Amerika eenhoog

A M E R I K A EENHOOC;

, l

Ilja 111,pseudoniem van IQa Arnoldovitsj Fajnzilberg (Odessa a , 8 y i ~ o s k o 1937). ~ werkte na een opleiding aan een technischeschool enige tijd als journalist in Moskou. Daar maakte hij kennis met Jevgeni Yetrov, pseudoniem van Jevgeni petrovitsj Katajev (Odessa 1903-bij Sevastopol 1942). Samen schreven zij vele verhalen en columns, de novelle Tonja, werken voor toneel en film, en de romans Hetgouden kalfen De twaalf

stoelen.

1" 1935-1936 reisden Ilf en Petrov door de Verenigde Staten en p~ibliceerdenhun reisverslag in afleveringen in de Pravda. Later werden deze bijdragen bijeengebracht in Amerika eenhoog (1937). Tijdens de reis openbaarde zich bij Ilja Ilf tuberculose, een ziekte waaraan hij al snel zou overlijden. Jevgeni Petrov schreef daarna nog enige tijd alleen, onder meer als oorlogscorrespondent voor de Pravda. Van Amerika eenhoog verscheen in 1937 een Amerikaanse vertaling.

Ilja Ilf & Jevgeni Petrov

Amerika eenhoog

Inhoud Uit het Russisch vertaald door Paui ranse

Deel I

Uit het raam van de zesentwintigste verdieping

1. De Normandie 9 2. De eerste avond in New York 16 3. Het uitzicht uit het raam van het hotel 24 4. De eetlust verdwijnt tijdens het eten 30

5. Wij zoeken een engel zonder vleugels 38 6 . Papa and mama 46 7. De elektrische stoel j3 8. De grote New Yorkse arena

63

9. We kopen een automobiel en vertrekken 71 Deel I1 Door de Oostelijke staten Oorspronkelijke titel Odno-etazjnaja Amerika Omslagontwerp Nico Richter

10.

li.

Omslagillustraties Berenice Abbott, Nightview, New York en Carlo Carra. De rode ruiter O 2001 Nederlandse vertaling: Paul Janse en Uitgwerij Wereldbibliotheek bv, Amsterdam Spuistraat 283 1012 VR Amsterdam tel 020 638 18 99 fax 020 638 44 91 e-mail info@wereldbibliotheeknl www.wereldbibliotheeknl

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd enlof openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microNm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this hook rnay be reproduced in any farm, by print, photoprint, microfilm or by any other rneans, without written permission from the publisher.

12.

13. 14. 15.

16. 17. 18.

O p de autoweg 81 De kleine stad 88 De grote kleine stad 95 Het elektrische huis van Mr. Ripley 103 Amerika laat zich niet verrassen 112 Dearborn 121 Henry Ford 128 Het afschuwelijke Chicago 137 De beste muzikanten ter wereld 148

Deel 111 Naar de Stille Oceaan 19. Mark Twains geboortegrond 157 De marinier 16: 21. Roberts en zijn vrouw 174 22. Santa Fe 184 23. Op bezoek bij de indianen 191 24. Een pechdag 201

20.

25.

De woestijn

210

De Grand Canyon 218 De man met het rode hemd 225 28. De jonge baptist 237 29. Boven op de dam 244 26. 27.

Deel I

Deel IV De 'Gouden Staat' 255

30.

Het record van Mrs. A d a m

31. p. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.

San Francisco 266 Amerikaans voetbal 276 De 'Russische Heuvel' 284 Kapitein X 291 De vier standaards 301 De god van het broddelwerk 309 De lijfeigenen van Hollywood 318 Bid, laat je wegen en betaal! 322 Gods eigen land 329

Uit het raam van de zesentwintigste verdieping

Deel V Terug naar de Atlantische Oceaan 40. 41. 42. 43.

In de voetsporen van de oude Spanjaarden

Een dag in Mexico 348 Nieuwjaar in San hntonio 356 Wij rijden de Zuidelijke staten binnen +,. De negers 374 45. De Amerikaanse democratie 384 46. Een onrustig leven 390 4 7 Vaarwel, Amerika! 399 Noten 405 Nawoord 411

365

339

De Normandie O m negen uur vertrekt uit Parijs de speciale trein die de van de Normandie naar Le Havre vervoert. De trein stopt niet op de tussengelegen stations en rijdt drie uur later het gebouw van de passagiershaven van Le Havre binnen. De passagiers stappen uit op een afgesloten perron, gaan met de roltrap naar de bovenste verdieping van het gebouw, passeren enkele zalen, lopen over aan alle zijden af. gesloten loopbruggen en komen dan in een grote vestibule terecht. Hiervandaan stappen ze de liften in en verspreiden zich over hun verdiepingen. Ze bevinden zich dan al op de Normandie. De passagiers weten niet hoe het schip er vanbuiten uitziet, omdat ze het helemaal niet gezien hebben. Wij gingen de lift binnen en een jongen in een rood jasje met gouden knopen drukte met een elegant gebaar op een fraai knopje. De schitterende nieuwe lift ging een stukje omhoog, bleef steken tussen de verdiepingen en ging toen plotseling weer naar beneden, zonder acht te slaan o p de jongen, die wanhopig op de knopjes drukte. Toen we drie verdiepingen lager waren in plaats van twee hoger, hoorden we een pijnlijk bekende frase, echter in het Frans uitgesproken: 'Lift defect." We liepen via een geheel met lichtgroen onbrandbaar rubber beklede trap naar boven. Met hetzelfde materiaal waren de gangen en vestibules van het schip gestoffeerd. Je stappen worden er zacht en onhoorbaar van. Dat is prettig. Maar je begint de kwaliteiten van de rubberen vloerbedekking pas echt te waarderen wanneer het schip slingert: je zolen lijken eraan vast te plakken. Dat helpt weliswaar niet tegen zeeziekte, maar het voorkomt vallen. De trap was helemaal geen typische scheepstrap; hii was breed en niet steil, en de overlopen en trappen zouden wat afmetingen betreft in geen enkel huis misstaan. De kajuit leek evenmin op een gewone scheeyskajuit. Een ruime kamer met twee vensters, twee brede houten bedden, leunstoelen,

is \vegge\raren. ~i~~ beneden ons riepen familie en vrienden vanaf d e platforms van het passagiershavengebouw h u n laatstr alle Er werd in het Frans, Engels ei] Spaaiis geroepen. groeten en En ook in het ~ ~ ~Een ~zonderling i ~ in~ eenh zwart . marine-uniform anker en een davidster o p zijn mouw, een baret op met een ziin hoofd en een droevige sik, riep iets in het Hebreeuws. Later bleek dit de scheePSrabbijnte zijn, die bij de Compagnie Générale Transatlantiquein dienst is om de geestelijke behoeften van een deel van de passagierste \rer\rullen. Voor een ander deel staan katholieke en geestelijken Haar. Islamieten, vuuraanbidders en Sovjetingenieursblij\yn verstoken van geestelijke dienstverlening. In dit opzicht zijn ze bij de Compagnie Générale Transatlantique o p zichzelf aangewezen. Op de Normandie is een behoorlijk grote katholieke kerk, waar een voor het bidden uitzonderlijk geschikt elektrisch schemerlicht heerst. Het altaar en de religieuze beeltenissen kunnen met speciale ~anelenworden afgedekt, waarna de kerk automatisch protestants wordt. Wat de rabbijn met zijn droevige sik betreft: hij heeft geen aparte ruimte toebedeeld gekregen en houdt zijn diensten in de kinderspeelzaal. Voor dit doel verstrekt de Compagnie hem een tallith en een speciale draperie, waarmee hij tijdelijk de vrolijke platen van haasjes en poesjes kan bedekken. Het schip verliet de haven. Op de kade en o p de pier stond een enorme mensenmassa. Men was nog niet gewend aan de Normanen elke reis van de transatlantische kolos veroorzaakt in Le Haalgemenebelangstelling. De Franse kust verdween in de nevel van de bewokte dak de avond doemden de lichtjes van Southampton 'p' De 'Ormandie lag anderhalf uur op de ree, van drie kanten Omringd door het verre, geheimzinnige licht van de onbekende s!ad' Om passagiers uit Engeland aan boord te laten, daarna voer de Oceaan op, waar meteen het tumult onzichtbare, door een 'tormachtige Wind opgeworpen golven begon. *liS tri'de "p de achtersteven, waar wij waren De

dekken, de muren, de patrijspoorten, de dekstoelen, de drinkglazen boven de wastafel, de wastafel zelf, alles trilde. De vibratie van het chip was zo sterk, dat zelfs voorwerpen waarvan je dat absoluut ,,iet had verwacht, geluid begonnen te maken. Voor het eerst in ons leven hoorden we de klank van een handdoek, zeep, een vloerkleed, papier o p tafel, gordijntjes, een boordje dat iemand op het bed had Alles wat zich in onze kajuit bevond, rammelde en rinkelde. Een sagier hoefde maar een seconde zijn gedachten te laten afdwalen en de spieren van zijn gezicht te ontspannen, of zijn tanden begonnen te klapperen. De hele nacht leek het of iemand de deur aan het inslaan was, o p het raam klopte, of luid dreunend lachte. We telden een honderdtal verschillende geluiden die door onze kajuit werden voortgebracht. De Normandie was bezig aan de tiende reis tussen Europa en Amerika. Na de elfde zal ze het dok in gaan, de achtersteven zal uit elkaar gehaald worden en de constructiefouten die de vibratie veroorzaken zullen worden verholpen. 's Morgens kwam een matroos de patrijspoorten hermetisch afsluiten met metalen platen. De storm werd heviger. Een klein vrachtschip worstelde zich moeizaam door de golven naar de Franse kust. Soms verdween het achter een golf en waren alleen de toppen van de masten te zien. O m d e een of andere reden hadden we altijd gedacht dat de weg over de oceaan van de Oude naar de Nieuwe Wereld heel druk zou zijn, dat voortdurend vrolijke schepen met muziek en vlaggen ons tegemoet zouden komen. In werkelijkheid is de oceaan een en al grootsheid en verlatenheid en was het kleine schip dat op vierhonderd mijl van Europa de storm doorstond, het enige dat we op onze vijfdaagse reis tegenkwamen. De Normandie bewoog zich langzaam en statig voort. Zij voer bijna zonder haar snelheid te verminderen, wierp zelfverzekerd de hoge golven die van alle kanten tegen haar opHommen van zich af en maakte slechts nu en dan een diepe, maar rustige buiging voor de oceaan. Dit was geen strijd van een armzalige menselijke schepping tegen de ontketende elementen. Dit was een schermutseling tussen gelijken. In de rooksalon, die de vorm had van een halve cirkel, zaten drie mannen te kaarten: het waren beroemde worstelaars met platgeslagen oren, die hun jasjes hadden uitgetrokken. Vanonder hun bolden hun overhemden op. De worstelaars dachten ingespannen na.

i l l o l l ~ e lhungelden l

ten

grote sigaren. flal1 L-rii

rareltje za-

* l l u ~

n,aillien te schaken, waarbij ze steeds de van het bord af-

Twee anderen volgden liet spel met de glijdende s t u ~ e n wie anders dan Sovjet-Russell gaan in stormkin in de handen. danlegmbiet utten spelen! En zo was het rhtig ,,,eer eell ook. De sympathieke Botwir1niks bleken Sovjet-iW'nie~rs. begon men kennis met elkaar te maken en er vormden werd een passagierslijst uitgedeeld, waar een heel zich grappig gezin op \,oorkwam: Mr. Buterbrodt, Mrs. Buterbrodt en de jonge Mr. ~ ~ ~ ~~ 1~Marsjak s b ~ zich ~ op d de t Normandie . zou hebben bevonden, zou hij een kinderversje met de titel 'De dikke hlr. ~uterbrodt'hebben geschreven. bk kwamen in het gebied van de Golfstroom. Er viel een warme regen en uit de zware broeikaslucht sloeg olieachtig roet neer, uitgestoten door een van de schoorsteenpijpen van de Normandie. wij gingen het schip bekijken. Een derdeklaspassagier ziet het schip waarmee hij reist niet. Hij wordt noch in de eerste, noch in de toeristenklasse toegelaten. Een toeristenklassepassagier ziet de Normandie ook niet, ook hem wordt niet toegestaan de grenzen over te steken. En wie de eerste klasse niet heeft gezien, heeft de Normandie niet gezien. Deze beslaat minstens negentig procent van het hele schip. Alles in de eerste klasse is reusachtig groot: de promenadedekken, de restaurants, de rooksalons, de kaartsalons, de speciale damessalons, de oranjerie, waar dikke Franse mussen rondspringen o p glazen takken en waar honderden orchideeën aan het plafond hangen, het theater met vierhonderd stoelen, het zwembad, waarvan het van onderaf met groene elektrische lampen is verlicht, het winkelcentrum met warenhuis, de sportzalen, waar kalende oudere helen hun r% liggend een bal met de voeten in de lucht gooien, gewone waar dezelfde kalende mannen, moe van het balgooien of van oefeningenmet een houten Z a n d e ~ - ~ a a rzitten d, te soezen in rijkgeborduurdefauteuils. het dertig poed zware tapijt in de belanglijhte salon. de pijpen van de Normandie, je toch zou denken dat ze bij hef hele schip hoorden, zijn in werkelijkheid alleen "Oor de eerste klasse. In een ervan bevindt zich een kamer voor bonden van eersteklas~assagiers. Mooie honden zitten in kooien Itierlijk te verveh. Meestal zijn ze zeeziel<,soms ze uitgelaten Op een speciaal dek Dan blaffen ze besluiteloos en kijken mistroostig naar de ivoeste oceaan,

we aaalut-11 ai Ild*~ut- K C U K U I . i ientallen koks waren aan het werk aan een zeventien meter lang elektrisch fornuis, ~~d~~~~ maakten gevogelte schoon, sneden vis, bakten brood of versierden In een speciale afdeling werd kosjer voedsel bereid. ~f~~ toe kwam daar descheepsrabbijn binnen om te kijken of die ondeugende F~~~~~koks geen treife in het orthodoxe eten gooiden. In koelruimen werden de voorraden bewaard. Daar heerste een strenge vorst, De Normandie wordt een meesterwerk van Franse en kunst genoemd. Technisch is de Normandie inderdaad fabelachtig. De snelheid van het schip, haar brandbeveiliging, de gedurfde en elegante lijnen van haar romp, haar radiostation, wie zou dit alles niet bewonderen? Maar o p het gebied van de kunst hebben de F~~~~~~ betere tijden gekend. Schilderingen zijn onberispelijk op wanden aangebracht, maar de schilderingen zelf zijn onopvallend. Hetzelfde geldt voor de bas-reliëfs, de mozaïeken, de sculpturen en de meubels. Heel veel goud, gekleurd leer, fraaie metalen, zijde, kostbaar hout en schitterend glas. Heel veel rijkdom en heel weinig echte kunst. Dit is nu wat Franse kunstenaars, berustend hun armen spreidend, 'Triomphe'-stijl noemen. Onlangs is in Parijs aan de Champs-Elysées een café met de naam 'Triomphe' geopend, dat weelderig is uitgevoerd in boudoir-slaapkamerstijl. Spijtig! Je zou wensen dat bij de bouw en inrichting van de Normandie de uitstekende Franse ingenieurs zouden hebben samengewerkt met even uitstekende Franse kunstenaars en architecten. Het is des te spijtiger omdat die er in Frankrijk wel degelijk zijn. De weinige technische gebreken (bijvoorbeeld de vibratie op de achtersteven, de lift die een halfuur lang defect was en andere ergerlijke kleinigheden) moeten niet de ingenieurs die dit prachtige schip hebben gebouwd worden aangewreven, maar veeleer de ongeduldige opdrachtgevers, die zo snel mogelijk met de exploitatie wilden beginnen en tot elke prijs een blauw vaantje voor de recordsnelheid den ontvangen. De avond voor aankomst in New York werd er een feestmaaltiid door passagiers een amateurvoorstelling geaangericht en er houden. De maaltijd was als gewoonlijk, behalve dat ieder als extraatie een lepel Russische kaviaar kreeg, die op het menu stond vermeld 'ls ‘kaviaar'. Bovendien kreeg elke passagier een papieren piratensteek, een knalbonbon, een insigne, uitgevoerd als blauw'lintje met het 'pschrift N O R M A N D I E en een portefeuille van kunst1ec.r. ook met het

i,,CrktCkerl ,,a,, de Compagnie tit'nkrale Traiisatlantique.

cauitgedeeld om de sclieepsiriveiitaris tegen plundedeautjes ring te beschermen. DC meeste reizigers Zijn namelijk bezeteil door liet souvenirs verzanielen. Bij de eerste reis van de de ps'i~losr hebben de passagiers ter herini~eringeen enorme hoeveelheidvorken, messen en lepels achterovergedrukt. Ze hebben zelfs asbakken en karaffen meegenomen. Kortom, het is voordeligcr om eeil lintje voor in het kiioopsgat cadeau te geven dan om een lepel kwijt te raken die onmisbaar is in de huishouding. De passagiers ,,,aren blij met de speeltjes. Een dikke mevrouw, die tijdens de pis steeds in haar eentje in een hoek van de eetzaal had gezeten, zette meteen gedecideerd de piratensteek o p haar hoofd, schoot de knalbonbon af en speldde het lintje op haar borst. Zij beschou5udehet blijkbaar als haar plicht o m zorgvuldig gebruik te maken van de geneugten die haar krachtens haar ticket toekwamen. 's Avon& begon de kleinburgerlijke amateurvoorstelling. De passagiers verzamelden zich in de salon. Het licht werd gedoofd en er werd een spot gericht op een klein podium, waarop een uitgemergeld meisje verscheen, bevend over haar hele lichaam. Het orkest, dat uit beroepsmusici was samengesteld, keek medelijdend naar haar. Het publiek begon aanmoedigend te klappen. Het meisje opende verkrampt haar mond en sloot hem meteen weer. Het orkest herhaalde de introductie geduldig. De toeschouwers werden bevangen door angstige voorgevoelens en probeerden elkaar niet aan te kijken. Plotseling schrok het meisje op en begon te zingen. Ze zong het bekende liedje Parlez-moi d'amour, maar deed dit zo zacht en zo slecht, dat deze gevoeligemeekbede door niemand werd gehoord. Halverwege het liedjebedekte het meisje onverwacht haar gezicht met haar handen en rende het podium af. Daar verscheen een ander meisie, , -noguitgemergelder dan het eerste. Ze droeg een hooggesloten zwarte jurk maar was wel blootsvoets. Op haar gezicht stond doodsangst te k Het was een blootsvoetse amateurzangeres. De toeschouwers begonnen de zaal te verlaten. Dit alles had niets weg van Onze Russischelevenslustige,talentvolle, luidschallende amateuroptredens. UP de vijfde dag van de reis raakten de dekken van het schip vol met ~ a ' i e ~ennhutkoffers,die uit de kajuiten werden De prrgiers b e ~ ~ rec hn naar s t ~ u r b o ~hielden ~ d , de hoeden met hu11 handen OP het hoofd gedrukt en keken gretig ingespannen naar de

horizon De kust was nog niet te zien, maar de New Yorkse krabbers verhieven zich al recht uit het water, als rustige rookkolon~men.Het was een verbijsterend contrast. Na de leegtevan de oceaan ineens de grootste siad ter wereld. ln de zonnige nevel glinsterden vaag de stalen omtrekken van het honderd en twee verdiepingen hoge Empire State Building. Achter de Normandie cirkelden meeuwen rond. Vier kleine krachtige sleepboten begonnen de buitensporig grote romp van de Normandie te draaien, en ze duwden en trokken haar richting haven. Links van het schip tekende zich het kleine groene vrijheicisbeeld af. Toen was het ineens aan de rechterkant. Wij werden gdraaid en de stad draaide om ons heen, verscheen nu eens aan de ene, dan weer aan de andere kant. Eindelijk kwam hij tot stilstand, onmogelijk groot, gonzend, en nog geheel niet te bevatten. De passagiers liepen over afgesloten loopbruggen naar de douanezaal, doorliepen alle formaliteiten, verlieten het gebouw en betraden de stad; het schip waarmee ze gekomen waren, hadden ze nog altijd niet gezien.

v a l UT wagens naast ons ailes aan het zicht, onrLiuKKc11 uc De chauffeur draaide zich een paar keer om en vroeg ons dan het adres nog eens te herhalen. Blijkbaar maakte hij zich ongerust over het ~ n g e l waarin s wij ons uitdrukten. Af en toe keek hij ons bemoedigend aan en o p zijn gezicht stond te lezen: kop op, zult het wel redden! In New York heeft iedereen het nog gered. De tweeëndertig bakstenen verdiepingen van ons hotel verdwenen in de roodachtige nachtelijke hemel. Terwijl wij de kleine registratiekaartjes invulden, stonden twee bedienden liefdevol te wachten bij onze bagage. Een van hen had een blinkende ring met de sleutels van de door ons uitgekozen kamers om zijn hals hangen. De lift bracht ons omhoog naar de zesenbvin. tigste verdieping. Het was de ruime en stille lift van het niet erg nieuwe en niet erg oude, niet erg dure en helaas niet erg goedkope hotel. De kamers bevielen ons, maar we gingen ze niet bekijken. Vlug de straat op, de stad, het lawaai in. De frisse zeewind deed de gordijnen ritselen. We gooiden onze jassen op de divan, renden de kamer uit, de smalle, met duffel beklede gang in, en de lift vloog onder zachte klikjes naar beneden. We keken elkaar veelbetekenend aan. Als dit geen gebeurtenis was...! Voor het eerst in ons leven gingen we in New York wandelen. Een dunne, haast doorzichtigevlag met sterren en strepen hing boven de ingang van het hotel. Aan de andere kant van de straat stond de gepolijste kubus van hotel Waldorf-Astoria. In de folders wordt dat 's werelds beste hotel genoemd. De ramen van 's werelds beste hotel schitterden oog~erblindenden boven de ingang hingen wel twee nationale vlaggen. O p het trottoir bij de stoeprand lagen m m a r kranten van de volgende dag. De voorbijgangers bukten zich, pakten een New York Times of een Herold Tribune en legden twee cent OP de grond naast de kranten. De verkoper was even weg. De kanten den door een stuk baksteen op hun plek gehouden, precies zoals bij oude Moskouse krantenvrouwtjes, die in hun houten kioskies zitten. O p hoeken van kruispunten stonden cilindervormige afdbdGen. Uit één bak rees een enorme vlam op. Blijkbaar had iemand er een brandende peuk in gesmeten en had het New Yorkse afd. dat 'Oornamelijk uit kranten bestaat, vlamgevat. De gepolijste muren van Waldorf-~storia het tlakkerende rode licht- De voorbijgangers glimlachten en debiteerden geestigheden- Er Xwan' o;n L~~-allLCL1

De eerste avond in New York De douanezaal van de French Line-kade is groot. Aan het plafond hangen grote ijzeren Latijnse letters. Elke passagier gaat bij de letter staan ,,,aarmee zijn achternaam begint. Vanaf het schip worden zijn koffers hierheen gebracht, hier zullen die worden onderzocht. van aangekomenen en afhalers, gelach en gezoen De weerklonken luid galmend door de zaai, die door zijn onopgesmukte constructieleek OF7 een werkplaats waar turbines worden gemaakt. \krij hadderi niemand over onze komst ingelicht en niemand kwam We drentelden onder onze letters heen en weer en wachtons ten op de douanebea~ilbte.Eindelijk kwam hij naar ons toe. Het was een rustige, ongehaaste man. Het liet hem koud dat wij de oceaan waren overgestoken om hem onze koffers te laten zien. Beleefd raakte hij met zijn vingers de bovenste laag van onze spullen aan en keek niet verder. Daarna stak hij zijn tong naar buiten, een allereenvoudigste natte tong, niet voorzien van technische snufjes. Hij bevochtigde er grote etiketten mee en plakte die op onze koffers. Toen we eindelijk naar buiten mochten, was het al avond. Een witte taxi-cab, die met zijn drie flonkerende lantaarns op het dak o p een ouderwets rijtuig leek, vervoerde ons naar het hotel. Eerst werden wij zeer gekweld door de gedachte dat wij uit onervarenheid in een slechte, archaïsche taxi waren gestapt, dat we lachwekkende provincialen waren. Maar lahartig uit het raam kijkend zagen we dat overal wagens reden lnet dezelfdest~mpzinnigelantaarns a l de ~ onze. Dat stelde Ons een beetje gerust. Pas later begrepen we dat de lantaarns op het dak waren geplaatst om de taxi's beter zichtbaar te laten zijn temidden van de n'iljOeiien automobielen. Met ditzelfde doel worden Amerikageschilderd in de meest brutale kleuren: oranje, kanariegeel en wit. Ome poging om vanuit de automobiel New York te bekijken, misreden door tamelijk donkere en sombere straten. Soms voelden we een gedreun onder onze voeten, dan weer hoorden we

'""'

,

'

Rcl,,l,ul,\,ve heslotell &li 011s iloiei lilcl U ~ K J ~IUClC 11:laII bedreigd werd c11 liepen verder. er iets naars met ons. We hadden gedacht dat we M~~~~~ ~alls7aalilzouden gaan rondwandelen, waarbij we aandachtig o m 011s heell zoudeli kijken, zogezegd al bestuderend, observereiid, absorberend enzovoorts. Maar New York is geen stad waar mensen zich langzaam voortbewege~i.Mensen ~asseerdenons niet lopend, maar rennend. wij begonnen ook te rennen. Vanaf dat moment konden we ,,iet Ineer stil blijven staan. We zijn een maand onafgebroken in New york geweest en de hele tijd vlogen we ZO hard we konden ergens heen, Daarbij zagen we er zo druk en zakelijk uit dat John Pierpont Morgan ir. jaloers op ons had kurinen zijn. Met zo'n tempo zou hij een slordige zestig miljoen dollar verdienen. in een Wij begonnen dus meteen te jakkeren. We snelden d e oranjerode uithangborden voorbij, waarop CAFETARIA of U N I T E D SIGARS of DRUGS-SODA stond geschreven, of nog zoiets aantrekkelijks en vooralsnog onbegrijpelijks. Zo renden we tot aan 42nd Street en hier bleven we staan. In de winkeletalages van 42nd Street was de winter in volle gang. In één etalage stonden zeven elegante wassen dames met zilveren gezichten. Ze droegen allemaal prachtige mantels van persianer bont en wierpen elkaar raadselachtige blikken toe. In de etalage daarnaast waren er wel twaalf dames. Zij stonden daar in sportkleding o p skistokken geleund. Ze hadden blauwe ogen, rode lippen en roze oren. In a d e r e etalages stonden jonge mannequins met grijs haar of nette heren in goedkope, verdacht fraaie pakken. Maar wij schonken geen aandacht aan al dat winkelgeluk. Wij waren verbluft door iets anders. In grote steden ter wereld kun je een plaats aantreffen waar mensen door een

naar de maan kijken. Hier, o p 4znd Ctreet,

ook een telexoop. Deze bevond zich boven op een automo-

biel. De telescoop was op de hemel gericht. Hij werd beheerd door een gewone man, zoals je die ook kunt zien bij een telescoop in Athene, of in Napek, of in Odessa. En hij zag er net zo somber uit ais exploitanten van ~traatteiescopenin de rest van de wereld. De maan was zichtbaar in de tusseiiruinite tussen m e e flats van verdie~i%en.Maar de nieuwsgierige die zijn oog tegen de buis

naar de top van het honderd en twee verdiepingen hogeimpiré State Building. In het maanlicht leek de top van het E ~ met sneeuw ~ , bedekt. Het werd ons koud om het hart bij het zien van dit ~ c h o n egebouw, dat blonk als een balk van kunstijs. We stonden hier lange tijd met opgeheven hoofden. De New Yorkse veroorzaken een gevoel van trots op de wetenschappers en arbeiders die deze wonderschone gebouwen hebben neergezet. Krantenverkopers schreeuwden met hese stemmen. grond de onder onze Voeten en uit roosters in het trottoir kwam ineens een warme luchtstroom, als uit een machinekamer. Onder de grond reed een trein van d e New Yorkse metro - hier subwV genaamd - voorbij. Uit een soort luiken die in het wegdek waren aangebracht en die afgesloten waren met metalen deksels, kwam stoom. Lange tijd begrepen we maar niet waar die stoom vandaan kwam. De rode ten van reclames wierpen er een theatraal licht op. Het leek alsof elk moment het luik open kon gaan en dat Mefistofeles eruit zou klimmen, zijn keel zou schrapen en een bas-aria regelrecht uit Faust zou gaan zingen: 'De degen opzij, een pluim op mijn hoed, de buidel gevuld, een kostbare mantel over de schouder.' En opnieuw gingen we voorwaarts, verdoofd door de kreten der krantenverkopers. Die schreeuwen zo oorverdovend hard, dat ze, zoals Leskov dat eens heeft uitgedrukt, later een week nodig zullen hebben o m met een schep hun keel leeg te schrapen. Je kunt niet beweren dat de verlichting van 4znd Street middelmatig is. En toch doemde Broadway, verlicht door miljoenen of misschien wel miljarden elektrische lampjes en v01 met r o d r a a i e n d e en verspringende reclames, die gemaakt waren van kilometers gekleurde neonbuis, even onverwacht voor ons op als NewYorkzelf OPdoemt uit de grenzeloze leegheid van de Atlantische Oceaan. de We stonden o p de populairste hoek in de Verenigde Staten. dei\mehoek van 42nd Street en Broadway. De Great m i t e WOY rikanen Broadway betitelen, strekte zich voor ons uit. Hier was elektriciteit teruggebracht (of, zo u wilt, verheven) tot het circusdier. Hier werd zij gedwongen rare niveau van een gezichten te trekkeil, over hindernissen te springen, te elektriciteit van Edison WIS veranderd dansjes te maken. De in een zeeleeuw van Doerov.2 Ze vangt ballen op met haar neus'jo'lg-

~

I

Iccrt,stci.fi,leeft jeer op, ze doet a k s wat haar wordt opgedragell. De elektrisclle p r a d e houdt nooit op. De lichten van de reclames f ~ i ~ e r eop, l i draaien rond en doven, o m meteen opnieuw op te b]ili. ken; letters, groot en klein, wit, rood en groen, m m e n vOOrtdurcnd later terug te keren e1-i opnieuw te beginnen met weg om een hun razende ducht. opBroadway zijn de theaters, bioscopen en dancings van de stad geconcentreerd. Tienduizenden mensen bewegen zich voort over de trottoirs. New York is een van die weiriige steden ter wereld waar de bevolking \Yandelt in een bepaalde straat. De ingangen van de bioscopen zijn zodanig verlicht dat het lijkt alsof je maar één lampje hoeft toe te voegen of alles ontploft door een overmaat aan licht, alles gaat naar de filistijnen. Maar er was nergens plaats o m dat lampje aan te brengen. De krantenverkopers heffen zo'n gekrijs aan dat er voor het leegschrapen van hun kelen geen week nodig zal zijn, maar jaren stug doorwerken. Hoog in de lucht, o p de zoveelste verdieping van de Paramount-wolkenkrabber, gloeit een elektrische wijzerplaat. Noch sterren zijn zichtbaar, noch de maan. Alles verdrinkt in het licht van de reclames. In een zwijgzame stroom spoeden de automobielen voort. In de etalages draaien temidden van geruite stropdassen lichtgevende prijskaartjes in het rond en maken zelfs salto's. Dit zijn in de kosmos der Broadway-elektriciteit de micro-organismen. In de afschuwelijke herrie speelt een rustige bedelaar o p zijn saxofoon. Een gentleman met een hoge hoed en naast hem de onvermijdelijke dame in avondjurk met sleep gaan een theater binnen. Als een slaapwandelaar schuifelt een blinde voort met zijn geleidehond. Enkele jongelui wandelen zonder hoed. Dat is in de mode. Onder de straatlantaarns glanzen hun gladgekamde haren. Het ruikt naar sigaren, zowel beroerde als goede. Net op het moment dat wij bedachten hoe ver we n u van Moskou verwijderd waren, zagen we de rij lampen van de Cameo-bioscoop. Daar draaide de Sovjet-film Novi Goe\[iver, malen trok de branding van Broadway ons terug en duwde Ons weer totdat ze ons een of andere zijstraat in p o i d e . We wisten nog niets van de stad. Daarom noemen we hier nog geen We kunnen ons alleen herinneren dat we ergens onder de van de verhoogde spoorweg stonden. Er kwam een bus langs en we sprongen er zonder aarzelen in. &lfs "le dagen lateb toen wij al wegwijs waren geraakt iil de New

yorkse draaikolk, konden wij ons niet voor de geest halen waart,een de bus ons op die eerste avond had gebracht. Waarschijnlijk de nese wijk. Maar misschien ook een Italiaanse of een joodse wijk. We liepen door nauwe, stinkende straten. Nee, hier was de elektriciteit normaal, niet gedresseerd. Zij gaf tamelijk dof licht en maakte geen sprongen. Een reusachtige politieagent stond tegen de muur van een huis geleund. Boven zijn brede, gebiedende gezicht blonk op zijn pet het wapen van de stad New York. Hij bemerkte de onzekerheid waarmee wij over straat liepen en kwam onze kant op, maar nam, toen hem geen vraag werd gesteld, zijn positie bij de muur weer in, deze grootse en beheerste vertegenwoordiger van recht en orde. Uit een vervallen huisje klonk zeurderig, uitermate eentonig gezang. Een man die bij de ingang van het huisje stond zei dat dit het nachtasiel van het Leger de Heils was. 'Wie mag hier overnachten?' 'Iedereen. Niemand vraagt naar je naam, niemand is nieuwsgierig naar je bezigheden of je verleden. Wie hier overnacht krijgt gratis een bed, koffie en brood. 's Ochtends ook koffie en brood. Daarna kan je weggaan. De enige voorwaarde is dat je deelneemt aan het avond- en ochtendgebed.' Het gezang dat vanuit het huis hoorbaar was, wees erop dat op dit moment aan deze enige voorwaarde werd voldaan. Wij gingen naar binnen. Vroeger, een jaar of vijfentwintig geleden, was er in dit gebouw een Chinese opiumkit geweest. Dat was een smerig en somber hol. Na die tijd is het schoner geworden, maar het verdwijnen van de vroegere exotische sfeer heeft niet geleid tot een geringere somberheid. In het bovenste gedeelte van deze voormalige gribus werd het gebed gehouden, belieden bevond zich de slaapzaal: kale muren, een kale stenen vloer, veldbedden van zeildoek. Het rook naar slechte en naar de die aitijd het bijproduct is van Propere lazaretliefdadigheid. Het was allemaal niets anders dan Gorlu'~Op & bodem in een Amerikaanse uitvoerings zaten tweehonderd daklozen stokstiii In een haveloos banken, die in een halve cirkel bij een klein podium waren zet. Het gezang was zOj~listgeëindigd, het vok-nde nummer 'In het Programma begon. Tussen de Amerikaanse vlag die op het podiuni stond en de "" " muur opgehangen bijbelteksten sprong een hlozcnde Viira4rd in

""

zwart pak als een paljas op en neer. Hij sprak en gesticuleerde

ZO

ge-

passioneerd alsof hij iets aan het verkopen was. Intussen vertelde h..'I zijn leermme levensgeschiedenis: over de weldadige omwenteling ten die zich aan hen, had voltrokken toen hij zich met zijn hart tot god had gewend. Hij was een zwerver geweest ('Net zo'n afschuwelijke zwerver als iullie, oul,re boeven!'), hij had zich weerzinweidend gedragen, godslasterliiketaal gebezigd ('Denk maar aan jullie gewoontes, mijn vrienden!'),'hij had gestolen; ja, zo was zijn leven helaas geweest. Nu was het daarmee afgelopen, Hij had een eigen huis en leefde als een fatsoenlijk mens ('God heeft ons naar zijn beeld en gelijkenis geschapen, nietwaar?'). Onlangs had hij zelfs een radiotoestel gekocht. En dat alles had hij gekregen niet rechtstreekse hulp van god. De grijsaard oreerde buitengewoon ongedwongen en het was te zien dat hij al voor de duizendste keer optrad, als het niet meer was. Hij h i p t e met zijn vingers, lachte af en toe hees, zong coupletten van liederen en eindigde met groot enthousiasme: 'Dus laat ons zingen, broeders!' Opnieuw begon het zeurderige, uitermate eentonige gezang. De daklozen waren akelig om te zien. Bijna allemaal waren ze al op leeftijd. Ze wiegden op hun ruwe banken heen en weer, ongeschoren en met doffe ogen. Ze zongen gehoorzaam en zonder geestdrift. Enkelen hadden de vermoeidheid van de dag niet de baas gekund en waren in slaap gevallen. JYij konden ons levendig voorstellen hoe zij langs akelige New Yorkse plekken zwierven, hoe ze bij bruggen en pakhuizen hun dagen doorbrachten, tussen het afval, in de eeuwigdurende mist van het menselijk verval. Het moest een beproeving zijn om daarna in een nachtasiel te zitten en hymnen te zingen. Toen kwam er een van politieman-achtige gezondheid blakende meneer \'Oor het publiek staan. Hij had een paarse vaudevilleneus en een stem als van een schipper, Hij gedmeg zich in hoogste mate ongedwongen. Opnieuw kwam er een Over het nut van Contact met god. De schipper bleek Ooit 'en behoorlijke zondaar te zijn geweest, had weinig lanen eindigde zijn verklaring met de mededeling dat dankzij gods ook hij nu een radiotoestel had, Opnieuw werd er gerongen. De schipper zwaaide iiiet zijn armen en legde daarbij een aanzienlijke kapelmeefier-ervaring aan de dag.

Tiveehonderddoor het leven verpulverde mensen luisterden opnieuw naar deze schaamteloze kletspraat. Deze broodarme mensen werd neen werk aangeboden, alleen een god die kwaadaardig en veeleisend als de duivel. nr- daklozen protesteerden niet. God met een kopje koffie en een stuk brood, dat was nog acceptabel. Laat ons zingen, broeders, ter ere van de kofiegod! En de stemmen die al een halve eeuw niets dan afschuwelijke hadden voortgebracht, begonnen nu slaperig te loeien ter ere van god. Opnieuw stapten we ergens door de krottenwijken zonder te weten waar we waren. Als donder en bliksem raasden de treinen van de "erhoogde spoorweg over hun estacades. Jongelui met lichte hoeden dromden samen bij de apotheken en wisselden korte zinnen uit. Zij hadden werkelijk precies dezelfde manieren als de jongelui die in Warschau de Krachmalnystraat bevolken. In Warschau worden de heren van de Krachmalny niet als parels der schepping beschouwd. Je mag blij zijn als het gewone dieven zijn, maar erger kan ook. Laat in de nacht keerden we terug in het hotel, niet teleurgesteld in New York en er niet door verrukt, veeleer beangstigd door zijn reusachtige omvang, zijn rijkdom en armoede.

Gas

~ e uitzicht t uit het raam van het hotel De eerste ureli il1 New York - de nachtelijke wandeling door de stad en daarna de terugkeer in het hotel - staan voor altijd als een speciale belevenis in ons geheugen gegrift. ijl er eigenlijk niets bijzonders gebeurd is. i,,e gingen ,jezeer ruime marmeren vestibule van het hotel binhouten afscheiding, zaten twee jonge nen, ~ ~ ~ h teen ~ effen , beambten te werken. Beiden hadden bleke, zorgvuldig geschoren wangen en een Heine zwarte snor. Verderop zat de caissière achter een rekenmachine. Links bevond zich een tabakswinkel+. Onder het glas van de toonbank lagen, dicht opeengepakt, geopende houten doosjes met sigaren. Iedere sigaar was in doorzichtig glanzend papier gewikkeld, bovendien waren er over het papier heen roodgouden sigarenbandjes aangebracht. O p het glanzende witte oppervlak van de geopende deksels stonden afbeeldingen van ouderwetse, knappe mannen met grote snorren en roze wangen, en van medailles, onderscheidingen, groene palmen en tabak plukkende negerinnen. Op de hoeken van de deksels stond de prijs: 5,io of 15 cent per stuk. Of twee voor 15 cent, of drie voor 10. Nog dichter opeengepakt dan de sigaren lagen kleine stevige pakjes sigaretten in slappe verpakkingen,eveneens met doorzichtig papier eromheen. Het meest "ken de Amerikanen Lucky Strike, in een donkergroeiie verpakking met een cirkel in het midden, Chesterfield, in witte verpakking met gouden en Camel: een geel pakje met een van een bruine kameel. De hele wand tegenover de ingang werd ingenomen door ruime met deuren. Of rechts, of links, of in het gingen de deuren 'pen en uit de lift kwam altijd een neger te voorschijn, met rijn hand aan het ijzeren handvat waarmee de deur geopend werd Hij was geXleedin een lichic broek met bies en een Wenjuje met gevlochtenepauletten. Net zoals op het delijk ijk in de station~omroeperde dairjniki mededeelt dat

de sneltrein zonder stoppen tot Mytisj rijdt en daarna overal stopt, Zo deelden hier de negers mee dat de lift maar tot de vijftiende ver.. diepiilg ging, of helemaal tot de eenendertigste met de eerste halte weer op die vijftiende. Later begrepen we dit kleine slimmigheidje van de directie: op de vijftiende verdieping bevonden zich een restaurant en een cafetaria. We $gen de lift binnen en deze schoot omhoog. De lift stopte, de neger opende de deur, riep 'Up!' ('Omhoog!'), de passagiers noemden het nummer van hun verdieping. Er kwam een vrouw binnen. Toen namen alle mannen hun hoed af en reisden blootshoofds verder. Wij deden dit ook. Dit was de eerste Amerikaanse gewoonte waarmee we kennismaakten. Maar de kennismaking met gewoontes van een vreemd land verloopt niet zo makkelijk en gaat vrijwel altijd gepaard met verwarring. Op een keer, enkele dagen later, gingen we met de lift omhoog naar onze uitgever. Er kwam een vrouw binnen en haastig, als oude ervaren New Yorkers namen wij onze hoed af. De andere mannen volgden ons ridderlijke voorbeeld echter niet en keken ons zelfs nieuwsgierig aan. Het bleek dat je je hoed alleen maar hoeft af te nemen in privé- en hotelliften. In de gebouwen waar business bedreven wordt mag je je hoed ophouden. Op de zesentwintigste verdieping verlieten we de lift en liepen door een nauwe gang naar onze kamers. De New Yorkse tweederangs hotels in het stadscentrum worden bijzonder economisch gebouwd: de gangen zijn smal, de kamers zijn weliswaar duur, maar klein, de plafonds zijn op standaardhoogte, dus laag. De opdrachtgever stelt de aannemer voor de opgave om zo veel mogelijk kamers in de wolkenkrabber te persen. Maar die kleine kamers zijn wel heel schoon en comfortabel. Er is altijd warm en koud water, een douche, postpapier, formulieren voor telegrammen, rentb briefkaarten met een afbeelding van het hotel, papieren zakken voor vuil wasgoed en voorgedrukte formulieren waar je alleen nog de @allen op hoeft te zetten om de hoeveelheid wasgoed voor de wasserij aan te geven. Wassen gebeurt in Amerika snel en ongewoon goed. De gestreken overhemden zien er beter uit dan nieuwe in een ~inkeletalage.Elk overhemd wordt 111 een papieren zak gedaan, er wordt een papieren bandje omheen gestrikt met het embleem van de wasserij en de mouwen worden ne@ met spelden vastgezet. ~ovelldienkomt het wasgoed versteld uit de terug, en de sokken gestopt. Comfort is in Amerika helemaal geen teken van luxe. Het is de standaard, voor iedereen hereikb.iar.

Het uitzicht uit het raam van het hotel De eerste uren in New York - d e nachtelijke wandeling door de en daarna de terugkeer in het hotel - staan voor altijd als een spe-. ciale belevenis in ons geheugen gegrift. Tewijl er eigenlijk niets bijzonders gebeurd is. We gingen de zeer ruime marmeren vestibule van het hotel binnen. Rechts, achter een effen houten afscheiding, zaten twee jonge beambten te werken. Beiden hadden bleke, zorgvuldig geschoren wangen en een kleine zwarte snor. Verderop zat de caissiere achter een automatische rekenmachine. Links bevond zich een tabakswinkeltje. Onder het glas van de toonbank lagen, dicht opeengepakt, geopende houten doosjes met sigaren. Iedere sigaar was in doorzichtig glanzend papier gewikkeld, bovendien waren er over het papier heen roodgouden sigarenbandjes aangebracht. O p het glanzende witte oppervlak van de geopende deksels stonden afbeeldingen van ouderwetse, knappe mannen met grote snorren en roze wangen, en van medailles, onderscheidingen, groene palmen en tabak plukkende negerinnen. O p de hoeken van de deksels stond de prijs: 5, io of 15 cent per stuk. Of twee voor 15 cent, of drie voor 10. Nog dichter opeengepakt dan de sigaren lagen kleine stevige pakjes sigaretten in slappe verpakkingen, eveneens met doorzichtig papier eromheen. Het meest roken de Amerikanen Lucky Strike, in een donkergroene verpakking met een rode cirkel in het midden, Chesterfield, in witte verpakking met gouden opschrift, en Camel: een geel pakje met een plaatje van een bruine kameel. De hele wand tegenover de ingang werd ingenomen door ruime liften met vergulde deuren. Of rechts, of links, of in het midden gingen de deuren open en uit de lift kwam altijd een neger te voorschijn, met zijn hand aan het ijzeren handvat waarmee de deur geopend werd. was gekleed in een lichte broek met gouden bies en een groen jasje met gevlochten epauletten. Net zoals op liet oorde el ijk in

de ~tationsornroeperde datsjiiiki mededeelt dat

sneltrein zonder stoppen tot Mytisj rijdt en daarna overal stopt, zo deelde11 hier de negers mee dat de lift maar tot de verdieping ging, of hekmaal tot de eenendertigste met de eerste halte weer op die vijftiende. Later begrepen we dit kleine slimmigheidje van de directie: op de vijftiende verdieping bevonden zich een restaurant en een cafetaria. lift stopte, de We gingen de lift binnen en deze schoot omhoog. neger opende de deur, riep 'Up!' ('Omhoog!'), de passagiers noemden het nummer van hun verdieping. Er kwam een vrouw binnen. Toen namen alle mannen hun hoed af en reisden blootshoofds verder. Wij deden dit ook. Dit was de eerste Amerikaanse gewoonte waarmee we kennismaakten. Maar de kennismaking met gewoontes van een vreemd land verloopt niet zo makkelijk en gaat vrijwel altijd geaard met verwarring. O p een keer, enkele dagen later, gingen we met de lift omhoog naar onze uitgever. Er kwam een vrouw binnen en haastig, als oude ervaren New Yorkers namen wij onze hoed af. De andere mannen volgden ons ridderlijke voorbeeld echter niet en keken ons zelfs nieuwsgierig aan. Het bleek dat je je hoed alleen maar hoeft af te nemen in privé- en hotelliften. In de gebouwen waar business bedreven wordt mag je je hoed ophouden. O p de zesentwintigste verdieping verlieten we de lift en liepen door een nauwe gang naar onze kamers. De New Yorkse tweederangs hotels in het stadscentrum worden bijzonder economisch gebouwd: de gangen zijn smal, de kamers zijn weliswaar duur, maar klein, de plafonds zijn op standaardhoogte, dus laag. De opdrachtgever stelt de aannemer voor de opgave o m zo veel mogelijk kamers in de wolkenkrabber te persen. Maar die kleine kamers zijn wel heel schoon en comfortabel. Er is altijd warm en koud water, een douche, postpapier) formulieren voor telegrammen, prentbrietkaarten met een afbeelding van het hotel, papieren zakken voor vuil wasgoed en voorgedrukte formulieren waar je alleen nog de getallen hoeft te zetten Om de hoeveelheid wasgoed voor de wasserij aan te geven. Wassen gebeurt in Amerika snel en o q p o o n goed. De gestreken overhemden zien er beter uit dan nieuwe in een winkeletalage. Elk overhemd wordt in een papieren zak gedaan, er wordt een pafieren bandie omheen gestrikt met het embleem van de wasserij en de mouwen wordei' nejes met spelden vastgezet Bovendien komt het wasgoed versteld uit de Wasserij terug, en de sokken gestopt. Comfort is in Amer&a helemaa1 geen teken van luxe. Het is de standaard, voor iedereen bereikbaar.

l r l oli7e kaiiiers aangekomen gingen we de lichtschakelaar zoeken en we konden lange tijd maar niet begrijpen hoe hier het licht aanging. Eerst dwaalden we in het donker door de vertrekken, toen staken ive lucifers aan, bekeken alle muren, onderzochten deuren en vensters, maar er waren nergens schakelaars. Enkele malen geraakten we in wanhoop en gingen in het donker zitten uitrusten. Eindelijk vanden we het. Bij elk lampje hing een kort d u n kettinkje met aan het een klein balletje. Als je aan zo'n kettinkje trok, ging het licht aan. Na nog eens trekken ging het weer uit. De bedden waren niet opgemaakt en we zochten een knopje o m het kamermeisje te bellen. Er was geen knopje. We zochten het overal, we trokken aan alle verdachte koordjes maar dat hielp niet. Toen begrepen we dat bedienden per telefoon opgeroepen moesten worden. We belden de portier en vroegen om het kamermeisje. Er kwam een negerin. Ze zag er nogal verschrikt uit en toen we haar verzochten de bedden o p te maken werd haar schrik alleen nog maar groter. Ze maakte niettemin de bedden op, maar haar gezicht leek uit te drukken dat ze iets deed wat pertinent verboden was. Daarbij zei ze de hele tijd 'Yes, sir'. Tijdens haar korte verblijf in de kamers heeft ze een keer of tweehonderd1Yes, sir' gezegd. Later kwamen we erachter dat hotelgasten hun eigen bed opmaken, en onze nachtelijke oproep was een gebeurtenis zonder precedent in de historie van het hotel geweest. Het meubilair dat in de vertrekken stond, was hetzelfde als we later in alle hotels van Amerika zouden zien, zonder uitzondering: in het oosten, westen en zuiden. In het noorden zijn we niet geweest. Maar er is alle reden te veronderstellen dat we ook daar precies datzelfde New Yorkse meubilair zouden hebben aangetroffen: een kleine, bruine commode met een spiegel, metalen bedden, handig in houtkleur geverfd, enkele stoelen met zachte zitting, een schommelstoel en verplaatsbare staande lampen op heel hoge dunne voeten en met grote kartonnen lampenkappen. Op de commode vonden we een dik boek in een zwarte band. O p het boek stond het gouden embleem van het hotel. Het boek bleek een bijbel. Dit aloude werk was aangepast voor zakenmensen met een uiterst beperkte hoeveelheid tijd. O p de eerste pagina stond een inhoudsopgave die speciaal was opgesteld door de zorgzame hoteldirectie: 'Voor het sussen van geestelijke twijfel: pagina zo-en-zoveel, dieen-die tekst.

Bij huwelijksproblemen: pagina zo-en-zoveel, die-en.d,e tekst. Bij geldproblemen: pagina, tekst. Voor succes in zaken: pagina, tekst.' Die pagina was enigszins beduimeld. We openden de vensters. Die gaan hier op Amerikaansewijze open, heel anders dan in Europa. Ie moet ze omhoogschuiven, als een raam in een treinwagon. Onze kamertjes keken met hun ramen uit naar drie kanten,B ~ ~ den lag nachtelijk New York. Wat kan er aanlokkelijker zijn dan de lichtjes van deze vreemde stad, waar heel die vreemde weidse wereld zo rijkelijk mee is gevuld, die wereld die zich aan de kust van de Atlantische Oceaan te ruste heeft gelegd! Daarvandaan, van de kant van de oceaan, waaide een warme wind. Heel dichtbij verrezen enkele wolkenkrabbers. Het leek alsof je er makkelijk met je hand bij kon. Je kon de verlichte ramen natellen. Verderop lagen de lichtjes steeds dichter bij elkaar. Er waren bijzonder heldere bij, die in rechte of soms iets gebogen slierten lagen (waarschijnlijk straatlantaarns). Nog verder schitterde een compact gouden sjabloon van lichtjes, daarachter liep een donkere, onverlichte strook (de Hudson? of misschien East River?). En weer verder gouden nevels van stadswijken, sterrenbeelden van onbekende straten en pleinen. In deze wereld van lichtjes die eerst stil leken te staan, kon toch enige beweging worden waargenomen. Daar op de rivier ging langzaam het rode lichtje van een kotter voorbij. Op straat reed een heel kleine automobiel. Soms flikkerde aan de overkant van de rivier ineens ergens een lichtje, piepklein als een stofdeeltje, en doofde dan. Waarschijnlijk deed een van de zeven miljoen New Yorkers het licht uit om te gaan slapen. Wie was het? Een Merk? Of een beambte van de verhoogde spoorweg? Of ging misschien een eenzaam verkoopstertje slapen (daarvan zijn er zoveel in New York)? Ze ligt onder twee dunne dekens, onrustig door het getoeter van schepen op de Hudson, en nu ziet ze in haar dromen een miljoen dollar (i.ooo.ooo!). New York sliep en miljoenen elektrische lampen be\+'aaktenzijn waren uit Schotland, uit Ierslaap. Er sliepen mensen die en land, uit Hamburg en Wenen, uit Kovno en ~ialystok,uit LatijnsMadrid, uit Texas, ~ ~en Arizona, k ~er sliepen t mensen ~ Amerika, uit *ustralië, *frika en China. Er sliepen zwarte, blanke en gele mensen. We keken naar de zwak bewegende lichtjes en

~

-

zo snel niogrlijk te weten komen hoe deze mensen werkten, hoe ze zich verIllaal
tijd een huiveringwekkend geratel dat iedere hersenactiviteit onmogelijk maakt. (;ezonde mensen worden er nerveus van, nerveuze" worden krankzinnig en krankzinnigen springen op in hun met iu>. latiemateriaal beklede kamertjes en brullen als leeuwen. Om het laat. ste hoofdvlak te zien, het vlak van de straten, moest je je uit het raam buigen en onder een rechte hoek naar beneden kijken. Daar ïag je, als door een omgedraaide verrekijker, een kruispuntje met kleine automobielen, voetgangers, op het asfalt gegooide kranten en zelfs twee rijen glanzende knoopjes die waren aangebracht op de plaats waar voetgangers de straat mochten oversteken. Uit het andere raam kon je de Hudson zien, de rivier die de scheiding vormt tussen de staten New York en New Jersey. De huizen tot aan de Hudson horen bij New York City en de huizen aan de overkant van de rivier bij Jersey City. Er is ons verteld dat deze op het eerste gezicht vreemde bestuurlijke scheiding haar voordelen heeft. Je kunt bijvoorbeeld in de ene staat wonen en in de andere werken. Je kunt ook speculeren in New York en belasting betalen in Jersey. Die is daar trouwens niet zo hoog. Dat veraangenaamt het grijze, eentonige bestaan van de beursspeculant ietwat. Je kunt trouwen in New York en scheiden in New Jersey. Of omgekeerd. Afhankelijk van waar de wet op de echtscheiding milder is of waar de echtscheidingsprocedure goedkoper is. Wij hebben bijvoorbeeld de automobiel, die we kochten om een reis door het land te maken, verzekerd in New b sey, wat inderdaad enkele dollars goedkoper was dan in NewYork.

De eetlust verdwijnt tijdens het eten iemand die voor het eerst in New York is, kan zonder vrees zijn hoen zich diep in de New Yorkse wirwar begeven. Verdwatel len in New York is moeilijk, hoewel veel straten verrassend veel op lijken. Het geheim is eenvoudig. De straten zijn verdeeld in mee soorten: die in de lengterichting, de avenues, en die dwars daarop, de greetS. z o is Manhattan opgezet. Evenwijdig aan elkaar lopen First, Second en Third Avenue. Verderop, hieraan evenwijdig, Lexington Avenue, Fourth Avenue (waarvan het verlengde vanaf Centra1 Station de naam Park Avenue draagt (dit is de straat van de rijken), Madison Avenue, de mooie winkelstraat Fifth Avenue, Sixth, Seventh Avenue, enzovoort. Fifth Avenue deelt de stad in twee stukken: East Side en West Side. Al deze avenues (het zijn er niet veel) worden doorsneden door de streets, waarvan er enkele honderden zijn. En terwijl de avenues nog enige onderscheidende kenmerken hebben (de een is breder, de ander smaller, boven de Third en Seventh rijdt de verhoogde spoorweg, op het midden van Park Avenue is een gazon aangelegd, aan de Fifth verrijzen het Empire State Building en Radio City), zien de streets er volstrekt hetzelfde uit en zelfs een doorgewinterde inwoner van New York kan ze aan de hand van uiterlijke kenmerken nauwelijks van elkaar onderscheiden. De New Yorkse geometrie wordt verbroken door de bochtige Broadwa~,die de stad schuin doorsnijdt en die zich uitstrekt over enkele tientallen kilometers. De grootste stromen voetgangers en automobielen bewegen zich Over de brede avenues. Hieronder zijn de viersporige subway-tunnels als kolenschachten zo zwart en vochtig. Erboven dreunt het ijzer van de elevated (verhoogde spoorweg). Ze hebben hier alle transportmiddelen, ook enkele ouderwetse dubbeldeksbussen en zouden ze in Kiev, waar ze het tramverkeer op de be'angrijbte hebben afgeschaft,erg verbaasd zijn als ze zouden horen dat er een tramlijn loopt over Broadway, de drukste

terichting de stad moet doorkruisen en die zich bovendienhet waan,innige idee in zijn hoofd heeft gehaald voor dit doel een taxi-cab te nemen. De taxi slaat een street in en belandt meteen in een chronifile. Terwijl politieagenten de briesende automobielkuddes voortdrijven over de mijieniange avenues, verzamelen zich in de morsige, nauwe streets razende zwermen schlemielen en waanzinnigen die niet in de lengte- maar in de breedterichting de stad door rijden. De rij strekt zich uit over enkele blokken, de chauffeurs zitten te draaien op hun stoel, passagiers steken ongeduldig hun hoofd uit het raam, leunen weer achterover en slaan mismoedig hun kranten open. Het is moeilijk te geloven, maar zeventig jaar geleden stond er op de hoek van Fifth Avenue en 4znd Street, op dezelfde plek waar zich in "ijf minuten een hoeveelheid automobielen ophoopt die er in heel polen niet bestaat, een herberg met twee veelbetekenende plakkaten ter kennisgeving aan de misters passanten:

HET IS NIET TOEGESTAAN MET SCHOENEN A A N IN BED TE GAAN LIGGEN

HET IS VERBODEN MET MEER DAN ZES GASTEN I N BED TE GAAN LIGGEN

werven, ~t~aatfotografcil riciiitcn hllil Leica? op voorbijgangers ze vooral kozen voor cavaliers met hun dames, en voor vincialen. Als de fotograaf afgedrukt had, liep hij o p zijn aanvalsob. ject af en overhandigde hem een kaartje met het adres van zijn ate., lier. Voor 25 cent kon de gefotografeerde voorbijganger zijn afdrukje krijgen, een prachtig afdrukje, waarop hij, bij verrassing gekickt, zij,, voet in de lucht heeft. Onder de beroete bogen van de brug, in de schaduw waarvan modder glom die was achtergebleven na de regen van gisteren, stond een man met zijn hoed scheef op het hoofd en zijn overhemd losgeknoopt. Hij hield een redevoering. O m hem heen hadden zo'n twintig nieuwsgierigen zich verzameld. Het was een propagandist van de onlangs in Louisiana vermoorde senator Huey Long. Hij sprak over de van de rijkdom. De luisteraars stelden vragen. Hij antwoordde. Zijn publiek aan het lachen maken leek zijn belangrijkste taak te zijn. Niet ver van hem af, op het zonovergoten trottoir, stopte een dikke negerin van het Leger des Heils, die een ouderwetse hoed en verstelde laarzen droeg. Ze haalde een bel uit haar koffertje en belde luid. Het koffertje legde ze gewoon o p het trottoir bij haar voeten. Ze wachtte tot enkele bewonderaars van de overleden senator naar haar waren overgelopen, kneep haar ogen dicht tegen de zon en begon iets te roepen, waarbij ze met haar ogen rolde en zich o p haar omvangrijke borst sloeg. We waren al enkele blokken verder gelopen, maar het geschreeuw van de negerin was nog duidelijk te horen in de zee van lawaai van deze onrustige stad. Een man liep rustig heen en weer voor een confectiewinkel. Op zijn rug en op zijn borst droeg hij twee identieke plakkaten: H I E R GESTAAKT. Op de volgende straat stapten nog enkele demonstranten heen en weer. Boven de grote etalage van een winkel op een hoekflonkerden,ondanks de zonnige ochtend, blauwe elektrische letters: CAFETARIA. De cafetaria was groot, heel licht en heel schoon. Bij de wanden glazen toonbanken, volgestouwd met mooie, appetijtelijke etenswaren. Links van de ingang bevond zich de kassa. stond een metalen kastje met een kleine spleet overdwars, zoals bij een 'paarpot Uit de spleet stak het lipje van een blauw kartonnen kaartje. Alle binnenkomende gaaen trokken aan lipje. Ook Wij deden d a t Er klonk een melodisch geklingel, en uit de spleet een nieuw lipje te v
prol

zelfde doen wat de New Yorkcrs deden die de cafetariabinnenrenden voor een vlug 0ntbijt.W~namen van een speciaal tafeltje elk een licht, bruin dienblad, legden er vorken, lepels, messen en wrvetten op en liepen naar het rechteruiteinde van de toonbank, waarbij we ons in onze dikke jassen en met onze hoeden bijzonder gelaten voelden. In de gehele lengte langs de toonbank liepen drie vernikkelde buizen, die handig waren om je dienblad op te leggen en het daarna, naarmate het vol raakte met gerechten, verder te duwen, De toonbank bestond eigenlijk uit een enorme, onzichtbare kook. plaat. Hierop verwarmden ze soepen, worstjes van verschillende dikte en lengte, hamlappen, vleesrolletjes, aardappelpuree, gebaken,gekookte, en in de vorm van kleine bolletjes klaargemaakte aardappels, kleine spruitjes, spinazie, worteien en nog een hoop verschillendegar. neringen. Witte koks met mutsen op en zwaar opgemaakte, heel nette meisjes met krullen en roze haarspelden in het haar, plaatsten de bordjes met eten op het glazen oppervlak van de toonbank en knipten met een tang een cijfer in het kaartje, dat de prijs van het gerecht aangaf. Verderop waren er salades en vinaigrettes, verschillende hapjes, vispasta's, visgelei. Daarna brood, zoete broodjes en traditionele ronde gebakjes, gevuld met appel, aardbei en ananas. Hier werden koffie en melk geschonken. We liepen langs de toonbank en duwden het dienblad voort. Op een dikke laag geschaafd ijs lagen bordjes met compote en roomijs, sinaasappels en doormidden gesneden grapefruits en er stonden grote en kleine glazen sap. Voortdurende reclame had de Amerikanen bijgebracht dat ze vóór ontbijt en twaalfuurtje sap moesten drinken. In sap zitten vitamines, wat heel nuttig is voor de klanten, en de verkoop van sap is nuttig voor sapfabrikanten Aan deze Amerikaanse gewoonte raakten wij snel gewend. Eerst dronken we dik geei sinaasappelsap. Toen gingen we over op doorzichtig groen grapefruitsap. Vervolgens gingen we voor de maaltijd de grapefruit zélf eten (deze wordt met suiker bestrooid en met een lepeltje gegeten; wat smaak betreft doet hij een beetje denken aan sinaasappel en een beetje aan citroen, maar hij is nog sappiger dan deze vruchten" En ten slotte gingen we behoedzaam. niet zonder aarzelen, gewoon tomatensap drinken, waar we altijd eerst Peper OP bleek het lekkerst en het meest verfrissend en bekwam Onze Russische magen het best. Het enige waar We in Amerika maar n'et aan konden wennen was de gewoonte voor het midkgeten me'0en

te ctel,, eell ,,riicllt fllc cc11crepl~ldi~ l i l

uc

l i c ~ I~J t~1 ~ i 1i)Si

Val1 Anicri-

kaanse bijgerechten. In het midden \,ai, de cafetaria stonden kapstokken en gepolijste zonder tafelkleed. Wie dat wilde kon zijl1 hoed ook onder ziin stoel leggen, op een speciaal paaltje. OP de tafels stonden flesjes met olie, azijn, tornatelisaus en verschillende scherpe specerijen. was ook poedersuiker i11een glazen flacon, die de vorm had van een met gaatjes in een metalen dop. met de klanten gaat eenvoudig. Iedereen die de ca~~t fetaria \Terlaat moet vroeg of laat de kassa passeren en het kaartje met het uitgeknipte bedrag overhandigen. Bij diezelfde kassa worden sien kun je een tandenstoker pakken. garetten etensproces was even voortreffelijk gerationaliseerd als de productie \van automobielen of schrijfmachines. O p deze weg waren de automatieken nog een stapje verder gegaan dan de cafetaria's. Vanbuiten zagen ze er ongeveer hetzelfde uit als een cafetaria, maar het proces van het transport van voedsel naar Amerikaanse magen was er tot virtuositeit gebracht. De muren van een automatiek worden geheel ingenomen door glazen kastjes. Bij elk zit een gleuf o m een nickel (vijfcentstuk) in te gooien. Achter het glas staat treurig een bord soep of vlees, of een glas sap of een taartje. Ondanks het glinsteren van het glas en metaal maken de van hun vrijheid beroofde worstjes en gehaktballen een vreemde indruk. Je hebt er medelijden mee, als met katten op een tentoonstelling. Een gast gooit een nickel in de gleuf, krijgt de mogelijkheid het deurtje te openen, neemt de soep eruit, neemt hem mee naar een tafeltje en eet hem daar op, nadat hij zijn hoed weer onder zijn stoel op het paaltje heeft gelegd. Daarna gaat de gast naar een tapkraan, gooit weer een nickel in een gleuf en uit de kraan stroomt ongeveer de gewenste hoeveelheid koffie met Men voelt hierin iets pijnlijks, iets vernederends voor de gast. Je begint de baas van de automatiek ervan te verdenken dat hij zijn zaak niet heeft ingericht om de maatschappij een aangename verrassing te bereiden maar om die arme meisjes met hun krullen en hun loze te ontslaan en nog meer dollars te Maar de automatieken zijn niet zo populair in Amerika. Blijkbaar de eigenaarsvan eetgelegenheden ook zelf dat er aan iedere "gens een grens moet zijn. Daarom de gewone lestaurantjes 'Oor de minder welgestelden altijd stanipvol. lie'Oe aan ketens. Childs, de populairste hiervan, is in

Amerika een abstract begrip geworden voor goedkoop en goed eten. 'Hij eet bij Childs.' Dat betekent dat hij dertig dollar per week verdient. In elk deel van New York kun je zeggen: 'Laten we bij Childs eten'; tot een Childs is het nooit meer dan tien minuten gaanS. Ze serveren bij Childs net zulke propere en mooie gerechten als in een cafetaria of een automatiek. Alleen ontnemen ze daar iemand ,iet het bescheiden genoegen het menu te bekijken, c ~ mte lzeggen, de dienster te vragen of het kalfsvlees goed is en 'Yes, ten woord te krijgen. In het algemeen is het mooie aan New York dat alles er is. le kunt er een vertegenwoordiger van een willekeurige natie vinden, je kunt ieder gerecht, ieder voorwerp krijgen: van een geborduurd Oekraïens hemd tot een Chinees stokje met een ivoren uiteinde in de vorm van een hand, om je rug mee te krabben, van Russische kaviaar en wodka tot Chileense soep of Chinese macaroni. Er zijn geen delicatessen van waar ook ter wereld die New York niet zou kunnen aanbieden. Maar voor dat alles moeten dollars betaald worden. En wij willen het hebben over de overweldigende meerderheid van die Amerikanen, die alleen in centen kunnen betalen, en voor wie Childs, de cafetaria's en de automatieken er zijn. Wanneer wij deze instellingen beschrijven durven we met gerust hart te zeggen: zo voedt de gemiddelde Amenkaan zich. Met een 'gemiddelde' Amerikaan wordt iemand bedoeld die fatsoenlijk werk heeft en een fatsoenlijk salaris, en die, vanuit het standpunt van het kapitalisme, een toonbeeld is van een welvarende Amerikaan, een geluksvogel en een optimist, die alle geneugten van het leven ontvangt voor een betrekkelijk lage prijs. De schitterende organisatie van het restaurantwezen lijkt dit te bevestigen. Ideale properheid, kwaliteitsproductie, een enorme keus tussen gerechten, een minimum aan tijd die besteed wordt aan het eten: dat is allemaal waar. Maar het vervelende is dat al dat mooi klaargemaakte eten tamelijk smakeloos is, het is op de een of andere manier 'dof' van geworden. Het is niet schadelijk voor de maag, misschien zelfs g z o n d , maar het verschaft je geen enkel genoegen. Wanneer je uit een kast van een automatiek, of vaneen bank in een cafetaria een appetijtelijk stuk gebraden vlees uitkiest je stoel hebt gestald, aan je tafeltje OPeet, het, nadat je je hoed dan voel je je als iemand die schoenen gekocht heeft die meer Stevig blijken te zijn. De Amerikanen zijn daaraan gewend. Ze eten Zeer snel en blijven geen minuut te lang aan tafel zitten. Ze eten niet%

maar tanken voedsel, zoals een motor benzine tankt. De F~~~~~vreetlak, die vier uur over zijn diner kan doen, in verrukkillg O P elk stukie vlees kauwt, er wijn bij drinkt en langdurig geniet van elk slokje koffie niet cognac, is natuurlijk niet de ideale mens. Maar de schillige Amerikaanse eter, die het natuurlijke menselijke streven entbeert o m aan het eten genoegen te ontlenen, wekt verbazing. Wij konden lang niet begrijpen waarom Amerikaanse gerechten, zo fraai van uiterlijk, in smaakopzicht niet al te aantrekkelijk zijn, Eerst dachten we dat ze daar gewoon niet konden koken. Maar toen kwamen we erachter dat het hem niet alleen daarin zit, maar dat het ook komt door de organisatie zelf, door het diepste wezen van de Amerikaanse economie. Amerikanen eten oogverblindend wit, maar totaal smakeloos brood, vlees uit de diepvries, gezouten boter, conserven en onrijpe tomaten. Hoe is het gekomen dat het rijkste land ter wereld, een land van veehouders en landbouwers, van goud en buitengewone industrie, een land met voldoende grondstoffen o m een paradijs mee tot stand te brengen, zijn volk geen lekker brood kan geven, geen vers vlees, roomboter en rijpe tomaten? We zagen in de buurt van New York onbebouwde grond, overgroeid met onkruid,verwaarloosde stukjes land. Hier zaaide niemand graan, hield niemand vee. We zagen hier noch broedhennen met kuikens, noch moestuinen. 'Ziet u: werd ons gezegd, 'het levert gewoon niets op. Je kunt hier onmogelijk concurreren met de monopolisten uit het westen.' In slachthuizen ergens in Chicago werd vee geslacht en diepgevroren naar de rest van het land vervoerd. Van ergens uit Californië werden gekoelde kippen en groene tomaten, die in de wagons moesten rijpen, aangesleept. En niemand durfde de strijd aan te gaan met de machtige monopolisten. We zaten in een cafetaria en lazen een rede van Mikojan, die erover ging dat eten in een socialistisch land smakelijk moet zijn, dat het de mensen vreugde moet brengen. Het klonk ons als poëzie in de oren. Maar in Amerika is het voedingsvraagstuk, net als al het andere, op één principe gebaseerd: levert het iets op of niet. In de buurt van New York levert het niets op o m vee te telen of moestuinen aan te leggen. Daarom eten de mensen vlees uit de diepvries, gezouten boter en onrijpe tomaten. Voor een of andere zakenman is het voorde-

lig om kauwgom te verkopeil; en men heeft het volk aangeleerdom op dit spul te kauwen. De bioscoop levert meer op dan het theater, Daarom is de film tot bloei gekomen en zit het theater in het slop, hoewel in cultureel opzicht het Amerikaanse theater veel meer betekent dan de film. De elevated levert een of ander bedrijf winst op. Daarom zijn de New Yorkers in martelaars veranderd. Door het ener!gedrang van Broadway kruipt met hels geknars een tram, alleen omdat het één persoon iets oplevert: de baas van een oud trambedrijf. Wij voelden de hele tijd een onoverkomelijk verlangen om ons te beklagen en, zoals Sovjet-Russen eigen is, voorstellen te doen. We wilden schrijven aan zowel de gemeentecontrole, als de partijcontrole, als het centraal Comité, als de Pravda. Maar er was niemand om ons bij te beklagen. En een ideeënbus bestaat niet in Amerika.'

,,

Wij zoeken een engel zonder vleugels l

De tijd verstreek. Wij bevonden ons nog steeds in New York en wisten niet wanneer en waarheen we verder zouden gaan. O n s plan bestond intussen in een reis over het hele continent, van oceaan tot aceaan. Dat was een heel mooi, maar in wezen erg vaag plan. We hadden het al in Moskou bedacht en er onderweg vurig over gediscussieerd. legden tientallen kilometers af over het d o o r d e oceaan natgespetterde dek van de Normandie terwijl we d e bijzonderheden van deze reis bespraken en elkaar bedolven onder geografische namen. Aan het diner, met een zuiver en licht wijntje van d e Compagnie Générale Transatlantique, de eigenaar van d e Normandie, mompelden we haast zinloos'Californië','Techas' of nog zoiets moois en aanlokkelijks. Het plan was verbluffend in zijn eenvoud. We komen aan in New York, kopen een automobiel en rijden, rijden, rijden tot we in Californië komen. Dan draaien we o m en rijden, rijden, rijden tot we in New York komen. Het was allemaal eenvoudig en wonderbaarlijk, als in een sprookje van Andersen. 'Tra-ta-ta' klinkt de claxon, 'troe-toetoe' dreunt de motor, we rijden over d e prairie, we trekken bergketens over, laven onze trouwe machine met ijskoud Cordillera-water en de grootse zon boven d e Stille Oceaan werpt een oogverblindend licht op onze gebruinde gezichten. Alles bij elkaar, dat snapt u zelf wel, hadden we een beetje de kolder in het hoofd gekregen; we gromden elkaar toe als kettinghonden: 'Sierrrra Nevada', 'Rrrrocky Mountains' en dergelijke. Toen we echter op Amerikaanse grond beland waren, bleek alles niet Z o eenvoudig en romantisch. Ten eerste heet Techas niet Techas maar 'rexas. Maar dat was nog niet het ergste. Tegen de aankoop van een automobiel bracht niemand vali onze nieuwe in New York bezwaren naar voreri. Een reis met je eigen automobiel, dat is de goedkoopste en leukste manier ani je door

l 1

!

!

de States voort te bewege11. Met de trein ben je enkele malen duurder uit. Bovendien kun je Amerika niet vanuit een treinwagon bekijken, zoiets doen schrijvers niet. Wat die automobiel betreft werden al onze veronderstellingen dus bevestigd. De vertraging kwam door de persoon die met ons mee zou kunnen reizen. wij konden niet alleen reizen. We zouden v o h e n d e Engels kennen om een kamer in een hotel te nemen, in een restaurant een diner te bestellen, naar de bioscoop te gaan en de inhoud van de film te begrijpen, zelfs om een gesprek over ditjes en datjes te voeren met een prettige en ongehaaste gesprekspartner; maar meer niet. En wij hadden juist meer nodig, Behalve dat was er nog een overweging. Een Amerikaanse autoweg is een plaats waar je, zoals het gevleugelde chauffeurswoord zeg, re&echt het graf in rijdt. Je hebt een ervaren chauffeur nodig. Geheel onverwacht had zich dus een gapende afgrond voor ons geopend. En wij stonden ai aan de rand. Feitelijk hadden wij iemand nodig die: uitstekend kon rijden, Amerika uitstekend kende, zodat hij het ons goed kon tonen, goed Engels sprak, goed Russisch sprak, over een behoorlijke culturele ontwikkeling beschikte, een goed karakter had, anders kon hij de hele reis bederven, en niet van geld verdienen hield. Het laatste punt was voor ons van bijzonder belang, omdat we niet veel geld hadden. In die mate 'niet veel' dat je het gerust 'weinig' kon noemen. Zo kwam het dat wij feitelijk een ideaal wezen zochten, een roos zonder doornen, een engel zonder vleugels, wij hadden een soort ingewikkelde hybride nodig: een belangeloze tolkende en chaufferende gids. Hier zou zelfs Mitsjoerin de handen in de schoot leggen.' Voor het kweken van zo'n hybride zouden tientallen jaren nodig zijn. Het had geen zin o m een automobiel te kopen voordat we een geschikte hybride hadden gevonden. Maar hoe langer we in New zaten, hoe minder geld er overbleef voor een autonlobiel Met dit ingewikkelde vraagstuk waren we iedere dag bezig en we konden het denken' niet oplossen. Er was trouwens ook bijna geen tijd om na reToen we naar New York gingen hadden we met één ding geen is kening gehoudel>:de \ i o s p i ~ n [de i ~ Anierikaanre , gastvrijheid wat o p dit gebied denkbaar i%ver achter grenzeloos en laat

illc.usicf' de l{ussisclie, Siberische o f Georgische gastvrijheid, allereerste Anierikaan met wie u kennismaakt zal u beslist thuis (of in icli rcs,auralit) uitiiodigen o m een cocktail met hem te drinkeli, Bij de cocktail zulle~itien vrienden van UW nieuwe kennis aanwezig Elk van hen zal u onherroepelijk bij hem thuis uitnodigen voor een cocktail. En elk van hen zal tien of vijftien vrienden hebben. In twee dagen u honderd nieuwe kennissen hebben, in een week enkele . duizellden, Een jaar in Amerika verblijven is gewoon gevaarlijk: F kunt aan de drank raken en een zwerver worden. AI onze duizenden nieuwe vrienden waren vol van één verlangen: ons alles tonen wat we maar wilden zien, ons alles uitleggen wat we niet begrepen. Amerikanen zijn verbazingwekkende mensen; het is prettig bevriend met ze te zijn en je kunt makkelijk niet ze samenwerken. We waren biina nooit alleen. De telefoon o p onze hotelkamer begon 'S ochtends met rinkelen en bleef rinkelen als o p een commandopost. In de zeldzame en korte tussenpozen tussen ontmoetingen met nutrige en interessante mensen dachten wij na over liet ideale wezen dat we nog altijd ontbeerden. Zelfs ons vermaken deden we uiterst zakelijk, opgezweept door raadgevingen. 'Dat moet u gaan zien, anders zult u niet weten wat Amerika is!' 'Wat? Bent u nog niet bij een burleske geweest? Maar dan hebt U Amerika niet gezien! Dat is immers het vulgairste schouwspel op de hele wereld. Dat kun je alleen in Amerika zien!' 'Wat? Bent u nog niet bij de autoraces geweest? Neem m e niet kwalijk, maar dan weet u nog niet wat Amerika is!' Het was een stralende oktoberochtend toen we per automobiel New York ontvluchtten, op weg naar een landbouwtentoonstelling in het stadje Danbury, Connecticut. We zullen hier niets zeggen over de wegen waarover we reden. Daar is tijd, inspiratie en een apart hoofdstuk voor nodig. Aan beide kanten van de weg ontvouwde zich een rood herfstlandschap. De bladeren leken roodgloeiend, en toen schijnbaar niets ter wereld nog kon zijn, verscheen er nóg een bosje met een Overweldigend rode indianenkleur. Dit was niet het kleurenpalet van een bos bij Moskou, onze ogen gewend zijn, waar je zowei hebt heldergeel en zachtbruin. Nee, hier gloeide alles als bij een 7ansondergang, en deze verbazingwekkende brand rolldom New dit jndiaan% bosteen duurde bed lang.

1

Toen we Danbury naderden werd er een gebrul en geknar5hoorbaar. Een kudde automobielen rustte uit op de nog groene hellingenvan de kleine vallei waar de tentoonstelling gehouden werd, politieagenten joegen ons met streng uitgestoken armen van de ene plek de andere. Ten slotte vonden we een plek voor onze automobiel en liepei1 naar het stadion. Bij de ronde tribune werd het gebrul hartverscheurend, en vanachter de hoge muren van het stadion vlogen kleine steentjesen heet zand ons o m de oren, opgeworpen door wagens in een scherpe bocht, Je zou zomaar een oog of een tand kunnen kwijtraken, wij versnelden onze pas en beschermden onszelf met onze armen, zoals de pompeeërs dat deden toen hun stad verging bij de vulkaanuitbarsting. We moesten in een korte rij staan voor de kaartjes. Rondom ons klonk het lawaai van een gezellige provinciaalse jaarmarkt. De koop,~ luid hun lui, zoals meer dan eens beschreven door 0. H e n r ~prezen waren aan: aluminium fluitjes, met houtsnijwerk versierde wandelstokken, wandelstokken met poppetjes erop, allerlei jaarmarktrommel. Er werd een koe met mooie ogen en lange wimpers meegevoerd. De schoonheid wiegde uitdagend met haar uiers. De eigenaar van een mechanisch orgel danste zelf op de oorverdovende muziek van zijn apparaat. Een schommel in de vorm van een boot, bevestigd aan een blinkende metalen stang, beschreef een hele cirkel. Wanneer de inzittenden hoog in de lucht met hun hoofd naar beneden hingen, klonk er een onverholen hysterisch gekrijs van vrouwen, dat ons onmiddellijk terugbracht vanuit de staat Connecticut naar de staat Moskou, naar het Park voor Cultuur en Ontspanning verkopers van gezouten nootjes en kaaskoekjes liepen overal te schreeuwen. Autoraces zijn een leeg, triest en onverdraaglijk schouwspel. Rode, witte en gele kleine racewagens met de wielen Ver uit elkaar en de zijkant geschilderde nummers, schoten langs ons heen met het rende geluid van raketmotoren verschillende races wisselden af. Vijf, zes of soms tien wagens namen het tegen elkaar 'p. De 'Oeenige wat het schouwers brulden. Het was afgrijselijk vervelend Het Eiesn. publiek blij kon maken was natuurlijk een of ander gebeurde her' lijk komen ze juist diarLr0or hiernaartoe. Ten slotte Een Plotseling klonken er r$rmsignalen. Iedereen Stond '"* van de wagens was met volle snelheid uit de baan gevIogen ren nog bezig ons door de massa rond het stadion heen te

tocrl lict b e a ~ i ~ s t i g e n gehuil dt van een ziekenwagen weerklolik. we koIl&~ldoor liet glas de ongelukkige racer zien. Zijn leren helln had hij niet meer op. Hij zat rechtop en hield met zijn hand zijn geblutste schedel vast. Hij zag er boos uit. De prijs waarvoor hij zij11 lever, gewaagd had, was hij misgelopen. In de pauzes tussen de races voerden circuskomiekei-i op een houten vloer in het midden van de cirkel een nummer o p waarin werd uitgebeeld hoe vier schlemielen een huis bouwden. Natuurlijk vallen er bakstenen op de stomkoppen, smeren ze elkaar in met m&elkalk, meppen ze zichzelf per ongeluk met hamers en zagen ze zelfs verstrooid hun eigen benen af. Deze hele verzameling trucs, die haaroorsprong heeft in de verre Griekse en Romeinse oudheid en die nu nog schitterend in ere wordt gehouden door het meesterschap van grote clowns als de Fratellini's, werd door de jaarmarktclowns uit Danbury voortreffelijk uitgevoerd. Het is altijd fijn o m naar goed circuswerk te kijken, de precieze, door de eeuwen gepolijste technieken vervelen nooit. De jaarmarkt was afgelopen. Er waren nog maar weinig bezoekers in de houten paviljoens, waar op lange tafels grote, o p het oog oneetbare, schijnbaar gelakte groenten lagen. Orkesten speelden afscheidsmarsen en de hele massa bezoekers begaf zich, over het stuivende, schone, donkergele zand naar hun automobielen. Hier werden caravans voor personenauto's gedemonstreerd (en natuurlijk verkocht). In tweetallen, meest man en vrouw, kropen de Amerikanen naar binnen in de caravans en slaakten bewonderende kreten. Ze bekeken het aanlokkelijke interieur van de caravans: comfortabele bedden, kanten gordijntjes voor de ramen, een bank, een handige en eenvoudige metalen kachel. Wat kun je je nog meer wensen: je maakt zo'n caravan vast aan je automobiel, rijdt weg uit de lawaaierige stad en rijden maar, rijden maar, je neus achterna! Nou ja, het is bekend waar je heen kunt rijden. Je neus wijst naar het bos, ruikt de Great Lakes, de stranden van de Stille Oceaan, de canyons en de brede rivieren. Zuchtend klimmen man en vrouw uit de caravan. Hij is nogal duur. Hier in Danbury waren er caravans van driehonderd vijftig dollar en ook van zevenhonderd. Maar waar haal je zevenhonderd dollar vandaan! Waar haal je de tijd voor een lange reis vandaan! lange autornobielcolonnes vlogen geluidloos naar New York en na

een anderhalf uur flink doorrijden zagen we een gloeiende horizon, wolkenkrabbers schitterden van boven tot beneden. Vlak hnvpn ., .-.. de !grond glinsterden de beweeglijke lichtjes van de bioxcopen en theaters. Aangelokt door de storm van licht besloten wij de avond te besteden aan een kennismaking met het volksvermaak. New York bij avond zegt de wandelaar met heel zijn aanblik: 'Geef een nickel, doe er een nickel in! Doe afstand van uw nickel en U zult het fijn hebben!' Uit grote amusementshallen klinkt geklik. Hier staan tientallen mechanische biljarts van allerlei ~ o o r t e n Je . ~ moet een nickel in de betreffende gleuf gooien en dan krijg je automatisch een keu aan een soort veer, en de vrolijke snuiter die besloten heeft de avond op losbandige wijze door te brengen, mag vijf keer schieten met een sta\en bal. Hij krijgt van de uitbater van de hal een kartonnen bewijsje van het behaalde aantal punten. Na een halfjaar regelmatig spelen en dus regelmatig nickels inwerpen, heeft de vrolijke snuiter het vereiste aantal punten verzameld en ontvangt hij zijn prijs, een van de prachtige prijzen die o p een plank in de amusementshal staan. Een glazen vaas, of een aluminium cocktailshaker, of een tafelklokje, of een goedkope vulpen of een scheerapparaat. Hier zijn kortom alle schatten waarvan alleen al de aanblik het hart van een huisvrouw, een kind of een gangster sneller doet kloppen. De Amerikanen vermaken zich hier urenlang, ze vermaken zich in eenzaamheid, geconcentreerd, onverschillig, zonder boos of enthousiast te worden. Als je klaar bent met de biljarts kun je naar de mechanische waarzegster gaan. Ze zit in een glazen kast, heeft een gelig gezicht en is mager. Voor haar liggen kaarten in een halve cirkel. Je moet er een nickel in werpen, dat spreekt vanzelf. Dan komt de waarzegster leven. Haar hoofd begint te schudden, haar borst zwelt, en een wassen hand glijdt over de kaarten. Dit tafereel is niet geschikt gevoelige mensen. Dit alles is zo akelig en Stompzinnig dat Je ter plekke krankzinnig kunt worden. Na een halve minuut verstart de waarzegster in haar oude pose. Nu moet je aan een hendel trekkenUit een gleuf valt je toekomstvoorspeiiing. Deze bestaat grotendeels uit een portret van je toekomstige vrouw en een beschrijving van

u

m

m

op de East Side, in ceii donkere straat, waar de trottoirs en het wegdek liggcri met iifval van de dagelijkse straathandel, tussen ,ithailgborden die getuigen van extreme armoede (hier kan nien zich laten scheren voor 5 cent en overnachten voor 15 cent), daar veroorzo'n slechtverlichte en smerige kiosk, waar twee of drie figuren zwiigend en vreugdeloos staan te klikken aan hun biljarts, waarmee vergeleken een gewone blokkendoos een ware triomf van cultuur en intellect is, een diepe droeflieid. Je zou ervan gaan janken. Van werk krijg je barstende koppijn. Van vermaak ook. Na de amusementshallen belandden we in een heel vreemde theateronderneming. Er knettert jazz, die naar beste verinogen het lawaai van de verhoogde spoorweg nabootst. Mensen drommen samen bij een glazen hokje waarin een levende caissière zit, met een bevroren wassen glimlach op het gelaat. Het theater heet Burlesque. Dit is een revue voor 35 cent. De zaal van het burlesketheater was overvol en jonge, vastberaden theaterassistenten wezen nieuw binnengekomenen hun plek, waar dat maar uitkwam. Voor velen was er evengoed geen zitplaats. Zij stonden in de gangpaden en wendden hun blik niet van het podium af. Op het podium stond een vrouw te zingen. Zingen kon ze niet. Ze had een stem waarmee je nog niet zou kunnen optreden op een naamfeest bij naaste familie. Daarnaast danste ze. Je hoefde geen balletmaniak te zijn om te begrijpen dat dit persoontje nooit een ballerina zou worden. Maar het publiek glimlachte welwillend. Onder de toeschouwers waren helemaal geen zangfanaten of baìietdwepers. De toeschouwers waren voor iets anders hierheen gekomen. Het andere bestond erin dat de beoefenaarster van zang- en danskunst plotseling met klein pasjes over het podium begon te trippelen. Al lopend wierp ze kleding van zich af. Dit deed zij tamelijk langzaam, zodat de toeschouwers alle bijzonderheden van deze artistieke miseen-scène goed konden bekijken. De jazz begon plotseling te kakelen, daarna stopte de muziek en het meisje rende met een slaapkamergil tussen de coulissen. De jongelui waar de zaal mee vol zat, applaudisseerden enthousiast. Op het voortoneel verscheen een conferencier, een atletisch gebouwde man in smoking, en hij deed een zakelijk voorstel: 'Als u harder klapt zal ze nog iets uitdoen: Er steeg een donderend applaus op, zoals noch Mattio Battistini, nOch*nna Pavlova, noch Keane zelf, de grootste der groten, ooit had-

deli mogen ontvangen. Nee! Met alleen talent krijg een dergelijk niet! De artieste stak opnieuw het podium over, onder opofferingvan het weinige dat er nog van haar uitrusting over was. Om de theatercensuur tevreden te stellen is het nochtans noodza. kelijk een klein hoopje kleren voor zich vast te houden. Na de eerste zingende danseres kwam er een tweede, die hetzelfde deed als de eerste. De derde deed hetzelfde als de tweede. De vierde, vijfde en zesde brachten niets nieuws. Ze zongen zonder stem of klank, dansten met de bevalligheid van een kangoeroe. En kleedden zich uit. De overige tien meisjes deden ieder op hun beurt hetzelfde. Het verschil was alleen dat sommigen van hen brunettes waren (de minderheid) en anderen blonde schaapjes (de meerderheid). Dit zoeloefeest duurde enkele uren. Deze pornografie was zodanig gemechaniseerd, dat ze het karakter had van een soort lopende-bandindustrie. In dit schouwspel zat even weinig erotiek als in de serieproductie van stofzuigers of telmachines. Buiten viel lichte, onhoorbare regen. Maar zelfs onweer met donder en bliksem zou niet hoorbaar zijn geweest. New York rommelt en flitst zelf heviger dan welke storm ook. Het is een wrede stad. Hij dwingt je steeds ernaar te kijken. Je ogen doen pijn van deze stad. Maar het is onmogelijk er niet naar te kijken.

