá ðÝôñá óôïõò íåöñïýò. Ðþò åßíáé äõíáôüí êÜôé ôÝôïéï; Ôï äéáôñïöéêü áóâÝóôéï óõíäÝåôáé ìå ôï ïîáëéêü óôï Ýíôåñï, ïðüôå äåí ìðïñåß í’ áðïññïöçèåß. ¼ôáí ôï äéáôñïöéêü åðßðåäï áóâåóôßïõ åßíáé ðïëý ÷áìçëü, êÜðïéá ðïóüôçôá ïîáëéêïý ðáñáìÝíåé åëåýèåñç íá åéó÷ùñÞóåé óôï óþìá. Ïé åñåõíçôÝò S.B.Eaton êáé D.A.Nelson õðïóôÞñéîáí ðùò, åÜí ç ðïóüôçôá áóâåóôßïõ óôç ìÝóç äßáéôá åßíáé óÞìåñá ëéãüôåñç áð’ ôç ìéóÞ ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, ç óçìåñéíÞ ìáò åõðÜèåéá óôïõò íåöñïëßèïõò ßóùò ðñïêýðôåé áð’ áõôü ôï áöýóéêï äåäïìÝíï ôïõ óýã÷ñïíïõ ðåñéâÜëëïíôïò ðïõ ìáò êÜíåé éäéáßôåñá åõáßóèçôïõò óôï ïîáëéêü. ÕðÜñ÷ïõí äåêÜäåò áêüìá êáôçãïñßåò ôïîßíùí êáé ç êÜèå ìéá Ý÷åé ôï äéêü ôçò ôñüðï íá ðáñåìâáßíåé óôç óùìáôéêÞ ëåéôïõñãßá. Ôá öõôÜ ôùí ïéêïãåíåéþí Scrophulariaceae êáé Asclepiadaceae ðáñÜãïõí ãëõêïæßôåò (ð.÷. äáêôõëßôéò), ïé ïðïßïé ðáñåìâáßíïõí óôç ìåôÜäïóç çëåêôñéêþí þóåùí áðáñáßôçôùí ãéá ôç äéáôÞñçóç öõóéïëïãéêïý êáñäéáêïý ñõèìïý. Ïé ëåêôßíåò ðñïêáëïýí óõãêüëëçóç óôá êýôôáñá ôïõ áßìáôïò êáé öñÜóóïõí ôá ôñé÷ïåéäÞ áããåßá. ÐïëëÜ öõôÜ ðáñÜãïõí ïõóßåò ðïõ ðáñåìâáßíïõí óôï íåõñéêü óýóôçìá−ôá ïðéïåéäÞ óôéò ðáðáñïýíåò, ç êáöåßíç óôïõò êüêêïõò ôïõ êáöÝ, ç êïêêáßíç óôá öýëëá ôçò êüêáò. Åßíáé ôïîßíåò üëåò áõôÝò ïé éáôñéêÜ ÷ñÞóéìåò ïõóßåò; Ç äüóç êáöåßíçò ðïõ ðåñéÝ÷åôáé óå ëßãïõò êüêêïõò êáöÝ ìáò äßíåé ìåí åõ÷Üñéóôç áßóèçóç, óêåöèåßôå üìùò ôï áðïôÝëåóìá ôçò ßäéáò äüóçò ó’ Ýíá ðïíôßêé! Ïé ðáôÜôåò ðåñéÝ÷ïõí äéáæåðÜìç (Valium), áëëÜ óå ðïóüôçôåò ôüóï ìéêñÝò ðïõ óôïí Üíèñùðï äåí ðñïêáëïýí ïýôå êáí ÷áëÜñùóç. ¢ëëá öõôÜ Ý÷ïõí ôïîßíåò ðïõ ðñïêáëïýí êáñêßíï Þ ãåíåôéêÞ âëÜâç, öùôïåõáéóèçóßá, çðáôéêÞ âëÜâç-üôé âÜëåé ï íïõò óáò. Ç êïýñóá åîïðëéóìþí öõôþí−öõôïöÜãùí Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé üðëá êáé Üìõíåò ôåñÜóôéáò äýíáìçò êáé ðïéêéëßáò. Ôß èá óõìâåß åÜí õðåñöïñôþóïõìå ôï óþìá ìáò ìå ôüóåò ôïîßíåò þóôå íá êáôáëçöèïýí üëåò ïé èÝóåéò åðåîåñãáóßáò óôï Þðáñ; Áíôßèåôá ìå ôçí ôÜîç óôçí ïõñÜ åíüò ôáìåßïõ, ôá ìüñéá äåí ðåñéìÝíïõí ôç óåéñÜ ôïõò ãéá åðåîåñãáóßá. Ïé ðáñáðáíßóéåò ôïîßíåò êõêëïöïñïýí óôï óþìá, êáôáóôñÝöïíôáò üôé ìðïñïýí. Ðáñüôé ôï óþìá ìáò äåí ìðïñåß íá ðáñáãÜãåé áìÝóùò åðéðñüóèåôá åíæõìéêÜ ìüñéá, ðïëëÝò ôïîßíåò äéåãåßñïõí áõîçìÝíç åíæõìéêÞ ðáñáãùãÞ ùò ðñïåôïéìáóßá ãéá ôçí åðüìåíç ðñüêëçóç. ¼ôáí ôá Ýíæõìá áõôÜ åðÜãïíôáé ìå öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ, åíäÝ÷åôáé íá åðÝëèåé êáôáóôñïöÞ óå ìüñéá Üëëùí öáñìÜêùí ìÝóá óôï óþìá êé Ýôóé áðáéôåßôáé ðñïóáñìïãÞ ôçò äüóçò. Ôï âéâëßï ôïõ Timothy Johns õðïãñáììßæåé ôï åíäéáöÝñïõóá ðéèáíüôçôá ðïõ ðáñïõóéÜæåé ç áíåðáñêÞò Ýêèåóç óå êáèçìåñéíÝò ôïîßíåò: ßóùò Ýôóé ôï åíæõìéêü ìáò óýóôçìá åßíáé áíÝôïéìï íá ÷åéñéóèåß Ýíá öõóéïëïãéêü ôïîéêü öïñôßï üôáí

86

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðáñïõóéáóèåß ç áíÜãêç. ºóùò óôçí ðåñßðôùóç ôùí ôïîßíùí, üðùò êáé óôçí çëéïèåñáðåßá, ôï óþìá ìáò ìðïñåß íá ðñïóáñìïóèåß óå ÷ñüíéåò áëë’ ü÷é óå ðåñéóôáóéáêÝò áðåéëÝò. Ôá æþá ðïõ âïóêïýí êáé êïñöïëïãïýí ðåñéïñßæïõí ôçí êáôáíÜëùóç ïñéóìÝíùí öõôþí ãéá í’ áðïöýãïõí ôçí õðåñöüñôùóç åíüò ôýðïõ áðïôïîéíùôéêïý ìç÷áíéóìïý. Ç äéáôñïöéêÞ ðïéêéëßá âïçèÜ åðßóçò óôçí åðáñêÞ ðñüóëçøç âéôáìéíþí êáé Üëëùí é÷íïóôïé÷åßùí. ÅÜí áöåèïýìå ìüíïé ó’ Ýíá öõóéêü ðåñéâÜëëïí, êÜíïõìå ôï ßäéï. ¸óôù üôé ôï áãáðçìÝíï óáò ëá÷áíéêü åßíáé ôï ìðñüêïëï êáé óáò Ýäéíáí áðåñéüñéóôç ðïóüôçôá ìðñüêïëïõ êáé ôßðïôå Üëëï: äåí èá ôñþãáôå ôüóç ðïóüôçôá üóç åÜí óáò Ýäéíáí êáé ìðñüêïëï êáé áããïýñéá. ÐïëëÝò äßáéôåò áäõíáôßóìáôïò óôçñßæïíôáé óôçí áñ÷Þ üôé ôñþìå ëéãüôåñï üôáí ìáò ðáñÝ÷ïíôáé ìåñéêÝò ìüíï ôñïöÝò ðáñÜ üôáí Ý÷ïõìå ðñüóâáóç ó’ Ýíá ðëïõóéïðÜñï÷ï ìåæåäïðùëåßï. Åëá÷éóôïðïéïýìå ôéò âëÜâåò áðü ôéò äéáôñïöéêÝò ôïîßíåò ôüóï ì’ áõôÞ ôçí åíóôéêôþäç ðïéêéëßá üóï êáé ìå ôá åéäéêÜ áðïôïîéíùôéêÜ ìáò Ýíæõìá. Äåí åßíáé ôüóï éó÷õñÜ Ýíæõìá üóï ôá áíôßóôïé÷á ìéáò êáôóßêáò Þ åíüò åëáöéïý, áëëÜ õðåñôåñïýí áðü ôá Ýíæõìá åíüò óêýëïõ Þ ìéáò ãÜôáò. Èá ðáèáßíáìå óïâáñÞ äçëçôçñßáóç åÜí áêïëïõèïýóáìå ôç äéáôñïöÞ åíüò åëáöéïý áðü öýëëá êáé âåëáíßäéá, üðùò áêñéâþò êé Ýíáò óêýëïò Þ ìéá ãÜôá èá áññþóôáéíå áìÝóùò åÜí Ýôñùãå ìéá õãéåéíÞ-êáôÜ ôç ãíþìç ìáò -óáëÜôá. Åðßóçò ìðïñïýìå, ðåñéóóüôåñï áðü êÜèå Üëëï åßäïò, íá ðñïóôáôåõèïýìå áðü äçëçôçñéÜóåéò ìáèáßíïíôáò ðþò íá ôéò áðïöåýãïõìå. Ìüíï ï Üíèñùðïò ìðïñåß íá äéáâÜóåé ãéá ôá åðéêßíäõíá öõôÜ óôïí êÞðï ôïõ Þ óôï äÜóïò êáé åßìáóôå åßäïò ðïõ ç äéáôñïöÞ ôïõ äéáìïñöþíåôáé Ýíôïíá áðü ôçí êïéíùíéêÞ ìÜèçóç. Ìßá ôñïöÞ ðïõ ìáò Ýäéíå ç ìçôÝñá ìáò óõíÞèùò ãßíåôáé áðïäåêôÞ ùò áóöáëÞò êáé èñåðôéêÞ. ¼ôé ôñùí ïé ößëïé ìáò ÷ùñßò åìöáíåßò âëáðôéêÝò óõíÝðåéåò áîßæåé ôïí êüðï ôïõëÜ÷éóôïí ìéáò äïêéìÞò. Êáëü èá Þôáí íá åßìáóôå åðéöõëáêôéêïß áðÝíáíôé ó’ üôé ïé ößëïé ìáò áðïöåýãïõí. Ãåíéêüôåñá, ç åããåíÞò ìáò ôÜóç í’ áêïëïõèïýìå ôéò öáéíïìáéíéêÜ áõèáßñåôåò ðïëéôéóìéêÝò åðéôáãÝò ðåñéÝ÷åé ðïëëÞ óïößá. Ïé ôåëåôïõñãßåò ðïëëþí êïéíùíéþí áðáéôïýí ôçí åðåîåñãáóßá ôïõ êáëáìðïêéïý ìå Üëêáëé ðñéí áðü ôçí êáôáíÜëùóç. ÖÝñôå óôç öáíôáóßá óáò ðñïúóôïñéêïýò åöÞâïõò ÏëìÝêïõò íá ãåëïéïðïéïýí ôïõò ìåãáëýôåñïõò ãéá ôç öáóáñßá ôçò üëçò äéáäéêáóßáò. ¼ìùò ïé Ýöçâïé ðïõ èá Ýôñùãáí ìüíï áêáôÝñãáóôï êáëáìðüêé, èá áíÝðôõóóáí ôéò äåñìáôéêÝò êáé íåõñïëïãéêÝò áíùìáëßåò ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí ôçí ðåëëÜãñá. Ïýôå ïé åðáíáóôÜôåò ïýôå ïé áíôéññçóßåò ìðïñïýóáí íá ãíùñßæïõí ðùò ï âñáóìüò ôïõ êáëáìðïêéïý ìå Üëêáëé åîéóïññïðåß ôç óýíèåóç áìéíïîÝùí êáé áðåëåõèåñþíåé ôç âéôáìßíç íéáóßíç, ç ïðïßá ðñïëáìâÜíåé ôçí ðåëëÜãñá, ùóôüóï ç ðïëéôéóìéêÞ óõíÞèåéá êáôüñèùíå ôï áðáñáßôçôï, ðáñÜ ôçí Ýëëåéøç åðéóôçìïíéêÞò ãíþóçò. Óêåöèåßôå åðßóçò ôïõò ðñïúóôïñéêïýò êáôïßêïõò ôçò Êáëéöüñíéáò, ðïõ ôñÝöïíôáí êõñßùò ìå âåëáíßäéá. Ïé Üöèïíåò ôáííßíåò ôùí âåëáíéäéþí åßíáé óôõöÝò

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

87

êáé óõíäÝïíôáé éó÷õñÜ ìå ðñùôåßíåò, éäéüôçôåò ðïõ ôéò êÜíïõí éäéáßôåñá ÷ñÞóéìåò óôç âõñóïäåøßá. ¼ðùò áíáöÝñáìå Þäç, ôá âåëáíßäéá åßíáé ðïëý ôïîéêÜ üôáí êáôáíáëþíïíôáé áðåõèåßáò áð’ ôï äÝíäñï. Äåí åßíáé âÝâáéï åÜí ïé ôáííßíåò åîåëß÷èçêáí ùò ðñïóôáóßá Ýíáíôé ôùí ìåãÜëùí æþùí Þ Ýíáíôé ôùí åíôüìùí êáé ôùí ìõêÞôùí, ðÜíôùò äéáôñïöéêÝò óõãêåíôñþóåéò ðÜíù áðü 8% åßíáé èáíáôçöüñåò ãéá ôïõò áñïõñáßïõò. Ç óõãêÝíôñùóç ôáííéíþí óôá âåëáíßäéá ìðïñåß íá öèÜóåé ôï 9% êáé ãéáõôü äåí ìðïñïýìå íá ôá öÜìå ùìÜ. Ïé ÉíäéÜíïé Ðüìï ôçò Êáëéöüñíéáò áíáìßãíõáí áêáôÝñãáóôï ðïëôü âåëáíéäéþí ìå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ôýðï êüêêéíïõ ðçëïý êáé Ýöôéá÷íáí øùìß. Ï ðçëüò óõíäåüôáí ìå áñêåôÞ ðïóüôçôá ôáííéíþí þóôå ôï øùìß íá åßíáé åýãåõóôï. ¢ëëåò ïìÜäåò Ýâñáæáí ôá âåëáíßäéá ãéá íá áðïìáêñýíïõí ôçí ôáííßíç. Ôá ÝíæõìÜ ìáò öáßíåôáé üôé áíôÝ÷ïõí ìéêñÞ óõãêÝíôñùóç ôáííßíçò êáé ðïëëïß Üíèñùðïé âñßóêïõí åõ÷Üñéóôç ôç ãåýóç ôçò óôï ôóÜé êáé óôï êüêêéíï êñáóß. ÌéêñÝò ðïóüôçôåò ôáííßíçò ßóùò åßíáé êáé ÷ñÞóéìåò äéüôé äéåãåßñïõí ôçí ðáñáãùãÞ ôïõ ðåðôéêïý åíæýìïõ ôñõøßíç. Ç áíèñþðéíç äéáôñïöÞ åìðëïõôßóèçêå ìåôÜ áðü ôçí ïéêéáêÞ ÷ñÞóç ôçò öùôéÜò. Êáèþò ç èåñìüôçôá áðïôïîéíþíåé ðïëëÜ áðü ôá éó÷õñüôåñá öõôéêÜ äçëçôÞñéá, ôï ìáãåßñåõìá ìáò äßíåé ôç äõíáôüôçôá íá ôñþìå ôñïöÝò ðïõ äéáöïñåôéêÜ èá ìáò äçëçôçñßáæáí. Ïé êõáíïãåíåôéêïß ãëõêïæßôåò óôá öýëëá êáé óôéò ñßæåò ôïõ Arum êáôáóôñÝöïíôáé áðü ôç èåñìüôçôá, ïðüôå ïé ðñþôïé Åõñùðáßïé ìðïñïýóáí íá ìáãåéñÝøïõí êáé íá öáí ôï öõôü. Äõóôõ÷þò, ìåñéêÝò ôïîßíåò åßíáé óôáèåñÝò óôéò õøçëÝò èåñìïêñáóßåò, åíþ Üëëåò íÝåò ôïîßíåò ðáñÜãïíôáé ìå ôï ìáãåßñåõìá. Ç íüóôéìç êáììÝíç êñïýóôá ôïõ êïôüðïõëïõ ðïõ øÞèçêå óôá êÜñâïõíá ðåñéÝ÷åé ôüóåò ôïîéêÝò íéôñïæáìßíåò ðïõ ðïëëïß åéäéêïß ðñïôåßíïõí íá ðåñéïñßóïõìå ôçí êáôáíÜëùóç êñÝáôïò øçôïý óôá êÜñâïõíá ãéá íá ðñïëÜâïõìå ôïí êáñêßíï ôïõ óôïìÜ÷ïõ. ÌÞðùò ç ìáêñï÷ñüíéá êáôáíÜëùóç øçôïý êñÝáôïò ìáò Ý÷åé âïçèÞóåé í’ áíáðôýîïõìå åéäéêÞ Üìõíá Ýíáíôé ôùí ôïîßíùí ôïõ êáøáëßóìáôïò; Ôï ìáãåßñåõìá Ý÷åé åöåõñåèåß åäþ êáé åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäùí åôþí êáé èá ðñÝðåé íá Üñ÷éóå ìå øçôÜ óå áíïéêôÝò öùôéÝò. Èá åß÷å åíäéáöÝñïí íá äïýìå åÜí ç áíôßóôáóÞ ìáò óå ôïîßíåò ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü ôç öùôéÜ åßíáé õøçëüôåñç áð’ üôé ôùí ðñùôåõüíôùí ðïõ åßíáé óôåíïß óõããåíåßò ìáò. Áðü ôüôå ðïõ åöåõñÝèçêå ç êáëëéÝñãåéá ôçò ãçò áíáðáñÜãïõìå åðéëåêôéêÜ ôá öõôÜ ãéá íá õðåñíéêÞóïõìå ôéò Üìõíåò ðïõ Ý÷ïõí áíáðôýîåé äéáìÝóïõ ôçò åîÝëéîçò. Ïé èÜìíïé ìå óáñêþäåéò êáñðïýò äéáóôáõñþèçêáí ãéá ëéãüôåñá áãêÜèéá êáé ãéá ðáñáãùãÞ êáñðþí ìå ëéãüôåñåò ôïîßíåò. Ç éóôïñßá ôçò åîçìÝñùóçò ôçò ðáôÜôáò, üðùò ðåñéãñÜöåôáé óôï âéâëßï ôïõ Johns, åßíáé éäéáßôåñá äéäáêôéêÞ. Ôá ðåñéóóüôåñá Üãñéá åßäç ðáôÜôáò åßíáé ðïëý ôïîéêÜ, üðùò èá áíáìÝíáôå, äåäïìÝíïõ üôé áðïôåëïýí ìßá óõãêåíôñùìÝíç ðçãÞ ôñïöÞò, êáôÜ ôá Üëëá áðñïóôÜôåõôç. Ïé ðáôÜôåò áíÞêïõí óôçí ßäéá ïéêïãÝíåéá ìå ôç ìðåë-

88

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ëáíôüíá 5 êáé ðåñéÝ÷ïõí âëáâåñÝò ðïóüôçôåò ôùí éó÷õñÜ ôïîéêþí ïõóéþí óïëáíéäßíç êáé ôïìáôéäßíç. ¸íá ðïóïóôü Ýùò 15% ôùí ðñùôåúíþí ôçò ðáôÜôáò åßíáé ó÷åäéáóìÝíåò ãéá íá áíáóôÝëëïõí ôá Ýíæõìá ðïõ äéáóðïýí ôéò ðñùôåßíåò. Ðáñüëá áõôÜ, ëßãá Üãñéá åßäç ìðïñïýí íá öáãùèïýí óå ðåñéïñéóìÝíç ðïóüôçôá êáé ç åäùäéìüôçôá áõîÜíåôáé ìå êáôÜøõîç, îÝðëõìá ôùí ôïîßíùí êáé ìáãåßñåõìá. ÓÞìåñá áðïëáìâÜíïõìå ôéò åäþäéìåò ðáôÜôåò ÷Üñç óôïõò áéþíåò åðéëåêôéêþí äéáóôáõñþóåùí ðïõ Ýêáíáí ïé éèáãåíåßò ãåùñãïß ôùí ¢íäåùí. Ïé áíçóõ÷ßá ãéá ôá åíôïìïêôüíá Ý÷åé ðñïóöÜôùò êåíôñßóåé ðñïãñÜììáôá äçìéïõñãßáò öõôþí ðïõ èá åßíáé áðü ôç öýóç ôïõò áíèåêôéêÜ óå Ýíôïìá. ÁõôÞ ç ðñïóôáóßá èá ðñïÝñ÷åôáé, öõóéêÜ, áðü áõîçìÝíá åðßðåäá öõóéêþí ôïîßíùí. Ðñüóöáôá âãÞêå ìéá íÝá ðïéêéëßá ðáôÜôáò áíèåêôéêÞò óå áóèÝíåéåò áëëÜ ÷ñåéÜóèçêå í’ áðïóõñèåß áðü ôçí áãïñÜ üôáí öÜíçêå üôé äçìéïõñãïýóå óõìðôþìáôá áäéáèåóßáò. Íáé, ôá óõìðôþìáôá ðñïêëÞèçêáí áðü ôéò ßäéåò öõóéêÝò ôïîßíåò ðïõ ïé ãåùñãïß ôùí ¢íäåùí åß÷áí êïðéÜóåé åðß áéþíåò í’ áðáëåßøïõí. Ìéá åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ ìáò ðñïôåßíåé íá áíôéìåôùðßóïõìå ôéò íÝåò áíèåêôéêÝò óå áóèÝíåéåò ðïéêéëßåò ìå ôçí ßäéá åðéöýëáîç ðïõ áíôéìåôùðßæïõìå ôá åíôïìïêôüíá. ÊÁÉÍÏÖÁÍÅÉÓ ÔÏÎÉÍÅÓ ¸íáò ëüãïò ãéá ôïí ïðïßï ôïíßæïõìå ôçí ðáñïõóßá ôùí ôïîßíùí óôï öõóéêü ìáò ðåñéâÜëëïí êáé ôçí åîåëéêôéêÞ ðñïóáñìïãÞ ìáò ó’ áõôÝò åßíáé ãéá í’ áðïêôÞóïõìå Ýíá ïðôéêü ðñßóìá ôçò éáôñéêÞò óçìáóßáò ðïõ Ý÷ïõí ïé êáéíïöáíåßò ôïîßíåò. Ïé êáéíïöáíåßò ôïîßíåò áðïôåëïýí åéäéêü ðñüâëçìá ü÷é ãéáôß ôá óõíèåôéêÜ åíôïìïêôüíá üðùò ôï DDT åßíáé áöåáõôþí ðéï åðéâëáâÞ áðü ôá áíôßóôïé÷á öõóéêÜ, áëëÜ äéüôé ïñéóìÝíá äéáöÝñïõí ðïëý áðü ÷çìéêÞò ðëåõñÜò áðü ôéò ïõóßåò ãéá ôéò ïðïßåò Ý÷ïõìå ðñïóáñìïóèåß. Äåí äéáèÝôïõìå Ýíæõìéêü ìç÷áíéóìü ãéá í’ áíôéìåôùðßóïõìå ôá ðïëõ÷ëùñéùìÝíá äéöáéíýëéá Þ ôéò óýìðëïêåò åíþóåéò õäñáñãýñïõ. Ç åîÝëéîç ìáò Ý÷åé åîïðëßóåé ìå ôçí éêáíüôçôá íá ïóìéæüìáóôå Þ íá ãåõüìáóôå ôéò êïéíÝò öõóéêÝò ôïîßíåò êáé ìå ôï êßíçôñï í’ áðïöåýãïõìå ôÝôïéåò ïóìÝò êáé ãåýóåéò. Óôçí øõ÷ïëïãéêÞ ïñïëïãßá ëåìå üôé ïé öõóéêÝò ôïîßíåò ôåßíïõí íá åßíáé áðùóôéêÜ åñåèßóìáôá. ÁëëÜ äåí äéáèÝôïõìå ðáñüìïéï ìç÷áíéóìü ãéá íá ðñïóôáôåõèïýìå áðü ôå÷íçôÝò ôïîßíåò ðïõ, óáí ôï DDT, åßíáé Üïóìåò êáé Üãåõóôåò. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá äõíçôéêÜ ìåôáëëáîïãüíá Þ êáñêéíïãüíá ñáäéïúóüôïðá. Ç æÜ÷áñç ðïõ óõíôßèåôáé áðü ñáäéåíåñãü õäñïãüíï Þ Üíèñáêá åßíáé ôï ßäéï ãëõêåéÜ üðùò êé áõôÞ ìå ôá êïéíÜ óôáèåñÜ éóüôïðá, üìùò äåí äéáèÝôïõìå ôïí ôñüðï íá áíé÷íåýóïõìå ôïõò êéíäýíïõò ôçò. Äåí åßíáé ðÜíôá åýêïëï íá ðñïóäéïñßóåé êáíåßò ôá áðïôåëÝóìáôá åíüò íÝïõ 5

[Ó.ô.Ì.] Atropa belladonna, ïéêïãÝíåéá Solanaceae

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

89

ðåñéâáëëïíôéêïý ðáñÜãïíôá. Ãéá ðáñÜäåéãìá, óõíå÷ßæåôáé ç óõæÞôçóç ãéá ôïõò ðéèáíïýò êéíäýíïõò ôùí ïäïíôéêþí óöñáãéóìÜôùí áðü õäñÜñãõñï. Ç Anne Summers êáé ïé óõíåñãÜôåò ôçò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Georgia áíáêÜëõøáí ðñüóöáôá üôé ôá óöñáãßóìáôá õäñáñãýñïõ áõîÜíïõí ôïí áñéèìü ôùí åíôåñéêþí âáêôçñßùí ðïõ åßíáé áíèåêôéêÜ óå êïéíÜ áíôéâéïôéêÜ, ðñïöáíþò äéüôé ï õäñÜñãõñïò äñá ùò åðéëåêôéêüò ðáñÜãùí ãéá âáêôçñéáêÜ ãïíßäéá ðïõ ðñïóôáôåýïõí Ýíáíôé ôïõ õäñáñãýñïõ êáé ìåñéêÜ áð’ áõôÜ ôá ßäéá ãïíßäéá ðñïóöÝñïõí áíèåêôéêüôçôá óå áíôéâéïôéêÜ. Ç êëéíéêÞ óçìáóßá áõôþí ôùí åõñçìÜôùí åßíáé áâÝâáéç, áëëÜ äåß÷íåé êáëÜ ôéò áðñüóìåíåò åðéðôþóåéò ôùí íÝùí ôïîßíùí óôçí õãåßá ìáò. Åöüóïí äåí ìðïñïýìå ðëÝïí, óôï óýã÷ñïíï ÷çìéêü ðåñéâÜëëïí ìáò, íá âáóéóèïýìå óôéò öõóéêÝò ìáò áíôéäñÜóåéò ãéá íá áíôéëçöèïýìå ðïéåò ïõóßåò åßíáé åðéâëáâåßò êáé ðïéåò ü÷é, óõ÷íÜ âáóéæüìáóôå óå äçìüóéïõò öïñåßò ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôùí êéíäýíùí êáé ãéá ôç ëÞøç ìÝôñùí ðïõ èá ìáò ðñïóôáôåýóïõí. Åßíáé óçìáíôéêü íá áðïöåýãïõìå êÜèå õðåñâïëéêÞ ðñïóäïêßá áðü ôÝôïéïõò öïñåßò. ÐåéñÜìáôá óå áñïõñáßïõò Ý÷ïõí ðåñéïñéóìÝíç áîéïðéóôßá ùò áíÜëïãá ãéá ôéò áíèñþðéíåò äõíáôüôçôåò êáé õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò ðïëéôéêÝò äõóêïëßåò ðïõ åíäå÷ïìÝíùò öÝñïõí óå áäéÝîïäï ôç äçìüóéá äñÜóç åðÜíù óå èÝìáôá ðåñéâáëëïíôéêþí êéíäýíùí. ÅðéóôçìïíéêÜ áìáèåßò íïìïèÝôåò Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá ðåñÜóïõí íüìïõò ðïõ ëåí üôé äåí åðéôñÝðåôáé êáììßá êáñêéíïãüíïò ïõóßá óôá ôñüöéìá, Ýóôù êé áí ðïëëÝò ôÝôïéåò ïõóßåò õðÜñ÷ïõí Þäç ìå öõóéêü ôñüðï óå ðïëëÝò ôñïöÝò. ÁíôéèÝôùò, ïé ðïëéôéêÝò ðéÝóåéò ìðïñïýí íá ïäçãÞóïõí óå áíåðáñêåßò åëÝã÷ïõò ãíùóôþí ôïîßíùí, áðü ôç íéêïôßíç Ýùò ôéò äéïîßíåò. Äåí õðÜñ÷åé äéáôñïöÞ áðáëëáãìÝíç áðü ôïîßíåò. Ôï äéáéôïëüãéï üëùí ôùí ðñïãüíùí ìáò, üðùò êáé ôá óçìåñéíÜ äéáéôïëüãéá, Þôáí óõìâéâáóìüò áíÜìåóá óôï êüóôïò êáé ôçí ùöÝëåéá. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá áð’ ôá ëéãüôåñï êáëïäå÷ïýìåíá óõìðåñÜóìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôçí åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ óôçí éáôñéêÞ. ÌÅÔÁËËÁÎÏÃÏÍÏÉ ÊÁÉ ÔÅÑÁÔÏÃÏÍÏÉ ÐÁÑÁÃÏÍÔÅÓ Ïé ìåôáëëáîïãüíïé ðáñÜãïíôåò åßíáé ÷çìéêÝò ïõóßåò ðïõ ðñïêáëïýí ìåôáëëáãÝò, ïé ïðïßåò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóïõí êáñêßíï Þ íá âëÜøïõí ãïíßäéá êáé åðïìÝíùò íá ïäçãÞóïõí óå ðñïâëÞìáôá õãåßáò åðß ðïëëÝò ãåíéÝò. Ïé ôåñáôïãüíïé ðáñÜãïíôåò åßíáé ÷çìéêÝò ïõóßåò ðïõ ðáñåìâáßíïõí óôç öõóéïëïãéêÞ áíÜðôõîç éóôþí êáé ðñïêáëïýí óõããåíÞ åëáôôþìáôá. Ïé ìåôáëëáîïãüíïé êáé ïé ôåñáôïãüíïé ðáñÜãïíôåò äåí åßíáé îåêÜèáñá äéáêñéôïß ìåôáîý ôïõò Þ äéáêñéôïß áðü ôéò ôïîßíåò ìå âñá÷õðñüèåóìåò åðéðôþóåéò. Ç éïíßæïõóá áêôéíïâïëßá êáé ìåôáëëáîïãüíá üðùò ç öïñìáëäåûäç êáé ç íéôñïæáìßíç ìðïñïýí üëá íá ðñïêáëÝóïõí Üìåóç äõóöïñßá Þ êáñêßíï êáé óõããåíåßò áíùìáëßåò ìåôÜ áðü

90

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

÷ñüíéá. Ðáñüôé åßíáé óçìáíôéêü íá ìÜèïõìå ðïéá äçëçôÞñéá âëÜðôïõí üëïõò ôïõò áíèñþðïõò, ôá Üôïìá ðïéêßëëïõí ùò ðñïò ôçí åõðÜèåéÜ ôïõò óå ðïëëÝò ïõóßåò, óå âáèìü ðïõ ç ÷ñÞóéìç ïõóßá ãéá ôïí Ýíá íá åßíáé ôï äçëçôÞñéï ôïõ Üëëïõ. Èá áó÷ïëçèïýìå ìå åéäéêÝò ðëåõñÝò ôçò áôïìéêÞò ðïéêéëïìïñößáò óôï êåöÜëáéï ðåñß áëëåñãéþí. Ç åõðÜèåéá ðïéêßëëåé áíÜëïãá ìå ôçí çëéêßá êáé ôï öýëï. Åßíáé ìÜëëïí áðßèáíï íá Ý÷ïõí ôçí ßäéá éêáíüôçôá áðïôïîßíùóçò ïé åíÞëéêåò êáé ôá ðïëý íåáñÜ Üôïìá, åéäéêÜ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åìâñõéêÞò áíÜðôõîçò. ÕðÜñ÷ïõí Üöèïíïé èåùñçôéêïß ëüãïé, êáèþò åðßóçò êáé äåäïìÝíá áðü ðïëëÝò ðåéñáìáôéêÝò ìåëÝôåò, ðïõ äåß÷íïõí üôé ïé ìåôáâïëéêÜ åíåñãïß éóôïß åßíáé ðéï åõðáèåßò óôéò ôïîßíåò áðü ôïõò ëçèáñãéêïýò éóôïýò, ôá êýôôáñá ðïõ äéáéñïýíôáé åíåñãÜ åßíáé ðéï åõðáèÞ áð’ üóá åßíáé óå çñåìßá êáé üôé ôá êýôôáñá ðïõ äéáöïñïðïéïýíôáé ðñïò åîåéäéêåõìÝíïõò ôýðïõò åßíáé ðéï åõðáèÞ áðü ôá êýôôáñá ðïõ áðëþò áíáðáñÜãïõí ôïí åáõôü ôïõò. ¼ëá áõôÜ ôá äåäïìÝíá õðïíïïýí üôé ïé åìâñõéêïß éóôïß ìðïñïýí íá âëáöèïýí áðü ÷áìçëüôåñåò óõãêåíôñþóåéò ôïîßíùí áð’ üôé ïé åíÞëéêåò éóôïß. Èåùñïýìå ôï ó÷Þìá 6-1 ùò ìßá ðéèáíÞ åéêüíá ôçò åõðÜèåéáò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åìâñõéêÞò áíÜðôõîçò. Ç åõðÜèåéá áõîÜíåôáé ãñÞãïñá áðü ôï åðßðåäï ðïõ ÷áñáêôçñßæåé ôï ëçèáñãéêü ùÜñéï ìÝóá óôçí ùïèÞêç êáé öèÜíåé óôï ìÝãéóôï óçìåßï óôá êñßóéìá óôÜäéá ôçò ïñãáíïãÝíåóçò êáé äéáöïñïðïßçóçò éóôþí, êáôüðéí ìåéþíåôáé áñãÜ óå åðßðåäá ðëçóéÝóôåñá ðñïò ôçí áíï÷Þ ôùí åíçëßêùí. Èá åðéóôñÝøïõìå óýíôïìá óôï ßäéï äéÜãñáììá, áëëÜ ðñþôá áò ñßîïõìå ìéá ìáôéÜ ó’ Ýíá êëáóéêü ìõóôÞñéï ôçò ðáñáäïóéáêÞò éáôñéêÞò. Ç åðéëåãüìåíç ðñùéíÞ íáõôßá åßíáé óõ÷íÜ ôï ðñþôï áîéüðéóôï óçìÜäé ôçò åãêõìïóýíçò, åéäéêÜ ãéá ôéò ãõíáßêåò ðïõ ôï áíáãíùñßæïõí áðü ðñïçãïýìåíç åìðåéñßá. Ç íáõôßá êáèþò êáé ï ëÞèáñãïò êáé ïé áðÝ÷èåéåò ãéá ôñïöÝò ðïõ ôçí óõíïäåýïõí åßíáé ôüóï óõ÷íÜ öáéíüìåíá þóôå èåùñïýíôáé öõóéïëïãéêü ìÝñïò ôçò åãêõìïóýíçò, ðáñüëï ðïõ ðïéêßëïõí áñêåôÜ óôçí Ýíôáóç. Ãéá ìåñéêÝò ãõíáßêåò óçìáßíïõí åâäïìÜäåò äõóôõ÷ßáò, åíþ Üëëåò äåí åíï÷ëïýíôáé éäéáéôÝñùò. Èá ìðïñïýóáìå áêüìá êáé íá èåùñÞóïõìå ôçí ðñùéíÞ íáõôßá ùò Ýíá áðü ôá óõìðôþìáôá ôçò åãêõìïóýíçò, ëåò êáé ç åãêõìïóýíç åßíáé íüóçìá. Ç ôñÝ÷ïõóá êëéíéêÞ áíôéìåôþðéóç Ý÷åé ùò åîÞò: ç íáõôßá ôçò êýçóçò äçìéïõñãåß ðñüâëçìá óôéò ãõíáßêåò, áò âñïýìå ëïéðüí Ýíá ôñüðï íá åëáöñýíïõìå ôá óõìðôþìáôá êáé íá êÜíïõìå ôéò ãõíáßêåò íá áéóèÜíïíôáé êáëýôåñá. Äõóôõ÷þò, ôï íá êÜíåéò ôïõò áíèñþðïõò íá áéóèÜíïíôáé êáëýôåñá äåí âåëôéþíåé ðÜíôá ôçí õãåßá ôïõò ïýôå äéáóöáëßæåé ìáêñï÷ñüíéá ùöÝëç. ¼ðùò õðïäåß÷èçêå óôá ÊåöÜëáéá 1 êáé 2, ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí Ý÷åé åíôïëÞ íá êÜíåé ôïõò áíèñþðïõò åõôõ÷éóìÝíïõò êáé ôá óõìöÝñïíôÜ ìáò óå âÜèïò ÷ñüíïõ åîõðçñåôïýíôáé óõ÷íÜ áðü áðùèçôéêÝò åìðåéñßåò. Ðñùôïý ðáñåìðïäßóïõìå ôçí Ýêöñáóç åíüò óõìðôþìáôïò èá ðñÝðåé ðñþôá íá êáôáíïÞóïõìå ôçí êáôáãùãÞ êáé ôçí ðéèáíÞ ëåéôïõñãßá ôïõ.

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

91

Ó÷Þìá 6.1. Åõáéóèçóßá óå ôïîßíåò óå äéáöïñåôéêÝò ðñïãåííçôéêÝò çëéêßåò.

Åõôõ÷þò, ìßá âéïëüãïò áöïóéùìÝíç óôï ðñïóáñìïãéóôéêü ðñüãñáììá áíáñùôÞèçêå ðñüóöáôá ãéá ôï ìõóôÞñéï ôçò ðñùéíÞò íáõôßáò êáé ðñüôåéíå ìßá åîÞãçóç. Ç Margie Profet, áíåîÜñôçôç ìåëåôÞôñéá êáé âéïëüãïò óôï ÓéÜôë, éó÷õñßæåôáé üôé ìßá êáôÜóôáóç ôüóï êïéíÞ êáé áõèüñìçôç üðùò ç íáõôßá ôçò êýçóçò äåí ìðïñåß íá åßíáé ðáèïëïãéêÞ. ÐáñáôçñÞóôå óôï äéÜãñáììá ðþò ç åìâñõéêÞ åõðÜèåéá áíôéóôïé÷åß ó÷åäüí áêñéâþò ìå ôçí ðïñåßá ôçò íáõôßáò ôçò êýçóçò. ÁõôÞ ç óýìðôùóç óôÜèçêå ãéá ôçí Profet ç êñßóéìç Ýíäåéîç. Ç íáõôßá êáé ç áðïóôñïöÞ ðñïò ôéò ôñïöÝò åîåëß÷èçêáí, üðùò õðïóôçñßæåé, ãéá íá åðéâÜëïõí äéáôñïöéêïýò ðåñéïñéóìïýò óôç ìçôÝñá êáé åðïìÝíùò íá åëá÷éóôïðïéÞóïõí ôçí åìâñõéêÞ Ýêèåóç óå ôïîßíåò. Ôï Ýìâñõï åßíáé áìåëçôÝï äéáôñïöéêü âÜñïò ãéá ôç ìçôÝñá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ðñþôùí åâäïìÜäùí ôçò êýçóçò êáé ìßá õãéÞò, êáëïèñåììÝíç ãõíáßêá Ý÷åé óõ÷íÜ ôï ðåñéèþñéï öÜåé ëéãüôåñï. Ïé ôñïöÝò ðïõ ôåßíåé íá ôñþåé åßíáé óõíÞèùò ïõäÝôåñçò ãåýóçò êáé ÷ùñßò ôéò Ýíôïíåò ïóìÝò êáé ôá áñþìáôá ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôïîéêÝò ïõóßåò. Äåí áðïöåýãåé ìüíï ôéò êáõôåñÝò öõôéêÝò ôïîßíåò áëëÜ êáé áõôÝò ðïõ ðáñÜãïíôáé áðü ìõêçôéáêÞ êáé âáêôçñéáêÞ áðïóýíèåóç. Ï Üíäñáò ìõñßæåé ìå åõ÷áñßóôçóç Ýíá áñíßóéï

92

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðáúäÜêé, áëëÜ ç Ýãêõïò ãõíáßêá ôïõ ôï âñßóêåé áðùèçôéêü. Ç Profet óõãêÝíôñùóå ðïëëÝò åíäåßîåéò ãéá íá õðïóôçñßîåé ôç èåùñßá ôçò. ¸íá ðáñÜäåéãìá åßíáé ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôçò óõãêÝíôñùóçò ôïîßíùí êáé ôùí ãåýóåùí êáé ïóìþí ðïõ ðñïîåíïýí áðÝ÷èåéá. ¢ëëï ðáñÜäåéãìá åßíáé ç ðáñáôÞñçóç üôé ïé ãõíáßêåò ðïõ äåí Ý÷ïõí íáõôßá ôçò êýçóçò Ý÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá áðïâÜëëïõí Þ íá áðïêôÞóïõí ðáéäéÜ ìå óõããåíÞ åëáôôþìáôá. Áðáéôåßôáé ç óõãêÝíôñùóç ðïëý ðåñéóóüôåñùí óôïé÷åßùí ãýñù áð’ ôá åîåëéêôéêÜ êáé óõíáöÞ éáôñéêÜ åñùôÞìáôá. Èåùñïýìå áðßèáíï, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, ðùò ôï öáéíüìåíï åßíáé áðïêëåéóôéêÜ áíèñþðéíï. ÓõíáíôÜôáé ãåíéêÜ óôá èçëáóôéêÜ êáé åéäéêÜ óôá öõôïöÜãá; Óôçí áñ÷Þ ôçò êýçóçò, ôá êïõíÝëéá ôñùí ëéãüôåñï êáé åðéëÝãïõí ôçí ôñïöÞ ôïõò ðéï ðñïóåêôéêÜ áð’ üôé ôüóï ðñéí áðü ôçí êýçóç üóï êáé áñãüôåñá; ÌåëÝôåò óå Üãñéá æþá èá Þôáí ï êáëýôåñïò ôñüðïò ãéá í’ áðáíôçèïýí ôá åîåëéêôéêÜ áõôÜ åñùôÞìáôá. Ç ðéï óçìáíôéêÞ Ýñåõíá ðÜíù óå éáôñéêÜ èÝìáôá ìðïñåß íá äéåîá÷èåß ìå ðåéñáìáôüæùá óôï åñãáóôÞñéï. ¸íáò óçìáíôéêüò óõëëïãéóìüò ðñïò Ýëåã÷ï åßíáé üôé ïñéóìÝíåò ôïîßíåò áìåëçôÝáò óçìáóßáò ãéá ôïõò öõóéïëïãéêïýò åíçëßêïõò Ý÷ïõí óïâáñÝò âëáâåñÝò åðéðôþóåéò óôçí åìâñõéêÞ áíÜðôõîç. Åðßóçò ÷ñåéÜæåôáé íá ãíùñßæïõìå ôéò êïéíÝò ðåñéâáëëïíôéêÝò ôïîßíåò ðïõ Ý÷ïõí ôéò ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá âëÜøïõí Ýíá Ýìâñõï. ÐñÝðåé åðßóçò íá øÜîïõìå ãéá ôç ó÷Ýóç áíÜìåóá óôç äéáôñïöÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò êáé óôïõò óõ÷íüôåñïõò ôýðïõò óõããåíþí áíùìáëéþí, êáé íá ìåëåôÞóïõìå ôçí áôïìéêÞ ðïéêéëïìïñößá ðïõ õðÜñ÷åé óôá Ýíæõìá áðïôïîßíùóçò. ÌåñéêÝò ðñáêôéêÝò åöáñìïãÝò ôçò èåùñßáò áõôÞò öáßíïíôáé óôçí éóôïñßá ôçò áãùãÞò êáôÜ ôçò íáõôßáò ìå Âåíåäéêôßíç. Ïé Ýãêõåò ãõíáßêåò, êáôáíïçôÜ, óõ÷íÜ æçôïýí áðü ôï ãéáôñü ôïõò íá êÜíåé êÜôé ãéá ôç íáõôßá ôïõò. Áíáãíùñßæïíôáò ôïõò êéíäýíïõò ôçò ÷ïñÞãçóçò öáñìÜêùí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò, ïé éáôñïß Þôáí ãåíéêÜ åðéöõëáêôéêïß, áëëÜ ôï öÜñìáêï Âåíåäéêôßíç èåùñÞèçêå áóöáëÝò êáé óõíôáãïãñáöÞèçêå åõñýôáôá. ÌåôÜ áðü ôçí ôñáãùäßá ôçò èáëéäïìßäçò Ýãéíáí ðïëëÝò ìåëÝôåò ãéá ôéò ðéèáíÝò âëáâåñÝò åðéðôþóåéò ôçò Âåíåäéêôßíçò êáé ôá äéöïñïýìåíá áðïôåëÝóìáôá áðïôÝëåóáí êáé èÝìá óõæçôÞóåùí óôï Áíþôáôï ÄéêáóôÞñéï ôùí ÇÐÁ. Äõóôõ÷þò, êáììßá ìåëÝôç äåí ðåñéÝëáâå ðïôÝ ôçí ðéèáíÞ äñÜóç ôçò ðñùéíÞò íáõôßáò. ºóùò ïôéäÞðïôå êáôáóôÝëëåé ôçí ðñùéíÞ íáõôßá ðñïêáëåß Ýììåóá óõããåíåßò áíùìáëßåò åíèáññýíïíôáò åðéâëáâåßò äéáôñïöéêÝò åðéëïãÝò. ÅÜí ç èåùñßá ôçò Profet åßíáé óùóôÞ, ôüôå ïé Ýãêõåò ãõíáßêåò èá ðñÝðåé íá åßíáé éäéáßôåñá åðéöõëáêôéêÝò áðÝíáíôé óå êÜèå ïõóßá, ôüóï èåñáðåõôéêÞ üóï êáé øõ÷áãùãéêÞ. Ôï áëêïïëéêü åìâñõéêü óýíäñïìï åßíáé ßóùò ôï ìåãáëýôåñï ôñÝ÷ïí ðñüâëçìá êáé åðçñåÜæåé ÷éëéÜäåò ìùñÜ êÜèå ÷ñüíï. Ôï ôóéãÜñï ìðïñåß åðßóçò íá ðñïêáëÝóåé ðñïâëÞìáôá, åíþ êáëü åßíáé íá áðïöåýãïíôáé ï êáöÝò, ôá ìðá÷áñéêÜ êáé ïé ôñïöÝò ìå Ýíôïíç ãåýóç. ÖõóéêÜ, åíäåßêíõôáé ç áðïöõãÞ

Êåö. 6: ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò

93

öáñìÜêùí üóï áõôü åßíáé äõíáôü. ÌåëÝôåò ìðïñïýí íá äéåõêñéíßóïõí ðïéÜ öÜñìáêá ðñïêáëïýí óïâáñÝò óõããåíåßò áíùìáëßåò, åðåéäÞ üìùò Üëëá öÜñìáêá ìðïñïýí íá åðéöÝñïõí ðéï áäéüñáôåò åðéðôþóåéò, ç óõíôçñçôéêÞ ðïñåßá åßíáé ðñïôéìüôåñç. Åêôüò áðü ôçí áðïöõãÞ ôùí ôïîßíùí, ôß Üëëï ìðïñåß íá êÜíåé ç Ýãêõïò ãéá ôçí ðñùéíÞ ôçò íáõôßá; Ç åýêïëç êáé ðñïöáíÞò áðÜíôçóç åßíáé «ÓåâÜóïõ ôçí. Ïé áíôéäñÜóåéò óïõ óôéò ôñïöÝò ðéèáíþò åßíáé ðñïóáñìïóôéêÝò ãéá ôï ìùñü óïõ. Ìçí õðïêýðôåéò óôéò ðáñáéíÝóåéò ôùí Üëëùí íá öáò ôñïöÝò ðïõ åðéèõìåßò íá áðïöýãåéò. Åßíáé êáëýôåñï íá ðñïóâÜëëåéò ôïí ïéêïäåóðüôç ôçò âñáäéÜò ðáñÜ íá äéáêéíäõíåýóåéò íá åðéâÜëëåéò ìéá ìáêñïðñüèåóìç âëÜâç óôï ðáéäß óïõ». ÁëëÜ ôß ãßíåôáé ìå ôç ãõíáßêá ðïõ õðïöÝñåé; Åßíáé åýêïëï ãéá äýï Üíäñåò óõããñáöåßò íá ðïýí «ÁðïäÝîïõ ôç íáõôßá óïõ. ÓõíåéóöÝñåé óôç ìáêñïðñüèåóìç åðéèõìßá óïõ ãéá ìéá õãéÞ ïéêïãÝíåéá». Áíôéëáìâáíüìáóôå üôé äåí ðñïóöÝñïõìå éêáíïðïéçôéêÞ óõìâïõëÞ. Ç áíáêïýöéóç áðü äõóÜñåóôá óõìðôþìáôá åßíáé åðéèõìçôÞ åöüóïí ïé ðáñåíÝñãåéåò åßíáé áðïäåêôÝò. Åëðßæïõìå ðùò ìéá ìÝñá ïé ãõíáéêïëüãïé èá ìðïñïýí íá åöïäéÜæïõí ôéò áóèåíåßò ôïõò ìå Ýíá êáôÜëïãï üëùí ôùí ïõóéþí ðïõ èá ðñÝðåé í’ áðïöåýãïõí. ÅîïðëéóìÝíåò ì’ áõôÞ ôç ãíþóç, ïé ãõíáßêåò èá ìðïñïýí íá ðÜñïõí ìå áóöÜëåéá Ýíá öÜñìáêï êáôÜ ôçò íáõôßáò åöüóïí åßíáé äõíáôüí íá âñåèåß êÜðïéï ðïõ Ý÷åé áðïôåëÝóìáôá êáé åßíáé áóöáëÝò. Óå ðïëëïýò ðïëéôéóìïýò, ïé Üíèñùðïé êáé éäéáéôÝñùò ïé Ýãêõåò ãõíáßêåò ôñùí ïñéóìÝíá åßäç ðçëïý. Ðáñüëï ðïõ ï ðçëüò Ý÷åé óõ÷íÜ èåùñçèåß ùò óõìðëÞñùìá áëÜôùí, ìðïñåß íá åëáöñýíåé ôçí ãáóôñåíôåñéêÞ äõóöïñßá êáé ãéá ôï ëüãï áõôü ÷ñçóéìïðïéåßôáé óå ìåñéêÝò óýã÷ñïíåò áíôéäéáññïúêÝò áãùãÝò. ÏñéóìÝíá åßäç ðçëïý, üðùò áíáöÝñèçêå êáé óôç óõæÞôçóç ãéá ôá âåëáíßäéá, åíþíïíôáé óôáèåñÜ ìå äéáëõôÜ ïñãáíéêÜ ìüñéá, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí êáé ðïëëþí ôïîßíùí. Ìå Üëëá ëüãéá, ßóùò áíáêïõößæïõí ôá óõìðôþìáôá ìå ôïí êáëýôåñï äõíáôü ôñüðï−áðïìáêñýíïíôáò ôçí åðéâëáâÞ áéôßá. Äõóôõ÷þò, áìöéâÜëëïõìå åÜí åßíáé äõíáôüí íá ðáôåíôáñéóèåß ï ðçëüò. Ìå ôï ðáñüí óýóôçìá óôçí ðñïþèçóç ôùí öáñìÜêùí åßíáé ìÜëëïí áðßèáíï íá åðåíäýóåé ìéá åôáéñåßá ôá åêáôïììýñéá ðïõ áðáéôïýíôáé ãéá ôïí Ýëåã÷ï åíüò ôÝôïéïõ ðñïúüíôïò êáé ôçí ÜöéîÞ ôïõ óôçí áãïñÜ åÜí äåí êáôÝ÷åé ôçí áðïêëåéóôéêÞ ðáôÝíôá. Ïé êáíïíéóìïß ìáò ðñïóôáôåýïõí áëëÜ êáé ìáò ðåñéïñßæïõí. Êáèþò ôá Ýìâñõá ìåãáëþíïõí, ãßíïíôáé ðáéäéÜ ðïõ ôåßíïõí íá óé÷áßíïíôáé ôá ëá÷áíéêÜ. ÉäéáéôÝñùò áðå÷èÜíïíôáé ôá ëá÷áíéêÜ ìå Ýíôïíç ãåýóç, üðùò ôï êñåììýäé êáé ôï ìðñüêïëï, áõôÜ áêñéâþò ðïõ ðåñéÝ÷ïõí õøçëÜ åðßðåäá öõôéêþí ôïîßíùí. Ç áíáðôõîéáêÞ ðïñåßá áõôþí ôùí áðå÷èåéþí ðñïóöÝñåé Ýíá óôïé÷åßï ãéá ôçí åñìçíåßá ôïõò. Áêüìá êáé ôá ìßæåñá ðáéäéÜ óõ÷íÜ áñ÷ßæïõí íá ðåéñáìáôßæïíôáé ìå íÝåò ôñïöÝò êáèþò ãßíïíôáé Ýöçâïé êáé ç áíÜðôõîÞ ôïõò öèÜíåé óôçí ïëïêëÞñùóÞ ôçò. ºóùò áõôÞ ç åõáéóèçóßá åîçãåßôáé åîåëéêôéêÜ

94

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

åÜí óêåöèïýìå ôá ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ åß÷å óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ ç áðïöõãÞ ôùí ôïîéêþí öõôþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò. Ôá óçìåñéíÜ ðáéäéÜ êáé ïé åíÞëéêåò ùöåëïýíôáé ôñþãïíôáò óå ìåãáëýôåñåò ðïóüôçôåò ôá óýã÷ñïíá ëá÷áíéêÜ ðïõ Ý÷ïõí ÷áìçëÞ ðåñéåêôéêüôçôá óå ôïîßíåò, áëëÜ ßóùò õðÜñ÷åé êáëÞ åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç ãéá ôçí óôáèåñÞ Üñíçóç ôùí ðáéäéþí íá öáí ôá ëá÷áíéêÜ ôïõò.

ÊåöÜëáéï 7

ÃÏÍÉÄÉÁ ÊÁÉ ÁÓÈÅÍÅÉÁ: Åëáôôþìáôá, Éäéïññõèìßåò êáé Óõìâéâáóìïß

Ô

ï áìöéèÝáôñï ôçò ÉáôñéêÞò ó÷ïëÞò Þôáí åêðëçêôéêÜ ãåìÜôï äåäïìÝíïõ üôé Þôáí ÄåõôÝñá, 8.00 ð.ì. Ç äéÜëåîç Þôáí ðåñß ìõùðßáò. Êáèþò ç áßèïõóá óêïôåßíéáæå, ôá öþôá ôïõ åðéäéáóêïðßïõ áíôáíáêëïýóáí óôá ãõáëéÜ ðïõ öïñïýóå ôï ìéóü ó÷åäüí áêñïáôÞñéï. «Íá ëïéðüí ãéáôß åìöáíßóèçêáí ôüóïé ðïëëïß», ìïõñìïýñéóå ï êáèçãçôÞò. «Ôá äåäïìÝíá åßíáé îåêÜèáñá», áíáêåöáëáßùóå ìåôÜ áðü ìßá þñá. «Ç ìõùðßá ðñïêáëåßôáé áðü õðåñâïëéêÞ áýîçóç ôïõ ïöèáëìïý. ¼ôáí ç áðüóôáóç ìåôáîý öáêïý êáé êåñáôïåéäïýò ãßíåôáé ðïëý ìåãÜëç, ôï óçìåßï åóôßáóçò ðáñáìÝíåé åðÜíù áðü ôçí åðéöÜíåéá ôïõ êåñáôïåéäïýò, ïðüôå ç åéêüíá èïëþíåé. Ïé äéáèëáóôéêïß öáêïß, õðü ôç ìïñöÞ ãõáëéþí Þ öáêþí åðáöÞò, ìðïñïýí íá åðáíåóôéÜóïõí ôçí åéêüíá ëßãï ðéï ðßóù þóôå íá âëÝðïõìå êáèáñÜ, õðåñíéêþíôáò ôçí áíáêñßâåéá ôçò öýóçò». ÌåñéêÜ ÷Ýñéá õøþèçêáí. «ÁëëÜ ôß åßíáé áõôü ðïõ ðñïêáëåß ôÝôïéá åðéìÞêõíóç ôïõ ìáôéïý;» ñþôçóå Ýíáò öïéôçôÞò. «Ôá ãïíßäéá», áðÜíôçóå ï êáèçãçôÞò. «¸ôóé áðëÜ. ÊÜðïéïé áðü åìÜò Þôáí ïé Üôõ÷ïé ðïõ ðÞñáí ôá åëáôùììáôéêÜ ãïíßäéá. ÅÜí ï ìïíïùéêüò äßäõìïò áäåëöüò óïõ åßíáé ìýùø, ôüôå ó÷åäüí óßãïõñá èá åßóáé êé åóý. ÅÜí ï áäåëöüò óïõ åßíáé ìýùø, ôüôå ç ðéèáíüôçôá åßíáé ìåãÜëç, áëëÜ ü÷é êáé ôüóï. ËáìâÜíïíôáò õðüøéí üëá ôá áñéèìçôéêÜ äåäïìÝíá, âëÝðïõìå ðùò ç ìõùðßá åßíáé ãåíåôéêÞ íüóïò ìå êëçñïíïìéêüôçôá ðÜíù áðü 80%.» «Ìá ðþò èá ìðïñïýóáí íá åðéâéþóïõí ôÝôïéá ãïíßäéá ðñéí áðü ôçí áíáêÜëõøç ôùí ãõáëéþí;» ñþôçóå Ýíáò Üëëïò öïéôçôÞò. «×ùñßò ôá ãõáëéÜ ìïõ äåí èá åðéâßùíá ïýôå ìßá ìÝñá óôéò ðåäéÜäåò ôçò ÁöñéêÞò». Ç ôÜîç ãÝëáóå áìÞ÷áíá. 95

96

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

«ºóùò ôá ãïíßäéá åßíáé ðñüóöáôåò ìåôáëëáãÝò», åßðå ï êáèçãçôÞò. «¹ ßóùò óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ ôá Üôïìá ìå ìõùðßá åñãÜæïíôáí óôïí êáôáõëéóìü ñÜâïíôáò êáé õöáßíïíôáò. ÐÜíôùò, ôá äåäïìÝíá äåß÷íïõí îåêÜèáñá ðùò ç ìõùðßá åßíáé ãåíåôéêÞ áíùìáëßá.» «Ìá ðþò åßíáé äõíáôüí;» åðÝìåéíå ï öïéôçôÞò. «Ç åðéëåêôéêÞ äýíáìç åíáíôßïí ôçò èá Þôáí ôåñÜóôéá. ÅÜí Ýíá ôüóï óïâáñü åëÜôôùìá ìðïñåß íá åðéìåßíåé, ôüôå ðùò ôï óþìá ìáò äåí åßíáé äéÜôñçôï áðü åëáôôþìáôá;» «ÊáôÜ âÜóç, ôï óþìá ìáò äåí ëåéôïõñãåß ðïëý êáëÜ,» åßðå ìå Ýìöáóç ï êáèçãçôÞò. «¼ðùò Ý÷åôå ìÜèåé, åßìáóôå óýíïëá áðü ãåíåôéêÜ øåãÜäéá. Ôï óþìá åßíáé ìßá åýèñáõóôç, ðñü÷åéñá åîïðëéóìÝíç óõóêåõÞ. Ç äïõëåéÜ ìáò ùò éáôñþí åßíáé íá öôéÜ÷íïõìå üóá ðáñÝâëåøå ç ìçôÝñá öýóç.» Ïé öïéôçôÝò ôçò ÉáôñéêÞò ìïõñìïýñéóáí ëßãï áêüìá ìåôáîý ôïõò áëëÜ äåí åðÝìåéíáí ðåñéóóüôåñï. ÔÉ ÊÁÍÏÕÍ ÔÁ ÃÏÍÉÄÉÁ Ïé ïäçãßåò ãéá ôçí êáôáóêåõÞ åíüò áíèñþðéíïõ óþìáôïò ðåñéÝ÷ïíôáé óôá ìüñéá ôïõ DNA, ôá ïðïßá âñßóêïíôáé ðåñéåëéãìÝíá ìÝóá óôá åéêïóéôñßá æåýãç ÷ñùìïóùìÜôùí ìáò. Áêüìá ìáèáßíïõìå ôéò ëåðôïìÝñåéåò, ôüóï õðÝñï÷åò ðïõ åßíáé ó÷åäüí áðßóôåõôåò, ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ôï DNA áðïèçêåýåé êáé ÷ñçóéìïðïéåß ôçí ðëçñïöïñßá ãéá íá ÷ôßóåé Ýíá óþìá. ÊÜèå ìüñéï DNA ìïéÜæåé ìå óêÜëá, ìå ôéò ðëåõñÝò áðïôåëïýìåíåò áðü åíáëëáóóüìåíåò õðïìïíÜäåò öùóöïñéêïý êáé åíüò óáê÷Üñïõ ðïõ ëÝãåôáé äåïîõñéâüæç. Ç ðëçñïöïñßá âñßóêåôáé óôá óêáëéÜ, ôá ïðïßá áðïôåëïýíôáé áðü ôÝóóåñá ìïñéáêÜ óõóôáôéêÜ ìå óõíôåôìçìÝíá ôá ïíüìáôÜ ôïõò: A, C, G, êáé T. Åßíáé äýóêïëï íá êáôáíïÞóåé êáíåßò ôçí ðïóüôçôá ôçò ðëçñïöïñßáò óôï ãåíåôéêü êþäéêá. Ôï DNA åíüò ìüíï êõôôÜñïõ ðåñéÝ÷åé ìßá áëëçëïõ÷ßá áðü äþäåêá äéóåêáôïììýñéá óýìâïëá A-C-G-T, ðïóü ßóï ìå ôçí ðëçñïöïñßá ìéáò ìéêñÞò âéâëéïèÞêçò. ÅÜí îåäéðëùíüôáí ôï DNA åíüò ìüíï áíèñþðéíïõ êõôôÜñïõ êáé ôá ìüñéá ôïðïèåôïýíôáí ôï Ýíá ìåôÜ ôï Üëëï, ôï ìÞêïò ôïõ èá Ýöèáíå ôá äýï ìÝôñá. ÅÜí áõôü ðïëëáðëáóéáóèåß åðß ôá äÝêá ôñéóåêáôïììýñéá êýôôáñá ôïõ óþìáôïò, èá åêôåéíüôáí åðß åßêïóé äéóåêáôïììýñéá ÷éëéüìåôñá, ðåñßðïõ üóï ç áðüóôáóç ôçò Ãçò áðü ôïí ðëáíÞôç Ðëïýôùíá! Ôï 95% ðåñßðïõ ôïõ áíèñþðéíïõ DNA äåí ìåôáöñÜæåôáé ðïôÝ ðñïò ðñùôåßíåò. Ôï õðüëïéðï ìðïñåß íá ÷ùñéóèåß óå ðåñßðïõ åêáôü ÷éëéÜäåò ëåéôïõñãéêÝò õðïìïíÜäåò ðïõ ïíïìÜæïíôáé ãïíßäéá. ÊÜèå ãïíßäéï êùäéêïðïéåß ìßá ðñùôåßíç. Ôï ðþò áõôÞ ç áëõóßäá DNA ìå ôá A, C, G, êáé T ìåôáöñÜæåôáé óå ðñùôåßíç åßíáé ï ÷þñïò ôçò ìïñéáêÞò âéïëïãßáò, ôïõ ôá÷ýôåñá áíáðôõóóüìåíïõ åðéóôçìïíéêïý ðåäßïõ, ðïõ èá öÝñåé ðéï ðïëëÝò áëëáãÝò óôç æùÞ ìáò áð’ üôé ï çëåêôñéóìüò. ÌåñéêÝò ìïíá÷éêÝò öùíÝò ðñïóðáèïýí íá åðéóôÞóïõí ôçí ðñï÷ï÷Þ óôéò çèéêÝò êáé ðïëéôéêÝò åðéðôþóåéò áõôþí ôùí áëëáãþí, áëëÜ ôï ìÞíõìá äåí

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

97

Ý÷åé öèÜóåé áêüìá óôï åõñý êïéíü. Óýíôïìá èá öèÜóåé. ¸÷ïõìå Þäç öÜñìáêá áðü êëùíïðïßçóç DNA. ÐáñÜãïíôáé öõôéêÝò ôñïöÝò ðïõ ðåñéÝ÷ïõí âáêôçñéáêÜ ãïíßäéá. ÐñùôïðïñéáêÜ ðåéñÜìáôá áíáêïõößæïõí ðëÝïí íïóÞìáôá ðïõ óôï ðáñåëèüí èåùñïýíôáí áíßáôá õðïêáèéóôþíôáò ãïíßäéá ìÝóá óå áíèñþðéíá êýôôáñá. Ìßá ëéãüôåñï åõ÷Üñéóôç ðéèáíüôçôá åßíáé ðùò ìßá áóöáëéóôéêÞ åôáéñåßá èá ìðïñïýóå, ùò ìÝñïò ôçò óõíçèéóìÝíçò áíÜëõóçò áßìáôïò, íá äéáâÜóåé äåßãìáôá DNA êáé Ýôóé íá ìÜèåé ôß êßíäõíï äéáôñÝ÷åé ï ðåëÜôçò ôçò í’ áíáðôýîåé äéÜöïñåò íüóïõò. Ï Ýëåã÷ïò ãåíåôéêþí áíùìáëéþí óôá ðñþôá óôÜäéá ôçò êýçóçò åßíáé Þäç ç ôñÝ÷ïõóá ðñáêôéêÞ, äßíïíôáò óôç ìçôÝñá åíüò áíþìáëïõ åìâñýïõ ôçí åðéëïãÞ ôåñìáôéóìïý ôçò êýçóçò. Åßíáé 2010 êáé ç Ìáñßá, ìßá ãõíáßêá ðïõ Þôáí óôï äçìïôéêü ó÷ïëåßï ôï 1995, ìüëéò áíåêÜëõøå üôé åßíáé Ýãêõïò. «Ëïéðüí Ìáñßá, åßóáé Ýãêõïò. Óõã÷áñçôÞñéá! Óýíôïìá èá Ýëèåé ç íïóçëåýôñéá ãéá íá óïõ åîçãÞóåé ôç öõóéïëïãéêÞ äéáäéêáóßá, áëëÜ èá ðñÝðåé íá îÝñù åÜí åðéèõìåßò ôïí óõíÞèç ãïíéäéáêü Ýëåã÷ï. ÕðïèÝôù ðùò íáé.» «ÄçëáäÞ ðåñß ôßíïò áêñéâþò ðñüêåéôáé;» «Ïé êßíäõíïé åßíáé áíýðáñêôïé óôéò ìÝñåò ìáò, áëëÜ ôï êüóôïò åßíáé õøçëü, åêôüò åÜí Ý÷åéò áóöáëéóôéêÞ êÜëõøç åðéðÝäïõ äéåõèõíôéêïý óôåëÝ÷ïõò.» «¼íôùò Ý÷ù êáëü áóöáëéóôéêü ðáêÝôï, áëëÜ ôß èá ìïõ ðïýí ïé åîåôÜóåéò;» «Ï âáóéêüò Ýëåã÷ïò ôáõôïðïéåß óáñÜíôá óïâáñÝò ãåíåôéêÝò íüóïõò êáé êáôüðéí ìðïñåßò íá åðéëÝîåéò êáé óõìðëçñùìáôéêü Ýëåã÷ï ãéá êáôáóôÜóåéò üðùò ç ìõùðßá, ôï óýíäñïìï äéÜóðáóçò ôçò ðñïóï÷Þò êáé ç åðéññÝðåéá ðñïò ôïí áëêïïëéóìü. Ïé ðåñéóóüôåñïé ðéóôåýïõí ðùò áîßæåé ôïí êüðï.» «ÁëëÜ ôß ãßíåôáé åÜí öáíåß êÜðïéï ðñüâëçìá;» «Íáé...âÝâáéá...ôüôå èá ðñÝðåé íá óõæçôÞóïõìå ãéá ôï ôß èá êÜíïõìå. Ðéèáíüôáôá äåí èá èÝëåéò íá äéáêüøåéò áðëþò ãéá ìéá áõîçìÝíç ðéèáíüôçôá áëêïïëéóìïý Þ êÜôé ðáñüìïéï, áëëÜ åßíáé êáëýôåñá íá ãíùñßæåéò áðü íùñßò. Åí ðÜóåé ðåñéðôþóåé, åßíáé ðñïôéìüôåñï íá ãíùñßæåéò áðü ôþñá ðáñÜ áöïý åìöáíéóèåß ôï ðñüâëçìá, ôß ëåò;» «ÕðïèÝôù ðùò íáé, áëëÜ ôß èá êÜíù, åÜí, áò ðïýìå, ôï ìùñü ìïõ Ý÷åé ìõùðßá;» «ÂÝâáéá...» Èá ðåñÜóïõí ìåñéêÜ ÷ñüíéá Ýùò üôïõ ãßíåé äéáèÝóéìïò ôÝôïéïò ðåñéåêôéêüò Ýëåã÷ïò, Þäç üìùò ãíùñßæïõìå ôéò ÷ñùìïóùìéêÝò èÝóåéò ðïëëþí ãïíéäßùí êáé ôéò êùäéêÝò áëëçëïõ÷ßåò ïñéóìÝíùí. Ï óôü÷ïò ôïõ áìöéëåãüìåíïõ ÐñïãñÜììáôïò ãéá ôï Áíèñþðéíï Ãïíéäßùìá åßíáé íá îåôõëßîåé ïëüêëçñï ôïí êþäéêá, íá âñåß ôç óåéñÜ ôùí A, C, G, T ðïõ öôéÜ÷íïõí ôá ðåñßðïõ åêáôü ÷éëéÜäåò ãïíßäéá. ¼ôáí èá Ý÷ïõìå ôïí êþäéêá óôá ÷Ýñéá ìáò, èá ìðïñÝóïõìå íá óõãêñßíïõìå ôá ãïíßäéá êÜèå áôüìïõ ìå ôá ãïíßäéá ôçò ðñüôõðçò áêïëïõèßáò, êÜíïíôáò Ýôóé ðïëý åõêïëüôåñç ôçí áíåýñåóç áíþìáëùí ãïíéäßùí. ÕðÜñ÷åé üìùò ìßá «öõóéïëïãéêÞ» ãïíéäéáêÞ óýóôáóç, üðùò èá ìðïñïýóå íá õðïäçëþíåé ç Ýêöñáóç ðñüôõðç áêïëïõèßá; Äåí åßìáóôå, öõóéêÜ, üëïé ðáíïìïéüôõðïé. Ôï 7% ðåñßðïõ ôùí áíèñþðéíùí ãïíéäßùí äéáöÝñïõí áðü Üôïìï óå Üôïìï. Ãéá ôéò ðåñéóóüôåñåò ðñùôåßíåò ç ðïéêéëïìïñößá åßíáé ÷áìçëÞ, ðåñß-

98

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðïõ 2%, åíþ óå ïñéóìÝíåò ïìÜäåò åíæýìùí êáé ðñùôåúíþí ôïõ áßìáôïò ìðïñåß íá õðÜñ÷ïõí ðïëëáðëÝò åêäï÷Ýò ãéá 28% ôùí ãïíéäßùí. Óõ÷íÜ, áð’ üóï ãíùñßæïõìå, ïé äéáöïñåôéêÝò ðáñáëëáãÝò ôïõ ãïíéäßïõ ëåéôïõñãïýí ðáíïìïéüôõðá. Óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò, ç ìßá ðáñáëëáãÞ (ôï Ýíá áëëçëüìïñöï) åßíáé öõóéïëïãéêÞ, åíþ ç Üëëç åßíáé åëáôôùìáôéêÞ. Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ôï åëáôôùìáôéêü áëëçëüìïñöï åßíáé õðïëåéðüìåíï, äçëáäÞ äåí Ý÷åé áîéïóçìåßùôç åðßðôùóç åöüóïí óõìðëçñþíåôáé ìå ôï öõóéïëïãéêü áëëçëüìïñöï. ÅÜí üìùò ôï åëáôôùìáôéêü áëëçëüìïñöï åßíáé åðéêñáôÝò, áêüìá êé Ýíá áíôßãñáöü ôïõ èá ðñïêáëÝóåé íüóçìá. Ôï ðñüâëçìá ãéá ôïí åîåëéêôéêü âéïëüãï åßíáé ðþò èá åîçãÞóåé ôçí ýðáñîç ôùí ãåíåôéêþí íïóçìÜôùí. Åß÷å äßêéï ï êáèçãçôÞò ðïõ Ýêáíå äéÜëåîç ãéá ôç ìõùðßá; Åßíáé ôá óþìáôÜ ìáò «óýíïëá áðü ãåíåôéêÜ øåãÜäéá» ìå ëåãåþíåò ãïíéäßùí ðïõ ðñïîåíïýí íïóÞìáôá êáé äåí Ý÷ïõí åîáëåéöèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ; ¼÷é áêñéâþò. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ãåíåôéêÜ åëáôôþìáôá ðïõ åßíáé ôüóï óðÜíéá þóôå ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí Ý÷åé ìðïñÝóåé íá ôá åîáëåßøåé, ùóôüóï ðñïêáëïýí ó÷åôéêÜ ëßãç áóèÝíåéá óõãêñéíüìåíá ìå ðéï êïéíÜ ãïíßäéá ôá ïðïßá, ðáñáäüîùò, åðéëÝãïíôáé ðáñüëï ðïõ ðñïêáëïýí íïóÞìáôá. Óýíôïìá èá åîçãÞóïõìå ðþò ìðïñïýí íá åðéëÝãïíôáé ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí íïóÞìáôá, áëëÜ ðñþôá ðñÝðåé íá áíáëïãéóèïýìå ðþò ëåéôïõñãïýí ôá ãïíßäéá êáé íá äïýìå ôéò óðÜíéåò ãåíåôéêÝò áíùìáëßåò. Áñêåß Ýíá êáé ìüíï ëÜèïò óôï DNA åíüò óðåñìáôïæùáñßïõ Þ åíüò ùáñßïõ, Ýíá C áíôß åíüò Ô, Þ ßóùò Ýíá Ô ðïõ ëåßðåé, ãéá íá ðñïêáëÝóåé Ýíá ìïéñáßï ãåíåôéêü íüóçìá. ÔÝôïéá ëÜèç ðñïêýðôïõí áðü ëÜèç áíôéãñáöÞò, áðü ÷çìéêÝò âëÜâåò Þ áðü éïíßæïõóá áêôéíïâïëßá. Åßíáé áîéïèáýìáóôï ðþò ôÝôïéá ëÜèç äåí óõìâáßíïõí óõ÷íüôåñá. Õðïëïãßæåôáé üôé ç ðéèáíüôçôá áëëáãÞò ãéá êÜèå ãïíßäéï åßíáé Ýíá óôï åêáôïììýñéï áíÜ ãåíåÜ. Áõôü óçìáßíåé üôé, êáôÜ ìÝóï üñï, ôï 5% ðåñßðïõ áðü åìÜò îåêéíïýí ôç æùÞ ôïõò ìå ìßá ôïõëÜ÷éóôïí ïëïêáßíïõñãéá ìåôáëëáãÞ ðïõ äåí õðÜñ÷åé óå êáíÝíáí áð’ ôïõò äýï ãïíåßò. Óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò, ôÝôïéåò ìåôáëëáãÝò äåí Ý÷ïõí áíé÷íåýóéìá áðïôåëÝóìáôá. Óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóïõí åëáöñéÝò åðéðôþóåéò êáé êÜðïôå åßíáé ìïéñáßåò. Êáèþò ôï Üôïìï áíáðôýóóåôáé áðü Ýíá ìüíï êýôôáñï ðñïò åíÞëéêï ìå ðåñßðïõ ôñßá åêáôïììýñéá êýôôáñá, èá ðáñåéóöñÞóïõí ðïëëÜ áêüìá ëÜèç. ¼óá óõìâïýí ìåôÜ áðü ôï ó÷çìáôéóìü ôçò ðëåéïøçößáò ôùí êõôôÜñùí ôïõ óþìáôïò ìÜëëïí èá Ý÷ïõí åëÜ÷éóôåò åðéðôþóåéò. ÐïëëÝò ìåôáëëáãÝò êùäéêïðïéïýí ãéá ðñùôåßíç ðïõ ëåéôïõñãåß ôï ßäéï êáëÜ ìå ôï ðñùôüôõðï Þ ìßá ðñùôåßíç ðïõ äåí åêöñÜæåôáé êáí óôï êýôôáñï ðïõ Ý÷åé ôç ìåôáëëáãÞ. Áêüìá êé üôáí ç ìåôáëëáãÞ åßíáé èáíáôçöüñá ãéá ôï êýôôáñï, äåí Ý÷åé ìåãÜëç óçìáóßá, ãéáôß èá õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ Üëëá äéáèÝóéìá êýôôáñá ãéá ôçí ßäéá åñãáóßá. Ùóôüóï, ìßá ìåôáëëáãÞ ó’ Ýíá êýôôáñï ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé óçìáíôéêÜ ðñïâëÞìáôá åÜí êáôáóôñÝ-

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

99

øåé êÜðïéï êñßóéìï ôìÞìá ôïõ ìç÷áíéóìïý ðïõ åëÝ÷ãåé ôçí êõôôáñéêÞ áýîçóç êáé äéáßñåóç. Áñêåß Ýíá ìüíï êýôôáñï ðïõ äéáéñåßôáé áíåîÝëåãêôá ãéá ôç äçìéïõñãßá åíüò üãêïõ ï ïðïßïò èÝôåé óå êßíäõíï üëï ôïí ïñãáíéóìü. Ï êßíäõíïò áõôüò áíôéóôáèìßæåôáé ìå ôïõò ðïëëáðëïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ðåñéãñÜöïíôáé óôï ÊåöÜëáéï 12. Åêôüò áðü ôéò äõóêïëßåò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ìßá ðåñéóôáóéáêÞ ìåôáëëáãÞ, ðþò áêüìá êáé ìßá ôåñÜóôéá áëëçëïõ÷ßá ôåóóÜñùí ìüíï ãñáììÜôùí êáôáöÝñíåé íá êùäéêïðïéÞóåé Ýíá ïëüêëçñï áíèñþðéíï üí; Ãíùñßæïõìå áñêåôÜ ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ôï DNA áíáðáñÜãåé ôïí åáõôü ôïõ, ðþò ðáñÜãåé RNA, ðþò ôï RNA ðáñÜãåé ìüñéá ðñùôåúíþí êáé ðþò áõôÜ ôá ìüñéá óõíäõÜæïíôáé êáé ðáñÜãïõí ìéêñïóêïðéêÝò áëõóßäåò Þ äéóäéÜóôáôåò åðéöÜíåéåò. ÐÝñá áð’ áõôÜ, õðÜñ÷åé ìßá áðÝñáíôç èÜëáóóá Üãíïéáò üðïõ âñßóêïíôáé äéÜóðáñôá íçóÜêéá êáôáíüçóçò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ãíùñßæïõìå ïñéóìÝíåò ó÷Ýóåéò áéôßïõáðïôåëÝóìáôïò áêüìá êáé ïñéóìÝíåò ëåðôïìÝñåéåò ôïõ ïñìïíéêïý ìç÷áíéóìïý ðïõ ñõèìßæåé ôçí áíÜðôõîç éóôþí. Ðñüêåéôáé ðÜíôùò ãéá ôï îåêßíçìá ìéáò ãåíéêüôåñçò êáôáíüçóçò ôçò áíÜðôõîçò ôùí öõôþí êáé ôùí æþùí. Ðáñüëï ðïõ ç áíáðôõîéáêÞ ãåíåôéêÞ åßíáé áêüìá óå ìåãÜëï âáèìü Ýíá ìõóôÞñéï, Ý÷ïõí ìåëåôçèåß êáëÜ ïé ôñüðïé ãïíéäéáêÞò ìåôÜäïóçò. ÊáôÜ ôç óýëëçøç, ï êáèÝíáò ìáò ðÞñå Ýíá áíôßãñáöï êÜèå ãïíéäßïõ óå êÜèå ãïíéäéáêÞ èÝóç ôïõ êÜèå ÷ñùìïóþìáôïò áðü êÜèå ãïíÝá. ¸íá ïëïêëçñùìÝíï óýíïëï üëùí ôùí ãïíéäßùí (ãïíéäßùìá) åßíáé ôõ÷áßï äåßãìá ãïíéäßùí êÜèå ãïíéäéáêÞò èÝóçò áðü ôá ïëïêëçñùìÝíá ãïíéäéþìáôá ôùí äýï ãïíÝùí. ¸ôóé, ìéá êé ï êáèÝíáò ìáò Ý÷åé äýï ãïíåßò, äéáèÝôåé äýï áíôßãñáöá êÜèå ãïíéäßïõ. Äýï ïëïêëçñùìÝíá ãïíéäéþìáôá ðïõ ìáæß áðïôåëïýí ôïí ãïíüôõðï. Áõôü ðïõ ðáñáôçñïýìå óôïõò ïñãáíéóìïýò åßíáé ï öáéíüôõðïò, ç Ýêöñáóç ôïõ ãïíïôýðïõ êáèþò áõôüò åðçñåÜæåôáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áôïìéêÞò áíÜðôõîçò áðü ðïëëïýò ðåñéâáëëïíôéêïýò ðáñÜãïíôåò. Ç åããåíÞò áíáðáñáãùãÞ åßíáé ôõ÷áßá áíÜìéîç ôùí ãïíïôýðùí ôùí ãïíÝùí þóôå íá ðñïêýøåé ï ìïíáäéêüò ãïíüôõðïò êÜèå áðïãüíïõ. ÅÜí ç áíÜìéîç, óå ìßá óõãêåêñéìÝíç ãïíéäéáêÞ èÝóç, äßíåé ðáíïìïéüôõðá áíôßãñáöá ôïõ éäßïõ ãïíéäßïõ êé áð’ ôïõò äýï ãïíåßò, ï áðüãïíïò åßíáé ïìüæõãïò ãé áõôÞ ôç ãïíéäéáêÞ èÝóç. ÅÜí äå÷èåß äéáöïñåôéêÞ óõíåéóöïñÜ áðü êÜèå ãïíÝá, åßíáé åôåñüæõãïò. ¸íá ãïíßäéï èá Ý÷åé ìßá ìÝóç åðßäñáóç ìÝóá óôïí ðëçèõóìü óôïí ïðïßï âñßóêåôáé åðß óåéñÜ ãåíåþí, áëëÜ ç åðßäñáóÞ ôïõ óå êÜèå Üôïìï ìðïñåß íá åßíáé áñêåôÜ äéáöïñåôéêÞ áðü ôç ìÝóç åðßäñáóç. Ôá ãïíßäéá áëëçëåðéäñïýí ìåôáîý ôïõò êáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí ãéá ôïí êáèïñéóìü ôùí ãíùñéóìÜôùí ôïõ öáéíïôýðïõ. ÅðïìÝíùò Ýíá Üôïìï ðïõ ðáñÜãåôáé ìå åããåíÞ áíáðáñáãùãÞ åßíáé ìïíáäéêü ìå ðïëëïýò ôñüðïõò êáé ìðïñåß íá äéáöÝñåé áéóèçôÜ êé áðü ôïõò äýï ãïíåßò. Ç áíÜðôõîç åíüò ãïíéìïðïéçìÝíïõ ùáñßïõ ðñïò äýï Üôïìá (ìïíïæõãùôéêïß Þ ìïíïùéêïß äßäõìïé) åßíáé äéáäéêáóßá áãåíïýò áíáðáñáãùãÞò

100

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðïõ ðáñÜãåé äýï Üôïìá ìå ôïí ßäéï ãïíüôõðï. ÓÐÁÍÉÁ ÃÏÍÉÄÉÁ ÐÏÕ ÐÑÏÊÁËÏÕÍ ÁÓÈÅÍÅÉÁ Ôá ÷éëéÜäåò óïâáñÜ ãåíåôéêÜ íïóÞìáôá åßíáé óôçí ðëåéïøçößá ôïõò óðÜíéá, åðçñåÜæïíôáò ëéãüôåñï áðü Ýíá Üôïìï óôá äÝêá ÷éëéÜäåò. Ôá ðåñéóóüôåñá áð’ áõôÜ ôá íïóÞìáôá åßíáé áðïôÝëåóìá õðïëåéðüìåíùí ãïíéäßùí, äçëáäÞ ãïíéäßùí ðïõ äåí ðñïîåíïýí êáíÝíá ðñüâëçìá ðáñÜ ìüíï óôá Üôïìá ðïõ Ý÷ïõí ôçí áôõ÷ßá íá äéáèÝôïõí äýï áíôßãñáöá ôïõ áëëçëïìüñöïõ áõôïý êáé êáíÝíá áíôßãñáöï ôïõ öõóéïëïãéêïý áëëçëïìüñöïõ. Ç áôõ÷ßá áõîÜíåôáé åÜí ðáíôñåõôåßôå ìå óõããåíÞ óáò, ðïõ èá Ý÷åé ðéï ðïëëÜ êïéíÜ ãïíßäéá ìå óáò áðü Ýíá ìç óõããåíÞ. Áõôüò åßíáé ï ëüãïò ðïõ óôïõò ãÜìïõò ìåôáîý óôåíþí óõããåíþí õðÜñ÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá ãåííçèïýí ìùñÜ ìå áíùìáëßåò. Åßíáé äýóêïëï ãéá ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ íá áðáëåßøåé Ýíá åðéâëáâÝò õðïëåéðüìåíï ãïíßäéï. ÅÜí, üðùò åßíáé ðéèáíü, ôá åôåñüæõãá Üôïìá ãéá ôï óðÜíéï õðïëåéðüìåíï äåí ìåéïíåêôïýí, ôï ôÜ÷ïò ôçò áñíçôéêÞò åðéëïãÞò èá åßíáé ôüóï ìéêñü ðïõ ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí èá ìðïñåß íá ìåéþóåé ðáñáðÜíù ôç óõ÷íüôçôá ôïõ ãïíéäßïõ. ÅÜí ôï ãïíßäéï âñßóêåôáé óå Ýíá Üôïìï áíÜ ÷ßëéá êáé ïé Üíèñùðïé ðáíôñåýïíôáé ìå ìç óõããåíåßò, ôüôå êáôÜ ìÝóï üñï ìüíï Ýíá Üôïìï óôï Ýíá åêáôïììýñéï èá åßíáé ïìüæõãï. Áêüìá êé áí üëá ôá Üôõ÷á Üôïìá ðåèÜíïõí íùñßò, ôï áðïôÝëåóìá ôçò åðéëïãÞò åßíáé áäýíáìï. Ó’ áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç, íÝåò ìåôáëëáãÝò ìðïñïýí óõ÷íÜ íá äçìéïõñãÞóïõí ôï åëáôôùìáôéêü ãïíßäéï ìå ôçí ßäéá ôá÷ýôçôá ðïõ ôï áðáëåßöåé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ, ãéáôß êáèþò ç ãïíéäéáêÞ óõ÷íüôçôá ìåéþíåôáé, ç åìöÜíéóç ïìüæõãùí áôüìùí ìåéþíåôáé áêüìá ðéï ãñÞãïñá. ¸íá èíçóéãüíï õðïëåéðüìåíï ãïíßäéï ðïõ äçìéïõñãåßôáé áðü ìåôáëëáãÞ óå ìßá óôéò Ýíá åêáôïììýñéï êõÞóåéò, èá óôáèåñïðïéçèåß óå óõ÷íüôçôá óå ðåñßðïõ Ýíá óôá ÷ßëéá Üôïìá. Ðñüêåéôáïé üíôùò ãéá êáôÜóôáóç üðïõ ç äýíáìç ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò åßíáé ðåñéïñéóìÝíç. Ôá åðéêñáôÞ ãïíßäéá åßíáé äéáöïñåôéêÞ ðåñßðôùóç. ÅÜí äéáèÝôåôå Ýóôù êé Ýíá áíôßãñáöï ôïõ åðéêñáôïýò ãïíéäßïõ ðïõ ðñïêáëåß íüóçìá, ôüôå áðïêôÜôå ôï íüóçìá êáé, êáôÜ ìÝóï üñï, èá ôï áðïêôÞóïõí êáé ôá ìéóÜ ðáéäéÜ óáò. ¸íá áð’ ôá ðéï ãíùóôÜ ãïíßäéá áõôÞò ôçò êáôçãïñßáò åßíáé ôï ãïíßäéï ðïõ ðñïêáëåß ôçí ÷ïñåßá Huntington. Ôá ðåñéóóüôåñá Üôïìá ìå ôçí íüóï äåí Ý÷ïõí óõìðôþìáôá ìÝ÷ñé ôá óáñÜíôá ôïõò, ïðüôå ç ìíÞìç åîáóèåíåß êáé ïé ìýåò ôïõò áñ÷ßæïõí íá ôñÝìïõí. ÊÜðïéá íåõñéêÜ ôïõò êýôôáñá åêöõëßæïíôáé óôáèåñÜ ìÝ÷ñéò üôïõ ôá Üôïìá áõôÜ äåí ìðïñïýí íá ðåñðáôÞóïõí, íá èõìçèïýí ôï ßäéï ôïõò ôï üíïìá, Þ íá öñïíôßóïõí ôïí åáõôü ôïõò. Ç íüóïò åßíáé éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá åîáéôßáò ôùí êáôáóôñïöéêþí ôçò åðéðôþóåùí êáé äéüôé üëåò ïé ãíùóôÝò ðåñéðôþóåéò ìðïñïýí íá áíá÷èïýí óå ìéêñü áñéèìü Åõñùðáúêþí ïéêïãåíåéþí

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

101

ôïõ 1600. ¸íáò áðü ôïõò Üíäñåò ìåôáíÜóôåõóå óôç ÍÝá Óêùôßá. Ôï ãïíßäéï êáé ç íüóïò ðÝñáóáí óå ÷éëéÜäåò áðïãüíùí ôïõ, Ýíáò áð’ ôïõò ïðïßïõò Þôáí êáé ï ëáúêüò ôñáãïõäéóôÞò Woody Guthrie. Óôç äåêáåôßá ôïõ 1860 Ýíáò Éóðáíüò èáëáóóïðüñïò áðü ôç Ãåñìáíßá, ï Antonio Justo Doria, åãêáôáóôÜèçêå óôéò äõôéêÝò ü÷èåò ôçò ëßìíçò Maracaibo óôç ÂåíåæïõÝëá. Ïé áðüãïíïß ôïõ áðïôåëïýí óÞìåñá ôç ìåãáëýôåñç óõãêÝíôñùóç áíèñþðùí ìå ÷ïñåßá Huntington. ÓôáèåñÞ åñãáóßá áíß÷íåõóçò êáé ôñïìåñÞ ôý÷ç Ýäùóáí óôïõò ãåíåôéóôÝò ôç äõíáôüôçôá íá åíôïðßóïõí ôï ãïíßäéï ôçò íüóïõ óôï ìéêñü âñá÷ßïíá ôïõ ôÝôáñôïõ ÷ñùìïóþìáôïò. Êé Ýôóé åðéóôñÝöïõìå óôï ìõóôÞñéï: Ãéáôß äåí Ý÷åé åîáëåéöèåß Ýíá ôüóï êáôáóôñïöéêü ãïíßäéï; Ç áðÜíôçóç åßíáé äéüôé óõíÞèùò ðñïêáëåß ëßãåò âëÜâåò ðñéí áðü ôá óáñÜíôá êáé åðïìÝíùò äåí ìðïñåß íá ìåéþóåé ïõóéáóôéêÜ ôïí áñéèìü ôùí ðáéäéþí ðïõ èá ãåííçèïýí áðü êÜðïéïí ðïõ áñãüôåñá èá áíáðôýîåé ÷ïñåßá Huntington. ÏñéóìÝíåò ìåëÝôåò ìÜëéóôá õðïóôçñßæïõí üôé ïé ãõíáßêåò ðïõ áíáðôýóïõí áñãüôåñá ÷ïñåßá Huntigton ìðïñåß íá Ý÷ïõí ðÜíù áðü ôï ìÝóï áñéèìü ðáéäéþí. Ôï áíáðáñáãùãéêü ôÜ÷ïò ôùí áíäñþí åßíáé êÜðùò ìåéùìÝíï, áëëÜ ç ôåëéêÞ åðéëïãÞ åíÜíôéá óôï ãïíßäéï óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò åßíáé åëÜ÷éóôç. ÌåëÝôåò õðïëïãßæïõí üôé Ýíá óôá åßêïóé ÷éëéÜäåò Üôïìá óôéò Ç.Ð.Á. Ý÷ïõí ôï ãïíßäéï ãéá ôç íüóï Huntington. Ç íüóïò áõôÞ åðáëçèåýåé ìßá áñ÷Þ ðïõ ôïíßóáìå óôï ÊåöÜëáéï 2: ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí åðéëÝãåé ôçí õãåßá áëëÜ ìüíï ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. ÅÜí Ýíá ãïíßäéï äåí ìåéþíåé ôï ìÝóï áñéèìü ôùí åðéæþíôùí áðïãüíùí, ìðïñåß íá ðáñáìåßíåé êïéíü áêüìá êé áí ðñïêáëåß ôáõôü÷ñïíá ìßá êáôáóôñïöéêÞ íüóï. ÕðÜñ÷ïõí ãïíßäéá ðïõ ðñïîåíïýí íïóÞìáôá áëëÜ ßóùò áõîÜíïõí ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá (óôéò óýã÷ñïíåò ôïõëÜ÷éóôïí êïéíùíßåò) -üðùò ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ìáíéïêáôáèëéðôéêÞ íüóï. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ìáíßáò ïñéóìÝíïé áóèåíåßò ãßíïíôáé óåîïõáëéêÜ åðéèåôéêïß, åíþ Üëëïé êáôáöÝñíïõí åðéôåýãìáôá ðïõ ôïõò êáèéóôïýí åðéôõ÷çìÝíïõò êé åðïìÝíùò åëêõóôéêïýò. ÅÜí Ýíá ãïíßäéï áõîÜíåé ôï ôÜ÷ïò åðéôõ÷ïýò áíáðáñáãùãÞò -ìå ïðïéïäÞðïôå ìç÷áíéóìü−ôüôå èá åîáðëùèåß. Ï Ðßíáêáò 7.1 ðáñïõóéÜæåé ìßá ôáîéíüìçóç ôùí ãïíéäßùí ðïõ ðñïîåíïýí áóèÝíåéá âáóéóìÝíç óôï ðïéïò åðùöåëåßôáé. Ðáñüôé õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò íüóïé ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ìåôáëëáãÞ êáé áðü ôïõò ðåñéïñéóìïýò ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò, åßíáé õðåýèõíåò ãéá ó÷åôéêÜ ëßãç áññþóôåéá. Óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò ôá ðñÜãìáôá åßíáé ðéï ðåñßðëïêá êáé åíäéáöÝñïíôá.

102

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ðßíáêáò 7.1. ÐÏÉÏÓ ÙÖÅËÅÉÔÁÉ ÁÐÏ ÔÁ ÃÏÍÉÄÉÁ ÐÏÕ ÐÑÏÊÁËÏÕÍ ÍÏÓÇÌÁÔÁ Ôï Üôïìï ìå ôï ãïíßäéï:

ˆ Æçìßá êáé ùöÝëåéá óå äéáöïñåôéêÜ óôÜäéá ôïõ êýêëïõ æùÞò (ÊåöÜëáéï 8). Ôï ãïíßäéï DR3 ðñïêáëåß äéáâÞôç áëëÜ ðñïóöÝñåé ðëåïíÝêôçìá óôçí åíäïìÞôñéá öÜóç. ˆ Ùöåëåßôáé ìüíï óå óõãêåêñéìÝíá ðåñéâÜëëïíôá (ð.÷. ç Ýëëåéøç G6PD åßíáé ùöÝëéìç óå ðåñéï÷Ýò ìå åëïíïóßá. ÏñéóìÝíïé áðëüôõðïé HLA áõîÜíïõí ôçí åõáéóèçóßá óå ìåñéêÝò íüóïõò áëëÜ ðñïóöÝñïõí ðñïóôáóßá áðÝíáíôé óå Üëëåò). ˆ Éäéïññõèìßåò: ÙöÝëåéåò (Þ ôïõëÜ÷éóôïí ü÷é æçìßåò) óôï ðñïãïíéêü ðåñéâÜëëïí, æçìßåò ìüíï óôï óýã÷ñïíï ðåñéâÜëëïí (óôï ðáñüí êåöÜëáéï) ¢ëëá Üôïìá:

ˆ ðëåïíÝêôçìá åôåñïæõãùôßáò óôá Üôïìá ìå Ýíá áíôßãñáöï ôïõ ãïíéäßïõ, æçìßåò óôá Üôïìá ìå äýï áíôßãñáöá Þ êáíÝíá (ð.÷. ôï ãïíßäéï ôçò äñåðáíïêõôôáñéêÞò áíáéìßáò) ˆ Ôï Ýìâñõï åéò âÜñïò ôçò ìçôÝñáò (ð.÷. hPL, âëÝðå ÊåöÜëáéï 13) ˆ Ï ðáôÝñáò åéò âÜñïò ôçò ìçôÝñáò (Þ áíôßóôñïöá) (ð.÷. IGF-II, õðïäï÷Ýáò IGF-II, âëÝðå ÊåöÜëáéï 13) ˆ ÓåîïõáëéêÜ áíôáãùíéóôéêÞ åðéëïãÞ (ð.÷. áéìï÷ñùìÜôùóç) Ôï ãïíßäéï åéò âÜñïò ôïõ áôüìïõ:

ˆ ÐáñÜíïìá ãïíßäéá ðïõ äéáéùíßæïíôáé áðü ôç ìåéùôéêÞ êáèïäÞãçóç (ð.÷. èÝóç T óôá ðïíôßêéá) Êáíåßò:

ˆ ÌåôáëëáãÝò ðïõ óõìâáßíïõí ìå ôÜ÷ïò ßóï ðñïò ôï ôÜ÷ïò åðéëïãÞò (éóïññïðßá) ˆ ÌåñéêÜ ãïíßäéá åßíáé éäéáéôÝñùò åõáßóèçôá óå ìåôáëëáãÝò äéüôé åßíáé ðïëý ìåãÜëá (ð.÷. ìõéêÞ äõóôñïößá). Ôá õðïëåéðüìåíá ãïíßäéá áðáëåßöïíôáé ìå äõóêïëßá äéüôé êáèþò ìåéþíåôáé ç óõ÷íüôçôá ôïõ ãïíéäßïõ, ç äýíáìç ôçò åðéëïãÞò ìåéþíåôáé áêüìá ðéï ãñÞãïñá. ˆ Ãïíßäéá ðáñüíôá ðáñÜ ôçí åðéëïãÞ åíáíôßïí ôïõò (ãåíåôéêÞ ðáñÝêêëéóç Þ öáéíüìåíï éäñõôéêÞò áñ÷Þò)

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

103

ÊÏÉÍÁ ÃÏÍÉÄÉÁ ÐÏÕ ÐÑÏÊÁËÏÕÍ ÁÓÈÅÍÅÉÁ Ç äñåðáíïêõôôáñéêÞ áíáéìßá åßíáé ôï êëáóéêü ðáñÜäåéãìá íüóïõ ðïõ ðñïêáëåßôáé áðü ãïíßäéï ðïõ åßíáé åðßóçò ÷ñÞóéìï. Ôï ãïíßäéï ðïõ ðñïêáëåß ôçí äñåðáíïêõôôáñéêÞ áíáéìßá áðáíôÜôáé êõñßùò óå Üôïìá áðü ðåñéï÷Ýò ôçò ÁöñéêÞò üðïõ Þôáí åîáðëùìÝíç ç åëïíïóßá. ¸íá Üôïìï ðïõ åßíáé åôåñüæõãï ãéá ôï ãïíßäéï áõôü Ý÷åé óçìáíôéêÞ ðñïóôáóßá áðü ôçí åëïíïóßá äéüôé ôï ãïíßäéï ìåôáâÜëåé ôç äïìÞ ôçò áéìïóöáéñßíçò êáôÜ ôñüðï ðïõ åðéôá÷ýíåé ôçí áðïìÜêñõíóç ôùí ðñïóâåâëçìÝíùí êõôôÜñùí áðü ôçí êõêëïöïñßá. Ïé ïìïæõãþôåò, ùóôüóï, áðïêôïýí ôç äñåðáíïêõôôáñéêÞ íüóï. Ôá åñõèñÜ ôïõò áéìïóöáßñéá áðïêôïýí çìéóåëçíïåéäÝò Þ äñåðáíüìïñöï ó÷Þìá êáé äåí ìðïñïýí íá êõêëïöïñÞóïõí öõóéïëïãéêÜ, ðñïêáëþíôáò Ýôóé áéìïññáãßåò, ëá÷Üíéáóìá êáé ðüíïõò óôá ïóôÜ, óôïõò ìýåò êáé óôçí êïéëéÜ. ÔÜ Üôïìá ìå áõôÞ ôç íüóï õðïöÝñïõí ôñïìåñÜ óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá êáé ìÝ÷ñé ðñüóöáôá ðÝèáéíáí üëá ðñéí áíáðáñá÷èïýí. ¸íá Üôïìï ïìüæõãï ãéá ôï öõóéïëïãéêü áëëçëüìïñöï Ý÷åé áðüëõôá öõóéïëïãéêÜ åñõèñÜ áéìïóöáßñéá áëëÜ äåí äéáèÝôåé ôçí åéäéêÞ áíôßóôáóç Ýíáíôé ôçò åëïíïóßáò. ÅðïìÝíùò ôï ãïíßäéï ôçò äñåðáíïêõôôáñéêÞò áíáéìßáò ðáñïõóéÜæåé ðëåïíÝêôçìá åôåñïæõãþôç. Ïé åôåñïæõãþôåò åõíïïýíôáé Ýíáíôé êáé ôùí äýï ôýðùí ïìïæõãùôþí åîáéôßáò ôçò áíôßóôáóÞò ôïõò óôçí åëïíïóßá. Ç ó÷åôéêÞ äýíáìç ôùí äýï áõôþí åðéëåêôéêþí äõíÜìåùí ðñïóäéïñßæåé ôç óõ÷íüôçôá ôùí áëëçëïìüñöùí. ¸ôóé, Ýíá ãïíßäéï ðïõ ðñïêáëåß èáíáôçöüñï íüóçìá óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá êáé Ýíá ãïíßäéï ðïõ êáèéóôÜ ôï Üôïìï åõðáèÝò óôçí åëïíïóßá ìðïñïýí ôáõôü÷ñïíá íá äéáôçñïýíôáé óå õøçëÝò óõ÷íüôçôåò óôïí ðëçèõóìü. Áí êáé ôï áëëçëüìïñöï ôçò äñåðáíïêõôôáñéêÞò áíáéìßáò åßíáé ôï ðéï óõ÷íÜ áíáöåñüìåíï ðáñÜäåéãìá ãïíéäßïõ ðïõ åðéëÝãåôáé ðáñüôé ðñïêáëåß íüóçìá, åßíáé áóõíÞèéóôï ãéá ôñåéò ëüãïõò. Ðñþôïí, äåí Ý÷åé åõñåßá åîÜðëùóç êáé áíåõñßóêåôáé ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ óå Üôïìá ìå ôñïðéêÞ ÁöñéêáíéêÞ êáôáãùãÞ. Äåýôåñïí, ç áëëïßùóç ôçò áéìïóöáéñßíçò åßíáé áðëüò ôýðïò ðñïóáñìïãÞò. Ïé ðåñéóóüôåñåò ðñïóáñìïãÝò, üðùò ç üñáóç ÷ñùìÜôùí Þ ç éêáíüôçôá ãéá ðõñåôü, åßíáé ðïëýðëïêá, êáëïññõèìéóìÝíá óõóôÞìáôá ðïõ ç óõíáñìïëüãçóÞ ôïõò áðáéôåß ðïëëÜ ãïíßäéá. Áíôßèåôá, ôï äñåðáíïêõôôáñéêü áëëçëüìïñöï äéáöÝñåé áðü ôï öõóéïëïãéêü ìüíï êáôÜ Ýíá Ô ðïõ Ý÷åé áíôéêáôáóôáèåß áðü Ýíá Á. ¼ôáí áõôüò ï ãåíåôéêüò êþäéêáò ìåôáöñÜæåôáé óå ðñùôåúíç áéìïóöáéñßíç, ôïðïèåôåßôáé ôï áìéíïîý âáëßíç åêåß ðïõ èá Ýðñåðå íá Þôáí ãëïõôáìéíéêü ïîý. ÁõôÞ ç ìïñéáêÞ áëëáãÞ äßíåé óôá åñõèñïêýôôáñá ôï áíþìáëï ó÷Þìá êáé ôéò Üëëåò éäéüôçôåò. Ôñßôïí, ç åðéëïãÞ ðïõ äñá óå ìßá ãïíéäéáêÞ èÝóç åßíáé åíôõðùóéáêÜ éó÷õñÞ. Ìðïñåß ôï ðëåïíÝêôçìá ôïõ åôåñïæõãþôç íá åßíáé óýíçèåò óôïõò áíèñþðéíïõò ðëçèõóìïýò, áëëÜ üôáí ç åðéëïãÞ åíáíôßïí ôïõ ïìïæõãþôç åßíáé áóèåíÞò ôï áðïôÝëåóìá äåí öáßíåôáé åýêïëá.

104

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Óå ðåñéï÷Ýò üðïõ ç åëïíïóßá åßíáé óðÜíéá, èá ðåñéìÝíáìå íá ìåéùèåß ç óõ÷íüôçôá ôïõ äñåðáíïêõôôáñéêïý áëëçëïìüñöïõ. ¼íôùò, ïé Áöñïáìåñéêáíïß, ðïëëïß áðü ôïõò ïðïßïõò Ý÷ïõí æÞóåé ãéá äÝêá ãåíéÝò óå ðåñéï÷Ýò ÷ùñßò åëïíïóßá, ðáñïõóéÜæïõí ÷áìçëüôåñç óõ÷íüôçôá äñåðáíïêõôôáñéêÞò áíáéìßáò áðü ôïõò Áöñéêáíïýò, ÷áìçëüôåñç áð’ üóç èá äéêáéïëïãïýóå ïðïéáäÞðïôå áíÜìéîç ìå ÊáõêáóéáíÜ ãïíßäéá. Öáßíåôáé ðùò ç åðéëïãÞ Ý÷åé ìåéþóåé ôç óõ÷íüôçôá ôïõ äñåðáíïêõôôáñéêïý ãïíéäßïõ óå ðåñéï÷Ýò üðïõ ç åëïíïóßá åßíáé áóÞìáíôç, üðùò èá áíáìÝíáìå óýìöùíá ìå ôçí åîåëéêôéêÞ èåùñßá. ÕðÜñ÷ïõí áñêåôÝò áêüìá êëçñïíïìéêÝò áíùìáëßåò óôï áßìá ðïõ åðßóçò ðñïóôáôåýïõí áðü ôçí åëïíïóßá, ìå ðéï åìöáíÞ ôçí Ýëëåéøç ôïõ åíæýìïõ 6öùóöïñéêÞ áöõäñïãïíÜóç ôçò ãëõêüæçò (G6PD). Ïé áóèåíåßò ìå áõôÞ ôçí áíùìáëßá íïóïýí âáñåéÜ üôáí åêôåèïýí óå ïîåéäùôéêÜ öÜñìáêá üðùò ôï êéíßíï, ôï ðñþôï êáé áêüìá áðïôåëåóìáôéêü áíôéåëïíïóéáêü öÜñìáêï. ¼ôáí ôï ðáñÜóéôï ôçò åëïíïóßáò ÷ñçóéìïðïéåß ïîõãüíï ìÝóá óôï åñõèñïêýôôáñï, ç Ýëëåéøç G6PD ðñïêáëåß ôç äéÜññçîç ôïõ êõôôÜñïõ, ðáñåìðïäßæïíôáò ôçí áíáðáñáãùãÞ ôïõ ïñãáíéóìïý ôçò åëïíïóßáò. Ç éêáíüôçôá ìåñéêþí ðáñáóßôùí åëïíïóßáò íá êáôáóêåõÜæïõí ôï äéêü ôïõò G6PD äåß÷íåé ðüóï éó÷õñüò åßíáé ï áãþíáò åîïðëéóìþí ìåôáîý ðáñáóßôïõ êáé îåíéóôÞ. ¸íáò óôïõò åéêïóéðÝíôå Âïñåéïåõñùðáßïõò Ý÷åé Ýíá áíôßãñáöï ôïõ õðïëåéðüìåíïõ ãïíéäßïõ ðïõ ðñïêáëåß êõóôéêÞ ßíùóç êáé ôï 75% ôùí ðåñéðôþóåùí ïöåßëïíôáé óå Ýíá ìüíï ìåôáëëáãìÝíï áëëçëüìïñöï (ÄF508). Óýìöùíá ìå ôïí Francis Collins, äéåõèõíôÞ ôïõ ÐñïãñÜììáôïò ãéá ôï Áíèñþðéíï Ãïíéäßùìá, ôï ãåãïíüò áõôü «Õðïäåéêíýåé üôé ßóùò õðÞñîå åðéëïãÞ åôåñïæõãùôþí Þ ðïëý éó÷õñü öáéíüìåíï éäñõôéêÞò áñ÷Þò ãéá ôç óõãêåêñéìÝíç ìåôáëëáãÞ óôïí Âïñåéïåõñùðáúêü ðëçèõóìü.» ÐáñáìÝíïõí Üãíùóôá ôá áêñéâÞ ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ äéáôçñïýí ôç óõ÷íüôçôá ôïõ ãïíéäßïõ ôçò êõóôéêÞò ßíùóçò, Ý÷åé ùóôüóï ðñïôáèåß ï ìåéùìÝíïò áñéèìüò èáíÜôùí áðü äéÜññïéá. Ç íüóïò Tay-Sachs èáíáôþíåé üëá ôá ïìüæõãá Üôïìá ðñéí áíáðáñá÷èïýí, ùóôüóï ôï ãïíßäéï ðáñïõóéÜæåôáé óôï 3-11% ôùí Åâñáßùí ÁóêåíÜæé. Ç äéáôÞñçóç ôüóï õøçëÞò óõ÷íüôçôáò èá áðáéôïýóå óõíïëéêü áíáðáñáãùãéêü ðëåïíÝêôçìá 6% ãéá ôïõò åôåñïæõãþôåò åÜí óõãêñéèïýí ìå ôïõò ïìïæõãþôåò ãéá ôï ßäéï ãïíßäéï. Óôïé÷åßá ãéá óõ÷íüôçôá ìïëýíóåùí êáé êáôáíïìÞ ðëçèõóìþí äåß÷íïõí ðùò ôï ðëåïíÝêôçìá ôùí åôåñïæõãùôþí ßóùò Þôáí ç ðñïóôáóßá áðü ôç öõìáôßùóç, ðïõ éóôïñéêÜ Ý÷åé óôáèåß ìåãÜëç äýíáìç åðéëïãÞò óôïõò Åâñáßïõò ÁóêåíÜæé. Ôï óýíäñïìï ôïõ åýèñáõóôïõ × åßíáé Ýíá áêüìá êïéíü ãåíåôéêü íüóçìá êáé ðñïêáëåß äéáíïçôéêÞ õóôÝñçóç óå ðåñßðïõ Ýíá óôá äýï ÷éëéÜäåò áãüñéá ðïõ ãåííéïýíôáé. ÕðÜñ÷ïõí Üìåóåò åíäåßîåéò ðùò ïé åôåñüæõãåò ãõíáßêåò Ý÷ïõí áõîçìÝíç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. Ï öõóéïëüãïò Jared Diamond áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Êáëéöüñíéáò Ýäùóå ðñüóöáôá Ýìöáóç óå Ýíáí áêüìá ìç÷áíéóìü ðïõ ìðïñåß íá åîçãÞóåé ôéò áðñü-

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

105

óìåíá õøçëÝò óõ÷íüôçôåò ïñéóìÝíùí íïóïãüíùí ãïíéäßùí. ËÝåé üôé ó÷åäüí ïêôþ óôéò äÝêá óõëëÞøåéò êáôáëÞãïõí óå ðñþéìç Ýêôñùóç Þ óå êáôïðéíÞ áðïâïëÞ. Ç ðëåéïøçößá äåí äéáðéóôþíåôáé ðïôÝ äéüôé óõìâáßíïõí ðñéí Þ ëßãï ìåôÜ áðü ôçí åìöýôåõóç ôïõ åìâñýïõ. ÅÜí Ýíá ãïíßäéï ìåßùíå Ýóôù êáé åëÜ÷éóôá ôéò ðéèáíüôçôåò áðïâïëÞò, èá õößóôáôï èåôéêÞ åðéëïãÞ áêüìá êé áí áýîáíå ôáõôï÷ñüíùò ôïí êßíäõíï í’ áíáðôõ÷èåß íüóçìá. Ï Diamond äßíåé ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ ðáéäéêïý äéáâÞôç, ï ïðïßïò ìðïñåß íá ðñïêëçèåß áðü Ýíá ãïíßäéï ðïõ ïíïìÜæåôáé DR3. ÅÜí ï Ýíáò ãïíÝáò åßíáé åôåñüæõãïò êáé ï Üëëïò ïìüæõãïò ãéá ôï öõóéïëïãéêü ãïíßäéï, èá áíáìÝíáìå ôï 50% ôùí ìùñþí íá Ý÷åé ôï ãïíßäéï DR3, üìùò ç óõ÷íüôçôá ðïõ Ý÷åé ðáñáôçñçèåß åßíáé 66óå Ýíá Ýìâñõï ìåéþíåé ðïëý ôï ôÜ÷ïò áðïâïëÞò êáé åðïìÝíùò ôï ãïíßäéï äéáéùíßæåé ôïí åáõôü ôïõ, ðáñüôé ðñïêáëåß äéáâÞôç. Ç öáéíõëêåôïíïõñßá (PKU) ßóùò åßíáé Ýíá áêüìá ðáñÜäåéãìá íïóÞìáôïò ðïõ ðñïêáëåßôáé áðü ãïíßäéï ðïõ óõíôçñåßôáé áêõñþíïíôáò ôçí åðéëåêôéêüôçôá ôçò ìÞôñáò ôçò ìçôÝñáò. ¼ôáí ôï ãïíßäéï âñßóêåôáé óå ïìüæõãç êáôÜóôáóç ðñïêáëåß äéáíïçôéêÞ êáèõóôÝñçóç äéüôé ôï óþìá äåí ìðïñåß íá ÷åéñéóèåß ôá öõóéïëïãéêÜ åðßðåäá öáéíõëáëáíßíçò, åíüò áìéíïîÝïò ðïõ âñßóêåôáé óå ðïëëÝò ôñïöÝò. Ç êáèõóôÝñçóç ìðïñåß íá ðñïëçöèåß åÜí ôï ðáéäß áêïëïõèÞóåé äéáôñïöÞ áðáëëáãìÝíç áðü ôï óõíçèçóìÝíç áõôÞ ïõóßá. Ç íüóïò PKU åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá íïóÞìáôïò ðïõ åßíáé åî ïëïêëÞñïõ ãåíåôéêü ùóôüóï ôá áðïôåëÝóìáôÜ ôïõ ìðïñïýí íá ðñïëçöèïýí åíôåëþò ìå ÷åéñáãþãçóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò. Åßíáé ôüóï êïéíü (Ýíá óôá åêáôü Üôïìá öÝñåé ôï ãïíßäéï) ðïõ ïé ðåñéóóüôåñåò ðïëéôåßåò ôùí ÇÐÁ áðáéôïýí Ýëåã÷ï óôç ãÝííçóç. Ãéáôß ôï ãïíßäéï åßíáé ôüóï êïéíü; ¼ðùò êáé ôï ãïíßäéï ôçò ðñïäéÜèåóçò ãéá äéáâÞôç, ôï ãïíßäéï PKU öáßíåôáé ðùò ìåéþíåé ôçí ðéèáíüôçôá áðïâïëÞò êáé åðïìÝíùò äéáéùíßæåé ôïí åáõôü ôïõ ðáñüëï ðïõ ðñïîåíåß íüóçìá. ÐÁÑÁÍÏÌÁ ÃÏÍÉÄÉÁ Ï Richard Dawkins, âéïëüãïò áðü ôçí Ïîöüñäç, Ý÷åé èåùñÞóåé ôï óþìá ùò ôç ìÝèïäï ôùí ãïíéäßùí íá ðáñÜãïõí Üëëá ãïíßäéá. Ôá ãïíßäéá óõíåñãÜæïíôáé ðñïò ó÷çìáôéóìü êõôôÜñùí, ïñãÜíùí êáé áôüìùí ìüíï êáé ìüíï åðåéäÞ áõôüò åßíáé ï êáëýôåñïò ôñüðïò íá êáôáóêåõÜóïõí ðåñéóóüôåñá áíôßãñáöá ôïõ åáõôïý ôïõò. Ôá êýôôáñá ôïõ óþìáôïò åßíáé åñãïóôÜóéá, ôï êáèÝíá ìå åîåéäéêåõìÝíåò ëåéôïõñãßåò, ðïõ ðñÝðåé íá óõíåñãáóèïýí ìåôáîý ôïõò þóôå ôï Üôïìï íá åðéâéþóåé êáé íá áíáðáñá÷èåß. Ôá ãïíßäéá äåí Ý÷ïõí Üëëï ôñüðï íá ðåñÜóïõí óôçí åðüìåíç ãåíéÜ ðáñÜ ìüíï ðáßæïíôáò ôï ñüëï ôïõò ãéá ïëüêëçñï ôïí ïñãáíéóìü. ¹ ìÞðùò Ý÷ïõí; ÄåäïìÝíïõ ôïõ õøçëïý åíäéáöÝñïíôïò, èá áíáìÝíáìå ðùò êÜèå ôÝ÷íáóìá ðïõ èá Ýâáæå Ýíá ãïíßäéï óôçí åðüìåíç ãåíåÜ

106

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

èá ÷ñçóéìïðïéåßôï, áêüìá êé áí ìåßùíå ôçí âéùóéìüôçôá ôïõ áôüìïõ. Óõìâáßíåé Üñáãå êÜôé ôÝôïéï; ÏñéóìÝíá ãïíßäéá üíôùò áíôáãùíßæïíôáé ãéá íá ìðïõí óôï óðÝñìá Þ óôï ùÜñéï, áêüìá êé áí äçìéïõñãïýí âëÜâç óôï öïñÝá ôïõò. ÕðÜñ÷ïõí áñêåôÜ ðáñáäåßãìáôá, ìå ãíùóôüôåñï ôï ãïíßäéï ôçò èÝóçò Ô óôá ðïíôßêéá. Äýï áíôßãñáöá ôïõ áíþìáëïõ ãïíéäßïõ åßíáé èíçóéãüíá óôá áñóåíéêÜ, áëëÜ ôá áñóåíéêÜ ìå Ýíá ìüíï áíôßãñáöï ôï ìåôáâéâÜæïõí óå ðÜíù áðü 90% ôùí áðïãüíùí ôïõò áíôß ôïõ óõíÞèïõò 50ùöåëåß ôïí åáõôü ôïõ áëëÜ âëÜðôåé êáé ôï Üôïìï êáé ôï åßäïò. Ãíùñßæïõìå ôï ãïíßäéï áõôü äéüôé Ý÷åé åíôõðùóéáêü áðïôÝëåóìá êáé äéüôé ìðïñïýìå íá äéåîáãÜãïõìå ðñïóåêôéêÜ åëåã÷üìåíá ðåéñÜìáôá ìå ðïíôßêéá. Äåí èá ìðïñïýóáí íá õðÜñ÷ïõí åëáöññÜ áíèñþðéíá åëáôôþìáôá ðïõ ïöåßëïõí ôçí ýðáñîÞ ôïõò óå ìåñïëçðôéêÞ ìåôáâßâáóç ãïíéäßùí áðü ãïíåßò óå ðáéäéÜ, ìåôáâßâáóç ðïõ éóïóôáèìßæåé ôç ìåßùóç ôçò áñìïóôéêüôçôáò åîáéôßáò ôïõ åëáôôþìáôïò; Ìßá ðéèáíüôçôá åßíáé ïé ðïëõêõóôéêÝò ùïèÞêåò. ÁõôÞ ç äéáôáñá÷Þ, ç ïðïßá åõèýíåôáé ãéá ôï 21% ôùí åðéóêÝøåùí óå êëéíéêÝò ãïíéìüôçôáò, ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áêáíüíéóôï Ýììçíï êýêëï, ðá÷õóáñêßá êáé óçìÜäéá áññåíïðïßçóçò. Ðñüóöáôç ìåëÝôç Ýäåéîå üôé ôï 80.5% ôùí ãõíáéêþí ðïõ ç áäåëöÞ ôïõò Ý÷åé ðïëõêõóôéêÝò ùïèÞêåò ðÜó÷ïõí åðßóçò, áñéèìüò õðåñâïëéêÜ õøçëüò þóôå íá åñìçíåõèåß ìå áõôïóùìéêü åðéêñáôÝò Þ öõëïóýíäåôï ãïíßäéï. Ï åñåõíçôÞò William Hague êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ óôçí Áäåëáúäá ôçò Áõóôñáëßáò ðéèáíïëïãïýí üôé ç êáôÜóôáóç ðñïêýðôåé áðü ôç ìåôÜäïóç DNA óôï êõôôáñüðëáóìá ôïõ ùáñßïõ Þ áðü ãïíßäéá ðïõ ðáñáìïñöþíïõí ôçí äéáäéêáóßá ôçò ìåßùóçò ìå ôñüðïõò ðïõ áõîÜíïõí ôéò äéêÝò ôïõò ðéèáíüôçôåò íá ðåñÜóïõí ìÝóá óôï ùÜñéï, Ýíá öáéíüìåíï ðïõ ïíïìÜæåôáé ìåéùôéêÞ êáèïäÞãçóç. ÃÅÍÅÔÉÊÅÓ ÉÄÉÏÑÑÕÈÌÉÅÓ: ÌÕÙÐÉÁ ÊÁÉ ÐÏËËÅÓ ÁËËÅÓ Ôá ðáñáðÜíù íïóÞìáôá ðñïêáëïýíôáé áðü ôá óõãêåêñéìÝíá áðïôåëÝóìáôá åíüò ãïíéäßïõ, áëëÜ ç åõáéóèçóßá áðÝíáíôé óå ðïëëÜ íïóÞìáôá êáèïñßæåôáé áðü ôá ðïëýðëïêá áðïôåëÝóìáôá ðïëëþí ãïíéäßùí. Äåí ðåñíÜ ó÷åäüí ïýôå åâäïìÜäá ÷ùñßò äçìïóßåõìá óôéò åöçìåñßäåò ãéá ôç ãåíåôéêÞ ôùí êáñäéáêþí íïóçìÜôùí, ôïõ êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý Þ ôçò ÷ñÞóçò ïõóéþí. Óôçí ðëåéïøçößá ôùí ðïëõãïíéäéáêþí íïóçìÜôùí äåí ãíùñßæïõìå ðüóá ãïíßäéá åßíáé õðåýèõíá Þ óå ðïéá ÷ñùìïóþìáôá âñßóêïíôáé. Ãíùñßæïõìå ìüíï üôé ï êßíäõíïò åßíáé áõîçìÝíïò åÜí ðÜó÷ïõí áðü ôç íüóï óôåíïß óõããåíåßò. ÔÝôïéïé óõó÷åôéóìïß ãßíïíôáé éäéáßôÝñùò ðåéóôéêïß üôáí Üôïìá ðïõ åß÷áí õéïèåôçèåß óå íåáñÞ çëéêßá åìöáíßæïõí ìåãáëýôåñç ïìïéüôçôá ìå ôéò âéïëïãéêÝò ôïõò ïéêïãÝíåéåò áð’ üôé ìå ôéò ïéêïãÝíåéåò üðïõ ìåãÜëùóáí, ìåéþíïíôáò åðïìÝíùò ôçí ðéèáíüôçôá üôé

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

107

ç ïìïéüôçôá ïöåßëåôáé óå ðåñéâáëëïíôéêïýò ðáñÜãïíôåò. Ç åõáéóèçóßá óôç óôåöáíéáßá íüóï áðïôåëåß êáëü ðáñÜäåéãìá. Ï êßíäõíïò êáñäéáêÞò ðñïóâïëÞò åîáñôÜôáé óçìáíôéêÜ áðü ãïíßäéá. ¸íáò Üíäñáò ðïõ ï ðáôÝñáò ôïõ åß÷å ðÜèåé êáñäéáêÞ ðñïóâïëÞ êÜôù áðü ôá ðåíçíôáðÝíôå Ý÷åé ðåíôáðëÜóéï êßíäõíï áðü ôïõò õðïëïßðïõò Üíäñåò íá ðåèÜíåé íùñßò áðü êáñäéáêÞ ðñïóâïëÞ. Ôá ìïíïæõãùôéêÜ äßäõìá áäÝëöéá ìå ðáíïìïéüôõðá ãïíßäéá Ý÷ïõí óõ÷íüôçôá êáñäéáêþí ðñïóâïëþí ðéï üìïéá áð’ üôé ôá äßäõìá áäÝëöéá ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü äýï ùÜñéá, áêüìá êáé üôáí üëá ôá æåýãç äéäýìùí æïõí óå üìïéï ðåñéâÜëëïí. Ôïýôï óçìáßíåé ðùò ïé êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò ðñïêáëïýíôáé áðü ãåíåôéêü åëÜôôùìá; Óå ìåñéêÝò ðåñéðôþóåéò, íáé. ¸÷ïõí áíáêáëõöèåß áñêåôÝò áíùìáëßåò ôïõ ìåôáâïëéóìïý ôçò ÷ïëçóôåñüëçò, ìßá áðü ôéò ïðïßåò åßíáé áðü ôïõò ðñþôïõò õðïøçößïõò ãéá èåñáðåßá ìå ãåíåôéêÞ ìç÷áíéêÞ üðïõ Ýíá íÝï ãïíßäéï åéóÜãåôáé óôá êýôôáñá ôùí áããåéáêþí ôïé÷ùìÜôùí. ¼ìùò ãíùñßæïõìå åðßóçò ðùò ç êáñäéáêÝò íüóïé ðñïêáëïýíôáé áðü äéáôñïöÞ ìå õøçëÜ ëéðáñÜ. Ïé ÉÜðùíåò ìåôáíÜóôåò óôéò ÇÐÁ ðïõ õéïèåôïýí ôçí õøçëÞ óå ëéðáñÜ äéáôñïöÞ ôçò ÷þñáò áõôÞò Ý÷ïõí äéðëÜóéåò êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò áðü ôïõò óõããåíåßò ôïõò óôçí Éáðùíßá. Ç óõ÷íüôçôá ðñïþñïõ èáíÜôïõ áðü êáñäéáêÞ íüóï åßíáé áñêåôÜ õøçëÞ þóôå ç öõóéêÞ åðéëïãÞ íá îåêáèáñßæåé óôáèåñÜ üðïéá ãïíßäéá óõíåéóöÝñïõí óôïí êßíäõíï. Ïé Üíèñùðïé èÝëïõí óõ÷íÜ íá ãíùñßæïõí ôß ðïóïóôü êáñäéáêþí íïóçìÜôùí ðñïêáëåßôáé áðü ãïíßäéá êáé ôß ðïóïóôü ïöåßëåôáé óôï ðåñéâÜëëïí, áëëÜ ôï åñþôçìá äåí èá Ýðñåðå íá ôßèåôáé Ýôóé. Ãéá íá êáôáëÜâïõìå ãéáôß, áò îáíáãõñßóïõìå óôç ìõùðßá. ¼ðùò åßðå ï êáèçãçôÞò, ç ìõùðßá åßíáé ãåíåôéêü íüóçìá. ÅÜí Ýíá áðü ôá äýï ðáíïìïéüôõðá äßäõìá áäÝëöéá Ý÷åé ìõùðßá, ôüôå êáé ôï Üëëï èá Ý÷åé ó÷åäüí óßãïõñá. ¸÷ïõìå åðßóçò õðïóôçñßîåé ðùò äåí èá áíáìÝíáìå íá ðáñáìÝíåé Ýíá ôÝôïéï åðéâëáâÝò ãåíåôéêü åëÜôôùìá. Êé üìùò ðåñßðïõ 25% ôùí Áìåñéêáíþí Ý÷ïõí ìõùðßá, óõ÷íÜ ôüóï óïâáñÞ ðïõ èá äõóêïëåýïíôáí ðïëý óå ìéá êïéíùíßá êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí. Ðüóï êáëÜ èá ìðïñïýóáí í’ áðïöýãïõí èçñåõôÝò, íá áãùíéóèïýí óôç ìÜ÷ç, Þ íá áíáãíùñßóïõí Ýíá ðñüóùðï óôá ðåíÞíôá âÞìáôá; Èõìçèåßôå ôïí êáçìÝíï ôïí Ðßããç, ôïí ðáñßá óôïí ¢ñ÷ïíôá ôùí ìõãþí, ðïõ ÷ùñßò ôá ãõáëéÜ ôïõ Þôáí ðáãéäåõìÝíïò «ðßóù áðü ôïí öåããåñü ôïß÷ï ôçò ìõùðßáò ôïõ.» ÄåäïìÝíïõ ôïõ ìåéïíåêôÞìáôïò, äåí áðïôåëåß Ýêðëçîç ôï ãåãïíüò üôé óôéò óçìåñéíÝò êïéíùíßåò êõíçãþí−ôñïöïóõëëåêôþí õðÜñ÷åé ðïëý ÷áìçëÞ óõ÷íüôçôá ìõùðßáò. Ôüôå ãéáôß ç ìõùðßá åßíáé ôüóï êïéíÞ óôïõò óýã÷ñïíïõò ðëçèõóìïýò; ¼ôáí ìåëåôÞóïõìå ðñïóåêôéêÜ ôç ìåôÜâáóç áðü ôçí êõíçãåôéêÞ-ôñïöïóõëëåêôéêÞ óôçí âéïìç÷áíéêÞ êïéíùíßá, èá äïýìå ðùò ç ìõùðßá äåí ðñïêýðôåé áðü êáéíïýñãéï ãïíßäéï. Ïé éèáãåíåßò ðëçèõóìïß óôçí ÁñêôéêÞ Þôáí óðáíßùò ìýùðåò üôáí ðñùôïÞëèáí óå åðáöÞ ìå Åõñùðáßïõò, áëëÜ üôáí ôá ðáéäéÜ ôïõò Üñ÷éóáí íá ðçãáßíïõí óôï ó÷ïëåßï, ôï 25% ôùí ðáéäéþí Ýãéíáí ìýùðåò. Öáßíåôáé ðùò ç

108

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

åêìÜèçóç ôçò áíÜãíùóçò êáé ç ìáêñü÷ñïíç ðáñáìïíÞ óôçí ôÜîç åíäå÷ïìÝíùò âëÜðôåé ìïíßìùò ôçí üñáóç óçìáíôéêïý ðïóïóôïý ðáéäéþí. Ãéáôß óõìâáßíåé êÜôé ôÝôïéï; Öáíôáóèåßôå, ðñïò óôéãìÞí, ôç äõóêïëßá ðïõ ðáñïõóéÜæåé ç áêñéâÞò áíÜðôõîç åíüò ìáôéïý. Ï êåñáôïåéäÞò ÷éôþíáò êáé ï öáêüò ðñÝðåé íá åóôéÜæïõí ôçí åéêüíá áêñéâþò ðÜíù óôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ, áêüìá êé üôáí ï âïëâüò ôïõ ìáôéïý ìåãáëþíåé óôáèåñÜ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò. Ðüóï áêñéâÝò ÷ñåéÜæåôáé íá åßíáé ôï ìÞêïò ôïõ âïëâïý; Ôï ðåñéèþñéï åßíáé 1% ôïõ ìÞêïõò ôïõ âïëâïý, ðåñßðïõ ßóï ìå ôï ðÜ÷ïò åíüò íõ÷éïý. Åßíáé äõíáôüí íá ðñïãñáììáôéóèïýí ç áýîçóç ôïõ êåñáôïåéäïýò, ôïõ öáêïý êáé ôïõ âïëâïý, Ýôóé þóôå ç åéêüíá íá ìÝíåé áêñéâþò åóôéáóìÝíç; Áðßèáíï. Êé üìùò, ìå êÜðïéï ôñüðï, áêüìá êé üôáí áõîÜíåé, ôï ìÜôé åóôéÜæåé ôéò åéêüíåò. Ðþò; ÅðéóôÞìïíåò áðü äéÜöïñá åñãáóôÞñéá ðñïóðáèïýí íá åîé÷íéÜóïõí ôïõò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ðñïêáëïýí ìõùðßá ìå ôç âïÞèåéá ðåéñáìÜôùí. Ðñþôá ðáñáôÞñçóáí ðùò Ýíá ìÜôé ìå èïëÞ üñáóç ãßíåôáé ìáêñýôåñï áðü Ýíá öõóéïëïãéêü ìÜôé, åßôå ç èüëùóç ðñïÝñ÷åôáé áðü êëçñïíïìéêÞ íüóï, Þ áðü ôñáõìáôéóìü Þ áðü ôç ÷ñÞóç èïëùìÝíùí ãõáëéþí. Ôï ßäéï éó÷ýåé ãéá ôá êïôüðïõëá, ôá êïõíÝëéá, ìåñéêïýò ðéèÞêïõò, ïñéóìÝíá Üëëá æþá êáé ôïõò áíèñþðïõò. Êáôüðéí, Ýêïøáí ôï íåýñï ðïõ ìåôáöÝñåé ðëçñïöïñßåò áðü ôï ìÜôé ðñïò ôïí åãêÝöáëï êáé âñÞêáí üôé óå ìåñéêÜ åßäç áõôü óôáìÜôçóå ôçí õðåñâïëéêÞ áýîçóç ôïõ ìáôéïý. ¢ñ÷éóáí íá õðïøéÜæïíôáé üôé üðïôå ìßá èïëÞ åéêüíá ðñïóðßðôåé åðÜíù óôïí êåñáôïåéäÞ, ï åãêÝöáëïò óôÝëíåé ìÞíõìá õðü ôç ìïñöÞ åíüò ðáñÜãïíôá áýîçóçò, ï ïðïßïò åðÜãåé åðÝêôáóç ôïõ âïëâïý. Ç êáôáêëåßäá: üôáí ìüíï Ýíá ôìÞìá ôïõ ïðôéêïý ðåäßïõ åßíáé èïëü, ôüôå áõîÜíåé ìüíï åêåßíï ôï ìÝñïò ôïõ ìáôéïý. Áõôïý ôïõ åßäïõò ç áóýììåôñç áýîçóç Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôïí áóôéãìáôéóìü. Ï ìç÷áíéóìüò áõôüò åßíáé ôüóï ÷ñÞóéìïò üóï êáé êïìøüò. Ãéá íá åîáóöáëßóåé ôç óõíôïíéóìÝíç áíÜðôõîç ôùí ìåñþí ôïõ ìáôéïý, ï åãêÝöáëïò åðåîåñãÜæåôáé ôï óÞìá áðü ôïí êåñáôïåéäÞ, áíé÷íåýåé ôç èïëüôçôá êáé óôÝëíåé óÞìá ãéá íá áõîÞóåé ôï ìÝãåèïò óôï óõãêåêñéìÝíï óçìåßï üðïõ áðáéôåßôáé. ¼ôáí ç áýîçóç åßíáé åðáñêÞò, ôï åñÝèéóìá óôáìáôÜ, ôï ßäéï êáé ç áýîçóç−ìå åîáßñåóç ïñéóìÝíá Üôïìá. Ãéá ôï 25% ôïõ ðëçèõóìïý, êÜôé óôç äéáäéêáóßá ôçò áíÜãíùóçò Þ Üëëçò åñãáóßáò óå ìéêñÞ áðüóôáóç áðü ôï ìÜôé ðñïêáëåß ôçí óõíå÷éæüìåíç åðéìÞêõíóç ôïõ ìáôéïý. ºóùò åßíáé ïé èïëÝò Üêñåò ôùí ãñáììÜôùí Þ ôï åðßðåäï åóôßáóçò ó’ Ýíá âéâëßï ðïõ êñáôïýìå êïíôÜ ìå ìáêñéíÜ áíôéêåßìåíá ôñéãýñù. Öáßíåôáé ðéèáíü ðùò ç åêôýðùóç ôùí ðáéäéêþí âéâëßùí ìå éäéáéôÝñùò ìåãÜëá, êáëïó÷çìáôéóìÝíá ãñÜìáôá óå õðåñìåãÝèåéò óåëßäåò èá ìðïñïýóå íá ðñïëÜâåé êÜðïéï ðïóü ìõùðßáò. Ç ìõùðßá åßíáé êëáóéêü ðáñÜäåéãìá íïóÞìáôïò ðïõ åßíáé ôáõôï÷ñüíùò éó÷õñÜ ãåíåôéêü êáé éó÷õñÜ ðåñéâáëëïíôéêü. ¸íá Üôïìï ÷ñåéÜæåôáé íá Ý÷åé êáé

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

109

ôï ãïíüôõðï ôçò ìõùðßáò êáé ôçí Ýêèåóç óå ðñþéìç áíÜãíùóç Þ óå Üëëç åñãáóßá óå êïíôéíÞ áðüóôáóç áðü ôï ìÜôé ãéá íá ãßíåé ìýùðáò. ÐïëëÜ Üëëá íïóÞìáôá ðñïêýðôïõí áðü ðïëýðëïêåò áëëçëåðéäñÜóåéò ãïíéäßùí−ðåñéâÜëëïíôïò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ìåñéêÜ Üôïìá ôñùí üóá ëßðç èÝëïõí êáé äåí ðÜó÷ïõí ðïôÝ áðü êáñäéáêÞ íüóï, åíþ Üëëá Üôïìá ôñùí ôçí ßäéá ðïóüôçôá ëßðïõò êáé ðåèáßíïõí óôá óáñÜíôá. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, ïñéóìÝíïé Üíèñùðïé áðïêôïýí ðïôÝ óïâáñÞ êáôÜèëéøç ðáñüëåò ôéò áðþëåéåò ðïõ õößóôáíôáé. Ãéá Üëëïõò, ç áðþëåéá åíüò êáôïéêéäßïõ ìðïñåß íá óçìÜíåé ôçí Ýíáñîç óïâáñïý åðåéóïäßïõ ìåëáã÷ïëßáò. Èõìçèåßôå åðßóçò ôçí áëëçëåðßäñáóç ãïíéäßïõ-ðåñéâÜëëïíôïò óôç öáéíõëêåôïíïõñßá. Ãéá ôÝôïéá íïóÞìáôá, åßíáé óöÜëìá íá ñùôïýìå ôß ðïóïóôü ôùí áéôßùí åßíáé ãåíåôéêü êáé ôß ðïóïóôü åßíáé ðåñéâáëëïíôéêü. Ôá áßôéá åßíáé ôáõôü÷ñïíá åíôåëþò ãåíåôéêÜ êáé åíôåëþò ðåñéâáëëïíôéêÜ. Ìðïñïýìå íá áðïäþóïõìå êáôáóôÜóåéò üðùò ç ìõùðßá êáé ïé öñáãìÝíåò áñôçñßåò óå åëáôôùìáôéêÜ ãïíßäéá; Óôï ôñÝ÷ïí ðåñéâÜëëïí ìáò ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí áõôÝò ôéò êáôáóôÜóåéò óßãïõñá ìðïñïýí íá åðéöÝñïõí ìåéïíÝêôçìá, áëëÜ óôï ðñïãïíéêü áíèñþðéíï ðåñéâÜëëïí ðïëëÜ áðü áõôÜ ßóùò äåí äçìéïõñãïýóáí êáíÝíá ðñüâëçìá Þ ßóùò ðñïóÝöåñáí êáé áëçèéíÜ ùöÝëç. Ç åðéèõìßá ãéá ëéðáñÝò ôñïöÝò ìðïñåß íá Þôáí éó÷õñÜ ðñïóáñìïóôéêÞ óå Ýíá ðåñéâÜëëïí üðïõ ôÝôïéåò ôñïöÝò Þôáí óðÜíéåò. Ãéá ôï ëüãï áõôü ðñïôéìïýìå íá ïíïìÜæïõìå ôÝôïéá ãïíßäéá ü÷é åëáôôþìáôá, áëëÜ éäéïññõèìßåò. Äåí ðáñïõóéÜæïõí âëáâåñÜ áðïôåëÝóìáôá ðáñÜ ìüíï óå Üôïìá ðïõ åêôßèåíôáé óå íÝåò ðåñéâáëëïíôéêÝò åðéäñÜóåéò. Ç äõóëåîßá ßóùò åßíáé Ýíá áêüìá ðáñÜäåéãìá, ìéá êáé ç äõóêïëßá óôçí áíÜãíùóç äåí áðïôåëïýóå ðñüâëçìá ãéá ôïõò êõíçãïýò-ôñïöïóõëëÝêôåò. Ç åõáéóèçóßá óôçí êáôÜ÷ñçóç ïõóéþí Þ áëêïüë åðßóçò åîáñôÜôáé áðü éóôïñéêÜ áíþìáëåò óõíèÞêåò. ÕðÜñ÷ïõí éó÷õñÝò ãåíåôéêÝò åðéäñÜóåéò óôçí åðéññÝðåéá ðñïò ôïí áëêïïëéóìü, áëëÜ áðïôåëïýóáí ó÷åôéêÜ åëáöñý ðñüâëçìá ðñéí ãßíïõí óôáèåñÜ äéáèÝóéìá ôá ðïôÜ ìå õøçëü ðïóïóôü áëêïüëçò. Ðñéí áðü ôçí áðáñ÷Þ ôçò ãåùñãßáò êáé ôçí áíÜðôõîç óôåëå÷þí ìáãéÜò ðïõ íá áíôÝ÷ïõí óå õøçëÝò óõãêåíôñþóåéò áëêïüëçò, áõôÜ ôá ãïíßäéá ðéèáíþò äåí áðïôåëïýóáí ðñüâëçìá. Ìðïñåß ç Ýñåõíá ãéá ôï «ãïíßäéï ôïõ áëêïïëïóìïý» íá áðïâåß Üêáñðç. ºóùò õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ôÝôïéá ãïíßäéá åðÜíù óå äéáöïñåôéêÜ ÷ñùìïóþìáôá ðïõ êáèéóôïýí Ýíá Üôïìï åðéññåðÝò óôïí áëêïïëïóìü. ÐïëëÜ áðü ôá ãïíßäéá áõôÜ ßóùò Ý÷ïõí êÜðïéåò èåôéêÝò åðéðôþóåéò−ãéá ðáñÜäåéãìá, ìßá ôÜóç ôïõ áôüìïõ íá åðéäéþêåé ðçãÝò áíôáìïéâÞò ðáñÜ ôéò äõóêïëßåò, Þ ìßá ôÜóç íá âéþíåé éó÷õñÞ åíßó÷õóç üôáí åñåèßæïíôáé óõãêåêñéìÝíåò ðåñéï÷Ýò ôïõ åãêåöÜëïõ. Ðáñüôé åßíáé åëêõóôéêü íá õðïèÝóïõìå ôçí ýðáñîç ãåíåôéêþí åëáôôùìÜôùí óôá Üôïìá ðïõ êÜíïõí êáôÜ÷ñçóç ïõóéþí, ðéóôåýïõìå ùò ðéï ðéèáíÞ ôçí åîÞãçóç üôé ïé ãåíåôéêïß ðáñÜãïíôåò ðïõ åðçñåÜæïõí ôç ÷ñÞóç ïõóéþí è’ áðïäåé÷èïýí ðïéêéëßåò ôùí ãåíåôéêþí éäéïññõèìéþí. ÕðÜñ÷åé Üëëùóôå Ýíá öõóéïëïãéêü áíèñþðéíï ãïíéäßùìá; Óßãïõñá ïýôå ìßá

110

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áëõóßäá ôïõ êþäéêá DNA äåí åßíáé ç éäáíéêÞ, þóôå ïé ðáñåêêëßóåéò íá óôéãìáôéóèïýí ùò áöýóéêåò. Ðáñüëï ðïõ åìåßò ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõìå ðïëëÜ êïéíÜ, ôá ãïíßäéÜ ìáò ðïéêßëïõí. Äåí õðÜñ÷åé Ýíáò éäáíéêüò ôýðïò áëëÜ ìüíï ïé ðïëëïß êáé ðïéêßëïé öáéíüôõðïé ðïõ åêöñÜæïõí ôçí ðïéêéëïìïñößá ôùí áíèñþðéíùí ãïíéäßùí, ðïõ üëá ôïõò óõíáãùíßæïíôáé ìÝóá óå ðïéêßëá ðåñéâÜëëïíôá íá êëçñïäïôÞóïõí áíôßãñáöá ôïõ åáõôïý ôïõò óôçí åðüìåíç ãåíéÜ. ÌÇÍ ÁÖÇÍÅÔÅ ÔÁ ÃÏÍÉÄÉÁ ÍÁ ÓÁÓ ÔÑÏÌÁÆÏÕÍ ÕðÜñ÷ïõí åõñÝùò äéáäåäïìÝíïé áëëÜ åíôåëþò áäéêáéïëüãçôïé öüâïé êáé áðáéóéïäïîïîßá ãéá ôç ãåíåôéêÞ åðßäñáóç óôá áíèñþðéíá íïóÞìáôá êáé ôçí áíèñþðéíç óõìðåñéöïñÜ. ÕðÜñ÷åé åðßóçò ìßá óõíáöÞò äéá÷åüìåíç Ýëëåéøç åìðéóôïóýíçò ðñïò ôïõò åðéóôÞìïíåò ðïõ áíáãíùñßæïõí êáé ìåëåôïýí ôçí åðßäñáóç áõôÞ. ¸ùò Ýíá óçìåßï ôá áíôé-ãïíéäéáêÜ óõíáéóèÞìáôá áíôáíáêëïýí Ýíá ãåíéêüôåñï áíôáãùíéóìü ðñïò ôéò âéïëïãéêÝò êáé êõñßùò ôéò åîåëéêôéêÝò åñìçíåßåò ìåôáîý ôùí êïéíùíéêþí åðéóôçìüíùí, ôçò êïéíÞò ãíþìçò áêüìá êáé ìåñéêþí åðáããåëìáôéþí ôçò éáôñéêÞò. Ðïëëïß Üíèñùðïé õðïèÝôïõí ðùò ç áíèñþðéíç óõìðåñéöïñÜ êáé ïðïéåóäÞðïôå ðëåõñÝò ôùí áíèñþðéíùí íïóçìÜôùí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí áíèñþðéíç öýóç åßíáé èÝìáôá ðïõ åìðßðôïõí áðïêëåéóôéêÜ óôç óöáßñá ôçò èñçóêåßáò Þ ôçò êïéíùíéêïðïëéôéêÞò äñÜóçò, ü÷é óôçí áíáæÞôçóç âéïëïãéêþí áéôßùí êáé èåñáðåéþí. ¼ôáí üìùò ðáèáßíïõí êáñêßíï Þ êáñäéáêü íüóçìá, ïé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé áó÷ïëïýíôáé ëéãüôåñï ìå ôÝôïéïõ åßäïõò áöçñçìÝíåò èåùñÞóåéò. Äåí Ý÷åé íüçìá ç ðñïóðÜèåéá íá ìåôáâÜëëïõìå âéïëïãéêÜ êëçñïíïìÞóéìåò êáôáóôÜóåéò; Ãéá êÜðïéï ëüãï, áõôÞ ç Üðïøç åßíáé ðïëý äéáäåäïìÝíç. Ðñüóöáôç óõæÞôçóç ãéá ôç ìõùðßá óõíÝêñéíå ìßá èåùñßá «÷ñÞóçò-êáôÜ÷ñçóçò», ðïõ áíôéìåôùðßæåé ôçí êáôÜóôáóç ùò áðïöåýîéìç, ìå ìßá èåùñßá «ãåíåôéêïý êáèïñéóìïý», ðïõ õðïäçëþíåé üôé ç ðñüëçøç åßíáé áäýíáôç. Åõôõ÷þò, ç åðáêüëïõèç óõæÞôçóç õðïóôÞñéîå ôçí éäÝá ðïõ äéáôõðþèçêå óôï êåöÜëáéï áõôü: ðùò ç ìõùðßá åßíáé üíôùò ãåíåôéêÜ êáèïñéóìÝíç áëëÜ åðßóçò áíáìößâïëá ìðïñåß íá ðñïëçöèåß. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ç áíáêÜëõøç üôé ìßá éáôñéêÞ êáôÜóôáóç êëçñïíïìåßôáé èá ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßæåôáé ãåíéêÜ ùò êáëÞ åßäçóç. Ç ãåíåôéêÜ ðñïãñáììáôéóìÝíç áíÜðôõîç åßíáé õëéêÞ äéáäéêáóßá êáé åðéññåðÞò óå õëéêÞ ÷åéñáãþãçóç. Ç ìåëÝôç ôùí ãåíåôéêþí áéôßùí ôçò öáéíõëêåôïíïõñßáò ïäÞãçóå óôçí áíáêÜëõøç ôçò ðñüëçøçò ìå äßáéôá ÷ùñßò öáéíõëáëáíßíç. ÌåëÝôåò ãéá ôç äñÜóç ôùí ãïíéäßùí êáé ãéá ôçí ðåñéóôáóéáêÞ ôïõò áðïôõ÷ßá äñÜóçò, Þäç ðñïëáìâÜíïõí êáé èåñáðåýïõí ðïëëÜ íïóÞìáôá. ¼ðùò ðáñáôÞñçóå ï Melvin Konner ôï 1983, «Ç áíáêÜëõøç ãåíåôéêïý êáèïñéóìïý ãéá ìßá äéáôáñá÷Þ ìðïñåß íá ìáò äþóåé ôçí åëðßäá ãéá ðåñéâáëëïíôéêÞ áãùãÞ ôçò äéáôáñá÷Þò.» ¸êôïôå,

Êåö. 7: Ãïíßäéá êáé ÁóèÝíåéá

111

ðïëëïß Üëëïé åðåóÞìáíáí ôï ßäéï. Ïé ìåëÝôåò ãéá ôç ãåíåôéêÞ âÜóç ôçò áóèÝíåéáò áîßæïõí åíèÜññõíóç êáé ç êëéíéêÞ éáôñéêÞ áîéïðïéåß ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôÝôïéåò ìåëÝôåò. ¼ôáí Ýíá ãïíßäéï äñá åíÜíôéá óôï óõìöÝñïí ôïõ áóèåíïýò, ï éáôñüò èá ðñÝðåé íá äñá åíÜíôéá óôï ãïíßäéï áõôü. ¼ðùò ôï äéáôýðùóå ï Richard Dawkins, âéïëüãïò áðü ôçí Ïîöüñäç, èá ðñÝðåé «íá åðáíáóôáôÞóïõìå åíÜíôéá óôçí ôõñáíßá ôùí åãùéóôéêþí áíôéãñáöÝùí.»

