Arapça Dilbilgisi

A. Ü. İ LAR İ YAT FAKÜLTESI YAYINLARI : LXXIX

i DR. MEHMET MAKSUDO Ğ LU

ANKARA I

9

6

9

ANKARA UNIVERSITESI ILAHIYAT FAKULTES İ YAYINLARI LXXIX

ARAPÇA DILBILGISİ

Dr. Mehmet MAKSIJDO ĞLU

Pgık44: ile 9.

'")./ec4,10.„. L%.16,10 11J:N

.

.114.»..°).

BIRKAÇ SÖZ Bir Arapça Dilbilgisi yaz ınağa, 1960-61 öğretim y ılında, İmamHatip Okulunda meslek dersleri öğretmeni olarak bulunduğum Izmir'de başlamıştım. İmam-Hatip Okullar ı müfretat ına uygun olarak büyük bir bölümünü hazırladığı m taslak, araya başka uğraşıların girmesiyle tamamlanamamıştı . Bu kitap, eldeki eski malzemeden de yararlan ılarak, ancak, derlenen eski ve yeni malzeme, Arapçan ın bir bütün olarak verilmesini öngören bir plana göre, yenibir kahba dökülerek meydana gelmi ştir. Kitapta, başlıca üç bölüm vardır.

L Bölüm, harflerin söylenişleri ve yaz ılışları nt belirten, Arapça ile ilgili ilk ve temel bilgileri veren bir Giri ş niteliğindedir. Bölüm, kelimenin yap ısı , bölümleri, kelimenin u ğradığı değiş iklikleri inceleyen biçimbilgisi (sarf morfoloji) ne tahsis edilmi ştir. Burada, Arapçadaki kelime çe şidi sayısına (fal, isim, harf) uygun olarak 3 alt bölüm vardı r. Kelime, her bakımdan bu bölümde incelenmi ştir. .

Ses Uyumu ve Yumu şama Kaideleri (JylÇ y 1 3JUNI ) kelimenin yapısındaki değişiklikle ilgili oldu ğundan, sözgelişi, küçültme ( j k,, ad1) gibi, çokluk (

) gibi bir madde numarası altında, a)

harf b) teskin c) kalb şıklara ayrılarak incelenebilirdi. Ancak, geni şliği ve hususiyeti, bu konuyu, Sarf'a bir ek bölüm gibi almam ız ı gerektirdi.

Bölifan'de cümle kurulu ş u, kelimenin cümle içindeki durumu ve bu durumun kelime sonunda gerektirdiği değişiklikler gösterilmi ş, yani, bu son bölüm sözdizimi (nahv : sentaks) ne ayr ılm ıştır. 1 Cem karşılığı çoğul, mufred kar şılığı tekil sözleri kullanılagelmekte ise de, "çok" ve "tek" sözlerinin sonuna -1 eklenerek nisbet, aidiyet anlam elde etme iddias ının ne denli çürük ve temelsiz olduğu hakkında bkz.: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Türkçede -1 Eki, Türk Dili, say ı 181 (Ekim 1966), s. 24 - 32, Ankara 1966.

I İİ

Sözdizimi, tamamen, dilin yap ısı riıhu ile ilgili olduğ undan, önce kesin, aç ık olarak bilinmesi gereken, okuyan ı n zihnine Arapça= bunye hususiyeti olarak nakşolunması istenen hususlar (cümle ve tamlama çeşitleri gibi) verilmiş, sonra cümle işlenmi ştir. Bu arada sırası geldikçe, Türkçe kaideler hat ırlatılm ış, okuyanda "dil ş uuru" uyanık tutulmağa çalışılm ıştır. Kitap gözden geçirilip alış tırmalar yapıldıktan, k ısası Arapçada belli bir seviye kazandı ktan sonra "içindekiler" şemas ına göz atmak, dilin yap ı hususiyetine olan aş inalığı yoğunlaştırabilir ümidindeyim. Kitabı n basım ıyla yak ı ndan ilgilenen Doç. Dr. Mehmed Hatiboğluna, Asis. M. Rami Ayas'a, provalar ın tashihinde çok eme ği geçen Asis. Mustafa Fayda'ya, çok değerli yardım ve tavsiyelelerde bulunan .Rü şid Rewih b. Muhammed'e ve kapa ğı hazırlayan Cevat ulger'e içten teşekktırlerimi sunmak, yerine getirilmesi zevkli bir vazifedir.

Mehmet E. Maksudo ğlu

Iv

IÇINDEKILER BİRİNCİ BÖLÜM GIRI Ş Elifbâ

Abeee: 1 - Harfler

1

I

2 - Harflerin Söyleni şi —

1

4

3 - Harekeler — 4 - Suktin — 5

4

1

5

5 - Hemze —

6 - Uzatma I şâreti —

;;

6

,L,J

7

- Bağlama I şâreti — e ,u..3 1 8 - Nunlama —

2

7

1

8

9 - Belirtme Takısı — (J)

İKINC/ BÖLÜM B İÇİMBİ LGİ S İ Morfoloji —

I(}- Fiillerin Kök Bakımından Ayrımlart—...4:i

V

• -5 a ... 5 . - 12

11 - Fiilerin Bölümleri —

14. 11

12 - Fiil Çekimi —

15

13 - Masdar

35

14 - Isinu'l

—

51 -4-'53

15 - Ismul Marül — Edilgen Fiil 4

16 - Etken Fiil (

3

j:ffijı.11

N

54 54

17 - Be ş Fiil

II -ISIM55

18 - İsimlerde Erlik, Di şilik — 19 - İsimlerde Teklik,

Ikilik, Cokluk — fi

20

59

•

66

Zamirler

-121 - Iş âret Isimleri —

72

22 - Ismu'l MaysöI —

76

23 - Zaman ve Yer isimleri — • •t 24 - Mim'li Masdar — _} J a ""'„,..„!4 25 - Bir Kez Oluş İsmi — 26

—

-

1

80 81 82

Durum İsmi

I

27 - Cins İsmi, Teklik Ismi —

28

78

ı:31:45

Alet İsmi

'

rD

82 83

—

84

29 - Obartma —

VI

lir

86

30 - Üstünlük ve Ye ğleme İsmi — J.J:,,: .'2.. .11 ft(

;,..;

31 - IlgiIsmi —

',..,1-.,:i.j ı j*

89

Tl

92

32 — Küçültme — ii...,.;:,2::iI

94

'4,,:31

33 - as-Sıfatu'l Muşabbahatu — 34 - Soru Isimleri —

96

35 — Sayı —

97

III -HARF 106

36 - Harfler — BAZI SES UYUMU VE YUMUŞAMA KAİDELER İ 37 - Idgam — (.0

,y

107 108

38 - Ibdâ1 39 -

j:3 - 1

kalb, teskin, hazf

I

109

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOZDIZIMI Sentaks

—

_>,:::.11 > ıı

j e

115

40 - isim Tamlaması — 41 - Sıfat Tamlamas ı —

1 9 J:p.:3 ^'

3';C:42,2i

117

42 - Isim Cümlesi

119

43 - Fiil Cümlesi —

120

44 - Be ş Isim —

121

VII

MEBN İ ve MU'RAB 123

A – MEBNİ KELIMELER —

123

a – isim türünden : 45 – I şâret Isimleri —

-•-

123

46 – Zamirler —

124

47 – al İsmu'l Mavsûller —

126

48 – Ş art İsimleri

126

Joe :1;34 '0.C.J4

49 – Soru İ simleri —

127

50 – Baz ı Kinâyeler —

127

51 – Baz ı Zarflar — jojiWI

128

52 – Bazı Sayı İsimleri —

130

h

fiil türünden :

53 – Geçmi ş Zaman —

131 s • • j.," J -

131 131

54 — Buyruk Kipi — 55 – Peki ştirme Nununa Biti şik Geniş Zaman Fiili — -*J"ciJI

133

L., „47;,14 1.,L111

56 – Dişilik Nununa Bitişik Geniş Zaman Fiili —

j"Qi I 133

e – harf türünden:

133

57 – Bütün Harfler

133

B– MURAB KE L İ MELER — i'râb Hakk ında Umûmi Bilgiler 139

58 – Mahalli İ 'râb — VIII

140

59 - Nunlanmaz —

M.ARFULAR — 60 -

142

— iıj-PC:21- 1

61 - Sözde Fâ'll —

144

62 - Mubtedâ ve Haber —

145

63 - yvlj soyundan olanlar ın haberleri —

148

64 - ,:A5- soyundan olanlar ın ismi 65 - •

_{

152

soyundan olanların ismi — ):s.r..::1,1

66 - Leyse'ye benzeyen harfler — 67 - Öğme ve Yerme Fiilleri —

156 157 11158

70 - Lâ'mn Haberi

MANSUBLAR — 71 - Mutlak Mafill — 72 - al-Marölu Bihi —

> jtı:L.4:111

„„2.:1 4 .

159 162

4LJ

73 - Diyelik Mar -Mu

jj

164 165

74 - al-Mar-Mu Fihi — 75 — al-Mariilu Mdahu

153 155

5 - C- -4-

68 - 1 Ş Zamiri — 69 - Soru Harfleri

149

167

-

76 - Hâl

117

77 — Temyiz

169 IX

172

78 — Munâdâ — 79 - Görü ş ve De ğiş tirme Filleri — 80 - Ş aşma Fülleri 81

-• •

j_

.,k

-•

174 176

75C,i

178

Mustesnâ —

181

82 — igrâ — j,L1 J 83 - Tahzir

_9

181

''.›:JJ -1

84

istigase —

182

85

Ihtisas — 3,,,C.„2_;•:"T 1

183

=

86 - Nudbe — 87

184

1

184

Iştigal —

88 - Mansüb Geni ş Zaman Fiili —

' 1 1_411

... 186

MACZUM— rij,1 89 - Maezüm Geni ş Zaman Fiili —

187

M A CR UR LAR — 90 - isim Tamlaması —

190

91 - Çekim Harfleri —

192

92 - And Harfleri —

204

UYANLAR- -'ts1 93 - S ıfat —

206

94 - Peki ştirme

208 X

95 - Bedel —

209

96 -• Ba ğ — :_ja"Jı.J1

210

C 1..1 MLELER

ft4

97 - Basit Cümle —

215

98 - Bileşik Cümle —

216

99 - Cümlede Bir o ğe Olarak Bulunan Cümleler (J

T_.r-4-"

.

217

100 - Şart Cümlesi

220

101 - i`tiriizi Cümle —

220

102 - Açıklama Cümlesi —

.

XI

fi

•

•-

221

BIRINCI BÖLÜM GIRIŞ ABECE: ELIFB.A. I – Harfier:

c. Kelime b•Sonun da

J

lo

ii

-

:

,:-..

4'

1,

J.

ii

_Ii

4.-....

,.

, ayn

1

P

A

c..

ğ ayn

t_,

k.

;,

.....

fâ'

4-.3

il

.4

L.,

9..

2

,=.>

Cilii

C

P.-

bâ.-

c

›. ›.

e e.

h

c_

kâf

>'-

"•OrtaStIlda

tâ'

şâ'

hâ'

t Kelime

,-...

•,*

i.

Kelime t •Başında

19-eA

gıeMze)

u m§ ea .ıgt 2

"C!

elif

'PV

puge

WITRWX

trudm a

IP V

1111311

ZIPIEA

11

Kelime Sonunda

Arap alfabesinde 28 harf vard ır. Yaz ı, sağdan sola do ğru yaz ıhr. Arapça'daki sesleri gösteren bu harfler, yaln ız ba şlarına veya bir kelime içindeki yerlerinin ba şta, ortada, sonda olmas ına göre de ğişik biçimde yazılırlar. Harflerin 22 si, yaz ıda, hem kendinden önceki, hem de sonraki harfle birle şir, 6 sı ise, yalnız kendinden önceki harfle birle şir, kendinden sonra gelen, solundaki harfle birle şmez:

-3

—

-I,

kâf

zâ1

:3

—

—

:k

Mm

J

3

I

râ'

...,

—

...„-

mim

<,,

,.

...

zâ,

J

-

,-,.

nfin

+5

i

'''

sin

Ly.'

...

I

vâv

..!

şin

4}

•".

.1

1)

hâ'

"' 'A

A

,:l

LP4'

.0"

.4

(.../4

yâ'

+S

ş

-

)4

1

&ıl

d'.1

-5-

—

k..,

—

J

çi c:.? j

4

::

Ş

1

2 — Harflerin Söyleni şi

2t. 11 ,L12

hemze i a Ç ıkağı (mahreci) g ırtlak köküdür. Hemze, ses telleri kapan ıp şiddetle açılarak çıkarılan sert bir sestir. b

Dudaklar sıkılıp çabucak aç ılarak çıkarılan sestir.

t Dil, üst dişlerin ucuna yavaşça dokundurularak çıkarılan bir sestir. s Dilin, üst ve alt di şlerin arasına sokulmasıyla çıkarılan yumuşak, ıslikh bir sestir. e Bu ses, dilin, üst di şleri"' az gerisinde dama ğa de ğdirilmesiyle çıkarılır. C

Boğaz tamamen aç ıkken ses telleri s ıkıştırılarak gırtlaktan çıkarılır. h Boğaz kırılarak çıkarılan bir sestir.

ı

d Dil üst dişlerin ucuna de ğdirilerek sert bir solukla ç ıkarılır. & Dil, üst ve alt di şlerin arasına sıkıştırılarak soluk verilir. Bu ses, nin sertidir.

•

Türkçemizdeki r sesi gibidir, ancak, türkçedeki r, dilin üst diş etlerine yaklaştırılinasıyla çıkarılır, arapçada r söylenirken dil dama ğa daha yakındır. z Dişler hafifçe s ıkılarak çıkarılan z sesidir. Dişler aras ından çıkarılan, ıslıkh, keskince bir s sesidir. Dil, üst diş etlerine belli belirsiz dokundurularak di şler arasından çıkarılan bir sestir.

•

Ş Dişler sıkılıp, dil damağa yaklaştırılarak çıkarılan kalın, tok bir sestir.

▪

Dil, sa ğ veya sol üst azı dişinin üzerine getirilerek ç ıkarılan z ile 1 aras ında, kalın, tok bir sestir. Dilin üstü dama ğa yapıştırılıp ucu üst di şlerin iç yanına dokundurularak ç ıkarılan kalın bir t sesidir. Dilin üst dama ğa yapıştırılıp ucunun dişler arasından hafifçe çıkarılmasıyla meydana gelen kal ın bir sestir. `a Ses telleri s ıkıştırılarak gırtlaktan çıkarılan bir sestir.

2

L

ğ

Dil kökü dama ğa do ğru yakla ştırılarak çıkarılan kalın, dolgun bir g sesidir.

f Üst di şlerin alt duda ğa hafifçe bast ırılmasıyIa çıkan sestir. Dil kökünden çıkarılan çok kalın bir k sesidir. k Yumuşak damaktan ç ıkarılan bu ses, türkçedeki k den biraz kalın bir sestir. 1 Türkçemizdeki 1 gibidir m Genizden gelip dudaktan ç ıkan bir sestir. n Dil, üst dişlerin diplerine dokunurken genizden gelen bir sestir. v Dudaklar yuvarlakla ştırılıp öne uzat ılarak çıkarılan kalın bir sestir. Türkçedeki üst di şlerle alt dudak aras ından çıkarılan v sesi de ğildir.

h

Ses yolu açıkken gırtlaktan gelen h sesidir.

y Yumuşak damaktan çıkarılan y sesidir. Arapçadaki bazı sesler aras ındaki ilişkiyi gösteren çizelgeler: Dilin

Fısıltılı

Seslek

,. L...,

Ucu

Gırtlak

C .

C

,.

.

.3

Dudaksıl

L DudakDil Arası

,-....

Seslek

Dişetlerinden çıkarılan

Damaktan

(.11" +İ"

C

ı...) )

.5

i...:

Fısıltı Akıcı

Dilin Kökü Yumuşak Dama ğa Do ğru

S

3

sesleri, dil, üst ve alt di şler aras ına sokulup J; da

r. j ve

az, 'S da biraz çok, û de ise iyice öne do ğru çıkarılarak söylenir (teltıffuz olunur). Arapça'daki sesler, Bo ğazdan ba şlayıp dudakta biten ç ıkış yerlerine (mahree: ç ıkak) göre şöyle de s ıralanabilir:

- - - ‘.;

-

-

-m

-

-

-

z

.1›

is

J

-

uzun sesli harfler I -. j

• ;i:L.:J

J"

(.5 harfleri,

öiçeriz

.•

deriz —

S attl

kelimelerinde görüldü ğü gibi, yalnız başları na uzun sesli harflerdir. Bunları ve öteki harfleri kısa sesli okutmak için h a r ek e denen i şaretler kullanılır. 3 - Harekeler — Arapçada harekelerin say ısı iiçtür:

ötre

4-4,40 -

: e,a

katele (öldürdü)

:

kutubun (kitaplar) ku tile (öldürüldü)

esre

Alıştırma — Şu kelimeleri okuyunuz: -

-

-

-

s -

-

s "• J - 4:J

4 - Sukun: Bu iş aret harfin üzerine konur ve onun tabii sesini gösterir: — yadhulu 4

(girer)

J J •

..-

yabrueu (çıkar)

C_.•1`;‘"1. —

yazhabu (gider)

-

— min (-den, -dan) gibi Not 1

, j ,

, j harfleri, soldan asla biti şmezler.

,

,

Not 2 harfinin iki türü vard ır: Açık .fi

içinde bulundu ğu kelimenin kendinden sayılır: '"ic;J:i (geçme) (azık, yiyecek)

ıf,

o -•

(ev)

I.,

• ••

(sıfat, nitelik) gibi.

Yuvarlak 3 ise, bir kelimenin as ıl yapısında bulunmayıp teklik veya dişilik gibi yeni bir durumu göstermek üzere kelime sonuna getirilir: çocuk

k ız çocuğu —

inanmış

inanmış (hanım) —

•3

Yuvarlak 3 kelime ortas ında bulunursa açık olarak( s biçiminde) yazılır: bir gül — "Y.5 95.,

gülünüz — •

gezi, yolculuk —

gezip, seyahatin —

rO

5 – Hemze: 3;,+.3 1 harfi kısa sesli olduğu zaman, üzerine hemze e

denilen iş aret konur:

buyurdu — _1 bir — Hemzenin Yazıkşı :

1 yer, yiyor — j_5"t okudu a

•

Hemzenin yaz ılışı, kelime içindeki durumuna göre de ğişir. 5

a – Hemze, kelime ba şında bulunursa, herekesi üstün veya ötre ise, hemze, elif üzerine yazd ın j:5-1

• •

...

-• •

ata

ak —_„_, I ana — ak

•

1.!

nutuk — ,> 1

Kelime ba şındaki hemzenin harekesi esre ise, hemze, elif harfi ııin altına konur: başkan, önder — 1 , I

ad

I

insan, kiş i —

b – Hemze, kelime ortas ında veya sonunda gelirse, hen ızenin harekesi ile kendinden önceki harfin harekesi kar şılaştırılır; hangisi daha güçlü ise, hemze, o harekeyi temsil eden harf üzerine yaz ıhr. Harekelerin en güçlüsü , sonra ." d ır, en güçsüz ° say ılır. Misallerle görelim: ı yer — J S 1_,

Hemzeden önceki harfin (yâ'nu ı) harekesi üstün,

.

hemzeninki ise sukundur. Üstün daha güçlü say ıldığından, hemze, iistünü temsil eden 1 harfi üzerine konmu ştur. •ı inanır —

- Ya'n ın harekesi olan ötre, hemzenin harekesi olan

sukundan daha güçlü say ıldığı için, hemze, ötreyi temsil eden j harfi üzerine yaz ılmıştır. yapar —

Yâ'mn harekesi olan esre, hemzenin harekesi

olan ötreden daha güçlü say ıldığından, hemze, esreyi temsil eden cs üzerine yazılmıştır. e – Kelime sonundaki hemzeden önce uzun sesli veya sakin bir harf varsa, hemze yaln ı z ba şına yazılır:

,

karştltk

J •

parça —

ıe- o •

nesne,şey-

.

Abştırtna — Ş u kelimelerdeki hemzelerin böyle yazılı§ sebebini belirtiniz: ıe

soru — j13_,,, sorar, ister — J L,„„„_, 6 – Uzatma I şareti 6

okudu —

(al-Maddatu)

j.9

dolar —

if harfi yanyana bulunursa, bunlar tek harf olarak yaz ıhr, ifin uzun okunaca ğını göstermek için, üzerine e

LA

(maddatun)

denilen uzatma işareti konur: bir —

L>. I

(ash:

birler —

btrakınak, izin vermek —

(asli:

bildirmek

7 - Bağlama işareti:

)

(aş- Ş addatu)

.6 5

Bir harf, ardarda iki kez gelirse, tek harf olarak yaz ılır, üzerine şedde denilen - konur: yutmak, yarmak — r sevindirmek —

(okunu ş u

J

"'

)

„, (okunuşu j f N .

tstrmak — rv p (okunu şu uzatmak, yaymak —

2 )

(okunu şu

)

Ahştırma — Şu kelimeleri yüksek sesle okuyunuz: 3, 3 .,

• •

r

■■•••

4....

ai:j

ffl.LA-ffij

JJJJ 4

j j

Z

I

1!..L;

8 - Nunlama

J

• 5 •-•

4:3

(at-Tanvinu)

Kelimeler sonunda,bu kelimelerin belirsiz oldu ğunu göstermek üzere • ;.1 ) denir. harekesiz bir N(,:)) sesi bulunur. Buna nunlama ( .....7Yazılışı, son harfin harekesine göre de ğişir: Yazılı§

Okunuş

Nunlama işareti '"

•

t •

•

so

şeklindeki tenvin, yuvarlak e üzerinde oldu ğu z

tünde yazılmaz:

kalamun — sihhatun —

kalaman — L"; .■

ddrun

sihhaten

jb

dâran —

marhalatun

marhalaten — • 7„.

9 Belirtme Tak ım. —

•

Isim ve sıfatların belirli olduğunu göstermek üzere, ba şlarına e j- I getirilir, buna belirtme tak ısı je,

3 o

(harfu't tdrifi) denir:

(herhangi) bir kalem — eji-3 (bildiğimiz, belli) kalem — bir ev —

o. • -

(belli) ev —

bir mektep —

mektep —

bir kitap —

kitap — -

bir yazara— Şemsi Harfler

e:Ca:.r.1

• -

•

•

-

yana —

,S

•J-1 den sonra gelen kelime,

harflerinden biri ile başlarsa ji in J harfi okunmaz, kelimenin ilk harfi şeddeli okunur. Bu harflere Güne ş Harfleri : denir. Anlanu

Güneş sauct, tacir börü, kurt 8

Z

5

5 a

I

Kan:İleri

3 re

Harfler

_

~

• •-•

3 „

3

J İ den sonra gelen kelime kalan 14 harf yâni I

—

1 den biri ile ba şlarsa, JI in J harfi okunur. Bu harflere de Ay Harfleri: denir.

ata

ay —

ku şak ---

çizgi —

yaprak —

431_,n deve —

) nın 1 harfi, söz ba şında okunur:

Belirtme talus ı (

çocuk — j_o__123 1

yaprak —

j.3 1

söz aras ında ise okunmaz:

çocuk geldi — J1 den önce

1Si:U

yaprak düştü —

j"..S

gelirse, j1 in Î si yazılmaz:

43-)JiJ —

_ Özel Yazılışlı Sözler: Arapça'da bâzı kelimelerde I yazılmaksızın okunur. Bu kelimelerin başheaları şunlardır:

1.:kıh

e.4 >1

,!.US

Zil

'41

,

9

Mishima 1 — Şu belirsiz kelimeleri belirli yapuuz: ,

•

.

•

t_ •

2 — Yüksek sesle okuyunuz: fi

,

10

.11

si - 44

I

'CS-;;T

J-•

ı

r 5u1, ;1,1,231,

ı

İKİNci BÖLÜM

Biçim

BILGISI

MORFOLOJ İ

Sarf İ lm i (biçimbilgisi, morfoloji) kelimenin, istenilen mânâya göre biçim de ğiştirmesini ineeler. Arapçada üç çe şit kelime vard ı r ,

Türkçernizde sekiz çe şit kelime vardı r: 1- isim: Varl ıklara ad olan kelimelere isim denir. Türkçemizde isimler, türlü yönlerden çeşitlere ayr ılırlar: a- Adlarııı varlıklara verilişleri bakımından: 1- cins ismi Varhklardan bir cinse verilen isin ıdin kuzu, taş, ak ıl, su, ev.. 2- has isim-Bir tek varl ığa verilmiş isimdir: Ahmet, Konya, Fatih, Akdeniz.. b- Varlıkların oluşlarma göre: 1- madde ismi-Varl ıklar-1, duyularımula anlaşılan nesnelerin toprak, su, kitap, yaprak, kalem... 2- m'an'a' ismi-Varl ıkları ancak ak ı l yoluyla bilinebilen nesnelerin ad ı : terbiye, kahramanlık, hürriyet, cesaret... e- Varhklann say ılanna göre: 1- tekil-tek bir varlığı gösterir: kitan, kalem, b ıçak, k ı lı ç, tolga, börk, kalpak 2- ço ğul-Birden art ık varlığı gösteren isimdir: kitaplar, kalemler, bıçaklar, kılıçlar, tolgalar, bârklar, kalpaklar... Bir de Topluluk İsmi vardır. Kelime, tekcil oldu ğu halde birçok varlığı gösterir: boy, oymak, bölük, ordu, dernek-. 2- Sıfat: Varl ıklar' niteleyen veya belirten kelirnelerdir. Ba şlıca iki bölüme ayrılırlar: a- Niteleme Sıfatlan- Varl ığın nasıl olduğunu gösterir: büyük, sert, ye şil, b- Belirtme S ıfatlan- Varl ığı belirtir: bu, ş u, o, altı , dokuz, birtak ım, kaç?. 3- Zamir: Cümlede ismin yerini tutan kelimedir: ben, sen, o, şunu, sakın, herkes... 4- Fiil: Salm ve zamanla birlikte i ş , oluş bildiren kelimedin okuyorum, gelirsin, görecekler, inandık... gibi... Fiiller, zaman ve anlam özeillIüklerine göre çekindenirler. Bu çekimlenme şekline kip denir. Tiirkçernizde dokuz kip vard ır: 1- di'li geçmiş kipi - inandım 2- misli geçmi ş kipi - inanm ışsin

11

fai l (

)

harf (

isim (

1.0

O

)

fili: belli bir zamandaki durumu, olayı gösterir: ,ı t

okuyor —

yazdı —

isim: insan, hayvan, bitki, cans ız nesne veya anlam ı zamana ba ğlı olmayan bir işi gösteren kelimedir:

oda —

..- •

Ali —

bilgi —

°Ip

harf: başka bir kelime bulunmad ıkça tam bir anlam vermeyen gözdür: -den, -dan

ki, ceyedek —

-de, -da içinde — eri

I - FİİL — fi

10 - Fiillerin Kök Bakımından Böliimlenmesi: a 1) ve (harfi) arttiArapçada fiil, kök bakımından, yahu ( . rılmıi \ olmak üzere iki bölüme ayr ılır: ) •-•

3- Ş imdiki Zaman Kipi - inanıyorsun 4- Gelecek Zaman Kipi -

inanacaklar

5- Geniş Zaman Kipi - inanerız Bunlar Haber kipleridir. 6- Gereklik Kipi - inanmalıs ı n 7- Dilek- Ş art Kipi - inansalar 8- istek Kipi -

inanalanı 9- Emir Kipi - inan. Bunlar da Dilek kipleridir. 5- Zarf: Sıfatlardan, füllerden yahut cümledeki i şi kendininkine benzeyen kelimelerden önce gelerek o kelimelerin andamlar ım herkiten veya Insan kelimeler az yazd ı., çok, okudu, yarın gelecek, aşağ t, indi, geri çekildi. öne atıldı , için için yanıyor, sesizce 6 - Ed at: Sözler aras ında türlü anlam ilgileri kuran kelimedir: gibi, kadar, için, ile, karşı ... 7 - Ba ğ : Eşit görevli kelimeleri veya ilgili cümleri birbirine bağlar: ve, çünkü, halbuki, zira... 8 - İfnlem: Duygular ı daha canl ı anlatma ğa yarayan, birdenbire söylenen kelimedir: amahl ahl

12

oh! gibi

a-

JI •

Yahn Fili: .3 j..."..,11

J o

o

I

Yalın fiilin bütün kök harfleri, fiilin ashrıdandır, Bu harflerin sayısı geçmiş zaman kipinde umumiyetle üçtür, az say ıda dört harfli yahu fiil de vardır:

yazdı —

,

durdu —

açtı — ,„

gitti —

yaptı —

topladı-

yuvarladı — Üç harften kurulu fiile üçlü ( 4..s.;•92d

dört harflisine ise dörtlü

( Lvyr,":;_f) ) denir. Fiil kal ıbına ölçü (',;;;;11) ad ı verilir. Üç harfli yahn fiilin ilk harfine o fiilin ta's ı ( ,

fis.C.i) ikinci harfine fiilin ayni

I ."_.,,..r..) son harfine de fiilin Itım'ı ( :,,,,_;2°J 3 St ■ denir. - --5" '...‘-r J fiili - j-_,:i

L.„, "--;, fiili 1,, _ L..; __,.. j,,,..; fiili, . c .' . :76 ş 0 .5 fiili - J:1;i .f u.-, -- ' ölçüsiindedir denir. ,

ly- Arttırılmış (üremi ş) Fiil: 4„.i j.t., -.:JI 5 j_,,,_;t:S -1 Üç veya dört harfli bir köke, bir, iki yahut üç harf eklenerek elde edilen fiile art ırılmış fiil (.1,),1 L.,....oil) denir.

, ,, indi — J jj .

... .. 41 indirdi — J _.7-3 1.

yazd ı — -,...,::,:-.5"

yazıştı — L,.,-:;I:.T.

kesti — _1 2 §

parçaladı —

k ırdı — -j.,..... -5 .. -

k ırıldı

bağışladt, yarlıgadı — -_,,-_.a...C. yuvarladı — -c.:j_.... -

bağış diledi yuvarlandı —

-...r.”-...._; , - .., 0 J 2je ,_ —. I - - , . . .. C--7-'- -k-:;

Arapçada, fiilin ba şlıca 3 kipi vardır: geçmi ş zaman (

) geniş zaman

) ve buyruk

13

( > 1). Fiilin çekimi, onun geçmi ş zamandan geni ş zamana, geni ş zamandan buyruk kipine aktartl ınasıyla olur:

aç —

•

•

s, I açar —

açtı —

9

11 – Fiillerin Bölümleri Fiiller, kök harflerine göre bölümlere ayr ılırlar. Bu, ş öyle gösterilebilir:

Fil! Sayr ı

Sa

lefif nükıs ecvaf misfel

muza'af hemzeli sağlam

Bunları, sırayla inceleyelim:

.9

1 — Sağlam Fiil S"-

e

•

L,L;Li L'

Kökünü meydana getiren harfler içinde hemze veya sayr ılık harfi bulunmayan fiildir:

döndü — 2 – Hemzeli Fili —

oyna& — J

.3

gibi.

e e •-• ,..PrjLJ

Kökünü meydana getiren harflerden biri he ınze olan fiildir:

izin verdi —

*;t sordu, istedi —

I,

okundu — '‘s j_p

gibi. 3 – Muzdaf Fiil Kökünü meydana getiren harflerden son ikisi ayn ı harf olan fiildir:

yardt

serpti —

4 – Misül Fili — Kök harflerinin ilki 11

yahut

olan fiildir:

-— buldu — _t--,...!-._,

gerekti — :__;.-, . 9

mirasçt oldu — -,,,,, J;

yetim kaldt — ,,j -_,

kurudu —

söz verdi — ip, „-

cy,„ r,

F

5 - Ecvaf Fiil — ),_:i _rVl 1.1:04jı:1- 4 Kökünü meydana getiren harfIerden ortadaki harf sayr ıhk harfi ( ıS — 9 — I :;I:il ':-:9: 7-_,- ) olan fiildir: dedi

der —',,ji, ' ),,';_,,

yürüdü,gitti --JC,...., yiirür

6 - Milas Fiil Kök harflerinin sonuncusu sayrıhk harfleri ( olan fiildir: çağır& —

7

o J

korktu —

nden biri

.

Lefif Fiil

Lefif filin iki harfi birden illetlidir. Bu iki illetli harf biti şik olursa o fiil makrün lefif ( J

o

o

J

5

,. ."0.2.&1,31), ayrı olursa mafrük lefif

.

I) tı r.

korudu

dördü

Lrffl i

sözünde durdu — s i

ktzarttt —

12 - Fiil Çekimi — I - Üç Harfi Yalm Fiilin Çekimi —

ja i-Asj

Arapçada ba şhea üç kip C:k:L.0 ) vardır. a - Geçmi ş Zaman:

1_ 5

Bir işin geçmişte yap ıldığını veya olduğunu kesin olarak bildirir:

gitti —

öldü,

S

bildi

okudu — -17.3

..„Cp

b - Geniş Zaman — Bir işin yapılmakta oldu ğunu veya yap ılaca ğını gösterir, hem şimdiki zamanı, hem de geni ş zamanı ifade eder: gider, gidiyor —

ölür, ölüyor

j

. .,`.‹*'•

okur, okuyor — - Buyruk —

.7

Bir i şin yapılmas ını veya olmas ını buyurmak için kullanılır:

git

oku —

.1

yaz

•

>F

Arapçada fiiller, üçüncü şahıstan birinci şahsa do ğru olmak üzere çekilir (tasrif edilir)ler. Önce erkek (: >:5"--,f_.:4-4 ) sonra dişi kişinin yapt ığı iş andır: Geçmiş Zaman —

C,T. 4

çok ''''',:ş..,*J- iki (.9- 2",T1 tek) :,..* .;:.),..:n erkek

1.."-:•->

dişi

• C.1-"

erkek

• .0 • -. ..., ...Z..-A . .5 e .

dişi

• - "-A

1. ş . ortak

1:....A .5

3.

şahıs 2. şahıs

,

C...a:5

L....gb .5

..

—

1_:;-.....Aı

...'

,_....tUL1 1 ..

‘.:- -....A .3

ZS...j L.;.!

.1 o ... ... .'"..,Ç..."-"-A

4.:-..A.A .5

4.-..._bi.>r.-.1 J I

,...-._.ft, 5

iLio L:,,..1. 4

..* • .. .-

4,....._?._...a

1..',.......4 .5

.,

D ....

..,

.1, .):<,.,

4.7.0.../4 .".

