Anonymi Monophysitae Theosophia: An Attempt at Reconstruction

SUPPLEMENTS TO

VIGILIAE CHRISTIANAE Formerly Philosophia Patrum TEXTS AND STUDIES OF EARLY CHRISTIAN LIFE AND LANGUAGE EDITORS J. DEN BOEIT- R. VAN DEN BROEK- W.L. PETERSEN D.T. RUNIA-J.C.M. VANWINDEN

VOLUME LVI

ANONYM! MONOPHYSITAE

THEOSOPHIA AN ATTEMPT AT RECONSTRUCTION

BY

PIER FRANCO BEATRICE

BRILL LEIDEN ·BOSTON· KOLN 2001

This book is printed on acid-free paper.

Library of Congress Cataloging-in-Publica tion Data Anonymi Monophysitae theosophia : an attempt at reconstruction I [compiled and edited by] Pier Franco Beatrice. p. em.- (Supplements to Vigiliae Christianae, ISSN 0920-623X; v. 56) English and Greek. Includes bibliographical references and index. ISBN 9004117989 (alk. paper) 1. Christianity and other religions-Early works to I 800. 2. Paganism-Early works to 1800. 3. Theology-Early works to 1800. I. Beatrice, Pier Franco, 1948- II. Series. PA4451 .T49 2001 230'.16-dc21

2001025788 CIP

Die Deutsche Bibliothek- CIP-Einheitsaufnalu ne Beatrice, Pier Franco : Anonymi monophysitae Theosophia : an attempt at reconstruction I by Pier Franco Beatrice. - Lei den ; Boston ; Koln : Brill, 2001 (Supplements to Vigi1iae Christianae; Vol. 56) ISBN 90-04-ll 798-9

ISSN 0920-623X ISBN 90 04 11 798 9

©Copyright 2001 ~ Koninklijke Brill nv, Leiden, The Netherlands All rights reserved. No part qfthis publication mqy be reproduced, translated, stored in a retrieval ~stem, or transmitted in any form or~ any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior written permission from the publisher. Authorization to photocopy items for internal or personal use is granted ~ Brill provided that the appropriatefies are paid directfy to The Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Suite 910 Danvers MA 01923, USA. Fees are sullject to change. PRINTED IN THE NETHERLANDS

Paulae uxon carissimae

CONTENTS

Foreword and acknowledgments ..........................................

IX

Introduction .. ....... .. .......... ....... ..... .. .. .. .... .. .... ...... ... ........ ........ .. x1 1. From Steuchus to Erbse ....... .. .. ........... .............. .. ...... X1 2. The reasons and criteria for this new edition ........ XIV 3. The apologetic project of the '77zeosophy' .................. xx 4. The presence of Porphyry in the '77zeosophy' ............ xxv 5. Paganism and Judaism in the '77zeosophy' .................. xxx 6. The '77zeosophy' and Manicheism .......... .. .................. xxxm 7. A monophysite work .... .. ............................ ................ xxxiv 8. A millenarian work ...... .......................... .. .................. xxxVIn 9. The date and place of composition .......................... xl 10. The author and his cultural background ................ xlii 11. Severus of Antioch? ..... ..... .. . .. ... ... .. .. ... .... .... .. .... .. .. ..... . xlv 12. Manuscripts and editions ............... ... ........ .................. 1 13. This edition ........ ........................... .. ......... .................. lix Select Bibliography .. ........ .. .... ..... ..... ... .. .. ........ ... .. .... ..... ......... Nomina philologorum in apparatu laudatorum .......... .... Conspectus siglorum codicum adhibitorum ............ .. ...... Compendia ........... ...................................... .................. .....

lxi lxix lxx lxxii

Text ........................................................................................ 'E7tt'tOJ.LlJ .......... ........................... .... ..................... .. .............. E>EO:EOOIA ............................................•............................. flpOOlJ.LlOV ..........................................•................................. Bt~A.iov a'. XpTlcrJ.Lol. trov 'EllTlVtKrov 8erov .................•.•..•... Bt~A.iov W. E>eoA.oyia.t trov 1ta.p' "Ell11m Ka.l. Aiyu7t-ciot~ cro~prov ..... ... ...•.....•............... ... .................. Bt~A.iov y'. XpTlGJ.LOl trov rt~ullrov ................ .............•........ Fragm. A ..........................................................................

1 3 5 7 9 29 44 44

Fragm. B ..........................................................................

62

Bt~A.iov B'. Xp-fJcret~

·ycrtacr7tou ....................•..•.....••....••.•..... XpovtKov ...............•...................•.............................•.••.•.......

73

75

Vlll

CONTENTS

Indices 135 Index locorum Sacrae Scripturae ......................................... . 137 Index fontium in textu laudatorum .................................... .. 000

FOREWORD AND ACKNOWLEDGMENTS

I first encountered the Theosophy in 1989, during my many years of research into Porphyry's treatise against the Christians. 1 The Theosoplfy is a text that is difficult to interpret, and rarely receives much attention from scholars. It attracted my curiosity right from the start, stimulating me to investigate the philological aspects and contents, in a work that has proven satisfYing, though there have been moments of fatigue and discouragement. A number of indispensable preparatory contributions, to which I refer the reader for further analysis, and the results of which are exploited here, were presented and discussed on the occasion of various international conferences: the 1Oth Congress of the North American Patristics Society in Chicago in 1994; the 3rd Meeting of the International Society for the Classical Tradition in Boston in 1995; again in 1995 the Congress on the Christian apocryphal literature in Lausanne and Geneva, and the 12th Conference on Patristic Studies in Oxford; in 1996 the Congress on the Christian Apologists and Greek culture at the Institut Catholique of Paris; in 1997 at the Belgian Academy of Rome the Congress on the religious syncretisms of the ancient Mediterranean world; and finally, both in 1999, the 13th Patristic Conference of Oxford and the 11th International Congress of Classical Studies at Kavala (Greece). I have grateful memories of all the people with whom I exchanged opinions on those occasions and from whom I received precious advice and suggestions. To all I express my sincere, unconditioned thanks. I also wish to express my gratitude to the scientific Institutions which facilitated my research, generously providing me with manuscripts, microfilms and all the necessary bibliographic material: St. Mark's Library in Venice; the Biblioteca Estense in l\.1odena; the Vatican Library; the Pontifical Institute of Oriental Studies in Rome; the Bayerische Staatsbibliothek in Munich; the UniversiHitsbibliothek in Tiibingen; the Bibliotheque Nationale of Paris; the Greek section of the lnstitut de Recherche et d'Histoire des Textes again in Paris. 1 The complete list of my publications on the subject can be found in P.F. Beatrice, "Porphyrius", in TRE XXVII (1997), pp. 54-59.

X

FOREWORD AND ACKNOWLEDGMENTS

I have had the opportunity to enlarge and deepen my knowledge of Greek religion and philosophy thanks to the long and fruitful collaboration with the "Mentor" project of the "Centre d'Histoire des Religions" of Liege University. The positive conclusion of my research was made possible thanks to the generous hospitality of the Theology Department of Boston College, where I spent the whole, unforgettable academic year 1998/99 as joseph Professor of Patristic Theology. Finally, my warm thanks go to the members of the Editorial Board of the series "Supplements to Vigiliae Christianae", who have done me the honour of accepting this manuscript, and to Mr. Theo Joppe, Ms. Julie Plokker and Mr. Pim Rietbroek of the publishing house Brill, whose kind cooperation and support through the publication process have been very helpful. Let benevolent readers judge the quality of the work. For the moment I assume full responsibility for any gaps or errors that there might be. I am perfectly aware that, in publishing a critical edition of this text, I am treading new ground, with the inevitable risks that this involves. The reconstruction of the Theosophy has been in fact no easier a task than that attempted hitherto for other works of classical Antiquity which have been lost, such as Aristotle's Protrepticu?or Porphyry's Philosophy from Oracles. 3 I hope that other scholars will manage to do a better job in the future, also thanks to this present effort! Padua, June 29, 2000 feast of the Apostles Peter and Paul

2 One can find a well-informed presentation of the relevant problems in A.-H. Chroust, Aristotle. New light on his lifo and on some of his lost works, vol. II: Observations on some of Aristotle's lost works, London, 1973, pp. 86-104 and 332-345: "A Brief Account of the Reconstruction of Aristotle's Protrepticus". 3 See G. Wolff, Porphyrii de philosophia ex oraculis haurienda librorum reliquiae, Berlin, 1856. This old and precious book was reprinted at Hildesheim in 1962, but no one has dared so far to publish a new edition. On this question see P.F. Beatrice, "Towards a New Edition of Porphyry's Fragments against the Christians", in !OOIH! MAIHTOPE!. "Chercheurs de sagessl'. Hommage aJean Pepin (Etudes AugustiniennesSerie Antiquite, 131), Paris, 1992, pp. 347-355.

INTRODUCTION

1. From Steuchus to Erbse The incomplete text of the Theosophy has come down to us by utter chance. One fragment after another, it has gradually come to light, taking shape thanks to a series of fortuitous discoveries of individual passages handed down by several manuscripts kept in a number of libraries in Europe. Certain oracles we now read in the Theosopl!'Y were quoted as long ago as the sixteenth century by the Italian humanist and bishop, Augustinus Steuchus, in his De perenni philosophia. 1 We do not know, however, which manuscripts he used; the variant readings he adopted are in any case of the highest interest. In particular, he quoted the following oracles: I,2 in III, 15; I, 4+ 18 in III, 16; I,5 (just a few lines) in II,l9 and III,l7; 1,15, 16 and 22 in III,l7; 1,24+26 in III,14; I,39 in III,l6. However, the modern history of the scientific reconstruction of the Theosopl!Y really only begins with the Supplement a l'Anthologie grecque by the French scholar N. Piccolos, who was the first to publish twelve oracles 'EK: 'til£ eeocro
This work was published for the first time in Lyons in 1540. N. Piccolos, Suppliment a l'Anthologie grecque, Paris, 1853, pp. 173-186. :l See G. Wolff, Porphyrii de philosophia 'X oraculis haurienda, pp. 229-240. These oracles were also reprinted by E. Cougny, Epigrammatum Anthologia Palatina cum Planudru et Appendice .lvova, t. III, Parisiis, 1890, cap. VI. · ~ W. Schmid, $ystematisch-alphabetischer Hauptkatalog der koniglichen Universitiitsbibliothek ;:.u Tiibingen, Af. Handschriflen. B. Griechisch£. Ver;:.eichnis der gri£chischen Handschriften der kiiniglichen Universitiits-BibliothLk, Tiibingen 1902, pp. 51-53. 1

2

Xll

INI'RODUCTION

It is a miscellaneous paper codex comprising 186 sheets, written by Martin Crusius' pupils for their master. In 1579, one of these, Bernhard Haus, had only partially transcribed the contents of a manuscript belonging to Johannes Reuch1in, the famous codex Argentoratmsis gr. 9 (thirteenth or fourteenth century) containing the so-called Epistle to Diognetus, which was to be destroyed in 1870 during the Prussian bombing of the City Library of Strasbourg. 5 On fol. 67r-87r of the Tiibingen copy there is a short collection of oracles and philosophical sayings under the title XpTIOJ.lOt trov 'EAA.TivtKrov 9erov, Oracles of the Greek gods. This transcription is certainly partial and the title is not the original one. In fact, we know from Henri Estienne that this collection of oracles was entitled 7heosophia. This is exactly the same title also known to Piccolos and Wolff. 6 Despite this, for us the Tiibingen apograph is the only source left, and it is all the more precious if we think that another copy of the Strasbourg manuscript, composed between 1586 and 1592 by Johannes]. Beurer, professor at Freiburg im Breisgau, seems to have been completely lost. 7 It was not until 1881, three centuries later, that Karl]. Neumann announced that he had discovered the Tiibingen manuscript, and that he would shortly proceed with the complete publication of the fragments that it contained.8 But the editio princeps of the work, that since then has been commonly referred to as the Tiibingm 7heosophy, was to be the work of another German philologist, Karl Buresch, who brought it to light a few years later as an appendix to his dissertation on the oracle of Claros.9 5 For more information see H.I. Marrou, A Diognete (SC 33 bis), Paris, 1965, pp.8 ff. 6 H. Stephanus, lustini philosophi et mar9Jris Epistula ad Diognetum et Oralio ad Graecos nunc primum luce el Latinitate donatae, Paris, 1592, p. VIII: Sed quum librum quendam, qui 'Theosophia' vocatur, (is non aliud quam oraculorum synagogen quondam habet) simul cum his lustini opusculis in lucem venire idem Beurerus cuperet, nee alia ratione niteretur quam quod in eodem illo volumine unde haec lustini sumpta sunt inveniatur: ego duabus de causis eius assentiri desiderio nolui, ac ne potui quidem. Una est, quod nihil ad lustini argumentum illa Jaciant: nee mirum sit tamen istis eius libel/is ibi subiungi, quum veteres scripta diversa, et nihil omnino commune inter se habentia, in uno eodemque volumine consuenda curarent. Altera, quod non solum bona pars illorum oraculorum apud varios scriptores exstet, et plerique illius 'Theosophiae' loci emendari inde possint, sed multo etiam plura colligi ex iis queant: ut olim, quum aliquid tempoTis eidem colf£ctioni tribuissem, cognovi. 7 Seej.C.T. Otto, Corpus apologetarum christianorum saeculi secundi, vol. III, t. II,Jena, 1879, 3rd ed., pp. XXIV ff. 8 KJ. Neumann, "Dber eine den Brief an Diognet enthaltende Tiibinger Handschrift Pseudo-Justin's", {.KG 4 (1881), pp. 284-287. 9 K. Buresch, Klaros. Untersuchungen ;:.um Orakelwesen des spiiteren Altertums nebst einem

FROM STEUCHUS TO ERBSE

Xlll

Nevertheless, it would never have been possible to understand the original structure and meaning of this strange and disorderly collection of oracles of Greek gods, sayings of Greek and Egyptian sages and Sibylline oracles, and therefore its real place in the history of early Christianity if, in 1906, Karl Mras had not published a text he had discovered in Rome in the sixteenth-century codex Ottobon. gr. 378, fol. 18r-25v. 10 Mras had no difficulty in demonstrating that the Roman codex contained an original passage from the Theosopf[y, whereas the text transmitted by the Tubingen manuscript was to be considered a late epitome, at times imprecise and unfaithful, the author of which intentionally took his distance from the original, expressing diverging opinions in some points. Mras' conclusions were righdy accepted by a young German philologist, Hartmut Erbse, who, in the dark years of the Second World War, published a collection of several Greek theosophical texts under the title Fragmente griechischer Theosophien. 11 In his extensive and detailed introduction Erbse dissected, with admirable philological insight, the relationships between the numerous manuscripts belonging to a tradition that is highly complicated and problematic because of the absence of reliable external data of reference. The two main pieces of Erbse's collection are the epitome from the Tubingen manuscript (= T) edited by Buresch, which he and the original passage published by Mras, which designated as he designated as e. He then added some other small collections of sayings which reveal more or less close affinities with the Theosopf[y, such as the oracles already disclosed in 1691 by Richard Bendey in his famous Epistula ad Millium, 12 the so-called Symphony edited by J.B. Pitra 13 and W. Scott - A.S. Ferguson/ 4 the Prophecies of the Ser:en Sages published by A. Delatte, 15 and other fragmentary materials.

e,

Anhange, das Anecdoton XPHIMOI TDN EAAHNIKDN BEDN enthaltmd, Leipzig, 1889 (repr. Aalen, 1973), pp. 87-131. w K. ~Ira.~, "Eine neuentdeckte Sibyllen-Theosophie", H--:s't 28 (1906), pp. 43-83. 11 H. Erbse, Frogmentt griechilcM 7heosophien (Hamburger Arbeiten zur NtertumS\\issenschaft, 4), Hamburg, 1941. 12 R. Bentley, 7he Workr, edited by A. Dyce (1836-1838), vol. II, London, 1836, repr. in the series "Anglistica et Americana", 131, Hi1desheim-New York, 1971, pp. 249·255. 1:1 .J.B. Pitra, Analecta sacra et classica spicile.gio Solesmensi parata, V,2, Parisiis-Romae, 1888, pp. 305-308. In the same work, pp. 302-·305, Pitra published another collection of rare oracles under the title Persica. H W. Scott- A.S. Ferguson, Hermetica, IV: Testimonia, Oxford, 1936, pp. 225-227. 15 A. Delatte, Anecdota Atheniensia, 1: Textes grecs inMits relatifs a l'histoire des religions

XlV

INTRODUCTION

Erbse's edition indubitably marked great progress, and is to be considered a fundamental stage in the study of the manuscript transmission of Greek theosophical fragments. But because of the war it did not receive the attention it deserved, and it did not produce a reawakening of interest in these texts. Moreover, in 1943 a fire destroyed the publishing house in Hamburg with all the copies of the dissertation. So, many scholars were unaware of it, and kept on resorting to the old, partial edition by Buresch. Suffice it to think that Robert M. Grant was only able to read Erbse's edition thanks to a loan by his teacher Arthur D. Nock, 16 and Henry Chadwick confessed a few years ago that he had not even been able to consult it in a place like CambridgeY Erbse's edition is totally absent in the article "Theosophia" written by Heinrich Dorrie for the Kleine Pau!J, 18 and there is no trace of it even in the well-documented booklet by Jean-Louis Siemons entitled 1neosophia. 19 This is why scholars should gladly welcome the reprinting, at a distance of 54 years, of this rare edition by Erbse in the Teubner collection. 20 The text is reproduced in a substantially unchanged form; the only important innovation is the collation of the codex Mutinensis misc. gr. 126 for the original fragment of the Sibylline prophecies edited by Mras.

2. 7he reasons and criteria for this new edition Yet one might ask, what need is there to publish a new edition of the 7heosop!ry in a collection of patristic texts just a few years after (Bibliotheque de Ia Faculte de Philosophie et Lettres de l'Universite de Liege, fasc. 36), Liege-Paris, 1927, pp. 328-330. 16 R.M. Grant, "Greek Literature in the Treatise 'De Trinitate' and Cyril 'Contra Julian';lm"', JThS 15 (1964), pp. 265-279, 268, n. 1: "My knowledge of Erbse's book Is due to a generous loan (and gift to the Harvard College Library) by my late teacher A.D. Nock". • 17• H. Chadwick, "Oracles of the End in the Conflict of Paganism and ChristianIty m the Fourth Century", in E. Lucchesi - H.D. Saffrey (eds.), Memorial AndreJean Festugiere. Antiquite pafenne et chritienne (Cahiers d'Orientalisme, X), Geneve, 1984, pp. 125-129, 125, n. 1: "in a book as rare as the gold of Ophir and not accessible to me". 18 H. Dorrie, "Theosophia", in KP V (1975), 732. 19 J.-L. Siemons, Theosophia. Aux sources nioplatoniciennes et chretiennes (2'-6' siicles), Paris, 1988. 20 Theosophorum Graecorum Fragmenta, iterum recensuit Hartmut Erbse (BSGRT), Stutgardiae et Lipsiae, 1995.

REASONS AND CRITERIA

XV

the reprinting of Erbse's edition? In my opinion there are at least two reasons, both equally valid. The first reason is that the time seems to be ripe to circulate, among scholars interested in the literature and history of early Christianity, this important text which has been so unjustly ignored up till now. We have to acknowledge that, as Heinrich Dorrie remarked in 1975, this work has not yet been systematically put to scientific use. 21 It may seem strange, but the undeniable fact is that the Theosophy has rarely been exploited, and then almost exclusively by classical philologists, historians of Greek philosophy, and students of ancient religions. Both editors, Buresch and Erbse, were interested in this text only for the "pagan" material, and did not bother to investigate the "Christian" context in which this singular work saw the light. An important article on the Theosophy was published by Kurt von Fritz in Pauly's Real-Entyclopiidie, 22 and its documentary value was rightly appreciated by a historian of Greek religion of the calibre of Martin P. Nilsson. 23 Brief mention is made by Jiirgen Hammerstaedt in the recent Einleitung in die griechische Philologie. 24 On the other hand, the 7heosopi!Ji is normally absent from patristic and theological encyclopedias as, for example, the Dictionnaire de Spiritualite, 25 the Eru;yclopedia of the Early Church26 and the Encyclopedia of Early ChristianityY The 7heosopi!Ji is not mentioned at all in the Clavis Patrum Graecorum by Maurits Geerard, 28 and there is equally total silence in the standard manual of Byzantine theological literature by Hans-Georg Beck:29 a really paradoxical destiny for an ancient Christian work!

21 H. Dorrie, in KPV (1975), 732: '"Eine wiss. Auswertung dieser Texte hat noch nicht stattgefundcn". 22 K. von Fritz, "Theosophia", in PRE 2. Reihe, 10. Halbband (1934), 2248-2253. 23 M.P. Nilsson, Geschichte der griRchischen Religion, :\Iunich, 1950, II, pp. 464 f. ~ 4 J. Hammerstaedt, "Spatantike", in Einleitung in die griechische Philologie, ed. by H.-G. Nesselrath, Stuttgart und Leipzig, 1997, pp. 294-315, 312. 25 See the article by A. FahTe, "Theosophie", in DSp XV (1991), 548--562. 2'' EEChurch, ed. by A. Di Berardino --- W.H.C. Frend, Cambridge, 1992. 21 EEChris, ed. by E. Ferguson, New York, 2nd ed., 1997. 28 See ~f. Geerard - F. G1orie, CPG (CChr.SG), vol. V: Indices, lnitia, Concordantiae, Tumhout, 1987, and M. Geerard - j. Noret (adiuvantibus F. Glorie et J. Desnet), CPG, Supplementum (CChr.SG), Tumhout 1998. :!!t H.-G. Beck, Kirche und theologische literalur im f!yzantinischen Reich (HAW, Zwolfte Abteilung, Zweiter Teil, Erster Band), l\liinchen, 2nd ed., 1977.

XVI

INTRODUCTION

The second reason which prompted me to undertake the present research is of a strictly philological and historic-literary nature. Precious though his edition may be, Erbse limits himself to juxtaposing a series of fragments, trying to untangle the intricate manuscript tradition in a manner that is certainly daring, but with results that are at times frankly debatable. Moreover, he makes no real effort to recover the original text of the Theosophy and to interpret it coherently in its own cultural and theological context. In other words, his edition is not without flaws and gaps, and therefore it is to a great extent unsatisfactory and inadequate to our present needs. I felt a profound revision was required for a more reliable critical text of the treatise, as will be clearly seen in the following pages. Any attempt to reconstruct the Theosop~, illustrating its structure, doctrinal contents, sources, purpose and method of composition, cannot disregard the summary to be found in the Tiibingen manuscript, which acts as a real guide for the editor. An anonymous Byzantine scribe wrote that introduction after the Council of Constantinople of 692 CE (the so-called Quinisext Council or Council in-Trullo), since he reckoned the Apostolic Constitutions among the apocrypha (~t~A.{rov 1ta.peyypa1t'trov). 30 The summary provides us with the following information. The work entitled Theosop~ (see Epit. 1: '0 'to ~t~A.{ov auyyeypa.cproc;, o1tep bnyeypa.1t'ta.t E>EOl:OOIA ...; ibid. 5: E>EOl:Oci>IA Be 'to ~t~A.{ov rneypa.'lf£V ••• ), which is the object of the present edition, is the continuation, in a certain sense a justificatory appendix, of a seven-book work, now completely lost, On the Right Faith (Epit. 1: bt'ta ~t~A.{a. TIEPI THl: OPE>HI TIIl:TEQl:).3l The Theosop~ is divided into four books: the first book (the eighth of the whole work) is a collection of oracles of the Greek gods; the second (ninth) deals with the theologies

30 This work was condemned in the second canon of that Council: see J.D. Mansi, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, XI, Paris, 1901 (repr. Graz, 1960), 940, and KJ. Neumann apud K. Buresch, Klaros, pp. 89 f. 31 See A.D. Nock, "Oracles theologiques", REA 30 (1928), pp. 280-290, repr. in Idem, Essqys on Religion and the Ancient World, Oxford, 1972, I, pp. 160-168, 163: " ... Ia Tkeosophie que son premier paragraphe donne comme une suite a sept Jivres Sur Ia vraie Foi, done comme une sorte d'appendice justificatif". R. Lane Fox, Pagans and Christians in the Mediterranean World from the Second Century A.D. to the Conversion Q[ Constantine, London, 19882, repeatedly writes that the title of this work was Oepl 'tf\c; op9T\c; nimemc;. The title of all the eleven books was instead 6eocro
REASONS AND CRITERIA

XVII

of the Greek and Egyptian sages; the third (tenth) exploits the oracles of the Sibyls; in the fourth (eleventh) extracts from the book of Hystaspes are cited. 32 The book is concluded by a concise, universal chronicle from Adam right up to Emperor Zeno. As far as possible, it is my intention to fill this index with appropriate materials. To succeed in this aim, I have carried out exhaustive research, over a period of several years, which has enabled me to discover other important portions of the work that have up till now been totally ignored in the discussion. In my opinion, a critical edition of the TheosopfD!, which aims at arranging the material in an order as close to the original text as possible, should be structured as follows. The anonymous Byzantine Epitome (£xt'tO!-l1l) should be followed first of all by the Prtface (xpooiJltov). Here the author explains the general plan of his work, and reveals the main sources of his religious thought, that is, Plato, Aristobulus, Diodorus Siculus and the Wisdom of Solomon. All the oracles reproduced in the Tiibingen manuscript should be attributed to the first book. To these we could usefully add the oracle uttered to the Egyptian king Thoulis (1, 49), also recorded in the second book of John Malalas' ChronograpfD!33 and in Bentley's collection; the oracular response to the Pharaoh Petissonius (1, 50), quoted in the third book of Malalas' work, 34 and the two inscriptions of the Scamander (1,56 and 1,62) transmitted exclusively by the Symphonia. The second book should gather together all the theological sentences currently scattered, with repetitions and variations of different extent, in the Tiibingen manuscript and other minor collections of sayings by Greek sages and Hermetic extracts, especially the Symphonia. The third book should contain the Sibylline oracles. The fragment edited by Mras, which forms a large part of it, in this edition has the title Fragm. A. Of course, the relevant paragraphs of the Tiibingen manuscript cannot be published in the text, as they give only an inaccurate summary of the original passage discovered by l\Iras. They have been partially recorded in the apparatus, with the exclusive purpose of documenting the method used by the Byzantine epitomizer.

'12 H. Erbse, Theosophorum Graecorum Fragmenta, p. XI, wrongly states that the book of Hystaspes was quoted in decimo lihro. '13 Joannis Malalae Chronographia (CSHB), ed. L. Dindorf, Bonnae, 1831, p. 25. Jl Dindorf, pp. 65-66.

xvm

INTRODUCTION

However, in my opinion, another long fragment of the third book of the 7heosophy can be recovered, if we are willing to admit that the Greek oracle of the so-called Tiburtine Sibyl must have originally belonged to it. Commonly known as the Baalbek Oracle, this very important text was edited for the first time by Paulj. Alexander. 35 A series of correspondences of various kinds has convinced me that this is most probably a passage of the 7heosophy, 36 which we have printed below as Fragm. B of Book III. Unfortunately, we do not possess any original fragment of the Wisdom of Hystaspes, an apocalyptic work, fruit of Greco-Iranian syncretism, which may with good reason be dated to the beginning of the second century of our era. Extracts of this work were quoted in the fourth and last book of the 7heosophy (thus Epit. 2: f.v 3e -ccp -ce•ap-ccp tj £v3etea'tcpmxpayet xpftcretc; 'Ycr-camtou nvoc; nA..). Regarding this, we must point out that the word xpftaetc; should be translated as "extracts" or "quotations", and that, therefore, Hans Windisch was quite wrong in translating it as "oracles" (vaticinia), as if it were the equivalent of XPT\O'llo\.37 This mistake has given rise to a long series of odd conjectures about the nature of the inexistent "Oracles" of Hystaspes. Yet, it is still possible to form a certain idea, however vague and approximate, of the content of this work, thanks to some indications passed down by Justin Martyr, 38 Clement of Alexandria39 and, above all, Lactantius. 40 The author of the 7heosophy was certainly familiar with a recension of Hystaspes' book that had already been rewritten in the Christian sense. It is from this Christianized version that he most probably took some passages that prophesied the Incarnation of the Lord (see again Epit. 2: ee\rov ll'I>O''t'f\ptrov U1t01CUAUljltV Be~<XJ.LEVOU 1tepl. tile; -cou arotilpoc; f.vav9p0>1t'f)aeroc;). Among these passages there was also the famous prophecy by Zoroaster to Hystaspes concerning the Virgin Birth and the coming of the Great King, which we know of

35 PJ. Alexander, 17ze Oracle of Baalbek. 17ze 1iburtine Sibyl in Greek Dress (DOS 10), Washington D.C., 1967. 36 See P.F. Beatrice, "Das Orakel von Baalbek und die sogenannte Sibyllentheosophie", RQ92 (1997), pp. 177-189. 37 H. Windisch, Die Ora/ret des Hystaspes (Verhandelingen der koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, Mdeeling Letterkunde Nieuwe Reeks, Deel XXVIII, No. 3), Amsterdam, 1929. 38 Justin, Apol. 1,20,1 and 1,44,12. 39 Clement, Strom. VI,5,43,l. 40 Lactantius, Div. lnst. VII,l5,19 and VII,l8,1-2.

REASONS AND CRITERIA

XIX

only from late Syrian sourcesY This text has been reprinted here as the only surviving and recognizable fragment of Book IV of the Theosoplry. The loss of the world chronicle which concluded the 77zeosophy is particularly serious. It can, however, be made up for, at least in part, with the publication of the so-called Excerpta Latina Barbari, a Merovingian chronicle of the seventh/ eighth century, translated into Latin from a lost Greek chronicle:u There are several reasons for believing that this lost Greek chronicle, if not absolutely identical, was in any case very similar to the final chronicle of the 77zeosoplry. In fact, it was based on a previous Alexandrian chronicle dating back to the beginning of the fifth century (Annianus?), but it reached Anastasius' reign (Chron. Vll,l7,2), at precisely the time in which the Theosoplry was composed. Moreover, the Greek source of the Excerpta, referring explicitly to the authority ofJulius Mricanus, started with Adam and placed the Incarnation of the Lord in the year 5500, exactly as the author of the 77zeosoplry does. The author of the Greek chronicle certainly knew the Birth of Mary (the so-called Proteoangelium ofJames), the same apocryphal work also mentioned by the Byzantine epitomizer among the texts used by the author of the 77zeosoplry (see Epit. 4). 43 Even the "telegraphic" style chosen by the Greek chronicler fits the definition of "very concise" (O"tlV'tOJlcll'ta'tov), employed by the Byzantine epitomizer to characterize the method of the final world chronicle of the 77zeosoplry (see Epit. 2). As further confirmation of the closeness of that Greek chronicle to the 77zeosoplry we must finally point out the revealing fact that in both we meet the same characters and the same authors, for example the patriarch Henoch, the prophets Isaiah and Daniel, the Pharaoh Petissonius, Hermes Trismegistus, Orpheus and Musaeus, the philosophers Heraclitus, Diagoras and Porphyry, the poets Euripides and Menander.

~ 1 :For a thorough analysis of this subject see P.F. Beatrice, "Le lh-re d'Hystaspe aux mains des Chretiens", in Les vn.cretismes religieux dans le monde mediterraneen antique (lnstitut Historique Beige de Rome. Etudes de Philologie, d'Archeologie et d'Histoire Anciennes, 36), ed. by C. Bonnet- A. Motte, Bruxelles-Rome, 1999, pp. 357-382. ~ 2 The best introduction to the study of this very difficult and enigmatic work is still the comprehensive article by F. Jacoby, "Excerpta Barbari", in PRE VI,2 ( 1909), 1566-1576. H For more details see P.F. Beatrice, "Traditions apocryphes dans Ia 'Theosophie de Tiibingen"', Apocrypha 7 (1996), pp. 109-122.

INTRODUCTION

XX

3. The apologetic prqject qf the 'Theosophy' The author of the Theosophy sets himself the aim of showing that the oracles of the Greek gods, the theologies of the Greek and Egyptian sages, and the oracles of the Sibyls agree with the Sacred Scriptures about God, the cause and beginning of all things, and about the Trinity in the one Godhead (Epit. 1). To this is added the revelation of the divine mysteries concerning the Incarnation of the Saviour, received by the Persian king Hystaspes on account of his deep religious fervour (Epit. 2). In the author's intention, the numerous quotations of Biblical texts, taken from the Old Testament and even more from the New Testament, are meant to confirm the truth of the religious message expressed by certain "pagan" texts and to highlight the continuity of the revelation of divine Wisdom in the transition from paganism to Christianity. The organization of the chronographic material in the final chronicle also seems to conform to this plan, if we consider that the presentation of the events of the Biblical history is regularly alternated with information on the pagan nations. The apologetic project pursued by the author of the Theosophy is clear: to provide the proof that there exists a basic harmony, a .rymphonia, between the religious and philosophical wisdom of the pagansi.e. Greeks, Egyptians and Persians-and the Christian revelation handed down in the divine Scripture. According to him, the gods of paganism, Phoebus, Demeter, Pallas, Bacchus, Aphrodite, are false gods (1,37: EK<XO''toc; 'tO>V v68rov Se&v), but the testimonies of the pagan sages about God come straight from God himself, who gave the wise men the task of educating the pagans. This is why their words are judged as absolutely necessary (Prif. 2: ou 3£1. axo~aA.A.etv 'tac; 'trov oocp&v avop&v 'EUftvrov xep1. 'tou Seou fl<Xp'tupiac;). If that is the way things are, the stubbornness with which some pagans still resist in their erroneous convictions is no longer justifiable. Evidendy, still in the age of Zeno and Anastasius some people were affected by the disease of paganism (III A, 1,9), but according to the prophecy of the Sibyls, God's judgement was incumbent over the blindness of those who obstinately clung to their absurd beliefs and idolatrous practices (III A, 2, 13-14).44

44

In the following pages I develop some observations already carried out in P.F.

THE APOLOGETIC PROJECT

XXI

The 1heosoplfy develops these ideas systematically, in a way which was unknown to the previous apologetic literature. However, this project took shape in its general lines from as far back as the second century, both in the syncretistic Gnostic movement, which was most open to the influences of Hellenistic culture, and among orthodox apologists. Irenaeus of Lyons, for example, accuses the Valentinians of taking their doctrines from their "prophet" Homer/5 and Hippolytus of Rome attributes the origin of Gnostic speculations at times to the "prophet" Homer, 46 and at times to the first Greek theologians, Musaeus, Linus and Orpheus;H ButJustin Martyr, who certainly was not a Gnostic, recommends reading the Sibyl and Hystaspes, despite the death sentence pronounced by the Roman legislators against all those who made use of these subversive texts. 48 After Justin, Clement of Alexandria mentions an apocryphal work, perhaps the Acts qf Paul, in which the apostle Paul invites his listeners to give serious attention to the pagan prophecies of the Sibyl and of Hystaspes about the uniqueness of God and the future coming of the Son of God: these are the most illustrious of the Greeks that God has established as "prophets" in their own language, distinguishing them from ordinary men, so that they might save the pagans in the same way in which the Old Testament prophets were called for the salvation of the Hebrews. 49 In the Paedagogus, Clement states that "Homer is a prophet without being aware of it'?1 and in another passage he does not hesitate to label as "prophets" those same people whom the Greeks called "sages".51 Between the end of the third and the beginning of the fourth century, the Cohortatio ad Graecos by Pseudo-Justin acknowledges the prophetic authority of Orpheus, the Sibyl and Hermes Trismegistus:;2 In Latin Christianity, around the same time, the pamphlet Qy.od idola dii non sint, gives credit to the monotheistic doctrine of the magician Beatrice, "Pagan Wisdom and Christian Theology according to the 'Tiihingen Theosophy'", JECS 3(1995). pp. 403 418. tj lrenaeus, Adz:. l!aer. II, 14,2; 11,22,6; 1\',33,3. lti Hippolytus, Rif. omn. l!arr. \',8,1. t> Hippolytus, Rif. omn. l!aer. \',20,4. ~ 8 Justin, Apol. 1,20,1 and 1,44,12. ~9 Clement ..<\1., Strom. Vl,5,42,3-43,1. 5° Clement AI., Paed. 1,6,36, I. 51 Clement ,.<\1., Strom. V,4,22,1·-24,1. 52 The Greek text is now available in the edition by .M . .:\larcovich, Pseudo-/ustinus.

XXll

INTRODUCTION

Ostanes, of Plato and Hermes Trismegistus.53 Lactantius frequently resorts to the evidence taken from Orpheus, Hermes Trismegistus, the Sibyls and Hystaspes in order to explain the truth of the Christian doctrine to his pagan audience. 54 But on this point Lactantius introduces a considerable innovation. Indeed, he seems to have been the first Christian apologist to quote not only the usual pagan philosophical and religious texts, but also the oracles of the Greek god Apollo. 55 In the Greek world, at the end of the fourth century, the treatise On the Trinity, attributed to Didymus the Blind, aims at corroborating the Christian doctrine with arguments taken from the wisdom of "those outside" (oi. e~ro; oi. E~(l) O"O<poi; 'h e~roeev O"O
Cohortatio ad Graecos, De Monarchia, Oralio ad Graecos (PTS 32), Berlin-New York, 1990. See also the in-depth commentary by C. Riedweg, Ps.-Justin (Markell von An,9>ra?). Ad Graecos de vera religione (bisher "Cohortatio ad Graecos'?. Einl.eitung und Kommentar (SBA 25/1-2), Basel, 1994. 53 The date of composition of this work and its attribution to Cyprian of Carthage is a moot question. See E. Heck, "Pseudo-Cyprian, 'Quod idola dii non sint' und Lactanz, 'Epitome Divinarum Institutionum' ", in Panchaia. Festschrift .for Klaus 77zraede (JAC ErgBd. 22), Munster i.W., 1995, pp. 148-155. ~~ See e.g. Lactantius, Div. lnst. 1,5-7; IV,27,20; VII,l5-21; Epit. 68,1. "~ For this feature of Lactantius' apologetic method see in particular Div. /nst. 1,7. 56 See the texts collected in De Trin. 11,27 ff. (PG 39, 753 A-965 B). Unfortunately, a modem critical edition, with apparatus and commentary, of this section of the work is still lacking. 57 The oracle quoted in De Trin. III,21 (PG 39, 913 B) is the same as in Theosopi!J 1,32. 58 See E. Bratke, Das sogenannte Religionsgespriich am Hqf der Sasaniden (TV 4,3), Leipzig, 1899, pp. 129-21 7. 59 Theodotus of Ancyra, Oralio in Sanctam Mariam Dei Genitricem § 14 in Homilies mariales by.;:,antines. Textes grecs Mitis et traduits en latin par M. Jugi~ (PO' 19, fasc. 3, n° 93), Paris, 1925 (repr. Tumhout, 1974), pp. 333 f. The Greek text comes from

THE APOLOGETIC PROJECT

XXlll

polemic, this famous bishop, who was a strong supporter of the antiNestorian party, remarked that the truth of the Christian faith had been preannounced both to Greeks and barbarians, for the damnation of the unbelievers (Kat Ka'ta 'tltv 'EAA.aoa Kat ~ap~apov 1tpoKEKTIPtl'YJ.1EvTJV 'tftv 1tap' TtJ.llV aA:f,9etav eic; KptJ.la 'tiDV 'ta{nT]V a9£'tOUV'tiDV ).60 This is exactly the same apologetic perspective of the Theosop~. Among the pagan works in prose used by Christian apologists, the Hermetic writings are a favourite point of reference not only in Didymus' On the Trinity, 61 but also in the treatise by Cyril of Alexandria Against Julian, 62 certainly one of the main sources from which the author of the Theosop~ borrowed his ideas. As is clear, the Theosop~ fits into a long apologetic tradition that has gradually become more extensive over the centuries. In a certain sense, the Theosop~ can be seen as the climax, the point of arrival, the ripe fruit of this tradition, which aims at the Christian appropriation of the most authoritative voices of paganism: the Wisdom of the Greek poets and philosophers, the Egyptian wisdom of Hermes Trismegistus, the oracles of the Sibyls, the Iranian prophecies of Zoroaster collected in the Wisdom of Hystaspes, and even the oracles of the Greek gods. The Theosop~, heir to this tradition, has in turn contributed to keeping alive this apologetic interest in the pagan prophecies of Christianity and in handing down this missionary programme to later generations. In the sixth century, an otherwise unknown Timothy was mentioned by the Byzantine chronicler John Malalas as the source of pagan oracular traditions which bear a striking similarity to the material to be found in the Theosop~. 63 Perhaps it is not by mere chance the codex Paris.•t:'· 1171, fol. 96v-l 07v (tenth century). H. Erbse, Theosophorum GraRcorum Fra..t:mmta, pp. 35 f. does not know this edition and quotes from the Latin translation printed in PG 77, 1430 C-D. This oracle has been variously transmitted in the Byzantine tradition. For example, according to Malalas' Book IV (pp. 77-78 Dindorf), the question was not asked by the Athenians but by the Argonauts at Cyzicus. C. i\lango, 'The Conwrsion of the Parthenon into a Church: the Tiibingen Theosophy", DCAH 18 (1995), pp. 201-203, overlooks Theodotus' homily. ij" !bid. ~n Theod~tus see R. ~aro, La Homiletica Mariana Griega en el Siglo V , 1i\lanan Library Studies, New Senes, vol. 3), Dayton, Ohio, 1971, pp. 156-197. 01 See PG 39, 756 B ff. ';2 See R.M. Grant, "Greek Literature". "" I owe this interesting remark to E. Jeffreys, "Malalas' Sources", in Studies in Mala/as, ed. by E. Jeffreys -with B. Croke and R. Scott (Byzantina Australiensia, 6), Sydney, 1990, pp. 167-216, 194 ff.

XXIV

INTRODUCTION

that Malalas also proves to be quite close to the Excerpta Barbari, 64 the Latin version of that Greek chronicle written during the reign of Anastasius, which largely coincides with the final chronicle of the Theosopl[y. In the seventh century, an anonymous Byzantine compiler put together a huge work of fifteen books to demonstrate that the Christian faith had already been proclaimed by the pagan sages of numerous ancient nations. 65 In the eighth century, the author of the Passio s. Artemii, most probably John of Damascus, recalls the evidence of the pagan prophecies and makes the martyr quote the first part of an oracle of Apollo which is also to be found in the 1heosopfry.66 Other Byzantine hagiographic texts, such as the Passions of St. Catherine of Alexandria and St. Lucy, contain quotations from Orpheus, Sophocles, and Plato, which are very similar to the ones collected in tht: 7heosopl[y. 67 What is even more interesting is that various Syriac, Coptic and Arabic sources bear witness to the deep influence the Theosopl[y had even on those Eastern Christian traditions.68 But the most striking and significant influence of the Theosopl[y on later literature is certainly to be seen in the anonymous Prologue to the Byzantine collection of the Sibylline Oracles. This prologue, the date of which is still uncertain, has been handed down only through the family of manuscripts currently indicated with the letter ci>. The author briefly explains that the reason that induced him to collect

64 See again E. Jeffreys, "The Chronicle ofJohn Malalas, Book 1: A Commentary", in The Sixth Century: End or BeginniTiff., ed. by P. Allen and E. Jeffreys (Byzantina Australiensia, 10), Brisbane, 1996, pp. 52-74. 65 See Photius, Bibl., Cod. 170 (ed. R. Henry, vol. II, Paris, 1960, pp. 162-165). " 6 Passio S. Artemii 27-28 and 46 (ed. B. Kotter, Die Schriflen des Johannes von Damaskos, V: Opera homiletica et hagiographica, in PTS 29, Berlin-New York, 1988, pp. 216-218 and 228). 67 These textual affinities have been pointed out by J. Bidez, "Sur diverses citations, et notamment sur trois passages de Malalas retrouves dans un texte hagiographique", ByZ II (1902), pp. 388-394; E. Klostermann- E. Seeberg, Die Apologie der Heiligen Katharina (SKG.G 1,2), Berlin, 1924; S. Costanza, "Sull'utilizzazione di alcune citazioni teologiche nella Cronografia di Giovanni Malala e in due testi agiografici", ByZ 52 (1959), pp. 247-252. 68 For the study of these Oriental sources I refer the reader to the following contributions: G. Graf, Geschichte der christlichen arabischen literatur, 1: Die Oberset;:;ungen (StT 118), Citta del Vaticano, 1944, pp. 483-486; A. van Lantschoot, "Trois pseudopropht:ties messianiques inedites", Musion 73 (1960), pp. 27-32; R. van den Broek, "Four Coptic Fragments of a Greek Theosophy", V~gChr 32 (19781 pp. 118-142; S. Brock, "A Syriac Collection of Prophecies of the Pagan Philosophers", OJJJP 14 ( 1983), pp. 203-246; Idem, "Some Syriac Excerpts from Greek Collections of Pagan Prophecies", V~gChr 38 (1984), pp. 77-90.

THE PRESENCE OF PORPHYRY

XXV

these oracles, up till then scattered and of difficult access, into a single continuous work, was to make it easier to interpret them and, therefore, to facilitate the diffusion of the spiritual advantages that may be drawn from these texts, advantages which are certainly greater than those, however important, obtained from the laborious study of Greek literature. As has already been correctly observed for some time now, the section of the prologue including the etymology of the name "Sibyl", the catalogue of the ten Sibyls, the legend of the arrival of the Sibylline books in Rome and the quotation from Firmianus Lactantius, is entirely borrowed from the third book of the 7heosopl!J (III A, 1,2-12). This shows that whoever wrote this introduction to the collection of the Sibylline oracles knew the Theosophy very well and highly appreciated both its documentary value and its apologetic teaching. 69

4. 7he presence qf Porpl!Jry in the 'Theosophy' Among the numerous pagan authors mentioned in the Theosophy, the Neoplatonist Porphyry of Tyre (233-305 A.D. ca.) deserves closer consideration in this introduction, due to his particularly important role. Porphyry is mentioned by name several times in the Theosophy. Two oracles are quoted from his Philosopl!J .from Oracles. The first oracle comes from the second book (1,24-26: Tiopq>upwc; £v tip oeutepcp 13ti3A.icp tfl<; EK AOfiQN llliAOIOIAI)/0 while the second (1,27) is completely new. A fragment on the unknowability of God (II, 13) derives \·ery probably, as Henri Dominique Saffrey has noted in a perceptive study, from Porphyry's Commentary on the Parmenides.i 1 Moreover,

''" See JJ. Collins, "Sibylline Oracles (Second Century B.C.-Seventh Centurv A.D.). A New Translation and Introduction", in The Old Testament Pseudepigraph~ vol. 1: Apocaryptic literature and Testaments, ed. by J.H. Charlesworth, London, 1983: pp. 327-329. 711 It is wo~~ n~ting, h_owe\'er, th~t Steuchus, De perenni philosophia III, 14- (Lugduni, _ 1:>4:0, pp. 1:>:>-1:> 7), wntes: Adducztur hoc oraculum non a Christianis, sed a Porphyrio Christianorom hoste, decimo libro eul..oy{cov (sic!) qnA.ocrmpia~. A similar reading £11: tou 8£1CIXtOU t&v Oopqmp{ou euA.oyt&v (sic!) q>tAOCJO(j)l~ is to be found in the codex Ambrosianus 569 (;'\J' 234 sup.) of the sixteenth century. See A. :\fai, Philonis Judaei ' Porphyrii philosophi, Eusebii Pamphili opera inedita, .Medio1ani, 1816, pp. 59-64. 71 • H.D .. Saffre~.· _"Co~~ai~sance et inconnaissance de Dieu: ~orphyn· et 1a , Theosoph1e de Tubmgen , m J. DuffY and J. Peradotto (eds.), Gommos. }feoplatonic

XXVl

INTRODUCTION

the author of the 17zeosoplry is aware of certain biographical details of Porphyry's life. For example, he knows that lamblichus was a disciple of Porphyry's (11,14) and that Porphyry was a Christian in his youth (11,25). However, he indignantly rejects the slanderous statement according to which Porphyry apostatized after being beaten by some Christians at Caesarea in Palestine. 72 Porphyry's greed for money then led him to marry a rich, old Jewess, the mother of five children. 73 A passage from Porphyry's History of Philosophy is also mentioned (II, 38). The same work is quoted again in the final chronicle (VII,4,4). Porphyry's History of Philosoplry was already very well known and appreciated by Christian apologists such as Eusebius of Caesarea, Theodoret of Cyrrhus and Cyril of Alexandria. 74 It may be legitimately supposed that it supplied the author of the 17zeosoplry with doxographical material on the history of Greek philosophy from the origins right up to Plato, especially for the second book which deals with the sentences of the sages. The undeniable knowledge of Porphyry shown by these quotations makes it highly probable that Porphyry's Philosoplry from Oracles was, if not the unique, certainly the main source of the first book of the 17zeosoplry, devoted to the interpretation of the pagan oracles. Indeed, it may reasonably be believed that even the very idea of collecting the oracles of the gods came from Porphyry's work. We must, therefore, ask ourselves what relationship existed between Porphyry's collection of oracles and the analogous Christian collection of the 17zeosoplry. 75 and By;;antim Studies presented to uendert G. Westerink at 75, Buffalo N.Y., 1988, pp. 1-20, repr. in Idem, Recherches sur le Neoplatonisme apres Plotin (Histoire des doctrines de 1'Antiquite Classique, 14), Paris, 1990, pp. 11-30. 72 The story is reported by Socrates, Hist. eccl. III,23,38. 73 Porphyry's avaritia had already been criticized by Lactantius, Div. lnst. V,2,3. See P.F. Beatrice, "Antistes philosophiae. Ein christenfeindlicher Propagandist am Hofe Diokletians nach dem Zeugnis des Laktanz", in Ricerche patristiche in onore di Dorn Basil Studer(= Augustinianum 33), Rome, 1993, pp. 31-47. However, the author of the Theosopf!y wrongly claims, probably following Eunapius, Vitae soph. IV,2,5, that Porphyry's wife Marcella had five children. As Porphyry himself states in Ad Marcel/am I, she had seven children, five daughters and two sons. 70 Se~ the ~~cellent. prese?tation by_ A. P~. Segonds, "Les fragments de l'Histoire de Ia Phzlosophre , pubbshed m appendix to E. des Places, Porpf!yre. Vie de F}thagore. uttre a Marcella, Paris, 1982, pp. 163-197. 75 .R.M. Ogilvie, The Iihrtu;P rif Lactantius, Oxford, 1978, pp. 24 and 55, unnecessa~·dy P?Stulates .that Amobms, ~ctantius and the author of the Theosopf!y used a Chnstlamzed vers1on of Porphyry s collection of oracles.

THE PRESENCE OF PORPHYRY

XXVII

Clearly, it cannot but be a relationship of challenge or rivalry. In his work Porphyry had collected various oracles of Greek gods such as Apollo, Hecate and Sarapis, in order to offer a philosophical reinterpretation of them in the light of the doctrines that had developed in the Neoplatonic school, thanks to the teachings of his master Plotinus. This programme is clearly stated in the prologue to the Philosophy from Oracles quoted by Eusebius of Caesarea in his Preparation for the Gospef.16 Moreover, for Porphyry, recourse to the oracles, that is, to the most genuine and authoritative expressions of the pagan religious tradition, had the basic function of supporting a radical attack on the provocative Christian claim to own the truth. This means that the Philosophy from Oracles is the only real anti-Christian treatise that was ever written by Porphyry, as I have tried to demonstrate in a series of previous articles. 77 Before the Theosophy, numerous Christian writers had already undertaken the difficult task of confuting Porphyry, starting with Methodius of Olympus, Amobius of Sicca and Eusebius of Caesarea at the beginning of the fourth century, up to Theodoret of Cyrrhus in the middle of the fifth century. They had developed a whole series of arguments both of a strictly philosophical nature and of Biblical exegesis to defend the Christian doctrine threatened by Porphyry's acute and upsetting criticism. But none of them had until then thought of writing a work which might replace Porphyry's anti-Christian treatise by making use of the same technique of composition, that is, by presenting the texts of the oracles followed by a doctrinal comment. Now, the Theosophy adopts this procedure, which is an innovation in the apologetic tradition. While in Porphyry's work the gods were invoked as witnesses of the truth of the old pagan traditions, in contrast to the falsehood of Christianity, in the Theosophy their oracles are quoted with the opposite intention of upholding the truth of the Christian doctrines of the Trinity and the Incarnation. It should be stressed that the oracles quoted in the Theosopl!J cannot be labelled "Chaldaean" oracles in the technical sense of the term, since there is no evidence to support this claim. 78 In fact, these Eusebius, Praep. Evang. IV,7,1-2. See P.F. Beatrice, "Porphyrius", and the bibliography cited there. 78 A critical discussion of the traditional thesis developed by H. Le\\y, Cha~n Oracles and Theurgy. 1\{ysticism, Magic, and Neoplo.tonism in the .Lo.tn R1J1T11111 Empzre, nouv. ed. par M. Tardieu Paris 1978 can be found in R. .Majerok, 711£ Cha!Jlaean Oracks. Text, Translo.tion and eornme/,tary (S~udies in Greek and Roman Religion, 5), Leiden, 1989. 76

77

XXVlll

INfRODUCTION

oracles sound strikingly similar to those uttered and collected in the temples of Didyma and Glaros. 79 A few lines of one of these oracles (I, 2) were carved on a stone wall of the city of Oenoanda.80 The author of the 7heosophy, however, does not limit himself to reinterpreting authentic pagan oracles in a manner which is favourable to Christian doctrine; he does not hesitate to resort to bogus oracles when in need. Pierre Batiffol was the first to point out the existence of fictitious theological oracles in the 7heosophy. 81 However, it is not always easy to discover the Christian forgeries, since those which seem to be oracles fabricated by the Christians might, on closer investigation, prove to be pure and simple pagan texts. For example, I think that the oracle from Coptos on the Virgin Birth of the Son-Logos (I,42) is to be connected with an old pagan Egyptian ritual described only by Epiphanius of Salamis;82 in the same way, the oracle on the "consubstantiality" (oJ.!oouuto~) of the Son-Logos with the Father-Nous, found in the burial vaults (auptyye~) of the Valley of the Kings near Thebes (1,45), has nothing to do, in my opinion, with the Christian doctrine of the Trinity formulated in the Nicene creed, but is an original document of Egyptian theology to be rather paralleled with the Poimandres, the first treatise of the Corpus Hermeticum. 83 This is a highly questionable issue, and in this field there is still a lot of work to be done. At any rate, there can be no doubt concerning the impressive case provided by the Delphian oracle of the god Apollo (1,5) who complains of being defeated by Christ. Christ is the celestial man who expels Apollo with violence from his temple, but whom Apollo now recognizes as his one true God. This oracle, a purely Christian invention, was conceived to contradict a 79 See the in-depth examination by Th.L. Robinson, Theologj.cal Oracles and the Sanctuariu rif Glaros and Ditfyma, Harvard diss., 1981, esp. I, pp. 183-266, and II, pp. 323-466. 80 See A.S. Hall, "The Klarian Oracle of Oenoanda", ZPE 32 (I 978), pp. 263-268. 81 P. Batiffol, "Oracula Hellenica", RB 13 (1916), pp. 177-199. The standard work on the problem of literary fraud in the ancient world is that by W. Speyer, Die literarische Fiilschung im heidnischen und christlichen Altertum. Ein Versuch ihrer Deutung (HAW 1/2), Miinchen, 1971. 82 Epiphanius, Pan. 51 ,22,9-11. 83 • S.ee CH I, 1~. The word oJ.Looi>cnoc;, on the contrary, is placed in a clearly Chnsuan context m Theosopl[y I, 62. Much more on this subject in the forthcoming article by P.F. Beatrice, "The Word 'Homoousios' from Hellenism to Christianity" (Master Theme of the Thirteenth International Conference on Patristic Studies held in Oxford in August 1999).

THE PRESENCE OF PORPHYRY

XXIX

famous pagan oracle of Apollo, quoted and commented on by Porphyry in the Philosop!ry from Oracles. In that oracle the god maintained the exclusively human nature of Christ and claimed that he had been justly condemned to death by the Chaldaean judges, that is, by the Jews. 8·f The polemical attitude of the 7heosop!ry with respect to the Philosop!ry from Oracles seems to be confirmed by the adoption of the title itself. As Eusebius pointed out, Porphyry had set himself the dual aim of demonstrating the value of the pagan theological oracles in contrast with the Christian doctrines and, at the same time, of exhorting his followers to attain that intellectual wisdom which he, with a word particularly dear to him, liked to call "theosophy" (etc; te 7tpotpo7t~v ~c; a:utcp q>iA.ov ovoJ.UX~ElV 8eocroq>ia.c;). 85 John Philoponus confirms Eusebius' information when he says that Porphyry called theurgy "practical theosophy" (tijv tE 1tpa.tcttJd)v awcroq>ia.v' OUt(!} t~V !J.a.yeia.v Ka.A.rov), by which he meant that also recourse to theurgical techniques guarantees some form of religious wisdom, albeit inferior to philosophical theosophy. 86 The word theosophy was introduced by Porphyry in the philosophical vocabulary of Neoplatonism,87 while Eusebius seems to be the first Christian apologist to have taken this word as a new definition of the Christian religion. 88 The author of the 7heosoplry chose this polemical title for his anthology of oracles and philosophical sayings in order to demonstrate that also the pagans had received their wisdom from God (Epit. 5: Bux tO U7t0 tOU aeou Kat touc; "EUTJva.c; croq>tcr&ilva.t). Theosophy, that is, religious wisdom of things divine, can only be achieved through the Christian revelation transmitted in the Scripture, but the truth of Christianity is also confirmed by the very authorities of paganism, educated by God. The content of theosophy, in particular, is the Christian doctrine of the Trinity and the Incarnation. '" We know the content of this pagan oracle thanks to three C_hristian \\:riters:. Lactantius, Div. Inst. IV,l3,11; Eusebius, Dem. Evang. III,7; Augustme,_ De Cw. Dei XIX,23. For a full analysis see P.F. Beatrice, "Monophysite Christology m an Oracle of af'-pollo", IJCT 4 (1997/98), pp. 3-22 . . Eusebius, Praep. Evang. IV,6,3. . 8ti Philoponus, De opif. mundi 200, 20-26 (= fr. 340 a Sm1th, P· 388). . 87 See e.g. Porphyry, De abst. 11,35; II, 45,2-4; IV,9. 17; De Styge fr. 378 ~mlth, p. ~59, and H. Lewy, Chaldaean Oracles, p. 444. On th,e contrary, accordi~g. to R._ Lane Fox, Pagans and Christimls, p. 680, the word 9eoooqll(X seems to be a Chnsuan comage. 88 Eusebius, Praep. Evang. 1,5,12.

XXX

INTRODUCTION

For the material used, the method followed and the polemical aims pursued, the Theosophy appears to be the work capable of refuting and replacing Porphyry's Philosophy .from Oracles in the religious and philosophical culture of that time.

5. Paganism and Judaism in the 'Theosophy' The fact that the Theosophy is an "apologetic" work in the most obvious sense is a statement which, at this point, needs no further proof. This means that the Theosophy is a work aimed first of all at fighting against the disease of Greco-Oriental idolatry (III A, I ,9: 'tOt~ voaouat ta trov 'EA.A:llvrov), using the well-tested method of recourse to the religious traditions of the pagans. However, another aspect of the religious controversy carried out in the Theosophy also deserves our attention. An oracle placed in the mouth of Apollo contains serious insults against the Jews. They are defined as being rather impudent, foolish and ungodly, since their life does not proceed righteously; they have even repudiated the Law handed down by their fathers (1,53). This oracle does not come from any pagan collection, certainly not from Porphyry's Philosophy .from Oracles in which, as Eusebius and Augustine report, the Jews were greatly praised at least for their monotheistic faith and for having crucified Christ. 89 It is therefore a forgery produced by the Christian author of the Theosophy. Controversy against the Jews is an important feature of the Christian apologetic tradition right from the earliest centuries. It finds its justification above all in the accusation of "deicide" brought against the Jews by the Christians from the very beginnings. This polemical theme is also present in the Sibylline prophecies. In this section of the third book of the Theosophy, the author says that the Jews refused to recognize the Emmanuel prophesied by Isaiah (III A, I, 19), and did not hesitate to strike God by nailing him to the cross (III A, 1,26-29). A saying attributed to the Greek legislator Solon explicitly holds the treacherous people of the Jews responsible for having condemned the incarnate Word to death on the cross (11,50). The strength of this anti:Jewish attitude is highlighted by another late Byzantine col89

See Eusebius, Dem. Evang. III,7; Augustine, De Civ. Dei XIX,23.

PAGANISM AND JUDAISM

XXXI

lection of prophecies of the Greek sages (.1 =Llrfry'lcri~ nvo~ qnA.ocro<pou 7tEpt 'trov bml. 'EA.A.i)vcov 'trov
91

XXXII

INTRODUCTION

history of this poem, and many hypotheses have been proposed. Today, it is generally admitted that it is a Judeo-Hellenistic forgery composed as an imitation of an Orphic hieros logos. The original text was then variously expanded and manipulated by Christian apologists, Clement of Alexandria, Pseudo:} ustin, Eusebius of Caesarea, Cyril of Alexandria, Theodoret of Cyrrhus. The 77zeosoph;y contains the last and the fullest known version, which at times preserves good ancient variant readings. I do not intend to go further into the discussion, for which I refer the reader to the specific bibliography. 94 Here I only wish to stress the following point. According to the Tiibingen manuscript, the wisdom of the ancient Chaldaeans praised by Orpheus in the 11. 27-28 was that of Abraham (II,2: ti}v t&v 1taA.m XaA&x.irov aoq>iav, 3TIA<xBiJ ti}v tou 'A~paaJ.L). Clement of Alexandria, referring to the same poem, had already written that here the allusion was to Abraham or to his son (to yevo~ XaA.Baicp, £lt£ tOV 'A~paaJ.L A.eyrov tOU'tOV £tt£ KUt tOV ui.ov tOV autou). 95 Based only on these two pieces of evidence, the idea of the existence of an "Abrahamic" version of the poem, as distinct from a later "Mosaic" version, has found wide acceptance in the bibliography. In reality, a marginal gloss of the Tubingen manuscript identifies the anonymous Chaldaean as Moses (o yap tl]v 3eKa1ttuxov ypava~ Mcooil~ t&v XaA.Bairov EJ.l1tEtpoc; 11v lC(Xt tile; aatpOVOJ.Lt
THE THEOSOPHY AND MANICHEISM

XXXlll

this superfluous hypothesis. The words OT]A<XO~ t~v tou A~p<Xaf..l could simply be an interpolation of the Byzantine compiler recalling the rather doubtful explanation (Abraham or Isaac?) of Clement of Alexandria. If so, they are to be deleted. Interpolations of this kind should be no surprise, if one considers the extent of the interventions of the anonymous epitomizer. These interventions were revealed by the discovery of the original text of the 17zeosopf!y by Mras in the codex Ottobonianus, and then confirmed by the codex of Modena used by Erbse.

6. 77ze '17zeosopf!y' and Manicheism In the 7heosopf!y traditional, anti-Jewish motifs accompanied the controversy with the pagans. Paganism and Judaism clearly appear as two enemies to be fought, not to be integrated by means of more or less elaborate syncretistic speculations. There is no margin of compromise with either of the two. This irrefutable fact leads me to reject as totally unfounded the opinion according to which the 17zeosopf!y was a Manichcan work written by an otherwise unknown Aristocritus. This hypothesis was brought forward by A. Brinkmann,96 and was later shared, among many others, by P. Alfaric, 97 H. Windisch, 98 and J. Bidez - F. Cumont. 99 The 17zeosophy of the Manichean Aristocritus is mentioned exclusively in a formula of anti-Manichean abjuration used by the Byzantine Church from the sixth century on. 100 According to this rare and precious source, the purpose of this work was to demonstrate, from the typically Manichean syncretistic point of view, that Judaism, Greek paganism, Christianity and Manicheism professed a single, identical doctrine (tTJV a6ematl]V ~{~A.ov 'Apt<:nox:pitou, ~v ex:{ivos 6EOl:ClIAN eneyp<X\j/EV' Ot' ~<; 7tEtpa'tat OEllCVUV<Xt 'tOV 'louO<Xt<Jf..l(>V Knl 'tOV 'Elll]Vl<Jf..l{>V A. Brinkmann "Die Theosophie des Aristokritos", RA!P 51 (I896), pp. 273-280. P. Alfaric, lLs l,'critures manichtenTII!s, t.II: Etude ana{ytique, Paris, 1918, pp. 107- I I2; I 69- I 72; I81-182; 199-205. 98 H. Windisch, Die Orakel des Hystaspes, pp. 42 and 97. . 99 j. Bidez - F. Cumont, us A/ages hel!inisis. :(proastre, Ostanes et Hystaspe d'apres Ia tradition grecque, Paris, I 938, vol. II, pp. 363 f. 100 Greek text and English translation by S.N.C. Lieu, "An Early Bzzantin~ Formula for the Renunciation of Manichaeism: the 'Capita VII contra Mamchaeos of Zacharias of Mytilene", JAG 26 (1983), pp. 152-218, esp. 188 f., and commentary at p. 213, with further bibliography. 'lli

97

XXXIV

INI'RODUCTION

Kat tOV XptcrttaVt<J)J.OV Kat tOV Mavt:x;at
7. A monophysite work A theological work which ended its world chronicle with the Emperors Zeno and Anastasius, both involved in the Christological debates that followed the Council of Chalcedon, could not avoid taking a stand in this controversy. So, it is reasonable to expect its author to have left some signs which, on an attentive and unbiased reading of the text, would reveal his authentic religious allegiance. Indeed, a number of elements, albeit slight, would lead us to believe that the Theosophy had a monophysite origin. First of all, the "fortune" of the work, that is, the influence that it undoubtedly exerted in certain Syriac, Coptic and Arabic ecclesiastical documents, as well as in the Byzantine world, would be difficult to explain unless

101 See_ M. Goodman in E. Schiirer, The History of the Jewish People in the Age of Jesus Chnst (175 B.C.-A.D. 135). A New English Version Revised and Edited by G. Vermes- F. Millar- M. Goodman, Edinburgh, 1986, vol. III, part I, pp. 628f.

A MONOPHYSITE WORK

XXXV

we admit that the theology of the treatise was fundamentally oriented towards Monophysitism. 102 The mention of the Testament of the Lord and the Commandments of the Apostles (Epit. 4: AIA8HKH TOY KYPIOY KAI AIATAEEI1: TQN ADQN All01:TOAQN), an apocryphal work which was currently in use exclusively in the monophysite church of Syria, can only confirm the vital connections of the Theosoplry with that theological trend. Also the Birth and Assumption of the Virgin Mary (ibid.: fENNH1:11: KAI ANAAH'¥11: TH1: AXPANTOY AE1:llOINH1: HMQN 8EOTOKOY) points towards Monophysitism. 103 This apocryphal Marian work is the main source for the section of the final chronicle that deals with the narration of the events referring to the birth of John the Baptist and of Jesus Christ (Chron. VIII, 3,6-l 7). It is true that, considering the widespread diffusion of the theme of Isaiah's martyrdom throughout ancient Christian literature, its · brief mention in Chron. V,4,3 does not reveal anything specific about the doctrinal affinities of the Theosoplry. However, the Pseudo-Dionysian echoes in the sentences attributed to Plato (II,53) and to Menander (II,56) again indicate the existence of special contacts between the Tlteosoplg and monophysitc circles. Plato's spurious sentence, which I have managed to reconstruct for the first time from fragments scattered in various manuscripts, recalls the contents of the Areopagite's treatise On the Divine .Names. 104 In this chapter Plato is credited with the famous Hermetic sentence on the difficulty of knowing God and the impossibility of speaking about God (8eov vofiam l!Ev xaA.e~t6v, t See L. Brehier, "La Iegende des Sages pa"iens a Byzance", in Melanges d'hirtaire du Mqyen-Age IJJuis Halphm, Paris, 1951, pp. 61-69, 66 ff., commentin~ upon the text of the codex Matrit. gr. 115, fol. 127 r, of the fifteenth centul)·, edited by S. Lambros in Neos Hellenomnemon 21 (1927), pp. 376-377. IO.; See Exc. I, I (ed. Festugiere, t. III, p. 2). This He':ffietic quotation is. also to~ found in Ps.Justin, Coh. 38,2; Greg. Naz., Oral. 28,4; Cynl, C. Jul. 1,43; POJsw s. Arlmm, 28 (ed. Kotter, V, p. 217). On the diffusion of this sentence see Scott-Ferguson, Hermetica IV, p. 238, n. 4, and the comprehensive articles by A.~. :'l'o~~· "!h~ exegesis of Timaeus 28 C", JTwChr 16 (1962), pp. 79-86, and J. Pepm, Gregmre de Nazianze, lecteur de Ia litterature hermetique", V~Chr 36 (1982), pp. 251-260. 1116 Lactantius, De ira II, II: Unus est igitur princeps et origo rerum deus, sicut Plato in 11 '1

1113

XXXVI

INTRODUCTION

uted to Plato and Menander should be assessed, along with the quotation from Porphyry's Commentary on the Parmenides (II,13), as an eloquent testimony to the author's strong inclination toward that kind of apophatic theology developed a few years earlier in its most complete form by Pseudo-Dionysius. In this context we must certainly not underestimate the fact that the very term "theosophy" had been significantly accepted in the theological terminology of the Areopagite. This technical term is used as many as three times in the Pseudo-Dionysian corpus: once with the precise meaning of "divine wisdom transmitted by the Scriptures" ('tile; ex: A.oy(rov ... 8Eoao
A MONOPHYSITE WORK

xxxvii

These arguments are indirect, external and, on the whole, fairly peripheral. Luckily, there are in the Theosophy some explicit doctrinal declarations which strongly support the thesis of its monophysite origin. The short treatise of Christology, placed in Apollo's mouth in the famous bogus oracle mentioned above (1,5), 113 presents all the features of moderate monophysite Christology as known through the documents of the second half of the fifth century, that is, the works of the monophysite Patriarch of Alexandria, Timothy Aelurus, and the Henotikon of Emperor Zeno. Moreover, in the fragment of the theosophy of the Sibyls discovered by Mras, it is clearly stated that in the mystery of the hypostatic union the human nature was "absorbed" or "annihilated" by the divine Logos (III A, 2, II: 'Ev 'to{ncp yap EO''tt 'tO IJ.UO'nlPlOV l;;v 'tip vevtlcilo9at TI!v av9pom:eiav
Work from Early-Sixth Century Constantinople", Traditio 50 (1995), pp. 31-54, 33, n. 13. 113 See p. xxviii. 114 More details can be found in P.F. Beatrice, "Monophysite Christology in an Oracle of Apollo", pp. 11 ff.

XXX.Vlll

INTRODUCTION

pro-Chalcedonian Patriarch Euphemius of Constantinople (495/96), wounded and damaged monophysite orthodoxy. 115

8. A millenarian work The author of the Theosophy is a monophysite theologian. His position appears to be close to that of the radical Syro-Egyptian akephaloi who were active at the end of the fifth century. 116 But he is also a convinced millenarian. The insistent reproposal of this perspective throughout the work proves that millennialism mattered to him very much. The author of the Theosophy quotes Psalm 89,4 (2 Peter 3,8), Gen. 2,2 and I John 2,18, to maintain that the world is lo last six thousand years. This means that the incarnation of Christ is to be placed in the year 5500 after Adam (Epit. 3; cf. Chron. VIII,3,8). In this he is the heir of a long and deep-rooted chiliastic tradition that goes back to Julius Africanus and Hippolytus of Rome (first half of the third century). He must certainly have known of the Chronography of Julius Africanus, whose name is quoted three times in the final chronicle (Chron. VI,2,13; VI,2,18; VII,5,2). Consequently, the end of the world was expected to take place in the year 6000, and should have coincided with the year 500 A.D. or, rather, with the year 507/8. The author of the Theosophy was a follower of the Alexandrian chronology, as is shown by the fact that he adopts the theory of the cosmic cycles having a duration of 532 years (Chron. IX,3,3). This computation was introduced by Annianus in the early years of the fifth century, forecasting the end of the world for the year 508. 117 115 I have explained the reasons for this new interpretation of the Tiburtine Sibyl in my essay "Das Orakel von Baalbek". There, I have expressed my criticism of the ~nerally held opinion about the Chalcedonian origin of this oracle. 116 The best general treatment of the post-Chalcedonian controversies is to be found in the monumental work by A. Grillmeier, Christ in Christian Tradition, vol. II: From the Council if Chalcedon (451) to Gregory the Great (590-604}, part 1: Reception and contradiction. The development if the discussinn about Chalcedon from 451 to the beginning of the reign if]ustinilm, Engl. tr., London-Oxford, 1987. However, neither the TheosoplrJ nor the Baalbek Oracle are ever mentioned here. 117 Along with the standard work by V. Grumel, Traiti d'etudes f?yzantines, I. La chronologre, Paris, 1958, it is also very useful to see W. Adler, Tzme immemorial. Archaic history and its sources in Christian chronograp!rJ from Julius Afiicanus to George Syncellus (DOS 26), Washington D.C., 1989.

A MILLENARIAN WORK

XXXIX

The prophecy of the Tiburtine Sibyl strongly supports this millenarian chronology. Constantinople, founded in 330 A.D.--she says-, will not reach its 180th year of life, and its domain will end with the world before 510 (III B, 11); the labour pains of the cosmos, that is, the final period of history, will begin with the reign of Leo I (III B, 16); Ariadne's power will cease 32 years after the death of Leo I (474 A.D.), that is, by 506 (III B, 17), and the reign of Anastasius will last at most eleven years, that is, until 503 (III B,20). Various other Byzantine and Oriental sources of monophysite inspiration state that the year 6000 of the world fell during the reign of Anastasius. At the beginning of the sixth century, Ecumenius, to whom we owe the first Greek commentary on the Book of Revelation, places the end of the world at five hundred years after the first coming of Christ on the basis of the traditional chiliastic chronology found in Psalm 89,4 and 2 Peter 3,8. 118 John Malalas says that the Lord appeared on earth on the sixth millennium day, at the end oftime. 11 !1 According to the Chronicon pseudo-dio~sianum the year 6000 coincides with the sixteenth year of Anastasi us, 120 while in the Chronicon ad annum Domini 846 pertinens the year 6000 of the world is the first year of Anastasius. 121 Peter of Alexandria, in his universal chronicle which goes up to 912 A.D., claims that the sixth millennium was completed in the fifteenth year of Anastasius, that is, in the year 505 A.D. 122 For Michael the Syrian, the monophysite Patriarch of Antioch, the sixth millennium ended in the second (or, according to other people, in the fourteenth) year of the reign of Anastasi us, which coincided with the year 814 of the Seleucid era, that is, the year 504 A.D.I23 Despite slight differences in the identification of the exact year,

118 See the Greek text recently edited by M. de Groote, Oecumenii Commmtarius in Apocafypsin (TEG 8), Leuven, 1999, pp. 67-68 and 2+8. 11 ~ :Malalas, X, pp. 228·-229 Dindorf. . . 1211 Incerti auctoris Chronicon pseudo-diOT!J!Sianum l!Ulgo dictum, ed. J.-B. Chabot m CSCO 121, Script. Syri 66, Lovanii, 1949, p. 12. 121 See Chronica Minora II, ed. E.-W. Brooks, interpr. J.-B. Chabot in CSCO 4, Script. Syri 4, Louvain, 1960, p. 166. According to a marginal gloss other people said that it was the nineteenth year of Anastasius. 122 This text is quoted by W. Brandes, "Anastasios o~hc:opo~;: Endzeite~~·anung und Kaiserkritik in Byzanz urn 500 n. Chr.", By.( 90 (1997), pp. 24-63, :x>, n. 217. 12'1 Chronique de Michel k ~rien patriarche jacobite d' Antioche (1/66--1199), trad. par J.-B. Chabot, t. II, Paris, 1901, pp. 167 ff.

xi

INTRODUCTION

the tradition seems to be unanimous. It is worth pointing out that this chiliastic calculation was preserved exclusively in sources of monophysite provenance. This "coincidence", too, could be a further signal of the monophysite origin of the Theosophy. 124 However, all the forecasts found in the oracle of the Tiburtine Sibyl proved to be equally mistaken, since in 51 0 Constantinople was in excellent condition, Ariadne died in 515 and Anastasius in 518. This means that the author of the prophecy was writing before these events, and certainly not after 503, the presumed year of the end of the reign of Anastasius. As we might expect, the author of the 77zeosophy did not know the archaic Judea-Christian doctrine of the thousand-year reign of Christ with His saints. Yet, he believed that Henoch and Elijah had been assumed into heaven in a form of provisional immortality (III A, 2,7; the assumption of Henoch is also recalled in Chron. I,I,8) and that, at their return, they would be killed by the Antichrist, but would then be revived by the Lord (Ill B, 28). In any case, he still defends the idea that the world history unfolds in six thousand years, basing his argument on the traditional typological exegesis of the Hexameron. In this case, too, he appears to be a representative of monophysite theology, where millennialism continued to circulate for several centuries. 125

9. 77ze date and place qf composition The problem of the dating of the Theosophy is extremely complex because the text does not offer any clear and decisive clues. For this reason we can only express more or less probable hypotheses. The fact that the world chronicle placed at the end of the work goes from Adam up to Zeno (t491 ), according to the information supplied by the Byzantine epitomizer (Epit. 2), would seem to indicate that the text was written during the reign of Anastasius (491-518), 124 Research on the Byzantine apocalyptic literature is still in its early stages. For a first contact with this intricate tradition one can consult W. Brandes, "Die apokalyptische Literalur", in Qyellen ;:ur Geschichte desfiiiherl By;:an;: (4.-9. Jahrhundert). &stand und [tobleme, ed. by F. Winkelmann and W. Brandes, Amsterdam, 1990, pp. 305-322. 12 ' See W. Witakowski, "The Idea of Septimana Mundi and the Millenarian Typology of the Creation in Syriac Tradition", in R. Lavenant (ed.), V Symposium Syriacum 1988 (OrChrA 236), Roma, 1990, pp. 305-322.

DATE AND PLACE OF COMPOSITION

xli

as it was normal practice to end the chronographic narration immediately prior to the time of the living emperor. Besides, we have noted that the author of the 7heosopf!y expected the end of Constantinople to take place before 510 and the end of the world no later than the year 507/8, while he expected the end of Anastasius and of Ariadne between 503 and 506. The work must, therefore, have been composed between 491 and 503. Perhaps it is possible to reduce this interval of time even more. The manuscripts Athen. B..N. gr. I 070 and Paris. gr. suppl. 690 report that Apollo's oracle on Christ (1,5) was engraved on a plate found in the 21st year of Anastasius, that is, in 511112. Instead, the codex Marcian. gr. 573 states that the discovery was probably made in the first year of Anastasius (491/2). Unfortunately, the indications that follow as to the month and the day do not fit in with the year. It must be concluded that we are facing a textual corruption. Amongst so much confusion, only the fourth indiction of Anastasius can be taken as the most reliable element. During the reign of Anastasius, the fourth indiction fell twice, in 496 and in 511. Now, the year 511 is to be excluded because it falls after the end of the world, which was expected to take place not later than 507/8. So, only the year 496, the fifth year of Anastasius' reign, can be taken into consideration as the year of the discovery of the oracle, and as the terminus post quem for the composition of the Theosophy. 126 An important argument, in a certain sense a decisive one for a more precise dating, is now provided by the Baalbek Oracle which, in my opinion, belongs to the third book of the Theosophy. On the basis of various historical observations, all equally valid, its first editor Alexander had no difficulty in placing the prophecy of the Tiburtine Sibyl in the years between 502 and 504, in coincidence with the start and the first phase of the Persian war. This dating is amply confirmed by other internal elements of the text. So the year 502/3 would be the most appropriate dating both for the Theosopi!J and for the previous treatise On the Right Faith. Alexander also suggested that the Baalbek Oracle might have been written in Heliopolis of Phoenicia (Baalbek), or in the neighbouring region, due to the author's evident admiration for the temples of that important religious centre (see III B, 9). 12 ; 126 12;

See the discussion in P.F. Beatrice, "Monophysite Christology", PP· 15 f. J.P. Alexander, 171£ Oracle~ Baalbek, pp. 41-4-7.

xlii

INTRODUCTION

One might add that the first of the twelve famous mountains listed in Chron. II, 7,5 is Mount Lebanon, which is in Phoenicia between Byblos and Berytus. However, the fact that the Theosophy may have been composed at Baalbek, or in the neighbouring region, does not necessarily mean that the author was a Phoenician. Indeed, he shows a keen interest in Egyptian wisdom in general (Epit. 1 and Prif. 3). Certain oracles (1,41-45) betray a considerable, very probably direct, knowledge of Egyptian places such as Ombos, Coptos, Elephantine, and the so-called
10. 7he author and his cultural background

It is a well-known fact that trying to discover the authors of anonymous early Christian works is always a risky business, the results of which are often uncertain. We could mention numerous examples of attempts at restitution that have been discussed at length, but have not yet been definitively and satisfactorily concluded. Some 128 The correct meaning of the rare word crupl'yyec; is given by Pausanias, Perieg. 1,42,3, and Aelianus, De nat. anim. VI,43 and XVI,l5. See also two Egyptian inscriptions in W. Dittenberger, OGIS, vol. II, Lipsiae, 1905, pp. 432 f., n. 694, and p. 462, nos. 720-721. For the first editor Buresch, Klaros, p. 109, this word meant the Libyan tribe of the l:TJpcirfat or l:tp6.yym mentioned by Ptolemaeus, Geogr. marr. IV,6, 17; consequently he printed the wrong text: JC<X'ta ,;ouc; A.eyoiJ.evouc; l:TJp6.yyac;. Unfortunately, he was followed by W. Scott- A.S. Ferguson, Hmnetica IV, Oxford, 1936, p. 226, and Erbse (in both editions). 129 This remark by Buresch, Klo.ros, p. 91, was accepted by Erbse, Fragmmte griechischer 7heosophien, p. 3; 7heosophorum Graecorum Fragmenta, pp. XIII f. See most recendy P. Athanassiadi, Damascius. 7he Philosophical History, pp. 353 f. Of course, familiarity with Egypt does not entail the Egyptian origin of the author and his work. 130 See the perceptive note 129 by G. Fowden, 7he EgyptW.n Hermes, p. 181.