Papa and mama Wij hadden v6ór ons vertrek uit hloskou een grote hoeveelheid aanbevelingsbrieven verzameld. Ons was uitgelegd dat Amerika het land tvas van de aanbevelingsbrieven. Zonder deze kun je je daar niet redden. D e h e r i k a a n s e kennissen langs wie we voor ons vertrek een rondje hadden gemaakt, waren meteen zwijgend achter h u n schrijfmachines gaan zitten tikken: 'Beste sir, mijn vrienden, die ik in uw aandacht aanbeveel...' Enzovoort enzovoort. 'Groeten aan uw vrouw' kortom, alles wat men in z u k e gevallen geacht wordt te schrijven. Ze wisten al waarvoor we gekomen waren. Walter Duranty, correspondent van The Netv York Times, schreef met ongelooflijke snelheid, waarbij hij zijn sigaret alleen maar uit de mond nam om een slokje Krim-madeira te nemen. We namen een dozijn brieven van hem mee. Hij zei ons ten afscheid: 'Gaat u vooral naar Amerika! Het is daar nu interessanter dan bij jullie in Rusland. Bij jullie vertoont alles een stijgende lijn.' Hij deed met zijn vingers alsof hij een trap beklom. 'Bij jullie is alles uitgekristalliseerd. Maar bij ons is de situatie troebel geworden. En we weten nog niet wat komen zal.' Bij Louis Fischer wachtte ons een kolossale vangst. Hij besteedde op zijn minst een halve werkdag aan ons. 'U loopt in Amerika het gevaar,' zei hij, 'om meteen in radicale intellectuele kringen terecht te komen, daar te blijven hangen en zonder iets gezien te hebben thuis tekomen,indeovertuiging dat alle Amerikanen vooruitstrevende intellectuelen zijn. En dat is beslist niet zo. U moet zo veel n~ogelijkverschillende mensen zien. Probeer rijkelui te zien, werklozen, ambtenaren, zoek gemiddelde mensen, want juist uit hen bestaat Amerika.' Hij keek Ons aan met zijn zeer Zwarte en zeer vriendelijke ogen en wenste ons een goede en vruchtbare reis.

Wij werden door hebzucht bevangen. Hoewel onze koffer5 al bol stonden van de brieven, leek het ons allemaal nog te weinig. we bedachten dat Eisenstein ooit i n Amerika was geweest en gingen hem bezoeken in Potylicha. Het beroemde cinemadorp strekte zich op rommelige wijze uit over de oevers van de rivier de Moskva. Sergej Michajlovitsj woonde in een nieuw huis, dat volgens de planning zeer binnenkort zou wor. den gesloopt, maar dat ze niettemin nog aan het afbouwen waren. Eisenstein woonde in een groot appartement, temidden van kaarsenbakken en enorme Mexicaanse hoeden. In zijn kamer stond een goede vleugelpiano en een kinderskeletje onder een glazen kap. In de wachtkamers van bekende artsen staan onder zulke kappen bronzen klokken. Eisenstein wachtte ons op in een groene gestreepte pyjama. De hele avond schreef hij brieven, vertelde over Amerika, keek ons met zijn kinderlijk stralende ogen aan en trakteerde op jam. Na een week hard werken waren wij de eigenaars geworden van brieven die geadresseerd waren aan gouverneurs, acteurs, redacteuren, senatoren, een vrouwelijke fotograaf en aan gewoon goede mensen, onder andere een negerpastoor en een tandarts uit Proskoerov. O m al deze mensen afzonderlijk te ontmoeten zou er hvee jaar nodig zijn geweest. Wat moesten we beginnen? Het beste zou zijn o m die brieven weer in te pakken en terug te keren naar Moskou. Maar nu we eenmaal toch al gekomen waren, moesten we iets verzinnen. Uiteindelijk werd er bij het consulaat-generaal in New ì'ork iets grandioos bedacht: de brieven rondsturen aan de geadresseerden en een receptie organiseren voor allen tegelijk. Drie dagen later vond de receptie plaats op de hoek van 6ist Street en Fifth Avenue in de zalen van het consulaat. Wij stonden op de overloop van de eerste verdiepin,,0 waar de rnuren volhingen met enorme foto's van de Dnjepr-waterkrachtcentrale, maaidorsers tijdens de graanoogst, en lirndercreches. hè stonden naast de consul en keken met onverholen angst naar de van beneden komende gentlemen en lady's. Ze bewogen twee uur lang voort in een ononderbroken stroom. Het waren de geesten die waren OPgeroepen door de gezamenlijke inspanningen van Durant?', Fischer* Eisenstein en nog een twintigtal weldoeners van ons. De geesten waren samen met hun echtgenotes gekomen en ze waren in een zeer

Iiii~ileiii-.\lol verlangen waren ze oni alles te doell wat I~~~~~ Je hricvcii vei-i.oc.lit \z7;iS,cl1 om 011s te h ~ l p ~eraciitcr li te konie,, wat

Amerika is. Degasten groetten ons, wisselden wat frasen met ons uit en licpen door liaar de salons, waar karaffen vruchtenbowl en kleiiie diploiilatieke saiidwiches o p tafel stonden. Wij dachten in al onze eenvoud dat wanneer iedereen aanwezig zou zijn ook wij, zogezegd de schuldigen van het feest, d e salon in zouden gaan en dat ook wij d e bokalen zouden heffen en van de kleine diplomatieke boterhammen zouden eten. Niets van dit alles. blij blekeli op de overloop te moeten s t a m tot d e laatste gast weg was. Uit de salon drongen luidruchtige uitroepen en vrolijk gelach tot ons door, en wij stonden daar maar, begroetten laatkomers, namen afscheid van mensen die weggingen, vervulden alle gastheerplichten. Er waren meer dan honderd vijftig gasten bijeengekomen en we konden echt niet zien wie van hen een gouverneur was en wie afkomstig was uit Proskoerov. Het was een bont gezelschap: hier waren vele grijze dames met bril, blozende heren, breedgeschouderde jongelui en lange slanke jongedames. Elk van deze geesten, te voorschijn gekomen uit de door ons meegebrachte enveloppen, verdiende ongetwijfeld onze belangstelling, en d e onmogelijkheid m e t elk van hen apart te spreken deed ons veel leed. Na drie uur begaf de stroom gasten zich langs de trap naar beneden. Er kwam een kleine dikke man op ons af, met een compleet gladgeschoren hoofd, waarop grote druppels glinsterend zweet parelden. Hij keek ons aan door de vergrootglazen van zijn bril, schudde met zijn hoofd en sprak in tamelijk goed Russisch: 'O ja, ja, ja! Geeft niks! Mr. llf en Mr. Petrov, ik heb een brief gekregen van Fischer. Nee, nee, sirs, zegt u maar niets. U begrijpt het niet. ~k weet wat u nodig hebt. We zullen elkaar nog wel zien: En hij verdween, klein, fors, een man met een verbazingwekkend stevig, haast ijzeren lichaam. In de drukte van het afscheid van de gasten konden we niet met hem praten om de zin van zijn woorden te ontraadselen. Toen we enkele dagen later in oilze bedden nog lagen te overdenken waar we nu eigenlijk dat onontbeerlijke ideale wezen zoudeli kunnen ging de telefoon, en een onbekende sten, zei dat hij Mr.

Adams was en dat hij meteen bij ons langs wilde komen. snelkleedden we ons aan en probeerden te raden waar M ~ ~d~~~ , ons voor nodig liad en wie hij was. Diezelfde dikke man met het ijzeren lichaam die we gezien hadden bij de receptie op het consulaat, kwam onze kamer b i n n e n , ' ~ i s ters,' zei hij, zonder omwegen, 'ik wil u helpen. Nee, nee, nee! U begrijpt het niet. Ik beschouw het als mijn plicht iedere sovjet-burger te helpen die in Amerika belandt.' We nodigden hem uit te gaan zitten, maar hij weigerde. ij rende door onze kleine kamer, ons soms rakend met zijn uitpuilende har. de buik. De drie onderste knoopjes van zijn vest zaten los en het uiteinde van zijn das stak naar buiten. Ineens riep onze gast: 'Ik ben de Sovjet-Unie veel verschuldigd! Ja, ja, sirs! Heel veel! Nee, niets zeggen, u begrijpt niet eens waar jullie daar mee bezig zijn!' Hij was zo opgewonden geraakt, dat hij per ongeluk door de open deur sprong en op de gang belandde. Met moeite trokken we hem terug de kamer in. 'Bent u in de Sovjet-Unie geweest?' 'Surely!' riep Mr. Adams. 'Natuurlijk! Nee, nee, nee! Zeg dat niet zo: "in de Sovjet-Unie geweest"! Ik heb daar lang gewoond. Ja,ja, ja! Sirs! Ik heb zeven jaar bij jullie gewerkt. Jullie hebben me in Rusland bedorven. Nee, nee, nee! Dat zult u nooit begrijpen!' Na enkele minuten conversatie met Mr. Adams werd ons duidelijk dat we Amerika helemaal niet begrepen, dat we de Sovjet-Unie helemaal niet begrepen, en dat we in bet algemeen nergens iets van begrepen, net als pasgeboren kalveren. Toen we Maar je kon onmogelijk kwaad worden op Mr. hem meedeelden dat wij van plan waren een reis per automobiel de Verenigde Staten te maken, riep hij 'Surely!' en raakte zo Opgewonden dat hij opeens een die hij onder zijn oksel had gehad, opstak en er enige tijd onder bleef staan, als Om zich tegen de regen te beschermen. 'Surely!' herhaalde hij. 'Natuurlijk! Het zou dom zijn te denken dat ie Amerika kon leren kennen terwijl je in New York zat. Nietwaar, Mr.

Ecli rcisplari! I h t is liet allerbelangrijkste. En ik zal zelf dit ,,lali opstellen. Nee! Nee! Niets zeggen. U kunt daar niets van weten, sirs!, Opeens trok hij zijn jasje uit, griste de bril van zijn gezicht, gooide hem op de bank (later zocht hij hem een minuut of tien in zijn zakken), spreidde een autokaart van Amerika op zijn knieëll uit en begori daarop wat lijnen te tekenen. Onder onze ogen veranderde hij van een verwarde zonderling in een strenge en zakelijke Amerikaan. Wij wisselden een blik. Was dit misschien het ideale wezen waarvan wij droomden, was dit misschien de geweldige hybride, waarvan het kweken zelfs de krachten vaii ~ i . tsjoerin en Rurbank samen te boven ging?x Twee uur lang reisden we over d e kaart van Amerika. Wat een fascinerende bezigheid was dat! Langdurig bespraken we de vraag of we langs Milwaukee, Wisconsin zouden gaan of niet. Daar waren twee LaFolettes tegelijk, de één gouverneur, de ander senator. En we zouden voor beiden aanbevelingsbrieven kunnen krijgen. Een benijdenswaardige situatie! Twee Moskovieten zitten in New York en nemen een besluit over een reis naar Milwaukee. Willen ze gaan, dan gaan ze, willen ze niet, dan gaan ze niet! De oude Adams zat daar rustig, keurig en correct. Nee, hij raadde ons niet aan naar de Stille Oceaan te gaan via d e noordelijke route, over Salt Lake City, de stad van het Zoutmeer. Tegen d e tijd dat wij daar zouden zijn, zouden de passen wel eens besneeuwd kunnen zijn. 'Sirs!'riep Mr. Adams.'Dat is héél gevaarlijk! Het zou dom zijn uw leven te wagen. Nee, nee, nee! U kunt zich niet voorstellen wat een reis per automobiel inhoudt.' 'En de mormonen? kreunden wij. 'Nee, nee! De mormonen, dat is heel interessant. Ja, ja, sirs, mormonen zijn net zulke Amerikanen als iedereen. Maar sneeuw, dat is heel gevaarlijk.' Wat was het prettig om over gevaren, passen, prairies te praten! Maar het was nog prettiger om met het potlood in de hand uit te rekenen hoeveel goedkoper de automobiel was dan de trein; het aantal gallons benzine dat nodig was voor duizend mijl; de kosten van een maaltijd, een bescheiden reizigersmaaltijd. We hoorden voor het de woorden camp en tourist house. We waren onze reis nog niet beg0iinen en we maakten ons al druk over kostenbesparing, we hadden nog geen automobiel en maakten ons al druk over de smering.

N ~ VYork J leek al een somber gat, waaruit we onmiddellijk moesten

losbrekeii, de wijde wereld in. Nadat het enthousiaste gepraat was overgegaan in een onver. staanbaar geschreeuw, sprong Mr. Adams ineens op van de bank, greep met de handen naar het hoofd, kneep in woordenloze wan. hoop zijn ogen toe en bleef zo wel een minuut staan. We schrokken. Mr. Adan~sbegon, zonder de ogen te openen, zijn hoed in zijn handen te verkreukelen en te mompelen: 'Sirs, alles is verloren! U he. grijpt er niets van, sirs!' Toen werd duidelijk wat wij niet begrepen hadden. Mr. Adams was samen met zijn vrouw gekomen, hij had haar in de automobiel achtergelaten en zou snel even een minuutje bij ons langsgaan om ons uit te nodigen bij hem te ontbijten, hij was maar voor een minuutje gekomen. We renden door de gang. In de lift sprong Mr. Adams van puur ongeduld op en neer, zo snel wilde hij naar moeder de vrouw. O m d e hoek van Lexington Avenue, op 48th Street, zat in een schone maar niet meer zo nieuwe Chrysler een jonge vrouw met een bril met net zulke bolle glazen als die van Mr. Adams. 'Becky!' kreunde onze nieuwe vriend, zijn dikke armpjes naar de Chrysler uitstekend. Door de opwinding vloog zijn hoed af en zijn ronde hoofd schitterde, het licht van de New Yorkse herfstzon weerkaatsend. 'En waar is je paraplu?' vroeg de vrouw met een flauwe glimlach. Het zonlicht doofde op het hoofd van Mr. Adams. Hij had de Paraplu o p onze kamer laten liggen. Hij had beneden zijn vrouw vergeten en boven zijn in deze omstandigheden kwam onze kennismaking met Mrs. Rebecca ~ d a m tot s stand. Tot ons verdriet zagen we dat Mrs. Adams achter het stuur plaatsnam. Opnieuw wisselden we een blik. 'Nee, blijkbaar is dit niet de h ~ bride die we nodig hebben. Onze hybride moet een a ~ t o kunm ~ ~ ~ ~ ~ nen besturen.' Mr. Adams had zich &eer hersteld en kletste alsof er niets gebeurd was. De hele weg tot aan Central Park West, waar zijn appartement zich bevond, was de oude Adams bezig ons te verzekeren dat 'Oor ons de toekomstige reisgenoot het belangrijkte was. . . 'Nee. nee, nee!' riep hij. 'U begrijpt het niet. Dat is héé1 belangri~k We versomberden. We wisten zelf ook wel hoe belangrijk dat "".

deur van de woning van de Adanisen werd voor ons geopend door een negerin. Achter haar rok stond een tweejarig Het meisje had een stevig. h r s lijfie. Het was een kleine Adanis bril. Ze keek haar ouders aan en zei niet een dun steiiiinetje: 'papa mama.' Papa en mania begonnen te kreunen van genoegen en geluk, Wij wisselden voor de derde keer een blik. '0,hij heeft ook nog een kind! Nee, dit is de hybride zeker niet!'

De elektrische stoel Ernest Heiningway, de auteur van het onlangs in de ussn verschenen dat veel stof heeft doen opwaaien in Sovjet-Russische literaire kringen, bleek op hetzelfde moment in New York te zijn als wij. Hemingway was voor een week in New York. Zijn vaste woonplaats is Key West, een klein eilandje bij de zuidelijkste punt van Florida. Hij bleek een grote man met een snor en een door de zon vervelde neus. Hij droeg een flanellen broek, een wollen vest dat niet paste om zij11 machtige borst, en huiselijke sandalen over zijn blote voeten. We stonden allemaal samen midden in de hotelkamer waar Hemingway logeerde en volgden de Amerikaanse gewoonte: we hielden hoge en wijde glazen in onze handen, waarin een highball zat: whisky met ijs. Volgens onze observatie begint hiermee in Amerika iedere zaak. Zelfs wanneer we voor onze literaire zaken op bezoek gingen bij uitgeverij Farrar and Rinehart, waaraan wij verbonden zijn, sleepte de vrolijke roodharige Farrar, uitgever en dichter, ons meteen mee naar de bibliotheek van de uitgeverij. Er waren daar veel boeken, maar er stond ook een grote koelkast. Hieruit haalde de uitgever verscheidene flessen en ijsblokjes, vroeg daarna welke cocktail we verkozen, Manhattan, Bacardi of Martini, en begon terstond te mixen, met een behendigheid alsof hij nooit in zijn leven boeken had uitgegeven of gedichten had geschreven, maar altijd als barman had ,gewerkt. Amerikanen maken graag cocktails. Het gesprek kwam op Florida en Heniingway ging nieteen over op zijn geliefde onderwerp: 'Kom tijdens uw autoreis beslist bij mij langs in Key West, dan gaan we vissen: En hij toonde met zijn armen hoe groot de vissen waren die je bii K ~ West Y kunt vangen, dat wil zeggen, als iedere visser spreidde hi,i zijn handen zo ver mogelijk uit elkaar. Het resultaat was dat de vissen er iets kleiner waren dan potvisse~i,maar aanzienlijk groter dan haaien.

~ i ~ ~ t aeen , 9 boek

We keken elkaar ongerust aan ei1 beloofdeIi koste wat k langs te oppervlakQat1 op Key West om te vissen en o m serieus, niet alleen ast kig, over literatuur te spreken. 111 dit opzicht wam, ,ij onbezonnen optimisten. AIS we a l k beloften over visites en ontnloetingen hadden moeten nakomen, dan hadden we niet eerder dan in naar Moskou terug kunnen keren. We wilden heel graag niet Heiiiiiigway, zelfs de vraag hoe we de spinning en andere,,issen ingewikkelde hulpmiddelen zouden moet bedienen, kon ons niet van ons stuk brengen. Het gesprek kwam o p wat we gezien hadden in New York en wat we voor ons vertrek naar het westen nog zouden willen zien. Toeva]lig kwamen we o p de Sing Sing; dat is de gevangenis van de staat New York. We kenden deze uit onze jeugd,vooral uit de afleveringen waarin de avonturen van de beroemde detectives Nat Pinkerton en Nick Carter beschreven werden. Plotseling zei Hemingway: 'Weet u, mijn schoonvader zit juist hier. Hij kent de directeur van de Sing Sing. Misschien kan hij voor u een bezoek aan die gevangenis organiseren.' Uit de kamer naast de zijne leidde hij een keurig oud mannetje naar binnen, wiens dunne hals onisloten werd door een heel hoge ouderwetse fluwelen kraag. Hij legde onze wens aan het mannetje voor, waarop die reageerde door bedaard o p zijn lippen te gaan kauwen, en vervolgens zei hij vaag dat hij het zou proberen te organiseren. En wij keerden terug tot ons gesprek over de visvangst, over reizen en andere prachtige zaken. Het bleek dat Hemingway naar de Sovjet-Unie wilde gaan, naar de Altai. Terwijl we erachter probeerden te komen waarom hij juist d e Altai had uitgekozen en terwijl we ook andere plekken in de Sovjet-Unie aanprezen, werd de belofte over de Sing Sing geheel vergeten. Wat wordt er al niet uitgeflapt tijdens een gezellig gesprek, wanneer mensen met een highbal/ in hun handen staan! Al een dag later bleek echter dat Amerikanen helemaal geen kletskousen zijn. Wij ontvingen twee brieven. De ene was aan ons geadresseerd. De schoonvader van Hemingway deelde ons hoffelijk mede dat hij al met Mr. Lewis Lawes, de gevangenisdirecteur. had gesproken, en dat we wanneer we maar wilden de Sing Sing konden bekijken. In de tweede brief beval de oude man ons aan bij Mr. Lewis Lawes. We namen notitie van deze Amerikaanse karaktertrek en werden

er later meer dan eens van overtuigd dat Amerikanen nooit lichtvaardig spreken. Niet één keer zijn we gestoten op het verschijnsel dat bij ons de liaan1 'iets eruit flappen' draagt, of, nog grover,'leute. ren'. Een van onze nieuwe New Yorkse vrienden bood ons een5 een re,s aai1 met een schip van een fruitbedrijf naar Cuba, lamaica en cololnbia. Hij zei dat we gratis konden reizen en dat we bovendien rnet de kapiteili aan één tafel zouden zitten. Groter eerbetoon wordt op zee niet gegeven. We stemden natuurlijk toe. 'Heel goed: zei oni,e 'Gaat U maar UW autoreis maken en belt u me wanneer u te. bent. Alles zal geregeld worden.' Op de terugtocht vanuit Californië naar New York dachten wij bij. na dagelijks terug aan deze belofte. Tenslotte was die ook gedaan bij een cocktail. Deze keer was het een of ander ingewikkeld mengsel geweest met grote groene bladeren, suiker en een kers op de bodem van het glas. Uiteindelijk stuurden we ter herinnering een telegram vanuit San Antonio, Texas. En we ontvingen snel antwoord. Dit klonk zelfs een beetje beledigd: 'Uw tropische reis is allang geregeld.' We hebben deze tropische reis toch niet gemaakt. Er was geen tijd. Maar de herinnering aan de Amerikaanse nauwkeurigheid en het vermogen van de Amerikanen om hun woord te houden, troost ons tot op de dag van vandaag, wanneer de gedachte ons begint te kwellen dat we niet in Zuid-Amerika zijn geweest. We verzochten Mr. Adams met ons mee te gaan naar de Sing Si% en hij toe, na ons veelvuldig 'sirs' en 'misters' te hebben genoemd. De volgende ochtend namen we plaats in de ChVsler van Adams en nadat we een uur lang van het ene New Yorkse stoplicht naar het andere gesukkeld waren, braken we eindelijk 10s uit de stad. In het algemeen kun je het verschijnsel dat 'snelverkeer' heet in New York met een gerust hart 'langzaamverkeer' noemen. In eik geval ga je vaker laiigzaam dan snel. Na dertig mijl rijden ontdekten we dat Mr. Adams de naani van het stadje waar de Sing Sing zich bevindt, vergeten had. We moestrn stoppen. Aan de rand van de weg was een arbeider bnig keurig UItde ziende kirties van een automobiel af te laden. We vrnegen weg naar de Sing Sing. Hij liet meteen zijn werk in de steek en liep naar ons toe Dat.,is nog een mooie eigenschap: de drukst berette Amerikaan vindt nog tijd o m een reiziger kort, begrijpelijk en geduldig uit Ie *gen

,,,

hoe deze nioet ri,iden. Daarbij sticht hij geen verwarring lics, hij niet. Als hij iets zegt, betekent dat dat hij het weet. Toen hij klaar was met zijn uitleg, glimlachte de arbeider e,l zei: 'Hebt U Iiaast om op de elektrische stoel te komen? ~k welis ces!' Daarna vroegen we ter controle, voorai om ons geweten te zuiveren, nog &Vee keer de weg en in beide gevalleri vergat Mr. ~d~~~ niet eraan toe te voegen dat we haast hadden oni op de elektrische stoel te komen. Gelach was ons antwoord. De gevangenis bevond zich aan d e rand van een kleine stad: ossining. Bij de gevangenispoort stonden twee rijen autoinobielell. werd ons meteen zwaar om het hart toen we zagen hoe er uit een automobiel die tegelijk met ons aangekomen was, een vriendelijk oud krom mannetje kroop, met twee grote papieren zakken in zijn handen. In de zakken zaten sinaasappels en pakken met eten. Het niallnetje stronipelde naar de hoofdingang, hij kwam een 'pakket' brengen. Wie zou hij daar hebben zitten? Waarschijnlijk een zoon. Eli vermoedelijk had de oude man gedacht dat zijn zoon een rustige jongen was, een prachtvent, maar hij was een bandiet en misschien zelfs een moordenaar gebleken. Oude mannen hebben een zwaar leven. De plechtig-kolossale, door een traliehek afgesloten ingang was zo hoog als een leeuwenkooi. Aan beide kanten waren in de muur gietijzeren lantaarns aangebracht. In de opening stonden drie politieagenten. Elk van hen woog minstens tweehonderd Engelse ponden. En deze ponden bestonden niet uit vet maar uit spieren, het waren ponden die dienden o m te beteugelen, o m te onderdrukken. Mr. Lewis Lawes bleek niet in de gevangenis te zijn. Juist o p die dag werden er verkiezingen gehouden voor afgevaardigden in het Congres van de staat New York, en de directeur was weggegaan. Maar dat had niets te betekenen, werd ons gezegd. Het was bekend waar de directeur zich bevond en ze zouden hem meteen opbellen in New York. Na vijf minuten was er al antwoord van Mr. Lawes. Het speet Mr. Lawes zeer dat de omstandigheden hem verhinderden o m ons persoonlijk de Sing Sing te tonen, maar hij had zijn adjtinct-directeur opdracht gegeven al het mogelijke voor ons te doen. Daarna werden we toegelaten in de ontvangstkainer, waar kwispedoren stonden die zo goed gepoetst waren dat ze blonken als samowaars, en werd het hek achter ons gesloten. Wij hadden nooit in de gevangenis gezeten en zelfs hier, teniidden van bankgebouwach-

tigc properheid en glans, deed het gerammel van het zich

llek ~ n d i u i v e r e n De adjunct-directeur van Sing Sing was een man met een slank en krachtig figuur We begonlien onmiddellijk met de rondleiding. Vandaag was bezoekdag. Voor iedere gevangene (als hij geen vergrijp heeft begaan) mogen drie mensen komen. Een grote kamer is met gladde, horizontale spijlen in vierkantjes verdeeld, in elk vierkant zijn twee korte bankjes tegenover elkaar gezet, zoals je ze iri de tram wel hebt. O p deze bankjes zitten de gevangenen en hun gasten. Het bezoek duurt een uur. Bij de toegangsdeur staat één gevangenisbewaarder. Voor de gevangenen is er grijze gevangeniskledij, maar je hoeft niet het hele pak te dragen. Een deel van je kleding moet officieel zijn: of de broek, of de grijze sweater. In de kamer klonk een $ijkmatig geroezemoes, ais in de foyer van een bioscoop. Kinderen die gekomen waren om hun vader te bezoeken, renden naar de kranen om water te drinken. De ons al bekende oude man wendde zijn ogen niet af van zijn goedaardige zoon. Een vrouw huilde zachtjes en haar man, een gevangene, keek mistroostig naar zijn handen. De situatie bij het bezoek is zodanig dat de gasten een gevangene ongetwijfeld bepaalde verboden voorwerpen kunnen geven. Maar dat is nutteloos. Iedere gevangene wordt bij de terugkeer naar zijn cel meteen achter de deur van de bezoekzaal gefouilleerd. Ter gelegenheid van de verkiezingen was er in de gevangenis een vrije dag. Terwijl we de binnenplaatsen overstaken zagen we kleine groepen gedetineerden die zich warmden in de herfstzon of een ons onbekend balspel speelden (onze gids zei dat het een Italiaans spel was en dat er in de Sing Sing veel Italianen zaten). Er waren echter weinig mensen. De meeste gevangenen bevonden zich op dat ti.idsti~ in de zaal van de gevangenisbioscoop. 'Er zitten nu 2299 mensen in de gevangenis: zei de plaatsvervanger van Mr. LaweS. 'Daarvan zijn vijfentachtig niensen veroordeeld tot levenslang en zestien tot de elektrische stoel. En al die zestien "lgralen zonder twijfel gevonnist worden, hoewel ze wel degelijk tie hopen.' De nieuwe gebouweli van de Sing Sing zijn heel interessant O W twijfeld had het algemene niveau van de Ainerikaanse woningbouw, en vooral het lliveau van het Amerikaanse leven, datgene wat in Amerika de stnririnrd oflifc heet, zijn weerslag gehad op de bouw ervan. idee van een Amerikaanse gevangenis Een foto zoti het

m

m

m

3

ge\>eTl,m,iar 1iel;ias is fotograferen binnen de murcii van de Siilg sillg niet toegestaan. Een gevangenisgebouw bestaat uit het volgende: zcs verdiepingen riiet cellen, smal als scheepskajuiten, vlak naast elkaar en voorzien van een leeuwenkooihek in plaats van een deur. Langs elke verdieping loper1 inwendige metalen galerijen, met elkaar verbonden door soortgeliike nietalen trappcn. Dit lijkt nog het minst van al op behuizing, zelfs gevangenisbehuizing. De constructie krijgt door dit tiIitarisme een fabriekachtige aanblik. De gelijkenis met een of ander mechanisme wordt nog versterkt door het feit dat heel dit geval omhuld is door een bakstenen blokkendoos, waarvan de muren bijna geheel bestaan uit vensters. Hierdoor komt in d e cel daglicht en enin zonlicht binnen, want in de cel zelf zijn geen vensters. In iedere cel-kajuit staat een bed, een tafeltje en een toiletpot, met een deksel erop. Er hangt een radiokoptelefoon aan een spijker. Op tafel liggen twee, drie boeken. Enkele foto's zijn aan de muur bevestigd: mooie meisjes, baseballspelers, of engelen des heren, afhankelijk van de voorkeur van de gevangene. In de drie nieuwe gebouwen is iedere gevangene in een aparte cel ondergebracht. Het is een gevangenis van grote perfectie, geamerikaniseerd tot het uiterste, comfortabel, als je zo'n eerlijk, goed woord mag gebruiken met betrekking tot een gevangenis. Het is hier licht en de lucht is betrekkelijk goed. 'In de nieuwe gebouwen: zei onze begeleider,'zijn achttienhonderd mensen ondergebracht. De overige vijfhonderd bevinden zich in het oude gebouw, dat honderd jaar geleden is gebouwd. Komt u mee: Dit was nou een echte sultan-van-Constantinopel-gevangenis. h deze cellen is het onmogelijk rechtop te staan. Wanneer je op het bed gaat zitten, schuren je knieën langs de tegenoverstaande muur. Er zijn twee britsen boven elkaar. Donker, vochtig en angstwekkend. Hier zijn geen blinkende toiletpotten en geen kalmerende plaatjes met engelen. Blijkbaar was op onze gezichten iets af te lezen, want de adjunctdirecteur haastte zich ons op te vrolijken. '\vanneer u naar mij toe wordt gestuurd,' zei hij, 'zet ik u in een van de nieuwe gebouwen. Ik zal zelfs een cel met uitzicht op de Mudsen voor u zoeken, die hebben we voor bijzonder verdienstelijke gevangenen: En hij voegde er geheel serieus aan toe: 'Bij u, heb ik gehOQrd. heeft het penitentiaire systeem tot dod de inisdadiger te

mr.geren en hem terug te brengen in de gelederen der maatschap~~l~~~houden wij ons aiieen bezig met het straffen van misdapij. . , digers. we kwamen OP levenslaiige opduiting. 'Ik heb nu een gedetineeronze gids, 'die ai tweeëntwintig jaar zit. Elk jaar dient hij een de,, Vatieverzoek in en elke keer wanneer zijn dossier wordt bekeken, wordt het verzoek zonder aarzelen afgewezen, zo beestachtig was de ,isdaad die hij eens begaan heeft. Ik zou hem vrijlaten. Hij is nu een totaal ander mens. Ik zou sowieso de helft van de gevangenen uit de gevangenis vrijlaten. omdat zij geen gevaar vormen voor de maatschappij,Maar ik ben slechts een gevangenisbeambte en kan zelf niets doen,' kregen nog een ziekenhuis, een bibliotheek en een tandartskamer te zien, kortom, alle mogelijke sociale voorzieningen en cultuinstellingen. We gingen met liften omhoog, liepen door prachtige gangen. Natuurlijk lieten ze ons niets zien van de dwangmiddelen (isoleercellen en dergelijke zaken), en uit geheel begrijpelijke beleefdheid vroegen wij daar niet naar. OP een van de binnenplaatsen liepen we naar een laag bakstenen huis met blinde muren, en de adjunct-directeur opende de deur eigenhandig met een grote sleutel. In dit huis worden op grond van vonnissen van de rechtbank van de staat New York terechtstellingen op de elektrische stoel ten uitvoer gebracht. We zagen de stoel meteen. Hij stond in een ruime kamer zonder vensters, waarin licht binnenviel door het glas van een daklicht. We deden twee stappen op de witte marmeren vloer en bleven staan. Achter de stoel, op de deur tegenover die waardoor wij waren binnengekomen, stond in grote zwarte letters gegraveerd: SILENCE! Door die deur worden de veroordeelden binnengeleid. De veroordeelde wordt 's ochtends vroeg meegedeeld dat het gratieverzoek is afgewezen en dat de terechtstelling die dag nog zal plaatsvinden. Dan ook wordt de veroordeelde voor d e terechtstelling geprepareerd: op het hoofd wordt een kleine cirkel uitgeschoren, r d a t de elektrische stroom ongehinderd zijn werk kan doen. De hele dag zit de veroordeelde in zijn cel. Nu, met een uitg?rondje op zijn hoofd, heeft hij niets meer te hopen. De terechtstelling vindt o m elf, twaalf uur 's avonds plaats. 'hiemand een hele dag doodskwellingen ondergaat, is erg triest,'

we

zei orlze gids. 'Maar daar kunnen wij niets aan doeil. wet vereist dit. De wet beschouwt die maatregei ais aanvuilcride straf: o p deze stoel waren tweehonderd mannen en drie vrouwen terechtgesteld. Intussen zag hij er helemaal als nieuw uit. Het was een gele houten stoel met armkuningen en een hoge rugleuniiig. Op het eerste gezicht bood hij een tamelijk vredige aanblik, en als de leren banden waar de armen en benen van de veroordeelde mee worden vastgemaakt, er niet geweest waren, had hij makkelijk bij een of andere keurige familie gestaan kunnen hebbeil. E ~ , , halfdoof opaatje zou er zijn krantje op lezen. Maar al zeer snel werd de indruk van de stoel erg onaangenaam, Bijzonder deprimerend waren de glad geworden armleuningen. je kon maar beter niet aan degenen denken door wier armen ze glad waren geworden. Op een paar meter van de stoel stonden vier solide stationsbanken. Die waren voor de getuigen. Ook stond er een klein tafeltje. In de muur was een wastafel aangebracht. Dat was alles, dat was de hele opstelling voor wie het tijdelijke met het eeuwige ging verwisselen. \Vaarschijnlijk heeft de jonge Thomas Alva Edison niet gedacht dat elektriciteit ook dergelijke sombere plichten zou gaan vervullen. De deur in de linkerhoek leidde naar een ruimte die iets groter was dan een telefooncel. Hier zat aan de muur een marmeren plaat met een schakelpaneel, een doodgewone plaat, met een zware ouderwetse schakelaar, zoals je die kunt zien in iedere werkplaats van een mecanicien of in de projectiekamer van een provinciale bioscoop. De schakelaar wordt omgezet en met een reusachtige kracht slaat de stroom door de helm in het hoofd van de veroordeelde; en dat was het, dat was alle techniek. 'Degene die de stroom inschakelt,' zei onze gids, 'krijgt honderdvijftig dollar voor iedere inschakeling. Belangstellenden in overvloed.' Natuurlijk waren alle verhalen die we ooit gehoord hadden, dat drie mensen de stroom zouden inschakelen en dat niemand van hen zou weten wie werkelijk het vonnis ten uitvoer had gebracht, een verzinsel gebleken. Nee, het was allemaal veel eenvoudiger. Men schakelt zelf en weet zelf alles en vreest alleen dat concurrenten het l ~ cratieve klusje zullen afpakken. Uit de kamer waar de terechtstelling plaatsvond leidde een deur naar het inortuarium, en nog verder was er een heel stil kamertje, tot het plafond gevuld met eenvoudige houten grafkisten. 'De grafkisten

worden door de gevangenen bij ons in de gevangenis gemaakt.' derl,,,ze begeleider mee. 'Nou, we hebben geloof ik genoeg gezien. Laten we maar weer gaan!' Mr. Adams toestemming om op de elektrische stoel te Ban zitten, om het gevoel van een ter dood veroordeelde te ondervinden.'NO, no, sirs: mompelde hij. 'dat kost niet te veel tijd: ij plantte zich stevig op de ruime zitting en keek iedereen triomfantelijk aan. De gebruikelijke ceremonie werd met hem uitgevoerd. ij Werd met een brede Ieren gordel vastgebonden aan de rugleuning, zijn benen werden met banden aan de eikenhouten poten vastgemaakt, en zijn armen werden vastgebonden aan de armleuningen. helm wilden ze Mr. Adams niet opzetten, maar hij smeekte zo, dat ,,het ontblote einde van de draad op zijn glinsterende hoofd zetten. Het werd een heel enge minuut. Mr. Adams' ogen glinsterden van ongelooflijke nieuwsgierigheid. le zag meteen dat hij zo iemand was die alles zelf wil meemaken, alles met zijn eigen handen wil aanraken, alles zelf wil zien en horen. Voordat we de Sing Sing verlieten gingen we het kerkgebouw binnen, waar op dat moment een filmvoorstelling aan de gang was. Vijftienhonderd gedetineerden keken naar Dr. Socrnies. Hier openbaarde zich het ]ovenswaardige streven van de leiding om de gevangene11 de allernieuwste film aan te bieden. Inderdaad draaide Dr. Socratrs op die dag in Ossining, buiten de gevangenis. Het wekte echter wei verbazing dat het een bandietenfilm was. Deze aan gevangenen tonen was net zoiets als een alcoholicus pesten met de aanblik van een fles wodka. Het was al laat, we bedankten voor de vriendelijke ontvangst, de leeuwenkooi ging open en wij gingen naar buiten. NU Mi. Adams op de elektrische stoel had gezeten, was hij plotseling in melancholie vervallen en hij zweeg de hele weg. Op de terugreis zagen we een vrachtwagen die van de weg was geraakt. De achterste helft lag er compleet af. Een mensenmenigte besprak het gebeuren. O p een andere plaats luisterde een nog grotere menigte naar een spreker die uitweidde over de verkiezingen van vandaag. Alle automobielen hier hadden verkiezingspamtlrttrn t q r n hun achterruiten geplakt. Nog verder weg gloeide in bosjes en stniiken de Waanzinnige herfst. h o n d s gingen we het geluk van de gemiddelde Amerikaan bekijken: we gingen naar restaurant H o l l y o o d . Een elektrisch orna-

". ,p

-

liieritter grootte van een half huis brandde boven de ingang van het rcsrauraiit. Jonge mensen in het semi-militaire uniform dat gebruikelijk is voor bedienden in hotels, restaurants en kleine theaters, duw. dcli Iinlidig de binnengekomenen voort. In de vestibule hingen foto,s van liaakte nieisjes die vergingen van liefde voor de bevolking-. Zoals in elk restaurant waar gedanst wordt, werd het middelste gedeelte van Hollywood in beslag genomen door een langwerpige dansvloer. Langs de zijden van dedansvloer en iets erboven bevonden zich tafeltjes. Alles werd overheerst door de niuziek van een groot jazzorkest. Het is mogelijk niet van jazz te houden; vooral in Amerika, waar je je er niet voor kunt verbergen, krijg je er makkelijk een afkecr van, Maar in het algenieen wordt Amerikaanse jazz goed gespeeld. De jazz van restaurant Hollywood was een prachtig geconstrueerde, excentrieke muzikale machine en hij was prettig o m naar te luisteren. Toen er al borden met niet zo interessante en in het geheel niet inspirerende soep voor ons stonden, sprongen er plotseling meisjes te voorschijn van achter het orkest, halfnaakt, driekwart naakt en voor negen tiende naakt. Ze begonnen ijverig te springen op hun dansvloer, waarbij ze soms met hun veren in borden soep of potjes mosterd terechtkwamen. Zo moeten de strenge strijders van Mohammed zich het paradijs hebben voorgesteld: eten op tafel, een warm huis, en de hoeri's vervullen hun aloude plicht. Later renden de meisjes nog veelvuldig de dansvloer op: tussen voor- en hoofdgerecht, voor de koffie, tijdens de koffie. De baas van Hollywood liet ze niet lummelen. Deze combinatie van primitieveAmerikaanse culinaria met dienstbare wellust vervulde ons met enige verwarring. Het restaurant was vol. Een maaltijd deed hier twee dollar per persoon. Een gemiddelde New Yorker kan hier dus eens per maand komen, of nog minder. Daar staat tegenover dat zijn genot totaal is. En hij luistert naar jazz, én hij eet een gehaktbal, én hij bewondert de hoeri's, én hij danst zelf. De gezichten van sommige danseressen waren uitdrukkingsloos, van andere meelijwekkend, van weer andere hard, maar al hun gezichten stonden even vermoeid. We verlieten het restaurant. Het New Yorkse geluk had ons somber gemaakt.

8

De grote New Yorkse arena dinsdag is er in de witte mal van het New Yorkse hotel Ambassador een bijeenkomst van de leden van d e Dutch Treat Club. naam van de sociëteit geeft al een nauwkeurig idee van de rechvan de leden. Ieder betaalt voor zichzelf, O p d r l e ten en grondslag heeh zich een aanzienlijk aantal journalisten en schrijvers verenigd. Maar er is een uitzondering. t r e gasten betalen niet. In ruil daarvoor moeten ze wel een geestige t o t spraak houden. Het maakt niet uit waarover, als het maar gee5tig en kort is. Als geestig echt niet lukt, moet de toespraak in elk geval kort zijn, omdat de bijeenkomsten in lunchtijd plaatsvinden en de hele plechtigheid maar een uur diiurt. ~1~beloning voor de toespraak krijgt de gast een licht ontbllt en een grote gipsen sociëteitsmedaille, waarop een fuifnummer met een gedeukte hoge hoed is afgebeeld, die ligt te pitten in de s c h a d w cari de sociëteitsinitialen. Onder algemeen applaus krijgen de gasten de medailles o m hun hals gehangen en dan gaan allen snel uiteen. Dinsdag is een werkdag, alle leden van Dutch Treat zijn werkende mensen. Na enen zitten Ze allemaal weer in hun kantoren zaken te doen. Ze bevorderen de dtuur of verdienen gewoon geld. Op zo'n bijeenkomst zagen we de directeur van ,\.ladibon Square Garden, de grootste New Yorkse arena, waar d e grootste b o k w e d strijden, de grootste meetings worden georganiseerd, kortom van alles het grootste. Die dinsdag waren de gasten wij, Sovjetschrijvers o p bezoek, een Amerikaanse filmacteur en de directeur van Madison Square Garden over wie we het net hadden. We hadden een toespraak geschreven waarin w e niet in de eerste plaats steunden o p humor, maar o p laconisme, en in dit laat\tr waren we volledig geslaagd. De toespraak werd in het Engels v e r t a l d m een van Ons, niet in het niinst van riin stuk gebracht door d e zo yro-

te vcrzaiiicling kenners van liet Engels, las Iieni van papier voor, Zo luidde hij: Mr. voorzitter en gentlemen! Wij hebben een grote reis gemaakt en Moskou verlate-, kei,nis te maken met Anierika. We hebben behalve New York ook \'&hington en Hartford kunnen bezoeken. We zijn een maand i n New York geweest en tegen het einde van die periode begonnell we te voelen dat het ons gelukt was o m van uw grote, puur Amerikaanse stad te gaan houden. Plotseling kregen we een koude douche. 'New York is helemaal niet Amerika,' zeiden onze nieuwe vrienden tegen ons. 'New York is slechts een brug tussen Europa en Amerika. U bevindt zich nog steeds maar o p de brug.' Toen gingen we naar Washington, District of Columbia, de hoofdstad van de Verenigde Staten, in de lichtzinnige overtuiging dat die stad toch beslist Amerika zou zijn. Tegen de avond van de tweede dag kregen we het bevredigende gevoel dat we een beetje thuis begonnen te raken in het Amerikaanse leven. 'Washington is helemaal geen Amerika: werd ons gezegd. 'Het is een stad van rijksambtenaren. Ais u Amerika werkelijk wilt leren kennen, hebt u hier niets te zoeken.' Gehoorzaam legden wij onze gehavende koffers in onze automobiel en reden naar Hartford, Connecticut, waar de grote Amerikaanse schrijver Mark Tlvain zijn rijpe jaren heeft doorgebracht. Hier werden we meteen eerlijk gewaarschuwd: 'Denk eraan dat Hartford nog geen Amerika is.' Toen we er toch achter probeerden te komen waar Amerika zich bevindt, wezen de Hartforders vaag in d e verte. Nu zijn we bij u gekomen, Mr. voorzitter en gentlemen, om u te verzoeken ons te tonen waar Amerika toch ligt, onidat we speciaal hierheen zijn gekomen om er zo goed mogelijk mee kennis te n.iaken. De toespraak had een overdonderend succes. De leden klapten heel lang. Pas later werd ons duidelijk dat de meeste sociëteitsleden geen woord van deze toespraak hadden verstaan, want het vreemde Russisch-Engelse accent van de spreker had de diepe gedachten die erin verborgen lagen, geheel naar de achtergrond verdrongen.

i, l

vooizit~er,die naast ons zat. had de zin van de toeTrouwells, begrepen. Hij keerde zijn magere en wijze gespraak blijkbaar zidit naar Ons toe, gaf een tik met zijn hamertje en zei. toen het Stil 'll< vind het erg jammer. maar ik zou u ook zelf nu niet kunnen zeggen waar Amerika is. Komt u tegen 3 november 1936 opnieuw hier - dan ral duidelijk zijn wat Amerika is en waar het ligt.' antwoord o p onze vraag en het enige Dat w .uiste, Op g novelnber zullen de presidentsverkiezingen gehouden en de Amerikanen denken dat de weg die Amerika o p ral

Lrden

i V

1

I

gaan,dan pas zal worden bepaald. Daarna kreeg een rijzige m a n het woord, die door de voorzitter 'kolone~'genoemd werd. De kolonel keek de aanwezigen spottend aan begon onverwijld te b r u k n . business,' zei hij, 'bestaat erin dat ik het gebouw van MadissquareGarden verhuur aan ieder die het wil huren. En ailes wat ,r ,p de wereld voorvalt, levert mij wat op. Organiseren communisten een meeting tegen Hitler, dan verhuur ik de zaal aan d e communisten. Organiseren ~iationaal-socialisten een meeting tegen communisten,dan~erhuurikde zaal aan d e nationaal-socialisten. In mijn zaal vervloeken vandaag de Democraten d e Republikeinen en morgen bewijzen de Republikeinen vanaf hetzelfde spreekgestoelte dat Roosevelt een bolsjewiek is en dat hij Amerika naar d e anarchie leidt. Mijn zaal is voor iedereen. Ik doe mijn business. Maar toch heb ik overtuigingen. Onlangs wilden aanhangers van Bruno Hauptmann, die het kind van Lindbergh vermoord heeft, mijn zaal huren voor agitatie ten gunste van Hauptmann. En deze mensen heb ik mijn zaal niet gegeven. Maar alle anderen: wees welkom. Betaal en neem plaats, wie u ook bent: bolriewieken, anarchisten. reactionairen, baptisten, mij maakt het niet uit.' Toen klaar was met brullen ging de dappere kolonel o p zijn plaats zitten en dronk zijn kopje koffie leeg, In Madison Square Garden, in die zaal voor iedereen, zoals d e kolonel het zagen we een bokswedstrijd tussen d e Italiaan Camera' wereldkampioen, en een Duitse bokser, niet de maar wel een topper. De arena van Madison Square Garden vormt geen cirkel, zoals gewone circusarena's, Imar een langwerpige rechthoek. Rondom de rechthoekgaanstoelenrijen tanielijk steil omhoog. Reeds voor de wedstrijd k"~gt de toesQouwer een indruki,reij;end schouwspe~ te nrn-

Hij ziet tegelijk vijíeiitwintigduizend stoeleii: er zijn vijfenw zend laats sen in het theater. Ter gelegenheid van de bokswedstrijd 'ntigdui. stonden de stoelen ook in de arena, dicht om de hoge ring heen, Een fel wit licht viel o p de vloer van de riiig. De rest van h circus was in halfduister gehuld. De schelle kreten van verkopenet met witte tweehoornige mutsen weeddonken in het enorme gebouw. De verkopers drongen tussen de rijen door en boden zoute nootjes, Zoute koekjes, kauwgom en Meine flesjes whisky te koop aan, rikanen zijn van nature een kauwend volk. Ze kauwen op g,m ' OP snoepjes, op de uiteinden van sigaren, hun kaken zijn voortdurelid in beweging, ze klapperen en smakken. Carnera kwam in de voorlaatste wedstrijd in actie. Onder oorverdovende begroetingen betrad hij de ring en keek rond, met de somber-verstrooide blik die bijzonder grote en sterke mensen iiieestal hebben. Het is de blik van een man die voortdurend vreest iemand of iets te verpletteren, te breken of te verminken. Carnera wordt in zijn vaderland Italië niet eens meer bij zijn achternaam genoemd. Hij heeft een bijnaam: 11Gigante. I1 Gigante iseen ongemeen slungelige en langarmige man. Als hij een Moskouse tramconducteur zou zijn, zou hij zonder problemen tienkopekenstiikken kunnen aanpakken van mensen die bij de voorste deur staan. I1 Gigante wierp zijn felgekleurde jas af en toonde zich in volle glorie: lang en benig als hij was, leek hij op een gotische kathedraal die niet was afgebouwd. Zijn tegenstander was een forse blonde Duitser van lengte. Er klonk een signaal, de managers dwarrelden uit de ring en Carnera begon rustig op de Duitser in te slaan. Eigenlijk sloeg hij niet op hem in, maar sloeg hij hem in ekáár. Het leek alsof de boer Camera een voor hem gewone boerenklus opknapte. Zijn twee meter h ge armen gingen regelmatig op en neer. Meestal raakten ze lucht, maar in de zeldzame gevallen dat ze op de Duitser neerdaalden riep het New Y o h e publiek: 'Carnera! Boe-oe!' Het krachtsverschil tussen de tegenstanders was al te duidelijk. Carnera was veel groter en zwaarder dan de Duitser. Niettemin schreeuwden de toeschouwers ei1 woiidden ze zich op, a l w f de uitkomst van de strijd niet allang vaststond. Ainerikanen zijn ' 'g schreeuwerige toeschouwers. Soms lijkt het zelfs alsof ze niet naar ' " ' k m of voetbal komen om te kijken, maar om re sclireeuwen. Tij-

e hele match Werd er gebruld. Als de toeschouwers iets niet b i dens of d als u vol,dell dat een van de boksers niet volgens de regels V st loonde of de zaak bedonderde. begonnen ze allemaal in vocht,teang schreeywen:~~Oe-oe-~e! Boe-oe-oe!' Dan veranderde de rnenigl in een verzameling~ympathieke bizons met slappe hoeden. h hielpen de toeschouwers met hun geschreeuw de vechters. die de strijd tussen Carnera en de Duitser In de drieenhalve de toeschouwers zoveel kracht. maakten ze mduurde, bewegingen,dat er bij juist gebruik van deze energie een flat van zes verdiepingen gebouwd had kunnen worden, met liften. een plat dak en een cafetaria op de begane grond. Duitser eindigde de derde ronde bijna blind. Een van zijn ogen was dichtgeslagen. En halverwege de vierde ronde zwaaide hij lotseling met zijn arin. als een kaartspeler die pech heeft. weigerde de strijd voort te zetten en verliet de ring. Een afschuwelijk'Boe-oe-oe! Boe-oe-oe!' galmde door de grenzeloze ruimte van het circus. Het was helemaal niet sportief o m d e ring te verlaten. Boksers moeten worden weggedragen uit de ring, daarvoor betalen de toeschouwers nou juist. Maar de Duitser werd blijkbaar zo misselijk van de gedachte dat hij over een minuut of twee knock-out zou worden geslagen, dat hij besloot niet langer te vechten. Terwijl de ongelukkige bokser zich een weg baande tot achter de bleven de toeschouwers boe-roepen. %ewaren zo boos Over het gedrag van de Duitser dat ze de overwinnaar niet eens bijzonder hard toejuichten. I1 Gigante stak zijn samengebalde handen omhoog, daarna trok hij een chique zijden kimono aan, als van een courtisane, kroop onder het touw van de ring door en liep weg o m zich te gaan omkleden. Hij liep met de bezadigde tred van een oud werkpaard dat naar de stal terugkeert o m zijn lange snuit in een bak met haver te steken. De laatste wedstrijd was niet interessant. Spoedig verlieten \).e net als iedereen het circus. Bij de uitgang verkochten krantenjongen, nachtedities van de Daily News en de Daily hfirror, waarvan de eerste pagina het bericht bevatte, in afficheachtige kopletters, dat Carnera in de vierde ronde zijn tegenstander had verslagen. Van d e minuut waarin deze gebeurtenis had plaatsgevonden tot het moment dat wij de krant met het bericht over de match kochten. was er hwpg'lt een halfuur verstreken.

~ ~ ~ ~ ~ h zweefde t h e ~ ~een i c ekktrisch l opschrift: ,,,c:K DEMpsEy, ll1 [)e grote bokskanipioen had zijn carricre in de beëindigd en dicht bij Madison Square Garden een bar en een restaurant geopend. sportliefhebbers komen daar samen. Het zal uiteraard bij geen rikaan opkomen om Dempsey te verwijten dat hij vaii een ill een bareigenaar veranderd is. Een man verdient zij11 doet zijn zaken. Maakt het wat uit op welke manier het geld is verdiend? Het beste geld is het geld waarvan er het meeste is! Van boksen kun je houden of niet. Dat is ieders eigen zaak. h.laar boksen is in ieder geval sport; misschien onaangenaam, misschien nutteloos, maar sport. Wat echter Amerikaans worstelen betreft: dit is weliswaar een wonderlijk, maar in het geheel geen sportief schouwspel. Zo'n gevecht zagen wij in Madison Square Garden. Volgens de regels van Amerikaans worstelen ... Trouwens, waarom spreken van regels als het bijzondere van dit gevecht nou juist schuilt in de totale afwezigheid van regels! Je mag doen wat je wilt: de armen van je tegenstander breken; hem je vingers in de mond steken om te proberen deze uiteen te scheuren, terwijl je tegenstander tracht de vingers van de indringer af te bijten; aan de haren trekken; gewoon slaan; het gezicht openrijten met je nagels; aan de oren trekken; de keel dichtknijpen - alles is toegestaan. Dit gevecht heet wrestling en veroorzaakt bij de toeschouwers een ongeveinsde belangstelling. De vechters rollen, zich aan elkaar vastklampend, door de ring, liggen zo tien minuten, huilen van pijn en woede, snuiven, rochelen, piepen, kortom gedragen zich walgelijk en schaainteloos, als zondaren in de hel. De walging wordt nog groter wanneer je na een halfuur begint te begrijpen dat dit alles het meest stompzinnige bedrog is, dat dit nog minder voorstelt dan een straatgevecht tussen twee dronken raddraaiers. Als de ene sterke man de arm van de ander wil breken, ziet hij altijd wel kans dit te doen. Bij wrestling echter hebben we, ondanks de vreselijkste aanvallen, geen verminking gezien. Maar Amerikanen zijn als kinderen, ze geloven dit naïeve bedrog en raken buiten zichzelf van enthousiasme. Denk nu niet dat dit vulgaire schouwspel te vergelijken is met cowI>oywedstrijden! In deze zelfde rechthoekige, door wrestling bezoedelde arena, zagen we een rodeo: wedstrijden van herders uit het westen.

eer waren er ring noch stoelen. h vloer van de arena wa5 Deze k tot rand bedekt met schoon zand. O p de tribune zaten muvan rand cowboyhoeden op, die uit alle macht o p hun dkanten met waldhoorns en trombones bliezen. Ben POo" in een stevige houten schutting ging open en er begon een deelnemersparade. O p fraaie paarden reden vertegenwoordigers

van de romantische staten van Amerika: cowboys en cowgirls (herder, en herderinnen) uit Texas, Arizona. Nevada. van de reusachtige hoeden deinden o p en neer. de meisge e s p e t t e n het publiek met een kordaat handopsteken. In de arena a] enkele honderden ruiters en er kwamen steeds maar nieuwe door de poort. ~~t feestelijke deel was klaar, het artistieke deel begon. om de beurt kwamen de cowboys door de poort, gezeten o p Meine, razend op en neer springende stieren. Waarschijnlijk hadden ze deze &ren, voordat die de arena werden ingestuurd, o p de een of manier pijn gedaan, want ze gingen vreselijk tekeer. De opgave van de ruiter bestond erin zo lang mogelijk o p de rug van het dier -- te blijven zitten, met de hoed in de rechterhand, zonder zich aan het beest vast te houden. Aan het plafond hing een enorme chronometer, die door de hele zaal gevolgd kon worden. De ene cowboy hield het zeventien seconden uit o p een furieuze stier, de ander vijfentwintig. Enkele ruiters werden door de stieren al in de tweede of derdeseconde op de grond geworpen. De overwinnaar was erin geslaagd iets van veertig seconden te blijven zitten. De cowboys hadden de gespannen, verlegen gezichten van dorpsknapen die niet wilden afgaan voor hun gasten. Daarna reden de cowboys o m de beurt naar binnen o p paarden, zwaaiend met een tot een kluwen opgerolde lasso. Voor het paard uit rende een kalf met de staart omhoog in triomfantelijke galop. Opnieuw werd de chronometer aangezet. Plotseling vloog het touw uit de hand van de cowboy. De lus gedroeg zich in de lucht als levend. Een seconde hing hij boven het hoofd van het kalf en al in de volgende seconde lag het kalf op de g o n d . De cowboy rende er haastig heen om het kalf zo snel mogelijk volgens alle regels van de Texaan-

Laren

se"gePakt, zij hetvastwanhopig te binden en het te veranderen in een zorgvuldig loeiend pakje.

De rodeoliefhebbers schreeuwden en noteerden seconden en tracties van seconden in hun boekjes.

Het nl»eilijkste was voor het laatst bewaard. Hier haddeli de cowboys de handen aan vol. Uit de poort werd een stootgrage, kwade koe losgel,\ten. Zij rende door de arena niet een snelheid die je absoluut cowniet zou verwachten van een doorgaans ZO vreedzaam dier. boy joeg de koe op zijn paard achterna, sprong haar in volle draf OP de hals, greep een hoorn en sprong op de grond. Het belangrijkste en liloeilijkste was om de koe op de grond te gooien. Velen slaagden daar uitelildelijk niet in. Als de koe op de grond gegooid was, moesten haar vier poten worden vastgebonden en moest er gemolken worden, een flesje, dat de cowboy haastig uit zijn zak haalde, moest melk terechtkomen, al was het maar een klein beetje. Voor dit alles werd slechts één minuut toegekend. Als hij de koe gemolken had, stak de cowboy triomfantelijk het flesje omhoog en rende opgetogen de omheining uit. Door de schitterende kunsten van de herders, hun liederen in mineur en hun zwarte gitaren, vergaten we het zware ploffen van bokshandschoenen, de kwijlerige open bekken en betraande gezichten van de deelnemers aan het Amerikaans worstelen, het wrestling. De kolonel had gelijk gehad. In zijn arena kon je zowel goede als slechte dingen zien.

We kopen een automobiel en vertrekken

opweg naar de Silig Sing, of zelfs eerder, al bij het ontbijt met ,LL~. Adams, begonnen we hem te overreden met ons mee te gaan op de grote reis door Amerika. Daar wij geen enkel argument hadden, herhaalden we steeds maar monotoon: 'Kom toch met ons mee! Het heel interessant!' We praatten op hem in als een jongeman die een meisje wil overreden verliefd op hem te worden. Die wens is op niets gebaseerd, maar liij wil heel erg dat iemand van hem houdt. Dus gaat hij aan het zeuren. Mr. Adams antwoordde daar niet op, verlegen als een jong meisje, of probeerde het gesprek op een ander onderwerp te brengen. Toen verhoogden we de druk. We bedachten een foltering, waaraan we de goede oude man een hele week onderwierpen. 'Bedenk, Mr. Adams, dat LI de oorzaak van onze ondergang zult zijn. Zonder u zijn we verloren in dit land, dat zo overvol is met gangsters, benzinestations en eieren met ham. Zie, onder uw ogen zullen we hier in New York verloederen en ten onder gaan.' 'NO, no, sirs,' zei Mr. Adams, 'no! Niet meteen zo praten! Het is kortzichtig om zo op te treden. Ja, ja, ja! Dat begrijpt u niet. Mr. Ilf en Mr. Petrov!' Maar wij zetten deze gesprekken meedogenloos voort, omdat we voelden dat onze nieuwe vriend aarzelde en dat we dit dikke, in keurig grijs pak gestoken ijzer snel moesten smeden, zolang het nog heet was. Mr. Adams en zijn vrouw behoorden tot het soort echtgenoten die elkaar met één blik begrijpen. In de blik van Mrs. Adams viel te Irzen: ik weet dat jij graag mee met wilt gaan. Jij kunt jezelf er gewoon maar net van weerhouden de eerste de beste lieden die je tegenkomt, halsoverkop op w% te Pan. Dat is gewoon jouw Het kan je gewoon niets schelen diat ie mil en onze baby in de steek laat. je bent zo nieuw'sgierig als een Werer-

tie, Iloewel je al drieënzestig jaar bent. Bedenk eens hoe vaak je rika liebt doorkruist, per autorilobicl ei1 per trein! Je keilt het toch je eigen huis. Maar als je het nog eens wilt bekijken, ga dan Inaar, ~k ben \.oor jou tot alles bereid. Ik snap d e e n één ding niet: wie van jullie zal rijden? Ach, doe maar wat je goeddunkt. Denk maar liever niet aan mij. NO,no, Becky! stond te lezen in de antwoordblik van Mr. Adains, Het is onterecht en voorbarig o m Zo somber over mij te denken. ~k wil heleinaal nergens heen. Ik zou gewoon die mensen willen helpen. Bovendien, zonder jou ben ik verloren. Wie zal mijn hoofd scheren? Het beste is dat je met ons meegaat. Jij bent nog nieuwsgieriger dan ik. Dat weet iedereen. Ga toch mee! lij zult trouwens rijden. En de kleine? antwoordde de blik van Mrs. Adains. Ja, ja, de kleine! Verschrikkelijk: die was ik helemaal vergeten! Toen het woordeloze gesprek o p dit punt was aanbeland, wendde Mr. Adams zich tot ons en riep: 'No, no, sirs! Het is onmogelijk!' 'Waarom dan?' zeurden wij. 'Alles is mogelijk. Zo zal het goed zijn. We zullen rijden, rustpauzes houden, overnachten in hotels.' 'Wie overnacht er in hotels!' schreeuwde Mr. M a m s plotseling. 'We zullen overnachten in tourist houscs of canzps.' 'Ziet u nu wel?' grepen wij deze kans aan. 'U weet alles beter, laten we gaan. Nou, laten we gaan! Echt waar! Mrs. Adams, gaat u met ons mee! Laten we met de hele familie gaan!' 'En de kleine?' riepen beide echtelieden. We antwoordden lichtzinnig: 'Die kan naar de crèche.' 'NO, no, sirs! Oh no! U vergeet iets! Hier zijn geen crèches. U bent niet in Moskou.' Dat was waar. We waren niet in Moskou. Uit de vensters van de woning van Mr. Adams kon je de kale bomen van Central Park zien en uit de dierentuin kwamen de hese kreten van papegaaien die autoclaxons nadeden. 'Breng haar dan bij bekenden,' gingen we verder. Het echtpaar verzonk in gedachten. Maar toen werd alles verpest door de kleine zelf. Ze kwam de kamer binnen in een slaappakje met Mickey Mouse o p de borst geborduurd. Ze kwam welterusten zeggen. De ouders wierpen zich kreunend op hun dochtertje. Ze omhelsden haar, kusten haar en telkens draaiden ze zich naar ons om. Nu viel in beider blik hetzelfde te lezen: wat? Dit prachtige meisje ruilen tegen die twee buitenlanders? Nee, dat zal niet gebeuren!

De verschijning van de kleine wierp ons weer bijna terug tot onze uitgangspositie. We moesten heiemaai opnieuw beginnen. En we gingen tot nieuwe aanvallen over. 'Wat een mooi kind! Hoe oud is ze? werkelijk pas twee jaar? Ze ziet eruit als acht. opmerkelijk standig kind! U moet haar meer vrijheid geven! ~~~k~ u niet dat voortdurende zorg de ontwikkeling van een kind vertraagt?9 'Ja, ja, ja, misters!' zei de gelukkige vader en drukte het kind tegen zijn buik. 'U maakt gewoon een grapje: Toen het kind in bed .was gelegd, praatten we fatsoenshalveeen minuut of vijf over koetjes en kalfjes, maar toen trokken we opnieuw ten strijde. We deden een heleboel voorstellen met betrekking tot de kleine, maar geen een was geschikt. In complete wanhoop zeiden we ineens, flapten we eruit: 'Kent u niet een of andere eerzame dame die bij de kleine zou kunnen wonen tijdens uw afwezigheid?' Zo'n dame leek er zowaar te zijn. We begonnen dit idee al verder uit te werken, toen Mr. Adams plotseling opstond. Zijn brillenglazen glinsterden. 'Sirs! Wij hebben twee dagen nodig om dit probleem op te lossen.' We hingen twee dagen rond in New York en verveelden elkaar met vragen over wat er zou gebeuren als de Adamsen zouden weigeren met ons mee te gaan. Waar zouden we dan het ideale wezen moeten vinden? En we stonden lang voor etalages van reisartikelenwinkels. Tassen van Schotse stof met ritssluitingen, rugzakken van zeildoek, zachtleren koffers, plaids en thermosflessen: dies verwees hier naar reizen en daagde uit tot reizen. Precies op het afgesproken tijdstip verscheen Mr. Adams in onze hotelkamer. Hij was niet te herkennen. Hij gedroeg zich traag en plechtig. Zijn vest zat met alle knoopjes dicht. Zo komt de ambassadeur van een bevriend buurland bij de minister van Buitenlandse Zaken om mede te delen dat de regering van Zijne blajesteit zich beschouwt als zijnde in oorlog met het land dat de genoemde minister van Buitenlandse Zaken nu juist vertegenwoordigt. Petrov,' zei de kleine dikkerd, terwijl hij puffend het ' M ~~, l en f parelende zweet van zijn kale hoofd veegde, 'wil hebben besloten uw voorstel aan te nemen.' Wij wilden hem onlhelzen, maar dat liet hij niet toe. Hii zei: 'Sirs, dit is een te ernstig- moment. Er is geen tijd meer te d i c ' e n . D,it moet u begrijpen, sirs.'

lil die twee dageii had Mr. A d a m niet a k e n het voorstcl aangelllaar ook de hele route in detail uitgewerkt. Deze route deed ons duizelen. E ~ doorkruisen ~ ~ , we de langgerekte staat New York in zijn gehele leiiStc en stoppen in Schenectady, een elektriciteitsindustriestad, ,tolgeli& grote halteplaats is ihffalo. 'Misschien is dat te triviaal, de Niagara-watervallen bekijken, sirs, die moet je gezien hebben.' Vervolgens zuilen we langs de kust van het Ontario-meer en het Erie-meer naar Detroit rijden. Hier zullen we d e Ford-fabrieken bekijken. Dan naar Chicago. Daarna gaat de weg naar Kansas City. Door Oklahoma komen we in Texas terecht. Van Texas naar Santa Fe, New Mexico. Hier zullen we op het grondgebied van indianen komen. Na ~ h q u e r q u esteken we de Kocky Mountains over en komen we in de Grand Canyon. Dan Las Vegas en d e beroemde dam in de Colarado-rivier: de Boulder Dam. En na d e Sierra Nevada-bergketen te hebben overgestoken, zijn we dan in Californië. Dan San Francisco, Los Angeles, Hollywood, San Diego. We keren terug vanaf de kust van de Stille Oceaan langs de Mexicaanse grens, door El Paso, San Antonio en Houston. We zijn nu in de zwarte staten: Louisiana, Mississippi, Alabama. We overnachten in New Orleans en langs de noordelijke hoek van Florida, over Talahassee, Savannah en Charleston rijden we naar Washington, de hoofdstad van de Verenigde Staten. Nu is het makkelijk om over dat alles te schrijven, maar toen ...Wat een geschreeuw, wat een discussies, wat een pogingen elkaar te overtuigen! We wilden overal wel zijn, maar de tijd was beperkt. De hele autoreis moest twee maanden duren en geen dag langer. De Adamsen verklaarden gedecideerd dat ze maar zestig dagen zonder hun kleine konden. Alleen een automobiel ontbrak nog. Wat voor automobiel moesten we kopen? Hoewel vooraf vaststond dat we de goedkoopste automobiel zouden kopen die er op het grondgebied van de Verenigde Staten maar gevonden kon worden, besloten we een autozaak uit 1935 te bezoeken. Het was november 1935 en de zaak was net open. In toonzalen op twee verdiepingen was, als in het brandpunt van een lens, alle sprookjesachtige glans van Amerika samengebracht Er waren geen orkesten of palmen, er was geen buffet, kortom, er waren geen extra versieringen. De automobielen zelf waren zo mooi dat

I

l

Elke firma demonstreerde zijn eigen technische truc, een of a&re perfectionering, bedacht om de klant tot het uiterste te prikkelen, hem (en vooral ook zijn vrouw) geestelijk uit zijn evenwicht te brengen. Alle automobielen die door de firma Chrysler waren uitgestald, waren goudkleurig. Er bestaan zulke kevers, koffieachtig goudkleurig. Rondom deze automobielen klonk gekreun. Knappe slanke Amerikaansen, met de blauwe ogen van Vestaalse maagden, waren bereid een moord te plegen om zo'n wagen te kunnen bezitten. Hun echtgenoten verbleekten bij de gedachte dat ze vannacht alleen moesten zijn met hun vrouw en dat van vluchten geen sprake kon zijn. Veel, heel veel wordt er gesproken in New York in de nacht na de opening van een autozaak! De man heeft het zwaar op de openingsdag van de toonzaal! Lang zal hij rond de echtelijke sponde drentelen, waar zijn dierbaarste zich als een poesje heeft opgerold, en prevelen:'Missy, onze Plymouth heeft toch nog maar twintigduizend mijl gemaakt. Dat is toch een ideale wagen.' Maar zijn dierbaarste zal niet eens luisteren naar haar man. Zij zal steeds h e t d f d e , steeds hetzelfde herhalen: 'Ik wil een gouden ChWIer!' En in die nacht za] de eerzame echtelijke bedstee voor de man veranderen in het spijkerbed van een Indiase fakir. Maar lage, machtige Cords, met kristallen koplampen die omwille van nog betere stroomlijning verborgen zitten onder de spatborden, doen de gouden kevers vergeten. De Amerikaansen klimmen in deze wagens en zitten daar hele uren, niet bij machte om uit te stapPen. Aan totale verdwazing ten prooi drukken ze op een knopje en triomfantelijk springen de koplampen vanonder de spatborden te voorschijn. Opnieuw beroeren ;re het knopie en de lampen VrrstW-

Liijl ili Iiun ncsieii. En opnieuw is vanbuiten niets te zien: naakt glinimeiid spatbord. Maar alles verbleekt, mwel goud als kristal, bij de verfijlldc en OP het oog ouderwetse vormen van de enorme Roll~-Ro~ces. ~~~~twil jedeze$~agelisvoorbijlopen. Eerst bcli je zelfs verbaasd: waarom staan tussell tinten en gestroomlijiide modellen die hun koplampen verbergen, deze eenvoudige zwarte wagens! Maar je hoeft maar even beter te kijken of het wordt duidelijk dat juist dit het topstuk is. ~ iis teen wagen voor een heel leven, een wagen voor superrijke oudjes, een wagen voor prinsen. Hier ervaart Missy dat ze volledig geluk nooit zal bereiken, dat ze nooit een prinses zal zijn. Daarvoor verdient haar Frank te weinig geld op zijn kantoor. Nooit zal deze automobiel uit de mode raken, nooit veroudert hij, zoals briljanten en sabelbont niet verouderen. Ach, het was haast griezelig om daar in te gaan zitten! Je voelt je een lord zegelbewaarder die het zegel verloren heeft en zo meteen ontslagen zal worden. We zaten een tijdje in de Rolls-Royce en besloten hem niet te kopen. Dit was te luxueus voor ons. Hij ZOU ons nauwelijks van pas zijn gekomen in de ruwe omstandigheden van onze komende reis. Daarbij kwam dat hij vele duizenden dollars kostte. Daarna zwierven we van wagen naar wagen. We zaten in een blauwe Buick en in een kleine en goedkope Chevrolet, we riepen door op het knopje te drukken de koplampen van de Cord te voorschijn uit hun schuilplaats, bevoelden de Plymouths, Oldsmobiles, Studebakers, Hudsons, Naslies, drukten zelfs op de claxon van de Cadillac met een air alsof daarvan afhing of we een Cadillac zouden kopen of niet. Maar toen we uit het binnenste van deze prachtige wagen een machtig steppengehuil hadden opgeroepen, traden we terug. Nee! We kopen hem niet! Te duur! We bezochten zelfs nog andere autosalons. Ze bevonden zich voornamelijk in de openlucht, op onbebouwde stukken terrein in de stad, en al hun pracht werd bedorven door een groot uithangbord met het opschrift TWEEDEHANDS AUTOMOBIELEN. Hier waren ook Studebakers, Oldsmobiles, Cadillacs, Hudsons en Plyiriouths. Maar wat had de tijd uitgericht! Geen opknapbeurt had hun eerbiedwaardige ouderdom kunnen verbergen. 'Dat zijn automobielen voor heel rijke mensenizei Mr. Adams onverwachts.'Ik raad u aan een nieuwe Ford te kopen. Een tweedehands wagen kost weinig, maar u weet nooit hoe vaak u hem onderweg zult

moeten laten repareren, hoeveel benzine en utie hij /,,ipt, Nee, nee, misters, dat ZOU stom zijn, oud spul kopen,' En hoewel OP elk van deze markten onder een speciaal baldakiJntje een autoInobiel stond, opgetooid met een verleidelijkplakkaat: SENSATIE VAN DE DAG en wij deze sensatie vreselijk graagwildenhet,ben (zij werd voor een heel lage prijs verkocht en zag er gavoon prachtig uit), A d a m was onvermurwbaar en weerhield ons van een gevaarlijke aankoop. We kochten een nieuwe Ford. Eerst wilden we een Ford met autoradio kopen. er werd ons een verschrikkelijk verhaal verteld. Onlangs was er een ongelukge. beurd, in de bergen had een wagen zich te pletter gereden, zwaar. gewonde inzittenden hadden enkele uren in de wagen gelegen, der de klanken van foxtrots, die door het heel gebleven radiotoestel ten gehore werden gebracht. Daarna zagen wij natuurlijk van een radio af. Deze kostte trouwens tweeënveertig dollar. Van verwarming zagen we ook af. Waarom verwarming, als er toch een raam open moest blijven omdat anders de voorruit zou beslaan. Bovendien was verwarming duur: twaalf dollar. Een asbak was goedkoop, maar er was geen tijd meer om deze te kopen. Kortom, we kochten de allergewoonste Ford, zonder radio, zonder verwarming, zonder asbak en zonder kofferruimte achterin, maar wel met een elektrische aansteker. Hij werd ons verkocht door een dealer (autoverkoper) in het lage deel van de stad, ergens op Second Avenue, op de hoek met First Street, niet de meest aristocratische wijk van de stad. Onze nieuwe automobiel, of zoals ze in Amerika zeggen, car, stond in een lege schuur. In de schuur was het donker en vrij smerig. En de dealer leek op een gangster en vertoonde eigenlijk geen bijzonder verlangen de wagen te verkopen. Kochten we hem, dan kochten we hem, kochten we hem niet, ook goed. En niettemin zagen we meteen: dat was wat we zochten. De automobiel was helemaal nieuw had een edele muisgrijze kleur, zag er duur uit, maar was goedkoop. Wat kon men zich van een nog meer wensen! Gratis gebakjes, zoals Maiakovski placht te zeggen? Zulke wonderen bestaan niet! kochteii hem meteen. Wij werden smoorverliefd op onze nieuwe Car. En toeri al ha gr regel voorbij was, toen we de papieren die recht gaven wagenbtr-

zit, olltvangen hadden, tocn hij een geel nummerbord 30-99-74 had gekregen en verzekerd was voor het geval dat wij iemand zouden aanrijden en ook voor het geval dat iemand ons zou aanrijden - toeIl wij voor Je eerste keer in onze automobiel door New York reden, met Mrs. Adams achter het stuur en Adams zelf naast haar, toen waren we erg trots en begrepen niet helemaal waarom de grote stad ons niet toejuichte. Om ons een plezier te doen zei de oude Adanis dat hij in zijn hele leven nog nooit zo'n knap staaltje, zo'n wendbare, licht rijden& en zuinige automobiel had gezien. 'Ja, het is wonderbaarlijk comfortabel en prettig om hem te besturen. U hebt wonderbaarlijk veel geluk gehad dat u juist deze automobiel hebt gekocht,' bevestigde Mrs. Adams. Ook ons gaf het voldoening dat wij er in geslaagd waren de beste van de vijfentwintig miljoen Amerikaanse automobielen te krijgen. De laatste nacht brachten we door bij de Adamsen. We besloten zo vroeg mogelijk op te staan, o m weg te gaan terwijl de arme kleine nog sliep. Maar dat lukte niet. Het meisje betrapte ons terwijl we druk bezig waren koffers heen en weer te slepen. De Adamsen boden een meelijwekkende aanblik. Met valse stemmen verzekerden ze de kleine dat ze over een uur terug zouden komen. De negerin huilde. Wij voelden ons schurken. De wagen gleed over het vochtige asfalt van Central Park West, op het dashboard werden de mijlen afgeteld, wij begonnen onze verre tocht.

Deel I1

Door de Oostelijke staten

Op de autoweg We lieten de trotse torens van New York achter ons, +,lakken van het Empire, omlijst door roestvrij staal, glansden dof in de ochtendschemer die boven de reuzenstad hing. Een fijnemist omhulde de toppen van Radio City, Chrysler, Woolworth en andere krabbers met en zonder naam. Nu reden we door drukke en onoog. lijke buitenwijken. Over de klinkerbestrating stroomde troebel water. De groene ijzeren brug van de verhoogde spoorweg doorsneed de straat ter hoogte van de vierde verdieping. De temperamentvolle New Yorkers reden onstuimig in hun automobielen naar het werk. Er blikkerde een gestreepte draaideur van een kapsalon: een draaiende glazen cilinder met witte, rode en blauwe strepen. In een rood bakstenen gebouw werden geroosterde boterhammen verkocht. Alle huizen hier waren trouwens van baksteen, allemaal waren ze rood. Wat viel hier te bewonderen, waar zou je van kunnen gaan houden? New York is een angstwekkende stad. Miljoenen mensen leveren hier een dappere strijd voor hun bestaan, In deze stad is te veel geld. Sommigen hebben te veel, anderen hebben heel weinig. En dat werpt een tragisch licht op alles wat er in New York gebeurt. We namen voor twee maanden afscheid van deze stad. De route van de eerste dag was duidelijk. We zouden naar Schenectady gaan over federale weg nr. g, over ~oughkeepsie(om dit woord uit te beelden moeten in het Engels twaalf letters tvorden V bruikt), Hudson en Albany, de hoofdstad van de staat New York. Het reisschema was ook duidelijk. We hadden zestig dagen ter beschikking en moesten ongeveer tienduizend mijl afleggen. Als we tweehonderdvijftig mijl per dag zouden doen, dan zouden wedie afstand in veertig dagen kunnen overbruggen. Vijftien dagen trokken we uit voor bezichtiging, verkenning en bestudering van een en dnder. Totaal vijfenvijftig dagen. Vijf dagen bleven in reserve, "oor Ontoe voorziene omstandigheden. Daar hoever1 we alleen nog nmdr

te ,,oegeli dat een rilijl 1,6 kilonit.tei. bedraagt.

De koffer met olize spullen werd in de bagageruimte gelegd, di, zich olider de achterl->aiikbevond. Daar zaten overhemden in, zakdoekeii, lilaar vooral aaiibevelirigsbrieven, nieuwe aanbevelingsbrieven voor onze hele reisroute. De geadresseerden waren opnieuw professoren, theatermensen, dichters, ingenieurs, politieke figuren, gouverneurs en senatoren. K ~we hadden ~ heel ~ wat aaiibevelingsgoederen. ~ ~ , ~~t is tijd om maar eens onze belofte na te komen en een apart hoofdstuk over de Amerikaanse wegen te schrijven. Dat zijn ze waard. hJisschien zijn ze zelfs meer waard: een compleet, met bezieling geschreven boek. We \+,arenniet voor het eerst op de autoweg. NU waren we gewend aan dit schitterende wegennet, het nieuwe was er voor ons al af, maar de eerste indruk was onvergetelijk. We reden over een witte plaat van gewapend beton, elf duim dik. Dit volmaakt vlakke wegdek was enigszins ruw en had een enorme cohesiecoëfticiënt. Door regen werd het niet glad. We rolden er zo licht en geluidloos overheen als een regendruppel over vensterglas. De weg was over zijn gehele lengte onderverdeeld met behulp van dikke witte strepen. Er konden in beide richtingen tegelijk vier wagens over rijden. Deze wegen zijn, net als de wegen van het oude Rome, praktisch voor de eeuwigheid aangelegd. Mrs. Adams keek af en toe klaaglijk naar ons om. Wij deden echter of we haar blikken niet begrepen, hoewel die zonneklaar waren. Mrs.î&ms wilde meer gas geven, maar de dealer had ons bij de verkoop van de wagen aangeraden de eerste paar dagen niet harder te rijden dan veertig mijl. Dat was noodzakelijk o m de nog niet ingelopen niet te vernielen. Mr. Adams keek naar de snelheidsmeter, zag dat het fraaie dunne pijltje al rond het cijfer 50 heen en weer en meteen drukte te maken: 'No, no. 1tP impossible! Dat is onmogelijk! De car is nog niet er moet hé61 voorzichtig mee omgesprongen. Nietwaar, misters?' We niets Van het omgaan met automobielen en knikten onze Ogen af te wenden van de strepen op de weg. 01die weg! Twee maanden lang snelde Iiij ons tegemoet, van beton of asfalt, of korrelig. gemaakt van steengruis en doordrenkt met zware olie.

Het is waanzin te denken datje over een Amerikaanse federaleweg langzaam kunt rijden. Enkel de wens voorzichtig te zijn is ,,iet genoeg, &halve uw automobiel rijden er nog honderden, vanachter dringen ze met duizenden tegelijk op, tienduizenden scheurenu tegemoet. En allemaal jagen ze voort zo hard ze kunnen en sleuren u mee met satanische kracht. Heel Amerika jakkert ergens heen, van ,toppen lijkt geen sprake meer te zijn. Op de neuzen van de wagens blinken metalen honden en vogels. Temidden van miljoenen automobielen vlogen ook wij van oceaan naar oceaan - een zandkorrel, voortgejaagd in een storm van benzine die al jarenlang over Amerika woedt! Onze wagen raasde voort door een haag van benzinestations met elk zes, acht, of zelfs tien rode of gele pompen. Bij een ervan hielden we stil o m de benzinetank te vullen. Uit een keurig gebouwtje, in de etalage waarvan allerlei smeersels en poeders voor automobielen te zien waren, kwam een man met een gestreepte pet en een gestreept tenue. Onder zijn open kraag zag je een gestreept boordje en een zwarte leren vlinderdas. Techniek-chic: leren strikjes dragen. Hij stak een rubberen slang in de opening van de tank en de pomp begon automatisch het aantal door de automobiel opgeslokte gallons benzine af te tellen. Tegelijk sprongen er op de teller van de pomp cijfers te voorschijn die de prijs van de benzine aangaven. Bij elke nieuwe gallon tingelde het apparaat melodieus. Getingel is ook techniek-chic. Het kan ook zonder getingel. Hier hoorden we het woord service, dat 'onderhoud' betekent. De tank is vol en je kunt verder. Maar de gentleman met de gestreepte pet en de leren vlinderdas acht zijn missie niet voltooid,hoewel hij heeft gedaan wat hij moest doen: hij heeft ons elf gallon benzine verkocht, ongeveer zoveel als wij hebben gevraagd. De grote Amerikaanse service is begonnen. De man van het gnsolirie-station (in de Verenigde Staten heet benzine gasoline) opent de kap van de wagen en controleert met een metalen liniaal met streepjes het oliepeil in de motor. Als het kelijk is olie toe te voegen, brengt hij deze meteen, in mooie blikken of brecdhalzige flessen. De kosten van de olie worden n'ltuurli'k v'rrekend. \\'ij hielden Daarna wordt de bandenspanning Spanning in de voorbanden op zesendertig Engelse ponden en ln de

acllterba~ide~~ op dertig. Overtollige lucht wordt eruit gelatell,als er liiet genoeg is, wordt er lucht toegevoegd. Daarna richt de gestreepte gentleman zijn aandacht op de voormit. Hij haalt er een schone en zachte doek overheen. Als de ruit erg vies is, tvordt hij met een speciaal poeder schoongemaakt, Dit alles gebeurt snel, maar niet gehaast. Tijdens dit werk, dat de reiziger geen cent kost, vertelt de man van het benzinestation u over de weg en over het weer langs uw route. Goed, alles is in orde en er hoeft, zo lijkt het, niets meer aan het van de automobiel te worden gedaan. Maar dan begint het de reiziger, mild gestemd door de service, voor te komen dat de rechtervoordeur van de wagen onvoldoende stevig sluit. De gestreepte gentleman glimlacht welwillend, neemt wat gereedschap uit zijn achterzak - en twee minuten later is de deur in orde. Bovendien krijgt de reiziger een voortreffelijke kaart van de staat, gedrukt door een oliemaatschappij die langs de wegen benzine verkoopt. Je hebt kaarten van Standard Oil, Shell, Socony, Conoco, Esso of Esso-lubo. Ze zijn alleniaal uitstekend gedrukt op heel mooi papier, lezen heel makkelijk en geven zeer nauwkeurige en de meest recente informatie. Het is onbestaanbaar dat ze u een kaart geven die het wegenplan van vorig jaar weergeeft. Alle kaarten zijn vers en als er ergens op een weg ingrijpende werkzaamheden plaatsvinden, dan staat ook dat op de kaart aangegeven. Op de achterkant staat een opsomming van hotels en toeristenhuisjes waarin je kunt overnachten. Zelfs bezienswaardigheden langs de route worden genoemd. De hele service is een gratis toevoeging aan de gekochte benzine. Dezelfde service zal verleend wordeii zelfs als u maar twee gallons benzine koopt. Verschil in benadering kennen ze hier niet. Hier valt dezelfde rimpelloze, snelle en rustige onderhoudsbeurt ten deel aan een of ander oud Chevroletje ais aan een superblinkende Duesenberg van duizenden dollars, het wonder van de autosalon van 1936. Bij het afscheid zei de man van het benzinestation dat hij persoonlijk in een nieuwe automobiel dertig in plaats van veertig mijl per uur zou rijden, en niet alleen de eerste vijfhonderd mijl, maar het hele duimdtal. Maar daarna zou de motor dan ook perfect werken. Dit was een verpletterende klap voor Mrs. Adams en ze hield glimlachend een snelheid van achtentwintig, negenentwintig mijl aan. Wij. de mannen, hielden ons met berekeningen bezig. Wat heerlijk

om zakelijk te zijn zonder zaken. Onze edele muisgrijze Ford liet een van één gallon benzine voor zestien mijl zien, in de staat York kost een gallon zestien Cent. Op een volle tank van veer. met een waarde van twee dollar en vierentwintig cent tien konden we dus tweehonderdvierentwintig mijl doen. We vertaalden de mijlen naar kilometers en concludeerden dat de kosten van een autoreis in de Verenigde Staten veel lager zijn dan in Europa, Deze troostende rekensommen hielpen de smaad te verdragen die de inhalende automobielen ons toebrachten. Ingehaald worden heeft iets smadelijks. En in Amerika is de passie van het elkaar inhalen ongewoon sterk ontwikkeld en deze leidt tot een nog grotere toename van het aantal ongelukken, gevallen van motorpech en soortgelijke avonturen op de wegen, in Amerika accident geheten. Amerikanen ,ijden snel. Elk jaar rijden ze sneller; de wegen worden elk jaar beter en de automobielmotoren steeds sterker. Ze rijden snel, gedurfd en meestal onvoorzichtig. In elk geval begrijpen in Amerika de honden beter wat een autoweg is dan de automobilisten zelf. De slimme Amerikaanse honden schieten nooit de weg op, rennen niet optimistisch blaffend achter wagens aan. Ze weten hoe dat afloopt. Je wordt overreden en het is voorbij. Mensen zijn in dit opzicht wat zorgelozer. We stopten o m te ontbijten bij een wegrestaurant met het uithangbord EET EN DANS. We waren de enigen in een grote, vrij donkere kamer met een dansvloer in het midden. Uit kleine spoelkommen aten we een bruin soepje, met crrlckers erbij, kleine zoute koekjes die hun naam rechtvaardigen door een ongehoord gekraak tussen je tanden. Toen we waren begonnen aan grote T-bone steaks, runderlappen met een T-vormig bot, kwam er in een oude Ford iemand aanrijden: de baas van het restaurant-amusementsaggregaat Eet en Dans zelf. Hij sleepte uit zijn wagen handenvol gedroogde maïsstengels de zaal in en begon de kamer ermee te versieren. Die avond zou de plaatselijke jeugd zich verzamelen. er zou gedanst worden. Dit alles zag er heel vriendelijk uit, vreedzaam. Ptriarchaal zelfs. En wij waren pas honderd mijl van i + ~York verwijderd. Slechts honderd mijl achter ons lag de lawaaierigste stad ter wereld en hier al was stilte, harmemarmend ~rovinciaalgeflirt bii het dansen, hier waren maïsstengels, bloenietjes. Pal voor de deur van het stille restaurant lag het geruwde beton vali de eersteklas weg. De wond in het hart van Mrs. Adam$ werd OP-

,,ieuw opengereten toen deze lady achter het stuur plaatsnam, tig nlijl per uur en geen mijl nleer! buitenlander kan zich, zelfs als hij het Engels niet machtig is, met gerust hart op de Amerikaanse weg begeven. Hij zal hier in den vreen& liiet verdwalen. Deze wegen begrijpt een kind nog wel zelfstandig, zelfs als het doofstonl is. Ze zijn zorgvuldig genumnierd en de nunlmers kom je zo vaak tegen dat het omnogelijk is je in de richting te vergissen. Soms lopen twee wegen enige tijd samen. Dan staan er o p de wegpaaltjes blee nummers. Het nummer van d e federale weg boven, het nummer van de staatsweg eronder. Soms lopen er vijf wegen samen, of zeven, of zelfs tien. Dan groeit de hoeveelheid nummers samen met het paaltje waaraan deze bevestigd zijn en deze markering be_ gint op een oude indiaanse toten1 te lijken. Langs de wegen staat een groot aantal verschillende borden. Maar - en dit is bijzonder vermeldenswaard! - daaronder is er niet één overbodig bord dat de aandacht van de chauffeur zou kunnen afleiden. De borden zijn laag boven de grond aangebracht, aan de rechterkant, zodat de chauffeur ze ziet zonder zijn blik van d e weg af te wenden. Ze zijn nooit voor verschillende uitleg vatbaar en vereisen in het geheel geen ontcijfering. In Amerika zul je nooit een of andere geheimzinnige blauwe driehoek in een rood vierkant tegenkomen, een bord over de betekenis waarvan men zich uren het hoofd kan breken. De meeste aanduidingen op de weg zijn uitgevoerd in ronde stukjes spiegeklas, die 'S nachts het licht van de koplampen weerkaatsen. Zo geeft de aanwijzing vanzelf licht. Zwarte opschriften o p een gele achtergrond waarschuwen: 'Langzaam', 'Overstekende kinderen', 'Stop! Gevaar!: 'Smalle brug', 'Maximumsnelheid: 30 mijl', 'Kruising: in het wegdek na 300 voet'. En inderdaad is er dai1 na ongeveer driehonderd voet een kuil. Dit opschrift kom je trouwens even zelden tegen als die kuil. ... Bij een kruising staan palen met dikke houten pijlen. O p de pijlen staan de namen van steden en het aantal mijl ernaartoe. Luidruchtig loeiend vlogen ons ziIverl
ze,

omgord met slingers van groene en rode lampjes, zonder te stop-

en richting New York vliegen. Zeven miljoen mensen willen meik en die moet op tijd worden geleverd.