16

._

.5

«

i-.1

h fiili, tiirkçedeki s ıraya göre çekersek şöyle olur: Geçmiş Zaman — i...5,;1:4,9j 1 .9 , ,.. .A e-

dişi— 4L„ji,.1 I

. ft e 3 r1 .. . 1 e ortak—'Lr.)::_.!„11 erkek— j_< ,J,.....1

tek

3. şahıs

1

„., A e k:.........A ..s

1.şahıs

2 . şahıs

.>1

..-ge .>

‘.:..«......Ab '

4:-...,› . .s

.5

k.......lb

iki —

c...4""

1A

1.şahıs

L.4-0:, .s

2. şahıs

. 5 o ... ... LJL ....A 5

3. ş ahıs

.. k_:......A .)

(...*-5 çok

1•

ş ahıs

2. ş ahıs

3. şahıs

A -

o ...

ot ,

4,...,...},...j I

k.:......A, :s .T, A el , ....,

L.,..;,..... -R1

• 3 • ... ....

l'--"ır4

0 - -, . -A i...r:

lir." .3

17

o .! e

..- e

GelckZamn—

Arapçada, Geni ş Zaman' ın başına bir

veya

- •

getirilmekle

Gelecek Zaman yapılmış olur:

gider —

:41 j:J

•

-

_ı••

„ , yakın,

gidecek — (yakz,nda) gidecek —

gidersin —

j_„„

gideceksin —"

ise daha uzak gelecek için kullanıhr.

buyruk — dişi - ‘'...;31,1 .., tekeli

.1

- ..

j ..-.'1....1

ortak - .ii.../Z:.,,1,1 git

Lsr....A .?)

erkek - 7‹,.£11 •L,.-.Js

•.

1

4.-...4. 1

ikicil

2. Ş ah'a

(ikiniz) gidiniz çokeul

..,_A •

1 -

gidiniz

2. ş ahıs

...- • . 1 J .....4 .y 1

2. şahıs

-

Buyruk, pek tabii olarak, do ğrudan do ğruya ancak ikinci şahsa (muhatab'a) verilir.

Ü ç Harfli Yalın Filler —

fi'L_SICS4

19

harfli yalın fiilin altı katibi, altı ölçüsü vard ır, şunlardır: cs,.a' W

anlamı

-, -•• ...).• AL;

yardım etmek

'

Lri .,: .,,*

vurmak, döğmek

—

açmak

_

_

sevinmek

__

.._

ri

cömert olmak, cömertlik etmek

.) —

) —

,...,--.....›-

sanmak

— -

— -

t. jL,Eil

1 2

3

.9 ." • ... . ,..r.4a.,...1

"- "

'45

C-4' » ..

4

C..ık

5

, ) '..)..)`-'',.

6

) 4...--..... . , ,,.,..

)

p„,,,,

"..

3

":5"

_

Fiillerin masdarları ise, fiilden fiile de ğişebilirler, bir fiilin birden çok masdarı da olabilir: ,

•

-

•

• ...

.P

-

gibi

Dört Harfli Yahn Fiiller

Il

J •

...

Dört harfli yalın fiilin ölçüsü (katibi) şudur: -•

-*

•

JI

A•a12 •.>

H - Artırdmış Filin Çekimi

j,,Lqj

J.,473

a -Üç harfli Miden türemi ş fiillerin kal ı plar ı : Dört harfli ölçüler: 1 — j,j

20

Kuvvet ve a şırılık ölçüsüdiir.isin kuvvetle yap ıldığını , şiddetini gösterir:

parçalamak — ..

y ırtmak — ayırmak —

ji

dağıtmak —

C )-

sık ı sıkı kapatmak —

kapamak — Bazan, asl ında geçi şsiz

_350

intransitif) olan bir fiil, transitif ) yap ıiır. Bilindiği

ölçüsüne sokularak geçi şli

gibi, türkçede, geçi şsiz iken geçi şli yapılan füle oldurgan fiil denir. oldurgan fiil

geçişsiz (nesne almayan) fiil

oynatmak —

oynamak — boşalmak — L.-} _

boşaltmak. — ),

ii

yaklaştırmak. — ji-j;

yaklaş mak — 4. . , , 14

tamam etmek,z— ,.....S (.., tamamlamak

tamam olmak — j ft.5-

büyültmek.

büyümek

Geçişli bir üç harfli fiil,

24 kalıbına dökülerek ettirgen

(ettirgen: iki nesneye geçi şli fiil)

ettirgen

geçişli bilmek — c yazmak — içmek —

bildirmek, anlatmak —

j_p

yazd ırmak — • zr

içirmek — gibi.. 21

Not : Bu ölçüdeki fiil, isimden de iiremiş olabilir:

deri —‘11,. kı,,•

-

deri geçirmek, cildemek —

Bu ölçüdeki fiilin çekimi şöyledir:

•.„. . .. _

J:--

ıO

, r.r. _ j..,t-

•—

J.,_•....i.:,

-'

Bu ölçüdeki fiiller, masdara göre adland ırılır. Yani, bu ölçüdeki bir bâbındandıry denir.

fiil için

Geçmi ş Zaman —

11.4 iki

tek

'_.5- - ')

-J..5- - :3

.5

:.:... J.5.-z

çok

1,M4--"",

erkek

-. ..9.)_5.- .5

di şi

- • ::_.-. ‘...) .)-5 -5

erkek

• :7' '_.5–'

-

J

L'; ..0

•

..'

■

... .

C.4.3 j_.ç. .5

.

:5--":'.)

j

. <_:,.,_3 r

> -.; - > • 1 j

22

di şi

z.- > .. . :).3 j..S -

ortak

1f..r.S.«-S

..1. o .1:

...

.

C....._7_,S • .- -. I; ..7.5-. .5

o L.."., j_3 .5 ;`,....-..

> • -r. -. ,:... j.5-- .5

Geni ş Zaman — '

1,) 1:,; ' -'3-1 iki

çok . ....

tek s _. s .-.) ..:- ii.....1

'''.1

(-5'

‘,....,Jk;JI

s 7.7

erkek

.,

. -

sulu§ • £

J-5.-- -3,-,41 1

,._...- .' . . ...,---- • J (.3.9 _J --5 -I,-+ J _. ) 1-1-

.,......- • fi

3

...

-,:-

5

-LJ

di şi

,. _. . .,. .,. . ,

J

.

.

, J:

..

. -. > ,.

erkek

s sıwe§ . z

-.14' 1.

fi t , 4 ...1.o.1

5

:;1,1

5",:d1

(:),

di şi ı

-7.:

.

-.. o . .- ...■

.311

'

j

S h.t j

5

ortak

-

_,:s"-.1i..;

J J:5:-"":. ); .. -

--S-.3:-.7

. _...,... . J

(.) 1

.9

,J

j...S..-J.j

S

w.....,.. , .. 9 .

J---

-

j , •3

)

.• ,,,,.... .1.

-

1

..t.

..0.

-5

-1-'

•.,,,..... ,....0 I

J----' ''

.

Buyruk_ "A/4 Çok

İ ki

Tek

Erkek Di şi

S":5

Bu ölçüdeki bir filin son harfi ‘..ç biçiminde yazılmış 1 olursa, masdari ";‘,10:.;12,. olur:

23

.. • -

egitmek, yeti ştirmek —

fi

-

-

örtmek, kapamak —

cş

— L5 :2

„ fi • .— Ls-2.42-1 —

süzmek, temizlemek, —

,

gibi 2 - ""S.:1- 1 kalıbı Bu ölçü de, filin geçi ş derecesini artt ırır. Basit fil önceden geçişsiz ise bu ölçüde oldurgan (nesne aldırılmış), geçi şli ise ettirgen olur:

geçişsiz

oldurgan . sokmak — — -

girmek — gelmek,bulunmak —

getirmek —

çı kmak —

çı karmak —

kırmak —

k ızdırmak — „. I

gülmek —

güldürmek

belirmek —

1;

oturmak —

.- • -

çürütmek bozmak — fi

geri dönmek — tek olmak — fi

24

göstermk— oturtmak —

çürümek — uzaklaşmak, aramak

,!...C›,.„:• •

uzaklaştırmak, ıratmak — geri göndermek — — ayırmak — j_11

I

geçigli

ettirgen

iş itmek —

işittirmek

binmek —

bindirmek

anlamak —ig:--. 4_,

anlatmak —

okumak — 1 -j-J

Iii, 1

okutmak — 1 .-j°..11

konuşmak — - jJ 2::;

konuşturmak — - ji:;-.1

Not:

Bazı isimlerden türeyen füller, bu ölçüde olabilir:

yaprak —

yapraklanmak

Ji• -`I gibi

Bu ölçüdeki fiilin çekim şekli:

J-L411

1-)L.-11

Ls.„A.1

25

Geçmi ş Zaman _ çok --fr .j...1

3. şahıs

.s

4.,—;L:il

...

';....j1;i4

,-,...-1.,,, 4

iki — ...

'14

(... 4- ' ... e

L.,.. 1,4

tek—

--

ill

.. - .., •

..L.c.

-

- -.

- .L.,- ,..1 - -.4 4

1-..:-.i,.;l

::>..1o1

:._.,:,:l.;4

C,_:: ' ,.:f...:

..,:,,1°,,,:1

-':c..). 5:;.:1*'''"' '1

L.2>,-.1:.;

k . ..: - ,,,-1

C,:›3°,,,- I

l.....:,_-_1.4 ° -

,....1,1 1

.

F j :tic, 14

,;k11

1. ş ahıs l(713

:...:,,=-1:0 -4

3

Geni ş Zaman — 'lj1..,;211 çok

4.))

srge •£ sıqr;' . z 1. ş akir

26

,..,,I....S

,_..1,1 1 .41 ,t;

I,S...:.3-.1

I

_ . :42-...

iki —I

-

tek — .,,,,i.iA

_.. .41-•:.

-....

.,

bi,J,,,i...i"

:,) Ç_,...-1..02.-1 „

-. • 9 s—l.,Gifi.; L7 —

)1- «. , —)..41-

-

s

a

...

..1

.

•

.„

rr—L2-3 :.>"'” .. ,—I:4j fic...." .0 * 5İ

-7,12-'

erkek

Buyruk -

AT4

çok — L,...„1:1

iki —

41_,..-1..0-1

1,4

tek —.ş7;41

LC-...19

C>,-1:0 -1

h;

ğ

_....._ di şi

-

,..1. ...;,.04 .

D

O

"'

4.9.,7-£0:

li.R.14.0-)

Lor". >r»l'"4

.. . .-

I

Bu ölçüdeki fiiller de masdara göre adland ırıhr. Yani, bu ölçüdeki bir fiile: " Jlyl bab ındandır" denir. Bu ölçüdeki fiilin üçüncü harfi uzun sesli 4 olursa, masdar 'idi l olur: istemek, — 4.34 j eğmek, —

— s4 j I _.

—

3

izin vermek, — karşılık vermek, cevap vermek, —

L.,,

-

••-

—

-

.,•,

• gibi

3 - J:0.G kahin: Gayret ve süreklilik anlat ır. Aynı zamanda i şteşlik bildirir. a - süreklilik, gayret: yenmek, —

yenmeğe çalışmak, yensemek.

geçmek, —

yarışmak, geçme ğe çalışmak

istemek —

sürekli istemek.

—

( ) 27

b – işteşlik : yazmak — ,• -5•""

yazışmak — L,21,5*

öldürmek — L;

savaşmak — S.71:3

vurmak — vP içmek —

vuru şmak — birlikte içmek —

• .Ş«

Bu öiçünün, ayr ıca, de ğişik kullamlişIarı da vard ır: sert olmak —

sert davranmak — —

güzel olmak —

iyi davranmak —

—

çekimi:

.) 1.4.1 JC,Lis veya Z:12c.U-_a

lj 1.,,:zi,1

L5,,;k1A

jc.Ca,

jc.11

Beş Harfli ölçüler 1–

ölçüsü.

Çoklukla, üç harfli basit fiilin dönü şlüsiidür: kırılmak

karmak — -

açmak — çekmek — uJ r çevirmek, döndürmek — açıklamak — 28

açılmak — çekilmek —

£,.,e; 1

çevrilmek açılmak —

C-t"

„. bölünmek — „ :4L

bölmek —

-

kesmek — $32;

kesilmek. —

I

gibi Çekimi:

J ...k...4.1A

:; T-t

Li t.4.11

(.9 ,',15.1

, ,._

, , „.

1

Görüldüğü iizre, bu ölçüye giren fiillerin hepsi geçi ş siz dir.

2–

o

ölçüsü. Çekimi:

1-, L"

J ..),„.:21.1

°

T-t

.

,

'

„.,,

(...s.°• ul ..«,

..-.

....

0.

j

Bu ölçü de, esas olarak, üç harfli geçi şli fiillerin dönü ş lülük ölçüsüdür: yaymak — taşımak toplamak —gi r alıkoymak —

yay ılmak — taşınmak, götüriilmek — J.L..;.:.; 1 toplanmak — kaçınmak —

1 LA 4

gibi 29

Bu ölçüdeki fiillerin baz ısı, öznenin gayretini gösterir: s j ,,;,i

öğünmek —

toplanmak — J:L >.

toplant ı yapmak —

Ji

çabalamak —

1

öğünmek

çalış mak —

!

Ayrıca, bu ölçüdeki fiiller ist e ş lik de gösterebilir: geçmek —

- —

yar ışmak.

( L"9' .,

gibi •

3 - j5L,Li 1 ölçüsü, Çekimi:

j..k.,41.1

L9,:,114

t_JL"'1.

...J 11...:i 4

(...r1.....ui , ■

j_ık_s1—.1

Sıfatlar, bu ölçüye sokularak fiil yap ılır. Renk veya sakatlığı gösterir. Obartma (mübala ğa) vardır: ye şil — gök (mavi) —

s-• s

-1

yeşermek

•J.; I

göğermek — ;

-

kara —

.

•

kararmak —

sarı —

sararmak ... • 1 -

yağız(kahverengi)

ak —

yağızla ş mak — ...

1 fi

30

z

ağarmak

sağır — Lyt,

sağı rla şmak —

dilsiz — L

dilsizle şmek —

ım

1 •

I

kambur — u ,L>. aksak, topal —

se •

tek gözlü — 4-

fi

e

kamburlaş mak — aksaklasmak —

•

tek gözlü olmak —

p1 o

j j_P I

k-jj Ölçüsü. Çekimi:

.0

J..c- U.5

Anlamca,

cs,,,;411

1_,L,‘:

)-L,a1.1 ...

SPI:a....+

-

SPI-j;

ıı ü ş 1 ü 1 ü k ölçüsü

babındaki bir fillin d

olabilir:

öğünmek —

kendi kendine ö ğünmek

İşteşlik de gösterebilir: yardımlaşmak

—J

nesebini, kökünü söylemek — karsıltklt olarak birbiriyle ilgili olmak Bu ölçü, yapmacığı da gösterir:

sayrtlanmak, hastalanmak, —

o _re

hasta görünmek —

•

ölmek — vla ölmü ş gibi görünmek- 5—

ölçüsü. Çekimi:

J J,41A

'}:, --i2

e.,_) L„;i3,1 J.i,.

‘....4.,

11,1

J-z

Anlam bakımından, 1,,,,L; bab ımn dönü ş lü şeklidir. kullandışları : 31

a - Jâ

babındaki geçi şli bir fiilden, ayn ı anlamlı , dönüşlü

bir filiyap ılır: parçalamak — - j_ A

parça/anmak —

k ırmak —

b-

kınlmak

babındaki ettirgen fiilden, bu ölçüde öznenin gay-

retini gösteren dönü şlü fili yapılır: bilmek —

öğretmek —

öğrenmek —

i

fi

e - a şırılık anlamı verir: biiyümek —

büyültmek

1

:5""

büyüklenmek

Altı Harfli ölçüler

J-L411 a

,. .

.. o

o

.0—:—.. I JL.,..... .. ,

,..94;t1A

t___)L, 9e ... e

...

j_....g.:-...-i

1

.. o..

0

.j_.....d.,...., 1

isteyiş ölçüsüdür: bağ, ışlamak eyarlıgamak—

„

_k. bağış dilemek, yarl ıgansamak—

konu şmak — j":1 2; konuşmas ını istemek, sorguya çekmek — aeımak —

merhamet dilemek

.• - • •-• •

•

e j

Bu ölçünfin, de ğişik, çe şitli, kullandışları vardır: öğünmek — ağı r olmak — birinin yerine geçmek

32

erdemli saymak — .-

• • ağır bulmak —

halife seçmek, vekil tutmak

I

işlemek —

kullanmak —

çakmak, — C_-

j

çtkarmak —

)

..),,,,23. I

Ly..;A1.1

1-; '-'23. ' „-;

--

Pek az kullanılan bir ölçüdür. Bu ölçüdeki fiillerde obartma (mübalaga) vardır.

yaymak — 1,5:-

fazla uzatmak —

.L211

1) 4..wil. 1

u.,;l1A

J 1--fil

j.c.y..v.

jP..,,:i 1

j

e

Obartma gösteren bu ölçü de az kullan ılır:

kamburlaş mak —

kamburlaşmak •

yeşermek —

yeşermek —

göğermek

göğermek

topallaşmak

topallaşmak —

J -L,aii

d

L.) k.„,:p_1.1

gi jj.):3 1 j_p

‘...4,.; U.1

.-

J51..., l ölçüsündeki fiillerin daha obartmal ı anlamını verir: 33

gök —

göğermek — :‘j1 _*)

(J:59;1

ye şil — sarı —

yeşermek — fi

--

al, kızıl — yağızlaşmak :

sararm-alcI A.„0 1 J-

9

kızarmak — •

• -II”-

' ,ok 1 —

I

I

J

Dört Har fil Fiilden Türemi ş F'iiller Dört harfli basit fiilin ölçüsü şudur:

„LAU

'11A

s_9°

L-) Ls -U

;...›.....,_,.-

.,..,..›-

c... 7.-- .i._J

Tiireyiş için üç kalıp vardır: 1–

— kahin. Çekimi:

Bazı basit fillerin dönü şlü şeklidir: A

dağıtmak, saçmak — dağılmak, saçılmak

1.1

34

o

9o

•

9t

sarsmak — sarszlmak

o -•

-

->j ."!

Ao

JJ-J_;-; -

—

2-

I kalıbı. Çekimi: J ...Lal 4

4

1.) 1,•;:lA

J-Se".-.::+ 1 —

4

L9

J:1-_,:.4 —

,.:A.1.1

''‘ J.a ı i

Bu ölçüde türetilen fiiller geçi şsizdir. obartmal ı (mübalağalı) anlam verirler: rahat bulmak giivenç duymak iğrenmek

• •

L İ

- 4:7L 4

•

— ..31 .;2..........,.!,.., 1 _._. ....

1

. •- ••-

.7.4

r.-.--t- ..

1....II......., 1.

.....«.! — ...)

..-

--

...

5 .. ... • . 2 o .— ...,.."....t„..a..: — j.."....t...., 1 ..-

iirpermek — j1 .):.....!... İİ 1

3-

'Wı.

-!.

-12

kalıba. Çekimi:

J

.L2.11

j

:11

1.,,i14

,...;:,11,

L.

ft.-

:ii

-

Aş ağı yukarı hiç kullamlnıamakta olan bu ölçü, baz ı dört harf% basit, geçi şli fillerin d ö n ii ş 1 ü şekli sayılır: •toplamak — — • .

toplanmak — parmak çalatmak — p arma ğinçı

13 - Masdar —

—

j _; — ft-S 111

•

eı

•.- • , ,ı->- 1

• . •

— s

•

-

—

.."J

. •,-,

Masdar, zamana bağlı olmaksızın bir olayı, bir durumu anlatan sözdür. Çeştili yapılardaki fiillerin masdarlar ını sırayla inceleyelim: 35

▪

•

•-•

• 1-Üçlü Yahu Fillerin Masdarlar ı .3 _,31 J5k.j.I

I

Üçlü yalın fiillerin masdarları için çe şitli ölçüler vardır. Bunları ö ğrenmek üzere sözlüklere ba şvurmak gerekirse de, bu fiillerin anlamlarına göre baz ı belli masdar ölçülerinin kullan ıldığı kesin bir durum olduğundan, üçlü yal ın fiilin başlıca masdar ölçülerini ş öyleee

biliriz: a-

o

san'at, meslek, i ş anlatan üçlü yal ın fillerin masdar-

L•Li

ları bu ölçüdedir: ......

boyama, boyac ılık —

.., ., o -

boyar — ,,,., boyadı — .,„ (.._.. 9 fi o ,-.. odokuma, dokuyuculuk — : k.,..1.-_,,,; dokur — _—, ı _., dokudu — .__-_.; 4_,c., 1,_,.„4:1

tarım, çiftçilik —

tacirlik, alışveriş —

4

başkanlık —

tarhanlik, bakanlık, vezirlik —

halifelik —

° ..)1.-. _.ı _3 ‘ "'''--i CL;-

'Ii...-.

Ii

--

.

valilik —'' ',G'ji _, marangozluk — ;;) L,......,

,.. — -berberlik — Z_:45 ,L,- siinnetçilik — Zil.... ---

dem irc ilik —''.4 -.5 L,.. -

o— j i.,„.7

kaçmma, uzaklaş ma, çekindirme anlatan fillerin

masdarı bu ölçüdedir: -

kaçmak, kaç ış —

korkmak, ürkmek —

istememek, reddetmek —

-

ceza —

ut „

kaçmak, sapmak

hareket, k ıpırdanış , davranış anlatan fiillerin mas-

e-

darları bu ölçüdedir:

açmak, uçu ş— taş mak —

,s_1, dönmek, dola şmak—''{) akmak — evi,

„

•

kaynamak—,..39

k ıpırdanmak, çalkanmak

işaret etmek, parlamak, balk ımak, çakmak —

ı1k

d—

ı3t

ve

masdar ölçiisüdür: 36

ses ve hastal ık, rahats ızlık bildiren fiillerin

nezle

ki ş nemek, at ki şnemesi — çığlı k, hayk ı nş — 1

-

—

havlama

bağlı-İş , bağırmak —

ulumak, uluyu ş

çznlaınak, çınlaytş —

karganın ötüş ü

baş dönmesi — '_ ) 1;.5 su ş trıldayışt — öksürme —

kükreme böğürme

j_Ş1R

3

13

..- .3

.3

bağ ağrısı —

renk bildiren fiillerin amasdar ölçüsüdür:

e-

ye şillik

göklük, mavilik —

k ırmızılık — ...-

..3

• .3

sarılık — ö 1 A0

°

.

veya gjl y geçmi ş zamanı

‘..5.4g 1A )

if_"; ölçüsündeki

fiillerin masdarlar ı umumiyetle bu ölçüdedir: kolaylık — şerefli olmak cömertlik —

(-^

yerleşmi şlik, şehirlik, medeniyet — ,3 ' ,Q,12,

kahramanlık

ağırbaşhlık, ölçülülük—

g

,:

incelik —

güzellik —

oturmuşluk, kararhlık, sebat ölçüsünde olan geçişsiz (nesne

geçmiş zamanı

almayan) fiillerin masdarlar ı umumiyetle bu ölçüde olur: aptallık —

sevinç, sevinme

AL

kocaınışltk, ihtiyarlık

jb

başaramama

C :3 c; .24

12.;

susama, susuzluk —

h

■ — 1.

geçmiş zamanı j:,:,§

ölçüsünde olan geçi şsiz fiil-

lerin masdarları umumiyetle bu ölçüdedir: 37

ulaşmak —

girmek —

—

oturmak —

r

j

,.jıkj

3— j•-•›-

salchrmak—

j.fiti

çıkmak — 0,

,

geçmek — geçmiş zamanı

ve tai

— ç,:?L'b jj7.,

ölçüsünde olan fili-

]erin masdarlar ı umumiyetle bu ölçüde olur: kazanmak

11 • k••••••••r5 —

.

öldürmek —

zurmak,vuru ş — uv —

L..."'••■••,5».

S25

anlamak —

almak —

yarehm etmek—

2 - Dörtlü Yahn Fiillerin Masdarlar ı

I

"ama:•

Bu fiillerin masdarları için ba şlıca iki ölçü vard ır: a -

'fiLibe,ts }-) —

b

: .1

e

J—t

Bu masdarın tek ölçüsü vardır: d>

-1 •

j 38

,ı■

r

•q+

j 2'1

—

-•

3 - Dörtlü ürenüş Fiilin Masdarı

ı1

•

r

;Le:- .7,-

•••

f l-

upU .).11

.

•

4 — "üçlü Fiilden tiremiş Fiillerii Masdarlar ı

Bu masdarlarm herbiri kıyâsidir, kaidesi vard ır, yerinde ineelenınekle birlikte, burada bir cedvel halinde gösterilebilir: .3,:ij.....j

s'ı

3 ..-

e

fi.. e. ık •-• 1.31A 1

O

J

....

o ,-" ,

.,ı2 1.-.1

_.> ...

i

L-)

..- • 4...) t .,....5. 1

9

Q7.11

0 , ',.........SE....1.

Ls,G; U.1

-- ..- . •-• * S. 1

''''..-

(r h;51 7-

3

o

-.;

•-•

13

e

.3

..-

!-'-

.-

3

4: -

,...

sp

il

.C.1:Pi"....12.4,..J

3 j t._,„«..3 . . -i, 3

1

d, • ,

—^-.4—"J 1

r ...L:ii

. .-

J 3

... Z

-

9

3

eı.......:_... . . ,, ,. . ı

•-'

•

- ., J.; li,

3

‹.

ir-n--5' •,r-

J51....._

o

-l

,• -

„.,_......:;..,.....? L.. . . . r

1/4.:4_ :,:_.

—

p C;

„ -

,.

....... . . .1:-:

r İL;

-

•••

ğ •-•

J ,.....

.,, ._p. , --a "-

IiI ,

ı

4,

1

ıl,

i

o

.- „•

.,

.1

_)1—r-

.10„ . '' V' j.:Rj • ..

J..•

,

i

''uj.■

_.> -A 1-i.. -

'-' -

:e r • r

7; ,

ı

„, 9—*-.3.

).,—

1

0

-, . . , 0 ,..-., ,. , • , Lı, t_.,....._i ı ,....1...b...k.,- ı '''

3

-

.... ".";

5•••

. 1,

4.1:;1.2... .. _ J1..::_;

.4 İ j

.

-

ı......_,...,.

.%

j

.... e

t..,?-, ı

.« • .. . . . . . .. . , , ,._.,. _.3_, ,..ı.,.._.. ‘.....,... . ›.3 1._, ı

4

..1,.., I,

39

Kaide: Muza'af Fiil geçi ş li ise (nesne alıyorsa) umumiyetle, rnuzarisinde ş „ orta harfi ile harekelidir, yani babındandır. Geçişsiz (IAzım) ise muzarisinda orta harfi umumiytele — , ile harekelidir, yani fiil

babındandır. Misaller:

-

uzatmak — 3

yarmak, ytrimak —

;r•

geçi şli

3_4;

hafifle şmek, hafif olmak — iffetli olmk —

4

-

.c.

1

geçişsiz

Muzgaf filin çekimi :

11A ..., e 3. cü şahıs

2. inci şahıs

1. inci şallis

40

d

e

s ..„) e

o== ..; Z Z

e d

.7-

.:

•■,--..)

ki .5 j

...›

.9.4 0. = ,:,..J .Z .5 ..)

.5 j

z.,

-z-

L; i

1......1

, e ..- = i (.,e..:I .5

9 e .- = Cre..3 .3 .3

. .,

,. >

e = ..

k..--1» -5 -5 ..) e .. ..-

.C.> . s .5 ..}

. O

t ..; Z Z j

1 .; Z Z ...,

41.5.5

_.)

___)1'4.211

-4 J ..,

-

_..,—...

‘) —,

3. üncü ş ahıs

_

- . .4:) ) .5 j.. .i.

..)1

7■ ; t ... .5 -.1

9—

e

,3 J -I

J ...

.. s t'..)1 .5 .." -;

:i. ..,, -5_,2

5; ..4.-

4' t_

d __

-

i

-.!, _o (:31

, .5 jj

2. şahıs şahıs (.. ) .5 ,),j

-

dişi

2. inci

ş ahıs

s

e

..) -';

_:,"

4,34 .5 J .5

4

:Ş., s •.)-;

1. inci şahıs

J

C..7., ) J.;

4

fi -

)J.) ...:.

ft

o

)) 1

erkek

tek

ı veya 4_5

veya

o .9 •

j

p.

iki 2. inci ş ahıs

,«

veya

9 o 3o.

çok 2. inci şahıs

-« •

fi

ı S}

t.) > ,) j I

veya

.9 o 91

41

Misal Fiilin Çekimi -

s

-

Misal Fiil, vav'll ise, ,_, - ' bab ındandır.

_P-.`"

Geçmi ş Zaman

C,..:31 ." j:"..41.n

çok

iki

tek

1 ..P-1?-_,

LC-?:.,

-1?-_,

er

Cf-lri

— ,..:....s ..X....r.,

di şi

li-14:-.,

. L.-).-L':-.3

Cr

1, i .-1,:-.,

'-' . -1,?-_,

di şi

:J -b:-..,

('"1"j r.: L1"7 `b: -,

U. ..k -?,,,

çok

iki

tek

)_!•L -

,...)Lı4

..ı,....< ...*-

er

(..., -l...r.-, ,.. .

i)1.-1

..L.:.

di şi

_ ‘'..).,..1 . ,--;

-

, •

s

er

-

...

..

(.:7'....-t,.s

'-'t--

ortak

. .1-4 .

C-5‘4:

-

J,..x..;

-

C.) I ..1,.

-

Ç..) ..1-......7

42

s e ... .k.:...., ...L...-, j

U ,.1,:-.)

-

s

s

-

vermek- 1LP_, — -1-..t.- ) bulmak .A.. ..,_,),__. nitelemek ___. j A ,,,,,,,_,.."0„,2_, -

s öz

-. 1,a.-

di ş i ortak

.5 _r** dişi

erkek

ortak

..),..,..

1 -,..1_,-•

2 2

-,:f.x.„._

.., -1 ?-

Eevaf Fiirin Çekimi: a Vay% ecvaf fiilin çekimi:

iki

tek

4iJI;

.ili

j1;

erkek

Lr . L.

k:hi

::::.1 t;

di şi

a% t;

L.4..,..:-1-;

',..:„...L;

'. c.,21.>;

jc:ii

- c...,:).:i

1::_l:i

LI;

'',..',.1'i

çok

,.....ik;LO

.

el.‹.•:..ıı

erkek

3. şahıs

L1.1

u) ;.4 ...,ı

di şi ortak

1. ş ahıs

43

ç

t

_J

e d

.

L)

J2:4'

e d ortak

J

di şi

tek

44

ortak

erkek .. j .;

jij .'

iki çok

,4

2. ş ahıs

' İ.j;

--.:7,°,1_5;

2. ş ahıs

1 j i .., )

2. şahıs

h - Ya'lı eevaf fiilin çekinıic W

e

çok

iki

tek

li,j 1,

ULA

... t,... 3. ş alus

.

e

.s. e_7 J.,:,

-

d

;. ; .9 ...:. ,-...., J.-.. ...

-s İ .; .., - -r":

,..::.

li.._.

s ,....,

o

l'i y.

çok e d e

-, 2. şalus -I-f

.., 1. ş alus

.. "

tek

iki s

J- .9.i",—.1.

1,,,.., ,

3

- . ■:),).-....2.

i.31.)k•-j

s .ri:--+

") i .":;

Z)b-,..;

ua

2 d o

-

Z.7 •../.......-;

ı'. 5 bi.,..,.!

1:7,2::-.5 s

-I

45

.... - ./ / dişi

ortak

.

t

‘.5-iL--.4 --

i

ç

erkek

2

J4

2

_;" 1- -2...

.

9.

ı3j,....

2

1 :,...r--.'..

Nakıs Fiil'in Çekimi:

‘.9

„:, '

t3.!

çok

iki

tek

2 d

0

r;

$

e.

fi • — —

...

$ O ,..'

..

-

,...

4t

1.-:-..... .. j

1-.:—....)

—

o

ortak

..

...

-

... . - .' ,.......:-....)

1

t_-)L` iki

çok ..-

e

e ....

.5

:- ..9-4 J-1 ..r.

-

d

‘:))-• '' J-; d

:...r,...._;..7 ...

0

Lp........,..;

. . i.itz-A j.

tek

(...5" 5-:. 3. şahıs

-

‘;}4,.....)," -

_Z) 1......; (:.ı k......;

-44-1 1.94 rj. ,

-

2. ş alus -

.

L7.', -`-, -

41}

.94 -.)

1. şahls

j4

dişi 2

ortak

* A% ->--

(..S"-) 4

2

erkek

ı

iki

C.,:j 4

2

--

tek

fi . 4 J., j 4 ..

çok

47

Mafrilk Lefiyf Fiil'in Çekimi:

çok e d

iki

, ! ..".i ,,,

L_ ii

,:r- '-; J

...-s i

L5-i -, . ... 4.-.....i ,..9

I...J...ii)

‘.:..... ' .....ii

L .._:.... ...._ i .,

o-4.:-.-.j . _9 .. . , ,

. 5

p ... ,...

..•

r.....,....i _.,

e

z.

d

tek

9 . , ... C,j-----i J

3

.

, 0-

2 2

tiLiLU ...

1

3

. - . 4:»-':-

d

(:)1..f;

.., 4:7_, ;2..;

e

.. 4 "";

- ...i.31_....4ji

L?. ,i..; 2

d

.-.

c:ı C -

-4 ...ı

...., •-•

O

(..5i

;

fi ,•3

di şi

ortak

1

erkek ,. .

t_.,..!

i Ç 48

C.,-: :-"‘

ı e_..go

1

1

Makri'm Lefiyf Fiiiiııı Çekimi L9,,o. 11.1

ç I..,..,- J

e

i

t

...:,J

533 3. şahıs

d

- ,:).7.)-_.1

e,. -

::.;j3

1:::,3 j°- - J

---:...,-

"j.,-

....,

2. ş ahıs

d

.-: s •, ,.....g., ,,,)

C.4_.4. 3 -_;_i

:J);-..3

o

1..-.,. • ...,,3

C:_.,:i3

.0 • it:.„,,..,3

1. şahıs

t_-)L41 e

':5_,.,-1-:

, t:3U. . .j_1._,

(5A. 3. ş ahıs

d e

- Lr....., C -

.)lis...C:

::,.

cs.,17

i../ t, _, *G

45-,7

-:..)L, 71

2. şahıs d o

C). c.57 -.'