112

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 8

Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò Áò ìç ìõîïêëÜøïõìå, Áò êëÜøïõìå ãéá ôá êáëÜ. Êé áò èõìüìáóôå ðÜíôá ðùò üóï ðåñéóóüôåñï æïýìå, Ôüóï ðéï ãñÞãïñá èá ôá ôéíÜîïõìå! -Áðü ìéÜ ðáëéÜ ÉñëáíäéêÞ ìðáëëÜíôá

Ô

ï áåñïðëÜíï âñéóêüôáí óôï äéÜäñïìï áðïãåéþóåùò ôçò ÌéííåÜðïëçò êÜôù áðü ôïí êáõôü êáëïêáéñéíü Þëéï ôïõ 1970. Ï áÝñáò ìÝóá óôï áåñïðëÜíï Þôáí áðïðíéêôéêüò. Ìéá áóðñïìÜëëá êõñßá, êïíôÜ óôá åâäïìÞíôá, ãýñéóå ðñïò ôï íåáñü ðïõ êáèüôáí óô’ áñéóôåñÜ ôçò. -«Åßóèå öïéôçôÞò;» ñþôçóå. -«Ìüëéò áðïöïßôçóá áðü ôï êïëëÝãéï. Ôþñá èá îåêéíÞóù óôçí ÉáôñéêÞ ó÷ïëÞ.» -«ÕðÝñï÷á! Åßíáé óðïõäáßï íá Ý÷åéò ôçí åõêáéñßá íá óþæåéò æùÝò, èá ôï ðåñéìÝíåéò ìå áíõðïìïíçóßá.» -«Å, íáé.» Ôï áåñïðëÜíï áðïãåéþèçêå, áðü ôïõò áåñáãùãïýò ìðÞêå öñÝóêïò áÝñáò êáé áêïëïýèçóå ç óõíçèéóìÝíç óõæÞôçóç áåñïðëÜíïõ-ç êáôáãùãÞ, êïéíÝò ãíùñéìßåò, ï êáéñüò. Êáôüðéí ç ãõíáßêá óþðáóå, óôñÜöçêå ðñïò ôï íåáñü êáé ìßëçóå ìå ðáñÜðïíï. -«Ôï îÝñåéò ðùò õðÜñ÷åé ìéá áññþóôéá ðïõ ÷ñåéÜæåôáé èåñáðåßá, ìéá áññþóôéá ÷åéñüôåñç áðü ôéò Üëëåò, ðïõ üëïé ôçí áðïêôïýìå; ÎÝñåéò ðïéá åßíáé;» -«×ì, ü÷é. Ðïéá;» -«Áõôü ðïõ óßãïõñá ÷ñåéáæüìáóôå, áõôü ðïõ åëðßæù üôé èá åñåõíÞóåéò, åßíáé ç èåñáðåßá ãéá ôç ÷åéñüôåñç áññþóôéá, ôá ãåñáôåéÜ. Åßíáé ôüóï öñéêôÜ, ìå êÜíïõí íá íïéþèù ôüóï áíÞìðïñç êáé êáíÝíáò äåí Ý÷åé âñåé ìßá ãéáôñéÜ. 113

114

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Óå ðáñáêáëþ, óå ðáñáêáëþ, ðñïóðÜèçóå íá âñåéò ìéá ãéáôñéÜ.» ÌåôÜ ãýñéóå ôï êåöÜëé êáé êïßôáæå áðü ôï ðáñÜèõñï óéùðçëÜ. ÔÏ ÌÕÓÔÇÑÉÏ ÔÇÓ ÃÇÑÁÍÓÇÓ Áðü ôá öïñôßá ôçò óõíçäåéôüôçôáò, ôï ãåãïíüò ôïõ èáíÜôïõ åßíáé ôï âáñýôåñï. Ç ðéèáíüôçôá ôïõ ðñüùñïõ èáíÜôïõ åßíáé ôñïìáêôéêÞ, áëëÜ ôï áíáðüöåõêôï ôçò ãÞñáíóçò êáé ôïõ èáíÜôïõ åßíáé áõôü ðïõ ñß÷íåé ôç ìåãáëýôåñç óêéÜ óôçí áíèñþðéíç æùÞ. Áêüìá êáé áíåîÜñôçôá áðü èñçóêåõôéêÜ äüãìáôá, ïé ðñïóðÜèåéåò ôçò áíèñùðüôçôáò íá îåðåñÜóåé ôç ãÞñáíóç Ý÷ïõí óôáèåß åíôõðùóéáêÜ åðßìïíåò. Áðü ôéò áíáæçôÞóåéò ôïõ Ponce de Leon óôçí Üãñéá öýóç ôçò Öëüñéäáò ãéá ôçí ðçãÞ ôçò íåüôçôáò Ýùò ôéò Ýñåõíåò ôùí äçìïóéïãñÜöùí ôïõ ðåñéïäéêïý Life ãéá Ãåùñãéáíïýò ôçò ðñþçí ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò ðïõ Ýëåãáí üôé åßíáé 150 åôþí, ç áíèñþðéíç åëðßäá åßíáé ðÜíôá æùíôáíÞ. Åìåßò, ùóôüóï äåí åßìáóôå. Ïé ìéóïß áðü åìÜò èá Ý÷ïõìå ðåèÜíåé ìÝ÷ñé ôá 80. Ôï 99% ìÝ÷ñé ôá 99. Êáé ìÝ÷ñé ðåñßðïõ ôçí çëéêßá ôùí 115 åôþí üëïé ìáò èá åßìáóôå íåêñïß, ðáñ’ üëåò ôéò ðñïüäïõò ôçò éáôñéêÞò êáé ôéò åëðéäïöüñåò éóôïñßåò ôùí äåëôßùí åéäÞóåùí. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ôåëåõôáßùí åêáôïíôáåôéþí, Ý÷åé áõîçèåß óôáèåñÜ ï ìÝóïò üñïò äéÜñêåéáò ôçò æùÞò (ôï ðñïóäüêéìï æùÞò) óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò, áëëÜ äåí Ý÷åé áõîçèåß ç ìÝãéóôç äéÜñêåéá æùÞò. Ëßãïõò áéþíåò ðñéí, êÜðïéïé ëéãïóôïß Üíèñùðïé ßóùò æïýóáí Ýùò ôá 115. ÓÞìåñá, áõôü ôï ìÝãéóôï ðáñáìÝíåé ôï ßäéï. ¼ëá ôá èáýìáôá ôçò éáôñéêÞò, üëåò ïé ðñüïäïé óôç äçìüóéá õãåßá äåí Ý÷ïõí ìå ôñüðï áðïäåéêôü áõîÞóåé ôç ìÝãéóôç äéÜñêåéá æùÞò. ÅÜí ç ãÞñáíóç åßíáé íüóïò, ìïéÜæåé íá åßíáé áíßáôç. Áðü ôå÷íéêÞò áðüøåùò, äåí ìéëÜìå ãéá ôç äéáäéêáóßá ùñßìáíóçò áðü ôç ãÝííçóç êáé ðÝñá, áëëÜ ãéá ôç äéáäéêáóßá ôçò óùìáôéêÞò öèïñÜò ðïõ åðÝñ÷åôáé óôç ìåãÜëç çëéêßá. Ç ãÞñáíóç äåí åßíáé ìéá áðëÞ äéáäéêáóßá áëëÜ åêäçëþíåôáé ùò áõîçìÝíç åõðÜèåéá óå ðïëëÜ íïóÞìáôá êáé ùò ìåéùìÝíç éêáíüôçôá ãéá åðéäéüñèùóç âëáâþí. Ç óõ÷íüôçôá èáíÜôïõ óôéò ÇÐÁ åßíáé ðïëý ÷áìçëÞ ãéá ôéò çëéêßåò 10 Ýùò 12, ðåñßðïõ 0.2óôá 1000 ðáéäéÜ êÜèå ÷ñüíï. Ç óõ÷íüôçôá èáíÜôïõ áõîÜíåé áñãÜ Ýùò ôï 1.35 óôá 1000 Üôïìá óôçí çëéêßá ôùí 30 åôþí, êáôüðéí áõîÜíåé åêèåôéêÜ, äéðëáóéáæüìåíç êÜèå 8 ÷ñüíéá. ¼ðùò äåß÷íåé ôï ó÷Þìá 8-1, óôçí çëéêßá ôùí 90 åôþí, ç óõ÷íüôçôá èáíÜôïõ åßíáé 169 óôá 1000 Üôïìá. ¸íá Üôïìï 100 åôþí Ý÷åé ìüíï ìßá óôéò ôñåéò ðéèáíüôçôåò íá æÞóåé áêüìá Ýíá ÷ñüíï. ÊÜèå ÷ñüíï ç êáìðýëç èíçóéìüôçôáò ãßíåôáé ðéï áðüôïìç, þóðïõ ôåëéêÜ üëïé Ý÷ïõìå öýãåé. Öáíôáóèåßôå Ýíáí êüóìï üðïõ Ý÷ïõí áðáëåéöèåß üëá ôá áßôéá ðñüùñïõ èáíÜôïõ, þóôå üëïé ïé èÜíáôïé íá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ãÞ-

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

115

ñáíóçò. Èá æïýóáìå åõ÷Üñéóôåò, õãéåßò æùÝò, þóðïõ, óôç äéÜñêåéá åíüò ìéêñïý äéáóôÞìáôïò ðåñß ôá 85, èá ðåèáßíáìå ó÷åäüí üëïé. Áíôßóôñïöá, öáíôáóèåßôå Ýíáí êüóìï üðïõ ç ãÞñáíóç Ý÷åé åîáëåéöèåß, ïðüôå ç óõ÷íüôçôá èáíÜôïõ äåí áõîÜíåé ìå ôçí çëéêßá áëëÜ ðáñáìÝíåé äéá âßïõ óôï åðßðåäï ôùí äåêáïêôÜ÷ñïíùí, äçëáäÞ ðåñßðïõ Ýíá Üôïìï óôá ÷ßëéá êÜèå ÷ñüíï. ÊÜðïéá Üôïìá èá óõíÝ÷éæáí íá ðåèáßíïõí óå üëåò ôéò çëéêßåò, áëëÜ ï ìéóüò ðëçèõóìüò èá æïýóå ìÝ÷ñé ôá 693 êáé ðïóïóôü ìåãáëýôåñï áðü 13% èá Ýöèáíå ôá 2000 ÷ñüíéá! (Äåßôå ôï ó÷Þìá 8-2.) Áêüìá êé áí ïé óõ÷íüôçôåò èáíÜôïõ Þôáí ðïëý õøçëüôåñåò, áò ðïýìå ôá 10 áíÜ 1000 Üôïìá ðïõ õðïëïãßóèçêáí ãéá ôïõò íåáñïýò åíçëßêïõò óôçí Éíäßá ôï 1900, ç åîÜëåéøç ôçò ãÞñáíóçò èá Ýäéíå êáé ðÜëé óçìáíôéêü ðëåïíÝêôçìá êáé ïñéóìÝíá Üôïìá èá æïýóáí Ýùò ôá 300 ÷ñüíéá. Áðü ôçí Üðïøç ôïõ åîåëéêôéêïý, Ýíá Üôïìï ðïõ äåí ãçñÜóêåé Ý÷åé óçìáíôéêü áíáðáñáãùãéêü ðëåïíÝêôçìá. Êé åäþ åñ÷üìáóôå óôï ìõóôÞñéï.Åöüóïí ç ãÞñáíóç êáôáóôñÝöåé ôüóï ðïëý ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ìáò, ãéáôß ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí ôçí Ý÷åé åîáëåßøåé; Ç ðéèáíüôçôá áõôÞ öáßíåôáé åîùöñåíéêÞ ìüíï åðåéäÞ ç ãÞñáíóç åßíáé ôüóï áíáðüöåõêôï ìÝñïò ôçò åìðåéñßáò ìáò. Áíáëïãéóèåßôå ùóôüóï ôï èáýìá ôçò áíÜðôõîçò: áðü Ýíá êáé ìüíï êýôôáñï ìå óáñáíôáÝîé áëõóßäåò íïõêëåúêïý ïîÝïò, ó÷çìáôßæåôáé ôåëéêÜ Ýíá óþìá, ìå êÜèå Ýíá áðü ôá äÝêá ôñéóåêáôïììýñéá êýôôáñÜ ôïõ óôç óùóôÞ èÝóç, ôï ïðïßï öôéÜ÷íåé éóôïýò êáé üñãáíá ðïõ ëåéôïõñãïýí ìáæß ãéá ôï êáëü ôïõ óõíüëïõ. Óßãïõñá èá Þôáí åõêïëüôåñï íá óõíôçñåßò Ýíá óþìá ðáñÜ íá ôï ó÷çìáôßæåéò: ÅðéðëÝïí, ôá óþìáôÜ ìáò Ý÷ïõí áîéïðñüóåêôåò éêáíüôçôåò óõíôÞñçóçò. Ôá êýôôáñá ôïõ äÝñìáôïò êáé ôïõ áßìáôïò áíáðëçñþíïíôáé êÜèå ëßãåò åâäïìÜäåò. Ôá äüíôéá ìáò áíôéêáèßóôáíôáé ìéá öïñÜ−äåí èá ìðïñïýóáí Ýîé öïñÝò, üðùò ôá äüíôéá ôùí åëåöÜíôùí; ÊáôåóôñáììÝíïò çðáôéêüò éóôüò ìðïñåß íá áíáðëçñùèåß ðïëý ãñÞãïñá. Ìðïñïýìå íá áíáðëçñþóïõìå ÷áìÝíá ôìÞìáôá äÝñìáôïò, ïóôþí êáé Þðáôïò, áëëÜ ìåñéêïß éóôïß, üðùò ôçò êáñäéÜò êáé ôïõ åãêåöÜëïõ äåí áíáãåííþíôáé. ÕðÜñ÷ïõí áðïêáëõðôéêÝò äéáöïñÝò áíÜìåóá óôá åßäç ùò ðñïò áõôü. Óå ïñéóìÝíá åßäç óáýñáò, üôáí áðïêüðôåôáé ç ïõñÜ, ìéá êáéíïýñãéá ïõñÜ áñ÷ßæåé íá öõôñþíåé áìÝóùò. Ôá óþìáôÜ ìáò üíôùò Ý÷ïõí êÜðïéá äõíáôüôçôá íá åðéäéïñèþíïõí âëÜâåò êáé íá áíôéêáèéóôïýí ôá öèáñìÝíá ôìÞìáôá, áðëþò ç éêáíüôçôá áõôÞ åßíáé ðåñéïñéóìÝíç. Ôï óþìá äåí ìðïñåß íá óõíôçñåßôáé áðåñéïñßóôùò. Ãéáôß; ÔÉ ÅÉÍÁÉ Ç ÃÇÑÁÍÓÇ; Ãéá ôïõò ðåñéóóüôåñïõò áðü åìÜò, õðÜñ÷åé ç óôéãìÞ, êÜðïõ ìåôÜ ôá óáñÜíôá, üðïõ îáöíéêÜ áíôéëáìâáíüìáóèå ðùò äåí ìðïñïýìå ðéá íá äéáâÜóïõìå Ýíá

116

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ó÷Þìá 8.1. ÐáñïõóéÜæåôáé ãéá êÜèå çëéêßá ï áñéèìüò ôùí åôçóßùí èáíÜôùí áíÜ 1000 Üôïìá ðïõ öèÜíïõí óôçí êÜèå çëéêßá óôéò ÇÐÁ ìåôáîý ôùí åôþí 1919 êáé 1970.

âéâëßï ðáñÜ ìüíï êñáôþíôáò ôï ìáêñéÜ. Íáé, ôá ìáëëéÜ ìáò Ý÷ïõí áñáéþóåé Þ áóðñßóåé êáé ôá ðñüóùðÜ ìáò Ý÷ïõí áðïêôÞóåé ëßãåò ñõôßäåò, áëëÜ äåí áðïäå÷üìáóôå åýêïëá áõôÝò ôéò áëëáãÝò. Ôá ðÜñôõ ãåíåèëßùí ôùí ðåíçíôÜñçäùí åßíáé óõíÞèùò áîéïèñÞíçôá, ìå íåüêïðïõò ïðáäïýò ôïõ ìåôáëëéêïý íåñïý íá äéçãïýíôáé ìå íåõñéêüôçôá áóôåßá ãéá áðþëåéá ìíÞìçò, åîÜøåéò êáé áíéêáíüôçôá. ¼ëïé ãíùñßæïõìå ðïëý êáëÜ ôß ìáò ðåñéìÝíåé, áëëÜ ëßãïé óõíçäåéôïðïéïýí ðùò ç ãÞñáíóç Ý÷åé îåêéíÞóåé áðü ðïëý íùñßò. Ç ãÞñáíóç äåí áñ÷ßæåé óôá

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

117

óáñÜíôá Þ ôá ðåíÞíôá áëëÜ ìå ðïëý ðéï áíåðáßóèçôåò áëëáãÝò ëßãï ìåôÜ áðü ôçí åöçâåßá. Óôá áèëÞìáôá, Ý÷åéò îåðåñÜóåé ôçí áêìÞ óïõ Þäç ðñéí ìåãáëþóåéò áñêåôÜ. ÊïéôÜîôå ôï Ó÷Þìá 8.3, üðïõ öáßíïíôáé ïé êáëýôåñïé ÷ñüíïé óå ìáñáèþíéï ãéá êÜèå çëéêéáêÞ ïìÜäá. Ç êáìðýëç ìïéÜæåé åíôõðùóéáêÜ ìå ôéò êáìðýëåò èíçóéìüôçôáò ôïõ Ó÷Þìáôïò 8.1. Ç áðüäïóç åßíáé ç Üñéóôç óôïõò íåáñïýò åíçëßêïõò êáé ìåôÜ åðéäåéíþíåôáé ìå áõîáíüìåíï ôÜ÷ïò. Ç ìåßùóç áõôÞ åßíáé óçìÜäé ãÞñáíóçò. Íáé, ðïëëïß Üíèñùðïé ìðïñïýí áêüìá íá ôñÝîïõí óôá óáñÜíôá, üìùò ü÷é ôüóï ãñÞãïñá üóï ìðïñïýóáí óôá ôñéÜíôá. Èá âñßóêïíôáí óå ìåéïíåêôéêÞ èÝóç åßôå êõíçãþíôáò Ýíá éìðÜëá Þ îåöåýãïíôáò áðü ôßãñç êáé áõôü ðïõ ìåôñÜåé åßíáé ôï ó÷åôéêü ìåéïíÝêôçìá. ÕðÜñ÷åé êáé ôï áíÜëïãï áíÝêäïôï ìå ôïõò äýï Üíäñåò ðïõ ôñÝ÷ïõí ãéá íá óùèïýí áðü ìßá ôßãñç. Ï Ýíáò óôáìáôÜ êáé öïñÜ ôá áèëçôéêÜ ôïõ ðáðïýôóéá. -«Ôß íüçìá Ý÷åé;»ôïí ñùôÜ ï Üëëïò. «Áêüìá êáé ìå áèëçôéêÜ äåí ìðïñåßò íá îåðåñÜóåéò óôï ôñÝîéìï ìßá ôßãñç.» -«¼÷é,» áðáíôÜ ï ðñþôïò, «áëëÜ ìðïñþ íá îåðåñÜóù åóÝíá.» ÔÏ ÌÏÍÉÐÐÏ Ôï «ìüíéððï» óôï ðïßçìá ôïõ Oliver Wendell Holmes åßíáé ç êëáóéêÞ ìåôáöïñÜ ãéá ôïí áîéïóçìåßùôï óõíôïíéóìü ôùí áðïôåëåóìÜôùí ôçò ãÞñáíóçò. Ôï ìüíéððï áìÜîé... ¸ãéíå ìåìéÜò êïììÜôéá ¼ëï ìåìéÜò êáé ôßðïôá ðñþôï, ¼ðùò ïé öïýóêåò ðïõ óêáí. Ôá ïñãáíéêÜ ìáò óõóôÞìáôá ìïéÜæïõí åðßóçò íá åîáíôëïýíôáé ìå ôï ßäéï ðåñßðïõ ôÜ÷ïò, êáôÜ ìÝóï üñï. Ïé åñåõíçôÝò Strehler êáé Mildavan ìÝôñçóáí ôçí éêáíüôçôá åöåäñåßáò ôçò êáñäéÜò, ôùí ðíåõìüíùí, ôùí íåöñþí, ôùí íåõñþíùí êáé Üëëùí óùìáôéêþí óõóôçìÜôùí óå äéáöïñåôéêÝò çëéêßåò êáé âñÞêáí ðùò ôá äéÜöïñá óùìáôéêÜ óõóôÞìáôá åîáóèåíïýí ìå áîéïðñüóåêôá üìïéï ôÜ÷ïò. ÌÝ÷ñé ôï Üôïìï íá öèÜóåé ôá 100, êÜèå óýóôçìá Ý÷åé ÷Üóåé ó÷åäüí üëç ôçí éêáíüôçôÜ ôïõ íá áíôéìåôùðßæåé áõîçìÝíåò áðáéôÞóåéò, þóôå áêüìá êáé ç ðáñáìéêñÞ ðñüêëçóç óå ïðïéïäÞðïôå óýóôçìá åðéöÝñåé ôï ìïéñáßï. Ç ãÞñáíóç êáèåáõôÞ äåí åßíáé íüóïò áëëÜ ôï áðïôÝëåóìá ôçò óôáèåñÞò åîáóèÝíéóçò êÜèå óùìáôéêÞò éêáíüôçôáò. ÊáôÜ óõíÝðåéá ãéíüìáóôå óôáèåñÜ ðéï åõÜëùôïé óå ìõñéÜäåò íïóÞìáôá, ü÷é ìüíï óôïí êáñêßíï êáé ôï åãêåöáëéêü áëëÜ åðßóçò êáé óå ëïéìþîåéò, áõôïÜíïóá íïóÞìáôá áêüìá êáé áôõ÷Þìáôá.

118

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ó÷Þìá 8.2. Áíáðáñáãùãéêü ðëåïíÝêôçìá, åÜí äåí õðÜñ÷åé ãÞñáíóç.

ÃÉÁÔÉ ÃÅÑÍÁÌÅ; Ç ãÞñáíóç åßíáé Ýíá ðñþôçò ôÜîåùò åîåëéêôéêü ìõóôÞñéï. ÊÜèå åñìçíåßá èá ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé ôá öáéíüìåíá ðïõ Þäç Ý÷ïõìå ðåñéãñÜøåé. ÌåñéêÜ ß÷íç ãéá ôçí åðßëõóç ôïõ ìõóôçñßïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü Üëëá åßäç. ¸íá æåóôü êáëïêáéñéíü âñáäÜêé, ï Ýíáò áðü åìÜò ðÞãå ãéá ðéêíßê ìå ößëïõò óôç äõôéêÞ ü÷èç ôïõ íçóéïý ôùí Êáóôüñùí óôéò âüñåéåò ðáñõöÝò ôçò ëßìíçò Ìßôóéãêáí. Êáèþò áíåâáßíáìå óôçí áììïèßíç ðïõ êïéôÜæåé ðñïò ôç ëßìíç, ïé ôåëåõôáßåò áêôßíåò ôïõ Þëéïõ ðåñíïýóáí áíÜìåóá áðü êüêêéíá óýííåöá. ÊïíôïóôáèÞêáìå Ýêèáìâïé óôç èÝá åêáôïììõñßùí öôåñþí ðïõ éñßäéæáí áíôáíáêëþíôáò ôï öþò ôïõ äåéëéíïý. Ôá åöçìåñüðôåñá ó÷çìÜôéæáí Ýíá ÷ñõóáöß óýííåöï ðïõ ôñéãõñíïýóå ðÜíù áðü ôï êýìá, ðåñéìÝíïíôáò ìéá åõêáéñßá ãéá íá æåõãáñþóïõí, íá ãåííÞóïõí áõãÜ êáé ìåôÜ íá ðåèÜíïõí, ôçí ßäéá ôçí çìÝñá ôçò ùñßìáíóÞò ôïõò. Ðüóï ìåãÜëç óðáôÜëç! ÕðÜñ÷ïõí üìùò êé Üëëá åßäç ðïõ Ý÷ïõí ôçí ßäéá ìïßñá ìå ôá åöçìåñüðôåñá. Ôï öèéíüðùñï, ïé óïëùìïß áíåâáßíïõí ìå ïñìÞ óôá êïíôéíÜ ñõÜêéá, ãåííïýí ôá áõãÜ ôïõò êáé ðåèáßíïõí, åíþ ôá óçðüìåíá óþ-

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

119

ìáôÜ ôïõò îåâñÜæïíôáé ðßóù óôç ìåãÜëç ëßìíç. Åäþ ðñüêåéôáé ãéá åêäéêçôéêÞ ãÞñáíóç. Ðþò ìðïñïýìå íá ôï êáôáíïÞóïõìå; Ðïëëïß Ý÷ïõí óêåöèåß ðùò ç ãÞñáíóç èá ðñÝðåé íá åõíïåß ôï åßäïò. ¼ôáí ï Ýíáò áðü åìÜò (ï Nesse) óõíáñðÜóèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ áðü ôç ãÞñáíóç üíôáò äåõôåñïåôÞò öïéôçôÞò, åñåýíçóå êÜèå åîÞãçóç ðïõ ìðïñïýóå íá âñåé êáé êáôÝëçîå ðùò ç ãÞñáíóç Þôáí áðáñáßôçôç ãéá íá äçìéïõñãçèåß ÷þñïò ãéá íÝá Üôïìá, þóôå ç åîÝëéîç íá êñáôÜ ôï åßäïò óå óõã÷ñïíéóìü ìå ôéò ïéêïëïãéêÝò áëëáãÝò. Ç åîÞãçóç áõôÞ áðåß÷å Ýíá ìüíï âÞìá áðü ôç èÝóç ôïõ August Weismann, ÄáñâéíéóôÞ ôïõ äÝêáôïõ Ýíáôïõ áéþíá, ï ïðïßïò Ýãñáøå ôï 1881, «Ôá åîáóèåíçìÝíá Üôïìá ü÷é ìüíï åßíáé ÷ùñßò áîßá ãéá ôï åßäïò, áëëÜ áêüìá êáé åðéæÞìéá, äéüôé êáôáëáìâÜíïõí ôï ÷þñï ôùí õãåéþí áôüìùí. ÅðïìÝíùò, äéá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò, ç æùÞ ôïõ õðïèåôéêïý ìáò áèÜíáôïõ áôüìïõ èá óõíôïìåõèåß êáôÜ ôçí ðïóüôçôá ðïõ èá Þôáí Ü÷ñçóôç óôï åßäïò.» Ç äõóðéóôßá ôïõ ðñïò áõôÞ ôç èåùñßá Üñ÷éóå üôáí Ýìáèå ðùò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí äñá ðñïò üöåëïò ôïõ åßäïõò áëëÜ óõíÞèùò ðñïò üöåëïò ôùí áôüìùí. Èá Ýðñåðå íá õðÜñ÷åé Üëëç åîÞãçóç. ¼ôáí áðïêÜëõøå ôçí åíáó÷üëçóÞ ôïõ ìå ôçí åîåëéêôéêÞ åñìçíåßá ôçò ãÞñáíóçò óå óõíáäÝëöïõò óôï Ðñüãñáììá ÅîÝëéîçò êáé Áíèñþðéíçò ÓõìðåñéöïñÜò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Ìßôóéãêáí, åêåßíïé ãÝëáóáí êáé ñþôçóáí ðþò Þôáí äõíáôüí íá õðÜñ÷åé êÜðïéïò ðïõ äåí ãíþñéæå ôï Üñèñï ðåñß ãÞñáíóçò ôïõ 1957 êÜðïéïõ âéïëüãïõ ïíüìáôé George Williams. Ôï Üñèñï ôïõ Williams ÷ñçóéìïðïéåß ïîõäåñêåßò ðáñáôçñÞóåéò ôùí âéïëüãùí J.B.S.Haldane êáé Peter Medawar ãéá íá äåßîåé ðþò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ èá ìðïñïýóå íá åðéëÝîåé ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç. Ôï 1942, ï Haldane óõíçäåéôïðïßçóå ðùò äåí èá õðÞñ÷å åðéëïãÞ åíáíôßïí ãïíéäßùí ðïõ ôá åðéâëáâÞ áðïôåëÝóìáôÜ ôïõò óõíÝâáéíáí ìüíï ìåôÜ áðü ôç ìÝãéóôç çëéêßá áíáðáñáãùãÞò. ¹ôáí ìéá ìåãÜëç ðñüïäïò, áëëÜ äåí åîçãïýóå ãéáôß ç áíáðáñáãùãÞ óôáìáôÜ. Ôï 1946 ï Medawar ðñï÷þñçóå ðåñéóóüôåñï êáé Ýäåéîå ðùò ç äýíáìç ôçò åðéëïãÞò ìåéþíåôáé óôï ôÝëïò ôçò æùÞò üôáí ðïëëÜ Üôïìá Ý÷ïõí óêïôùèåß áðü äõíÜìåéò åêôüò ôçò ãÞñáíóçò: Äåí åßíáé äéüëïõ äýóêïëï íá õðïèÝóïõìå ìßá ãåíåôéêÞ êëçñïíïìéÜ ðïõ ìðïñåß íá åõíïåß ôá íåáñÜ æþá ìüíï åéò âÜñïò ôùí ìåãáëõôÝñùí ôïõò, Þ êáëýôåñá åéò âÜñïò ôùí ßäéùí ôïõò ôùí åáõôþí üôáí ìå ôç óåéñÜ ôïõò èá ãåñÜóïõí. Ôï ãïíßäéï Þ ï óõíäõáóìüò ôùí ãïíéäßùí ðïõ ðñïùèåß áõôÞ ôçí êáôÜóôáóç, õðü óõãêåêñéìÝíåò áñéèìçôéêÜ åõðñïóäéüñéóôåò óõíèÞêåò, èá åîáðëùèåß óôïí ðëçèõóìü áðëþò äéüôé ôá íåáñüôåñá Üôïìá ðïõ åõíïïýíôáé, Ý÷ïõí, þò ïìÜäá, ó÷åôéêÜ ìåãÜëç óõíåéóöïñÜ óôïõò ðñïãüíïõò ôïõ ìåëëïíôéêïý ðëçèõóìïý. Ï Williams åðÝêôåéíå ôéò éäÝåò áõôÝò ðñïò ôçí ðëåéïôñïðéêÞ èåùñßá ôçò ãÞñáíóçò. (ÐëåéïôñïðéêÜ ïíïìÜæïíôáé ôá ãïíßäéá üôáí Ý÷ïõí ðÜíù áðü åíüò åßäïõò áðïôÝëåóìá.) ÕðïèÝóôå ðùò õðÜñ÷åé Ýíá ãïíßäéï ôï ïðïßï ìåôáâÜëëåé ôï ìåôáâïëéóìü ôïõ áóâåóôßïõ Ýôóé þóôå ôá ïóôÜ íá åðïõëþíïíôáé ôá÷ýôåñá, áëëÜ

120

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôï ïðïßï ôáõôï÷ñüíùò ðñïêáëåß áñãÞ êáé óôáèåñÞ áðüèåóç áóâåóôßïõ óôéò áñôçñßåò. ¸íá ôÝôïéï ãïíßäéï èá ìðïñïýóå êÜëëéóôá íá åðéëÝãåôáé èåôéêÜ, äéüôé ðïëëÜ Üôïìá èá åðùöåëçèïýí áðü ôá ðëåïíåêôÞìáôÜ ôïõ óôç íåáñÞ çëéêßá, åíþ ëßãá èá æÞóïõí ôüóï þóôå íá âéþóïõí ôá ìåéïíåêôÞìáôá ôçò áñôçñéáêÞò íüóïõ óôá ãåñÜìáôá. Áêüìá êé áí ôï ãïíßäéï åðÝöåñå óôïí êáèÝíá ôï èÜíáôï óôçí çëéêßá ôùí 100 åôþí, èá åîáðëùíüôáí êáé ðÜëé åÜí ðñïóÝöåñå áêüìá êáé ìéêñÜ ðëåïíåêôÞìáôá óôçí ðåñßïäï ôçò íåüôçôáò. Ôï åðé÷åßñçìá áõôü äåí åîáñôÜôáé áðü ðñïýðáñîç ôçò ãÞñáíóçò. ÕðÜñ÷ïõí Üëëá áßôéá èáíÜôïõ−áôõ÷Þìáôá, ðíåõìïíßá êáé üëá ôá õðüëïéðá−ðïõ åßíáé áñêåôÜ ãéá íá ìåéþóïõí ôïí ðëçèõóìü óôéò ìåãáëýôåñåò çëéêßåò. Åðßóçò, ç èåùñßá äåí åîáñôÜôáé, üðùò ôïõ Haldane, áðü ôç äéáêïðÞ ôçò áíáðáñáãùãÞò. Ç ýðáñîç ôçò åììçíüðáõóçò åßíáé ó÷åôéæüìåíï ìõóôÞñéï. Ãéáôß äåí Ý÷åé åîáëåéöèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ; Ç åììçíüðáõóç äåí åßíáé ðéèáíüí íá áðïôåëåß áðëþò Ýíá áðïôÝëåóìá ôçò ãÞñáíóçò äéüôé ôá ðåñéóóüôåñá åßäç óõíå÷ßæïõí íá Ý÷ïõí áíáðáñáãùãéêïýò êýêëïõò áêüìá êáé óôá ãçñáôåéÜ êáé äéüôé ïé áíèñþðéíïé Ýììçíïé êýêëïé óôáìáôïýí óôáèåñÜ ëßãá ÷ñüíéá ìåôÜ ôá ðåíÞíôá áíôß íá åîáöáíßæïíôáé óôáäéáêÜ ðáñÜëëçëá ìå ôéò Üëëåò ìåéþóåéò óôç ëåéôïõñãßáò ôùí ïñãÜíùí. Óôï Üñèñï ôïõ ôï 1957 ï Williams ðñüôåéíå ìéá ðéèáíÞ åñìçíåßá ãéá ôçí åììçíüðáõóç. Ìßá ãõíáßêá åðåíäýåé óçìáíôéêÜ óå êÜèå ðáéäß êáé ç åðÝíäõóç áõôÞ èá áðïäþóåé ãåíåôéêÜ ìüíï åÜí ôï ðáéäß åðéæÞóåé þóðïõ íá ãßíåé íåáñüò åíÞëéêïò. ÅÜí ç ìçôÝñá áðïêôÞóåé êáé Üëëá ìùñÜ (ìå ôïõò ó÷åôéæüìåíïõò êéíäýíïõò) áêüìá êé üôáí ç öèïñÜ áðü ôçí çëéêßá ãßíåôáé óïâáñÞ, áðïêôÜ ðáéäéÜ ãéá ôá ïðïßá ßóùò äåí ìðïñÝóåé íá öñïíôßóåé êáé åðïìÝíùò äéáêéíäõíåýåé ôç ìåëëïíôéêÞ åðéôõ÷ßá ôùí Þäç õðáñ÷üíôùí ðáéäéþí ôçò. ÅÜí, áíôéèÝôùò, óôáìáôÞóåé íá êÜíåé Üëëá ðáéäéÜ êáé áöéåñþóåé ôç âïÞèåéÜ ôçò ôá ðáéäéÜ ðïõ Þäç Ý÷åé, ßóùò ôåëéêÜ ìåãáëýôåñïò áñéèìüò áðïãüíùí ôçò èá ìåãáëþóïõí êáé èá áíáðáñá÷èïýí. Ðñüóöáôá Üñèñá ôùí áíèñùðïëüãùí Kim Hill êáé Alan Rogers áìöéóâçôïýí áõôÞ ôç èåùñßá ôçò åììçíüðáõóçò, ðáñáôáýôá ç õðüèåóç ðñïóöÝñåé Ýíá êáëü ðáñÜäåéãìá ôïõ ðþò ç åðéëïãÞ óõããåíþí èá ìðïñïýóå íá åñìçíåýóåé öáéíïìåíéêÜ Ü÷ñçóôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ. Ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç äåí Ý÷ïõí áðáñáéôÞôùò üëá ðñþéìá ùöÝëç. ÊÜðïéá áðëþò äåí åêôÝèçêáí ðïôÝ óå åðéëïãÞ äéüôé åëÜ÷éóôïé Üíèñùðïé æïýóáí ôüóï ðïëý óôï ðñïãïíéêü ðåñéâÜëëïí þóôå ôï ãïíßäéï íá ðñïîåíåß ìåéïíÝêôçìá. ÁõôÞ ç åîÞãçóç èåùñÞèçêå áñêåôÞ áðü ôïí Alex Comfort, ôïí äéáêåêñéìÝíï âéïëüãï ðïõ åßíáé åîßóïõ ãíùóôüò, óå åðéêáëõðôüìåíïõò êýêëïõò, ãéá ôá êëáóéêÜ êåßìåíÜ ôïõ Ç Âéïëïãßá ôçò ÃÞñáíóçò êáé Ç ÷áñÜ ôïõ ÓÝî. ÅÜí ï Comfort Ý÷åé äßêéï, ç ãÞñáíóç äåí èá Ýðñåðå ó÷åäüí ðïôÝ íá ðñïêáëåß ôï èÜíáôï ôùí áãñßùí æþùí. ÐáñáôÞñçóå ðùò óðÜíéá âñßóêïíôáé óôç öýóç õðÝñãçñá æþá êáé óõìðÝñáíå ðùò ç ãÞñáíóç äåí åßíáé ðáñÜãùí óôç èíçóéìüôçôá ôùí Üãñéùí ðëçèõóìþí. ¼ìùò ìçí îå÷íÜôå ôéò åðéäüóåéò óôá áèëÞìáôá. ÅÜí

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

121

Ýíá æþï ðïõ ãåñíÜ ôñÝîåé ëßãï ðéï áñãÜ, ôüôå èá ðéáóôåß áðü ôïõò èçñåõôÝò ôïõ ðéï íùñßò áð’ üôé ïé íåáñüôåñïé áíôáãùíéóôÝò ôïõ êáé åðïìÝíùò èá ðåèÜíåé áðü ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ãÞñáíóçò ðïëý ðñéí ðáñáôçñÞóïõìå óçìÜäéá åîáóèÝíéóçò. ¸íáò ôñüðïò íá ìåëåôÞóåé êáíåßò áõôÞ ôçí êáôÜóôáóç åßíáé íá õðïëïãßóåé ôç äýíáìç ôçò åðéëïãÞò ðïõ äñá óå Üãñéïõò ðëçèõóìïýò óõãêñßíïíôáò ôçí êáìðýëç åðéâßùóçò ãéá ôïí ðñáãìáôéêü ðëçèõóìü ìå ìßá êáìðýëç ãéá Ýíáí õðïèåôéêü ðëçèõóìü ðïõ åßíáé ðáíïìïéüôõðïò ìå ôïí ðñáãìáôéêü åêôüò áðü ôï üôé ç èíçóéìüôçôá äåí áõîÜíåé ìå ôçí çëéêßá. Ï ëüãïò ôùí ðåñéï÷þí êÜôù áðü ôéò êáìðýëåò ìáò äßíåé êáôÜ ðñïóÝããéóç ðüóï ìåéþíåôáé ç áñìïóôéêüôçôá áðü ôç ãÞñáíóç (ôï ó÷Þìá 8-2 äßíåé Ýíá ðáñÜäåéãìá). Óå ðïëëÜ Üãñéá èçëáóôéêÜ, ç ãÞñáíóç åßíáé éó÷õñÞ áñíçôéêÞ äýíáìç åðéëïãÞò êáé åðïìÝíùò ç ðëåéïøçößá ôùí ãïíéäßùí ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç åðçñåÜæïíôáé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. Ç åðéêñÜôçóÞ ôïõò ðéèáíþò åñìçíåýåôáé áðü ôá ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ ðñïóöÝñïõí óôá ðñþôá óôÜäéá ôçò æùÞò. Ï ïîõäåñêÞò áíáãíþóôçò èá èÝëåé ôþñá íá äåé ìåñéêÜ ðáñáäåßãìáôá ôÝôïéùí ãïíéäßùí ãÞñáíóçò ìå ðñþéìá ùöÝëç. Åßíáé ãíùóôÜ ðïëëÜ ãïíßäéá ìå ðïëëáðëÜ áðïôåëÝóìáôá: Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôï ãïíßäéï ðïõ ðñïêáëåß PKU ðñïêáëåß åðßóçò îáíèÜ ìáëëéÜ êáé äéáíïçôéêÞ êáèõóôÝñçóç. Åäþ, ùóôüóï, åíäéáöåñüìáóôå ãéá ãïíßäéá ðïõ Ý÷ïõí Ýíá áðïôÝëåóìá ðïõ äßíåé ðëåïíÝêôçìá óå íåáñÞ çëéêßá êáé Ýíá Üëëï áðïôÝëåóìá ðïõ ðñïêáëåß æçìßá êáèþò ãåñíÜìå. Óå Üñèñï ôïõ ôï 1988, ï éáôñüò Roger Albin áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Ìßôóéãêáí áíÝöåñå áñêåôÝò íüóïõò ðïõ èá ìðïñïýóáí íá åßíáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôÝôïéùí ãïíéäßùí. Ìßá õðïøÞöéá åßíáé ç áéìï÷ñùìÜôùóç, ìßá íüóïò ðïõ ðñïêáëåß õðåñâïëéêÞ áðïññüöçóç óéäÞñïõ êáé èÜíáôï óôç ìÝóç çëéêßá, üôáí ïé áðïèÝóåéò óéäÞñïõ ðïõ ðñïêýðôïõí êáôáôñÝöïõí ôï Þðáñ. Óå ðñùéìüôåñï óôÜäéï ôçò æùÞò ç éêáíüôçôá áðïññüöçóçò ðáñáðáíßóéïõ óéäÞñïõ ßóùò ðñïóöÝñåé óôá Üôïìá ìå áõôÞ ôçí áíùìáëßá Ýíá ðëåïíÝêôçìá (áðïöåýãïõí ôç óéäçñïðåíéêÞ áíáéìßá) ðïõ õðåñóêåëßæåé ôï êáôïðéíü ìåéïíÝêôçìá. Ï Albin óçìåéþíåé ðùò ç óõ÷íüôçôá ôïõ ãïíéäßïõ (âñßóêåôáé óôï 10% ðåñßðïõ ôïõ ðëçèõóìïý) ìðïñåß åðßóçò íá åîçãçèåß ìå ôï ðëåïíÝêôçìá åôåñïæõãùôßáò. ¹ áêüìá ðñüêåéôáé ãéá ãïíßäéï ðïõ óõíôçñåßôáé áðü öõëåôéêÜ áíôáãùíéóôéêÞ åðéëïãÞ. Ìðïñåß íá ùöåëåß ôéò ãõíáßêåò, ðïõ ÷ñåéÜæïíôáé óßäçñï ãéá íá áíáðëçñþíïõí áõôüí ðïõ ÷Üíïõí óôçí Ýììçíç ñýóç, áëëÜ íá âëÜðôåé ôïõò ìåóÞëéêïõò Üíäñåò, ðïõ áðëþò óõóóùñåýïõí õðåñâïëéêÞ ðïóüôçôá óéäÞñïõ. Óå Üëëï ðáñÜäåéãìá, ï Albin ðáñáôçñåß ðùò ïñéóìÝíïé Üíèñùðïé Ý÷ïõí Ýíá ãïíßäéï ðïõ ðñïêáëåß ôçí õðåñâïëéêÞ ðáñáãùãÞ ôçò ãáóôñéêÞò ïñìüíçò ðïõ ïíïìÜæåôáé ðåøéíïãüíï É. ÁõôÜ ôá Üôïìá Ý÷ïõí ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò áðü Üëëá íá áðïêôÞóïõí ðåðôéêü Ýëêïò êáé, êáèþò ìåãáëþíïõí, íá ðåèÜíïõí áðü ôï Ýëêïò. Ùóôüóï, ôá ßäéá Üôïìá Ý÷ïõí êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõò õøçëÜ

122

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ó÷Þìá 8.3. Ðáãêüóìéá ñåêüñ Ìáñáèùíßïõ ãéá Üíäñåò áðü 10 Ýùò 79 åôþí. (ÄåäïìÝíá áðü ôï Runner’ s World, 1980)

åðßðåäá ãáóôñéêïý õãñïý, ðïõ èá ìðïñïýóå íá ôïõò ðñïóöÝñåé ðáñáðÜíù ðñïóôáóßá Ýíáíôé ëïéìþîåùí. Áð’ üóï ãíùñßæïõìå, êáíåßò äåí Ý÷åé êÜíåé ôç äïêéìáóßá ðïõ ðñüôåéíå ï Albin, äçëáäÞ íá äéåñåõíÞóåé åÜí ôá õøçëÜ åðßðåäá ðåøéíïãüíïõ É ðñïóôáôåýïõí ôïõò áíèñþðïõò áðü ãáóôñåíôåñéêÝò ëïéìþîåéò óáí ôç öõìáôßùóç êáé ôç ÷ïëÝñá. Ï Paul Turke, åîåëéêôéêüò áíèñùðïëüãïò êáé åñåõíçôÞò ôçò ãÞñáíóçò ðïõ ðÞãå óôçí ÉáôñéêÞ ó÷ïëÞ êáé Ýãéíå Äáñâéíéêüò Éáôñüò, ìáò õðåíèõìßæåé ðùò üëï ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá êëßíåé ðñïò ôç ãÞñáíóç. Áðåëåõèåñþíåé êáôáóôñåðôéêÝò ÷çìéêÝò ïõóßåò ðïõ ìáò ðñïóôáôåýïõí áðü ëïéìþîåéò, áëëÜ ïé ßäéåò ÷çìéêÝò ïõóßåò áíáðüöåõêôá âëÜðôïõí ôïõò éóôïýò êáé ßóùò ôåëéêÜ ïäçãïýí óå ãÞñáíóç êáé êáñêßíï. Ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí óôçí íüóï Áëæ÷Üúìåñ ìðïñåß íá Ý÷ïõí åðßóçò åðéëåãåß åîáéôßáò ðëåïíåêôçìÜôùí óå íåáñþôåñï óôÜäéï. Ç íüóïò, ç êïéíüôåñç áéôßá êáôáóôñåðôéêÞò äéáíïçôéêÞò åêöýëéóçò, ðñïóâÜëåé ôï 5% ôùí áíèñþðùí ìÝ÷ñé ôá 65 ÷ñüíéá êáé 20% ìÝ÷ñé ôá ïãäüíôá. Åßíáé ãíùóôü áðü êáéñü üôé

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

123

åðçñåÜæåôáé áðü ãåíåôéêïýò ðáñÜãïíôåò, üðùò äåß÷íïõí ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ïéêïãåíåéþí êáé ç õøçëÞ ôçò óõ÷íüôçôá óå Üôïìá ìå ôñéóùìßá 21. Ôï 1993, åðéóôÞìïíåò áðü ôïí ÔïìÝá Íåõñïëïãßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Duke áíáêÜëõøáí ðùò Ýíá ãïíßäéï ðÜíù óôï ÷ñùìüóùìá 19 ðïõ êáôáóêåõÜæåé ôçí ðñùôåßíç áðïëéðïðñùôåßíç Å4 åßíáé éäéáéôÝñùò êïéíü óå Üôïìá ðïõ áíáðôýóïõí ôç íüóï Áëæ÷Üúìåñ. Ôá Üôïìá ðïõ åßíáé åôåñüæõãá ãéá ôï ãïíßäéï Ý÷ïõí ðéèáíüôçôá 40% íá áíáðôýîïõí ôç íüóï ìÝ÷ñé ôá ïãäüíôá ôïõò. Áð’ üóï ãíùñßæïõìå, êáíåßò äåí Ý÷åé åñåõíÞóåé ãéá ðñþéìá ùöÝëç óôá Üôïìá ðïõ áñãüôåñá áíáðôýóïõí ôç íüóï Áëæ÷Üúìåñ. Ôþñá ðïõ áíáêáëýöèçêå áõôü ôï ãïíßäéï, èá åßíáé äõíáôüí íá ôåèåß ôï åñþôçìá. Ï S.I.Rapoport óôï Åèíéêü Éíóôéôïýôï ÃÞñáíóçò Ý÷åé ðñïôåßíåé ìßá óõíáöÞ åñìçíåßá. Ðáñáôçñåß ðùò ç íüóïò Áëæ÷Üúìåñ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áíùìáëßåò óå ðåñéï÷Ýò ôïõ åãêåöÜëïõ ðïõ Ý÷ïõí åîåëé÷èåß ðéï ðñüóöáôá êáé ðùò äåí åìöáíßæåôáé óå Üëëá ðñùôåýïíôá. Ðñïôåßíåé ëïéðüí ðùò ïé ãåíåôéêÝò áëëáãÝò ðïõ ïäÞãçóáí óôçí ôá÷åßá áýîçóç ìåãÝèïõò ôïõ áíèñþðéíïõ åãêåöÜëïõ óôá ôåëåõôáßá ôÝóóåñá åêáôïììýñéá ÷ñüíéá åßôå ðñïêáëïýí Áëæ÷Üúìåñ óå ïñéóìÝíá Üôïìá Þ ðñïêáëïýí ðáñåíÝñãåéåò ðïõ äåí Ý÷ïõí áêüìá ìåôñéáóèåß áðü Üëëåò ãåíåôéêÝò áëëáãÝò. Èá Þôáí ðïëý åíäéáöÝñïí íá äåé êáíåßò åÜí ç åõöõßá åßíáé õøçëüôåñç óôçí áñ÷Þ ôçò æùÞò Þ ôï ìÝãåèïò ôïõ åãêåöÜëïõ ìåãáëýôåñï óôá Üôïìá ðïõ Ý÷ïõí ôï ðñïäéáèåóéêü ãïíßäéï ãéá ôç íüóï Áëæ÷Üúìåñ. ÓçìáíôéêÞ ðïóüôçôá åñãáóôçñéáêþí åíäåßîåùí äåß÷íåé üôé ãïíßäéá ìå ðñþéìá ðëåïíåêôÞìáôá óõíåéóöÝñïõí óôç ãÞñáíóç. Ï ðëçèõóìéáêüò âéïëüãïò Robert Sokal åîÝèñåøå óêáèÜñéá ôïõ áëåõñéïý, áõôÜ ôá êïéíÜ æïõæïýíéá ôçò êïõæßíáò, êáé åðÝëåãå õðÝñ åêåßíùí ðïõ áíáðáñÜãïíôáí íùñßò óôïí êýêëï æùÞò ôïõò. ÌåôÜ áðü óáñÜíôá ãåíéÝò, ôá óêáèÜñéá ðïõ åðåëÝãçóáí ãéá ðñþéìç áíáðáñáãùãÞ ðáñÞãáí óçìáíôéêÜ ìåãáëýôåñï áñéèìü áðïãüíùí íùñßò óôç æùÞ ôïõò, áëëÜ åðßóçò ãÞñáóêáí êáé êáé ðÝèáéíáí íùñßôåñá, ðéèáíüí ùò áðïôÝëåóìá ôùí ãïíéäßùí ðïõ åðåëÝãçóáí ãéá ôá ùöÝëç ôïõò óôçí áñ÷Þ ôçò æùÞò ðáñüëï ôï êáôïðéíü ôïõò êüóôïò. Ïé âéïëüãïé Michael Rose êáé Brian Charlesworth ðñï÷þñçóáí áíôßóôñïöá, åêôñÝöïíôáò ìýãåò ôïõ îõäéïý ðïõ áíáðáñÜãïíôáí áñãÜ óôïí êýêëï æùÞò ôïõò. ÁõôÝò ïé ìýãåò ôïõ îõäéïý ü÷é ìüíï áðïêôïýóáí ðåñéóóüôåñïõò áðïãüíïõò áñãüôåñá óôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõò, áëëÜ åðßóçò æïýóáí ðåñéóóüôåñï êáé åß÷áí óõíïëéêÜ ëéãüôåñïõò áðïãüíïõò, áêñéâþò áõôü ðïõ èá áíáìÝíáìå åÜí ç ôå÷íçôÞ åðéëïãÞ åß÷å áðáëåßøåé ãïíßäéá ìå ðñþéìá ùöÝëç êáé üøéìï êüóôïò. Áõîáíüìåíåò åíäåßîåéò äåß÷íïõí üôé ôÝôïéá ãïíßäéá óõíåéóöÝñïõí óôç ãÞñáíóç ôùí áãñßùí æþùí. Ãéá ÷ñüíéá, ïé ãåñïíôïëüãïé áðïäÝ÷ïíôáí ôï ëáíèáóìÝíï óõìðÝñáóìá ôïõ Alex Comfort ðùò ç ãÞñáíóç äåí ðáñïõóéÜæåôáé óôá Üãñéá æþá. Óå Ýíá êëáóéêü ðáñÜäåéãìá üðïõ ïé åðéóôÞìïíåò Ýâëåðáí áõôü ðïõ Þèåëáí íá äïýí, ðïëëïß áðü üóïõò ìåëÝôçóáí Üãñéïõò ðëçèõóìïýò äåí Ýêáíáí

124

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êáí ôïí êüðï íá åëÝãîïõí åÜí ôá ãçñáéüôåñá æþá ðáñïõóßáæáí áõîçìÝíï ôÜ÷ïò èíçóéìüôçôáò. Áðëþò èåþñçóáí ðùò ôá ôÜ÷ç èíçóéìüôçôáò ðáñÝìåíáí óôáèåñÜ åöüñïõ æùÞò. Ôþñá ùóôüóï ðïõ ïé ãåñïíôïëüãïé Ý÷ïõí áñ÷ßóåé íá áíáæçôïýí, áíáêáëýðôïõí ðáíôïý åíäåßîåéò. Ãéá ðïëëÜ åßäç, ç ãÞñáíóç ìåéþíåé ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá ðåñéóóüôåñï áð’ üôé üëåò ïé õðüëïéðåò äõíÜìåéò ôçò åðéëïãÞò ìáæß. Áõôü äåí áðïäåéêíýåé ôï ñüëï ôùí ðëåéïôñïðéêþí ãïíéäßùí óôç ãÞñáíóç, áëëÜ óßãïõñá áìöéóâçôåß ôç èåùñßá ðùò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ áðëþò äåí Ý÷åé ìïñÝóåé íá áðáëåßøåé ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç. Ðáñüëï ðïõ ïé åíäåßîåéò ãéá ãÞñáíóç óå Üãñéá æþá õðïóôçñßæïõí ôçí èåùñßá ôïõ óõìâéâáóìïý ãéá ôç ãÞñáíóç, ïé åíäåßîåéò ðùò ç äéÜñêåéá æùÞò ìðïñåß íá åðåêôáèåß Üìåóá ôçí áìöéóâçôïýí. ¼ôáí ç äéáôñïöÞ ôùí ðïíôéêéþí êáé ôùí áñïõñáßùí ðåñéïñßóèçêå óçìáíôéêÜ, ç äéÜñêåéá æùÞò ôïõò áõîÞèçêå êáôÜ 30% Þ êáé ðáñáðÜíù. Öáßíåôáé ìõóôçñéþäåò, äéüôé ç ìåãÜëç áýîçóç ôçò äéÜñêåéáò æùÞò ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü êÜôé ôüóï áðëü üðùò ï èåñìéäéêüò ðåñéïñéóìüò äåí óõíÜäåé ìå ôçí ðåðïßèçóÞ ìáò üôé ç ãÞñáíóç ðñïÝñ÷åôáé áðü ðïëëÜ ãïíßäéá ðïõ äñïõí ìáæß. Ãéáôß ëïéðüí ôá ðïíôßêéá êáé ïé áñïõñáßïé äåí ôñùí ëéãüôåñï ãéá íá æïõí ðåñéóóüôåñï; Ç ðñþôç ðéèáíüôçôá åßíáé ðùò óõíÞèùò õðåñóéôßæïíôáé óôï åñãáóôÞñéï êáé åðïìÝíùò ãçñÜóêïõí ðñüùñá. ºóùò ôá óþìáôÜ ôïõò åßíáé ó÷åäéáóìÝíá ãéá ðéï áðëÞ äéáôñïöÞ, ïðüôå ôá ðåéñÜìáôá áóéôßáò äåí åðÝêôåéíáí ôç äéÜñêåéá æùÞò, áðëþò ìåßùíáí ôá áñíçôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ôïõ õðåñâïëéêïý öáãçôïý. ÊÜôé ôÝôïéï üìùò äåí öáßíåôáé íá åßíáé óùóôü. Ïé áñïõñáßïé êáé ôá ðïíôßêéá ðïõ ìðïñïýí íá öáí üóï èÝëïõí äåí åßíáé ðïëý âáñýôåñïé áðü ôïõò Üãñéïõò óõããåíåßò ôïõò êáé ïé õðïóéôéóìÝíïé áñïõñáßïé æïýí áêüìá ðåñéóóüôåñï êáé áðü ôá Üãñéá æþá ðïõ ðñïóôáôåýïíôáé áðü èçñåõôÝò êáé äçëçôÞñéá. Ï âéïëüãïò Steven Austad áðü ôï ×Üñâáñíô åðéóêüðçóå åêáôïíôÜäåò åñåõíþí ðåñß äéáôñïöéêþí ðåñéïñéóìþí êáé âñÞêå ôçí áðÜíôçóç óå Ýíá ãåãïíüò ðïõ áíáöåñüôáí óå ëßãåò ìüíï Ýñåõíåò. Ïé õðïóéôéóìÝíïé áñïõñáßïé ìðïñåß íá æïõí ðéï ðïëý áëëÜ äåí áöÞíïõí áðïãüíïõò. ÌÜëéóôá ïýôå êáí æåõãáñþíïõí! Äåß÷íïõí íá ðáñáìÝíïõí óå Ýíá ðñïáíáðáñáãùãéêü áíáðôõîéáêü óôÜäéï, ðåñéìÝíïíôáò åðáñêÞ áðïèÝìáôá ôñïöÞò. Ïé ìç÷áíéóìïß ðïõ åîçãïýí ôçí ôñïöï-åðáãüìåíç ìáêñïâéüôçôá ðáñáìÝíïõí ðïëý åíäéáöÝñïíôåò, áëëÜ ãéá ôïí åîåëéêôéêü åðéóôÞìïíá, ï äéáôñïöéêüò ðåñéïñéóìüò ðïõ áêõñþíåé ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá äåí åßíáé üöåëïò áíôßèåôá åßíáé ôüóï êáêüò üóï êáé ï ðñþéìïò èÜíáôïò.

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

125

ÌÇ×ÁÍÉÓÌÏÉ ÃÇÑÁÍÓÇÓ Ðïéïé åããýò ìç÷áíéóìïß åßíáé õðåýèõíïé ãéá ôç ãÞñáíóç êáé ôçí ðåñéïñéóìÝíç ìáêñïâéüôçôá; Ç ðñüóöáôç Ýñåõíá Ý÷åé åíôïðßóåé áñêåôïýò. Ïé åëåýèåñåò ñßæåò, ãéá ðáñÜäåéãìá, åßíáé äñáóôéêÜ ìüñéá ðïõ êáôáóôñÝöïõí êÜèå éóôü ìå ôïí ïðïßï Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ. Ôá óþìáôÜ ìáò Ý÷ïõí áíáðôýîåé áñêåôÝò Üìõíåò, åéäéêÜ Ýíá ìüñéï ðïõ ïíïìÜæåôáé äéóìïõôÜóç ôïõ õðåñïîåéäßïõ (superoxide dismutase, SOD),ôï ïðïßï åîïõäåôåñþíåé ôéò åëåýèåñåò ñßæåò ðñïôïý ðñïöèÜóïõí íá ðñïêáëÝóïõí ðïëëÞ âëÜâç. Ç Ýëëåéøç öõóéïëïãéêÞò SOD ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé ðëáãßá ìõïôñïöéêÞ óêëÞñõíóç (ãíùóôÞ åðßóçò êáé ùò íüóï ôïõ Lou Gerhig), ìßá èáíáôçöüñï íüóï áôñïößáò ôùí ìõþí. Ôá åðßðåäá ôçò SOD óå äéÜöïñá åßäç óõíäÝïíôáé Üìåóá ìå ôç äéÜñêåéá æùÞò ôïõò. Áðü ôç ìßá ðëåõñÜ, áõôü äåß÷íåé ðùò ïé âëÜâåò áðü åëåýèåñåò ñßæåò åßíáé üíôùò ìßá åããýò áéôßá ãÞñáíóçò, áðü ôçí Üëëç, äåß÷íåé ðþò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ðñïóáñìüæåé ôçí Üìõíá óå ïðïéïäÞðïôå åðßðåäï áðáéôåßôáé. Ôï ïõñéêü ïîý åßíáé ìéá áêüìá áíôéïîåéäùôéêÞ ïõóßá. Ôá åðßðåäá ôïõ ïõñéêïý ïîÝïò óôï áßìá, åðßóçò ó÷åôßæïíôáé óôåíÜ ìå ôç äéÜñêåéá æùÞò åíüò åßäïõò. Åìåßò ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõìå ÷Üóåé ôçí éêáíüôçôá ðïõ äéáèÝôïõí ôá õðüëïéðá èçëáóôéêÜ íá áðïäïìïýìå ôï ïõñéêü ïîý. ÅðåéäÞ ïé êñýóôáëëïé ôïõ ïõñéêïý ïîÝïò êáèéæÜíïõí óôï áñèñéêü õãñü êáé ðñïêáëïýí ðïäÜãñá, áõôÞ ç áðþëåéá áíáöÝñåôáé óõ÷íÜ óôá éáôñéêÜ âéâëßá ùò Ýëëåéøç óôçí áíèñþðéíç âéï÷çìåßá, üìùò, üðùò áíáöÝñåôáé ó’ áõôü ôï áðüóðáóìá åã÷åéñéäßïõ Âéï÷çìåßáò, ìðïñåß åðßóçò íá åßíáé ðëåïíÝêôçìá ðïõ äéåõêïëýíåé ôçí ìáêñÜ æùÞ ìáò: Ðïéï åßíáé ôï ðëåïíÝêôçìá åðéëïãÞò åíüò åðéðÝäïõ ïõñéêïý ïîÝïò ôüóï õøçëïý ðïõ ôáëáíôåýåôáé óôï üñéï ôçò ïõñéêÞò áñèñßôéäáò (ðïäÜãñáò) óå ôüóï ðïëëÜ Üôïìá; Ðñïêýðôåé üôé ôï ïõñéêü Ý÷åé ùöÝëéìç äñÜóç. Ôï ïõñéêü åßíáé áðïôåëåóìáôéêüò êáèáñéóôÞò ðïëý äñáóôéêþí êáé åðéâëáâþí ìïñöþí ïîõãüíïõäçëáäÞ ôùí ñéæþí ïîõãüíïõ, ôùí áíéüíôùí õðåñïîåéäßïõ, ôïõ ìïíïáôïìéêïý ïîõãüíïõ êáé ôùí åíäéÜìåóùí ìïñßùí ïîõãïíùìÝíçò áßìçò ìå óßäçñï õøçëïý óèÝíïõò (+4 êáé +5). ¼íôùò ôï ïõñéêü åßíáé ôüóï áðïôåëåóìáôéêü ùò áíôéïîåéäùôéêü üóï ôï áóêïñâéêü. Ôï áõîçìÝíï åðßðåäï ïõñéêïý óôïõò áíèñþðïõò óå óýãêñéóç ìå Üëëá ðñùôåýïíôá ìðïñåß íá óõíåéóöÝñåé óçìáíôéêÜ óôç ìåãáëýôåñç äéÜñêåéá æùÞò ôùí áíèñþðùí êáé óôç ÷áìçëüôåñç óõ÷íüôçôá ôùí áèñþðéíùí êáñêßíùí. Ï ðüíïò ôïõ öëïãéóìÝíïõ áñèñéôéêïý äáêôýëïõ ßóùò áðïôåëåß ôï êüóôïò åíüò ãïíéäßïõ ðïõ ìðïñåß íá Ý÷åé åðéëåãåß äéüôé âïçèÜ óôçí áíáâïëÞ ôçò ãÞñáíóçò. Ôï ãïíßäéï áõôü Ý÷åé ôá áíôßèåôá áðïôåëÝóìáôá áð’ üóá Ý÷ïõí Þäç ðåñéãñáöåß õðü ôçí Ýííïéá üôé ôï ãïíßäéï ðñïóäßäåé üöåëïò áñãüôåñá óôç æùÞ, åðéâñáäýíïíôáò ôç ãÞñáíóç, åíþ áðïóðÜ ôï êüóôïò êáôÜ ôç äéÜñêåéá üëçò

126

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôçò åíÞëéêçò æùÞò. Èá Þôáí ðïëý åíäéáöÝñïí íá äïýìå åÜí ç ãÞñáíóç åßíáé âñáäýôåñç óå Üôïìá ìå ïõñéêÞ áñèñßôéäá. Ôá åðßðåäá åíüò åíæýìïõ ðïõ åðéäéïñèþíåé ôï åëáôôùìáôéêü DNA åßíáé åðßóçò õøçëüôåñá óå ìáêñïâéüôåñá åßäç. Áõôü äåß÷íåé ðùò ïé âëÜâåò óôï DNA áðïôåëïýí äýíáìç åðéëïãÞò êáé, üðùò êáé ìå ôçí SOD êáé ôï ïõñéêü ïîý, äåß÷íåé åðßóçò ðùò ç öýóç Ý÷åé âñåé ëýóç óôï ðñüâëçìá. ÅÜí êÜðïéïò èåùñåß ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ ùò áóèåíÞ äýíáìç, ôüôå âëÝðåé ôéò åëåýèåñåò ñßæåò êáé ôéò âëÜâåò óôï DNA ùò áßôéá ãÞñáíóçò. Ç óõíåéäçôïðïßçóç ôçò äýíáìçò ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò üìùò, ìáò êÜíåé íá áíáìÝíïõìå üôé ïé âëÜâåò áðü ñßæåò ïîõãüíïõ êáé åëáôôùìáôéêü DNA ðåñéïñßæïíôáé áðü ìç÷áíéóìïýò ðïõ Ý÷ïõí åîåëé÷èåß êáé ðïõ åßíáé üóï áðïôåëåóìáôéêïß ÷ñåéÜæåôáé ãéá íá ìåãéóôïðïéåßôáé ç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. ¼ðùò åðéóçìáßíåé ï Austad, ïé ìç÷áíéóìïß ãÞñáíóçò åíäÝ÷åôáé íá äéáöÝñïõí áðü åßäïò óå åßäïò. Ïé áñïõñáßïé êáé ôá ðïíôßêéá, ôá áíôéêåßìåíá ôçò ðåñéóóüôåñçò Ýñåõíáò ãéá ôç ãÞñáíóç, áðÝ÷ïõí áðü ôïí Üíèñùðï, ü÷é ìüíï öõëïãåíåôéêÜ áëëÜ êáé óôïí ôñüðï ôçò ãÞñáíóÞò ôïõò. Ï Austad ëïéðüí ðñüôåéíå íá ãßíïõí åêôåôáìÝíåò Ýñåõíåò óå äéÜöïñá åßäç þóôå íá áðïêáëõöèïýí êïéíÜ ðñüôõðá. ¢ñ÷éóå ôéò ÝñåõíÝò ôïõ óå Ýíá íçóß êïíôÜ óôçí áêôÞ ôçò ðïëéôåßáò Georgia üðïõ ôá ïðüóóïõì æïõí ÷ùñßò èçñåõôÝò åðß áñêåôÝò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá êáé ðñïÝâëåøå ðùò èá Ý÷ïõí åîåëé÷èåß Ýôóé þóôå íá æïõí ðåñéóóüôåñá ÷ñüíéá. Ç åñãáóßá ðåäßïõ−ç óýëëçøç áôüìùí ïðüóóïõì êáé óôï íçóß êáé óôçí çðåéñùôéêÞ ÷þñá êáé ï êáèïñéóìüò ôçò çëéêßáò ôïõò−äéÞñêåóå áñêåôÜ ÷ñüíéá. (Ôï åã÷åßñçìá Þôáí ðïëý åõêïëüôåñï ìå ôá ïðüóóïõì ôïõ íçóéïý êáèþò êïéìïýíôáé óå êïéíÞ èÝá óôï Ýäáöïò, Ý÷ïíôáò ÷Üóåé ôçí Üìõíá, óçìáíôéêÞ óôçí çðåéñùôéêÞ ÷þñá, íá êñýâïíôáé üëç ôçí çìÝñá óå âáèåéÜ ëáãïýìéá.) Ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò; ¼÷é ìüíï ôá ïðüóóïõì ôïõ íçóéïý æïýí ðåñéóóüôåñï áðü ôá ìáêñéíÜ îáäÝëöéá ôïõò ôçò óôåñéÜò, áëëÜ ãåñíïýí êáé ðéï áñãÜ óýìöùíá ìå ðïéêéëßá äåéêôþí. Ùóôüóï ôï êüóôïò áõôþí ôùí áëëáãþí, åßíáé ìéêñüôåñïò áñéèìüò íåïãíþí êÜèå ãÝííáò óå üëåò ôéò çëéêßåò êáé ìåãáëýôåñç çëéêßá ðñþôçò áíáðáñáãùãÞò. Åßíáé îåêÜèáñï ðùò ôï ôÜ÷ïò ãÞñáíóçò, üðùò êáé Üëëá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ êýêëïõ æùÞò, äéáìïñöþíåôáé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. ÄÉÁÖÏÑÅÓ ÁÍÁÌÅÓÁ ÓÔÁ ÖÕËÁ ÓÔÏ ÔÁ×ÏÓ ÃÇÑÁÍÓÇÓ ÅðéóôñÝöïõìå óôïí Üíèñùðï. Ôá áãüñéá ðïõ ãåííÞèçêáí óôéò ÇÐÁ ôï 1985 áíáìÝíïíôáé íá æÞóïõí, êáôÜ ìÝóï üñï, åðôÜ ÷ñüíéá ëéãüôåñá áðü ôá óõíïìÞëéêá êïñßôóéá, åíþ óõãêñßóéìåò äéáöïñÝò Ý÷ïõí ðáñáôçñçèåß óå Üëëåò ÷þñåò êáé Üëëåò åðï÷Ýò. Ãéáôß ïé ãõíáßêåò Ý÷ïõí áõôü ôï ðëåïíÝêôçìá Ýíáíôé ôùí áíäñþí; Ç ðéï óçìáíôéêÞ Ýíäåéîç ãéá ôá áßôéá ôçò óõíôïìüôåñçò ãÞñáíóçò ôùí

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

127

áñóåíéêþí óå ôüóá ðïëëÜ åßäç ðñïÝñ÷åôáé áðü óýãêñéóç ìåôáîý åéäþí. Ôá áñóåíéêÜ ðïõ ðñÝðåé íá áíôáãùíéóèïýí ãéá ôï ôáßñé ôïõò Ý÷ïõí óõíôïìüôåñç æùÞ áðü ôá èçëõêÜ. ÌÝñïò ôçò áõîçìÝíçò èíçóéìüôçôáò ðñïêýðôåé áðü ôçí ðÜëç ìåôáîý ôùí áñóåíéêþí ãéá ôç äéåêäßêçóç ôùí èçëõêþí, áëëÜ áêüìá êáé áñóåíéêÜ ðïõ æïýí ìüíá óå êëïõâéÜ ðåèáßíïõí íùñßôåñá áðü ôá èçëõêÜ. Ãéáôß åßíáé ôá áñóåíéêÜ ôï åõÜëùôï öýëï; Ç áñóåíéêÞ áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá åßíáé ôüóï åîáñôçìÝíç áðü ôçí áíôáãùíéóôéêÞ éêáíüôçôá ðïõ ç áñóåíéêÞ öõóéïëïãßá áöéåñþíåé ìåãáëýôåñï ìÝñïò ó’ áõôüí ôïí áíôáãùíéóìü êáé áíáëïãéêÜ ëéãüôåñï óôç óõíôÞñçóç ôïõ óþìáôïò. Ôï ðáé÷íßäé ôùí áñóåíéêþí óôç æùÞ ðáßæåôáé ìå õøçëÜ óôïé÷Þìáôá. ÅÜí ôá åîáéñåôéêÜ ðñïóáñìïóìÝíá áñóåíéêÜ ìðïñïýí íá äçìéïõñãÞóïõí ìåãÜëïõò áñéèìïýò áðïãüíùí åíþ ôá ìÝôñéá áñóåíéêÜ óõíÞèùò äåí áðïêôïýí êáíÝíá, ôüôå ðñÝðåé íá ãßíïõí ìåãÜëåò èõóßåò êáèþò ôï Üôïìï ðñïóðáèåß íá öèÜóåé ôçí õøçëÞ áñìïóôéêüôçôá. ÁíÜìåóá óôéò äéáäéêáóßåò ðïõ èõóéÜæïíôáé ìðïñåß íá åßíáé êáé åêåßíåò ðïõ óõíåéóöÝñïõí óôç ìáêñïâéüôçôá. ÐÑÏÅÊÔÁÓÅÉÓ ÓÔÇÍ ÉÁÔÑÉÊÇ Ç Ýñåõíá ãéá ôç ãÞñáíóç äåß÷íåé íá áíáêáëýðôåé ôçí áîßá ôïõ åîåëéêôéêïý ðñßóìáôïò. Ïé ãåñïíôïëüãïé óõíçäåéôïðïéïýí ðùò ïé ìç÷áíéóìïß ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç ìðïñåß íá ìçí åßíáé óöÜëìáôá áëëÜ óõìâéâáóìïß ðñïóåêôéêÜ éóïññïðçìÝíïé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. Ç åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ õðïíïåß ðùò ôá ãïíßäéá ðïõ åíÝ÷ïíôáé óôç ãÞñáíóç äåí åßíáé ìéá öïý÷ôá êáé ðùò ìåñéêÜ áðü áõôÜ Ý÷ïõí êñßóéìåò ëåéôïõñãßåò ãéá ôç æùÞ. Ôá ãïíßäéá áõôÜ åêöñÜæïõí ôá äéÜöïñá áðïôåëÝóìáôÜ ôïõò ìå Ýíá öáéíïìåíéêÜ óõíôïíéóìÝíï óýíïëï áðü êëéìáêïýìåíá óçìÜäéá, äéüôé üðïéï ãïíßäéï äåßîåé ôá âëáðôéêÜ áðïôåëÝóìáôÜ ôïõ íùñßôåñá áðü ôá õðüëïéðá èá õðïóôåß ôçí éó÷õñüôåñç áñíçôéêÞ åðéëïãÞ. Ç åðéëïãÞ èá åðéäñÜóåé åðÜíù ôïõ êáé åðÜíù óå Üëëá ãïíßäéá ãéá íá êáèõóôåñÞóåé ôá áðïôåëÝóìáôÜ ôïõ ìÝ÷ñéò üôïõ áõôÜ óõã÷ñïíéóèïýí ìå ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí Üëëùí ãïíéäßùí ðïõ ðñïêáëïýí ãÞñáíóç. ÁõôÞ ç äéáäéêáóßá åîçãåß ôï öáéíüìåíï ôïõ ìüíéððïõ, ôç ÷ñïíéêÞ óýìðôùóç ðïëëþí óçìáäéþí ãÞñáíóçò ðáñüëï ðïõ äåí õðÜñ÷åé åóùôåñéêü ñïëüé ðïõ íá ôçí óõíôïíßæåé. ÁõôÞ ç Üðïøç áðïèáññýíåé ôéò åëðßäåò ôçò êõñßáò ôïõ áñåïðëÜíïõ, ôçí åëðßäá ðùò ç ãÞñáíóç åßíáé íüóïò ðïõ ìéá ìÝñá ìðïñåß íá éáèåß. ÓõæçôÞóåéò ãéá ìéá ìåãÜëç áíáêÜëõøç óôçí Ýñåõíá ãéá ôçí åðéìÞêõíóç ôçò æùÞò åßíáé áðëþò óõæçôÞóåéò. Áõôü ðïõ ðñïóöÝñåé ç ãåñïíôïëïãéêÞ Ýñåõíá êáé ðïõ äéêáéïëïãåß ôéò óçìáíôéêÝò åðåíäýóåéò óôç ìåëÝôç ôçò ãÞñáíóçò, åßíáé ç ðéèáíüôçôá ðùò ðïëëÜ áðü ôá íïóÞìáôá ôçò ãÞñáíóçò ìðïñïýí íá áíáâëçèïýí Þ íá ðñïëçöèïýí þóôå íá æÞóïõìå ðéï ïëïêëçñùìÝíá êáé äõíáìéêÜ ôçí åíÞëéêç æùÞ

128

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ìáò. ÐáñÜ ôçí áðáéóéïäïîßá ãéá ôçí åðéìÞêõíóç ôçò äéÜñêåéáò æùÞò, ðáñáäå÷üìáóôå ðùò ç éóôïñßá ôçò åðéóôÞìçò åßíáé ãåìÜôç áðü èåùñçôéêïýò ðïõ ìå áõôïðåðïßèçóç êáôÝëçãáí ãéá êÜôé üôé åßíáé áäýíáôïí ìüëéò ëßãá ÷ñüíéá ðñéí áðü ôçí åðßôåõîÞ ôïõ. Êáé ãíùñßæïõìå êáëÜ ðùò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé êáôÜ ðïëý áõîÞóåé ôç äéÜñêåéá æùÞò ìáò ìÝóá óå ëßãá åêáôïììýñéá ÷ñüíéá. ÅðïìÝíùò äåí æçôïýìå áðü ôïõò ãåñïíôïëüãïõò íá åãêáôáëåßøïõí ôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõò ãéá åðéìÞêõíóç ôçò äéÜñêåéáò æùÞò, áëëÜ íá ôçí äéåîÜãïõí õðü ôï öþò ôçò åîÝëéîçò. Èá ðñÝðåé åðßóçò íá óçìåéþóïõìå ðùò ïé áðáéóéüäïîåò áîéïëïãÞóåéò ôùí äõíáôïôÞôùí ôçò åðéóôÞìçò Ý÷ïõí óõ÷íÜ ÷ñçóéìüôçôá. ÐáñÝ÷ïõí áõôü ðïõ ï öéëüóïöïò E.T.Whittaker ïíüìáóå áéôÞìáôá áíéêáíüôçôáò. Åîáéôßáò ôÝôïéáò áðáéóéïäïîßáò, ïé ìç÷áíéêïß äåí ðñïóðáèïýí ðëÝïí íá ó÷åäéÜóïõí ôï áåéêßíçôï êáé ïé ÷çìéêïß äåí ðñïóðáèïýí ðëÝïí íá ìåôáôñÝøïõí ôï ìüëõâäï óå ÷ñõóü. ÅÜí ïé ãåñïíôïëüãïé óôáìáôÞóïõí íá øÜ÷íïõí ôçí ðçãÞ ôçò íåüôçôáò óå êÜðïéï áðëü, åëåã÷üìåíï áßôéï ôçò ãÞñáíóçò, ïé ðñïóðÜèåéÝò ôïõò ßóùò áðïâïýí ðéï áðïäïôéêÝò ãéá ôçí áíèñþðéíç åõçìåñßá. Ï êëéíéêüò ãéáôñüò Ý÷åé ðéï Üìåóåò Ýãíïéåò. Ç ïìÜäá ôùí áôüìùí Üíù ôùí 85 áõîÜíåôáé ìå åîáðëÜóéï ñõèìü áð’ üôé ï óõíïëéêüò ðëçèõóìüò. Ìüëéò óôéò ôñåéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò, ôï ìÝóï ðñïóäüêéìï æùÞò óôéò ÇÐÁ áíÝâçêå áðü ôá 69.7 óôá 75.2 ÷ñüíéá. ÐÜíù áðü ôï Ýíá ôÝôáñôï ôùí äáðáíþí ãéá ôçí õãåßá ðçãáßíåé ðëÝïí óå áóèåíåßò ðïõ äéáíýïõí ôï ôåëåõôáßï Ýôïò æùÞò êáé ïé áíÜãêåò óå êëßíåò ãçñïêïìåßùí áíáìÝíïíôáé íá åßíáé ôåôñáðëÜóéåò óôá åðüìåíá åßêïóé ÷ñüíéá. Ç éáôñéêÞ Ý÷åé ìåôáèÝóåé ôçí åóôßáóÞ ôçò áðü ôéò ïîåßåò íüóïõò ôùí ðáéäéþí êáé íåáñþí åíçëßêùí óôéò ÷ñüíéåò íüóïõò ôùí çëéêéùìÝíùí. Ïé ãéáôñïß ðïõ öáíôÜæïíôáí ôïí åáõôü ôïõò íá äßíåé áíôéâéïôéêÜ ãéá íá áíá÷áéôßóåé ôçí ðíåõìïíßá êáé íá åêôåëåß çñùéêÝò åðåìâÜóåéò ðïõ óþæïõí æùÝò, âëÝðïõí ôþñá ðùò áðáó÷ïëïýíôáé ìå ôç óôáèåñïðïßçóç ôçò ðßåóçò, ôçí áîéïëüãçóç ôùí ðñïâëçìÜôùí ìíÞìçò êáé ôçí áíáêïýöéóç áðü ôá óõìðôþìáôá ôçò êáñäéáêÞò íüóïõ. Ðïëëïß ãéáôñïß êáé ïé áóèåíåßò ôïõò áíôéìåôùðßæïõí áêüìá ôç ãÞñáíóç ùò íüóçìá. ÁíáìÝíïõìå ðùò ç ãíþóç ôùí åîåëéêôéêþí êáôáâïëþí ôçò ãÞñáíóçò èá Ý÷åé éó÷õñÜ áðïôåëÝóìáôá ôá ïðïßá äåí åßíáé åýêïëï íá ðñïâëåöèïýí. ÁõôÞ ç ïðôéêÞ ãùíßá ìðïñåß åðßóçò íá ìåôáâÜëåé ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï âëÝðïõìå ôç äéêÞ ìáò æùÞ. ÏñéóìÝíïé ßóùò âñïýí ðáñçãïñéÜ ãíùñßæïíôáò üôé ç ãÞñáíóç åßíáé ôï ôßìçìá ðïõ ðëçñþíïõìå ãéá ôï óöñßãïò ôçò íéüôçò. ÕðÜñ÷åé åðßóçò ç áíáêïýöéóç áëëÜ êáé ç áðïãïÞôåõóç üôáí ãíùñßæåéò üôé êáìßá éáôñéêÞ ðñüïäïò äåí Ý÷åé ðïôÝ ðéèáíüôçôåò íá åðéìçêýíåé ìå äñáóôéêü ôñüðï ôç æùÞ ìáò. Ç áíáæÞôçóç åíüò ÷áðéïý Þ Üóêçóçò Þ äßáéôáò ðïõ èá ìáò ãëõôþóåé áðü ôç ãÞñáíóç ìðïñåß íá áíôéêáôáóôáèåß áðü ôçí åêôßìçóç ôçò æùÞò üðùò åßíáé, áðü óöñéãçëÞ ëåéôïõñãßá óå ïðïéáäÞðïôå çëéêßá. Ç åíáó÷üëçóç ìå ôçí ðáíôïôéíÞ æùÞ ìðïñåß íá áíôéêáôáóôáèåß áðü ôçí åðéèõìßá íá æÞóïõìå üóï ðéï

Êåö. 8: Ç ÃÞñáíóç ùò ÐçãÞ Íåüôçôáò

ïëïêëçñùìÝíá ãßíåôáé, üóï áõôü åßíáé äõíáôüí.

129

130

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 9

ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá Ôï ðáñåëèüí! ôï ðáñåëèüí! ôï ðáñåëèüí! Ôï ðáñåëèüí-ç óêïôåéíÞ áîåäéÜëõôç áíáóêüðçóç! Ôï ÷Üóìá ðïõ îå÷åéëßæåé-ïé êïéìþìåíïé êáé ïé óêéÝò! Ôï ðáñåëèüí-ôï áðÝñáíôï ìåãáëåßï ôïõ ðáñåëèüíôïò! Ãéáôß ôß Üëëï ôåëéêÜ åßíáé ôï ðáñüí, ðáñÜ âëáóôÜñé ôïõ ðáñåëèüíôïò; -«Ôáîßäé óôçí Éíäßá» ôïõ Walt Whitman

Ï

Phil, ï Üôõ÷ïò ðáñïõóéáóôÞò ôïõ äåëôßïõ êáéñïý ðïõ æåé ôçí ßäéá ìÝñá îáíÜ êáé îáíÜ óôçí ôáéíßá Ç ÌÝñá ôçò Ìáñìüôôáò, ìðáßíåé óå Ýíá åóôéáôüñéï ôç óôéãìÞ ðïõ Ýíáò ðåëÜôçò áñ÷ßæåé íá ðíßãåôáé áðü ôç ìðïõêéÜ ôïõ. Ï Phil, ðïõ Ý÷åé Þäç ðáñáêïëïõèÞóåé ôçí ßäéá óêçíÞ ðïëëÝò öïñÝò, êáôáöèÜíåé Þñåìá ðßóù áðü ôïí Üíèñùðï ðïõ áóöõêôéÜ, ôõëßãåé ôá ÷Ýñéá ôïõ ãýñù áðü ôçí Üíù êïéëéáêÞ ÷þñá ôïõ áíèñþðïõ êáé áðüôïìá ðéÝæåé óöéêôÜ. Ç ôñïöÞ áðïâÜëëåôáé áðü ôïí ëÜñõããá ôïõ ðåëÜôç ï ïðïßïò ìðïñåß ðëÝïí íá áíáðíåýóåé îáíÜ êáèþò ç æùÞ ôïõ Ý÷åé óùèåß áðü ôïí Phil êáé ôïí ÷åéñéóìü Heimlich. Ðåñßðïõ Ýíá óôá åêáôü ÷éëéÜäåò Üôïìá ðíßãåôáé êáé ðåèáßíåé êÜèå ÷ñüíï. Ðáñüëï ðïõ áõôÞ ç óõ÷íüôçôá èáíÜôùí åßíáé ìéêñÞ óõãêñéíüìåíç ìå ôïõò èáíÜôïõò áðü áõôïêéíçôéóôéêÜ äõóôõ÷Þìáôá, ï ðíéãìüò áðü öáãçôü Ý÷åé õðÜñîåé óôáèåñÞ áéôßá èáíÜôïõ ü÷é ìüíï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò, áëëÜ êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åîÝëéîçò ôùí óðïíäõëïæþùí, äéüôé üëá ôá óðïíäõëüæùá Ý÷ïõí ôï ßäéï ó÷åäéáóôéêü ìåéïíÝêôçìá: ôï óôüìá ìáò âñßóêåôáé êÜôù êáé åìðñüò áðü ôç ìýôç ìáò, åíþ ï ïéóïöÜãïò ðïõ ìåôáöÝñåé ôçí ôñïöÞ âñß131

132

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óêåôáé ðßóù áðü ôçí áåñáãùãü ôñá÷åßá óôï óôÞèïò ìáò, ïðüôå ïé äýï óùëÞíåò ðñÝðåé íá äéáóôáõñùèïýí óôï ëáéìü. ÅÜí áõôÞ ç äéáóôáýñùóç öñÜîåé áðü ôñïöÞ, ï áÝñáò äåí ìðïñåß íá öèÜóåé óôïõò ðíåýìïíÝò ìáò. ¼ôáí êáôáðßíïõìå, áíôáíáêëáóôéêïß ìç÷áíéóìïß óöñáãßæïõí ôï Üíïéãìá ôçò ôñá÷åßáò þóôå íá ìçí åéóÝëèåé ç ôñïöÞ. Äõóôõ÷þò, óôç æùÞ êáíÝíáò ìç÷áíéóìüò äåí åßíáé ôÝëåéïò. ÌåñéêÝò öïñÝò ôï áíôáíáêëáóôéêü äõóëåéôïõñãåß êáé «êÜôé êáôåâáßíåé óôïí ëÜèïò óùëÞíá». Ãéá ôçí ðåñßðôùóç áõôÞ Ý÷ïõìå Ýíá ìç÷áíéóìü Üìõíáò, ôï áíôáíáêëáóôéêü ôïõ ðíéãìïý, Ýíá óõíôïíéóìÝíï óýíïëï ìõéêþí óõóðÜóåùí êáé ôñá÷åéáêÞò óõóôïëÞò ðïõ äçìéïõñãåß Ýíá êýìá åêðíåüìåíïõ áÝñá ôï ïðïßï äéá ôçò âßáò áðïâÜëåé ôçí ôñïöÞ ðïõ åß÷å ðÜñåé ëÜèïò êáôåýèõíóç. ÅÜí êáé áõôüò ï åöåäñéêüò ìç÷áíéóìüò áðïôý÷åé êáé ç ðáñåìðüäéóç ôçò ôñá÷åßáò äåí áðïìáêñõíèåß, ôüôå ðåèáßíïõìå−åêôüò âÝâáéá åÜí ï Phil Þ êÜðïéïò Üëëïò óáí åêåßíïí ôý÷åé íá âñßóêåôáé êïíôÜ. ÁëëÜ ãéáôß ÷ñåéáæüìáóôå ôïõò ðñïóôáôåõôéêïýò ìç÷áíéóìïýò åëÝã÷ïõ ôçò êõêëïöïñßáò êáé Ýíá åöåäñéêü áíôáíáêëáóôéêü ðíéãìïý; Èá Þôáí ôüóï áóöáëÝóôåñï êáé åõêïëüôåñï åÜí ïé äßïäïé ãéá ôïí áÝñá êáé ôçí ôñïöÞ ìáò Þôáí åíôåëþò îå÷ùñéóôïß. Ðïéïò ëåéôïõñãéêüò ñüëïò õðÜñ÷åé ãéá áõôÞ ôç äéáôáýñùóç; Ç áðÜíôçóç åßíåé áðëÞ−êáíÝíáò áðïëýôùò. Ç åîÞãçóç åßíáé éóôïñéêÞ, ü÷é ëåéôïõñãéêÞ. Ôá óðïíäõëüæùá áðü ôá øÜñéá Ýùò ôá èçëáóôéêÜ Ý÷ïõí üëá ôç äéáóôáýñùóç ôùí äýï äéüäùí. ¢ëëåò æùéêÝò ïìÜäåò, üðùò ôá Ýíôïìá êáé ôá ìáëÜêéá, Ý÷ïõí ôçí ðéï ëïãéêÞ äéÜôáîç ðëÞñïõò ÷ùñéóìïý ôïõ áíáðíåõóôéêïý êáé ðåðôéêïý óõóôÞìáôïò. Ôï ðñüâëçìá êõêëïöïñßáò áÝñá−ôñïöÞò Üñ÷éóå áðü Ýíáí ìáêñéíü ðñüãïíï, Ýíá ìéêñïóêïðéêü óêùëçêïåéäÝò æþï ðïõ ôñåöüôáí ìå ìéêñïïñãáíéóìïýò ôïõò ïðïßïõò äéçèïýóå áðü ôï íåñü äéáìÝóïõ ìéÜò ðåñéï÷Þò ðïõ Ýìïéæå ìå ößëôñï áêñéâþò ðßóù áðü ôï óôüìá. Ôï æþï Þôáí ðïëý ìéêñü êáé åðïìÝíùò äåí ÷ñåéáæüôáí áíáðíåõóôéêü óýóôçìá. Ç ðáèçôéêÞ äéÜ÷õóç äéáëõìÝíùí áåñßùí ìåôáîý ôùí åóþôåñùí ìåñþí ôïõ êáé ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò íåñïý êÜëõðôå åýêïëá ôéò áíáðíåõóôéêÝò ôïõ áíÜãêåò. Áñãüôåñá, êáèþò áíÝðôõîå ìåãáëýôåñï ìÝãåèïò, ç ðáèçôéêÞ äéÜ÷õóç Þôáí ëéãüôåñï åðáñêÞò êáé åîåëß÷èçêå Ýíá áíáðíåõóôéêü óýóôçìá. ÅÜí ç åîÝëéîç ðñï÷ùñïýóå êáôáóôñþíïíôáò ëïãéêÜ ó÷Ýäéá, ôüôå ôï íÝï áíáðíåõóôéêü óýóôçìá èá åß÷å ó÷åäéáóôåß áðü ôçí áñ÷Þ. ¼ìùò, ç åîÝëéîç äåí ó÷åäéÜæåé ðÜíôïôå ëïãéêÜ. Ðñï÷ùñÜ ìå ìéêñÝò ìåôáâïëÝò óå üôé Þäç Ý÷åé. Ç ôñïöÞ êïóêéíßæåôáé óôï åìðñüò Üêñï ôïõ ðåðôéêïý óõóôÞìáôïò ôï ïðïßï áðïôåëåß ìßá ìåãÜëç åðéöÜíåéá ñïÞò. ×ùñßò éäéáßôåñåò ôñïðïðïéÞóåéò, åîõðçñåôïýóå êáé ôï ñüëï ôùí âñáã÷ßùí, ðáñÝ÷ïíôáò Ýíá ìåãÜëï ìÝñïò ôùí áíôáëëáóüìåíùí áåñßùí ìåôáîý ôùí éóôþí ôïõ ïñãáíéóìïý êáé ôïõ åîùôåñéêïý ðåñéâÜëëïíôïò.Áñãüôåñá, äçìéïõñãÞèçêå åðéðëÝïí áíáðíåõóôéêüò ÷þñïò ìå áñãÝò ôñïðïðïéÞóåéò óå áõôü ôï «êüóêéíï» ôçò ôñïöÞò. Ïé ìéêñÝò óðÜíéåò ìåôáëëáãÝò ðïõ ôï Ýêáíáí ðéï áðï-

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

133

Ó÷Þìá 9.1. ÄéÜãñáììá ôçò áíáðíåõóôéêÞò êáé ôçò ðåðôéêÞò äéüäïõ óå ìßá ðñïíýìöç ÷éôùíüæùïõ ôïõ ÷áìÝíïõ ðñïãüíïõ üëùí ôùí óðïíäõëïæþùí. Ïñéæüíôéá äéáôïìÞ áðü ôï åìðñüò ìÝñïò ôïõ óþìáôïò. (óôüìá, ñïÞ íåñïý, âñáã÷éáêÝò ó÷éóìÝò, Ýíôåñï)

ôåëåóìáôéêü óôçí áíáðíïÞ, ðñïïäåõôéêÜ óõóóùñåýôçêáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åîÝëéîçò. ¸ôóé, ìÝñïò ôïõ ðåðôéêïý ìáò óõóôÞìáôïò ðñïóáñìüóôçêå ãéá íá åîõðçñåôåß ìßá íÝá ëåéôïõñãßá -ôçí áíáðíïÞ−êáé äåí õðÞñ÷å ôñüðïò ðñüâëåøçò ãé áõôü ðïõ èá óõíÝâáéíå áñãüôåñá óå Ýíá åóôéáôüñéï óôçí ÐåíóõëâÜíéá êáôÜ ôçí çìÝñá ôçò Ìáñìüôôáò. ÓÞìåñá, ôï åîåëéêôéêü óôÜäéï ôïõ óêþëçêá ðïõ êïóêéíßæåé ôçí ôñïöÞ ôïõ, áíåõñßóêåôáé óôïõò óôåíüôåñïõò áóðüíäõëïõò óõããåíåßò ôùí óýã÷ñïíùí óðïíäõëïæþùí. ÁõôÜ ôá áóðüíäõëá Ý÷ïõí óõíäõÜóåé ôçí áíáðíåõóôéêÞ êáé ôçí ðåðôéêÞ äßïäï üðùò öáßíåôáé óôï Ó÷Þìá 9.1. ÁñêåôÜ áñãüôåñá, ç åîÝëéîç ôçò áíáðíåõóôéêÞò ïäïý ðñïêÜëåóå ìåñéêÝò Üëëåò áëëáãÝò ãéá ôéò ïðïßåò ôþñá ìåôáíïéþíïõìå. ¼ôáí Ýíá ìÝñïò ôçò áíáðíåõóôéêÞò ðåñéï÷Þò ôñïðïðïéÞèçêå ãéá íá ó÷çìáôßóåé ôïí ðíåýìïíá, äéáêëáäßóôçêå êáé áðï÷ùñßóôçêå áðü ôï êáôþôåñï ìÝñïò ôïõ ïéóïöÜãïõ ôï ïðïßï ìåôáôñÜðçêå óå óôïìÜ÷é. Áðü ôá Þäç äéáèÝóéìá ïóöñçôéêÜ üñãáíá (ñïõèïýíéá) óôï ñýã÷ïò, áíáðôý÷èçêáí âïçèçôéêÜ áíïßãìáôá ãéá ôçí áíáðíïÞ óôçí åðéöÜíåéá ôïõ íåñïý. Åßíáé êáôáíïçôü üôé äåí áíáðôý÷èçêáí ïýôå óôï ðçãïýíé ïýôå óôï ëáéìü. ¸ôóé, ç äßïäïò ôïõ áÝñá, áíïß÷èçêå ðÜíù áðü ôï óôüìá êáé ïäçãïýóå óôï åìðñüò ìÝñïò ôïõ ðåðôéêïý óõóôÞìáôïò. Êáôüðéí ï áÝñáò ðåñíïýóå ðßóù áðü ôï óôüìá êáé ôïí ëÜñõããá, üðïõ ç ôñá÷åßá áðï÷ùñéæüôáí êáé ìÝóù äéüäïõ Ýöèáíå óôïõò ðíåýìïíåò. Áõôü áðïôåëåß ôï óôÜäéï ôïõ äßðíåõóôïõ é÷èýïò (âë. Ó÷Þìá 9.2).

134

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ó÷Þìá 9.2. Åîåëéêôéêü óôÜäéï ôùí äßðíåõóôùí é÷èýùí, ìå áíáðíåõóôéêü êáé ðåðôéêü óýóôçìá ôùí áíþôåñùí óðïíäõëïæþùí. Êáôáêüñõöç äéáôïìÞ óôç ìÝóç ãñáììÞ. Ïé äéáêåêïìÝíåò ãñáììÝò õðïäåéêíýïõí ôç ìåëëïíôéêÞ ìåôáêßíçóç ôçò óýíäåóçò ôùí ñïõèïõíéþí óôï öÜñõããá, üðùò áõôÞ åìöáíßæåôáé óôá èçëáóôéêÜ. (ñïõèïýíéá, óôüìá, âñÜã÷éá, ðíåýìïíáò, óôïìÜ÷é)

Ïé åðüìåíåò åîåëéêôéêÝò äéáäéêáóßåò ìåôáêßíçóáí ôç óýíäåóç áðü ôá ñïõèïýíéá ðßóù ðñïò ôï öÜñõããá. ¸ôóé, äéá÷ùñßóôçêå ç áíáðíåõóôéêÞ áðü ôçí ðåðôéêÞ äßïäï, üóï áõôü Þôáí äõíáôü, ÷ùñßò íá ó÷åäéáóôåß ðÜëé ç äïìÞ ôïõ êåöáëéïý êáé ôïõ öÜñõããá. Êáôüðéí, ç åðéìÞêçò äéðëÞ äßïäïò, ðñïïäåõôéêÜ, âñá÷ýíèçêå üóðïõ áðÝìåéíå ìüíï ç äéáóôáýñùóÞ ôïõò. Ìå áõôÞí ôç äéáóôáýñùóç ôùí äýï äéüäùí Ý÷ïõí áðïìåßíåé üëá ôá áíþôåñá óðïíäõëüæùá êáèþò êáé ï Üíèñùðïò. Ôá óðïíäõëüæùá óõíåðþò, Ý÷ïõí ôï ìåéïíÝêôçìá íá ðíßãïíôáé áðü ôçí ôñïöÞ ôïõò. Ï Äáñâßíïò, ôï 1859, õðïãñÜììéóå ðüóï äýóêïëï áðü êáèáñÜ ëåéôïõñãéêÞò Üðïøçò åßíáé íá: êáôáíïÞóåé êáíåßò ôï ðáñÜîåíï ãåãïíüò üôé êÜèå ðïóüôçôá ôñïöÞò Þ õãñïý ôï ïðïßï êáôáðßíïõìå, èá ðñÝðåé íá ðåñÜóåé ðÜíù áðü ôï Üíïéãìá ôçò ôñá÷åßáò, ìå êÜèå êßíäõíï íá ðÝóåé ìÝóá óôïõò ðíåýìïíåò, ðáñÜ ôïí åêðëçêôéêü ìç÷áíéóìü ìå ôïí ïðïßï êëåßíåé ç ãëùôôßäá êáôÜ ôçí êáôÜðïóç. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, õóôåñïýìå óå ó÷Ýóç ìå Üëëá èçëáóôéêÜ, äéüôé ï Ýëåã÷ïò ôçò êõêëïöïñßáò ôçò ôñïöÞò óôï öÜñõããá ðåñéïñßæåôáé áðü ôéò ðñïóáñìïãÝò ðïõ Ý÷ïõí ãßíåé ãéá ôçí ïìéëßá. ¸÷åôå äåé ðïôÝ Ýíá Üëïãï íá ðßíåé íåñü; ÊñáôÜ ôï óôüìá ôïõ ìÝóá óôï íåñü êáé ðßíåé ÷ùñßò íá äéáêüðôåé ãéá ôçí áíáðíïÞ ôïõ. Áõôü ìðïñåß íá ôï ðåôý÷åé äéüôé ôï Üíïéãìá áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ìýôçò ôïõ ìðïñåß íá åõèõãñáììéóôåß ìå áêñßâåéá ìå ôï Üíïéãìá óôçí ôñá÷åßá.

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

135

Ç áíáðíåõóôéêÞ äßïäïò ó÷çìáôßæåé Ýíá åßäïò ãÝöõñáò ðÜíù áðü ôçí ðåðôéêÞ ïäü. ¸ôóé, üôáí ôï Üëïãï êáôáðßíåé ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ôïí åëåýèåñï ÷þñï äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ áðü áõôÞí ôç ãÝöõñá. Äõóôõ÷þò ãéá åìÜò, ôï Üíïéãìá óôçí ôñá÷åßá ìáò åßíáé ôïðïèåôçìÝíï ðéï ðßóù óôï öÜñõããá, Ýôóé þóôå íá ìçí ìðïñåß íá ãßíåé óýíäåóç ìå ãÝöõñá. Áí êáé ïé åíÞëéêåò äåí Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá áõôÞ, ôïõëÜ÷éóôïí ôá âñÝöç ìðïñïýí ôïõò ðñþôïõò ìÞíåò ôçò æùÞò ôïõò íá êáôáðßíïõí õãñÜ êáé íá áíáðíÝïõí ôáõôü÷ñïíá, üðùò óõìâáßíåé êáé óå Üëëá èçëáóôéêÜ. Ùóôüóï, ìüëéò áñ÷ßæïõí êáé «ìðáìðáëßæïõí», êÜôé ðïõ áðïôåëåß ôïí ðñüäñïìï ôçò ïìéëßáò, ÷Üíïõí ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò íá ðßíïõí üðùò ôá Üëïãá. Ôï áíôáíáêëáóôéêü ôïõ ðíéãìïý áðïôåëåß ãéá ôïí Üíèñùðï ìßá áñ÷áßá êëçñïíïìéÜ ðïõ ðåñéïñßóôçêå ðñïò ÷Üñéí ôçò ïìéëßáò. ÊÁÉ ÁËËÅÓ Ó×ÅÄÉÁÓÔÉÊÅÓ ÄÕÓËÅÉÔÏÕÑÃÉÅÓ ÐïëëÜ Üëëá ó÷åäéáóôéêÜ åëáôôþìáôá ìáò êÜíïõí åõÜëùôïõò óå äéÜöïñá éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá. Ðéèáíþò, ôï ðéï óõ÷íÜ áíáãíùñßóéìï ðñüâëçìá åßíáé ï áìöéâëçóôñïåéäÞò ðïõ Ý÷åé ó÷åäéáóôåß ìå êáôåýèõíóç ìÝóá-Ýîù. Ïé ïöèáëìïß ôùí óðïíäõëïæþùí îåêßíçóáí ùò öùôïåõáßóèçôá êýôôáñá ôïðïèåôçìÝíá êÜôù áðü ôï äÝñìá åíüò ìéêñïóêïðéêïý äéáöáíïýò ðñïãüíïõ. Ôá áéìïöüñá áããåßá êáé ôá íåýñá ðïõ õðïóôÞñéæáí áõôÜ ôá öùôïåõáßóèçôá êýôôáñá ðñïÝñ÷ïíôáí áðü Ýîù, ìßá êáëÞ êáôåýèõíóç ãéá Ýíá äéáöáíÝò æþï. Ôþñá, åêáôïíôÜäåò åêáôïììýñéá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôï öùò ðñÝðåé ðÜëé íá ðåñÜóåé ìÝóù ôùí íåýñùí êáé ôùí áããåßùí óôçí åðéöÜíåéá ôïõ áìöéâëçóôïåéäïýò, ðñéí öèÜóåé óôá ñáâäßá êáé óôá êùíßá ðïõ áíôéäñïýí óôï öùò.Ôá íåõñéêÜ éíßäéá ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò óõíåíþíïíôáé óå ìßá äåóìßäá ðïõ êáëåßôáé ïðôéêü íåýñï, êáé ôï ïðïßï ðñÝðåé íá åîÝëèåé áðü ôïí ïöèáëìü þóôå íá öèÜóåé óôïí åãêÝöáëï. Óôï óçìåßï-ðÝñáóìá üðïõ ôï ïðôéêü íåýñï âãáßíåé áðü ôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ äåí ìðïñåß íá õðÜñ÷ïõí ïýôå ñáâäßá ïýôå êùíßá. Óôï óçìåßï áõôü äåí õðÜñ÷åé áíôßëçøç ôïõ öùôüò: ôï ïíïìÜæïõìå ôõöëü óçìåßï. Ãéá íá ôï äåßîïõìå áõôü, áò êëåßóïõìå ôï áñéóôåñü ìáò ìÜôé êáé áò åóôéÜóïõìå ôï äåîß ìáò ìÜôé óôç ìýôç åíüò ìïëõâéïý ðïõ èá ôï âÜëïõìå áêñéâþò ìðñïóôÜ ìáò. ÅÜí ìåôáêéíÞóïõìå áñãÜ ôï ìïëýâé ðñïò ôá äåîéÜ, ÷ùñßò íá ôï áêïëïõèÞóåé ôï âëÝìá ìáò, ôüôå óå áðüêëéóç ðåñßðïõ åßêïóé ìïéñþí áðü ôçí áñ÷éêÞ èÝóç, ç ìýôç ôïõ ìïëõâéïý èá åîáöáíéóôåß. Ïìïßùò, ôï áñéóôåñü ìÜôé åßíáé ôõöëü åßêïóé ìïßñåò áñéóôåñÜ áðü ôç ìÝóç ãñáììÞ. Ôá áããåßá ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò ðñïêáëïýí Ýíá Üëëï ðñüâëçìá. Ñß÷íïõí óêéÝò ðïõ äçìéïõñãïýí Ýíá äßêôõï áðü ôõöëÜ óçìåßá óôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ. Ãéá íá îåðåñáóôåß ôï ðñüâëçìá áõôü ôá ìÜôéá ìáò êéíïýíôáé äéáñêþò ìå ëåðôÜáíåðáßóèçôá ôéíÜãìáôá Ýôóé þóôå íá óáñþíïõí ëßãï äéáöïñåôéêÝò ðåñéï÷Ýò óå

136

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ó÷Þìá 9.3. A. Ôï áíèñþðéíï ìÜôé üðùò èá üöåéëå íá åßíáé, ìå ðñïóáíáôïëéóìü ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò óáí êáëáìÜñé. Â. Ôï áíèñþðéíï ìÜôé üðùò óôçí ðñáãìáôéêüôçôá åßíáé, ìå ôá íåýñá êáé ôá áããåßá íá äéáóôáõñþíïõí ôï åóùôåñéêü ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò. (öáêüò, áìöéâëçóôñïåéäÞò, ïðôéêü íåýñï)

êÜèå êëÜóìá ôïõ äåõôåñïëÝðôïõ. ¼ëïò áõôüò ï üãêïò ôùí ðëçñïöïñéþí ðñïùèåßôáé óôïí åãêÝöáëï üðïõ áíáóõíôßèåôáé óå óõíáöÞ åéêüíá. Åßíáé ëÜèïò íá óêåðôüìáóôå üôé âëÝðïõìå êÜôé óõíå÷þò êáé ìå ôá äýï ìÜôéá ìáò . Ç áëÞèåéá åßíáé üôé ôï âëÝðïõìå äéáëåéðüíôùò ðüôå ìå ôï Ýíá êáé ðüôå ìå ôï Üëëï ìå ôá÷ýôáôåò åíáëëáãÝò. ÐÜíôùò, ïé óêéÝò, üðùò êáé ôá ôõöëÜ óçìåßá, âñßóêïíôáé ðÜíôïôå åêåß. Ãéá íá äåßîïõìå áõôÞí ôçí áõôáðÜôç, áò ìðïýìå óå Ýíá óêïôåéíü äùìÜôéï êáé áò áíÜøïõìå Ýíá öáêü êïíôÜ óå Ýíá êëåéóìÝíï ìáò ìÜôé. Óôç óõíÝ÷åéá áò áíïßîïõìå ôï ìÜôé áõôü êáé áò ôï óôñéöïãõñßóïõìå áñãÜ. ¼ôáí ôï ìÜôé ãõñßóåé åíôåëþò äåîéÜ ôüôå èá äïýìå ôç óêéÜ ôïõ ðïëýðëïêïõ äéáêëáäéóìÝíïõ óõóôÞìáôïò ôùí öëåâéäßùí êáé ôùí áñôçñéïëßùí ðïõ ôñïöïäïôïýí ôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ. Ç áíôßóôñïöç öïñÜ ôïõ áìöéâëçóôñïåéäÞ áðïôåëåß Ýíá êïéíü åëÜôôùìá ôùí óðïíäõëïæþùí ôï ïðïßï äåí Ý÷åé êÜðïéá ëåéôïõñãéêÞ áîßá. ¼ðùò êáé ìå ôçí áôõ÷Þ äéáóôáýñùóç ôçò áíáðíåõóôéêÞò êáé ôçò ðåðôéêÞò ïäïý, ç åîÞãçóç åßíáé éóôïñéêÞ êáé áöïñÜ ìüíï ôá óðïíäõëüæùá. Ï ëåéôïõñãéêÜ áíÜëïãïò ïöèáëìüò óôï êáëáìÜñé Ý÷åé ìéá ðéü ëïãéêÞ äéåõèÝôçóç óôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ, ìå ôá íåýñá êáé ôá áããåßá íá Ýñ÷ïíôáé ðßóù áðü ôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ. Ï ïöèáëìüò

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

137

ôïõ êáëáìáñéïý äåí Ý÷åé áíÜãêç áðü ôå÷íÜóìáôá þóôå íá åëá÷éóôïðïéåß ôï åëÜôôùìá ðïõ äçìéïõñãåß ï ó÷åäéáóìüò óôïí ïöèáëìü ôùí óðïíäõëïæþùí. Ôï êáëáìÜñé åîÜëëïõ äåí áíôéìåôùðßæåé êáé êáíÝíá ðñüâëçìá óôçí áíáðíïÞ êáé óôçí ôáõôü÷ñïíç ëÞøç ôñïöÞò, üìùò êáé áõôü, êáèþò êáé Üëëá ìáëÜêéá,Ý÷åé ôéò äéêÝò ôïõ êáôáóêåõáóôéêÝò äõóëåéôïõñãßåò áðü ôçí éóôïñéêÞ ôïõ êëçñïíïìéÜ. Ï áíÜóôñïöïò ó÷åäéáóìüò ôïõ áìöéâëçóôñïåéäÞ äåí åßíáé õðåýèõíïò ìüíï ãéá ôéò ìéêñÝò ïðôéêÝò äéáôáñá÷Ýò áëëÜ êáé ãéá ïñéóìÝíá åéäéêÜ éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá. ÏðïéáäÞðïôå ìéêñÞ áéìïññáãßá Þ áðüöñáîç ôçò ñïÞò ôïõ áßìáôïò óôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ ñß÷íåé ìßá óêéÜ ç ïðïßá ìðïñåß íá âëÜøåé óïâáñÜ ôçí ïðôéêÞ åéêüíá. Áêüìá ðéï óïâáñü ðñüâëçìá åßíáé ç åõêïëßá ìå ôçí ïðïßá áðïêïëëÜôáé ç åðéöÜíåéá óõëëïãÞò ôïõ öùôüò (ñáâäßá êáé êùíßá) áðü ôïí õðüëïéðï ïöèáëìü. Ìüëéò îåêéíÞóåé áõôÞ ç äéáäéêáóßá ðïõ åßíáé ãíùóôÞ ùò áðïêüëëçóç ôïõ áìöéâëçóôñïåéäïýò, ç êáôÜóôáóç ãßíåôáé ôüóï åðåßãïõóá ðïõ åÜí ìåßíåé ÷ùñßò èåñáðåßá, ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå ôýöëùóç. Ï ïöèáëìüò ôïõ êáëáìáñéïý ï ïðïßïò Ý÷åé ðéï ëïãéêü ó÷åäéáóìü, Ý÷åé áãêõñïâïëçìÝíï ôïí áìöéâëçóôñïåéäÞ ôïõ óå áðüóôáóç áóöáëåßáò ðÜíù áðü áíáñßèìçôá íåõñéêÜ éíßäéá þóôå íá ìçí ìðïñåß íá áðïêïëëçèåß. Åðéðñüóèåôá óôá åëáôôþìáôá ðïõ Ý÷ïõí üëá ôá óðïíäõëüæùá êáé üëá ôá èçëáóôéêÜ, õðÜñ÷ïõí êáé áëëá ðïõ óõíáíôþíôáé ìüíï óôïõò áíèñþðïõò Þ êáé óôá êïíôéíüôåñá óõããåíéêÜ ìáò ðñùôåýïíôá. Ç óêùëçêïåéäÞò áðüöõóç åßíáé Ýíá Üëëï ðáñÜäåéãìá. ¢ôïìá ðïõ Ý÷ïõí õðïóôåß óêùëçêïåéäåêôïìÞ äåí öáßíåôáé íá õóôåñïýí áðü áõôÞí ôçí áðþëåéá. Ç ìïíáäéêÞ ëåéôïõñãéêÞ óçìáóßá ôçò óêùëçêïåéäïýò áðïöýóåùò ðïõ ãíùñßæïõìå ìå âåâáéüôçôá åßíáé ç éêáíüôçôÜ ôçò íá äçìéïõñãåß óêùëçêïåéäßôéäá. Ç óêùëçêïåéäÞò áðüöõóç áðïôåëåß ìÝñïò ôïõ ôõöëïý, åíüò ôìÞìáôïò ôïõ ðá÷Ýïò åíôÝñïõ ðïõ óôïõò ðñþôïõò ðñïãüíïõò ôùí èçëáóôéêþí âïçèïýóå óôçí åðåîåñãáóßá ôùí öõôéêþí ôñïöþí ìå ÷áìçëÞ äéáôñïöéêÞ áîßá1 . Óôïõò ëáãïýò êáèþò êáé óå Üëëá èçëáóôéêÜ ôï ôõöëü Ýíôåñï óõíå÷ßæåé íá Ý÷åé áõôÞí ôç ëåéôïõñãßá. Ìå ôçí áëëáãÞ ôçò ôñïöÞò óå ðéï óõìðõêíùìÝíá äéáôñïöéêÜ õëéêÜ üðùò ôá öñïýôá êáé ôá Ýíôïìá, ôï ôõöëü Üñ÷éóå íá åêöõëßæåôáé êáèþò óôçí ðïñåßá åîÝëéîçò ôùí ðñùôåõüíôùí äåí õðÞñ÷å ðßåóç åðéëïãÞò ãéá ôç äéáôÞñçóÞ ôïõ. Äõóôõ÷þò, äåí Ý÷åé ôåëåßùò åîáöáíéóôåß êáé Ýôóé ôï õðüëåéììÜ ôïõ óõíå÷ßæåé íá ìáò ðñïêáëåß óêùëçêïåéäßôéäá. Óõíåðþò, ãéáôß õðÜñ÷åé áêüìá ç óêùëçêïåéäÞò áðüöõóç; ÖõóéêÜ üíôùò Ý÷åé ìéá êÜðïéá óõììåôï÷Þ−áëëÜ ü÷é ôüóï óçìáíôéêÞ−óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá. Åðßóçò, áíáñùôéÝôáé êáíåßò ìÞðùò áõôÞ ç ßäéá ç öëåãìïíÞ ôçò óêùëçêïåéäïýò, êáôÜ ðáñÜäïîï ôñüðï, óõíôçñåß ôçí ýðáñîç ôçò áðüöõóçò. ¼ôáí ïé áðïöý1

[ÓôÌ] Áõôü âÝâáéá äåí åßíáé áðïëýôùò óùóôü. Ç óêùëçêïåéäÞò áðüöõóç Ý÷åé êÜðïéïí áìõíôéêü ñüëï ìéá êáé óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá êáôÝ÷åé Üöèïíï ëåìöéêü éóôü ìå Ýêäçëï ó÷çìáôéóìü ëåìöïæéäßùí. ÌåôÜ ôçí åöçâåßá ôá ëåìöïæßäéá áõôÜ ðñïïäåõôéêÜ åîáöáíßæïíôáé. A.Stevens ‘‘Human Histology" 1997 Mosby Year Book.