Zrinken grootser zien vrachtwagens met speciale aanhangers eruit, die drie of vier nieuwe automobielen tegelijk vervoeren. Tot een afstand van ongeveer duizend mijl is levering per vrachtwagen goedkoper dan per spoor. En opnieuw vliegt een storm o p ons af, deze keer glimmend van lak en nikkel. Een moment sluiten we de ogen voor deze onverdraaglijke glans en dan rijden we verder. wegen zijn een van de voortreffelijkste verschijnselen van het Amerikaanse leven. Ja, van het leven, en niet aiieen van de techniek. verenigde Staten hebben honderdduizenden mijlen aan zogenaamde high ways, wegen van hoge klasse, waarvan een regelmatige autobusverbinding gebruik maakt. De bussen racen volgens schema ,t een snelheid van zestig inijl en een rit is twee keer zo goedkoop als met de trein. OP ieder tijdstip, in ieder jaargetijde, in het meest vreselijke weer, racen passagiersbussen door Amerika. Wanneer je's nachts zo'n door de woestijn vliegend, zwaar en dreigend voertuig ziet, moet je onwillekeurig denken aan postdiligences van Bret Harte,l"estuurd door fanatieke koetsiers. De autobus rijdt over een grindweg. Hij rijdt grote stenen ondersteboven e11 trekt kleine met zich mee. Vertraging is onmogelijk. Waar zijn we? In d e staat New Mexico. Sneller, nog sneller! De jonge chauffeur geeft gas. Carlsbad, Lordsburg, Las Cruces! Het voertuig vult zich met lawaai en wind, een geluid waarin de in hun stoelen dommelende passagiers de grote melodie van het Amerikaanse continent horen. Amerika ligt aan een grote autoweg. Wanneer je de ogen sluit en tracht het land o p te roepen waar je vier maanden geweest bent, stel je je niet Washington met zijn tuinen voor, met zijn zuilen en zijn complete verzameling standbeelden, niet New York met zijn wolkenkrabbers, met zijn armoede en rijkdom, niet San Francisco met zijn steile straten en hangbruggen, niet de bergen, niet de fabrieken, niet de canyons, maar een kruispunt van twee wegen en een benzinestation tegen een achtergrond van draden en reclameborden.

I

1

De kleine stad \$le stopten in een kleine stad en gebruikten een maaltijd in een spo. theek. Hier moeten we uitleggen wat een kleine Amerikaanse stad is en wat dat voor apotheek is, dat je er kunt eten. Deze historie zou getiteld kunnen worden: Provisor zonder Mystiek of Het Geheim van de Amerikaanse Apotheek. Toen grote Amerikaanse zakenmannen o p jacht naar winst hun aandacht richtten op de apotheekwereld, vroegen ze zich allereerst af wat provisoren uitvoerden. Wat staan ze daar, gewichtig fronsend, met hun vijzels in hun bekers van dik plateel fijn te stampen? Medicijnen? Nou, hoeveel van die medicijnen zijn er?Vijftig, honderd, honderd twintig, meer niet! Honderd twintig koortsverlagende, opwekkende of pijnstillende medicijnen! Waarom moeten die op ambachtelijke wijze in apotheken worden bereid? Zij moeten massaal geproduceerd worden in fabrieken. Medicijnen begonnen in fabrieken geproduceerd te worden, maar daardoor kreeg de zieke het niet makkelijker: goedkoper werden de medicijnen niet. Maar de apothekers verloren hun inkomstenbron. Deze was door farmaceutische fabrikanten afgepakt. Ter vergroting van hun inkomstenbron begonnen de in hun hemd gezette apothekers ijs, frisdranken, manufacturen, speelgoed, sigaretten, keukengerei te verkopen, kortom, ze deden wat ze konden. En de huidige Amerikaanse apotheek is een grote bar met een hoge tapkast en draaiende pianokrukken ervoor. Achter de tapkast 10pen roodharige knapen rond, met de pet scheef op het hoofd, of kokette meiden met voor een paar jaar gepermanent haar die lijken op de filmster in het rijtje, degene die net iil de mode is. Soms lijkeii ze OP K ~ Francis, Y soms op Greta Garbo. Vroeger leken ze ailemaal OP Gloria Swanson. De meisjes Hoppen slagroom, laten luidruchtige mineraaiwater uit vernikkelde kranen komen, braden en gooien kletterend ijsblokjes in grlaren,

kerswaren. de verste hoekvan de gezellige gelegenheid bevindt zich een g]akastje met potjes, doosjes en flesjes. Men moet een halfuur in de doorbrengen om uiteindelijk dit kastje op te merken. Daar de medicijnen bewaard. In New York is één apotheek bewaard gebleven waar de provisor zelfde geneesmiddelen klaarmaakt. 0,dit is een prachtige instelling, .,geven met een aureool van geneeskundig geheim! Als bewijs dat hier daadwerkelijk handmatig medicijnen worden gemaakt, heeft de ayotlleker in zijn etalage een stapel oude, vergeelde recepten uitgestald. Dit alles ziet eruit als het hol van een middeleeuwse alchemist. Het is haast eng om er naar binnen te gaan! Een gewone apotheek is heel wat anders. Je kunt er eten, een zakhorloge of een wekker kopen, een pan of een stuk speelgoed, je kunt er een boek kopen of tegen betaliilg lenen. Treurig bekeken wij de kaart. Maaltijd nr. i, maaltijd nr. 2, maaltijd nr. 3, maaltijd nr. 4. Dinner number one, dinner number two, dinner nurnber three, dinner number four! Maaltijd nummer vier is twee keer zo duur als maaltijd nummer twee. Maar dat betekent niet dat hij twee keer zo goed is; nee, je krijgt gewoon twee keer zo veel. Als in maaltijd nummer twee een gerecht met de naam country sausages bestaat uit drie afgesneden worstjes, dan zitten er in maaltijd nummer vier zes van deze afgesneden sausages, maar de smaak blijft hetzelfde. Na de maaltijd informeerden we naar geestelijk voedsel, hetgeen de apotheker ook verkocht. Er waren woestgekleurde ansichtkaarten met foto's van plaatselijke bezienswaardigheden, heel goedkoop: twee stuks voor vijf cent. Zwart-witte kostten vijf cent per stuk. De prijs was terecht: de zwart-witte kaarten waren prachtig, die in kleur waren pure rommel. We bekeken de boekenplank. Het waren alkmaal romans: Zondigen is mannenwerk, De vlam der opgebraride liefde, Eerste nacht, Deflirt der gehuwderl. 'Nee, nee, sirs,' zei Mr. Adams,'~moet niet boos zijn. U bent hier in een klein Amerikaans stadie.' Heel veel mensen stellen zich Amerika voor als het land van de wolkenkrabbers, waar dag en nacht het geratel van verhcwgdt. en ()n-

worden

I

dcrgr«ndse treinen te horen is, het helse geloei van a ~ t o r n o l > i ~enl ~ ~ , liet ollonderhrokeii verwoede geschreeuw van beursmakelaars, die

tussen de \\rolkerikrabbers door rennen, zwaaiend met steeds aandelen. Het is een stevig verankerde, oude en gebruikelijke voorstelling van zaken. Natuurlijk, dat alles bestaat: zowel de wolkenkrabbers als de verhoogde spoorweg en de vallende aandelen. Maar deze dingen horen bij New York en Chicago. Trouwens, ook daar rennen de beurshan.. delaren niet op de trottoirs Amerikaanse burgers omver, maar lopen ze, onopgemerkt door de bevolking, heen en weer in hun beursge.. bouwen en brengen ze in die nionumenta~ebouwsels allerlei duistere zaakjes tot stand. In New York zijn heel veel wolkenkrabbers. In Chicago iets minder. In de andere grote steden zijn er heel weinig: twee, drie per stad. Ze steken daar wat eenzaam omhoog, als een water- of brandtoren. In kleine steden zijn geen wolkenkrabbers. Amerika is voornamelijk een één- en tweeverdiepingenland. Het grootste deel van de bevolking woont in kleine stadjes met drieduizend inwoners, vijf-, tien-, vijftienduizend. Welke reiziger kent dat eerste unieke gevoel van opgewonden verwachting niet, dat hem bevangt bij het binnengaan van een stad waar hij nog nooit is geweest! Elke straat, elke steegje onthult aan de hunkerende ogen van de reiziger steeds weer nieuwe geheimen. Tegen de avond begint het hem al toe te schijnen dat hij van deze stad is gaan houden. Door de aanblik van de menigte op straat, door de architectuur van de gebouwen, door de geur van de markt, ten slotte door de kleur die alleen deze stad eigen is, ontstaan bij de reiziger de eerste, meest waarachtige indrukken. Hij kan een jaar in de stad wonen, alle hoeken bestuderen, vrienden maken, daarna de achternamen van deze vrienden vergeten, maar zijn eerste indrukken zal hij nooit vergeten. Niets van dit alles kan gezegd worden van Amerikaanse steden. Er zijn natuurlijk ook in Amerika enkele steden met een eigen, uniek Francisco, New York, New Orleans of Santa Fe. Die kun gezicht: je je kunt ervan gaan houden of ze gaan haten. In ieder geval ze een of andere emotie bij je op. Maar alle andere Amerikaanse steden lijken op elkaar als die Canadese vijfling, die zelfs door de liefhebbende moeder door elkaar gehaald wordt. Deze kleurloze en opeenhopiiig van baksteen, asfalt, automo-

veroorzaakt bij de reiziger slechts een gebielen en voel van en teleurstelling. En waar de reiziger de eerste kleine stad binnengaat met een gevoel van opgewonden verwachting, daar bekoelt in de tweede stad dat gevoel merkbaar, in de derde komt er verbazing voor in de plaats, in de vierde een ironische glimlach en in de vijfde, zeventiende, zesentachtigsteen honderdvijftigste verandert het in onverschilligheid, alsof niet nieuwe, onbekende steden van een onbekend land de automobiel tegemoet snellen, maar gewone Spoonuegstations met de onvermijdelijke bel, waterkoker en beambte met rode pet. Door de stad loopt de hoofdstraat. Deze heet steevast ofwel Main street (wat inderdaad 'hoofdstraat' betekent), ofwel State Street ('straat van de staat'), ofwel Broadway. Elke kleine stad wil op New York lijken. Je hebt New Yorks van 2000 mensen, je hebt ze van 1800. We kwamen zelfs een New Yorkje tegen vali p o inwoners. Ook dat was een echte stad. De inwoners liepen met de neus in de wind o p hun eigen Broadway. We weten nog niet welk Broadway ze het belangrijkst vonden, hun eigen of dat van New York. De architectuur van de huizen aan de hoofdstraat kan het oog geen artistiek genoegen verschaffen. Het is baksteen, de meest onverhulde baksteen, neergelegd in kubussen van twee verdiepingen. Hier verdienen mensen geld en abstracte versieringen zijn niet de bedoeling. Dit laaggelegen deel van de stad heet business center - zakencentrum. Hier bevinden zich handelsinstellingen, commerciële kantoren, de bioscoop. De trottoirs zijn leeg. Het wegdek daarentegen staat vol met automobielen. Ze bezetten alle vrije plaatsen aan de stoeprand. Ze mogen alleen niet bij een brandkraan of een uitrit staan, waarvan het opschrift No Parking! getuigt. Dit kan een kwellende bezigheid worden: een plaats vinden om je wagen neer te zetten, of zoals Russen in Amerika zeggen: te 'parkeren'.'' Op een avond waren we in Sari Diego, een stad aan de kust van de Stille Oceaan. We moesten de wagen ergens neerzetten om te gaan eten. En we reden wel een uur door de stad rond, brandend van verlangen om te 'parkeren'. De stad was zo overvol wagens, dat we F e n plaats vonden voor ook maar één wagen. Zijn karakter krijgt de kleine Amerikaanse stad niet door gebouwen, maar door automobielen en alles wat daarmee samenhangt: benzillepompen, garages, winkels van Ford of Generd hlotors. Drze

kerliilerkenzijn eigen aan werkelijk alk Amerikaanse steden. M,, kan duizend mijl rijden, tweeduizend, drieduizend, de natuur en het klimaat veranderen, het horloge moet vooruit worden gezet, lilaar het stadje Mraarinu halt houdt om te overnachten, is hetzelfde als het stadje dat tT.,ree weken geleden voor U opdoemde. Er zijn eveilin;,, l,oorbiigangers, aan de stoeprand staan evenveel automobielen, Zo niet meer, uithangborden van apotheken en garages gloeien met hetzelfde neon- of argonlicht. De hoofdstraat heet altijd weer Broadway, Main Street of State Street. Hoogstens zijn de huizen van ander materiaal gemaakt. Het residential part, het woongedeelte van de stad, is al helemaal leeg. De stilte wordt slechts verbroken door het geruis van de banden van voorbijschietende autoniobielen. Mannen werken in hun business cerlter, huisvrouwen maken het huis schoon. In de huizen van een of twee verdiepingen sputteren stofzuigers, worden meubels verplaatst, gouden fotolijsten gepoetst. Het is veel werk, in een huis zijn zes of zeven kamers. Je hoeft er maar in een geweest te zijn om te weten wat voor meubels er in de miljoenen andere huizen staan, zelfs om te weten hoe deze neergezet zijn. In de ligging van de kamers, in de opstelling van de meubels, in dit alles heerst een verbluffende gelijkenis. De huizen met hun tuinen en hun onvermijdelijke lichthouten garages, die niet afgesloten worden, zijn nooit door schuttingen van elkaar gescheiden. Een strook cement leidt van de deur van het huis naar het trottoir. Een dikke laag gevallen bladeren ligt op de gazons. De keurige huizen glinsteren in het licht van de herfstzon. Somsmaakt het gedeelte van het residentialpartwaar de rijken wonen, een overdonderende indruk. Hier is zo'n idylle van rijkdom dat Je denkt: dit kan a k e n in een sprookje. Zwarte kindermeisjes in witte schorten en mutsjes nemen hier kleine gentlemen mee uit wandelen. Roodharige meisjes met blauwe ogen rollen lichte gele hoepels voort. Prachtige touring cars staan bij de kapitale villa's. Maar OP korte afstand van deze hoogste wereld bevindt zich het strenge ijzeren en bakstenen business center, het altijd wat angstaanjagende Amerikaanse zakencentrum, waar alle huizen op brandweerkazerneslijken en waar het geld voor de zojuist beschreven idylle wordt verdiend. Het verschil tussen deze twee delen is zo wreed, dat je eerst niet gelooft dat ze zich werkeiijk in een stad bevinden. Maar helaas, ze zijn altijd samen! Wat het zakencentrum juist zo af-

schuwelijk nlaakt. is dat alle krachten daarvan besteed worden aan het scheppel, van de idylle voor rijke mensen. En wanneer men in een kleine stad is geweest, kan men veel dingen goed begrijpn. Het maakt ,..-- ,-,iet uit waar je deze bekijkt, in het oosten, westen of zuiden, Het is overal hetzelfde. De wagen raast over de weg, stadjes komen en gaan. Wat een fraaie namen! Syracuse, Pompey, Batavia, Warsaw, Caledonia, Waterloo,Geneva, MOSCOW, een prachtig klein Moscow, waar in de apotheek als ontbijt nr. 2 warme pannenkoekjes, overgoten met esdoornsap, geserveerdworden, waar bij het diner zoetzure augurken horen; waar in de bioscoop een bandietenfilm draait. Een puur Amerikaans MOScow.12 zijn enkele Parissen en Londons. Er is een Shanghai, een Harbin en wel tien Petersburgen. Er is een Moscow in de staat Ohio, er ,ijn nog twee Moscows in twee andere staten. Een van de Petersburgen heeft wel honderdduizend inwoners. Er zijn Odessa's. Het geeft niet als er bij een Odessa niet alleen geen Zwarte Zee is, maar zelfs helemaal geen zee. Het ligt in de staat Texas. Hoe is iemand uit Odessa zo ver verzeild geraakt? Of hij daar zijn geluk gevonden heeft, weet natuurlijkniemand. Er is een Naples en een Florence. Bij Naples rookt in plaats van de Vesuvius de pijp van een conservenfabriek en in Florence is het waarschijnlijk volkoinen zinloos een gesprek te beginnen over fresco's en dergelijke weinig interessante, geen werkelijke inkomsten opleverende voorwerpen. Wel kun je in al deze steden een automobiel van het nieuwste model kopen, een elektrische koelkast (de droom van pasgehuwden), in de huizen stroomt warm en koud water uit de kranen, en als het een stadje van de betere soort is en een fatsoenlijk hotel heeft, dan hebt u in uw kamer drie soorten water: warm, koud en ijskoud. In de stad staan enkele kerken: een methodistenkerk, een congregatiekerk, een baptistenkerk. Onvermijdelijk tref je een veeizuilig gebouw van Christian Science aan. Maar als u geen baptist bent en geen methodist en niet in de charlatangod van Christian Science gelooft, dan rest u niets anders dan naar de rnovingpictures te gaan om een te gaan bekijken: voortreffelijk gefilmd, voortreffelijk van geluid voorzien en versuffend door de s t o n ~ ~ ~ i n r i i g hvan e i d zijn inhoud. In elk stadje staan prinla schoolgebouwen voor lagere en niidddbare scholen. Men kan het zelfs als vaste regel beschouwen dat het

m w ~ > gelwuw k in een klein stadje een ~ ~ h o is M ~ l ~ ~ b ~ ~ ~ ~ stiiodtijd kijkcn de jongcns in d e bioscoop naar avolituren vanaar na ~meth ~ ~ d ~ l ~ ~ ~ g e n , OP straat spelen ze gangstertje en schieten o ~ l ~ gangrevolvers en machinegeweren (r?iadiirie guns), die in ongel 00flijk~ hoeveelheden door speelgoedfabrieken worden geproduceerd, De automobiel-benzinespleen van kleine stadjes kent geen eind, De grote kleine stad Vele opstandige Amerikaanse schrijvers hebben de stadjes van het Midden-Westen verlaten. u i t is een opstand tegen de eenvormigheid, i tegen de verstikkende en eindeloze jacht o p dollars. Een autoreis door Amerika lijkt op een reis over de oceaan,eentonig Enkele stadjes nemen heldhaftige maatregelen orn zich althans en immens. Wanneer je ook aan dek komt, 's ochtends of 's avonds, enigszins te onderscheiden van hun gelijksoortige collega's. Bij de iilbij storm of windstilte, op maandag of op donderdag,altijd is er rondgang van de stad worden uithangborden opgehangen. Wel, precies als om water waar geen eind aan komt. Wanneer je ook uit het autoraam boven de ingang van een winkel, opdat de klant weet wat hier verkijkt, altijd is er een uitstekende vlakke weg met benzinestations,toekocht wordt. ristenhuisjes en reclanieborden langs de kant. Dat alles heb je gisie'Redweed City!' ren en eergisteren ook al gezien en je weet dat je morgen en overEn een onderschrift o p rijm: 'Clinlat best by governinent test' (Besmorgen hetzelfde zult zien. En de maaltijd in de staat Ohio zal te klimaat bij regeringsbepaling). Hier wordt klimaat verkocht. dezelfde zijn als die van gisteren, toen we door de staat New York zijn Misschien is het klimaat hier wel het beste, maar het leven is er gereden. Precies als op een schip, waar verandering van breedte- en hetzelfde als in steden zonder superieur klimaat. lengtegraad niet leidt tot een verandering in het menu en het dagDe hoofdstraat. Achter grote etalageramen staan autonlobielen, ter programma van de passagiers. In deze consequente eentonigheid ligt gelegenheid van de naderende jaarwisseling ingepakt in doorzichtig de kolossale kracht en de onschatbare rijkdom van de Verenigde Stapapier en omwikkeld met gekleurd lint. Achter wat kleinere ramen ten. Voordat je van het oosten van Amerika zegt dat het berg-, woestijn- of bosland is, wil je eerst het belangrijkste, het meest wezenlijpersen geleerde apothekers sinaasappels uit of bakken ze omelet met ke ervan noemen: het is het land van automobielen en elektriciteit. bacon, en door de hele stad, niet over een spoordijk of brug maar geDe reis was nog maar net begonnen en wij waren er al in geslaagd woon over straat, rijdt een lange goederentrein. De bel van de locode allerbelangrijkste regel van het door Mr. Adam uitgewerkte dagmotief zwaait heen en weer en weerklinkt luid. schema te doorbreken. Dit nu is de kleine stad, o m het even of het Paris is, of mos co^ of 'Sirs!' had hij voor het vertrek gezegd. 'Een reis over de Cairo, of een van de talloze Amerikaanse Springfields. kaanse wegen is een ernstige en gevaarlijke zaak.' l ~ a a de r ik^^^^^ wegen zijn toch de beste ter weld!'wier-

1

1

pen wij tegen. 'Ja, ja, ja, misters, juist daarom zijn het de gevaarliikste. No, no. spreek me niet tegen U wilt h a gewoon niet snappen. Hoe beterde wegen zijn, met des te hogere snelheid rijden de automobielen-Ne? nee, nee, sirs! Het is heel, heel we moeten duidelijk atSpreken: & de avond valt, meken we onderdak. Daarmee uit. Fin-

stopt,-li we niet, zoals Mr. Adanis geëist had, maar we deden de kopldriipe1i aan en vervolgden onze weg door d e zeer lange staat ì'ork. \{Ie naderdeli het wereldwijde centrum van elektrische iridustrie: de stad Schenectady. Het is eng om 's avonds door een grote Amerikaanse stad te racen. Links en rechts is duisternis. Maar de schijnwerpers van tegemoetkomende automobielen slaan als bliksems in je gezicht. Een voor een vliegen ze langs, kleine orkanen van licht, inet een kort en kwaadaardig geblaas als van een kat. De snelheid is hetzelfde als overdagmaar het lijkt alsof ze twee keer ZO groot geworden is. Vóór ons, op een lange helling, strekt zich een complete bewegende boulevard van feestverlichting uit, waarbij de rode lampjes van de voor ons rijdende automobielen bijna niet meer opvallen. Door d e achterruit van de wagen dringt voortdurend het onverdraaglijke licht naar binnen van koplampen die ons inhalen. Het is onmogelijk o m te stoppen of vaart te minderen. Je moet alsmaar voorwaarts stormen. Van de regelmatige verblindende lichtuitbarstingen gaat men krampachtig gapen. De geest wordt bevangen van slaperige onverschilligheid. Je begrijpt niet meer waarheen je rijdt en waarom je rijdt. En alleen in het allerverste hoekjevan je brein huist een afschuwelijke gedachte: dadelijk botst een of andere gezellige dronken idioot inet een optimistische glimlach tegen onze wagen en gebeurt er een accident - een ongeluk. Mr. Adams schoof heen en weer op zijn stoel, naast zijn vrouw, die met een echt Amerikaanse vastberadenheid meedeed met het waanzinnige tempo van deze nachtelijke race. 'Nou, Becky,' mompelde hij wanhopig. 'What are you doing? It's impossible!' Hij draaide zich naar ons om. Zijn bril blikkerde van opwinding. 'Sirs!' sprak hij met de stem van een profeet. 'U snapt niet wat een auto-ongeluk in Amerika betekent!' Uiteindelijk bereikte hij dat Mrs. Adams haar vaart aanmerkelijk minderde en afzag van het genoegen vrachtwagens in te halen. Hij heeft ons het monnikenregiem van echte autoreizigers bijgebracht, reizigers die zich ten doel hebben gesteld het land te bestuderen en niet hun botten terecht te laten komen in een keurig uitgegraven greppel langs de weg. Pas veel later, tegen het eind van de reis, waardeerde11 we zijn raadgevingen. In anderhalf jaar deelname aan de Wereldoorlog heeft

Amerika 50.000 mensen verloren. En op de Amerikaanse wegen kwa,,en in de afgelopen anderhalf jaar 56.000 vreedzame burger$om door auto-ongelukken. In de Verenigde Staten is er geen kracht die deze zou kunnen oork komen. Het was nog een mijl of twintig tot Schenectady, maar de de. monstreerde zijn elektrische macht al. Boven de weg verschenen lantaarns. ~ a n g w e r p i gals honingmekmen, gaven ze een sterk en tege. lijkertijd niet verblindend, geel licht. Je zag het kringelen in die lantaarns, geen licht, maar een zonderlinge, flonkerende stof. De stad naderde ongemerkt. Dat is een eigenschap van Ame+ kaanse steden die je per automobiel nadert. De weg blijft hetzelfde, alleen komen er meer reclames en benzinestations. Eén Amerikaans stadje had boven de hoofdstraat, bij de stadsgrens, een plakkaat opgehangen:

i l

!

I

DE GROOTSTE KLEINE STAD I N D E VERENIGDE STATEN

I

Deze definitie - de grootste kleine stad - past uitstekend bij Schenectady, ja, bij de meeste Amerikaanse steden die ontstaan zijn bij grote fabrieken, graanelevatoren of olievelden. Het is diezelfde kleine stad met zijn business center en residential part, met zijn Broadway of Main Street, alleen verder doorgegroeid in lengte en breedte. Eigenlijk is het natuurlijk een grote stad. Er is veel asfalt en baksteen en er zijn veel elektrische lampen; misschien zelfs meer dan in Rome. En van elektrische koelkasten, wasmachines, stofzuigers, badkamers en automobielen zijn er zéker meer dan in Rome. Maar geestelijk is deze stad uiterst klein en in die zin zou

ingellie~lrwerd verliefd op dc vrouw vali een a i i c l ~ i illb . ~ 'micilidigde erniee dat zij scheidde vali haar man en trouwde haar geliefde. Heel de grote kleine stad wist dat dit een zuivere roriiance was, dat de vrouw haar man niet had bedrogen, dat tij gediildiS had tot de scheiding. De Amerikaanse god zelf, die \,itte& is als een beginnende openbaar aanklager, zou niet geweten hebben waar hij o p moest vitten. De jonggehuwden begonnen een ,,ieuw leven, blij dat hun kwellingen voorbij waren. Maar in werkelijkheid waren de kwellingen nog maar net begonnen. Men kwam ,,iet meer bij heli o p bezoek, ze werden niet meer uitgenodigd. re. dereen keerde zich van hen af. Het was een echte boycot, des te akeliger omdat hij plaatsvond in een grote kleine stad, waar het geestelijk leven vooral bestaat uit bezoek en ontvangst van bekenden voor een spelletje bridge of poker. Uiteindelijk liet het al die mensen die het jonge paar uit de samenleving wegjoegen, diep in h u n hart volstrekt koud wie het met wie hield, maar een nette Amerikaan mag niet scheiden. Dat is onfatsoenlijk. Dit alles leidde ertoe dat d e man die zich gepermitteerd had verliefd te worden o p een vrouw en met haar te trouwen, wegging naar een andere stad. Het was nog maar goed dat er in die tijd geen crisis was en dat het makkelijk was om werk te vinden. De gemeenschap van een stadje dat gegroeid is rondom een grote industriële onderneming en die geheel verbonden is m e t d e belangen daarvan, of beter gezegd met d e belangen van d e bazen van die onderneming, beschikt over een verschrikkelijke kracht. Officieel wordt iemand nooit om zijn overtuigingen weggejaagd. In Amerika is de mens vrij om elk standpunt, elk geloof te belijden. Hij is een vrij burger. Laat hem echter eens proberen niet naar d e kerk te gaan en laat hem daarbij bovendien proberen het c o n ~ m u n i s m ete prijzen, en op de een of andere manier zal het zo geschieden dat hij niet meer de grote kleine stad zal werken. Hij zal zelf niet eens merken hoe dat gebeurt. De mensen die hem eruit werken geloven niet erg in god, maar gaan wel naar de kerk. Het is onfatsoenlijk niet naar de kerk te gaan. En wat het communisme betreft, laten die vieze Mexicanen, 'laven en negers zich daar maar mee bezighouden. Dat is niks voor Amerika,

,

In Schenectad~m m e n we intrek in een hotel met drie soorten water - warm, k~~~ en ijskoud - en gingen door d e stad wandelen. Het was pas uur's avonds, maar er waren bijna geen

Aan de trottoirranden stonden donkere automobielen, 1,inks van het hotel lag een iege grasvlakte. Het was hier nogal donker, ~~h~~~de grasvlakte, o p het dak van een gebouw van zes verdiepingen, lichtte een monogram langzaa~nop en doofde langzaam weer G.E,,General Electric Company. Het monogram leek op dat van een keizer, Maar nooit hadden keizers zo'n macht bezeten als deze elektrische gntlemen, die Azië, Afrika veroverd hadden en hun vlag op de ou. de en Nieuwe Wereld hadden geplant. Bijna alles ter wereld dat ver. band houdt met elektriciteit, houdt uiteindelijk immers verbandmet General Electric. Achter het hotel, boven de hoofdweg, trilden lichtstrepen. Daar voltrok zich een koortsachtig automobielenleven. Maar hier was de prachtige betonnen weg, die om het veld heen boog,verlaten en donker. Hier was zelfs geen trottoir. Blijkbaar had het de wegenbouwers onwaarschijnlijk geleken dat er mensen zouden bestaan die te voet en niet met de automobiel naar het hoofdkantoor van General Electric zouden gaan. Tegenover het hoofdkantoor stond een glazen huisje op wielen, vastgemaakt aan een gammele kleine truck. Er zat een besnorde oudere m a n in. Hij verkocht popcorn: gepofte maïs, opengesprongen en veranderd in witte bolletjes. O p de toonbank brandde een benzinelamp met drie heldere pitten. Wij begonnen te gissen waar popcorn van gemaakt werd. 'Dat is maïs!' zei opeens de verkoper in Oekraïens-Russisch. 'Ziet u dat dan niet: gewoon maïs. En waar komt U wel vandaan, dat u Russisch spreekt?' 'Uit Moskou.' 'U bedondert me niet?' 'Nee, we bedonderen u niet.' De popcornverkoper werd erg opgewonden en kwam uit zijn hokje, 'wie bent u dan, een soort delegatie van de so\jetautoriteiten?' vroeg hij, 'ofbent u hier misschien komen werken? OP stage?' We legden uit dat we gewoon reisden. 'Zo, zo,' zei hij,$ kijkt hoe alles hier gaat, bij ons in de Uniad states?' We bleven lang bij het glazen hokje staan, knabbelden POPCOrn en luisterden naar het verhaal van de verkoper, dat rijkeliik gelardeerd was met Engelse woorden. Deze man was een jaar of dertig geleden uit een klein domie in het gouvernement Vohynië naar de Verenigde Staten gek~n>enNu k-

vindt dit dorpie zich op Pools grondgebied. Eerst werkte hij in d nii,ncri,delfde hij steenkool. Toen ging hij als dagloner op een derij werkeil. Toe11werden er arbeiders gewoi.ven voor eeii loconlotirffabriek in Schenectady en ging hij werken in de locomotieffabriek, 'zo is mijn leven voorbijgegaan, als één day,' zei hij droevig. Adaar nu heeft hij al zes jaar geen werk. Hij heeft alles verkocht wat was. Hij is zijn huis uitgezet. niaar 'N" ben ik bij een nianager, een pool. Samen verkopen we popcorn.' 'En verdient u veel?' ' b ~ ~ l n e Niet e . genoeg voor dinner. Ik lijd honger. U ziet zelf wat voor Heren ik draag. Ik heb niks om niee op street te gaan.' 'Waarom gaat u dan niet terug naar Volhynië?' 'Daar is het immers nog erger. De mensen schrijven: very bad. Nu, vertel eens, hoe is het bij u in Rusland? Daarover worden hier allerlei dingen gezegd. Ik weet eerlijk niet meer wie ik moet geloven en wie niet.' Het bleek dat deze man, die Rusland onheuglijk lang geleden had verlaten, aandachtig alles volgde wat er in Schenectady over zijn voormalig vaderland werd gezegd. 'Allerlei mensen komen hier lezingen houden in de high school,' zei hij. 'De een is voor de sovjetmacht, de ander tegen. En wie in een lezing voor de Sovjetmacht pleit, over hem wordt zeker negatief geschreven, very bad. Kolonel Cooper bijvoorbeeld zei goede dingen over de Sovjetmacht en zie, ze schreven dat hij zichzelf verkocht had; dat hij twee miljoen gekregen had. Een boer-miljonair kwam de sovchozen prijzen.voor hem is, zegt men, een speciale sovchoz gebouwd. Onlangs is een leraresje uit Schenectady naar Leningrad gereisd, heeft er gewoond, is toen teruggekeerd en prees Rusland. Ook zij werd zwartgemaakt, ze zeiden dat ze daar een boy, een verloofde had achtergelaten. En dat ze van hem houdt en niets slechts over de Sovjetmacht wil zeggen.' 'En wat denkt u zelf?' 'Wat ik denk! Alsof iemand mij ooit iets vraagt! Ik weet alleen dat ik hier in Schenectady crepeer: Hij keek naar het langzaam oplichtende monogram van de were'dheersers en voegde eraan toe: 'Ze hebben te vee] machines gemaakt. wordt met machines gedaan. Een arbeider heeft geen leven meer.'

\

'Wat denkt u dat er zou moeten gebeuren opdat de arbeiderhet beter krijgt?' 'De machines vernielen, kapottrappen; de van gpofte maïs zonder enige aarzeling. We hadden in Amerika al meer dan eens mensen horenpraten over de vernietiging van machines. Het moge onwaarschijnlijklijken,maar in het land waar de machinebouw tot virtuositeit is gebracht,waar het volksgenie juist tot uiting is gekomen in het en duceren van machines die de menselijke arbeid geheelvervangen en vele malen beter maken, juist in dat land kun je gesprekkenhoren waar je zelfs in een krankzinnigengesticht vreemd van zou opkijken. We keken naar de verkoper en dachten onwillekeurig aan de New Yorkse cafetaria op Lexington Avenue, waar we iedere dag waren gaan ontbijten. Daar stond bij de ingang een lief meisje in een oranje zeildoeks schort met gekruld haar en rouge op de wangen (ze moest waarschijnlijk om zes uur 'S ochtends opstaan om haar krullen in te doen) en deelde knipkaartjes uit. Maar op de zesde dag zagen we op diezelfde plek een metalen machientje dat het werk van het meisje automatisch uitvoerde en daarbij bovendien een leuk getingel liet horen, hetgeen uiteraard van het meisje niet verwacht kon worden. Ook dachten we aan een geschiedenis die ons in New York was verteld, over een neger die als controleur op de pier werkte en balen katoen telde. Het werk bracht hem op het idee van een machine die balen katoen zou kunnen tellen. Hij ontwierp zo'n apparaat. Zijn bazen maakten graag gebruik van de uitvinding maar de neger ontsloegen ze. En hij werd werkloos. De volgende dag waren we op de fabriek van General Electric. Wij zijn geen deskundigen, daarom kunnen wij de fabrieken niet beschrijven zoals ze verdienen beschreven te worden. We hebben geen zin om de lezer een onzakelijk, enkel artistiek ornament aan te ren. .Zelf zouden we met genoegen een beschrijving van deze bbrieken lezen die is door een sovjet-elektrotechnicus. blaar we' hebben we daarvandaan een indruk meegenomen van keld technisch intellect en uitstekende organisatie. In het laboratorium zagen we een paar van de beste natuurkundigen ter wereld, die in hemdsmouwen achter hun werk zaten. Ze "jn bi.izonin dienst bij General Electric. Het bedrijf geeft hun niet van der veel geld, Maar wat betreft de middelen voor het experimenten en onderzoek, deze zijn geheel onbegrensd. 'ls er ren

I

l

l I

1

niilioeii nodig is, geven ze een iniljoen. Daarmee kan verklaard wor. den dat het liet bedrijf gelukt is de beste natuurkundigen ter wereld te krijgen. Niet één universiteit in Amerika kan hun de werkvrijheid bieden die ze hier, in het fabriekslaboratorium, genieten. Daar staat tegenover dat alles wat deze idealisten uitvinden, volledig eigendo~iiis van het bedrijf. De geleerden brengen de Wetenschap vooruit, liet bedrijf verdient geld. In de gezellige en mooie ingenieursclub, bij het ontbijt, verkondigden enkele ingenieurs tot onze enorme verbazing ideeën die erg leken op wat de werkloze popcornverkoper ons had gezegd. Ze werden uiteraard niet in zo'n primitieve vorm uitgesproken, maar de kern bleef hetzelfde. 'Te veel machines! Te veel techniek! De machines zijn schuld aan de problemen waarmee het land te kampen heeft.' En dat werd gezegd door mensen die zelf alle mogelijke geweldige machines maakten. Misschien voorzagen zij het moment al dat de machine niet alleen de arbeiders maar ook hun zelf, de ingenieurs, het werk zal ontnemen. Tegen het eind van het ontbijt werden we voorgesteld aan een lange, slanke, grijsharige gentleman, op wiens wangen een gezonde tomatenblos speelde. De gentleman bleek een oude vriend van Mr. Adams. De kleine dikke Adams en zijn vriend sloegen elkaar langdurig op de rug, alsof ze besloten hadden het stof uit elkaars jasjes te kloppen. 'Sirs,' zei de stralende Adams tegen ons. 'Gaarne stel ik u Mr. Ripley voor. Deze mister kan u van veel nut zijn, als u wilt weten wat de Amerikaanse elektrische industrie is. No, no! U moet Mr. Ripley vragen of hij u zijn elektrische huis wil Iaten zien: We vroegen het. 'Goed: zei Mr. Ripley. 'Very well. Ik zal u mijn elektrische huis laten zien.' En Mr. Ripley nodigde ons uit hem te volgen.

Het elektrische huis van Mr. Ripley Mr. Ripley leidde ons naar het portiek van zijn huis en verzocht ons op het knopje van de bel te drukken. In plaats van een gewone bel hoorden we melodische klanken als uit een muziekdoos. De deur ging vanzelf open en we kwamen in de hal. Mr. Ripley liep naar een aan de muur hangend kastje, opende met een geroutineerde beweging een klein deurtje en toonde ons een elektrisch machientje. 'Vijf soorten elektrische bellen,' zei hij met een glimlach.'Als er een bezoeker aan de voordeur belt, wordt de melodie uitgevoerd die u al gehoord hebt. Als u op het knopje drukt om het dienstmeisje uit haar kamer te roepen, klinkt er een aria uit Carmen.' Mr. Ripley drukte op een knopje en inderdaad begon het apparaat te spelen: 'De liefde is als een vogeltje, onaards De bel voor het ontbijt is de mars van de Yale Universiteit en de bel voor het diner een Engels kerstliedje. En er is nog een alarmsignaal. In totaal vijf soorten bellen. Helaas heeft onze firma nog geen signaal uitgevonden dat kan vaststellen wat voor bezoeker er aanbelt: een welkome of een onwelkome.' Na deze grap gedebiteerd te hebben, begon Mr. Ripley te lachen. 'Maar dit zijn allemaal zomaar elektrische curiosa. Nu verzoek ik u mij te volgen naar mijn werkkamer.' Mr. Ripley vertegenwoordigde een in Amerika bijzonder wijdverbreid type blozende en grijsharige zakenman. Dit type wordt gevormd uit zeer succesvolle Amerikanen van tegen de veertig of vijftigjaar oud, op eenbasisvan behoorlijke inkomsten, een goede eetlust en een enorme dosis optimisme. Wanneer hij, bij de veertig aangekonlen, blozende wangen en grijs haar heeft, zal de gentleman zo blijven tot het eind van zijn dagen en het is totaal onmogeliik nog vast te stellen hoe oud hij is: vijftig of achtenzestig Toen we in zijn werkkamer waren gekomen ging Mr. Ripiey met...l

I i

kiuteuif tiisscn hct bureau cn ccn kleine boeccll ,lttcii cel1 keilplank, legde zijn voeten o p een stoel en stak een sigaret op. 'zo olltspall ik me na mijn werk,' merkte hij o p en blies een rookwolk uit. ij rookte llnastig, zonder inhaleren; hij wilde alleen zoveel gelijk rook uitblazen. c ~ o k e is n niet zo schadelijk,' deelde hij mede. 'Als rook inademen die zich ill een kanier heeft verzameld. Correct? Het schadelijkst is een bedorven atmosfeer.' merkten we dat de rook niet alleen niet Opsteeg, zich niet door de kamer verspreidde en helemaal niet kringelde zoals rook dat hoort te doen, maar dat hij onder ons aller ogen wegtrok naar de boekenplank en tussen de boeken verdween. Toen hij het effect van zijn optreden bemerkte, begon Mr. Kipley nog meer rook uit te blazen. De rook kroop o p zeer toverachtige wijze naar d e plank, omhulde een ogenblik de ruggen van de boeken en verdween toen snel. In de kamer restte niet eens de geur van tabak. 'Achter de boeken is een elektrisch ventilatiesysteem verborgen,' legde Mr. Ripley uit. Hij liep naar een rond glazen apparaat met enkele pijlen en zei: 'Een elektrisch apparaat voor de regulering van d e temperatuur in de kamer. U houdt ervan als het 's nachts koel is, zeg twaalf graden, en u wenst dat het vanaf zeven uur achttien graden is. Of wat u maar wilt. U draait de pijl zo, en die pijl zó, en u kunt gerust gaan slapen. Het apparaat vervult al uw wensen. Het zal warm bij u zijn als het buiten koud is en koel als het buiten heet is. Dat zal automatisch gebeuren. Mrel,hier in de werkkamer zijn er verder alleen kleinigheden. Die lampenkap werpt een prettig licht o p de schrijftafel. Als je hem omdraait verlicht de lamp het plafond, waar het licht weerkaatst wordt en doorgegeven aan de hele kamer. Nu is de kamer mild verlicht maal de lichtbron is verborgen en doet geen pijn aan d e ogen: Daarna ging Mr. Ripley naar de eetkamer. Hier waren verschillende apparaten die misschien niet verbluften door nieuwheid maar die wel uitstekend gemaakt wareli: een koffiezeprpparaat. een machientje brood te roostereli, een fluitketel en een pan onl het Amerikaanse gerecht in klaar te maken: eieren met baof h a m Het allemaai de laatste modellen O p het buffet "Ond' voor het Contrast, een oude spiritus~rander,AmeriIranen de geschiedenis van de tecliniel< aanSchouwe-

lijk te demonstreren. Rij Ford staat naast de moderne fabriekeen museum waar oude automobielen en locomotieven tentoongesteldzijn, Op de binnenplaats van de fabriek van General ~ lstaat als ~ mo- ~ nument een van de elektrische machines en in de kabelwerkplaats, naast een machine waar onophoudelijk moderne kabel uitrolt, die automatisch omhuld wordt door een zilverkleurigeomwikkeling,is de eerste kabel van Edison uitgestald, opgesloten in een lompe,gietijzeren buis. Maar de grootste klap deelde Mr. Ripley zijn bezoekers ,,it in de keuken. Hier stond een elektrisch fornuis van een verbazingwekkend heldere, roomwitte kleur. 'In het onderste deel van het fornuis is een servieskast ingebouwd: zei Mr. Ripley. 'De borden blijven hier altijd warm en hoeven niet speciaal voor het eten te worden verwarmd.U wilt een maaltijd klaarmaken. Soep en gebraden vlees. U snijdt groenten en vlees, doet ze in de pan, giet er water over en zet ze op het fornuis. Dan prepareert u het vlees voor het hoofdgerecht en zet het in de oven. Dan gaat u naar het speciale apparaat aan de rechterkant van het fornuis en zet de ene pijl o p 'soep' en de andere op 'gebraden vlees'. Daarna kunt u rustig naar uw werk gaan. De maaltijd bederft niet, zelfs als u's avonds pas thuiskomt. Zodra hij klaar is wordt de verwarming automatisch minder. De oven blijft alleen op een matige temperatuur staan, zodat de maaltijd niet afgekoeld is tegen de tijd dat u terugkomt... Er staat nooit walm in mijn keuken, aangezien er boven het fornuis een elektrische afzuiging zit.' Mr. Ripley haalde snel een stuk papier uit zijn zak en stak het in brand. De rook en de roet verdwenen meteen. 'Maar wat nou! Na het koken blijven er veel botles, aardappelschillen en dergelijke troep over.' Het gezicht van Mr. Rip'ey drukte lijden uit. Maar al een seconde later brak op zijn gezicht weer een stralende, optimistische glimlach door. Mr. Ripley liep een metalen bak naast het fornuis en tilde het deksel 'p. l ~ i e kunt r u al het afval, al het vuilnis in doen. U sluit het weer en schakelt de stroom i n Enkele minuten later is de bak leeg schoon, Het afval wordt vermalen en afgevoerd naar het ML ~ i greep~ snel [de iondagskrant. ~ ~ een pond of 'qf zwaar' in elkaar en gooide hem in de bak- Er propte hem met de bloxende gentlenlan lichtte triomfmte'iik een kort gepruttel het deksel op. De bak was leeg.

~

hlet de bellciidiglieid van een goochelaar loste Mr. Ripley inet benog twee bijzollder grote keukenproblemen op: hulp liet l>ewarenvali voorraden en de afwas. koelkast zien, die niet alleen geen ijs a ij liet een 'g liad, maar dit, integendeel, juist maakte, in de vorm van nette doorzichtige blokjes in een speciaal wit kuipje dat leek o p de ontwikkelbak van ceii fotograaf. In de koelkast zaten bakken voor vlees, melk, eieren en fruit. werd het deksel van weer een bak opgetild. Daar zaten allerlei plankjes, stokjes en haakjes in. 'Hier doet u d e afwas in: lepels, barden, pannen. Dan doet u het deksel dicht en schakelt de stroom in. Van alle kanten wordt de vaat bespoten met heet water en enkele minuten later is hij schoon. Nu moet hij worden afgedroogd. Ach, wat is dat zwaar en vervelend, de vaat afdrogen! Nietwaar? Maar nee! Na het wassen wordt de watertoevoer automatisch gestopt e n in plaats van water komt er uit speciale openingen droge, hete lucht. Nog enkele minuten en uw vaat, gentlemen, is schoon en droog.' Mr. Ripley toonde ons vluchtig een elektrische machine o m eieren mee te kloppen en nodigde ons uit de trap o p te gaan, naar de slaapkamer. Daar trok hij vlot zijn jasje uit en ging o p bed liggen. 'Stelt u zich voor dat ik slaap.' Zonder moeite schilderden wij in onze verbeelding een vreedzaam tafereeltje getiteld 'Papa slaapt'. 'Maar dan breekt de ochtend aan. Ik moet opstaan. Och-och-och!' Mr. Ripley kwam overeind en geeuwde behoorlijk realistisch. 'Let op die lamp. Ik doe hem aan en terwijl ik, geeuwend en me uitrekkend, mijn pyjama uitdoe, verlicht de lamp mijn lichaam. En het is geen gewone lamp. Het is een kunstzon die iemand normaal bruin doet worden. Ik heb tien minuten ter beschikking. Ik sta op van mijn bed en loop naar dat gymnastiekapparaat daar. Hier doe ik een tweede kwartslamp aan en terwijl ik lekker bruin blijf worden in het zonnetje, zet ik me aan de gymnastiek. Merisen doen 's ochtends niet graag gymnastiek. Onze firma heeft daar rekening mee gehouden. Daarom hoeft u helemaal geen bewegingen te maken. U maakt zich alleen vast met deze banden en schakelt de stroom in. Het apParaat masseert u zo gewetensvol als maar kan. Volgens artsen is het echter om hier meer dan vijf minuten mee bezig te zijn. Maar een mens, gentlemen, is lang geen perfect instrument. Hij kan OP de klok te kijken en de stroom uit te schakelen. Dit zal

het apparaat niet toelaten. Het stopt zijn actie zelf; en dat doet het na ongeveer vijf minuten.' Meer dan eens zijn we op een dergelijk verschijnselin de Amerikaanse techniek gestuit. Het heet foolproof: bestand tegen dwazen. ~ o o ~ o n t w i k k e l dtechniek e is bang voor de mens en gelooft ,,iet in diens schranderheid. Waar dat maar mogelijk is, probeen zij zich te beschermen tegen de fouten die een levend wezen nu eenmaalmaakt, De benaming die hiervoor bedacht is, is wreed en komt hard aan:be. stand tegen dwazen! Op het bouwterrein van de grootste waterkrachtcentrale ter wereld, de Boulder Dam, zagen we een kraan die complete wagons met vracht neerliet in een diepe spleet. Men kan zich makkelijk alle problemen en gevaren van deze operaties voorstellen. Je hoeft de knopjes waarmee dit apparaat bediend wordt maar door elkaar te halen, en er gebeurt een ramp. Maar zo'n vergissing kan niet worden gemaakt. In het hokje van de kraanbestuurder is maar één knopje. De machine doet alles zelf. Deze komt immers nooit dronken op het werk, is altijd koelbloedig en haar schranderheid is boven alle lof verheven. En Mr. Ripley bleef alsmaar nieuwe elektrische wonderen in zijn huis laten zien. Er waren zowel een elektrisch scheerapparaatals een stofzuiger van het laatste model, alsook een wasmachine en een speciale strijkpers, de vervanger van het elektrisch strijkijzer, dat anachronisme van de twintigste eeuw. Toen van onder een gladgelakte tafel een elektrische naaimachine te voorschijn werd gehaald, waren we al uitgeput. Indien op dat moment Mr. Ripley ons naar buiten had geleid, zich had omgedraaid naar het huis en had gezegd: ga met je achterkant naar New York staan en met je voorkant naar mij,' en indien het huis, als de hut OP de kippenpoot.iesl" dat verzoek zou hebben ingewilligd met behulp van elektriciteit, zouden wij niet al te verbaasd zijn geweest. Het is tijd o m te vertellen wie Mr. Ripley is. Hij is het hoofd van de afdelingpiibli~it~bij General Electric Compang. publicity betekent 'reclame'. Maar dat is een te gemakkelijke uitleg. Publicity is een veel breder begrip. Het speelt in het Amerikaanse ieven een rol die mis.-

1 I

I

lloildcliike verdoving van de klant, wordtechter allee11toegepast door ~ , i ~ r , k d l l tvali e l l sigaretten, kauwgom, alcohol en d e frisdrank coca-

I

fi?S

I

Cola. Mr. Ripley is gecn reclamehuis. Het is een wetenHet lluis schapslluis. Hier berekent een grijsharige gentleman dag in dag uit, nlaalld irl maand uit, lioeveel de exploitatie van een of ander appa. raat gaat kosten. Bij elk apparaat hangt een meter. Mr. Ripley onder. zoekt alshet ware de nieuwe machine o p rendabiliteit. D~~~~~schrijft hij een boek. Hij is schrijver. En in dit boek staan geen patriottische kreten over de superioriteit van de productie van ~~~~~~lElectric boven die van Westinghouse. Integendeel, toen we M ~Ripley , vroegen of de koelkasten van Westinghouse goed waren, antM~oordde hij dat deze zeer goed waren. Mr. Ripley legt in zijn boek uit hoe ,je met elektriciteit het dagelijks leven gemakkelijker kunt maken en hij toont met behulp van geverifieerde cijfers aan dat elektriciteit goedkoper is dan gas, olie en kolen. I n zijn boek staat nauwkeurige informatie over hoeveel een elektrisch fornuis per uur, per dag, per week en per maand kost. Hij weet heel goed dat dit de allerbeste methode is om een klant o m te praten. De moderne Amerikaanse techniek staat o p een onvergelijkelijk veel hoger niveau dan het Amerikaanse sociale systeem. En terwijl de techniek ideale voorwerpen produceert die het leven vergemakkelijken, laat het sociale systeem niet toe dat d e Amerikaan geld verdient om deze voorwerpen te kopen. Afbetaling is de basis van de Amerikaanse handel. Alle voorwerpen die zich in het huis van een Amerikaan bevinden, zijn o p afbetaling gekocht: het fornuis waarop hij kookt, de meubels waarop hij zit, de stofzuiger waarmee hij de kamer schoonmaakt; zelfs het huis waarin hij woont - alles is op afbetaling aangeschaft. Voor dit alles tientallen jaren geld worden betaald. Eigenlijk behoren noch het huis, noch de meubels, noch de prachtige snufjes van g n i e c h a n'seerd dagelijks leven, hem toe. De wet is heel streng. v a n d e honkunnen er negenennegentig betaald zijn, maar als er 'Oor de honderdste niet genoeg geld is, wordt het voorwerp afgenomen. Eigendom is VOO' de overgrote meerderheid van het volk fictief' het bed waarop de hopeloze optimist e n vurige voorvechter van eigendomsrecht slaapt, behoort niet hem toe, maar een of een bank. Iemand hoeh zijn baan maar kwijt te en de dag begint hij duidelijk te begrijpen dat hij in n . . .

het geheel geen eigenaar i%maar de gewoonst mogelijke slaaf, als een neger, maar dan blank. En het is absoluut onmogelijk je te onthouden van aankopen. Aan de deur van een huis wordt beleefd gebeld en in de ha, verschijnt een geheel onbekende bezoeker. Zonder tijd te verliezen aan allerlei inleidende praatjes, zegt de bezoeker:']k kom een nieuw elektrisch fornuis in UW keuken installeren: 'Maar ik heb al een gasfornuis,' antwoordt de verbaasdeeigenaar van een klein huis, een wasmachine en een standaardpakket waarvoor hij nog vele jaren moet betalen. 'Een elektrisch fornuis is veel beter en zuiniger. ~k zal u trouwens niet proberen o m te praten. Ik installeer het nu bij u en kom over een maand terug. Als het U niet bevalt, neem ik het weer mee, als het u bevalt, zijn de voorwaarden heel soepel: de eerste maand vijfentwintig dollar en daarna ...' Hij installeert het fornuis. Een maand is genoeg voor de heer des huizes o m te merken dat het fornuis inderdaad voortreffelijk is. Hij is eraan gewend geraakt en kan er geen afstand meer van doen. Hij ondertekent een nieuw contract en begint zich zo rijk als Rockefeller te voelen. U zult het met ons eens zijn dat dit beter werkt dan lichtreclame. Men zou denken dat er in het leven van een gemiddelde Amenkaan, met andere woorden een die werk heeft, een moment aanbreekt dat hij al zijn schulden heeft afbetaald en waarlijk eigenaar wordt. Maar zo makkelijk is dat niet. Zijn automobiel is oud geworden. De firma biedt een nieuw, prima model aan. De oude wagen wordt door de firma voor honderd dollar overgenomen en Voor de resterende vijfhonderd worden bijzonder gunstige voorwaarden geboden: de eerste maand zo-en-zoveel dollar en daarna... Daarna raakt de gelukkige eigenaar op de een of andere manier onverwacht zijn baan kwijt (in Amerika heet dat je job kwijtraken) en zijll nieuwe automobiel met tweetonige claxon, elektrische aansteker en radio wordt teruggegeven aan de werkelijke eigenaar: de bank die de afbetalingsregeling heeft verstrekt. i m m e n niet zonlaar Wat mmmei verkocht' Een ramp! E~ promaar daadwerkelijk uitstekende spuiien. De laatste jaren is de Hoe kun je ductie van de perfectie genaderd. hoe've1 de er dan van weerhoudeIl een nieuwe Stofzuiger te is en het nog tien jaar kan doen! oude nog

I

I

~>illrligs is in New York cc11 11iewe rechmemethode in

,,,,

li, de woning van een door de wol geverfde New Yorker kolnt man binnen en zegt: 'Goedendag! Ik ben kok. En ik wil voor u en gasten een goede en voedzame maaltijd bereiden uit mijn produc-

I

ten.' De bezoeker ziet op het gezicht van d e New Yorker een satanische glimlach en hij voegt er haastig aan toe: 'Het zal u geen cent kosteli. ~k stel nlaar twee voorwaarden. Ten eerste moet de maaltijd worden bereid in de door mij meegebrachte pannen en ten tweede moeten er minimaal zeven dames voor de maaltijd worden uitgenodigd: OP de afgesproken dag verschijnt d e kok met zijn pannen en bereidt een smakelijk maal. Aan het eind van het feestmaal verschijnt hij triomfantelijk in de eetkamer, vraagt of de gasten tevreden zijn over de maaltijd en noteert de adressen van d e aanwezige vrouwen. flen zijn verrukt over de maaltijd. De kok deelt bescheiden mede dat iedere huisvrouw zo'n maaltijd kan klaarmaken, als ze maar gebruik maakt van de speciale pannen. Het hele gezelschap begeeft zich naar de keuken en bekijkt de pannen. Elk ervan kan o m een of andere reden in drie delen uit elkaar worden gehaald. Ze hebben een speciale bodem, die het behoud van vitaminen zou bevorderen. Maar er wordt hier nauwelijks gelogen. De pannen zijn inderdaad goed. En de aankoopvoorwaarden zijn heel gunstig. De volgende dag gaat de kok de adressen langs en sluit transacties af. De betoverde huisvrouwen kopen complete pannensets. Opnieuw wordt er een afoetaling in gang gezet. De pannen zijn inderdaad beter dan de oude, maar het leven is niet makkelijker maar moeilijker geworden, omdat de schulden zijn toegenomen. Nee! Lichtreclames en krantenadvertenties zijn voor de beginnersklasse. Elk jaar vindt er in Amerika een zeer interessante gebeurtenis plaats. Een bouwbedrijf bouwt een huis, in samenwerking met een architectenbureau en een elektrische firma. Dat is zoiets als het huis van Mr. Ripley. Alleen is daar alles een nieuwigheid: de architectuur, de bouwmaterialen, de meubels, het tuintje. Als het huis klaar is, schrijven de vernieuwers, die zich op commerciële basis verenigd hebben, een algemene wedstrijd uit voor een beschrijving van dit huis. De auteur van de beste beschrijving ontvangt als prijs ditzelfde, ZO goed beschreven huis. Deze gebeurtenis wekt onveranderlijk een

ellormebelangstelling. De laatste keer werd het huis gewonnen door een arm zcstienjarig meisje. Gretig publiceerden de kranten een bio. grafie en foto's van haar. Ze kreeg een job aangeboden op de reclameafdeling van een «f ander groot bedrijf. Maar het ging natuurlijk niet om het meisje. Het ging erom dat de lezers, gefascineerd door haar toevallige fortuin, tegelijkertijd ook gefascineerd raakten door de mogelijkheid om hun eigen leven te vervolmaken.'s Avonds deden huicvaders hun bril op en berekenden, met een potloodje in de hand, dat de van zo'n huis onder de zeer gunstige voorwaarden helemaal niets vreselijks was: de eerste betaling was zo-en-zoveel dollar. En daarna ... Alvorens de gastvrije Mr. Ripley te verlaten, bedankten we hem en vroegen we hem bij het afscheid: 'Nu hebt u door ons enkele uren verloren. U wist toch dat we noch een koelkast, noch een fornuis zouden kopen?' 'Maar misschien schrijft u ooit iets over mijn huis,' antwoordde de . grijsharige blozende gentleman. 'Goede publicity is nooit voor niets.' -

Amerika laat zich niet verrassen Toen we Schenectady een mijl of dertig achter ons hadden gelaten, zei MTS.Adams tegen haar man: 'Het is koud geworden. Doe je hoed op: Mr. Adams draaide enige tijd o p zijn plek, kwam wat omhoog en p b b e l d e onder zich. Toen bukte hij zich zuchtend en begon onder zijn benen te grabbelen. Ten slotte draaide hij zich naar ons om. 'Sirs,' zei hij op klagerige toon, 'zoekt u eens of mijn hoed soms daar bij u is.' De hoed was er niet. Mrs. Adams zette de wagen wat van d e weg af. We stapten uit en zetten een georganiseerde zoektocht op: we doorzochten d e bagageruimte, openden alle koffers. Mr. A d a m beklopte zelfs zijn zafien. De hoed was verdwenen. 'Intussen, sirs,' merkte Mr. Adams op, 'ligt mij nog vers in het geheugen dat ik mijn hoed bij me had.' 'Echt waar?'vroeg zijn vrouw met een glimlach die Mr. Adams deed huiveren. 'Wat een geweldig geheugen!' 'Ja, ja, ja, dit is totaal onbegrijpelijk: mompelde Mr. Adams. 'Zo'n prachtige hoed: 'Je hebt je hoed in Schenectady laten liggen!' riep zijn vrouw uit. 'No, Becky, Becky! Zeg dat niet: "in Schenectady laten liggen"! Het doet mij pijn wanneer jij zegt dat ik mijn hoed i n Schenectady heb laten liggen. Nee, zoiets mag je echt niet beweren!' 'Waar is hij dan wel?' 'Nee echt, Becky, hoe kan ik jou nou zeggen waar hij is?' Hij haalde een zakdoek te voorschijn en begon het zweet van zijn voorhoofd te wissen. 'Wat is dat?' vroeg Mrs. Adams. 'Dat is een zakdoek, Beckv!'

r. Adams had het moeilijk. Hij stond bij de wagen, de kraag van zijn jas opgestoken en ongeduldig zijn gewicht van het ene naar het been verplaatsend. Er vielen regendruppels op zijn gladgeschoren hoofd. Er ontspon zich een verhitte discussie over de ontstane situatie. Het bleek dat we de hoed die ochtend, in het restaurant van het ho. tel, voor het laatst hadden gezien. Hij had op de stoel naast Mr. Adams gelegen. Bij het ontbijt hadden we een hevige discussie over de Italiaans-Abessijnse oorlog gevoerd. 'Blijkbaar heb je toen een servet in plaats van je zakdoek in je zak opperde Mrs. Adams. Becky, je mag zo niet praten: "een servet in je zak gestoken", Nee, nee, nee, het is wreed van je om zo te praten.' 'Maar wat n u te doen? Voor je hoed terugkeren naar Schenectady? 'No. sirs: zei Mr. Adams, die alweer bekomen was van de schok. 'Dat zal een lichtzinnige daad zijn, als we terugkeren naar Schenectady. Ja,ja, sirs. Zal die daad voldoende weloverwogen zijn? Mijn hoed kostte vier dollar in 1930. Plus een reparatie in 1933: vijftig cent. Totaal: vier dollar en vijftig cent.' Mr. Adams haalde een potloodje en een bloknoot te voorschijn en begon te rekenen. 'Mijn hoed, sirs, is in zijn huidige staat niet meer dan anderhalve dollar waard. Naar Schenectady en terug is het zestig mijl. Onze car doet gemiddeld zestien, nou, zeg vijftien mijl per gallon. Daaruit volgt dat we vier gallons nodig hebben a zestien cent per gallon. in totaal vierenzestig cent. Nu moeten we de afschrijving van de automobiel in aanmerking nemen en de kosten aan olie en smering. Echt! O h no! Het zou stom zijn om voor de hoed terug te gaan naar Schenectady.' Mrs. Adams bracht een nieuw voorstel in: de servet per post opsturen en de hoteladministratie vragen de hoed poste restante OP te sturen naar bijvoorbeeld Detroit, waar we over twee dagen moesten zijn. Terwijl wij ontbeten in het kleine café van een stadje, misschien Springfield, misschien Geneva, ging Mr. Adams naar het postkantoor. Hij keerde spoedig terug met het onafhankelijke en trotse gezicht van iemand die zijn plicht vervuld heeft. had Het was d e derde dag van onze reis. De maand in Xew veel indrukken opgeleverd, maar hoe meer mensen en dingen we zagen. hoe minder we Amerika begrepen. Wii probeerden te generdi-

sere,l. .iientallell ~naleiiper dag ricpc1l we uit: ,Amerikanen zijl, zo naïef als kinderen!' 'Amerikalien zijn huiclielaars!' CDe zijn een groot volk!' ' ~ ~ ~ ~ ~ i kzijn a i gierig!' ien 'Amerikanen zijn idioot gul!' 'Anierikanen zijn radicaal!' zijn stonlpzinnig, conservatief, hopeloos!' zal nooit een revolutie k o n l e d ' 'De revolutie zal in Amerika over enkele dagen plaatsvinden!' Het was een echte chaos waarvan we zo silel mogelijk verlost wilden zijn. deze verlossing was nu langzainerhand begonnen. Een ,,oor een openbaarden zich voor ons de verschillende gebieden van het herikaanSe leven die tot nu toe in d e herrie van New York verborgen waren gebleven. We wisten het. Niet te haastig. Het was nog te vroeg o m te generaliseren. We moesten eerst zoveel mogelijk zien. \'luchtig gleden we door het land, als d o o r d e bladzijden van een dikke, spannende roman, en we onderdrukten het begrijpelijke verlangenvan een lezer om op de laatste bladzijde te kijken. En ons werd duidelijk: het belangrijkste was orde en systematiek. In het elektrische huis van Mr. Ripley hadden we begrepen wat publicity was. Laten we die 'reclame' noemen. Die heeft o n s geen minuut verlaten. Die bleef ons op de hielen zitten. OP een keer hadden we gedurende vijf minuten geen enkele reclame langs de weg gezien. Dat was zo verbazinwekkend dat een van Ons 'De redames zijn verdwenen! Kijk, e r zijn velden, er is een dorp, maar geen reclame!' Maar hij werd streng gestraft voor zijn ongeloof in d e Amerikaanpublici~ hij nog bezig war hef laatste woord van zijn zin Uit te spreken' hele Zwermen grote en Weine reclames de wngen een bocht alweer tegemoet. Nee' heriblaat zich niet De is het Amerikaanse leven binnengedrongen, dat OP.een dag de Amerikanen en 'Ouden 'len dat de Verdwenen was, de meesten van hen in de meest hope'oze "stand mu geraken. ,ouden ze weten... sigaretten te roken?

"

In

-nfectiekleding te

Met welke frisdrank de dorst te lessen? (:oca-Cola (;inger-ale? Welke whisky te drinken? White Horse of johnny walker? Welke benzine te kopen? Shell of Standard oil? In welke god te geloven? De baptistengod of de presbyteriaan%? Het ZOU gewoon onmogelijk zijn te beslissen.,. Is het de moeite waard om kauwgom te kauwen? Welke film is prachtig en welke ronduit geniaal? Moet je als vrijwilliger bij de marine gaan? Is het klimaat van Californië gunstig of schadelijk? Joost mag weten wat er zonder reclame overal van terecht ZOU komen! Het leven ZOU ongelooflijk ingewikkeld worden. Over elke stap in je leven zou je zelf moeten nadenken. Nee, met reclame was het aanmerkelijk gemakkelijker. Een Ame&aan hoeft nergens over na te denken.Voor hem denken grote commerciële bedrijven. Je hoeft je het hoofd niet meer te breken over de keuze van een frisdrank. Drink Coca-cola! Coca-cola verfrist de droge keel! Coca-cola heeft een opwekkende werking op het zenuwstelsel. Coca-cola is nuttig voor organisme en vaderland! in het algemeen zal hij die Coca-cola drinkt een goed leven hebben! De 'gemiddelde' Amerikaan heet? ondanks zijn uiterlijke activiteit in werkelijkheid een heel passieve aard. Je moet hem alles kant en klaar geven, als een verwende echtgenoot. Zeg hem welke frisdrank het beste is en hij drinkt hem. Deel hem mede aan welke politieke partij hij het meeste zal hebben en hij zal erop stemmen. Zeg hem welke god de waarachtigste is en hij zal erin geloven. Doe aileen één ding niet: laat hem buiten diensttijd niet nadenken. Daar houdt hii niet van en hij is er niet aan gewend. En opdat hij Uw woorden gelooft, moeten deze zo vaak mogelijk worden herhaald. Hiemp is n% deel van de Amerikaanse reclame &)lxerd: een commerciële, politieke en andere. En deze reclame ligt overal op de loer: thuis en op h ~ d G o sirdn P en onderweg, in de taxi, in de metro, in de trein. in het vliegui& in de ziekenwagen, overal. de We bevonden o m nog ran boord van de Nirrmandie boten waren nog bezig het schip de haven van NW b r i binnen

I I

l

I

I

~,cpell,oitwee voorwerpell trokken reeds onze aandacht. Het ene was

klein en groenig: het ~ ~ i j h e i d s b e e lEnd . het andere, reusachtig en bru-

[~Y Van toen af taal: een reclaniebord dat chewir~ggurnW ~ ~ SaailPrees. werden ,,,ij door heel ~ m e r i k agevolgd d o o r die platte groene kop die ons overreedde, smeekte, ommet die praatte, die eiste dat wij Wrigley gingen kauwen: aromatische, o n geëvenaarde, eersteklas kauwgom. De eerste maand hielden we dapper stand. We dronken geen Coca-cola, MI^ hebben het bijna tot aan het eind van d e reis volgehoueen paar dagen en we zouden alweer o p d e oceaan zijn, buiden. ten gevaar, toch eiste de reclame zijn deel. We hielden het niet ,,it en de drank. We kunnen geheel oprecht zeggen: ja, Coca-cola verfrist inderdaad de keel, is opwekkend voor d e zenuwen, geneeskrachtig bij een wankele gezondheid, verzacht geestelijke kwellingen en maakt een mens zo geniaal als Lev Tolstoj. Wat zouden wij anders kunnen zeggen, als ze dat drie maanden lang, iedere dag, ieder uur en iedere minuut in ons hoofd gestampt hebben! Nog angstaanjagender, hardnekkiger en schreeuweriger is sigarettenreclame. Voor Chesterfield, Camel, Lucky Strike en andere tabakswaren wordt reclame gemaakt met een razernij die je hoogstens aantreft bij derwisj-dansen of bij de heden niet meer bestaande plechtigheid van Sjachsej-Vachsej, waar de deelnemers zich ter ere van h u n god onzelfzuchtig doorstaken met dolken en zich overgoten m e t bloed. De hele nacht branden er boven Amerika lichtreclames, d e hele dag doen geschilderde plakkaten pijn aan je ogen: 'De beste ter wereld! Gedroogde sigaretten! Ze brengen geluk! De beste in het zonnestelsel!' In feite is het zo dat, hoe uitgebreider de reclame is, hoe onbeduidender de waar hij voor bedoeld is. Alleen de verkoop van flauwekul kan die krankzinnige reclame rechtvaardigen.

huizen van hun velden. wegen, en bomen zijn verpest door plakaten voor de plakkaten betaalt de klant Ons dat een flesje C ~ c a - C o van l ~ vijf cent de fabrikanten cent kost en dat er aan reclame drie cent wordt uitgegeven, is nogal Onnodig waar de vijfde cent heen gaat. duidelijk. fabrihnten Van die uitstekende en nuttige producten van techniek comfofl, waaraan Amerih rijk is, kunnen voor h u n waren "let "lke reclame maken zoals die gemaakt wordt voor

de

rn

flauwekulproducten als kauwgom of bruine whisky met apotheekgeur en een tamelijk walgelijke smaak. Toen we een keer door een of ander klein stadje reden, we achter een hek van prikkeldraad een wit gipsen paard,dat tussen de bomen OP het groene gras stond. Eerst dachten we dat het een standbeeld voor het Onbekende Paard was, heroïsch gevallenin de oorlog tussen het Noorden en het Zuiden voor de bevrijdingder Helaas niet! Dit paardje herinnerde voorbijgangers zwijgend, met een enthousiaste blik, aan het bestaan van H ~de onovertrof~ ~ ~ fen whisky die de geest versterkt, het brein verfrist, jongeren voedt met wetenschappelijke kennis en ouderen troost biedt. uimoeriger inlichtingen over deze ware toverdrank kon de klant vinden in de White Tavern, die zich hier in dit plantsoen bevond. ~i~~ kon hij te weten komen dat deze whisky je in vijf minuten dronken kon maken; dat de vrouw van de man hem drinkt, haar echtgenoot nooit zou bedriegen en dat zijn kinderen voorspoedig zouden opgroeien e n zelfs een goede job zouden vinden. De bijzonderheid van dit soort reclame bestaat in de groteske overdrijvingen, met als doel het oproepen van een glimlach bij de klant. Belangrijk is dat hij de reclame leest. Dat is genoeg. Op den duur zal die werken, als een langzaam oosters vergif. opeen keer zagen we onderweg een rondtrekkende circusWFn m e t gouden versieringen. Ernaast deden twee grote pinguïns midden op de weg een dansje en ze deelden kerstsnoepjes uit aan kinderen. ze onze wagen zagen, reden ze er op rolschaatsen achteraan' o o k ons overhandigden ze per persoon een langwerpig stuk Ontmerd goed, hoewel wij onze kinderjaren allang ontgroeid reden we verder, maar toen we het cadeau bekeken, zagen we dat het .k, ,ing ,,tmis f. kinderliefde. OP het snoepgoed was een reclame van de benzinemaatschappij SheJ1gedrukt. de relDe reclame bederft de reis enigszins. Wrarheen de 'lik eis' of ook gericht +, hij stuit altijd wel op een of andere

,

dranken of~>erizine, er wordt reclame genlaakt voor complete steden. een kolossaal plakkaat, een keer of twintig groter dan Op weg een autolnobie~,Carlsbad, New Mexico, deelt over zichzelf mede: tot ~ a r l s b a d .Goede weg. Beroemde minerale Amerikaan zal inderdaad denken dat het hét Karkbad bronnen. is,, Goede kerken, Theaters (blijkbaar bedoelden ze de twee bioscopen met bai1dietenfilms).Gratis strand. Schitterende hotels. O p naar

Carlsbad!' stad heeft er belang bij dat de reiziger hem aandoet. Zelfs als hij niet verleid wordt door de beroemde bronnen, dan nog koopt hij ongehvijfeld benzine voor onderweg of eet hij in d e stad. Zo schieten er dan enkele dollars over voor de Carlsbadse handelaren. Toch een klein voordeel. Eli misschien neemt de reiziger een kijkje in een kerken. Dan zal ook god tevreden zijn. van de De vertegenwoordigers van de kerk blijven niet achter bij d e leken. De hele avond branden er in Amerika neonbuizen, die d e parochianen berichten over activiteiten van geestelijke en niet-geestelijke aard, die voor hen in de kerken georganiseerd worden. De ene kerk lokt met een schoolkoor, de andere met een uur maatschappijleer. Dit onder toevoeging van een spreuk die regelrecht afkomstig is uit het taaltjevan de kruidenierswinkeltjes: 'Komt! U zult tevreden zijn over onze dienstverlening!' We hebben al gezegd dat het woord publicity een heel brede betekenisheeft. Het behelst niet alleen directe reclame, maar ook gewoon een "ermelding van het voorwerp of de persoon waarvoor reclaine "ldt gemaakt. Wanneer er, zeg, publicity wordt gemaakt voor een of andere dan wordt zelfs een berichtje in de krant, dat er onlangs met succes een operatie Op hem is uitgevoerd en dat hij zich o p de weg van bevindt, als reclame beschouwd. Een Amerikaan Ons eens met enige afgunst in zijn stem, dat de heer god in de verenigde schitterende publicity heeft. overhem spreken iedere dag vijftigduizend priesters. Er is nog een vorm van reclame. In zekere zin is dat populair-wetenschappelijke voorlichting. Opeens verschijnt er langs de weg een hele redameborden. verspreid over enkele mijlen. Een soort vRag-en-antwoords~elVokomen identieke gele lijsten met zwarte ie'en de Vragen. Daarna, na ongeveer honderd voet, geven ze %lf antwOord.Er worden bijbelse teksten opgevoerd, aneken

informatie Van geografixhe of historische a a r d Het

gevolg: op precies zo'n gele lijst, waaruit de verveeldereiziger nogen,ge nuttige informatie hoopt te peuren, vindt hij de naam warm aanbevolen scheerzeep en hij merkt vol walging dat deze naam zich voor de rest van zijn leven in zijn herinnering heeft vastgezet, Waarheen de Amerikaan ook kijkt - vooruit, achteruit, of naar links - overal ziet hij advertenties. Maar zelfs als hij zijnrec.,ts biik naar de lucht richt, treft hij daar reclame aan. I~verigschrijven vliegtuigen woorden in de blauwe lucht, die voor iemand of iets publicity maken. Onze grijze car reed verder en verder door de staat New York. 'stop!' riep Mr. Adams opeens. 'Nee, nee! U moet dit bekijken en het opschrijven in uw boekjes.' De wagen stopte. We zagen een vrij groot plakkaat dat niet enkel commercieel geïnspireerd was. Een of andere Amerikaanse filosoof had met de hulp van bureau Viking Press de volgende spreuk langs de weg geplaatst: REVOLUTIE IS EEN BESTUURSVORM DIE A L L E E N I N HET B U I T E N L A N D

MOGELIJK IS.

Mr. Adams genoot. 'Nee, sirs!' zei hij, in zijn vreugde de kwestie van zijn hoed vergetend.'U begrijpt gewoon niet wat reclame in Amerika is. Oh, no! De Amerikaan is gewend reclame te geloven. Dit moet u begrijpen. Kijk, kijk, kijk. Bij ons is revolutie gewoon onmogelijk. Dat wordt u langs de weg als onwrikbare waarheid verteld door bureau Viking Press. Ja, ja, ja, sirs! Geen discussie! Het bureau weet het zeker.' Heel origineel is hier de gewaagde bewering dat revolutie een 'bestuursvorm' is. Overigens wijst alleen al het feit van de verschijning van zo'n plakkaat erop dat er mensen zijn die ervan overtuigd moeten worden dat er in Amerika geen revolutie kan komen. 'Nee, sirs, wanneer u ziet dat er van de vijfendertig pagin" "n het zondagsnummer van een k a n t vijfentwintig door reclame in beslag worden genomen, deiik dan niet dat niemand die Ieeg Oh, no! zou dom zijn als u dat dacht. Er is geen reclame die zijn Iezer vindt.' voorde avond hamen we bij de ~ia~rrr-waterval aan keken we lang naar de wate"al. dievan de hwgdoor te van een nrolkeilkrrbber duizenden tonnen "'er stort, water dat men nog niet in d e ~ ) had e ~diegegoten en verkocht 'l een gunstige W'rLng de verfrissendste, heilzaamste frisdrank,

m

o, de scllildMier, Iielpt bij wiskunde leren en Iict sluiten van geslaagde beurstransacties t m w d e r t . M,., *daIns sc]ireeuwde iets, maar zijn kreet ging verloreii in het lawadival1 de waterval. we S avonds weggingen uit de stad Niagara stopte Mrs. Adams de autonlobiel bij het trottoir, o m te informeren naar de weg naar clcveland, dat op onze route naar Detroit lag. De straat was leeg, afgezien !rail twee oudere mannen, op het oog arbeiders, die bij een lantaarrlpaal stonden. Mrs. A d a m was iiog maar net begonnen het raampje van de autodeur naar beneden te draaien, of zij stortten zich al op de wagen, duwden elkaar weg o m zo snel mogelijk te weten te komen wat wij wilden. Mr. Adams vroeg de weg naar Cleveland. Zij begonnen door elkaar te praten. Enige tijd was er niets van te verstaan. Maar een van hen nam uiteindelijk het initiatief, duwde zijn kameraad weg en begon het ons uit te leggen: 'O god! De weg naar Cleveland!'zei hij vol vuur. 'Ik ben immers geboren in Cleveland! Als er iemand de weg naar Cleveland weet, ben ik het wel! NOLIen of! O p mij kunt u gerust vertrouwen. Ai-ai-ai! De weg naar Clevcland! Nee, u hebt geluk gehad dat u mij hebt getroffeii!' Hij was zo gelukkig dat hij ons kon helpen, legde met zo'n vuur uit waar we rechtsaf moesten slaan, waar linksaf en waar we goedkoop konden eten, dat zijn kameraad bijna huilde van afgunst en zich de hele tijd in het gesprek probeerde te mengerl. Maar d e geboren C'eve1ander liet hem niet aan het woord. Zelfs Mr. Adamr kreeg er geen 'peld tussen. Toen we wegreden treurde hij hevig. ij was bereid helemaa1tot Cleveland met ons mee te rijden, alleen om Ove*uigd te dat wij de weg niet zouden kwijtraken, namen met een ‘goed night' afscheid van ons, alsof we hun famiiieleden waren die ten oorlog troben,

Dearborn Onze car reed plechtig dezelfde plaats binnen waar hij slechts Ie maanden geleden gemaakt was: de stad Dearborn, het van de Ford-automobielindustrie. Goede god! wat we hier een hoeveelheid a r s met een edele muisgrijze kleur! ze stondenaan de stoepranden op hun eigenaars te wachten, of reden door de zeer bre. de betonnen lanen van een park in Dearborn, o f - de heel "ieuwe, zojuist van de lopende band gekomen - rustten op vrachtwagens. En wij hadden nog wel gedacht dat we een automobiel met een unieke, ongekende kleur hadden gekocht! Toegegeven, we waren o p de weg al veel muisgrijze automobieltjes tegengekomen. Maar we hadden ons ermee getroost dat het andere tinten van dezelfde kleur waren of dat zij niet zo'n gestroomlijnde vorm hadden als d e onze, dat zij niet net zo druppelvormig waren. Wij stelden de druppelvormigheid van ons fabrieksmuisje bijzonder op prijs. En n u deze klap! Als steden een weersgesteldheid konden uitkiezen zoals een man een das kiest bij zijn sokken, dan had Dearborn beslist bij zijn bakstenen huizen van twee verdiepingen een grauwe dag met een geelgrijs regenstreepje gekozen. Het was een verschrikkelijke dag: koude waterdruppels vlogen door de lucht en bedekten de daken en zijkanten van de automobielen en de lage gebouwen aan nue, die Dearborn met Detroit verbindt, met een nare grieperige schittering. Door de regen heen glinsterden de vanaf de whtend brandende uithangborden van apotheken. dag,' zei Mr. Adams, zich tot ons 'opprecies zijn het verhaal van Dickens naar Fwoonr een gentleman naar zijn kantoor Het moet gezegd hoge hoed o p en begaf den dat deze gent[eman het uitstekend mor elkaar h a d Hii had blauwogige I
d

bij het

van de brug over de Thames. sprong de

r.jgend in het water en verdronk. NO. no. sirs! Dat moet

man gooit zich o p weg naar zijn werk in het ,,,ater! Een gentleniaii niet een hoge hoed OP werpt zich in de ~ hViildt ~u niet dat ~ je in ~Dearborn ~ ook~wel een ! hoge hoed zou ! d e n opzenen?' De straat eindigde. Vanaf een viaduct openbaarde zich een streng industrieel panorarna. Er weerklonk waarschuwend gebel van locomotieven die tussen de werkplaatsen heen en weer reden. Door een kanaal voer een groot schip loeiend niet zijn stoomfluit helemaal riaar het midden van het fabrieksterrein Kortom, hier was alles wat een industrieel gebied van een kleuterschool onderscheidt: veel rook,
werd r.eer snel verleend. De staf

ons een

gasten-Lincoln ter beschikking, waar zelfs een voetenplaid van he*enhuid in zat; ze wilden blijkbaar voor de gasten uit het verre noor. den een vertrouwde, huiselijke sfeer scheppen. Rij de L.incoln werden een chauffeur en een gids geleverd. We reden het fabriel
L2 I,lillUten 0111 uto om ob iele^^ te nlaken. Werk bij Ford levert leert salaris op maar verhoogt je kwalificatie niet en garandeert geen toedeze reden proberen Amerikanen o m niet bij Ford te gaan komst. werken, en als ze er gaan werken, dan als v » o m a n of in een dienst,,erlenellde hnctie, Bij Ford werken Mexicanen, Polen, Tsjechen, Ita-

lianen, negers. De lopende band beweegt voort en een voor een komen er voortreffelijke en goedkope wagens vanaf. Door een brede poort rijden Zij de wereld in, de prairie op, de vrijheid tegemoet. De mensen door ,ie ze gemaakt zijn, blijven gevangen. Het is een verbazingwekkend va,i triomf der techniek en menselijke ellende. overde lopende band gingen automobielen met alle kleuren: zwarte, ~ ~ ~ h i ~ g ~ ~ - bgroene, l a u wwagens e, met een kanonmetaalkleur (ZOheet deze &ur ofticieel), zelfs, och och, edele muisgrijze. Er was een lichtoranje carrosserie, blijkbaar een toekomstige taxi. Tussen de herrie van de montage en het geklop van d e moersleutels bewaarde één man een superieure rust. Dit was d e schilder, bij wie de plicht lag om met een dun kwastje een gekleurde lijn o p de carrosserie te trekken. Hij gebruikte geen enkel hulpmiddel, niet eens een handsteun. Aan zijn linkerarm hingen potjes m e t verf i n verschillende kleuren. Hij haastte zich niet. Hij speelde het zelfs klaar om zijn werk te keuren met een strenge blik. O p een muisgrijze wagen maakte hij een groene streep. Op de oranje taxi trok liij een donkerblauwe streep. Het was een vrij kunstenaar, de enige persoon in de Ford-fabriek die geen betrekking met de techniek onderhield, een soort MeistersinW~anNeurenberg, een vrijheidsiievende voorman van d e schilderswerk~laats.Waarschijnlijk hebben ze in het ~ ~ ~ d - l ~ b ~ ~ ~ ritlm dat juist deze middeleeuwse manier o m een streep te trekken de allervoordeligste is. Er begon luid een bel te rinkelen, de band stopte e n er reden autornobieltreinen "e' ontbijt voor de arbeiders het gebouw binnen. hun handen te liepen de arbeiderr op de wagentjes af' kochten tomatensap, sinaasappels - en gingen op de grond zitten. 'Sin:zei een plotseling oplevende Mr. Adams. 'Weet u waarom bij de arbeiders OP een Cementen vloer ontbijten? Dat is hé61 sirs. Het maakt Mr. Ford niet uit hoe zijn arbeider ontbijt. Hij weet dat de lopende band hem toch ral dwingen zijn

werk te doen, waar hij ook gegeten heeft. op de grond, aan tafel,of zelfs helemaal niet. Neem bijvoorbeeld eens General ~ i ~m ~ ~ ~ i ~ dom zijn, sirs, om te denken dat de staf van General ~ l ~meer ~ t ~ i ~ van zijn arbeiders houdt dan Mr. Ford. Misschien nog wel Maar intussen zijn daar prima kantines voor de arbeiders, ~~t komt, sirs, omdat daar gekwalificeerde arbeiders werken en met hen moet worden gehouden, zij kunnen naar een andere fabriekgaan, Dat is een typisch Amerikaanse eigenschap, sirs. Niets te veel doen. Twijfel er niet aan dat Mr. Ford zich als een arbeidersvriend bes ~ h o u w tMaar . hij geeft geen cent te veel aan hen uit: We werden uitgenodigd om in een zojuist van de band gekomen wagen te gaan Elke wagen maakt twee, drie proefrondes over een speciale fabrieksweg. Dit is een soort model van een zeer slechte weg. Je kunt alle staten doorkruisen zonder er zo een aan te treffen. Eigenlijk was de weg niet zo heel slecht. Enkele keurige kuilen, een kleine, haast sympathieke plas; dat was alles, niets, niets .,reSelijks. En de automobiel die onder onze ogen gemaakt was door de handen van mensen zonder enig beroep, liet opmerkelijke eigen. schappen zien. Hij nam scherpe bochten met een snelheid van vijftig mijl per uur, behield zijn stabiliteit uitstekend, reed in de derde versnelling minder dan vijf mijl per uur en sprong zo zacht over de kuilen heen alsof ze er helemaal niet waren. 'Ja, ja, ja!' zei Mr. Adams verheugd. 'Mr. Ford kan automobielen maken! No, no, sirs, oh no! U hebt er geen benul van wat er in deze zaak aan vooruitgang is geboekt. Een Ford uit i93j is beter dan een Cadillac uit 1928. In zeven jaar is een wagen uit de goedkope prijsklasse beter geworden dan een wagen van de hoogste klasse eerst was. tWelaan, ~ - alstublieft! Schrijf dit in uw boekjes op, Mr. Ilf en Mr. Petrov, als u wilt weten wat Amerika is.' Hier werden niet alleen stromen van onderdelen in automobielen samengevoegd, niet alben stroomden automobielen in een onafgebroken rij de fabriekspoo.t uit, maar ook de fabriek zelf veranderde deze aan' onafgebroken, perfectioneerde zijn aPpa"tL"Jr en d e geterij begon kameraad Groini opeens verrukt Ie 'lijsen. niet geweest. maar in die tijd hadden ij was hier twee aanzienlijke en bela%riike ieranderinon zich in de werkplaats voltrokken. ~~~~~~~d Grozni stond midden in de werkplaats en OP zijn door n a h e r e n d vuur verlichte g e l a t stond een "Iezen die door een ingenieur $"Uoon "" in@'Ur'

,

I i

I

I

maar

verrFing

I

een iI.ipieur vm menxlijke zielen, werkelijk naar waarde gescliat en bcgreperi kon worden. vegijs-gcle &g ging snel over in een zwart-gele schemeriiig, de fabriek verlieten, stond er op het terrein inmiddels een reusachtig carré van voltooide automobielen en daarin zagen we, ergens in het midden, de lichtoranje taxi die kortgeleden nog over de lopende band liep. We lieten ons knippen bij een kapsalon op Michigan Avenue. Een . -. van de kappers was een Serviër, een ander een Spanjaard, de derde een Slowaak en de vierde een in Jeruzalem geboren jood. We aten in een pools restaurant waar een Duitse vrouw bediende. De man aan wie we buiten de weg vroegen, kende geen Engels. Het was een Griek, die onlangs vanaf het peloponnesisch schiereiland hier was aangekomen, regelrechtbij de duivel in het hellevuur. Hij had de treurige zwarte ogen van een filosoof in verbanning. In de bioscoop hoorden we in het donker plotseling in luid Russisch: 'Manja, ik heb je toch dat we niet naar deze picture moesten gaan: ijk eens aan, misters,' zei Adarns, 'dit is nu echt Amerika.' 's Ochten& gingen we naar Mr. Sorensen, de directeur van alle over de wereld verspreide Ford-fabrieken. We liepen een zaal door, waar op de schone parketvloer onderdelen van een standaardautomobiel lagen uitgespreid, en we werden in onze jassen en met hoeden op in de glazen directeurskamer binnengeleid. Hier stond een groot bureau waarop niet één vel papier lag; er stond alleen één telefoon en een kalender. Er kwam een lange, magere man de kamer binnen, in een grijs p& met grijs haar, een fris gezicht en de tred van een hardloper of verspringer. In zijn hand hield hij een plastic automobielonderdeel. Dit was Mr. Sorensen, Deen van geboorte, de zoon van een kachelsmid, ooit kachelsmid en daarna modelbouwer. Nog 'Oor Ons vertrek uit Amerika lazen we in een Washingtonse krant een *Iein berichtje waarin de tien mensen met de hoogste Jalarissenvan het land werden opgesomd. Mr. Sorensen stond op de 'jende De plaats werd ingenomen door Mae West, een filmser en een dik, talentloos wicht. In i931 ontving zij 450.0°0 dollar. Sorensen ontving 112,000,

,

-

begon

I'd'

te praten over het onderdeel dat hij in zijn hand werd het van metaai gemaakt, nu hadden u het van gemaakt.n Waren ze het aan het testen.