..4*.)b.. J.C;

,:)..".1-.7

(si...)..;

4s j:14 r

1. Şah'a

49

J J4'j

di şi t

erkek

ortak

_,-'S . .

LS. - „1

2. şahıs

l a rs 4

i

.

,".J 4

,. ., )5,1

Ç

2. ş ahıs

,

J.

2. ş ahıs

Değişikçe Misaller

4.9,;;U.4

e

çok

iki

tek

i L.‘..1

L.U İ

(.U1

3

d

- v-• '...:;-ti

t:::41:;(

:::_.ul .

e

.(:......; I

C..--......_i I

i:—.4,—;

d

cjJ.........; I

1.4:.$1'

‘;.:...g 4

0

C-,:...-ST

C.::..1.-1'

,..

50

',...ir

ı

Iji.aoil.1

,..

e d e d

.."

c:,) Coh....i«fiJ

... c. ...> ,....,-.4..a...)

_ ) ,:)L.........4_;

-

3

I4:74«.:1'

...

:..),,,-..,,...ii..; )

-

- c.)-,...,...f.; _ )

O

5

...,..,-°-...--4-?

-

3

. J' ..

(`:4-} . .,

:.)C.4........a..3-;

.,). .::4--1

..

(:)C.,...ja...i '-' " -...

1

J'

-,:, .4

3

ıı; '''''

-

;

2

) ;

.5.. i. / 6..': •

1

■

." o ••• ,...-

..,...4

dişi

I

ortak

erkek .»

t

il

2

-..-i

Ç

2

C.4-CI - .. ,_.....i ıi '-'

; ..9

.9 -

i;

-

2

14 - Ismul Fail - jp.C;ı3I Fiilden türeyip, bir i şi yapanı gösteren kelimeye

denir. -

Üçlü yalın (sulasi mucarrad) bir fiilin yazan, yaz ı.cı. — ı 1s

öldüren açan — C.:7b

ölçüsündedir:

yazmak

—

öldürmek — açmak

—

51

vuran —

yLp

vurmak —

oturan —l>

oturmak

-•

Diğer kalıplardaki fiillerin ismu'l filleri ise, bu fiillerin geni ş zamanlarındaki (.,.ç atılıp yerine harekesi .5 olan bir

.i,Ş ...1...›.....,•;LA

_

.

2.1.›,..,42..1 ..-

..

J (.,4 . .

..L.,•co..O;

L

-

... ... ...

,....-..A 1..›.a...1

.. S,.....-...Al. -.7-,

. ;..,A ı '' L Id-E-..13-

9 , ... o ... 71.....12-:0...:.....!

' - - '.12:4;

ı3 ..-...,,,.., J ‘..-.40.,-.4.›.,..4

5 .. o ......, f.....«.......Z.›...,1

J

. 4...~..ol.:>..-,4

, _ .. . .

,. .

.,. . -.7 ..

S

3

...

■

A

, A

-J- fi

;-;i-..-

1 .*...:-.,-

0

o. o 3 .„...12...1t............A

3

1.R

"; .. O

e .. e .. ,...12-3‘..:.,..,J

... ...

...

o .. e

,

--

3

..

j_pC.i.7

J51/4...:' _ -

.

,r 112....k.... AA. I

-..

--

J -0,-4-7

- ı.C.AbGe.:7

...

...

Li Cie.-::.*N

ii

o 7

....

5.- ...1,

.3

A

e. 3 7: .73.- L,

5

4_1_,L,...;

c9-,-

,--,

LPLI.A.:,...4

'

P2/'

V, A0 j1.4.Qj

Not: ismu'l fil, hazan isim olarak kullanılır: A

... ..• .5

öğretici, öğretmen — j,,,, .0 sürücü, şöför — -,_;,... '-', 52

5

Z..1.112_,.

''' ' f..3 1:-.A

le

-.: -

...

P..

'3 jC-R-0...1 .' > . il

...

-.)

..

. -.

Jl..i—

..

...LA C......Lı

J. . fi

.31

J

4.

1,

...1.-A ..-. ...L.;,....

.3

getirilerek yap ılır:

... .:,

öğretmek — Ip sürmek — - 4.3C,,

Alıştırma — Şu fiillerin ismu'l

bulunuz:

olmak, düşmek —

_j* göndermek

düş ünmek —

tokalaş mak —

_,L; yaklaşmak —

Ş R,•

..2.; izin istemek —

1

J

15 — ismu 1 Maffil -

Fiilden türeyip de yap ılan işten etkilenen ki şi veya nesneye delâlet ınaFıll denir. ısmu'l marûl, üç harfli yahn fiilden eden kelimeye , e ölçiisünde türetilir: r>

yazılmış, —

yazmak —

o ı..

kırılm ış,k ırık —

kırmak

bağlanmış, bağlı — bilinen, belli — (

—

bağlamak bilmek

bi

Diğer kalı plardaki fillerin ismu'l marûlleri ise, bu fiillerin ismu'l illerinin sondan bir önceki harfinin harekesi

gönderilen —

gönderen —

,

0

(J—J

yalanlanan— L , jt_5„,_,4 yalanlayan — kazandım§ —

kazanmak

büyük bulunan (iş, nesne) — •

göndermek — yalanlamak —

kazanan —

yuvarlanan —

ya çevrilerek yap ılır:

)

_.

k ıpırdatılan — c.j.--;i:f"--)

Not: 1 — Üçlü yalın fiil, geçi şsiz (lâzım: intransitive) ise, o filin ismu'l mafûlu olmaz. Not: 2 — Şu bâbların da ismu'l marûlu yoktur:

Jt

41 . ii

53

Not: 3 — İsnıu'l marid de hazan isim olarak kullan ılır:

deli —

çekmek — .-

bilinen, iyilik —

bilmek —

Alıştırma — şu fiillerin ismu'l maröllerini bulunuz: yazmak —

beklemek —

ulaşmak — l p ~i yardım istemek—

16 - Etken Fiili 5

-

güvenmek

1

azab etmek — -;,_;;Cp

...:J4 5 :,..21:J - 4 L.. -

Edilgen Ffil : fi

°

.

-1

.— 9 e

, e

'.!

o ....

I J j..4.......-U. . u.:......_,,:f .. FdiIi anılan fiil etkendir:

öğrenci kapıy ı açtı — cümlesindeki

7:2,1

fiilinin

kendir. Arapçada etken fiile

kapı açıldı — cümlesinde ise,

JU2J1 andmıştır,

olan 5,

5

fiili et-

j,,,2 denir. ,..

fiilini işleyen anılmamıştır, belirtilmenaistir. Böyle

fiile edilgen fiil (

) denir.

Geçmiş zamanı gösteren bir etken fiili edilgen yapmak, için, sondan bir önceki harfi — di ğer harekeli harfler ise —3 ile harekelenir.

yazdı —

yazıldı — sokuldu —

L,-

- .. .fi düzenlendi — ,___.; . . . ....) öğrenildi — çıkarıldı 54

... - 5, 5, .. ,.._1 _ol.,, f -- o. J e ... 7- ,-,..._:_..... 1. '•;-'

soktu — _ .. düzenlendi — ,,_,,„;..j öğrendi —

1.,,5

çıkardı — -c,..:;_;.,:_:_....,I

Geniş zaman kipindeki bir etken fiili edilgen yapmak için, ilk harfi

sondan bir önceki harfi ise

yazıhr —

ile harekelenir:

s

yazar -o

sokulur

J

diizenler

L—J; ..-

öğreniiir —

sokar

öğrenir

F

çıkarır —

çıkarılır —

18 — isinilerde Erlik, Di şilik

1:9

•

Arapçada, bir türdeki varl ığın erke ğine ve dişisine ayrı adlar verildiği olur:

dişi deve — ana —

diş i eşek —

deve —

s 4,:)12;1

•••

ata — v I

eşek —

Fakat, yaygın olarak, bir türdeki hem erkek, hem de di şi varlıklara aynı ad verilir, yalnız, dişiliği göstermek üzere, isimde baz ı dişilik belirteçleri bulunur:

kız öğrenci kitabı okuyor —

I

4a) 1.121

A.;

9 Bu cüm ledeki ;Z__51_12il sözünün sonundaki yuvarlak ö , di şilik belirteçlerinden biridir. Sözün asil ö ğrenci: LJUJI dir, e 5 dişiliği belirtmek için eklenmi ştir. 55

eS;' ,

şilik belirteçleri

Di

LA 5Cp ) nin sayısı üçtür.

=

a

-

yuvarlak tâ:

.0

D

0..L.d

-

Dişi sayılan varlıklarla bunların sıfatlar ının sonunda bulunur:

dişi

erkek

anlam ı

L,,is J ....

sayrı, hasta

,.,

.s , Z...;1:5"

yazıcı

,s ... ;ı11.1, '

çocuk

j:-.U,

ö ğretmen

......ı ' l '-A -

yoksul

1,2-0

. .,

..

s

o- jı.ji..1 o. „ Zj.....iL; ,s

arı, temiz

... Si......5"

büyük

,..■ ... Ö )4.-.1.4...0

küçük

Bu belirteç, en çok renk ve sakatl ığı gösteren kelimelerin di şisinde bulunur:

56

. 4..,-.4 ...

L.....;15-

o 4....4,--.; ..... ,ft ı ....:5 ..;

.7,- ,...0

ft

ı

.J...L.;I ölçüsündeki

dişi

anlamı

9 ı ..o. . S, 1....9....> _,,)

fi

fi

, g.!

..9

yeşil

sı , . r• ı j,..,...ı

kara

-ıı

oA J-.-w

... o . . .

dilsiz

kanbur

fi ,- . ır.ı..r.. .,..ıc

aksak,topal

. ...L..Ec' -

fi - . -

9

. .- o --

J -...-..... 1

,

- 0 .. ı. ,...„.....)....‹- ı

fi - e .. ,..... Laı- 4 5- 0C•J-

4

- .(-9 ,P 1

ölçüsündeki bu kelimler, yap ıları değişti-

ölçüsünde di şi yapılıyorlar, sonlarında e

4 bulunuyor.

o

Ld I jA,

—

Bu belirteç, en çok ölçüsünde;

lı

.5 j-ııııııo

kör

Görüldüğü gibi, jı

e

...

ak

5 , . 04.:J. o.X..,

rilerek

._

.ı -,-,:- I

yağız,kahve rengi

at_44 Jr

5

-

..?.- 1 3

.--

1 .7,,:i...-

, .. . 0.1.-4... - .._.,• 5

...- o ..-

(—, J). 1

al, kızıl

...--

o

9

gök, mavi

J.

o

erkek

... o

1 ölçüsündeki üstünlük s ıfatlar ı

ölçüsündeki fiilden üremi ş sıfatlar

ölçüsünde

dişi yapıldığında, dişi kelimenin sonunda bulunur:

57

dişi

anlamaı

erkek

- . 1 ...... ‘-5 -P-P

en büyük

J—:—'5" I

. , ... ..,

1.9 .....•.--,

daha güzel

Ls:1._.;ı5.-,

daha küçük

....

Ls-

..., • -,

daha küçük

(..5_,,-;,,,,,

. 1,,._,I

..)-''''' 1 , , L.• ,..... ›.- S , -.. j-il.....0, 1

daha iistiln,dalıa erdemli

.,,

- _.,.

J.,-3-

, • .c.} - 1 ' ."

9

daha uzun

'2.--'"

,

, -

susuz,susanuş

... e

-*

ıi i..Jo I

4:)C...t12:c-

Not: Bazı erkek adlar ının sonunda -kaideye ayk ırı olarak- ; bulunur: Hamza —

Talha —

Bazı dişi kelimlerin sonunda da ; bulunmaz: güne ş —

.9

eer

I

keser

(.1

Aliştirmalar: 1 - Türkçeye çeviriniz: P,,

—

o jl:o.

I

C}

—

_

02...›s...1

tI

_T" •

Zil7,

'

o

oı

1

u„.p _

LL:s.

-

58

er

.%

J""

J' • ""

2 - Arapçaya çeviriniz: Daha büyük kız öğrenciyi gördüm- Kanbur adam kitap okuyor. Hasta kadına su verdim- Küçük çocuk geldi- Büyük ö ğrenci dersine çalışıyor. 19 — Isimlerde Teklik, L.5 ;

A - Teklik ismi:

İkilik, Çokluk

-"

t4.-

•

I

3

. 1 tek bir varlığı, tek bir nesneyi

A

terir: çocuk —

cı

0

Lajil ; duvar —

B - İkilik Ismi: isminin sonuna

6

,n

1 adam —

.4

7,

-

1 ev —

trLı .. 1

iki varlığı, iki nesneyi gösterir, teklik

sjl eklenerek yapılır:

iki adam —

bir adam

•

iki kalem —

bir kalem —

iki k ız çocu ğu —

bir k ız çocuğu —

iki mektep —

bir mektep —

C - Çokluk

aynı cinsten birçok nesneyi, varl ığı ,

gösterir. Üç bölümde incelenebilir:

a - Erkek Çoklu ğu: Erkek olan veya say ılan varlıkların isimleri, sonlarına

ekle-

nerek çok kıhnır: iiğreticiler, öğretmenler —

s

öğretmen — 3

inantnışlar, ıniı'minler —

inanm ış, mümin

59

▪

•

suçlular — Halidler

a

3

suçlu —

Halid —

...L.51•• .3 e

b - Dişi Çokluğu : JLI

Dişi olan veya say ılan bir varlığı gösteren ismin sonuna

ekle-

nerek o kelime çokluk ismi yap ılır, çok varl ığı gösterir:

hanım öğretmenler mü'min hanımlar suçlu kadınlar

bir hanım öğretmen — .«';Z:„..:1_,L,a ) o .3

▪

e

▪

A..-

bir mü'min hanım —

3.

suçlu kadın —

La j ..?r,—.4

"fr

e

11

3 fr

c - Kırık Çokluk: Tek varlığı gösteren kelimenin yap ısı değiştirilerek elde edilen çokluktur. Azl ığı ve çoklu ğu gösteren çe şitli kalıpları vardır.

azlık çokluğu: ;L:,;:fl

Ş -

sadece birkaç nesneyi gösterir, dört ölçüsü vard ır: 1—

kollar

kol —

birkaç ay

ay

birkça nefis 2 -

nefis —

I yapraklar

L.9[7;1 yaprak —

çocuklar — . >1 LiCcı..10- 4 60

çocuk —

•• ,

_,

sebepler — kalemler

-

sebep —

i

N

bölümler —

kalem bölüm

i; I e

renk, boya —

•••

t

renkler

3-

yemekler —

L b

etş ,yemek

misaller —

t

misal

direkler

—

ıı

—

direk

sorular —

I

zamanlar —

soru zaman

4-

gençler —

genç — L5L9

çocuklar —

çocuk —

Çokluk Çokluğu: Pekçok nesneyi, varlığı gösterir, ba şlıca ölçüleri şunlardır: 13 o 3 1—

Erke ği

es •

Lkst dişisi

••••• o — ıL )ke et..i

ölçüsündeki kelimeler bu ölçüde ço-

ğaltıhrlar:

yeş illler körler — kirmızilar dilsizler —

IS

13

e

yeşil —

o 3

o 3

o J

kör — ot.„_fr

k

5 o

r MUZ, —

dilsiz —

ııı

61

2

fi

kitaplar

‘3,

s

L __;_s"

kitap, bitik

yollar

yol

yollar

yol

elçiler

▪J

elçi

3–

milletler

ümmet,millet

cümleler —

cümle —

dizler —

diz —

r."

9

4– En çok

kalıbındaki kelimeler bu ölçüde ço ğaltılırlar: ı

yaralılar—

yaralı

tutsaklar —

tutsak ölü

ölüller hastalar

4.9„0

hasta sayrı

5 j

En çok

ölçüsündeki ortaçlar (etken s ıfat - fiiller) bu ölçüde

ço ğaltılırlar:

tacirler — k ıskançlar — 62

tacir k ıskanç —

r

•

yaz ıcılar

us

yargıcılar

A L,.< N

Slr

yargıcı ' — -

r.

ahlâkstzlar —

yazıcı —

ahlâkstz

>4-; .7 •

6—

büyükler

A _,k,,S .

küçükler

o j üt,„,

adamlar denizler

,,Li t am,

o büyük — J,._5"

küçük — -1'-L ş adam —

'''(J-5.--) S, •

ıg

it›,.....$

0.

deniz — .."->'.

A J 7J

mezarlar —

sin, mezar —

kaipler — v ili yürek, kalp .9

bilgiler —

(,,,,j4.p bilgi, bilim

krallar — evler —

A

y

kral — 4,!,11,4 •

,1

ev —

'et

e

o o, günahlar — 4 _,j; yazık, günah —

8

—

bilginler —

..

bilgin —

akallalar — "05 şehidler — 59.1.4:1_,„'' başbuğlar

uslu, akıllı —

L; tp. L);

o , şehid — -1 :...r_:Z

o -. o 1.1 .7A1 baş buğ, emir —

-

I

1, hakim karşılığı
63

•

erdemliler

▪

.3

"L 5C-,,,6_;

bilgisizler — "£.51/4:4....1." başkanlar yoksullar

bilgisiz — j....z1.2J. başkan — u.....:x._; ..)

.... .3

.3

li

(.-

4,...,3 )

,3 yoksul — j.,,_.;L i ..,

' I 1_.a".1

9 - .5k_a_t 4

zenginler zekiler güçlüler erenler

...

-

-

_.a..

1.1.1/4_.... bay, zengin — ..,

"g.,,_..5 <>çI fi

.e..., ...,-

3

. . -. zeki — „ S .> h..?. . güçlü — 4.5 . .,..;

.13 1...J_, I veli, eren, ermi ş — i 4 ‘'': -"'

10 En çok

) ölçüsündeki üstünlük s ıfatları bu

(dişisi:

ölçüde ço ğalır:

daha büyükler —

daha büyük —

daha küçükler — 3- I daha küçük— daha üstünler

daha üstün

Bazı isimler de bu ölçüde ço ğaltılabilir:

-

parmaklar —

parmak uçları

•

-"

ij 1

I

parmak — parmak ucu

4

11 gayeler, erekler — yaz ıhaneler 64

gaye — 9

yaz ıhane —

^J. o

.3

••

katlar — ujti ı,. .9 „

çekiçler

batı. —

•,

çekiç —

12 — anahtarlar — cjt andlaşmalar, andlar

açgtç, anahtar— t

4 1_,, andlaşma, and— (3t2,•_„4

13 — çaşı t, casus — L749.vokr

çamlar — yakutlar —

yahut —

domuzlar

domuz —

— •

I. I ).

14 — mektuplar

mektup —

yapraklar, gazeteler —

yaprak, gazete—

kocakartlar

kocakart

15 fi atitlar — L.),,..) 1:i. meyveler —

,,, atlt — u., , j t_i

.9 „

.L5-1 ,„; meyve, yemi ş— 4_,„.5- 1.9 -I

65.

16 - 1,i parçalar

parça —

nimetler

nimet —

a

:f

frlaj 1ft

20 - Zanıirler

Zamir, eümlede ismin yerini tutan kelimedir. Türkçemizde dört çeşittir: 1 - ş ahıs Zamirleri, — Ben, sen, o, siz, biz, siz, onlar 2 - iş aret Zamirleri Varlıklar', i ş aretle göstererek isimlerin yerlerini tutan kelimelerdir: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar 3 - Belgisiz Zamirler — Isimlerin yerlerini tutarken varl ıklar' kesin olarak de ğil de ş öyle böyle belirten kelimelerdir: baz ıları , kimisi, birço ğu, herkes, birkaç ı, öbürü.... 4 - Soru Zamirleri — Soru yoluyla, isimlerin yerini tutup onlar ı hatırlatan kelimelerdir: ne? kim? hangisi? kaç ı ? gibi...

Not: Mal, trıülk anlatıp bitişik yazıları -ki'ye türkçede Ilgi Zamiri denir: benimki, onunki, Yavuzunki, kom şununki gibi... Arapçada Zamir, şekilce üç çe şittir:

1—

e .9

Ayrı Zamir —

2 - Biti şik Zamir fi

.5 cı it 'ç

3 - Örtülü Zamir

1

—A.,

Sırayla ineeliyelim: 1 —

Ayrı Zamirler:

.9 iı

5

••

,,„,z.S I

Yaln ız ba şlarına kullanılabilen zamirlerdir. Say ıları 24 olup 12 si

özne 12 si de maful durumu içindir. 66

özne durumu için Ayrı Zamirler: Mufred: Tek Ş ahıs

Dişi

Ortak

1

Erkek

LA- ben -. d.

9

j •

sen

1

-

3

..,

o

‘•?:

- o -,I . 4...:-.;

...,-.4

Musenna : İki 1

• >,.; ikimiz .‘ . - ...

t- .j, 1

2

;

ikiniz

J

3

1,_,R, ikisi Cem: Çok

1

2

•

(J«

7:

L.

t o ••• o ,.....J

:ı■

3

, biz

siz

t

onlar

‘:.,-.4

....,

• t •

-

:—' 1 ;

oJ

r4

Not: Bu zamirler, cümlede ancak özne olarak bulunabilirler: s en ç(al şleanStn

•

•

.0

"L

ben yazd ım — o tacirdir —

J •

o temizdir — ifile ı içti

—

14

4.5:

67

Matul durumu için Ayrı Zamirler: Mufred: Tek Dişi

şahıs 1 2 3

Erkek

Ortak eri_, ‘si., 1 beni

.t ı,- l

seni

Lebt_A

onu

-

-

,t1-.J

c.C_..._I

Musenna: iki

ue, I ikimizi

1

5 („5-1_,....i ikinizi

2 3

4,-,_/,e, 1 ikisini Cem: Çok

ut, ı

1 2

bizi

sizi

5-5"1?

.

.5

..1:

_,1 S- L1 e

3

,.;

Not: Bu zamirler Sadece , landırlar: Allah bizi ve sizi korusun

(Ancak) sana tapar ı z

68

onları

c..,•_;3 1,1 s

_ok_LJ I

.fts,

"S e,

1j

G

1,..,:d_! I

(düz tiimleç) olarak kul-

--

2 — Bitişik Zamirler —

I

e

Bu zamirler, yalnız ba şlarına bir şey anlatmazlar, ba şka bir kelimeye eklenirler. • Tek şahıs

Dişi

Ortak

1

Erkek

(S ..sj beni, benim

2

L3

3

ba —

-J —

seni, senin

s s e 4—

onu, onun

İki 1

U ___

ikimizi

2

U— _, ikinizi, ikinizin

3

1,.> ....

ikisini, ikisinin Çok

1; ___

1 1r. s

,. , ,. .,

2 3

bizi, bizim . s c...

sizi, sizin

s...,..)' —

onları, onların

r

-

e .1

e

kullandışları : Fiil Ciimlesinde: a

Bir fiile eklenip merül (düz tümleç) olurlar:

seni gördüm—

1

e

onu dögdiin—

s

„; (o) seni döğdü-

69

b – Bir isme eklenip iyelik (mülkiyet) zamiri i şini görür:

evimiz —

kitabınız — kalemin (er) —

.5 •

kalemin (di ş i) — 3 3 • J

kedisi (di şi) —

bahçesi (er) — 4.;

c – Bir öntakıya eklenerek ismin çe şitli hallerinde bulunur: ona bir mektup yazd ım —

ikinizle birlikte yürüyorum —

tc.

onları esenledim (onlara selam verdim) —

.5 •

et Not:

harekeli te; I

-J

ikilik elifi ; çokluk

,;}

t

fi

;

I

diş ilik nun'u ;

.."»j

s•

muhatap yâ' 81 ;

s

5.4:

Bu harfler de, fiillerle biti ş erek onların ş ahısların gösterirler. Bu durum, fil çekiminde görüldü ğünden, burada uzunca tekrar ı gereksizdir. .. jt,„,„,j

3 – örtülü Zamirler: ;

Görülmeksizin fiile biti şen, onunla birlikte bulunan zamirlerdir:

it ürüdü

„;s•

adam geldi hanım öğretmen okula gidiyor — 70

}-)1

•._

-

(er için) mescide git —

L53

- Ş, )

(dişi) eve git — •■•

Kaide:

1-

Geçmi ş Zaman'da

veya

örtülü zamir ,

;,411

dir. 2 - Geni ş Zaman Ij k:pit da, örtülü zamir, kullan ılan muzari harflerine göre de ğişk. 3 - Buyruk Kipi'nde örtülü zamir, daima "sen" dir.

veya

Alıştırmalar:

Türkçelerini veriniz: Lg

-

..-

;4,17

j.„t;

°

14.3

0

5Li

4W_

kuvvet,güç

us, akıl — Sis

temiz —

dil — 4,:y1-_,,,J

çıkardı —

, küçük — ,,,.,.:;,,„,,,,

y ıkadı temizledi — j oi,„;

k ısa — j ,,,A; deniz —

. „_,

r.) 51

el — ‘ 1,_1,:, geniş — .... 5.1., büyük — . )„,7:5uzun —

J-!.., ı,

ağ — ”' Z-r-......i' 71

(kişinin gücü usunda ve dilindedir - elim temizdir - iki eliniz temizdir onun iki kızı vardır, yaşlısı uzun, genci kısa boyludur - onun iki o ğlu vardır, büyüğü kısa, küçüğü uzun boyludur - adam a ğını denize attı, sonra çıkardı - adam a ğını temizledi ve yıkadı - Abdullah evinden çıktı - eviniz geni ştir.)

21 - Işiret İaimleri - (J C.4')/

.9

Türkçede, bilindiği gibi, yakındaki bir nesneyi göstermek için "bu", az ötedekini göstermek için " şu", uzaktakini göstermek için de "o" kullanılır. Gösterilen, kendisine i ş aret olunan nesne çok ise,

bunlar, ş unlar,

onlar denir. Arapça'daki i ş aret isimleri' şunlardır: Dişi Tek İki

Çok

Ortak

L9 ; 4 cs.... c_e_.:.

‘'..)17 şunlar

Erkek I;

şu ikisi

13:\jı

.T

--'

.ı l."> şunlar

Arapça'daki esas i şaret isimleri bunlard ır. Ancak, yakın ve uzaktaki nesneleri göstermek üzere- bunlar ın ön veya sonlar ına takılar getirilir.

1 Tiirkçede ‘; şaret sıtatı' deniyorsa da, "her dilin kaideleri o dilin mant ığı na göre verilmelidir" diişlineesiyle, i ş aret isimleri deyimini kulland ık.

72

.

a - Yakın için işaret isimleri:

Dişi Tek

‘.5 Jc

p

İki

c;A:11.>

Çok

bunlar

Ortak

Erkek

bu

I ılıs,

( bu) ikisi

‘..5UA

„1-,),

,

ifiY3-%

bunlar

Görüldüğü gibi, başa uyarma için bir A ( d SI st A) eklenerek yap ıhrlar.

b - Uzak için i şaret isimleri:

Tek İki

Çok

Diş i

Ortak

! 1.:-.7 (.-,,il-;

o

- .4'''..

..1,.:4t..7 ..

(o) ikisi

L.-,4-.1.;1'.› -

...

onlar

Erkek

--,i.u--..)-iji (ctı."si -' J

onlar

Görüldüğü gibi, sona -!J eklenerek yap ıhrlar. I şaret isimleri ile, i ş aret olunan nesneler, erlik, di şilik, teklik, ikilik ve çokluk bakımından birbirine uyarlar. Göstermek (i şaret) için kullan ılan fi ,, o fi t fi kelimeye , -_,;„',.SJ denir. 1 gösterilen nesneye

73

Misaller: Anlamı

4:11 J I.::11

bu çocuk

-11>SI

1.1>

:ı.„.....),.kl.1

tii,),

bu kız ö ğrenci

4.,31.1ail •

o ,..lftş

bu iki ö ğrenci

4:,);...!li211

4)11%

bu mektep

fi

5

bu iki gül

,:ı b'_>.,i4

,:ı 1;1.4

şu sanatkarlar

-....,,431

s. ""j _..9 İ

şu kızlar

,.:Jl.•..,.fl

g..,

bu kızlar

., 4.:...., L.11

..') 3.4

bu çocuklar

'Çitil:Ni

ıı. ' 1 3A

o kız öğrenciler

'.,... dı uai l

c!:..1.;`_,

1.) 5k123 1

,i.. .15- i

o ö ğrenciler

Not: -,tjL

1 ç„.A

ö ..)L,'.:.

...,

-

■

kelimelerine J eklenerek daha uzak-

taki varl ık gösterilir: o saray

o kubbe

Z..;.;;13 '-'2.1:1.;

Arapça'da, yer göstermek için, ba şlıca dört i ş aret ismi kullanılır: burası, burada — 74

ş urası , şurada —

3

orası, orada —

I

A.14 Z.12

burası tren istasyonu —

„ ' LAS

şurası yaz ıhanem — orası vatanım ız Alıştırmalar 1 — Şu ibarelerdeki i şaret isimlerini ve mu ş arun ileyh'leri .1jUie — )L,,„;

-

2 — Boş yerlere uygun i şaret isimleri koyunuz: a — yak ın için:

... oda

_i )

. . . masa yaz ı.et

Eı

—

Orta uzaklık için:

. . . fotograf . . . metin, nas

— t'

. . . dürbün — 3e;

..

e — uzak için: ... k ılı ç —

•••

. kap ı — L4,11

. . . pencere —

... 75

J

22 — İsmisıl Mavsul

...

o ..- o h

.3'

L) J..4

Ş

hulul Mavsül, iki cümleyi birbirine ba ğlayan, anlamı ancak kendinden sonra gelen eümleyle tamam olan kelimedir, türkçedeki ilgi zamiri gibi iş görür. ismu'l Mavsül'den sonra gelen cümleye s ıla (, denir, s ıla'da, ismu'l mavsülle ilgili bir zamir bulunur, ,J,;1ç. adım alır:

gördügün (o adam ki gördün) gitti —

I

sözü, ismu'l mavsül, 4-'4) yan eihnieei ği

cümlesindeki

bu sıladaki e zamiri de ..kAp dir. Aid, hazan yukarıda görüldüğü gibi açık, hazan da örtülü olur:

Gökleri ve yeri yaradan Allaha tapartz — eiinalesinde:

(s,:01 ismu'l ınavsül, Sıla,

sıladır, ..1;10 müstetirdir.

"(iki durumun-

demektir, müstetir,

:;:jC,

.-

dadır. ) olmak üzere

İsınu'l nıavsürler, ayr ı ( u,4;,J1) ve ortak ( iki ana bölümde incelenebilirler. a - ayrı al-ismu'l mavsûl —

r.

J

b

76

-

:-.. -

iki

_,....):::,.131—..;_)l.

çok

j50 — j5k1I

9

J <1

o

J

;

dişi için tek

e

anlamı

erkek için

cs:71

ki o kimse

ki o ikisi ki o kimseler

ortak al'ismu'l mavsüller

....c7°,,. -,j:j31.___ ...C.A.1:1)1

-

._ :1,3 ;

Sayıları üçtür, şunlardır:

— en, - gi, o kimse ki, Yalnız akıllılar içindir o nesne ki. Hayvan ve eans ızlar içindir. s1

insan, hayvan ve nesneler için kullan ılır.

(

öğrenci, kendisine öğreteni sayar çocuk, yapmad ı:k şeyi söyler —

9

—

o

.... e

9

1.12.1 I 9_. •

9

"

hangisinin cesur olduğunu biliriz

I

al- İsrnu'l Mavsüllerin kullan ışına çe şitli misaller:

beni yeneni yendim sattn aldığım çantayı, taşultın doğru söyleyenleri severim yantıntzdaki hantmlar yola pkttlar Not: Hayvan ve eans ızlar çok olursa, onlar ı gösteren ismi''1 mavsül olarak

-:J -4 kullanılır:

^

'r i.;° i

gördüğüm kalemler uzundur — satttğım develer çoktur

L

ö

;

Alıştırmalar 1 - Türkçelerini söyleyiniz, al-ismu'l maysüliı, sılayı , varsa idi belirtiniz: o

I —

• --

L.43

77

2 — Şu cümleleri tamamlay ınız: .9

1

_

5:15

....

3 e .... ... o

o

23

jsti

3 4_;

1

—

o 9

9 o .....

-

mavsûlleri birer cümlede kullan ınız.