THE AUTHOR AND HIS BACKGROUND

xliii

years ago I myself dealt with the so-called Epistle to Diognetus, indicating Polycarp of Smyrna as the possible writer of that mysterious document. 131 Elsewhere, I suggested that Apollos of Alexandria, the great rival of Paul at Corinth, could be the most probable author of the encratite Gospel according to the Eg;yptians. 132 I am well aware of the difficulties involved in undertakings of this kind. However, the data that have emerged so far are clear enough to sketch a fairly precise portrait of the author of the 7heosop~, and make it legitimate to attempt to propose, just as a working hypothesis, the name of the person who might have written such an unusual work. The author of the 7heosop~ is a man who has read a vast amount of literary, historiographic and philosophical works of classical antiquity. He also possesses a profound knowledge of Greco-Roman and Oriental religious traditions. The impressive number of quotations demonstrates the obviousness of this statement. It is difficult to establish how much of this material is due to first-hand reading. It cannot be excluded that he resorted to those manuals and anthologies which formed the usual tools for the encyclopedism of his time (suffice it to think of the anthology of Stobaeus or the sentences of Menander). As regards his knowledge of the Patristic tradition, the following remarks are to be made. With the exception of Cyril of Alexandria's treatise Against Julian, of which he seems to be the oldest witness (11,45-49), the Divine Institutes by Firmianus (Lactantius) (III A, 1,7-8), and the Chronograp~ by Julius Mricanus (Chron. VI,2,13; VI,2,18; VII,5,2), he does not quote any other Christian writer. 133 Nonetheless, it is difficult to deny that he drew useful information and solid teaching also from other apologetic works such as the Cohortatio by Pseudo:Justin, the Preparation for the Gospel and the Proof of the Gospel by Eusebius of Caesarea, and the treatise On the Triniry attributed to Didymus the Blind. Perhaps Clement of Alexandria should be included in this list. The fundamental idea that the source (1tTJrft) of Wisdom wished to benefit all m P.F. Beatrice, "Der Presbyter des lrenaus, Polykatp von Smyrna und ?er Brief an Diognet", in Pliroma. Salus camis. !\!Iiscelanea en homenaje a! P. Antomo Orbe, Santiago de Compostela, 1990, pp. 179-202. 132 P.F. Beatrice, "Apollos of Alexandria and the Origins of the Je,~ish-Christian Baptist Encratism", in W. Haase (ed.), ANRW 11.26.2, Berlin-New York, 1995, pp. 1232-1275. • 133 R.M. Ogilvie, The library qJ IActantius, p. 53, completely overlooks the quo!atlon of Lactantius in the Theosopf!y because he only uses the TUbingen excetpt wh1ch lacks any reference to Lactantius.

xliv

INTRODUCTION

men indifferently, Greeks and barbarians (Prif. 1), had already been put foiWard by Theodoret of Cyrrhus in his treatise The cure qf pagan maladies VIII,2-3. Also the identification of paganism with a disease (III A, 1,9: 'tote; vocroucn 'tCx 'trov 'EU~vrov) refers back to the title and apologetic programme of this famous treatise by the bishop of Cyrrhus ('EUT)vtKrov 8epa7teun!d) 7ta8T)j.uhrov). The literal quotation from Lactantius reveals another very interesting aspect of the culture of the author of the 7heosopf9, namely, his knowledge of Latin, something which had become very rare among the Byzantine writers of that period. 134 This makes it very likely that he was also able to read the Latin text of Virgil's Aeneid, which he used in the catalogue of the Sibyls. 135 The quotation of Lactantius' text in the Theosopf9 is also important for another reason. The editor of Lactantius' work in the Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum lAtinorum, Samuel Brandt, published the entire Greek text of the Theosophy III A, 1,9-12 (from 'E1tet o.Ov 'tCx 1tap' 'hf.ltV cilptcrKOflEVU 'tCx :Et~uUtaKCx to 'tOV av8pro7tOV e&tlf.l10UpYJ10"EV) as Lactantius' Frogm. VIII (spurium). 136 This Greek fragment is again mentioned in the fifth volume of the recent, authoritative Handbuch der lateinischen Literatur der Antike. 131 Now, the publication of the Latin quotation from Lactantius gives definitive evidence that the Greek text of the alleged fragment 8 has nothing to do with Lactantius, but is an integral part of the Theosopf9, which is clearly inspired by Pseudo-justin's Cohortatio 37,2-3. That the author of the Theosopf9 had a fair knowledge of Lactantius' apologetic work is also proven by the sequence of the Sibylline fragments in the third book. At times, he seems to be translating Lactantius' text, so close is the adherence to the Latin model. For instance, the title of Chrysippus' work llEPI E>EffiHTO:E (III A, 1,3) can only derive from a misinterpretation of the Latin De divinatione found in Lactantius, Div. Inst. I,6,9. This evident dependence on Lactantius has convinced me to consider with special attention, for the Greek text of the Sibylline oracles, the readings found in Lactantius, rather than those handed down in the remaining manuscript tradition. Lactantius, Div. Inst. 1,6,13, is quoted in III A, 1,8. m Virgil, Aen. VI, 35 f. is mentioned in III A, I ,3. 136 See CSEL 19, p. CX and CXII; CSEL 27, pp. 158-160. 137 See A Wlosok," L. Caecilius Firmianus Lactantius", in RestauratWn und Emeummg. Die lateinische literatur von 284 his 374 n. Chr. (HLL 5), ed. by R. Herzog, Miinchen, 1989, § 570, pp. 375-404, 404: "Lact. frg. 8, aus der sogenannten SibyllenTheosophie". 134

SEVERUS OF ANTIOCH?

xlv

I have already presented the monophysite and millenarian ideas of the author of the Theosophy. Now, I may add that his use of the Biblical text is that of a writer who generally follows the Septuagint for the Old Testament and the Alexandrian recension of the New Testament. However, he does this not in a servile way, taking some liberties which reveal that he was a strong and original character. What may legitimately be deduced from these observations? Which writer of that period possessed the necessary features for us to credit him with the authorship of a work thus conceived? I believe that the name of the monk Severus of Sozopolis, who became the monophysite Patriarch of Antioch from 512 to 518 A.D., could be proposed not without grounds. The name of Severus has always struck me as the only one able to give a satisfactory answer to the numerous queries that emerged during the preparatory studies, the principal conclusions of which are given below.

I 1. Severus qf Antioch? Severus of Antioch's familiarity with the classical tradition, with the religious philosophy of paganism and ecclesiastical literature was decidedly outstanding, as is confirmed by his biographer, Zacharias Scholasticus. 138 He reports that Severus, born in Sozopolis in Asia Minor, studied both Greek and Latin grammar and rhetoric at Alexandria, u9 and that he then went to Berytus to take a course in Roman civil law. 140 There, he devoted himself to the systematic study of the writings of the Christian apologists against paganism. 141 These biographical data shed light on the numerous references to Egyptian and Phoenician paganism that are so important in the Theosophy. Zacharias tried, rather awkwardly, to conceal the well-known fact that, before his conversion, Severus had really been a convinced follower of pagan religious practices. 1 ~2 Severus was reproached for 1 m The Syriac text of the life I![ Severus by Zacharias Scholast~cus is edite? wi~h a French translation by M.-A. Kugener, Vie de Sk·ere par :{pchane ~ Schola.lllque, m PO 2, fasc. I, n° 6, Paris, 1903 (repr. Tumhout, 1971), pp. 7-1 b. u 9 PO 2, p. II. HO PO 2, p. 47. HI PO 2, p. 53. H 2 The apologetic tendency of Zacharias' biography was keenly highlighted by

xlvi

INTRODUCTION

these pagan contaminations not only in an anonymous defamatory booklet, to which Zacharias wished to reply by means of his edifying biography, but also in official ecclesiastical documents. 143 Severns himself admitted his pagan religious past in a homily in honour of St. Leontius of Tripolis, the martyr in whose sanctuary he made the decision to convert to Christianity. 144 The extent to which he remained faithful to the classical culture of his youth after his conversion is shown by the fact that he did not think it unfitting to quote sayings of pagan sages and lines of pagan poets even in his cathedral homilies preached to the people of Antioch. 145 So, it is not surprising that a man with such a past, steeped in profane culture and idolatrous beliefs, composed an apologetic work like the 7heosoplry. Its author carries out a kind of self-purifying ritual, which consists in reducing the great pagan literary, philosophical and religious tradition, by which he had been dominated for so long, to a prophecy of the truth of Christianity. He succeeds in freeing himself of his pagan past by transforming it into a preparatory stage of his conversion. Never, as in this case, have the personal, indeed, autobiographical implications of the apologetic procedure been so clear. This operation is all the more valuable and becomes particularly significant when we think that the apologetic anthology entitled 7heosoplry acts as the justificatory appendix of a treatise on the orthodox Christian faith. Severns embraced this faith without reserves, and fought long to defend it, paying a very high personal price. This faith was basically the moderate monophysite theology of Cyril of Alexandria, which was transmitted to him principally by Peter the Iberian. Severns developed his own thought in a polemical confrontation on the one hand against the dyophysite Christology of Chalcedon, of Pope Leo, John of Caesarea and Nephalius, and on

W. Bauer, "Die Severus-Vita des Zacharias Rhetor", in Azifsiike und ldeine Schriflen, ed. by G. Strecker, Tiibingen, 1967, pp. 210-228. H:l See, e.g., the Libellus monachorum ad Menam (ed. E. Schwartz in ACO III, p. 40) and the EpisU1la episcoporum orientalium ad Agapetum (ibid., p. 148). 144 The Coptic translation of this exceptionally important document was first discovered and edited by G. Garitte, "Textes hagiographiques orientaux relatifs a Saint Uonce de Tripoli. II. L'homelie copte de Severe d'Antioche", Museon 79 (1966), pp. 335-386. 145 See the Lo.udatio S. Leontii 5,10 (Garitte, p. 375); 8,11 (Garitte, p. 377); Hom. cath. XXVII (PO 36, p. 571). On the classical formation of Severus see in general P.F. Beatrice, "Monophysite Christo1ogy", esp. pp. 18 ff.

SEVERUS OF ANTIOCH?

xlvii

the other hand against the radical Monophysites such as Eutyches, Sergius the Grammarian and Julian of Halicarnassus. 146 Now, the spiritual affinity of the author of the Theosopl!J with the apologetic and theological method of the Alexandrian Patriarch is clearly documented not only by the explicit quotations (II, 45-49) from Book I of the treatise Against Julian (YTIEP TH~ XPI~TIANON 9PH~KEIA~ KAI KATA IOYAIANOY TOY TIAPABATOY). It would not seem completely unfounded to detect Cyril's influence even in the title of the lost seven-book treatise On the Right Faith. This title in fact recalls the three famous speeches by Cyril Tiepl rile; 6p9i\c; x{meroc;. 147 At any rate, the presence of the quotations from Cyril's work is to be assessed as an important argument in favour of the attribution of the Theosopl!J to Severus of Antioch, who chose to fight under the flag of loyalty to the teachings of Cyril of Alexandria. The Theosopl!J also uses the Testament qf the LJrd and the Commandments qf the Apostles, an apocryphal monophysite work which Severus is the first to mention in a letter to a certain Thecla comitissa. This is certainly another observation which strongly supports the attribution of the Theosopl!J to the monophysite theologian Severus. 148 From this point of view, also the striking similarities of Plato's and Menander's sentences (11,53 and 56) with Pseudo-Dionysius' treatise On the Divine .Names, have considerable weight. Severus is the first author to give literary evidence of the existence of the PseudoDionysian writings. He quotes the Areopagite's famous fourth episde to the monk Gaius in a letter to a certainjohn the Hegoumenos.H9 Moreover, certainly not by chance, he twice quotes the treatise On the Divine .Names II, 9, respectively in Adversus Apologiam Juliani, 25,

H 6 The best available exposition of Severns' theology is that by A. Grillmeier (iJ? collaboration with Th. Hainthaler), Christ in Christian Tradition, vol. II: From the Counczl of Chalcedon (451) to Gregory the Great (590-604), part 2: The Church rif Constantinople zn the sixth century, Engl. tr., London-Louisville, 1995, pp. I 7- I 75. 147 See the Greek text in ACO l/1,1, pp. 42-72; 1/1,5, pp. 26-61; 111,5, PP· 62-I 18. 148 On Severns' mention of this apocryphal work, currently known by the modem title Octateuch rif Clement, see F. Nau, lA version fYriaque de l'Octateuque de Climmt (Ancie!lne litti:rature canonique syriaque, fasc .. IyJ, Paris, 1913, PP·, 8-11,, an~ B. Steimer, Vertex Traditionis. Die Gattung der altchnsthchtn Kirchtnordnungm 1BZJ.\i'\\ 63.1, Berlin-New York, 1992, pp. 141-148. " 9 A fragment of this letter is reproduced in the Doctrina Patrum, ch. 41, ~xrv-xx~· (e~. F. Diekamp- B. Phanourgakis- E. Chrysos, Doctrina Patrum de lncamatzone. Verbz. Em griechisches Florilegium aus der Wende des 7. und 8. Jahrhunderts, ~Hinster, 198F, PP· 309 f.).

xlviii

INTRODUCTION

and in Contra additiones Juliani, 41. 150 According to Pseudo-Zacharias, Severus had seriously studied the works by Hierotheus, Dionysius, Titus and Timothy. 151 As well as a monophysite theologian, Severus is also an adherent of chiliasm, just like the author of the 7heosopfry. He is still fully convinced of the validity of the hexaemeral typology according to which world history would be consumed in six thousand years. 152 Concerning this, it is worth mentioning that, in his Epist. 81, Severus makes use of the same two New Testament quotations found in the 7heosopl[y (see Epit. 3), that is, 2 Peter 3,8 and I John 2,18. He also claims that Henoch and Elijah enjoy provisional immortality, but he harshly criticises all those who claim that the same fate is also shared by John the Evangelist. 153 For this reason, if Severus is really the author of the 7heosopfry, it seems advisable to delete the sentence on the provisional immortality of John (III A, 2,7: x:al Bta -rou &yanf\am tov 'tOU Oeou 'A.Oyov 'Ic:OO.vvll~ 0 £UIX'Y'YeAtCJUt~ Jl.EV£t ro~ oi. n:poA.ex.Oev't£~ Ec.o<; 'til~ Bemepa~ -rou Kupiou n:apouaia~ Oava-rou aJ.lotpo~) which should rather be considered a later gloss interpolated for theological motives. 154 It is extremely difficult to establish the Biblical text used by Severus, since it can only be reconstructed through the Syriac translations of his cathedral homilies. Notwithstanding this, the impression is that it was substantially independent and equidistant from both the "Lucianic" recension and the Alexandrian recension. 155 Thus it presents the same relative liberty found in the Scriptural quotations of the Theosophy. Unfortunately, the study of Severus' Biblical text is still in its early stages. This situation prevents us from carrying out an in-depth comparison. The last question concerns the books of magic and demonology. Porphyry's speculations on demons and his polemics against Christianity

° For the

interpretation of these citations I refer the reader to J. Lebon, "Le l'Areopagite et Severe d'Antioche", RHE 26 (1930), pp. 880-915. ~>I Ps.-Zacharias, Hist. eccl. VII,12. I quote the edition by M.-A. Kugener, in PO 2, fasc. 3, n° 8, Paris, 1904 (repr. Tumhout, 1971), p. 272. 152 See esp. Severns, Epist. 79 (PO 14, p. 125); Epist. 81 (PO 14, pp. 128-131); Hom. cath. 11,26 (PO 38, p. 285). 153 See Severns, Epist. 93 (PO 14, pp. 170-177). 1 ~ See P.F. Beatrice, "Traditions apocryphes", pp. 115 ff. ,,., See the partial analysis by CJ.A. Lash, "The Scriptural Citations in the 'Homiliae Cathedrales' of Severns of Antioch and the Textual Criticism of the Greek Old Testament", in E.A. Livingstone (ed.), Studia Patrirtica 12 (TU 115), Berlin, 1975, pp. 321-327. 15

Pse~do-Denys

SEVERUS OF ANTIOCH?

xlix

were well known to Severns' circle. 156 Zacharias writes that Severus was able to give Christian students his precious advise against paganism and sorcery because he was well acquainted with the books of Zoroaster, Ostanes, and Manetho, which were widely read among the pagan students of Berytus. 157 Severns, then, must have been particularly interested in the use of the Christianized version of the book of Hystaspes in order to show that even Zoroaster, as well as many other pagan sages of the past, had prophesied the Incarnation of the Lord. Not by chance, in the Theosop4J (II,55) also the name of Ostanes is mentioned in connection with the mystery of the Virgin Birth. In conclusion, though we must admit that none of these clues alone is enough to prove that Severus was the author of the Theosop4J, it seems undeniable that their combined strength has a special attractive power and compels us at least to take this possibility into serious consideration. One might even quite legitimately wonder whether the mysterious Timothy, mentioned only by Malalas as an authoritative source for his oracular and chronographic material, 158 is not in actual fact a mere pseudonym intended to designate, in a veiled manner and with all due caution, after the condemnation on the part of Justinian, the author of the 'Iheosophy, the great and venerated Patriarch Severns, the guardian of monophysite orthodoxy and therefore the "honour of God". 159 At any rate, it may be easily understood why the seven-book treatise On the Right Faith was lost. Its fate in the Byzantine world was marked by its outspoken monophysite content. Most probably this work is to be identified with Severus' dogmatic treatise On Faith which has left traces only in the Coptic-Arabie florilegium The Precious Pearl. 160 The Theosop4J, on the contrary, was amply reused and therefore survived, albeit only in fragments and through extensive contamination, for several centuries more, as it offered abundant material J:m See Zacharias in PO 2, p. 42. 157

Zacharias' long digression on this subject is found in PO 2, PP· 57·-76. and

90 f. S~e E. Jeffreys, "Malalas' Sources", pp. 194 ff. . . . . . . Timothy was also the pseudonym used by Salvian of :\1arsed1e _m his \\Ork Ad eccksiam: see A.E. Haefner, "A Unique Source for the Study of Ancient Pseudonymity", AihR 16 (1934), pp. 8-15. . ltiO See G. Graf, "Zwei dogmatischen F1orilegien der Kopten. :J.,.·. Dte kos~bare P~rle", OrChrP 3 (1937), pp. 49-77, 75; Idem, Geschichte der rhnstlzchen arabrsrhen Li.teratur, I, pp. 418 f. ::8

9

INrRODUCTION

for the apologetic controversy against pagans and Jews, and for chronographic speculation.

12. Manuscripts and editions Since this edition of the Th£osop~ was conceived and structured rather differently from Erbse's edition of the Greek theosophical fragments, it can only be based on a manuscript documentation that largely differs from the one used by the illustrious German scholar. A list is given below of the manuscripts and editions which were used for the preparation of the present edition, following the order of the individual sections of which the work is composed.

Part 1

T

F

For the Byzantine summary, the Preface and the collection of oracles in Book I, testis unicus is nearly always the codex Mb 27 (sixteenth century), fol. 67r-87r, of the University Library at Tiibingen (= T). After Buresch's editio princeps and the two editions by Erbse (1941 and 1995), the manuscript's deciphering no longer presents any problem. However, in the absence of other sources, it is now no longer possible to measure its exact distance from the original, and to check its degree of reliability. Only for the oracle of Apollo about Christ (1,5) do we possess a longer version which has every probability of being the authentic one. Buresch had already discovered the long text of this oracle in the codex Athen. B..N. gr. 1070 (thirteenth century), fol. 186v (= F), but he only published it in the appendix of his dissertation, without discussing it in depth. 161 The complete text of the oracle, with the prophecies of the seven sages, was later published by A. Delatte. 162 Erbse reproduced it in both his editions, but, falling prey to an evolutionistic prejudice of a positivistic kind, he assessed it, in my opinion erroneously, as a later amplification of the short text of the Tiibingen manuscript, which he considered to be the original one. Now, the same long version of the oracle is also found in the older Venice manuscript, the Marcian. gr. 573 (ninth/tenth century), fol. 161 162

K. Buresch, Klaros, pp. 130 f. A. Delatte, Anecdota Atheniensia, pp. 328-330.

MANUSCRIPTS AND EDITIONS

li

26-30 (= M). 163 The oracle of Apollo is quoted in full in a fragment taken from the final part of a lost work of uncertain date, entitled ~mphony (xpo<; 'ta 'tEATJ til<; OUJ.lcpoovia<; eneyeypan'tO o-&to<; 0 Myo<;, according to a marginal note), in which the author wished to show the harmony of the statements of Cyril of Alexandria and of the divine Scripture with the dogma defined at Chalcedon (l:uJ.lcpoovia 'tO>V napa tou J.laKapiou KupiA.A.ou tou 'AA.e~avSpeia<; entoKonou eipTJJ.lEvoov Kat 'tOlV napa til<; 8da<; ypacpil<; 1tp0<; 'ta napa til<; ev XaAKTJS0Vt &yia<; ouv6Sou SoyJ.la'tto8eV'ta nept til<; xioteoo<;). It was evidently a typical dyophysite florilegium, which should not be confused with the Symphony found in the Vatican codex, which will be discussed below in Part 2 as a direct witness of the text of the Theosophy. It is certainly curious to see how this oracle was removed from its original monophysite context to be transformed into a tool for Chalcedonian controversy. This was only possible thanks to its recognized strength as a polemical anti-pagan document, which guaranteed its survival and allowed it to be reused in a totally different ecclesiastical milieu. Thus, the version of the oracle found in the Tiibingen manuscript is to be seen as a later abbreviation, drafted according to the normal practice of the Byzantine epitomizer. Other manuscripts contain only the second part of the oracle. This is, again, the result of a later mutilation of the same oracle. In this edition, I have printed the long text of the oracle, with a few slight variations with respect to the editio princeps of the Venice manuscript published recently by Brian E. Daley.I64 For some oracles, as may be seen in the apparatus, it was useful to collate the Tiibingen manuscript with Steuchus' work and the manuscripts already known to Piccolos and Wolff. However, I feel that in order to arrive at the definition of a text which is presumably closer to the lost original of the oracles contained in 1,45 and 1,54-55, as well as of the oracle of Apollo in I,5, we have to resort to the collation of the Ti.ibingen manuscript with the minor collections listed below, in point 2, first of all with the ~mphony. I also believe it is legitimate to incorporate into Book I two other oracles that are not recorded in the Ti.ibingen manuscript, namely: a) the oracular response to the Egyptian king Thoulis (I,49), which 16:1• This manuscript is listed by E. Mioni, Bibliotheca J?ivi Marci Ven:tiarum codices graecz manuscripti, vol. II: Thesaurus antiquus codices 300- 62:J, Rome, 198:>, P· 478. '"' See B.E. Daley, "Apollo as a Chalcedonian".

M

lii

INTRODUCTION

was also quoted by Malalas, 165 and is mentioned in the collection of the Oxford codex Baroccianus edited by R. Bendey; b) the oracle received by the Pharaoh Petissonius (I,50), which was quoted again by Malalas, 166 and was later transformed into a saying of Solon's, the Athenian sage and legislator. Also the two oracular inscriptions from the Scamander (I,56 and 62), to be found exclusively in the SymphoTI), most likely belonged to the 77zeosoplry. However, the edition of Book I would be incomplete without the New Testament quotations which illustrate the thesis of the fundamental agreement between the pagan oracles and the Biblical revelation. These quotations are not to be found in the Tiibingen manuscript. Like the oracles from the Scamander, they are recorded only in the Symphony of the Vatican codex.

Part 2

l:

The edition of Book II, including the theological sentences of the Greek and Egyptian sages, seems to be even more complex. Only a small part of the material comes from the Tiibingen manuscript which must, consequently, be integrated with the data offered by three other minor collections. a) In the first place there is the l:uj.uprovf.a EK -c&v 1taA.at&v 'hv K'tA. (== l:), transmitted by the codex Vaticanus gr. 2200 (eighth/ninth century, the famous manuscript of the Doctrina Patrum de lncamatione Verbi), fol. 444-454: 167 partial editio princeps by J.B. Pitra, 168 reproduced by W. Scott - A.S. Ferguson 169 and by H. Erbse.l7° This is certainly the oldest and most authoritative collection. The sayings of the Greek and Egyptian sages have been mixed with certain oracles and distributed by the anonymous compiler in three sections, respectively concerning the Trinity (nepi. 'tf\~ ix.y(a~ Kai. 1tavarntou -cpui:oo~), the Incarnation (nepl. tfl~ £vcrapKou oiKovoJ.liac; Xptcrtou tdl> 8eou llJ.lrov), and the Crucifixion (nepl. 'tf\~ 'ttJ.lta~ Kat O"CO't'llptro cr-cauprocre~). This late organization of the collection does not, hows Dindorf, p. 25. Dindorf, pp. 65-66. 167 See F. Diekamp - B. Phanourgakis - E. Chrysos, Doctrina Patrum, p. XIII. 168 J.B. Pitra, Analecta, pp. 305-308. 169 w s . pp. 225-227. cott - A.S. Ferguson, Hmnettca, • 1• 0 ' H. Erbse, Theosophorum Graecorum FrQ{!JTieTlta, pp. 91-104. He adds some .frogmenta addubilala taken from other sources (pp. I 05-108). 16

166

MANUSCRIPTS AND EDITIONS

liii

ever, conceal the very old, probably original, character of the material that is derived, more or less directly, from the Theosopl!J. The twenty-one New Testament quotations are of particular importance. These quotations, as I have said, are recorded exclusively in this manuscript. However paradoxical it may appear, they have never been published before, not even by the editors, Pitra, Scott-Ferguson, and Erbse, who at different times provided an edition of the rest of the SymphorrJ. Erbse, in particular, is of the opinion that they are simply paraphrastic, marginal notes introduced in a disorderly manner by the scribe of the Vatican codex. 171 On the contrary, I think that these quotations belonged to the original text of the Theosopl!J, in the structure of which they played the precise and irreplaceable role of providing the Biblical support for the main thesis of the basic harmony between pagan wisdom and Christian revelation. \Vhat I plan to give here is the editio princeps of the Vatican Symphony. However, the reader should note that the New Testament quotations of the Symphony also refer to some oracles belonging to Book I of the Theosophy. This is why they have been redistributed in this edition between Books I and II, in the extremely problematic attempt of finding the least-arbitrary placing for each of them. No less interesting are the Hermetic excerpta and the quotations from Cyril's treatise Against Julian which the compiler of the Symphony evidently took from the Theosopl!J (see II,32-34; 42; 45-49). If one considers that the oldest known manuscript of Cyril's Against Julian, i.e. the Scorialensis 'P.III.l2, dates back to the thirteenth century, the great value of the SymphorrJ becomes clear. This is why the Symphony should be held in due consideration also in the preparation of a new critical edition of Cyril's apologetic treatise. The title, structure and content of the Symphony reveal its great antiquity. This collection is very close to the Theosoplry and certainly older than the Vatican codex. For this reason, I believe it is necessary to systematically collate the Tiibingen manuscript with the Symphony in order to recover, as far as possible, at least some of the authentic readings of the 7heosoplry. The use of the SymphorrJ concerns not only the three common oracles of Book I (5, 45 and 54-55}, but also certain philosophic and Hermetic sayings of Book II, and above all the precious

171 H. Erbse, Fragmente griechischer Theosophien, pp. 143-145. The .list of t~ese :'l:ew Testament citations is not without inaccuracies, which I have tac1tly recufied.

liv

INTRODUCTION

quotations from the New Testament and from Cyril which I have tried to put back into place. The other two minor collections are: b) XpT\O"JlOl K<Xl SEOA.oy{at 'EUitvrov q>tAoO"O!p(J)V (= x). Its principal X witness is the codex Oxon. Barocc. gr. 50 (eleventh century), fol. 375--376 (= B'), used by R. Bentley in his letter ad Millium; 172 c) flpOq>'fl'tEtat 'tO>V E'lt'ta aoq>&v (= 1t). Its principal witnesses are the 'It codices Paris. gr. suppl. 690 (twelfth century), fol. 248v-249r (= P), and Athen. B.N. gr. 1070 (thirteenth century), fol. 186r-186v (= F); editio princeps by Delatte. 173 These two collections, of which the considerable distance from the lost original is evident, underwent the same numerous manipulations which produced other even more complicated and fantastic collections of sayings of Greek sages. Erbse designated them with the Greek letters Jl, 't, and fl. These Medieval collections are particularly interesting for the study of the Christian reinterpretation of the sayings of the seven sages, whose prophetic figures were widely represented in Byzantine church paintings from the twelfth to the eighteenth century. 174 The sayings of 1t, except that of Menander, are all found in both I and x, while ten oracles and sayings of I also appear in X· So, there is no denying that there is a certain relationship between these three collections, even though greater precision becomes problematic. According to A. von Premerstein, all three derive from an archetype, a lost Grundsammlung, which he identified as X. This archetype was later than the Theosophy, and was exploited in Malalas' ChronograpJry around the year 560. 175 This critical perspective is shared by Erbse.

172 See above, n. 12. The text is reprinted by H. Erbse, Theosophorum Graecorum Fragmenta, pp. 109-116. 173 A. Delatte, Anecdota Athmimsia, pp. 328-330. The text is reprinted by H. Erbse, Theosophorum Graecorum Fragmmta, pp. 11 7-122. m Bibliography on this fascinating subject includes V.G. Grecu, "Darstellungen heidnischer Denker und Schriftsteller in der Kirchenmalerei des Morgenlandes", .in 1c~iz.Roumau:e. !Julktin de_la section historirjue 10 (1924), pp. 1-68; A. von Pre_merstem, Gnechisch-heidnische We1se als Verkiinder christlicher Lehre in Handsch1ften und Kirchenmalereien", in Festschrift der Nationalhibliothek in Wien, hrsg. zur Feier d~s 200jiihrigen Bestehens des Gebiiudes, Wien, 1926, pp. 647-666; K. Spetsiens, "Ei.kones ~ellenon philosophon eis ekklesias", EEPS, II series, 14 (1963/64), PP· ~86-458 (m Gre~k); I.D. Dujcev, Heidnische PhilosopheR und Schriftsteller in der bulgarzschen Wandmaleret (Vortriige Rhein. Akad. der Wissenschaften G. 214), Opladen, 1976. 175 A. von Premerstein, "Griechisch-heidnische Weise", pp. 664 f.

MANUSCRIPTS AND EDITIONS

lv

He adds that the terminus post quem for dating this common collection, which he designates with the Greek letter co, may be indicated as the 21st year of Anastasius, that is, 512 A.D., because this is the year of the alleged finding of the oracle of Apollo on Christ (I,5) according to 1t. Two main objections may be raised against this ingenious reconstruction. The first is that the date of the finding of Apollo's oracle is not at all certain and that, as I have already remarked in chapter IX, the most probable year seems instead to be 496 (the fourth indiction of Anastasius' prior to the end of the world). Secondly, these three minor collections have three oracles in common with the Tubingen manuscript (1,5; 45; 54-55). This means that there must have been a precise relationship between these four collections. But what kind of relationship was it? I have felt obliged to reject the chronological argument used by Erbse to sustain that the archetype co of the three minor collections was written after the Theosoplry. Besides, there is no reason to think that the author of this alleged common source also used materials other than those transmitted by the Theosoplry. It seems much simpler to suppose that the oracles and the sayings included in the three collections all originally belonged to the Theosoplry, and that only the whimsical, now undecipherable, vicissitudes of the manuscript tradition separated, modified and reunited them during the Middle Ages, until they assumed their present form. So, I am compelled to think either tha~ the hypothetical archetype co, which according to Erbse was different from, and later than, the Theosoplry, never existed, or that, if it really did exist, it was only an intermediate collection, itself entirely derived from the Theosoplry. In this latter case, it would be completely superfluous and useless for the purpose of recovering the original text. In this new edition of the Theosoplry, the sayings of the Greek philosophers and the Hermetic texts, which respectively carry the Greek and Egyptian theologies, are gathered together in Book II. Nevertheless, as it is impossible to determine the original position of t~e. single sayings and their mutual interdependence, I have ~ad to hmit myself to listing them in the order in which they appear m the Tubingen manuscript and in the three minor collections mentioned above. Particular preference is to be given to the Sympho79 on account of the antiquity and authoritative nature of the Vatican codex. In establishing the presumably original text for each saying, I have

lvi

INI'RODUCTION

taken care to avoid reproducing all the numerous repetitions and the secondary variant readings. This process of gradual elimination of the derived material produces considerable simplification, whlch is certainly useful for a deeper understanding of the history of the text. So, for example, on the basis of this selective criterion, the collection 1t (the sayings of the seven sages), of its own offers only Menander's saying, as all the other sayings are already more correctly recorded in the other collections. Clearly, this has not been a simple operation, nor are the results absolutely guaranteed. However, it was worth trying, even though a margin of uncertainty inevitably remains.

Part 3

A. D

Book III, the Theosophy qf the Sil!Jls, consists of two long fragments. a) The first fragment is taken from the codex Ottobon. gr. 378 (sixteenth century), fol. 18r-25v (= A.), discovered and published by K. Mras in 1906. 176 For his new 1995 edition, Erbse was able to personally collate the codex Mutinensis misc. gr. 126 (= D; olim III.D. 7). 177 Fol. 288v-292v (tenth or eleventh century), were probably written by the same scribe of the codex Laur. pl. 5, 3, the only witness of Clement of Alexandria's Stromateis, while fol. 293r-294v are in a later hand (fourteenth century). 178 My edition of this fragment is also generally based on these two manuscripts, but in some places I was able to provide better readings. The relevant paragraphs of the Tiibingen manuscript (8 75-83 in Erbse's edition) cannot be used to reconstruct the authentic text of Book III of the Theosophy, because they contain only a summary which sometimes opposes the original content of the section. Never, as in this case, has it been so evident that the Byzantine text transcribed in the Tiibingen manuscript is just a late and not completely reliable compilation. b) The second fragment reports the prophecy of the Tiburtine Sybil. The Byzantine version of this oracle, also known as the Baalbek Oracle, is transmitted by only three manuscripts: the codex Athos K. Mras, "Eine neuentdeckte Sibyllen-Theosophie". H. Erbse, Theosophorum Graecorum Fragmenta, pp. 57-90: 'Textus genuinus Theosophiae Sibyllarum'. lis See P.M. Barnard, Clement rifAkxarulria. Q.uis dives sawetur (TaS V,2), Cambridge, 1897, pp. IX-XII; 0. Stahlin, Ckmens Akxandrinus, Erster Band: Protrepticus und Paedagogus, 3. durchges. Auf. von U. Treu (GCS 12), Berlin, 1972, pp. XXV-XXVII. 176 177

lvii

MANUSCRIPTS AND EDITIONS

1527 or Karakallou 14 (twelfth century), fol. 280v-286v (= K): the codex Vatican. gr. 1120 (fourteenth century), fol. 417-423 (= Q); the codex Athen. B.N. gr. 2725 (= suppl. 725) (sixteenth century), fol. 210v-219v (= A). We owe the editio princeps of this text to PJ. Alexander. 179 He found support in certain Latin manuscripts, already used by Ernst Sackur, which sometimes help us understand a strongly contaminated and confused text. 180

Part 4 It is impossible to know the content of the book of Hystaspes. As I have already said, some general, indirect pieces of information about its apocalyptic content are provided exclusively by a few passages in Justin Martyr, Clement of Alexandria and, above all, Lactantius. 181 In this desperate situation, I made the decision to reproduce, as the sole surviving fragment, Zoroaster's famous prophecy to Hystaspes on the coming of the Messiah. 182 This text, based on authentic Iranian traditions, was rewritten in the second century AD. by Christians living in Mesopotamia, and was very probably reused by the author of the Iheosophy as an integral part of his apologetic project aimed at making good use of all the "pagan" prophecies of Christianity. Zoroaster's Christianized prophecy is first found in the Mimrii VII,21 of the Syriac Liher Scholiorum by Theodore Bar-Koni (eighth century). 183 This text was translated into French for the first time by the Bollandist Paul Peeters for the Mages hellenises by Bidez and Cumont, 184 and is now available in the French translation by Robert Hespel and Rene Draguet. 18;

Part 5 Finally, the universal chronicle which concludes the Iheosophy. This is to be identified, in my opinion, with a Greek chronography, no 179 181'

Alexander The Oracle o' Baalbek Washington D.C., 1967. sPJ. • . ~e E. Sackur,' Sibyllinische !IT exte und' Forschungen. Pseudomethodzus,

•4dso und d'ze

See above, p. xviii.

,

1i~~rtmzsche Sibylle, Halle, 1898 (repr. Turin, 1963), pp. 115-187. 182 183

.

..

S~e P.F. Beatrice, "Le livre d'Hystaspe aux mams des Chr~~ens., pP· 378 .r.

Liber Scholiorum II (ed. by Addai Scher in CSCO 66, Pansns-l..Jps1ae, 1912, PPj~74 repr. in CSCO 69, Louvain, 1960). , . 1 • J. BJdez - F. Cumont, Les Mages he/finises, II, fr. S 15, PP· 126-1 ~9. a, ~- Hespel et R. Draguet, Theodore bar Koni. Livre des Scolies (recenszon de Sterr, II. •\Jzmre J1-XJ (CSCO 432, Syri 188), Lovanii, 1982, PP· 52 f.

ff.:

K

Q A

lviii

INTRODUCTION

longer in existence, which was translated into Latin in Merovingian Gaul. This version has been preserved only in the very old codex E' Paris. lat. B..N. 4884 of the seventh/eighth century (= E'). In 1606 Joseph Justus Scaliger published the editio princeps, 186 and for this reason the work is currently known as Barbarus Scaligeri. 187 Subsequendy, the text was republished with the title Excerpta Latina Barbari by Alfred Schoene in the Appendix VI of his edition of Eusebius' Chronica/ 88 and by Karl Frick for the Teubner collection. 189 Some years later, Adolf Bauer demonstrated that the initial pages of the Excerpta Barbari, from the creation of Adam until the ~ta!lepta~~ tile; yilc;, that is, the division of the earth among the three sons of Noah and their descendants after the flood (Chron. I,l,l-Il,7,7), are the almost literal translation of an anonymous Greek fragment of the H' codex Matrit. gr. 4701 (olim N-121; tenth/eleventh century) (== H'), fol. 5Ir--63v, entitled IuvayCJYYil xpovrov Kat Etmv a1tO 1Ctt(J£(l}c; ICOCJ)lOU £roc; tile; eveat~c; fu.1epac;. Bauer thought that this fragment was an integral part of the Chronicle of Hippolytus. 190 This means that the author of the 1heosopl!J included, in the final world chronicle, a long section of Hippolytus' Chronicle without mentioning his name. Whatever the value of this attribution, which is not the object of this investigation, Bauer's important discovery justifies the publication of the Greek fragment of the codex Matritensis in the corresponding place of the Latin text of the Excerpta Barbari. Another section of this new edition of the Excerpta Barbari is printed in Greek. In fact, besides the long fragment of the Chronicle of Hippolytus, the author of the Theosopl!J also incorporated some sentences taken directly from the Birth qf Ma:ry, the so-called Protevangelium qf James (Chron. VIII,3,6-1 7). These sentences can now be read in their original Greek wording in the critical edition by Emile de Strycker. 191 186

See

JJ.

&aliger, TMsaurus temporum, Leiden, 1606 (repr. Osnabrock 1968),

t. I, pars II, pp. 44-70.

See CPG, III, n. 5539. A. Schoene, Eusehii Chronicorum li/ni duo, I, Berolini, 1875, App. VI (pp. 173-239). 189 C. !rick, Chronica Minora, vol. I, Lipsiae, 1892, pp. 184-371 (with a Greek retranslauon). ~90 .A. Bauer, Die Chronik des Hippo!Jtos im Matriten.sis Graecus 121 (TU, N.F. XI~,!), Le1pz1g, 1905. I have used the edition by A. Bauer - R. Helm, Hippo!Jtus ~terkt, IV: Di! Chronik (GCS 36), Leipzig, 1929; 2nd ed. in GCS 46, Berlin, 1955. 191 E. de Strycker, La forme Ia plus ancienne du Protivangile de Jacques. Recherches s~r le papyrus Bodmer 5 fJ1JeC une idition criiique du texte grec et une traduction annolie (SHG 33), Bruxelles, 1961, pp. 10-13; 39 f.; 363 f. 18;

188

THIS EDITION

lix

13. 1his edition

This is all the material available today, on which it is possible to base an edition of the 1heosopi!J that sufficiently respects the indications of the manuscript tradition. One can legitimately hope, and it is certainly to be wished, that new discoveries or new attributions, which are always possible, will enrich the picture I have sketched, giving it more precision. At this point though, its essential features ought not to undergo radical alterations. After what I have said, I must inform the reader that this edition of the 1heosopi!J cannot avoid resorting to a totally new numbering of the chapters and paragraphs with respect to the previous editions. Moreover, in the attempt to get as close as possible to the hypothetical original text, this edition avoids following up every slight detail of the destiny of the individual fragments, the manuscript transmission of which is extremely complex and widely contaminated. Consequently, I have chosen not to follow Erbse's example in composing an all-inclusive stemma codicum for every oracle or paragraph of the text, because I believe that it would inevitably be too conjectural, and therefore of little use. For a work like the 17zeosopi!J, of which we possess only a few membra disiecta, fragments of various length, sometimes of dubious attribution and, furthermore, often incertae sedis, I have only at most been able to sketch out a rough history of its gradual "disintegration", in the following stages. 1) The 1heosopi!J was composed in the years 502/503 A.D., as an appendix to the seven-book monophysite treatise On the Right Faith. 2) Its overall use in the Byzantine world was exclusively for purposes related to the Heidenapologetik, still very much alive from the sixth to the tenth century. These are the witnesses of the "apologetic" use of the 1heosopi!J: a) the prologue of the Sibylline Oracles; b) the Passio s. Artemii; c) the Passio s. Catharinae; d) the Sympho791 of the Vatican codex (eighth/ninth century); e) the codex 170 of Photius' Bibliotheca (ninth century); f) the Sympho791 of the tenth-century codex of St. l\1ark'~ L~brary. 3) The final world chronicle was translated into Laun m the Merovingian period (seventh/ eighth century). . . 4) A number of passages had wide diffusion in Syna_c_ (but also 10 Coptic and Arabic), in the eastern Christian commumues, between

lx

INI'RODUCTION

the eighth and the fourteenth centuries. Among these translations, besides certain sayings of pagan sages, there are also traces of the prophecy of the Tiburtine Sibyl and of the messianic prophecy of Zoroaster to Hystaspes. 5) Some sections underwent gradual reworking, of a more or less fanciful nature, from the eleventh to the fifteenth century, especially in Byzantine monasteries, with the consequent formation of the various collections of sayings of the seven sages. 6) The work was definitively dismembered between the eleventh and the fifteenth century, with the transformation of some fragments into texts with a life of their own. In this last phase of the manuscript tradition I place: a) the Modena codex (tenth or eleventh/fourteenth century), the most imporlant witness of the initial part of the theosophy of the Sibyls in Book III; b) the three codices (the oldest of which, K, is of the twelfth century) containing the oracle of the so-called Tiburtine Sibyl; c) the Strasbourg codex, dating back to the thirteenth/fourteenth century, which was destroyed in 1870. The contents of this manuscript are today partly accessible thanks to the transcription of the Tiibingen codex: the anonymous Byzantine summary, the Preface and a few short passages from the first three books, at times rewritten and in open disagreement with the original text. In the critical apparatus I have refrained from reproducing the numerous spelling variants which I believe are insignificant, or at any rate negligible, for the purpose of a plausible reconstruction of the text. I have recorded only the elements, the knowledge of which is really necessary for that purpose, and have indicated above all the places in which, after the most accurate checking, I feel that different readings should be adopted from those proposed by the previous editors. During this operation, several imperfections and inaccuracies found in their works have been tacitly corrected. The same criterion of clarity and simplicity has also been adopted in ~o~npiling the apparatus of the sources and Biblical quotations. Thts. IS all t~ the advantage of the legibility and comprehension of the mformauon thus placed at the reader's disposal.

SELECT BIBLIOGRAPHY

List qf abbreviations ACO ANRW AThR BNGJ BSGRT ByZ BZNW CChr.SG CH CPG CRAI

csco CSEL CSHB DCAH DOS DOAW. PH DSp EEChris EEChurch EEPS GCS HAW HLL HThR UCT . jAC JAC ErgBd. JECS JHS JThS KP MB OGIS OLoP OrChrA OrChrP PG PO PRE

PTS RAC

= = =

Acta Conciliorum Oecumenicorum Aufstieg und Niedergang der Romischen \Velt Anglican Theological Review Byzantinisch-neugriechische Jahrbiicher Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana Byzantinische Zeitschrift Beihefte zur Zeitschrift fur die neutestamentliche Wissenschaft = Corpus Christianorum. Series Graeca Corpus Hermeticum Clavis Patrum Graecorum Comptes rendus des seances de l'Academie des Inscriptions et Belles Lettres Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Deltion tes christianikes archaiologikes hetaireias Dumbarton Oaks Studies = Denkschriften. Osterreichische Akademie der \Vissenschaften. Philosophisch-historische Klasse Dictionnaire de Spiritualite Encyclopedia of Early Christianity Encyclopedia of the Early Church Epistemonike epeteris tes philosophikes scholes tou panepisterniou Athenon Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte Handbuch der Altertumswissenschaft Handbuch der lateinischen Literatur Harvard Theological Rniew International Journal of the Classical Tradition = Jahrbuch fur Antike und Christentum Jahrbuch fur Antike und Christentum-Ergiinzungsband Journal of Early Christian Studies Journal of Hellenic Studies Journal of Theological Studies Der kleine Pauly Musee beige Orientis Graeci Inscriptiones Selectae Orientalia Lovaniensia Periodica · = Orientalia Christiana Analecta = Orientalia Christiana Periodica Patrologia Graeca . . Patrologia Orientalis Paulys Real-Encyclopadie der class1schen Alterthumsv.~ssenschaft Patristische Texte und Studien Reallexikon fur Antike und Christentum

lxii

SELECT BffiLIOGRAPHY

RB REA RHE RMP RQ SBA SBL

= Revue biblique

sc

= =

SHG SKG.G

= =

StT TaS TEG ThH TRE TU VigChr VigChrS WSt WUNT ZKG ZNW ZPE

= = = =

= = =

=

= = = = =

Revue des etudes anciennes Revue d'histoire ecclesiastique Rheinisches Museum ftir Philo1ogie Romische Quarta1schrift Schweizerische Beitrage zur Altertumswissenschaft Society of Biblical Literature Sources chretiennes Subsidia Hagiographica Schriften der Konigsberger Ge1ehrten Gesellschaft. Geisteswissenschaftliche Klasse Studi e testi Texts and Studies Traditio Exegetica Graeca Theologie historique Theologische Realenzyklopadie . . . Texte und Untersuchungen zur Geschichte der a1tchnsthchen Literatur Vigiliae Christianae Supplements to Vigi1iaP. Christianae Wiener Studien Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament Zeitschrift fur Kirchengeschichte Zeitschrift fur die neutestamentliche Wissenschaft Zeitschrift fur Papyro1ogie und Epigraphik

Sources Alexander PJ., The Oracle if Baalbek. The Ttburtine Sibyl in Greek Dress (DOS 10), Washington D.C., 1967. Amim I. ab, Stoico7U7TI Veterum Frogmenta, vol. II: Chrysippi Frogmenta l.JJgica et Physica, Lipsiae, 1903. Bauer A. - Helm R., Hippotytus Werke, IV: Die Chronik (GCS 46), Berlin, 19552 • Bentley R., Epistula ad Millium, in The Works II (Ang1istica et Americana, 131), Hildesheim-New York, 1971. Bidez J. - Cumont F., Les Mages hellinises. ;:,oroastre, Ostanes et Hystaspe d'apres La tradition grecque, Paris, 1938. Brandt S., L Caefi Firmiani lnctanti Opera Omnia, pars I (CSEL 19), Pragae-VindobonaeLipsiae, 1890; pars II/I (CSEL 27), Pragae-Vindobonae-Lipsiae, 1893. Bratke E., Das sogenannte &ligionsgespriich am Hqf der Sasaniden (TU, N.F. 4,3), Leipzig, 1899. Buresch K., Klaros. Untersuchungen zum Orakelwesen des sptiteren Altertums nebst einem Anhange, das Anecdoton XPHIMOI TDN EAAHNIKQN SEQN enthaltend, Leipzig, 1889, repr. Aalen, 1973. Burguiere P. - Evieux P., Qprille d'Alexandrie. Contre Julien Livres I-II (SC 322), Paris, 1W~ ' Cougny E., Epigrammatum Anthologia Palatina cum Planudeis et Appendice Nova, t. III, Parisiis, 1890.

a l'histoire des religions (B1bhotheque de Ia Facu1te de Philosophie et Lettres de l'Universite de Liege, fasc. 36), Liege-Paris, 1927.

Dela~te. A.,_ Anecdota Atheniensia, t. I: Textes grecs inedits relatifs

SELECT BIBLIOGRAPHY

Ixiii

Diekamp F. - Phanourgakis B. - Chrysos E., Doctrina Patrum de lncamatione Verhi. Ein grieckisches Florilegium aus der Wende des 7. und 8. Jakrhunderts, Munster, 198!2. Dindorf L., Joannis Malalae Ckronographia (CSHB), Bonnae, 1831. Dittenberger W., Orientis Graeci Jnscriptiones Selectae, vol. 1-11, Lipsiae, 1903-1905. Erbse H., Fragrnente grieckischer Theosophien (Hamburger Arbeiten zur Altertumswissenschaft, 4), Hamburg, 1941. - - , Theosophorum Graecorum Frogmenta (BSGRT), Stutgardiae et Lipsiae, 1995. Frick C., Chronica Minora, vol. I, Lipsiae, 1892. Geffcken J., Die Oracula Sibyllina, Leipzig, 1902. Greene W.C., &holia Platonica, Chico CA, 1981. Groote M. de, Oecumenii Commentarius in Apocaf;ypsin (TEG 8), Leuven, 1999. Hadot P., Porphyre et Victorinus (Etudes Augustiniennes-Serie Antiquite, 32-33), Paris, 1968. Heil G. - Ritter A.M., Corpus DioT!)Isiacum, II (PTS 36), Berlin-New York, 1991. Hespel R_ - Draguet R., Theodore bar Koni. livre des Scolies (recension de Seert), II. Mimre VI-XI (CSCO 432-Syri 188), Lovanii, 1982. Holladay C.R., Fragments .from Hellenistic Jewish Authors, vol. N: Orphica (SBL Texts and Translations 40; Pseudepigrapha Series, 14), Atlanta, 1996. Jacoby F., Die Frogmente der grieckiscken Historiker (FGrHist), Berlin, 1923 ff. Jaekel S., Menandri Sententiae-Comparatio Menandri et Philistionis (BSGRT), Leipzig, 1964. Jugie M., Homilies mariales byzantines. Textes grecs Mitis et traduits en latin (PO 19, fasc. 3, n° 93), Paris, 1925, repr. Turnhout, 1974. Kannicht R. - Snell B., Tragicorum Graecorum Frogmenta, vol. 2: Frogmenta Adespolll, Gottingen, 198 I. Kassel R. -Austin C., Poetae Comici Graeci, vol. VII, Berolini et Novi Eboraci, 1989. Kern 0., Orpkicorum Frogmenta, Berolini, 1922. Koerte A. - Thierfelder A., Menandri quae supersunt (BSGRT), Leipzig, 1953. Kotter B., Die &hri.ften des Johannes von Damaskos, V: Opera homiletica et hagiographica (PTS 29), Berlin-New York, 1988. Kroll W., Procli Diadochi in Platonis Rem publicom Commentari~ I-II, Lipsiae 1899-1901. Kugener M.-A., Vze de Severe par :(pckarie le Scholastique (PO 2, fasc. 1, no 6), Paris, 1903, repr. Turnhout, 1971. Kurfess A., Sibylliniscke Weissagungen, Berlin, 1951. Lambros S., in Neos Hellenomnemon 21 (1927), pp. 376-377. Uoyd-:Jones H. - Parsons P., Supplementum Hellenisticum (Texte und Kommentare, I 1), Bcrolini et Novi Eboraci, 1983. Maass E.M., De Sibyllarum indicibus, Gryphiswaldiae, 1879. . . Maehler H., Pindari Carmina cum Fragmentis, II: Fragmenfll et Indices (BSGRT), Le1pz~g, 1989. M~ A.~ Philonis ludaei, Porphyrii pkilosophi, Eusebii Pomphili opera inedifll, Me~iol~ni, 1816. MaJerok R., The Ckaldean Oracles. Text, Translation and Commentary (Stud1es m Greek and Roman Religion, 5), Leiden, 1989. .. . . Marcovich M., Heraclitus. Greek Text with a Short Commentary. Edztzo Mazor, l\lenda, Venezuela, 1967. - - , Pseudo-lustinus. Cohortatia ad Graecos, De Monarchia, Oralio ad Graecos (PTS 32), Berlin-New York, 1990. - - , Clementis Alexandrini Protrepticus (VigChrS 34), Leiden, 1995.

lxiv

SELECT BIBLIOGRAPHY

Mitteis L., Griechische Urkunden der Papyrussammlung zu Leipzig, Leipzig, 1906. Monat P., Lactance. Institutions divines, Livre I (SC 326), Paris, 1986. Moraux P., Aristote. Du ciel, Paris, 1965. Mosshammer A.A., Georgii ~ncelli Ecloga Chronographica (BSGRT), Leipzig, 1984. Mras K., "Eine neuentdeckte Sibyllen-Theosophie", H'SI 28 (1906), pp. 43-83. - - , ~ebius. Die Praeparatio Evangelica (G;CS, Eusebius We~ke Ac~ter Band; 2., bearbettete Auflage herausgegeben von E. des Places), Berlm, 1982 1983. Nauck A. - Snell B., Trogicorum Graecorum Fragmenta, Hildesheim, 1964:1• Nock A.D. - Festugiere AJ., Corpus Hermeticum, Paris, 1946-1954. Pease A.S., M. Tulli Ciceronis De natura deorum, I, Cambridge Mass., 1955. Piccolos N., Suppliment a l'Anthologie grecque, Paris, 1853. PitraJ. B., Analecta sacra et classica spicilegio Solesmensi parata, t.V, Parisiis-Romae, 1888. Preger Th., Scriptores Originum Constantinopolitanarum (BSGRT), HI, Lipsiae, 1901-1907, repr. 1989. Radt S., Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 3: Aesci!Jlus, Gottingen, 1985. Routh MJ., Reliquiae Sacrae, vol. II, editio altera, Oxonii, 1846, repr. HildesheimNew York, 1974. Rzach A., Dracula Sibyl/ina, Leipzig, 1891. Sackur E., Sibyllinische Texte und Forschungen. Pseudomethodius, Adso und die Tzburtinische Sibylle, Halle, 1898, repr. Turin, 1963. Scaliger JJ., Thesaurus temporum, Leiden, 1606, repr. Osnabrock, 1968. Scher A., Theodorus bar Koni. liber Scholiorum II (CSCO 66), Parisiis-Lipsiae, 1912, repr. in CSCO 69, Louvain, 1960. Schoene A., Eusebii Chronicorum libri duo, Berolini, 1866-1875. Scott W ., Hermetica. The ancient Greek and lAtin writings which contain religious or philosophic teachings ascribed to Hermes T~tus, vol. IV: Testimonia with introduction, addenda and indices by A.S. Ferguson, Oxford, 1936. Smith A., Porp!!Jrii Philosophi Fragmenta (BSGRT), Stutgardiae et Lipsiae, 1993. Steuchus .A., De perenni philosophia, Lugduni, 1540. Strycker E. de, lA forme Ia plus ancienne du Protivangile de Jacques. Recherches sur le pa!!Jrus Bodmer 5 avec une edition critique du texte grec et une traduction annotie (SHG 33), Bruxelles, 1961. Suchla B.R., Corpus DioT!)Isiacum, I (PTS 33), Berlin-New York, 1990. Viteau MJ., Passions des Saints Ecaterine et Pierre d'Alexandrie, Paris, 1897. Wachsmuth C. -Hense 0., Joannis Stobaei Antholomum I-IV Berolini 1884 ff., repr. 1958. ,. ' , , Waddell W.G., Manetho, London-Cambridge Mass., 1940. Wehrli F., Die &hule des Aristoteles. Texte und Kommentar, Heft VII: Herakleides Pontikos, Basel-Stuttgan, 19692• Winiarczyk M., J?.iogor~ Melii et Theodori Cyrenaei reliquiae (BSGRT), Leipzig, 1981. Wolff G., Porphynz de Phzlosophw ex oraculis haurienda librorum reliquiae Berlin 1856, repr. Hildesheim, 1962. '

Literature

0

Alfaric P:, Ecritures manichiennes, 2 vols., Paris, 1918. Athanassiadi P., Damascius. The Philosophical History. Text with translation and notes, Athens, 1999.

SELECT BIBUOGRAPHY

lxv

Baldus H.R., "Die Gesandtsrhalisreise des Poplas. Zu einem ungewiihnlichen Miinztyp Milets unter Commodus", Chiron 15 (1985), pp. 187-197. Batiffol P., "Orarula hellenica", RB I3 (1916), pp. 177-199. Bauer A., Die Chronik des Hippolytos im Matritensis Graecus 121 nebst einer Abhandlung iiber den Stadiasmus Maris Magni uon Otto Cuntz (TU, N.F. XIV, I), Leipzig, 1905. Bauer J.B., "Oracu1a Sibyllina I 323 ab", ZNlV 47 (1956), pp. 284-285. Bean G.E., Journeys in .Northern Lycia 1965-1967 (DOAW.PH 104), Wien, 1971. Beatrice P.F., "Antistes philosophiac. Ein rhristenfeindlicher Propagandist am Hofe Dioklctians narh dem Zeugnis des Laktanz", in Ricerche patristiche in onore di Dom Basil Studer(= Augustinianum 33), Rome, 1993, pp. 31-47. - - , "Pagan Wisdom and Christian Theology according to the 'Tiibingen Theosophy'", JECS 3 (1995), pp. 403-418. - - , ''Traditions apocryphes dans Ia 'Theosophie de Tiibingen'", Apocrypha 7 (1996), pp. 109-122. - - , "Porphyrius", in TRE XXVII (1997), pp. 54-59. - - , "Hellenisme et Christianisme aux premiers siecles de notre ere. Parcours methodologiques et bibliographiques", Kemos 10 (1997), pp. 39-56. - - , "Das Orakel von Baalbek und die sogenannte Sibyllentheosophie", RQ_ 92 (1997), pp. 177-189. - - , "Monophysite Christology in an Oracle of Apollo", IJCT 4 (1997/98), pp. 3-22. - - , "Diodore de Sidle chez les Apologistes", in B. Pouderon- J. Dore (eds.), Les Apologistes chretiens et la culture grecque (ThH 105), Paris, 1998, pp. 2 I9-235. - - , "Le livre d'Hystaspe aux mains des Chretiens", in C. Bonnet - A. Motte (eds.), Les syncretisl;rzes religieux dans le monde mMiterraneen antique (Institut Historique Beige de Rome. Etudes de Philologie, d'Archeologie et d'Histoire Anciennes, 36), Bruxelles-Rome, 1999, pp. 357-382. Brandes W., "Die apokalyptische Literatur", in F. Winkelmann- W. Brandes (Hg.), Qyellen :cur Geschichte des friihen Byzanz (4.-9. Jahrhundert). Bestand und Prohleme, Amsterdam, 1990, pp. 305-322. - - , "Anastasios oo{Kopoc;: Endzeiterwartung und Kaiserkritik in Byzanz urn 500 n.Chr.", ByZ 90 (I997), pp. 24-63. Brehier L., "La legende des Sages palens a Byzance", in Melanges d'histoire du Moyen~e Louis Halphen, Paris, 195I, pp. 61-69. Bnnkmann A., "Die Theosophie des Aristokritos", RAfP 51 (1896), pp. 273-280. Brock S., "A Syriac Collection of Prophecies of the Pagan Philosophers", OLoP 14 (1983), pp. 203--246, repr. in Idem, Studies in $yriac Christiani!J. History, Literature and Theology, London, 1992, VII. - - , "Some Syriac Excerpts from Greek Collections of Pagan Prophecies", JTzgChr 38 (I984), pp. 77-90. Broek R. van den, "Four Coptic Fragments of a Greek Theosophy", Vtg Chr 32 (1978), pp. I 18-I42. Cohen SJ.D., "Sosates the Jewish Homer", HThR 74 (I98l), pp. 391-396. Collins JJ., The Sibylline Oracles qf Egyptian Judaism (SBL Diss. Series, I3), Missoula, Montana, 1972. Colpe C., "Hystaspes", in RAC XVI (1994), 1056-I082. . . Costanza S., "Sull'utilizzazione di alcune citazioni teologtche nella Cronografia d1 Giovanni Malala e in due testi agiografici", ByZ 52 (1959), pp. 247-252. Daley B.E., "Apollo as a Chalcedonian: A New Fragment of a Controve~ial Work from Early Sixth-Centurv Constantinople", Traditio 50 (1995), pp. 31-::>4-. Delatte A., "Le declin de Ia· Ugende des VII Sages et les Propheties theosophiques", MB 27(1923), pp. 97-1 I I. Dorrie H., "Theosophia", in KP V (1975), 732.

lxvi

SELECT BIDLIOGRAPHY

Fowden G., Tire Egyptian Hermes. A Historical Approach to the Late Pagan Mind, Cambridge, 1986, repr. Princeton NJ., 1993. Fritz K. von, "Theosophia", in PRE V,2 (1934), 2248-2253. Gelzer H., Sextus Julius Afiicanus und die iry;cantinische Chronographie, Leipzig 1880-1898 (repr. New York, 1967). Graf G., "Zwei dogmatischen Florilegien der Kopten. A. Die kostbare Perle", OrChrP 3 (1937), pp. 49-77. . - - , Geschichte der christlichen arabischen Literatur, I. Band: Die Oberset<;ungen (StT 118), Citta del Vaticano, 1944. Grant R.M., "Greek Literature in the Treatise 'De Trinitate' and Cyril 'Contra Julianum'", J7hS 15 (1964), pp. 265-279. Grillmeier A., Christ in Christian Tradition, vol. II: From the Council of Chalcedon (451) to Gregory the Great (590-604), part I: Reception and contradiction. 7he development of the discussion about Chalcedon from 451 to the beginning of the reign of Justinian, Engl. tr., London-Oxford, 1987. - - (in collaboration with Th. Hainthaler), Christ in Christian Tradition, vol. II: From the Council of Chalcedon (451) to Gregory the Great (590-604), part 2: 7he Church of Constantinople in the sixth century, Engl. tr., London-Louisville, 1995. Hall A.S., "The Klarian Oracle at Oenoanda", :(,PE 32 (1978), pp. 263-268. Hinnells J.R., "The Zoroastrian Doctrine of Salvation in the Roman World. A Study of the Oracle of Hystaspes", in EJ. Sharpe - J.R. Hinnells (eds.), Man and his Salvation. Studies in Memory of S.G.F. Brandon, Manchester, 1973, pp. 125-148. Jacoby F., "Excerpta Barbari", in PRE Vl,2 (1909), 1566-1576. Jeffreys E. - Croke B. - Scott R. (eds.), Studies in Malalo.s (Byzantina Australiensia, 6), Sydney, 1990. Jeffreys E., "The Chronicle of John Malalas, Book 1: A Commentary", in P. AllenE. Jeffreys (eds.), 7he Sixth Century. End or Beginning? (Byzantina Australiensia, 10), Brisbane, 1996, pp. 52-74. Jones C.P., "An Epigram on Apollonius of Tyana", JHS 100 (1980), pp. 190-194. Klostermann E. - Seeberg E., Die Apologie der Heiligen Katharina (SKG.G 1,2), Berlin, 1924. Lamoreaux J.C., "The Provenance of Ecumenius' Commentary on the Apocalypse", V~,gChr 52 (1998), pp. 88-108. Lane Fox R., Pagans and Christians in the Mediterranean World from the Second Century A.D. to the Conversion of Constantine, London, 19882• Lantschoot A. van, "Trois pseudo-propheties messianiques inedites", Museon 73 (1960), pp. 27-32. LevinS., "The Old Greek Oracles in Decline", in W. Haase (ed.), ANRW 11.18.2, Berlin-New York, 1989, pp. 1599-1649. Lewy H., Cha_ldaean Ora~les and 7heurgy. k!J>stiqsm, Magic, and Neoplatonism in the Later . Roman Empzre, nouv. ed. par M. Tardieu (Etudes Augustiniennes), Paris, 1978. Lieu S.N.C., "An Early Byzantine Formula for the Renunciation of Manichaeism: the 'Capita VII contra Manichaeos' of Zacharias of Mytilene", JAG 26 (1983), pp. 152-218. Mango C., "The Conversion of the Parthenon into a Church: the Tiibingen Theosophy", DCAH 18 (1995), pp. 201-203. Moraux P., "Notes sur Ia tradition indirecte du 'De caelo' d'Aristote" Hermes 82 (1954), pp. 145-182. ' Neumann KJ., "Heraclitea", Hermes 15 (1880), pp. 605-608.

SELECT BffiLIOGRAPHY

lxvii

Neuman, KJ., "Uber eine den Brief an Diognet enthaltende Ti.ibinger Handschrift Pseudo:Justin's", <_KG 4 (1881), pp. 284-287. Nock A.D., "Oracles theologiques", REA 30 (1928), pp. 280-290, repr. in Idem, Essays on Religion and the Ancient World, ed. by Z. Stewart, Oxford, 1972, vol. I, pp. 160-168. - - , "The exegesis of Timaeus 28 C", VigChr 16 (1962), pp. 79-86. Ogih-ie R.M., 17ze Library

of Lactantius, Oxford, 1978.

Parke H.W., 17ze Oracles of Apollo in Asia Minor, London-Sydney, 1985. - - , Sibyls and Sibylline Prophecy in Classical Antiquilj', London-New York, 1988. Pepin J., "Gregoire de Nazianze, 1ecteur de Ia litterature hermetique", VigChr 36 (1982), pp. 251·-260. Premerstein A. von, "Griechisch-heidnische Weise als Verkiinder christlicher Lehre in Handschriften und Kirchenmalereien", in Festschrift der Nationalbibliothek in J·Vien, hrsg. zur Feier des 200 jahrigen Bestehens des Gabaudes, Wien, 1926, pp. 647-666. - - , "Neues zu den apokryphen Heilsprophezeiungen heidnischer Philosophen in Literatur und Kirchenkunst", BNGJ 9 (1930/1-1931/2), pp. 338-374. Riedweg C., Jiidisch-hellenistische Imitation eines orphischen Hieros 11Jgos. Beobachtungen z;u OF 245 und 247 (sog. Testament des Orpheus) (Classica Monacensia, 7), Ti.ibingen, 1993. - - , Ps.-Justin (Marlrell von All9ra?). Ad Graecos de vera religione (bisher 'Cohortatio ad Graecos?. Einleitung und Kommentar (SBA 25/1-2), Basel, 1994. Robert L., "Trois oracles de Ia Theosophie et un prophete d'Apollon", CRAI 1968, pp. 568-599. - - , "Un oracle grave a Oinoanda", CRAI 1971, pp. 597-619 (both articles are reprinted in Idem, Opera Minora Selecta, V, Amsterdam, 1989, pp. 584-639). Robinson Th. L., 17zeological Oracles and the Sanctuaries of Glaros and Dit!Yma, Harvard diss., 1981. Saffrey H.D., "Connaissance et inconnaissance de Dieu: Porphyre et Ia 'Theosophie de Tiibingen"', inj. DuflY andj. Peradotto (eds.), Gonimos. Neoplatonic and By<.antine Studies presented to Leendert G. Westerink at 75, Buffalo N.Y., 1988, pp. 1-20, repr. in Idem, Recherches sur le nioplatonisme apres Pkitin (Histoire des doctrines de l'Antiquite C1assique, 14), Paris, 1990, pp. 11-30. Siemons J.L., 17ziosophia. Aux sources nioplatoniciennes et chretiennes (2'-6' siecles), Paris, 1988. Spetsieris K., "Eikones hellenon philosophon eis ekk1esias", EEPS, II series, 14 (1963/64), pp. 386-458. Speyer W., "Zum Bild des Apollonios von Tyana bei Heiden und Christen", JAC 17 (1974), pp. 47-63, repr. in Idem, Friihes Christentum im antiken Strahlungifeld. Ausgewahlte Aufsiit<.e (WUNT 50}, Ti.ibingen, 1989, pp. 176-192. Waiter N., Der 17zoraausleger Aristobukis. Untersuchungen zu seinen Fragmenten und <.u pseudepigraphischen Resten der jiidisch-hellenistischen Literatur (TV 86}, Berlin, 1964. West M.L., 17ze Orphic Poems, Oxford, 1983. Windisch H., Die Ora/rei des J!ystaspes (Verhandelingen der. koninklijke Akademie ~·an Wetenschappen te Amsterdam Mdeeling Letterkunde N1euwe Reeks, deel XX\' III, No. 3), Amsterdam,1929. Zeegers-Vander Vorst N. Les citations des poetes grecs chez les apologistes chritiens ~u II' siecle (Universite de Lo~vain, Recueil de travaux d' histoire et de philolog~e, 4• serie, fasc. 47), Louvain, 1972.

NOMINA PHILOLOGORUM IN APPARATU LAUDATORUM

Alexander Alexandre Bauer (A. Bauer) j.B. Bauer Beatrice Bentley Bidez Brandt Bratke Buresch Burguicre Burkert Castalia Cumont Dalev Delatte Diels Dindorf Diibner Elter Erbse (1995) Erbse diss. (1941) Ferguson Festugiere Frick Geffcken Gelzer Hadot Hall Hartel Helm

Holladay Jacoby Jaekel Jones Jugie Kannicht Kaufmann Kern Koerte Kroll Kurfess Lewy Maass Maehler Mai Marcovich Mendelssohn Mitteis Monat Moraux Mosshammer Mras ~1ullach

Nauck Neumann Nock Pease Piccolos Pitra Preger Radt

Riedweg Robert Robinson Routh Rzach Sackur Scaliger Schenk! Scher Schoenr Scott Sedulius Smith Snell Stadtmi.iller Stephan us Steuchus Struve Strycker de Sylburg Thierfelder Youtie Wachsmuth Waddell Wehrli Wesseling Wilamowitz Windisl·h Winian:zyk Wolff

CONSPECTUS SIGLORUM CODICUM ADHIBITORUM

A A' A" B B'

B"

c

D D' E E' F F' F"

H H' K

L L'

L"

= =

= = = = = = = =

M

M' M" m N

0 0' Ox p P' P" Pers. Ps. lust., Mon. q Ps. lust., Mon. s

Q

Q: Q:' R

s

S' T Th

u

v v·

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Athen. B.N. gr. 2725 (suppl. 725), saec. XV/XVI Ambros. 569, saec. XVI (ed. Mai) Paris. gr. 451, saec. X Neapol. Borb. II F 9, saec. XIV Oxon. Barocc. gr. 50, saec. XI Monac. 351, saec. XV Cremon. 160, saec. XV Mutinensis misc. gr. 126, saec. XI-XIV (olim III.D.7) Paris. gr. 467, saec. XVI Matritensis gr. 115, saec. XV Paris. lat. B.N. 4884, saec. VIII (Excerpta Barbari) Athen. B.N. gr. 1070 (olim 32), saec. XIII Laurent. pl. 55, 7, saec. XV Laurent. pl. II, 17, saec. XV Ambros. E 64 sup., saec. XV Matritensis gr. 4701 (olim N-121), saec. X-XI Athous gr. 1527 (Karakallou 14), saec. XII Laurent. pl. 32,16, saec. XIII Lips. Univ. 70, saec. XVI Paris. gr. 2850, saec. XV (a.D.l475) Marcian. gr. 573, saec. IX-X Paris. gr. 2665, saec. XIV /V Marcian. class. XI cod. I, saec. XIV /XV consensus codd. MF Paris. gr. 400, saec. XIV Paris. gr. 854, saec. XIII Ottobon. gr. 411, saec. XIV /XV Barocc. gr. 182, saec. XI/XII (loannis Ma1alae Chronographia) Paris. gr. suppl. 690, saec. XII Paris. gr. 1409, saec. XV Paris. gr. 1630, saec. XIV codices vaticani a Pitra usurpati Paris. gr. 450, saec. XIV Argent. gr. 9, saec. XIII/XIV (nunc deperditus) Vatican. gr. 1120, saec. XIV Paris. gr. 1168, saec. XIII/XIV Paris. gr. 396, saec. XIII Paris. gr. 2851, saec. XV Sinait. 327, saec. XV Scorialensis II I: 7, saec. XV Tubingensis Mb 27, saec. XVI Paris. gr. l171, saec. X, ed. M. Jugie in PO 19, pp. 318-335 Paris. gr. 2315, saec. XV Vat. Pal. gr. 141, saec. XIV Vindob. ph. gr. 110, vol. I, saec. XVI

CONSPECTUS SIGLORUM CODICUM ADHffiiTORUM

V" v

w

W' wl w2

w3 w' ws X

y

= = =

z = a

13

A AI J.1 lt l: II> )(

'I' Q

=

=

lxxi

Vindob. th. gr. 153, saec. XIII/XIV consensus codicum BLV Vindob. gr. 178, saec. XV Vindob. hist. gr. 96, 6, saec. XV Exp1anatio somnii, ed. Sackur, pp. 177 ssq. versio Latina eiusdem operis ed. G. Waitz in MGH, Script. XXII, Hannoverae 1872, pp. 375 sq. versio Latina eiusdem operis in cod. Monac. lat. 17742, saec. XII versio Latina in cod. Chicago, Newberry Library, Ry. 6, If. 198-202, saec. XII (olim Lambac. membr. LXXVII) versio Latina in eodem codice, ff. 220-224 consensus codd. B et V Paris. gr. 1336, saec. XI Sinait. 383, saec. X/XI Angel. 43, saec. XIV Angel. 22, saec. XI Ottobon. gr. 378, saec. XVI Vallicell. 137, fasc. 3, saec. XVII npoWv ltEpi -ri\~ evavOp~
ema

COMPENDIA

AP III Art. Cath. Cedr. CH Chron. CSEL FGrHist MGH OGIS Orph. fr. PCG schol. Su. Suppl. Hell. SVF TrGF add. amp!. ap. appr. attr. cett. cod d. col!. con f. coni. cont. corr. def. del. dem. edd. em. exist. exp. expl. incl.

= =

E. Cougny, Epigrammatum Anthologia Palatina Kotter, Passio S. Artemii Viteau, Passio S. Catharinae Cedrenus, Historiarum Compendium Corpus Hermeticum Chronicon Paschale Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum Jacoby, Die Fragrnente der griechischen Historiker Monumenta Germaniae Historica = Dittenberger, Orientis Graeci lnscriptiones Selectae = Kern, Orphicorum Fragrnenta Kassel et Austin, Poetae Comici Graeci Greene, Schol. Plat. Phaedr. Suda Uoyd-:Jones et Parsons, Supplementum Hellenisticum ab Arnim, Stoicorum Veterum Fragrnenta Tragicorum Graecorum Fragrnenta

= =

addidit amplificavit apud approbavit attribuit ceteri codices collocavit confirmavit coniecit contendit correxit defendit delevit demonstravit ectitores emendavit existimavit expunxit explevit inclusit

inf. ins. iter. lac. lin. mg. om. prop. rec. ref. rest. sec. sec!. sign. sim. stat. sup. sup pl. susp. tempt. transp.

inferior inseruit iteravit lacuna linea in margine omisit proposuit recipit refert restituit secundum seclusit signavit similiter statuit superior supplevit suspicatus est temptavit transposuit

[ ] quadratis uncis inclusi quae dubia aut interpolata videntur < > obliquis uncis inclusi quae addenda videntur tt crucibus inclusi quae corrupta sunt necdum sanari potuerunt <***> lacuna in contextu verborum

TE XT

<ΕΠΙrΟΜΗ>

l. Ότο βιβλίον συγyεγραφώς, οπερ έπιγέγραπται θΕΟΣΟΦΙΑ, διαλαμ­ βάνει κατ' αύτο το προοίμιον, οτι συνέγραψε μεν πρότερον έπτα βιβλία ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΡθΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ · άρτι δε το όγδοον και τα έφεξης συγyράφει,

δειιcνi:ις τούς τε χρησμοi:ις των Έλληνιιcων θεων και τας λεγομένας θεολογίας

5

των παρ' 'Έλλη σι και Α ίγυπτίοις σοφων, ετι δε και των Σιβυλλων έκείνων <τοi:ις χρησμοi:ις> τφ σκοπφ της θείας γραψης συν~δοντας και ποτε μεν

το πάντων αίτιον και πρωτοστατουν, ποτε δε τήν έν μι~ θεότητι παναγίαν τριάδα δηλουντας.

2. 'Εν μΕν σον τφ πρώτφ βιβλίφ, οπερ έστι προς <τα ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΡθΗΣ

10

ΠΙΣΤΕΩΣ> προσάγον το όγδοον, ιcαl. το'iς έφεξilς δυσι χρησμων τοιούτων

μέμνηται και θεολογιων. 'Εν δε τφ τετάρτφ η ένδεκάτφ παράγει χρήσεις Ύστάσπου τινος βασιλέως Περσων η Χαλδαίων, εύλαβεστάτου, φησί, γεγονότος και δια τουτο θείων μυστηρίων άποκάλυψιν δεξαμένου περι τilς του σωτηρος ένανθρωπήσεως· έπι τέλει δε του τεύχους χρονικον συντομώτατον τέθεικεν άπο Άδαμ εως των Ζήνωνος χρόνων, έν φ και δι­

15

ισχυρίζεται μετα τήν συμπλήρωσιν του έξακισχιλιαστου ετους γενήσεσθαι

τήν συντέλειαν.

3. Έπε1. γαρ γέγραπται, φησί, οτι χίλια ετη παρα <τίρ> κυρίφ ώς ήμέρα μία (a), έν εξ δε ήμέραις ό θεος τον κόσμον ποιήσας τfi έβδόμτικατέπαυσε

(b), πάντως <χρJι> μετα τήν παρέλευσιν των έξακισχιλίων έτων, ίiπερ άντι ί1ξ ήμερων λογίζεται, τα πάντα καταπαυσαι. Διο και ό Χριστος έν τφ πεν­ τακισχιλιοστφ πεντακοσιοστφ ετει ένανθρωπήσας, είτ' σον έν τφ μέσφ τfiς ήμέρας, έλεγεν οτι έσχάτη rορα έστίν (c).

Ι-5.

cod.

τ

a) Ps. 89,4; Ι1 Pt. 3,8

b) Gen. 2,2

c)

Ι

lo. 2,18.

Ι. ΕΠΙΤΟΜΗ planitatis causa inseruί: Χρησμο1 τrον Έλληνικrον θείΟν Τ Buresch Ι. 7 τοiις χρησμσuς ίns. Buresch 2. 10-11 προς [lac.l,5 cm] προάyοντα οyδοον Τ: προς όρθην πίστιν προάyον το οyδοον em. et suppl. Buresch, πρΟς τι'χ περ1 τijς όρθης πίστεως προσάyον το Ογδοον fortasse olίm fuίsse coni. Erbsc

!I l~ ένδεκάτφ em. Buresch: ένδεκάτφ τ 11 χρήσεις: hoc verbum, ~uod \\ϊn~s~h. zn lιhelώ quί inscribitur 'Dίe Orakel des Hystaspes' ( 1929) Όracula .reu 'ι:atιcιnιa barbare υertίt, 'excerpta' signflicare probavίt Beatήce, 'Le liι•re d'H;•staspe' :1999:, pp. 361 sqq. 3. Ι 9 τφ ίns. Erbse 11 21 χρfι ins. Buresch

20

4

ΕΠΙΤΟΜΉ

4. Μέμνηται δε καθεξflς καΙ. βιβλίων τιν&ν παρεγyράπτων ilτοι ΔΙΑθΗΚΗΣ

25

τινος ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΤΆΞΕΩΝ ΤΩΝ ΑΠΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ καi ΓΕΝΝΗ­ ΣΕΩΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΗΣ ΆΧΡΑΝΤΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΗΣ ΗΜΩΝ θΕσfΟΚΟΥ.

5. θΕΟΣΟΦΙΑ δε το βιβλίον έπέγραψεν, η οτι παρα θεοί> σοφισθε1.ς ήδυνήθη τftν πραγματείαν έκθεtναι ταύτην' η οτι αύτα τα γεγραμμένα περ1. τflς του

θεου σοφίας διδάσκει, η μ&λλον δια το ύπο το\> θεου καΙ. τΟ'uς 'Έλληνας σοφισθηναι ώς αύτος έν <τψ> προοιμίφ λέγει.

4. 26 διατάξεων cοπ. Neumann: διατάξεως Τ διαταγ&ν Jortasse olim.fiιisse coni. Erbse 11 26-27 γεννήσεως κτλ.: opere vulgo 'Protevange1ium lacobi' dicto auctor usus est; vίde irifra Chron. VIII, 3,6-1 7 5. 31 τφ addidi

30

θΕΟΣΟΦΙΑ

<ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ>

I. 'Εν έμαυτίj'> γάρ, φησί, γενόμενος πολλάκις τflς θεοσοφίας το &φθονον ένενόησα, Οτι ώς έκ πηγflς διαρκοί>ς όχετεύουσα τfιν γν&σιν κα\ είς 'Έλληνας ήδη κα\ βαρβάρους προflλθεν, ούδενί γε τδ':ιν έθνδ':ιν της σωτηρίας βασκαίνουσα. 'θεος γaρ ούδε\ς δύσνους άνθρόmοις', φησl.ν ό Πλάτων· καi ή Σοφία· 'φείδη δε πάντων, οτι πάντα σά έστι, δέσποτα φιλόψυχε, καi το &φθαρτόν σου πνευμά έστιν έν π&σιν' (a).

2.

5

"Οtι ού δει άποβάλλειν τaς τδ':ιν σοφδ':ιν άνδρδ':ιν 'Ελλήνων περt του θεου

μαρτυρίας. Έπεi γaρ ούκ εστι τον θεον τοις άνθρόmοις φαινόμενον δια­

λέγεσθαι, τaς τδ':ιν άγαθδ':ιν άνδρδ':ιν έννοίας άνακ:ινδ':ιν έκ:είνους διδασκάλους τφ πολλφ οχλφ παρέχεται. 'Ώστε οστις άθετει τaς τοιαύτας μαρτυρίας,

άθετει και τον θεον τον [έπ\] ταύτας κινήσαντα.

3 • "Otι τιν ες ' ε'δ'ξ ' ο ασαν τον

'Α πο'λλωνα ει-,.ναι

'"Ηλιον και

' δ'ε τον ' · Α'ιγυπτιοι

'Ήλιον "Οσιριν ώνόμασαν · μεθερμηνεύεται δε Έλληνικfi διαλέκ:τφ "Οσιρις ι-6. ι.

cod.

τ

5 P1at., Theaet. 151 d 1 3. 13-19 Diod., Bibl. 1,11,1-3 (cf. Eus., 1,9,1-3): Τοiις δ' ούν κατ' Αϊγυπτον άνθρώπους ... ύπολαβεtν δύο θεοiις

Ρ.Ε.