'We zijn voortdurend in beweging; zei $orensen, is het hele wezen van de automobielindustrie.Geen minuutstagnatie,anders halen ze o m in. We moeten er nu over nadenkenwat we in 1940 zullen doen.' Hij liep de kamer uit en toen hij terugkwam hij een gietstuk in zijn handen mee. Het was een motorblok dat hij zelf"it staal had gegoten, met zijn eigen directeurshanden. 'We zuilen nog lang testen hoe het geworden is. Maar waarschijnlijk zal dit in onze automobiel worden opgenomen.' We betastten het blok, dat over enkele jaren in de constructievan een wagen zou worden opgenomen. Mr. Sorensen bracht ons naar een foto waar hij op stond, samen met Djakonov, directeur van de Gorki-fabriek,en Grozni. Alledrie keken ze bescheiden glimlachend recht in de camera. we wisten tijdens het gesprek naar voren te brengen dat wij Ford willen ontmoeten en Mr. Sorensen zei dat hij zou proberen uit te zoeken of dat mogelijk was. We waren er echter niet zeker van of deze ontmoeting werkelijk zou plaatsvinden. Iedereen had ons gewaarschuwd dat het heel moeilijk was, dat Ford oud was en het druk had en dat hij ongaarne toestemde in ontmoetingen.

Henry Ford ,s ochtellds liet Mr. Sorensen o n s telefonisch meedelen dat Mr. Ford ons kon ontvangen. \ve \werden verzocht langs te gaan bij Mr. Cameron, d e persoon. lijk secretaris van Ford. Mr. Canierori bevond zich in het gebouw van het constructiekantoor. c ~ ~~~d ~ is. er nu niet: deelde hij o n s mede. 'En ik kan u niet precies zeggen wanneer u Iiem kunt ontmoeten. Maar u bekijkt immers toch de fabriek en komt waarschijnlijk een keer of tien langs ons office. maar naar me toe wanneer u langsrijdt; misschien is Mr. Henry Ford dan hier.' UTe wisten al dat Ford geen eigen werkkanier had, d a t hij zichzelf niet opsloot, maar voortdurend rondwandelde d o o r het constructiekantoor. Daarom waren wij in het geheel niet verbaasd. We legden de berendeken over onze voeten en gingen opnieuw d e wonderen van Dearborn bekijken. Deze dag begonnen we met het machinemuseum. Het museum heeft maar één zaal, acht hectare groot. Op de vloer ligt teahouten parket, dat onder je voeten een geluid maakt als van staal. Het plafond wordt ondersteund door metalen pilaren. Deze doen tegelijkertijd dienst als buizen voor de centrale verwarming. Het museum is nog niet klaar. Maar uit d e hele wereld worden prachtige stukken aangeleverd. Er zijn tientallen stoommachines, bijna de van Watt Alle machines zijn o p een grondplaat gen n, de Opening van liet museum kunnen werken o m de Oude techniek aan~houwelijkte demonstreren. Er zijn ongefraaie

lomp, zwaar, o p gietijzeren corintIiische tuiien'die met groene bij: verf beschilderd ,ijn. automobielafdeling

"enorm?t.K1aarblijkelijk rijn hier alle en m o dellen bi~eengebrachfdi, ooit bestaan hebben. je kunt ,,iel zeggen jaar dat geleden begrip van de automol>ielontwerpers van dertig vreemd tuurlijk maken nu bijna al die wagens in

onze (%cl1 een vreemde indruk, maar er heel mooie exemplaren bij. Cr zit veel roodkoper in, glanzend groen messing, cabretlcer. Aan de andere kant benadrukken deze automobielen de grootsheid van de moderne automobieltechniek, tonen ze hoeveel ter de inmmd+&n nu gemaakt worden, hoeveel goedkoper, eenvoudiger, sterker en eleganter ze zijn. Misschien weet ook Ford zelf nog niet hoe zijn museum eruit zal gaan zien. ie voelt hier geen sturende idee over de inrichtingvan de afdelingen en de plaatsing van de museumstukken, ~~~dheeft haast, De hele tijd worden er nieuwe stukken het museum binnengebracht, Er zijn houten ploegen, eggen, houten weefgetouwen, de eerste naai. machines, de eerste schrijfmachines, oude grammofoons,locomotieven en treinen. O p rails, die zorgvuldig in de geboende parketvloer zijn gelegd, staat een oude trein met versierde gietijzeren hekjes op de balkons, De buitenwanden van de wagons zijn beschilderd met roosjes en blaadjes en onder de vensters zijn in medaillons dorpsgezichten getekend. De wagons zitten vast aan een kleine, handige locomotief met koperen koplampen, balustrades en wapenschilden. In precies zo'n trein verkocht een jongen met de naam Edison een jaar of vijfenzeventig geleden kranten aan passagiers. In precies zo'n trein kreeg hij van de conducteur een historische draai om zijn oren, waardoor hij zijn gehoor kwijtraakte. En in 1927, bij de viering van Edisons tachtigste werd tussen Dearborn en Detroit een oude spoorwegtak heraangelegd en diezelfde trein met bloemetjes en landwhappen die wij in het museum zagen, vervoerde de gmteuiminder. jaar geleden verkocht Edison krank' aan de net ,ls gasten in de trein Alleen de lompe conducteur die de jongen uit de de t,in had gegooid, ontbrak. En toen Edison gevraagd doofieid zijn niet had beïnvloed, antwoordde hij: 'Niet in het aan de noodza& al die stompzinniggminst, Ik ben juist heden aan te horen \vaar mensen Zo kwistig mee zijn: Rammelend reed L grappige trein Dearborn binnen. En op de hele gloeide rinkelden "lefoons' pathe~oonplaten~elel
,,toer aangebraclite betoniieii plaat. Daarop zag je afdrukkeli de voeten van Edison en zijn eigenhandig geschreveii halidtekening ,re bega\wli 011s naar een ander museum van Ford, naar het liaanlde ~;reerifieldi'illage. Het d o r p besloeg een groot opper. vlak en voor het bezichtigen ervan kregen d e bezoekers oudc koetsen berlines en janpleziers. O p de bokken zaten koetsiers in bontjassen met hoge hoeden op. Ze klakten met h u n zwepen. De koetsiers zagen uit als hun paarden. Voor automobielen is de toeer net gang tot Greenfield Village verboden. We kropen in een koets en reden over een weg zoals we die lang niet gezien hadden. Het was ook weg, het wonder van d e jaren vijftig van d e negeneen tiende eeuw: lnodder, licht bestrooid met grind. We reden er met een kalme landheersdraf overheen. Het 'dorp' is een onlangs door Ford opgezette onderneming. De vraag wat het voor iets is, is moeilijk te beantwoorden. Ford zelf zou ook moeite hebben om uit te leggen waar hij het precies voor nodig had. Misschien wilde hij het verleden doen herleven, heeft hij daar heimwee naar, of misschien wilde hij integendeel d e armzaligheid van dat verleden in vergelijking met de technische wonderen van de moderne tijd benadrukken. Uit Menlo Park is het oude laboratorium van Edison in zijn geheel naar het museumdorp overgebracht, hetzelfde laboratorium waar de ontelbare proeven zijn uitgevoerd o m een gloeidraad te vinden voor de eerste elektrische lamp, waar deze lamp voor het eerst werd aangestoken, waar voor het eerst een fonograaf sprak, waar veel voor het eerst gebeurde, In dit armoedige houten huis, met zijn krakende houten vloeren enberoetemuren, ontstond de moderne techniek. De sporen van het genie Edison en van zijn titanenijver zijn ook nu nog zichtbaar. In het laboratorium waren zoveel glazen en metalen apparaten, zoveel potjes en kolven, dat er alleen al een week nodig z o zijn ~ o m ze af te stoffen.

:dorp'

ei

,

de jeugdige kracht van Edison! Edison op laterf leeftijdis niets vergeleken mei de Jonge Edison! Dat was een leeuwder En de man liet Ons een galerij met fotoportrettenvan Edison Op sommigeleek de jonge uitvinder op Bonaparte;ophet bleke voorhoofd viel een trotse lok. o p andere leek hij op ~ ~ als student. j ~ De man bleef Inaar druk met zijn armen zwaaien. We begonnen ons al af te vragen waar bij een Amerikaan een dergelijkeexaltatie vandaan kwam. Spoedig bleek trouwens dat de oude een F~~~~~~~ was. De geleerde raakte bij het vertellen steeds meer in vervoering, Wij bleken aandachtige luisteraars en daar werden we voor beloond, De man liet ons de eerste lamp zien die ooit werd aangestoken, ij vertelde in geuren en kleuren hoe dat was gebeurd: hoe ze in afwachting van het resultaat rond de lamp zaten. Alle gloeidraden hadden een moment gebrand en waren onmiddellijk doorgebrand. En eindelijk werd een gloeidraad gevonden die ging branden en niet doofde. Ze zaten er een uur - de lamp brandde. Ze zaten er twee uur lang, bewegingloos - de lamp brandde. Ze bleven de hele nacht zitten. Dat was d e overwinning. 'De wetenschap ontkomt niet aan Edison!' riep de man. 'Zelfs de modernste radiolampen zijn ter wereld gekomen bij het licht van deze gloeilamp.' Met trillende, maar zeer behendige handen bevestigde de oude man de eerste Edison-lamp aan een radio-ontvanger en zocht enkele zenders op. onmangst was niet erg luid, maar wel tamelijk duidelijk. geleerde een stuk bladtin en legde het in de fopakte de nograaf, die eerste machine die met menselijke stem had gesproken. dan toe hadden machines alleen kunnen toeteren, knarsen of fluifonograaf werd in werking gesteld en de man 'prak die ten. den in de hoorn die Edison ooit in zijn aanwezigheid in dezelfde hoorn had gesproken. Het waren de woorden van een oud lunderHet liedje eilidigt met een IaCh: ha,ie+ over en een ha-ha! 'Ha-ha-ha!' sprak de fonograaf volkomen duidelijk. Het was een gewaarwording alsof dit appzaat zojuist in Ons

~

I

ernstig ij keek ons plechtig aan en zei: 'hchrijl alleen wat u derikt, Niet voor Engeland, niet voor Fraiikrijk, schrijf voor d e hele wereld, oude mal1 r i l d e ons onder geen beding laten gaan. Hij over di^^^, over de Abessijnse oorlog, vervloekte Italië, vervloekte de oorlog en prees de wetenschap. Vergeefs probeerde Mr. Adanls een uur lang ook maar 66n woord ertussen te krijgen, tussen deze orkaan van gedachten, ideeën en uitroepen. Dit lukte hem niet. De Fransman liet hem zijn mond niet opendoen. Eiildelijk begonnen ze afscheid te nemen en toen lieten de beide oudjes zien hoe dat moest, Ze sloegen elkaar op armen, schouders en ruggen. ' ~ o o dbye, sir!' riep Adams. ' ~ bye,~goed~ bye!'d gilde de man. 'Thank you very, very much!' riep Adan~s,d e trap af lopend. 'Wij zijn u zeer erkentelijk!' 'Very, very!' klonk het van boven. 'Nee, sirs,' zei Mr. Adams. 'U begrijpt er niets van. Er zijn in Amerika goede mensen: hij haalde een grote g-ezinszakdoek met grote rode ruiten te voorschijn en veegde er, zonder zijn bril af te Zetten, zijn ogen mee

rprai

droog. Toen wij voorbij het laboratorium kwamen, zeiden ze ons dat Mr. Ford er nog niet was. We reden verder naar Fords k ~ p l a m p e n f a b r i e k ~ die vijftien mijl van Dearborn vandaan lag. Onze jonge gids bleek onverwacht spraakzaam en vermaakte ons d e hele weg. Er bleek op de Ford-fabriek een eigen geheime politie te zijn. Deze bestaat uit vijfhonderd man, onder andere de voormalige politiechef van Detroit en Joe Louis, de beroemde bokser. Dankzij deze actieve gentlemen heerst er in Dearborn totale vrede. Vakbondsorganisaties bestaan hier niet. Ze zijn de illegaliteit ingejaagd. De fabriek waar we heen gingen was o m een speciale reden interessant. Het is niet gewoon een fabriek, maar de belichaming van een bepaald t e c h n i ~ hen politiek idee. We hadden daar al veel over geOmdat het heel actueel is in verband met de gesprekken die I n Amerika gevoerd over de dictatuur van Inachines el1 over de vraag hoe het leven gelukkig te maken met behoud van kapitalisme.

hourd'

bbriek een reuzenfabriek zouden bouwen. In plaats van In ;.ouden ze honderden kleine dwergfabriekjes hebben gebouwd,Op enige afstand van elkaar. We hoorden in I h r b o r n een nieuwe leuze: 'Dorpsleven en stadssalaris'. 'Stelt u zich: reiden 7.e. 'eens een klein bos en een rustig riviertje, hoe klein ook, voor. Daar staat een piepklein fabriekje.Rondom wonen boeren. Ze bewerken hun land en werken ook op onze fabriek, Heerlijke lucht, goede huizen, koeien, ganzen. ~1~ er een crisisbegint en wij de productie staken, komt de arbeider niet om van de honger; hij heeft land, brood en melk. U weet best dat we geen weldoeners zijn, we houden ons met andere dingen bezig: we makengoede,goedkope automobielen. En als de dwergfabrieken geen groot technisch resultaat zouden opleveren, zou Mr. Henry Ford aan dit idee geen aandacht hebben geschonken. Maar we hebben al met zekerheidvastgesteld dat op een dwergfabriek, waar geen sprake is van een enorme opeenhoping van machines en arbeiders, de arbeidsproductiviteit veel hoger is dan op een grote fabriek. Op deze manier leidt de arbeider een goedkoop en gezond dorpsleven, maar heeft hij wel een stadssalaris. Bovendien verlossen we hem van de tirannie van handelaren. We hebben gemerkt dat we het salaris maar een beetje hoeven te verhogen of alle prijzen in Dearborn stijgen proportioneelmee. Dat zal niet g b e u r e n als er een eind komt aan de opeenhoping van tienduizenden, honderdduizenden arbeiders op één plek. Dit idee kwam een jaar of twintig geleden bij Ford op, zoals hij Ons later vertelde. Zoals elk Amerikaans plan wordt het lang getest 'Oor het op grote schaal wordt doorgevoerd. Er zijn nu al rond de twintig dwergfabrieken en Ford vergroot het aantal ieder jaar. Een afstand van tien, twintig of zelfs vijftig mijl tussen de fabrieken deert niet. de ideale toestand van de Amerikaanse "'egen is dat geen

probleem. Alles in het idee brengt dus algeheel welzijn met zich mee. Een dorpsleven, een stadssaliris, geen angst voor een crisis. er is -& k sche perfectie bereikt. Ze hebben ons alleen niet gezegd dat erin het idee hogere politiek zit: van proletariërs feitelijk kleine eigenaren maken en tegelijkertijd de concentratie Van arbeiders in gmte industri& centra kwijtraken,Ook de speciale Ford-po1itiezaltrouwens niets te doen hebben. Die z d e n ze ook Voor noodgevalleneen koetje per persoon kunnen geven. Laat de groa neger JOeLoU"

idyllischkoeiel, lllell<el, Laat ook de voormalige chef van d e Detroitse maar door de velden zwerven. met een krans o p het hoofd, net als ophelin, iiiompelend: 'Geen werk, ik verveel m e vreselijk,

I

gentlenieii!' ~ ~ ~plegen ~ de ~daad ibij het k woord ~ te~voegen. ~ 'Toen n we bolren op een heuvel waren aangekonien, zagen we het tafereel dat ons zo helder beschreven was. D e koplampenfabriek stond aan een klein riviertje, \vaar een dam voor een waterverval van slechts zeven voet zorgde. Maar dat was genoeg o m twee kleine turbines in beweging te brengen. Bij de fabriek lagen inderdaad een klein bos en een \%reitie,we zagen boerderijen, hoorden hanengekraai, gekakel, geblaf - in één woord, alle landbouwgeluidenDe fabriek bestond uit één gebouwtje, bijna geheel van glas. Het meest bijzondere hier was dat dit fabriekje, waarop m a a r vijfhonderd man werkten, koplampen, achterlichten en plafondlampen voor alle fabrieken \ran Ford maakte. Tussen het feodale hanengekraai en biggengehijs produceert de fabriek in één u u r 1000 koplampen, 600 achterlichten en joo plafondlampen. Achtennegentig procent van de arbeiders zijn boeren en elkvan hen heeft tussen d e 5 en 50 acre land. De fabriek werkt in twee ploegen, maar als hij o p volle kracht zou werken zou de productie anderhalf keer zo groot zijn. Wat de arbeiders zullen doen die geen acres hebben, daarover zegt het nieuwe idee niets, hoewel die mensen toch de hele arbeidersklasse van de Verenigde Staten vormen. Maar zelfs als het d e verdacht aardig geworden kapitalisten zou lukken het hele proletariaat van land te voorzien, wat op zichzelf de nieuwste bourgeois-utopie is, dan nog zou de uitbuiting niet alleen niet verdwenen zijn, m a a r uiteraard sterker geworden, en een verfijndere vorm hebben aangenomen. Ondanks de zich rond de fabriek uitstrekkende plattelandstaferelen zagen de arbeiders, die dicht opeen achter de lopende band stonden' er net zo somber-o~gewondenuit als de mensen in Dearborn. Toen de bel "Oor het ontbijt luidde, nestelden de arbeiders zich, net 'ls in OP de vloer en begonnen snel hun sandwiches op te eten. 'Kunt u ons misschien reggen,' vroegen WIJ de manager, d e directeur dus. d. met Ons langs de lopende banden liep, 'hoeveel koplampen er vandaag door u zijn gemaakt?' De manager n a r een wand waar Irnge $malle papieren aan s ~ l ~ k e rhingen, t ~ e nam het bovenste vel erafen las voor:'~ottwaalf '34

uur vanmiddag hebben wij 4023 koplampen gemaakt, 2438 achterlichten en i992 plafondlampen.' We keken o p ons horloge. Het was kwart over twaalf. 'Ik krijg ieder uur informatie over de productie; voegde de man eraan toe en hij hing het papier aan de spijker, We reden opnieuw naar het office van ~ o ~ d . keer liep Cameron ons in de hal met enige haast tegemoet en nodigde ons uit o* naar binnen te gaan. In zijn werkkamer keek M ~cameron , met z'n hoevelen wij waren en vroeg om nog een stoel. Wij zaten met onze jas aan. Dat was ongemakkelijk en toen we hem wilden uitdoen, verscheen Henry Ford in de deuropening. Hij keekvragend naar de gasten en maakte een buiging. Het handen schudden ging gepaard met enig heen-en-weergeloop en als gevolg van deze verplaatsing kwam Ford in de hoek zonder stoel terecht. Mr. Cameron bracht snel alles in orde, Ford n a m plaats o p een stoei en sloeg met een vlotte beweging zijn benen over elkaar. Het was een enigszins gebogen oude man, zo mager als een lat, met een intelligent, gerimpeld gezicht en zilverkleurig haar. Hij droeg een fris grijs pak, zwarte schoenen en een rode das. Ford zag er jonger uit dan zijn 73 jaar en alleen zijn oude bruine handen met grote aderen toonden hoe bejaard hij was. Er was ons gezegd dat hij 's avonds soms gaat dansen. We begonnen meteen over de dwergfabrieken. 'Ja,' zei Mr. Ford, 'ik zie een mogelijkheid om kleine fabrieken te bouwen, zelfs staalgieterijen. Maar voorlopig zie ik niet af van grote fabrieken.' Hij sprak over de toekomst, waarin hij het land bedekt zag met kleine fabrieken en de arbeiders bevrijd van het juk \'an handelaren en beursmakelaars. 'Een boer,'ging Ford verder,'maakt graan, wij maken automobielen, maar tussen ons in staat Wal1 !heet, staan ken, die een aandeel in ons werk willen zonder zelf iets te doen.' zwaaide snel met zijn handen voor zijn gezicht, alsof hij een mug verjoeg, en sprak: 'zij kunnen maar één ding: g o o c h e h jongleren met

alle andere toe. Tijdens het gesprek waren l o r d s benen de hele tijd in k*.e$ng. Nu eens legde hij ze o p het bureau, dan weer legde hij het ene been, door zijn hand oiidersteund, op het andere, dan weer zette hij belde

c11begon tc wiebelen. Zij11stekende boerenogen ,,octPll o, de staan dicht bij elkaar. En in het algeineeii liikt hij o p een R ~ ~ een spitse neus, een geboren uitvinder, die ineens zijn baard boer helemaal heeft afgeschoren en een Engels kostuum heeft aangetrokken. ~~~dkomt sanlen met iedereen naar het werk en brengt de hele dag op de fabriek door. Nog steeds laat hij geen schets doorgaan zonder zijn handtekening. We hebben al gezegd dat hij geen werkkamer heeft, Camecon drukte het zo uit: 'Mr. Ford circuleert.' is de grenzen van simpele productie van auFords tomobielen of andere voorwerpen allang gepasseerd. Dit systeem heeft het leven op aarde in zeer hoge mate beïnvloed. Maar terwijl zijn activiteiten en de activiteiten van andere industriëlen Amerika hebben veranderd in een land waar niemand meer weet wat er morgen gaat gebeuren, zegt hij steeds weer koppig tegen zijn omgeving: 'Daar heb ik niets mee te maken. Ik lieb mijn eigen taak. Ik maak automobielen.' Bij het afscheid was er opnieuw heen-en-weergeloop en handen schudden, en de bezichtiging van een van de interessantste bezienswaardigheden van Amerika, Henry Ford, was voorbij.

~

i

~

~

l

~

~

Het afschuwelijke Chicago Er was een week voorbijgegaan sinds het vertrek uit N,, york, Ge. leidelijk had zich een reissysteem ontwikkeld. We overnachtten in a m p s of tourist houses, dat wil zeggen gewone woonhuizenwaar de bewoners goedkope, propere kamers verhuren aan reizigers,kamers met brede comfortabele bedden - waarop je altijd enkele dikke en dunne dekens aantreft, van wol, papier of lappen -,een kleine 'ommode met spiegel, een schommelstoel, een muurkast, een ontroerend met een naald erin gestoken en een bijbel op het nachtkastje. De bewoners van deze huizen (arbeiders, kleine winkeliers en weduwen) concurreren succesvol met hotels en brengen de eigenaars daarvan tot commerciële razernij. Vaak kwamen wij langs de weg reclameborden van hotels tegen, die nogal nerveus de reizigers opriepen zich te bedenken en hun welwillend oog opnieuw o p hotels te richten: LAAT UW

HAR?'VAN

TROTS VERVULD WORDEN

B I J HET NOEMEN VAN DE NAAM VAN HET HOTEL WAAR U HEBT OVERNACHT

Dat waren bedekte uitvallen tegen de naamloze tourist houses en camps. 'Nee, nee, nee, sirs: zei Mr. Adams, wanneer de schemer viel en we moesten gaan nadenken over een plaats voor de nacht. 'Ik vraag u in ernst: wilt u dat uw hart van trots vervuld wordt? Het is heel leuk als je hart van trots vervuld wordt, maar je beurs wordt even hard geleegd.' Nee, we wilden niet dat onze harteil van trots werden vervuld! En zodra het donker werd en onze muisgrijze car door het residentiai part van weer eer1 klein Amerikaans stadje reed, een of ander S~racuseof \lienna, stopten we bij een huis dat zich aiieen van de *n-

derehuizen in de stad onderscheidde d o o r het plakkaat n m c a s liepen naar binnen en zeiden i11 koor, hoewel rolnnlel.'g .-uit de niaat: ' H O do ~ YOU do!' do!' en uit de keukeil M~~~~~~ klollk het antwoord: 'Ho\%'d o eeIl bejaard persoontje niet schort aai1 en ccii breiwerk in de hand. begon het optreden van Mr. Adams; o p zijn nieuwsgierigheid zou een hild of een gerechtelijk onderzoeker jaloers kunnen zijn. ~ l ~dik,i ongeduldig ~ , op ziin benen wiebelend en m e t een zakdoek ,ijn gladgeschoren hoofd afvegend, perste hij methodisch alle stadsnieuwtjes uit de gastvrouw, die zich verheugde over deze nlogelijkbeid om wat te praten. .Surely!p riep hij, wanneer hij \rernonien had dat het stadje 2000 inwoners had, dat er gisteren een loterij was geweest, dat d e plaatselijke dokter ging trouweli en dat er onlangs een geval van kiild~rverlammilig \\ras geweest. 'Surely! Natuurlijk!' Hij hoorde de gastvrou\v uit: was ze al lang weduwe, waar gingen haar kinderen naar school of naar de universiteit, hoeveel kostte het vlees en hoeveel jaar moest ze nog afbetalen voor haar huis? \$lij lagen allang in ons bed op de eerste verdieping m a a r beneden klonk nog steeds: 'Surely! Surely!' Daarna bereikte het gekraak van houten traptreden onze oren. Mr. Adams kwam naar boven en stond een minuut bij d e d e u r van onze kamer. Hij wilde ontzettend graag wat praten. 'htisters: vroeg hij, 'slaapt u?' Hij kreeg geen antwoord en ging naar zijn eigen kamer. Maar's ochtends precies o m zeven uur oefende hij het onbetwiste recht van kapitein en aanvoerder van de expeditie uit: hij kwam luidruchtig onze kamer binnen, fris, geschoren, in bretels, m e t waterdruppeltjesOP zijn wenkbrauwen, en riep: 'Opstaan, opstaan, opstaan! Goed morning, sirs!' En er begon een nieuwe reisdag, wedronken en koffie in wijde mokken, atei1 ham a d egS.in een 'p dat tijdstip stil en slaperig café in ~~i~ Street en stapten In de 'lat Was het moment waar hdams op Hij draaide naar O'' Om en begon te praten. En praatte de hele dag Onderbreking. Hij had er vooral mee iligestemd O m met Ons mee te gaan omdat hij had gevoeld dat wij goede gesprekspartners waren,

Maar wat nu het opmerkelijkste was: je kon hem absoluut geen kletskous noemen. Alles wat hij zei was altijd interessanr en verstandig. In twee maanden reizen heeft hij zichzelf niet één keer herhaald, Hij bezat een nauwkeurige feitenkennis op bijna elk gebied van het leven. Ingenieur van beroep, was hij onlangs met pensioen gegaan en hij leefde van een klein kapitaal, dat hem bescheiden middelen opleverde o m van rond te komen en dat hem de onafhankelijkheid gaf waarzonder hij klaarblijkelijk geen minuut kon bestaan, 'Het is maar toeval dat ik geen kapitalist ben geworden: zei M ~ , Adams een keer. 'Nee, nee, nee, dit is een heel ernstige zaak. Het zal interessant voor u zijn o m te horen. Vroeger droomde ik ervan een rijk m a n te worden. Ik verdiende veel geld en besloot mijzelf zo& nig te verzekeren dat ik, wanneer ik vijftig werd, grote sommen zou ontvangen van verzekeringsmaatschappijen. Zo'n soort verzekering bestaat. Ik moest kolossale premies betalen, maar dat had ik ervoor over o m o p latere leeftijd een rijk man te worden. Ik koos de twee meest respectabele verzekeringsmaatschappijen ter wereld: de Petersburgse maatschappij Rossia en een zeer eerzame Duitse maatschappij i n München. Sirs! Ik dacht: zelfs als de hele wereld naar de verdoemenis gaat, gebeurt er niets in Rusland en Duitsland. Ja, ja, ja, sirs, hun stabiliteit was aan geen enkele twijfel onderhevig. Maar toen kwam in 1917 bij u d e revolutie en verzekeringsmaatschappij Rossia hield o p te bestaan. Toen vestigde ik al mijn hoop op Duitsland. In 1922 werd ik precies vijftig jaar. Ik moest 400.000 mark ontvangen. Sirs! Dat is veel, kolossaal veel geld. En in 1922 ontving ikvan de Münchense verzekeringsmaatschappij de volgende brief: "Zeer geachte Herr Adams, onze maatschappij feliciteert u met het bereiken van de vijftigjarige leeftijd en sluit een cheque voor 4oo.000 mark in." Dit was de eerzaamste verzekeringsmaatschappij ter wereld. NO, no, no, sirs, luister! Dit is heel, héél interessant. Voor deze hele uitkering kon ik niet meer dan één doosje lucifers kopen, aangezien er toen in Duitsland inflatie heerste en er coupures van miljarden door het land circuleerden. Ik verzeker u, misters, het kapitalisme is het meest wankele dat er o p aarde bestaat. Maar ik ben gelukkig. Ik heb de a h b e s t e uitkering gekregen. Ik ben geen kapitalist geworden.' Mr. Adams had een gemakkelijke verhouding met geld: enige humor en in het geheel geen respect. In dit opzicht leek hit helemaal "iet o p een Amerikaan. Een echte Amerikaan is bereid afles ter wereld h ~ m o r i s t i s c hte beschouwen, behalve geld. Mr. Adams kende een

pte hoeireelheidtalen. Hij had in Japan, llusland. h i t s l a n d en l,, dia 4e\voonden kende de sovjet-Unie heel g o e d Hij had o p de in Stalingrad en in Tsjeljabiiisk. en door zijl1 ken. Pro&,, het oude ~ ~ s l a kon n d hij het Sovjet-land begrijpe11 zoals dat nis buitenlandersZelderigeseven is. Hij reisde in derdeklaswagons door ging in gresprek met arbeiders en kolchozeboeren. Hij zag de het land niet alleen zoals het zich aan zijn blik vertoonde, maar ook het $eren was geweest en zoals het morgen zou zijn. Hij zag het in beweging. En daarvoor bestudeerde hij Marx en Lenin, las de redevoeringenvan Stalin en was op de Pravda geabonneerd. M ~Adams . was heel verstrooid, maar dit was niet de traditionele verstrooidheid van een geleerde, maar de stormachtige, agressieve verstrooidheid van een gezond, weetgierig man, die wordt meegesleept door een gesprek of een idee en dan tijdelijk d e hele wereld vergeet. in alles wat met de reis te maken had, was Mr. Adams ongewoon voorzichtig en terughoudend. '\ianavond bereiken we Chicago,' zei Mrs. A d a m . 'No, no, no, Becky, praat niet zo. Misschien bereiken we het en misschien bereiken we het niet,' antwoordde hij. 'Neem ons niet kwalijk,' mengden wij ons in het gesprek,'maar het is nog maar honderd mijl tot Chicago, en als je bedenkt dat we gemiddeld dertig mijl per uur doen ...' 'la, ja, ja, sirs,' mompelde Mr. Adams. 'Oh no! Er is nog niets duidelijk.' 'Hoezo niets? Het is nu vier uur 's middag, we doen gemiddeld dertig mijl per uur. Op die manier zullen we tegen achten in Chicago zijn.' 'Misschien, maar misschien ook niet. Ja, ja, ja, sirs, echt. .. Niets is duidelijk. Oh na!' 'Maar wat zal ons dan verhinderen om tegen achten in Chicago te zijn?' 'Nee, nee, nee,zo magu niet praten. Het zou gewoon stom zijn onl zo te denken. u begrijpt dat niet. ja, ja, ja, sirs: Maar over de wereldpolitiek sprak hij met overtuiging en wenste niet W" VOO' tegenwerpingn dan ook te luistereti. Hij verhrdebijvoorbeeM dat er over vijf jaar oorlog zou zijn, juist uver vijf jaar! Waarom niet over zeven jaar?' 'N% nee. nee, precies OV,, vijf jaar;

-

140

'Maar waarom?' 'Niks waarom! Ik weet het. Nee, echt. Oh, no! Ik zeg u: over jaar is het oorlog.' Hij werd heel boos wanneer wij hem tegenspraken. 'Nee, we praten niet meer!' riep hij uit. 'Het is gewoon stom en lachwekkend om te denken dat het niet over vijf jaar oorlog zal zijn: 'Goed, vanavond komen we in Chicago aan, dan zullen we daar eens serieus over spreken.' 'Ja, ja, ja, sirs! Zo mag u niet praten: "vanavond komen we in Chicago aan". Oh, no! Misschien wel, maar misschien ook niet.' Vlak bij Chicago wees ons dashboard de eerste duizend mijl aan. We riepen hoera. 'Hoera! Hoera!' riep Mr. Adams, opgewonden opspringend van zijn bankje. 'Wel, wel, misters, nu kan ik u een volmaakt nauwkeurige mededeling doen. We hebben duizend mijl afgelegd. Ja, ja, sirs! Niet "misschien afgelegd", maar zeker afgelegd. Dat is het nauwkeurigst.' Elke duizend mijl moesten we de olie verversen en de wagen laten smeren. We stopten bij een service station, dat op het gewenste moment altijd bij de hand was. Onze wagen werd op een speciaal plateau gezet en elektrisch omhooggebracht en terwijl de monteur met zijn gestreepte pet de donkere, vervuilde olie eruit liet, nieuwe erin goot, de remmen controleerde en onderdelen doorsmeerde, informeerde Mr. Adams hoeveel hij verdiende, waar hij geboren was en hoe de mensen het hadden in dit stadje. Elke kennismaking, hoe vluchtig ook, verschafte Mr. Adams een groot genoegen. Deze man was geschapen o m met mensen o m te gaan en met hen bevriend te zijn. Hij genoot evenveel van een gesprek met een ober, een apotheker, een voorbij,.'., ganger aan wie hij de weg vroeg, een zesjarig negertje dat h11 sir noemde, de gastvrouw van een tourist house of de directeur van een grote bank. Hij stond met de handen in de zakken van zijn zomerjas, met opgestoken kraag, zonder hoed (het pakje was om een of andere reden niet in Detroit aangekomen), en beaamde g e t i g de woorden van zijn gesprekspartner: 'Surely! ~k luister, sir! ZO, zo, zo. Oh no! Dat is heel interessant. Surely!' Het ~iachtelijkeChicago, waar we naartoe reden over de Leer brt.de bo~llevarddie de stad scheidde van het Michigan-meer, zag er ver-

I

I

1

We wisten dat er in Chicago krotten waren,dat er wel krotten m6é5. teti zijn. Maar dat zij ïich midden in het centrum van de stad be. vonden, hadden wij absoluut niet verwacht. Het leek alsof Michigan Avenue alleen maar de versiering van de stad was en dat je die maar hoefde op te tillen om de werkelijke stad te zien. Deze eerste indruk bleek eigenlijk correct. We zwierven enkele dagen door de stad en verbaasden ons steeds meer over de zinloze opeenhoping der samenstellende delen. Zelfs vanuit het gezichtspunt van het kapitalisme, dat het gelijktijdig bestaan van armoede en rijkdom op aarde tot wet heeft verheven, kan Chicago een logge, lompe, onhandige stad lijken. Nergens op de wereld zullen paradijs en hel zo nauw vervlochten zijn als in Chicago. Vlak naast de marmeren en ganieten buitenkanten van de wolkenkrabbers op Michigan Avenue liggen afschuwelijke steegjes, vies en stinkend. In het centrum van de stad steken fabriekspijpen de lucht in en rijden treinen voorbij, waardoor de huizen met stoom en rook omhuld worden. Sommige arme straten zien eruit als na een aardbeving: kapotte schuttingen, ingezakte daken van golfplaten krotten, scheef opgehangen draden, bergen met roestige metalen rommel, gebroken toiletpotten en halfverrotte schoenzolen, smerige kinderen in vodden. En meteen, op enkele stappen daarvandaan: een prachtige brede straat met bomen en mooie villa's met spiegelglas, pannendaken en Cadillacs en Packards voor de deuren. Uiteindelijk maakt deze nabijheid van de hel het leven in het paradijs ook niet zo prettig. En dit in een van de rijkste steden, zo niet de rijkste, ter wereld! Er rennen krantenjongens over straat. Ze schreeuwen: 'Politieagent vermoord!' 'Bankoverval!' 'Gangster James, bijgenaamd "De Baby", op slag gedood door rechercheur Thomas!' 'Rechercheur Patterson op slag gedood door gangster Philipps, bijgenaamd "Engeltje"!' 'Racketeer gearresteerd!' 'Kidnap o p Michigan Avenue!' h deze stad wordt geschoten. Het zou verwonderlijk zijn als er hier niet geschoten werd, als er geen miljonairskinderen ontvoerd werden (dat is wat kidnap betekent), als er geen geheime ~ubliekehuizen wden gedreven, als ei. geen rockct was. Rxket is een waarachtig, winstgevend beroep, als je het een beroep kunt noemen. Er is blind F e n

I

Zeg ik u wel stellig: nooit zal uw dochter werk krijgen, nooit ïal ze ierares worden." Daarmee eindigde het gesprek."Tot ziens, dokter: zei liij ten afscheid. "Op de verkiezingsdag zal ik bij u langskomen: natuurlijk was ik erg kwaad, wond ik me op over deze schaamte. loosheid; ik hield het nauwelijks uit. Maar op de verkiezingsdagkwam hij inderdaad langs met de automobiel. Opnieuw kwam zijn dikke sigaar over de drempel van mijn huis. "Good morning, dot!" zei hij. "lk mag u naar het stembureau begeleiden:' En weet u, ik ging met hem mee. Ik dacht: maakt het uiteindelijk wat uit wie er gekozen wordt, een democraat of een republikein? En misschien krijgt mijn dochter werk. Ik heb behalve U nog niemand hierover verteld. [k schaamde me. Maar ik ben niet de enige die een dergelijk politiek ieven leidt. Overal is racket, overal ontmoet je dwang in een of andere vorm en als je werkelijk eerlijk wilt zijn, moet je communist worden. Maar daarvoor moet je tegenwoordig alles opofferen. Ik vind dat moeilijk.' De racket in Chicago is de beroemdste racket in Amerika. Er was in Chicago een burgemeester met de naam Cermak. Hij kwam uit een arbeidersmilieu, was enige tijd vakbondsleider en genoot een grote populariteit. Hij was zelfs bevriend met de huidige president Roosevelt. Ze noemden elkaar zelfs bij de voornaam, tutoyeerden elkaar zogezegd: hij noemde Roosevelt 'Frank' en Roosevelt noemde hem'Tonny'. De arbeiders zeiden over hem: 'Tonny is onze arbeidersman. Die zal ons niet laten vallen.' De kranten schreven over de ontroerende vriendschap van de president met de eenvoudige arbeider (ziet, kinderen, wat in Amerika een man met zijn eigen eeltige handen kan bereiken!). Een jaar of twee, drie geleden werd~ermakvermoord.I4 Hij liet drie miljoen dollar achter en vijftig geheime publieke huizen die klaarblijkelijk door de handige Tonny gedreven werden. Enige tijd was de burgemeester van Chicago dus een racketeer geweest. Uit dit feit volgt in het geheel niet dat alle burgemeesters van Amerikaanse steden racketeers zijn. En al heleniaal niet dat de president van de Verenigde Staten bevriend is met schurken. Het is gewoon een uitzonderlijke samenloop van omstandigheden; maar het geval met Cermak geeft een uitstekende voorstelling van wat Chicago, Iiiinois voor een stad is. O p de eerste avond in New York waren we ontdaan door de armoede en rijkdom daar. Maar hier in Chicago wordt men bevangen door woede jegens de mensen die in hun jacht op dollars hier op de

prairie aan de oevers van het waterrijke Michigan deze afschuwelijke stad liebbeti @ouwd. Het is ollmogelijk vrede te hebben met de gedachte dat de stad niet is ontstaaii 21s gevolg van arvan rijkdom, een buitengewolie ontwikkeling maar als techniek, akkerbouw en veeteelt. De grond heeft de mens alles vali kunt nemen. De niens heeft gewerkt met gege,,en wat je er en kundigheid die je alleen maar kunt bewonderen. Er is zoeen olie gewonnen en er zijn zoveel machiveel verl,ouwd, nes gemaakt,ddt dit alles genoeg zou Zijn o m d e helft van de aardbol tevreden te stellen. Maar op de rijke, bemeste grond verrees, tegen alle rede in, een enorme, monsterlijke, giftige paddestoel: Chicago, 11is de trioinf van het absurde. Hier begin je volkomen selinois, ,.ieus te deiiken dat techniek in handen van het kapitalisme hetzelfde is als een mes in handen van een krankzinnige. Men kan zeggen dat wij te gevoelig zijn en ons laten meeslepen, dat er in Chicago een uitstekende universiteit is, een concertzaal, de naar men zegt beste waterleiding ter wereld, een weldenkende radicale intelligentsia, dat er hier een grandioze wereldtentoonstelling is geweest, dat Michigan Avenue de mooiste straat ter wereld is. Dat is waar. Dat alles is er in Chicago. Maar dit benadrukt nog sterker de diepte van de armoede, de monsterlijkheid van de gebouwen en de willekeur van de racketeers. De uitstekende universiteit leert de jonge mensen niet om de armoede te bestrijden, de radicale intelligentsia is machteloos, de politie schiet minder op bandieten dan o p tot gedreven stakers, de wereldtentoonstelling heeft alleen hoteleigenaars gelukkig gemaakt en Michigan Avenue, de rnooiste straat ter wereld, verliest veel door de naburigheid van de krotteil, Goede mensen in Chicago hadden besloten o m ons wat amusement te bieden en brachten ons naar de studentensociëteit van de universiteit van waar een bal plaatsvond ter gelegenheid vali het vetlenen van onafhankelijkheid aan de ~ i l i ~ ~ i j ~ ~ ~ , , Het studentenbalbleek nuchter, gezellig en in alle opzichten plearlig In een 'Dteraal dansten Filippijnw schoonheden met ui.t e'kaar staande neusvleugeis en Zwarte ogen, Japanse mannen en vrnuwen gleden Over de parketvloer, boven de massa zweefde de rijden tulband van een jonge Hindoe De Hindoe dmeg

craall

'ln

roW
vurige, donkere ogen,een Wit bont, het was een tanige verleider met

'Bevalt het u niet?' ' ~ sirs, ~dat zei~ ik toch: ~ een l heel fijn bal.' En plotseling stortte hij zich op de Hindoe, leidde hem naar de kant en begon hem uit te vragen, over hoe hij woonde in het studenteilhuis, hoeveel roepia's zijn moeder hem per maand stuurde en aan welke activiteit hij zich na het beëindigen van zijn studie wilde wijden. De Hindoe beantwoordde de vragen beleefd en keek met onuitsprekelijk verlangen naar de dansende menigte waar hij zo plotseling tussenuit was gerukt. Aan het plafond hingen Filippijnse en Amerikaanse vlaggen, het orkest op het podium was overgoten met een paars licht, de muzikanten hieven hun saxofoons hoog de lucht in; het was een rustig, fijn, huiselijk bal, zonder dronkelappen, zonder beledigingen, zonder schandalen. Het was prettig o m te weten dat je bij een historische gebeurtenis aanwezig was. De Filippijnen waren toch maar bevrijd, de Amerikanen hadden de Filippijnen de onafhankelijkheid gegeven! Dat hadden ze immers niet hoeven doen, maar ze hebben het gedaan. Zelf! Dat was edel. Op de terugweg naar het hotel mompelde Mr. Adams de hele tijd: 'Echt, sirs, oh no!' 'Wat echt?' 'Nee, nee, sirs, ik wil u de hele tijd al vragen: waarom hebben wij de Filippijnen opeens de onafhankelijkheid gegeven? Echt, sirs, wij zijn goede mensen. We hebben ze zelf de onafhankelijkheid gegeven, denkt u zich eens in. Ja, ja, ja, we zijn goede mensen maar kunnen het niet verdragen wanneer men aan onze portemonnee komt. Die duivelse Filippijnen maken heel goedkope suiker en voeren die natuurlijk in zonder invoerrechten te betalen. Ze hoorden immers tot vandaag bij de Verenigde Staten. Hun suiker is zo goedkoop dat onze suikerfabrikanten niet met hen konden concurreren. Nu zij van ons de langverwachte onafhankelijkheid hebben gekregen, zullen ze voor hun suiker invoerrechten moeten betalen, net als alle buitenlandse handelaren. We verliezen de Filippijnen trouwens ook niet, Omdat die goede mensen alleen hebben toegestemd om de onafhankelijkheid te krijgen onder de voorwaarde dat ons leger en bestuur er zouden blijven. Nou, zeg eens, sirs, konden we ze dat weigeren? Nee) echt, sirs, ik wil dat u onze edelmoedigheid erkent. Dat ris i c

De beste muzikanten ter wereld 's Avonds lieten we lichtzinnig onze automobiel bij d e hotelingang en gingen naar een concert van Kreisler. ~~t rijke Anlerika heeft zich meester gemaakt van d e beste muzikanten ter wereld. In Carnegie Hall in New York hadden we Rachrnaninov en ~tokowskygehoord. Voordat Rachmaninov het podium opgaat, zit hij, zoals een bevriende componist ons heeft verteld, in de artiestenkamer en vertelt moppen. Maar daar gaat de bel, Rachmaninov staat op, neemt de gelaatsuitdrukking van de grote droefheid van een Russische banneling aan, en gaat het podium op. Groot, gebogen en mager, met een lang, treurig gezicht en een borstelig kapsel, ging hij achter de vleugel zitten, spreidde d e panden van zijn ouderwetse zwarte jas, trok met een enorme hand een manchet recht en draaide zich om naar het publiek. Zijn blik zei: 'Ja, ik ben een ongelukkige banneling en ik ben gedwongen o m voor u en uw verachte dollars te spelen. En voor deze vernedering vraag ik maar weinig: stilte.' Hij speelde. Er heerste zo'n stilte dat het leek of alle duizend toeschouwers op het balkon dood o p de grond lagen, vergiftigd dool een tot dan toe onbekend muzikaal gas. Raclirnaninov was klaar.ive~erwachtteneen uitbarsting Maar in de parterre weer'lonk 'lechts gewoon applaus. We geloofden onze oren niet. Er hing een loude onverwhilligheid in de lucht, alsof het publiek niet was gekomen Om bijzondere muziek in een bijzondere uitvoering te 110maar Om een vervelende maar onvermijdelijke plicht te vervullen het schellinkje Wonken enkele kreten van enthousiastelinnen. Alie concerten waar we in Amerika geweest rijn, maakten dezelfde indruk. De hele New Yorkse beau monde was aanwezig bij het concert van het beroemde Philadelphia-orkest onder leiding van StokOwskyHet is onduidelijk door welke overwegingen de Ne, yorkse beau monde geleid wordt. maar deze nienxn beioekeil lang liiet al-

le concerten Vlees- en koperkoningen, Spoorwegkoninginnen,kauwgomprinsen en gcwOne dollarprinsessen in avondjurken en smokings en niet diamanten, bezetten het eerste balkon. uiijkbaar begreep Stakowsky dat alleen muziek voor hen niet genoeg was; het oog wilde ook wat. En de succesvolle dirigent bedacht een spectaculaire, bijna circusachtige opkomst. Hij zag af van het traditionele tikken met een stokje op de lessenaar. Vlak voor zijn opkomst had het orkest de instrumenten al gestemd en er heerste totale stilte. Hij kwam vanachter de coulissen te voorschijn, iets gebogen - hij leek wel wat op h4eyerhold15-, keek niemand aan, liep snel over het voortoneel naar zijn plek en begon meteen energiek met zijn armen te zwaaien, En even energiek begon de ouverture Die Meistersinger. Een echt Amerikaans tempo. Geen seconde vertraging. Tijd is geld. De uitvoering was vlekkeloos. In de zaal riep zij nauwelijks emoties op. De vlees- en koperkoningen, spoorwegkoninginnen, kauwgomprinsen en dollarprinsessen zijn nu enthousiast voor Bach, Brahms en Sjostakovitsj. Waarom zij tegelijkertijd worden aangetrokken door de diepe en fijnzinnige Bach, de koude Brahms en de stormachtige, ironische Sjostakovitsj, dat weten zij natuurlijk niet; ze verlangen het niet te weten en ze kunnen het niet weten. Over een jaar zullen ze waanzinnig, tot gek wordens toe ('Ach, dat sterke, allesoverheersende gevoel!') enthousiast zijn voor Mozart, Tsjaikovski en Proko4ev. De bourgeoisie heeft de kunst van het volk afgepakt. Maar zij wil deze gestolen kunst niet eens financieren. Individuele artiesten worden in Amerika gekocht en voor hen wordt veel geld betaald. De verveelde rijkelui zijn oververzadigd met Sjaljapin, Heifetz, Horowitz, Rachmaninov, Stravinski, Gigli en Totti del Monte. Voor een mik'nair is het niet zo moeilijk tien dollar te betalen voor een kaartje. Maar een operagezelschap of een s)rmfonieorkest, dat is, b%riipt u wel, te duur. Deze kunstvormen vereisen subsidies. De staat geeft hier geen geld voor. Blijft over het veelgeprezen Amerikaanse De mecenassen in heel Amerika maar drie operatheaters en daarvan werkt alleen het New Yorkse Metrop0litan Opera regelmatig wel drie maanden per jaar. Toen wij zeiden dat er in Moskou wel vier operatheaters zijn, die het hele jaar werken, met een onderbreking van drie maanden, reageerden de Amerikanen met leefde verbazing, maar diep in hun hart geloofden ze het niet. Enkele jaren geleden kregen de mecenassen een publieke Oor\'i'g van de grote dirigent Toscanini, die toen de Ne. Y d x Yhiihrr-

rlloilieleidde. Het ging slecht met de Phiharmonie. Er was geen geld De mecenassen hadden het druk met hun business en dachten niet in het minst aan het lot van wat klarinetten, violoncello5 en contrabassen. uiteilidelijk brak het moment aan dat d e Philharmonie moest sluiten. Dit viel samen met de zeventigste verjaardag van turo Toscanini. En de grote musicus vond een uitweg. Hij vroeg niet oill geld bij de vlees- en koperkoningen. Hij wendde zich tot het volk. een radioconcert nam hij plaats achter de microfoon en vroeg iedere luisteraar een dollar per persoon te sturen in ruil voor een foto met handtekening die Toscanini zou toesturen. En Toscanini werd beloond voor zijn lange, moeilijke leven; d e Philharmonie kreeg het benodigde geld, kreeg het van mensen die geen geld hadden voor een concertkaartje om Toscanini in levenden lijve te zien. Men zegt dat de meeste van deze mensen arme, Italiaanse immigranten waren. In het leven van Toscanini heeft een klein maar interessant voorval plaatsgevonden. Toen hij als dirigent voor het Milanese operatheater La Scala werkte, werd er in Italië een operaconcours gehouden. Toscanini was jurylid. Een zekere, tamelijk talentloze componist bleef, voordat hij zijn partituur overhandigde, lang rond de beroemde musicus hangen, vleide hem en ptdxerde het hem op alle manieren naar d e zin te maken. Hij vroeg de jury of zijn opera ter beoordeling aan Toscanini kon gegeven. De beoordeling was vernietigend en d e opera werd afgewezen.Tien jaar gingen voorbij en toen ontmoetten de taIentioze en Toscanini elkaar opnieuw in New york. ,

het is nu een zaak van het verleden,' zei d e compo-

nist' 'lnaar ik lougraag willen weten waarom u mijn opera hebt af-

gewezen.'

Welnu, het was de avond dat wij lichtzinnig onze bij de hotelingang hadden achtergelaten en op weg gingen het con. cert van Kreisler. Er woei een koude wind vanuit het meer. we raakten tot op het bot verkleumd, hoewel het maar een paar blokken lo. pen was. We waren erg blij dat we in de voorverkoop kaartjes hadden weten te bemachtigen. In de foyer was het tamelijk rustig. We dachten eerst zelfs dat we te laat waren, dat het concert al begonnen was. In de was ook weinig volk, niet meer dan de helft was bezet. Maar de inwoners van Chicago komen graag te laat, besloten we, Ten onrechte hadden we echter de inwoners van Chicago, deze punctuele, precieze mensen, beschuldigd. Ze kwamen niet te laat. Ze kwamen helemaal niet. Het concert begon en eindigde in een halflege zaal. Op het podium stond een oude man in een wijde jas, met een nogal dikke buik, waarop een horlogeketting bungelde. Hij stond met zijn benen wijd uiteen en klemde grimmig met zijn kin zijn viool tegen de borst. Dat was Kreisler: de grootste violist ter wereld. De viool is een gevaarlijk instrument. Je kunt er niet redelijk goed, of gewoon goed op spelen, zoals op een vleugel. Middelmatig vioolspel is verschrikkelijk en goed vioolspel is middelmatig en nauwelijks te verdragen. O p de viool moet uitstekend gespeeld worden, alleen dan kan het spel genoegen verschaffen. Kreisler speelde met uiterste perfectie. Hij speelde verfijnd, poëtisch en intelligent. In Moskou ZOU er na zo'n concert een ovatie van een halfuur weerklinken. Om hier een eind aan te maken zouden ze de vleugel moeten wegrijden en alle kroonluchters doven. Maar hier, net als in New York, wekte het spel geen enthousiasme bij het publiek. Het applaudisseerde voor bisIer, maai in dit applaus voelde je geen dankbaarheid. Het Ie* alsoí het publiek tegen de violist zei:'Ja. je kunt vioolspelen. .ie hebt ie kunst tot perfectie weten te brengen. Maar kunst is uiteindeliik niet klangijk. Moeten we ons daar druk om maken?' Kreisler besloot baar het publiek wat op te jutten. Dat had hij beter niet kunnen wat walsjes en bostons,tweederangs Hij koos steeds banalere eindeli$ opleefde werkjes. Hij bereikte hiermee dat het toegiften eiste. Het was de vernedering van een groot artiet 'le Om

Avenue op.

'Nou, liOu,sirs; zei Mr. Adanis. 'U eist te veel van Anicrikanen. E ~ ~ - . kele jaren geleden is mij het volgende overkomen. Ja, ja, in is ter^, U het interessant vinden o m te horen. In New York vond de wereldPwnliere wagners Parsifa1 plaats. U weet waarschijnlijk dat pas na de dood van Wagner voor het eerst werd opgevoerd, York. Ik ging er natuurlijk heen. Sirs! 1k houd erg en dat was iIl nam plaats op de zevende rij en luisterde. Naast me van wagner. zat een enorme roodharige gentleman. Ja,ja, sirs. Vijf minuten na het merkte ik dat de roodharige gentleman begin van de sliep, was geen ranip, ware het niet dat hij al slapend tegen mijn schouder zakte en een nogal onaangenaam gesnurk uitstootte. Ik hem. Hij schrok op maar een minuut later sliep hij weer. Daarbij leunde hij niet zijn hoofd op mijn schouder als op een kussen. sirs! 1k ben geen kwaad mens, nee, nee, nee. Maar ik kon dit niet verdragen. Oh no! Met mijn elleboog stootte ik de roodharige gentleman met al mijn kracht in zijn zij. Hij werd wakker en keek me lange tijd met een niet-begrijpende blik aan. Toen kwam er een lijdende uitdrukking op zijn gezicht. "Neemt u mij niet kwalijk, sir," zei hij, "maar ik ben een heel ongelukkig mens; ik ben voor maar twee dagen uit San Francisco naar New York gekomen en ik heb een hoop te doen. En ik heb een vrouw in San Francisco, een Duitse. Weet u, sir, Duitsers zijn krankzinnige mensen, ze zijn gek op muziek. Mijn wouw is geen uitzondering. Toen ik wegging zei ze: "James, geef me je woord dat je naar de première van Parsifnl gaat. God! Wat een geluk: bij de première van Parsifal te kunnen zijn! Aangezien ik er niet bij kan zijn, moet jij in eik geval gaan. Dat moet je voor mij doen. Geef me Ie woord." Ik gaf haar mijn woord en wij zakenmannen weten Ons woord te houden. En hier ben ik dan, sir!" Ik raadde hem aan naar l i j n te gaan, aangezien hij zijn woord al gehouden had en geen gevaar meer liep een eerloos mens te worden. Hij schudde mij de hand en rende meteen weg. Ja, ja, ja, sirs. Deze roodharige beviel me. U moet de Amerikanen niet te hard vallen' Het lijn eerlijke mensen. Ze verdienen diep respect: Tijdens het Van Mr. Adams liepen we naar ons hotel en "Onden daar tot grote ontzetting onze automobiel n i e t Onze mui%rijze,arwas er niet. M ~ ~ greep . inAhaar~tas- ~ ~ Ie en "Ond daar geen sleufel Het vreseIijkste wat er op onze reis met Ons had kunnen gebeuren.was geschied: de automobiel was verdwenen, met sleutel en autopapjeren,

. GA^^ Becky,' mompcldc Mr. Adams wanhopig. 'Ik heb het je nog ;?o gezegd...' 'wat heb je me gezegd?' vroeg Mrs. Adams. 'Oh no, Becky! What did you do? Alles is verloren. Ja, ja, sirs! heb het gezegd. We moeten voorzichtig zijn.' We herinnerden ons dat de ingepakte koffers in de automobiel lagen, omdat we besloten hadden meteen na het concert uit Chicago weg te rijden en in een of ander klein stadje langs de route te overnachten. We liepen over Michigan Avenue, strompelend van ellende. We voelden zelfs niets van de ijskoude wind die onze jassen omhoogblies. En toen zagen we plotseling de car. Hij stond aan de overkant van de straat. Het linkervoorwiel stond op het trottoir, de deuren waren open. Binnen brandde licht. En zelfs de koplampen van onze muisgrijze schat brandden verdwaasd. We renden eropaf, kreten van blijdschap slakend. Wat een geluk! Alles was op zijn plek: de sleutel, de papieren, de bagage. Bezig met het doorzoeken van de automobiel, merkten we niet dat er een enorme poiicemari naar ons toe kwam. 'Bent u de eigenaars van deze automobiel?' vroeg hij met donderende stem. 'Yes, sir!' piepte Mr. Adams verschrikt. 'Aaah,'brulde de reus, van bovenaf op de kleine dikke ~ d a m neers kijkend. 'En weet u, verdorie nog aan toe, waar in Chicago wagens moeten worden geparkeerd?' 'No, Mr. officer antwoordde Adams kruiperig. 'Ik ben geen officer!' schreeuwde de politieagent. 'Ik ben alleen maar een policernan. Weet u dan echt niet dat automobielen niet voor een hotel mogen worden achtergelaten op een verkeersader als Michigan Avenue? Dit is New York niet. Ik zal u eens laten zien hoe er in Chicago gereden moet worden!' Mr. Adams meende waarschijnlijk dat 'Mr. officer' hem zou gadn slaan en hij bedekte zijn hoofd niet zijn armen. 'Nee, nee!' schreeuwde de politieagent. 'Dit is New York niet, dat u uw wegluis midden op de belangrijkste straat kunt achterlaten!' Klaarblijkelijk had hij met New York wat oude rekeningen te \'ereffenen. 'Weet LI dat ik in uw schurftige car heb moeten kriii~~en, hem hier...l

~

heen h& gesleept en dat ik daarna twee uur heb opgelet dat hij niet gestoIr~iwerd?' . stamelde Mr. A d m s . 'Yes, M ~officer!' 'Ik ben geen officer!' 'oh,oh! Mr. poiicenlan! I JIn very, very sorry!' 'Wel]: zei de policeman op n~ilderetoon. 'Dit is Chicago, niet York!' we dachten dat we een ticket zouden krijgen (wie een ticket krijgt moet voor de rechter komen), dat we meedogenloos beboet zouden worden of misschien wel op de elektrische stoel gezet (wie zal het zeggen in Chicago!), maar de reus barstte plotseling in een akelig bassend lachen uit en zei: 'Vooruit, rij maar. En denk er de volgende keer aan dat dit Chicago is en niet New York.' Haastig klommen we in de wagen. 'Good bye!' riep de oude Adams, oplevend, toen de wagen optrok. 'Good bye, Mr. officer!' Als antwoord hoorden we niet meer dan een onduidelijk geschreeuw.

Deel I11

Naar de Stille Oceaan

Mark Twains geboortegrond Vanaf het begin van de reis waren we door de staten York, Permsylvania, Ohio, Michigan, Indiana en Illinois gereden, De namen van de ontelbare stadjes waar we hadden ontbeten, gedineerd, waar we naar de bioscoop waren geweest of hadden overnacht, hadden zich in ons geheugen gegrift. Poughkeepsie, Hudson, Albany, T ~ ~ ~ , b u r a Waterloo, Ayvon, Fredonia, Erie, Sandusky ~ ~ l peoria, ~ d ~ , Springfield. In al deze stadjes en in een honderdtal andere, hier niet genoemde, staan o p het belangrijkste plein kleine monumenten voor de sol. daten van de burgeroorlog tussen het Noorden en het Zuiden. Het zijn heel vredige monumenten, klein en helemaal niet krijgshaftig.. In het oude Europa zwaait een bronzen of stenen strijder altijd met zijn sabel of berijdt hij een strijdlustig paardje, of roept toch in eik geval iets als 'Ten aanval, schone helden!' Maar de monumenten van de Amerikaanse stadjes ontberen elke inspiratie. Het soldaatje staat suf o p een geweer geleund; de ransel op zijn rug is volgens aiie regels vastgemaakt, zijn hoofd is naar zijn handen gebogen en de vurige, felle strijder voor de bevrijding van de negers kan eik ogenblik in slaap gewiegd worden door de herfststilte. Deze monumenten zijn uit Duitsland ingevoerd. Ze zien er Precies hetzelfde uit en verschillen niet meer van elkaar dan het standaardmodel Ford verschilt van een Ford die voorzien is van een asbak en daarom een halve dollar duurder is. Er ziin heel goedkope soldaatjes, zo klein dat je ze in een kamer Zou kunnen houden. Er zijn wat duurdere, zoals degene die we al beschreven hebben; er zijn, als we ons zo mogen uitdrukken, luxemodellen, die een gel aan hun voeten hebben liggen. Kortom, de Duitse waar was,in alle prijzen verkrijgbaar, zodat ieder stadie het standbeeld kon zen waar het genoeg geld voor had. Pas betrehelijk kortgeleden hebvan buitenlandse ben de ik^^^^ zich in dit met hun eigeli handen en uit hun lijkheid bevrijd en zijn ze

eigen riiaterialen gietijzerei> en stenen soldaatjes gaan maken. di^^^ beschikt ieder ~ r n e r i k a a n stadje s waarvan d e bewoners zijn van een gerechtvaardigd gevoel van patriottiSnie, ,,iet nog over een kanon en een stapeltje kogels uit diezelfde tijd van de oorlog tussen Noord en Zuid. Het kanon en dc kogels bevinden zicll gewoonlijk dicht bij het soldaatje en tezamen vorinen zij d e krijgsgeschiedkulldige afdeling van d e stad. Het moderne deel is o n s al bekend en bestaat uit automobielzaken, apotheken, restaurants, winkels met vijf- en tien-centsartikelen en winkels met koloniale waren van de firma Atlantic and Pacific. In iedere stad zijn uithangborden van deze firnia, rood met gouden letters. De winkels van deze firma zijn volgens één model gebouwd en in welke hoek van het land de klant zich ook bevindt, hij weet altijd dat in d e winkel van Atlantic and Pacific de peper o p de linkertoonbank ligt, d e vanille o p dié ~ l a n k en de kokosnoten op dié plank. Deze grootse eenvormigheid verleent de firma Atlantic and Pacific haast een soort onsterfelijkheid. Men stelt zich voor dat wanneer onze planeet vergaat, d e lichten in de winkels van deze 'Compagnie van de Atlantische en Stille Oceaan' het laatst zullen uitgaan; zo ijverig en toegewijd dient zij d e klant, door hem een breed en altijd vers assortiment van koloniale artikelen aan te bieden, van bananen tot sigaretten e n sigaren, zowel van Anierikaanse als van importtabakssoorten. Het weer was gedurende de hele reis even slecht geweest. Alleen o p de eerste dag van de reis scheen er een koud vrieszonnetje. Al in Buffa10 regende het, in Cleveland werd het erger, in Detroit veranderde de regen in een ware straf en in Chicago werd hij afgelost d o o r een harde koude wind, die onze hoeden afrukte en bijna d e elektrische reclame doofde. Kort voor Chicago, in regen en mist,zagen we het sombere schouw'pe' van de metaalbewerkingsfabriek van G r y . De metaalbewerking en het 'lechteweer hadden een ensemble gevormd o m kippenvel van te krijgen. En Pasop de dag nadat we uit Chicago waren gevlucht zagen we een 'lauwe hemel, waarlangs de wind snel en pardoli de wolken voortjoeg. De weg veranderde; niet de weg zelf, maar alles eromheen. We hadden eindelijk het industriële oosteii verlaten en waren nu in het Midden-Westen. Er zijn drie kenmerken, aan de haiid waarvan Amerikanen feilloos kunnen dat het echte Westeil inderdaad begonnel> is. Uit

de ~ i t r i n e svan restaurantjes en apotheken verdwijnen de reclames voor hot dogss,hetgeen 'warme honden' betekent. 'Warme hond' staat niet 7.0 heel ver van een gewone hond af: het zijn warme worstjes. In de hele wereld worden geestigheden gedebiteerd over worstjes en hondenvlees, maar alleen in het oosten van Amerika is deze grap in algemeen gebruik geraakt en is'hond' de officiële benaming van worstjes geworden. In ~ l a a t van s hotdogs hangen restaurants en apotheken in hun vitrines plakkaten o p die reclame maken voor een typisch westelijk gerecht: barbecue, sandwiches met gebraden varkensvlees. Verder gebruiken bewoners van het Westen in hun gesprekken in plaats van het optimistische al1 right en okay het niet minder optimistische, maar echt plaatselijke yo~rbet, dat 'wedt u maar' betekent, maar dat in alle mogelijke gevallen gebruikt wordt. Bijvoorbeeld, als u voor de vorm vraagt of de door u bestelde steak uit maaltijd nummer drie lekker is, antwoordt het meisje met een lieve glimlach: 'YOU bet! Wedt u maar!' Het laatste, belangrijkste kenmerk wordt gevormd door de oude automobielen, of beter gezegd, antieke. De eerzame burgers van het Westen rijden met hun complete familie in wagens uit 1910 op dunne wielen. In oude en hoge Ford-coupés rijden boeren ongehaast rond, gekleed in donkerblauwe overalls bestikt met wit garen. De gespierde klauwen van d e boeren liggen stevig op de sturen. Een familie negers zeult ergens heen. Voorin zit een jonge neger, naast hem zijn vrouw. O p de achterbank zit een grijsharige tante te dommelen en de jonge negertjes kijken met ongelooflijke nieuwsgierigheid naar ons gele New Yorkse nummerbord. De familie maakt blijkbaar een lange reis, want er zijn een emmer en een houten trap aan de wagen vastgemaakt. Muildieren met lange oren en lange poten trekken boerenkarren over de weg. De voermannen, eveneens in overalls, mennen staande. Niet éénmaal o p onze hele reis zagen we een muildierdrijver die in zijn kar zat. Dat is daar de stijl: in je kar staan. Ie ziet steeds meer oude For& De contouren ervan zijn ouderwets,een beetje bespottelijk en tegelijkertijd ontroerend. Je voelt er iets eerbiedwaardig~in. Ze zijn wat niliiw, oud, maar tegelijkertijd ook stevig. Ze roepen vertrouwen en respect op. Ze zijn zo of 25 jaar oud, maar ze rijden, vervoeren, werken dlem a l : eerlijke, goedkope, zwarte koetsen. nog, alles wat erin zit ramrlieit, Het oudje ademt

de oude zeildoekeii kap zijn enkel vodden over en van Iiet reserve\,,iel alleeli een verroeste velg, maar liij beweegt. doet wat hij moet doen, een schattige en beetje komische autornobiclveteraan. \,Te \vare11 in Iiet Westen. We reden weg uit de winter en naderdeli de zonier, En we gingen er niet alleen in jaargetijde Op vooruit, maar ook in tijd: we gingen vanuit de Atlantische zone over in de Centrale, en daarbij verdienden we een extra Uur. Het is nu in New York uur 's ochtends en bij ons pas 9 uur. O p weg naar San Francisco zouden we nog hvee keer het horloge terugzetten. Van de Westelijke zone zouden we in de Bergzoiie komen en daarna in de Stille Oceaanzone. Op een driesprong stond een paal tegen een klein houten café, dat het nieuwtje verkondigde dat bier hier niet in flessen maar in blikjes verstrekt werd. Er waren brede pijlen met stedennamen aan de paal bevestigd. - Uit deze pijlen leerde men, behalve de richting en de afstand, ook dat Amerikanen in het westen hetzelfde doen als in het oosten: ze kiezen mooie, grootse en beroemde namen voor hun stadjes. Het was prettig om in dit stadje te vernemen dat het van hier tot Edina 42 mijl was, tot Memphis 66, tot Mexico 44 en tot Paris niet meer dan een schamele 17 mijl. Maar wij kozen Paris noch Memphis. IVij moesten naar de stad Hannibal. De pijl gaf aan dat we naar rechts moesten en dat het nog 39 mijl was naar Hannibal. 'Misters,' zei Adams,'help me eraan herinneren dat ik u vanavond over bier in conservenblikjes vertel. Dat is een heel interessante zaak, sirs.' Na precies 39 mijl verscheen Hannibal. Een gietijzeren bord voor de ingang van de stad, neergezet door de Historische Vereniging van de staat Missouri, deelde mede dat hier de grote humorist Mark Twain zijn jeugd had doorgebracht, dat er in de stad een Mark Twain-huis was, een park met uitzicht op de Mississippi, gedenktekens, grotten enzovoort. Temijl wij een overnachtingsadres zochten en Mr. Adanx in het huis dat we hadden uitgekozen informeerde hoe het leven in de stad ervoor stond, hoe de crisis hier tot uiting kwam en wat ons gastvrouw% een keurige oude Ainerikaanse, van Roosevelt vond, werd het Het brzichtigen van de door de Historische vereniging van de Missouri aanbevolen bezienswaardigheden moest tot de ochtend worden uitgesteld.Terwij~de oude gastvrouw verIelde dat het in Hannibal bepald niet slecht ging, dat de stad be-

hoorlijk veel inkonisten had dankzij de toeristen die de relikwieën Mark Twain kwamen bekijken, dat de crisis destijds behoorlijk hevig was geweest maar dat het wel veel gunstiger was verlopen dan in liet Oosten en dat president Roosevelt een heel goed man was, die ,ich bekommerde om arme mensen, werd het nog donkerder. Die avond slaagden we erin het Mark Twain-museum, dat aan de hoofdstraat lag, te bezoeken. Het was een tijdelijk museum, gebouwd ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Mark Twain. Het bevond zich in het gebouw van de Hannibal Trust Company, een bank die juist kort voor het jubileum failliet was gegaan. Daardoor vormden de foto's en de diverse relikwieën een vreemd mengsel met de kantoorschotten en de stalen sloten van de bankmagazijnen. Boven een enorme (helaas nu voor altijd lege!) onbrandbare kassa hing het stuurwiel van een rivierboot. Aan precies zo'n wiel had Mark Twain gedraaid toen hij als jonge matroos over de Mississippi gevaren had. Behalve wij was er maar een andere bezoeker. Te oordelen naar zijn treurige gezicht was hij voorheen spaarder geweest bij de Hannibal Trust Company en was hij alleen gekomen om nog eens te kijken naar de grootse en helemaal lege bankkassa waar ooit zijn bescheiden spaargeld in had gelegen. Er hingen foto's op borden. In een apart kamertje stond het speciaal voor het jubileum aangevoerde bed waarop de schrijver gestorven was, overal lagen handschriften, eerste drukken van zijn boeken, schoentjes, sjaaltjes en zwarte kanten waaiers van het meisje op wie Twain zijn Becky Thatcher had gebaseerd. Het museum was eigenlijk maar een allegaartje . . en niet bijzonder interessant. Verder stond er in het museum het gipsen model van een monument, voor de bouw waarvan er al een nationale inschrijving was gestart. Hier is de grote schrijver omringd door zijn helden. Er zijn vijftig, zo niet meer, figuren neergezet. Het monument zal een miljoen dollar gaan kosten en bij zo'n betrekkelijk lage prijs zal het, te oordelen naar het model, een van de lelijkste monumenten ter wereld worden. Wij dineerden, of beter gezegd soupeerden, in een restaurantje tegenover het museum. M ~ Adams, . die nooit dronk, bestelde ineens bier. De jonge wniter bracht twee conservenblikjes; in zuke blikies worden bij ons doperwten verkocht. 'Het is een enorme zaak, sirs,' zei r. Adams, terwijl hij toekeek hoe de waiter de bierblikjes openmaakte. 'En tot iiii toe is het nle-

te lossen. Er was een hinderlijke blikgeur. Bier mand gelukt Iiein vereist~bsoluuteen eikenhouten vat en glaswerk. Maar moet, misters, begrijpen dat het onhandig en duur is o m bier in flessen te vervoeren, ~l~~~~~nemen te veel plaats in beslag. Dat zijn extra kosten het vervoer. Onlangs is er een lak ontdekt waarvan de geur zogezegd nauwkeurig o\rereenkomt met de geur van een biervat. Overigens hadden ze die lak gezocht voor een bepaald elektrisch productieproces en helemaal niet voor bier. NU wordt de binnenkant van conservenb~ikjesermee bedekt en het bier heeft geen enkele vreemde bijsnla&. Dit is een enorme zaak, misters!' ij dronk zelfs twee glazen bier, hoewel hij er helemaal niet van hield. ij dronk het op uit eerbied voor de techniek. Het was inderdaad lekker bier. Toen we's ochtends uit het tourist house naar buiten kwamen, zagen we een klein, oud en arm stadje. Het ligt mooi tegen de heuvels, w-an de hellingen bij de Mississippi uitkomen. De glooiende hellingen zien er hier precies uit als bij een Wolga-stadje dat aan een hoge oever staat. We konden de namen van de straatjes niet lezen, maar ze zullen wel hetzelfde hebben geheten als de Wolga-straatjes: Lawinestraat of Afbrokkelstraat. Dat is hem dus: de stad Hannibal, de stad van Tom Sawyer en Huck Finn. Een merkwaardige zaak! Een stad die niet beroemd is door zijn automobielproductie, zoals Detroit, en niet door slachthuizen en bandieten, zoals Chicago! Hij is beroemd door de literaire helden uit De almturen van Toni Sawyer, de aandoenlijkste en leukste avonturen uit de gehele wereldliteratuur. Zoals overal waren er bijna geen mensen op straat. Maar de mensen wetegenkwamen, waren echte Twain-types: schuwe en vriendelijke negers, een eerbiedwaardige rechter die zich vanaf de vroege morgen had in een goedkope sigaar, en jongens in onverslijtbare fluwelen broeken, opgehouden door fluwelen bretels. De jongens in groepjes bijeen. een of ander spel. Te oordelen naar hoe ze Om zich heel1 keken, speelden ze misschien wel om geld. De straat waar Mark toen nog de blootsvoetse Samuel Clemens' 'jn jeugd had doorgebracht. is bijna onaallgetast gebieven'Boven de inga% van het huis van & schrijver hangt een rende witte lantaarn met een bord eronder: i r r T~,,IN. DeAmerikanenx~gentrouwens niet,rwen maar Tweejn en niet Torn

Sawyer maar l a m Sawyer. En zelfs de meest serieuze, meest zakelijke Amerikaan begint te glimlachen wanneer er over het wereldberoemde jochie p p r o k e n wordt, en zijn blik wordt vriendelijk. In het huis wonen twee arme, bijna straatarme oude vrouwen, verre verwanten van de familie Clemens. Ze zijn zo oud en dun dat ze trillen als grassprietjes. In dit huis is het gevaarlijk om te zuchten; je blaast zo een oud vrouwtje het raam uit. In de twee kamertjes op de begane grond is het benauwend klein en stoffig. Nee, al was Mr. Clemens senior, Mark Twains papa, dan redacteur van de plaatselijke Hannibalse krant geweest, hij had uiterst bescheiden gewoond. Er staan stoelen met naar buiten stekende veren en wiebelende tafeltjes met foto's. 'Op deze stoel,' zei een van de oudjes, 'zat tante Polly en door dat raam sprong de kat Peter naar buiten nadat Tom Sawyer hem wonderolie had gegeven. En aan deze tafel zat de hele familie toen iedereen dacht dat Tom verdronken was en hij stond toen hier en luisterde hen af.' De vrouw sprak alsof alles wat Twain in Torn Sawyer vertelde, in werkelijkheid precies zo gebeurd was. Ten slotte bood zij foto's te koop aan. De oude vrouwen leven enkel hiervan. Ieder van ons nam een foto van een halve dollar. 'Er komen zo zelden mensen bij ons,' zei de vrouw met een zucht. In de kamer die het dichtst bij de uitgang was, hing aan de muur een gedenkplaat met een afbeelding van de schrijver en een ideologisch correct onderschrift, dat opgesteld was door de plaatselijke bankier, een onbaatzuchtige bewonderaar van Mark Twain. 'Het leven van Mark Twain leert dat armoede eerder een prikkel in je leven is dan een belemmering.' De aanblik van de straatarme, vergeten oude vrouwen weerlegde op welsprekende wijze deze elegante filosofische conceptie. Naast het huis stond een kleine, gewone schutting. Maar de handige Historische Vereniging van de staat Missouri had er al een gietijzeren plaat aan bevestigd, die verkondigde dat dit de vervanger was van de schutting die Torn Sawyer zijn vrienden had laten verven in ruil voor een appel, een blauwe glazen knikker en andere fraaie voorwerpen. In het algenieen handelt de Historische Vereniging van de staat Missouri typisch Amerikaans. Alles wordt precies vastgesteld. Er Staaf niet: 'Dit is het huis waarin het meisje woonde dat niodrl stond voor

Becky Thatcher ,it 'jïonl Sawyer.' Nee, dat was dan nlisscliicn waarIieidsgetrouw geweest, niaar te vaag voor een Amerikaanse toerist, ie precies zegge11of het dat meisje was of niet. En dus antDie hel,,: 'la, ja, wees niet ongerust, zij was het. U hebt uw w,oordt en uw reistijd niet verknoeid. Zij was het echt.' En zie,op het huis tegenover de woniilgvan d e oude C h e n s hangt nog een gietijzeren $at: HIER WAS HET H U I S VAN BECKY THATCHER, DE EERSTE LIEFDE VAN TOM SAWYER.

verkochten ons enkele foto's. Op een ervan stond Bec-

De

b ~~~~~h~~zelf, op hoge leeftijd. Ze bleek een advocaat gehuwd te hebben. ~ ~kbvm kort~ voor zijn kdood naar~Hannibal ~en liet zich samen met haar fotograferen. In het museum hangt een grote foto van deze mee mensen, met het ontroerende onderschrift: ‘Torn Sawyer en Becky Thatcher'. Een andere foto stelt de indiaan voor die door Twain onder de naam 'Injun Joe' ten tonele wordt gevoerd. Deze opname is in 1921 De indiaan was toen honderd jaar oud. Dat beweert de stad Hannibal tenminste. Ten slotte begaven we ons naar de Cardiff-heuvel, waar een van de zeldzaamste standbeelden ter wereld staat: een standbeeld voor literaire helden. Gietijzeren Tom Sawyer en Huck Finn gaan op weg voor hun vrolijke zaakjes. Dicht bij het standbeeld speelden tamelijk grote jochies. Ze verschilden in niets van h u n gietijzeren modellen. Er klonk\'rolijk geschreeuw bij de voet van het standbeeld. Het was nog tamelijk vroeg toen we Hannibal verlieten. Slaperige vlogen op volle snelheid over d e weg. Overdag werken zel's avonds slapen ze bij en S nachts reizen ze van plek naar plek. Nachts is de weg Ieeg en hebben deze dienaren der commercie de gelegenheid OP volle kracht voort te razen. We reden tussen dicht velden maïs en tarwe, langs rode boerenschuren en waar metalen windmolens water oppompten uit putten, en tegen de middag bereikten we Kansas City. Kansas City bevindt 'lch 'Oheg in het centrum van Amerika, ~ i zijn de af- ~ sbnden lot 'Ork en tof San Francinco en die tot ~~w Orleans en de Canade* grens ongeveer gelijk, Dar

We dan'
~

met een kop koffie, een Bessarabische jood uit de om ons te stad ~ ~ Een microscopisch ~ d kleine ~ vrijmetselaarsster ~ y glinsterde in het knoopsgat van zijn jasje. Bendery, Missouri, Bessarabië, vrijll,etselarij... je ging ervan duizelen! ij haalde bruine fotootjes uit zijn zak en toonde ze ons. Het waren zijn verwanten die in Bendery waren achtergebleven: twee provinciale jongemannen, wier aandoenlijke krullenkoppen ondersteund werden door opstaande kragen. De restauranteigenaar liet ons meteen ook maar zijn vrijmetselaarskaart zien. De achternaam van onze vrije metselaar was Morgen en hij was dertig jaar geleden naar i Amerika ~gekomen. 'Morgen: herhaalde hij. 'U hebt waarschijnlijk wel eens "gut morgen" gehoord. Zo is het bij mij ook. Bijna Morgan!'l6 'Waar zijn uw vijftigduizend dollar dan, Mr. Morgen?'vroeg Adams vrolijk. 'Welke vijftigduizend dollar?' vroeg de man verbaasd. 'Nee, nee, sir, praat niet zo: "welke"! Die van u! Uw vijftigduizend dollar! U bent immers naar Amerika gekomen o m geld te verdienen! Waar is dat geld dan?' 'Op de bank!' antwoordde Morgen met sombere humor. 'Daar ligt het allemaal, tot o p de laatste cent, alleen niet o p mijn naam.' Iets in zijn door jaren van strijd versleten figuur, in zijn wanhopige humor, kwam ons bekend voor. Pas later, toen we ondenueg waren naar An~arillo,Texas, herinnerden we ons op wie onze vrijmetselaar uit Bendery had geleken. In 1933 waren wij in Athene. Het zou te ver voeren om uit te weiden over hoe we de Acropolis en andere zaken uit de oudheid gingen bekijken. Maar één gebeurtenis moeten we vertellen. Gekweld door schoolherinneringen besloten we van Athene naar Marathon te gaan. Er werd ons verteld hoe we dat moesten aanpakken. Je moest naar het plein lopen waarvandaan de bussen naar Marathon vertrokken, daar kaartjes kopen en instappen; dat was a k ~ . we op ~pad en toen ~we al vlak bijdhet plein waren, ~ Monter gingen ~ ~ ver~ dwaalden we. De kapper aan wie we de weg vroegen, liet de scheerbeurt van zijn klant voor wat hij was en liep naar buiten om ons uit teleggen hoe we het beste konden lopen. De klant kwani ook de zaak uiten nam, niet in het minst verlegen om zijn ingezeepte gezicht, deei aan het uitwerken van onze route. Langzamerhand vormde zich t.en kleine menigte, in het midden waarvan wij bedeesd stonden te schut-

inkomsten had dankrij de toeristen die de relikwieen ~~~i~ kwamen bekijken. dat d e crisis destijds behoorlijk maar dat het wel veel gunstiger was verlopen dan hevig was in het Oosten en dat president Roosevelt een heel goed man was, die zich bekommerde o m arme mensen, werd het nog donkerder. Die we erin het Mark Twain-museum, dat aan d e hoofdstraat lag, te bezoeken. Het was een tijdelijk museum. gebouwd ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Mark Twain. Het bevond zich in het gebouw van de Hannibal Trust Company, een bank die juist kort voor het jubileum failliet was gegaan. Lhardoor vormden de foto's en de diverse relikwieën een vreemd mengsel met de kantoorschotten en de sloten van de bankinagarijnen. Boven een enorme (helaas nu voor altijd lege!) onbrandbare kassa hing het stuurwiel van een rivierboot. Aan precies zo'n wiel had Mark Twain gedraaid toen hij als jonge matroos over de Mississippi gevaren had. Behalve wij was er maar een andere bezoeker. Te oordelen naar zijn treurige gezicht was hij voorheen spaarder geweest bij de Hannibal Trust Company en was hij alleen gekomen o m nog eens te kijken naar de grootse en helemaal lege bankkassa waar ooit zijn bescheiden spaargeld in had gelegen. Er hingen foto) op borden. In een apart kamertje stond het speciaal voor het jubileum aangevoerde bed waarop de schrijver gestorven was, overal lagen handschriften, eerste dmkken van zijn boeken, schoentjes, siaaltjes en zwarte kanten waaiers van het meisje op wie Twain rijn &ky Thatcher had gebaseerd. Het museum was eigenlijk maar een allegaartje en niet bijzonder interessant. Verder stond er in het museum het gipsen model van een monument, voor de bouw waarvan er al een nationale inschrijving was gestart. Hier is de grote schrijver omringd door zijn helden. Er zij" vijftig, zo niet Ineer, figuren neergezet. Het monument za1 een miboen doflar gaan kosten en bij zo'n betrekkelijk kage prijs zal het. te Oordelen naar het model, een van de lelijkste monumenten ter wereld lioorlijk

,

-

worden bij ons doperwten verkocht. is een enorme zaak, sirs,' zei Mr. Adams, arwijl hij toekeek hoe de wriar de bierblikjes openmaakte. 'En tot nu toe is het nie-

mand gelukthein op te lossen. Er was een hinderlijke blikgeur. Bier vereistabsoluuteen eikenhouten vat en glaswerk. Maar u moet, misters, begrijpen dat het onhandig en duur is om bier in flessen te vervoeren, Flessennemen te veel plaats in beslag. Dat zij11 extra kosten bij het Onlangs is er een lak ontdekt waarvan de geur zogemet de geur van een biervat. Overizegd nauwkeurig gens hadden ze die lak gezocht voor een bepaald elektrisch productieproces en helemadlniet voor bier. NU wordt de binnenkant van conservenb]&jesermee bedekt en het bier heeft geen enkele vreemde bijsmaak Dit is een enorme zaak, misters!' Hii dronk zelfs twee $azen bier, hoewel hij er helemaal niet van hield. Hij dronk het op uit eerbied voor de techniek. Het was inderdaad lekker bier. Toen we's ochtrnds uit het tourist house naar buiten kwamen, zagen we een klein, oud en arm stadje. Het ligt mooi tegen de heuvels, waarvan de hellingen bii de Mississippi uitkomen. De glooiende hellingen zien er hier precies uit als bij een Wolga-stadje dat aan eerl hogeoe\'er staat. we konden de namen van de straatjes niet lezen, maar ze z u k n wel hetzelfde hebben geheten als de Wolga-straatjes: ~ ~ nestraat of Afbrokkelstraat. Dat is hem dus: de stad Hannibal,de stad van saVer Huck Finn. Fkn merkmmlige zaak! Een stad die niet beroemd is doar zijn automobielpmductie. zmls Detmit, en niet door en ban. dieten. Chicago! Hij is beroemd door de literaire helden uit nvonruren van Torn Snuyer, de aandoenlijkst e en leukste avonturen uit de gehele wereldliteratuur. Zoals overal waren er bijna geen mensen sen die we tegenkwamen, waren echte T OP straat. Maar de men~ ~ ~die n - t y pschuwe e s : en vrielidelijke negers, een eerbiedwaardi. wthkr morgen had vastgebeten in een goe& v maf de vroege Ope sigaar,en jongens in onversli~tbarefluwelen broeken, opgehoud jongens speelden, in groepjes bijeen en door fluwelen bretels. De naar hoe 7r om zich heen keken. speelden misrhien 'een Ofzeander spel. Te oordelerl De straat waar Mark Twain, toen n0 wel om gcld. mens. rijn jeugd had doorgebracht, isgbijna de blootsvoetse geh sarnuel a,. bleven. Boren de ingang van hei huis van de OmanWtasl g de witte lantaarn met een bord eronder: He. Iver hangt een ronDe Amerikanen zeggen trouwens nie1.y~ r * A R K TwAlN. en marT~eejnen niet,lonl

schril

~

i

Sawyer maar Tam Sawyer. En zelfs de meest serieuze, meest zakelijke Amerikaan begint te glimlachen wanneer er over het wereldberoemde jochie gesproken wordt, en zijn blik wordt vriendelijk. In het huis wonen twee arme, bijna straatarme oude vrouwen, verre verwanten van de familie Clemens. Ze zijn zo oud en dun dat ze trillen als grassprietjes. In dit huis is het gevaarlijk o m te zuchten; je blaast zo een oud vrouwtje het raam uit. In de twee kamertjes o p de begane grond is het benauwend klein en stoffig. Nee, al was Mr. Clemens senior, Mark Twains papa, dan redacteur van de plaatselijke Hannibalse krant geweest, hij had uiterst bescheiden gewoond. Er staan stoelen met naar buiten stekende veren en wiebelende tafeltjes met foto's. 'Op deze stoel,' zei een van de oudjes, 'zat tante Polly en door dat raam sprong de kat Peter naar buiten nadat Tom Sawyer hem wonderolie had gegeven. En aan deze tafel zat de hele familie toen iedereen dacht dat Tom verdronken was en hij stond toen hier en luisterde hen af.' De vrouw sprak alsof alles wat Twain in Torn Sawyer vertelde, in - werkelijkheid precies zo gebeurd was. Ten slotte bood zij foto's te koop aan. De oude vrouwen leven enkel hiervan. Ieder van ons nam een foto van een halve dollar. 'Er komen zo zelden mensen bij ons,' zei de vrouw met een zucht. In de kamer die het dichtst bij de uitgang was, hing aan d e m u u r een gedenkplaat met een afbeelding van de schrijver en een ideologisch correct onderschrift, dat opgesteld was door de plaatselijke bankier, een onbaatzuchtige bewonderaar van Mark Twain. 'Het leven van Mark Twain leert dat armoede eerder een prikkel in je leven is dan een belemmering.' De aanblik van de straatarme, vergeten oude Vrouwen weerlegde wijze deze elegante fdosofische conceptie. op Naast het huis stond een kleine, gewone schutting. Maar de handige Historische Vereniging van de staat Missouri had er al een gietijzeren plaat aan bevestigd, die verkondigde dat dit de vervanger was van de schutting die Tom Sawyer zijn vrienden had laten verven in ruil voor een appel, een blauwe glazen knikker en andere fraaie voorwerpen. handelt de Historische Vereniging van de staat het ~ itypischAmerikaans. ~ ~ Alles ~wordt precies ~ vastgesteld. ~ i niet: ' ~ i ist het huis waarili het meisje woonde dat model stond voor

162

163

om ons te warmen met een kop koffie, een Bessarabische jood uit de stad Bender)'. Een microscopisch kleine vrijmetselaarsster glinsterde in het knoopsgat van zijn jasje. Bendery, Missouri, Bessarabië, vrijmetselarij. je ging ervan duizelen! Hij haalde bruine fotootjes uit zijn zak en toonde ze ons. Het waverwanten die in Bendery waren achtergebleven: twee proren vinciale jongemannen, wier aandoenlijke krullenkoppen ondersteund werden door opstaande kragen. De restauranteigenaar liet ons meteen ook maar zijn vrijmetselaarskaart zien. De achternaam van onze vrije metselaar was Morgen en hij was dertig jaar geleden naar Amerika gekomen. 'Morgen,' herhaalde hij. 'U hebt waarschijnlijk wel eens "gut morgehoord. Zo is het bij mij ook. Bijna Morgan!'l6 'Waar zijn uw vijftigduizend dollar dan, Mr. Morgen?'vroegAdams vrolijk. 'Welke vijftigduizend dollar?' vroeg de man verbaasd. 'Nee, nee, sir, praat niet zo: "welke"! Die van u! Uw vijftigduizend dollar! U bent immers naar Amerika gekomen om geld te verdienen! Waar is dat geld dan?' 'Ou - r de bank!' antwoordde Morgen met sombere humor. 'Daar ligt het allemaal, tot op de laatste cent, alleen niet op mijn naam.' Iets in zijn door jaren van strijd versleten figuur, in zijn wanhopige humor, kwam ons bekend voor. Pas later, toen we ondemeg waren naar Amarillo, Texas, herinnerden we ons op wie onze vrijmet-

20

De marinier In een krant in Oklahoma zagen we vluchtig een foto van een meisje dat half overeind zat in een wit ziekenhuisbed, en de kop:'Zij glimlacht zelfs op de pijnbank'. Er was geen tijd om precies te lezen waarom het meisje glimlachte op de pijnbank en we legden de krant terzijde. Mr. Adams wist echter bij de koffie het artikel bij de foto te lezen. Zijn gezicht vertrok in een frons en hij keek ontevreden richting de gaskachel die in het restaurantje stond. Voor ons vertrek uit Oklahoma propten we ons haastig vol met eieren en bacon. In veel plaatsen in het Midden-Westen zijn natuurlijke gasbronnen. Dit gas wordt via speciale leidingen aan de steden geleverd en het kost betrekkelijk weinig. Mr. Adams keek in de rozeblauwe vuurstralen die gloeiden in de vernikkelde draagbare kachel, en snoof woedend. 'Misters,' zei hij, 'ik ben zelf een groot optimist, maar soms brengt het Amerikaanse optimisme mij tot wanhoop.' En hij herhaalde walgend: "'Zij glimlacht zelfs op de pijnbank"!' We moesten ons haasten en er ontspon zich geen gesprek over het onderwerp waarover Mr. Adams zich zo opwond. En onderweg vergat hij het blijkbaar, afgeleid door het merkwaardige schouWs~eldat zich aan ons We reden door een lichtgekleurd aluminium oliebos. Toen we gisteren naar Oklahoina reden door een steppe, die slechts met onaantrekkelijke boeketjes begroeid was, hadden we al de eerste olieboortorens gezien. Op de grote velden stonden metalen masten dicht opeen. Houten balansen gingen licht piepend op en neer. Er waren geen menan. Hier, in de stilte van de steppe, werd onder diep stilzwijgen olie opgezogen. We reden lange tijd. het boortorenbos werd dichter en de balansen gingen maar op en neer; we zagen alleen soms de figuur van een arbeider in overall, werkkleding uit stevig lichtblauw zeildoek. Zonder zich te haasten liep hij van de ene toren naar de andere.

f

uitgekozen, had de erg chique naam Caddlac, maar was eng-xjfeld oliebloei gebouwd, want uit de k a a n waaruit warm Mater moest stromen k\,.arn koud water en uit de koud\+.aterkraan kwam helemaal niets. Nr. .Adam was oprecht ontdaan. In plaats van een p r ~ ~ t g r a huiseigenares ge die alle stadsnieuwjes kende, zag hij een hotslbtdiende. ren vent van een jaar of vijftig, die op alle vragen met volslagen onverschilligheid Yes. sir' of 'So, sir' anhuoordde. Daarbii hij een zo smerige sigaar, dat hlr. Adams. toen de man weg ,anog , lang bleef hoesten en snuiten, als een drenkeling die op het derlaatste moment op de oever is getrokken. Een uur later hwan ,\fr. Adams naar de deur van onze kamer en Mopte hoopvol. .langezien het onmogsliik was onze al gesloten oogleden weer los te trekken, \\ij niet. hlr. Adams klopte opnieuw \-mrzichtig o p de deur. Er kwam geen antwoord. 'Sirs,' zei hii o p een toon waar onze harten biina van braken,'siaapt

,.*,jr de

-.