Zaman ve Yer isimleri

—

41 1),;

,

—

3 —Ö ğrendi ğiniz

O

C.t.,1

—

Zaman ve Yer isimleri, bir fiilin i şlendiği zamanı veya yeri gösterirler, üçlü yalın fiilden iki ölçüde al ınırlar:

ölçüsü

1 — "ft

Daha çok, ikinci kök harfi (aynu'l fil) geni ş zamanda

veya

ile harekeli olan fillerin zaman ve yer isimleri bu ölçüdedir:

oyun alanı, oyun zaman ı

oynar —

giriş yeri, giriş zamanı

girer —

çıkak (ç ıkış yeri) ve ç ıkma zaman ı

5,

yaz ıhane ve yazma zaman ı

çıkar — ••

o

„..5.•

pişirme yeri ve piş irme zaman ı

piş irir —

aşhane ve yemek zaman ı

yemek yer —

2—

Lot.,,4,./o

ölçüsü:

Filin kök ikinci harfi (aynu'l fil) muzaride fiilin zaman ve yer ismi bu ölçüde al ınır. 78

yazar —

ile harekeli ise, bu

,

otutulacak yer, zaman —

oturur —

.9

iner — J

inilecek yer, ev ve zaman — J•

.7"-A

Bir nesnenin veya i şin çok oldu ğu yeri gösteren yer isminin sonuna bir ; eklenir: mahkeme, yargt yeri

y

—

„

argdadi

—

arslana bol yer —

arslan —

köpeği bol yer —

köpek —

I

incelemek, ö ğrenmek —

mektep —

boyamak

boyahane

Mikis (son harfi illetli olan) fiilin yer ismi ''' j;2:, ölçüsünde olur: odama yeri, odak — atış yeri —

odam —

otlatır — (.9.-''- ..».-: .atar —(.9.. .., _,

..»-.4 -.. ,..9- .., ..4

barınak, sığınak — -

attı

-— (.9A --)

barı n& —

barı m,-

Misâ1 (ilk harfi illetli) fiillerin zaman ve yer isimleri ise,

-

ölçü-

sündedir: konulacak yer —

koydu —

j_4

,Le...„.4 söz verdi —

buluş ulacak, söz verilen yer ve zaman — gelinecek yer — Arttırılmış (

geldi — ) fiillerin zamanve yer isimieri ise, bu fiil-

lerin ismu'l maf -ulleri ile aynı ölçüdedir: hastahane —

ş if(ı aramak, —

kazanma yeri, zaman ı , kazanç — y ıkanma yeri —

9

kazanmak— L....„,jı_" y ıkandı — S 79

24 — Mimli Masdar — Üçlü fiillerden baz ısı= masdarm ın başında bir harfi bulunur. Bunun için böyle bir masdara mimli masdar denir. Üçlü yalan fiilin mimli masdar ı için, başlıca iki ölçü vardır:

J

....C

19

o

.99....4. —

ölçüsü: Fiilin kök ikinci harfinin harekesi geni ş zamanda o fiilin mimli masdar ı umumiyetle

9

veya

ise,

ölçüsünde olur:

oturmak — istemek —

L_1 >

öldürmek —

—

Lıkı0

Fiilin kök ikinci harfinin harekesi geniş zamanda — ile harekeli ise o filin mimli masdarı

dönmek — söylemek, konu şmak —

ölçüsünde olur:

—

•ıP

c;12;

Üçlü yahu füllerin mimli masdarlarma bir ; eklenir: öğüt vermek —

istemek, sormak — acınıuk, merhamet etmek — sevinmek — "

80

79: .9. —

Arttırılmış fiillerin mimli masdarları ise, ismu'l martilleri ile ayn ı ölçüde olur: J,

inanı r —

,

inandı bağlandı

-

5

inanç, inanılan şey — karşılaşmak — karşılaşı r —

cs,;::::1": karşılaştı —

(.921 -

Alıştırma: Şu fiillerin mimli masdarlarm ı bulunuz:

söz verdi — olur —

gelir

(-L ,

sona eren

yer — j:51,

düşer —

L.44.- •

25 — Bir Kez Oluş ismi —

J-

Masdarlar, yaln ızca, fiili, işi bildirirler, fiilin nasıl olduğunu, kaç kez oldu ğunu bildirmezler. Bir i şin bir kez oldu ğunu gösteren söze, bir kez oluş ismi „., 1 denir. Bir kez olu ş ismi, olan i şi gösteren fiilden

ölçüsiinde türer:

fi J 31 k—+

Adam h ı rsıza bir kez vurdu — ,„ çocuk bir kez yedi — mii'min bir kez secde yapt ı — açtı

bir açış —

dokundu —

bir oynayış

oynadı —

bir dokurı uş -

Arttırılmış fiillerden bir kez olu ş isıni yapmak için, bu fiillerin masdarlarının sonuna bir :; eklenir:

bir bakış —

—

bir gidiş — bir gülümseyiş — ;C,41:r ;

yüzünü çevirip bakmak Fırlamak, gitmek — gülümsemek

I ^

V 5k.„6:;1

»L...L 1 81

Arttırılmış fiilin masdarmın sonunda zaten ö varsa, bir kez olu şu belirtmek için sona

kelimesi eklenir:

karşılık vermek, yan ıtlamak, cevap vermek — bir yanıtlayış, bir cevaplanduış —

-

4,„j1_.- 1

eğmek bir eğiş Bir kez olu ş ismi, ikilenebilir, çogaltdabilir:

çocuk bir kez yedi —

JS- 1

çocuk iki kez yedi — çocuk birçok defalar yedi — °S- .CP

516.

j:.11

26 — Durum İsmi — ;1141!I Arapçada, durumu gösteren, fiilden türemi ş bir isim vardır, fülin olma tarz ını anlat ır. Türkçemizdeki durum zarfına benzer, üçlü yahu fiilden 1 ölçiisünde al ınır: :41

jr )31

°•

adam kapıy ı hırsız açışıyla (h ırsız gibi yavaşça) açtı

çocuk adam yürü ş üyle (adam gibi) yürüyor öğrenci, öğretmen gibi oturdu — •

27 - Cins İsmi, Teklik İsmi Cins Ismi (

1)

:11 -9 9

5

82

0,-.4.1:

bir cinsteki bütün nesnelere veri-

len isinıdir: ağaç (ağaç cinsi, ağaçlar) —

<

-

(yaprak, yapraklar)

balık balıklar —

yıldız (y ıldızlar) —

„

g l (güller) — Bir cinsten, sadece bir nesneyi göstermek istersek, o cinsi gösteren ismin sonuna bir ; ekleriz:

bir ağaç

bir yaprak —

•

bir yıldız

4-9

bir balık — bir gül —

43 •

Böyle isme, teklik ismi denir. 28 - Alet İsmi —

-

Arapçada, âlete isim olarak verilen kelime, aletin işlediği işi anlatan fülden türer. Alet ismi

geçişli, üçlü yalın fülden şu üç

ölçüde türer: 1

-

ölçüsü ölçmek, tartmak — jt:s"

ölçek, ölçecek — açgıç, açacak, anahtar —

C-

terazi —

tartmak —

sapan — makas — 2

—

açmak —

çift sürmek — ,:; r.,jo;>1

k ırpmak, kesmek —

CA.9;A öl çüsü

törpü —

-• J—.

yular — - •

törpülemek — yedmek — 83

mi ► ber —

kaldırmak, yükseltmek — .

eğirmek

3 -

ölçüsü

j9,3

yalamak

kaşık çekiç

vurmak — j:,19

süpürge

süpürmek

kepçe —

kepçe ile almak —

cetvel —

çizgi çekmek —

Not : Bazı âlet isimleri fiilden türetilmi ş de ğildir: ıfi

küçük baka, çapa — 29 - Ohartma

bıçak —

zil

„

L?

;,;,31,„1.1

, denir. Fiilden türer. Bir varl ıkta bir niteli ğin aşırı derecede bulundu ğunu gösterir. Obartma S ıfat ına Arapçada

bilgi yararlıdır LCX:;

cümlesindeki y_; kelimesi aşırılık sıfa-

tıdır. Aşırılık sıfatı üç harfli basit füllerden türetilir. Kullan ılan belli başlı ölçüler şunlardır: 1 —

ölçüsü

En çok kullanılan a şırılık ölçüsüdür:

bilek&

al etmek, hile yapmak — toplamak — büyülemek —

84

a3.

toplayıcı — büyülüyeci

-

beslemek, doyurmak — ‘3":3-.) besleyici, doyurucu vermek — eğilmek

j

verici eğilgin

J

Bu ölçüdeki birçok kelime s ıfatlıktan uzakla şıp isim olarak kullamlagelmi ştir: taşı

taşıyıcı, yükçü — JL: ş.. -operatör — c{ ..7_,..

mak — ci:?-.

yaralamak — -)

aşçı — e:.„1,

piş irmek — ..--. -,boğazlamak — ..):,--": dikmek — -.1,-C;... tarımak, yeri sürmek — Ii ı

kasap — j15. terzi — ,1,1:,:_,..:. çiftçi — c5ki,

ılık sıfatı olarak bu ölçüde bulunan bir kelime, isimden Ayr türemiş de olabilir -

deve — 2-

ölçüsü

boşamak — sançmak, karglyla dürtmek

ölçüsü

çok bo şayan — jSk ,şJa.„A sançıcı, yaralayan —

erdemli olmak, üstün olmak — 4..}:"2. 3-

deveci —

erdemliJC4i:j .

(

kin tutmak — katlanmak, dayanmak —

kinci — katlanağan çok sabırlı—

ağır olmak, vakarlı olmak —

ağırbaşlı

yalan söylemek —

çok yalanc ı 85

uyumak — yemek —

çok uyuyan gSS"`!

obur, çok yiyen

Not : Bu ölçüdeki baz ı kelimeler isim olarak kullamlırlar:

_

yalvaç; elçi, peygamber — J 4-

kocakarı

•fi s,

ölçüsü —

cömert olmak

fi

-

bilmek — hor olmak — _7

bilici, bilegen — -

hor, aşağı —

gev şemek, zay ıf dü şmek — 5-

artk,

ölçüsü — (d:

kutlu olmak —

cömert

.7 ;2* ,-

zayıf

)

3

_L§

çok kutlu —

Bunlardan ba şka, çok kullan ılmayan -

5-;_„„_(2, 3

çok alay eden)

j1„;_:;

,.")C,.; çok

konuş an, iyi konu şan) gibi obartma kal ıpları da vardır. 30 - Üstünlük ve Ye ğleme İsmi —

(A„,:,;■ -!!

) renk ve sakatl ık dışın'" da, bir niteli ğin, bir nesnede ba şka bir nesnedekinden daha çok olduÜstünlük ve Ye ğleme İsmi

ğunu gösterir. Bu isim, üçlü yal ın fiiiden, erkek için Ls"

ölçiisünde türer:

büyümek 86

büyük —

diş i için

daha büyük (kadın) — csi...,"s" daha büyük (erkek) — 5.;;5--1 küçük —

küçülmek — fi

daha küçük (erkek) —

daha küçük (kadtn) —

-

aşağı, düşkiiı

alçalmak, aş ağı. olmak — daha alçak (kadın) —

I

daha aşağı (erkek) —

Bazı fiillerden do ğrudan do ğruya üstünlük ismi türetilemez. Böyle fiillerin ınasdarlarnun önüne jj175"-4 5

(!'e1 gibi kelimler ge-

1

tirilir:

daha dayanıkl ı, daha çok kaldırabilen daha kırmtzt —

•

-e

4

I

jj I

daha az hayalı — Not:

r.

., (ıyı) ve

(kötü) s ıfatları da, üstünlük ismi olarak kul-

landırlar:

IA

namaz uykudan daha iyidir —

ö'5k.4231 fi

yalaneıhk, h ırsızlıktan daha kötüdür — Üstünlük ismine

15.11 ,

bu ismin belirtti ği niteliğin kendi-

,

sine bulundu ğu nesneye 5 J I 1 (ye ğlenmiş , üstün tutulmuş), karşı.

laştırdan nesneye de fi

‹,

S I (kendisinden üstün tutulmu ş)

denir: fi

Ömer, Hâlidden daha bilgilidir — eilınlesinde, sözü ise

fi

sözü

.5

7:

ft

sözü

(1,p1

fi -

I

5 41 L+.

dir. 87

En üstünlük İsmi En Üstünlük İsmi, biçim bakımından Üstünlük isminin aymdır. Bir niteli ği'', bir varlıkta, bir nesnede, öteki varl ıklarm, nesnelerin hepsindekinden daha çok bulundi ğunu bildirir: doğruluk en iyi huydur

3

kitap en üstün arkada ştır — aümlelerindeki

4.9 ,

j„,;i1 L..il..;£ 6.J

I sözü, en üstünlük ismi olarak kullan ılmıştır. En

üstünlük ismi, iki yolla yap ılır: 1 – Üstünlük Isminin Ba şına °JI Eklenerek: en büyük çocuk zekidir —

'..k3

(.9.5

en büyük k ız uzun boyludur

S SjI -44 ^

^

en küçük ö ğrenci tembeldir — 2 – Üstünlük İsminden Sonra Son Harfi Ii Bir Isim Getirilerek: en doğru sözlü. en iyi dost çocuklar ın en büyü ğü kitapl ıklar ın en nıiikem ıneli —

Alıştırma — Şu füllerden üstünlük ismi yapm ız: uzakla şmak

çirkin olmak, çirkinle şmek yakla şmak — gücü yetmek — ingin olmak, alçak gönüllü olmak

88

J

asil olmak, cömert—

j 5""

pinti olmak —

L'34. •

bilmemek

31 - ilgi ismi —

3

.3 •

•

3 o

c-•

I

Arapçada, isimden türeyip de bir yer veya herhangi bir nesne ile ilgiyi, ona mensubiyeti gösteren kelimeye ilgi ismi denir:

Mısırlı —

•

Mısır — j_m 1 esas, cevher

esasa ait, esasla ilgili, mücevheratçı

o-•-

Kaideler

1 - Bir ismin son harfinin harekesi — k ılınarak sonuna şeddeli bir cs eklemnekle ismi mensıllı u yapılmış olur:

Bağdadlı — fenne ait, sanatta ilgili — çağa uygun, çağdaş — Osmana ait, Osmanlı —

Bağdad —

•

pratik ilim. fen, sanat — • -

çağ , devir —

•

•

Osman —

2 - Ismin sonunda e bulunursa, mensubu yap ılırken bu e dü şer:

,geometri —

geometriye ait, geometri ile ilgili —- •

alışveriş —

alışverişe ait, alışverişte ilgili — Mekkeli

Ls -

A

■

■

_

Mekke —

3 - Uç harfli bir kelimenin ikinci harfinin harekesi — ise, o keş limenin mensubu yap ılırken — 3 olur:

kral —

krala ait karaciğere ait, karaciğerle ilgili 4-

_ L; :L:S

karaciğer —

_

ölçüsündeki kelimenin mensubu yap ılırken, e den baş -

ka, 45 de kaldırılır: 89

Medineli — kabilye ait — 5 - Kelime sonunda

Medine —

LS:-r 5.

kabile —

varsa

a - Kelime üç harfli ise, sondan bir önceki harfin harekesi = k ılımp ts

b

j a çevrilir: köre ait, körle ilgili —

kör —

üzüntüyle ilgili,üzücü —

kederli, üzgün —

-

harekesi

-

1

Kelime dört harfli ise, cs düşer veya sondan önceki harfin kı lmarak ts

5

a çevrilir:

—

-

4..11

(5 j_AIJI

c - Kelime be ş veya alt ı harfli ise, o kelimenin mensubu yap ılırken düşer: fi

5:a:+1,1

-

(„

. 1 -

;I

11

L942,..İL:=....-.0, ,1

6 - Kelimenin sonunda = varsa a-

a çevrilir:

"

b - Q oldu ğu gibi kalıp, sone bir ts eklenir: 1 — PC2.1.:; 90

(.5jLkı:J1

-

...

J

) ile bitiyorsa —

7 - Kelime şeddeli yâ

a ikincisi

b

şeddeli yâ' dan önce bir harf varsa, birinci

4.5 aslına döner,

a çevrilir, kendinden önceki harfin harekesi

kılınır:

şeddeli yâ'dan önce iki harf varsa, birinci L.5 düşer, ikincisi

J a çevrilir ve bir önceki harfin harekesi

kılımı..

şeddeli yâ üç veya dört harften sonra gelmi şse, düşer:

,

‘!.

•,

,34

d - bir isimdeki harflerin ortas ında — ile harekeli ve şeddeli bir yâ varsa, o kelime, bir nesneye mensüb k ılındığında, ikinci

düşer:

Not: 1 Çokluk isimlerinin de mensubu yap ıldığı olur: gazeteci —

J

,

9

yapraklar, sayfalar —

devletlere ait, devletler arası — o Ls1 kitapçı —

_ fifi

kitaplar

-

devletler —

fi

91

Not: 2 Elif-i Illaksâra ile biten baz ı isimlerin mensubu yap ılırken,

g.

a

çevrilir:

tatlıcı

tatlı —

—>"

32 – Küçiiltme Türkçemizde oldu ğu gibi, Arap dilinde de küçüklü ğü, azlığı göstermek, sevgi belirtmek veya horlamak için isimlerle s ıfatlar küçültiiIiirler. Küçültmeye arapçada

denir.

Başlıca kiiçültme ölçüleri ş unlardır: 1.4

$

ölçüsü:

Üç harfli basit isimlerle üç harfli basit s ıfatlar bu ölçüyle kiiçültülürler:

bir kilit —

bir kilitçik

bir adam —

bir adamak —

bir ırmak — 1 ;

bir ırmakçık

bir kurt —

bir kurtçuk —

s

bir apak

bir ayı — 2–

ıg e

°

..

ölçüsü:

Dört harfli isimlerle dört harfli s ıfatlar bu ölçüye göre küçültülürler:

bir konak, ev — J • • A bir konakç ık, evcik, .>

bir .5 ii bir mescit — 92

$

bir törpiiciik d

bir mescitçik —

J

• , J

bir bülbül

*15_, N9

bir kirpi

•

bir bülbülcük —

p ,9

bir kirpicik —

Not: Dört harften sonra di şilik ;;; si, uzun, 1 veya di şilik

u ihtiva

nisbet Uc

eden isimler de bu ölçüde kiiçültülürler:

, _

bir kemer, köprü —

J -

bir mürekkep şisesi

fi,.

,Ja..„„;,_,9

bir köprücük

bir şişecik

;

fi. )

bir küçük doğ ulu —

bir doğulu —

bir küçük çömelme-

bir çömelme —

bir küçük safran

bir safran çiçeği —

çiçeği 3–

si, fazla

-

ölçüsü

Ortalarindaki harflerden biri uzun olan isimler bu ölçüye uydurularak küçültüliirler:

bir kandil —

. cJ

bir anaktarctk

bir açgtç, anahtar — fi

bir deli bir seçe —

bir kandilcik

IR

bir delicik

3 e )

9

bir serçecik

Diğer şekiller : Osman —

.

çocuklar — JC.;;_,L; saatler —

Osmanctk — • çocukcağular

-•

fi , • JCL1, I

saatçikler

93

bir gül —

bir gülciik

bir oda —

bir odacık

bir bozk ır — ol

bir bozhırcık — pl_ r:,.

k ız ıl, al —

bir kırmızicık bir macicik —

gök (mavi) — kapı

. • , fi

kapıcık — •

•

başka, diğer, öbür —

başkacık —

şair (ozan değil) —

şaircik —

•-

Alıştirmalar: 1 - Ş u isimleri küçültünüz:

dal —

ı1

kedi — :1 2i gül — ;

konak, merhale —

•••

ı

ku ş

mal — JC. ay — •

-_ arslan, — L, I çocuk — _U dirhem —

2 - Küçültülmü ş ş ekilleri birer cümlede kullammz. 3 - Şu isimlerin büyütülmü ş (as ıl) şekillerini bulunuz: • -- 9

Iffl •3 •A-1 bk.d.o

33 - as

a

o

ıl,

J

Jo

C

Stfatu'l Mu şabbahatu

as-Sifatu'l Mu şabbahatu üç harfli geçi şsiz (lAzim) fiilden türer, ifade etti ği nıânâ ile s ıfatlanan ki şi veya nesneyi gösterir. Daha çok,

j

,0 ve öiçüsündeki fiillerden türer. En çok kullan ılan kalıpları

şunlardır:

uyanık — la...Z:J --

sevinçli —

güç - '3,,_:,°,•:„.o

:ts

: j-A-i _ o o .. : j_p_i

iri, kocaman — ,.."...,,a. f" güzel — . .;--'•

kahraman — '-'4..r.iı: hoş, tatlı —

:

J.R..i,

•ı9

katı, sert —

hızlı , çabuk — "c...j.,-J1

o

:

cimri, pinti korkak — gözilpek, yürekli —

kambur — u susamış —

o

•-•

4

(jr,,,,j;

..-

ye ş il —

o

•-•

j_e_i 1

k ızg ı n — " çıplak —

>

•-

9

e9

:

Notl: as-Sifatu'l Mu şabbahatu, baz ı füllerden ismu'l

temiz, an —

ölçüsünde türer:

temiz olmak — >

Not 2: Bazı kelimeler, as-Sifatu'l Mu ş abbahatu ölçüsünde oldukları halde, mânâları ismu'l marül mânâs ı olabilir:

ölü

dolu — ",:ı3e;

—

Net 3: ölçüsünde Olur:

Yalnız!ölçüsündeki kelimelerin di şileri dişi otj j j m

erkek

gök kara SUSUZ

,

9 Jj1

o

3

o ,

esrik, sarhoş ,..)1 (

as-Sifatu'l Mu ş abahatu olan kelimleler, sonlar ına bir ; eklenerek dişi yapılabilirler:

Not 4: as-Sifatu'l Muş abbahatu, üçlü füller d ışındaki fiillerden, o fiillerin ismu'l ölçüsünde türetilir: karanitk —

_

orta, mutedil

34

—

Soru isimleri

o 3

dogru —

o —

I

es

-

Soru Isimlerinin ba şheaları, en çok kullandanları şunlardır:

1:51A

* C:7 A

Kullanılişlari: "kim" anlamına gelir, akıllı için , kullanılır: o adam kimdir? —

L3L., t 1, ise, "ne" anlamına gelir, ak ıllı olmayanlar' sormak için ne yapttn ? — Lo,

11,4

zamanı sormak için kullan ılır: ne zaman çzk ıyorsun?

e

yeri sormak için kullan ılır: onunla nerede karştlaşttn?

;J6 1 "ne zaman" anlamına gelir: 96

cs:54

Le,

ne zaman gidiyorsun? — "nasıl" anlamına gelir : nasılsın? — kitab ı nasıl buldun? —

f

s niteli ği sormak için kullanılır, "kaç" anlam ına soru ismi olarak

kullanılır: kaç kalem satın aldın ? —

•

*. 1

• '5"..

r

"hangi" aanlamına gelir: hangi adam? — 35 — Sayı —

-

cs 1

1

Asil Sayılar: erkek için

Dişi için

1

( L5.J.>-4 )

o -

4)

2 3

■■•

7 8 9 10 97

Sayılar, sayılan isimden önce gelir. Yaln ız 1 sayısı, say ılan isimden sonra gelir, say ılanın sıfatı durumunda olur:

fr j_o;-) bir kız çocuğu —

bir adam — 9

•••••

Arapçada, say ıya .z

9

sayılana zi

ten iki nesneyi göstermek için

1ft , •

ı-r4 j Z_J_LIŞ gibi

9 o- o."

. 4 denir. Bir cins-

1 veya

pek kullanı lmaz,

isim doğrudan do ğruya ikilik ismi yapılır:

gibi.

WC;

Ancak, anlamı kuvvetlendirmek için kullan ılır: O0.1

•

•

O ,

• _AY

:

-9

-'-'

- İki tanrı edinmeyiniz. •

3 — 10 arasında:

un daima zıt cinsinde olur;

daima çokluk ismidir, harekesi

beş gün — p4,1

beş gece •

dokuz gün

on gün — E LI 'o' „t,..c.

on gece dokuz gece

11 — 19 arası: erkek için

dişi için

—tP

j

11 12

ü50

13 14 98

r

J

1

I

15 .

16 17 18 19 11

-

19 arasındaki sayılar bileşiktirler. Sayının iki bölümü de ...._ - le

harekelidir. Bii harekeler asla de ğişmez: 17 çocuk geldi —

17 çocuk gördüm — 17 çocuğu selamladım — T.A 0 yalnız.

_

_r_t.s.

ve ...rj.y

^

CJ I mansub veya maerur durumda

iken, bu say ılardaki I ler, 4.5 ye çevrilir:

_ °ü:L], 20

-

99 arasında sayılar: -

.0. • —

.

20

-

— 60

— 30

— 70

— 40

j1,2 — 80

— 50

J.. "

-

90

Bu sayılar, hem er, hem di şi için ortak olarak kullamlirlar:

50 gece

—

Zışj

50 gün —

•

99

e ,-

--

70 k ız çocuğu —

70 çocuk —

Bu sayılardan biri, bir cümlede, al-mafulu bih olarak bulunursa sondaki ' ın ı cs olur: n

40 kitap okudum —

j

i

30 çocuk gördüm —

j•-•""

21

J

ir- ,

22

j pk:;,_; *

(..)

23 -••)J..j2:••Ç' J

J

1

J

24

J

•-

25 26

j

‘.5.9...r.t.c.

27 j

i31

j

Yerine ‘-.7..;, 5U

4-J

4 .-ffiL—..'

t

28

j

29

v 91 Çj u

4..)9^-1„)

getirilerek aradaki say ılar ifade edilmi ş olur.Bilesjk

c,;)

olan bu sayıların iki bölümü, birbirine

ile bağlıdır. Bu sayıların

harekeleri, cümledeki durumlarına göre de ğişir: Tj-4:12

— 47 öğrenci gitti şehre, 25 saatte ula ştı

100 — 1000 aras ı

100 1 00

— 400

— 700

— 200

— 500

— 800

— 600

— 900

-•

— 300

:1/4j

—) —1000 100 ve 200 ün dışmdakiler bile şiktir. İkinci bölüm 4.,»

sa-

yıldığından - ile harekelidir. Bu say ılar er ve di şi için ortakla ş a kullanılır:

-

700 gün —

700 gece —

tekeil ve — ile harekelidir.

ji

—

• U5■1'; .)

:CL4

101

— 103

— 104

— 105

— 110

ztk,.

—M 'ft;ı".■ 1.4. — 123

—

e —

—

—

115 247

Z,L.,:t5k; — 354

— 279

Z5Vji

— 102

J

463

4-"LI

4";"

;

675

—

594

— 996 g

107 kitap —

j .L.f LA •

514 kitap — 968 kitap —

j I j

£1....;

j

Görüldüğü üzre, bu sayılardan sonra gelen ma`duel, say ının son bölümüne göre, tekcil veya çokcul olur ve ona göre harekelenir.

101

1000 den 10 000 e kadar:

`t — 1000

vi it —

■T

LYS

jo'D

— 6000

2000

— 7000

— 3000

:ı„;LC — 8000

J1 — 4000

— 9000

— 5000

—

ıo

000

ve ',.;51.,;i1 nin d ışındakiler bile şiktir. Isim tamlaması sayıldıklarından, ikinci bölümleri daima — ile harekelidir. Bu sayılardan sonra gelen ma`dud daima mufred (tekeil) olur ve —

ile harekelenir:

4000 kitap — •

1000 kitap —

10000 kitap —

9000 kitap —

10.000 den sonra

— ıl

000

—

- ;051'; — 13 000

t;.34

— 20 000

— 19 000 — 21 000

t;i1

23 000

bfi

— 22 000

'US

— 29 000

— 30 000

31 000

— 39 000

-

-

— 40 000 P:.5,53

-

— 99 000

L:AII'ZIA

—900 000

85 000

—100 000

;13U. 5k; —300 000

;‘,31 b`l.. —200 000

‘

102

12 000

)

—ı 000000

-

Bu sayılar, daha önce görülen kaidelere göre yap ılırlar. Sözgeli şi: deki

deki

daha önce görülen

kelinıesinin yerinde kullanılmıştır. (700

(700 000) deki L:J; kelimesi de, gün) deki

•

kelimesinin yerindedir.

Bu sayılardan sonra gelen ma`dud'un harekesi kesre ve kendisi teklik ismidir; 17 000 kitap

21 000 kitap

.•

73 000 kitap — 99 000 kitap

; J

•

100 000 kitap 900 000 kitap Büyük sayılar, çoktan aza veya azdan ço ğa doğru olmak üzere iki türlü dizilirler:

8695 kitap — L b5"

L:$.)11'

t.C4

8695 kitap — u lws L İ.:9V1 Bu durumda, mddud, sayının son bölümüne göre ya teklik ya da çokluk ismi olur,

veya

—

ile harekelenir.

Mddudun teklik, çokluk ismi olması ve aldığı harekeler şöylece özetlenebilir: 3 — 10 arası

çokluk

11 — 99 arası :

teklik

99 dan sonra:

teklik

ulzS •

103

Sıra Sayıları: dişi için

erkek için J

birinci ikinci

jr, L;5.

üçüncü dördüncü .s.—

beşinci -

altlnct yedinci sekizinci dokuzuncu onuncu

4 C . 1:J

11 — 19: onbirinci

L5.3k.eL-

onikinci onüçüncii J-

ondokuzuncu yirminci (ders)^ JJ

marfu`:

21 inci

mansub:

21 inci

macrur:

21 inci

104

(" j

! Ir

)

Kırık çokluk kahplarından

—

kalıpları, bazan, 10 dan az miktar ı göstermek üzere kulland ırlar. Bir ismin iki veya daha fazla çokluk kahin varsa ve kal ıplardan biri bu dört kalıptan biri ise, o kalıp, ondan az miktar ı göstermek üzere kullamlır:

hapiste aylarca kaldı — hapiste birkaç (ondan az) ay kaldı — kelimesiyle

3 — 10 arasındaki, belli olmayan bir miktar, ifade edilir:

birkaç kiş i —

birkaç kadın, —

Daha büyük sayiların yan ında,

„; (küsur) kelimesi kullan ılır:

yirmi küsur

k ırk küsur

Kesirli Sayılar yarım, buçuk: V, ten

;

/2 .ı.A

ıu a değin kesirli say ılar,

o 5,

ölçüsiinde

(ç:

yapılır:

11 5

11 Ii 7

li s

11 6

9A

u

o

.4

1I İ9•

:

Bazı kesirler, bu kelimlerin terkibiyle yap ılır: 1 / 32 o

9 5 AA C:jd ‘,"""<"

Ötekiler, sadece kelimelerle ifade edilebilir: o

ıA •

o

çde-' 29

J 0;Lle.r.4

1

1 77

105

Cleştirme Sayıları Asıl sayıların tekrarlanmas ıyla elde edilirler:

birer birer iki şer ikişer üçer üçer dörder dörder onar onar yirmi şer yirmişer öğrenciler beşer beşer geldi —

4—+

Ayrıca, er ve di şi için, ortakla şa, asıl sayılardan j k

LA

veya

ölçüsünde üle ştirme say ısı yapılır: bir i'd•9,;

IN A

fı

veya

üç

U

I

• '- iıçer üçer beşer beşer

beş ı.■

birer birer

yedi

yedişer yedişer —

77

dokuz

dokuzar dokuzar

(bu ölçü daha çok kullanılır)

mektebe yedi şer yedişer gittik Kaide: Görüldü ğü üzre, üle ştirme sayıları daima

III

le barekelidir.

HARF

36 — Arapçada isim veya fiilin ba şına gelen,

veya

I

denilen kelimeler vard ır. Harfleri, çe şitlerini ve görevlerini incelemeyi Sözdizimi (Nahv) bölümüne b ırakarak, burada birkaç misal verelim: 106

de, ile —

,..., -•

de, da, içinde — ji

Z„,.,j,t11

arslan gibi —

şehirde —

...;::.,......C....:li_,I.

odada — ...:;:jo° :_;,$1 . i de, da, üzerinde — --' 4-.5

yeryüzünde,yer üzerinde — ... mektebe

:1:;.°Jti -e-

kalemle —

).Sr I L5: •

e, a, ye, ya — L53 ... 1 gibi —

kütiiphaneye — mi? S.14

koştun mu ?

j•P4

BAZI SES UYUMU VE YUMU ŞAMA KAIDELERI Arapçada, baz ı sebeplerle, bir harfin yerine, bir ba şka harfin geçti ği olur. Bu i şe ' LSI

\FI denir. De ğişen harf, illet harflerinden ( L5 _ I )

biri ise, bu değiştirme işine

',..)Y'T- 1 de denir. Aynı cinsten iki harf

yanyana geldi ğinde, bazı ş artlarla, önceki, sonrakine kat ılır, ikisi birleşir, şeddeli bir harf olur. Bu i ş e de ft(.t-_.ş >'{) denir. 37 — idgam — Bir harf tekerrür eder, ayni harf yanyana gelirse, kolayl ık, hafiflik için, bu iki harf şeddeli bir harf haline gelir, bu i şe idgam

c ruri,

denir. idgam için, aynı cinsten olan iki harften ilkinin sakin,

ikincisinin harekeli olmas ı gerektir:

beyin —

o .)

,ı

-• )

oturduk, ikamet ettik

Kaideler 1 - Ardarda gelen iki harf idgam yap ılır, yani bu iki harf birbirine katılırken, önceki harf harekeli ise, harekesi kald ırılır:

(asla:

L4 )

, ( asla:

) gibi.

2 - Ardarda gelen iki harf idgam yap ılır, yani birbirine katılırken, önceki harften önce uzun bir ses varsa, yine harekesi kald ırıhr: „ (asit : ) gibi. 107

3 – Ardarda gelen ayn ı cinsten iki harf idgam yap ılırken, bu iki harfıen önceki harf sahil olup harekesi sukün ise, idgam yap ılan harfin harekesi, bu sakin harfe aktaril ır: .3

y 3

•-•

(as/ı :

)

gibi..

Not: !cigara, aynı kelime içindeki iki harf aras ında olabildi ği gibi, iki kelime içinde bulunan iki harf aras ında da olabilir. Bu bak ı mdan, Şemsi harflerden önceki JI in, bu harflere dönü şen J i ile, bu J in, kendisine dönü ştüğü Şemsi' harf aras ında da idgam vardır: güneş — ışık —

-

.

azık, yiyecek

-

od, ateş

38 – Arapçada, bir harfin yerine ba şka bir harfin getirilmesine denir. liçlü yalan bir fiil,

harflerinden biri ile ba şhyorsa, bu

_

fiil cJll ölçüsüne girdi ğinda,

in c.J. si, 3 harfine dönü şür: z.,

JS.

)

"_<.›

ı

J-

Aynı şekilde ve aynı ses uyumu ve yumu şama e ğilimi gere ğince, J, _ (

}jiji )

harflerinden biri ile ba şlayan üçlü yahu fiil ölçüsüne kondu ğunda,

dönüşür:

4-"?.)2"

.5;101

108

.5 1:10

in ûsi

b ya

•5

39 – hal • — 3j 5e,c.\,1°harflerinden biri ise, bu de ğişme

Değişen harf, illa ( 1

işine j5VY de denir. nal üç yolla olur: 1 – Kali) — 3 %:;;:j .1 2 – Teskin — 3 – Hazf — Bunları, sırayla inceleyelim: 1 – Kalb: illet harflerini birbirine çevirme a – j ve cs nın j e çevrili şi:

j 3 1_,J1 ile harekehyse,

▪ ve (s harleri harekeli olup daha önceki harf

• ve 45. 5

b–

j e çevrilir: (asit :

)

il;

(ash:

(asit:

)

Ç.4:4

(asit:

ve

Ji.

nın hemzeye çevrili şi:

j 9j!4

j ve (.5 harfleri, şu üç yerde hemzeye çevrilir: i – ‘.5 harflerinden biri, kelime sonunda olur ve kendinden önce zfıid elif bulunursa:

(asit:

)

(asit:

(asit:

)

(asit:

ii – üçlü ecvaf fiilin ismu'l fâilindeki

(asit:

sh.„,

l;

n;

(asit:

ir

) )

gA" _I hemzeye çevrilir:

üi -

gibi, çokluğun son ölçülerinde, den sonra gelen

ve is henızeye çevrilir: j_i —

—

e - ve i

-1

nin j a çevrilişi: Tj l

3 ile hareketi bir harften sonra gelirse, (ash:

j a çevrilir:

)

sakin olup, kendinden önce s ile hareketi harf varsa, , a

ii çevrilir:

(ash: (ash:

)

d - in 4 ya çevrili şi: Başlıca üç kaide alt ında toplanabilir: ve (.5 aynı kelimede yanyana gelir, öncekinin harekesi sukiln olursa: j

(ash: (ash: i

-

....,,,..., ) ,ft

.