άϊδίους τε καl πρώτους, τόν τε ijλιον κ:αι την σηλήνην, &ν τον μΕν "Οσιριν,

την δε "Ίσιν όνομάσαι . . . Μεθερμηνευομένων γfχρ τούτων είς τον Έλληνικον τfις διαλέκτου τρόπον εiναι τον μΕν "Οσιριν πολυόφθαλμον, είκότως· πάντη γfχρ έπιβάλλοντα τfχς άκτ\νας c'δσπερ όφθαλμοiς πολλοtς βλέπειν aπασαν -yί\ν και θάλατταν ... Τδ':ιν δε παρ' 'Έλλησι παλαι&ν μυθολόγων τινες τον "Οσιριν Διόνυσον προσονομάζουσιν καi Σείριον παρωνύμως. "'Ων Εύμολπος μεν εν τοtς Βακχικοϊς Επεσί φησιν · Όρφεuς δε

άστροφαf\ Διόνυσον έν άκτίνεσσι πυρωπόν,

τούνεκά μιν καλέουσι Φάνητά τε καi Διόνυσον

(fr. 237,3 Kern).

a) Sap. Sal., 11,26-12,1 1. ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ planitatis causa inseτui

ι. 2 το ι'Χφθονον ιf. P1at. Tim. 29 e 1 11 3 εκ πηγf\ς κτλ. ιf. Thdrt., Graec. aff. cur. VIII,2-3: Εύπετ~ς μΕν γfχρ iiν καl μάλα p*διον τfi τfις σοφίας ,πηrft

κτλ. 'Αλλ' ούκ έβουλήθη πέντε η δέκα η πεντεκαίδεκα η έκατόν η δις τοσουτους τ&ν σωτηρίων άπολα\Jσαι ναμάτων, άλλα πάντας άνθρώπους, και 'Έλληνας και βαρβάρους κτλ. 11 5 θεός γfχρ ούδεις Τ: ούδεις θεός Plat. 11 6 πάντα om. Sap. Sal. 11 κ:αι το Τ: το γiχρ Sap. Sal. 2. 8 ι'Χνδρων Τ: άνδρ&ν em. Buresch 11 10 έκ:είνους malit Erbse: έκ:είνας Τ 3. 13 'Ότι τινες έδόξασαν τον 'Απόλλωνα εtναι καl. "Ηλιον: ιf. Eus., Ρ.Ε. 111,15,3 11 13-14 τον iiλιον οσιριν recte transp. Erbse: τον οσιριν t]λιον Τ Buresch

1ο

8

ΠΡΟΟ/ΜΙΟΝ

ό πολυ<ό>φθαλμος άπο του πάντη έπιβάλλοντα τον flλιον τας ά-κτtνας

15

ίδσπερ όφθαλμοις πολλοις πaσαν βλέπειν την γfιν. Τινες δε τ&ν 'Ελλήνων καl. Σ<ε>ίριον αύτον παρωνύνως ώνόμασαν, eτεροι δε Διόνυσον ώς καt 'Ορφεύς·

Τοϋνεκά μιν καλέουσι Φάνητά τε καl Διόνυσον.

4. "Οτι οί παλαιοl. το ύγρον Ώκεάνην προσηγόρευσαν. Δηλοt δε το ονομα τροφην

[il]

20

μητέρα.

5. "Οτι Άριστόβουλος, ό έξ 'Εβραίων περιπατητικος φιλόσοφος, έπιστέλλων Π<τ>ολεμαίφ συνωμολόγησεν έκ τίlς ΈβραϊJcilς θεοσοφίας την Έλληνικ:Ι)ν

ώρμfjσθαι· 'φανερον γάρ έστιν, οτι κατηκολούθησεν ό Πλάτων τfι καθ' ήμaς νομοθεσί~ καl. δfjλός έστι περιειργασμένος eκαστα τ&ν έν αύτfι'.

6. "Οτι Διόδωρος ό Σικελιώτης έν τριάκοντα, rος φησιν, eτεσι δι' άκρίβειαν μαθήσεως τ<χ.ς Εύρώπης καl 'Ασίας βιβλιοθήκας περιελθrον καl τοi>ς άρχαίους άναγνοi>ς μ' βιβλία συντέταχεν.

4. 20-21 Diod., Bibl. 1,12,5 (cf. Eus., Ρ.Ε. 111,3,5): Το δ' ύγρον όνομάσαι λέyουσι τσuς παλαιοος Ώκεάνην, ο μεθερμηνευόμενον μεν ε1ναι τροφfιν μητέρα.

5. 24-25 Aristobu1us fr. 3 ap. Eus., Ρ.Ε. XIII, 12, Ι 6. 26-28 Ps.lust., Coh. 9,3: Και ό ένδοξότατος δε παρ' ύμiν τrον ιστοριογράφων, Διόδωρος ό τ&ς βιβλιοθήκας έπιτεμών, έν τριάκοντα ολοις έτεσιν Άσίαν τε καt Εύρώπην,

ώς αύτος γέyραφεν (cf. Diod., Bibl. 1,4, 1), δια πολλiJν άκρίβειαν περιελθrον και αύτόπτης τrον πλείστων γεγονώς, τεσσαράκοντα ολα τi]ς έαυτου ίστορίας βιβλία γέyραφεν.

3. 15 πολύφθαλμος Τ: em. Buresch if. P1ut., De ls. Os. 10 11 17 σίριον Τ: em. ,Erbse _4._ 20 ώ~εά~ην s~ripsi duce Wesse1ing: ώκεανόν cett. 11 21 τροφ1Jν μητερα scrιpsι.: τροφην η μητερα Τ Buresch Erbse τροφi]ς μητέρα Mras 11 de utraque coniectura vide Beatήce, 'Diodore de Sicile' (1998), pp. 233 sqq. 5. 23 πολεμαίφ Τ: suppl. Buresch 11 θεοσοφίας Τ: φιλοσοφίας Eus. 11 24 γάρ έστιν om. Eus. 11 25 δi]λος Τ: φανερός Eus. 6. 28 συντέταχεν: συνέταγεν Τ: συντέταγεν Buresch Erbse

25

(ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

ΧΡΗΣΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ θΕΩΝ)

1. 'Όει αίτήσαντός τινος διδαχθηναι παρα του Άπό'λλωνος, όποiος &ν τις εϊη ό πάντων ποιητής, ό 'Απόλλων εχρησεν οϋτωςΒαβαί, ού περl μικ:ρδΊν ilκ:εις <λόγων.>

5

Τον ούρανου τύραννον έκ:μαθεiν θέλεις, ον ούδ. έγrο κ:άτοιδα, πλ1ιν σέβω νόμφ. Λόγος γάρ έστι κ:αl λόγου πατfιρ γεγrος

τον ούρανον διέταξε κ:αl Πιν -yίlν ολην.

'Ότι μεν γ(ιρ εστι, φησί, κ:αl οτι υίον f(χει λόγον, οtδα κ:αl είδrος σέβω· πηλίκ:ος δε κ:α\. οίος, άγνοδΊ.

10

2. 'Ότι Θεοφίλου τινος τοϋνομα τον 'Απόλλωνα έρωτήσαντος · 'σi> εt θεος η άλλος;'' εχρησεν οϋτως. 'Έσθ', ύπερουρανίου κ:ύτεος κ:αθύπερθε λελογχώς, φλογμος άπειρέσιος, κινούμενος, άπλετος αίών · εστι δ. ένl μακ:άρεσσιν άμήχανος, εί μη έαυτον

15

βουλ<ις βουλεύσησι πατfιρ μέγας, ώς έσιδέσθαι.

5

'Ένθα μΕν οϋτ' αίθηρ φέρει άστέρας άγλαοφεγγεiς

οϋτε σεληναίη λιγυφεγγέτις αίωρεiται, ού θεος άντιάει κ:ατ' άταρπιτόν, ούδ' έγrο αύτος άκ:τiσιν συνέχων έπικ:ίδναμαι αίθεροδινής.

10

Άλλα πέλει πυρσοiο θεος περιμήκ:ετος αύλών, ερπων είλίγδην, pοιζούμενος, οϋ κ:εν έκ:είνου

I. cod. Τ 2. codd. Τν; cf. ΑΡ ΙΙΙ 6, 140. αύτοφυής-ήμε'iς 1audat Lact., Dίν. Inst. 1,7,1 1-2. ΒΙΒΛΙΟΝ Α' ΧΡΗΣΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΘΕΩΝ planitatis causa inserui I. 5 lac. verbo λόγων expl. Snell Erbse; verbo βροτέ Buresch 2. 12 οτι om. ν 11 τοϋνομα om. LP' 11 14 ύπερουρανίου Τ Buresch Robinson: ύπiφ οuρανίου Steuchus Piccolos Wolff Erbse 11 16 εστι ν: είσ!. Τ 'malim legere lστι' Τ mg. ε'fσι Buresch Lewy 11 δ' ν δi: Τ 11 Ι 7 έσιδέσθαι: έσιδ['] Τ 11 18 lνθα μi:ν: ένθα κεν L Piccolos lνθακεν Β ένθάκ:ε Steuchus lνθαπερ \Volff 11 οϋτ' coni. Piccoios: ούδ' Tv 11 φέροι Piccolos 11 άγλαοφανεiς Τ 11 Ι 9 σεληναία Steuchus 11 20 αύτοiς Τ 11 21 συνέχων: συνεrον coni. Wolff 11 2~ θεος

Τ: θεου ν Piccolos Wolff

ού μi:ν Tv Piccolos Wolff

Lewy

11 23 οϋ κεν Buresch Erbse RobΙnson:

20

10

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

άψάμενος πυρος αίθερίου δαίσειέ τις i\τορ· ού γ&ρ Εχει δαίην, άζηχε'i δ' έν μελεδηθμφ

25

αίrον αίώνεσσ' έπιμίγνυται έκ: θεου αύτου. Αύτοφυής, άδίδακτος, άμήτωρ, άστυφέλικτος,

15

οϋνομα μηδe λόγφ χωρούμενος, έν πυρ!. ναίων, τουτο θεός· μι1Cρ& δe θεου μερ1.ς αγγελοι ήμε'iς.

3. 'Έστι, φησί, πυρ ύπεράνω της κοιλότητος του ούρανου διηνεκ&ς

30

κ:ινούμενον' απειρον ύπάρχον και μηδe τα'iς ούρανίαις δυνάμεσι θεωρητόν' εί μη έαυτον ό πατfιρ παρασκευάσει όφθηναι. Κα1. τφ αίθέρι δe 1eαι το'iς

άστράσι και τft σελήνη και το'iς λεγομένοις θεο'iς ίΥ.γνωστός έστι ή όδος του νοητου πυρος κ:α1 έμοί, φησί, αύτφ τφ Ήλίφ. Δι& τουτο δe, φησί, π&σι

φοβερόν έστι έκε'iνο το πυρ, διότι ό μακρότατος αύτου αύλών, εϊτ' ο.Ον ή

35

κ:ατ. εύθε'iαν όξε'iα όρμή, μετ& συστροψης και iίχου γίνεται. οi:ιτινος πυρος ό άψάμενος ούκέτι μερίσειε τfιν έαυτου ψυχfιν προς τα αiσθητά. ού γ&ρ Εχει μερισμον έκε'iνο το πυρ, άλλ' άε1. άϊδίως το'iς άϊδίοις έπιμίγνυται. Το

δe ονομα αύτου ούδε είπε'iν τις δύναται. τουτο ο.Ον' φησί, το πυρ άληθ&ς θεός, ήμε'iς δe έλαχίστη δύναμις άγγελι1d] ύπάρχομεν.

4. τα δe άκ:όλουθα και

40

έν έτέρφ χρησμίfι διεξηλθεν, είπrον οϋτως·

'Έσθ' ύπερουρανίου πυρος ίΥ.φθιτος αίθομένη φλόξ, ζωογόνος, πάντων πηγή, πάντων δe κα1. άρχή,

ilτε φύει μάλα πάντα φύουσά τε πάντ' άναλύει. Πάντα μΕν φύει τ& καλ& δημιουργικ&ς, πάντα δe τ& φαυλα προνοητικ&ς άναλίσκει.

"Οtι έρωτήσαντός ποτε του ίερέως τον 'Απόλλωνα περt της μελλούσης κρατε'iν θρησκείας, παράδοξον εtπε χρησμον τοιουτον οστις εϋρηται έν

5.

3. cod. τ 4. codd. Τν; cf. ΑΡ III 6, 148 ~· To~~m ~racull!'~ codd. MF (= m) continent; excerpta oraculi accedunt ιη vanιs alns codιcιbus quorum praecipui sunt Σ χ Cath. Ρ Ε Τν Art.; cf. ΑΡ ΙΙΙ 6, 149 2. 24 δαίσειέ τις Piccolos δείσειέ τις Steuchus Wolff 11 25 δαίειν Piccolos Wolff 11 μελεδησμφ Β μελεθμφ C F' 11 26 αίώνεσσ' Τ αί&σιν ν Piccolos Wolff 11 28 χωρούμενος: χωρούμενον Sedulius Steuchus Wolff 11 μηδe λ{yyφ Χ~ρού~ενος:, μη χωρίΟν, πολυώνυμος Oenoandae inscriptio (cj. Hall) 11 29 μικριΧ δε θεου μερις Τ: μllφη δΕ. μερlς θεου ν Piccolos μαρη δΕ. θεου μερlς "\Volff 3. 32 παρασκευάσyι Buresch 11 37 ούκέτι Τ: οϋ κεν vel ούκ iiν Buresch 4. 41 δΕ. om. Τ 1\ 42 ύπερουρανίου TLP' Piccolos Buresch Robinson: ύπeρ ο~ρανίοu Wolff Erbse 11 άφθιτος Τ: άφθίτοu ν Picco1os Wolff 11 44 il τε Piccolos 11 πάντ' άναλύει Buresch Erbse: πάντ' άναλίσκει Τν praeter χ (πάντ' άνάσn Β πάντ' άνάσσyι V) πάντ' άναλύσει Wolff 5. 47-48 "On έρωτήσαντός ποτε- χρησμον τοιο\Jτον Τ; introductionem aliam oraculi praehent PF: "Οtι ό ψευδώνυμ~ς τ&ν 'Ελλήνων θεΟς 'Απόλλων έρωτηθεlς ύπο (πυνθανομένου αύτοϋ ~) τινος. των ~ύτοϋ (α~τοϋ Ρ) ίερέων (ίερείων F) περl του Χριστοϋ χρψμον εφησε t?νδε (εφησεν · εχει δε &δε Ρ). Rifert Μ: τον χρησμον ... ον λέγεται πεποιηκεναι πρός τινα τ&ν αύτοϋ ίερέων (μιαιρέων Μ) πυνθανόμενον αύτου

~ποι~μένου αύτον Μ) περl του Χριστου, ό ψευδώνυμ~ς τ&ν 'Ελλήνων θεΟς Απολλων 11 48 Οστις εϋρηται Μ: 8ς καΙ. εϋρηται F εϋρηται δΕ. Ρ

45

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

11

Δελφο\ς είκ:ος τίfι πέμπτφ ίtτει της βασιλείας 'Αναστασίου, μην\ αύγούστφ

ιη', ίνδικ:τιi.Ονος δ', ήμέρq. α', γενομένης έπομβρίας μεγάλης κ:ατακλυσμου

50

δύναμιν έχούσης, έγγεγραμμένος έν πλακ:\ κ:α\ άποκείμενος είς τα θειμέλια του ναου του αύτου είδωλείου.

Μfι οφελες πύματόν με κα\ ϋστατον έξερέεσθαι, δύσμορ' έμi.Ον προπόλων, περ\ θεσπεσίοιο θεο\ο άμφί τε τηλυγέτοιο πανομφαίου βασιληος

55

και πνοιης της πάντα πέριξ βοτρυδον έχούσης,

s

τείρεα φόΊς ποταμΟ'uς χθόνα Τάρταρον ήέρα κα\ πυρ,

η με και ούκ: έθέλοντα δόμων άπο τόΊνδε διώκει. αύτίκ:', έρημα\ος δε λελείψεται ούδος άφήτωρ. 'Ήδε <τ'> έμο\ τριπόδων έπιλείπεται ήριγένεια.

Εtτα έμπαθόΊς άνοιμώξας έπήγαγεν · Αϊ αϊ έμο\, τρίποδες, στοναχήσατε· έμπεπύρισμαι

10

κ:αt τουδ' ούκ έθέλων έλήλαμαι δόμου, οϊχετ' 'Απόλλων' οϊχετ', έπε\ βροτος είς με βιάζεται, ούράνιος φώς.

49 post Δελφοiς add.

Μ: τijς Θεσσαλονίκης et PF: τf\ς 'Ιταλίας 11 49-50 είιc:ος τiρ πέμπτφ eτει τf\ς βασιλείας 'Αναστασίου, μηνi Αύyούστφ ιη', ίνδικτιίλνος δ', ήμέρ~ α' scripsi: είιc:ος τφ πρώτφ eτει Μ ιc:α' ετ F είιc:αστον πρ&τον eτος Ρ 11 post 'Αναστασίου add. Μ: μηνl Αύγούστφ ιη', ίνδικτιίλνος δ', ήμέρ~ β'

11 51 έν πλαιc:i καl άποιc:είμενος om. F 11 τiχ θεμέλια ΜΡ: το θεμέλιον F 11 52 ναο'ίJ το'ίJ Μ: om. cett. 11 είδωλείου Erbse: είδωλίου Μ είδώλου FP 11 Εχει δε ό χρησμος οϋτως in codicibus MF ante initium oraculi posita sunt 11 53 μ' ante οφελες om. ΜΤ 11 με ΜΤ: τε FP 11 έξερέεσθαι m Dίibner: αύτος έρέσθαι Τν Piccolos 11 54 δύσμορ' έμίλν m Dίibner: δύστηνε Tv Piccolos \Volff Buresch Erbse 11 θεσπεσίοιο θεοiο m Dίibner: θεσπεσίου γενετf\ρος Τν 11 55 άμφί τε τηλυγέτοιο πανομφαίου βασιλi\ος Tv: om. m Art. τηλυyέτου Piccolos 11 56 τf\ς- έχούσης m Dίibner "\Volff: η - έ'{σχει Τν Piccolos Buresch Erbse 11 βοτρυηδόν Μ 11 57 versum om. V τείρεα φ&ς m Dίibner: οϋρεα γi\ν Tv Piccolos Buresch Erbse τείρεα yijv \Volff 11 post φ&ς: ιc:αl νάματα, ήέρα ιc:αl φλοyόεν π'ίJρ Dίibner 11 χθόνα Μ: ιc:αl FP Art. &λα Τ Piccolos \Volff Buresch Erbse 11 58 διώκει MFP Diibner: διώξει Τ Steuchus Piccolos "\Volff Buresch Erbse 11 59 αύτίκ', έρημαiος δε λελείψεται (λελήψεται τ) ούοος άφήτωρ Τ Piccolos W olff Buresch Erbse: om. m 11 versus post άφήτωρ om. Steuchus 11 60 i\δε--ήριγένεια om. Τ: i]δε έμοι Daley οί δε έμοl Μ ή δε <τ' add. Erbse> έμη FP δε om. Art. 11 έπιλείπεται Buresch Erbse: eτι λείπεται Daley λείπετε Μ λείπετο FP Art. Delatte 11 61 εiτα έμπαθ&ς άνοιμώξας έπέyαγεν Τ Buresch Erbse περιπαθ&ς ν Piccolos W olff 11 62 αt αί έμοl Μ Daley: αt αί με FP Art. Delatte οίμοι έγrο Τ Buresch οίμοι έμοi Piccolos Erbse οί μοί μοι \Volff 11 στοναχήσατε Τ Buresch Erbse: στοναχήσετε ν Dίibner Piccolos \Volff 11 62-63 έμπεπύρισμαι καl τόνδ' ούιc: έθέλων έλήλαμαι δόμον Σ: om. cett. 11 64 οίχεται έπι ερωτος Σ 11 βροτΟς είς με Σ: βροτόεις Μ Daley με βροτός FP βροτός με Art. γε βροτός με susp. Erbse με om. F' Τ φλοyόεις Tv Piccolos Buresch Erbse φλοyόεν Wolff 11 ούράνιον φό)ς Wolff φό)ς τριλαμπές Ε

60

12

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

Καl. ο παθrον θεός έστιν άλλ' ού θεότης πάθεν αύτή. "Αμφω γ(:φ βροτος lΊεν ομ&ς κα1 &μβροτος αύτός, άθάνατος θνητός τε, θεου λόγος, άνδρομέη σάρξ, 15

65

ού μεταμειβομένων ουτ· ές χύσιν &μφω ίόντων ουθ' έκιΧς άλλήλων- αύτος θεος ήδe καl. άνήρ, πάντα φέρων παριΧ πατρός, Εχων δέ τε μητρος &.παντα,

70

άθανάτου παριΧ πατρος Εχων φυσίζοον άλκήν,

20

μητρος δ' έκ θνητfjς σταυρον τάφον ϋβριν άνίην, πάντα θ' &μ' είσορόων τε καl. άμφιθέων καl. άκούων.

του και άπο βλεφάρων ποτ' έχεύατο δάκρυα θερμά,

ε{>τέ μιν άγγελίη λυγρη μόλεν oto φίλοιο.

75

Αύτος καt θρήνων πρόφασιν λυσεν, έκτου 'Άιδου άνέρα τον θρήνησε παλίσσυτον ές φάος ελκων.

25

ώς βροτος έθρήνησε και ώς θεος έξεσάωσεν. πέντε τε χιλιάδας πυρ&ν έκ πέντ' έκόρεσσεν

80

ουρεσιν έν ταναο'iσι. το γaρ θέλεν &μβροτος άλκή. Χριστος έμος θεός έστιν, ος έν ξύλφ έξετανύσθη,

ος θάνεν, ος τάφον lΊλθεν, ος έκ τάφου ές πόλον dψτο.

6. Ούκ rοφειλές με, φησί, αι άθλιώτατε τ&ν νεοκόρων' τl,ν έσχάτην ταύτην

6. cod.

τ

5. 65 και ό: ό δe Cath. 11 άλλ' ού θεότης Σ: και ού θεότης cett. 11 αύτή om. PQ 11 66 &μφω-αύτός om. F 11 βροτΟς 1'\εν όμ&ς ΜΡ Erbse Daley: βροτόσωμος Cath. Β'ΖΕ έρωτος αμα Σ 11 &μβροτος Ρ Erbse Daley: &βροτος Μ άέρωτος Σ 11 66-67 αύτός, άθάνατος-λόγος om. Σ, χ, Cath. 11 67 άνδρομέη m Delatte Erbse Daley: άνδρομένη Ρ 11 68 ού μεταμειβομένων Σ: οϋτε άμειβομένων mP 11 χύσιν m Delatte Erbse Daley: σχίσιν Cath. Buresch 11 &μφω ίόντων: ίώντων &μφω Σ 11 69 οϋθ' έκι'χς: τουτι καδδ' Σ 11 ήδe και m: ήe και Ρ ήδη και Σχ Cath. 11 70 εχων om. Σ 11 71 άθανάτου Μ Daley: άθάνατο_ς FP Buresch Delatte Erbse om. Σχ Cath. 11 εχων: μeν εχει Σ Cath. 11 φυσιζωον Σ 11 versus post άλκήν om. Ρ 11 72 δ' έκ Σ Cath. Μ: δe Fχ 11 θνητfις: χθονίης PQ 11 σταυρον- άνίην: ϋβριν πόνον άνίην Σ 11 73 πάντα θ' &μ' coni. Erb;e; versum om. Σχ Cath. &μα Μ Daley: &μ' Ρ 11 74 του: ος Cath. 11 75-78 ευτε

μιν-έξεσάωσεν: ηνικα αnελλε φιλοιο θλιψιν μετ εκ δημιαν εσεσθαι σφας αυτους Σ 11 76-78 αύτος-έξεσάωσε om. Ρ; olim in diss. del., nunc recte rec.

Er?se 11 76 λυσεν έκ του 1iδου F Buresch Delatte Daley: τ&δου Μ λ\\σ' έξ Άίδαο Erbse 11 77 ές F Buresch Delatte Erbse: είς Μ Daley 11 ελκων Buresch Erbse: ελκει F Delatte Daley: 11 78 έξεσάωσεν Μ: έξεσάωσε F 11 79 πέντε τε F: θς πέντε χ Cath. τε om. Μ πέντε καl Erbse προσαν και Σ 11 έκ πέντ' om. Cath. 11 έκόρεσσεν F: έκόρεσεν Μ κόρεσεν Cath. κορέσατο PQ κορέ~αι B'ZS 11 80 ουρεσιν om. Σ 11 έν ταναο'iσι: έναναλωσεν Σ 11 &μβρο­ ~~: αμψωτος Σ 11 άλκήν PQ: &λκει Β' ελκει S 11 81 Χριστος-έστιν om. Σ ε μ~ θεος χΜ: θεο~, έμ~ς FC!_ath. 11 έν ξύλφ Cath. Erbse: ές ξύλον m I τανυσθη Σ Χ 11 82~ ος τα_pον ήλθεν om. χCath. θς τάφη Σ 11 τάφου m: ταφης Σ B'ZS Cath. 11 ώρτο: άλτο Σ πολλ&ν ολβον χ

J

13

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

έρώτησιν έρωτf\σαι περl του θεου πατρος κ:αl του μονογενους κ:αl άγαπητου υίου αύτου του πάσης θείας φήμης κ:αl κ:ληδόνος αίτίου (όμφη γaρ ή θεία

85

κληδmν καl προαγόρευσις, ή το ον φαίνουσα) κ:αl περl του παναγίου πνεύματος του πάντα κ:ύκ:λοθεν δίκην βότρυος περιέχοντος. τουτο γaρ το

πνευμα κ:αl μfι βουλόμενόν με πόρρω τ&ν οϊκ:ων τούτων διώξει. Κα\ παραυτίκ:α eρημος κ:αταλειφθήσεται ή φλιa του μαντείου ή άφιεϊσα κ:αl

πέμπουσα προς τa έντος τους μαντεύεσθαι βουλομένους. Φευ φru, έμοl τρίποδες μαντικοί, στενάξατε· άπόλλυμαι γaρ ό 'Απόλλων, άπόλλυμαι, έπειδfι ό έξ ούρανου κ:ατελθmν κ:αl γενόμενος &νθρωπος, νοητον πυρ ύπάρχων, βιάζεται κ:αl διώκει με.

90

7. 'Εκ: του κ:ατa Λουκ:&ν άγίου εύαγyελίου. Καl οί ένοχλούμενοι άπο πνευμάτων άκ:αθάρτων έθεραπεύοντο, κ:αl π&ς ό οχλος έζήτουν aπτεσθαι αύτου, οτι δύναμις παρ. αύτου έξήρχετο κ:αl ί&το πάντας (a).

95

8. 'Εκ: του κ:ατa Μάρκ:ον άγίου εύαγyελίου. Κα\ λαβών τους πέντε &ρτους κ:αl τους δύο ίχθύας άναβλέψας είς τον ούρανον εύλόγησεν κ:αl. κ:ατέκ:λασεν τους aρτους κ:αl έδίδου τοϊς μαθηταϊς ϊνα παρατιθ&σιν αύτοϊς, καl τους δύο ίχθύας έμέρισεν π&σιν. Καl eφαγον πάντες κ:αl έχορτάσθησαν, κ:αl ήραν κλάσματα δώδεκα κ:οφίνων πληρώματα κ:α\ άπο τ&ν ίχθύων. και ήσαν οί φαγόντες τους aρτους πεντακ:ισχίλιοι &νδρες (b).

9. 'Εκ: του κ:ατa Ίωάννην άγίου εύαγyελίου.

100

105

Κα\ μετa τουτο λέγει αύτοϊς, Λάζαρος ό φίλος ήμ&ν κ:εκ:οίμηται · άλλa πορεύομαι ϊνα έξυπνίσω αύτόν

(c).

Καl μετa βραχέα·

Ίησους οΌν ώς εiδεν αύτfιν κ:λαίουσαν κ:αl τους συνελθόντας αύτfi

'Ιουδαίους κ:λαίοντας, έταράχθη τij) πνεύματι ώς έμβριμώμενος, κ:αl εtπεν · Που τεθείκ:ατε αύτόν; Λέγουσιν αύτ(j)· Κύριε, eρχου κ:αl ϊδε. Έδάκρυσεν ό Ίησους (d).

7-14. cod. Σ

a) Lc. 6,18-19

b) Mc. 6,41-44

c) lo. 11,11

d)

Ιο.

11,33-35

6. 89 καταληφθήσεται Τ em. Buresch 11 φλιιΧ Buresch Erbse: φιλιιΧ Τ 11 90 έμοi Buresch Erbse: έμαl Τ

11 Ο

14

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

10. 'Εκ: του κ:ατα Λουκfιν άγίου εύαγyελίου. Καl οτε ήλθεν έπl τον τόπον τον κ:αλούμενον Κρανίον, έκεϊ έσταύρωσαν αύτόν

(e).

115

Καl μετ' όλίγα·

'Ο δε 'Ιησους Ελεγεν· Πάτερ, aφες αύτοϊς, ού γαρ οίδασιν τί ποιουσιν (f).

11. 'Εκ: τί\ς α' κ:αθολιrilς έπιστολflς Πέτρου του άγίου άποστόλου. Ποϊον γαρ κλέος εί άμαρτάνοντες κ:αl κολαφιζόμενοι ύπομενεϊτε; άλλ' εί άγαθοποιουντες κ:αl πάσχοντες ύπομενε'iτε, τουτο χάρις παρα θεφ. 120 Είς τουτο γαρ έκ:λήθητε, οτι κ:αl Χριστος επαθεν ύπερ ήμων, ύμ'iν ύπολιμπάνων ύπογραμμον ϊνα έπακ:ολουθήσητε το'iς ϊχνεσιν αύτου, ος άμαρτίαν ούκ έποίησεν ούδe εύρέθη δόλος έν τφ στόματι αύτου, ος λοιδορούμενος ούκ: άντελοιδόρει πάσχων ούκ: ήπείλει, παρεδίδου δε τφ ιφίνοντι δικαίως. ος τας άμαρτίας ήμων αύτος άνήνεγκ:εν έν τφ σώματι 125 αύτου έπl το ξύλον' ϊνα τα'iς άμαρτίαις άπογενόμενοι ή\ δικαιοσύνη ζήσωμεν, o.U τφ μώλωπι ίάθημεν (g).

12.

'Εκ: του κ:ατα Λουκ:fιν εύαγyελίου.

Τότε διήνοιξεν αύτων τον νουν του συνιέναι τας γραφας· κ:αt είπεν αύτο'iς

Οτι οϋτως γέγραπται κ:αt οϋτως εδει παθεϊν τον Χριστον καl άναστί\ναι έκ

130

νεκ:ρων τft τρίτη ήμέρq., καl. κ:ηρυχθηναι έπ1. τφ όνόματι αύτου μετάνοιαν είς aφεσιν άμαρτιων είς πάντα τα εθνη (h).

13.

'Εκ: των πράξεων των άγίων άποστόλων.

Ώς δε έτέλεσαν πάντα τα περl αύτου γεγραμμένα, κ:αθελόντες άπο τοϋ

ξύλου εθηκαν είς μνημε'iον. Ό δε θεος i)γειρεν αύτον έκ νεκρων, ος ώφθη

135

έπl ήμέρας πλείους το'iς συναναβfισιν αύτφ άπο τf\ς Γαλιλαίας είς 'Ιερουσαλήμ (ί).

14. 'Εκ του κατα Μάρκον άγίου εύαγγελίου. Ό μeν ο.Ον κύριος Ίησους μετα το λαλf\σαι αύτοϊς άνελήμφθη είς τον ούρανον και έκάθισεν έκ δεξιων του θεου

U).

140

15. Καl έν έτέρφ χρησμφ περ1. του άεl οντος θεου λέγων καt τfιν έαυτοϋ συνομολογων άπώλειάν φησιν-

15-23. codd.

Τν

e) Lc. 23,33

i) Act. 13,29-31

f) Lc. 23,34 g) Ι Pt. 2 20-24 j) Mc. 16,19 '

15. Cf. ΑΡ 111 6, 150 11 142 όμολογii>ν ν Wolff

h) Lc. 24,45-47

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

15

-,.Ην Ζεuς eστι τε νυν Zruς κtσσεται · (1 μεγάλε Ζευ,

ot οϊ μοι χρησμrον ύπολείπεται ήριγένεια. 16. 'Ότι Οτε το Βυζάντιον Φκισεν ό Βύζας, ζηλοτυπήσας ό Αtμος (Αίμιμόντου δε liν aρχων' of> και ορος έπώνυμόν έστι) και νομίσας, εί προκαταλάβοι

145

άνθρώπους eτι νεοκαταστάτους, νικήσειν τσuς Βυζαντίους πέμπει τrον οίκείων τινCχ. προς τον 'Απόλλωνα έρωτ&ν, εί περιγενήσεται Βύζαντος.

'Έχρησεν σον ό 'Απόλλων οϋτως'Άγρεο και παλίνορσος έπείγεο και λέγε ταυτα·

150

Όύ σέ γε Φοiβος aνωγεν άμείνονι φωτl μάχεσθαι · κείνου γCχ.ρ θεος αύτος έfιν ύπερέσχεθε χεiρα, ον καl γη τρομέει και ούρανος εύρ1>ς ϋπερθεν πόντος τ' ήέλιός τ' ήδ' ήέριον χάος αύτό.'

17. Καl ταυτα μεν ό 'Απόλλων. Έγοο δε του θεου θαυμάζω τi]ν aνωθεν

155

περί το Βυζάντιον πρόνοιαν, καί οπως άεί σύνηθες αύτψ, δια τi]ν πρόγνωσιν,

tlν Ε:χει, προλαμβάνειν τα'iς εύεργεσίαις τους περι αύτον εύσεβεiν μέλλοντας. έπεl γ(χ.ρ εϋδηλον liν αύτφ το μέλλον καl ώς η δη παρ ον ήπίστατο τουτο και άκριβrος έγίνωσκεν, οτι οί τi]ν πόλιν ταύτην οίκήσαντες

έπιμελ&ς αύτον θρησκεύσουσιν, ούδεν έξ έκείνου παθεiν αύτο.Uς κ:ακ:ον

160

συνεχώρησεν.

18. 'Ότι έρωτηθεlς ό 'Απόλλων, τί θεός, έξεiπεν οϋτως­ Αύτοφανής, άλόχευτος, άσώματος ήδέ τ' &ϋλος. Κεiθεν δ' έκ σέλα ε'tσι πέριξ σφαιρηδον 'Ολύμπου.

'Ένθεν δ' α.Ο τυτθη διαείδεται αίθέρος αύγή,

15. 143 κ:έσσεται ν (praeter L Steuchus) Erbse: κ:' έσσεται L Steuchus Piccolos Wolff Buresch καl. εσσεται τ 11 144 Ol οί μοι Steuchus Buresch Erbse: οίη μοι ν Piccolos Wolff οΥη μοι Τ 16. Cf. ΑΡ 111 6, 144 et Hesych., Orig. Constant. 17, pp. 7-8 Preger 11 145 ψκησεν BV 11 145-146 αίμίμου τοϋ δ~υμοϋ άρχων L Piccolos αίμιμόντου τοu δρυμοu Wolff 11 148 έρωτίiν L Piccolos 11 εί περιγενήσεται: περl. γενησίων L γενεσίων Picco1os 11 θεοu (pro το\ι) Βύζαντος Β 11 150 άγρεο PQ: Τ Buresch Erbse qρεο ν Steuchus Piccolos Wolff 11 152 κείνου: κείνφ Steuchus 11 ύπερέσχεθε: iιπερέσχετο Steuchus 11 153 ον καΙ. γίl: ον πίiσα γίj β 11 154 πόντος-αύτό om. β 17. 155-161 έγΟ:ι δΕ-συνεχώρησεν Τ; breυius ν: τοuτο δε της προνοίας iiν τοϋ θεοϋ, το μέλλον ώς παρον γινωσκούσης- 'ίlδει γιΧ.ρ ώς οί Πιν πόλιν ταύτην οίκήσοντες έπιμελως αύτον θρησκεύσουσι (θρησκεύουσι BLM") · διο καί ούδΕν αύτοuς κακον παθεϊν συνεχώρησεν 11 textum dissimilem praebet β: Καί ταϋτα μΕν τίρ

Αϊμφ ό χρησμος προηγόρευσεν· έγΟ:ι δε τfιν άνωθεν περt το Βυζάν~ιον τ?u θεοϋ

θαυμάζω πρόνοιαν &tως aεl. σύνηθες τω φιλανθρώπφ θεφ, διa την προγνωσιν

~ν έχει προλαμβάν~ιν άεl. ταϊς εύεργεσία~ς τοuς περl. αύτον εύσεβεi~ μέλλοντ~,

ως καΙ. τοuς χρησμοuς εί καΙ. έκ τiiιν έναντίων, άλλ' ο μως τφ Βυζαν;:φ

λυσιτελήσειν μέλλοντας άναδίδοσθαι. 18. Cf. ΑΡ 111 6, 151 11 162 οτι έρωτηθεl.ς ό 'Απόλλων Τ: ό (om. Ρ') αύτός έρωθητεl.ς ν 11 τί Τ: τίς \' 11 έξε'iπεν: ε'lπεν Β 11 164 έκ σέλα κτλ.: έξελάων σε περl.ξ σφαιρηδόν, ολυμπον Steuchus

165

16

θΕΟΣΟΦΙΑ

ήέλιον, μήνην και τείρεα φωτίζουσα.

5

Ταuτ' έδάην εμαθόν τε νόφ, τα δe λοιπα σιωπ&

Φο'iβος έών · σU δe πα\>ε τα μη θέμις έξερεείνων χεϊνεκα σfjς φυσικfjς σοφίης τάδ' ύπέρτερα νωμ&ν.

19. "Οτι Ποπλςι τινι τοϋνομα έρωτήσαντι, εί συμφέρει περl. χρημάτων είς

170

φιλοτιμίας πέμψαι προς βασιλέα, άπεκρίνατο οϋτως · Καl. τόδε σοι δρδ:σαι πολ1> συμφέρον εύμενίησι

λισσομένφ Ζηνος πανδερκέος άφθιτον ομμα, έκ δe πάτρης στε'iλαι γαίης βασιλη·{δος άστυ

έξεσίην σπέρχοντα κλυτiιν πρεσβη·{δα πίστιν.

20.

175

"Οτι άλλοτε λυπουμένφ τφ Ποπλςι ώς καl. τ&ν πραγμάτων έναντιου­

μένων αύτφ και ούσίας μειουμένης καl. του σώματος ούκ εi> εχοντος και μαθε'iν ζητουντι, παρ' oi> αν δυνηθείη βοηθείας τυχε'iν, εχρησεν οϋτως· Ίλάσκου Ζηνος βιοδώτορος άγλαον ομμα.

21. "Οτι Στρατονίκφ τινl. οναρ ίδόντι περl. τ&ν τfjς ίδίας ζωfjς έτ&ν καl.

180

πυθομένφ, εί χρη πιστε\>σαι, οϋτως άνε'iλεν · Είσέτι σοι δολιχος νέμεται χρόνος, άλλα σεβάζου

ζωοδότου Διος ομμα θυηπολίης άγανfiσιν.

22.

"Οτι ό Σάραπις τφ περl. σοφίας έρωτήσαντι οϋτως άπεκ:ρίνατο ·

"Οσσον έέλδονται χρυσο\> πολυτιμέος άνδρες,

185

τόσσον μαντοσύνης ποθέεις τέλος. Άλλα τόδ' ϊσθι ·

θδ:ττόν τοι θνητο'iσι κόρος χρυσο'iο παρέσται,

i\ σοφίης τέλος εύρ-1> κ:αταζητ&ν έσαθρήσεις. 5

Τόσση άπειρεσίη τέταται βασιλfjος έπ' ούδφ

άθανάτου- κ:ε'iνος δe διδο'i κ:αl. δ&ρον όπάζει.

18. 168 τα μη θέμις: οϋς μη θέμις Steuchus 11 169 χεϊνεκα Erbse: χ' εϊνεκα Tv Steuchus Piccolos (praeter χάνεκα Β Wolff) Ι\ φυσικfις om. L Piccolos 11 νωμaν Steuchus 19. Cf. ΑΡ ΙΙΙ 6, 152 11 170 Ποπλ4 Wolff Buresch Erbse Πόπ~ LΤ Picco1os Πόπλα Β 11 171 φιλοτιμίας LT Picco1os Robert Robinson: φιλοτιμίαν BV Wolff Buresch Erbse 11 οϋτως om. Τ 11 173 λισ­ σομένεω et άφιτον Τ 11 πανδορκέος BV 11 175 σπέρχοντα Tv (sed παρέχοντα Β Wo1ff) Buresch: σπεύδοντα Erbse 20. Cf. ΑΡ ΠΙ 6, 153 11 176 Πέπλαι Β 11 177 του σώματος om. Β 11 178 ζητm>ντι LB Wo1ff Buresch Erbse: ζητο'Uντος Τ 11 άν om. L Picco1os περί ών άν Β 11 βοήθειαν L 11 179 άγλαον L Buresch Erbse: άγλαον Τ ίερον Β 21. Cf. ΑΡ ΠΙ 6 154 11 180 οναρ L! Buresch Erbse: ονειρα Β 11 τ&ν et έτ&ν om. BV 1j 182 είσέτι coni. Pιcco1os Wolff Robert Robinson: εiς eτι Τ Buresch Erbse 11 183 θυηπολίuς fm!· Erbse: θυηπολίαις Τν Picco1os Wolff Buresch Robinson 11 άγανftσιν ν Pιcco1os W olff Erbse: άγανα'iσιν Τ Buresch Robinson 22. Cf. ΑΡ ΠΙ 6, 184 \1 184 Σέραπις Picco1os 11 185 άνδρες ν ά[ Τ 'fort. άνδρες' Tmg. 1\ 186 μανθοσύνης Β 11 187 τοι coni. Nauck corif. Τ: τοϊς LB Picco1os Wolff 11 189 άπειρεσίη Erbse: άπείρητος Τν Steuchus Picco1os Wolff άπειρέσιος coni. Nauck 11 τέταται: σοφίη Steuchus \1 190 καί δrορον: κ'Uδος BV

190

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

17

23. 'Ότι τ&ν καθαρ&ς αίτούντων άκούει θεός- ώς καl. 'Απόλλων Εχρησεν οϋτως·

Εϊ γέ τις ίλάσσαι το θεον μέγαν ήδe παράσχοι σ&μ' άγνόν, τοΌδ' εκλυε καl. οί κάρτ' έπένευσεν.

24. 'Ότι Πορφύριος έν τψ δευτέρφ βιβλίφ τftς ΕΚ ΛΟΓΙΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ αύτου παρατίθεται χρησμον περl. του θεοί> του άθανάτου εχ;οντα οϋτως ·

195

'Αθανάτων aρρητε πατήρ, αίώνιε, μύστα, κόσμων άμφιδρόμων έποχούμενε, δέσποτα, νώτοις

αίθερίοις, άλκf\ς ϊνα σοι μένος έστήρικται πάντ' έπιδερκομένφ καl. άκούοντ' ούασι καλο1ς,

5

200

κλΌθι τε&ν παίδων, οϋς ilροσας αύτος έν ίόραις­ ση γ(φ ύπeρ κόσμον τε καl. ούρανον άστερόεντα χρυσfj ύπέρκειται πολλi] αίώνιος άλκή · fις ϋπερ ήώρησαι, όρίνων φωτi σεαυτόν,

10

άενάοις όχετο1σι τιθην&ν νοΌν άτάλαντον, ος pα κύει τόδε π&ν τεχνώμενος aφθιτον ϋλην,

205

fις γένεσις δεδόκηται, οτι σφε τύποισιν εδησας. 'Ένθεν έπεισρείουσι γοναi άγίων μeν άνάκτων

άμφl. σέ, παντόκρατορ βασιλεύτατε καl. μόνε θνητ&ν άθανάτων τε πάτερ μακάρων. Αί δ' είσiν aτερθεν

15

έκ σέο μeν γεγα&σαι, ύπ' άγyελίησι δ' eκαστα πρεσβυγενε1 διάγουσι νόφ καi κάρτεϊ τφ σφ.

24. 197-215 Porph., De phil. ex orac. haur., fr. 325, pp. 373-374 Smith; cf. pp. 144-145 Wolff

23. Cf. ΑΡ ΠΙ 6, 185 11 191 οτι Τ: έρωτηθεiς εί LB Piccolos \Volff 11 καθαρ&ν ν \Vo1ff 11 ώς καt 'Απόλλων om. ν 11 193 ίλάσοιτο L 11 194 άyνον Dίibner Erbse: άγαθον cett. JJ έπένευσεν em. Buresch: έπένεσεν Τ έπένευσα C ~, Μ" 24. 195 έν τψ δευτέρφ: έκ: του δεκάτου Α' Mai; sίm. Steuchus: decιmo libro εύλογίων φιλοσοφίας Jl 197 άθάνατέ τε Α' άθάνατε Steuchus 11 198 κ:όσμον Μ" Jl 199 αίθέριος CF' αίθερίης V 11 μένος Buresch Erbse Smith: μέρος Τ 11 201 ήροσας Buresch Erbse Smith: ήροας Τ 11 202 σiι: σοi Α' 11 204 fις ϋπερ Τ Buresch Erbse Smith: fι ύπερ ν ύπερ Α' Steuchus jl fιώρησαι Buresch Erbse Smith: ήαόρησαι Τ αίώρησας Α' ήώρησας Steuchus υπερnώρησαι Wolff Mullach Jl 205 τιθην&ν Τν Α' Mai Wolff ιe,\γ Erbse: τιταίνων Buresch (hanc coniecturam olim Erbse in diss. probavi~ Smith 11 206 τεχνώμενος Τ Steuchus Buresch Erbse Smith: τεχνούμενος Β τεκνούμενος ι

Wolff τεκνώμενος Α' Mai Jl 207 fις \Volff Buresch Erbse Smith: ilν Τν Α' η ~ai 11 γένεσιν BV Jl δεδόκηται om. Β (fις γενέτης vel γε~ετJιρ, δεδό~σαι conι. Buresch) 11 208 έπεισρείουσι Μ" ι Buresch Erbse Smιth: επεισρεουσι ΒΡ'ΊΎ έπειωρείουσι CF' έπιστροφόωσι Α' έπειστρεέουσι Steuchus 11 άνάκ:­ των: άγγέλων Β Jl 209 παντόκ:ρατορ A'LT Buresch Erbse Smith: παντοπά­ τορ cett. et Τ mg. JJ βασιλεύτατε ν Steuchus: βασιλείJ τε Α' Mai βασιλέστατε Τ Buresch Erbse Smith JJ μόνον V JJ 211 γεγα&σαι Α' Steuchus Τ Bures.ch Erbse Smith: γεγαυtαι cett. JJ άγγελίnσι Erbse: άγγελίαισι Τ Buresch Smιth

210

18

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

Προς δ' έτι και τρίτον ί:iλλο γένος ποίησας άνάκτων οϊ σε κατ' ήμαρ ί:iγουσιν άνυμνείοντες άοιδαΊς

βουλόμενόν

p' έθέλοντες, άοιδιάουσι δ' έσ&δε.

215

25. "Οτι τρε'iς τάξεις άyyέλων ό χρησμος οf>τος δηλοΊ· τ&ν άει τiρ θεφ παρεστώτων, τ&ν χωριζομένων αύτου και είς άyyελίας και διακονίας τινaς άποστελλομένων, και τ&ν φερόντων άει τον αύτου θρόνον. Τουτο Όϊ σε κατ' ήμαρ ί:iγουσι' τουτέστι διηνεκ&ς φέρουσι· το δε 'άοιδιάουσιν δ' έσ&δε' άντι του ~δουσιν εως νυν.

220

26. Είτα έπάγει ό χρησμος τάδε· Τύνη δ' έσσι πατfιρ και μητέρος άγλαον είδος και τεκέων τέρεν ί:iνθος, έν είδεσιν είδος ύπάρχων και ψυχfι και πνευμα και άρμονίη και άριθμός.

ΔηλοΊ δε διa τούτων, Οτι και πατρος και μητρος φιλοστοργίαν ένδείκνυται περι ήμaς ό θεος και οτι συγκαταβαίνει διa φιλανθρωπίαν. καl γίνεται

225

και αύτος ί:iνθρωπος και ώσει θεου τέκνον ilτοι δημιούργημα.

27.

"Οτι

<***>

κατa τον Πορφύριον τοιόνδε χρησμον έξήνεγκε ·

Νουν τεον είς βασιλi\α θεον τρέπε, μη δ' έπι γαίης

πνεύμασι μικροτέροισιν όμίλει. τουτό σοι είπον.

230

28. "Οτι ό Έρμης, ούχ ό τρισμέγιστος, άλλ' ό λόγιος καλούμενος θεος χρησμον είπε τοιο1>τον ·

Εtς θεος ούράνιος γενέτης, γαΊαν διατάσσων, ούράνιόν τε πόλον κατέχων δίνας τε θαλάσσης· κείνφ πάντα τέλει τε και ίλάσκου φρένα κείνου.

27-38. cod.

τ

26. 222-224 Porph., De phil. ex orac. haur., fr. 325, p. 374 Smith; cf. ΡΡ· 146-147 Wolff et ΑΡ 111 6, 216 haur., fr. 325 a, p. 375 Smith

27. 229-230 Porph., De phil. ex orac.

24. 214 κατ' i;μαρ ν Α' Mai: καθ' ημαρ Τ Steuchus Buresch Erbse Smith

11 σε κατ': Ρ· έκιΧς coni. \Volff 11 iiγουσιν άνυμνείοντες: iiδουσιν κ*νθυμνείοντες Α' Mai 11 215 _!iοιδιάουσι: άοιδιάσουσι Β άε\ διάγου~ι Α' Mai 11 έσ&δε: ές

ίkα ~· Mai ές ώδε Steuchus 25. 216 άγyέλων-δηλο'i: ό χρησμος άytέλων δηλοι BV 11 τiiιν: κα\ L \Volff 11 217 κα\ ante είς άγγελίας om. V 11 τινiχς Τ Bu,re~ch Erbse: om. ν Smith 11, 218-219 τοuτο--φέρουσι om. ν 11 219 δ. ante εσiiιδε om. τν 26. 221 ταδε ν (om. Β) Erbse Smith: τα'i>τα Τ Buresch 11, 222 Τ~νη Buresch: ύνη Τ γυνiι C F' 11 227 ώσε\ Τ: ώσανε\ ν Smith 11 τε~ο_:-ι: tοκον L 27. 228 Ζαι:. in cod. Τ [1 cm] ('deest nomen proprium dauvι casus' Τ mg.) verbis τiρ δεϊνα expl. Buresch 28. 234 δινlχς Τ: em. Buresch 11 235 φρένα κείνου Buresch Erbse: φρεν\ κεϊνον Τ

235

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

29.

19

'Όtι <ό> αύτος Έρμfjς έξομνύμενος περί τινος πράγματος eφη οϋτως­

Νiι θεόν, ος κ:ρατέει, τόν γ' ού προφέρειν ένl θνητοις δει μάκ:αρας, ilν μή τι θεον κ:ατa σ&μα βιfiται.

'Ό δe λέγει, τοιουτόν έστι · οτι ήμaς τοi:ις δοκ:ουvτας εΙναι μακ:αρίους ήτοι τοi:ις δαίμονας, ού δει κ:ηρύττειν τον άληθη θεον έν τοις άνθρώποις, εί μη άρα <αύτος> σωματωθεlς βιάσεται ήμaς θεον αύτον όμολογfiσαι.

30.

240

'Ότι πυθομένφ τινί, που τον άρρητον θεραπεύσει θεόν, ό 'Απόλλων

δεικ:νύς, ώς πaς τόπος τfjς αύτου δεσποτείας έστl. κ:α\. πανταχο:U τοi:ις

εύσεβουντας άποδέχεται, eχρησεν οϋτως · Ζηνος πaσα πόλις, πάντ' οϋρεα, πaσα θάλασσα,

245

πάντη δ' άνθρώποις νεύει <πάντη> τε γέγαθεν εύσεβέων θνητ&ν όσίαις τιμαισι κ:αl. eρyοις.

'Ότι οί λεγόμενοι θεοl τιμην έαυτοις μνώμενοι κ:αl τοις άyγέλοις παρενείροντες έαυτοi:ις ύπηρετεισθαι όμολοyουσι τα\ς βουλαις του άοράτου θεου κ:αl. τοις περ\. έκ:ε\νον εύσεβο:Uσιν άκ:ολουθε\ν. διο κ:α\. ό 'Απόλλων eχρησεν οϋτως.

31.

250

Εύσεβέσιν μερόπεσσιν ότρήμονές έσμεν άρωγοί, οϊ λάχομεν περl. κόσμον άλήμονα ναιέμεν αίεί · pίμφα δ' έπ' άνθρώποισι πονειομένοισι περ&μεν πειθόμενοι πατρος ήμετέρου πολυαρκ:έσι βουλαις.

255

32. 'Όει ό 'Απόλλων δηλ&ν, ώς πάντα του άθανάτου θεου έξήρτηται καΙ. αύτφ μόνφ δε\ προσανέχειν, Εχρησεν οϋτωςΠάντα θεου μεγάλοιο νόου ύπο νεύμασι κειται ·

άρχη πηγή τε ζωfjς καΙ. ύπείροχον εύχος κ:αl. κράτος ήδe βίη καl ίσχύος άφθιτος άλκlΊ κ:αl. δύναμις κ:ρατερfι καΙ. άμφιελικτος άνάyκ:η · εϋχεο τοιγάρτοι μακάρων βασιλfiι μεγίστφ.

33.

260

'Όει ό 'Απόλλων παρενείρων έαυτον τοις άyγέλοις Εχρησε τα:Uτα·

"Αρτι μev άστερόεντα κατ' ούρανον ίππότις 'Ηώς Ελκει νύκτα μέλαιναν- έπειyόμενος δe κελαινfjς μητρος ύπ' άγκοίνησι θέει μεροπήιος 'Ύπνος.

Κα!. μακ:άρων σύμπας στρατος άπλετος άμφl. μέγιστον

29. 236 ό ins. Buresch 11 237 ένi Buresch: έν Τ 11 238 βίηται Τ: em. Buresch 11 241 αύτος ins. Buresch 30. 2~2 '~ge πο1>'. Τ mg.; π&ς Τ 11' 246 post νεύει lac. τ [2 cm]: 'fort. dee~t αγαθοις a~t alιud tale τ mg. παντη coni. Buresch Robίnson 32. Cf. Dιdym., De Tnn. 111,21 11 26~-261 ίσχύος et άμφιελικτος em. Erbse: ίσχυος et άμφιέλικτος Τ Buresch .Ro?ιnson 11 262 εϋχεο-μεγίστφ om. Dίd. 33. 264 ίππότις em. Buresch: ιπποτης Τ

265

20

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

5

πρ&τον όμου μάλα πάντες άολλέες έστη&τες διζόμεθ', ώς κόσμοιο θεμείλιον αύξήσωμεν.

34. "Οτι πυθομένου τινος του 'Απόλλωνος, πότερον μένει ή ψυχ!l μετιl

270

θάνατον η διαλύεται, έπεκρίθη οϋτως ·

Ψυχή, μέχρι μεν oi> δεσμο'iς προς σ&μα κ:ρατε'iται φθαρτόν, έοί>σ' άπαθής τα'iς τοί>δ' άλγηδόσιν είκει ·

ήνίκα δ' αi>τε λύσιν βροτέην μετa σ&μα μαρανθΕν ώκίστην εϋρητ', είς αίθέρα π&σα φορε'iται

5

275

αίεν άγήραος οi>σα, μένει δ' ές πάμπαν άτειρής. Τοί>το δε πρωτογόνος θεία διέταξε πρόνοια.

35. "Οτι πυθομένου τινός, εί γε εtς ό &ρρητος θεός, άπεκρίθη ό 'Απόλλων οϋτως·

Είς έν παντ\. πέλει κ:όσμφ θεος, ος κ:ύκλα δίνης

280

ούρανίης θεσμο'iσιν όρίσσατο κ:αl διέκρινεν οοραις καl καιρο'iς ίσοζυγέοντα τάλαντα, νείμας άλληλσuχα τροπα'iς φιλοτήσια δεσμά·

5

ον Δία κικ:λήσκουσι, δι' ον βιοτήσιος αίών, zηνα δε παπενέτην, ταμίην ζωαρκ:έα πνοιης,

285

αύτον έν αύτφ έόντα καl έξ ένος είς εν ίόντα.

36. "Οτι έρωτήσαντός τινος τον 'Απόλλωνα, εί eστιν eτερος θεος μείζονα παρ' αύτον eχων έξουσίαν, άπεκρίνατο οϋτως-

'Έστι θε&ν μακάρων ϋπατος θεός, ος χθόνα π&σαν άμφ\.ς eχει καl κί>μα θ' άλΟς καl άπείριτον οtδμα ώκεανου · πάντη δε κικ:λήσκεται εύρύοπα Ζεύς.

290

τφ γιΧρ ύπείκουσιν μάκαρες, τον χρη λιτανεύειν.

37. "Οτι ό 'Απόλλων έρωτήσαντός τινος, ποΊον eκ:αστος τ&ν νόθων θε&ν eλαχεν eργον, άπεκρίνατο οϋτως·

Άθανάτοισιν &πασιν eχειν διενείματο τιμaς ύψιμέδων γεν έτη ς· Φοίβφ μαντηγόρον όμφfιν κ:α1. Δηο'i καρπσuς καl Παλλάδι π'iαρ έλαίης

καl Βάκχφ γλευκ:ηρον άναζέον &νθος όπώρης

34. Cf. Lact., Dίν. lnst. VII,l3,5 11 270 του 'Απόλλωνος em. Robinson: τον 'Απόλλωνα cett. 11 272 μέχρι μΕν Τ Erbse: μΕν μέχρις Lact. 11 273 φθαρτον­ τουδ' Τ: φθαρτά νοουσα πάθη θνητα'iς Lact. 11 274 αύτε λύσιν Τ: άνάλυσιν edd. _Lactantii 11 βροτέην Τ Lact. Sedulius Wolff: βρότεον Buresch Erbse Robιnson 11 275 εϋρητ' είς: εϋρηται ές Lact. 11 277 τουτο δΕ πρωτογόνος Τ: πρωτογόνος γά.ρ τουτο Lact. 11 θεία Τ: θεου coni. Wolff 35. 286 έν αύτίρ Buresch Erbse: είς αύτον Τ 36. 292 ύπείκουσιν corr. Buresch: ύπήκουσι Τ 37. 296 μαντηγόρον em. Buresch: μαντήγορι Τ 11 297 Δηοϊ em. Neumann: ΔιΥ Τ

295

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

5

21

παρθενίου τε γάμοιο νεοζυγέων θ' ύμεναίων κοιρανέειν φιλότητος άμωμήηJ γ' 'Αφροδίτη.

300

38. 'Ότι έρωτήσαντός τινος τον 'Απόλλωνα, εί μόνος ό ϋψιστός έστιν άναρχος καΙ. άτελεύτητος, άπεκρίνατο οϋτως · Αύτος άναξ πάντων, αύτόσπορος, αύτογένεθλος,

ίθύνων τα aπαντα συν άφράστφ τιν\. τέχνη, ούρανον άμφιβαλών, πετάσας χθόνα, πόντον έλάσας,

305

μίξας ϋδατι πi>ρ χθόνα τ' ήέρι καΙ. πυρ1. γα'iαν,

5

χε'iμα, θέρος, φθινόπωρον' εαρ κατα καιρον άμείβων

είς φάος ήγεν aπαντα καΙ. άρμονίοις πόρε μέτροις.

39. 'Ότι προς τον έρωτήσαντα, εί άμαρτάνων τις λανθάνει θεόν, εtπεν ό 'Απόλλων-

3 ιο

Ούδε\.ς &ν λήθοι το'iος θεόν, ούδε σοφο'iσι

κέρδεσιν ούδε λόγοισιν ύπεκφύγοι άλκιμον ομμα. Πάντα θεου πλήρη, πάντη θεος έστεφάνωται, πάντα ζωογονrον, όπόσα πνείει τε καΙ. ερπει.

40. "Οτι προς τον έρωτήσαντα, εί δι' έπιμελείας βίου δύναται γενέσθαι

315

θεου έγγύς, εtπεν ό ΆπόλλωνΊσόθεον δίζη γέρας εύρέμεν- οϋ σοι έφικτόν. Αίγύπτου τόδε μουνος ελεν γέρας αίνετος Έρμf\ς,

'Εβραίων Μωσf\ς καΙ. Μαζακέων σοφος άνήρ, ον ποτε δη χθrον θρέψεν άριγνώτοιο Τυήνης ·

5

θνητο'iς γιlρ χαλεπον φύσιν άμβροτον όφθαλμο\σιν είσιδέειν, ilν μήτις εχη σύνθημα θέειον.

41. "Οtι έν "Ομβοις, τφ φρουρίφ τf\ς Αίγύπτου Θηβαiδος, ήν χρησμος γεγραμμένος τοιουτος.

39. codd. Τν; cf. ΑΡ 111 6, 155 40-44. cod. τ 38. 304 iiπαντα Τ: '1eg. εκαστα' Τ mg. 11 305 έλάσας: έλάσ~ας Τ Erbs.e 11 308 ήγεν Τ: 'in antigr. ε'lχεν' Τ mg. 11 μέτροις Τ: 'ex conιectura ponι­ tur' τ mg. 39. 309 τις om. τ 11 λανθάνει: 'in antigr. 1ectio certa non P?nitur' Τ mg. 11 τον θεον BL \Volff 11 ό (ante Άπό'λλι.ον) TBV:, om. L Pιccolos 11 311 το'iος ν Steuchus Piccolos Wolff Buresch Erbse: μεροπων Τ ('et hoc ex coniectura' Τ mg.) 11 314 ζωογονέων Τ 40. 319 Μαζακέων em. Erbse: μαζακίων Τ Buresch τrον καππαδοκrον Τ mg. 11 άνήρ Τ 'Απολλώνιος mg. 11 320 Τυήνης em. Scott-Ferguson ErbseJones: Τυ"ήνας Τ Buresch Τυάνης Robinson 41. 323 "Ομβοις scτipsi: ομβραις Τ ομβροις Buresch ScfttFerguso~ Erbse 11 της Αίγύπτου Θηβιiίδος scripsi:, της έν Αίγύπτου Θημ~ίδος Τ θηβιiίδος em. Buresch της έν Αίγύπτφ Θηβιiίδος Scott-Ferguson Erbse

320

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

22

325

Τον λόγον υiα θεο'iο θεόν τε λόγον καλέουσι, καΙ. θεότης κοινή τις έν υίφ και γενετηρι.

42. "Οτι έν <Κοπ> τφ, ήl πόλει Αίγύπτου, ό χρησμος ούτος ήν γεγραμμένος καΙ. άποκρίσεως καΙ. έρωτήσεως ·

'Ούρανος αύτολόχευτος; έμ' ιε τοΌτο δίδαξον.'

330

'<Ούκ>, άλλ' αύτον eτευξε λόγος, λόγον υiα φυτεύσας­

5

οί δύο δ' αi> εiς είσι, πατf)ρ και κύδιμος υίός.' ''Αλλά μοι eννεπε τοΌτο· τίς ές χθόνα δ'iαν ίκάνων &ρρητον σοφίην βροτέην έδίδαξε γενέθλην;' "Εκ προθύρων γενετηρος, άπ' ούρανίων κορυφάων, υίος ολην κόσμησε βροτ&ν πολυτειρέα φύτλην' καί μιν έοΌσ' &χραντος άπειρήτη θ' ύμεναίων παρθενιrit έλόχευσε πόνων &τερ Είλειθυίης.'

335

43. "Οτι έν 'Ελεφαντίντι τft πόλει Αίγύπτου, χρησμος έγέγραπτο τοι­ οΌτος-

340

ΠνεΌμα θεόρρητον φυσίζοον είκόνα πατρος άμφlς eχει· γενετf)ρ δ' eλαχ' υίέα, πα'iς δe τοκ11α· οί τρε'iς, οί δ' αi> είσι μία φύσις, αύτοl έν αύτο'iς.

44.

Και eτερος χρησμος τοιοΌτος ·

Τον θεον αύτογένεθλον άείναον αύδάξαντο

345

&νθρωποι, λόγον άγνόν' οσοι σοφίην έδάησαν' καΙ. λόγον άγλαον υiα πανομφαίοιο θεο'iο. ΠνεΌμα δ' έν άμφοτέροισιν άκηράσιον ζαθέειον­ είσl δέ τις τριaς άγvη έν άλλήλοισιν έόντες.

45. "Οτι έν Αίγύπτφ κατa τaς λεγομένας σύριγγας έγέγραπτο χρησμος τοιο\Jτος Άντιόχου ίερέως Ήλιουπόλ<εως>·

42. 327 εν Uac. Β mm) τφ τ suppl. Buresch 'deest 1 syllaba propήi nominis'

Τ mg. 11 32Β και eρωτήσεις και άποκρίσεις eχων coni. Scott-Ferguson 11 oraculi versus Buresch inaniter tτansp. hoc ordine edens: 1.4-7.2.3.Β.9. 11 329 eμ'

i)λιε dubitanter scripsi: εμε Uac. Β mm] γε (vel νε) τ Erbse έμ' ούρανέ Bures.ch

σύ με κοίρανε coni. Scott-Ferguson 11 330 ούκ add. Erbse: μεν post αύτον zns. Buresch 11 λόγος Τ Buresch Erbse: λόγφ Scott-Ferguson 11 333 &ρρητον Scott-Ferzuson Erbse: &ρρητος Τ Buresch 11 336 μιν eo'i'Jσ' Buresch Erbse: μιν eτ' ουσ· τ ('eτι antigr. omittit et scήbit και μην. Quid si legam καί μιν eo'i'Jσ' άχρ.' Τ mg.) 11 336-337 καί μιν έοϋσ' άχραντος κτλ. if. Epiph., Pan. 51,22,9-11: ταύτη τfι roρq. σήμερον ή Κόρη (τουτέστιν ή παρθένος) Εγέννησε

τον Αί&να 11 337 Είλειθυίης scripsi: Είληθυίης Τ Buresch Erbse

44. 345

λόγ~ν. άΎ'!όν: λόγου άγνοϋ Οσοι σοφίην ternpt. Scott-Ferguson 11 347 ζαθέειον

conzecz: ζαθειον Τ Buresch Erbse 45. 349 τας λεγομένας σύριγγας emendavi: if. Paus., Descr. 1,42,3; Aelian., De nat. anim. VI,43 et XVI,l5; OGIS 11, nn. 694, 720, 721; ο ηύρέθη έν ταίς σύριγξι ταίς αίγυπτίαις optime ~ σήρ?-γγας Τ τ~υς λεγομένους Σηράγγας Buresch Scott-Ferguson Erbse teshmonw Ptol~maeι, Geogr. enaπ. IV,6,17 corifisi \1 350 'Αντιόχου ίερέως ήλιουπολ Σ: suppl. Pitra Scott-Ferguson Erbse Άντιόχου κολοφ&νος B'L'PQ:SZ 'Αντιμάχου κολοφωνίου (vel έκ κολοφωνος) Bentley

350

23

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

.,.Ην νους είς πάντων νοερώτερος, άφθιτος άρχή, τουδ' άπο παπενέτης νοερος λόγος, άφθιτος αίεl. ( I

t

I

"""

I

'f'

f/

ι

υιος, απαυγασμα νοερου πατρος, εις αμα πατρι.

'Εν μi:ν έπωνυμίη γε διεστηκιΟς άπο πατρός,

';'

εις

5

δ'ε

'

'

'

1 'λ ων συν πατρι και ε'ξ ενος e ' 'f' 'ξ ις, πε εις, μια τα

355

πατρος έrον αίγλης, ομοούσιος, άφθιτος αίει πνεύματι συν πρώτφ άγίφ και σπέρματος άρχή.

46.

'Εκ του κατ<χ Ίωάννην εύαπελίου.

'Εν άρχfί ήν ό λόγος, καl. ό λόγος ήν προς τόν θεόν, και θεος ήν ό λόγος.

οf>τος ήν έν άρχi\ προς τον θεόν. Πάντα δι' αύτου έγένετο, καl. χωρiς αύτου έγένετο ούδέν

47.

360

(k).

Καi μετ' όλίγα· Ό έωρακrος έμi: έώρακεν τον πατέρα ω.

Κα\ πάλιν· Έγrο και ό πατfιρ Εν έσμεν

365

(m).

Καi αΜιςΚάγrο έν τφ πατρι και ό πατfιρ έν έμοί (η).

48. 'Εκ τf\ς προς 'Εβραίους έπιστολflς. "0ς ων άπαύγασμα τf\ς δόξης κα1. χαρακτfιρ τf\ς ύποστάσεως αύτου, φέρων τε τα πάντα τφ pήματι τf\ς δυνάμεως αύτου (ο).

46-48. cod.

Σ

45. 351-357 Antiochus He1iopolitanus, auctor aliunde ignotus

k) Ιο. 1,1-3 ο) Hebr. 1,3

Ι)

lo. 14,9

m) Ιο. 10,30

n) Ιο. 14,10.11

~5. 351 iiν νοuς Σχ: ]ννοuς Τ em. Buresch qui dubitantεr pτop. εtς νοuς 11 αφθιτος άρχή om. Σ: εί δέ γε έστιν χ 11 352 νοερος ΣΤ Buresch Erbse: νοερώτερος χ 11 αίεl. om. Σχ 11 353 άπαύγασμα Σχ: άπαυγfι τοu Τ Buresch Erbse άπαυγασμος Bendey 11 354 διεστηκιΟς άπο πατρός Σ Buresch Erbse: εί δέ γε έστιν ώς άπο πατρός Χ διεστrος άπο πατέρος Τ 11 355 τάξις Σχ: δ~ξ~ Τ Buresch Erbse 11 356-357 έrον-άρχή Σ Erbse (έrον αίγλης om. χ): υιου ιc:αl. πνεύματος άφθιτος αίΕν έοuσα Τ Buresch 11 356 όμοούσιο? if.. C?H 1,.1 0: ιc:~l. ήνώθη τφ δημιουργφ Νίρ-όμοούσιος γCιρ iiv. De huius voczs ongιne; hιsto­ rιa et theologι.'ca significatione jusius ago in commentatione '7he ~Voτd Homoousws .from Hellenism to Christiani!J', quae !Jpis nondum est mandata

370

ΘΕΟΣΟΦ\Α

24

49. ΘοΌλις ό Αίγυπτίrον βασιλεi>ς έπαρθεlς τοΊς κατορθώμασιν ήρώτησεν είς το μαντεΊον του Σαράπιδος περl έαυτοΌ οϋτrος · 'Φράσον μοι, πυρισθενές, άψευδές, μάκαρ, ό τον αίθέριον μετεγκλίνrον δρόμον, τίς προ της έμης βασιλείας ήδυνήθη ύποτάξαι τα πάντα η τίς μετ' έμέ;' Κα\ έδόθη αύτφ χρησμος οl>τος ·

375

Πρ&τα θεός, μετέπειτα λόγος καl πνεΌμα σi>ν αύτο'iς­ ταΌτα δε σύμφυτα πάντα καi Εν τε κα\ είς εν ίόντα, ~

,

',

ου κρατος αιrονιον

·

ώκέσι ποσl βάδιζε, θνητέ, ίiδηλον διανύrον βίον.

50. <'Ο δε Πετισσώνιος Φαραm βασιλεi>ς εύθέrος άπηλθεν έν τft Μέμφει 380 είς το μαντεΊον το περιβόητον · καt ποιήσας θυσίαν έπη ρώτα τilν Πυθίαν λέγων· 'Σαφήνισόν μοι, τίς έστιν πρ&τος ύμ&ν καt μέγας θεος του 'Ισραήλ;' Και έδόθη αύτφ χρησμος οi.ιτος · > "Εστι κατ' ούρανο'iο μεγάλοιο βεβηκος φλογος ύπερβάλλον αϊθριον

άέναον άθάνατον πυρ, ο τρέμει πfιν, ούρανος γαΊά τε καl θάλασσα,

38S

ταρτάριοί τε βύθιοι δαίμονες έρρίγησαν. Ωtτος ό θεΟς αύτοπάτrορ, άπάτωρ, πατilρ υίος αύτος έαυτου, τρισόλβιος. Είς μικρον δε μέρος άγγέλων ήμε'iς. Μαθmν ίiπιθι σιγ&ν.

51. 'Όtι ό Συριανος έν το'iς έαυτου πονήμασιν άναφέρει χρησμον τοιο\Jτον · 390

"Εν κράτος, εις δαίμων, γεν έτη ς μέγας, άρχος άπάντrον, εν δε δέμας βασίλειον, έν φ τάδε πάντα κυκλοΌται,

51-53. cod.

τ

51. 390-401 Syήani fragrnentum aut ex Συμφωνία 'Ορφέως Πυθαγόρου καl Πλάτωνος περl τα λόγια aut ex Είς tum; cf. Orph. fr. 169 Kern

τfιν Όρφέως θεολογίαν βιβλία β'

desump-

49. Fragmentum addubitatum: cf. Malalas ΙΙ, p. 25 Dindorf 11 372 Σα~~π~δο~ em. Bentley: Εuριπίδου Β' Εuριπία S sed post το μαντε'iον nullum dwmztatzs nomen rif. Οχ, Chron., Cedr., Su. 11 περl αύτο'U Β' 11 πρiiσόν μοι S 372-373 πυρισθενές aψευδές Β' Chron Dindorf Erbse: πυρισθένη Οχ πυρισθενη ιiψευδη Q: 11 374 post ήδυνήθη: το ταυτα Β' τοσαΌτα Erbse 11 376 μετέπειτα: eπειτα χ 11 377 ταυτα δέ σύμφυτα πάντα Chron.: σύμφυτα δέ πάντα ~~ Cedr. Su. Χ Ρ" σύμφυτα δέ ταΌτα πάντα Υ 11 εν τε κα1. dubitanter scripszt Erbse εν καl Υ εντομον Chron. om. cett. 11 379 ώκέσι: ώκύσι Β' S όρθοϊς C,hron. 11 βάδιζε: βαδίζει Β' βαδίζειν S 11 θνητέ om. S 11 διανοι&ν S 11 βιον Οχ Chron.:. δρόμον χ 50. Fragmentum addubitatum: cf. Malalas 1~1,, ΡΡ· 65:-66 Dιndorf 11 380-383 ό δέ Πετισσώνιος-οtτος: haec verba vel szmιlw e codιce qx addenda esse suspicatus sum; auctorem oraculi Solonem Atheniensem cont. '!- et π, Chιlon;m μ 11,380 Μέμφει Chron. Cedr.: Μέμφη Οχ Dindorf ,11 384 εστι Cedr. Dιndorf: εσται Οχ Erbse 11 βεβηκος Cedr. Dindorf: βεβηκ~ Οχ E~bse 11 ~ίθριον Οχ Cedr. Dindorf: αίθέριον Υ Erbse om. πχ 11 385 Οχ Dιnd?rf: ,ον Erbse 11 παν Οχ Cedr. Dindorf Erbse: πίΧς Υ om. πχ I[ 3~6 ταρταριοι τε βύθιοι Οχ Dindorf: ταρτάριοι βύθιο{ τε Chron. Cedr. και ~αρ:αροι π Erbse om. Χ 11 έρρίγησαν Chron. Cedr. Dindorf: έρίγησαν Οχ ερραγησαν Υ, om. Erbse 11 388 iiπιθι Chron. Cedr. Dindorf: iiπειθι Οχ Υ 5~. 390, γενετης Τ: yένετο Clem. Eus. Procl. 11 391 δέμας βασίλειον: τα παντα τετυκται Clem. 11 κυκλουται Τ: κυκλεiται Clem. Eus. Procl.

I!

°

ΒΙΒΛΙΟΝ Α

25

π\>ρ καl ϋδωρ κα1 γαtα κα1 αίθήρ, νύξ τε καl 1iμαρ και Μfιτις, πρώτη γενέτις, και 'Έρως πολυτερπής ·

5

πάντα γrφ έν Ζηνος μεγάλφ τάδε σώματι κε\ται, πάντα μόνος δε νοει, πάντων προνοει τε θεουδ&ς.

395

πάνηι δε Ζηνος και έν ομμασι πατρος ι'iνακτος ναίουσ, άθάνατοί τε θεοι θνητοί τ, ι'iνθρωποι

θfιρές τ' οίωνοί θ', όπόσα πνείει τε και eρπει. Ιο

Ούδέ

e που λήθουσιν έφήμερα φΌλ' άνθρώπων,

οσσ' άδίκως {>έζουσί περ, ούδ' είν οϋρεσι θfιρες

400

ι'iγριοι, τετράποδες, λασιότριχες, όμβριμόθυμοι.

52. 'Ότι ή 'Άρτεμις όλοφυρομένη προς τον έαυτfις είπε τεμενίτην χρησμον τοιοΌτον·

Παις Έβραiος κέλεταί με θεος μακάρεσσιν άνάσσων, ούρανόθεν καταβάς, βρότεον δέμας άμφιπολεύων,

405

δύμεναι είς 'Α{δαο και ές Χάος νυν άφικέσθαι. Κείνου δ' ούκ εστιν το δεδογμένον έξαλέασθαι. Χάζομαι ώς έθέλει · τί νυ μήσομαι, δαίμονες ι'iλλοι;

53. 'Ότι Ίουδαίοις χρησμον περl τfις συντελείας αίτήσασιν ό 'Απόλλων εχρησεν οϋτως.

410

"Ω μέγ' άναιδέες, ί1 κ:ακοφράσμονες <ι'iνδρες> άλιτροί ·

τίπτε προς ήμέτερον δόμον i\λθετε; π&ς κ:' έμον οi)δας άνθρώποις φθέγξαιθ ', οίς μη βίος όρθος όδεύει, οϊ νόμον έκ προγόνων γεννήτορος ήρνήσαντο;

το\σι δ' άπ' άντολίης κακον ερχεται άπροφάσιστον.

Vv. 1-5: cf. Eus., Ρ.Ε. ΙΙΙ,9,2; Stob., Ecl. 1,1,23 = Orph. fr. 168, 6-10 Kern; νν.1-4: cf. Clem., Strom. V,l4,128,3; Procl., ln P1at. Tim. 28c; ν.!: cf. Procl., ln Plat. Tim. 31 a; ν.4: cf. Procl., In P1at. Tim. 24d, 32c, 29a = Orph. fr. 170 Kern; ν.5: cf. Procl., ln Plat. Tim. 28c; νν. 7-8: cf. Procl., In Plat. Parm. IV, 959, 21 = Orph. fr. 169 Kern 51. 393 πρώτη γενέτις Τ (γένετις Kern): προοτος γενέτωρ Eus. Procl. 11 394 Ζηνος μεγάλφ Τ ('fort. μεγέθει aut tale substantivum in datiνo' Τ mg.): ΖηνΟς μεγάλου Procl. μεγάλφ Ζηνος Eus. 11 σώματι Eus. Stob.: σώματα Τ 11 395 πάντα Τ: 'in antigr. πάντα δe μόνος' Tmg. 11 προνοεΊ τε em. Buresch: προ­ νοεΊται Τ 11 θεουδοος Τ: 'in antigr. θεοδοος' Tmg. 11 396 πάντn δε Τ: οϋτως δe Procl. 11 κ:αl. Procl.: κ:εν Τ 11 399 ούδe έπουλήθουσιν Τ: em. Buresch; 'puto 1egendum ούδ' αύτον' Tmg. 11 401 όμβριμόθuμοι Τ pro όβρ- dif. Buresch Erbse 52. Vide Pythiae oraculum Augusto editum: cf. 1\•falalas Χ, pp. 231-232 Dindorf 11 405 άμφιπολεύων em. Buresch: άμφιπολιτεύων Τ 11 406 νuν: liψ dubitanter Scott-Ferguso~ 11 407 κείνο~ em. Erbs~: κ:είνψ Τ B~~esch 53. 411 άνδρες ins. Buresch: 'vιdetur esse mutιlus versus εt ad αλιτροι supple άνδρες' Τ mg. 11 412 κ:' Erbse: δ' Τ Buresch 11 413 φθέyξαιθ' eιn. Buresch: φθέγξαιτ' Τ

415

θΕΟΣΟΦΙΑ

26

"Ομνυμι τον κατέχοντα θρόνους έπl γα'iαν aπασαν καΙ. τ&ν ούρανίων μακάρων γεννήτορα κε'iνον,

ος κατέχει πόντον πολιον γλαυκ:ήν τε θάλασσαν. πάντα χαμαl πεσέει και πάνθ' ενα θρηνον άείσει.

54. "Οτι έν το'iς χρόνοις του βασιλέως Λέοντος ναος είδώλου, όμi\λιξ τi\ς 420 Κυζικ:ην&ν πόλεως, εμελλε παρα τ&ν πολιτ&ν είς εύκτήριον μετασκ:ευ­

ασθηναι οtκ:ον της ύπερενδόξου δεσποίνης ήμ&ν Θεοτόκου, καΙ. εύρέθη έν λίθφ μεγάλφ κ:ατα το πλευρον του νεrο χρησμος έγκ:εκ:ολαμμένος. Ό δe αύτος εύρέθη κ:α1. έν 'Αθήναις έν τφ άριστερφ μέρει του νεrο κ:ατα την

πύλην, άπαραλλάκ:τως ομοιος rον έκ:είνφ· έρωτησάντων γαρ τ&ν πολιτ&ν 425 τον 'Απόλλωνα οϋτως · 'προφήτευσον ήμ'iν προφi\τα, Τιταν Φο'iβ' "Απολλον, τίνος εσται δόμος ούτος;' εχρησε τάδε·

55. "Οσα μΕν πρΟς άρετl)ν καl κόσμον ορωρε, ποιε'iτε. έγrο γαρ έφετμεύω τρl.ς Ενα μουνον ύψιμέδοντα θεόν, ού λόγος άφθιτος έν άδαέi κόρη έγκ:ύμων εσται. οστις rοσπερ τόξον πυρφόρον μέσον διαδραμrον κόσμον απαντα 430

53. 416 έπl Buresch (in app.) Erbse: ύπο Τ Buresch (in textu) 11 419 πάνθ' eνα Erbse: πίiς eνα olim coni. l:rbse in diss. πίiς θ' ενα Τ Buresch 54-55. Testimonium antiquissimum huius oraculi praebet Theodotus ep. Ancyrae, Or. Ϊ'}- ~- Μaή~ De~ Genitήcem (ed.Jugie in ΡΟ 19, 333-334). Respons~ Apollirus Sophocli adsignat cod. Paήs. gr. 2598, saec. XV, fol. 268ν: προφητεια Σοφοκλέους περl του Χριστου. Σοφοκ:λf\ς εφη. 54. 421 πόλεως em. Buresch: πόλεων Τ 'fort. πολιτrον' Τ mg. 11 424 έν 'Αθήναις Erbse: έν 'Αθήναισιν Τ 'Αθήνησιν Buresch 'Επίγραμμα εύρεθΕν έν λίθφ κ:εκ:ολλαμένον είς τον λεγόμενον ναον τrον θεrον 'Αθηναίων, νυνl δε τf\ς άγίας θεοτόκ:ου Σ 11 titulus Έρώτησι5

'Ιάσωνος βασιλέως τrον 'Αργοναυτrον, οτε έκ:τίζετο ό ναός, είς το Πύθιον του if. Malalas IV, pp. 77-78 Dindorf: κ:αl άπελθόντες οί Άργοναυται είς το μαντε\ον, Ενθα λέγεται τα Πύθια θερμά, κ:αl ποιήσαντες

'Απόλλωνος legitur in χ:

θυσίαν έπηρώτησαν λέγοντες ταυτα 11 426 Τιτιlν Φο'iβ' Th χ Ε: Τιταν Φο'iβε Σ Οχ Dindorf Erbse Φοtβε Τιτάν Τ Buresch 11 427 τίνος εσται δόμος ούτος !h: τί ε?ται "':,1\> τίνος εσται Σ τίνος Εσται δόμος ούτος η τί δ' εσται χ τίνο~ εσται δομος ούτος εί τί δe εσται Οχ Dindorf εί τί δε εσται om. Cedr. τι

έστι τίνι τε είη μετά σε δόμος ούτος Ε τί έστι τίνος τε είη π τίνος &ρα εσται μ τίνος liν είη Τ Buresch Erbse 55. 428 ορωρε: ώρωρεν Th 11 έγrο γαρ Th Τ Buresch Erbse: έγrο δε Σχ Οχ Dindorf έγrο δ· π πλ!tν έγrο μ 11 έφετμεύω:

'ήγουν μετα άληθείας προσαγορεύω' Τ mg. έφετμέω Cedr. Dindorf έπεθνεύω Οχ ,11 429 τρlς Ενα Th Οχ χ: τρε'iν eνα Cedr. Dindorf τρε\ς ενα Σπ Ρ τρισενα TL' Buresch Erbse 11 μο1Jνον Σ Τ Buresch Erbse: μόνον χ om. Th ~ έν ;ερισlν .Ενα μό~ον ,μ 11 ού λόγος Σ Th TPQ:: ot ό λόγος B'ZS 11 άδ~ε\: τουτεστιν απειρογαμφ Τ mg. Chron. Cedr. Ε Dindorf άδαfι Οχ 11 JΙ:ΟΡ'\1 Th Οχ Cedr. χπμ l!. Dindorf om. cett. 11 έγκ:ύμων Σ: Εγκ:υμος Th Οχ Τ χπ Ε Bure.~ch Erbse Εγκ:υος Chron. Cedr. Dindorf μ 11 430 οστις Τ Buresch E_rbse: ος Th ~ 11 Οστις iδσπερ: ούτος iόσπερ Οχ Dindorf iδσπερ γαρ π ούτος γαρ μ 11, πυρφορον Σ Th Τ Buresch Erbse: πυριφόρον Οχ Cedr. Dindorf Χ 11 πυρφορον τόξον Ε 11 κόσμον ίiπαντα: ίiπαντα κ:όσμον Th Οχ Dindorf

27

ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

ζωγρήσας πατρt προσάξει δώρον· αύτίlς eσται δόμος ούτος, Μυρία δe το ονομα αύτf\ς.