U!

Maar wi,i hadden wrschrkkeliikr slaap. \\e anhwordden niet. Mr. Adams bleef nog een minuutie bil de deur staan. Hij isiide erg graag. \
lijthonderd. Twee mensen konden r e niet meenmien. r e zaten mei o m in de wagen. De jongelui spraken af e U op het pordunmor siad Iniarillo te o n m t e n en &n bukte zich en stapte k dc automobiel. Hij legde netjes zijn koffer op Yin bencn. had& een rgn<

Het boortorenbos was licht van kleur omdat d e torens allemaal niet alunliniun~kleurigeverf beschilderd waren. Dit is d e kleilr ~crs~~ooillzil\.er. Deze kleur geeft technisch Amerika een hijzolider aantrekkelijk uiterlijk. Met alurniniun~kleurigeverf worden oliccontainers beschilderd, tankwagens voor benzine of melk, spoorwegbruggen, de lantaarnpalen in de steden en zelfs d e houten paaltjes langs de weg. ook in Oklahoma stonden boortorens en gingen balansen regelmatig op en neer. In de stad zelf was olie gevonden. De torens waren 0klahomasteeds dichter genaderd en uiteindelijk braken ze d e zwakke \,reerstand en baanden ze zich een weg naar d e straten van de stad. De stad is aan plundering overgeleverd. Tussen d e flatgebouwen, o p de trottoirs, op het wegdek, tegenover schoolgebouwen, tegenover banken en hotels... overal wordt olie opgezogen. Iedereen die in god gelooft, pompt. Naast grote flats van tien verdiepingen staan oliecontainers. De eieren met bacon ruiken naar olie. O p een gespaard gebleven braakliggend stuk grond spelen kinderen met stukken ijzer en verroeste moersleutels. De huizen worden genadeloos gesloopt ei1 torens en balansen komen ervoor in de plaats. En daar waar gisteren een of ander omaatje aan een rond tafeltje een wollen doek zat te breien*piept nu een balans en de nieuwe eigenaar telt in een zakelijk Peau de suède vest blij de opgeboorde gallons. Overal =gen wede metalen masten en hoorden we het optimisti. sche gepiep. - . . Behalve door zijn dieboortorens verbaasde Oklahoma ons door een enorme hoeveelheid begrafenisonderneniingen op zoek naar \ een plek om te overnachten begaven we ons zoals gewoonlijk naar het residential part om een kamer te huren zonder goed te kijken reden We OP een huis met een verlicht uithanglJord .f en zagen tot onze schrik dat het een was. Nog drie keer stormden we blind op een prettig verlicht gebouwtje af, en sprongen elke keer terug. Het waren allemaal Iiepfenisond niet één uithangbord voor toeristen, niemand ernemingen. Er was \ ~"huurdc reizigers kamers voor de nacht. Hier werd al1 een een overnachting, de eeuwige rust aangebden. Blijkbaar hadden de inwoners Zoveel succes met het oppompen en opzuigen van olie, d verdienste als kamerverhuur niet meer nodig ~at ze~een~ zodkleilie d ~bij-~ ~ , We moesten onze harten van trots vervuld 1 hotel gaan. Het tweedeklassc hotcl dat we met krit.Wordcii ei, iil een Isclie blik liaddeli

I

begrafenisonderneming

uitgekozen, had de erg chique naam Cadillac, maar was ongetwijfeld de oliebloei gebouwd, want uit de kraan waaruit warm water inoect stromen kwam koud water en uit de koudwaterkraan kwam helemaal niets. Mr. Adams was oprecht ontdaan. In plaats van een praatgrage huiseigenares die alle stadsnieuwtjes kende, zag hij een hotelbediende, een vent van een jaar of vijftig, die op alle vragen met volslagen onverschilligheid 'Yes, sir' of 'No, sir' antwoordde. Daarbij rookte hij een zo smerige sigaar, dat Mr. Adams, toen de man weg was, nog lang bleef hoesten en snuiten, als een drenkeling die op het allerlaatste moment o p de oever is getrokken. Een uur later kwam Mr. Adams naar de deur van onze kamer en klopte hoopvol. Aangezien het onmogelijk was onze al gesloten oogleden weer los te trekken, antwoordden wij niet. Mr. Adams klopte opnieuw voorzichtig op de deur. Er kwam geen antwoord. 'Sirs,' zei hij o p een toon waar onze harten bijna van braken,'slaapt u?' Maar wij hadden verschrikkelijke slaap. We antwoordden niet. Mr. A d a m bleef nog een miriuutje bij de deur staan. Hij wilde erg graag wat praten. En toen sjokte hij met een bedroefd gemoed naar zijn kamer. Die vervloekte Oklahomaërs hadden zijn hele avond bedorven. De volgende morgen was Mr. Adams vol kracht en vrolijk als altijd. De betonnen weg liep in lange golven omhoog en was enkele mijlen vooruit zichtbaar. Langs de kant van de weg stond een jonge marinier met een openhangende zwarte overjas. Hij had de duim van zijn rechterhand in de lucht gestoken. Naast hem stond precies zo'n marinier. Ook hij hield de duim van zijn rechterhand omhoog. De wagen die voor ons reed, passeerde de jongelui zonder te stoppen. Blijkbaar was hij vol. Wij stopten. Een opgeheven duin1 betekent in Amerika een verzoek mi meegenomen te worden. Wie aan de weg gaat staan is er zeker van dat ienlalld hem wel op zal pikken. Als het niet de eerste wagen is, dan loch wel de vijfde, de zevende of de tiende, maar hij wordt beslist meegeilOliicll, die llliliier kun je een grote reis maken: met de een leg je ~ ~ af, ~ met ~een ander ~ nog dhonded. ~ lilet ~de derded *-e1 vijfhonderd. mensei1 konden we niet meeiiemen, we zaten met ons vieren [lcjuIlgcI~cliii spraken af elkaar op het postkantoor in de ill 'ie »ntlnoeten en éPn bukte zich en stapte in de J U ~ O ~l,lori~~O nlob,c~, ij legde lirtjfi zijn koffer op zijn benïii, haalde ren iigrrtt

Q,

vroeg toestcniniing o m te i-oken. M L Adams draaite \.oors,.lli,il de o,lmiddïllijk zo ver mogelijk zijn hoofd naar achteren en over. stelpte onze reisgenoot met vragen. 0, Mr. Adains nam o p ongehoorde wijze revanche 01' Oklahoma. Hij ontleedde de marinier onder onze ogen. was bijna nog een jongen, met een knap, net iets te zelfverzekerd, zelfs een beetje brutaal gezicht. Maar tegelijkertijd was het een heel sympathiekejongen. Hij beantwoordde de vragen met plezier. Over zijn kameraad hoefden we ons niet ongerust te maken. Die zou bent in een andere wagen wel inhalen. Dat was al meer dan eens zo gebeurd. Ze maakten immers een grote trip, een reis. Ze hadden overplaatsinggekregen van New York naar San Francisco. Ze hadden om die overplaatsing gevraagd. Maar er was tegen hen gezegd dat ze er op eigen kracht moesten zien te komen. Ze hadden een maand verlof genomen en reisden nu al drie weken, van de ene automobiel overstappend op de andere. Ze hadden drie uur in Chicago willen blijven, maar waren er negen dagen gebleven. 'We kwamen mooie meisjes tegen) Ze waren ook in Des Moines blijven steken, Ze waren meegenomen een dametje dat er nogal hooghartig uitzag. Toen hadden ze een gepakt en waren gaan drinken. De dame had met hen meegedronkenen alle trots was verdivenen. Toen tr&teerde 7 hen p' 'Oen gingen ze langs bij haar zus, wier man aiwelig was. Zefeestten vier dagen.totdat de echtgenoot terugkeerde. fienmoesten ze de benen nemen. De lander Wapenschild zat stoer op het knappe hoofd Van de De grote platte knopen van het glinsterden het In zijn h o p ~ g a t i nglansden koperen kogels en revolvers. De marinier schepte absoiuul niet op, Amerikanen zijn den opscheppen Er was hem Dvragd wat over zichzelf te en dat deed hij dus. Achter ons Honk een vrienddijk geloei en we door een dof blikkerende warte ~ , , i ~Nk . werden ingehaald zat de kameraad van onze reisgiLe\.ze wisselden aast de eigenaar van de car culeerde kreten. Het gesprek ging verder, vrolijke, ongeartiDe marinier vertelde ons over zijn verbl.. hij ook een interessante geschiede . 'lf in Frankrijk. Daar had 'ls zevenm . . Isenhun schip in Le Havre was aangekomen, kregen Parijs te gaan. Wel, ze bekeken de stad, k arin'ersverlofom naar wamen 'Oen Op een grand

boulevard en besloten Wat te gaan eten. Ze gingen naar een restaurantje en begonnen erg bescheiden, bestelden ham and eggs. Toen kregen ze de smaak te pakken en gingen ze champagne drinken en Ze hadden natuurlijk niets om mee te betalen. Waar zou een marinier geld voor champagne vandaan moeten halen? De garçon riep de maître d'hótel, maar zij zeiden tegen hem: 'Weet u wat, trekt u de kosten van onze maaltijd maar af van de oorlogsschulden die Frank,ijk nog steeds aan Amerika moet betalen.' Kortom, het was een grandioos schandaal. Er werd in de kranten over geschreven. Maar van hun superieuren kregen ze alleen maar een berisping. Hoe dacht hij over oorlog? 'Over oorlog? Dat weet u zelf immers. Kijk, wij hebben niet lang geleden in Nicaragua gevochten. Dacht u soms dat ik niet wist dat we niet hebben gevochten in het belang van de staat maar in het belang van United Fruit, een bananenfirma? Bij de marine wordt die oorlog dan ook zo genoemd: de bananenoorlog. Maar als ze mij zeggen dat ik de oorlog in moet, dan ga ik. Ik ben marinier en moet me aan de discipline onderwerpen.' Hij onrvangt vijfentwintig dollar per maand. Hij hoopt in San Francisco sneller carrière te maken dan in New York, daarom heeft hij zich laten overplaatsen. In New York wonen zijn vrouw en kind. Hij geeft zijn vrouw tien dollar per maand. ovend dien werkt zijn vrouw. Natuurlijk had hij niet moeten trouwen. Hij was immers Pas 21 jaar. Maar toen het eenmaal zo was gelopen, was er niets meer aan te doen. In Amarillo verliet de marinier ons. Als teken van dank salueerde hij. zond ons voor het laatst zijn triomfantelijke glimlach toe en liep naar het postkantoor. Hij was zo verfrissend jong dat zelfs zijn 10sbollerigheid geen weerzin wekte. We sliepn in triplex hutjes van Amarillo-camp. We deden de h nuizen en de gaskachels uit. Gingen slapen. Het camp stond vlak aan de weg. Met een geluid als van de wind reden de automobielen voorbij. Handelsreizigers raasden voort als bezetenen, reu~en\~rachtwagens ronkten. Het licht van hun koplampen gleed de hele tiid langs de muur. An~arillois een nieuwe en schone stad. Hij is ontstaan OP de tarwe en is klaarblijkelijk nog geen vijftien jaar oud. Maar het is een echt Amerikaanse stad, hier is de hele verzanieling stedelijke kenmerken

de ~ m e r i k adat miljoenen automobielen per jaar maakt! En weei u waarom? Als de hele bevolking passerdozen nodig had, zouden we massaproductie organiseren en tientallen miljoenen voortreffelijke psserdozen produceren tegen een spotprijs. Maar de bevolking van de Verenigde Staten, sirs, heeft geen tientallen miljoenen passerdozen nodig. Zij heeft er maar enkele tienduizenden nodig. Er kan dus geen massaproductie worden opgezet en de passerdozen zouden met de hand moeten worden gemaakt. En alles wat in Amerika niet door een machine maar door mensenhanden wordt gemaakt, is ongelooflijk duur. En onze passerdozen zouden tien keer zo duur zijn als de Duitse. Mr. Ilf en Mr. Petrov, schrijft u in uw boekjes op dat het grote Amerika soms machteloos staat tegenover het oude, armzalige Europa. Dat is héél belangrijk o m te weten!'

De meisjes droegen korte jasjes van herten- hondenleer Ze glimlachten en braken met hun hemelse vingertjes brood af. Goede, arbeiduime meisjes, met dwr het k r a n k i n n i g e ~ r n e r h a n s egeluk op hol gebrachte hoofdjer!

OP een van de toonbanken de apotheek we ~~i~~~ serdozen. 'Mr. Adams, maken ze in Amerika d ze'f .W. geen passerdozen?' Natuurlijk niet,' antwoordde Adami hehig L) kunneti geen passerdozen maken. Nee, nee. sirs, 'ach niet. we kunnen het niet. Nee, nee, misters, niet dat we het niet m eop r i b met heel zijn gpndiore techniek kan geen passer do^^^^^^^^^^^ zetten. Datzelf-

,,,

172

Roberts en zijn vrouw van het noordelijke deel van T e m scheidt de 0klahoma en New Mexico. Amarillo ligt in k a s en o p weg naar Santa Fe kwamen we n u en dan schilderachtige van dit plaatselijke bewoners tegen. cowboys dreven een kudde kleine steppekoeien, ruig als h m den, \.oort. Reusachtige vilten hoeden beschermden d e cowboys tegen de felle woesti,inzon.Grote sporen praalden aan h u n laarzen met sierlijke dameshakken. De cowboys gilden en wendden h u n paarden in volle vaart. Dit alles leek een beetje uitbundiger en triomfantelijker dan nodig was om bescheiden een kudde koeien te leiden. Maar wat wil je! Dit is Texas! Téksas, zoals de Amerikanen zeggen. Hier weten ze pas hoe je koeien moet weiden! Wij stedelingen moeten niet met raadgevingen bij ze aankomen. Er waren ook cowboys die in een oude, van vensterglas voorziene FOrd reden Het w= voor deze gespierde knapen krap in d e Weine wagen en ze zaten volkomen onbeweeglijk, elkaar af en toe goteild met de harde randen van hun ongelooflijke hoeden, we hen inhaalden q n we grove profielen en mannelijke babebaarden. Vijf vijf en viif paar bahebaarden, dal een .,ij een Fordmet dunne benen uit de oude Henry piepte met zijn laatste krachten en beivoOg zich voor stukje voort. Vrachmagens met hoge bakken vervoerden paarden en ,,ildieren. Wat een vreemd land toch! Hier word zelfs paarden perditautovoor dier mobiel wrvoerd. Kan men zich een grotereenvernedering voorstellen! Boon de hoge laadbakken naken van muildieren omhoog en af en toe lest de lange oren Webpaardenkop zich; zijn ogen weenpiegelden een onuiisprekelijke een edele heid. ~endroefWe waren nog niet ver van Amarilh nieuwe hiichhiker met opgeheven d u i m 1, . of we mgen een riks is hitchhiker de

Een

benaming voor iemand die vraagt meegenomen te worden. Onze rnarinier van gisteren droeg die naam ook. We stopten. De hitchhiker liet zijn hand zakken. Hij droeg een overall, van waaronder de openstaande kragen van twee hemden naar buiten staken. Over de overall droeg hij nog een licht en schoon katoenfluwelen jasje. Hij zei dat hij o p weg was naar Phoenix, Arizona. Daar gingen wij helemaal niet heen, maar tot Santa Fe was het voor de hitchhiker de goede weg en we nodigden hem uit in de wagen te stappen. Mr. Adams verloor geen tijd en begon meteen met de ondervraging. Onze reisgenoot heette Roberts. Hij legde zijn zwarte hoed op zijn knieën en begon met genoegen over zichzelf te vertellen. Nog een goede eigenschap van Amerikanen is dat ze mededeelzaam zijn. Een vriend van Roberts had hem geschreven dat hij in Phoenix werk als fruitverpakker voor hem had gevonden, voor achttien dollar per week. Hij moest zevenhonderd mijl reizen, geld voor zo'n lange reis had hij natuurlijk niet. De hele nacht had hij niet geslapen: hij had in een goederenwagon gereisd en daar was het erg koud geweest. In de wagon zaten enkele zwervers. Roberts schaamde zich om zonder kaartje te reizen en hij ging bij ieder station naar buiten om de conducteurs te helpen met het inladen van de bagage. Maar de zwervers sliepen, ondanks de kou, en onder~~onden geen enkele last van een knagend geweten. Roberts kwam uit Oklahoma. Daar lag zijn vrouw in het zieken-

telt. in Teiar. Zijn vader en zijn stiehader Waren m a Hij w" belmakers. Hij had de high school afgemaakt, maar voor een r e ~ o l e opleiding war niet genoeg geld. Hij had in een dorp op een kieine conservenfabriek gewerkt en war voorman grnorden. Er is in zo'n fabriekje maar drie maanden per jaar werk. Er worden seizoenarbei-

1 1 1 1~ 1 ~~ 1 SC-/.lllllell 1 door het Eerst werker1 ze in het zuideri, daarna gaal1 ze geleideland liik olii~oognaar het lioorden, waar het binnenhalen van d e oogst later hegin(. Het zijn echte nomaden. Het betekent niets dat ze blank en in Amerika wonen. Het waren mensen met een vaste woon*laats; de techniek heeft hen gedwongen over te stappen o p een nonladenleven, Mannen krijgen twintig Cent per uur, VrOuwen zeventien cent. ze ontvangen goederen uit de fabriekcwinkel e n later wordt dit van het salaris afgetrokken. Met de boeren zijn eveneens speciale regeliligen getroffen. De baas van zo'n fabriek geeft d e boeren zaad op krediet en hij koopt de groenteoogst vooraf, o p d e wortel. Niet eens op de wortel, maar nog eerder. De oogst wordt gekocht terwijl er nog niets gezaaid is. Dit is onvoordelig voor de boeren, maar voor het sluiten van deze overeenkomst kiest de baas d e lente uit, wanneer de boeren bijzonder krap zitten. Kortom, de baas van zo'n fabriekje weet hoe hij geld moet binnenhalen. Roberts liet zich over de vaardigheid o m geld binnen te halen niet woedend maar goedkeurend uit. Maar zijn baas heeft het toch niet gemakkelijk. Hij wordt geteisterd door de plaatselijke banken. De toekomst is onduidelijk. Waarschijnlijk dokken de banken hem op. Daarmee eindigt het altijd iil Amerika. Welnu, Roberts was voorman bij deze kleine fabrikant en trouwde met diens dochter. Het was een heel gelukkig huwelijk. D e jonge echtelieden deden alles samen: gingen naar de bioscoop, gingen o p bezoek bij vrienden. dansten zelfs alleen met elkaar Zij was lerares, een heel goed, Slim meisje. Kinderen wilde zij niet; ze was bang dat ze daardoor haar echtgenoot zou kwijtraken. En hun zakei1 gingen uitstekend. In vier gezamenlijke levensjaren h tweeduizend dollar gespaard. Ze hadden achttien raskoeienadden en eenze eigen automobiel. Alles ging zo goed dat zij zich niets beters wensten. En zie i f bruari '34 gebeurde er een ongeluk. R , n eoberts' vrouw vielmoest van dgeopee trap o p ze en liep een gecOm~liceerde wervelkolombreuk reerd worden, begon met een b alles wat ze hadden. opgegaan aan doktoren.enInin .anderhalf jaar was een bandietenoverval dan OP menslievend elte leek dit meer o p toren namen alles: zowel het spaargeld e medische hulp. De dokde opbrengst van de verkoop van de achttien koeien en de Er bleef geen cent over. Het eerste ziekenhuis had vijfent . dollar per week ge-

,,,

"UW L U U I C I ~ ~

UIC1lZI

f

vraagd, dat in Oklahoma vroeg nu vijftig. Voor Roberts' vrouw moet een metalen korset worden gemaakt, dat gaat nog eens honderdtwintig dollar kosten. Roberts praatte over de doktoren zonder in het minst over hen te klagen. Nee, hij drukte zich heel rustig uit: 'je kunt er niets aan doen. ~k heb geen geluk gehad.' Als er in het leven van de Robertsen een ramp gebeurt, zullen ze niet gauw gaan zoeken naar de wortels van het ongeluk dat hen overkomen is. Dit ligt niet in de aard van de gemiddelde Amerikaan, Wanneer zijn zaken goed gaan, zal hij niet zeggen dat iemand hem een weldaad heeft bewezen. Hij heeft dat geld zelf, met eigen handen verdiend. Maar als de zaken slecht gaan zal hij ook niemand gaan beschuldigen. Hij zegt, zoals Roberts tegen ons zei: 'Ik heb geen geluk gehad' of: 'Van deze zaak is niets terechtgekomen, ik weet blijkbaar niet hoe ik zoiets moet aanpakken.' Roberts is door de doktoren beroofd, maar in plaats van te bedenken of dit rechtvaardig of onrechtvaardig is, stelt hij zich gerust met de gedachte dat hij geen geluk heeft gehad en met de hoop dat hij over een jaar weer geluk krijgt. Soms bevat zelfs het briefje van een zelfmoordenaar maar één primitieve gedachte: 'Ik heb in mijn leven geen geluk gehad: Roberts klaagde niet. Intussen had hij in één jaar alles verloren. Zijn vrouw was voor altijd invalide geworden, zijn geld en bezittingen waren door medici afgepakt. Zelf staat hij aan de weg en vraagt om een lift in andermans wagen. Het enige wat hij nog overheeftis de omhooggestoken duim van zijn rechterhand. In PIloenix zal hij achttien dollar per week krijgen en van zes, zeven dollar leven. De rest zal hij besteden aan de behandeling van zijn echtgenote De arme vrouw wil toch nog werken Ze denkt thuis lessen Latijn geven. Maar wie i11 Oklahoma zal privélessen La. te gaan tijn willen nemen? Waarschijiilijk niemand. Somber glimlachend toonde Roberts ons opnieuw het krantenknipsel. Onder de foto stond het optimistische o n d e n h r i k 'Zij weet dat ze voor de rest van haar leven verlamd is, maar ziet de toekomst rlimlachend tegemoet. "Mijn Roberts is immers bij me!'' zei de arme " vrouw in het gesprek met onze correspondent.' Mr. Adams greep plotseling de hand van Roberts en schudde hen1. 'Good boy,' mon~peldehij en wendde zich af. Roberts stopte het knipsel weg en zweeg. Hij rap. eruit als een br of 28. Een rustige jongeman met een knap. nianiieiijk gericht en d m -

kere ogen. Zijn lichtgekromde neus gaf hem een beetje indiaans terliik. Roberts verklaarde meteen dat hij inderdaad voor een kwart indiaans bloed had. ~i~ duivelse Texanen! Ze bveten hoe ze koeien moeten weiden en hoe ze de slagen van het noodlot moeten verdragen. Of misschien was het het indiaanse bloed dat onze reisgenoot zo stoïcijns rustig had semaakt. Een Fransman of Italiaan Was in zijn plaats misschien tot godsdiensnvaanzin vervallen of had god misschien vervloekt, maar de h e r i k a a n bleef rustig. Hem was gevraagd over zichzelf te vertellen - dat had hii gedaan. \\'&u, \re praatten enkele uren met hem. h'e hadden hem honderden vragen gesteld en waren alles over hem te weten gekomen wat er te weten viel. \{'e verwachtten natuurlijk dat hij ook iets over ons zou willen weten. Dat was des te meer te verwachten omdat wij onder eìkaar Russisch spraken, een taal die hij in Texas wel nooit zou horen. Misschien zou de klank van die nooit gehoorde taal belangstellingvoor zijn gespreksgenoten bij hem wekken! Hij vroeg ons ter niets, het interesseerde hem niet wie wij waren, waar wij heen gingen, in welke taal wij spraken. k b a a s d o v e r dit gebrek aan nieuwsgierigheid wij hem of h6 iets wist over de Soviet-Cnie, of hij daar weleens iets over gehoord had. 'h' zei Roberts, 'ik heb van de Russen gehoord, maar weet niets over hen. Maar mijn vrouw leest kranten en zij waanchijnlijk wel iets.' Toen bwepen wii dat hij ons niet om redenen van overdreven fijngevoeligheid geen m g e n stelde. Integendeel - Amerikanen zijn zelfs een b e t i e Mn de grove kant. Nee, het intereueerde hem gewoon ,,iet, waarschjjnìijk net ZO min als het nabijgelegen ~~~i~~ of zijn eigen Xew York hem interesseerden. Niet ver van Santa Rosa, in een dorpje bij een spoo,,,, egstation dat I)e baas verschroeid was door de ion, stopten we om te ""tbijten, van de uiopanning waar we sandwiches m" ham uit ,,lik en kaas aten, was een .Mexicaan met een grote, benige n werden gemaakt door hem, zijn vrouw, die geeneus. De sandwiches oord Engels kende. en zijn M". een magere jongen met kromme cavaleriebenen en een door koper verkleurde cowboygordel. Het ~~~i~~~~~~ gezinnetje bereidde de sandwiches met mveel gescheld en 1 of een erfenis aan het verdelen waren. I k bekwame, awaai, dat het leek Amr-

rikaanSe service was verdwenen, alsof hij er nooit was geweest. f i vroegen voor d e sandwiches trouwens ook twee keer zoveel als dae gewoonlijk kosten. Aan de hoofdstraat van het dorp lag een winkel met indiaanse ar. tikelen; in de etalage lagen handgeweven dekens, stonden beschilderde potten en indiaanse goden met enorme cilindrische neuzen. hl deze spoorwegrijkdom werd verlicht door een hete novembermn. Maar d e hitte was niet echt, niet zomers, maar op de een of andere verzwakt, geconserveerd. O p enkele mijlen van het dorp waar we net nog met het trotse air van buitenlanders doorheen hadden gelopen, overkwam ons het eerste automobielongeluk. We kwamen bijna in een greppel terecht. We zullen niet vertellen hoe dit gebeurde. Het was hoe dan ook niet al te elegant. Ook zullen we niet meedelen wie er schuld aan had. Maar we kunnen ervoor instaan dat het niet Mrs. Adams was en ook niet haar man. Slechts één ding dat voor ons pleit, kunnen wij eraan toevoegen. Toen de wagen de greppel in begon te glijden, hief niemand van ons zijn armen ten hemel of nam afscheid van familie en vrienden. Iedereen gedroeg zich zoals het hoort. We zwegen gespannen en keken hoe de wagen naar beneden gleed. De automobiel viel echter niet op zijn kant. Sterk overgeheld bleef hij net o p d e rand staan. We stapten voorzichtig uit en bewaarden met moeite ons evenwicht (ook geestelijk). We hadden nog geen woord kunnen wisselen over wat er met ons gebeurd was of de eerste de beste langsrijdende wagen (dit was een vrachtwagen) stopte. Een man stapte uit met een mooi nieuw in zijn handen. Zonder een woord te zeggen bond hij één eind van het touw aan de vrachtwagen, het andere aan onze wagen, en trok hij deze in een oogwenk o p de weg. Alle automobilisten die gedurende deze tijd langsreden, stopten en vroegen of er soms hulp nodig was. hls gieren stortten redders zich o p ons. Ieder moment piepten er remmen en bood een volgende passant ons zijn diensten aan. Het was een prachtig gezicht. Als vanzelf kropen de automobielrn o p ons toe, als mieren die ren collega in nood ontwaren- Eerlijk waar. het is maar goed dat we een klein accident kregen. anders h d d e n w< deze opmerkelijke Amerikaanse karaktermk niet opgemerkt. P u wanneer ze hadden vastgesteld dat hulp niet meer nodig wJ\, reden de automobilisten verder.

.,-

De man die OP de grond opende de ogentotenzichzelfen kreunde, Dit seliike geluid bracht de ~eelkleurige Merkaan hij verzocht ons de gewonde naar huis te b Wij stelden voor hem naar het dichtstbijzijnd 'engen, naat zijn dorp ]Villard, dat de longen naar te brendorp gen, maar de Mexicaan stond e ziekenhuis gebracht werd. H i e ~ o o moesten r we dertig mijl van wiiken. Met moeite legden we met ons allen de Onze route afmobiel. in de auto-

opdat li10rrient reed er een Amerikaan naar ons toe. Hij vroeg of er misschien hulp nodig was. We bedankten hem en zeiden dat we de gewonde dadelijk zouden wegbrengen. De veelkleurige Mexicaan bleef achter bij het wrak van zijn vrachtwagen. De rit was erg zwaar en er gingen drie uur voorbij voor we Willard bereikten. Onmiddellijk rende het hele dorp op onze wagen af, ~~d weet waar de plaatselijke bewoners zich mee bezighielden. Hoewel het een werkdag was, droegen ze nieuw uitziende jasjes van Ieer en apenbont. We droegen de gewonde Mexicaan over aan zijn familieleden. Hij kwam even bij en vertelde hun d e s wat er gebeurd was. Hij werd een huis binnengedragen. O p dat moment kwam achter ons, hobbelend door de kuilen, de wagen aangereden van de Amerikaan die ons zijn diensten had aangeboden. Hij bleek de hele tijd achter ons aan gereden te hebben. 'Ziet u,' zei hij,'u bent erg onvoorzichtig. Die Mexicaan had wel kunnen overlijden in uw wagen. U weet immers niet hoe erg hij eraan toe was. Misschien was hij al overleden. Hebt u enig idee wat er kon gebeuren? U rijdt een Mexicaans dorp binnen waar niemand u kent, met het lijk van een van de inwoners. De Mexicanen zouden in eerste instantie gedacht hebben dat u hem had overreden. Hoe zou u hun hebben kunnen bewijzen dat hij zich in zijn eigen wagen te pletter had gereden? Mexicanen zijn heethoofden en het zou u slecht hebben kunnen bekomen. En toen dacht ik dat het misschien beter was om achter u aan te rijden en in geval van nood als uw getuige op te treden.' Deze daad geeft een goed beeld van de Amerikaanse voiksaard. Toen we elk ons weegs gingen gaf de Amerikaan ons zijn visitekaartje. Stel dat zijn getuigenis bij deze zaak toch nog nodig zou zijnDan zou zijn adres van pas komen. Door het ~isitekaartiekwamen we te weten dat hij directeur was van een grammar school, een lagere school. Om ons deze dienst te bewijzen had hij een enorme omweg gemaakt. De Amerikaanse volksaard heefi vele voortreffelijke en aantrekkelijke kanten. Het zijn uitstekende werkers met gouden handen. Onze insenieuo zeggen dat het een waar genoegen is om met Amerikanen te werken. Amerikanen zijn precies, maar zeker niet pedant. Ze ziin accumat. Ze weten hun woord te houden en vertroubven het geoord van anderenZe zijn altijd bereid te hulp te Aonien. Het zijn goede kameraden. makkelijke mensen.

),,faar nieuwsgierigheid, een andere mooie karaktertrek, ontbreekt bij ~ m ~ r i k a n eDit n . geldt vooral voor jonge inensen. Wij hebben zestienduize~ldkilometer per automobiel over d e Amerikaanse mgen en we hebben een grote hoeveelheid mensen gezieli. Bijna elke dag hebben we hitchhikers meegenomen. Ze waren allemaal erg spraakzaan1 en niemand van hen was riieuwsgierig en vroeg wie wij waren. We kwamen op de weg een houten boog tegen: WELKOM I N NEW

sen kLisSensen gewatteerde dekens rat een allergewoonst moedertje, met liaar schoot een witharige jongen met een betraand gezicht, opde tneplank, met een speciaal hekje om hem heen, stond een vreedzame waakhond met een omhoogstekend, dik en lief krulstaartkwam achter het stuur vandaan en trappelde met je. benen, terwijl hij met de eigenaar van de hi~torischeput sprak. Terwijl ze de neus van haar zoon schoonveegde vertelde de moeder ons snel over haar familiezaken. Het gezin reed van Mansas City naar californië. Haar man had daar werk gekregen. Al hun eigendommen zaten hier in de automobiel. De hond zat onrustig te draaien achter zijn hekje. Naast hem op de treeplank was een reservebenzinetankje bevestigd en de hond werd door de geur ervan bedwelmd. Hij keek klaaglijk naar de bazin. Hij wilde waarschijnlijk heel graag ZO snel mogelijk in Californië zijn. 's Avonds reden we Santa Fe binnen, een van de oudste steden van de Verenigde Staten van Amerika.

22

Santa Fe Eigenlijk weten wij nog steeds niet waardoor wij ons lieten leiden bij de keus van een hotel in een nieuwe stad. Gewoonlijk reden we zonder haast door de straten, passeerden zwijgend enkele hotels, alsof we daar iets slechts over wisten, en stopten al even zwijgend, zonder vali tevoren iets te hebben afgesproken, bij het volgende hotel, alsof we daarover iets goeds hadden gehoord. Wij weten niet wat hierbij de grootste rol speelde, onze schrijversintuïtie of d e ervareriheid van de oude reiziger Mr. Adarns, maar het hotel voldeed altijd aan onze behoeften. h'aarschijnlijk zouden de verworpen hotels niet slechter gebleken zijn. Voor vier dollar een tweepersoonskamer, goede verende bedden met enkele dekens en kussens die zo plat waren als een dollar. een badkamer met een witte mozaïeken vloer en een eeuwig fluitende centrale verwarming. " Wel wisten we zeker dat bescheiden reizigers niet h u n intrek nioesten n m e n in hotels met de naam Mayflower. Mayflower is d e naam van het schip m m n e e de eerste kolonisten uit Engeland in Amerika zijn aangekomen. en deze naam wordt gewoonlijk aan het duurste hotel van de stad gegeven. h Santa Fe namen we onze intrek in hotel Monteiuma. h e n wij de hal van Montezuma betraden, werdcn wij gretig bekeken door enkele Amerikanen. die zich met een krant in melstoelen hadden genesteld. Hun ogen brandden van onuifroei,,aar "erlangen Om met iemand wat te praten, kletsen, vreemd het ook lijkt, in het drukke, s ~ p e m ~ l < ~ lAnIerika i j i < ~ heb je zulke mensen. Meestal zijn dit niet meer "O jonge kostuumpjes met een keurige dokter&leur, M, niisters in keurige genoeg dollars verdiend. of misschien hebben, lachien de h hebben zij al ze nog te verdienen, in elk geval hebben q veel tijd OOP opgegeven schommelen in hun h o t e l ~ c h < i m m e l s t ob~ l ~ ~ en terwijl ze e. begerig. Hoed je ervoor ruik een mister door espieden ze hun prooi vraag aan je vast te haken. Hij laat zijn ~ ~ p r e Onvoorzichtige k urenlang s ~ ~ niet ~ ~ ~ ~ , ~

'"

los. ~ e det ~chreeuwerlgestem van een Amerikaanse optimist z$ hij hem alles vertellen wat hij maar weet. En in iedere zin zal hij csure!7zeggen, wat 'natuurlijk!' betekent, of 'surely!', wat eveneens 'nat l l u r ~ i ~betekent, k!~ of 'of course!: wat ook 'natuurlijk!' betekent. bvendien zal er beslist in bijna elke zin het woord 'nice!' voorkomen 'mooi!' vlug glipteil we langs d e mensen in de schommelstoelen, fristen ons wat o p en gingen naar buiten o m een plekje te zoeken voor het avondeten. 1, dit soort activiteiten vertoonden we meer systematiek dan bij het zoeken naar een hotel. In de anderhalve maand die we in de Verenigde Staten hadden doorgebracht, was de Amerikaanse keuken ons zo de keel gaan uithangen dat wij eensgezind bereid waren alle mogelijke gerechten te accepteren - Italiaanse, Chinese, joodse, als het maar niet breakfast number two of dinner number one was, niet dat genummerde, gestandaardiseerde, gecentraliseerde eten. Als je bij eten al van slechte smaak kunt spreken, dan is de Amerikaanse keuken, die misbaksels ter wereld heeft gebracht als zoete augurken, gebakken bacon zo hard als een plank, of verblindend wit en volkomen smakeloos brood (nee, met d e smaak van watten!), ongetwijfeld een vertoning van slechte, belachelijke en excentrieke smaak. Daarom keken wij verzaligd naar het verlichte uithangbord ORIGINAL MEXICAN RESTAURANT. Het uithangbord beloofde gelukzaligheid en we liepen snel naar binnen. Aan de muren van het restaurant hingen mooie, grofgeweven d e den, d e kelners droegen oranje zijden hemden en satanische dassen met de kleur van de lever van een drinker. Betoverd door deze, zoals dat heet, orgie van deuren. kozen we zorgeloos kirrend onze gerechten. We bestelden soep waarvan we de naam alweer Vergetel1 zijn

orlver,,alste Ailierikaarise drugstore, en aten ( o vernedering!) het gestaiidaardiseerde. gellllmm'de eten (dat we een halfuur geleden vervloekt hadden), nadat we eerst elk tien Besjes ginger ale gedronken hadden. onsniet nloeite voortslepend na deze vreselijke gebeurtenissen, wat door Sarita Fe wandelen. De Amerikaanse baksteeli er1 gingeli het ~ ~ ~ ~ i khout ~ a waren n s everdwenen. Hier stonden Spaanse hui. zen van leem, gesteund door zware schoormuren; vanonder de daken staken de uiteinden van vierkante of ronde zolderbalken naar buiten. Er liepen cowboys over straat, klakkend niet h u n hoge hak. ken. Een autoniobiel reed naar de ingang van een bioscoop, een indiaan en zijn vrouw stapten uit. O m het voorhoofd van d e indiaan zat een brede, lichtrode band. De indiaanse droeg verdikte witte beenwindsels. De indianen deden hun automobiel o p slot en gingen naar de film. Op een veranda van een schoenpoetserszaak zaten vier Amerikaanse jongens niet gladgekamde haren. Ze waren allemaal een jaar of dertien, veertien en zagen er uiterst onafhankelijk uit. Mr. Adams keek lang naar de jongens en vroeg ze uiteindelijk wat ze vanavond van plan waren; hij noemde ze 'sirs', '\jrii laten onze schoenen poetsen,' zei een van de jongens, we gaan dansen.' Meer kregen we niet uit de jonge sirs geperst en we gingen naar ons hotel, tvaar de fluitende verwarming de lucht i n onze kanIers tot 25 graden had verwarmd. Op het gebied van temperatuur zijn Amerikanen geneigd tot extremen. Ze werken in te warme gebouwen en drinken te koude dranken. hlles wat niet heet opgediend wordt, wordt ijskoud Er is geen middenweg. De warmte in onze kamers en de nog niet geheel gedoofde ,,lammen van de enchilada maakten dat we uitgedroogd ,goed verhit, klaar voor verdere avonturen opstonden. Santa Fe is de hoofdstad van de staat New Mexico, de jongste sraat van de Verenigde Staten van Amerika. De hoofdstad van de jongste staat is een van de oudste Amerikaanse steden. kele daadwerkelijk oude gebouwen waren alle huizenafgezien van de van enjes, nieuw, gebouwd in de stijl van de oude Spaanse ,,. netssi iep os ten. De hele stad is wat kunstmatig, alsof hij gebouwd . IS Voor Amerikaanse toeristen. In het lange gebouw van het gouverneinentspal . . eis 1s nu het mu186

seum van New Mexico gevestigd; de tentoongestelde stukken geven een tamelijk goede voorstelling van de indiaanse, Spaanse en Mexicaanse materiële cultuur. De Amerikanen hebben erg weinig antiquiteiten; ze zijn erdoor gefascineerd, bewaken ze zorgvuldig en beschouwen toeristen die zich voor antiquiteiten interesseren niet als bron van inkomsten. 0,ze laten u van alles zien, geven eindeloos uitleg, voorzien u van fraai uitgegeven drukwerk! Dit alles is gratis. o o k voor de entree van het museum vragen ze geen betaling. Buiten de stad, tussen de ruige rode heuvels, staat het schitterende gebouw van het Rockefeller-Instituut voor Antropologie. Het instituut wordt onderhouden met geld van een van de zonen van Rockefeller. Maar hoe ZOU het zijn als de zoon van Rockefeller niet gefascineerd was door antropologie? Deze vraag zou Mr. Chapman zelf, de vice-directeur van het instituut, misschien niet beantwoord hebben. Toen hij ons de voortreffelijk ingerichte opslagplaatsen had laten zien, waar o p dunne metalen schappen rijke collecties beschilderd indiaans aardewerk staan opgesteld; de magazijnen met indiaanse tapijten en stoffen, waarvoor de temperatuur op een bepaalde waarde wordt gehouden; de laboratoria, waar jonge wetenschappers peinzend over o p het oog gewone stenen gebogen zitten -toen hij ons dit alles had laten zien, zei Mr. Chapman, een man met een erg knap, energiek en smal Amerikaans gezicht: 'De indianen zijn gedoemd te verdwijnen. We bestuderen ze ijverig, maar doen er weinig voor om i e als voik te laten voortbestaan.' We kwamen tegen enen bij de kathedraal, maar de pater was zo vriendelijk zijn middagmaal nog even uit te stellen. Hij opende de kerk, knielde snel en behendig, stond op en liet ons een muur met fraaie Spaanse sculpturen zien. We stonden in een klein opslagkamertje, waar o p slordige wijze, hier en daar, OP planken, op de vloer en in kasten, beeldjes van Jezus, de heilige maagd en andere h e i k e n stonden, De figuren waren primitief gemaakt en weergaloos mooi. Deze beschilderde en vergulde beelden waren verbluffend van katholieke pracht. Toen hij hoorde dat wij uit de Sovjet-Unie kwamen, werd de pater nog vriendelijker. 'Ik ben ook communist: zei hij, 'maar natuurlijk niet zoals u. Christus was meer dan een mens. Daarom handelde hij niet zoals de mensen handelen. En wii kunnen daar niet over oordelen.'

We pakten de aanbevelingsbrief en gingen op weg naar Witter Byn~n Santa Fe zag je af en toe indianen van de Pueblo-stam, die uit hun dorpen hierheen waren gekomen om een tapijt of een bekertje te verkopen. De indianen komen naar het museum, waar hun schalen en fijne aquareltekeningen, met daarop ongewoon preciae van oorlogsdansen, gekocht worden. De kostuums, sieraden en wapens zijn met wetenschappelijke getrouwheid weergegeven en die aquarellen kunnen als lesmateriaal dienen bij de studie van de indianencultuur. Mr. Witter Bynner woont in een huis dat van fundament tot dak is volgestouwd met indiaanse tapijten, aardewerk en zilveren sieraden. Het is een echt museum. Toen de Amerikaanse dichter de aanbevelingsbrief las, brak er een stralende, verheugde glimlach op zijn gezicht door. 'Mijn vriend schrijft me,' zei hij,'dat LI waanzinnige bewonderaars van MarkTwain bent.' We wisselden een blik. 'Dat is prachtig,' ging de dichter verder. 'Ik was persoonlijk bevriend met Twain en kan u nu een groot genoegen bereiden. Twain heeft me eens een foto van hem cadeau gedaan, met een gedicht als opdracht. Dat is iets heel zeldzaams, een gedicht van Mark Twain, en het zal voor u als vurige bewonderaars interessant zijn om te lezen.' En hij sleepte ons mee naar de trap, waar aan de muren foto's van Amerikaanse en niet-Amerikaanse schrijvers hingen. raaf bekeken we het portret van Twain en luisterden naar het opdrachtgedicht. We brachten een erg interessante avond door bii Mr. Bynner en hoorden van hem precies waar we heen moesten om de indianen te bezoeken. Mr. Bynner zei dat er in Santa Fe, dat in het centrum van drie Wde beschavingen ligt (de indiaanse, Spaanse en Mexicaanse), veel schrijvers, kunstenaars en dichters wonen. Hier ontvluchten ze het moderne Amerika. Maar Amerika zit hen achterna. Na de dichters en kunstenaars zijn de miljonairs hierheen gestroomd. Ze hebben villa's laten bouwen en ademen ook de geur van oude beschavingen in. nadat ze zich eerst met echt moderne dollars hadden volgepropt. Hier woont ook McCormick, de bekende industrieel, die veel bedrijven in het oude Rusland had. Onlangs was hij als toerist naar de Sovjet-Unie gereisd, had er elf dagen doorgebracht, en toen hii terug was had hij cen lezing over zijn reis gehouden, die vooral over In-

toeristl"Fiiig, oiiid.it hii in een zo korte tijd verder liergens k niet had kunnen niaken. ennis 'Er hebben iirh hier i 1 zoveel niilionrin ~ r r r r n e l d , ' z ~witter i Byn~ ner d n het tijd is om m i r ern andere p l a ~ t ste verhuireli T ook darr zullen ze konien. le kunt ze niet ontloperi.'

~

~

~

~

~

~

,

Op bezoek bij de indianen Mr. Witter Bynner had ons aangeraden naar de stad Taos te gaan; twee mijl daarvandaan bevindt zich een groot dorp van indianen van de Pueblo-stanl. We verlieten Santa Fe en hotel Montezuma met zijn fluitende verwarming. Tegen de ochtend had deze onze kamer tot 30 graden boven nul gefloten en gretig ademden we de frisse lucht in tenvijl we over de bergweg reden. We reden langs de Rio Grande, hier nog een klein groen riviertje, en na enkele tientallen mijlen kwamen we in het indianendorp Sari Ildefonso. Achter deze fraaie Spaanse naam verborgen zich geen katholieke kerken, belangrijke prelaten of jongelui met zuiver Castilliaans bloed. Een klein plein was omringd door lemen huizen. Bij elk hiervan stond op de grond een klein koepelvormig bouwsel. Dat waren kachels, haarden. Midden op het plein stond een enorme vrouw. Twee grote staarten hingen over haar dikke borst naar beneden, met rood en groen woldraad erdoorheen gedraaid. In haar vlezige oren zaten gaatjes voor oorbellen. Toen we haar naar de indiaan Agapito Pina vroegen, met wie Mr. B p n e r ons had aangeraden kennis te maken, bleek dat deze \TOUW zelf Agapito Pina was en dat hij helemaal geen vrouw was maar een dikke indiaan met een vrouwelijk figuur. Agapito Pina bleek een vroliike grappenmaker. Hij nodigde ons uit in zijn huis, dat neties met leem besmeerd was en op een Oekraïens boerenhuis leek. Het was een grijze winterdag. Plotseling begon het te sneeu\m en spoedig was alles wit - de merkwaardige koepelvormige kachels, enkele kale bonien, die op versteende rookpluimen leken, en het hele armoedige dorpsplein. In de kleine haard van het huis van @pit0 gloeide één houtblok, dat recht overeind stond. Een oude. uitgedroogde indiaanse zat op haar hurken voor het buur. Dat was de m m der van Agapito Pina. Ze was drieëntachtig jaar oud. maar s k h t 5

,+,

I f t d f d ew i k een a i ~ t f ~ t n o b i eMaur l. hrmderd (hllar nlL7 71Jn'Iaar r'ryfri* ril+er, I k

u

(ll,,.,,,,;r$, , 1)at /AI~ t n r r ~ i d d e l lw~ j k+ t ~ whw l e n , M' tlrijf ~,<,,.t,,.,! Vanaf hrmdrrd dollar, nee. vanaf vijftig lJt,jjrr rr,aaf Melm A~~~~~~ n d7 ), graag ala (Ir rcrt var1 (11- rrtwstic:id. Maar zij t d r a p waar IE i n hei arme I : u rricq ~( een, Jvari ~ drrtrrlrrl; lCaan We i n & wagen en reden naar de indianen. Irj (,,,,,hw vrrl~r,,.,

.

I,'

. :qarnrilt rinm n ~ i i i s g r i j wC.ar I+a r n d t I ~ . ,.,. Iariduhaf~.Iria Iwcc rriijl kw;irrleri wc 11ij ,jc

. . ,, , , &trp vati ~iict~lo-indianen, de e n i g indiancmtam dic inlCrng van

dr..

.

...

a11 vo(ir ~fi:korri*t vart (IC lilarih:ri. Alle a0 var) huri grrrri+/:Iiird virrja:iy$ ri:r;lr stccOs dect, tnc platren, I)E Ifud>lr,'c hebbm h u n aloiidc grond t~lijkbaaralleen var1 f,rflr,i~4rlj omdat w nictr wc7d aangctroffrri wdt de I~<:iarig%tr:llir~g h t h r ~ k mwrkte: bier i*geen olir, g c m y / ~ l g, w r i ~ ~ t w r ~ k ocro tzij11 , y ~ mNiIMJIF w c i h , o p mi houtai bord %tf111(1 11: I#:IA:~I & t voor (IC. b~~/,i6hti,f' l,rrig var) hei &np t ~ m t n n r n i n gpvraaiyJ rnorbt wordcn aan de gí~uvt:rrici~r van de stam. I f r t kleinc. h i j e var1 d r ~,iivcrrrc:ur waz vl:ikt,ij. We IietFr) ml~11tCr ' ( ~ ~ 1 1cveriin~' 1 w ~ r r k l i r i ~8 i~n ~g n, 1,ij dc ly,uvcr-

1..

WIHJ~I

/

,;S

:,

,;n

h h n v d y d i l d rtaan, Voor de kaar<], waarin f i ~ riaar ~ ~ rh i n m f W a k r d ) h k k m helder v J ( i r i h , m t rcri r , i i ( J ~irirJ;a;li rill zijii LWI, 1 ) ~w e - . + van (Ie ~Iarrirrieriy~c:<:(jliver de vcrwccrdc jtujd rli" YP~( f i t ~ i ~ ;tiij i hdaar y3.r'. mn g&lrn leek hij op hr zit wm i n een ~ l i n e n t i i i ~ i allri.ri rlily, ff

Irdrn 'gih

V'"

hut

v ~ r v e ~ l fiiaïr l g ilc fii<:fiu.ri ti. b;jl,:ri dir 'Jf 4rlavej r l l ~ ~ ;~l;ll l llOrdrn'd til*t 1 4 r l ( ~~ ~ ~ ~ Jdat t r vfiuigt iff (I;IItIjj ~,l,~l.,ll,l;l,l l;l,ik i*,h w r r (Ier l ~ r r g t r ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ , "J"

lm

k'M1i

'iaallp 1 1 1 ~~ 1 ~ 1 1

rí,n~lrn f J n autornt>hicl. ~~ Het w a r m i n d i m e n k í ~ m re»Wn, z w a a haren, en huid met & Wmr klipcreri v i j f k ~ p e ~ n r t u ;/L k , k r h van m afm+ inh u n blikkrri w n d *fl ang*t te k/m. ;/x gdrmgm ri& @ ,,,(j lecuwniwelpjcr. k m wel* kwam trouwmc uiiei&ífi ,jiLt,krtlij en &,k fip trot. 1 o m vijf cent. 'lím we weigr& k&-

z ú h mhinachtená af, ~ < , ~ ~ dor n~rr rtr~nderi n r r p r n c r l r l i j h h u i ï m . Jn ha & ~ r pwrmcnt r*-

de tlij ni~.t verdcv maar wen&

w v w r d u i w n d m e n e n , die rncl z'n allen i n drie h u i ï m zijn tigd, I)it zijn enorme @ o ~ w r n van henkele v e r d u p i n w har>g, die tiestaan uit m r i elkaar l&pl;lktc a h n d l r r l i j k ~kwriertjer, I k huiyfin gaan i n t e r r i r x r i omtioog cri e l k vcrdicping h c d t rrn plat d& [)e vrrdicpingen *taan m a elkaar in vcdiinding d r ~ houten n W c , ;rpWJnC, haastig i n elkaar getimmerde l a d d m van ha umcibge+&ildcrcrt y p c Vroeger, toen dr Yuct>l~', onafhankelijk warm, wwmdu de hele ,tam in kkri krilí~,raal hui,. Wanneer ïw de U n r naar ttirincn haalden, veranderde h a h u i r i n rcn vesting, d k a l b kak rriiircri aan dc l~uitcnwereldbl(~itrtrlde.;/r> wonen ï . nu oolr, hotwel ,Je c~mstaridi;r,bcdcntoiaal veranderd zijn.

Op h c i p l r i r i hirig een geur van rook en mert. flinke rosra liepen onz voor de vociLn. O p de daken van m huir stonden enk11: indiarien. 7, h;trldr:n tfclrris orn huri hoofd gcrlagen cn keken zwijgend naar o m , f;ravc i r ~ d i ; r i e r ~ t ~ i rrcndtn i l r ~ met de txhnidigheid van boobmanricrl r,rritioo;; cri orrilaa;; ovcr de ladáerr. Het werd d

iildi,,llcil~oi-p van ~ a » schciddcn. s 111de stad brandden de liclitell ,li de winkels, aan de stoeprandeii stonden autoinobielen, in een winkeltje werd echt Amerikaanse popcor" Wbakkerl, in een apotheek ,verd sinaaSaPpe~Sap geserveerd, alles ging zijn galig, alsof er nooit indianen op de wereld waren geweest. plein op dat gesierd werd door een antireden een quariaat annex restaurant met de naam Don Fernando. Voor een stadie dat ver van de spoorweg af lag en dat maar tweeduizend inwoners telde, was het een goed restaurantje. Het eten werd hier opgediend door zwijgzame jonge indiaansen, Op wie een mannetje met het treurige gezicht van een jood uit Vilnius toezicht hield. Hij was het ook die onze bestelling opnam. Dit was Don Fernando zelf. Onze omschrijving werd maar voor de helft bevestigd. Don Fernando was inderdaad een jood, echter niet uit Vilnius maar uit Zwitserland. Dat zei hij zelf. Wat de omstandigheden betreft waardoor hij de benaming van 'don' verworven had, daarover zweeg hij, maar men kon veronderstellen dat, als commerciële belangen dat zouden vereisen, hij zich zonder enige aarzeling ook 'grande' zou noemeil. Hij vertelde ons dat van de tweeduizend mensen die d e bevolking van Taos telt, er ongeveer tweehonderd kunstenaar zijn. Deze mensen maken schilderijen, schrijven gedichten, componeren Sylllfonieën, maken beeldhouwwerken. Zij worden hierheen gelokt door de plaatselijke omstandigheden: de wildheid van de natuur, het breuk. "lak van drie culturen -de indiaanse, de Mexicaanse en die van A ~ pioniers - en ook de lage kosten van het levensonderhoud. Dichtbij ons zat een kleine dame in zwarte ueding, die steeds ollze kant op keek. Zij bekeek ons geagiteerd - " -. Toen we in de antiquarische afdeling van het restaurant waren en daar de zeemleren indiaanse poppen en de in lichte kleuren beschi]derde goden met hun groene en rode neuzen bekeken, kwam Fernando op ons af. Hij rei dat Mrs. Fesjina, een ~ ~dame die ~ al lang in %os woonde, met ons zou willen praten. teressant rijn iemand uit Rusland te ontmoeten die op indiaans erg ingrondgebied woonde. Even later kwam de dame .it het restaurant nerveus glimlachend op ons af. 'Vergeeft u mij,' zei re in het R u ~ s i w h . toen ' ~ ~ik~ ~ ten kon ik mij niet inhouden U bent Russen, nietwaarl> u hoorde praWe bevestigden dit. 'Bent u al lang in Amerika?' ging Mrs. ïesjina verder

I

1

~

-

~

'Twee maanden.' 'Waar komt u vandaan?' 'Uit MOS~OU.' 'Regelrecht uit Moskou?' Ze was stomverbaasd. 'Weet u, het is gewoon een wonder! Ik woon hier al zoveel jaren tussen deze Amerikanen en ineens: Kussen.' Wij zagen dat zij heel graag wilde praten, dat dit voor haar een hele gebeurtenis was, en nodigden haar uit bij ons in het camp. Enkele minuten later kwam zij aanrijden in een nogal oude automobiel die ze zelf bestuurde. Ze zat lang bij ons te praten en kreeg er geen genoeg van. Ze was in 1923 uit Kazan weggegaan. Haar man was de kunstenaar Fesjin, in zijn tijd in ons land tamelijk bekend. Hij was bevriend geraakt met Amerikanen van de ARA,^^ die aan de Wolga zaten en die voor hem een uitnodiging voor Amerika organiseerden. Hij had besloten hier voor altijd te blijven, niet naar de Sovjet-Unie terug te keren. Dat kwam vooral door commercieel succes. Zijn schilderijen werden verkocht, het geld stroomde binnen. Als echte Rus kon Fesjin niet in een grote Amerikaanse stad wonen en dus waren ze hierheen gekomen, naar Taos. Ze lieten een huis bouwen, een prachtig huis. Dat duurde drie jaar en het huis kostte zo.000 dollar. Ze bouwden en bouwden, maar toen het huis klaar was, scheidden ze. Het bleek dat ze hun hele leven ten onrechte hadden samengeleefd, dat ze helemaal niet bij elkaar pasten. Fesjin had Taos verlaten, hij woonde nu in Xlexico-Stad. Hun dochter studeerde in Hollpvood aan de balletschool. Mrs. Fesjina was alleen in Taos achtergebleven. Geld had ze niet, er was niet eens genoeg o m 's winters haar schitterende huis te verwarmen. Daarom had ze voor de winter een klein huis voor drie dollar per maand gehuurd in het dorp Rio Chiquito, Waar alleen Mexicai nen woonden, ~ ~ die nieth eens Engels ~ kenden maar heel goede mensen waren. Elektriciteit was er niet in Rio Chiquito. Ze moest geld dienen. Ze had besloten voor de film te gaan schrijven, maar t~~ toe had re nog niets verdiend. Het was zonde om het huis te '*rkopen. Het had zo.000 gekost, maar nu, in de crisis, zou Ze er misschien maar 5.000 voor krijgen. Onze gast praatte gretig, wilde praten tot ze niet meer kon. "%de de hele tijd haar hand tegen haar nerveuze gezicht en herhadde: ' b i j t .. raar om in Taos Russisch te spreken met vreemden. Zeg eens, n i d ik nog geen fouten in het Russisch?' -

ze spnk

heel goed, maar haperde s0l-i-i~ineens als ze naar een

woord zocht. MI^ zeiden tegen haar: 'Luister, waaron-i zit

U

hier? Vraag

kunt terugkomen naar de Sovjet-Unie.' c ~ k z owel u willen. Maar waarheen? Daar zijn allemaal nieuwe nleilsen, ik ken er niemand. Het is voor mij te laat 0111110g een nieuw leven te beginnen.' Ze reed op haar trekpaard het duister in. Een vreemd lot! Waar woont een Russische vrouw? In Rio chiquito, New Mexico, in de United States o f America, temidden van illdianen, Mexicanen en Amerikanen. 's Ochtends gingen we meteen naar het Pueblo-dorp, naar de school, op zoek naar onze policenlan. Er hing mist in Pueblo. Hieruit tekenden zich zwakjes grijze bomen, verre en nabije bergen af. De melancholieke indianen in hun dekens stonden opnieuw o p de daken; ze leken zo op haremkluizenaressen. Honden renden zonder ons te raken naar hun huizen, beklommeri behendig d e trappen en verdwenen de deuren in. De School was groot en uitstekend gebouwd, zoals d e scholen in deverenigde Staten dat in het algenleen zijn. We zagen praclitige grote klaslokalen, p a r k e h h r e n , blinkende gootstenen van faience, vernikkelde kranen.

'Heel getalenteerde kinderen, een getalenteerd lijk een bijzondere aanleg voor kunst,' zei de directeur, volk, .Emet natuurteerd en raadselachtig volk. Ik leef al vele jaren t en getalenemidden van heil

i

maar nog steeds begrijp ik dit volk niet. De indianen worden gedwongeil hun kinderen naar school te sturen, omdat onderwijs veronplicht ". Ware dat niet zo. ze muden niet één kind sturen derwijzers zijn immers blank en het onderwijs wordt in het Engels gegeven. De meeste kinderen leren erg goed. Maar in een zeker jaar kOillt een deel van de jongens, tien, elf jaar geworden, plotseling niet meer naar school. Ze komen een heel jaar niet. In dat jaar volgen ze ergens anders (we hebben nooit kunnen achterhalen waar) hun eigen onderwijs. En wanneer zo'n jongen opnieuw op school verschijnt, is hij al een echte indiaan en zal hij wat cultuur betreft nooit een blanke worden. Wanneer de kinderen mijn school verlaten, zeggen de ouden tegen hen: "Jullie kunnen kiezen! Als jullie blanken willen worden, ga dan weg, naar hen toe, en kom nooit meer terug. Maar als jullie indianen willen zijn, vergeet dan alles wat ze jullie geleerd hebben." En bijna altijd blijven de kinderen thuis. Nadat ze de school hebben verlaten komen ze een enkele keer langs en vragen of ze oude Amerikaanse kranten mogen lezen, maar later komen ze helemaal niet meer. Dit zijn indianen, echte indianen, zonder elektriciteit, automobielen en andere flauwekul. Zij wonen temidden van blanken, voor wie ze een zwijgende verachting koesteren. Nog steeds erkennen zij hen niet als heersers over dit land. En dat is niet verwonderlijk, als men bedenkt dat het in de geschiedenis van het indianenvolk niet eenmaal is voorgekomen dat de ene stam de andere heeft onderworpen. Het is verboden een indianenstam te onderwerpen; je mag hem wel tot de laatste man uitroeien (dat is voorgekomen) en dan pas kun je zeggen dat de stam overwonnen is.' Wij werden door een vijftienjarige indiaanse door het dorp geleid. Piotseling zei ze: 'Weet u dat er in Chicago een indiaanse vrouw woont? Dat is mijn zuster.' Een heel zeldzaam geval. Haar zuster was met een blanke iet"uwd> een kunstenaar. Dat was waarschijnlijk een van de dromers uit TaOs geweest, hierheen gekomen om de geur van oude beschavingen OP te snuiven. Midden in het dorp stond een oud Spaans kerkje. De Pueblo's zijn katholiek, maa. het zijn heel vreemde katholieken. M a Kerstmis en Pasen dragen ze een madonnabeeld naar buiten en voeren rondorn ,;lar o o r \ o ~ d a n suit. Dan verdwijnen ze in een of andere %ebedSerot en bidden daar. maar vast niet zoals voorgeschreven de katholieke liturgie

En tewijl we naar de zwijgende en r o o m s - t r o t a roodhuiden tekcli, dacliteii we aan d e woorden van de ~cl-iooldirecteu~ en h en ze deli bij onszelf ja ja, liet zijn katholieken en i e spreken Engelserhaalhebben de autoniobiel gezien en al die dingen, niaar tocli zijn het illdianen, onvervalste indianen - niets meer en niets mindei: Angstig geworden door de gebeurtenis o p d e verijsde weg, waarover we eerder verteld hebben, kochten we eerst in Santa Fe kettill. gen, schitterende goudkleurige kettingen, en reden toen weg in de richting van Albuquerque.

I Een pechdag

l !I I

I

1

We reden o p onze tenen uit Santa Fe richting Albuquerque, als je die uitdrukking kunt gebruiken voor een automobiel. Voor het vertrek hield het echtpaar Adams zich met hun geliefde activiteit bezig: ze pakten hun pennen en gingen op weg om 'informatie te verzamelen'. Ze bezochten de AAA (de automobielclub), enkele benzinestations, toeristische bureaus en keerden overladen met kaarten terug. Het gezicht van Mr. Adams drukte wanhoop uit. Mrs. Adams was juist heel vastberaden. Terwijl wij in de wagen zaten te wachten hoorden we al van verre hun opgewonden stemmen. 'Sirs!' zei Mr. Adams triomfantelijk tegen ons. 'Wij hebben informatie verzameld. Het is honderd mijl tot Albuquerque. Vóór ons is regen. En er is een plaats waar de weg over een traject van één mijl duizend voet daalt. Nee sirs, zeg maar niets. Het is verschrikkelijk!' 'Maar wat volgt daar nu uit?' vroeg Mrs. Adams rustig. 'Becky! Becky! Praat niet zo: "wat volgt daar nu uit." Je weet zelf niet wat je zegt!' 'Goed dan, jij hebt altijd gelijk. Maar ik wil toch weten wat je eigenlijk wilt bereiken.' 'Nee nee, Becky, je mag zo niet praten. Je moet verstandig zijn. Oh no! Ik waarschuw u, misters, we lopen gevaar.' 'Maar wat wil je dan toch?'vroeg Mrs. Adams zonder haar stem te verheffen. 'Wil je dat we terugkeren?' 'Oh Becky, praat niet zo: "terugkeren"! Hoe kun je zulke woorden over je lippen krijgen?' 'Laten we dan gaan!' 'Nee nee, Becky! Echt! In één mijl duizend voet dalen. Je mag zo niet praten: "laten we gaan"! Ja ja, Becky, je bent geen klein meisje.' 'Goed. Dan blijven we dus in Santa Fe?' 'Zo doe jij nu altijd,' kreunde Mr. Adanis. 'Het doet me pijn om jouw woorden te horen. Hoe kun je dat zeggen: "we blijven in Santa Fe"! Nee nee, praat toch niet zo. Sirs! Het is verschrikkelijk!'

M ~ , ,Adam, $tartte zwijgend d e m < ~ t oen r we gingen »p weg. M vcr,r(jat

aar we de Ntad verliekn. ging Mrl. Adam5 nog enkele malen 'in-

fi,rmatíe verïamelen: I)at wai h d enige wakkc. punt van c,nïk

d, P-

pcre driver, Mrs. Adam, r e d naar fen b e n z i n w m p en claxíinneerb, Er kwam een mc~ntercjongeling met een geitreepte pet uit het huiair tr vooruhijn rennen. Mr\.Adarn\ vroeg d e weg riaar & ,Jictli,,, bijzijnde ,rad. straat rechts. ma'am!' antwoordde d e jortgeling, terwijl hij zijn M e n aan een rtuk hede afveegde. 'h dan rechtdoor, ma'am!' ')kc& rechtdoor?' vroeg Mrs. Adarm. 'Yen, rna'arn: 'En rent drie blokken langn d m itraat?' 'Yet, ma'am,' ' t n dan naar rechts?' 'Yes, ma'am.' ' t n nid naar links?' 'No, ma'am: Mn. M a m i w c e g enige tijd en keek aandachtig uit het raampje, ' I U de tweede \traai recht\!' 'No,ma'am, de derde $traat,' 'k derde straat dur!' 'Yen, ma'arn.'

'Yer, ma'am,' ''[hmk YW very, very ttiu~h!'riqi ~ y i j ,l l : l ~ l l ~ . 'Very, w y ! ' voe~dezijti cclitgenlijkclijk ~ ) ~l,l,r,l~liKc ~ drukte een rwmr V ~ J I I ~ ~ COIJV zij11 RC'CIit.

net werd helemaal donkex. Onze bleke koplampen, die met toavijding o p de dwergfabriek van Ford gemaakt waren, drongen met moeite door de van water verzadigde duirternis heen, Slechts eenmaal verbrak Mr. Adamr zijn tragirch stilzwijgen, 'Becky!' riep hij uit. 'We zijn vergeten in Santa Fe naar het w t kantoor te gaan o m de hoed o p te halen, die waarschijnlijk al uit Kansas is doorgestuurd. Ja ja, sirs, die hoed maakt me nog gek,' '(Ìeeft niet, we sturen een kaart uit Albuquerque om te vragen de hoed door te sturen naar San Francim,' antwoordde Mrs. Adarns. De reis naar Albuquerque verliep heel voorspoedig, Wij konden niet eens vaststellen o p welke plaats de afdaling van duizend voet was, ook al staarden we enkele uren nerveus in het duister. Maar toen we al in de 5tad zelf waren en naar een camp voor de nacht zochten, raakten we van de weg af en liepen wevast in een grote poel. Verwend door betonnen wegen en service waren wij voor het eerst tijdens d e reis recht in de modder beland, en we begonnen jammerend tegen o n ï r geliefde car te duwen, die helemaal tot aan zijn bumper vastzat. De wagen kwam niet in beweging. 'Ja, ja, sirs,' riep Mr. Adams uit, zijn korte dikke handen wringend. ' U begrijpt gewoon niet, u wilt niet begrijpen wat een autoreis is! Nee echt, nee, misters, zeg maar niets, u begrijpt dit niet.' Ten slotte verscheen er een gentleman in een vestje en een tot op zijn neus naar beneden geschoven hoed. Hij liep op Mrs. ~ d a m toe, s noemde haar 'rna'am', ging toen op haar plaats zitten en gaf zoveel gas, dat onze car door stinkende rook omhuld werd. Er weerklonk een razend gegons, Mr. Adams deinsde angstig achteruit, de wagen spoot tonnen vloeibare modder in het rond en reed de weg OP. Dit was de eerste schakel van een keten van pech waardoor wij de volgende dag bezocht werden. Ile ochtend waarop we uit Albuquerque wegreden, was afschuwelijk. De mooie, met leem bepleisterde huizen met hun naar buiten stekende zolderbalken, de Coca-Colaplakkaten, de kloosters, apotheken, oude Spaan5e missieposten en de benzinestations (dezelfde als dic in het oosten), alles werd overspoeld met grijs regenwater. Hier hingen ossenjukken boven de voordeuren van de huizen (een herinnering aan de goudzoekende pioniers). O p de daken van dc Mexicaanse hutten Ingen bundels rode peper te drogen, of beter gczegd nat te worden. Ook de aankondigingen van excursies naar iii
dichtsibijzijnde was 180 mijl verderop) werden nat. opdie ochtend moesten wij d e Rocky Mountains Oversteken. ~ l ~ tiagen ~ we l idoor ~ de ~ vreselijke duisternis heen een prachtige streepgroene lucht. L>eweg liep omhoog. Van bergen zagen we niets, Alleen heuvels en kloven waren zichtbaar. Het hield o p met regenen en de zon keek naar buiten. We bewonderden d e natuur en maakten pret a]s de drie beroemde biggetjes, ons van geen kwaad bewust. De automobiel reed steeds verder omhoog en kwam uiteindelijk op een enorm plateau uit. Op de weg lag smeltende sneeuw en ijs, Het was licht en koud al5 in de lente. We bevonden ons o p een ho(+te van 12.000 Voet. 'Kijk, kijk!' riep Mrs. Adams. 'Wat een rotsen aan d e horizon. Wat een schoonheid! Die schaduw, die schaduw! Ijie rots heeft een groene schaduw.' 'Sirs, dit is majestueus!' brulde Mr. Adams, opgewonden draaiend op zijn plek.'la ja ja, sirs, dit schouw5pel verheft de geest, verhoo ...' Plotseling zweeg hij, rekte zijn hals uit en keek naar d e weg. De wagen was heen en weer gaan slingeren en gleed over de natte ijspap. De wagen slingerde en de achterwielen dipten. Mrs. Adams trapte OP de rem en de wagen kwam dwars o p de weg tot stilstand. Ach, wat mgen we ertegenop om uit de warme wagen te stappen en onz. voeten met onze dunne stadsschoenen in het ijskoude suikerwater onder te dompelen! We besloten de kettingen aan te brengen.O('kal nam Mr. Adams dan niet direct deel aan het aanbrengen van de hij beschouwde het als zijn uit de wagen te en samen met de anderen natte voeten te krijgen. *damS. die het werk leidde, zei tegen hem: 'ik je n,aar één ding: bemoei je er niet meel

een uur zaten de kettingen eromheen en Mrs. Mams stame & motor. o p het h o o g t e punt van de pas bleek een half ingestorte hut te staan, met een uithangbord 'Café-bar'. De uitspanning werd gedrcven door een meisje in breeches, l a a v m en een dun vest met korte mouwen. Hoewel er mijlen in de omtrek geen enkel woonhuis was, kon het uiterlijk van het meisje absoluut niet dorps genoemd w ~ r d e n . Het was een typisch cafémeisje uit New York, Chicago of Amarillo: e, flink permanent, rouge op de wangen, geepiieerde wenkbrauwen, nagels en een onberispelijke, professionele bedrevenheid in het werk. We dronken elk een glaasje jenever, warmden onr en gingen op weg; al onze ellende was vergeten. Maar nauwelijks waren we begonnen de natuur te bewonderen of er weerklonk een vreselijk gerammel. Mrs. Adams stopte de wagen, keek eerst naar ons en toen naar .Mr. Adams. 'Oh Becky,' mompelde hij. 'Zie je wel, zie je wel, ik heb het je gezegd ...' 'Wat heb je gezegd?' 'Nee echt, Becky, vraag me niets. Het is verschrikkelijk!' Er was echter niets bijzonder verschrikkelijks gebeurd. Een niet stevig genoeg aangebrachte ketting was gewoon gebroken en had de stut van het linkerspatbord kapotgeslagen. We verwijderden de ketting en reden voorzichtig verder. De zon werd steeds warmer. Het ijs verdween helemaal en we leefden weer op, net als de varkentjes in de film. W é bewonderden de strenge schoonheid van het plateau en de heldere dag. 'We hebben het goed, sirs!' zei Mr. Adams. 'Maar hoe verging het de pioniers, die weken, maanden over deze weg deden. zonder voedsel, zonder water. ]a ja, sirs! Zonder water, met hun vrouwen en kleine kinderen ...' Plotseling verstomde Mr. Adams. Zo kwamen we niet te weten hoe het de pioniers was vergaan. Hij rekte zijn hals uit en keek met afschuw naar wat zich voor ons bevond. De weg werd versperd door een bord. Daar hing een plakkaat OP: WERK I K UITVO~RING.DETOUR VAN ELF MITS.. Detour betekent omleiding. Hier deed zich in feite een van de zeldzame gelesenheden voor dat in Amerika kettingen nodig kunnen ziin. hlaar een ketting waren we al kwijt. Halverwege deze zelfde omleiding, die uit natte K ze klei bestond, stond dwars op de weg een blauwe dubbeldeks lijn-

bus vati de firma Greyhound, die o p weg was naar Los ~ ~ die machtige wagen was vastgeraakt, wat moest er dan van ons tereclitki,nien? l>e bus stond overgeheld als een schip dat o p de klippen \\,as gelopen. Een lichtblauwe tractor o p rupsbanden wegenploeg kwam hem te hulp. AI enkele uren reed er vóór 011s een gewrocht dat alleen met veel goede wil een autonlobiel genoemd kot] worden: het was geen automobiel maar een auto-wigwam met een roestige ijzeren kachelpijp en in de wind wapperende gewatteerde dekens, die d e muren vormde van een gefantaseerde cabine. Binnen zag je een meialen bak en grote, smerige kinderen. Tot onze verbazing begaf de auto-wigwam zich dapper in de diepe, zachte modder. Wij reden erachteraan. Uit d e ramen van de Greyhound keken verveelde passagiers naar buiten. Waarschijnlijk ware11 deze elf mijlen de slechtste in heel Amerika en moest je een soort speciaal automobielgeluk hebben om ze nu net te treffen. In ieder geval hebben wij gedurende onze hele reis door Amerika niet eenmaal n.ieer zo'n slecht stuk weg gezien. We raakten enkele malen vast in enorme plassen vloeibare modder en duwden de automobiel met onze schouders eruit. Schoenen, broeken, javanden, schouders en zelfs gezichten, alles was bedekt met roze klei. De auto-wigwam reed de verharde weg op en stopte. De veelkoppige familie stapte uit en begon spaanders te verzamelen om een vuur te m a e n . De familie had blijkbaar besloten te gaan eten. We reden

-

,,,,

doorstane ontlangs en bekeken de familie met enige afgunst. N. beringen hadden we honger gekregen. De 'on brandde flink we droogden snel op en kregen ons goede humeur weer terue.

'B~c~Y Hou ! je handen aan het stuur en kijk alleen naar de weg: zei Mr. Adams'We beschrijven je later het heie landsclsp l, > 'Nee. kijk toch,' riep Uecky. 'Die rots lijkt op een kasteel; 'En die op een toren.' 'Sirs. kijk snel! Nee, nee. het is gewoon verbijsterend! D. op een enorm, afgesneden stuk kaas: ie rots lijkt 'Nee, meer op een pasteitje: 'Met vleesvulling.'

~

~

~

l

~

~

,

'Q, eell licel lange worst ... Weet u, misters, er bestaat zo'n Milanese worst, heel lekker.'

we kregen steeds meer honger. Toen we rotsen passeerden die, zoals Mr. Adams constateerde, op een bord warme soep leken, snapten ,,,, dat we omkwamen van de honger. Een nicuwc gebeurtenis leidde echter onze gedachten af. Mr. Adams opende per ongcluk de deur een stukje en hij werd bijna door de tegemoetko~~~eiide wervelwind naar buiten gegooid. Toen we o p zoek naar een restaurantje door de hoofdstraat van de stad Gallup reden, weerklonk er een gekraak in vergelijking waarmee het ons al bekende geluid van een brekende ketting op het melodieuze gesjirp van een sprinkhaan leek. Onze car sidderde en bleef staan. In eerste instantie begrepen we dat we nog leefden en waren blij. In tweede instantie drong het tot ons door dat we het slachtoffer waren van een accident: een oud, groen bestelwagentje was tegen de zijkant van onze nieuwe, grijze, vuile car gebotst. I n een oogwenk vormde zich een opstopping rondom onze automobielen. Triest keken we naar het verkreukelde spatbord en de licht gebogen treeplank. De schuldige van het gebeuren sprong uit zijn bestelwagentje en mompelde verontsch~ldigingen. 'Sir!' zei Mr. Adams trots. 'U bent tegen onze car gebotst.' Hij was klaar voor de strijd. Maar er volgde geen strijd. Onze tegenstander dacht er niet aan zijn schuld te ontkennen en verwees hoofdzakelijk naar 'die vervloekte remmen: Hij was zo ontdaan door het gebeurde, en de schade die hij ons had toegebracht was zo gering, dat we besloteii hem niet voor het gerecht te slepen. We namen afscheid als vrienden. De stad Gallup leverde ons heel veel op voor het begrijpen van Amerika. In feite onderscheidde dit stadje zich helemaal niet van andere kleine stadjes en de taak van een schrijver wordt aanzienlijk verlicht, omdat het uiterlijk van de stad niet beschreven hoeft te warden. Een of andere oude Galluper die twee, drie iaar weg zou zijn geweest, zou zijn geboortestad nauwelijks herkennen, aangezien er geen enkel kenmerk is waaraan deze te herkennen valt. Hii zou zijn hoofd uit zijn automobiel steken en vragen: 'Welke stad is dit?' En pas als hij gehoord had dat het werkelijk Galiup was en niet Springfield of Geneva, zou hij zijn geboortegrond (asfalt) gaan kussen. juist door deze afwezigheid van originaliteit is de stad Gallup biizonder. AIS de Amerikanen ooit naar de maan zullen vliegen. hou-

zedaaroiiget~ijfeldprecies zo'n stad als ( ; a l l u p . ' l i i ~de ~ ~iilanil~~ w o e s t i j l ~vali ~ ~ iNew Mexico staat immers deze bciiziiic-oase, n,et zijn Main Streef, Manhattan Cafe waar je tomatensap kunt drilikei,, ,ielt.aart klllit cteii eil vijf cClit in Ce11 ~ l i i t O l i i ~kliiit ~ t gooieri on te luihtcrcli liaar een grariiiiiofoon of Cc11 iiiech~lnischeviool; met een warelihuis waar je een roestkleurige ribfluwelen broek, sokken, das. sen en cowboyhemd kunt kopen; met eeii Ford-autoinobicleI,winkel; met een bioscoop waar je een film over rijkelui of bandietcn kuilt zieti; cri niet eeii apotheek, waar nette iiieisjes, fatterig als poolofficiereii, hain aiiJ eggs eten voor ze naar h ~ i werk i gaan. Goede stad Gallup! De gebeurtenissen in Europa, Azië en Afrika interesseren Iiem niet. Zelfs over Anierikaanse zaken maakt de stad (;allup zich niet al te veel zorgen. Hij is er trots op dat hij met zijn zcsduizend inwoners koud en warm watcr heeft, baden, parfums, ijskasten en toiletpapier in de toiletten; dat hij I-ietzclfdccomfort biedt als Kansas City of Chicago. Hoewel het nog geen drie uur was, overreedde Mr. Adains ons oni niet verder te gaan. 'Dit is een noodlotsdag, sirs,' zei hij. 'Vit is een dag van ongelukken. la ja, het zou dom zijn dat niet te begrijpen. Sirs! We zullen het lot bedriegeil. Morgen zal het machteloos zijn o m ons in onze verdere reis te hinderen,' En hij verdwee~iin de Ford-winkel oiii te vrageli lloeveel liet lierstellen van de schade UW gaan kosten. Hij vroeg ons te wachten in waarde autOinObi4 ani di. hoek. 'Ywiiitig minuten in we met Adams een gesprek voerder, over de I,ccii waar wij deze dag mee te maken hadden gekregcil, vandaag hebben we niets meer ie vrezel,; zei ~ d 'Alle pech is achter de rug: ( w.ls erj ~ ~ Ergingenn%tien minuten vixirbij ei) M,., ~ stwds niet.

we liepell zo hard we konden naar de winkel.