Z,....,.; )

..L.......... ,...„s

.>4..., -

4_...;

15 j_:...,

c5„,-;

ın harekesi sukûn, kendinden önceki harfin i harekesi ise

olursa: )

110

..,......ı

(ash:

z41)...1 )

(ash:

)

, kelimenin sonunda bulunur ve kendinden önceki harfin harekesi

olursa: (ash: ijk.â )

e-

(ash:

)

(ash:

)

4.9.;W

ve 4.5 nin ü ya çevrilişi

j j 1j11

harfleri, jt, ezil ölçüsündeki fiilin bütün şekilleinde,

j ve

den

önce gelince, v ye çevrilirler:

- V-;2:71

-

-

_

2 - Teskin — j

ve 4.5 harflerinin, başhca iki durumda harekeleri giderilir, bu

harfler stikin olurlar, bu i şe de teskin denir: a-

5

ile, 4.5

"": ile harekeli olup da, kendilerinden önce

gelen harf sakin ise, j ve 4.5

harekeli önceki harfe aktanlarak ha-

9

rekesiz b ırakılır, sakin kılımr: fi }‹.:

)1

9

.J

—

j veya 45. 5

ile harekeli ise, 1 e çevrilirler: (ash: (asla:

L...3

(asit:

J

) --

o

S

--

-

)

111

b

5

3 den sonra gelip de

ile harekeli,

5 7 den sonra

gelip de ) ile harekeli ise, harekeler, a ğır geldiğinden, kaldırılır:

-

((asla: (ash:

J9 )

(ash: (ash : 3 - Hazf — Hazf , illet harflerinin giderilmesi, ortadan kald ırılması demektir. İllet harfleri ba şlıca, şu durumlarda ortadan kalkarlar: a - kendilerine benzeyen harekeli ( e benzer hareke benzer hareke

cs ya benzer hareke

7

5

a

dir) bir harften sonra

sakin olurlar ve kendilerinden sonra gelen harf de sakin olursa:

(asla : in ortadan kalkışı

(asla :

in ortadan kalkış].

f

(asil: (asla : {asla :

tl, ın ortadan kalkışı

(asla:

b - %kis fiilin sonundaki illet harfi, bu fiil maczüln olunca dü şer: ,

ve (.Uc şu durumlarda da ortadan kalkar: 112

a - nakıs (son harfi illetli) bir üçlü fülin sonuna topluluk vay' ) veya di şi muhatab yâ' ı (

( (aslı :

kb) geldiğinde:

)

(asla

)

(ash :

)

b — nakıs üçlü fiilin ikinci harfinin harekesi

ise ve fiil, üçüncü

dişi tek şahı s11 veya ikilisinin zamiri ile biti şirse, jilet harfi dü şer: G

r

jp )

(asla :

.>

)

(asla :

)

(adi :

)

1.

e — nakıs kelime, belirsiz olur da sonunda nunlama (tenvin) olursa, iki sakin harfin birle şmesi 114:,..; nden ötürü, jilet harfi düşer : (asla : (asla :

-

CS j 1;eS1

LS"''UJ I

L7"9 )

j şu durumlarda ortadan kalkar:

a - Vavlı misal ( c.5 ..,1)11

ft Jal )

fiilin geniş zaman ve buy-

ruğunda:

_.? ,,,

1,t..,3.1

(O° Ili

buyruk

geniş z.

geçmiş z.

,—..-,

‘.....J...,

o .. 4

C.P—'

.. .

‘....ğ...9

9

—

(...9--J

L.,—.—:.

..

4,--ae—i

..

-

_9

.... — LA-9 j

1

.

113

j1;:1) fiilin masdar ı 1,1 ölçüsünde olur

h — Vavlı misal (

ve fiilin kök ikinci harfi geni ş zamanda harf olan

düşer, yerine

ile harekeli bulunursa, ilk

gelir, kelimenin sonuna da bir ( 47,51

eklenir: (asil :

fi

) —

(asit :

j

)

(asil:

)

(asit :

)

:? 1.■

—

Vavlı Misal (sj 4j 11 JUI ) filin masdarı

J

J-*-'

ölçüsünde ise,

düşmez:

_,..1.„.43.1

,

.

L'ull

,

,

e

-?`"..9

e—':'-'

„..„,.;ki. ı

e-'.-

J

.g. o

fi

114

L

....'

1. '

•

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Söz DİZİMİ Sentaks

° İ.P

Nahvin konusu, kelimelerin cümle içindeki durumu, cümlenin düzgün olarak kurulu şu ve kelime sonlarının cümle içindeki duzumudur. Nahvin as ıl konusu cümle ve kelimenin cümle içindeki durumu olmakla birlikte, cümleye geçmeden önce, isim ve s ıfat tamlamalarını n incelenmesi daha uygun olacakt ır.

40 — İsim Tamlanuts ı İki isim, bir isim tamlaması meydana getirir: hoca= kitabı — Burada,

sözü,

sözünü tamhyor. Bu tandama i şine

'2,:it,,;'V° 1- denir. Bu ınisâlde, M7._,1 sözü tamlayan,

sözü ise

tamlanand ır.

Kaide: 1 Arapçada tamlanana Tamlayan

tamlayana

.

1,,,:z1,1 denir.

( 4:::) I jj..e 1„,.1.1 ) ın son harfi daima — ile harekelidir. 115

anlam-

tamlayan - 4.,14

LıCLIA

tamlanan - "L'..et..4;a1

at ın rengi

atın başı

evin kap ısı

uL

ev kapısı

ulq

Kaide 2: Iki ve çok varlığı gösteren sözler, isim tamlamas ında tamlanan ) olursa, sonlarındaki kj harfi dü şer:

öğretmenler —

iki öğretmen —

-7 . 1 « .9

öğretmen —

wkriL.4

mektebin ö ğretmeni mektebi'', iki ö ğretmeni mektebin ö ğretmenleri —

Kaide 3: Tamlanan durumundaki kelimede ikilik elifi ( luk vavı veya

varsa ve kelimenin son harfinin harekesi olmas ı gerekiyorsa, L5 harfine dönüştür.

mektebin iki ö ğretmenini gördüm .— mektebin ö ğretmenlerini selâmladtm 116

,:0,31) veya çok

■■

•

il O

0.-

Ahştırma: Şu isimlerden isim tamlamalar ı yapınız:

pencere — o.'iL.::z•fi -'-'

arkada ş

kom ş u — 3_,,C,..:l -4

kap ı

şehir —

yol

başar ı —

ağaçlar — ') C,...„4:,{I

ev

41 - S ıfat Tamlaması —

0•—

•

,

Arapçada, sıfat tamlamas ında s ıfat, daima, niteledi ği, tavsif etti ği isimden sonra gelir:

kalın bir kitap — -

kısa bir kalem — uzun boylu bir adam — temiz bir ev — 'le:13 bir sıfat tamlamas ıdır. l; lenmekte, vasfedilmektedir.

kelimesiyle nite-

gibi niteleme s ıfatına • .• •••

1gibi nitelenen, vasfedilen isme

veya veya

1‘"

J, e

o -•

denir.

i.:.§..9":,0 95_,° 1 - 1 veya

1 dan sonra gelir ve

daima jI veya

onunla ayrıl harekeyi ta şır:

çalışkan öğrenci —

3 „11.6,fl

çalışkan öğrenci geldi —

L.,..111231 •

çalışkan öğrenciyle konu ştum — ödül çalışkan öğrencinindir —

--k_111231 L...11,1z,

jl„.471 117

Sıfat, maystifa, erlik, di şilik, teklik.; ikilik, çokluk, belirlilik ve belirsizlikte dâima uyar:

küçük bir çocuk — küçük bir k ız çocu ğu — küçük çocuk — küçük k ız — iki küçük çocuk — iki küçük kız çocuğ u iki küçük çocuk iki küçük k ız küçük çocuklar — küçük k ızlar — küçük çocuklar

— _) L■,,0J1 I 5 -, 51/4.;;:ıi ı

küçük k ızlar

..-

Alıştırma — Şu kelinderden sıfat tamlamalar ı yapınız: uzak —

uzun

yak ın

yeni --

güç, zor

kolay

kitap —

defter

şehir

iş

eski -L;

masa — o iki mektep 118

..L,2;-

.İ

adamlar—

kapı —

jk__ ...

j ••

bahçe — iki kitap —

4_1

CÜMLE — İki veya daha çok kelimeden kurulmu ş , tam anlam veren söz dizisine cümle denir. Arapçada, isim cümlesi ve fiil cümlesi olmak üzere iki türlü cümle vardır: a – isim cümlesi, bir durumu, bir nesnenin nas ıl olduğunu haber verir, bir yarg ı bildirir, umumiyetle, isim cinsinden bir kelime ile ba şlar: kitap faydalıdır — mektep temizdir hilıtıye uzundur —

b – fiil cümlesi, umumiyetle, zamana ba ğlı olayları anlatır ve bir fiille ba şlar: suçlu tutuldu —

.9

_sı -

o

kar eriyor — kardeş in imtihan ı başaracak —

'T I

42 – İsim Cüııılesi — İsim Cümlesi'nde, söze kendisiyle ba şlanan kelimeye denir. Mubteda, isim cümlesini ııt öznesidir. ozneyi niteleyen, öznenin durumunu haber veren kelimeye 5 -) denir. Haber, isim cümlesinin yüklemidir: kapı açıkt ır cümlesinde, bildiren

19

. . .9 o

i":"4" ise belirsizdir:

—

kelimesi mubteda, kapının ne durumda oldu ğunu

A kelimesi ise haberdir. Mubteda, daima belirli, haber

119

anlamı

L..1...:.:14

-;''il

çiftçi sab ırhdır

...

J J, L"

C..j -, ...., t ,i _,.":

kurt açtır ...

tren sür'atlidir

'J i12_:g1

.''

misâllerden de anla şılaca ğı üzere, gerek mubteda, gerekse haberin harekesi

dir. .

43 - Fili Ciimlesi

J • ,-

il

1

Fiil Cümlesi fülle ba şlar, işlenen, işlenmekte veya i şlenerek olan bir işi anlatır: yağmur yağ& fr

çocuk oyunuyor

S.:222)

yaprak düştü —

Fiil Cümlesi'nde esas ögeler fil (

) ile bu fiili işleyen

fail Jtl dir. Mubteda, isim cümlesinin öznesi oldu ğu gibi, fa`il de fiil cümlesinin öznesidir, daima

ile harekelidir.

Alıştırma — Şu kelimeleri önce birer isim cümlesinde mubteda, sonra birer fil cümlesinde faeil olarak kullammz:

t"›.:34 -

bekçi, koruyan hekim

L.L

masa

;Ci

Fiil Cilmlesinde Nesne — öğrenci bir mektup yazd ı —

120

polis —

ı

işçi bulut —

J •

adam kapıyı kapadı —

j„._151

cümlelerinde, fili ve fâilden ba şka, düz tümleç (nesne) de vard ır. Çünkü cümlelerin fiilleri geçi şli (muteaddi) fiillerdir, yapt ıkları iş bir nesneye şeklinde b ırakırsak, "ö ğrenci

geçmektedir. ilk cümleyi

yazdı"sözünden, onun"ne" yazd ığı anlaşılmaz, Mânân ın eksik kalmamas ı için, öğrencinin neyi yazdığının belirtilmesi gerekmektedir. ZIL,... ) kelimesi, ilk cümlede, nesne (düz tümleç) dir. Kendisine arapçada o

o ^'

da(.J.,-"--4-4—J

mesidir.

denir. İkinci cümlenin d_,

J

i

in hükmü nasb dır, yâni harekesi

dir.

CÜMLES . • .-- • ". da

I (5)......44

J-P 44

–

Beş İeim

-

,A.4,..')r1 denen be ş isim vardır ki, bunlar j ile

Arapçada,

_5

marfd, I ile mansub, 4

ile macrur olurlar.Yani, bu isimlerden birinin

li bulunmas ı gerekse, sonunda

5

lü bulunması gerekse, so-

li bulunması gerekse, sonunda bir

nunda I

harfi olur.

Bu be ş isim şunlardır: 111

-.t

ata — v I

kardeş — I ağız

kay ınpeder — sahip —

baban mdhir bir hekimdir — L .,1

kelimesi burada marfddur. 121

•..!

babam. çarşıda gördüm —

•

!it;

-

ul kelimesi burada mansubdur. babam, sektmlad ım —

‘■,

tJ

-

kelimesi burada macrurdur. mal sahibine göz dikilir —

o

J11.4 _p

kardeş inin kay ı npederini, alanı saydıg'ı n gibi say —

›- I

!s"

esnerken ağzı nı elinle ört

Kaide: 1 – Beş isim şunlard ır:

—

—

2 – Be, isim j la ınarfu`, I le mansilb, ‘s ile macrûr olur.

MEBNİ ve MITRAB Arapçada, kelimeler cümle içinde bulunduklar ı, yâni yalın halden çıkıp cümle içinde bir görev ald ıkları zaman, bazı kelimelerin sonlarında, o kelimlerin cümle içindeki durumuna göre de ğişiklik olur, bazılar ı unkinde hiçbir de ğişme olmaz. Misallerle gerdim: öğrenci öğretmeni dinledi —

4.9

öğretmen, öğrenciyi imtihan etti — ..

kelimesi, ilk cümlede fâ'il oldu ğundan,

lede ise, rnarûlun bih oldu ğundan

t ile, ikinci elim-

ile harekelidir.

kelimesi ise, ilk cümlede, çekim harfi olan diğinden — ile, ikinci eümlede ise,

olduğundan,

dan sonra gel ile hareke-

lidir. Böyle, cümle içindeki durumuna göre sonunun harekesi de ğişen kelimeye mdrab denir.

122

Baz ı kelimeler ise, cümle içinde hangi görevde ve durumda bulunursa bulunsun, kelimenin sonunda hiçbir de ğişiklik olmaz:

olduğun yerde dur — istediğimiz yere gideriz o adama bakttnLz Böyle, cümle içindeki durumu ne olursa olsun, son harfinin harekesi asla de ğişmeyen, hep aym kalan kelimelere mebni denir. Arapça kelimede esas olan, kelimenin ındrab olu şudur. Mebni kelimeler azdır. Hangi cins kelimelerin rnebni, hangilerinin mu'rab olduklar ı nı inceleyelim:

A - MEBNİ KELIMELER — Mebni (kurulmu ş, sonu değişmez) kelimlerin ba şlıcaları şunlardır: a - isim türünden: i ş aret isimleri, zamirler, ismu'l ınavsaller, ş art isimleri, soru isimleri, baz ı zarflar, baz ı sayı isimleri (11-19 aras ı).

- fiil türünden: geçmi ş zaman, buyruk, sonunda peki ştirme n ıınu bulunan geni ş zaman. e - harf türünden: bütün harfler.

Bunları, sırayla inceleyelim:

0 ) 1. -4T1

45 - işaret isimleri —

o adam geldi —

, 4:a:-

o adama bir dinar verdik —

jr)4

o adama uğ,radzruz — 1 3_5 Görüldüğü üzere, bir i şaret ismi olan

° ":7° • e jj kelimesi, cümle içinde

ne durumda, hangi görevde bulunursa bulunsun, son harfinin harekesi olan

de ğiş miyor. Böyle, son hadi daima

olan kelimeye

J.C. 123

bu mektep yeniden yap ıldı —

o .ima

...

3

j1.1

vatandaşlar bu mektebi yaptı öğrenciler ınektebe gider

J

4 :tA gibi, sonu 7. ile harekeli olan ve asla de ğişmeyen kelimeye,

....;--

1 Ls_,L,c. „.._,, denir.

1.-? .-

Not:

Iş aret isimlerinden iki nesneye i şaret etmekte kullan ılanlar mebni de ğil, mu'rab'dır:

bu iki adam bir dükkan satın aldı — polis bu iki adamı tuttu —

‘:j i„.st

Ly;2,. . .ğ.1

Abştırmalar: Ş u boşluklara uygun iş aret isimleri koyunuz:

.

mektuba sevindim kitabı okuduk —

.•

„..

hocaya yazdım hoca derste bulundu —

5.

...

hocayı veda toplantısı nda gördün

46 – Zambler Zamirler geni ş olarak 20 ci maddede görülmü ştü, hat ırlamak için ilgili maddeye bakılmalıdır. Zamirlerin mebniliklerini misâllerle görelim: 1 – ayrı zamirlerden: a – marffı` ayrı zamirler:

124

O, yarandandtr

:33 t;,.fi c."):

biz, taptalanz — 4:1

9 *,

b — mansub ayrr, zamirler

4-ı

j —JI.-4,42.1

Ahrnedi ve seni gördüm bizi ve onlar ı ziyaret etti 11 – bitişik zamirlerden: a – yalnız ınarffi` olarak kullanılanlar:

ı

1

j _P — .„ —

b – bazan mansilb, bazan macriir olarak kullamlanlar: Go

c lm

beni gördün — Burada

‘s mansubdur, kendinden önce gelen

a, koruma mlnu

dan önce gelen fiilin son bar-

) denir, bu MM, finin harekesini korur. arkadaşun beni ziyaret etti —

eiimlesinde, ilk L.5. mar ülun bih, ikinci 5 ise, muzafun ileyh'dir sana baban anlattı, — ilk

2„0

man:ilan bih, ikinci Li ise muzafun ileyh'dir. onu hasını vurdu — ,• 125

ilk o mar tı lart bih, ikici o ise muzafun ileyh'dir. ana-babası , onu odada buldular — J57_,4-1 Ls".9 ilk Le, muzafun ileyh, ikinci L ise ma`olun Görüldü ğü gibi:

la

o—

, fiile bitişirse nasb durumunda, isme biti şirse

car durumunda oluyor. 47 -

Maysiiller

al- İ smu'l Maysıll'ler, geni ş olarak 22 nci maddede anlat ılmıştı , bunlar da mebnidir, yaln ız ikilileri mu'rabd ır:

tantdtgin iki adamı gördüm

.1 .5' Dr

O

n.

N.

Z;

.9

o t-,

J

..

toplantıda bulunmayan iki memureye u ğradık Bu iki ismu'l maysül d ışında bütün ismul mavsûller mebnidir: Lç.f_11

suçluyu yakalayan polis öğüldü

iyilik etti ğin kiş inin kötülü ğünden sak ın burada

muzafun ileyh'dir, maerür yerindedir.

48 - Şart isimleri —

I

Ş art isimleri 11 tanedir ve şunlard ır: L5.11

Bu1 dışındaki 10 tanesi ınebnidir. Bu 11 şart ş art isminden - 4 isminden ba şka * ,:y4 ve 4 harfleri de ş art bildirir. Bu edatlarla ilgili bilgi için 89 uncu maddeye bak ılmalıdır. 126

49

Soru isimleri —

Soru İsimleri'nin ba şlıcaları şunlardır:

o öğrenci kimdir —

İ L.1231

•

A

kim

tasavvuf hakk ındaki görü şün nedir? L.i;2:31 j ...,!...41-j 1,4 ne ?— „. , . o e, kimi seçtin? _.,-...ş. -.........;_:, •• A kim? kimi? — (i_ , bugün ne yapt ın __ °_,„fl ,.:...„1...:1 1 .>1,4, ne?, neyi? — : Lı mektebe ne zaman gittim

L.5-::9

ne zaman —

s -°°kitab ın nerede? — ?,±..L'_5 .- L:"..1 ıerede?- t '- ,:i.,f :.s - ,. , I imtihan ne zaman? ___S: ;j1,,:...." ,:i1_,1 ne zaman? (gelece ğe ait) — -;>1...,,nasılsın? _ s.- 2,11.)..h-_,- 4-:A:::5-

nasıl

kaç kitab ı n var? — S' -- 1::.......c. hangi çocuk?

J: ,i-10

t* l:..'5- ' -.5-

— 1..„:n:-.5

kaç? —?' -hangi — is I

(_ç')

ismi mu'rabdır, sonu de ğişir: .

hangi çocuğu gördün? —

4s

kaz çocuğu hangi suçtan ötürü öldürüldü —

,z L5L,

A

50 - Baz ı Kinayeler

e

Belli bir nesneyi, aç ık olmayan, belirsiz bir sözle anlatmaya kinaye denir. Kinaye, türkçemizdeki belgisiz s ıfat ın gördü ğü işi görür. Kinaye sözlerinden mebni olanların sayısı altıdır:

Bunlardan ilk üçü (Lç

CS"-

belgisiz sayı sıfatı

olarak kullan ılır: nice, ne kadar çok anlam ına gelir:

nice kitap okudu!

°es127

nice mesele! ___. t ;,:C,t

' Lr

, 4s L3

şöyle şu kadar demektir: ş u kadar kitabım var

4:15 5-Ls,

ş öyle etti ___ şöyle Halid şöyle şöyle dedi —

-

J1;

şöyle — Abdullah şöyle şöyle etti — arada aktarma (at ıf) vav ı olmaks ızın da kullanılır:

Abdullah şöyle şöyle etti —

J";

Not: Mebni olmayıp mu'râb olan kinayeler de vard ır, ba şbeaları şunları dır ( ;L; L_.

(

)cJ

)

L_

kelimesi, 3-9 aras ındki sayılara, belirsiz olarak i ş aret eder:

odada birkaç çocuk var — 0

birkaç cetvel satın aldım

cı

birkaç gün önce bir mektup yazd ım— ıı L., 4 filan, filanca — ( fikin ı caddede gördük —

,j'yL; L.,U 5k"

filânın evinde toplandılar — Z;51/4.is

1, •

51 — Bazı Zarflar Zarf, yer ve zaman bildirmek için kullan ılan sözdür. Zarf olan sözlerin bir bölii ğü mebni, diğer bir bölü ğü mdrabdır. Mu'rab zarflar ı L4_,,,,tı.k4 maddesine b ırakarak, burada mebni olanlar ı görelim: 128

Mebni zarfların sayısı 16 dır, 6 sı yer, 9 u zaman, 1 i de hem yer, hem zaman için kullanılır. a – yer için kullanılan mebni zarflar:

— 4.5 —

—

yer zarfıdır, damme üzere mebnidir: .

ötekilerin yattığı yerde at

ve

yanında, katında —

1,11 LJ111 ıs..ıi

:.)15"

... Osmanlı Devleti kat ı nda Iran Elçisi idi ... • Salih nerede? —",,,J1,2,11• , k burası bir yazıhanedr — o r a dakiiçiatUrkulübevardır

-/z

b – zaman için kullan ılan mebni zarflar:

Jyl

-

-

-

_ ° -

-'

ı

.)I geçmi ş zaman bildirir:

Rabbin meleklere"Ben yeryüzünde bir halife var edeceğim" demişti. kesre üzre mabnidir, yâni son harfinin harekesi de ğişmez, dili= kesreli (meksûr) kalır: gemi dün açıldı —

_ ;L:„....,L11

...-

Not : .

4 den önce . J gelirse, kelime muirab olur: dün bir savaş oldu —

-•

°

129

O.5

ve j,

0 5

5 .0

..1.,;„4 veya onun hafifletilmi ş

denberi anlam ına gelir.

şekli olan p.hA zarf olarak kullan ıldığında, isimden önce gelirse, o isim ınarfü' olur:

9 .3

onu iki gündenberi görmedim — ..LLA veya

4.

• "I

J,-4 7

böyle zaman zarfı olarak de ğil de, cer harfi olarak

kullamlırsa, kendinden sonra gelen isim macrür olur: p0

onu, perşembe günündenberi görmedim—

Iz; — asla, hiç anlamına gelir, olumsuz geçmi ş zaman fiilinden sonra bulunur:

hiç görmedim —

3 e- •••.-

onu L.)

ntektebe hiç gitmedi — _k;

— ince, ınca anlamına olup, geçmi ş zaman fiilinden önce gelir: ikisi karştlaşznea musafaha ettiler — — şimdi demektir:

4-; 1

o, şimdi kahvede oturmaktad ır— c

— hem zaman hem yer için kullan ılan mebıai zarf: 4.9.; I

nerede durursan dururum

ja3 Ls;

bu sana nereden (geldi) — ne zaman ulaşttn?

—

4.5.;

52 - Bazı Sayı Adları 11-19 arası (11 ve 19 dahil) say ı isimlerinin iki bölümünün de son harekesi fetha'd ır, iki bölüm de fetha üzere mebnidir: 11 adam geldi —

...Lr 1 0-t›-

19 adam gördük — Not: Yalnız 12 sayısının ilk bölümü rnebni de ğil mdrabdır: ,

130

12 çocuk gördük — t.1.1

*4.;,;.J1

b - fili türünden 53 - Geçmiş Zaman

UA

çocuk kap ıyı açtı — çocuk kap ıy ı açtı — vLly çocuk kap ıy ı açtı mi?—

I ..0j4

,

Görüldüğü üzre, geçmi ş zaman kipinde olana

5

cümlenin

neresinde bulunursa bulunsun, sonu de ğişmiyor, çünkü fetha üzre mebnidir. kapıy ı açtım

", s e 1

kapıyı açtın kapıy ı açtık ikiniz kap ıy ı açtınız

L..)U

7.....d.J1

Görüldüğü gibi, geçmiş zaman kipinde, fiil köküniin sonuna harekeli -fi bir raf` zandri ( li gibi) biti şirse, geçmi ş zaman fiiili, sukun üzre mebni olur. kapıy ı açtılar —

mistdinde de görüldü ğü gibi, geçmi ş zaman fiilinin sonuna topluluk vavı (

.•

.

) gelince, geçmi ş zaman fiili, damme

üzre mebni

olur . 54 - Buyruk Kipi —

a - Fiili!' son harfi sahihse, buyruk, sukun üzre mebnidir :

I

kitabını oku — başını kaldır —

*6;°...5_1

131

) biti şirse, buyruk

Buyru ğun sonuna, di şilik nünu ( ;;;

yine sukun üzre mebni'dir. (hantmlar) kitaplarıntz ı okuyunuz — (hanımlar) başlarının kaldtrınzz —

. j_ı_I

u

7.

,

• 9

.2:31 (:).„; )

b - Sonunda pekiştirme nunu (

varsa, buyruk,

fetha üzre mebni'dir: kitabtrıt oku — kitabına mutlaka oku — e - Fiilin son harfi illet harfi ise, o fiilin buyru ğu, illlet harfinin

hazfi üzre mebnidir. kalmay ı çağır —

-

kaldırım üzerinde yürü — zulmun akibetinden kork —

u I ,

-F

Görülen buyruk sözlerinin hepsi, son harfi olan illet harfinin hazfi üzre nebidir.

,CPW-917 1 .

çokluk vâvl

)

d - Buyru ğun sonunda, ikilik elifi (

e sir) varsa, o

) veya di şi ikinci şahıs

buyruk, nunun hazfi üzre mebni olur :

T Jf

(ikiniz) kitaplartntzt okuyunuz — (ikiniz) l ıaşlartrıtzt aldırıntz kitaplartnızt okuyun

.3 -

44

4

başkartnızt kaldırtn — (hanım) için kitab ını. oku — (hanım için) başını. kaldır — 132

I

1

55 - Pekiştirme NiMuna Bitişik Geniş Zaman 9

9

:7;

ft

1,1.,11

.• 1LAJ

I

Geniş zaman kipinin sonuna pekiş tirme nunu

',•J;)

bitişirse, o fül feth üzre mebni olur:

dostlara muhakkak yardı m ederiz — 0.C; ....t:,‘›T I

-

yardım ederiz fiiliM peki ştirmek, anlamını güçlendirmek için ba şına -

J

sonuna da ,5 gelmi ştir. Misalde görüldü ğü üzre, fülin aslî harfi/ün

harekesi fetha - d ır ve fiil feth üzre mebnidir.

56 — Dişilik Nununa Bitişik Geniş Zaman

9

'•

j

f..„L:11

Sonunda dişilik nilnu bulunursa, geniş zaman, sukun üzre mebni

olur: kadınlar yiyorlar — yiyor

j

&L.J,J1

) fiiline, dişilik Minn. bitişmiştir, kelime sukun üzre meb-

nidir. e - Harf Türünden 57 - Mana Harfleri —

Le .)

Hece harflerinden ay ırdetmek için mânâ harfleri ad ı verilen lıarfler

j—tel

r*.:1 gibi ) in hepsi mebnidir, sonları

değişmez. Mânâ harflerinin bir bölüğü isimlere eklenir, bir bölü ğii fiillere eklenir, bir bölüğü de ortaktır, her ikisine eklenir. Mânâ harfleri ve eklendikleri kelime türleri şöyle gösterilebilir: 133

fiile özgü

134

ortak

isme özgü

B - MU'RAB KELIMELER: Ierâb Hakkında Umami Bilgiler: i'râh (

) kelimenin sonundaki harf ve hareke de ğişikliğine

denir. Harfler, mebni isim ve geçmi ş zaman dışı ndaki bütün isimler ve fiiller mu'rabd ır. Itrabda kullanılan alâmetler 4 tanedir: .....

fiil ve isimler

damme

için ortak

fetha

-°;C:„.:...: iyi ( - ) nasb için

yalnız isimler için

kesra

fi 5: ° .- .,:,1-1 (7 ) cer için

yalnız fiiller için

4.....,,;,J

( > ) raf için

sukun — -s ,:kLii ( ° ) cazm için

Birer misâlle görelim: bahçe geniştir —

fi 4.0j

bir mektup yaz ıyorum — bir mektup yazmayacag ı m — bir dostuma yazdım — dostumuza yazınadım —

4•45« .*

a - Fiillerde hah

Muerab olan fiil, yaln ız geniş zaman (muzari) kipidir. Muzari füllerde bulunan frab alâmetleri şunlardır: i - kelime sonunda aç ıkça görülen şekil (hareke veya sukun): ,p „

marangoz bir masa yapıyor —

1.35

marangoz bir masa yapmayacak — marangoz bir masa yapmada — görüldüğü gibi, üç harfli olup, son harfi sahib olan muzari fili damme •

9

marfu (

) ıı 4.>„::_„Li

9:

19

9

ç, _Oy° fetha (

—

'A .9

sukun ile maedim (

J

ı ile mansilb •

—

) olmaktad ır.

ii – ij harfinin bulunması veya düşmesi: Muzari`in, sonuna ikilik elifi, topluluk vavı ve muhâtabe yâ' ı bitişen ölçülerine, yâni

45j1jj _J

slygalarına be ş fiil

"s ji,,1i`V1) denir. Bu ölçülerdeki muzari

fiillerin raf hâlinde

durur, n as b ve e a z m hâlinde ise j j düş er:

muzari` fillerden herbiri, niinun duruşuyla marN ( dur. .11 o )

e

} j

muzari` fiillerden herbiri, nrınun kaldınşıyla mansiib' j:J1 )

136

dur.

)

5e

—

JX1' —

leM

J.C1 —

muzarr füllerin herbiri, ndnun kaldırıhşzyla rnacza ►n

..-

) dur.

iii – Sondan bir harf düşmesi: Muzari bir fiilin sonunda bir illet harfi varsa, cazm durumunda o harf dü şer, illet harfinin dü şmesi, muzarilin cazm alâmetidir:

ondan razı oluruz-

ondan razı olmadıkolmadı, akmadı, koşmadı-

olur,akar, koşar-

bağışlamadı-

bağışlar-

-51 ;

görüldüğü gibi, muzariTiil, jilet harfinin düşmesiyle maczum oluyor.

b – İsimlerde trab isimlerde i`rab alâmetleri şunlardır: i Ismin sonunda, aç ıkça görülen harekeler:

başbuğ

I

başbuğ ata bindi — başbuğu gördük — bağbuğu selümladılar — sözü, görüldü ğü gibi, rar hâlinde damme fthea (

)

,

(L)

, nasb hâlinde

cer hâlinde ise kesra ( —) ile harekelidir. 137

ii

9

—

(musennâ) ve erkek çoklu ğu ( 3 11-11 J

3

—. ) isim-

‘.5. harfleri kullan ılır:

lerinde, i`rab ala ınetleri olarak 1 iki hoca geldi — iki kitap yazd ım — •

o

i

U-2

-

iki kitab ı, götürdü—

görüldüğü üzre, ikilik isimlerinde fazladan

y 1 vardır, raf halinde

durmakta, nasb ve cer halinde ise 45 olmaktadır. L9i

mücahitler ölümü ararcasIna savaştilar

Allah mücahitleri (savaşa gitmeyip) oturanlara üstün ladt mücahitlere

'3 1

•

görüldü ğü gibi, çokluk isimleri j la marfü`, (.5 ile mansûb ve maerar olur.

Not: Beş isim kelimleri de

L\<,..) adı verilen J; __ >

-

I—

1

-1,4 si, (birinci şahıs ya'ı L,;) gibi den ba şka bir ke-

limeye muzaf oldu ğunda, j la marfd, 1 le mansûb, olurlar: baban sayrzlandl

3

I,..r-,•■ .74

hekim babam tedavi etti — J1 a 4 "Lai211 Sib hizmetçi babanlabirlikte geldi —

138

—

ile maerür

58 – Mahalli rrab – Mebni (kurulmu ş, sonu de ğişmez) bir kelime, okul-. içindQ, r f` nasb, cer,eaz ın gerektiren bir durumda olursa, sonu de ğişmez, o kelimeye raf` yerinde, nasb yerinde... denir. Meselâ:

tanıdığın ki şi geldi — k:i j ;_; J buSi~gÖrdiintiZ—,,,...." ...0

4.9› e ... ;1/4.Z

r "

sen, usta bir sanatkıirsın —

V_

1.A

bu adama uğradı k — J>l Li f: e j".. İlk eümiede °vw fâildir fakat sukun üzre mebni oldu ğundan son harfi .

değişmez. Bunun için °

Yine,

w fâildir, mi" yerinde sukun üzre kurulmu ştur

denir.

kelimesindeki

'4 4_iı "

zamiri de marûldur, fetha ile

harekelenmesi gerekti ği halde, mebni oldu ğu için barekesi de ğişmemektedir. o zamiri, marûldur, nasb yerinde damme üzre kurulmu ştur Ç....,,,,,ai

%.

L1,4 4,

s.r.‘,,,.■ 4j. 4 ,1_,,„;, denir.

..,,,ji (...,IP

eümlesinde ise, 4i,,e, nın, mansılb olması gerekmekte, ~k1,1 U:, "° -d" -) e' mebni olu şu bunu önlemektedir. Bundan ötürü, Lft, için, nasb yerinde, sukun üzre kurulmu ş '

L ,.

-

J4 U Y . t; J. cümlesinde, cer har) -]• -' finden sonra geldi ği için maerür olmas ı gerekirken, mebnili ğinden ötürü Ayni şekilde, Lbe, kelimesi

bu olmamakta 4,u, burada ancak mahallen maerür olmaktad ır. I cümlesinde ise, zamiri, mubteddlığ mdan da_ layı marfd olmas ı gerekti ği halde, mebni olu şu, bu de ğişikliği önleJ-A 1-4

rnektedix. Bu cümledeki muş (

J.4 j

1 L6L.

zamiri için: raf` yerinde feth iizre kurul) denir.