56.

'Εκ τ&ν Σκαμάνδρου.

Είς προ αύγ&ν θεος γεννηθείς, ό προ ούρανrον και γf\ς κ:αl. πάσης κτίσεως ιcαl κ:ατασκ:ευf\ς κόσμου ών, ώς τρισεl.ς θεός, λόγος έκ: Μαρίας [τινος],

435

παρθένου τινος Έβρα{δος, τίκτεται [έκ: παρθένου].

57.

'Εκ του κ:ατa Λουκ:&ν άγίου εύαγyελίου.

Άνέβη δe κα1. Ίωσhφ άπο τf\ς Γαλιλαίας πόλεως Ναζαρeθ εiς τfιν πόλιν

'Ιούδα ilτις κ:αλε'iται Βηθλέεμ, άπογράψασθαι σUν Μαριaμ τfi έμνηστευμένη αύτφ, οϋση έγκύφ

58.

(p).

440

'Εκ: τίlς προς Γάλατας έπιστολfjς Παύλου.

'Ότε δe liλθεν το πλήρωμα του χρόνου, έξαπέστειλεν ό θεος τον υίον αύτου, γενόμενον έκ: γυναικός, γενόμενον ύπΟ νόμον, ϊνα τοΌς ύπο νόμον έξαγοράση,

ϊνα τfιν υίοθεσίαν άπολάβωμεν

59.

(q).

'Εκ του κατa Ίωάννην εύαγyελίου.

445

'Όταν ύψωθrο πάντας έλκύσω προς έμαυτόν

60.

(r).

'Εκ τίlς α' καθολιlcijς έπιστολfjς Πέτρου του άγίου άποστόλου.

Κρεί:ττον γaρ άγαθοποιουντας, εί θέλοι το θέλημα του θεου, πάσχειν η κ:ακοποιουντας. 'Ότι καl. Χριστος aπαξ περl. άμαρτι&ν ύπeρ ήμ&ν άπέθανεν, δίκαιος ύπeρ άδίκ:ων, ϊνα ήμaς προσαγάm τφ θεφ (s).

61.

450

'Εκ του κ:ατα Μάρκ:ον εύαγyελίου.

Καl. έξεπλήσσοντο δe οί οχλοι έπl. τfi διδαχft αύτο\ι λέγοντες · Πόθεν τούτφ τα\ιτα, και τίς ή σοφία ή δοθεϊσα τούτφ, και δυνάμεις τοιαuται διι'χ των

χειρών αύτου γίνονται; ούχ ούτός έστι ό υίος του τέκ:τονος κ:α1. Μαρίας

56-62. cod. p) Lc. 2,4-5

(t);

Σ

q) Gal. 4,4-5

r)

Ιο.

12,32

s)

Ι

Pt. 3,17-18

t) Mc. 6,2-3

55. 431 ζωyρεύσας Οχ Dindorf 11 αύτfiς εσται δόμος οtτος Τ Buresch Erbse: ούτος εσται δόμος Th 11 ούτος om. Σ Οχ Dindorf 11 Μυρία Σχπ Pf Erbse 'forte Μαρία' Tmg. Μαρία Th Οχ Cedr. Ε Buresch Μηρία Q 11 431-432 το ονομα: τοϋνομα Σχπ Th Οχ Ε Dindorf 56. 434 προ αύγίόν θεος Σ Pitra: θεος προ αύγίόν transp. Erbse 11 435 τρισεl.ς (vel τρl.ς είς) Erbse: τρε'iς ενα Σ 11 έκ Μαρίας Erbse: άπο Μαρίας Σ Pitra 11 436 <έκ> παρθένου coni. Erbse 11 τινος 'Εβραiδος cοπ. Erbse: τιτος εραιδος Σ τις ά:iδιος Pitra 11 vεrba τινος (posl Μαρίας) et έκ παρθένου (post τίκτεται) exp. Erbse

28 62.

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

'Εκ τrον Σκ:αμάνδρου.

455

Φrος έκ φωτος ό ϋψιστος, ό αίώνιος, ό άφθαρτος φρικτος καl. <έν> ξύλφ τρισμακαρίστφ τανυσθείς, νύκτωρ τριήμερος φανείς, είς 'Όλυμπον έπτά­

ζωνον άνδρόδμητος άνεξιχνίαστος <εχων τε> αύτεξούσιον άρχαγyελικ:ον έφ' &ρματος τέτρασι ζψοις πολυομμάτοις έξαπτερύγοις <έπαρθεl.ς τίj)>

προγεννήτορι πατρl. κ:αl. όμοουσίφ πνεύματι συγκ:άθηται <έν τίj}> θρόνφ, ό προ rον και <νυν> ων κ:αl. άεl. διαμένων θεος είς τους αίrονας· άμήν.

62. 455 Σκαμάνδρου cοπ. Pitra: σκαμάντρου Σ 11458 άνδρόδμητος em. Erbse: άνδρίδμητος Σ 11 459 έφ' cοπ. Erbse: έπl. Σ 11 τέτρασι ζψοις πολυομμάτοις έξαπτερύγοις cj. Apoc. 4,6.8: Καl. έν μέσφ του θρόνου καl. κύκ:λφ του θρόνου τέσσαρα ζίj)α γέμοντα όφθαλμ&ν εμπροσθεν και οπισθεν ... και τα τέσσαρα ζίj)α, εν καθ' EV αύτrον εχων άνα. πτέρυγας εξ, κυκ:λόθεν κ:α\ εσωθεν γέμου­ σιν όφθαλμ&ν κτλ. 11 460 συγκάθηται em. Erbse: συγκάθεται Σ 11 omnia supplementa aιld. Erbse

460

(ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

θΕΟΛΟΓΙΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡ' ΕΛΛΗΣΙ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠrΙΟΙΣ ΣΟΦΩΝ)

I. Συμφωνία έκ: των παλαιων φιλοσόφων των 'Ελλήνων προς τi]ν άγίαν κ:α1. θεόπνευστον νέαν γραφitν ήγουν άπόδειξις κ:αl. ελεγχος παρ' αύτων περl. της άγίας όμοουσίας κ:αl ύπερουσίας, άδιαιρέτου δημιουργου, ζω-

5

αρχικ:ης τε κ:αl. προσκ:υνητf]ς τριάδος, πατρος λέγω κ:αι υίου κ:αl. άγίου

πνεύματος, κ:αl <περι> της ύπεραγάθου κ:αl. φιλανθρώπου ένσάρκου οίκ:ονομίας του ένος της αύτης πανσέπτου κ:αι πανυμνήτου μακ:αρίας τριάδος, θεου λόγου <καl. περl. της τιμίου και σωτηριώδους αύτου σταυρώσεως>.

2. 'Ότι 'Ορφεύς, ό Οίάγρου του θρg.κ:ός, πρότερον μeν ϋμνους τινιΧς είς

10

τσuς έξαγίστους θεοΌς έξυφάνας κ:αι τιΧς μιαριΧς γενέσεις αύτων διηγη­

σάμενος, είτα συνεl.ς ίόσπερ το δυσσεβeς του πράγματος, μετέθηκ:εν έαυτον έπι το μόνον κ:αλΟν, κ:αl. τον οντως ύμν&ν θεον και τi]ν των πάλαι Χαλδαίων σοφίαν [δηλαδη τi]ν του 'Αβραάμ] έπαινων παραινεΊ τψ ίδίφ παιδl Μουσαίφ το'tς μέν φθάσασι μυθευθηναι μη πείθεσθαι, τΟις δe {>ηθήσεσθαι μέλλουσι προσέχειν τον νουν. 'Έστι δe τιΧ επη ταυτα·

3.

Φθέγξομαι οίς θέμις έστί· θύρας δ' έπίθεσθε, βέβηλοι, φεύγοντες δικαίων θεσμαuς θε'tόν τε νόημα

1. cod.

Σ

2-6. cod.

τ

1-2. ΒΙΒΛΙΟΝ Β' ΘΕΟΛΟΓΙΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡ' ΕΛΛΗΣΙ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΊΙΟΙΣ ΣΟΦΩΝ planitatis causa inserui 1. 3 έκ: exp. Scott-Ferguson 11 4 παρ· αύτrον em. Erbse: κ:ατ' αύτrον Σ ScottFerguson 11 7 περl. ίns. Erbse 11 9 υerba post λόγου add. Erbse 2. Cf. Theoph., Ad Autol. 111,2; Ps.lust., Coh. 36,4; Lact., Dίν. Inst. 1,7,6-7; Cyr. ΑΙ., C.lul. 1,35 11 14 uerba δηλαδi] τi]ν του 'Αβραάμ coπupta e:ι: margine in lextum iπepsisse suspicatus sum et delenda e.tistimaυί 3. νv. 4-8. ΙΟ-12. 14. 16. 17. 21. 22. 24. 33-37 cf. Ps.lust., De Mon. 2,4; νν. ι 2-8. 14. 15. 17. 2l. 22. 24. 33-37 cf. Ps.lust., Coh. Ι5,Ι et Cyr. ΑΙ., C. lul. 1,35 (= Orph. fr. 245 Kern); νν. ι 3-9. 10-Ι2 cf. Clem. ΑΙ., Protr. 7,74,4-6; νν. 14. Ι6. 35. 36 a. 34 b cf. Clem. ΑΙ., Strom. ν, 14, Ι26,5- 127,2; νν. 5-9 cf. Clem. ΑΙ., Strom. ν, 14,Ι23,1; νν. 10-12. 2Ι-23 cf. Clem. ΑΙ., Strom. ν, 12,78,4-5; ν. 17 cf. Clem. ΑΙ., Strom. ν, 14,133,1-2 (= Orph. fr. 246 Kern); V\'. 27-3Ι. 33-36. 38-40. 43. 44 cf. Clem. ΑΙ., Strom. ν,Ι4,123,2-124,1; \"\'. 1-12. 14-21. 25-36. 38-46 cf. Eus., Ρ.Ε. XIII,I2,5; ν. Ι cf. Eus., Ρ.Ε. III,7,1 et 111,13,4 et Thdrt., Graec. aff. cur., 1,86 et 1,115; νν. 10-12. 21. 23. 33-36. 38-40 cf. Thdrt., Graec. aff. cur., 11,30-31 (= Orph. fr. 247 Kern) 11 17 φθέγξομαι-βέβηλοι 'quaere ίη Iustino et confer' Τ mg.

Ι5

30

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

πάντες όμiός. Σiι δ' άκουε, φαεσφόρου f:yyoνε Μήνης, Μουσα'i', έξερέω γ&ρ άληθέα, μηδέ σε τα πρlν

5

20

έν στήθεσσι φανέντα φίλης αίiόνος άμέρστι. Είς δε λόγον θε'iον βλέψας το\>τφ προσέδρευε

ίθύνων κραδίης νοερον κύτος- ε\\ δ' έπίβαινε

ιο

άτραπιτοΌ, μοΌνον δ' έσόρα χόσμοιο τυπωτftν άθάνατον. Παλαιος δε λόγος περl τοΌδε φαείνει· είς eστ' αύτογενής, <Διος> eκγονα πάντα τέτυχται,

25

έν δ' αύτο'iς αύτος περινίσσεται ούδέ τις αύτον είσοράlit θνητiόν, αύτος δέ γε πάντας όρaται.

[αύτον δ' ούχ όρόωσι· περι γ&ρ νέφος έστήρικται.] οUτος δ, έξ άγαθiόν θνητο'iς κακον ούχ έπιτέλλει

15

30

άνθρώποις, αύτο'iς δε κeρις και μ'iσος όπηδε'i και πόλεμος και λοιμος ίδ, άλγεα δακρυόεντα. Ούδέ τις eσθ' ετερος, τφ κεν pέα πάντ' έσορf1ται. Οϋ κεν ίδοις αύτόν, πριν δή ποτε δ <εΌρ>' έπι γα'iαν, τέκνον έμόν, δείξω σοι, όπηνίκα δέρχομαι αύτοΌ

20

35

ίχνια και χε'iρα στιβαρην κρατερο'iο θεο'iο. Αύτον δ' ούχ όρόω, περι γaρ νέφος έστήρικται·

πaσι γaρ θνητο'iς <θνηται> κόραι είσιν έν οσσοις μικραί, έπει σάρκες <τε> καl όστέα έμπεφύασιν,

άσθενέες τ' ίδέειν Δία τον πάντων μεδέοντα.

3. 19 πάντες όμ&ς Ps.Iust. C1em. Τ Buresch Erbse: πaσιν όμου Eus. 11 f.γyονε Eus. (codd. ΙΟΝ) Τ Buresch Holladay: eκγονε Ps.Iust. Clem. Eus. (cod. Β) Cyr. Erbse 11 20 Μουσα'iε Τ em. Buresch 11 μη δέσε Τ: em. Buresch 11 24 τυπωτiιν Eus. Τ Buresch Erbse: &να1Cτα cett. 11 25 ad παλαιος δe λ&yος verba 'ό τοϋ Μωσέως κα\. τ&ν άλλων προφητ&ν' asterisco riferwιtur Τ mg. 11 26 αύτογενής Ps.lust. Clem., Protr. Cyr. Τ Buresch Erbse: αύτοτελής C1em., Strom. Eus. 11 Διος: cJ. Orph. fr. 168,2 Kern Διος δ' έκ πάντα τέτυκται et irifra ν. 24 Δία τον πάντων μηδέοντα; του δ' suppl. Κroll ένος Ps.Iust. Buresch Erbse Riedweg Holladay αύτου Eus. 11 eκγονα πάντα τέτυκται Τ Buresch Erbse: δ' ϋπο πάντα τελε'iται Eus. πέφυκεν Clem., Strom. 11 27 περινίσσε­ ται Clem., Protr. Eus. Τ Buresch Erbse: περιγίνεται Ps.lust. Cyr. 11 28 είσορά~ Ps.lust. Clem. Eus. Thdrt. Kern Erbse Riedweg: είσοράει Τ Buresch Holladay 11 29 αύτον-έστήριlC'tαι del. Kern ~rbse dif. Buresch Riedweg Holladay; vide irifra ν. 21 11 30 ούτος Τ: αύτος Eus. 11 31 αύτο'iς δe κeρις Erbse: κ· eρις Τ Buresch Holladay δe τ' eρις Schenkl (ad Eus. ante codicis Τ editionem) αύτφ (cod. D' et Mras) δe χάριν Eus. χάρις Stephanus Mras 11 33 ούδέ τις Ps.lust. Clem. Eus. Cyr. Riedweg: ούδεlς Τ Buresch Erbse Holladay 11 τίρ κεν pέα πάντ' έσορi\ται Τ Buresch Erbse: συ δέ κεν pέα πάντ' έσορήσω Eus. (em. Mras: έσόρησο codd.) 11 34 οϋ κεν ίδοις em. Buresch Kern Erbse: οϋκουν ίδησ' Τ αί κεν ίδης Eus. οϋ κεν ίδης Elter Holladay 11 πρlν: 'προ του σαρκωθηναι καl έπ\. Ύiίν όφθηναι' Tmg. 11 δήποτε Τ: em. Buresch 11 δ [1 cm]' έπl Τ: em. Buresch 11 36 ίχνια: 'οτε τόΊν θυρόΊν κεκλεισμένων έδειξε τιΧς χε'iρας καl τους πόδας' (if. Ιο. 20,26) Τ mg. 11 στιβαρήν χε'iρα Τ Holladay: \;> supra στιβαρfιν et a supra χε'iρα in Τ 11 38 θνηταl ins. Buresch 11 39 τε zns. Buresch 11 40 Δία τον πάντων Ps.lust., Coh. edd. Erbse: τον δια πάντων P~.lust., Coh. Mon. q Stephanus τον άεl πάντων Ps.Iust., Mon. s τον δfι παντα Τ Holladay τον δη παντων Buresch δια πάντων τΟν Burkert ap. Riedweg

40

ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

25

31

Λοιπόν έμο1. καΙ. πίΧσι δεκάπτυχον άνθρώποισιν · ού γάρ κέν τις ϊδοι θνητ&ν μερόπων κρείοντα, εί μη μουνογενής τις άπορρrοξ φύλου &νωθεν Χαλδαίων· ϊδρις γap έην &στρων τε πορείης

κ:αl σφαίρης, η τ' άμφlς όχfjος άε1. περιτέλλει 30

κυκλοτερfις ϊση τε κ:ατa σφέτερον κ:νώδακ:α.

45

Πνεύματα δ' ήνιοχε't περί τ' ήέρα κ:αl περl. χci>μα, έκφαίνει δε πυρός σέλατα, διαφεyyέα πάντn. Αύτός δη μέγαν α-\)θις έπ' ούρανόν έστήρικ:ται χρυσέφ είνl θρόνφ· γαίη δ' ύπο ποσσl βέβηκ:ε,

35

40

50

χε'tρα δε δεξιτερfιν έπl τέρμασιν ώκεανο'tο

πάντοθεν έκ:τέτακ:εν, όρέων δε τρέμει βάσις αύτον έν θυμφ πολιης τε βάθος χαροποtο θαλάσσης ούδε φέρειν δύναται κρατερόν μένος. 'Έστι δε πάντn αύτος έπουράνιος καl έπl χθονl πάντα τελευτ~ άρχfιν αύτος εχων' fι δ. αύ μέσον' fι δε τελευτή ν' ώς λόγος άρχαίων, ώς ύδογενfις διέταξεν έκ θεόθεν γνώμην τε λαβrον κ:αl δίπλακ:α θεσμόν. 'Άλλως ού θεμιτόν σε λέγειν, τρομέω δε τελίην, έκ: νόου έξ ύπάτου κ:ραίνει περl πάντ' ένl τάξει.

41 λοιπον: 'άντι του και έμοl και π&σι τοϊς άνθρώποις' τ mg. 11 δεκάπτυχον: 'ή μωσαϊriι δεκάλογος διδάσκαλος έσται' Τ mg. 11 42 κρείοντα Τ Buresch Erbse Holladay: κραίνοντα Eus. 11 44 Χαλδαίων κτλ.: 'ό γ.Χρ την δεκάπτυχον γράψας Μωσf\ς των Χαλδαίων έμπειρος ήν και τfjς άστρονομίας' Tmg. 11 ίiστρων τε πορείης Τ Buresch Erbse: ίiστροιο πορείης Clem. Eus. 11 45 ilτ' Τ Holladay 'i]τις έξ άμφοτέρωθεν τοο όρίζοντος η του ίiξονος άεt κινεϊται' τ mg. 11 46 κ:υκλοτερες τ' έν ϊσφ, ιcατα δε (τε, κατα Clem.) σφέτερον κνώδακα Clem., Strom. Eus. 11 47 πνεύματα Eus. Buresch Erbse: πνεύματι Clem. Τ Riedweg Holladay 11 ήνιοχεϊ: Τ supra lin. 'εύτάκτως ίiγει <περl> (ins. Buresch) τον άέρα και (em. Buresch: η τ) τα της γilς πέρατα, το ϋδωρ' 11 48 πυρος σέλατα: τ supra lin. 'τilς θεότητος άπαυγάσματα' et τ mg. 'in antigr. πυροσέλευτα' 11 50 χρυσέφ: 'in antigr. χρυσέων' Τ mg. 11 είνί Ps.Iust., Mon. q Eus. Cyr.: ένί Clem. Ps.Iust. Coh. Mon. s 11 γαίη δ' ύπο Clem., Strom. 124 Eus. Thdrt. Τ Buresch Erbse Holladay: γαίης δ' έπι Ps.Iust., Coh. Mon. γαίη δ' έπl Clem., Strom. 127 γαίη δ' έπl Cyr. 11 52-53 πάντοθεν--θαλάσσης Τ: πάντοθεν έκτέτακεν· περi γιΧρ τρέμει οϋρεα μακρ<'χ Ps.Iust., Coh. Mon., Cyr. πάντοθεν έκτέτακεν, γαίη δ' έπi (ύπο) ποσ(σ)i βέβηκεν Clem., Strom. 127 Eus. έκτέτακεν, ορέων δε τρέμει βάσις Ενδοθι θυμοο (θυμψ) Clem., Strom. 124 Eus. 11 54 πάντη Τ Clem.: πάντων codd. Eus. πάντως Stephanus Mras 11 57 ύδογενης coni. Scaliger appr. Mras Riedweg: ύλογενης Τ Buresch Erbse Holladay; 'ό την των ένύλων γένεσιν γράψας Μωσilς' Τ mg. 11 58 δίπλακα: 'forte δυσί · διο γ.Χρ έλαβε τον νόμον έν πλαξί' Tmg. 11 59 ίiλλως Clem. Eus. Riedweg: άλλ' ώς Τ Buresch Erbse Holladay 11 σε Clem. Riedweg: δε Eus. Τ Holladay με Buresch Erbse 11 τρομέω: 'φρίττω το μυστήριον λογιζόμενος' Tmg. 11 δε τελίην Τ Buresch Holladay: δέ τε (γε Eus.) γuϊα Clem. Eus. δέ yε λίην em. Erbse 11 60 ύπατου Τ: em. Buresch 11 πάντ' ένi: 'in antigr. πάντεσ" τ mg.

55

60

32

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

45

"Ώ τέκνον, σU δε σο'iσι νόοις πέλας ϊσθι ές αύτόν μηδ' άπόδος, μάλ' έπικρατέων στέρνοις θεοφήμην.

4. 'Ότι θεος άρχfιν μev eχει τον ούρανόν, μέσον δε τfιν γf\ν, τέλος δε τα ύποχθόνια. Το δε 'eχων' εί'ληπται άντl. του κ:ρατ&ν κ:αl. ίiρχων. 'Ή οτι 'άρχfιν

μεν eχει' λέγεται ώς γενεσιουργος τ&ν ίiλλων, 'μέσον' δε ώς τα μεταξu

65

γε:yονότα δημιουργήματα συν έχων, 'τέλος' δε ώς μετα τfιν πάντων παρέλευσιν άϊδίως διαμένων.

5. 'Ότι δύο δεκάλογοι ύπο Μωσέως έγράφησαν προ<σ>τάξει του οντως θεου, &ν ό πρ&τός έστιν αuτος · 'τοΌς βωμοΌς αύτ&ν κ:αθελε'iτε κ:αl. τιΧς στήλας <αύτ&ν> συντρίψετε καl τα ίiλση <αύτ&ν> έκ:κ:όψετε κ:αl. τα γλυπτα τ&ν θε&ν αύτ&ν κ:ατακαύσετε πυρί · ού γαρ μη προσκυνήσητε θεqΊ έτέρφ· ό γαρ κύριος ό θεος ζηλωτον ονομα, θεος ζηλωτής έστι', και τα

70

έξης (a). Ό δε ετερος δεκάλογός έστιν οi>τος · 'έγώ είμι κύριος, ό θεός σου, ό έξαγαγών σε έκ γf\ς Αίγύπτου, έξ οϊκου δουλείας. Ούκ eσονταί σοι θεοι ετεροι πλfιν έμου', και τα έξf\ς

(b).

75

6. 'Ότι έν τφ τεσσαρεσκαιδεκάτφ ψαλμφ έξ έπερωτήσεως άπόκρισις θεία φέρεται δεκάλογον eχουσα (c).

7. 'Ότι ό Πλάτων οϋτως εϋχεσθαι διδάσκει· Ζευ βασιλευ, τα μεν έσθλα κ:αl εύχομένοις καl άνεύκτοις

ίiμμι δίδου, τα δε λυγρα και εύχομένων άπερύκοις.

Τουτέστι· καl σιωπ&σιν ήμ'iν χαρίζου, ίiπερ ο'lδας χρηστά· εί δέ τι τ&ν άσυμφόρων εύξόμεθα το μέλλον άγνοουντες, κώλυσον ώς άγαθός.

8. 'Ότι ό Πλάτων ποτέ τινι θέλοντι περι ούρανου καl κινήσεως ίiστρων διαλέγεσθαι eφη καταγινώσκων · 'Έτα'iρε, πόσον Εχεις άπο του ούρανο1>;'

7. codd. Τν: om. Steuchus Piccolos 8-31. cod. τ 7. 79-80 Ps. Plat., Alcib. sec. l43a l-2; cf. Procl., In Plat. Remp., Κroll Ι, p. 188 a)

Εχ.

34,13-14

b)

Εχ.

20,1-3

c) Ps. 14,1-5

62 άπό~ς ~cοπ. Buresch: ~πογος Τ 5. 68 προτάξει Τ Buresch: em. Erbse 11 70 αυτων utroque loco ιns. Buresch: om. Τ 11 συντρίψατε et έκκόψατε Τ: em. Buresch 11 71 προσκυνήσετε Τ: em. Buresch 11 75 καl τα έξfjς Erbse: et caetera ~ Buresch 7. 78 Οτι ό Τ: ό δf: ν Wolff 11 79 ζε\ι: ίb BL Wolff 11 80 λυyρα-άπερύκοις: λυyριΧ καί εύχομένων άπέρυκε Procl. δειλα (υel δεινa) καl. εύχο~ένοις άπαλέξειν κελεύει Ps. Plat. 11 81-82 τουτέστι-άyαθός om. ν , 8. Dιctum spuήum aliunde ignotum 11 84 πόσον em. Buresch Erbse: ποστον Τ

80

ΒIΒΛΙΟΝ Β'

33

9. 'Ότι έν πολλο"iς Φάνητα φερωνύμως ό Όρφεvς προσαγορεύει τον μονογενfj, τον υίον του θεου. οϊεται γαρ αύτφ πρέπειν το ονομα ώς άϊδίως καl. άοράτως πανταχου φαίνοντι καl. ώς πaσι το έκ μη οντων φανfjναι παρα­ σχομένφ. Μεμνημένος αον πολλαχfj του μυθευομένου Διος καt του Διονύσου, ον Φάνητα προσαγορεύει, δημιουργον πάντων αύτον είσάγει τον Φάνητα ώσανεl. τον του θεου υ ίόν, δι' of> τα πάντα έφάνη. Διο καl. έν τft τετάρτn pαψφδίι;t προς Μουσαi:ον οϋτω λέγει·

85

90

ταυτα νόφ πεφύλαξο, φίλον τέκος, έν πραπίδεσσιν είδώς περ μάλα πάντα παλαίφατα τάπο Φάνητος.

ιο. 'Ότι του Άπόλλωνος είπόντος 'πάντων δ' άνθρώπων Σωκράτης σοφώτατος' έκε"iνος μετριοφρον&ν καl. άπ, έναντίας τ&ν aλλων φερόμενος

95

οtον προσποιουμένων είδέναι α μη ϊσασιν eφη. 'eοικ:α <αον> αύτφ τούτφ τφ σμικρφ σοφώτατος εtναι, οτι α μη οiδα ούδε ο'ίομαι είδέναι.' ι ι. "On ό Πλάτων τα περ1. θεολογίας μυστήρια μη καταπιστεύων άκαθάρ­ τοις άκοα"iς έν τft προς Διονύσιον έπιστολft φησιν οϋτως · 'φραστέον δή σοι δι' αίνιγμ&ν, ϊν', αν τι ή δέλτος η πόντου η γfjς έν πτυχα"iς πάθn, ό άναγνοvς

100

μη γvφ.'

ι2. 'Ότι ή τριας άρχην κ:αl. μέσον καΙ. τέλος eχει καΙ. δfjλον οτι πάντα τα οντα δια τριάδος συνέστηκε· διο έπt του 'δύο' άριθμου 'aμφω' μεν λέγομεν και 'άμφότεροι', 'πάντες' δε ού λέγομεν, άλλα κατα τ&ν τρι&ν κυρίως κ:αl. τ&ν έφεξfjς έξ αύτ&ν ταττομένων την προσηγορίαν ταύτη ν φέρομεν.

9. 92-93 'Ιεροl λόγοι έν pαψφδίαις κ:δ' (IV Rhapsodia ad Musaeum, Orph. fr. 61 Kern) 10. 94-97 Ps.Iust., Coh. 36,1; 96-97 Plat., Apol. 21 d 6-7 11. 99-101 Plat. Ep. 2 312 d 12. 102-106 Arist., De caelo Α, 1, 268a 10-13; 15-19, pp. Ί-2 Moraux: Καθάπερ γάρ φασι κ:αl οί Πυθαγόρειοι, το παν κ:αl τα πάντα το1ς τρισlν ίόρισται · τελευτi] γαρ κ:αl μέσον κ:αl <Χρχfι τον <Χριθμον εχει τον του παντός, ταυτα δε τον τijς τριάδος (.. .) Άποδίδομεν δε καl τας προσηγορίας τον τρόπον τουτον · τα γαρ δύο ίΧμφω μεν λέγομεν καl τοiις δύο αμφοτέρους, πάντας δ' ού λέγομεν, <Χλλλ κατα των τριίiiν ταύτην τfιν κατηγορίαν (προσηγορίαν Τ et codd. FO Aristotelis) κ:ατά­ φαμεν (φέρομεν Τ φαμεv seu εiλήφαμεν codd. nonnulli) πρίiiτον. D!"' hac Aristotelis sententia vide Ρ. Moraux ίη "Hermes" 82 (1954), pp. 166 sqq.

9. 86 πρέπειν em. Buresch: τρέπειν Τ 11 87-88 παρασχομένου Τ: em. Buresch 11 88 μεμνημένου Τ: em. Buresch 11 93 τaπο coni. Erbse: κάκ: Τ κ:aπό B1;1resch Kern 10. 95 σοφώτατος Ps.lust. Buresch Erbse diss..Marco\~ch Rιedweg: σοφώτερος Τ Erbse 11 άπ · έναντίας em. Erbse: απενα~τιας

Τ Rie~weg 11 96 προσποιουμένων Ps.lust. Buresch Erbse: :Προσποιουντ~ι

Τ 11 ούν addidi 11 97 σοφώτατος Ps.lust. Τ Buresch Erbse ~ed\veg: σοφω­ τερος Plat. Marcovich 11 ο1ομαι Plat. Ps.Iust. Buresch: οιμαι Τ E:,bse 11. 99 δή Plat.: ούν Τ Buresch Erbse 11 100 ϊν', ίΧν τι em. Buresch: ιναν

τι Τ 11 πόντου em. Buresch: πόντος Τ 11 I 00-10 I πάθη et γνrο Τ: em. Buresch

Ι 05

34-

θΕΟΣΟΦΙΑ

13. "Οτι Πορφύριος ό Φο'iνιξ, ό Άμελίου μεν συμφοιτητής, μαθητης δε Πλωτίνου, φησ1.ν οϋτως· 'Περ1. του πρώτου αίτίου ούδeν ίσμεν- ούτε γ(χ.ρ άπτον ούτε γνωστόν, άλλ' eστιν αύτου γν&σις ή άγνωσία.'

14. "Οτι 'Ιάμβλιχος ό Χαλκιδεiις Πορφυρίου μαθητής.

110

15. "Οτι ό 'Εφέσιος 'Ηράκλειτος αίνιττόμενος το '<ό> eχων ι1τα άκούειν άκουέτω' (d) φησίν- ''Αξύνετοι άκούσαντες κωφο'iσιν έοίκασι · φάτις αύτο'iσι μαρτυρε'i [λέγουσα] παρεόντας άπε'iναι.'

16. 'Ότι 'Ηράκλειτος μεμφόμενος τοiις θύοντας το'iς δαίμοσι eφη· 'Καθαίρονται δ' .Χλλως αϊματι μιαινόμενοι, όκο'iον εϊ τις ές πηλΟν έμβ<χ.ς πηλφ άπονίζοιτο· μαίνεσθαι δ' &ν δοκέοι εί τίς μιν άνθρώπων έπιφρά­ σαιτο οϋτω ποιέοντα. Καl τοl.ς άγάλμασι δε τουτέοισιν εύχονται, όκο'iον εί τις <τοl.ς> δόμοισι λεσχηνεύοιτο οϋ τι <γινώσκων θεοiις ούδ' 1\ρωας,

115

οϊτινές είσι> .'

17. Ό αύτος προς Αίγυπτίους eφη · 'Εί θεοί είσιν, ϊνα τί θρηνε'iτε αύτούς; είδε θρηνεl.τε αύτούς, μηκέτι τούτους ήγε'iσθε θεούς.'

13. 108-109 Poιph., Com. Paπn. ΙΧ, lin.1-X, lin. 35, Hadot ΙΙ, pp. 90-9~; cf. fr. 427 Smith. De theo1ogia apophatica huius fragmenti vide Saffrey, ιη Gonimos, 1988, pp. 1-20 15. 112-113 Heracl. fr. 2 Marcovich; cf. Clem. ΑΙ., Strom. V,14,115,3; Eus., Ρ.Ε. ΧΙΙΙ,13,42; Thdrt., Graec. aff. cur. 1,70 16. 115-119 Heracl. fr. 86 Marcovich; cf. Clem. ΑΙ., Protr. 17. 120-121 Heracl. fr. 119 IV,50,4; cf. Οήg., C. Ce1s. 1,5; VII,62 spur. Marcovich; cf. P1ut., De ls. 379 Β; C1em. ΑΙ., Protr. Il,24,3; Epiph., Ancor. 104,1

d) Lc. 8,8; 14,35; cf. Mc. 4,9.23; Matth. 11,15; 13, 43

14. Vide fr. 33 c Smith 15. 111 ό ins. Neumann: om. Τ 11 112 κωφο'iσιν E?s·~ κωφοiς Clcm. Thdrt. 11 αύτο'iσι Eus. (codd. 10) Thdrt.: αύτοiσιν Cle~. αυτοις

Eus. (codd. ND) 11 113 μαρτυρεϊ Clem. Eus. Thdrt. Τ: μαρτυρεει Buresch 11 λέγουσα Τ: exp. Neumann 11 άπε'iναι Eus. Thdrt.: άπιέναι Clem. 16. 115 όκοίον Neumann Buresch Erbse: οtον Τ 11 ές Neumann Buresch Erbse: είς Τ Marcovich 11 116 δοκέοι Buresch Erbse Marcovich: δοκοίη Τ Neumann 11 μιν SneH Erbse Marcovich: άυτον Τ αύτον Neumann Buresch Die1s 11 άνθρώπων del. Wilamowitz 11 117 ποιέοντα Neumann Buresch Die1s Erbse Marcovich: ποιοuντα Τ 11 δe Τ: om. Clem. Οήg. del. Wi1amowitz 11 τοu. τέοισ~ν Τ Clem. (cod. Α") 11 ίtχονται Τ 11 όκο'iον Clem. Οήg. Vll: ώς Ong. I οιον Τ 11 118 το'iς Οήg. (utroque loco) Erbse Marcovich: om. Clem. Τ Buresch 11 ~δόμοισι .Οήg.. VII Erbse Marcovich: δόμοις Clem. Οήg. Ι Τ Buresch 11 ου τι Ong. Dιe1s Erbse Marcovich: θύειν Τ exp. Neumann Buresc~ 11 118-119 yινώσκων-είσι ex Oήg.VII add. Neumann Die1s Erbse Marc;oνιch . , 17. 120-121 θρενε'iτε (utroque loco) et ήγεϊσθε Τ Erbse Marcovich: θρενεετε et ηγεεσθε Neumann Buresch

120

ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

35

18. 'Ότι Διαγόρας ό φιλόσοφος είς ναον 'Ηρακλέους έσπέρας κατ<ιΧ δείλην

έπι>βάσης είσελθrον ελαβε τον Ήρακλέα έκ πρίνου κατεσκευασμένον καΙ. χλευάζων εtπεv- 'εtα δή, i1 'Ήρακλες, νυν σοι ilδη καιρός, rοσπερ Εύρυσθεt άτιΧρ δ<η καΙ.> ήμ'iν ύπουργησαι τον τρισκαιδέκατον τοΌτον &θλον έκτελουντα καΙ. την έμην φακilν ίiψοντα.' Κα!. τοΌτο είπrον είς το πυρ αύτον ,

125

'Ω....

ενεvιικεν.

19. 'Ότι Διονύσιος, ό Σικελίας τύραννος, νικήσας τΊ,ν 'Ελλάδα τους θεους αύτης έσκύλευσε χλευάζων. Καl. του μεν Διος άφελόμενος το χρυσουν περιβόλαιον έκέλευσεν έρεουν αύτφ έπιτεθflναι, φάσκων κάν τφ θέρει αύτφ τον χρυσον βαρi>ν εtναι κάν τφ χειμ&νι ψυχρόν, το δε εριον έν

130

άμφοτέροις τοίς καιρο1ς άρμόδιον.

20. Κα!. του Άσκληπιου χρυσου οντος τον πώγωνα λαβών, άσύμφωνον καΙ. άπαράδεκτον εtναι Εψη τον μεν πατέρα αύτου 'Απόλλωνα άγένειον ίστορεtσθαι, τουτον δε γενειήτην.

135

21. ΚαΙ. πάντων τ&ν ξοάνων έκτεταμέναις χερσl. χρυσiiς φιάλας βασ­

ταζόντων άφείλετο, λαμβάνειν μiiλλον λέγων η άφαιρε!σθαι · 'εϋηθες γάρ, φησί, πάνυ το μη δέχεσθαι παρα τ&ν προτεινόντων τας χείρας καi έκοντ1 διδόντων.'

22. 'Ότι ό 'Ηράκλειτος όρ&ν τους 'Έλληνας γέρα τοίς δαίμοσιν άπονέμοντας εtπεv- 'Δαιμόνων άγάλμασιν εϋχονται ούκ άκούουσιν, οκωσπερ <εί>

140

άκούοιεν, ούκ άποδιδουσιν, οκωσπερ <εί> ούκ άπαιτέοιεν.'

23. 'Ότι κατα Πίνδαρον άπίστοις πιστον ούδέν.

24. 'Ότ:ι Σιμωνίδης έρωτηθε1.ς ύπό τινος περi του θείου έπl. πολλας ήμέρας άνεβάλλετο καi αΜις έρωτηθε1.ς τΊ,ν αίτίαν της ύπερθέσεως · '"Οσον, Εψη,

μiiλλον σκοπ& περl. του θείου, τοσουτον άπέχω είδέναι.'

25. "Οtι ό Πορφύριος εtς έγένετο παρα τi)ν άρχi]ν έξ ήμ&ν, δια δε τιΧς 23. 143 Pind. fr. 233 MaeWer: 22. 141-142 Heracl. fr. 86 g' Marcovich cf. Clem. ΑΙ., Paed. III,12,92,4

πιστον δ' ιiπίστοις ούδέν;

18. Narratiuncu1a Diagorae adsignanda est: vide τ. 29 ~Viniarc~y~; ~f. Clem. ΑΙ., Protr. 11,24,4; Epiph., Ancor. 103,8 11 122 Διαγορας scnpsι (υιde ίrifra Chron. VI,2, 16): Διογένης cett. 11 122-123 κατa δείλην έπιβάσης scripsί duce Erbse: κατ Uac. 1,5 cm] βάσης Τ κ:αταβάσης suppl. Buresch κατ' ούρανου προβάσης Erbse diss. 11 123 πρίνου scripsi duce Erbse: ξύλου Clem. τρίχων τ τρίχων ξύλφ Buresch 11 125 δ Uac. 1 cm] Τ: suppl. Buresch sec. Clem. 19. Cf. C1em. ΑΙ., Protr. IV,52,2; 11 126 ίtψοντα em. Buresch: ίtλοντα Τ Lact., Diν. Inst. Il,4,16-17 11 130 έρεο'Uν Cleιn.: έριον Τ Buresch Erbse 20. 134 aπαράδεκτον Erbse: 20--21. Cf. Lact., Div. Inst. 11,4,18-19 22. 141-142 οκωσπερ <εί> (utroque loco) Erbse: iόσπερ &δεκ:τον Τ Buresch Τ Buresch Marcovich 11 142 άπαιτέοιεν Buresch Erbse: ιiπαιτοϊεν Τ Marcoνich 24. Vide naπatiuncu1am ap. Cic., Nat. deor. 1,22,60, Pease Ι, pp. 349-350 25. Vide fr. 10 τ. Smith; cf. Lact., Div. lnst. V,2,3; Eunap., Vitae soph. IV,2,5; Socr., Η.Ε. 111,23,38;

145

θΕΟΣΟΦΙΑ

36

έπενεχθείσας αύτφ, ώς ίστόρησαν &γιοι, ύπό τινων Χριστιανrον έν Καισαρείq. τi\ς Παλαιστίνης πληγιΧ.ς έν ίδιωτικο'iς πράγμασιν άπέστη άφ' ήμοον. Φιλοχρήματος δε rον πλουσίαν εγημε γυναΊκα πέντε παίδων μητέρα,

150

γεyηρακυ'iαν 1\δη κα'\. Έβραίαν.

26. "Οtι Εύριπίδης έν ΟΙΔΙΠΟΔΙ τφ δράματί [αύτοί>] φησι · κακον <γιΧ.ρ> άνδρα χρη κακ:rος πάσχειν άεί.

27.

"Οtι Μένανδρος παραινεΊ·

άνθρωπος

rov τούτ' ϊσθι κ:αl. μέμνησ' άεί.

155

Καl. πάλιν·

εί θνητος εi, βέλτιστε, θνητιΧ. και φρόνει.

Καl. αΜις· ύπΕρ εύσεβείας καl. λάλει καl. μάνθανε.

28.

<Κα\. πάλιν->

160

Εα κεκρύφθαι λανθάνουσαν άτυχίαν ·

το γιΧ.ρ έξελέγχειν την ϋβριν διττην φέρει.

29. Καl το\>το το δη λεγόμενον· ονου άποθανόντος ώνιΧ.ς μη άναγίνωσκε. 30. "Οtι Άντισθένης φησί · αίσχρον τό γ' αίσχρόν, καν δοκft, καν μη δοκft.

31. "Οtι τίμων ό Φλιάσιος, ότου Πύρρωνος μαθητής, οϋτω γράφει· σχέτλιοι άνθρωποι, κάκ:' έλέγχεα, γαστέρες οtον, το ίων εκ: τ· έρίδων εκ τε στοναχοον πέπλασθε.

26. 153 Euήpides, TrGF 1049,4 Nauck-Snell; cf. Stob., Anth. IV,5,11, ν.4 27. 155 Menander fr. 944 Koerte-Thierfe1der sec. Stob., Anth. 111,21,1 Phi1emonis est; 157 Menander fr. 945 Koerte-Thierfelder = Mon. 246 Jaeke1 sec. Stob., Anth. 111,21,4 Antiphanis est· 159 Menander fr. 946 Koerte28. 161~162 Menander fr. 947 KoerteThierfelder =Mon. 781 Jaeke1 30. 165 Antisthenes fr. novum: cf. Thierfelder novum distichon est Plut., Mor. 33c (De aud. poet. 12) 31. 167-168 Timo Phliasius fr. 784 Suppl. Hell.; 170 fr. 785. Cf. Eus., Ρ.Ε. XIV, 18,28; Thdrt., Graec. aff. cur. 11,20-21 150 φιλοχ~ήματος: de Porpfryrii avaritia vide Beatήce, 'Antistes philoso~hiae' (19~3), p. 41 11 πεντε παίδων: θυγατέρων μev πέντε, δυο'iν δe άρρένων ουσαν μητερα Porph., Ad Marc.1 11 152 αύτοu exp. Erbse 11 153 γ(χρ Stob. ins. Buresch 11 πάσχ~ιν Stob.: πράσσειν Τ Buresch Erbse 28. 160 Καt πάλιν: lac. [ca. 6 lιtt.] expl. Bur~sch 11 162 διττiJν φέρει την ϋβριν Τ: transp. Buresc~

29. Fortasse paι::oemιa νalde obscura quam Erbse sic interpretatus est: 'n_?lι pactum .emptιonιs relegere (h.e. noli recordaή, quanti illum asinum emerιs), ne detrιmento frustra moveaήs' 31. 168 τοίων Eus. Thdrt. Buresch Erbse: τΟιον Τ ποίων Wilamowitz 11 πέπλασθε Eus. (codd. ΟΝ): πεπλάνησθε Τ Eus. Thdrt. (codiι:es nonnulli) πέπλησθε Thdrt. (codd. cett.)

165

ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

37

ΚαΙ. πάλιν-

ίΧνθρωποι κενείlς οίήσιος έμπλεοι άσκοί.

170

32. Έρμου <έν λόγφ τρίτφ τ&ν> ΠΡΟΣ ΑΣΚΛΗΠΙΟΝ περι θεου. Ού γ(φ έφικτόν έστιν είς άμυήτους τοιαυτα μυστήρια παρέχεσθαι, άλλα ....

~.

'

,

t\

,

.,.

,..

'

\

\

,..

'

v

'

,

τ φ ν οι ακουσατε · εν μ ον ον ην φως νοερον προ φωτος νοερου και εστιν αει,

νους νοος φωτεινός · και ούδeν ετερον 1;ν η ή τούτου ένότης. 'Αει έν έαυτφ

ών' άεl τ φ έαυτου ν οΙ και φωτι και πνεύματι πάντα περιέχει.

175

33. Του αύτου έκτου αύτου λόγου. Έκτος τούτου, ού θεός, ούκ ίΧγγελος, ού δαίμων, ούκ ούσία τις ίΧλλη · πάντων γάρ έστι κύριος και πατiΊρ και θεος καΙ. πηγiJ και ζωiι καΙ. δύναμις και φ&ς και νους και πνευμα, καl πάντα έν αύτφ καl ύπ' αύτόν έστι.

34. Του αύτου <έκτου τ&ν> ΠΡΟΣ ΤΑΤ ΔΙΕΞΟΔΙΚΩΝ πρώτου λόγου περι

180

θεου.

'Ο του δημιουργου Λόγος, ίf> τέκνον, αiδιος, αύτοκίνητος, άναυξής, άμείωτος, άμετάβλητος, ίΧφθαρτος, μόνος άει έαυτφ ομοιός έστιν, <ϊσος δε κα1. όμαλός, εύσταθής, εϋτακτος,> εtς mν μετα τον προεγνωσμένον θεόν.

35. <Του αύτου περι θεου>. Όγαρ λόγος αύτου προελθών, παντέλειος rον κα1. γόνιμος, κα1. δημιουργός,

έν γονίμφ φύσει πεσrον έπι γονίμφ ϋδατι eγκυον το ϋδωρ έποίησε.

32-33. 172-175 et 177-179 CH fr. 23, Nock-Festugiere IV, p. 126; c( Didym., De Τήη. 11,27; Cyr., C.Iul. 1,48; Mala1as 11, pp. 26-27 34. 182-184 CH fr. 30, Nock-Festugiere IV, p. 135; c[ Cyr., Dindorf 35. 186-187 CH fr. 27, Nock-Festugiere IV, p. 132; c[ C.lul. 1,46 Cyr., C.lul. 1,46; Mala1as 11, p. 27 Πindorf 170 κενfίς οίήσεως Τ usus 11 172 vεrba εί μη

32. 171 titulum ampl. Erbse Cyrilli vεrbis (556 Α) πρόνοιά τις ήν του πάντων ιcυρίου ίόστε με τον λόγον τουτον άποκαλύψαι, ούδε ύμίiς τοιουτος eρως κατε'iχεν, ϊνα περi τούτου ζητήσητε ante ού γιΧρ έφικτόν Jalso, ut videtur, posuit Erbse, 1Vfalalae ordinem secutus. luxta

Didymi et Cyrilli textum, secretiore loco edenda putavi: vide iτifra caput 42 11 172-173 ού-άκούσατε om. χ Cedr. 11 172 έστιν om. Σ 11 173 ήν Cyr. Σ: έστ\. το Οχ 11 eστιν Cyr.: ilν Οχ 11 174 φωτινός Οχ 11 η om. Οχ 11 ή om. Cyr. 11 174-175 έαυτφ ί1Jν Cyr. Chron.: αύτφ c'δν Did., Οχ, Cedr. αύτίfι ί1Jν Ρ" Dindorf αυτωι ον Σ om. Su. χ 11 175 τίfι έαυτου Did. Cyr. Cedr.: τίfι αύτίfι Οχ έν τφ αύτφ Chron. τίρ αύτου Dindorf 33. 176 Του αύτου-λόγου Σ: Κα\. μεθ' ετερά φησι Cyr. 11 178 πάντων γιΧρ κύριος καl θεος Οχ 11 178-179 καl πηγή-πνευμα Cyr. Σ: om. cett. 11 179 έν αύτίfι κ:αi ύπ' (έπ' Cyr. codd. nonnulli) αύτον Did. Cyr. codd. nonnulli Chron. Σ: ύπ' αύτον καΙ. έν αύτφ Οχ 34. 180 έις του τrον ins. Erbse e Cyr.: om. Σ 11 ΤιΧτ Scott-Ferguson Erbse e Cyr. suppl.: τιΧ Σ 11 182 Ό του-τέκνον om. Erbse 11 άμείωτος Cyr. Σ Pitra Scott-Ferguson: άσώματος Erbse 11 183-1~~ ϊσος:-εϋταιςτος ins. ~rbs~ e Cyr.: om. Σ 35. 185 titulum suppl. Erbse Cynllz ι•εrbιs (552 D) usus: Ο δε Τρισμέγιστος Έρμfίς οϋτω φθέγγεται περl Θεου 11 187 γονίμτι φύσει Steuchus Nock 11 έπl Cyr.: έν Οχ Chron. Cedr. Erbse

185

θΕΟΣΟΦΙΑ

38

36. Κα\. μην καΙ. Όρφεi:ις αΜις οϋτω πού φησι · Ούρανον ορκίζω σε, θεου μεγάλου σοφον ίfργον.

αύδην ορκίζω σε Πατρός, ilν φθέγξατο πρώτην,

190

ήνίκα κόσμον aπαντα έα1ς στηρίξατο βουλαiς.

Άύδην δε Πατρός ilν φθέγξατο πρώτην' τον μονογενη Λόγον αύτου φησι.

37.

Έρμου μεγίστου περ\. παντοκράτορος.

Άκοιμήτου πυρΟς ομματι έγρήγορε, δρόμον αίθέρος ζωογον&ν, ήλίου θέρμην κρατύνων, λαίλαπι μεθιστ&ν νέφη, τοϋνομα μη χωρ&ν έν κόσμφ· &φθιτον άέναον παν επίσκοπον έπίφοβον ομμα, πατέρα τ&ν ολων, θεον οντα μόνον, άπ' ούδενος eχοντα άρχήν, ε-,νωκα. 'Ένα μετιΧ σε οντα μόνον έκ σου γεραίρω υίόν, ον pώμη άπορρήτφ καΙ. όξυτέρ'l- νου και φων'ίlς ϊδιον εύθi:ις άφθόνως και άπαθ&ς άγένητον λόγον έγέννησας, θεον οντα τfιν ούσίαν έκ της σης ούσίας, ος σου του πατρος τfιν είκόνα τfιν iiφθαρτον καΙ. πί'χν όμοίαν φέρει, rοστε εtναι έκε1νον έν σοί, σε δε έν έκείνφ, κάλλους εσοπτρον, άλληλ­ ευφραντον πρόσωπον.

37. codd.

Σ χ V'M'. Fragmentum novum dubitanter rec. Nock IV, p. 147.

36. 189-191 Orph. fr. 299 Kern; cf. Ps.Iust., Coh. 15,2; Cyr., C.lul. 1,46; Malalas 11, p. 27 Dindorf 36. 188 Καl μfιν-φησι e Cyrilli verbis (552 C) supplevi: και ταυτα είρηκώς ηϋξατο λf:yων (scil. Hermes Trismegίstus) Οχ Erbse 11 189 Ούρανον όρκίζω σε Ps.Iust., Coh. Cyr. Erbse: όρκίζω σέ, ούρανέ Οχ Chron. Cedr. χ 11 σοφον: σοφου Α" 11 190-191 αύδην-βουλα'iς e Ps.lust. et Cyr. supplevi 11 190 1lν: τiιν Ps. lust., Coh. 11 πρώτην: πρ&τον Ps.Iust., Coh. 11 ϊλαος eσο· όρκίζω

σε, φωνfιν ΠατρΟς, 1lν έφθέγξατο πρώτην, ήνίκα κόσμον /Χπαντα έστηρίξα:ο

βουλfi Οχ Chron. Cedr. Erbse ήνίκα τον πάντα κόσμον έστηρίξατο χ capztulum om. S L' 11 192 αύδiιν Cyr.: φωνiιν Οχ 11 φησίν om. Οχ Chron. 11 add. Malalas, loc. laud.: ταυτα δe και έν το'iς κατιΧ 'Ιουλιανου του βασιλέως

ύπο του όσιωτάτου Κυρίλλου συναχθε'iσιν έμφέρεται οτι καl ό Τρισμf:yιστος

Έρμης άγνο&ν το μέλλον τριάδα όμοούσιον ώμο~σεν 37 · 193 Έρμου--παντοκράτορος χ: μεγίστου om. Ρ Q Μ' παντοκρατορίας Ρ Q: titulum om. S του αύτου έκ του ϋμνου προς τον παντοκράτορα Σ 'Ερμου τρισμεγίστου V' 11 194-197 verba άκοιμήτου-eγνωκα decurtavit, in tituli Jor'!!am co?vertit et oraculi parti secundae praeposuit Σ: πατέρα τ&ν ολων και θεΟν

ον~α μ,ονον άπ' ούδενος eχοντα τουτο οπερ eχει άει Εγνωκα 11 196 θεον χ: κ~ι θεον Σ Μ' V' 11 197 μετιΧ σe οντα μόνον χ: μετιΧ σου ίδστε τον Σ ώς αιτιον V' 11 198 νου και φωνi\ς Σ.V': φωνfi χ Nock om. Μ' 11 199 άγένητον

E~bse: άγεννήτως PQSL' άπογεννήτως Β'· άγεννους Σ V' om. Μ' 11 σi\ς Σ Pit~ S<;_ott-Ferguson: om. χ No,ck Erbse 11 200 τfιν ante είκόνα om. Σ Μ' V' 11 την ~φθαρτον om. Χ 11 πανομοιαν Pitra Nock πανόμοιον Scott-Ferguson [I 201,είναι om. Χ~· I[ ~άλλους Σ Μ' Erbse: κάλλος Χ καλΟν V' 11 201-202 αλληλέφραστον PQS ανεκφραστον Pitra Scott-Ferguson

195

200

ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

38.

39

Πορφυρίου Πλάτωνος έκτιθεμένου δόξαν.

"~χρι γ(φ τρι&ν ύποστάσεων, liφη Πλάτων, τf]ν του θείου προελθε'iν ούσίαν, είναι δε τον μεν άνωτάτω θεον τάγαθόν, μετ' αύτον δε καΙ. δεύτερον τον δημιουργόν, τρίτον δε καΙ. τfΊν του κόσμου ψυχήν· &χρι γaρ ψυχf\ς την

205

θειότητα προελθε'iν.

39.

Πλάτωνος.

Γεννητος ούδε\.ς ίκανος γνώμης άφανους ίδε'iν αίσθητήριον · φύσις γaρ

μόνου θεου, ώς αiτίου του παντός, yυμνην ψυχην δυναμένη ίδεiν. Εtς γaρ αϊτιος του παντός, εtς καΙ. έξ αύτου &λλος [ό εtς] καί ποτε ο.Οτος ό εtς ούκ έν χρόνφ· ιΗδιος γaρ ό εtς καΙ. <&λλος αύτφ> συνα{διος <καΙ. ούδΕν τού-

210

τοις συνα{διον>.

40.

'Αριστοτέλους.

'Ακάματος φύσις θεου γεννήσεως ούκ !iχουσα άρχήν· έξ αύτf\ς δε ό πανσθενης ούσίωται λόγος.

41.

215

Πλουτάρχου.

Του ύπερτάτου, τ&ν ολων αίτίου, προεπινοε'iται ούδέν · ολος δε έξ ολου, &λλος δε έξ αύτου ώς αύτός, άλλ' ούκ άλλο'iος καΙ. μέσον ούδέν.

42.

Έρμου έκτου ΠΡΟΣ ΑΣΚΛΗΠΙΟΝ λόγου τρίτου.

Εί μη πρόνοιά τις liν του πάντων Κυρίου ό)στε με τον λόγον τουτον άποκαλύψαι, ούδε ύμ&ς νυν !iρως τοιουτος κατε'iχεν ϊνα περ\. τούτου

ζητήσητε · νυν δε τa λοιπa του λόγου άκούετε. Τούτου του πνεύματος ού

38. 204-207 Porph., Hist. phil. IV, fr. 221, pp. 242-244 Smith; cf. Didym., 42. 221-226 CH fr. 24, De Τήη. ΙΙ,27; Cyr., C.lul. 1,47; VIII,271 Nock-Festugiere IV, p. 128; cf. Didym., De Τήη. ΙΙ,27; Cyr., C.lul. 1,49; Ma1alas ΙΙ, p. 26 Dindorf 38. 203 Πλάτωνος εκτιθεμένου if. Did. Cyr. Ι : εκτιθεμένου Πλάτωνος Σ Erbse 11 204 θείου: θεου Cyr. VIII 11 206 τρίτον Cyr. 1: τρίτην Did. Cyr. (codd. nonnullί) Σ Steuchus Erbse 11 δf. κα1.: δf. Cyr. VIII 11 207 θειότητα 39. Dictum spuήum aliunde Did. Cyr. 1: θεότητα Cyr. VIII Σ Steuchus ignotum 11 208 Πλάτωνος V': του αύτου Σ Πλάτωνος φιλοσόφου PQ;L' φιλοσόφου om. B'ZS Του αύτου Πλάτωνος Erbse 11 209 γεννητος Σ V': γενητος Μ' γενετος χ 11 209-210 iδε'iν: κατιδε'iν Μ' V' utroque loco 11 210 γυμνfιν ψυχfιν Σ B'ZS : γνώμην ψυχf\ς PQ; 11 δυναμένη scrίpsi: δυναμένου cett. 11 211 Ιiλλος Σ M'V': ά.λλ' οtος ό B'ZS ά.λλ' υίος PQ; 11 ό εiς delevi 11 212-213 ~ίδιος γιΧρ ό εtς κα1. συνιi{διος χ V' Erbse: ά."iδιος γιΧρ ό ε\:ς κα1. ά.να'{διος ό εί,ς ~α1. ο~δf.ν τούτοι5 συναiδιον Σ ιΧ{διος γιΧρ ό εtς. κα~ συναiδιος ό υί~ς κα1. 40. D1ctum ουδεν τουτοις συνιiίδιον Scott-Ferguson, sed omnιa ιncerta 41. spuήum aliunde ignotum 11 215 γεννήσεως Σ π Μ' V': γενέσεως Χ Dictum spurium aliunde ignotum 11 219 ά.λλο'iος V' Erbse: ά.λλοίως Σ 42. 221 με Cyr.: μοι Did. Οχ Chron. 11 222 νυν Ερως τοιουτος Cyr.: τοιουτος Εpως Did. Οχ Chron. Cedr. τοσουτος Ερως Scott-Ferguson 11 223 ζητήσητε Cyr.: ζητήσετε Οχ ζητήσεται Chron. ζητήσαιτε Dindorf

220

40

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

πολλάκις προε1πον, πάντα χρ'(Jζει· τa πάντα βαστάζον, κατ' άξίαν τα πάντα ζωοποιε1 και τρέφει, καl άπο της άγίας πη-yίlς έξήρτηται, έπίκουρον

225

πνευμα καl ζωης απασιν άεl ύπάρχον γόνιμον, εν ον.

43.

Έκτου κατα Ίωάννην εύαγyελίου.

'Όταν δε eλθη έκε'iνος, το πνευμα της άληθείας, ο έκπορεύεται παρα του πατρος, έκε'iνος ύμίΧς διδάξει πάντα καl άναγyελε'i πάντα

44.

(e).

'Εκ της προς Κορινθίους α' έπιστολf\ς Παύλου του άγίου άποστόλου.

230

Έκάστφ δε δίδοται ή φανέρωσις του πνεύματος προς το συμφέρον. "'Ωι μεν γαρ δίδοται δια του πνεύματος λόγος σοφίας, &λλφ δε λόγος γνώσεως

κατα το αύτο πνευμα, έτέρφ δε πίστις έν τφ αύτφ πνεύματι, &λλφ δe χαρίσματα ίαμάτων έν τφ ένl πνεύματι, &λλφ δε ένεργήματα δυνάμεων,

&λλφ δε προφητεία, &λλφ δε διακρίσεις πνευμάτων, έτέρφ δε έρμηνεία γλωσσ&ν. πάντα δe ταυτα ένεργε'i το εν καl το αύτο πνευμα διαιρουν ίδί~ έκάστφ καθrος βούλεται

235

(f).

45. Του άγίου Κυρίλλου έπισκόπου

'Αλεξανδρείας έκτης γραφείσης παρ'

αύτου α' βίβλου ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΧΡΙΣΊΙΑΝΩΝ θΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΙΟΥ­

ΛΙΑΝΟΎ ΤΟΥ ΠΑΡΑΒΑΤΟΥ έρμηνεία προς την χρf\σιν Πλάτωνος δια

240

Πορφυρίου καl. Έρμου.

46. 'Νουν μεν γαρ έκ νοο', καθάπερ έγiρμαι, φησl τον Υίον και ώς 'φ&ς έκ φωτός' · μέμνηται δε καl του Πνεύματος, ώς πάντα περιέχοντος· οϋτε δε

&γyελον' οϋτε δαίμονα, οϋτε μην έτέραν τινα φύσιν fι ούσίαν eξω κε"iσθαί φησι της θείας ύπεροχf\ς ηγουν έξουσίας, άλλ. ύπ. αύτfi τα πάντα και δι. αύτ'hν είναι διορίζεται.

43-45. cod.

Σ

46. 242-246 Cyr., C.Iul. 1,49, p. 204 Burguiere e)

Ιο.

16,13 + 14,26

f)

Ι

Cor. 12,7-11

223-226 νυν δe τα λοιπα-εν ον om. Οχ 11 224 τα πάντα βαστάζον Cyr.: π~ντα γαρ βαστάζων Σ πάντα γαρ βαστάζον Erbse τα πάντα γαρ βαστάζον D~d. Nock τα πάντα γαρ βαστάζων Steuchus 11 226 πνευμα scripsi: πνεύμασι D,ιd. Steuchus Nock Burguiere πνεύματι Cyr. πνευμα i;ν Σ Erbse 11 ζωtj~: ζφοις Steuchus 45. 239-240 'Υπeρ της Χριστιαν&ν θρησκείας καί κατα Ίουλιανοϋ τοϋ παραβάτου Cyrilli contτa /ulianum operis titulum fortasse genuinum ~raebet Σ: ~Υπeρ της τ&ν Χριστιαν&~ εύαγοϋς θρησκείας προς τα του έν άθέοις Ιουλ~ανο~ cett. 46. 242 f:yro οίμαι Σ 11 τον Υίον φησ1. Σ 11 ώς om. Σ 11 243 ως παντα: τοϋ πάντα Σ 11 243-244 ούδe άγγελον ούδε δαίμονα Σ 11 244 εξω κεiσθαι

om.

Σ

245

41

ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

47. Καi. μεθ' eτερα προς τα ΠλάτωνοςΊδου δfι σαφ&ς έν τούτοις άχρι τριi.Ον ύποστάσεων τiιν του θείου προελ­

θε'iν ουσίαν ίσχυρίζεται · εtς μεν γάρ έστιν ό τίi:ιν ολων Θεός, κατευρύνεται δε ίόσπερ ή περ1. αύτου γνi.Οσις είς άγίαν τε καΙ. όμοούσιον Τριάδα, είς τε

250

Πατέρα φημ1. καΙ. Υίον καt &γιον Πνε1>μα, ο και 'ψυχfιν του κόσμου' φησl.ν

ό Πλάτων· ζωοποιε'i δε το Πνε1>μα κα\ πρόεισιν έκ ζό'ιντος Πατρος δι' Υίου, χ:α\ έν αύτφ ζi.Ομεν και κινούμεθα και έσμέν.

48. Καi. αΜις προς τα Έρμου ΔΙΕΞΟΔΙΚΑ του αύτου · Σημαίνει δε, οtμαι, διάγε τουτου~ τον Πατέρα. Άπόχρη μεν σον ταυτ1. προς

255

έντελεστάτην άπόδειξιν του, Οτι τον μονογενf\ του Θεου Λόγον έννενοήκασι ' > I και αυτοι.

49.

ΚαΙ. πάλιν προς τα του αύτου Έρμου <έκ του> ΠΡΟΣ ΑΣΚΛΗΠΙΟΝ

λόγου τρίτου.

οtδεν ο.Ον αύτο και ύπάρχον ίδιοσυστάτως, και τα πάντα ζωοποιουν και

260

τρέφον, και ώς έξ άγίας πηγf\ς ήρτημένον του Θεου και Πατρός. Πρόεισι

γαρ έξ αύτου κατα φύσιν, καΙ. δι' Υίου χορηγεΊται τft κτίσει.

50. Σόλωνος 'Αθηναίου του νομοθέταυ περι λόγαυ έγκωμίου άπόφθεγμα. 'Οψέ ποτέ τις έπι τfιν πολυσχιδf\ ταύτην έλάσει γf\ν χ:α1. δια πετάσματος σαρξ γενήσεται. άκαμάτοις τε θεότητος οροις άνιάτων παθίi:ιν λύσει φθοράν. κατα τούτου φθόνος άπίστφ γενήσεται λαφ και προς ϋψος κρεμασθεtς ώς θανάτου κατάδικος πραέως πείσεται παρ' αύτίi:ιν, θανrον δε είς πόλον άρθήσεται.

47. 248-253 Cyr., C.lul. 1,47, p. 200 Burguiere 48. 255-257 Cyr., C.Iul. 1,46-47, p. 200 Burguiere 49. 260-262 Cyr., C.Iul. 1,49, pp. 204-206 Burguiere 47. 247 Καi μεθ' Ετερα προς τa Πλάτωνος Σ

11

248 τούτοις άχρι: άρχfi διά.

Σ 11 249 έστιν om. Σ 11 251 ίiγιον Πνευμα: Πνευμα άληθείας Σ 11 ο: ilν Σ 11 253 cj. Act. 17,28 48. 254 Καi αύθις-----rο'ί'ι αύτου Σ 11 255 ταυτl.

προς: rοστε ταύτην ώς Σ 49. 258-259 Καi πάλιv--rρίτου Σ 11 258 έκ του ίnserui: om. Σ 11 260 οtδε μέν ούν Σ 50. Dictum spurium aliunde ignotum

263 Σόλωνος em. Erbse: Σώλονος Σ του αύτου (Πλάτωνος) Β' Πλάτωνα Cath. 264 τις om. Σ 11 πολυσχ:ιδf\ Cath. Pitra Bratke Erbse: πολuσχ;εδf\ Σ Χ π Pers. 11 ταύτην om. Σ 11 έλάσει Σ Erbse: έλάσειε cett. 11 διά. πετάσματος Σ Pers.: δίχα σφάλματος χ π Ε Cath. Pitra Bratke Erbse 11 265 τε Σ: δέ Er~se om. cett. 11 266 κατa τούτου Σ: καl. τούτου Ρ τουτο Β' Q: τούτφ S Pitra Erbse 11 φθόνον Σ 11 έγέννησε Σ 11 άπίστφ λαφ Σ: έξ άπίστου λαου Β' Er?se άπίσταu λαου Pitra λαου π 11 κρεμασθεiς Σ π Pers.: κρεμασθήσεται χ Cath. Pitra Bratke Erbse 11 267 post κατάδιrος add. ιcαi πάντα Erbse πάντα !3' π ταυτ,α δέ πάντα έιcοον προσπείσεται φέρων Pitra 11 πραέως Σ Ρ Q:: πραως S πρα­ σας Β' 11 παρ' αύτ&ν Σ Pers.: om. cett. 11 φέρειν add. Cath. Bratke 11 267-268 θανοον-άρθήσεται Pitra 11 11

265

42

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

51.

Έκ: του κ:ατα Ίωάννην εύαγyελίου.

Κα\. ό λόγος σαρξ έγένετο κ:α\. έσκήνωσεν έν ήμϊν, κ:α\. έθεασάμεθα τi)ν δόξαν αύτου, δόξαν ώς μονογενους παρα πατρός, πλήρης χάριτος κ:αl άληθείας

270

(g).

52. 'Εκ: τfις προς 'Εβραίους έπιστολfις. 'Έχοντες ο.Ον, άδελφοί, παρρησίαν είς τi)ν είσοδον τ&ν αγίων έν τψ αϊματι Ίησου, i\ν ένεκ:αίνισεν ήμϊν όδον πρόσφατον κ:αl ζ&σαν δια του κ:c:ταπετάσματος, τουτ· eστιν τfις σαρκ:ος αύτου, καl ίερέα μέγαν έπl τον οίκον του θεου, προσερχώμεθα μετα άληθινfις καρδίας έν πληροφορί~ πίστεως pεραντισμένοι τας καρδίας άπο συνειδήσεως πονηρ&.ς και λελουσμένοι το

275

σ&μα ϋδατι καθαρψ · κατέχωμεν τi)ν όμολογίαν τfις έλπίδος άκλινfι (h).

53. Πλάτωνος.

280

Ό παλαιος νέος κα\. ό νέος άρχαϊος- ό πατi)ρ γόνος κα\. ό γόνος πατήρ· το εν τρία κα1. τα τρία εν' aσαρκον σαρκ:ικ:όν. γη τέτοκε τον ούρανου γεννήτορα. Θεον νοfισαι μΕν χαλεπόν, φ ράσα ι δe άδύνατον · eστι γαρ τρισυπόστατος,

άνερμήνευτος ούσία καl φύσις, ούκ eχουσα παρα βροτο'iς έξομοίωσιν. οϋς δe θεσUς όνομάζουσιν άνθρωποι, πολυ το μυθ&δες κα1. σφαλερον έφ, έαυτο1Jς . 285 έπεσπάσαντο.

54.

Σοφοκλέους.

Είς ταϊς άληθείαισιν, είς έστιν θεός, ος ούρανόν τ' eτευξε και γαϊαν μακράν, "'δ μα, κανεμων ποντου τε χαροπον οι

'

'

' '

β'ιας.

54. 288-296 Ps. Sophocles, TrGF adesp. 618 Kannicht-Snell; cf. Clem. Al., Protr. VII,74,2; Clem. Al., Strom. V,14, 113,2; Ps.Iust., Mon. 2,2; Ps.lust., Coh. 18,2; Eus., Ρ.Ε. XIII,13,40; Cyr., C.Ιώ. 1,44; Thdrt., Graec. aff. cur. VII,46; Malalas 11, pp. 40-41 Dindorf. Versus oraculi oratione pedestri a scriptoribus et in codicibus byzantinis redditi sunt. g)

Ιο.

1,14

h) Hebr. 10, 19-23

53: pictum ~pu?um alil!nde ~gnot~m; aliam sententiam theologicam de Tnnιtate attnbuιt Platonι comιco Dιdym., De Trin. ΙΙ,27 (PCG fr. 302). 11 280 _φ..άτωνος πμ: verba ό παλαιος-πατήρ Plutarcho, verba το Εν-γεννήτορα Yhucydidι attr. χ 11 281 ό παλαιος-άρχα'iος om. w 11 ό γόνος πατηρ και ό ~ατηρ γόνος w 11 282 τα τρία εν, εν τρία w 11 σαρκικόν: προσωπικόν χ 11 ασ~ρκος ,σαρκ:ικος γίjν τέτοκ:ε των ούρανrον γεννήτωρ Ε 11 283-284 Θεον νοησαι-εξομοίωσιν Ε Ν Art. 11 ΘεΟν νσί\σαι μεν χσλειr.όν, φράσαι δe άδύνατον: if. CH, Exc. 1,1 ap. Stob., Anth. 11,1,26; Ps.Iust., Coh. 38,2; Greg. Naz., Or. 28,4; Cyr., C.lul. Ι, 43 11 284-286 οϋς δe θεο-1>ς-έπεσπάσαντο ex Art. Pass. 28 suppkoi . 54. Fragmentum addubitatum 11 288 είς τα'iς: έν τα'iς Cyr. (codd. nonnullz) om. Οχ Cath. 11 ώς ί!να της Υ 11 άληθείας είναι Οχ Υ 11 289 τ' Ετευξε: τέτευχ.ε Α" Ps.lust., Mon. s Cedr. τέτευξαι Β 11 μακ:ρήν Clem. Eus. 11 290 δe χαρωπο:U Οχ τε χαροπου Dindorf 11 κ:άνέμων Sylburg 11 βίαν Clem., Strom. βία Β

290

ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

5

43

Θνητο1. δε πολλο1. κ:αρδί~ πλανώμενοι ίδρυσάμεσθα πημάτων παραψυχaς

θεrον άγάλματ' έκ: λίθων τε κ:α1. ξύλων, η χρυσοτεύκ:των η έλεφαντίνων τύπους, θυσίας τε τούτοις κ:α1. κ:ενaς πανηγύρεις τεύχοντες, οϋτως εύσεβε'iν νομίζομεν.

295

55. 'Οστάνου φιλοσόφου περ1. της θεοτόκ:ου. Τιμήσωμεν τfιν Μαρίαν ώς κ:αλως κ:ρύψασαν το μυστήριον.

56. Μενάνδρου. ΘεΟν σέβου κ:α1. μάνθανε, μη ζήτει δε τίς έστιν η πrος έστιν · είτε γaρ eστιν είτε ούκ: eστιν, ώς οντα τοuτον και σέβου κ:αl. μάνθανε· άσεβης γaρ τον νουν ό θέλων μανθάνειν θεόν.

56. codd. thesauri π et cod. Ε; c( Didym., De Trin. 111,2; Comp. Menandri et Philistionis, 11, 77-82, p. 106 Jaekel

291 πολλοl Ps.Iust. Clem. Cyr. Α" Υ πολλα Ρ'' Erbse πολ-Ι> Ps.Iust., Mon. s Οχ Cath. 11 κ:αρδία Clem., Protr. Ps.lust., Coh. Cyr. Οχ Α" κ:αρδίαν Ps.lust., Mon. q Cle~., Strom. Eus. Thdrt. 11 292 ίδρυσάμεσθα Cyr.: ίδρυσάμεθα Β Erbse ίδυσάμεθα Οχ 11 πημιμάτων Οχ 11 παραψυχιΧς Ps.lust., Mon. Cyr. Οχ Cath.: παραψυχην Clem. Ps.Iust, Coh. Eus. παριΧ ψυχην Α" 11 293 θεφ Οχ 11 τε κ:αl ξύλων Ps.Iust., Coh. Cyr. Α" Steuchus τε om. Οχ Cath. Υ: η χαλκ:έων Ps.Iust., Mon. Clem. Eus. Thrdt. 11 295 κ:ενιΧς Clem., Protr. Cyr. Οχ Β: κ:αινιΧς Cath. κ:αλιΧς Ps.Iust. Thdrt. Cedr. Α" Steuchus κακ:ιΧς Clem., Strom. Eus. κοινιΧς Υ 11 296 τεύχοντες Ps.Iust. Cyr. Οχ Cedr. Α": στέφοντες Clem., Strom. Eus. νέμοντες Clem., Protr. 11 οϋτως om. Οχ Υ 55. Dictum spurium aliunde ignotum: cf. fr. Α 12 Bidez-Cumont 11 297 όστάνου em. Bendey: άστάνου Β' ίστάνου Q: 11 φιλοσόφου Q:: om. Β' 11 περl της Θεοτόκου om. Q: 11 298 τιμήσωμεν Bidez-Cumont: τιμήσομεν Q: Erbse 11 μαρίαν Q: Erbse: μαριάμ Β' Bidez-Cumont 56. 302 θεον: περl.

θεοu Ε

300

(ΒΙΒΛΙΟΝ Γ' ΧΡΗΣΜΟΙ ΤΩΝ ΣΙΒΥΛΛΩΝ)

Fragm.

Α

Ι

1. 'Επειδfι δε τ&ν προσφάτων λόγων ή παράθεσις τ&ν παλαι&ν ίκανωτέρα προς τας έναντιώσεις έστίν' ού προς μονοειδfι τινα μαρτυρίαν το βιβλίον φέρειν σπουδάζω, πολυχουστέραν δε μίΧλλον τ&ν αλλαιν καl ποικιλαιτέραν

5

τfιν περl τfις πραγματείας άπόδειξιν ποιούμενος.

2. Σίβυλλαι τοίνυν, ώς πολλοl eγραψαν, γf:'{όνασιν έν διαφόροις τόποις καl χρόνοις τον άριθμον δέκα. Σίβυλλα δε 'Ρωμαϊκfι λέξις, έρμηνευο­

μένη προφfιτις είτ' ο.Ον μάντις- οθεν έν1. όνόματι αί θήλειαι μάντιδες

ώνομάσθησαν.

\0

3. Πρώτη ο.Ον ή Χαλδαία είτ' ο.Ον ή Περσlς ή κυρίφ όνόματι καλουμένη Σαμβήθη έκτου γένους του μακαριαιτάτου Ν&ε, ή τα κατ' Άλέξανδρον

τον Μακεδόνα λεγομένη προειρηκέναι, ftς μνημονεύει Νικάνωρ ό τον

'Αλεξάνδρου βίον ίστορήσας. Δευτέρα ή Λίβυσσα, ftς μνήμην έποιήσατο

Εύριπίδης έν τiρ προλόyφ τfις ΛΑΜΙΑΣ. Τρίτη ή Δελφlς ή έν Δελφο'iς τεχθεϊσα,

3. 13 Nicanor, FGrHist 146,1; 15 Euripides, TrGF pp. 506-507 Nauck.Snell; 16 Chrysippus, De divinatione (cf. Lact., Div. Inst. 1,6 = SVF ~1, 1216); 19-20 Apollodorus Erythr., FGrHist 422,1; 21 Eratosthenes, FGrJ:Iιst 241,26; 22 Verg., Aen. VI,35-36; 26 Heraclides Pont., fr. 131c Wehrlι 1;:-2. ΒΙΒΛΙΟΝ Γ' ΧΡΗΣΜΟΙ ΤΩΝ ΣΙΒΥΛΛΩΝ planitatis causa inserui; titulum. έκ των Φιρμιανο'U Λακταντίου το'U 'Ρωμαίου περt Σιβύλλης καt τ&ν λοιπ&ν spurιum

esse rectε cont. Mras 1 •. 3 .lac. an~ υerba έπειδfι δe κτλ. nequiquam susp. Mras Erbse 11 6 ποιούμ~νος scnpsι: ποιουμενον D λ Mras Erbse 2. 7-10 Σίβυλλαι τοίνυv-δεκα. Σ~βυλλα-ώνομάσθησαν D λ Erbse: Σίβυλλα---ώνομάσθησαν. Σίβυλλαι τοίν~y­ δεκα Geffcken "Οtι το Σίβυλλα ονομα 'Ρωμαϊστι tfιν προφfιτιν δηλοt · οθεν ένt όνόματι αί θήλειαι μάντεις πiiσαι ώνομάσθησαν τ 11 7-8 τόποι~ καt χρόνοις D λ Erbse: χρόνοις και τόποις φ Su. Ο Geffcken 11 9 είτ' συν D λ Erbse: ήγουν Φ Su. Ο Geffcken 3. 11 είτ' ο.Ον ή D λ Erbse: ήγουν Φ Geffcken ή και Su. Ο 11 κυρίως φ 11 12 γένους D λ Erbse: γένους ο.Οσα Φ Geffcken 11 κατ' D λ Erbse: κατiχ. Φ Ο Geffcken 11 13 Νικάνωρ: ίκαν&ς φ 11 14 ή antε Λίβυσσα Su. 0: om. D Φ schol. 11 15 ή antε Δελφtς 0: om. D Φ Su. schol.

15

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

45

περl fις ε!πε Χρύσιππος έν τίρ ΠΕΡΙ ΘΕΟΤΗΤΟΣ βιβλίφ. Τετάρτη ή 'Ιταλιιdj ή έν Κιμμερί~ τflς 'Ιταλίας, fις υίος έγένετο Εϋανδρος ό το έν 'Ρώμη του Πανος ίερον το καλούμενον Λουπέρκιον κτίσας. Πέμπτη ή 'Ερυθραία ή

καl περl του Τρωϊκου προειρηκυtα πολέμου, περl fις Άπολλόδωρος ό Έρυθρα\ος διαβεβαιουται. 'Έκτη ή Σαμία ή κυρίφ όνόματι καλουμένη Φοιτώ, περ1. fις eγραψεν 'Ερατοσθένης. 'Εβδόμη ή Κυμαία ή λεγομένη

20

'Αμάλθεια, ή καl 'Ηροφίλη, παρά τισι δε Ταραξάνδρα · Βεργίλιος δε τfιν Κυμαίαν Δηιφόβην καλε1, Γλαύκου θυγατέρα. 'Ογδόη ή Έλλησποντία

τεχθεtσα έν κώμη Μαρμησσφ περl τήν πολίχνην Γεργίθιον, tlτις ένορία ποτε Τρφάδος έτύγχανεν, έν καιρο\ς Σόλωνος καl Κύρου, ώς εγραψεν

25

'Ηρακλείδης ό Ποντικός. 'Ενάτη ή Φρυγία, πολλφ πρότερον τflς Έλλησ­ ποντίας, καl αϋτη χρησμώδης. Δεκάτη ή Τιβουρτία όνόματι Άλβουναία,

καl αϋτη πολλφ πρότερον.

4. Φασ1. δέ, ώς ή Κυμαία έννέα βιβλία χρησμών ίδίων προσεκόμισε Ταρκυνίφ Πρίσκφ τφ τηνικα1>τα βασιλεύοντι τών 'Ρωμαϊκών πραγμάτων

τριακοσίους φιλιππείους ύπερ αύτών ζητο1>σα. Καταφρονηθε\σα δε καl.