138

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óåéò åßíáé ìáêñéÝò êáé ëåðôÝò ôüôå ãßíïíôáé ðéï åõðáèåßò êáé ïé öëåãìïíÝò ôïõò ðñïêáëïýí ïßäçìá ôï ïðïßï óõìðéÝæåé ôçí áñôçñßá ðïõ ôñïöïäïôåß ìå áßìá ôçí áðüöõóç êáé Ýôóé ôçí áðïêüðôåé áðü ôç ìïíáäéêÞ ôçò ôñïöïäïóßá ìå áßìá. ¼ôáí ãåìßóåé ìå ìéêñüâéá, ìßá óêùëçêïåéäÞò áðüöõóç ðïõ äåí ôñïöïäïôåßôáé ìå áßìá äåí ìðïñåß íá õðåñáóðéóôåß ôïí åáõôü ôçò. Ôá âáêôÞñéá ðïëëáðëáóéÜæïíôáé ãñÞãïñá êáé ôåëéêÜ ðñïêáëïýí ñÞîç ôçò áðüöõóçò êáé äéáóðïñÜ ôçò öëåãìïíÞò êáé ôùí ôïîßíùí óå ïëüêëçñç ôçí êïéëéáêÞ ÷þñá. Áíôßèåôá, üôáí õðÜñîåé öëåãìïíÞ óå ìßá ìåãÜëç êáé ðá÷åéÜ áðüöõóç ôüôå äýóêïëá èá ðñïêëçèåß äéáêïðÞ ôçò ðáñï÷Þò áßìáôïò. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ðñïïäåõôéêÜ åëáôôþíåé ôï ìÝãåèïò ôùí Ü÷ñçóôùí áðïöýóåùí. ¼ìùò, ìßá áðüöõóç ìå äéÜìåôñï ìéêñüôåñç áðü Ýíá üñéï ãßíåôáé åõÜëùôç óå öëåãìïíÞ. ¸ôóé, ïé èÜíáôïé áðü óêùëçêïåéäßôéäá, åðéëÝãïõí ôéò ëßãï ðéï ìåãÜëåò áðïöýóåéò êáé ôåëéêÜ ôéò óõíôçñïýí äéá÷ñïíéêÜ. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ìå ðïëý áñãïýò ñõèìïýò ìåéþíåé ôï ìÝãåèïò ôùí áðïöýóåùí. Óôï ìåôáîý üìùò, åîáóöáëßæåôáé êáé ç äéáôÞñçóç ôçò áðüöõóçò áðü áõôÞí ôçí «êïíôüöèáëìç» ðïëéôéêÞ ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. ÁíáñùôéÝôáé êáíåßò ìÞðùò ç äéáôÞñçóç ôùí õðïëåéììÜôùí Üëëùí ïñãÜíùí ïöåßëåôáé óôï üôé ç ðåñáéôÝñù ìåßùóÞ ôïõò èá ôá Ýêáíå åõÜëùôá óå äéÜöïñá íïóÞìáôá. ÐïëëÜ ðñùôåýïíôá êáèþò êáé ôá ðåñéóóüôåñá èçëáóôéêÜ åßíáé óå èÝóç íá óõíèÝôïõí âéôáìßíç C, ï Üíèñùðïò üìùò äåí ìðïñåß. Ç ðñïãïíéêÞ ìáò áëëáãÞ óå ìßá äßáéôá ðëïýóéá óå öñïýôá ðïõ ðåñéåß÷áí âéôáìßíç C åß÷å ùò óõíÝðåéá, ðñéí áðü ðåñßðïõ óáñÜíôá åêáôïììýñéá ÷ñüíéá, ôçí ôõ÷áßá åêöýëéóç ôçò âéï÷çìéêÞò ïäïý óýíèåóçò ôçò âéôáìßíçò C. Ïé óôåíïß öñïõôïöÜãïé óõããåíåßò ìáò Ý÷ïõí ôéò ßäéåò áíÜãêåò óå ôñïöÞ ðïõ ðåñéÝ÷åé âéôáìßíç C. ¼ëá ôá åßäç æþùí ÷ñåéÜæïíôáé ïñéóìÝíåò ïõóßåò (êõñßùò âéôáìßíåò) ôéò ïðïßåò äåí ìðïñïýí íá óõíèÝóïõí êáé ïé ïðïßåò äéáöÝñïõí áðü åßäïò óå åßäïò. Ç åõðÜèåéÜ ìáò óå ìç÷áíéêÝò êáêþóåéò ìðïñåß åðßóçò íá áðïäïèåß óå äéÜöïñåò åîåëéêôéêÝò ôñïðïðïéÞóåéò ôïõ ðáñåëèüíôïò. ÊÜðïéï ïîý ÷ôýðçìá óôï ðëÜé ôçò áíèñþðéíçò êåöáëÞò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé âëÜâç óôïí åãêÝöáëï ôïõ áíèñþðïõ, åíäå÷ïìÝíùò ìüíéìç, Þ íá åðéöÝñåé áêüìá êáé ôïí èÜíáôï. Ç ÷åéñüôåñç âëÜâç ðïõ èá åðéöÝñåé ôï ßäéï ÷ôýðçìá óå Ýíáí ðßèçêï åßíáé Ýíáò ìùëùðéóìüò óôïí êñïôáöéêü ìý êáé ìßá ðñüóêáéñç äõóêïëßá óôç ìÜóçóç. Ç äéáöïñÜ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï áõîçìÝíï ìÝãåèïò ôïõ áíèñþðéíïõ êñáíßïõ êáé ôç óõññßêíùóç ôçò ìõéêÞò ìÜæáò ôùí ãíÜèùí ç ïðïßá óôÝñçóå ôï êñáíßï áðü Ýíá ìÝóï åëÜôôùóçò ôçò ïñìÞò ôùí ÷ôõðçìÜôùí. Ôá áíèåêôéêÜ êñÜíç ôùí åñãáôþí êáé ôùí ìïôïóõêëåôéóôþí áðïôåëïýí ôçí ôå÷íïëïãéêÞ áíáðëÞñùóç óôï âéïëïãéêü Ýëëåéììá. Åöüóïí ïé åñãÜôåò êáé ïé ìïôïóõêëåôéóôÝò óõíå÷ßóïõí íá ìçí öïñïýí êñÜíç, ßóùò óôá åðüìåíá åêáôïììýñéá ÷ñüíéá êåñäßóïõìå Ýíá ðá÷ý óôþìá éóôïý êÜôù áðü ôï äÝñìá ôïõ êñáíßïõ ìáò ðïõ èá ìáò ðñïóôáôåýåé áðü êñáíéïåãêåöáëéêÝò êáêþóåéò. Ôï áõîçìÝíï ìÝãåèïò ôïõ êñáíßïõ Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôç äõó÷åñÞ äßïäï

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

139

ôïõ åìâñõúêïõ êñáíßïõ ìÝóá áðü ôçí áíèñþðéíç ðýåëï. Ç êáôáóêåõÞ ôçò ãõíáéêåßáò ðõÝëïõ äéáöÝñåé áðü ôçí áíäñéêÞ þóôå íá ðáñÝ÷åé ìßá áñêåôÜ ìåãÜëç äßïäï êáôÜ ôç ãÝííçóç. Êáèþò ðëçóéÜæåé ï ôïêåôüò, ïé óýíäåóìïé ôçò çâéêÞò óýìöõóçò ÷áëáñþíïõí ðåñéóóüôåñï þóôå íá äéåõêïëýíïõí ôç äéÝëåõóç ôïõ íåïãíïý. Áêüìá üìùò ï ôïêåôüò åßíáé äýóêïëïò . Èá Þôáí ðéï åýêïëïò åÜí ï êüëðïò Üíïéãå Ýîù áðü ôïí óôåíü ïóôÝéíï äáêôýëéï ôçò ðõÝëïõ, ãéá ðáñÜäåéãìá óôçí êÜôù êïéëßá. Ç ôïðïèÝôçóç ôïõ êüëðïõ ìÝóá óôçí ðýåëï áðïôåëåß Ýíáí éóôïñéêü ðåñéïñéóìü óôçí åîÝëéîç ãéá ôçí ðåñáéôÝñù áýîçóç ôïõ ìåãÝèïõò ôïõ åìâñõéêïý êñáíßïõ. Áõôüò ï ðåñéïñéóìüò óôï ìÝãåèïò ôçò êåöáëÞò ç ïðïßá ðñÝðåé íá äéÝëèåé ìÝóá áðü ôïí óôåíü ïóôÝéíï äáêôýëéï ôçò ðõÝëïõ, åîçãåß ôï ãéáôß ôá ðáéäéÜ ôùí áíèñþðùí ãåííéïýíôáé óå Ýíá ðéï ðñþéìï óôÜäéï áíÜðôõîçò óå ó÷Ýóç ìå áõôü ôùí ðéèÞêùí. Ç åðéêñÜôçóç áõôþí ôùí äõóðñïóáñìïóôéêþí ó÷åäéáóôéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõ áíèñþðïõ Ý÷åé áíáãíùñéóôåß áðü ðáëéÜ. Ôï âéâëßï ôïõ George Estabrooks «Man, The Mechanical Misfit» (¢íèñùðïò, ï Ìç÷áíéêÜ Áôáßñéáóôïò), óôá 1941, ðåñéãñÜöåé ðïëëÝò áðü ôéò äïìéêÝò áôÝëåéåò êáé ôéò óõìâéâáóôéêÝò ëýóåéò ðïõ Ýãéíáí óôçí áíáôïìßá ôïõ áíèñþðïõ, éäéáßôåñá êáôÜ ôç ìåôáâïëÞ áðü ôçí ïñéæüíôéá èÝóç êáé âÜäéóç óôá ôÝóóåñá, óôçí üñèéá èÝóç êáé âÜäéóç ìå ôá äýï ðüäéá. Ôï âÜñïò ôïõ Üíù ìÝñïò ôïõ óþìáôïò óõìðéÝæåé ôçí óðïíäõëéêÞ óôÞëç óôï ýøïò ôçò ïóöýïò êáé ç üñèéá èÝóç áðáéôåß ðåñéóüôåñç ìõéêÞ ðñïóðÜèåéá óå ó÷Ýóç ìå ôçí ïñéæüíôéá èÝóç. Ç ðýåëïò åß÷å áðü ôçí áñ÷Þ êáôáóêåõáóôåß ãéá íá äÝ÷åôáé ôç äýíáìç ôçò âáñýôçôáò áðü ôç ñÜ÷ç ðñïò ôçí êïéëéÜ êáé ü÷é áðü ðÜíù ðñïò ôá êÜôù üðùò ãßíåôáé óôçí üñèéá óôÜóç, åßôå üôáí âáäßæïõìå Þ üôáí êáèüìáóôå. Óôï ðñüóöáôï âéâëßï ôçò «The Scars of Evolution» (Ôá ÓçìÜäéá ôçò ÅîÝëéîçò), ç Elaine Morgan äßíåé áñêåôÜ ðáñáäåßãìáôá áðü áõôÞí ôçí êëçñïíïìéÜ ôùí êáêþò ðñïóáñìïóìÝíùí ó÷åäßùí óôï áíèñþðéíï óþìá. Ìßá ìáêñïóêåëÞò ëßóôá éáôñéêþí ðñïâëçìÜôùí, ðïõ êõìáßíåôáé áðü áðëÜ ðñïâëÞìáôá Ýùò óïâáñÝò áíáðçñßåò, ðñïÝñ÷åôáé áðü ôéò ìç÷áíéêÝò áôÝëåéåò êáôÜ ôçí ðñïóáñìïãÞ ôïõ áíèñþðïõ óôçí üñèéá âÜäéóç. Ðéèáíþò ôï ðéï óõ÷íÜ áíáöåñüìåíï ðñüâëçìá åßíáé ç ïóöõáëãßá ãéá ôçí ïðïßá ðáñáðïíéÝôáé Ýíáò ìåãÜëïò áñéèìüò áíèñþðùí.Ôá ãïíáôÜ ìáò, ôá óöõñÜ êáé ôá ðÝëìáôá åßíáé åðßóçò åõÜëùôá. Ðüóï óõ÷íÜ Üëëùóôå äåí áêïýìå üôé äéÜöïñïé áèëçôåò Ý÷áóáí êÜðïéï ðáé÷íßäé áðü ôñáõìáôéóìïýò óôá ãüíáôá êáé óôá óöõñÜ. ¸íáò áðü ôïõò óõããñáöåßò áõôïý ôïõ âéâëßïõ êÜðïôå åêôéíÜ÷èçêå ãéá íá ÷ôõðÞóåé ôç ìðÜëá óå Ýíá ðáé÷íßäé âüëåû áëëÜ óôçí åðéóôñïöÞ ìüíï ôï Ýíá ðüäé ìðïñïýóå íá ðáôÞóåé óôï Ýäáöïò. Ôï Üëëï ðüäé êáôÜ ôçí ðñïóãåßùóç åß÷å óôñáöåß ðñïò ôá ìÝóá ðñïêáëþíôáò ìßá âáñåéÜ èëÜóç óôïí åõÜëùôï ðëÜãéï óýíäåóìï. Ï óõããñáöÝáò Ýðñåðå íá ðáñáìåßíåé åðß ìßá åâäïìÜäá óôï íïóïêïìåßï ãéá èåñáðåßá êáé ãñÞãïñá êáôÜëáâå ôéò åðéðôþóåéò áðü ôá ó÷åäéáóôéêÜ ëÜèç ôéò ðïäïêíçìéêÞò

140

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Üñèñùóçò ôïõ áíèñþðïõ. Ôá êïéëéáêÜ óðëÜã÷íá ôùí èçëáóôéêþí âñßóêïíôáé êëåéóìÝíá ìÝóá óå óôñþìáôá éóôïý ðïõ ôá âïçèÜ íá ìÝíïõí êñåìáóìÝíá áðü ôï Üíù ìÝñïò ôçò êïéëüôçôáò ôçò êïéëéÜò. Áõôüò ï ó÷åäéáóìüò åßíáé êáëüò ãéá ôá èçëáóôéêÜ ðïõ âáäßæïõí óôá ôÝóóåñá. ¼ìùò, óôá èçëáóôéêÜ ðïõ Ý÷ïõí üñèéá óôÜóç ï éóôüò áõôüò (ðåñéôüíáéï) êñÝìåôáé óå ìßá êáôáêüñõöç èÝóç, ç ïðïßá åßíáé åëáôôùìáôéêÞ áöïý ðñïêáëåß äéÜöïñá ðñïâëÞìáôá üðùò áðïöñÜîåéò óôï ðåðôéêü, óõìöýóåéò, áéìïññïúäåò êáé âïõâùíïêÞëåò. Ôï êõêëïöïñéêü óýóôçìá ôùí èçëáóôéêþí ðáñïõóéÜæåé åðßóçò ðñïâëÞìáôá óôçí üñèéá èÝóç. Ëåéôïõñãåß èáõìÜóéá ãéá Ýíáí óêýëï Þ ãéá Ýíá ðñüâáôï, áëëÜ ç üñèéá èÝóç ôïõ áíèñþðïõ áõîÜíåé ôçí õäñïóôáôéêÞ ðßåóç óôá êÜôù Üêñá êáé ðñïêáëåß êéñóïýò êáé ïßäçìá óôá óöõñÜ. Ôï áíôßóôñïöï áêñéâþò áðïôÝëåóìá Ý÷ïõìå üôáí áðü ôçí êáôÜêëéóç ðáßñíïõìå áðüôïìá ôçí üñèéá èÝóç. Ôüôå, ðñïêáëåßôáé åëÜôôùóç óôçí ðßåóç ôïõ áßìáôïò óôïí åãêÝöáëï ìå óõíïäü æÜëç Þ êáé óôéãìéáßá áðþëåéá ôçò óõíåßäçóçò. ÌåñéêÝò öïñÝò ïé áðáíôÞóåéò ôïõ áíèñùðßíïõ óþìáôïò óôá äéÜöïñá ðñïâëÞìáôá åßíáé áêñéâþò ïé áíôßèåôåò áðü áõôÝò ðïõ èá ÷ñåéÜæïíôáí ãéá ìßá óùóôÞ ðñïóáñìïãÞ. ¼ôáí ôï ìõïêÜñäéï åßíáé áäýíáìï ãéá íá áíôëÞóåé üëï ôï áßìá ðïõ äÝ÷åôáé, ôüôå ôï áßìá ëéìíÜæåé ðßóù óôïõò ðíåýìïíåò êáé óôá ðüäéá ðñïêáëþíôáò äýóðíïéá, ïéäÞìáôá óôá óöõñÜ, êáèþò êáé Üëëá óõìðôþìáôá ôçò êáñäéáêÞò áíåðÜñêåéáò. Ôüôå, èá áíáìÝíáìå áõîçìÝíç áðÝêêñéóç ôçò ðåñßóóåéáò ôïõ õãñïý. Ùóôüóï, ïé áóèåíåßò ìå êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá êáôáêñáôïýí õãñÜ êáé áëÜôé êáé áõôüò ï åðéðëÝïí üãêïò áßìáôïò êÜíåé ôï ðñüâëçìá áêüìá ÷åéñüôåñï. Ç áðÜíôçóç ðïõ ðåñéãñÜøáìå áðïôåëåß ìßá êáêÞ ðñïóáñìïãÞ ôùí áóèåíþí ìå êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá, áëëÜ üðùò õðïãñáììßæåé êáé ç ðáèïëüãïò Jennifer Weil, ç áðÜíôçóç ôïõ óþìáôïò åßíáé ðñïãñáììáôéóìÝíç ãéá íá áíôéìåôùðßóåé Ýíá äéáöïñåôéêü ðñüâëçìá. Óôç öýóç, ïé ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò áíåðÜñêåéáò óôçí Üíôëçóç áßìáôïò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü áéìïññáãßá Þ áðü áöõäÜôùóç, ðåñéðôþóåéò óôéò ïðïßåò ç êáôáêñÜôçóç Üëáôïò êáé ýäáôïò åßíáé óùôÞñéåò! Ç êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá åìöáíßæåôáé êõñßùò óôéò ìåãÜëåò çëéêßåò êáé ïé ìç÷áíéóìïß ðïõ óõíôçñïýí ôá õãñÜ ôïõ óþìáôïò ßóùò íá åßíáé ÷ñÞóéìïé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò õðüëïéðçò æùÞò, üìùò äåí âïçèïýí óôéò ìåãÜëåò çëéêßåò üôáí ôï ìõïêÜñäéï âñßóêåôáé óå áíåðÜñêåéá. Ï ìç÷áíéóìüò üìùò äéáôçñåßôáé ëüãù ôùí ùöåëåéþí óôéò ìéêñÝò çëéêßåò. ÌÝ÷ñé ôþñá óõæçôÞóáìå ãéá åëáôôþìáôá-áôÝëåéåò ðÜíù óôï âáóéêü ó÷åäéáóìü ôïõ áíèñùðßíïõ óþìáôïò. Áõôü, äåí èá ðñÝðåé íá ìáò ïäçãÞóåé óå óýã÷õóç üôáí âëÝðïõìå ìåìïíùìÝíåò ðáñåêêëßóåéò áðü ôï öõóéïëïãéêü Þ ôï ìÝóï üñï. Êáé åäþ éó÷ýåé ï ãåíéêüôåñïò êáíüíáò ãéá üëá ôï ìåôñÞóéìá ìåãÝèç. Èá ðñÝðåé íá âñßóêïíôáé ðåñßðïõ óôï ìÝóï ôùí ìåôñÞóåùí. Áõôü ôï åßäáìå êáé ðñïçãïõìÝíùò ìå ôá ðïõëéÜ ìå ôéò ìåãÜëåò êáé ôéò ìéêñÝò öôåñïýãåò, ôá ïðïßá Ý÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá óêïôùèïýí óå ìßá êáôáéãßäá óå ó÷Ýóç

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

141

ìå ôá ðïõëéÜ ðïõ Ý÷ïõí åíäéÜìåóï ìÝãåèïò óôéò öôåñïýãåò ôïõò. Ïé áóõíÞèéóôá êïíôïß Þ øçëïß Üíèñùðïé äåí åßíáé ôüóï õãéåßò üóï ïé Üíèñùðïé ìå ìÝóï ýøïò. Ôá íåïãíÜ ìå ìÝóï âÜñïò ãÝííçóçò åßíáé ðéï õãéÞ óå ó÷Ýóç ìå ôá õðÝñâáñá Þ ìå ôá åëëåéðïâáñÞ íåïãíÜ. ¼ëïé ãíùñßæïõìå üôé ôüóï ç õøçëÞ üóï êáé ç ðïëý ÷áìçëÞ áñôçñéáêÞ ðßåóç äåí Ý÷ïõí ôüóï êáëÜ áðïôåëÝóìáôá üóï ç öõóéïëïãéêÞ ðßåóç. Ç êáëÞ ðñïóáñìïãÞ ðñïûðïèÝôåé üôé ôá ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðëçóéÜæïõí ôéò âÝëôéóôåò ôéìÝò. ×ùñßò íá õðÜñ÷åé ôï ôÝëåéï Üôïìï, ï óõíäõáóìüò ôùí äéáöüñùí ðáñáìÝôñùí ìðïñïýí íá äþóïõí ãéá ôï Üôïìï áõôü åîáéñåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá. Áêüìá üìùò êáé ìå ôÝëåéá áðïôåëÝóìáôá õðÜñ÷åé ìåãÜëç ðïéêéëïìïñößá. ÐïëëÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ó÷åäéáóìïý ìáò, åíþ åßíáé êáëÜ ðñïóáñìïóìÝíá, åßíáé ëåéôïõñãéêÜ áõèáßñåôá êáé åñìçíåýïíôáé ìüíï áðü ôçí éóôïñéêÞ ìáò êëçñïíïìéÜ. Óôá èçëáóôéêÜ, ôï äåîéü ìÝñïò ôçò êáñäéÜò óôÝëíåé áßìá óôïõò ðíåýìïíåò, åíþ ôï áñéóôåñü óôï õðüëïéðï óþìá. Óôá ðôçíÜ óõìâáßíåé áêñéâþò ôï áíôßèåôï ÷ùñßò êáíÝíáí éäéáßôåñï ëüãï åêôüò ôïõ üôé ôá ðôçíÜ êáé ôá èçëáóôéêÜ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü äéáöïñåôéêïýò ðñïãüíïõò åñðåôþí ïé ïðïßïé ðÞñáí áõèáßñåôá äéáöïñåôéêïýò åîåëéêôéêïýò äñüìïõò óôçí åîåéäßêåõóç ôçò êáñäéáêÞò ëåéôïõñãßáò. Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ç ëåéôïõñãßá åßíáé Üñéóôç.ÌåñéêÜ áõèáßñåôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìðïñïýí íá áðïäåé÷èïýí óùôÞñéá. ÐïëëÜ Üôïìá ðïõ óÞìåñá åßíáé óôç æùÞ ôï ïöåßëïõí óôï «ôõ÷áßï» ãåãïíüò üôé Ý÷ïõìå äýï íåöñïýò. ¼ôáí ëåßøåé ï Ýíáò ôüôå ï Üëëïò êÜíåé äéðëÜóéá äïõëåéÜ. Ìå ôçí ßäéá ëïãéêÞ ðïëëÜ Üôïìá ðåèáßíïõí äéüôé Ý÷ïõìå ìüíï ìßá êáñäéÜ. Ï ëüãïò ðïõ Ý÷ïõìå äýï íåöñïýò êáé ìßá êáñäéÜ åßíáé áðëÜ üôé ï ðñüãïíïò üëùí ôùí óðïíäõëïæþùí åß÷å äýï íåöñïýò êáé ìßá êáñäéÜ. Áõôü áðïôåëåß ìßá êëçñïíïìéÜ êáé äåí Ý÷åé íá êÜíåé ìå ôï ôé ðëåïíåêôåß Þ ìåéïíåêôåß ðåñéóóüôåñï. ¸÷ïõìå êïõñáóôåß ðåñéãñÜöïíôáò ôß åßíáé ëÜèïò Þ áõèáßñåôï óôï áíèñþðéíï óþìá, åðåéäÞ ï ó÷åäéáóìüò ôïõ Ý÷åé áôÝëåéåò ðïõ ðñïêáëïýí éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá. Åëðßæïõìå üìùò üôé ïé áíáãíþóôåò èá êáôáëÜâïõí üôé ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ óþìáôüò ìáò åßíáé üôé ðñÝðåé. Ï õðåñìåãÝèçò åãêÝöáëüò ìáò åßíáé åõðñüóâëçôïò óå êáêþóåéò êáé äõóêïëåýåé ôïí ôïêåôü, áëëÜ óå áõôüí ïöåßëïõìå ôïí çãåôéêü ìáò ñüëï óôï Âáóßëåéï ôùí Æþùí êáèþò êáé üëá ôá êïéíùíéêÜ êáé ôå÷íïëïãéêÜ ìáò åðéôåýãìáôá. ÊáíÝíá Üëëï åßäïò óôïí ðëáíÞôç ìáò äåí êáôÜöåñå ðïôÝ íá åëÝãîåé ôï ðåñéâÜëëïí óå ôÝôïéï âáèìü üðùò ôï Ýêáíå -êáëþò Þ êáêþò−ï Üíèñùðïò ìåôÜ ôçí áíÜðôõîç ôçò óõóôçìáôéêÞò ãåùñãßáò. Åðßóçò ç ìáêñïæùßá ìáò åßíáé åíôõðùóéáêÞ óå ó÷Ýóç ìå áõôÞí ôùí Üëëùí æþùí, ìå åîáßñåóç ôïõò åëÝöáíôåò ðïõ âÝâáéá åßíáé ðïëý ðéï ìåãÜëá æþá. Æïýìå ðåñßðïõ ìéÜìéóç öïñÜ ðåñéóóüôåñï óå ó÷Ýóç ìå Üëëá ðñùôåýïíôá. Áêüìá, ðïëëïß ðñïóáñìïóôéêïß ìç÷áíéóìïß õðåñÝ÷ïõí óôïí Üíèñùðï. Ôï áíïóïðïéçôéêü ìáò óýóôçìá åßíáé áíþôåñï ôùí Üëëùí èçëáóôéêþí. Åðßóçò, ôá ìÜôéá ìáò, ðáñÜ ôéò ó÷åäéáóôéêÝò ôïõò áôÝëåéåò, êáé ïé ó÷åôéæüìåíïé ìå áõôÜ

142

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

åãêåöáëéêïß ó÷çìáôéóìïß ðñïùèïýí êáôÜ óôñþìáôá ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ äÝ÷ïíôáé Ýôóé þóôå íá Ý÷ïõìå ôá êáëýôåñá äõíáôÜ áðïôåëÝóìáôá áðü Ýíá ïðôéêü åñÝèéóìá. ÅÜí ôá ãåñÜêéá Ý÷ïõí êáëýôåñç ïðôéêÞ ïîýôçôá áðü åìÜò áõôü ôï ðëçñþíïõí ìå êÜðïéá Üëëç áíôáëëáãÞ. Ôá æþá ðïõ âëÝðïõí êáëýôåñá áðü åìÜò óôï óêïôÜäé äåí ìðïñïýí íá äïõí ôüóï êáëÜ óôï öùò êáé ôï áíôßóôñïöï. Ç öõóéïëïãéêÞ áíèñþðéíç üñáóç ðñïóåããßæåé ôï èåùñçôéêü áðüëõôï óå åõáéóèçóßá êáé äéáêñéôéêÞ éêáíüôçôá. Ìüëéò ôþñá áñ÷ßæïõìå íá êáôáíïïýìå ðþò ãßíåôáé ç áíáãíþñéóç åíüò ðñïóþðïõ ðïõ Ý÷ïõìå äåß óå äýï äéáöïñåôéêÝò óôéãìÝò õðü äéáöïñåôéêÞ ïðôéêÞ ãùíßá êáé áðüóôáóç. ÊáíÝíáò óýã÷ñïíïò õðïëïãéóôÞò äåí ìðïñåß íá åðéôý÷åé êÜôé ðáñüìïéï. Ç áêïõóôéêÞ ìáò ïîýôçôá åßíáé åðßóçò ðïëý êáëÜ áíáðôõãìÝíç óå ïñéóìÝíåò óõ÷íüôçôåò, åíþ åÜí Þôáí ðåñéóóüôåñï áíåðôõãìÝíç ôüôå äåí èá áêïýãáìå êáèüëïõ åîáéôßáò ôïõ èïñýâïõ áðü ôá óùìáôßäéá ôïõ áÝñá ðïõ ðñïóêñïýïõí óôá ëïâßá ôùí áõôéþí ìáò. ÔÅËÅÕÔÁÉÁ ÐÉÍÅËÉÁ ÌÝ÷ñé óôéãìÞò Ý÷ïõìå óõæçôÞóåé êõñßùò ãéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ åßíáé êïéíÜ óôïõò áíèñþðïõò êáé óå Üëëá óðïíäõëüæùá, Üëëá èçëáóôéêÜ Þ Üëëá ðñùôåýïíôá. Ç óõæÞôçóç ðïõ êÜíáìå ãéá ôá ðñïâëÞìáôá ôçò üñèéáò óôÜóçò éó÷ýïõí êáé óå Üëëá ìÝëç ôïõ ãÝíïõò Homo. Ôþñá èá åðéêåíôñùèïýìå óå ðéï óáöÞ êëçñïíïìéêÜ ãíùñßóìáôá, ìå Ýìöáóç óôéò åîåëéêôéêÝò ðñïóáñìïãÝò ðïõ Ýãéíáí óå ìßá ðåñßïäï ðñéí áðü åêáôü ÷éëéÜäåò Ýùò äÝêá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. Åíþ ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ìáò Ý÷åé áëëÜîåé ìå ìéêñÝò áðïêëßóåéò ôá ôåëåõôáßá äÝêá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá, áõôü áðïôåëåß ìßá ìüíï óôéãìÞ óôç óêÜëá ôïõ ÷ñüíïõ ôçò åîÝëéîçò. Ïé ðñüãïíïß ìáò ðñéí áðü äÝêá Þ áêüìá êáé ðåíÞíôá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá Ýìïéáæáí êáé äñïýóáí üðùò ï óçìåñéíüò Üíèñùðïò. ÅÜí ìå êÜðïéïí ìáãéêü ôñüðï ìðïñïýóáìå íá ìåôáöÝñïõìå âñÝöç áðü åêåßíç ôçí åðï÷Þ óôç óýã÷ñïíç, ôüôå èá ôá âëÝðáìå íá ìåãáëþíïõí èáõìÜóéá ìÝóá óôç óýã÷ñïíç ïéêïãÝíåéá êáé íá åîåëßóóïíôáé óå äéêçãüñïõò, áèëçôÝò Þ êáé ÷ñÞóôåò íáñêùôéêþí. Ç êåíôñéêÞ éäÝá ôïõ êåöáëáßïõ áõôïý êáèþò êáé ôïõ åðïìÝíïõ, åßíáé üôé Ý÷ïõìå åéäéêÜ ðñïóáñìïóôåß óôéò óõíèÞêåò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò. Ïé óõíèÞêåò áõôÝò ôåëåßùóáí ðñéí ìåñéêÝò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá êáé ç åîÝëéîç äåí åß÷å ôï ÷ñüíï þóôå íá ìáò ðñïóáñìüóåé óôï íÝï ðõêíïêáôïéêçìÝíï êüóìï ìå ôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíéêïïéêïíïìéêÝò óõíèÞêåò, ôçí åëÜ÷éóôç öõóéêÞ Üóêçóç êáé ôéò ôüóåò Üëëåò íÝåò óõíèÞêåò ôçò æùÞò. Äåí áíáöåñüìáóôå áðïêëåéóôéêÜ óôéò áíåðôõãìÝíåò ÷þñåò ìå ôçí êáèéóôéêÞ æùÞ ôïõ ãñáöåßïõ, ôéò ôÜîåéò ôùí åêðáéäåõôéêþí éäñõìÜôùí êáé ôá åóôéáôüñéá ãñÞãïñïõ öáãçôïý. Áêüìá êáé ãéá áãñüôåò óå ÷þñåò ôïõ Ôñßôïõ Êüóìïõ ç óýã÷ñïíç æùÞ ðáñïõóéÜæåé ìåãÜëåò äõóêïëßåò ãéá óþìáôá ðïõ Ý÷ïõí ðñïóáñìïóôåß óå êõíÞãé êáé óõëëïãÞ ôñïöÞò.

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

143

Åéäéêüôåñá, öáßíåôáé üôé Ý÷ïõìå ðñïóáñìïóôåß óôéò ïéêïëïãéêÝò êáé êïéíùíéêïïéêïíïìéêÝò óõíèÞêåò ôùí íïìáäéêþí êïéíùíéþí ôùí çìéÜíõäñùí ðåñéï÷þí ôçò ÁöñéêÞò êïíôÜ óôç Óá÷Üñá. Áðü áõôÝò ôéò ðåñéï÷Ýò ðñïåñ÷üìáóôå êáé åêåß ðåñÜóáìå ôï 90% ðåñßðïõ ôçò éóôïñßáò ìáò, áöïý áðïêôÞóáìå üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ óýã÷ñïíïõ áíèñþðïõ. Ðñéí áðü áõôü õðÞñ÷å ìßá ðïëý ìáêñýôåñç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäïò åîÝëéîçò óôçí ÁöñéêÞ. Åêåß ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí óêåëåôþí ôùí ðñïãüíùí ìáò ïäÞãçóáí ôïõò åðéóôÞìïíåò íá ôïõò äþóïõí Üëëá ïíüìáôá üðùò Homo erectus êáé Homo habilis. Áêüìá êáé áõôïß ïé áðïìáêñõóìÝíïé ìáò ðñüãïíïé ðåñðáôïýóáí üñèéïé êáé ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôá ÷Ýñéá ôïõò ãéá íá êáôáóêåõÜóïõí åñãáëåßá. Ìðïñïýìå ìüíï õðïèÝóåéò íá êÜíïõìå ãéá ôç âéïëïãßá ôïõò. Ç éêáíüôçôá ãéá ïìéëßá êáé ç êïéíùíéêÞ ôïõò ïñãÜíùóç äåí åßíáé åìöáíÞ óôá ëßèéíá ôå÷íïõñãÞìáôÜ ôïõò êáé óôá áðïëéèþìáôá. Äåí õðÜñ÷åé ëüãïò íá áìöéâÜëïõìå üôé ï ôñüðïò ôçò æùÞò ôïõò Þôáí äéáöïñåôéêüò áðü åêåßíïí ôùí ðéïï ðñüóöáôùí êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí. Áñãüôåñá, ôá ôå÷íïëïãéêÜ åðéôåýãìáôá åðÝôñåøáí óôïõò ðñïãüíïõò ìáò íá åéóâÜëïõí óå Üëëåò öõóéêÝò êáôïéêßåò êáé ðåñéï÷Ýò üðùò åñÞìïõò, æïýãêëåò êáé äÜóç. Ðñéí áðü åêáôü ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá ïé ðñïãïíïß ìáò Üñ÷éóáí íá åîáðëþíïíôáé áðü ôçí ÁöñéêÞ óå äéÜöïñá ìÝñç ôçò Åõñáóßáò, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí êáé ôùí øõ÷ñïôÝñùí ðåñéï÷þí, ôéò ïðïßåò êáôïßêçóáí áöïý êáôáóêåýáóáí ñïý÷á êáé êáôáëýìáôá êáèþò êáé ôñüðïõò óõëëïãÞò êáé áðïèÞêåõóçò ôçò ôñïöÞò ôïõò. Áêüìá êáé ðáñÜ ôéò êëéìáôïëïãéêÝò äéáöïñÝò, ïé Üíèñùðïé æïýóáí áêüìá óå öõëåôéêÝò ïìÜäåò ðïõ âáóßæïíôáí óôï êõíÞãé êáé óôç óõëëïãÞ ôñïöÞò. Ç êáëëéÝñãåéá ôùí äçìçôñéáêþí, ìå ôçí åðáíáóôáôéêÞ áëëáãÞ óôç äéáôñïöÞ ôïõ áíèñþðïõ êáé óôá êïéíùíéêïïéêïíïìéêÜ ôïõ óõóôÞìáôá, Ýëáâáí ìÝñïò ãéá ðñþôç öïñÜ óôç ÍïôéïäõôéêÞ Áóßá ðñéí áðü ïêôþ ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá êáé áìÝóùò ìåôÜ óôçí Áßãõðôï, óôçí Éíäßá êáé óôçí Êßíá. ×ñåéÜóôçêáí áêüìá ÷ßëéá ÷ñüíéá Þ êáé ðåñéóóüôåñï ãéá ôçí åîÜðëùóç ôçò êáëëéÝñãåéáò óôçí ÊåíôñéêÞ êáé óôç ÄõôéêÞ Åõñþðç, êáèþò êáé óôçí ôñïðéêÞ ÁöñéêÞ êáé óôç ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ. Ïé ðåñéóóüôåñïé áðü ôïõò ðñïãüíïõò ìáò ðñéí áðü ëßãåò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá, æïýóáí áêüìá óå ïìÜäåò êõíçãþí êáé ôñïöïóõëëåêôþí. Óýìöùíá ìå ïñéóìÝíïõò äéáêåêñéìÝíïõò áíèñùðïëüãïõò åßìáóôå «Üíèñùðïé ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò óôç ëùñßäá ôá÷åßáò êõêëïöïñßáò». Ï ÈÁÍÁÔÏÓ ÓÔÇ ËÉÈÉÍÇ ÅÐÏ×Ç ÖáíôáóèÞôå ôþñá ôï åîÞò óåíÜñéï. ÃåííçèÞêáôå óå ìßá íïìáäéêÞ öõëÞ åêåßíçò ôçò åðï÷Þò, ìå ðëçèõóìü óáñÜíôá Ýùò åêáôü Üôïìá. Ç ïìÜäá áõôÞ áðïôåëïýóå Ýíá óôáèåñü êïéíùíéêü óýíïëï. Ìåãáëþóáôå ìå ôç öñïíôßäá ôùí óõããåíþí óáò. Áêüìá êáé áí ç öõëÞ áñéèìïýóå åêáôü Þ êáé ðëÝïí áíèñþðïõò, ðïëëïß

144

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áðü áõôïýò èá Þôáí ìáêñõíïß óáò îÜäåëöïé. Ôïõò ãíùñßæáôå üëïõò êáé îÝñáôå ôéò ãåíåôéêÝò êáé óõããåíéêÝò óõíäÝóåéò ìå åóÜò. Ìåñéêïýò ôïõò áãáðïýóáôå õðåñâïëéêÜ êáé áõôïß ôï ßäéï. ÅÜí õðÞñ÷áí Üôïìá ðïõ äåí áãáðïýóáôå, ôïõëÜ÷éóôïí ãíùñßæáôå ôß íá ðåñéìÝíåôå áðü áõôïýò êáé ôß ü÷é. ÅÜí âëÝðáôå êáìéÜ öïñÜ îÝíïõò èá ãíùñßæáôå üôé ìÜëëïí åßíáé Ýìðïñïé êáé èá îÝñáôå ôß íá ðåñéìÝíåôå áðü áõôïýò. Óå Ýíáí áñáéïêáôïéêçìÝíï êüóìï ôá áðáñáßôçôá ãéá ôç æùÞ−öõôéêÝò êáé æùéêÝò ôñïöÝò áìüëõíôåò áðü åíôïìïêôüíá−ìðïñåß êáíåßò íá ôá áðïêôÞóåé ÷ùñßò êüðï. ÁíáðíÝáôå ôïí êáèáñü áÝñá êáé ðßíáôå ôï êáèáñü íåñü ôçò ðñïâéïìç÷áíéêÞò åðï÷Þò. Áöïý öáíôáóèÞêáôå ôïí åáõôü óáò óå åêåßíç ôçí åéäõëëéáêÞ åðï÷Þ èá ðñÝðåé ôþñá íá óáò åðáíáöÝñïõìå óôçí ðñáãìáôéêüôçôá. Ç éäáíéêÞ öõóéêÞ æùÞ åêåßíçò ôçò åðï÷Þò åßíáé ìýèïò. Áðïëáýóôå ôïí óôçí öáíôáóßá Þ óôç ìõèéóôïñéïãñáößá, ìçí áöÞóåôå üìùò íá åðçñåÜóåé ôç óêÝøç óå óïâáñÜ èÝìáôá éáôñéêÞò êáé åîÝëéîçò ôïõ áíèñþðïõ. Ç óêëçñÞ ðñáãìáôéêüôçôá åßíáé üôé ïé ðñüãïíïß ìáò åß÷áí ôåñÜóôéåò äõóêïëßåò êáé êáêïõ÷ßåò. ÁðëÜ áò áíáëïãéóôïýìå ôïõò áñéèìïýò ôùí èáíÜôùí êáé ôïí ñõèìü áíáðáñáãùãÞò åêåßíçò ôçò åðï÷Þò. Ïé èÜíáôïé óõíå÷þò åîéóïññïðïýóáí ôï ñõèìü ôçò áíáðáñáãùãÞò áêüìá êáé ôüôå ðïõ áñéèìüò áõôüò Ýöôáíå óôï ìÝãéóôü ôïõ âáèìü. Óôéò áñ÷áßåò êïéíùíßåò ïé ãõíáßêåò áñ÷ßæïõí íá ôåêíïðïéïýí áìÝóùò ìüëéò ôïõò ôï åðéôñÝøåé ç óùìáôéêÞ ôïõò ùñßìáíóç. Áõôü, ëüãù ôùí äéáôñïöéêþí ðåñéïñéóìþí ãßíåôáé ðåñßðïõ óôçí çëéêßá ôùí 19 åôþí. Ç êýçóç êáé ï ôïêåôüò áêïëïõèåßôáé áðü ìßá Üëëç ðåñßïäï 2-3 åôþí èçëáóìïý, ç ïðïßá áíáóôÝëëåé ôçí ùïññçîßá. Êáôüðéí, ç ìçôÝñá êáèßóôáôáé êáé ðÜëé Ýãêõïò áíåîÜñôçôá ìå ôï åÜí áõôü åßíáé éáôñéêþò óùóôü. Óôçí áðßèáíç ðåñßðôùóç ðïõ èá åßíáé óõíå÷þò ãüíéìç, èá ãåííÞóåé ðåñßðïõ ðÝíôå ðáéäéÜ. Ç áðüêôçóç ðåñéóóüôåñùí ðáéäéþí èá óÞìáéíå üôé ïé ðåñßïäïé ôïõ èçëáóìïý èá Ýðñåðå íá ãßíïíôáé âñá÷ýôåñïé, ðñÜãìá ðïõ äåí óõìâáßíåé äéüôé ïé äéáèÝóéìåò ôñïöÝò ãéá ôá íåïãíÜ Þôáí åîáéñåôéêÜ ðåñéïñéóìÝíåò óôéò êïéíùíßåò ðïõ äåí åß÷áí áíáðôýîåé ãåùñãßá. ÁëëÜ áêüìá êáé åÜí ï ìÝóïò üñïò ôùí ðáéäéþí Þôáí ðåñßðïõ ôÝóóåñá Üôïìá, ìüíï ôá ìéóÜ áðü áõôÜ èá ìðïñïýóáí íá åðéæÞóïõí êáé íá öôÜóïõí óôçí åöçâåßá, ðñéí öôÜóåé ç ìçôÝñá ôïõò óôçí åììçíüðáõóç Þ ðñéí áõôÞ ðåèÜíåé. Óå áíôßèåôç ðåñßðôùóç, ï áíèñþðéíïò ðëçèõóìüò èá Ýðñåðå óõíå÷þò íá áõîÜíåôáé, üìùò êÜôé ôÝôïéï äåí óõíÝâç. Áêüìá êáé Ýíáò ñõèìüò áýîçóçò ôïõ ðëçèõóìïý ôçò ôÜîçò ôïõ 1% áíÜ áéþíá èá Ýäéíå Ýíáí ðëçèõóìü ðïõ èá Þôáí åêáôïíôÜäåò öïñÝò ìåãáëýôåñïò óå ëéãüôåñï áðü åðôáêüóéá ÷ñüíéá. Ùóôüóï, ï ðëçèõóìüò ðáñÝìåéíå ðïëý ìéêñüò ìÝ÷ñé ôçí åìöÜíéóç ôçò ãåùñãßáò. Ôï óõìðÝñáóìá åßíáé üôé ïé èÜíáôïé êáé ïé ãåííÞóåéò ðáñÝìåéíáí óå ìßá éóïññïðßá ó÷åäüí óå üëç ôçí éóôïñßá ôïõ áíèñþðïõ. Ï åîáéñåôéêÜ ìéêñüò áñéèìüò èáíÜôùí óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò ôçò Äýóçò, äåß÷íåé üôé æïýìå óå ìßá åðï÷Þ áóöÜëåéáò êáé åõçìåñßáò. ¸ôóé, ìðïñåß åýêïëá íá ãßíåé ç óýãêñéóç ìå ôéò äõ-

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

145

óêïëßåò êáé ôçí áíáóöÜëåéá ôùí áíèñþðùí ðïõ æïýóáí óå öõóéêÝò óõíèÞêåò. Ç èíçóéìüôçôá óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ, üðùò êáé ôþñá, Þôáí õøçëüôåñç óôç íåïãíéêÞ ðåñßïäï êáé åëáôôùíüôáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò. Óå ìåñéêÝò ïìÜäåò, ðïëëÜ íåïãíÜ èáíáôþíïíôáí áðü ôïõò ßäéïõò ôïõò ãïíåßò ôïõò ïé ïðïßïé äåí ìðïñïýóáí íá ôá óõíôçñÞóïõí. ÂÝâáéá, õðÜñ÷åé ï ìýèïò ó÷åôéêÜ ìå ôéò öïâåñÝò áðþëåéåò ðïõ ðñïêáëïýóáí ôá äéÜöïñá áñðáêôéêÜ üðùò ôá ëéïíôÜñéá, ïé ýáéíåò êáé ôá ößäéá.Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá Ýðáéñíáí Ýíáí ìéêñü ìüíï «öüñï» áðü ôéò åðéèÝóåéò ôïõò óôá ðéï áäýíáôá ðáéäéÜ. Ïé èÜíáôïé áðü äçëçôçñéÜóåéò êáé áðü áôõ÷Þìáôá Þôáí ðïëëïß ðåñéóóüôåñïé óå ó÷Ýóç ìå óÞìåñá. Ôá ëïéìþäç íïóÞìáôá, ðïõ Þôáí ç êõñéüôåñç áéôßá èáíÜôïõ ãéá üëåò ôéò ïìÜäåò çëéêéþí, äåí ïöåßëïíôáí óôá ßäéá âáêôÞñéá êáé éïýò üðùò óÞìåñá. Ïé ðåñéóóüôåñåò ëïéìþîåéò óÞìåñá åîáðëþíïíôáé ëüãù ôçò ðõêíïêáôïßêçóçò. Ðáëáéüôåñá, ôá ðñùôüæùá êáé ïé óêþëçêåò Þôáí óõíçèéóìÝíá áßôéá ðáñáôåôáìÝíçò íüóçóçò êáé ôåëéêÜ, èáíÜôïõ. Ðïëëïß áíáãíþóôåò ßóùò ãíùñßæïõí ðüóï äõóÜñåóôç íüóïò åßíáé ç åëïíïóßá. Ùóôüóï, äåí åßíáé ôüóï óïâáñÞ óå ó÷Ýóç ìå Üëëá ðñùôïæùéêÜ íïóÞìáôá üðùò ôï kala-azar, ôï ïðïßï êáôáóôñÝöåé ôï Þðáñ êáé ôïí åíôåñéêü óùëÞíá. ¢ëëá ðáñÜóéôá üðùò ïé óêþëçêåò ôùí ðíåõìüíùí ðñïêáëïýí èÜíáôï ëüãù áóöõîßáò. Ïé íçìáôùäåéò óêþëçêåò ôïõ ãÝíïõò Angylostoma äåí ïäçãïýí óôï èÜíáôï áëëÜ ðñïêáëïýí óùìáôéêÞ êáé äéáíïçôéêÞ êáèõóôÝñçóç. Ç öéëáñßáóç, ïäçãåß óå «åëåöáíôßáóç». Ï üñïò áõôüò ïöåßëåôáé óôï õðåñâïëéêü ïßäçìá-óáí åëÝöáíôá-ôùí Üêñùí êáé ôïõ ïó÷Ýïõ ðïõ ðñïêáëåßôáé áðü áðüöñáîç ôùí áíôéóôïß÷ùí ëåìöáããåßùí. Óõ÷íÜ, ç ôñïöÞ Þôáí Üöèïíç óôïõò êõíçãïýò êáé óôïõò ôñïöïóõëëÝêôåò. Åîßóïõ óõ÷íÝò Þôáí êáé ïé ðåñßïäïé ôçò ðåßíáò êáé Ýôóé, ìéá êáëÞ óõãêïìéäÞ öñïýôùí Þ ôï êõíÞãé åíüò ìåãÜëïõ æþïõ áðïôåëïýóå ìéá ãåíáéüäùñç ðáñçãïñéÜ. Ïé êëéìáôïëïãéêÝò åíáëëáãÝò åðÝöåñáí êáé åíáëëáãÝò óôéò ðçãÝò ôçò ôñïöÞò. Áêüìá üìùò êáé óå ðéï óôáèåñÜ êëßìáôá, ç åðÜñêåéá óå ôñïöÞ ðïßêéëå åîáéôßáò ôùí íïóçìÜôùí óôá öõôÜ êáé óôá æþá. Ðñéí áðü ôçí åöáñìïãÞ ôùí ôå÷íéêþí óõíôÞñçóçò ôçò ôñïöÞò, ç ðåñßóóåéá ôùí ôñïöþí äåí ìðïñïýóå íá äéáôçñçèåß ãéá ðïëý êáéñü. Áêüìá êáé ìå ôç óõíôÞñçóç ðïõ ãéíüôáí ìå ôçí îÞñáíóç êáé ìå ôï êÜðíéóìá, ïé åðéèÝóåéò ôùí åíôüìùí óôéò ôñïöÝò ìáôáßùíáí ôéò ðñïóðÜèåéåò ãéá ìáêñï÷ñüíéá óõíôÞñçóç. Ç áíÜãêç ãéá áðïèÞêåõóç ôùí áíáãêáßùí áãáèþí äåí Þôáí ìüíï ìßá ðéåóôéêÞ êáôÜóôáóç áëëÜ Þôáí êáé Ýíáõóìá ãéá ìåãáëýôåñï áãþíá. Öáíôáóèåßôå ôá Üôïìá ìéáò ïñåéíÞò öõëÞò íá õðïöÝñïõí áðü Ýëëåéøç ðñùôåúíþí óôçí ôñïöÞ ôïõò, åíþ ôá Üôïìá ìéáò ðåäéíÞò öõëÞò íá Ý÷ïõí Üöèïíç ðñùôåúíïý÷á äéáôñïöÞ áðü ôá øÜñéá ôçò ëßìíçò ôïõò. Åßíáé âÝâáéï üôé ôá Üôïìá ôçò ïñåéíÞò öõëÞò èá êáôÝâáéíáí ðñïò ôç ëßìíç, áíåîÜñôçôá áðü ôéò áíôéäñÜóåéò ôùí êáôïßêùí ôçò ðåäéÜäáò. Èá óêüôùíáí ôïõò øáñÜäåò þóôå íá ðÜñïõí êáé ôá øÜñéá ôïõò

146

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áëëÜ êáé ôá óýíåñãÜ ôïõò. Áêüìá êáé üôáí ïé áíÜãêåò äåí åßíáé ôüóï ìåãÜëåò, ï Üíèñùðïò ðÜíôïôå âñßóêåé äéêáéïëïãßåò þóôå íá åðéôåèåß êáé óõ÷íÜ íá óêïôþóåé. Åõôõ÷þò ãéá ôéò ðñþôåò êïéíùíßåò, åêåßíç ôçí åðï÷Þ äåí õðÞñ÷áí ôá ìÝóá ìåôáöïñÜò þóôå íá åßíáé äõíáôÝò ïé åðéäñïìÝò óå ìåãÜëåò áðïóôÜóåéò üðùò Ýêáíáí áñãüôåñá ï ÔæÝíãêéíò ×áí êáé ï ÁëÝîáíäñïò ï Ìáêåäþí. Ç áíèñþðéíç öýóç Ý÷åé âÝâáéá êáé ôçí åõãåíéêÞ ôçò ðëåõñÜ.ÕðÜñ÷ïõí áñåôÝò üðùò ç áãÜðç, ç öéëáíèñùðßá êáé ç åéëéêñßíåéá. Äõóôõ÷þò üìùò ç åîåëéêôéêÞ ôïõò ðñïÝëåõóç âáóßæåôáé óôç ÷ñÞóç ôïõò ìüíï ìÝóá óôá óôåíÜ ðëáßóéá ìéáò ìéêñÞò öõëÞò. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ åõíïåß ôçí åõãåíéêÞ óõìðåñéöïñÜ áíÜìåóá óå óôåíïýò óõããåíåßò, åðåéäÞ áðëÜ ìïéñÜæïíôáé ôá ßäéá ãïíßäéá Åðßóçò, åõíïåß ôçí åéëéêñßíåéá ôüóï áíÜìåóá óôá ìÝëç ìéáò ôïðéêÞò ïìÜäáò, üóï êáé áðÝíáíôé óå åìðüñïõò ìéáò Üëëçò öõëÞò. Ùóôüóï, ðïôÝ äåí õðÞñ÷áí áôïìéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá áðü ôéò ðáñáðÜíù áñåôÝò óå Ýíá åõñýôåñï ðëáßóéï ðÝñá áðü ôï ôïðéêü. Ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá, óå ðáãêüóìéï åðßðåäï, ðïôÝ äåí åõíïÞèçêáí áðü ôçí åîÝëéîç êáôÜ ôç Ëßèéíç Åðï÷Þ. ¼ôáí ï ÐëÜôùí ðñïÝôñåøå üôé èá ðñÝðåé íá óêåöôüìáóôå ùò ¸ëëçíåò êáé ü÷é ìüíï ùò Áèçíáßïé, áìöéóâçôÞèçêå áðü ôïõò óýã÷ñïíïýò ôïõ. Áêüìá êáé óÞìåñá ôá áíèñùðéóôéêÜ áéóèÞìáôá äÝ÷ïíôáé äåéíÝò åðéèÝóåéò áðü ôïõò ôïðéêéóôÝò êáé ôïõò öáíáôéêïýò. ÐïëëÝò öïñÝò áõôÝò ïé êáôáóôñåðôéêÝò ôÜóåéò êñýâïíôáé êáëÜ ìÝóá óå áõôü ðïõ ìüëéò ïíïìÜóáìå «åõãåíéêÞ öýóç» ôïõ áíèñþðïõ. ¼ðùò åðåóÞìáíå êïìøÜ êáé ï Richard Alexander, âéïëüãïò óôï Michigan, ôï êåíôñéêü çèéêü ðñüâëçìá ôçò åðï÷Þò ìáò åßíáé «ç öéëßá ìÝóá óå ìßá ïìÜäá, ç ïðïßá åîõðçñåôåß ôçí å÷èñüôçôá ìåôáîý äéáöïñåôéêþí ïìÜäùí». Ç ÆÙÇ ÓÔÇ ËÉÈÉÍÇ ÅÐÏ×Ç Ç áíèñþðéíç öýóç äéáìïñöþèçêå óå áõôü ðïõ ïé áíèñùðïëüãïé ðñüóöáôá ïíüìáóáí «ôï ðåñéâÜëëïí ôçò åîåëéêôéêÞò ðñïóáñìïóôéêüôçôáò»(the environment of evolutionary adaptedness=EEA). Ï üñïò áõôüò ðñïôÜèçêå áðü ôïí øõ÷ßáôñï John Bowlby ôï 1966. ÐáñÜ ôç óõ÷íÞ áíáöïñÜ ôïõò óôï ÅÅÁ, äåí õðÜñ÷åé ïìïöùíßá áíÜìåóá óôïõò áíèñùðïëüãïõò ãéá ôï ðþò Þôáí ôï ðåñéâÜëëïí áõôü. Êáé áõôü äéüôé äåí ìðïñïýí Üìåóá íá ðáñáôçñÞóïõí ôï ðþò åðÝäñáóå ôï ðåñéâÜëëïí ðÜíù óôá ãïíßäéá ôùí ðñïãüíùí ìáò ðñéí áðü äÝêá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. Èá ðñÝðåé íá âáóßóïõí ôá óõìðåñÜóìáôÜ ôïõò ðÜíù óå Ýììåóåò åíäåßîåéò üðùò: õðïëåßììáôá óêåëåôþí, ëßèéíá åñãáëåßá, æùãñáöéÝò ìÝóá óå óðÞëáéá, êáèþò êáé óå ðáñáôçñÞóåéò ðÜíù óå óýã÷ñïíåò ïìÜäåò ðëçèõóìþí ðïõ æïõí óå öáéíïìåíéêÜ ðñùôüãïíåò ïéêïíïìéêÝò êáé êïéíùíéêÝò óõíèÞêåò. Ç Ýëëåéøç ðëçñïöïñéþí åßíáé óïâáñÞ. ÐïéÝò åßíáé ïé éóôïñéêÜ åîáêñéâùìÝíåò öõóéïëïãéêÝò óõíèÞêåò ôïõ áíèñþðéíïõ ôïêåôïý; ÁõôÞ åßíáé ìßá áðü

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

147

ôéò ðïëëÝò åñùôÞóåéò ãéá ôéò ïðïßåò äåí õðÜñ÷åé âÝâáéá áðÜíôçóç. Õðïøéáæüìáóôå ðÜíôùò üôé óå ðïëëÝò áðü áõôÝò ôéò åñùôÞóåéò ç áðÜíôçóç åßíáé: õðÞñ÷å ìåãÜëç äéáêýìáíóç. Ç óôÜóç áðÝíáíôé óôïí ôïêåôü äéáöÝñåé óÞìåñá ðïëý áíÜëïãá ìå ôï ìïñöùôéêü åðßðåäï ôùí ïìÜäùí. Ðáñïìïßùò, èá õðÞñ÷áí êáé áíÜëïãåò äéáöïñÝò ðñéí áðü ìåñéêÝò ÷éëéÜäåò Ýôç. Åðßóçò, äéáöïñÝò õðÞñ÷áí êáé áíÜìåóá óôéò êïéíùíéêÝò ïìÜäåò. Ç öñïíôßäá ðïõ èá åß÷å ç ãõíáßêá ôïõ áñ÷çãïý, óáöþò èá äéÝöåñå áðü áõôÞí ðïõ èá åß÷å ìßá ðáëëáêßäá áé÷ìáëùôéóìÝíç áðü ìßá Üëëç öõëÞ. Ç ãÝííçóç åíüò ðáéäéïý ôïí êáéñü ôçò áöèïíßáò óå ìßá êáôáóêÞíùóç óáöþò èá äéÝöåñå áðü ôç ãÝííçóç óå ðåñéüäïõò áíÝ÷åéáò, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò ðïñåßáò ãéá ôçí åãêáôÜóôáóç óå íÝá ôïðïèåóßá. Åðßóçò, ðñïôåßíïõìå üôé ç áðÜíôçóç óå Üëëåò óçìáíôéêÝò åñùôÞóåéò åßíáé: ðïéêßëëåé. Ôß åßäïõò âñáâåßá Ýðáéñíáí ïé ðïéçôÝò, ïé êáëëéôÝ÷íåò Þ ïé äéáíïçôÝò ìéáò öõëÞò óå ó÷Ýóç ìå ôïõò êáëïýò êõíçãïýò Þ ôïõò ðïëåìéóôÝò; Ðþò åß÷áí äéáóôñùìáôùèåß ïé êïéíùíéêïïéêïíïìéêÝò óõíèÞêåò áíÜëïãá ìå ôéò ïéêïãåíåéáêÝò êáé ôéò Üëëåò áîßåò; Ç êëçñïíïìéÜ Þôáí ìçôñéêÞò Þ ðáôñéêÞò ðñïÝëåõóçò; ÐïéÝò Þôáí ïé óõíÞèåéåò áíáôñïöÞò ôùí ðáéäéþí; ÐïéÜ Þôáí ôá äüãìáôá êáé ïé èñçóêåõôéêïß ðåñéïñéóìïß êáé ðüóï óçìáíôéêüò ðáñÜãùí Þôáí ç èñçóêåßá; Ôá åñùôÞìáôá áõôÜ èá åß÷áí óáöþò äéáöïñåôéêÝò áðáíôÞóåéò óôéò äéáöïñåôéêÝò êïéíùíßåò ìÝóá óôï ÅÅÁ. Äåí õðÜñ÷åé Ýíáò «öõóéêüò» ôñüðïò áíèñþðéíçò æùÞò. ÐáñÜ ôç ìåãÜëç äéáêýìáíóç óôçí ðñïóáñìïóôéêüôçôá ôïõ áíèñþðïõ óôéò äéÜöïñåò êáôáóôÜóåéò ôïõ ÅÅÁ, ïé äéáèÝóéìåò ðëçñïöïñßåò üíôùò õðïóôçñßæïõí êÜðïéåò ãåíéêåýóåéò. Ôá êïéíùíéêÜ óõóôÞìáôá ðåñéïñßæïíôáí áðü ïéêïíïìéêïýò êáé äçìïãñáöéêïýò ðáñÜãïíôåò. Óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ äåí õðÞñ÷å äõíáôüôçôá ãéá óýíèåôç êïéíùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç, äéüôé ïé ïìÜäåò Þôáí ïëéãïìåëåßò êáèþò êáôÜ ôçí ðïñåßá óå ìåãÜëåò áðïóôÜóåéò èá Ýðñåðå ôáõôü÷ñïíá íá âñßóêïõí êáé ôçí ôñïöÞ ôïõò. ÊáôÜ ôïí ßäéï ôñüðï êáé ï öýëáñ÷ïò êÜèå öõëÞò äåí èá ìðïñïýóå íá Ý÷åé ðïëëÝò óõæýãïõò áöïý ç ßäéá ôïõ ç öõëÞ Þôáí ïëéãïìåëÞò. Ðñéí áðü ôçí áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáíÝíáò öýëáñ÷ïò äåí ìðïñïýóå íá êáôÝ÷åé ìåãÜëåò åêôÜóåéò ãçò Þ ðëïýôïõ êáé âÝâáéá ïé õðÞêïïé äåí ìðïñïýóáí íá ÷ôßóïõí ïýôå êáèåäñéêïýò íáïýò ïýôå ðõñáìßäåò. Åðßóçò, ôá êïéíùíéêÜ óõóôÞìáôá ðåñéïñßæïíôáí êáé áðü ôéò äïìéêÝò êáé öõóéïëïãéêÝò äéáöïñÝò ìåôáîý ôùí äýï öýëùí. Ôï óùìáôéêü êüóôïò ôçò áíáðáñáãùãÞò êáé ôçò ãáëïõ÷ßáò ôï åðùìßæïíôáé áðïêëåéóôéêÜ ïé ãõíáßêåò. Ìå ðïéïýò êáíüíåò üìùò êáôáíåìüôáí ôï ïéêïíïìéêü êüóôïò ôçò áíáðáñáãùãÞò; ÎáíÜ, õðïèÝôïõìå, ìå ðïëëïýò êáé ðïéêßëïõò. Ìå âÜóç üóá ãíùñßæïõìå ãéá ôéò óçìåñéíÝò ïìÜäåò áíèñþðùí, ïé óýæõãïé óõíåéóÝöåñáí ÷ùñßò áìöéâïëßá óôéò ðåñéóóüôåñåò êïéíùíßåò, óå Üëëåò ïìÜäåò üìùò ïé áäåëöïß ôçò ìçôÝñáò êáé Üëëïé óõããåíåßò åß÷áí ôç ìåãáëýôåñç óõíåéóöïñÜ. Ðáñïìïßùò, ïé áäñÝò óùìáôéêÝò äéáöïñÝò ìåôáîý ôùí äýï öýëùí åðÝöåñáí êáé äéáöïñÝò óôç óõ-

148

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ìðåñéöïñÜ. ¸ôóé, ç ìåãáëýôåñç óùìáôéêÞ äýíáìç ôùí áíäñþí ôïõò Ýêáíå ðéü áíôáãùíéóôéêïýò, éäéáßôåñá êáôÜ ôï æåõãÜñùìá. Áõôü êáé ðáñüìïéá èÝìáôá óõæçôïýíôáé áíáëõôéêÜ óôï ÊåöÜëáéï 13. Ïé ïéêïíïìéêÝò áíÜãêåò óõ÷íÜ áíÜãêáæáí ôïõò åíÞëéêåò êáèþò êáé ôá ìåãáëýôåñá ðáéäéÜ êáé ôùí äýï öýëùí, íá áöéåñþíïõí ôïí ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï ôïõò óôçí áíáæÞôçóç êáé óôçí ðñïåôïéìáóßá ôçò ôñïöÞò ôïõò. ÓõíÞèùò, ïé Üíäñåò Þôáí ïé êõíçãïß åíþ ïé ãõíáßêåò óõíÝëåãáí ôçí ôñïöÞ áí êáé ç áñ÷áéüôçôá êáé ç óçìáíôéêüôçôá ôïõ êõíçãéïý ìåãÜëùí æþùí ðïëëÝò öïñÝò Ý÷åé äéïãêùèåß óôéò ëïãïôå÷íéêÝò äéçãÞóåéò ãéá ôç Ëßèéíç Åðï÷Þ. Ôá ôüîá êáé ôá Üëëá üðëá ìå ôá ïðïßá êõíçãïýóáí æþá üðùò åëÜöéá, áíáêáëýöèçêáí ðñïò ôï ôÝëïò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò. Ïé óêýëïé, ïé ïðïßïé ðáßæïõí óçìáíôéêü ñüëï óôï êõíÞãé, Ýãéíáí óýíôñïöïé ôïõ áíèñþðïõ ðñéí áðü äåêáðÝíôå ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. Ôï êñÝáò êáé ôï äÝñìá áðü ìåãÜëá æþá óõ÷íÜ äåí ðñïÝñ÷ïíôáí áðü ôï êõíÞãé áëëÜ áðü êëïðÞ ôçò ëåßáò Üëëùí èçñåõôþí. Ïé âáóéêÝò ôñïöÝò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, óÞìåñá èá ìáò öáßíïíôáí üôé äåí åßíáé åäþäéìåò êáé üôé ãéá ôçí êáôáíÜëùóÞ ôïõò ÷ñåéÜæåôáé õðåñâïëéêÞ ðñïóðÜèåéá êáé ÷ñüíïò. Ïé ðåñéóóüôåñïé äåí ãíùñßæïõìå ôï ðüóï áíéáñü êáé äýóêïëï Ýñãï åßíáé ç åêäïñÜ êáé ï ôåìá÷éóìüò åíüò óêïôùìÝíïõ æþïõ þóôå áõôü íá ìåôáôñáðåß óå ìåñßäåò öáãçôïý. ÐïëëÜ Üãñéá öñïýôá áêüìá êáé üôáí åßíáé ðëÞñùò ùñéìáóìÝíá åßíáé îéíÜ ãéá ôï ãïýóôï ìáò, åíþ Üëëá öõôéêÜ ðñïúüíôá åßíáé ðéêñÜ Þ Ý÷ïõí Ýíôïíç ìõñùäéÜ. ×Üñéò óôçí ðñïóáñìïóôéêüôçôÜ ìáò ðïëëÜ áðü áõôÜ ôá âñßóêïõìå äýóãåõóôá êáé Ýôóé áðïöåýãïõìå ôéò ôïîßíåò ðïõ ðåñéÝ÷ïõí, üðùò áíáëýåôáé êáé óôï ÊåöÜëáéï 6. Ïé ðåñéóóüôåñåò öõóéêÝò ôñïöÝò áðáéôïýí ðïëý ðåñéóóüôåñï êüðï êáé åðåîåñãáóßá óå ó÷Ýóç ìå ôçí ôñïöÞ ðïõ ôñþìå óÞìåñá. Ôá êáôïéêßäéá æþá êáé öõôÜ Ý÷ïõí ôå÷íçôþò åðéëåãåß þóôå íá åßíáé ôñõöåñÜ, ìç ôïîéêÜ êáé íá õößóôáíôáé åðåîåñãáóßá åýêïëá. ÐáñÜ ôçí áöèïíßá ôùí ôñïöþí óôï ÅÅÁ, ãéá ìåãÜëá ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá õðÞñ÷áí ðåñßïäïé ðåßíáò. ÂÝâáéá, óðÜíéá õðÞñ÷å ðñáãìáôéêÞ ëïéìïêôïíßá, áëëÜ ï óõíäõáóìüò ôçò åëëåéðïýò äéáôñïöÞò ìáæß ìå êÜðïéá íüóï Þ äçëçôçñßáóç áðü êáôáíÜëùóç ïñéáêÜ åäþäéìùí öõôþí, ïäçãïýóå óõ÷íÜ óå èáíÜôïõò. ÊáôÜ ôïí ßäéï ôñüðï, ïé ßäéïé ðáñÜãïíôåò, èá ðñïêáëïýóáí ðïëëÝò áõôüìáôåò áðïâïëÝò, äéáêïðÞ ôçò ãáëïõ÷ßáò, åëÜôôùóç ôçò ãïíéìüôçôáò êáé èá ïäçãïýóáí ðïëëÝò öïñÝò óôç èáíÜôùóç ôùí íåïãíþí êáé óôçí åãêáôÜëåéøç ôùí õðåñçëßêùí êáé ôùí áíáðÞñùí. Åêôüò áðü ôéò îåíïöïâéêÝò óõãêñïýóåéò ìå Üëëåò ïìÜäåò, ôéò êïéíùíéêÝò äéáìÜ÷åò, ôçí ðåßíá êáé ôéò ôïîéêÝò ôñïöÝò, õðÞñ÷áí êáé Üëëïé ðéåóôéêïß ðáñÜãïíôåò. Ç éêáíüôçôÜ ìáò íá áíôÝ÷ïõìå ôçí áôìïóöáéñéêÞ ñýðáíóç ôùí óýã÷ñïíùí ìåãáëïõðüëåùí ðéèáíþò íá ïöåßëåôáé óôçí ÝêèåóÞ ìáò åðß ÷éëéÜäåò Ýôç óôéò ôïîßíåò ôïõ êáðíïý ðïõ äçìéïõñãåßôáé áðü îýëá êáé Üëëá êáýóéìá õëéêÜ. Öáíôáóôåßôå üôé êáôïéêåßôå óå ìéá êáëýâá ìå ôç öùôéÜ óôï Ýäáöïò êáé ìüíï

Êåö. 9: ÊëçñïíïíïìéÜ Áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá

149

ìßá ìéêñÞ ôñýðá óôçí êïñõöÞ. Ç áôìïóöáéñéêÞ ñýðáíóç Þôáí äéáöïñåôéêÞ óôçí ÅÅÁ, áëëÜ óáöþò Þôáí õðáñêôÞ êáé óçìáíôéêÞ. ºóùò íá âñßóêáìå ôéò ïóìÝò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò äõóÜñåóôåò. Äåí õðÞñ÷áí ïýôå óáðïýíéá, ïýôå áðïóìçôéêÜ, ïýôå äï÷åßá íõêôüò ïýôå åãêáôáóôÜóåéò áðï÷ùñçôçñßùí. Ôá äéÜöïñá áðüâëçôá, áðïìáêñýíïíôáí óå ìéá óõíÞèç áðüóôáóç êáé ü÷é ìáêñýôåñá. ¢ëëá áðüâëçôá áðëÜ óõãêåíôñùíüíôïõóáí óôï ÷þñï ðáñáãùãÞò ôïõò.Ïé Üíèñùðïé ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò æïýóáí óå Ýíáí óêïõðéäüôïðï êáé áðëÜ ìåôáêéíïýíôáí ìáêñýôåñá üôáí ïé óõíèÞêåò ãéíüíôïõóáí ðñáãìáôéêÜ äõóÜñåóôåò. Ôá ðáéäéÜ ìåãÜëùíáí êáé ïé åíÞëéêåò æïýóáí Ý÷ïíôáò åðßãíùóç, êáé áñãÜ Þ ãñÞãïñá áðïêôþíôáò ðñïóùðéêÞ åìðåéñßá, ãéá íïóÞìáôá, åðþäõíåò ðëçãÝò, óùìáôéêïýò áêñùôçñéáóìïýò, êáôáâïëÞ äõíÜìåùí êáé ôåëéêÜ èÜíáôï. Äåí õðÞñ÷áí ïýôå áíôéâéïôéêÜ, ïýôå åìâüëéá ôåôÜíïõ, ïýôå áíáéóèçôéêÜ, ïýôå ãýøéíïé íÜñèçêåò, ïýôå äéïñèùôéêïß öáêïß, ïýôå ðñïóèåôéêÜ ìÝëç, ïýôå áðïóôåéñùìÝíá ÷åéñïõñãåßá, ïýôå ðñïóèÝóåéò äïíôéþí. Ïé ìáêñõíïß ìáò ðñüãïíïé Ýðáó÷áí ëßãï áðü ôåñçäüíá, áëëÜ åß÷áí ðïëëÜ Üëëá ïäïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá. Ôá äüíôéá ôïõò ôñáõìáôßæïíôáí êáé ÷Üíïíôáí óå äéÜöïñá áôõ÷Þìáôá êáé óõ÷íÜ, ðïëý ðñéí áðü áõôü ðïõ êáëïýìå ìÝóç çëéêßá, äåí õðÞñ÷å ðéá ïäïíôïóôïé÷ßá. Ôá äéÜöïñá öõôéêÜ ðñïúüíôá Ýöèåéñáí ôïõò ãïìößïõò («ôñáðåæßôåò») ìå áðïôÝëåóìá ôçí áðþëåéÜ ôïõò, üðùò ìáò äåß÷ïõí êáé ôá áðïëéèþìáôá äéáöüñùí êñáíßùí. ÐñïêåéìÝíïõ íá ìç èåùñçèåß ç ÅÅÁ óáí ìßá åðéëïãÞ áðü Ýíáí êáôÜëïãï ôñüìïõ, èá ðñÝðåé íá äþóïõìå Ýìöáóç óôï üôé óõæçôÜìå ãéá ðñïãüíïõò ôïõ áíèñþðïõ ïé ïðïßïé Þôáí êáé áõôïß Üíèñùðïé, ìå åíôåëþò áíèñþðéíåò éäéüôçôåò ãéá åõ÷áñßóôçóç, ðüíï êáé åíôåëþò áíèñþðéíç åõöõßá Ïé äåóìïß ôçò åõãÝíåéáò êáé ôçò öéëßáò èá Þôáí éó÷õñïß êáé ðçãÞ ìåãÜëçò åõ÷áñßóôçóçò êáé áóöÜëåéáò. ÊáôÜ ôéò åðï÷Ýò ôçò áöèïíßáò èá õðÞñ÷å Üíåóç ÷ñüíïõ ãéá áíáøõ÷Þ: ðáé÷íßäéá, ìïõóéêÞ, ÷ïñïýò, ðáñáìýèéá, ðïéçôéêïýò áãþíåò, ðíåõìáôéêÝò êáé èåïëïãéêÝò öéëïíéêßåò êáèþò êáé äçìéïõñãßá äéáêïóìçôéêþí ôå÷íçìÜôùí. Ïé æùãñáöéêÞ óôéò óðçëéÝò ôïõ Lascaux, óôç Ãáëëßá, Ýñãá öôéáãìÝíá ðåñßðïõ ðñéí áðü 25000 ÷ñüíéá, Ý÷ïõí ðåñéãñáöåß áðü ôïí áíèñùðïëüãï Melvin Konnor ùò «Ìßá ðáëáéïëéèéêÞ ÊáðÝëëá Óéóôßíá» ðïõ åìðíÝåé óôïí åõáßóèçôï ðáñáôçñçôÞ «åßôå áõôüò åßíáé èñÞóêïò åßôå ü÷é−åßôå åéäéêüò åßôå ü÷é−éó÷õñÞ áßóèçóç ôïõ èåßïõ.» Ïé ðñüãïíïß ìáò åß÷áí åðßóçò ôç äõíáôüôçôá íá ðñïóâëÝðïõí óôïõò êáëïýò êáéñïýò üôáí âñßóêïíôáí óå äõóêïëßá êáé íá âñßóêïõí áöïñìÝò ãéá ãÝëéï. Ï Þñùáò ôïõ Ìáñê Ôïõáßí Sir Boss óôï âéâëßï ¸íáò ÃéÜíêçò ôïõ ÊïííÝêôéêáô óôçí ÁõëÞ ôïõ ÂáóéëéÜ Áñèïýñïõ ãêñéíéÜæåé ãéáôß ðñÝðåé íá õðïóôåß, óôïí êýêëï ôçò ðõñÜò åíüò óôñáôïðÝäïõ ôïõ Ýêôïõ áéþíá, ôá ßäéá áíÝêäïôá ðïõ ôïõ Þôáí Þäç êïõñáóôéêÜ óôïí äÝêáôï Ýíáôï. Õðïøéáæüìáóôå üôé åÜí åß÷å åðéóôñÝøåé óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ èá ìïõñìïýñéæå ãéá ôá ßäéá áêñéâþò áíÝêäïôá.

150

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 10

ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

¸

÷åôå ðëÝïí ðåñÜóåé áñêåôÝò þñåò äéáâÜæïíôáò áõôü ôï âéâëßï. Óõíçäåéôïðïéåßôå ðüóç áíþìáëç ÷ñÞóç ôùí ìáôéþí óáò áðáéôÞèçêå ãéáõôü; Ç ðçãÞ öùôüò Þôáí ï Þëéïò ìå ôï öõóéïëïãéêü ôïõ öÜóìá; ºóùò ü÷é, ôïõëÜ÷éóôïí ü÷é åíôåëþò. Ðüóç ìõéêÞ äñáóôçñéüôçôá åß÷áôå êáôÜ ôç äéÜñêåéá áõôþí ôùí ùñþí áíÜãíùóçò; Ðþò èá ìðïñïýóáôå íá ðáñáìåßíåôå ôüóï áäñáíÞò ãéá ôüóï ðïëý ÷ñüíï ÷ùñßò íá èÝóåôå óå êßíäõíï ôçí åõçìåñßá óáò, ßóùò ôç æùÞ óáò, Ý÷ïíôáò äþóåé åëÜ÷éóôï ÷ñüíï êáé ðñïóðÜèåéá óôçí åðáãñýðíçóç ãéá å÷èñïýò êáé óôçí áíáæÞôçóç ôñïöÞò; ÁëëÜ åßóèå üíôùò ÷ïñôÜôïé; Ðüóç þñá óáò ðÞñå íá óõëëÝîåôå Þ íá óêÜøåôå Þ íá êõíçãÞóåôå Þ íá øáñÝøåôå ãéá ôï ôåëåõôáßï óáò ãåýìá; Ðüóç þñá êÜíáôå áðïöëïéþíïíôáò, áëÝèïíôáò, îåó÷ßæïíôáò; ÅÜí ôï öáãçôü Þôáí ìáãåéñåõìÝíï, ðüóï ÷ñüíï êÜíáôå íá ìáæÝøåôå ôçí êáýóéìç ýëç êáé íá áíÜøåôå ôç öùôéÜ; Ðüóï éäñþóáôå êáé ñéãÞóáôå ôï ôåëåõôáßï åéêïóéôåôñÜùñï; Ôß ðñÜãìá åßíáé áõôÞ ç èÝñìáíóç ðïõ åëÝã÷åôáé ìå èåñìïóôÜôç êáé ôß ï êëéìáôéóìüò; Ôß ðåñßåñãï! Êáé ðïéÝò åßíáé ïé ìáêñïðñüèåóìåò åðéðôþóåéò ôÝôïéáò åëÜ÷éóôçò ðñüêëçóçò ãéá ôïí åããåíÞ ìç÷áíéóìü åëÝã÷ïõ ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ óþìáôïò; ’Ïðùò äéåõêñéíßóèçêå (åëðßæïõìå) óôï ôåëåõôáßï êåöÜëáéï, ìüíï ïé åíôåëþò áðëçñïöüñçôïé êáé ïé ðáñÜëïãá ñïìáíôéêïß èá óêåöèïýí üôé åßìáóôáí ðïôÝ êáëýôåñá áðü ôï óÞìåñá. Ï åõãåíÞò Üãñéïò ôïõ Ñïõóóþ êáé ïé ôñÝëëåò ôùí Öëßíôóôïïõíò åßíáé åõ÷Üñéóôï õëéêü ìõèéóôïñçìÜôùí, áëëÜ ç ðñáãìáôéêüôçôá Þôáí óêëçñÞ êáé ëõðçñÞ óõãêñéíüìåíç ìå ôç óçìåñéíÞ æùÞ ìáò áêüìá êáé üôáí ç ãåùñãßá áíôéêáôÝóôçóå ôç íïìáäéêÞ æùÞ ôùí ôñïöïóõëëåêôþí. Ç ãåùñãßá ïäÞãçóå óôïí áóôéêü ðïëéôéóìü, ìå ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ôïõ êáé ôéò ó÷åôéæüìåíåò êáëÝò ôÝ÷íåò êáé ôéò íáõôéêÝò êáé Üëëåò ðñïüäïõò ðïõ åðÝôñåøáí ôçí åîåñåýíçóç ìáêñéíþí ðåñéï÷þí. Ç åîçìÝñùóç ôùí ïðëçöüñùí æþùí åðÝôñåøå óôïí Ýíáí åñãÜôç íá êÜíåé äïõëåéÜ ðïõ ðñïçãïõìÝíùò è’ áðáéôïýóå ðïëëïýò. 151

152

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÓõíåéóÝöåñå åðßóçò óå åðáíáóôáôéêÝò ðñïüäïõò óôéò ìåôáöïñÝò. Óõíå÷åßò ôå÷íïëïãéêÝò ðñüïäïé ïäÞãçóáí óå ìåãáëýôåñç åëåõèåñßá áðü ôçí áíÝ÷åéá êáé åëåõèåñßá ìåôáêßíçóçò óå üëï êáé ìåãáëýôåñï áñéèìü áíèñþðùí. Ïé ìáêñï÷ñüíéåò óõíÝðåéåò ôçò åýêïëçò êáé åõ÷Üñéóôçò æùÞò ðïõ æïýìå ôþñá åßíáé êõñßùò ùöÝëéìåò Þ áâëáâåßò, üìùò ðïëëÜ áðü ôá ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ áðïëáìâÜíïõìå óÞìåñá åßíáé áíÜìéêôá. Ôá ùöÝëç óõíïäåýïíôáé áðü æçìßåò, Ýôóé áêüìá êáé ôá ðéï áîéüëïãá ùöÝëç ìðïñåß íá Ý÷ïõí êüóôïò ãéá ôçí õãåßá ìáò. ¸íá êáëü ðáñÜäåéãìá åßíáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ÷áìçëüôåñçò èíçóéìüôçôáò óôéò íåáñÝò çëéêßåò. Êáèþò ðåèáßíïõí ëéãüôåñïé Üíèñùðïé óå íåáñÞ çëéêßá áðü åõëïãéÜ, óêùëçêïåéäßôéäá, åðéðëïêÝò óôç ãÝííá êáé êõíçãåôéêÜ áôõ÷Þìáôá, ç èíçóéìüôçôá áðü ðáèÞóåéò óå ìåãÜëç çëéêßá üðùò ï êáñêßíïò êáé ç áíáêïðÞ êáñäéÜò åßíáé ðïëý õøçëüôåñç óÞìåñá áð’ üôé ðñéí áðü äýï ãåíéÝò. Áõôü ïöåßëåôáé êõñßùò óôï üôé óÞìåñá ìåãáëýôåñï ðïóïóôü áíèñþðùí öèÜíåé óôçí çëéêßá üðïõ ôï óþìá ãßíåôáé éäéáßôåñá åõÜëùôï ó’ áõôÝò ôéò íüóïõò. Ôï ôßìçìá ôïõ íá ìç öáãùèåßò áðü ëéïíôÜñé óôá äÝêá Þ óôá ôñéÜíôá óïõ ÷ñüíéá ìðïñåß íá åßíáé ìßá êáñäéáêÞ ðñïóâïëÞ óôá ïãäüíôá. Ïé óýã÷ñïíåò ìÝèïäïé ðáñáãùãÞò ôñïöÞò, ç éáôñéêÞ, ç äçìüóéá õãåßá êáé ç áóöÜëåéá óôï óðßôé êáé óôç âéïìç÷áíßá Ý÷ïõí âåëôéþóåé äñáóôéêÜ ôçí ðñïïðôéêÞ åðéâßùóçò Ýùò ôá ãåñÜìáôá. Äõóôõ÷þò, ïé áõîçìÝíåò åðéðôþóåéò ôçò ãÞñáíóçò äåí åßíáé ïé ìüíåò Üó÷çìåò ðëåõñÝò ôçò êáëïæùßáò. Ôá êáéíïýñãéá ðåñéâÜëëïíôá óõ÷íÜ áëëçëåðéäñïýí ìå ãåíåôéêÝò éäéáéôåñüôçôåò ðïõ ðñéí Þôáí áüñáôåò êáé ðñïêáëïýí ðåñéóóüôåñç ðïéêéëïìïñößá óôïõò öáéíïôýðïõò, ìåñéêïß áðü ôïõò ïðïßïõò åßíáé Ýîù áðü ôï óýíçèåò åýñïò. ¼ðùò ðåñéãñÜøáìå Þäç óôï êåöÜëáéï ôçò ãåíåôéêÞò, áõôÝò ïé áíùìáëßåò ðñïêýðôïõí ìüíï üôáí Ýíáò åõÜëùôïò ãïíüôõðïò óõíáíôÜ Ýíá ðåñéâáëëïíôéêü íåùôåñéóìü. Êáéíïöáíåßò öõóéêÝò, ÷çìéêÝò, âéïëïãéêÝò êáé êïéíùíéêÝò åðéäñÜóåéò èá ðñïêáëÝóïõí ðñïâëÞìáôá óå ïñéóìÝíá Üôïìá Þ èá Ý÷ïõí äéáöïñåôéêÝò åðéðôþóåéò óå äéáöïñåôéêÜ Üôïìá áíÜëïãá ìå ôç óõãêåêñéìÝíç ôïõò ãåíåôéêÞ êáôáóêåõÞ. ¸÷ïõìå Þäç áíáëýóåé ìåñéêÜ ðáñáäåßãìáôá óôïí Üíèñùðï. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ïé ãåíåôéêÝò éäéïôñïðßåò ðïõ ðñïêáëïýí ìõùðßá äçìéïõñãïýí ðñïâëÞìáôá óôéò åããñÜìáôåò êïéíùíßåò, åíþ äåí äçìéïõñãïýóáí êáììßá äõóêïëßá óôïõò ðñïãüíïõò ìáò. Ïé ìÝèïäïß ìáò íá âñßóêïõìå ôñïöÞ ìåôÝâáëáí ôï ðåñéâÜëëïí ìå ôÝôïéï ôñüðï ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí êáéíïýñãéá ðñïâëÞìáôá. Ðñéí áðü ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá ïñéóìÝíïé ðñüãïíïß ìáò êõíçãïýóáí ôá áãñéïêÜôóéêá Þ ôá Üãñéá âïïåéäÞ. Ïé êõíçãïß áêïëïõèïýóáí ôá êïðÜäéá åðß þñåò åëðßæïíôáò ðùò èá óêïôþóïõí êÜðïéï æþï ãéá ôñïöÞ, ãéá ôï äÝñìá ôïõ êáé Üëëá ÷ñÞóéìá õëéêÜ. ÊáììéÜ öïñÜ ßóùò Ýâñéóêáí, íùñßò ôï ðñùß, ôï ßäéï êïðÜäé ðïõ åß÷áí áêïëïõèÞóåé ôçí ðñïçãïýìåíç ìÝñá. Åöüóïí ìðïñåßò íá áêïëïõèÞóåéò ôá æþá ãéá äýï ìÝñåò, ãéáôß ü÷é êáé ãéá ôñåéò, Þ ãéá ìßá åâäïìÜäá, Þ Ýíá ìÞíá; Ðüóïí êáéñü

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

153

èá ÷ñåéÜóèçêå íá óõíå÷éóèåß áõôü ãéá íá áñ÷ßóïõí ïé êõíçãïß íá èåùñïýí ôï êïðÜäé äéêü ôïõò, äéþ÷íïíôáò ôïõò ëýêïõò Þ áíôßðáëåò ïìÜäåò êõíçãþí Þ Üëëïõò èçñåõôÝò êáé åðáíáöÝñïíôáò ôá ÷áìÝíá æþá ðßóù óôçí ïìÜäá þóôå íá äéáôçñïýí ôï êïðÜäé ìåãÜëï; ÁõôÞ ç äéáäéêáóßá ìåôÝôñåøå âáèìéáßá ôïõò êõíçãïýò óå íïìÜäåò êôçíïôñüöïõò. ¢ëëïé ðñüãïíïé Þôáí öõôïöÜãïé êáé áíáêÜëõøáí ðùò ïñéóìÝíá öõôÜ èá ìðïñïýóáí íá ðáñáãÜãïõí ðåñéóóüôåñç ôñïöÞ åÜí öõôåýïíôáí ìå óêïðü ôç óõãêïìéäÞ. Ôï üñãùìá, ôï îåâïôÜíéóìá, ç ëßðáíóç êáé åðéëïãÞ ðïéêéëéþí ìå ôç ìåãáëýôåñç áðüäïóç Ýãéíáí óýíôïìá êïéíÝò ìÝèïäïé êáé åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá ôç óôáèåñÞ êáé áîéüðéóôç áýîçóç ôçò ðáñáãùãÞò ôñïöÞò. ¸÷åé õðïôåèåß ðùò ç ôïðéêÞ áýîçóç ðëçèõóìïý ßóùò åíèÜññõíå ôçí áíáêÜëõøç ôçò ãåùñãßáò Þ ôçí åêìÜèçóÞ ôçò áðü ãåéôïíéêïýò ðëçèõóìïýò. Åßôå áõôü áëçèåýåé Þ ü÷é, ç ãåùñãßá åðÝôñåøå ôç óõíôÞñçóç ðéï ðõêíþí êáé åäñáßùí ðëçèõóìþí áð’ üôé èá ìðïñïýóáí íá óõíôçñÞóïõí ïé ïéêïíïìßåò êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí. Ç áõîçìÝíç ðõêíüôçôá ðëçèõóìïý Ýãéíå êáôüðéí ðçãÞ Üëëùí ðñïâëçìÜôùí, êÜðïéá áðü ôá ïðïßá èá óõæçôçèïýí óå áõôü ôï êåöÜëáéï êáé êÜðïéá Üëëá óôá åðüìåíá ôÝóóåñá. ÓÕÃ×ÑÏÍÅÓ ÄÉÁÉÔÇÔÉÊÅÓ ÁÍÅÐÁÑÊÅÉÅÓ Ðáñáäüîùò, ç áõîçìÝíç ðáñáãùãÞ ôñïöÞò ðïõ åðéôåý÷èçêå ìå ôç äéáôÞñçóç êïðáäéþí êáé ôç ãåùñãßá åß÷å ùò áðïôÝëåóìá äéáéôçôéêÝò åëëåßøåéò. ¸íá ìüäéï óéôáñéïý ðåñéÝ÷åé ðåñéóóüôåñåò èåñìßäåò êáé ðñùôåßíåò áðü ìéá ÷ïýöôá Üãñéùí êáñðþí, üìùò ïé êáñðïß ðåñéÝ÷ïõí ðåñéóóüôåñç âéôáìßíç C. ÅÜí ìßá ãåùñãéêÞ êïéíüôçôá ðñïìçèåýåôáé ôçí ðëåéïøçößá ôùí áíáãêáßùí èåñìßäùí êáé ðñùôåúíþí áðü óéôÜñé, åßíáé ðïëý ðéèáíüôåñï íá ðñïêýøïõí áíåðÜñêåéåò âéôáìéíþí êáé Üëëùí é÷íïóôïé÷åßùí áð’ üôé èá ðñïÝêõðôáí óôçí ðïëõðïßêéëç äßáéôá ôùí êõíçãþí−ôñïöïóõëëåêôþí. ÅÜí ôï óéôÜñé Þ Üëëï êáëëéåñãïýìåíï ðñïúüí ÷ñçóéìïðïéåßôáé åðßóçò ùò æùïôñïöÞ ãéá ôá åîçìåñùìÝíá æþá ðïõ ðáñÜãïõí êñÝáò Þ áõãÜ Þ ãÜëá, ôá ãåýìáôá ôùí ãåùñãþí âåëôéþíïíôáé áéóèçôÜ, üìùò óõíå÷ßæïõí íá áðåéëïýíôáé áðü åëëåßøåéò, éäßùò óå âéôáìßíç C. Ç Éóëáíäßá áðïôåëåß êáëü ðáñÜäåéãìá ðñïâëÞìáôïò ùò ðñïò ôç âéôáìßíç C, ðñïâëÞìáôïò ðïõ óõíå÷ßóèçêå áêüìá êáé óôïí åéêïóôü áéþíá. Ïé Éóëáíäïß áãñüôåò åîÝôñåöáí êõñßùò ðñüâáôá, ðïõ Ýâïóêáí ôá áãñéü÷ïñôá óôçí åîï÷Þ. Ïé ðéï åýðïñåò ïéêïãÝíåéåò ßóùò åß÷áí ìßá áãåëÜäá ãéá ãÜëá, áëëÜ ìåãÜëï ìÝñïò ôçò äéáôñïöÞò êáëõðôüôáí áðü áñíß, åíþ ôï ìáëëß Þôáí ôï âáóéêü åîáãþãéìï ðñïéüí, ðïõ ôï ðïõëïýóáí êõñßùò óå Äáíïýò áðïéêéïêñÜôåò. Ôá ÷ñÞìáôá áðü ôï åìðüñéï ìáëëéïý åðÝôñåðáí óôïõò áãñüôåò íá åéóáãÜãïõí áëåýñé êáé ðñïúüíôá ðïëõôåëåßáò üðùò ï êáöÝò êáé ç æÜ÷áñç. Ôßðïôå áðü ôá ðáñáðÜíù

154

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äåí ðåñéÝ÷åé âéôáìßíç C, ôçí ïðïßá ðñïìçèåýïíôáí êõñßùò áðü âáôüìïõñá êáé Üëëåò öõôéêÝò ôñïöÝò. Äõóôõ÷þò, ôá ðñïúüíôá áõôÜ Þôáí áõóôçñÜ åðï÷éáêÜ. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ÷åéìþíá êáé ôçò Üíïéîçò, üôáí ç äéáôñïöÞ Þôáí éäéáßôåñá ðôù÷Þ óå âéôáìßíç C, äåí Þôáí ëßãïé ïé öáéíïìåíéêÜ õãéåßò êáé ãåñïäåìÝíïé Éóëáíäïß áãñüôåò ðïõ Üñ÷éæáí íá Ý÷ïõí ìáôùìÝíá ïýëá êáé íá áéóèÜíïíôáé ëÞèáñãï êáé êáôÜèëéøç, äçëáäÞ ôá óõíÞèç óõìðôþìáôá ôïõ óêïñâïýôïõ. ÊÜðïéá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò áññþóôáéíáí êáé Üëëá ü÷é, åíþ ç óïâáñüôçôá ôïõ óêïñâïýôïõ ðïßêéëå óçìáíôéêÜ. Ç ëáúêÞ óïößá Ýóùæå üóïõò åß÷áí åðéâéþóåé ôï ÷åéìþíá ìå óêïñâïýôï. ¼ôáí Ýëéùíáí ïé ðÜãïé óôïõò âÜëôïõò, oé Üíèñùðïé ìðïñïýóáí íá âãÜëïõí ñßæåò áñ÷áããåëéêÞò 1 , ðïõ ðåñéÝ÷ïõí áñêåôÞ âéôáìßíç C. Ôï åðéëåãüìåíï «óêïñâïõôü÷ïñôï» 2 öýôñùíå ôçí ßäéá åðï÷Þ êáé ìðïñïýóå åðßóçò íá öáãùèåß. Ç ðáñáôÞñçóç ðùò ôÝôïéá Üãñéá öõôÜ ìðïñïýóáí íá ãéáôñÝøïõí ôï óêïñâïýôï ðñïçãÞèçêå ôçò ÷ñÞóçò åóðåñéäïåéäþí ãéá ôçí ðñüëçøç ôïõ óêïñâïýôïõ óôïõò íáõôéêïýò ðïõ Ýêáíáí ìåãÜëá ôáîßäéá. Ôï óêïñâïýôï åßíáé íüóïò ôïõ ðïëéôéóìïý. ¼ôáí ïé Üíèñùðïé äåí âáóßæïíôáí ôüóï ðïëý óôá êáëëéåñãïýìåíá öõôÜ êáé óôá ïéêüóéôá æþá äåí åß÷áí ðïôÝ ôüóï áöýóéêç äéáôñïöÞ üðùò ïé Éóëáíäïß áãñüôåò ôï ÷åéìþíá Þ ïé íáõôéêïß ðïõ âñßóêïíôáí åðß ìÞíåò óôç èÜëáóóá. Ðïëý ðñéí áðü ôá ìåãÜëá ðïíôïðüñá ôáîßäéá êáé ôá ôáîßäéá ðïõ Ýöåñáí ôïõò ðñþôïõò åðïßêïõò óôçí Éóëáíäßá, ïé Üíèñùðïé Ýðáó÷áí áðü Üëëåò äéáôñïöéêÝò åëëåßøåéò ðïõ Þôáí áðïôÝëåóìá ôçò ãåùñãßáò. Ðñéí áðü ðåñßðïõ ÷ßëéá ðåíôáêüóéá ÷ñüíéá, ïñéóìÝíåò éèáãåíåßò öõëÝò óôï Íüôï ôùí êåíôñéêþí ÇÐÁ. åãêáôÝëåéøáí ôïí êõíçãåôéêü-ôñïöïóõëëåêôéêü ôñüðï æùÞò êáé Üñ÷éóáí íá êáëëéåñãïýí êáëáìðüêé êáé öáóüëéá. Ç áëëáãÞ åßíáé áðïôõðùìÝíç åìöáíþò óôá óêåëåôéêÜ ôïõò õðïëåßììáôá. Óõãêñéíüìåíç ìå ðáëáéüôåñïõò óêåëåôïýò, ïé óêåëåôïß ôùí áãñïôþí åßíáé êáôÜ ìÝóï üñï ëéãüôåñï ãåñïäåìÝíïé, åíþ ðáñïõóéÜæïõí óõ÷íÜ óçìÜäéá äéáôñïöéêþí åëëåßøåùí ôùí âéôáìéíþí  êáé ðéèáíþò ðñùôåúíþí. Ðáñüëç ôçí áíåðÜñêåéá, ïé áãñüôåò áõôïß åß÷áí ëéãüôåñåò ðéèáíüôçôåò áðü ôïõò ðñïãüíïõò ôïõò íá ðåèÜíïõí áðï áóéôßá. ºóùò åðßóçò Þôáí ãïíéìüôåñïé, êáèþò ôï êáëáìðïêÜëåõñï êáé ôá öáóüëéá åíäå÷ïìÝíùò ðñïêáëïýí ðñùéìüôåñï áðïãáëáêôéóìü. Ðáñüëá áõôÜ, óå Üëëïõò ôïìåßò, ïé áãñüôåò äåí Þôáí ôüóï õãéåßò üóï ïé ðñüãïíïß ôïõò. ¸ôóé, áõôÜ ôá íïóÞìáôá ôïõ ðïëéôéóìïý õðÞñ÷áí åðß ÷ßëéá ðåíôáêüóéá ÷ñüíéá óôçí ðåñéï÷Þ ðïõ èá ãéíüôáí áñãüôåñá ôï ÔåííåóóÞ êáé ç ÁëáìðÜìá. Ôá ßäéá íïóÞìáôá õðÞñ÷áí áðü ðïëý íùñßôåñá óå ðåñéï÷Ýò Üëëùí çðåßñùí ìå áñ÷áéüôåñç ãåùñãßá. Ï ßäéïò ôýðïò äéáôñïöéêþí áíåðáñêåéþí ìáóôßæåé óÞìåñá ôïõò öôù÷ïýò ëáïýò ðïëëþí ôñéôïêïóìéêþí ÷ùñþí. Ïé ðñüãïíïß ìáò ôçò Ëß1 2

[Ó.ô.Ì.] Angelica archangelica ÏéêïãÝíåéá Umbelliferae. [Ó.ô.Ì.] Cochlearia officinalis ÏéêïãÝíåéá Cruciferae

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

155

èéíçò Åðï÷Þò áíôéìåôþðéæáí ÷ùñßò áìöéâïëßá óõ÷íÝò åëëåßøåéò ôñïöÞò, üìùò üôáí ðñïóåëÜìâáíáíáí éêáíïðïéçôéêü áñéèìü èåñìßäùí ìÜëëïí Ýðáéñíáí êáé éêáíïðïéçôéêÞ ðïóüôçôá âéôáìéíþí êáé Üëëùí é÷íïóôïé÷åßùí. Ïé åëëåßøåéò óå óõãêåêñéìÝíåò âéôáìßíåò êáé Üëáôá åìöáíßóèçêáí ìüëéò ôá ôåëåõôáßá äÝêá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. ÓÞìåñá ãíùñßæïõìå ôçí áíÜãêç ãéá âéôáìßíåò êáé Üëáôá êáé ðñïóëáìâÜíïõìå ôéò áðáñáßôçôåò ðïóüôçôåò áðü äéáôñïöÞ ðéï ðïéêßëç áðü áõôÞ ðïõ åß÷áí ïé ðñþôïé ãåùñãïß. Áíôßèåôá ìå ôéò äéáöçìßóåéò ôùí öáñìáêåõôéêþí åôáéñéþí, ëßãïé åßíáé ïé óýã÷ñïíïé Üíèñùðïé ðïõ Ý÷ïõí áíÜãêç áðü óõìðëçñþìáôá âéôáìéíþí. Åöüóïí êáôáíáëþíïõìå ðïéêéëßá öñïýôùí êáé ëá÷áíéêþí, êÜðïéá áðü ôá ïðïßá åßíáé êáôÜ ðñïôßìçóç ùìÜ, êáé åéäéêÜ åÜí ðñïóëáìâÜíïõìå áñêåôÝò ðñùôåßíåò áðü óðüñïõò, üóðñéá êáé æùéêÜ ðñïéüíôá, ôüôå ðáßñíïõìå üëåò ôéò âéôáìßíåò, ôá Üëáôá êáé ôá Üëëá èñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ ðïõ ÷ñåéáæüìáóôå. Ï óýã÷ñïíïò êßíäõíïò ðïõ äéáôñÝ÷ïõí ïé ðåñéóóüôåñïé áðü åìÜò äåí åßíáé ç áíÝ÷åéá ôùí ðñïãüíùí ìáò áëëÜ ç õðåñâïëÞ óôç äéáôñïöÞ ìáò. ÓÕÃ×ÑÏÍÅÓ ÄÉÁÔÑÏÖÉÊÅÓ ÕÐÅÑÂÏËÅÓ ¸íáò óïöüò Üíèñùðïò êÜðïôå ó÷ïëßáóå ðùò äåí Ý÷åé íüçìá íá áíçóõ÷ïýìå ãéá ôçí ðïëõöáãßá ôçò åïñôáóôéêÞò åâäïìÜäáò ìåôáîý ×ñéóôïõãÝííùí êáé Ðñùôï÷ñïíéÜò. Å÷åé ðïëý ðåñéóóüôåñï íüçìá íá áíçóõ÷ïýìå ãé’ áõôÜ ðïõ ôñþìå ìåôáîý ôçò Ðñùôï÷ñïíéÜò êáé ôùí ×ñéóôïõãÝííùí. ÖõóéêÜ êáé åßíáé äõíáôüí íá ôï ðáñáêÜíïõìå óå ìßá åâäïìÜäá. Åßíáé áêüìá äõíáôüí íá ôï ðáñáêÜíïõìå êáé óå Ýíá ãåýìá, áëëÜ áõôüò ï êßíäõíïò õðÞñ÷å êáé óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ êáé åßìáóôå åöïäéáóìÝíïé ìå Ýíóôéêôá þóôå íá ôïí áðïöåýãïõìå. ÊÜðïéá óôéãìÞ áéóèáíüìáóôå üôé åßìáóôå êïñåóìÝíïé êáé äåí ëá÷ôáñÜìå ðéá ïýôå ôéò ×ñéóôïõãåíéÜôéêåò ëé÷ïõäéÝò. ¸ôóé, ôï ãåýìá óõíÞèùò ôåëåéþíåé êáé, üðùò êáé ïé ðñüãïíïß ìáò, áðïöåýãïõìå íá õðåñöïñôþóïõìå ôï ìç÷áíéóìü ôçò ðÝøçò, ôçò áðïôïîßíùóçò êáé ôçò áöïìïßùóçò. Ï óýã÷ñïíïò õðåñóéôéóìüò åßíáé êõñßùò áðïôÝëåóìá óôáèåñÞò, ìáêñïðñüèåóìçò õðåñâïëÞò óôï öáãçôü. Óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ ç åðéëïãÞ ôïõ ðéï ãëõêïý êáñðïý Þôáí áðïôÝëåóìá ðñïóáñìïãÞò. Ôß èá óõìâåß üôáí âÜëïõìå áíèñþðïõò ìå ôçí ðñïóáñìïãÞ áõôÞ óå Ýíá êüóìï ãåìÜôï êáñáìÝëëåò êáé óïêïëáôÝíéá ãëõêÜ; Ðïëëïß èá ðñïôéìÞóïõí íá öáí ôÝôïéåò óýã÷ñïíåò ëé÷ïõäéÝò áíôß íá öáí Ýíá åîßóïõ äéáèÝóéìï ñïäÜêéíï, ðïõ åßíáé ãëõêýôåñï áðü ïðïéïäÞðïôå öñïýôï õðÞñ÷å óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ. Ïé êáñáìÝëëåò êáé ôá óïêïëáôÝíéá ãëõêÜ åßíáé ðáñáäåßãìáôá ôùí õðåñöõóéïëïãéêþí åñåèéóìÜôùí ðïõ ðåñéãñÜöïõí ïé ìåëåôçôÝò ôçò çèïëïãßáò æþùí. Ôï êëáóéêü ðáñÜäåéãìá ðñïÝñ÷åôáé áðü ðáñáôçñÞóåéò óôéò ÷Þíåò. ¼ôáí Ýíá áõãü êõëÜ Ýîù áðü ôç öùëéÜ, ç ÷Þíá ðïõ êëùóóÜ ôï êõëÜ ðßóù ìå ôç ãíÜèï ôçò. Ôï

156

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñüãñáììá ðñïóáñìïãÞò ôçò ëÝåé: «ÅÜí Ýíá åìöáíþò ùïåéäÝò áíôéêåßìåíï âñßóêåôáé êïíôÜ ìïõ, ðñÝðåé íá ôï êõëÞóù ðßóù óôç öùëéÜ.» Ôß èá óõìâåß üôáí âÜëåôå Ýíá áõãü êáé Ýíá ìðáëÜêé ôïõ ôÝííéò êïíôÜ óôç öùëéÜ ôçò; ÐñïôéìÜ ôï ìðáëëÜêé. Ôçò ìïéÜæåé ðéï ùüìïñöï áðü ôï ßäéï ôï áõãü. ÕðÜñ÷ïõí õðåñöõóéïëïãéêÜ åñåèßóìáôá óå êÜèå áéóèçôÞñéá ìÝèïäï, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí óôç ãåýóç. Ôçí åðüìåíç öïñÜ ðïõ èá ðñïôéìÞóåôå Ýíá êïììÜôé ìçëüðéôáò áíôß åíüò ìÞëïõ, óêåöôåßôå ôç ÷Þíá ðïõ íïìßæåé ðùò èá Ýðñåðå íá êëùóóÞóåé ôï ìðáëëÜêé. Ôá äéáôñïöéêÜ ìáò ðñïâëÞìáôá ðñïêýðôïõí åðåéäÞ ïé ãåýóåéò ðïõ åîåëß÷èçêáí ãéá ôéò óõíèÞêåò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò äåí ôáéñéÜæïõí ìå ôá ðéèáíÜ óçìåñéíÜ áðïôåëÝóìáôÜ ôïõò. Ôá ëßðç, ç æÜ÷áñç êáé ôï áëÜôé Þôáí äéáèÝóéìá óå ìéêñÝò ðïóüôçôåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá üëçò ó÷åäüí ôçò åîåëéêôéêÞò ìáò éóôïñßáò. Ó÷åäüí üëïé, ó÷åäüí ðÜíôá, åß÷áí áíÜãêç áðü ðåñéóóüôåñç ðïóüôçôá áõôþí ôùí ïõóéþí êáé åðïìÝíùò Þôáí ðñïóáñìïãÞ ôï íá ôéò åðéèõìåßò êáé íá ðñïóðáèåßò íá ôéò áðïêôÞóåéò. ÓÞìåñá ïé ðåñéóóüôåñïé Ý÷ïõìå óôç äéÜèåóÞ ìáò ðåñéóóüôåñá ëßðç, æÜ÷áñç êáé áëÜôé áð’ üôé åßíáé âéïëïãéêÜ ðñïóáñìïóôéêü, ðåñéóóüôåñï áð’ üóï èá åß÷áí ðïôÝ óôç äéÜèåóÞ ôïõò ïé ðñüãïíïß ìáò ðñéí áðü ìåñéêÝò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. Ôï ó÷Þìá 10-1 äåß÷íåé ìéá ðéèáíÞ ó÷Ýóç ìåôáîý êáôáíÜëùóçò êáé ùöåëåéþí áõôþí ôùí ïõóéþí êáé ðñïôåßíåé ìßá óýãêñéóç ìåôáîý ôçò ôñïöïóõëëåêôéêÞò éêáíüôçôáò åíüò áôüìïõ ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò êáé åíüò áêñéâïý ãåýìáôïò óå êáëü åóôéáôüñéï. Óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò, ìåãÜëïò áñéèìüò íïóçìÜôùí ðïõ ðñïëáìâÜíïíôáé åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò êáôáóôñåðôéêÞò õðåñêáôáíÜëùóçò ëßðïõò.Ôá åãêåöáëéêÜ êáé ïé êáñäéáêÝò ðñïóâïëÝò, ôá êõñéüôåñá áßôéá ðñüùñïõ èáíÜôïõ óå ïñéóìÝíåò êïéíùíéêÝò ïìÜäåò, ðñïêáëïýíôáé áðü áñôçñßåò ðïõ Ý÷ïõí öñÜîåé åîáéôßáò áèçñïóêëçñùôéêþí ðëáêþí. Ôá ðïóïóôÜ êáñêßíïõ áõîÜíïõí óçìáíôéêÜ üôáí ç äéáôñïöÞ åßíáé ðëïýóéá óå ëéðáñÜ. ÐïëëÝò ðåñéðôþóåéò äéáâÞôç ðñïêáëïýíôáé áðü ôçí ðá÷õóáñêßá ðïõ ïöåßëåôáé óôçí õðåñêáôáíÜëùóç ëéðáñþí. Ôï 40% ôùí èåñìßäùí óôç ìÝóç ÁìåñéêáíéêÞ äßáéôá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ëßðç, åíþ ôï ðïóïóôü ãéá ôï ìÝóï ôñïöïóõëëÝêôç−êõíçãü åßíáé ëéãüôåñï áðü 20ðåñéåêôéêüôçôá ôïõ Üãñéïõ êõíçãéïý óå ëßðïò åßíáé ìüíï 15% ðåñßðïõ. Ôï ìüíï ðñÜãìá ðïõ ìðïñïýí íá êÜíïõí ïé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé ãéá íá âåëôéþóïõí ôçí õãåßá ôïõò åßíáé íá ìåéþóïõí ôçí ðåñéåêôéêüôçôá ôçò äßáéôÜò ôïõò óå ëßðïò. Ï Ýíáò áðü åìÜò êÜðïôå óõíáíôÞèçêå Ýíá ðñùéíü ìå ôñßá Üëëá Üôïìá êáé ôáîßäåøáí ìáæß ãéá íá ðáñåõñåèïýí óå áêñïáìáôéêÞ äéáäéêáóßá ìå èÝìá ôïí êßíäõíï óôçí õãåßá ôùí êáôïßêùí åíüò ðñïáóôßïõ åîáéôßáò ôçò ÷ñÞóçò æéæáíéïêôüíùí. ÓôáìÜôçóáí óå Ýíá åóôéáôüñéï ãéá ðñùéíü. ¸íáò áðü ôïõò óõíäáéôçìüíåò áíçóõ÷ïýóå ðùò ôï óéôÜñé êáé ôá áõãÜ óôéò ôçãáíßôåò ôïõ Þôáí ôï äß÷ùò Üëëï ìïëõóìÝíá ìå áöýóéêá æéæáíéïêôüíá êáé áíôéâéïôéêÜ ðïõ èá ìðïñïýóáí íá

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

157

Ó÷Þìá 10.1. Ç ÜðïøÞ ìáò ãéá ôï ðþò ç õãåßá êáé ç êáëÞ öõóéêÞ êáôÜóôáóç åîáñôþíôáé áðü ôçí äéáèåóéìüôçôá äéáôñïöéêþí óõóôáôéêþí, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá êáôáíÜëùóçò ëßðïõò áíÜ ìÞíá. Èåùñïýìå üôé ç äéáèåóéìüôçôá ëßðïõò óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ óðÜíéá èá îåðåñíïýóå ôá åðßðåäá ðïõ áíáãñÜöïíôáé. ÓÞìåñá Þ áñ÷éêÜ ðñïóáñìïóôéêÞ åðéèõìßá ãéá ëéðáñÝò ôñïöÝò ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå êáôáíÜëùóç ëßðïõò ðïõ öèÜíåé óôç áñíçôéêÞ êëßóç ôïõ äéáãñÜììáôïò .

ôïõ ðñïêáëÝóïõí êáñêßíï óå äÝêá Þ äåêáðÝíôå ÷ñüíéá. Ðïëý ðéèáíüí, üìùò áõôÝò ïé ôïîßíåò Þôáí ìéêñüò êßíäõíïò ãéá ôç ìåëëïíôéêÞ ôïõ õãåßá ìðñïóôÜ óôçí áöýóéêç ðåñéåêôéêüôçôá ëßðïõò ðïõ åß÷áí ôá ëïõêÜíéêá êáé ïé ôçãáíßôåò êáé óôçí ôåñÜóôéá èåñìéäéêÞ áîßá ôïõ óéñïðéïý ðïõ ôéò ðåñéÝëïõæå. Ôï áèñïéóôéêü áðïôÝëåóìá ôÝôïéáò äéáôñïöÞò åßíáé ðéï ðéèáíÞ áéôßá ìåëëïíôéêþí ðñïâëçìÜôùí õãåßáò áðü ôá ß÷íç åîùôéêþí ÷çìéêþí. ÌåñéêÜ Üôïìá åßíáé ðéï åðéññåðÞ óå ôÝôïéåò õðåñâïëÝò áðü Üëëá. Áõôü ðñïêýðôåé áðü ôçí ðáñáôçñïýìåíç ðïéêéëïìïñößá óôï öÜóìá áðü ôï åëëéðïâáñÝò Ýùò ôï õðÝñâáñï. Ôá õðÝñâáñá Üôïìá Ý÷ïõí ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò íá õðïöÝñïõí áðü ôá êáñäéáããåéáêÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå õðåñâïëéêÞ äéáôñïöÞ êáé íá Ý÷ïõí õøçëüôåñç óõ÷íüôçôá óå äéáöüñïõò ôýðïõò êáñêßíïõ. Ç êïéíÞ áõôÞ åíôýðùóç õðïóôçñßæåôáé áðü ðñüóöáôåò ìåëÝôåò. Ï ãåíåôéóôÞò James Neel ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Ìßôóéãêáí êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ ðáñáôÞñçóáí ðùò ïé ðñïóðÜèåéåò ðïõ Ýãéíáí ãéá ôçí áðÜëåéøç ôïõ ÷ñüíéïõ õðïóéôéóìïý ôùí ÉíäéÜíùí Ðßìá ôçò Áñéæüíá ðñïêÜëåóáí åðéäçìßá ðá÷õóáñêßáò êáé äéáâÞôç. Ðñüôåéíå ðùò ôá ðñïóâåâëçìÝíá Üôïìá åß÷áí åß÷áí áõôü ðïõ ïíüìáóå «ëéôü» ãïíüôõðï, ìßá ãåíåôéêÞ éêáíüôçôá íá ððñïóëáìâÜíïõí êáé íá áðïèçêåýïõí ôçí åíÝñãåéá ôçò ôñïöÞò ìå áóõíÞèéóôç áðïôåëåóìáôéêüôçôá. Ìå äßáéôá ðïõ öáßíåôáé öõóéïëïãéêÞ, ðïëëïß Ðßìá áõîÜíïõí óôáèåñÜ

158

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôéò áðïèÞêåò óùìáôéêïý ôïõò ëßðïõò. Ôïýôï èá ìðïñïýóå êÜëëéóôá íá åßíáé ðñïóáñìïãÞ óå Ýíá êüóìï üðïõ ï ëéìüò åßíáé óõ÷íÞ áðåéëÞ. ¼óïé Ý÷ïõí áðïêôÞóåé Üöèïíåò áðïèÞêåò ëßðïõò èá ìðïñïýóáí íá åðéæÞóïõí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò ðáñáôåôáìÝíçò Ýëëåéøçò ôñïöÞò åíþ ïé ëéãüôåñï áðïôåëåóìáôéêïß óõíÜíèñùðïé èá ðåèÜíïõí. Ïé ëéôïß ãïíüôõðïé äåí åßíáé êáëÞ ðñïóáñìïãÞ ó’ Ýíá êüóìï üðïõ ðïôÝ äåí õðÜñ÷åé Ýëëåéøç ôñïöÞò. Ôá Üôïìá ðïõ åßíáé êáëýôåñá ðñïóáñìïóìÝíá ãéá ëéìü åíäå÷ïìÝíùò ãßíïíôáé üëï êáé ðéï ðá÷åéÜ Ýùò üôïõ åìöáíßóïõí éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá Þ Üëëåò äõóêïëßåò. Ç õðåñâïëéêÞ ðïóüôçôá ôñïöÞò äåí åßíáé áðü ôïõò êéíäýíïõò ðïõ äéïñèþíïíôáé åýêïëá êáé ðïëëÝò êïéíÝò ëýóåéò ìðïñïýí íá âëÜøïõí ðáñÜ íá ùöåëÞóïõí. Ïéêåéïèåëåßò ðåñéïñéóìïß óôçí ðñüóëçøç ôñïöÞò ìðïñåß íá åñìçíåõèïýí áðü ôïõò ñõèìéóôéêïýò ìç÷áíéóìïýò ôïõ óþìáôïò ùò Ýëëåéøç ôñïöÞò. Áõôü èá ìðïñïýóå íá ïäçãÞóåé óå åðáíáññýèìéóç ôïõ âáóéêïý ìåôáâïëéóìïý Ýôóé þóôå ïé èåñìßäåò íá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áêüìá ðéï áðïôåëåóìáôéêÜ ïðüôå óõãêåíôñþíïíôáé ðåñéóóüôåñá áðïèÝìáôá ëßðïõò .Áêüìá ìßá óõíÝðåéá ôïõ ðåñéïñéóìïý ôçò ôñïöÞò åßíáé ç åíôïíüôåñç ðåßíá, ìå óõíáêüëïõèç êñáéðÜëç. ÌåëÝôåò óå ôå÷íçôÝò ãëõêáíôéêÝò ïõóßåò äåí Ýäåéîáí óõíåéóöïñÜ ôùí ïõóéþí áõôþí óôçí áðþëåéá âÜñïõò, åýñçìá ðïõ èá Ýðñåðå íá áíáìÝíåôáé. Ç ãëõêåéÜ ãåýóç, êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò, ðñïâëÝðåé ìå áîéïðéóôßá ôçí ýðáñîç óáê÷Üñïõ óôï óôïìÜ÷é êáé êáôüðéí óôçí êõêëïöïñßá ôïõ áßìáôïò. Äåí ðñïîåíåß Ýêðëçîç ôï ãåãïíüò üôé ç ãëõêåéÜ ãåýóç ãñÞãïñá ñõèìßæåé ôéò ìåôáâïëéêÝò äéáäéêáóßåò ìå ôñüðï þóôå íá åìðïäßæåôáé ç ìåôáôñïðÞ ôùí áðïèåìÜôùí ëßðïõò êáé õäáôáíèñÜêùí óå óÜê÷áñï óôï áßìá. ÊÜôé ôÝôïéï èá Þôáí ðñïóáñìïãÞ ìüíï åÜí ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ óôïìÜ÷ïõ áíôéóôáèìßæåé ãñÞãïñá ôçí áëëáãÞ. ÅÜí ôï óÞìá ôïõ óáê÷Üñïõ åßíáé øÝìá, óýíôïìá èá ìðïñïýóå íá äçìéïõñãçèåß Ýëëåéøç óáê÷Üñïõ óôï áßìá êáé áõîçìÝíç ðåßíá, åéäéêÜ óôçí ðåñßðôùóç ôùí ðçãþí ôá÷åßáò åíÝñãåéáò üðùò ïé êáñáìÝëëåò. ÔÝôïéïõ åßäïõò åðéðôþóåéò ôùí ôå÷íçôþí ãëõêáíôéêþí ïõóéþí äåí Ý÷ïõí áðïôéìçèåß áñêåôÜ. Ðáñüìïéïò êßíäõíïò ìðïñåß íá èåùñçèåß êáé ãéá ôá ìç èñåðôéêÜ õðïêáôÜóôáôá ôùí ëéðþí. ÓÞìåñá õðÜñ÷ïõí åðéäüñðéá ðïõ ìïéÜæïõí óôçí üøç êáé óôç ãåýóç óáí ðáãùôü áëëÜ ðåñéÝ÷ïõí ü÷é ìüíï ìçäÝí æÜ÷áñç áëëÜ êáé ìçäÝí ëéðáñÜ. Ôß åßäïõò ìçíýìáôá óôÝëíïõí ôÝôïéåò ôñïöÝò óôïõò ñõèìéóôéêïýò ìç÷áíéóìïýò ôïõ ìåôáâïëéóìïý; Ôá ôåñçäïíéóìÝíá äüíôéá åßíáé óðÜíéá óôéò ðñïãåùñãéêÝò êïéíùíßåò. ÅÜí ïé ïäïíôßáôñïé åß÷áí áíôßëçøç ôùí óõíèçêþí ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, èá åß÷áí óõíåéäçôïðïéÞóåé áðü êáéñü ðùò ç åðéäçìßá ôåñçäüíáò ôïõ åéêïóôïý áéþíá èá ðñÝðåé íá ïöåßëåôáé óå êÜðïéï íÝï ðåñéâáëëïíôéêü ðáñÜãïíôá, ðïõ óÞìåñá ãíùñßæïõìå ðùò åßíáé ç óõ÷íÞ êáé ðáñáôåôáìÝíç Ýêèåóç ôùí äïíôéþí óôç æÜ÷áñç. Ç æÜ÷áñç ôñÝöåé âáêôÞñéá ðïõ ðáñÜãïõí ïîý, ôï ïðïßï ìå ôç óåéñÜ ôïõ äéáâñþíåé ôï óìÜëôï ôùí äïíôéþí. ÕðÜñ÷ïõí êáé åäþ ðñïúóôïñéêÝò åíäåßîåéò ãéá ôéò âëáâåñÝò óõíÝðåéåò ôçò æÜ÷áñçò óôç äéáôñïöÞ. ÓêåëåôéêÜ õðïëåßììáôá

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

159

çëéêßáò Üíù ôùí ÷éëßùí åôþí áðü ðáñÜêôéåò ðåñéï÷Ýò ôçò óçìåñéíÞò ðïëéôåßáò Georgia ôùí ÇÐÁ ðáñïõóéÜæïõí ëßãá óçìÜäéá ôåñçäüíáò. Ç ôåñçäüíá Ýãéíå êïéíÞ ìå ôçí åéóáãùãÞ ôçò êáëëéÝñãåéáò ôïõ êáëáìðïêéïý êáé ðéèáíüí ôçò ÷ñÞóçò ôïõ óéñïðéïý áðü êáëáìðüêé. Ç ôåñçäüíá Ýãéíå áêüìá óõ÷íüôåñç ìå ôçí åéóáãùãÞ Üëëùí ìïñöþí æÜ÷áñçò áðü ôïõò Åõñùðáßïõò åðïßêïõò. Ôá ôåñçäïíéóìÝíá äüíôéá äåí åßíáé äéáôñïöéêü ðñüâëçìá, åßíáé üìùò äéáéôçôéêü ðñüâëçìá êáé îåêÜèáñç íüóïò ôïõ ðïëéôéóìïý. Ôï åõ÷Üñéóôï åßíáé ðùò ìáò áðáó÷ïëïýí ìå óôáèåñÜ ìåéïýìåíï ñõèìü. Áðïôåëïýóáí óïâáñÞ ìÜóôéãá ãéá ôïõò åöÞâïõò êáé ôïõò íÝïõò åíÞëéêåò óôéò ÇÐÁ ðñéí áðü ôï 1940. Ç äõóêïëßá îåðåñÜóèçêå ìå ôç âïÞèåéá ôçò ðñïüäïõ óôçí ðñïëçðôéêÞ ïäïíôéáôñéêÞ, üìùò ôï êñßóéìï óçìåßï Þôáí íá áíôéëçöèïýìå ðùò ï Ýíï÷ïò åßíáé ç æÜ÷áñç. Áðëïß êáíüíåò êáé ó÷Þìáôá óáí ôï ó÷Þìá 10-1 âáóßæïíôáé ðÜíôá óå áðëïõóôåýóåéò êáé õðïèÝóåéò ðùò ïé õðüëïéðïé ðáñÜãïíôåò åßíáé ßóïé. Ìßá äßáéôá ìå ðïëëÝò èåñìßäåò êáé ëßðïò ìðïñåß íá åßíáé õðåñâïëéêÞ ãéá Ýíá Üôïìï áëëÜ éäáíéêÞ ãéá Ýíá Üëëï. ÅîáñôÜôáé áðü ôçí çëéêßá, ôï ìÝãåèïò, ôï öýëï, ôéò áíáðáñáãùãéêÝò äéáäéêáóßåò, ãåíåôéêïýò ðáñÜãïíôåò êáé éäéáßôåñá ôï åðßðåäï äñáóôçñéüôçôáò. Ïé ðñþôïé áãñüôåò åß÷áí áõôü ðïõ áðü åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ èá ÷áñáêôçñßæáìå öõóéïëïãéêü åðßðåäï äñáóôçñéüôçôáò. Áí åîáéñÝóïõìå ôïõò åðáããåëìáôßåò áèëçôÝò, ôïõò ÷ïñåõôÝò, ôïõò êáïõìðüõò êáé ìåñéêÝò áêüìá ïìÜäåò,ïé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé óôéò óýã÷ñïíåò âéïìç÷áíéêÝò êïéíùíßåò Ý÷ïõí áöýóéêá ÷áìçëÞ êáôáíÜëùóç åíÝñãåéáò. ¼óïé åñãÜæïíôáé êáèéóìÝíïé óå ðåñéóôñåöüìåíá êáèßóìáôá, ïäçãþíôáò áõôïêßíçôï, áêüìá êé üóïé óðñþ÷íïõí ôçí çëåêôñéêÞ óêïýðá Þ ôç ìç÷áíÞ êïõñÝìáôïò ôïõ ãñáóéäéïý êïõñÜæïíôáé ðïëý ëßãï, êáé ßóùò áêüìá ëéãüôåñï óôéò þñåò ôçò øõ÷áãùãßáò ôïõò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá üëçò ó÷åäüí ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò Þôáí ðñïóáñìïóôéêü ôï íá äéáôçñåßò åíÝñãåéá ôåìðåëéÜæïíôáò üóï ðåñéóóüôåñï åðÝôñåðáí ïé óõíèÞêåò. Ç åíÝñãåéá Þôáí ðüñïò æùôéêÞò óçìáóßáò êáé äåí ãéíüôáí íá óðáôáëéÝôáé. ÓÞìåñá, ç ðñïóáñìïãÞ áõôÞ åíäå÷ïìÝíùò ìáò ïäçãåß íá ðáñáêïëïõèïýìå Ýíáí áãþíá ôÝííéò óôçí ôçëåüñáóç åíþ èá Þôáí ðéï ùöÝëéìï íá ðáßæïõìå ôÝííéò. Áõôü öõóéêÜ åðéäåéíþíåé ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ õðåñóéôéóìïý. Ï ìÝóïò õðÜëëçëïò ãñáöåßïõ èá Þôáí êáôÜ ðïëý õãéÝóôåñïò åÜí ðåñíïýóå ôïí êáéñü ôïõ âãÜæïíôáò ìýäéá Þ óõëëÝãïíôáò êáñðïýò áðü äéÜóðáñôá øçëÜ äÝíäñá. Ôß èá óêåöôüôáí Ýíáò ðñüãïíïò ðïõ Ýæçóå ðñéí áðü ìåñéêÝò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá åÜí Ýâëåðå ôï áêñéâü êáé ðïëýðëïêï ìç÷Üíçìá ãõìíáóôéêÞò óôï õðüãåéï åíüò õðáëëÞëïõ ãñáöåßïõ−åéäéêÜ åÜí ôï Ýâëåðå íá ôï ÷ñçóéìïðïéïýí;

160

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÅÎÁÑÔÇÓÅÉÓ Ôá éóôïñéêÜ êáé áíèñùðïëïãéêÜ äåäïìÝíá äåß÷íïõí ðùò ôï üðéï êáé Üëëåò øõ÷ïôñüðåò ïõóßåò Þôáí äéáèÝóéìåò êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò éóôïñßáò. Ó÷åäüí êÜèå êáôïéêçìÝíç ðåñéï÷Þ ðñïóÝöåñå ìßá Þ äýï ïõóßåò ìå äõíáôüôçôá êáôÜ÷ñçóçò. Ïé ðåñéóóüôåñåò åîáñôçóéïãüíåò ïõóßåò óõíôßèåíôáé áðü öõôÜ ùò ìÝóï áðïôñïðÞò ôùí åíôüìùí êáé Üëëùí öõôïöÜãùí æþùí. ÐïëëÝò åðéäñïýí óôï íåõñéêü óýóôçìá êáé ïñéóìÝíåò áðëþò ôõ÷áßíåé íá ðñïêáëïýí åõ÷áñßóôçóç óôïõò áíèñþðïõò. Ç áëêïüëç âñßóêåôáé óå ðïëý þñéìá öñïýôá êáé ç áðïèÞêåõóç ôïõ ÷õìïý ôïõò ïäçãåß óôçí ðáñáóêåõÞ ñïöÞìáôïò ìå ðåñéåêôéêüôçôá Ýùò êáé áñêåôþí âáèìþí áëêïüëçò. Ç êáôÜ÷ñçóç ïõóéþí óÞìåñá åßíáé ìåãáëýôåñï ðñüâëçìá áð’ üôé óôéò ðñïúóôïñéêÝò êïéíùíßåò åîáéôßáò ôùí ôå÷íïëïãéêþí êáéíïôïìéþí ôùí ôåëåõôáßùí áéþíùí Þ ÷éëéåôéþí. ¼ôáí êÜèå íïéêïêõñéü Ýöôéá÷íå ôï äéêü ôïõ êñáóß Þ Üëëï ðñïúüí æýìùóçò óå ìéêñÜ äï÷åßá êáé ìå ðñùôüãïíï åîïðëéóìü, Þôáí áðßèáíï ãéá ïðïéïíäÞðïôå íá Ý÷åé áñêåôÞ ðïóüôçôá þóôå íá êáôáíáëþíåé ðïëý óå çìåñÞóéá âÜóç. Ïé áóôéêïß ðïëéôéóìïß, ìå ôïõò åðáããåëìáôßåò ïéíïðïéïýò êáé æõèïðïéïýò, åß÷áí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá ðáñÝ÷ïõí ôéò ðïóüôçôåò áëêïïëïý÷ùí ðïôþí ðïõ èá åðÝôñåðáí óôéò ðéï åõêáôÜóôáôåò ôÜîåéò íá Ý÷ïõí üóï Þèåëáí. Ïé âåëôéùìÝíåò ìÝèïäïé áðïèÞêåõóçò êáé ìåôáöïñÜò, ðïõ åðÝôñåøå óôéò ÂñåôáííéêÝò öõëÝò íá ìåèïýí ìå ÑùìáúêÜ êñáóéÜ, Þôáí Ýíáò áêüìç ðáñÜãùí ðïõ ðñïþèçóå ôïí áëêïïëéóìü. ¢ëëç óõìâïëÞ óôçí ðñïþèçóç áõôÞ Þôáí ç áíáêÜëõøç ôçò áðüóôáîçò. Ôá ðïôÜ ðïõ ðåñéåß÷áí ìéêñü ðïóïóôü áëêïüëçò ìðïñïýóáí íá áðïóôá÷èïýí ðñïò ðïôÜ ìå õøçëÞ óõêãÝíôñùóç áëêïüëçò. ºóùò åßíáé åõêïëüôåñï íá õðïêýøåéò óôïí áëêïïëéóìü ðßíïíôáò ôæéí ðáñÜ ðßíïíôáò êñáóß Þ ìðýñá. Ðéï ðñüóöáôåò êáéíïôïìßåò äéåõêüëõíáí ôçí ðáñáãùãÞ çñùßíçò áðü ôï üðéï êáé êñáê áðü ôçí êïêáßíç, ïõóßåò ðïõ äçìéïõñãïýí åîÜñôçóç ðéï ãñÞãïñá áðü ôéò öõóéêÝò. Ç áíáêÜëõøç ôçò õðïäåñìéêÞò óýñéããáò áíÞêåé óôçí ßäéá êáôçãïñßá. Ðáñïìïßùò, ç ìáæéêÞ ðáñáãùãÞ ôóéãÜñùí áðü íÝåò ðïéêéëßåò êáðíþí ðïõ ðñïêáëïýóáí ó÷åôéêÜ ìéêñü åñåèéóìü óôï ëáéìü áýîçóå êáôÜ ðïëý ôçí åîÜñôçóç óôç íéêïôßíç. ÐáñÜ ôçí áñ÷áßá êáôáãùãÞ ôùí äõíáôïôÞôùí åîÜñôçóçò, ç óýã÷ñïíç ìÜóôéãá ôçò êáôÜ÷ñçóçò ïõóéþí åßíáé ðñïúüí ôïõ áöýóéêïõ ðåñéâÜëëïíôüò ìáò. Âåâáßùò, ç åîÜñôçóç, üðùò ãíùñßæåé ï êáèÝíáò ðïõ äéáâÜæåé ôïõò ôßôëïõò ôùí åöçìåñßäùí, åßíáé êëçñïíïìéêÞ äéáôáñá÷Þ. Äåí åßìáóôå óßãïõñïé ôß êáôáëáâáßíåé áð’ áõôü ï ìÝóïò áíáãíþóôçò Þ óõããñáöÝáò ôùí ôßôëùí, áõôü ðÜíôùò ðïõ êáôáëáâáßíïõìå åìåßò åßíáé üóá áíáëýóáìå óôï ÊåöÜëáéï 7 ãéá ôéò ãåíåôéêÝò éäéïññõèìßåò. Ìåñéêïß Üíèñùðïé ìðïñïýí íá ðßíïõí óõ÷íÜ Ýíá âñáäéíü ðïôü, êñáóß Þ ìðýñá ìå ôá ãåýìáôÜ ôïõò êáé íá ôï ñß÷íïõí Ýîù ðåñéóôáóéáêÜ ôá

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

161

Óáââáôïêýñéáêá, ÷ùñßò ðïôÝ íá ðáñïõóéÜæïõí ß÷íç åîÜñôçóçò áðü ôï áëêïüë. ¸íá Üôïìï ìå ôç óõãêåêñéìÝíç ãåíåôéêÞ éäéïññõèìßá êáé ôçí ßäéá êáôáíÜëùóç óå áëêïüëç, èá ðáñïõóéÜóåé óôáèåñÞ áýîçóç óôçí ðïóüôçôá ðïõ ðßíåé ìÝ÷ñé ðïõ èá îïäåýåé üëï êáé ðåñéóóüôåñï ãéá ìéá åîÜôçóç êáé èá åßíáé üëï êáé ëéãüôåñï óå èÝóç íá åñãÜæåôáé êáé íá äéáôçñåß öõóéïëïãéêÝò êïéíùíéêÝò ó÷Ýóåéò. Ïé óõíÝðåéåò ôçò ãåíåôéêÞò áõôÞò éäéïññõèìßáò èá Þôáí åëÜ÷éóôåò åÜí äåí åß÷áí áíáêáëõöèåß ôá áðïóôáêôÞñéá êáé ïé óõóêåõáóßåò ôùí Ýîé. Ï áëêïïëéóìüò êáé ç êáôÜ÷ñçóç ðïëëþí Üëëùí ïõóéþí ìðïñïýí äéêáéïëïãçìÝíá íá èåùñçèïýí íïóÞìáôá ôïõ ðïëéôéóìïý. ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÁ ÐÑÏÂËÇÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÏ ÓÕÃ×ÑÏÍÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍ Åßíáé áíáìåíüìåíï ðùò ç Ýëëåéøç Üóêçóçò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé êáé Üëëá ðñïâëÞìáôá åêôüò áðü áõôÜ ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôï õðåñâïëéêü âÜñïò êáé ôéò ëéðáñÝò ôñïöÝò. Ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, äåí Ý÷åé åîåëéêôéêü íüçìá ç áíáðôõîéáêÞ äéáäéêáóßá ðïõ ðñïêáëåß óå ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ ðëçèõóìïý ôçí áíÜðôõîç êïðôÞñùí óå äõóëåéôïõñãéêÝò èÝóåéò êáé âÜóáíá áðü ôïõò öñïíéìßôåò. Ôï ãåãïíüò üôé ìåãÜëï ðïóïóôü ôùí óýã÷ñïíùí ðáéäéþí ÷ñåéÜæïíôáé ïñèïäïíôéêÞ êáé êáôüðéí ìåñéêÜ ÷ñåéÜæïíôáé áêñéâÝò êáé åðþäõíåò ÷åéñïõñãéêÝò åðåìâÜóåéò óôïõò öñïíéìßôåò óçìáßíåé ðùò êÜôé öôáßåé óôï ðåñéâÜëëïí ôïõò. Ìßá ðéèáíüôçôá åßíáé ç Ýëëåéøç åðáñêïýò Üóêçóçò ôùí ãíÜèùí. ÊáíÝíá äåêÜ÷ñïíï ðáéäß óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ äåí èá åß÷å óôç äéÜèåóÞ ôïõ ôñïöÝò ôüóï ìáëáêÝò êáé åýèñáõóôåò üðùò ôá ðáôáôÜêéá, ôá ìðéöôÝêéá êáé ôá æõìáñéêÜ. Ôá ãåýìáôÜ ôïõ èá áðáéôïýóáí ðéï ðáñáôåôáìÝíç êáé æùçñÞ ìÜóçóç áð’ üôé ÷ñåéÜæåôáé ðïôÝ Ýíá óýã÷ñïíï ðáéäß. Áíáñùôéþìáóôå ìÞðùò ç áíåðáñêÞò ÷ñÞóç ôùí ìõþí ôùí ãíÜèùí óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôçò æùÞò ïäçãåß óå õðáíÜðôõîÞ ôïõò êáé åììÝóùò óå ðéï áäýíáôá êáé ìéêñüôåñá ïóôÜ ãíÜèùí. Ç áíÜðôõîç ôùí áíèñþðéíùí äïíôéþí åßíáé ðéï áõôüíïìç, áëëÜ ðñïáðáéôåß ãíÜèï óõãêåêñéìÝíïõ ìåãÝèïõò êáé ó÷Þìáôïò, ðñÜãìá ðïõ ßóùò äåí ãßíåé åÜí ç ÷ñÞóç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíÜðôõîçò åßíáé áíåðáñêÞò. ÊïðôÞñåò óå ëÜèïò èÝóç Þ êïíôÜ ï Ýíáò óôïí Üëëï êáé öñïíéìßôåò ðïõ äåí Ý÷ïõí áíáôåßëëåé åíôåëþò ßóùò åßíáé íïóÞìáôá ôïõ ðïëéôéóìïý. ºóùò ðïëëÜ ïäïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá ðñïëáìâÜíïíôáí åÜí ôï ðáñáôåôáìÝíï êáé Ýíôïíï äÜãêùìá áðïôåëïýóå áèëçôéêÞ äéÜêñéóç óôá ðáéäéÜ. ºóùò ôï ìÜóçìá ôóß÷ëáò èá Ýðñåðå íá åíèáññýíåôáé óôá ó÷ïëåßá! Êáé Üëëåò áöýóéêåò óõíÞèåéåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò åíäÝ÷åôáé íá ðñïêáëïýí áíþìáëç óùìáôéêÞ áíÜðôõîç. Ç êáèéóôÞ èÝóç åðß óõíå÷üìåíåò þñåò óå êáñÝêëåò Þ ó÷ïëéêÜ èñáíßá åßíáé áöýóéêç êáé ðïôÝ êÜôé ôÝôïéï äåí áðáéôÞèçêå áðü Ýíá ðáéäß óôç Ëßèéíç Åðï÷Þ. ÌÜëëïí ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôçí ïêëáäüí èÝóç ðáñÜ ôçí êáèéóôÞ. Ïé Üíèñùðïé ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò ðñÝ-

162

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðåé åðßóçò íá åíÜëëáóáí ôï ïêëáäüí êÜèéóìá ìå ôï ãïíÜôéóìá, ôï âÜäéóìá Þ ôï ôñÝîéìï Þ Üëëá åßäç äñáóôçñéüôçôáò. ÌÞðùò ðïëëïß áðü ôïõò áíèñþðïõò ðïõ õðïöÝñïõí óôéò ìÝñåò ìáò áðü ïóöõéêïýò ðüíïõò ÷ñùóôïýí ôï ðñüâëçìÜ ôïõò óôéò þñåò áöýóéêçò óôÜóçò ðïõ ôïõò åðéâáëëüôáí êÜèå ìÝñá óôçí ðáéäéêÞ ôïõò çëéêßá; ºóùò ìðïñïýìå íá áðïöýãïõìå ôÝôïéá ðñïâëÞìáôá åÜí ôá ðáéäéÜ ÷ñçóéìïðïéïýí ðåñéóóüôåñï ôçí ïêëáäüí êáé ëéãüôåñï ôçí êáèéóôÞ óôÜóç êáé åÜí Ý÷ïõí ðéï ðïëëÜ äéáëåßììáôá ìå Üóêçóç Þ âÜäéóç ìåôáîý ôùí ùñþí äéäáóêáëßáò. Ï ãéáôñüò Alan Weder áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Ìßôóéãêáí êáé ï óõíåñãÜôçò ôïõ Nicholas Schork Ý÷ïõí ðñïóðáèÞóåé íá êáôáíïÞóïõí ôçí õøçëÞ ðßåóç ùò íüóçìá ôïõ ðïëéôéóìïý. Áíôß ùóôüóï íá äßíïõí Ýìöáóç óôï õøçëü åðßðåäï áëáôéïý óôç äéáôñïöÞ ìáò, óçìåéþíïõí ðùò ç áñôçñéáêÞ ðßåóç ðñÝðåé íá åßíáé õøçëüôåñç ãéá íá êáëýøåé ôéò áíÜãêåò ìåãáëýôåñùí óùìÜôùí êáé ðùò õðÜñ÷åé ìç÷áíéóìüò ðïõ áõîÜíåé ôçí ðßåóç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ðåñéüäùí ñáãäáßáò áíÜðôõîçò óôçí åöçâåßá. Óôï áñ÷áßï ðåñéâÜëëïí, õðïóôçñßæïõí, ï ìç÷áíéóìüò áõôüò èá Ýêáíå ñõèìßóåéò óå åýñïò ìéêñïý ìåãÝèïõò óþìáôïò. ÓÞìåñá, ôï äéáôñïöéêÜ ðëïýóéï ðåñéâÜëëïí ìáò ðñïêáëåß ãñÞãïñç áíÜðôõîç êáé ìåãÜëï ìÝãåèïò óþìáôïò ðïõ Þôáí óðÜíéï óôï ðáñåëèüí. Ï ìç÷áíéóìüò ñýèìéóçò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò ùèåßôáé íá ëåéôïõñãÞóåé Ýîù áðü ôï åýñïò ãéá ôï ïðïßï Ý÷åé ó÷åäéáóèåß, ìå áðïôÝëåóìá íá õðåñáíôéäñÜ ðñïêáëþíôáò õøçëÞ ðßåóç. Ç ìõùðßá äåí åßíáé ç ìüíç ïöèáëìéêÞ áíùìáëßá ðïõ åíäå÷ïìÝíùò ðñïêýðôåé áðü êáéíïöáíåßò ðåñéâáëëïíôéêÝò óõíèÞêåò óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôçò æùÞò ìáò. Ç éáôñéêÞ åðéóôÞìç ìüëéò ðñüóöáôá óõíçäåéôïðïßçóå ðþò ç ÷ñÞóç ôùí ìáôéþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ðñþôùí åâäïìÜäùí êáé ìçíþí ìåôÜ ôç ãÝííçóç åßíáé áðïöáóéóôéêÞò óçìáóßáò ãéá ôç öõóéïëïãéêÞ áíÜðôõîç ôçò üñáóçò. Ç ìïíïìåñÞò ÷ñÞóç ôïõ åíüò ìáôéïý, áðü ïðïéáäÞðïôå áéôßá, ßóùò ïäçãåß óå áëëáãÝò ÷ùñïäéÜôáîçò ôùí ðåñéï÷þí ôïõ åãêåöÜëïõ ôÝôïéåò, þóôå áñãüôåñá ôï ðáéäß åßíáé áíßêáíï íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ôá óôåñåïóêïðéêÜ åñåèßóìáôá ãéá ôçí áíôßëçøç ôïõ âÜèïõò. Ôá Ýíôïíï öùò óå åéêïóéôåôñÜùñç âÜóç ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáììéÜ öïñÜ ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ éêôÝñïõ ôùí íåïãíþí ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé åëáôþììáôá óôçí áíôßëçøç ôùí ÷ñùìÜôùí ðïõ äåí èá áíé÷íåõèïýí ðáñÜ ðïëý áñãüôåñá. Èá Þôáí Ýêðëçîç åÜí áíáêáëýðôáìå ðùò ç äéáñêÞò Ýêèåóç óå äõíáôïýò èïñýâïõò, åéäéêÜ óôïõò ìïíüôïíïõò Þ÷ïõò ôùí óýã÷ñïíùí ìç÷áíþí, ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé åëáôôùìáôéêÞ áíÜðôõîç ôçò áêïÞò óå ìåñéêÜ âñÝöç;

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

163

ÁËËÁ ÍÏÓÇÌÁÔÁ ÐÏÕ ÐÑÏÊÁËÏÕÍÔÁÉ ÁÐÏ ÔÏ ÓÕÃ×ÑÏÍÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍ Ï øõ÷ñüò êáéñüò ìðïñåß íá èåùñçèåß íÝïò ðåñéâáëëïíôéêüò ðáñÜãùí. Ç åîÜðëùóç ôùí áíèñþðéíùí ðëçèõóìþí óå ðåñéâÜëëïíôá ìå øõ÷ñÞ åðï÷Þ äéåõêïëýíèçêå áðü ôå÷íïëïãéêÝò ðñïüäïõò üðùò ç öùôéÜ êáé ôï Ýíäõìá, ðñïüäïõò ðïõ êáôáêôÞèçêáí ìüíï ðñéí áðü ìåñéêÝò äåêÜäåò ÷éëéåôéþí. ×ñåéáæüìáóôå êáé óÞìåñá áõôÝò ôéò åðéíïÞóåéò, Þ ôá óýã÷ñïíá áíÜëïãÜ ôïõò, ãéá íá åðéâéþóïõìå ôï ÷åéìþíá óå ðïëëÝò áðü ôéò êáôïéêçìÝíåò ðåñéï÷Ýò ôçò ãçò. Ç ôå÷íïëïãßá áíôéóôáèìßæåé ôç âéïëïãéêÞ áíåðÜñêåéÜ ìáò íá áíôéìåôùðßóïõìå áðåéëÝò üðùò ôá êñõïðáãÞìáôá êáé ç õðïèåñìßá ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï íÝï ðåñéâÜëëïí. ¼ìùò ç ÷áìçëÞ èåñìïêñáóßá äåí åßíáé ç ìüíç ðßåóç ðïõ äå÷üìáóèå óôá ìåãÜëá ãåùãñáöéêÜ ðëÜôç. Ôá åíäýìáôá êáé ç êáôïéêßá ðïõ ìáò åðéôñÝðïõí íá åðéâéþíïõìå óå ìÝñç üðùò ôï Ìüíôñåáë êáé ç Ìüó÷á äçìéïõñãïýí ìå ôç óåéñÜ ôïõò ðñïâëÞìáôá óôçí õãåßá. Ç éêáíüôçôÜ ìáò íá óõíèÝôïõìå âéôáìßíç D åîáñôÜôáé áðü ôçí Ýêèåóç ôïõ äÝñìáôüò ìáò óôïí Þëéï. ÅÜí ðåñíÜìå ìåãÜëï ìÝñïò ôçò çìÝñáò óå êëåéóôü ÷þñï êáé åßìáóôå êáëõììÝíïé ìå ñïý÷á üôáí âñéóêüìáóôå Ýîù, ôï ðïóü ôçò âéôáìßíçò D ðïõ èá óõíèÝóïõìå åßíáé åëÜ÷éóôï ìðñïóôÜ óå áõôü ðïõ Ýöôéá÷íå Ýíáò ãõìíüò êõíçãüò óôçí ÁöñéêáíéêÞ óáâÜííá êáé ßóùò åßíáé áíåðáñêÝóôáôï ãéá ôéò ìåôáâïëéêÝò ìáò áíÜãêåò. Åõôõ÷þò, ç öùôïóõíèåôéêÞ ìáò éêáíüôçôá äåí åßíáé ç ìüíç ðçãÞ áõôïý ôïõ óõóôáôéêïý. Ìðïñïýìå åðßóçò íá êáëýøïõìå ôéò áíÜãêåò ìáò óå âéôáìßíç ôñþãïíôáò óõãêåêñéìÝíåò ôñïöÝò. Äõóôõ÷þò, ìßá öáéíïìåíéêÜ åðáñêÞò äéáôñïöÞ, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ìðïñåß íá ðåñéÝ÷åé ðïëý ëßãç âéôáìßíç D êáé ç Ýëëåéøç ïäçãåß óå ðñïâëÞìáôá õãåßáò ðïõ ó÷åôßæïíôáé êõñßùò ìå áíùìáëßåò ôïõ ìåôáâïëéóìïý ôïõ áóâåóôßïõ. Ôï óõíçèÝóôåñá áíáãíùñéæüìåíï áðïôÝëåóìá ôçò Ýëëåéøçò âéôáìßíçò D åßíáé ç ñá÷ßôéäá, ìßá áíðôõîéáêÞ íüóïò ôçò ðáéäéêÞò çëéêßáò. Ôá óõìðôþìáôá åßíáé ðïëëÜ, áëëÜ ôï ðéï óçìáíôéêü åßíáé ç åëáôùììáôéêÞ áíÜðôõîç ôùí ïóôþí. Ôá ïóôÜ ãßíïíôáé ìáëáêÜ êáé áäýíáìá åîáéôßáò ôçò áíåðáñêïýò áðüèåóçò áóâåóôßïõ êáé áõîÜíïõí áíþìáëá. Ç íüóïò åßíáé ïõóéáóôéêÜ Üãíùóôç óôçí ôñïðéêÞ ðåñéï÷Þ, üðïõ üëïé äÝ÷ïíôáé Üöèïíï çëéáêü öùò, êáé áóõíÞèéóôç óôçí Éáðùíßá, ôç Óêáíäéíáõßá êáé Üëëåò ðåñéï÷Ýò üðïõ ïé ðáñáäïóéáêÞ äéáôñïöÞ ðåñéëáìâÜíåé ôñïöÝò, üðùò ôá øÜñéá, ðëïýóéåò óå âéôáìßíç D. ÊáôÜ êáéñïýò üìùò ç ñá÷ßôéäá ðñïóÝâáëå ôüóï ìåãÜëï áñéèìü ðáéäéþí óôçí Áããëßá, ðïõ ìåñéêÝò öïñÝò áðïêáëåßôáé ÁããëéêÞ íüóïò. Ç ñá÷ßôéäá Þôáí åðßóçò óõ÷íÞ íüóïò óôéò ðüëåéò ôçò Âüñåéáò ÁìåñéêÞò ðñéí áðü ôç äåêáåôßá ôïõ 1930, ïðüôå êáé Üñ÷éóå ç óõóôçìáôéêÞ ðñïóèÞêç âéôáìßíçò D óôï ãÜëá. Ç ðñïóáñìïóôéêÞ óçìáóßá ôùí áíèñþðéíùí öõëþí åßíáé ãåíéêÜ áìößâïëç, üìùò ç ìåéùìÝíç åõáéóèçóßá ôùí áíïéêôü÷ñùìùí áôüìùí

164

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óôçí ñá÷ßôéäá åßíáé Ýíá Ýãêõñï ðáñÜäåéãìá. ºóùò ïé ðñþôïé Üíèñùðïé ðïõ äéÝó÷éóáí ôç Ìåóüãåéï êáé êáôüðéí ôéò ¢ëðåéò Þôáí áñêåôÜ óêïõñü÷ñùìïé. ÂñÝèçêáí óå Ýíá ôüðï êáëõììÝíï ìå äÝíäñá êáé Ýíáí ïõñáíü óõ÷íÜ êáëõììÝíï áðü óýííåöá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ìåãÜëïõ ìÝñïõò ôïõ ÷ñüíïõ âñßóêïíôáí óå óðçëéÝò Þ Üëëá êáôáëýìáôá. ¼ôáí Ýâãáéíáí Ýîù êÜëõðôáí ôï óþìá ôïõò ìå äÝñìáôá æþùí Þ ìå õöÜóìáôá öôéáãìÝíá óôïí áñãáëåéü áöÞíïíôáò åêôåèéìÝíï ðïëý ìéêñü ôìÞìá äÝñìáôïò óôïí áäýíáìï Þëéï. Ôï áðïôÝëåóìá ãéá ðïëëÜ Üôïìá ßóùò Þôáí ìåéùìÝíç öõóéêÞ êáôÜóôáóç åîáéôßáò Ýëëåéøçò âéôáìßíçò D. ¼óïé ôý÷áéíå íá Ý÷ïõí áíïéêôüôåñï ÷ñþìá äÝñìáôïò, ôï ïðïßï åðÝôñåðå ôçí áðïññüöçóç ðåñéóóüôåñïõ çëéáêïý öùôüò, ôá êáôÜöåñíáí êáëýôåñá áðü ôïõò óêïõñüôåñïõò ãåßôïíÝò ôïõò. Êáô’ áõôüí ôïí ôñüðï ôï áíïéêôü÷ñùìï äÝñìá èá ìðïñïýóå íá åîåëé÷èåß óå ðåñßðïõ ìåñéêÝò åêáôïíôÜäåò ãåíåþí. Ç ìåôáâïëÞ ßóùò Þôáí ãñÞãïñç äéüôé ïé ìåéþóåéò åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý åîåëßóïíôáé ôá÷ýôåñá áð’ üôé ïé áõîÞóåéò Þ ïé åðåîåñãáóßåò. Ôá óðçëáéüâéá æþá ìðïñïýí íá ÷Üóïõí üëç ó÷åäüí ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò ãéá óýíèåóç ÷ñùóôéêþí ìÝóá óå ëßãåò ÷éëéÜäåò ãåíåþí, ðñÜãìá ðïõ óõìâáßíåé áðëþò áðü ôçí áóèåíÞ åðéëïãÞ ãéá ôç äéáôÞñçóç ôïõ ÷ñþìáôïò. ÅÜí õðÞñ÷å ðñáãìáôéêü ðëåïíÝêôçìá ôïõ áíïé÷ôü÷ñùìïõ äÝñìáôïò, ç áëëáãÞ èá óõíÝâáéíå ðïëý óõíôïìüôåñá. Ç ßäéá åîåëéêôéêÞ ìåßùóç óôç óýíèåóç ìåëáíßíçò ßóùò óõíÝâç, Üí êáé óå ìéêñüôåñï âáèìü, óôá øõ÷ñüôåñá ôìÞìáôá ôçò Áóßáò, üðïõ ôá äÜóç äßíïõí ôç èÝóç óå ëéâáäéêÝò åêôÜóåéò êáé åñÞìïõò êáé üðïõ ïé ìÝñåò ôïõ ÷åéìþíá åßíáé óõ÷íÜ çëéüëïõóôåò. Ïé éèáãåíåßò ëáïß ôçò Óéâçñßáò êáé ôçò Âüñåéáò Êßíáò åßíáé ðéï óêïýñïé áðü ôïõò ëáïýò ôçò ÊåíôñéêÞò êáé Âüñåéáò Åõñþðçò áëëÜ ëåõêüôåñïé áðü ôïõò ëáïýò ôçò ÁöñéêÞò Þ ôçò Íüôéáò Áóßáò. Ùò íüóçìá ôïõ ðïëéôéóìïý, ç ñá÷ßôéäá åßíáé ìåãáëýôåñïò êßíäõíïò ãéá ôïõò áíèñþðïõò ìå Ýíôïíá Ýã÷ñùìï äÝñìá åíþ ôï áíïé÷ôü÷ñùìï äÝñìá ìðïñåß íá èåùñçèåß ùò åéäéêÜ ðñïóáñìïóìÝíï óå Ýëëåéøç çëéïöÜíåéáò. Ôüôå ôß èá óõìâåß üôáí ïé áíïé÷ôü÷ñùìïé Üíèñùðïé åðéóôñÝøïõí óå çëéüëïõóôåò ðåñéï÷Ýò, üðùò ç Áõóôñáëßá; Áíáìåßíáôå ðåñéóóüôåñá ãéá ôï ðñüâëçìá ôïõ Þëéïõ (ÊåöÜëáéï 12) êáé èõìçèåßôå ôçí áíÜëõóÞ ìáò ãéá ôá çëéáêÜ åãêáýìáôá óôï ÊåöÜëáéï 5. ¼ðùò óçìåéþóáìå ðáñáðÜíù, ç åöåýñåóç ôçò ãåùñãßáò ïäÞãçóå óå ðõêíüôçôåò ðëçèõóìïý ðïëý ìåãáëýôåñåò áð’ üóåò èá ìðïñïýóáí íá Ý÷ïõí ïé ïéêïíïìßåò êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí êáé åðÝôñåøå ôç óõíôÞñçóç ìåãáëýôåñùí óõãêåíôñþóåùí áíèñþðùí óôéò ðüëåéò. Ç åîÜðëùóç ôùí áíèñþðùí óå åðï÷éáêþò øõ÷ñÜ ðåñéâÜëëïíôá ïäÞãçóå óôçí ðáñáôåôáìÝíç óõãêÝíôñùóç ìÝóá óå óðçëéÝò êáé ïéêÞìáôá. Êáé ïé äýï áõôÝò ìåôáâïëÝò áýîçóáí ôïí áñéèìü ôùí áíèñþðùí ìå ôïõò ïðïßïõò èá åß÷å åðáöÞ Ýíá Üôïìï. ÁõîÞèçêáí åðßóçò ç åããýôçôá êáé ç äéÜñêåéá áõôþí ôùí åðáöþí. ÅðïìÝíùò èá ìðïñïýóáí íá åìöáíéóèïýí íÝá ìåôáäïôéêÜ íïóÞìáôá ðïõ åîáðëþíïíôáí áðü ôç Üöèïíç

Êåö. 10: ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý

165

ðñïóùðéêÞ åðáöÞ. ÌåãÜëï ìÝñïò ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò ðïõ óõíÝâáéíå óôïõò ðëçèõóìïýò áõôïýò óõíßóôáôï åíäå÷ïìÝíùò óôçí áðÜëåéøç ôùí áôüìùí åêåßíùí ðïõ ïé ãåíåôéêÝò éäéïññõèìßåò ôïõò ôá êáèéóôïýóáí åõÜëùôá óôçí åõëïãéÜ, ôçí éëáñÜ Þ Üëëá íïóÞìáôá ðïõ ìåôáäßäïíôáé ìå ôçí åðáöÞ. Ìç÷áíéóìïß Üìõíáò ìå õøçëü êüóôïò åíÜíôéá óå ôñïðéêÜ íïóÞìáôá üðùò ç åëïíïóßá, ãéá ðáñÜäåéãìá ôï ãíþñéóìá ôçò äñåðÜíùóçò, èá åß÷áí ãñÞãïñá ÷áèåß. Ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôùí íÝùí ìç÷áíéóìþí ðïõ åîåëß÷èçêáí Ýíáíôé íïóçìÜôùí óáí ôçí åõëïãéÜ öÜíçêå ìå ôñáãéêü ôñüðï üôáí ïé Ýðïéêïé, ìåôáöÝñïííôáò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò ðïõ ãéá ôïõò ßäéïõò Þôáí êáëÜ åëåã÷üìåíïé, åéóÝâáëáí óå ðåñéï÷Ýò ôçò ãçò üðïõ ïé éèáãåíåßò ëáïß äåí åß÷áí åêôåèåß ðïôÝ óôá íïóÞìáôá ôïõ ðïëéôéóìïý. Ðïëý ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé ôïõ ÍÝïõ Êüóìïõ óêïôþèçêáí áðü ÅõñùðáúêÝò íüóïõò óáí ôçí åõëïãéÜ êáé ôç ãñßððç ðáñÜ áðü åõñùðáúêÜ üðëá. Óôï êåöÜëáéï áõôü äåí Ý÷ïõìå êÜíåé íýîç ãéá ôá ðïëëÜ øõ÷ïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ ßóùò ðñïêýðôïõí áðü ôç óýã÷ñïíç æùÞ. ÐáñÜ ôç ñçôïñåßá ôùí ðïëéôéêþí ãéá ôéò ïéêïãåíåéáêÝò áîßåò, ôá ðáéäéÜ ðïõ áíáôñÝöïíôáé óôéò ðõñçíéêÝò ïéêïãÝíåéåò ôùí ðñïáóôåßùí æïõí óå åíôåëþò êáéíïýñãéï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí. Ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé óå üóá ðçãáßíïõí óå âñåöïíçðéáêïýò óôáèìïýò. Óôçí åíÞëéêç æùÞ ìáò, ßóùò áêüìá êáé óôçí åöçâéêÞ êáé ðáéäéêÞ, ðéèáíüí èá ÷ñåéáóèåß íá Ýëèïõìå óå åðáöÞ ìå áðñüóùðåò ãñáöåéïêñáôßåò êáé ü÷é ìå ãíþñéìá ðñüóùðá. Ôá ðåñéóóüôåñá Üôïìá ðïõ óõíáíôïýìå óå ìßá öáéíïìåíéêÜ öõóéïëïãéêÞ çìÝñá ßóùò ìáò åßíáé åíôåëþò Üãíùóôá. Ôï ðåñéâÜëëïí óôï ïðïßï åîåëß÷èçêáí ïé ðñüãïíïß ìáò äåí Þôáí Ýôóé. Êáé ôß íá óêåöèïýìå ãéá ôçí ðáñáôåôáìÝíç óêïôåéíéÜ ôïõ ÷åéìþíá óôá ìåãÜëá ãåùãñáöéêÜ ðëÜôç êáé, áíôßóôñïöá, ãéá ôéò þñåò ôïõ Ýíôïíïõ öùôéóìïý óå êëåéóôïýò ÷þñïõò êáé ôçí åðáêÜëïõèç âñá÷ýôåñç ðåñßïäï áëçèéíïý óêïôáäéïý ðïõ âéþíïõìå; Ï ðõñåôüò ôùí ÷ñõóïèÞñùí ôçò ÁëÜóêáò åßíáé ðëÝïí íüóçìá ðïõ ôõã÷Üíåé ðñïóï÷Þò áðü ôïõò åñåõíçôÝò ôçò éáôñéêÞò. Ôß ãßíåôáé ìå ôïõò åñãÜôåò ôçò íõ÷ôåñéíÞò âÜñäéáò êáé ôç óýã÷éóç ôïõ âéïëïãéêïý ñïëïãéïý óôá Üôïìá ôïõ ôæåô-óåô; Êáôüðéí õðÜñ÷ïõí ïé øõ÷ïëïãéêÝò-áëëÜ êáé ïé öõóéïëïãéêÝò−åðéðôþóåéò ôùí ãñáöåßùí ÷ùñßò ðáñÜèõñá. Ìüëéò Ý÷ïõìå áñ÷ßóåé íá äéåñåõíïýìå ôéò éáôñéêÝò óõíÝðåéåò ôïõ íÝïõ ìáò óýã÷ñïíïõ ðåñéâÜëëïíôïò. ÓÕÌÐÅÑÁÓÌÁÔÁ ÊÁÉ ÐÑÏÔÁÓÅÉÓ Äåí õðÜñ÷åé ÅäÝì ãéá íá ãõñßóïõìå ðßóù áêüìá êé áí ìéá ôÝôïéá êßíçóç Þôáí åðéèõìçôÞ. Ìðïñïýìå üìùò íá Ý÷ïõìå åðßãíùóç ôùí óõã÷ñüíùí êéíäýíùí êáé íá ëáìâÜíïõìå ôá êáôÜëëçëá ìÝôñá ãéá íá ôïõò ðñïëáìâÜíïõìå. ¼ðùò êáé ìå Üëëá èÝìáôá ðïõ áíáëýïíôáé óôï âéâëßï áõôü, ç êýñéá óýóôáóÞ ìáò ó’ ïðïéïíäÞ-

166

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðïôå áíôéìåôùðßæåé ðñüâëçìá éáôñéêÞò öýóçò åßíáé íá èÝóåé ôï åñþôçìá: Ðïéá åßíáé ç åîåëéêôéêÞ ôïõ óçìáóßá; Ðéèáíüí íá åßíáé ðñïóáñìïóôéêüò ìç÷áíéóìüò, áëëÜ áõôü âÝâáéá óçìáßíåé óõíÞèùò ðñïóáñìïóôéêüò ãéá ôç Ëßèéíç Åðï÷Þ. Ç åðéèõìßá ìáò ãéá æÜ÷áñç êáé ëßðïò, ç ôÜóç ìáò ãéá ôåìðåëéÜ êáé ç ñýèìéóç ôçò áýîçóçò ôùí ìáôéþí ìáò ðïõ ïäçãåß óå ìõùðßá åßíáé ðñïúüíôá åîåëéêôéêÞò ðñïóáñìïãÞò, üìùò óôï óýã÷ñïíï ðåñéâÜëëïí äçìéïõñãïýí ðñïâëÞìáôá óå ðïëëïýò áíèñþðïõò. ¢ëëá ãíùñßóìáôá ðïõ Ý÷ïõí ðñïÝëèåé áðü åîÝëéîç, üðùò ç ãÞñáíóç êáé ç åõáéóèçóßá óôá çëéáêÜ åãêáýìáôá, äåí Ý÷ïõí ðñïóáñìïóôéêÞ áîßá óå êáíÝíá ðåñéâÜëëïí ßóùò üìùò áíôéðñïóùðåýïõí ôï êüóôïò óå Üëëåò ðñïóáñìïãÝò. ÎáíÜ êáé îáíÜ åðéìÝíïõìå óôçí Üðïøç ðùò üëá ôá ùöÝëç Ý÷ïõí êáé êüóôïò êáé ðùò ðïëëÜ ùöÝëç áîßæïõí ôï êüóôïò ðïõ ôá óõíïäåýåé.