Bu çeşit rraba da mahalli i'rab denir. 139

59 - Nunlannıaz

' ,:r A

Nunlanmaz, sonuna, yaz ılmadığı halde okunan nun (tenvin) kabul etmeyen ve kesre yerine fetha ile mecr ı'ir olan isimdir. Nunlanmaz isimleri, ba şlıca üç toplulukta inceleyebiliriz: a - isimlerde, b - alemlerde, e - sıfatlarda

a - İsimlerde Tenvin ve kesre kabul etmeyen isim cinsinden kelimeler, sonunda dişilik elifi bulunan veya fi^pl â . _ 'il ölçülerine benzer öl^

^

çülerde olan çokluk isimleridir:

çölde • 3 /nava— 4s.),_.t.„,

çöl — hatıra —

cs-.75-*

mescitlerde namaz k ıldık — mekteplerde öğrendik —

4),

birçok anahtar satın aldın — kapıları anahtarlarla açar ız çocuk serçelere bakıyor

'.1,2;11

b - 'dem (özel isim) lerde i - Muennes özel isimler nunlanmaz ve kesre kabul etmez: 3. Zeynep yazd ı — Zeynebe selân ı verdiler — Kervan Mekke'ye gidiyor —

(..1 21; U.1

ii - Yabanc ı bir dilden arapçaya girmi ş isimler:

140

jel 1 özel

•

iii — Sonunda vj bulunan özel isimler:

ıv — Fiil kabb ında olan özel isimler: LS ✓ — Üç harfli olup ilk harfi damme (

) li, ikincisi fethal ı ( —

)

özel isimler.' ) isimler:

vı — Kelimeleri kayna şmış )4 e — sıfatlarda ı — Sonunda dişilik elifi bulunanlar: çok karanl ık bir gecede — çok karanlık — n — fi

gök, mavi

yeşil —

.),3

ölçüsündekiler: çok susam ış —

esrik, sarhoş — kızgın — L5L,„„a_p nı —

canı sıkkin —

I olçusundekiler:

ıv — Bazı sayılar(1-10 aras ı): dörder —

—

onar —

—

s ,

birer —

s

1

yedi şer

Not:

Nunlanmaz kelime, ancak muzaf olur veya bas ına J 4 gelirse, kesre kabul eder: 141

mescilerin en büyüğünde namaz k ıldınız — birçok mescitlere uğradık

MARFULAR — 60 –

— '}c.12

Fâ'il ciinalesindeki özne), fiilden sonra gelir, i şi yapan gösterir, hükmü rafdir, yâni fâil, marfü`dur: başbuğ geldi — adam öldü — kad ın kitab ı okudu — vl l 'El . 1.! J

eri , i

k ız oynuyor —

Fâil, yukarıdaki misâllerde görüldü ğü üzre, ayrı bir isim olabildi ği gibi, birinci, ikinci veya üçüncü ş ahıs zamiri de olabilir: cam ı lardım cam ı kardan — -clzr (erkek) cam ı k ırdı — (kadın) cam ı k ırdı — camı krrdrk — ikiniz cam ı k ırdı nız (erkekler) cam ı k ı rdılar (kadınlar) camı k ırdılar —

kelimelerindeki Û zamiri fâildir.

kelimesinde ise zamir örtülü (mustetir) dür, takdiri

dir.

kelimelerinde ise, s ırayla b' j

ve

142

fâildir.

Görüldüğü iizre, fâil zarnir olursa, zamirler mebni oldu ğundan, fail, mahallen marfü` oluyor. Bunu, geçen cümlelerden birinin i`rabun yaparak aç ıklayalım: fi eümlesinde, ckr ,

ıg

„d:41.4

geçmiş zaman fiilidir, sukun itzre kurulmuştur.

fâildir, raf yerinde ötre üzre kurulmuştur

C_ •

marülun

j.clffl

15

üstün ile mansi1bdur 4_, J

Fâ'il alâme ıl, ikilik isimlerinde 1

,

5p

-11

çokluk isimlerinde ve beş isimde

ise j dxr: iki hasım vuru ştu —

c,) •3 o 3_4_31

mirminler işitti — .5

babanız geldi —

5

•-•

.11.

""-j Fail, görünen, ayrı bir isim ise, fiil ona, erkeklik ve di ş ilik bakımından uyar, yani bu durumda fail erkekse fili de erkek, fail di ş i ise fili de diş i olur: çocuk oynad ı —

9

k ız oynad ı —

I °

adam gitti — kadı n gitti — f1).1

Fail, görünen, ayrı bir isimse, fiil ona erlik ve di şilik bakımından uymakla birlikte, ikilik ve çokluk bak ımından uymaz, teklik kahbuıda kalır: 143

çocuklar oynadı kızlar oynadı adamlar gitti kadınlar gitti Halbuki fâil, görünen ( iiall; ) bir isim değilse, fiil ona, her bak ımdan (erlik, disilik, teklik, ikilik, çoklukta) uyar:

çocuklar uynay ıp yoruldular — l

J'Jİ,i4

iki çocuk oynad ı ve yoruldu — k ızlar oynayıp yoruldular AlıştirınaIar 1 - Şu cümlelerdeki fâilleri söyleyiniz:

2 - Ş u fiillere görünen ve görünmeyen fâilller bulunuz:

61 - Sözde Fail

—

Fiili edilgen (mechül) olan cümlede özne bulunmay ıp, nesne (düz tümleç: marülun bih) onun yerine geçer ve özne (fâil) nin i'rab ıni alır. Böyle, gerçekte nesne olan, görünü şte özne yerine geçmi ş olan kelimeye sözde fâil ( jpU1 "ı_.„n; ) denir.

adam kapıy ı açtı — çocuk suyu içti — ,LU.1 'J ana çocuğunu döğdü — ana kızı döğdü — 144

j,-.)11

Bu cümlelerdeki özne ( jc-UID ) leri kaldırıp filleri edilgen yaparsak, nesne

ler sözde fail (J

lin L:J' )

olur:

kapı açıldı — - su içildi

• Ş«

çocuk döğüldü — kız döğiildü — Etken fiilli cümlede, birden fazla nesne varsa, fiil edilgen olduğunda, nesnelerin ilki sözde fail olup marfa< bulunur: öğretmen, öğrenciye okumaya ögretti

2. nesne 1. nesne facil fiil (etken) öğrenciye okuma ö ğretildi nesne

sözde fa'il fil (ediIgen)

Alıştırma : Şu cümlelerin fiillerini edilgen yaparak ortaya ç ıkan sözde failleri gösteriniz:

tj:;

'‘}aıail

62 — Mubteda ve Haber

j

..„;,11

... 5.-

„.„5-

•

I

a — Mübteda : Mubteda, isim cümlesinin kendisiyle ba şladığı isimdir ve marftı`dur: ilim faydand ır

.11

şehir geniştir — iki öğretmen gençtir — 145

iki mektep yenidir öğrenciler çalışkandır — k ız öğrenciler çalışkandır — Görüldü ğü üzere, mubteda'da as ıl, belirli ( 9Z:i i.1.1) olmakt ır. Mubteda, ş u hallerde belirsiz (

) olabilir:

ı — mubteda olan isim, nitelendi ği yani tavsif

değerli bir dost bizi ziyaret etti — ıı — nefy'den sonra gelince:

hapiste kimse yok —

L.

ni — soru edatından sonra gelince:

Müdürü, arayan (bir ziyaretçi) oldu mu? —

a J

.

ıv — zarf veya carr ve mecrûrdan ibaret olan haber, mubtedadan önce gelince;

odada bir güvercin vardır — çatıda bir kedi var — İL; — Haber : Haber, isim cümlesinin ikinci bölümüdür, mubteda' ın, nasıl, ne durumda oldu ğunu haber verir, marffi'dur:

öğrenci zekidir —

Ss J. 5

k ız öğrenci zekidir — iki öğrenci zekidir — iki k ız öğrenci zekidir öğrenciler zekidir — k ız öğrenciler zekidirler — 146

1.4

Görüldü ğü üzre haber, nekira (belirsiz kelime) dir, mubtedaya, teklik, ikilik, çokluk, erlik ve di şilik bakunından uymaktadır. Not: Mubteda, akıllı olmayan bir şeyi gösteren kelime olup çokluk ismi (

e- ) olursa, haber çokluk ismi olabilece ği gibi, dişi teklik ( ) ismi de olabilir: binalar büyüktür

1 .A.J4 veya

C. ..,hr."■;

Haber, 4 çe şit olabilir: ı - tek kelime: inanmış güçlüdür — (S Jıı

9

isim veya fili cümlesi: >bk

kom ş unun kitapları çoktur — biz mü m ınlert severiz —

xıı

- cârr ve macrür krığttlar dosyadadır —

L9

ıv - zarf: Cennet, analartn ayaklara altı ndadır—

<İ U

Haber, tek kelime oldu ğunda, (erlik, di şilik, teklik, ikilik, çokluk bakımından) uyumu o tek kelime ile mubteda aras ındadır: çocuk gülmektedir kız cığlamaktadır — öğretmenler, saygıdeğer kişilerdir —

Ck,..„1"11

Haber, fiil cümlesinden ibaret olunca, bu uyum, fiille mubteda aras ında olur: çocuk gülüyor — k ız ağlıyor —

147

çocuklar gülüyorlar — k ızlar ağlıyorlar — Haber, isim cümlesinden ibaret olursa, uyum, mubteda ile, cümlede bulunması gereken zamir aras ında olur:

ğrencinin kitaptan çoktur —

F ö ,__3112,!4

'Z1112J1

hanım öğrencinin kitapları çoktur — öğrencilerin kitaptan çoktur —

,

hanım öğrencilerin kitapları çoktur — a De ğ i ş tirenler —

denen neshedici harf ve fiiller, isim cümlesinin ba şına gelerek muhteda veya haberinin ad ını ve i`rabım değiştirirler. Bunun için de, de ğiş , tirenler anlamına ) diye adlanırlar. De ğiştirenler ( tek: şunlardır: --

e•.

,-)İ 1 c

c

I

Sırayla inceleyelim: 63 — ,:)4 soyundan olanlar

_

Arapçada 6 harf, yâni r'S":.4

den biri, bir isim cümlesinin ba şına gelirse, mubteda (isim cümlesindeki özne), ba ş a gelen kelimenin ismi olur ve mansüb hale gelir; haber ise, baştaki kelimenin haberi olur, marfû` olarak kal ır:

cadde geniştir — cümlesinde, 'e.7,4„t,J1 mubteda, zşına C) 4 gelince,

muhakkak ki cadde geni ştir 148

1».Z.3

haber iken, bu isim cümlesinin ba-

..).. 1.2,J1 kelimesine mubteda de ğil, ,)1 nin

halini alır. Bu eümlede artık ismi denir.

4

ise, '5 ,:) I nin haberi olmu ştur. Kalan 5 harf için de

durum aynıdır. ,j I ve wij"4 peki ştirme için kullanılır: k hava so,u...tur —

şüphesiz hava soğuktur — temizlik gereklidir — temizliğin gerekli olduğunu bildim —

;LaW4

1-5« benzetme için kullan ılır:

kitap hoca gibidir — istidrâk içindir:

P

mektep geni ş fakat öğrencisi azdtr

5;3 bir umma, bekleme anlat ır: 51

belki haber doğrudur — ke şki anlamına gelir: keşki haber doğru olaydı —

1;;;T:j;

64 — Eksik Filler —

j1R1)/1

Eksik Fiiller veya ,,:ı15" soyundan olanlar şunlardır:

_ 7`,!..ı:L.;

t.

1.4

A1

soyundan olanlar, fiil eümlesinde bulunduklarında, yardımcı fiil olurlar:

ona kütliphaneden bahsediyordum bulunmuştu —

,:)1Ç

-•

okuyordu —

C.515" 149

434.5-- soyundan olanlar, isim cümlesi'nin ba şına geldiklerinde, muhteda marfü` kalır, ba şa gelen kelimenin ismi olur, haber ise, mansfıb olur ve ba ş a gelen kelimenin haberi olur: adam sayrıdtr —

adam sayrt idi —

hava sıcakttr —

j.4:1

hava s ıcak oldu — öğrenci tembeldi, çalişkan oldu — sis yoğundur — ku şluk vakti sis yo ğun oldu — tyg"

çocuk oturmu ştur — çocuk gündüzün oturmaktaydt —

J.1;,

sayrı uykudad ır, uyumaktadı r sayrt uyuyarak sabahladı ışık zay ıft ır ışık geceleyin zay ıft ı hoca yorgundur hoca yorgun olarak akşamladt —

Bunlar, yâni L ,L _ .

_cy; _

-

O ."

I

mal _

eksik fiilleri, mazi, muzari` ve buyruk kipi (s ıygası)nde gelebilir: 150

bekçi uyanık olur — yoksul zenginle şiyor müsibetlere karşi sabırlı ol — o

gönlü rahat olarak gecede (uyu) — JU İ • J tA

."

o

LL-4,

C,.

C? .

ise, yalnız mazi ve muzarr kiplerinde gelir:

sayrt hala hayattadar —

5,A).4 ,j4j14

daima ihtilâftadtrlar çocuk halâ sayrıdır —

JA

c_JJ, fi

cahil, inadında direnmektedir — *

A:LA jib U.- I

1Z.4-.)

-

Bu dördü, görüldüğü -üzere, isminin, haberiyle nitelenmesindeki süreklili ği anlatmaktad ır.

kendinden önce gelen cümlenin müd-

detini, kendinden s,nraki eii ınleye ba ğlar:

hayatta oldukça (diriliğim boyunca) Allaha taparım Ir

aç olduğun müddetçe ye —

L. ğ j":5-

soğuk şiddetli olduğu müddetçe çtkma — olumsuzluk bildirir:

adam sayrt değildir yalan faydah değildir — init; 1.41,4 ve

Ki„"'

L).4

yalnız ınâzi kipinde bulunur.

Görüldüğü gibi,1S soyundan olanlar ın (eksik fiillerin) isimleri dâima marfıi'dur. 151

65 —

soylularm isimleri —

,15" soyundan olanlar, mobtedayı isim kılarak marfi'ı` bırakır, ha• beri ise, kendilerinin haberi kıllar ve mansiıb yaparlar, haberleri muzâri< fiil olur. soyundan olanlar, ba şlıca üç bölümde incelenebilir: - haberde bildirilenin yakla ştığını anlatanlar: I

yaprak nerede ise düşecek —

suçlu öldürüleyazd ı — L

.;:f nin de haberi, .5T' ninki gibi, başında hiçbir ş ey bulunma•

yan muzari fiildir:

duvar y ık ılacak gibi oldu —

suçlu kaçayazdt

n - umut bildirenler:

umulur ki sayr ı, iyileş ir umulur ki kar yağar

_;-"L) 5,

9.14:4

nx - başlama bildirenler:

J.41 4_,;:)..?.4 -

152

eil;

t14

Bu fiiller, muzari bir fiilin ba şına geldiklerinde, ba şlama anlat ırlar:

çocuk ağlama& başladı —

öğrenci okumağa başladı —

ii,

deli hayk ırmağa başladı —

j,„2?.

Görüldü ğü gibi .54S- soylularm isimleri de marfü` kelimelerdir, 66 — f

il ye benzeyen harfler —

Bilindiği üzere, -<..),:.;1

u.„,. nin ismi, haber ise

isim cümlesinin önüne gelir, mubteda, nin ismi marfeı`,

nin haberi olur.c.)

haberi mansübdur:

çiftçi yorgundur çiftçi yorgun de ğildir —

,• 3c..5U1

nin verdi ği bu olumsuzluk anlamını, gelen

ıS

3

nin haberi başına

pekiştirir:

fi

çiftçi hiç yorgun değildir —

c5W 3 .J4

Allah asla zalim değildir — •

Arapçada, ...,1 ye benzeyen 4 harf vard ır, şunlardır: Bu harfler de, isim cümlesinin önüne gelerek anlam ı olumsuz kıl arlar.

kalem uzundur —

,;,J1 14

j

kalem uzun de ğildir — °

ı.:3i 153

kitaplar faydalıchr —

kitaplar faydalı değildir

;.ko ■:4U L—:; ğ 1

,:)!

3.),JQ.0

yağmur yağmaktadı r I

I ..U :14

yağmur yağmamaktad ır — jU jl 1.4 .

74:;•■

yemek masas ı gen iştir yemek masas ı geniş değildir — Görüldüğü gibi,

j;.,J1

İ,. harflerinin,nin gördü ğü işi gör cş 7 meleri için, önüne geldikleri isim cümlesinin düzgün olması , yâni mubWy tedası önce, haberi sonra gelmi ş olması , cümlede 4 bulunmamas ı yeve

ter. Cümlede yyl bulunursa, durum de ği şir:

kitap ancak faydalidır (kitapta, faydadan başka şey bulunmaz) la harfinin haberinin başına da,

ninki gibi 4 s gelebilir: -•

yemek masas ı geniş değildir —

{,k9-;j

IA

•

harfinin de, Ly ,A5 nin gördüğü işi görebilmesi için, bu iki şarttan başka, isim ve haberinin nekira (belirsiz kelime) olmas ı gerekir:

gazete faydand ır —

154

hiçbir gazete faydalt de ğildir —

hiçbir zâlim öğülmez Görüldü ğü üzere, isimleri marfiı`clur.

nın

ye benzeyen harflerden °,:)4

nin isim ve haberinin, zaman ismi olmas ı ge-

rektir ve isim hazfedilir, yani cümlede bulunmaz;

zaman, dinlenme zamanichr —

dinleme zaman ı değildir — %)1

Burada, vy nin ismi ınabzüftur, yâni cümle,

fi

demektir. 67 — Öğme ve Yerme Fiilleri — Arapçada, ö ğme için -

verme için de

u °I, donmu ş fillleri

kullanılır : bu donmuş fiillerden sonra marfû` iki isim bulunur:

Ali iyi hocadtr

‘31.s-

fesatçılık kötü huydur

'Zı;Lf,'

j..131

İlk cümledeki,

donmuş bir fiildir, yalnız mazi kipi vard ır. cümlede fa`ildir, görüldü ğü gibi, marfıl'dur. Ikinci isim, yani jy kelimesine ınahsüs (

denir, görüldü ğü gibi, o da marfü`dur.

Ikinci cümledeki L".„1, donmu ş bir fiildir, yani onun da yaln ız mazisı vard ır. ise, mahsas

I cümlenin, fâ'ilidir, marfa`clur, ikinci isim, 3 Z,U.).44 j„,a 4 tur, o da marfu`dur. 155

Mahsûs, misıillerde görüldü ğü gibi, Miden daha sonra gelirse, ya mahzfif bir nımbteda'n ın haberidir (ki mahzûf mubteda' ın takdiri ve c91 olur), veya kendisi, geriye b ırakılmış mubteda'd ır, haberi de kendinden önceki cümledir.Yâni, ilk cümledeki ınahsûs, kelime mubteda olunca, cümle aslında şöyle olabilir:

Ali iyi kocad ır —

Ls1:.c. Li.,,.U.51

İkinci cümle de şöyle olur:

fesatçütk kötü huydur —

J JI

Görüldüğü üzre, ö ğme ve yerme cümlesindeki mahsfıs marfu`dur. _ yerine da kullanılabilir: 5 ,k,, yerine

güvenilir arkadaş çok iyidir — jt.1 1 1 ftı_rr1...„2J1 L.k:ş.,cahil arkadaş kötüdür —

U:A

I

1 - 4,-

68 — İş Zamiri — Üçüncü tek ş ahıs (gaib ve gaibe) zamiri, anlat ılmak, kendisine dikkat çekilmek istenen bir i ş için kullanılır. Bu durumdaki zamire iş zamiri ( CjLtil

) denir. İş zamiri: a – ayrı (

)

b – bitişik ( a – ayrı iş zamiri

) olabilir. S ırayla görelim: ‘..}, kU

'Zfly, L.4%

156

_ arta

b - bitişik iş zarniri — 3. A

■

yA

J la3.1

o

r

4.; 1

Görüldü ğü gibi, iş zamiri de marfü'clur. 69 — Soru Harfleri —

» Aı.. -\ v Soru için, Î ve °L):-_,2, olmak üzere iki harf kullan ılır. 1- hem isim -

cümlesinden, hem fiil cümlesinden önce gelebilir, cümleler olumlu veya olumsuz olabilir:

çocuk gitti mi —

)

ji12.!;

siz mi itiraz ettiniz? —

r

CP â ) ;;I

(‘-

Görmedin mi Rabbin (Kabe'yi y ıkmağa gelen) fil sahiplerine, ne yaptı ? (Fil Sil. Il) —

L¢J4

ise, yalnız olumlu cümle başında gelir:

4 ve

mektubu yazd ın m ı ? — irjb harflerinin sonuna "2 eklenerek olumsuz soru yap ılır:

konferansa gitmiyor musun? — P rev1 1 "

-

kardeş inin ayıb ın], örtmedin mi? (örtsene)—

-

kiitüphaneye Halil mi gitti yoksa Halid mi?— -111;- r

; jr;1; Ly;ki

ırmak, gündüz mü ta ştı, yoksa gece mi? —

Görüldü ğü gibi, soru harfi 1- , iki ihtimalden birini sormak üzere de kullanılabiliyor. Cevap olarak kullan ılan ba şlıca sözler şunlard ır:

hayır

olumsuz cevap için:

evet anlamında kullanılanlar ise: J

o kitapları okudun mu? — e ve t

r

oJ— F

„ sozleridir

° ••••

—

g ık -J

157

kulllandır:

Olumsuz sorunun cevab ı olumlu ise, gitmedin mi? —

°

evet, gittim —

L91-1

işimize kat ılmağa razı olmaz m ısın? evet, razı olurum

—

4LJ

L

so:

‘5L

o kitab ı okumad ın evet (okumad ım)

-

70 — Lâ'nın Haberi—

,L11:3i j

Yv. ı

bazan, bütün bir e şya cinsini olumsuz olarak bildirmekte kul-

`),r denir i`rab bak ımmL" . • nin gördüğü işi görür, yâni ismi nasbeder, haberi raft eder,

lan ılı r. Bu durumda, kendisine, dan,

marfa` b ırakır: sevilen yalancı yoktur (hiçbir

,Sı

yalancı sevilmez) Nefy (olumsuzluk) y s ınırı haberi, görüldü ğü üzere, marfû`dur. nın haberinin marfü` olmas ı için şu şartlar gerektir: bütün cinsi nefyeder olmal ı , yani umurni olmalıd ır.

ı

- y n ın hem ismi, hem de haberi nekira (belirsiz kelime) olmalıdır. ııı

-

ismi y ya biti şik olmal ıdır.

ıv - haberi, v 158

dan önce gelmemelidir.

dan önce çekim (cer) harfi gelmemelidir.

MANSUBLAR — Arapçada, cümle içindeki durumundan ötürü nasb' ı gereken ögelere mansfiblar (

) denir. Bu ögeler, tek isimden ibaret buluna-

bildiği gibi, isim eümlesi de olabilirler. S ırasıyla görelim: 71 — Mutlak Mat" '11.1 Mutlak Marûl, fiilden sonra, onun anlamını pekiştirmek .1,_5-4. 14 çeş idini belirtmek ( „:„J4 ,:)C.:.,J)ve say ısını belirtmek( ) için gelen, o fiille aynı kökten bir masdard ır. İnceleyelim:

a - Pekiştirme için — fiilin masdarı tekrar edilir: çocuk cam ı bir kırış k ırdı başbug bir oturuş oturdu

Görüldüğü gibi,

ve

-U1:2j'

47.:Lr

masdarları , bütün masdarlar

gibi isinıdirler, oldu ğu bildirilen işi pekiştirmektedirler. Bu eiirnlelerdeki

s

ve

masdarlarından herbiri, peki ştirme için kullanılmış

mutlak mlrül'dur. Cümlelerin i`rab ını görelim:

`..,3P

5

Lip

-

- >JJ_P -

159

b - çe şit (nitelik) belirtmek için — -1/4.._

.

başbug, ailesine, gidenlerin veda ediş iyle veda etti

Bu cüınledeki

-

—

mutlak martılclur,

çeşit bildirmek

içindir. öğrenci, öğretmen gibi durdu

L:A;)

sayrı , sâkin bir uyku uyuyor - 61A tş °,_; sıfat tamlaması da mutlak mafuldur,

Bu ciiınledeki

fâilin yaptığı işin çe şidini belirtmektedir. - sayı (nitelik) belirtmek için — sayrı bir kez yemek yedi mutlak mar -ilk:Tur, sayr ının yaptığı yeme sayı-

cümlesindeki sını belirtmektedir.

namaz kılan iki secde yaptı —

-

(iki kez secdeye kapandı ) ciimlesindeki

de mutlak marüldur, namaz k ılanın yapt ığı

secdenin sayısını belirtmektedir. Mutlak mafûl, cümle içinde kullan ılan fiilin masdarından yap ılmakla birlikte, başlıca şu kelimeler de o masdar yerine kullan ılabilir: i

eş anlamlı masdar: bir sevinç sevindim — 1r

160

1>

,9

a

suçlu, suçunu bir itiraf etti —

h .).

1 ji

ii - mutlak mar'ül olarak kullanılan masdar hazan hazfolimur, niteli ği bildiren sıfat, onun yerine kullanılır: köpek h ızlı ko ştu — in

cümlesindeki Lim,sıfatı, hazfolunmu ş olan mutlak marül nâibidir. ili

fiilin yaptığı işin kaç kez oldu ğunu gösteren say ı : 40 adım attım —

eümlesindeki

•", •

•

mutlak marülun nâibidir.

mii'min, 4 kez secdeye kapand ı —

j1

eümlesinde de t"_,,:j4 mutlak rnarülun nâibidir. iv — J.5" ve • kelimeleri muzaf olarak: genç, bütün bütün azmetti

—

•-•

öğ üt, ona biraz yara& — Bu eümlelerdeki

ve

4,j

211

mutlak marülun nâibleridir.

Not: 1 Mutlak marül olarak, dörtlü fiilin masdar ı yerine üçlü fiil masdar ı kullanıldığı olur: zengin, yoksula birçok ihsanda bulundu

laP1

arkadaşım ız yorucu bir yoculuk yapt ı —

Not: 2 Baz ı masdarlar, kendilerinden önce fiil bulunmad ığı halde, mutlak 161

marûl olarak kullanıhrlar. Bu çe şit masdarlar ın kaidesi yoktur, işitilerek bilinirler, semüldirler: , ;1;

Ahştırma

p11..-

CA,,

I

—

Şu cümlelerdeki mutlak marûlleri, cinslerini belirtiniz:

.1,44 9:1 0

ju,k;11

j(

j

4:1-_P

jk-k

c);31J 72

—

4-ı.; Lis- 5.111

—

Mafillun Bih

°

—

Fâilin i şlediği işten etkilenen isme al-Marillu Bihi denir. Fiil, marülun hih'ten önce do ğrudan do ğruya, kendisi gelmi şse, başka bir deyimle, fiille mani] aras ında çekim (cer) harfi yoksa, böyle marûle sarih marülun bih denir: ;t

o I

ciimlelerindeki

ve \cli isimleri, sarih marûllerdir.

Bazı filler de, maf'ûllerine, ancak çekim harfi ile tesir ederler. Böyle, önünde çekim harfi bulunan marülun hibe de gayri sarih denir: or

kütüphaneye u ğradik — ögreneiye dedi: —

J12i •

arkadaştna k ızda —

isimleri gayri sar ılı marve ûllerdir, önlerinde çekim (eer) harfi bulundu ğ undan, marûl oldukları açıkça görülmemektedir. Bu cümlelerdeki

c ,1112i1

Bazı fiiller iki marül alırlar:

162

Marültın bih olan isimde nasb, o fiilin yap ısma göre belirli.: bir mektup yazd ım —

fi

mektubu okudunuz — ; ı11,..)1

Bu cümlelerde nasb alâmeti fetha'd ır. hanım ilkokul ö ğretmenlerini gördük —

cümlesinde ise, ,:-k1 5,1J ismi, dişi çokluk

olduğundan,

kesre ile mansübdur. iki soru sordum —

:231;.

g 'S,

cümlesinin mafûlun hür' olan

ikilik ismi ( L4,72,: rj

y ol-

duğundan, mansüb olmas ının alâmeti, v dan önceki (.5. dır. O

mücahitleri sayarız —

,

.."-:.,%■0

cümlesinin mafûlun bihi olan

_Let,tA ise, erkek çoklu ğu

) olan bir kelimedir. Mansûb olu şunun alâmeti

dan ön-

ceki harfin j değil Lç oluşudur. Beş İsim (

) den biri, marülun bih oldu ğun-

da, mansi‘b olu şunun alâmeti, nın I e çevrilmesidir.: I 3 ,

kardeş ini tanırız — ağz ını açtı — ek,

Alıştırmalar 1 – Şu cümlelerdeki marühm bihleri belirtiniz: —

- 4,:;d 1

— Mv 4I

JZ...,•,0 ": :J 3.-1-31?

) UfI L -

rS a

jcs —

Lk)- J.4;

_;7,JU:231 ;L.,Y lr

163

2 – Şu cümleleri tamamlay ınız: ,,

4:A.b.1.11 .

. Lç l.)

.

..

73 — Diyelik Marûlu —

.

jj1_,_„,1:4.: . 3-1

•

Bir fiilin ne diye oldu ğunu, sebebini bildiren üstünlü (mansub)

,,i1,1)

isme diyelik marûlu (

denir. Diyelik mar ıllu, mas-

dar veya muzaf olabilir:

„ Allah ın buyruğuna uyalım diye oruç tutanz — .L1_1 razı etmek için ona yazd ı —

41 .L.; I 4.11

sayrı, hekimi, şifâ umduğu için dinliyor

—

t2,511

i1

_

çocuklarınız ı yoksulluk korkusuyla öldürmeyin —

r1 /

) L351e.' 1

Altları çizili kelimeler, görüldü ğü üzere, fiilin sebebini,fiilin ne diye olduğunu bildirmektedirler, bunun için diyelik marüludürler. Diyelik marûlü, mansii13 oldu ğu gibi, önüne çekim harfi gelirse maerûr da olur: 3 3

Allaha itaat için oruç tutam — .,;31 Sayrı, hekimi, şifâ umduğu için dinliyor —

oki:zil o -

Diyelik mart`ılii ( 164

•••7

) ne, '43

B•C>: •

1 1 de denir.

Ahştırmallar 1 - Ş u cümledeki diyelik marüllerini belirtiniz:

: j (.,9ir ° ' ,p,

L9k,,

.4 er

),5_7,;.z

oL4 J.4; — 1<.J

la1J -°,

.

—

—

di t".21".";

2 - Ş u masdarları, diyelik mal" eılü olarak, uygun yerlere koyunuz: -

r

-

(

0

O

I

-

•,.0

ı

I

'ft

-

-

-

•

. . '•

.

._c_5L.JUp 4.54:411

cs:;,

74 - al-Mafidu Fihi —

'J yk.:211

Marülun Fih, fiilin i şlendi ği yeri veya zamanı bildirir: gezgin, şehirde bir gün kald ı —

';Lit

ark ış (kervan), şehre geeeleyin girdi — "_,A„,„3 ,

Yukarıdaki cümlelerde geçen ty, ve ik„_J isimleri, fiillerin olu ş zamanım bildirmektedirler, mar ıllun fih olup manstibdurlar. hırsız kap ının önünde durdu — hırs ız evin arkas ına sakland ı —

.-

r

5.4 ii LA1

°

eümlelerinde ise, "".C4 .-1 ve F1 j isimleri, fiillerin olu ş yerini bil,

dirmektedirler, mar.sılun fih olup mansübdurlar. Görüldü ğü üzere, martılun fil, yer ve zaman zarfid ır. Mar ülun fih edatı olarak L9i, ve v çekim harfleri de kullan ılabilir: -• genç denizde yüzüyor

165

şehirde yeni bir mektep yap ıldı —

a

o -4..; -La-•

ot ....O

Marölun fib, çekim harfi ile kullan ıhrsa, görüldü ğü gibi macrûr olur. Şu çe şit kelimeler, marülun fih yerine geçer ve ınansüb olurlar: 3 i - yer veya zaman zarf ına muzaf olan .. JS' ve

sporcu, mesafenin hepsini ko ş tu — ;i1L-1.1

z:

;S

3

gecenin bir k ısm ında kar yağ,dı —

ii - zarf anlam ı ta şıyan masdar: gemi, güne ş doğarken yola çıktı — onu, öğle namazı vakti ziyaret edeceğim— j_*,-W1 iii

—

,G•

sayı :

onları beş gün bekledik —

zt;

tren 90 km. yol ald ı — Î

)112..2i4

Alıştırmalar 1 i:_/!

-

Şu cümlelerdeki marûlun fîhleri belirtiniz: (.52!

'')1 4

—

3 —

2 - Şu cümlelerdeki bo ş yerleri doldurunuz:

166

—

75 - al-Marülu Ma`ahu —

.9 ser

J

Marölun Ma'ah, beraberlik bildiren isimdir. Maiyyet Vav ı )

) udan sonra gelir, mansöbdur: çocuk k ıy ı boyunca ko ştu —

3 '4311

ordu tan atarken harekete geçti —

fi Lrt, :4-

■

Halille birlikte kahvede oturdum—

,_—_1_,:-- (4

ilgilendirmeyen bir konudaki —

b

14

sözden bize ne? ş iddetli sı cakla aranız nas ıl? 76 - Hâl — 5JC,.:J") Hâl, fâilin, sözde fâilin veya marölt ın bihin durumunu gösteren sözdür, mansübdur. Türkcemizdeki durum zarf ına benzer:

korkarak (korka korka) konu ştu —TZI Ş:. çocuk ko şa koşa geldi — i9 ,),:p eihnlelerindeki

sözleri hördir, fâilin durumunu, fiili

ve

nasıl işledi ğini göstermektedir.

dilenci, yemeği sıcak olarak yedi —

w.31

fi

J:U j..5-

sayın, siitii soğuk olarak içti — sözlerinden herbiri hâldir, mansii ıh-

cümlelerindeki T jl>. ve

dur, fiil işlenirken maröliin ne durumda oldu ğunu beirtmektedir.

meyve olgun olarak yenir —

sözde fâilin durumunu gösteren hâldir,

cümlesinde ise, mansübdur. Hâl'in sahibine miyetle belirli (

;45- 1.a

,

JU..1

veya

denir, unlu-

) olur. 167

Halin Çeşitleri — Hal, yaln ız belirsiz

Ç_.; bir kelimeden ibaret olabildi ği gibi,

isim cümlesi, fiil cümlesi, zarf,carr ve macrör da olabilir. a

-

isim cümlesi:

Hal olan isim cümlesinin ba şında bu cümleyi as ıl cümleye ba ğlayan, hal vay' C'4JC.:J1

denenn bir j bulunur:

subay, susam ış olarak savaştı—

sea

LPei

4,:jı,, o

başbuğ, elinde (k ınından) sıy — rılm ış bir kılıçla göründü

Görüldü ğü üzere, alt ı çizgili cümleler, hâ/dir. b - fiil cümlesi: imam, güneş doğmadan uyan& başkan, dinleyenlerin yüreğ ini —

U2_3 3

eritici bir konuşma yaptı

hoca mektebe girdi, bütün arka --

,3 o

I -..";

L- 12-;;

3

1 L9 :4_1 I 1 4

-1;3

daşları gelmişti c - zarf: müdürü, avlunun ortasında gördük — d ostumun sesini kap ı arkasından tanıdım —

.,„o •

- carr ve macrar: bir dal üstünde bir kuş gördük — Ahmet sevinç içinde bir mektup okudu—

1 I ji `r?

168

Abştırmalar 1 – Şu cümlelerdeki hâlleri ve sahiplerini gösteriniz: .,21' 1

(.7 .':

J

7 *

—

us

2 – Bo ş yerlere, uygun hâller koyunuz:

J;- ,s

...