ούκ έρωτηθεtσα τίνα έστ1. τα έν αύτοις περιεχόμενα, πυρl παρέδωιcεν έξ αύτών τρία. Α-Οθις δε έν έτέρ~ προσόδφ του βασιλέως προσήνεγιcε τα eξ

16 περl θεότητος: perperam titulum Chrysippi operis 'De di:oinatione' ex Latino in Graecum sermonem vertit 11 ή ante 'Ιταλικfι Φ: om. cett. 11 17 Κιμμερί~ D λ Su.

Ο Geff~ken Erbse: μερί~ Φ έρημί~ schol. 11 18 λουπέρκ:ιον ~ras Erbse: λουπερκ:ι D λ λούπερκ:ον φ schol. Geffcken om. Su. Ο λουπερκ:αλιον Maass 11 ή ante 'Ερυθραία Φ schol.: om. D λ Ο Su. 11 20 ή ante Σαμία Φ schol.: om. D λ Ο Su. 11 21 Φοιτώ D λ Τ Erbse: φυτώ Φ Ο Su. schol. Geffcken 11 22 'Αμάλθεια schol. Τ Geffcken Erbse: άμαλθεία Ο άμαλθία D λ Φ άμαλθαία Su. 11 'Ηροφίλη Erbse: ίεροφίλη D λ Ο έροφίλη Su. Geffcken έρωφίλην schol. 11 Ταραξάνδρα λ Geffcken Erbse: παραξάνδρα D \V' 11 Βιρrίjλιος W' Βεργήλιος S' παριΧ Βεργιλίφ τψ 'Ρωμαίφ Τ 11 2~ δηιφόβης \Υ' δηιφοβοις S' διιφόβην λ 11 24 κώμη: κ:ύμη D λ 11 Μαρμησσφ D Geffcken

Erbse (Maπnesso Lact.): μαρμήσσω Su. μαρμισσψ schol. μαρμίσω S' μαρσίσφ W' μαρπεσσψ Maass \ιVehrli om. λ 11 πολίχνην Geffcken Mras Erbse: τι πολίχνιον λ 11 Γεργίθιον Erbse \Vehrli (Gergithium Brandt): Gergithum :Maass γεργήτιον D λ γεργιτίονα φ Geffcken γεργετίωνα schol. γεργίτων Ο γεργίτιον malit Mras (Gergίtium Lact.) 11 24-25 f\τις ένορία ποτε Τρφάδος έτύγχανεν Φ Geffcken sim. schol. Mras: αϊ τf\ς ένορίας ποτε τfjς τρφάδος έτύγχανον D λ Su. Erbse 11 26 ή ante Φρυγία Φ schol.: om. D Ο Su. 11 26-27 πολλφ­ χρησμώδης D λ Erbse: om. Ο Su. schol. Geffcken 11 27 Τιβουρτία D λ schol. Geffcken Erbse: τιγουρτία φ Su. τιγούρτη Ο αίγυπτία Τ 11 Άλβουναία schol. Mras Erbse (Albuneam Lact.): άμμουναία D λ άβουναία Φ Ο Su. Τ
30

46

θΕΟΣΟΦΙΑ

βιβλία τ!Ίν αύτ!Ίν όλιdιν έπιζητουσα. Ούκ: άξιωθε'iσα δε λόγου πάλιν eκ:αυσεν άλλα τρία. Εtτα έκ: τρίτου έπιφερομένη τα περιλειφθέντα τρία προσflλθεν αίτουσα ούδεν ηττον το αύτο τίμημα κ:αι λέγουσα, εί μη λάβοι, , ' ' ' κ:αιειν και αυτα.

35

5. Τότε, φασίν, ό βασιλεUς έντυχrον αύτο'iς κ:αι θαυμάσας eδωκ:ε μεν ύπερ αύτ&ν έκατον φιλιππείους και έκομίσατο αύτά, παρεκάλει δε περι τ&ν άλλων εξ. της δε άπαγyειλάσης μήτε τα ίσα τ&ν έμπρησθέντων eχειν μήτε

40

τι δίχα ένθουσιασμου τοιουτον είδέναι, eσθ' οτε δέ τινας έκ διαφόρων

πόλεων και χωρίων έξειληφέναι τα νομισθέντα αύτο'iς άναγκα'iα καl. έπωφελη και δε'iν έξ αύτ&ν συναγιογην ποιήσασθαι, τουτο τάχιστα πεποίηκ:ε.

6. Το γαρ έκ θεου δοθεν ώς άληθ&ς μυχφ κείμενον ούκ i::λαθεν. 'Ανατέλλει δε πρόπαρ rιJ..λων κ:α1. πασών τ&ν Σιβυλλων τα βιβλία έν τfι βιβλιοθή1Cf1

45

του Καπετωλίου της πρεσβυτέρας 'Ρώμης άπετέθησαν, τ&ν μΕν της Κυμαίας κ:ατακ:ρυφθέντων κ:αl. ού διαδοθέντων είς πολλούς, έπειδη τα συμβησόμενα

έν Ίταλίq. ίδικώτερον και τρανότερον προανεφώνησεν, τ&ν δε άλλων γνωσθέντων aπασιν. Άλλα τα μΕν της Έρυθραίας προγεγραμμένον έχει τουτο το άπο του χωρίου έπικεκλημένον αύτfι ονομα. τα δέ γε άλλα ούκ:

50

έπιγραφέντα, πο'iα ποίας είσίν, άδιάκ:ριτα καθέστηκ:ε.

7. Φιρμιανος τοίνυν, ούκ: άθαύμαστος φιλόσοφος κ:αι ίερε-uς του προ­ λεχθέντος Καπετωλίου γενόμενος, προς το αίώνιον ήμ&ν φ&ς, τον Χριστόν, βλέψας έν ίδίοις πονήμασι τα είρημένα τα'iς Σιβύλλαις περι της άρρήτου δόξης παρέθηκε κ:α\. τ!Ίν άλογίαν της 'Ελληνικ11ς ύπολήψεως κ:αt άντιδοξίας δυνατ&ς άπήλεγξεν. Καl. eστιν ή μΕν αύτου eντονος έξήγησις τfι Αύσονίq. γλώτηι, οίδε Σιβυλλιακοl. στίχοι 'Ελλάδι φωνft, ώς κ:αt έξηνέχθη-

34 έπιζητουσα Erbse: ζητουσα Τ έπιζητήσασα φ Geffcken έπερωτήσασα D

λ 11 36 ούδεν 1lττον et κ:αi ante λέyουσα D λ Erbse: om. Φ Geffcken 5. 38 φασίν Φ Geffcken Erbse: φησίν D λ 11 39 φιλιππαίους D λ 11 40 εξ D λ Erbse: om. Φ Geff<;_ken 11 της D λ Erbse: αύτης φ Geffcken 11 41 είδέναι Φ Geffcken Erbse: είναι D λ 11 42 αύτοϊς φ Τ Geffcken Erbse: αύταiς D λ 11 43 πεποίηκ:ε D λ Erbse: κ:αi πεποιήκ:ασι φ Geffcken 6. 44-46 άνατέλλει-άπετffiησαν D λ Erbse: α ins. Mras πασ&ν δε τ&ν σιβυλλ&ν τιΧ βιβλία άπετffiησαν έν τφ κ:απιτωλίφ 'Ρώμης της πρεσβυτέρας Φ Geffcken 11 4 7 κ:ατακ:ρυφθέντων D λ Erbse: κ:ατακ:ρυβέντων φ Geffcken 11 48 ίδικ:ώτερον

κ:αi τρανότερον προανεφώνησεν D λ Erbse: ίδικ:ώτερα κ:αi τρανότερον (τρανώτερον Φ) άνεφώνησε (άνεφώνησεν S') Geffcken 11 49 προγεγραμμένον D λ Erbse: προγεγραμμένα Φ Geffcken 11 50 το D λ Τ Erbse: om. cett. 11 51 έπ!yραφέντα Buresch Erbse: έπιyράφοντα D λ Τ έπιyράφονται Φ Geffcken 11 ποια D λ Erbse: ποία Geffcken 11 ποίας: ποίοις S' 11 δε post άδιάκ:ριτα Geffcken 11 καθέστηκ:ε: καθέστησα W' 7. 53 φ&ς φ Geffcken Erbse: οφελος D λ 11 54 πονήμασι: ποιήμασι λ 11 55 της άλογίας W' 11 55-56 ύπολήψε~ κ:αi άντιδοξίας D λ Erbse: πλάνης φ Geffcken 11 56 δυνατ&ς om. Erbse 11 εστιν om. Φ Geffcken 11 57 ώς καi om. Φ Geffcken

!

55

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

47

σαν. 'Ίνα δε τουτο μη ίiπιστον φαίνηται, μαρτυρίαν του μνημονευθέντος

πολυμαθους άνδρος παρέξομαι εχουσαν τόνδε τον τρόπον.

8. Harum omnium Sibyllarum carmina et feruntur et habentur, praeterquam Cymaeae, cuius libή a Romanis occultantur nec eos ab ώlο nisi .

60

65

9. Έπε1. οον τα παρ' ήμ'iν εύρισκ:όμενα Σιβυλλιακ:α ού μόνον ώς εύπόριστα παρα τοις νοσουσι τα τ&ν 'Ελλήνων εύκ:αταφρόνητά έστιν---εα γαρ σπά-

70

νια τίμια δοκ:εi-, άλλα κ:α1. ώς πάντων τ&ν στίχων μη σφζόντων τfιν άιφίβειαν του μέτρου άγροτέραν εχει τfιν πίστιν-αίτία δε αύτ&ν τ&ν ταχυγράφων ού συμφθασάντων τ'fi pύμη του λόγου η κ:αl. άπαιδεύτων γενομένων, ού της προφήτιδος · &μα yaρ τ'fi έπιπνοί~ έπέπαυτο τ&ν λεχθέντων ή μνήμη· κ:α1. προς τοΊ>το βλέψας ό Πλάτων εφη · 'οταν κ:ατορθ&σι

75

<λέγοντες> πολλα κ:α1. μεγάλα πράγματα, μηδεν είδότες ιbν λέγουσιν'-,

8. 60-68 Lact., Div. Inst. 1,6,13-14, pp. 22-23 Brandt. Verba Lactantii genuina 'Harum-nisi' in so1o codice D 1eguntur, cuius in margine verba haecce scripta sunt: 'verba Lactantii cap. Vl de fa1sa religione feruntur extr.'. Verba 'a quindecimuiris inspici fas habent' suppl. Erbse, sed auctorem Theosophiae totum caput in testimonium adduxisse suspicari 1icet 9. 71-76 Ps. Iust. Coh. 37 2-3· 75-76 P1at., Men. 99 d 4-5; 80 Aesch., ~m. iud, TrGF 76 Radt.' Capita 9-12 falso Lactantio attribuit Brandt, ιη CSEL 27, pp. 158-160 (fragm. VIII spurium)

i

58 μνημονευθέντος D λ: προμνημονευθέντος cett. 11 59 πολ~μαθοϋς D λ Erb~e: om. cett. 11 post τόνδε τον τρόπον lac. quattuor linearum contιnet λ, sex autem lιn­ eae vacant in λ 1 8. 60 feruntur Lact.: ειruntur D 11 61 cymaeae Lact.: cum. D Lact. (codd. HMPV) 11 1ibri a Lact.: libriaria D 11 occu1tantur Lact. (cod. Μ) Brandt Monat: occu1untur Lact. (codd. PV) D Erbse absconduntur 9. 70 νοσο'Uσι D λ Φ Brandt Mras: νοο'Uσι coni. Rzach Lact. (codd. cett.) Geffcken Erbse Riedweg 11 τα των 'Ελλήνων \V': τα 'Ελλήνων Geffcken των 'Ελλήνων D λ Brandt Mras Erbse 11 τοiς νοσοϋσι τα των 'Ελλήνων: de morbo Paganismi 'lJim Ίheodoreti opus 'Ελληνικ:ων θεραπευτιιd] παθημάτων 11 72 άγροτέραν scripsi: άργοτέραν cett. 11 72-73 αύτων των ταχυγράφων Erbse: αύ~ων ταχυ­ γράφων D λ αϋτη των ταχυγράφων Φ Geffcken 11 74 post γενοpενωy aιid. Lyd. Ο Su. κ:αl άπείρων γραμματικ:ων 11 74-75 των λεχθέντων η ~νη~η J:? λ Erbse: ή των λεχθέντων μνήμη cett. 11 75 κ:αl-ί(φη D λ Erbse: προς ? κ:αι ό Πλάτων βλέψας eφη φ Geffcken 11 Οταν κ:ατορθωσι Plat. Ps.Iust.: κ:ατοpθώσωσι D λ Erbse οτι ιαιτορθώσουσι φ Geffcken 11 76 λέyοντες e Platone suppl. Erbse

48

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

διa τουτο οtν, οπερ εφην, έκτων κομισθέντων έν 'Ρώμη ύπο των πρέσβεων καl. ληφθέντων ϋστερον άπο του Καπετωλίου παραθέσομαι νυν οσ' ίiν συνειδω. Κα\ γaρ Αίσχύλος άπεφήνατο είπών · άπλα γάρ έστι της άληθείας lπη.

1Ο.

80

Έμαρτύρησε τοίνυν ή <Σίβυλλα> περl. του ένος άνάρχου θεοϋ ταυτα ·

ΕΙς θεός, 8ς μόνος &ρχει, ύπερμεγέθης, άγένητος.

11. <Κα\> τφ της θεολογίας λόγφ προσαποδιδοϋσα τον της κοσμογενείας τφ άρρητοτάτφ καl. τεχνικωτάτφ τούτφ θεφ το παν εδωκεν είποϋσα.

Άλλα θεος μόνος εΙς πανυπέρτατος, 8ς πεποίηκεν

85

ούρανον ήέλιόν τε καl. άστέρας ήδΕ: σελήνην καρποφόρον γα'iάν τε και ϋδατος οίδματα πόντου,

8ς μόνος έστ1. θεος κτίστης, άκράτητος ύπάρχων, αύτος στήριξεν μερόπων μορφήν τε τύπον τε

<καl. θηρας ποίησε καl. έρπετa καl. πετεηνά.> Αύτος lμιξε φύσιν πάντων, γενέτης βιότοιο.

12. Έμιξε δε φύσιν πάντων', καθο έκ τf\ς πλευράς τοϋ άνδρος ή γυνi] έπλάσθη καl. καθο συνερχόμενοι είς σάρκα μίαν πατέρες γίνονται καl.

10. 82 Orac. Sib. fr. 1,7 Geffcken; cf. Theoph., Ad Autol. II,36; Lact., 11. 85-91 Orac. Sib. fr. 3,3-5+

Diν. lnst. 1,6,15; Ps.lust., Coh. 16,1

fr. 5 Geffcken; cf. Theoph., Ad Autol. 11,36; Lact., Diν. lnst. 1,6,15; 11,11,18 77-79 διι'χ τουτο--συνειδω (οσα συνείδω D λ) Mras Erbse: ήμεϊς αον έκ τrον κομισθέντων έν 'Ρώμη ύπο τ&ν πρέσβεων Οσα δυνατον παραθήσομαι Φ Geff~ken 11 79 και γι'χρ Αίσχύλος Erbse: ιcαι Αίσχύλος γι'χρ D λ 11 79-80 αίσχυλος οπλα γάρ έστι της άληθείας eπη D mg. και γι'χρ-rnη om. φ Geffcken 11 80 άπλα em. Mras: οπλα D λ 10. 81 έμαρτύρησε--ταυτα Erbse (τοιαυτα λ): σίβυλλα om. D λ Φ Geffcken suppl. Mras σίβυλλα θεολόγος D mg. έξηγήσατο τοίνυν περι του άνάρχου θεοο τάδε φ Geffcken 11 82 8ς μόνος άρχει Lact.

(μόνος 8ς Φ ος om. Theoph.) Geffcken: έστιν άναρχος D λ Mras Erbs~ μόνος έστίν Ps.lust. (cod. Α") ος μόνος eστιν Marcoνich έστιν, μόναρχος Riedweg 11 άγένητος Lact. Φ: άγέννητος D λ 11. 83-84 και τrο της θεολογίας­ είπουσα D λ (και add. Erbse): om. Φ Geffcken 11 85 παν~πέρτατος: πάντων ύπέρτατος Φ 11 87 ϋδατος οϊδματα Theoph. Lact. φ Geffcken: ύγρι'χ κύματα D λ ύγρου κύματα Erbse 11 89 αύτος--τύπον τε coni. Struνe: αύτος δ' έστήριξε τύπον μορφης μερόπων τε Lact. Rzach Brandt Geffcken Kurfess: μορφi\ς τε τύπον Φ μορφην τύπον Orac. Sib. 111,27 W' τύπον μορφην Ψ μορφi\ς τύπον D λ Erbse 11 90 και θηρας--πετεηνά ex Orac. Sib. 111 28 addidi: om. cett. 11 91 ,αύτΟς eμιξε em. Rzach e Lact. appr. Geffcken Erbse: αύγι'χς μ'iξε Φ 11 yενετης "em. Stadtmίiller appr. Geffcken Erbse: γενεi\ς Lact. D λ Φ , 1~. 92-93 εμιξε-κ:αl D λ Erbse: οπερ εϊρηκεν fι φ Geffcken 11 καθο εκ της πλευρί'ις του άνδρος ή γυvη έπλάσθη: cj. Gen. 2,21-22 1J 93 πατέρες yίνον~ ται ~ λ appr. Mras Erbse: πρσ γίνΟ'Vται Φ προσγίνονται Alexandre Brand προyινονται Rzach πατρΟς γίνονται Geffcken πατρος < ένος > γίνονται Hartel 11 καθο συνερχόμενοι είς σάρκα μίαν πατέρες γίνονται: cj. Gen. 2,24

90

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

49

καθο έκ των τεσσάρων στοιχείων έναντίων οντων άλλήλοις καl τον ύπουράνιον κόσμον και τον &νθρωπον έδημιούργησεν.

13.

95

Έξηγε'iται δε καl. τ!]ν γένεσιν του άνθρώπου καl. τ!]ν έκτου παραδείσου

εξοδον, ilτις ού μόνον πρόσκαιρον, άλλα καl. μοχθηραν τ!]ν ζω1ιν αύτων πεποίηκε, λέγουσα οϋτως ·

'Άνθρωπον πλασθέντα θεου παλάμαις άγίαισιν, ον κέπλάνησεν οφις δολίως, έπl. μο'iραν άνελθε'iν

Ι 00

του θανάτου γνωσίν τε λαβεΊν άγαθου τε κακου τε.

14. Έπε\ o.fiν, φησί, μόνος έστι ποιητfις καl. προνοητi]ς των άπάντων καl. άρχιτέκτων των πραγμάτων, μόνος σεπτος και προσκυνητος εστω, φησί. Αύτον τον μόνον οντα σέβεσθ', ήγήτορα κόσμου, ος μόνος είς αίωνα και έξ αίωνος έτύχθη.

15.

105

Συνάπτει δε το'iς έγκειμένοις, οτι ό σωτfιρ πάντων περl. έαυτου δια

σοφων αίνιγμάτων προς τον Νωε λέγει τοιάδε·

Είμl δ' έγrο το'iος- <συ δ' ένl φρεσl. σftσι νόησον·

ούρανον ένδέδυμαι,> περιβέβλημαι δε θάλασσαν, γα'iα δέ μοι στήριγμα ποδων, περl. σωμα κέχυται

110

άηρ, ήδ' ίiστρων με χορος περιδέδρομε πάντη. 'Εννέα γράμματ. εχω, τετρασύλλαβός είμι. νόει με.

αί τρε'iς αί πρiλται δύο γράμματ' εχουσιν έκάστη, ή λοιπfι δε τα λοιπα καί είσιν ίiφωνα τα πέντε.

του παντος δ' άριθμου έκατοντάδες είσl. δ1.ς όκτώ,

13. 99-10 l Orac. Sib. VIII, 260-262; cf. Lact., Div. lnst. 11,12,20 104-105 Orac. Sib. fr. 1,15-16 Geffcken; cf. Lact., Div. Inst. 1,6,16 108-117 Orac. Sib. 1,137-146

115

14. 15.

13. 99 &νθρωπον πλασθέντα Lact. Φ Ψ Geffcken Erbse: ούράνιον iiνθρωπον πλασθέντα Ω 1/ θεου παλάμαις άγίαισιν om. Φ Ψ θεοu παλάμrισιν Ω 11 100 κiπλάνησεν Erbse: κ' mλάνησε Lact. Ω καl πλάνησεν D λ Ψ τ' iπλάνησεν Φ Geffcken Mras 11 δόλιος Ψ 11 άνελθε1ν Lact. D λ Erbse: άπελθε1ν ΦΨ Geffcken Mras έλθε'iν Ω 11 10 Ι άγαθοu τε κακοu τε D λ Geffcken l\lras

14. 104 σέβεσθ' Erbse: άγαθοu τε καl κακοu Β" άγαθοϋ κακοu τε R Lact. D Geffcken Mras Erbse: σέβεσθαι λ σέβεσθε Η 15. I08 είμl δ· iγro το'iος D λ Mras Erbse: είμl δ' f:rωγε ό ίfr..ι Τ Ψ Geffcken είμi δ' έγιΟ ό llN Φ 11 108-109 σu δ' ένi φρεσi-iνδέδυμαι ex Orac. Sίb. (=Τ) ins. Erbse: om. D λ 11 110 δέ μοι φ Geffcken Erbse: δέ μου D λ Mras Ve7.5Um om. τ Ψ 11 111 ήδ' D λ Τ Geffcken Mras Erbse: δ' ήδ' ΦΨ 11 περιδέδρομε Τ Φ Geffcken Mras Erbse: περιδέδραμε D λ περιδέδραμαι Ψ 11 πάντα \\" Ψ 11 114 τα ante πέντε om. Τ: δe conί. Alexandre appr. Buresch

50

θΕΟΣΟΦΙΑ

τρΕις τρισιcαιδεκ:άδες τρίς θ' έπτά · γνσuς δε τίς είμι ούιc άμύητος εση σοφίης πολυήρατος άνήρ.

16. Έννεαγράμματον <σον> ονομα τετρασύλλαβον, of> αί πρωται τρε'iς συλλαβα1. άπο δύο στοιχείων είσίν, ή δε τελευταία τριων 'μ ο ν ο γ ε ν ή ς' έστιν- είς δε τα έννέα ταυτα στοιχε'iα eστιν άφωνα πέντε μ ν γ ν ς· του

120

παντος δ' άριθμου των γραμμάτων, τουτέστιν του 'μονογενiJς υίος θεου', συνάγονται ψf\φοι ,αχξ'. Κα\ ΈμμανουiJλ δε τοσαύτας eχει συλλαβU.ς ιcα1. γράμματα. ούιc άπορον τοίνυν ήμ'iν έγένετο το νόημα, άλλ. Εγνωμέν σε,

δέσποτα, κ:α1. έαυτούς σοι μετ' ίσχυρ&ς έλπίδος παρεθέμεθα ιcα1. προς σε Εχομεν έαυτούς, μ&λλον δε αύτος συ προς έαυτον eχεις ήμ&ς, κ:α1. ύμνουμέν σε· ή έξουσία σου έξουσία aiδιος ιcα1. ή βασιλεία σου βασιλεία αίώνιος.

125

17. Ε'fτα των έπων του δευτέρου αύτflς τόμου έπα{ωμεν των μηνυόντων τiJν έιc παρθένου πάναγνον γέννησιν του άγίου των άγίων ΈμμανουiJλ έχόντων 6ιδε · Όπ<π>ότ' &ν ή δάμαλις λόγον ύψίστοιο θεο'iο

τέξεται, ή δ' άλοχος φffiς <τij)> λόγφ οϋνομα δώσει, κ:α1. τότ' άπ' άντολίης άστiJρ έν1. ήμασι μέσσοις λαμπρος παμφαίνων <τε> άπ' ούρανόθεν προφανε'iται

σflμα μέγ' άγγέλλων θνητο'iς μερόπεσσι βροτο'iσι,

17. 130-146 Orac. Sib.

Ι, 323a-e

+ 324-335.

116 τρεiς τρισκ:αιδεκ:άδες D λ Mras Erbse: και τρε'iς τρισκαιδεκάδες Ψ ~ και τρε'iς, τρις δεκάδες Geffcken 11 τρις θ' έπτά em. Mras appr. Erbse: και τρις έπτά D λ κ:αl. δις έπτά Τ δίς θ' έπτά Buresch σiιν τοiς έπτά Ψ σ\ιν γ' έπτά Φ (γι'χρ cod. Β") Geffcken σuν τοiς δυσl. Alexandre 11 117 σοφίης πολυήρατος άν~ήρ D λ Mras Erbse: τfις παρ' έμοl. σοφίης Τ φ (παρ' έμοϋ :) Geffcken 11 ούτος μΕν o.fiν ό τi]ν Θεοσοφίαν Σιβύλλης γεyραφrος εδοξεν εις

λύσιν του ζητημένου το 'μονογενοϋς' ονομα καl. το "Εμμανουηλ' εύρεiν. εοικε δe μη είδέναι τi]ν λύσιν add. Τ 16. 118 o.fiν ins. Erbse 11 120 εiς δe D Erbse: εί δe λ Mras 11 126 ή antε έξουσία D Mras Erbse: ή ή λ 17• ~30-:134 versus 323 a~e όππότ' αν-βροτοiσι in solis codd. D, λ, α, Q' et Ο' znvenzuntur 11 130 όππότ' em. Mras appr. Erbse: όπότ · codd. 11 δάμ~λις cf.

Apoc~. Ezech. ap. Tert., De carne Christi 23,6: Zegimus apud Ez:.echzelem de vac..ca. zl~ quae ~eperjt et non peperit Epiph., Pan. 30,30,3: καl. τέξετ~ι ~ δ~μαλις και ερουσιν, ου τετοκ:εν

Ps.Greg. Nyss., Test. adν. Jud. 3: ίδου η δαμαλις

τέτοκε καl. ού τέτοκε. Τοϋτο δe δηλοi τi]ν Παρθένον 11 λόγον ύψίστοιο θεο!ο

lransp. et em. Mras appr. Erbse: θεου λόγον ύψίστοιο codd. Kurfess 11 περι της

γεννήσεως του δεσπότου Χριστοϋ έκ τfις άειπαρθένου και άχράντου Μαρίας κ:~ι τfις όνομασίας αύτοϋ ilγουν το 'Ιησοϋς ο τι έκλήθη D mg. 11 131 τέξεται­

~ει om. α Q' Ο' 11 ίiλοχος Mras Kurfessj.B. Bauer: ίiλαλος D Erbse 11 φως em. Mras: φίλς D λ φω<το>ς coni. Rzach Kurfess J.B. Bauer Erbse 11 τφ ins. Mras: θεου Snell Erbse 11 132 και τότ' D λ Mras Erbse: δη τότ' α Ο' 11 άντολίης D Mras Erbse: άνατολίης α Q' Ο' άπανατολίης λ 11 ημα~ι Mras Kurfess: ilμασι Erbse 11 133 τε ins. Mras 11 134 μερόπεσσι: μεριπασσι Kurfess

g:•

130

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

51

δη τότε του μεγάλοιο θεου παις άνθρώποισιν

135

Ίlξει σαρκοφόρος θνητο1ς όμοιούμενος έν γfi, τέσσαρα φωνήεντα φέρων, τα δ. άφωνα έν αύτφ δισσ&ς- έγrο δέ κέ τοι άριθμόν γ' ολον έξονομήνω.

'Οκτrο γαρ μονάδας, τόσσας δεκάδας δ' έπ\ ταύταις ή δ' έκατοντάδας όκτrο άπιστοκόροις άνθρώποις

140

οϋνομα δηλώσει. συ δ. έν\ φρεσ1. σftσι νόησον

άθανάτοιο θεου Χριστον παtδ' ύψίστοιο. Αύτος πληρώσει δε θεου νόμον, ού καταλύσει, άντίτυπον μίμημα φέρων και πάντα διδάξει. Τούτφ προσκομίσουσ' ίερεiς χρυσόν, προφέροντες

145

σμύρναν, άταρ λίβανον· και γαρ τάδε πάντ' έθελήσει.

18. Δάμαλιν τfιν άπειρόγαμον παρθένον λέγει· Έβραϊστι γαρ παρθένος και δάμαλις τφ ένι όνόματι προσαγορεύονται, καθα οί τας θείας γραφας

άπο τίlς Έβραiδος φωνίlς είς τfιν 'Ελλάδα μεταθέντες ήρμήνευσαν. Δάμαλις γαρ καλεiται ή άδάμαστος και μήπω ταύρφ μιγεiσα· μετα το σκυλilναι

150

γaρ ούκέτι δάμαλις, άλλα βοΌς όνομάζεται. Διο έπήγαγεν · ή <δ'> άλοχος φrος <τφ λόγφ οϋνομα δώσει>,

τουτέστιν ή άλοχος ίiνθρωπος τφ λόγφ του θεου ονομα ώς μήτηρ έπιθήσει.

19. Καταγινωσκόμενοι ο.Ον οί Ίουδαtοι, οτι τψ μακαριωτάτφ Ήσα{~ ούκ έπίστευσαν είπόντι · 'Ίδοiι ή παρθένος έν γαστρι eξει και τέξεται υίον και καλέσουσιν το ονομα αύτου 'Εμμανουήλ, ο έστι <μεθερμηνευόμενον>

"μεθ' ήμ&ν ό θεός",

(a), ψυχραν άπολογίαν πρόfσχονται, οτι eνιοι τ&ν

a) Matth. 1,23; cf. Is. 7,14 et 8,8.10 LXX 135 δη D λ Φ Ψ Mras Erbse: καi α Q:' Ο' 11 135-141 δη τότε-νόησον 11 135 του D Ψ Τ Erbse: καi Φ Geffcken Mras om. cett. 11 136 θνητο'iσιν 11 137 φέρει φ 11 137-138 τα δ" άφωνα-έγrο δέ κέ τοι ego: το δ' &φωνον (Εν Erbse) αύτφ δισσόν Τ Geffcken Kurfess τα δ' άφωνα (τα δ' άφώνων έαυτ&ν (έαυτον Mras ον αύτij> Φ) δισσi.Ος άyyέλλων D Φ τα δ' άφωνα οντα αύτφ δισσόν τ' άyyέ'λιρ Ψ 11 138 γ' ολον Τ Erbse: δ' ολον Ψ δόλον Φ 11 139 δ' ante έπi Ψ Geffcken Erbse: om. cett. 11 ταύταις Ψ Τ Geffcken Erbse: τούτοις cett. 11 140 ή δ' έκατοντάδας: η διεκατοντάδας λ 11 141 post νόησον add. Τ: ούτος ό τf\ς Θεοσοφίας συyyραφε\ις τό "Ιησους· ονομα παρατίθεται είς τfιν του ζητουμένου λύσιν, καi ιDς οtμαι, τουτο άσφαλi.Ος 11 143 δe post πληρώσει Φ: om. cett. 11 145 προσκομίσουσ' Φ Geffcken Mras Erbse: προσκομίσουσιν D λ Ψ Q:' Ο' προσκυνήσουσι α 11 ίερε'iς D λ Φ Ψ Geffcken Mras Erbse: μάγοι α Q:' Ο' 11 προφέροντες D α λ Geffcken Mras Erbse: προσφέροντες Φ Ψ Q:' 0' 11 146 πάντ' έθελήσει Q:' Ο' Erbse: πάντα θελήσει α πάντα ποιήσει D λ Φ Ψ Geffcken Mras 18. 149 ήρμήνευσαν λ Mras Erbse: είρμήνευσαν D 11 151 ούκέτι em. Erbse: ούκ Ετι D λ Mras 11 152 δ' ins. Mras 11 c'Χλοχος Mras: iΧλαλος D λ Erbse 11 φιl>ς em. Mras: φi.Ος D λ 11 τij> λόγφ οϋνομα δώσει suppl. Mras: θεου λόγφ οϋνομα δώσει Erbse 11 153 c'Χλοχος Mras: άλαλος D λ Erbse 19. 156 μεθερμηνευόμενον e."( eυangelio sec. Matthaeum ins. Erbse 11 157 μεθ' Erbse: μετa D λ Mras Τ ψ έν λ) έν

155

52

θΕΟΣΟΦΙΑ

παρ' αύτο'iς έρμηνευτ&ν δάμαλιν άντ1 τfις παρθένου είρήκασιν, ού θεωρουντες, τί το ονομα του έξ αύτfις τεχθέντος, 'Εμμανουήλ, σημαίνει.

20. Ό προαιώνιος ο.Ον, φησίν, υίος του θεου άπο τfις παρθένου έν τfι άνα-

160

τολft τεχθήσεται έν όμοιώματι σαρκός, ώς γέγραπται, καl ύπο άστέρος μηνυθήσεται, ούτινος τα στοιχε'iα του όνόματος τέσσαρα φωνήεντά είσι, τουτέστιν δ δ ε η, άφωνα δε άλλα τοσαυτα, τουτέστι jl ν γ ς, &τινα συναπτόμενα σημαίνει 'μονογενής'.- Καl πάλιν φωνήεντα ϊ fi δ ϋ, lΧφωνα σ σ, &τινα συναπτόμενα δηλο'i 'Ίησους'· οπερ ονος συνάγει ψήφους όκτάκις έκατον ενδεκα, τουτέστιν ωπη' ώς εtπεν μονάδας η' άντl του

&παξ η'' τόσσας δεκάδας <δ'> έπl ταύταις άντ1 του όκτάκις δέκα, π'' ή δ, έκ:ατοντάδας η' άντl του όκτάκις ρ', ω' .-'Κύριος' δε συνάγει ψήφους ω' ώς γίνεσθαι πάλιν έτέρφ τρόπφ κατα το είρημένον όκτάκις έκατον εvδεκ:α, τουτέστιν "Ιησους Κύριος' ψήφφ ωπηΌ Άπο τούτων τοίνυν νόησον το όνομα καl την μεγαλοπρέπειαν του προφητευομένου κα1 είρηκότος · Όύκ

165

170

ήλθον καταλυσαι τον νόμον' ά')..)J:ι. πληρ&σαι, (b), άντl του παυσαι. φ καi προσεκομίσθη χρυσος μΕν ώς βασιλε'i βασιλέων, λίβανος δε ώς θεφ JCαl άμίσθφ οίκονόμφ, ώς άποθανουμένφ δε ούκ iΧνευ του ζfιν σμύρνα.

21.

'Αλλ, όπότ, αν φωνή τις έρημαίης δια χώρης

175

ilξn άπαγγέλλουσα βροτο'iς καl πaσι βοήση, εύθείας άτραπσuς ποιησέμεν ή δ' άπορ'iψαι έκ κραδίης κακίας και ϋδασι φωτίζεσθαι παν δέμας άνθρώπων, ϊνα γεννηθέντες άνωθεν μηκέτι μηθΕν ολως γε παρεκβαίνωσι δικαίων­

180

την δ' αύ βαρβαρόφρων, πεπιεσμένος όρχηθμο'iσιν, έκ:κόψας δώσει μισθόν-, τότε σfjμα βροτο'iσιν

21. 175-198 Orac. Sib. Ι, 336-359

b) Matth. 5,17

°

158 έστι μετι'χ ήμii:ιν ό θεΟς post είρήιcασιν iter. D et λ: del. Mras et Erbse 20,. 164 ιηου em. Mras: αηου D λ 11 167 δ' ins. Erbse 11 ταύταις Erbs~: ;ουτ~ις D λ Mras 11 169 όιcτάκις έκ:ατον evδεκ:α cοπ. Mras: όκ:τωκ:αίδειcα ~ι~ 21. 175 όποτ ~κ:ατον ια D λ 11 170 ωπη cοπ. Mras: ωχπη D λωχπη λ αν D ~. Mras Erbse: οπόταν Φ Ψ Geffcken 11 176 iiξn Geffcken appr. Mras Erbse: ηξη Ψ ilξει Φ D λ 11 βοήση Ψ βοήσει φ 11 177 άπορρiψαι D άπορρίψη Ψ 11 178 κ:ραδίης ΦΨ Mras Erbse: ιcαρδίης D λ 11 κακ:ίην Ψ 11 180 γε Φ Geffcken Mras E~bse: om. D λ Ψ 11 παρος έκ:βαίνωσι ψ 11 181 τiιν D ΦΨ Geffcke~ Erbse: της λ Mras 11 πεπιεσμένος D λ Mras Erbse: πεπεισμένος ψ ~εΜ~ενος Φ Geffcken 11 όρχrιθμο'ίσιν Φ Ψ Geffcken Erbse: όρχrιθμοiο D

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

53

εσσεται έξαίφνης, όπότ. αν πεφυλαγμένος tίξη

έκ: τflς Αίγύπτοιο κ:αλΟς λίθος. 'Εν δ' άρα τουτφ λαος προσκ:όψει 'Εβραίων, εθνη δ' άγερουνται

185

αΌτου ύφηγήσει · κ:αl γαρ θεον ύψιμέδοντα

γνώσονται δια τουδε κ:α!. άτραπον έν φα·( κ:οινiρ· δείξει γαρ ζωην αίώνιον άθρώποισιν έκ:λεκτοις, άνόμοις δε το πυρ αίrοσιν έποίσει. Καl τότε δη νοσερΟ'uς ίήσεται ή δ' έπιμώμους

190

πάντας, οσοι τούτφ πίστιν ένιποιήσονται. Βλέψουσιν δέ τε τυφλοί, άταρ βαδίσουσί τε χωλοί,

κ:ωφοl τ. είσα{σουσι, λαλήσουσ' ου λαλέοντες. δαίμονας έξελάσει, νεκρ&ν δ. έπανάστασις εσται.

κύματα πεζεύσει κ:αl έρημαίη ένl χώρη

195

έξ άρτων <ίiμα> πέντε κ:αl ίχθύος είναλίοιο χιλιάδας κ:ορέσει πέντε, τα δε λείψανα τούτων

δώδεκ:α πληρώσει κ:οφίνους είς έλπίδα λαrον.

22. Δια τούτων προεφflκ:εν αύτολεξεl σχεδον το κήρυγμα του όσιωτάτου 'Ιωάννου διαλαλουv- 'φωνη βο&ντος έν τft έρήμφ· έτοιμάσατε την όδον Κυρίου' κ:αl τα έξης

23.

(c).

Καl άλλη δε Σίβυλλα, fίτις ποτέ έστιν, λόγους τοϋ άεl οντος θεοϋ κ:αl

πατρος προς άνθρώπους διεκ:όμισεν εχοντας 6>δε· Μο1>νος γαρ θεός είμι, κ:αl ούκ: εστιν θεος άλλος.

23. 204 Orac. Sib. VIII,377; cf. Lact., Div. lnst. 1,6,16

22. c) Matth. 3,3; Mc. 1,3; Lc. 3,4

= Is. 40,3

183 όπότ' ίΧν D λ Mras Erbse: όπόταν ΦΨ Geffcken 11 185 άγερο'i'ινται Φ Geffcken: έγερο'i'ινται D λ Mras Erbse 11 187 και άτραπον Ψ Erbse: άταρπιτον D λ Mras Geffcken άταρπητον τ' Φ 11 φαΥ Geffcken: φάει Φ Ψ λ 11 κοινφ om. Φ 11 188 αίώνιον ζωΥ,ν Φ 11 189 έποίσει D λ Geffcken Mras Erbse: άποίσει ΦΨ 11 191 πίστιν om. λ 11 192 τε Φ Geffcken Erbse: yε Ψ om. D λ Mras 11 βαδίσουσι em. Mras: βαδίσωσι D λ βαδιο'ί\σί Ψ 11 193 είσα'{σουσι Φ Geffcken Mras Erbse: είσακούσοuσι Ψ είσακούσωσι D λ 11 λαλήσουσ' S' Mras Erbse: λαλήσουσι δ' D λ Ψ \V' λαλήσ' Β" 11 ou λαλέοντες: δ' άφωνοι W' 11 195 κ:ύματα--χώρτι om. Ψ 11 έρημαίφ ένl :χ;ώρφ Geffcken 11 196 ίiμα ex Orac. Sib. VIII, 275 ίns. Castalio appr. Erbse 11 ίχθύων έναλίων Ψ λ 11 198 δώδεκα: δέκα δύο Ψ 11 έλπίδα λαών Rzach Geffcken (cf. Lact., Div. lnst. IV,l5,18 et Orac. Sib. VIII,278): παρθένον άγνήν D λ Φ Ψ Mras Erbse 23. 204 είμι Lact. D Ω Geffcken Mras Erbse: έστι Φ Ψ 11 έστιν Lact. Β" D Mras Erbse: έστι cett. Ψ

200

54

24.

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

Ταυτα μeν περt του αύτοπάτορος πατρός, το'iς όμοίοις δe καt ίσοις καt

205

περι του μονογενους υίου αύτου · εύθυς γιΧ.ρ περt της ένανθρωπήσεως αύτο\>

ομοιόν τι λέγουσα τψ προφήτη Ή σα{~· 'έξελεύσεται pάβδος έκ της pίζης

Ίεσσαι και ίiνθος έξ αύτης άναβήσεται' (d), ή 'Ερυθραία έπιθειαζομένη Σίβυλλα προε'iπεν οϋτως ·

Άνθήσει δ' άνθος καθαρόν, βρίσουσι δe πάντα. Δείξει δ' άνθρώποισιν όδούς, δείξει δe κελεύθους ούρανίας, πάντας δe σοφο'iς μύθοισι διδάξει.

210

'Άξει δ' eς τε δίκην και πείσει λαον άπεχθfι,

πάντα λόγφ πράσσων πίiσάν τε νόσον θεραπεύων · τους άνέμους παύσειε λόγφ, στρώσει δe θάλασσαν μαινομένην ποσιν είρήνης πίστει τε πατήσας.

25.

215

Και περι του πάθους του Χριστοο αΜις · Ούδe γιΧ.ρ έν δόξη, άλλ' ώς βροτος είς κτίσιν ilξει οίκτρος άτιμος άμορφος, ϊν' οίκτρο'iς έλπίδα δώσει.

26.

Ώς άφελκύσασα τiJν Ήσα·{ου προφητείαν

(e)

οϋτως και τούσδε

προαπήγγειλε τους στίχους.

25. 218-219 O~c. 24. 210-216 Orac. Sib. Vl,8-11 + VIII,272-27 4 26. 222-225 Orac. Sib. VIII,287-290; c( Lact., Dιν. Sib. VIII,256-257 lnst. IV,18,13.15; August., De Ciν. Dei XVIII,23 d) Is. 11,1

e) Is. 50,6

24. 207 έξελεύσεται: και έξελεύσεται LXX 11 208 έξ αύτi\ς: έκ τijς pίζης LXX 11 21 Ο βρίσουσι scripsi: βρίθουσι D λ Mras Erbse βρύσουσι Ω Geffcken βρύουσι Φ Ψ 11 πάντα D λ Mras Erbse: πηγαί Ω Geffcken 11 212 ούρανίους Φ Ψ 11 σοφο'tς Φ Ψ Ω Geffcken: σοφοiις D λ Mras Erbse 11 213 άξει Φ Ψ D λ Mras Erbse: ilξει Ω Geffcken ώξει W' 11 πείσει: πιάσει Ω 11 άπεχθη Φ Ψ Ω: άπειθη coni. Alexandre appτ. Geffcken 11 άξει δ' εϊς (ές Erbse) τε δίκην καl δείξει πλοΌτον άπεχθη D λ Mras Erbse 11 214-216 verba πάντα-θερ­ απεύων laudat Lact., Div. Inst. IV,15,9, τοiις άνέμους-πατήσας ibid. IV,15,24 leguntur 11 214 τε Lact. D λ Mras Erbse: δe Ω Geffcken om. Φ Ψ 11 νόσον: νουσ?ν Φ 11 215 άνέμους: άνόμους Ω Ψ 11 στρώσει δe Lact. D λ Mras Erbse: ο:οpεσει δe Φ Geffcken στορέσειε (στορέσεις R) δe ψ παύσει δe Ω 11 216 ειρηνης Lact. D λ Geffcken Mras Erbse: είρήνn ψ είρήνην Ω είρήνη Φ 11 πίστει τε πατήσας Lact. D λ Φ Ψ Geffcken Mra~ Erbse: ποτl δe κρατήσει Ω 25. 218 άλλ' ώς Ω Geffcken Mras Erbse: άλλως φ ψ κάλλους D λ 11 βροτΟς Ω Geff~ken Mras Erb~e: χριστος D λ 11 βροτος--ήξει om. φ (in Β" λεί~ει) Ψ 11 κτισιν ex Orac. Sιb. VIII,269 coni. Mende1ssohn appr. Geffcken: κρισιν D λ Ω Mras Erbse om. Φ Ψ 11 219 verba οίκτρος-δώσει in Lact., Dιν. lnst. IV,16,17 leguntur 11 οίκτρος Lact. Φ Ψ Ω Geffcken Mras Erbse: άλλ' οίκτρος D λ 11 άτιμος άμορφος Lact. (sed άμορφος άτειμος Lact. cod. Bonon.) Φ Ψ Ω Geffcken: άμορφος ϊν · άτίμοσιν D λ άμορφος άτιμος ϊν' Mras Erbse 11 δώσει Lact. Ω Geffcken Mras: δώση D λ Erbse (---η) ϊν'-δώσει om. Φ Ψ

220

55

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

Είς άνόμους χ;ε\ρας και άπίστων ϋστερον ilξει. Δώσουσιν δε θεφ pαπίσματα χερσιν άνάγνοις και στόμασιν μιαρο\ς έμπτύσματα φαρμακόεντα.

Δώσει δ' είς μάστιγας άπλii:Jς άγνον τότε ν&τον.

225

27. Εtτα περl. του έθελοντην &παντα ύπομένοντα τον Σωτηρα σιγ1]ν άσκε\ν ώς πρόβατον έπι σφαγ1]ν έλκόμενον καl. ώς άμνον έναντίον του κείροντος αύτόν

(f) · ίiφωνος, λέγει, καl. κολαφιζόμενος σιγήσει, μή τις έπιγνφ

τίς λόγος, η πόθεν 1jλθεν, ϊνα φθιμένοισι λαλήσει

230

καl. στέφανον φορέσει τον άκάνθινον, έκ γr:ψ άκανθ&ν το στέφος έκλεκτ&ν άγίων αίώνιον ilξει.

28.

Πάλιν ούκ άπ~δοντα του έξηκοστου όγδόου ψαλμου

(g) χαριέντως

διεξέρχεται· Είς δε το βρ&μα χολην κείς δίψαν οξος έδωκαν­ της άφιλοξενίης ταύτην δείξουσι τράπεζαν.

27. 229-232 Orac. Sib. VIII,292-295; cf. Lact., Diν. lnst. IV,18,16-17 28. 235-236 Orac. Sib. VIII,303-304; c( Lact., Div. Inst. IV, 18,18-19

f) Is. 53,7

g) Ps. 68,22-23

26. 222 άνόμους Lact. D λ Mras Erbse: άνόμων Φ Ψ Ω Geffcken 11 ϋστερον Lact. D λ Ω Geffcken Mras Erbse: ϋστατον Φ Ψ 11 223 δώσουσιν δε Lact. Geffcken Mras Erbse: δώσουσι δε Lact. (cod. Bonon.) D λ Ω κ:αi δώσουσι Φ δώσουσι Ψ 11 224 στόμασιν Lact. (cod. Bonon.) Geffcken Mras Erbse: στόμασι Lact. (cett. codd.) D λ Ω om. Φ Ψ 11 έμπτύσματα φαρμακ:όεντα Lact. Ω Ψ Geffcken Mras Erbse: είς έκ:πτύσματα φαρμακόεντα παρειι'χς αiιτο\ι Φ 11 225 δώσει κ' είς (κείς W') Φ δώσει τ' είς Ψ 11 άπλως άγν'όν τότε Lact. Rzach Mras Erbse: άπλώσας D λ άναπλώσας τότε Ω Geffcken άπλώσει θ' άγν'όν Φ Ψ 11 άγν'όν om. Ω Geffcken 27. 229-232 υersus Sibyllinos scripsi testίmonio Lact. nisus 11 229 σιγήσει, μή τις Geffcken: έσίγησεν, ϊνα μήτις D λ l\-lras Erbse 11 230 τίς λόγος η πόθεν: όπ<π>όθεν D λ suppl. Mras appr. Erbse τίς τίνος rον πόθεν φ Geffcken τίς τίνος ος Ψ τίς τίνος fι Ω 11 λαλήσει Lact. L" Geffcken: λαλήση D λ Mras Erbse 11 231 φορέσει Lact. D λ Ω Geffcken Mras Erbse: φορέση Φ Ψ 11 231-232 έκ: γι'χρ άκανθwν---ilξει om. Lact. 11 232 έκλεκ:τii'ιν---ilξει φ ψ εξει D λ Mras Erbse έκ:λεκτον (-wν em. Buresch) αίώνιόν έστι ίiγαλμα Ω Geffcken 28. 233 άπ~δοντα em. Mras appr. Erbse: άπάιδοντα D άπαείδοντα λ 11 235 κείς δίψαν Lact. Mras Erbse: καi είς δίψαν D λ καί πιεiν Φ Ψ Ω Geffcken 11 236 τfις άφιλοξενίης Lact. Ω D λ Geffcken Mras Erbse: δε φιλοξενίης Φ Buresch τfις φιλοξενίης Ψ 11 ταύτην δείξουσι τράπεζαν Lact. D λ (τραπέζουσαν) Geffcken Mras Erbse: ταύτης τίσουσι τράπεζαν Ω Φ Ψ

235

56

29.

θΕΟΣΟΦΙΑ

Καl μετιΧ βραχέα·

~Ω ξύλον if> μακαριστόν, έφ' φ θεος έξετανύσθη,

<ούχ εξει σε χθών, άλλ' ούρανου οίκον έσόψει, ήνίκα άστράψειε το σόν, θεός, εμπυρον ομμα.>

240

30. Καl α-Μις· Καl θανάτου μο'iραν τελέσει τρίτον ήμαρ ύπνώσας · <καl τότ' άπο φθιμένων άναλύσας είς φάος ίlξει,> πρ&τος άναστάσεως κλητο'iς άρχi]ν ύποδείξας,

'ϊνα ΊΊ έν πiiσι πρωτεύων', ώς ό ίερώτατος Παυλος έπιστέλλει (h).

245

31. Ώς δε σύμφωνός τις ο.Οσα ή πρόμαντις τ&ν όσίων προφητ&ν καl. τfιν εντρομον άγανάκτησιν και συμπάθειαν τfις κτίσεως αύτfις τε τfις τότε ή μέρας το άκαλλες όρατ&ς οίον καl. άκουστ&ς δηλο'i. Ναου δε σχισθft το πέτασμα καl. i\ματι μέσσφ

νυξ Εσται σκοτόεσσα πελώριος έν τρισl.ν rοραις. 'Αλλ' οτε δη ταυτα πάντα τελειωθft, απερ εtπον, είς αύτον τότε πiiς λύεται νόμος, οσπερ άπ. άρχfις <δόγμασιν άνθρώποις έδόθη διa λαον άπειθfι.>

29. 238-240 Orac. Sib. VI,26-28; cf. Sozom., Η. Ε. ΙΙ, Ι, Ι Ο; Ιο. Lyd., De mens. IV,47 30. 242-244 Orac. Sib. VIII, 312-314; cr. Laι:t., Diν. Inst. 31. 249-253 Orac. Sib. VIII,305-306 + 299-301; cf. Lact., IV,19,10 Div. Inst. IV,19,5 + IV,17,4 h) Col. 1,18 29. 238 ί1 ξύλον, ί1 μακαριστόν Ιο. Lyd. D λ φ Ω α Ε Ο Buresch Geffcken Mras Erbse: ί1 μακάριστόν γ' ί1 ξύλον Ψ ί1 ξύλον μακαριστόν Soz. τρισ­ μακάριστον Τ 11 έφ' 6> D λ φ α Mras Erbse: 6> ψ έφ • oiJ Ω Soz. Geffcken ύφ' oiJ lo. Lyd. Ο έν ψ Ε Τ Buresch 11 239-240 ούχ-όμμα addidi ex Orac. Sib. 11 239 ούχ εξει σε χθών Castalio Geffcken: ούχ εξει σ' (εξεις Β") ού χθών Φ ούχ εξεις ούκέτι χθών Ψ ούχ εξεις έχθρον Ω ούκ eξει σε χθών Ε 11 ούρανου Rzach Buresch Kurfess: ούρανον cett. 11 240 ήνίκα άστράψειε Geffcken: ήνίκα δ' άστράψει Ω ήνίκ' άστράψεις ψ ήνίκα άστpάΨ'f\ Φ ήνίκ' άπαστράψειε Kurfess 11 το σον, θεός Alexandre Geffcken Kurfess τόσον (τόσσον Η) θεός Ω το νέον θεοu φ Ψ 30. 242 περ1. τf\ς άναστάσεως D λ mg. 11 καΙ. θανάτου-ύπνώσας om. φ ψ 11 ήμαρ Geffcken Mras: fιμαρ D λ Erbse 1\ 243 και τότ'--1iξει add. Erbse e Lact. et codd. Φ Ψ (om. L") Ω: om. D λ Mras 11 άναλύσας: ιlναστήσας Ω 11 244 κλητο'i:ς (κλυτο'i:ς λ) άρχfιν ύποδείξας: ιlρχfιν θνητοις (Lact. cod. Bonon.) έπιδείξας Ω 11 245 '{να γένηται έν πftσιν αύτος πρωτεύων Pau1us 31. 247 τε om. λ Mras 11 249 τ? πέτασμα και Lact. Geffcken Mras Erbse: το καταπέτασμα και D λ Φ Ψ τα πετάσματα Ω 11 ilματι D λ Erbse 11 251 δη ταuτα πάντα Lact.: δΥι τάδε πάντα D λ Mras Erbse τα'Uτά γε πάντα Φ Geffcken ταuτα πάντα Ψ Ω ταΌτα ίΧπαντα Brandt 11 252 τότε--νόμος Lact. φ D λ Geffcken Mras Erbse: τε πίΧς λύεται νόμος Ψ τότε πίΧς τε νόμος λύεται Ω 11 252-253 οσπερ-ιiπειθfι om. Lact. 11 252 Οσπερ D λ Mras Erbse: οστις φ ψ Geffcken τίς Ω 11 ~53 verba δόγμασιν-άπειθfι ex Orac. Sib. addidi: om. cett. 11 aνθρώποις: ανθρώπων Φ Ψ

250

ΒΙΒΛJΟΝ Γ'

57

32. Καl. &λλη Σίβυλλα θεοφορουμένη προανεφώνησε περl τοϋ τον θεον πατέρα πέμπειν τον ίδιον υ ίόν' δι, 0'0 τα aπαντα κ:αl. ύφίστησι κ:αl. κ:υβερνg;, , ' ' ,., ' .... ' επι το παν αποπαυσαι κ:ακ:ον ·

255

Κα\ τότ' άπ' ήελίοιο θεος πέμψει βασιληα,

θς πίiσαν γαiαν παύσει πολέμοιο κ:ακ:οiο.

33.

Καl ϊνα μη τοϋ πέμψαντος κ:&ν προς όλίγον έξαλλα'Υhν έχων νομισθft

ό τα σύμπαντα ποιήσας τε κ:αl. διέπων, άπήγγειλαν σαφ&ς κ:αl. διαρρήδην αί Σίβυλλαι, τίς έστιν οi'>τος έκ:εiνος ·

260

αύτόν σου γίνωσκ:ε θεον θεοϋ υίον έόντα,

ος δι. οiκ:τον άνθρωπος γενόμενος κ:αl ταπεινος φανεl.ς κύματα πεζεύσει, νόσον άνθρώπων άπολύσει, στήσει τεθνη&τας, άπώσεται άλγεα πολλά,

265

έκ: δe μιης πήρης άρτου κ:όρος εσσεται άνδρ&ν.

34.

'Ότι δ' έν ήμέρ~ σκότος ήλίου τε κ:αl <Εγερσις> άνθρωπείων ψυχ&ν

δια το σωτήριον πάθος το πάσης γέμον άθανασίας f:yένετο, έν δe μεσονυκ:τίφ φ&ς ταϊς ψυχαϊς άνήφθη δια τftν έκ: νεκ:ρ&ν άνάστασιν τοϋ Σωτilρος τitν

ύπόδειγμα κ:αl. αίτίαν άναστάσεως ο.Οσαν τφ ήμετέρφ γένει, συντόμως καταλέγει έν τοiσδε τοiς επεσι. •

,

οπποταν

!!~Ο..

Ι:όΛvιι,

πi'φ itσται σκ:οτόεντι μέση <τ'> ένl. νυκ:τl μελαίνη.

32. 257-258 Orac. Sib. 111,652-653; cf. Lact., Diν. lnst. VII,l8,5 33. 262 Orac. Sib. VIII, 329 (cf. Lact., Diν. Inst. IV,6,5); 264-266 Orac. Sib. VI, 13-15 (cf. Lact., Div. Inst. IV,15,25) 34. 272-273 Orac. Sib. fr. 6 Geffcken; cf. Lact., Div. Inst. VII, 19,2 32. 257 άπ' ήελίοιο Lact. Φ Ψ Geffcken: om. Ω άφ' ήλίου Steuchus άπ' όλύμποιο D λ άπ' ούλύμποω Mras Erbse 33. 262 αύτόν σου Lact. (praeter cod. S) D Ω (praeter cod. Η) Mras Erbse: αύτόν σοι Lact. (cod. S) αύτόν συ λ 11 264 πεζεύσεt νόσον άνθρώπων Lact. D λ Geffcken Mras Erbse: πεζεύσειε νόσους δ' άνδρrον Φ πεζεύσει νόμους δ' άνδρrον Ψ πεζεύσειε νόμοις (νόμους

Η) τ' άνθρώπους Ω 11 άπολύσει Lact. Φ Ψ Geffcken Mras: άπολύει Ω άπελά­

σει

D λ άπελάσ<σ>ει Erbse 11 265 τεθνηrοτας άπώσεται Lact. Geffcken Mras Erbse: τεθνηrοτας άποίσεται Ω τεθνείλτας κ:άπώσεται Ψ fere Φ τεθνείiΊτας άπώσεται D λ 11 ι'Χλγεα Lact. Φ Ψ Ω Geffcken Mras Erbse: δ' ι'Χλyεα D λ 11 πολλά Lact. D λ Ω Geffcken Mras Erbse: λυyρά Φ Ψ 11 266 έκ: δε μιfiς: μιίiς Ψ έκ: δεμνfiς λ 11 πήρης Lact. D λ Geffcken Mras Erbse: σπείρης Ω pίζης Φ Ψ Buresch \Vilamo\\'-itz 34. 267 qερσις suppl. Erbse: άνάστασις Mras 11 272 όππόταν eλθrJ e Lact. supplevi 11 273 σκ:οτόεντι Lact. Geffcken Mras Erbse: σκότος, eν τε D λ ψολόεν τι Stadtmίiller Brandt 11 τ' ante ένί ins. Mras appr. Erbse 11 μελαίνn Lact. Geffcken: γαλήνη D λ Mras Erbse

270

58

θΕΟΣΟΦΙΑ

Οϋτω γrφ ηύδόκησεν ή αίώνιος ζωή, ή πηΎfl της άθανασίας · ό Εχων πληθος οίκτιρμrον την άνθρωπείαν φύσιν δι' οίκείαν παρακοην συν-

35.

275

τετριμμένην καl. τεταπεινωμένην καl. έν άμαρτίαις καθεύδουσαν έξεγεϊραι,

τον δε εύρετfιν της άπάτης, τον σκελίσαντα τfιν Εϋαν, τον χειμάσαντα το άνθρώπειον γένος, τον άμνη <***>

11 l.

]οϋτως εφη ·

'Ήξει καl. μακάρων έθέλων πόλιν έξαλαπάξαι.

Καl κέν τις θεόθεν βασιλεiις πεμφθεl.ς έπl το\ιτον πάντας όλεϊ βασιλεϊς μεγάλους καl φrοτας άρίστους.

Εiθ' οϋτως κρίσις εσται ύπ' άφθίτου άνθρώποισιν.

5

Έν φόβω ο-δν, φησί, τον της παροικίας ήμrον χρόνον άναστραφrομεν,

πτερωθ~τες τfιν αίσθησιν και εύμενιζόμενοι τον μόνον νομοθέτην καl. -ιφιτfιν καl. τrον άνθρώπων τηδόμενον δια ίεροπρεπους βίου.

2. Είτα καl. άλλη Σίβυλλα την Ενδοξον καl. φιλάνθρωπον δευτέραν έπιδημίαν του πλησίον άεl πάντων παρόντος και πάντα έφορrοντος πολυσέπτου θεο\ι προαναφωνο\ισά φησιν ·

10

<ος ρά κε πρα\>ς ίδοiι 11ξει,> ϊνα τον ζυγον ήμrον δο\ιλον δυσβάστακ:τον έπ' αύχένι κείμενον άρτι

χ:αl. θεσμαuς άθέους λύσει δεσμούς τε βιαίους.

3. Καl. μετιΧ βραχέα πάλιν περl. τrον αύτrον · Ταρταρόεν δε χάος δείξει τότε γαϊα χανο\ισα, 1lξουσιν δ' έπl. βf]μα θεου βασιλf]ος aπαντες. 'Ρεύσει δ' ούρανόθεν ποταμΟς πυρος ήδε θ<ε>είου.

2. 12-14 ι. 2-5 Orac. Sib. V,l07-1l0; cf. Lact., Div. Inst. VII,18,5 3. 16-18 Orac. ~rac. Sib. VIII,326-328; cf. Lact., Div. Inst. VII, 18,8 Sιb. VIII,241-243; cf. Lact., Div. Inst. VII,20,3 35. 278 litteris αμνη in cod. D textus abrumpίtur; lac. septem linearum habet cod. λ ι. 2 καt Lact. D λ Geffcken Mras Erbse: δ' α.Ο φ ψ 11 έθέλων Lact. Φ Geffcken Erbse: om. Ω έθν&ν D λ Mras πόλιν έθέλων Ψ 11 3 καl κέν τις Lact. D λ Ω Geffcken Mras Erbse: κάκεi τις φ ψ 11 βασιλεiις-το\ιτον: σθε­ ναρος βασιλεiις έκπεμφθεiς Φ Ψ 11 το\ιτον: om. Ω το\ιτο D λ Mras 11 4 φ&τας: 2. άνδρας φ ψ 11 5 κρίσις eσται ύπ' άφθίτου: τέλος eσται άφθιτον φ ψ 12 ος pά κε πραtς ίδοiι ilξει, supplevί: om. D λ 11 ϊνα τον ζυγον ήμ&ν Lact. Ω D ,λ Geffcken Mras Erbse: ϊνα τοι ζυγΟν ονπερ ύπίlμεν φ ψ 11 13 δοuλον: δουλειον Ω 11 δυσβάστακ:τον έπ' αύχένι Lact. φ ψ Ω Geffcken Mras Erbse: δ~σβάσταυρον έπαυχένιον D λ 11 14 άθέους: άθέσμους φ ψ 11 λύσει Lact.: 3. 16 ταρταρόεν Lact.: ταρτάρεον cett. 11 17 ilξουσιν Lact. Φ λυσyι cett. Geffcken Mras Erbse: ilξουσι D λ ψ Ω 11 βασιλfiος Lact. D λ Geffcken Mras Erbse: βασιλfiες Ω Φ Ψ 11 aπαντες Lact. φ ψ Ω Geffcken: άπάντων D λ Mras Erbse 11 18 θεείου suppl. Alexandre appr. Geffcken Mras Erbse: θείου D λ 11 j:ιεύσει-θεείου om. Lact.

15

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

59

4. Και έν &λλφ τόπφ ή αύτfι ούχ άμαρτάνουσα του σαφους κ:αι άληθους τάσδε άφίησι φωνάς ·

20

Ούρανον είλίξω, γαίης κευθμ&νας άνοίξω, και τότ' άναστήσω νεκρΟ'uς μοϊραν άναλύσας

κ:αι θανάτου κέντρον, κ:αι ϋστερον είς κρίσιν &ξω κρίνων εύσεβέων και δυσσεβέων βίον άνδρ&νο

5. Όρθ&ς ο.Ον ό Ήσα:iας προεκ:ήρυξεν ο 'ό ούρανος έλιγήσεται ώς βιβλίον'

25

(i), όρθ&ς δε ό Δανιiιλ προεφήτευσε το αύτοφυΕς τfjς άληθείας ο 'έθεώρουν, φησίν, εως O'b θρόνοι έτέθησαν κ:αι βίβλοι άνεφΧθησαν και παλαιος ήμερων έκάθητο έν έκείνφ τφ μεγίστφ φόβφ' (j) oiJ μείζων ούκ: έστιν αύτοϊςο

6. Ώς πέφυκας, άναλλοίωτε δέσποτα, και ώς έποίησας ήμϊν άεt, μνήσθητι τf\ς σf\ς άγαθότητος και τf\ς φωνf\ς σου ης άφf\κας ήμϊν, οτι τα παρ& άνθρώποις άδύνατα δυνατά σοι τφ θεφ έστι, κ:α1. ίλάσθητι eνεκεν του

30

όνόματός σου, ό μόνος άναμάρτητος κ:α\. μόνος πολυέλεος ο καΙ. συ δέ, άγία

θεοτόκε παρθένε Μαρία, ης έγγύτερον έν άγάπη μετ& τον σύναρχον αύτου πατέρα και το &γιον πνεΌμα ούκ: έχει <ό υίος>, μία έξ ήμ&ν κατa τiιν

φύσιν, ού κ:ατα. τaς άμαρτίας ήμ&ν ύπάρχουσα, συμπάθησαν και τον προ

35

αίώνων έκ: του θεσυ, έπ' έσχάτων δε έκ: σου γεννηθέντα ίκέτευσον ύπερ πάντων προβαλλομένη τον τόκ:ον σου χ:αί τaς κ:αθαρaς χ:αl πανάγνους άγκ:άλας σου, αϊ αύτον έβάστασαν, Οπως τιlς ήμετέρας πρόσ<σ>χη δεήσεις,

φθάση δε πάντη καί πάντως έφ' ήμaς το &φατον αύτου έλεος χ:αι pυσθ&μεν

έχ: τf\ς έπερχομένης τοϊς άμαρτωλο'iς δικαίας όργf\ς έν τfi φρικ:τfi και φοβερq: έλεύσει αύτουο

7. Καl &λλη δε Σίβυλλα rοσπερ μαινομένη έκ:βοg;ο ΚλΌτε δέ μου, μέροπες, βασιλεiJς αίώνιος &ρχειο

4. 21-24 Oraco Sibo VIII,413-416; cfo Lacto, Divo lnsto VII,20,4 Oraco Sibo fro 4 Geffcken; cfo Lacto, Diνo lnsto VI1,24,2 i) lso 34,4

7. 43

j) Dano 7,9-10; cf. 10,7

4. 21 είλίξω Lacto Η D λ Geffcken Mras Erbse: είλήξω Ω (praeter Η) είλίξει Φ Ψ 11 κ:εθμ&νας Φ 11 άνοίξει Φ Ψ 11 22-23 κ:αi τότ'-ίiξω omo Ω 11 22 άναστήσει Φ Ψ 11 νειφο\ις: νέκ:υας Φ Ψ 11 άναλύσας: κ:αταλύσας Φ Ψ 11 23 ίiξω Lacto D λ Mras Erbse: ηξω conio Struνe appro Geffcken ilξει Φ Ψ 11 24 κ:ρίνω Ω 11 βίον omo Ω .5. 25 ό οiιρανός έλιγήσεται Mras Erbse (είληyήσεται D έλιγήσεται λ): κ:αi έλιγήσεται ό ούρανός LXX 11 27 of> D λ Mras Erbse: οτε LXX 11 άνεψχθησαν D λ Mras Erbse: ήνεφΧθησαν LXX 6. 3,3 παρθένε ante Μαρία D Erbse: omo λ Mras 11 σύναρχον λ Mras Erbse: συνα­ ναρχον D 11 αύτου emo Erbse: αύτου D λ Mras 11 34 ό ύιός inso Erbse: δεσπότης (vel Χριστός) propo Mras 11 38 πρόσ<σ>χu suppl. Erbse: πρόσχrι D λ πρόσχrις λ 1 Mras 11 39 πάντrι ego: πάντη cett.

40

60

θΕΟΣΟΦΙΑ

Δεδιότες, φησί, τον κ:ριτην πυκ:τεύσατε εύσεβrος τίρ βίφ πολλας eχοντες άφορμάς, ϊνα τον άκ:ήρατον δέξησθε στέφανον' πρlν <ίΧν> ή άνυπέρβατος

45

eλθη συντέλεια κ:αl ή εύκ:ταία άνάστασις, κ:αταδράξασθε του θεου καl το'iς δάκρυσι κατασβέσατε το πυρ τf\ς γεέννης, δυσlν όβολο'iς τον παμβασι-

λέα καl χορηγον τf\ς άθανασίας όφειλέτην κ:τήσασθε καl έναδήσασθε τilν έγκράτειαν, περιπτύξασθε την πίστιν του θεου λόγου, τας έντολας πληρώ­ σατε και ού μη γεύσησθε θανάτου. δι, έγκράτειαν γαρ 'Ηλίας άνελήφθη

50

καl. δια πίστεως Ένrοχ μετετέθη είς τον άειθαλf\ παράδεισον [καl. δια του άγαπf\σαι τον του θεου λόγον 'Ιωάννης ό εύαπελιστilς μένει ώς οί προ­

λεχθέντες εως τf\ς δευτέρας του Κυρίου παρουσίας θανάτου liμοιρος].

8. "Αλλη δε πάλιν προφf\τις καταθέλγεσθαι το\ις θεοφιλε'iς καl. τf\ς liκρας άπολαύειν ζωf\ς τfi ύπερβολfi του περl αύτους θείου φίλτρου τουτον

55

προαγορεύει τον τρόπον .

Εύσεβέων δε μόνων άγία <χθrον> πάντα τάδ' οϊσει, νaμα μελισταγέης άπο πέτρης ή δ, άπο πηγf\ς

χ:αl γλάγος άμβροσίης pεύσει πάντεσσι διχ:αίοις.

9. Ή δε 'Ερυθραία προορrοσα τrον Έλληνιχ:rον ψυχrον το τυφλον καl

60

liλαλον χ:αl πολλην καταγινώσκ:ουσα μανίαν αύτrον οϋτως προς αύτΟ'uς διαλέγεται·

εί δ' liρα γεννητον κ:αl φθείρεται, ού δύνατ' άνδρος έχ: μηρrον μήτρας τε θεος τετυπωμένος εiναι.

10. 'Ως άληθδ)ς γαρ μόνος ϋψιστος άγέννητος, τ&λλα δε πάντα γεννητά· άγεννήτφ δε προς γεννητον πο'iα μ'iξις; είδε μίγνυται, ού θεος ούδ' άνώλεθρος φύσις · εί δε χ:αl άθάνατος ό θεΟς κ:αl liϋλος, ούχ: άναγκ:αία ύπεισέλευσις

8. 57-59 Orac. Sib. V,281-283; cf. Lact., Div. Inst. VII,24,14 9. 63-640rac. Sib. fr. 3,1-2 Geffcken; cf. Theoph., Ad Autol. 11,36; Hippol., Ref. V, 16,1; Lact., Div. lnst. 1,8,3 7. 45 &ν ins. Mras appr. Erbse 11 49 cum codd. D λ et Mras post λόγου interpunxi: f!?st πίστιν Erbse 11 51-53 verba και δια του άγαπi\σαι---θανάτου ίiμοιρ~ probabzlzter expungenda 11 52 τον του θεου λόγον prop. Erbse: τον λόγον του θεου λόγου D λ Mras 8. 54 ιcαταθέλγεσθαι D Erbse: καταλέγεσθαι λ Mras 11 56 προαγορεύει D Mras Erbse: προσαγορεύει λ 11 57 εύσεβέων δέ μό~ων άγία χθων Lact. Geffcken Mras Erbse (χθοον om. D λ): έβραίων δέ χ~ω~ ~γία εστι (έστl W') Φ έβραίων δέ μόνων ή χθοον άγία έστi Ψ 11 πάντα τι:δ οισει Lact. D λ W' Geffcken Mras Erbse: πάντα δ' οϊσει cett. 11 58 ναμα Lact. Φ Ψ Geffcken Mras Erbse: aμα D λ 11 μελισταγέης Lact. D λ Mras Erbse: μελισταγέουσ' Alexandre μελισταγέος φ ψ Geffcken 11 ήδ' άπο πηγi\ς: ιcαl δια γλώσσης Φ Ψ 11 59 γλάγος Lact. Geffcken Mras Erbse: γάλακ­ τος D λ γάλα τ' Φ μάλα τ' Ψ 11 άμβροσίης Lact. D λ Mras Erbse: άμβρόσιον Φ Ψ Geffcken 9. 63 εί δ' άρα-φθείρεται D λ Mras Erbse: om. Lact. εί δέ γενητον ολως καl φθείρεται Theoph. Geffcken εί γάρ τι γεννητον ολως καl φθείpεται Hippol. 11 άνδρος: άνδρες Theoph. Η 10. 66 μ'iξις em. Mras: μιξις D λ Erbse

65

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

61

γονfjς θεου είς άει διαμένοντος και ώσαύτως Εχοντος. Κατα το:Uτο <&ρα άνάγκη τον> &ϋλον και άνείδεον &ρ<ρ>ευστον είναι, τφ δe άρ<ρ>εύστφ καl άνειδέφ μηδeν κοινον μετα τ&ν έκ μίξεως και είδοποι&ν.

70

11. Κατα φύσιν μeν οi>ν οϋτως, κατα χάριν δe καl φιλανθρωπίαν ήνώθη ό θεος λλγος άνθρώπφ σαρξ γενόμενος δίχα pεύσεως άνδρος κ:αι συγχύσεως και τροπfjς. 'Εν τούτφ γάρ έστι το μυστήριον έν τφ νενικfjσθαι την άνθρωπείαν φύσιν και γενέσθαι τον μeν θεον λόγον έκουσίως και άτρέπτως &νθρωπον και μειναι Ενα και τον αύτον, τον δe aνθρωπον κ:ατα χάριν τft

75

ένώσει θεόν.

12. Εί δe και ποιητi'Jς παντοδύναμος ό θεός, λόγφ η θελήσει μόνη, οσα καl. οία βούλεται, παράγει. Και ώς τοις άνθρώποις καl. τοις άλόγοις ζQ>οις η φύλλοις καl. πόαις, ού χρεία <τφ θεφ> διαδοχfjς γένους· Εχει μeν γαρ

[κ:αl.] ό θεος κ:αl. πατi'Jρ τον μονογενfj υίον και λόγον, δι' ο.fι πάντα, και το

80

eν άγιαστικον κ:αι ζωοποιον πνε1Jμα έν ίδί~ ύποστάσει, άλλ' Εχει έξ αύτου μόνως κ:αι συνυφεστώτως και δια παντος άχωρίστως και άρρήτως. Κα1. έν

τούτφ εtς θεΟς και μία ούσία ή άγία κ:αι άγιαστικ:iJ Τριάς, κ:αθ.Χ εύθiις άπο πρώτου βιβλίου και έφεξfjς μέχρις ύστάτου συν θεφ φάναι άβιάστφ λόγφ άπο Γραφ&ν έταξάμεθα.

85

13. Αίνιττομένη δe ή αύτη τ&ν δαιμόνων τi'Jν προς άνθρώπους Εχθραν και ώς άπ, αύτ&ν μαγείαις, άστρολογίαις, οίωνοσκοπίαις, μαντείαις τε και

νεκ:υομαντείαις κ:αι εί τινα αλλα κ:ακ:.Χ ένεργειται, δια συντόμων έδήλωσεν οϋτως· έπε1. πλάνα πάντα τάδ' έστιν,

οσσαπερ aφρονες aνδρες έρευν&σι κ:ατα ήμαρ.

13. 90-91 Orac. Sib. 111,228-229; cf. Lact., Diν. Inst. II,l6,1 68 εiς em. Mras appr. Erbse: ές D λ 11 κατι'χ scripsi: μετι'χ cett. 11 τοuτο em. Mras appr. Erbse: τούτφ D λ 11 68-69 &ρα add. Erbse ante υerha άνάyκη τον quae suppl. Mras 11 69 &ρευστον et άρεύστφ D λ: em. Mras appr. Erbse 11. 72 ό θεός λόγος D λ: ό θεοu λόγος Mras Erbse 11 74 τον μέν θεον λόγον scripsi: τον μέν θεοu λόγον cett. 12. 79 τφ θεφ inserui 11 80 και ante ό θεος delevi 11 81 αύτοu em. Mras 11 84 μέχρι Erbse 13. 90 έπει Lact.: έρρει D λ Mras Erbse τa γaρ Φ Geffcken και γaρ R L" om. Ω 11 πλάνα πάντα Lact. φ Geffcken Mras Erbse: πλάνη πάμπαν D λ πλάνα ταuτα R L" 11 τάδ' έστιν Lact. D λ Mras Erbse: πέφυκεν Φ R L" Geffcken om. Ω 11 91 οσσαπερ Lact. D λ Mras Erbse: Οσσα κεν cett. 11 έρευνδΊσι Lact. (praeter cod. Ρ: έρευνώωσι) D λ Φ Ψ: έρευνώιοοι Rzach Geffcken Mras Erpse ένεργοuσι F" έρευνδΊσι F" mg. 11 κατa i;μαρ Lact. (fraeter cod. Ρ: κατ' ήμαρ) D λ Φ Ψ: κατ' fιμαρ Rzach Geffcken Mras: καθ' ημαρ Erbse

90

62

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

14. Καl &λλη Σίβυλλα άπεχθανομένη τip 'Ελλήνων έfθ<ν>ει δια την κ:αταφρόνησιν κ:αl άμέλειαν τf]ς άληθείας, κ:αl τον έντευθεν ολεθρον, τα τασσόμενα σκ:ώπτουσα, αύτφ βοίl- ·

Έλλας δή, τί πέποιθας έπ' άνδράσιν ήγεμόνεσσιν

95

<θνητο1ς, ο~ς ούκ: εστι φυγε\ν θανάτοιο τελευτήν;> Προς τί τε δόΊρα μάταια κ:αταφθιμένοισι πορίζεις

θύεις τ' είδώλοις; Τίς σοι πλάνον έν φρεσl θηκ:εν ταυτα τελεϊν προλιπόντα θεου μεγάλοιο πρόσωπον; Άλλα τί δη θνητο1σιν όνείδεα ταυτ' έπιβάλλω;

15. Καl.

100

μεθ' ίtτερα[

Fragm.

Β

['Επιγραφή · Tflς Σιβύλλης, tlτις δι' άποκ:αλύψεως το οραμα τόΊν έκ:ατον κ:ριτόΊν τf]ς μεγάλης πόλεως 'Ρώμης διεσάφησεν]

1. Παραγενομένης τflς Σιβύλλης έν τft 'Ρώμη ύπήντησεν αύτft π&σα ή πόλις άπο μεγάλου ίtως μικ:ρου. Οί δε έκ:ατον κ:ριταl ύπήντησαν αύτft

λέγοντες· 'Ή σοφία κ:αl ή σύνεσις τflς βασιλείας σου μεγάλη έστίν. Νυν διασαφήνισον ήμiν το οραμα ο είδαμεν σήμερον [οί έκ:ατον κ:ριταί]. κ:αl ού δυνάμεθα διασαφηνίσαι αύτο κ:αl τi)ν σύγκ:ρισιν αύτου ού δυνάμεθα γνωρίσαι'. Άποκ:ριθεiσα δε ή Σίβυλλα έfφη αύτο1ς- ''Απέλθωμεν έν τφ Καπετωλίφ τf]ς μεγάλης πόλεως 'Ρώμης· κ:αl γενηθήτω το τριβουνάλιον'. Καl έγένετο κ:αθόΊς συνέταξεν αύτοiς.

14. 95-100 Orac. Sib. 111,545-549 1,15,15

+

versus novus; cf. Lact., Div. lnst.

14. 92 εθνει suppl. Mras appr. Erbse: εθει D λ 11 94 σιcώπτουσα em. Mras appr. Erbse: σιcόπτουσα D λ 11 95 ήγεμόνεσσιν: ήγεμόσιν D λ 11 96 versum θνητο'iς-τελευτήν; inserui ex Orac. Sib.: om. cett. 11 97 τί τε Lact. Φ Ψ Geffcken: τί δε D λ Mras Erbse om. Ω 11 98 θύεις vel θύεις τ' Lact.: θύε~ς τ' Φ Ψ Geffcken om. Ω θύεις δ' D λ Mras Erbse 11 τίς σοι Lact. Erbse: τις τοι Φ Ψ Geffcken Mras om. Ω τί D λ 11 99 τελε'iν Lact. Φ Ψ Geffcken: om.

Ω ποιε'iν D λ Mras Erbse 11 προλιπόντα Lact. D λ Mras Erbse: προλιποuσα Ge~cken προλιποuσι Ψ προλιπε'iν τε Brandt 11 100 versus άλλιΧ-έπιβάλλαι zn solzs codd. D et λ invenitur 11 όνείδεα em. Erbse: άνείδεα D λ Mras

15. 1Ο 1 post eτερα D et λ abrumpuntur

1-2 ~tι:!n spurium expurιgendum puto:ui; υerbum έπιγραφή tantum uncis incL Aiexander 1. ~ ~μιν. Α Κ: om. Q Alexander 11 είδαμεν em. Alexander: οίδαμεν Κ Q ιι οι ειcατον κριταί Q; secl. Alexander 11 9 τί\ς μεγάλης πόλεως em. Alexander: της μεγαλοπόλεως Κ έν μεγάλη πολη (sic) Q 11 ιcαl--τριβουνάλιον om. Α

5

10

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

63

2. Και έφη προς αύτούς- 'Άπαγyείλατέ μοι το οραμα ο είδατε, και τi)ν σύΎJCρισιν αύτου διασαφηνίσω ύμιν'. Και καθίσασα ή Σίβυλλα έν τψ Καπετωλίφ έσωθεν τrον έλαιrον άπεκρίθη αύτοις λέγουσα· 'Τί είδατε άπαγyείλατέ μοι'. και άποκριθέντες οί έκατον κριται λέγουσι προς αύτi)ν ο 'Εϊδαμεν Οτι έννέα i]λωι ελαμψαν έπι τfιν -yίlν'. Και άποκριθε1σα ή Σίβυλλα

15

εψη αύτοις · 'Οί έννέα i]λιοι έννέα γενεαί είσιν'. Λέγουσι προς αύτfιν · 'Οϋτως δει γενέσθαι, κυρία ήμrον, πάντα οσα είδαμεν έν τφ όράματι άπαγyελωμέν

σοι'. Και άποκριθεισα ή Σίβυλλα εtπεν · 'Οϋτως δει γενέσθαι. [Και λέγουσιν αύτfi οί κριταί · 'ώς είδαμεν το οραμα, οϋτως και άπαγyελrομέν σοι'. Λέγει αύτοις ή Σίβυλλα·] Πrος γfι.ρ είδατε;'

20

3. Λέγουσιν αύτfi έκεινοι · Έϊδαμεν οϋτως · Οτι ό πρ&τος t\λιος πολυποίκιλος, άκτινολαμπής, φωτεινότατος, παμμεγέθης, λαμπρος σφόδρα. Ό δεύτερος

t\λιος ύπέρλαμπρος, παμμεγέθης, πολυποίκιλος, άκτινολαμπής. Ό τρίτος t\λιος αίματοειδής, ταρταροειδής, παμμεγέθης, π1>ρ φλέγον. Ό τέταρτος t\λιος αίματοειδής, ταρταροειδής. Ό πέμπτος t\λιος αίματοειδής, φω-

25

τεινότατος, άπαστράπτων ώς έν βροντfi ύετου. Ό εκτος i]λιος όμιχλοφανής, χιονοειδής, αίματοειδής. Ό εβδομος t\λιος ταρταροειδής, αίματοειδής,

φοβερός. Ό ογδοος flλιος άκτινολαμπi)ς rοστε έχειν αύτον έν μέσφ χρόας. Ό ένατος i]λιος ύπeρ τσuς c'iλλους ταρταροειδής, άπαύγασμα έχων'.