ÊåöÜëáéï 11

Áëëåñãßá

Ð

ïëëïß Üíèñùðïé óôéò åýêñáôåò ðåñéï÷Ýò ôçò Âüñåéáò ÁìåñéêÞò ôñÝìïõí ôçí çìÝñá ðïõ ç Ambrosia 1 èá áðåëåõèåñþóåé ôç ãýñç ôçò, ðñïêáëþíôáò ìðïýêùìá êáé öôÜñíéóìá êáé êáôáíÜëùóç ÷áñôïìÜíôéëùí êáé áíôééóôáìéíéêþí. Ôá êáçìÝíá ôá öõôÜ áðëþò ðñïóðáèïýí íá áíáðáñá÷èïýí, áëëÜ åìåßò õðïöÝñïõìå. ¸íá ìüíï öõôü ìðïñåß íá áðåëåõèåñþóåé Ýíá åêáôïììýñéï ãõñåüêêïêïõò óå ìéá çìÝñá, êõñßùò áíÜìåóá óôéò 6.00 êáé óôéò 8.00 ð.ì. ðïõ åßíáé ç þñá ðïõ ðñïóöÝñåé ôéò ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò íá âñïýí ïé ãõñåüêïêêïé Üíèç Ambrosia óôï ðñùéíü áåñÜêé ¸íá ôåñáãùíéêü ìßëé ìå Üôïìá Ambrosia ìðïñåß íá ðáñáãÜãåé äåêáÝîé ôüíïõò ãýñçò ôï ÷ñüíï, áëëÜ ç áëëåñãéêÞ áíôßäñáóç ìðïñåß íá ðñïêëçèåß êáé áðü Ýíá ìüíï åêáôïììõñéïóôü ôïõ ãñáììáñßïõ. Ï äéáâüçôïò ãõñåüêêïêïò åßíáé ìéêñïóêïðéêüò, ìßá óöáßñá äéáìÝôñïõ åßêïóé ìéêñïìÝôñùí, ç ïðïßá ðåñéÝ÷åé äýï æùíôáíÜ öõëåôéêÜ êýôôáñá Ambrosia, óõíïäåõüìåíá áðü ðñùôåßíåò êáé Üëëåò èñåðôéêÝò ïõóßåò. Ìßá ðñùôåßíç, ç Amb a I, áðïôåëåß ìüíï ôï 6% ôùí ðñùôåßíþí áëëÜ ðñïêáëåß ôï 90% ôçò áëëåñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò. Êáé ôß äñáóôçñéüôçôá! Áðü ôá ìÝóá Áõãïýóôïõ, üóïé õðïöÝñïõí áðü áëëåñãßá óôçí Ambrosia ðñïóìÝíïõí ôçí ìÝñá ðïõ, ëßãåò åâäïìÜäåò ðñéí áðü ôï ðñþôï øõ÷ñü áåñÜêé, ôá Üôïìá ôçò Ambrosia èá ðåèÜíïõí êáé èá óôáìáôÞóïõí íá óêïñðïýí ôç ãýñç ôïõò. ÖõóéêÜ äåí åßíáé ç Ambrosia ï ìüíïò Ýíï÷ïò. Áëëåñãßåò ðñïêáëïýíôáé üôáí åéóðíÝïíôáé Üëëá åßäç ãýñçò, óðüñéá ìõêÞôùí, ôñß÷åò æþùí êáé ðåñéôôþìáôá æùõößùí, üôáí ôï äÝñìá Ýñ÷åôáé óå åðáöÞ ìå ðïëëÝò äéáöïñåôéêÝò ïõóßåò, üôáí êáôáíáëþíïíôáé óõãêåêñéìÝíåò ôñïöÝò Þ öÜñìáêá êáé üôáí åíßïíôáé öÜñìáêá Þ ôïîßíåò óáí ôï äçëçôÞñéï ôçò ìÝëéóóáò. ºóùò åóåßò Þ Ýíáò óõããåíÞò Þ ößëïò Ý÷åé êáôáöýãåé óå áëëåñãéïëüãï. ÅÜí íáé, ìÜëïí Ý÷åôå êÜíåé äïêéìáóßåò óôï äÝñìá ãéá íá ðñïóðáèÞóåôå íá ôáõôïðïéÞóåôå ôçí ïõóßá (áëëåñãéïãüíï) ðïõ 1

[Ó.ô.Ì.] öõôü ôçò ïéêïãÝíåéáò Compositae

167

168

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñïêÜëåóå ôçí áëëåñãßá. ÌåôÜ áêïëïýèçóáí äýï óõìâïõëÝò: Áðïöýãåôå ôï áëëåñãéïãüíï óôï ìÝëëïí êáé áíáêïõößóôå ôá óõìðôþìáôá ìå ôïýôï Þ åêåßíï ôï áíôééóôáìéíéêü öÜñìáêï. Ç áðïöõãÞ ôïõ áëëåñãéïãüíïõ Ý÷åé íüçìá, áëëÜ ôß ãßíåôáé ìå ôçí áíáêïýöéóç ôùí óõìðôùìÜôùí; Áó÷ïëçèÞêáìå ìå ôÝôïéïõ ôýðïõ óõìâïõëÝò üôáí óõæçôïýóáìå ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ìåôáäïôéêþí íïóçìÜôùí. ÌÞðùò ç ëÞøç áíôééóôáìéíéêþí ãéá ôçí áëëåñãßá åßíáé êÜôé áíÜëïãï ìå ôç ëÞøç áêåôáìéíïöáßíçò ãéá ôïí ðõñåôü Þ ôç ÷ïñÞãçóç ÷áðéïý óôá ðïíôßêéá ãéá íá ìç ìõñßæïõí ôéò ãÜôåò; ÌÝ÷ñé óôéãìÞò ãíùñßæïõìå ðùò ôï óýóôçìá ðïõ ïäçãåß óå áëëåñãßá åßíáé ìç÷áíéóìüò Üìõíáò, äåí åßìáóôå üìùò óßãïõñïé Ýíáíôé ðïéïõ ðáñÜãïíôá õðïôßèåôáé üôé ìáò ðñïóôáôåýåé. Ìðïñïýìå íá åßìáóôå óßãïõñïé üôé ç éêáíüôçôá ãéá áëëåñãéêÞ áíôßäñáóç åßíáé Üìõíá åíÜíôéá óå êÜðïéï êßíäõíï, äéáöïñåôéêÜ ï õðïêåßìåíïò ìç÷áíéóìüò, ç áíïóïóöáéñßíç-Å (IgE), äåí èá õðÞñ÷å. ºóùò èá ìðïñïýóáìå íá èåùñÞóïõìå ðùò ôï óýóôçìá IgE åßíáé õðüëåéììá åíüò óõóôÞìáôïò ðïõ Þôáí ÷ñÞóéìï óå Üëëá æþá, áëëÜ êÜôé ôÝôïéï åßíáé áðßèáíï äéüôé óõóôÞìáôá ìå ôÝôïéá ðïëõðëïêüôçôá åêöõëßæïíôáé ãñÞãïñá åÜí äåí óõíôçñïýíôáé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ êáé áêüìá ðéï ãñÞãïñá åÜí âëÜðôïõí. Åßíáé ðïëý ðéèáíüôåñï ðùò ôï óýóôçìá IgE åßíáé êáôÜ êÜðïéï ôñüðï ÷ñÞóéìï. Áõôü âÝâáéá äåí óçìáßíåé ðùò êÜèå áëëåñãéêÞ ðñïóâïëÞ åßíáé ÷ñÞóéìç. ÌÜëéóôá, ìßá åîåëéêôéêÞ Üðïøç ôùí öèçíþí áìõíôéêþí áíôéäñÜóåùí õðïóôçñßæåé ðùò ôá ðåñéóóüôåñá ìåìïíùìÝíá åðåéóüäéá èá åßíáé åðéâëáâÞ ðáñüôé ôï óýóôçìá ùò óýíïëï åßíáé ðñïóáñìïãÞ. Ðñüêåéôáé ãéá åêäÞëùóç ôçò áñ÷Þò ôïõ áíé÷íåõôÞ êáðíïý. Ïé áíé÷íåõôÝò êáðíïý Ý÷ïõí ó÷åäéáóèåß ãéá íá ðñïåéäïðïéïýí óå ðåñßðôùóç åðéêßíäõíçò öùôéÜò, üìùò ëßãïé åêôåëïýí ðïôÝ áõôÞ ôçí õðçñåóßá. Âñßóêïíôáé óôç èÝóç ôïõò ãéá ÷ñüíéá, áäñáíþíôáò Þ ôï ðïëý äßíïíôáò øåýôéêï óõíáãåñìü áðü Ýíá ôóéãÜñï Þ ìéá øçóôéÝñá ðïõ âãÜæåé êáðíü. Ùóôüóï, ïé åíï÷ëçôéêïß øåýôéêïé óõíáãåñìïß êáé ôï êüóôïò ôùí áíé÷íåõôþí êáðíïý êáé ôùí ðåñéóôáóéáêþí áëëáãþí ìðáôáñßáò åßíáé äéêáéïëïãçìÝíá êáé ìå ôï ðáñáðÜíù åöüóïí ðñïóöÝñïõí ðñïóôáóßá áðü ìåãÜëåò ðõñêáãéÝò. Èá ðïýìå ðåñéóóüôåñá ãéá ôçí áñ÷Þ áõôÞ üôáí èá áó÷ïëçèïýìå ìå ôï Üã÷ïò óôï ÊåöÜëáéï 14. Ï áëëåñãéïëüãïò óáò ìÜëëïí äåí óõæÞôçóå ìáæß óáò ãéá ôç ÷ñçóéìüôçôá ôïõ óõóôÞìáôïò IgE êáé ôçí åîÝëéîç ôçò ñýèìéóÞò ôïõ. ÅÜí ñùôÞóáôå ãéáôß ðñÝðåé íá åßóèå áëëåñãéêïß óôéò ãÜôåò Þ óôá óôñåßäéá Þ óå ïôéäÞðïôå Üëëï, ï áëëåñãéïëüãïò óáò ðéèáíþò áðÜíôçóå ìå êÜôé ôÝôïéï: «¼ðùò ìå üëá ôá ðñÜãìáôá, ïé Üíèñùðïé ðïéêßëïõí óôçí åõáéóèçóßá ôïõò óôá äéáöïñåôéêÜ áëëåñãéïãüíá êáé åóåßò ôõ÷áßíåé íá åßóèå õðåñâïëéêÜ åõáßóèçôïò óôï ÷íïýäé ôçò ãÜôáò. ÁõôÞ ç õðåñâïëÞ óôçí åõáéóèçóßá óáò ÷ñåéÜæåôáé áãùãÞ ðïõ èá êáôáóôÝëëåé ôïí áìõíôéêü ìç÷áíéóìü ðïõ ðõñïäïôåßôáé áðü ôï ÷íïýäé êáé âÝâáéá ÷ñåéÜæåôáé í’ áðïöåýãåôå ôï ÷íïýäé áðü ôéò ãÜôåò».

Êåö. 11: Áëëåñãßá

169

Ç èåùñßá ôçò õðåñâïëéêÞò åõáéóèçóßáò ðáñïõóéÜæåé äýï äõóêïëßåò. Ðñþôïí, ç áëëåñãßá äåí åßíáé áðëþò èÝìá âáèìïý. Ôá áëëåñãéêÜ Üôïìá áíôéäñïýí óå áðåéñïåëÜ÷éóôá ß÷íç ôùí áëëåñãéïãüíùí, åíþ ôá ìç áëëåñãéêÜ Üôïìá äåí ðáñïõóéÜæïõí êáììßá åìöáíÞ áíôßäñáóç óå ðïëý ìåãáëýôåñåò ðïóüôçôåò. Áðü áõôÞ ôçí Üðïøç ç áëëåñãßá åßíáé ðïëý äéáöïñåôéêÞ áðü ìßá õðåñâïëéêÞ åõáéóèçóßá óôï çëéáêü öùò Þ óôç íáõôßá. Ç äåýôåñç äõóêïëßá åßíáé óïâáñüôåñç. Ç áëëåñãßá äåí åßíáé ç áêñáßá äñÜóç êÜðïéïõ óõóôÞìáôïò ðïõ öõóéïëïãéêÜ óõìðåñéöÝñåôáé êáëÜ êáé Ý÷åé ìßá ðñïöáíÞ ëåéôïõñãßá. Ôï áíôßóùìá IgE ìïéÜæåé íá ìçí êÜíåé ó÷åäüí ôßðïôá, ôïõëÜ÷éóôïí óôéò óýã÷ñïíåò âéïìç÷áíéêÝò êïéíùíßåò, åêôüò áðü ôï íá ðñïêáëåß áëëåñãßåò. ÌïéÜæåé ëåò êáé áíáðôýîáìå áõôü ôïí åéäéêü ìç÷áíéóìü IgE ìüíï êáé ìüíï ãéá íá ôéìùñïýìå ìå ôõ÷áßï ôñüðï Üôïìá ðïõ ôñùí êñÜíá Þ öïñïýí ìÜëëéíá Þ åéóðíÝïõí ôïí Áýãïõóôï. ÐáñÜ ôá ðñïâëÞìáôá áõôÜ, ç åñìçíåßá ãéá ôéò áëëåñãßåò ðïõ âáóßæåôáé óôçí õðåñâïëéêÞ åõáéóèçóßá åßíáé åõñÝùò äéáäåäïìÝíç. Ãéá ðáñÜäåéãìá, Ýíá Üñèñï ãñáììÝíï ôï 1993 óôïõò New York Times ãéá ôï Üóèìá, ôï ðåñéãñÜöåé ùò áêñáßá áíïóïëïãéêÞ áíôßäñáóç, áíôßäñáóç ðïõ èá ëõèåß ìå ôçí áíåýñåóç öáñìÜêïõ ôï ïðïßï «Èá ìðïñåß íá ðáñÝìâåé óôçí áóèìáôéêÞ äéáäéêáóßá ðñïëáìâÜíïíôáò ðñþôá -ðñþôá ôçí áëëåñãéêÞ áíôßäñáóç ôùí ðíåõìüíùí.» Äåí óõæçôåßôáé ðïõèåíÜ ç ðéèáíüôçôá üôé ïé ðíåýìïíåò (Þ ôá êýôôáñÜ ôïõò ðïõ öÝñïõí ôï IgE) ßóùò ãíùñßæïõí êÜôé ðïõ åìåßò äåí ãíùñßæïõìå. Åã÷åéñßäéï áíïóïëïãßáò ìå åõñåßá ÷ñÞóç, ðåñéãñÜöåé ôçí áëëåñãßá óå êåöÜëáéï ìå ôßôëï «Õðåñåõáéóèçóßá» êáé äåí êÜíåé êáììßá ðñïóðÜèåéá íá åîçãÞóåé ãéáôß õðÜñ÷ïõí ôá êýôôáñá IgE. ÔÏ ÌÕÓÔÇÑÉÏ ÔÏÕ ÓÕÓÔÇÌÁÔÏÓ IGE ¼ôáí âñßóêïõí Ýíá ðïëýðëïêï ãíþñéóìá ðïõ ÷áñáêôçñßæåé Ýíá åßäïò Þ ìåãáëýôåñç ïìÜäá, ïé âéïëüãïé èÝëïõí íá ìÜèïõí ôß äïõëåéÜ åðéôåëåß. Èåùñïýí ðùò åÜí äåí Ýêáíå êÜôé óçìáíôéêü äåí èá åß÷å ðáñá÷èåß êáé óõíôçñçèåß óôçí ðïñåßá ôçò åîÝëéîçò. ÊÜíïõìå ìßá ìéêñÞ ðáñÝêâáóç ãéá íá äþóïõìå åðåîÞãçóç ìå Ýíá ùñáßï ðáñÜäåéãìá. Ôá ñýã÷ç ôùí êáñ÷áñéþí ðåñéÝ÷ïõí Ýíá óýìðëåãìá áóêïåéäþí ïñãÜíùí. (ÏíïìÜæïíôáé öýóéããåò ôïõ Lorenzini áðü ôïí áíáôüìï ôçò ÁíáãåííçóéáêÞò åðï÷Þò ðïõ ôá ðåñéÝãñáøå ðñþôïò). Ïé ðïëýðëïêåò áõôÝò äïìÝò Ý÷ïõí ðëïýóéá íåýñùóç. Åðß ôñåéò áéþíåò ïé Üíèñùðïé õðÝèåôáí ðùò ïé öýóéããåò ôïõ Lorenzini ñýèìéæáí ôçí ðëåõóôüôçôá Þ ìåãÝèõíáí Þ÷ïõò, áëëÜ êáíÝíáò óïâáñüò âéïëüãïò äåí õðïóôÞñéîå üôé «áðëÜ õðÞñ÷áí». Ôï åñþôçìá ðáñÝìåéíå Ýùò üôïõ åðáñêÞ ðåéñÜìáôá Ýäåéîáí ôåëéêÜ ðùò ïé öýóéããåò ôïõ Lorenzini áíé÷íåýïõí áðåéñïåëÜ÷éóôá çëåêôñéêÜ åñåèßóìáôá, åðéôñÝðïíôáò Ýôóé óôïõò êáñ÷áñßåò íá áíé÷íåýïõí ìõéêÞ äñáóôçñéüôçôá óå äõíçôéêÞ ëåßá ðïõ êñý-

170

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

âåôáé óôï áðüëõôï óêïôÜäé Þ óôçí Üììï. Ç áíáêÜëõøç áõôÞ Ýãéíå ìüíï äéüôé êÜðïéïé âéïëüãïé, ïðáäïß ôïõ ðñïóáñìïãéóôéêïý ðñïãñÜììáôïò, èåþñçóáí ðùò ïé öýóéããåò ôïõ Lorenzini ðñÝðåé íá áðïôåëïýí ðñïóáñìïãÞ. Ðñéí óõæçôÞóïõìå ðéèáíÝò åñìçíåßåò ãéá ôï óýóôçìá IgE êáé ôéò áëëåñãßåò ðïõ ðñïêáëåß, ÷ñåéÜæåôáé íá ðåñéãñÜøïõìå ôïõò åããýò ìç÷áíéóìïýò ôçò áëëåñãßáò. ¼ôáí ìßá îÝíç ïõóßá åéóÝñ÷åôáé óôï óþìá, ðñïóëáìâÜíåôáé áðü êýôôáñá ðïõ ïíïìÜæïíôáé ìáêñïöÜãá (ìáêñï−óçìáßíåé ìåãÜëá êáé -öÜãá óçìáßíåé üôé ôñùí), ôá ïðïßá êÜíïõí åðåîåñãáóßá ôùí ðñùôåúíþí ôçò ïõóßáò êáé êáôüðéí ôéò ðñïùèïýí óôá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá ðïõ ïíïìÜæïíôáé Ô âïçèçôéêÜ êýôôáñá ôá ïðïßá ìå ôç óåéñÜ ôïõò ðçãáßíïõí ôéò ðñùôåßíåò óå Üëëç êáôçãïñßá ëåõêïêõôôÜñùí ðïõ ïíïìÜæïíôáé  êýôôáñá. ÅÜí ôï  êýôôáñï ôõ÷áßíåé íá ðáñáóêåõÜæåé áíôéóþìáôá ãéá ôç óõãêåêñéìÝíç îÝíç ðñùôåßíç, åíåñãïðïéåßôáé áðü ôï Ô êýôôáñï, äéáéñåßôáé êáé öôéÜ÷íåé ôá áíôéóþìáôá áõôÜ. ÓõíÞèùò ôï áíôßóùìá åßíáé ç ãíùóôÞ áíïóïóöáéñßíç G (IgG), üìùò, ãéá ïñéóìÝíåò ïõóßåò, ôï  êýôôáñï ðñïôñÝðåôáé óå óýíèåóç áíôéóþìáôïò IgE, äçëáäÞ ôçò ïõóßáò ðïõ ìåóïëáâåß óôéò áëëåñãéêÝò áíôéäñÜóåéò. ÕðÜñ÷åé åíôõðùóéáêÜ ëßãï IgE, óõãêñéôéêÜ ìå Üëëá áíôéóþìáôá. Áðïôåëåß ìüíï ôï åêáôïóôü ôïõ ÷éëéïóôïý ôïõ óõíïëéêïý ðïóïý áíôéóùìÜôùí. Ôï áíôßóùìá IgÅ êõêëïöïñåß óôï áßìá, üðïõ Ýíá óôá åêáôü Ýùò Ýíá óôá ôÝóóåñåéò ÷éëéÜäåò ìüñéá ðñïóêïëëÜôáé óå Üëëç êáôçãïñßá êõôôÜñùí ðïõ ïíïìÜæïíôáé âáóåüöéëá (åÜí âñßóêïíôáé óôçí êõêëïöïñßá) Þ óå éóôéïêýôôáñá (åÜí åßíáé åíôïðéóìÝíá). ÐñïóêïëëçìÝíï óôá êýôôáñá áõôÜ, ôï IgE ðáñáìÝíåé ãéá Ýîé ðåñßðïõ åâäïìÜäåò. ÐáñÜ ôéò ìéêñÝò ðïóüôçôåò IgE, èá õðÜñ÷ïõí áðü 100.000 Ýùò 500.000 ìüñéá IgE åðÜíù óå êÜèå âáóåüöéëï êáé, óå Ýíá Üôïìï áëëåñãéêü óôçí Ambrosia, ôï 10% ðåñßðïõ ôïõ IgE ìðïñåß íá åßíáé åîåéäéêåõìÝíï ãéá ôá áíôéãüíá ôçò Ambrosia. Ôá éóôéïêýôôáñá åßíáé ðñïåôïéìáóìÝíá ãéá åðáíÝêèåóç óôï áëëåñãéïãüíï, óáí íÜñêåò ðïõ åðéðëÝïõí óå ëéìÜíé. ¼ôáí ôï áëëåñãéïãüíï åðéóôñÝøåé êáé ðñïóäåèåß óå äýï Þ ðåñéóóüôåñá ìüñéá IgE åðÜíù óôçí åðéöÜíåéá ôïõ éóôéïêõôôÜñïõ, ôï êýôôáñï îå÷ýíåé Ýíá ìßãìá áðü ïêôþ ôïõëÜ÷éóôïí ÷çìéêÝò ïõóßåò ìÝóá óå Ýîé ëåðôÜ. ÌåñéêÝò áð’ áõôÝò åßíáé Ýíæõìá ðïõ ðñïóâÜëëïõí ôá êïíôéíÜ êýôôáñá, ìåñéêÝò Üëëåò åíåñãïðïéïýí ôá áéìïðåôÜëéá, Üëëåò ðñïóåëêýïõí ðåñéóóüôåñá ëåõêïêýôôáñá, åíþ ôÝëïò Üëëåò ßóùò åíåñãïðïéïýí ôïõò ëåßïõò ìýåò (ðñïêáëþíôáò Üóèìá). Ìßá ïõóßá, ç éóôáìßíç, ðñïêáëåß êíçóìü êáé áõîçìÝíç äéáðåñáôüôçôá ôùí ìåìâñáíþí, äõóÜñåóôá áðïôåëÝóìáôá ðïõ ìðïñïýí íá áðïôñáðïýí ìå áíôééóôáìéíéêÜ öÜñìáêá. Ðáñüôé ïé ëåðôïìÝñåéåò áêüìá ìåëåôþíôáé, ç ãåíéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ åããýò áõôïý ìç÷áíéóìïý åßíáé ãíùóôÞ åðß ðåñßðïõ åéêïóéðÝíôå ÷ñüíéá êáé åßíáé ïõóéáóôéêÜ ç ßäéá óå üëá ôá èçëáóôéêÜ. Óôï óçìåßï áõôü ßóùò óêÝðôåóèå: ìá óßãïõñá ìÝ÷ñé óÞìåñá êÜðïéïò èá ðñÝðåé íá Ý÷åé óêåöèåß ãéá ðïéï ëüãï õðÜñ÷åé üëïò áõôüò ï ìç÷áíéóìüò IgE!

Êåö. 11: Áëëåñãßá

171

¸÷ïõí ãßíåé ðñïóðÜèåéåò, üìùò ìÝ÷ñé ôþñá äåí Ý÷åé õðÜñîåé óïâáñÞ Ýñåõíá ðïõ íá êáôáëÞîåé óå åîÞãçóç êáèïëéêÜ áðïäåêôÞ. Ðïëëïß åñåõíçôÝò óõíåéäçôïðïéïýí ðùò Ýíá ôüóï êáëïöôéáãìÝíï óýóôçìá èá ðñÝðåé íá Ý÷åé êÜðïéá ÷ñÞóéìç ëåéôïõñãßá. «ÁõôÜ ôá êýôôáñá äåí åßíáé áðëþò ôáñá÷ïðïéïß ÷ùñßò êÜðïéá âéïëïãéêÞ áîßá», ëÝåé ï Stephen Galli áðü ôï ×Üñâáñíô êáé ðáñáôçñåß üôé ç êáôáíïìÞ ôùí éóôéïêõôôÜñùí äßðëá óôá áéìïöüñá áããåßá ôïõ äÝñìáôïò êáé ôçò áíáðíåõóôéêÞò ïäïý Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí ôïðïèÝôçóÞ ôïõò «êïíôÜ óå ðáñÜóéôá êáé Üëëá ðáèïãüíá êáèþò êáé êïíôÜ óå ðåñéâáëëïíôéêÜ áíôéãüíá ðïõ Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ ìå ôï äÝñìá Þ ìå ôçí åðéöÜíåéá ôùí âëåííïãüíùí.» Ï Galli ùóôüóï äåí åðéóêïðåß åíäåßîåéò ãéá ôéò ðéèáíÝò ëåéôïõñãßåò ôïõ óõóôÞìáôïò. ¸íá íÝï åã÷åéñßäéï åííéáêïóßùí óåëßäùí ãéá ôéò áëëåñãßåò áöéåñþíåé ìüíï ìßá óåëßäá óôï ðñüâëçìá. Óçìåéþíåé ðùò «¸÷ïõí ðñïôáèåß áñêåôïß ñüëïé ãéá ôá ðéèáíÜ ùöÝëéìá áðïôåëÝóìáôá ôïõ áíôéóþìáôïò IgE,» ñüëïé ðïõ ðåñéëáìâÜíïõí ôç ñýèìéóç ôçò ìéêñïêõêëïöïñßáò Þ ôç äñÜóç ôïõ «ùò öñïõñïý óôçí ðñþôç ãñáììÞ Üìõíáò» Ýíáíôé «ðñïóâïëÞò áðü âáêôÞñéá êáé éïýò» êáé ôçí ðñïóâïëÞ åíÜíôéá óå ðáñáóéôéêïýò óêþëçêåò. ÊáôáëÞãåé ùò åîÞò: «Êáèþò ôï 25% ôïõ ðëçèõóìïý Ý÷åé óçìáíôéêÞ áëëåñãéêÞ íüóï ìå åìðëåêüìåíï ôï áíôéãüíï IgE, Ý÷åé ðñïôáèåß ç ýðáñîç êÜðïéïõ ðëåïíåêôÞìáôïò ðïõ ðñïóöÝñåé ôï áíôéãüíï óôçí åðéâßùóç.» ¼ìùò, üðùò êáé Üëëá åã÷åéñßäéá, äåí ðñïóðáèåß ìå óïâáñüôçôá íá åñìçíåýóåé ôçí ðñïóáñìïóôéêÞ óçìáóßá ôçò áëëåñãßáò. Ç åõñýôåñá áðïäåêôÞ Üðïøç åßíáé ðùò ôï óýóôçìá IgE õðÜñ÷åé ãéá íá ðñïóâÜëëåé ôïõò ðáñáóéôéêïýò óêþëçêåò. ¸íäåéîç ãéá ôçí éäÝá áõôÞ ðñïÝñ÷åôáé áðü ðáñáôçñÞóåéò üôé ïõóßåò ðïõ áðåëåõèåñþíïíôáé áðü óêþëçêåò ìðïñïýí íá åíåñãïðïéÞóïõí ôçí ôïðéêÞ ðáñáãùãÞ IgE êáé ôçí åðáêüëïõèç öëåãìïíÞ, ðñÜãìá ðïõ åñìçíåýåôáé ùò áìõíôéêÞ äñáóôçñéüôçôá åíÜíôéá óôïõò óêþëçêåò. ÐåñáéôÝñù åíäåßîåéò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ðåéñáìáôéêÝò ìåëÝôåò óå áñïõñáßïõò ïé ïðïßïé áíÝðôõîáí éó÷õñÞ áðüêñéóç IgE üôáí ìïëýíèçêáí ìå Schistosoma mansoni. Ç ìåôÜäïóç ôïõ IgE áðü Ýíá áñïõñáßï óôïí Üëëï ìåôÝöåñå êáé ðñïóôáóßá Ýíáíôé ôçò ëïßìùîçò, åíþ ç ðáñåìðüäéóç ôçò éêáíüôçôáò ôïõ IgE íá óôñáôïëïãÞóåé Üëëá êýôôáñá Ýêáíå ôïí áñïõñáßï ðéï åõÜëùôï óôïõò óêþëçêåò. Óå áíèñþðïõò ðïõ Ý÷ïõí ðñïóâëçèåß áðü ó÷éóôïóþìáôá, ôï 8 Ýùò 20 % ôïõ IgE ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß åíáíôßïí ôùí óêùëÞêùí êáé ôá Üôïìá ìå ìåéùìÝíç éêáíüôçôá ðáñáãùãÞò IgE ðÜó÷ïõí áðü éó÷õñüôåñåò ìïëýíóåéò. Óêþëçêåò üðùò ôï ó÷éóôüóùìá, ðïõ ðñïêáëïýí âëÜâåò óôï Þðáñ êáé óôïõò íåöñïýò, êáé ç öéëÜñéá, ðïõ ðñïêáëåß ôýöëùóç, áðïôåëïýóáí óïâáñüôáôï ðñüâëçìá ðñéí áðü ôçí åéóáãùãÞ ôçò óýã÷ñïíçò õãéåéíÞò êáé ôïõ åëÝã÷ïõ ôùí æþùí-öïñÝùí. ÅÜí ç ìüíç ëåéôïõñãßá ôïõ óõóôÞìáôïò IgE åßíáé íá ðñïóâÜëëåé óêþëçêåò, ôüôå Ý÷åé íüçìá ç ôñÝ÷ïõóá ôáêôéêÞ óôéò áíåðôõãìÝíåò ÷þñåò íá áíôéìåôùðßæïíôáé ïé áëëåñãßåò ìå áíáóôïëÞ ôùí áëëåñãéêþí óõìðôùìÜôùí äéüôé ç áëëåñãéêÞ áíôßäñáóç óå ïôéäÞðïôå Üëëï áðü óêþëçêá èá Þôáí ëÜèïò

172

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñïóáñìïãÞ. Ùóôüóï, ç Ýíäåéîç ðùò ç Üìõíá åíÜíôéá óå óêþëçêåò åßíáé ç ìüíç Þ Ýóôù ìßá óçìáíôéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ IgE ðáñáìÝíåé áíïéêôÞ êáé ßóùò áêüìá óáèñÞ åîáéôßáò ðñïóðáèåéþí íá åñìçíåõèïýí ôá äåäïìÝíá ìå âÜóç ôç ìüíç äéáèÝóéìç õðüèåóç. ÅíáëëáêôéêÝò åîçãÞóåéò ãéá ôç óýíäåóç ôïõ öáéíïìÝíïõ IgE ìå ôïõò óêþëçêåò, üðùò ç ðéèáíüôçôá üôé ïé óêþëçêåò åãåßñïõí ôçí áðüêñéóç ôïõ IgE ðñïò üöåëüò ôïõò (áõîÜíïíôáò ôçí ôïðéêÞ ðáñï÷Þ áßìáôïò), äåí Ý÷ïõí ëçöèåß áñêåôÜ õðüøéí. ÕðÜñ÷åé, ùóôüóï, ìßá Üëëç ðéèáíÞ ëåéôïõñãßá ôïõ óõóôÞìáôïò IgE, ðïõ ðñüóöáôá ðñïôÜèçêå áðü ôçí Margie Profet, åñåõíÞôñéá ðïõ óõíáíôÞóáìå îáíÜ óôá êåöÜëáéÜ ìáò ãéá óçìåßá êáé óõìðôþìáôá êáé ãéá ôéò ôïîßíåò. Ç Profet ðñïôåßíåé ðùò ôï óýóôçìá IgE åîåëß÷èçêå ùò óõìðëçñùìáôéêÞ Üìõíá óôéò ôïîßíåò. ¼ðùò åðé÷åéñçìáôïëïãÞóáìå óôï ÊåöÜëáéï 6, ôï ðåñéâÜëëïí ìáò åßíáé êáé ðÜíôá Þôáí ãåìÜôï ôïîßíåò. Ç åéóðíåüìåíç ãýñç, ôá öýëëá ðïõ ìáò áããßæïõí êáé ôá öõôéêÜ êáé æùéêÜ ðñïúüíôá ðïõ êáôáíáëþíïõìå, üëá ðåñéÝ÷ïõí äõíçôéêÜ âëáâåñÝò ïõóßåò. Ïé ðåñéóóüôåñåòò ôïîßíåò óõíôßèåíôáé áðü ôá öõôÜ ùò ðñïóôáóßá Ýíáíôé óå ðáñÜóéôá êáé Ýíôïìá Þ Üëëá öõôïöÜãá æþá. ÄéáèÝôïõìå äéÜöïñá åßäç Üìõíáò åíÜíôéá óôéò ÷çìéêÝò áõôÝò ïõóßåò. Ðñþôïí, üðïôå ìðïñïýìå ôéò áðïöåýãïõìå. Åðßóçò, ôï åðéèÞëéï ðïõ åðåíäýåé ôï áíáðíåõóôéêü êáé ðåðôéêü ìáò óýóôçìá åßíáé åöïäéáóìÝíï ìå áíôéóþìáôá ôçò ïìÜäáò IgA êáé ìå áðïôïîéíùôéêÜ Ýíæõìá ðïõ óõíïëéêÜ áðïóõíèÝôïõí ìåãÜëåò ïìÜäåò ÷çìéêþí äïìþí. ÕðÜñ÷ïõí êáé ìç÷áíéêïß ìç÷áíéóìïß Üìõíáò üðùò ïé âëåííþäåéò åêêñßóåéò êáé ç äïìÞ ôïõ äÝñìáôüò ìáò êáé ôùí áðïññïöçôéêþí åðéöáíåéþí ìáò. Ïé ôïîßíåò ðïõ ðáñáêÜìðôïõí áõôÞ ôçí áñ÷éêÞ Üìõíá ðñïóâÜëëïíôáé áðü óõãêåíôñùìÝíåò óõóôïé÷ßåò åíæýìùí óôï Þðáñ êáé óôïõò íåöñïýò ìáò. ÕðïèÝóôå üìùò ðùò üëåò áõôÝò ïé Üìõíåò áðïôõã÷Üíïõí, üðùò êÜðïéá óôéãìÞ óõìâáßíåé óå üëåò ôéò ðñïóáñìïãÝò. Ôüôå, óýìöùíá ìå ôçí Profet, Ýñ÷åôáé ç óõìðëçñùìáôéêÞ Üìõíá, ç áëëåñãßá, ðïõ âãÜæåé âéáóôéêÜ áðü ôï óþìá ôéò ôïîßíåò. Ôá äÜêñõá ôéò âãÜæïõí áðü ôá ìÜôéá. Ïé âëåííþäåéò åêêñßóåéò, ôï öôÜñíéóìá êáé ï âÞ÷áò ôéò áðïâÜëëïõí áðü ôçí áíáðíåõóôéêÞ ïäü. Ï Ýìåôïò ôéò áðïìáêñýíåé áðü ôï óôïìÜ÷é. Ç äéÜññïéá ôéò áðïìáêñýíåé áðü ôìÞìáôá ôïõ ðåðôéêïý óõóôÞìáôïò ðïõ âñßóêïíôáé ìåôÜ áðü ôï óôïìÜ÷é. Ïé áëëåñãéêÝò áíôéäñÜóåéò äñïõí ãñÞãïñá êáé åîùèïýí ôá âëáâåñÜ õëéêÜ, ðñÜãìá ðïõ ôáéñéÜæåé ìå ôçí ôá÷ýôçôá ìå ôçí ïðïßá ïé ôïîßíåò ìðïñïýí íá ðñïêáëÝóïõí âëÜâåò. ÌåñéêÝò ìðïõêéÝò áðü ôçí üìïñöç äáêôõëßôéäá 2 ôïõ êÞðïõ óáò ìðïñïýí íá óáò åðéöÝñïõí èÜíáôï ðéï ãñÞãïñá áð’ üôé Ýíá ôçëåöþíçìá ìðïñåß íá öÝñåé ôéò ðñþôåò âïÞèåéåò. Óõìöùíþíôáò ìå ôç èåùñßá ôçò Profet, ôï ìüíï ôìÞìá ôïõ áíïóïðïéçôéêïý ìáò óõóôÞìáôïò ðïõ äåß÷íåé íá âéÜæåôáé åßíáé áõôü ðïõ ó÷åôß2

[Ó.ô.Ì.] Digitalis purpurea, ïéêïãÝíåéá Scrophulariaceae

173

Êåö. 11: Áëëåñãßá

æåôáé ìå ôçí áëëåñãßá. ¢ëëåò ðëåõñÝò ôçò áëëåñãßáò ôéò ïðïßåò ç Profet áíáöÝñåé ãéá íá õðïóôçñßîåé ôç èåùñßá ôçò ðåñéëáìâÜíïõí: ôçí ôÜóç ãéá áëëåñãßá ðïõ ðõñïäïôåßôáé áðü äçëçôÞñéá êáé ôïîßíåò ïé ïðïßåò ðñïóäÝíïíôáé ìüíéìá óôïõò éóôïýò ôïõ óþìáôïò, ôçí áðåëåõèÝñùóç áíôéðçêôéêþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áëëåñãéêÞò öëåãìïíÞò ãéá íá êáôáðïëåìçèïýí ðçêôéêÜ äçëçôÞñéá êáé ôç öáéíïìåíéêÜ ôõ÷áßá êáôáíïìÞ ôùí áëëåñãéþí óå óõãêåêñéìÝíåò ïõóßåò. Óôï óçìåßï áõôü êÜíïõìå ðáýóç ãéá íá åõèõãñáììßóïõìå ôïõò óôü÷ïõò ôçò óêïðïâïëÞò ìáò ðáñüôé äåí äéáèÝôïõìå üðëï ãéá íá óêïðåýóïõìå. ¼ðùò Ý÷ïõìå Þäç ðáñáôçñÞóåé, ôï ðñþôï êáé óçìáíôéêüôåñï åñþôçìá åßíáé, Ðïéá åßíáé ç öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ óõóôÞìáôïò IgE; Ôï äåýôåñï åñþôçìá åßíáé ãéáôß êÜðïéá Üôïìá åßíáé éäéáôÝñùò åõáßóèçôá óôéò áëëåñãßåò åíþ Üëëá ü÷é. Ôï ôñßôï åñþôçìá åßíáé ãéáôß Ýíá åõáßóèçôï Üôïìï áíáðôýóóåé áëëåñãßá óå ìßá ïõóßá êáé ü÷é óå Üëëç, ð.÷. óôï ãÜëá êáé ü÷é óôç ãýñç. Ôï ôÝôáñôï åñþôçìá åßíáé ãéáôß ç óõ÷íüôçôá ôùí áëëåñãéþí äåß÷íåé ôá÷åßá Üíïäï ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá. ÁÔÏÐÉÁ Áðïêáëïýìå «áôïðéêÜ» ôá Üôïìá ðïõ åßíáé éäéáéôÝñùò åõáßóèçôá óôéò áëëåñãßåò. Ç áôïðßá Ý÷åé éó÷õñÞ åìöÜíéóç óå ïéêïãÝíåéåò. Åíþ ç ðéèáíüôçôá ìéáò êëéíéêÜ óçìáíôéêÞò áëëåñãßáò óôï ãåíéêü ðëçèõóìü åßíáé ðåñßðïõ 10ìå áôïðßá êáé 50% åÜí êáé ïé äýï ãïíåßò óáò Ý÷ïõí áôïðßá. Äåí åßíáé áêüìá ãíùóôÜ ôá õðåýèõíá ãïíßäéá, áëëÜ ßóùò ðáßæåé êÜðïéï ñüëï Ýíá åðéêñáôÝò ãïíßäéï óôï ÷ñùìüóùìá 11. ÅÜí âñåèïýí ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí óå áëëåñãßåò, èá ðáñáìÝíåé ôï åñþôçìá ãéáôß õðÜñ÷ïõí. ÌÞðùò, üðùò ôï ãïíßäéï ôçò äñåðáíïêõôôÜñùóçò, ðñïóöÝñïõí ðëåïíÝêôçìá óå óõãêåêñéìÝíá ðåñéâÜëëïíôá Þ ðñïóôáóßá Ýíáíôé óõãêåêñéìÝíùí ëïéìþîåùí; ¹ ìÞðùò ðñïóöÝñïõí ðëåïíÝêôçìá üôáí óõíäõÜæïíôáé ìå Üëëá ãïíßäéá åíþ áëëéþò ïäçãïýí óå ìåéïíÝêôçìá; ¹ ìÞðùò åßíáé «éäéïôñïðßåò» ðïõ äåí ðñïêáëïýóáí íüóçìá ðáñÜ ìüíï üôáí áëëçëåðÝäñáóáí ìå ôï óýã÷ñïíï ðåñéâÜëëïí; Äåí åßíáé üìùò ìüíï ôá ãïíßäéá ðïõ ðáßæïõí ñüëï. ÌåëÝôåò óå ìïíïùéêÜ äßäõìá áäÝëöéá äåß÷íïõí ðùò óôéò ìéóÝò ðåñéðôþóåéò ìüíï ôï Ýíá áðü ôá áäÝëöéá Ý÷åé áëëåñãßåò, åíþ ôï Üëëï äåí ðÜó÷åé. ÅðïìÝíùò èá ðñÝðåé íá åßíáé óçìáíôéêïß êáé Üëëïé ðáñÜãïíôåò åêôüò áðü ôá ãïíßäéá. Åðßóçò, Ýíá Üôïìï Ý÷åé áôïðßá óôçí Ambrosia åíþ Ýíá Üëëï óôéò ãáñßäåò. Ãéáôß; Îåêéíþíôáò íá áðáíôÞóïõìå ôï åñþôçìá èá åðéêáëåóèïýìå äýï éäÝåò: ç ìßá, ðïõ áíáëýèçêå ðáñáðÜíù, åßíáé ç ôÜóç ðïõ Ý÷ïõí ïé áìõíôéêïß ìç÷áíéóìïß íá êÜíïõí ðïëëÜ öèçíÜ ëÜèç áíôß ôùí áêñéâþí ëáèþí (ç áñ÷Þ ôïõ áíé÷íåõôÞ êáðíïý). Ç Üëëç ðñïêýðôåé áðü ôï öáéíüìåíï ôçò åíæõìéêÞò ðïéêéëïìïñößáò ç ïðïßá Ý÷åé ôý÷åé óçìáíôéêÞò ðñïóï÷Þò óôçí ðñüóöáôç âéïëïãéêÞ âéâëéïãñáößá.

174

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Äåßãìáôá ôïõ ßäéïõ åßäïõò, áíèñþðéíïõ Þ Üëëïõ, ðáñïõóéÜæïõí ôñïìåñÞ ðïéêéëßá. Ïé ãåíåôéêïß ôïõò êþäéêåò ìðïñåß íá åßíáé êáôÜ 99% ðáíïìïéüôõðïé, üìùò áðåéñïåëÜ÷éóôåò äéáöïñÝò óôï ãåíåôéêü êþäéêá ìðïñïýí íá ïäçãÞóïõí óå åíôõðùóéáêÜ äéáöïñåôéêÝò äïìÝò êáé äéáöïñåôéêÞ ÷çìåßá ôïõ óþìáôïò. Ôá ìÝñç ôïõ êþäéêá ðïõ åßíáé üìïéá ìðïñïýí åðßóçò íá êùäéêïðïéïýí äéáöïñÝò, åöüóïí ðåñéêëåßïõí ïäçãßåò ôïõ ôýðïõ «åÜí Á ôüôå ×, áëëéþò Ø». ÁíáäñïìéêÜ äéáðéóôþíïõìå ðùò ïé åíäåßîåéò ãéá ôç ìåãÜëç ðïéêéëßá ìåôáîý ôùí áôüìùí õðÞñ÷å ðÜíôá. Áðëþò óêåöèåßôå ðüóï äéáöïñåôéêÜ ìðïñåß íá åßíáé ôá áñóåíéêÜ áðü ôá èçëõêÜ Üôïìá åíüò åßäïõò óôï ìÝãåèïò êáé óôçí áíáôïìßá, óôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá, óôç óõìðåñéöïñÜ êáé óõ÷íÜ óôç äéáôñïöÞ, óôï åíäéáßôçìá êáé óå Üëëá ãíùñßóìáôá. Ïé äéáöïñÝò áõôÝò ßóùò åßíáé áðïôÝëåóìá ãïíéäßùí ðïõ åêöñÜæïíôáé ìüíï åöüóïí õðÜñ÷åé ôåóôïóôåñüíç óå óõãêÝíôñùóç õøçëüôåñç áðü ìéá ôéìÞ êáôùöëßïõ. Ôï êáëýôåñï ðáñÜäåéãìá ðïéêéëïìïñößáò óôïí Üíèñùðï åßíáé ïé äéáöïñåôéêÝò áíôéäñÜóåéò óôá öÜñìáêá. ÏñéóìÝíá Üôïìá ìðïñåß íá ÷ñåéáóèïýí äåêáðëÜóéï ÷ñüíï áðü Üëëá ãéá íá ìåéþóïõí ôç óõãêÝíôñùóç åíüò öáñìÜêïõ óôï ìéóü ôçò áñ÷éêÞò. Ãéá íá ôï êÜíïõìå ðéï êáôáíïçôü, õðïèÝóåôå üôé åóåßò êáé Ýíáò ößëïò óáò äÝ÷åóôå êáé ïé äýï Ýíåóç êéíßíçò. Åóåßò ÷ñåéÜæåóèå ìßá þñá ãéá íá áðïäïìÞóåôå ôç ìéóÞ ðïóüôçôá åíþ ôï äéêü ôïõ óýóôçìá êÜíåé ôï ßäéï ðñÜãìá äÝêá öïñÝò ãñçãïñüôåñá. Óôï ôÝëïò ôçò þñáò, üôáí ç óõãêÝíôñùóç óôï óþìá óáò åßíáé ðÜíôá ç ìéóÞ ôçò áñ÷éêÞò, ç äéêÞ ôïõ åßíáé ëéãüôåñï áðü ôï Ýíá ÷éëéïóôü ôçò áñ÷éêÞò. ÅÜí ôï Ýíæõìï åßíáé ç ÷ïëéíåóôåñÜóç êáé ôï öÜñìáêï åßíáé áíáóôïëÝáò ôçò ÷ïëéíåóôåñÜóçò, ï ïðïßïò ÷ñçóéìïðïéåßôáé óõ÷íÜ ãéá ôç ÷áëÜñùóç ôùí ìõþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ÷åéñïõñãéêþí åðåìâÜóåùí, Ýíáò ôüóï áñãüò ìåôáâïëéóìüò èá ìðïñïýóå íá óáò áöÞóåé ðáñÜëõôï êáé áíßêáíï íá áíáðíåýóåôå åðß þñåò áöüôïõ ïé Üëëïé áóèåíåßò èá Ý÷ïõí áíáíÞøåé. Ïé áíáéóèçóéïëüãïé, åõôõ÷þò, áíáæçôïýí ðÜíôá Üôïìá ìå ôÝôïéá éäéïóõãêñáóßá. ÅÜí ç èåùñßá ôçò Profet åßíáé óùóôÞ, ïé Üíèñùðïé ßóùò áíáðôýóïõí áëëåñãßåò ðñïò ôéò óõãêåêñéìÝíåò ôïîßíåò óôéò ïðïßåò åßíáé éäéáéôÝñùò åõÜëùôïé. Áíáëïãéóèåßôå ôïí Ðñüåäñï Êëßíôïí ðïõ åßíáé áëëåñãéêüò óôéò ãÜôåò. ÌÞðùò áõôÞ ç áëëåñãßá ôïí ðñïóôáôåýåé áðü êÜðïéá åðéêßíäõíç ôïîßíç; Èõìçèåßôå üôé ôï ðïõëß ðéôï÷ïýé (ÊåöÜëáéï 6) Ý÷åé ôïîéêÜ öôåñÜ. Äåí öáßíåôáé ðéèáíü íá Ý÷ïõí êáé ïé ãÜôåò ðáñüìïéá ðñïóáñìïãÞ, áëëÜ áò èåùñÞóïõìå ôç äõíáôüôçôá. Ãéáôß ï Ìðéë Êëßíôïí íá åßíáé åõÜëùôïò ôç óôéãìÞ ðïõ êáíåßò áðï ôïõò óõããåíåßò ôïõ äåí åßíáé; ºóùò áðëþò äéüôé êëçñïíüìçóå åëëáôùìáôéêÝò ìïñöÝò åíüò ãïíéäßïõ ðïõ öôéÜ÷íåé Ýíá Ýíæõìï óçìáíôéêü óôçí áðïäüìçóç êÜðïéáò ôïîßíç ôçò ãÜôáò. ÅÜí ï Êëßíôïí áêïõìðÞóåé ôï ôñß÷ùìá ãÜôáò Þ åéóðíåýóåé ìéêñïóêïðéêÜ óùìáôßäéÜ ôïõ, ç ôïîßíç èá åéó÷ùñÞóåé óôá êýôôáñÜ ôïõ êáé èá öèÜóåé óå åðéâëáâåßò óõãêåíôñþóåéò, áíôß íá êáôáóôñáöåß ãñÞãïñá áðü ôá Ýíæõìá ðïõ èá Ýðñåðå öõóéïëïãéêÜ íá õðÜñ÷ïõí. Åõôõ÷þò, ï ðñüåäñïò Ý÷åé éóôéïêýôôáñá êáé

Êåö. 11: Áëëåñãßá

175

Ô âïçèçôéêÜ êýôôáñá ðïõ ðáñÜãïõí IgE. ¼ëá áõôÜ ôá êýôôáñá áíôéäñïýí óôçí ôïîßíç ðõñïäïôþíôáò áìõíôéêÝò áíôéäñÜóåéò üðùò ôï öôÜñíéóìá. Ôüôå ßóùò ï ðñüåäñïò ÷ñåéáóèåß íá äéáêüøåé óçìáíôéêÝò äéáðñáãìáôåýóåéò ãéá íá âãÜëåé ôï ìáíôÞëé áðü ôçí ôóÝðç ôïõ, áëëÜ ôï öôÜñíéóìá, ùò Üìõíá, èá ìðïñïýóå íá ôïí óþóåé áðü êÜðïéá óïâáñÞ áäéáèåóßá. Ðéóôåýåôå ôç èåùñßá áõôÞ ãéá ôçí áëëåñãßá ôïõ Ìðéë Êëßíôïí óôéò ãÜôåò; Åìåßò äåí ôçí ðéóôåýïõìå, áëëÜ Ý÷ïõìå êáëÞ äéêáéïëïãßá ðïõ ôç ëÝìå. ÌÝ÷ñé áõôÞ ôç óôéãìÞ, äåí õðÜñ÷åé áðüäåéîç üôé åßíáé ëáíèáóìÝíç. ¼óï äåí ãíùñßæïõìå ôï ñüëï ôïõ óõóôÞìáôïò IgE, èá äõóêïëåõüìáóôå ðïëý íá äéáêñßíïõìå ôá åðéôåýãìáôÜ ôïõ áðü ôá ëÜèç ôïõ. Ìðïñïýìå íá áëëÜîïõìå ôçí éóôïñßá êáé íá ïíïìÜóïõìå ôçí áëëåñãßá óôéò ãÜôåò ìßá åíü÷ëçóç ÷ùñßò áîßá, óôçñßæïíôáò ðÜëé ôçí åîÞãçóç óôç èåùñßá ôçò Profet ðùò ïé áëëåñãßåò åßíáé åíáëëáêôéêÞ Üìõíá Ýíáíôé óå ôïîßíåò. ºóùò ç áëëåñãßá ôïõ Ìðéë Êëßíôïí åßíáé Ýíá áêüìç ðáñÜäåéãìá ôçò áñ÷Þò ôïõ áíé÷íåõôÞ êáðíïý. ºóùò ï Êëßíôïí óõíÜíôçóå óôçí ðáéäéêÞ ôïõ çëéêßá âáêôçñéáêÝò ôïîßíåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá áíáðíåõóôéêÞò ëïßìùîçò êáé ôï óýóôçìá IgE äñáóôçñéïðïéÞèçêå êáé áíôÝäñáóå, ü÷é ìüíï óôï åðéêßíäõíá õëéêÜ, áëëÜ êáé óå ìåñéêÜ áèþá ìüñéá «èåáôÝò» (ï üñïò åßíáé ôçò Profet). ºóùò ìåñéêÜ Üêáêá óõóôáôéêÜ ôïõ ôñé÷þìáôïò ôçò ãÜôáò Ýãéíáí áíôéëçðôÜ ìå ëáíèáóìÝíï ôñüðï, áðü ìåñéêÜ êýôôáñá ðïõ ðáñÜãïõí IgE, ùò ôáñá÷ïðïéüò ôïîßíç, Þ ôïõëÜ÷éóôïí ùò áîéüðéóôá óçìåßá ãéá ôçí ðáñïõóßá ôçò ôïîßíçò. Ôá áíïóïðïéçôéêÜ êýôôáñá ðïõ áíôéäñïýí óôçí îÝíç ïõóßá ðïëëáðëáóéÜæïíôáé êáé ãßíïíôáé ðïëõÜñéèìá. ¸ôóé, ìåôÜ áðü ôï ðñþôï åðåéóüäéï, ìåãÜëïé áñéèìïß áíôé-ãáôéêþí êõôôÜñùí Þôáí ðáíÝôïéìá íá ìðïõí óå äñÜóç óôçí åðüìåíç Ýêèåóç. ÐñïôéìÜôå áõôÞ ôçí åîÞãçóç ãéá ôçí áëëåñãßá ôïõ Ìðéë Êëßíôïí; Åìåßò ôçí ðñïôéìïýìå ÷ùñßò íá åßìáóôå Ýôïéìïé íá óôïé÷çìáôßóïõìå õðÝñ ôçò äéüôé áðëþò äåí õðÜñ÷ïõí áñêåôÝò ðëçñïöïñßåò ãéá íá áðïöáóßóïõìå. ÅÜí åßóèå ï ãéáôñüò ôïõ ðñïÝäñïõ, ôß èá ðñïôåßíáôå; Èá óõíôáãïãñáöïýóáôå Ýíá öÜñìáêï ãéá ôçí áíáóôïëÞ ôçò áëëåñãéêÞò áíôßäñáóçò; Ç áðÜíôçóç èá åîáñôçèåß áðü ôç ÷ñçóéìüôçôá ôçò áëëåñãßáò. Åßíáé ìÞðùò áðïôåëåóìáôéêÞ Üìõíá åíáíôßïí ìéáò åðéêßíäõíçò ôïîßíçò, Þ åßíáé ëÜèïò óõíáãåñìüò; Ðþò èá áðïöáóßæáôå; Ðñïò ôï ðáñüí, äåí äéáèÝôåôå ìéá ãåñÞ âÜóç ãéá íá óôçñßîåôå ôçí áðüöáóÞ óáò. ºóùò èåëÞóåôå íá ÷ñçóéìïðïéÞóåôå áíôééóôáìéíéêÜ öÜñìáêá ãéá ôçí êáôáóôïëÞ ôçò áëëåñãéêÞò áíôßäñáóçò, åöüóïí äåí ðáñïõóéÜæïõí ãíùóôïýò êéíäýíïõò, áëëÜ äåí õðÜñ÷ïõí åðáñêåßò áíôééóôáìéíéêÝò ìåëÝôåò ðïõ íá ìðïñïýí íá áíé÷íåýóïõí ôá åßäç ôùí êéíäýíùí ðïõ õðïíïïýíôáé óôçí èåùñßá ôçò Profet. Ç ðéèáíüôçôá âëÜâçò ðïõ èá ðñïêëçèåß áðü ôçí êáôáóôïëÞ ôùí áëëåñãéêþí óõìðôùìÜôùí ÷ñÞæåé ðñïóï÷Þò äéüôé õðÜñ÷ïõí äåäïìÝíá ðïõ õðïäçëþíïõí ðùò ç áëëåñãßá åíäÝ÷åôáé íá ðñïóôáôåýåé áðü êáñêßíï. Ç Profet áíáöÝñåé ðùò äåêáÝîé óôéò åéêïóéäýï åðéäçìéïëïãéêÝò ìåëÝôåò âñÞêáí üôé ôá Üôïìá ìå

176

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áëëåñãßåò Ý÷ïõí ëéãüôåñåò ðéèáíüôçôåò íá ðÜó÷ïõí áðü êáñêßíï, åéäéêÜ óå éóôïýò ðïõ ðáñïõóéÜæïõí áëëåñãéêÝò áíôéäñÜóåéò. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ôñåéò áðü ôéò ìåëÝôåò äåí âñÞêáí îåêÜèáñç ó÷Ýóç, åíþ ôñåéò Üëëåò, ðïõ ðåñéëáìâÜíïõí êáé ìßá ìåãÜëç, êáëÜ åëåã÷üìåíç Ýñåõíá, âñÞêáí üôé ïñéóìÝíåò áëëåñãßåò óõíäÝïíôáé ìå áõîçìÝíç ðéèáíüôçôá áíÜðôõîçò êÜðïéùí ìïñöþí êáñêßíïõ. Ôß óõìðÝñáóìá íá âãÜëïõìå; Óßãïõñá èá Þôáí ðñüùñï íá óõìðåñÜíïõìå ðùò ïé áëëåñãßåò ðñïóôáôåýïõí áðü ôïí êáñêßíï, äåí åßíáé üìùò ðñüùñï íá áñ÷ßóïõìå íá åñåõíïýìå ôïõò ðéèáíïýò êéíäýíïõò ôçò ìáêñü÷ñïíçò ÷ñÞóçò öáñìÜêùí ðïõ êáôáóôÝëëïõí ôéò áëëåñãéêÝò áíôéäñÜóåéò. Äõóôõ÷þò, ïé ìç öáñìáêåõôéêÝò áãùãÝò åßíáé Üâïëåò Þ ü÷é ðïëý áðïôåëåóìáôéêÝò. ÅÜí Ý÷åôå ðõñåôü «åê ÷üñôïõ», ãíùñßæåôå üôé éáôñéêÝò óõìâïõëÝò ãéá ðáñáìïíÞ óå êëåéóôü äùìÜôéï üóï ðéï ðïëý ãßíåôáé, ÷ñÞóç ìÜóêáò üôáí ðñÝðåé íá åßóèå Ýîù, Þ áëëáãÞ ôüðïõ üôáí Ýñ÷åôáé ç êáêÞ åðï÷Þ, åßíáé äýóêïëï íá åöáñìïóèïýí. Åßíáé ðïëý ðéï âïëéêü íá ðÜñåôå Ýíá ÷Üðé. ÅÜí ç èåùñßá ãéá ôçí áëëåñãßá êáé ôéò ôïîßíåò åßíáé óùóôÞ, ôüôå Ý÷åé îåêÜèáñåò ðñïåêôÜóåéò óôçí éáôñéêÞ Ýñåõíá. Åßíáé áðëü íá äþóïõìå ôçí ïõôïðéêÞ ðñïôñïðÞ: áíé÷íåýóôå ðïéåò ôïîßíåò ðåñéëáìâÜíïõí ç ãýñç, ïé ãÜôåò, ôá èáëáóóéíÜ êáé ëïéðÜ õëéêÜ ðïõ åðÜãïõí áëëåñãßåò êáé åðéíïÞóôå ôå÷íéêÝò ãéá ôçí áðïäüìçóÞ ôïõò. Ïé ôïîßíåò áõôÝò åßíáé ßóùò äéáöïñåôéêÝò áðü ôá áíôéãüíá ðïõ äßíïõí ôï åñÝèéóìá ãéá ôçí áëëåñãßá. ÅÜí ãíùñßæáìå ðïéï åßíáé ôï åðéêßíäõíï óõóôáôéêü óôç ãýñç ôçò Ambrosia, èá ìðïñïýóáìå ßóùò íá åöïäéÜóïõìå ôïõò áíèñþðïõò ìå ñéíéêÝò óôáãüíåò Þ åéóðíåüìåíá ðïõ èá áðåíåñãïðïéïýóáí ìå ÷çìéêü ôñüðï êáé ôçí ôïîßíç êáé ôï áíôéãüíï. Èá ìðïñïýóáìå íá êáôåñãáóèïýìå ôéò áëëåñãéïãüíåò ôñïöÝò êáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï. ÅÜí ãíùñßæáìå ðïéïé áóèåíåßò äåí ÷ñåéÜæïíôáé ôçí áëëåñãßá ôïõò ãéá íá áíôéóôáèìßóïõí êÜðïéá áíåðÜñêåéá ãéá áðïôïîßíùóç, èá ìðïñïýóáìå íá êáôáóôåßëëïõìå ôá óõìðôþìáôÜ ôïõò ÷ùñßò åíäïéáóìü. ÌåëÝôåò ôÝôïéïõ ôýðïõ èá åßíáé åëëåéðåßò åêôüò åÜí ìðïñÝóïõí íá äéáêñßíïõí ôò ÷ñÞóéìåò áëëåñãßåò áðü ôéò Ü÷ñçóôåò. ÅÜí ç Profet Ý÷åé äßêéï üôáí èåùñåß üôé ìßá áëëåñãßá óôï áõãü åßíáé óôáèåñÜ êáêÞ ðñïóáñìïãÞ, áõôÞ ç áëëåñãßá äåí èá ðñÝðåé íá ðñïóôáôåýåé áðü êáñêßíïõò ôçò ðåðôéêÞò ïäïý êáé ç öëåãìïíÞ ðïõ ðñïîåíåßôáé áðü ôçí áëëåñãßá ßóùò áêüìá êáé íá áõîÜíåé ôïí êßíäõíï ãéá êáñêßíï. Ùóôüóï, åßíáé áíáìåíüìåíï üôé ìßá áëëåñãßá óôéò ãáñßäåò èá ìåéþíåé ôïí êßíäõíï êáñêßíïõ ãéá üðïéïí äåí ìðïñåß íá áðïôïîéíþóåé êÜðïéá áðü ôá ðïëëÜ äçëçôçñéþäç óõóôáôéêÜ ðïõ ðáßñíïõí ïé ãáñßäåò ôñþãïíôáò öõôïðëáíãêôü. Ç èåùñßá ôçò Profet ðáñÝ÷åé ìßá âÜóç ãéá íá ðñïâëÝðïõìå ðüôå ç áëëåñãßá èá ðñïóôáôåýóåé áðü ôïí êáñêßíï êáé ðüôå åßíáé Üó÷åôç Þ áíôßóôñïöá áõîÜíåé ôïí êßíäõíï. ÐñÝðåé íá ôïíßóïõìå üôé ç èåùñßá ôçò åßíáé êáéíïöáíÞò. ÅëÜ÷éóôïé áëëåñãéïëüãïé ôçí Ý÷ïõí õðüøéí ôïõò, åíþ ïé ðåñéóóüôåñïé áðïäÝ÷ïíôáé ôç èåùñßá ãéá ôïõò óêþëçêåò. ¼ðùò ðáñáôÞñçóå êÜðïôå ï

Êåö. 11: Áëëåñãßá

177

Thomas Huxley, ç áëÞèåéá åßíáé ðéï ðéèáíü íá ðñïÝëèåé áðü Ýíá ëÜèïò ðáñÜ áðü áóÜöåéá. Áêüìá ìßá ðéèáíÞ ëåéôïõñãßá ôïõ óõóôÞìáôïò IgE ßóùò åßíáé ç Üìõíá åíáíôßïí åêôïðáñáóßôùí üðùò ôá ôóéìðïýñéá, ç øþñá, ïé øåßñåò, ïé øýëëïé êáé ïé êïñéïß. ÓÞìåñá áðïôåëïýí ìéêñü ðñüâëçìá ãéá ôçí ðëåéïøçößá ôùí áíèñþðùí óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò, üìùò êáôÜ ôçí ìåãáëýôåñç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò, õðÞñîáí ü÷é ìüíï óõíå÷Þò åíü÷ëçóç áëëÜ êáé öïñåßò ðïëëþí íïóçìÜôùí. Ôï ÷ôýðçìá, ôï îýóéìï êáé ï áëëçëïêáëëùðéóìüò åßíáé Üìõíåò ìå ìåñéêÞ ìüíï áðïôåëåóìáôéêüôçôá. ¼ôáí ïé áãåëÜäåò äåí ìðïñïýí íá êáèáñßóïõí ôï ôñß÷ùìÜ ôïõò åîáéôßáò ÷ïíôñïý ðåñéëáéìßïõ, ôüôå ôï öïñôßï ôïõò óå ôóéìðïýñéá êáé øåßñåò áõîÜíåé óôáèåñÜ êáé êáôüðéí êáôáññÝåé îáöíéêÜ üôáí ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ôçò áãåëÜäáò áñ÷ßæåé íá áíôáðïêñßíåôáé óôá ôóéìðÞìáôá ìå öëåãìïíÞ ðïõ åìðïäßæåé ôá ðáñÜóéôá íá êáôáíáëþóïõí áßìá. Ç ðñüëçøç ôçò ðñïóâïëÞò áðü åêôïðáñÜóéôá èá ìðïñïýóå íá åîçãÞóåé ðïëëÝò ðëåõñÝò ôïõ óõóôÞìáôïò IgE, åéäéêÜ ôç óõãêÝíôñùóç éóôéïêõôôÜñùí óôéò åðéöÜíåéåò ôïõ óþìáôïò, ôçí Üìåóç ìáæéêÞ áðüêñéóç êáé ôç äéÝãåñóç ôïõ êíçóìïý.Èá ìðïñïýóáìå íá åëÝãîïõìå áõôÞ ôç èåùñßá äéåñåõíþíôáò åÜí ç áíïóïáðüêñéóç ðïõ áíôéìåôùðßæåé ôá ôóéìðïýñéá óôéò áãåëÜäåò âáóßæåôáé üíôùò óôéò áðïêñßóåéò IgE êáé ìåëåôþíôáò ôéò áðïêñßóåéò IgE áôüìùí ðïõ Ý÷ïõí ìïëõíèåß ìå åêôïðáñÜóéôá. ¼ðùò êáé ìå Üëëá ãíùñßóìáôá, ôï óýóôçìá IgE ìðïñåß êÜëëéóôá íá Ý÷åé ðÜíù áðü ìßá ëåéôïõñãßåò. Ìðïñåß íá áëçèåýåé Ýíáò óõíäõáóìüò ôùí ðáñáðÜíù Þ êáé Üëëåò åîçãÞóåéò. ¸íáò êáëüò ôñüðïò íá êáèïñéóèåß ç ëåéôïõñãßá åíüò ÷áñáêôçñéóôéêïý åßíáé íá ðáñáôçñÞóïõìå ôá ðñïâëÞìáôá ôùí áôüìùí ðïõ äåí ôï äéáèÝôïõí. Ôï Ýëëåéìá åíüò áôüìïõ ÷ùñßò ìÜôéá åßíáé ðñïöáíÝò êáé ôá ðñïâëÞìáôá åíüò Üëëïõ ÷ùñßò íåöñïýò èá öáíïýí óýíôïìá, üìùò ïé ëåéôïõñãßåò ðïëëþí ãíùñéóìÜôùí åßíáé ðéï áíåðáßóèçôåò. Ï óðëÞí, ãéá ðáñÜäåéãìá, óõíÞèùò áöáéñåßôáé ÷åéñïõñãéêÜ åÜí õðïóôåß ñÞîç, üðùò óõìâáßíåé êáìéÜ öïñÜ óå áõôïêéíçôéóôéêÜ áôõ÷Þìáôá. Áõôïß ïé áóèåíåßò äåí Ý÷ïõí êÜðïéá åìöáíÞ áíáðçñßá, åÜí üìùò ðñïóâëçèïýí áðü ðíåõìïíßá, ç ìüëõíóç ìðïñåß íá åðéöÝñåé óýíôïìá ôï èÜíáôï äéüôé äåí õðÜñ÷åé ï óðëÞí ãéá íá äéçèåß ôá ìïëõóìáôéêÜ óùìáôßäéá áðü ôï áßìá. Ôß óõìâáßíåé óå Üôïìá ðïõ äåí äéáèÝôïõí ôçí éêáíüôçôá íá óõíèÝôïõí öõóéïëïãéêü IgE ; Ðáñüëï ðïõ ìåñéêÜ Üôïìá ìå ðïëý ÷áìçëÜ åðßðåäá IgE åßíáé õãéÞ, Üëëá âáóáíßæïíôáé áðü åðáíáëáìâáíüìåíåò ìïëýíóåéò ôùí ðíåõìüíùí êáé ôùí éãìïñßùí êáèþò êáé áðü ßíùóç ôùí ðíåõìüíùí. Ðáñüôé ôá åõñÞìáôá áõôÜ èá ìðïñïýóáí íá åßíáé áðïôÝëåóìá Ýêèåóçò óå ôïîßíåò Þ äåõôåñïãåíÞ áðïôåëÝóìáôá ôïõ ðáñÜãïíôá ðïõ ðñïêÜëåóå ôçí áíåðÜñêåéá IgE, õðÜñ÷ïõí åðßóçò åíäåßîåéò üôé óõãêåêñéìÝíá áíôéóþìáôá IgE êáôáðïëåìïýí ôï âáêôÞñéï Staphylococcus aureus óå Üôïìá ðïõ äåí ìðïñïýí íá óõíèÝóïõí Üëëåò áíïóï-

178

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óöáéñßíåò. Óå Ýñåõíá 190 áóèåíþí ðïõ Ýðáó÷áí áðü âñïã÷éêü Üóèìá, ïé 55 åß÷áí áíôéóþìáôá IgE ãéá óõóôáôéêÜ ôùí âáêôçñßùí Streptococcus pneumoniae êáé/Þ Haemophilus influenzae. ÅðéðëÝïí, Ýíá áðü ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ïõóéþí ðïõ áðåëåõèåñþíïíôáé áðü ôá éóôéïêýôôáñá åßíáé íá ðñïóåëêýïõí Üëëá áìõíôéêÜ êýôôáñá óôçí ðåñéï÷Þ, ãéá íá ìðïõí óôç ìÜ÷ç åíÜíôéá óå êÜèå åéóâïëÝá. ¼ëá áõôÜ õðïäçëþíïõí ðùò ôï óýóôçìá IgE ßóùò ìáò ðñïóôáôåýåé Üìåóá Þ Ýììåóá áðü óõíçèéóìÝíá âáêôÞñéá êáé éïýò. Ç ðïëõðëïêüôçôá ôùí áíïóïðïéçôéêþí óõóôçìÜôùí, ìå ëåéôïõñãßåò ðïõ áëëçëïåðéêáëýðôïíôáé êáé áëëçëïâïçèïýíôáé, êÜíåé ðïëý äýóêïëç ôçí ôáõôïðïßçóç ôùí ùöåëåéþí ôïõ óõóôÞìáôïò IgE. Áðáéôåßôáé õðïìïíåôéêÞ êáé êáëïó÷åäéáóìÝíç Ýñåõíá ãéá íá áðáíôçèåß ôï óçìáíôéêü ìá áíáðÜíôçôï åñþôçìá: Ôß ñüëï ðáßæåé ôï óýóôçìá IgE; ÔÏ ÐÉÏ ÂÁÓÁÍÉÓÔÉÊÏ ÅÑÙÔÇÌÁ Ìßá áêüìá ðëåõñÜ ôçò áëëåñãßáò, ôçò áíáðíåõóôéêÞò ôïõëÜ÷éóôïí, ðïõ äçìéïõñãåß áìç÷áíßá, åßíáé ç öáéíïìåíéêÜ ðñüóöáôç åìöÜíéóÞ ôçò ùò óïâáñïý éáôñéêïý ðñïâëÞìáôïò. Ï John Bostock áñ÷éêÜ ðåñéÝãñáøå ôá äéêÜ ôïõ óõìðôþìáôá áðü ðõñåôü «åê ÷üñôïõ» ãéá ôçí ÂáóéëéêÞ Áêáäçìßá ôï 1819 êáé áñãüôåñá áíÝöåñå ðùò ìðüñåóå íá âñåé ìüíï åéêïóéïêôþ ðáñüìïéåò ðåñéðôþóåéò Ý÷ïíôáò äéåñåõíÞóåé ðÝíôå ÷éëéÜäåò áóèåíåßò óå üëç ôçí Áããëßá. Ôá áñ÷åßá õðïäçëþíïõí üôé ï ðõñåôüò «åê ÷üñôïõ» Þôáí ïõóéáóôéêÜ Üãíùóôïò óôç Âñåôôáíßá ðñéí áðü ôï 1830 êáé óôç Âüñåéá ÁìåñéêÞ ðñéí áðü ôï 1850. Óôçí Éáðùíßá ç óõ÷íüôçôÜ ôïõ Þôáí áìåëçôÝá ôï 1950, áëëÜ ôþñá åðçñåÜæåé ôï Ýíá äÝêáôï ðåñßðïõ ôïõ ðëçèõóìïý. ÅÜí ç áýîçóç åßíáé ðñáãìáôéêÞ êáé ü÷é ðáñáìüñöùóç åîáéôßáò ôùí åëëéðþí áñ÷åßùí, ðïéïò íÝïò ðåñéâáëëïíôéêüò ðáñÜãùí ôïõ ôåëåõôáßïõ áéþíá Þ ôùí ôåëåõôáßùí äýï ìðïñåß íá åñìçíåýóåé áõôü ôï ôñïìáêôéêü öáéíüìåíï; Ìßá Ýíäåéîç ðñïÝñ÷åôáé áðü ìåëÝôåò ãéá ôïõò ðáñÜãïíôåò ðïõ äåß÷íïõí íá åõáéóèçôïðïéïýí ôá Üôïìá ìå ðñïäéÜèåóç, êõñßùò ôçí Ýêèåóç óå áíôéãüíá óôïõò äýï ðñþôïõò ìÞíåò ôçò æùÞò. Óå ìßá ìåëÝôç 120 âñåöþí ìå õøçëÞ åðéññÝðåéá óôçí áëëåñãßá üðïõ ìåôñÞèçêáí ôá åðßðåäá IgE óôç ãÝííçóç, 62 âñÝöç áíáôñÜöçêáí ùò ïìÜäá åëÝã÷ïõ ÷ùñßò êáììßá ðáñÝìâáóç, åíþ ïé ìçôÝñåò 58 âñåöþí ôçò ðåéñáìáôéêÞò ïìÜäáò äéäÜ÷èçêáí ðþò íá êñáôïýí ôï óðßôé ôïõò ó÷åôéêÜ áðáëëáãìÝíï áðü áëëåñãéïãüíá, íá ðñïëáìâÜíïõí ôá æùýöéá êáé íá áðïöåýãïõí ôç ÷ïñÞãçóç äõíçôéêÜ áëëåñãéïãüíùí ôñïöþí óôá âñÝöç ôïõò. Óå çëéêßá 10 ìçíþí, ôï 40% ôçò ïìÜäáò åëÝã÷ïõ åß÷áí áíáðôýîåé áëëåñãßåò óå óýãêñéóç ìå ôï 13% ìüíï áðü ôçí ðåéñáìáôéêÞ ïìÜäá. ºóùò Ýíá ìÝñïò ôçò áõîáíüìåíçò óõ÷íüôçôáò ôùí áëëåñãéþí åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò æùÞò ìáò óå óðßôéá ìå õöÜóìáôá êáé ìïêÝôåò ðïõ åßíáé ÷þñïé áíÜðôõîçò ãéá áêÜñåá.

Êåö. 11: Áëëåñãßá

179

¼ôáí ï Eric Ottesen, åðéêåöáëÞò ôïõ ÔïìÝá ÊëéíéêÞò Ðáñáóéôïëïãßáò óôï Åèíéêü Éíóôéôïýôï Áëëåñãéþí êáé Ëïéìùäþí Íüóùí ôùí ÇÐÁ, ìåëÝôçóå ôï 1973 ôïõò åîáêüóéïõò áíèñþðïõò ðïõ æïõí óôï Mauke, ìßá áôüëëç ôïõ Íïôßïõ Åéñçíéêïý, ìüíï ôï 3% ôïõ ðëçèõóìïý åß÷å áëëåñãßåò. ¸ùò ôï 1992, ç óõ÷íüôçôá åß÷å áíÝâåé óôï 15ãéá ìïëýíóåéò áðü óêþëçêåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åíäéÜìåóùí åôþí Üöçóå ôï óýóôçìá IgE ÷ùñßò öõóéêü óôü÷ï, ïðüôå ïé óõíÞèåéò ìç÷áíéóìïß ðïõ åêôïíþíïõí ôï óýóôçìá åßíáé áíåíåñãïß êáé ôï IgE áñ÷ßæåé íá ðñïóâÜëëåé áâëáâÞ áíôéãüíá. Ï èçëáóìüò ìåéþíåé ôç óõ÷íüôçôá ôùí áëëåñãéþí, åðïìÝíùò ç äéáôñïöÞ ìå ìðéìðåñüí ßóùò óõíåéóöÝñåé åðßóçò óôçí áýîçóç ôùí áëëåñãéþí. ºóùò ôá ìùñÜ ðïõ óôåñÞèçêáí ôá ìçôñéêÜ áíôéóþìáôá êÜíïõí ðéï ðïëëÜ áíïóïëïãéêÜ ëÜèç üôáí ðñÝðåé íá ôá âãÜëïõí ðÝñá ìüíá ôïõò ìå ôá áíôéãüíá. ¹ ßóùò ïé ðïëõÜíèñùðåò, êéíçôéêÝò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò åêèÝôïõí ôá âñÝöç óå ìåãáëýôåñç ðïéêéëßá áíáðíåõóôéêþí íïóçìÜôùí áðü éïýò êáé åðïìÝíùò ôá åêèÝôïõí ðåñéóóüôåñï óå äéÜöïñá áëëåñãéïãüíá. Ç áõîçìÝíç ðïóüôçôá êáé ðïéêéëßá ôùí áôìïóöáéñéêþí ñýðùí ìðïñåß íá åõíïåß áõîÞóåéò ôüóï óôéò ÷ñÞóéìåò áëëåñãßåò (åöüóïí õðÜñ÷ïõí ôÝôïéåò), üóï êáé óôéò åðéâëáâåßò, ßóùò äéüôé ç ÷çìéêÞ âëÜâç óôï áíáðíåõóôéêü åðéèÞëéï åíäÝ÷åôáé íá åðéôñÝðåé ôçí åßóïäï óå áíôéãüíá ðïõ óå Üëëç ðåñßðôùóç èá Ýìåíáí Ýîù. Ïé ôñïöéêÝò áëëåñãßåò, ðáñüôé ßóùò äåí äåß÷íïõí ôüóï îåêÜèáñá íá áõîÜíïõí, åíäÝ÷åôáé íá Ý÷ïõí ãßíåé ðéï åíï÷ëçôéêÝò ãéáôß ôþñá ðéá ìðïñïýìå íá áóêÞóïõìå åëÜ÷éóôï Ýëåã÷ï óå üôé ôñþìå. Ôá áõãÜ, ç óüãéá, ôï óéôÜñé êáé Üëëá ðéèáíÜ áëëåñãéïãüíá ðéèáíüí âñßóêïíôáé óå ìåãáëýôåñç ðïéêéëßá åìðïñéêþí ôñïöþí êáé åßíáé äýóêïëï íá áðïöåõ÷èïýí, áêüìá êáé áðü ôá Üôïìá ðïõ ãíùñßæïõí üôé åßíáé áëëåñãéêÜ óôéò ôñïöÝò áõôÝò. Ôß äéáöïñåôéêü êÜíïõìå óÞìåñá áð’ üôé êÜíáìå ìüëéò ðñéí áðü Ýíáí áéþíá ðïõ ìáò êáèéóôÜ ôüóï åõÜëùôïõò óå ôüóç ðïéêéëßá áëëåñãéþí; ×ñåéáæüìáóôå áðåãíùóìÝíá áëçèéíÝò áðáíôÞóåéò. Ïé áíáðíåõóôéêÝò áëëåñãßåò ðñïóÝâáëáí ëéãüôåñï áðï ôï 1% ôùí áôüìùí óôéò âéïìç÷áíéêÝò êïéíùíßåò ôï 1840. ÓÞìåñá, åêáôüí ðåíÞíôá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ðñïóâÜëëïõí ôï 10åðéöõëÜóóåé ôï ìÝëëïí åÜí ðáñáìåßíïõìå ôüóï áäáåßò üóï óÞìåñá;

180

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 12

Êáñêßíïò

Ó

ôéò 5 Ìáñôßïõ 1992, ïé Times ôçò ÍÝáò Õüñêçò ðåñéåß÷áí ôçí áíáêïßíùóç ôïõ èáíÜôïõ ôçò ãíùóôÞò çèïðïéïý Sandy Dennis, èýìáôïò ôïõ êáñêßíïõ óôá ðåíçíôáðÝíôå ôçò ÷ñüíéá. Ôçí ßäéá çìÝñá, ç ïãäïíôáôñéÜ÷ñïíç çèïðïéüò Katharine Hepburn áðïëÜìâáíå ôçí åéêïóôÞ ðÝìðôç åâäïìÜäá ðïõ ç áõôïâéïãñáößá ôçò Þôáí óôïí êáôÜëïãï ôùí åõðþëçôùí ôçò åöçìåñßäáò Times. ¸íá ðñïöáíÝò åñþôçìá åßíáé:Ãéáôß ï êáñêßíïò äéÜëåîå ôç Sandy Dennis;Ôß Þôáí áõôü ðïõ ôçò óôÝñçóå ôç ìáêñïæùßá ôçò óõíáäÝëöïõ ôçò; Ôï ðñïöáíÝò áõôü åñþôçìá óôÝêåé áðü çèéêÞò êáé éáôñéêÞò ðëåõñÜò, üìùò õðÜñ÷åé âáèýôåñï âéïëïãéêü åñþôçìá: Ðþò åßíáé äõíáôüí íá æïýìå ôüóåò äåêáåôßåò ÷ùñßò íá ðåèáßíïõìå áðü êáñêßíï; Ôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá åßíáé áðëþò êýôôáñá ðïõ êÜíïõí ôç öõóéïëïãéêÞ ôïõò äïõëåéÜ: áõîÜíïõí êáé áíáðáñÜãïíôáé. Ðþò ìðïñïýí ôüóá êýôôáñá íá êÜíïõí êÜôé ôüóï áöýóéêï:íá åìðïäßæïõí ôçí áýîçóÞ ôïõò åðß äåêáåôßåò; Ðñïöáíþò ìðïñïýí, áëëéþò üëïé èá åß÷áìå ðåèÜíåé óå íåáñÞ çëéêßá áðü êáñêßíï.ÁõôÞ, öõóéêÜ, åßíáé ç ôåëéêÞ åîÞãçóç. Ôá Üôïìá ìå ôç ìéêñüôåñç ðéèáíüôçôá íá ðåèÜíïõí óå íåáñÞ çëéêßá, áðü ïðïéáäÞðïôå áéôßá, Ý÷ïõí ôç ìåãáëýôåñç ðéèáíüôçôá íá åðéâéþóïõí, íá áíáðáñá÷èïýí êáé íá ìåôáäþóïõí ôçí ðñïóáñìïãÝò ôïõò ãéá êáèõóôÝñçóç ôïõ êáñêßíïõ óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò. ÔÝôïéïõ ôýðïõ åîåëéêôéêÝò åñìçíåßåò ìáò âïçèïýí íá êáôáíïÞóïõìå ôç äñÜóç êáé ôçí êáôáãùãÞ ôùí ðñïóáñìïãþí ðïõ êáèõóôåñïýí ôïí êáñêßíï êáé ôï ìåãÜëï åðßôåõãìá ðïõ êáôïñèþíïõí. Ï Êïìöïýêéïò åßðå ðåñßðïõ ôï åîÞò: Ï êïéíüò Üíèñùðïò áðïñåß ìå ôá áóõíÞèéóôï. Ï óïöüò Üíèñùðïò áðïñåß ìå ôï óõíçèéóìÝíï. Ç áðïñßá ãéá ôï óýíçèåò öáéíüìåíï íá ìçí ðÜó÷ïõìå áðü êáñêßíï êáé ãéá ôïõò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ôï êáôïñèþíïõí åßíáé ßóùò ôï êëåéäß ãéá íá êáôáíïÞóïõìå ðþò íá êÜíïõìå ôïí êáñêßíï áêüìá ðéï óðÜíéï.

181

182

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÔÏ ÐÑÏÂËÇÌÁ Ôï ðüóï ìåãÜëï ðñüâëçìá åßíáé ç áðïöõãÞ ôïõ êáñêßíïõ èá ãßíåé êáôáíïçôü åÜí áíáëïãéóèïýìå ôç ìáêñïðñüèåóìç éóôïñßá êÜèå êõôôÜñïõ ôïõ ïñãáíéóìïý ìáò. ¸íá êýôôáñï ðïõ óÞìåñá óõíåéóöÝñåé óôç öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ Þðáôïò åíüò áóôÝñá ôïõ ×üëõãïõíô Ý÷åé ðñïÝëèåé áðü ôç áýîçóç êáé äéáßñåóç åíüò ðñïûðÜñ÷ïíôïò êõôôÜñïõ, ìÜëëïí ðáñüìïéïý ôïõ. Áõôü ôï ðáôñéêü êýôôáñï ðñïÞëèå áðü Ýíá Üëëï ðñïûðÜñ÷ïí êáé ïýôù êáèåîÞò. Êáèþò é÷íçëáôïýìå ôïõò ðñïãüíïõò ôïõ çðáôéêïý êõôôÜñïõ, âñßóêïõìå êýôôáñá ðïõ ìïéÜæïõí üëï êáé ëéãüôåñï ìå çðáôéêÜ êáé üëï êáé ðåñéóóüôåñï ìå áäéáöïñïðïßçôá åìâñõéêÜ. ÅÜí ðÜìå ðßóù ìåñéêÜ ÷ñüíéá óôç ãåíåáëïãßá ôùí êõôôÜñùí èá öèÜóïõìå óôï ãïíéìïðïéçìÝíï ùÜñéï áðü ôï ïðïßï ðñïÞëèå üëï ôï Üôïìï. Ôï ùÜñéï Ý÷åé êáé áõôü éóôïñßá, ìßá ãåíåáëïãßá ðïõ ðåñíÜ ìÝóá áðü ùïêýôôáñá êáé ùïãüíéá êáé öèÜíåé ðßóù óôá åìâñõéêÜ êýôôáñá ðïõ Ýäùóáí ôç ìçôÝñá ôïõ ×ïëõãïõíôéáíïý áóôÝñá. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, ôï óðÝñìá ðïõ Ýêáíå ôç ãïíéìïðïßçóç ðñïÝñ÷åôáé áðï ãåíåáëïãßá óðåñìáôïêõôôÜñùí êáé óðåñìáôïãïíßùí êáé öèÜíåé ìÝ÷ñé ôá åìâñõéêÜ êýôôáñá ôïõ ðáôÝñá ôïõ áóôÝñá ìáò. ¸ôóé áíáôñÝ÷ïõìå óôïõò áñ÷éêïýò æõãþôåò ôïõ ðáôÝñá êáé ôçò ìçôÝñáò êáé ðÜìå ðßóù óôç ãåíéÜ ôùí ðáððïýäùí êáé ãéáãéÜäùí, óõíå÷ßæïíôáò ìå áÝíáç åðáíÜëçøç åìâñõéêþí êáé áíáðáñáãùãéêþí êõôôÜñùí. Ó’ áõôÝò ôéò áêïëïõèßåò êõôôáñéêþí äéáéñÝóåùí, åðß äéóåêáôïììýñéá ðåñßðïõ ÷ñüíéá ìåôÜ áðü ôçí ýðáñîç áëçèéíþí êõôôÜñùí, äåí Ý÷åé õðÜñîåé ðïôÝ Ýíá êýôôáñï ðïõ íá ìç äéáéñåßôáé êáé ðïõèåíÜ óôéò ãåíåáëïãßåò áõôÝò äåí Ý÷åé ðïôÝ õðÜñîåé ïôéäÞðïôå ðïõ íá ìïéÜæåé ìå çðáôéêü êýôôáñï. ÐáñïõóéÜæïõìå ôçí Åéêüíá 12-1 ãéá íá äéåõêïëýíïõìå ôçí êáôáíüçóç áõôÞò ôçò ïõóéþäïõò Ýííïéáò ôçò æùÞò. ¼ëïé ïé ðñüãïíïß ìáò åß÷áí Þðáñ, üìùò êáíÝíá êýôôáñï áõôþí ôùí ðñïãïíéêþí óõêùôéþí äåí ðáñÞãáãå ôá äéêÜ ìáò çðáôéêÜ êýôôáñá Þ ïôéäÞðïôå Üëëï óôï óþìá ìáò. ¸÷ïõìå ðñïÝëèåé áðïêëåéóôéêÜ áðü ìßá áëëçëïõ÷ßá áäéÜêïðá áíáðáñáãüìåíùí ãåííçôéêþí êõôôÜñùí. Ç åéêüíá áõôÞ, åíüò áéþíéïõ ãáìåôïðëÜóìáôïò ðïõ ïäçãåß óôçí áíÜðôõîç ðïëýðëïêùí óùìÜôùí ôá ïðïßá ðÜíôá åßíáé ãåíåáëïãéêÜ áäéÝîïäá, ðñïôÜèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ áðü ôïí August Weismann, ÄáñâéíéóôÞ ôïõ äÝêáôïõ Ýíáôïõ áéþíá. Ôþñá, ãéá ðñþôç öïñÜ óôéò áéþíéåò êõôôáñéêÝò óåéñÝò êáé ìåôÜ áðü äåêÜäåò êõôôáñéêþí äéáéñÝóåùí ðïõ áðáéôïýíôáé ãéá íá äçìéïõñãçèåß Ýíá åíÞëéêï óþìá áðü Ýíá êáé ìüíï êýôôáñï, âñßóêïõìå Ýíá êýôôáñï, áò ðïýìå Ýíá çðáôéêü êýôôáñï, ðïõ èá ðñÝðåé íá ðáßîåé Ýíáí åîåéäéêåõìÝíï ñüëï óôç æùÞ ôïõ ðïëõêýôôáñïõ áôüìïõ. Ôï çðáôéêü áõôü êýôôáñï èá ðñÝðåé íá êáôïñèþíåé êÜôé ðïõ êáíåßò áðü ôïõò ðñïãüíïõò ôïõ äåí åðé÷åßñçóå ðïôÝ: ðñÝðåé íá óôáìáôÞóåé

Êåö. 12: Êáñêßíïò

183

Ó÷Þìá 12.1. Ç Ýííïéá ôïõ ãáìåôïðëÜóìáôïò ôïõ Weismann. Ç áéþíéá óåéñÜ áíáðáñáãùãéêþí êõôôÜñùí äçìéïõñãåß óþìáôá ìå ðåñéïñéóìÝíç äéÜñêåéá æùÞò. Ôá Üôïìá óôï äéÜãñáììá ìðïñåß íá áíÞêïõí óå ïðïéïäÞðïôå öýëï.

íá äéáéñåßôáé. ÅÜí õðÜñîåé ôñáõìáôéóìüò óôï Þðáñ, ôï êýôôáñï åíäÝ÷åôáé íá êëçèåß íá îáíáäéáéñåèåß. Áõôïý ôïõ åßäïõò ç áýîçóç êáé äéáßñåóç èá ðñÝðåé íá áêïëïõèïýí áêñéâþò ôçí ðïóüôçôá êáé ôï ó÷Ýäéï ðïõ áðáéôïýíôáé ãáé ôç öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ Þðáôïò êáé èá ðñÝðåé íá óôáìáôïýí ìüëéò áðïêáèßóôáôáé ï ìç÷áíéóìüò. ÅÜí ðïôÝ, óå ïðïéïäÞðïôå áðü ôá åêáôïììýñéá êýôôáñá ôïõ Þðáôïò, ç äéáäéêáóßá áýîçóçò êáé äéáßñåóçò îåêéíÞóåé êáé óõíå÷éóèåß áíåîÝëåãôá, áíáðôýóóåôáé Ýíáò üãêïò ðïõ ôåëéêÜ ðñïêáëåß èáíáôçöüñï äéáôÜñáîç êÜðïéáò öõóéïëïãéêÞò ëåéôïõñãßáò. Áðü ôçí Üðïøç áõôÞ, ç æùÞ öáßíåôáé åðéóöáëÞò. Õðïäçëþíåôáé üôé èá ðñÝðåé íá äéáèÝôïõìå êÜðïéïõò óðïõäáßïõò áíôéêáñêéíéêïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ äñïõí õðÝñ ìáò. ¼ðùò ðáñáôÞñçóå ï Áìåñéêáíüò õäñïâéïëüãïò George Liles, «ôá êýôôáñá êáé ôá üñãáíá ðïõ êÜíïõí ôç æùÞ äõíáôÞ ðñÝðåé íá åßíáé êáëïó÷åäéáóìÝíá ãéáôß ôï åðÜããåëìá ôïõ æåéí åßíáé êáôáðëçêôéêü. ÊáèÝíá áðü ôá Ýìâéá üíôá−öõôÜ êáé æþá, âáêôÞñéá êáé ìýêçôåò−áíôéìåôùðßæåé Ýíá óýíïëï ðñïêëÞóåùí ðïõ èá óôáìáôïýóå êáé ôïí ðéï åöåõñåôéêü ó÷åäéáóôÞ.» ÊáôÝëçîå óôçí ðáñáôÞñçóç áõôÞ èåùñþíôáò Ýíá öáéíïìåíéêÜ áðëü ðñüâëçìá, ôç óùóôÞ ôñïðÞ ôïõ íåñïý óôï ìç÷áíéóìü ôñïöÞò ôïõ ìõäéïý. Ðüóï êáôáðëçêôéêüôåñç åßíáé ç ðñüêëçóç ôçò áðïöõãÞò ôïõ êáñêßíïõ åðß áñêåôÝò äåêáåôßåò óôá äÝêá ôñéóåêáôïììýñéá êýôôáñá ðïõ áðáñôßæïõí ôï áíèñþðéíï óþìá! ÓÞìåñá ïé âéïëüãïé óôçí ðëåéïøçößá ôïõò ðéóôåýïõí üôé ïé ðïëõêýôôáñïé ïñãáíéóìïß, üðùò åìåßò, ðñïÞëèáí áðü êÜðïéá ïìÜäá ðñùôïæþùí, óôçí ïðïßá êÜèå êýôôáñï Þôáí Ýíá ëåéôïõñãéêÜ áíåîÜñôçôï Üôïìï. Ç áíáðáñáãùãÞ Þôáí êõñßùò áãåíÞò, üðïõ êÜèå êýôôáñï äéáéñåßôï ðñïò äýï íÝá. Óå ìåñéêÜ óýã÷ñïíá åßäç ðñùôïæþùí ôá äýï íÝá Üôïìá äåí áðï÷ùñßæïíôáé åíôåëþò áëëÜ ðáñáìÝíïõí åíùìÝíá óå æåýãç. Óå Üëëá åßäç, ïé áðüãïíïé ôùí æåõãþí óõãêïëëþíôáé ó÷çìáôßæïíôáò íÞìáôá Þ åðéöÜíåéåò ðïõ ïíïìÜæïíôáé áðïéêßåò. Óå ëßãá åßäç, ïé áðïéêßåò äéá-

184

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

öïñïðïéïýíôáé óå óùìáôéêÜ êýôôáñá êáé ãåííçôéêÜ êýôôáñá, üðùò äåß÷íåé ç åéêüíá 12-1. Áõôü óçìáßíåé üôé êÜðïéá êýôôáñá ðïõ õðÞñîáí ðñïçãïõìÝíùò áíåîÜñôçôá, ðáñáéôïýíôáé áðü ôçí áíáðáñáãùãÞ, áð’ üôé öáßíåôáé åèåëïíôéêÜ, êáé ìåôáôñÝðïíôáé óå ãåíåáëïãéêÜ áäéÝîïäá. Áöïóéþíïíôáé áðïêëåéóôéêÜ óôçí ðáñï÷Þ èñåðôéêþí óõóôáôéêþí êáé ðñïóôáóßáò ðñïò ôá ëéãïóôÜ áíáðáñáãùãéêÜ êýôôáñá ðïõ óõììåôÝ÷ïõí ôåëéêÜ óôçí åããåíÞ áíáðáñáãùãÞ. Ìéá ôÝôïéá áëëçëïõ÷ßá áíáðôõîéáêþí ãåãïíüôùí ðáñáôçñåßôáé óôï ðïëõìåëåôçìÝíï ðñùôüæùï Volvox carteri êáé èá ðñÝðåé íá Þôáí ÷áñáêôçñéóôéêü êÜðïéïõ ìáêñéíïý ðñïãüíïõ ôùí ðïëõêýôôáñùí æþùí. Ìðïñåß ç áðïäï÷Þ åíüò óôåßñïõ, õðçñåôéêïý ñüëïõ íá åîçãçèåß ìå ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ; Ç áðÜíôçóç åßíáé ðñïöáíþò ü÷é, åÜí ç äéáäéêáóßá óçìáßíåé åðéëïãÞ áíÜìåóá óôá êýôôáñá ãéá ôá ðéï éêáíÜ ðñïò åðéâßùóç êáé áíáðáñáãùãÞ. Ç áðÜíôçóç åßíáé íáé åÜí ç åðéëïãÞ åßíáé áíÜìåóá óôá ãïíßäéá ðïõ åßíáé ôá éêáíüôåñá íá ðåñÜóïõí óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò. ÅÜí ôá óùìáôéêÜ êáé ôá áíáðáñáãùãéêÜ êýôôáñá ìéáò áðïéêßáò Volvox äéáèÝôïõí ôá ßäéá ãïíßäéá, äåí Ý÷åé óçìáóßá ðïéá êýôôáñá ôåëéêÜ óõììåôÝ÷ïõí óôçí áíáðáñáãùãÞ êá ðïéá ãßíïíôáé óôåßñá. Ôï ìüíï ðïõ Ý÷åé óçìáóßá åßíáé üôé ôá óôåßñá êýôôáñá, ìå ôïí áðïêëåéóôéêÜ óùìáôéêü ñüëï ôïõò, êÜíïõí ôçí áíáðáñáãùãÞ ôçò áðïéêßáò ðïõ Ý÷åé ãïíßäéá ôáõôüóçìá ìå ôá äéêÜ ôïõò åðéôõ÷Ýóôåñç áðüôé åÜí Ýöôéá÷íáí êáé ôá ßäéá ùÜñéá Þ óðåñìáôïæùÜñéá. ÅÜí ïé áðïéêßåò ìå äÝêá áíáðáñáãùãéêÜ êýôôáñá êáé åêáôü óôåßñá áíáðáñÜãïíôáé åðéôõ÷Ýóôåñá áðï áðïéêßåò ìå Ýíôåêá êáé åíåíçíôáåíÝá áíôßóôïé÷á, ç ôÜóç ôùí êõôôÜñùí ôçò áðïéêßáò íá áðïêôÞóïõí Ýíá âïçèçôéêü óùìáôéêü ñüëï èá äéáéùíéóèåß. Ôá åêáôü êýôôáñá ìéáò áðïéêßáò, ðïõ üëá ðñïÝñ÷ïíôáé áðï Ýíá áñ÷éêü êýôôáñï, èá Ý÷ïõí ðåñßðïõ ôçí ßäéá õãåßá êáé ñþìç êáé óßãïõñá èá Ý÷ïõí ôïí ßäéï ãïíüôõðï. Ïé ðüñïé ðïõ áðáéôïýíôáé ãéá ôçí ðáñáãùãÞ åêáôü êõôôÜñùí áðü Ýíá ´÷ñçóéìïðïéïýíôáé áðü êïéíïý êáé üëá ôá êýôôáñá äéáèÝôïõí ðïëýðëïêïõò ìç÷áíéóìïýò ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ãåíåôéêïý ôïõò õëéêïý áðü âëÜâåò Þ áëëáãÝò. Ôß óõìâáßíåé üìùò üôáí ìéëÜìå ãéá ÷ßëéá Þ äÝêá ÷éëéÜäåò êýôôáñá; ÌÞðùò ôüóï ìåãÜëåò áðïéêßåò áðïêôÞóïõí ðñïâëÞìáôá; Äåí èá õðÜñîïõí ðåñéóôáóéáêÝò ìåôáëëáãÝò ðïõ èá Ýêáíáí ôá êýôôáñá íá óõìðåñéöåñèïýí ìå ôñüðïõò ðïõ äåí ùöåëïýí ôçí áðïéêßá ùò óýíïëï; Ãéá ðáñÜäåéãìá, äåí èá ìðïñïýóå Ýíá ìåôáëëáãìÝíï êýôôáñï íá êáôáêñáôÜ èñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ ðáñáðÜíù áð´üóá áðáéôïýíôáé ãéá ôç óõíôÞñçóÞ ôïõ êáé íá áñ÷ßóåé íá áõîÜíåôáé êáé íá áíáðáñÜãåôáé, áêüìá êé áí áõôü èá ìðïñïýóå íá âëÜøåé ôçí áðïéêßá; ÔÝôïéåò ìåãÜëåò áðïéêßåò ÷ñåéÜæïíôáé óßãïõñá åéäéêÝò ðñïóáñìïãÝò ãéá ôç äéáôÞñçóç ôçò ðåéèáñ÷ßáò áíÜìåóá óôá êýôôáñá ðïõ ôéò áðáñôßæïõí.