" P -

'No. ma'ani,' antwoordde de jong.r.ii iiici ii~yiwni
,

~ ~

~ ~

vreemd schouwspel openbaarde zich aan onze blik. Waarschijnlijk hadden niet a k e n wij, maar ook aiie inwoners van G a h p zolang het stadje bestond nog nooit iets dergelijks gezien. Het leek alsof een zware Caproni-bommenwerper zojuist zijn hele voorraad bonimen, bestemd voor de negus Haik Selassi, zojuist zijn hele voorraad hier had afgeworpen. I-iet grote spiegelglazen venster van de winkel lag in duizend stukjes op het trottoir. In het lege kozijn van het venster, tegen een achtergrond van twee nieuwe Fords, stond Mr. Adains met het boogje van zijn brilmontuur in zijn hand. Er zat een silee in een vinger van zijn rechterhand, maar zonder daarop te letten was hij nog bezig de verdwaasde eigenaar van de winkel iets over de Volkenboiid aan het verstand te brengen. 'No no, sir,' zei hij, 'u weet niet wat de League of Nations is!' 'Wat heb jij aangericht!' schreeuwde Mrs. Adams, zwaar ademend. 'No n», Becky! Nee, echt, ik heb niets aangericht. Ik liep door de etalagc. Ik praatte met deze sir en merkte niet dat ik niet door de deur inaar door het raam liep. Wat kon ik eraan docn, sirs, als dat raam zo groot was dat het wel een deur leek! En daarbij ook nog tot aan de grond kwam.' Mrs. ~ d a m begon s haar geliefde echtgenoot te bevoelen. Het was gewoon (mgelooflijk: Mr. Adams was geheel ongedeerd, alleen zijn bril was in stukken. 'En deed het geen pijn?' vroeg Mrs. Adarns.'Het was toch dik spiegelglas!' 'No, Becky, ik was zo verbaasd dat ik niets voelde: Mr. Adanis vergoedde de verbijsterde dealer de schade en zei ver'U sirs, dat ik hier tijd heb verspild. Ik ben heugd: ~ ~ moet~niet denken, . alles te weten gekomen over de reparatie van uw car. Het is niet de moeite waard hein nu te laten maken. Oh no! Dit w a s niet het laatste accident. Onze zijkant zal ook nog wel gedeukt worden. Wanneer we terugkeren in New York zullen we alles in één keer laten rePareren en lakken. We zullen ons niet haasten, sirs! U kunt uw dollars al-

De woestijn zich op voor Kerstmis. In de kleine stadjes glinsterik^ a] de veelkleurige elektrische lampjes van karden \,oor de tonnen kerstbomen, die aan straatlantaarns waren bevestigd. De traditionele Santa Claus, de vriendelijke kerstman met grote witte baard, reed in een \.ergulde wagen door de straten. Elektrische ventilatoren bliezen kunstsneeuw uit het binnenste van d e wagen. Koren van radio-engelen voerden oude Engelse liederen uit. Santa Claus hield een plakaat van een warenhuis in zijn handen: KERSTCADEAUS O P KREDIET.De kranten schreven dat de voorverkoop deze kerst beter liep dan vorig jaar. Hoeverder we richting Californië gingen, hoe warmer d e zon werd, hoe helderder en blauwer de hemel, des te meer kunstsneeuw, kartonnen sparren en grijze baarden er waren, en des te ruimer het k m diet voor de kerstcadeaus werd. We staken de grens van Arizona over. Het felle en sterke licht van de woestijn viel over de voortreffelijke weg die naar Flagstaff leidde. De ergerniswekkende reclameplakkaten waren bijna verdwenen en maar een enkele keer kwam er vanachter een cactus of een vergeelde kruisdistel een brutaal C ~ ~ a - C o l a ~ l a & te ~ avoorschijn. tj~ We k\~amensteeds minder vaak benzinestations tegen, de hoeden de hier zeldzame bewoners werden steeds breder, \$re hadden nog zulke grote hoeden gezien - en zullen die 00011 zien- als in Arizona, het land van ivoestijnen en canyons, Waarschijnlijk is er op deze wereld niets grootsers en mooiers te vinden dan de Amerikaanse Woestijn. Een hele week reden we er. zonder dat we moe werden hem te be\Vonderen, \Zre had. den geluk 's b'inters is het in de woestijn net zo licht en zuiver 's mmerS. maar dan Zmder neerdrukkende hitte en stof, De streek waar wij doorheen reden was compie et verlaten en en wild, De weg de maar we voelden ons niet van de wereld .fgesneden, automobiel brachten de woestijn dichterbij, troben de s,uier van ge-

heimenis ervan af, zonder hem minder aantrekkelijk te maken, Integendeel - de door de natuur geschapen schoonheid wordt aangevuld door de met kundige mensenhanden gemaakte schoonheid, ijl we genoten van de zuivere kleuren van de woestijn, met zijn ingewikkelde, machtige architectuur, hielden we nooit op te genieten van de brede, vlakke weg, van zilverkleurige bruggetjes, netjes neergelegde waterafvoerpijpen, dijken en uitgegraven geulen. Zelfs de benzinestations, die ons in het Oosten en Midden-Westen de keel waren gaan uithangen, zagen er hier in de woestijn uit als trotse monumenten van menselijke macht. En een automobiel leek in de woestijn twee keer zo mooi als in de stad: zijn gestroomlijnde, !gladgelakte oppervlak weerspiegelde de zon en zijn schaduw, diep en scherp, lag voornaam o p het maagdelijke zand. De wegen in de woestijn zijn waarschijnlijk een van de bijzonderste prestaties van de Amerikaanse techniek. Ze zijn net zo goed als in bevoikte gebieden. Dezelfde goed leesbare, duidelijke geel-zwarte borden waarschuwen voor bochten, smalle bruggen en zigzags. Dezelfde witte borden met zwarte rand geven de wegennummers aan en dezelfde houten pijlen met plaatsnamen de afstand tot die plaatsen. In de woestijn zijn er ook speciale wegconstructies, die tamelijk veel voorkomen en cattle guards heten. De enorme landpercelen van veehouders zijn van elkaar gescheiden door prikkeldraad, opdat het vee niet van het ene naar het andere perceel loopt, opdat er geen gerechtelijke processen komen en de schilderachtige cowboys hun colts niet hoeven laten spreken. Maar wat te doen om te verhinderen dat het vee over de weg van het ene naar het andere i er ceel loopt? Over de weg kun je immers geen prikkeldraad spannen. Een of andere naamloze uitvinder heeft hier eens goed over nagedacht. Het prikkeldraad loopt tot de straatweg. Hier ligt over de weg een metalen rooster dat een greppel bedekt. Automobilisten hebben hier in het geheel geen h s t van, maar koeien zijn bang dat hun poten tussen de spijlen terechtkomen en onthouden zich daarom van onFPenste excursies naar andermans percelen. Eenvoud op zijn Amerikaans! In Amerika wordt een reiziger niet gekweld door de gewone reisonzekerheden: waar zijn we nu? Vinden we een overnaihtings~laats? ~ i de speedometer ~ ~ t niet? Zijn we te ver in het bresten terechtgekomen en is het soms al tijd de wijzer van de klok te ver~etten?Nee. Over de kwestie van de overnachting maakt de reiziger zich niet ongerust. Hij is eraan gewend dat er langs de weg camp, OP hem

ten, dat ,,i] 7eggen kamilen die uit enkek kleine huisjes bestaall (iii liuisje is eeii kaiiier, een douche en een keuken met gas c11 het huisje staat een garage). Dagelijks kun je langs de weg op een kleili een plakkaat zien: OVER E E N HALVE M I J L CONTIIOI.E VAN I)li s P E E D ~ En ~ inderdaad ~ ~ ~ ~ staat . er na een halve inijl nog een paaltot het volgende is het vijf mijl en u kunt de van dat correctheid vali uw speedometer - een apparaat dat de afgelegde afstand aangeeft - controleren. Ook komt U een wel heel zorgzaam En op de vraag: plakkaat tegen: TIJD O M uw HORLOGE TE VERZETTEN. 'Waar zijn we nu?' bestaat een precies, zelfs wat plechtig ant\voord: u VERLAATNEMI MEXICO. U R I J D T AIIIZONA BINNEN. Dit klinkt alsof u de aarde verlaat en de hemel binnenrijdt. Vrolijk reden we door de woestijn. We waren de verschrikkingen van de vorige dag helemaal vergeten. Het leek nu onwaarschijnlijk dat er modder, sneeuw en kou op aarde bestonden. Mr. Adains had in Gallup lekker uitgeslapen en voor onderweg flink wat naar binnen geslagen,en hij voelde zich uitstekend. Hij zat vol ideeën en werd gekweld door het verlangen om te praten. We lieten een tiental thema's de revue passeren; we luisterden naar de ideeën van Mr. Adains over de toestand in Duitsland na de fascistische oinwentcling, over de stand van zaken in het onderwijs in Amerika en over de karisen van Roosevelt bij de nieuwe verkiezingen. hlaar dit alles vond Mr. A d a m niet genoeg. Ongeduldig keek hij mar de w% in de hoop iemand met opgestoken duiin te zien staan. ~ ~ g e n z a nvloog d de wagen tegemoet. Er waren geen mensen in de Maar toen kwam de natuur Mr. Adams te hulp en daaraan wijdde hij heel de openbarstende voorraad van zijn gevoeleiis, we reden door de I'ainted Derert - de beschilderde woestijli, Tot aan de horizon strekten gladde zandheuvels zich uit, als een stormachtige oceaan waarvan de golveii plotseling waren, uver elkaar heen. vormden kammeli en dikke ronde pimie n Ze waren wonderbaarlijk en helder door de natuur ~ > ~ ~ ~ h ~ l d ~ ~ d in donkerblauw, roze, roodbruin en strogeel, e tinten waren verblindend van zuiverheid. Het woord 'woestijn' wordt vaak gebruikt ,IS symbOol vOi)r eenvormigh.id. De Anierikaanse woestijn is ongewoiin Om de twee. drie uur veranderde het uiterlijk van de heuvels en rotsen die de vorm van piramides, t(,,,,, libL gr wareli ~etideolifanten, prehistorische schubdieren hadden.

er wachtte ons nog iets buitengewoners.

we reden het met prikkeldraad omheinde natuurreservaat van het versteclldcbos binnen. Eerst merkten we niets bijzonders, maar toen we wat aandachtiger keken, zagen we dat er uit het zand en het gruis boomstronkeii omho»g"tken en dat er boomstammen lagen. Toen we dichterhij kwaincn, ontdekten we dat het versteende bos bestond kleine gruisdeeltjes. Op deze plek groeide enkele tientallen miljoenen jaren geleden een bos. Niet zo lang geleden heeft men dit bos, in de vorm van omgevallen versteende boomstammen, ontdekt. Het is een verbazingwekkend schouwspel - midden in de woestijn, in de grote stilte, liggen boomstammen die nog stecds het uiterlijk hebben van de gewoonst mogelijke boomstammen, met een rood-bruine kleur. Miljoenen jaren duurde het proces van het vervangen van houtdeeltjes door deeltjes zout, kalk en ijzer. De bomen hebben de hardheid van marmer gekregen. In het natuurreservaat is een klein museum gebouwd, waar versteende houtblokjes geprepareerd worden. %eworden gezaagd en gepolijst. Het oppervlak van de doorsnede, dat alle lijnen van het hout heeft behouden, begint te glinsteren in rode, blauwe en gele nerven. Er is geen marmer of malachiet dat in schoonheid zou kunnen wedijveren met dit gepolijste, versteende hout. In het museum zeiden ze ons dat deze bomen 150 miljoen jaar oud waren. Het museum zelf was waarschijnlijk niet ouder dan een jaar. Het was een klein maar geheel modern gebou~v,met metalen deuren raamkozijnen, met waterleiding, met warm en koud water. Wanneer je zo'n gebouwtje verlaat, verwacht je hier een metro te zien, een vliegveld en een warenhuis, maar je ziet meteen, zonder de geringste overgang, een woestijn, enkele Iionderdeii iiiijlen in de onitrek. Het natuurreservaat vali het versteeilde bos wordt zor&dig bewaakt, je mag geen zandkorreltje meenemen. Maar nauwelijks waren , we buiten de grenzen van het reservaat gekomen of we zagen een benzinestation met een oniheining van slordig neergelegde versteende bonien. Hier ook werd druk handel gedreven met stukjes bos van vijftieli cent en duurder. Een eenzame ambachtsman met een motor (die over de hele woestijn schalde) verva'irdigde k«ortsachtig souvenirs, broches en armbanden. hij zaagde. sleep en polijstte. Moest je dan mvet.1 miljoenen jaren liggen oni te veraiidereii in ct'n lelijhe broche met het opschrift TEII H E R I N N E R I N G ?

we Il"teii ciikcle $tukje\ hos in in onze automohicl, \telden ,,115 levrndig voor hoc zij hinncnkcirt in d c koffers de occaarl OVCr . den rtcken, en gingen o p Weg. Niet ver vaii liet fahrickjc \toiid ; ~ ; i i i tk kaiit van de weg eetl in;lii met een koffertje cii ccii oiiiliooggc\iokcii cluiin. \VVIicl,l,cii liet er al over gehad dat Amerikanen erg mededeelzaam en welwillend zijn en altijd bereid je een dienst te bewijzen. wanneer ze hulp verlenen, wel, wanneer x bijvoorbeeld je autoriioI)iel i l j t een greppel trekken, daii gcl)ciirt (lat sinipcl, I)c\chcideii, snel, niet met hei oog 01, cI;~iikl):i;irhcid,relt\ niet in woorden. flclpen, een grapje maken en verder gaiiri. I<en omhooggestoken duirii I~ctckent,mals bekend, cc11 verzoek meegenomen te worden. Dit teken is een even onvcrvrccmdl)aar onderdeel van het /\nierika;iiiw ;iiitoiiiol,ili\i,ic geworden als d e verkeersl)ordcn die ccii hoclit of cc11 vicllicitlsliinict of een spoorwegovergang aangeven. Voor ccn schrijver, ccii ziclcii- cii oiidcrwcrl~ciijiigcr,I>icdt tlczc gcwoonte grote gemakken. I k helden stappcii zcll hij u i i i de autoinohiel en ontvouwen oninid(lellijk hercidwillig Iiuii Icvcnsvcrhaal. We stoptcri. I k miin met het kol'krtje iiiocst naar San Ijiego, Californid. 'kit Ihgstaff giiigcii wij de goede kant o ~Onze . nieuwe reisW [ ) ( > t Stal)t~in de wagen, kgdc zijn I>ag;igc01, zijll knieer], wachtte tot hem ~ c v r ~ a gwerd d wie hij was en w a ; ~ r v : ~ i i ;iar had Iiij zijn h& Ieven gewerkt. hij was l>rnkwerker Vijf jaar geleden was hij vcrhui\d naar een iinderc stiid. was metcel1 zijll I > kwijlgeriakt ~ ~ ~ en ~ daarmee was zijti oude levcii gei'indigd. Er Iiicilw I~~~~~ gormen. waaraan hij maar niet koii W P I I Iv~ ~ ~ ~ . ) ~ ) hijhet weg* (>p7.0ek naar een of andere I>nigI>ci(l.vele illrlcli was liij

..

land van oceaan lot ocr.aaii d < ~ i r g ( q r , i k k ~ ~ ~ werk , liad hij ,,iet gevonden. Soms werd liij met dc '11, m i a r vaker reide hij met rwervcrs in ~ i r i I r r n ~ w ~ l gnlCCgCnOnlc ills, wcllcr. Maar ïxlf Wil\ hij geen zwerver. I ) ; I ~ Iicrliaalcle Ilij lil.'i I en riadrukkelijk. M j k h r hadde11/ V IIVIII AI iiieer dan eens eell zwerver grzien. l'.'~~u i h r i l l g kreeg liij niet oiii(I;~tIiij gcrll viiste w,loil,,l~l~lts 'Ik k < ~ Wat iileliw~~ xorh ikreil lcl;r.ii: rei hij,.. i,ndcr Isli zijli d f 5 ~ ) w ~ w I r i i ~ eeli t hogere ~~plc-idii~g: ~ l o k t ~ r ~ , ~ l l rMet ~slcil, 6611 ïo'ii

~

~

dokter raakte ik zeer bevriend en wij trokken \amen rond.Toen hwe een boek te schrijven. We wilden dat de hele wereld te wcten kwam hoe wij leefden. We begonnen elke dag alles te noteren wat we zagen, We hadden al veel opgeschreven. Ik hoorde dat als het b a k uitgegeven ZOU worden, wij daar goed voor betaald zouden krijgen. opeen keer kwamen we in de staat Nebraska. Hier werden wij betrapt in een wagon, ons manuscript werd gevonden en verscheurd en wij werden geslagen en naar buiten gesmeten. %o leef ik.' Hij klaagde niet. Hij vertelde eenvoudigweg. Met dezelfde eenvoud als waarmee d e jonge marinier had verteld hoe hij en zijn vrienden met een paar meisjes in Chicago kennismaakten en daar een week bleven hangen. De zeeman pochte niet, de werkloze zocht geen medeleven. Een man is uit de samenleving gevallen. Natuurlijk vindt hij dat de maatschappelijke structuur veranderd moet worden. Wat moet er dan gebeuren? 'Kijke mensen moet hun rijkdom worden afgenomen.' We luisterden nog aandachtiger naar hem. Hij sloeg woedend met een grote vieze vuist o p een stoelleuning en herhaalde: 'Geld afpakken! Ja,ja! Geld afpakken en voor elk maar vijf miljoen overlaten! De werklozen een stukje grond geven zodat ze graan kunnen verbouwen en brood eten, en voor de rijken elk vijf miljoen overlaten.' We vroegen of dat niet te veel was - vijf miljoen ieder. Maar hij hield voet bij stuk. 'Nee, ze moeten voor ieder van hen vijf miljoen overlaten. Minder kan niet.' 'Wie zal die rijkdommen dan van ze afnemen?' 'Ze zullen worden afgenomen! Door Roosevelt. Als ze hem maar voor de tweede kcer tot prebident kiezen. Hij zal dat doen.' ~'En als~ het Congres ~ ~ het niet ~ toelaat?' ~ ~ ~ ~ 'Nou, het Congres zal erin toestemmen! Het is immers een rechtvaardige daad, Hoe kati je het daar niet mee eens zijn? Dit is een b i -

de herteli, zorgt voor een warme siiceuwstorni - en iillcs koiilt i,, de, Het (:oiigres zal toestemmen. I ~ o o s e \ d zal t beleefd de miljarden afnemen el? de rijken zuilen die miliarden mAitiiioedig gliinlachend afstaan. Miljoenen Amerikanen zijn in de ban vali dergelijke kiriderlijke ideeën. Hoe voorgoed van de crisis af te komen? O, dat is helemaal niet zo moeilijk. »e staat moet iedere grijsaard die de zestigjarige leeftijd heeft bereikt, tweehonderd dollar Der maand geven, op voorwaarde dat hij verplicht is dit geld uit te geven. Dan zal de koopkracht van de bevolking in ongehoorde mate " groeien en de crisis zal onmiddellijk eindigen. Tegelijkertijd zullen de "ude niensen een voortreffelijk leven hebben. Alleniaal duidelijk en simpel. Hoe dit alles gedaan moet worden, is niet zo belangrijk. Oude mensen willen zo graag tweehonderd dollar per maand krijgen en jonge mensen willen zo graag dat de crisis stopt en dat ze eindelijk werk krijgen, dat ze gaarne alles geloven. ïowiisend, de uitvinder van dit wondermiddel, heeft in de kortst mogelijke tijd miljoenen aanhangers verworven. Over het hele land zijn Townsend-clubs en -comités opgericht. En aangezien de presidentsverkiezingen naderen, is het idee van 'Townsend verrijkt met een nieuwe correctie. Nu wordt voorgesteld oni tweehonderd dollar te geven aan iedereen die de 55-jarige leeftijd heeft bereikt. De hypnose van eenvoudige cijfers werkt met oiigelooflijke kracht. Ja, welk kind heeft er niet van gedroomd hoe fijn liet zou zijii als iedere volwassene hem een kopeke zou geven. De volwassenen zou dit niets kosten en hij, het kind, zou een berg geld hebben. We hebben het hier noch over vooruitstrevende Amerikaanse arbeiders. noch over de radicale intelligentsia. ~ e gaat t over de zogenaamde gemiddelde Amerikaan: de belangrijkste koper en de belangrijkste kiem. Dit is een eenvoudig, uiterst deiiiocratisch mens, Hij kan werken en werkt hard. Hij houdt van ziji>vrouw en kinderen; luistert naar de radio, gaat vaak naar de bioscoop en leest heel weinig. Bovendien heeft hij veel eerbied voor geld. ij koestert er niet de passie van een vrek voor, maar de errhed die men in een familie heeft voor een oom die een bekende professor i, wil dal op de wereld alles zo simpel en begrijpelijk is als bij henl liij tlluis, Wanneer ze hem een koelkast verkopen, of een elektrisch foriliiis

of een stofruigei-, verliest de verkoper zich nooit in abstracte be-

scho,wingen. Hij legt precies en zakelijk uit hoeveel cent per uur de elektrisc\ie energie zal kosten, hoe groot de aanbetaling moet zijn en ,at dat alles aan besparing zal opleveren. De klant wil cijfers weten, en hij wil weten wat in dollars uitgedrukt de winst is. op dezelfde wijze verkopen ze hem een politiek idee. Niets abstracts, geen filosofie. Hij geeft zijn stem en ze beloven hem tweehonderd dollar per maand of ze beloven hem de rijkdommen te nivelleren, Dat zij11cijfers. Dat begrijpt hij. Daar loopt hij warm voor. Hij zal natuurlijk heel verrast zijn wanneer hij merkt dat deze ideeën helemaal niet zo consciëntieus werken als een koelkast of een stofzuiger. Maar nu gelooft hij er nog in. In Flagtaff nanieii we afscheid van onze reisgenoot. Toen hij uit de automobiel stapte, zagen we tot welke mate van armoede deze man was vervallen. Zijn vieze jas zat onder de pluizen, zijn groenige wangen waren lang niet geschoren en in zijn oren had zich stof uit Pennsylvania, Kansas, Oklahoma opgehoopt. Toen hij afscheid nam, verscheen er op zijn treurige gezicht een optimistische glinilach. 'Spoedig zal alles goed gaan,' zei hij. 'En voor hen: vijf miljoen dollar en geen cent meer.' Toen we Flagstaff verlieten richting Graiid Canyon, zei Mr. Adams: 'Nou, wat denkt u, waarom wil deze ongelukkige man voor de miljonairs toch vijf miljoen dollar overlaten? Weet u dat niet? Nou, dan zal ik het u zeggen. In het diepst van zijn hart hoopt hij dat hij zelf nog eens miljonair zal worden. De Amerikaanse opvoeding is iets verschrikkelijks, sirs!'

De Grand Canyon Tegen de avond van elke dag werd onze oude man, o p wie wij erg ge. steld waren geraakt, n.ioe. De afgelegde driehonderd mijl, de indrukken, de eindeloze gesprekken en ten slotte zijn eerbiedwaardige leeftijd eisten hun tol; Mr. Adams raakte vermoeid en een van de schakels in zijn handelingen viel uit. Als Mrs. Adams haar man tegen de avond vroeg om bij iemand langs de weg na te vragen of we in de goede richting gingen, begon de oude man rusteloos op zijn plek te draaien. Aan zijn bewegingen kon je merken dat hij niet wist hoe hij dit aan moest pakken. Was hij gewoon vergeten. Hij moest het raampje omlaagdraaien, zijn hoofd naar buiten steken, eerst 'Pardon me, sir' zeggen, en dan naar de weg vragen. Dit alles deed hij nauwkeurig. Hij riep 'Pardon me', hij probeerde zijn hoofd naar buiten te steken. Maar hij vergat het belangrijkste: het raampje omlaag te draaien. Deze schakel was uitgevallen. En e i k keer, niet in staat te begrijpen waarom zijn hoofd niet naar buiten ging, probeerde hij met zijn elleboog het raam eruit te slaan. Alleen de ongekende stevigheid van het Amerikaanse product behoedde het voorhoofd en de arm van Mr. Adams voor snijwoiiden, w e begonnen er veiligheidshalve maar van af te zien heIn tegen de avond dergelijke opdrachten te geven. Met grote snelheid reden wij over de woestijnweg om die dag nog de Grmd Canyon te bereiken - de Grote Canyon, een de ste geografische wonderen ter wereld. We waren moe en vergaten daardoor het toezicht op Adams. mijl Dit merkte rij meteen en zij verhoogde de snelheid van vijftig tot zestig. R e n keek ze steels naar ons om en deed er nog vijf mijl bij. Nu gingen we met een snelheid van meer dan hOi1derd kilometer per uur. Dit is een typisch vmwelijke karaktertrek, vrouw probeert altijd sneller te rijden dan dc onistandighcden I ) ~ lucht, aan stukken gereten door onze car, begon te ~ ~ ~ i

~

opnieuw reden we door een kleurenwoestijn. Zuiver donkerblauwe heuvels lagen overal aan de horizon. De zonsondergang was ook zuiver, naïef, alsof hij getekend was door een provinciale jongedame, lang voordat d e eerste angstaanjagende gedachten aan mannen bij haar waren opgekomen. De kleuren van de woestijn waren fris en doorzichtig, dat ze alleen overgebracht zouden kunnen worden met behulp van een aquarel in een album. Een paar luchtwervelingen, die door het opengedraaide raam in onze automobiel terecht waren gekomen, sprongen als zolderkatten op elkaar. In hun gevecht grepen ze zich aan ons vast, rukten onze hoeden af en bliezen op het gladgeschoren hoofd van Mr. Adams. Zoals bekend droeg Mr. Adams, ten gevolge van de ingewikkelde postoperaties die wij tijdens onze hele reis uitvoerden, nog steeds geen hoed. De avond was echter nogal koel; de hoofdhuid van Mr. Adams werd blauw en onderscheidde zich in kleur nu niet meer van de heuvels van de beschilderde woestijn. In totale duisternis, stil en enigszins overdonderd door de schoonheid van de natuur, kwamen we aan bij de Grand Canyon en vonden een onderkomen in een van de huisjes van het camp aldaar. Het huisje was opgetrokken uit enorme balken. Het moest een idee geven van het oorspronkelijke pioniersleven van de Amerikanen. Maar binnen was het geheel modern ingericht en de bedden waren voortreffelijk als altijd (in Amerika verkoopt men de klant niet een bed maar goede slaap). Welnu, het waren kamers met uitstekende slaap, met cmtrale verwarming, warm water, koud water en New Yorkse verplaatsbare s t e k h h n p e n met kartonnen kappen. De voeten van de lampen zijn heel lang, deze lampen zijn manshoog en staan niet OP tafel maar op de vloer. Na het avondeten werd voor de toeristen, die zich in de kleine theaterzaal van het eveneens uit gigantische balken opgetrokken hotel hadden verzameld, een korte reclamefi1n.i gedraaid. Daarin werd de afdaling" naar de bodem van de canyon, onder leiding van e r w e n gidsen, getoond. Na de film werd er een concert gegeven. Er kwam een dikke jongen met een banjo het odium op. Hij ging resoluut op een verliogiiig zitten en begon op de snaren van zijn instrument te tokkelen, waarbij hij uit alle macht de maat tikte met zijn in cowboylaarzen gestoken voeten. Hij keek hooghartig naar het Publiek en het was meteen duidelijk dat hij alleen cowboys ais mensen ~ ~ , beschouwde en alle anderen eenvoudigweg als kaf. Vervolgens ver-

scheen er een hecl Iangc eii magere cowboy met een lange

een gitaar. Hij keek het publiek in en zei: 'Luister, we hadden liie, m

et olls drieiin iiioeten zingen, maar de anderen konieii blijkbaar ,,iet lileer; ik %.,l dus niaar alleen zingen ... Of hoef ik misschien niet te zin. Eigenliik kan ik helemaal niet zingen.'Zijn knappe gezicht droop yan spot, In zijn kleine donkere ogen stond te lezen: nou, waarolil we elkaar voor de gek houden? Kom, laten we liever wat gaan drinken. Dat is veel leuker. Wilt U dat niet? Nou, ga ik toch zingen, I ) ~ I Iniort u het zelf maar weten. De dikke jongen bleef iengelen op zijn banjo. De gitaar klonk zacht en de cowboy zong, of eigenlijk sprak hij zijn liedjes, waarbij hij soms op een Tiroler falsetstem overging. De liedjes waren eenvoudig en p p p i g . In een ervan werd het volgende verteld: 'Toeri ik eens als jongen in de rivier was gaan zwemmen, werden miin kleren gestolen, die opgevouwen aan de kant lagen. Het was génant om bloot naar huis te gaan en terwijl ik het duister afwachtte, vermaakte ik me door miin initialen in de stam van een oude appelboom te kenen. Sindsdien is veel tijd verstreken, ik heb een mooi meisje uitgekozen en ben met haar getrouwd. Stel je voor wat er gebeurde toen ik voor het eerst met haar de slaapkamer binnenging. Mijn mooie vrouw neemt rustig haar kunstgebit uit de mond en legt het in een glas water. Daarna zet ze haar pruik af en onthult haar kak hoofd. Ze haalt enorme plukken watten uit haar lijfje. Onder mijn ogen \'erandert miin kleine schoonheid in een vogelverschrikker. Maar dat is nog niet d e s . Deze stropop doet haar rok uit en schroeft kwlblmdig haar houten been af. En op dat been zie ik ineens miin initialen- En de duivel h d e me als het niet dezelf& initiajen zijn die keensindestam\an een oude appelboom heb gekerfd, toen in mijn kindenijd miin kieren gestolen waren: Iedereen schaterde en H.;/ o o k Het was erg ouderwets, naïef en .!PFF~~ De cowboy bleef satirisch glimlachen, In zijn ogen glinsterde nog steeds de uitnodiging om ergens om de hoek een paar grote g h e n whisky achterover te slaan. hlaar dat de co,\+,o,, niet kon =in&% &t had hij gelogen. Hii zong goed en amuseerde'iedereen langdurig. %a hem h een neger op. Er tias hier geen ~ pen niemand noemde de namen van de artiesten. ~ e t ook geen ar"en. Ale optredenden werkren bij de Grand en de con. cmen h-aren voor hen een nevenfunctie.

neger was heel jong en had hecl lange benen, die bij rijn oksels lekcn re beginiien. Hij tapdariste met waarachtig plezier. Zijn armen bungelden op de een of andere fraaie manier langs zijn lichaam. Hij droeg een broek met bretels en een werkhemd. k e n hij klaar was met zijn dans pakte hij vrolijk een be-~empjedat in de hoek stond en liep gijn- end weg. Morgens zagen we hem bij het houten huisje waarin we overnachtten, Hij veegde het laantje aan. En hij veegde met haast evenveel plezier als hij gedanst had. En het leek zelfs alsof hij was blijven dansen en of de bezem gewoon bij de choreografie hoorde. Hij opende zijn mond met grote, grijze tanden en wenste ons een goedemorgen. We gingen de canyon bekijken. Stelt u zich het volgende voor. Men neme een enorme bergketen. Deze wordt bij de wortel afgesneden, zijn toppen worden naar beneden gedraaid en hij wordt in vlak, met bossen bedekt land gedrukt. Daarna wordt hij eruit genomen. Wat blijft is als het ware de vorm van een bergketen. Bergen andersom. Dat is nu de Grand Canyon de Grote Canyon, enorme kloven. Bergen moet je van beneden naar boven bekijken. Een canyon van boven naar beneden. De aanblik van de Grand Canyon heeft zijn gelijke niet op aarde. Dit leek ook niet op de aarde. Het landschap heeh alle, als men zich zo mag uitdrukken, Europese voorstellingen van de aardbol omvergeworpen. Zo stelt een jongen zich misschien de maan of bfars voor wanneer hij een sciencefictionroman leest. Wij stonden lang aan de rand van deze schitterende afgrond. Wij, een viertal kletskousen, spraken geen woord. Diep beneden ons zweefde een vogel voorbij, langzaam als een vis. Nog dieper, bijna opgeslokt door de schaduw, stroomde de Colorado-rivier. De Grand Canyon is een grandioos nationaal ark dat honderden vierkante mijlen beslaat. Zoals in alle Amerikaanse nationale parken (natuurreservaten) is de organisatie er uitmuntend. Ue hotels en de wegen, de verstrekking van drukwerk en fotomateriaal. kaarten, prospectussen, naslagwerken en ten slotte de mondelinge toelichtingen, alles staat hier op zeer hoog niveau. Met complete f a m i k komen de ~ ~ ~ ~ ~ h e r i k a n e n hier op vakantie. En die vakantie is niet duur; een hutje hier is niet duurder dan in een willekeurig ander kamp, en c m kost ongeveer evenveel als overal. Voor een bezoek aan het park wordt maar één doilar gevraagd, waarna op de voorruit een e t h

~

d m -

samdden van de haar der natuur enC

bijmmdkídvanVí[email protected]á--bi)-

oaahi~a~~e~d~ewijue)m-mtzdnlauht~m gebda bat het OP pl$r van het +~u«rflm~het~~~yplCawnlMormbe-

ew

@,,,ai~hetvoortbrengs$van&namur~~rnand

há~li~&&penbedrívahadbetníetal)eea~~~

k p&

-

r e d h g s m een zimmokí met een grafkist Hij &

~$fshelemaal%een~*Dem-&~rpat ~ & m e n í n g u i t d a t & b ~ v a o & ~ v&ügere plaatsea dan in een rijdende automobid m gaan &a-

p e a ~ ~ ~ i o e e o b e d w j ~ & ~ t i j d n a a r . ~ ~oendzij1100itonderwegin slaapwasgevallen,rtoadopomcgedrog mi bogc boed a een geklede jas. Enkelen droegen ~'Záejenouw~'telaen,asofWijomedriwr~ai1ilecr6an eens snurkend ahter het stuur hadden betrapt Dd deden we vocn & zekerheid Steeds weer nieuwe &s, het een qtnpozanterdan het & openbaarden zich bij iedere nieuwe b o d van de canyon De Mamiie wa m wbe rciw>rren w a m ook vríjmetdaars. De dokkm waren en roze ochtendmist was opgelost. We stopten bij borstweriabpi m keken de afgrond hDeze had nu de Ideur van a b r h m Ecn ~ 4 o n k ons+i we de rivier, die een beetje lihter was gemden. W war in het park natuurlijk brulden uit alle macht om een &o op te roepen En langdnri6sprm~ a i ~ i l r h s t v T c a d ~ ~ ~ ~ ~ a a r ~ k i ~ gen e ronze ~ Moskouse g & stemmen over de rotsen,keerde0 te* ai w&qarundraLHct probeerde dit en& malen te doen cn sprong gdmden in de ruimte. beYreemd k de hzinegrur van de vrijmetselaars. Liteindelijk passeerden we het huisje van de Es zat F TCSrbar geep hert zijn Lartr;bet rproq víy,r o n x car elegant controleur. Het was die dag een grote Arnerilraanse de 'Dat? q @va,tnet a k van de dank: Thnnksgiving Day, en vele employés werkten niet De dr poten krs van de p n d , v;as nog c*ca*kw&bomenenverdw~entoeninhetbor. controleur had editer op het venster* van A@ huisje een briefje %s' Adamg'we mogm niet í a n w talmen. $\'e moe& r* & en er antivriamiddrl in doen. 7ijn al en h a watrr h b e v r k m , On7a radiateur W de in park we de waepn in een OP.' bar* P%maar ik kan niet prandrrm &t we & volEn hij verfoor zich in lange en interessante v a m de mnadii d em vinden: r i h n x wrvice. Hij bleef vertellen tot het moment dat we het caih c &kwwn vandaan gehaald? Qaada van d e YWck ~ *m & ~ mhet uuur in r i a p pallen, ~ i t 'Nee,' ïwi Becky, en zij wierp haar man een gloeiende blik toe.

*

m 7-f

-

,

V(XW h Am+rka. r i t : vtakk we$$ hn UV/*TI~ m a k n & trijjni v a l de Wagen, & v n r n l d h o d van 41 d r g - m urnrnd

'No, no: kreunde Mr. Adarns. 'Kijk niet naar mij, alsjebliek mag je niet doen. Kijk uitsluitend naar de WW'

Dat

'Je Iirbt ic Iiorlogc in het ~ i i i i platen liggen,' zei Mrs. ~d~~~~zonder Iiaar blik van de weg af te wenden. 'Nee nee, Becky,' zei Adams geëmotioneerd. 'Ik lieb het niet in het camp laten liggen, ik heb het onder het kussen laten liggen( We stopten. Het horloge bleek viifentwintig dollar te kosten. datwas nog niet het ergste. Het ongelukkige was dat het horloge door Mrs. Adams zelf aan haar man geschonken was. Ze begonnen uit te rekenen wat het pnstigste was: voor het horloge tachtig mijl extra rijden of het horloge vergeten en doorrijden. Er werd besloten dat het gunstiger was terug te gaan, temeer daar het achtergelaten voorwerp dierbaar was ais herinnering, wat niet gezegd kon worden van uitgespaarde benzine. Toch reden we niet terug. Bij het dichtstbijzijnde benzinestation deed zich de mogelijkheid voor o m naar het camp te telefoneren. Het camp antwoordde dat de employé die ons huisje had schoongemaakt, zojuist was weggegaan, maar dat ze er niet aan twijfelden dat hij het horloge onmiddellijk bij de leiding van het camp zou afleveren, als het tenminste onder het kussen gelegen had. ‘\Veil,' zei Mrs. Adams, 'dan zullen we niet terugkeren. Het horloge kan immers poste restante naar San Francisco gestuurd worden.' De man van het camp zei ook dat dat allemaal wel1 was en vroeg tegelijk of we de sleutel van het huisje, die Mr. Adams bij ons vertrek niet had teruggegeven, wilden opsturen. Mrs. Adams wierp een vervaarliik blik op haar man en zei dat we de sleutel meteen per post zouden retourneren. Door al deze omstandigheden reden we wel hvee uur zonder iets te zeggen.

De man met het rode hemd Vanuit de Grand Canyon liep een nieuwe, nog niet door toeristen stukgereden weg. De hoge en dichte bossen van het nationaal park werdeii geleidelijk minder dicht en verdwenen ten slotte geheel. Ze werden afgelost door gele rotsen, waarvan de hellingen in een nieuwe woestijn eindigden. In scherpe, steile bochten stortte de weg zich naar beneden. Hij behoorde tot de bijzonderste soort Amerikaanse wegen: het was een scenic road, wat 'schilderachtige weg' betekent. De constructeurs hadden hem niet alleen stevig, breed, comfortabel en veilig bij regen gemaakt, maar hadden er ook voor gezorgd dat iedere bocht de reiziger van steeds nieuwe uitzichten deed genieten, een tiental verschillende gezichtspunten voor één en hetzelfde landschap. 'Nee echt, sirs,' zei Mr. Adams, die elk ogenblik zijn hoofd uit de wagen stak, 'u wilt niet begrijpen wat Amerikaanse service is. Dit is het hoogste niveau van bedrevenheid in dienstverlening. U hoeft niet over de rotsen te klauteren op zoek naar een geschikt uitkijkpunt. U kunt alles zien terwijl u in de wagen zit. En daarom: koopt autornobielen, koopt benzine, koopt olie!' We waren nu aan de woestijnen gewend geraakt, waren enran gaan houden, en we begroetten de nieuwe woestijn, die zich vanaf aanzienlijke hoogte aan ons vertoonde, als een oude vriend. Hier begon het reservaat (beschermd gebied) van de rondtrekkende indianenstam der Navaho's, of, zoals ze meestal genoemd worden, Navajo'sDit is een van de grootste indianenstammen. Hij bestaat uit zestigduizend mensen. Vijf jaar geleden nog was dit gebied geheel ontoeg,inkelijk en pas onlangs, met het verschijnen van de nieuwe b+ gonnen toeristen hier beetje bij beetje door te dringen. De Navaho's haten en verachten de 'bleekgezichtenbr*ders: die eeuwen bezig zijn geweest hen te vernietigen, h e hen naar steeds &&tere plekken verjoegen en ze uiteindeliik de on\-ru&bare woestijn in hebben gedreven. Deze haat uit zich in oF'\-aning van een indiaan. De indiaan zal een pasgeboren babv aan een kleine

D e iiidiaiic~ivei-iiiciigcii zich vrijwel niet iii~.1d e b l a i ~ k c ~ ~ . ~ ~ c l i l a i i ghardiickkige c weerstalid van d e iiiili.iricn is waarScliijlilijk cel1 der opiiierkelijkste versciiijnsclcn i i i d e gc\cliic~lcrlisdei. l l l c l l s ~ heid. 1)e rcgeriiigen die d e iiidi;iiicii hebben uitgeroeid, probercil I~~~~~ \vcinige nageslacht te bcscliernieri. Er is een liberale gciiiIenlall aai] het Iioofd van het iiidianendeyartement geplaatst. 1:r zij11 zogenaanide iridiaricnreservateii opgezet, waar blanken alleen onder colltrole var1 de staat niet indianen Iiandel rnogeri diijveil. Nadat ze de indianen eerst van vruchtbare gronden hebben verjaagd, hebbe~ize nu enkele armzalige stukjes woestijn voor zc bestemd, en dat wordt als een grote weldaad beschouwd. Er zijn musea voor indianenkiinsi geopend. Voor een appel en een ei kopen ze van d e indianen hun iekeningen, tapijten, beschilderde schalen van klei en zilveren armbanden. Ze hebben enkele voortreffelijk geoutilleerde scholen voor indianenkinderen gebouwd. De Amerikanen zijn zelfs een beetje trots o p hun indianen. Zo is d e directeur van een dierentuin trots o p zijn zeldzame exemplaar van een oude leeuw. Het trotse dier is liecl oud en niet gevaarlijk meer, zijn klauwen zijn bot gewordei], zij11 taiidcii zijn uitgevallen. Maar hij heeft een prachtige huid. Bij het opzetten van reservaten, scholen en musea vergeet nicii diit d e grondslag voor de ontwikkeling van een volk wordt gevormd door d e moedertaal. In de indianenscholen geven alleen blanken les en alleen in het Engels. En een indiaanse geschreven taal bestaat helemaal niet. Weliswaar spreekt iedere indianenstam zijn eigen taal, maar dat hoeft geen belemmering te zijn. Als men maar wilde. En d e vele Amerikaanse geleerden, kenners van de indiaanse cultuur, zoutlen i11 korte tijd een indiaanse geschreven taal kunnen scheppen, al was het maar voor enkele van de belangrijkste stammen. Tegen de middag kwamen we in het dorp <:arneron. Hier enkele huizen: een postkantoor, een verkooppunt waar indiaanse producten verkocht werden, een klein maar voortreffelijk geoutilleerd hotel met een restauraiitje, een camp en twee ieinen i n ~ i a l l e l l w i g warnb. We gingen in een ervan naar binnen. De vader van de fanlilie was

liiet ,liiris.o p J e vloer zat een knappe indiaanse die op een z i p n e leek ( g ~ ~ o o n l izijn j k bij de indianen dc mannen knapper dan de vrt,uwcn). %e werd oinritigd door een heel nest kindertjes. [)e klein. sic, een zuigeling, was aan een plankje vastgemaakt, dat op de grond lag. 1)e grootste was een jaar of ï.evcn. I k kinderen waren vuil, maar erg mooi, net als h u n rnoeder. 'Hecky! lkcky!' ricp Mr. Adams opgeworiden.'Kom vlug hierheen! Hier zijli kleine kiiiclcren!' De Adamsen misten hun kleine erg en lieten gecri klein kind passeren zonder het o p d e arm te nemen, te vcrtroetelen, een snoepje te geven. I k kinderen waren erg welwillend jegens Mr. Adams, lieten zich graag d o o r hem o p d e a r m nemen, murmelden wat over schaapjes en paardjes. De moedertjes, gevleid door de aandacht, kekcn met dankbare blik naar Mr. Adarns en deden hem bij het afscheid een zo teder '(;oodl>ye' toekomen, dat het leek of hij geen toevallig ontmoete reiziger was maar een lieve opa die uit Kansas was gekomen om zijn vurig beminde kleinkinderen te bezoeken. Kortom, dit soort ontmoetingen verschafte het echtpaar Adams een groot genoegen. 'Waar, waar zijn die kinderen?' ricp Mrs. Adams. %e haalde haastig een chocolaatje uit haar tas en bukte zich om de lage deur van de wigwam d o o r te gaan. 'Nou, jonge gentlemen: zei Mr. Adams opgewekt, 'wie van jullie wil als eerste een chocolaatje krijgen?' I)e kleintjes begonnel1 verschrikt te brullen. De knappe moeder probeerde verlegen hen o p hun gemak te stellen. Alleen de oudstel die van zeven, die ~.ote zien ook heel graag had willen brullen, wist zich te beheersen, balde zijn vieze knuistjes en keek ons zo woedend

aan, dat we meteen weggingen. 'Wel wel, sirs,' zei Mr. Adams, in verwarring gebracht. 'De indiahun kinderen van jongs af aan Op o m blanken te nen Oh la, ia, ja, Navaho-indianen zijn intelligente mensen. Waarom inderdaad zouden zij van blanken houden?' Toen we weggingen reed er een oude verroeste automobiel OP de wigwam af (zo'n antiek exemplaar hadden we zelfs in 'iexas niet gezien) en d e vader van het gezin stapte uit. 'How do you do, sir?' zei Mr. Adams om een gesprek op gang te brengen. I k indiaan antwoordde niet. Hij wees naar zijn lippen en maakte met zijn hand een afwerend grbaar. Hij wilde niet rnct blankr men-

sen pratell. lerwijl hij met een arnivol gedroogd onkruid naar zijn wigwam liep, keek hij zelfs onze kant niet meer op. Wij interesscerdeli hem net zo min ais het stof van d e woestijn. O p zijn fraaie gang e11 de ondoorgrondelijkheid van zijn gezicht zou een oude ~~~~l~~ diplomaat jaloers worden. Hoe duidelijk scheen ons o p dat m o m e n t d e arrogantie van al die indianendepartementen, scholen, musea, reservaten, ai die drukdoenerige liefdadigheid van een oude zondaar, die stuntelig bidt om vergeving voor zijn vroegere zonden. Toen we wegreden uit Cameron werden we gewaarschuwd dat er nu lange tijd geen huizen meer zouden zijn. [)e schitterende weg bood de mogelijkheid o m een heel hoge snelheid te ontwikkelen. We raasden een u u r of vijf d o o r d e woestijn zonder een levende ziel tegen te komen. Alleen verscheen e r een keer een wit paard. Het liep zelfverzekerd ergens heen, alleen, zonder begeleider. En dan was er een beetje verder een detour van tien mijl. Hier waren enkele wegarbeiders bezig o m met grote machines het laatste stuk weg te voltooien. Aan beide kanten van d e weg lag d e beschilderde woestijn. We reden de zon achterna, die langzaam in d e Stille Oceaan zakte, we reden naar Japan of daaromtrent; dat land is vanuit Amerikaans standpunt bezien het land van de ondergaande zon. We doorkruisten het territorium van de Navaho's. Maar waar die zestigduizend straatarme en trotse mensen waren, dat wisten we niet. Ze waren ergens in de buurt, met hun kuddes, kampvuren en wigwams. In d e loop van de dag tekende zich aan de horizon enkele inalen d e figuur van een ruiter af, een stofwolk verscheen en verdween snel weer. %o de woestijn ons ook eerder al veelzijdig was voorgekomen, nu veranderde hij welhaast iedere minuut. Eerst waren er heuvels, glad alsof iemand ze met cacao bestrooid had. De vorm ervan deed denken aan wigwams (daar hadden de indianen dus h u n architectuur aan ontleend!). h a r n a begon een opeenhoping van gladde en rende donkergrijze bodemverheffingen, o p het oog zacht als kussens en zelfs net als kussens gerimpeld aan de rand. Toen kwamen we op de i m k m van een kleine canyon. Hier was een zodanige verschenen dusdanige mausolea, bastions en kastelen, dat we helemaal met praten ophielden en met onze hr,Ofden uit het raam gestoken de langs ons schietende stenen schinlmen van millennia volgden. I k zon ging onder, de woestijn werd l>it alles

met een complete tempel op een rots, omringd door egale terrassen. De weg draaide naar deze tempel toe. Eronder stroomde de Little Colorado. Er was een nieuwe hangbrug over deze rivier aangelegd. Hier eindigde het reservaat van de Navaho's, Het werd ineens donker en koud. De benzine was op, we hadden honger. Maar nauwelijks had Mr. Adams de kans gekregen om de gedachte uit te spreken dat nu alles verloren was en dat we in de woestijn zouden moeten overnachten, of direct acht& de brug flik. kerde een lichtje o p en wij reden naar een huis. Bij het huis ontdekten we met een zucht van verlichting een benzinestation. Behalve deze twee gebouwen, die midden in de woestijn stonden zonder zelfs een hek eromheen, was er niets. Het huis was wat in het Spaans en in het Ilussisch een rancho heet en in het Engels een ranch. En hier in de woestijn, waar tweehonderd mijl in de omtrek niet één gevestigde woonplaats was, troffen we aan: voortreffelijke bedden, elektrische verlichting, stoomverwarming, warm en koud water - we troffen dezelfde voorzieningen aan die je kunt vinden in een willekeurig huis in Chicago, New York of Gallup. In de eetzaal werden glaasjes tomatensap voor ons neergezet en werd een steak in de vorm van de letter T geserveerd, even mooi en even weinig smakelijk als in Chicago, New York o f Gallup, en voor dit alles moesten we ongeveer evenveel betalen als in Gallup, Chicago of ~ e ~wo r khoewel , ze, gebruikmakend van de hopeloze toestand waarin wij als reizigers verkeerden, zoveel hadden kunnen vragen als ze maar wilden. Dit tafereel van Amerikaanse standard of life was niet minder indrukwekkend dan de beschilderde woestijn. Als u vraagt wat de belangrijkste bijzonderheid van de Verenigde Staten van Amerika genoemd kan worden, dan antwoorden wij: dit huis in de woestijn. In dit huis ligt het hele Amerikaanse leven besloten: volledig comfort in naast de armoedige hutjes van de indianen. Precies de il1 chicago, waar naast Michigan Avenue een vuilnisbelt ligt. Waarheen u ook gaat, naar het noorden, naar het zuiden of naar het "lt york, naar New Orleans of naar New Jersey, ten, naar en rijkdom zien. die hand in hand*als u comfort en gebrek, twee onafscheidelijke zusters, bij aiie Wegen en bij alk brugen van dit grote land staan. "ee"zi.den Op de reling van de veranda lag een pioniersjuk; ervan waren enkele Iblokjes versteend hout uitgestald. Een gri.lsharige cowboy, de baas van het huis en het benzinestation. kwam ons op

de veranda tegemoet. Hij was twintig jaar geleden uit T exas naarStade gekonien. In die tijd kon iedere burger van de verenigde ten g a t i s zeshonderd acre woestijnland krijgen o m vee t e houden. je nioest alieen tweehonderd dollar O P dat land inleggen D, was toer1 nog een jongeman. Hij weidde zijn vee. houwde een huis trou\vde. Vijf jaar geleden nog was het tweehonderd inij] van het huis tot aan de dichtstbijzijnde weg, je kon alleen te paard reizen. onlangs was de weg doorgetrokken en begonnen er toeristen te komen, de cowboy had een benzinestation gebouwd e n van zijn huis een hotel gemaakt. In de houten hal brandt een grote open haard, aan de muren hangen hertenkoppen, indianentapijten en een panterhuid, er staan enkele schommelstoelen en verplaatsbare lampen met kartonnen lanipenkappen (precies zulke stonden ook in de kamer van ons New Yorkse hotel). Er staat een piano en er is een radio, die onophoudelijk speelt of nieuwsberichten laat horen. Vrouw en dochter koken en bedienen. De cowboy zelf, een typisch Amerikaanse echtgenoot en vader, helpt hen in het huishouden, legt houtblokken in het vuur en verkoopt benzine. Maar d e elementen van een toekomstig groot hotel zijn al zichtbaar. Er is al een tafeltje met een speciale la voor envelopperi en papier. Nu liggen daar nog gewone enveloppen in, maar waarschijnlijk zal daar spoedig een vignet op komen met een afbeelding van de hotelgevel, het profiel van een indiaan en de in fraaie letters uitgevoerde naani: Hotel Woestijn of Hotel Navaho Bridge, indiaanse tapijten en pruilaria zijn a] voor de verkoop uitgestald. Bij deze tapijten zijn er twee die de m a n niet wil verkopen, iemand hem er al een keer tweehonderdvijftig dollar Per stuk voor heeft geboden 'Maar sir: =i Mr. Adams. ongeduldig het gewicht van zijn ene naar zijn a n d e " b e e n ~ e r ~ ~ a a t s e n dmoet , c ~ ons vertellen waarom deze tapijten zo bijzonder ziinDe oude cowboy bleek een uitstekende gesprekspartner, 'Weli: zei hij I a n ~ a m 'dit . zijn religieuze indiaalise tapijten, of, zoals de indianen ze noemen, kleden. lk heb ze lang geleden van een indiaan gekregen. Ziet u. gentiemen, volb 'ens het volksgeloof van de Navaho's moet iemand die ziek wordt, in zo,n ~~~d gewikkeld. Daarom komen re voor die Weden altijd n aargmij toe. Ik weiger natuurlijk nooit. Terwijl de zieke in de k e n ,ib 't Scwikkeld, danst de stam een speciale dans. gewijd aan zijn wncring. enkele dagen achter elkaar. Ik houd erg van de N ~endansen h ~ ze ~ oms eb veel

ze. Ik zou het erg vervelend vinden de tapijten de verkopen en hun dit geneeskrachtige middel te ontnemen: man stond op, liep klakkend met de hoge hakken van zijn cowboylaarren naar de haard. en legde er een groot houtblok in. Toen kwal,, hij terug en vervolgde: 'De Navaho's zijn werkelijk een bijzonder zijn onberispelijk eerlijk. Er is bij hen helemaal geen miid a a d l k denk dat ze niet eens weten wat misdaad is. In twintig jaar heb ik !geleerd hen zo te respecteren als ik nog nooit één blanke heb gerespecteerd. En ik heb veel medelijden met hen. Ze hebben een flinke kindersterfte. Ze willen immers helemaal geen hulp van blanken. Ze onderwerpe~izich niet aan blanke invloed, laten geen blanken toe in hun wigwams. Ik heb goede betrekkingen met de Navaho's, maar hoewel ik al twintig jaar bij hen woon, ben ik voor hen een buitenstaander. Maar het is een bijzonder volk, een zo eerlijk volk datje het je haast niet kunt voorstellen.' , avahoDe oude cowboy vertelde ons een geschiedenis over een Y indiaan die ineens besloten had handel te gaan drijven. 'De indiaan had op de een of andere manier een ongekend kapitaal gekregen: tweehonderd dollar. Of hij n u vee verkocht had of dat hij o p zijn stuk land een beetje olie had gevonden... het geld was er. En hij besloot handel te gaan drijven. Hij reisde vanuit de ~ o e s t i j n naar het dichtstbijzijnde stadje, kocht voor tweehonderd dollar verschillende waar in, en bracht deze naar zijn kamp. Stelt u zich een indiaan voor die aan commercie doet! Dit was immers de eerste keer dat zoiets bij de Navaho-stam was voorgekomen. Er ontstond een tamelijk levendige handel. Maar toen merkte ik dat mijn indiaanse vriend op een wat vreemde manier was gaan handelen. Dit verbijsterde mij zo dat ik eerst dacht dat hij zijn verstand verloren had. Ziet u, hij verkocht zijn waar voor precies dezelfde prijs als hij er zelf voor betaald had. Nou, toen probeerde ik mijn vriend aan het verstand te brengen dat je zo niet kunt handeleii, dat hij zich zou ruineren. dat je je producten voor een hogere prijs moest verkopen dan hun waarde. "Hoezo hoger!" vroeg de indiaan. "Heel eenvoudig," antwoordde ik, "je hebt bijvoorbeeld een ding voor één dollar gekocht, en dat moet je verkopen voor één d o l l ~ r twintig." ~ "Hoe, kan ik~het nou voor één dollar twintig verkopen a h het mJdr één dollar waard is?" vroeg deze handelaar.

"

J---

~

<'nat is nou handel,"zeg ik."Goedkoper kopen, duurder verkopen; toeli werd mijn indiaan vreselijk kwaad. "Dat is bedrog; hij. =vooréén dollar kopen en voor é6ii dollar twintig vcrkop~ll.jij adviseert nie om mensen te bedriegen." zeg: "Dat is heleniaal geen bedrog. Jij moet gewoon geld verdienell. Begrijp je wel? Geld verdienen." er gebeurde iets vreemds met mijn indiaanse vriend. Hij greep de gewoonste dingen niet meer. "Hoezo geld verdienen?" vroeg hij. "NOU,je kosten dekken." "1k heb helemaal geen kosten gehad," "Maar je bent toch naar de stad gereden, je hebt gekocht, vervoerd, gewerkt!" "Mlat is dat nou helemaal voor werk!" zei d e indiaan. "Kopen, vervoeren. Dat is geen werk. Nee, jij adviseert mij iets wat niet in orde is!" Het was absoluut onmogelijk hem te overtuigen. Wat ik ook probeerde, het lukte niet. Hij was koppig als een stier en herhaalde alsmaar:"lij raadt mij iets oneerlijks aan." Ik zeg tegen hem: "Dat is Iiandel': en hij zegt weer: "Dan is handel dus iets oneerlijks." Eit, stelt LI zich voor, hij bleef handelen zoals hij begonnen was, en spoedig gaf hij deze bezigheid helemaal op. En de enige commerciële onderneming met indiaans kapitaal bij de Navalio-stam werd gesloten.' (Een maand later, toen we in de Senaat van de Verenigde Staten van Amerika zaten, tijdens het verhoor van John Pierpont Morgan Jr. door de Senaatscommissie, dachten we terug aan deze indiaan. O p het eind van het boek komen we nog op deze episode terug, De commissie behandelde de kwestie van Morgalls rol [,ij liet betrekken u n de Verenigde staten van Anicrika bij de wereldoorlog. ' ~ toch dat u door 'Zegt u ons alstublieft: vroeg senator N Y ~ ,wist geld naar te exporteren de oorlog ondersteunde,' 'la, dat wist ik.' 'Waarom hebt u dat dan gedaan?' 'Waarom?' vroeg de reusachtige oude man ~ e r l > ~ a ~ d , hij stond op van zijn stoel. 'Dat is immers business! Handel! Zij kochten geld, ik verkocht.') De echtgenote riep onze gastheer oin te helpen met tafeldekken, Spoedig werden ook wij geroepen. ïerwijl wij zaten te eten kwam er een I s n a m m biniien. ij droeg

i

1

1 l

t

laarzeil en een helderrood lakens hemd, omgord met een band van revolverpatronen. Hij had roodachtig, sterk grijzend haar, een hoornen bril en een verblindende glimlach. Hij werd begeleid door een vrouw. Zij groetten de hoteleigenaars en namen plaats aan de tafel naast ons. De man in het rode hemd hoorde dat wij onderling in een vreemde taal spraken en zei luid tegen de vrouw die met hem was meegekomen: 'Nou vrouw, dat zijn waarschijnlijk Fransen. Eindelijk heb je d e gelegenheid eens wat Frans te spreken.' 'Ik ken geen Frans,' antwoordde zijn vrouw. 'Wat, je kent geen Frans? Wat zeg je me nou! Wij zijn vijftien jaar .getrouwd en al die tijd heb jij iedere dag herhaald dat je op twee uur reizen van Parijs geboren bent.' 'Ik ben ook o p twee uur reizen van Parijs geboren.' 'Nou, spreek dan Frans met die mensen.' 'Maar ik zeg je toch dat ik geen Frans ken. Ik ben in Londen geboren en Londen is inderdaad twee uur reizen van Parijs vandaan, als je met het vliegtuig gaat.' De man in het rode hemd barstte in een luid schaterlachen uit. Blijkbaar werd dit familiegrapje iedere keer herhaald wanneer de echtelieden buitenlanders tegeiikwanien. De basis voor een optreden van Mr. Adarns was gelegd en hij talmde niet. 'Ik zie, sir, dat u een gezellig mens bent,' zei Mr. Adams terwijl hij een beleefd stapje naar voren deed. 'Surely!' riep de man in het rode hemd. En hij deed o p zijn beurt een stap in de richting van Mr. Adams. In beider ogen glinsterde een zo onverzadigbaar verlangen om te praten, dat het ons duidelijk was dat zij elkaar vandaag in de woestijn hadden móéten tegenkomen, dat dit onmogelijk anders had gekund. Met zulk een onnatuurlijke snelheid vlamt alleen een liefde op het eerste gezicht op. 'How do you do, sir!' zei Mr. Adams en hij deed nog een stap naar voren. 'How do you do!' zei de man in het rode hemd en hij decd ook een stap. 'Konit LI uit New York?' vroeg hij. 'Surely!' gilde Mr. Adanis. 'En woont u hier?' 'Surely!' brulde de onbekende. Een moment later sloegen ze elkaar al met vreselijke kracht op de rug, waarbij de kleine Adams zijn nieuwe vriend bijna op zijn heu-

de grote vriend Mr. Adains bijna o p zijn nek. pen sloeg Mr. Adams had een ongewoon goede Ileus Voor ilieuwe vriendSchnppell,lle man in het rode hemd bleek een van d e interessantste nlcnseli die wij in de \/erenigde Staten van Amerika ontmoet hebben. ' ~ i ist de enige blanke,' zei onze cowboy-gastheer over lierll, 'die door de indianen als een van hen is geaccepteerd. Hij woont bij de indianen en konit soms bij mij OP bezoek.' biografie van deze man is Orlgewooll. Nadat hij was afgestudeerd aan het college werd hij missionaris, trouwde en begaf zich naar zijn nieuwe werkplek - naar d e woestijn, naar de ~ ~ , , ~ h ~ . i ~ d i ao nme hen n , tot het christendom te bekeren. De liieu\,.e nlission;iris begreep echter spoedig dat d e indianen geen ,-hristendoni i,&jeii. Ai zijn pogingen liepen stuk o p d e koppige tegenwerking van de indianen, die niet alleen geen nieuw geloof wilden aannemen, maar ook in het algemeen niets m e t blanken te maken wilden hebberl. Hii had het erg moeilijk, maar d e indianen begoniien hem te bevallen. Na een jaar ging hij naar zijn Superieuren en verklaarde dat hij weigerde de indianen tot het christendom te bekeren. 'Ik beschouw het als mijn christenplicht o m mensen te helpen,' zei hij,'onathankelijk van welke religie zij belijden. Ik heb alles goed overdacht. Als u wilt zal ik in de woestijn bij d e indianen blijven wonen, maar ik waarschuw u dat ik niet d e geringste poging zal doen hen tot het christendom te bekeren. Anders zal ik door de indianen nooit als een van hen beschouwd kunnen worden. Ik zal ze gewoon helpen waar ik kan, ik zal doktoren voor hen halen, uitleggen hoe ze voor hun kinderen kunnen zorgeii, hun raad geven i r i alledaagse kwesties. Tot nu toe is het nog niet voorgekomeli dat d c Na~aho'seen accepteerden. Maar wanneer rrlij dat /&t, dan kunnen we ook gaan denken over hun bekering tot het christelldom,' Deze woorden klonken te radicaal voor het kerkbestuur. 'U lnoet handelen zoals alle missionarissen; zeiden ze. Hij weigerde. roen werd hij ontslagen. En de zonderling bleef achter met zijn g vaarli~keideeën, met zijn vrouw en zonder een cent. Hij opnieuw naar de woestijn. De" keer vastbesloten "ooit meer d a m m d a a n terug te keren. ijat was achttien jaar den. Hij ging in een Navaho-kamp wonen en begon het leven een indiaan te leiden. Geld had hij niet. Net als de indianen joeg hij en hield hij vee. I k jaren gingen voorbij. ~e indianen ge-

,

,

welid aan de vreemde, vrolijke en dappere man met de bril. Celeidelijk gingen ze hem vertrouwen, hij werd een van hen. Soms ging hij naar de stad o m inschrijving van indianenkinderen te regelen, hij haalde indianen over o m zich door doktoren te laten behandelen en pasgeborenen niet aan een plankje vast te maken. Hij had zich de pJavaho-taal tot in perfectie eigen gemaakt en was erg van de indianen gaan houden. Hij kon er steeds niet toe komen om propaganda voor het christendom te gaan maken. Dat komt nog wel, dacht hij. Maar na nog enige tijd wierp hij zijn gedachten aan het christendom terzijde. lerugkijkend begreep hij dat het grootste en naar alle waar&jnlijkheid beste deel van zijn leven voorbij was en dat het goed was geweest. Hij was gelukkig. 'Ik wilde de indianen christenen maken,' zei de man in het rode henid, omgord met een band van revolverpatronen.'Maar het resultaat was helemaal niet zoals ik verwacht had: zij hebben mij een indiaan gemaakt. Ja! Ik ben nu een onvervalste indiaan. Wilt u dat ik u scalpeer?' En luid schaterlachend deed hij alsof hij Mr. Adams wilde gaan scalperen. Toen ging hij zitten en voegde er nog aan toe: 'Ik ken geen eerlijker, edeler en zuiverder mensen dan de indianen. Zij hebben mij geleerd van de zon, de maan, de woestijn te houden, ze hebben me geleerd de natuur te begrijpen. Ik kan mij niet voorstellen hoe ik nu ver van de indianen zou moeten leven.' 'Sir,' zei Mr. Adams plotseling. 'U bent een goed mens!' Hij haalde zijn zakdoek te voorschijn en veegde in zijn ogen, zonder zijn bril af te zetten. De volgende dag stonden we om zes uur op. Het begon licht te worden, maar de zon was nog niet op. Het was koud, zoals in die tijd in Moskou. We huiverden in onze voor de winter te dunne jassen. Het zand was bedekt met rijp. De woestijn leek somber en niet ZO mooi als gisteren. We renden naar de brug o m nog é i n keer naar de Little Colorado te kijken. Boven ons lag weer de rots in de vorm van een tempel, omringd door terrassen. Deze keer leek ook die ons niet zo toverachtig als gisteren. Toen wij terugrenden naar het huisie (we werden onderweg wat warmer) ging de zon op. Meteen werd de woestijn licht en mooi. Na een halfuur deden we onze jassen uit en na nog een h a l f ~ ~ werd u r het gewoon warm. Voordat wij op weg gingen voor onze reis (het was driehonderd

lilijl ii;i;ii. de i l o ~ ~ l d Iehr ~ i i )stoptc1i , wc bij het b ~ i i z i i i e s t a ~ i ~ ~ ~ ~ , \+,edc lllissioiiaris in het rode hemd. Hij verving de cowb oy, die bezig was iiiet het huishouden. Hij en Adams begonnen ,-[kaar opnieuw op de rug te slaan. '1 am bolsjewiek!' riep de voormalige missionaris, en weCs bulderend van het lachen op zijn rode hemd. ' G o d bye!' ' ~ ~ bye, o dsir!' riep Mr. Adanis terug. »e weg liep de berg op. En omkijkend naar de Navaho-woestijli zagen we nog lang het kleine huis en de brug, en het benzinestation waarnaast het rode hemd van de missionaris-indiaan te herkennell nel. Voor het laatst keken we naar de Navaho-woestijn, verworiderd over het feit dat er in het centrum van de Verenigde Staten, tussen New York en Los Angeles, tussen Chicago en New Orleans, van alle kanten omringd door elektriciteitscentrales, olieboortorens, spoorwegen, miljoenen automobielen, duizenden banken, beurzen ei1 kerken, verdoofd door het geschetter van jazzbands, b i o s c o ~ ~ f i l en n~s gangstermitrailleurs, mensen het hadden klaargespeeld o111 hun Ievenswijze volledig onaangetast in stalid te houdeii.

De jonge baptist De beklimming tussen de gele rotsen door duurde zo'n anderhalf uur. Het kleine huis van de cowboy, het benzinestation en de brug over de Little Colorado waren allang verdwenen, maar de woestijn van de Navaho-indianen lag nog steeds achter en beneden ons, het laatste onvruchtbare toevluchtsoord voor de honderd procent volbloed Amerikanen, die alleen de pech hadden dat hun huid rood was en dat ze niet goed waren in handel maar in tekenen en in ongevaarlijke oorlogsdansen. Nog twee, drie bochten en de woestijn was verdwenen. Ineens kwamen we in een prachtig kuuroord-Tirol, in Zwitserland, in de Kaukasus. Ruimtereizigers keerden terug van Mars naar de aarde, op een van haar mooiste plekjes: het maagdelijke bos van Kanab. O p de weg lag schone, pluizige sneeuw. Aan weerszijden verrezen grote dennen, alle even hoog. De decemberzon schitterde. In Amerika komen zulke metamorfosen voor. Het prachtige tafereel eindigde spoedig. De weg ging naar beneden en we reden de staat Utah binnen, wat ons door een klein plakkaat werd medegedeeld. Hier was opnieuw een woestijn, maar nu een warmere. We reden een klein dorp voorbij. Bij de huizen groeiden bomen en er waren enkele benzinestations. Er liepen twee blanke vrouwen. Een van hen duwde een kinderwagen met een baby voort, een beschaafde baby, wiens ouders wisten wat een radio, een mechanisch biljart en vitaminen waren. Dit was geen aan een plankje vastgemaakte indianenbaby. 'Weet u, sirs, dat er in de staat Utah mormonen wonen?'vroeg Mr. Adams. Wij begonnen het weer te betreuren dat we niet langs Salt Lake City waren gereden, en dat we nu Amerika zouden verlaten zonder mormonen gezien te hebben. 'Nee echt, sirs, zo mag u niet denken,' zei Mr. Adanis. 'Vanuit Sdlt Lake City zouden we Californië nooit bereikt hebben. om&t in dit

jaargetijde de passei1 daar waarschijnlijk vol ijs zitten. O h ,,O! lk Ver~ k niet y te vergeten!' zoek u de ~ ~ Mountains 'Een hitchhiker!' riep Mrs. A d a m opeens. we zagen een man die met een koffertje aan zijn voeten Iangs de weg stond. 'Zullen we Iiem meenemen?' vroeg Mr. Adams. we keken enige tijd schattend naar de hitchhiker. Hij droeg een lichtgele zeildoeken stofjas. De hitchhiker zag eruit als iemand van een jaar of twintig. 'hloeten \+,edat nou wel doen? Hij heeft een wel erg duffe optimistische stofjas aan.' 'Maar straks is het een mormoon!' zei Mr. Adams. Dat gaf de doorslag. W e nemen hem mee!' De hitchhiker bleek helaas geen mormoon maar een gewone, zeer gelovige baptist. Het was een fijne knaap. Hij trok zijn stofjas uit en bleek een grijs colbertjasje en een ribfluwelen, roestkleurige werkbroek te dragen. Hij had een bruin, puistig gezicht met kleine zwarte bakkebaarden. Zijn geschiedenis was de gewone geschiedenis van een jonge Amerikaan. Zoon van een arme boer uit Nebraska. Natuurlijk de high school afgemaakt. Natuurlijk naar Arizona gereisd o m werk te vinden en geld bijeen te sparen om naar een college te kunnen gaan. Natuurlijk geen werk gevonden. Nu bereid om alles aan te pakken. Hij had goede handen. Werken kon hij. Hij wilde zijn geluk beproeven in Californië. Als het ook daar niets werd, zou hij naar zijn vader moeten terugkeren en een saaie boerenwinter moeten doorbrengen. Nou en! Zou hij OP wilde katten en coyotes gaal1 jageil. En in de lenzaken te wel weer zien. Waarschijnlijk zou er niets te zien zijn. gingen Het college was onbereikbaar. En er was geen OP verbetering van de situatie. Net als alle jongelui van zijn leeftijd bleek onze hitchhiker verstoken van ieder gevoel van nieuwsgie"ghe'd en ons de hele weg niets. Wel sprak hij graag over zich. zelf en beantwoordde onze vragen. Toen hem gevraagd werd wat hij van Moskou wist, antwoordde hij: 'Daar hebben ze een vijfjarenplan gemaakt.' 'En wat is dat, een vijtjarenulan?' . . 'Dat is als iedereen werkt en daarvoor driemaal per dag te krijgt.'

'NOU goed, sir,' antwoordde Mr. Adams. 'Laten we zeggen dat dat klopt ~ 1 wat 1 hebt u verder nog gehoord?' ' ~ kheb gehoord dat het vijfjarenplan geslaagd is en dat er nu een tweede vijfjarenplan wordt gemaakt.' 'NOU,en wat stelt dat tweede vijfjarenplan dan voor?' 'Dat weet ik niet,' antwoordde de jongeman. 'Ik heb gehoord dat iedereen daar werk heeft en elkaar helpt. Maar er komt binnenkort toch oorlog en na de oorlog zal Christus voor de tweede keer op aarde verschijnen. En de Russen wacht de ondergang, aangezien zij goddelozen zijn. Zonder geloof in god kan niemand ontkomen aan de folteringen van de hel. Dat zegt de bijbel.' 'En wie heeft u gezegd dat de tweede verschijning spoedig zal plaatsvinden?' 'Dat heeft onze dominee gezegd.' 'Binnenkort?' 'Heel binnenkort,' antwoordde de jonge baptist geheel serieus. 'Over een jaar of twee, drie.' 'Uitstekend, sir!' riep Mr. Adams uit.'Laten we veronderstellen dat dat zo is. U hebt zojuist gezegd dat de Russen elkaar helpen en dat bij hen iedereen werkt. Zijn het dan goede mensen?' 'Ja,' antwoordde de baptist na enig denken. 'Prachtig, sir! Zij buiten elkaar niet uit en houden van elkaar. Van uw standpunt uit bezien hebben zij het koninkrijk gods op aarde gebouwd. Maar zij geloven niet in god. Hoe nu? Vooruit, sir! Geef antwoord op deze vraag!' 'Omdat zij niet in god geloven, zullen zij niet naar het paradijs gaan,' zei de baptist met vaste stem. 'Zij gaan ten onder.' 'Maar het zijn toch goede mensen? Dat hebt u zelf gezegd.' 'Dat maakt niet uit. Ja, zij doen goede dingen. Dat heeft de dominee ons ook gezegd, omdat de dominee, begrijpt u wel, een rechtvaardig man is. Maar in de bijbel staat geschreven dat goed doen niet voldoende is. Er is geloof nodig. En dus zijn zij tot de ondergang gedoemd.' 'Nee echt, sir,' hield Mr. Adains vol, 'u bent een intelligente jongeman en u hebt de high school a@nlaakt. Zal Christus bii zijn wederkomst op aarde werkelijk honderdzeveritig niilioen voortreffdiike lieden straffen, die ervoor gezorgd hebben dat er bii hen geen hongerigen en werklozen zijn, dat allen verzadigd en gelukkig zijn? Ja ja ja, sir! Denk toch na! Honderdzeventig rniljoeii mensen. ar-

beidzanie,goede, eerlijke mensen. %ai god werkelijk zo wrwd zijll dat hij hen niet in het paradijs toelaat?' Onze hitchhiker verzonk in zwaar gepeins. Hij h ~ klaarblijkelijk d nledeliiden met die goede Russische lieden. Hij aarzelde lang voordat hij antwoordde. Maar zelfs dit verbijsterende, angstaanjagende en ontroerende beeld van een ontmoeting tussen honderdzeventig miljoen Sovjetatheïsten en de kleine baptistengod kon onze reisgenoot niet overtuigen. hij, 'zo staat het in de bijbel. En die moet je of'Ziet u: wel in zijn !geheel aanvaarden, ofwel...' c~~~ vooruit, sir, ofwel...' riep Mr. Adams in totale verrukking. 'zonder geloof in god zal niemand worden gered: mompelde 011ze reisgenoot. 'Kijk! Kijk!' schreeuwde Mrs. Adams. i$re reden de Zion Canyon binnen en het gesprek met d e jonge baptist werd afgebroken. In het controlehokje was niemand. We stopten en toeterden een paar keer, maar er kwam niemand. 'Merk op, sirs,' zei Mr. Adams, 'dat ze geen dollars van ons vragen. Ja ja ja, we zullen de Zion Canyon gratis zien: Enige tijd reden we tussen dicht opeenstaande rode rotsen, waaruit dennen en een soort wortels staken. De kloof werd breder. Sonimige rotsen waren doorsneden met zeer lange rechte spleten, andere waren volgetekend met lijnen, als ruitjespapier. 'Zal ik, sirs,' zei Mr. Adams, 'u een prachtige literaire vergelijking verkopen? Hoeveel geeft u ervoor? Niets? Wilt u haar gratis? Nou goed: de wind heeft zijn geschiedenis op deze rotsen geschreven. Hebt u er wat aan? Schrijf maar in uw boekjes. Nee echt, ik ben van mening dat ik hiermee de Russische literatuur verrijkt heb: We maakten enige bochten. De kloof werd nog breder, Gisterell dachten we nog dat er op de wereld niets grootser, kon zijn dan de Grand C a n ~ o nMaar . er was maar één dag voorbijgegaan of we zagen iets dat misschien niet zo enorm groot was, maar wel onmetelijk hadden we veel gecompliceerder en fantastischer. De Grand canyon van bovenaf bekeken. Door de Zion Canyon reden we over de d m of door uitsteeksels van de wanden, waarin de weg hakt De Grand Canyon had zich aan ons vertoond in de vornluitge. van bergen. als omgekeerde bergen. Hier zagen we canyonwanden di, zicll

vertoonden als bergen in de gewone betekenis van het woord. Dat landschap had ons het koude landschap van een andere planeet geleken Hier was iedere vergelijking onmogelijk. We waren in het 10van kinderdromen terechtgekomen. O p de weg waarover we reden, lag schaduw en de van boven neerhangende dikke roben werden door de zon verlicht. We reden door een koperrode uitholling en kwamen in een nieuwe enorme kloof. Heel hoog, tegen de achterp n d van de lucht, zagen we rode torens, draaimolens, piramiden, dierenkoppen. Boven de weg en eronder groeiden scheve dennen. ~ r o o ~ g e v a ì i beekloopjes en kronkelden naar beneden. Ver weg op een zonverlichte rots schitterde een bevroren beekje, als een netjes erop geplakt reepje blik. We reden een tunnel binnen. Enige tijd waren we omhuld door volledige duisternis. Toen verscheen er een licht voor ons. In de wand van de tunnel was een brede boog uitgehakt, die naar een klein terras met stenen borstweringen leidde. We stapten uit de wagen. De deur sloeg dicht met het geluid van een kanon. Overal waren rotsen. Een klein stukje van de hemel was zichtbaar. Beneden ons lag een stille kleine waterpoel. Ohvel een mens zwijgt in een dergelijke imposante omgeving, ofwel hij begint vreselijke stommiteiten uit te halen. Wij begonnen plotseling, zomaar, doordringende kreten te slaken o m te weten te komen of er hier een echo was. Die bleek er te zijn. In de tunnel, die zich over anderhalve kilometer ~iitstrekte,die speciaal voor het bezichtigen van de canyon was uitgehakt en meer dan een miljoen dollar had gekost, waren nog enkele vensters aangebracht. En door ieder venster vertoonde zich een nieuw uitzicht. ~ e e l ver beneden ons glinsterde het asfalt van de wegenlussen, waarover geruisloos kleine automobielen reden. Bijna alle rotsen en hun scherpe schaduwen deden aan iets of iemand denken: de kop van een kat, nagels, de schaduw van een locomotief. De kroon op dit alles was de kolossale figuur van een indiaan, door de natuur in een rots uitgehakt - een indiaan met een rustig, streng gezicht en met een soort doosje o p het hoofd dat toch aan een veer deed denken. We reden de tunnel uit en vijf minuten later daalden we al af over dezelfde lussen waar we zojuist door het venster naar hadden staan kijken. Er waren gele bladeren op de weg gevallen. We reden door enkele met een d u n laagje ijs bedekte plassen. De schaduw van d e tegenoverliggende wand raakte de voet van de indiaan. Er heerste een

grC1izclo~c stilte. We reden zo iai~gzaainiiiogclijk, uitgeschakcldc lilotor. Wc da~ildcnstil en plechtig, ais een Zwevende

zei de jonge baptist. 'Van zou ik dus werk hebben. Nou ...' h ij wilde nog iets zeggen maar bedacht zich blijkbaar en liep weg,

gel. verscheelieen booiiipje niet petieterige gele blaadjes, daarna een ander met groene bladeren. We waren iii d e zomer t ~ r e c l i t g c k o ~ ~ , ~ ~ , vandaag waren in één dag, of beter gezegd zelfs in enkele uren, alle vier de jaargetijden aan ons voorbijgetrokken. voordat we de Zioji Cariyon verlieten, reden we de beroemde spleet tussen de rotsen [>inriendie door indianen aanbeden wordt en die de ~ i ~ ~ ~ heet. ~ ~ Midden ~ ~ in- det kloof ~ ~zat po p een e lenorme sokkel eell vorlneloze god met een buikje. We keken lang naar hem voor we begrepen dat dit niet door mensenhanden maar door d e natuur gemaakt was. Bij het inoiiunient klonk het geraas van een snelle beek die steentjes deed opspringen. We verbaasden ons er niet ineer over dat de natuur de indiaanse architectuur, de indiaanse tekeningen en zelfs d e indiaan zelf anticipeerde. Deze coilclusie, die zich na de Navaho-woestijn had opgedrongen, leek na de Zion Canyon te armoedig en te zwak. Hier was duidelijk dat alle kunst - de Egyptische, de Griekse, de Chinese, de gotiek, de empirestijl en zelfs het naakte formalisme20 - dat dit alles er al eerder was, dat het miljoenen jaren geleden o p geniale wijze door de natuur was bedacht. 'Laten we vrolijk zijn, sirs,' zei Mr. Adams, toen we d e weg naar Las Vegas zagen en er flink de vaart in zetten. 'Ik verzoek u niet te vergeten dat we voor al deze schoonheid geen cent betaald hebben.' Hij had dat nog niet gezegd, of we zagen een hokje langs de weg en daarin een man met een uniformpet die vriei-idelijk naar buiten keek. Hij liet ons stoppen, vroeg twee dollar, haalde zijn tong langs een rond groen papiertje en plakte het op de ruit van onze car. ' G o d bye, sir!' zei Mr. Adams beteuterd en voegde er metee11 aan toe: 'Nee echt, misters, twee dollar voor al die schoonheid! lk vind dat we er goedkoop af zijn gekomen!' Onze baptistenreisgenoot verzocht ons hem in het volgende stadje af te zetten. Hij schudde langdurig onze handen en herhaalde dat wij goede mensen waren. Hij slingerde zijn houteIl koffertje op zijn schouder, nam de gele stotjas onder zijn arin ei1 liep weg, Maar hij een Paar passen gedaan had, draaide hij zicli om ell 'En als ik in Kusland terecht zou komen, zou ik dan ook werk krijgen?' 'Natuurlijk,' antwoordden wij, 'net als alle meiisen in ~ ~ ~ l ~

~

d

:

29

Boven op de dam ~ ~we Mr.~ Adams ~ een groot r aantal ~ malen l ons erewoord hadden gegeven met het \allen van de schemer te stoppen, reed onze geharde car in volledige duisternis naar het stadie Las Vegas. De maan was nog niet op. Ergens voor ons draaide langzaam het witte licht van een vuurtorentje. Na enige tijd ging het naar links en toen lieten we het achter ons. Een ander vuurtorentje kwam het aflossen. O p deze plaats \iel onze weg samen met de route van de luchtverbinding voor passagiersvluchten naar Los Xngeles. Soms brak er een aarzelend licht door de duisternis. Het groeide snel en daar hoog voor ons verschenen twee automobielogen. Korte tijd snelden zii ons tegemoet, toen verdwenen zii weer en sprongen nu heel dichtbij opnieuw te voorschijn. De weg liep in golven, van heuvel naar heuvel. De grote stilte van de uToestijnwerd slechts verbroken door de zware zuchten en het gemompel van Mr. Adams. 'Beck~!Becky! Niet ZO snel. veertig mijl per uur: dat is te veel.' 'Laat me met rust: zei Mrs. Adams ingehouden. 'Anders stap ik uit en kunnen jullie zelf verder rijden,' 'NOU,Becky! Becky! It's impossible!' kreunde haar man. 'I don't want t0 SP& with you!' riep zijn vrouw uit. En de echtelieden hielden een korte ~ ~ o r d e n s c h e r m u t s ~ lin i n het g

Engels. De lichtvuurtorens verlichtten hun \,ertoornde en hun brillendazen. Ten slotte verschenen voor ons de lichtjes van Wat stelt een Moskoviet zich wel niet voor, wanneer vegaS, hij op een koude decemberavond bij de thee luistert naar verhalen over de felle, tril. lende lichtjes van de stad Las Vegas! Levendig ziet hij wrige ~ ~ caanw b i i l e n voor zich. peies, die gedraaid zijn zoals bi, ,-armen en owraffranen ~.ingetjeshangen. de fluwelen broeken van ri>readors, navaja's, gitaren, banderilla's en tijgerhartstochten, Hoewel WP er allang van overtuigd waren geraakt dat ik^^^. se steden de reiziger geen verraaingeii bereiden, hadden ,ij vaag

~

i

Al te betoverend hadden de lichtjes van de onbeergens op kende stad in de warme, zwarte woestijn gespeeld. Wie weet! Straks \verden we wakker in ons camp en zagen we uit het raam zuidelijke koftjeschenkerijen in tenten, schilderachtige bazaartjes, waar de brutale snuit van een kameel oprees boven bergen groente, hoorden we het van de menigte en de kreten van ezeltjes. Maar deverStaten brachten met verenigde inspanningen onze verbeelding een nieuwe klap toe. Toen we wakker werden in het camp en naar buiten gingen, zagen we de stad G d u p in al zijn glorie, met zijn benzinepompen, apotheken, lege trottoirs en straten vol automobielen. \ve verwachtten zelfs dat zodadelijk, net als in Gallup, een groen bestelwagentje o m de hoek te voorschijn zou schieten en onze flank zou rammen, en dat Mr. Adams daarna met een zachtmoedige glimlach op zijn gezicht door de etalageruit van een automobielwinkel zou lopen. Het was vervelend om naar deze eenvormige rijkdom te kijken. Bij het doorkruisen van de woestijn waren we in enkele tientallen stadjes geweest en met uitzondering van Santa Fe en misschien hlbuquerque waren het allemaal Gallups. Het is moeilijk om op deze wereld een meer paradoxale toestand te vinden: eenzijdige steden in een veelzijdige woestijn. Las Vegas heeft ons definitief genezen. Sindsdien hebben we in een nieuwe stad nooit meer de hoop gehad op verrassingen te stuiten. Dit is ons goed van pas gekomen, omdat ons tijdens de verdere reis toch mooie surprises wachtten. Hoe minder we op ze rekenden, hoe aangenamer ze ons waren. In Las Vegas bleven we precies zolang als nodig was om in een apotheek breakfast number three te eten, te keren bij een plantsoen waar elektrische lantaarnpalen groeiden, en de stad in allerijl te verlaten. We deden dit zo gehaast dat we de in Las Vegas geldende verkeersregels overtraden -we reden tegen de stroom automobielen in, tenviÌl er bij het plantsoen maar in één richting gereden mocht worden. Onmiddellijk reed er een politieauto op ons af. De policemJn die erin - zat, beval ons te stoppen. 'I am very, very sorry,' zei Mrs. Adams met dunne stem. 'Het spijt me heel, heel erg!' 'Very, ver", Mr. officer!' viel Mr. A d a m haar bii. Ook deze keer kregen wij niet zo'n akelig ticket. De policeman was blij dat de naïeve New Yorkse provincialen hem tot 'ofiker' bombardeerden en beperkte zich tot een Ueine toespraak over de ver-

keerSregels in de stad Las Vegas. Mr. Adams luisterde met diepe aandacht, begeleid door uitroepen: 'Surely, Mr. officer! Yes, Mr. office,! ofcourse, Mr. oficer!' Ten slotte wees d e policeman o n s d e weg naar Boulder City. Toen we drie blokken hadden gereden, merkten we dat d e politieauto ons opnieuw acliternareed. Had 'Mr. officer' zich misschien bedncllt en had hij besloten ons toch een ticket te geven? Mrs. Adams haastte zich vooruit, maar de politie-Packard haalde o n s snel in; 'Mr. ofticer' stak zijn hoofd door het raampje naar buiten en zei: 'Lady! Ik ben achter u aan omdat ik bang was dat u d e verkeerde weg zou ne. men, En dat is ook gebeurd. U bent twee blokken te ver gereden.' Mr. Adanls slaakte een zucht van verlichting en riep: 'Thank you very, very much!' 'Very, very!' viel Mrs. Adams hem bij. 'Very much!' galmden wij, als d e echo in d e Zion Canyon. Het was maar dertig mijl naar Boulder City e n na zo'n vijftig minuten reden we al op het gemeentelijke hokje af, net zo een als er bij de ingang van nationale parken staat. Hier stond het hokje bij de ingang van Boulder City, het stadje dat is ontstaan tijdens d e bouw van de grootste dam ter wereld, de Boulder D a m in d e Colorado-rivier. In het hokje kregen wij kaartjes, met daarop d e regels voor bezoekers van de bouw, en we reden het stadje in. Hoe vreemd het ook moge lijken, we hoorden in d e Verenigde Staten heel weinigover de Boulder Dam. De kranten schreven bijna niets over dit bouw~rojecten pas tegen het tijdstip var1 d e voltooiing van debouw van de dam, toen Roosevelt naar de plechtige opening kwam, ~'ijddehetfilmjournaalenkele beelden aan de Boulder Daln. Wij hebben dit journaal gezien en de toespraak van de president is o n s bijgebleven. Hij sprak over de betekenis van het werk Iran de regering, prees gouverneurs en Senatoren die iets met de bouw te hadden, en met geen woord over de mensen die deze d a m ollten gebouwd hadden, dit grote monument voor d e triomfvan de mens over de natuur. Het bezoek aan de Boulder Dam was, naait de mi)gclijkheid o m met eigen ogen het technische wonder te zien, voor ons om een bijzondere reden interessant We waren van plan een te maken met ingenieur ' ~ h o m s o neen . van de weinige Amerikaanse ingenieurs die van de Sovjetregering de onderscheiding van het vandel vali de Rode Arbeid gekregen heeft.

witte huize11van b u l d e r City weerspiegelden de eeuwige woestijnzon Op zo'n verblindende wijze, dat het pijn deed aan je ogen. Of,chooll het stadje voor tijdelijk was gebouwd, nu al halfleeg was en i,a de voltooiing van de montagewerkzaamheden aan de centrale heleniaal k e g zou lopen en waarschijnlijk gesloopt zou worden, kwam het ons prettiger voor dan zijn asfalt-benzine-collega's (type Galiup) die van plan waren eeuwig te bestaan. Er zijn heel veel gazons, bloemen, basketbalvelden en tennisbanen. We ontmoetten Mr. Thomson in het hotel en begaven ons meteen naar de bouw. Thomson, d e hoofdingenieur montage bij General Electric, een magere, zwartharige m a n van veertig jaar met lange vierkante wimpers en heel levendige ogen, was ondanks de vrije dag (we waren 's zondags aangekomen) gekleed in een werkbroek en een kort fluwelen jasje met ritssluiting. Er was ons gezegd dat hij een van de beste chef-monteurs ter wereld was, zo niet de beste, zogezegd wereldkampioen montage van kolossale elektrische machines. De kampioen had gebruinde, eeltige handen, bedekt met verse schrammen. Thomsoli is in Schotland opgegroeid. In zijn onberispelijke Engels is de rollende Schotse r duidelijk te horen. Tijdens de oorlog is hij Engels piloot geweest. In zijn gezicht is een nauwelijks merkbare uitdrukking van melancholie verborgen, die vaak voorkomt bij mensen die enkele jaren van h u n leven aan de oorlog hebben opgeofferd. Hij rookt pijp maar draait ook soms, uit oude froritge\voonte, van geel papier een shagje. Zijn beroep heeft hem bijna zijn vaderland ontnomen - zo scheen het ons tenminste toe. Hij is Engelsman, werkt in een Amerikaans bedrijf en reist de hele wereld over. Waarschijnlijk is er geen deel van de wereld waar Mr. Thornson niet wat machines heeft gemonteerd. Thomson heeft zeven jaar in de USSR gewoond, werkte in Stalingrad en o p de Dnjeprostroj, heeft de onderscheiding van het Vaandel Iran de Rode Arbeid «ntvangen; nu monteert hij hier in de woestijn in de vreselijke zon de machines van de waterkrachtcentrale van de B o d der Dam. Hij zal hier nog een jaar werken. En dan? Hij weet het niet. Misschien gaat hij naar Zuid-Amerika, of misschien zal General EIKtric hem naar een andere plek sturen; naar India, Australié of China. 'Ik zou heel graag naar de USSR gaan,' zei Thomson, 'om te kijken hoe het daar n u is. ik heb bij ti iniiners een stuk van mijn hart achtergelaten. Ziet u, mijn vrouw en ik hebben geen kinderen en ik noem

riiachiiies niijri kinderen. In ~ ~ heb ~ de door niii ik een paar kiiideren, mijn meest geliefde kinderen. Ik ze graag weer eens zien.' g ij begon herinneringen op te h d e n aan de nienseri niet wie h.. gewerkt had. 'Ik zal nooit het moment vergeten dat de montage van11 de ~ ~ i ~ ~ ~ - w a t e r k r a c h t c e nvoltooid t r a l e was en ik Winter de schakelhendel overdroeg, zodat hij eigenhandig voor het eerst de stroom kon inschakelen. Ik zei tegen heni: "Mr. Winter, de soep is klaar." winter had tranen in zijn ogen. We omhelsden elkaar o p zijn Russisch, Er zijn bij u veel goede ingenieurs, maar Winter is een heel uitzonderlijke figuur. Zoals hij zijn er weinig op de wereld. Je kunt ze op de vingers \?an één hand tellen. Wat doet hij nu? Waar is hij?' w e zeiden dat Winter het Directoraat Waterkrachtcentrales leidt. 'Dat is erg jammer,' zei Thomson. 'Nee werkelijk, zo'n man moet niet op kantoor werken.' We legden uit dat het Directoraat Waterkrachtcentrales geen kantoor was maar iets van aanzienlijk grotere betekenis. 'Dat begrijp ik,'ant\voordde Thomson.'Maar niettemin is dat niets voor Mr. Winter. Dat is een veldheer. Hij moet op het slagveld zijn. Hij moet hoofd van een of ander bouwproject zijn. Ik weet dat er bij u nog steeds heel veel gebouwd wordt. Het is nu een zaak van het verleden en we kunnen open over alles praten. De meesten van onze ingenieurS geloofden niet dat er van het eerste vijtjarenplari iets terecht zou komen, het leek hen onwaarschijnlijk dat uw onopgeleide arbeiders en jonge ingenieurs ooit de ingewikkelde productieprocessen onder de knie zou krijgen, in het bijzonder de elektrotechniek. En zie! Het is u gelukt! NU is dat een feit dat niemand nog zal ontkennen.' Thomson vroeg Mrs. Adams plaats voor hem te maken achter het stuur van de automobiel. daar ons een tamelijk gevaarlijk traject te wachten stond, en hij stuurde de wagen handig langs een duizelingwekkende afdaling naar de bodem van de canvon. . Onderweg kregen we enkele malen uitzicht ,op- -de dam. Stelt u zich de snelle bergrivier de Colorado voor, die over de bodem van een enorme stenen gang stroomt, waarvan de muren gevormd worden door zeer hoge, bijna loodrechte rotsen niet een zwart-rode kleur. De hoogte van de rotsen is 650 voet. En tussen die twee door de natuur gemaakte wanden van de canyon hebben meil. senhanden uit gewapend beton een derde wand gemaakt, die de

l

~

~

d

vierstroom verspert. Deze wand loopt in een halve cirkel en lijkt op

..--

een gestolde waterval. ~ ~we ded Boulder ~ Dam t van beneden af bewonderd hadden, ginom over het oppervlak van de dam te lopen. Thomgen s(,n vroeg ons om alleen langs de rechterkant te lopen. Vanaf enorme hoogte zagen wij de opgedroogde bodem van de canyon met de sporen die achtergelaten waren door het grote bouwproject: stukken betonijzer en bouwafval. Langzaam daalde een aan een stalen tros opgehangen spoorwegwagon naar de bodem van de afgrond. We liepen tot het einde van de dam en keerden terug. 'Nu kunnen we oversteken naar de linkerkant: zei Mr. Thomson. Dit was een goed voorbereid effect. Aan de andere kant van de dam lag een groot, schoon, koel meer. Toen we bij het midden van de dam kwamen, hield Mr. Thomson plotseling halt en ging met beide voeten aan weerszijden van een witte lijn staan. 'Nu,' zei hij, 'sta ik met mijn ene been in Arizona en met het andere in Nevada.' De Boulder Dam, gesitueerd op een punt waar vier staten samenkomen (Arizona, Nevada, Utah en Californië), geeft de woestijn niet alleen elektriciteit maar ook water. Behalve een elektriciteitscentrale zal hier ook het centrum komen van het irrigatiesysteem van het AllAmerican Canal. 'Kunt u ons vertellen,' vroegen we Thomson, 'wie de ontwerper is van het Boulder Dam-project?' Tot onze verbazing antwoordde hij niet op deze vraag. Hij kon alleen de namen noemen van de aandelenvennootschappen die op last van de regering dit werk uitvoerden. 'Als je,' zei Thomson glimlachend, 'een of andere bouwarbeider vraagt wie hier de turbines monteert, zal hij niiin naam waarschijnlijk niet kunnen noemen. Hij zal eenvoudig~vegzeggen dat de m m tage wordt uitgevoerd door General Electric Compan}: Ingenieurs F nieten bij ons in Amerika geen bekendheid. Bij ons zijn a k e n de firma's bekend.' 'Neemt u ons niet kwalijk, Mr. Thomson, maar dat is een grote onrechtvaardigheid. We weten wie de Sint-Pieterskerk in Rome heeft gebouwd, hoewel dat enkele eeuwen geleden is. De ontwerpers van de Bouldcr l h n , waar schitterende techniek en opmerkelijke bouwkunst verenigd zijn, hebben recht op bekendheid.' 'Nee,' zei Mr. Thonlson,'ik zie daar geen onrechtvaardigheid in. Ik

"

persoOillijk hcii I)iivoorhccld liiet o p zoek naar I>ekcildhcid, er volledig tevreden mee dat mijn m a i n bekend is bij tweehoilderd specialisten over de hele wereld. Bovendien is de situatie bij de derne techniek zodanig dat het werkelijk niet altijd iiiogelijk is om vast te stelle~iwie de ontwerper van een bepaald technisch werkstuk is. Het t i j d p r k van Edison is voorbij. De tijd vali afionderlijke te uiwindingen ligt achter ons. Nu is er een algemeen technisch proces gaande. Wie bouwt de Roulder Dam? Zes bekende firma's. En dat is alles.' 'Maar iIl de USSR zijn er ingenieurs en arbeiders die een grote populariteit genieten. Kranten schrijven over hen, tijdschriften publiceren hun portretten.' 'U beiit ge\vooli in de ban van bouwen. Dit speelt bij u n u een te grote rol. Maar straks zult u liet gaan vergeten en zult u ophouden ingenieurs en arbeiders te roemen: ~ o lang g praatten we over roem, of beter gezegd het recht o p roem. We geloven dat we elkaar geenszins hebben overtuigd. Ile positie van Thomson was ons duidelijk: het kapitalisme Iiceft hem zijn roem geweigerd, of beter gezegd heeft zich zijn roem toegeëigend, en deze trotse man wil er niets meer van horen. Hij staat zijn bazen zijn kennis af en ontvangt daarvoor salaris. Hij denkt dat ze quitte staan. Terwijl we op een van de prachtigste bouwwerken van onze eeuw stonden, waarvan alleen met zekerheid bekend is dat het door een onbekende ontworpen is, spraken we over roem in de Verenigde Staten. Roem in dit land begint samen met publicity. Voor een persoon wordt echter alleen publicity gemaakt als dat iemand wat oplevert. Wie genieten in Amerika daadwerkelijk grote, algemene roem? Mensen die geld verdienen of niet behulp van wie ieinand anders geld verdient. Uitzonderingen op deze regel zijn er niet. Geld! Kainpioenen boksen of voetbal zij11 hij het gehele volk t>eroerllc~,onldat een wedstrijd waaraan zij deelnemen, een rniljoeii dollar oplevert, Eeii filmster is beroemd omdat cen ondernemer zijn of haar roem nodig Iieeft. Hij kali de filmster die algemene roem ontnemen op het Ill«ment dat hij daar zin in heeft. Bandieten zijn beroemd dat gunstig is voor de kranten en omdat de namen vat1 balldieten verbonden zijn met getallen met een groot aantal nullen. Maar wie zou er wat aan hebben o111 'Shoinsori of Jackson, wilso11of A d a m beroemd te n~aken,als die mensen allee11maar wat ma-

chines, elektriciteitscentrales, bruggen en irrigatiesystemen bouwen' Het is voor hun bazen zelfs ongunstig hen beroemd te maken. Aan eeIl beroemd man moet een hoog salaris worden uitbetaald. G ~ e e sirs,' zei Mr. Adams tegen ons, 'denkt u soms dat Ford beroemd is in Amerika omdat hij een goedkope automobiel op de wereld heeft gebracht? Oh no! Het zou dom zijn dat te denken! Er rijden gewoon automobielen met zijn naam op de radiateur door het hele la1ld. In uw land is een heel andere Ford beroemd. Bij u is de mecllanicu~Ford beroemd, bij ons de geslaagde handelaar Ford.' misschien heeft die zo aardige Mr. Thomson gelijk wanneer hij de Amerikaanse roem afwimpelt. Roem in Amerika is een product. En zoals elk product in Amerika brengt het geen winst aan wie het voortgebracht heeft, maar aan wie erniee handelt.