4. Και άπσιφιθεισα ή Σίβυλλα εtπεν· 'Οί έννέα t\λιοι έννέα γενεαί είσιν. Ό μeν πρrοτος t\λιος πρώτη γενεά έστιν · c'iνθρωποι c'iκακοι, πολυχρόνιοι,

30

έλεύθεροι, άληθεϊς, πραεις, έπιεικεις, άγαπrοντες άλήθειαν. Ό δεύτερος

t\λιος δευτέρα γενεά έστιν, και αύτοι c'iνθρωποι άληθινοί, πραεις, φιλόξενοι, ίiχ:ακοι, άγαπrοντες τrον έλευθέρων το γένος. Ό τρίτος t\λιος τρίτη γενεά

έστιν · άναστήσεται βασιλεία έπι βασιλείαν, έθνος έπι έθνος, γενήσονται πόλεμοι [πλi)ν φιλόξενοι και έλεήμονες έσονται] έν τfi 'Ρωμαίων πόλει.

2. 11 είδατε cοπ. Alexander: οί'δατε Κ Q 11 12 διασαφηνίσω em. Alexander:

άπαyyeλω Κ διασαφηνi\σω Q σαφηνίσω Α 11 καθήσασα Κ καθεστfiσα Q 11 13 είδατε cοπ. Alexander: οίδατε Κ Q Α 11 15 είδαμεν Alexander: οίδαμεν Κ Q Α 11 17-18 άπαyyελrομέν σοι Alexander: om. Κ άπαyγέλομέν σοι Q άπαyyέλλομέν σοι Α 11 18-20 υerba καt λέγουσιν-ή Σίβυλλα expungenda e.-ι:is­ timaυi 3. 21 πολυποίκιλος om. Κ Α 11 22 φωτεινότατος: φοβερός Q 11 παμμεγέθης om. Α 11 24-25 ό τέταρτος-ταρταροειδής om. Α 11 26 ώς έν βροντft Alexander (sicut ίη tonitruo ν.' 1 ): ώς βρονriιν Κ ώσι Q ώ_σει Α 11 28 χρόας (vel χροιάς) scripsi Latinis versίonibus nisus (vide codd. \V:1 \\'~ '"'_, : colorem): χεiρας Α Q Alexander 11 έν μέσφ χρόας: έπιχεiρας Κ 4. 31 πρώτη om. Q 11 άκακοι: κακοι (sic) Q 11 32 ante άλήθειαν add. πfισαν Α Q 11 33 δευτέρα: δευτέρη κ om. Q 11 34 τrον έλευθέρων το γένος: το έλεiιθερον γένος Q 11 35 άναστήσονται βασιλεiς έπl βασιλεiς Α 11 35-36 γενήσονται πόλεμοι έν τft 'Ρωμαίων πόλει (τιρήμι πόλεως Q) scripsi Latinis versionibus nisus (eru~t pugne mu1te in Roma w 1; erunt pugne nimium mu1te ίη Roma \\"~ et w'') 11 36 verba πλi]ν-έσονται delenda putavi

35

64

θΕΟΣΟΦΙΑ

5. Ό τέταρτος 11λιος τετάρτη γενεά έστιν · θεότης πολλit φανήσεται έν μεσημβρί~ · έγερθήσεται γαρ γυνη έκτης Έβρα:{δος χώρας όνόματι Μαρία καl τέξεται υίόν, καl καλέσουσι το ονομα αύτοu Ίησοuν. Καl λύσει τον νόμον τ&ν 'Εβραίων καl ϊδιον νόμον στήσει, καl βασιλεύσει ό νόμος αύτοu.

40

Καl άνοιγήσονται αύτiρ οί ούρανοί, και φωνitν λήψεται, καl στρατιαl άπέλων τον θρόνον αύτου βαστάσουσιν, καl τα έξαπτέρυγα τα ϊχνη τ&ν

ποδ&ν αύτοu προσκυνήσουσιν. Καl λήψεται aνδρας άπο τfις Γαλιλαίας καl νομοθετήσει αύτο'iς καl εϊπη προς αύτούς · Τον λόγον, ον έλάβετε παρ' έμοu, κηρύξατε αύτον το'iς eθνεσι τ&ν έβδομήκοντα δύο γλωσσ&ν'.

45

6. Και λέγουσιν αύτft οί ίερε'iς τ&ν 'Εβραίων· 'Φρικωδεστάτη δέσποινα ήμ&ν, έρωτilσαί σε ζητο1>μεν'. Κα1. άποκριθε'iσα ή Σίβυλλα λέγει προς αύτούς · '"Ο βούλεσθε άπαγγείλατέ μοι'. Και λέγουσι προς αύτitν έκε'iνοι ·

'Άκοiιν ήκούσαμεν άπο τ&ν έθν&ν οτι ό θεος τ&ν ούραν&ν υίον μέλλει τίκτειν. Πιστεύεις οτι το1>το γίνεται, κυρία ήμ&ν;' Λέγει ή Σίβυλλα προς

50

αύτούς- 'Ύμεϊς ού πιστεύετε οντες ίερε'iς τ&ν 'Εβραίων;' Λέγουσιν αύτft · 'Ήμε'iς ού πιστεύομεν οτι ό θεος υίον μέλλει τίκ:τειν. Καl γαρ λόγον eδωκε

το'iς πατράσιν ήμ&ν του μη &ραι τitν χε'iρα αύτου άφ' ήμ&ν'. Λέγει αύτο'iς

ή Σίβυλλα· 'Ό νόμος οf>τος σκόλοψ ύμ'iν έστιν'. Και λέγουσιν αύτft · 'Καl τί λέγεις, δέσποινα ήμ&ν, περl του ζητήματος τούτου;'

55

7. Καl άποκριθε'iσα ή Σίβυλλα εtπε προς αύτούς · "Ο θεος τοu ούρανοu υίον μέλλει τίκτειν, ος ομοιος τφ πατρl eχει εtναι καl όμοίωμα νηπίου λήψεται. Καl άναστήσονται κατ' αύτου βασιλε'iς, 'Αλέξανδρος, Σέλευκος καl 'Ηρώδης, οί μη δυνάμενοι σ&σαι έαυτούς. Ποιήσουσι διωyμοuς πολλοi>ς είς τitν Ίουδαίαν χώραν και φονεύσουσι νήπια μετα τ&ν γονέων αύτ&ν Οχπε τον 'Ιορδάνη ν ποταμον αϊματι συγκερασθηναι · και ούδΕν ώφελήσουσιν. Κα\ μετα τα\\τα πολλας θεραπείας ποιήσει ό έπl ξύλου μέλλων σταυ­ ρωθηναι. Καl ώς θυσιάσουσι <***> τοi>ς βωμοi>ς αύτf}ς, άκούσωσι τα σημε'iα αύτου

a έποίησεν είς τiιν Ίουδαίαν χώραν.

5. 37 θεότης πολλη scripsi: θεότης πολλf\ Κ Α θεότητος · πολλίi Q θεότητος γονiJ Alexander 11 38 έβραίδων κ 11 39 post τέξεται add. κατα τα νομικ:ιΧ παραγγέλματα Α 11 42 post άγγέλων add. καl έξουσίαι άρχαγγέλων Q 11 βαστά­ ζ~υσι Κ Α 11 43 προσκ:υνουσιν Κ 11 44 αύτοϊς post νομοθετήσει inserui: αύτους (sιc) Α om. cett. 11 είπη cοπ. Alexander: είποι Κ είπει Α 6. 47-48 προς αύτούς: αύτοϊς Q 11 49 άκοiJν om. Κ 11 έθν&ν: έβραίων (sic) Α 11 51-52 πι~τεύ~τε-ού om. Q 7. 56 εΊπε προς αύτούς om. Q 11 του ούρανου Q f;!ide etza~ ~eus celi w 1 et qominus celi w1 et w5): των ούραν&ν cett. 11 57 ος: ο Κ 11 ομοιως Α 11 eχει εiναι κ:αl: eχειν · liνεγκ:εν Q (similis eήt patή suo W 1 est w~ et w5) 11 58 λήψεται om. Q 11 βασιλεϊς κατ· αύτοο Κ 11 59 διωγμαuς prop. Alexander: δΕ: λιμοuς Κ Α δΕ: λοιμους Q 11 60 τοuς γονεϊς Κ 11 62 πο~u~ θεράπους Κ 11 63 θυσιάσωσι Κ Q; lac. post hoc verbum susp. Alexander 11 ακουσαντες Α

60

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

65

8. Καi άναστήσεται βασιλεUς όνόματι Αύγουστος άπο της Φρυγίας κ:α\

65

βασιλεύσει έν τfi 'Ρώμη· κ:αi ύποταγήσεται αύτφ πίΧσα ή οίκ:ουμένη. Καi ίtκ:αστος βασιλεuς 'Ρωμαίων το ονομα αύτου κ:ληθήσεται [Αύγουστος]. Το

ξύλον το τρισμακ:άριστον, έν ψ Χριστος μέλλει τανύεσθαι <***> κ:αi μετα ταυτα συναχθήσονται τ&ν 'Ιουδαίων οί οχλοι, κ:α1. ό μέλλων έπ1. ξύλου κ:ρεμασθfjναι ποιήσει σημε'iα κ:α\. θεραπεύσει πολλούς. Κρεμάσουσι τρε'iς

70

έξ αύτ&ν έπ\. ξύλου κ:α\. κ:αλάμφ νύξουσιν αύτου τήν πλευραν κ:αi ούδεν άδικ:ήσουσιν αύτον.

9. Έν δε τfi πέμπτη γενε~ άναστήσονται τρε'iς βασιλε'iς, Άντίοχος, Τιβέριος κ:αi Γάϊος, κ:αl. πολλους διωγμοuς ποιήσουσι δια τον έν ξύλφ σταυρωθέντα. Καi άνοικ:οδομήσουσι τα ίερα 'Ηλίου πόλεως καi τοi>ς βωμσuς του Λιβάνου.

75

Καi οί ναο1. της πόλεως έκ:είνης παμμεγέθεις είσ\ κ:α1. εύπρεπε'iς ύπερ πάντα ναον της οίκουμένης.

10. Έν δε τfi εκ:τη γενε~ άναστήσονται δύο βασιλε'iς όλιγοχρόνιοι κ:αi ποιήσουσι διωγμοuς πολλοi>ς κ:ατα τ&ν Χριστιαν&ν. Κα\ οί &ρχοντες αύτ&ν κ:ρινουσι κ:α1. άπολέσουσι τα τάγματα τ&ν συγκλητικ:&ν κ:α1. θανατώσουσιν

80

αύτους δια το ονομα του Χριστου κ:α1. ούδεν ώφελήσουσιν.

11. Καi μετα ταυτα άναστήσεται βασιλευς όνόματι Κωνσταντ'iνος, φοβερος κ:αt κ:ραταιος πολεμιστής, κ:α1. λύσει πάντας τους ναους τ&ν έθν&ν κ:αi τους βωμους του Λιβάνου καi. τας θυσίας αύτ&ν καi ταπεινώσει τους 'Έλληνας.

ΚαΙ. φαvήσεται αύτφ σημε'iον έν τφ ούρανφ, κ:α\. έπιζητήσει ή μητήρ αύτου

'Ελένη το ξύλον του σταυρου, οπου ό Χριστος μέλλει σταυρωθηναι, ό υίος του Θεου του ζ&ντος, είς τήν Ίουδαίαν γflν. Κα\. άνοικοδομήσει Βυζάντιον, κ:αi άλλαγήσεται το ονομα της πόλεως έκείνης, κ:αt κ:ληθήσεται εύδοκ:&ν πόλις Κωνσταντίνου. Καl ένοικ:ήσουσιν έν αύτfi πίΧσαι αί φυλαl τ&ν

8. 66 βασιλεύσει: βασιλεύσι Q δουλεύσει Α 11 πίiσα om. Κ, sed vide omnem teπam w 1 w 3 w 4 w 5 11 67 κ:ληθήσεται: λαληθήσεται Q 11 Αύγουστος uncis τecte incl. Alexander 11 68 lac. post τανύεσθαι stat. Alexander 11 68-69 κ:αi μετα τα\ιτα om. Q 11 69-70 ό μέλλωv----11:ολλούς om. Q 11 70-71 τρε'iς έξ αύτrον Α: τρε\ς μετ' αύτοu Κ Alexander τρε'iς μετ· αύτον Q 11 71-72 ούδev αύτον άδικ:ήσουσι ποιησει δε σημεία (sic) πολλα Q 9. 73 τρεϊς: ε(= πέντε) Α 11 74 δια τον έν ξύλφ σταυρωθέντα: τω έπιξύλου κ:ρεμασθέντι Κ τ&ν έπi ξύλου κ:ρεμασθέντων Α 11 75 άνοικ:οδομήσουσι: ώνοίξουσι Q 11 τα ίερ{χ Ήλίου πόλεως: τiιν ίερακλείου πόλεως Κ τα ίεριΧ ίλιουπόλεως Α 11 76 ναοi: βωμοι

(sic) Q 11 veτha είσi κ:αi εύπρεπε'iς om. Κ Α 10. 79 πολλούς κατα om. Κ Α 11 80 άπολέσουσι: λύσουσι Q 11 τα τάγματα τrov συγκ:λητικ:rον: στρατεύματα κ:ατοικ:δν (sic) Q στρατεύματα συγκ:λητικ:rον Α 11. 82 ante βασιλεύς add. ίiλλος κ 11 83 ναούς: θεούς κ 11 84 καi τας θυσίας αuτrον om. Q 11 αύτrον κ:αi ταπεινώσει om. Α 11 86 σταυρωθηναι em. Alexander: σταυρωθίναι Q έσταυρώθη Κ Α 11 87 'Ιουδαίαν γίlν: iδίαν αύτοϋ γilν Κ iδίαν αύτοϋ Α 11 88 το ονομα om. Α 11 88-89 εύδοκ:rον πόλις Κωνσταντίνου scτipsί: εύδοκ:rον πόλις Κ Α Κωνσταντίνου πόλις om. Κ Εύδοκ:όπολις Κωνσταντίνου πόλις Alexander 11 89-90 γλωσσrον ένοικ:ήσουσι transp. Α

85

66

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

έβδομήκοντα δύο γλωσσων. Μη καυχω, Βυζαντία πόλις, τρlς γ&ρ έξηκ:οστον

90

των έτων σου ού μη βασιλεύσεις.

12. Καl μετa ταυτα άναστήσονται τρε'iς βασιλε'iς, Ούάλης, Εγγων Κωνσταντίνου, Ούαλεντ<ιν>ιανος καl. Ίουβιανός, καl. ποιήσουσι διωyμοi>ς πολλούς· κ:αl έξ αύτων είς πυρ άναλωθήσεται, κ:αl. ού μη άδικήσουσιν οί βάρβαροι τι'χς πόλεις τfις 'Ρωμανίας. Καl. μετ& ταυτα άναστήσονται

95

βασιλε'iς δύο, Γρατιανος καl Θεοδόσιος, δυνάσται κραταιοί, πολεμισταl. καl. δικαιοκ:ρίται, διδάσκαλοι της πίστεως, καl λύσουσι τοi>ς κ:αταλειφθέντας ναΟ'uς των 'Ελλήνων' καl. γενήσονται οί ναοl των έθνων είς τάφους των άγίων.

13. 'Εν δε τΠ έβδόμη γεν~ βασιλεύοντος Άρκαδίου καl. Όνωρίου, γίνεται

100

'Ρώμη ρύμη καl πόλις ρύμης. 'Εν Φρυγί~ αίματοχυσίαι γίνονται, Παμφυλία

έρημωθήσεται. Καl. μετ& ταυτα άναστήσονται δύο βασιλε'iς, Θεοδόσιος κ:αl. Ούαλεντινιανός, πραε'ίς, έπιεικε'iς, κ:αl. άναστήσουσιν έπ' αύτων πόλεμον έπl. πόλεμον. Συρία αίχμαλωτισθήσεται, εtθ' οϋτως άναστήσεται τυράννων γένος ίσχυρον, κ:αl ληστεύσουσιν τον Τα1>ρον τf\ς Άνατολf\ς κ:αl τον Άντίταυρον τfις 'Αρμενίας κ:αl τον Λίβανον, καl. ού μη άνανεωθ&σιν αί

105

πόλεις αίς παρφκησαν το πρότερον. Καl άναστήσονται οί Πέρσαι προς κραταιον πόλεμον καl. όλισθήσονται ύπο 'Ρωμαίων καl δώσουσιν είρήνην έπl. Ετη τεσσαράκοντα.

14. Καl είσέλθτι άν!ιρ fπρόπιοςf πολεμιστής <είς Ίερόπολιν> καl συντρίψει τa ίερa των πόλεων καl τοi>ς βωμοi>ς του Λιβάνου. Καl ελθη άκ:ρlς

90 βύζαντι πόλεις Q πόλις βυζαντία Α 11 τρlς γαρ έξηκοστον em. Alexander: :ΧΧΧ (id est τρlς έξακοσιοστον = 1800) Κ r γιΧρ Χ Α 12. 92 Οίιάλης cοπ. Alexander: οuαλις Κ ιοuλης Q ίουλήν Α 11 έyyων: έκγον (sic) Q Ε-yyονος Α 11 93 Κωνσταντίνου Κ: κων"• υelκων"•• Q κω•• Α Κωνσταντίου Alexander 11 Οίιαλεντινιανος scripsi: βαλλεντιανος Κ βαλεντιάνος (sic) Q βαλεντιανος Α βαλεντ<ιν>ιανος coni. Alexander 11 ϊουβένιος Q ίουβ'iνος Α 11 94 πυρl άν~ ~σε~αι prop; Alexander, (conburebitpr in igne igni conb,uretu~ ':"4 w"): πυρ αναλωθήσεται Κ Α υπεραναλωθήσονται Q 11 96 Γρατιανος scnpsz: Μαρ­ κιανος cett. 11 97 καταληφθέντας Κ 11 98 post 'Ελλήνων add. και το\:ις βωμο\:ις του λιβάνου Κ Α 13. 100 cod. Κ haec υerba tτansp. et jάlso post γενε~ coll.: άναστήσεται τύραννον γένος βασιλεύοντες ένισχύι (sic) και ληστεύσουσιν τον

r

w

σταυρον τί\ς άρμενίας και τον λίβανον- και ού μη άνανεωθmσιν αi πόλεις· συρία αίχμαλωτισθησεται (sic) ύπο 11 101 'Ρώμη (υide Orac. Sib. III,364 et VIII, 165; Roma w 1) : pωμανία Q 11 pύμη: pύμης έν Φρυγίq. Α 11 πόλις pύμης:

πάλιν pώμη Κ Α 11 αiματοχυσίαι scripsi: αίματοχυσεϊαι Κ Α αίχμαλωσίαι <;!. Alexander 11 103 Οίιαλεντινιανος: ούαλέντιος Κ ουαλε'άνος (sic) Q 11 άναστη­ σονται Q Α 11 αύτ&ν: αύτο\:ις Κ αύτί\ς Q 11 103-104 πόλεμος έπl πόλεμον Α έπι πολέμις (sic) Q 11 104-108 Συρία-πόλεμον om. Κ 11 105 Τα\ιρον cοπ. Alexander: σταυρον codd. 11 106 'Αντίταυρον cοπ. Alexander: άντίσταυρον Q ~· Α . ~ 4. 11_0-111 και είσέλθrι-πόλεων scripsi υeτsioni lo.tinoe w 1 cor(isus= e~ ιntra~ιt Y!r bell_ιgerator rex Graecorum in Iheropo1im (υariae lectzones: hierapo~m, ~erapolium, ierapolym, neapolim, aepolim) et destruet templa ydolo~m (υide etzam tunc surget rex generatus sanguine Grecorum super Hιero­ ~lιmaxp, et destruentur templa idolorum apoca Libani w): και άνέλθιΊ. άν~ρ (sιc) προπιος πολεμιστfις· και συντρίψει τα ίερα τ&ν πόλεων κ εισέλθη (sιc) μηρ προκαταπολεμηστfιν και έπιστρέψει τακατα τ&ν πόλεων Q είσέλθη άνf\ρ πρόπιος · πολεμιστί\ς (sic) και στρέψει τα ίερα τί\ς πόλεως Α 11 110 είς 'Ιερόπολιν add. Alexander om. codd. 11 111 βουμος των (sic) λιβάνων Q

110

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

67

καΙ. βροϋχος πολύς, κα\. καταφάγωσι τον καρπον τfις Συρίας κα\. Καπ­ παδοκίας, κα\. λιμάξει Καππαδοκία. Κα\. μετα ταϋτα γενήσεται εύθηνία.

Τότε γονε'iς τέκνα άρνήσονται κα\. τέκνα γονε'iς. Άδελφος άδελφον παρα­

δώσει είς θάνατον. Άδελφος άδελφft συγκ:οιμηθήσεται καΙ. πατi]ρ θυγατρl

115

συγγενήσεται, νεώτεροι γραίας λάβωσιν. 'Επίσκοποι φάρμακοι εσονται

καΙ. πρεσβύτεροι πορνεύσουσιν. Καl αίματοχυσίαι γενήσονται είς <τfιν γfιν κα\.> τσuς νασuς τ&ν άγίων στρατια1. κα\. έξουσίαι <βδελύξουσιν>. Κα\.

εσονται μοιχε'iαι, πορνε'iαι, άνδρομανίαι, και τα σχήματα αύτ&ν είς άτιμίαν καλέσουσιν. 'Έσονται δε πλεονέκ:ται, aρπαγες, φιλόχρυσοι, ύπερήφανοι

120

καΙ. άλαζόνες. Καl. κατα τόπον προβάτων καΙ. βο&ν θνfισις γενήσεται.

15. θρ~κ:η έρημωθήσεται ύπο βαρβάρων προδοσί~ τ&ν 'Ρωμαίων κα\. δια τfιν πολλfιν αύτ&ν φιλαργυρίαν. ΚαΙ. μετα ταϋτα άναστήσεται Μαρκιανος κα\. γενήσονται πόλεμοι. Κα\. άναστήσεται άπο Άφρικ:fις τύραννος όνόματι

Γιζέριχος καΙ. αίχμαλωτεύσει τfιν 'Ρώμην καΙ. ούκ άποφθαρύ άπο τ&ν

125

προμάχων εως πληρωθft ό χρόνος τfις ζωfις αύτοϋ · σταθήσεται δε ή βασιλεία αύτου Ετη τριάκοντα. ΚαΙ. ταπεινώσει τi]ν 'Ρώμην δια τi]ν πολλiιν αύτfις φιλαργυρίαν. ΚαΙ. ού βασιλεύσει ή 'Ρώμη εως τοϋ καιροϋ τοϋ χρόνου αύτfις. Δαλματία καταποντισθήσεται πάνυ, Καμπανία κα\. Καλαβρία αίχμαλωτισθήσονται.

112 καρπον Κ Α: κόπον Q Alexander cJ. arbores (seu labores) et fructus w 1 labores et fructus w2 11 113 και λιμάξει Καππαδοκία om. Q if. fame cruciabuntur w 1 fame peribunt w2 11 114 άδελφΟς άδελφον: άδελφfί άδελφοiις Κ 11 Ι 14-115 άδελφΟς-θάνατον om. Α 11 115 άδελφΟς άδελφfi συyκοιμηθέσεται om. Q άδελφαι άδελφ& συγκοιμηθήσονται Α 11 116 γραίας cοπ. Alexander: γρέας codd. 11 11 7-1 Ι 8 τiιν yfjν και ίns. γoutίe appr. Alexander 11 1 18 τοiις ναοiις τ&ν άγίων Κ: τον ναον του άγιάσματος αύτ&ν Q Α 11 και έξουσίαι codd.: om. γoutie Alexander 11 βδελύξουσιν add. γoutie appr. Alexander: om. codd. templa sanctores (sic) polluent ν.· 1 11 I Ι 9 άνδρομανίαι: άνδρομαχεϊαι Κ sodomiticum scelus w 1 11 120- Ι 21 φιλόχρυσοι---γενήσεται: aσπλαγχνοι γενήσοντε· έλάστορες καταπόλιν και χώραν (sic) κ . 15. Ι22 πρ?δοσί~ τ&ν 'Ρωμαίων και om. Κ 11 125 Γιζέριχος em. Alexander e.g. Procopιum secutus: δύσαρχος Κ δίρχος Q σιδήρχος Α 11 άποφθαρfi scripsίt Alexander: om. _Κ Α άποθάνη Q 11 125-Ι26 άπο τ&ν προμάχων em. Alexander: άπο προμαχων Κ απο τον προμάχων (sic) Q άπο προμάχων Α 11 126 πληρωθft ό χρόνος: έλθοι το τέλος Κ 11 127 έτη λ. Κ: έτι f Q Α 11 ταπεινώσει: ού μη βοηθήσει Q Α 11 Ι28 και-'Ρώμη om. Q 11 129 Δαλματία cοπ. Alexander: δαλμά~ου Q δελματία Α 11 Δαλματία---πάνυ om. κ 11 Καμπανία και Καλαβρία: κα~ Καλ­ αβρία κα1. σπανία Α 11 Ι30 αίχμαλωτισθήσονται: έρημωθήσεται Κ αιχμαλ­ ωτισθήσεται Α

Ι 30

68 16.

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

'Εν δε ή\ όγδόn γενε~ άναστήσεται βασιλεUς θηριώνυμος. 'Άρχονται

ώδ'iνες του κόσμου έν το'iς καιρο'iς αύτου, σεισμοί, καταποντισμοl πόλεων

καΙ. χωρίΟν, καΙ. ifσονται πόλεμοι καΙ. καύσεις πόλεων. θρq_ιcη έρημωθήσεται καΙ. ούκ ifστιν ό διοικ:&ν ή ό διατάσσων την 'Ρωμανίαν. Ταυροκιλικία ύψώσει τράχηλον, άναστήσεται δε Σκύλλα, γυνη του θηρίου του βασι-

135

λεύοντος, καΙ. γεννήσει δύο κοιλίας, έξ ό>ν μία άρρενα <γενν~>, καΙ. καλέσουσι το ονομα του πατρός. ΚαΙ. ifσται καΙ. αύτος συγκ:αθήμενος ή\ θηριωνυμί~ του πατρος [αύτου], μίαν όμοίωσιν έπl τf\ς γf\ς βασιλείας ifχοντες.

17. 'Εν δε ή\ βασιλεί~ αύτου φαίνεται "Ισαυρος. ΚαΙ. προσκ:υνε'iται οi>τος

140

ύπο του πατρος. ΚαΙ. τότε εϊπωσιν έκε'iνοι λόγον βλασφημίας είς τον υίον καθιΟς ifστιν. ΚαΙ. δια του λόγου αύτου κατενεχθfi σφόδρα άπο του θρόνου αύτου ό πατi)ρ [αύτΟ:U], κρατήσει δε ή έξουσία καΙ. ή δυναστεία τf\ς κοιλίας ifτη τριάκοντα δύο. ΚαΙ. μετα ταυτα γενηθfi 'Ίσαυρος βασιλεΌς καΙ. ifσται μισ&ν τους τf\ς πόλεως αύτου καΙ. φύΥ!l <είς> τi)ν χώραν αύτου.

145

18. Καi. άναστήσεται άλλος βασιλεύς, ούτινος το ονομά έστι του θηρίου συρτου. Γράφεται δε το ονομα του θηρίου άπο του δευτέρου γράμματος·

ο έστι Βασιλίσκος. Κα!. λαλήσει βλασφημίαν κατιl του θεου του ύψίστου, καΙ. δια τi)ν βλασφημίαν αύτου άπο γυναικ:ος χλευασθεlς κακ&ς άπολε'iται καΙ. αύτος καΙ. π&σα ή συγγένεια αύτου.

19. Κα\. μετα ταυτα ύποστρέψει 'Ίσαυρος είς τi)ν βασιλείαν αύτου, πλην ούκ ifστι διδομένη έξ ούρανου ή βασιλεία αύτου. "Εστι δε το ονομα αύτου έν γράμμασι 'Ρωμαϊκο'iς είς το τέλος του άλφαβήτου, γραφόμενον δε Γραικ&ς

16. 131 θεριώνυμος: scholium ο έστι λέων add. Q (ο) Α 11 άρχονται em. Alexander: άρχη Κ Α αρχι (sic) Q 11 132-133 πόλεων καl χωρίΟν: πόλις καi χοορα καταποντισθήσεται Κ πόλεις καl χώραι καταποντισθήσονται Α 11 133

post πόλεμοι

aιid. μεγάλοι έμπρισμοl και κ 11 post πόλεων aιid. και αίχμαλωσε'iαι πολλαι Κ 11 135 ύψώσει τράχηλον: έρημωθήσεται Κ 11 136 γενν~ add. Youtie appr. Alexander 11 137 post πατροςjάlsο aιid. α-uτου κ Q 11 137-139 και αύτος-εχοντες: καθήμενος καl αύτος μία όμοιώμασιν μετα του θηρίου είς την βασιλείαν αύτου Κ Α 11 138 αύτου post πατρος expungendum existimavi 17. 140 'Ίσαυρος em. Alexander: καιρος codd. 11 141 υίον: Ν(= 'Ιησο1Jν) Α 11 142 κατενεχθ!\: καταβήσεται Κ κατενεχθεϊ Q 11 θρόνου: φόνου Α 11 143 αύ;ου p~st πατηρ omittendum putavi 11 κοιλίας (scil. Ariadnes):jάlso scribit σκύλλας (sczl. Vennae) Κ 11 144 τριάκοντα δύο dubitanter scripsi: ν β' Κ Q Α πεντήκοντα δύο Alexander 11 144-145 καl εσται μισΟΟν: μέσον κ 11 145 εiς add. Alexander 18. 146-147 θηριΟσυρον (sic) Q 11 148 ο έστι Βασιλίσκος: Jortasse scholium secludendum 11 λαλήσει βλασφημίαν: λέγοσην φλασφημίας (sic) Q 11 149 χλευασθεlς: χλεβάσθη (sic) και Q 11 150 αύτος-συγyένεια: μετα τfις συγ­ γενίας Q 11 post αύτου aιid. μετ' αύτου Κ Α 19. 152 εστι διδομένη έξ

ούρανου scripsit Alexander: έστιν (sic) διδόναι έξ ούνου Κ έστι διδονεξανω Q. Εστι διδόναι έξ άνδϋ Α 11 153 pωμαίοις Κ Α 11 άλφαβήτου em. Alexander:

αβ Κ άλφα καl του (sic) βήτα

γρίκον Κ

om. Q

δe γραίκων Α

Q

α'β' Α 11 δe Γραικοος Alexander: δe το

150

69

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

άπο του έβδόμου γράμματος- ούτινος το όνομά έστι Γραικολατi:νον. Καl εσται ή βασιλεία α'\Jτου δυνατή, άρέσκουσα παντl τψ λαψ. Φιλών τους

Ι 55

πένητας, δυνάστας καl πλουσίους ταπεινώσει.

20. Καl μετα ταυτα άναστήσεται &λλος βασιλευς άπο δυσμών πόλεως ως Έπιδάμνου, ο έστι Λατίνως Δυρραχίου· το δε όνομα του βασιλέ

τft κεκρυμμένον έστι τοις ί:'θνεσιν, όμοιοι δε το όνομα αύτου τft ήμέρι;χ

δε έσχάηι γράφεται δε άπο του γράμματος του όκτωκαιδεκάτου. "Οταν ς, φαλακρό δε "Εστι σιος. 'Αναστά λάβη τήν βασιλείαν αύτου κληθήσεται εύπρεπής, ώς &ργυρος το μέτωπον αύτου, την δεξιαν χε'iραν ί:'χων μακράν,

160

πτωχούς. γεννα'iος, φοβερός, μεγαλόψυχος και έλεύθερος, μισών πάντας τους

ας

Πολλους δε του λαου άπολέσει δικαίως άδίκως κα1. καθελεt τους τρώσαντ

θεοσέβειαν. Καl άναστήσονται έν το'iς καιροίς αύτου οί Πέρσαι καΙ.

165

τών στρα­ καταστρέψουσι τας πόλεις τfiς Άνατολfiς μετα του πλήθους

τιωτών τfiς 'Ρωμανίας μαχαίρι;χ. Καl βασιλεύσει ί:'τη ενδεκα.

ι, 21. Καt μετα ταυτα ί:'σονται οί &νθρωποι &ρπαγες, πλεονέκται, τύραννο κα1. άρετfjς τfiς <άντ1.> καΙ. ς] πατρίδα ίδίας βάρβαροι, μισομήτορες [τας

ων σχftμα τfjς έπιεικείας και τfiς άληθείας πάσης έπιστήμης, βαρβάρ

170

ενος άναλαβόντες. Ληστεύσουσι τας ίδίας πατρίδας, καl ούκ εστιν ό άντεχόμ

δια την τοίς ποιήμασι και το'iς εργοις αύτών' έργαζόμενοι τiΊν γfjν αύτών

πολλην αύτών φιλαργυρίαν.

22. 'Εν δε τft ένάτη γενεi?; κολοβωθήσονται τα ί:'τη ώσεl μfjνες και οί μftνες Κα1. ώσεl έβδομάδες και έβδομάδες ώς ήμέραι καl ήμέραι ώσεi ι1ραι. επτα γραμ­ 154 του έβδόμου γράμματος Alexander: των Εξ γραμμάτων κ τον er: Alexand em. ατ'iνον Γραικ:ολ 11 Α ων γραμμάτ έπτa τ&ν Q μάτων (sic) κ:αi ς δυνάστα 156 11 Α ατε'iνον γραικ:ολ Q γρεκ:ολάτινον Κ Γρικ:ολάτινος 20. ςΑ πλουσίους: δυν&.στ (ας ?) πλουτ&ν (sic) Q δύναται πλουτε'iν δυνάστα Λατίνως 11 Q (sic) έπιδαμος Α Κ ς έπιδαμ& er: Alexand 158 Έπιδάμνου em. ω Q λατίναι Δυρραχίου Alexander: λάτε έδωρακ:ίου Κ λατfuι_ος έν δυρραχί i\τα Q 11 κ:αi (sic) ιώτα Κ ΙΝ er: Alexand δεκ:άτου όκ:τωκ:αι 160 11 Α δορακ:ίω

αν 163 ante πτωχούς add. πένητας κ:αi κ 11 164-165 τοuς τρώσαντας θεοσέβει θεοuς vel quid aliud huiusmodi conwci: τοuς θεορο1>ντας (.sίc) θεοσέβειαν κ τοuςQ τσuς ς τοuς θεωρουντας πάντας πλησίον. φυλάττον θεοσέβειαν κ:αi προφijτα αν Α θεοuς τοuς θεωροί'>ντας πάντας πλi]ν φυλάττον θεοσέβειαν κ:αi προφήτει Ενδεκ:α scripsί chrono167 11 er Alexand appr. Youtie prop. αν θεοσέβει ας τηροί'>ντ er graphica computatione compulsu.s: λα Κ Χ κ:αi εν Α om. Q τριάκοντα εν Alexand in RQ92 11 de duabus ultίmis emendatίonibus (τρώσαντας et ενδεκ:α) vide Beatrice 21. 169 μισομήτορες: μηκ:ρομήτριοι Κ Α 11 τάς ίδίας (1997), p. 182 et 185 er 11 169-170 rijς πατρίδας recte uncis incl. Alexander 11 άντi ins. Alexand τας άληθοίας άρεrijς-έπιστήμης scripsi: τας άρετ&ς κ:αi τ&ς έποίηκ:ίας κ:αi έπιση)μης Α πάσης ς άληθεία τijς κ:αi ας έπιεικ:εί τijς Q (sic) πάσης έπi στήμης Q Α sed vide ι:οη τi\ς άρετijς κ:αi τijς έπιεικ:είας Alexander 11 171 άνεχόμενος ριαν est in teπa qui eis resistat w 1 11 Ι 72 lac. ante ~ργ~ζόμενοι vel post φ.ι~ρyυ ωση Κ η ως er: Alexand em. ωσει 174 22. er fόrtasse statuendam exist. Alexand ες (sic) Q ώς οί Α 11 175 έβδομάδες pr. em. Alexander: έβδομάδαι Κ εύδομ&δ 11 κ:αi ή έβδομ&ς ώς ήμέρα Κ οί εiιδομάδες ώς ήμέραι Α I! ήμέ~ι ως alt. em. Alexander: ή ήμέρα Κ ημέραις (sic) Q αί ήμέραι Α 11 ώσεi ώραι: ίόρα Κ ώς αί rοραι Α

Q -άδες Α

175

70

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

άναστήσονται δύο βασιλε'iς άπο Άνατολης καl. δύο άπο Συρίας, καl. ίtσονται οί Άσσύριοι ώς ή &μμος της θαλάσσης άναρίθμητοι καl. παραλάβωσι πόλεις καl. χώρας της Άνατολης ίiως Χαλκηδονίας. Καl. γενήσονται αίμα­

τοχυσίαι πολλαl. οοστε γενέσθαι το αtμα εiς το στηθος τ&ν ϊππων του συγ­ κερασθηναι την θάλασσαν. Καl αiχμαλωτεύσουσι καl έμπυρίσουσι τας

180

πόλεις καl σκυλεύσουσι την Άνατολήν.

23. Καl. μετα ταυτα άναστήσεται &λλος βασιλευς άπο Άνατολης, οf>τινος το ονομά έστι tΌλιβόςt. οbτος λαμβάνει τους τέσσαρας βασιλε'iς τους προ αύτου και άποκτενε'i αύτούς. Καl. δώσει άτέλειαν του μη παρασχέσθαι δημόσιον τέλος καl άνανεώσει πάντας τους λαους της Άνατολης πάσης

185

καl της Παλαιστίνης.

24. Καl μετα ταυτα άναστήσεται &λλος βασιλευς μορφην ίtχων ήλλοιω­ μένην και βασιλεύσει ίtτη τριάκοντα καΙ. άνοικοδομήσει τους βωμους της Αίγύπτου. Καl πολεμήσει τον βασιλέα της Άνατολης καΙ. θανατώσει αύτον και πίiσαν την στρατιαν αύτου καl κρατήσει πα'iδας άπο δώδεκα έτ&ν.

190

Καl. κρατήσουσιν άσπίδας και θηλάσουσι τας έχούσας τα βρέφη καΙ. αίμάσ­ σουσι δια τα φάρμακα τ&ν βελ&ν και τας άνάγκας τ&ν πολέμων. Ούαl. τα'iς έν γαστρl έχούσαις καl ταl:ς θηλαζούσαις έν τα'iς ήμέραις έκείναις. ΚαΙ. γενήσονται αί πόλεις της Άνατολης ορη.

25. Και σταθήσεται άπο του μιαρου ίtθνους τ&ν Καππαδόκων και συρίσει

και εi'πτι. &ρά ποτε ώδε πόλις ilτo; και μετα ταυτα άναστήσονται πόλεμοι

άπο άνατολ&ν ίiως δυσμ&ν. Και μετα τα1Jτα άναστήσεται γυνή· άπο δυσμ&ν

176 άνατολ&ν Q 11 177 παραλάβωσι cοπ. Alexander: παραλάβουσι Κ παραδώσει Α 11 178 πόλεις κα1. scrίpsi Latina versione nisus civitates et w 1: πολ­ λιΧς cett. 11 Άνατολης: της pωμανίας Q pωμανίας Α 11 Χαλκηδονίας scrίpsit Alexander lo.tinae versioni corιfisus Calcedoniam w 1: είς χαλκιδωνος Κ χαλκιδωνίας Q χαλκηδόνος Α 11 178-179 γενήσεται αίματοχυσία πολλη Α 11 180 έμπηρήσουσι Q om. Κ 11 181 καl. σκυλεύσωσι Κ om. Q 11 την 'Ανατολήν: τCις άνατολιΧς πάσας Κ

23. 182 Κα1. μετCι τα'lιτα: είθούτως Q

11

183

Όλιβός verbum desperanter coπuptum: 'ίολβος Κ ολιβος (sic) Q ·{συλίβος Α 11

ούτος: οϋτως Κ τουτέστη Q 11 λαμβάνει em. Alexander: άναλαμβάνεται Κ λαμβανη (sic) Q λαμβάσυει Α 11 184 άτέλειαν: τελείαν Κ 11 παρασχέσθαι cοπ. Alexander: έξέρχεσθαι Κ παρέσχεσθαι Q παρέρχεται Α 11 185 δημοσία 24. 187-188 ήλλοιομένην Κ τέλη Α 11 186 παλαιστίνης πάσης Q Α ηλλη~μένψ (sic) Q 11 188-189 post της Αiyύπτου (τ&ν Α ίyυπτίων Q) add. είς μορφ_11ν (szc) Q -ήν Α 11 190 παιδίον Α 11 άπο δώδεκα έτ&ν em. Alexander: ά~ο_ιβ έτ&ν Κ Α άποιτ&ν δώδεκα Q 11 191 άσποίδας Qάσπίδα Α 11 191-192 αιμασσουσι em. Alexander: ξηράσουσι Κ (aιld. τον ίον) Q έμέσουσι Α 11 192 25. 195 μιαρο'lι εθνους: τα φάρμακα της άνάyκης κ 11 τaς άνάyκας om. κ μιαρο'lι είδους Κ μικρο'lι Εθνος Q 11 συρίσει em. Alexander: συρήσει Κ συρi1σει Q συριάσει Α 11 196 πόλεις (sic) δ>δε (ώδε Q) Q Α 11 iiτo scrίpsit Youtie appr. Alexander: ε'fτον Κ ilτον Q iiτον Α 11 196-197 άναστήσονται-μετCι ταυ;α scrίpsi: άναστήσοντε πόλεμοι άπο άνατολων εως δυσμ&ν. κα1. μετa ταuτα

Κ αναστησονται πόλεμοι άποδυσμ&ν iiως άνατολης κα1. (sic) Α om. Alexander

195

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

71

εως άνατολης ήλίου δράμη καt ού μη ϊδη &νθρωπον' καl. έπιθυμήσει ϊχνος άνθρώπου καl. ού μη εϋρη. Καl. εύρουσα &μπελον κα1. έλαίαν εϊπη · &ρα πού έστιν ό φυτεύσας τα1>τα; Και περιπλακε1σα το1ς δένδροις τούτοις

200

άποδώσει το πνευμα. και φάγωσιν αύτiιν λύκοι.

26. Και μετcΧ τα1>τα άναστήσεται βασιλευς άπο Ήλίου πόλεως καl. πολεμήσει τον βασιλέα της Άνατολης κα1. θανατώσει αύτον. Και δώσει άτέλειαν είς ολας τας χώρας έπl. eτη τρία και μηνας εξ, και δώσει ή γη τους καρπους αύτης, και ούκ εστιν ό έσθίων.

205

27. Καl. ilξει ό &ρχων τfjς άπωλείας <ό> ήλλοιωμένος και πατάξει και θανατώσει αύτόν. Καt ποιήσει σημε1α καl. τέρατα έπι τfjς γης. Τον ilλιον έπιστρέψει είς σκότος καl. την σελήνην είς αίμα. Και μετα τα'Uτα αί πηγαl. καl. οί ποταμοl. ξηρανθήσονται, και ό Νε1λος Αίγύπτου είς αίμα μετα­ στραφήσεται. Και όρύξουσι λάκκους οί περιλειφθέντες &νθρωποι ζητουντες

21 Ο

ϋδωρ ζωης και ούχ εύρήσουσιν.

28. και τότε φανήσονται δύο &νδρες, οϊτινες ούκ ίfγνωσαν πεtραν θανά­ του, Ένrοχ καl. 'Ηλίας, και πολεμήσουσι τον &ρχοντα τfjς άπωλείας. Καl. εϊπη · i]γγικεν ό καιρός μου, καl. θυμωθεις θανατώσει αύτούς. Καl. τότε ό έπl. ξύλου σταυρωθεις +\ξει έξ ούραν&ν ώς φωστηρ μέγας και άστράπτων και άναστήσει τους δύο &νδρας έκείνους.

29. Καl. πολεμήσει ό έπι σταυρο'U κρεμασθεις τον υίον της άπωλείας καl. θανατώσει αύτον καl π&σαν την στρατιαν αύτο'U. Τότε καήσεται ή γη της

Αίγύπτου πήχεις δώδεκα, καl. ή γη βοήσει προς τον θεόν · κύριε, παρθένος

198 εως άνατολ&ν καl κ 11 ϊδn: δε'i κ ήδη (sic) Q 11 198-199 καl έπιθυμήσει­ εϋρn om. Α 11 199 εϊπn em. Alexander: εϊποι Κ καi είπει (sic) Q καl εϊπη Α 11 200 πού Alexander: που Κ 11 ταυτα: την liμπελον καl την έλαίαν ταύτην Α 11 200-201 το'iς--πνευμα: τη έλαία κα1. τη άμπέλω τελευτήσει (sir) Κ τοiς αuτfjς γόνασι κα1. άποδώσει το πνευμα Α 11 20Ι φάγωσιν cοπ. Aiexander: φάγουσιν codd. 11 αύτην λύκοι: η λυκ:η αύτίlν (sic) Q αύτον λύκοι (sir) Α

26. 202 ante βασιλεUς add. ί!τερος Κ add. &λλος Α 11 ίλιο\ι πόλεως Α 11 203 παραδώσει Κ δόσει Q 11 204 τέλεια Κ 11 έπl ίiτη τρία κα1. μijνας €ξ: έπ1. ετη Γ καl μήνας (sic) εξ Κ ετι (sic) γfιν ? Q έπl γ χρόνους καl μijνας ς· Α 11 205 τον καρπον κ 27. 206 ό ante ήλλοιωμένος add. Alexander 11 ήλλοιομένος Κ ηλοιωμένος (sic) Q 11 208 είς αtμα: εισέμα (sic) Q 11 μετιΊ τα\ιτα om. Q 11 209 Νε'iλος: ilλιος Α 11 αϊyυπτον Q 11 209-2ΙΟ άποστραφήσεται Α 11 post μεταστρα- explirit Q 11 210 περιληφθέντες Κ 11 &νθρωποι ζητο\ιντε~: άναζητο\ιντες Α 11 21 Ι ζωijς: είς ζωην αύτων Α 11 ούχ εύρήσουσιν: ού μη εύρωσι Α 28. 212 &νθρωποι Κ 11 2Ι3 πολεμήσωσι Κ όνειδίσουσι Α 1/ posl άπωλείας add. Α: καl έν τούτω θανατώσει αύτο\ις (sir) · κα1. βρύξει ό liρχων τfjς άπωλείας 11 214 θανατώσει-τότε om. Α 11 214-2Ι5 ό-σταυ­ ρωθε1.ς om. Κ 11 215 ούρανου Α 11 posl μέγας add. λαμπρ&ς Α 11 post άστ~πτ_ω~ periit Α qui tamen .finem doxologiae servat: πάντων των άγίων- νυν και αει κα1. είς τους αίωνας των αίώνων, άμήν 29. 2Ι8 καήσεται coπ.~-\Iexander: κα:iσεται Κ 11 2 Ι 9 πήχεις cοπ. Alexander: πήχας Κ 11 δώδεκα: ιβ Κ

2Ι5

72

θΕΟΣΟΦΙΑ

είμί. Καl πάλιν κ:αήσεται ή Ύί1 της 'Ιουδαίας πήχεις όκ:τrοκ:αίδεκ:α, κ:αl ή

Ύί1 βοήσει προς τον θεόν · κύριε, παρθένος είμί. Καl τότε t]ξει ό υίος του θεου μετιJ. δυνάμεως κ:αl δόξης πολλης είς το κ:ρtναι τι'Ις έννέα γενεάς. Κα\ τότε βασιλεύσει ό Χριστός, ό υίΟς του θεου ζ&ντος, μετa τ&ν άγίrον άγyέλrον αύτου. 'Αμήν, γένοιτο, άμήν.'

220 κα'fσεται Κ: iterum cοπ. Alexander 11 πήχας Κ: iterum cοπ. Alexander 11 όκτωκ:αίδεκ:α: τη Κ

220

<ΒΙΒΛΙΟΝ Δ' ΧΡΗΣΕΙΣ ΥΣΤΑΣΠΟΥ>

1. Sitting near the spring of waters at Glousa of Hurin, at the place chosen for bathing by the ancient kings, Zoroaster opened his mouth and spoke thus to his disciples Hystaspes, Sassan and Mahman. 2. "Ι address you, my friends and my sons, whom Ι have nourished with my doctrine. Listen to me, and Ι shall reveal to you the wondrous mystery about the great king who must come into the world. Indeed, at the end of times, at the moment of dissolution which puts an end to them, a child will be conceived and will be formed 'νith all his limbs in the womb of a virgin untouched by man. He will be like a tree with fine branches and laden with fruits, standing ση arid ground.

5

ΙΟ

3. The inhabitants of that land will oppose his growth and strive to uproot him from the ground, but they will not succeed. Then they 15 will seize him and kill him ση the scaffold; the earth and the sky will go into mourning for his violent death and all the families of nations will weep for him. He will open the descent into the depths of the earth; and from the depth he will rise towards the Most High. Then he will be seen coming with the army of light, borne ση white 20 clouds, because he is the son conceived by the Word which generates all things". 4. Hystaspes said to Zoroaster: ''He of whom you said all that, whence comes his power? Is he greater than you, or are you greater than he?"

5. Zoroaster said to him: ''He will arise from my family and my lineage. He is Ι and Ι am he. He is in me and Ι am in him. \Vhen the beginning of his coming is made manifest, great wonders will appear in the sky. Α bright

1-6. 3-43 Ps. Hystaspis Liber Sapientiae, fr. ap. Theod. Bar-Koni, Liber Scholiorum, Mimra VII,2l, Scher, ΙΙ, pp. 74 sq. l-2 ΒΙΒΛΙΟΝ Δ' ΧΡΗΣΕΙΣ ΥΣτΑΣΠΟΥ planitatis causa insenιi

25

74

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

star will be seen ίη the middle of the sky, its light will be greater than that of the sun. Now, my sons, you the seed of life, issued from the treasure of light and of the spirit, which has been sown in the soil of fire and water, you will have to be on your guard and watch out for what Ι have told you, waiting for it to come about, because you will know in advance of the coming of the great king, whom captives await so that they may be set free.

30

35

6. So now, my sons, guard the mystery that Ι have revealed to you; let it be written in your heart and preserved in the treasure of your souls. And when the star of which Ι spoke arises, let messengers be sent by you, laden with gifts, to adore him and make offers to him. 40 Do not neglect him, lest he makes you perish by the sword, for he is the king of kings and it is from him that all receive the crown. Ι and he are one".

<XPONIKON>

Ι

l,I. "'Ηι ήμέpι;t έποίησεν ό θεος τον 'Αδάμ, κ:ατ' είκ:όνα θεο\ι έποίησεν αύτόν, uxor autem eius Aeua. Ab Adam usque ad diluuium Noe

generationes

Χ,

anni autem duo milia ducenti quadraginta duo.

2. 'Έζησε δε Άδiχ.μ ετη σλ' κ:αl. έγέννησε τον Σήθ. Mortuus est autem

5 Adam annorum noningentorum treginta. 3. Καl. Εζησε Σηθ ετη σε': fiunt simul anni quadήngenti XXX:V, κ:αl. έγέννησε τον Ένώς. Mortuus est autem Seth annorum noningentorum duodecim. 4. Καl. εζησε Ένrος ετη ρ9': fiunt simul anni sexcenti uiginti quinque, ΙΟ κ:αl. έγέννησε τον Καϊνάν. Mortuus est autem Enos annorum noningentorum quinque. 5. Καl. εζησε Καϊνiχ.ν Ετη ρο': fiunt simul anni DCC nonaginta quinque, καl. έγέννησε τον Μαλελεήλ. Mortuus est autem Cainan annorum no15 ningentorum Χ. 6. Κα1. εζησε Μαλελεilλ ετη ρξε': fiunt simul anni noningenti sexaginta, κ:αl. έγέννησε τον Ίάρεδ. Mortuus est autem Malelehel annorum octingentorum nonaginta . 7. Καl. εζησε Ίάρεδ ετη ρξβ': fiunt simul anni mille centum uiginti duo, κ:α\ έγέννησε τον 'Ενώχ. Mortuus est autem Iared annorum no- 20 ningentorum LXII. 8. Καl. εζησε Ένrοχ ετη ρξε': fiunt simul anni mille ducenti octuaginta VII, κ:αl. έγέννησε τον Μαθουσάλα. Placuit autem Enoch deo factus annorum tricentorum sexaginta quinque et translatus est. 9. Καl. εζησε Μαθουσάλα ετη ρξζ': fiunt simul anni mille quadringenti 25

1,1-5,8. 2-96 Hippolyti τfiς ένεστώσης ήμέρας

Συναγωy/j χρόνων κ:αl έτrον ιiπο κτίσεως κόσμου ίfως

23-43, pp. 8-1 Ο Bauer-Helm

1 ΧΡΟΝΙΚΟΝ planitatis causa inseru~ in marg. sup. .fol. lr cod. Ε' kgj!!!r. Cronica ~eorgii ambionensis epi uel sicut alii dicunt uictoήs turonensis epi et in marg. zτif.: cronica georgii ambione 1,4. 1Ο uiginti scripsi: quinquaginta Ε' 1,5. 14-- Ι 5 noningentorum Χ scripsi: noningentorum XC Ε' 1,6. 18 quinque addidi: om. Ε'

76

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

UIII, και έγέννησε τον Λάμεχ. Mortuus est autem Mathusalam annorum noningentorum LXVIIII. 10. Και εζησε Λάμεχ ετη ρπη': fiunt simul anni mille DCXLII, και έyέννησε τον Ν&ε. Mortuus est autem Lamech annorum septingento-