185

Êåö. 12: Êáñêßíïò

Ç ËÕÓÇ Ôß èá ëÝãáôá ãéá ìéá áðïéêßá óôï ìÝãåèïò åíüò åíçëßêïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò; Ôß åßäïõò åéäéêÞ ðñïóáñìïãÞ èá Þôáí åðáñêÞò ãéá íá äéáôçñÞóåé ôçí ðåéèáñ÷ßá óå äÝêá ôñéóåêáôïììýñéá êýôôáñá; Áðü ìç÷áíéêÞò Üðïøçò, åßíáé äýóêïëï íá öáíôáóèïýìå ðþò èá Ýâãáæå ðÝñá ôç äïõëåéÜ ïðïéïäÞðïôå óýóôçìá ðïéïôéêïý åëÝã÷ïõ. ¸íáò áõôïêéíçôïâéïìÞ÷áíïò ðïõ ðñÝðåé íá ðáñáãÜãåé ìüíï äÝêá ÷éëéÜäåò ï÷Þìáôá, ÷ùñßò êáíÝíá ôïõò íá Ý÷åé óïâáñü øåãÜäé, èá Ýêáíå êáëÜ íá ðáñáôÞóåé ôç äïõëåéÜ. ¸íá êáé ìüíï æùíôáíü êýôôáñï åßíáé áóýãêñéôá ðïëõðëïêüôåñï áðü ïðïéïäÞðïôå áõôïêßíçôï. Áíáëïãéóèåßôå ôï ðñüâëçìá ðïõ áíôéìåôùðßæåé Ýíá Ýìâñõï åêáôü êõôôÜñùí ðïõ ãßíåôáé Ýìâñõï ìå ÷ßëéá êýôôáñá êáé êáôüðéí ìå äÝêá ÷éëéÜäåò êáé óõíå÷ßæåé Ýôóé Ýùò ôïí åíÞëéêï ìå ôá äÝêá ôñéóåêáôïììýñéá êýôôáñá. Ç ðëåéøçößá áõôþí ôùí êõôôÜñùí èá íåêñùèåß êáé èá áíôéêáôáóôáèåß áðü Üëëá. ¼ëá áõôÜ ôá êýôôáñá åßíáé åöïäéáóìÝíá ìå ãïíßäéá ðïõ ðáñÜãïõí ðñïúüíôá áðáñáßôçôá ãéá ôç äéáßñåóÞ ôïõò êáé ïñéóìÝíá ãïíßäéá åßíáé ñõèìéóìÝíá ìå ôñüðï þóôå íá óôáìáôïýí ôçí ðáñáãùãÞ ôïõ ðñïúüíôïò üôáí ïé ôïðéêÝò óõíèÞêåò õðïäçëþíïõí ðùò ï éóôüò åßíáé þñéìïò êáé äåí õðÜñ÷åé ôñÝ÷ïõóá áíÜãêç ãéá åðéðñüóèåôá êýôôáñá. ÅÜí Ýíá áðü ôá ãïíßäéá áõôÜ ìåôáâëçèåß ôõ÷áßá þóôå íá ìç äßíåé óçìáóßá óôéò óõíèÞêåò áõôÝò êáé ôï ãïíßäéï óõíå÷ßóåé íá ðáñÜãåé ôï ðñïúüí, ïé ìç÷áíéóìïß åðéäéüñèùóçò ôïõ DNA ðáñåìâáßíïõí-Þ ôïõëÜ÷éóôïí Ýôé õðïôßèåôáé−êáé äéïñèþíïõí ôï åëëÜôùìá. Ðåñßðïõ Ýíá óôá äéáêüóéá Üôïìá äéáèÝôåé ôï ãïíßäéï ðïõ áõîÜíåé óçìáíôéêÜ ôçí ðéèáíüôçôá ãéá êáñêßíï ôïõ ïñèïý. Áñ÷éêÜ õðÞñ÷å ç Üðïøç üôé ôï ãïíßäéï áõôü êÜíåé êÜôé ðïõ ðñïêáëåß ôïí êáñêßíï, áëëÜ ôþñá áíôéëáìâáíüìáóôå ðùò ðñüêåéôáé ãéá åëáôôùìáôéêÞ ìïñöÞ åíüò öõóéïëïãéêïý ãïíéäßïõ ôï ïðïßï äñÜ óôçí áíß÷íåõóç êáé åðéäéüñèùóç ôçò áíþìáëçò äïìÞò ôïõ DNA. ¼ôáí ôï óýóôçìá áõôü äåí ëåéôïõñãåß, ïé áíùìáëßåò óôï DNA óõóóùñåýïíôáé êáé ç ðéèáíüôçôá êáñêßíïõ áõîÜíåé äñáóôéêÜ. Ðïëý ëßãá ôÝôïéá åëáôþììáôá Ý÷ïõí ôçí åõêáéñßá íá åêöñáóèïýí. Ðüóï ëßãá; Áò èåùñÞóïõìå üôé ìüíï Ýíá ôÝôïéï ãïíßäéï óôá äÝêá ÷éëéÜäåò êýôôáñá öôéÜ÷íåé ôï ðñïúüí ôïõ åíþ äåí èá Ýðñåðå. Áñ÷ßæïíôáò ìå äÝêá ôñéóåêáôïììýñéá êýôôáñá, ðñïêýðôåé üôé èá õðÜñ÷ïõí Ýíá äéóåêáôïììýñéï áëëïéùìÝíá êýôôáñá, äéÜóðáñôá ìÝóá óôï óþìá, ðïõ åßíáé éêáíÜ íá äþóïõí ôï Ýíáõóìá ãéá êáñêéíéêÞ áíÜðôõîç. Êáèüëïõ êáèçóõ÷áóôéêüò áñéèìüò. ¼ìùò õðÜñ÷åé êáé Üëëç ãåíåôéêÞ äéêëåßäá áóöáëåßáò óå êÜèå êýôôáñï: ãïíßäéá êáôáóôïëÞò üãêùí ðïõ áíáóôÝëëïõí åíåñãÜ ôçí êõôôáñéêÞ áýîçóç, ßóùò êáôáóôñÝöïíôáò ôï ðñïúüí åíüò ãïíéäßïõ, ðïõ åßíáé ïõóßá áðáñáßôçôç ãéá ôç äéáßñåóç, üôáí áõôÞ äåí ÷ñåéÜæåôáé. Áò èåùñÞóïõìå üôé áõôÞ ç äéêëåßäá áóöáëåßáò åßíáé åðßóçò êáôáðëçêôéêÜ áðïôåëåóìáôéêÞ êáé ðùò ç çìåñÞóéá óõ÷íüôçôá áðïôõ÷ßáò ôçò åßíáé

186

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ìüíï ìßá öïñÜ óôá äÝêá ÷éëéÜäåò êýôôáñá. Ìðïñïýìå ôþñá íá èåùñÞóïõìå ðùò ìüíï åêáôü ÷éëéÜäåò êáñêßíïé îåêéíïýí óôï óþìá êÜèå ìÝñá. ÅÜí õðÞñ÷áí ôñåéò åîßóïõ áîéüðéóôïé ðñïóôáôåõôéêïß ìç÷áíéóìïß êáé åÜí ç áíþìáëç äéáßñåóç êõôôÜñùí Üñ÷éæå ìüíï üôáí êáé ïé ôñåéò åß÷áí áðïôý÷åé, èá åß÷áìå ðÜëé ôï ó÷çìáôéóìü äÝêá íÝùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí êÜèå ìÝñá. Êáé ðÜëé ôá ðñÜãìáôá äåí åßíáé êáèõóç÷áóôéêÜ. Ç êáôÜóôáóç åßíáé áíÜëïãç ìå ôï ðñüâëçìá ôïõ åëÝã÷ïõ ôùí ðõñçíéêþí ðõñáýëùí. Ï êßíäõíïò êáôáóôñïöÞò áðü ôõ÷áßá åêôüîåõóç åßíáé ôüóï ìåãÜëïò ðïõ ôï óýóôçìá Ý÷åé ó÷åäéáóèåß ðñþôá êáé êýñéá ãéá íá ðñïëáìâÜíåôáé ôõ÷áßá åêôüîåõóç, áêüìá êáé ìå êßíäõíï íá ìçí õðÜñîåé åêôüîåõóç üôáí èá ÷ñåéÜæåôáé. Ðñüêåéôáé ãéá ôï åíôåëþò áíôßèåôï áðü ôçí áñ÷Þ ôïõ áíé÷íåõôÞ êáðíïý ðïõ ðåñéãñÜøáìå óôéò áðïêñßóåéò Üìõíáò. Ìðïñïýìå íá ðáñïìïéÜóïõìå ôïí Ýëåã÷ï ôçò êõôôáñéêÞò äéáßñåóçò ìå ôçí áñ÷Þ «ôùí ðïëëáðëþí óõñôþí». Ôá ðëçñþìáôá óôçí áðïèÞêç ðõñáýëùí äåí ìðïñïýí íá ðõñïäïôÞóïõí ôïí ðýñáõëï ÷ùñßò ôï ìõóôéêü êùäéêü. Áêüìá êáé ìå ôïí êùäéêü, ðñÝðåé íá áêïëïõèçèïýí ðïëëáðëÝò äéáäéêáóßåò óå áëëçëïõ÷ßá, ðñÜãìá ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôï óõã÷ñïíéóìÝíï ãýñéóìá äýï êëåéäéþí áðü äýï Üôïìá ðïõ âñßóêïíôáé óå äéáöïñåôéêÜ óçìåßá ôïõ äùìáôßïõ. Ôï óýóôçìá åßíáé ó÷åäéáóìÝíï ìå ôÝôïéï ôñüðï þóôå ìå ôçí ðáñáìéêñÞ áíùìáëßá íá ìçí åßíáé äõíáôÞ ç åêôüîåõóç. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, ôá êýôôáñá ôïõ óþìáôïò Ý÷ïõí ðïëëáðëïýò ìç÷áíéóìïýò áóöáëåßáò. ÅÜí áíé÷íåõèåß áðïôõ÷ßá áõôþí ôùí ìç÷áíéóìþí, Üëëïé ìç÷áíéóìïß óôáìáôïýí ôçí êõôôáñéêÞ áýîçóç. ¼ôáí, ðáñ’ üëïõò ôïõò ðñïçãïýìåíïõò ìç÷áíéóìïýò áóöáëåßáò, ôá êýôôáñá áõîÜíïõí ãñÞãïñá, õðÜñ÷ïõí êáé Üëëïé áêüìá ìç÷áíéóìïß ðïõ ðñïêáëïýí ôçí áõôïêáôáóôñïöÞ ôùí åëáôùììáôéêþí êõôôÜñùí. ¸íá ãïíßäéï ðïõ áíáêáëýöèçêå ðñüóöáôá, ôï p53, åßíáé ôï êáëýôåñï ðáñÜäåéãìá. ÓõíèÝôåé ìßá ðñùôåßíç ðïõ ðñïóôáôåýåé áðü ôïí êáñêßíï ñõèìßæïíôáò ôçí Ýêöñáóç Üëëùí ãïíéäßùí. Óå ïñéóìÝíåò óõíèÞêåò ìðïñåß íá êáôáóôåßëåé ôçí êõôôáñéêÞ áýîçóç Þ áêüìá êáé íá ïäçãÞóåé ôï êýôôáñï óå áõôïêáôáóôñïöÞ. ÅÜí Ýíá Üôïìï êëçñïíïìÞóåé Ýíá åëáôùììáôéêü áíôßãñáöï ôïõ ãïíéäßïõ ðïõ óõíèÝôåé ôçí ðñùôåßíç, ïôéäÞðïôå óõìâåß óôï Üëëï áíôßãñáöï ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå êáôáóôñïöÞ. Ôï ãïíßäéï p53 åßíáé áíþìáëï óå ðåíçíôáÝíá ôýðïõò üãêùí óôïí Üíèñùðï, ðåñéëáìâÜíïíôáò ôï 70% ôùí êáñêßíùí ôïõ ïñèïý, ôï 50% ôùí êáñêßíùí ôïõ ðíåýìïíá êáé ôï 40% ôùí êáñêßíùí ôïõ ìáóôïý. ¼ðùò ùóôüóï Ý÷ïõí ðáñáôçñÞóåé ï John Tooby êáé ç Leda Cosmides, ôÝôïéåò ãåíåôéêÝò áíùìáëßåò äåí õðÜñ÷ïõí áðáñáéôÞôùò óôïí üãêï. Ôá êýôôáñá ìåëåôþíôáé óõ÷íÜ áöüôïõ Ý÷ïõí æÞóåé åðß ÷ñüíéá óå éóôïêáëëéÝñãåéá, Ýíá ðåñéâÜëëïí ðïõ åíäÝ÷åôáé íá åðéëÝãåé ôéò ãåíåôéêÝò áíùìáëßåò ðïõ áõîÜíïõí ôï ôÜ÷ïò ôçò êõôôáñéêÞò äéáßñåóçò. Åêôüò áðü ôïõò äéáöüñïõò áíôéêáñêéíéêïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ëåéôïõñãïýí ìÝóá óôá êýôôáñá, õðÜñ÷ïõí êáé áõôïß ðïõ ëåéôïõñãïýí áíÜìåóÜ ôïõò. Áíé-

Êåö. 12: Êáñêßíïò

187

÷íåýïõí ôçí êáêÞ óõìðåñéöïñÜ ôùí ãåéôüíùí ôïõò êáé åêêñßíïõí ïõóßåò ðïõ ôçí áíáóôÝëëïõí. ÔÝëïò, õðÜñ÷åé ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá, ðïõ ìðïñåß íá åðéóôñáôåýóåé ðëÞèïò üðëùí åíáíôßïí ìéáò áñ÷üìåíçò êáêïÞèïõò áýîçóçò áìÝóùò ìüëéò âñåé äéáöïñÜ ôçò ìå ôï öõóéïëïãéêü éóôü. ¸íáò êáñêßíïò ðïõ ìðïñåß íá áíé÷íåõèåß ðñÝðåé ìå êÜðïéï ôñüðï íá Ý÷åé êáôïñèþóåé íá äéáðåñÜóåé üëá áõôÜ ôá ðïëëÜ óôñþìáôá Üìõíáò. Áíôßèåôá ìå Ýíá ðáñáóéôéêü óêþëçêá Þ ìåôáäïôéêü âáêôÞñéï, äåí Ý÷åé ìáêñÜ éóôïñßá óõóóþñåõóçò Üìõíáò åíÜíôéá óôçí Üìõíá ôïõ îåíéóôÞ. Åßíáé áðïêëåéóôéêÜ ðñïúüí ôõ÷áßùí áëëáãþí óôï ìç÷áíéóìü ôçò êõôôáñéêÞò ñýèìéóçò. Ï êáñêßíïò üìùò Ý÷åé ìå ôï ìÝñïò ôïõ ôïí áóôñïíïìéêü áñéèìü ôùí ðéèáíïôÞôùí ðïõ äéáèÝôåé ãéá íá ôá êáôáöÝñåé. ÐÑÏËÇØÇ ÊÁÉ ÁÍÔÉÌÅÔÙÐÉÓÇ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ. Ôï ðñþôï ðïõ ÷ñåéÜæåóèå ãéá íá áðïöýãåôå ôïí êáñêßíï åßíáé íá äéáëÝîåôå ðñïóåêôéêÜ ôïõò ãïíåßò óáò. Ç åõðÜèåéá óå êáñêßíïõò, üðùò ôüóá Üëëá íïóÞìáôá, åßíáé êëçñïíïìéêÞ. Áõôü áëçèåýåé êáé óå ãåíéêÝò ãñáììÝò êáé ãéá óõãêåêñéìÝìåò ìïñöÝò êáñêßíïõ, êõñßùò ãéá êÜðïéïõò óðÜíéïõò ðáéäéêïýò êáñêßíïõò êáé ãéá ôïí êáñêßíï ôïõ ïñèïý êáé ôïõ ìáóôïý. Ôá ìÝëç ïéêïãåíåéþí üðïõ Ý÷ïõí åìöáíéóèåß óõ÷íÜ ôÝôïéïé êáñêßíïé ìðïñåß íá Ý÷ïõí åßêïóé Ýùò ôñéÜíôá öïñÝò áõîçìÝíç ðéèáíüôçôá íá ôïõò áðïêôÞóïõí áð’ üôé ôá Üôïìá óå ïéêïãÝíåéåò ÷ùñßò êáñêßíï. Áêüìá êé üôáí åëÝã÷ïíôáé ãéá ôçí ôÜóç ôùí ìåëþí ôçò ïéêïãÝíåéáò íá æïõí óå ðáñüìïéá ðåñéâÜëëïíôéêÝò óõíèÞêåò, ïé åíäåßîåéò ãéá ðñïäéÜèåóç óå óõãêåêñéìÝíïõò ôýðïõò êáñêßíïõ åßíáé éó÷õñÞ. Óôá ðïíôßêéá ìðïñïýìå íá ðáñáãÜãïõìå ðëçèõóìïýò óôïõò ïðïßïõò áðïõóéÜæåé Ýíáò ìç÷áíéóìüò êáñêéíéêïý åëÝã÷ïõ óå êÜèå æþï. Áõôü áõîÜíåé åíôõðùóéáêÜ ôçí ðéèáíüôçôá ãéá Ýíá Þ ðåñéóóüôåñá åßäç êáñêßíïõ. ÏñéóìÝíïé êáñêßíïé óôïí Üíèñùðï êëçñïíïìïýíôáé ìå ôïí ßäéï ôñüðï. ¸íáò áêüìá êáëüò ôñüðïò ãéá ìåßùóç ôççò ðéèáíüôçôáò êáñêßíïõ åßíáé ôï æåéí åðéêéíäýíùò. ¼ðïéïò ðåèáßíåé íÝïò äåí Ý÷åé ðéèáíüôçôåò í’ áðïêôÞóåé êáñêßíï. Ç ãÞñáíóç óçìáßíåé üôé ôï ðåñéâÜëëïí êÜèå êõôôÜñïõ êáé ïé ñõèìéóôéêÝò ôïõ éêáíüôçôåò öèßíïõí. Ç ïñìïíéêÞ êáé ôïðéêÞ ñýèìéóç ôçò êõôôáñéêÞò áýîçóçò êáé ôïõ ðïëëáðëáóéáóìïý, üðùò êáé üëåò ïé Üëëåò ðëåõñÝò ôçò ðñïóáñìïóôéêÞò ëåéôïõñãßáò, ãßíïíôáé üëï êáé ëéãüôåñï áðïôåëåóìáôéêÝò êáèþò äéÜãïõìå ôçí ðåñßïäï ôçò æùÞò ìáò ðïõ ïíïìÜæåôáé åíÞëéêç ðåñßïäïò. Ôï êýôôáñï êáèåáõôü ãçñÜóêåé êáé êáèþò ôï êáñäéáããåéáêü, ôï ðåðôéêü êáé ôï áðåêêñéôéêü óýóôçìá öèßíïõí, èá Ý÷åé üëï êáé ÷åéñüôåñç ôñïöïäïóßá ìå èñåðôéêÝò ïõóßåò êáé Üëëá áðáñáßôçôá óõóôáôéêÜ åíþ èá ÷åéñïôåñåýåé óõíå÷þò êáé ç áðïâïëÞ ôùí Ü÷ñçóôùí ïõóéþí ôïõ. Áíáðüöåõêôá, ç äõíáôüôçôÜ ôïõ ãéá áýîçóç êáé êõôôáñéêÞ äéáßñåóç äåí ñõèìßæåôáé ðéá êáëÜ. Ïé ðéèáíüôçôåò ãéá

188

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

åìöÜíéóç êáé áíåîÝëåãêôç åîÜðëùóç üãêùí áõîÜíïõí óõíå÷þò. Ç áýîçóç ôçò óõ÷íüôçôáò ôïõ êáñêßíïõ êáèþò áõîÜíåé ç çëéêßá õðïäçëþíåé ìßá óçìáíôéêÞ âéïëïãéêÞ áñ÷Þ. Ïé ðñïóáñìïãÝò åßíáé ðéï áðïôåëåóìáôéêÝò óôéò óõíèÞêåò õðü ôéò ïðïßåò åîåëß÷èçêáí. Ïé ðñïóáñìïãÝò ìáò ãéá Ýëåã÷ï ôïõ êáñêßíïõ êáé ãéá Üëëåò æùôéêÝò ëåéôïõñãßåò äåí åîåëß÷èçêáí ãéá íá êñáôïýí óôç æùÞ ïãäïíôÜ÷ñïíïõò. Ôï óþìá ïðïéïõäÞðïôå áôüìïõ ôüóï çëéêéùìÝíïõ åßíáé áíþìáëï ðåñéâÜëëïí ãéá ôá áíèñþðéíá ãïíßäéá êáé ôá ðñïúüíôá ôïõò, ðåñéâÜëëïí ðïõ óðÜíéá õðÞñ÷å óôçí Åðï÷Þ ôïõ Ëßèïõ. Ãåíéêüôåñá, ó÷åäüí üëá ôá åðéâëáâÞ áðïôåëÝóìáôá ôïõ óýã÷ñïíïõ ðåñéâÜëëïíôïò ðïõ áíáëýèçêáí óôï ÊåöÜëáéï 6, åßíáé áíáìåíüìåíï íá áõîÞóïõí ôç óõ÷íüôçôá êáñêßíïõ: áêôßíåò × êáé Üëëåò éïíßæïõóåò áêôéíïâïëßåò, êáéíïöáíåßò ôïîßíåò, áöýóéêá åðßðåäá Ýêèåóçò óå öõóéêÝò ôïîßíåò (üðùò ç íéêïôßíç êáé ôï áëêïüë) êáé áöýóéêç äéáôñïöÞ Þ Üëëïé ðáñÜãïíôåò ôïõ ôñüðïõ æùÞò. Ïé ôñáõìáôéóìïß êáé ïé ëïéìþîåéò óå ïðïéïäÞðïôå óçìåßï ôïõ óþìáôïò ìðïñïýí íá ðáñÝìâïõí óôïõò ìç÷áíéóìïýò åëÝã÷ïõ ôïõ êáñêßíïõ ü÷é ìüíï óôï óçìåßï ôïõ ðñïâëÞìáôïò áëëÜ êáé óå ìáêñéíÜ óçìåßá ôïõ óþìáôïò. Ôá âáêôÞñéá ìðïñïýí íá áõîÞóïõí ôç óõ÷íüôçôá êáñêßíïõ ôùí ðñïóâåâëçìÝíùí éóôþí, áëëÜ ôÝôïéá áðïôåëÝóìáôá åßíáé ðéèáíüôåñï íá ðñïÝëèïõí áðü éïýò. ¸íáò ëüãïò åßíáé üôé ï éüò äåí äéáöÝñåé ðïëý áðü Ýíá ãïíßäéï ôïõ áíèñþðéíïõ êõôôÜñïõ êáé ìåñéêÝò öïñÝò ìðïñåß íá åãêáôáóôáèåß óôï ÷ñùìüóùìá óáí íá áíÞêå åêåß. Áðü áõôÞ ôç èÝóç ìðïñåß åýêïëá íá áíáôñÝøåé ôï öõóéïëïãéêÝò ëåéôïõñãßåò ôïõ êõôôÜñïõ. Ïé éïß, éäéáßôåñá ï HIV, ðñïóâÜëëïõí ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá êáé ðñïêáëïýí åõêáéñéáêÜ âëÜâç óôçí éêáíüôçôá ôïõ óõóôÞìáôïò íá åðéôßèåôáé óôïí êáñêßíï. ¼ðùò ôá âáêôÞñéá êáé ôá ìåãáëýôåñá ðáñÜóéôá, ïé éïß ìðïñïýí åðßóçò íá ðáñáãÜãïõí ôïîßíåò ðïõ åîáóèåíïýí ôïõò ìç÷áíéóìïýò ôïõ êõôôáñéêïý åëÝã÷ïõ. Ç óýíäåóç ìåôáîý ðåñéâáëëïíôéêþí ðáñáãüíôùí êáé ìåñéêþí ìïñöþí êáñêßíïõ åßíáé ðïëëÝò öïñÝò åõíüçôç. ÔñïöÝò ìå áöýóéêá õøçëÝò óõêãåíôñþóåéò óå áëÜôé Þ áëêïüëç Þ ôñïöÝò ãåìÜôåò ìå ôéò êáñêéíïãüíåò ïõóßåò ôùí êáðíéóôþí Þ ôùí øçôþí êñåÜôùí èá Ýëèïõí óå åðáöÞ ìå ôá ãáóôñéêÜ êýôôáñá êáé èá áõîÞóïõí ôçí ðéèáíüôçôá êáñêßíïõ ôïõ óôïìÜ÷ïõ. Ðáñïìïßùò, ïé ÷çìéêÝò ïõóßåò ôïõ êáðíïý åðçñåÜæïõí Üìåóá ôá êýôôáñá ôùí ðíåõìüíùí. Ç çëéïöÜíåéá âëÜðôåé ôá ãïíßäéá ôùí êõôôÜñùí ôïõ äÝñìáôïò êáé ïäçãåß óå ìåëÜíùìá. Ï ìç÷áíéóìüò ìå ôïí ïðïßï ç ðëïýóéá óå ëéðáñÜ äéáôñïöÞ óõíåéóöÝñåé óôïí êáñêßíï ôïõ ìáóôïý Þ ôïõ ðñïóôÜôç ðñÝðåé íá åîáñôÜôáé áðü áðïôåëÝóìáôá ðéï áíåðáßóèçôá áðü ôçí áðëÞ åðáöÞ ìå ôéò ïõóßåò ôçò ôñïöÞò. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá ôïí óõó÷åôéóìü ìåôáîý êáðíßóìáôïò êáé êáñêßíïõ ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôçò. Áêüìá êáé áöüôïõ ï üãêïò åßíáé áíé÷íåýóéìïò êáé áñ÷ßóåé íá ðáñÜãåé óõìðôþìáôá óõíáãåñìïý, ïé öõóéêïß ìç÷áíéóìïß åëÝã÷ïõ, éäéáßôåñá ïé áíïóïëïãéêïß ðáñÜãïíôåò, èá åñãÜæïíôáé áêüìá. Ìðïñïýí áêüìá êáé ôþñá íá íéêÞóïõí

Êåö. 12: Êáñêßíïò

189

ôïí áãþíá Þ ôïõëÜ÷éóôïí íá åðéâñáäýíïõí ôçí êáêïÞèç áýîçóç Þ íá ðñïëÜâïõí ôçí åîÜðëùóÞ ôçò óå Üëëá óçìåßá. Áêüìá êé áí äåí èåñáðåõèïýí ðïôÝ, ïñéóìÝíïé êáñêßíïé èá ÷ñåéáóèïýí ÷ñüíéá ìÝ÷ñé íá êáôáóôÞóïõí ôï èýìá ôïõò áíßêáíï. Óå óðÜíéåò ðåñéðôþóåéò, öáéíïìåíéêÜ áíßáôïé êáñêßíïé åîáöáíßæïíôáé. ÐïëëÝò ðôõ÷Ýò ôïõ áãþíá ìåôáîý åíüò êáñêßíïõ êáé ôïõ èýìáôüò ôïõ ìïéÜæïõí ìå åêåßíåò ìåôáîý ôïõ ðáèïãüíïõ ïñãáíéóìïý êáé ôïõ îåíéóôÞ ôïõ êáé åßíáé ðñïöáíÞò ç áíáãêáéüôçôá ãéá ëåéôïõñãéêÝò êáôçãïñßåò üðùò ðñïóáñìïãÝò ôçò êáñêéíéêÞò áíÜðôõîçò êáé ðñïóðÜèåéåò êáôáóôïëÞò ôïõò. Ï êáñêßíïò åßíáé Ýíáò êõôôáñéêüò áðïóôÜôçò ðïõ Ý÷åé åðáíáóôáôÞóåé åíáíôßïí ôïõ ðïëéôåýìáôïò ôïõ óþìáôïò êáé ìðïñåß íá èåùñçèåß ðáñÜóéôï ðïõ åðéäéþêåé ôï äéêü ôïõ óõìöÝñïí óå áíôéðáëüôçôá ìå ôïí îåíéóôÞ. Áíôßèåôá ìå Ýíá ìåôáäïôéêü ðáèïãüíï ïñãáíéóìü, ç åðéôõ÷ßá ôïõ êáñêßíïõ äåí ìðïñåß ðïôÝ íá åßíáé ðáñÜ ìüíï âñá÷õðñüèåóìç, äéüôé ï êáñêßíïò äåí Ý÷åé ôñüðï íá äéáóðáñåß óå Üëëïõò îåíéóôÝò êáé ï èÜíáôïò ôïõ îåíéóôÞ åßíáé êáé äéêüò ôïõ èÜíáôïò. Ôï ßäéï áëçèåýåé êáé ãéá ôá öõóéïëïãéêÜ êýôôáñá áðü ôá ïðïßá ðñïÞëèå ï êáñêßíïò. ¼ôáí ðåèáßíåé ï îåíéóôÞò, ôá ìüíá ãïíßäéá ðïõ èá Ý÷ïõí åðéæÞóåé èá åßíáé ôá ãïíßäéá ôùí áíáðáñáãùãéêþí êõôôÜñùí ðïõ Ý÷ïõí Þäç ðåñÜóåé óôçí åðüìåíç ãåíéÜ. Ï êáñêßíïò åßíáé óõëëïãéêüò üñïò ãéá êÜèå åßäïõò êáêïÞèåéò êáé áíåîÝëåãêôåò áõîÞóåéò éóôþí. Ïé êáñêßíïé ìðïñïýí íá ðñïÝëèïõí áðü ïðïéïäÞðïôå êõôôáñéêü ôýðï äéáôçñåß ôçí éêáíüôçôá ãéá áýîçóç êáé äéáßñåóç êáé ïé êáñêßíïé êÜèå êõôôáñéêïý ôýðïõ ðñïêýðôïõí áðü ðïéêéëßá áñ÷éêþí áéôßùí êáé áðïôõ÷éþí ôùí êáôáóôáëôéêþí ìç÷áíéóìþí. Äåí áðïôåëåß Ýêðëçîç ôï ãåãïíüò üôé ï êáñêßíïò åßíáé äýóêïëï íá ãßíåé êáôáíïçôüò áðü ôçí éáôñéêÞ åðéóôÞìç êáé åßíáé áðßèáíï íá âñåèåß ðïôÝ ìßá ãåíéêÞ èåñáðåßá. Ðñïïäåýïõìå ùóôüóï ôá÷ýôáôá êáé ç êáôáíüçóç ôïõ êáñêßíïõ ùò áãþíá ìåôáîý êõôôÜñùí-áðïóôáôþí êáé ôïõ îåíéóôÞ óßãïõñá èá âïçèÞóåé óå ðåñáéôÝñù ðñüïäï. ÊÁÑÊÉÍÏÉ ÔÙÍ ÃÕÍÁÉÊÅÉÙÍ ÁÍÁÐÁÑÁÃÙÃÉÊÙÍ ÏÑÃÁÍÙÍ ºóùò ôï êáëýôåñï ðáñÜäåéãìá ïìÜäáò óõããåíéêþí êáñêßíùí ðïõ áðïäåéêíýïõí ôçí áîßá ìéáò ÄáñâéíéêÞò ðñïóÝããéóçò åßíáé ïé êáñêßíïé ôïõ ìáóôïý, ôçò ìÞôñáò êáé ôùí ùïèçêþí, ðïõ ïé óõ÷íüôçôÜ ôïõò Ý÷åé ðñïóöÜôùò áõîçèåß. Ï Boyd Eaton, äéáêåêñéìÝíïò Áìåñéêáíüò åñåõíçôÞò óôçí éáôñéêÞ êáé óôçí áíèñùðïëïãßá, ìáæß ìå Üëëïõò åñåõíçôÝò óôïõò ôïìåßò áõôïýò, óõãêÝíôñùóå ìåãÜëï üãêï ðëçñïöïñéþí ãéá íá öùôßóåé ôï ãéáôß ïé êáñêßíïé áõôïß åßíáé óÞìåñá ôüóï óõ÷íïß óå ïñéóìÝíïõò áíèñþðéíïõò ðëçèõóìïýò êáé ü÷é óå Üëëïõò. Ïé åíäåßîåéò äåß÷íïõí îåêÜèáñá üôé áõôÞ ç óýã÷ñïíç ìÜóôéãá ðñïêáëåßôáé åí ìÝñåé áðü ôç íÝá áíáðáñáãùãéêÞ óõìðåñéöïñÜ ðïëëþí ãõíáéêþí óôéò ðéï ðñïíïìéïý÷åò

190

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

âéïìç÷áíéêÝò êïéíùíßåò. ÌÝñïò ôçò áýîçóçò ðñïêýðôåé áðü ôï ãåãïíüò üôé ï êáñêßíïò åßíáé ðéï ðéèáíüò óôïõò ìåãáëýôåñïõò êáé óÞìåñá åßíáé ðåñéóóüôåñåò ïé ãõíáßêåò ðïõ öèÜíïõí óå ìåãÜëç çëéêëéá. Ôï ðéï åíäéáöÝñïí åýñçìá åßíáé üôé ç ðéèáíüôçôá êáñêßíïõ ôïõ ãõíáéêåßïõ áíáðáñáãùãéêïý óõóôÞìáôïò óå ïðïéáäÞðïôå çëéêßá áõîÜíåé áíÜëïãá ìå ôïí áñéèìü ôùí Ýììçíùí êýêëùí ðïõ Ý÷åé ðåñÜóåé ç ãõíáßêá. Ïé êáëýôåñåò õðïøÞöéåò ãéá êáñêßíï ôùí áíáðáñáãùãéêþí éóôþí åßíáé ïé ãõíáßêåò ðïõ åß÷áí ðñþéìç åììçíáñ÷Þ, üøéìç åììçíüðáõóç êáé ï êýêëïò ôïõò äåí äéáêüðçêå ðïôÝ áðü åãêõìïóýíç êáé ãáëïõ÷ßá. Áðü éóôïñéêÞ óêïðéÜ, ðñüêåéôáé ãéá áöýóéêç áíáðáñáãùãéêÞ óõìðåñéöïñÜ. Ïé ãõíáßêåò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, üðùò êáé ïé ãõíáßêåò óôéò ðñüóöáôåò êïéíùíßåò êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí, åß÷áí åíôåëþò äéáöïñåôéêÞ áíáðáñáãùãéêü êýêëï æùÞò. Ç Ýììçíç ñýóç ôïõò îåêéíïýóå ðïëý áñãüôåñá êáé ôåëåßùíå íùñßôåñá, ßóùò åí ìÝñåé äéüôé äåí ôñÝöïíôáí ôüóï êáëÜ êáé åß÷áí ðåñéóóüôåñá ðáñÜóéôá áðï ôéò óýã÷ñïíåò ãõíáßêåò. ¸íá êïñßôóé ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò ìðïñåß íá åß÷å åììçíáñ÷Þ óôá äåêáðÝíôå ôïõ Þ áñãüôåñá êáé ðéèáíüí íá Ýìåíå Ýãêõïò ìÝóá óå ðïëý ëßãá ÷ñüíéá. ÅÜí ç åãêõìïóýíç êáôÝëçãå óå áðïâïëÞ, èá Ýìåíå îáíÜ Ýãêõïò ðïëý óýíôïìá. ÅÜí ç åãêõìïóýíç ðñï÷ùñïýóå ìå åðéôõ÷ßá, èá áêïëïõèïýóå ðåñßïäïò ãáëïõ÷ßáò äýï ôïõëÜ÷éóôïí åôþí, ßóùò ôåóóÜñùí, ìå óõíáêüëïõèç êáôáóôïëÞ ôïõ Ýììçíïõ êýêëïõ. Óýíôïìá ìåôÜ ôïí áðïãáëáêôéóìü (Þ ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ âñÝöïõò ôçò), ç ãõíáßêá èá åß÷å îáíÜ êýêëï êáé èá Ýìåíå ðÜëé Ýãêõïò. Áõôü èá óõíå÷éæüôáí ìÝ÷ñé ôï èÜíáôü ôçò Þ ôçí åììçíüðáõóÞ ôçò ßóùò óå çëéêßá ðåñßðïõ óáñáíôáåðôÜ åôþí. Óôï äéÜóôçìá áõôþí ôùí ôñéÜíôá ÷ñüíùí èá áðïêôïýóå ôÝóóåñá Þ ðÝíôå Þ ßóùò êáé Ýîé ðáéäéÜ êáé èá åß÷å ðåñÜóåé ðÜíù áðü ôá ìéóÜ ÷ñüíéá èçëÜæïíôáò. Ï óõíïëéêüò áñéèìüò ôùí Ýììçíùí êýêëùí ôçò äåí èá Þôáí ðïëý ðÜíù áðü 150. Ìßá óýã÷ñïíç ãõíáßêá, áêüìá êé áí áðïêôÞóåé äýï Þ ôñßá ðáéäéÜ, ìðïñåß êÜëëéóôá íá äéáíýóåé äéðëÜóéï Þ ôñéðëÜóéï áñéèìü êýêëùí. Ï Ýììçíïò êýêëïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìåãÜëåò ìåôáâïëÝò ïñìïíéêþí óõêãåíôñþóåùí êáé ïé áëëáãÝò áõôÝò ðñïêáëïýí êõôôáñéêÝò áðïêñßóåéò óôïõò éóôïýò ôùí ùïèçêþí, ôçò ìÞôñáò êáé ôùí ìáóôþí. Ïé áðïêñßóåéò ôùí éóôþí åßíáé áíáðáñáãùãéêÝò ðñïóáñìïãÝò êáé, üðùò ðïëëÝò ðñïóáñìïãÝò, Ý÷ïõí êüóôïò, óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ôçí áõîçìÝíç åõðÜèåéá óå ìåñéêÝò ìïñöÝò êáñêßíïõ. Ôï êüóôïò áõôü öõóéïëïãéêÜ åëá÷éóôïðïéåßôáé áðü áíôéóôáèìéóôéêÝò äéåñãáóßåò ðïõ ëáìâÜíïõí ÷þñá üôáí ï êýêëïò äéáêüðôåôáé áðü åãêõìïóýíç Þ ãáëïõ÷ßá. ÅÜí äåí óõìâïýí ðïôÝ äéáêïðÝò, ôá áíôéóôáèìéóôéêÝò åðéäéïñèþóåéò äåí óõìâáßíïõí ðïôÝ Þ ðñáãìáôïðïéïýíôáé ìå ìéêñüôåñç áðïôåëåóìáôéêüôçôá êáé ôï êüóôïò óõíå÷ßæåé íá óõóóùñåýåôáé. Ðñüêåéôáé öõóéêÜ ãéá åéêáóßá, áëëÜ åßíáé ðéèáíü íá óõìâáßíåé êÜôé ðáñüìïéï. Åßíáé ðÜíôùò áäéÜøåõóôç ðáñáôÞñçóç üôé üóï ðåñéóóüôåñïõò êýêëïõò Ý÷åé ìéá ãõíáßêá, ôüóï áõîÜíåé ç ðéèáíüôçôá

Êåö. 12: Êáñêßíïò

191

íá áðïêôÞóåé êáñêßíï ôïõ áíáðáñáãùãéêïý óõóôÞìáôïò. Ìßá ãåíéêüôåñç áñ÷Þ åßíáé üôé êÜèå ðñïóáñìïóôéêüò ìç÷áíéóìüò èá õðïóôåß áñíçôéêÝò åðéðôþóåéò óå ðåñéâÜëëïí äéáöïñåôéêü áðü ôï ðåñéâÜëëïí åîÝëéîÞò ôïõ. Ïé óýã÷ñïíåò óõíèÞêåò ðïõ ïäçãïýí ôéò ãõíáßêåò íá äéáíýóïõí ôñéáêüóéïõò Þ ôåôñáêüóéïõò Ýììçíïõò êýêëïõò åßíáé ÷ùñßò áìöéâïëßá êáëü ðáñÜäåéãìá. ÁõôÞ ç åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ äåí Ý÷åé ðéèáíüôçôåò íá ðñïëÜâåé êáñêßíïõò óå ãõíáßêåò ðïõ âñßóêïíôáé ôþñá óå åõðáèÞ çëéêßá. Ôï ìüíï ðïõ ìðïñïýìå íá êÜíïõìå ãéá êåßíåò åßíáé íá ôéò óõìâïõëåýóïõìå íá áðïöåýãïõí ðåñéâáëïíôéêïýò êéíäýíïõò üðùò ç íéêïôßíç êáé Üëëåò ôïîßíåò, öõóéêÝò êáé ôå÷íçôÝò, êáé, êõñßùò, íá áðïöåýãïõí äßáéôåò õðåñâïëéêÜ ðëïýóéåò óå ëéðáñÜ. Ïé ìáêñïðñüèåóìåò ðñïïðôéêÝò åßíáé ðéï åíäéáöÝñïõóåò êáé õðïó÷üìåíåò. Ðñïöáíþò èá Þôáí ôáõôï÷ñüíùò êáé áíÞèéêï êáé êïõôü íá ðñïôåßíåé êáíåßò ãéá ôá êïñßôóéá êáèõóôÝñçóç ôçò áýîçóçò êáé ùñßìáíóÞò ôïõò ìå áíåðáñêÞ äéáôñïöÞ, åãêõìïóýíç ôï óõíôïìüôåñï äõíáóôü ìåôÜ ôçí åììçíáñ÷Þ êáé óõ÷íÞ åðáíÜëçøÞ ôçò êáèþò êáé ðåñßðïõ åéêïóÜ÷ñïíç ðåñßïäï ãáëïõ÷ßáò. Ï Eaton êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ Ý÷ïõí ðéï óïöÝò ðñïôÜóåéò. ×ñåéÜæåôáé íá áíáêáëýøïõìå ìå ðñïóåêôéêÝò ìåëÝôåò ðþò áêñéâþò áõôüò ï éóôïñéêÜ öõóéïëïãéêüò ôñüðïò æùÞò ìåéþíåé ôéò ðéèáíüôçôåò ôïõ êáñêßíïõ ôùí áíáðáñáãùãéêþí ïñãÜíùí. ÐñïóâëÝðïõìå óå åñåõíçôÝò ðïõ èá øÜîïõí ìå åõóõíåéäçóßá ãéá ôå÷íçôÜ ìÝóá þóôå íá åðéôåõ÷èïýí ïé ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò êáñêßíïõ ðïõ õðÜñ÷ïõí öõóéïëïãéêÜ óôéò ãõíáßêåò ôùí êïéíùíéþí êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí. Õðïøéáæüìáóôå ðùò ôá ôå÷íçôÜ ìÝóá èá ðÜñïõí ôç ìïñöÞ ïñìïíéêÞò ÷åéñáãþãçóçò. ÌåãÜëïò áñéèìüò ãõíáéêþí ÷ñçóéìïðïéåß Þäç áíôéóõëëçðôéêÜ áðü ôï óôüìá ôá ïðïßá åðéäñïýí ôå÷íçôÜ óôïõò éóôïýò ìå ôñüðï ðáñüìïéï ìå ôéò öõóéêÝò ïñìüíåò. ÄéáöïñåôéêÝò áãùãÝò áíôéóýëëçøçò Ý÷ïõí äéáöïñåôéêÞ äñÜóç þóôå íá åðéôåõ÷èåß ç åðéèõìçôÞ ðáñåìðüäéóç ôçò êýçóçò êáé Ý÷ïõí åðßóçò ðïéêßëï öÜóìá ðáñåíåñãåéþí. Ìå üëï êáé ëåðôïìåñÝóôåñç ãíþóç ôçò öõóéïëïãéêÞò äñÜóçò ôùí öõóéêþí êáé ôå÷íçôþí ïñìïíþí èá ìðïñïýìå üëï êáé êáëýôåñá íá åðéíïÞóïõìå ôå÷íçôïýò ôñüðïõò áðïìßìéóçò ôùí ùöÝëéìùí áðïôåëåóìÜôùí ðïõ ðáñïõóéÜæåé ï ôñüðïò æùÞò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò. Êé áõôü ßóùò äåí åßíáé ôüóï ìåëëïíôïëïãéêü Þ ïõôïðéêü üóï áêïýãåôáé. Ï Eaton êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ ðáñïõóßáóáí åíôõðùóéáêÝò åíäåßîåéò üôé ïñéóìÝíá áíôéóõëëçðôéêÜ áðü ôï óôüìá ìðïñïýí íá ìåéþóïõí ôç óõ÷íüôçôá ôïõ êáñêßíïõ ôùí ùïèçêþí êáé ôçò ìÞôñáò, ü÷é üìùò ôïõ êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý. ÁíáìÝíïõìå ðùò êÜðïéï åßäïò ïñìïíéêÞò èåñáðåßáò èá áíáðôõ÷èåß óýíôïìá êáé ãéá ôïí êáñêßíï ôïõ ìáóôïý. ÊáíÝíá ó÷üëéï áðü ôá ðáñáðÜíù äåí èá ðñÝðåé íá åêëçöèåß üôé õðïíïåß ðùò äåí ðñÝðåé íá óõíå÷ßóïõìå ôçí Ýñåõíá ãéá Üëëá ðåñéâáëëïíôéêÜ êáé ãåíåôéêÜ áßôéá ôïõ êáñêßíïõ. Ôï áíôßèåôï! ×ñåéáæüìáóôå êÜèå ãíþóç ðïõ èá ìáò âïçèÞóåé íá êáôáðïëåìÞóïõìå ôç óõãêåêñéìÝíç ìÜóôéãá .

192

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 13

Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

Ê

áèþò ðáßæïõí êñßóéìï ñüëï óôçí áñìïóôéêüôçôá, èá ðåñéìÝíáôå üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé ëåéÜíåé ôï äñüìï ôçò óåîïõáëéêüôçôáò êáé ôçò áíáðáñáãùãÞò, áðü ôá ðñþôá ñïìáíôéêÜ óêéñôÞìáôá ôçò åöçâåßáò, ìÝ÷ñé ôçí áãÜðç, ôï ãÜìï, ôçí åñùôéêÞ åðáöÞ, ôçí åãêõìïóýíç, ôç ãÝííá êáé ôçí áíáôñïöÞ ôùí ðáéäéþí. Äõóôõ÷þò, üëïé ãíùñßæïõìå ðïëý êáëÜ ôçí áëÞèåéá. Áðü ôçí áãÜðç ÷ùñßò áíôáðüêñéóç ìÝ÷ñé ôïõò êáõãÜäåò ôùí åñùôåõìÝíùí, ôçí ðñüùñç åêóðåñìÜôéóç, ôçí áíéêáíüôçôá, ôçí Ýëëåéøç ïñãáóìïý, ôá ðñïâëÞìáôá ôçò Ýììçíçò ñýóçò, ôéò åðéðëïêÝò ôçò ãÝííáò, ôçí éäéáßôåñç åõðÜèåéá êáé ôéò áðáéôÞóåéò ôïõ âñÝöïõò êáé ôéò áíáðüöåõêôåò óõãêñïýóåéò ìåôáîý ôùí ãïíÝùí êáèþò êáé ìåôáîý ãïíÝùí êáé ôùí ðáéäéþí ôïõò, ç áíáðáñáãùãÞ åßíáé öïñôùìÝíç ìå áãþíá êáé âÜóáíá. Ãéáôß ç áíáðáñáãùãÞ ðåñéëáìâÜíåé ôüóåò óõãêñïýóåéò êáé äõóôõ÷ßá; Áêñéâþò äéüôé åßíáé ôüóï êñßóéìç óôç ÄáñâéíéêÞ áñìïóôéêüôçôá. Âñßóêåôáé óôïí ðõñÞíá ôïõ Ýíôïíïõ áíôáãùíéóìïý êáé åðïìÝíùò ðñïêáëåß ðïëëÜ ðñïâëÞìáôá. Ðáñüôé ç êýñéá åóôßáóç ôïõ âéâëßïõ áõôïý åßíáé ôï ðþò ïé åîåëéêôéêÝò éäÝåò ìðïñïýí íá ìáò âïçèÞóïõí óôçí åñìçíåßá êáé ðñüëçøç óõãêåêñéìÝíùí éáôñéêþí íïóçìÜôùí, ó’ áõôü êáé óôï åðüìåíï êåöÜëáéï ðëáôáßíïõìå ëßãï ôçí ïðôéêÞ ìáò ãùíßá ãéá íá óõìðåñéëÜâïõìå óõíáéóèçìáôéêÜ ðñïâëÞìáôá êáé ðñïâëÞìáôá óõìðåñéöïñÜò ðïõ ìðïñïýí êáé äåí ìðïñïýí íá ÷áñáêôçñéóèïýí éáôñéêÝò äéáôáñá÷Ýò. ÏñéóìÝíá ðñïâëÞìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí áíáðáñáãùãÞ, üðùò ï äéáâÞôçò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò Þ ôï óýíäñïìï áéöíéäßïõ âñåöéêïý èáíÜôïõ åßíáé îåêÜèáñá íïóÞìáôá, åíþ Üëëá, üðùò üðùò ç æÞëåéá, ç ðáéäéêÞ êáêïðïßçóç êáé ôá óåîïõáëéêÜ ðñïâëÞìáôá ðåñéëáìâÜíïõí ôç óõìðåñéöïñÜ êáé ôá óõíáéóèÞìáôá. Ìå üðïéï ôñüðï êáé áí ôá êáôáôÜîïõìå, ðñïêáëïýí ðïëý ðüíï êáé áðïêôïýí ðåñéóóüôåñï íüçìá õðü ôï öùò ôçò åîÝëéîçò. Ç âïÞèåéá ôïõ Äáñâéíéóìïý äåí ôåëåéþíåé óôï óýíïñï ìåôáîý ôùí éáôñéêþí êáé ôùí

193

194

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êïéíùíéêþí Þ åêðáéäåõôéêþí èåìÜôùí. Ï Äáñâéíéóìüò åßíáé åðßêáéñïò óå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôçò áíèñþðéíçò æùÞò, ü÷é ìüíï óôçí éáôñéêÞ. ÃÉÁÔÉ ÕÐÁÑ×ÅÉ ÔÏ ÖÕËÏ; ÎåêéíÜìå ìå Ýíá èåìåëéþäåò áßíéãìá, áðü áõôÜ ôá õðÝñï÷á åñùôÞìáôá ðïõ äåí ôá óêÝöôåóáé êáí ìÝ÷ñé íá äåéò ôç æùÞ áðü ôçí åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ. Ãéáôß õðÜñ÷åé ç åñùôéêÞ åðáöÞ; Êïóôßæåé áêñéâÜ ðïéêéëïôñüðùò êáé ðïëëïß ïñãáíéóìïß ôá êáôáöÝñíïõí ìéá ÷áñÜ êáé ÷ùñßò áõôÞí, áíáðáñáãüìåíïé åßôå ìå äéáßñåóç, üðùò ç áìïéâÜäá, Þ ìå èçëõêÜ Üôïìá ðïõ ãåííïýí áõãÜ ôá ïðïßá áíáðôýóóïíôáé ÷ùñßò ãïíéìïðïßçóç. Ïé ïñãáíéóìïß áõôïß Ý÷ïõí ôåñÜóôéï âñá÷õðñüèåóìï ðëåïíÝêôçìá áñìïóôéêüôçôáò Ýíáíôé üóùí áíáðáñÜãïíôáé åããåíþò. Öáíôáóèåßôå ôß èá óõíÝâáéíå åÜí ìßá ìåôáëëáãÞ äçìéïõñãïýóå Ýíáí èçëõêü êïêêéíïëáßìç, êáôÜ ôá Üëëá åíôåëþò êáíïíéêü, áëëÜ ìå ôçí éêáíüôçôá íá ãåííÜ áõãÜ ðïõ ðåñéÝ÷ïõí üëá ôá äéêÜ ôçò ãïíßäéá êáé êáíÝíá ôïõ óõíôñüöïõ ôçò êáé ôá ïðïßá áíáðôýóóïíôáé öõóéïëïãéêÜ ÷ùñßò íá ÷ñåéÜæïíôáé ãïíéìïðïßçóç. Óå êÜèå ãåíéÜ, üëïé ïé áðüãïíïé èá Þôáí ðáíïìïéüôõðá èçëõêÜ. Óå óýãêñéóç ìå Ýíá öõóéïëïãéêü èçëõêü Üôïìï, ðïõ ìðïñåß íá ðåñÜóåé ìüíï ôá ìéóÜ ôïõ ãïíßäéá óå êÜèå áðüãïíü ôïõ êáé ðïõ Ý÷åé ìéóïýò áñóåíéêïýò êáé ìéóïýò èçëõêïýò áðïãüíïõò, áõôü ôï ìåôáëáãìÝíï óôÝëå÷ïò èá áõîáíüôáí ìå äéðëÜóéï ñõèìü. Ôüôå ëïéðüí, ãéáôß äåí Ý÷åé ðëçììõñßóåé ï êüóìïò áðü ôïõò áðïãüíïõò êÜðïéáò áñ÷áßáò ðáñèåíïãåíåôéêÞò ãõíáßêáò êáé ãéáôß åìåßò ôá óåîïõáëéêÜ üíôá äåí ïäçãçèÞêáìå óå åîáöÜíéóç; Êáé, ðñþôá áð’ üëá, ãéáôß ç åîÝëéîç äçìéïýñãçóå ôá öýëá; ¼óï åêðëçêôéêü êé áí öáßíåôáé, ïé âéïëüãïé äåí Ý÷ïõí áêüìá óõìöùíÞóåé åíôåëþò óôçí áðÜíôçóç áõôþí ôùí åñùôçìÜôùí. Ïé ðåñéóóüôåñïé ðéóôåýïõí ðùò ï ñüëïò ôïõ öýëïõ åßíáé ç åéóáãùãÞ ðïéêéëïìïñößáò óôïõò áðïãüíïõò, áëëÜ äýóêïëá íá êáôáíïïýìå ðþò áõôÞ ç ðïéêéëïìïñößá ìðïñåß íá Ý÷åé ùöÝëç ðïõ îåðåñíïýí ôï ôåñÜóôéï åîåëéêôéêü êüóôïò ôçò åããåíïýò áíáðáñáãùãÞò. Ïé âéïëüãïé óõíåéäçôïðïéïýí åðßóçò ðùò, ìáêñïðñüèåóìá, ï áíáóõíäõáóìüò ôùí ãïíéäßùí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åããåíïýò áíáðáñáãùãÞò ìðïñåß ìåí íá ðñïëáìâÜíåé ôç óôáèåñÞ óõóóþñåõóç åðéâëáâþí ìåôáëëáãþí ðïõ èá óõíÝâáéíå äéáöïñåôéêÜ, áëëÜ áõôü äåí áðáíôÜ ôï ãéáôß äåí áõîÜíåôáé âñá÷õðñüèåóìá ç áãåíÞò áíáðáñáãùãÞ. Ðñüóöáôá, ìåñéêïß åðéóôÞìïíåò õðïóôÞñéîáí üôé ç åããåíÞò áíáðáñáãùãÞ äéáôçñåßôáé áðü ôç äýíáìç åðéëïãÞò ðïõ áóêåß ç êïýñóá åîïðëéóìþí ìå ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò. ¸íá Üôïìï ðïõ åßíáé ãåíåôéêÜ ðáíïìïéüôõðï ìå ðïëëÜ Üëëá åßíáé åõÜëùôï óå ïðïéïäÞðïôå ðáèïãüíï áíáêáëýøåé ôñüðï íá åêìåôáëëåõèåß áõôÞ ôç öëÝâá. ÅÜí Ýíáò êëþíïò äÝêá ÷éëéÜäùí ðáñèåíïãåíåôéêþí ãõíáéêþí åßíáé åõÜëùôïò óôç ãñßððç, ôüôå åíäÝ÷åôáé íá åîáëåéöèïýí üëá

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

195

ôá Üôïìá óôçí åðüìåíç åðéäçìßá, åíþ èá ðÝèáéíáí áíôßóôïé÷á ìüíï ìåñéêÝò áðü ôéò ãåíåôéêÜ ðïéêéëüìïñöåò áíôáãùíßóôñéÝò ôïõò. Ç õðüèåóç áõôÞ õðïóôçñßæåôáé üëï êáé ðåñéóóüôåñï áðü áñêåôÝò ìåëÝôåò ðïõ âñÞêáí üôé ç áãåíÞò áíáðáñáãùãÞ åßíáé ðéï óõ÷íÞ óå åßäç êáé åíäéáéôÞìáôá ìå ëéãüôåñá ðáñÜóéôá. ÔÏ ÍÏÇÌÁ ÔÏÕ ÁÑÓÅÍÉÊÏÕ ÊÁÉ ÔÏÕ ÈÇËÕÊÏÕ ÖÕËÏÕ Öáíôáóèåßôå ôç óôéãìÞ, ðñéí áðü åêáôïììýñéá ÷ñüíéá, ðïõ ôá êýôôáñá åß÷áí áñ÷ßóåé íá áíôáëëÜóïõí ãåíåôéêü õëéêü ãéá íá áðïêôïýí ðïéêéëïìïñößá, áëëÜ ðïõ äåí åß÷áí áêüìá áíáðôõ÷èåß áíáãíùñßóéìá ùÜñéá êáé óðåñìáôïæùÜñéá. ÔÝôïéá ôõ÷áßá áíôáëëáãÞ ãåíåôéêïý õëéêïý åßíáé ãåìÜôç óõãêñïýóåéò. ¸íá ãïíßäéï ðïõ ìðïñåß íá ðåñÜóåé óå Üëëá êýôôáñá Ý÷åé ìåãÜëï áñìïóôéêü ðëåïíÝêôçìá, åíþ Ýíá ãïíßäéï ðïõ åðéôñÝðåé ôçí áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõ áðü ãïíßäéá Üëëùí êõôôÜñùí âñßóêåôáé óå ìåéïíåêôéêÞ èÝóç. Ôï åðéôõ÷çìÝíï ãïíßäéï ðñÝðåé íá êáôïñèþóåé íá âñåèåß óå êáéíïýñãéá êýôôáñá, áëëÜ êáé íá ìçí åêôïðéóèåß áðü åéóåñ÷üìåíá ãïíßäéá. Óå üëïõò ôïõò ïñãáíéóìïýò ðÜíù áðü ôï åðßðåäï ôïõ âáêôçñßïõ, óðÜíéá åðéôñÝðåôáé ç åßóïäïò ãïíéäßùí áðü Üëëá Üôïìá. Ï ãåíåôéêüò áíáóõíäõáóìüò åðéôõã÷Üíåôáé áðü ôçí ðáñáãùãÞ åîåéäéêåõìÝíùí êõôôÜñùí (ãáìåôþí) ðïõ ìðïñïýí íá áðïóôáëïýí ìå ôá ìéóÜ ãïíßäéá áð’ üóá áðáéôïýíôáé ãéá ôçí Ýíáñîç åíüò íÝïõ áôüìïõ. ¼ôáí óõíáíôþíôáé äýï ôÝôïéá êýôôáñá, åíþíïíôáé êáé ó÷çìáôßæïõí Ýíá íÝï ïãáíéóìü ìå éóüôéìç ãåíåôéêÞ óõíåéóöïñÜ áðü êÜèå ãïíÝá. Ïé ãáìÝôåò áíôéìåôùðßæïõí äýï äõóêïëßåò. Ðñþôïí, ðñÝðåé íá äéáèÝôïõí åðáñêÞ åíåñãåéáêÜ áðïèÝìáôá, ãéá íá áíôÝîïõí ìÝ÷ñéò üôïõ óõíôçêïýí ìå Ýíáí Üëëï ãáìÝôç, êáèþò åðßóçò êáé ãéá íá èñÝøïõí ôï áíáðôõóóüìåíï Ýìâñõï. Äåýôåñïí, ðñÝðåé íá âñïõí Ýíáí Üëëï ãáìÝôç. Ïé ìåãÜëïé ãáìÝôåò Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá äéáèÝôïõí Üöèïíá åíåñãåéáêÜ áðïèÝìáôá, áëëÜ ç ðáñáãùãÞ ôïõò êïóôßæåé áêñéâÜ. Ïé ìéêñïß ãáìÝôåò ìðïñïýí íá ðáñá÷èïýí óå ôåñÜóôéåò ðïóüôçôåò ìå ó÷åôéêÜ ìéêñü êüóôïò, áëëÜ äåí ìðïñïýí íá åðéâéþóïõí ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá êáé äåí ôïõò ðåñéóóåýåé ôßðïôá ãéá ôçí èñÝøç ôïõ åìâñýïõ. Ïé ãáìÝôåò ìåóáßïõ ìåãÝèïõò èõóéÜæïõí ôïõò áñéèìïýò ðñïò ÷Üñéí ìåãáëýôåñùí áëëÜ êáé ðÜëé áíåðáñêþí èñåðôéêþí áðïèåìÜôùí êáé áðáëåßöïíôáé áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. Ïé ðïëõêýôôáñïé ïñãáíéóìïß åðïìÝíùò, ðáñÜãïõí ìüíï ìåãÜëïõò ãáìÝôåò, ôïõò ïðïßïõò ïíïìÜæïõìå ùÜñéá, êáé ìéêñïýò, ðïõ ïíïìÜæïõìå óðåñìáôïæùÜñéá. Ç åðüìåíç äõóêïëßá óôçí êáôáíüçóç ôçò áíèñþðéíçò óåîïõáëéêüôçôáò åßíáé ôï ãéáôß èá ðñÝðåé íá õðÜñ÷ïõí ü÷é ìüíï äýï åßäç ãáìåôþí áëëÜ êáé äýï öýëá.Ìå Üëëá ëüãéá, ãéáôß íá õðÜñ÷ïõí áñóåíéêÜ Üôïìá ðïõ ðáñÜãïõí óðÝñìá êáé èçëõêÜ ðïõ ðáñÜãïõí ùÜñéá, áíôß íá õðÜñ÷ïõí åñìáöñüäéôá Üôïìá ðïõ

196

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

íá ðáñÜãïõí êáé ôá äýï; ÐïëëÜ æþá êáé ç ðëåéïøçößá ôùí öõôþí åßíáé åñìáöñüäéôïé ïñãáíéóìïß, äçëáäÞ ôï ßäéï Üôïìï ðáñÜãåé êáé ùÜñéá êáé óðåñìáôïæùÜñéá. Ïé âéïëüãïé óõìöùíïýí ðùò ï åñìáöñïäéôéóìüò åßíáé áíáìåíüìåíïò üôáí ïé ßäéåò ðñïóáñìïãÝò ìðïñïýí íá åîõðçñåôÞóïõí êáé ôéò äýï öõëåôéêÝò ëåéôïõñãßåò. Ôá ìåãÜëá, æùçñü÷ñùìá ðÝôáëá óôá Üíèç, ãéá ðáñÜäåéãìá, ìðïñïýí íá ðñïóåëêýóïõí Ýíôïìá ðïõ ìåôáöÝñïõí ãýñç ãéá ôç ãïíéìïðïßçóç ôùí ùáñßùí ôïõ öõôïý êáé ôáõôü÷ñá ìðïñïýí íá ðáñáëáìâÜíïõí ãýñç ãéá íá ãïíéìïðïéÞóïõí ôá ùÜñéá Üëëùí áôüìùí ôïõ åßäïõò. ¼ðùò åßíáé áíáìåíüìåíï, ôá ðåñéóóüôåñá Áíèüöõôá åßíáé åñìáöñüäéôá. Óôá èçëáóôéêÜ, ïé ðñïóáñìïãÝò ìå äéðëÞ ëåéôïõñãéêüôçôá óðáíßæïõí. Ôï ðÝïò êáé äåõôåñïãåíÞ ÷áñáêôçñéóôéêÜ üðùò ôá êÝñáôá ÷ñçóéìåýïõí ìüíï óå áñóåíéêÝò ëåéôïõñãßåò. Ç ìÞôñá êáé ïé ãáëáêôïöüñïé áäÝíåò åðéôåëïýí ìüíï èçëõêÝò ëåéôïõñãßåò. Ôï Üôïìï ðïõ èá åß÷å åðåíäýóåé ôïõò ðåñéïñéóìÝíïõò ðüñïõò ôïõ êáé óå áñóåíéêÝò êáé óå èçëõêÝò óôñáôçãéêÝò äåí èá Þôáí ðïôÝ êáëü ïýôå óôéò ìåí ïýôå óôéò äå. ÊáíÝíá åßäïò èçëáóôéêþí äåí åßíáé åñìáöñüäéôï. Ç åðÝíäõóç ðïõ êÜíåé Ýíá èçëõêü öôéÜ÷íïíôáò Ýíá ùÜñéï åßíáé ðïëëáðëÜóéá ôçò åðÝíäõóçò ðïõ êÜíåé ôï áñóåíéêü öôéÜ÷íïíôáò óðåñìáôïæùÜñéá. Áêüìá êé üôáí ôï ùÜñéï åßíáé ìéêñïóêïðéêü, üðùò óôïõò áíèñþðïõò, åßíáé ÷éëéÜäåò öïñÝò ìåãáëýôåñï áðü ôï óðåñìáôïæùÜñéï. Äéáêüóéá åêáôïììýñéá óðåñìáôïæùÜñéá áðåëåõèåñþíïíôáé óå ìßá åêóìåñìÜôéóç êáé áíôáãùíßæïíôáé ìåôáîý ôïõò ãéá ôç ãïíéìïðïßçóç åíüò êáé ìüíï ùáñßïõ. ÁõôÞ ç áñ÷éêÞ äéáöïñÜ óôï êüóôïò ôùí ãáìåôþí äéáéùíßæåôáé êáé ìåãåèýíåôáé. ÅÜí ãïíéìïðïéçèåß ç ðëåéïøçößá ôùí ðáñáãüìåíùí ùáñßùí, ç ìåãáëýôåñç ðïóüôçôá èñåðôéêþí ðïõ åßíáé áðïèçêåõìÝíç ìÝóá ôïõò èá êáôáëÞîåé óôï íåáñü Üôïìï ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç ãïíéìïðïßçóç. ÅÜí ç ðëåéïøçößá ôùí ðïëõðëçèÝóôåñùí óðåñìáôïæùáñßùí ðåèÜíïõí ìç üíôáò éêáíÜ íá ãïíéìïðïéÞóïõí Ýíá ùÜñéï, ïðïéáäÞðïôå èñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ åß÷áí ôïðïèåôçèåß ìÝóá ôïõò äåí èá ùöåëïýóáí Ýíáí áðüãïíï. Ïé ðáñáðáíßóéåò èñåðôéêÝò ïõóßåò óå Ýíá óðåñìáôïæùÜñéï ìÜëëïí èá ôï åðéâñÜäõíáí óôçí êïëýìâçóç êáé èá Þôáí ìåéïíÝêôçìá óôïí áíôáãùíéóìü ôïõ ãéá ôïí ðåñéïñéóìÝíï áñéèìü ùáñßùí. ÅÜí Ýíá æþï áðåëåõèåñþíåé ùÜñéá óôï íåñü, ôüôå åßíáé ðëåïíÝêôçìá ãéá ôï èçëõêü íá áíáâÜëëåé ôçí áðåëåõèÝñùóÞ ôïõò Ýùò üôïõ ïé óõíèÞêåò åßíáé éäáíéêÝò êáé õðÜñ÷ïõí Üöèïíá óðåñìáôïæùÜñéá êïíôÜ ôïõ. ÅÜí ìðïñåß íá ðåñéìÝíåé ãéá íá åðéëÝîåé Ýíá óõãêåêñéìÝíï áñóåíéêü, ôüóï ôï êáëýôåñï. Ôá ãïíßäéá åíüò åýñùóôïõ, õãåéïýò áñóåíéêïý, ìðïñïýí íá äþóïõí ðëåïíÝêôçìá óôïõò áðïãüíïõò ôçò. ÅÜí ç èçëõêéÜ êáôïñèþóåé íá ðáñáêéíÞóåé ôá áñóåíéêÜ óå ìÜ÷ç ãéá ÷Üñç ôçò Þ óå êÜðïéá Üëëç åðßäåéîç ôùí éêáíïôÞôùí ôïõò, èá áõîÞóåé ôéò ðéèáíüôçôÝò ôçò íá åðéëÝîåé ôïí êáëýôåñï äõíáôü óýíôñïöï. Óõãêñáôþíôáò ôá áõãÜ ìÝóá ôçò Ýùò üôïõ ãïíéìïðïéçèïýí, ìåãéóôïðïéåß ôïí Ýëåã÷ï ðïõ áóêåß óôï ðïéïò èá ôá ãïíéìïðïéÞóåé, ÷áñáìßæåé ëéãüôåñá áõãÜ ðïõ

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

197

äåí ãïíéìïðïéïýíôáé êáé ìðïñåß íá ðñïóôáôåýóåé ôá áõãÜ ìÝ÷ñé ìåôáãåíÝóôåñï óôÜäéï áíÜðôõîçò ìåôÜ ôç ãïíéìïðïßçóç. Ïé Üíèñùðïé áõôüìáôá áíôéëáìâÜíïíôáé ôçí åóùôåñéêÞ ãïíéìïðïßçóç ùò åóùôåñéêÞ óôï óþìá ôïõ èçëõêïý, áëëÜ êÜôé ôÝôïéï äåí åßíáé ëïãéêÜ áðáñáßôçôï. ¼ôáí ãßíåôáé ç óýæåõîç óôïõò éððüêáìðïõò, ôï èçëõêü áðïèÝôåé ôá áõãÜ ìÝóá óôïí åðùáóôéêü óÜêï ôïõ áñóåíéêïý ðïõ åßíáé áíÜëïãïò ìå ôç ìÞôñá ôùí èçëáóôéêþí, üðïõ ôá íåáñÜ Üôïìá áíáðôýóóïíôáé ìÝ÷ñéò Ýíá ðñï÷ùñçìÝíï óôÜäéï. Ç áíÜðôõîç ìÝóá óôï óþìá ôïõ áñóåíéêïý áðáíôÜôáé êáô’ åîáßñåóç óôï æùéêü âáóßëåéï. Ôï ìéêñü ìÝãåèïò êáé ç êéíçôéêüôçôá ôùí óðåñìáôïæùáñßùí äéåõêïëýíïõí ôçí åîÝëéîç ðñïóáñìïãþí ðïõ åéóÜãïõí ôï óðÝñìá ìÝóá óôï èçëõêü ðáñÜ ôá ùÜñéá ìÝóá óôï óþìá ôùí áñóåíéêþí. Åöüóïí ç ãïíéìïðïßçóç ôïõ áíèñþðéíïõ ùáñßïõ óõìâáßíåé ìÝóá óôç ìçôÝñá, ôï èçëõêü êõñéáñ÷åß óôç äéáäéêáóßá êáé áõîÜíåé ôïí Ýëåã÷ï óôçí åðéëïãÞ ôïõ áñóåíéêïý ðïõ èá ãïíéìïðïéÞóåé ôá ùÜñéÜ ôçò. ¼ðùò êáé óôá èçëõêÜ Üëëùí åéäþí, áðïôåëåß áíáðáñáãùãéêü ôçò óõìöÝñïí íá áíáæçôÞóåé áñóåíéêÜ ðïõ èá Ý÷ïõí åìöáíåßò åíäåßîåéò õãåßáò êáé ñþìçò. ÅÜí ôá èçëõêÜ áñ÷ßóïõí íá åðéëÝãïõí áñóåíéêÜ ìå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷áñáêôçñéóôéêü, üðùò ôá ôåñÜóôéá, ÷ñùìáôéóôÜ öôåñÜ ôïõ ðáãùíéïý Þ ôá ìåãÜëá êÝñáôá ôçò ÉñëáíäéêÞò Üëêçò, åíäÝ÷åôáé íá áêïëïõèÞóåé äéáäéêáóßá êáëðÜæïõóáò åîÝëéîçò. Ôá áñóåíéêÜ ìå ôï ÷áñáêôçñéóôéêü âñßóêïíôáé óå ðëåïíåêôéêÞ èÝóç áðëÜ êáé ìüíï äéüôé åðéëÝãïíôáé áðü ôá èçëõêÜ, åðïìÝíùò ôá èçëõêÜ ôá ðñïôéìïýí ãéá íá áðïêôÞóïõí ãéïõò ðïõ èá ðñïôéìçèïýí áðü ôá èçëõêÜ óôçí åðüìåíç ãåíéÜ. ¸ôóé åðéëÝãïíôáé áñóåíéêÜ ìå áêüìá åíôïíüôåñï ôï óõãêåêñéìÝíï ÷áñáêôçñéóôéêü êáé ôá Üôïìá ðïõ ôï äéáèÝôïõí âñßóêïíôáé óå áêüìá ìåãáëýôåñï ðëåïíÝêôçìá êáé áóêïýí áêüìá ìåãáëýôåñç Ýëîç ðñïò ôá èçëõêÜ. ÁõôÞ ç èåôéêÞ áíÜäñáóç áõîÜíåé ôï ãíþñéóìá óå âáèìü ðïõ ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé óïâáñü ìåéïíÝêôçìá óôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí áñóåíéêþí. Ôï êáçìÝíï ôï áñóåíéêü ðáãþíé ìåôÜ âßáò ðåôÜ êáé ôá êÝñáôá ôçò ÉñëáíäéêÞò Üëêçò Ýãéíáí ôüóï âáñåéÜ êáé äýó÷ñçóôá ðïõ èåùñÞèçêáí õðåýèõíá ãéá ôçí åîáöÜíéóç ôïõ åßäïõò. Áðïôåëïýí êáëü ðáñÜäåéãìá ÷áñáêôçñéóôéêþí ðïõ ìðïñåß íá äçìéïõñãÞóåé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ êáé ôá ïðïßá äåí åßíáé äéüëïõ ùöÝëéìá ãéá ôï Üôïìá Þ ôï åßäïò, áëëÜ ùöåëïýí ìüíï ôá ãïíßäéá ôïõ áôüìïõ. Ç Helena Cronin, óôï âéâëßï Ôï ÌõñìÞãêé êáé Ôï Ðáãþíé, ðáñáèÝôåé Ýîï÷á ôçí éóôïñßá áõôÞò ôçò éäÝáò êáèþò êáé ôçí åðéöýëáîç ôùí áíäñþí åðéóôçìüíùí íá áíáãíùñßóïõí ôçí éó÷ý ôçò èçëõêÞò åðéëïãÞò êáé ôïõ åðéâáñõíôéêïý ôçò áðïôåëÝóìáôïò óôá áñóåíéêÜ. ÅÜí õðÜñ÷åé åóùôåñéêÞ ãïíéìïðïßçóç, ôá íåáñÜ Üôïìá ìðïñïýí èåùñçôéêÜ íá áðåëåõèåñùèïýí óôï Üñéóôï óôÜäéï. ¢ñéóôï ãéá ðïéïí; Ãéá ôç ìçôÝñá; Ãéá ôï ìùñü; Ãéá ôïí ðáôÝñá; Èá Ýëèïõìå óýíôïìá ó’ áõôü. Ðüóï áêñéâþò ðáñáìÝíïõí ôá íåáñÜ Üôïìá ìÝóá óôï óþìá ôçò ìçôÝñáò åßíáé ãíþñéóìá ôïõ êýêëïõ æùÞò ðïõ õðüêåéôáé ðïëý óôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. Óôçí åííåÜìçíç áíèñþ-

198

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðéíç êýçóç, óôçí ïðïßá ï áðüãïíïò áõîÜíåé áðü ôï ìÝãåèïò ìéêñïóêïðéêïý æùõößïõ óå âñÝöïò áñêåôþí êéëþí, ç åðÝíäõóç ôçò ìçôÝñáò óå êÜèå ìùñü åßíáé óáöþò ìåãáëýôåñç áðü ôïõ ðáôÝñá. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ç ìçôÝñá åßíáé óßãïõñç ðùò ôï ìùñü åßíáé äéêü ôçò, åíþ ï óýíôñïöüò ôçò ìðïñåß êÜëëéóôá íá åßíáé áâÝâáéïò. ÁõôÞ ç áâåâáéüôçôá óçìáßíåé üôé ï ÷ñüíïò êáé ç åíÝñãåéá ðïõ îïäåýåé ôï áñóåíéêü öñïíôßæïíôáò ãéá ôïí áðüãïíï èá Ý÷åé óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ðéï áìößâïëç áíôáðüäïóç áðü ðáñüìïéá åðÝíäõóç ôùí èçëõêþí. Ç áñ÷éêÞ ìéêñÞ äéáöïñÜ óôï êüóôïò ôïõ óðåñìáôïæùáñßïõ Ýíáíôé ôïõ êüóôïõò ôïõ ùáñßïõ ìåãåèýíåôáé áðü ôçí áíèñþðéíç áíáðáñáãùãéêÞ öõóéïëïãßá êáé ïäçãåß, üðùò èá äïýìå, óå äéáöïñåôéêÝò áíáðáñáãùãéêÝò óôñáôçãéêÝò áñóåíéêþí êáé èçëõêþí. Ôá áãüñéá êáé ôá êïñßôóéá ãåííéïýíôáé óå ßóïõò ðåñßðïõ áñéèìïýò, üðùò åîçãÞóáìå óôï ÊåöÜëáéï 2, äéüôé ôá Üôïìá ïðïéïõäÞðïôå öýëïõ óå ðåñßóóåéá èá Ý÷ïõí ìéêñüôåñç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá êáôÜ ìÝóï üñï. ÅðïìÝíùò ç åðéëïãÞ óõíå÷þò äéáìïñöþíåé ãïíåßò ðïõ áðïêôïýí áðïãüíïõò ôïõ óðáíéüôåñïõ öýëïõ, åîéóþíïíôáò Ýôóé ìáêñïðñüèåóìá ôçí áíáëïãßá ôùí öýëùí. Ôïýôï äåí åßíáé áðïôåëåóìáôéêü áðü ôç óêïðéÜ ôçò âåëôéóôïðïßçóçò ôçò óõëëïãéêÞò áíáðáñáãùãÞò. ×ñåéÜæïíôáé ëßãïé ìüíï Üíäñåò ãéá íá óõíôçñÞóïõí ôçí ãõíáéêåßá áíáðáñáãùãÞ óå ïðïéáäÞðïôå óõ÷íüôçôá âåëôéóôïðïéåß ôç ãõíáéêåßá áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá. Ðñüêåéôáé ãéá ðáñÜäåéãìá ðïõ äåß÷íåé êáëÜ ôç ìåãáëýôåñç óçìáóßá ðïõ Ý÷ïõí ôá ÷áìçëüôåñá åðßðåäá åðéëïãÞò óå ó÷Ýóç ìå ôá õøçëüôåñá åðßðåäá (ïìÜäùí). ÅÜí ç åðéëïãÞ óôï åðßðåäï ôçò ïìÜäáò Þôáí óçìáíôéêü, ôüôå ç áíáëïãßá ôùí öýëùí èá Ýêëéíå ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôùí èçëõêþí. Äåí ðñüêåéôáé ãéá êáèáñÜ áêáäçìáúêü æÞôçìá ìüíï. Óôçí Éíäßá, ìßá ðïëéôéóìéêÞ ðñïôßìçóç ðñïò ôá áãüñéá óõíäõÜóèçêå ìå ôçí åîÜðëùóç ôùí õðåñç÷ïãñáöéêþí óõóêåõþí, ïé ïðïßåò åðéôñÝðïõí ôçí áíáãíþñéóç ôïõ öýëïõ åíüò åìâñýïõ, ìå áðïôÝëåóìá íá áëëïéùèåß óçìáíôéêÜ ç áíáëïãßá ôùí öýëùí. ÐÜíù áðü ôï 90% ôùí áìâëþóåùí óôçí Éíäßá óÞìåñá åßíáé óå èçëõêÜ Ýìâñõá êáé ç áíáëïãßá öýëùí óôï ãåíéêü ðëçèõóìü áñ÷ßæåé íá äåß÷íåé áíéóïññïðßá. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, óôçí Êßíá, üðïõ ïé åêóôñáôåßåò åëÝã÷ïõ ôïõ ðëçèõóìïý ðåñéïñßæïõí ôïí áñéèìü ôùí ðáéäéþí óå Ýíá áíÜ æåõãÜñé, ôï ðáéäß åßíáé áãüñé óå ðÜíù áðü ôï 60% ôùí ðåñéðôþóåùí. ÁõôÝò ïé áíéóïññïðßåò èá ìåôñéáóèïýí ìáêñïðñüèåóìá áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ, áëëÜ óôçí åñ÷üìåíç ãåíéÜ èá Ý÷ïõí áðñüâëåðôåò ðïëéôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò åðéðôþóåéò. Ç õðüèåóÞ ìáò åßíáé ðùò ïé ðáñáðáíßóéïé Üíäñåò èá áíôáãùíéóèïýí Ýíôïíá êáé ðùò ïé ëéãïóôÝò ãõíáßêåò èá êåñäßóïõí êïéíùíéêÞ éó÷ý ìå áîéïóçìåßùôç ôá÷ýôçôá.

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

199

ÓÕÃÊÑÏÕÓÇ ÊÁÉ ÓÕÍÅÑÃÁÓÉÁ ÁÍÁÌÅÓÁ ÓÔÁ ÖÕËÁ Ç óýãêñïõóç áíÜìåóá óôá öýëá äåí åßíáé óõíå÷Þò. Ïé Üíäñåò êáé ïé ãõíáßêåò ìðïñïýí íá óõíõðÜñ÷ïõí áñìïíéêÜ, ìåñéêÝò öïñÝò êáé ãéá ïëüêëçñåò ìÝñåò, áêüìá êáé åâäïìÜäåò. Ç áñìïíßá áõôÞ ùóôüóï, áíáðüöåõêôá äéáôáñÜóóåôáé áðü óõãêñïýóåéò ðïõ Ý÷ïõí áöåôçñßá ôï äéáöïñåôéêü áíáðáñáãùãéêü óõìöÝñïí êáé ôéò äéáöïñåôéêÝò óôñáôçãéêÝò áíäñþí êáé ãõíáéêþí. Áðü ôçí áñ÷éêÞ äéáöïñÜ áíÜìåóá óôï ìéêñïóêïðéêï óðåñìáôïæùÜñéï êáé óôï ìåãáëýôåñï ùÜñéï, Ý÷ïõí áíáäõèåß åíôåëþò äéáöoñåôéêïß êüóìïé óõãêñïõüìåíùí óôñáôçãéêþí ðïõ ìáò ðéÜíïõí óôá âñü÷éá ôïõò. Ïé ãõíáßêåò ìðïñïýí íá áðïêôÞóïõí ðåñéïñéóìÝíï áñéèìü ìùñþí, óõíÞèùò áðü ôÝóóåñá Ýùò Ýîé, óå óðÜíéåò ðåñéðôþóåéò áêüìá êáé Ýùò åßêïóé óýìöùíá ìå ôá âéâëßá ôùí ñåêüñ. Ïé Üíäñåò, ùóôüóï, ìðïñïýí íá áðïêôÞóïõí åêáôïíôÜäåò ðáéäéþí êáé ôï Ý÷ïõí ðñáãìáôïðïéÞóåé óå ðïëéôéóìïýò üðïõ óõíäõáóìüò åðÜñêåéáò ðüñùí êáé êïéíùíéêÞò äéáóôñùìÜôùóçò äßíïõí ôç äõíáôüôçôá óå ìåñéêïýò Üíäñåò íá äéáôçñïýí ÷áñÝìéá åêáôïíôÜäùí ãõíáéêþí åíþ ðïëëïß Üëëïé äåí åß÷áí ïýôå ìßá óýíôñïöï. ÔÝôïéåò åîáéñåôéêÝò ðåñéðôþóåéò åßíáé áêñáßá ðáñáäåßãìáôá ôçò áñ÷Þò üôé ï áñéèìüò ôùí áðïãüíùí ìðïñåß íá ðïéêßëåé ðåñéóóüôåñï óôïõò Üíäñåò áð’ üôé óôéò ãõíáßêåò. Ç äéáöïñÜ áõôÞ ðñïêýðôåé áðü ôçí áíáðüöåõêôá õøçëÞ ãõíáéêåßá åðÝíäõóç ôüóï óå ÷ñüíï üóï êáé óå èåñìßäåò ãéá Ýíá êáé ìüíï ìùñü, áí óõãêñßíïõìå ìå ôï áìåëçôÝï Ýîïäï ôïõ Üíäñá ðïõ éóïäõíáìåß ìå ëßãá ëåðôÜ áðü ôïí ÷ñüíï ôïõ êáé ìßá åêóðåñìÜôéóç. Ïé äéáöïñÝò áõôÝò óçìáßíïõí üôé ïé Üíäñåò êáé ïé ãõíáßêåò ìðïñïýí êáé üíôùò ÷ñçóéìïðïéïýí äéáöïñåôéêÝò óôñáôçãéêÝò ãéá íá ìåãéóôïðïéÞóïõí ôç ÄáñâéíéêÞ ôïõò áñìïóôéêüôçôá. Ìßá ãõíáßêá ìðïñåß íá ìåãéóôïðïéÞóåé ôïí áñéèìü ãïíéäßùí ôçò óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò âñßóêïíôáò êáé êñáôþíôáò Ýíáí Üíäñá ðïõ èá öñïíôßæåé êáé èá åîáóöáëßæåé ôçí ßäéá êáé ôá ðáéäéÜ ôçò êáé ðïõ äåí èá Ý÷åé ôçí ôÜóç íá åðåíäýóåé óå Üëëåò ãõíáßêåò. Ïé Üíäñåò ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ðáñüìïéá óôñáôçãéêÞ âñßóêïíôáò êáé êñáôþíôáò ìéá ãõíáßêá ðïõ åßíáé ãüíéìç, ðñïôßèåôáé íá öñïíôßæåé ôá ðáéäéÜ ôçò êáé äåí ðñïôßèåôáé íá æåõãáñþóåé ìå Üëëïõò Üíäñåò.Ïé Üíäñåò Ý÷ïõí êáé Üëëç óôñáôçãéêÞ ðïõ äåí åßíáé äéáèÝóéìç óôéò ãõíáßêåò, äçëáäÞ íá äßíïõí ôï óðÝñìá ôïõò óå ðïëëÝò ãõíáßêåò öñïíôßæïíôáò ëßãï Þ êáé êáèüëïõ ãéáõôÝò êáé ôá ìùñÜ ôïõò. ÊáíÝíá áðü ôá ðáñáðÜíù äåí õðïäçëþíåé üôé ïé Üíäñåò êáé ïé ãõíáßêåò áíáëïãßæïíôáé ôéò åðéëïãÝò ôïõò ãéá íá êáôáëÞîïõí óå óõíåéäçôÝò óôñáôçãéêÝò ðïõ èá ìåãéóôïðïéÞóïõí ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõò åðéôõ÷ßá êáé óßãïõñá äåí õðïäçëþíåé ôßðïôá ãéá ôï ðþò ïöåßëïõí íá ðñÜôôïõí ïé Üíèñùðïé. Ðáñüëá áõôÜ, ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé áíáðüöåõêôá ìïñöïðïéÞóåé ôïí óõíáéóèçìáôéêü ìáò ìç÷áíéóìü ìå ôñüðïõò ðïõ ìåãéóôïðïéïýí ôçí áíáðáñáãùãÞ ìáò−Þ ðïõ èá ôï Ýêáíáí óå

200

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óõíèÞêåò ôçò Ëßèéíçò åðï÷Þò. ÐÑÏÔÉÌÇÓÅÉÓ ÁÍÁÐÁÑÁÃÙÃÉÊÏÕ ÓÕÍÔÑÏÖÏÕ Ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí áðü áõôÝò ôéò áðïêëßíïõóåò óôñáôçãéêÝò åßíáé åìöáíÞ óôéò åðéëïãÝò ôùí áíèñþðùí ãéá åñùôïôñïðßá. Ôá èçëõêÜ üëùí ôùí åéäþí ôá êáôáöÝñíïõí êáëýôåñá åÜí ìðïñÝóïõí íá âñïõí Ýíá áñóåíéêü ðïõ ðñïóöÝñåé êáëÜ ãïíßäéá êáé Üöèïíïõò ðüñïõò. ÅðïìÝíùò, üôáí ôá èçëõêÜ ìðïñïýí íá äéáëÝîïõí, ôá áñóåíéêÜ äéáãùíßæïíôáé ãéá íá áðïäåßîïõí ôéò éêáíüôçôÝò ôïõò óå áãþíåò ðïõ ðïéêßëïõí áðü ôéò ãíþñéìåò óõãêñïýóåéò ìå ôá êÝñáôá ôùí åëáöéþí êáé ôùí ðñïâÜôùí Ýùò ôç ìðÜóóá öáíöÜñá ôïõ ìåãÜëïõ áìåñéêáíéêïý âáôñÜ÷ïõ. Óå Üëëá åßäç, ôï èçëõêü æåõãáñþíåé ìå ôï áñóåíéêü ðïõ ðñïóöÝñåé ôï ìåãáëýôåñï ãáìÞëéï äþñï, óõíÞèùò Ýíá Ýíôïìï Þ Üëëç ðçãÞ ðñùôåßíçò. ÌåñéêÝò öïñÝò ôï äþñï åßíáé ôï ßäéï ôï áñóåíéêü, üðùò óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ðñïóåõ÷üìåíïõ ìÜíôç üðïõ ôï áñóåíéêü ôñþãåôáé áðü ôï èçëõêü åíüóï áêüìá æåõãáñþíïõí. Ï áñóåíéêüò ìÜíôçò èá ìðïñïýóå íá ðñïóðáèÞóåé åíôïíüôåñá íá áðïäñÜóåé, áëëÜ êáèþò äåí Ý÷åé ðéèáíüôçôåò íá âñåé Üëëï ôáßñé, ðéèáíüí ìåãéóôïðïéåß ôçí äéêÞ ôïõ áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá äùñßæïíôáò ôçí ðñùôåßíç ôïõ óþìáôüò ôïõ óôï èçëõêü, ðïõ ìðïñåß íá ôçí ÷ñçóéìïðïéÞóåé ãéá íá èñÝøåé êáëýôåñá ôïõò áðïãüíïõò. Ïé Üíäñåò, ðáñüëï ðïõ åßíáé äéáâüçôá ëéãüôåñï åðéëåêôéêïß áðü ôéò ãõíáßêåò, Ý÷ïõí ðÜíôùò éó÷õñÝò ðñïôéìÞóåéò. ¸íáò Üíäñáò ìåãéóôïðïéåß ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõ åðéôõ÷ßá æåõãáñþíïíôáò ìå ìéá ãõíáßêá ðïõ åßíáé õãéÞò êáé åðéôõ÷çìÝíç (ðñÜãìá ðïõ õðïäçëþíåôáé üôáí åêåßíç åßíáé óôá êáëýôåñá áíáðáñáãùãéêÜ ÷ñüíéá ôçò), áäÝóìåõôç (ðñÜãìá ðïõ õðïäçëþíåôáé üôáí äåí Ý÷åé Üëëá ðáéäéÜ) êáèþò êáé éêáíÞ êáé ìå êßíçôñá ãéá ôç ìçôñüôçôá. ¼ðùò äéáôõðþíåé ï øõ÷ïëüãïò David Buss ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Ìßóéãêáí: Öáíôáóèåßôå ìßá êáôÜóôáóç üðïõ ôá áñóåíéêÜ ôïõ áíèñùðßíïõ åßäïõò äåí èá åß÷áí ðñïôéìÞóåéò ãéá ôï ôáßñé ôïõò, åêôüò áðü ôçí áíáãíþñéóç ôïõ åßäïõò, êáé èá æåõãÜñùíáí ôõ÷áßá ìå ôá èçëõêÜ. ÊÜôù áð’ áõôÝò ôéò óõíèÞêåò, ôá áñóåíéêÜ ðïõ èá ôý÷áéíå íá æåõãáñþóïõí ìå èçëõêÜ ðïõ ç çëéêßá ôïõò âñéóêüôáí Ýîù áðü ôá áíáðáñáãùãéêÜ Ýôç, äåí èá ãßíïíôáí ðñüãïíïé êáíåíüò. Áíôßèåôá, ôá áñóåíéêÜ ðïõ èá ôý÷áéíå íá æåõãáñþóïõí ìå èçëõêÜ óôçí êïñõöÞ ôçò ãïíéìüôçôÜò ôïõò, èá áðïëÜìâáíáí ó÷åôéêÜ ìåãÜëçò áíáðáñáãùãéêÞò åðéôõ÷ßáò. Óå âÜèïò ÷ñüíïõ ÷éëéÜäùí ãåíåþí, áõôÞ ç ðßåóç åðéëïãÞò èá äéáìüñöùíå Ýíá øõ÷ïëïãéêü ìç÷áíéóìü ðïõ, åêôüò åÜí êáôáóôåëëüôáí, èá Ýäéíå óôá áñóåíéêÜ ôçí ôÜóç íá æåõãáñþóïõí ìå èçëõêÜ õøçëÞò ãïíéìüôçôáò. ÅðïìÝíùò êáé ôá äýï öýëá ìðïñïýí íá áõîÞóïõí ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ôïõò åðéëÝãïíôáò ðñïóåêôéêÜ ôïõò óõíôñüöïõò ôïõò, äéáëÝãïõí üìùò äéáöïñåôéêÜ

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

201

÷áñáêôçñéóôéêÜ. Ôá áñóåíéêÜ åíäéáöÝñïíôáé ó÷åôéêÜ ðåñéóóüôåñï ãéá ôç ãïíéìüôçôá êáé ôçí åñùôéêÞ ðéóôüôçôá, ôá èçëõêÜ ãéá êáëÜ ãïíßäéá êáé ðüñïõò. Óå ìåëÝôç 10.047 áôüìùí áðü ðïéêßëïõò ðïëéôéóìïýò êáé èñçóêåßåò óå ôñéÜíôá åðôÜ ÷þñåò, ï Buss åðáëÞèåõóå ôéò ãåíéêåýóåéò áõôÝò. Ç éêáíüôçôá âéïðïñéóìïý Þôáí ðéï âáñõóÞìáíôç ãéá ôéò ãõíáßêåò áð’ üôé ãéá ôïõò Üíäñåò óå üëá ôá ôñéáíôáåðôÜ äåßãìáôá åêôüò áðü Ýíá. Ç íåüôçôá êáé ç åìöÜíéóç Þôáí ó÷åôéêÜ óçìáíôéêüôåñåò ãéá ôïõò Üíäñåò êáé, óôá åéêïóéôñßá áðü ôá ôñéáíôáåðôÜ äåßãìáôá, ïé Üíäñåò áîéïëïãïýóáí ôçí ðáñèåíßá ðïëý ðåñéóóüôåñï áð’ üôé ïé ãõíáßêåò, åíþ ôï áíôßèåôï äåí ßó÷õå óå êáììßá êïõëôïýñá. Ç åðéëïãÞ óõíôñüöïõ åßíáé éäéáßôåñá ðïëýðëïêç óôï áíèñþðéíï åßäïò, üðïõ ïé ãïíåßò æåõãáñþíïõí åðáíåéëëçììÝíá êáé ðáñÝ÷ïõí êáé ïé äýï öñïíôßäá ãéá ôïõò áðïãüíïõò. Ïé óõíèÞêåò áõôÝò óçìáßíïõí üôé ìßá ãõíáßêá áíôéìåôùðßæåé ôïí êßíäõíï ôçò åãêáôÜëåéøçò êáé åðïìÝíùò ðñÝðåé ü÷é ìüíï íá áîéïëïãÞóåé ôçí ôñÝ÷ïõóá êáôÜóôáóç ôïõ óõíôñüöïõ ôçò áëëÜ êáé íá ðñïâëÝøåé ôçí éêáíüôçôá êáé èÝëçóÞ ôïõ íá ìåßíåé êáé íá öñïíôßóåé åêåßíçí êáé ôá ðáéäéÜ ôçò. Ï ìáêñï÷ñüíéïò óýíäåóìïò êáé ç óõíå÷éæüìåíç åðÝíäõóç áðü ìÝñïõò ôïõ Üíäñá óçìáßíïõí üôé ôþñá äéáôñÝ÷åé êé åêåßíïò Ýíá íÝï êßíäõíï óõãêñéíüìåíïò ìå ôá ðéï ðïëëÜ ðñùôåýïíôá, ôïí êßíäõíï ôçò áðéóôßáò. ÐñÝðåé åðïìÝíùò íá áîéïëïãÞóåé ôçí ðéèáíüôçôá ðïõ Ý÷åé ç ìÝëëïõóá óýíôñïöüò ôïõ íá æåõãáñþóåé ìå Üëëïõò Üíäñåò, åêèÝôïíôÜò ôïí Ýôóé óôçí ðéèáíüôçôá íá åðåíäýåé ÜèåëÜ ôïõ óå ãõíáßêá ðïõ êõïöïñåß ôï ìùñü åíüò Üëëïõ Üíäñá êáé, áñãüôåñá, íá åðåíäýåé óôïí áðüãïíï Üëëïõ Üíäñá. Ãéá íá åðéôý÷åé, ôï Üôïìï ðñÝðåé íá ðñïâëÝøåé ôçí ìåëëïíôéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ äõíçôéêïý óõíôñüöïõ, ðñÜãìá ðïõ åßíáé äýóêïëï. Êáé ôá äýï öýëá áíáæçôïýí äåßêôåò ðéóôüôçôáò êáé ðñïèõìßáò ãéá åðÝíäõóç óôïõò áðïãüíïõò. Ï Amotz Zahavi, Éóñáçëéíüò âéïëüãïò, Ý÷åé ðñïôåßíåé üôé áõôÝò ïé ðéÝóåéò èá ìðïñïýóáí íá åîçãÞóïõí ïñéóìÝíåò óõãêñïýóåéò ðïõ äéáöïñåôéêÜ åßíáé ìõóôçñéþäåéò. ¸÷åé ðñïôåßíåé Ýíá ìç÷áíéóìü ôïí ïðïßïí áðïêáëåß «äïêéìáóßá ôïõ äåóìïý». Ðñïêáëþíôáò ôïí äõíçôéêü óýíôñïöï, ëÝåé, ìðïñåß êáíåßò íá áîéïëïãÞóåé ôçí ðñïèõìßá ôïõ /ôçò íá óõíå÷ßóåé íá ðñïóöÝñåé ðüñïõò êáé ðéóôüôçôá óå ìåëëïíôéêÝò äõóêïëßåò. Êáõãáäßæïõí ïé åñùôåõìÝíïé ãéá íá äïêéìÜóïõí ï Ýíáò ôïí Üëëïí; Ï Zahavi ðáñïõóéÜæåé ðáñáäåßãìáôá áðü ôçí åñùôïôñïðßá ôùí ðïõëéþí ãéá íá õðïóôçñßîåé ôç èåùñßá ôïõ. Ïé èçëõêïß êáñäéíÜëéïé, ãéá ðáñÜäåéãìá, ñáìößæïõí êáé êõíçãïýí ôá áñóåíéêÜ ðïõ ôéò öëåñôÜñïõí êáé åðéôñÝðïõí ôï æåõãÜñùìá ìüíï ìåôÜ áðü ìáêñÜ êáôáäßùîç. Ï äåóìüò ðïõ áêïëïõèåß äéáñêåß ãéá óõíå÷üìåíåò ÷ñïíéÝò. Êáíåßò äåí Ý÷åé áêüìá ìåëåôÞóåé ìå ëåðôïìÝñåéá ôçí áíèñþðéíç åñùôïôñïðßá ãéá íá äåé áí êÜíïõìå ôï ßäéï. ÅðéóôñÝöïõìå ôþñá óôï éó÷õñüôåñï åýñçìá ôçò ìåëÝôçò Buss. ÐáñÜ ôéò äéáöïñÝò ôïõò, êáé ôá äýï öýëá áðü ðïëéôéóìïýò üëïõ ôïõ ðëáíÞôç óõìöùíïýí óôáèåñÜ óôá äýï óçìáíôéêüôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ èá áíáæçôïýóáí óå

202

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Ýíá óýíôñïöï: (1) êáëùóýíç êáé êáôáíüçóç êáé (2) åõöõßá. Ãéáôß êáé ôá äýï öýëá èÝëïõí ðéï ðïëý áð’ üëá Ýíá óýíôñïöï ðïõ íïéÜæåôáé êáé åßíáé Üîéïò; Ãéá íá áðáíôÞóïõìå ðñÝðåé íá êáôáíïÞóïõìå ãéáôß õðÜñ÷åé ï èåóìüò ôïõ ãÜìïõ. Ãéáôß Üíäñåò êáé ãõíáßêåò óå êÜèå ðïëéôéóìü ó÷çìáôßæïõí ìáêñï÷ñüíéïõò åñùôéêïýò êáé ãïíéêïýò äåóìïýò åíþ ç ðëåéïøçößá ôùí õðïëïßðùí ðñùôåõüíôùí Ý÷ïõí ðïëý äéáöïñåôéêÜ óõóôÞìáôá æåõãáñþìáôïò; Ôï åñþôçìá áõôü äåí ìðïñåß íá áðáíôçèåß ìå óéãïõñéÜ, áëëÜ ôá áíèñþðéíá ìïíôÝëá ôñïöïóõëëïãÞò êáé áíáôñïöÞò ðáéäéþí óßãïõñá áðïôåëïýí óçìáíôéêÜ ôìÞìáôá ôçò åîÞãçóçò. Óôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí, Ýíá Üôïìï ìüíï ôïõ äåí ìðïñåß åýêïëá íá áíáèñÝøåé Ýíá ðáéäß. Ôá ðáéäéÜ åßíáé ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá áíÞìðïñá êáé âáñéÜ, ïðüôå åßíáé äýóêïëç ç ìåôáöïñÜ ôïõò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìáêñéíþí ôáîéäéþí ðñïò áíáæÞôçóç ôñïöÞò. Ãéá íá ðåôý÷ïõí, ôá ðáéäéÜ ÷ñåéÜæïíôáé åêðáßäåõóç óôéò ìåèüäïõò ôïõ ðïëéôéóìïý ôçò ïìÜäáò ôïõò êáé âïÞèåéá ãéá íá êáôáíïÞóïõí ôçí éåñáñ÷ßá ôçò. Êïíôïëïãßò, êÜèå ðáéäß åßíáé ôüóï áêñéâü ðïõ ìÜëëïí ÷ñåéÜæåôáé ðÜíù áðü Ýíá Üôïìï ãéá ôçí áíáôñïöÞ ôïõ. Óôï âáèìü ðïõ ïé äýï ãïíåßò áðïêôïýí üëá ôá ðáéäéÜ ôïõò ìáæß, èá Ý÷ïõí ôçí åëÜ÷éóôç óýãêñïõóç óõìöåñüíôùí−åêôüò, âÝâáéá, áðü ôéò óõãêñïýóåéò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü õðï÷ñåþóåéò óå Üëëïõò óõããåíåßò. Ôá ðñïâëÞìáôá ìå ôá ðåèåñéêÜ åßíáé åíôåëþò áíáìåíüìåíá, äéüôé ç âïÞèåéá ðñïò ôá ðåèåñéêÜ ùöåëåß ìüíï ôá ãïíßäéá ôïõ /ôçò óõæýãïõ, ü÷é ôïõ ßäéïõ ôïõ áôüìïõ. ÐÁÑÁÐËÁÍÇÔÉÊÅÓ ÓÔÑÁÔÇÃÉÊÅÓ ÆÅÕÃÁÑÙÌÁÔÏÓ Ôï æåõãÜñùìá ÷ùñßò öñïíôßäá ãéá ôïõò áðïãüíïõò ùöåëåß ôá áíäéêÜ áíáðáñáãùãéêÜ óõìöÝñïíôá ðéï ðïëý áð’ üôé ôá ãõíáéêåßá. Ôïýôï óõìöùíåß êáé ìå Üëëåò ðëåõñÝò ôçò áíèñþðéíçò óåîïõáëéêüôçôáò. Ðñþôïí, ç ðïñíåßá åßíáé êõñßùò ãõíáéêåßï åðÜããåëìá. Ðáñüôé ç åñùôéêÞ åõ÷áñßóôçóç åßíáé äõíáôÞ êáé óôá äýï öýëá, ç éóïññïðßá ôçò ðñïóöïñÜò êáé æÞôçóçò åßíáé ôÝôïéá ðïõ ïé Üíäñåò åßíáé ðáíôïý ðñüèõìïé íá ðëçñþóïõí ãéá ôçí åñùôéêÞ åðáöÞ, åíþ ïé ãõíáßêåò óðÜíéá äõóêïëåýïíôáé íá âñïõí ðñüèõìïõò åñùôéêïýò óõíôñüöïõò. Äåýôåñïí, ïé óôñáôçãéêÝò ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí ôá ìðáñ ôùí åñãÝíçäùí áñ÷ßæïõí íá áðïêôïýí íüçìá. Ãéá íá ñßîïõí ôéò ãõíáßêåò óôï êñåââÜôé, ïé Üíäñåò êáõ÷þíôáé ãéá ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò íá ðñïóôáôåýïõí êáé íá ðáñÝ÷ïõí ïéêïíïìéêÞ Üíåóç, õðåñâÜëïíôáò ôá êáôïñèþìáôÜ ôïõò êáé åðéäåéêíýïíôáò áðïìéìÞóåéò áêñéâþí ñïëïãéþí êáèþò ïñêßæïíôáé áéþíéá áãÜðç. Ïé Ýìðåéñåò ãõíáßêåò ðïôÝ äåí ðáñáðëáíþíôáé åíôåëþò áðü ôÝôïéåò ðáíôïìßìåò, ðáñüëá áõôÜ üìùò ïé ìÝèïäïé áñóåíéêÞò ðáñáðëÜíçóçò äåß÷íïõí íá Ý÷ïõí áðïôÝëåóìá. Ïé Üíäñåò óõ÷íÜ êáôçãïñïýí ôéò ãõíáßêåò üôé ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí áíôßóôñïöç ðáñáðëáíçôéêÞ óôñáôçãéêÞ, äçëáäÞ üôé áðïäÝ÷ïíôáé áêñéâÜ äþñá ìå äéåãåñìÝíï åñùôéêü

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

203

åíäéáöÝñïí êáé, áñãüôåñá, äåß÷íïõí åîáãñéùìÝíç Ýêðëçîç ãéá ôï ðþò ôüëìçóå åêåßíïò íá öáíôáóèåß üôé èá ìðïñïýóáí íá åßíáé «ôÝôïéïõ åßäïõò ãõíáßêåò». Åðß ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá, ïé ãéáôñïß áðïêáëïýóáí «õóôåñßá» áõôïý ôïõ ôýðïõ ôçí óõíáéóèçìáôéêÞ óõìðåñéöïñÜ. Ç ïíïìáóßá ðñïÞëèå äéüôé ôá óõ÷íÜ óõíäåüìåíá óùìáôéêÜ óõìðôþìáôá üðùò ï ðüíïò óôçí êïéëéÜ êáé ç øõ÷ïãåíÞò ðáñÜëõóç èåùñïýíôáí áðïôÝëåóìá ôçò ðåñéðëÜíçóçò ôçò ìÞôñáò ìÝóá óôï óþìá. Áí ïé ãéáôñïß Þôáí óõíÞèùò ãõíáßêåò, ìÜëëïí äåí èá åß÷áí åöåýñåé ðïôÝ ôçí áìößâïëÞ äéÜãíùóç ôçò «õóôåñßáò». Áíôßèåôá, ïé ãõíáßêåò ãéáôñïß, ðáñáôçñþíôáò ôéò ðáñáðëáíçôéêÝò áíäñéêÝò óôñáôçãéêÝò, èá ìðïñïýóáí íá áðïäþóïõí ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ðáëéïôüìáñùí óå Ýíá õðåñâïëéêÜ êéíçôéêü ðñïóôÜôç áäÝíá êáé íá ôçí ïíïìÜóïõí «ðñïóôáôïôåñßá». ÁÍÁÐÁÑÁÃÙÃÉÊÇ ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÊÁÉ ÖÕÓÉÏËÏÃÉÁ Ïé áíáðáñáãùãéêïß êýêëïé ôùí èçëõêþí óôï áíèñþðéíï åßäïò åßíáé áñêåôÜ äéáöïñåôéêïß áðü ôïõò êýêëïõò ôùí Üëëùí ðñùôåõüíôùí. ÐïëëÜ èçëõêÜ ðñùôåýïíôá äéáöçìßæïõí ôéò ãüíéìåò ðåñéüäïõò ôïõò ìå ïóìÝò, æùçñü÷ñùìá ôìÞìáôá äÝñìáôïò êáé áëëáãìÝíç óõìðåñéöïñÜ. Ç äéáöÞìéóç åßíáé ÷ñÞóéìç åðéêïéíùíßá ðïõ áõîÜíåé ôïí áíôáãùíéóìü êáé ôçí åñùôïôñïðßá ôùí áñóåíéêþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ãüíéìçò ðåñéüäïõ ôïõ èçëõêïý êáé áðïèáññýíåé ôç óåîïõáëéêÞ ðáñåíü÷ëçóç óå Üëëåò ðåñéüäïõò. Óôá èçëõêÜ ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò, ç ùïññçîßá ü÷é ìüíï äåí äéáöçìßæåôáé, áëëÜ ìïéÜæåé íá åßíáé ðñïóåêôéêÜ êáëõììÝíç. Ï ðñïãñáììáôéóìüò óôéò ãõíáßêåò åßíáé åðßóçò äéáöïñåôéêüò: ç áíèñþðéíç ùïññçîßá åðáíáëáìâÜíåôáé óôáèåñÜ óå äéáóôÞìáôá åéêïóéïêôþ ðåñßðïõ çìåñþí, åíþ ôá ðåñéóóüôåñá ðñùôåýïíôá Ý÷ïõí ùïññçîßá ìßá Þ äýï öïñÝò ôï ÷ñüíï, óõ÷íÜ óõã÷ñüíùò ìå ôïõò êýêëïõò ôùí Üëëùí èçëõêþí ìå ôá ïðïßá ó÷åôßæïíôáé. Óôï ôÝëïò ôïõ êýêëïõ, åÜí äåí õðÜñîåé åãêõìïóýíç, ôï áíèñþðéíï èçëõêü ÷Üíåé áñêåôÞ ðïóüôçôá áßìáôïò óôçí åììçíüññïéá. Ç áíèñþðéíç óåîïõáëéêÞ äñáóôçñéüôçôá äåí ðåñéïñßæåôáé óå óýíôïìåò ãüíéìåò ðåñéüäïõò, áëëÜ ëáìâÜíåé ÷þñá êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôïõ êýêëïõ êáé êáôáíáëþíïíôáé óçìáíôéêÜ ðïóÜ ÷ñüíïõ êáé åíÝñãåéáò óôç óõ÷íÞ åñùôéêÞ åðáöÞ. Ï èçëõêüò ïñãáóìüò åßôå áðïõóéÜæåé Þ åßíáé óýíôïìïò êáé áäéüñáôïò óôá ðåñéóóüôåñá ðñùôåýïíôá, áëëÜ óôïõò áíèñþðïõò åßíáé óõ÷íüò êáé ìðïñåß íá åßíáé Ýíôïíïò. Ðáñüôé ïé ëåðôïìÝñåéåò ðáñáìÝíïõí áìöéëåãüìåíåò, áíáðôýóóåôáé ìéá áõîáíüìåíç óõìöùíßá üôé üëá áõôÜ ôá äåäïìÝíá ôáéñéÜæïõí ìåôáîý ôïõò. Êáé ç ãõíáßêá êáé ï óýíôñïöüò ôçò ùöåëïýíôáé üôáí åêåßíïò åßíáé óõ÷íÜ ðáñþí áíôß íá ëåßðåé óõíå÷üìåíá åðß åâäïìÜäåò êáé ìÞíåò. ÅÜí ïé êýêëïé ôçò ãõíáßêáò åßíáé åìöáíåßò, ï Üíäñáò èá ìðïñïýóå íá ìåãéóôïðïéÞóåé ôçí áíáðáñáãùãÞ ôïõ äßíïíôáò ôï óðÝñìá ôïõ ìüíï óôéò ãüíéìåò óôéãìÝò, åðåéäÞ üìùò äåí ìðï-

204

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ñåß íá äéáêñßíåé ðüôå åêåßíç åßíáé ãüíéìç, ðñÝðåé íá ðáñáìÝíåé óå êïíôéíÞ áðüóôáóç êáé íá óõíïõóéÜæåôáé óå ôáêôÜ äéáóôÞìáôá. ÅÜí ïé ãõíáßêåò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, ìå ôçí áõîáíüìåíç äéáíïçôéêÞ ôïõò éêáíüôçôá, ìðïñïýóáí íá ãíùñßæïõí ðüôå åßíáé ãüíéìåò êáé íá óõíäÝïõí ôçí åñùôéêÞ åðáöÞ ìå ôïí ðüíï ôçò ãÝííáò, ðéèáíüí íá áðÝöåõãáí ôïí óýíôñïöü ôïõò ó’ áõôÜ ôá äéáóôÞìáôá êáé åðïìÝíùò èá ìåßùíáí ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõò åðéôõ÷ßá. ÕðÜñ÷åé åäþ ìéá ðéèáíüôçôá, üðùò ðñùôïðñïôÜèçêå áðü ôçí ïñíéèïëüãï Nancy Burley, üðïõ ç Üãíïéá ßóùò ùöåëåß óôçí áñìïóôéêüôçôá. Åðßóçò, ç êáëõììÝíç ùïññçîßá ðñïóôáôåýåé êÜðùò ôç ãõíáßêá áðü ôï íá êáôáóôåß Ýãêõïò áðü Üëëïõò Üíäñåò éó÷õñüôåñïõò áðü ôïí äéêü ôçò óýíôñïöï, êáèþò äåí èá ãíùñßæïõí ðüôå åßíáé ãüíéìç þóôå íá ôçí åêìåôáëëåõèïýí ìüíï ôüôå. Ç ìÝóç óõ÷íüôçôá ôçò áíèñþðéíçò óåîïõáëéêÞò åðáöÞò, ðåñßðïõ êÜèå ôñåéò ìÝñåò, åßíáé áñêåôÜ õøçëÞ þóôå íá äßíåé ðéèáíüôçôåò óôçí ùïññçîßá íá êáôáëÞîåé óå åãêõìïóýíç. ¼ðùò ùóôüóï óçìåéþóáìå êáé ðñïçãïõìÝíùò, ç óõíå÷Þò óåîïõáëéêÞ äñáóôçñéüôçôá èá ìðïñïýóå åðßóçò íá óçìáßíåé üôé âáêôÞñéá êá éïß Ý÷ïõí ôáêôéêÜ ôç äõíáôüôçôá íá åéóÝëèïõí âáèåéÜ ìÝóá óôç ãõíáéêåßá ãåííçôéêÞ ïäü. Ìßá Üìõíá Ýíáíôé ôÝôïéùí ìïëýíóåùí åßíáé ôï âëåííþäåò ðþìá óôïí ôñÜ÷çëï ðïõ ðáñåìðïäßæåé ôçí Üíïäï ôïõ óðÝñìáôïò åêôüò áðü ôéò äýï Þ ôñåéò ãüíéìåò çìÝñåò ôïõ ìÞíá, ïðüôå ôá éíßäéá ôçò âëÝííçò åõèõãñáììßæïíôáé, ó÷çìáôßæïíôáò êáíÜëéá ìå ðëÜôïò êáôÜëëçëï ãéá ôçí åßóïäï ôùí óðåñìáôïæùáñßùí ìÝóá óôç ìÞôñá. ¼ðùò ðñüôåéíå ç Mary Profet, ç Ýììçíç ñýóç åßíáé ßóùò ìßá áêüìç Üìõíá ðïõ óêïôþíåé ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò êáé óáñþíåé ôá áñ÷éêÜ óôÜäéá ëïéìþîåùí (âëÝðå ÊåöÜëáéï 3). Óôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí âåâáßùò, ç ðëåéïøçößá ôùí ãõíáéêþí èá äéÝíõå ðïëý ëéãüôåñïõò Ýììçíïõò êýêëïõò, åöüóïí äåí èá åß÷áí êýêëï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò êáé ôçò ãáëïõ÷ßáò, ðïõ Þôáí óõ÷íÝò. Ç áíáéìßá áðü ôçí áðþëåéá áßìáôïò åßíáé Ýíá áêüìá áðü ôá ðïëëÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí êõñßùò áðü ôéò íÝåò ðëåõñÝò ôïõ ðåñéâÜëëïíôüò ìáò, üðùò ç áãáìßá êáé ç áðïôåëåóìáôéêÞ áíôéóýëëçøç. Êáé ïé Üíäñåò åßíáé äéáöïñåôéêïß áðü Üëëá èçëáóôéêÜ äéüôé öÝñïõí ìüíéìá ôïõò üñ÷åéò óå üó÷åï Ýîù áðü ôï óþìá êáèåáõôü. Ðñüêåéôáé ãéá åðéóöáëÞ èÝóç ãéá üñãáíá ìå ôüóï æùôéêÞ óçìáóßá, Üñá ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé óïâáñüò ëüãïò. Ìßá Ýíäåéîç ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç óôåéñüôçôá ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé óå ðïëëïýò Üíäñåò ðïõ öïñïýí óôåíÜ åóþñïõ÷á, ðñÜãìá ðïõ áõîÜíåé ôç èåñìïêñáóßá ôùí üñ÷åùí. Ç áíáôïìéêÞ åîÝôáóç äåß÷íåé üôé ïé öëÝâåò ðïõ åðáíáöÝñïõí ôï áßìá áðü ôïõò üñ÷åéò óôï óþìá åßíáé ôõëéãìÝíåò ãýñù áðü ôçí áñôçñßá êáôÜ ôñüðï ðïõ äçìéïõñãåß áðïôåëåóìáôéêü áíôßññåõìá áíôáëëáãÞò èåñìüôçôáò. ¸ôóé ïé üñ÷åéò äéáôçñïýíôáé äñïóåñïß. Ôï ãéáôß ôï óðÝñìá äåí ìðïñåß íá ðáñá÷èåß óôçí êáíïíéêÞ èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôïò ðáñáìÝíåé ìõóôÞñéï. Ïé Üíäñåò ðñÝðåé íá äéáôçñïýí ðÜíôá ôïõò üñ÷åéò ôïõò äñïóåñïýò êáé ëåéôïõñãéêïýò äéüôé ìðïñåß êÜèå óôéãìÞ ìéá ãüíéìç ãõíáßêá íá åßíáé äéáèÝóéìç.

205

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

Ïé üñ÷åéò ôùí äéáöüñùí ðñùôåõüíôùí äéáöÝñïõí ðïëý óå ìÝãåèïò. ¸íá ìÝñïò ôçò ðïéêéëßáò áõôÞò ìðïñåß íá áðïäïèåß óôç äéáöïñÜ ôïõ ôñüðïõ æåõãáñþìáôïò. Ï èçëõêüò ÷éìðáôæÞò æåõãáñþíåé ìå ðïëëÜ áñóåíéêÜ, åíþ ïé èçëõêïß ãïñßëëåò êáé ïé ïõñáêïôÜíãêïé æåõãáñþíïõí ìå Ýíá ìüíï áñóåíéêü. Êáèþò ç áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ áñóåíéêïý ÷éìðáôæÞ åîáñôÜôáé ü÷é ìüíï áðü ôçí ðáñï÷Þ óðÝñìáôïò óå ðïëëÜ èçëõêÜ áëëÜ êáé áðü ôçí åðéôõ÷ßá ôïõ óðÝñìáôüò ôïõ óôïí áíôáãùíéóìü ìå ôï óðÝñìá Üëëùí áñóåíéêþí ãéá ôç ãïíéìïðïßçóç ôïõ ùáñßïõ, ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé áõîÞóåé ôïí áñéèìü ôùí óðåñìáôïæùáñßùí ðïõ ðáñÜãåé Ýíáò ÷éìðáôæÞò êáèþò êáé ôï ìÝãåèïò ôùí üñ÷åþí ôïõ. Ïé ãïñßëëåò, ðáñÜ ôï ìåãÜëï ìÝãåèïò êáé ôçí ôñïìáêôéêÞ ôïõò åìöÜíéóç, Ý÷ïõí üñ÷åéò ìå ôï Ýíá ôÝôáñôï ðåñßðïõ ôïõ âÜñïõò ôùí üñ÷åùí ôïõ ÷éìðáôæÞ. ÃåíéêÜ, ôï ó÷åôéêü âÜñïò ôùí üñ÷åùí åßíáé ìåãÜëï óå åßäç üðïõ ôá èçëõêÜ æåõãáñþíïõí óõ÷íÜ ìå ðïëëáðëÜ áñóåíéêÜ êáé ìéêñü óôá åßäç ìå ìéêñü áíôáãùíéóìü óðåñìáôïæùáñßùí. Ðïý êáôáôÜóóåôáé ï Üíèñùðïò; ÊÜðïõ óôï åíäéÜìåóï áëëÜ ðñïò ôçí ðëåõñÜ ìå ôïí ìéêñüôåñï áíôáãùíéóìü óðåñìáôïæùáñßùí. Öáßíåôáé ùóôüóï ðùò ôá ðïëëáðëÜ æåõãáñþìáôá óõíÝâáéíáí áñêåôÜ óõ÷íÜ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò þóôå íá åðéëåãïýí üñ÷åéò åëáöñþò ìåãáëýôåñïé áðü ôïõò üñ÷åéò ôùí åéäþí ðïõ Ý÷ïõí îåêÜèáñç ìïíïãáìßá óôï æåõãÜñùìá. Äýï Âñåôáíïß åñåõíçôÝò, ï Robin Baker êáé ï Robert Bellis, ðñïÝêôåéíáí ðïëý ôï èÝìá ôïõ áíôáãùíéóìïý óðåñìáôïæùáñßùí. Ðáñáôçñïýí üôé ôá áíèñþðéíá óðåñìáôïæùÜñéá óå ìßá åêóðåñìÜôéóç åßíáé äéáöïñåôéêþí åéäþí, ìåñéêÜ ìÜëéóôá äåí åßíáé éêáíÜ íá ãïíéìïðïéÞóïõí ôï ùÜñéï. ÐïëëÜ áðü ôá óðåñìáôïæùÜñéá áõôÜ, õðïóôçñßæïõí, åßíáé åéäéêÜ ó÷åäéáóìÝíá ãéá íá âñßóêïõí êáé íá êáôáóôñÝöïõí óðåñìáôïæùÜñéá Üëëùí áíäñþí. Å÷ïõí äåßîåé åðßóçò ðùò ï üãêïò ôçò åêóðåñìÜôéóçò ðïõ óõëëÝãåôáé óå ðñïöõëáêôéêÜ áðü ìïíïãáìéêÜ æåõãÜñéá áõîÜíåé ü÷é ìüíï óå ó÷Ýóç ìå ôï ÷ñüíï áðü ôçí ôåëåõôáßá åêóðåñìÜôéóç, áëëÜ êáé óå ó÷Ýóç ìå ôï ÷ñüíï ðïõ ôï æåõãÜñé Þôáí ÷þñéá. Áõôü õðïäçëþíåé ìßá ðñïóáñìïãÞ áýîçóçò ôçò ðáñáãùãÞò óðåñìáôïæùáñßùí üôáí åíäÝ÷åôáé íá áðáéôçèåß áíôáãùíéóìüò ìå óðåñìáôïæùÜñéá Üëëïõ Üíäñá. ÅÜí êÜôé ôÝôïéï åðéâåâáéùèåß, èá äåß÷íåé îåêÜèáñá üôé ç åðéëïãÞ Ý÷åé ó÷åäéÜóåé ôï óåîïõáëéêü ìáò ìç÷áíéóìü ãéá íá áíôáãùíßæåôáé óþìá ìå óþìá ìå ðïëëïýò ôñüðïõò. ÆÇËÅÉÁ ¼óï êáôáíïçôÞ êáé áí åßíáé ç æÞëåéá, åßôå óôç èåùñßá ôçò ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò Þ óôçí áíôßëçøÞ ìáò, óßãïõñá åßíáé õðåýèõíç ãéá ðïëëÜ áðü ôá âÜóáíá ôïõ êüóìïõ. ºóùò ç áéìáôï÷õóßá ðïõ ðñïêëÞèçêå áðü ôçí ÅëÝíç, üôáí, óýìöùíá ìå ôïí ¼ìçñï, åãêáôÝëåéøå ôïí ÁãáìÝìíïíá ãéá ÷Üñç ôïõ ÐÜñç 1 , äåí 1

[Ó.ô.Ì.] Ïé óõããñáöåßò óõã÷Ýïõí ôïí ÁãáìÝìíïíá ìå ôïí ÌåíÝëáï

206

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

÷ñåéÜæåôáé íá åêëçöèåß êáôÜ ãñÜììá, áëëÜ äåß÷íåé ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ äçìéïõñãïýíôáé áðü ôÝôïéá ãåãïíüôá. Ïé Êáíáäïß øõ÷ïëüãïé Martin Daly êáé Margo Wilson Ý÷ïõí äåßîåé ìå ðåéóôéêüôçôá üôé ìåãÜëï ìÝñïò ôùí äïëïöïíéþí ãõíáéêþí ðñïêáëïýíôáé áðü áíäñéêÞ æÞëåéá. Ç ìïéñáßá öñåíßôéäá ôïõ ÏèÝëëïõ êáé ï ôñáãéêüò èÜíáôïò ôçò Äõóäáéìüíáò Ý÷ïõí äõóôõ÷þò ðïëëÝò ïìïéüôçôåò ìå ôç æùÞ. Ðéï óõ÷íÜ, ç æÞëåéá ôñïöïäïôåß óõæõãéêïýò êáõãÜäåò ðïõ äåí öèÜíïõí óôï öüíï áëëÜ êáôáëÞãïõí óå ôñáõìáôéêÜ äéáæýãéá ìå üëåò ôéò ôñáãéêÝò óõíÝðåéÝò ôïõò. Óå ëßãá Üôïìá, ç áêñüôçôá ôùí óõíáéóèçìÜôùí êáé ç øåõäÞò áíôßëçøç üôé ï óýíôñïöïò åßíáé Üðéóôïò äéêáéïëïãïýí ôçí êëéíéêÞ äéÜãíùóç ðåñß ðáèïëïãéêÞò æÞëåéáò. Ãéá íá âãÜëïõìå íüçìá áð’ üëá áõôÜ, ðñÝðåé íá êáôáíïÞóïõìå ôçí åîåëéêôéêÞ êáôáãùãÞ êáé ôç ëåéôïõñãßá ôçò éêáíüôçôáò ãéá óåîïõáëéêÞ æÞëåéá. Ç ìçôñüôçôá åßíáé ìßá âåâáéüôçôá, ç ðáôñüôçôá üìùò åßíáé ðÜíôá èÝìá áìöéóâÞôçóçò. ¸íáò Üíäñáò äéáôñÝ÷åé ôïí êßíäõíï íá ðåñÜóåé ÷ñüíéá öñïíôßæïíôáò ìßá ãõíáßêá ðïõ áðïêôÜ ðáéäéÜ ìå Üëëïõò Üíäñåò êáé áíáôñÝöïíôáò ÜèåëÜ ôïõ ðáéäéÜ ðïõ äåí åßíáé äéêÜ ôïõ, åíþ ïé ãõíáßêåò ãíùñßæïõí ðÜíôá ðïéá åßíáé ôá ðáéäéÜ ôïõò. ¸íáò Üíäñáò ðïõ äåí ìðïñåß íá íïéþóåé æÞëåéá äéáôñÝ÷åé ðåñéóóüôåñï ôïí êßíäõíï ôçò áðéóôßáò, ðñÜãìá ðïõ ìåéþíåé ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõ åðéôõ÷ßá. Ïé Üíäñåò ðïõ áðåéëïýí ôïõò ðéèáíïýò ðáñåßóáêôïõò êáé ðñïóðáèïýí íá ðñïëÜâïõí ôï æåõãÜñùìá ôçò ãõíáßêáò ôïõò ìå Üëëïõò Üíäñåò Ý÷ïõí åîåëéêôéêü ðëåïíÝêôçìá. ÅðïìÝíùò ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí óå áíäñéêÞ óåîïõáëéêÞ æÞëåéá èá äéáôçñçèïýí óôç ãïíéäéáêÞ äåîáìåíÞ. Ðáñüôé ïé ãõíáßêåò äåí áíôéìåôùðßæïõí ôïõò ßäéïõò êéíäýíïõò, äéáôñÝ÷ïõí üìùò Üëëïõò. Ôá îåíïêïéôÜãìáôá ôïõ óõæýãïõ Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá óðáôáëïýí ðüñïõò êáé ÷ñÞìá, ðéèáíüí êáé íá êáôáëÞîïõí óôçí áðþëåéá ôïõ óõæýãïõ êáé óôïí êßíäõíï óåîïõáëéêÜ ìåôáäéäüìåíùí íïóçìÜôùí. ÄåäïìÝíá áðü ðïëëïýò ðïëéôéóìïýò äåß÷íïõí ôåñÜóôéá ðïéêéëßá óôá óåîïõáëéêÜ Þèç, áðü ðïëéôéóìïýò üðïõ ïé åîùóõæõãéêÝò ó÷Ýóåéò åßíáé áíåêôÝò Ýùò åêåßíïõò üðïõ ïðïéáäÞðïôå áðéóôßá ôéìùñåßôáé ìå èÜíáôï. Ùóôüóï, ç óåîïõáëéêÞ æÞëåéá äåß÷íåé íá Ý÷åé óôáèåñÜ ìåãáëýôåñç Ýíôáóç óôïõò Üíäñåò ðáñÜ óôéò ãõíáßêåò. Ç åñùôéêÞ æÞëåéá åîáóêåß ôüóï éó÷õñÞ åðßäñáóç óôçí áíèñþðéíç æùÞ ðïõ Ý÷åé ãßíåé èåóìüò êáé ñõèìßæåôáé áðü Ýèéìá Þ åðßóçìïõò íüìïõò óå üëåò ó÷åäüí ôéò êïéíùíßåò. Óôéò ôå÷íïëïãéêÜ ðñïçãìÝíåò äõôéêÝò êïéíùíßåò ïé Üíäñåò óõ÷íÜ óõìðåñéöÝñïíôáé óôéò ãõíáßêåò óáí íá åßíáé ðåñéïõóßá ôïõò êáé ðñïóðáèïýí íá åëÝãîïõí ôçí óåîïõáëéêüôçôÜ ôïõò, áëëÜ óå ðïëëÝò ðáñáäïóéáêÝò êïéíùíßåò ï Ýëåã÷ïò åßíáé áêüìá ðéï óêëçñüò êáé èåóìïèåôçìÝíïò. Óå ïñéóìÝíåò êïéíùíßåò ôçò Ìåóïãåßïõ, ïé ãõíáßêåò ïöåßëïõí íá åðéäåßîïõí ôçí ðáñèåíßá ôïõò ìå áßìá óôï íõöéêü óåíôüíé êáé êáôüðéí åãêëåßïíôáé þóôå íá ìçí óõíáíáóôñÝöïíôáé Üëëïõò Üíäñåò åêôüò áðü ôïí äéêü ôïõò. Óå ìåñéêÝò ìïõóïõëìáíéêÝò êïéíùíßåò ïé ãõíáßêåò ðñÝðåé íá öïñïýí ñïý÷á êáé ðÝðëá ðïõ ôéò êÜíïõí áãíþñéóôåò

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

207

Ýîù áðü ôï óðßôé. Óôçí Êßíá, ôá ðüäéá ôùí ãõíáéêþí äÝíïíôáí áðü ôçí ðáéäéêÞ çëéêßá ãéá íá áðïèáññýíåôáé ç áðïìÜêñõíóç. Óå ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò ôçò ÁöñéêÞò ðáñáìÝíåé óõ÷íÞ ç êëåéôïñéäåêôïìÞ êáé ç ñáöÞ ôùí ÷åéëÝùí óôçí åöçâåßá. Ðáíôïý, ïé Üíäñåò äçìéïõñãïýí êïéíùíéêïýò èåóìïýò ãéá íá åëÝã÷ïõí ôç ãõíáéêåßá óåîïõáëéêüôçôá. Ðïéá èá Þôáí óôçí êïéíùíßá ìáò ç áíôéìåôþðéóç ìéáò ãõíáßêáò ðïõ åßíáé ðéóôÞ óôï óýæõãü ôçò êáôÜ 90åß÷å 90% ðéèáíüôçôá íá åßíáé ï ðáôÝñáò ôïõ åðüìåíïõ ðáéäéïý ôçò êáé Ýôóé, áðü áõóôçñÜ åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ, èá áíáìÝíáìå íá åßíáé êáôÜ 90% ôüóï êáëüò ðáôÝñáò ãéáõôü ôï ðáéäß üóï èá Þôáí åÜí ç ãõíáßêá ôïõ Þôáí áðüëõôá ìïíïãáìéêÞ. Êé üìùò óå ðïëëïýò ðïëéôéóìïýò ìßá êáé ìüíç óôéãìÞ ìïé÷åßáò áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò ãõíáßêáò ìðïñåß íá èåùñçèåß áðü ôïí óýæõãï äéêáéïëïãßá ãéá ðëÞñç áêýñùóç ôïõ ãÜìïõ êáé åãêáôÜëåéøç ôïõ ðáéäéïý ðïõ ôõ÷üí èá ãåííçèåß. Ðïëëïß ðéóôåýïõí üôé ç ìüñöùóç áíôéôßèåôáé óå ôÝôïéåò êïéíùíéêÝò ôÜóåéò, áëëÜ óôçí ðåñßðôùóç ôçò æÞëåéáò, ç ìüñöùóç êáé ôï íïìéêü óýóôçìá ìåãåèýíïõí ôçí âéïëïãéêÞ ôÜóç. ¼óïé ðéóôåýïõí ðùò ïé íüìïé èá Ýðñåðå íá áíôéôßèåíôáé óôéò êáôáóôñïöéêÝò ìáò âéïëïãéêÝò ôÜóåéò ðñïöáíþò èá Þèåëáí íá áëëÜîïõí ôï êïéíùíéêü óýóôçìá þóôå íá áðïôñÝðïíôáé ôá äéáæýãéá ðïõ âáóßæïíôáé óôçí áðéóôßá. Ðþò íïìßæåôå ðùò èá åßíáé ï êüóìïò åÜí åöåõñåèåß Ýíá ÷Üðé ðïõ ãéáôñåýåé ôç æÞëåéá; ÓÅÎÏÕÁËÉÊÅÓ ÄÉÁÔÁÑÁ×ÅÓ Ïé Üíèñùðïé, ãéá íá ôï èÝóïõìå Þðéá, åíäéáöÝñïíôáé ðïëý ãéá ôçí ðïéüôçôá ôçò óåîïõáëéêÞò ôïõò æùÞò. Êé áõôü ãéáôß ôåëéêÜ ôá ãïíßäéá ðïõ äçìéïõñãïýí ôñüðïõò óõìðåñéöïñÜò ïé ïðïßïé áõîÜíïõí ôçí áíáðáñáãùãÞ Ý÷ïõí õðïóôåß èåôéêÞ åðéëïãÞ, åíþ ôá ãïíßäéá ðïõ êÜíïõí ôïõò áíèñþðïõò áäéÜöïñïõò ãéá ôï óåî Ý÷ïõí áðáëåéöèåß. ÁëëÜ áðü êåé êáé ðÝñá, ôï óåî ãßíåôáé ðéï ðñïâëçìáôéêü. Ç ðáñïõóßá ôùí óåîïõáëéêþí ðñïâëçìÜôùí åðáëçèåýåôáé ìå ìéá åðßóêåøç óå ïðïéïäÞðïôå âéâëéïðùëåßï. Ç ýðáñîç êáé ìüíï ñáöéþí ìå âéâëßá ãéá óåîïõáëéêÝò èåñáðåßåò äçëþíåé ôç èëéâåñÞ áëÞèåéá. Ôï óåî åßíáé ðñüâëçìá ü÷é ìüíï ãéá ëéãïóôïýò áíèñþðïõò, ðïý êáé ðïý, áëëÜ ãéá ðïëëïýò áíèñþðïõò, óõ÷íÜ. Ôá âéâëßá áíáöÝñïõí üôé ôá ðñïâëÞìáôá áõôÜ äåí åßíáé ãåíåôéêÜ åëáôþììáôá, äåí åßíáé áðïôåëÝóìáôá åíüò áöýóéêïõ ðåñéâÜëëïíôïò, áëëÜ Üìåóá ðñïúüíôá ôçò åîÝëéîçò. ÊÜèå âéâëßï ðåñéÝ÷åé Ýíá êåöÜëáéï ãéá ôïí ðñüùñï ïñãáóìü ôùí áíäñþí êáé Üëëï êåöÜëáéï ãéá ôïí áñãïðïñçìÝíï Þ êáé áðüíôá ïñãáóìü ôùí ãõíáéêþí. Äåí õðÜñ÷ïõí êåöÜëáéá ãéá õðåñâïëéêÜ ãñÞãïñï ãõíáéêåßï ïñãáóìü Þ ãéá õðåñâïëéêÜ áñãü áíäñéêü ïñãáóìü êáé êáììßá åîÞãçóç ãéá ôçí äéáöïñÜ áíäñþí êáé ãõíáéêþí ó’ áõôüí ôïí ôïìÝá. ÕðÜñ÷ïõí êåöÜëáéá ãéá ôïõò Üíäñåò ìå öåôß÷ áëëÜ êáììßá áíáöïñÜ ãéá ðáñüìïéá ðñïâëÞìáôá óå ãõ-

208

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

íáßêåò êáé, ðÜëé, êáíÝíá ó÷üëéï ãéá ôá áßôéá ôùí äéáöïñþí ìåôáîý ôùí äýï öýëùí óôçí åõáéóèçóßá áõôÞ. ÌåñéêÝò äõóêïëßåò êïéíÝò êáé óôá äýï öýëá: êáé ôá äýï âéþíïõí, ðåñéóôáóéáêÜ, Ýëëåéøç åñùôéêÞò åðéèõìßáò êáé äõóêïëßá äéÝãåñóçò. Åðßóçò, êáé ôá äýï öýëá (áëëÜ éäéáéôÝñùò ïé Üíäñåò) ðëÞôôïõí ìå ôïí ßäéï åñùôéêü óýíôñïöï. Åäþ, óôçí êáñäéÜ ôçò áíáðáñáãùãÞò, âñßóêïõìå Ýíá âéïëïãéêü óýóôçìá ðïõ, óôçí êáëýôåñç ðåñßðôùóç, öáßíåôáé ôõ÷áßï. Ãéáôß íá Ý÷ïõí ïé Üíäñåò êáé ïé ãõíáéêåò ôüóá ðïëëÜ êáé äéáöïñåôéêÜ ðáñÜðïíá; Èá áíáìÝíáìå ôïõëÜ÷éóôïí üôé ï ñõèìéóôéêüò ìç÷áíéóìüò ðïõ Ý÷åé åîåëé÷èåß óõíôïíßæåé ôïí ïñãáóìü áíäñþí êáé ãõíáéêþí. ¼ìùò ïé ïñãáóìïß ü÷é ìüíï äåí åßíáé óõíôïíéóìÝíïé, áëëÜ ï áíäñéêüò ïñãáóìüò Ýñ÷åôáé óõóôçìáôéêÜ íùñßôåñá áðü ôïí ãõíáéêåßï. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá áðü ôá ðéï ëõðçñÜ ðáñáäåßãìáôá ìéáò âéïëïãéêÞò áñ÷Þò: ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ìáò ìïñöïðïéåß ãéá ôçí ìåãéóôïðïßçóç ôçò áíáðáñáãùãÞò, ü÷é ôçò áðüëáõóçò. Öáíôáóèåßôå ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá åíüò Üíäñá ðïõ ôåßíåé íá Ýñ÷åôáé áñãÜ óå ïñãáóìü. Ìðïñåß ìåí íá éêáíïðïéåß ôçí óýíôñïöü ôïõ, áëëÜ åÜí ç åñùôéêÞ ðñÜîç äéáêïðåß Þ åÜí ç óýíôñïöüò ôïõ Ý÷åé Þäç éêáíïðïéçèåß êáé äåí åðéèõìåß íá óõíå÷ßóåé, ôï óðÝñìá ôïõ äåí èá âñåèåß ðÜíôá åêåß üðïõ èÝëïõí ôá ãïíßäéá. Ïé ßäéåò äõíÜìåéò äéáìïñöþíïõí ôç ãõíáéêåßá óåîïõáëéêÞ áðüêñéóç. Ç ãõíáßêá ðïõ Ý÷åé Ýíá ãñÞãïñï ïñãáóìü ìðïñåß, ðåñéóôáóéáêÜ, íá óôáìáôÞóåé ôçí åðáöÞ ðñéí áðü ôçí åêóðåñìÜôéóç ôïõ óõíôñüöïõ ôçò êáé åðïìÝíùò íá áðïêôÞóåé ëéãüôåñá ðáéäéÜ áðü ìéá ãõíáßêá ìå ðéï áñãïðïñçìÝíç óåîïõáëéêÞ áðüêñéóç. Ìéá ðéï ðñïóåêôéêÞ ìáôéÜ áðïêáëýðôåé ðùò ßóùò õðÜñ÷åé óýóôçìá ðïõ ðñïóáñìüæåé ôçí åêëïãÞ ôïõ êáôÜëëçëïõ ÷ñüíïõ óôïõò Üíäñåò óýìöùíá ìå ôéò ðåñéóôÜóåéò. Ç ðñüùñç åêóðåñìÜôéóç åßíáé óõíÞèçò êõñßùò óôïõò íåáñïýò Üíäñåò, éäéáßôåñá üôáí âñåèïýí óå ðåñéóôÜóåéò ðïõ ãåííïýí Üã÷ïò. Óýìöùíá ìå ôïõò áíèñùðïëüãïõò ðïõ ìåëåôïýí ôñïöïóõëëåêôéêÝò-êõíçãåôéêÝò êïéíùíßåò, ïé äåóìïß ôùí íåáñþí áíäñþí åßíáé óõ÷íÜ ðáñÜíïìïé êáé èá ìðïñïýóáí íá áðïâïýí åðéêßíäõíïé åÜí áíáêáëõöèïýí áðü ôïõò ìåãáëýôåñïõò. Óå ôÝôïéåò ðåñéóôÜóåéò, ßóùò ç óõíôïìßá ôçò åñùôéêÞò åðáöÞò åßíáé êáëÞ ðñïóáñìïãÞ. Ïé éäÝåò áõôÝò åßíáé ðñïò ôï ðáñüí áðëÝò õðïèÝóåéò, áëëÜ áîßæåé íá ôéò ìåëåôÞóïõìå. ÊÕÇÓÇ Ç êýçóç ìïéÜæåé íá áðïôåëåß ôï êáëýôåñï ðáñÜäåéãìá êïéíþí óõìöåñüíôùí−Ýíá êáôáöýãéï ÷ùñßò óõãêñïýóåéò, ìå ôÝëåéá åíüôçôá óêïðïý ìåôáîý ìçôÝñáò êáé åìâñýïõ. Åðßóçò, ç ó÷Ýóç ìåôáîý ìçôÝñáò êáé åìâñýïõ åßíáé ôüóï óôåíÞ êáé áìïéâáßá üóï êáììßá Üëëç. Ðáñüëá áõôÜ, õðÜñ÷åé Üöèïíç óýãêñïõóç, êáèþò ìçôÝñá êáé Ýâñõï Ý÷ïõí ìüíï ôá ìéóÜ ãïíßäéÜ ôïõò êïéíÜ. ¼óá ùöÝëç êáôáëÞ-

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

209

ãïõí óôï Ýìâñõï âïçèïýí üëá ôïõ ôá ãïíßäéá. Ôï Ýìâñõï ìåãéóôïðïéåß ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ôïõ ïéêåéïðïéïýìåíï üóïõò ìçôñéêïýò ðüñïõò ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé óå âáèìü ðïõ íá ìçí äéáêõíäéíåýåôáé ç éêáíüôçôá ôçò ìçôÝñáò íá ôï öñïíôßóåé óôï ìÝëëïí êáé ç éêáíüôçôÜ ôçò íá áíáèñÝøåé áäåëöïýò êáé áäåëöÝò -ðëÞñåéò Þ åôåñïèáëåßò (áíôéóôïß÷ùò, ôï Ýìâñõï èá Ý÷åé êïéíü ôï Ýíá äåýôåñï Þ ìüíï ôï Ýíá ôÝôáñôï ôùí ãïíéäßùí ôïõ ìáæß ôïõò). Áðü ôç óêïðéÜ ôçò ìçôÝñáò, ôá ùöÝëç ðïõ äßíïíôáé óôï Ýìâñõï âïçèïýí ìüíï ôá ìéóÜ ôçò ãïíßäéá, þóôå ç Üñéóôç ðñïóöïñÜ ôçò ðñïò ôï Ýìâñõï åßíáé ÷áìçëüôåñç áðü áõôü ðïõ åßíáé ôï Üñéóôï ãéá ôï Ýìâñõï. Åßíáé åðßóçò åõÜëùôç óå ôñáõìáôéóìü Þ èÜíáôï áðü ôç ãÝííçóç åíüò õðåñâïëéêÜ ìåãÜëïõ ìùñïý. Ôï óõìöÝñïí ôïõ åìâñýïõ êáé ôçò ìçôÝñáò åðïìÝíùò äåí åßíáé ôáõôüóçìá êáé ìðïñïýìå íá ðñïâëÝøïõìå üôé ôï Ýìâñõï èá Ý÷åé ìç÷áíéóìïýò ðïõ ÷åéñáãùãïýí ôç ìçôÝñá þóôå íá ðáñÝ÷åé ðåñéóóüôåñç èñÝøç êáé üôé ç ìçôÝñá èá Ý÷åé ìç÷áíéóìïýò ãéá íá áíôéóôáèåß óôç ÷åéñáãþãçóç áõôÞ. ÌåñéêÝò öïñÝò ëÝãåôáé üôé Ýíá ãïíßäéï ðïõ ùöåëåß ôïí áðüãïíï åéò âÜñïò ôçò ìçôÝñáò ôïõ äåí èá ìðïñïýóå íá ðñïóöÝñåé êáèáñü üöåëïò, äéüôé ôï ðñþéìï ðëåïíÝêôçìÜ ôïõ èá áíôéóôñåöüôáí åíôåëþò áðü ôï êáôïðéíü êüóôïò. ÁëëÜ ôá ðñÜãìáôá äåí ëåéôïõñãïýí Ýôóé. ÕðïèÝóôå üôé óå Ýíá ðëçèõóìü üðïõ åîõðçñåôïýíôáé åîßóïõ ìçôñéêÜ êáé åìâñõéêÜ óõìöÝñïíôá ðñïêýðôåé Ýíá ãïíßäéï ôï ïðïßï áõîÜíåé åëáöñÜ ôçí åìâñõéêÞ èñÝøç, ìå ìéêñü êüóôïò ãéá ôç ìçôÝñá. Ôï Ýìâñõï ðïõ áðïëáìâÜíåé ôï ðëåïíÝêôçìá ìðïñåß íá áðïöýãåé ôï êüóôïò ôéò ìéóÝò öïñÝò üôáí ìåãáëþóåé, äéüôé ìüíï ïé ìéóïß áðüãïíïß ôïõ èá öÝñïõí ôï ãïíßäéï.Åðßóçò, áêüìá ðéï åìöáíþò, èá ðëçñþóåé ôï ôßìçìá ìüíï åÜí åßíáé èçëõêü Üôïìï. ÅðïìÝíùò ôï êüóôïò èá õößóôáôáé ìüíï ãéá ôï 25% ôùí êõÞóåùí ôçò åðüìåíçò ãåíéÜò. ÕðÜñ÷ïõí êáé åðéðñüóèåôåò ðåñßðëïêåò ðáñÜìåôñïé−óôéò ïðïßåò äåí èá õðåéóÝëèïõìå−üìùò ðáñüìïéïé ðïóïôéêïß õðïëïãéóìïß ïäÞãçóáí ôïí âéïëüãï áðü ôï Harvard David Haig íá áíáìÝíåé óýãêñïõóç ìåôáîý ãïíÝá êáé áðïãüíïõ, áêüìá êé üôáí ç éäáíéêÞ óõíåéóöïñÜ áðü ôç óêïðéÜ ôçò ìçôÝñáò ìðïñåß íá åßíáé åëáöñÜ ìéêñüôåñç áð’ üôé ç éäáíéêÞ ãéá ôï Ýìâñõï. Äõóôõ÷þò, áõôÝò ïé ìéêñÝò äéáöïñÝò äçìéïõñãïýí éó÷õñÝò óõãêñïýóåéò. Ôï Ýìâñõï ìðïñåß íá áãùíßæåôáé ãéá ôçí áðïññüöçóç Ýóôù êáé ëßãùí ðáñáðÜíù èñåðôéêþí áðü ôç ìçôÝñá, åíþ ç ìçôÝñá ðñïóðáèåß ôï ßäéï óêëçñÜ íá ôï áðïôñÝøåé.¼ôáí äéáôáñÜóóåôáé ç éóïññïðßá äõíÜìåùí åîáéôßáò óïâáñÞò âëÜâçò óôéò ðôñïóðÜèåéåò ôïõ åíüò ìÝëïõò, áíáêýðôïõí éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôï Ýìâñõï åêêñßíåé ìßá ïõóßá, ôï áíèñþðéíï ðëáêïõíôéáêü ãáëáêôïãüíï (human placental lactogen, hPL), ðïõ äåóìåýåé ôç ìçôñéêÞ éíóïõëßíç þóôå íá áõîçèåß ôï åðßðåäï éíóïõëßíçò óôï áßìá êáé íá ðáñÝ÷åôáé ðåñéóóüôåñç ãëõêüæç óôï Ýìâñõï. Ç ìçôÝñá áíôéìåôùðßæåé áõôÞ ôçí ÷åéñáãþãçóç áðü ôï Ýìâñõï åêêñßíïíôáò ðåñéóóüôåñç éíóïõëßíç, ðñÜãìá ðïõ ïäçãåß óå áêüìá

210

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ìåãáëýôåñç Ýêêñéóç hPL áðü ôï Ýìâñõï. Ç ïñìüíç áõôÞ öõóéïëïãéêÜ õðÜñ÷åé óå üëá ôá áíèñþðéíá óþìáôá, áëëÜ óå ìßá Ýãêõï ãõíáßêá ìðïñåß íá öèÜóåé óå óõãêÝíôñùóç ÷ßëéåò öïñÝò õøçëüôåñç ôçò öõóéïëïãéêÞò. ¼ðùò ðáñáôçñåß ï Haig, ôá õøçëÜ åðßðåäá ïñìüíçò, üðùò áêñéâþò êáé ïé äõíáôÝò öùíÝò, åßíáé óçìÜäé óýãêñïõóçò. ÅÜí ôõ÷áßíåé íá åßíáé ç ìçôÝñá áíåðáñêÞò óôçí ðáñáãùãÞ éíóïõëßíçò, ìðïñåß íá ðñïêëçèåß äéáâÞôçò ôçò êýçóçò, ðéèáíþò ìïéñáßïò ãéá ôç ìçôÝñá êáé åðïìÝíùò êáé ãéá ôï ßäéï ôï Ýìâñõï. Ôï Ýìâñõï èá Ýêáíå êáëÜ íá ðåñéêüøåé ôçí Ýêêñéóç hPL, áëëÜ ôï ìüíï ðïõ ìðïñåß íá êÜíåé åßíáé íá ôï ñßîåé êïñþíá ãñÜììáôá. Ç ìÝóç ìçôÝñá åßíáé åðáñêþò éêáíÞ íá ðáñáãÜãåé áñêåôÞ éíóïõëßíç þóôå íá áðïöýãåé ôï äéáâÞôç, áêüìá êé üôáí ðëçììõñßæåé áðü åìâñõéêÞ hPL. Ç åîåëéêôéêÞ èåùñßá ôçò óýãêñïõóçò ãïíÝïò-áðïãüíïõ äéáôõðþèçêå ðñéí áðü ðïëëÜ ÷ñüíéá áðü ôïí Robert Trivers, áëëÜ ìüíï ôï 1999 åöáñìüóèçêå áðü ôïí David Haig óôéò ëåéôïõñãßåò ôçò áíèñþðéíçò êýçóçò. Åðßóçò, ìüëéò ðñüóöáôá Þëèå óôï öùò Ýíá áðñïóäüêçôï áëëÜ ðïëý ó÷åôéêü ãåíåôéêü öáéíüìåíï. ÐåéñÜìáôá, êõñßùò óå ðïíôßêéá, Ýäåéîáí üôé ôá ãïíßäéá äåí âáóßæïíôáé áðáñáéôÞôùò óôçí êëÞñùóç ôçò åããåíïýò áíáðáñáãùãÞò þóôå íá áðïöýãïõí ôï êáôïðéíü êüóôïò ðïõ óõíéäåýåé ôá åéäéêÜ ùöÝëç ôçò åìâñõéêÞò áíÜðôõîçò. Ìðïñåß íá êáôáöýãïõí óôç ãåíåôéêÞ áðïôýðùóç ìå ôçí ïðïßá Ýíá ãïíßäéï ðñïåôïéìÜæåôáé êáôÜ êÜðïéï ôñüðï áðü ôï ãïíÝá ôïõ åßôå ãéá Üìåóç äñÜóç Þ ãéá áðïöõãÞ äñÜóçò óôïõò áðïãüíïõò. Ôá ãïíßäéá ôïõ ðáôÝñá ìðïñåß íá Ý÷ïõí õðïóôåß áðïôýðùóç þóôå íá óõììá÷Þóïõí ìå ôï Ýìâñõï óôç óýãêñïõóç ìå ôç ìçôÝñá. Ôá ßäéá áõôÜ ãïíßäéá, üôáí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôç ìçôÝñá, ìðïñåß íá Ý÷ïõí õðïóôåß áðïôýðùóç þóôå íá ìçí Ý÷ïõí ôÝôïéá äñÜóç. Äåí Ý÷åé êáèïñéóèåß áêüìá ðüóï áõôü ôï öáéíüìåíï áöïñÜ ôçí áíèñþðéíç êýçóç, áëëÜ óôá ðïíôßêéá, ôá ãïíßäéá ðïõ áðïôõðþíïíôáé áðü ôá áñóåíéêÜ ðáñÜãïõí Ýíáí ðáñÜãïíôá åìâñõéêÞò áýîçóçò êáé Üëëá ãïíßäéá ðïõ áðïôõðþíïíôáé áðü ôá èçëõêÜ ðáñÜãïõí Ýíá ìç÷áíéóìü ðïõ êáôáóôñÝöåé áõôüí ôïí áõîçôéêü ðáñÜãïíôá. Åíäåßîåéò ôÝôïéïõ ôýðïõ õðïäçëþíïõí üôé ßóùò äåí åßíáé ðáñáôñáâçãìÝíï íá èåùñÞóïõìå ôç ìÞôñá óáí ðåäßï ìÜ÷çò üðïõ ôá ãïíßäéá åîõðçñåôïýí ôá óõìöÝñïíôÜ ôïõò åéò âÜñïò ôçò õãåßáò ìáò. Åêôüò áðü ôï äéáâÞôç, ìéá áêüìá ðëçãÞ ôçò åãêõìïóýíçò åßíáé ç õøçëÞ ðßåóç. ÏíïìÜæåôáé ðñïåêëáìøßá üôáí öèÜíåé óå óçìåßï íá ðñïêáëåß âëÜâåò óôïõò íåöñïýò êáé áðïâïëÞ ðñùôåúíþí óôá ïýñá. Ï Haig Ý÷åé ðñïôåßíåé üôé êáé áõôÞ ç êáôÜóôáóç ìðïñåß íá åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò óýãêñïõóçò ìåôáîý ìçôÝñáò êáé åìâñýïõ. Óôá ðñþôá óôÜäéá ôçò êýçóçò, ôá êýôôáñá ôïõ ðëáêïýíôá êáôáóôñÝöïõí ôá íåýñá êáé ôïõò áñôçñéáêïýò ìýåò ðïõ ñõèìßæïõí ôç ñïÞ ôïõ áßìáôïò ôçò ìÞôñáò. Áõôü êáèéóôÜ ôçí ìçôÝñá áíßêáíç íá ìåéþóåé ôç ñïÞ áßìáôïò ðñïò ôïí ðëáêïýíôá. ÅÜí óõìâåß óýóðáóç óå Üëëåò áñôçñßåò ôçò ìçôÝñáò, ç ðßåóÞ ôçò èá áíåâåß êáé åðïìÝíùò ðåñéóóüôåñï áßìá èá öèÜóåé óôïí

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

211

ðëáêïýíôá. Ï ðëáêïýíôáò ðáñÜãåé áñêåôÝò ïõóßåò ðïõ ìðïñïýí íá óõóðïýí áñôçñßåò óôï óþìá ôçò ìçôÝñáò. ¼ôáí ôï Ýìâñõï áíôéëáìâÜíåôáé üôé ëáìâÜíåé áíåðáñêÞ èñÝøç, ï ðëáêïýíôáò áðåëåõèåñþíåé ôéò ïõóßåò áõôÝò óôçí êõêëïöïñßá ôçò ìçôÝñáò. Ìðïñïýí íá âëÜøïõí ôïõò éóôïýò ôçò ìçôÝñáò, áëëÜ ç åðéëïãÞ Ý÷åé äéáìïñöþóåé Ýíáí åìâñõéêü ìç÷áíéóìü ðïõ áíáëáìâÜíåé ôïí êßíäõíï ðñïêåéìÝíïõ íá ùöåëçèåß ôï Ýìâñõï áêüìá êáé åéò âÜñïò ôçò õãåßáò ôçò ìçôÝñáò. ÄåäïìÝíá áðü ÷éëéÜäåò êõÞóåéò äåß÷íïõí üôé ç ìÝôñéá áýîçóç óôçí ðßåóç ôïõ áßìáôïò ôçò ìçôÝñáò óõíäÝåôáé ìå ÷áìçëüôåñç åìâñõéêÞ èíçóéìüôçôá êáé üôé ïé ãõíáßêåò ìå ðñïûðÜñ÷ïõóá õøçëÞ ðßåóç áðïêôïýí ìåãáëýôåñá ìùñÜ. ÐåñáéôÝñù åðéâåâáßùóç ðñïÝñ÷åôáé áðü åõñÞìáôá üôé ç ðñïåêëáìøßá åßíáé éäéáéôÝñùò óõ÷íÞ üôáí ðåñéïñßæåôáé ç ðáñï÷Þ áßìáôïò ðñïò ôï Ýìâñõï êáé üôé ç õøçëÞ ðßåóç ôçò ìçôÝñáò åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò áõîçìÝíçò áíôßóôáóçò ôùí áñôçñéþí, ü÷é ôçò áõîçìÝíçò äñáóôçñéüôçôáò ôçò êáñäéÜò. ÌÞðùò ï ßäéïò ìç÷áíéóìüò èá ìðïñïýóå íá åîçãÞóåé ìÝñïò ôçò õøçëÞò ðßåóçò ôùí åíçëßêùí; Ôá åëëéðïâáñÞ âñÝöç Ý÷ïõí ìåãÜëåò ðéèáíüôçôåò íá áíáðôýîïõí ðßåóç ùò åíÞëéêåò. ÅÜí óõíå÷ßæïõí íá äñïõí ôá ãïíßäéá ôá ïðïßá åêöñÜæïíôáé óôï Ýìâñõï ãéá íá ðáñáãÜãïõí ïõóßåò ðïõ áõîÜíïõí ôçí ðßåóç óôï áßìá ôçò ìçôÝñáò, ôüôå èá ìðïñïýóå íá áíáðôõ÷èåß áñãüôåñá õøçëÞ ðßåóç. Áðü ôç óêïðéÜ ôçò ðáñáäïóéáêÞò éáôñéêÞò, áõôÝò ïé åñìçíåßåò ãéá ôï äéáâÞôç êáé ôçí õøçëÞ ðßåóç ôçò êýçóçò åßíáé åðáíáóôáôéêÝò êáé áíáðüäåéêôåò, õðïøéáæüìáóôå üìùò üôé Ý÷ïõí ðïëëÝò ðéèáíüôçôåò íá åðáëçèåõôïýí. Êáé ôüôå, èá áðïôåëÝóïõí êáôáðëçêôéêÞ Ýíäåéîç ãéá ôç äýíáìç ðïõ ðáñïõóéÜæåé ç åîÝôáóç ôçò æùÞò áðü ôç óêïðéÜ ôïõ ãïíéäßïõ, ãéá ôç âéïëïãéêÞ óýãêñïõóç óõìöåñüíôùí ðïõ óõíáíôÜôáé ðáíôïý êáé ãéá ôçí ðñáêôéêÞ óçìáóßá ôçò ðñïóáñìïóôéêÞò ðñïóÝããéóçò óôá íïóÞìáôá. Ç áíèñþðéíç ÷ïñéïíéêÞ ãïíáäïôñïößíç (human chorionic gonadotrophin, hCG) åßíáé ìßá áêüìá ïñìüíç ðïõ ðáñÜãåôáé áðü ôï Ýìâñõï êáé åêêñßíåôáé óôçí êõêëïöïñßá ôçò ìçôÝñáò. ÐñïóäÝíåôáé óôïõò õðïäï÷åßò ôçò ìçôÝñáò ãéá ôçí ù÷ñéíïôñüðï ïñìüíç êáé äßíåé ôï åñÝèéóìá ãéá ôç óõíå÷éæüìåíç áðåëåõèÝñùóç ðñïãåóôåñüíçò áðü ôéò ùïèÞêåò ôçò ìçôÝñáò. Ç ïñìüíç áõôÞ ðáñåìðïäßæåé ôçí Ýììçíç ñýóç êáé åðéôñÝðåé óôï Ýìâñõï íá ðáñáìåßíåé åìöõôåõìÝíï. Ç hCG öáßíåôáé ðùò êáôÜãåôáé áðü ôïí áãþíá ìåôáîý ôçò ìçôÝñáò êáé ôïõ åìâñýïõ ãéá ôç óõíÝ÷éóç ôçò êýçóçò. Ôï 78% ôùí ãïíéìïðïéçìÝíùí ùáñßùí äåí åìöõôåýïíôáé ðïôÝ Þ áðïâÜëëïíôáé óå ðïëý ðñþéìï óôÜäéï êýçóçò. Ç ðëåéïøçößá ôùí áðïâáëëüìåíùí åìâñýùí Ý÷åé ÷ñùìïóùìéêÝò áíùìáëßåò. Öáßíåôáé üôé ïé ìçôÝñåò äéáèÝôïõí ìç÷áíéóìü ðïõ áíé÷íåýåé êáé áðïâÜëëåé ôá áíþìáëá Ýìâñõá. Ç ðñïóáñìïãÞ áõôÞ ðñïëáìâÜíåé ôç óõíÝ÷éóç ôçò åðÝíäõóçò óå Ýíá ìùñü ðïõ èá ðÝèáéíå óå íåáñÞ çëéêßá Þ ðïõ èá Þôáí áíÞìðïñï íá áíôáãùíéóèåß ìå åðéôõ÷ßá ùò åíÞëéêïò. Åßíáé ðëåïíåêôéêü ãéá ôç ìçôÝñá íá ìåéþóåé ôéò áðþëåéÝò ôçò üóï íùñßôåñá ãßíåôáé êáé íá îáíáñ÷ßóåé, áêüìá êé áí ôïýôï