, 4,4

77 – Temyiz — Temyiz, kendinden önce geçen bir isimle ne kasdedildi ğini açıklayan veya i şin ne bakımdan oldu ğunu belirten yahni belirsiz bir isimdir, mansübdur. Temyizin, anlam ını açıkladığı isme ise mumeyyez denir: bir sandık portakal satın aldı m — Ali, hafızaca kardeş inden daha güçlüdür — cümleleri üzerinde dural ım: s

.1

0

,

sj.* I jp °;_j_

"bir sandık satın aldım" sözünde müphenalik

y0

vardır, bir sandık elma m ı, üzüm mü, portakal m ı satın alındığı belli , o , değildir. kelimesini açıklamak üzere kullamlan .5 i smi temyiz, açıkladığı

ismi ise mumeyyezdir. Böyle, söylenmi ş olan

mumeyyeze, söylenmi ş mumeyyez ( İkinci eümlede

ise,

) denir.

Ali'nin, karde şinden hangi yönden, ne bakım-

dan daha güçlü oldu ğunu belirten '0'

kelimesi temyizdir. mumeyi yez ise söylenmemi ştir. Böyle mumeyyeze dü şünülmüş ( 1) denir. İnceleyelim: 169

a - Malffı z mumeyyez Malföz (söylenmi ş) Mumeyyez, cümlede kendisiyle a ğırlık, hacim, alan veya say ı belirtilen isimdir. Misâlleriyle görelim: a ğırlık:

bir kantar (44 .930 kg) odun sattım eümlesindeki, sat ılan bir kantar nesnenin ne oldu ğunu belirten (odun) temyiz,

T

;

ise mumeyyezdir. Murneyyezi söylenmi ş

olan ULŞtemyizi, üstünlü oldu ğu gibi, şu şekillerde de olabilir: • ten. S

3,-Ş-

veya L-3;t

0.

•

hacim için:

çocuk bir bardak süt içti —

t.:13

cümlesine, t: ::1 temyiz t..1:5" ise mumeyyezdir, malfözdur. Şöyle de ifade edilebilir: LJ

. veya

â•

uzunluk veya alan için:

Zeynep bir arşın ipek satın aldı — ciimlesinde

temyiz

tpl

j

„ ,,

1.41 j

ise mumeyyezdir. Şöyle de söy-

lenebilir: J.>

4-

°•• -

1. I veya

. J.,-

-,

o.

Lç'

Demek ki, a ğırlık, hacim, uzunluk ve alan ölçüsü temyizi mansöb (

) olabildiği gibi, isim tamlamas ı (Zil...„;14)nda tamlayan ) yap ılarak veya

den sonra getirilerek meerör da olabiliyor.

sayı için:

mektebin bahçesinde 90 çocuk var-

170

taksi 400 km. yol ald ı — kesede 1000 dinar var —

. tL.A...) I

Ly...4 1 15iı

Görüldü ğü üzere, say ıl ırdan sonra gelen teklik isimleri temyiz, sayıları ise mumeyyezdir. Sayının temyizi, hareke ve çokluk bak ımından ş öyle kaidelendirilehilir: u tS

9• •„,..

3 - 10 arasında çokluk ismi ve mecrilr

o

s

11

—

19 aras ında teklik ismi ve mansfı b — U.:5"

0 11 o

100 - 1000 aras ında teklik ismi ve macrar —

o

o 3 o

5 kitap satın aldım — 99 kitap satın aldılar — 999 kitap satın aldık

b Malhfiz Mumeyyezoda, havaca iyileş ti — adam, göğdece çocuktan — daha büyüktür Ahmet, ya şça senden —

'

5—(.1 .C.?" —I

daha büyüktür Osman, akılca babasın- —

ppi •

j

91-2...C. 4,i 1 •

.

o .9

j

•

dan daha üstündür Görüldü ğü gibi, mumeyyez mallıfiz oldu ğu zaman, temyiz, dâima manstibdur. 171

Alıştırmalar 1 — Şu ciimlelerdeki temyizleri gösteriniz:

2 — Şu isimleri birer cümlede temyiz olarak kullan ını z:

L:3 l

r

4 t:.??

78 — Munâda Arapçada birine ünlerken, isminin veya s ıfat ının ba şına L getirilir:

f5c,..: 3 ; t, dır. Ünleme edatmdan sonra

önleme edat ı (

gelen isme, yâni ünlenene edat ı

denir. En çok kullan ılan önlem

t, olmakla birlikte, yak ın için

° 51" uzak için LÎ edatlar ı da

kullanılır. Munâda,

şu durumlarda marfii` olur:

a — tek kelimeden yap ılmış özel ad ( ey Halil!—!'

eyHalid!

ey Ahmet!-!

ey Ali!-! fi., „,,,Cp L

) olduğunda:

b — Nekira (belirsiz) isim olmakla birlikte, kendisi kaydedilmi ş olunca:

172

Munâda, şu durumlarda mansüb olur: a - izâfet hâlinde olunca:

b - izâfete benzerse: ey akla yitmi ş !

! 3 422:j_

ey top oynayan! ___. ! ey Hieetz yoleusu!

1,_1 !

1.;41

e - ünlenen kesin olarak belli de ğilse: ey oruçlular iftar ediniz — ey (herhangibir) yanşçı Munüdanın başında J1 varsa, önleme edat ıyla arasına, erkek için

14„_ I

dişi için

.-

1 girer: z-

ey ilkokul ö ğretmeni (hanım) — ey millet — ey inannuşlar —

veya

3

o

;

fi 5; 1 ve 1.,4„..;_, ; kelimeleri daha çok, ça ğırılaın, kendisine iinleneni, saygıyla ve yumuşakça uyarmak için kullanılır. Yalnız ,&1 sözü önüne 1, edatı doğrudan do ğruya gelir: ' d:»1 1, Ço ğu zaman duada, -9 rine 1 1 kullanılır. Munâda, özel isim (

) veya

1 k. ye

fig.1, e muzaf olur, iinlenen

yakında bulunur veya hissedilirse, ünleme harfi kald ınlabilir: Ahmet, o i ş hakk ı nda ne dersin? —

3 fiJ ii; 15 14 173

Rabbim, göster bana, ölüleri nasıl diriltirsin

^

Rabbimiz, indirdiğine inandı,k, Peygambere uyduk —

L9)_,}

uJ

C

... ;_,),., )

/ Terhim

11

Munâdamn son harfi, bazan hafiflik sa ğlamak için hazfolunur, bu ) r..17) ile

işe terhim denir. Munâda alem ise veya di şilik tâ' ı bitımişse terhim (

)

)

(

(

)

Böyle, son harfi hazfolunmu ş munâdaya murabham denir. Mıştırmalar 1 – Şu cümlelerdeki munâdalar ı ve çe şitlerini belirtiniz: —

iri

—

U t, —

I ıy l

t).

-

_

2 – Şunları birer eümlede ınunâda olarak kullan ımz:

79 – Görüş ve Değiştirme Fiilleri

-

jUi4 ><J1....Li I

Görüş ve De ğiştirme Filleri, isimleri nasbederler. Ba şka bir deyimle, önüne bu fiillerden biri gelen isimler de mansüb olurlar. 174

a – Görüş Filleri: Görüş Fiilleri, fâilin görü şünü, kanaatını anlatır, isim cümlesinin önüne gelerek hem trıubteda' ı, hem de haberi nasbederler:

meseleyi kolay sand ık —

ZL.14

L,3_,1 4.! J).;41 '‘giSıjj,J Görüldüğü üzere, mubteda birinci nesne, haber ise ikinci nesne oluyor. Görüş Filleri, ba şlıca iki bölüme ayrılabilir. Bir bölümü, "görüş", "bilme", "bulma" anlat ır:

buldu _L.4..szi

gördü

bildi

c_51.)

insan, ilmi faydalı buldu (gördü)

(.51

cst,

Görüş Fiillerinin öteki bölümü ise, "sarmak", "saymak", "kendisine öyle gelmek" ifade eder:

cami dolu sandı nız —

– Değiştirme Filleri:

tı -

i jr:":;!

Değiştirme Fiilleri şunlardır: •

Bu fiiller "etti", "k ıldı", "değişik bir hale getirdi" anlamına kullanılır, iki marulû nasbeder: 175

mii'mirıleri kardeş yaptı

Kur'anı mürşit edindiler — iş i eksik b ıraktınız — Not: Değiş tirme fiilleri, mubteda ve haber durumunda olmayan iki ismi de nasbedebilir:

Allah, güçlüğü kolaylık k ıldi —

T

.ı11 -7..,„,o "

(değildi

)

Alıştırmaiar 1 - Ş u cümleleri inceleyerek görü ş ve de ğiştirme fiillerini, cümledeki etkilerini belirtiniz:

Tup

• •

5Lb 1;

,

■

2 - Bo ş yerlere uygun birer kelime koyunuz: )1 .

csj.Z.-.34

„.

80 - Şaşma Filleri —

-•

SCA j,

Arapçada, şaşma bildirmek için üçlü yahu fil ( -

I

L. veya

kalıbına dökiilür. jAjl

kalıbından sonra gelen isim, marülun bih oldu ğundan mansübdur: 176

- - • -431.1 . .k .~, . J' o ,. , ..•

inanmış ki şi ne mesuttur!

c ,z

:).-A —

L. • 0

',

.

:

__.-1;.4I -ciii.L.

başaran ne kadar sevinçlidir!

.....,-1.:Jk.i. *c...;;I '

1

karın yağışı ne giizeldir!

1

°

' -I 1,.. .L'zJ4 -Ji5 -‘.)--,..:›.° ,L'-'aJ4 .. _L.41:::.: '',..,—.:,-- 1

Fiil, üçlü olmayıp türemi ş fiil

j*.;:.41) ise, veya olumsuz

L. veya L., J,,i4 kah-

(menfi) veya edilgen ise, do ğrudan do ğruya

.. • bına dökülerek şaşma anlat ılamaz. Böyle füllerin masdarlar ından önce: 0

O

4 L.

L. kalıpları getirilerek ş aş ma anlatılır:

bombanın patlaması ne ş iddetlidirl

avcı ne çok av avl ıyor (avcının av/ar şt ne çoktur )

yoksullara ne az sadaka verilir!

Alıştırmalar 1 — Şu cümlelerdeki ş aşma fiillerini ba şka kalıplara dökünüz: 177

t. _L},:2

JSI 1•

L. _ 2 – Şu masdarlardan ş aşma fiili yaparak birer cümlede kulla ıumz: 4:9p:

LS5. 81 – Mustesna — Arapçada istisna, ba şlıca

edatlarından birinin kullanılmasıyla yapılır. İstisna, bu edatlardan sonra gelen ismin, önceki bölümün lıükmünden dış arıda bırakılmasıdır:

Halidden başka bütün öğrenciler geldi —

'11 -1..ı 3k1234 slr

haftanın geçmesine iki gün kald ı —

51;

birinden başka bütün mahpuslar kaçtı —

L;£.4

4'J I

Görüldüğü üzere '5i1 dan sonra gelen isimler, daha önceki isimlerin ba ğh olduğu hükmün dışında bulunuyor. İlk misâlde, ö ğrencilerin gelmiş oldukları belirtiliyor; ancak, dan sonraki kelimenin delâlet etti ği Halid, gelmemiştir, durumu, öteki ö ğrencilerin durumu dışı ndadır. Öbür misâllerdeki "iki gün" ve "bir" de yine )h dan önceki kelimelerin delâlet ettikleri kemiyetlerin hükmü d ışındadır. İstisna edatından sonra gelen isme mustesna, edattan önce gelen isme ise, mustesna mi ıı

h(..9"

bir ağaç dışında, bütün ağaçlar çiçek açtı—

) denir: %

4

j

j

Mustesna minh anilmışsa ve cümle olumlu ise,'))4 ile mustesna kılınan kelime rnansûbdur.:

başkandan başka bütün !arsızlar yaralandı —4 J -4)h-"« 178

C.;) •

Mustesna minh andmışsa ve cümle olumsuzsa, YI ile mustesna kılınan kelime mensüb da olabilir, harekete mustesna minhe ba ğlı da

olabilir:

„). e j-; biri hariç, hiçbir ağaç çiçek açmadı

o

o

.1

jth 1-Ar,

j'

Mustesna minh anılmamış ise, mustesna, sanki

-

I yokmu ş ç a-

s ı na cümledeki durumuna göre hareke al ır:

Gaybı Allah'tan başka kimse bilmez — 4:1)44 ava bir tavşandan baş ka av avlamadı yalnız Halife uğradık — ve

,

ile mustesna k ılınmış isim, bu iki edattan sonra geldi-

ğinden, izâfetten dolay ı macriır olur:

mümin, Allahtan ba şkasından korkmaz —

İ:r.p

nineden başka bütün dile hastalandı — ;;; )„..c. ve L59, kelimelerinin kendileri, yl dan sonra gelmi ş birer isim

gibi harekelenir:

bir müdürden başka, bakanlıktaki

ı...5);z1=D

vazifelilerin hepsi ç ıkt ı onu hapiste, çok yak ı n arkadaşın şka kimse ziyâret etmedi

L,j";.1.;.J . I Lso

,= J

danb

müslüman, Allahtan başkasına dayanmaz —

Not: kelimesi, belirsiz (

) bir ismin sıfatı olarak da kullanılır:

bundan başka bir kitap okudum — 1.1 ıt, 179

4,10

kelimeleri, fiil olarak, abaursa,kendilerinden sonra

gelen mustesnalar marfıl sayılaca ğından, mandibdur:

biri dışında, bütün velilerin kabirlerini ziyaret ettik

4..Xp

u Ji

j1

Bu üç istisna edat ı, harf say ılırsa, kendilerinden sonraki mustesnalar macrfır olur:

biri müstesna, bütün velilerin kabir-

e !

„,91

4.;

lerini ziyaret ettik

Bu üç edat ın başına gelirse, mustesna, ancak mansfılı olur, mustesna minh hazfolunamaz:

baş buğ dan başka bütün çeriler (askerler) döndü

Alıştırmalar 1 - Şu cümlelerdeki bo ş yerlere `4 koyunuz, mustesnan ın harekesini belirtiniz:

...47

jk,,P)11 11,c

I 4_.J101

2 - Şu cümlelerdeki ...Ii Ii;

ve

4£

—

kelimelerinin i`rabm ı belirtiniz: (1, — j i2i1

180

Ji30 i JÂ,

ji 4 W — Z.,46

—

4j

82 - igrâ

fig.1->,`T el

igrâ, muhatab ı iyi bir işi yapmağa te şvik etmek demektir, şu şekillerde olur: a - ba şına S1 gelmiş isim manstib kılınarak: •Burada, .76,11.-,31 kelimesi, düşünmeyi tavsiye ederim, dü şünmek gerekir, y.;„,.N1 ise, çalışmak gerekir, çalışmalısın anlamnaadır. Yap ılması istenen i ş , böyle, do ğrudan do ğruya, o işi gösteren fülin masdarının mansilb olarak anılmasıyla olduğu gibi, masdarın başına

veya

°." de getirilebilir: „

.o

b - yapılması istenen iyi işin ismi tekrarlanarak:

e - igrâ, at ıfla da olabilir: çalış ve sebat et —

j

hocadan ve ona saygıdan ayrılma —

1

Anlaşılaca ğı üzere, igrâ için kullan ılan isimler nesne ( ınaf'ûlun bih) durunıundadırlar, fâilleri (yapış , ayrılma

\

ji I) gibi mahzilf (kaldı-

rılmış, düş müş) fiilerdir. 83 - Saka:lu-ma Sakındırma (

muhatab ı, kötü bir nesne veya i şten sakın-

dırmaktır. Tahzir için kullanılır, şu şekillerde olur: -

a - sakındırılacak i ş veya nesnenin ba şına jl daha ba şa da '

s1 getirilerek:

- L.

yalandan sakın —

._

insanlara iftiradan sakın —

j .1JJ. 1

bi 1 jP.

j

181

'içi;

›.-11

Ş li

hasedden sakınınız çünkü hased, ate şin odunu yediğ i gibi iyilikleri yer (götürü") b - sakındırı lacak i ş veya nesnenin ba şına JI daha ba ş a da ..„), getirilerek: diiş manlıktan (birbirinize düşmanlık etmekten) sak ı nın — j4 ileiniz tartışmadan kaçı nın— — ;

e-

C..S s

I den sonra bir fiil cümlesi getirilerek:

çok konu şmaktan sakın — herhangi bir eve izinsiz girmekten kaçan —

1

,,;) O.- o

„7;;;"" ,

j-ş-

1 .LJL,

Not: Bir de muhatah (ikinci ş ahıs) a muzaf olan isim ve sak ındırılaeak nesne mensüb olarak ifade edilmekle tahzir olur; başınız ı taksinin kapısına „ j4:..-34 çarpmakdan sakının — -

UL

elini yağdan sakın —

84

—

İstigase

İstigase, yardıma çağırmaktır. Yardıma ça ğrılan L edatı ile çağ, .9.0"' diye adlamr. Kendisi için yard ım istenene ise rılır, 4_, 1,

e

.

o

fi o."

denir;

ey zengin, yoksullar ın, yardım ına yetiş l Burada

mustegas bihtir, önünde fethal ı bir

-"J vardır.

,1 )14 ise, mustegas lieelihtir, önünde kesral ı bir J vardır. Her iki ke182

lime J ile maertirdur, ancak, anlamca ınariıI oldukları için, mahallen mansüb durlar. ey tabibler, yaralıların imdachna yeti.şiniz

1!.

4ı.

,4-7)1 ey topluluk, ba şkanın yardım ına koş unuz —

4-

.1 1 Bazan, mustegas lieclihin önüne j yerine ° Q. _.,, getirilir, bu durumda mustegas lieclihten şikâyet ve ona kar şı yardıma ça ğırma vardır: ey polisler, hırsızlardan elaman! — t ey vezir, rüşvet alanlara ı karşı (bize) yarchm et! —

1.14

Not: Şaşma, hayret anlat ılmak için de L ve -J kullanılır: j

ne kahramanhk! — !

•

85

–

ub3 ).0 '

141

ihtisas —

Ihtisas, birinci veya ikinci ş ahıs zamirinin delâIet etti ği mânânın açıklanması demektir.Ba şka bir deyimle, birinci veya ikinci şahıs zamirinin mübteda olduğu eümlede, haberin bildirdi ği hükmün bir isme özgü (mahsus) k ılınmasıdır. Malısils (u„,,,„2 1) adı verilen bu isim, zamirden sonra gelir ve mansüb olur: .

7;

„ p —

biz -aydınlar topluluğu islcâma hizmeti dit şüniirüz 183

haber,

mubteda 9 <10

cümlesinde

ise mahsustur, ınaf`til durumunda oldu ğu için, mansilb dur. Anlaşılaca ğı üzere, mahsûs, dü şmüş olan

45:-

(tahsis ediyo-

rum, kasdediyorum), fülinin mafülüdür. Mahsits, mansûbdur, belirlidir. Belirlili ği ya ji li oluşu veya isim tanılamasıyladır:

siz- zenginler toplulu ğu- yoksullara sadakalar verirsiniz — :.( j

Jİ

P

0,9

siz servet sahipleri yoksullara haklannt verirsiniz —

86 – Nudbe — Birisi hakkında acı duyularak yap ılan ünleme nudbe denir. Nudbe için

4,

ve daha çok

vah Müslim! — t fi

ünleme edat ı kullan ılır:

tj

vah Recep! — gibi iinlenene, mandûb CL..ı .g.i.1) denir. Mandûb, hareke bak ımından, munâdan ın uydu ğu kaidelere uyar. Mandûbun sonuna, ço ğu zaman, ve D eklenir: 1.9

87

-

iştigal — JC;,,L::,,'T -1

Nesne (mamut) bazan, fiilden önce gelir, fiilin sonunda yine nesneyi gösteren bir tamir bulunur. 184

o

suyu içtim — k:L1

""

Suna i ştigal denir. Nesne ba ş a geldiği için, mubteda durumunda olduğundan, marfi;dur: ,9 •

9 9 •

,

J

Fiilden önce gelmiş olan bu ınarulun bihler mansub da olabilir: e .9

o

P

O

j

Böyle, fiilden önce gelmi ş maffılun hibe, maşgûlun anh .ft

q^y

)

denir. Maş giilun anh, kendilerinden sonra ancak fiilin buluna-

bilece ği edatlardan sonra bulunursa, mansub okunur, çünkü fiili mahzûftur.

Arife rastlarsan ona imtihan neticesini sor(demektir kitaba okudun mu? — (demektir ke şke iyi bir i ş işleseydin

51u0 34:d.c,

5k.p

(demektir Maşgülun anh, isimle kullanılan edatlardan sonra veya önünde soru, olumsuzluk, şart edat ı bulunan fiilden sonra gelirse marfû` okunur:

odaya girdim, bir de ne göreyim, Saidi anast döğüyor

4—.4 I

-° 4—J. J.,;2.;

1.5111

1

ağzım temizledin mi? — _ . -, , .'şj i ‘''. '''' '"'" 5-' 4:5,1 Aliye yazarsan, kendisinin ö ğre. )14°-1 :-.."' 1:i _4", timle ilgili işlerini sor — ° ,.)::: Q...'J j1_, ;C::_.1,::-,_ji1 k.; '''' '' ‘ ' c)-.P Hasan tanimazstn — 185

88 - Mansa Geniş Zaman Fiili — Geniş Zaman Fiilinin ba şında şu harflerden biri bulununca, mansfıb

olur:

J -

a-

.a

L-5j

harfi, geni ş zaman fiiline masdar anlamı verir. • gençbirktapoumsd ı:.)

—

imtihana başarman ız bizi sevindirir b

-

anlamı gelecek zamana çevirir:

-

:j

szIc

-

L

bir karşılık verme s ırasında kullanılır:

öyleyse yorgunlu ğun gider (dinleneceğim diyene cevap) —

-

°

J

I

yalan söylemeyece ğim —

d

'J' 4. ")

::5-' sebep anlat ır:

öğrenci, öğrenmek için okuyor —

l]ai4 •

işçi dinlenmek için oturuyor —

•

e - sebep lâm ı — içindekileri öğrenmek için kitaplar aldım

. (-5"

(demektir

186

-

•

ona bir şey yazmayar ğız —

c

_)

°L..".:)-5.

hasta arkadaşım ın ziyaret için hastahaneye gidiyoruz —

ej-T

.

..

)

(demektir f - olumsuzluk lâm ı :

'()/

Bu J ,:As ve soyundan olanlardan sonra, olumsuzluk anlam ını peki ştirmek için gelir: ikiyüzlülerle arkadaşlık etmeyiz —

g-

ve

4,14

L.5-.

anlamına kullandd ıgında, muzari fiili nas-

b eder: yandan cezalandırdır veya özür h_

I

ta ki, ceyedek:

s ıran gelinceyedek konu ş ma —

-!.

i - 0.0 olumsuzluk veya istekten sonra gelerek muzari fiili nasbeder : okumadı ki bilsin-

1 j_9

iyilik et, sevap kazan —

j

- beraberlik vâv ı —

gıybetin günahından söz edip de (kendin) halk ı çeki ştirme —

;,11

(.1-4 L'' °

•

MACZUM — 89 — Maczikm Muzari Fili —

5-1

J.*iil

Cazm, yalnız fiillere özgüdür, fiiller de yaln ız muzki kipinde maczüna olurlar. Muzâri filin cazmi, ba şına cazm harflerinden birinin gelmesiyle olur: 187

adam evden ç ıkmadı —

jr)

çok sevinme Cazm edatlar ı

) nın bir bölüğii yalnız bir muzâri fiili

cazm ederler, şunlardır:

J °

1` — olumsuzluk anlat ır, filin anlam ını da geçmi şe aktar ır:

•öğrenci bir kitap okuyor — öğrenci hiçbir kitap okuma& — polis caddede dolaşıyor — polis caddede dolaşma&

4.9; (.5 J,

—

(c-

J — ba şına geldiği muzari fiile olumsuzluk yükler, anlamı nı geçmişe götürür, i şin henüz olmadığını anlatır:

Ali bir kitap satın aldı , henüz okuma& —

'4311".- .ç45 -

çocuk dükkana gitti, dönmedi — —

(..V LPI2i

j

I ‘..Jb .-

buyruk için kullan ılır:

her öğrenci dersini iyice yaps ın —

•

,•_

kardeşin postahaneye gitsin —

d!

-

— bir i şin olmamas ını , yap ılmamasını istemek için kullan ılır:

pencereyi açma — kitaplarını satma —

9

"),1

Cazm edatlarm ın öteki bölü ğü ise, iki muzâri fiili birden cazm eder, başlıcaları şunlardır:

188

Kullanılışlarını birer misâlle görelim: kim çok okursa 5 bilgisi artar —

o

o

o

Ş

,

IS

.5 ,

-

s , ne iyilik yaparsanız Allah onu bilir — • • • gu l4"-A-^-?,

( N IkNi okursan anlarsın koşarsan yorulursun—

et

O .•••

ı

O

°J..!••")

•

•••

• s

O

4:.; I j_A-7 ‘.) • - -

,

j ,

ne yaparsan onu yaparım —

1

ne zaman yalan söylersen horlanırsı n — ondan ne zaman yardım istersen sana yardım eder —

-

-L

ı:i L.J I

r

kimi sayarsan sayarım Nerede olursanız olun Allah sizi bir araya toplar

J,

,S

g ••••

A İ 5,7:1. nereye gidersen, giderim — nereye, kar yaparsa hava soğuk olur —

•^"

•

5

•

‘...—ab o ,

-

nasıl vurursan öyle vurur — MACRURLAR — Cer, yalnız isimlere özgüdür, demek ki, yaln ız isim soylu kelimeler macrûr olabilir. Ba şlıca macrû'rlar isim tamlamas ında tamlayan ve önüne çekim harfi gelmi ş isimlerdir. 189

90 – Isim Tamlamast —`(1 40 ıncı maddede ele alınmış olan isim Tamlaması ( burada, tamlayan (

) in daima ınacrür olu şu dolayısıyla

yeniden ele al ınacak ve biraz de ğişik olarak incelenecektir. Arapçada izafet (isim tamlamas ı) iki çe şittir: a – Manevi Lafa

4_1

-

b – Lafzi lulfet Sırayla ineeleyelim: a Mânevi izâfet: Asıl izafet, bu çe şit, yani manevi izafettir. Manevi izafet, taml, nam belirtir veya onu tahsis eder, ay ırır: hayvanat bahçesi — tamlamasmda;

,

ismi, yalnız ba şına belli bir bir bahçeyi göstersözüne izafe

mez, herhangi bir bahçedir. Ancak, bu kelime,

edilince (muaf k ılınınea) belli bir bahçeyi, hayvanat bahçesini anlatmaktadır.

IlJ

C,•;

•

tamlamalarında da

:_ı!

‘...r."

isimleri, sırayla

isimlerini tamlamaktad ırlar, onlara belirlilik kazand ırmaktadırlar. Tamlayan ( için tamlama (

) belirli olursa, bu çe şit tamlamaya belirtnıe

) :iiı l,„;)/ ) denir.

Bir de izafet, tamamlanan (

190

) ı belli bir türe tahsis eder:

tamlamasında,

taınlayanı,

ismini belli bir türe tahsis

ediyor. Aym şekilde,

C!).`4.

Ln;

tamlamalar ı da, tahsis içindir. Buna, tahsis için tamlama :±J

.,J,1 denir.

b - Lâfzi izâfet: Lâfzi izâfet, hafiflik ve kolayl ık için kullanılır;

yerine j:.4:_12Jri,_,j 1,,; C.:,,(çoeugu dögeni gördük) s

) 1S

~gir (hasta, yüzü solgun geldi)

yerine (iki hasta yüzü solgun olarak geldi) Tamlamanın Anlamları : Tamlama, birçok anlamlar için kullanılır, başheaları şunlardır: a - belirtme- için:

•

Zeydin o ğlunu tanıdık — Ruh hastalıkları hastanesini ziyaret ettiniz

›-j)4 L.,;,1);111

o ‘.5

b - tahsis için —

nar agaçları diktik —

e - sahiplik (iyelik) için:

dükkan ını sattı —

-L4:t

191

d - zarf anlamında: 2,..,kr1;J kışın soğuğu artıyor —

o.

z fi

-

rı. -

e - benzetme:

fi

tren, kurş un gibi geçti —

-

L:eL,e1.1.4

f - sayı temyizi: suçlu hapiste dokuz yil kal& —

Alıştırmalar Ş u eümlelerdeki izâfetlerin çe şitlerini ve hangi anlamlar için kullamldıklarmı beIirtiniz:

_

"

p

— -

•

L.— * ;

..4 —

°,:ş;

-

T ••

;

a; J; joc> , . .

ç'

5'9 :4? )..-

—

—

1.Q1

" .4

(

9..

)5--

91 - Çekim Harfleri ve Anlamlar ı Çekim Harfi (

J- •

) adı verilen öntakılar, fiili marül

(nesne)ye ba ğlarlar. Fiille birlikte hangi çekim harfinin kullan ıldığı çok önemlidir. Öyle ki ayn ı fiil, iki ayrı çekim harfi ile, birbirine tamamen zıt iki anlama gelebilir: 192

5k.o

Allaha dönmezler mi? (teybe etmezler mi?)

».;‘'j ıl. Jj

Vt

.,)

Allah tevbenizi kabul etmek ister —

°4:3-1

rv Görüldüğü gibi,

i Z6

)

fitili, J1 öntakısı ile kullandd ığında teybe

etmek, günahından Allaha dönmek, ciy ile kullanıldığında ise, tevbesini kabul etmek, glinâlum ba ğ-ışlamak anlamı na gelmektedir. Misâlleri ço ğaltabiliriz:

nesneyi, şeyi istemek —

-

■

'L.Z..:1 Lsi ._..j.: ... )

nesneden, şeyden yüz , .:.4.9....4 1 ,.75. 4"7..çevirmek, onu b ırakmak—_ İbrahim dininden, kendini bilmezden başkası yüz çevirmez

-,

_A4 1 e

.

( Y'•/ '0'14; jy , (kızmak), fiili kızılanı gösteren isme cı ,

öntakısıyla geçer:

Ali, karde şine kızdı — a.r4jc. (.1. yerine J getirirse, anlam tamamen de ğişir:

Ali, karde ş i adına (kardeşi için) (başkasına) kızd ı Ali, karde şinden dolayı Halide kızdı —

.1114-

1-

ı GG CS'

Anlaşılaca ğı üzre, arapça ciimlelerde, öntak ılara son derece dikkat etmek gerekir. Denilir ki, arapça= bir inceli ği, dilin rûhu gibi olan bu önt akılarla sa ğlamr: 193

ciimlesi, kelime kelime: "Bey için bindi" demektir, birinin, Bey'e gitmek üzere bir binite (at, deve, vb.) bindi ğini anlatmakta, in önüne getirilen bir J harfi, anlam ı yüklenerek cümleyi söz kalabal ığından kurtarmakta,

,

-

anlamını kapsamaktad ır. Şimdi, ontakıların ba şlıcalarını ve anlamla= inceleyebiliriz: 1– a

öntakısının kullanıldığı başlıca anlamlar şunlard ır: alet

kasap kemikleri satırla parçaladı — -" 1"'".

5 —.o

ot .0

marangoz tahtay ı ınatkapla deldi—

il

,

h – sebep öğrenciler kış tatiline sevindiler—

S :L.51/4:J!

_

Onları günahları sebebiyle yok ettik o r l; ve ardlartndan yeni nesil yetiştirdik -

_2.L.ILto 0

e – yer zarfı gazetelerin çoğu Istanbul'da basılır göçebeler yüksek yerlerde yazlarlar

d – de ğer ve kar şılıkçiftçi tarlasını 1000 dinara sattı —

L.:,2,J -

194

fi

öğrenci kitabını başka — bir kitapla değiş tirdi

Uari

e - durum öğrenci hocasının sözlerini dikkatle dinledi —

I

Allah hakk ında, bilgileri olmadığı a halde tartışan insanlar vardır—

3

(..s' )

. .

f - geçişlilik için hoca, yeni ç ıkm ış kitapları getirdi— ;i2z, 44-4

ana, çocuğunu çocuk bahçesine götürdü —

_•

a

&Ir

•

r

g - and Allaha andolsun —

•

Allah aşluna yoksullara yardı m et —

-

•

h - olumsuzlu ğu pekiştirme . ..Rabbin, yaptıklarınızdan asla habersiz değildir —

e

„, J"'""L' 4."

)

( 1 Yr Allah kulllara asla zulmedici de ğildir

i - fazla olarak Allaha güven, vekil 51d olarak Allah yeter —

.111, •

J-

a.t.3UP

> —•

195

Doğruyu gösterici ve yar- . &mei olarak, Rabbin yeter — -

1,,,,u, , -.t,,,, -",,..i._:,-. .1 , ‘."5:i.:<_, .

(1.1 / :il:i.j .,;. i3 ö j_,.... )

2—

öntakısının kullanıldığı başlıca anlamlar:

a - yer zarfı

adam yazıhanesinde oturuyor —

S,S; 34.J"--)1

rls

kitaplarda birçok bilgi vardır — balık suda ya şar —

Lt.1:4:,,,S ".1

b - zaman zarfı geceleyin kar yagdt

-

memur evine ak şam döndü —

4:±J.