w

~~~-

2,1.

και ήν Ν&ε έτ&ν φ':

fiunt simul anni duo milia CXLII, και έγέννησε

τρε'iς υίοi>ς τον Σημ τον ΧιΧ.μ τον Ίάφεθ.

2. Et factum est cum homines multiplicarentur super terram et filias

procreassent. Videntes autem angeli dei filias hominum quod essent pulchrae, acceperunt sibi uxores ex omnibus quas elegerant. 3. Et dixit dominus deus: Non permanebit spiritus meus in hominibus istis in aetemum quia caro sunt, eruntque dies eorum annorum CXX:. 4. Gigantes autem erant super teπam in diebus illis et ultra. Cumque introissent angeli dei ad filias hominum, illaeque genuerunt, illi fuerunt gigantes a seculo homines nominati. 5. Corrupta est autem terra coram deo et repleta est teπa iniquitate. Et uidit dominus deus terram quia corrupta erat: omnis quippe caro corruperat uiam suam super terram. 6. Et dixit dominus deus ad Noe: Tempus omnium rerum uenit coram me. Et quia repleta est terra iniquitate eorum, et ecce corrumpam eos et teπam. Fac autem tibi arcam de lignis quadratis et linies eam intrinsecus et extrinsecus asfaltu bitumini. Et quod seqώtur.

35

40

45

3,1. Et fecit Noe omnia quae praeceperat illi dominus deus. ΜετιΧ. δξ: Ετη ρ' του τεχθηναι τον Σημ γίνεται ό κατακλυσμος οντος του Ν&ε έτ&ν

χ': fiunt autem simul anni duo rnilia ducenti quadraginta duo, et

diluuiurn aquarum facturn est super terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus. 2. Et rnortua est ornnis caro quique habuit spiriturn uitae in semet ipso super terram, ab homine usque ad pecus et reptile et ferarum et omnium quod erat super terrarn habens spiriturn uitae in semet ipso. 3. Post haec autem in sexcentesirno prirno anno exiit Noe et omnes qui curn eo erant de arca. Γίνονται ο.Ον άπο 'ΑδιΧ.μ eως του κατα­

50

55

κλυσμο:U γενεαι δέκα ετη ,β<σ> μβ'.

4. Et a diluuio Noe usque ad turris aedificationern et confusione<m> linguarum generationes sex, anni autem quingenti quinquaginta octo.

1,10. 30 UII addidi: om. Ε' 2,3. 37 eruntque em. Fήck: erunt que Ε' scripsi: ille que Ε' illeque Fήck 2,5. 42 quia em. Fήck: qu!a quιa Ε' 2,6. 45 iniquitate emendavi: iniquitates Ε' Fήck 3,3. 58 σ zns. Bauer-Helm: ,βμβ' Η' 3,4. 59 confusionem emendavi: confusione Ε' 2,~. 39. illaeque

60

ΧΡΟΝΙΚΟΝ

77

4~1. Hii sunt autem filii Noe, Sem, Cham et Iafeth <***> post dilu-

uium sic. Αύται αί γενέσεις Σήμ · Ση μ ffiν έτ&ν ρ' έγέννησε τον 'Αρφαξaδ ετους δευτέρου μετa τον κατακλυσμόν: fiunt simul anni duo milia trecenti quadraginta tres. 2. Καl εζησεν Άρφαξι'χδ ετη ρλε': fiunt simul anni duo milia quadringenti septuaginta octo, και έγέννησε τον Καϊνάν. 3. Καl εζησε Καϊνaν ετη ρλ': fiunt simul anni duo milia sexcenti octo,

65

και έγέννησε τον Σάλα.

4. Και εζησε Σάλα ετη ρλ': fiunt simul anni duo milia septingenti

treginta octo, και έγέννησε τον 'Έβερ.

70

5. Και εζησεν 'Έβερ ετη ρλδ': fiunt simul anni duo milia octingenti

septuaginta duo και έγέννησε τον Φάλεγ [et Ragau fratrem eius]. Έπι τούτου γενεαl πέντε ετη φκε', άπο δε Άδaμ γενεαl ιε' ετη ,βψξζ'. Sub ipso facta est dispersio. 5~1. Et fuit omnis terra Iabia et uox una omnibus. Et factum est dum mouerent ab oήente, inuenerunt planum, quod est terra fructifera, in terra Sennaar et habitauerunt ibi. 2. Et dixit homo ad proximum suum: Venite, faciamus nobis Iateres et coquamus eas igne. Et facta est eis ipsa latera quasi lapis, et bitumen erat illis lutus. 3. Et dixerunt: Venite, aedificemus nobis ciuitatem et turrem, cuius capud sit usque ad caelum, et faciamus nobis nomen, antequam dispersi fueήmus super omnem faciem terrae. 4. Et descendit dominus deus uidere ciuitatem et turrem, quam aedificauerant filii hominum. 5. Et dixit dominus deus: Ecce labia et uox omnibus una, et hoc initiarunt facere. Et nunc non minuitur ex ipsis omnia, quaecumque proposuerunt facere. Venite, descendentes dispersas faciamus ibi eorum linguas, ut non obaudiat unusquisque uocem proximi sui. 6. Et dispersit illos dominus deus inde super faciem omnis terrae, et cessauerunt aedificantes ciuitatem et turrem. 7. Propter hoc uocatum est nomen eius Confusio, quia ibi confudit dominus labia omnis terrae et exinde dispersit eos dominus deus super omnem faciem terrae.

8. Γίνονται σον όμο\ι άπο Άδaμ ίfως τfjς πυργοποίfας καl συγχύσεως τ&ν γλωσσ&ν γενεαl μεν ιε', ετη δε ,βω'. Fήck 11 61-62 diluuium em. Fήck: dilu um Ε' 4,5. 71 ρλδ' scrίpsi; ιj. centu ΧΧΧΙΙΙΙ Ε': ρλ' Η' 11 71-72 octingent.i duodecim Ε' 11 72 et Ragau fratrem eius exp. Fήck 11 74 facta emendaz·ι: 5,8. 95 an!f 5~1. 76 planum scripsi: paneum Ε' factum Ε' Fήck Γίνονται verba Άρχi] το'ί'ι χρονογράφου · ιiλλ' έν ίiλλοις βίβλοις είιρήσεις

4,1. 61 lac. post lafeth stat.

πλατυτέρως τi]ν άρχήν, ήμε'iς δε τον διαμερισμον μόνον έν συντόμφ γεγρά­ φαμεν

om.

Ε'

75

80

85

90

95

78

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

π

1,1.

Διαμερισμος της -yf\ς είς τους τρε'iς υίους του Ν&ε. της -yf\ς ό διαμερισμος

το'iς τρισlν υίο'iς του Ν&ε μετα τον κατακλυσμον έγένετο οϋτως τφ Σitμ τφ

χαμ καl τψ Ίάφεθ.

2. Τ&ν τρι&ν άδελφ&ν αί φυλαi διεμερίσθησαν, καi τφ μεν Σitμ τφ πρωτοτόκφ άπο Περσίδος καi Βάκτρων eως Ίνδικi\ς το μηκος, πλάτος δε άπο

5

της Ίνδικi\ς eως 'Ρινοκορούρων, Χαμ δε τψ δευτέρφ άπο 'Ρινοκορούρων

eως Γαδείρων τα προς νότον, Ίάφεθ δε τψ τρίτφ άπο Μηδίας eως Γαδείρων τα προς βορρaν.

3. 'Έχει δε Ίάφεθ ποταμον Τίγριν τον διορίζοντα Μηδίαν καi Βαβυλωνίαν

in terra Assyriorum, ό δε Χαμ έχει ποταμον Γηrον τον καλούμενον Νε'iλον

10

[χρυσορρόαν], ό δεΣημ eχει [ποταμοiJς δύο] τον Εύφράτην [καi τον Φισών].

4. Συνεχύθησαν δε αί γλ&σσαι μετα τον κατακλυσμον έπi της γfις· ήσαν

σον αί συγχυθε'iσαι γλ&σσαι οβ'' οί δε τον πύργον οίκοδομήσαντες ήσαν έθνη ο', ο'ί καi έν γλώσσαις αύτ&ν έπi προσώπου της γfις διεμερίσθησαν. 5. Νεβρrοδ δε ό γίγας, υίος Χους του Αίθίοπος, οf>τος είς τftν βρ&σιν αύτο'iς

15

κυνηγ&ν έχωρήγει θηρία φαγciν. τα δε όνόματα τ&ν έβδομήκοντά έστι ταυτα·

2,1. Υίοi Ίάφεθ του τρίτου υίου Ν&ε· Γάμερ, άφ' of> Καππάδοκες, Μαγώγ, άφ' of> Κελτοi καi Γαλάται, Μαδάι, άφ' of> Μfiδοι, 'Ιωύαν, άφ' of> "Ελληνες καi 'Ίωνες, Θωβέλ, άφ' of> οί Θετταλοί, Μοσόχ, άφ' of> οί Ίλ<λ>υριοί, Θήρας, άφ' of> οί Θρ~κες, Χαταίν, άφ' of> οί Μακεδόνες. 2. Υίοl Γάμερ του υίου του 'Ιάφεθ του υίου του Ν&ε· 'Ασχανάθ, άφ' of> Σαρμάται, Έρισφάν, άφ' of> οί 'Ρόδιοι, Θωργαμά, άφ' σο 'Αρμένιοι. 3. Υίοi Ίωύαν υίου Ίάφεθ του υίου του Ν&ε· Έλισσά, άφ' of> οί Σικελοί, Θαρσεiς, άφ' of> 'Ίβηρες <οί> καl Τυρ<ρ>ηνοί, καl Κίτιοι, άφ' of> 'Ρωμαiοι <οί> καi Λατiνοι.

1,1-7,7. l-263 Hippolyti Συναγωγη χρόνων καl έτ&ν άπο κτίσεως κόσμου eως τi\ς ένεστώσης ήμέρας 44-237, pp. 10-42 Bauer-Helm

1,2. 7 1,1. l είς το\ις τρεϊς υίο\ις το'ύ Ν&ε V" om. Η' Bauer-Helm 1,3. 10 in teπa Assyriorum Ε': om. Η' \1 ll χρυσορρόαν exp. Bauer-Helm 11 ποταμο\ις δύο exp. 2,1. 20 'Ιλυριοί Η' Bauer-Helm 11 καl τον Φισών exp. Bauer-Helm 2,3. 25 οί post '1βηρες ins. Bauer-Helm: om. Η' 11 Τυρηνοί Η' Bauer-Hehn Bauer-Helm 11 26 οί post 'Ρωμαϊοι ins. Bauer-Helm om. Η' Γαδείρων Η' Bauer-Helm: Γαρίρων V"

20

25

XPONIKON

79

4. Πάντες αi>τοι υίοl Ίάφεθ του τρίτου υ ίου Νωε · έκ: τούτων άφωρίσθη­ σαν νησοι των έθνων. Είσι δε και οί Κύπριοι έκτων Κιτιέων έκτων υίων Ίάφεθ. Όμου εθνη ιε'.

5. 'Έτι δε εύρίσκ:ομεν και τοi:ις έν βορρί;! οντας έξ αύτων όμοφύλους τ&ν

30

Κιτιέων.

6. 'Έστι δε και τα έκ της 'Ελλάδος εθνη πάντα έξ αύτου έκτος των μετφκ:ηκότων ϋστερον έκε'i, οίον Σαιτων, οϊ κατψκ:ησαν τιμωμένην πόλιν τfιν καλουμένην 'Αθήνας, και τας <Θήβας, οϊ Σιδωνίων &ποικ:οί είσιν έκ Κάδμου Άγή>νορος, και οί Χαλκ:ηδόνιοι δε των Τυρρηνίων είσιν &ποικ:οι,

35

κ:αι εί τιν ες &λλοι είς 'Ελλάδα μετψκ:ησαν.

7. Ταυτα δε τα του Ίάφεθ εθνη άπο Μηδίας εως του έσπερίου κατέσπαρται ώκ:εανου βλέποντα προς βορρίΧν · Μηδοι, 'Αλβανοί, Γαργανοί, ΈρραΊοι, 'Αρμένιοι, 'Αμαζόνες, κωλοι, Κορζηνοί, Δενναγηνοί, Καππάδοκες, Παφλαγόνες, Μαριανδηνοί, Ταβαρηνοί, Χάλυβες, <Μοσσύνοικοι,

40

Σαρμάται, Σαυρομάται, Μαι&ται, Σκύθες, Ταύριοι,> Θρί;!κες, Βασταρνοί, Ίλ<λ>υριοί, Μακεδόνες, 'Έλληνες, Λίγυρες, <'Ίστροι, Ούεννοί, ΔαυνεΊς,

'Ιάπυγες, Καλαβροί, Όππικ:οί, Λα>τ'iνοι οί και 'Ρωμα'iοι, Τυρρηνοί, Γάλλιοι

<οί και> Κελτοί, Λυγιστινοί, Κελτίβηρες, 'Ίβηρες, Γάλλοι, <Ά>κ:ουατινοί, <'Ιλλυρικοί>, Βάσαντες, Κυρ<τανοί, Λυσιτάνιοι, ΟύακκαΊοι, Κόννιοι,

45

Βρεττανοί, οί έν νή>σοις οίκουντες.

8. Οί δε έπιστάμενοι αύτων γράμματά είσιν 'Ίβηρες, ΛατΊνοι οίς χρωνται οί 'ΡωμαΊοι, Σπάνοι, 'Έλληνες, Μηδοι, 'Αρμένιοι.

9. 'Έστι δε τα ορια αύτων άπο Μηδίας εως Γαδείρων τα προς βορρίΧν, εuρος δε άπο Τανάϊδος ποταμΟ:U εως Μαστουσίας της κατα 'Ίλιον. 10. Αί δε χωραί είσιν α&ται · Μηδία, 'Αλβανία, Άμαζονίς, 'Αρμενία μιΊφα

50

και μεγάλη, Καππαδοκία, Παφλαγονία, Γαλατία, Κολχίς, Σινδικfι Άχαiα, Βοσπορινή, Μαι&τις, Δέρρης, Σαρματίς, Ταυριανή, Βασταρνίς, Σκυθία, Θρ~κ:η, Μακεδονία, Δελματία, Μολχίς, Θεσσαλία, Λωκρίς, Βοιωτία, Αίτωλία, 'Αττική, <'Αχαiα>, Πελοπόννησος, <Άκ:αρνία>, 'Ηπειρώτης, 'Ιλλυρίς, ή Λυχν'iτις, 'Αδριακ:ή, άφ' ή ς το Άδριακον πέλαγος, Γαλλία, Θουσκ:ηνή, Λυσιτανία, Μεσαλία, 'Ιταλία, Κελτίς, Σπανογαλία, 'Ιβηρία, Σπανία ή μεγάλη. 'Ομου μα'. 'Ενταυθα καταλήγει τα ορια του Ίάφεθ Εως

55

Βρεταννικων νήσων πίΧσαί τε προς βορρίΧν βλέπουσαι.

11. Είσι δε αύτοΊς και ν11σοι έπίκοιναι α&ται · Σικελία, Εϋβοια, 'Ρόδος,

2,6. 34-35 Θήβας-'Αγή ins. Bauer-Helm 2,7. 40-41 Μοσσύνοικ:οι-Ταύριοι ins. Bauer-Helm: om. Η' 11 42 Ίλυριοί Η' Bauer-Helm 11 42-43 "Ιστροι­ Λα ins. Bauer-Helm: om. Η' 11 44 οί κ:α1. post Γάλλιοι ins. Bauer-Helm: om. Η' 11 'Ακ:ουατινοί em. Bauer-Helm 11 45 'Ιλλυρικοί ins. Bauer-Helm 11 45-46 τανοί-Εν νή ins. Bauer-Helm 2,9. 50 Τανάϊδος lectionem gεnuinam praebet Syncellus p. 55 Mosshammer: Ποταμίδος Η' Bauer-Helm 11 'Ίλιον scripsί: iiλιο~ Η' 'solem' per ίtacismum vertit Barbaτus 2,10. 52 Σινδι!d]: Ίνδι!d] Η' 11 5.:ι Άχα{α et Άκ:αρνία ins. Bauer-Helm: om. Η'

60

80

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

Χiος, Λέσβος, Κυθήρα, Ζάκυνθος, Κεφαληνία, 'Ιθάκη, Κέρκυρα καΙ. αί

Κυκλάδες καΙ. μέρος τι τfις 'Ασίας το καλούμενον 'Ιωνία. [Αi>ται αί νilσοι τφ μέρει του Ίάφεθ.]

12. Ποταμος δέ έστιν αύτοις <Τίγρις> διορίζων Μηδίαν <καΙ.> Βαβυλωνίαν. Ταυτά έστι τα ορια του 'Ιάφεθ τοϋ τρίτου υίοϋ Ν&ε.

65

3,1. Γενεαλογία τοϋ χαμ <του> δευτέρου υίου του Ν&ε. Οίδε υίο1. χαμ του δευτέρου υίο1> του Nffiε πρ&τος Χούς, έξ oi> Αίθίοπες, <καΙ.> Μεστραείμ, έξ oi> Αίγύπτιοι, καΙ. Φούδ, έξ oi> Τρωγλοδύται, καl Χανάν, έξ oi> <'Άφροι> καΙ. Φοίνικες.

2. Οίδε υίο1. Χους του Αίθίοπος <του υίου Χαμ του δευτέρου> υίοϋ Ν&ε

70

Σαβα καΙ. Εύηλλτ καi. Σεβακαθαθ καi. 'Ρεγμα καi. Σεκατθά. 3. οi>τοι Αίθίοπες πρ&τοι κατα τας φυλλς αύτ&ν. Καi. υίο1. 'Ρεγμα του υίου Χοuς τοϋ Αίθίοπος <τοϋ υίοϋ Χαμ> τοϋ <δευτέρου> υίου Ν&ε Σάβατον καΙ. 'Ιουδαδ καi. Νεβρrοδ ό γίγας ό Αίθιοψ.

[4. Γέγραπται γάρ· 'καΙ. Χους έγέννησε τον Νεβρrοδ τον Αίθίοπα γίγαντα κυνηγόν-ώς Νεβρrοδ γίγας κυνηγός' (a)]. 5. ΚαΙ. Αίγυπτίων πατρια1. συν Μεστραε1.μ τφ πατρ1. αύτ&ν όκ:τώ. Λέγει γαρ οϋτως- 'ΚαΙ. Μεστραε1.μ έγέννησε τους Λυδιείμ', έξ oi> έγένοντο Λύδιοι, 'καΙ. τους Ένεμετείμ', έξ oi> Πάμφυλοι, 'καΙ. τους Λαβιείμ', έξ oi> Λίβυες, 'καΙ. τους Νεφθαλείμ', έξ oi> Φρύγες, 'ιαι1. τους Πατροσωνιείμ', έξ oi> <Κρilτες, 'καi. τους Χασλωνιείμ', έξ oi>> Λύκιοι, 'καΙ. τους Φυλιστιείμ', έξ oi> Φιλιστιαtοι, 'καΙ. τους Καφθοριείμ', έξ oi> Κίλικες' (b). 6. Χαναναίων δε πατρια1. συν Χανααν τiρ πατρ1. αύτ&ν είσι ιβ'. Λέγει γαρ οϋτως · 'Καl Χανααν έγέννησε τον Σιδ&να πρωτότοκον καl τον Χετταiον καΙ. τον 'Αμορραiον καΙ. τον Γεργεσσαiον καi. τον Εύαiον καi. τον Άρου- ε'ξ ου? τ ριπο λ-ιται, και' τον ' 'Ασενναιον, ? ·ο ρ θ ωσιασται, και τ ο'ν καιον, ε'ξ ου Άράδιον, έξ oi> 'Αράδιοι, καl τον Σαμορραtον, έξ oi> Σαμαρεiται, <χ:α1. τον Φερεζαtον, έξ oi> Φερεζαtοι>, καl τον 'Αματθη, έξ oi> Άμαθού­ σιοι' (c). I

a) Gen. 10,8-9

b) Gen. 10,13-14

'

c) Gen. 10,15

2,11. 62-63 αi>ται- Ίάφεθ exp. Bauer-Helm 2,12. 64 Τίγρις et κα\ ins. Bauer-Helm 3,1. 66-68 του-κα\-"Αφροι ins. Bauer-Helm: om. Η' 3,2. 70 του υίου Χaμ του δευτέρου ins. Bauer-Helm: om. Η' 3,3. 73 verba του υίου Χaμ et δευτέρου ins. Bauer-Helm: om. Η' 3,4. 75-76 γέyραπται-κυνηγός exp. Bauer-Helm 3,5. 79 'Ενεμετείμ scτipsi: Enemigim

Ε' Τ~~είμ Η' Bauer-Helm 11 80 Φρύγες scτipsi: Φυγάδες Η' Bauer-Helm Fygabn Ε' 11 Πατροσωνιείμ scτipsi: Πατροσονιείμ Η' Bauer-Helm 11 80-81 Κρητες-έξ oi> inserui 11 81-82 κα\ τοiις Φυλιστιείμ έξ ο{) Φιλιστιαϊοι (Φοίνικες Η') om. Ε' 3,6. 87-88 καl τΟν-Φερεζαϊοι ins. Bauer-Helm

75

80

85

XPONIKON

81

7. 'Έστι δε καΙ. αύτrον ή κατοικία άπο 'Ρινοκορούρων eως Γαδείρων τα

90

προς νότον έπl. μfjκος.

8. τα δε έκ τούτων γεννηθέντα ίfθνη. Αίθίοπες, Τρωγλοδύται, Άγyαiοι, Ταγηνοί, Ίσακ:ηνοί, Ίχθυοφάγοι, Έλλανικ:οί, Αίγύπτιοι, Φοίνικες, Λίβυες, Μαρμαρίδες, Κ&ρες, Ψυλλiται, Μυσοί, Μοσυνοί, Φρύγες, Μάκονες, Βιθυνοί, Νομάδες, Λύκιοι, Μαριανδηνοί, Πάμφυλοι, <Μοσοσυνοί>, Πισιδηνοί,

95

Αύγαλαiοι, Κίλικες, Μαυρούσιοι, Κρfjτες, Μαγάρται, Νούμιδες, <Μάκρω-

νες>, Νασαμrονες. άJτοι διακατέχουσιν άπο Αίγύπτου eως του νοτιαίου ώκεανου.

9. Οί δε έπιστάμενοι αύτmν γράμματα Φοίνικες, Αίγύπτιοι, Πάμφυλοι, Φρύγες.

100

10. 'Έστι δε τα ορια του Χαμ άπο 'Ρινοκορούρων τfjς όριζούσης Συρίαν καΙ. Αίγυπτον καΙ. Αίθιοπίαν eως Γαδείρων έπl. μηκ:ος.

11. τα δε όνόματα τrον χωρrον έστι ταυτα· Αίγυπτος σl>ν τοiς περl. αύτfιν π&σιν, Αίθιοπία ή βλέπουσα κ:ατα 'Ινδούς, καΙ. έτέρα Αίθιοπία, οθεν

έκ:πορεύεται Γηrον ό <τrον Αίθιόπων> ποταμος ό καλούμενος Νεiλος,

105

Έρυθρα ή βλέπουσα κ:ατα άνατολάς, Θηβα~ς ολη, Λιβύη ή παρεκ:τείνουσα μέχρι Κορκυρίνης, Μαρμαρ\ς καi. τα περl. αύτfιν πάντα, Σύρτις ίfχουσα εθνη τρία, Νασαμmνας Μάκας Ταυταμαίους, Λιβύη έτέρα ή παρεκ:τείνουσα <άπο Λέπτεως> μέχρι μικρ&ς Σύρτεως, Νουμίδα, Μασσυρίς, Μαυριτανία

ή παρεκ:τείνουσα μέχρι Ήρακ:λείων στηλmν κατέναντι Γαδείρων. "Εχει δε

11 Ο

έν τοiς κατα βορρ&ν τα προς θάλασσαν, Κιλικ:ίαν, Παμφυλίαν, Πισιδίαν, Μυσίαν, Λυγδονίαν, Φρυγίαν, Καμηλίαν, Λυκ:ίαν, Καρίαν, Λυδίαν, Τρφάδα, Αίολίαν, Βιθυνίαν, τfιν άρχαίαν καλουμένην Φρυγίαν.

12. Είσl δε αύτοiς καΙ. νilσοι έπίκοινοι αϊδε· Κόρσυλα, Λαπάδουσα, Γαυλος, Μελίτη, Κέρκινα, Μηνίς, Ταυριανίς, Σαρδανίς, Γαλάτη, Γορσύνη, Κρήτη, Γαυλορίδη, Θήρα, Καρίαθος, Άστυπάλια, Χiος, Λέσβος, Τένεδος, 'Ίμβρος, Ίασός, Σάμος, Κrοος, Κνίδος, Νίσυρος, μεγίστη Κύπρος, όμου νilσοι κ:ε'. Αtται αί νilσοι δουλεύουσι τφ χαμ καΙ. τφ Ίάφεθ τοiς δύο υίοϊς του Νrοε. 13. 'Έχει δε Χαμ ποταμον Γηrον τον κ:αλούμενον Νεiλον τον κ:υκ:λουντα π&σαν τfιν Αίγυπτον <καl> Αiθιοπίαν- όρίζει δε μεταξiι του Χαμ καi. του 'Ιάφεθ το στόμα τfjς έσπερινilς θαλάσσης. Αϋτη του Χαμ ή γενεαλογία <του δευτέρου υίου του Νrοε>.

4,1. Γενεαλογία του Σημ του πρωτοτόκ:ου υίου Νrοε. 'Εκ: δε του Σfιμ του πρωτοτόκου υίου Νrοε είσ1. φυλαl κε' · οtτοι προς άνατολας ίρκ:ησαν. 3,8. 94 Φρύγες scripsi: Φυγάδες Η' Bauer-Helm 11 95 Μοσοσυνοί ins. BauerHelm: om. Η' 11 96-97 Μάιφωνες scripsi: Μακ:άριοι Η' 1/ 97 Νασαμ&νες scτipsi: Νασαμίδες Η' Νασαμ<ων>ίδες Bauer-Helm 3,11. 105 τ&ν Αίθιόπων ins. Bauer-Helm: om. Η' 11 108 Νασαμόνας Η' 11 109 άπο Λέπτεως ins. Baueτ­ Helm: om. Η' 3,13. 120 κ:αl ins. Bauer-Helm 11 122 του δευτέρου υίοu το\ι Ν&ε add. Bauer-He1m

115

120

82

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

2. Έλάμ, οθεν οί ΈλυμαΊοι, καΙ. Άσούρ, οθεν οί Άσσύριοι, καΙ. Άρφαξάδ, οθεν οί ΧαλδαΊοι, καl. Λούδ, οθεν οί ΆλαζονεΊς, [κα\ Φούδ, οθεν οί Πέρσαι)

125

καi. Άράμ, οθεν οί Αi:iται. 3. Κα\ υίο1. Άρaμ υίου Σημ υίου Ν&ε· "'Ως καl. Οϋλ, οθεν γενν&νται Λυδοί, καl. Γαθέρ, οθεν Γασφηνοί, καl. Μοσόχ, οθεν Μοσυνοί.

4. Καl. Άρφαξaδ έγέννησε τον Καϊνάν, οθεν γίνονται οί προς άνατολιΣς

130

Σαμίται, καi. Καϊνaν έγέννησε τον Σαλαθιήλ, οθεν γενν&νται οί Σαλαθια'iοι, καΙ. Σαλαθιηλ έγέννησε τον 'Έβερ, οθεν γενν&νται 'ΕβραΊοι. Καi. τφ 'Έβερ

έγεννήθησαν υίο1. δύο· πρ&τος Φάλεχ, οθεν κατάγεται το γένος του 'Αβραάμ, καΙ. Ίεκ:τaν ό άδελφος αύτου.

5. Ίεκ:τaν δε [ό άδελφος Φάλεχ] έγέννησε τον Έλμωδάδ, οθεν γενν&νται οί 'Ινδοί, καΙ. τον Σαλέφ, οθεν οί Βακ:τριανοί, καΙ. τον Άράμ, οθεν οί Άρά­ β<ι>ες, καΙ. Ί<δ>ουράμ, οθεν Καρμήλιοι, καΙ. Αίθήλ, οθεν οί Άρειανοί, καΙ. Άβιμεήλ, οθεν Ύ ρκάνιοι, καΙ. Δεκλάμ, οθεν Κεδρούσιοι, καΙ. Γεβάλ, Οθεν οί Σκύθες, καΙ. Σαβάτ, Οθεν οί Άλαμοσινοί, καΙ. [Ι]Ούήρ, οθεν Έμηρα'iοι, καi. Εύεαί, οθεν Γυμνοσοφισταί. οfιτοι πάντες έκ του Ση μ του πρωτοτόκου

135

140

υίου Ν&ε.

6. Πάντων δε τ&ν υί&ν του Σήμ έστιν ή κατοικία άπο Βάκτρων ίtως 'Ρινοκ:ορούρων της όριζούσης Συρίαν καΙ. Αίγυπτον κ:α!. τ'hν έρυθρaν θάλασ­

σαν άπο στόματος του κατa τον Άρσινο·iτην τfις Ίνδικ:fις. 7. Ταυτα δε τa έξ αύτ&ν γενόμενα εθνη· 'ΕβραΊοι <οί> καΙ. 'ΙουδαΊοι,

145

Πέρσαι, Μfιδοι, Παίονες, Άρειανο'i, < Άσσύριοι>, 'Υ ρκάνιοι, 'Ινδοί, Μαγαρδοί, Πάρθοι, Γερμανοί, ΈλυμαΊοι, Κοσσα'iοι, 'Άραβες, [οί] πρ&τοι οί καλούμενοι Κεδρούσιοι, 'Άραβες δεύτεροι [οί καλούμενοι], Γυμνο­ σοφισταί. Παρεκ:τείνε<ι> δε αύτ&ν ή κατοικία άπο 'Ηλιουπόλεως της εσω

ίtως 'Ρινοκ:ορούρων καΙ. της Κιλικίας. 8. Οί δε έπιστάμενοι αύτ&ν γράμματα οiιτοί είσιν · Έβρα'iοι οί καΙ. Ίουδάιοι, Πέρσαι, Μfιδοι, Χαλδα'iοι, 'Ινδοί, Άσσύριοι. 9. Έστ!. δε ή κατοικία τ&ν υί&ν του Σημ του πρωτοτόκου υίου Ν&ε μfικος μεν άπο της Ίνδικ:fις ίtως 'Ρινοκορούρων, πλάτος δε άπο της Περσίδος κα\ Βάκτρων ίtως της Ίνδικ:fις. 10. Ta δε όνόματα τ&ν χωρ&ν τ&ν υί&ν του Σήμ έστι τα\>τα· Περσl.ς σ\Jν το'iς έπικειμένοις αύτfi εθνεσιν, Βακτριανή, 'Υρκανία, Βαβυλωνία,

Κορδυλία, Άσσυρία, Μεσοποταμία, 'Αραβία ή άρχαία, 'Ελυμα"fς, 'Ινδική,

4~2. 126 verba κ:αί Φούδ, οθεν οί Πέρσαι omittenda putavi quia Fud supra (3, 1) inter Jilios Cham numeratur 4,5. 135 ό άδελφος Φάλεχ exp. Bauer-He1m 11 136-137 ,'~ράβ<ι>ες em. Bauer-He1m 11 137 'Ι<δ>ουράμ em. Bauer-~_e1~ 11 139 Οίιηρ em. Bauer-He1m 11 'Εμηραiοι scripsi: 'Ερμαiοι Η' Armenn Ε 4,7. 145 οί post Έβραiοι ins. Bauer-He1m 11 146 'Ασσύριοι ins. Bauer-Helm: om. Η' 11 147 οί ante πρδ'>τοι exp. Bauer-Helm 11 148 οί καλούμενοι exp. Bauer-Helm 11 149 παρεκ:τείνει em. Bauer-Helm

150

155

ΧΡΟΝΙΚΟΝ

83

'Αραβία ή εύδαίμων, <Κοίλη Συρία>, Κομμαγηνή καΙ. ή Φοινίκη fίπερ έστ1. τίi:ιν υίίi:ιν τού Σήμ.

Ι 60

11. [Του δε Χαμ του δευτέρου υίου Νίi:ιέ έστιν ή κατοικία άπο 'Ρινοκορούρων τf\ς όριζούσης Συρίαν καΙ. Αϊγυπτον καΙ. Αίθιοπίαν eως Γαδείρων. Του δε

Ίάφεθ του τρίτου υίου Νίi:ιε άπο Μηδίας eως Γαδείρων τα προς βορρ&ν μέρη καΙ. νf\σοι έπίκοινοι].

12. Αί π&σαι έκ τίi:ιν τριίi:ιν υίίi:ιν του Νίi:ιε όμου φυλαι οβ'. 5,1. τα δε eθνη,

Ι65

a

διέσπειρε κύριος ό θεος έπι προσώπου πάσης τf\ς γίΊς έν ταΊς ήμέραις Φαλεκ και Ίεκτav τίi:ιν δύο άδελφίi:ιν κατα τας ίδίας γλώσσας αύτrον έν τft πυργοποιίq;, οτε συνεχύθησαν αί γλωσσαι αύτrον' έστl ταύτα.

2. Έβραiοι οί και 'Ιουδαiοι, Άσσύριοι, Χαλδαϊοι, Μf\δοι, Πέρσαι, <'Άραβες πρίi:ιτοι καl δεύτεροι>, ΜαδιηναΊοι πρίi:ιτοι καΙ. δεύτεροι,

Ι 70

Άδιαβηνοί, Ταιηνοί, Σαλαμοσηνοί, Σαρακηνοί, Μάγοι, Κάσπιοι, 'Αλβανοί, 'Ινδο\. πρίi:ιτοι καΙ. β', Α ίθίοπες πρίi:ιτοι καΙ. δεύτεροι, Α ίγύπτιοι και ΘηβαΊοι,

Λίβυες [πρίi:ιτοι καΙ. β'], ΧετταΊοι, ΧαναναΊοι, Φερεζαiοι, ΕύαΊοι, Άμορραiοι, ΓεργεσαΊοι, Ίεβουσσαiοι, 'Ιδουμαiοι, Σαμαρρεiοι, Φοίνικες, Σύροι, Κίλικες

οί καl θαρσε'iς, Καππάδοκες, 'Αρμένιοι, 'Ίβηρες, Βιβρανοί, Σκύθαι, Κόλχοι,

Ι 75

Σαυνοι, Βοσπορανοί, Άσιανοί, Ίσαυροί, Λυκάονες, Πισίδες, Γαλάται, <Παφλαγόνες, Φρύγες>, 'Έλληνες οί καl Άχαiοι, θεσσαλοί, Μακεδόνες,

θρ~κες, Μυσοί, Βεσσοί, Δάρδανοι, Σαρμάται, Γερμανοί, Παννόνιοι οί και Παίονες, Νωρικοί, Δελμάται, 'Ρωμα'iοι οί καΙ. Λατiνοι και Κιτια'iοι, Λίγυρες,

Γάλ<λ>οι οί και ΚελταΊοι, Άκ<ο>υατινοί, Βριτανοί, Σπάνοι <οί> και

Ι80

Τυρρηνοί, Μαύροι, Μακουακοί, Γαίτυλοι, 'Άφροι, Μάζικες, Ταράμαντες

οί έξώτεροι, Σποράδες, Κελτίονες, Ταράμαντες έσώτεροι, o'l eως τfjς Αίθιοπίας έκτείνουσι. 3. Ταύτα τα eθνη, ίi διέσπειρε κύριος ό θεος έπi προσώπου πάσης τf\ς γίΊς κατα τας ίδίας γλώσσας αύτίi:ιν έν ταΊς φυλαiς αύτίi:ιν και έν τα'iς χώραις

185

αύτrον και έν ταiς πόλεσιν αύτίi:ιν.

6,1.

Άναγκα'iον δε ήγησάμην και τας άποικίας αύτίi:ιν τίi:ιν άναγνωσθέντων

έθν&ν καl τας προσηγορίας αύτίi:ιν δηλίi:ισαί σοι καΙ. τα κλίματα αύτ&ν,

πίi:ις οίκουσι καl ποΊον eθνος πλησίον τίνος έστίν, οπως μηδε καl τούτων άπειρος ύπάρχτις. 'Άρξομαι δε διαγράφειν άπο άνατολf\ς καl μέχρι δύσεως <κατα τάξιν>.

4,10. 159 Κοίλη Συρία ίns. Bauer-He1m: om. Η' 4,11. 161-164 τοϋ δέ Χaμ-έπίκοινοι om. Ε' exp. Bauer-Helm 5,2. 170 'Άραβες πρώτοι καί δεύτεροι ins. Bauer-Helm 11 173 πρώτοι καl β' e.rp. Bauer-Helm 11 177 Παφλαγόνες Φρύγες ins. Bauer-Helm 11 180 Γάλλοι em. Bauer-He1m 11 Άκυατινοί Η' 11 οί ins. Bauer-Helm 6,1. 187 άναγνωσθέντων Η' He1m: άγνώστων Bauer interpretatione Barhaτi inepte co'!fisus ignotas gentes 11 191 κατιΧ τάξιν

add. Bauer-He1m

190

84

ΘΕΟΣΟΦΙΑ

2. των Περσων .ιcαl Μήδων liποικοι γεγόνασι Πάρθοι καl τα πέριξ eθνη τfις Είρήνης ί::ως τfις Κοίλης Συρίας.

3. Άράβων δε liποικοι γεγόνασιν 'Άραβες οί εύδαίμονες- τούτφ γαρ τφ όνόματι προσαγορεύεται εύδαίμων 'Αραβία.

195

4. Χαλδαίων δε liποικοι γεγόνασιν οί Μεσοποταμ'iται. 5. Μαδιηναίων δε liποικ:οι γεγόνασιν οί Κιναιδοκολπ'iται <καΙ. Τρωγλο­ δύται> καΙ. Ίχθυοφάγοι.

6. 'Ελλήνων δε εθνη κ:α\ προσηγορίαι είσl πέντε· 'Ίωνες, Άρκάδες, Βοιωτοί, Αίολε'iς, Λάκωνες. Τούτων δΕ: liποικοι γεγόνασι · Ποντικο1. καΙ. Βιθυνοί,

200

Τρiρες, Άσιανοί, Κίiρες, Λύκιοι, Πάμφυλοι, Κυρηνα'iοι καl νίlσοι δΕ: πλε'iσται αί καλούμεναι Κυκλάδες ια', αϊ το Μυρτα'iον πέλαγος περιέχουσι.

7. Είσ1. δΕ: αi>ται · 'Άνδρος, τηνος, Τήω, Νάξος, Κέως, Κο1φος, Δilλος, Σίφνος, Νήρεα, Κύρνος, Μαραθών [όμου ια'].

8. Είσl. δΕ: αύτο'iς καΙ. ί::τεραι νfισοι μείζονες ιβ', αϊτινες καΙ. πόλεις eχουσι πλείστας αί καλούμεναι Σποράδες, έν αtς άπφκίσθησαν 'Έλληνες. Είσl δΕ: αf>ται · Εϋβοια, Κρήτη, Σικελία, Κύπρος, κωος, Σάμος, 'Ρόδος, Χίος, θάσος, Λfιμνος, Λέσβος, Σαμοθράκη [όμου ιβ']. 9. Έστl.ν ο-δν άπο των Βοιωτων Εϋβοια όSσπερ άπο των 'Ιώνων Ίωνίδες πόλεις ις' όνομασταί. Είσl. δΕ: αi>ται· Κλαζομεναί, Μιτυλήνη, Φωκ<α>ία, Πριήνη, 'Ερυθραί, Σάμος, Τέως, Κολοφών, Χ'iος, 'Έφεσος, Σμύρνα, Πέρινθος,

205

210

Βυζάντιον, Χαλκηδών, Πόντος, Άμισος έλευθέρα [πίiσαι ις']. 10. 'Ρωμαίων δε των καΙ. Κιτιέων [των κα1. Λατίνων κεκλημένων] eθνη καi. άποικίαι είσ1.ν έπτά · <Τουσκοι>, Αίμηλίσιοι, Σικηνοί, Κα<μ>πανοί, Άπουλούσιοι, Καλαβροί, Λουκανοί.

215

11. 'Άφρων δΕ: eθνη καΙ. άποικίαι είσl. πέντε· Νεβληνοί, Κνίθιοι, Νούμιδες, Σαi:οι, Νασαμωνες. Είσl. δΕ: αύτο'iς καi. νfισοι πέντε πόλεις eχουσαι · Σαρδανία, Κόρσι<κ>α, Γίρβα, Κέρκινα, Γαλάτη. 12. Μαύρων δΕ: εθνη καΙ. άποικίαι είσl. τρε'iς · Μοσσουλαμοί, Τι <γyι>τανοί, Καισαρηνσε'iς.

220

13. Σπάνων δε των καΙ. Τυρρηναίων, καλουμένων δΕ: Ταρακωννησίων,

eθνη κα1. άποικίαι είσ1. πέντε· Λυσιτανοί, Βαιτικοί, Αύτρίγονοι, Βάσκωνες, Καλλαϊκοl. οί καλούμενοι 'Άσπορες.

14. Γάλλων δΕ: των καi. Να<ρ>βουδησίων καλουμένων eθνη καi. άποικίαι ' Σικανοι,' 'Έ δνοι. ' ' ' τεσσαρες · Λ ουγδουνοι,' Β ε λσ ικοι, εισι 15. Γερμανων δΕ: eθνη κα1. άποικίαι είσl πέντε· Μαρκόμανοι, Βάρδουλοι, Κουίiδροι, Βέρδηλοι, Έρμόνδουλοι.

6,7. 204 όμοΌ ια' exp. 6,5. 197-198 κα1. Τρωγλοδύται ins. Bauer-Helm 6,9. 21 Ο Φωκαί~ 6,8. 208 όμοΌ ιβ' exp. Bauer-Helm Bauer-Helm 6,10. 213 τίiιν rοι em. ,Bauer-Helm 11 212 πίiσαι ις' exp. Bauer-He1m Λατινων κεκλημένων exp. Bauer-Helm 11 214 ΤοΌσκοι ins. Bauer-Helm 11 6,11. 217 ΝασαμόνεςΗ' 11 218 Κόρσικα em. Καμπανοί em. Bauer-Helm 6,14. 224 6,12. 219 Τιyyιτανοί em. Bauer-Helm Bauer-Helm Ναρβουδησίων em. Bauer-Helm

225

XPONIKON

85

16. Σαρματων δε εθνη και άποικίαι είσι δύο· Άμαξόβιοι και Γρικο­ σαρμάτα<ι>.

17. Ταυτα τα Εθνη και αί άποικίαι αύτων.

230

7,1. Καl τουτο δε άναγκ:αϊον Εδοξέ μοι δηλ&σαί σοι· τα κλίματα των άνα­ γνωσθέντων έθνων και τα όνομαστα ορη και τσuς έπισήμους ποταμσuς τοiις άποχέοντας είς τiιν θάλασσαν, οπως μηδε τούτων liπειρος ύπάρχτις. 2. 'Άρξομαι ο.Ον λέγειν περ1. τί.Ον άναγνωσθέντων έθνί.Ον άπο άνατολί.Ον και μέχρι δυσμων, π&ς οίκουσι.

235

3. Άδιαβηνοι πέραν των Άράβων, Ταίvοι καταντικρiις αύτων, Άλαμοσινοι <δε πέραν των Άράβων, Σακκηνοι> δε πέραν των Ταϊνων, Άλβανοι δε πέραν των Κασπίων πυλων, ΜαδιηναΊοι δε οί μείζονες οί πολεμηθέντες ύπο Μωϋσέως έντος της έρυθρ<Χς θαλάσσης οίκουσιν ·ή γαρ μικρα Μαδιαμ πέραν έστι της έρυθρ<Χς θαλάσσης, οπου έβασίλευσε 'Ραγουηλ και Ίώθωρ

240

ό πενθερος Μωϋσέως.

4. Και πέραν δε των Καππαδόκων είς τα δεξια μέρη οίκοf>σιν 'Αρμένιοι και 'Ίβηρες και Βηρανοί, είς δε τα εύώνυμα μέρη οίκουσι Σκύθες και Κόλχοι και Βοσπορανοί, Σαυνοι δε οί λεγόμενοι Σάνιγγες, οί εως του Πόντου έκτείνοντες, οπου έστι παρεμβολη 'Άψαρος <και Σεβαστόπολις> καi

245

'Ύσσου λιμην καl Φάσις ποταμός. Και εως Τραπεζουντος οίκουσι καl παρεκτείνεται τα εθνη ταυτα.

5. 'Όρη δε όνομαστά είσιν έν τft γft δώδεκα· Λίβανος έν τft Συρί~ μεταξiι Βύβλου και Βηρυτου, Καύκασος έν τft Σκυθί~, Ταυρος έν τft Κιλικί~ καl Καππαδοκί~, 'Άτλας έν τft Λιβύη Εως του μεγάλου ποταμου, Παρνασος έν τft Φωκίδι, Κιθαιρrον έν τft Βοιωτί~, Έλικrον έν τft Τελμισψ, Παρθένιον έν τft Εύβοί~, ΝαυσαΊον το και Σινa έν τft Άραβί~, Λυκάβαντος έν Ίταλί~ και Γα<λ>λί~, Πίνιον ό και Μίμας έν τft Χίφ, 'Όλυμπος έν τft Μακεδονί~. 6. Δεδειγμένων ο.Ον των όνομάτων των δώδεκα όρέων της Ύfίς άναγκ:αΊόν έστι και τσUς έπισήμους ποταμοiις δηλ&σαί σοι.

7. Ποταμοι ο.Ον είσιν όνομαστοl τεσσαράκοντα έν τft γft οuτοι · Ίνδος ό καλούμενος Φισών, ΝέΊλος ό καλούμενος Γηών, Τίγρις, Εύφράτης, 'Ιορδάνης, Κηφισσός, Τάναϊς, 'Ισμηνός, 'Ερύμανθος, 'Άλυς, Αίσωπός, θερμώδων, ΈρασΊνος, 'ΡεΊος, Βορυσθένης, 'Αλφειός, Ταυρος, Εύρώτας, Μέανδρος, 'Άξιος, Πύραμος, 'Ορέντης, "Εβρων, Σαγγάριος, Άχελφος, Πινειός, Εϋηνος, Σπερχιός, Κάϋστρος, Σιμόεις, Σκάμανδρος, Στρυμών, Παρθένιος, 'Ίστρος, 'Ρf\νος, Βαίτης, 'Ρόδανος, 'Ηριδανός, Βα'iος, θούβηρος ό νυν καλούμενος Τιβέρης- όμου ποταμοl μ'.

6,16. 228-229 Γρικ:οσαρμάται em. Bauer-Helm 7,1. 231-232 άναyν­ ωσθέντων Η' iterum scripsi sicut supra (6,1): άyνώστων Bauer 7,2. 234 άν~­ νωσθέντων Η': άγνώστων Bauer 7,3. 237 δε πέραν-Σακ:κ:ηνοί zns. Bauer-He1m 7,4. 245 καί Σεβαστόπολις ins. Bauer-Helm 7,5. 253 Γαλλία em. Bauer-Helm

250

255

260

86

9EOl:Ori>IA

III

1,1. Significantes autem his omnibus tempus aduenit ad textum chromcae currere annos. 2. Sicut prius demonstrauimus dicentes, ab Adam usque ad diluuium Noe generationes quidem X, anni duo milia ducenti quadraginta duo, et a diluuio Noe usque ad turris edificationem et confusione<m> diuisarum linguarum generationes quidem sex, anni autem quingenti quinquaginta octo. Fiunt simul anni duo milia octingenti.

5

2,1. Eta diuisione terrarum usque dum genuit Abraham Isaac generationes quidem sex, anni autem sexcenti tredecim sic. Post diuisionem terrarum factus est Falec annorum C: fiunt simul anni duo 10 milia noningenti, et genuit Ragau. Sub isto diuisio facta est. Falec enim inpraetatur diuisio. 2. Vixit autem Ragau annos centum treginta II: fiunt simul anni trea milia treginta II, et genuit Seruch. 3. Vixit autem Seruch annos centum treginta duos: :fiunt simul anni 15 trea milia CLXIIII, et genuit Nachor. 4. Vixit autem Nachor annos septuaginta nouem: fiunt simul anni trea milia CCXLIII, et genuit Tharam. 5. Vixit autem Thara annos LXX: fiunt simul anni trea milia 20 CCCXIII, et genuit Abraham. 6. Factus est autem Abraham annorum LXXV: fiunt simul anni trea milia CCCLXXXVIII, quando praecepit illi deus exire de domo patris sui et uenire in terram Chanaan. 7. Habitauit autem Abraham in terra Chanaan alios annos XXV: fiunt anni centum, et sic genuit Isaac. Fiunt simul ab Adam usque 25 quod genuit Abraham Isaac omnes anni trea milia quadringenti XIII. 8. Temporibus uere Abrahae quando genuit Isaac Syrorum primus regnauit Bilus annos LXII, Sicyoniorum autem regnauit Egialeus, in Egyptios regnauit Necherocheus Farao. 9. Fiunt simul ab Adam usque dum genuit Abraham Isaac genera- 30 tiones XXI, anni trea milia quadringenti XIII, et ab Abraham usque ad exitum filiorum Israhel per Moysen generationes quidem VI, anni autem quadringenti quadraginta tres. 3,1. Abraham autem erat annorum centum, quando genuit Isaac: fiunt simul ab Adam anni trea milia quadringenti XIII. 2,1. 9 tredecim scripsi: tres E' 11 12 inpraeta~ur 1,2. 5 confusione E' 2,8. 29 Necherocheus; cf. infra Chron. VII, 3,5: Arouth E' Fnck E' 2,9. 33 quadraginta sed. Frick ex antecedente quadringenti ortum credens

35

XPONIKON

87

2. Vixit autem Isaac annos sexaginta: fiunt anni trea milia quadringenti septuaginta tres, et genuit lacob. 3. Vixit autem Jacob annos octuaginta tres: fiunt simul anni trea milia quingenti quinquaginta sex, et genuit Leui et fratres eius. 4. Vixit autem Leui annos XLV: fiunt simul anni trea milia DCI, et sic genuit Caath. 5. Vixit autem Caath annos LX: fiunt simul anni trea milia DCLXI, et genuit Ambram. 6. Vixit autem Ambram annos LXXV, fiunt simul anni trea milia septingenti XXXVI, et genuit Moysen et Aaron et Mariam sororem eorum. 7. Factus est autem Moyses annorum LXXX: :fiunt simul anni trea milia octingenti XVI, quando intrauit ad Faraonem regem Egypti. Et fecit dominus deus signa et prodigia per manum Moysi, mittens decem plagas in Egypto. Et eduxit filios lsrahel de Egypto in manu forte, et transierunt mare Rubrum pedibus sicut per aridam. 8. Fecerunt autem et in herimo Sinai filii Israhel comedentes manna annos XL: :fiunt simul anni trea milia octingenti LVI. Fiunt ab Adam usque ad mortem Moysi anni trea milia octingenti LVI. 9. In diebus autem Moysi Froneus Argion regnauit post lnachum, Leucyppus autem Siceis regnauit, Eretheus Athineis regnauit, Belochus autem Assyriis regnauit, Petissonius autem Farao in Egypto. Occiduum enim sine regno erat.

4,1. Fiunt simul ab Adam usque ad mortem Moysi generationes quidem XXVI, anni autem trea milia octingenti LVI, et a morte Moysi usque ad mortem Hiesu Naue et Finees sacerdotis anni Lilli sic. 2. Post mortem autem Moysi et Aaron suscitauit dominus deus spintum suum super Hiesu filium Naue, et transmeauit populum filiorum Israhel Iordanis fluuium, et ceciderunt muri Hiericho. Et exterminauit a facie filiorum Israhel Chananeum et Chetteum et Eu[g]eum et Ferezeum et Amorreum et Gergeseum et Hiebuseum, et fecit in terram quam inuasit annos XXXI sic: pugnando fecit annos sex et possidens alios uiginti quinque annos terram illam, :fiunt simul anni treginta unum. Fiunt simul ab Adam anni trea milia octingenti octuaginta septem. 3. Et post obitum Hiesu filii Naue praefuit populo Finees sacerdos annos XXIII, fiunt anni Lilli. Fiunt simul ab Adam usque ad obitum Hiesu filii Naue et Finees sacerdotis omnes anni trea milia noningenti decem. 3,9. 54 Froneus E' II post Inachum scripsi: 3,5. 42 LX em. Frick: XL E' cum lnachum E' II 55 Belochus rest. Scaliger: Hilochus E' II 56 ~etissonius 4,2. 64 Eueum correxr emendavi; if. supra I, 50: Petessonsius E'

40

45

50

55

60

65

70

88

BEOIOIA

4. Et ab obito Hiesu et Finees usque ad initium Heli sacerdotis, finis

autem iudicum filiorum Israhel, anni sunt quadragenti XLV sic. 5. Post obitum Hiesu et Finees peccauit populus filiorum Israhel ad deum, et tradidit illos deus Chusateri regi Mesopotamiae et seruierunt illi annos nouem. Fiunt simul anni trea milia noningenti XVIIII. Et clamauerunt ad dominum, et suscitauit illis dominus deus principem Gothonial, fratrem Chaleb iuuenem, de tribu Iuda. Iste pugnauit cum Chusather in bello et interfecit eum. Et iudicauit Gothonial populum annos XXXIIII. Fiunt simul anni trea milia noningenti LIII. 6. Et iterum peccauit populus ad deum et traditi sunt a domino Eglom regi Moab, et seruierunt illi filii Israhel annos XVIII. Fiunt simul anni trea milia noningenti LXXI. Conuertentes autem iterum ad deum suscitauit illis principem Naoth, uirum de tribu Efraim, et interfecit Eglom. Et praefuit populo annos LV. Fiunt simul anni quattuor milia XXVI. 7. Post Naoth autem iudicauit populum filiorum lsrahel Semegas filius eius, et ipse iudicauit Israhel annos uiginti V. Fiunt simul anni quattuor milia Ll. 8. In diebus Naoth et Semega filium eius iudicum in ipsis scribuntur fuisse Promitheus et Epimitheus et Atlas et prouidens Algus, item Deucalios, et post eos diluuius sub Graecorum. Memoratur Promitheus plasmare homines sicut phittonissae, non autem sic, sed quia sapiens fuit ualde inperitos homines quasi paruulos plasmabat. Atlas autem, Promitheus frater, amabilis astrologus fulgebat: per disciplinam eius et caelum illi fertur deponi. Euripidus autem poeta super nubes dixit Atlatum esse. Epimitheus autem dicitur inuentor lyrae et omne organa musica. 9. Et post obitum Naoth et Semega iudicum iterum peccauit populus coram domino cleo, et tradidit illos dominus deus Iabi regi Assyriorum, et seruierunt ei annos XX. Fiunt simul anni quattuor milia IXXI. 10. Sub isto prophetauit Deborra, uxor Lafiu, et per ipsam tenuit principatum filiorum lsrahel Barach, ille de Aminoem, de tribu Neptalim. lste pugnauit contra Sisara principe Iabis et superauit eum. 4,8. 99-lOO Euripides, TrGF I 116 Nauck-Snell 4,4. 74 usque ad Gelzer: XXX Gr~ecorum scripsi: toru~ae E' II 98 Scahger COTT.

initium: perperam vertit BarbanJ.S JlEXpt cipxfic;; II 75 XLV E' II 95 post eos: perperam vertit BarbanJ.S Kat' autouc;; [I Gregorum E' Frick II 96 phittonissae em. Frick: p~l~ amabilis: legisse Barbarum cipem6c;; pro c'iptcrtoc;; recte vidzt

75

80

85

90

95

I 00

105

XPONIKON

89

Et regnauit super filios Israhel iudicans eos Deborra cum Barach annos XL. Fiunt simul anni quattuor milia CXI. 11. In diebus autem Deborra et Barach omnes de Dena scribuntur esse, Athineorum autem tunc regnauit Cecrops qui uocabatur Dipsyis annos L: Dipsyis autem uocabatur, quia statura procerus erat. 12. Post mortem autem Deborra et Barach iterum peccauit populus coram cleo, et tradidit illos dominus deus Oreb <et Zeb> Madianitis, et seruierunt eis annos VII. Fiunt simul anni quattuor milia CXVIII. 13. Post haec suscitauit deus Gedeon habentem tricentos uiros, et interfecit Oreb et Zeb et duodecim milia Allofylorum. Et iudicauit Gedeon lsrahel annos XL. Fiunt simul anni quattuor milia CLVIII. 14. In diebus autem Gedeoni principis Zethus et Afius filii Zini scribuntur, et ilia Ganymidis et Persea et Dionysu. Amfius autem Cadmu nepus Thibeis regnauit et condidit mura Thibeae. 15. Et post Gedeon praefuit filios lsrahel filius Abimelech, et ipse iudicauit Israhel annos III. Fiunt simul anni quattuor milia CLXI. 16. Et post istum iterum rexit filios lsrahel Thola filius Fila filio Charram quem de tribu Efraim, et ipse iudicauit lsrahel annos XXIII. Fiunt simul anni quattuor milia CLXXXIIII. 17. In diebus autem his illas de Lycurgum et Acteum et Pelopum scribuntur. 18. Et post mortem Tholae filio Fila surrexit Iaber ille Galadita de tribu Manasse. Et ipse iudicauit lsrahel annos XXII. Fiunt simul anni quattuor milia CCVI. 19. Et post mortem Iaber principis iterum peccauerunt filii lsrahel coram deo, et traditi sunt Amanitis, et seruierunt illis annos XVIII. Fiunt simul anni quattuor milia CCXXIIII. Et clamauerunt iterum ad deum et suscitauit eis principem lefthe ilium Galaditam de tribu Manasse, et Iiberauit eos, et praefuit populo annos sex. Fiunt simul anni quattuor milia CCXXX. 20. Et post iudicauit Eglom ille Zabulonita annos X. Fiunt simul anni quattuor milia CCXL. 21. Et post istum iudicauit Esbal ille Bethlemita de tribu luda, et ipse iudicauit Israhel annos VII. Fiunt simul anni quattuor milia CCXLVII. 22. Et post istum praefuit populo Abdon filius Ella ille Farathonita de tribu Efraim, et ipse iudicauit lsrahel annos VIII. Fiunt simul anni quattuor milia CCLV. 23. Et post istum iterum peccauit populus coram domino, et tradidit illos deus Fylisteis et alienigenis, et seruierunt illis annos XL. Fiunt simul anni quattuor milia ducenti XCV. 4,12. II5 Orib E' II et Zeb inserui 4,18. 132 CCVI co". Gdzer: CCII E' 4,23. 147 illis: in cod. ex illos co". manus satis antiqua sec. SchOt"ne

II 0

II5

I20

I25

I30

I35

I-t-0

I-t-5

90

9EOIOII>IA

24. In diebus autem illis llios aedificata est, et mura Dardani scribuntur esse aedificata, in quo regnauit Dardanus et post istum 150 Laomedus et Sarpidus et Priamus scolasticus rex. 25. Postquam autem reuersi sunt filii Israhel ad dominum suscitauit illis deus Sampson filium Manoe de tribu Dan. Iste expugnauit AllofYlos et iudicauit Israhel annos XX. Fiunt simul anni quattuor milia CCCXV. 155 26. In diebus autem Sampson iudicis illa qui Dedela et Atrea et Thyesten scribuntur, item autem Orfeus et Museus cognoscebantur et qui ad Eraclem pertinent et Argonautas, de quo Apollonius historiografus scripsit. 27. Et post obitum Sampson sine principem et pacem per annos XL. 160 Fiunt simul anni quattuor milia CCCLV. 28. Et post haec Heli sacerdos iudicauit lsrahel: quo tempore [ille] Ilios capta est ab Acheis et Dardana mura confracta sunt. 29. Hue usque iudices lsrahel constauerunt. Judices enim lsrahel secundum proprias eorum generationes finierunt, de illos autem qui 165 sine genealogia manifestatio haec est.

IV

1,1. Temporibus uero iudicum recensuimus dicendo: In ipsis fuerunt qui ec Diu depinguntur. Unde Picus ille Cronu pronepus partibus occasu ipsis temporibus imperauit. 2. Cronus quidem propater eius in diuisione terrae fuit occidentales partes tenens, sicut sine urbes et sine reges essent: de quo multus est sermo et sine interpraetatione sunt.

5

2,1. Post Cronis autem perditionem secundum successiones annorum Picus pronepus eius per tempora regnauit in Italia primus, quem et Serapin quidam interpraetauerunt, alii autem Dia Olympium, ceteri autem Plutea Aidonium, et alii Chthonium Posidona. lstorum 4,26. 158-159 Apollonii Rhodii Argonautica 4,24. 149 llios aedificata scripsi: solis aedificatus E' II 150 Dardanus correxi: _Darius E' II 151 Priamus scripsi: Siamus E' 4,26. 156 et Atrea em. Scaliger: erat rea E' II 158 Argonautas emendavi: opus illorum Barbarus vertit legens epyov autmv pro "Apyovautiilv II Apollonius: scil. Rhodius 4,28. 162 ille expunxi II 163 llios capta scripsi: solis confixus E'; Barbarum permiscuisse ilA.ro et fJA.cn&q Scaliger recte notavit 2,1. 7 successiones corr. Frick: successiores E' II 9 Serapin scripsi: Serafin E'

10

XPONIKON

91

autem nominum ei pertinuit pro eo quod ille multa potuisset super omnes. 2. lste autem in Assyrios in iuuentute regTians Ninus ibi uocabatur et condidit Niniuem ciuitatem Assyriorum. Uxor autem eius Semiramis mulier fuit maligna et praesumens et inpudica, quem Ream uocauerunt, alii autem Iram Zygiam, et alii Nemesim multiformem, ceteri autem Ecatin Chtonicam propter innumeram eius atrocitatem. 3. Iste quidem relinquens uxori imperium occidentis partibus ueniens imperauit. Erant enim omnes partes illas sine urbes et sine regem secundum quod narrat historia. 4. In illis uero temporibus Picus Croni pronepus inueniens terram illam spaciosam [manentem] imperauit in illam annos LXXX patrias possidens. 5. Et illas nobilissimas feminas per magicas et ingenia maligna conuertens et auortiuos faciebat, et sic mulieres, quae ab ipso deludebantur, domos et sedes praeparabant ei et sculptilia multa multa illi configebant sicut placebat eis, et quasi deo eas conmiscuisset et in deum eum esse gloriabantur. 3,1. Post istius autem perditionem Faunus filius eius regnamt m Italiam annos XXXV. Hie factus est uir impius et strenuus ualde. 2. Tunc descendit in Egyptum et ibidem demoratus est inperialem uestem indutus. Et sapiens uidebatur ab Egyptios, per magicas et maleficia eos decipiebat, et suspitiones et diuinationes illos dicebat, auium narrationes et opupas adnuntiationes et equorum hinnitus discebat et mortuorum diuinationes et alia plura mala. 3. Et dum conputatorem illum cemerent et ualde loquacem sapientes Aegyptiorum, Hermem terbeatissimum ilium glorificabant pro eo quod linguas eorum bene nouisset ubique, simul autem et polyolbum et multoditatum et deorum illum ministrum suspicabant. 4. Regnauit autem ibi annos XXXV. Fiunt autem ab Adam usque ad initium regni Picu qui interpraetatur Serapidus pronepus Croni anni quattuor milia C.

4,1. Tunc Eraclius ab Spanorum partibus rediens arma sua posuit in Roma, in Boarium forum, in templo clausit. Dicunt enim Eraclium in Latothibis fuisse ec Dius et Alminius. 2. Et fugiens Erysthea, regem Thibeorum, cum omnia sua nauigauit 2,2. 14 Semiramis emendavi: Semimaris E' 2,4. 22 manentem exp~nxi: ~tevoucrav pro !lEV o~crav legisse Barbarum coni. Scaliger 2,5. 24. auoruuos faciebat: stupro uiolabat vel aliquid simile Barbarus pro .Su!~etpE deb~1t 3,1. 29 strenuus valde: potius malignus pro ~tavoupyo'O 3,2. 32 dicebat corr. Frick: decipiebat E' II 33 hinnitus scripsi: hinnos E' 3,3. 36 Hennem terbeatissimum: if. Diod. VI,5,1-3 et Iul. Afric., Chron., fr. 12, p. 264 Routh 4,1. 44 ec Dius em. Frick: ecdius E'

15

20

25

30

35

40

45

92

8EOtOil>IA

et regnauit occidentis partibus: uncle immagines auro uestitos sibi conposuit in nouissimis occidentales partibus, qui et usque hodie stant: pro quo et Eurypidus ille poeta memorauit. 3. Fecit autem et filium ex Auge neocorum Aleu filia Telefum quem et Latinum [eum] uocauit. Regnauit autem Eraclius annos XXXVIII. 4. Post mortem autem Eraclii Telefus filius eius qui et Latinus uocatus est regnauit in ipsa prouintia annos XVIII, et de eius nomine Romeos qui et Cittei uocantur Latinos nominauit, qui et usque hodiernum diem Latini uocantur. 5,1. Temporibus illis Frygius Eneas, Anchisso et Afroditis filius, uenit de Lybia et cum Latino se coniunxit et fecit pugna cum illos Rutullos. Et in ipsa pugna Latinus occisus est, et imperium eius sumpsit Eneas et condidit Libyniam ciuitatem in nomine Dido ilia Libyssa. Regnauit autem Eneas post Ilii desolationem, anno XVIIII ab Ilii uastatione, et uixit in regno annos XXXVIII. 2. Post autem Eneae mortem Ascanius filius eius regnauit ibi annos XXXV et condidit Albaniam et regnum Albanis inposuit. 3. Post autem Ascanii mortem regnauit Albas Postumius ille Eneae nepus annos XXXVI, et condidit Siluem. Ab isto qui postea reges Siluani uocati sunt. 4. Reges autem qui regnauerunt ab Alba in occiduum sunt isti. annos XXXVI Eneae nepus Albas Siluius annos XXXVIII regnauit Tittus Siluius Francus Siluius annos LIII regnauit Latinus Siluius annos LVI regnauit Procnax Siluius annos XLVI regnauit Tarcyinius Siluius annos XVIII regnauit Cidenus Siluius annos XXXII regnauit Abintinus Siluius annos XXI regnauit Rimus Siluius annos XXVIIII. regnauit 6,1. Post istos regnauit Romulus in Roma, et condidit Romam et leges Romanis inposuit et causas edocuit. Fiunt uero simul ab Adam usque ad initium regni Romuli qui et Romam condidit omnes anni llll milia octingenti XX. I. Primus quidem regnauit in Roma Romulus, 4,2. 48 Euripidis fr. novum 4,3. 49 ex Auge scripsi: ex ipsa vertit Barbarus qui £~ au'tfi; pro £~ AUYI1? legit II 49-50 Telefum quem et Latinum uocauit emerulo.vi: Telefonum et Latmum 5,1. 59 Ilii correxi: solis E' 11 anno emendavi: annos E' eum uocauit E' 5,4. 73 XXXII em. Frick: XXXV E' II Ilii iterum correxi: solis E'

50

55

60

65

70

75

XPONIKON

93

a quo Romani dicti sunt, qui et Romam condidit. Et regnauit olympius annos VIIII et dimidium: fiunt anni XXXVIII. Fiunt simul anni IIII milia octingenti LVIII. 2. II. Post istum regnauit Nummas Pompius ann. XLI: fiunt anni IIII milia octingenti XCVIIII. Iste primum nummum adinuenit, pro quo usque hodie nummus dicitur ille dinarius.

80

85

3. III. Post istum regnauit in Roma Tullius Seruilius annos XXXII: fiunt simul anni 1111 milia noningenti XXXI. 4. IIII. Post istum regnauit in Roma Lucius Tarcynius annos XXIII: fiunt simul anni 1111 milia noningenti Lilli. 5. V. Post istum regnauit in Roma Titus Superbus annos XXXVIII: 90 fiunt anni IIII milia noningenti XCII. 6. VI. Post hunc regnauit in Roma Tulius Seru[g]ius annos XLIIII: fiunt anni V milia XXXVI. 7. VII. Post hunc regnauit in Roma Cyintus Tarcyniu annos XXXV: fiunt anni V milia LXXI. 95 8. Simul reges Romanorum a Romulo VII permanserunt annos CCLI, et ab initio Latini qui fuit filius Eraclii anni DCLXXI. lsti reges, qui regnauerunt in Romam et in omnem occidentalis parte terram. 9. Post haec tradidit dominus deus regnum terrae Romanorum in 100 manus Assyriorum, Chaldeorum, et Persarum, et Midorum. Et tributaria facta est terra ilia Assyriis, et mansit Roma sine regnum, usque dum suscitauit deus Alexandrum Macedonem et conditorem. 10. Iste quidem pugnauit contra regem Persarum et superauit eum. Et tradidit dominus in manum eius regnum Assyriorum, et introiuit 105 in potestate regnum eorum, et concussit ciuitates Persarum et Medorum, et liberauit omnem terram Romanorum et Grecorum et Egyptiorum de seruitute Chaldeorum, et leges posuit mundo. 11. Fiunt simul ab Adam usque ad initium Romuli qui et Romam condidit anni 1111 milia octingenti XX, et ab initio Romuli usque 110 Cyinto Tarcinio anni CCLI.

v 1,1. Ecce nunc manifestauimus quidem aedificationes Romanorum et quomodo quot annos regnauerunt. Necesse enim est ad historiam 6,6. 92 Tulius Seruius emendavi: Iu1ius Serugius E' Frick: CCLV E' II DCLXXI em. Frick: DCLXXX E' em. Frick: CCL E'

1,1. 2 quot scripsi: quod E'

6,8. 97 CCU em. 6,11. 111 ccu

94

9EOIOIA

currere chronografum annos per Ebreorum regna, quibus et clarior manifestat tempora singillatim et annos secundum ordinem. 2. Sicut prius manifestauimus, ab Adam usque ad finem iudicum Israhel ab initio Heli sacerdotis fiunt anni IIII milia CCCLV. Ecce nunc regnum primum. 2,1. Post iudices Israhel iudicauit filios lsrahel Heli sacerdos, et ipse iudicauit Israhel annos XX: fiunt simul ab Adam anni IIII milia CCCLXXV, et tradidit dominus deus arcam in manus aliemgenorum. 2. In diebus autem Heli sacerdotis Ilii exterminatio facta est ab Acheis, in quibus memorantur Agamomnus et Menelaus et Achilleus et quanti alii Danei, de quo historiam posuit Omirus litterator et scriba. 3. Post mortem autem Heli sacerdotis iudicauit Samuhel propheta filios lsrahel. Et rcduxit ab alienigenis arcam domini et introduxit earn in domo Aminadab. Et mansit ibi annos XX. Fiunt simul anni IIII milia CCCXCV. 4. Post haec unxit Samuhel Sahulem filium Cis regem super Israhel. Iste primus regnauit in lud<e>a annos XX. Fiunt simul anni ab Adam IIII milia CCCCXV. 5. Post mortem autem Sahul regis regnauit Dauid filius lesse de tribu luda annos XL et menses sex, sic: in Chebron annos septem et dimidium, et in Hierusalem annos XXXIII: fiunt anni XL et dimidium. Simul anni 1111 milia quadringenti LV et menses sex. 6. lste reduxit arcam domini a domo Aminadab, et dum duceret earn declinauit uitulus et <***> obpressit Ozam, et mortuus est. Et timuit Dauid et introduxit earn in domo Abdede Chettei, et fecit ibi menses III. 7. Prophetauerunt autem sub Dauid Caath et Nathan. Fuit autem archistratigus Dauid Ioab filius Saruae sorori Dauid. lste dinumerauit tribus lsrahel et inuenit milia DCCC: Leui autem et Beniamin non dinumerauit. Numerum autem de his qui ceciderunt in lsrahel milia LXX, pro eo quod dinumerati sunt et probare uoluerunt dominum. B. Post Dauid autem regem regnauit Solomon filius eius annos XL: fiunt simul anni IIII milia quadringenti XCV et dimidium. 9. lste aedificauit in Hierusolymis templum duodecimo anno regni 3 quib1;1s scripsi: quis E' 2,2. 12 llii scripsi: solis E' 2,4. 21 Iudea emendavz: luda E' 2,6. 28 ante obpressit lac. recte stat. Frick II 30 menses V E' 2, 7. 32 Ioab scripsi: Moab E' II 33 DCCC requiritur; cf. II Regn. 24,9: CLXX E' 2,8. 38 XCV et dimidium emendavi: XLV E'

5

10

15

20

25

30

35

XPONIKON

95

sui. Et prophetauerunt sub Salomon Nathan et Achias ille Silonita et Sameus et Abdeus. Princeps autem sacerdotum fuit super eos Sadoc. 3,1. Post Salomon autem regnauit Roboam filius eius annos <X>VII [et dimidium]: fiunt simul anni IIII milia quingenti XII <et dimidium>. 2. Sub isto diuisum est regnum. Et regnauit Hieroboam seruus Salomonis de tribu Efraim in Samaria. Iste fecit scandalum in Israhel, duas dammulas aureas. Prophetauit autem et <sub> Hieroboam et Achias ille Silonita et Sammeus filius Ellamei. 3. Post istum regnauit Abiu filius eius annos III: fiunt simul anni IIII milia quingenti XV et dimidium. Prophetauerunt autem ipsi prophetas. 4. Post hunc regnauit Asa filius Abiu annos XU: fiunt simul anni IIII milia quingenti LVI et dimidium. Iste in senectute sua podalgiuus factus est. Prophetauit autem sub ipso Annanias. 5. Post hunc regnauit Iosafat filius eius annos XXV: fiunt simul anni IIII milia quingenti LXXXI et dimidium. Sub isto prophetauit Helias ille Thesbita et Micheas filius Embla et Abdeus filius Ananei. Sub Michea autem fuit pseudopropheta Sedecias ille de Chanaan. 6. Post istum regnauit filius eius Ioram annos VIII: fiunt simul anni IIII milia quingenti LXXXVIIII et dimidium. Et sub ipso prophetauit Helias, post hunc Heliseus. 7. Sub istum autem et £ilium eius Ochoziam populus in Samaria stercora columborum comederunt, quando orauit Helias ut non plueret super terram, et non pluit caelum per annos tres et menses sex. 8. Post istum regnauit filius eius Ochozias annum unum et dimidium: fiunt simul anni IIII milia quingenti XCI. Et sub isto prophetauit Heliseus et Abdoneus. 9. Post hunc regnauit Godolia, mater Ochoziae, uxor Ioram, annos VII: fiunt simul anni IIII milia quingenti XCVIII. Haec surgens interfecit filios filii sui, quia erat de genere Achab regis Samariae uxor Ochozie filii eius. Soror autem Ochoziae filii Iosabe dum esset uxor Iodae principis sacerdotum rapuit Ioham filium Ochoziae, et hunc inposuit Iodae in regnum. Prophetauit enim et sub Godolia Elisseus et Abdias et Hiiu. 10. Post haec autem regnauit lohas filius Ochoziae annos XL: fiunt simul anni IIII milia sexcenti XXXVIII. Iste occidit Zachariam £ilium Iodae sacerdotis inter templum et altare.

3,1. 43 XVII co"exi: septem et dimidium E' II 44 XII em. Frick: XVIII E' II et dimidium recte transp. Frick 3,2 •.~7 s_ub inrer:ui: ~m. E' 3,9. 6~ regnauit em. Frick: prophetauit E' II 69 filu sm comxz: fiborum suorum E

40

45

50

55

60

65

70

75

96

9EOIOII>IA

11. Post Iohas autem regnauit filius eius Amasias annos XXVIII:

fiunt simul anni Illl milia sexcenti LXVI. 12. Post Amasiam autem regnauit filius eius Ozias annos LII: fiunt simul anni IIII milia septingenti XVIII. Hie fuit leprosus usque dum mortuus est. Iudicabat pro eo Ioatham filius eius, quem non sinebat sedere in solium regni. Prophetizauerunt autem sub Ozia Amos et Esaias filius eius et Osee Beeri et Ionas Amathei de Gomor. 13. Post Oziam autem regnauit loatham filius eius annos XVI: fiunt simul anni IIII milia septingenti XXXIII!. Et sub isto similiter prophetauerunt Esaias et Osee et Micheas ille Morathita et Iobel Bathueli. 14. Et post istum regnauit Achas filius eius annos XVI: fiunt simul anni 1111 milia septingenti L. Et sub isto similiter prophetauerunt Esaias et Micheas, fuit autem princeps sacerdotum super eos Hurias. 15. Sub istius regno anno undecimo ilia prima olympiada uenit ad Grecis. Fiunt uero simul ab Adam usque initium olympiadae omnes anni Illl milia septingenti XLV. Est autem olympiada anni IIII. 16. Sub istius regno anno VI surrexit Salbanasar rex Assyriorum et uenit in Iudeam et transmigrauit qui in Samaria erant in Midia et in Babylonia. Duo solummodo tribus remanserunt in Hierusalem qui fuerunt ex genere Dauid regnaturi. 4,1. Post Achas autem regnauit Ezechias filius eius annos XXV: fiunt simul anni IIII milia septingenti LXXV. Et sub istum iterum prophetauerunt Esaias et Oseae et Micheas. 2. Sub istius regno Romulus qui Romam condidit regnauit olympiadas VIlli et dimidiam. Fiunt anni XXXVIII. 3. Post istum Ezechiam regnauit Manasses filius eius annos LV: fiunt anni IIII milia octingenti XXX [sic]. lste interfecit Esaiam prophetam: serrans eum diuisit in duas partes, eo quod arguebat eum propter sacrificia idolorum. 4. Post regnum autem Manasse regnauit filius eius Amos annos II: fiunt simul anni IIII milia octingenti XXXII. 5. Post Amos autem regnauit Iosias filius eius annos XXXI: fiunt simul anni 1111 milia octingent LXIII. Iste est Iosias, qui super3,15. 91 uenit: perperam vertit nA.Oe pro ~,12. 83 Beeri emendavi: Ebrei E' 3,16. 94 anno Vlfortasse rectius quam anno XVI cod. E' si ad Ezechzam l1X6n 4,1. 98 annos XXV em. Frick: XXVIIII E' riferas: if. IV Regn. 18, lO 4,3. 104 octingenti XXX em. Frick: octingenti XXXI E' II sic exp. F:?ck 4,5. 110 octingenti em. Fnck: 4,~. 108 XXXII em. Frick: XXXIII E' oc~m~~nt E' II 110-111 superposuit membra hominum membris ido1orum ~cnpst zuxta N Regn. 23,16-20: subposuit membra hominum sub membra Ido1orum E'

80

85

90

95

100

105

110

XPONIKON

97

posuit membra hominum membris idolorum sicut scriptum est (d). Sub isto et pascha inuenta est in Israhel anna XVIII regni Iosiae. A quo enim obiit Hiesu Naue, non seruata est pascha sic nisi tunc. 6. Chelcheus sacerdos inuenit in templo ilium librum legis abscon115 ditum octauo decimo anna Iosiae. 7. Prophetauerunt autem et sub Iosia Oldad mulier Selim, qui fuit uesterarius sacerdotum, et Sofonias et Hieremias [et Oldad] et Baruch. Fuit autem pseudopropheta Annanias Lurdus. B. Post Iosiam autem regnauit Ioacham filius eius annos IIII et menses III: fiunt anni IIII milia octingenti LXVII. Istum ligauit [Sen] 120 Nachaoch rex Aegyptiorum ferreis uinculis et duxit in Aegyptum, fratrem autem eius Eliachim ordinauit pro eo. Et sub istum iterum prophetauerunt Hieremias et Buzzi et Baruch et Hurias filius Samiae de Cariathiarim. 9. [Sub isto] Regnauit Eleachim pro Ioacham fratrem suum annos I 25 XI: fiunt simul anni IIII milia octingenti LXXVIII. 10. Sub istius regno surrexit Nabuchodonosor rex Assyriorum et translatauit qui in Samaria erant in Midia et in Babylonia, et Eleachim regem ligans aereis ligaminis duxit in Babyllonia. Prophetauerunt I 30 autem Hieremias et Baruch et Hurias. 11. Post hunc regnauit pro Eliachim patre suo Joachim filius eius annos III: fiunt simul anni IIII milia octingenti LXXXI. 12. Et hunc iterum adduxit Nabugodonosor rex Babyllonis ad se ligatum catenis et multitudinem populi filiorum Israhel, in quibus et Danihelem et qui cum eo erant Ananiam, Misaelem et Azariam cap- 135 tiuos duxit in Babylonia. 13. Et ordinauit Nabuchodonosor in loco Joachim Sedechiam quem et Iechoniam, fratrem Ioachim iuuenem. Regnauit autem Sedechias qui et Iechonias in Israhel annos XI: fiunt simul omnes anni IIII 140 milia octingenti XCII. 14. In duodecimo autem anno duxit et istum in Babylonia Nabuchodonosor et cecauit eum et multitudinem populi filiorum Israhel duxit in Babylonia nisi pauci quiet in Aegyptum discenderunt. Tunc

d) IV Regn. 23,16-20 112 inuenta est: fortasse vertit Barbaros ei>p£6TJ pro EtllP~fhJ 4, 7. 116 01dad mulier Selim scripsi iuxta IV Regn. 22,14: Elibasillim E' II 117 et Oldad expunxi 4,8. 121 Nachaoch scripsi: Sennachaoch E'; kgisse Barbarom efutaev aevvexam et alterum aev dittographia ortum esse bene vidit Fri~k 4,9. 125 ~ub isto expunxi planitatis causa 4,12. 135 Ananiam, Misae1em et Azanam scripsi iuxta Dan. 1,6: Annaniam et Hiezechielem E'

98

9EOIOCIIIA

et templum in Hierusolimis incendio deletum est permanens per annos quadringentos XXV. 15. Prophetabant autem in ipsa depredatione Hiezechiel et Naum et Danihel et Hieremias in Aegypto et Abacum in Hostracina. In quinto autem anno regni Nabuchodonosor in Babylonia initiauerunt prophetare Hiezechiel et Naum et Malachias iuuenis et tunc Aggeus et Zacharias. 16. Usque Sedechiam et lechoniam tenuit regnum Iudeorum, et ultra rex in Israhel non est factus usque in hodiernum diem. Fiunt uero anni IIII milia octingenti XCII.

145

150

VI 1,1. Illi uero reges qui in Israhel et in Judea et in Samaria finierunt, et tunc tradedit dominus deus regnum terrae in manus Assyriorum et Chaldeorum et Persarum et Midorum, et tributaria facta est eis omnis terra. 2. Vixit vero Nabuchodonosor iudicans omnem terram a Caspianas portas usque in Eracliae finibus et Aegyptum et omnem ludeam, subiectos sibi faciens Pontum et totam Asiam et omnem terram Romanorum annos XVIII!. Fiunt simul ab Adam anni 1111 milia noningenti XL 3. Post istum autem regnauit Baltasar filius eius menses VIlli et dimidium: fiunt simul anni IIII milia noningenti XII. Prophetabant autem in his diebus Hiezechiel et Danihel et Baruch in Babyllonia. 4. Post hunc autem regnauit in Babyllonia Darius ille primus annos VIlli: fiunt simul anni 1111 milia noningenti XXI. 5. In quinto autem anno Darii regis uidit Danihel uisionem de illas ebdomadas et prophetauit dicens: 'Aedificabitur Hierusalem lata et magna' (e). 6. Sexto autem anno Dario filio Asueri, quo regnauit in regno Chaldeorum, Zorobabel Ebreorum primus ascendit in Hierusolima et coepit aedificare Hierusalem.

e) Dan. 9,25

4,14. 144 incendio de1etum est scripsi: uenundatum est E'; Barharum transtulisse E7tpa6rJ.Pro e7tpf)a0rt, £vrnpf)a9Tt susp. Scaliger 4,15. 146 depredatione corr. Fnck: deprecatione E' 4,16. 151 quem inserui: om. E' 1,2. 9 noningenti XI em. Frick: noningenti XII E'

5

lO

15

20

XPONIKON

99

2,1. Post istum autem regnauit Cyrus Persus annos XXX: fiunt simul anni 1111 milia noningenti LI. 2. In secunda autem anna Cyrus regnans iussit populo filiorum lsrahel ut ascenderet in Hierusolima. Tunc templum aedificatur sub quinquagesima quinta olympiada Gyro rege regnante. 3. Simul Zorobabel Ebrei ascendentes de Babilonia in Judea edificare coeperunt templum. Prophetauerunt autem sub Gyro rege Hiezechiel et Danihel et Aggeus et Abacum et Zacharias Baruchei. 4. In ipsis autem temporibus Pythagoras et Anaxagoras famosi filosofi cognoscebantur. 5. In ipsis autem temporibus Cyrus interfecit Cryssum regem Lydiae, et Lydiorum regnum dissipatum est sub quinquagesima octava olympiada. 6. Post Cyrum autem regnauit filius eius Cambysus annos VIII: fiunt simul anni 1111 milia noningenti LVIlli. Et <sub> istum iterum prophetauerunt Danihel et Aggeus et Zacharias et Abacum. 7. Post Cambysum autem regnauit Darius Nothus frater Gyri annos XXXIII: fiunt anni IIII milia noningenti XCII. Et sub istum iterum prophetauerunt Danihel et Aggeus et Zacharias et Abacum. Sub istum autem missus est Danihel in lacum leonum. 8. Post Darium autem Nothum regnauit Xerxes Persus annos XI: fiunt simul anni V milia III. lste est Xerxes qui expugnauit uniuersa. Et in Athinas ueniens conbusit eas et suspiriosus factus in Babylonia reuersus est. 9. Post Xerxem autem regnauit Artarxerxes filius eius annos XXXIII: fiunt simul anni V milia XXXVI. 10. Sub istum Neemias filius Achillei de genere Dauid qui factus est et pincerna Artarxerxis regis uicesimo quarto anna regni eius petiit regi Artarxerxi, et iussus ab eo edificauit Hierusalem. Et ascendens in Judea edificabat Hierusalem et finem dedit edificationis templi. 11. Mura autem ciuitatis erexit et plateas in ipsa conposuit secundum Danihelis prophetiam qui dicit sic: 'Et edificabitur Hierusalem et circummurabitur' (f). Sub istum et ilia aduersus Mardocheum et Hesther: Aman autem suspensus est. 12. Eo temporae Hesdras ascendens in Hierusalem legem docebat. Princeps autem sacerdotum erat Hiesus filius Iosedec. f) Dan. 9,25

2,4. 29 Anaxagoras correxi: princeps agoras E'; legit Barbarus iiva~ ayop~ 2,5. 32 octava emendavi: quinta E' 2,6. 35 sub ins. Frick: om. E' 2?· 37 Nothus scripsi ex Graeco N66o~: Stultus E'; legisse Barbarum vcoeft~ ~·idzt Scaliger 2,8. 41 Nothum sicut supra 2,7 2,ll. 53 aduersus: perperam vertit tix JCatix Jet!...

25

30

35

40

45

50

55

100

9EOIOIA

13. Post haec et Africanus dinumerans ipsam prophetiam septua-

ginta ebdomadarum et septuagesimum numerum extendens ad Christi aduentum. 14. Post Artarxerxem autem regnauit Xerxes filius eius menses II, 60 et occisus est. Et post hunc regnauit <S>ogdianus menses VII: fiunt simul anni V milia XXXVII. 15. Post istos regnauit Darius iuuenis qui uocatur Memoratus annos XVIIII: fiunt anni V milia LVI. 65 16. Fuit autem sub istos in Hierusalem princeps sacerdotum Joachim, agoram. circa illi cognoscebantur autem filosofi 17. Post Darium autem regnauit filius eius Artarxerxis secundus qui uocatur Memoratus annos XLII: fiunt simul anni V milia XCVIII. Fuit autem sub istum princeps sacerdotum in Hierusalem Heliasibus. 18. Filosofi autem cognoscebantur temporibus Artarxerxis Sofoclus, 70 et Heraclitus, et Anaxagorus, et Hirodotus, et Melissus, et Euripidus cantoconpositor, et Protagorus, et !socrates ritor, .et Fideas statuasconpositor, et Theetitus artifex, et Dimocritus Abderitus, et Ippocratis medicus, et Thucudidus ritor, et Empedoclus, et Gorgias, et Zinon, et Parmenidus, et Socratus Athineus, et Periclus, et Eupolus, et 75 Aristofanus comicus. Hii omnes cognoscebantur: uncle et Africanus sub Artarxerxe rege dinumerat filosofos. 19. Post Artarxerxem autem Memoratum regnauit filius eius Ochus in Babylonia annos XXI: fiunt simul anni V milia CXVIIII. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Iodae, in Macedonia autem 80 regnauit Filippus ille Alexandri. 20. In his temporibus Ochus rex Persarum et Midorum proeliauit in Egyptum. <***> nouissimus Farao regni Egypti, et cognoscens quia cessauit fortitudo Egyptiorum, caput suum radens et mutans uestimenta sua alio specie fugiit per Piluseum, et relinquens proprium 85 regnum in Macedonia moratus ibidem astrologica arte didicebatur.

2,13. 57-59 lulius Mricanus, Chron. V, fr. 50, pp. 297-306 Routh 76-77 lulius Mricanus, Chron. fr. novum

2,18.

2,14. 60 menses II correxi: 57-58 septuaginta emendavi: septem E' Frick 2,16. 66 Diagoram restituendum due~ me~ses V E' II 61 Ogdianus E' 2,18. 71 Heraclitus emendav!: Scalzg~ro existimavi: illi circa agoram E' Traclitus E' II 72 !socrates scripsi: Socrator E' II 76 comicus scripsi: archi2,1?· tector E'; oi~~:?Mil~ ~o o ~roll~ legisse Barbarum susp. Wachsmuth 2,20. 82 ante in his: de nectabo noms~0 Macedorua correxz: As1a E' Sima rege aegypti E' mg. sup. II 83 ante nouissimus /m. stat. Frick II 84

caput scripsi: capud E'

XPONIKON

101

21. Filosofi autem in Athinas Fideas statuasconpositor, et Theetitus magister ludum, et Euripidus poeta, et Di<mo>critus Abderitus, et Ippocratis medicus, et Dimosthenus ritor cognoscebantur, ceteri autem mortui sunt. 22. Post hunc autem regnauit in Babyloniam Alsus Ochi filius annos IIII: fiunt anni V milia CXXIII. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Iodae. 23. Post hunc autem regnauit in Babyloniam Darius Midus ille Arsarni annos VI: fiunt simul anni V milia CXXVIIII. Istum deposuit Alexander Macedo et conditor. Fuit autem princeps sacerdotum Iaddus.

90

95

3,1. Tunc Alexander Macedo et conditor, postquam legem poneret in Ellada et omnem Romanorum terram Syriam quoque et Egyptum et partes Lybiae, tunc uenit in partes orientales et expugnans omnes 100 ciuitates et oppida gentium obsedit regem Persarum Darium. Et tradidit dominus deus in manus eius Darium et omnem fortitudinem eius disperdit et omnem domum eius scrutauit. 2. Et dominauit Alexander Macedo et conditor omnem terram Chaldeorum et introiuit in omnem fortitudinem Darii et legem posuit 105 in omnes ciuitates eius, et tributarii facti sunt ei sicut proprio regi. 3. Ut enim condidit Alexander Alexandriam contra Egyptum, ueniens in Hierusolima domino cleo adorauit dicens: 'Gloria tibi, deus solus omnia tenens, qui uiuis in saecula.' Fuit autem tunc in Hierusalem 110 princeps sacerdotum Iaddus. 4. Filosofi autem in Athinas sub Alexandra conditore Dimosthenus ritor, et Aristotelis, et Eschinus, et Dimas, et Plato, et Lysias, et Dimocritus alius cognoscebantur. 5. Regnauit autem Alexander Macedo et conditor post Darium Mid[or]um Arsami filium annos VIII: fiunt simul ab Adam usque 115 ad finem Alexandri conditori<s> anni V milia CXXXVII, et tunc Ptolemei. 6. In diebus uero quibus regnauit Alexander Macedo et conditor, postquam superauit Darium regem Persarum, et Porum regem lndorum et omnes gentes subiugauit a Caspiacas portas quae sunt in ortu solis 120 usque in exteriores terminos Eraclii qui iacent in exteriores occidentis partibus contra Garirum.

2,21. 88 Dimocritus Abderitus legendum sicut supra 2,18: Dicritus Abdirus E' 2,23. 94 Arsami emendaui: Alsami E' 3,3. 107 contra Egyptum: perperam uertit -ciJv xm' Atyu7ttov 3,5. 115 Midum restituendum; legit Barbarus M~orov pro Mfjoov II Arsami restitui sicut supra 2,23 II 116 conditori E'

102

BEOl:OIA

4,1. Veniens ad mortem Alexander testamentum scripsit, ut unusquisque principum Alexandri regnarent singuli in proprias eorum prouintias, sicut imperauit eis Alexander, sic. Macedonia quidem 12S Arideum quem et Filippum praecepit regnare. 2. Ponton autem Leona dixit regnare. 3. Paflagonia autem et Cappadocia Eumenium scriba memoratum praeordinauit regnare. 4. Insulanos autem dimisit liberos, et procuratores ac dispensatores 130 eorum esse Radios. 5. Pamphilia et Lucya Antigonum ordinauit regnare. 6. Frigiam autem [et] illam magnam <et> C[aes]ariam [De] Asandro tradidit. 7. Cilicia autem et Isauria et omnia circuita eius Filone ordinauit. 13S 8. Syriam autem usque Mesopotamiam dedit [Ta]Pithone ut regnaret. 9. Syriam uero Cylem uocatam, Fynicem autem interpraetatam, Meleagrom ordinauit dominare. 10. Babylonia autem Seleucum praecepit regnare. !40 11. Egyptum autem et quae circa eum usque superiore Lybia Filippo qui uocabatur Ptolomeus donauit. 12. Quae autem de superiore Babylone usque Caspiacas portas, principes quidem in ea et satrapes, archistratigum autem eorum Perdicum ordinauit. 14S 13. India au tern qui extendit circa Ydaspem fluuium Taxio dedit regnare. 14. India au tern qui dicitur sub Indo et usque Ydaspem fluuium extendens Pythonae dominare praecepit. 15. Super Parapannisodum autem Oxydarcum ordinauit regnare. !50 16. Arachusia autem et Cedrusia Sybartum ordinauit regnare. 17. Arabiam autem totam Stasanoro donauit. 18. Et <S>ogdianiam Filippo minori dedit dominare. 19. Illam autem qui circuit contra aquilonis partes et illam qui habet Yrcaniam Antigono donauit regnare. ISS 20. Carmaniam autem totam Tlipolemo donauit. 21. Persidam autem totam Peucestae donauit. 4,3. 128 scriba memoratum: interpretatio barbarica verbi Graeci ll7tOJ.lVT\-J.latoypa!pO~ 4,6. 133 Frigiam autem illam magnam et Cariam Asandro legendum puto: Frigiam autem et illam magnam Caesariam Deasandro E'; Deasandro ex tip 'Acrav~pcp ortum censebat Frick 4,8. 136 Pithone: Tapithone cod. E' ex tip ni8rovt ortum putabat Frick 4,13. 146 Ydaspem: Ydastem E' 4,14. 148 Ydaspem ut supra 4,13 4,18. 153 Sogdian-iam: O&dianiam E' 4,20. 156 Carmaniam scripsi: Germaniam E' II Tlipo1emo: Tnpolemo E' 4,21. 157 Peucestae scripsi: Perco E'

XPONIKON

103

terminum 22. Spania m autem usque Alyo fluuio et Eracleoticum Antipalum ordina uit regnare. ibus, et unus23. Sic uero statuit et donau it Alexander suis princip uerat. dispos ipse sicut erunt, regnau quisque eorum sic annos 5,1. Vixit autem Alexander annos XXXV I. Regnauit quidem annaest factus dum usque XVII sic: pugna uit enim annos VIlli securiet pace in uixit rum XXVI II, illos autem alios octo annos tribus tate. Subiugauit autem gentes barbaras XXII et Grecorum XIII. nunc inhabi2. Condi dit autem Alexan der ciuitates XII, qui usque tum, tantur: Alexandriam qui in Pentapolim, Alexandriam qui in Aegyp driam Alexandriam qui ad Arpam, Alexandriam apud Issum, Alexan super qui driam Alexan Poro, in qui driam Scythiam in Egeis, Alexan in qui driam Alexan , Troada in qui Cyprid um fluuium, Alexandriam in qui driam Alexan gyges, Mesas Babylonia, Alexa ndriam qui in Persida, Alexandriam Fortissimam, et mortuus est. conditoris simul 3. Fiunt uero ab Adam usque ad finem Alexandri tram anni V milia CXXX VII, et ab obito Alexandri usque ad Cleopa illam Egyptiam anni ducenti XCIII ! sic. in Egypto 6,1. Post autem mortem Alexandri, ut dictum est, regnauit Fiunt Philippus Ptolomeus, qui fuit consiliarius Alexandri, annos VII. s. Ianneu tum sacerdo s princep autem Fuit ii. simul anni V milia CXIli tur. uideba s comicu 2. In his temporibus Menan der eus quem et ipse 3. Post Philippum autem regnauit Alexander Ptolem V milia CLVI. anni simul consiliarius Alexandri annos XII. Fiunt s. Ianneu ipse Princeps sacerdotum autem fuit in Hierusalem interlegem illam es 4. Isdem temporibus illi septuaginta Ebrei sapient praeta uerunt Greco sermone. XX. Fiunt 5. Post hunc regnauit in Egypto Lagaus Ptolomeus annos princeps simul anni V milia CLXX VI. Fuit autem in Hierusalem sacerd otum Iaddus. r, qui illam a 6. Tempo ribus istis Hiesus filius Sirach cognoscebatu t. cleo spiratam sapientiam Aebreis edocui eus annos 7. Post hunc autem regnauit in Aegypto Filadelphus Ptolem princeps autem Fuit iii. CCXl XXXV III. Fiunt simul anni V milia sacerdotum Onias. in. Egcis E': 5,2. 169 apud Issum conieci: qui Cabiosum E' I[ 170 Scythiam E 6,2: gyges mesas Fnck: em. yges Mesasg 172 puto 'ti!v £v :E~ru9ia -rft rn II 6,3. I81 quem: lt..ttzt 180 comicus scrips£ ~I supra (2, 18): aedificator E' Barbarus ov pro oov

160

165

I 70

I 75

180

I 85

190

104

9EOIOIA

Post Filadelphum autem regnauit in Aegypto Eu[g]ergetus Ptolemeus annos XXV. Fiunt simul anni V milia CCXXXVIIII. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Simon et post hunc Onias alius. 9. Post Eu[g]ergetum autem regnauit in Aegypto filius eius Fllopator Ptolemeus annos XVII. Fiunt simul anni V milia CCLVI. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Eleazarus. 10. Post Filopatorem autem regnauit filius eius Epifanius Ptolemeus annos XXIIII. Fiunt simul anni V milia CCLXXX. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Manasses. 11. Post Epifanium autem Ptolemeum regnauit filius eius in Aegypto Filomitor Ptolomeus annos XXXV. Fiunt simul anni V milia CCCXV. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Simon. 12. Hisdem temporibus illa in Maccabeis finiebantur in Hierusalem sub Antiocho regem Syriae. 13. Post Filomitorem autem Ptolemeum regnauit filius eius Eu[g]ergetus alius in Egypto annos XXVIIII. Fiunt simul anni V milia CCCXLIII!. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Onias alius. 14. Post hunc autem regnauit in Aegypto Soter uocatus Ptolemeus annos XXXVI. Fiunt simul anni V milia CCCLXXX. Princeps autem sacerdotum fuit in Hierusalem Hiesus annos VI et Onias alius annos VII et Ianneus annos XV. 15. Post hunc autem regnauit in Aegypto nouus Dionisus annos XXVIII!. Fiunt simul anni V milia CCCCVIIII. Fuit autem in Hierusalem princeps sacerdotum Simon annos VIII et Iohannis annos XX. 16. Hisdem temporibus Sosates cognoscebatur ille Ebraicus Omirus in Alexandria. 17. Post autem nouum Dionisum [nouissimum] ilium et <nouissimum> nouissimorum Ptolomeorum regnauit in Aegypto Beronice Cleopatra annos XXII. Fiunt simul anni V milia quadringenti XXXI. 18. Quod sunt omnes anni Ptolemeorum regna a morte Alexandri usque ad mortem Cleopatre, qui et in Alexandriam Farum condidit, simul anni ducenti XCIII!. 19. Fiunt simul ab Adam usque ad mortem Cleopatrae anni V milia quadringenti XXXI. Et deinceps tradidit dominus deus regnum Aegyptiorum in manus Romanorum usque hodie. Et ultra rex non est in Aegypto factus usque in hodiemum diem. 8.

6,8. 194 Euergetus restitui sicut irifra 6,9 et 6,13: Eugergetus E' 6,16. 218 Sosates: poeta ludaicus aliunde ignotus; vide Cohen in H17zR 74 (1981), .P~· 391 sqq. 6,17. 220-221 ilium et nouissimum duce Frick scripsi: nomssimum ilium et E'

195

200

205

210

215

220

225

XPONIKON

105

VII 1,1. Et quia minus sunt in Christianorum et Ebraeorum libris istos qui foris sunt gentium scripta temporum, necessitate conpulsus praeuidi exquaerere et coniungere, qui apud nos sunt et quos in chronica deos et iroes uocatos reges, et quae ab eis historialiter acta sunt tradere his in diuino uerbo, incipiens a diebus protopatoris Abraham et Isaac et Jacob patriarcharum et Moyse, et qui post eos iudices facti sunt in Israhel et prophetarum singillatim regna recensare cunctatim, ut nobis per omnium scripturarum eorum unitum sit regnum.