Het record van Mrs. Adams o p de grens van Californië moesten we stoppen bij een inspectiepost, waaromheen kleine cactussen stonden, en werd onze automobiel doorzocht. Het is verboden om vruchten of bloemen mee te nemen naar Californië. De Californiërs zijn bang dat er plantenziekten verwekkende bacteriën naar hun staat worden meegevoerd. De inspecteur plakte op de voorruit van onze car een etiket met een afbeelding van onnatuurlijk blauwe vertes en groene palmen, en wij waren in Californië, de 'Gouden Staat: Toen we echter het inspectiegebouw voorbij waren, vonden wij in het geheel geen palmen. De woestijn ging verder, even groots en prachtig als in Arizona, Nevada en New Mexico. Alleen werd de zon warmer en verschenen er veel cactussen. Een heel bos cactussen stak aan weerszijden van de weg uit het zand omhoog. De cactussen waren groot, zo groot als appelbomen. De takken waren net zo dik als de stammen en leken op uitgespreide armen die bij een foltering verminkt waren, afgehakt bij de ellebogen. Zo ging een halve dag voorbij. We ontbeten, net als apen, met bananen en noten. De weg liep van plateau naar plateau en steeg voortdurend. De cactussen verdwenen even plotseling als ze gekomen waren. Aan de horizon verscheen een metalen toren. Daarachter een tweede, toen een derde. Ze leken op de gevechtsmachines van Martiaanse strijders. We reden onder een hoogspanningsleiding door, die gebouwd was om stroom van de Roulder Dam naar Californie te voeren. De elektriciteit ging stapvoets, gelijkmatig door het zand en de heuvels van de woestijn. 'Sirs,' vroeg Mr. Adams, 'suizen uw oren? Eerlijk zeggen.' We luisterden goed. Onze oren suisden inderdaad. Mr. Adams verheugde zich zeer. 'Dat is de ijlere lucht,' zei hij. 'Laat dit u niet verbazen, misters. Oh no! Ongemerkt zijn we op behoorlijk grote hoogte gekon~en.Maar ik geloof dat dit onze laatste pas is.'

Zc)als ;iltijd had Mr. Adanis gelijk. sI7<)edigrede11we langs een mooie kronkelige weg ~Ìrllid,ll een iiieuive woestijn in. We zagen dere van zeer grote h~ii>gte, lak helemaai niet op de woesfijnen waar wij afgelopen we& aan \vareli geraakt. Gehuld in een lichte. dampende niist. opelibaardehij zich geleidelijk, niet iedere nieuwe lus w i i d e weg. VoorziclItig red en we verder en verder naar beneden. Na een lange onderbreking begon het leven opnieuw: omgeploegde velden, irrigatiekanalen, gr,,e,, tergewas, lange, in de mistige verte verdwijnende bruine wijngaarden en de olieboortorens van de stad Bakcrsficld. Het was december, E, verscheneri palmen, bonieii, meisjes in rokken en meisjes in broekeil, De meisjes in hun lange wijde broeken uit d u n n e wol, cri liiet eeli licht doekje om hun hals, waren een teken dat Hollywood diclitbii was. Dat is cinemastijl, in dergelijke broeken lopen. Ze zijn eenvoudig en zitten lekker. Dit deel van Californië is een geïrrigeerde woestijn. Als je Californië slechts één week niet irrigeert, verandert het in wat het ooit was: een woestijn. Als je de bloemen één dag geen water geeft, gaan ze dood. 'Nee echt, sirs!' riep Mr. Adams uit. 'Californië, dat is een bijzonderestaat! Hier komt principieel geen regen voor. Ja ja ja - juist priiicipieel. U beledigt een Californiër gewoon wanneer u heim zegt dat er hier regen mogelijk is. En als het op de dag van uw aankomst toch regent, dan wordt de Californiër vreselijk kwaad, hij haalt zijn schouders op en zegt: "Dit is iets onbegrijpelijks. i k woon hier al twintig jaar, mijn eerste is hier gestorven, mijn tweede ziek geworden, mijn kinderen zijn hier opgegroeid en liebbeli de high school afgemaakt, maar regen zie ik voor het eerst!" Nee werkelijk, sirs. U wilt niet wat Californië is. Ik verzeker U dat regen hier toch voorkomt!' De BakersfieldSe olieboortorens waren, in tewnste~liI1gtot de metalen torens Van OWahorna, van hout geniaakt. Hier + l i oudere olievelden. En opnieuw zagen we naast de torens deerniswekkende krotten. Dat is de wet van het Ameriknnse Ieven: hoe ,.ijker de

-

of opgehoe meer miljoenen daar uit dc grond worden pompt, des te armer en onooglijker de krotten van de Illeliseli die deze miljoenen opgraven of oppoinpen,

- door plaatselijke bewoncrs, eigenaars van huisjes en Fordjes. Zij maken een gat naast de oliehoudende grond van de bedrijven, z6 in hun

tuintje,in de garage of in hun woonkamer, en pompen rustig enkegnllolis per dag op. Deze methode van oliewinning noemen de ~ ~ , ~ ~ ~om i kde~ een n e ofn andere reden 'wilde kat'. bakersfield onderscheidt zich alleen door zijn palmen van het honderdtal (;allups dat wij gezien hebben. Maar dat is een vrij wezenlijk versc~lil.Gallup met palmen is veel aangenamer dan Gallup zonder palmen. Handcl en reclame hebben hier een levendiger karakter dan in de Na het eindeloze en eenzijdige 'Drink Coca-Cola' voelde je Ilier een New Yorkse voortvarendheid in de aandacht voor de klant. De baas van een klein benzinestation aan de rand van Bakersfield had boven zijn zaak een komisch mannetje gehangen dat uit lege olieblikken was samengesteld. Het mannetje bungelde in de wind, ramnlelde en kreunde als een eenzaam, door iedereen vergeten spook. En in zijl, grkreun viel duidelijk te horen: 'Koop alleen Pennsylvaniaolie. Dat is olie uit de quakerstaat. De quakers zijn goede mensen, daar kan geen slechte olie vandaan komen!' En nog verder, boven een service station hing een zo boud plakkaat dat Mr. Adams, die het het eerst had opgemerkt, hard in zijn handen begon te klappen en riep: 'Becky! Stop hier eens!... Ja ja, sirs,' zei liij,'u moet eens rustig over dit w lak ka at nadenken, als u de Amerikaanse ziel wilt begrijpen.' O p het plakkaat stond: SERVICE STATION. U WORDT H I E R A L T I J D BEGROET M E T EEN V R I E N D E L I J K E LACH! Levendig stelden wij ons dit plaatje voor: een verminkte passagier in een wagenwrak, zoals liet wrak dat we in de girage van de Grand Canyon gezien hadden, wordt giecheleiid begroet. 'Nee nee, ~iiisters,echt, lachen is de stijl van het Amerikaanse k ven ,' Dat klopt. De Anierikaaiise lach, in het aigenieen een fijne, luide en levenslustige lach, is soms toch wel ergerlijk. Laten we veronderstellen dat twee Amerikanen elkaar ontmoeten. ie Amerikaaii (Gliiiilacheiid): How do y«u do! 2' Amerikaan (Een deel van zijn tandeii tonend): HOWdo V' do! ie: Hoe gaat het met u? (Lacht) ze: Zeer goed. Bedankt! (Toont alle 32 tandeii, waaronder 3 80"den.) En hoe gaat het met u?

\lery riice! Uitstekend! (Lacht luid) I-loe gaiin zaken? zc: Nice! (Schaterlacht) En die van u? 1.: ~(,ortreffelijk!(Buldert van het lachen) Nou, tot ziens, d e groe. ten aan uw vrouw! BeJarikt. Ha-ha-ha! U ook de groeten! (Stoot een conlpletelachuit en klopt uit alle macht de eerste o p de schouder) bye! i e (schudt van het lachen en klopt d e tweede o p diens sclloUde,): Good bye! (Stappen iii hun autoniobieien en rijden met enornie siiclheid i, verschillende richtingen weg) In een dergelijk gesprek is er nog een variant mogelijk, die eigcillijk bijna op hetzelfde neerkoriit: i e Amerikaan (Glimlachend): Hoe gaat het niet uw business? ze Amerikaan (Lacht): Erg slecht. Very bad. En niet die var1 u? ie: (Schatert): Afschuwelijk! Ben gisteren d e laan uit gevlogen. 2e: (Bescheurt zich van het lachen): Hoe gaat het met uw vrouw? ie:Zij is nogal ernstig ziek. (Probeert een ernstig gezicht te trekken, maar een montere, levenslustige lach breekt d o o r naar buiten) Gisteren was ... Ha-ha-ha ... Gisteren ... O, ik kan niet meer! Gisteren was de dokter op bezoek. 2 . : Really? Ach, wat treurig! Ik voel niet u mee, inijii vriend! (Met een montere lach klopt hij de eerste o p zijn schouder) Amerikanen lachen en tonen onophoudelijk h u n tanden, niet o n dat er iets grappigs gebeurd is, maar omdat lachen hun stijl is. Amerika is een land dat van primitieve duidelijkheid houdt bij al zijn kwesties en zijn ideeën. Rijk zijn is beter dan arm zijn. En in plaats van tijd te verliezeri aan het Van de o o m k e n die tot zijn arnloede hel>beii geleid en deze Ooraken weg te nenien, probeert nien op alle niogelijke wijzen aan een miljoen te komen. Een miljard is beter dan een miljoen. En in plaats van alle zaken in de steek te laten en van het miljoen te genieten waar meli van heeft gedroomd. zit men op kantoor. bezweet. zonder jasje, en verdieiit eeii miljard bij elkaar. Sporten is beter voor de gezondheid daii I>oekelllezen. besteedt alle vrije tijd aan svort. Men moet zich af en toe ontspannen om uit te rusten vali ,jezaken en men gaat naar de bioscoop of naar een burleske,

l 1

gcdwciilge~i wordt over een of andere levenskwestie na te dendaardooi. ~ O L Irilen immers verhinderd worden o m uit te rusl;achen is beter dan huilen. En inen lacht. Waarschijnlijk heeft men zichzelf ooit tot lachen gedwongen, zoals men zichzelf gedwongen heeft met open raam te slaperi, 's ochtends oefeningen te doen en de tanden te poetsen. En later, ach, toen raakte men eraan gewend. Nu breekt de lach onwillekeurig uit de keel naar buiten, onafhankelijk "3, iemands wens. Als u een lachende Amerikaan ziet, betekent dat niet dat hij plezier heeft. Hij lacht o m de eenvoudige reden dat een Amerikaan móét lachen. Laten Mexicanen, Slaven, joden en negers maar janken en treuren. We reden de prachtige vierbaansweg Los Angeles-San Francisco op en belandden opnieuw in de automobielenmaalstroom die we in de woestijn bijna ontwend waren. De door middel van witte strepen onderverdeelde weg was zwart - de kleur van teer - en glansde vettig. Naast ons zoefden automobielen voorbij, blikkerend met hun ruiten. Van veraf leken ze heel hoog, omdat de weg hun wielen weerspiegelde. Er reden Buicks, Fords, Chryslers, Packards, ontelbare wagens loeiden en bliezen als katten. O p de Amerikaanse wegen vindt eeuwigdurende beweging plaats. Californië is beroemd o m zijn auto-ongelukken. Langs de weg kwamen we steeds vaker grote plakkaten tegen die de chauffeurs maanden o m voorzichtiger te rijden. Ze waren voortreffelijk gedrukt, laconiek en angstwekkeiid. Een enorme policeman droeg het lijk van een klein meisje o p zijn linkerarm en wees met zijn rechterarm recht naar ons. Het onderschrift luidde: 'Stop deze moorden!' Op een ander plakkaat stond een waanzinnige, verwilderde man met een kinderlijkje in zijn armen. En het onderschrift: 'Wat heb ik aangericht!' 'Nee, Becky, ik wil niet dat wij begroet worden met een vriendelijke lach,' zei Mr. Adams. 'Sirs, wilt u dat onze vernielde car met een vriendelijke lach begroet wordt? Becky, je moet je bij veertig mijl houder~.' Mrs. Adanis wilde nog proberen te protesteren, maar de plakkaten hadden een zo grote indruk op ons genlaakt dat wij ons achter Mr. Adanis schaarden, en onze avonturistisch ingestelde driver schoorzaamde. 'Becky,' riep Mr. Adams uit, 'wil je dan met veel moeite mijn lijk optillen en heel Californié toeschreeuwen: "Wat heb ik aangericht!"'

Very iiice! Uitstekend! (Lacht luid) Hoe garil1 uw zakerl? Nice! (Schaterlacht) En die van u? ie: voortreffelijk! (Buldert van het lachen) Nou, tot d e groe. teli aan uw v r o i i ~ ! 2.': &dankt. Ha-ha-ha! U ook de groeten! (Stoot een conlplet, I . acli. waterval uit en klopt uit alle macht d e eerste o p d e cl^^^&,) bye! i e (schudt \..lil het lachen en klopt d e tweede o p dieris scllouder): Good bye! (Stappen in hun dlitoniobieleri en rijden niet e n o r m e snelheid i, verschillende richtingen weg) In een dergelijk gesprek is er nog een variant mogelijk, die eigelllijk bijna op hetzelfde neerkomt: i e h e r i k a a n (Glimlachend): Hoe gaat het met uw busiiiess? 2e Amerikaan (Lacht): Erg slecht. Very bad. En met die van u? ie: (Schatert): Afschuwelijk! Ben gisteren d e laan uit gevlogen. ze: (Bescheurt zich van het lachen): Hoe gaat het met uw vrouw? ie: Zij is nogal ernstig ziek. (Probeert een ernstig gezicht te trekken, maar een montere, levenslustige lach breekt d o o r naar buiten) Gisteren was ... Ha-ha-ha ... Gisteren ... O, ik kan niet meer! Gisteren was de dokter o p bezoek. ze: Reaiiy? Ach, wat treurig! Ik voel met u mee, mijn vriend! (Met een montere lach klopt hij de eerste o p zijn schouder) Amerikanen lachen en tonen onophoudelijk hu11 tanden, niet oindat er iets grappigs gebeurd is, maar omdat lachen h u n stijl is. Amerika is een land dat van primitieve duidelijkheid houdt bij al zijn kwesties en zijn ideeën. Kik zijn isbeter dan arm zijn. En in plaats van tijd t e verliezen aan het Van de oorzaken die tot zijn armoede hebben geleid en deze Weg te nemen. probeert men o p alle nlogelijke wijzen aan een miljoen te komen, Een miljard is beter dan een miljoen En in plasts van alle zaken in desteektelaten en van het miljoen te genieten waar men van heeft gedroomd, zit men OP kantoor. bezweet. zonder jasje, en verdiellt een miljard bij elkaar. ie:

2':

Men moet zich af en toe ontspannen om uit te rusten zaken en men gaat naar de bioscoop of naar een b iirleske, waar'ieinen

liiet gedwoilgen wordt over cen of andere levenskwestie na te denken; d ~ , ~ l r d o'OU~ r men immers verhinderd worden om uit te rui-

ten. bcheli ishctcr dan huilen. En inen lacht. Waarschijnlijk heeft men zichzelf ooit tot lachen gedwongen, zoals men zichzelf gedwongen heeft met open raam te slapen, 'S ochtends oefeningen te doen en de tanden te poetsen. En later, ach, toen raakte men eraan gewend. Nu breekt de lach onwillekeurig uit de keel naar buiten, onafhankelijk vali iemands wens. Als u een lachende Amerikaan ziet, betekent dat niet dat hij plezier heeft. Hij lacht om de eenvoudige reden dat een Amerikaan móét lachen. Laten Mexicanen, Slaven, joden en negers maar janken en treuren. We reden de prachtige vierbaansweg Los Angeles-San Francisco op en belandden opnieuw in de automobielenmaalstroom die we in de woestijn bijna ontwend waren. De door middel van witte strepen onderverdeelde weg was zwart - de kleur van teer - en glansde vettig. Naast ons zoefden automobielen voorbij, blikkerend met hun ruiten. Van veraf leken ze heel hoog, omdat de weg hun wielen weerspiegelde. Er reden Buicks, Fords, Chryslers, Packards, ontelbare wagens loeiden en bliezen als katten. O p de Amerikaanse wegen vindt eeuwigdurende beweging plaats. Californië is beroeind o m zijn auto-ongelukken. Langs de weg kwamen we steeds vaker grote plakkaten tegen die de chauffeurs maanden o m voorzichtiger te rijden. Ze waren voortreffelijk gedrukt, laconiek en angstwekkend. Een enorme policeman droeg het lijk van een klein meisje o p zijn linkerarm en wees met zijn rechterarm recht naar ons. Het onderschrift luidde: 'Stop deze moorden!' O p een ander plakkaat stond een waanzinnige, verwilderde man met een kinderlijkje in zijn armen. En het onderschrift: 'Wat heb ik aangericht!' 'Nee, Becky, ik wil niet dat wij begroet worden met een vriendelijke lach,' zei Mr. Adams. 'Sirs, wilt u dat onze vernielde car met een vriendelijke lach begroet wordt? Becky, je moet je bij veertig mijl houden.' Mrs. Adams wilde nog proberen te protesteren, nia'lr de plakkaten hadden een zo grote indruk o p ons gemaakt dat wij ons achter Mr. Adams schaarden, en o n ï e avonturistisch ingestelde driver gehoorzaamde. 'l$ecky,' riep Mr. Adailis uit, 'wil je dan met veel moeite miin lijk optillen en heel Californië toeschreeuweii: "Wat heb ik aangericht!"'

\~er\r~igens verc11~pieMr. ACl:llllS ZlCh l11 d e k:1:1rt begoll geconcelltreerd brommend wat rechte en kroinine lijneii op t daar kenen. 'Sin!' zei hij ten slotte. 'We nloeten langs het Sequoia e te. Dat is hier niet ver vandaan. Bij d e stad Delallo We slaan. Een kleine omweg; een mijl of zestig, niet blii\.eli daar vijf n i i n ~ ~ t een i i dan gilal1 we weer d e weg op, recht Frallcisco. Nee sirs, niets zeggen. Het ZOU gewoon donl zijn om liiet Icings het Sequoia Park te rijden. Nee werkelijk, we inoeteil echte reizigers zijn.' ìqu zijn we Mr. Adams erg dankbaar dat hij o n s ~ n e e s l e u r dnaar ~ het Sequoia Park; maar toen waren we te vermoeid van de reis door de woestijn, zaten we overvol van d e indrukken en wilden we te graag naar Sari Francisco, o m meteen m e t deze stap in te stemmen. Er ,rond een spoedberaad plaats, waarbij Mr. A d a m , die altijd zo voorzichtig was, zich gedroeg als S o e v o r o ~ . ~ ~ Er werd een besluit genomen: we zouden voor vijf niiiiuten riaar Sequoia Park rijden. Terwijl we naar Delano reden, verstreken een u u r of twee. Rechts verschenen bergen. We sloegen af. Dit was d e Sierra Nevada, de bergketen die zich uitstrekt tussen de hoogvlakte van Colorado en de Californische vallei. Opnieuw lagen er strenge berggezichten voor ons, opnieuw hief Mrs. Adams in haar enthousiasme haar handen op, stak haar hoofd uit het raam en riep: 'Kijk, kijk!' en smeekten wij haar d e handen op het stuur terug te leggen en haar ogen o p de weg te richten; wij bezwoeren haar dat wij haar bij het eten al deze pracht i11literaire vorm zouden beschrijven. Maar het was nog ver tot het eten. Er begon een klim over een schilderachtige weg tussen kleine rotsen, en naaldbomen, die glinsterden in de zon. w a t heerlijk W" het Om met iedere bocht steeds hoger te stijgen richting blauwe waar OP voor ons onbereikbare hoogte een besneeuwde top te zien was. Onder ons, o p de bijna loodrechte hellingen, Wenwe door het groen de smalle strookjes weg waarover we 'Iweer een uur geleden hadden gereden. en de beekjes iurreil helemaal niet meer te zien. Spoedig lag ook de Zon beneden ons, 'Waar zijn die sequoia's nou?' vroegeil wij op droefgeestige 'Nee, 2% niet: "waar rijn de sequoia's"; zei M, Adanis ,logal ver. ward. 'De sequoia's komen spoedig: * d a m keek UP haar horloge. maakte tegelijkertijd een

w

we dLlizcliIigwekkciidcbocht en merkte op: 'Maar het is al etenstijd.'

Be&, echt, zo mag je niet redeneren: "het is al etenstijd!" Nee werkelijk, het doet me pijn wanneer jij zo redeneert.' w i j hadden gedacht dat we er voor vijf minuten heen zouden rijden er was al een uur of vier voorbijgegaan. Maar toen verscheen het toegangshuisje van het nationaal park. we &akten een zucht van verlichting en betaalden elk een dollar. Het was echter nog een uur rijden voor we de eerste sequoia zagen. 'Kijk, kijk!' schreeuwde Mrs. Adams en ze stopte de automobiel. Eerst konden we niets zien. Tot aan de weg stond een heel bos van llaaldboonitoppeii, waarvan de stammen uit de hellingen onder onze voeten groeiden. Maar één top, die zich onder de overige had gemengd, was anders. Toen we goed keken, zagen we dat de naalden donkerder waren en een iets andere vorm hadden. Voorzichtig keken we naar beneden.Terwij1 de stammen van de andere bomen heel dicht bij ons eindigden, schuin in de hellingen groeiend, ging deze stam, die zo dik als een toren was, recht de afgrond in en het was onmogelijk na te gaan waar hij begon. 'Nou, wat zegt u ervan, sirs!' juichte Mr. Adams.'Vroeg u niet waar de sequoia's waren?' 'Kijk, kijk!' schreeuwde Mrs. Adams weer. Deze keer moesten we niet naar beneden maar naar boven kijken. Naast ons verrees de stam van een andere gigantische boom uit de grond. Het was niet zo vreemd dat wij hem niet meteen hadden opgemerkt. Hij was te groot, te abnormaal temidden van de gewone stammen van de omringende dennen en sparren, dan dat het 00% opgegroeid als het is met een natuurlijk verschil tussen klein en groot, dit fenomeen meteen kon registreren. We reden langzaam verder, van boom naar boom. Het bleek dat de eerste twee, waarvoor wij in verbazing waren gestopt, de kleinste exemplaren waren. Nu reden we door een oud, somber bos, een fantastisch bos, waar het woord 'mens' niet langer trots klonk; slechts één woord klonk er trots: 'boom'. Sequoia's, die volgens de wereldwijd door geleerden gebruikte uitdrukking 'tot de familie der naaldbomen' behoren, groeien naast gewone dennen en sparren en men wordt er net zo door verbijsterd als wanneer men temidden van kippen en biggen een levende pterodactylus of mammoet LOU zien. De grootste boom is vierduizend iaar oud. Hij heet Generdal Sher-

liian. ~ ~ i ~ ~ i k azijn r i euiterst n praktische mensen. Bij ~h

ernian hangt inedegedeeld dat uit alleen deze boom veertig huizen met elk vijf kamers bouwd kunnen worden en dat liij, als je hem naast een trein geUnion Pacific zou leggen, langer zou blijken dan die trein. toen wij naar deze boom keken, naar heel dit doorzichtige en dolikere bos, hadden we geen zin o m aan vijfkanierwoningen en Union pacifictreinen te denken. Wij hadden zin 0111 dromerig de woorden van pasternak uit te spreken: 'In het bos kringelde kerkduisternis', en te beren ons \,oor te stellen hoe deze 'familie der naaldbomen' vredig i, gegroeid, toen er op aarde niet alleen nog geen Columbus was, maar ook geen Caesar, geen Alexander de Macedoniër, en zelfs geen Egyptische keizer Toetanchamon. In plaats van vijf minuten verbleven we twee uur in liet bos, totdat de duisternis nog dichter werd. Van eten kon vóór de terugkeer naar de vallei geen sprake zijn. En het ware het beste geweest om onmiddellijk terug te gaan. Maar toen wisselde het echtpaar Adams ineens een blik en op hun gezichten verscheen een volkomen identieke, onheilspellende glimlach. Wij begrepen waar onze lieve vrienden aan dachten. Tevergeefs smeekten wij hen tot bezinning te komen, aan de kleine te denken. De echtelieden waren onvermurwbaar. Hand in hand gingen ze op weg o m 'informatie te verzamelen'. Gelukkig kwamen ze heel snel weer terug, omdat er absoluut nergens 'informatie verzameld' kon worden, tenzij misschien bij Generaal Sherman. In het bos waren allang geen mensen meer. Het werd erg koud. 'Nou, prachtig. We rijden over dezelfde weg terug.' 'We moeten op weg,' zei Mrs. Adams met een zucht, en ze startte de motor. 'Nee echt, sirs,' zei Mr. Adams. 'Het zou goed zijn o m uit te zoeken of er niet een andere weg naar het dal is: 'Waar hebben we een andere weg voor nodig? Er is een praclitige weg: die waarover we hierheen gereden zijn: 'Sirs! Extra informatie kan nooit kwaad,' En toen zagen we tot onze afschuw de figuur van een parkWachter. Hij had niets te doen, zijn humeur was uitstekend en hij floot een vrolijk wijsje. Het echtpaar Adams stortte zich als vampiers op hein, 'How do you do!' zei Mrs. Adams. 'How do you do!' antwoordde de wachter. eeli bordje waarop niet de grootst mogelijke precisie wordt

de ondervragirig begon. Minimaal vijftig keer 7.ei de wachter 'yes, malam!' en evenzoveel keer 'nu, ma'am!' M ~Adams , ging in de wagen zitten en zei: 'Sirs! Er is een nieuwe weg, Langs de boom Generaal Grant. Die is hier dichtbij, op vijftien mijl.' 'Maar het is toch al donker. We zien toch niets.' 'la ja ja, sirs! Oh no! Praat niet zo: "we zien niets." Zo mag u niet paten.' Voordat we eindelijk op weg gingen, besloot Mrs. Adams zich nog één keer te overtuigen van de juistheid van de ontvangen informatie en riep opnieuw de wachter. 'Rechtdoor dus?' vroeg ze. 'Yes, ina'am.' 'Totdat we bij Generaal Grant zijn?' 'Yes, ma'am.' 'Dan naar rechts?' 'No, ma'am. Naar links.' 'Naar links dus?' 'Yes, ma'am.' 'Tot de derde kruising?' 'No, ma'am. Tot de tweede kruising.' 'Thank you very much!' riep Mr. Adams. En de nachtelijke tocht van de toppen van de Sierra Nevada naar de Californische vallei begon. Ongeveer twee uur lang reden we in volslagen duisternis. Wat er rondom ons groeide zagen we niet, en zullen we waarschijnlijk ook nooit meer zien. Mogelijkerwijs waren daar zowel Generaal Grant als Generaal Lee als nog een tiental Zuidelijke en Noordelijke generaals. In de bochten gleed het licht van onze koplampeil over de gladde krijtrotsen. Links was een zeer diepe zwarte afgrond, heel ver beneden ons brandden zwak enkele lichtjes. Plotseling schokte onze wagen, en de achterwielen begonnen te slippen. Meteen dachten we terug aan de pechdag, de Rocky Meuntains, Gallup - en we verstijfden. Mrs. Adams raakte de macht over het stuur kwijt, de automobiel kwam schuin op de weg te staan, gleed een meter of tien met zijn achterkant vooruit, en kwam op enkele centimeters van de rand van de afgrond tot stilstand. 'Nee nee, sirs,' zei Mr. Adams. terwijl hij trachtte uit de wagen te komen en zich met zijn elleboog aan de ruit stootte. 'Rustig aan, rustig ... Ja ja ja ... Het is verschrikkelijk! Alles is verloren!'

Toen we uitstapten, de weg op, zagen we dat we o p het ijs stonden, &n ketting was in orde. We brachten deze aan en begonnen de gen voorzichtig te duwen. Mrs. A d a m draaide behendig en d e auto. nlobiel ging voorzichtig verder. Het was bij ons traditie geworden om in benarde wegensituaties een trots stilzwijgen te bewaren, o o k nu zwegen we. Alleen Mr. Adams fluisterde fel: 'Becky! Becky! ~i~~ meer dan vijf riiijl per uur. Nee, echt. Je moet begrijpen wat het is om van de hoogte van de Sierra Nevada naar beneden te vallen.' Tussen de toppen van de boven d e afgrond hangende sparren ver. &een een heel grote, vuurrode maan. De afdaling over de met ijs bedekte weg duurde lang. Wij verloren iedere notie van tijd en onze magen iedere notie van eten. Ten slotte kwam er een eind aan de ijskorst, maar er kwam een nieuwe ramp bij. Het rode kolommetje van de meter die het benzineniveau in de tank aangaf, was bijna tot beneden gezakt en nog maar nauwelijks zichtbaar. 'Onze benzine is naar de bliksem!' riep Mr. Adams met geestdrift en a f s c h u ~in~ zijn stem. We reden nog enige tijd verder, luisterend naar het draaien van de motor en overwegend hoe wij de nacht zouden doorbrengen wanneer de benzine echt op zou raken en de wagen stil zou komen te staan. En toen gebeurde datgene wat moest gebeuren in Amerika, het automobiel-wonderland. Er verscheen een benzinestation, een klein station, met maar één pomp. Maar wat waren wij er blij mee! Opnieuw begon de service! Begon het leven! Een slaperige man mompelde 'yes d a m ' en 'no ma'am' en goot onze tank vol met benzine. Toen we een mijl of twintig gereden hadden, merkten we dat hij vergeten had de dop er weer op te draaien. Helemaal tot aan de stad Fresno reden we zonder dop; we durfden geen peuken uit het raam te gooien, daar we besloten hadden dat de open benzine vlam kon vatten, dat onze car 'naar de bliksem' zou gaan en dat uiteraard de bliksem dan ook ónze bestemming zou zijn. Lange tijd reden we over een weg met aan beide zijden palmen. De stad Fresno, beroemd, zoals Mr. Adams ons uitlegde, doordat er veel Grieken wonen, sliep. Er was geen levende ziel o p straat. Alleen één enorm lange policeman, die langzaam langs de winkels liep en bij elke winkel bleef staan o m te kijken of het slot nog heel was. De Amerikaanse Grieken konden rustig slapen.

-,-oen we bij het hotel kwamen, was het twaalf uur's nachts. De

speed ome te^ gaf aan dat we die dag 375 mijl hadden afgelegd. Mrs. *dams had zestien uur aan één stuk achter het stuur grLeten. Dat was ,en echt Wij wilden 'hoera' roepen maar konden niet. Onze weigerden.

San Francisco Zo'n \rijftig mijl voor San Francisco wordt de reiziger getuige van de strijd tussen twee concurrerende organisaties: de bazen van de Sari Mateo.brug en de bazen van een veerboot. Als je namelijk van de kant van Oakland naar San Francisco rijdt, kun je de stad alleen bereiken door een baai over d e steken. Eerst kom je langs de weg bescheiden, kleine plakkaten tegen. O p sommige wordt reclame gemaakt voor de brug, op andere voor de veerboot. De reiziger begrijpt er nog niets van. Maar de plakkaten worden steeds breder en hoger, steeds dringender klinken de stemmen van de bazen van de brug en de bazen van de veerboot. 'De kortste en goedkoopste weg naar San Francisco is over de San Mateo-brug,' donderen de bazen van de brug. 'De snelste en prettigste reis naar San Francisco is met de veerboot! Eersteklas restaurant! Betoverend uitzicht op de Gouden Poort!' bulderen de bazen van de veerboot. Op de plaats waar de wegen zich splitsen, bereiken d e plakkaten idiote afmetingen. Ze ontnemen je het zicht o p de hemel en de zon. Hier moet de reiziger definitief een richting kiezen. brij kozen de veerboot. Klaarblijkelijk uit antipathie jegens de bazen van de San Mateo-brug. Wij zagen hoe enkele automobielen vastberaden in de richting van de brug reden. Waarschijnlijk uit walging jegens de bazen van de veerboot. We reden Oakland door (het b e ~ i n e - a s f a l t - ~ i ~ van ~ ~ ldeze i j k plaats bevestigde ten overvloede dat we ons in Amerika bevonden), en stopten bij de pier van de veerboten. Daar wachtte al een kleine rij automd~ielen.Wij hoefden niet lang te wachten, een minuut of tien. Er luidde een bel en een veerboot met een brede boeg en twee dunne en hoge, vlak bij elkaar geplaatste schoorsteenpijpen, legde aall. ~ ~ t ~ o zen wierpen de loopplank uit en enkele tientallen automobielen reden in ganzenmars de boot af, de vrijheid tegemoet. W, zagen niet één passagier die te voet was. De wagens reden langs onze gemotoriseerde rij 266

op weg naar Oakland. Meteen luidde de bel opnieuw en onen ze ,ij begaf zich in ganzenmars naar de nog warme, naar benzine en olie ruikende plaatsen. De hele operatie van ontscheping en inscheping had niet meer dan twee minuten gekost. De autornobielen namen hun plaatsen op het benedendek in, aan weerizijden van de machinekamer, twee rijen aan elke kant. En de veerboot $tak van wal. Mrs. Adams keek naar de passagiers die lichtzinnig de deuren van hun cars open hadden gelaten en op weg gingen naar het bovendek en merkte op: 'Ik denk dat we de wagen niet hoeven af te sluiten.' 'Maar de contactsleutel neem ik voor de zekerheid mee,' zei Mr. Adams.'Je moet bedenken, Becky, dat voorzichtigheid de beste vriend van de reiziger is.' We klommen naar boven. Boven de machinekamer was een overdekte ruimte met houten bankjes, twee mechanische biljarts, een kauwgomautomaat en een klein restaurantje. Op de boeg en op de achtersteven waren promenadedekken en aan de zijkanten, boven de automobielen, staken bruggen uit met twee reddingssloepen aan het eind. O p de achtersteven wapperde de sterrenvlag. Hier was een ouderwetse stoombootwereld, met de geur van zeewier en warme machineolie, met de smaak van zout op de lippen, met atbladderende emaillen leuningen, met gefluit en stoom, met een frisse Novorossijskse wind en Sevastopolse meeuwen, die schreeuwend de achtersteven volgden. De baai was zo breed dat wij aan de horizon de andere oever aanvankelijk niet konden onderscheiden. Op deze plaats is de breedte van de baai meer dan vijf mijl. Het leek alsof we de open zee op voeren. 'Ik denk, sirs,' zei Mr. Adams, 'dat u niet van plan bent de Gouden Poort te gaan bewonderen?' Wij zeiden dat we dat nu juist wel van plan waren. 'Ten onrechte, sirs. De Gouden Poort doet erg aan uw Moskouse Mjasnitski-Poort denken, in die zin dat hij er helemaal niet is. Er is gewoon een monding van de baai in de oceaan, die trouwens vanaf de boot niet te zien is.' 'Maar de boot heefi de hele weg reclame gemaakt voor het uitzicht op de Gouden Poort.' 'Nee echt, sirs,' zei Mr. Adams. 'U vraagt te veel van de aandelenvennootschap van de veerboten van San Francisco. Nee werkelijk, u krijgt het recht de baai over te steken, u krijgt onderdak voor uw car, u kunt kauwgom uit een automaat krijgen. En dan wilt u ook nog de

Gouden Poort zien! U nioet, misters, medelijde11 I]ehbcli 't de bazel] van d e veerboot. Indien zij nu nauwelijks kunneli best., "door d e concurrentie van d e San Mateo-brug, wat zal er dan (jver twee jaar met hen gebeuren, wanneer d i t ding klaar is! Alleen al de strijd djjrtegen hebben ze een riiiiioen dollar besteed!' En hfr. Adanis wees o p een bouwwerk dat e r van verre uitzag als over de baai gespannen leidingen. n a t was dus dat wereldwonder van techniek: d e berociiide hangbrug! Hoe dichter de veerboot hem naderde, hoe grandiozer de b rug leek. Verder naar rechts, bijna aan d e horizon, zagen we de contou. ren van een hveede brug in aanbouw over d e baai. Het Empire State Building, Niagara, d e Ford-fabriek, de Grand Canyon, de Roulder Dam, d e sequoia's, en nu d e haiigbruggen van Sari Francisco: het waren allemaal verschijnselen van dezelfde orde. Niet alleen vulden d e Amerikaanse natuur en d e Amerikaanse techniek elkaar aan, teneinde gezamenlijk d e menselijke verbeelding te verbazen en te verpletteren; ze gaven een heel expressieve en precieze voorstelling van de afmetingen, d e kracht en d e rijkdom van dit land, waar alles koste wat het kost het hoogste, het breedste en het duurste ter wereld moest zijn. Indien schitterende wegen, dan ook meteen anderhalf miljoen kilometer! Indien automobielen, dan ook meteen 25 miljoen stuks! Indien een flatgebouw, dan ook meteen i02 verdiepingen! Indien een hangbrug, dan ook meteen met een overspanning van anderhalve kilometer lang. Nu kon Mrs. Adanis rustig schreeuwen: 'Kijk, kijk!' Nieniand Iiicld haar tegen. En ze maakte een ruim gebruik van haar recht. De veerboot voer voorbij een pyloon van metaal, die uit het water verrees. Hij was breed en zo hoog als Generaal Sherman. Vanaf d e top van de pyloon leek onze veerboot waarschijnlijk net zo klein als een mens OP de bodem van de (;rand Canyon. De pyloon was tot d e helft geschihkrd in zilverkleurige aluminiumverf. De andere helft was nog bedekt met menie. Hiervandaan was San Francisco al goed te zien, oprijzend uit het water als een klein New York. Maar het leek prettiger dan New York. Een gezellige, witte stad, die als een amfitheater uitkeek op de baai. 'Kijk, kijk, sirs,' zei Mr. Adams. 'Uweet niet wat deze baai voor iets is! Echt. L)e oorlogsvloten van alie wereldmachten passcri hier makkelijk in. Ja, ja, ja. Het zou goed zijn oin hier al deze ,,loten te verzamelen en ze te laten zinken.'

de stad. <Waarkonli ti vandaan, Imdgenoten?' klonk plotseling een duidelijke Wolga-bas. We keken om. Voor ons stond een matroos van de veerboot, in een zeildoekeii uniforrn, waaroiidcr, net als bij alle andere zeemannen ter wereld, een gestreepte borstrok te zien was. O p het zwarte lint van ,ijn blauwe pet was de naam van de veerboot aangebracht: GOLDEN GATE ('Gouden Poort'). Flij had een breed, rood gezicht, grijze slapen en blauwe ogen. 'Werkelijk uit Ilusland?' 'Uit Moskou.' 'O goede god!' riep de dekmatroos van de Golden Gate-veerboot uir. 'Werkelijk uit Moskou! O, denk niet dat ik uw vijand ben. Hoe is het in Rusland? Hoe is het in Moskou? En bent u ook in Siberië geweest?' Zonder een antwoord op ook maar een van zijn vragen af te wachten, begon hij haastig over zichzelf te vertellen. Klaarblijkelijk werd hij al lang gekweld door een verlangen om te praten en nu praatte liij, struikelend over zijn woorden, met zijn blik gericht op de naderende oever. 'En bent u niet in Ulagovesjtsjensk geweest? Jamnier, mijn geboortestadje. Verdikkie! Ik ben hem in '19 gesmeerd, tijdens Koltsjak.22 Niet dat ik gevlucht ben, maar gewoon ... Of trouwens, eigenlijk ben ik wél gevlucht ... Wil ik niet meer aan denken! Mijn drie broers varen op de Amoer. Alleniaal zoals ik, zelfs nog breder. Alle drie kapiteins, ze hebben liet bevel over stoomboten. En ik was irnmers, weet u, ook kapitein. In onze familie is iedereen kapitein. De kapiteinsfarnilie.2' En kijk nu... Ach verdorie ... Gewoon matroos. En waar? O p een veerboot? En dan nioet ik nog dankbaar zijn dat ze me genomen hebben ...' 'Hoezo? U had immers kapitein kunnen zijn.' Er klonk een fluit. De boot naderde de oever snel. 'Maar wel cimfort!' Hij sprak het op z'n Engels uit: cánifort. 'Ik

bitter de spot dreef met zijn 'veerl~ootciiiifort: 'Nou, een prettig verblijt!' riep hij. 'Ik ga ervandoor! Aan het werk!' Wij haastten ons naar Ixiiedcn en kwamen juist op tijd, omdat de

loopplarik vaii de veerboot was iicergelateii en alle autorilobiel en, be. halve de onze, al ongeduldig stonden te briesen. c ~ e evlug f de contactsleutel!' riep Mrs. Adams haar niaii toe, de snelheid waarniee Mr. Adanis in zijn zakken begoii te graven, begrepen wij dat een ramp o p het p u n t stond zich te voltrekken. Adams vond de sleutel niet in zijn vest en begon gehaast aan ,ij, jasje. c ~ ovooruit!' u spoorde Mrs. A d a m h e m aan. De eerste wagens reden al d e oever op. 'zometeen, Becky, zo meteen! ...' Achter ons klonk een ongeduldig getoeter. 'Je hebt de sleutel verloren!' zei Mrs. Adams. ' ~ Becky, ~ h Becky,' mompelde Mr. Adams, terwijl hij in zijn zakken groef en wat verkreukelde papiertjes te voorschijn haalde. 'Praat niet zo: "je hebt de sleutel verloren".' Rondom ons was een kakofonie van autogetoeter. D e wagens acliter ons loeiden, en ook de wagens die o p d e oever o p h u n beurt wachtten. Een groep matrozen rende o p ons af. 'Schiet eens een beetje op!' riepen ze. Verdoofd door de kreten ging Mr. Adanis, in plaats van een systematische zoektocht, volkomen onbegrijpelijke bewegingen maken; hij poetste zijn bril en keek onder d e automobiel, toen keek hij naar de grond, tilde om de beurt zijn voeten op, toen deed hij een poging naar het bovendek te rennen. Maar langer wachten was gewoon onmogelijk. De ijverige matrozen, onder wie wij onze Amoer-kapitein herkenden, deden ons vlot in de wagen plaatsnemen en begonnen deze richting d e pier te duwen, met een kreet die erg op 'hijsen maar!' leek. ', I mverY,verY sorry!' mompelde Mr. Adams en hij boog als een president naar beide kanten. 'I'm terribly sorry! Het spijt m e vreselijk!' Onder het voortdurende gebel van de veerboot, het getoeter van de automobielen en het vernederende gelach van de chauffeurs rolden de matrozen ons de kinderhoofdjes van de kade op en renden M ~Adams . terug naar de boot, wiegend met h u n achterwerken. bleef achter, oog in oog met zijn toornige echtgenote. ', I m t e r r i b l ~sorry!' bleef Mr. Adams maar mompelen, terwijl Ilij diepe buigingen maakte. 'Nou!' schreeuwde Mrs. A d a m r C ~ i i j v ewe n nog lang hier op de pier staan?'

c ~ Becky, ~ lpraat ~ niet zo: zei Mr. Adams, tot zichzelf komend.'Nee echt, het doet me pijn wanneer jij zo praat.' yqou goed, ik wil alleen weten wat wij hier op de pier zullen gaan doen. Waar heb je die sleutel gelaten?' Door elkaar heen pratend memoreerden wij hoe Mr. Adams de sleutel had gepakt en hoe hij daarbij had gezegd dat voorzichtigheid de beste vriend is van d e reiziger. 'NOU,denk eens goed na, wat heb je ermee gedaan?' 'Ach Becky! Hoe kan ik nu zeggen wat ik ermee heb gedaan? Je redeneert als een klein meisje. Nee werkelijk, je moet niet zo redeneren.' 'Laat mij eens!' zei Mrs. Adams o p besliste toon. Ze stak twee vingers in de vestzak van haar man en haalde daaruit direct een sleutel te voorschijn. 'Wat is dit?' Mr. Adams zweeg. 'Ik vraag je wat dit is?' 'Nee echt, Becky,' begon Mr. Adams te mompeleri, 'praat niet zo: "wat is dit?". Dat is de sleutel, Becky. Dat zie je immers zelf ook best.' Even later reden we al door de straten van San Francisco. Dit is d e mooiste stad in de Verenigde Staten van Amerika. Waarschijnlijk omdat hij helemaal niet aan Amerika doet denken. De meeste straten klimmen van heuvel naar heuvel. Een autorit door San Francisco lijkt o p een ritje in de achtbaan, en bezorgt de passagier vele hevige gewaarwordingen. Niettemin is er in het centrum van de stad een stuk dat doet denken aan Leningrad, de platste stad ter wereld, met zijn pleinen en brede boulevards. Alle overige delen van San Francisco zijn een prachtig havenmengsel van Napels en Shanghai. De gelijkenis met Napels kunnen wij ~ersoonlijkbevestigen. De gelijkenis met Shanghai wordt waargenomen door Chinezen, waarvan er in San Francisco erg veel zijn. Tot de verworvenheden van de stad moet het feit gerekend worden dat de hoofdstraat niet Main Street heet en niet State Street en niet Broadway maar gewoon Market Street. Vergeefs zochten we L:I>town en Vownrowri. Nee! In San Francisco was er geen Bovenstad en geen Benedenstad. Of beter gezegd, er waren er te veel, enkele honderden boven- en benedenwijken. Waarschijiiliik zal een inwoner van Frisco, zoals de stad liefkozend door zeemaiinen van de hele wereld genoemd wordt, boos o p ons worden, zeggen dat Sdn Francisco niet slechter is dan New York en Gallup en dat hii, inwoner van F ~ S C O ,

uitstekelid \,.eet waar zijn uptown is en waar zijn d o ~ t i t ~ ~ ~ ~ ~ busilless wordt sedreveii en waar men ria die business zich > Waar O11tspaiit in fanliliekring; dat wij San Francisco ten onrechte willen beledigen met roddelpraat en het van zijn Amerikaanse broeder- en zustersteden willen ]osrukken. Misschien is dit zo.Voor onze buitenlandse blik lijkt Sari Francisco meer o p een Europese stad dan o p een Amerikaanse, Hier staan, net als overal in d e Verenigde Staten van Amerika, onnletelijke rijkdom en onmetelijke armoede naast elkaar, schouder aan schouder, zodat de onberispelijke smoking van de rijkaard de bloes van de werkloze sjouwer raakt. Maar d e rijkdom is hier in elk ,geval niet zo afstompend saai en de armoede is hier in elk ge. val schilderachtig. Sari Francisco is zo'n stad die je al vanaf het eerste moment bevalt, en die met de dag beter bevalt. Vanaf de hoge Telegraafheuvel heb je een prachtig uitzicht op de stad en de baai. Hier is een breed plateau aangelegd met een witte stenen balustrade met vazen erop. De in de zon glinsterende baai wordt in alle richtingen door veerboten overgestoken. Aan de pieren staan grote oceaanstomers. Ze liggen zich walmend voor te bereiden o p een vertrek naar Yokohama, Honolulu of Shanghai. Vanaf het vliegveld van het niilitaire rayon stijgt een vliegtuig op en verdwijnt met blinkende vleugels in de heldere hemel. Midden in de baai, op het eiland Alcatraz, dat van verre op een ouderwetse pantserkruiser lijkt, kan men het gebouw onderscheiden van de federale gevangenis voor bijzonder belangrijke misdadigers. Daar zit Al Capone, het beroemde hoofd van de bandietenorganisatie die het land geterroriseerd heeft. Gewone misdadigers ~ r d e in n Amerika op de elektrische stoei gezet. AI Capone is ver~ o ~ d e e tot l d elf jaar gevangenisstraf, niet voor smokkel en berovingen maar voor ontduiking van de belasting op de inkomsten uit zijn en zijn smokkel. In de gevangenis schrijft AI Capone anti-sOvjetstukjes, die de kranten van Hearst volgaarne De bandiet en moordenaar (zoiets als de koetsier Komarov,24 m m r d a n veel gevaarlijker) is bezorgd over de situatie in zijn lnid en stelt vanuit de gevangenis plannen op om zijn vaderland te beschermen tegen de verspreiding van communistische ideeën, de 'ikmen. gro. liefhbbers van humor, zien niets grappigs in deze situatie. t

vanafde top daarvan een nog mooier uitzicht op de stad hebt. Ons bverd echter niet toegestaan naar boven te gaan. Het bleek dat een jongeman zich die ochtend van de toren had gestort en dat hij te pletter was geslagen; die dag had men besloten de toegang tot de toren te sluiten. Sari Francisco Bay wordt van de oceaan gescheiden door twee schiereilanden, die aan de noord- en zuidkant van de baai uitsteken en ,indigen in hoge kapen, die de monding van de baai vormen. Dat is nu de Gouden Poort. Bij de monding van de baai is op een hoge plaats een prachtig park uitgehakt en een museum voor schone kunsten gebouwd, met een grote hoeveelheid kopieën van beroemde Europese sculpturen. Hier eindigt de Lincoln Highway: de autoweg New York-San Francisco. Amerikaanse technici zijn mensen van opvallende bescheidenheid. Aan de voltooiing van hun betonnen meesterwerk, dat de Atlantische met de Stille Oceaan verbindt, hebben ze een herdenkingszuiltje van drie voet gewijd; daarop is de letter L uitgebeeld en er staat een bronzen bas-reliëf van Lincoln op; ook is er een onderschrift in uitgehakt: HET WESTELIJKE UITEINDE VAN DE LINCOLN-WEG. De namen van de bouwers van de weg zijn onbekend gebleven. Ach wat! De mensen die over anderhalf jaar over de bruggen van San Francisco zullen rijden, zullen niet weten wie ze heeft ontworpen en gebouwd. Dankzij de vriendelijkheid van de bouwers van de brug kregen wij de gelegenheid de werken te bezichtigen. We namen plaats in een militaire kotter die in de haven op ons wachtte, en gingen op weg naar het eilandje Yerba Buena, dat in het midden van de baai ligt. Het eilandje is in beheer van het departement van Defensie, en voor het bezoeken ervan hadden we speciale verguiiningen nodig. De bnig San Francisco-Oakland, met een lengte van zeven kilometer, bestaat uit enkele wegoverspanningen van verschillende systemen. Bijzonder interessant is het westelijke, hangende deel, met een lengte van 3,2 kilometer. Het verbindt San Francisco en het eiland ì'erba Buena, en bestaat uit hangende overspaiini~igendie bij de centrale pijler samenkomen. O p het eiland ontmoet het westelijke deel het oostelijke, dat het eiland verbindt met Oakland. Dit deel bestaat uit een console-overspanning, die zich uitstrekt over ruim vierhonderd nieter, en nog enkele overspanningen die gesteund worden door metalen pijlers. Het belangrijkste, al bijna voltooide werk op het eiland, is een in

I

,

l-otscll tiitgehaktc, zeer brede en hoge tunnel. L)czc ilU verb. tivee deleii. lle tuiinel en de brug z d e n uit twee ~ e r d i ~indt ~ ide, , ~ ~ , ~ de bovenste verdieping zullen in zes banen autoinob. >estaall. lelen rijden. Ook de voetgangers zijn niet vergeten; voor hen zullen bee trottoirs worden aangelegd. O p de onderste verdieping kOlllen twee banen voor vrachtwagens, en daartussen een elektrische spoorw ln vergelijki~igiriet deze brug zullen de grootste Europese cl1 A eg.~ ~ ~ kaanSebruggen gewoon klein lijken. is men bijna klaar met het vlechten van d e stalcii kabel, waar de brug aan komt te hangen. Hij is ongeveer een nieter dik. En deze had ons een dunne draad toegeschenen toen wij o p San Francisco toe reden. De tros, die onder onze ogen in de lucht werd ge. vlochten door bewegende machines, deed denken aan Gulliver, vali wie iedere haar door Lilliputters aan pinnen werd bevestigd. De boven de baai hangende tros is voorzien van een veiligheidsnet van draden, waarover de arbeiders lopen. Wij waagden een klein tochtje langs de tros. Je voelt je daar als o p het dak van een wolkenkrabber, met als enige verschil dat er onder je voeten niets is dan een dun netje van draden, waardoorheen je de golven van de baai ziet. Er waait een sterke wind. Hoewel de tocht geheel ongevaarlijk was, grepen wij de tros vertwijfeld vast. 'Wat dik!' zei Mrs. Adams, terwijl ze probeerde niet naar bcneden te kijken. 'Een uitstekende tros,' bevestigde Mr. Adains, zonder de stalen reling los te laten. 'De tros is gevlochten uit zeveiitieiieneenhalfduize11d dunne stalen draden,' verduidelijkte onze gids. Wij raakten in verrukking over dit cijfer en klainpteii 011s met nog grotere kracht aan de tros vast. zei Mr. k h m s tegen ons, terwijl liij olilhoog keek eii bijna aan de tros hing, 'ik heb nog niet eerder zo'n tros mogen zien, Hoeveel draadjes zegt u?' '&ventieneneenhalfduizend!' 'Nee echt, sirs, zo'n tros is er op deze wereld nog nooit geweest: En Mr. M a m s streelde de stalen kal>el teder, 'En nu k'immen we nog hoger: stelde onze gids voor, ' ~ e l e m n a l tot aan de top van de .pyloon.' . Maar het was ons onmogelijk ons van de tros los te rukken,

~ ~ i - ~ Wat i - ~een i , tros!' riep Mr. Adams. 'Nee nee, sirs, kijkt u toch eens hoe dik! Hoeveel draadjes?' 'Zeventienenee~ihalfd~i"end: zei de gids. wilt hem gewoon niet verlaten: merkte Mr. Adarns op. 'Maar we verlaten hem ook niet. We zuilen immers langs de tros zei de gids naïef. ~omhoogklimmen: ~ 'Nee nee, sirs, op deze plaats is de tros bijzonder goed! Oh no! No ,irs, dit is een voortreffelijke tros! Kijk toch eens goed wat een onberispelijk Iiauwkeurig en tegelijk betrouwbaar werk.' Mr. Adanis keek per ongeluk naar beneden en kneep zijn ogen dicht. 'Een prachtige, prachtige tros: mompelde hij. 'Schrijf maar in uw boekjes: 'Wilt u de console-overspanning van het oostelijk deel misschien bekijken?' stelde de gids voor. 'Nee nee, sir! Welnee! Oh no! Nee echt, dit is een uitstekende tros! Ik vind hem verschrikkelijk mooi. Ja ja ja, een uitstekende, voortreffelijke tros! Ik zou wel eens willen weten uit hoeveel draadjes hij bestaat.' 'Uit zeventieneneenhalfduizend: zei de gids bedroefd. Hij snapte dat wij verder nergens meer heen zouden gaan en stelde voor om af te dalen. De hele terugweg legden we af zonder de tros los te laten, de ongekende kwaliteiten ervan prijzend. Pas toen we weer op de stevige rotsgrond van het eiland Yerba Ruena stonden, begrepen we wat de heroïek was van mensen die vrolijk fluitend een tros vlochten boven de oceaan.

Amerikaans voetbal

opde \rijfde dag vali ons verblijf in San Francisco nierkten wij dat de stad ons begon o p te slokken, Zoals eens, heel lang geledcii, duizend steden, tien woestijnen en twintig staten geleden, New York ons bijna had opgeslokt. Onze aantekenboekjes waren dichtbesclireven met aantekeningen die de tijden aangaven van zakelijke afspraken, zakenontbijteil en zakelijke cocktailparty's. Wij leidden het leven vali werkende Amerikanen, terwijl we absoluut geen werk hadden. Oiize dagen waren gevuld niet angst om te laat tc komen o p een afspraak. Vloekend kropen we over de vloer o p zoek naar een verloren manchetknoop. Net als Tsjitsjikovzs brachten we een bezoek aan de stadsbestuurder - de Italiaanse burgenieester Rossi, een grijze, kale gentleman niet zwarte wenkbrauwen. Hij toonde ons een brief uit Honolulu,die pas gisteren verstuurd was. Die brief was gebracht door de China Clipper, een luchtvaartuig van Sikorsky.2Vrecies vijf minuten prezen wij bij de burgemeester de stad San Francisco. En hij trakteerde ons op voortreffelijke sigaren. Gelukkig was Saii Francisco werkelijk een prachtige stad en hoefden wij niet te liegen tegen Mr. Rossi. We verlieten het City House met een prettige glimlach op het gelaat en onrust in het hart. Het was tijd o m ons los te rukken uit deze keten van afspraken en een werkelijk zakenlevei1 te bcgiiinen, dat wil zeggen doelloos door de stad te gaai1 zwervcii. Voor het eerst rondden wij de kaap bij de Goudeil Poort en reden de OP. Langs de boulevard strekte zich een strand uit, waar de golven de Stille Oceaan zich bulderelid op stortten, ~ e was t een zonnige, maar winderige decemberdag. Het strandseizocn was al en de amucmentsgelegenhede~idie de boulevard lagen, waren leeg. Hier komt op warme zoiidageii Sari ~~~~~~i~~~ zich enten plezier maken. Hier kun je je kraclit il1 elektrische~O~e'kaari>()tselid~ autoniobieitjes rijdelr voor tieli celit lict I,ortret van je toekomstige vrouw ontvangen, met een Lwsclirijviiig van haar OP een mechanisch biljart spelen, kort,,nl liel

Amerikaanse amusenientspakket in ontvangst nemen. Maar wat een mooic plek! De afmetingen van de boulevard deden niet onder voor die vali de oceaan: beide waren eindeloos. I,, n p s y , een restaurantje met ais specialiteit in paneermeel gebraden kip, ten teken waarvan het dak van de uitspanning versierd was met een hanenkop en de eetzaal met portretten van kippen, 7 . gen wij hoe de onbemiddelde inwoner van San Francisco zich amuseert. Hij neemt voor vijftig cent een portie kip, eet deze op en danst dan tot hij erbij neervalt. Als hij genoeg krijgt van het dansen, glijdt hij samen met zijn girl, zonder zich te bekommeren om zijn zondagse broek, naar beneden over een gladde houten goot, die speciaal voor de recreërende kippeneters in de eetzaal is neergezet. Misschien komt het door de oceaan, door het klimaat, of door de zeelieden uit de hele wereld die hier rondhangen, maar in het restaurantwezen van San Francisco treft men een voor Amerika niet karakteristieke speelse slimheid aan. In Bernstein, een restaurant ergens in het centrum, bij Market Street, worden alleen visgerechten geserveerd, het restaurantje zelf is gebouwd in de vorm van een schip, het eten wordt rondgebracht door mensen in kapiteins- en matrozenkostuums. Overal hangen reddingsboeien met het opschrift 'Bernstein'. Natuurlijk is dit geen bijzonder artistieke fantasie, maar na een apotheekontbijt nr. drie doet dit je enig genoegen, temeer daar het niet duurder is dan een bezoek aan de apotheek. Niet ver van de pier is er een wel heel bijzondere eetgelegenheid: het Italiaanse restaurantje Lucca. De eigenaar maakt de indruk een magiër, een tovenaar, een weldoener te zijn.voor een maaltijd vraagt de tovenaar weliswaar niet bepaald weinig - een dollar - maar voor ditzelfde bedrag heeft men hier het recht steeds opnieuw bij te vragen van het gerecht dat men lekker vindt. De belangrijkste verrassing komt echter nog. Na de maaltijd, wanneer de bezoeker zijn jas aantrekt, krijgt hii een keurig met een lintje ingepakt doosje gebakjes. De bezoeker verbleekt en zegt: 'Maar ik heb geen gebakjes besteld!' 'Het is gratis,' zegt de ober en kijkt hem niet zijn vurige Napolitaanse ogen aan. 'Als cadeautje.' Maar ook dit is nog niet alles. »e bezoeker wordt een kaartie overhandigd. Met dit kaartje blijkt hij het recht te hebben de volgende ochtend naar de banketbakkerij van Lucca te komen en gratis een glas koffie met een kadetje te ontvangen. Op dat moment k m het geschokte brein van de bezoeker onmogelijk nog beseffen dat de kas-

teli v.111 de gehakjes en de koftie niet kadetje iribegrepen warcii Ijij d, eerlijk betaalde dollar, en dat heel de geniale c~iiiriierciël~ I,iet van ~ ~ c erop c a gebaseerd is dat vele bezoekers de volgaide dagOpzet jen komen voor de koffie met kxletje, oindat ze daar geen tijd voor hebbei>. Slini bedacht, zoals men zegt. Nadat wij ons bevrijd hadden van de afsprakeli, vocldell w.. 11 ons opgewekt en levenslustig, als studenten na een examen. »e onlstan-

digheid dat wij in Parijs en in Moskou een echte Rodiii hadden gezien, behoedde ons voor de noodzaak in het museum naar kopieën van zijn werken te gaan kijken, en wij zwierven zonder plan ofdoel rond door de stad. En daar onze hele reis zeer wijs verliep en ",,der. worpen was aan het strikte plan van Mr. Adams, b e ~ c h o u w d ewij ~ deze uren van vrij rondzwerven als een verdiende vakantie. Het is onduidelijk hoe wij in de Tropical Swiniining Pool, dat wil zeggen een winterzwembad, waren terechtgekomen. We stonden met onze jas nog aan in een enorm, tamelijk oud gebouw, waar een zware broeikaslucht hing, bamboestokken overeind stonden en portieres hingen, we keken bewonderend naar een jong stel in zwemkleding dat ernstig aan het pingpongen was, en naar een dikke man die lag te spartelen in een grote, met water gevulde kist, ons oog viel op enkele mechanische biljarts en kauwgomautomaten - en we renden verder, naar de Japanse Tuin. Deze tuin is door de Japanse keizerin aan de stad geschonken. AIles in die tuin is klein: de bultige bamboebruggetjes, de dwergbonien en een Japans huis met papieren schuifdeuren. Daarin woont een Japanner en die zorgt, als de bezoeker dat wil, voor echte Japanse thee. Wij zaten in een bamboe dwergprieeltje en dronken eeii groene, geurige hete drank. die g e r u i s h s geserveerd werd door de beleefde gastheer. Toen wij ons al hekmaal voelden als op de gezegende eilanden van vertelden onze reisgenoten dat deze Japaliner onlangs liin vrouw Ie gronde had gericht. Hij had haar zo gekweld dat zij zichzelf met petroleum had overgoten en i n brand gestoken, het Japan* tuintje gingen wij op weg naar de Chinese wijk. Die schilderachtig en n o p 1 smerig Alles was er chinees: de b c weners, de papieren lantaarns en de lange stroken met hi(rOgliefen. Maar in de winkeltjes zaten alleen lapanners en *ij verkochten ki. mono's, kamerjassen, houten schoenen gekleurde foto's c11 (:hincse prulletjes niet het stempel 'Made in japan: Onze vrije dag eindigde met het bezoek aan voetbalwedstrij~, 1

278

-I,e .

Van twee universiteitcn speelden tegen elkaar: Santa <;la-

ra e,1 .lexas Christian. alvorens over te gaan tot de beschrijving van dit geheuren, dat ons in zekere mate geholpen heeft te begrijpen wat Amerika is, moeteil wij kort iets vertellen over Amerikaans voetbal in het alge-

nieen. voetbal in Amerika - dat betekent: het grootste stadion, de grootste opeenhopingvan mensen en automobielen op één plaats, het luid,te geschreeuw dat uit de mond kan vliegen van een wezen dat twee armen heeft, twee beneii, één hoofd en één scheef opgezette hoed; dat betekent: de grootse kassa, een speciale voetbalpers en speciale voetballiteratuur (voetbalverhalen, voetbalnovellen en voetbalromans). Een grote voetbalwedstrijd in Amerika is een gebeurtenis die veel meer betekenis heeft dan een concert van een symfonieorkest oiider leiding van Toscanini, een orkaan in Florida, een oorlog in Europa en zelfs de ontvoering van de dochter van een beroemde miljonair. Als een of andere bandiet beroemd wil worden, moet hij zijn sensationele misdaad niet begaan op de dag van een voetbalwedstrijd tussen de landmacht en de marine, maar een geschikter, rustiger moment daarvoor vinden. Mussolini bijvoorbeeld heeft een heel gunstig nioment gekmen voor zijn aanval op Abessinië. Die dag was er geen voetbal in Amerika en de duce kreeg goede publicity op de voorpagina van de kranten. Maar anders had hij moeten verhuizen naar de tweede of zelfs de derde pagina. De match die wij zagen in San Francisco kon niet tot de grote wedstrijden gerekend worden. Maar zo klein was de wedstrijd nou ook weer niet en wij zouden Gigli of Jascha HeifetzZ7niet aangeraden hebben om op die dag een concert in San Francisco te geven. De tribunes van het stadiori waren overvol in het midden maar in de hoeken bijna leeg. Toch hadden zich in totaal ongeveer dertigduizend man in het stadion verzameld. Eerst leek het spel onbegrijpelijk en daarom oninteressant. Anierikaans voetbal heeft niets genieenschappelijk met Europees voetbal. l)ez.e spelen lijken zo weinig op elkaar, dat toen er in New York in een Filiiijo~irnaaltheatereen stukje van een \,oetbalwedstrijd van twee Europese ploegen werd getoond, het publiek in lachen uitbarstte. Welnu, enige tijd konden wij maar niet begrijpen wat er op het veld gebeurde.

M~~~~~~~ liiet leren helri-ieii op (ze Icken een beetje op duik ers), de ene ploeg met rode, de andere niet witte, gingen met gebogen hoofden ruggel, tegenover elkaar staan eii stonden zo enkele seconden te bewegen. Toen klonk er eeii fluitje en de mensen zonder scheurdell zich als razendeii 10s vali hun plaats. De roden en de witten verniengden zich met elkaar en grepen, z~ leek het ons, liaar elkaars benen. Net zo'n opschudding is er in een kippenhok als daar een bunzing naar binnen kruipt. Wij verbeeldden ons zelfs liet apperel] vali vleugels te horen. Toen viel iedereen o p elkaar en er vort,,. de zich een grote, bewegende stapel lichamen. Het publiek ging overeind staan en schreeuwde luid. De scheidsrechter floot. De voetballers gingen naar hun plaatsen en alles begon weer van voren af aan. De eerste minuten zagen we de bal niet eens, dat wil zeggen we zagen hem wel, één, twee seconden, maar verloren hem daarna weer uit het oog. Geleidelijk leerden we de bal te volgen en de situatie te beoordelen. Tegen de tijd van de eerste pauze begrepen we al iets van Amerikaans voetbal en tegen de tijd van de tweede waren we al grotekenners; we herhaalden de namen van de beste spelers en schreeuwden samen met alle andere toeschouwers. In grote lijnen is Amerikaans voetbal het volgende: er zijn twee ploegen, elke kant heeft een doel, maar zonder bovenlat. O p het grasveld zijn witte dwarslijnen getrokken, en elke daarvan speelt een rol in de strijd. We zullen de spelregels niet gedetailleerd beschrijven. Ze zijn te ingewikkeld. Belangrijk is hoe er gespeeld wordt, wat ze met de bal doen. De bal is van leer, niet rond maar een beetje langwerpig. Dat is blijkbaar om hem steviger en comfortabeler tegen de buik aangedrukt vast te kunnen houden. Wanneer de ploegen zich gebogen elkaar opstellen, staan er achteraan drie spelers. Een centrumspelerwerpt de bal van onder zijn gespreide benen naar een van hen. De tegenstander ziet niet meteen bij wie de bal is terechtgekomen, en daarin ligt het voordeel van de beginnende ploeg. Wie de bal heeft gekregen trapt hem ofwel ver naar voren in de hoop dat een hem "a"@, ofwel geeft hem zo ongemerkt mogelijk in de handen van een partner zowel in het ene als in het ai,dere geval drukt degene die de bal heeft ontvangen hem tegen zijn buik of zijn zij, en rent naar voren. De tegenstanders hebben het recht liem te duwen, hem bij zijn benen te grijpen. hen1 beentje te lichten soms(dit komt en leidt tot ovaties van het hele sradiol,) lukt het een alle aanvallers te ontwijken en de bal mee te nelneri tot de laat-

ste liin iii het kamp van de tegenstander. Meestal echter wordt hij ge-

pakt el, tegen de grond gegooid. Als hij daarbij de bal niet heeft losgelaten, begint de volgende voetbalronde, of als u wilt het volgende voetba~paroxisme, op de plaats waar de man met de bal gevallen is. somsmaakt degene die de bal gekregen heeft, als het een goede hardloper is, een enorme cirkel om de vijanden te passeren. Maar de vijanden doorzien de man die de bal vastheeft snel, en snijden hem rennend de pas af. Hij geeft de bal aan een ander, deze aan een derde; maar het is erg moeilijk om door te breken, bijna onmogelijk, en soms wordt de man met de bal verder van het doel af op de grond gegooid dan bij het begin van de ronde, en zo wordt dan een paar voet terrein verloren. Tussen de rondes beraadslaagt de ploeg die de bal in zijn bezit heeft over de verdere tactiek. Traditiegetrouw gaat de ploeg een beetje aan de kant staan, vormt een kringetje, zodanig dat alleen de gebogen ruggen en de gespreide benen te zien zijn en dat het centrum gevormd wordt door de elkaar bijna rakende hoofden, en beraadslaagt zachtjes. Maar daar is het vreselijke plan al uitgedacht, de spelers stellen zich op en er begint een nieuwe spannende knokpartij. De ploegen van Santa Clara en Texas Christian waren van bijna gelijke sterkte. De christelijke jongelui van Texas waren iets sterker. Bijna in alle gevechten kwam hun tactiek erop neer dat de speler die de bal had gekregen, zich met het hoofd vooruit midden in de kluwen Santa-Clarianen stortte en probeerde terrein te winnen, al was het maar een duim. Hij werd meteen neergegooid. Er begon een nieuw gevecht en opnieuw werd er een duim gewonnen. Het deed denken aan een aanval aan het westfront tijdens de Wereldoorlog, toen het legerafdelingen na drie dagen artillerievoorbereiding lukte om honderd meter vooruit te komen. Langzaam en onstuitbaar bewogen de Texanen naar het doel van de Santa-Clarianen. De spanning werd steeds groter. Steeds luider schreeuwden de jongelui met de scheve hoeden. Nu was al onze aandacht op het publiek gericht. Op de tribune van het stadion zaten tegenover elkaar de studenten van de universiteiten, die hun ploegen aanmoedigden. Aan onze kant zaten enkele duizenden Santa-Clarianeii met rode petten. samen niet hun orkest. Tegenover ons werd het hele middengdeelte u n de tribune bezet door speciaal uit Texas gekomen christelijke jongelui met witte petten en ook met hun eigen orkest. Toen er nog zo'n twintig voet resteerde tot de laatste liin van San-

C1ar.1, stonden de k x a i l ~ i lO p Van hu11 plaatsen, 1 l a m e n hun te petten af, zwaaiden hier ritmisch mec in d e richting v de tegen. stander en schreeuwden. onder aanvoering vali de Go! Go!' Precies vertaald betekent dit 'ga!' maar het moet eerder begrepen worden als 'Vooruit! Vooruit! Vooruit!' Het orkest sprong ook op, hief zijn trompetten hoog de liicht in en stootte op de maat van 'GO! GO!' kakofonische geluiden uit, De santa-Clarianen met hun rode petten zwegen mistroostig, Texas Christian was als winnaar de pauze ingegaan. Een nieuwe schande daalde neer op liet hoofd van de arme studenten van Santa Clara. Traditiegetrouw speelt in de pauze het orkest van de winnaars. En terwijl de spelers zichzelf o p orde brachten door gras uit te spugen en het uit neusgaten en oren te peuteren, teneinde zich voor te bereiden op de volgende periode, knetterde er tromgeroffel, loeiden fanfares er1 kwam het witte orkest van Texas Christian in parademars het veld op. Voorop liep een tamboer-majoor, die danspassen maakte en virtuoos met een dunne knots speelde. Het orkest voerde de universiteitsmars uit. Daarbij moest het werkeloos toeziende orkest van Santa Clara net z~ilkekwellingen doorstaan als Wagner waarschijnlijk had doorstaan bij het luisteren naar de gehate klanken van La Traviata. En het ellendige orkest van de tegenstanders speelde en speelde maar. Nu voerden de muzikanten modieuze foxtrots en liedjes uit, waarbij ze op een rijtje over het veld liepen, samenkwamen, uiteengingen en verschillende figuren vormden. De dirigent kronkelde met zijn hele lichaam, tapdanste en maakte opzettelijk allerlei onbeschofte lichaamsbewegingen o m de verslagen vijanden te ergeren en te vernederen. De volgende periode begon. Achter de muren waren de stijgende en dalende huizen van San Francisco te zien, groen schemerden de frisse, dicht opeenstaande bomen van de tuinen, een grasveldje schitterde in de zon, en een licht aroma van zeewier, oesters, jeugd en geluk, dat vanuit de oceaan kwam aandrijven, mengde zich met de zoetelijke apotheeklu&t van whisky. Het publiek haalde, om het enthousiasme aan te wakkeren en ter herinnering aan de 'dr~ogleggingswe~: flesjes uit de broekzak en klokte de whisky daar op de tril>Lineszo uit de fles naar binnen. En opnieuw begon er een leuke knokpartij. Deze kcer begon San-

ta Clara niet slecht. De strijdlinie kwam steeds dichter bij het doel

van de christelijke jongelui. Toen werden de rode petten omhooggeheven, het santa Clara-volk begon zijn voetballers aan te vuren.

'Go! G ~ !schreeuwden ' ze met luide, jeugdige stemmen. ~~t orkest van Santa Clara sprong op de banken en bracht een zodanige muzikale chaos ten grhore, dat alleen al daardoor die ver,,loekte en brutale christelijke jongelui tot as zouden moeten vergaan. ~~t ieder nieuw fluitsignaal van de scheidsrechter bewoog de spelli.ie zich naar het doei van de Texanen. De Santa-Clarianen baanden zich letterlijk met het voorhoofd een weg en veroverden en veroverdeil duimen en voeten groen gras. Aangevuurd door het geschreeuw bogen ze zich diep en wierpen zich als vechtende geitenbokken met het hoofd in de muur van vijandelijke magen. 'Santa Clara!' schreeuwden boven ons een paar jongelui.'Santa Clara! Go! Go!' Hun ogen puilden uit. De monden stonden wijd open. Vergeten stukken kauwgom kleefden aan de lippen. Het uur der waarheid naderde. En plotseling gebeurde er iets vreselijkc. Er gebeurde iets waardoor beide vijandelijke tribunes opstonden en een eendrachtige, verscheurende kreet uitstootten, w a r alles in zat: zowel triomf als trots als afschuw. Het was in één woord een universele kreet, de luidste kreet waar dertigduizend mensen maar toe in staat waren. De beste voetballer van Texas Christian greep onverwachts de bal en holde naar het doel van Santa Clara. Hij moest het hele veld oversteken. Ze renden hem tegemoet, ze joegen achter hem aan, ze probeerden hem van opzij bij de benen te gijpen. De meest vertwijfelde verdedigers van Santa Clara wierpen zich voor zijn voeten. Maar de kleine voetballer, de bal tegen zijn buik gedrukt, rende en rende maar. Het was een soort wonder. Eerst rende hij aan de rand van het veld, toen maakte hij een scherpe bocht naar het midden. Hij sprong over een Sarita-Clariaan die zich voor zijn voeten wierp, en ontweek handig een tiental naar hem uitgestoken armen. Het is moeiliik om de opwinding van het publiek weer te geven. Ten slotte rende de speler de laatste lijn over en stopte. Dat was het. Texas Christian had gewonnen. Onze tribune was vernederd. Die tegenover ons juichte stormachtig.

De 'Russische Heuvel' Wij kwamen iri een uitstekend h u m e u r terug van het voetbal en begonnen o m het hardst d e A d a m e n over onze voetbalindrukken t, De Adamsen waren niet met o n s m e e naar het voetbal gegaan, ze hadden besloten die tijd te benutten o m het postkantoor te bezoeken. 'Praat mij niet van voetbal,' zei Mr. Adams. 'Dat is een verschrik. kelijk, barbaars spel. Nee echt, het doet m e pijn wanneer u over voetbal praat. In plaats van te studeren h o u d e n jongelui zich bezig met Joost mag weten wat. Nee echt, laten we niet over die stompzinnigheid praten.' Mr. Adams was ergens door uit zijn humeur. Voor h e m lag een groot vel papier, dat vol stond met cijfers en krabbeltjes, en een klein pakje. 'Welnu, Becky,' zei hij, 'de hoed is nog niet in San Francisco aangekomen. En we hebben toch een beschikking naar Santa Fe gestuurd o m de hoed juist naar San Francisco t e sturen!' 'Weet je heel zeker dat het naar San Francisco was?' vroeg Mrs. Adams. 'Om de een of andere reden dacht ik dat je d e laatste keer gevraagd had de hoed door te sturen naar Los Angeles.' 'Nee nee, Becky, praat niet zo. Ik heb alles Mr. Adams zette zijn bril af, bracht het papier naar zijn ogen en begon zijn aantekeningen te ontcijferen. 'Ja ja ja,' mompelde hij.'Kijk.Volgens de laatste berichten is d e hoed doorgestuurd van Detroit naar Chicago. Daarna naar St. Louis. Maar omdat we niet naar St. Louis zijn gegaan, heb ik schriftelijk verordonneerd de hoed naar Kansas te sturen. X e n we in Kansas waren, was de hoed daar nog niet aangekomen: 'Goed: zei Mrs. Adarnr. 'Dat herinner ik me, b i l t a Fe zijn we vergeten naar het postkantoor te gaan en jij hebt valluit Las Vegas een brief geschreven!Weetk nog, tegelijk heb je die sleutel naar d e (;rand Canyon gestuurd. Heb je de adressen soms verwisseld?'

.Ach ~ ~ ~hoe k kun y , je dat nou denken?' kreunde Mr. Adams. .wat j, dat dan voor pakje?' riep Becky uit. 'Het is zo klein dat er geen hoed in kan zitten!' ~~t echtpaar A d a m was net terug van het postkantoor en ze waren er nog niet aan toegekomen om het pakje open te maken. 2 .penden het doosje langzaam en voorzichtig en bespraken vurig wat erin kon zitten. 'Wie weet is het mijn horloge uit de Grand Canyon!' merkte Mr. Adams op. 'Hoe kan dat jouw horloge uit de Grand Canyon zijn als het doosje verstuurd is uit Santa Fe!' Eindelijk was het pakje open. Er zat een sleutel in met een rond koperen plaatje, waarin het cijfer 82 gegraveerd was. 'Zie je nou wel!' riep Mrs. Adams uit. 'Wat "zie je n o u wel", Becky?' vroeg Mr. Adams vleierig. 'Zie je n o u wel! Dat is d e sleutel van de kamer in de Grand Canyon, die jij per vergissing naar het postkantoor in Santa Fe hebt gestuurd. En het verzoek o m de hoed door te sturen heb je blijkbaar naar de Grand Canyon gestuurd, naar het camp. Ik denk dat het verzoek o m het horloge te retourneren, het horloge dat ik jou geschonken heb, ook in Santa Fe terecht is gekomen in plaats van in de Grand Canyon.' 'Maar Becky, praat niet zo onbezonnen: mompelde Mr. Adams. 'Waarom is het zo zeker dat ik overal de schuld van ben? Nee echt, Becky, ik doe een beroep op je rechtvaardigheid. Temeer daar dit alles makkelijk te herstellen is. We schrijven ... Ja... waarheen zuilen we eigenlijk schrijven?' 'Allereerst moeten we de sleutel opsturen en die vervloekte reisdeken die jij in Fresno hebt meegenomen.' 'Maar Becky, ik heb in Fresno toch mijn verrekijker laten liggen en die is, denk ik, duurder dan de deken.' 'Goed. De sleutel dus naar de Grand Canyon, de deken naar F m no, en naar Santa Fe - over het horloge ... Eh nee, over het horloge naar de Grand Canyon, en naar Santa Fe moeten we allereerst een verontschuldiging sturen. Daarna ...' 'En de hoed, Becky?' vroeg Mr. Adams teder. 'Wacht jij nou even! Ja, de hoed. Met de hoed doen we het ZO...' Op dat moment werd er o p de deur geklopt en er kwam een enorm lange man binnen, met brede, ronde schouders en een groot rond

hoofd, waarop een kleine pet met een knoop zat. I>cze man vOelh blijkbaar de omvang van zijn lichaam en probeerde heel kleine p, S' jes te maken en zo zachtjes mogelijk te lopen. Niettemin k raakte het onder zijn voeten alsof er een vlciigel d e kamer werd b.innen. gereden. De onbekende bleef staan en zei met dunne, zangerige stem in Russisch: 'Goedendag. Ik k o m bij u namens de Molokaalise genleenschap. U moet mij verschonen ... Het is bij ons de gewoonte, dat als er iemand uit Rusland hier komt ... Wees welkom bij onze Molokaanse theebijeenkomst. Ik heb een automobiel bij dus wees gerust.' Wij hadden veel gehoord over d e Russische Molokanen in sari Francisco, die van hun vaderland waren afgesneden maar die, net als de indianen, hun taal, zeden en gewoonten hadden behouden. vijf minuten waren Mr. Adams en d e b o d e van de MolokaanSe gemeenschap al vrienden. Mr. Adams liet zien dat hij goed op de hoogte was van het onderwerp en verwarde d e Molokanen niet eenmaal met de Doechoboren of d e Soebbotniki. O p weg naar d e Russische Heuvel, waar d e Molokanen van San Francisco wonen, vertelde onze begeleider d e geschiedenis van hun verhuizing. Eens, lang geleden, woonden d e Molokanen aan d e Wolga. De tsaristische regering onderdrukte hen en stuurde popen en missionarissen naar hen toe. De Molokanen onderwierpen zich niet. Toen moesten ze verhuizen naar de Kaukasus, ergens in d e regio Kars. Ook daar, op nieuwe plaatsen, gingen ze doen wat ze eeuwen gedaan hadden - koren zaaien. Maar het leven werd steeds moeilijker, de vervolging werd wreder en de Molokanen besloten het vaderland te verlaten dat zich als een stiefmoeder had ontpopt. Waarheen te gaan? Mensen gaan naar Amerika. Ook zij gingen naar Amerika: vijfhonderd gezinnen. Dat was in 1902. Hoe kwamen ze in Sari Francisco terecht? Nou, zomaar. Mensen gingen naar Sari Francisco. O o k zij gingen naar San Francisco. Onze reusachtige begeleider was o p het oog een jaar of veertig. Hij was dus zesjarig jongetje in Amerika gekomen. Maar hij was zo Russisch, dat je niet geloofde dat hij Engels kon spreken. In Amerika de MOlOkanen net als vroeger graan gaan verbouwen, maar hadden geen geld om grond te kopen. En ze gingen ill de haven werken Sindsdien rijn de Molokanen van sari ~~~~~i~~~ ~n de gingen de Mokkanen apart wonen op een heuvel. ~ ~ l ~ i d e -

lijk bouwden ze huizen, richtten ze een klein bedehuis op, dat ze plechtig Molocan Church noemen, bouwden een Russische school, en men ging de heuvel'Russische Heuvel' noemen. De Oktoberrevolutiewerd door de Molokanen niet Molokaans maar proletarisch ontvangen. Eerst sprak hun sjouwershart, pas daarna hun Molokanenhart.voor het eerst in hun hele leven begonnen deze mensen tevoelen dat ze een vaderland hadden, dat dat geen stiefmoeder meer voor hen was. Tijdens de collectivisatie ontving een van de eerbiedwaardige Molokaanse leiders een brief van zijn neven uit de USSR, waarin zij hen1 om raad vroegen: moesten ze wei of niet in een kolchoz gaan. Ze schreven dat een andere Molokaanse leider in de USSR hun afried in een kolchoz te gaan.lR En de oude man, niet zozeer een oude Molokaanse voorganger ais wel een oude sjouwer uit San Francisco, antwoordde h u n dat ze wel in de kolchoz moesten gaan. Deze man vertelde ons trots dat hij nu vaak dankbare brieven kreegvan zijn neven. Toen in San Francisco eerst Trojanovski29 arriveerde en toen Schmidt,'o werden zij door de Molokanen met bloemen ontvangen. We reden lang door de stad, heuvel o p heuvel af. We passeerden blijkbaar de Chinese wijk. 'En dit is dan de Russische Heuvel,' zei onze machtige driver, terwijl hij de hendel in de tweede versnelling zette. De wagen begon te zoemen en over de kinderhoofdjes omhoog te klauteren. Nee, hier werd men door niets aan San Francisco herinnerd! Dit straatje leek eerder o p een buitenwijk van het oude Toela of Kaloega. We stopten bij een klein huis met een veranda en gingen naar binnen. De eerste kamer, waar oude foto's en uit tijdschriften geknipte plaatjes aan d e m u u r hingen, was vol mensen. Hier waren bebaarde oude mannen met brillen op. Er waren ook wat jongere mensen met colbertjasjes waaronder Russische hemden te zien waren. Precies mlke kleding trokken Russische arbeiders van voor de revolutie op een vrije dag aan. Maar de vrouwen maakten de grootste indruk.U1ij voelden een sterke neiging o m onze ogen uit te wrijven: konden er zulke vrouwen zijn in 1936, en niet in een oud-Russische uithoek maar in het benzine-elektrische San Francisco, aan het andere eind van de wcreld? We zagen onder hen Russische boerinnen met witte gezichten en blozende wangen, in mooie geplooide vesten en brede rokken, waarvan de snit ooit uit Rusland was meegebracht en zo in San Francisco was verstard, zonder enige verandering; we zagen riizige oude

vrouwen met wijze ogen. De uwen droegen katoenen doeken. was nog tot daaraan toe. Maar waar nu kwam dat typisclie pelde katoeli vandaan! De vrouwen spraken zacht en rond Gestip. g e r i g steiiinieii, zonder o-reductie31 en gaven, zoals te v ' 'net zan. was, een stevige hand. Velen van hen spraken geen woord ~ erwachten ~ha- ~ wel ze bijna hun hele leven in San Francisco hadd en gewoond. bijeenkoiust deed denken aan een ouderwetse dorpsbruiloft: wanneer allen present zijn maar het feest nog niet begonnen is, Bijna alle mannen waren groot en net z» breedgeschouderd als die eerste, die ons was komen ophalen. Ze hadden enorme handen de handen van sjouwers. We werden uitgenodigd naar beneden te gaan. Beneden was een vrij ruim souterrain. Daar stond een smalle, lange tafel, waarop pasteitjes, gezouten koinkonmers, zoet brood en appels gezet Waren.Aan de muur hingen portretten van Stalin, Kalinin en Vorosjilov. Iedereen nam plaats aan tafel en er begon een gesprek. Wij werden uitgevraagd over kolchozen, over fabrieken, over Moskou. Er werd thee in glazen opgediend en opeens haalde de indrukwekkendste Molokaan, een tamelijk oude man niet een stalen bril en een grijs baardje, diep adem en begon met ongewoon luide stem te zingen; eerst leek het haast alsof hij niet zong maar schreeuwde: Ik ben verteerd door hartenpijn, Door leed zo wreed als een rabauw. Brand maar op, o spaander mijn, Ik brand straks ook, samen met jou.

zingen ze het in San Francisco, Californië. Als ze verjaagd worden naar Australië, Patagonië, naar de Fiji-eilanden, zullen ze ook daar dit lied zingen. ~ l lied~ - dat ,is ailes wat er bij hen van Rusland is overgebleven. Een Toen knipoogde de man niet de bril naar ons en zong: Kinderen van noeste arbeid ,t Volk dat zijn wij allemaal, Unie van broeders en vrijheid 1s voor de strijd ons signaal. Mr. Adams, die al enige malen door zijn ogen had gewreven en nog meer ontroerd was dan tijdens het gesprek met de gewezen missionaris over de dappere Navaho-indianen, hield het niet meer en zong mee met de Molokanen. Maar toen wachtte ons een verrassing. In de woorden "t Is nu voorbij de ellende, nu komt het volk aan het woord' hadden de Molokanen hun ideologische correctie aangebracht. Ze zongen het zo: "t Is nu voorbij de ellende, Christus heeft ons gehoord.' Mr. Adams, de oude atheïst en materialist, kon de woorden niet onderscheiden en bleef monter doorzingen, met wijd geopende mond. Toen het lied uit was, vroegen wij wat die verandering in de tekst te betekenen had. De voorzanger knipoogde opnieuw veelbetekenend naar ons en zei: 'Wij hebben een liedboek. We zingen uit een liedboek. Alleen is dit een baptistenlied. We hebben het speciaal voor u zo gezongen.' Hij liet een sterk beduimeld boekje zien. In het voorwoord werd medegedeeld: 'Er zijn feestelijke, droevige en gemiddelde liederen.' 'Christus heeft ons gehoord' wordt blijkbaar als gemiddeld b schouwd. Om ons een genoegen te doen zongen de Molokanen met grote bezieling het lied 'Hoe niijil lieve moeder mij wegbracht: Ze zongen het in zijn geheel, iedere regel, en daarna zongen ze lang nog meer Russische liederen. Toen was er weer een gesprek. Allerlei verschillende onderwerpen gingen over tafel. Er werd ons gevraagd of het niet mogeliik was de terugkeer van de Molokanen naar het vaderland te organiseren. Naast ons waren twee oude m'mrien in een twistgesprek geraakt. 'Alle slavernij onder de zon komt door de o open: zei de ene mm.