212

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óçìáßíåé èÜíáôï ìåñéêþí öõóéïëïãéêþí åìâñýùí, ðñïêåéìÝíïõ íá áðïöåõ÷èåß ï êßíäõíïò áíÜðôõîçò åíüò áíþìáëïõ. Áíôßèåôá, ôï Ýìâñõï êÜíåé üôé åßíáé äõíáôüí ãéá íá åìöõôåõèåß êáé íá ðáñáìåßíåé åìöõôåõìÝíï. Ç ðáñáãùãÞ hCG åßíáé óçìáíôéêÞ óôñáôçãéêÞ óôá ðñþôá óôÜäéá þóôå ôï Ýìâñõï íá åðéôý÷åé ôï óêïðü ôïõ. Öáßíåôáé ðéèáíü üôé ôá õøçëÜ åðßðåäá hCG êáôÜ êÜðïéï ôñüðï áíé÷íåýïíôáé êáé åñìçíåýïíôáé áðü ôï óþìá ôçò ìçôÝñáò ùò óÞìá âéþóéìïõ åìâñýïõ-åÜí ìðïñåß íá óõíèÝóåé áñêåôÞ ðïóüôçôá hCG, ðéèáíüôáôá åßíáé öõóéïëïãéêü. Ãéá íá åðéäåßîåé ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ôïõ óôç ìçôÝñá, ôï Ýìâñõï ðñÝðåé ôþñá íá ðáñáãÜãåé ìåãáëýôåñç ðïóüôçôá hCG, óáí íá öùíÜæåé üóï ðéï äõíáôÜ ìðïñåß, «Èá ãßíù Ýíá óðïõäáßï ìùñü». Ìðïñïýìå åðßóçò íá èåùñÞóïõìå, üðùò óçìåéþíåé ï Haig, üôé áõôÜ ôá õøçëÜ åðßðåäá hCG åßíáé Ýíá áßôéï ôçò íáõôßáò êáé ôùí åìÝôùí ôçò êýçóçò. Âñßóêåôå ôéò õðïèÝóåéò áõôÝò åíáëëáêôéêÝò ðñïò ôç èåùñßá ôçò ðñùéíÞò íáõôßáò ôçò Profet, ðïõ áíáöÝñáìå óôï ÊåöÜëáéï 6; ¼÷é, åÜí êáôáíïåßôå ôç äéÜêñéóç ìåôáîý åããýò êáé áðþôáôùí áéôßùí. (ÊåöÜëáéï 2). Ç åðßäñáóç ôçò hCG èá ìðïñïýóå íá åßíáé ìÝñïò ôïõ ðñïóáñìïóôéêïý ìç÷áíéóìïý ðïõ áðïôñÝðåé ôçí åßóïäï ôïîßíùí óôï óþìá. Áíôßèåôá, ìðïñåß íá åßíáé áðëÜ ôõ÷áßá óõíÝðåéá ôùí õøçëþí åðéðÝäùí hCG. Ìüíï ìéá êáëïó÷åäéáóìÝíç Ýñåõíá èá îåêáèáñßóåé ôï èÝìá. ÔÏÊÅÔÏÓ Ï ìåãÜëïò åãêÝöáëïò êáé ôï ìéêñü Üíïéãìá ôçò ëåêÜíçò óôïõò áíèñþðïõò åßíáé óõíäõáóìüò ðïõ êáèéóôÜ ôç ãÝííá éäéáßôåñá åðßðïíç êáé åðéêßíäõíç. ¼ðùò ðáñáôçñÞóáìå óôï ÊåöÜëáéï 9, èá Þôáí ðïëý êáëýôåñï íá ãåííéÝôáé ôï ìùñü áðü Ýíá Üíïéãìá ôïõ êïéëéáêïý ôïé÷þìáôïò, üðùò óõìâáßíåé ôå÷íçôÜ óôçí êáéóáñéêÞ ôïìÞ, üìùò éóôïñéêïß ðåñéïñéóìïß ôï áðïêëåßïõí êáé ôï ìùñü ðñÝðåé ðÜíôá íá óôñéìù÷èåß ìÝóá óôç ëåêÜíç. Ç ó÷åôéêÞ áíùñéìüôçôá êáé áíçìðüñéá ôùí âñåöþí ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò óå óýãêñéóç ìå ôá âñÝöç Üëëùí ðñùôåõüíôùí åßíáé ôï áíáðüöåõêôï êüóôïò ðïõ óõíïäåýåé ôï áíáãêáßï ìéêñü ìÝãåèïò ãéá ôç ãÝííá, ïé êßíäõíïé ùóôüóï ðáñáìÝíïõí ôüóï ãéá ôç ìçôÝñá üóï êáé ãéá ôï ìùñü. Ç Wenda Trevathan, áíèñùðïëüãïò óôï New Mexico State University, ðáñáôçñåß üôé åíþ ôá Üëëá ðñùôåýïíôá öåýãïõí ãéá íá ãåííÞóïõí ìüíá, ïé ãõíáßêåò óõ÷íÜ áíáæçôïýí óõíôñïöéêüôçôá êáé õðïóôÞñéîç. Ðñïôåßíåé üôé ôïýôï åîçãåßôáé åí ìÝñåé áðü ôïí áóõíÞèéóôï ðñïóáíáôïëéóìü ôùí áíèñþðéíùí ìùñþí ãéá ôç ãÝííá. Áíôßèåôá ìå ôá íåïãÝííçôá ôùí Üëëùí ðñùôåõüíôùí, ôá ìùñÜ ôùí áíèñþðùí öõóéïëïãéêÜ áíáäýïíôáé êïéôþíôáò ðñïò ôá ðßóù.ÅÜí ç ìçôÝñá ðñïóðáèïýóå íá áðïôåëåéþóåé ìüíç ôçò ìßá äýóêïëç ãÝííá ôñáâþíôáò ôï ìùñü,

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

213

ßóùò ôï ôñáõìÜôéæå. Áêüìá êáé óôïõò óýã÷ñïíïõò êáéñïýò, ç ðáñïõóßá êáé ìüíï ìéáò õðïóôçñéêôéêÞò ãõíáßêáò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ãÝííáò ìðïñåß íá ìåéþóåé ôç óõ÷íüôçôá ôçò êáéóáñéêÞò ôïìÞò êáôÜ 66% êáé ôç ÷ñÞóç åìâñõïõëêïý êáôÜ 82ôç äéÜñêåéá ôïõ ôïêåôïý Ý÷ïõí ëéãüôåñï Üã÷ïò êáé èçëÜæïõí åõêïëüôåñá áðü ôéò ìçôÝñåò ðïõ ãÝííçóáí ÷ùñßò âïÞèåéá. ÌåôÜ áðü ôçí ãÝííçóç ôïõ ìùñïý, ï óýã÷ñïíïò ãõíáéêïëüãïò Þ ç ìáßá âïçèïýí óôçí åîáãùãÞ ôïõ ðëáêïýíôá êáé ðñïóðáèïýí íá åëá÷éóôïðïéÞóïõí ôçí áéìïññáãßá. Ç ùêõôïêßíç åßíáé öõóéêÞ ïñìüíç ðïõ äéåãåßñåôáé áðü ôï èçëáóìü êáé óõóôÝëëåé ôá áããåßá ôçò ìÞôñáò óôç ãÝííá. ÅíÝóåéò ùêõôïêßíçò Ý÷ïõí óôáìáôÞóåé ôçí õðåñâïëéêÞ áéìïññáãßá êáé Ý÷ïõí óþóåé æùÝò. Ïé ãéáôñïß äåí ìðïñïýí ðÜíôá íá ðñïâëÝøïõí ðïéá ãõíáßêá èá áéìïññáãÞóåé õðåñâïëéêÜ, åðïìÝíùò ç ÷ïñÞãçóç ùêõôïêßíçò åßíáé ðëÝïí ôìÞìá ôçò äéáäéêáóßáò ôïêåôïý. Ùóôüóï, äåí Ý÷åé ãßíåé áñêåôÞ Ýñåõíá ìÞðùò ç ÷ïñÞãçóÞ ôçò äéáôáñÜóóåé Üëëïõò ìç÷áíéóìïýò. Óå ïñéóìÝíá åßäç, êõñßùò ôá ðñüâáôá, ç ãÝííá ìå êáéóáñéêÞ ôïìÞ êáôáëÞãåé óõíÞèùò óå áðüññéøç ôïõ áðïãüíïõ áðü ôç ìçôÝñá. Ìßá ðñïâáôßíá ðïõ Ý÷åé ãåííÞóåé ìå êáéóáñéêÞ ôïìÞ êëùôóÜ êáé ÷ôõðÜ ìå ôá êÝñáôá ôï áñíÜêé ôçò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ öõóéïëïãéêïý ôïêåôïý, ç ðßåóç óôá ôïé÷þìáôá ôçò ìÞôñáò ôçò äéåãåßñåé ôçí áðåëåõèÝñùóç ùêõôïêßíçò, ç ïðïßá åíåñãïðïéåß ìç÷áíéóìü ôïõ åãêåöÜëïõ ðïõ êÜíåé ôç ìçôÝñá íá äåèåß ìå ôï ðñþôï áñíÜêé ðïõ èá äåé óôá åðüìåíá ëåðôÜ. Ç ÷ïñÞãçóç äüóçò ùêõôïêßíçò åðéôñÝðåé óôçí ðñïâáôßíá íá äåèåß öõóéïëïãéêÜ ìå ôï áñíÜêé ðïõ ãÝííçóå ìå êáéóáñéêÞ. Äåí ãíùñßæïõìå åÜí ç ùêõôïêßíç ðáßæåé ðáñüìïéï ñüëï óôï áíèñþðéíï äÝóéìï. Êáèþò ïé ìçôÝñåò óôï áíèñþðéíï åßäïò äåß÷íïõí íá óõíäÝïíôáé öõóéïëïãéêÜ ìå ôá ìùñÜ ðïõ ãÝííçóáí ìå êáéóáñéêÞ ôïìÞ, öáßíåôáé üôé ç ùêõôïêßíç äåí åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôï äÝóéìï óôéò ãõíáßêåò. Áõôü óçìáßíåé üôé äåí âïçèÜ; ÅðåéäÞ ôï èÝìá åßíáé ôüóï óçìáíôéêü, êáé åîáéôßáò ôçò óõ÷íüôçôáò ôçò êáéóáñéêÞò ôïìÞò êáé ôçò óõíÞèåéáò íá ÷ïñçãïýíôáé ìåãÜëåò äüóåéò ðáñáðáíßóéáò ùêõôïêßíçò, áðáéôåßôáé ðåñáéôÝñù ìåëÝôç ôùí èåôéêþí êáé áñíçôéêþí åðéðôþóåùí ôçò ïñìüíçò áõôÞò. ÍÇÐÉÁÊÇ ÇËÉÊÉÁ ¼ôáí ôï âñÝöïò èçëÜæåé ãéá ðñþôç öïñÜ óôï óôÞèïò ôçò ìçôÝñáò, ïé ìáóôïß åêêñßíïõí ü÷é ãÜëá, áëëÜ ðýáñ, Ýíá õäáñÝò õãñü ãåìÜôï ìå ïõóßåò ðïõ ðñïóôáôåýïõí ôï âñÝöïò áðü ëïéìþîåéò. Óå ëßãåò ìÝñåò, Ýñ÷åôáé ôï ðñáãìáôéêü ãÜëá, ðïõ åðßóçò ðåñéÝ÷åé ðïéêéëßá óõóôáôéêþí ðïõ ðñïóôáôåýïõí ôï ìùñü ðïëý êáëýôåñá áðü êÜèå ôõðïðïéçìÝíï âñåöéêü ãÜëá. ¸÷ïõí åéðùèåß ðïëëÜ ãéá ôá ðëåïíåêôÞìáôá ôïõ èçëáóìïý êáé äåí èá åðåêôáèïýìå, ðáñÜ ìüíï ãéá

214

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

íá óçìåéþóïõìå ðáñåíèåôéêÜ ðüóï áíôßèåôç ðñïò ôéò ðñïóáñìïãÝò ìáò ìðïñåß íá ãßíåé ç áíèñþðéíç óõìðåñéöïñÜ óôï óýã÷ñïíï ðåñéâÜëëïí. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ôá ôÝóóåñá áðü ôá Ýîé ðáéäéÜ ôïõ Ìüôóáñô ðÝèáíáí ðñéí ãßíïõí ôñéþí åôþí−ãåãïíüò ðïõ åßíáé ôñáãéêü áëëÜ ðïõ äåí ðñïîåíåß Ýêðëçîç üôáí ðëçñïöïñçèïýìå üôé ôñÝöïíôáí êõñßùò ìå æá÷áñüíåñï. ÐïëëÜ âñÝöç óÞìåñá ìÝíïõí ãéá ëßãåò çìÝñåò óôï íïóïêïìåßï åðåéäÞ Ý÷ïõí ßêôåñï. Ôï êßôñéíï ÷ñþìá åßíáé áðïôÝëåóìá ôùí õøçëþí åðéðÝäùí ÷ïëåñõèñßíçò, ç ïðïßá åßíáé ðáñáðñïúüí ôçò äéÜóðáóçò ôçò áéìïóöáéñßíçò. Ôç óôéãìÞ ôçò ãÝííçóçò, ç åìâñõéêÞ áéìïóöáéñßíç, ðïõ åßíáé êáôÜëëçëç ãéá ôï åíäïìÞôñéï ðåñéâÜëëïí, áíôéêáèßóôáôáé áðü ôçí åíÞëéêï ìïñöÞ, ðïõ åßíáé êáôáëëçëüôåñç ãéá ôç æùÞ Ýîù áðü ôç ìÞôñá. ÅÜí ôï Þðáñ áñãïðïñÞóåé óôçí åðåîåñãáóßá ôùí ðïëëþí ðáñáãþãùí áéìïóöáéñßíçò, èá åìöáíéóèåß Ýíá ðïóü éêôÝñïõ, öáéíüìåíï êáôáíïçôü êáé óõíçèéóìÝíï. Ïé ãéáôñïß ðñùôïáíáãíþñéóáí ôïõò êéíäýíïõò ôùí õøçëþí åðéðÝäùí ÷ïëåñõèñßíçò óôá âñÝöç ðïõ ôá êýôáñá ôïõ áßìáôüò ôïõò åß÷áí Ýíá áíôéãüíï Rh. Ôï áíôéãüíï áõôü ðñïóâÜëëåôáé áðü ôá áíôéóþìáôá ôçò ìçôÝñáò. Ç ôá÷åßá êáôáóôñïöÞ ôùí êõôôÜñùí ôïõ áßìáôïò êáé ç åðáêüëïõèç õøçëÞ ÷ïëåñõèñßíç ðñïêáëïýóå ìåñéêÝò öïñÝò ìüíéìåò åãêåöáëéêÝò âëÜâåò. ÓÞìåñá ç êáôÜóôáóç óõíÞèùò ðñïëáìâÜíåôáé ìå ôç ÷ïñÞãçóç ïõóéþí ðïõ åìðïäßæïõí ôçí áíÜðôõîç áíôéóùìÜôùí Rh Þ ìå áöáéìáîïìåôÜããéóç ôïõ âñÝöïõò ìåôÜ ôç ãÝííçóç. ÁëëÜ êáé ðïëëÜ âñÝöç ðïõ äåí Ý÷ïõí ôï áíôéãüíï Rh Ý÷ïõí åðßóçò ßêôåñï üôáí ãåííéïýíôáé. Ãéá íá ðñïëçöèïýí ðéèáíÝò åãêåöáëéêÝò âëÜâåò, ôá âñÝöç áõôÜ åêôßèåíôáé óå Ýíôïíï öùò, ôï ïðïßï ìåôáôñÝðåé ôç ÷ïëåñõèñßíç ôïõ äÝñìáôïò óå ìßá ìïñöÞ ðïõ ìðïñåß íá áðïâëçèåß óôá ïýñá, ïðüôå ç åîáöÜíéóç ôïõ éêôÝñïõ åðéôá÷ýíåôáé. ÌÝ÷ñé åäþ öáßíåôáé üôé ôá õøçëÜ åðßðåäá ÷ïëåñõèñßíçò óôç ãÝííçóç åßíáé áðëÜ Ýíá åëÜôôùìá ôïõ ìç÷áíéóìïý, åëÜôôùìá ðïõ ìðïñïýìå åõôõ÷þò íá ðáñáêÜìøïõìå ìå ôç óõíÞèç éáôñéêÞ áãùãÞ. Ï John Brett óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Êáëéöüñíéáò óôï Óáí Öñáíóßóêï êáé ç Susan Niermeyer óôï Íïóïêïìåßï Ðáßäùí ôïõ ÍôÝíâåñ Ý÷ïõí ìåëåôÞóåé ôçí êáôÜóôáóç ìå ðéï åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ. Ðáñáôçñïýí üôé ôï ðñþôï ðñïúüí áðïäüìçóçò ôçò áéìïóöáéñßíçò åßíáé ç ÷ïëïðñáóßíç, ìßá õäáôïäéáëõôÞ ïõóßá ðïõ áðïâÜëëåôáé áðåõèåßáò óôá ðôçíÜ, ôá áìößâéá êáé ôá åñðåôÜ. Óôá èçëáóôéêÜ ùóôüóï, ç ÷ïëïðñáóßíç ìåôáôñÝðåôáé óå ÷ïëåñõèñßíç, ç ïðïßá êáôüðéí ìåôáöÝñåôáé óå üëï ôï óþìá åíùìÝíç ìå ôçí ðñùôåßíç áëâïõìßíç ôïõ áßìáôïò. ÅðéðëÝïí, ôá åðßðåäá ÷ïëåñõèñßíçò óôç ãÝííçóç åßíáé êáôÜ Ýíá ìÝñïò õðü ãåíåôéêü Ýëåã÷ï êáé åðïìÝíùò èá ìðïñïýóáí íá ìåéùèïýí áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ åÜí áõôü Þôáí ùöÝëéìï. ¸ôóé ïé Brett êáé Niermeyer õðïøéÜóèçêáí üôé ôá õøçëÜ åðßðåäá ÷ïëåñõèñßíçò óôç ãÝííçóç ßóùò åßíáé ðñïóáñìïãÞ. ¼ðùò ïé ßäéïé ôï äéáôõðþíïõí, «ÄåäïìÝíïõ üôé üëá ôá âñÝöç èá Ý÷ïõí ßêôåñï ðïëý ðéï ðÜíù áðü ôá åðßðåäá ôùí åíçëßêùí ìÝóá óôçí

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

215

ðñþôç åâäïìÜäá ôçò æùÞò ôïõò êáé üôé ðÜíù áðü ôá ìéóÜ èá Ý÷ïõí åìöáíÞ ßêôåñï, ìáò öáßíåôáé äýóêïëï íá öáíôáóèïýìå üôé üëá áõôÜ ôá âñÝöç Ý÷ïõí êÜðïéï ðñüâëçìá.» ÐåñáéôÝñù äéåñåýíçóç áðïêÜëõøå üôé ç ÷ïëåñõèñßíç åßíáé áðïôåëåóìáôéêüò êáôáóôñïöÝáò ôùí åëåõèÝñùí ñéæþí ðïõ âëÜðôïõí ôïõò éóôïýò ïîåéäþíïíôÜò ôïõò. Óôç ãÝííçóç, üôáí ôï âñÝöïò ðñÝðåé îáöíéêÜ íá áñ÷ßóåé íá áíáðíÝåé, ç óõãêÝíôñùóç ïîõãüíïõ óôéò áñôçñßåò ôñéðëáóéÜæåôáé, ìå óõíáêüëïõèç áýîçóç ôùí âëáâþí áðü åëåýèåñåò ñßæåò. Ôá åíÞëéêá åðßðåäá Üìõíáò êáôÜ ôùí åëåõèÝñùí ñéæþí óõíôåëïýíôáé óôáäéáêÜ êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôùí ðñþôùí åâäïìÜäùí, êáèþò ôá åðßðåäá ÷ïëåñõèñßíçò ìåéþíïíôáé. ÅÜí ïé Brett êáé Niermeyer Ý÷ïõí äßêéï, áðáéôåßôáé áíáèåþñçóç ôçò áãùãÞò ôùí íåïãíþí ãéá ôïí ßêôåñï, ðïõ ßóùò èá åîïéêïíïìÞóåé ôá åêáôïììýñéá ôùí äïëëáñßùí ðïõ îïäåýïíôáé êÜèå ÷ñüíï óå Ü÷ñçóôåò èåñáðåßåò. Ïé êßíäõíïé ôçò öùôïèåñáðåßáò äåí Ý÷ïõí åðáñêþò åñåõíçèåß, ãíùñßæïõìå üìùò üôé ìðïñåß íá ðñïêëçèåß âëÜâç óôçí üñáóç ôùí ÷ñùìÜôùí áðü óõíå÷Ýò Ýíôïíï öùò êáôÜ ôéò ðñþôåò çìÝñåò ìåôÜ ôç ãÝííçóç. ÈÝëïõìå íá îåêáèáñßóïõìå üôé ç ðñïóáñìïóôéêÞ åñìçíåßá ôùí Brett êáé Niermeyer äåí Ý÷åé ãßíåé åõñÝùò áðïäåêôÞ êáé íá ðñïåéäïðïéÞóïõìå ôïõò ãïíåßò íá ìçí áñíçèïýí ôçí öùôïèåñáðåßá ôùí âñåöþí ôïõò åÜí ï ãéáôñüò ôïõò ôï êñßíåé áðáñáßôçôï. Èá Üîéæå ùóôüóï, íá ñùôïýí ïé ãïíåßò åñùôÞóåéò êáé íá ðáßñíïõí ìéá äåýôåñç ãíþìç êáé ïé åðéóôÞìïíåò íá îåêéíÞóïõí ìåëÝôåò ãéá íá ðáñá÷èïýí ïé ôåëéêÝò áðáíôÞóåéò. ÊËÁÌÁ ÊÁÉ ÊÏËÉÊÏÉ Ôïìùñü åßíáé ðëÝïí óôï óðßôé êáé ç ÷áñÜ äéáôáñÜóóåôáé áðü ãïåñÜ êëÜìáôá ðïõ äéáñêïýí þñåò êáé åßíáé áäýíáôï íá áãíïçèïýí. Åßíáé ðïëý åýêïëï íá êáôáíïÞóïõìå ðþò ôï êëÜìá ùöåëåß ôï ìùñü. ÅÜí ðåéíÜ, äéøÜ, æåóôáßíåôáé, êñõþíåé, öïâÜôáé Þ ðïíÜ, ôï ìùñü êëáßåé êáé ï ãïíÝáò Ýñ÷åôáé íá êáëýøåé ôéò áíÜãêåò ôïõ. ¸íá âñÝöïò ðïõ äåí ìðïñåß íá êëÜøåé åíäÝ÷åôáé íá ðáñáìåëçèåß óïâáñÜ. Ðþò åðéäñÜ ôï êëÜáìá ôïõ ìùñïý óôïõò ãïíåßò; ÔáñÜæåé ôá íåýñá ôïõò, ãéá íá ôï ðïýìå Þðéá. Ïé ãïíåßò êÜíïõí ïôéäÞðïôå áðáéôåßôáé ãéá íá óôáìáôÞóåé ôï êëÜìá, ïðïéáäÞðïôå þñá ôçò çìÝñáò Þ ôçò íý÷ôáò. Ôá ãïíßäéá ðïõ êÜíïõí ôï êëÜìá áðùèçôéêü óôïõò ãïíåßò õößóôáíôáé èåôéêÞ åðéëïãÞ äéüôé áõôÜ ôá ßäéá ãïíßäéá õðÜñ÷ïõí êáé óôï ðáéäß, ôï ïðïßï ùöåëåßôáé áðü ôçí åíü÷ëçóç ôùí ãïíÝùí êáé ôç åðáêüëïõèç âïÞèåéá. Ï ãïíÝáò õðïöÝñåé, ôá ãïíßäéÜ ôïõ üìùò ðïõ âñßóêïíôáé óôï ìùñü ùöåëïýíôáé-íá Ýíá ùñáßï ðáñÜäåéãìá ôçò äñÜóçò ôçò åðéëïãÞò óõããåíþí. ÅÜí ôï ìùñü êëáßåé ãéá êÜðïéï óïâáñü ëüãï, ðÜëé êáëÜ. Åßíáé üìùò ðÜíôá ôï êëÜìá ðñüóêëçóç ãéá áðáñáßôçôç âïÞèåéá; Óõ÷íÜ åßíáé áäýíáôï íá âñåèåß

216

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êÜðïéï áßôéï êé üìùò ôßðïôá äåí öáßíåôáé íá óôáìáôÜ ôï êëÜìá ôïõ ìùñïý. ÁõôÞ åßíáé ç óõíçèÝóôåñç áéôßá ðïõ êÜíåé ôéò íÝåò ìçôÝñåò íá óõìâïõëåõèïýí ôïí ðáéäßáôñü ôïõò, ï ïðïßïò óõíÞèùò áðïêáëåß ôï ðñüâëçìá «êïëéêïýò» ðáñÜ ôçí ýðáñîç ëßãùí åíäåßîåùí üôé åßíáé õðåýèõíåò ãáóôñåíôåñéêÝò äõóêïëßåò. Ï Ronald Barr, ðáéäßáôñïò óôï ÐáíåðéóôÞìéï McGill, Ý÷åé êÜíåé åíôáôéêÞ Ýñåõíá ðÜíù óôï âñåöéêü êëÜìá. Âñßóêåé üôé ôá âñÝöç ìå õðïôéèÝìåíïõò êïëéêïýò äåí êëáéí óõ÷íüôåñá Þ óå åéäéêÝò þñåò, áðëþò êëáéí ãéá ðåñéóóüôåñï äéÜóôçìá êÜèå öïñÜ. ÏäçãÞèçêå Ýôóé óôçí ðñüôáóç üôé ôÝôïéïõ ôýðïõ êëÜìá åßíáé öõóéïëïãéêü, áí êáé åíäå÷ïìÝíùò åðéìçêýíåôáé áðü óýã÷ñïíåò óõíÞèåéåò üðùò ôá ìåãÜëá äéáóôÞìáôá áíÜìåóá óôá ãåýìáôá. Ïé ìçôÝñåò ôçò öõëÞò !Kung óôçí ÁöñéêÞ êïõâáëïýí óõíå÷þò ôá ìùñÜ ôïõò êáé ôá ôáßæïõí üðïôå áõôÜ êëáéí, ôïõëÜ÷éóôïí ìßá öïñÜ êáé óõ÷íÜ ôñåéò êáé ôÝóóåñåéò öïñÝò ôçí þñá åðß äýï ìå ôÝóóåñá ëåðôÜ óå êÜèå ôÜéóìá. Áíôßèåôá, ïé ìçôÝñåò óôçí ÁìåñéêÞ, ôáßæïõí ôá âñÝöç äýï ìçíþí ðåñßðïõ åðôÜ öïñÝò ôçí çìÝñá ìå ìÝóï üñï ôñåéò þñåò áíÜìåóá óôá ãåýìáôá. Óå ìßá ðåéñáìáôéêÞ ìåëÝôç, ï Barr æÞôçóå áðü ìßá ïìÜäá ìçôÝñùí íá êñáôïýí ôá ìùñÜ ôïõò ôïõëÜ÷éóôïí ôñåéò þñåò ôçí çìÝñá. Ïé ìçôÝñáò ôçò ïìÜäáò áõôÞò áíÝöåñáí üôé ôá ìùñÜ ôïõò Ýêëáéãáí ôï ìéóü áðü ôá ìùñÜ ðïõ ïé ìçôÝñåò ôïõò äåí Ýëáâáí ôéò åéäéêÝò ïäçãßåò. Ï Barr ðñïôåßíåé üôé ôï óõ÷íü êëÜìá áõîÜíåé ôçí áñìïóôéêüôçôá ðñïùèþíôáò ôïí óýíäåóìï ìå ôçí ìçôÝñá êáé åíèáññýíïíôáò ôá óõ÷íÜ ãåýìáôá, ðñÜãìá ðïõ óõíôçñåß ôç ãáëïõ÷ßá êáé ðñïëáìâÜíåé ìßá áíôáãùíéóôéêÞ êýçóç. Ôï ôåëåõôáßï åðé÷åßñçìá äåß÷íåé êáé áõôü ôç óýãêñïõóç óõìöåñüíôùí ìåôáîý ôïõ ãïíÝá êáé ôïõ áðïãüíïõ. Ç óõ÷íüôçôá ôùí áíáãùãþí ôïõ ìùñïý åßíáé ßóùò ìßá áêüìá ðåñßðôùóç üðïõ ôï ìùñü ÷åéñáãùãåß ôç ìçôÝñá, þóôå íá öôéÜîåé ðéï ðïëý ãÜëá áð’ üôé ôçí óõìöÝñåé. ¹ áêüìá, ïé áíáãùãÝò ìðïñïýí íá åñìçíåõèïýí ùò áðïôÝëåóìá ôùí áöýóéêá áðïìáêñõóìÝíùí áëëÜ ìåãáëýôåñùí ãåõìÜôùí. Ìßá ìåëÝôç ôïõ öáéíïìÝíïõ óôéò êïéíùíßåò êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí èá ìáò Ýäéíå ìéá áðÜíôçóç, äåí åßíáé üìùò áðü ôá èÝìáôá ðïõ óõíçèßæïõí íá áíáöÝñïõí ïé áíèñùðïëüãïé. ÓÕÍÄÑÏÌÏ ÁÉÖÍÉÄÉÏÕ ÂÑÅÖÉÊÏÕ ÈÁÍÁÔÏÕ (SIDS) Ï ìåãáëýôåñïò öüâïò ðïëëþí ãïíÝùí åßíáé íá âñïõí ôï ìùñü íåêñü óôçí êïýíéá ôïõ. Ôï óýíäñïìï áéöíéäßïõ èáíÜôïõ (sudden infant death syndrome, SIDS) èáíáôþíåé ðåñéóóüôåñá âñÝöç áðü ïðïéïäÞðïôå Üëëï áßôéï åêôüò áðü ôá áôõ÷Þìáôá−1,5 óôá 1000 âñÝöç Þ ðÜíù áðü 5000 âñÝöç ôï ÷ñüíï ìüíï óôéò ÇÐÁ. Ç áéôßá, ùóôüóï, ðáñáìÝíåé Üãíùóôç. Ï James McKenna, áíèñùðïëüãïò áðü ôï Pomona College, Ý÷åé åñåõíÞóåé ôï SIDS áðü åîåëéêôéêÞ êáé äéáðïëéôéóìéêÞ óêïðéÜ êáé Ý÷åé âñåé üôé ïé èÜíáôïé ôçò êïýíéáò åßíáé ðïëý óõ÷íüôåñïé

Êåö. 13: Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ

217

óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò áð’ üôé óôïõò ðïëéôéóìïýò öõëþí. Ç óõ÷íüôçôá SIDS åßíáé éäéáéôÝñùò õøçëÞ, ó÷åäüí äÝêá öïñÝò ìåãáëýôåñç, óôéò êïõëôïýñåò üðïõ ôá âñÝöç êïéìïýíôáé ÷ùñéóôÜ áðü ôïõò ãïíåßò ôïõò áíôß ôïõ êïéíïý êñåâáôôéïý. Óå óåéñÜ ðåéñáìÜôùí üðïõ ìÝôñçóå ôáõôü÷ñïíá ôéò êéíÞóåéò êáé ôá åãêåöáëéêÜ êýìáôá ìçôÝñùí ðïõ êïéìüíôïõóáí êáé ôùí ìùñþí ôïõò, äéáðßóôùóå óçìáíôéêÞ ó÷Ýóç óôïõò êýêëïõò ýðíïõ ôùí ìçôÝñùí êáé ôùí ìùñþí ðïõ êïéìïýíôáé ìáæß. Ðñïôåßíåé üôé ï óõã÷ñïíéóìüò áõôüò ïäçãåß óå åíäéÜìåóá îõðíÞìáôá ðïõ óõíôçñïýí óôç æùÞ âñÝöç åðéññåðÞ óôï SIDS óå ðåñéüäïõò üðïõ äéáöïñåôéêÜ ç áíáðíïÞ ôïõò èá äéáêüðôåôï. Ôï âáóéêüôåñï ðñüâëçìá, ç äéáêïðÞ ôçò áíáðíïÞò, ìðïñåß íá ó÷åôßæåôáé ìå ôçí áíùñéìüôçôá ôïõ âñåöéêïý íåõñéêïý óõóôÞìáôïò, ôï ôßìçìá ðïõ ðëçñþíïõìå ãéá íá áðïöåõ÷èåß ï êßíäõíïò ôçò ãÝííáò âñåöþí ìå õðåñâïëéêÜ ìåãÜëï êñáíßï ðïõ äåí èá ÷ùñïýóå íá ðåñÜóåé ìÝóá áð’ ôç ëåêÜíç. Ôßðïôå áðü ôá ðáñáðÜíù äåí óçìáßíåé üôé ôï SIDS åßíáé öõóéïëïãéêü, ìüíï üôé ïé ôÜóåéò ðïõ êÜíïõí ïñéóìÝíá âñÝöç åõðáèÞ ó’ áõôü èá Þôáí ëéãüôåñï åðéêßíäõíåò ó’ Ýíá öõóéêü ðåñéâÜëëïí üðïõ ïé ìçôÝñåò óõíÞèùò êïéìïýíôáé ìáæß ìå ôá ìùñÜ ôïõò. ÁÐÏ ÔÏÍ ÁÐÏÃÁËÁÊÔÉÓÌÏ ÊÁÉ ÐÅÑÁ ÔåëéêÜ ç ìçôÝñá áñ÷ßæåé íá áðïèáññýíåé ôï èçëáóìü ôïõ âñÝöïõò. Óôéò âéïìç÷áíéêÝò êïéíùíßåò, áõôü óõìâáßíåé êÜðïõ óôïí ðñþôï ÷ñüíï, åíþ óôéò êïéíùíßåò êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí ï èçëáóìüò äéáñêåß êáôÜ ìÝóï üñï ôñßá Ýùò ôÝóóåñá ÷ñüíéá. Ôï äéÜóôçìá ìåôáîý ôùí ãåííÞóåùí åßíáé áðïöáóéóôéêü ãéá ôç ìåãéóôïðïßçóç ôçò áíáðáñáãùãÞò. ÅÜí åßíáé ðïëý ìéêñü, ôï ðñþôï âñÝöïò ßóùò ÷ñåéÜæåôáé áêüìá ôüóï ðïëý ãÜëá êáé ðñïóðÜèåéá, ðïõ ôï åðüìåíï âñÝöïò ìðïñåß íá ìçí åðéæÞóåé. ÅÜí ç ìçôÝñá ðåñéìÝíåé õðåñâïëéêÜ, óðáôáëÜ ôï áíáðáñáãùãéêü ôçò äõíáìéêü. ¼ðùò èá ðåñéìÝíáôå áðü ôçí óõæÞôçóÞ ìáò ãéá ôç óýãêñïõóç ãïíÝá-áðïãüíïõ, ðñüêåéôáé ãéá ìßá áêüìá ðåñßóôáóç üðïõ ôï óõìöÝñïíôá ôçò ìçôÝñáò êáé ôïõ âñÝöïõò áðïêëßíïõí. Èá Ýëèåé ï êáéñüò, óõíÞèùò üôáí ôï ðáéäß åßíáé äýï Ýùò ôåóóÜñùí åôþí, ðïõ ôï ãåíåôéêü óõìöÝñïí ôçò ìçôÝñáò èá åßíáé íá îáíáóõëëÜâåé, áëëÜ ôï óõìöÝñïí ôïõ ðáéäéïý íá óõíå÷ßóåé íá èçëÜæåé êáé íá ôçí áðïôñÝøåé áðü ôçí áðüêôçóç Üëëïõ ðáéäéïý. Áõôü åßíáé ç óýãêñïõóç ôïõ áðïãáëáêôéóìïý, ðïõ áíáëýèçêå áðü ôïí âéïëüãï John Trivers óôï êëáóéêü ôïõ Üñèñï üðïõ ðåñéÝãñáøå ãéá ðñþôç öïñÜ ôá áðïêëßíïíôá óõìöÝñïíôá ôùí ãïíÝùí êáé ôùí áðïãüíùí ôïõò. ÐáñáôÞñçóå üôé ç óýãêñïõóç áðïãáëáêôéóìïý Ý÷åé Ýíá öõóéïëïãéêü ôåëéêü óçìåßï. ÔåëéêÜ, ôï ìùñü ìðïñïåß íá ôá êáôáöÝñåé êáëÜ ìå ôéò óôåñåÝò ôñïöÝò êáé ìå ëéãüôåñç âïÞèåéá áðü ôç ìçôÝñá ïðüôå êáé áõôü èá ùöåëçèåß ðåñéóóüôåñï áðü ôçí áðüêôçóç áäåëöïý Þ áäåëöÞò (ìå ôïõò ïðïßïõò Ý÷åé ôá ìéóÜ ãïíßäéá êïéíÜ) ðáñÜ

218

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

áðü ôçí óõíå÷Þ ìïíïðþëçóç ôçò ìçôÝñáò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò óýãêñïõóçò áðïãáëáêôéóìïý, ðþò ìðïñåß ôï ìùñü íá ÷åéñáãùãÞóåé ôç ìçôÝñá þóôå íá óõíå÷ßóåé íá èçëÜæåé; Åäþ ï Trivers åß÷å êáé ðÜëé ìéá ëáìðñÞ éäÝá. Ôï âñÝöïò, áíßêáíï íá ðéÝóåé ôç ìçôÝñá óôç óõíÝ÷éóç ôïõ èçëáóìïý, ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ìüíï ôçí åîáðÜôçóç. Ç êáëýôåñç åîáðÜôçóç åßíáé íá ðåßóåé ôç ìçôÝñá üôé ôï óõìöÝñïí ôçò åßíáé ç óõíÝ÷éóç ôïõ èçëáóìïý. Ðþò ìðïñåß ôï ìùñü íá êáôïñèþóåé ôÝôïéá åîáðÜôçóç; Áðëþò ðáñéóôÜíïíôáò üôé åßíáé ìéêñüôåñï êáé ðéï áâïÞèçôï áð’ üôé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá. Ïé øõ÷ïëüãïé Ý÷ïõí áðü êáéñü áíáãíùñßóåé áõôÞ ôçí êáôÜóôáóç êáé ôçí ïíïìÜæïõí ðáëéíäñüìçóç, ðéóôåýïõìå üìùò üôé ï Trivers ðñïóÝöåñå ôçí ðñþôç åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç, ìå óõíÝðåéåò ðïõ ìüëéò ôþñá áñ÷ßæïõí íá ìåëåôþíôáé. Ïé óõãêñïýóåéò ãïíÝùí-áðïãüíùí äåí ôåëåéþíïõí ìå ôïí áðïãáëáêôéóìü, áðëþò áëëÜæïõí ìïñöÞ. Ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá óôçí ðáéäéêÞ çëéêßá, ïé óõãêñïýóåéò åßíáé ó÷åôéêÜ óõíÞèåéò êáé Þðéåò, üôáí üìùò Ýëèåé ç åöçâåßá, îåóðÜ ðñáãìáôéêÞ êüëáóç. Ïé Ýöçâïé èÝëïõí íá êÜíïõí ôá ðÜíôá ìå ôïí äéêü ôïõò ôñüðï êáé åðéìÝíïõí üôé äåí ÷ñåéÜæïíôáé êáììßá âïÞèåéá. Êáôüðéí, óôçí ðáñáìéêñÞ äõóêïëßá, ðáëéíäñïìïýí îáíÜ, öáéíïìåíéêÜ áíÞìðïñïé êáé æçôþíôáò ðåñéóóüôåñá áð’ üóá ïé ãïíåßò åßíáé äéáôåèéìÝíïé íá äþóïõí. ¼ëá áõôÜ âÝâáéá äåí ðñïêáëïýí êáé ôüóç Ýêðëçîç. Åßíáé áðëþò ç ôåëåõôáßá ìåãÜëç óêçíÞ ôçò óýãêñïõóçò ãïíÝá-áðïãüíïõ óôï ìáêñý äñÜìá ôçò áíÜðôõîçò. Óå ìåñéêÜ ÷ñüíéá ï Ýöçâïò èá åßíáé üíôùò áíåîÜñôçôïò êáé èá áñ÷ßóåé íá áíæçôÜ Ýíá äõíçôéêü óýíôñïöï ìå ôïí ïðïßï íá äçìéïõñãÞóåé ïéêïãÝíåéá êáé íá áñ÷ßóåé Ýíá íÝï åðåéóüäéï óôï óõíå÷éæüìåíï äñÜìá ðïõ ëÝãåôáé åããåíÞò áíáðáñáãùãÞ.

ÊåöÜëáéï 14

Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá; ÊáììéÜ öïñÜ ìïõ öáßíåôáé ìéóÞ áìáñôßá Ìå ëÝîåéò íá íôýóù ôç èëßøç åíôüò ìïõ: Ãéáôß ïé ëÝîåéò óáí ôç öýóç åßíáé íïìßæù ìéóïäåß÷íïõí, Êáé ìéóïêñýâïõí ôçí Øõ÷Þ ìïõ. Ìá ãéá êáñäéÜ êáé ãéá ìõáëü ðïõ ðéá äåí çóõ÷Üæïõí, ¸÷åé ìéá ÷ñÞóç ç ìåôñçìÝíç ãëþóóá Ìéá Üóêçóç ëõðçôåñÞ, ìç÷áíéêÞ, Óáí ôá âáñéÜ íáñêùôéêÜ, ôïí ðüíï ðïõ ìïõäéÜæïõí. -Alfred, Lord Tennyson, In Memoriam, canto V

Ì

ßá íåáñÞ êïðÝëëá Þëèå ðñüóöáôá óôçí ÊëéíéêÞ Äéáôáñá÷þí Ðáíéêïý ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Ìßôóéãêáí, äéáìáñôõñüìåíç ãéá ðñïóâïëÝò Ýíôïíïõ öüâïõ ðïõ åß÷áí Ýëèåé îáöíéêÜ áñêåôÝò öïñÝò ôçí åâäïìÜäá ôïõò ôåëåõôáßïõò äÝêá ìÞíåò. ÊáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôùí êñßóåùí, áéóèáíüôáí îáöíéêÜ ãñÞãïñïõò êáé äõíáôïýò êáñäéáêïýò ðáëìïýò, ëá÷Üíéáóìá, áßóèçìá åðéêåßìåíçò ëéðïèõìßáò, ôñÝìïõëï êáé ìéÜ áöüñçôç áßóèçóç êáôáóôñïöÞò, óáí íá åðñüêåéôï íá ðåèÜíåé. Ðñéí áðü ìåñéêÜ ÷ñüíéá, ôÝôïéá Üôïìá óõíÞèùò åðÝìåíáí üôé åß÷áí êáñäéáêÞ íüóï, áëëÜ ç êïðÝëëá, üðùò êáé ôüóïé Üëëïé óÞìåñá, åß÷å äéáâÜóåé ãéá ôá óõìðôþìáôÜ ôçò êáé ãíþñéæå üôé Þôáí ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò äéáôáñá÷Þò ðáíéêïý. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áîéïëüãçóçò ðñïÝêõøå üôé åß÷å ôéò ðñþôåò êñßóåéò ðáíéêïý üôáí åß÷å ðñùôïóõíÜøåé ìßá åîùóõæõãéêÞ ó÷Ýóç. ¼ôáí ï ãéáôñüò ñþôçóå åÜí èá ìðïñïýóå íá õðÜñ÷åé êÜðïéá óýíäåóç, áðÜíôçóå, «Äåí âëÝðù ðþò åßíáé äõíáôüí íá Ý÷åé ó÷Ýóç.ÏôéäÞðïôå Ý÷ù äéáâÜóåé ëÝåé üôé ç äéáôáñá÷Þ ðáíéêïý åßíáé íüóçìá ðïõ ðñïêáëåßôáé áðü ãïíßäéá êáé åëáôôùìáôéêÝò åãêåöáëéêÝò ÷çìéêÝò ïõóßåò. Áðëþò ÷ñåéÜæïìáé ôï 219

220

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

öÜñìáêï ðïõ èá åîïìáëýíåé ôéò ÷çìéêÝò ïõóßåò ôïõ åãêåöÜëïõ ìïõ êáé èá äþóåé ôÝëïò óôéò êñßóåéò ðáíéêïý, áõôü åßíáé üëï.» Ðþò áëëÜæïõí ïé êáéñïß! Åßêïóé ÷ñüíéá ðñéí, ôá Üôïìá ðïõ åðÝìåíáí üôé ôï Üã÷ïò ôïõò Þôáí «óùìáôéêü» Ýðáéñíáí óõ÷íÜ ôçí áðÜíôçóç üôé áñíïýíôáí ôçí áëÞèåéá ãéá íá áðïöýãïõí åðßðïíåò áóõíåßäçôåò áíáìíÞóåéò. ÓÞìåñá ðïëëïß øõ÷ßáôñïé èá óõìöùíïýóáí áìÝóùò üôé ç êáôÜèëéøç Þ ôï Üã÷ïò ìðïñåß íá åßíáé óõìðôþìáôá âéïëïãéêþí íïóçìÜôùí ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü áíùìáëßåò ôïõ åãêåöÜëïõ êáé ÷ñåéÜæïíôáé öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ. ÏñéóìÝíá Üôïìá, üðùò ç êïðÝëëá ðïõ áíáöÝñèçêå ðáñáðÜíù, åíóôåñíßæïíôáé ôüóï ðïëý ôçí Üðïøç áõôÞ, ðïõ ðñïóâÜëëïíôáé åÜí ï éáôñüò åðéìåßíåé íá áó÷ïëçèåß ìå ôç óõíáéóèçìáôéêÞ ôïõò æùÞ. Ïé åíáñêôÞñéåò ãñáììÝò åíüò áíáêåöáëáéùôéêïý Üñèñïõ ìå ìåãÜëç åðéññïÞ äßíïõí ìéá ðåñßëçøç ôùí áëëáãþí ðïõ Ý÷ïõí óõíôåëëåóôåß: Ôï ðåäßï ôçò øõ÷éáôñéêÞò Ý÷åé õðïóôåß ìßá åê âÜèñùí ìåôáìüñöùóç ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá. Ç åóôßáóç ôçò Ýñåõíáò Ý÷åé ìåôáôïðéóèåß áðü ôç óêÝøç óôïí åãêÝöáëï... ôáõôü÷ñïíá ôï åðÜããåëìá Ý÷åé ìåôáôïðéóèåß áðü ôï ìïíôÝëï ôùí øõ÷éáôñéêþí äéáôáñá÷þí ðïõ âáóßæïíôáé óå êáêÝò ðñïóáñìïãÝò ôùí øõ÷ïëïãéêþí äéåñãáóéþí ðñïò ôï ìïíôÝëï ðïõ âáóßæåôáé óå éáôñéêÜ íïóÞìáôá. Éó÷õñÝò äõíÜìåéò Ýóðñùîáí ôï ðåäßï ôçò øõ÷éáôñéêÞò íá õéïèåôÞóåé áõôü ôï «éáôñéêü ìïíôÝëï» ãéá ôéò øõ÷éáôñéêÝò äéáôáñá÷Ýò. Ç áëëáãÞ Üñ÷éóå óôéò äåêáåôßåò 1950 êáé 1960 ìå áíáêáëýøåéò áðïôåëåóìáôéêþí öáñìáêåõôéêþí áãùãþí ãéá ôçí êáôÜèëéøç, ôï Üã÷ïò êáé ôá óõìðôþìáôá ôçò ó÷éæïöñÝíéáò. Ïé áíáêáëýøåéò áõôÝò Ýäùóáí þèçóç óôçí êõâÝñíçóç êáé óôéò öáñìáêåõôéêÝò åôáéñåßåò íá ÷ñçìáôïäïôÞóïõí ôçí Ýñåõíá ôùí ãåíåôéêþí êáé øõ÷ïëïãéêþí ðáñáìÝôñùí ôùí øõ÷éáôñéêþí äéáôáñá÷þí. Ìå óêïðü ôïí ïñéóìü ôùí äéáôáñá÷þí, äçìéïõñãÞèçêå ìßá íÝá ðñïóÝããéóç óôçí øõ÷éáôñéêÞ äéÜãíùóç. Ç ðñïóÝããéóç áõôÞ äßíåé Ýìöáóç óå îåêÜèáñá üñéá ãýñù áðü ïìÜäåò õðáñ÷üíôùí óõìðôùìÜôùí áíôß ôçò óõíå÷ïýò äéáâÜèìéóçò ôùí óõíáéóèçìÜôùí ôá ïðïßá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü øõ÷ïëïãéêïýò ðáñÜãïíôåò, ðáñåëèüíôá ãåãïíüôá êáé êáôáóôÜóåéò ôçò æùÞò. Ïé ðáíåðéóôçìéáêïß øõ÷ßáôñïé åóôéÜæïõí üëï êáé ðåñéóóüôåñï óôá íåõñïöõóéïëïãéêÜ áßôéá ôùí íïçôéêþí äéáôáñá÷þí. Ïé áðüøåéò ôïõò ìåôáöÝñïíôáé óôïõò åéäéêåõüìåíïõò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõò êáé óôïõò áóêïýíôåò ôçí øõ÷éáôñéêÞ äéáìÝóïõ ìåôáðôõ÷éáêþí éáôñéêþí óåìéíáñßùí. ÔÝëïò, ìå ôçí áýîçóç ôçò áóöáëéóôéêÞò ÷ñçìáôïäüôçóçò ãéá ôçí éáôñéêÞ ðåñßèáëøç ðïõ óõíôåëÝóèçêå óôéò ðñüóöáôåò äåêáåôßåò êáé ôçí äõíáôüôçôá ïìïóðïíäéáêÞò ÷ñçìáôïäüôçóçò ãéá ãåíéêÞ éáôñéêÞ êÜëõøç óôéò ÇÐÁ, ïé ïñãáíþóåéò øõ÷éÜôñùí Ý÷ïõí åðéìåßíåé íá áíôéìåôùðßæïíôáé ïé äéáôáñá÷Ýò ùò íïóÞìáôá êáé åðïìÝíùò íá äéêáéïýíôáé éóüôéìçò áóöáëéóôéêÞò êÜëõøçò. Åßíáé ç äéáôáñá÷Þ ðáíéêïý, ç êáôÜèëéøç êáé ç ó÷éæïöñÝíåéá éáôñéêÜ íïóÞìáôá üðùò áêñéâþò êáé ç ðíåõìïíßá, ç ëåõ÷áéìßá êáé ç êáñäéáêÞ ðñïóâïëÞ; ÊáôÜ ôç ãíþìç ìáò, ïé íïçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò åßíáé üíôùò éáôñéêÝò äéáôáñá÷Ýò,

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

221

ü÷é üìùò äéüôé åßíáé üëåò äéáêñéôÝò íüóïé ðïõ Ý÷ïõí áíáãíùñßóéìá öõóéêÜ áßôéá Þ äéüôé åßíáé áðáñáßôçôï íá õðïóôïýí áãùãÞ ìå öÜñìáêá. Èåùñïýìå üìùò üôé ïé íïçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò ìðïñïýí íá áíáãíùñéóèïýí ùò éáôñéêÝò äéáôáñá÷Ýò üôáí åîåôáóèïýí óå Ýíá åîåëéêôéêü ðëáßóéï. ¼ðùò éó÷ýåé êáé ãéá ôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ, ðïëëÜ øõ÷éáôñéêÜ óõìðôþìáôá áðïäåéêíýïíôáé ü÷é íïóÞìáôá êáèåáõôÜ áëëÜ áìõíôéêïß ìç÷áíéóìïß ðáñüìïéïé ìå ôïí ðõñåôü êáé ôï âÞ÷á. ÅðéðëÝïí, ðïëëÜ áðü ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí ãéá íïçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò, ðéèáíüí ðñïóäßäïõí ðëåïíåêôÞìáôá áñìïóôéêüôçôáò, ðïëëïß áðü ôïõò ðåñéâáëïíôéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïõ ðñïêáëïýí íïçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò ðéèáíüí åßíáé íÝåò ðëåõñÝò ôçò óýã÷ñïíçò æùÞò êáé ðïëëÝò áðü ôéò áôõ÷åßò ðëåõñÝò ôçò áíèñþðéíçò øõ÷ïëïãßáò äåí åßíáé åëáôþììáôá áëëÜ ó÷åäéáóôéêïß óõìâéâáóìïß. ÓÕÍÁÉÓÈÇÌÁÔÁ Ôá äõóÜñåóôá óõíáéóèÞìáôá ìðïñïýí íá èåùñçèïýí Üìõíåò óõããåíéêÝò ìå ôïí ðüíï Þ ôïí Ýìåôï. ¼ðùò áêñéâþò ç éêáíüôçôá ãéá óùìáôéêü ðüíï åîåëß÷èçêå ãéá íá ìáò ðñïóôáôåýåé áðü Üìåóåò êáé ìåëëïíôéêÝò âëÜâåò ôùí éóôþí, Ýôóé êáé ç éêáíüôçôá ãéá Üã÷ïò Ý÷åé åîåëé÷èåß ãéá íá ìáò ðñïóôáôåýåé áðü ìåëëïíôéêïýò êéíäýíïõò êáé Üëëá åßäç áðåéëþí. ¼ðùò áêñéâþò ç éêáíüôçôá íá áéóèáíüìáóôå êüðùóç Ý÷åé åîåëé÷èåß ãéá íá ìáò ðñïóôáôåýåé áðü ôçí õðåñâïëéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ç éêáíüôçôá ãéá ëýðç ßóùò Ý÷åé åîåëé÷èåß ãéá íá ðñïëáìâÜíåé åðéðñüóèåôåò áðþëåéåò. Áêñáßåò êáôáóôÜóåéò üðùò ôï Üã÷ïò, ç ëýðç êáé Üëëá óõíáéóèÞìáôá áðïêôïýí íüçìá üôáí êáôáíïïýìå ôçí åîåëéêôéêÞ êáôáãùãÞ ôïõò êáé ôéò öõóéïëïãéêÝò,, ðñïóáñìïóôéêÝò ëåéôïõñãßåò ôïõò. Åðßóçò ÷ñåéáæüìáóôå åããýò åñìçíåßåò ãéá ôïõò øõ÷ïëïãéêïýò êáé åãêåöáëéêïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ñõèìßæïõí êáé åêöñÜæïõí áõôÜ ôá óõíáéóèÞìáôá. Áíþìáëá åõñÞìáôá óôïí åãêÝöáëï ôùí áôüìùí ðïõ åßíáé áã÷þäç Þ ëõðçìÝíá, äåí ìðïñïýí ðáñÜ ìüíï áðëïúêÜ íá ïäçãÞóïõí óôï óõìðÝñáóìá üôé ôÝôïéåò åãêåöáëéêÝò áëëáãÝò ðñïêáëïýí ôç äéáôáñá÷Þ. Ïé åãêåöáëéêÝò áëëáãÝò ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôï Üã÷ïò Þ ôç ëýðç ìðïñåß áðëþò íá áíôáíáêëïýí ôç öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá öõóéïëïãéêþí ìç÷áíéóìþí. Ç ãíþóç ãéá ôéò öõóéïëïãéêÝò ëåéôïõñãßåò ôùí óõíáéóèçìÜôùí èá ðáñåß÷å ãéá ôçí øõ÷éáôñéêÞ, êÜôé ðáñüìïéï ìå áõôü ðïõ ðáñÝ÷åé ç öõóéïëïãßá óôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ. Ïé ðåñéóóüôåñåò íïçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò åßíáé óõíáéóèçìáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò, èá õðïèÝôáôå åðïìÝíùò üôé ïé øõ÷ßáôñïé åßíáé åíÞìåñïé ãéá ôç ó÷åôéêÞ åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá. Êé üìùò äåí õðÜñ÷åé øõ÷éáôñéêü åêðáéäåõôéêü ðñüãñáììá ðïõ íá äéäÜóêåé óõóôçìáôéêÜ ôçí øõ÷ïëïãßá ôùí óõíáéóèçìÜôùí, ðñÜãìá ðïõ äåí åßíáé êáé ôüóï áôõ÷Ýò, áöïý ç Ýñåõíá ðÜíù óôá óõíáéóèÞìáôá åßíáé ôüóï êáôáêåñìáôéóìÝíç êáé ìðåñäåìÝíç üóï êáé ç ßäéá ç øõ÷éáôñéêÞ.

222

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Êáèþò ùóôüóï óõíå÷ßæïíôáé äéÜöïñåò óõæçôÞóåéò ãéá ôå÷íéêÜ èÝìáôá, ðïëëïß åñåõíçôÝò óõíáéóèçìÜôùí öèÜíïõí óå óõìöùíßá óå Ýíá êñßóéìï óçìåßï: ôá óõíáéóèÞìáôÜ ìáò åßíáé ðñïóáñìïãÝò äéáìïñöùìÝíåò áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. Ç áñ÷Þ áõôÞ õðüó÷åôáé ðïëëÜ ãéá ôçí øõ÷éáôñéêÞ. ÅÜí ôá óõíáéóèÞìáôÜ ìáò åßíáé õðïóýíïëá ôïõ íïý, ìðïñïýí íá êáôáíïçèïýí, üðùò êáé êÜèå Üëëï âéïëïãéêü ãíþñéóìá, ìå âÜóç ôç ëåéôïõñãßá ôïõò. Ïé ðáèïëüãïé âáóßæïõí ôçí åñãáóßá ôïõò óôçí êáôáíüçóç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ âÞ÷á êáé ôïõ åìÝôïõ, ôïõ Þðáôïò êáé ôùí íåöñþí. Ç êáôáíüçóç ôçò åîåëéêôéêÞò êáôáãùãÞò êáé ëåéôïõñãßáò ôùí óõíáéóèçìÜôùí èá Þôáí ìéá ðáñüìïéá áñ÷Þ ãéá ôïõò øõ÷éÜôñïõò. Ðïëëïß åñåõíçôÝò Ý÷ïõí ìåëåôÞóåé ôéò ëåéôïõñãßåò ôùí óõíáéóèçìÜôùí. Ìåñéêïß Ý÷ïõí ôïíßóåé ôçí åðéêïéíùíßá, éäéáßôåñá ï øõ÷ïëüãïò Paul Ekman áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Êáëéöüñíéáò. Ïé ìåëÝôåò ôïõ ãéá ôï áíèñþðéíï ðñüóùðï äåß÷íïõí ôçí ðáãêïóìéüôçôá ôùí óõíáéóèçìÜôùí ðïõ äéáôñÝ÷ïõí üëïõò ôïõò ðïëéôéóìïýò. ¢ëëïé åñåõíçôÝò ôïíßæïõí ôç ÷ñçóéìüôçôá ôùí óõíáéóèçìÜôùí óôçí áðüêôçóç êéíÞôñùí Þ óå Üëëåò åóùôåñéêÝò ñõèìßóåéò, üìùò ôá óõíáéóèÞìáôá äåí Ý÷ïõí äéáìïñöùèåß ãéá íá åêôåëïýí ìßá Þ áêüìá êáé ðåñéóóüôåñåò ëåéôïõñãßåò. ÁíôéèÝôùò, êÜèå óõíáßóèçìá åßíáé ìßá åîåéäéêåõìÝíç êáôÜóôáóç ðïõ äéåõèåôåß ôáõôï÷ñüíùò ãíþóç, öõóéïëïãßá, õðïêåéìåíéêÞ åìðåéñßá êáé óõìðåñéöïñÜ, êáôÜ ôñüðï ðïõ åðéôñÝðåé óôïí ïñãáíéóìü íá áíôáðïêñéèåß áðïôåëåóìáôéêÜ óå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ôýðï êáôÜóôáóçò. Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá, Ýíá óõíáßóèçìá ìïéÜæåé ìå ôï ðñüãñáììá åíüò çëåêôñïíéêïý õðïëïãéóôÞ ðïõ êéíçôïðïéåß ðïëëÝò ðëåõñÝò ôïõ ìç÷áíÞìáôïò ãéá íá ôá êáôáöÝñåé áðïôåëåóìáôéêÜ ìå ôéò ðñïêëÞóåéò ðïõ ðñïêýðôïõí óå ìßá óõãêåñéìÝíç ðåñßóôáóç. Ôá óõíáéóèÞìáôá åßíáé, üðùò ðåôõ÷çìÝíá ðñüôåéíáí ïé øõ÷ïëüãïé ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôçò Êáëéöüñíéáò Leda Cosmides êáé John Tooby, «Äáñâéíéêïß áëãüñéèìïé ôïõ íïõ». Ç óõíáéóèçìáôéêÞ éêáíüôçôá äéáìïñöþíåôáé áðü êáôáóôÜóåéò ðïõ óõíÝâçóáí åðáíåéëçììÝíùò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åîÝëéîçò êáé ïé ïðïßåò Þôáí óçìáíôéêÝò ãéá ôçí áñìïóôéêüôçôá. ÅðéèÝóåéò èçñåõôþí, áðåéëÝò áðïêïðÞò áðü ôçí ïìÜäá êáé åõêáéñßåò ãéá æåõãÜñùìá Þôáí áñêåôÜ óõ÷íÝò êáé óçìáíôéêÝò þóôå íá Ý÷ïõí äéáìïñöþóåé åéäéêÜ ðñüôõðá åôïéìüôçôáò, üðùò ï ðáíéêüò, ï êïéíùíéêüò öüâïò êáé ç åñùôéêÞ äéÝãåñóç. Ïé êáôáóôÜóåéò ðïõ åßíáé ðñïôéìüôåñï íá áðïöåýãïíôáé äéáìïñöþíïõí óõíáéóèÞìáôá áðþèçóçò åíþ ïé êáôáóôÜóåéò ðïõ åíÝ÷ïõí åõêáéñßåò äéáìïñöþíïõí èåôéêÜ óõíáéóèÞìáôá. Öáßíåôáé üôé ïé ðñüãïíïß ìáò áíôéìåôþðéóáí ðáñáðÜíù áðåéëÝò áð’ üôé åõêáéñßåò, ðñÜãìá ðïõ áíáêëÜôáé óôï äéðëÜóéï áñéèìü ëÝîåùí ïé ïðïßåò ðåñéãñÜöïõí áñíçôéêÜ óõíáéóèÞìáôá óå óýãêñéóç ìå ôá èåôéêÜ. Õðü áõôü ôï ïðôéêü ðñßóìá êáôáññßðôåôáé ç óýã÷ñïíç éäÝá üôé ç «öõóéïëïãéêÞ» æùÞ åßíáé áðáëëáãìÝíç áðü ðüíï. Ï óõíáéóèçìáôéêüò ðüíïò äåí åßíáé ìüíï áíáðüöåõêôïò, åßíáé êáé öõóéïëïãéêüò êáé ìðïñåß íá áðïâåß ÷ñÞóéìïò. Ìå ôá ëüãéá ôïõ E.O.Wilson:

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

223

Ç áãÜðç óõíáíôÜ ôï ìßóïò, ç åðéèåôéêüôçôá ôï öüâï, ç åîùóôñÝöåéá ôçí áðüóõñóç, êáé ïýôù êáèåîÞò, óõíáéóèÞìáôá óå óõíäõáóìïýò ðïõ ó÷åäéÜóèçêáí ü÷é ãéá íá ðñïùèÞóïõí ôçí åõôõ÷ßá êáé ôçí åðéâßùóç ôïõ áôüìïõ, áëëÜ ãéá íá åõíïÞóïõí ôç ìÝãéóôç ìåôÜäïóç ôùí ãïíéäßùí ðïõ ôá åëÝã÷ïõí. ÁëëÜ ï ðïëýò óõíáéóèçìáôéêüò ðüíïò äåí åßíáé ÷ñÞóéìïò. ÊÜðïéï ðïóü Ü÷ñçóôïõ Üã÷ïõò êáé êáôÜèëéøçò ðñïêýðôåé áðü öõóéïëïãéêÝò åãêåöáëéêÝò ëåéôïõñãßåò, êÜðïéï Üëëï áðü åãêåöáëéêÝò áíùìáëßåò. Óïâáñïß ãåíåôéêïß ðáñÜãïíôåò óõíåéóöÝñïõí óôç áéôßáóç ðïëëþí äéáôáñá÷þí Üã÷ïõò, êáôÜèëéøçò êáé ó÷éæïöñÝíåéáò. Óôçí åðüìåíç äåêáåôßá, èá Ý÷ïõí áíáìößâïëá âñåèåß óõãêåêñéìÝíá ãïíßäéá ðïõ åßíáé õðåýèõíá ãéá êÜðïéïõò ôýðïõò íïçôéêþí äéáôáñá÷þí. ¸÷ïõí âñåèåß öõóéïëïãéêÝò óõíéóôþóåò ãéá üëåò áõôÝò ôéò äéáôáñá÷Ýò êáé ïé íåõñïâéïëüãïé åñãÜæïíôáé óêëçñÜ ãéá ôçí åîé÷íßáóç ôùí åããýò ìç÷áíéóìþí ðïõ åìðëÝêïíôáé. Ç óõíåðáêüëïõèç ãíþóç Ý÷åé Þäç âåëôéþóåé ôçí ùöÝëåéá ôùí öáñìáêåõôéêþí áãùãþí êáé ðñïóöÝñåé ôç äõíáôüôçôá ðñüëçøçò. Âñéóêüìáóôå óå êáéñïýò êáëïýò ãéá ôçí øõ÷éáôñéêÞ êáé ãéá ôá Üôïìá ðïõ ðÜó÷ïõí áðü íïçôêÝò äéáôáñá÷Ýò. Ïé ðñüïäïé óôç öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ Ý÷ïõí Ýëèåé ôüóï ãñÞãïñá ðïõ ðïëëïß äåí ãíùñßæïõí ôçí áóöÜëåéá êáé áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôïõò. Ç áãùãÞ åßíáé óÞìåñá ðéï áðïôåëåóìáôéêÞ áð’ üóï ðïôÝ Ýëðéæáí ïé øõ÷ßáôñïé ðïõ âãÞêáí óôï åðÜããåëìá ìüëéò ðñéí áðü ôñéÜíôá ÷ñüíéá. ÁõôÞ ç ðñüïäïò óõíïäåýåôáé áðü ðïëëÞ óýã÷õóç. Ï áíèñþðéíïò íïõò ôåßíåé íá õðåñáðëïõóôåýóåé ôï èÝìá áíÜãïíôáò ôçí ðëåéïøçößá ôùí áñíçôéêþí óõíáéóèçìÜôùí åßôå óôá ãïíßäéá êáé óôéò ïñìüíåò Þ óå øõ÷ïëïãéêÜ êáé êïéíùíéêÜ óõìâÜíôá. Ç áëÞèåéá åßíáé üôé ôá ðåñéóóüôåñá íïçôéêÜ ðñïâëÞìáôá áðïññÝïõí áðü ðïëýðëïêåò áëëçëåðéäñÜóåéò ãåíåôéêÞò ðñïäéÜèåóçò, ãåãïíüôùí óôçí ðñþéìç öÜóç ôçò æùÞò, öáñìÜêùí êáé Üëëùí öõóéêþí åðéäñÜóåùí óôïí åãêÝöáëï, ó÷Ýóåùí óôç ôñÝ÷ïõóá öÜóç, êáôáóôÜóåùí æùÞò, ãíùóôéêþí óõíçèåéþí êáé øõ÷ïäõíáìéêÞò. ÊáôÜ ðáñÜäïîï ôñüðï, óÞìåñá åßíáé ðéï åýêïëï íá èåñáðåýóïõìå ðïëëÝò íïçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò áð’ üôé íá ôéò êáôáíïÞóïõìå. ¼ðùò áêñéâþò ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá Ý÷åé ðïëëÜ óõóôáôéêÜ, ðïõ êáèÝíá ôïõò ìáò ðñïóôáôåýåé áðü óõãêåêñéìÝíïõò ôýðïõò åéóâïëÞò, Ýôóé õðÜñ÷ïõí êáé õðïåßäç óõíáéóèçìÜôùí ðïõ ìáò ðñïóôáôåýïõí áðü ðïéêéëßá óõãêåêñéìÝíùí áðåéëþí. ¼ðùò áêñéâþò ç äéÝãåñóç ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò óõìâáßíåé óõíÞèùò ãéá êÜðïéï óïâáñü ëüãï, ü÷é åîáéôßáò êÜðïéáò áíùìáëßáò óôï ìç÷áíéóìü ñýèìéóÞò ôïõ, Ýôóé ìðïñïýìå íá áíáìÝíïõìå üôé ôá ðåñéóóüôåñá åðåéóüäéá Üã÷ïõò êáé ëýðçò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü êÜðïéá áéôßá, áêüìá êé üôáí äåí ìðïñïýìå íá ôçí ôáõôïðïéÞóïõìå. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ç ñýèìéóç ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò ìðïñåß íá ìçí åßíáé öõóéïëïãéêÞ.Ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ìðïñåß íá åßíáé õðåñâïëéêÜ äñáóôÞñéï êáé íá ðñïóâÜëëåé éóôïýò ðïõ äåí èá Ýðñåðå, ðñïêáëþíôáò áõôïÜíïóåò äéáôáñá÷Ýò üðùò ç ñåõìáôïåéäÞò áñèñßôéäá. Óõãêñßóéìåò áíùìáëßåò óôï óýóôçìá Üã÷ïõò ðñïêáëïýí ôéò äéáôá-

224

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ñá÷Ýò Üã÷ïõò. Ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ìðïñåß åðßóçò íá áäñáíÞóåé åíþ èá Ýðñåðå íá äñÜóåé, ðñïêáëþíôáò áíåðÜñêåéåò óôçí áíïóßá. ÌÞðùò õðÜñ÷ïõí äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü õðåñâïëéêÜ ëßãï Üã÷ïò; ÁÃ×ÏÓ Ï êáèÝíáò áíôéëáìâÜíåôáé ôç ÷ñçóéìüôçôá ôïõ Üã÷ïõõò. Ãíùñßæïõìå ôß óõìâáßíåé üôáí áõôüò ðïõ ìáæåýåé âáôüìïõñá äåí ôñÝ÷åé íá óùèåß áðü ôçí áñêïýäá, üôáí ï øáñÜò îáíïßãåôáé ìüíïò ôïõ óôç ÷åéìùíéÜôéêç êáôáéãßäá, üôáí ï öïéôçôÞò äåí âÜæåé ôá äõíáôÜ ôïõ êáèþò ðëçóéÜæåé ç ðñïèåóìßá ãéá ôçí åñãáóßá ôïõ. ¼ôáí åìöáíßæåôáé ç áðåéëÞ, ôï Üã÷ïò ìåôáâÜëëåé ôç óêÝøç ìáò, ôç óõìðåñéöïñÜ êáé ôç öõóéïëïãßá ìáò ìå ùöÝëéìï ôñüðï. ÅÜí ç áðåéëÞ åßíáé Üìåóç, áò ðïýìå áðü ôçí åðéêåßìåíç åðßèåóç åíüò åëÝöáíôá, ôï Üôïìï ðïõ èá ôñÝîåé èá Ý÷åé ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò íá äéáöýãåé ôïí ôñáõìáôéóìü áð’ üóåò Ýíá Üôïìï ðïõ óõíå÷ßæåé íá êïõâåíôéÜæåé áìÝñéìíá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò öõãÞò, ï åðéæÞóáò áðïêôÜ ãñÞãïñï êáñäéáêü ðáëìü, áíáðíÝåé âáèåéÜ, éäñþíåé êáé ôá åðßðåäá ôçò ãëõêüæçò êáé ôçò åðéíåöñßíçò óôï áßìá ôïõ áõîÜíïíôáé. Ï öõóéïëüãïò Walter Cannon ðåñéÝãñáøå ìå áêñßâåéá ôéò ëåéôïõñãßåò ôùí ðáñáðÜíù óõóôáôéêþí ôçò áíôßäñáóçò «ðÜëåøå Þ ðÝôáîå» (fight or flight) Þäç áðü ôï 1929. ÐåñéÝñãùò, ç ðñïóáñìïóôéêÞ ïðôéêÞ ôïõ äåí åðåêôÜèçêå ðïôÝ óå Üëëåò ìïñöÝò Üã÷ïõò. Ðáñüôé ôï Üã÷ïò ìðïñåß íá Ý÷åé ÷ñçóéìüôçôá, óõíÞèùò ìïéÜæåé õðåñâïëéêü êáé ðåñéôôü. Áãùíéïýìå ìÞðùò âñÝîåé óôï ãÜìï ôïí åñ÷üìåíï Éïýíéï, ÷Üíïõìå ôçí óõãêÝíôñùóÞ ìáò óôï äéáãþíéóìá, áñíïýìáóôå íá ìðïýìå óå áåñïðëÜíï êáé ôñÝìïõìå êáé øåëëßæïõìå üôáí ìéëÜìå óå êïéíü. Ôï 11% ôïõ ðëçèõóìïý ôùí ÇÐÁ Ý÷åé âéþóåé ìßá êëéíéêÞ äéáôáñá÷Þ Üã÷ïõò. Ðïëëïß áðü ôïõò õðïëïßðïõò åßíáé áðëþò íåõñéêïß. Ðþò ìðïñïýìå íá åñìçíåýóïõìå ôçí öáéíïìåíéêÞ ðåñßóóåéá Üã÷ïõò; Ãéá íá êáèïñßóïõìå ðüôå åßíáé ÷ñÞóéìï êáé ðüôå ü÷é, áðáéôåßôáé íá áíáñùôçèïýìå ðþò äéáìïñöþèçêáí áðü ôç äýíáìç ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò ïé ìç÷áíéóìïß ðïõ ñõèìßæïõí ôï Üã÷ïò. ÅðåéäÞ ôï Üã÷ïò äõíçôéêÜ åßíáé ÷ñÞóéìï, ßóùò ç Üñéóôç ñýèìéóç ôïõ ìç÷áíéóìïý Þôáí áõôÞ ðïõ èá ìáò äéáôçñïýóå óõíå÷þò óå áã÷þäç êáôÜóôáóç. ÊÜôé ôÝôïéï èá Þôáí âÝâáéá åðéâáñõíôéêü, áëëÜ ç öõóéêÞ åðéëïãÞ íïéÜæåôáé ìüíï ãéá ôçí áñìïóôéêüôçôÜ ìáò, ü÷é ãéá ôçí ÜíåóÞ ìáò. ÐáñáìÝíïõìå ìåñéêÝò öïñÝò Þñåìïé ü÷é ãéáôß ç åíü÷ëçóç äåí åßíáé ðñïóáñìïóôéêÞ áëëÜ äéüôé ôï Üã÷ïò êáôáíáëþíåé ðáñáðÜíù èåñìßäåò, ìåéþíåé ôçí éêáíüôçôÜ ìáò ãéá ðïëëÝò êáèçìåñéêÝò äñáóôçñéüôçôåò êáé âëÜðôåé ôïõò éóôïýò. Ãéáôß ôï Üã÷ïò âëÜðôåé ôïõò éóôïýò; Öáíôáóèåßôå ìßá äÝóìç óùìáôéêþí áðïêñßóåùí ðïõ ðñïóöÝñïõí ðñïóôáóßá áðü êéíäýíïõò. ¼óåò åßíáé «öèçíÝò» êáé áóöáëåßò ìðïñïýí íá åê-

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

225

öñÜæïíôáé óõíå÷þò, áëëÜ üóåò åßíáé «áêñéâÝò» Þ åðéêßíäõíåò äåí ôï ìðïñïýí. Áíô’ áõôïý, åßíáé ïìáäïðïéçìÝíåò ùò êïõôß Ýêôáêôçò áíÜãêçò ðïõ áíïßãåôáé ìüíï üôáí ôá ùöÝëç áðü ôç ÷ñÞóç ôùí ðåñéå÷ïìÝíùí Ý÷ïõí ðéèáíüôçôá íá õðåñâïýí ôï êüóôïò. ÌåñéêÜ óõóôáôéêÜ ðáñáìÝíïõí óöñáãéóìÝíá óôï êïõôß Ýêôáêôçò áíÜãêçò áêñéâþò åðåéäÞ ìðïñïýí íá ðñïêáëÝóïõí óùìáôéêÞ âëÜâç. ¸ôóé, ç âëÜâç ðïõ óõíäÝåôáé ìå ôï ÷ñüíéï Üã÷ïò äåí èá Ýðñåðå íá ìáò åêðëÞôôåé êáé óßãïõñá äåí áðïôåëåß âÜóç ãéá íá êñéôéêÜñïõìå ôïí ó÷åäéáóìü ôïõ ïñãáíéóìïý. Ðñüóöáôç åñãáóßá ìÜëéóôá Ý÷åé ðñïôåßíáé üôé ç «ïñìüíç ôïõ Üã÷ïõò», ç êïñôéæüëç, ßóùò äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáèüëïõ óôçí Üìõíá Ýíáíôé åîùôåñéêþí êéíäýíùí áëëÜ åíäå÷ïìÝíùò êýñéï Ýñãï ôçò åßíáé ç ðñïóôáóßá ôïõ óþìáôïò áðü ôá áðïôåëÝóìáôá Üëëùí ôìçìÜôùí ôçò áðüêñéóçò Üã÷ïõò. Åöüóïí ôï Üã÷ïò ìðïñåß íá áðïâåß áêñéâü êáé åðéêßíäõíï, ãéáôß ï ñõèìéóôéêüò ìç÷áíéóìüò äåí ðñïóáñìüæåôáé Ýôóé þóôå íá åêöñÜæåôáé ìüíï üôáí üíôùò õðÜñ÷åé êßíäõíïò; Äõóôõ÷þò, óå ðïëëÝò ðåñéóôÜóåéò äåí åßíáé îåêÜèáñï åÜí ôï Üã÷ïò åßíáé áíáãêáßï. Åöáñìüæåôáé êáé åäþ ç áñ÷Þ ôïõ áíé÷íåõôÞ êáðíïý ðïõ ðåñéãñÜöçêå óå ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï. Ôï êüóôïò ôïõ èáíÜôïõ åßíáé ôñïìåñÜ ìåãáëýôåñï áðü ôï êüóôïò ôçò áíôáðüêñéóçò óå åêáôü ëáíèáóìÝíá óÞìáôá êéíäýíïõ. Ç áñ÷Þ áõôÞ åðéäåß÷èçêå ìå Ýíá ðåßñáìá üðïõ øáñÜêéá ôïõ åßäïõò Poecilia reticulata äéá÷ùñßóèçêáí óå íôñïðáëÜ, êáíïíéêÜ êáé èáññåôÜ áíÜëïãá ìå ôéò áíôéäñÜóåéò ôïõò üôáí Ýñ÷ïíôáí áíôéìÝôùðá ìå ìßá ðÝñêá. Ôá íôñïðáëÜ êñýâïíôáí, ôá êáíïíéêÜ Ýöåõãáí êïëõìðþíôáò êáé ôá èáññåôÜ êïßôáæáí ôïí ðáñåßóáêôï êáôÜìáôá. Êáôüðéí êÜèå ïìÜäá Poecilia ôïðïèåôÞèçêå óå åíõäñåßï ìå ìßá ðÝñêá. ÌåôÜ áðü 60 þñåò, ôï 40% ôùí íôñïðáëþí êáé ôï 15% ôùí êáíïíéêþí áôüìùí Poecilia æïýóáí áêüìá, åíþ êáíÝíá Üôïìï ôçò èáññåôÞò ïìÜäáò äåí åß÷å åðéâéþóåé. Ç ðñïóðÜèåéá ôïõ øõ÷éÜôñïõ íá êáôáíïÞóåé ðþò ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé äéáìïñöþóåé ôï ìç÷áíéóìü ðïõ ñõèìßæåé ôï Üã÷ïò åßíáé åííïéïëïãéêÜ ç ßäéá ìå ôï ðñüâëçìá ôïõ çëåêôñïíéêïý üôáí èÝëåé íá äéåõêñéíßóåé åÜí Ýíá óÞìá óå èïñõâþäç ôçëåöùíéêÞ ãñáììÞ åßíáé üíôùò ðëçñïöïñßá Þ áðëþò óôáôéêüò çëåêôéóìüò. Ç èåùñßá áíß÷íåõóçò óçìÜôùí ðñïóöÝñåé Ýíá ôñüðï íá áíáëõèïýí ôÝôïéåò êáôáóôÜóåéò. ¼óïí áöïñÜ óôá çëåêôñïíéêÜ óÞìáôá, ãéá íá áðïöáóßóïõìå åÜí ï óõãêåêñéìÝíïò Þ÷ïò åßíáé óÞìá Þ èüñõâïò èá ëÜâïõìå õðüøéí ìáò ôÝóóåñá ðñÜãìáôá: (1) ôçí Ýíôáóç ôïõ óÞìáôïò, (2) ôï ëüãï ôùí óçìÜôùí ðñïò ôï èüñõâï, (3) ôï êüóôïò ôçò ëáíèáóìÝíçò áðüöáóçò üôé ï èüñõâïò åßíáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá óÞìá (øåõäÝò óÞìá êéíäýíïõ) êáé (4) ôï êüóôïò ôçò ëáíèáóìÝíçò áðüöáóçò üôé ôï óÞìá åßíáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá èüñõâïò (øåõäÞò áñíçôéêÞ áðüêñéóç). Öáíôáóèåßôå üôé åßóèå ìüíïé óôç æïýãêëá êáé áêïýôå Ýíá êëáäß íá ôñßæåé ðßóù áðü Ýíáí èÜìíï. Èá ìðïñïýóå íá åßíáé ìßá ôßãñéò, Þ Ýíáò ðßèçêïò. ºóùò ôñÝîåôå ìáêñéÜ, ßóùò ðáñáìåßíåôå åêåß. Ãéá íá êáèïñßóåôå ôïí êáëýôåñï ôñüðï

226

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

äñÜóçò ðñÝðåé íá ãíùñßæåôå: (1) ôç ó÷åôéêÞ ðéèáíüôçôá üôé Ýíáò èüñõâïò ìå ôÝôïéá Ýíôáóç èá ìðïñïýóå íá ðñïÝñ÷åôáé áðü ôßãñç (êáé ü÷é áðü ðßèçêï), (2) ôç ó÷åôéêÞ óõ÷íüôçôá ôßãñåùí êáé ðéèÞêùí óôçí ðåñéï÷Þ, (3) ôï êüóôïò ôçò öõãÞò (ôï êüóôïò ôïõ óÞìáôïò øåõäïýò êéíäýíïõ) êáé (4) ôï êüóôïò ôçò ðáñáìïíÞò åÜí üíôùò ðñüêåéôáé ãéá ôßãñç (ôï êüóôïò ìéáò øåõäïýò áñíçôéêÞò áðüêñéóçò). Êáé ôß èá êÜíåôå åÜí áêïýóåôå ôïí Þ÷ï åíüò ñáâäéïý ìåóáßïõ ìåãÝèïõò íá óðÜåé ðßóù áðü ôïí ßäéï èÜìíï; Ôï Üôïìï ðïõ ôï åðßðåäï ôïõ Üã÷ïõò ôïõ åßíáé ñõèìéóìÝíï ìåôÜ áðü åíóôéêôþäç, ãñÞãïñç êáé áêñéâÞ áíÜëõóç óÞìáôïò èá Ý÷åé ôï ðëåïíÝêôçìá óôçí åðéâßùóç. Ç áíáëïãßá ìå ôéò áíïóïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò õðïäçëþíåé üôé èá ìðïñïýóå íá õðÜñ÷åé ïëüêëçñç êáôçãïñßá áíèñþðùí ìå áäéÜãíùóôåò äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò, ìå Üëëá ëüãéá üóá Üôïìá Ý÷ïõí õðåñâïëéêÜ ëßãï Üã÷ïò. Ï Isaac Marks, ï åéäéêüò ôïõ Üã÷ïõò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Ëïíäßíïõ, Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé ôïí üñï «õðïöïâéêüò» ãéá ôÝôïéá Üôïìá. Äåí ðáñáðïíïýíôáé êáé äåí áíáæçôïýí øõ÷éáôñéêÞ áãùãÞ, üìùò êáôáëÞãïõí óôá åðåßãïíôá ðåñéóôáôéêÜ Þ áðïëýïíôáé áðü ôç äïõëåéÜ ôïõò. Êáèþò ïé øõ÷ßáôñïé óõíôáãïãñáöïýí íÝá áã÷ïëõôéêÜ öÜñìáêá ìå ëßãåò ðáñåíÝñãåéåò, ßóùò äçìéïõñãïýìå ôÝôïéåò êáôáóôÜóåéò. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ìßá áóèåíÞò, ëßãï áöüôïõ åß÷å áñ÷ßóåé ôç öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ êáôÜ ôïõ Üã÷ïõò, åßðå ðáñïñìçôéêÜ óôïí óýæõãü ôçò üôé åðéèõìïýóå ôçí áðï÷þñçóÞ ôïõ, ðñÜãìá ðïõ åêåßíïò Ýêáíå, ðáñüëç ôçí ÝêðëçîÞ ôïõ. Ìéá åâäïìÜäá áñãüôåñá, ç áóèåíÞò óõíåéäçôïðïßçóå üôé åß÷å ôñßá ìéêñÜ ðáéäéÜ, õðïèçêåõìÝíï óðßôé, êáíÝíá åéóüäçìá êáé êáíÝíá óõããåíÞ íá ôçò ðñïóöÝñåé âïÞèåéá. Ëßãï ðáñáðÜíù Üã÷ïò èá åß÷å áðïôñÝøåé ìéá ôüóï âéáóôéêÞ ðñÜîç.ÖõóéêÜ, êáììßá ðåñßðôùóç äåí åßíáé áðëÞ. Ç óõãêåêñéìÝíç ãõíáßêá åß÷å ìáêñü÷ñïíç äõóáñÝóêåéá ìå ôïí ãÜìï ôçò êáé ßóùò ç óõíáéóèçìáôéêÞ ôçò Ýêñçîç íá ôçí ùöåëïýóå ìáêñïðñüèåóìá. Ç éóôïñßá ôçò öùôßæåé ìßá ðéèáíÞ ëåéôïõñãßá ôùí Ýíôïíùí óõíáéóèçìÜôùí, óå áíôéäéáóôïëÞ ìå ôéò Ýëëïãåò áðïöÜóåéò. ¼ðùò ðñüôåéíå ï ïéêïíïìïëüãïò áðü ôï Cornell, Robert Frank, ôá Ýíôïíá óõíáéóèÞìáôá êéíçôïðïéïýí ðñÜîåéò ðïõ ìïéÜæïõí ïñìÝìöõôåò áëëÜ ìáêñïðñüèåóìá, ßóùò ùöåëïýí ôï Üôïìï. ÊÁÉÍÏÖÁÍÅÉÓ ÊÉÍÄÕÍÏÉ Óôï êåöÜëáéï ãéá ôïí ôñáõìáôéóìü, ðåñéãñÜøáìå ðåéñÜìáôá ðïõ Ýäåéîáí ðþò ï öüâïò ôùí ðéèÞêùí ãéá ôá ößäéá åßíáé «ðñïðáñáóêåõáóìÝíïò». Ç ðëåéïøçößá ôùí õðåñâïëéêþí ìáò öüâùí ó÷åôßæïíôáé ìå ðñïðáñáóêåõáóìÝíïõò öüâïõò ãéá áñ÷áßïõò êéíäýíïõò. Ôï óêïôÜäé, ç áðïõóßá áðü ôï óðßôé, ôï íá ãßíåóáé ôï áíôéêåßìåíï ðñïóï÷Þò ìéáò ïìÜäáò, êÜðïôå Þôáí óõíõöáóìÝíá ìå êéíäýíïõò áëëÜ óÞìåñá êõñßùò ðñïêáëïýí áíåðéèýìçôïõò öüâïõò. Ç áãïñáöïâßá, äçëáäÞ ç

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

227

öïâßá åîüäïõ áðü ôï óðßôé, áíáðôýóóåôáé óôá ìéóÜ áðü ôá Üôïìá ðïõ Ý÷ïõí åðáíåéëçììÝíåò êñßóåéò ðáíéêïý. Ï åãêëåéóìüò óôï óðßôé äåß÷íåé áêáôáíüçôïò, ìÝ÷ñéò üôïõ óõíçäåéôïðïéÞóïõìå üôé ôá ðåñéóóüôåñá åðåéóüäéá ðáíéêïý óôï áñ÷áßï ðåñéâÜëëïí ðñïÝñ÷ïíôáí ìÜëëïí áðü óôåíÝò åðáöÝò ìå èçñåõôÝò Þ åðéêßíäõíïõò áíèñþðïõò. ¸íá óõíåôü Üôïìï èá ðñïóðáèïýóå íá ìåßíåé óôï óðßôé üðïôå áõôü Þôáí äõíáôü, èá ôñéãõñíïýóå Ýîù ìüíï ìå óõíôñïöéÜ êáé èá Þôáí Ýôïéìï íá ôï óêÜóåé ðáíéêüâëçôï ìå ôçí ðáñáìéêñÞ ðñüêëçóç: ôá áêñéâÞ óõìðôþìáôá ôçò áãïñáöïâßáò. Åßíáé ïé äéáôáñá÷Ýò ðáíéêïý, üðùò êáé ðïëëÜ Üëëá íïóÞìáôá, áðïôåëÝóìáôá íÝùí åñåèéóìÜôùí ðïõ äåí õðÞñ÷áí óôï áñ÷áßï ðåñéâÜëëïí; ¼÷é óõ÷íÜ. ÍÝïé êßíäõíïé üðùò ôá üðëá, ïé ÷çìéêÝò ïõóßåò, ç ñáäéåíÝñãåéá êáé ôá ëéðáñÜ ãåýìáôá ðñïêáëïýí õðåñâïëéêÜ ëßãï öüâï, ü÷é ôï áíôßèåôï. Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá Ý÷ïõìå üëïé õðïöïâßá, ðïõ åßíáé êáêÞ ãéá ôçí åðéâßùóç, üìùò ëéãïóôïß åßíáé áõôïß ðïõ áíáæçôïýí øõ÷éáôñéêÞ âïÞèåéá ãéá íá áõîÞóïõí ôïí öüâï. ÏñéóìÝíåò êáéíïöáíåßò êáôáóôÜóåéò, éäáßôåñá ç ðôÞóç êáé ç ïäÞãçóç, ðñïêáëïýí óõ÷íÜ öïâßåò. Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò, ï öüâïò Ý÷åé ðñïðáñáóêåõáóèåß áðü áéþíåò Ýêèåóçò óå Üëëïõò êéíäýíïõò. Ï öüâïò ôçò ðôÞóçò Ý÷åé ðñïðáñáóêåõáóèåß áðü êéíäýíïõò óõíäåüìåíïõò ìå ýøç, áðüôïìåò ðôþóåéò, äõíáôïýò èïñýâïõò êáé ðáãßäåõóç óå ìéêñïýò, êëåéóôïýò ÷þñïõò. Ôá åñåèßóìáôá ðïõ áðáíôþíôáé óå Ýíá áõôïêßíçôï ðïõ ôñÝ÷åé ìå åêáôü ÷éëéüìåôñá ôçí þñá åßíáé êáéíïýñãéá, áëëÜ êáé áõôÜ ðáñáðÝìðïõí óå áñ÷áßïõò êéíäýíïõò ó÷åôéæüìåíïõò ìå ôá÷åßá êßíçóç, üðùò ç ïñìçôéêÞ åðßèåóç åíüò èçñåõôÞ. Ôá áõôïêéíçôéóôéêÜ áôõ÷Þìáôá åßíáé ôüóï êïéíÜ êáé ôüóï åðéêßíäõíá ðïõ åßíáé äýóêïëï íá ðïýìå åÜí ï öüâïò ôçò ïäÞãçóçò åßíáé ùöÝëéìïò Þ âëáâåñüò. Ç ãåíåôéêÞ óõíåéóöïñÜ óôéò äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò åßíáé ïõóéáóôéêÞ. Ôá ðéï ðïëëÜ Üôïìá ìå äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò Ý÷ïõí Ýíá óõããåíÞ åî áßìáôïò ðïõ Ý÷åé ôï ßäéï ðñüâëçìá êáé ãßíåôáé Ýñåõíá ãéá ôçí áíåýñåóç ôùí ó÷åôéêþí ãïíéäßùí. Èá âñåèåß ìÞðùò üôé ôá ãïíßäéá áõôÜ åßíáé áðïôÝëåóìá ìåôáëëáãìÝíùí ãïíéäßùí ðïõ äåí Ý÷ïõí áðáëåéöèåß ïëïêëçñùôéêÜ áðü ôçí åðéëïãÞ; ÌÞðùò âñåèåß üôé Ý÷ïõí Üëëá ùöÝëç; ¹ ìÞðùò áíáêáëýøïõìå üôé ç ãåíåôéêÞ ðñïäéÜèåóç ãéá ðáíéêü åßíáé áðëþò ôï Ýíá Üêñï ìéáò êáíïíéêÞò êáôáíïìÞò, üðùò ç ôÜóç ãéá õøçëü ðõñåôü ìå ôï êñõïëüãçìá Þ ç ôÜóç ãéá Üìåóï Ýìåôï; ¼ôáí âñïýìå óõãêåêñéìÝíá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí ãéá ðáíéêü êáé Üëëåò äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò, èá ÷ñåéÜæåôáé áêüìá íá áíáêáëýøïõìå ãéáôß ôá ãïíßäéá áõôÜ õðÜñ÷ïõí êáé ðáñáìÝíïõí.

228

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ËÕÐÇ ÊÁÉ ÊÁÔÁÈËÉØÇ Óõ÷íÜ ç êáôÜèëéøç èõìßæåé óýã÷ñïíç ìÜóôéãá. ÌåôÜ áðü ôá áõôïêéíçôéóôéêÜ áôõ÷Þìáôá, ç áõôïêôïíßá åßíáé ç äåýôåñç ìåãáëýôåñç áéôßá èáíÜôïõ íåáñþí åíçëßêùí óôç Âüñåéá ÁìåñéêÞ. Ó÷åäüí 10% ôùí íåáñþí åíçëßêùí óôéò ÇÐÁ Ý÷ïõí âéþóåé Ýíá åðåéóüäéï óïâáñÞò êáôÜèëéøçò. ÅðéðëÝïí, ôá ðïóïóôÜ äåß÷íïõí óôáèåñÞ áýîçóç óôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò, ìå äéðëáóéáóìü êÜèå äÝêá ÷ñüíéá óå ðïëëÝò âéïìç÷áíéêÝò êïéíùíßåò. Ç êáôÜèëéøç äåß÷íåé åíôåëþò Ü÷ñçóôç. Áêüìá êáé ÷ùñßò ôïí êßíäõíï ôçò áõôïêôïíßáò, äåí ðñïïäåýåéò êáé ðïëý áí êÜèåóáé üëç ìÝñá êïéôÜæïíôáò êáôóïýöéêá ôïí ôïß÷ï. Ôï Üôïìï ðïõ ðÜó÷åé áðü óïâáñÞ êáôÜèëéøç ÷Üíåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôï åíäéáöÝñïí ôïõ ãéá ôá ðÜíôá−ôç äïõëåéÜ, ôïõò ößëïõò, ôï öáãçôü, áêüìá êáé ôï óåî. Óáí íá Ý÷åé áêõñùèåß ç éêáíüôçôÜ ôïõ ãéá åõ÷áñßóôçóç êáé áõôåíÝñãåéá. ÏñéóìÝíá Üôïìá êëáéí áõèüñìçôá, Üëëá üìùò äåí ìðïñïýí êáí íá êëÜøïõí. ÏñéóìÝíïé îõðíïýí êÜèå ðñùß óôéò ôÝóóåñéò ç þñá êáé äåí ìðïñïýí íá îáíáêïéìçèïýí, Üëëïé êïéìïýíôáé åðß äþäåêá Þ äåêáôÝóóåñéò þñåò ôçí çìÝñá. ÏñéóìÝíïé Ý÷ïõí ðáñáéóèÞóåéò üôé åßíáé öôù÷ïß, êïõôïß, Üó÷çìïé Þ åôïéìïèÜíáôïé áðü êáñêßíï. Ó÷åäüí üëïé Ý÷ïõí ÷áìçëÞ áõôïåêôßìçóç. Êáé ìüíï ç óêÝøç üôé áõôÜ ôá óõìðôþìáôá ó÷åôßæïíôáé ìå êÜðïéá ðñïóáñìïãÞ öáßíåôáé åîùöñåíéêÞ. Êáé üìùò ç êáôÜèëéøç åßíáé ôüóï óõ÷íÞ êáé ôüóï óôåíÜ óõíäåäåìÝíç ìå ôç óõíçèéóìÝíç ëýðç, ðïõ ðñÝðåé íá áíáñùôçèïýìå ìÞðùò ðñïêýðôåé áðü âáóéêÞ áíùìáëßá Þ ìÞðùò åßíáé ìéá êáêÞ ñýèìéóç êÜðïéáò öõóéïëïãéêÞò éêáíüôçôáò. ¸÷ïõìå ðïëëïýò ëüãïõò íá ðéóôåýïõìå üôé ç éêáíüôçôá ãéá ëýðç åßíáé ðñïóáñìïóôéêü ãíþñéóìá. Åßíáé ðáãêüóìéá éêáíüôçôá êáé ðñïîåíåßôáé óôáèåñÜ áðü ïñéóìÝíá åñåèßóìáôá, êõñßùò üóá åßíáé óçìÜäéá áðþëåéáò. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ëýðçò åßíáé ó÷åôéêÜ óôáèåñÜ óå ðïéêßëïõò ðïëéôéóìïýò. Ôï äýóêïëï åßíáé íá áðïêñõðôïãñáöÞóïõìå ôç ÷ñçóéìüôçôá ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí áõôþí. Äåí åßíáé äýóêïëï íá êáôáíïÞóïõìå ôç ÷ñçóéìüôçôá ôçò ÷áñÜò. Ç ÷áñÜ ìáò êÜíåé åîùóôñåöåßò êáé ìáò äßíåé áõôåíÝñãåéá êáé êáñôåñéêüôçôá. Ç ëýðç üìùò; Äåí èá æïýóáìå êáëýôåñá ÷ùñßò áõôÞí; Ìßá åðáëÞèåõóç èá åñ÷üôáí åÜí âñßóêáìå áíèñþðïõò ðïõ äåí áéóèÜíïíôáé ëýðç êáé íá äïýìå åÜí Ý÷ïõí ìåéïíåêôÞìáôá. ÅíáëëáêôéêÜ, Ýíáò åñåõíçôÞò èá ìðïñïýóå íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ìéá ÷çìéêÞ ïõóßá ðïõ ðáñåìðïäßæåé ôç öõóéïëïãéêÞ ëýðç, ìåëÝôç ðïõ öïâïýìåèá üôé ßóùò óýíôïìá äéåîá÷èåß áêïýóéá óå ìáæéêÞ êëßìáêá êáèþò üëï êáé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé óôñÝöïíôáé óôá íÝá øõ÷ïôñüðá öÜñìáêá. Åíüóï ðåñéìÝíïõìå ôç äéåîáãùãÞ ìåëåôþí, ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ëýðçò êáé ôùí êáôáóôÜóåùí ðïõ ôçí ðñïîåíïýí ìáò äßíïõí óçìÜäéá ðïõ ßóùò âïçèÞóïõí íá áíáêáëýøïõìå ôéò ëåéôïõñãßåò ôçò.

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

229

Ïé áðþëåéåò ðïõ ðñïêáëïýí ëýðç åßíáé áðþëåéåò áíáðáñáãùãéêþí ðüñùí. Åßôå ðñüêåéôáé ãéá ÷ñÞìáôá, Þ ãéá óýíôñïöï, ãéá öÞìç, õãåßá, óõããåíåßò, Þ ößëïõò, ç áðþëåéá åßíáé ðÜíôá êÜðïéïò ðüñïò ðïõ èá åß÷å áõîÞóåé ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò. Ðþò ìðïñåß ç áðþëåéá íá ãßíåé ðñïóáñìïóôéêÞ ðñüêëçóç, êáôÜóôáóç ðïõ èá Ýâãáéíå ùöåëçìÝíç áðü ìßá åéäéêÞ ðñïðáñáóêåõÞ; Ç áðþëåéá äßíåé ôï óÞìá üôé ßóùò Ýêáíåò êÜôé ðïõ Þôáí êáêü ãéá ôçí ðñïóáñìïóôéêüôçôÜ óïõ. ÅÜí ç ëýðç ìåôáâÜëëåé ìå êÜðïéï ôñüðï ôçí óõìðåñéöïñÜ ìáò þóôå íá óôáìáôÞóïõìå ôéò ôñÝ÷ïõóåò Þ ìåëëïíôéêÝò áðþëåéåò, üíôùò èá ìáò âïçèïýóå ðïëý. Ðþò ìðïñïýí ïé Üíèñùðïé íá óõìðåñéöÝñïíôáé äéáöïñåôéêÜ ìåôÜ áðü ìßá áðþëåéá êáôÜ ôñüðï ðïõ áõîÜíåé ôçí áñìïóôéêüôçôá; Ðñþôïí, èá ðñÝðåé íá óôáìáôÞóåéò üôé êÜíåéò. ¼ðùò áêñéâþò ï ðüíïò ìáò êÜíåé íá áöÞóïõìå ìéá êáõôÞ ðáôÜôá, Ýôóé êáé ç ëýðç ìáò äßíåé ôï êßíçôñï íá óôáìáôÞóïõìå ôéò ôñÝ÷ïõóåò áó÷ïëßåò ìáò ðïõ åßíáé ßóùò ïé áéôßåò ôçò áðþëåéáò. Äåýôåñïí, èá Þôáí óïöü íá âÜëåéò óôçí Üêñç ôç óõíÞèç áíèñþðéíç ôÜóç áéóéïäïîßáò. Ðñüóöáôåò ìåëÝôåò Ý÷ïõí âñåé üôé ïé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé õðåñåêôéìïýìå óôáèåñÜ ôéò éêáíüôçôÝò ìáò êáé ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôïõò. ÁõôÞ ç ôÜóç áéóéïäïîßáò ìáò âïçèÜ íá åðéôý÷ïõìå óôïí êïéíùíéêü áíôáãùíéóìü, üðïõ ç ðñïóðïßçóç åßíáé óýíçèåò öáéíüìåíï, êáé ìáò êÜíåé íá äéáôçñïýìå óçìáíôéêÝò óôñáôçãéêÝò êáé ó÷Ýóåéò áêüìá êáé üôáí êáôÜ êáéñïýò äåí áðïäßäïõí. Ùóôüóï, ìåôÜ áðü ìßá áðþëåéá, ÷ñåéÜæåôáé íá âãÜëïõìå ôá ñüäéíá ãõáëéÜ ãéá íá åðáíáîéïëïãÞóïõìå ðéï áíôéêåéìåíéêÜ ôïõò óôü÷ïõò ìáò êáé ôéò óôñáôçãéêÝò ìáò. Åêôüò áðü ôçí îáöíéêÞ áðþëåéá, õðÜñ÷ïõí êáôáóôÜóåéò üðïõ áðëþò äåí åßíáé äéáèÝóéìïò Ýíáò áðáñáßôçôïò ðüñïò ðáñÜ ôçí ìåãÜëç åðÝíäõóÞ ìáò, ôá ó÷Ýäéá êáé ôéò ðñïóðÜèåéÝò ìáò. Ïé äïõëåéÝò ôåëåéþíïõí, ïé öéëßåò îåèùñéÜæïõí, ïé ãÜìïé ÷áëïýí êáé ïé óôü÷ïé ðñÝðåé íá åãêáôáëåéöèïýí. ÖèÜíåé ç óôéãìÞ ðïõ ðñÝðåé íá åãêáôáëåßøåéò êÜðïéï ìåãÜëï ó÷Ýäéï æùÞò þóôå íá ÷ñçóéìïðïéÞóåéò ôïõò ðüñïõò ãéá íá îåêéíÞóåéò êÜôé Üëëï. ÔÝôïéá åãêáôÜëåéøç äåí èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé áøÞöéóôá. Äåí ðñÝðåé íá ðáñáéôåßóáé áðü ôçí åñãáóßá óïõ ìå ðáñïñìçôéêü ôñüðï, äéüôé ç åðáíåêðáßäåõóç êáé ôï íÝï îåêßíçìá áðü ôç âÜóç ìéáò Üëëçò éåñáñ÷ßáò ðåñéÝ÷ïõí êüóôïò. Ðáñïìïßùò, åßíáé êïõôü íá ðáñáôÞóåéò áðåñßóêåðôá êÜèå óïâáñÞ ó÷Ýóç Þ óôü÷ï æùÞò üðïõ Ý÷åéò Þäç êÜíåé ìéá ìåãÜëç åðÝíäõóç. ¸ôóé, äåí êÜíïõìå óõíÞèùò ãñÞãïñá ìåãÜëåò áëëáãÝò óôç æùÞ ìáò. Ç «êáêïêåöéÜ» ìáò óõãêñáôåß íá ìçí ðçäÞîïõìå óôïí ãêñåìü ãéá íá áðïöýãïõìå ðáñïäéêÝò äõóêïëßåò, áëëÜ êáèþò ïé äõóêïëßåò óõíå÷ßæïíôáé êáé áõîÜíïõí êáé ç åíÝñãåéá ôçò æùÞò ìáò îïäåýåôáé óôáäéáêÜ, ôï óõíáßóèçìá áõôü ìáò âïçèÜ íá áðåãêëùâéóèïýìå áðü áíÝëðéäá åã÷åéñÞìáôá þóôå íá åßìáóôå óå èÝóç íá åîåôÜóïõìå åíáëëáêôéêÝò ëýóåéò. Ïé øõ÷ïèåñáðåõôÝò ãíùñßæïõí áðü êáéñü üôé ðïëëïß ôýðïé êáôÜèëéøçò åîáöáíßæïíôáé ìüíï üôáí ôï ðñüóùðï ðïõ ðÜó÷åé åãêáôáëåßøåé êÜðïéï ðáëáéü ôïõ óôü÷ï êáé óôñÝøåé ôçí åíÝñãåéÜ

230

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôïõ óå Üëëç êáôåýèõíóç. Ç éêáíüôçôá ãéá êáëÜ êáé êáêÜ êÝöéá åßíáé êáèþò öáßíåôáé ìç÷áíéóìüò ðïõ ñõèìßæåé ôçí êáôáíïìÞ ðüñùí áíÜëïãá ìå ôçí êáôáëëçëüôçôá ôùí ôñå÷ïõóþí åõêáéñéþí. ÅÜí õðÜñ÷åé ëßãç åëðßäá ãéá áíôáðüäïóç, åßíáé êáëýôåñï íá ðáñáìÝíåé êáíåßò áäñáíÞò ðáñÜ íá óðáôáëÜ åíÝñãåéá. Ïé êôçìáôïìåóßôåò ðïõ ìðáßíïõí óôï åðÜããåëìá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò ïéêïíïìéêÞò êñßóçò ßóùò êÜíïõí ëÜèïò. Ïé öïéôçôÝò ðïõ áðïôõã÷Üíïõí óå Ýíá ìÜèçìá, êáììéÜ öïñÜ èá Ýðñåðå íá ôï åãêáôáëåßðïõí êáé íá ðñïóðáèÞóïõí óå Üëëï.Ïé áãñüôåò ðïõ óðÝñíïõí êáôÜ ôç äéÜñêåéá îçñáóßáò ìðïñåß íá êáôáóôñáöïýí ïéêïíïìéêÜ. ÅÜí, áíôéèÝôùò, óõíáíôÞóïõìå ìéá âñá÷ýâéá åõêáéñßá, ôüôå ßóùò åßíáé êáëýôåñï íá êÜíïõìå ìéá ìåãÜëç, åíôáôéêÞ ðñïóðÜèåéá, ðáñÜ ôïõò ðéèáíïýò êéíäýíïõò, þóôå íá Ý÷ïõìå ôçí ðéèáíüôçôá ìåãÜëçò áíôáðüäïóçò. ¼ôáí Ýíá åêáôïììýñéá äïëëÜñéá óå ìåôñçôÜ Ýðåóáí áðü ôï ðßóù ìÝñïò ôïõ èùñáêéóìÝíïõ áõôïêéíÞôïõ óôïõò äñüìïõò ôïõ Íôçôñüéô, ïé ëéãïóôïß ðïõ Ýêáíáí ìéá åíôáôéêÞ, óýíôïìç ðñïóðÜèåéá êÝñäéóáí ðïëý. Óýíôïìá èá åßíáé áðáñáßôçôç ìéá êáëýôåñç êáôáíüçóç ôçí ëåéôïõñãßáò ôçò ëýðçò. Áðïêôïýìå ãñÞãïñá ôçí éêáíüôçôá íá ñõèìßæïõìå ôç äéÜèåóç óýìöùíá ìå ôéò åðéèõìßåò ìáò. ÊÜèå íÝá ãåíéÜ øõ÷ïôñüðùí öáñìÜêùí Ý÷åé áõîçìÝíç éó÷ý êáé åîåéäßêåõóç ìå ëéãüôåñåò ðáñåíÝñãåéåò. Ðñéí áðü äåêáåôßåò õðÞñîå êáôáêñáõãÞ ãéá ôç «óüìá», ôï ìõèéóôïñçìáôéêü öÜñìáêï ðïõ Ýêáíå ôïõò áíèñþðïõò íá áíôÝ÷ïõí ôçí êïõñáóôéêÞ æùÞ ôïõò óôï Ýñãï ôïõ Aldous Huxley Èáõìáóôüò Êáéíïýñãéïò Êüóìïò. Ôþñá ðïõ ðáñüìïéåò ïõóßåò äéáöáßíïíôáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ðåñéÝñãùò, ëÝãïíôáé ðïëý ëßãá. ÌÞðùò ïé Üíèñùðïé äåí óõíåéäçôïðïéïýí ðüóï ãñÞãïñá ôñÝ÷åé ôï ôñáßíï; ÏðùóäÞðïôå ïöåßëïõìå íá áíáêïõößæïõìå ôïí áíèñþðéíï ðüíï, åßíáé üìùò óõíåôü íá åîáëåßøïõìå ôç öõóéïëïãéêÞ êáêïêåöéÜ; Ðïëëïß áéóèÜíïíôáé åíóôéêôùäþò üôé åßíáé ëÜèïò íá áëëÜæïõìå ôç äéÜèåóç ìå ôå÷íçôü ôñüðï. ÁëëÜ èá äõóêïëåõèïýí íá åðé÷åéñçìáôïëïãÞóïõí åíÜíôéá óôç ÷ñÞóç ìç åîáñôçóéïãüíùí öáñìÜêùí ìå ðïëý ëßãåò ðáñåíÝñãåéåò. Ï ìüíïò éáôñéêüò ëüãïò ãéá ôç ìç ÷ñçóéìïðïßçóç ôÝôïéùí öáñìÜêùí åßíáé åÜí ðáñåìâáßíïõí óå êÜðïéá ÷ñÞóéìç éêáíüôçôá. Óýíôïìá−ðïëý óýíôïìá−ïé Üíèñùðïé èá öùíáóêïýí ãéá íá ìÜèïõí ðüôå ç ëýðç åßíáé ÷ñÞóéìç êáé ðüôå ü÷é. Ç åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç ìáò ðáñÝ÷åé ôï èåìÝëéï ãéá íá áó÷ïëçèïýìå ìå ôá åñùôÞìáôá. Ãíùñßæïõìå üôé ç áíÜëõóç áõôÞ åßíáé åîáéñåôéêÜ õðåñáðëïõóôåõìÝíç. Ïé Üíèñùðïé äåí åëÝã÷ïíôáé áðü êÜðïéï åóùôåñéêü õðïëïãéóôÞ ðïõ ôïõò êéíçôïðïéåß ÷ïíäñïåéäþò íá ìåãéóôïðïéÞóïõí ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõò åðéôõ÷ßá. Áíôßèåôá, ïé Üíèñùðïé ó÷çìáôßæïõí âáèåßò, éóüâéïõò äåóìïýò êáé âéþíïõí áãÜðåò êáé ìßóç ðïõ äéáìïñöþíïõí ôç æùÞ ôïõò. ¸÷ïõí èñçóêåõôéêÞ ðßóôç ðïõ êáèïäçãåß ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõò êáèþò åðßóçò êáé ðñïóùðéêïýò óôü÷ïõò êáé öéëïäïîßåò. ¸÷ïõí äßêôõá ößëùí êáé óõããåíþí. Ïé áíèñþðéíïé áíáðáñáãù-

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

231

ãéêïß ðüñïé äåí åßíáé óáí ôï áðüèåìá êáñðþí ôùí óêßïõñùí. Áíôßèåôá, åßíáé óõíå÷þò ìåôáâáëëüìåíåò êáôáóôÜóåéò áðü ðïëýðëïêá êïéíùíéêÜ óõóôÞìáôá. ¼ëåò áõôÝò ïé ðïëõðëïêüôçôåò äåí áêõñþíïõí ôá áðëÜ ìáò åðé÷åéñÞìáôá, õðïãñáììßæïõí ìüíï ðüóï åðåßãïõóá áíÜãêç åßíáé ç ëåéôïõñãéêÞ êáôáíüçóç ðïõ ôï ðñïóáñìïãéóôéêü ðñüãñáììá ðáñÝ÷åé ãéá ôá áíèñþðéíá óõíáéóèÞìáôá. Åíþ ëßãç êáêÞ äéÜèåóç åßíáé öõóéïëïãéêÞ, êÜðïéá åßíáé êáèáñÜ ðáèïëïãéêÞ. Ôá áßôéá ôçò ðáèïëïãßáò áõôÞò åßíáé ðïëýðëïêá. Ïé ãåíåôéêïß ðáñÜãïíôåò ðáßæïõí áðïöáóéóôéêü ñüëï óôç ìáíéïêáôÜèëéøç, êáôÜóôáóç üðïõ ç äéÜèåóç ìåôáâÜëëåôáé âßáéá áðü ôá âÜèç ôçò êáôÜèëéøçò óå åðéèåôéêÞ åõöïñßá. Ç ýðáñîç åíüò ãïíÝá ìå ìáíéïêáôÜèëéøç áõîÜíåé ôçí ðéèáíüôçôá ôçò êáôÜóôáóçò åðß ðÝíôå, êáé ç ýðáñîç äýï ãïíÝùí åðß äÝêá óå ðéèáíüôçôá ðïõ ðëçóéÜæåé ôï 30Ôá ãïíßäéá áõôÜ äåí åßíáé óðÜíéá−ç ìáíéïêáôÜèëéøç ðáñïõóéÜæåôáé óå Ýíá Üôïìï óôá 200. Ç åðüìåíç, ïéêåßá ðëÝïí, åñþôçóç, åßíáé, Ãéáôß ðáñáìÝíïõí ôá ãïíßäéá áõôÜ óôçí ãïíéäéáêÞ äåîáìåíÞ; Ç áðÜíôçóç åßíáé åîßóïõ ïéêåßá: ðéèáíüí ðñïóöÝñïõí êÜðïéï ðëåïíÝêôçìá, åßôå óå óõãêåêñéìÝíåò ðåñéóôÜóåéò Þ óå óõíäõáóìü ìå ïñéóìÝíá Üëëá ãïíßäéá. Ìßá ìåëÝôç ôçò Nancy Andreasen, êáèçãÞôñéáò ôçò Øõ÷ïëïãßáò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Iowa, âñÞêå üôé ôï 80% ôùí ðáíåðéóôçìéáêþí óôï öçìéóìÝíï ÅñãáóôÞñé ÓõããñáöÝùí ôçò Iowa åß÷áí âéþóåé êÜðïéï åßäïò äéáôáñá÷Þò ôçò äéÜèåóçò. Åßíáé ç äçìéïõñãéêüôçôá Ýíá ðëåïíÝêôçìá ôùí ãïíéäßùí ðïõ ðñïêáëïýí êáôÜèëéøç; Ç íüóïò óðÝñíåé ôïí üëåèñï óôç æùÞ ìåñéêþí áôüìùí, áëëÜ ôá ãïíßäéá ðïõ ôçí ðñïêáëïýí öáßíåôáé üôé ðáñüëá áõôÜ ðñïóöÝñïõí Ýíá ðëåïíÝêôçìá áñìïóôéêüôçôáò åßôå óå ïñéóìÝíá Üôïìá ìå ôçí äéáôáñá÷Þ Þ óå Üëëá Üôïìá üðïõ ôï ãïíßäéï äåí ðñïêáëåß ôçí äéáôáñá÷Þ Ý÷åé üìùò Üëëá, ùöÝëéìá áðïôåëÝóìáôá. Ï John Hartung, åîåëéêôéêüò åñåõíçôÞò óôï State University of New York, Ý÷åé ðñïôåßíåé üôé ç êáôÜèëéøç åßíáé êïéíÞ óå Üôïìá ðïõ ïé éêáíüôçôÝò ôïõò áðåéëïýí ôïõò áíùôÝñïõò ôïõò. ÅÜí Ýíá Üôïìï ìå êáôþôåñç èÝóç åðéäåéêíýåé ôéò ðëÞñåéò éêáíüôçôÝò ôïõ, ðéèáíüí õðïóôåß åðßèåóç áðü ôïí áíþôåñï ðïõ äéáèÝôåé ðéï ðïëëÞ éó÷ý. Ç êáëýôåñç ðñïóôáóßá, õðïóôçñßæåé ï Hartung, åßíáé íá óõãêáëýøåéò ôéò éêáíüôçôÝò óïõ êáé íá åîáðáôÜò ôïí åáõôü óïõ ãéá íá áðïêñýøåéò ðéï åýêïëá ôéò öéëïäïîßåò óïõ. ÊÜôé ôÝôïéï èá ìðïñïýóå íá åñìçíåýóåé ðåñéðôþóåéò ìõóôçñéþäïõò ÷áìçëÞò áõôïåêôßìçóçò óå åðéôõ÷çìÝíá Üôïìá. Ç èåùñßá ôïõ Hartung ìáò èõìßæåé ðüóï ðïëýðëïêá åßíáé ôá áíèñþðéíá óõíáéóèÞìáôá. ¢ëëç óçìáíôéêÞ ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò äéÜèåóçò Ý÷åé ãßíåé áðü ïìÜäá åñåõíçôþí ðïõ áêïëïõèïýí ôç èåùñßá ôïõ Âñåôôáíïý øõ÷éÜôñïõ John Price ãéá ôï ñüëï ôçò äéÜèåóçò óôéò áíèñþðéíåò éåñáñ÷ßåò êïéíùíéêÞò èÝóçò. Õðïóôçñßæïõí üôé ç êáôÜèëéøç åßíáé óõ÷íÜ ôï áðïôÝëåóìá üôáí Ýíá Üôïìï äåí ìðïñåß íá íéêÞóåé óå ìéá ìÜ÷ç éåñáñ÷ßáò áëëÜ ðáñüëá áõôÜ áñíåßôáé íá õðïêýøåé óôï éó÷õñüôåñï Üôïìï. Èåùñïýí üôé ç êáôÜèëéøç åßíáé áêïýóéï óÞìá

232

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

õðïôáãÞò ðïõ ìåéþíåé ôçí ðéèáíüôçôá ôçò åðßèåóçò áðü ôá êõñßáñ÷á Üôïìá. ÐåñéãñÜöïõí óå ðåñéðôùóéáêÝò ìåëÝôåò ðþò ç åêïýóéá õðïôáãÞ ìðïñåß íá äþóåé ôÝëïò óôçí êáôÜèëéøç. Ïé åñåõíçôÝò ôïõ UCLA Michael Raleigh êáé Michael McGuire Ý÷ïõí âñåé Ýíá åãêåöáëéêü ìç÷áíéóìü ðïõ óõíäÝåé ôç äéÜèåóç êáé ôçí êïéíùíéêÞ èÝóç. Óå åñãáóßåò ìå êåñêïðéèÞêïõò, âñÞêáí üôé ôï áñóåíéêü ìå ôçí õøçëüôåñç èÝóç (Üëöá áñóåíéêü) óå êÜèå ïìÜäá åß÷å äéðëÜóéá åðßðåäá åíüò íåõñïäéáâéâáóôÞ (óåñïôïíßíç) áðü ôá åðßðåäá ôùí Üëëùí áñóåíéêþí. ¼ôáí Ýíá «Üëöá» áñóåíéêü Ý÷áíå ôç èÝóç ôïõ, ôá åðßðåäá óåñïôïíßíçò Ýðåöôáí áìÝóùò êáé ôï Üôïìï Ýóêõâå, êïõíéüôáí ìðñïò-ðßóù êáé áñíéüôáí ôçí ôñïöÞ, ìïéÜæïíôáò êáôáðëçêôéêÜ ìå êáôáèëéðôéêü Üíèñùðï. Ç óõìðåñéöïñÜ áõôÞ ðñïëáìâáíüôáí ìå ôç ÷ïñÞãçóç áíôéêáôáèëéðôéêþí öáñìÜêùí, üðùò ôï Prozac, ðïõ áõîÜíïõí ôá åðßðåäá óåñïôïíßíçò. Áêüìá ðéï êáôáðëçêôéêü Þôáí ôï üôé åÜí ïé åñåõíçôÝò áðïìÜêñõíáí ôï «Üëöá» áñóåíéêü áðü ìßá ïìÜäá êáé ÷ïñçãïýóáí áíôéêáôáèëéðôéêÜ öÜñìáêá óå êÜðïéï Üëëï ôõ÷áßá åðéëåãìÝíï áñóåíéêü, ôï Üôïìï áõôü ãéíüôáí ôï íÝï Üëöá áñóåíéêü óå êÜèå ðåñßðôùóç. Ïé ìåëÝôåò áõôÝò õðïäçëþíïõí üôé ôï óýóôçìá óåñïôïíßíçò åíäÝ÷åôáé íá ëåéôïõñãåß, ìåñéêþò, ãéá íá ìåóïëáâåß óôéò éåñáñ÷ßåò êïéíùíéêÞò èÝóçò êáé üôé êÜðïéá êáêÞ äéÜèåóç ßóùò áðïôåëåß öõóéïëïãéêü ôìÞìá ôïõ êïéíùíéêïý áíôáãùíéóìïý. ÅÜí åßíáé üíôùò Ýôóé, äåí ìðïñåß ðáñÜ íá áíáñùôçèåß êáíåßò ôß èá óõìâåß óôéò ìåãÜëåò åôáéñåßåò êáèþò üëá êáé ðåñéóóüôåñïé åñãáæüìåíïé ìå êáôÜèëéøç áñ÷ßæïõí áãùãÞ ìå áíôéêáôáèëéðôéêÜ. Áêüìá ìßá ðñïóÝããéóç óôçí êáôáíüçóç ôçò êáôÜèëéøçò âáóßæåôáé óôçí áýîçóç ôçò êáôÜóôáóçò ðïõ ðñïêýðôåé üôáí ìåéþíåôáé ç äéÜñêåéá ôçò çìÝñáò ôï öèéíüðùñï. Ï ìåãÜëïò áñéèìüò áôüìùí ðïõ ðñïóâÜëëïíôáé áðü áõôÞ ôçí åðï÷éêÞ äéáôáñá÷Þ (seasonal affective disorder, SAD) êáé ç óôåíÞ ôçò ó÷Ýóç ìå ôá êñýá êëßìáôá êÜíåé ðïëëïýò åðéóôÞìïíåò íá õðïèÝôïõí üôé ç êáêÞ äéÜèåóç åßíáé ßóùò ðïéêéëßá Þ õðüëåéììá ìéáò áðüêñéóçò ÷åéìåñßáò íÜñêçò óå êÜðïéï ìáêñéíü ðñüãïíï. Ç áñéèìçôéêÞ õðåñï÷Þ ôùí ãõíáéêþí ìå SAD õðïäçëþíåé üôé ç áðüêñéóç åíäÝ÷åôáé íá ñõèìßæåé ìå êÜðïéï ôñüðï ôçí áíáðáñáãùãÞ. ÕðÜñ÷ïõí êáéíïöáíåßò ðëåõñÝò óôï ðåñéâÜëëïí ìáò ðïõ êáèéóôïýí ðéï ðéèáíÝò ôçí êáôÜèëéøç êáé ôçí áõôïêôïíßá; Áí êáé öáßíåôáé üôé óå êÜèå åðï÷Þ õðÞñ÷å ç áíôßëçøç üôé ïé Üíèñùðïé äåí åßíáé ôüóï åõôõ÷éóìÝíïé üóï ðáëáéüôåñá, ìåñéêÝò ðñüóöáôåò åíäåßîåéò õðïäçëþíïõí üôé ßóùò üíôùò âñéóêüìáóôå óå åðéäçìßá êáôÜèëéøçò. Ìßá ïìÜäá äéáêåêñéìÝíùí åñåõíçôþí ìåëÝôçóå äåäïìÝíá áðü 39.000 Üôïìá óå åííÝá äéáöïñåôéêÝò ìåëÝôåò ðïõ äéåîÜ÷èçêáí óå ðÝíôå äéáöïñåôéÝò ðåñéï÷Ýò ôïõ êüóìïõ êáé âñÞêáí üôé ïé íÝïé óå êÜèå ÷þñá Ý÷ïõí ðïëý ìåãáëýôåñç ðéèáíüôçôá áðü ôïõò ìåãáëõôÝñïõò ôïõò íá Ý÷ïõí âéþóåé Ýíá åðåéóüäéï óïâáñÞò êáôÜèëéøçò. ÅðéðëÝïí, ç óõ÷íüôçôá Þôáí õøçëüôåñç óå êïéíùíßåò ìå ìåãáëýôåñç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç. ÐñÝðåé íá ãßíïõí áêüìá

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

233

ðïëëÜ ãéá íá åðáëçèåõôïýí ôá åõñÞìáôá áõôÜ, áëëÜ åßíáé äéêáéïëïãçìÝíç ç åíôáôéêÞ ìåëÝôç ôùí íÝùí ðëåõñþí ôçò óýã÷ñïíçò æùÞò ðïõ ßóùò óõíåéóöÝñïõí óôç äñáìáôéêÞ áýîçóç ôçò êáôÜèëéøçò. Èá áíáöÝñïõìå ìüíï äýï: ôç ìáæéêÞ åðéêïéíùíßá êáé ôçí áðïóýíèåóç ôùí êïéíïôÞôùí. Ïé ìáæéêÝò åðéêïéíùíßåò, åéäéêÜ ç ôçëåüñáóç êáé ï êéíçìáôïãñÜöïò, ìáò ìåôáôñÝðïõí áðïôåëåóìáôéêÜ óå ìßá ìåãÜëç áíôáãùíéóôéêÞ ïìÜäá ðáñüëï ðïõ êáôáóôñÝöïõí ôá ðéï ðñïóùðéêÜ ìáò êïéíùíéêÜ äßêôõá. Ï áíôáãùíéóìüò äåí åßíáé ðéá áíÜìåóá óå ìßá ïìÜäá ðåíÞíôá Þ åêáôü óõããåíþí êáé óôåíþí óõíåñãáôþí, áëëÜ áíÜìåóá óå ðÝíôå äéóåêáôïììýñéá Üôïìá. ºóùò åßóèå ï êáëýôåñïò ðáßêôçò ôÝííéò ôïõ ïìßëïõ óáò, áëëÜ ìÜëëïí äåí åßóèå ï êáëýôåñïò ôçò ðüëçò óáò êáé ó÷åäüí óßãïõñá ü÷é ï êáëýôåñïò ôçò ðáôñßäáò óáò êáé ôïõ ðëáíÞôç. Ïé Üíèñùðïé ìåôáôñÝðïõí ó÷åäüí êÜèå äñáóôçñéüôçôá óå äéáãùíéóìü, åßôå ðñüêåéôáé ãéá ôñÝîéìï, Þ ôñáãïýäé, øÜñåìá, éóôéïðëïßá, åñùôéêÞ áðïðëÜíçóç, æùãñáöéêÞ Þ áêüìá êáé ðáñáôÞñçóç ðïõëéþí. Óôï ðñïãïíéêü ðåñéâÜëëïí èá åß÷áôå ìåãÜëç ðéèáíüôçôá íá åßóèå ï êáëýôåñïò óå êÜôé. Áêüìá êé áí ü÷é ï êáëýôåñïò, êáé ðÜëé ç ïìÜäá èá åêôéìïýóå ôéò äåîéüôçôÝò óáò. Ôþñá áíôáãùíéæüìáóôå üëïé ìå áõôïýò ðïõ åßíáé ïé êáëýôåñïé ôïõ êüóìïõ. Ç ðáñáêïëïýèçóç ôùí ðåôõ÷çìÝíùí óôçí ôçëåüñáóç ðñïêáëåß æÞëåéá. Ç æÞëåéá Þôáí ßóùò ÷ñÞóéìç ãéá íá êéíçôïðïéåß ôïõò ðñïãüíïõò ìáò íá ðáëÝøïõí ãéá êÜôé ðïõ èá ìðïñïýóáí íá áðïêôÞóïõí Üëëïé. Ôþñá ëßãïé ìðïñïýìå íá ðåôý÷ïõìå ôïõò óôü÷ïõò ðïõ ìáò èÝôåé ç æÞëåéá ìáò êáé êáíåßò ìáò äåí ìðïñåß íá ðåôý÷åé ôçí éäáíéêÞ æùÞ ðïõ âëÝðïõìå óôçí ôçëåüñáóç. Ïé üìïñöïé, ðëïýóéïé, êáëùóõíÜôïé, ãåìÜôïé áãÜðç, èáññáëÝïé, óõíåôïß, äçìéïõñãéêïß, éó÷õñïß, åõöõåßò Þñùåò ðïõ âëÝðïõìå óôçí ïèüíç åßíáé åêôüò ôïõ êüóìïõ ôïýôïõ. Óõãêñéíüìåíïé ìáæß ôïõò, ïé äéêïß ìáò óýæõãïé, ðáôÝñåò êáé ìçôÝñåò, ãéïé êáé èõãáôÝñåò äåß÷íïõí ôñáãéêÜ áíåðáñêåßò. Êé Ýôóé åßìáóôå áíéêáíïðïßçôïé ìáæß ôïõò êáé áêüìá ðåñéóóüôåñï ìå ôïí åáõôü ìáò. ÅêôåôáìÝíåò ìåëÝôåò ôïõ øõ÷ïëüãïõ Douglas Kenrick Ý÷ïõí äåßîåé üôé ìåôÜ áðü Ýêèåóç óå öùôïãñáößåò Þ éóôïñßåò ãéá åðéèõìçôÜ ðéèáíÜ ôáßñéá, ïé Üíèñùðïé ìåéþíïõí ôç âáèìïëïãßá ôïõò óôç äÝóìåõóç ðñïò ôïí ôñÝ÷ïíôá óýíôñïöü ôïõò. Ç íÝá ôå÷íïëïãßá äéáëýåé åðßóçò ôéò õðïóôçñéêôéêÝò ïìÜäåò. Ãéá ôá ìÝëç ôïõ êïéíùíéêïý ìáò åßäïõò, ç ÷åéñüôåñç ôéìùñßá åßíáé ç áðïìüíùóç, ðïëëÝò üìùò óýã÷ñïíåò, áíþíõìåò ïìÜäåò äåí åßíáé ðïëý êáëýôåñåò. Óõ÷íÜ áðïôåëïýíôáé êõñßùò áðü áíôáãùíéóôÝò ìå Ýíá ìüíï ðåñéáóôáóéáêü êïéíùíéêü óýíôñïöï êáé êáèüëïõ óõããÝíåéåò åî áßìáôïò. Ïé åõñýôåñç ïéêïãÝíåéá áðïóõíôßèåôáé êáèþò ôá Üôïìá óêïñðßæïíôáé åðéäéþêïíôáò ôïõò ïéêïíïìéêïýò ôïõò óôü÷ïõò. Áêüìá êáé ç ðõñçíéêÞ ïéêïãÝíåéá, áõôü ôï ôåëåõôáßï áðïìåéíÜñé êïéíùíéêÞò óôáèåñüôçôáò, ìïéÜæåé êáôáäéêáóìÝíï, ìå ðåñéóóüôåñïõò áðü ôïõò ìéóïýò ãÜìïõò óÞìåñá íá êáôáëÞãïõí óå äéáæýãéï êáé üëï êáé ðåñéóóüôåñá ðéáäéÜ íá ãåííéïýíôáé áðü áíýðáíôñåò ìçôÝñåò.