- durum

k ılıçla düşman üzerine şimşek gibi atıldı —

,

fi

--

,

ordu, arslanlar gibi savaşta

cs.fle u;:1 j;;Ii

d - giyinmişlik imam, cübbesini giymi ş olarak göründü — şık giysilerini giymi ş olarak amcasına ziyaret etti—

L

,

„. • '

>

e - birliktelik:

Sultan, beyleriyle birlikte ç ıkt ı — aşiret başkanı atlılerla geldi —

196

j.4 )4

UrtU

»Liy

f – sebep, gaye mücahitler, Allah adını yüceltme u ğrunda savaşır öğrenciler, üniversitelere bilgi için giderler — g – söz veya görü ş konusu için

İstanbula gitmeğe ne dersin? — ?jj„. ; sözünde durmayan adam hakkındaki görüşün nedir?— h

ı

geçişlilik (bilhassa başlama filleri ile)

başbuğ kitaba başladı — iı

-

var, bulunur anlamına:

odada bir adam var — ."1

J;JI

bahçede ağaçlar var — 3

öntakısırun kullanıldığı başlıca anlamlar:

a – üst

kedi evin çat ısı üstünde dolaşıyor —

jc.

Ja.A4 J

kitap masanın üzerindedir —

b – yakınlık dile sofraya oturdu —

3 •

e – uzaklık

orman, 500 m. uzaktadır — ,j,* "

jc. '4, " 1.S

d – rağmen inanınışlar, sayılarının aziz.ğına rağmen galip geldiler —

Z:L.; 197

e – öğüt, te şvik Allahın kitab ını okumal ısınız —

_•

f – zaman zarfi İstanbul, Sultan İkinci Mehmet çağında alındı —

PI

(

g – durum zengin, yoksul oldu ama ağırbaşhliğı devam etti

h – ş art bir defa olsun okuman ş artı ile sana bu kitabı satın aldım-

o4

-o o

O J -4

j-J J

i – zan câhil sabunu peynir niyetine ',sır& —

ft -•

1

fi

ci-c-

j – aleyhine olma, yük 20 dinar borcu var —

k – geçicilik için: akıllı ki ş i, kimsenin yanına izinsiz girmez —

5kr1

j.>:-* L: 4 .1.c. 4:W' S

Atirahtn Wıneti ikiyüzlüler üzerine olsun — 4–

iintakısının kullanıldığı anlamların haşhealan:

a – uzaklık ve ayrılış tren istasyondan uzaklaştı hasta kapıya ulaşamadı —

198

,

1

I cfr 4.-0J , •

J,

u

.p Ç-J --

- kaynak, çıkış haberi anandan iş ittint — Abeı Talib oğlu (Hz.) Ali'den ö ğrenildiğine göre, Allah ın Elçisi dedi —

e - "yerine" anlam ına başkanlar toplantısında, ikinci dairenin başkanı yerine yardımc ısı bulundu

?.) '

-LA;

Lp ;1!„31 ıi - durum onu kasden öldürdü o

hekime istemeye istemeye gitti —

4' I ‘--Aı ,•-• .

e - geçi şin& için: (so i

Allah doğrulardan razı oldu (razı olsun) —

5-

öntakısımn kullanıldığı başlıca anlamlar:

a yer hakkında biti ş Fakülteye ulaştık

b - zaman hakk ında biti ş yatsıyadek seni bekledik — g.t.&„,,J1 j4

e - yön, yönelme deniz lay ısına gitmeğe karar verdik —

` L ipi.:.;

k-44.2131

d - yakınlık dostumun yan ı na oturdum — _ Lv. "

199

e – kat, nezd, yan:

düş ünme, ona, konu ş madan daha sevgilidir —

14 • AJI - •

J

f – ayrıntı anlatır:

çocuk elmay ı ikiye böldü — kitapta bâb, fasıllara ayrılır — g – 'al' anlamına:

bu k ılıcı al — 6–

:,..4 4,:tıb

öntakısmın kullanıldığı başlıca ardamlar:

a – başlangıç Cadde, Zafer Alant'ndan deniz k ıy ısına kadar uzanır— -" Il c_si"

4.5-* 1) 1."tj I

çocuk mektepten evedek ko ştu —

I.

b – ba şlama zamanı

hafta başında kitabı okumaga başladım — e – sebep

çocuk, karnındaki bir agrı yüzünden ağladı —

(:):;J-4"

d – kaynak, kök

o subay, asil bir âiledender —

I

-9

0

.9

e – çeşit

arkadaşım gümü ş bir yüzük sat ın aldı — müdür, yünden bir giysi giydi — 200

1)4 ti

4.7.„ -- +J

f - belirtme

yemekten az bir şey yedik — sayrı, A:Ilten bir yudum içti —

P

1

fi

g - açıklama

satın aldığım ız kurmay ı yedik — ziyaret ettiğimiz şehirlerin adlarını yazdık—

ss

Ll.51

e.

1;_,,,3

.1 .1

h - parça o çiçek, yeryüzünün çe şitli ülkelerinde biter (yeti şir) —

kia.; 1 4(7 '

*-7P4

)

* *-

4

" ••

(L113

i - ayrıntı, tafsil fabrika 5 kallıdır j

-

,:r4

iki nesneyi ayırdetmek için:

hoca, çalışkan' tem belden ayırdeder —

CJA

-7*)

k - yeğleme, kar şılaştırma •

-•

‘.› j-,.-U3 tâcir,meudanhvl

ıklıdır 1 - olumsuzlu ğu pekiştirme:

1,_,

zâlimlerin hiç yardımcıları yoktur — jk-„a:r

4

( Yv. I '0',7 m - geçişlilik için:

arkış (kervan) şehre yaklaştı —

" Z.1...A.;214

7 - J öntakısmın kullanıldığı başlıca anlamlar: 201

a – sahiplik — Göklerde ve Yerde ne varsa Allah' ındır —

\,-S ı L51

L''9

o '

birçok kitab ınız var — iki kardeş i var —

F

Ti

43

b – lehde olma, yarar anlam ına müslüman, müslümanlar ın hak ve i ıntiyazIarı ndan yararlanır, müslümanların uğradığı zarardan da etkilenir 4.,İP

e' hâkim, suçsuz lehine karar verdi —

e – sebep, gaye arkadaşı m ızı ziyaret için hastaneye gittik —

d – izin öğrenciler Milli Kütüphanede okuyabilirler— e

—

A—r

I k--'5U213

özgüliik

biz Allah' ın kullarlyız Iyi netice muttakileredir —

f

.

9 e

•

geçişlilik için

dersi anlayışı m. be'deniyorum

e 5

ı

.9

.9

8e – - e yedek, tâ ki öntak ısmın kullanıldığı başlıca anlam "biti ş", "

sona eri ş"tir. Bu, zaman ve mekân anlarrilar ım kapsar.

202

a

-

zamanda biti ş :

geceleyin saat üçedek uyan ık kaldık —

t; ),-, -

(kadir gecesi) tan atanadek sehimettir —

Lilo.. L9- -,- L5A (o

b

-

mekanda biti ş :

yolcu, limana kadar ko ştu

—

9 - j öntakısının kullanıldığı başlıca a ıılanılar:

a

-

benzetme için

Dünya top gibidir -

—

,

$ )...‹,:J CS-

tafsil için

Türkiye'de, elma, portakal ve incir gibi birçok meyve vard ır —

'AS t,Sy L.!.;

olur ki, baz ı , nice öntakısmın kullandışları :

10 -

a

alışılmamış bir işin olabilece ği anlamına

olur ki aydtn, ülkesinin gerçeklerini bilmez —

b

-

$.! —

1%

5,.

L

43 "'

Lp

çokluk

Allah yolunda yolunda nice mücahit şehit olmu ştur —

ıı

cud

veya

, (-}"="'""

"Lfr-LL

_ „-"t-?"--4 `".."«)

denberi. Kullan ılışları :

erginlik gününden . beri namaz gerektir

3 ,e !

203

üç gündür yağmur yağmach —

Alıştırma — Bildi ğiniz çekim harflerini birer ciimlede kullan ınız. 92 — And Harfleri —

;:11

, Arap ç ada, and için ba şlıca üç harf kullan ılır:

Bu harfler, önüne geldikleri ismi macrür kdarlar: Kur'an hakkıyç ın —

jj1,2j b Allah'a andolsun — .1"L31, ,i . •

Andolsun Güne şe ve ışığına, andolsun ardından gelmekte olan Aya, andolsun Onu ortaya koyan Gündüze, andolsun Onu bürüyen Geceye, andolsun Göğe ve Onu Kurana, andolsun Yere ve Onu Yayana, andolsun Nefse ve Onu Yaradana, sonra da Ona iyilik ve kötülük yetene ği verene ki nefsini araan onmuştur, Onu kötülüklere gömene ise yaz ık olmu ştur. ,,:„} ise, yalnız Allah (C.C.) adına andiçairken kullan ılır: Allaha andolsun

Anddan sonra gelen eiimIeye an da k a r ş ilik :

L)

204

.;JI L..)1

And'ın cevab ı, olumlu bir isim ciimlesi ise, başına, pekiştirme için , J veya Ls, yahut ikisi birden gelir:

(t-

.

N/

Kararıp ortalığı bürüdüğünde Geceye andolsun, aç ılıp aydınlattığında Gündüze andolsun, eri ve di ş iyi Yaradana andolsun, muhakkak ki çait şmalartn ız çeşitlidir. •-•

(t Ku şluğa andolsun. . . Doğrusu Ahiret senin için Dünyiidan daha iyidir.

•

(

/ :C..1;11

Doğurana ve doğurduğuna andolsun ki insanı zorluklara katlanacak şekilde yarattık. Anda cevap olan cümle, fiil c ii m 1 e s i olursa; fiil, geçmi ş zaman kipinde ve olumluysa, ba şında peki ştirme için 9,1:2 bulunur:

°-C,ü

a.L11 ..- • ( -

?. '3 1-J

• -• • -"

3

-

öjj, )

Andolsun Tin ve Zeytiin adli yerlere, andolsun Sina da ğına, andolsun bu güvenli Mekke şehrine ki Biz insan ı en güzel şekilde yarattık . . fiil, geniş zaman kipinde ve olumlu ise, sonuna peki ştirme Minn eklenir: Allaha andolsun, mutlaka iyilik edece ğiz —

UYANLAR – İ erabda ba ğımsız olmayıp daha önce gelen kelimenin i'rab ına uyan 205

kelimelere uyanlar:

C:-'

denir. Uyan

kelime kümeleri-

nin başlıcaları sıfat, tekid, bedel ve at ıftır. Sırayla inceleyelim: 93 – Sıfat Sıfat, uydu ğu ismi niteler. S ıfata, nitelediği veya 4.:_„*.:,J1 , isme de Lft,„„,...fr....1 I veya denir. S ıfat, mavsüfuna her bak ımdan uyar: a – erlik, dişilik bakımından:

terbiyeli bir çocuk

v ama

3

-

terbiyeli bir k ız

b – belirlilik, belirsizlik bak ımından: terbiyeli çocuk — terbiyeli kız — e – teklik, ikilik, çokluk bakımından: terbiyeli iki çocuk terbiyeli iki k ız

d – i`rab bakımından: terbiyeli iki çocuk geldi terbiyeli iki k ız geldi terbiyeli iki çocuğ u gördüm terbiyeli iki k ız ı gördük terbiyeli çocuklar ı beğendiniz terbiyeli k ızları ö'ğ clüler 206

3

-

Niteledi ği isme her bakımdan uyan böyle s ıfata gerçek s ı f a ,JY denir. Bir de dolayl ı s ı fat vard ır ki, harekesi - -kendinden önceki isme uyar, ancak, kendisi o ismi de ğil, kendinden sonra gelen ismi niteler:

zeki çocuk yola ç ıktı

fi

.141

-

..x3,9J4

cümlesinde L.45,.:01 gerçek s ıfatt ı r

kardeş i zeki çocuk yola ç ıktı cümlesinde ise,

fi

jj4

-

Ş W4 dolaylı sıfatt ır, kendinden sonraki p j I ismini

nitelemektedir. Ayn ı şekilde:

çerçevesi güzel bir resim satın aldım — kapağı ye şil bir kitap gördük— cümlelerindeki

-

ve

)

fi

„

1,b5- L la

T4 sıfatlar ı da dolaylı sıfat (1

)

tı r. Sıfat, tek kelime oldu ğu gibi, cümle veya ciirıdecik de olabilir:

oğlunu döğen bir adam gördük

5

kafeste bir arslan gördük — gibi. Alıştırmalar Şu ciimlelerdeki s ıfatların çe şitlerini

',xıj — 01—,f4 c.);•Ç) —

t. LT

207

94 - Pekiiştirıne Uyduğu, ba ğlı olduğu kelimenin anlamını pekiştiren, anlamdaki kapabl ığı gideren söze _LStd1 denir. Peki ştirme, ya ismin, fiilin, har.. fM, hatta climienin tekrar ı ile olur ki buna sözlü peki ş tirmedenir: Arslan geliyor Arslan yazd ım, ona yazd ım yalan söyleme katil odur o

PUL,..4

L

veya birtak ım kelimeler kullanılarak yap ılır ki bu çeşidine m ânevi I) eki ş tirme

J °

..k„5"."',.:D denir. Manevi pekiştirme ba şlıca ş u

kelimelerle yap ılır:

C:15-

5L5-

Lrjo:J1

Birer misalle görelim: onunla Sultan kendisi konu ştu —

9

,

Fatmanın kendi reddetti

9 o

arkadaşların hepsini selâmlarlımkitab ı n hepsini okudum —

51L5- ve

CL° 1.5- sözleri, er ve di şi ikiliği içindir: (erkek)

CjJ.5..5" hastaların ikisi de geldi (hanım)

208

LA,1:::15-

•

- •

•

(erkek)

t;

• _LP

hastaları n ikisini de ziyaret ettik (hanın) k,. • s""

j1,1 U ° ..t:„c.

Alıştırmalar şu cümlelerdeki pekiştirmeleri ve çe şitlerini belirtiniz:

— J 1122

Le

— Ur-

—

95 - Bedel — Bedel, kendinden önce gelen isme i`rab bakımından uyan bir isimdir: arkadaşın Veli seni sordu —

o

Kâtip Hasana rastladık —

L—SL<JI

JO.

kardeş in Mahmâdu selâmladık — `I

cürnlelerindeki altlar ı çizdi isimler bedel dir, i`ralı bakımından kendilerinden önce gelen isimlere uymu şlardır. Bedelin önüne gelen isimlere o -4

bedele

denir. Böyle, mubdelun minh'e e şit, ona tamamen uygun '5`j -„ı:, denir. Demek ki, ve

,.

isim-

lerinin herbiri, mut a b ı k b e d el dir. •

kitab ın yarısını okudum —

J —§

-

o

,3 t-- o

-3

6e...A

kitab ın kabın', beğendi

ss-

9

-

...

va

J ...0

209

ciinilelerindeki altları çizili kelimeler de b e d el dir, i'rabda o O , o .. lerine uymaktadırlar, ancak, bu bedeller, k:, j ,_L„ , lerinin hepsi de.. - -0 ğil, bir parças ıdırlar. Böyle bedele k_s L)... . ,),2.,_,! j - _k_, denir, so.4-; . nunda, ,„...° ,.. 'Lj"...i::::, e dönen bir zamir bulunur. Bir de 'üçüncü çe şit b e d e 1 vard ır ki 4_:° _., '',J...L, e mutabık da değildir, ondan bir parça da de ğildir, ancak in kapsam ına girer, bunun için de

JN I j.k, diye adland ırıhr:

A

kardeş inin okuyu ş unu beğendim

s- ji

•

Hocam ız anlanşIn ı severiz —

Görüldüğü üzere kap s a m bedeli "ft

j j-„L;

( 1ft

in i`rabına uyar ve sonunda,

) de

e dönen bir za-

mir bulunur. Alıştırmalar Şu cümlelerdeki bedelleri ve çe ş itlerini belirtiniz:

- 1r5,

° _

fij.0

-

96

-

Bağ — I

Cümle içinde, ismi isme veya zamire, fiili fiile ba ğlama ğa denir. Ba ğ olarak kullanılan harflere ba ğ harfleri

e

Li4

J

.9

J

r

denir, şunlardır: ° • __C5

.

•Si - _ -

L

ı

•

Bu atf harflerinden sonra gelen kelimeye ise Z„:1,:c. );_:,;12:A:<„:3 -1 denir. 210

°

— J

önce gelen kelimeye

Hoca ve öğrenciler oturdular — 3

ciimlesin d .

‘

-7 -

,•

kelimesi ise

dir, ma`tuf, ma`tüfun aleyhe, hereke ba-

. kımından tamamen uyar:

4:Js L:9j,lıp.i.4 Zeyd ve Halil kalkt ı — Zeydi ve Halili gördük — Zeyde ve Halile u ğradık—

L; „

Ma`taf ve ma`tüfun aleyhin her ikisi de fil ise, zamanlar ı aynı olur, yani, mdtaf, ma`tüfun aleyhe zaman bak ımından da uyar: O yarattı ve şekil verdi

1. 1

(Y I Allah ın rızk ından yiyin, için— (

> $ 1":

/

)

Rabbin, dilediğini yaratır ve seçer — ( "1/1

Li.4> (, ;i5 1

)

harfleri: a

i l L...J'

Ma`tüf ve mdtiifun aleyh arasında bir ortak yönü an-

latır, sıra bildi ı mez, yani ma:t«, ma`tafun aleyb'den sonra gelebilece ği gibi, önce de gelebilir: 3,:.): 3L-JSI4 Ç... , 1.4 ata ve oğul öldü { ,,, '7.--1.4 ‘-:., h i 3,:y 211

Halid ve Ali geldi

j ''' .-kil,;. L;;-1 -111.,:. j ‘..91.-... L.;,1

ı

Müslüman araplar Eınevi ve Abbâsi devletlerini kurdular ,...J .),J4 ik;1

ı

;Li .32

L:g harfi ise, ba ğ olarak kullamld ığında, ma`tuf ve ma`tüfun

h

aleyh aras ındaki ortak bir yanla birlikte, s ıra da bildirir; demek ki, ma`tüfun aleyh den önce, ma`tfıf ise den sonra gelir:

kardeşine rastladım ve seni sordum - -2„1::p AJJ müdür ve öğretmenler oturdu — polis, husul buldu ve tevkif

116:-

,

.-Lfiri

etti

kullamldığında, ına`tilfım aleylıle ıria`tüf aras ında ardardal ık bulunduğu, araya uzun bir zaman ın girmediği görülüyor. e-

75

ise, yine sıra bildirir, js den aynl ığı, ma`tüfun aleyh

ile ma`tüf aras ına zaman girmi ş olduğunu anlatmas ı dır:

ata kız ıp oğlunu döğdü, sonra pişman oldu—

6.) ..r_4_' •

Birinci Selim Sultan oldu, sonra da Kanani Süleyman —

bahar, sonra da yaz gelir — • 9,

e

e-J

-)

( t I 212

Ls ;

Sizi yaradan, sonra rızıklandı ran, sonra öldüren daha sonra da dirilten Allah'tır. o 9 9

;L41.4.JJ

(si \

r;

0

9

o 9 ... <9

9

17: J

J

- e

ı>

.CQ

I

•

De ki : "Sizi Allah diriltir, sonra öldürür, sonra ş üphe götürmez Kıyâmet Günü'ne toplar."

d - ":5 71 "yahut" demektir, tereddüt veya seçme bildirir: bir kitap yahut defter satın aldım

t».s'

—

Hasana veya Abdullaha rastladık

İ L. .1 vv l,,oll1; 4515. 1

onu kurş un veya b ıçakla öldürdüler — e-

"yoksa" anlamına gelir, bir i şin, bir nesnenin belirtilme-

sini istemek için kullanılır: uykuda m ısın, yoksa uyan ık m ısın? — Aliyi mi gördün, yoksa Halidi mi? —

f

- L,, t

1.,


11".

1t _,;

I

°

tekrarlanarak kullan ılır "ya ...ya" anlamını verir:

ya Hasan ya Salih — size ya İbrahim ya Ismail yazdı—

I

••

g

-

••

•

"bile" anlamına ba ğ olarak kullanılır:

ihtilcilciler, başkanlarına varıncaya kadar, hepsi öldürüldü — o9

9

r

(.9>-

h - 'y olumsuzluk anlatır, ma`tiifun, ma`tisıfun aleybin i şine katılmadığını belirtir: elma yedik, armut değil — 213

o —

bildirir, "öyle

olumsuzluk anlatır, vazgeçme

değil, böyle", "fakat", "hiç olmazsa", "bildkis" gibi anlamlara gelir:

t

Selimi gördüm, hay ır Hasan', — • bir kütüphaneye, hayır bir kitapç ıya git, o kitab ı ara

.3

j„„,

.9_5.

1 .•

„ ;kr_

fakat, ancak anlamına gelir: Hoca bulunmadı fakat yardımc ısı (bulundu) —

9 3

5

Hasan gitmedi fakat Ahmet gitti —

Not: Ma`tüf macrar ise, ındtüfun aleyhteki çekim harfi veya tamamlayan ın tekrar ı gerekir: Aliyi ve Abdullak ı seldmladtk

‘1,3A

JP.

Halidin ve senin kardeş ini gördük —

Akştırmalar şu cümleleri tamamlay ınız:

-

.

J L..251 ...

.

•

ÇÇJ

2„C»,s- 4°:; i -

CÜMLELER —

— 3 e

Bir dili iyi bilmek, cümle yapısını iyi bilmek demektir. Bir dildeki cümle yap ısı, cümledeki ögelerin s ıralanışı, o dili konu şan milletin ruhi yapısını, düşünce düzenini gösteren en önemli belgedir. K ısacası, bir 214

milletin, dili, dilinin y a p ı s ı , o milletin ruh ve düşünce dokusunun aynasıdır. Bunun içindir ki, bir dili ö ğrenen kişi, bir bakıma, o dille söyle şen milletin ruh yap ısıyla, varliklara bakma, olaylar ı de ğerlendirme t a r z ı yla temasa gelmi ş ve az çok etkilenmi ş olur. Onun için, ana dilinin yapısını, dilbilgisini bilmeden ba şka bir dil ö ğrenen ki şi de, kendi dilini, başka milletten birinin konu ştuğu gibi konuşur, deyim yerindeyse, anadilini, yabancı gibi kullanır. Şimdi, arapçadaki cümle yap ısını inceleyelim: Hemen her dilde olmas ı tabii bir durum olduğu üzere, arapça cümle de, yap ı bakımından iki türliidür: a – basit cümle :

b

" 7 L...4:71

bileşik cümle :

sırayla görelim: 97 – Basit Cümle – Basit Cümle, bir yargıyı, görüşü, iste ği, olguyu aç ık olarak anlatan, ögelerinin herbiri tek bir sözden yap ılmış olan cümledir:

öğrenci okumay ı ögrendi — çok konu şma —

°

Basit cümle, fil cümlesi veya isim cümlesi olur. Bilindi ği gibi, cümle fülle ba şlarsa fil cümlesi olur:

yel kap ıy ı açtı —

°

çocuk sineği öldürdü — Cümle, isimle ba şlarsa isim cümlesi olur:

bilgi faydalıdır

L.

-

I-

Güneş aydinlatıcıdır — Basit Cümlelerin Ba ğlanışı Basit cümleler, birbirine atf edât ı ile bağlanır. Kullanılacak ba ğlar, anlama göre de ğişir: 215

a - Yalnızca birtakım olaylar s ıralanıyorsa, bu olayları anlatan basit cümleleri birbirine ba ğlamakta umumiyetle

kullanılır:

e:L...J

Lsji

Gerçek müslüman do ğru söyler, yalan söylemez, Allahtan korkar ve kullardan korkmaz. - Birbiri ardınca hızla olan olaylar ı anlatan basit cümleleri bağlamakta umumiyetle 4.ti kullan ılır:

rastladım, - iw tokalaştık, konu ştuk. arkadaşıma

•

e - Ardarda olan, aralar ında kısa da olsa bir zaman fas ılası bulunan olayları anlatan basit cümleler, birbirine umumiyetle

tc& ile

bağlamr: adam düş gördü, sonra uyandt —

d - Netice, sehebe, umumiyetle s ile ba ğlanır:

çocuk dü ştü, bir ayağı k ırıldı —

-

c3*-; ' :W1 -t; "; '"

4-5-L>" 1 C-

98 - Bileşik Cümle Bileşik Cümle de iki bölüme ayr ılır:

a - bileşik fil cümlesi: h - bile şik isim cii ınlesi:

"

" ";..

V> 1 "21:

sırayla inceleyelim:

a - Bileşik fail cümlesinde temel cümle fiil cümlesidir, bu temel cümleye bir veya birkaç cümle ba ğlanır:

meydanda oynayan bir çocuk gördüm — 216

9

e

ise, nesneyi

dir,

Burada esas cümle, °I)k;'..,a,

marülun bihi) nitelemekte, onun durumunu bildirmektedir. Esas cümleye, birden fazla cümle de ba ğlanabilir:

, o ki_

b os—

r

Subay, kendilerinde hiç silCıll bulunmayan askerlere, düşmana yaklaşmalarını buyurdu. b - Bileşik isim cümlesinde esas, isim eümlesidir, bir veya daha çok cümle bu esas cümleye ba ğlanır: w

•••

'423

Doğruluk, insana her durumda yarayan bir dosttur.

99 - Cümlede bir öge olarak bulunan cümleler o

e

A—PLiV

:):4

(

Ciimlede bir öge, tek kelimeden ibaret oldu ğu gibi, bir ciimleden meydana gelmiş de olabilir: a-

Cümleden Meydana Geli şi: 3k,..c.Li

9 ... o

9

J

0

•-

1

Bir cümlenin Will, tek kelime oldu ğu gibi, fiil veya isim ciimIesi de olabilir: öğrenci bir sayfa kitap okudu —

° •

cümlesinde fdil, tek kelimedir: s .. Seni tam s ıhhatte gör- .,-; . mı .... -• mek beni sevindirir — ...4—&—'42i --L-1 L•41ç. ..

9 ,

e ..-

‘9' ..--r—J-

-)1 4

cümlesinde Wil, fiil ciimlesidir: :1!,,,,,:,,J4 '' - 4 Lis. --.31 J 1 * ,...)-1 Binlerce dinarın olduğunu öğrendim —

cümlesinde ise

isim cümlesidir:

ı

..,kJ4 •

4

ss • ... 217

b - Sözde

Ciimleden Meydana Gelişi j•••

1;2iL ı U 5:,:nj •

Sözde Fil de, fil veya isim eümlesinden ibaret olabilir: caddelerde dolaşılmas ı yasak edildi-

_ -

gencin zeki oldu ğu görüldü —

J;2.5-)

gibi... e

-

Nesnenin (maffılun

Ciimleden Meydana Geli şi J

j-14..-10.«..4

âlvl

Cümleler, nesne olarak bulunabilir. Fil cümlesinin, nesne olarak bulunması için ba şında *c_ş) bulunması, isim eümlesinin nesne olarak kullanılması için de ba şında W j 4 gelmesi ş artt ır: ,

pencereleri açmak istiyoruz — onların dostlarım ız olduğunu öğrendik — d

-

, ■,""'

'''

C;

o

I*

-

Mubteda Olarak Kullanılan Cümle:

Mubteda, tek kelimeden meydana geldi ği gibi, fiil veya isim eihnIesinden de meydana gelebilir: kitabı okuman sana daha faydalıdır

- C:L_e tj —1

bana göre, Cahid hita- s bette arkadaş larını geçecek —

o

o fi-L.:_s _ •

S l ".

•

• e

-

Haber Olarak Kullanılan Cümle:

Haber de, fiil veya isim cümlesinden meydana gelebilir: ateş suyu ısıtır —

fi

ınü'rninirt faziletleri çoktur — 218

s s:7 -

LtC.L.•

-

•

f - Sıfat Olarak Kullanılan Cümle: Cümle, belirsiz

fi;-_,J4j1

bir ismin silah olarak bulunabilir, fiil veya

isim cümlesi olmas ı farketmez: büyük hocalardan birinin yazd ığı bir kitap satın aldık —

, a.a: ~I t C2.5' .

C-..•;..› cümlesinde tS isminden sonra gelen fiil cümlesi, tLs ismini nitelemektedir, bu ismin s ıfat ıdır. mü'minler, altlarından irmaklar akan cennetlere girer

cümlesinde de

3

.3o

J

et

L:7".4

j

isminden sonra gelen cümle, bu ismin s ıfatıdır. _

geni ş avlulu bir

Jo

o••

mektep gördük — cümlesinde,

isminden sonra gelen isim cümlesi,

isminin sıfatı durumundadır.

g Harin Cümleden Meydana Geli şi: Fiil veya isim cümlesi, esas cümle içinde hal olarak bulunabilir: öğrenci dersini gece yarısı bitirdi —

s

(ja,y2_;

d —.N

sayrı aç olarak uyudu —

U2i1

Lrok>4 rli

h - Mustesna' ınn Cümleden Meydana Geli şi: .0

3

, r .1,—.91-9 I j3

Fiil veya isim cümlesi, mustesna olarak kullan ılabilir: zarif ki şi, ancak sorulduğunI da başkasının söZüne kar ışır. -

k:-1

J

-.0 9 o -

219

Ordu bozuldu, ancak s — ait211 başbuğ direnmekte —

ı 34°

.

100 – Şart Cümlesi — Şart için kullan ılan başlıca edatlar şunlardır:

—9o

Bu edatlardan ba şka, şart anlatan iki harf vard ır: C,. °

°,:)

Ş art cümlesi, ş art edatlarmdan biriyle ba şlar, iki bölümden kuruludur. İlk bölüme ş a r t, ikinci bölüme kar şı l ı k (ceza veya cevâb) denir. Ikinci bölüm (ceza), ilk bölümün anlam ını tamamlar:

çalışırsan başarırsın

—

o cümlesinde şart edatı 4".) 1 ,

ş art, °

ise karşılık (cezCr) t ır.

Şart ve Karşılığın Çeşitleri Şart ve karşılık, başlıca şu şekillerde olabilir: a – Şart ve karşılığın ikisi de fiil cümlesi olur: doğru söyleyen kazan ır bana yazarsan, sanayazan yazanın —

,

I

1

101 – hirazi Cümle — hirazi Cümle, bir cümlenin iigeleri veya birbirine bağlı iki cümle arasında bulunur:

ctıb

, W

L

p

L9s, —

Günde iki sayfa okursan -ki bu sana güç değildir-, kitabı iki ay içinde bitirirsin.

eiimlesinde 220

i`tirazi eiiraledir.

1 02 - Açıklama Cümlesi — .

Müphem bir manay ı açıklayan veya ayr ıntılarını belirten cümleye açıklama cümlesi: Jz".,

ja

4

1 denir. Açıklama cümlesinin

A

c • , (veya zy kökünden bir kelime) D

başında umumiyetle bulunur:

ro-ki

Q...0

İnsanlar insanlar içindir : ydni bir kısmı ötekine hizmet eder. - Ş art veya karşılık, isim cümlesi olur: kitab ı okusayd ı , anlar& — 1 çocuk kapıy ı k ırarsa, güçlüdür (güçlü demektir)— (S-9 j

)')

r5 `I Y I .,1 -

„

_1

5 1""'"`" :J

c - Kar şılık (ceza), cümlesinin fiili, umumiyetle şart cümlesinin fiilinin- kipinde (s ıygasında) olur: ko şarsan yorulursun ko şarsan yorulursun d - Karşılık (ceza, cevap) cümlesi, şart cümlesi mazi veya muzari 'lale ba şlamış olsa bile, buyruk olabilir: ona rastlarsan selâm söyle — o kitab ı bulursan, satı n al

-o o -

C.> I dj,£) (

(..3 I

Şartla Karşılığın Bağlanışı Kar şılık cümlesi, şu durumlarda, şart cümlesine do ğrudan doğruya, yasıtasız ba ğlanır: ile başlayan ş art cümlesinin kar şılığında (cevabı/Ida), umumiyetle anlamı berkitmek peki ştirmek için -"" bulunur.

221

a-

Karşılık cümlesi, geçmiş zaman fiiliyle ba şlanuşsa: .

okuyan anlar —

--

I ,J

müslümanlara yardı m 4.ül o edene Allah yard ım eder —

42.:,

• 4...L.1.1 J-4-;

b - Kar şılık cümlesi, geni ş zaman fiiliyle ba şlamışsa: incelersen ö'grenirsin —

L»,

Kar şılık cümlesi, ş art cümlesine, şu durumlarda do ğrudan do ğruya, değil, ,:e ile ba ğlanır: a - Kar şılık cümlesi, geni ş veya geçmi ş zaman fiiliyle ba şlar ve önünde (nefy için) ••J harflerinden biri bulunursa:

.. (1 İ

51/4:. 12.

• -, Lı--4

a.0

• • •

)

Allah ın koydu ğu hadleri kim aşarsa, kendine yazık etmi ş olur. tembellik edersen basaramazs ı n — yalan söylersen sana inanmayacaklar

1

konusursan yalan söyleme —

b

•

Karşılık (cez,ei, cev ılb) cümlesi, buyruk ise:

e - Kar şılık, isim cümlesi olursa:

kitapçıya gidersen, ona resimli kitab ı sor — bu meseleyi çözerL9 5 sen, zekisin demektir— .„

222

•

3

.L1+•*ji

.

Ci

a:ub

3

d - Karşılık cümlesi, donmu ş (eamid, çekilmeyen) fiillerden biriyle başlarsa:

bir aç, ekmek parçası çalarsa, ona ayıp değildir —

• , `.j-1

— ja":" •

f A.. L

- P 9.0 L>:-

.9 Jk_h_ŞL

(.5

L.”:..4:9, 4_9

O, Halidin öz kardeşidir : yani atası ~din atan, anası da Hâlidin anasıdır. I de aç ıklama için kullanılır, ancak, ,3

. ın apklama görevinde bu-

lunması, yâni tefşir edatı olması için, kendinden sonra gelen fil, buyruk (emir) kipinde olmal ıdır:

şbuğ, "saldırın" diye i şaret etti — »Isa'ya, "değneğini , denize vur"diye vahyettik—

1 .9

e

Ba

Lid!

:1.9' 4

• • -1

_104' L)

L..4"...r

-•-• )

Onlann, -diişmanların demek istiyorum- saf ba ğlamış , savaşa hazır olduğ unu gördük.

o0o

223