2,1. Assiriorum regna et tempora. Assiriorum primum regem scribunt Bilum, quem et ab Assyriis et Fynices et Persi deum uocauerunt. Rune Dium Greco nomine interpraetauerunt. Bilus uero primus in Assyrios regnauit et partem Asiae annos LXII. 2. Post haec regnauit Ninus annos LII. Iste condidit Nineuem ciuitatem Assyriorum, et ueniens in Italia uocatus est Picus. 3. Post quem Semiramis uxor eius annos XLII. Hanc Ream uocauerunt propter eius multam atrocitatem. 4. Post hanc Zamis regnauit annos XXXVIII. V. Post hunc Arius ann. XXX. VI. Post hunc Aralius ann. XL. VII. Post hunc Xerses qui et Balleus ann. XXX. VIII. Post hunc Armamithrus ann. XXXVIII. VIIII. Post hunc Bilochus ann. XXXV. X. Post hunc Balleus ann. Ul. XI. Post hunc Aldatas ann. XXXV. XII. Post hunc Mamithus ann. XXX. XIII. Post hunc Bagchaleus ann. XXX. XIIII. Ita Sferus ann. XX. XV. Mamilus ann. XXXV. XVI. Spareus ann. XL. XVII. Ascatagus ann. XL. XVIII. Amintus ann. L. XVIIII. Atossa et Semiramis femina ann. XXIII. XX. Bilochus ann. XXV. 1,1. 1 ante Et quia: singillatim antiquorum regum qui regna~erunt eorundem temporum de primo et secundo tomo manethone ~ mg. s.up. .11 8 scripturarum emendavi: scribturarum E' 2,2.. 14 Itaha corre.~z: Asta E' 2,4. 17 Zamis scripsi: Zinas E' II 19 Arahus: Aranus E II 24 Aldatas: Altallus E' II 26 Bagchaleus: Magchaleus E' II 27 Ita Sfe~s: !tas Ferus E' II 28 Mamilus: Mamithus E' II 32 Atossa quae: Attosat E II

5

10

15

20

25

:m

106

9EOI:OIA

XXI. XXII. XXIII. XXIIII. XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. XXVIIII.

Belleroparus ann. XXXIIII. Lampridus ann. XXXII. Sosarus ann. XX. Lamparus ann. XXX. Pannius et Zeus ann. XLV. Sosarmus ann. XX. Mithreus ann. XXXV. Tautalus ann. XXXII. euteus ann. XL. Anno isto tricensimo secundo capta est Ilios ab Acheis. XXX. Thineus ann. XXX. XXXI. Dercillus ann. XL. XXXII. Eupalus ann. XXXVIII. XXXIII. Laustenus ann. XLV. XXXIII!. Peritiadus ann. XXX. XXXV. Ofrateus ann. XX. XXXVI. Ofratanus ann. L. XXXVII. Acrapazus ann. XL. XXXVIII. Thanos Concelerus qui uocatur Grece Sardanapallus ann. XXX. XXXVIIII. Ninus ann. XVIII!. 5. Simul reges XXXVIIII antiqui Assyriorum perseuerantes annos mille quadringentos XXX. Ab istis autem in prima olimpiada anni LXVII. [Assyriorum regnum]. 3,1. Egyptiorum regnum inuenimus uetustissimum omnium regnorum. Cuius initium sub Manethono dicitur memoramus scribere. 2. Primum Deorum qui ab ipsis scribuntur faciam regna sic. I. Ifestum dicunt quidam deum regnare in Aegypto annos sexcentos LXXX. II. Post hunc Solem lfesti ann. LXXVII. III. Post istum Sosin <***> Osirim ann. CCCXX. IIII. Post hunc Oron ptoliarchum ann. XXVIII. V. Post hunc Tyfona ann. XLV.

3,1-6. 58-97 Manetho, Aegyptiaca, fr. 4, pp. 16-23 Waddell 38 qui requiritur. om. E' II 42 Teuteus: Euteus E' II 43 capta est Ilios scripsi: confixus est sol E' ; vide supra 111.4.28 II 45 Dercillus: Cercillus E' II 52 Thonos Concelerus em. Frick: Thonosconcelerus E' 2,5. 57 Assyriorum regnum exp. Frick 3,1. 59 sub Manethono: perperam vertit i>1to Ma.ve9rovoc; 3,2. 60 ab ipsis: perperam vertit 1ta.p' a.i>'to'i~ II 64 inter Sosin et Osirim lac. statui

35

40

45

50

55

60

65

XPONIKON

107

Colliguntur Deorum regna anni mille DL. 3. Deinceps mitheorum regna sic.

I. Prota Anubes ann. LXXXIII. _II. Post hunc ~usim Apiona grammaticus, qui etiam Aegyptiorum ~c~~turas co~posmt, secundum Inachum interpraetatur, qui sub Argios IDitiO regnamt, ann. LXVII. 4. [I.] Post hec Necyorum reges interpraetauit Imitheus uocans et ipsos <***> 5. ]fortissimos uocans annos duo milia C. I. Mineus et pronepotes ipsius VII regnauerunt ann. CCLIII. II. Bachus et aliorum octo ann. CCCII. III. Necherocheus et aliorum VII ann. CCXIIII. IIII. Similiter aliorum XVII ann. CCLXXVII. V. Similiter aliorum XXI ann. CCLVIII. VI. Othoi et aliorum VII ann. CCIII. VII. <***> VIII. Similiter et aliorum XIII! ann. CXL. VIlli. Similiter et aliorum XX ann. CCCCVIIII. X. Similiter et aliorum VII ann. CCIII!. Hec finis de primo tomo Manethoni habens tempora annorum duo milia C. 6. XI. Potestas Dio<s>politanorum ann. LX. XII. Potestas Bubastanorum ann. CUll. XIII. Potestas Tanitorum ann. CLXXXIIII. XIIII. Potestas Sebennitorum ann. CCXXIIII. XV. Potestas Memfitorum ann. CCCXVIII. XVI. Potestas Iliopolitorum ann. CCXXI. XVII. Potestas Ermupolitorum ann. CCLX. Usque ad septimam decimam potestatem secundum scribitur tomum, ut docet numerum, habentem annos mille quingentos XX. Haec sunt potestates Aegyptiorum.

4,1. De regna autem, que in ceteris gentibus facta sunt et paulatim creuerunt, proferamus temporibus regni Argiuorum. 3,3. 70-72 Apion, Aegyptiaca IV ap. Eus., P.E. X, 10, 16 3,3. 68 Imitheorum scripsi: Mitheorum E' II 69-72 Prota Anubes-ann. LXVII restitui, textum valde corruptum et inordinatum codex praebet. Prota Anube samusim qui etiam Aegyptiorum scripturas conposuit ann. LXXXIII. Post hunc Apiona grammaticus qui secundum lnachum interpraetatur quem sub Argios initio regnauerunt ann. LXVII. 3,4. 7~ numerum ante ?ost ~ec seclusi II Necyorum scripsi: Ecyniorum E' II 74 post 1psos lac. recte srgn. Fnc~ 3,5. 82 tfynastiam septimam excidisse bene vidit Frick, quaprop~jac~um est ut numen ante primas sex tfynastias positi loco moverentur 3,6. 88 Dwpohtanorum E' II 95 tomum em. Frick: totum E'

70

75

80

85

90

95

108

9EOIOIA

Primus is Argus lnachus regnauit ann. L. Quo tempore 100 Moyses natus est. II. Post hunc Foroneus regnauit ann. LX. Quo anno quinquagesimo quinto ex Aegypto egressio Iudeorum per Moysen facta est. 105 III. Post hunc Apius regnauit ann. XXXV. IIII. Post hunc Argius regnauit ann. LXX. V. Post hunc Criassus regnauit ann. LVI. VI. Post hunc Forbas regnauit ann. XXXV. VII. Post hunc Triopas regnauit ann. LXVI. 110 VIII. Post hunc Crotopus regnauit ann. XXI. VIlli. Post hunc Sthenelus regnauit ann. XI. X. Post hunc Dana us regnauit, qui illas filias L, ann. . XL Post hunc Lyggeus Aegypti XLI. Sub quo Cadamus Aginorus ascendit Biotia Europissa ad exquirendum. 115 XII. Post hunc Abas regnauit ann. XXIII. <XIII.> Post hunc Prytus regnauit ann. XXVII. <XIV.> Post hunc Acrisius regnauit ann. XXXI. <XV.> Post hunc Pelops regnauit post nomaum ann. XXXVIII. A quo Peloponissus uocatur. 120 <XVI.> Post hunc Atreus et Thyestus ann. XLV. <XVII.> Post hos Agamemnus Atreus ann. XXXIII. 3. Colliguntur igitur ab lnacho rege usque ad desolationem Ilii, quod est octauodecimo Agamemnonis, anni septingenti XVIII. 4. Ab llii deuastatione usque ad primam olympiadam anni CCCCVII: et Porfyrius autem in historia philosofiae sic dixit. Post autem llii 125 deuastationem Agamemnonus reliquos annos XV. 5. <XVIII.> Post hunc Egesthus regnauit ann. VII. <XVIIII.> Post hunc Oresthus regnauit ann. XXVIII. <XX.> Post hunc Penthilus regnauit ann. XXII. 6. Et Argiorum regnum dissipatum est. Colliguntur uero Argiorum 130 2.

I.

regna simul anni septingenti XC.

4,4. 124-125 Porph., Hist. phil., fr. 200, pp. 223-224 Smith 4,2. 100 is Argus scripsi ex Graeco sermone ei~ vApyo~: isargus E' II ~ 12 ~ addidi: om. E' II 113 Aegypti (scil. filius) emendavi: Aegyptius E' II ann. mseroz: om. E' II 114 Sub quo scripsi: a quo E' II 116-121 numeros XIII-XVII inseroi: om. E' II 118 post Oinomaum correxi: cum Nomaum E' II 120 et Thyestus scripsi: ethyestus E' 4,3. 122 igitur: nunc E'; corifudit v'ilv et 'to{vuv II !nacho: lchano E' II Ilii: so1is E' II 124 Ab Ilii: a solis E' II 125 llii: solis E' 4,5. 127-129 numeros XVIII-XX inseroi: om. E'

XPONIKON

109

5,1. Siciniorum qui nunc Elladicorum uocantur reges et tempora. Proferamus iterum et Syciniorum qui nunc Elladici uocantur. Disponamus regna a quibus initiata sunt temporibus, et in quibus diffinierunt manifestemus. 2. Africanus quidem dixit sic tenere eis omnes annos mille VII: a minuetate autem eorum in primam olympiadam anni CCCXXVIII!, sicut numera tur ab initio Sicyoniorum regni in primam olympiadam omnes anni mille CCCXXXVI. 3. Vicesimo nono autem anno patriarchae Jacob ilium Syciniorum initiauit regnum sic: anni autem Jacob ann. LII. I. Egialeus XXVIlli, ann. XLV. II. Europs Isaac LXXXVIIII, anni ann. XX. III. Telchus anni Abraham CXIIII ann. XXV. IIII. Amfus Ellada initiauerunt ann. LII. V. Thelxius regna. ann. XXXIII!. VI. Egydrus Anno quadragesimo VII. Turimachus ann. XLV tertia Leucippi ann. LIII. VIII. Leucippus egressio ludeorum ann. XLVII. VIlli. Mesapfus ex Aegypto. ann. XLVI. X. Eratus XL Plammeus ann. XLVIII!. XII. Ortopolus ann. LXV. XIII. Marathus ann. XXX. XIIII. Maratheus ann. XX. XV. Echyrus ann. LV. XVI. Corax ann. XX. XVII. Epopeus ann. XXXV. XVIII. Laomedus ann. XLIII. XVIIII. Polybus annos XLV. XX. lnachus annos XLV. XXI. Festus annos L. XXII. Adrastus annos IIII. XXIII. Polifidus annos XXXI. XXIIII. Pelasgus annos XX. XXV. Zeuxippus annos XXXV. 4. Usque Zeuxippum tenuit Sicyoniorum regnum permanens annos

5,2-5. 136-180 Iu1ius Africanus, Chron. III, fr. 29, pp. 282-283 Routh 5,3. 160 138 numerantur: numeratur E' Frick II regni: regna E' Frick Polybus post Laomedus posui: in codice invenitur post Zeuxippus II 165 Pelasgus scripsi: Pelastus E'

135

140

145

150

155

160

16" "

110

9EOIO
noningentos LXXIX. Post Zeuxippum autem reges quidem non fuerunt, sed praeibant eis sacerdotes <Apollinis> Carnii annos XXVIII. 5. Quorum primus sacerdos Archelaus annum I. Post hunc Automidus annum I. Post hunc Theoclytus annum I. Post hunc Euneus annos IIII. Post hunc Theonomus annum I. Post hunc Amficyus annos <X>VIIII. Post hunc Charid<em>us annum I. Qui non sustinens cibaria fugiit. A quo m prima olimpiada ut fertur scriptura anni CCCXXVIII!. Fiunt uero omnes Sicioniorum regna ab Egialeo usque in prima olympiada anni mille CCCXXXVI. 6,1. Athineorum reges. Nondum multo transacto tempore Aethineorum regnum ab Aegypto populi egressio. Anno enim ducentesimo octauo egressionis primus in Athinas regnauit Cecrops procerus et qui post eum, sicut manifestantur, sic. 2. I. Cecrops procerus ann. L. Anno trecesimo quinto Cecropus Promitheus et Epimitheus et Adas scribuntur, qui et Diu scribuntur. III. Amfictryus ann. XL. IIII. Ericthonius ann. X. V. Pandius ann. L. VI. Erectheus ann. XL. VII. Cecrops Erectheus ann. LIII. VIII. Pandius Cecropus ann. XLIII. [VIII.] Temporibus Pandii Cecropi Cadmus Aginori litterarum elementa primus duxit ad Grecos. VIlli. Egeus Pandionus annos XLVIII. X. Thiseus Egei ann. XXXI. XI. Menestheus ann. XVIII!. XII. Dimofus ann. XXXV. XIII. Oxyntus ann. XIIII. XIIII. Afydus ann. I. 5,4. .1 ~8 . non~ngen~os. LXXIX requiritur: quingentos LXXXI E', II 169 Apo1hms znseruz plamtatzs causa 5,5. 170 Quorum correxi: quem E II 172 Theoclytus: Methudutus E' II 175 annos XVIIII correxi: VIlli E' II 176
170

175

180

185

190

195

200

XPONIKON

111

XV. Thymytus ann. VIlli. XVI. Me1anthus ann. XXXVII. XVII. Codrus ann. XXI. 3. A Cecropo procero usque Codrum anni quadringenti XCII. Post Codrum autem fuerunt dum uixerunt principes. Dityis autem uocatus est Cecrops, quoniam procer staturae fuit prae omnibus. 4. Principes perpetui. Post Codrum autem primus filius eius perpetuus factus est princeps Athineorum. I. Medrus Codri ann. XX. II. Acastus ann. XXXVIIII. III. Archippus ann. XL. IIII. Forbus ann. XXXIII. V. Megaclus ann. XXVIII. VI. Diognitus ann. XXVIII. VII. Fereclus ann. XV. VIII. Arifrus ann. XXX. VIlli. Thispeus ann. XL. X. Agamistor ann. XXVI. XI. Thersippus ann. XXIII. XII. Eschy1us ann. <XXIII>. Eschy1o anno secunda prima olympiada a[ddu]cta est a Grecis. 5. Colliguntur uero ab initio regni Cecropi in prima o1ympiada anni octingenti XIIIT. Post Eschylum autem illi [XIII]: XIII. Almeus ann. II. Xliii. Corops ann. X. XV. Esimidus ann. X. XVI. Celdicus ann. X. XVII. Ippomenus ann. X. XVIII. Leocratis ann. X. XVIIII. Apsandrus ann. X. XX. Erygius ann. X. 6. Et cessauit regnum Athineorum in olympiada uicesima quarta. Fiunt uero omnem Athineorum fortitudinem a Cecropo usque Erygium ann. noningenti septem. 7 ,1. Latinorum qui et Romanorum reges. Latinorum autem qui et Romanorum regnum fortiorem Assyriorum et Aegyptiorum et Argiorum 6,4. 209 perpetui: ~iabii ~· II 6,3. 207 dum: sicut E'; legit ~ pro £~ 209-210 perpetuus: diabius E' II 222 XXIII: numerus deest zn _codzce (I 6,5. 225 XIII_ dzttogr~phza 223 adducta: acta seu celebrata vertere debuit 6,6. 23.) Erygtum: ortum recte exp. Frick II 226 ann. II requiritur: X E' Oxyrium E'

205

210

215

220

225

230

235

112

seu et Sicyoniorum quem et Grecorum et Athineorum in historia inuenimus memorantem. Et nos quidem sequi pedes Romanorum 240 quem et Latinorum tempora disponimus. 2. Latinorum autem regnum ab Eraclio quidem et Telefo, qui et Latinus uocatur, conamur in quibus prescripsimus dicendo, post quos regnauit Eneas ille Frygius, Agchissi et Afroditis filius, nona et decimo post uastationem Ilii, in diebus Heli sacerdotis et Samuhelis 245 prophetae secundum Ebraicam historiam. 3. Optinuit autem Romanorum imperium usque annos sexcentos LIII sic. I. Eneas Siluius annos XXXVIII. 250 II. Ascanius Siluius annos XXXV. III. Albas Siluius annos XXXVI. IIII. Tittus Siluius annos XXXVIII. V. Francus Siluius annos LIII. VI. Latinus Siluius annos LVI. 255 VII. Procnax Siluius annos XLVI. VIII. Tarcinius Siluius annos XVIII. VIlli. Cidensus Siluius annos XXXII. X. Abintinus Siluius annos XXI. XI. Rimus Siluius annos XXVIIII. Usque Rimum Syluium Latinorum regnum diffamabatur, permanens 260 usque ad annos CCCCII. 4. Post hunc autem regnauit Romulus qui et condidit Romam, a quo Romani uocati sunt. Romulus regnauit ann. XXXVIII. Nummus Pompiius ann. XLI. 265 Tullius Seruilius ann. XXXII. Lucius Tarcinius ann. XXIII. Tittus Superbus ann. XXXVIII. Tulius Seruius ann. XLI . Cyintus Tarcinius ann. XXXV. 270 5. Colliguntur autem et a Romulo anni ducenti LI. Fiunt uero simul Latinorum qui et Romanorum anni sexcenti LIII. Defexit autem regnum in olympiada sexagesima sexta. Et tunc princepes ordinati sunt, usque dum regnaret Gaius Iulius Caesar.

7,I. 239 et 241 quem: bis legit 1:ov pro 'tOOV II 240 sequi pedes: fortasse vertit 7,2. 243 post quos scripsi: cum quibus E' II 245 Ilii: solis E' 7,3. 247 usque: perperam vertit btl II 261 usque ad: btl II ccccn em. Frick: CCCII E' 7,4. 269 XUIII em. Frick: XU E'

!tapa :n:6&x~

XPONIKON

113

8,1. Tempora regni Lacedemoniorum. Regnauerunt et Lacedemonii 275 per annos CCCL et defecerunt in prima o1ympiada quae facta est sub Achaz regem ludae in diebus Esaiae prophetae, sicut scirent eorum initium ab Erystheum initiatum. 2. Anno uicesimo Sahul initiauerunt Lacedemoniorum reges, et defecerunt in anno primo Achaz regi lude, in quo tempore prima olym- 280 piada a Grecis a[ddu]cta est. 3. [I.] Illa autem singil1atim regnorum haec. I. Erystheus ann. XLII. II. Egeus ann. IT. III. Echestratus ann. XXXIIII. 285 Labotus ann. XXXVII. V. Dorystheus ann. XXVII II. VI. Agisilaus ann. XXX. VII. Et Menelaus ann. XLIIII. 290 VIII. Archelaus ann. LX. VIlli. Teleclus ann. XL. X. Alcamanus ann. XXXII. [XI. Automedus ann. XXV.] 4. Simul reges Lacedem[i]oniorum permanserunt in regno annos 295 CCCL. Et Lacedemoniorum regnum dissipatum est.

9,1. Corinthinorum reges et tempora. Corinthinorum regnum stabilitum est secunda anno Erysthei regi Lacedemoniorum. Permansit autem per annos CCCXXIII. Eadem uero tempor[a]e Lacedemonii congregantes conmutauerunt illos tricentos XXIII annos, quos obtinuerunt Corinthinorum reges. Erystheo regnante Lacedemoniorum anno secunda regnauit autem Corinthinorum primus Alitus, et qui sequuntur post haec sic regnauerunt. 2. I. Alitus ann. XXXV. II. Exius ann. XXXVII. III. Agelaus ann. XXXIII. 1111. Prymnus ann. XXXV. V. Bacchus ann. XXXV. VI. Agelas ann. XXXIIII. VII. Eudimus ann. XXV.

8,1. 276 CCCL correxi: CCCXXV E' 8,2. 279 uicesimo: uisesimo E' II 281 adducta sicut supra 6.4. 8,3. 282-286 numeros I-IV correxi II 289 Et Menelaus dubitanter duce Scaligero scripsi: Cemenelaus E' II 291 Teleclus e:mendavi: Celeclus E' II 292 XXXII: XXVII E' II 293 XI. Automedus a~n. XXV expunxi 8,4. 294 Lacedemoniorum pr.: ~cedemio~ioru"! E 9,1. 298 tempore: temporae E' 9,2. 309 Eud1mus: Eum1dus E

300

305

114

9EOl:Oc!>IA

VIII. Aristomidus ann. XXXV. VIlli. Igemonius ann. XVI. X. Alexander ann. XXV. XI. T elestus ann. VIlli. XII. Automenus ann. IIII. 3. Hii Corinthinorum reges sub anno uicesimo primo Sahulis regi Iudae initiauerunt, et defecerunt anna sexto decimo regni Ioatham fi1i Oziae, patri<s> autem Achaz regis Iudae. 10,1. Macedoniorum reges et tempora. Macedoniorum au tern regnum non silendum est. Et enim Romeis obtinentibus fortitudinem nondum 1onginquo tempore sub Ozia regem Iudeorum anna tricensimo tertio nouimus earn sustentare. Et regnauit per annos DCXLVII, cessauit autem [annos unusquisque] in quinquagesima tertia olympiada. Regnauit autem Ozias in Hierusalem et in Iuda annos LII. 2. Sub tricensimo tertia autem anna Oziae Macedonorum regnum ordinatum est, Cranaus primus in Macedonia regnans, sicut numerus manifestat, sic. 3. I. Cranaus ann. XXVIII. II. Cynus ann. XII. III. Tyrimmus ann. XXXVIII. IIII. Perdicus ann. LI. V. Argeus ann. XXXVIII. VI. Filippus ann. XXVI. VII. Aeropus ann. XXXVIII. VIII. Alcetus ann. XXVIII!. VIlli. Amyntus ann. L. X. Alexander ann. XLIII. XL Perdicus ann. XXVIII. XII. Arce1aus ann. XXIII!. XIII. Orestus ann. III. XTIII. Arcelaus a1ius ann. unum et dimidium. XV. Amyntus ann. III. XVI. Pausanius ann. I et dimidium. XVII. Argeus ann. II. XVIII. Amyntus alius ann. XVIII. XVIII!. Alexander alius ann. II. 9,3. 315 uicesimo requiritur: tricesimo E' II 316 anna sexto decimo: quinto decimo E' II 317 patris scripsi: patri E' 10,1. 322 annos unusquisque seclusi: vid£tur E'tTJ EK:a
310

315

320

325

330

335

340

345

XPONIKON

115

XX. Ptolemeus ann. III. XXI. Perdicus alius ann. VI. XXII. Filippus ann. XXVI. XXIII. Amyntus alius ann. VI. 350 XXIIII. Alexander alius ann. XII. Alexander omnia regna tenens Macedonorum regno coniunxit. 4. Post Alexandrum autem conditorem in principes eius rebus uenerunt. 5.' Et Macedonorum principatu successit Filippus frater Alexandri, et s1c secundum ordinem. 355 XXV. Filippus frater ann. VII. XXVI. Casandrus ann. XVIIII. XXVII. Filii Casandri ann. IIII. XXVIII. Dimitrius ann. V. 360 XXVIIII. Pyrrus mens. XI. XXX. Lysimachus ann. V. XXXI. Ptolomeus Ceraunus ann. II. XXXII. Meleagrus mens. VII. XXXIII. Antipatrus mens. II. 365 XXXIII!. Sosthenus ann. II. XXXV. Antigonus Gonata ann. XXXV. XXXVI. Dimitrius ann. X. XXXVII. Antigonus alius ann. XV. XXXVIII. Filippus alius ann. XLII. 370 XXXVIII!. Perseus ann. X. 6. Haec Macedonorum regna regnantes ab anno Oziae regis ludae tricensimo tertio obtinuerunt per annos DCXLVII et cessauerunt in olympiada centesima LIII.

11,1. Lydiorum regna et tempora. Et Lydiorum regnum tenuit per annos CCXXXII. Incipiens ab Ardi<s>o primum regem Lydiorum sub Cryssum illum a Gyro Persarum dissipatum finiit in olympiada quinquagensima octava. 2. lnitium uero primae olympiadae inuenitur exordium regni Lydiorum in anno primo Achaz. Regnauit quidem et Lydiorum principatus per annos CCXXXII sic. 3. I. Ardisus ann. XXXVI. II. Alyatus ann. XIIII. III. Midus ann. XII. 10,5. 354 princi349 XXII: XII E' II 351 ann. XII: XIII E' patu emendavi: principato E' II 358 Filii Casandri scripsi: Pedes C~and~s E' II 369 ann. XLII: XLV E' 11,1. 375 Ardiso emendavz: Ard10 E' 11,3. 381 Ardisus scripsi: Ardirus E'

375

380

116

9EOI:OIA

IIII. Caudalus ann. XVII. V. Gygus ann. XXXVI. VI. Ardyssus ann. XXXVIII. VII. Sadyatus ann. XV. VIII. Aliatus a1ius ann. XLVIlli. VIIIII. Cryssus ann. XV. 4. Haec Lydiorum regnum, incipiens a principia primae olympiadae in prima anno Achaz, regis ludae. Et cessauit in olympiada quinquagensima octaua. Fiunt anni CCXXXII.

385

390

12,1. Midorum regna et tempora. Midorum autem regnum obtinuit per annos CCLXVIII!. Et hos Cyrus Persus destruens regnum eorum in Persida duxit in principia quinquagensimae quintae olympiadae. 395 In ipsa igitur quinquagensima quarta olympiada fiunt CCXVI, sicut pridem trium annorum primae olympiade Midorum initium inuenimus esse regnum, quod est quinto decimo anno Oziae regis Iudae. 2. Quod uero CCLXVIIII annorum Midorum obtinuerunt tempora 400 sic a principia Arbaci, qui primus regnauit in Midia, usque Astyagum, quem Cirus exterminans in Persida regnum migrauit. 3. I. Arbacus ann. XXVIII. II. Sosarmus ann. XXX. III. Mamythus ann. XL. 405 1111. Cardyceus ann. XXIII. V. Diycus ann. Lilli. VI. Fraortus ann. XXIIII. VII. Cyaxarus ann. XXXII. 410 VIII. Astyagus ann. XXXVIII. 4. Haec Midorum regna permanserunt per annos CCLXVIIII, a quinto decimo anno Oziae regis Iuda, hoc est LIII annorum primam olympiadam. Finiit autem quinquagensima quarta olympiada, anno tricensimo octauo regnante Astuago, quem exterminauit Cyrus Persus in quinquagensima quarta o1ympiada. Et Lydorum et Midorum 415 regna dissipata sunt sub Cyro Persarum. 13,1. Tempora regni Persarum. Cyrus Persarum rex dissipans regna Lydorum et Midorum regnauit olympiadas VII et dimidiam. In anna 387 Sadyatus: Salyatus E' 12,1. 394 hos correxi: haec E' II 396 igitur correxi: nunc E' II 397 pridem: perperam vertit ~tpo II quinquaginta excidiss~ censebat Gelzer 12,2. 401 Arbaci correxi: Abbaci E' II Astyagum correxz: Artyagum E' 12,3. 404 ann. XXX emendavi: ann. IIII E' 12,4. 412-413 ante primam o1ympiadam emendavi: primae olympiadae E'; legit Barbarus 1tp<&njc; pro 1tpo tile; a'

XPONIKON

117

consumari septuaginta aute m prim o _reg~r I~sius, in quo contrg~t , relaxauit multitudinem a~nos depr ed[rc ]atw m<s > genti Iudeorum em. In quo anno fuit ~~~~rum Is~ahel remeare ad propriam habitation . Tenuit autem Persarum mrtmm qumquagensimae quintae olympiade ander Macedo et condiregn um usque Dari um, quem occidit Alex tor, anno s CCX XX sic. I. Cirus Persus ann. XXX . 2. II. Cambysus ann. VIlli . III. S<m >erd ius <mens.> VII. IIII. Darius iuuenis ann. <XX X> VI. V. Xerxes maio r ann. XX. VI. Artabanus <me ns.> VII. VII. Artaxerxes mino r ann. XL. VIII. Xerxes iunior mens. II. Sogdianus mens. VII. X. Darius Nothus ann. <X> VIlli . XI. Artaxerxes Memoratus ann. XLII. XII. Ochu s filius Artaxerxi ann. XXII. XIII . Alsus filius Ochi ann. IIII. <XII II. Dari us filius Arsami ann. VI.> minans Persarum regnum 3. Alex ande r Mac edo et cond itor exter annos CCX XX, sub traduxit in Mac edon ia regnum permanentem olympiada centesima duodecima. ora ab Alexandra con14,1. Mac edon orum regna et Syrie et temp edonorum in olympiada ditore. Alexander Filippi coepit regnare Mac conp rehe nden s et sub a regn l cent esim a unde cima , omn ia simu ecim et dimidium. duod s anno Mac edon orum iure rediens, per principes IIII. se post s Obii t in anno <decimo tertia> relinquen onum autem Antig m, 2. Filippum fratrem suum Macedoniae regnu m Aegypomne meum Asiae reliquid regnare, Filippum uocatum Ptolo Syriam m nore Nica et tum prec epit regnare, Seleucum autem quem omn em iussit regnare. per tempora sunt ita. 3. Qui aute m regn auer unt in Syria ann. XXX II. nor Nica I. Seleucus qui et III. XVI II. Antiochus Soter ann. 13,2. 427 Smerdius E' 13,1. 420 depredationis correxi: depredicationi Darius iuuenis ann. X..X..X\'1 428 II E' VII us Serdi . opinor um mens. VII legend scribendum puto: Artabanus \'II emendavi: VI E' II 430 Artabanus mens. VII X-X liii correxi II 434 Da~us os E' II 433- 438 VIlli inserui: om. E'; ergo numer VIlli E' II 438 XIIII. Danus Nothus ann. XVIIII: Darius Stultus ann. 445 redigens corm:i: rediens 14,1. E' filius Arsami ann. VI addidi· om. E' II 446 verbis decimo tertia lac. supplevi

420

425

430

HO

HS

+:iO

118

9EOIO
III. IIII. V. VI. VII.

Antiochus Theoidus ann. XV. 455 Seleucus Callinicus ann. XXI. Seleucus Ceraunus ann. III. Antiochus Megaclus ann. XXXVI. Antiochus Filomitor ann. XII. Antiochus Epifanius ann. XL Iste est, qui in Iudeis iniquitatem inposuit, cuius historia in Maccabeis. 460 VIlli. Antiochus Eupator ann. II. X. Dimitrius Soter ann. XII. XT. Alexander Grypus ann. X. XII. Dimitrius Grypus ann. III. 465 XIII. Antiochus Situs ann. VIIII. Xliii. Dimitrius iuuenis ann. IIII. XV. Antiochus ille Grypi ann. XII. XVI. Antiochus Cizicinus ann. XVIII. XVII. Fi1ippus II. 4. Sub Filippo nouissimo Syriorum regnum dissipatum est. Macedo- 470 norum principatum uenit in Romanos, Gaio Iu1io Romanorum Caesare migrans earn. Et permanens per annos CCXXI et Siriorum principatum dissipatum est. 15,1. Egyptiorum regna et tempora. Egypti autem reges, qui et Ptolemei nuncupati sunt, regnauerunt post Alexandri discessum annos 475 CCXCIIII sic. 2. I. Filippus Ptolemeus ann. VII. II. Fi1adelfus Alexander ann. XII. III. Lagous Ptolemeus ann. XX. 480 IIII. Eu[g]ergetus Ptolemeus ann. XXXVIII. V. Filopator Ptolemeus ann. XVII. VI. Epifanius Ptolemeus ann. XXIIII. VII. Filomitor Ptolemeus ann. XXXV. VIII. Eu[g]ergetus Fauscus Ptol. ann. XXVIIII. VIlli. Soter Ptolemeus ann. XXXVI. 485 X. Filadelfus Soter Ptol. ann. XXV. XI. Nouus Dionysus Ptol. ann. XXVIII!. XII. Cleopatra ann. XXII. 3. Dissipatum est Ptolemeorum principatum sub Octauiano Agusto Romanorum imperatorem, sub imperium eius anno Xliii, perma- 490 nens annos CCXCIIII. 14,3. 459 VIII inserui: om. E'

15,2. 480 Euergetus correxi ut supra

II 482 ann. XXIIII em. Frick: XIXIIII E' II 484 Euergetus iterum emendavi: Eugergetus E' II 488 ann. XXII em. Frick:

VI,6,8.9.13: Eugergetus E'

XII E'

15,3. 489 Augusto: Agusto E'

XPONJKON

119

filius Iosedec 16,1. I. Primu s factus est princeps sacerdotum Hiesus simul Zorob abel. II. Post hunc Iacimus filius Hiesu. 495 III. Post hunc Eliasibus filius Iacimi. IIII. Post hunc Iodae filius Eliasibi. V. Post hunc Ionath es filius Iodae. nder VI. Post hunc Iaddu s filius Ionathes. Quo tempo re Alexa 2. in Hierusalem Mace do et condi tor Alexa ndriam condidit. Et ueniens in secula, 500 uiuis qui deus, tibi, a domin o cleo adora uit dicens: 'Glori solus prince ps'. VII. Post hunc Onias filius Iaddi. tempo re illi septu3. VIII. Post hunc Eleazarus filius Oniae . Quo interp retaue runt legem aginta Ebreo rum sapientes in Alexa ndria 505 Greco eloquio. VIlli. Post hunc Onias filius Simoni frater Eleazari. filius X. Post hunc Simon filius Iaddi. Quo tempo re Hiesus 4. r. cebatu Sirach , qui et magn am Ebreis scripsit sapientiam, agnos Antiochus re tempo Quo i. Simon filius XI. Post hunc Onias 5. 5 I0 bat. coege ione loquut Greca nans Syror um rex Iudeos expug XII. Post hunc Iudas Macca beus filius Oniae . XIII. Post hunc Ionath as frater Iudae . XIIII. Post hunc Simon frater Ionathae. Yrcanus. XV. Post hunc Iohannis filius Ionath ae, qui dicebatur inposuit 515 s primu Qui 6. XVI. Post hunc Aristobolus filius Iohannis. deade ma regni princi patum sacerdotii. et princeps XVII. Post hunc Ianne us qui et Alexander, rex simul sacerd otum. permanentes per 7. Usque ad istum illi qui a Cyro uncti praefu erunt adas annor um 520 annos quadr intos LXXX III, quae sunt ebdom erunt (g). LXVI II!, quae et a Danih ele quem admo dum diffini principem sandrum Alexa et quem 8. Usque ad Ianne um autem principes ritum dum secun qui cerdo tum et regem, in quo finierunt, saccrd otum uncti nomin abantu r. Alexandra uxor eius. 525 9. XVIII . Post hos regnau it Salina[i] et facientes Pompiius 10. XVIII !. Post hanc tumul tum inter se eius pueri usque ad Roma norum archistratigus expug nauit Hierusalem tenens 16,1-6 . 492-518 Eus., D. E. VIII, 2,62-79 g) Dan. 9,24-2 6

16,2. 498 Ionathes scripsi: 16,1. 497 Ionathes scripsi: Johannes E' quadrintis E' . 16,8. 522 correxi: s ngento 16,7. 520 quadri Iohanni E' 16,9. 525 S~Jn~a quae e~ E' m Ianneu post scripsi: m Ianneu ad Usque hanc scnpsz: hunc E 526 16,10. E' dra Alexan et i Alexandra: Salina

120

E>EOIOIA

progressionem templi apertionis. Tunc gens ilia Iudeorum tributaria facta est Romanis. Principatum quidem sacerdotii Yrcano tradidit, Antipatrum autem Ascalona Palestine procuratorem faciens. 11. Quo tempore Romanorum primus monarchus Gaius Julius Caesar. Regnauit autem annos XVIII. Post hunc Augustus regnauit annos LVI et qui post eos sequentens. 17,1. Tempora regni Romanorum. Romanorum autem regnauit monarchus primus Gaius Julius Caesar in olympiada centesima octuagesima tertia. Iste est Gaius Julius Caesar, qui bissextum et solis cursum adinuenit. 2. Post istum regnauit Octauianus qui et Augustus et qui sequuntur sic. Consules. I. Augustus regnauit ann. LVI. Dedit consulatus XIII. II. Tiberius regnauit ann. XXIII. Consules V. III. Gaius regnauit ann. 1111. Consules 1111. IIII. Claudius regnauit ann. XV. Consulus V. V. Nero regnauit ann. XIIII. Consules 1111. Galbas, Otho, Bitellio ann. I et dimidium. VI. Titus regnauit ann. III. Consules VIII. VII. Dometianus regnauit ann. XVI. Consules VII. VIII. Nerua regnauit ann. II. Consules 1111. VIlli. Traianus regnauit ann. XX. Consules VI. X. Hadrianus regnauit ann. XII. Consules III. XL Antoninus regnauit ann. XIII. Consules 1111. XII. Marcus Byrrus regnauit ann. XX. Consules XXIIII. XIII. Commodus regnauit an. XIII. Consules VII. Xliii. Vespasianus regnauit ann. VIlli. Consules X. XV. Pertinax, Didius ann. <***>. Consules 1111. XVI. Seuerus regnauit menses Ill. Consules <***>. XVII. Gitas, Caracallus regnauit ann. <***>. Consules XXV. XVIII. Macrinus, lliogabalus regnauit ann. V. Consulem I. XVIII!. Alexander Mameas regnauit ann. XIII. Consules Ill. Maximus regnauit ann. III. Consules II. XX. Balbinus et Publianus et Cordus annum I. XXI. Gordianus regnauit ann. VI. Consules II. XXII. Filippus regnauit ann. VI. Consules Ill. XXIII. Decius regnauit annos II. Consulem I. XXIIII. Gallus et Volusianus, hii duo regnauerunt ann. III. Dederunt consulatos VII. 17,2. 542 Gaius regnauit ann. 1111 emendavi: X E' II 545 Otho: Stultus E' II 555-557 numeri desunt in codice II 563 XXII em. Frick: XXI E' II

530

535

540

545

550

555

560

565

XPONIKON

121

XXV. Emilianus et Valerianus et Calerianus, hii tres simul ann. XV. Consules VII. XXVI. Gallianus cum Claudio ann. II. Consulem I. XXVII. Cyintillus et Aurilianus regnauerunt ann. VI. Dederunt consulatos Ill. XXVIII. Tacitus et Florianus ann. I. Consulem I. XXVIII!. Probus regnauit annos VI. Consules V. XXX. Carus et Carious et Numerianus, simul hii tres ann. II et dimidium. Dederunt consulatos unusquisque II. XXXI. Dioclitianus et Maximianus regnauerunt ann. XXI, regnauerunt et Constantius et Maximus cum eis annos XII. XXXII. Constantius et Constantinus magnus cum Constantino filio eius ann. XXXI. XXXIII. Constantius et Costa et Constantinus iunior simul ann. XXIII!. XXXIII!. Iulianus regnauit ann. II. Consules II. XXXV. Iobianus regnauit menses VIII. XXXVI. Valentinianus et Valens et filii eorum Gratianus et Valentinianus annos XXII. XXXVII. Theodosius magnus cum Arcadio et Honorio filios eius simul annos XXXVI. XXXVIII. Theodosius cum Valentiniano ann. Ll. XXXVIII!. Valentinus cum Marciano ann. V. XL. Marcianus solus ann. VII. XLI. Leo cum Anthimo ann. XVIII!. XLII. Leo iunior cum Zinone ann. II. XLIII. Basiliscus et Marcus mens. XX. XLIII!. Zino solus ann. <***>. XLV. Anastasius solus ann. <***>.

VIII 1,1. Ecce quidem manifestauimus ueraciter omnium potestatem regum. Volumus praecurrere quod ad Romanorum pertinet imperium. 2. Usque Cleopatra enim facta est omnis Egyptiorum Ptolemeorum

572 XXVIII em. Frick: XVIII E' II 590 Valentinianus: Valentinus E' II 595-596 :(enonis et Anastasii annorum numeri in codice desun/ 1,1. 2 quod em. Frick: qud E'

570

575

580

585

590

595

122

9EOIOC!>IA

potestas permanens annos CCXCIII!, et post Cleopatra ultra non regnauerunt in Egypto usque in hodiemum diem. 3. In diebus, quibus regnauerunt Ptolomei in Egypto, et fecerunt Romani proelium cum Spanis, et superauerunt Romani Spanos ct leuauerunt imperatorem Iulium quem et Cesarem uocauerunt. Iste est Gaius Iulius Cesar, qui et bissextum et solis cursum adinuenit. Hie et consolatum unumquemque annum fieri constituit.

5

10

2,1. Regnauit autem Gaius Iulius Caesar annos XVIII, et post hunc Octauianus qui et Augustus. 2. I. Gaio Iulio Caesare primo, Marco clarissimo. II. Graciano et Antonino clarissimorum. III. Gaio Iulio Caesare secunda et Flauio Marco clarissimo. 15 Irtio et Pansa uirorum inlustrium. Bruto et Collatino clarissimorum. Gaio Iulio Caesare tertia et Lepido inlustrium. Munatio [et] Planco <et ***> inlustrium. 20 Aemilio et Caesare inlustrium. Antonio et Seruilio clarissimorum. Isaurico et Crispo clarissimorum. Octauiano et Pollione clarissimorum. Censorino et Sabino clarissimorum. 25 Pulchro et Norbano clarissimorum. Gallo et Agrippa clarissimorum. Octauiano et Neru [filio] clarissimorum. Pompeio et Comificio clarissimorum. Libone et Antonio clarissimorum. 30 Cicerone et Publicola inlustrium. 3. Hisdem consulibus Iulius Caesar occisus est. Et sumpsit imperium Octauianus qui et Augustus ann. LVI, et dedit consulatos XIII. Fiunt uero ab Adam usque initium imperii Augusti anni V milia CCCCLXVII. 1,3:. 9 Gaius em. Frick: cuius E'; nomina consulum et imperatorum saepe in codice panszno depravata quantum potui emendavi 2,2. 13 primo: secundo E' II 15 Marco clarissimo ex primo consulatu iteratum perperam exp. Frick in editione, sed postea (p. 634) restituit II 16 lrtio et Pansa: lurto et Paneo II 17 Bruto et Collatino: Burto et Corti1ano II 19 Munatio P1anco et scripsi et lac. ante in1ustrium signavi: Munatio et Plachano E'; unum eundemque consulem Barbarus perperam reduplicavit II 20 Aemilio et Caesare: Emelio et Caesario II 21 Antonio et Seruilio: Antonino et Seruiliano II 22 Isaurico: Chryssaorico II 23 Octauiano et Pollione: Octauio et Polione II 24 Censorino et Sabino: Consorio et Sauino II 25 Pulchro et Norbano: Puleo et Enobaudo II 26 Agrippa: Agrippino II 27 Cocceio Nerua scripsi: Neru filio E'; Barbarum legisse uiou pro rox:iou recte susp. Frick II 28 Pompeio et Comificio: Pompiio et Comilio II 29 Libone et Antonio: Libono et Antonino II 30 Publico1a: Publicollatonem

XPONIKON

123

I. Augusto primo et Tollio. II. Augusto secunda et Sosio. III. Augusto tertio et Grasso. IIII. Augusto quarto et Messala. V. Aenobarbo quinto et Scipione. VI. Augusto sexto et Apuleio. VII. Augusto septimo et Agrippa. 2. Hisdem consulibus Chartagina renouata est idos Iulias, Epifi XVIII. VIII. Augusto octauo et Silano. VIlli. Augusto nono et Tauro. X. Augusto decimo et Silano. XI. Augusto undecimo et Pisone. 3. In his temporibus, sub consulato Lentuli et Siluani, uidit Zacharias uisionem angeli in templo domini. XII. Aruntio et Marcellio. XIII. Celso et Tiberio. Xliii. Lollio et Aemilio. XV. Apuleio et Silio. XVI. Satumino et Cinno. 4. <XVII.> Lentulo et Siluano. In his temporibus adnuntiauit Elisabeth angelus de lohanne, in eodem consulatum Lentuli et Siluani, VIII kl. Aprilis. XVIII. Sabino et Antonio. XVIIII. Lentulo secundo et Lepido. XX. Furnio et Pisone. XXI. Messala et Quirino. XXII. Maximo et Tuberone. XXIII. Mricano et Maximo. XXV. Aruntio et Crispino. XXVI. Censorino et Gallo. XXVII. Nerone et Placido. 5. XXVIII. Balbo et Vetere. Eodem tempor[a]e missus est angelus Gabrihel ad Mariam uirginem, sub Augusto tertio decimo, octauarum kalendarum Aprilium. 3,1.

3,1. 35 Sosio: Socio II 37 Messala: Messalo II 38 Aenobarbo: Thenebaudo . II 39 Apuleio: Apulia 3,2. 40 Agrippa em. Frick: Agrppa E' II 42 Silano: Siluano II 44 Sdan?: 3,3. 50 Lollio et Aemilio: Tullio etemellio E' Tullio et Emelho Sullio 3,4. 53 X\:II prop. Frick II 51 Apuleio et Silio: Asperio et Seuerio inserui: om. E' II 56 Sabino et Antonio: Sauino et Antonino II 58 Furmo: Rufino II 59 Messala et Quirino: Mesallo et Seriniano II 62 XXIV om. E' 3,5; II Crispino: Prisco II 63 Gallo: Gallione II 64 Nerone: Ne~onte 65 Balbo et Vetere: Balbino et Bereto II 66 tempore emendavz: temporae E

35

40

45

50

55

60

65

124

8EOI04>IA

XXVIII!. Felecio et Silla. XXX. Lentulo et Augure. XXXI. Caesare et Austorino. 6. XXXII. Siluano et Paulo. In sexto autem mense Ma.pia. cbr{tet ltpoc; 'tftV cruyyevi3a. a.urilc; 'EA.tcra~e() IC(Xt E!Cpoucrev ltpoc; 'tftV 9upa.v. Ka.l th:oucra.cra. fJ 'EA.tcra~e() eppHfiEV 'tO 1C01C1CtVOV !Cat e3pa.Jlev ltpoc; -rftv ei>pav !Cat llVOt~ev a.u'tft Kat eUAOY'l cuiusdam nomine Fuusdu, quod est Eusebii. In ipsa enim die, in qua natus est, pastores uiderunt stellam, Chuac XXVIII. Fiunt uero ab Adam usque ad natiuitatem domini nostri Iesu Christi anni V milia quingenti. 9. XLV. Vinicio et Vero. XLVI. Caesare et Seruilio. XLVII. Macrino et Saturnino. XLVIII. Sacerdo et Voleso. 3,6. 72-76 Protev. lac. 12,2, p. 118 de Strycker 3,8. 92 verba et <mrlA.mov 1eguntur in Protev. lac. 17,3-18, I, p. 146 de Strycker

epl')jlOt;

II 68 Silla: Sui1io II 69 Augure: Auxonio II 70 Caesare: Caesario II 71 Paulo: Paulino 3,6. 73-74 verba 1eal. EKpoucrev-JCat ilvot!;ev a'litft om. E' II 76 post E<JlCtptl')crev add. infans E' 3,8 90 Silano: Siluano II 91 Jesus Christus scripsit Frick: ihs XPS E' II 92 in spelunca conieci II 93 Fuusdu in Protev. lac. non legitur II 94 XXVIIII restitui: XXVIII E' II 95-96 lesu C~risti scripsit Frick: ihu XPI E' 3,9. 97 Vinicio et Vero: Bincio et B1rro II 98 Caesare et Seruilio: Caesario et Serbilio 11 100 Voleso: Bolenso

70

75

80

85

90

95

100

XPONIKON

125

10. XLVIII!. Lepido et Arruntio. In his diebus, sub Augusto, kalendas Ianuarias, Magi obtulerunt ei munera et adoraucrunt cum. Magi autem uocabantur Balthasar, Melchior, Gathaspa. 11. Kal. 1h:oucr~ o'Hpmli11c; a Magis, quoniam rex natus esset, E-tapaxfhl, et omnes Hierusolima cum eo. Tote 'Hpc.Oli11c; ilirov ott evmaixfhl imo trov J.LU'YO>V opytcr9el.c; E7tEJ.lljfEV (XU'tOU touc; lpOVEUtac; 'Aeyrov ai>totc; ave'Aetv 1tav-ca -ca j3pe1p11 a1to lltetiac; teal. tea-cro. 12. ·o lie 'Hpm51'\c; esittet 'tOV 'IroaVVT\V, teal. a7tE<JtEtAEV U7t1'\PEtac; Ev tcp 9uma<J't1'\ p{cp xpoc; Zaxapiav AeyO>V autcp · 'llou axetepuljfac; 'tOV uiov crou; otoac; O'tt 'tO aiJ.La (JOU imo tf)v xetpav J.LOU ecrnv;' Kat a1totept9el.c; dxev· 'Maptuc; ElJ.lt -cou 8eou. "Exe JlOU to atJJ.a. To li£ 7tVEUJ.La JlOU oAmxotl'\c; lie~e-cat.' Kal. xepl. to liux~pauJ.La et:poveufhl Zaxapiac;. 13. L. Critico et Nerua. Ll. Camerino et Birillo. LII. Dolabella et Silano. 14. LIII. Cyntilliano et Barbilio. 'H li£ 'E'Atcraj3eli ateOU<JIX(J(l on 'Iroavvl]c; ST\tEltlll, 'Aaj30J!Ev1'\ IXU'tOV avel311 EV tft opetvft. teat 1tEptej3A.e7te-co 1tOU aU'tOV a1t01CpUIJ% teat oi>te EVl 't07tOc; axoteput:poc;. T6te <J'ttva~acra 'E'Atcraj3eli /J:yet · '"Opoc; 8eou, oe~at JlE Jll]tepa Jleta tetcVou.' Oil yap rouva-co i1 'E'Atcraj3e3 avaj3Tjvat Ota tf)v Set'Aiav. Kal. xapaxpilJ.La elitxacrfhl -co opoc; Kat elie~ato ai>-cftv. Lilli. Germanico et Capitone. LV. Austorio et Silano. LVI. Planco et Apuleio. 15. LVII. Pompeio et F1acco. His consulibus Augustus obiit. Et regnauit Tiberius ann. XXII. Dedit consulatus VII.

3,11. 105 Protev. lac. 21 ,2, p. 168 de Strycker: Ku\ a!Coucru<; o "Hpw6TJ<; etapaxBl,; 106-108 Protev. lac. 22,1, p. 174 de Strycker: Tote "HpwB11<; i6rov-Kat Katro. 3,12. 109-110 Protev. lac. 23,1, pp. 176-178 de Strycker: '0 6£ 'HproOll<;---tov ui6v crou; Ill Protev. lac. 23,2, p. 180 de Strycker: ot6a<; Otl tO atJJ.a O"OU illto ti]v xe1pav J.loU ecrnv; Ill- -II:~ Prote\·. lac. 23 3 p. 180 de Strycker: Kal. a~toKpt9el.<; etltEV (Zaxarias E',1· Maptu<; ElJ.ll to~ SEOu (uiuentis E'). "ExE J.LOU tO atJ.La. To o£ ltVE~J.La ~ou. 0 d~O"ltOtll<; OE~Etat; 113 Protev. lac. 23,3, p. 182 de Strycker: Kat ltEpt to OtmpauJ.La eq10vru81, Zaxapia<; 3,14. 118-122 Protev. lac. 22,3, pp. 174-176 de Strycker 3,10. 103 Balthasar: Bithisarea II 104 Melchior: Melichior II Magomm 1/omina om Protev. lac. II 107 opyta6el.<; om. E'. •3,1,3., 116 ~o.labell~ et Si1ano: Dolomallo et Sofiano II 121 -cerba Oil yap eouvato 11 EAt
105

11 0

115

120

125

126

9EOl:OIA

LVIII. Tiberio Augusto et Germanico. LVIIII. Flacco et Rufo. 130 16. LX. Druso et Norbano. In his diebus £n£v~aav Zaxapiav Kat EKO'IfaV'to ainov tpe'ic; ~J.lepac; Kat tpe'ic; vuKtac;. Et suscitauit eis dominus deus in loco Zachariae Symeonem. 17. oUtoc; yap ~v XPT\J.lanaiMc; uno tou ayiou flveuJ.latoc; J.l~ i3Etv 6ava- 135 'tOV ifroc; &v 'tov Xpta'tov ev aapKt 13n. Et uidens eum dixit: 'Nunc dimittis seruum tuum, domine, in pace, quia uiderunt oculi mei salutare[m] tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad reuelationem gentium et gloria plebis tuae Israhel' (h). LXI. Tauro et Libone. 140 LXII. Silano et Gerontio. LXIII. Messala et Balbo. LXIV. Tiberio Aug. secunda et Cotta. 18. LXV. Agrippa et Druso. Tunc responsum accepit Joseph, et accipiens Iesum et Mariam fugiit 145 in Egyptum et fuit ibi menses XII, de quo nunc sileam. LXVI. Nerone et Lentulo. LXVII. Cethego et Pisone. LXVIII. Getulico et Varrone. 19. Et ueniens Jesus faciebat mirabilia sub consulato Asiatici et Silani, 150 in quibus et aqua uinum fecit VI kl. Nou. Crasso Tiberio. Seriniano Secunda. 20. Baptizatus est autem ab Iohanne sub consolato Meura, VIII kl. Ianuarias. 155 LXVIIII. Tiberio quarto et Antonino. 21. Transfiguratus est autem in monte sub consolato Rubellionis,

o

3,16. 132-133 Protev. lac. 24,3.4, pp. 186-188 de Strycker 135-136 Protev. lac. 24,4, p. 188 de Strycker

3,17.

h) Lc. 2,29-32 129 Germanico: Germano II 130 F1acco et Rufo: F1aubio et Rufino 3,16. I~ 1 ~';Uso et Norbano: Drusollo et Sorano II 132 Zaxap{av ego: Zachariam E !l\l'tOV de Strycker 3,17. 135 uno 'COO ay{ou OveU(.UltOc;: ab angelo E' II 137 salutare legendum: salutarem E' II 141 Si1ano: Siluano II 142 Messala et Balbo: Mesaulico et Balbino II 143 Cotta: Colta 3 18. 147 LXVI em. Frick: LVI E' II 148 LXVII em. Frick: LVII E' II C~thego: Celetho II 149 LXVIII em. Frick: LVIII E' II Getulico et Varrone: Getulo et Barro 3,19. 150 Silani: Siluani

XPONIKON

127

XIIII kalendas Aprelis. Quando autem mysterium agebat cum discipulis suis, sub consolato Rubellionis, VIIII kal. Aprilis. LXX. Tiberio quinto et Prisco. 22. LXXI. Vinicio et Arruntio. Eodem tempore natalicium factum est Herodis. Saltauit filia Herodiadis in medio et petiit capud Iohannis. Et adductum est capud Iohannis in disco VI kl. Iunias, Pauni II. 23. Traditus est autem dominus noster Iesus Christus a Iuda sub consolato Rubellionis, VIII kl. Aprilis. 24. Videns autem hostiaria Petrum agnouit eum et ait illi: Vere et tu ex illis es, nam et loquilla tua manifestum te fecit. Et ille negauit dicens: Non sum. Et confestim gallus cantauit. Nomen autem hostiariae Ballia dicebatur, quod interpraetatur querens. 25. LXXII. Tiberio Augusto sexto et Silio. Eodem anno dominus noster Iesus Christus crucifixus est sub consolato Rubellionis, VIII kl. Aprilis, quod est Famenoth XXVIIII. Miles autem uocabatur Hieremias, id est Adlas [crucem custodiens]. Centurio uocabatur Apronianus [alius]. 26. Illi autem duo angeli qui in sepulchro uocabantur unus Azahel, quod est iustus cleo, alius autem Caldu, quod est fortis. Iudas autem abiens suspendit se in arbore nomine tramarice. 27. Surrexit autem dominus noster Iesus Christus sub consolato Rubellionis, VI kl. Aprilis. Ascendit autem dominus noster III no. Maias. Missus est autem Spiritus Sanctus idos Maias. Paulus autem apostolus post ascensionem domini et post passionem Stephani dierum in apostulatum ordinatur VI idos Ianuarias, sub consolato Rubellionis, post ascensionem Saluatoris nostri menses VIII, post dies XI passionis Stephani, pridie Epiphaniae. LXXII. Sulpicio et Sulla. LXXIII. Persico et Vitellio. 28. LXXIIII. Tiberio Agusto et Druso. Hisdem consulibus Tiberius obiit. Et regnauit pro eo Gaius ille Gallus annos IIII. Dedit consulatos 1111. LXXV. Gaio Gallo Agusto tertio et Sulla. LXXVI. Gaio Agusto quarto et Asprenate. LXXVII. Venusto et Saturnino. 3,25. 171 LXXII em. Frick: ~II E' II 1_74 3,22. 161 Vinicio: Bicino Miles scripsi: Milex E' II crucem custodiens P.ost autem transposuz II 175 ab.u.s 3,27..1~3 VIIII requmdissographia antecedentis -anus ortum recte sec/. ~n.ck tur. VI E' II 186 LXXII: sic legitur II Sulp1cm et Sulla: S1p1? et Sulan~ II 3,28. 188-192 Augusto ter emendavz: Agusto E II 187 Vitellio: Bitellio 192 Asprenate: Apollione

160

165

170

175

180

185

190

128

9EOl:O«
29. Scurdo et Clemente. His consulibus Gaius Gallus obiit. Et regnauit pro eo Claudius ann. <X> IIII. Dedit consulatos V. LXXVIII. Claudio et Tauro. LXXVIII!. Crispo et Coruino. LXXX. Asiatica et Sil[u]ano. LXXXI. Vinicio et Vitellio. LXXXII. Claudio secunda et Publicola. LXXXIII. Vitellio et Gallo. LXXXIII!. Cladio tertio et Antonino. LXXXV. Vetere et Suilio. LXXXVI. Cladio quarto et Orfito. LXXXVII. Sil[u]ano et Crispo. LXXXVIII. Marcello et Aviola. LXXXVIII!. Nerone filio Claudii et Vetere. XC. Claudio Augusto quinto et Vetere. 30. XCI. Satumino et Scipione. Hisdem consulibus Claudius obiit. Et imperium sumpsit filius ems Nero annos <X>IIII. Dedit consulatos XIIII. XCII. Nerone Augusto secunda et Rufo. XCIII. Satumino et Publio. 31. XCIIII. Nerone Aug<us>to tertio et Pisone. Hisdem consulibus passus est beatus Petrus apostolus, crucifixus in Roma capite deorsum, sub Nerone, similiter et Sanctus Paulus apostolus capite truncatus. Martyrizauerunt III kl. Iulias, quod est Epifi V. XCV. Mario et Gallo. XCVI. Nerone et Cornelio. XCVII. Rigolo et Basso. XCVIII. Silano et Crispo. XCVIII!. T elesino et Salustio. C. Capitone et Flauio. 3,29. 194 numerum ante consules Scurdo et Clemente om. E' II 196 XIIII requiritur. IIII E' II 198 Crispo et Coruino: Crispino et Cornilio II 199 Silano: Siluano II 200 Vinicio et Vitellio: Bincomallo et Bereto II 20 1 Publicola: Publio II 202 Vitello et Gallo: Bitellio et Gallione II 203 Claudio: Cladio II 204 Vetere et Suilio: Bereto et Siluio II 205 Claudio: Cladio II 206 Silano et Crispo: Si1uano et Crispino II 207 Marcello et Aviola: Marcellino et Agiolao II 208 Nerone filio Claudii et Vetere: Nerone filio Claudio et Bereto II 209 XC em. Frick: CX E' II Vetere: Nerua 3,30. 210 XCI em. Frick: CXI E' II 212 Nero annos XIIII requiritur. IIII E' II 213 XCII em. Frick: CXII E' II 214 XCIII em. Frick: CXIII E' II Publio: Puplio 3,31. 215 Augusto corr. Frick: augto E' II Pisone: Posone II 219 Mario et Gallo: Marcellino et Galliano II 220 Cornelio: Cornifilo II 221 Basso: Bassiano II 222 Silano et Crispo: Siluano et Crispino II 223 Telesino: Celestino

195

200

205

210

215

220

XPONIKON

129

CI. Romillo et Lucio. CII. Secunda et Maronio. CHI. Longino et Apulia. 32. CIIII. Iulio et Paulino. Hisdem consulibus Nero de imperio labefactus est. Et imperium eius Galba suscepit menses IIII et occisus est. Et regnauit Otho menses VII et occisus est. Et regnauit Bitelleo menses V et occisus est. Et imperium sumpsit Vespasianus annos X. Dedit consulatos VIlli. 33. Post consulatum Galbe Italico. CV. Vespasiano Augusto et Tito filio eius Caesare primo. CVI. Vespasiano Augusto secunda et Tito Caesare. CVII. Vespasiano tertia et Tito Caesare. 34. CVIII. Vespasiano quarto et Tito quinto. Hisdem consulibus uicti sunt ludei sub Vespasiano et Tito imperatoribus et Iudea depopulata est. CVIIII. Vespasiano et Tito sexto. CX. Vespasiano septimo et Nerua. CXI. Vespasiano octauo et Commodo. 35. CXII. Vespasiano nono et Tito. Hisdem consulibus Vespasianus obiit. Et imperium Titus inuasit annos II. Dedit consulatos II. CXIII. Tito Augusto octauo et Vero. 36. CXIV. Siluano et Commodo. Hisdem consulibus Titus obiit. Et imperium eius sumpsit Dometianus annos <XV>. Dedit consulatos VIlli. CXV. Dometiano Augusto prima et Messalino et Rufo. CXVI. Dometiano secunda et Sabino. CXVII. Dometiano tertia et Aurelio. CXVIII. Dometiano quarto et Dolabella. CXVIIII. Dometiano quinto et Atratino. CXX. Fuluio et Crispo inlustrium. CXXI. Glabrione et Nerua. CXXII. Dometiano sexto et Saturnino. CXXIII. Dometiano septimo et Nigriano. CXXIV. Asprenate et Papisco. CXXV. Senatore et Longino. 3,33. 236 CVII em. Frick: CVIII E' 3,34. 237 CVIII ff!"· Frick: CYJIII E' II 242 Commodo: Commoda 3,35. 244 ~espa~1anus ~· Fn<;_k: Vespasia E' II 246 Vero: Birro 3,36. 249 XV znseruz: om. E II 2.:>1 Sabino: Sabiniano II 252 Aurelio: Cerilao II 253 Dt;Jlabella: Dolomall~ II 254 Atratino: Sauino II 255 Fuluio: Flauio II 257 Domeuano sexto ~ Satummo emendavi: Dometione sexto et Rufino E' II 259 Asprenate: Aspenato II 260 Senatore: Sinatore

225

230

235

240

245

250

255

260

130

9EOIOIA

CXXVI. CXXVII. CXXVIII. CXXVIIII.

Modesto et Bustro. Dometiano et Priscino. Senecione et Palma. Crispo et Sorano <***>.

IX 1,1. XII. Dioclitiano Augusto quinto et Maximino Caesare secunda. XIII. Maximino Caesare quinto et Maximino Caesare quinto. Fausto et Titiano clarissimorum. Constanti [n] o et Maximiano clarissimorum. Dioclitiano et Maximiano clarissimorum. Titiano et Nepotiano clarissimorum. 2. Constanti[n]o et Maximo nouorum Caesarum quarto. Hisdem consulibus uenit Dioclitianus in Alexandria et ecclesias exterminauit. Et multi martyrizauerunt, in quibus et beatus Petrus episcopus Alexandrinus capite truncatus est. Martyrizauit VII kl. Decem. In eadem anno castrisius in Alexandria donatus est et Dioclitiano balneum edificatum est. Dioclitiano et Maximo nobilium Augustorum septimo. 3. Dioclitiano et Maximo octauo. Hisdem consulibus persecutio Christianorum facta est in occiduum. Et multi martyrizauerunt, in quibus et Timotheus episcopus in Chartagine gloriose martyrizauit. Dioclitiano nono et Constantia quinto nobilium Augustorum. Dioclitiano decimo et Maximiano octauo inuictissimorum. 4. Constanti[n]o Caesare et Maximiano nobili quinto. Hisdem consulibus Dioclitianus a regno recessit, et Constantius abiens sedit in Bizantio. Licinio et Constantino prima, nouorum Augustorum. 2,1. Licinio et Constantio secunda. Hisdem consulibus filius Dioclitiani Maximus obiit. Et imperium tenuit Constantius cum filios suos. Constantino et Constantia clarissimorum. Rufino et Sabino clarissimorum. 262 Priscino: Prisco II 263 Senecione et Palma: Senetione et Pa1mato II 264 post Sorano desid!Jfantur plurima iuxta adnotationem Scaligm

1,1. 1-2 Maximiano tiff emendavi: Maximino E' II 4 Constantio: Constantino 1,2. 7 Constantio et Maximiano: Constantino et Maximo II 13 Maximiano: 1,3. 14 Maximiano: Maximo II 17 Chartaginae g1oriosae E' Maximo 2,1. 24 Constantino: Constantio II 1,4. 20 Constantio: Constantino 25 Maximianus: Maximus II 28 Rufino et Sabino: Rufo et Sauino II

5

10

15

20

25

XPONIKON

131

Constantio Augusto quarto et Licinio Caesare tercio. Volusiano et Anniano clarissimorum. 30 Gallic[i]ano et Basso clarissimorum. 2. Licinio et Crispo Caesaris. Hisdem consulibus Constantius obiit. Et imperium obtinuit Constantinus cum quinque filios suos, Constantia et Licinio et Crispo et Constantino, et condidit Constantinopolim. 35 Constantino Augusto quinto et Constantio nouo Caesare. 3. Constantio Augusto sexto et Licinio minima prima. Eadem anno manifestatum est honorabile lignum, crux domini et saluatoris nostri Iesu Christi, in Hierusolima per beatam Helenam imperatrissam et matrem Constantini, XVIII kl. Octobris, quod est 40 Thoth XVII. Crispo et Constantio nobilissimos Caesares, filios Augusti, secunda. Seuero et Rufino clarissimorum. Crispo et Constantio secunda Caesare. 4. Probino et Iuliano clarissimorum. 45 Eadem anna congregata est synodus in Nicea tricentorum decem et octo episcoporum sub Alexandra archiepiscopo Alexandriae, in qua et symbolum sanctae trinitatis manifestatum est et Arrii ferrocitas atque haeresis diminuta est. Constantino Augusto quarto et Constante Augusto tercio. 50 Constantino Augusto quinto et Constante secunda, inuictissimorum Augustorum. 5. Licinio et Crispo nouorum Caesarum.

Eadem anno in Alexandria episcopus Alexander obiit Farmuthi XXII, et successit ei in sacerdotio Athanasius annos XLVI. Constantio Augusto sexto et Constantia sexto. Crispo et Licinio secunda. Constantino septimo et Constante tercio Augustorum. Lolliano et Justo clarissimorum. Constantino magna octauo et Constantino quarto Augustorum. Gallicano et Simmacho clarissimorum. Basso et Ablabio clarissimorum. Pacatiano et Hilariano clarissimorum.

29 Constantino: Constantio II 30 Anniano: Annania II 31 Gallicano: Galliciano 2,2. 34 Constante inserui II 36 Constantino: Constantio 2,3. 37 Constantino emendavi: Constantio II 40 XVIII kl. Octobris: VIII kl. Decembris E' II 42 et 44 Constantino: Constantio 2,4. 45 Probiano: Probino 2,5. 53 Crispo: Crispino II 56 Constantino: Constantio II sexto pr.: septimo II 57 Crispo: Crispinio II 60 Constantino quarto ~ugus­ torum co7Texi et transposui: Constante Augustorum quarto II 61 Galhcano: Galliano II 62 Ablabio: Albino

55

60

132

9EOW
Dalmatia et Zenofilo clarissimorum. Optato et Paulino clarissimorum. Constanti[n]o nouo Augusto primo et Albino. 6. Nepotiano ct Facundo clarissimorum. Hisdem consulibus translati sunt in Constantinopolim Sanctus Andreas apostolus et Lucas euangelista X kl. Iulias. Feliciano et Titiano clarissimorum. Urso et Polemio clarissimorum. Constantia Augusto secundo et Constante nouo Caesare primo. Acindyno et Proclo clarissimorum. Constantia tertio et Costante secundo Augustorum nobilium. Marcellino et Probino clarissimorum. Placido et Romulo clarissimorum. Leontio et Salustio clarissimorum.

65

70

75

3,1. Arnantio et Albino clarissimorum.

Eodem anno Constantinus maior imperator obiit, VI kl. Decembris. Et susceperunt imperium V filii eius. Constanti[n]o quarto et Constante tercio. Constanti[n]o quinto et Constante quarto, inuictissimorum Augustorum. Rufino et Eusebio clarissimorum. Limenio et Catullino clarissimorum. Sergio et Nigriano clarissimorum. 2. Constantia sexto et Constanti[n]o, nouorum Augustorum. Hisdem consulibus Arriani inuaserunt ecclesias, et expulsus est beatus episcopus Alexandriae Athanasius. Constantia septimo et Constanti[n]o nouo secundo Augustorum. Arbitione et Iuliano clarissimorum. Constantia octauo et Constanti[n]o tercio Augustorum. Constantia nono et Lolliano. Datiano et Cereale clarissimorum. Constanti[n]o Augusto decimo et Iuliano Caesare secundo. Eusebio et Ypatio clarissimorum. Constantia Augusto undecimo et Iuliano Caesare tercio. 3. Hisdem consulibus Constanti[n]us imperator obiit. Et regnauit pro eo lulianus annos V et dimidium. Eodem anno conpleti sunt X 64 Da1matio et Zenofilo: Dcrmatio et Zinofilo II 66 Constantia: Constantino 2,6. 69 XII emendavi II 70 Titiano: Taciano II 76 II Albino: Sauino 3,1. 78 Albino: Sauiniano II 81-82 Constantia his Placido: Placidiano emendavi: Constantino II 85 Catullino: Tolino II 86 Nigriniano: Nigriano 3,2. 87 et 90 Constantia: Constantino II 91 Arbitione: Arbethione II 92 Constantia: Constantino II 94 Cerea1e: Cerilao II 95 Constantia: Constantino 3,3. 98 Constantius: Constantinus II 99 anno: anni E' II XI emendavi: X E' Frick

80

85

90

95

XPONIKON

133

cycli saeculares, ab anno quingentesimo trecensimo secunda. Fiunt uero ab Adam usque ad consulatum huius anni omnes anni V milia octingenti LII[II]. 4. Iuliano Augusto quarto et Sallustio clarissimo. Eo anno maris ascendit et iterum recessit, X kl. Augustas, Epifi XXVII.

4,1. Varronian o et Iuliano et louiano clarissimorum. Eodem anno Iulianus imperator obiit, VI kl. Maias. Et regnauit Iouianus menses VII et occisus est. Et regnauerunt pro eo duo fratres Valentinianus an nos XI et dimidium, similiter et Valens frater eius annos XIII. Dedit autem Valentinianus consulatos 1111 et Valens consulatos VI. Valentinia no et Valente Augustorum. Tauro et Florentio clarissimorum. Valentinia no et Valente Augustorum. Gratiano filio Valentiniani Caesare et galaifo. 2. Lupicino et Iouino clarissimorum. Eo anno introiuit Tatianus in Alexandria primus Augustalius, VI kl. Februarias . Valentiniano et Valente Augustorum tercio, sub Tatiano Augustalio. Valentinia no et Valente Augustorum quarto, sub eodem Tatiano Augustalio. 3. Gratiano secunda clarissimo, sub eodem Tatiano Augustalio. Eo anno martyrizau it Macarius Dorotheus in Alexandria, VII idos Octobris, quod est Faofi duodecimo. Ferarum esca traditus est sub Tatiano praeside, pro quo tunc erant heretici. Modesto el Arintheo clarissimorum, sub Publio Augustalio. 4. Valentinia no et Valente quinto, sub eodem Publio Augustalio. Hisdem consulibus <S>armat i omnem Pannoniam desolauerunt, et eo anno Valentinianus in bello mortuus est, VII idos Octobris. Graciano Augusto tertio et Equitio clarissimo, sub Tatiano praeside. 5. Gratiano Augusto quarto et Merobaud o, sub eodem Tatiano Augustalio secundo. Hie condidit in Alexandria ftuuium, qui uocatur Tatianus, et portas fecit auro perfusas, quae nunc dicuntur Petrinas.

4,1. 106 101 huius em. Frick: hius E' II 102 LII requiritur. LIIII E' Varroniano: Barroniano II louiano: lobiniano II 107-08 Iouianus: lobinianus II 112 Tauro et Florentio: Paulo et Frorentio II 114 Daga1aifo emmdari: 4,3; 4,2. 115 Lupicino et louino: Luppiciano et .Io~ino Ga1aifo E' 122 Macarius canieci; if. P.lips. I 100, col. IV 3, p. 29.6 Mitteis: beatus E 4,4. 127 Sarmati carr. Kaufmann: armati E' II Pannomam carr. Kaufmann: Campaniam E'

100

105

110

115

120

125

130

134

9EOEOc!liA

Valentiniano Augusto quinto et Valente patruo eius Augustorum, sub eadem Tatiano Augustalio. Eo anno Athanasius episcopus obiit in Alexandri, Pachon VII, 135 et sedit pro eo Petrus archipresbiter annos VII. Valentiniano nouo Augusto quinto et Merobaudo clarissimo, sub Palladia Augustalio. 7. Valente sexto et Valentiniano Augustorum, sub Tatiano Augustalio 140 praesidae. Hisdem consulibus Valens obiit. Et imperium obtinuerunl Gratianus et V alentinianus nouus. Ausonio et Olybrio clarissimorum, sub Hadriano Augustalio. Eusebio et Olybrio clarissimorum, sub Hadriano Augustalio. 145 Gratiano quarto et Dagalaifo clarissimorum. Lupicino et Eutropio clarissimorum. 8. Antonio et Eutropio clarissimorum, sub Paulino Augustalio. Eo anna Petrus episcopus Alexandrinus obiit in Alexandria, <Mechir uicensimo,> et sedit pro eo Timotheus frater eius annos V [Mechir !50 uicensimo]. 9. Ausonio et Olybrio secunda clarissimorum, sub Bassiano praeside. Eo anna Theodosius eleuatus est in imperio sub Gratiano imperatore, in Sirmio, Xliii kl. Febroar. Et regnauit annos XVI. Dedit consulatos III. Gratiano quinto et Theodosia primo nobilium Augustorum, sub 155 Ypatio Augustalio. 10. Suagrio et Eucerio clarissimorum, sub Antonino Augustalio. Eo anno occisus est Gratianus imperator sub Maximo tyranno in Leuduna, VIII kl. Septembris, et eodem anna coronatus est in impe!60 rio Arcadius in Constantinopolim, V idus Septembris. 11. Richomero et Chlearco clarissimorum, sub eadem Antonino. Eo anna Timotheus episcopus Alexandrinus obiit, Epifi XXVI, et sedit pro eo Theofilus archidiaconus annos XXVIII et illos sacrileges exterminauit. 12. Arcadia Augusto filio Theodosii et Baudone clarissimo, sub Fro- 165 rentio Augustalio. Eo anna natus est Honorius in Constantinopolim, V idus Sep. Valentiniano Augusto III et Eutropio clarissimo. 6.

4,6. 134 patruo ego: filio E' Frick II 136 Alexandria em. Frick: Alexandri E' 4,8. 148 Antonio: Antonino II 149-150 4,7. 147 Lupicino: Luppiciano 4,11. 162 Richomero: Richomedo Mechir uicensimo tramp. Frick

INDICES (Nurneri ad paginam et versum spectant)

INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE

VETUS TESTAMENTUM

Sapientia Salomonis 11,26-12, I 7.6-7

Genesis 2,2 2,21-22 2,24 10,8-9 10,13-14 10,15

3.20 48.92-93 48.93 80.75-76 80.78-82 80.84-89

Exodus 20,1-3 34,13-14

32.73-75 32.69-73

Regnorum II 24,9

94.33

Regnorum IV 18,10 23,16

96.94 96.110-97.111

Psalmi 14,1-5 68,22-23 89,4

32.76-77 55.233 3.19-20

Isaias 7,14 8,8.10 11, I 34,4 40,3 50,6 53,7

51.155-157 51.155-157 54.207-208 59.25 53.200--201 54.220 55.226-228

Daniel 1,6 7,9-10 9,24-26 9,25 10,7

97.135 59.26-28 119.520 521 98.16 17; 99.52-53 59.26-28

NovuM TESTAMENTUM

Matthaeus 1,23 3,3 5,17 11,15 13,43

51.155-157 53.200-201 52.171-172 34.111-112 34.111--112

A/arcus 1,3 4,9 4,23 6,2-3 6,41-44 16,19

53.200-201 34.111-112 34.111-112 27.4-52- 4-5413.99--104 14.139-140

Lucas 2,4-5 2,29-32 3,4 6,18-19 8,8 14,35

27.4-38---1-40 126.136-139 53.200-201 13.95--97 34.111-112 34.111--112

23,33 23,34 24,4-5-47

14.114-115 14.117 14-.129 132

loannes 1,1-3 I, 1410,30 11,11 I 1.33-35 12,32 14,9 14,10.11 16,13 + 14,26 20,26

23.359 361 4-2.270-272 23.365 13.106-107 13.109 112 27.4-4-6 23.363 23.367 --1-0.228-229 30.36

Actus A.postolorum 1--1-.134-137 13.29-31 --1-1.253 17,28 E.pistula ad Corinthios I 12.7-11 -l-0.231 237

138

INDICES

Epistula ad Galatas 4,4-5 27.-142-444 Epistula ad Colossenses 1,18 56.245 Epistula ad Hebraeos I ,3 23.369--370 10,19-23 42.274-279 Epistula Petri I 2,20-24

14.119-127

3, I 7 -18

27.448-450

Epistula Petri 11 3,8

3.19--20

1!-'pistula Joannis I 2,18 3.24 Apoca[ypsis Joannis 4,6.8 28.459

INDEX FONTIUM IN TEXTU IAUDATORUM

Aesrf!ylus Annorum iudicium, TrGF 176 Radt Ajricanus, Sextus Julius Chron. (ed. Routh) III, fr. 29 V, fr. 50 fr. novum

1,49 48.80

109.136110.180 100.57-·59 100.76-77

40.242-246; 41.260-262

Diodorus Siculus Bib!. Hist. 1,4,1 1,11,1-3 1,12,5

8.26-28 7.13-8.19 8.20-21

Eratosthenes FGrHist 241 ,26

45.21

Euripitles TrGF 1049,4 TrGF pp. 506-507 TrGF 1116 fr. novum

36.153 44.15 88.99-100 92.48

Antiochus Heliopolitanus fr. novum ex opere ignoto

23.351-357

Antisthenes fr. novum

36.165

Eusebius Caesariensis Dem. Evang. VIII,2,62-79

1I 9.492-518

107.70-72

Heraclides Ponticus De oraculis, fr. 131 c Wehrli

45.26

Apion Ae~ptiaca

IV, fr. ap. Eus., P.E. X,l0,16

Apollodorus Erythraeus FGrHist 422, I

45.19-20

Apollonius Rhodius Argonautica

90.158-159

Aristobulus fr. 3 ap. Eus., P.E. XIII,I2,1

8.24-25

Aristoteles De caelo A, I, 268a 10-13; 15-19

33.102-106

Ps. Aristoteles Dictum spurium

39.215-216

Chrysippus De dwinatione (SVF 11,1216)

45.16

Corpus Hermeticum (edd. Nock-Festugiere) 42.283 Exc. I,1 37.172·-175; fr. 23 177-179 39.221-40.226 fr. 24 37.186-187 fr. 27 37.182-184 fr. 30 38.194-202 fr. novum Cyrillus Alexandrinus Contra lulianum 1,46-47 1,47

40.239-240 41.255-257 41.248-253

Heraclitus (ed. Marcovich) 34.112-113 fr. 2 34.115-119 fr. 86 35.141-142 fr. 86 g 1 34.120-121 fr. 119 spur. Hippo!Jtus Romanus Chron. (edd. Bauer-Helm) 75.2··85.263 23-237 Ps. Hystaspes Liber Sapi.entitu fr. ap. Theod. Bar-Koni, Lib. Schol. VII,21 Ps. lustinus Coh. ad Graecm; 9,3 36,1 37, 2-3 Lactantius DU•. lnst. l,6, 13·-1 +

3.12-13 73.3-74.+3 8.26·-28 33.94-97 47.71-76 46.52-47.68

itlanetho Aegyptiaca, fr. 4 106.58·-107.97 Waddell Menander (edd. Koerte-Thierfelder) fr. 944 36.155 36.157 fr. 945 36.159 fr. 946 36.161· 162 fr. 947

140 Ps. Alenander Dictum spurium Nativitas et Assumptio Mariae .Nativitas Mariae (vide Protevangelium Jacobi) Nicanor FGrHist 146,1

INDICES

43.300-302 4.26-27

Ep. 2,312 d Menon 99 d 4--5 Theaet. 151 d I Ps. Plato Alcib. sec. 14-3 a 1-2 Dicta spuria

44.13

Oracula Sibyllina (ed. Geffcken) 1,137-146 49.108-50.117 1,323a-e + 324-335 50.130-5l.l46 1,336-359 52.175-53.198 Ill,228-229 61.90--91 III,545-549 + 62.95-100 versus novus III,652-653 57.257--258 V,107-l 10 58.2-5 V,281-283 60.57-59 VI,8-II + VIII,272-274 54.210-216 VI,I3-15 57.264-266 VI,26-28 56.238-240 VIII,241-243 58.16-18 VIII,256-257 54.218-219 VIII,260-262 49.99-101 VIII,287-290 55.222-225 VIII,292-295 55.229-232 VIII,303-304 55.235-236 VIII,305-306 + 299-301 56.249-253 VIII,312-314 56.242-244 VIII,326-328 58.12-14 VIII,329 57.262 VIII,377 53.204 VIII,413-416 59.21-24 fr. I, 7 Geffcken 48.82 fr. I, 15-16 Geffcken 49.104-105 fr. 3, 1-2 Geffcken 60.63-64 fr. 3,3-5 + fr. 5 Geffcken 48.85-91 fr. 4 Geffcken 59.43 fr. 6 Geffcken 57.272-273 Orphicorum Fragmenta (ed. fr. 61 fr. 169 (cf. Syrianus) fr. 237,3 fr. 247 fr. 299

Kern) 33.92-93 24.390-25.401 8.19 29.17-32.62 38.189-191

Ps. Ostanes fr. A 12 Bidez-Cumont

43.298

Pindarus fr. 233 Maehler

35.143

Plato Apol. 21 d 6-7

33.96-97

33.99-101 47.75-76 7.5 32.79-80 32.84; 39.209 -213; 42.281-286

Ps. Plutarchus Dictum spurium

39.218- 219

Porph;•rius Com. Parm. IX, I -X,35 (ed. Hadot)

34.108-109

De phil. orac. (ed. Smith) fr. 325 17.19718.215 + 222-224 fr. 325 a 18.229-230 Hist. phil. (ed. Smith) fr. 200 Smith fr. 221

108.124-125 39.204-207

Protevangelium Jacobi (ed. de Strycker) 12,2 124.72-76 17,3-18,1 124.92 21,2 125.105 22,1 125.106-108 22,3 125.118-122 23,1 125.109-110 23,2 125.111 23,3 125.111-113 24,3.4 126.132-133 24,4 126.135-136 Ps. Solon Dictum spurium

41.264-268

Ps. Sophocks TrGF adesp. 618 Kannicht-Snell

42.288-43.296

Syrianus fr. ex opere incerto (= 169 Kern)

24.390--25.401

Testamentum Domini et Constitutiones Apostolorum (= Octateuchus Ckmentis) 4.25-26 'limo Phliasius (Suppl. Hell.) fr. 784 36.167--168 fr. 785 37.170 Vergilius Aeneis VI,35-36

45.22

SUPPLEMENTS TO VIGILIAE CHRISTIANAE I. Tertullianus. De idololatria. Critical Text, Translation and Commentary by j.H. Waszink and J.C.M. van Winden. Partly basedon a Manuscript left behind by P.G. van der Nat. 1987. ISBN 90 04 08105 4 2. Springer, C.P.E. The Gospel as Epic in Late Antiqui!J. The Paschale Carmen of Sedulius. 1988. ISBN 90 04 08691 9 3. Hoek, A. van den. Clement qf Alexandria and His Use qf Philo in the Stromateis. An Early Christian Reshaping of a Jewish Model. 1988. ISBN 90 04 08756 7 4. Neymeyr, U. Die christlichen Lehrer im ;:.weiten Jahrhundert. Ihre Lehrtatigkeit, ihr Selbstverstandnis und ihre Geschichte. 1989. ISBN 90 04 08773 7 5. Hellemo, G. Adventus Domini. Eschatological Thought in 4th-century Apses and Catecheses. 1989. ISBN 90 04 08836 9 6. Rufin von Aquileia. De ieiunio I, II. Zwei Predigten iiber das Fasten nach Basileios von Kaisareia. Ausgabe mit Einleitung, Obersetzung und Anmerkungen von H. Marti. 1989. ISBN 90 04 08897 0 7. Rouwhorst, G.A.M. Les hymnes pascales d'Ephrem de Nisibe. Analyse theologigue et recherche sur l'ev
17. Klijn, A.F.J. Jewish-Christian Gospel Tradition. 1992. ISBN 90 04 09453 9 18. Elanskaya, A.l. The Literary Coptic Manuscri pts in the A.S. Pushkin StaiR Fine Arts A1useum in Afoscow. ISB~ 90 04 09523 4 19. Wickham, L.R. and Bammel, C.P. (eds.). Christian Faith and Greek Philosophy in late Antiquity. Essays in Tribute to George Christopher Stead. 1993. ISBN 90 04 09605 1 20. Asterius von Kappadokien. Die theologischen Fragmente. Ein1eitung, kritischer Text, Dbersetzung und Kommentar von Markus Vinzent. 1993. ISBN 90 04 09841 0 21. Hennings, R. Der Briefwechsel zwischen Augustinus und Hierol!)•mus und ihr Streit um den Kanon des Alten Testaments und die Auslegung von Gal. 2,11-14. 1994. ISBN 90 04 09840 2 22. Boeft, J. den & Hi1horst, A. (eds.). Ear[y Christian Poetry. A Collection of Essays. 1993. ISBN 90 04 09939 5 23. McGuckin, J.A. St. Cyril ofAlexandria: The Christological Controver.ry. Its History, Theology, and Texts. 1994. ISBN 90 04 09990 5 24. Reynolds, Ph.L. Marriage in the Western Church. The Christianization of Marriage during the Patristic and Early Medieval Periods. 1994. ISBN 90 04 10022 9 25. Petersen, W.L. Tatian's Diatessaron. Its Creation, Dissemination, Significance, and History in Scholarship. 1994. ISBN 90 04 09469 5 26. Giiinbeck, E. Christologische Schriflargumentation und Bildersprache. Zum Konflikt zwischen Metapherninterpretation und dogmatischen Schriftbeweistraditionen in der patristischen Auslegung des 44. (45.) Psalms. 1994. ISBN 90 04 10021 0 27. Haykin, M.A.G. The Spirit of God. The Exegesis of I and 2 Corinthians in the Pneumatomachian Controversy of the Fourth Century. 1994. ISBN 90 04 0994 7 6 28. Benjamins, H.S. Eingeordnew Freiheit. Freiheit und Vorsehung bei Origenes. 1994. ISBN 90 04 10117 9 29. Smulders S.J., P. (tr. & comm.). Hilary of Poitiers' Priface to his Opus historicum. 1995. ISBN 90 04 10191 8 30. Kees, R.J. Die Lehre von der Oikonomia Gottes in der Oratio catechetica Gregors von Nyssa. 1995. ISBN 90 04 I 0200 0 31. Brent, A. Hippo[ytus and the Roman Church in the Third Century. Communities in Tension before the Emergence of a Monarch-Bishop. 1995. ISBN 90 04 10245 0 32. Runia, D.T. Philo and the Church Fathers. A Collection of Papers. 1995. ISBN 90 04 10355 4 33. De Coninck, A.D. Seek to See Him. Ascent and Vision Mysticism in the Gospel of Thomas. 1996. ISBN 90 04 10401 I 34. Clemens Alexandrinus. Protrepticus. Edidit M. Marcovich. 1995. ISBN 90 04 10449 6 35. Bohm, T. Theoria- Unendlichkeit -- Al!fttieg. Philosophische Implikationen zu De vita Moysis von Gregor von Nyssa. 1996. ISBN 90 04 I 0560 3

36. Vinzent, M. Pseudo-Athanasius, Contra Arianos IV. Eine Schrift gegen Asterius von Kappadokien, Eusebius von Casarea, Markell von Ankyra und Photin von Sirmium. 1996. ISBN 90 04 10686 3 37. Knipp, P.D.E. 'Christus Medicus' in der fiiihchristlichen Sarkophagslculptur. Ikonographische Studien zur Sepuikralkunst des spaten viertenJahrhunderts. 1998. ISBN 90 04 10862 9 38. Loss!, J. Intellectus gratiae. Die erkenntnistheoretische und hermeneutische Dimension der Gnadenlehre Augustins von Hippo. 1997. ISBN 90 04 I 0849 1 39. Markell von Ankyra. Die Fragmente. Der Brief an Julius von Rom. Herausgegeben, eingeleitet und iibersetzt von Markus Vinzent. I997. ISBN 90 04 I 0907 2 40. Merkt, A Maximus I. von Turin. Die Verkiindigung cines Bischofs der friihen Reichskirche im zeitgeschichtlichen, gesellschaftlichen und liturgischen Kontext. I997. ISBN 90 04 10864 5 41. Winden, J.C.M. van. Arch£. A Collection of Patristic Studies by J.C.M. van Winden. Edited by J. den Boeft and D.T. Runia. 1997. ISBN 90 04 I 0834 3 42. Stewart-Sykes, A The Lamb's High Feast. Melito, Peri Pascha and the Quartodeciman Paschal Liturgy at Sardis. I998. ISBN 90 04 I1236 7 43. Karavites, P. Eoi~ Freedom and the Road to Perfection in G'lement qf Akxandria. 1999. ISBN 90 04 ll238 3 44. Boeft, J. den and M.L. van Poll-van de Lisdonk (eds.). The Impact Q[ Scripture in Early Christianity. 1999. ISBN 90 04 11143 3 45. Brent, A The Imperial Cult and the Development Q[ Church Order. Concepts and Images of Authority in Paganism and Early Christianity before the Age of Cyprian. 1999. ISBN 90 04 11420 3 46. Zachhuber, J. Human Nature in Gregory qf Nyssa. Philosophical Background and Theological Significance. 1999. ISBN 90 04 11530 7 47. Lechner, Th. Ignatius adversus Valentinianos? Chronologische und theologiegeschichtliche Studien zu den Briefen des Ignatius von Antiochien. 1999. ISBN 90 04 11505 6 48. Greschat, K. Apelles und Hemzogenes. Zwei theologische Lehrer des zweiten Jahrhunderts. 1999. ISBN 90 04 11549 8 .. 49. Drobner, H.R. Augustinus von Hippo: Sermones ad populum. Uberlieferung und Bestand- Bibliographie- Indices. 1999. ISBN 90 04 11451 3 50. Hubner, R.M. Der paradox Eine. Antignostischer ?vfonarchianismus im zweitenJahrhundert. :Mit einen Beitrag von Markus Vinzem. 1999. ISBN 90 04 11576 5 51. Gerber, S. Theodor von Mopsuestia u11d das Jviciinum. Studien zu den katechetischen Homilien. 2000. ISBN 90 04 11521 8 52. Drobner, H.R. and A Viciano (eds.). Gregory Q[ Nyssa: Homilies 011 the Beatitudes. An English Version with Commentary and Supporting Studies. Proceedings of the Eighth International Colloquium on Gregory of :.\"yssa (Paderborn, 14-18 September 1998) 2000 ISBN 90 04 11621 4

53. Marcovich, M. (ed.). Athenagorae qui Jmur. De resurrectione mortuorum. 2000. ISBN 90 04 11896 9 54. Marcovich, M. Origines: Contra Celsum Libri VII. ISBN 90 04 11976 0 In preparation. 55. McKinion, S. Words, Imagery, and the 1\.-(ystery rif Christ. A Reconstruction of Cyril of Alexandria's Christology. 2001. ISBN 90 04 11987 6 56. Beatrice, P.F. Anonymi Monop!rysitae Theosophia, An Attempt at Reconstruction. 200 1. ISBN 90 04 11 798 9 57. Runia, D.T. Philo rif Alexandria: An Annotated Bibliography 1987-1996. 200 1. ISBN 90 04 11682 6 58. Merkt, A. Das Patristische Prinzip. Eine Studie zur Theo1ogischen Bedeutung der Kirchenvii.ter. 2001. ISBN 90 04 12221 4 59. Stewart-Sykes, A. From Prophef(Y to Preaching. A Search for the Origins of the Christian Homily. 2001. ISBN 90 04 11689 3 60. Loss1, J. Julian von Aeclanum. Studien zu seinem Leben, seinem Werk, seiner Lehre und ihrer Uberlieferung. 200 I. ISBN 90 04 12180 3

SUl'rl.fMFNTS TO

VIGILIA£ CHRISTIAN.\£ •

•-\lf~r of the publicruwnsin this ~rie.s