234

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

¸÷ïõìå ðñùôáñ÷éêÞ áíÜãêç ãéá ìéá áóöáëÞ èÝóç ìÝóá óå ìéá õðïóôçñéêôéêÞ ïìÜäá. Êáèþò ëåßðåé ç ïéêïãÝíåéá, óôñåöüìáóôå áëëïý ãéá íá êáëýøïõìå ôçí áíÜãêç áõôÞ.¼ëï êáé ðéï ðïëëïß Üíèñùðïé Ý÷ïõí ôçí êïéíùíéêÞ ôïõò âÜóç óå ïìÜäåò ößëùí, óå ðñïãñÜììáôá ôùí äþäåêá óôáäßùí üðùò ïé Áíþíõìïé Áëêïïëéêïß, óå õðïóôçñéêôéêÝò ïìÜäåò êÜèå ëïãÞò, Þ óôçí øõ÷ïèåñáðåßá. Ðïëëïß Üíèñùðïé óôñÝöïíôáé óôç èñçóêåßá åí ìÝñåé äéüôé ðáñÝ÷åé ìéá ïìÜäá. Ìåñéêïß åðáããÝëïíôáé ôéò «ïéêïãåíåéáêÝò áîßåò» åëðßæïíôáò üôé èá óõíôçñÞóïõí Ýíá áêñéâü áëëÜ áðåéëïýìåíï åßäïò æùÞò. ÈÝëïõìå íá ìáò áãáðÜ êÜðïéïò ðïõ íïéÜæåôáé ãéá ìáò ãéáõôü ðïõ åßìáóôå, ü÷é ãéáõôü ðïõ ìðïñïýìå íá áíôáðïäþóïõìå. Ãéá ðïëëïýò, ç áíáæÞôçóç åßíáé ðéêñÞ êáé Üêáñðç. ÅËËÅÉØÇ ÓÕÍÄÅÓÌÏÕ Ïé ðñï-åîåëéêôéêÝò èåùñßåò, ôüóï ïé øõ÷áíáëõôéêÝò üóï êáé ïé èåùñßåò óõìðåñéöïñÜò, åñìÞíåõáí ôïí äåóìü ìåôáîý ìçôÝñáò êáé ðáéäéïý ùò áðïôÝëåóìá ôçò èñÝøçò êáé ôçò öñïíôßäáò. Ï åñåõíçôÞò ðñùôåõüíôùí Harry Harlow Üñ÷éóå íá áìöéóâçôåß ôéò èåùñßåò áõôÝò ìå ìåëÝôåò óå ðéèÞêïõò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Ïõéóêüíóéí óôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1950. Áðï÷þñçóáí áðü ôç ìçôÝñá ôïõò ôá íåïãíÜ ôùí ðéèÞêùí êáé Ýäùóáí óôï êáèÝíá äýï õðïêáôÜóôáôÜ ôçò. Ôï Ýíá õðïêáôÜóôáôï Þôáí ìßá ìïñöÞ áðü óýñìá ìå Ýíá ìéêñü ìðïõêÜëé ãåìÜôï ãÜëá êáé ôï Üëëï ìßá ìïñöÞ êáëõììÝíç ìå ìáëáêü ýöáóìá ÷ùñßò ìðïõêÜëé. Ðáñüëï ðïõ ôá íåïãíÜ ëÜìâáíáí ãÜëá áðü ôçí óõñìÜôéíç ìçôÝñá, ðáñÝìåíáí ðñïóêïëëçììÝíá óôçí õöáóìÜôéíç ìçôÝñá, ïõñëéÜæïíôáò üôáí ôïõò ôçí áðïìÜêñõíáí. Ï Harlow óõìðÝñáíå üôé èá ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé Ýíáò åéäéêüò ìç÷áíéóìüò ðïõ åîåëß÷èçêå ãéá íá äéåõêïëýíåé ôïí óýíäåóìï ìçôÝñáò êáé íåïãíïý. ÅìðíåõóìÝíïò áðü ôéò ìåëÝôåò ôïõ Rene Spitz ãéá ôçí êïéíùíéêÞ áíåðÜñêåéá ôùí ðáéäéþí ðïõ áíáôñÜöçêáí óå ïñöáíïôñïöåßá, ï Harlow óõíÝ÷éóå áíáôñÝöïíôáò íåïãíÜ ðéèÞêùí óå áðïìüíùóç. Áõôïß ïé ðßèçêïé äåí ãßíïíôáí ðïôÝ öõóéïëïãéêïß. Äåí ìðïñïýóáí íá óõíáíáóôñáöïýí ìå Üëëïõò ðéèÞêïõò, åß÷áí ìåãÜëç äõóêïëßá óôï æåõãÜñùìá êáé ðáñáìåëïýóáí Þ åðéôßèåíôï óôá íåïãíÜ ðïõ ôõ÷üí áðïêôïýóáí. Ï John Bowlby, ¢ããëïò øõ÷ßáôñïò, ðáñáêïëïýèçóå óåìéíÜñéá ôïõ âéïëüãïõ Julian Huxley ôï 1951 ðïõ ôïí åíÝðíåõóáí íá äéáâÜóåé ôá ðåéñÜìáôá ôïõ Íïìðåëßóôá çèïëüãïõ Konrad Lorenz ãéá ôçí áðïôýðùóç. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ìéáò ðïëý óõãêåêñéìÝíçò êñßóéìçò ðåñéüäïõ óôçí áñ÷Þ ôçò æùÞò, íåïãíÜ ÷çíÜêéá áðïôõðþíïõí ôç ìçôÝñá ôïõò Þ ïðïéïäÞðïôå êéíïýìåíï áíôéêåßìåíï êáôÜëëçëïõ ìåãÝèïõò óõíáíôÞóïõí. Ïé ìðüôåò ôïõ Konrad Lorenz Ýìïéáæáí åðáñêþò ìå ôç ìáìÜ ÷Þíá êáé õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò öùôïãñáößåò ðïõ ôïí äåß÷íïõí íá áêïëïõèåßôáé áðü ÷çíÜêéá óôç óåéñÜ. Ï Bowlby áíáñùôÞèçêå ìÞðùò ðïëëÜ áðü

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

235

ôá ðñïâëÞìáôá ôùí áóèåíþí ôïõ Þôáí åðáêüëïõèá ðñïâëçìÜôùí ôïõ ðñþéìïõ óõíäÝóìïõ. Êáèþò åñåõíïýóå ôéò ðñþôåò ôïõò ó÷Ýóåéò, Ýâñéóêå ðáíôïý ðñïâëÞìáôá. ÏñéóìÝíïé åß÷áí ìçôÝñåò ìå ôüóç êáôÜèëéøç þóôå äåí ìðïñïýóáí íá áíôáðïêñéèïýí óå ÷áìüãåëá êáé ãïõñãïõñçôÜ ôïõ ðáéäéïý ôïõò. Ðïëëïß åß÷áí áêïýóåé ôç ìçôÝñá ôïõò íá áðåéëåß üôé èá ôïõò óêïôþóåé êáé åß÷áí ìåãáëþóåé êÜôù áð’ áõôü ôï öÜóìá. Ïé ðñþéìåò äõóêïëßåò ôùí áíèñþðùí ôáßñéáæáí ìå ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíôéìåôþðéæáí ïé ßäéïé ùò åíÞëéêåò. Äåí ìðïñïýóáí íá äåßîïõí åìðéóôïóýíç óôïõò áíèñþðïõò, ðåñßìåíáí ôçí áðüññéøç êáé Ýíïéùèáí üôé ðñÝðåé íá åõ÷áñéóôÞóïõí ôïõò Üëëïõò ãéáôß äéáöïñåôéêÜ èá ôïõò åãêáôÝëåéðáí. Ï Bowlby áíáãíþñéóå åõöõþò üôé ìÝñïò ôçò óõìðåñéöïñÜò ðñïóêüëëçóçò êáé áðüóõñóçò ôùí ìùñþí ßóùò áðïôåëïýí ðñïóáñìïóôéêÝò áðüðåéñåò íá äåóìåýóïõí ôç ìçôÝñá. Áíôß íá êñéôéêÜñåé ôïõò áóèåíåßò áðïêáëþíôáò ôïõò «åîáñôçìÝíïõò», áíáãíþñéóå üôé ðñïóðáèïýóáí íá ðñïóôáôåýóïõí ôïí åáõôü ôïõò áðü Ýíáí áðï÷ùñéóìü ðïõ ðñïêáëïýóå öüâï. Ç øõ÷ïëüãïò Mary Ainsworth êáé ïé óõíåñãÜôåò ôçò äéåîÞãáãáí ôéò åëåã÷üìåíåò ìåëÝôåò ðïõ Ýöåñáí ôéò èåùñßåò ôïõ Bowlby óôçí åðéêñáôïýóá øõ÷ïëïãßá. ÔïðïèÝôçóå ìéêñÜ ðáéäéÜ óå Ýíá äùìÜôéï êáé ðáñáôÞñçóå ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõò üôáí ç ìçôÝñá Ýöåõãå êáé åðÝóôñåöå áñãüôåñá. Ìå âÜóç áõôü ôï ðåßñáìá «ðåñßåñãçò ðåñßóôáóçò», êáôÝôáîå ôá ìùñÜ óå åêåßíá ðïõ Þôáí óõíäåäåìÝíá ìå áóöÜëåéá êáé óå åêåßíá ðïõ Þôáí óõíäåäåìÝíá ìå Üã÷ïò Þ ðïõ áðÝöåõãáí ôç ìçôÝñá ôïõò üôáí áõôÞ åðáíåñ÷üôáí. Ç ïìÜäá óôçí ïðïßá áíÞêå ôï ðáéäß Þôáí êáëü ðñïãíùóôéêü ãéá ðïëëÜ Üëëá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, áðü ôç óõìðåñéöïñÜ óå ïìÜäåò êáé óôï ðáé÷íßäé Ýùò ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ìåôÜ áðü ÷ñüíéá. Õðïëåßðïíôáé áêüìá ðïëëÜ ãéá íá äéåõêñéíßóïõìå ðïéá åßíáé ç ó÷Ýóç áíÜìåóá óôá ðñïâëÞìáôá óõíäÝóìïõ êáé óôçí åíÞëéêç øõ÷ïðáèïëïãßá êáé ðþò áõôÞ ó÷åôßæåôáé ìå ãåíåôéêïýò ðáñÜãïíôåò. Ïé øõ÷ßáôñïé äåí èá ðñÝðåé íá îå÷íïýí üôé ïé ìçôÝñåò ðáñÝ÷ïõí ü÷é ìüíï ôéò ðñþôåò åìðåéñßåò ãéá ôá ðáéäéÜ ôïõò, áëëÜ êáé ãïíßäéá. Ðñïò ôï ðáñüí Ý÷ïõìå ëüãï íá ðéóôåýïõìå üôé ðïëëÜ áðü ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ Ý÷ïõí ïé åíÞëéêïé óôéò ó÷Ýóåéò ôïõò ìå ôïõò Üëëïõò áíèñþðïõò åíäÝ÷åôáé íá áíÜãïíôáé óå ðñïâëÞìáôá ðïõ åß÷áí ìå ôïí ðñþôï ôïõò óýíäåóìï. ÐÁÉÄÉÊÇ ÊÁÊÏÐÏÉÇÓÇ Ç êáêïðïßçóç ôùí ðáéäéþí äåß÷íåé íá Ý÷åé ðÜñåé äéáóôÜóåéò åðéäçìßáò áíÜìåóÜ ìáò. Ðþò åßíáé äõíáôüí; Ãéáôß åðéôéèÝìåèá óôá ßäéá ìáò ôá ðáéäéÜ, ôïõò öïñåßò ôçò ßäéáò ìáò ôçò áíáðáñáãùãéêÞò åðéôõ÷ßáò; Ïé Êáíáäïß øõ÷ïëüãïé Martin Daly êáé Margo Wilson ìå ôçí åîåëéêôéêÞ ôïõò ìáôéÜ áíáñùôÞèçêáí åÜí ç ðáñïõóßá Þ áðïõóßá äåóìïý áßìáôïò ìåôáîý ãïíÝùí êáé ðáéäéþí èá ìðïñïýóå íá

236

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ðñïâëÝðåé ôçí ðéèáíüôçôá ôçò ðáéäéêÞò êáêïðïßçóçò. Åîáéôßáò ôùí äõóêïëéþí óôçí áíáöïñÜ ôçò ðáéäéêÞò êáêïðïßçóçò, åîÝôáóáí Ýíá áðïôÝëåóìá ðïõ Þôáí åýêïëï íá ìåôñçèåß êáé äýóêïëï íá êñõöôåß−ôïõò öüíïõò ðáéäéþí áðü ôïõò ãïíåßò ôïõò. Ç ó÷Ýóç Þôáí óôåíüôåñç áð’ üôé åß÷áí êáí öáíôáóèåß. Ç ðéèáíüôçôá èáíÜóéìçò ðáéäéêÞò êáêïðïßçóçò ãéá ðáéäéÜ ðïõ æïõí ìå Ýíá ìç ãåíåôéêü ãïíÝá åßíáé åâäïìÞíôá öïñÝò õøçëüôåñç áð’ üôé ãéá ôá ðáéäéÜ ðïõ æïõí êáé ìå ôïõò äýï âéïëïãéêïýò ãïíåßò. Ôï åýñçìá áõôü äåí ìðïñïýóå íá åîçãçèåß áðü ôõ÷üí ôÜóç ôïõ ðáôñéïý Þ ôçò ìçôñéÜò ãéá ðåñéóóüôåñï áëêïïëéóìü, öôþ÷åéá Þ íïçôéêÞ íüóï. Áðü áñêåôÝò äåêáåôßåò åñåõíþí, êáíÝíáò Üëëïò ðáñÜãùí äåí áðïäåß÷èçêå ôüóï éó÷õñüò óôçí ðñüãíùóç ôçò ðáéäéêÞò êáêïðïßçóçò. Ðïëëïß åéäéêïß ôçò ðáéäéêÞò êáêïðïßçóçò äåí åß÷áí óêåöèåß ãéá äåêáåôßåò íá åñåõíÞóïõí ôç óçìáóßá ôçò óõããÝíåéáò, áëëÜ ãéá ôïõò åîåëéêôéêïýò, ç óõããÝíåéá Þôáí ðñïöáíÞò ýðïðôïò. Ï Daly êáé ç Wilson åìðíåýóèçêáí, åí ìÝñåé, áðü ìåëÝôåò ãéá ôçí ðáéäïêôïíßá ôùí æþùí ðïõ äéåîÞ÷èçêáí áðü ôçí ÊáëéöïñíÝæá áíèñùðïëüãï Sarah Hrdy êáé Üëëïõò. ¼ôáí ç Hrdy áíÝöåñå ôï 1977 üôé ïé áñóåíéêïß ðßèçêïé ôïõ ãÝíïõò Presbytes ðñïóðáèïýóáí óôáèåñÜ íá óêïôþóïõí ôá íåïãíÜ ôùí èçëõêþí óå ïìÜäá ðïõ åß÷áí ìüëéò ðÜñåé áðü Üëëï áñóåíéêü, êáíåßò äåí èÝëçóå íá ôçí ðéóôÝøåé. Ç Hrdy áíÝöåñå üôé ïé ìçôÝñåò -ðßèçêïé ðñïóðáèïýóáí íá ðñïóôáôåýóïõí ôá íåïãíÜ ôïõò áëëÜ óõ÷íÜ äåí ôá êáôÜöåñíáí. ¼ôáí áðïôýã÷áíáí, ï èçëáóìüò óôáìáôïýóå, ï ïßóôñïò åðáíåñ÷üôáí óýíôïìá êáé ôá èçëõêÜ æåõãÜñùíáí ãñÞãïñá ìå ôá áñóåíéêÜ ðïõ åß÷áí óêïôþóåé ôá íåïãíÜ ôïõò. Ç Hrdy ðáñáôÞñçóå üôé ôá áñóåíéêÜ ðïõ óêüôùíáí ôá õðÜñ÷ïíôá íåïãíÜ áýîáíáí ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõò åðéôõ÷ßá äéüôé ç äéáêïðÞ ôïõ èçëáóìïý Ýöåñíå ôá èçëõêÜ óå ïßóôñï, ïðüôå ìðïñïýóáí íá êõïöïñÞóïõí ôïõò áðïãüíïõò ôïõ íÝïõ áñóåíéêïý óõíôïìüôåñá. Ç Ýñåõíá ðåäßïõ ðïõ áêïëïýèçóå åðáëÞèåõóå ôá åõñÞìáôá ôçò Hrdy êáé ôá ðñïÝêôåéíå êáé óå ðïëëÜ Üëëá åßäç. Ôá áñóåíéêÜ ëéïíôÜñéá óêïôþíïõí ôá õðÜñ÷ïíôá ëéïíôáñÜêéá üôáí áñ÷ßæïõí íá æåõãáñþíïõí ìå íÝá èçëõêÜ. Óôá ðïíôßêéá, ç ïóìÞ êáé ìüíï åíüò îÝíïõ áñóåíéêïý óõ÷íÜ åðÜãåé áðïâïëÝò−ðñïóáñìïãÞ êáèþò öáßíåñôáé ãéá íá ðñïëçöèåß ìßá ÷áìÝíç åðÝíäõóç óå íåïãíÜ ðïõ êéíäõíåýïõí íá èáíáôùèïýí. Ôá æþá åßíáé áíáðüöåõêôá ó÷åäéáóìÝíá íá êÜíïõí ïôéäÞðïôå èá áõîÞóåé ôçí åðéôõ÷ßá ôùí ãïíéäßùí ôïõò, üóï áëëüêïôç êé áí äåß÷íåé ç óõìðåñéöïñÜ ðïõ ðñïêýðôåé. Ç ôÜóç ôùí áñóåíéêþí æþùí íá èáíáôþíïõí ôïõò áðïãüíïõò Üëëùí áñóåíéêþí óå óõãêåêñéìÝíåò ðåñéóôÜóåéò åßíáé ðñïóáñìïãÞ ðïõ Ý÷åé äçìéïõñãçèåß áðü ôçí åîÝëéîç. Ó÷åôßæåôáé ìÞðùò ç ðáéäéêÞ êáêïðïßçóç óôïõò áíèñþðïõò; Ðéóôåýáìå ðùò ü÷é, äéüôé ôá áñóåíéêÜ óôï áíèñþðéíï åßäïò äåí óõíçèßæïõí íá áíáëáìâÜíïõí ìßá ïìÜäá áðü áíáðáñáãüìåíá èçëõêÜ ìå íåáñïýò áðïãüíïõò áëëÜ êáé äéüôé ðïëëïß áíÜäï÷ïé ðáôÝñåò åßíáé ðñïöáíþò éêáíïß íá öñïíôßóïõí

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

237

ìå åîáéñåôéêü ôñüðï ðáéäéÜ ðïõ äåí åßíáé äéêÜ ôïõò. ÕðïèÝôáìå üôé ôá ðáéäéÜ õößóôáíôáé êáêïðïßçóç ü÷é åîáéôßáò ðñïóáñìïãÞò ðïõ åßíáé ðñïúüí åîÝëéîçò, áëëÜ äéüôé ìßá öõóéïëïãéêÞ ðñïóáñìïãÞ áðïôýã÷áíå üôáí ï Ýíáò áðü ôïõò äýï ãïíåßò åß÷å åëÜ÷éóôç ðñþéìç åðáöÞ ìå ôï ðáéäß þóôå íá óõíäåèåß öõóéïëïãéêÜ ìáæß ôïõ. Ùóôüóï ìåëÝôåò ôïõ áíèñùðïëüãïõ Mark Flinn óôï ÔñéíéíôÜíô óõìðåñáßíïõí üôé ïé ðáôñéïß êáé ïé ìçôñéÝò óõìðåñéöÝñïíôáé óôïõò ðñïãïíïýò ôïõò ðéï óêëçñÜ áð’ üôé óôá öõóéêÜ ôïõò ðáéäéÜ, áíåîÜñôçôá áðü ôïí ÷ñüíï ðñþéìçò åðáöÞò ìå ôï âñÝöïò. Äåí åßíáé ìüíï ï ÷ñüíïò ðïõ ðåñíïýìå ìáæß ðïõ ðáßæåé ñüëï óôï ó÷çìáôéóìü áíèñþðéíùí äåóìþí. Áðáéôåßôáé ðïëý ðåñéóóüôåñç Ýñåõíá ãéá íá äéáëåõêáíèåß ç èïëÞ ôïìÞ âéïëïãßáò êáé êïõëôïýñáò. Ó×ÉÆÏÖÑÅÍÅÉÁ Ôá óõìðôþìáôá ôçò ó÷éæïöñÝíåéáò, áíôßèåôá ìå ôá óõìðôþìáôá ôïõ Üã÷ïõò êáé ôçò êáôÜèëéøçò, äåí áðïôåëïýí ôìÞìá êÜðïéáò öõóéïëïãéêÞò ëåéôïõñãßáò. Ôï íá áêïýò öùíÝò, íá íïìßæåéò üôé ïé Üëëïé ìðïñïýí íá äéáâÜóïõí ôç óêÝøç óïõ, ç óõíáéóèçìáôéêÞ ðáñáëõóßá, ïé ðáñÜäïîåò ðåðïéèÞóåéò, ç êïéíùíéêÞ áðüóõñóç êáé ç ðáñÜíïéá äåí åìöáíßæïíôáé ìáæß ùò óýíäñïìï äéüôé áðïôåëïýí ôìÞìáôá ìéáò Üìõíáò ðïõ åßíáé ðñïéüí åîÝëéîçò. Åßíáé ðéèáíüôåñï üôé Ýíá åßäïò åãêåöáëéêÞò âëÜâçò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé ðïëëÝò äõóëåéôïõñãßåò, üðùò áêñéâþò ìßá âëÜâç óôçí êáñäéÜ ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé ëá÷Üíéáóìá, ðüíï óôï óôÞèïò êáé ðñçóìÝíïõò áóôñáãÜëïõò. Ç ó÷éæïöñÝíåéá áðïäéïñãáíþíåé ôï áíôéëçðôéêüãíùóôéêü-óõíáéóèçìáôéêü−ðáñáêéíçôéêü óýóôçìá. Ìå Üëëá ëüãéá äåí ãíùñßæïõìå áêüìá ðþò íá ðåñéãñÜøïõìå ôá õøçëüôåñá åðßðåäá ëåéôïõñãßáò ôïõ åãêåöÜëïõ. Ç ó÷éæïöñÝíåéá ðñïóâÜëëåé ðåñßðïõ ôï 1% ôïõ ðëçèõóìïý óå ðïéêßëåò êïéíùíßåò áíÜ ôïí êüóìï. Ç áíôßëçøç üôé ðñüêåéôáé ãéá íüóï ôïõ ðïëéôéóìïý ìïéÜæåé áíáëçèÞò, ðáñüëï ðïõ ðñüóöáôá õðÜñ÷ïõí èåùñßåò üôé ç ðïñåßá ôçò íüóïõ åßíáé ÷åéñüôåñç óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò. ÕðÜñ÷ïõí áêáôáìÜ÷çôåò åíäåßîåéò ðïõ õðïäçëþíïõí üôé ç åõðÜèåéá óå ó÷éæïöñÝíåéá åîáñôÜôáé áðü óõãêåêñéìÝíá ãïíßäéá. Ïé óõããåíåßò ó÷éæïöñåíþí Ý÷ïõí ìåãáëýôåñåò ðéèáíüôçôåò áðü Üëëá Üôïìá íá áðïêôÞóïõí ôç íüóï,áêüìá êé áí Ý÷ïõí áíáôñáöåß áðü ìç ó÷éæïöñåíéêïýò áíáäü÷ïõò ãïíåßò. ÅÜí ôï Ýíá áðü ìïíïæõãùôéêÜ äßäõìá áäÝëöéá Ý÷åé ó÷éæïöñÝíåéá, ç ðéèáíüôçôá ôïõ Üëëïõ íá ôçí áðïêôÞóåé åßíáé 50ÕðÜñ÷ïõí åðßóçò åíäåßîåéò üôé ç ó÷éæïöñÝíåéá ìåéþíåé ôçí áíáðáñáãùãéêÞ åðéôõ÷ßá, éäáéôÝñùò óôïõò Üíäñåò. Ïé ðáñáôçñÞóåéò áõôÝò ãåííïýí ôï óýíçèåò åñþôçìá: Ôß ìðïñåß íá åõèýíåôáé ãéá ôçí õøçëÞ óõ÷íüôçôá ãïíéäßùí ðïõ ìåéþíïõí ôçí áñìïóôéêüôçôá; Ç åðéëïãÞ åíÜíôéá óôá ãïíßäéá ðïõ ðñïîåíïýí ôç ó÷éæïöñÝíåéá åßíáé áñêåôÜ

238

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

éó÷õñÞ þóôå íá Ý÷ïõí êáôáóôåß ðïëý óðáíéüôåñá åÜí ç ðáñïõóßá ôïõò ïöåéëüôáí áðëþò óå ìåôáëëáãÞ ðïõ éóïññïðåßôáé áðü ôçí åðéëïãÞ. ÅðéðñïóèÝôùò, ôá ó÷åôéêÜ ïìïéüìïñöá ðïóïóôÜ ôçò ó÷éæïöñÝíåéáò õðïäçëþíïõí üôé ôá õðåýèõíá ãïíßäéá äåí Ý÷ïõí ðñïêýøåé ðñüóöáôá áëëÜ Ý÷ïõí äéáôçñçèåß åðß åêáôïììýñéá ÷ñüíéá. Öáßíåôáé üôé ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ó÷éæïöñÝíåéá ðñïóöÝñïõí ìå êÜðïéï ôñüðï ðëåïíÝêôçìá ðïõ éóïóôáèìßæåé ôï âáñý ôßìçìá. Ôï ðéèáíüôåñï åßíáé üôé ôá ãïíßäéá áõôÜ åßíáé ðëåïíåêôéêÜ óå óõíäõáóìü ìå ïñéóìÝíá Üëëá ãïíßäéá, Þ óå óõãêåêñéìÝíá ðåñéâÜëëïíôá, üðùò áíôßóôïé÷á ôï ãïíßäéï ôçò äñåðáíïêõôôÜñùóçò åßíáé óå ðëåïíåêôéêÞ èÝóç áêüìá êé áí ç ýðáñîç äýï ôÝôïéùí ãïíéäßùí ðñïêáëåß äñåðáíïêõôôáñéêÞ áíáéìßá. ¹ åðßóçò åßíáé ðéèáíü üôé ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí ãéá ôç ó÷éæïöñÝíåéá Ý÷ïõí Üëëá áðïôåëÝóìáôá ðïõ ðñïóöÝñïõí Ýíá ìéêñü ðëåïíÝêôçìá óôá ðåñéóóüôåñá Üôïìá ðïõ ôá äéáèÝôïõí, Ýóôù êé áí Ýíá ìéêñü ðïóïóôü áíáðôýóóåé ôçí íüóï. Ìåñéêïß óõããñáöåßò Ý÷ïõí êÜíåé õðïèÝóåéò ãéá ôá ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ èá ìðïñïýóáí íá ðñïêýðôïõí óôá Üôïìá ìå ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïäéáèÝôïõí ãéá ó÷éæïöñÝíåéá: ßóùò áõîÜíïõí ôç äçìéïõñãéêüôçôá Þ ïîýíïõí ôçí åíóôéêôþäç áíôßëçøç ôïõ áôüìïõ ãéá ôéò óêÝøåéò ôùí Üëëùí. ºóùò ðñïóôáôåýïõí áðü êÜðïéá íüóï. Ìåñéêïß Ý÷ïõí ðñïôåßíåé üôé ç ôÜóç ãéá êá÷õðïøßá áõôÞ êáèåáõôÞ ßóùò áíôéóôáèìßæåé êÜðùò ôá ìåéïíåêôÞìáôá ôçò ó÷éæïöñÝíåéáò. Ïé åíäåßîåéò ãéá ôéò éäÝåò áõôÝò ðáñáìÝíïõí óêüñðéåò, áîßæåé üìùò íá äéåñåõíçèïýí. ÐåñáéôÝñù óôÞñéîç ðñïÝñ÷åôáé áðü åíäåßîåéò ãéá õøçëÜ åðéôåýãìáôá óå óõããåíåßò ó÷éæïöñåíþí ðïõ äåí ðÜó÷ïõí áðü ôç íüóï. Ôï ðåäßï ìüëéò ôþñá áñ÷ßæåé íá äéåñåõíÜôáé. ÄÉÁÔÁÑÁ×ÅÓ ÕÐÍÏÕ Ï ýðíïò, üðùò êáé ôüóåò Üëëåò óùìáôéêÝò éêáíüôçôåò, ìðáßíåé óôï óôü÷áóôñü ìáò üôáí ðÜåé óôñáâÜ, êÜôé ðïõ óõìâáßíåé óå ðïëëÜ Üôïìá ìå ðïëëïýò ôñüðïõò. Ãéá ôïí ýðíï, üðùò êáé ãéá ôüóá Üëëá ðñÜãìáôá, ç åêëïãÞ ôïõ êáôáëëÞëïõ ÷ñüíïõ óõ÷íÜ åßíáé ï êñßóéìïò ðáñÜãùí. Ç ðëåéïøçößá ôùí ðñïâëçìÜôùí ýðíïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå Ýëëåéøç ôçò éêáíüôçôáò ãéá ýðíï óôç óùóôÞ þñá Þ ôÜóç ãéá ýðíï óå áêáôÜëëçëç þñá. Ç áûðíßá áðáó÷ïëåß ðÜíù áðü ôï 30% ôïõ ðëçèõóìïý êáé ùèåß ìéá ôåñÜóôéá âéïìç÷áíßá, áðü ôá ìç óõíôáãïãñáöïýìåíá ÷Üðéá ýðíïõ Ýùò ôéò åéäéêåõìÝíåò éáôñéêÝò êëéíéêÝò. Ôá Üôïìá ðïõ ðÜó÷ïõí áðü õðíçëßá ôçí çìÝñá åßíáé óõ÷íÜ áõôÜ ðïõ äåí êïéìïýíôáé êáëÜ ôç íý÷ôá. Ç õðíçëßá åßíáé åíï÷ëçôéêÞ üôáí ðñïóðáèåßò íá äéáâÜóåéò ôï âñÜäõ, áíáðçñßá üôáí ôï îõðíçôÞñé Ý÷åé Þäç ÷ôõðÞóåé ôï ðñùß êáé îåêÜèáñïò êßíäõíïò åÜí Ýëèåé åíüóï ïäçãåßò. Êáôüðéí õðÜñ÷ïõí ôá üíåéñá êáé ïé äéáôáñá÷Ýò ôïõò, åöéÜëôåò êáé íõ÷ôåñéíïß öüâïé. Ìåñéêïß Üíèñùðïé âéþíïõí Ýíá åßäïò Ýëëåéøçò óõã÷ñïíéóìïý ôùí

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

239

óõíéóôùóþí ôïõ ýðíïõ êáé áðïêôïýí óõíåéäçôüôçôá åíüóï áêüìá ïíåéñåýïíôáé êáé äåí ìðïñïýí íá êéíçèïýí, ðñÜãìá ðïõ åßíáé üíôùò ôñïìáêôéêü. Ôá Üôïìá ìå íáñêïëçøßá âõèßæïíôáé îáöíéêÜ óå ýðíï ìå üíåéñá êáôÜ ôç äéÜñêåéá êáèçìåñéíþí äñáóôçñéïôÞôùí, êáììéÜ öïñÜ ôüóï ãñÞãïñá ðïõ ðÝöôïõí êáé ðëçãþíïíôáé. Êáé ôÝëïò õðÜñ÷ïõí ôá Üôïìá ìå éó÷õñÞ Üðíïéá, ôá ïðïßá óôáìáôïýí íá áíáðíÝïõí ìå äéáêåêïììÝíï ôñüðï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ýðíïõ, ðñÜãìá ðïõ Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá íá ìçí çóõ÷Üæïõí ôç íý÷ôá, íá åßíáé êïõñáóìÝíá ôçí çìÝñá, áêüìá êáé íá õößóôáíôáé åãêåöáëéêÝò âëÜâåò. Ãéá íá êáôáíïÞóïõìå áõôÜ ôá ðñïâëÞìáôá ïöåßëïõìå íá ãíùñßæïõìå ðåñéóóüôåñá ãéá ôçí êáôáãùãÞ êáé ôç ëåéôïõñãßá ôïõ öõóéïëïãéêïý ýðíïõ. Åßíáé ï ýðíïò ãíþñéóìá ðïõ Ý÷åé äéáìïñöùèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ; ÕðÜñ÷ïõí áñêåôïß ëüãïé ðïõ óõíçãïñïýí ó’ áõôü. Ðñþôïí, ôï ãíþñéóìá åßíáé åõñÝùò äéáäåäïìÝíï óôá æþá êáé áðáíôÜôáé óå üëá ôá óðïíäõëüæùá. Óå ïñéóìÝíá æþá ðïõ äåí öáßíåôáé íá êïéìïýíôáé ðïôÝ, üðùò ôá äåëößíéá, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ï ìéóüò åãêÝöáëïò êïéìÜôáé åíüóï ï Üëëïò ìéóüò ðáñáìÝíåé óå åãñÞãïñóç, ðéèáíüí äéüôé ôá äåëößíéá ðñÝðåé íá êïëõìðïýí åðáíåéëçììÝíá óôçí åðéöÜíåéá ôïõ íåñïý ãéá íá áíáðíåýóïõí. Äåýôåñïí, üëá ôá óðïíäõëüæùá äåß÷íïõí íá Ý÷ïõí êïéíïýò ìç÷áíéóìïýò ãéá ôç ñýèìéóç ôïõ ýðíïõ. Ôï êÝíôñï ðïõ åëÝã÷åé ôá üíåéñá âñßóêåôáé óôáèåñÜ óôá áñ÷áßá ôìÞìáôá ôïõ åãêåöÜëïõ. Ôñßôïí, ôï ðñüôõðï ôïõ ýðíïõ ôùí èçëáóôéêþí, ìå ôéò ðåñéüäïõò ôá÷åßáò êßíçóçò ôùí ìáôéþí êáé ôá÷Ýùí åãêåöáëéêþí êõìÜôùí, õðÜñ÷åé åðßóçò óôá ðôçíÜ, ôùí ïðïßùí ç åîÝëéîç Ý÷åé áðïêëßíåé áðü ôç äéêÞ ìáò ðñéí áðü ôçí åðï÷Þ ôùí äåéíïóáýñùí.ÔÝôáñôïí, ç ìåãÜëç ðïéêéëßá óôá ðñüôõðá ýðíïõ ðïõ õðÜñ÷ïõí, áêüìá êáé óå óôåíÜ óõããåíéêÜ åßäç èçëáóôéêþí, õðïäçëþíåé üôé üðïéï ôýðï ýðíïõ êé áí åß÷å ï ðéï ðñüóöáôïò êïéíüò ìáò ðñüãïíïò, ï ôýðïò áõôüò èá ìðïñïýóå íá åîåëé÷èåß ôá÷ýôáôá ãéá íá ôáéñéÜîåé ìå ôïí óõãêåêñéìÝíï ïéêïëïãéêü èþêï ôïõ åßäïõò. ÔÝëïò, åÜí óôåñçèïýí ôïí ýðíï ôïõò, üëá ôá æþá ðáñïõóéÜæïõí êáêÞ ðïéüôçôá ëåéôïõñãßáò. Ãéá íá êáôáíïÞóïõìå êáëýôåñá ôéò äõóêïëßåò óôïí ýðíï, èá èÝëáìå íá êáôáíïÞóïõìå ðþò ç éêáíüôçôá êáé ç áíáãêáéüôçôá ãéá ýðíï áõîÜíïõí ôçí áñìïóôéêüôçôá. ÓçìáíôéêÞ óõíåéóöïñÜ óôï èÝìá ðñïóÝöåñå ôï 1975 ï âñåôôáíüò âéïëüãïò Ray Meddis, ï ïðïßïò ðñüôåéíå üôé ç ðïóüôçôá êáé ï ÷ñïíéêÞ ôïðïèÝôçóç ôïõ ýðíïõ ìáò åßíáé êáèïñéóìÝíá áðü ôçí äõíáôüôçôÜ ìáò ãéá ðáñáãùãéêÞ äñáóôçñéüôçôá óå äéáöïñåôéêÝò öÜóåéò ôïõ çìåñïíýêôéïõ êýêëïõ. Ìå ôá ëüãéá åíüò ó÷ïëéáóôÞ ôïõ âéâëßïõ ôïõ Meddis, ôï êßíçôñï ãéá íõêôåñéíü ýðíï ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí åðéèõìßá íá âñåèïýìå ìáêñéÜ áðü ôïõò äñüìïõò. ÅÜí åêåßíåò ôéò þñåò õðÜñ÷ïõí åéäéêïß êßíäõíïé êáé ìéêñÞ ðéèáíüôçôá ãéá èåôéêÜ åðéôåýãìáôá Ýîù, ôüôå ùöåëïýìáóôå ðåñéóóüôåñï áíáðáõüìåíïé. ¸ôóé åîçãåßôáé ãéáôß ïé Üíèñùðïé êáé Üëëá æþá åðùöåëïýíôáé áðü Ýíáí çìåñÞóéï êýêëï äñáóôçñéüôçôáò, äåí åîçãåßôáé üìùò ôï ãåãïíüò üôé êïéìüìáóôå áíôß íá ðåñíÜìå ôçí

240

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

íý÷ôá Þñåìá îýðíéïé, Ýôïéìïé ãéá ôïõò üðïéïõò êéíäýíïõò Þ åõêáéñßåò ðñïêýøïõí. Åðßóçò äåí åîçãåßôáé ãéáôß Ý÷ïõìå åîáñôçèåß ôüóï ðïëý áðü ôïí ýðíï ðïõ ç ÝëëåéøÞ ôïõ ìáò áðïäéïñãáíþíåé ôüóï. Íá ìéá ðéèáíÞ Üðïøç ãéá ôçí åîåëéêôéêÞ êáôáãùãÞ ôïõ ýðíïõ. Öáíôáóèåßôå üôé Ýíáò ìáêñéíüò ðñüãïíïò äåí ÷ñåéáæüôáí ýðíï. ÅÜí Ýíáò êëÜäïò áðïãüíùí ôïõ áíôéìåôþðéóáí ìåãáëýôåñïõò êéíäýíïõò óå Ýíá äéÜóôçìá ôïõ çìåñïíõêôßïõ (áò èåùñÞóïõìå ÷Üñéí áðëüôçôáò üôé Þôáí ôç íý÷ôá) êáé ìåãáëýôåñåò åõêáéñßåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò çìÝñáò, ôüôå ôá Üôïìá ðïõ èá ðáñÝìåíáí áäñáíÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò íýêôáò èá åß÷áí ðëåïíÝêôçìá áñìïóôéêüôçôáò. Êáèþò ôï åßäïò óôáäéáêÜ ðåñéüñéóå ôçí äñáóôçñéüôçôÜ ôïõ óôéò þñåò ôçò çìÝñáò, ï íõêôåñéíüò ôïõ çóõ÷áóìüò ãéíüôáí üëï êáé ðéï ìáêñýò êáé âáèýò Ýùò üôïõ ðåñíïýóå ðÜíôá ðïëëÝò þñåò êÜèå íýêôáò óå áäñÜíåéá. ÄåäïìÝíçò ôçò óôáèåñÞò ðåñéüäïõ áäñÜíåéáò ìÝóá óôï åéêïóéôåôñÜùñï, èá äñÜóïõí êáé Üëëïé åîåëéêôéêïß ðáñÜãïíôåò. Åßíáé áðßèáíï íá äéåîÜãïíôáí üëåò ïé áðáñáßôçôåò êõôôáñéêÝò ëåéôïõñãßåò åßôå ôï æþï Þôáí îýðíéï Þ êïéìéóìÝíï. ÅÜí êÜðïéåò áðáñáßôçôåò äéåñãáóßåò ëåéôïõñãïýóáí ðéï áðïôåëåóìáôéêÜ üôáí ï åãêÝöáëïò Þôáí áðáëëáãìÝíïò áðü ôéò óõíÞèåéò åñãáóßåò ôïõ, ç åîÝëéîç èá äñïýóå áñãïðïñþíôáò ôéò ìÝóá óôçí çìÝñá êáé áíáðëçñþíïíôÜò ôéò ôç íýêôá, åõíïþíôáò Ýôóé ôçí áíÜðôõîç ôçò êáôÜóôáóçò ðïõ áíáãíùñßæïõìå ùò ýðíï. Ìå ôïí ôñüðï áõôü, üðùò ðñüôåéíå ôï 1969 ï Ian Oswald áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Åäéìâïýñãïõ, êÜðïéåò äéåñãáóßåò óõíôÞñçóçò ôïõ åãêåöÜëïõ èá ðåñéïñßæïíôáí üëï êáé ðåñéóóüôåñï óôç äéÜñêåéá ôïõ ýðíïõ êáé ç åîÜñôçóÞ ìáò áðü ôïí ýðíï èá ãéíüôáí üëï êáé ìåãáëýôåñç. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðåñéüäïõ áõôÞò, öõóéêÜ, ç áóöÜëåéá èá Þôáí áðáñáßôçôç ãéá ôá êïéìþìåíá Üôïìá, äéáöïñåôéêÜ ï ýðíïò èá åß÷å õðïóôåß óýíôïìá áñíçôéêÞ åðéëïãÞ. ¼ðùò áêñéâþò åîáñôçèÞêáìå ãéá ôçí ëÞøç ôçò âéôáìßíçò C áðü ôñïöÝò ìüíï êáé ìüíï äéüôé ìáò ôçí ðáñåß÷áí óôáèåñÜ óå áöèïíßá, Ýôóé êáé ç óôáèåñÞ äéáèåóéìüôçôá ìéáò ðåñéüäïõ ãéá áóöáëÞ áíÜðáõóç Þôáí áðáñáßôçôç ðñïôïý ïñéóìÝíïé ìç÷áíéóìïß óùìáôéêÞò óõíôÞñçóçò ìðïñÝóïõí íá äéåîÜãïíôáé ìüíï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ýðíïõ. Áõôü õðïíïåß üôé ç Ýñåõíá ãéá ìåôáâïëéêÝò äéåñãáóßåò ðïõ ðåñéïñßæïíôáé óôç äéÜñêåéá ôïõ ýðíïõ, Þ óõìâáßíïõí ðïëý ôá÷ýôåñá êáôÜ ôç äéÜñêåéÜ ôïõ, èá ìáò âïçèÞóïõí íá áíôéëçöèïýìå âáèýôåñá ãéáôß ÷ñåéáæüìáóôå ôïí ýðíï. ¼íôùò, Ý÷åé öáíåß áðü óÜñùóç åãêåöÜëïõ üôé ç óýíèåóç ðñùôåúíþí åßíáé ìåãáëýôåñç óôïí ýðíï ÷ùñßò üíåéñá êáé üôé ïé ìç÷áíéóìïß ãéá ôç óýíèåóç óõãêåêñéìÝìùí íåõñïäéáâéâáóôþí äåí ìðïñåß íá óõìâáäßóåé ìå ôçí çìåñÞóéá ÷ñÞóç ôïõò, åðïìÝíùò ðñÝðåé íá áíáðëçñùèåß ôç íý÷ôá. ÅðéðëÝïí, ç êõôôáñéêÞ äéáßñåóç åßíáé ôá÷ýôåñç óå üëïõò ôïõò éóôïýò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ýðíïõ. Áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ï ýðíïò êáèéåñþèçêå ãéá ôéò öõóéïëïãéêÝò åðéäéïñèþóåéò, ç öõóéêÞ åðéëïãÞ èá ìðïñïýóå êÜëëéóôá íá åêôïðßóåé êáé Üëëåò ëåéôïõñãßåò óôçí ðåñßïäï áõôÞ. Ðéï óõ÷íÜ Ý÷ïõí ðñïôáèåß ïé ëåéôïõñãßåò ðïõ

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

241

óõíäÝïíôáé ìå ôçí ñýèìéóç ôçò ìíÞìçò. Ïé åñåõíçôÝò Allan Hobson êáé Robert McCarley Ý÷ïõí åðé÷åéñçìáôïëïãÞóåé üôé ï ýðíïò ìå üíåéñá õðïóôçñßæåé ôç öõóéïëïãßá ðïõ ðáãéþíåé ôç ìÜèçóç. Ï Francis Crick êáé ï Graeme Mitchison Ý÷ïõí åíäåßîåéò üôé ï ýðíïò ìå üíåéñá ëåéôïõñãåß ùò êáèáñôÞñéï áíåðéèýìçôùí áíáìíÞóåùí, üðùò ðåñßðïõ áðïññßðôïõìå ðåñéïäéêþò ôïõò Ü÷ñçóôïõò öáêÝëëïõò áðü ôïí õðïëïãéóôÞ ìáò. Äåí èá áíáëýóïõìå áõôÝò ôéò èåùñßåò, èá ôïíßóïõìå ìüíï üôé äåí ðñüêåéôáé áðáñáéôÞôùò ãéá åíáëëáêôéêÝò ðñïôÜóåéò ðïõ áëëçëïáðïêëåßïíôáé, ïýôå âñßóêïíôáé óå áíôßèåóç ìå ôçí éäÝá ôïõ Oswald üôé ï ýðíïò åîåëß÷èçêå ùò ðåñßïäïò åðéäéüñèùóçò éóôþí. Ôßðïôå áð’ áõôÜ äåí áíôéôßèåôáé óôçí ðáñáôÞñçóç ôïõ Meddis üôé ï ýðíïò ñõèìßæåé ôéò äñáóôÞñéåò ðåñéüäïõò áíÜëïãá ìå ôçí ïéêïëïãßá ôïõ æþïõ. ¼ðùò êáé Üëëá ãíùñßóìáôá, ï ýðíïò Ý÷åé áíáìöéóâÞôçôá ðïëëÝò óçìáíôéêÝò ëåéôïõñãßåò. Ðáñüëï ðïõ êÜèå õðïèåôéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ ÷ñåéÜæåôáé íá åëåã÷èåß, ç õðïóôÞñéîç ìéáò åíáëëáêôéêÞò èåùñßáò áðïôåëåß Ýíäåéîç åíáíôßïí ìéáò Üëëçò ìüíï åÜí ïé ëåéôïõñãßåò åßíáé áóýìâáôåò. ÌåëÝôåò ðÜíù óå ðñüôõðá ýðíïõ ðïëëþí äéáöïñåôéêþí ïìÜäùí æþùí óå ó÷Ýóç ìå ôïí ôñüðï æùÞò ôïõò êáé ôçí ìåôáîý ôïõò åîåëéêôéêÞ ó÷Ýóç èá ðáñåß÷áí ÷ñÞóéìåò ðëçñïöïñßåò. Ôþñá ðïõ óðÜíéá áðåéëïýìáóôå áðü íõ÷ôåñéíïýò èçñåõôÝò üðùò ïé ôßãñåéò êáé ðïõ ôï ôå÷íçôü öùò êÜíåé ôç äçìéïõñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá äõíáôÞ êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò íý÷ôáò, ç áíÜãêç ôáêôïý ýðíïõ Ý÷åé êáôáíôÞóåé ìåãÜëç åíü÷ëçóç, éäéáéôÝñùò üôáí äéáó÷ßæïõìå ôïí êüóìï ðåôþíôáò êáé ôá óþìáôÜ ìáò åðéìÝíïõí íá æïýí óýìöùíá ìå ôçí áñ÷éêÞ þñá. Ç áíáæÞôçóç ôùí ëåéôïõñãéþí ôïõ ýðíïõ ìðïñåß íá ìáò äþóåé ôç ãíþóç ðïõ ÷ñåéáæüìáóôå ãéá íá ôïí ðñïóáñìüóïõìå êáëýôåñá óôéò ðáñïýóåò áíÜãêåò ìáò−Þ, ôïõëÜ÷éóôïí, íá ìðïñïýìå íá äéáâÜæïõìå ôï âñÜäõ ÷ùñßò íá áðïêïéìüìáóôå êáé êáôüðéí íá êïéìüìáóôå üëç ôç íý÷ôá ðáñÜ ôéò Ýííïéåò ìáò ãéá ôéò êñßóéìåò êáôáóôÜóåéò ðïõ ìáò åðéöõëÜóóåé ôï áýñéï. ÏÍÅÉÑÁ Ôá üíåéñá Ý÷ïõí êåíôñßóåé ôï åíäéáöÝñïí ôùí áíèñþðùí áðü ôçí áõãÞ ôçò éóôïñßáò êáé, ôï äß÷ùò Üëëï êáé áðü ôçí ðñïúóôïñßá. Ðñüóöáôá Ý÷ïõí ðñïôáèåß ðïëëÝò èåùñßåò ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôùí ïíåßñùí, áðü ôç èåùñßá ôïõ Freud ãéá ôçí åêðëÞñùóç áðáãïñåõìÝíùí åðéèõìéþí, Ýùò ôçí èåùñßá ôïõ Francis Crick üôé ôá üíåéñá áðáëåßöïõí êáé áíáäéïñãáíþíïõí ôéò ìíÞìåò. ÁëëÜ ç óõæÞôçóç äåí Ý÷åé êáôáëÞîåé îåêÜèáñá, óå âáèìü ðïõ ðïëëïß êïñõöáßïé óçìåñéíïß åðéóôÞìïíåò, üðùò ï Allan Hobson áðü ôï Harvard, ìðïñïýí íá éó÷õñßæïíôáé áêüìá üôé åíäå÷ïìÝíùò ôá üíåéñá äåí Ý÷ïõí êáììßá óõãêåêñéìÝíç ëåéôïõñãßá áëëÜ áðïôåëïýí êõñßùò åðéöáéíüìåíá ôùí åãêåöáëéêþí äñáóôçñéïôÞôùí. ÊÜôé ôÝôïéï äåí ìáò

242

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

öáßíåôáé ðéèáíü, äåäïìÝíçò ôçò áðëÞò ðáñáôÞñçóçò üôé ç óôÝñçóç ôïõ ýðíïõ ðïõ Ý÷åé üíåéñá ðñïêáëåß óïâáñÞ øõ÷ïðáèïëïãßá. Ãéá ðáñÜäåéãìá, üôáí ôïðïèåôÞèçêáí ãÜôåò åðÜíù óå ìéêñïóêïðéêÝò íçóßäåò ìÝóá óå ðéóßíåò, ìðüñåóáí ìåí íá êïéìçèïýí, áëëÜ ç Ýëëåéøç ìõéêïý ôüíïõ ðïõ óõíïäåýåé ôïí ýðíï ìå üíåéñá ôéò Ýêáíå íá ãëéóôñÞóïõí óôï íåñü êáé íá îõðíÞóïõí. Ç óôÝñçóç ôïõ ýðíïõ ìå üíåéñá åîáãñßùóå ôéò äõóôõ÷åßò ãÜôåò, ôéò õðåñäéÝãåéñå óåîïõáëéêÜ êáé ìåßùóå ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõò. Áêüìá êáé áí äåí ìðïñåß íá óêéáãñáöÞóåé ôçí ëåéôïõñãßá ôùí ïíåßñùí, ç åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç ìðïñåß íá óõíåéóöÝñåé óôçí êáôáíüçóÞ ôïõò. Ï Donald Symons, åîåëéêôéêüò áíèñùðïëüãïò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Êáëéöüñíéáò (óôç ÓÜíôá ÌðÜñìðáñá), ðñüôåéíå ðñüóöáôá üôé, ãéá åîåëéêôéêïýò ëüãïõò, õðÜñ÷ïõí óïâáñïß ðåñéïñéóìïß óôá åñåèßóìáôá ðïõ âéþíïõìå óôá üíåéñÜ ìáò. Åíþ ç áôïìéêÞ óõìðåñéöïñÜ ýðíïõ ðïéêßëåé åíôõðùóéáêÜ, óôá üíåéñá, ôåßíïõìå íá âéþíïõìå ðïëëÜ áð’ üóá Ý÷ïõìå êÜíåé êáé äåé, ëßãïõò üìùò Þ÷ïõò, ïóìÝò Þ ìç÷áíéêÜ åñåèßóìáôá. Ìðïñïýìå íá ïíåéñåõôïýìå üôé êÜíïõìå êÜôé ÷ùñßò óôçí ðñáãìáôéêüôçôá íá êéíïýìáóôå äéüôé ôá êéíçôéêÜ íåýñá ðáñáëýïõí óôç öÜóç ôïõ ýðíïõ ðïõ åðéôñÝðåé ôá üíåéñá. Èõìüìáóôå ðþò ìïéÜæïõí êáé ôß ìáò ëÝí ôá ðñüóùðá ðïõ âëÝðïõìå óôá üíåéñÜ ìáò, äåí èõìüìáóôå üìùò ôï ßäéï åýêïëá ðþò Þôáí ç öùíÞ ôïõò. ’Éóùò èõìçèïýìå üôé áðïëáýóáìå Ýíá ïíåéñéêü êñáóß, áëëÜ äåí ìðïñïýìå íá áíáêáëÝóïõìå ôï ÜñùìÜ ôïõ. ¸÷ïõìå ôç äõíáôüôçôá íá ïíåéñåõôïýìå üôé êÜðïéïò ìáò ÷ôõðÜ, áëëÜ ìÜëëïí äåí èá èõìçèïýìå ôçí áßóèçóç ôïõ ÷ôõðÞìáôïò. Ôï áßôéï áõôþí ôùí ðåñéïñéóìþí, ðñïôåßíåé ï Symons, åßíáé ç áíáãêáéüôçôÜ ôïõò óôéò êáôáóôÜóåéò ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò. Åß÷áìå ôç äõíáôüôçôá ïðôéêþí ðáñáéóèÞóåùí, êáèþò ôá êëåéóôÜ ìÜôéá Ýêáíáí ôçí üñáóç Ü÷ñçóôç: Ýôóé êé áëëéþò ç üñáóç äåí Þôáí áðïôåëåóìáôéêÞ óå ôüóï óêïôÜäé. Áíôßèåôá, ìéá êñáõãÞ óõíáãåñìïý, Þ ôï ðáíéêüâëçôï Üããéãìá åíüò ðáéäéïý Þôáí óçìáíôéêÜ óçìÜäéá ðïõ áðáéôïýóáí áðüëõôç åðáãñýðíçóç ôçò áêïÞò, ôçò üóöñçóçò êáé ôçò áöÞò. ÏñéóìÝíá åßäç êïéìïýíôáé ìå ôá ìÜôéá áíïéêôÜ, êé åìåßò ìå ôá áõôéÜ áíïéêôÜ: äåí ìðïñïýìå íá áöÞóïõìå ôá üíåéñÜ ìáò íá ìáò äéáóðÜóïõí áðü óçìáíôéêïýò Þ÷ïõò. Ç èåùñßá ôïõ Symons åîçãåß ìåñéêÝò áðü ôéò éäéáôåñüôçôåò ôùí ïíåßñùí (êáé ðñïâëÝðåé êÜðïéåò ðïõ äåí Ý÷ïõí ðñïóå÷èåß áêüìá) êáé èá óôáèåß Þ èá êáôáññéöèåß áíÜëïãá ìå ôï ðüóï êáëÜ èá óõìâáäßóïõí ïé ðñïóäïêßåò ôçò ìå ôá åõñÞìáôá ðÜíù óôçí áéóèçôÞñéá óýíèåóç ôùí ïíåßñùí. ÌÝ÷ñé ôþñá äåß÷íåé íá åñìçíåýåé ôéò ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò äéáèÝóéìåò åíäåßîåéò.

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

243

ÔÏ ÌÅËËÏÍ ÔÇÓ ØÕ×ÉÁÔÑÉÊÇÓ Ç øõ÷éáôñéêÞ ìéìÞèçêå ðñüóöáôá ôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ ìå ôçí åðéíüçóç îåêÜèáñùí (áí êáé êÜðùò áõèáßñåôùí) äéáãíùóôéêþí êáôçãïñéþí, áîéüðéóôùí ìåèüäùí ãéá ôç ìÝôñçóç óõìðôùìÜôùí êáé óôáèåñþí ðñïáðáéôïýìåùí ãéá ôïí ðåéñáìáôéêü ó÷åäéáóìü êáé ôçí áíÜëõóç äåäïìÝíùí. Ç øõ÷éáôñéêÞ Ýñåõíá åßíáé óÞìåñá ôüóï ðïóïôéêÞ üóï êáé óôïõò õðüëïéðïõò éáôñéêïýò êëÜäïõò. Ôüóç áõóôçñüôçôá Ýêáíå ôçí øõ÷éáôñéêÞ áðïäåêôÞ ùò ìßá áêüìá éáôñéêÞ åéäéêüôçôá óáí ôçí íåõñïëïãßá, ôçí êáñäéïëïãßá Þ ôçí åíäïêñéíïëïãßá; Êáèüëïõ. Ôá åñåõíçôéêÜ åõñÞìáôá åßíáé óõãêåêñéìÝíá, áëëÜ äåí óõíäÝïíôáé ìå êáììßá óõíåêôéêÞ èåùñßá. Óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôçò íá ìéìçèåß ôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ Ýñåõíá øÜ÷íïíôáò ãéá ôïõò ìïñéáêïýò ìç÷áíéóìïýò ôùí íüóùí, ç øõ÷éáôñéêÞ áðïóôÝñçóå ôïí åáõôü ôçò áðü ôéò éäÝåò ðïõ áðïôåëïýí ôç âÜóç ãéá ôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ Ýñåõíá. Ðñïóðáèþíôáò íá âñåé ôá åëáôôþììáôá ðïõ ðñïêáëïýí íïóÞìáôá, ÷ùñßò íá êáôáíïåß ôéò öõóéïëïãéêÝò ëåéôïõñãßåò ôùí ìç÷áíéóìþí, ç øõ÷éáôñéêÞ âÜæåé ôçí Üìáîá ìðñïóôÜ áðü ôï Üëïãï. Ôï ðñüâëçìá öùôßæåôáé áðü ôçí Ýñåõíá ãéá ôéò äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò. Ïé øõ÷ßáôñïé óÞìåñá äéáêñßíïõí ôéò äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò óå åííÝá õðïôýðïõò êáé ðïëëïß åñåõíçôÝò áíôéìåôùðßæïõí ôïí êáèÝíá ùò îå÷ùñéóôü íüóçìá, äéåñåõíþíôáò ôçí åðéäçìéïëïãßá ôïõ, ôç ãåíåôéêÞ ôïõ, ôç ÷çìåßá ôïõ åãêåöÜëïõ êáé ôçí áíôáðüêñéóç óå èåñáðåõôéêÝò áãùãÝò. Ç äõóêïëßá, öõóéêÜ, åßíáé ðùò ôï Üã÷ïò áõôü êáèåáõôü äåí áðïôåëåß íüóçìá áëëÜ Üìõíá. Ãéá íá åêôéìÞóïõìå ôï ðñüâëçìá ðïõ äçìéïõñãåßôáé, öáíôáóèåßôå ôß èá óõíÝâáéíå åÜí ïé ðáèïëüãïé ìåëåôïýóáí ôï âÞ÷á ìå ôïí ôñüðï ðïõ ïé óýã÷ñïíïé øõ÷ßáôñïé ìåëåôïýí ôï Üã÷ïò. Ðñþôïí, ïé ðáèïëüãïé èá üñéæáí ìßá «äéáôáñá÷Þ âÞ÷á» êáé èá äçìéïõñãïýóáí áíôéêåéìåíéêÜ êñéôÞñéá äéÜãíùóçò. ºóùò ôá êñéôÞñéá Ýëåãáí üôé ðÜó÷åéò áðü äéáôáñá÷Þ âÞ÷á åÜí âÞîåéò ðÜíù áðü äýï öïñÝò ôçí þñá ìÝóá óå äýï çìÝñåò Þ åÜí Ý÷åéò ìéá êñßóç âÞ÷á ðïõ äéáñêåß ðÜíù áðü äýï ëåðôÜ. Êáôüðéí ïé åñåõíçôÝò èá åîÝôáæáí ôïõò õðïôýðïõò ôçò äéáôáñá÷Þò âÞ÷á ìå âÜóç ìåëÝôåò êëéíéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ãåíåôéêÞò, åðéäçìéïëïãßáò êáé áðüêñéóçò óôçí áãùãÞ. ºóùò áíåêÜëõðôáí óõãêåêñéìÝíïõò õðïôýðïõò äéáôáñá÷Þò âÞ÷á, üðùò ôïí Þðéï âÞ÷á ðïõ óõíäÝåôáé ìå óõíÜ÷é êáé ðõñåôü, ôïí âÞ÷á ðïõ óõíäÝåôáé ìå ôï êÜðíéóìá êáé ôïí âÞ÷á ðïõ óõíÞèùò ïäçãåß óôïí èÜíáôï. ÌåôÜ, èá äéåñåõíïýóáí ôá áßôéá ôùí õðïôýðùí ôçò äéáôáñá÷Þò âÞ÷á ìåëåôþíôáò ôéò áíùìáëßåò ôùí íåõñéêþí ìç÷áíéóìþí óôá Üôïìá ìå äéáôáñá÷Þ âÞ÷á. Ç áíáêÜëõøç üôé ï âÞ÷áò óõíäÝåôáé ìå áõîçìÝíç äñáóôçñéüôçôá óôá íåýñá ðïõ ðñïîåíïýí óýóðáóç óôïõò èùñáêéêïýò ìõåò èá äéÝãåéñå ðïëëÝò õðïèÝóåéò ãéá ôïõò íåõñïöõóéïëïãéêïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ðñïêáëïýí ôçí õðåñâïëéêÞ äñáóôçñéüôçôá áõôþí ôùí ìõþí. Ç áíáêÜëõøç åíüò êÝíôñïõ âÞ÷á óôïí åãêÝöáëï èá ãåííïýóå

244

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

éäÝåò ãéá ôï ðþò ïé áíùìáëßåò ó’ áõôü ôï êÝíôñï èá ìðïñïýóáí íá ðñïêáëïýí âÞ÷á. Ç ãíþóç ãéá ôçí áíôéâç÷éêÞ éäéüôçôá ôçò êùäåßíçò èá ïäçãïýóå Üëëïõò åðéóôÞìïíåò íá äéåñåõíÞóïõí ìÞðùò ï âÞ÷áò åßíáé áðïôÝëåóìá Ýëëåéøçò ôùí êùäåúíüìïñöùí óõóôáôéêþí óôï óþìá. ¸íá ôÝôïéï åñåõíçôéêü ó÷Ýäéï åßíáé ðñïöáíþò ãåëïßï, áëëÜ áíáãíùñßæïõìå ôçí êïõôáìÜñá ôïõ ìüíï åðåéäÞ ãíùñßæïõìå üôé ï âÞ÷áò åßíáé ÷ñÞóéìïò. ÅðåéäÞ ãíùñßæïõìå üôé ï âÞ÷áò áðïôåëåß Üìõíá, áíáæçôïýìå ôá áßôéÜ ôïõ ü÷é óôá íåýñá êáé óôïõò ìõåò ðïõ ôïí äçìéïõñãïýí, ïýôå áêüìá óôïõò åãêåöáëéêïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ôïí ñõèìßæïõí, áëëÜ óôéò êáôáóôÜóåéò êáé óôá åñåèßóìáôá ðïõ öõóéïëïãéêÜ äéåãåßñïõí ôï ðñïóôáôåõôéêü áíôáíáêëáóôéêü ôïõ âÞ÷á. Ðáñüôé ïñéóìÝíåò óðÜíéåò ìïñöÝò âÞ÷á åíäå÷ïìÝíùò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü áíùìáëßåò ôïõ ñõèìéóôéêïý ìç÷áíéóìïý ôïõ âÞ÷á, ç ìåãÜëç ðëåéïøçößá åßíáé ðñïóáñìïóôéêÞ áðüêñéóç ðïõ áðùèåß îÝíá óþìáôá áðü ôçí áíáðíåõóôéêÞ ïäü. Ìüíï áöïý øÜîåé ãéáõôü ôï öõóéïëïãéêü åñÝèéóìá èá åîåôÜóåé ï ãéáôñüò ôçí ðéèáíüôçôá âëÜâçò ôïõ ìç÷áíéóìïý ðïõ ñõèìßæåé ôï âÞ÷á. Ðïëëïß åðéóôÞìïíåò Ý÷ïõí ìåëåôÞóåé áôïìéêÝò äéáöïñÝò óôçí åðéññÝðåéá åêäÞëùóçò Üã÷ïõò ìå ôïí åõãåíÞ óôü÷ï íá âïçèÞóïõí ôá Üôïìá ðïõ âéþíïõí ðáíéêü, Ýíôáóç, öüâï êáé áûðíßá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõò. Ðáñüëá áõôÜ, ç ðñïóÝããéóç áõôÞ äçìéïõñãåß ìåãÜëç óýã÷õóç. Ôß èá óõíÝâáéíå åÜí ç Ýñåõíá ãéá ôïí âÞ÷á åðéêåíôñùíüôáí óôá Üôïìá åêåßíá ðïõ Ý÷ïõí éóüâéá ôÜóç íá âÞ÷ïõí ìå ôï ðáñáìéêñü åñÝèéóìá; Ôá Üôïìá áõôÜ èá ðëçñïöïñïýíôáí üôé ðÜó÷ïõí áðü ìéá äéáôáñá÷Þ âÞ÷á. Óýíôïìá èá îåêéíïýóáí åêóôñáôåßåò ãéá ôïí åíôïðéóìü ôùí áôüìùí ðïõ Ý÷ïõí ðñïäéÜèåóç óôç äéáôáñá÷Þ âÞ÷á, þóôå íá áíåõñåèïýí ôá ãïíßäéá ðïõ ðñïêáëïýí ôçí áíùìáëßá óôïí ìç÷áíéóìü ðïõ ñõèìßæåé ôïí âÞ÷á. ÕðÜñ÷ïõí áíáìöéóâÞôçôá Üôïìá ìå åõáéóèçóßá ðïõ âÞ÷ïõí åýêïëá, áëëÜ ç ìåëÝôç ôïõò èá ìáò Ýëåãå åëÜ÷éóôá ãéá ôá áßôéá ôùí ðåñéóóïôÝñùí ìïñöþí âÞ÷á. Ç áíáëïãßá áõôÞ Ý÷åé ôá üñéÜ ôçò. Ôï Üã÷ïò åßíáé ðïëõðëïêüôåñï áðü ôïí âÞ÷á, ïé ëåéôïõñãßåò ôïõ ëéãüôåñï ðñïöáíåßò êáé ðïéêßëåé ðïëý ðåñéóóüôåñï áíÜìåóá óôá Üôïìá. Áêüìá óçìáíôéêüôåñï, ôá åñåèßóìáôá ðïõ äéåãåßñïõí ôï Üã÷ïò åßíáé ëéãüôåñï ÷åéñïðéáóôÜ áðü ôá åñåèßóìáôá ðïõ ðñïêáëïýí âÞ÷á. Ï âÞ÷áò ðñïêáëåßôáé áðü îÝíï õëéêü óôçí áíáðíåõóôéêÞ ïäü, åíþ ôï Üã÷ïò äéåãåßñåôáé áðü ðïéêéëßá åñåèéóìÜôùí ðïõ õößóôáíôáé åðåîåñãáóßá óôï íïõ ìå ôñüðï ìõóôçñéþäç. Ôá ðñïöáíÝóôåñá åñåèßóìáôá Üã÷ïõò åßíáé ïé åéêüíåò åðéêßíäõíùí áíôéêåéìÝíùí Þ åñåèßóìáôá ðïõ Ý÷ïõí óõíäåèåß ìå ðüíï Þ êÜðïéá Üëëç äõóÜñåóôç áßóèçóç. Ôï ìåãáëýôåôï ðïóü êëéíéêïý Üã÷ïõò ùóôüóï, ðñïêáëåßôáé áðü ðïëýðëïêá åñåèßóìáôá ðïõ áðáéôïýí ëåðôÞ åñìçíåßá. ÅÜí, ãéá ðáñÜäåéãìá, äåí óáò ÷áéñåôÞóåé ï ðñïúóôÜìåíïò, äåí ðñïóêëçèåßôå óå ìßá óýóêåøç êáé Ýíáò ößëïò óáò áðïöåýãåé ôçí çìÝñá ðïõ èá áíáêïéíùèïýí áðïëýóåéò, áñ÷ßæåôå íá Ý÷åôå êáêÜ ðñïáéóèÞìáôá. ÅÜí üìùò Ý÷åôå ôá ãåíÝèëéÜ óáò êáé

Êåö. 14: Åßíáé ïé ÍïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá;

245

õðïøéÜæåóèå üôé óáò åôïéìÜæïõí Ýêðëçîç, ôá ßäéá åñåèßóìáôá èá äéåãåßñïõí ìéá ðïëý äéáöïñåôéêÞ áíôßäñáóç. Ôï ðáñÜäåéãìá áõôü ìüëéò ðïõ áããßæåé ôçí ðïëõðëïêüôçôá ôùí íïçôéêþí óõóôçìÜôùí ðïõ ñõèìßæïõí ôï Üã÷ïò. ÐïëëÝò åõ÷Ýò êáé öüâïé äåí öèÜíïõí ðïôÝ óôï óõíçäåéôü, ðáñüëá áõôÜ ðñïêáëïýí Üã÷ïò. Ç ãõíáßêá ðïõ Üñ÷éóå íá Ý÷åé äéáôáñá÷Ýò ðáíéêïý ôáõôü÷ñïíá ìå Ýíáí äåóìü åðÝìåíå üôé ôá äýï äåí óõíäÝïíôáí. Ôï ãåãïíüò üôé ðïëëÜ áðü ôá åñåèßóìáôá ðïõ ðñïêáëïýí Üã÷ïò áíáãíùñßæïíôáé äýóêïëá äåí óçìáßíåé üôé äåí õðÜñ÷ïõí êáé óßãïõñá äåí óçìáßíåé üôé ôï Üã÷ïò ðïõ ðñïêáëïýí åßíáé Ü÷ñçóôï Þ ðñïúüí áíþìáëùí åãêåöáëéêþí ìç÷áíéóìþí. Áíôßóôñüöùò, ôï ãåãïíüò üôé ôï Üã÷ïò åßíáé öõóéïëïãéêü äåí óçìáßíåé üôé åßíáé êáé ðÜíôá ÷ñÞóéìï. ÅðéðëÝïí, ðïëëÝò äéáôáñá÷Ýò Üã÷ïõò üíôùò ðñïêáëïýíôáé áðü ãåíåôéêÞ ðñïäéÜèåóç. Äåí ãíùñßæïõìå áêüìá åÜí èá åßíáé êáëýôåñï íá áíôéìåôùðßæïíôáé ùò ãåíåôéêÜ åëáôþììáôá Þ ùò öõóéïëïãéêÞ ðïéêéëïìïñößá. Óßãïõñá ôá åßäç êáé ç åðéêéíäõíüôçò ôùí äéáöüñùí áðåéëþí ðïéêßëïõí óçìáíôéêÜ áðü ôç ìßá ãåíéÜ óôçí åðüìåíç, ðñÜãìá ðïõ èá ðñÝðåé íá óõíôçñåß áñêåôÞ ãåíåôéêÞ ðïéêéëïìïñößá óôïõò ìç÷áíéóìïýò ðïõ ñõèìßæïõí ôï Üã÷ïò. ÅÜí ç øõ÷éáôñéêÞ ðáñáìåßíåé óôçí ôùñéíÞ ôçò ðïñåßá, èá êáôáëÞîåé íá áíôéìåôùðßæåé ìüíï ôéò äéáôáñá÷Ýò åêåßíåò ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü åõáðüäåéêôá åãêåöáëéêÜ åëáôþììáôá, åíþ ï ðüíïò êáé ïé ôáëáéðùñßåò ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò èá áöåèïýí óå Üëëïõò êëéíéêïýò ãéáôñïýò. ÊÜôé ôÝôïéï èá Þôáí áôõ÷Ýò ôüóï ãéá ôïõò áóèåíåßò üóï êáé ãéá ôïõò øõ÷éÜôñïõò. Ç õðüëïéðç éáôñéêÞ áíôéìåôùðßæåé ôéò öõóéïëïãéêÝò áìõíôéêÝò áðïêñßóåéò. Ãéáôß íá ìçí êÜíåé êáé ç øõ÷éáôñéêÞ ôï ßäéï; Ìå áõôüí áëëÜ êáé ìå Üëëïõò ôñüðïõò, ç åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ åßíáé ï äñüìïò ôçò øõ÷éáôñéêÞò ðñïò ìéá ãíÞóéá åíóùìÜôùóç ìå ôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ. Ç åíôáôéêÞ ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí êáôáíüçóç ôùí ëåéôïõñãéþí ôùí óõíáéóèçìÜôùí êáé ôçò öõóéïëïãéêÞò ôïõò ñýèìéóçò èá ðáñåß÷å, ãéá ôçí øõ÷éáôñéêÞ, êÜôé óõãêñßóéìï ìå áõôü ðïõ ðáñÝ÷åé ç öõóéïëïãßá ãéá ôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ. Èá ðáñåß÷å Ýíá ðëáßóéï ìÝóá óôï ïðïßï ç øõ÷ïðáèïëïãßá èá ìðïñïýóå íá ìåëåôçèåß üðùò ç ðáèïöõóéïëïãßá, Ýôóé þóôå íá êáôáíïÞóïõìå ôß äåí ðÞãå êáëÜ ìå ôç öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí óõóôçìÜôùí ôïõ óþìáôïò. ¸÷ïõìå êÜèå ëüãï íá ðñïóäïêïýìå üôé ç åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç èá öÝñåé ôç ìåëÝôç ôùí íïçôéêþí äéáôáñá÷þí îáíÜ óôïí ÷þñï ôçò éáôñéêÞò, âáóéæüìåíç ü÷é ó’ Ýíá ÷ïíäñïåéäÝò «éáôñéêü ðñüôõðï» ôùí óõíáéóèçìáôéêþí ðñïâëçìÜôùí, áëëÜ óôçí ßäéá ÄáñâéíéêÞ ðñïóÝããéóç ðïõ åßíáé ôüóï ÷ñÞóéìç óôçí õðüëïéðç éáôñéêÞ.

246

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 15

Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò Ôßðïôå óôç âéïëïãßá äåí Ý÷åé íüçìá ðáñÜ ìïíÜ÷á êÜôù áðü ôï öùò ôçò åîÝëéîçò. -Èåïäüóéïò ÍôïìðæÜíóêõ, 1973

Äéáó÷ßæåôå Ýíá èáìíþíá ðñï÷ùñþíôáò óå Ýíá êáëïðáôçìÝíï ìïíïðÜôé üôáí ìéá áêôßíá ôïõ ðñùéíïý Þëéïõ áíôáíáêëÜôáé åðÜíù óå êÜôé ðïõ åßíáé ðåóìÝíï óå Ýíá ðáëáéüôåñï äñïìÜêé. Áêïëïõèåßôå ôç ëÜìøç êáé áíáêáëýðôåôå Ýíá ðáëéïìïäßôéêï ÷ñõóü ñïëüé ôóÝðçò. ºóùò åßíáé ôï ßäéï ðáëéü ñïëüé ðïõ ïé ðåñáóôéêïß ôï Ýâñéóêáí åðß äýï áéþíåò, áëëÜ åß÷áí ðñïóðåñÜóåé ìåñéêÝò ëåðôïìÝñåéåò. ôåëåéüôçôÜ ôïõ áêüìá ðñïêáëåß ôïí èáõìáóìü. Ç ñáöÞ ôñéãýñù óôç èÞêç åßíáé ó÷åäüí áüñáôç. Ôï êñýóôáëëï åßíáé óõììåôñéêü êáé áóôñáöôåñü. Ç áëõóßäá åßíáé êáìùìÝíç áðü õðÝñï÷ïõò ìéêñïóêïðéêïýò ÷ñõóïýò êñßêïõò. Ïé áñéèìïß åßíáé áíÜãëõöïé ãýñù áðü ôçí ìÜñêá ôçò Ùñïëïãïðïéåßáò ÆùÞ. ¼ìùò êáèþò èáõìÜæåôå ôçí ôÝ÷íç ôïõ ùñïëïãïðïéïý ðïõ ôï êáôáóêåýáóå, ôï öùò áðïêáëýðôåé ìåñéêÝò áôÝëåéåò ðïõ åêðëÞóïõí. Ôï êñýóôáëëï åßíáé ãåìÜôï áðü åëáöñüôáôåò ðáñáìïñöþóåéò. Êáé ç áëõóßäá, ðáñüôé üìïñöç êáé åýêáìðôç, åßíáé ëåðôÞ êáé êïììÝíç, ðñÜãìá ðïõ åîçãåß ãéáôß ôï ñïëüé âñßóêåôáé êÜôù êé ü÷é óå ìéá ôóÝðç. Ìéá êïéëüôçôá óôç ñáöÞ åßíáé ôÝëåéá êáôáóêåõáóìÝíç ãéá íá áêïõìðÜ ï áíôß÷åéñáò áëëÜ êáé áñêåôÜ ìåãÜëç þóôå íá ìðáßíïõí åýêïëá ÷þìá êáé íåñü. Ôß ðåñßåñãá åëáôôþììáôá! Áíïßãåôå ôçí ðëÜôç êáé áðïñåßôå êáé ðÜëé ìå ôïí åêðëçêôéêü ìç÷áíéóìü. Ðþò èá ìðïñïýóå êáíåßò íá Ý÷åé ó÷åäéÜóåé, ðïëý äå ðåñéóóüôåñï íá Ý÷åé êáôáóêåõÜóåé, ôüóåò ðïëëÝò êáëïêïììÝíåò ôá÷ýôçôåò áðü áíïîåßäùôï ìðñïýíôæï, ôï áôóÜëéíï åëáôÞñéï ðïõ åßíáé ëåðôü óáí ôñß÷á, ôïí ôñï÷ü éóïññïðßáò ðïõ áíáñôÜôáé áðü ìéêñïóêïðéêÜ ðåôñÜäéá; ¼ôáí üìùò ðñïóðáèÞóåôå íá âÜëåôå óùóôÜ ôçí þñá, ï ìï÷ëüò åßíáé ôüóï ìéêñüò ðïõ ó÷åäüí äåí ìðïñåßôå íá ôïí ðéÜóåôå êáé

Ç

247

248

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

÷ñåéÜæïíôáé äþäåêá ðåñéóôñïöÝò ãéá íá ðñï÷ùñÞóïõí ïé äåßêôåò ìüíï êáôÜ ìßá þñá. ÊïõíÜôå ôï ñïëüé. Áêïýãåôáé ôï ôéê-ôáê ãéá ðÝíôå äåõôåñüëåðôá, ìåôÜ óôáìáôÜ áðü íéöÜäåò óêïõñéÜò ðïõ öåýãïõí áðü ôï áôóÜëéíï åëáôÞñéï. Ôß ðåñßåñãï êáôáóêåýáóìá ðïõ åßíáé! Ôüóï ôÝëåéï áðü ðïëëÝò áðüøåéò êáé áðü ôçí Üëëç, ó÷åäüí ðñï÷åéñïöôéáãìÝíï. Ðþò èá ìðïñïýóå ï êáôáóêåõáóôÞò åíüò ôÝôïéïõ áñéóôïõñãÞìáôïò íá åðÝôñåøå ôüóá ðïëëÜ åìöáíÞ åëáôôþìáôá; ÌÝóá óôç èÞêç åßíáé ÷áñáãìÝíá ìéêñïóêïðéêÜ ãñÜììáôá. ÂãÜæåôå ôï ìåãåèõíôéêü óáò öáêü êáé äéáâÜæåôå: ÅÐÉÓÊÏÐÙÍÔÁÓ ÔÁ ÁÉÔÉÁ ÔÙÍ ÍÏÓÙÍ ÅðéóôñÝöïõìå ôþñá åêåß áðü üðïõ îåêéíÞóáìå, óå ìéá öáéíïìåíéêÞ áóõìöùíßá óôïí ðõñÞíá ôçò éáôñéêÞò. ÐáñÜ ôïí õðÝñï÷ï ó÷åäéáóìü ôïõò, ôá óþìáôÜ ìáò Ý÷ïõí ÷ïíäñïåéäÞ åëáôôþìáôá. Ðáñüëåò ôéò ðïëëáðëÝò ãñáììÝò ÜìõíÜò ìáò, Ý÷ïõìå ÷ßëéåò åõðÜèåéåò. ÐáñÜ ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò ãéá ôá÷åßá åðéäéüñèùóç áêñéâåßáò, ôá óþìáôÜ ìáò áíáðüöåõêôá ÷åéñïôåñåýïõí êáé ôåëéêÜ ÷áëïýí. Ðñéí áðü ôïí Äáñâßíï, ïé ãéáôñïß äåí ìðïñïýóáí ðáñÜ íá áðïñïýí ìå ôüóç áóõìöùíßá, ßóùò ìå ôçí åëðßäá üôé ç áóõìöùíßá åßíáé ìÝñïò ìéáò êïóìéêÞò öÜñóáò. Áðü ôïí Äáñâßíï êáé ðÝñá, ç áóõìöùíßá óõ÷íÜ áðïäüèçêå ëáíèáóìÝíá óôçí õðïôéèÝìåíç áäõíáìßá êáé éäéïôñïðßá ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. Õðü ôï öùò ùóôüóï ôïõ óýã÷ñïíïõ Äáñâéíéóìïý, ç áóõìöùíßá îåäéðëþíåôáé áðïêáëýðôïíôáò ìßá åíüôçôá áðïôåëïýìåíç áðü îåêÜèáñá ìÝñç üðïõ âñßóêåé èÝóç ôï êáèÝíá áðü ôá ðïëëÜ äéáêñéôÜ áßôéá ôùí íïóçìÜôùí. Ãéáôß äåí åßíáé ôï óþìá ðéï áîéüðéóôï; Ãéáôß êáô’ áñ÷Þí õðÜñ÷ïõí ôá íïóÞìáôá; ¼ðùò åßäáìå, õðÜñ÷ïõí áîéïðñüóåêôá ëßãïé ëüãïé ãé áõôü. Ðñþôïí, õðÜñ÷ïõí ãïíßäéá ðïõ ìáò êáèéóôïýí åõÜëùôïõò óå íïóÞìáôá. ÌåñéêÜ−ëéãüôåñá ùóôüóï áð’ üôé åß÷å õðïôåèåß−åßíáé åëëáôùìáôéêÜ ãïíßäéá ðïõ ðñïêýðôïõí óõíå÷þò áðü íÝåò ìåôáëëáãÝò áëëÜ äéáôçñïýíôáé óå ÷áìçëÞ óõ÷íüôçôá áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. ¢ëëá ãïíßäéá äåí ìðïñïýí íá áðáëåéöèïýí äéüôé äåí äçìéïõñãïýí êáíÝíá ìåéïíÝêôçìá áñìïóôéêüôçôáò Ýùò üôïõ ç æùÞ Ý÷åé ðñï÷ùñÞóåé ðïëý. Ùóôüóï ôá ðåñéóóüôåñá åðéâëáâÞ áðïôåëÝóìáôá áðü ãïíßäéá äéáôçñïýíôáé åíåñãÜ áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ äéüôé ðñïóäßäïõí ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ äåí Ý÷ïõí åêôéìçèåß êáé ôá ïðïßá õðåñôåñïýí ôïõ ôéìÞìáôïò. ÌåñéêÜ ãïíßäéá óõíôçñïýíôáé åîáéôßáò ôïõ ðëåïíåêôÞìáôïò ôùí åôåñïæõãùôéêþí áôüìùí. ÌåñéêÜ Üëëá åðéëÝãïíôáé äéüôé áõîÜíïõí ôçí ßäéá ôïõò ôç óõ÷íüôçôá, ðáñüëï ðïõ äçìéïõñãïýí ìåéïíÝêôçìá ãéá ôïí ïñãáíéóìü ðïõ ôá öÝñåé. ÌåñéêÜ åßíáé ãåíåôéêÝò éäéïôñïðßåò ðïõ Ý÷ïõí áñíçôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ìüíïí üôáí áëëçëåðéäñïýí ìå Ýíá íÝï ðåñéâáëëïíôéêü ðáñÜãïíôá. Äåýôåñïí, ôá íïóÞìáôá åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò ÝêèåóÞò ìáò óå êáéíïöáíåßò

249

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

ðáñÜãïíôåò ðïõ äåí õðÞñ÷áí óôï ðåñéâÜëëïí üðïõ åîåëé÷èÞêáìå. ÅÜí õðÜñîåé áñêåôüò ÷ñüíïò, ôï óþìá ìðïñåß íá ðñïóáñìïóèåß ó÷åäüí óå ïôéäÞðïôå, áëëÜ ôá äÝêá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ ðïëéôéóìïý äåí åßíáé áñêåôüò ÷ñüíïò êáé åðïìÝíùò õðïöÝñïõìå. Ïé ìïëõóìáôéêïß ðáñÜãïíôåò åîåëßóóïíôáé ôüóï ãñÞãïñá ðïõ ïé ÜìõíÝò ìáò õðïëåßðïíôáé ðÜíôá êáôÜ Ýíá âÞìá. Ôñßôïí, ôá íïóÞìáôá åßíáé áðïôåëÝóìáôá ó÷åäéáóôéêþí óõìâéâáóìþí, üðùò ç üñèéá óôÜóç êáé ôá ó÷åôéæüìåíá ðñïâëÞìáôá óôç ìÝóç. ÔÝôáñôïí, äåí åßìáóôå ôï ìüíï åßäïò ìå ðñïóáñìïãÝò ðñïåñ÷üìåíåò êáé óõíôçñïýìåíåò áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. Ç öõóéêÞ åðéëïãÞ åñãÜæåôáé ôï ßäéï óêëçñÜ êáé ãéá ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò ðïõ ðñïóðáèïýí íá ìáò öáí êáé ãéá ôïõò ïñãáíéóìïýò ðïõ åìåßò ðñïóðáèïýìå íá öÜìå. ¼ôáí óõãêñïýåóáé ìå üëïõò áõôïýò ôïõò ïñãáíéóìïýò, üðùò êáé óôï ìðÝéæìðïë, äåí ìðïñåßò íá ôïõò íéêÞóåéò üëïõò. ÔÝëïò, ôá íïóÞìáôá åßíáé áðïôÝëåóìá áôõ÷ïýò éóôïñéêÞò êëçñïíïìéÜò. ÅÜí ï ïñãáíéóìüò åß÷å ó÷åäéáóèåß ìå ôç äõíáôüôçôá êáéíïýñãéáò áñ÷Þò êáé ãåííáßùí áëëáãþí, èá õðÞñ÷áí êáëýôåñïé ôñüðïé áðïöõãÞò ðïëëþí íïóçìÜôùí. Äõóôõ÷þò, êÜèå åðáêüëïõèç ãåíéÜ áíèñþðéíùí óùìÜôùí ðñÝðåé íá ëåéôïõñãåß êáëÜ, ÷ùñßò ôçí åõêáéñßá ôçò ïðéóèïäñüìçóçò êáé ôçò êáéíïýñãéáò áñ÷Þò. Ôï áíèñþðéíï óþìá áðïäåéêíýåôáé ôáõôü÷ñïíá åýèñáõóôï êáé ñùìáëÝï. ¼ðùò üëá ôá ðñïúüíôá ôçò ïñãáíéêÞò åîÝëéîçò, åßíáé ìßá äÝóìç óõìâéâáóìþí, ðïõ ï êáèÝíáò ðñïóöÝñåé Ýíá ðëåïíÝêôçìá, óõ÷íÜ üìùò ìå ôßìçìá ôçí åõðÜèåéá óå íïóÞìáôá. Ïé åõðÜèåéá áõôÞ äåí ìðïñåß íá áðáëåéöèåß üóï êé áí äéáñêÝóåé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ, äéüôé åßíáé ç ßäéá ç äýíáìç ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò ðïõ ôçí äçìéïýñãçóå. ÅÑÅÕÍÁ Ôï íåïãÝííçôï åã÷åßñçìá ðïõ ëÝãåôáé ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ Ýñ÷åôáé áíôéìÝôùðï ìå ðïëëÜ åñùôÞìáôá. Ðïéïò åßíáé ï ìáêñïðñüèåóìïò óôü÷ïò ôïõ; Ðþò ðñÝðåé íá ðñï÷ùñïýìå óôçí áíÜëõóç åíüò íïóÞìáôïò áðü ôçí åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ; Ìå ðïéïí ôñüðï èá ðñÝðåé íá äéáôõðþíïíôáé êáé íá åëÝã÷ïíôáé ïé õðïèÝóåéò; Ðïéïò èá ðëçñþóåé ãéá ôçí Ýñåõíá áõôÞ; Ðïéïò èá äéåîáãÜãåé ôçí Ýñåõíá êáé óå ðïéá ðáíåðéóôçìéáêÜ ôìÞìáôá Þ Üëëïõò öïñåßò; Ãéáôß ôï åã÷åßñçìá áõôü áñãïðüñçóå ôüóï ðïëý; Îåêéíïýìå ìå ôïí ìáêñïðñüèåóìï óôü÷ï. Ðþò èá åßíáé ôá éáôñéêÜ åã÷åéñßäéá üôáí èá Ý÷ïõí åäñáéùèåß êáëÜ ïé åîåëéêôéêÝò ìåëÝôåò ôùí íïóçìÜôùí; Ôá ôñÝ÷ïíôá åã÷åéñßäéá ðåñéëáìâÜíïõí ôß åßíáé ãíùóôü ãéá ìéá äéáôáñá÷Þ ìå ôéò ðáñáäïóéáêÝò åðéêåöáëßäåò: óçìåßá êáé óõìðôþìáôá ôçò íüóïõ, åñãáóôçñéáêÜ åõñÞìáôá, äéáöïñéêÞ äéÜãíùóç, ðïñåßá, åðéðëïêÝò, åðéäçìéïëïãßá, ðáèïöõóéïëïãßá, áãùãÞ êáé Ýêâáóç. Ëåßðåé ìéá êáôçãïñßá. Ç ïëïêëçñùìÝíç óõæÞôçóç

250

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ìéáò íüóïõ ðñÝðåé íá ðáñÝ÷åé åðßóçò ìßá åîåëéêôéêÞ åîÞãçóç. Ðáñüëï ðïõ ìåñéêÜ ôñÝ÷ïíôá åã÷åéñßäéá Ý÷ïõí ìéá−äõï ðñïôÜóåéò ãéá ôá ðëåïíåêôÞìáôá ôïõ äñåðáíïêõôôáñéêïý ãïíéäßïõ Þ ôá ùöÝëç ôïõ âÞ÷á Þ ôïõ ðõñåôïý, êáíÝíá ôïõò äåí êáôáðéÜíåôáé óõóôçìáôéêÜ ìå ôéò åîåëéêôéêÝò äõíÜìåéò ðïõ äñïõí óôá ãïíßäéá ôá ïðïßá ðñïêáëïýí íïóÞìáôá, Þ ìå ôéò ëåðôïìÝñåéåò ôçò êïýñóáò åîïðëéóìþí ìåôáîý îåíéóôÞ êáé ðáñáóßôïõ. ÊÜèå ðåñéãñáöÞ íïóÞìáôïò óôá åã÷åéñßäéá èá Ýðñåðå, êáôÜ ôç ãíþìç ìáò, íá áöéåñþíåé Ýíá ôìÞìá óôéò åîåëéêôéêÝò ðëåõñÝò ôïõ. Ôï ôìÞìá áõôü èá êáôáðéÜíåôáé ìå ôá áêüëïõèá åñùôÞìáôá: 1. Ðïéåò ðëåõñÝò ôïõ óõíäñüìïõ åßíáé Üìåóåò åêöÜíóåéò ôçò íüóïõ êáé ðïéåò åßíáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá Üìõíá; 2. ÅÜí ç íüóïò Ý÷åé ãåíåôéêü óõóôáôéêü, ãéáôß ðáñáìÝíïõí ôá ãïíßäéá; 3. ÓõíåéóöÝñïõí óôç íüóï êáéíïöáíåßò ðåñéâáëëïíôéêïß ðáñÜãïíôåò; 4. ÅÜí ç íüóïò ó÷åôßæåôáé ìå ìüëõíóç, ðïéåò ðëåõñÝò ôçò íüóïõ ùöåëïýí ôïí îåíéóôÞ, ðïéåò ùöåëïýí ôïí ðáèïãüíï ïñãáíéóìü êáé ðïéÝò êáíÝíáí áðü ôïõò äýï; Ðïéåò óôñáôçãéêÝò ÷ñçóéìïðïéåß ï ðáèïãüíïò ïñãáíéóìüò ãéá íá åîïõäåôåñþóåé ôçí ÜìõíÜ ìáò êáé ðïéïõò åéäéêïýò ìç÷áíéóìïýò Üìõíáò äéáèÝôïõìå åíÜíôéá óôéò óôñáôçãéêÝò áõôÝò; 5. Ðïéïé ó÷åäéáóôéêïß óõìâéâáóìïß Þ ðïéá éóôïñéêÞ êëçñïíïìéÜ åñìçíåýåé ôçí åõðÜèåéÜ ìáò óôçí íüóï; ÅñùôÞìáôá ôÝôïéïõ ôýðïõ õðïäçëþíïõí áìÝóùò óçìáíôéêÞ áëëÜ ðáñáìåëçìÝíç Ýñåõíá ãéá ðïëëÜ íïóÞìáôá. Áêüìá êáé ôï êïéíü êñõïëüãçìá ðñïóöÝñåé ðïëëÝò åõêáéñßåò. Ðïéåò åßíáé ïé åðéðôþóåéò åÜí ðÜñåéò Þ åÜí äåí ðÜñåéò áóðéñßíç; Ðïéåò åßíáé ïé åðéðôþóåéò ôçò ÷ñÞóçò ñéíéêþí åéóðíåïìÝíùí Þ áðï÷ñåìðôéêþí öáñìÜêùí; Ãéá íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõìå ôéò êáôçãïñßåò ôïõ Êåöáëáßïõ 3, åßíáé ç ñéíüññïéá Üìõíá, ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï ï éüò åîáðëþíåôáé, Þ êáé ôá äýï; Óôçí ðëåéïøçößá ôïõò êáé ðáñÜ ôçí áðëüôçôá ôçò óýëëçøçò êáé ôá ðñïöáíþò ÷ñÞóéìá ãéá üëïõò ìáò óõìðåñÜóìáôá, ôÝôïéá ó÷Ýäéá Ýñåõíáò äåí Ý÷ïõí áêüìá áíáëçöèåß. ÐÜñôå êÜôé ðïëý ðéï ÷ñüíéï êáé ðïëýðëïêï, ôç öëåãìïíÞ ôçò ðåëìáôéáßáò áðïíåýñùóçò. Áõôç ç êïéíÞ áíùìáëßá ðñïêáëåß Ýíôïíï ðüíï óôçí åóùôåñéêÞ ðëåõñÜ ôçò öôÝñíáò, éäéáßôåñá ôï ðñùß. Ôï åããýò áßôéï åßíáé öëåãìïíÞ óôï óçìåßï üðïõ ç öôÝñíá óõíäÝåôáé ìå ôçí ðåëìáôéáßá áðïíåýñùóç, ìéá äÝóìç óêëçñïý éóôïý ðïõ óõíäÝåé ôï åìðñüò ìå ôï ðßóù ìÝñïò ôïõ Üêñïõ ðïäüò óáí ôçí ÷ïñäÞ åíüò ôüîïõ, õðïóôçñßæïíôáò ôçí ðïäéêÞ êáìÜñá. Ìå êÜèå âÞìá ç ðåëìáôéáßá áðïíåýñùóç åêôåßíåôáé, óçêþíïíôáò ôï âÜñïò ôïõ óþìáôïò ÷éëéÜäåò öïñÝò ôçí çìÝñá. Ãéáôß áõôÞ ç ðåñéôïíßá ÷áëÜ ôüóï óõ÷íÜ; Ç åýêïëç áðÜíôçóç

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

251

åßíáé üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí ìðïñåß íá äéáìïñöþóåé Ýíáí éóôü áñêåôÜ éó÷õñü ãéá ôçí åñãáóßá áõôÞ−áëëÜ ðëÝïí ìéá ôÝôïéá åîÞãçóç öáíôÜæåé ýðïðôç. ÊÜðùò ðéï áëçèïöáíÞò åßíáé ç ðéèáíüôçôá üôé áñ÷ßóáìå íá âáäßæïõìå óôá äýï ðüäéá ôüóï ðñüóöáôá ðïõ ç öõóéêÞ åðéëïãÞ äåí Ý÷åé ðñïöèÜóåé íá äõíáìþóåé áñêåôÜ ôçí ðåëìáôéáßá áðïíåýñùóç. Ôï ðñüâëçìá ìå áõôÞ ôçí åîÞãçóç åßíáé üôé ç öëåãìïíÞ ôçò ðåëìáôéáßáò áðïíåýñùóçò åßíáé êïéíÞ êáé äçìéïõñãåß áíáðçñßá. ¼ðùò êáé ç ìõùðßá, ìÝóá óôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí, èá ìåßùíå ôüóï äñáóôéêÜ ôçí áñìïóôéêüçôôá ðïõ èá õößóôáôï Ýíôïíç áñíçôéêÞ åðéëïãÞ. ÏñéóìÝíïé åéäéêïß ëåí üôé ç öëåãìïíÞ ôçò ðåëìáôéáßáò áðïíåýñùóçò äçìéïõñãåßôáé óå Üôïìá ðïõ ðåñðáôïýí ìå ôá äÜ÷ôõëá ðñïò ôá Ýîù, ðñÜãìá ðïõ áõîÜíåé ôçí ðßåóç óôïí éóôü. ÁëëÜ ôüôå, ãéáôß ðåñðáôïýìå Ýôóé; Åßíáé ìÞðùò åîáéôßáò ôçò óýã÷ñïíçò óõíÞèåéáò íá öïñÜìå ðáðïýôóéá; ÁëëÜ êáé ðïëëïß Üíèñùðïé ðïõ ðïôÝ ôïõò äåí öüñåóáí ðáðïýôóéá ðåñðáôïýí åðßóçò ìå ôá äÜêôõëÜ ðñïò ôá Ýîù. Äýï åíäåßîåéò õðïäçëþíïõí üôé ç öëåãìïíÞ ôçò ðåëìáôéáßáò áðïíåýñùóçò ßóùò åßíáé áðïôÝëåóìá êáéíïöáíïýò ðåñéâÜëëïíôïò. Ðñþôïí, ïé áóêÞóåéò ðïõ åêôåßíïõí ôçí ðåëìáôéáßá áðïíåýñùóç ãéá íá ôçí êÜíïõí ìáêñýôåñç êáé ðéï áíèåêôéêÞ åßíáé áðïôåëåóìáôéêÝò óôçí áíáêïýöéóç ôïõ ðñïâëÞìáôïò. Äåýôåñïí, ïé ðåñéóóüôåñïé êÜíïõìå êÜôé ðïõ äåí Ýêáíáí ïé ôñïöïóõëëÝêôåò: êáèüìáóôå óå êáñÝêëåò üëç ôçí çìÝñá. Ç ðëåéïøçößá ôùí êõíçãþí-ôñïöïóõëëåêôþí ðåñðáôïýí êáèçìåñéíÜ åðß þñåò, áíôß íá óõìðéÝæïõí ôçí ÜóêçóÞ ôïõò óôï óýã÷ñïíï ìéóÜùñï áåñïâéêÞò ãõìíáóôéêÞò. ¼ôáí äåí ðåñðáôïýí, äåí ÷ñçóéìïðïéïýí êáèßóìáôá áëëÜ êÜèïíôáé ïêëáäüí, ìéá óôÜóç ðïõ åêôåßíåé óôáèåñÜ ôçí ðåëìáôéáßá áðïíåýñùóç. Äåí ðÜó÷ïõí áðü öëåãìïíÞ ôçò ðåëìáôéáßáò áðïíåýñùóçò êáé äåí Ý÷ïõí áíÜãêç áðü öõóéêïèåñáðåßá, áðëþò êÜèïíôáé ïêëáäüí êáé ðåñðáôïýí åðß þñåò êáèçìåñéíÜ. Ç õðüèåóç áõôÞ, üôé ç öëåãìïíÞ ôçò ðåëìáôéáßáò áðïíåýñùóçò åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò ðáñáôåôáìÝíçò êáèéóôéêÞò æùÞò ðïõ åðéôñÝðåé óôçí ðåëìáôéáßá áðïíåýñùóç íá óõóðÜôáé êáé üôé ç áíùìáëßá ìðïñåß íá ðñïëçöèåß êáé íá áíáêïõöéóèåß áðü ôï ïêëáäüí êáé Üëëåò åêôÜóåéò ôçò áðïíåýñùóçò, ìðïñåß íá åëåã÷èåß Üìåóá ìå åðéäçìéïëïãéêÜ äåäïìÝíá êáèþò êáé ìå ìåëÝôåò èåñáðåõôéêïý êñéôçñßïõ. Ìéá êáëÞ ðñüêëçóç ãéá ôç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ åßíáé åðßóçò ç ôñÝ÷ïõóá äéáìÜ÷ç ãéá ôçí áîßá ôùí áíôéïîåéäùôéêþí üðùò ç âéôáìßíç C, ç âéôáìßíç Å êáé ç â-êáñïôßíç. Ç ëáúêÞ óïößá áðïäßäåé áðü ðáëéÜ óôïõò ðáñÜãïíôåò áõôïýò ôçí éêáíüôçôá íá ìåéþíïõí ôçí êáñäéáêÝò íüóïõò, ôïí êáñêßíï, áêüìá êáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ãÞñáíóçò. Åëåã÷üìåíåò ìåëÝôåò õðïóôçñßæïõí ìå áõîáíüìåíï ñõèìü áõôÝò ôéò áðüøåéò, åéäéêÜ ãéá ôçí ðñüëçøç ôçò áèçñïóêëÞñõíóçò, áí êáé ìßá ìåãÜëç ìåëÝôç ôïõ 1994 áíÝöåñå üôé ç â-êáñïôßíç öÜíçêå íá áõîÜíåé ôçí ðéèáíüôçôá êáñêßíïõ óå ïñéóìÝíá Üôïìá. Ïé ðáñÜãïíôåò áêüìá èåùñïýíôáé áìöéëåãüìåíïé êáé ðïëëïß ãéáôñïß ðïõ ôïõò ìåëåôïýí óõìâïõëåýïõí åðéöõëáêôéêüôçôá Ýùò üôïõ ìåãáëýôåñåò ìåëÝôåò ìðïñÝóïõí íá áîéïëïãÞóïõí ôüóï ôïõò

252

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êéíäýíïõò üóï êáé ôá ùöÝëç ôïõò. Óõìöùíïýìå ìå Ýíá ãåíéêü óõíôçñçôéóìü, åëðßæïõìå üìùò üôé ç åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ èá åðéôá÷ýíåé ôç äéáäéêáóßá. Ðñùôýôåñá óôï âéâëßï ðáñáôçñÞóáìå üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ öáßíåôáé íá åß÷å ùò áðïôÝëåóìá õøçëÜ åðßðåäá ðïëëþí áðü ôá áíôéïîåéäùôéêÜ ôïõ ßäéïõ ôïõ óþìáôïò, áêüìá êé áí ðñïêáëïýí íïóÞìáôá. Ôá åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò åßíáé õøçëüôåñá óå åßäç ðïõ æïõí ðåñéóóüôåñï êáé åßíáé ôüóï õøçëÜ óôïí Üíèñùðï ðïõ åßìáóôå åõðáèåßò óôçí ðïäÜãñá. Öáßíåôáé üôé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ Ý÷åé äñÜóåé áõîÜíïíôáò ôá áíèñþðéíá åðßðåäá ôïõ ïõñéêïý ïîÝïò, ôçò õðåñïîåéäéêÞò äéóìïõôÜóçò êáé ßóùò åðßóçò ôçò ÷ïëåñõèñßíçò êáé Üëëùí ïõóéþí, äéüôé åßíáé áíôéïîåéäùôéêïß ðáñÜãïíôåò ðïõ åðéâñáäýíïõí ìåñéêÝò óõíÝðåéåò ôçò ãÞñáíóçò, óå Ýíá åßäïò ðïõ Ý÷åé áõîÞóåé êáôÜ ðïëý ôçí äéÜñêåéá æùÞò ôïõ ìüëéò ìÝóá óôá ôåëåõôáßá åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. Ãéáôß ôï óþìá äåí Ý÷åé Þäç âÝëôéóôá åðßðåäá áíôéïîåéäùôéêþí ðáñáãüíôùí; Ðéèáíüí ïé ìç÷áíéóìïß åíÜíôéá óôç ãÞñáíóç ðñïóðáèïýí áêüìá íá ðñïöèÜóïõí ôçí ðñüóöáôç áýîçóç ôçò äéÜñêåéáò æùÞò ìáò. Åßíáé åðßóçò ðéèáíüí üôé ôï êüóôïò ôùí õøçëþí åðéðÝäùí áíôéïîåéäùôéêþí ðáñáãüíôùí (ßóùò ìåéþíåôáé ç áíôßóôáóÞ ìáò óå ëïéìþîåéò Þ ôïîßíåò;) ôïõò Ý÷ïõí ðåñéïñßóåé óå åðßðåäá ðïõ Þôáí Üñéóôá ãéá ìéá æùÞ ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, æùÞ äçëáäÞ ðïõ äéáñêïýóå ôñéÜíôá Þ óáñÜíôá ÷ñüíéá. Ïé ðéèáíüôçôåò áõôÝò õðïäçëþíïõí üôé ç ðñïóèÞêç ðáñáðáíßóéùí áíôéïîåéäùôéêþí óôçí äéáôñïöÞ ßóùò Ý÷åé ðáñáðÜíù ùöÝëç áð’ üôé êüóôïò. Óå áíôßèåóç ìå ôéò ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò üðïõ ç åîåëéêôéêÞ ìáôéÜ áíôéôßèåôáé óôçí õðåñâïëéêÞ ðáñÝìâáóç, åäþ õðïóôçñßæåé ôçí åíåñãü åðéäßùîç óôñáôçãéêþí ðïõ åíäå÷ïìÝíùò èá ðñïëÜâïõí ïñéóìÝíåò óõíÝðåéåò ôçò ãÞñáíóçò. Èá ðñÝðåé íá øÜîïõìå êáé ãéá Üëëá áíôéïîåéäùôéêÜ ìÝóá óôï óþìá êáé íá áîéïëïãÞóïõìå ôï êüóôïò êáé ôéò ùöÝëåéÝò ôïõò. Èá Þôáí åíäéáöÝñïí íá äïýìå åÜí ôá Üôïìá ìå õøçëÜ åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò Ý÷ïõí êáé Üëëï ôßìçìá åêôüò áðü ôçí ðïäÜãñá êáé åÜí åìöáíßæïõí ëéãüôåñá óçìÜäéá ãÞñáíóçò áðü Üëëá Üôïìá. Èá åßíáé åðßóçò óçìáíôéêÞ ðáñüìïéá äéåñåýíçóç êüóôïõò êáé ùöåëåéþí óôá óõããåíéêÜ ìáò ðñùôåýïíôá. Ìå ôçí ãíþóç áõôÞ èá åßìáóôå óå êáëýôåñç èÝóç íá áðïöáóßóïõìå ðïéïò èá ùöåëçèåß áðü ôç ÷ïñÞãçóç áíôéïîåéäùôéêþí êáé ðïéåò èá åßíáé ïé ðéèáíÝò ðáñåíÝñãåéåò. Ôï âéâëßï ìáò ðåñéÝ÷åé ðñïôÜóåéò ãéá äåêÜäåò ìåëåôþí, ðïëëÝò áðü ôéò ïðïßåò ìáò öáßíïíôáé åîáéñåôéêÜ èÝìáôá ãéá äéäáêôïñéêÝò äéáôñéâÝò, åíþ Üëëåò ðñïóöÝñïõí áñêåôÝò ðñïêëÞóåéò ãéá ìéá ïëüêëçñç êáñéÝñá. Ç äéåîáãùãÞ ôïõò ùóôüóï èá åßíáé äýóêïëç, äéüôé êáììßá êõâåñíçôéêÞ ïñãÜíùóç óôéò ÇÐÁ äåí óôçñßæåé óÞìåñá ôÝôïéá ðñïãñÜììáôá. Ïé õðÜñ÷ïõóåò åðéôñïðÝò ÷ñçìáôïäüôçóçò åßíáé åðéöõëáêôéêÝò óôçí õðïóôÞñéîÞ ôïõò äéüôé ç åíôïëÞ ôïõò åßíáé íá ðáñÝ÷ïõí ðüñïõò ãéá ôç ìåëÝôç ôùí åããýò ìç÷áíéóìþí êáé ôçò áãùãÞò ôùí óõãêåêñéìÝíùí íïóçìÜôùí. ÅðéðëÝïí, ëßãá ìÝëç ôÝôïéùí åðéôñïðþí ãíùñßæïõí ïôéäÞðïôå ãéá ôç äéáôýðùóç Þ ôçí åðáëÞèåõóç ôùí åîåëéêôéêþí éäåþí, åíþ

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

253

ïñéóìÝíá ìÝëç ðéèáíüí Ý÷ïõí áíçóõ÷ßåò ðïõ âáóßæïíôáé óå èåìåëéþäéåéò ðáñáíïÞóåéò ãéá ôçí åðéóôçìïíéêÞ áîßá ôùí åîåëéêôéêþí õðïèÝóåùí. Ôï óýóôçìá ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá êáèïñéóèïýí ïé ÷ñçìáôïäïôéêÝò ðñïôáéñáéüôçôåò Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí åëá÷éóôïðïßçóç ÷ñçìáôïäïôéêÞò ðéèáíüôçôáò áêüìá êáé ìå ôçí ýðáñîç ëßãùí ôÝôïéùí áôüìùí. ¼ôáí æçôÜìå áðü âéï÷çìéêïýò Þ åðéäçìéïëüãïõò íá êñßíïõí ðñïôÜóåéò ðïõ åëÝã÷ïõí åîåëéêôéêÝò õðïèÝóåéò åßíáé óáí íá æçôÜìå áðü ÷çìéêïýò íá êñßíïõí ðñïôÜóåéò ãéá ôçí êßíçóç ôùí çðåßñùí. Ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ áðáéôåß ôéò äéêÝò ôçò ÷ñçìáôïäïôéêÝò åðéôñïðÝò óôåëå÷ùìÝíåò ìå êñéôÝò ðïõ ãíùñßæïõí ôéò Ýííïéåò êáé ôéò ìåèüäïõò ôçò åîåëéêôéêÞò âéïëïãßáò. ÑåáëéóôéêÜ, ïé ðñïïðôéêÝò ãéá óýíôïìç êõâåñíçôéêÞ ÷ñçìáôïäüôçóç äåí åßíáé ëáìðñÝò. Ç åëðßäá ãéá ôá÷åßá áíÜðôõîç ôïõ ðåäßïõ Ýãêåéôáé óôï üñáìá éäéùôþí äùñçôþí êáé éäñõìÜôùí ðïõ èá ìðïñïýóáí íá äçìéïõñãÞóïõí Éíóôéôïýôá ãéá íá õðïóôçñßîïõí ôçí áíÜðôõîç ôçò ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò. Áêüìá êáé ìåôñéïðáèÞò õðïóôÞñéîç ôÝôïéïõ ôýðïõ èá Üëëáæå ãñÞãïñá ôçí ðïñåßá ôçò åðéóôÞìçò, áêñéâþò üðùò êáé ðñïçãïýìåíåò åðåíäýóåéò óôç âéï÷çìéêÞ êáé ãåíåôéêÞ Ýñåõíá ìåôáìïñöþíïõí ôþñá ôç æùÞ ìáò. ¼ðùò ðáñáôÞñçóå ï Rene Dubos ôï 1965: Ç ðáñïýóá êáôÜóôáóç ôçò ïñãáíéóìéêÞò Âéïëïãßáò êáé åéäéêÜ ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ÉáôñéêÞò åßíáé ìå ðïëëïýò ôñüðïõò ðáñüìïéá ìå ôçí êáôÜóôáóç ôùí öõóéêï÷çìéêþí åðéóôçìþí ãýñù óôá 1900. Ôçí åðï÷Þ åêåßíç äåí õðÞñ÷å ìÝñïò óôéò ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò áöéåñùìÝíï óôçí ìåëÝôç ôçò öõóéêï÷çìéêÞò Âéïëïãßáò êáé ïé åðéóôÞìïíåò ðïõ åß÷áí åíäéáöÝñïí ãéá ôï ðåäßï áíôéìåôùðßæïíôáí ùò ðïëßôåò äåýôåñçò êáôçãïñßáò ìÝóá óôçí ÉáôñéêÞ êïéíüôçôá. Åõôõ÷þò, ìåñéêïß öéëÜíèñùðïé óõíçäåéôïðïßçóáí ôçí êáôÜóôáóç êáé äþñéóáí íÝåò åñåõíçôéêÝò åãêáôáóôÜóåéò þóôå íá ìåôáâÜëëïõí ôçí ôÜóç. Ôï Éíóôéôïýôï Rockefeller áðïôåëåß ðéèáíþò ôï áíôéðñïóùðåõôéêüôåñï ðáñÜäåéãìá ìéáò óõíåéäçôÞò êáé åðéôõ÷ïýò ðñïóðÜèåéáò ðïõ ðáñåß÷å ôç âÜóç öõóéêï÷çìéêþí ãíþóåùí ãéá ôçí ÉáôñéêÞ... Ç ïñãáíéóìéêÞ êáé éäéáéôÝñùò ç ðåñéâáëëïíôéêÞ ÉáôñéêÞ áðïôåëïýí óÞìåñá ðáñèÝíåò ðåñéï÷Ýò áíåðôõãìÝíåò áêüìá ëéãüôåñï áð’ üóï Þôáí ç öõóéêï÷çìéêÞ Âéïëïãßá ðñéí áðü 50 ÷ñüíéá. Èá ðáñáìåßíïõí ÷ùñßò áíÜðôõîç åêôüò åÜí ãßíåé óõóôçìáôéêÞ ðñïóðÜèåéá íá ôïõò äïèåß ðáíåðéóôçìéáêÞ áíáãíþñéóç êáé íá ðáñáó÷åèïýí éêáíïðïéçôéêÝò åãêáôáóôÜóåéò ãéá ôçí äéåñåýíçóÞ ôïõò.

ÃÉÁÔÉ ×ÑÅÉÁÓÈÇÊÅ ÔÏÓÏÓ ÐÏËÕÓ ×ÑÏÍÏÓ; Ãéáôß ÷ñåéÜóèçêáí ðÜíù áðü åêáôüí ðåíÞíôá ÷ñüíéá ìÝ÷ñé íá åöáñìïóèåß óõóôçìáôéêÜ ç èåùñßá ôïõ Äáñâßíïõ óôçí ÉáôñéêÞ; Ïé éóôïñéêïß ôçò åðéóôÞìçò

254

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êÜðïôå èá èÝóïõí ôï åñþôçìá, áðü ôçí äéêÞ ìáò êïíôéíÞ óêïðéÜ ðÜíôùò âëÝðïõìå áñêåôÝò ðéèáíÝò áðáíôÞóåéò: ôçí õðïôéèÝìåíç äõóêïëßá óôçí äéáôýðùóç êáé åðáëÞèåõóç åîåëéêôéêþí õðïèÝóåùí ãéá ôá íïóÞìáôá, ôçí ðñüóöáôç åðßôåõîç ïñéóìÝíçò ðñïüäïõ óôç åîåëéêôéêÞ Âéïëïãßá êáé ìåñéêÝò éäéáôåñüôçôåò óôï ðåäßï ôçò ÉáôñéêÞò. Ïé âéïëüãïé Ý÷ïõí áðü êáéñü ðñïóðáèÞóåé íá äéáëåõêÜíïõí ôçí åîåëéêôéêÞ êáôáãùãÞ êáé ëåéôïõñãßá ôùí ïñãáíéóìéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ÷ñåéÜóèçêå üìùò åíôõðùóéáêÜ ðïëýò ÷ñüíïò ãéá íá óõíçäåéôïðïéÞóïõìå üôé áõôÞ ç ðñïóðÜèåéá åßíáé ïõóéùäþò äéáöïñåôéêÞ áðü ôçí ðñïóðÜèåéá äéáëåýêáíóçò ôçò äïìÞò ôùí ïñãáíéóìþí êáé ôïõ ôñüðïõ ëåéôïõñãßáò ôïõò. Ï Ernst Meyr, Âéïëüãïò áðü ôï ×Üñâáñíô, áíé÷íåýåé ôçí ðáñÜëëçëç áíÜðôõîç ôùí äýï áõôþí Âéïëïãéþí óôï âéâëßï ôïõ Ç ÁíÜðôõîç ôçò ÂéïëïãéêÞò ÓêÝøçò. Ç ÉáôñéêÞ, ðáñüôé óôçí áé÷ìÞ ôïõ äüñáôïò ôçò åããýò Âéïëïãßáò, Ý÷åé ðåñéÝñãùò êáèõóôåñÞóåé ðïëý óôçí áíôéìåôþðéóç åîåëéêôéêþí åñùôçìÜôùí. Êé áõôü åí ìÝñåé ïöåßëåôáé, ÷ùñßò áìöéâïëßá, óôï üôé ôá åñùôÞìáôá êáé ïé óôü÷ïé äéáöÝñïõí ôüóï ðïëý. Ç ìåôÜâáóç áðü ôï åñþôçìá «ãéáôß Ýíá Üôïìï íïóåß áðü ôï óõãêåêñéìÝíï íüóçìá» óôï åñþôçìá «ðïéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ åßäïõò êáèéóôïýí üëá ôá ìÝëç ôïõ åõÜëùôá óôï íüóçìá» åßíáé êïðéáóôéêÞ. ÌÝ÷ñé ôþñá Þôáí ëßãï ðáñÜîåíï áêüìá êáé ôï åñþôçìá ðþò êÜôé ôüóï ìç ðñïóáñìïóôéêü üðùò ôá íïóÞìáôá èá ìðïñïýóå íá Ý÷åé äéáìïñöùèåß áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ. ÅðéðëÝïí, ç ÉáôñéêÞ åßíáé ðñáêôéêüò ÷þñïò êáé äåí åß÷å êáôáóôåß óáöÝò ðþò ïé åîåëéêôéêÝò åñìçíåßåò èá ìðïñïýóáí íá ìáò âïçèÞóïõí óôçí ðñüëçøç ôùí íïóçìÜôùí. Åëðßæïõìå üôé ôï âéâëßï áõôü èá ðåßóåé ðïëëïýò ðùò ç áíáæÞôçóç åîåëéêôéêþí åîçãÞóåùí ãéá ôçí áóèÝíåéá áöåíüò åßíáé äõíáôÞ êáé áöåôÝñïõ Ý÷åé ïõóéáóôéêÞ ðñáêôéêÞ áîßá. Åöüóïí åðéññßðôïõìå åõèýíåò ãéá ôçí áñãïðïñßá ôçò ÉáôñéêÞò óôç ÷ñÞóç ó÷åôéêþí éäåþí ôçò åîåëéêôéêÞò Âéïëïãßáò, áò ðïýìå üôé åõèýíïíôáé êáé ïé åîåëéêôéêïß Âéïëüãïé óôï ßäéï âáèìü ìå ôçí Éáôñéêü êëÜäï. Ïé åîåëéêôéêïß Âéïëüãïé áñãïðüñçóáí áóõã÷þñçôá óôç äéáôýðùóç ôùí áíáëüãùí éäåþí. Ìå äåäïìÝíåò áöåíüò ôéò åõöõåßò óõëëÞøåéò ôïõ Äáñâßíïõ, ôïõ Wallace êáé ìåñéêþí Üëëùí óôï ìÝóïí ôïõ äÝêáôïõ Ýíáôïõ áéþíá êáé áöåôÝñïõ ôç ÌåíôåëéáíÞ åðáíÜóôáóç óôçí ãåíåôéêÞ óôéò áñ÷Ýò ôïõ åéêïóôïý, ãéáôß ç ðñþôç êáñðïöüñá éäÝá Þôáí óôï âéâëßï ôïõ Fisher ôï 1930, ãéá ôïí ó÷åäüí ßóï áñéèìü ãåííÞóåùí áãïñéþí êáé êïñéôóéþí; Ãéáôß ÷ñåéÜóèçêå íá öèÜóïõìå óôá ìÝóá ôïõ áéþíá ìå ôçí äïõëåéÜ ôïõ Medawar ãéá íá áíáñùôçèïýìå ãéáôß õðÜñ÷åé áõôü ðïõ ïíïìÜæåôáé ãÞñáíóç; Ãéáôß öèÜóáìå óôï 1964, ìå ôéò äçìïóéåýóåéò ôïõ Hamilton, ãéá íá óõíçäåéôïðïéÞóïõìå üôé ç óõããÝíåéá èá ðñÝðåé íá ó÷åôßæåôáé ìå ôçí åîÝëéîç; Ãéáôß Þôáí ìüëéò óôéò äåêáåôßåò 1970 êáé 1980 ðïõ óêåöèÞêáìå ðþò ôá ðáñÜóéôá êáé ïé îåíéóôÝò, Þ ôá öõôÜ êáé ôá öõôïöÜãá æþá, áëëçëïåðçñåÜæïõí ôçí åîÝëéîÞ ôïõò; Ðéóôåýïõìå üôé ïé áðáíôÞóåéò óå áõôÜ êáé óå ðáñüìïéá åñùôÞ-

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

255

ìáôá âñßóêïíôáé óå ìßá åðßìïíç áíôéðÜèåéá ðñïò ôéò åîåëéêôéêÝò éäÝåò ãåíéêÜ êáé åéäéêÜ ðñïò ôçí ðñïóáñìïãÞ êáé ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ (áêüìá êáé áíÜìåóá óôïõò Âéïëüãïõò). Åí ôù ìåôáîý, áðëþò óçìåéþíïõìå üôé ïé åñåõíçôÝò ôçò ÉáôñéêÞò åëÜ÷éóôá ìðïñïýí íá èåùñçèïýí õðåýèõíïé ãéá ôçí áðïôõ÷ßá ôïõò íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí éäÝåò áðü Üëëïõò åðéóôÞìïíåò, ôçí óôéãìÞ ðïõ ïé åðéóôÞìïíåò áõôïß äåí ôéò Ý÷ïõí êáí áíáðôýîåé. Ïé éáôñéêïß åñåõíçôÝò ßóùò åðßóçò äéóôÜæïõí íá åîåôÜóïõí ëåéôïõñãéêÝò õðïèÝóåéò äéüôé Ý÷ïõí åíóôåñíéóèåß ôçí ðåéñáìáôéêÞ ìÝèïäï. Ïé ðåñéóóüôåñïé Ý÷ïõí áðü íùñßò äéäá÷èåß óôáèåñÜ -êáé ëáíèáóìÝíá−üôé ç åðéóôÞìç ðñïÜãåôáé ìüíï ÷ñçóéìïðïéþíôáò ðåéñÜìáôá. ¼ìùò ðïëëÝò åðéóôçìïíéêÝò ðñüïäïé îåêéíïýí ìå ìßá èåùñßá êáé ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ åëÝã÷ïõ ìéáò õðüèåóçò äåí âáóßæåôáé ìüíï óôçí ðåéñáìáôéêÞ ìÝèïäï. Ç Ãåùëïãßá, ãéá ðáñÜäåéãìá, äåí ìðïñåß íá åðáíáëÜâåé ôçí éóôïñßá ôçò Ãçò, ìðïñåß ðáñÜ ôáýôá íá êáôáëÞîåé óå óõìðåñÜóìáôá ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï Ý÷ïõí öèÜóåé óôçí óçìåñéíÞ ôïõò ìïñöÞ ïé ëåêÜíåò êáé ïé ïñïóåéñÝò. ¼ðùò êáé ïé åîåëéêôéêÝò õðïèÝóåéò, ïé ãåùëïãéêÝò õðïèÝóåéò åëÝã÷ïíôáé ìå ôçí åñìçíåßá ôùí äéáèÝóéìùí åíäåßîåùí êáé ìå ðñüãíùóç íÝùí åõñçìÜôùí ðïõ äåí Ý÷ïõí áêüìá áíáæçôçèåß óôá õðÜñ÷ïíôá äåäïìÝíá. ÔÝëïò, ç ÉáôñéêÞ, üðùò êáé Üëëïé åðéóôçìïíéêïß êëÜäïé, åßíáé éäéáéôÝñùò åðéöõëáêôéêÞ ðñïò éäÝåò ðïõ ìå ïéïíäÞðïôå ôñüðï ìïéÜæïõí ëÜèç ðïõ ìüëéò ðñüóöáôá ðñïóðåñÜóèçêáí. Ç ÉáôñéêÞ áãùíßóèçêå åðß ÷ñüíéá íá áðïêëåßóåé ôïí Âéôáëéóìü, äçëáäÞ ôçí éäÝá üôé ïé ïñãáíéóìïß Þôáí åìðïôéóìÝíïé ìå ìéá ìõóôçñéþäç «äýíáìç æùÞò», ïðüôå óõíå÷ßæåé íá åðéôßèåôáé óå ïôéäÞðïôå åßíáé Ýóôù êáé áìõäñþò ðáñüìïéï. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, ìéá áöåëÞò êáé ëáíèáóìÝíç ôåëåïëïãßá åðáíåìöáíßæåôáé óõíå÷þò êáé ðñÝðåé íá áðïâëçèåß. Ðïëëïß èõìïýíôáé áðü ôç öéëïóïößá ôïõ ðñþôïõ Ýôïõò üôé ç ôåëåïëïãßá åßíáé ç ëáíèáóìÝíç áðüðåéñá íá åñìçíåýïõìå êÜôé âáóéóìÝíïé óôïí óêïðü ôïõ. ÁõôÞ ç íïõèåóßá åßíáé óïöÞ åöüóïí åãêáèéóôÜ ôçí óõíåéäçôïðïßçóç üôé ïé ìåëëïíôéêÝò óõíèÞêåò äåí ìðïñïýí íá åðçñåÜóïõí ôéò óçìåñéíÝò. Äåí åßíáé üìùò óïöÞ åÜí åðßóçò õðïíïåß üôé ôá ðáñüíôá ó÷Ýäéá ãéá ôï ìÝëëïí äåí ìðïñïýí íá åðçñåÜóïõí ôéò äéáäéêáóßåò ôïõ ðáñüíôïò, êáé, äéáìÝóïõ áõôþí, ôéò ìÝëëïõóåò óõíèÞêåò. Ó÷Ýäéá ôïõ ðáñüíôïò ìðïñåß íá ðåñéëáìâÜíïõí ôõðùìÝíåò óõíôáãÝò ãëõêéóìÜôùí Þ ôçí ðëçñïöïñßá óôï DNA ôùí áõãþí ôùí ðôçíþí. Ïé ëåéôïõñãéêÝò åîçãÞóåéò óôç Âéïëïãßá õðïíïïýí ü÷é ôéò ìåëëïíôéêÝò åðéäñÜóåéò óôï ðáñüí áëëÜ Ýíá ðáñáôåôáìÝíï êýêëï áíáðáñáãùãÞò êáé åðéëïãÞò. ¸íá Ýìâñõï ðôçíïý áíáðôýóåé õðïôõðþäåéò öôåñïýãåò ìÝóá óôï áõãü äéüôé ðáëáéüôåñá Üôïìá ðïõ äåí ôéò áíÝðôõîáí äåí Üöçóáí áðïãüíïõò. Ôá åíÞëéêá ðôçíÜ ãåííïýí áõãÜ ðïõ ðåñéÝ÷ïõí Ýìâñõá ìå õðïôõðþäåéò öôåñïýãåò ãéá ôïí ßäéï ëüãï. Õðü áõôÞ ôçí Ýííïéá, ïé õðïôõðþäåéò öôåñïýãåò ôïõ ðôçíïý åßíáé ðñïåôïéìáóßá ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ áëëÜ ðñïêáëïýíôáé áðü ôçí ðñïçãïýìåíç

256

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

éóôïñßá ôïõ. Ïé åîåëéêôéêÝò åñìçíåßåò ðïõ âáóßæïíôáé óôçí ëåéôïõñãßá åíüò ãíùñßóìáôïò äåí õðïíïïýí üôé ç åîÝëéîç åíÝ÷åé ïðïéáäÞðïôå óõíåéäçôüôçôá, åíåñãü ó÷åäéáóìü Þ êáôåõèõíüìåíïõò óôü÷ïõò. Ðáñüëï ðïõ ç ÉáôñéêÞ ðåñéöñïõñåß ìå óïöü ôñüðï ïðïéáäÞðïôå äéïëßóèçóç ðñïò ôÝôïéïõò ôåëåïëïãéêïýò óõëëïãéóìïýò, ç åðéöýëáîç áõôÞ ôçí Ý÷åé åìðïäßóåé íá åêìåôáëëåõèåß ðëÞñùò ôéò ðñïüäïõò óôçí åîåëéêôéîÞ åðéóôÞìç. Ðñïóðáèþíôáò íá ìçí óõñèåß ðñïò ôá ðßóù, ç ÉáôñéêÞ Ý÷åé, ðáñáäüîùò, ìåßíåé ðßóù. ÉÁÔÑÉÊÇ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç Ý÷åé ðáñüìïéá ðñïâëÞìáôá äéüôé ðñïóðáèåß íá ðñïöõëÜîåé áðü ðáëáéÜ ëÜèç. Ç êáôáãùãÞ ôçò óçìåñéíÞò áìç÷áíßáò ôçò áíé÷íåýåôáé óôï ôÝëïò ìéáò ðñïçãïýìåíçò. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ åéêïóôïý áéþíá, ôï Éäñõìá Carnegie ÷ñçìáôïäüôçóå ôïí Abraham Flexner ãéá ìéá ðëáôéÜ Ýñåõíá ôçò éáôñéêÞò åêðáßäåõóçò. Óôá ôáîßäéá ôïõ óå üëç ôç ÷þñá, áíÝöåñå Ýíá ôõ÷áßï óýóôçìá éáôñéêÞò ìáèçôåßáò, üðïõ ãéáôñïß, êáëïß êáé êáêïß, Ýðáéñíáí âïçèïýò ïé ïðïßïé, ìå ôïí Ýíá Þ ôïí Üëëï ôñüðï, ìÜèáéíáí êÜôé ðåñß ÉáôñéêÞò. Ç åðßóçìç óðïõäÞ ôùí ãéáôñþí óôá âáóéêÜ åðéóôçìïíéêÜ èÝìáôá Þôáí óðïñáäéêÞ, åíþ áêüìá êáé ç ãíþóç ôïõò óå èÝìáôá âáóéêÞò áíáôïìßáò êáé öõóéïëïãßáò Þôáí Üóôáôç. Ç áíáöïñÜ Flexner ðïõ äçìïóéåýèçêå óôá 1910, áðïôÝëåóå ôçí âÜóç ôùí íÝùí êñéôçñßùí ðáíåðéóôçìéáêÞò áíáãíþñéóçò, ôá ïðïßá õðï÷ñÝùóáí ôéò éáôñéêÝò ó÷ïëÝò íá äßíïõí óôïõò ìÝëëïíôåò éáôñïýò ìßá èåìåëéþäç ãíþóç óôéò âáóéêÝò åðéóôÞìåò. Óôïí ôïìÝá áõôü, ïé éáôñéêÝò ó÷ïëÝò îåðÝñáóáí êáôÜ ðïëý ôéò åëðßäåò ôïõ Flexner. ÌÜëéóôá, áðïñåß êáíåßò ôß èá Ýëåãå ï Flexner åÜí èá ìðïñïýóå íá äåé ôá óçìåñéíÜ éáôñéêÜ ðñïãñÜììáôá óðïõäþí. ÓÞìåñá ïé öïéôçôÝò ôçò ÉáôñéêÞò ü÷é ìüíï åêôßèåíôáé óôéò âáóéêÝò åðéóôÞìåò, êáôáêëýæïíôáé êõñéïëåêôéêÜ ìå ôéò ôåëåõôáßåò åîåëßîåéò áðü êáèçãçôÝò ðïõ åßíáé åéäéêïß åñåõíçôÝò óôïõò õðïôïìåßò ôùí âáóéêþí åðéóôçìþí. Óôéò óõíáíôÞóåéò ãéá ôá ðñïãñÜììáôá óðïõäþí êÜèå éáôñéêÞò ó÷ïëÞò ãßíïíôáé ìÜ÷åò ãéá ôïí ÷ñüíï êáé ôïí íïõ ôùí öïéôçôþí. Ïé ìéêñïâéïëüãïé æçôïýí ðåñéóóüôåñï åñãáóôçñéáêü ÷ñüíï, ôï ßäéï êáé ïé áíáôüìïé. Ïé ðáèïëïãïáíáôüìïé èåùñïýí üôé äåí ìðïñïýí íá ðåñéëÜâïõí ôçí ýëç ôïõò ìüíï óå óáñÜíôá þñåò äéáëÝîåùí. Ïé öáñìáêïëüãïé ëÝí üôé èá óõíå÷ßóïõí íá áðïññßðôïõí ôï 30% ôçò ôÜîçò Ýùò üôïõ ôïõò äïèåß áñêåôüò ÷ñüíïò þóôå íá êáëýðôïõí üëá ôá íÝá öÜñìáêá. Ïé åðéäçìéïëüãïé êáé ïé âéï÷çìéêïß êáé ïé öõóéïëüãïé êáé ïé øõ÷ßáôñïé êáé ïé íåõñïëüãïé èÝëïõí üëïé ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï, êáé âåâáßùò ïé öïéôçôÝò ðñÝðåé íá óõìâáäßóïõí ìå ôéò ôåëåõôáßåò åîåëßîåéò óôç ãåíåôéêÞ. Êáôüðéí ðñÝðåé íá ìÜèïõí ôüóç óôáôéóôéêÞ êáé åðéóôçìïíéêÞ ìåèïäïëïãßá þóôå íá åßíáé óå èÝóç íá äéáâÜæïõí ôçí åñåõíçôêÞ âéâëéïãñáößá.

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

257

Êáé ðñÝðåé ìå êÜðïéï ôñüðï íá ìÜèïõí, ðñïôïý áñ÷ßóïõí íá åñãÜæïíôáé óôéò êëéíéêÝò, ðþò íá ìéëïýí óôïõò áóèåíåßò, ðþò íá ãñÜöïõí öáêÝëïõò, ðþò áí ðáßñíïõí áßìá, íá êÜíïõí ìéá êáëëéÝñãåéá, ìéá ïóöõïíùôéáßá ðáñáêÝíôçóç, Ýíá Pap test, íá ìåôñïýí ôçí ðßåóç ôïõ ïöèáëìïý, íá åîåôÜæïõí ïýñá êáé áßìá êáé, êáé...Ôï ðïóü ãíþóçò êáé ïé êáôÜëïãïé ìå ôéò áðáñáßôçôåò äåîéüôçôåò ðñïêáëïýí äÝïò, áëëÜ ðñÝðåé íá Ý÷ïõí üëá ïëïêëçñùèåß ìÝóá óôá äýï ðñþôá ÷ñüíïá ôçò ÉáôñéêÞò ó÷ïëÞò. Ðþò åßíáé äõíáôüí êÜôé ôÝôïéï; Äåí åßíáé. Ãéáôß íá Ý÷ïõìå áíÝöéêôåò ðñïóäïêßåò; Åí ìÝñåé äéüôé èÝëïõìå áöåëþò íá ãíùñßæïõí ïé ãéáôñïß ìáò ôá ðÜíôá. Ùóôüóï, Ýíáò Üëëïò ëüãïò åßíáé üôé äåí õðÜñ÷åé êáíÝíáò åðéêåöáëÞò. ¼ôáí ìéá åðéôñïðÞ áðïöáóßæåé ãéá ôá ìáèÞìáôá êáé êÜèå âáóéêÞ åðéóôÞìç æçôÜ ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï, ç ëýóç åßíáé íá óõíå÷ßæåôáé ç áýîçóç ôïõ óõíïëéêïý ÷ñüíïõ ìáèçìÜôùí. Äåí åßíáé óðÜíéï öáéíüìåíï ïé ôñéÜíôá êáé ðáñáðÜíù þñåò ìáèçìÜôùí ôçí åâäïìÜäá. ÌåôÜ áðü ôá ìáèÞìáôá, ïé öïéôçôÝò ðçãáßíïõí óôï óðßôé ôïõò ãéá íá ìåëåôÞóïõí ôá åã÷åéñßäéá êá ôéò óçìåéþóåéò ôïõò. Èá óêåöôüôáí êáíåßò üôé ôá ðáñÜðïíá ôùí öïéôçôþí èá ïäçãïýóáí óå ìåôáññõèìßóåò, áëëÜ ëßãá Ý÷ïõí áëëÜîåé, ðáñÜ ôéò äåêÜäåò åõãåíéêþí äéáìáñôõñéþí. ÊÜðïéá áëëáãÞ ðñïÞëèå ôåëéêÜ áðü ôçí ôå÷íïëïãßá ìå ôç ìïñöÞ ôïõ öùôïôõðéêïý ìç÷áíÞìáôïò. Áíôß íá ðçãáßíïõí óôï ìÜèçìá, ïé öïéôçôÝò áíáèÝôïõí óå Ýíá Üôïìï áíÜ ìÜèçìá íá êñáôÞóåé óçìåéþóåéò êáé ìåôÜ ðáñáëáìâÜíïõí üëïé öùôïôõðßåò. Áðïäåéêíýåôáé êáëýôåñç óôñáôçãéêÞ åðéâßùóçò ôï íá ìåßíåéò óðßôé êáé íá ìåëåôÞóåéò ôéò óçìåéþóåéò ðáñÜ íá ðáò óôï ìÜèçìá. ¼ôáí ìüíï åßêïóé öïéôçôÝò ðáñáêïëïõèïýí ìßá ôÜîç ôùí äéáêïóßùí, ïé êáèçãçôÝò îõðíïýí êáé ãåííéÝôáé ç ìåôáññýèìéóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Õðü ôçí éó÷õñÞ çãåóßá ìåñéêþí êïóìçôüñùí, ãßíïíôáé íÝåò ðñïóðÜèåéåò íá ðåñéêïðïýí ïé þñåò, íá ìåéùèåß ç ýëç êáé íá âñåèïýí íÝïé ôñüðïé ãéá ôçí ìåôÜäïóÞ ôçò. ÅÜí ôÝôïéåò ðñïóðÜèåéåò ðåôý÷ïõí, ðñÜãìáôé èá åßíáé èáýìá. ÔÝôïéåò ðñïóðÜèåéåò èá ìðïñïýóáí áêüìá êáé íá äçìéïõñãÞóïõí ÷þñï ãéá ôç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ, ìå ôç äéáöïñÜ üôé äåí õðÜñ÷ïõí Ôïìåßò ÅîåëéêôéêÞò ÉáôñéêÞò ïé ïðïßïé èá óõíçãïñÞóïõí ãéá ôçí Ýíôáîç ôçò ýëçò áõôÞò êáé ëßãá ìÝëç ôïõ ðñïóùðéêïý ãíùñßæïõí ôçí ýëç êáé åðéèõìïýí íá ôçí äéäÜîïõí. Èá ÷ñåéáóèåß ÷ñüíïò êáé ðåñéóóüôåñç çãåóßá áðü ôïõò êïóìÞôïñåò ôùí Éáôñéêþí ó÷ïëþí ãéá íá äçìéïõñãçèåß ÷þñïò óôï ðñüãñáììá óðïõäþí ãáé ôçí åéóáãùãÞ óôçí âáóéêÞ åðéóôÞìç ôçò åîÝëéîçò êáé ôéò åöáñìïãÝò ôçò óôçí ÉáôñéêÞ. ¼ôáí ðåñéëçöèåß ç åîÝëéîç, èá äþóåé óôïõò öïéôçôÝò ü÷é ìüíï ìéá êáéíïýñãéá ðñïïðôéêÞ ôùí íïóçìÜôùí áëëÜ êáé Ýíá åíïðïéçôéêü ðëáßóéï üðïõ áðïêôïýí íüçìá ÷éëéÜäåò äåäïìÝíá ðïõ äéáöïñåôéêÜ öáßíïíôáé áõèáßñåôá. Ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ èá ìðïñïýóå íá äþóåé ðíåõìáôéêÞ óõíï÷Þ óôï ÷áïôéêü åã÷åßñçìá ôçò ÉáôñéêÞò åêðáßäåõóçò.

258

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊËÉÍÉÊÅÓ ÅÐÉÐÔÙÓÅÉÓ Ðáñüôé ðïëëÝò êëéíéêÝò åðéðôþóåéò ìéáò åîåëéêôéêÞò ìáôéÜò áíáìÝíïõí ôçí ìåëëïíôéêÞ Ýñåõíá, Üëëåò ìðïñïýí íá ìåôáìïñöþóïõí ìå Üìåóï ôñüðï ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï âëÝðïõí ôá íïóÞìáôá áóèåíåßò êáé éáôñïß. Áò ðáñáêïëïõèÞóïõìå êáèþò ðñþôá Ýíáò ðñï-Äáñâéíéêüò êáé êáôüðéí Ýíáò ìåôá-Äáñâéíéêüò ãáôñüò ìéëïýí óå Ýíáí áóèåíÞ ãéá ôçí ðïäÜãñá. «Ëïéðüí, ãéáôñÝ, ç ðïäÜãñá åßíáé ðïõ ìïõ öëïãßæåé ôï ìåãÜëï äÜ÷ôõëï; Ôß ôçí ðñïêáëåß;» «Ç ðïäÜãñá ðñïêáëåßôáé áðü êñõóôÜëëïõò ïõñéêïý ïîÝïò ìÝóá óôï áñèñéêü õãñü. ÕðïèÝôù üôé öáíôÜæåóèå ðïëý êáëÜ ðþò ìåñéêïß ÷áëéêþäåéò êñýóôáëëïé ìðïñïýí íá ðñïîåíÞóïõí ðüíï óôçí Üñèñùóç.» «Êáé ãéáôß ôï Ý÷ù åãþ êáé ü÷é êáé åóåßò;» «ÌåñéêÜ Üôïìá Ý÷ïõí õøçëÜ åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò óôï óþìá ôïõò, ðéèáíüí åîáéôßáò åíüò óõíäõáóìïý ãïíéäßùí êáé äéáôñïöÞò.» «Ôüôå ãéáôß ôï óþìá äåí åßíáé êáëýôåñá ó÷åäéáóìÝíï; Èá ðåñßìåíå êáíåßò üôé èá õðÞñ÷å êÜðïéï óýóôçìá ãéá íá äéáôçñåß ÷áìçëÝò ôéò ôéìÝò ôïõ ïõñéêïý ïîÝïò.» «Ìá, äåí ìðïñïýìå íá ðåñéìÝíïõìå ôåëåéüôçôá óôï áíèñþðéíï óþìá, äåí óõìöùíåßôå;» Óôï óçìåßï áõôü ï ðñïÄáñâéíéêüò ãéáôñüò ìáò ðáñáéôåßôáé áðü åðéóôçìïíéêÝò åîçãÞóåéò êáé áðïöåýãåé ôï åñþôçìá, õðïíïþíôáò üôé ôÝôïéåò åñùôÞóåéò «ãéáôß» äåí ÷ñåéÜæåôáé íá ëáìâÜíïíôáé óïâáñÜ õðüøéí. Ðéèáíüôáôá, äåí áíáãíùñßæåé ôçí äéÜêñéóç ìåôáîý åããýò êáé åîåëéêôéêþí åîçãÞóåùí, ðïëý äå ðåñéóóüôåñï ôç óçìáóßá êáé íïìéìüôçôá ôùí åîåëéêôéêþí åîçãÞóåùí ãéá ôá íïóÞìáôá. Ï Äáñâéíéêüò éáôñüò äßíåé äéáöïñåôéêÞ áðÜíôçóç, ðéï êïíôÜ ó’ áõôü ðïõ ï áóèåíÞò ñþôçóå êáé ó’ áõôü ðïõ äéêáéïýôáé. «ÊáëÞ åñþôçóç. Ðñïêýðôåé üôé ôá åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò óôïí Üíèñùðï åßíáé ðïëý õøçëüôåñá áð’ üôé óôá Üëëá ðñùôåýïíôá êáé üôé óå Ýíá åßäïò ôá åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí äéÜñêåéá æùÞò ôïõ. ¼óï ðéï ìáêñüâéï åßíáé ôï åßäïò, ôüóï õøçëüôåñá ôá åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò. Öáßíåôáé üôé ôï ïõñéêü ïîý ðñïóôáôåýåé ôá êýôôáñÜ ìáò áðü ïîåéäùôéêÝò âëÜâåò ðïõ åßíáé ìßá áðü ôéò áéôßåò ãÞñáíóçò. ¸ôóé ç öõóéêÞ åðéëïãÞ ßóùò åðÝëåîå õøçëüôåñá åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò óôïõò ðñïãüíïõò ìáò, áêüìá êé áí ìåñéêïß Üíèñùðïé èá êáôáëÞîïõí íá Ý÷ïõí ðïäÜãñá, äéüôé áõôÜ ôá õøçëÜ åðßðåäá åßíáé éäéáéôÝñùò ÷ñÞóéìá óå Ýíá åßäïò ðïõ æåé ôüóï üóï åìåßò.» «ÄçëáäÞ ôá õøçëÜ åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò ðñïëáìâÜíïõí ôç ãÞñáíóç;» «ÊÜôé ôÝôïéï öáßíåôáé âáóéêÜ óùóôü. ÌÝ÷ñé ôþñá, ùóôüóï, äåí Ý÷ïõìå åíäåßîåéò üôé Üôïìá ìå õøçëÜ åðßðåäá ïõñéêïý ïîÝïò åßíáé éäéáôÝñùò ìáêñüâéá êáé ôÝëïò ðÜíôùí äåí èÝëåôå íá ðáñáìåßíåé Ýôóé ôï äÜêôõëü óáò, åðïìÝíùò èá ðñï÷ùñÞóïõìå êáé èá ÷áìçëþóïõìå ôï ïõñéêü óáò ïîý óôï öõóéïëïãéêü

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

259

åðßðåäï ãéá íá Ý÷ïõìå ôçí ðïäÜãñá õðü Ýëåã÷ï.» «Ôï âëÝðù ëïãéêü ãéáôñÝ.» Äåí ðñüêåéôáé ãéá ìåìïíùìÝíï ðáñÜäåéãìá. Ç äáñâéíéêÞ ðñïïðôéêÞ ìðïñåß Þäç íá âïçèÞóåé óôç äéá÷åßñçóç ðïëëþí éáôñéêþí ðåñéðôþóåùí. ÐÜñôå ãéá ðáñÜäåéãìá ôçí öáñõããßôéäá: «Íáé, åßíáé üíôùò öáñõããßôéäá, èá ÷ñåéáóèåß åðïìÝíùò íá ðÜñåôå ëéãç ðåíéêéëëßíç ãéá åðôÜ çìÝñåò,» ëÝåé ï Äáñâéíéêüò éáôñüò. «Èá ãßíù ãñÞãïñá êáëýôåñá ãéáôñÝ;» ñùôÜ âñá÷íÜ ï áóèåíÞò. «ºóùò, ç ðåíéêéëëßíç èá ìåéþóåé åðßóçò ôçí ðéèáíüôçôá íá áíáðôýîåôå íïóÞìáôá üðùò ï ñåõìáôïåéäÞò ðõñåôüò áðü ôéò áíïóïðïéçôéêÝò ïõóßåò ðïõ ðáñÜãåé ôï óþìá ãéá íá ðñïóâÜëëåé ôá âáêôÞñéá.» «Ìá ãéáôß ôï óþìá ìïõ íá ðáñÜãåé ïõóßåò ðïõ èá ðñïóâÜëëïõí ôçí ßäéá ìïõ ôçí êáñäéÜ;» «Ï óôñåðôüêïêêïò Ý÷åé åîåëé÷èåß ìáæß ìå ôïõò áíèñþðïõò åðß åêáôïììýñéá ÷ñüíéá êáé ôï êüëðï ôïõ åßíáé íá ìéìåßôáé ôïõò êùäéêïýò ôùí áíèñþðéíùí êõôôÜñùí. Ïðüôå üôáí ðáñÜãïõìå áíôéóþìáôá ãéá íá êáôáðïëåìÞóïõìå ôá âáêôÞñéá óôñåðôüêïêêïõ, ôá áíôéóþìáôá áõôÜ åßíáé ðéèáíü íá åðéôåèïýí êáé óôïõò äéêïýò ìáò éóôïýò. Âñéóêüìáóôå óå áãþíá ìå ôïí óôñåðôüêïêêï, áëëÜ äåí ìðïñïýìå íá êåñäßóïõìå äéüôé åêåßíïò åîåëßóóåôáé ðïëý ãñçãïñüôåñá áðü åìÜò. Åìåßò ÷ñåéáæüìáóôå åßêïóé ÷ñüíéá ãéá ìéá ãåíéÜ, åíþ åêåßíïò ìüëéò ìéá þñá. Åõôõ÷þò, ìðïñïýìå áêüìá íá ôïí óêïôþíïõìå ìå áíôéâéïôéêÜ, áí êáé ßóùò ðñüêåéôáé ãéá ðáñïäéêÞ áíáêïýöéóç.Èá êÜíåôå óôïí åáõôü óáò êáé óôïí õðüëïéðï êüóìï ÷Üñç åÜí ðÜñåôå ôï áíôéâéïôéêü óáò áêüìá êé áöïý áéóèáíèåßôå êáëýôåñá, äéüôé áëëéþò ßóùò åõíïÞóåôå ôéò ðïéêéëßåò óôñåðôüêïêêïõ ðïõ áíôÝ÷ïõí ôçí óýíôïìç Ýêèåóç óôï áíôéâéïôéêü êáé áõôïß ïé áíèåêôéêïß ïñãáíéóìïß êÜíïõí ôç æùÞ äýóêïëç óå üëïõò ìáò.» «Á, ôþñá êáôáëáâáßíù ãéáôß ðñÝðåé íá ðÜñù üëï ôï ìðïõêÜëé. ÅíôÜîåé.» ¹ ðÜñôå ãéá ðáñÜäåéãìá Ýíáí áóèåíÞ ðïõ Ý÷åé ðÜèåé êáñäéáêÞ ðñïóâïëÞ: «ÄçëáäÞ ãéáôñÝ, áöïý ç õøçëÞ ìïõ ÷ïëçóôåñßíç ðñïêáëåßôáé áðü ôá ãïíßäéÜ ìïõ, ôß èá ùöåëÞóåé áí áëëÜîù ôçí äéáôñïöÞ ìïõ;» «Íá, ôá ãïíßäéá áõôÜ äåí åßíáé åðéâëáâÞ óôï öõóéêü ðåñéâÜëïïí üðïõ åîåëé÷èÞêáìå. ÅÜí ðåñðáôïýóáôå åðß Ýîé Ýùò ïêôþ þñåò ôçí çìÝñá ãéá íá âñåßôå ôñïöÞ êáé åÜí ç ðåñéóóüôåñç ôñïöÞ Þôáí õðü ìïñöÞ áìýëïõ êáé ðïëý Üðá÷ïõ êñÝáôïò áðü êõíÞãé, äåí èá åß÷áôå êáñäéáêÞ íüóï.» «Ìá ðþò åßíáé äõíáôüí íá åðéèõìþ áêñéâþò åêåßíåò ôéò ôñïöÝò ðïõ ìïõ ëÝôå üôé äåí èá Ýðñåðå íá ôñþù; ¼÷é ðáôÜôåò ôçãáíçôÝò, ü÷é ðáãùôÜ, ü÷é ôõñß, ü÷é ìðñéæüëåò; Åóåßò ïé ãéáôñïß èá ìáò óôåñÞóåôå üëá ôá êáëýôåñá öáãçôÜ.» «Åßìáóôå öôéáãìÝíïé Ýôóé þóôå íá áíáæçôïýìå ïñéóìÝíá ðñÜãìáôá ðïõ Þôáí áðáñáßôçôá óå ìéêñÝò ðïóüôçôåò, áëëÜ óðÜíéæáí óôçí ÁöñéêáíéêÞ óáâÜííá. ¼ôáí ïé ðñüãïíïß ìáò Ýâñéóêáí ìéá ðçãÞ áëáôéïý, æÜ÷áñçò Þ ëßðïõò, ôï êá-

260

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ëýôåñï ãé áõôïýò Þôáí íá öáí üóï ðåñéóóüôåñï ìðïñïýóáí. ÓÞìåñá ðïõ ìðïñïýìå íá Ý÷ïõìå åýêïëá ïðïéáäÞðïôå ðïóüôçôá áëáôéïý, æÜ÷áñçò Þ ëßðïõò áðëþò ñß÷íïíôáò øþíéá óôï êáëÜèé, ôñþìå ðåñéóóüôåñï áð’ ôï äéðëÜóéï ëßðïò ðïõ Ýôñùãáí ïé ðñüãïíïß ìáò, êáé ðïëý ðåñéóóüôåñç ðïóüôçôá æÜ÷áñçò êáé áëáôéïý. ¸÷åôå äßêéï, ìïéÜæåé êÜðùò óáí öÜñóá−åðèõìïýìå åêåßíá áêñéâþò ðïõ ìáò âëÜðôïõí. Ç êáôáíÜëùóç ìéáò õãéåéíÞò äßáéôáò äåí Ýñ÷åôáé öõóéïëïãéêÜ óôï óýã÷ñïíï ðåñéâÜëëïí. ×ñåéÜæåôáé íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõìå ôïí åãêÝöáëü ìáò êáé ôçí èÝëçóÞ ìáò ãéá íá áíôéóôáèìßóïõìå ôéò ðñùôüãïíåò åðéèõìßåò ìáò.» «Ôß íá ãßíåé, äåí èÝëù âÝâáéá íá åãêáôáëåßøù ôá áãáðçìÝíá ìïõ öáãçôÜ, ôïõëÜ÷éóôïí üìùò ôþñá êáôáëáâáßíù.» ÕðÜñ÷ïõí åêáôïíôÜäåò áêüìá ðáñáäåßãìáôá: ç óõìâïõëÞ ðïõ èá äïèåß óôïí áóèåíÞ ìå ôï êñõïëüãçìá Þ ôçí äéÜññïéá. Ç åîÞãçóç ôçò ãÞñáíóçò, ç óçìáóßá ôçò ðñùéíÞò íáõôßáò óôçí åãêõìïóýíç, ç ðéèáíÞ ÷ñçóéìüôçôá ôçò áëëåñãßáò. Ðáñüôé ïé ðåñéóóüôåñåò éáôñéêÝò êáôáóôÜóåéò äåí Ý÷ïõí áêüìá äéåñåõíçèåß áðü ôçí åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ, ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ ìðïñåß Þäç íá ÷ñçóéìåýóåé óôçí êëéíéêÞ. Ìéá ðñïåéäïðïßçóç åßíáé áðáñáßôçôç. Ïé ãéáôñïß êáé ïé áóèåíåßò Ý÷ïõí, üðùò üëïé ïé Üíèñùðïé, ôçí ôÜóç íá ðáñáôñáâÜí ìéá èåùñßá. Äåí èõìüìáóôå ðëÝïí ðüóåò öïñÝò ìáò Ý÷ïõí ôçëåöùíÞóåé äçìïóéïãñÜöïé ñùôþíôáò, «ËÝôå äçëáäÞ üôé äåí èá ðñÝðåé íá ðáßñíïõìå áóðéñßíç ãéá ôïí ðõñåôü;» ËÜèïò! Ïé êëéíéêÝò áñ÷Ýò ôçò ÉáôñéêÞò èá ðñÝðåé íá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí êëéíéêÞ Ýñåõíá, ü÷é áðü èåùñßåò. Åßíáé ëÜèïò íá áðïöåýãïõìå ôçí áóðéñßíç ìüíï êáé ìüíï åðåéäÞ ãíùñßæïõìå üôé ï ðõñåôüò ìðïñåß íá Ý÷åé ÷ñçóéìüôçôá. Åßíáé ëÜèïò íá ìçí èåñáðåýïõìå ôá äõóÜñåóôá óõìðôþìáôá óå ìåñéêÝò ðåñéðôþóåéò ðñùéíÞò íáõôßáò, áëëåñãßáò êáé Üã÷ïõò. ÊÜèå êáôÜóôáóç ÷ñåéÜæåôáé íá åîåôáóèåß îå÷ùñéóôÜ êáé êÜèå ðåñßðôùóç íá áíôéìåôùðéóèåß åîáôïìéêåõìÝíá. Ùóôüóï, ìéá åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç õðïíïåß üôé ðïëëÝò èåñáðåõôéêÝò áãùãÝò åßíáé Ü÷ñçóôåò Þ åðéâëáâåßò êáé üôé èá ðñÝðåé íá ðñáãìáôïðïéÞóïõìå Ýñåõíá ãéá íá äïýìå åÜí ôá ùöÝëç áîßæïõí ôï ôßìçìá. ÅÐÉÐÔÙÓÅÉÓ ÓÔÇ ÄÇÌÏÓÉÁ ÐÏËÉÔÉÊÇ ¸÷ïõìå îáíáðåß, áëëÜ åäþ ôï åðáíáëáìâÜíïõìå, üôé ïé çèéêÝò áñ÷Ýò äåí ìðïñïýí íá åîá÷èïýí áðü ôá âéïëïãéêÜ ãåãïíüôá. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ãíþóç üôé ç ãÞñáíóç êáé ï èÜíáôïò åßíáé áíáðüöåõêôïé äåí Ý÷åé Üìåóåò åðéðôþóåéò óôïí áñéèìü ôùí éáôñéêþí äïëëáñßùí ðïõ îïäåýïõìå ãéá ôïõò õðåñÞëéêåò. Ôá ãåãïíüôá, ùóôüóï, ìðïñïýí íá ìáò âïçèÞóïõí íá åðéôý÷ïõìå üðïéïõò óôü÷ïõò áðïöáóßóïõìå íá åðéäéþîïõìå. Ç ðáñïýóá êñßóç óôç ÷ñçìáôïäüôçóç êáé óôçí ïñãÜíùóç ôçò õãåßáò óôéò ÇÐÁ ðñïÝñ÷åôáé áðü ðïëëÝò ðçãÝò, üðùò ôïõò íÝ-

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

261

ïõò ìç÷áíéóìïýò ÷ñçìáôïäüôçóçò, ôç íÝá ôå÷íïëïãßá, Üëëåò ïéêïíïìéêÝò ìåôáâïëÝò, êáèþò êáé êïéíùíéêÝò áîßåò ïé ïðïßåò üëï êáé ðéï ðïëý êáôáäéêÜæïõí ôéò êñáõãáëÝåò äéáöïñÝò óôçí ðïéüôçôá ôçò õãåéïíïìéêÞò öñïíôßäáò. Óå Ýíá ôüóï ðïëýðëïêï óýóôçìá, êáììßá ãåíéêÞ ôáêôéêÞ äåí ìðïñåß íá éêáíïðïéÞóåé ôïõò ðÜíôåò êáé ßóùò äåí åßíáé äõíáôÞ ç åöáñìïãÞ áêüìá êáé ôùí êáëýôåñùí äéáèÝóéìùí ôáêôéêþí åîáéôßáò ôçò äýíáìçò ôçò ðïëéôéêÞò. Ðáñüëï ðïõ äåí ðáñéóôÜíïõìå üôé ðñïóöÝñïõìå ëýóåéò, ðáñáôçñïýìå üôé ïé ðïëëïß óõììåôÝ÷ïíôåò óôç äçìüóéá áõôÞ óõæÞôçóç äåí óõìöùíïýí êÜí ãéá ôïí ïñéóìü ôçò áóèÝíåéáò. Ãíùñßæïõí üôé ç áóèÝíåéá åßíáé êáêÞ áëëÜ äéáöÝñïõí åíôõðùóéáêÜ ùò ðñïò ôçí ðñïÝëåõóÞ ôçò êáé ôï êáôÜ ðüóï ìðïñåß íá ðñïëçöèåß Þ íá áíáêïõöéóèåß. ÏñéóìÝíïé åíï÷ïðïéïýí ôá åëáôôùìáôéêÜ ãïíßäéá, Üëëïé äßíïõí Ýìöáóç óôï ðïóü ôùí íïóçìÜôùí ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü áôõ÷åßò áíèñþðéíåò ðñïôéìÞóåéò, éäéáéôÝñùò ôçí êáêÞ äéáôñïöÞ êáé ôçí ÷ñÞóç ïõóéþí. Óýìöùíá ìå Ýíá Ýãêõñï Üñèñï, ðÜíù áðü ôï 70% ôçò èíçôüôçôáò êáé ôçò èíçóéìüôçôáò óôéò ÇÐÁ åßíáé áðïöåýîéìï. Ôï Üñèñï õðïóôçñßæåé Ýíôïíá ôçí åðÝíäõóç óôçí ðñüëçøç äéüôé ç ðñüëçøç èá ïäçãÞóåé óå ìåéùìÝíï êüóôïò õãåéïíïìéêÞò ðåñßèáëøçò. Ôß ôñïìåñÞ åéñùíßá êáé ôß åöéáëôéêüò ðñïÜããåëïò, ìßá ôüóï åõãåíÞò êáé ðñáêôéêÞ ðñüôáóç ãéá ôç âåëôßùóç ôçò áíèñþðéíçò õãåßáò íá ðñÝðåé íá åìöáíéóèåß ùò ôñüðïò åîïéêïíüìçóçò ÷ñçìÜôùí! Áðü ôçí éóôïñéêÞ óêïðéÜ, ùóôüóï, ç ðñïóÝããéóç áõôÞ åßíáé êáôáíïçôÞ. ÎáíÜ êáé îáíÜ, åðéôñïðÝò äéáêåêñéìÝíùí ãéáôñþí êáé åñåõíçôþí Ý÷ïõí ìéëÞóåé ãéá ðñüëçøç áíôß ôçò èåñáðåßáò. Ï ôïìÝáò ôçò ðñïëçðôéêÞò ÉáôñéêÞò ðáñÝ÷åé óÞìåñá êÜðïéá âïÞèåéá, éäéáôÝñùò óå èÝìáôá äçìüóéáò ðïëéôéêÞò, üìùò ïé Üíèñùðïé óõíå÷ßæïõí íá ìçí ëáìâÜíïõí áîéüðéóôåò óõìâïõëÝò áðü ôïõò ãéáôñïýò ãéá ôï ðùò èá ðáñáìåßíïõí õãéåßò. ÍÝïé ôñüðïé ïñãÜíùóçò ôçò éáôñéêÞò öñïíôßäáò ßóùò ôåëéêÜ äþóïõí êßíçôñá ãéá ôçí áöéÝñùóç ïõóéáóôéêþí êëéíéêþí ðüñùí óå ðñüëçøç ðïõ èá âáóßæåôáé óôéò áñ÷Ýò ôçò ÄáñâéíéêÞò ÉáôñéêÞò. ÐÑÏÓÙÐÉÊÅÓ ÊÁÉ ÖÉËÏÓÏÖÉÊÅÓ ÐÑÏÅÊÔÁÓÅÉÓ Ëßãá ðñÜãìáôá åßíáé ôüóï óçìáíôéêÜ ãéá ôïõò áíèñþðïõò üóï ç õãåßá ôïõò. «Ðþò åßóèå;» ñùôÜìå üôáí ÷áéñåôÜìå ï Ýíáò ôïí Üëëïí, áí êáé ç óýìâáóç ôçò åñþôçóçò äåí êáëýðôåé ðëÞñùò ôçí óïâáñüôçôÜ ôçò. «ÔïõëÜ÷éóôïí Ý÷ù ôçí õãåßá ìïõ», ëÝåé åêåßíïò ðïõ Ý÷åé ÷Üóåé üëá ôá Üëëá. Ç õãåßá åßíáé æùôéêÞò óçìáóßáò. ×ùñßò áõôÞí, ôá õðüëïéðá áîßæïõí åëÜ÷éóôá. ¼ëïé èÝëïõìå íá êáôáíïÞóïõìå ôá áßôéá ôçò áóèÝíåéáò ãéá íá äéáôçñÞóïõìå êáé íá âåëôéþóïõìå ôçí õãåßá ìáò. Ðïëý ðñéí áðü ôçí Ýëåõóç ôùí áðïôåëåóìáôéêþí èåñáðåéþí, ïé ãéáôñïß Ýäéíáí ðñüãíùóç, åëðßäá êáé, ðÜíù áð’ üëá, íüçìá. ¼ôáí óõìâáßíåé êÜôé

262

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôñïìåñü−êáé ç óïâáñÞ íüóïò åßíáé ðÜíôá ôñïìåñÞ−ïé Üíèñùðïé èÝëïõí íá ãíùñßæïõí ôï ãéáôß. Óå Ýíá ðáíèåúóôéêü êüóìï, ç åîÞãçóç Þôáí áðëÞ−Ýíáò èåüò Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé ôï ðñüâëçìá, Ýíáò Üëëïò èá ìðïñïýóå íá ôï ãéáôñÝøåé. Áðü ôüôå ðïõ ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõí ðñïóðáèÞóåé íá ðïñåõèïýí ìå Ýíá ìüíï Èåü, ç åîÞãçóç ôçò áóèÝíåéáò êáé ôïõ êáêïý Ý÷åé ãßíåé ðéï äýóêïëç. ÃåíéÝò èåïëüãùí Ý÷ïõí ðáëÝøåé ìå ôï ðñüâëçìá ôçò èåïäéêßáò−ðþò ìðïñåß Ýíáò êáëüò Èåüò íá åðéôñÝðåé íá óõìâáßíïõí ôüóï Üó÷çìá ðñÜãìáôá óå êáëïýò áíèñþðïõò; Ç ÄáñâéíéêÞ ÉáôñéêÞ äåí ìðïñåß íá ðñïóöÝñåé õðïêáôÜóôáôá óå ôÝôïéåò åîçãÞóåéò. Äåí ìðïñåß íá ðáñÜó÷åé Ýíá óýìðáí üðïõ ôá ãåãïíüôá áðïôåëïýí ìÝñïò åíüò èåúêïý ó÷åäßïõ, ðïëý ëéãüôåñï äå Ýíá óýìðáí üðïõ ç áôïìéêÞ íüóïò áíôéêáôïðôñßæåé ôá áôïìéêÜ áìáñôÞìáôá. Ìðïñåß ìüíï íá ìáò äåßîåé ãéáôß åßìáóôå üðùò åßìáóôå, ãéáôß åßìáóôå åõÜëùôïé óå óõãêåêñéìÝíá íïóÞìáôá. Ç ÄáñâéíéêÞ Üðïøç ôçò ÉáôñéêÞò äßíåé ôáõôï÷ñüíùò ðåñéóóüôåñï êáé ëéãüôåñï íüçìá óôéò íüóïõò. Ïé íüóïé äåí åßíáé áðïôÝëåóìá ôõ÷áßùí êáé êáêüâïõëùí äõíÜìåùí, ðñïêýðôïõí ôåëéêÜ áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ ôïõ ðáñåëèüíôïò. Ðáñáäüîùò, ïé ßäéåò éäéüôçôåò ðïõ ìáò êáèéóôïýí åõÜëùôïõò óôá íïóÞìáôá óõ÷íÜ ðáñÝ÷ïõí ùöÝëåéåò. Ç éêáíüôçôá ãéá ðüíï åßíáé ÷ñÞóéìç Üìõíá. Ôá áõôïÜíïóá íïóÞìáôá åßíáé ôßìçìá ôçò áîéïðñüóåêôçò éêáíüôçôÜò ìáò íá ðñïóâÜëëïõìå ôïõò åéóâïëåßò. Ï êáñêßíïò åßíáé ôï ôßìçìá ôùí éóôþí ðïõ ìðïñïýí íá áõôïåðéäéïñèþíïíôáé. Ç åììçíüðáõóç ßóùò ðñïóôáôåýåé ôá óõìöÝñïíôá ôùí ãïíéäßùí ìáò ðïõ Þäç âñßóêïíôáé óôá õðÜñ÷ïíôá ðáéäéÜ ìáò. Áêüìá êáé ç ãÞñáíóç êáé ï èÜíáôïò äåí åßíáé ôõ÷áßá ãåãïíüôá, áëëÜ óõìâéâáóìïß ðïõ Ýãéíáí áðü ôç öõóéêÞ åðéëïãÞ êáèþò äéáìüñöùíå ôá óþìáôÜ ìáò ãéá íá ìåãéóôïðïéÞóåé ôç ìåôÜäïóç ôùí ãïíéäßùí ìáò. Ìå ôÝôïéá ðáñÜäïîá ùöÝëç, ìåñéêïß ßóùò âñïýí ìéá Þñåìç éêáíïðïßçóç, ßóùò êáé ëßãï íüçìá −ôïõëÜ÷éóôïí ôï åßäïò ôïõ íïÞìáôïò ðïõ áíáãíþñéæå ï ÍôïìðæÜíóêõ. Óôï êÜôù-êÜôù, ôßðïôå óôçí ÉáôñéêÞ äåí Ý÷åé íüçìá ðáñÜ ìüíï êÜôù áðü ôï öùò ôçò åîÝëéîçò.

ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ

ÊåöÜëáéï 1. Ôï ÌõóôÞñéï ôçò áóèÝíåéáò Óåëßäá: B 6-7 Ãéá ðåñáéôÝñù óõæÞôçóç ôùí åããýò êáé áðùôÜôùí (åîåëéêôéêþí) áéôßùí, âëÝðå ôï âéâëßï The Growth of Biological Thought ôïõ Ernst Mayr (Cambridge, Mass.: Belknap Press, 1982) Þ ôï óýíôïìï Üñèñï ôïõ éäßïõ “How to Carry out the Adaptationist Program”, American Naturalist, 121:32434(1983). Ôï ðñüâëçìá ôçò áíáãíþñéóçò êáé åðéâåâáßùóçò ôùí ðñïóáñìïãþí áíáðôýóóåôáé óôéò óåëßäåò 38-45 ôïõ âéâëßïõ ôïõ George Williams Natural Selection (New York:Oxford Univ. Press, 1992). Ìßá áíáèåþñçóç ôçò ïñïëïãßáò ðñïôåßíåôáé áðü ôïí Paul Sherman óôï Animal Behavior, 36:616-19(1988). B 11 Ç éóôïñßá ôçò êïéíùíéêÞò óêÝøçò ãéá ôïí Äáñâéíéóìü êáé ôçò ðïëéôéêÞò ÷ñÞóçò ôùí Äáñâéíéêþí ìåôáöïñþí ðáñÝ÷åôáé óôï âéâëßï ôïõ Carl N. Degler In Search of Human Nature: The Decline and Revival of Darwinism in American Social Thought (New York: Oxford Univ. Press, 1991). Ç åðéãñáöÞ óôï Üãáëìá ôïõ Saranac Lake áíáöÝñåôáé óôç óåëßäá 410 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Rene Dubos Man Adapting (New Haven:Yale Univ. Press, 1980). ÊåöÜëáéï 2. ÅîÝëéîç áðü ÖõóéêÞ ÅðéëïãÞ B 13 Tï ñçôü ôïõ ÁñéóôïôÝëç ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç óåë. 103 ôïõ âéâëßïõ Aristotle:Parts of Animals, óå ìåôÜöñáóç ôïõ A. L. Peck (Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1995). Äýï ðñüóöáôá âéâëßá ðñïóöÝñïõí êáôáðëçêôéêÞ áíÜëõóç ôçò óýã÷ñïíçò áíôßëçøçò ðåñß åîåëéêôéêÞò ðñïóáñìïãÞò. 263

264

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Åßíáé ôï âéâëßï ôçò Helena Cronin The Ant and the Peacock (New York: Cambridge Univ. Press, 1991) êáé ôï âéâëßï ôïõ Matt Ridley The Red Queen (London, New York: Viking−Penguin, 1993). Ôï êåßìåíï ôçò Cronin åßíáé ðéï éóôïñéêü, ìå ðïëëÝò áíáöïñÝò áðü ôïí Darwin, ôïí Wallace êáé Üëëïõò. Êáé ôá äýï åßíáé åðéêåñäÞ áíáãíþóìáôá ôüóï ãéá ôïí åðáããåëìáôßá âéïëüãï üóï êáé ãéá ôïí åñáóéôÝ÷íç öõóéïäßöç. B 13-14 Ï ðëçèõóìüò íõ÷ôïðåôáëïýäùí ðïõ ãñÞãïñá áðÝêôçóå óêïýñï ÷ñþìá ìÝóù ôçò åîÝëéîçò áíáëýåôáé óå ðïëëÜ ãåíéêÜ óõããñÜìáôá ðåñß åîåëßîåùò, ãéá ðáñÜäåéãìá óôç óåë. 58 ôïõ âéâëßïõ ôïõ D. J. Futuyama Evolutionary Biology, 2nd ed. (Sunderland, Mass. Sinauer, 1986). B 14 Ðáñáäåßãìáôá áõîçìÝíçò èíçóéìüôçôáò Þ Üëëçò æçìßáò ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü áõîçìÝíç áíáðáñáãùãéêÞ ðñïóðÜèåéá óõíïøßæïíôáé óôéò óåë. 28-9 êáé 188-93 ôïõ âéâëßïõ ôïõ S.C.Stearn The Evolution of Life Histories (New York: Oxford Univ. Press, 1992.) B 16-17 Ç êëáóéêÞ åñãáóßá ôïõ W.D.Hamilton âñßóêåôáé óôï Journal of Theoretical Biology, 7:1-52 (1964). ÊÜèå óýã÷ñïíï âéâëßï ðåñß åîÝëéîçò Þ óõìðåñéöïñÜò æþùí áíáðôýóåé ôï Ýñãï ôïõ Hamilton. Ôï âéâëßï ôïõ Richard Dawkins The Selfish Gene, new edition (Oxford: Oxford Univ. Press, 1989), ðáñÝ÷åé åîáßñåôç åéóáãùãÞ ó áõôÝò ôéò éäÝåò. Ïé êëáóéêÝò åñãáóßåò ðåñß áìïéâáéüôçôáò åßíáé ôïõ R. L. Trivers óôï Quarterly Review of Biology, 46: 35-57 (1971) êáé ôïõ R. M. Axelrod The Evolution of Cooperation (New York: Basic Books, 1984). Ôá Ýñãá áõôÜ áíáöÝñïíôáé óõíå÷þò óôéò óýã÷ñïíåò áíáëýóåéò ôçò óõìðåñéöïñÜò æþùí, üðùò óôï âéâëßï ôïõ John Alcock Animal Behavior: An Evolutionary Approach, 4th ed. (Sunderland, Mass.:Sinauer, 1989). B 17 ÂëÝðå ôá Ýñãá ôïõ E.O. Wilson Sociobiology (Cambridge, Mass.:Harvard Univ. Press, 1975) êáé On Human Nature (Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1978) êáèþò êáé ôá Ýñãá ôïõ Richard Alexander Darwinism and Human Affairs (Seattle:University of Washington Press, 1979) êáé The Biology of Moral Systems (New York: Aldine de Gruyter, 1987). B 17 Ç éäÝá ãéá ôç æùÞ ùò ìáãíçôïôáéíßá ðïõ ôç âÜæåéò íá îáíáðáßîåé åßíáé áðü ôéò óåë. 45-8 ôïõ âéâëßïõ ôïõ S. J. Gould Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History (New York: Norton, 1989). B 18 Ç êëáóéêÞ ìåëÝôç ãéá ôï ìÞêïò ôùí öôåñïýãùí óôá ðïõëéÜ ðïõ èáíáôþíïíôáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá êáôáéãßäáò áíáöÝñåôáé óå ðïëëÜ ðñüóöáôá Ýñãá, üðùò óôï âéâëßï ôïõ John Maynard Smith Evolutionary Genetics

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

265

(NewYork: Oxford Univ. Press, 1989), ôï ïðïßï åîçãåß åðßóçò ôï ãåíéêü èÝìá ôçò åðéëïãÞò õðÝñ ôùí åíäéÜìåóùí ôéìþí (ðïõ ïìáëïðïéïýí ôçí åðéëïãÞ). Ãéá ðåñéóóüôåñá ðÜíù óôçí éäÝá ôçò âåëôéóôïðïßçóçò, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí G. A. Parker êáé John Maynard Smith óôï Nature, 348:27-33 (1990) êáèþò êáé ôï âéâëßï The Latest on the Best: Essays on Evolution and Optimality, edited by John Dupre (Cambridge, Mass.:MIT press, 1987). B 21 Ï üñïò ðñïóáñìïãéóôéêü ðñüãñáììá ðñùôï÷ñçóéìïðïéÞèçêå, õðïôéìçôéêÜ, áðü ôïõò S. J. Gould êáé R. C. Lewontin óôï Üñèñï ôïõò ðïõ Ý÷åé áíáöåñèåß ðïëý ùò âéâëéïãñáößá “The Spandrels of San Marco and the Panglossian Paradigm: A Critique of the Adaptationist Programme”, Proceedings of the Royal Society of London, B205:581-98 (1979). B 22 Ôï Ýñãï ôïõ Gary Belovsky ðåñéãñÜöåôáé óôï American Midland Naturalist, 111:209-22 (1984). B 22-23 Ãéá îåêÜèáñç óêÝøç ðÜíù óôï èÝìá ôïõ áñéèìïý íåïóóþí êáé ãéá åéóáãùãÞ óôçí ðñüóöáôç Ýñåõíá, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí Jin Yoshimura êáé William Shield óôï Bulletin of Mathematical Biology, 54:445-64 (1992). B 23 Ï Äáñâßíïò êáé ïé ïðáäïß ôïõ ìÜëëïí äåí ðÞãáéíáí óõ÷íÜ óå áíäñéêÜ ðÜñôõ êáé ìðáñ åñãÝíçäùí, äéüôé ôï åìöáíÝò ðëåïíÝêôçìá ôïõ ìåéïøçöïýíôïò öýëïõ äéÝöõãå ôçò ðñïóï÷Þò ôïõò Ýùò üôïõ êáôáäåß÷èçêå áðü ôïí R. A. Fisher óôç óåë. 159 ôïõ âéâëßïõ ðïõ Ýãñáøå ôï 1930, ìå ôßôëï The Genetical Theory of Natural Selection (New York: Dover, 1958 reprint). B 24 Ãéá ðïëý ðñüóöáôç åñãáóßá ðïõ âëÝðåé ôçí áóèÝíåéá áðü åîåëéêôéêÞ óêïðéÜ, âëÝðå ôï G. A. S. Harrison, ed. (1993), Human Adaptation êáé ôï Anthropology of Disease ôïõ C. Mascie-Taylor (êáé ôá äýï, Oxford: Oxford Univ. Press, 1994). ÊåöÜëáéï 3. Óçìåßá êáé Óõìðôþìáôá ôùí Ìåôáäïôéêþí ÍïóçìÜôùí B 27-29 Ç ðñüóöáôç êáôáíüçóç ôïõ ñüëïõ ôïõ ðõñåôïý óôïí Ýëå÷ãï ôùí ìïëýíóåùí áíáëýåôáé óôï Üñèñï ôïõ M. J. Kluger óôï Fever: Âasic Measurement and Management, edited by P. A. Mackowiac (New York: Raven Press, 1990). Ãéá ðáëáéüôåñç áëëÜ Ýãêõñç áêüìá áíáóêüðçóç, âëÝðå ôïõ éäßïõ, Fever, Its Biology, Evolution and Function (Princeton, N. J.: Princeton Univ. Press, 1979). Óôïé÷åßá ãéá ôçí åðßäñáóç ôçò áêåôáìéíïöáßíçò óôçí áíåìåõëïãéÜ ðáñïõóéÜæïíôáé áðü ôïí T. F. Doran êáé óõíåñãÜôåò

266

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

óôï ðåñéïäéêü Journal of Infectious Disease, 162:1277-82 (1990). Ç áíáöïñÜ óôç óåë. 28 åßíáé ôçò Joan Stephenson óôï ðåñéïäéêü Family Practice News, 23:1, 16 (1993). B 29-31 Ç áðïìüíùóç ôïõ óéäÞñïõ ùò Üìõíá åíÜíôéá óå âáêôçñéáêÜ ðáèïãüíá óõæçôåßôáé áðü ôïí E. D. Weinberg óôï Physiological Reviews, 64:65-102 (1984). Ç èåñáðåõôéêÞ áãùãÞ ôçò åëïíïóßáò ìå ðáñÜãïíôåò ðïõ äçìéïõñãïýí ÷åéëéêÜ óýìðëïêá ôïõ óéäÞñïõ áíáöÝñåôáé áðü ôïõò V. Gordeuk et al. óôï The New England Journal of Medicine, 327: 1473-7 (1992). B 31-33 Ãéá åõñåßá åðéóêüðçóç ôçò ðñïüäïõ ðïõ åðéôåëÝóèçêå áðü ôçí åßóïäï ôçò åîÝëéîçò óôç ìéêñïâéïëïãßá, âëÝðå Parasite-Host Associations: Coexistence or Conflict, edited by C. A. Toft et al. (New York: Oxford Univ. Press, 1991). Óõíå÷ßæåé íá åßíáé ÷ñÞóéìç ç åðéóêüðçóç ôçò óõíåîÝëéîçò îåíéóôÞ-ðáñáóßôïõ áðü ôïí P. W. Price óôï âéâëßï Evolutionary Biology of Parasites (Princeton, N. J.: Princeton Univ. Press, 1980). B 33-36 Ïé áìõíôéêïß ìç÷áíéóìïß óõìðåñéöïñÜò åíÜíôéá óôá ðáñÜóéôá óõæçôþíôáé áðü ôïí B. L. Hart óôï ðåñéïäéêü Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 14:273-94 (1990). Ç ëåéôïõñãéêüôçôá ôïõ ðüíïõ êáé ç óõíôïìüôåñçæùÞ üóùí äåí ôïí áéóèÜíïíôáé ðåñéãñÜöïíôáé áðü ôïí Ronald Melzack óôï âéâëßï The Puzzle of Pain (New York: Basic Books, 1973). B 36 Ç âáêôçñéïêôüíïò äñÜóç ôùí äáêñýùí óõæçôåßôáé áðü ôïí S. Hassoun óôï Allergie et Immunologie, 25:98-100 (1990), êáé ôïõ óÜëéïõ áðü ôïõò D. J. Smith êáé M. A. Taybman óôï Critical Reviews of Oral Biology and Medicine, 4:335-41 (1993). B 36 Ó÷åôéêü Üñèñï ãéá ôá ñéíéêÜ åêíåöþìáôá ðáñÝ÷åôáé áðü ôïõò R. Dockhorn êáé óõíåñãÜôåò óôï Journal of Allergy and Clinical Immunology, 90:107682 (1992). B 37 ÓçìáíôéêÝò åñãáóßåò ãéá ôç öõóéïëïãßá ôùí ôñïöéêþí áðå÷èåéþí êáé ôéò ó÷åôéæüìåíåò Üìõíåò, ðåñéÝ÷ïíôáé óôï Üñèñï ôïõ M. E. P. Seligman óôï Physiological Review, 77:406-18 (1970), êáèþò êáé áðü ôïõò John Garcia êáé F. R. Ervin óôï Communications in Behavioral Biology, (A)1:389-415 (1968). B 37-38 Ôï Üñèñï ãéá ôç äéÜññïéá åßíáé ôùí H. L. DuPont êáé R. B. Hornick óôï ðåñéïäéêü Journal of the American Medical Association, 226:1525-8 (1973).

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

267

B 38-39 Ç èåùñßá ôçò Profet ðáñïõóéÜæåôáé óôï ðåñéïäéêü Quarterly Review of Biology, 68:335-86 (1993). Ôï Üñèñï ôçò Strassman ðáñïõóéÜóèçêå ôï 1994 óôçí ¸íùóç Human Behavior and Evolution Society. B 39-40 ÊáëÞ ãåíéêÞ åéóáãùãÞ óôçí áíïóïëïãßá áðïôåëåß ôï KåöÜëáéï 16 ôïõ âéâëßïõ Life: The Science of Biology, 3rd ed., by W. K. Purves, G. H. Orians, and H. C. Heller (Sunderland, Mass.: Sinauer, 1992). B 41 ÐïëëÜ äñáìáôéêÜ ðáñáäåßãìáôá ôçò êáôáóôñïöÞò ðïõ ðñïêáëïýí ôá íïóÞìáôá áðü ðáñÜóéôá ðåñéãñÜöïíôáé êáé åéêïíßæïíôáé áðü ôïõò Michael Katz et al. óôï âéâëßï Parasitic Diseases, 2nd ed. (New York: Springer, 1989). B 42 Ç áýîçóç ôçò áéìïóöáéñßíçò ðïõ áíôéóôáèìßæåé ôç ìåéùìÝíç ëåéôïõñãéêüôçôá ôùí ðíåõìüíùí ðåñéãñÜöåôáé óôéò óåë. 307 êáé 418 óôï âéâëßï ôùí A. J. Vander et al. Human Physiology: The Mechanisms of Body Function, 5th ed. (New York: McGraw-Hill, 1990). B 42-44 Ãéá ðñïóéôÞ êáé Ýãêõñç åéóáãùãÞ óôéò ðáñáðëáíçôéêÝò óôñáôçãéêÝò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áðü ôïõò ðáèïãüíïõò ïñãáíéóìïýò, âëÝðå ôï Üñèñï ôçò Ursula W. Goodenough óôï American Scientist, 79:344-55 (1991). ÓõãêåêñéìÝíåò áíôéåëïíïóéáêÝò óôñáôçãéêÝò óõæçôþíôáé áðü ôïõò D. J. Roberts et al. óôï Nature, 357:689-92 (1992). ¢öèïíï õëéêü ãéá ôá áõôïÜíïóá íïóÞìáôá ðáñÝ÷åôáé óôï âéâëßï Autoimmune Diseases, vol. 2, edited by N. R. Rose and I. R. Mackay (San Diego: Academic, 1992). ÂëÝðå éäéáéôÝñùò ôï åéóáãùãéêü êåöÜëáéï áðü ôïõò Rose êáé Mackay. Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõ éäéïøõ÷áíáãêáóôéêïý óõíäñüìïõ êáé ôçò ÷ïñåßáò Sydenham óõæçôåßôáé áðü ôçí Judith Rapaport óôéò óåë. 83-89 ôïõ ðåñéïäéêïý Scientific American (ÌÜñôéïò 1989). B 44-45 Ïé áíôéäñÜóåéò êáé õðåñâïëéêÝò áíôéäñÜóåéò óå ìßá âáêôçñéáêÞ ôïîßíç óõæçôþíôáé áðü ôïí E. K. LeGrand óôï Journal of the American Veterinary Medical Association, 197:454-6 (1990). B 45 Ç êáëýôåñç åîåëéêôéêÞ èåþñçóç ôïõ AIDS âñßóêåôáé óôï âéâëßï ôïõ P. W. Ewald Evolution of Infectious Disease (New York, Oxford Univ. Press, 1993). ÂëÝðå åðßóçò ôï Üñèñï ôïõ B. R. Levins óôéò óåë. 101-11 ôïõ âéâëßïõ AIDS, The Modern Plague, åðéìÝëåéá P. A. Distler êáé óõí. (Blacksburg, Va.: Presidential Symposium, Virginia Polytechnic Institute and State University, 1993). B 45-47 Ç áëëïßùóç ôçò äïìÞò ôïõ êõôôÜñïõ îåíéóôÞ áðü ôïí éü óõæçôåßôáé áðü ôïõò Shmuel Wolf et al. óôï Science, 246:377-9 (1989). Ï áêñùôçñéáóìüò

268

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôùí öõôþí áðü ìýêçôåò áíáóêïðåßôáé áðü ôïí Keith Clay óôï Trends in Ecology and Evolution, 6:162-6 (1991). Ç ÷åéñáãþãçóç ôçò óõìðåñéöïñÜò áðü ôïí éü ôçò ëýóóáò óõæçôåßôáé áðü ôïí G. M. Baer óôï The Natural History of Rabies (New York: Academic, 1973). Ìéá ãåíéêÞ åðéóêüðçóç ôçò ÷åéñáãþãçóçò ðïõ õößóôáôáé ç óõìðåñéöïñÜ ôïõ îåíéóôÞ áðü ôá ðáñÜóéôá ðáñÝ÷åôá áðü ôïí A. P. Dobson óôï The Quarterly Review of Biology, 63:139-65 (!988). ÐïëëÜ ðáñáäåßãìáôá ÷åéñáãþãçóçò ôïõ îåíéóôÞ ìå éáôñéêÞ óçìáóßá óõæçôþíôáé áðü ôïí Heven óôï The Host-Invader Interplay, edited by H. Van den Bossche (Amsterdam: Elsevier/North Holland, 1980). B 47-48 Ôï Üñèñï ôïõ Ewald ðïõ áíáöÝñèçêå óôïí ðñüëïãü ìáò åßíáé ôï “Evolutionary Biology and the Treatment of Signs and Symptoms of Infectious Disease”, Journal of Theoretical Biology, 86:169-76. Áðïôåëåß ôç âÜóç ãéá ôïí Ðßíáêá 3.1. ÅðáããåëìáôéêÜ óõíÝäñéá ãéá ôçí åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ÉáôñéêÞò ðåñéëáìâÜíïõí Ýíá óõíÝäñéï óôç Âïóôüíç óôç óõíÜíôçóç ôçò Åôáéñåßáò American Association for the Advancement of Science, ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1993 êáé Ýíá Üëëï óôï London School of Economics ôïí Éïýíéï ôïõ 1993. ÊåöÜëáéï 4. Áãþíáò Åîïðëéóìþí Äß÷ùò ÔÝëïò B 49 Ôï êëáóéêü Ýñãï ãéá ôç âéïëïãéêÞ êïýñóá åîïðëéóìþí åßíáé ôï Üñèñï ôùí Richard Dawkins êáé J. L. Krebbs óôï ðåñéïäéêü Proceedings of the Royal Society of London B105:489-511. Ï áãþíáò äñüìïõ ôçò Áëßêçò êáé ôçò Êüêêéíçò Âáóßëéóóáò âñßóêåôáé óôï ÊåöÜëáéï 2 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Lewis Carroll Through the Looking Glass. B 50 Ç ðåñéãñáöÞ ãéá ôï èÜíáôï ôïõ ãéïõ ôïõ ÐñïÝäñïõ Coolidge êáé ãéá ôéò åðáêüëïõèåò óõíáéóèçìáôéêÝò êáé ðïëéôéêÝò óõíÝðåéåò åßíáé ðáñìÝíç áðü ôç óåë. 14 åíüò Üñèñïõ ôùí R. S. Robins êáé M. Dorn óôï ðåñéïäéêü Politics and the Life Sciences, 12:3-17 (1993). B 50 Ôï âéâëßï ôïõ Richard Dawkins The Blind Watchmaker (New York: W. W. Norton, 1986), áðïôåëåß åîáéñåôéêÞ åêëáúêåõìÝíç áíÜëõóç ãéá ôç öýóç êáé ôçí éó÷ý ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. B 52 Åíäåßîåéò ãéá ôïí áöáíéóìü ôùí éèáãåíþí ðëçèõóìþí áðü åéóáãüìåíá íïóÞìáôá äßíïôáé ðåñéëçðôéêÜ áðü ôïõò R. M. Anderson êáé R. M. May óôï âéâëßï Infectious Diseases of Humans (New York: Oxford Univ. Press, 1991) êáé áðü ôïí F. L. Black óôï Science, 258:1739-40 (1992).

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

269

B 53-56 Ç áíáöïñÜ åßíáé áðü ôï Üñèñï ôïõ M. L. Cohen óôï Science, 257:10505 (1992). ×ñÞóéìåò ðñüóöáôåò áíáóêïðÞóåéò ôçò âáêôçñéáêÞò áíôßóôáóçò óôá áíôéâéïôéêÜ ðáñÝ÷ïíôáé áðü ôïõò J. P. W.Young êáé B. R. Levin óå Üñèñï ôïõò ðïõ ðåñéëáìâÜíåôáé óôï âéâëßï Genes in Ecology, edited by R. J. Berry et al. (Boston: Blackwell Scientific, 1991) êáé áðü ôï âéâëßï ôïõ S. B. Levy The Antibiotic Paradox: How Miracle Drugs Are Destroying the Miracle (New York: Plenum,1992). ÂëÝðå åðßóçò ôï Üñèñï ôïõ Rick Weiss óôï Science, 255:148-50. Ç ÷ñÞóç áíôéâéïôéêþí óôá åêôñåöüìåíá æþá óõæçôåßôáé áðü ôïí S. B. Levy óôï The New England Journal of Medicine, 323:335-37, 1990. Ôá äåäïìÝíá ìáò ãéá ôç öõìáôßùóç ðñïÝñ÷ïíôáé êõñßùò áðü ôïõò B. R. Bloom êáé C. J. L. Murrey óôï Science, 257:1055-64. Ç ñÞóç ôïõ Ãåíéêïý Éáôñïý áðü ôï 1969 âñßóêåôáé óôï Üñèñï ôïõ Bloom. Ç åñãáóßá ôïõ H. C. Neu âñßóêåôáé óôï Science, 257:1064-73 (1992). Ôï Üñèñï ôùí Ridley êáé Low âñßóêåôáé óôï Atlantic, 272(3):76-86 (ÓåðôÝìâñéïò 1993). B 57-58 Ôñßá ðáñáäåßãìáôá Ýãêõñùí äçëþóåùí ãéá ôçí áíáðüöåõêôç ìåßùóç ôçò ëïéìïãüíïõ äýíáìçò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò ðñïìåôùðßäåò óôï ðñþôï êåöÜëáéï ôïõ âéâëßïõ ôoõ Paul Ewald ôï ïðïßï áíáöÝñåôáé óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôç óåë. 45. Äåí áíáöÝñåôáé áðü ôïí Ewald ç ñÞóç ôïõ Theodosius Dobzhansky, äéáêåêñéìÝíïõ ãåíåôéóôÞ ðëçèõóìþí, üôé ï ðáñáóéôéóìüò «åßíáé ìïñöÞ ó÷Ýóçò áóôáèÞò õðü ôçí åîåëéêôéêÞ Ýííïéá, ðïõ... èá ôåßíåé íá åîáöáíéóèåß êáé íá áíôéêáôáóôáèåß áðü ôç óõíåñãáóßá êáé ôçí áìïéâáéüôçôá», óôï âéâëßï ôïõ Genetics and the Origin of Species, 3rd ed., (New York: Columbia Univ. Press, 1951, óåë. 285). Ç ãåíåôéêÞ ðïéêéëïìïñößá ôïõ éïý HIV ìÝóá ó Ýíá îåíéóôÞ åßíáé êáôáãåãñáììÝíç áðü ðïëëïýò óõããñáöåßò óôï Science, 254:941, 963-9 (1991), 255: 1134-7 (1992). Ç ãåíåôéêÞ ðïéêéëïìïñößá åíüò ðëçèõóìïý ðáñáóéôéêïý óêþëçêá ìÝóá óôï óþìá åíüò ìüíï îåíéóôÞ êáôáãñÜöåôáé áðü ôïõò M. Mulvey et al. óôï Evolution, 45:1628-40 (1991). Ôá äåäïìÝíá ãéá ôéò ëïéìþîåéò óöçêþí áðü çðáôéêïýò óêþëçêåò åßíáé áðü ôï Üñèñï ôïõ E. A. Herre óôï Science, 259:1442-5 (1993). B 58-60 ÕðÜñ÷åé ðïëëÞ âéâëéïãñáößá ãéá ôá äéáöïñåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ôçò åðéëïãÞò ìÝóá óôïí ßäéï ðëçèõóìü êáé áíÜìåóá óå äéáöïñåôéêïýò ðëçèõóìïýò. Ç åéäéêÞ ðåñßðôùóç åðéëïãÞò óôá ðáñÜóéôá ìÝóá óå Ýíáí îåíéóôÞ êáé áíÜìåóá óå äéáöïñåôéêïýò îåíéóôÝò åßíáé äéáìïñöùìÝíç óýìöùíá ìå ôï âéâëßï ôùí R. L. Andersen êáé R. L. May ðïõ áíáöÝñèçêå óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôç óåë. 52. Ïé ðåéñáìáôéêÝò åðáëçèåýóåéò ôùí J. J. Bull êáé I. J. Molineux ãéá ôçí áíáìåíüìåíç áýîçóç óôç ëïéìïãüíï äýíáìç åíüò

270

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

éïý ï ïðïßïò Ý÷åé õðïóôåß áðïóýíäåóç ôçò áñìïóôéêüôçôÜò ôïõ áðü áõôÞí ôïõ îåíéóôÞ ôïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï Evolution, 46:882-95 (1992). ¢ëëåò óçìáíôéêÝò åñãáóßåò åßíáé ôïõ R. B. Johnson óôï Journal of Theoretical Biology, 122:19-24 (1986) êáé ôïõ S. A. Frank óôï Proceedings of the Royal Society of London, B259:195-7 (1992). B 60 Ç ðåñéãñáöÞ ðïõ ðñïôéìïýìå ãéá ôçí éóôïñßá ôïõ Semmelweis âñßóêåôáé sto êëáóéêü âéâëßï ôïõ William J. Sinclair áðü ôï 1909, Semmelweis, His Life and His Doctrine (Manchester: The University Press). B 62-63 ÊáëÞ åéóáãùãÞ óôï ìéìçôéóìü ðáñÝ÷åôáé áðü ôï Üñèñï ôïõ J. R. G. Turner óôéò óåë. 141-61 ôïõ âéâëßïõ The Biology of Butterflies, edited by R. I. Vane-Wright and P. R. Ackery (London and Orlando: Academic, 1984). Åñãáóßåò ãéá ôïí ÷çìéêü ìéìçôéóìü êáé ó÷åôéæüìåíá öáéíüìåíá áíáöÝñïíôáé óôéò óåë. 43-44). B 63-64 Ïé ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ìáò ãéá ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ êáéíïöáíïýò ðåñéâÜëëïíôïò óôéò ëïéìþîåéò åßíáé áðü ôï Üñèñï ôïõ R. M. Krause óôï Science, 257:1073-8 (1992). ËåðôïìåñÞ äåäïìÝíá ãéá ôïí éü Ebola ðáñÝ÷ïíôáé óôï Üñèñï ôïõ P. H. Sureau óôï Reviews of Infectious Diseases, 11(4):790s-793s (1989). ÊåöÜëáéï 5. Ôñáõìáôéóìüò B 66 Ôï áðüóðáóìá óôçí áñ÷Þ ôïõ êåöáëáßïõ ðñïÝñ÷åôáéá áðü ôï ÊåöÜëáéï 6 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Mark Twain The Adventures of Huckleberry Finn. B 68 Ç êëáóéêÞ åñãáóßá ôïõ John Garcia ìå ôç óõíåñãáóßá ôïõ F. R. Levin áíáöÝñïíôáé óôç óçìåßùóç ãéá ôç óåëßäá 37. B 68-69 Ç åñãáóßá ãéá ôïí ðñïðáñáóêåõáóìÝíï öüâï ôùí ðéèÞêùí ðñïò ôá ößäéá Ýãéíå áðü ôçí Susan Mineka êáé óõíåñãÜôåò êáé åßíáé äçìïóéåõìÝíç óôï ðåñéïäéêü Animal Learning and Behavior, 8:653-63 (1980). B 69-70 Ç åðéäéüñèùóç ìç÷áíéêþí âëáâþí óõæçôåßôáé áðü ôïí P. L. McNeil óôï American Scientist, 79:222-35, êáèþò êáé áðü ôçí Natalie Angier óôçí åöçìåñßäá The New York Times, 9 Íïåìâñßïõ, 1993, óåë. C1, C14. B 70-71 ÐïëëÝò áðü ôéò åéäéêåõìÝíåò ðëåõñÝò ôçò åðïýëùóçò åíüò ôñáýìáôïò óõæçôþíôáé óôï âéâëßï Burn Care and Rehabilitation:Principles and Practice, edited by R. L. Richard and M. J. Staley (Philadelphia: F. A. Davis, 1994). ÂëÝðå éäéáéôÝñùò ôï ÊåöÜëáéï 5, áðü ôïõò D. G. Greenhalgh êáé M. J. Staley.

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

271

B 72 Ç éóôïñßá ãéá ôá åðùáóôÞñéá óôá åêôñïöåßá ðÝóôñïöáò êáé ìßá ãåíéêÞ óõæÞôçóç ãéá ôéò âëÜâåò áðü ôï çëéáêü öùò ðáñÝ÷ïíôáé áðü ôïí Alfred Perlmutter óôï Science, 133:1081-2 (1961). B 73-75 Ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí áêôßíùí UV-B óôá êýôôáñá Langerhans óõæçôþíôáé áðü ôïõò M. Vermeer et al. óôï Journal of Investigative Dermatology, 97:729-34 (1991). ÅðéäçìéïëïãéêÞ ìåëÝôç ãéá ôçí áýîçóç ôçò óõ÷íüôçôáò ìåëáíþìáôïò ðáñÝ÷åôáé áðü ôïí J. M. Elwood êáé óõíåñãÜôåò óôï International Journal of Epidemiology, 19:801-10 (1990). Ìéá ëéãüôåñï ôå÷íéêÞ áíÜëõóç, ìå Ýìöáóç óôéò áíïóïëïãéêÝò ðëåõñÝò ôïõ ìåëáíþìáôïò, åßíáé ôïõ David Concal óôï New Scientist, 134:23-8 (1991). Ïé áëëçëåðéäñÜóåéò áíÜìåóá óôï íåõñéêü óýóôçìá êáé óôá êýôôáñá Langerhans óõæçôþíôáé áðü ôïõò J. Hosoi et al. óôï Nature, 159-63 (1993). Ï ñüëïò ôùí áíôçëéáêþí óôçí áõîçìÝíç Ýêèåóç óôéò áêôßíåò UV-A óõæçôåßôáé áðü ôïõò R. M. Farr êáé B. L. Diffey óôï Lancet, 1(8635):429−31 (1989). Ç âëÜâåò ôùí ìáôéþí áðü ôçí çëéáêÞ áêôéíïâïëßá óõæçôþíôáé áðü ôïí L. Semes óôï Optometry Clénics, 1(2):28-34 (1991). Ôá ùöÝëéìá áðïôåëÝóìáôá ôçò ÷ñÞóçò áíôçëéáêïý áíáöÝñïíôáé áðü ôïí S. C. Thomson êáé ôïõò óõíåñãÜôåò ôïõ óôï The New England Journal of Medicine, 329:1147-51 (1993). B 75-76 Ç åñãáóßá ôïõ R. J. Goss âñßóêåôáé óôï Journal of Theoretical Biology, 159:241-60 êáé áðïôåëåß êáëÞ åéóáãùãÞ óôç âéâëéïãñáößá êáé óôéò ôñÝ÷ïõóåò äéáìÜ÷åò ãéá ôçí åîÝëéîç ôçò áíáãÝííçóçò. ÊåöÜëáéï 6. ÔÏÎÉÍÅÓ: ÍÝåò, ÐáëáéÝò êáé Ðáíôá÷ïý Ðáñïýóåò B 77 Ïé åñãáóßåò ôùí McNeil êáé Angier, ïé ïðïßåò Ý÷ïõí áíáöåñèåß óôç óçìåßùóç ãéá ôéò óåëßäåò 69-70, áíáöÝñïíôáé óôïõò ôýðïõò âëáâþí ðïõ ðñïêÜëåóå ôï ïõßóêé óôï óôïìÜ÷é ôïõ Íôïí. B 78-81 ÅéóáãùãÞ óôï Ýñãï ôùí Bruce Ames et al. ðáñÝ÷åôáé óå áðÜíôçóç ôùí Ames êáé L. S. Gold óå êñéôéêÞ ôçò ðñïçãïýìåíçò äïõëåéÜò ôïõò (Science, 251:607-8, 1991). Ôï âéâëßï ôïõ Timothy Johns With Bitter Herbs They Shall Eat It (Tucson: Univ. of Arizona Press, 1990), åðéóêïðåß ðïëëÝò ðëåõñÝò ôçò áíèñþðéíçò ïéêïëïãßáò óå ó÷Ýóç ìå ôéò öõôéêÝò ôïîßíåò. Äßíåé åðßóçò ìå ëåðôïìÝñåéá ôçí éóôïñßá ôçò ó÷Ýóçò ôïõ áíèñþðïõ ìå ôçí ðáôÜôá êáé ôéò ôïîßíåò ôçò, êáèþò êáé öáñìáêåõôéêÝò ÷ñÞóåéò ôùí öõôéêþí ôïîßíùí. Ðéï åîåéäéêåõìÝíç åñãáóßá åßíáé ôï âéâëßï Toxic Plants, edited by A. D. Kinghorn (New York: Columbia Univ. Press, 1979). Ðáëáéüôåñç áëëÜ áîåðÝñáóôç áíáóêüðçóç ôçò ÷çìéêÞò Üìõíáò óôá áñèñüðïäá åßíáé äçìïóéåõìÝíç áðü ôïí Thomas Eisner óôéò óåë. 157-217 ôïõ Chemical Ecology,

272

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

edited by Ernest Sondheimer and J. B. Simeone (New York: Academic, 1970). Ç ðñþôç óïâáñÞ áíÜëõóç ôùí óõìâéâáóìþí ìåôáîý ÷çìéêÞò Üìõíáò êáé Üëëùí áîéþí, üðùò ç ôá÷åßá áíÜðôõîç, Ýãéíå áðü ôïõò G. H. Orians êáé D. H. Janzen óôï American Naturalist, 108:581-92 (1974). Ãéá æùíôáíÞ äéÞãçóç ôùí öõôéêþí áìõíôéêþí ìç÷áíéóìþí, ìå ëåðôïìÝñåéåò ãéá ôá çëåêôéêÜ óÞìáôá êáé ôéò ôá÷åßåò ðñïóáñìïãÝò, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ Paul Simon The Action Plant (Boston: Blackwell, 1992). ÐåñéÝ÷åé óõæÞôçóç ãéá ôï ñüëï ïñìïíþí ðáñïìïßùí ìå ôçí áóðéñßíç óôá öõôÜ. B 80 Ç åñìçíåßá ìáò ãéá ôéò ôïîßíåò ðïõ ðåñéÝ÷ïíôáé óôï íÝêôáñ âáóßæåôáé óôï Üñèñï ôùí D. F. Rhoades êáé J. C. Bergdahl óôï American Naturalist, 117:798-803 (1981). B 81 ÆùíôáíÞ ðåñéãñáöÞ ôùí åðéðôþóåùí ðïõ Ý÷ïõí ïé ìõêçôéáêÝò ôïîßíåò óôçí áíèñþðéíç æùÞ ðáñÝ÷åôáé óôï âéâëßï ôçò Mary K. Matossian Poisons of the Past: Molds, Epidemics, and History (Íew Haven: Yale Univ. Press, 1989). B 82-83 Ç ìåãÜëç óõ÷íüôçôá áíèñþðùí ôùí Ðåñïõâéáíþí ¢íäåùí ðïõ Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá ãåõèïýí ôï PTC êáôáãñÜöåôáé áðü ôïí R. M. Barruto êáé ôïõò õðïëïßðïõò óõããñáöåßò óôï Human Biology, 47:193-9 (1975). Ç ìåëÝôç ïîáëéêþí íåöñïëßèùí åßíáé ôùí G. C. Curhan et al. óôï New England Journal of Medicine, 328:833-8 (1993). Ç äéêÞ ìáò óõæÞôçóç ãéá ôïõò íåöñïëßèïõò âáóßæåôáé åðßóçò ó åêåßíç ôùí S. B. Eaton êáé D. A. Nelson, “Calcium in Evolutionary perspective”, óôï American Journal of Clinical Nutrition, 54:281s-287s. Ãéá åõñýôåñç åðéóêüðçóç ôçò åîÝëéîçò ÷çìéêþí êáé Üëëùí áìõíôéêþí ìç÷áíéóìþí, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ D. H. Jansen óôéò óåë. 145-64 ôïõ âéâëßïõ Physiological Ecology: An Evolutionary Approach to Resource Use, edited by C. R. Townsend and Peter Calow (Oxford: Blackwell, 1981). B 84 Ç åðåîåñãáóßá ôïõ êáëáìðïêéïý ðåñéãñÜöåôáé áðü ôïõò S. H. Katz et al. óôï Science, 184:765-73 (1973). B 84 Ç ðëçñïöïñßåò ãéá ôéò ôáííßíåò óôá âåëáíßäéá êáé ãéá ôçí áðïôïîßíùóç ôçò ôáðéüêáò ìå ôï ìáãåßñåõìá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôéò óåë. 63-5 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Timothy Johns ôï ïðïßï Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôéò ãéá ôéò óåëßäåò 78-80. B 85 Ç ôïîéêüôçôá ôùí ðïéêéëéþí ðáôÜôáò ðïõ åßíáé áíèåêôéêÝò óå íïóÞìáôá óõæçôåßôáé óôéò óåë. 106-9 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Johns ôï ïðïßï Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôéò óåëßäåò 78-80.

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

273

B 86 Ç âáêôçñéáêÞ áíôßóôáóç óôá áíôéâéïôéêÜ óå Üôïìá ìå ïäïíôéêÜ óöñáãßóìáôá óõæçôåßôáé áðü ôïõò A. O. Summers et al. óôï Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 37:825-34 (1993). Ðáñáäåßãìáôá áðü ìç ñåáëéóôéêÜ åðé÷åéñÞìáôá ãéá ôéò ðåñéâáëëïíôéêÝò ôïîßíåò âñßóêïíôáé óôï âéâëßï Biosphere Pollution (New York: Crown, 1991) êáé óå Üëëá Ýñãá ôïõ Jeremy Rifkin. B 87-89 Ç áíôéôåñáôïãüíïò èåùñßá ãéá ôçí ðñùéíÞ íáõôßá ðáñïõóéÜæåôáé áðü ôç Margie Profet óôéò óåë. 327-65 ôïõ âéâëßïõ The Adapted Mind, edited by J. H. Barkow et al. (New York: Oxford Univ. Press, 1992). B 89 Ç åðéöõëáêôéêüôçôá ôùí ñõèìéóôéêþí õðçñåóéþí óôçí áíáãíþñéóç ôùí åõáéóèçóéþí ôïõ åìâñýïõ óõæçôåßôáé áðü ôçí Ann Gibbons óôï Science, 254:25 (1991). ÊåöÜëáéï 7. ÃÏÍÉÄÉÁ ÊÁÉ ÁÓÈÅÍÅÉÁ: Åëáôôþìáôá, Éäéïôñïðßåò êáé Óõìâéâáóìïß B 92-94 Ôï âéâëßï ôùí T. D. Gelehrter êáé F. S. Collins Principles of Medical Genetics (Baltimore: Williams & Wilkins, 1990), áðïôåëåß ðñüóöáôç ãåíéêÞ èåþñçóç ôçò éáôñéêÞò ãåíåôéêÞò. ÁñêåôÜ Üñèñá ðïõ ðåñéãñÜöïõí ôçí ðñüïäï óôçí êáôáíüçóç ôùí ãåíåôéêþí íïóçìÜôùí êáé óôç ãïíéäéáêÞ èåñáðåßá äçìïóéåýèçêáí ôï 1992 êáé 1993 óôï Science (256:773−813, 258:744-5, 260:926-32). Ãéá ìéá æùíôáíÞ, ðñïóùðéêÞ Üðïøç ðÜíù óôçí áíÜðôõîç ôçò óýã÷ñïíçò éáôñéêÞò ãåíåôéêÞò êáé óþöñïíá ó÷ïëéáóìü ãéá ôéò åðéðôþóåéò ôçò, óõóôÞíïõìå ôï âéâëßï ôïõ James Neel Physician tï the Genome (New York: Wiley, 1994). Áêüìá ìßá óõíåôÞ èåþñçóç ãéá ôçí çèéêÞ ôçò ãåíåôéêÞò óõìâïõëåõôéêÞò âñßóêåôáé óôï âéâëßï Genetic Disorders and the Fetus, edited by Aubrey Milunsky (Baltimore: Johns Hopkins Univ. Press, 1992). ÉäéáéôÝñùò âëÝðå ôï êåöÜëáéï ôùí J. C. Fletcher êáé D. C. Wertz. B 96-99 Ç åðéëïãÞ åíáíôßïí áíåðéèýìçôùí ãïíéäßùí, ôï ôÜ÷ïò áðþëåéÜò ôïõò áðü áñíçôéêÞ åðéëïãÞ, ç áíáìåíüìåíç óõ÷íüôçôá éóïññïðßáò ôïõò óôïí ðëçèõóìü êáé ó÷åôéæüìåíåò ðáñÜìåôñïé, ìðïñïýí íá ó÷åôéóèïýí ìåôáîý ôïõò áëãåâñéêÜ, üðùò åîçãåßôáé óå ïðïéïäÞðïôå åã÷åéñßäéï ãåíåôéêÞò ðëçèõóìþí, üðùò óôï âéâëßï ôïõ J. Maynard Smith Evolutionary Genetics (New York: Oxford Univ. Press, 1989). Ç ðáñïõóßáóÞ ìáò ó áõôü ôï êåöÜëáéï åßíáé ðïëý áðëïõóôåõìÝíç. Ôï âéâëßï Huntington s Disease, edited by P. S. Harper (London: Saunders, 1991), ðáñïõóéÜæåé ôçí éóôïñßá êáé

274

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ôçí åðéäçìéïëïãßá ôçò óõãêåêñéìÝíçò íüóïõ. Èá Þôáí äýóêïëï íá âñåèåß óýã÷ñïíï åã÷åéñßäéï ãåíåôéêÞò Þ åîÝëéîçò ðïõ íá ìçí óõæçôÜ ôï äñåðáíïêõôôáñéêü ãïíßäéï. Áãáðïýìå éäéáéôÝñùò ôçí áíÜëõóç ôïõ Jared Diamond óôï Natural History, June 1988, pp. 10-13. B 100-101 Ïé ðëçñïöïñßåò ìáò ãéá ôçí áíåðÜñêåéá G6PD ðñïÝñ÷ïíôáé áðü Üñèñï ôïõ Ernest Beutler óôï The New England Journal of Medicine, 324:169-74 (1991). Ç ñÞóç ôïõ F. S. Collins åßíáé áðü ôï Üñèñï ôïõ óôï Science, 774 (1992). Ïé åðéðëïêÝò óôç ãåíåôéêÞ ôçò êõóôéêÞò ßíùóçò åðéóêïðþíôáé áðü ôçí Gina Kolata óôçí åöçìåñßäá The New York Times, November 16, 1993, pp. C1, C3, åíþ ó÷åôéæüìåíá åîåëéêôéêÜ ðñïâëÞìáôá áðü ôç Natalie Angier óôçí åöçìåñßäá The New York Times, June 1, 1994, p. B9. ÓõíåéóöïñÝò óôç ìåëÝôç ôçò íüóïõ Tay-Sachs ðáñÝ÷ïíôáé áðü ôïõò B. Spyropoulos êáé Jared Diamond óôï Nature, 331:666 (1989), S. J. O Brien óôï Current Biology, 1:209-11 (1991) êáé N. C. Myrianthopoulos êáé Michael Melnick óôï “Tay-Sachs Disease: Screening and Prevention” in Palm Springs International Conference on Tay-Sachs Disease edited by M.M. Kaback (New York: Liss, 1977). Ïé ðëçñïöïñßåò ìáò ãéá ôï áíèñþðéíï óýíäñïìï åõèñáýóôïõ × ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï Üñèñï ôùí F. Vogel et al. óôï Human Genetics, 86:25-32 (1990). Ï Jared Diamond Ý÷åé ãñÜøåé Üñèñá ìå üìïñöá åðé÷åéñÞìáôá ãéá ôá êñõììÝíá ùöÝëç ôùí íïóïãüíùí ãïíéäßùí. ÌåñéêÜ áðü ôá Üñèñá áõôÜ âñßóêïíôáé óôï ðåñéïäéêü Discover, November 1989, pp. 72-8, êáèþò êáé óôï Natural History, June 1988, pp. 10-13 êáé February 1990, pp. 26-30. ¢îéá ðáñáäåßãìáôá ôçò ïãêþäïõò âéâëéïãñáößáò ðÜíù óôç ãåíåôéêÞ ðëåõñÜ ôçò õãåßáò êáé ôçò áóèÝíåéáò áðïôåëïýí ôï Üñèñï ôùí Teresa Costa et al. óôï American Journal of Human Genetics, 21:321-42 (1985), êáèþò êáé ôá ðÝíôå Üñèñá ãéá ôéò áíèñùðïëïãéêÝò ðëåõñÝò ôùí ãåíåôéêþí íïóçìÜôùí óôï ðåñéïäéêü American Journal of Physical Anthropology, 62(1) (1983). B 101 Ç åðßäñáóç ôçò öáéíõëêåôïíïõñßáò óôç óõ÷íüôçôá áðïâïëþí óõæçôåßôáé áðü ôïõò L. I. Woolf et al. óôï Annals of Human Genetics, 38: 461-9 (1975). Ðñüóöáôç äÞëùóç ôçò éäÝáò ôïõ Richard Dawkins üôé êÜèå óþìá áðïôåëåß ôïí ôñüðï ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí ôá ãïíßäéá ãéá íá äçìéïõñãÞóïõí êáéíïýñãéá ãïíßäéá åßíáé ôï âéâëßï ôïõ The Selfish Gene, new ed. (New York: Oxford Univ. Press, 1989). B 101-102 Ïé áñìïóôéêÝò åðéðôþóåéò ôçò ãïíéäéáêÞò èÝóçò Ô óôá ðïíôßêéá óõæçôþíôáé áðü ôéò Patricia Franks êáé Sarah Lenington óôï ðåñéïäéêü Behavioral Ecology and Sociobiology, 18: 395-404 (1986). ÉáôñéêÝò ðëåõñÝò ôïõ ìéôï÷ïíäñéáêïý DNA óõæçôþíôáé áðü ôïí Angus Clarke óôï Journal

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

275

of Medical Genetics, 27: 451-6 (1990). Ãéá ìéá ãåíéêÞ èåþñçóç ôçò åíäïãïíéäéáêÞò óýãêñïõóçò, âëÝðå ôçí êëáóéêÞ åñãáóßá ôùí Leda Cosmides et al. óôï Journal of Theoretical Biology, 89:83-129 (1981), êáèþò êáé ôï Üñèñï ôùí David Haig êáé Alan Grafen óôï Journal of Theoretical Biology, 153:531-58 (1991). B 102-103 ÏéêïãåíåéáêÝò êáé ðåñéâáëëïíôéêÝò ðëåõñÝò ôçò êáñäéáêÞò äõóëåéôïõñãßáò óõæçôþíôáé áðü ôïí M. P. Stern óôéò óåë. 93-104 ôïõ âéâëßïõ Genetic Epidemiology of Coronary Disease: Past, Present and Future, edited by M. P. Stern (New York: Liss, 1984). B 103-105 Ç õðåñâïëéêÞ åîÜñôçóç ôïõ Ðßããç áðü ôá ãõáëéÜ ôïõ êáé ôá ôñáãéêÜ áðïôåëÝóìáôá ôçò êáôáóôñïöÞò êáé êëïðÞò ôïõò ðåñéãñÜöïíôáé óôá ÊåöÜëáéá 10 êáé 11 ôïõ âéâëßïõ The Lord of the Flies ôïõ William Golding. Ç ðåñéêïðÞ åßíáé áðü ôï ÊåöÜëáéï 11. Ç îáöíéêÞ åìöÜíéóç ôçò ìõùðßáò óôá ðáéäéÜ ôùí áóôéêïðïéçìÝíùí Åóêéìþùí åßíáé êáôáãåãñáììÝíç áðü ôïõò F. A. Young et al. óôï American Journal of Ophthalmology, 46:676-85 (1969). ÃåíéêÞ óõæÞôçóç ãéá ôç ãåíåôéêÞ êáé ôçí áéôéïëïãßá ôçò ìõùðßáò ðáñÝ÷åôáé óôï Üñèñï ôùí Elio Raviola êáé T. N. Wiesel óôï The New England Journal of Medicine, 312:1609-15 (1985), óôï âéâëßï ôïõ B. J. Curtin The Myopias (Philadelphia: Harper & Row, 1988), êáèþò êáé óôï âéâëßï ôùí G. R. Bock êáé Kate Widdows Myopia and the Control of Eye Growth (Chichester, New York: Wiley, 1990). Óýíôïìç ðåñßëçøç ôçò ðñüóöáôçò Ýñåõíáò äßíåôáé áðü ôçí Jane Brody óôçí åöçìåñßäá The New York Times, June 1 1994, p. C10. B 105 Ðëçñïöïñßåò ãéá ôç ãåíåôéêÞ ôïõ áëêïïëéóìïý áíåõñßóêïíôáé óôï Üñèñï ôïõ M. A. Schickit óôï Journal of the American Medical Association, (1985), óôï Üñèñï ôïõ J. S. Searles óôï Journal of Abnormal Psychology, 97: 15367 (1988), êáèþò êáé óôï Üñèñï ôïõ M. Mullen óôï British Journal of Addictions, 84:1433-40 (1989). B 106 Ïé ðåñéêïðÝò åßíáé áðü ôéò óåë. 89-90 ôïõ âéâëßï ôïõ Melvin Konner The Tangled Wing: Biological Constraints on the Human Spirit (New York: Harper Colophon, 1983) êáé ôç óåë. 215 ôïõ âéâëßï ôïõ Richard Dawkins The Selfish Gene (New York: Oxford Univ. Press, 1976). ÊåöÜëáéï 8. Ç ãÞñáíóç ùò ðçãÞ íåüôçôáò B 107 Ç ÉñëáíäéêÞ ìðáëëÜíôá åßíáé óôç óåë. 103 ôïõ âéâëßïõ 100 Irish Ballads (Dublin: Walton s, 1985). Ãéá ôï ãåíéêü áíáãíùóôéêü êïéíü, åîáéñåôéêÞ

276

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

åðéóêüðçóç ôçò åîÝëéîçò ôçò ãÞñáíóçò ðáñÝ÷åôáé áðü áñêåôÜ Üñèñá óôï ôåý÷ïò Öåâñïõáñßïõ 1992 ôïõ Natural History êáé áðü ôïõò R. Sapolsky êáé Caleb Finch óôéò óåë. 30-8 óôï ôåý÷ïò Ìáñôßïõ-Áðñéëßïõ 1991 ôïõ ðåñéïäéêïý The Sciences. ÅîáéñåôéêÝò ðñüóöáôåò ðéï åîåéäéêåõìÝíåò åñãáóßåò âñßóêïíôáé óôï Üñèñï ôïõ M. R. Rose óôï Theoretical Population Biology, 28:342-58 (1984), óôï âéâëßï ôïõ éäßïõ Evolutionary Biology of Aging (New York: Oxford Univ. Press, 1991), êáèþò êáé óôï âéâëßï ôïõ Caleb Finch Longevity, Senescence, and the Genome (Chicago: Univ. of Chicago Press, 1991). B 108-109 Ïé óõ÷íüôçôåò èáíÜôïõ óôéò ÇÐÁ åßíáé áðü ôï Vital Statistics in the United States, 1989 (Washington, D.C.: U.S. Natonal Center for Health Statistics, 1992). Ïé äçìïãñáöéêÝò ðëåõñÝò ôçò ãÞñáíóçò åðéóêïðþíôáé êáëÜ áðü ôïõò J. F. Fries êáé L. M. Crapo óôï âéâëßï Vitality and Aging (San Francisco: Freeman, 1981). B 110 Ôï ó÷Þìá 8-1 åßíáé áíáó÷åäßáóç ôïõ ó÷Þìáôïò 3-2 óôï Vitality and Aging, êáôüðéí áäåßáò. B 111-112 Ôï ó÷Þìá 8-3 åßíáé áíáó÷åäßáóç ôïõ ó÷Þìáôïò 9-2 óôï Vitality and Aging, êáôüðéí áäåßáò. ÐÞñáìå ôçí éóôïñßá ìå ôïí Üíèñùðï ðïõ ôñÝ÷åé íá óùèåß áðü ôçí ôßãñç áðü ôï âéâëßï ôçò Helena Cronin The Ant and the Peacock (New York: Cambridge Univ. Press, 1992). B 111-112 Ïé óôß÷ïé ãéá ôï «ìüíéððï» åßíáé áðü ôï ðïßçìá “The Deacon s Masterpiece” óôéò óåë.158-160 ôïõ âéâëßïõ The Complete Poetical Works of Oliver Wendell Holmes (Boston: Houghton Mifflin, 1908). Ï åìöáíÞò óõíôïíéóìüò ôùí áðïôåëåóìÜôùí ôçò ãÞñáíóçò óõæçôåßôáé áðü ôïõò B. L. Strehler êáé A. S. Mildavan óôï Science, 132:14-21 (1960). B 113 Ôï ÷ùñßï åßíáé áðü ôï äïêßìéï ôïõ August Weismann “The Duration of Life”, óôï âéâëßï A. Wiesmann: Essays upon Heredity and Kindred Biological Problems, edited by E. B. Poulton et al. (Oxford: Clarendon Press, 18912). Ôï Üñèñï ôïõ G. C. Williams âñßóêåôáé óôï Evolution, 11:398-411 (1957). B 113-114 Ç áíáöïñÜ óôïí J. B. Haldane åßíáé ãéá ôï New Paths in Genetics (New York:Harper, 1942). Ç ðåñéêïðÞ ôïõ P. B. Medawar åßíáé áðü ôç óåë. 38 ôïõ Üñèñïõ ôïõ “Old Age and Natural Death”, ðïõ Ý÷åé áíáôõðùèåß óôéò óåë. 17-43 ôïõ âéâëßïõ ôïõ The Uniqueness of the Individual (London: Methuen, 1957). ÂëÝðå åðßóçò ôï Ýñãï ôïõ éäßïõ An Unsolved Problem in Biology (London: M. K. Lewis, 1952). Ç êëáóéêÞ èåùñçôéêÞ

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

277

áíÜðôõîç ôïõ èÝìáôïò åßíáé áðü ôïí W. D. Hamilton óôï Journal of Theoretical Biology, 12:12-45 (1968). B 114-115 Ãéá óçìáíôéêÜ êáé ðñüóöáôá ó÷üëéá ãýñù áðü ôçí åîÝëéîç ôçò ellgm|pausgr, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ A. R. Rogers óôï Evolutionary Ecology, 7:406-20, ôùí Kim Hill êáé A. M. Hurtado óôï Human Nature, 2:31350 (1991), êáèþò êáé ôïõ S. N. Austad óôï Experimental Gerontology, 29:255−63 (1994). Ôï âéâëßï ôïõ Alex Comfort Ý÷åé ôßôëï The Biology of Senescence, 3rd ed. (New York: Elsevier, 1979). B 115-116 Ôï Ó÷Þìá 4.1, óåë. 58 åßíáé ðñïóáñìïóìÝíï áðü ôï Üñèñï ôïõ R. M. Nesse óôï , 23:445-53 (1988). Ôï Üñèñï ôïõ R. L. Albin âñßóêåôáé óôï Ethology and Sociobiology, 9:371-82 (1988). Ç áéìï÷ñùìÜôùóç åðéóêïðåßôáé áðü ôïí J. F. Desforges óôï New England Journal of Medicine, 328:1616-20 (1993). B 116-117 Ãéá ðñüóöáôá åõñÞìáôá óôç ãåíåôéêÞ ôçò íüóïõ Alzheimer, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí W. Strittmatter et al. óôï Proceedings of the National Academy of Sciences (U.S.), 90:1977-81, (1993). Ç åñãáóßá ôïõ S. I. Rapoport âñßóêåôáé óôï Medical Hypotheses, 29:147-50. B 117 Ç åñãáóßá ôïõ R. R. Sokal êáé Üëëåò ðåéñáìáôéêÝò ìåëÝôåò ãéá ôï ñüëï ôùí ðëåéïôñïðéêþí ãïíéäßùí óôç ãÞñáíóç äßíïíôáé ðåñéëçðôéêÜ óôï âéâëßï ôïõ M. R. Rose, ôï ïðïßï Ý÷åé Þäç ãñáöåß óôç âéâëéïãñáößá áõôïý ôïõ êåöáëáßïõ. ÂëÝðå éäéáéôÝñùò ôéò óåë. 50-6 êáé 179-80. B 118-120 Ïé åñãáóßåò ãéá ôïí äéáôñïöéêü ðåñéïñéóìü åðéóêïðþíôáé áðü ôïõò J. P. Phelan êáé S. N. Austad óôï Growth, Development, and Aging, 53(1−2):46 (1989). Åíäåßîåéò ãéá ôá ùöÝëéìá áðïôåëÝóìáôá ôùí áíôéïîåéäùôéêþí ïõóéþí êáèþò êáé ãéá ôï ìç÷áíéóìü äñÜóçò ôïõò äßíïíôáé óôï Üñèñï ôïõ R. G. Cutler óôï American Journal of Clinical Nutrition, 53:373s-379s (1991). Ç ðåñéêïðÞ ãéá ôçí ðïäÜãñá åßíáé áðü ôç óåë. 622 ôïõ åã÷åéñéäßïõ Biochemistry, 3rd ed. (New York: Freeman, 1988) ôïõ Lubert Stryer. Ïé ëüãïé ðïõ êÜíïõí ôïí S. N. Austad íá ðéóôåýåé üôé ç äéáäéêáóßá ãÞñáíóçò åíäÝ÷åôáé íá åßíáé áñêåôÜ äéáöïñåôéêÞ óôá äéáöïñåôéêÜ åßäç ðáñïõóéÜæïíôáé óôï Aging, 5:259-67 (1994). Ç åñãáóßá ôïõ ãéá ôá ïðüóóïõì âñßóêåôáé óôï Journal of Zoology, 229:695:708 (1994). B 122 Ç óõæÞôçóç ôïõ Å. Ô. Whittaker ãéá ôá áéôÞìáôá áíéêáíüôçôáò âñßóêåôáé êõñßùò óôéò óåë. 58-60 ôïõ âéâëßïõ ôïõ From Euclid to Eddington. A Study of Conceptions of the External World (New York: Dover, 1958).

278

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

ÊåöÜëáéï 9. ÊëçñïíïìéÜ áðü ôçí ÅîåëéêôéêÞ Éóôïñßá Ãéá Ýãêõñç êáé ðñïóðåëÜóéìç åðéóêüðçóç ôçò áíèñþðéíçò åîÝëéîçò, ðñïôåßíïõìå áõôÝò ôïõ Roger Lewin óôï âéâëßï In the Age of Mankind: A Smithsonian Book of Human Evolution (Washington, D. C.: Smithsonian Books, 1988) êáé ôïõ Jared Diamond óôï âéâëßï The Third Chimpanzee (New York: HarperCollins, 1992). Ðñïôåßíïõìå åðßóçò ôï âéâëßï ôçò Marjorie Shostack Nisa: The Life and Words of a! Kung Woman (New York: Vantage Books, 1983) ðïõ ðåñéãñÜöåé ìå óõíáñðáóôéêü ôñüðï ôç æùÞ ìéáò ãõíáßêáò óå óýã÷ñïíç êõíçãåôéêÞôñïöïóõëëåêôéêÞ êïéíùíßá. B 125 Ç ðåñéêïðÞ áðü ôïí Charles Darwin ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç óåë. 191 ôçò ðñþôçò Ýêäïóçò ôïõ âéâëßïõ ôïõ The Ïrigin of Species (London: John Murrey, 1859). B 125-127 Ç Elaine Morgan ðåñéãñÜöåé ìå æùíôÜíéá ôá áôõ÷Þ áðïôåëÝóìáôá ðïõ åß÷áí ïé ðñïóáñìïãÝò ãéá ôçí áíèñþðéíç ïìéëßá óôïí Ýëåã÷ï êõêëïöïñßáò ìÝóá óôï ëáéìü, óôï âéâëßï The Scars of Evolution (London: Penguin, 1990) Ðåñéóóüôåñåò åîåéäéêåõìÝíåò ëåðôïìÝñåéåò ìðïñïýí íá áíåõñåèïýí óôï âéâëßï ôùí Philip Lieberman êáé Sheila E. Blumstein Speech Physiology, Speech Perception, and Acoustic Phonetics (Cambridge, England: Cambridge Univ. Press, 1988). B 131 ×ñçóéìïðïéïýìå ôï âéâëßï ôïõ George Estabrooks Man, The Mechanical Misfit (New York: Macmillan, 1941) äéáöÝñïíôáò áðü ôï ðíåýìá ôïõ. Ðáñüëï ðïõ üíôùò ðåñéãñÜöåé ðïëëÜ ó÷åäéáóôéêÜ åëáôôþìáôá ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò, ôï êýñéï ìÞíõìá ôïõ âéâëßïõ åßíáé ôï êáêü ôáßñéáãìá ìåôáîý ôïõ ó÷åäßïõ êáé ôùí ÷ñÞóåùí ðïõ åðéôåëåß óôïõò óýã÷ñïíïõò êáéñïýò. Ôï âéâëßï Ý÷åé åðßóçò åõãïíéóôéêÞ ÷ñïéÜ. B 135 ‘‘Stone Agers in the Fast Lane’’ åßíáé ï ôßôëïò ôïõ Üñèñïõ ôùí S. B. Eaton et al. óôï The American Journal of Medicine, 84:739-49 (1988). B 136-137 Ïé Luigi Cavalli-Sforza et al. õðïëïãßæïõí üôé ï óçìåñéíüò ðëçèõóìüò åßíáé ðåñßðïõ ÷ßëéåò öïñÝò ðïëëáðëÜóéïò ôïõ ðëçèõóìïý ôçò Ëßèéíçò Åðï÷Þò, óå Üñèñï óôï Science, 259:639-46 (1993). Ç åðéêñÜôçóç ôçò ðáéäïêôïíßáò êáé óõãêñßóéìç óõìðåñéöïñÜ óå Üëëá åßäç Ý÷ïõí ðñïóöÜôùò ãßíåé áíôéêåßìåíá ðñïóï÷Þò. ÂëÝðå Infanticide, Comparative and Evolutionary Perspectives, edited by G. Hausfater and S. B. Hrdy (New York:Aldine, 1984). B 137 Ãéá ëåðôïìÝñåéåò ãýñù áðü ôá óõìðôþìáôá ôùí íïóçìÜôùí áðü ðñùôüæùá êáé óêþëçêåò, âëÝðå Part XV (pp. 1714-78) ôïõ The Cecil Textbook

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

279

of Medicine, edited by J. B. Wyngaarden and L. H. Smith (Philadelphia: Saunders, 1982). ÐïëëÜ áðü ôá äõóÜñåóôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ðáñáóßôùí ðåñéãñÜöïíôáé, åíþ ïñéóìÝíá åðßóçò åéêïíßæïíôáé, óôï âéâëßï ôùí M. Katz et al. ðïõ Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôç óåë. 41. Ç ðåñéêïðÞ ôïõ Richard Alexander åßíáé áðü ôç óåë. 138 ôïõ âéâëßïõ ôïõ ðïõ Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôç óåë. 17. B 140 Ïé Vitaly Shevoroshkin êáé John Woodward ðñïôåßíïõí üôé ç åîçìÝñùóç ôùí óêýëùí áñéèìåß 15,000 ÷ñüíéá, ìå Üñèñï ôïõò óôéò óåë. 173-97 ôïõ âéâëßïõ Ways of Knowing. The Reality Club 3, edited by John Brockman (New York: Prentice Hall, 1991). B 142 Ç ðåñéêïðÞ ãéá ôéò ôïé÷ïãñáößåò ôùí óðçëáßùí åßíáé áðü ôç óåë. 57 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Melvin Connor The Tangled Wing: Biological Constraints on the Human Spirit (New York: Harper Colophon, 1983). ÊåöÜëáéï 10. ÍïóÞìáôá ôïõ Ðïëéôéóìïý B 144-145 Ãéá ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ðåñß ôçò êáôáãùãÞò ôçò ãåùñãßáò êáé êôçíïôñïößáò, âëÝðå ôá ÊåöÜëáéá 10 êáé 14 óôï âéâëßï ôïõ Jared Diamond, ôï ïðïßï Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò áñ÷éêÝò óçìåéþóåéò ôïõ Êåöáëáßïõ 9. B 145-146 Ç ÷ñÞóç ôùí Üãñéùí öõôþí ãéá ôç èåñáðåßá ôïõ óêïñâïýôïõ óõæçôåßôáé áðü ôïí Ingolfur Davidsson óôï Natturufraedingurinn, 42:140−4 (1972). Ïé äéáôñïöéêÝò åëëåßøåéò êáé Üëëá ðñïâëÞìáôá ðïõ Þôáí åìöáíÞ óôïõò óêåëåôïýò ôùí ÉíäéÜíùí ¢ìåñéíô, çëéêßáò 1500 åôþí, êáôáãñÜöïíôáé áðü ôïõò J. Lallo et al. óôéò óåë. 213-38 ôïõ Early Native Americans, edited by D. L. Browman (The Hague and New York: Moulton, 1980). B 147 Ç éäÝá ôùí õðåñöõóéïëïãéêþí åñåèéóìÜôùí óõæçôåßôáé óå ðïëëÜ ãåíéêÜ Ýñãá êáé åã÷åéñßäéá, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí óôéò óåë. 27-9 ôïõ âéâëßïõ ôïõ John Alcock ðïõ Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôéò óåë. 16-17. B 148-149 Ãéá óõæÞôçóç ãýñù áðü ôï ñüëï ôïõ äéáôñïöéêïý ëßðïõò óôá óýã÷ñïíá éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ H. B. Eaton óôï Lipids, 27:814-20 (1992), ôï Western Diseases, Their Emergence and Prevention, edited by H. C. Trowell and D. P. Burkitt (Cambridge, Mass: Harvard Univ. Press, 1981), êáèþò êáé ôï âéâëßï ôùí H. B. Eaton et al. The Paleolithic Prescription (New York: Harper and Row, 1988). Ãéá ðåéóôéêÞ åñãáóßá ðÜíù óôïí êáèïñéóôéêü ñüëï ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò óôç äçìüóéá õãåßá

280

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

êáé óôïí ó÷åôéêÜ Üóçìï ñüëï ôçò éáôñéêÞò, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ Thomas McKeown The Role of Medicine: Dream, Mirage, or Nemesis? (Princeton, N. J.: Princeton Univ. Press, 1979). B 149-150 Ç óõæÞôçóç ãéá ôïõò ëéôïýò ãïíïôýðïõò áêïëïõèåß ôï Üñèñï ôïõ J. V. Neel óôï Sorono Symposium, 47:281-93 (1982) êáé ôï Üñèñï ôùí Gary Dowse êáé Paul Zimmet óôï British Medical Journal, 306:532-3 (1993). Ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò äéáêåêïììÝíçò äßáéôáò óõæçôþíôáé óå Üñèñï ôùí J. O. Hill et al. óôï International Journal of Obesity, 12:547-55 (1988). Ôá åõñÞìáôá ãéá ôéò ôå÷íçôÝò ãëõêáíôéêÝò ïõóßåò ðáñïõóéÜæïíôáé áðü ôïí D. Stellman êáé ôïí L. Garfinkel óôï Preventive Medicine, 15:195-202 (1986). Åíäåßîåéò ãéá ôá ìáêñïðñüèåóìá áðïôåëÝóìáôá ôïõ äéáêåêïììÝíïõ ôñïöéêïý ðåñéïñéóìïý ðáñïõóéÜæïíôáé áðü ôïõò G. L. Blackburn et al. óôï American Journal of Clinical Nutrition, 49:1105-9 (1989). Ôá óõìðåñÜóìáôá êáé ïé óõóôÜóåéò ìáò ãéá ôéò äßáéôåò êáé ôïí Ýëåã÷ï ôïõ âÜñïõò óõíïøßæïõí ìßá ëåðôïìåñÞ óõæÞôçóç ðïõ äçìïóéåýèçêå óå óåéñÜ Üñèñùí óôçí åöçìåñßäá The New York Times, November 22-5, 1992. B 150 Ç ðáñïõóßá ïäïíôéêÞò ôåñçäüíáò óôçí ðñïúóôïñéêÞ Georgia óõæçôåßôáé áðü ôïõò C. S. Larsen et al. óôï Advances in Dental Anthropology, edited by M. A. Kelley and C. S. Larsen (New York: Wiley-Liss, 1991). B 151 Ãéá ðáñÜäåéãìá ÷ñÞóçò ìéáò øõ÷ïôñüðïõ ïõóßáò áðü öõëåôéêÞ êïéíùíßá, âëÝðå ôç óõæÞôçóç ôïõ Napoleon Chagnon ãéá ôç ÷ñÞóç ôïõ ebene óôç ÂåíåæïõÝëá, óôï Yamamoto: The Last Days of Eden (New York: Harkourt Brace Jovanovich, 1992) B 152 Ç êëçñïíüìçóç ôçò åõáéóèçóßáò óôçí êáôÜ÷ñçóç ïõóéþí óõæçôåßôáé áðü ôïí C. R. Cloninger óôï Archives of General Psychiatry, 38:961-8 (1981), áðü ôïí M. A. Schuckit óôï Journal of the American Medical Association, 254:2614-7 (1985), êáèþò êáé áðü ôïí J. S. Searles óôï Journal of Abnormal Psychiatry, 97:153-7 (1988). ÂëÝðå åðßóçò ôï Üñèñï ôïõ R. M. Nesse óôï Ethology and Sociobiology (in press). B 154 Ïé Alan Weder êáé Nickolas Schork Ý÷ïõí äçìïóéåýóåé ôç èåùñßá ôïõò óôï Hypertension, 24:145-56 (1994). B 155-156 Ôï ÷ñþìá ôïõ äÝñìáôïò óå ó÷Ýóç ìå ôç ñá÷ßôéäá óõæçôåßôáé áðü ôïí W. M. S. Russell óôï Ecology of Disease, 2:95-106 (1983). Ç ôá÷åßá åîåëéêôéêÞ áðþëåéá ÷ñùóôéêþí êáé ïöèáëìþí óôá óðçëáéüâéá æþá óõæçôåßôáé áðü ôïí R. W. Mitchell êáé óõíåñãÜôåò óôï “Mexican Eyeless

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

281

Fishes, Genus Astyanax: Environment, Distribution and Evolution”, Special Publications. The Museum. Texas Tech University, 12:1-89 (1977). Ïé åíäåßîåéò ãéá ôï óçìáíôéêü ñüëï ðïõ Ýðáéîáí ïé åéóçãìÝíåò íüóïé óôçí êáôáóôñïöÞ ôùí ëáþí ôïõ ÍÝïõ Êüóìïõ óõíïøßæïíôáé áðü ôïí F. L. Black óôï Science, 258:1739-40. ÂëÝðå åðßóçò ôçí åñãáóßá ôùí M. Anderson êáé R. M. May ðïõ Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôç óåë. 52. ÊåöÜëáéï 11. Áëëåñãßá Ôï âéâëßï ôïõ N. Mygind Essential Allergy (Oxford: Blackwell, 1986) áðïôåëåß êáëÞ åéóáãùãÞ óôéò áëëåñãßåò áðü ãýñç. Ìéá ðéï ëåðôïìåñÞò åðéóêüðçóç âñßóêåôáé óôï Allergic Diseases: Diagnosis and Management, edited by R. Patterson (Philadelphia: J. B. Lippincot, 1993). ×ñÞóéìï âéâëßï ãéá ôç ãýñç åßíáé ôïõ R. B. Knox Pollen and Allergy (Baltimore: University Park Press, 1978). B 159 Ãéá ëåðôïìÝñåéåò ðåñß ôïõ óõóôÞìáôïò IgE, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ O. L.,Frick óôéò óåë. 197-227 ôïõ Basic and Clinical Immunology, 6th ed., edited by D. P. Strites, J. B. Stobo, and J. V. Wells (Norwich, Conn.: Appleby and Lange, 1987), êáèþò êáé ôï Üñèñï ôùí C. R. Zeiss êáé J. J. Prusansky óôéò óåë. 33-46 ôïõ Allergic Diseases: Diagnosis and Management (Philadelphia: J. B. Lippincot, 1993). Ïé Amos Bouskila êáé D. T. Blumstein ðáñÝ÷ïõí ëåðôïìåñÞ óõæÞôçóç ãéá ôçí «áñ÷Þ ôïõ áíé÷íåõôÞ êáðíïý» óôï American Naturalist, 139:161-76 (1992). B 160 Ç ðåñéêïðÞ áðü ôïõò New York Times åßíáé áðü ôï ôìÞìá 6, óåë. 52, 28 Ìáñôßïõ, 1993. Ôï åã÷åéñßäéï ðïõ áíáöÝñåôáé åßíáé ôï Immunology: A Synthesis (Sunderland, Mass.: Sinauer, 1987), ôïõ E. S. Golub. B 160-161 Ç éóôïñßá ôùí éäåþí ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôùí öõóßããùí ôïõ Lorenzini óõæçôåßôáé óå Ýíá èáõìÜóéï Üñèñï, “The Sense of Discovery and Vice Versa”, ôïõ K. S. Thomson óôï American Scientist, 71:522-5 (1983). Ðéï ðñüóöáôåò åñãáóßåò åðéóêïðþíôáé áðü ôïõò H. Wissing et al. óôï Progress in Brain Research, 74: 99-107 (1988). B 162-163 Ãéá óõæÞôçóç ðåñß ôïõ IgE óå ó÷Ýóç ìå ìïëýíóåéò áðü óêþëçêåò, âëÝðå ôçí åñãáóßá ôùí A. Capron êáé J. P. Dessaint óôï Chemical Immunology, 49:236-44 (1990), êáèþò êáé ôùí K. Q. Nguyen êáé O. J. Rodman óôï International Journal of Dermatology, 32:291-7 (1984). B 163 Ôï Üñèñï ôçò Profet âñßóêåôáé óôï Quarterly Review of Biology, 66:23-62 (1991).

282

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

B 164-166 Ãéá ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ðåñß ôçò öáéíïìåíéêÜ áõîáíüìåíçò óõ÷íüôçôáò ôùí áëëåñãéþí, âëÝðå ôéò åñãáóßåò ôïõ L. Gamin óôï ôåý÷ïò Éïõíßïõ 1990 ôïõ ðåñéïäéêïý New Scientist êáé ôïõ Ronald Finn óôï Lancet, 340:1453-5 (1992). Ç ãåíåôéêÞ ôçò áôïðßáò åðéóêïðåßôáé áðü ôïí J. M. Hopkins óôï Journal of the Royal College of Physicians (London), 24:15960 (1990). Ïé åíäåßîåéò ãéá ôçí åðéêñÜôçóç ãåíåôéêþí åëáôôùìÜôùí óôá áðïôïîéíùôéêÜ Ýíæõìá åðéóêïðþíôáé áðü ôïí M. F. W. Festing óôï Criteria Reviews in Toxicology, 18: 1-26. Äõóôõ÷þò, ç ðëåéïøçößá ôùí åñåõíçôéêþí åñãáóéþí ó÷åôßæåôáé ìå ðïéêéëïìïñößá óôçí áðïôïîßíùóç öáñìáêåõôéêþí ïõóéþí êáé ü÷é ìå ôéò óõíÞèùò áðáíôþìåíåò ôïîßíåò. B 169 Ç ìåëÝôç ãéá ôçí ðñüëçøç ôçò áëëåñãßáò åßíáé ôùí S. H. Arshad et al. óôï Lancet, 339:1493-97 (1992). B 169-170 ÂëÝðå ôéò óçìåéþóåéò ãéá ôéò óåë. 162-64 ãéá åíäåßîåéò ðåñß ôçò áõîáíüìåíçò óõ÷íüôçôáò ôùí áëëåñãéþí. Ï ðëåïíáóìüò êáé ç ðïëõðëïêüôçôá ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò ðåñéãñÜöïíôáé êáëÜ áðü ôïí S. Ohno óôï Chemical Immunology, 49:21-34 (1990). ÊåöÜëáéï 12. Êáñêßíïò B 172-174 Ç ïðôéêÞ ìáò ãùíßá ãéá ôïí êáñêßíï ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï âéâëßï ôïõ Leo Buss The Evolution of Individuality (Princeton, N. J.: Princeton Univ. Press, 1987). Ôï Üñèñï ôïõ Liles âñßóêåôáé óôï MBL Science, 3:9−13 (1988). B 175-177 Ç ðåñéãñáöÞ ìáò ôùí êõôôáñéêþí, ïñìïíéêþí êáé áíïóïëïãéêþí ìç÷áíéóìþí åëÝã÷ïõ ôïõ êáñêßíïõ áðïôåëåß õðåñáðëïõóôåõìÝíç åðáíÜëçøç ôïõ õëéêïý ðïõ ðáñÝ÷åôáé óå äýï óõëëïãÝò Üñèñùí óôï ðåñéïäéêü Science, 254:1131-73 (1991) êáé 259:616-38 (1993). Ôá äåäïìÝíá ãéá ôï ãïíßäéï p53 ðñïÝñ÷ïíôáé áðü Üñèñï ôùí Elizabeth Culotta êáé D. E. Koshland óôï Science, 262:1958-61 (1993). ÐïëëÝò áðü ôéò äçëþóåéò ìáò ãéá ôïõò ãåíåôéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôïí êáñêßíï õðïóôçñßæïíôáé áðü ôï ÊåöÜëáéï 5 ôïõ âéâëßïõ ôùí D. M. Prescott êáé A. S. Flexner, Cancer, The Misguided Cell, 2nd ed. (Sunderland, Mass.: Sinauer, 1986). Ïé ðáñáôçñÞóåéò ôùí Cosmides êáé Tooby Ýãéíáí óå ïìéëßá ðïõ ðáñïõóéÜóèçêå ôï 1994 óôç óõíÜíôçóç ôçò Åôáéñåßáò Human Behavior and Evolution Society. B 178 Ãéá ôïí Þëéï ùò êáñêéíïãüíï ðáñÜãïíôá êáé ôá áðïôåëÝóìáôÜ ôïõ óôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá, ðñïôåßíïõìå ôçí åýðåðôç ðåñéãñáöÞ ôïõ David Concar óôï New Scientist, 134(1821):23-8 (1992).

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

283

B 179-181 Ç óõæÞôçóÞ ìáò ãéá ôïõò êáñêßíïõò ôïõ ãõíáéêåßïõ áíáðáñáãùãéêïý óõóôÞìáôïò óõíïøßæåé ôç óõæÞôçóç ôùí W. B. Eaton et al. óôï Quarterly Review of Biology, 69:353-67 (1994). Ç ìåßùóç ôïõ êéíäýíïõ ãéá êáñêßíï ôçò ìÞôñáò êáé ôùí ùïèçêþí ùò áðïôÝëåóìá ôçò ÷ñÞóçò ôïõ áíôéóõëëçðôéêïý ÷áðéïý êáôáãñÜöåôáé áðü ôïõò B. E. Henderson et al. óôï Science, 259:633-8 (1993). ÊåöÜëáéï 13. Öýëï êáé ÁíáðáñáãùãÞ B 183-184 Ç ôñÝ÷ïõóá áíôéðáñÜèåóç ãéá ôçí åîåëéêôéêÞ êáôáãùãÞ ôïõ öýëïõ ðáñïõóéÜæåôáé ùñáßá óôï âéâëßï ôïõ Matt Ridley The Red Queen (New York: Macmillan, 1993). Ãéá ðéï åîåéäéêåõìÝíç óõæÞôçóç, âëÝðå R. E. Michod and B. R. Levin, editors, The Evolution of Sex (Sunderland, Mass.: Sinauer, 1988). Ãéá ôçí ðáñáóéôéêÞ èåùñßá ôçò óåîïõáëéêüôçôáò, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí W. D. Hamilton, R. Axelrod êáé R. Tanese óôï Proceedings of the National Academy of Sciences, 87:3566-73 (1990). Ãéá ôçí êáôáãùãÞ ôçò ôñÝ÷ïõóáò áíôéðáñÜèåóçò, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ G. C. Williams Sex and Evolution (Princeton, N. J.: Princeton Univ. Press, 1975), êáèþò êáé ôï âéâëßï ôïõ J. M. Smith The Evolution of Sex (New York: Cambridge Univ. Press, 1978). Ìéá ðñüóöáôç áíáóêüðçóç áðü ôïí S. Sarker õðÜñ÷åé óôï BioScience, 42(6):448-54 (1992). Ç åîÝëéîç ôçò ãåíåôéêÞò ðïéêéëïìïñößáò åðéóêïðåßôáé áðü ôïõò Wayne K. Potts êáé K. Wakeland óôï Trends in Ecology and Evolution, 5:181-7 (1990). B 184-185 Óôï âéâëßï ôïõ Maynard Smith The Evolution of Sex, ôï ïðïßï áíáöÝñèçêå ðáñáðÜíù, õðÜñ÷åé óõæÞôçóç ãéá ôá áßôéá ýðáñîçò ìåãÜëùí ùáñßùí êáé ìéêñþí óðåñìáôïæùáñßùí (âëÝðå óåë. 151-5). Ïé óåë. 130-9 ôïõ éäßïõ Ýñãïõ ðáñïõóéÜæïõí ôï ãéáôß−áðïäåêôü óÞìåñá−ïñéóìÝíïé ïñãáíéóìïß åßíáé åñìáöñüäéôïi åíþ Üëëïé Ý÷ïõí îå÷ùñéóôÜ öýëá. Ðéï ëåðôïìåñÞò áíÜëõóç âñßóêåôáé óôï âéâëßï ôïõ E. L. Charnov, The Theory of Sex Allocation (Princeton N. J.: Princeton Univ. Press, 1982). B 184-187 Ïé ôñÝ÷ïõóåò äéáìÜ÷åò ãéá ôç èåùñßá ôçò åðéëïãÞò öýëïõ, ç ïðïßá áó÷ïëåßôáé ìå ôéò äéáöïñÝò ìåôáîý áñóåíéêþí êáé èçëõêþí ùò ðñïò ôéò áíáðáñáãùãéêÝò ðñïóáñìïãÝò, óõæçôþíôáé óôï Sexual Selection: Testing the Alternatives, edited by J. W. Bradbury and M. B. Anderson (New York: Wiley –Interscience, 1987). Ç éóôïñéêÞ áíÜðôõîç êáé ç óýã÷ñïíç ìïñöÞ ôçò èåùñßáò áõôÞò ðáñïõóéÜæåôáé ùñáßá óôï âéâëßï ôçò Helena Cronin, The Ant and the Peacock (New York: Cambridge Univ. Press, 1991).

284

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

B 187 Ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíáìÝíïíôáé áðü öõëåôéêÞ áíáëïãßá ðïõ êëßíåé ðñïò ôá èçëõêÜ Üôïìá óõæçôþíôáé áðü ôïí P. Secord óôï Personality and Social Psychology Bulletin, 9(4):525-43 (1983). B 187-188 Ç åöáñìïãÞ ôçò èåùñßáò ðåñß åðéëïãÞò öýëïõ óôéò áíèñþðéíåò äéáöïñÝò ôùí öýëùí óõæçôåßôáé óå áñêåôÜ Ýñãá ðïõ åßíáé ðïëý ðñïóéôÜ óôïí áíáãíþóôç, üðùò : David Buss, The Evolution of Desire (New York: Basic Books, 1994), Donald Symons, The Evolution of Human Sexuality (New York: Oxford Univ. Press, 1979), êáèþò êáé Sarah B. Hrdy, The Woman That Never Evolved (Cambridge, mass.: Harvard Univ. Press, 1981). Ôï Âéâëßï ôùí Martin Daly êáé Margo Wilson Sex, Evolution and Behavior (Boston: Willard Grant Press, 1983) ðñïóöÝñåé Ýãêõñç êáé ôáõôü÷ñïíá îåêÜèáñç êáé åõ÷Üñéóôç åðéóêüðçóç ôçò óåîïõáëéêüôçôáò óôá æþá êáé óôïí Üíèñùðï. Ïé ßäéïé óõããñáöåßò Ý÷ïõí ãñÜøåé Ýíáé óýíôïìï, åíçìåñùìÝíï êåöÜëáéï ìå ôßôëï “The Man who Mistook his Wife for a Chattel”, óåë. 289-322 óôï âéâëßï J. Barkow, L. Cosmides, and J. Tooby, editors, The Adapted Mind (New York: Oxford Univ. Press, 1992). Ãéá óåéñÜ ëåðôïìåñþí Üñèñùí áíáóêüðçóçò, âëÝðå L. Btzig, M. B. Mulder, and P. Turke, editors, Human Reproductive Behavior: A Darwinian Perspective (Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1988). B 188 Ãéá Ýãêõñç áíáöïñÜ óôï èÝìá ôïõ áíäñéêïý äåóðïôéóìïý êáé ôùí ÷áñåìéþí, âëÝðå ôï âéâëßï ôçò L. Betzig Despotism and Differential Reproduction: A Darwinian View of History (New York: Aldine, 1986). B 189 Ç ðåñéêïðÞ ôïõ David Buss ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç óåë. 249 óå Ýíá êåöÜëáéï ôïõ âéâëßïõ The Adapted Ìind (âëÝðå ðáñáðÜíù) ìå ôßôëï “Mate Preference Mechanisms”. B 189 Ôá äåäïìÝíá ôïõ David Buss âñßóêïíôáé óôï Behavioral and Brain Sciences, 12:1-49 (1989). ÂëÝðå åðßóçò ôïõ Bruce J. Ellis, “The Evolution of Sexual Attraction: Evaluative Mechanisms in Women”, óôï âéâëßï The Adapted Mind ðïõ Ý÷åé áíáöåñèåß ðáñáðÜíù. B 190 Ç éäÝá ãéá ôçí äïêéìáóßá ôïõ óõíäÝóìïõ åßíáé áðü ôï Üñèñï ôïõ Amotz Zahavi “The Testing of the Bond”, Animal Behaviour, 25:246-7 (1976). B 192 Ïé ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ïñãáóìü óôá ðñùôåýïíôáé âñßóêïíôáé óôï âéâëßï ôïõ Donald Symons The Evolution of Human Sexuality (New York: Oxford Univ. Press, 1979). B 192 Ãéá ðëçñïöïñßåò ðÜíù óôçí êáëõììÝíç ùùñçîßá ôùí ãõíáéêþí, âëÝðå ôï Üñèñï ôçò Beverly Strassmann óôï Ethology and Sociobiology, 2: 31-40

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

285

(1981), ôïõ Paul W. Turke óôï Ethology and Sociobiology, 5:33-44 (1984), êáèþò êáé ôçò Nancy Burley óôï The American Naturalist, 114:835−58 (1979). B 193 Ôá äåäïìÝíá ãéá ôï ìÝãåèïò ôùí üñ÷åùí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï êåöÜëáéï ôïõ R. V. Shork óôï Reproductive Biology of the Great Apes, edited by C. E. Graham (New York: Academic, 1984). ÂëÝðå åðßóçò ôï Üñèñï ôïõ A. H. Harcourt êáé ôùí óõíåñãáôþí ôïõ óôï Nature, 293:55-7 (1981). B 193 ÂëÝðå ôï Üñèñï ôùí R. R. Baker êáé M. A. Bellis “Human Sperm Competition: Ejaculate Adjustment by Males and the Function of Masturbation”, Animal Behavior, 46:861-85 (1993) êáé ôï Üñèñï ôùí R. R. Baker êáé M. A. Bellis “Human Sperm Competition: Ejaculation Manipulation by Females and a Function of the Female Orgasm”, Animal Behavior, 46:887-909 (1993). Ç åñãáóßá ôùí Baker êáé Âellis ãéá ôéò ìåôñÞóåéò óðåñìáôïæùáñßùí âñßóêåôáé óôï “Number of Sperm in Human Ejaculates Varies as Predicted by Sperm Competition Theory”, Animal Behavior, 37:867-9 (1989). Ãéá åðéóêüðçóç ôùí åñãáóéþí ìå èÝìá ôïí áíôáãùíéóìü óðÝñìáôïò, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí M. Gomendio êáé E. R. S. Roldan “Mechanisms of Sperm Competition: Linking Physiology and Behavioral Ecology”, Trends in Ecology and Evolution, 8(3):95-100 (1993). B 194 Ãéá ôçí åñãáóßá ðåñß æÞëåéáò, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí Martin Daly êáé óõíåñãáôþí “Male Sexual Jealousy”, óôï Ethology and Sociobiology, 3:11−27 (1982) êáé ôï âéâëßï ôùí Martin Daly êáé Margo Wilson Homicide (New York: Aldine, 1989). Ôï âéâëßï áõôü ðåñéÝ÷åé Üöèïíá äåäïìÝíá êáé ëåðôïìåñÞ óõæÞôçóç ãéá öüíïõò ðïõ åß÷áí ùò êßíçôñï ôç æÞëåéá. B 196 Ãéá óõæÞôçóç ðÜíù óôç äéáöïñÜ ôùí öýëùí üóïí áöïñÜ óôéò áíèñþðéíåò áíáðáñáãùãéêÝò óôñáôçãéêÝò, âëÝðå ôá Ýñãá ôùí Buss, Ridley, Cronin êáé Symons ðïõ áíáöÝñïíôáé ðáñáðÜíù. B 197-200 Ç åñãáóßá ôïõ David Haig âñßóêåôáé óôï Quartrly Review of Biology, 68:495-532 (1993). Ôá óåîïõáëéêþò áíôáãùíéóôéêÜ ãïíßäéá óõæçôþíôáé áðü ôïí W. R. Rice óôï Science, 256:1436-9 (1992). Ç êëáóéêÞ åñãáóßá ðÜíù óôç óýãêñïõóç ãïíÝá-áðïãüíïõ åßíáé ôïõ R. L. Trivers óôï American Zoologist, 14:249-64 (1974). Ìéá êáëÞ ðåñéãñáöÞ õðÜñ÷åé åðßóçò óôï âéâëßï ôïõ Trivers Social Evolution (Menlo Park, Calif.: Benjamin/Cummings, 1985). Ãéá ðñüóöáôç åðéóêüðçóç êáé ðåñáéôÝñù áíáöïñÝò, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí D. W. Mock êáé L. S. Forbes óôï Trends in Ecology and Evolution, 7(12):409-13 (1992).

286

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

B 200-201 Ôï õëéêü ãéá ôç ãÝííá óôïí Üíèñùðï âñßóêåôáé óå åñãáóßá ðïõ ðáñïõóéÜóèçêå áðü ôçí Wenda Trevathan óôç óõíÜíôçóç Öåâñïõáñßïõ 1993 ôçò Åôáéñåßáò American Academy of Sciences óôç Âïóôüíç. ÂëÝðå åðßóçò ôï âéâëßï ôçò Human Birth: An Evolutionary Perspective (Hawthorne, N. Y.: Aldine de Gruyter, 1987). B 201 Ç åñãáóßá ãéá ôï ñüëï ôçò ùêõôïêßíçò óôï óýíäåóìï ôùí ðñïâÜôùí åßíáé ôùí E. B. Kaverne et al. óôï Science, 219:81-83 (1983). B 202 ÐÞñáìå ôéò ðëçñïöïñßåò ãéá ôéò ïéêïãåíåéáêÝò ôñáãùäßåò ôïõ Ìüôóáñô êõñßùò áðü ôéò óåë. 98-102 ôïõ âéâëßïõ Mozart in Vienna 1781-1791 ôïõ Volkmar Braunbehrens (New York: Grove Wiedenfeld, 1989). B 202 Ãéá ôïí ßêôåñï ôùí íåïãíþí, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí John Brett êáé Susan Niermeyer óôï Medical Anthropology Quarterly, 4:149-61 (1990). B 203 Ç åëáôôùìáôéêÞ äéÜêñéóç ôùí ÷ñùìÜôùí êáé Üëëåò ïðôéêÝò âëÜâåò áðü ôçí Ýêèåóç åðß åéêïóéôåôñáþñïõ âÜóåùò óå Ýíôïíï öùò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò âñåöéêÞò çëéêßáò óõæçôåßôáé áðü ôïõò I. Abramov et al. óôï Journal of the American Optometry Association, 56:614-19 (1985). B 203-204 Ãéá ôï âñåöéêü êëÜìá, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ R. G. Barr “The Early Crying Paradox: A Modest Proposal”, óôï Human Nature, 1(4):355-89 (1990). B 204-205 Ãéá ôï óýíäñïìï áéöíéäßïõ âñåöéêïý èáíÜôïõ, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ James J. McKenna “An Anthropological Perspective on the Sudden Infant Death Syndrome (SIDS): The Role of Parental Breathing Cues and Speech Breathing Adaptations”, óôï Medical Antropology, 10:9-54 (1986). B 205-206 Ãéá ôç óýãêñïõóç ãïíÝá-áðïãüíïõ, âëÝðå ôéò áíáöïñÝò óôïí Trivers ðïõ âñßóêïíôáé óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôéò óåë. 195-199. Åðßóçò âëÝðå ôéò óåë. 55-58 êáé 234-35 ôïõ âéâëßïõ ôùí Martin Daly êáé Margo Wilson Sex, Evolution, and Behavior, 2nd ed. (Boston: Willard Grant Press, 1983). ÊåöÜëáéï 14. Åßíáé ïé ÄéáíïçôéêÝò Äéáôáñá÷Ýò ÍïóÞìáôá; Ïé ðåñéðôþóåéò åßíáé êáôáóêåõáóìÝíåò þóôå íá ðñïóôáôåýåôáé ç åìðéóôåõôéêüôçôá. Ôï âéâëßï The Moral Animal ôïõ Robert Wright (New York: Pantheon Books, 1994), ðñïóöÝñåé ìéá åîáéñåôéêÞ åéóáãùãÞ óôçí åîåëéêôéêÞ øõ÷ïëïãßá. ÊáëÞ åðéóêüðçóç ìåëåôþí ðåñß åîÝëéîçò êáé øõ÷éáôñéêÞò áðïôåëåß ôï âéâëßï ôïõ Brant Wenegrat Sociobiological Psychiatry: A New Conceptual Framework (Lexington, Mass.: Lexington Books, 1990). Óýíôïìá èá åêäïèåß êáé

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

287

ôï Evolutionary Psychiatry, ôùí Michael MgGuire êáé Alfonso Troisi. Ãéá ìéá åîáéñåôéêÞ åéóáãùãÞ óôç óõìðåñéöïñÜ ôùí æþùí, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ John Alcock Animal Behavior: An Evolutionary Approach (Sunderland, Mass.: Sinauer, 1993). Ãéá åîáéñåôéêÞ åéóáãùãÞ óôçí êïéíùíéïâéïëïãßá, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ R. D. Alexander Darwinism and Human Affairs (Seattle: University of Washington Press, 1979), ôï âéâëßï ôïõ Richard Dawkins The Selfish Gene (New York: Oxford Univ. Press, 1976), ôï âéâëßï ôïõ E. O. Wilson Sociobiology (Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1975), ôïõ éäßïõ On Human Nature (Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1978) êáé ôÝëïò ôï âéâëßï ôïõ R. Trivers Social Evolution (Menlo Park, Calif.: Benjamin/Cummings, 1985). Ãéá ðñüóöáôç ðñüïäï óôçí åîåëéêôéêÞ Âéïëïãßá, âëÝðå ôï âéâëßï The Adapted Mind, ðïõ Ý÷åé Þäç áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôéò óåë. 177-178. B 208-209 Ôï Üñèñï ôùí Robert Michaels êáé Peter M. Marzuk óôï New England Journal of Medicine, 329:552-60 êáé 628-38 (1993) êáôáãñÜöåé êáé äßíåé Ýìöáóç óôïí éáôñéêü ðñïóáíáôïëéóìü ôçò ôñÝ÷ïõóáò øõ÷éáôñéêÞò. B 209-212 Ãéá áíáêåöáëáéùôéêÜ ðïíÞìáôá ìå èÝìá ôçí åîåëéêôéêÞ ðñïóÝããéóç óôá óõíáéóèÞìáôá, âëÝðå ôïõ R. M. Nesse “Evolutionary Explanations of Emotions”, Human Nature, 1:261-89 (1990), ôùí R. Plutchik êáé H. Kellerman Theories of Emotion, vol. 1 (Orlando, Fla.: Academic, 1980), ôïõ Paul Ekman “An Argument for Basic Emotions”, Cognition and Emotion, 6:169-200, (1992), ôïõ Robert L. Trivers “Sociobiology and Politics”, óôï Sociobiology and Human Politics, edited by E. White (Toronto: Lexington, 1981), ôï Üñèñï ôùí John Tooby êáé Leda Cosmides óôï Ethology and Sociobiology, 11:375-424 (1990), ôï êåöÜëáéï ôùí R. Thornhill êáé N. W. Thornhill óôï Sociobiology and the Social Sciences, edited by R. Bell (Lubbock, Tex.: Texas Tech Univ. Press, 1989) êáé ôÝëïò ôï âéâëßï ôïõ E. O. Wilson Sociobiology (Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1975). B 212 Ãéá ðñüóöáôç óõæÞôçóç ãýñù áðü ôïõò óõìâéâáóìïýò áíÜìåóá óôçí áðïöõãÞ ôùí èçñåõôþí êáé óå Üëëåò áîßåò, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí A. Bouskila êáé D. T. Blumstein óôï American Naturalist, 139:161-76 (1992). B 212-13 Ôï êëáóéêü Ýñãï ôïõ Walter B. Cannon åßíáé ôï Bodily Changes in Pain, Hunger, Fear, and Rage. Researches into the Function of Emotional Excitement (New York: Harper and Row, 1929). ÂëÝðå åðßóçò ôïõ I. M. Marks Fears, Phobias, and Rituals (New York: Oxford Univ. Press, 1987), tym A. Ohman êáé U. Dimberg óôï Sociopsychology, edited by W. M. Waid (New York: Springer, 1984), ôùí I. M. Marks êáé Adolf Tobena óôï Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 14:365-84 (1990), ôïõ D. H.

288

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

Barlow Anxiety and Its Disorders (New York: Guilford, 1988) êáé ôÝëïò ôùí Susan Mineka et al. óôï Journal of Abnormal Psychology, 93:355-72 (1984). B 213 Ôá íôñïðáëÜ øáñÜêéá ôïõ åßäïõò Poecilia reticulata ðåñéãñÜöïíôáé áðü ôïí A. L. Lugatkin óôï Behavioral Ecology, 3:124-127 (1992). B 213-214 Ãéá óýíïøç ôçò èåùñßáò ðåñß áíß÷íåõóçò óçìÜôùí, âëÝðå ôï âéâëßï ôùí D. M. Green êáé J. A. Swets Signal Detection Theory and Psycho−physics (New York: Wiley, 1966). B 214 Ïé éäÝåò ôïõ R. H. Frank ðåñéÝ÷ïíôáé óôï âéâëßï ôïõ Passion Within Reason: The Strategic Role of the Emotions (New York: Norton, 1988). B 215-216 Ç áõîáíüìåíç óõ÷íüôçôá êáôÜèëéøçò êáôáãñÜöåôáé áðü ôçí ïìÜäá Cross-National Collaborative óôï “The Changing Rate of Major Depression. Cross-National Comparisons”, óôï Journal of the American Medical Association, 268:3098-105 (1992). B 215-221 Ãéá ãåíéêÝò ðëçñïöïñßåò ãýñù áðü ôçí êáôÜèëéøç, âëÝðå ôá âéâëßá ôùí P. C. Whybrow et al. Mood Disorders: Toward a New Psychobiology (New York: Plenum, 1984), ôçò Emmy Gut Productive and Unproductive Depression (New York: Basic Books, 1989), ôïõ Paul Gilbert Human Nature and Suffering (Hove, England: Erlbaum, 1989), êáèþò êáé ôïõ R. E. Thayer The Biopsychology of Mood and Arousal (New York: Oxford Univ. Press, 1989). B 219 Ôá äåäïìÝíá ãéá ôïõò óõããñáöåßò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï Üñèñï ôïõ N. C. Andreasen óôï The American Journal of Psychiatry, 144:1288-92 (1987). B 219 Ôï áñ÷éêü Üñèñï ôïõ John Price âñßóêåôáé óôï Lancet, 2:243-6 (1967). ÂëÝðå åðßóçò ôïõ Russell R. Gardner, Jr., óôï The Archives of General Psychiatry, 39:1436-41 (1982), êáèþò êáé ôùí J. S. Price êáé Leon Sloman óôï Ethology and Sociobiology, 8:85s-98s (1987). B 219 Ôá äåäïìÝíá ãéá ôç óåñïôïíßíç óôïõò êåñêïðéèÞêïõò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï Üñèñï ôùí M. J. Raleigh et al. óôï Brain Research, 559:181-90 (1991). B 220 Ãéá ðëçñïöïñßåò ðÜíù óôï åðï÷éêü óýíäñïìï, âëÝðå ôï âéâëßï ôùí N. E. Rosenthal êáé M. C. Blehar Seasonal Affective Disorders and Phototherapy (New York: Guilford, 1989), ôï êåöÜëáéï ôùí D. A. Oren êáé N. E. Rosenthal óôï Handbook of Affective Disorders, edited by E. S. Paykel (New York: Churchill Livingstone, 1992) êáé ôï Üñèñï ôùí David Shlanger, J.

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

289

E. Schwartz êáé E. J. Bromet óôï British Journal of Psychiatry, 163:322-6 (1993). Ç åêôåôáìÝíç ìåëÝôç ðïõ õðïäçëþíåé ìåãÜëç áýîçóç óôç óõ÷íüôçôá ôçò êáôÜèëéøçò Ý÷åé áíáöåñèåß óôéò óçìåéþóåéò ãéá ôç óåë. 214. B 221-222 Ãéá ìåëÝôåò óå íåïãíÜ ðéèÞêùí, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ H. F. Harlow Learning to Love (New York: Aronson, 1974). B 222-224 Ãéá ðçãÝò ðëçñïöïñéþí ðåñß ôïõ óõíäÝóìïõ, âëÝðå ôçí áíáóêüðçóç “Becoming Attached” ôïõ Robert Karen óôï ðåñéïäéêü The Antlantic, February 1990, óåë. 35-70, ôçí ðåñßëçøç ôïõ Ýñãïõ ôïõ John Bowlby óôï The American Handbook of Psychiatry, vol. 6, edited by D. D. Hamburg and H. K. H. Brodie (1969), êáèþò êáé ôï âéâëßï ôùí M. D. Ainsworth et al. Patterns of Attachment: A Psychological Study of the Strange Situation (Hillsdale, N. J.: Erlbaum, 1978). Ãéá áíáóêüðçóç ðñïóéôÞ óôï ìÝóï áíáãíþóôç ôçò ãåíåôéêÞò óêïðéÜò ðïõ åíäå÷ïìÝíùò åðçñåÜæåé ôïí óýíäåóìï, âëÝðå ôï âéâëßï Galen s Prophecy (New York: Basic Books, 1994). B 223-224 Ãéá ôçí ðáéäéêÞ êáêïðïßçóç, âëÝðå ôï âéâëßï ôùí Martin Daly êáé Margo I. Wilson Homicide (New York: Aldine, 1989), ôùí éäßùí “Abuse and Neglect of Children in Evolutionary Perspective” óôï Natural Selection and Social Behavior: Recent Research and Theory, edited by R. D. Alexander and D. W. Tinkle (New York: Chiron Press, 1981), ôçò S. B. Hrdy “Infanticide as a Primate Productive Strategy”, American Scientist, 65:40-9 (1977), êáèþò êáé ôùí R. J. Gelles and J. B. Lancaster, editors, Child Abuse and Neglect (New York: Aldine, 1987). Ôï Üñèñï ôïõ Mark Flinn âñßóêåôáé óôï Ethology and Sociobiology, 9:335−69 (1988). B 224-225 Ðåñß ó÷éæïöñÝíåéáò, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ J. L. Karlsson óôï Hereditas, 107:59-64 (1987), êáé ôùí J. S. Allen êáé V. M. Sarich óôï Perspectives in Biology and Medicine, 32:132-53 (1988). Ç éäÝá üôé ç êá÷õðïøßá åíäÝ÷åôáé íá åßíáé ùöÝëéìç ðñïÝñ÷åôáé áðü êåöÜëáéï ôùí L. F. Jarvik êáé S. B. Chadwick óôï Psychopathology, edited by M. Hammer, K. Salzinger, and S. Sutton (New York: Wiley, 1972). Ãéá åíäéáöÝñïõóá êá åëÝãîéìç éäÝá ðåñß ôçò ó÷éæïöñÝíåéáò êáé ôçò ðéèáíÞò ó÷Ýóçò ôçò ìå ôïõò êýêëïõò ôïõ ýðíïõ, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ Jay R. Feierman óôï Medical Hypotheses, 9:45579 (1982). B 226-228 Ïé ÉäÝåò ôïõ Ray Meddis áíáðôýóóïíôáé êõñßùò óôï âéâëßï ôïõ The Sleep Instinct (London: Routledge and Kegan Paul, 1977). Ï ßäéïò Ý÷åé ìéá ìéêñüôåñç ðáñïõóßáóç óôï Animal Behavior, 23:676-91 (1975). Ãéá ãåíéêÞ áíáóêüðçóç ôïõ ýðíïõ óôá åßäç ôùí èçëáóôéêþí, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí M. Elgar, M. D. Pagel êáé P. H. Harvey óôï Animal Behavior, 40:991-5

290

ÃIATI ÁÑÑÙÓÔÁÉÍÏÕÌÅ

(1990). Ãéá ãåíéêÝò áíáóêïðÞóåéò ôïõ ýðíïõ êáé ôçò ó÷åôéæüìåíçò Ýñåõíáò, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ Alexander Borbely Secrets of Sleep (New York: Basic Books, 1986), êáèþò êáé ôï âéâëßï ôïõ Jacob Empson, Sleep and Dreaming (London: Faber and Faber, 1989). Ãéá ôç öõóéïëïãßá ôùí ïíåßñùí êáé ôçí ðéèáíÞ áðïõóßá øõ÷ïëïãéêþí ëåéôïõñãéþí, âëÝðå ôï âéâëßï ôïõ J. A. Hobson The Dreaming Brain (New York: Basic Books, 1988), ôï Üñèñï ôïõ Ian Oswald “Human Brain Proteins, Drugs, and Dreams”, Nature, 223:893-7 (1969), êáèþò êáé ôï Üñèñï ôùí Francis Crick êáé Graeme Mitchison “The Function of Dream Sleep”, Nature, 304:11-14 (1983). B 229-230 Ãéá ôïõò êéíáéóèçôéêïýò ðåñéïñéóìïýò ôïõ ýðíïõ, âëÝðå ôï Üñèñï ôïõ Donald Symons “The Stuff That Dreams Aren t Made Of: Why Wake−State and Dream-State Sensory Experiences Differ”, Cognition, 47:181−217 (1993). ÊåöÜëáéï 15. Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò Ç ðåñéêïðÞ óôçí áñ÷Þ ôïõ êåöáëáßïõ åßíáé ï ôßôëïò åíüò Üñèñïõ ôïõ âáñõóÞìáíôïõ ãåíåôéóôÞ Theodosius Dobzhansky, ðïõ äçìïóéåýèçêå óôï American Biology Teacher, 35:125-9 (1973). B 234-235 Ïé áíáãíþóôåò èá áíáãíùñßóïõí ôç ìåôáöïñÜ ìå ôï ñïëüé áðü ôçí ëáìðñÞ åéóáãùãÞ óôçí åîÝëéîç ðïõ Ýãñáøå ï Richard Dawkins, óôï âéâëßï ôïõ The Blind Watchmaker (New York: Norton, 1986). ÅðÝêôåéíå ìéá pokuwqgsilopoigl]mg éäÝá áðü ôï áñéóôïýñãçìá ôïõ William Paley Natural Theology (1802). Ðáñüëï ðïõ ôï âéâëßï ôïõ Paley óôü÷åõå óôçí õðïóôÞñéîç ôçò èåùñßáò ôçò äçìéïõñãßáò, ôá ðïëëÜ ôïõ ðáñáäåßãìáôá ãéá ðåñßôå÷íï ó÷åäéáóìü Ýäùóáí óå Üëëïõò−êáé óôïí Darwin−êáôáðëçêôéêÝò åíäåßîåéò ãéá ôçí éó÷ý ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò. Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé ç ðñïóðÜèåéá ôïõ Paley íá åîçãÞóåé ôéò óðåéñïåéäåßò äïìÝò, ôéò ïðïßåò áðïäßäåé óôçí åðéèõìßá ôïõ Èåïý íá áðïêáëýøåé ôçí ðáñïõóßá Ôïõ óôïí Üíèñùðï ìå «åðéíïÞóåéò» á÷ñåßáóôçò ðïëõðëïêüôçôáò ðåñéïñßæïíôáò ôá äçìéïõñãÞìáôÜ ôïõ ìÝóá óôá üñéá óôáèåñþí íüìùí. Ï Paley ðáñïõóéÜæåé ìéá ëïãéêÞ Üðïøç ãéá ôçí ÷ñçóéìüôçôá ôïõ ðüíïõ, áëëÜ äçëþíåé êáôüðéí üôé ï èÜíáôïò, ç áññþóôåéá êáé ï áðñüâëåðôç öýóç ôïõò åßíáé üëá áíáãêáßá ìÝñç åíüò ôÝëåéïõ êüóìïõ, öôéáãìÝíïõ èåúêÜ. ÔÝôïéïõ ôýðïõ óõëëïãéóìïß åíÝðíåõóáí ôïí Âïëôáßñï óôçí ãåëïéïðïßçóç ôýðùí üðùò ï Dr. Pangloss óôï ìõèéóôüñçìÜ ôïõ Candide. B 239 Ãéá ôï ñüëï ôùí áíôéïîåéäùôéêþí óôç ãÞñáíóç, âëÝðå ôïõ Richard G. Cutler “Antioxidants and Aging”, American Journal of Clinical Nutrition,

Êåö. 15: Ç ÅîÝëéîç ôçò ÉáôñéêÞò

291

53:373s-379s (1991). Ãéá óýíôïìç áíáóêüðçóç ôçò ôñÝ÷ïõóáò Ýñåõíáò ãéá ôç Âéôáìßíç Å, âëÝðå ôï Üñèñï ôùí C. H. Hennekens, J. E. Buring, êáé P. Reto, “Antioxidant Vitamins−Benefits Not Yet Prooved , New England Journal of Ìedicine, 330:1080-1 (1994). B 240-241 Ç ðåñéêïðÞ åßíáé áðü ôéò óåë. 445-6 ôïõ âéâëßïõ ôïõ Rene Dubos Man Adapting (New Haven, Conn.: Yale Univ. Press, 1965, revised 1980). B 241 Ï ðëÞñçò ôßôëïò ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ernst Mayr åßíáé The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritence (Cambridge, Ìass.: Belknap Press of Harvard Univ. Press, 1982). B 241-243 ÁñêåôÜ êáé êáëÜ âéâëßá áó÷ïëïýíôáé ìå ôç ëïãéêÞ ôçò óýíôáîçò åñùôçìÜôùí ðåñß ëåéôïõñãéêüôçôáò. Ôá óõóôÞíïõìå óå üóïõò õðïøéÜæïíôáé üôé ôá åîåëéêôéêÜ åðé÷åéñÞìáôá Ý÷ïõí ðáñÜíïìç èåìåëßùóç. Åßíáé êñßìá íá åìðïäßæåôáé ç áíÜðôõîç åíüò ïëüêëçñïõ åðéóôçìïíéêïý ðåäßïõ áðü ôÝôïéá áðëÞ ðáñáíüçóç. ÂëÝðå ôï âéâëßï ôïõ John Maynard Smith Did Darwin Get It Rigth? (New York: Chapnam and Hall, 1989), ôï Üñèñï ôïõ Ernst Mayr “Teleological and Teleonomic, A New Analysis”, Boston Studies in the Philosophy of Science, 14:91-119 (1974), ôï âéâëßï ôïõ John Alcock Animal Behavior: An Evolutionary Approach,4th ed. (Sunderlad, Mass.: Sinauer, 1989), ôï âéâëßï ôïõ Michael Ruse The Darwinian Paradigm (London: Routledge, 1989), ôï âéâëßï ôïõ George Williams Natural Selection (New York: Oxford Univ. Press, 1992), êáèþò êáé ôïõ éäßïõ Adaptation and Natural Selection: A Critique of Some Current Evolutionary Thought (Princeton, N. J.: Princeton Univ. Press, 1966). B 243 Ç áíáöïñÜ Flexner Ý÷åé ôßôëï Medical Education in the United States and Canada, The Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching, Bulletin No 4 (1910). B 248 Ãéá ìéá åíçìåñùìÝíç Üðïøç ãýñù áðü ôá ðñïâëÞìáôá ôçò óýã÷ñïíçò éáñéêÞò, âëÝðå ôïõ Melvin Konner The trouble with Medicine (London: BBC Books, 1993). B 248 Ôï Üñèñï ðïõ åöéóôÜ ôçí ðñïóï÷Þ óôçí ðñïëçðôéêÞ õãåéïíïìéêÞ öñïíôßäá åßíáé ôïõ James F. Fries êáé óõíåñãáôþí, “Reducing health Care Costs by Reducing the Need for Medical Services”, The New England Journal Of Medicine, 329:321-5 (1993).