- [We hebhen tweehonderd iaar niets aan d e poperi betaald!. de eerste. De tweede stemde ook daarmee in en opnieuw o p ruzies toon, Wij mengden ons niet in deze tweehonderd jaar oud chtige e bist. Het was tijd o m te vertrekken. We n a m e n afscheid vm onze hartelijke gastheren en gastv~ouwen.Ten slotte, iedereen stond al, herIldalderi de Molokanen 'Hoe mijn lieve moeder afscheid van mij en wij gingen naar buiten. Vanaf de Russische Heuvel was d e verlichte stad goed zichtbaar.~i~ strekte zich ver naar alle kanten uit. Beneden borrelden Amerikaanse, Italiaanse, Chinese en gewoon maritieme hartstochten, er werden prachtige bruggen gebouwd, o p een eiland zat AI Capone in de federalegevangenis en hier zaten in een soort vrijwillige gevangenis de. ze mensen met hun Russische liederen en Iiussische thee, hier zaten deze enorme mensen, bijna reuzen, te treuren over h u n verloren va. derland, waar zij voortdurend aan terugdachten ...

Kapitein X Wij vonden het jammer om San Francisco te verlaten. Maar de Adamsen waren onvermurwbaar; de hele reis moest binnen twee maanden en geen dag langer voltooid worden. 'Ja ja, sirs,' zei Mr. Adams stralend. 'Wij mogen onze kleine niet langer dan zestig dagen kwellen. Vandaag kregen we een brief. Vorige week hebben ze de kleine meegenomen naar de dierentuin en is haar een aquarium getoond. Toen de kleine zoveel vissen tegelijk zag, riep ze uit: "No more fish!" Onze kleine verveelt zich. Nee nee, sirs, we moeten zo snel mogelijk vertrekken.' Vol spijt reden we voor het laatst door de schilderachtige, bultige straten van San Francisco. In dit kleine plantsoen hadden we op een bankje kunnen zitten en we hebben er niet op gezeten, over deze lawaaierige straat hadden we kunnen wandelen maar we zijn er niet eenmaal geweest, in dit Chinese restaurantje hadden we meer dan voortreffelijk kunnen ontbijten maar we hebben er om de een of andere reden niet ontbeten. O, en die morsige kroegen! We zijn het belangrijkste immers vergeten: d e beroemde morsige kroegen van het oude Frisco, waar schippers elkaar met dikke rumflessen op het hoofd timmeren, waar Maleisiërs naar hartelust dansen met blanke meisjes, waar stille Chinezen bedwelmd raken door opium. Ach, vergeten, vergeten. En er is niets meer aan te doen, we moeten vertrekken! Over de langs de oceaan aangelegde weg raakten we steeds verder van San Francisco verwijderd. Gisteren nog waren we in de Universiteit van Californië. We zagen Mr. Kaun, pofessor in de Slavische literatuur, en hij vertelde, met in zijn handen een boekie met verhalen van Lev Tolstoj in het Tataars, zijn studenten over de nationaliteitenpolitiek van de u s s ~ , 3 2over de culturele ontwikkeling van de vokeren. Klein, grijs en elegant, strooide de professor tijdens zijn lezing met kwinkslagen, en enkele tientallen jongelui luisterden aandachtig naar het verhaal over dat verre land met zijn nieurvti en oynirrkelijke

Ic\8c11swiiz~. We liadden d e avond in Iict huis van de Professor door. aai1 de oever van Saii Francisco Bay, bij Be rkele~.Mr. K~",, had zo'n vijftien van zijn beste studenten uitgenodigd, D gloei. ~ ~ noot, de, jongens en meisjes zaten o p d e vloer en kletsten, ~ e haard kraakten. Een van d e meisjes stond op. giiig weg en keerde tien nuten Iater terug met natte. loshangende haren, als van een zeemeermin. Zij had in de baai gezwommen. In d e keuken sliepen zes Pasge. boren hondjes in een houten kist. D e professor liep er vaak heen en bekeek de welpjes dan vertederd, met zijn armen over elkaar geslagen. Toen gingen we naar buiten, naar d e oever van d e baai, en liepen, beschenen door het maanlicht, over het zandstrand. De jongelui gingen in een kring zitten en zongen in koor enkele studentenliederen. E~~~~ werd het strijdlied 'De beren' uitgevoerd, dat gericht was tegen de stanford-studenten, de gezworen vijanden van d e Universiteit van californië op het voetbalveld. De studenten van d e Universiteit van Californië noemen zichzelf 'Beren'. Toen ze uitgezongen waren (ze zongen tamelijk zuiver, maar wat dunnetjes; één Molokaan had hen met zijn stem kunnen wegblazen), vertelden ze ons dat er o p d e Universiteit van Californië een student van 84jaar o u d studeert. Hij wordt niet alleen door een ongewone liefde voor kennis gedreven. Er is nog een omstandigheid. Lang geleden, toen deze meer d a n oude student een jongeling was, kreeg hij een erfenis van zijn oom. Volgens de precieze betekenis van het testament kon de erfgenaam beschikken over de rente van het enorme kapitaal, totdat hij zou afstuderen aan de universiteit. Daarna zou de erfenis voor liefdadigheidsdoelen moeten worden aangewend. O p deze manier wilde o o m businessman hvee vliegen in één klap verpletteren: zijn neef een opleiding geven en van god vergeving krijgen voor de zonden die onvermijdelijk samengaan met een snelle verrijking. Maar de neef bleek niet minder een b u i neSsman dan zijn oom. Hij schreef zich in bij de universiteit en staat te boek als student, waardoor hij rente ontvangt van het kapibal. Deze onbeschaamdheid duurt nu ai vijfenzestig jaar en wijlen Oom businessman kan maar niet van de hel naar het paradijs verhuizen. een vermakelijk geval in de historie van de universiteit van Californië.

:,L

i 8 7 9 ~ reden e over een weg die niet alleen comfortabel en mooi was,

i

maar ook wat protserig: zowel de lichtgekleurde huizen als de palalsof ze zojuist met een groene , w m~ ~ a nde~bladeren ~ glommen ~ emailverfwaren beschilderd, alsookde lucht, waarvan de aanblik duidelijk toonde dat het een hopeloze zaak was om te wachten op de verschijning van wolken. Alleen de oceaan bulderde en ging tekeer, als een slecht opgevoed familielid op een verjaardagsfeest in een fatsoenlijke familie. 'Sirs,' zei Mr. Adams, 'U rijdt door een van de weinige gebieden in de Verenigde Staten waar renteniers wonen. Amerika is geen Frank,ijk, waar in elke stad renteniers wonen. Amerikanen stoppen bijna nooit bij een of ander van tevoren vastgesteld bedrag; ze blijven maar binnenhalen Maar je treft soms zonderlingen aan die ineens besluiten zich over te geven aan rust. Meestal zijn dit geen erg rijke mensen, omdat een rijk mens zelfs in zijn New Yorkse huis een eigen Californië kan opzetten. Californië trekt mensen aan door de goedkoopte van het leven en door het klimaat. Kijk, kijk! In deze huizen, die wij nu voorbijrijden, wonen kleine renteniers. Maar in Californië wonen niet alleen renteniers. Soms kom je exemplaren van een bijzondere mensensoort tegen: Amerikaanse liberalen. Sirs! Onze radicale intelligentsia bestaat uit eerlijke, goede mensen. Ja ja sirs, het zou dom zijn om te denken dat Amerika alleen maar standaard is, alleen dollarjacht, alleen bridge en poker. No no, sirs! Denk maar aan de jonge mister bij wie wij onlangs de avond hebben doorgebracht.' De'jonge mister', een oude bekende van Adarns, kwam uit een aristocratische familie. Zijn ouders waren zeer rijk. Hij had een uitstekende opvoeding gehad en er wachtte hem een makkelijk, verfijnd leven, zonder zorgen en overpeinzingen, met drie automobielen, golf, een mooie en lieve vrouw, kortom, met alles wat in Amerika verkrijgbaar is door rijkdom en door afstamming van een pioniersfamilie van wie de voorouders enkele eeuwen geleden met de Mayflower aan land zijn gekomen. Maar van dit alles had hij afstand gedaan. We waren 's avonds laat bij hem gekomen (het was in een grote industriestad). Hij had een huurwoning, die bestond uit eén ruinie kamer met gaskachel, schrijfiriacliirie, telefoon en bijna geen nieubels. Onze gastheer en zijn vrouw, een Duitse communiste, waren onAmerikaans bleek. Dit was de bleekheid van mensen wier werkdag ongereguleerd was en te vaak voortduurde tot middernsiht, van men-

die tijd noch geld hebben o m te sporten, van rilenseil d. nioestell zieli Iioe en waar ze aten en die zich volledig Ie "laa' gaveli aan dc zaak. Toen de jongeman overtuigd was geraakt van de O1ircchtva.,d. c r I@ beid \'al, het kapitalistisch systeem, beperkte hij zich iiiet tot het ICzen vali aarigenaiiie, de ziel verheffende boeken, maar trok clusies, ging tot het einde, brak met zijn rijke papa cri ~~d lid van partij. Nu is hij een partijactivist. de Een halfuur na ons kwam e r nog een gast, d e secretaris van het revan de partij. Er waren niet genoeg meubels e l de ~ gionale gastheer ging op de vloer zitten. Voor Ons zaten twee typisclie vertegenwoordigers van het Amerikaanse c o n ~ m u n i s m e :een arbeiders. communist en een intelligentsia-communist. De secretaris was jong en had hoge, uitstekende jukbeendereIl, waardoor hij op een Moskous kon-isoinol-lid leek. Voor een volledi. ge gelijkenis miste hij schijnbaar alleen een pet m e t een lange, als een afdak naar beneden hangende klep. Hij was dokwerker en leidde nu een grote staking van havensjouwers. 'Er zijn al enkele mensen bij ons gedood, inaar wij zullen vechten tot het einde,' zei hij. 'Gisternacht probeerde d e politie stakingsbrekers bij de schepen te brengen. Die begonnen onze sta k'mgsposten weg te duwen en gebruikten hun revolvers. De plaats van de schermutseling werd door de politieagenten verlicht met een schijnwerper. Veel arbeiders dreigden gearresteerd te worden. Toen brak een van de onzen door naar de schijnwerper en gooide een straatsteen door het glas. De schijnwerper ging uit eri in het donker lukte het de arbeiders om stand te houdeii en de stakingsbrekers liiet door te laten. Deze staking leiden is moeilijk, omdat er bij o n s geen eenheid is in de vakbeweging - de sjouwers staken, maar d e zeelui werken. Aan onze kust wordt gestaakt, maar aan de Atlantische kust wordt gewerkt... Natuurlijk maken de bazen hier gebruik van en sturen hun Iading naar de Atiantische have~is.Daarmee zijn ze duurder uit, iiiaar het gaat ze niet om het geld. Zij moeten ons breken. ~~~h werke~iwij vee' aan de eenheid Van de vakbeweging e. hopeil we o p Hij verzonk opeens in gepeins en prevelde: 'Als \vc een automobiel konden krijgen. al was het niaar de a~leroudste.ik heb een regio. Wanneer ik voor partijzaken ergens heen Inoe,, ga ik OP de weg en steek mijn duim omhoog. s ij,, duim - ineer transportmiddelen fijn mij niet ter heschikking gesteld: sell

+, ,,,-

,4ij sprak over de dertig dollar die nodig waren om de strijd tegen c,e ,,,iddeleeuwse exploitatie van Mexicanen en Filippijnen in de ui-

,,ly~oI,tage~ te beginnen. Maar die waren er niet, die dertig dollar. Die nloesteii nog ergens vandaan worden gehaald. ~ ~ ) ~partijmedewerkers ~ ~ ~ ~ i g leven e van twee dollar in de week. Een bclachc\ijk cijfer voor een land van miljonairs. Maar zie, met hun kruimels boriden ze de strijd aan met de Morgans ... En ze boeken successen. De Morgans met hun miljarden, met hun machtige pers, vrezen en haten hen. Mrs. Adams en de vrouw van onze gastheer waren al lang geleden ergens heen gegaan en keerden nu pas terug met brood en worst. Terwijl wij ons gesprek beëindigden, maakten zij boterhammen klaar op het wankele tafeltje. Een schouwspel dat men bij ons alleen nog kent uit museumplaatjes die het leven uitbeelden van Russische revolutionairen aan de vooravond van 1905... '... Ja, Mr. Ilf en Mr. Petrov, ik zie dat u zich die goede mensen herinnert,' ging Mr. Adams verder. 'Amerikanen kunnen door ideeën geboeid worden. En aangezien het in het algemeen mensen zijn die kunnen werken, houden ze zich ook in de revolutionaire beweging met zaken bezig en niet met geklets. U hebt die secretaris gezien. Een heel zakelijke jongeman. Ik raad u aan, sirs, te stoppen in Carmel, daar zult u nog interessantere mensen zien. In Carmel woont Lincoin Steffens. Sirs, dat is een van de beste mensen van Amerika.' Nu eens kwam de weg dicht bij de oceaan, dan weer ging hij verder ervandaan. Soms reden we over lange lanen met hoge palmen, soms bekloriiiiien we heuveltjes temidden van groene tuinen en vakantiehuisjes. In liet kleine stadje Carmel ontbeten we in een restaurantje, waar de wanden volhingen met foto's-met-handtekening van beroemde filmsterren. Het rook hier al naar ~ o l l ~ w o ohoewel d, dat nog zo'n tweehonderd mijl ver was. De groen begroeide straatjes van Carmel gaan helemaal tot aan de oceaankust naar beneden. Net als in Santa Fe en Taos wonen hier veel kunstenaars en schrijvers. Albert I h y s Williains (een Amerikaanse schrijver en vriend van John Reed, met wie hij tijdens de revolutie een reis naar Rusland heeft gemaakt), een grote, grijze man met een jong gezicht en vriendeliik toegeknepen ogen, begroette ons op het plaatsje voor zijn kleine, bouwvallige huis, waarvoor hii maandelijks huur betaalde. Zijn huis leek alleen op alle Anierikaanse huizen doordat er een

naar de kust van d e Zwarte Zee. lerwijl wij deze plLlnnellberaamd en lag Steffens. afgemat d o o r het gesprek, m e t zijn halid de schrijl liidchiiie in bed. Stil in een wit hemd niet een los boordje, m %er, Don met een klei11 haardje en een d u n n e h&, leek hij o p de stervende Quichote. Het was al donker toen we terugliepen naar het huis vali \v,lliarns, Achter ons liep Mr. Adams, a r m in a r m met Becky. Hij zuchtteen moiiipelde: 'Nee nee, sirs, het zou d o m zijn o m te denken dat i!, Amerika weinig bijzondere mensen zijn.' We brachten d e avond door bij een Carmelse architect, waar de plaatselijke intelligentsia voor een feestje bijeen was gekoinell. Er waren veel mensen in de tamelijk grote Spaanse ontvangstka. mer met houten balken onder het plafond. De gastheer, klein als een poppetje, geschoren maar met lang artistiek haar, trakteerde de gasten hoffelijk o p verschillende soorten frisdrank en siroop. Zijn dochter liep met vastberaden blik naar de vleugel en speelde luid enkele stukken. Iedereen luisterde met uiterste aandacht. Het deed denken aan d e stomme scène uit De Revisor.3' De gasten bleven staan in de positie waarin ze door de muziek verrast waren - de een met een naar d e m o n d gebracht glas, de ander in een gebogen gesprekspose, een derde met een bordje in de handen waarop dunne koekjes lagen. Eén man slechts, klein, met een schouderbreedte die zijn lengte evenaarde, legde onvoldoende fijngevoeligheid aan de dag. Luid vertelde hij iets. Zijn vlezige, platgeslagen oren verrieden in hem een bokser. Mr. Adams trok ons mee naar hem toe. Hij werd aan ons voorgesteld als Mr. Sharkey, voormalig wereldkampioen boksen, een rijk man (drie miljoen dollar), die zich uit de zaken had teruggetrokken en nu iii Carillel een rustig leven leidde temidden van de radicale intelligentsia, voor wie hij veel synipathie had. Verheugd sperde Mr. Sharkey zijn bleke oogjes wijd open en hij liet ons meteen zijn spieren voelen. Alle gasten haddeli de \'a11 Mr. SharkeY al bevoeld, maar hij kon inaar niet tot rust komen, hij bleef zijn korte, machtige armen maar buigen. 'We moeten iets drinken,' zei Mr. Sharkey ineens. Met deze woorden voerde hij zo'n vijftien van de gasten van de architect mee naar zijn woning, onder andere diens docllter en de Williamsen, Adamsen en ons. De wereldkampioen huurde een pracIitig huis, waar de stille Oce-

aanverlichte golven tot vlak o n d e r d e ramen rolde. (haraan zijn ende een kast, waaruit flessen rum. jenever, verschillende sooren zelfs Griekse martika te voorschijn kwamen, dat wil Ien al het sterkste dat door d e internationale alcohol-wodka-inzeggen: dustrie wordt geproduceerd. ~ ~ ,hijj helse ~ t mengsels had bereid en bokalen o n d e r d e gasten had rondgedeeld, sperde Mr. Sharkey zijn bleke ogen nog verder open en begon erop los te liegen. Allereerst verklaarde hij dat hij zeker was van d e onschuld van BruHauptmann, de moordenaar van het kind van Lindbergh, en als getuige in deze zaak zou kunnen optreden als hij niet vreesde zijn band met de bootleggers te onthullen, d e handelaren in sterke drank tijdens de 'drooglegging'. Vervolgeiis vertelde hij, hoe hij eens als commandant van een schoener, een driemaster, naar d e Zuidpool voer, hoe d e schoener in het ijsvast kwam te zitten; d e bemanning wilde h e m doden, maar hij onderdrukte in zijn eentje de muiterij van d e hele bemanning en wist het schip voorspoedig naar warme breedtes te leiden. Dit was een te kleurrijk piratenverhaal o m er bij deze gelegenheid niet nog een keertje op te drinken. Toen verkondigde Mr. Sharkey dat hij d e radicale intelligentsia vereerde en dat er in Amerika zo snel mogelijk revolutie gemaakt moest worden. Toen leidde hij iedereen naar een slaapkamer en toonde drie meisjes die in drie bedjes sliepen. Ter plekke vertelde hij een heel romantische geschiedenis: zijn vrouw was van hem weggelopen, samen met zijn eigen portier. Hij had ze achtervolgd, ingehaald en de verrader.portier met een revolver in d e hand gedwongen te trouwen met de door hem verleide vrouw. Zijn meisjes geeft hij 'S ochtends les in marcheren, in de veronderstelling dat dat een correcte opvoeding is. Kortom, Mr. Sharkey zorgde dat zijn gasten zich geen moment verveelden. Hij leidde de gasten naar een gyninastiekruimte, trok zijn overhemd uit en begon zich met ontbloot bovenlijf op te trekken aan een rekstok. Ten slotte trok hij bokshandschoenen aan en daagde belangstellenden uit tot een vriendschappelijke wedstrijd. In de ogen van hlr. Adams ontbrandde het vuurtje dat wij al gezien hadden toen hij o p de elektrische stoel was gaan zitten en toen hij samen met de hlolo-

'hisky "

,,

1

kliirn ~ c s f c l i j k rIiymiicn had gezongen. Deze 1 1 1 , ~,,l,,et "s mec. maken. Hij kreeg leren handschoenen aan ei1 stortte zicll eenhgon janruste gensachtig gil o p d e wereldkmpioen. De kainpioen inlilet rond Mr. A d a m te springeii en verdedigde zich g e m a d l angstig, de dikkerds s p r ~ n g e nheen en weer en gilden hysterisch ,achen. Uiteindelijk plofte Mr. M a m s neer o p een bank el1 begoil zijn licht geblesseerde schouder te wrijven. Toen dronken de gasteli g een bokaal en ieder ging daarna zijns weegs. 's Ochtends namen we afscheid van Lincoln Steffens en reden naar Hollywood. Een halfjaar later kregen we van onze vriend Mr. Adams een brie[ De envelop zat vol met krantenknipsels. We kwamen veel riieuws o\,er Carmel te weten. Rhys Williains had zijn boek over de Sovjet-Unie af, maar was nu, met de publicatie van het voorstel voor de nieuive grondwet, opnieuw aan het werk gegaan o m de noodzakelijke aanvullingen in het boek aan te brengen. De zeer vriendelijke Mr. Sharkey, naïef als een kind, kapitein van een schoener en bootlegger, 'wereldkampioen' Sharkey bleek een agent voor de politie te zijn, verbonden met het fascistische Amerikaans Legioen, en bovendien een oude provocateur, die ooit Bill Haywood, de beroemde leider van de Wereld-Industrie-Arbeiders, had verraden. En hij is helemaal niet Mr. Sharkey. Hij is ook nog captain Boxy, alias Berge, alias Forester. Tijdens de oorlog, toen hij in Chicago Bill Haywood verraadde, was hij een beroemde Chicagose racketeer en droeg de bijnaam 'Kapitein X'. En nog een maand later lazen we in de krant dat in Carmeì, Californië, op @jarige leeftijd de schrijver Lincoln Steffens was overleden. Zo was hij dus niet in het land van het socialisine overleden. Hij stierf aan een hartverlamming achter zijn schrijfmachine. OP het vel papier dat eruit stak, stond een onvoltooid artikel over de Spaanse gebeurtenissen. De laatste woorden van dit artikel waren de volgende: 'Wij Amerikanen moeten bedenken dat ook wij zulk eer1 strijd tegen de fascisten zullen moeten voeren:

De vier standaards

,,

Het is naar om te zeggen, maar ~ o i l ~ ~waarvan ~ o d .de roem h m derden de is rondgegaan. het Hollywood waarover in tivintig jaar meer boeken en artikelen zijn geschnven dan in twee-

honderd jaar Over Shakespeare, het grote Hoilywood waar aan de horizon de sterren miljoenen malen sneller opkomen en ondergaan dan astronomen "ertellen, het Hollywood waarover honderdduizenden meisjes uit alle streken van de aardbol dromen - dat Hollywood is saai, "erduiveld saai. Terwijl een geeuw in een Amerikaans stadje enkele seconden duurt, strekt hij zich hier uit over een hele minuut. En soms heb je heleniaal de kracht niet o m de mond te sluiten. Zo zit je dan, met droevig toegeknepen ogen en een geopende muil, als een gevangen leeuw. Hollywood is een regelmatig opgezette, uitstekend geasfalteerde en voortreffelijk verlichte stad met 300.000 inwoners. Al die 300.000 in de dienstensector ten bewerken ofwel in de filmindustrie, hoeve van hen die voor de film werken. De hele stad houdt zich bezig met één zaak: films opnemen, of - zoals ze zich in Hollywood uitdrukken - films 'schieten: Het geratel van een opnameapparaat lijkt erg op het geratel van een mitrailleur, vandaar de term 'schieten'. Heel deze eerbiedwaardige gemeenschap 'schiet' in een jaar ongeveer achthonderd films. Een grandioos cijfer, net als alle cijfers in Amerika. De eerste wandeling door de straten van Hollywood was voor ons een kwelling. Een vreemde zaak! De meeste voorbijgangers leken bekenden. Het was volstrekt onniogelijk de gedachte van ons af te schudden dat we deze mensen al eens ergens hadden gezien, dat we ze kenden en iets van ze wisten! Maar waar we ze grzien hadden en wat we van ze wisten - al sloeg men ons dood, dat konden we ons maar niet herinneren! 'Kijk, kijk!' riepen we elkaar toe. 'Nou, die met die lichte hoed met dat modieuze smalle lintje, die hebben we zeker gezien. Die brutale ogen kun je onmogelijkvergeten! M'aar hebben we hem toch ontmoet?'

Maar na de nian met de brutale ogen kwamen er n "g holiderden mensen; er waren oude mannen die op coiiiponisten lek en maar vals het modieuze liedje Check ro clteek uit de film Top floten>en au. de iiiannen die op bankiers Ieken maar gekleed gingen als kleine spaarders, en jongemannen in de gewoonst mogelijke lereIi jasjes, maar lijkend op gangsters. Alleen de meisjes leken eigenlijk allemaal sprekend op elkaar en dat uiterlijk kwam ons op kwellende, onaan. geliame wijze bekend voor, zoals dc gezichten van de joligelui m gangstertrekken en de oude mannen ons bekend voorkwanlen,,fhetet nu bankiers, componisten of god weet wat nog meer waren. ~~t~~~~ ten slotte onverdraaglijk. En toen pas drong het tot ons door dat we al die mensen in bioscoopfilms gezien hadden, dat het allemaal ac. teurs en figuranten waren, mensen van het tweede en derde plan, ze zijn niet zo bekend dat je nauwkeurig hun gezichten en natneri kent, maar tegelijkertijd is een vage herinnering aan deze meiiseii in het geheugen gegrift. Waar hadden we die knappe man met die Mexicaanse bakkebaarden gezien? Misschien liep hij rond in de film Hou alleen van mij, misschien in de dansfilm Laten we elkaarprecies om middernacht ontmoeten. De apotheken in Hollywood zijn luxueus. Afgewerkt niet nikkel en glas, voorzien van goed afgericht personeel in witte jasjes met epauletten, hebben deze neringen een zodanige perfectie in hun werk bereikt, dat zij eerder doen denken aan machinekamers van elektriciteitscentrales. Deze indruk wordt versterkt door het gepiep van kranen, het lichte gezoem van motortjes die rnalted milk kloppen en de metalen smaak van de sandwiches. Boven de stad scheen een krachtige kerstzon. Compacte zwarte schaduwen vielen op de asfaltgrond. Het klimaat van ~olly\vood heeft iets onprettigs. De zon heeft niets zonnigs, hij lijkt op een warme maan, hoewel hij zeer sterk verwarmt. In de lucht voel je de hele tijd een nare droogheid, en de geur van afgewerkte benzine, die de hele stad doordrenkt, is onverdraaglijk, We liepen onder straatlantaarns door, waar kartonilen kunstsparren met elektrische kaarsen op geplant wareli. Deze decoratie was door winkeliers georganiseerd ter gelegenheid van de riaderende Kerstmis. Kerstmis is in Amerika een groot en licht feest van conimercie, dat geen enkel verband heeft met religie, ze uitverkoop van rommel cn bij al onze akeer

is een graridiogod kunnen wij

eheel ,,iet beschuldigen van medeplichtigheld aan d u e hein i11 lict g duisteremak. te Vertellen over god. handel en het leven in HollyMaar ij het hebben 0°C' de Amerikaans film. Dit is een ,Vo~d, moeten w en interessant onderwerp. Wij,Moskouse hlmbez~ekers,zijn enigszins verwend d ~ o de r h e 'inema, ~ ~ t ~ wat e nMoskou e bereikt en tijdens nachtvoor,teliinrn aan een klein aantal filmkenners wordt vertoond. is bijna het beste dat door H o l l y o o d is voortgebracht. ~ ~ heeft~films kvan Lewis ~ Milestone, u Kiiig Vidor. R e u h n Ma,,louiiin en John Ford gezien, cinematografixh Moskou heeft de beste films van de beste regisseurs gezien. De Moskouse filmbezoekers hebben genoten van de varkentjes, pinguïns en muizen van Disney, hebben genoten van de meesterwerken van Chaplin. Deze regisseurs (met uitzondering van Chaplin, die één film aflevert in enkele jaren) maken vijf, acht, tien films per jaar. En zoals wij al weten, 'schieten' de -- Amerikanen achthonderd films per jaar, Wij hadden natuurlijk al vermoed dat die overige 790 films niet god Weet Wat Voor parels W ren, we hadden immers de goede films gezien en over de slechte alleen maar wat gehoord. Daarom zijn de indrukken van de ~ m e r i kaanse cinema zo zwaar als je er in zijn vaderland mee kennismaakt. In New York gingen we bijna iedere avond naar de bioscoop. O p weg naar Californië, bij onze overnachtingen in kleine en grote steden, gingen we niet meer bijna iedere avond maar gewoon iedere avond naar de bioscoop. In Amerikaanse bioscopen worden per voorstelling twee lange films getoond, een korte komedie, een tekenfilm en enkele filmjournaals, door verschillende filmbedrijven opgenomen. Aldus hebben wij alleen al meer dan honderd lange films gezien. Een filmverslaggever in Amerika geeft het allerlaatste nieuws, de tekenfilms van Disney zijn schitterend, daar zijn echte meestenverken bij, de techniek van de Amerikaanse film heeft geen lofprijzingen nodig- iedereen weet dat deze op zeer hoog niveau staat -, maar van de zogenaamde 'artistieke' films word je gewoon bang. Al deze films staan onder het niveau der menselijke waardigheid. Wij vinden dat het voor een mens een vernederende bezigheid is, naar zulke films te kijken. Zij zijn berekend op vogelhersens, op de traagheid van begrip van menselijk groot hoornvee, op kameelachtige pretentieloosheid. Een kameel kan een week zonder water, een bepaald ~

soort Amerikaanse filmbezoeker kan twintig jaar acllter ,lk adr ziiile. dige liln~sbekijken. Iedere avond gingen we het bioscoopgeb,,u,met enige hoop binnen, maar verlieten het weer niet eeli dat eeuwige, tot in details bekende ontbijt nr. 2 gegeteil 1,. dalsof We d den. filmbezoekers, de allergcwoonste Amerikanen - automonteu koopsters, winkeleigenaars - vinden deze films trouwens inooi EVer. erst verbaasden we ons daarover, daarna stemde het ons droevig en daar,

na probeerden wij erachter te komen hoe het heeft kunlien gebeuren dat zulke films succes hebben. Die acht of negen films die wei goed zijn, Iiebbeii we i11drie maanden bioscoopbezoek niet eens gezien. In dit opzicht heeft de haan die de bekende hoop omwoelde, meer geluk gehad dan wij.34 De goede fdms zijn ons in Hollywood door de regisseurs zelf getooiid, enkele exemplaren, gekozen uit de hondcrden films van enkele jaren. Er zijn vier hoofdstandaards voor films: de muzikale komedie, het historische drama, de bandietenfilm en d e film met een beroemde operazanger. Elke van deze standaards heeft maar één verhaal, dat eindeloos en vermoeiend wordt gevarieerd. De Amerikaanse filnibezoekers zien jaar in jaar uit in feite steeds hetzelfde. Zij zijn daar zo aan gewend, dat ze misschien in huilen zouden uitbarsten als je ze een film met een nieuw verhaal zou aanbieden, als een kind van wie een oud, versleten, in tweeën gebarsten stuk lievelingsspeelgoed is afgenomen. Het verhaal van een muzikale komedie bestaat erin dat een arm en mooi meisje variétéster wordt. Daarbij wordt ze verliefd op de directeur van het variététheater (een knappe jongeirian). Toch is het verhaal niet zo simpel. Het is namelijk zo dat de directeur zich in de klauwen van een andere danseres bevindt, die eveneens knap en langbenig is, maar een weerzinwekkend karakter heeft. Zo tekent zich een bepaald soort drama af, een collisie. Er zijn ook varianten. In plaats van een arm meisje wordt een arme jongeman de ster, een soort Ielijk jong eendje. Hij treedt op met zijn kameraden, samen vormen zij een jazzband. Het komt ook voor dat zowel liet jonge meisje als de jongeman sterren worden. Natuurlijk houde11 ze van De liefde neemt echter maar een vijfde deel van de film in beslag, de overige vier vijfde zijn aan de revue gewijd. Anderhalf uur lalig flitsen er blote benen over het scherm en klinkt het vrolijke motiefje vali het in dergelijke gevallen onvermijdelijke liedje, ,qSer veel geld aan de film besteed is, krijgt de bezoeker de beste benen ter

te zieii

het een gocdkoop fiinlpje is, dan zijn ook de benen wat 5ieihter. ~~t het verhaal heeft dat niets te maken. In beien mooi liietZO lang dit niet door een gecompliceerde idee Het verde gevallen tapdans gestuurd. Het publiek houdt van taphd wordt een dansstukken,Deze leiden tot kassucces. In historische dmmapskomen de meest uiteenlopende gebeurtenissen voor, afimkelijk van wie de hoofdpersoon is. Zij kunnen in worden onderverdeeld: antieke (Crieb-Romeinse) en (met musketiers). Als in de film lulius Caesar de aanvoerder is, of, zeg, Numa Pompilius, dan worden Grieks-Romeinse straalgipsenwapenrustingen te voorschijn gehaald en hakken de jongelui die r i j in de straten van H o l l ~ o o dzagen. met houten bijlen en zwaarden op elkaar in. Als Catharina de Tweede de hoofdpersoon i< of een of andere slungelige Engelse van ko.",nf -- tvlarie-Antoinette, .ink]ijken bloede, dan hebben we te maken met de musketierscategorie, dat wil zeggen gezwaai niet hoeden, o p de rand waarvan struisvogelveren zijn bevestigd, veelvuldig geduelleer zonder speciale aanleiding daartoe, achtervolgingen o p dikke renpaardjes, alsmede een grootse, platonische en saaie liaison tussen een arme jonge hoveling en de keizerin of koningin, begeleid door streng afgemeten kussen (de censuur van Hollywood staat kussen van slechts een beperkt aantal meters film toe). Het verhaal van het stuk is wat de schrijver toevallig invalt. Als hem niets invalt spelen ze ook zonder verhaal. Het verhaal is onbelangrijk. Belangrijk zijn de duels, de terechtstellingen, de feesten en de gevechten. In bandietenfilms schieten de helden van begin tot eind met automatische pistolen, machinegeweren en zelfs mitrailleurs. Vaak wordt er gezorgd voor achtervolgingen met automobielen. (Daarbij slippen de automobielen altijd in de bochten, wat meteen de belangrijkste artistieke bijzonderheid van de film is.) Zulke films vereisen een grote groep medewerkers. Tientallen acteurs verdwijnen al helemaal in het begin van de film van de lijst van handelende personen. Zij worden door andere handelende personen vermoord. Men zegt dat deze films erg op het leven lijken, met alleen als bijzonderheid dat de echte gangsters, die bankovervallen plegen en miljonairskinderen ontvoeren, nog niet eens kunnen dromen van de inkomsten die films over hun leven opleveren. Ten slotte de film met medewerking van een operazanger. Nou. u snapt wel dat men zich hierbij nergens over hoeft te schamen. \\.'ie ~

za1 eisen dat een operazanger acteert als ~ ~sen. ~ ~ k m liij niet en wil hij iiict cens. Hij wil zingen en ior!3s Acteren verluiigeii iiirjet worden voldaaii, temeer daar ook daan dat redel. like e bezoekers willen dat de beroemde zanger zoveel mogelijk zillgt, *ldus hier het verhaal geen betekenis. Gewoonlijk wordt er een ook nis opgevoerd als d e volgende. Een arme jongeman (men zou graag lede. wiilen dat hij k n i p is. maar hier moet helaas rekening Mrden gehouden met de uiterlijke gegevens van d e zanger - een bui+, ival. h n onder de ogen, korte beentjes) leert zingen. maar heeft geen ces. Waarom hij geen succes heeft. is niet te begrijpen, aangezien aan het begin van zijn leertijd even virtuoos zingt als op het t oppunt van zijn roem. Maar dan verschijiit er een mooie jonge Vrouwlijk, mecenas, die d e zanger vooruit helpt. Hij belandt dadelijk i11 de tropolitan Opera en hij wordt opeens bedolven onder een kolossaal, ongelooflijk, verbijsterend, monsterlijk en bovennatuurlijk succes, een succes waar zelfs Sjaljapin in zijn beste jaren niet van droomde Er is maar één andere variant: het succes wordt niet behaald door een zanger maar door een zangeres en dan speelt, volgens Sliakespeare's dramawetten, niet een vrouw maar een rijke, aantrekkelijke mail de rol van mecenas. Beide varianten worden door het publiek niet even grote blijdschap geaccepteerd. Maar het belangrijkste zijn de populaire aria's die in de loop van de handeling worden uitgevoerd. Het allerbeste is het als die uit I Pagliacci, La Bohèn~eof Rigoleno konien. Dat vindt het publiek iiiooi. In alle vier de standaards blijft eenheid van stijl behouden. Wat een Hollywood-actrice ook speelt - een verliefde kruisvaarder, de verloofde van een hugenoot of een niodern Amerikaans meisje -, zij is altijd volgens de laatste mode gekapt. Een horizontaal Permanent ligt op eendere wijze o p een middeleeuws en een hugenotenhoofd. Hierin sluit Hoiiywood geen comproniisseii. Wat voor historische onnauwkeurigheden ook, bijlen, buksen, wat maakt het uit, daar geeft men niet om, maar de krullen moeten liggen zoals dat hoort in 1935. Daar houdt het publiek van. Er zijn veel middeleeuwen en daar moet je geen kapsel voor gaan vera~iderell. Maar als dat in l937 verandert, dan zullen de liaren gaan volgens de mode van '37.

,,,

~

l

,

~

Home, in brand gestoken door Nero. soms tegen de achtergroildVan van kartonnen handinavische kastden. tergm Naast de hoofdstandaards zijn er nog enkele bijstandaards. bijHier hangt het af van het gevoorbeeld hlms kind gezocht worden. Nu is er juist m'n val, U moet een begaafd Wezentjegevonden: het kleine meisje Shirley Temple. Er is ~ ; i ~ d ~ ~het~ kind e ~ verschaft h ~ ~ l voiwassenen : geluk. En het vijfmeiske wordt gedwongen in één jaar in enkele films te of

spelen, ter

geluk te verschaffen aan haar ouders, die aan hun docha h ware het een oliefontein die plotseling was gaan spui-

ten. er films over de arbeidersklasse. Dat is pas echt schandaOok lige ~ascistischerotzooi. In een Hein stadje in het Zuiden. waar de bomen idylliah ruisen en de lantaarns vreedzaam schijnen, hebben we een film gezien met de titel Riflraff. Hierin werd een arbeider uitgebeeld die tegen zijn baas en diens vakbond inging. De brutale arbeider werd een zwerver. Hij viel erg diep. Toen keerde hij terug naar zijn baas, als de lichtzinnige verloren zoon. Hij had berouw en werd met open armen ontvangen. Niet één ontwikkelde Amerikaan erkent het recht van de Arnerikaanse cinema om zichzelf kunst te noemen. Sterker nog: zo iemand zal u zeggen dat de Amerikaaiise cinema een morele epidemie is, niet minder schadelijk en gevaarlijk dan roodvonk of de pest. Alle voortreffelijke prestaties van de Amerikaanse cultuur - scholen, universiteiten, literatuur, theater - dit alles wordt verpletterd, overschreeuwd door de cinema. Je kunt een aardige en intelligente jongen zijn, prima leren op school, uitstekend een universitaire studie doorlopen en na enkele jaren ijverig bioscoopbezoek in een idioot veranderen. Dit alles voelden we al op weg naar Hollywood. Toen we na onze eerste wandeling naar ons hotel terugkeerden (we logeerden door een vreemde samenloop van omstandigheden op de Hollywood Boulevard, in hotel ~ o l l y w o o d in , de stad Hollywood; Hollywoodser kun je het niet bedenken), bleven we staan bii de etalage van een dierenwinkel. Daar stoeiden inonsterli~keen lieve hondjes op een laag krantensnippers. Ze sprongen tegen het glas OP, blaften, omhelsden elkaar, kortom gaven zich over aan kleine hoiide~igenoe~ens. In een andere etalage zat een piepklein aapje in een kooi, met een nog piepkleiner pasgeboren aapje in haar armen. 'Ierwijl mama iets groter was dan een kat, was het kind waarlijk rni-

croscopiscli. roze. naakt. nieeiijw&kcnd, N~~~~~ likte h der. voedde liet. streclde het hoofdje, verloor het "I k de toeschouwers lette ze in het gelieel niet, H niet uit lict Oog. Op f' W" dc dclelich van het nioederschap. aniing En niettemin hebben wij nog nooit van ons I ~ ~ ~ , aardige karikatuur van moederliefde gezien. 11it alles zo i 'vaad. de wat mensen doen en was tegelijkertijd 20 <'naangenaam,datz,zeer OP ne menigte die zich bij de etalage Iiad verzameld eibracht Op ieders gezicht lag een vreemde, ~ e ' geen rglimlach, woord ~ uit.~ Met moeite rukten wij ons los van de apenetalage, Later bekenden wij elkaar dat we bij het kijkrn haar baby aan de Amerikaaiise cinema hadden gedacll,. de me, Die lijkt net zoveel op echte kunst als miiederliefde bi, apen op die bij mensen. Hij lijkt er erg op, maar is tegelijkertijd Ondraaglijk weerzinwekkend.

36

~

De god van het broddelwerk

,

t

~

~

~

~

~

kamer keken uit op de H o l l ~ o o dBoulewd. De vensters van het kruispunt was een apotheek, o p een andere een Op één hoek bailk,~ ~ hdet bank ~ r rag je een nieuw gebouw. De hele gevel ervan gevuld met elektrische letters: 'Max Factor'. velejaren geleden kwam Max Factor, een jongenlan in een versleten broek, vanuit Zuid-Rusland naar Amerika. Zonder lang wikken of wegen begon hij theaterschmink en parfumerie te maken. Spoedig merkten alle achtenveertig samengevoegde staten dat de producten van Factor de markt begonnen te veroveren. Van alle kanten stroomde er geld naar Max. Nu is Max ongelooflijk rijk en houdt hij ervan zijn sprookjesachtige levensverhaal aan bezoekers te vertellen. Fn.. als is in Jelisavetgrad, Nikolaje" of ....de bezoeker toevallig - geboren Cherson, kan hij er zeker van zijn dat de gelukkige baas hem een grote pot gezichtscrème meegeeft, of een stel kunstwimpers met de gunstigste beoordelingen van Marlene Dietrich of Marion Davies. Onlangs heeft Factor een of ander jubileum gevierd: misschien het twintigjarig bestaan van zijn activiteiten op het grimeerfront, misschien het zoveelste jaarfeest van zijn succesvolle ontscheping op de Anierikaanse kust. De uitnodigingen die hij verstuurde, \varen een ingewikkeld en zeer rijk bouwsel van velijnpapier, voortreffeliik bristolkarton, cellofaan van hoge kwaliteit en stalen veren. Het waren dikke albums, waarvan de hoogdravende tekst de geadresseerde meedeelde dat men de eer had hem uit te nodigen en dat hij de eer had uitgenodigd te worden. blaar op het laatste moment was de gastvrije Factor blijkbaar gaan twijfelen of hij wel begrepen zou worden. Daarom stond op de kaft in grote letters gedrukt: UiTNODIGlNG. Onder onze ramen loeiden achttien uur per dag jonge krantenverkopers. In het bijzonder onderscheidde zich een van hen, doordringend en sonoor. Met zo'n stem is het op deze wereld onmogeliik niet goed terecht te komen. Deze behoorde ongetvvijfeld toe aan een toekomstige miljonair. Een keer staken wij zelfs ons hoofd uit het

,,,

r a m om dit jonge talent te zien. Het talent had geen muts o,), droeg een 'eeuwige' broek van zeildoek en een H ~ í ~ ~ het verkopen van rijn kranten brulde het talent zodanig dat je wilde11 sterven om deze vreselijke klanken niet te hoeven horen. ~~~t hij snel zijn miljoen verdienen en tot rust komen! M aar twee dagen 1,ter gilden de geachte iongen en zijn kameradeli-krantenverkopers nog harder. Een nogal bekende filmactrice was dood in haar automobiel aangetroffen en haar raadselachtige dood was wel vier ofvijf dagen een sen~atie.'~ Hearsts Exminer hield zich dan ook alleen daármee bezig. Nog vreselijker echter dan de verbeten krantenverkopers was een zachtmoedige vrouw die tegenover onze vensters stond. Zij droeg het uniform van het Leger des Heils: een zwarte muts met brede onder de kin vastgeknoopte bandjes en een wijde satijnen zwarte jurk. 'S Ochtends vroeg zette zij op de straathoek een houten driepoot, waaraan met een ijzeren ketting een met een rooster bedekte emmer hing, en begon een bel te luiden. Zij zamelde geld in voor een kerstboonl voor de armen. De aalmoezen moesten in diezelfde huiselijke emmer gedeponeerd worden. Maar de harteloze Hollywooders, in beslag genomen door hun filmbroddelwerk, besteedden geen aandacht aan de vrouw met de muts en gaven geen geld. Ze viel de voorbijgangers niet lastig. nodigde hen niet uit hun steentje bij te dragen, zong geen geestelijke liederen. Zij trad op met overtuigender middelen: ze luidde haar bel. langmam, rustig. ononderbroken. eindeloos. Ze hield alleen een Heim Pauze om wat te gaan eten. Zij at verbazingwekkend snel en verteerde haar eten blijkbaar iiwit, want verder verliet ze haar post niet meer Soms wilden wij wel het hotel uitrennen en dit vreselijke Ons spaargeld geven, als die bel, die 011s tot razernij bracht. maar stopte, We werden hiervan weerhouden door de gedaclite dat de vrouw^ verheugd over het succes van de aalmoezeninrameling, nog naar onze hoek ZOU komen en nog Iater m u weggaan. van reclamemethoden die wij gezien hebbell. vali manieren van iets opdringen, iets in herinnering brengen r n inensen overreden, leek de bel (ms de (nwtuigendste en waarachtigrte, inderdaad, lou je l > w i j ~ i noverreden? , ~~t is ,,iet dig. Je moet een bel hiden. Een dag, een week, een jaar bellen, totdat& uit~puttzgeteisterde,tot h a l l ~ c i i i ~ ~ i ~ ~ inwonCrrijn tien cent geeft. Enkele dagen Iater kregen wij het maW<elijker,we gingel, de hl,,,-

-

~

wat we

bij ons filmfabriek heet, draagt in Amerika ~ studio.s ~ bezichtigen. d ~ j ~ het ~ hotel ~ vroeg ~ en ~ kwamen Iaaf terug.studio: verlieten de Van de bel hoorden we bijna niet. Wel dook er een nieuw Het Telkens wanneer wij terugkwamen e n aan de balie de karaadsel OP. namen, overhandigde de hotelbediende ons mersleutel in de langebmen brieven en lijsten waarop stond wie er opgebeld had. stoiid tussen de namen van vrienden en bekenden de volEn gende aantekening: 'Captain Trefiljev heeft gebeld.' Dat ging enkele zo door. Wij werden steeds opgebeld door captain Trefiljev Lada, ter werden de aantekeningen gedetailleerder. 'Captain Trefiljev heeft gebeld en gevraagd door te geven dat hij u WO ontmoeten.' 'Captain Trefiljevheeft weer gebeld en gevraagd hem een dag en een tijdstip te noemen voor een ontmoeting: Kortom, de captain legde een behoorlijke activiteit aan de dag. Wij verloren ons geheel in gissingen over wie captain Trefiljev was en wat hij van ons wilde. Zelf begonnen wij ons voor hem te interesseren, vroegen cineasten naar hem, maar niemand kon ons iets verhelderends vertellen. De laatste aantekening verkondigde dat d e onvermoeibare captain opnieuw gebeld had, dat het hem erg speet ons steeds maar niet thuis te treffen, en dat hij hoopte dat wij hem zelf op een vrij ogenblik zouden bellen. Uit het bijgevoegde adres bleek dat Trefiljev in hetzelfde hotel verbleef als wij. Toen voelden wij dat we een ontmoeting niet de energieke kapitein niet zouden kunnen ontlopen. Gedurende enkele dagen bezichtigden wij studio's. We verdiepten ons natuurlijk niet i i i de technische kant van de zaak, maar de techniek toont zich hier x l f , zij zorgt ervoor dat ze bekeken wordt. Net als in alle Amerikaanse bedrijven die wij gezien hebben (behalve de lopende banden van Ford, waar koortrnchtigheid heerst), wordt er in de H o l l y ~ o o d - ~ d i oniet ' s al te gehaast geweykt. niaar wel beheerd ei1 vaardig. Geen hartstochten, geen haren die te berge riizen. geen creatieve kwelliiigen, geen bezeten gedrevenheid. Geen geschreeuw en hysterie. Alle Amerikaarise arbeid doet een beetje denken aan een circusattractie: bewegingen, alles is berekend, een korte uitroep of opdracht - en het numnier is volbracht. genliijdelde film in Hollywood wordt in drie weken 'geschoten: Opnanies die langer dan drie weken duren. rijn een ranip. betekenen verlies, rijn maar ook de uitmnderingci dragen Amerikaans karakter. ~ > bekende e dranirturg Marc G n n & neemt n u een film op naar zijn beroemde toneelstuk Urgwe"e wei3"

,icir. Dat is een betoverend werk over lioe een arriie neger zich iet pa. radijs des heren voorstek Mr. Connelly heeft speciale voorwai,rden, Hij is de auteur van het stuk. heeh zelf het scenario ,iaar het schreven en regisseert zelf. Bij wijze van uitzonderilig heeft h.. gebijzonder privilege gekregen: hij mag de film in ~ i i d e r l i maand ~11[ een ~~ opnenien. Zijn filni behoort tot klasse A. Films die in drie weken warden geschoten, behoren tot klasse B. Voor het begin van de opnames is alles bijeengebracht, tot het laatste draadje aan toe. Het scenario is in orde, d e acteurs zijii getest, de paviljoens zijn voorbereid. En het schieten van d e film verloopt doelgericht en zonder pauzes. Marc Connelly regisseert zijn De groene weiden in de studio vali Warner Brothers. Wij herinneren ons niet meer precies hoeveel films er bij Warner Brothers in een jaar gemaakt worden: 80, ioo of 120. In elkgeval maken ze een grote hoeveelheid films. Dit is een grote, voorbeeldig opgezette broddelwerkfabriek. De groene weiden is voor de ondernemende Brothers niet iets wat vaak voorkomt. Er wordt zel. den een film geregisseerd naar een goed literair scenario. Men zegt dat hier onlangs een of andere filni in acht dagen in elkaar is geflanst en die bleek hekmaal niet slechter dan andere B-films: een keurige, nette en misselijkmakende filni.

.es wapens: iabeis, enterhaken. officiersdegens. bijlen en andehoop1 iratenrel<wisieten.Hier was flink gevochten. Het fregat was heel

n

Wkeurig

gniaal
waar kunnen ze heen? Ze kunnen niet weg. Scenaristen acteurs, zelfs technici vervloeken huli werk. Alleen de baren"?&eurs, Hol~ ~ ~ blijven o o din een goed hiimeur. Voor hen is niet kurist [>elang. rijk, voor hen is de kassa belangrijk. In het grootste paviljoen werd een balscène o p een scIiip opgeno. nien. O p de vloer dromden enkele honderden figuranten samei1. De opnanieplek was opmerkelijk licht. De Hollprood-studio's beschik, ken over een enorme hoeveelheid licht en zijn hier niet spaarzaam mee. Er werd een opnamepauze gehouden, het licht werd gedimd en van het dansen liepen de figuranten naar de halfverlichte hoeken \.an het paviljoen om uit te rusten en wat te kletsen. Meisjes in marine-uniformpjes met onderscheidingen en admiraalsepauletten begonnen meteen over hun eigen dameszaakjes te babbelen. Jongemannen in witte marine-uniformen, met de doffe ogen van cinemaluitenanten, wandelden door het pa~iljoen,over de elektri~iteitskabel~ stappend die op de grond lagen. 0,die prachtige filmluitenanten! Als d e dankbare mensheid het in haar hoofd zou halen een standbeeld neer te zetten voor de god van het broddelwerk, dan zou zij geen beter model kunnen vinden dan de cinema-luitenant. Wanneer de held in het begin van de film verschijnt in een wit tuniek en met een stoer opgezette marinepet, kun je meteen met een gerust hart maken dat je uit d e zaal wegkomt. Er zal in de film niets goeds. verstandigs of interessants meer gebeuren. Dit is de god van het broddelwerk zelf, blijmoedig cii leeghoofdig. Temijl wij het decor en de figuranten bekeken, klonk achter ons ineens een Russische stem, zo'n mooie stem, sappig, deftig: 'En Kolja, gaan we nog ergens heen vandaae?' 0. Een andere stem, met het timbre van een stakapitein, antwoordde: 'En van wie zijn centen dan, Kostjenka?' Snel draaiden wij ons om. Achter ons stonden twee gentlemen in rokkostuunl. Bruine schmink bedekte hun nogal afgeleefde gr~ichten.[)e dwongen hen hun hoofden trots op te heffen, maar in h u n ogenkragen stond neerslachtigheid. Ach, Kolja was helemaal niet meer zo jong en ook ~ zij waren hier in ~ ~ 1 Kostja mg er met zijn rimpels nogai C > U uit. b'ood geworden: twee emigranten, kennelijk uit ~ l ~ d i ~ ~ ~ t o k . Het is geen pretje om een naamloze scheepsgenrlciiian te spelen in een dansfilm over jonge idioten. Dadelijk wordt het licht uitgedaan en zullen ze de rokkostuums en de .taande bui>rdjesmoe.

ten afgeven

depot. H u n hele leven hebben ze met in het gehad en zo zal het Waarblijkelijk blijven tot aan h u n

depots te

dood. Er Wenk een signaai, liet verblindende licht werd weer ontstoken. de luitenanten en de rokgentiemen haastten zich naar de De set. de studio en al een halfuur later reden we langzaam We de au~onlobiel~troom mee o m ons een weg te banen naar het santa Monica en daar de oceaanlucht in te ademen. De grote hoofdstad van de cinema rook naar benzine en gebraden ham. Jonin lichte flanellen broeken liepen kordaat over de trottoirs. ge ~ ~ lkomen l meisjes ~ ~ uit d~e hele ~ wereld d bijeen. Hier is zo vers moge$ke waar vereist. Massa's nog niet gerezen sterren vulden de stad, mooie meisjes met onaangename, kwaadaardige ogen. Zij willen roem - en daarvoor zijn ze tot alles bereid. Misschien bestaat er nergens anders ter wereld zo'n grote hoeveelheid vastberaden en onsympathieke schoonheden. Filmsterren van beiderlei kunne (in Amerika krijgen ook mannen de rang van 'ster') wonen aan de straten die naar de oceaan leiden. Hier zagen we iemand wiens beroep naar aUe waarschijnlijkheid uniek is. In zijn eentje vertegenwoordigt hij deze opmerkelijke manier van geld verdienen. Deze man zat onder een grote, gestreepte parasol. Naast hem stond een c lak ka at: H I E R Z I J N DE HUIZEN VAN DE FILMSTERREN.VAN g U U R 'S OCHTENIJS TOT 5 U U R 30 'S AVOND^. Het is een gids die toeristen de huizen van filmsterren laat zien. Niet de inrichting van deze huizen en niet Gloria Swanson aan haar ochtelidthee (binnen wordt hij niet toegelaten), maar gewoon vanaf de straat. Hier, z e-e hij. dan, is het gebouw waarin ~ a r o l dLloyd woont en dit is de kleine villa van Greta Garbo. Hoewel de werkdag in volle gang was, engageerde niemand de gids ei1 op zijn gezicht stond een onverhulde afkeer van zijn beroep en van de Ainerikaanse cinema te lezen. Nog wat verder zagen we een jongeman midden op straat staan. I K H E B HONGER. G E E F MIJ ALSTUO p zijn borst hing een BLIEFT WERK. Ook naar deze man ging niemand toe. oceaan was weids, een constante wind woei naar de kusten en door het rustig lawaai van de branding werd men eraan herinnerd dar er op aarde een echt leven bestaat met echte gevoeleiis. die niet ~

-

hoeven te worden vastgelegd op een nauwkeurig vastgesteld aaital Ineters film, !gevuld niet tapdans, kussen en schoteii. Toen bvij de vestibule van ons hotel betraden, stoiid ecl, lilacht. figuur op van een bank en keek in onze richting. Steunend %e P een ik stok naderde hij ons en sprak met vaste stem: 'Staat u mij toeOdat nlij voorstel: kapitein liefiljev, voormalig witgardist.' De kapitein had een groot, glinilachend gczicht. Met zijn oogjes keek hij ons vriendelijk aan en hij verkondigde iiicteeii dat hij zich allang niet meer met politieke activiteiten bezighield - hoewel wij eigenlijk nooit iets over de kapitein hadden gehoord toe11 hij dat nog wel deed. De kapitein greep onze handen, zette ons o p d e bank en begon meteen te praten, zonder één ogenblik te verliezen. Allereerst zei hij dat juist hem was opgedragen om het bekende bevel van Denikin over zijn onderwerping aan Koltsjak naar Siberië te brengen.37 Omdat wij ons een andere naam herinnerden, toonden we geen bijzondere verbazing, zelfs ondanks de beeldende manier waarop de kapitein vertelde hoe hij de order over de hele wereld niet zich niee had gedragen. 'U begrijpt, ik pakte sneltreinen! Van de trein o p de boot! Van de boot op de trein! Van de trein weer op de boot! Van de boot weer op de trein! Door Europa, over de Atlantische Oceaan, door Amerika, over de Stille Oceaan, door fapan, het Verre Oosten ... Ik kom aan, nat als een hondje, maar Koltsjak is er niet meer. Kogel door zijn kop gekregen! Nou, ik hals over kop terug. Van de trein o p de boot, van de boot OP de trein, van de trein weer op de boot. Pang! Al in Amerika kom erachter dat ook Denikin er niet meer is; die heeft het conlmando overgedragen aan Wrangei. De smiecht! Weer van de trein op de boot, van de boot op de trein. Kom ik in Parijs - is ook wrangel er niet meer. Nou, denk ik, zoeken jullie het allemaal maar uit - maar zelf maak ik naar Amerika. Nu ben ik en geef ik lezingen.' De kapitein haalde een dikke sigarettenkoker te voorscIiiji1 en trakteerde ons op Russische sigaretten niet mondstuk. 'Ik draai en vul ze zelf,' zei hij. 'De hulzen laat ik uit Bulgarije komen. Die Amerikaanse "mmel stop ik niet in miin mond: En zonder enige sprak hij: 'Ziet u de huid op mijn gezicht? Een mooie huid, h(? ~ ~ ~ ~ ~ e r k e lijk glad en roze. AIS bij een melkzuigende big. ~k zal het geheim onthullen. In 1916, aan het front bij K ~ v i l werd , di,(),.

granaat-

g z i c h t erafgerukt. helemaal naar de Iiuid van ,,,ijn eigen achterste moest worden overgezet. ppik? Een wonder van geneeskunst! Een bliksem. wat vindt u ! ~ i ~Dames t ? vertel ik dit natuurlijk niet. maar u, als huid ,,holo,n, heb ik het wel verteld. Alleen alstublieft &ijvers en p geen woord, tegen niemand!' liet hij ons o m de beurt zijn stok vasthouden. 'Puik? Niet?' opgewonden. ''Tweeëntwintig pond zuiver ijzer! riep hij kan niet sporten. daarom draag ik een stokje, zo-

~ d ~ ~ ~ ; l ~ f ~ ~ ~

ikai.

dat niijn spieren niet slap worden.' ,ij het ahcheid deelde hij mede dat onlangs, voor zijn vertrek naar ~ ~ i d . , A . ~ ~ ~in~één i k akeer , zeven kiezen bij hem gevuld moesten wordin.'1k had er absoluut geen tijd voor! Ik had, begrijpt u, voor het zo heen en weer gerend en was zo moe, dat ik bij de tandarts in de stoel in slaap viel. Precies een uur later word ik wakker - en wat zou u denken: de zeven kiezen zijn gevuld. En ik had er niet eens wat van gehoord. Een wonder van geneeskunst! Niet?' Toen wij over de trap naar onze kamer omhoogliepen, riep de kapitein ons luid na: 'Alleen, heren, alstublieft niks verklappen aan de dames!' Hierbij wees hij op zijn roze wangen en zwaaide vriendelijk met zijn 22-pondsstok.

toe, Dit langjflige 17roject heeft al vreselijke vruchten afgeworpen. de Amerikaanse filmbezoeker het denken geheel afgeleerd.

De lijfeigenen van Hollywood Wij zaten met een Amerikaanse cineast in een klein café in ~ ~ l l ~ wood, dat net als veel van die cafés in een soort Bagdad-stijl was ingericht. Het was een zwoel decemberavondje en de voordeur van het café stond wijd open. De droge wind deed de bladeren van de straatpal. men klapperen. 'Wilt u weten: zei de cineast, 'waarom wij, niet onze verbazing. wekkende techniek, met onze prima acteurs, met regisseurs onder wie de beste kunstenaars ter wereld, waarom wij, die soms, hoewel heel zelden, uitstekende films maken, waarom wij dag en nacht onze »nbeschaamde, idiote films produceren, waar de kijker laiigzaani niaar zeker afgestompt van raakt? Wilt u dat weten? Sta mij toe u dat te vertellen.'

filiiibezoeker staat nu o p een ongewoon laag niveau. KijDe ken naar iets met meer inhoud dan een tapdansfilm of een p a u d o hiriorisch'tuk vindt hij erg moeilijk. Naar een intelligente film zal kijken, hij zal zijn meisje bij de arm pakken en naar de hij niet bioscoop O m de hoek gaan. Daarom is er bij ons maar een povere Europese films. die toch meer inhoud hebben. Ik vertel u vraag gruivelen,maar zo is de stand van zaken werkelijk. Er zijn vele jaren werk nodig om de Amerikaanse filmbezoeker zijn smaak weer terug t, geven. Maar wie zal dat werkverrichten? De bazen van Hollpvood?' Onze gesprekspartner was heel openhartig. Blijkbaar kwelde dit onderwerp hem onophoudelijk. ... Bij ons is er immers niet één onafhankelijk, behalve Chaplin. Wij zijn in dienst bij onze bazen en doen alles wat die ons opdragen. U vraagt mij: hoe komen die paar goede films die Hollywood maakt er dan? Die komen er tegen de wil van de baas. Dat is een toevallig succes, een concessie van de baas aan zijn dienaar, opdat die er niet van ellende mee ophoudt. Soms moet een goede film voor de bazen verborgen worden, zodat zij hem niet kunnen bederven. Kent u Lewis Milestone? Toen hij Van het westelijk front geen nieirws maakte, verspreidde hij, uit angst voor de bazen, die de gewoonte hebben naar de opnamen te komen o m raad te geven, het gerucht dat er bij zijn opnamen de hele tijd ontploffingen waren en dat het er levensgevaarlijk was. De bazen werden bang en lieten de slimme Milestone met rust. Maar toch lukte het hem niet om alles tot het einde toe te verbergen. O p een keer riep zijn boze baas hem bij zich en zei: "Luister, Lewis, ze zeggen dat uw film slecht afloopt, klopt dat?" "Ja, dat klopt:' bekende Milestone. "Maar dat is onmogelijk!" schreeuwde zijn baas. "Het Amerikaanse publiek gaat niet naar een film met zo'n slot. U moet er een ander slot bij maken." " M de~filln~ wordt ~ gemaakt naar het beroemde boek w n Remarque, en dat heeft precies dit slot:' antwoordde Milestone. weet ik *iet,,' zei de baas ongeduldig. "Ik heb die Remarque I,iet gelezrn ril ik heb daar niks mee te maken. Het is voldoende dat wij een hoop geld hebben betaald voor het recht op verfilming. Maar ik herhaal: het ~ ~ ~ ~ i k a publiek a i i s e gaat niet naar een filni met zo'n slot." - -

"Goed," zei Milestone, "ik maak ccn aiidcr slot: "Dat is prachtig!" zei de baas verheugd. "Hoe datdeliu word "Heel eenvoudig. Rij Remarque wonnen de Frallsell en?'! als het ook in werkelijkheid is gegaan. Maar aangezien u het r LOslist wilt veranderen, zal ik de Duitsers de oorlog Iaten w i l l n e n ~ b, Alleen door dit scherpzinnige antwoord redde Milestone zijn Die had een enorm succes. Maar dit komt heel zelden voor. ceivoonnl. lijk is zelfs een bekende, zelfs een beroemde regisseur gedwonen alles te doen wat hem wordt opgedragen. Pas nog - dit is maar een p dagen geleden gebeurd - heeft bijvoorbeeld een in de hele wereld aar kende filniregisseur een scenario gekregen dat hem beviel. Hij al enkele jaren naar iets belangwekkends o m te verfilmen. stelt u zich zijn voldoening en blijdschap voor toen hij dit eindelijk had den! Maar in deze film moest Marlene Dietrich, een H o l i y ~ o o d - ~ ~ ~ , . , optreden. Zij las het scenario en besloot dat de rollen van de andere artiesten te groot waren en haar zouden beletten in de film op de voorgrond te treden. En de weergaloze Marlene eiste dat die rollen kleiner zouden worden gemaakt. Het stuk werd onherstelbaar bedorven. De regisseur weigerde het aldus verminkte scenario te verfilmen. Zoals u ziet is de regisseur over wie ik u vertel, zo groot en beroemd dat hij werk durft te weigeren dat hem onaangenaam is. Van zulke mensen telt Hollywood er slechts enkelen. Welnu, de ster won, omdat voor onze bazen de ster het belangrijkste is. Het Amerikaanse publiek gaat naar een ster en niet naar een regisseur. Als op het affiche de naam van Marlene Dietrich staat, of Greta Garbo of Fredric March, zal het publiek hoe dan ook de kassa's vullen met zijn miljoenen, hoe onbeduidend ook de film waarin deze uitstekende artiesten spelen. Het eindigde allemaal heel eenvoudig: ze riepen een andere regisseur op, die niets durft te weigeren, anders verliest hij zijn werk, en droegen hem o p o m het bedorven scenario te verfilmen. Hij vervloekte zijn treurige lot en zette zich aan het 'schieten' van de filni. Misschien denkt u dat wij bestuurd worden door verlichte kapitalisten? Helaas, het zijn de gewoonst mogelijke botte dollarmakers. Metro-Goldwyn-Mayer kent u natuurlijk. Hun studio's leveren per jaar een hoop films af. Maar ik kan u wat vertellen over de oude Goldwyn, de baas van dat bedrijf. O p een keer komt hij bij bekenden en deelt verheugd mede: 'Weet u, mijn vrouw heeft zulke mooie handen dat er a] een buste van gegoten wordt.' ,

vefleld dat een van de actrices van Goldwyn. die van Er wordt dollar per week kreeg (sterren krijgen een verbijsIlrm ,honorarium, maar hierbij is geen liefdadigheid in terend,beestachtib de ster die tienduizend dollar per week krijgt. levert haar liet evenzovele duizendeii aan netto inkomsten in diezelfbaas m de \qeek,, hem had uigenodigd in haar kasteel. dat zij in Frankrijk had kunnen kopen. Voor het ontbijt werd de oude Goldwyn het kasteel getoond, 11verig betastte de oude man het zijden behang, brvoelde de bedden en controleerde de vering van de matrassen, en bezichtigde aandachtig de verdedigingrtorens. Maar in het bijzonder was hij geïnteresseerd in de ouderwetse zonnewijzer. Toen hem de werking van het systeem werd uitgelegd. raakte hij in verrukking en riep uit: 'Wat geweldig! Wat zal het volgende rijn wat ze bedenken?' U ziet dat wij moeten werken met mensen die zo onwetend zijn. dat ze een zonnewijzer voor de laatste uitvinding houden. Dat is het niveau van hun kennis, het niveau van hun cultuur. En deze mensen geven niet alleen geld voor de productie van films. Nee. ze bemoeiei1 zich overal mee, brengen verbeteringen aan, veranderen het verhaal, zij geven aan hoe wij films moeten maken. Wel. ik heb u zoveel sombere dingen verteld, het is misschien wel genoeg. Weet u wat! Laten we een stukje met de wagen gaan rijden om ons wat te verkwikken.' We reden de stad uit en kwamen bij het reservewaterbassin dat Los Angeles van water voorziet in geval van beschadiging van de waterstations. De nacht was zwart. In de stilte en duisternis ontspanden wij ons inderdaad, kwamen wij tot onszelf na die vreselijke HoUywood-verhalen. Toen we waren teruggekeerd in hotel HollYWood, vielen we in een loodzware slaap zonder dromen, ontSppaning rust. zeg maar zonder alles wat slapen zo heerlijk maakt.

38

Bid, laat je wegen en betaal! De voorbereiding op Kerstmis nam steeds grotere vormeli joenen kalkoenhennen en -hanen werden geslacht, geplukt en in de winkels uitgestald, en betoverden de inwoners van Holiflvood hun gelige onderhuidse vetweefsel en niet de lila keurmerken vaii de Hygiënische Keuringsdienst die o p hun borstjes waren gestempeld, brij hebben al gezegd dat de Amerikaanse Kerstmis een feestdag is die helemaal niets met religie te maken heeft. O p die dag wordt he. lemaal niet de geboorte van heer god gevierd. Het is een feestdag ter ere van de traditionele kerstkalkoerl. O p die dag doet de heer verlegen glimlachend een stapje terug. Met het aanbidden van de kalkoen is nog een vreemd ritueel verbonden: elkaar geschenken geven. Een veeljarige, handig gevoerde verkoopreclame heeft ervoor gezorgd dat het geven van gesclienkeii voor de bevolking een soort plicht geworden is, waaruit de handel ongekende winsten haalt. Alle prullen die zich in een jaar in de winkels hebben opgehoopt, worden tegen verhoogde prijzen verkocht. De winkels zijn overvol. De dolgeworden kopers grijpen alles wat ze maar zien. De Amerikaan geeft niet alleen zijn vrouw, kinderen en vrienden geschenken. Er worden ook geschenke11 gegeven aan superieuren. Een acteur van een filmstudio geeit geschenken aan zijn regisseur, camer'aman. geluidstechnicus, grimeur. Kantoormeisjes geven een geschenk aan hun baas, een schrijver geeit een geschelik aan zijn uitgever een journalist aan zijn redacteur De meeste gesch.>ken hebben een geheel onverhuld ~ m k o ~ i ~ ~ ~ l < ~ ~ ~ Er Wan ook wchenken in neerwaartse richting: van hogeren naar lageren Maa. dat is een smal Stroompje vergeleken bij de machtige fonteinen van hefde en respect die van beneden naar boven spiiiten. Een acteur W f t de grimeur twee flesseii goede challlprglle niet d i bedoeling dat die hem het hele jaar I>i,mnder goed ral schnlill~en, de regiscur krijgt een geschenk voor het i>nderhi>udellvrli een vriendschap die nuttig is. en de camera- en geluidsniailnellol,
acteur zo goed mogelijk moet worden gefilmd eraan denken dat deie mogelijk moet worden opgenomen. en dat zijn stem zo van een geschenk is iets heel subtiels. Je moet weten wat geeft, zodat je iemand niet kwetst in plaats van dankbaar je aan wie geschenkenkoorts bezorgt de Amerikanen veel drukte. kost ,tenlt. verschaft daarentegen de winkeliers paradijselijke mohun .-- veel menten en weken. hten geeft elkaar sigaren, wijn, parfum, shawls, vestjes, prulletjes. winkeljongens haasten zich door de stad om geschenken af te leveren, die in speciaal kerstpapier zijn ingepakt. Vrachtwagens vervoealleen maar geschenken. Begeleid door muzikanten in mooie geller~rlsuniformenrijdt Santa Claus met zijn watten baard mnd, omhuld door een wolk van naftaline. Jongens rennen achter de god V.," de aan. Volwassenen zuchten bij het zien van de kerstm a , en proberen zich ingespannen te herinneren wie nog een gave gebracht moet worden. Laat er in godsnaam niemand vergeten wor0.den - de betrekkingen zullen het hele jaar bedorven zijn. In feite wordt de naam van god in de hectische pre-kerstdagen alleen in dergelijke gevallen vermeld. In Amerika zijn veel religies en veel goden: de protestante, de katholieke, die van de baptisten, die van de methodisten, die van de congreganisten, de presbyteriaanse, de anglicaanse. Miljoenen mensen willen ergens in geloven, en tientallen machtige kerkelijke organisaties bieden hun daartoe hun diensten aan. De oude - als men zo zich zo niag uitdrukken - Europese religies lijden onder een zekere abstractie. Laten die zich maar in Europa verschansen, o p dat oude, afgetakelde continent. In Amerika, naast de wolkenkrabbers, elektrische wasmachiiies en andere successen van deze eeuw, lijken ze wat bleekjes. Er is iets moderners en SPectacu&ders ,iodig en, laten we het ten slotte maar open en eerlijk zeggen, iets ukelijken, dan de eeuwige zaligheid in de hemel ah beloning l < t ~ ~ voor een rechtvaardig leven op aarde. is de &te die zich cChristelijke Wetenrhap noemt. dit de meest veramerikaniseerde. De sekte heeft miljoenen aanhangers en is in wezen een soort kolossale kliniek, maar dan zonder deelname van doktoren en nledicijnen. Christelijke Wetenschap is groot en rijk, vele behoren prachtige kerken niet mooie bankgderijen deze sekte toe. Christelijke Wetenschap biedt geen eeuwig lange waihttiid voor

een beloning in de hemel. Zij doet haar business op ligie is liraktiscli c11 handig. Zij zegt: 'Bei] je ziek? ~~baarde. je eellDeze reGeloof in God en de hernia gaat over!' ernia? Het christendom als wetenschap, als iets wat ~ ~ i ~ ~ ~ i d d ~ l l . l . deel oplevert! Dat begrijpt een gemiddelde Aiiierikrall, liei voor. door tot zijn bewustzijn. dat verdwaasd is door jaren haastig "8 hard werken. Een religie die net zo nuttig is als elektriciteit, D en te 'komt van pas. Daar kan men in geloven. 'NOU,goed! En als de hernia toch niet overgaat?' 'Dat betekent dat u niet genoeg gelooft. dat u zich niet gelioeg God hebt overgegeven. Geloof in hem - en hij helpt u overal bij:aan Hij helpt overal bij. In New York gingen we een keer een van de kerken van Christelijke Wetenschap binnen, in het centrum van de stad. Een kleine groep mensen zat in de banken en luisterde naar een gentleman op leeftijd, die een goed, bij de kleermaker genlaakt pak droeg. (In Amerika is een maatkostuum een teken van welvaart.) Mr. Adams, die ons op deze excursie vergezelde, spitste zijn oren, boog zijn hoofd naar voren en luisterde aandachtig. Hij gaf ons met zijn hand een teken om dichterbij te gaan. Wat wij hoorden, leek erg op de scene in het New Yorkse nachtasiel, waar wij op de allereerste avond na onze aankomst in Amerika verzeild waren geraakt. Alleen werd er daar op armen ingepraat en hier o p rijken. Maar dit werd op geheel eendere wijze gedaan: met behulp van levende getuigen en onweerlegbare feiten. 'Broeders,' zei de gentleman o p leeftijd, 'twintig jaar geleden was ik straatarm en ongelukkig. Ik woonde in San Francisco. Ik had geen werk, mijn vrouw lag op sterven, de kinderen leden honger. Ik kon van niemand hulp venvachten, alleen van god. En o p een ochtend zei destem van god tegen mij: "Ga naar New York ei1 ga i11 dierist bij een verzekeringsmaatschappij:' Ik liet alles in de steek eg1 het lukte me New York te bereiken. Hongerig en haveloos liep ik door de straten en wachtte tot de Heei mij zou helpen. Eindelijk zag ik het uithang-

l

1

bord Van een ~ e r ~ e k e r i n g s m a a t s c h aen~ ~iki snapte j dat mij juist hierheen had gestuurd. Ik ging dat enorme, schitterende gebouw binnen. 1x1 mijn vreselijke kostuum wilde men ,,,ij tot de directeur toelaten, maar toch ging ik naar hem toe en zei: "1k wil een baan bij u ." "Kent U het verrekeringswexen?" vmeg hij mi,. "Nee," antwoordde ik met vaste stem.

,ilt u dal? juist bij een verzekeringsmaatschappij weryb"aron1 keil?" en zei: "Omdat de Here God mij naar u gestuurd Ik kccl
liij op dit punt was aanbeland, stopte de verteller. c ~ wat n gebeurde er toen met U?' vroeg een van de luisteraars on-

geduldig 'wilt u weten wat ik nu ben? Ik ben nu vice-president van deze En dat heeft God gedaan.' Enigszins geschokt verlieten we de kerk. 'Nee, sirs,' zei Mr. Adams opgewonden. 'Hebt u dat gehoord? Als de ene zakelijke man volkomen serieus onder het geratel van telmachines en het gerinkel van telefoons tegen de andere zakelijke man kan zeggen dat God hem hierheen gestuurd heeft en als die aanbeveling werkelijk in aanmerkiiig wordt genomen, dan ziet u zelf wel dat dit een heel geschikte zakelijke god is. Een echte Amerikaanse god van kantoren en handel en niet een of andere Europese kletskous met een neiging tot nutteloze filosofie. Zelfs het katholicisme heeft in Amerika bijzondere trekken aangenomen. Pater Coughlin heeft zijn eigen radiostation laten bouwen en maakt reclame voor zijn god, minstens even uitzinnig als reclame voor Coca-Cola. Echt, sirs, Europese religies passen niet bij de Amerikanen. Die zijn op een onvoidoende zakelijke basis gebouwd. Bovendien zijn ze te intelligent voor de gemiddelde Amerikaan. Hij heeft iets eenvoudigers nodig. Men moet hem zeggen in welke god hij moet geloven. Zelf is hij niet in staat o m dat uit te puzzelen. Daarbij komt dat er voor uitpuzzelen geen tijd is; hij is een druk man. Ik herhaal, sirs, dat hij een eenvoudige nodig heeft Zeg hem precies welke voordelen die religie oPIeVert,hoeveel henl dat kost en waarom die religie beter is dan m dere, Maar wel nauwkeurig, alstublieft. Een Amerikaan \'erdraagt geen vaagheid.' wij een keer in ons aan de Hi)llywood Boulevard gelegen Hollywood-hotel u t e n te werken. renden de Adamsen onze kamer binwe hadden hen nog nooit in een dergelijke toestand gezien. De jas van , + - Jhing ~ ~op ~ maar ~ één schouder. Hij stootte ongearticuleerde kreten Ilit en zijn gezicht werd met de minuut roder. Mrs. ~ dde zeclltnloedige ~ ~ Mrs. ~ Adams, , die zelfs op de beiisde berg-

]laar t ~ ~ c ~ l i v o o r d i g hvan e i d geest en haar beheersing niet h verloren, rende door de kamer en riep van tijd tot tijd: 'W. ad darom had ik geel1 revolver bij nie! Ik zou liaar ais een horitl neergeschoten!' 'Nee, Becky!' schreeuwde Mr. A d a m . '[k zou haar als een hond hebben neergeschoten!' Wij schrokken. 'Wat is er aan de hand? Wie als een hond? Waarom als een hond!, Maar er ging een minuut of tien voorbij voordat dc Adatlisen tot rust waren gekomen en konden beginnen aan hct verhaal over wat hen zo woedend had gemaakt. Zij bleken 's ochtends vroeg (ze hadden ons niet willen wekken) naar Los Angeles te zijn gegaan o m een preek te horen van Aimee McPherson, de in Amerika bekende oprichtster van een nieuwe religie. De twist over wie er zou vertellen werd zoals altijd gewonnen door Mr. Adams. 'Sirs! Het is gewoon ongelooflijk,' riep hij met luide stem. 'U bent veel misgelopen doordat u niet bij ons was. Schrijf maar in uw boekjes op dat u alles bent misgelopen, misters. Welnu, Becky en ik kwamen in de kerk van Aimee McPherson. Hoewel het nog een uur duurde tot het begin van de preek, was de kerk overvol. Er zaten meer dan duizend mensen. En allemaal goede, eenvoudige lieden. De opzichters hielden ons blijkbaar voor belangrijke personen en deden ons op de eerste rij plaatsnemen. Heel goed, sirs. Wij zitten te wachten. Ja ja ja, natuurlijk praatten we eerst nog met onzc buren. Voortreffelijke mensen. De één een boer uit lowa, de ander was ook speciaal hierheen gekomen. Hij heeft in Nevada een kleine ranch. Goede, eerlijke mensen, die ergens in willen geloven, zij hunkereii naar geestelijk voedsel. Men moet hun beslist iets geven, d;lt hebben zij nodig, sirs! Eindelijk klinkt er muziek, er dreunt een fanfare, net als in het circus - en Aimee McPherson verschijnt, met gepermanent haar, vuurrood gelakte nagels, in een wit gewaad, geschminkt, opgemaakt. Niet meer zo heel Jong, maar nog wel knap. Iedereen verrukt. Logisch! Denkt u zich eens in, sirs! In plaats Van een saaie pope komt er een h a p p e Vrouw o p En weet U wat ze zei? I>at was vrerlijk!, 'Als ik een revolver bij me had gehad,' bracht M,.~,~d~~~~ iil liet midden, 'zou ik haar...' 'No U ~ Cje~nioet Y niet zo bloeddorstig ,ijn, Ollder.

n i r t , Welnu, sirs. ik ga u niet navertellen wat zij allemaal kletste, I n E ~ ZOU ~dit zelfs ~ bijPde minst ~ verlichte geesten gelach te,eeg hebben gebracht. Maar wij zijn in Amerika, misters. Hier moet heel eenvoudige dingen zeggen. Eerlijk waar. die goede men mensen waar de kerk mee vol zat, waren opgetogen. Het geestelijke voedsel dat Aimee McPherson hun aanbood, was zelfs niet goed genoeg geweest voor een kanarie, ais een kanarie religie nodig zou hebben. Grove charlatanerie, doorkruid met armoedige grappen en een ,,ij grote portie erotiek in de vorm van een koor van ionge meisjes in doorschijnende witte jurkjes. Maar het belangrijkste, misters, kwam nog. Het bleek dat Aimee McPherson honderdduizend dollar nodig had voor de restauratie van haar kerk. Honderdduizend dollar, sirs, dat is veel geld, zelfs in het rijke Amerika. En ik moet u zeggen dat Amerikanen niet erg graag afstand doen van hun dollars. U zult begrijpen dat als zij gewoon aan de aanwezigen had gevraagd om bijdrages aan de restauratie van de kerk, dat zij dan heel weinig bijeengebracht zou hebben. Maar zij had iets geniaals bedacht! Het orkest, dat de gewelven had doen schudden, bracht zij tot zwijgen en de engelachtig gekrulde zuster McPherson wendde zich opnieuw tot de massa. Haar toespraak was waarlijk bezield. Misters, u bent alles misgelopen doordat u deze opmerkelijke toespraak niet hebt gehoord. "Broeders," zei ze, "er is geld nodig. Natuurlijk niet voor mij maar voor god. Kunt u god één penny geven voor elk pond van het gewicht van uw lichaam, dat hij u in zijn onbeschrijflijke goedheid heeft gegeven? Maar één penny! Heel weinig. God vraagt u om maar één penny! Zou u hem dit kunnen weigeren?" Meteen liepen er dienaren langs de rijen, die velletjes uitdeelden waarop stond gedrukt: LrcEk r,,ij

Bid, laat je wegen en betaal! Slechts één penny voor een pond levend gewicht! Laat jezelf wegen! Laat je familie wegen! Laat je vrienden en bekenden wegen! weet u, misters, dat is toch geniaal bedacht! Met een subtiele kennis vali de Aillerikaanse volksaard. Amerikanen houden van cijfers. Met cijfers zijn ze het makkelijkst te overreden. Ze zouden niet zomaar geld geven. Maar een penny voor ieder pond gewicht - daar zit iets oneindig overtuigends en zakelijks in. Bovendien is het een leuke bc-

zigheid. De boer keert terug naar lowa en ral r u i ren en zijn familie wegen. Wat een gelach zal dat lalig ,,uJa ja ja, misters, de dienaren liepen opnieuw langs de ri. ... met grote dienblitden. LC hlalden in enkele niinuten vollJen,deze keer dienblad,,, Mijn niet geld op. De gemiddelde Amerikaan weegt m'n lgoepond, dikke buurman uit Nevada gaf twee dollar! En het was duidelijkL Gods eigen land rijk m a n Hij was overreed met behulp van idiote r e k i ~ ~Sirs, ~'eenik ~ ~ ~ d ~ , zeg het u geheel in ernst. De religie van deze ~ h a r l a t a n - ~I> ~ k ~ ~ ~ zich ergens halverwege de tafels van vermenigvuldiging en deevindt vulgairste music-hall. Wat cijfers, wat oude moppen. wat pornografi *imee Mcpherson was de druppel die d e emmer van Mr. Adams had doen overlopen. 'Nee echt, misters,' zei hij, terwijl hij in onze hotelheel veel onbeschaamdheid. Schrijf maar in uw boekjes, sirs!' e en kamer op en neer liep, 'Becky en ik hebben besloten te vertrekken. ìqee nee, sirs, ik begrijp u uitstekend. U bent schrijvers, u moet gedegen kennismaken met de Amerikaanse cinema. Ja ja, dat is voor u noodzakelijk. Maar Becky en ik hebben hier niks te zoeken. Laat u ons gaan, naar Mexico.' Bij deze woorden spreidde hij d e grote, in de vouwen al gescheurde kaart uit o p het bed en ging daar o p zijn buik o p liggen. 'Wij zullen naar Mexico gaan en vakantie houden aan de kust. Becky en ik zijn al naar de Chaniber of Commerce gegaan o m informatie in tewinnen. Bovendien gaan we zo naar de A A A waar we ook informatie zullen inwinnen. Nietwaar, Becky? Vlak bij de grens is een prachtige plek: het Mexicaanse dorpje Ensenada. Een schitterend strand, een goede weg. Daarna zullen we elkaar ontmoeten in San Diego. Van daaruit begint onze terugweg naar New York. Wat denkt u ervan, sirs?' Hoewel het nieuwsgierige echtpaar Adams een groot plezier beleefde aan de reis, begonnen zij te vrezen dat we niet op de afgesproken tijd in New York terug zouden zijn. Intussen waren ze hun kleine erg gaan missen en joegen ze hele dagen op kleine kinderen, drukten ze die fijn in omhelzingen, verstikten ze hen met kussen. Het oponthoud in ~ o l l y w o o ddat , langer duurde dan gepland, had hen bang gemaakt. 'Als we o p 26 december op weg gaan uit San Diego, dan komen we juist op tijd thuis,' zei Mr. Adarns, en hij tekende met rood potlood onze terugweg op de kaart. 'We rijden langs de Mexicaanse grens naar E] Paso, dal>koinen we via San Antonio in New Orieans en van daaruit doorkruisen we bijna alle zwarte staten en bereiken dan Washington.' Hoe jammer het ook was om afscheid te nemen van onze reisgenoten, we moesten dit doen, onidat de kennismaking met Hollywmd

cill<ele ciage~ivereiste. Mr. A d a m kwellen, hein dwiilgen bnps de studio's te zwerven. ~XJUechter te onmenselijk ,ijll met ons af elkaar op 25 december te ontmoeten in Sari n. \,le 'ego, een aan de kust vaii de Stille Oceaan, vlak bij de Mexicaanse we op die dag niet gearriveerd zoudeli zijn, zou het echtpaar z onder ons op \veg gaan en zouden wij hen niet de trein moeteil illhalen. Wij waren zo aan de Adamsen gewend geraakt dat het afscheid,

staande bij onze schoongewassen, fris blinkende car, een eeuwigheid . duurde, er kwam maar geen einde aan. O p het laatst glipten de ~ d sen trouwens weer weg naar de Chamber of Commerce voor extra informatie, en kwamen zo lang niet naar buiten dat wij zonder op hen te wachten op weg gingen voor onze eigen zaken. Wij hebben in Hollywood met een groot aantal mensen kennisgemaakt, zijn veel interessants te weten gekomen. Eén zonde echter drukt op ons geweten. Wij zijn in Hollywood geweest zonder ChapIin te ontmoeten, hoewel dit had gekund en wij dit erg graag haddei1 gewild. Dit pijnlijke gebeuren heeft plaatsgevonden doordat degene die het op zich had genomen onze ontnioeting met Chaplin te regelen, dit heleniaal niet kon, zelfs als hij er een jaar aan had gewerkt. Helaas verloren wij vele dagen voordat we hier achter kwamen. Toen we echter de zaak op een andere manier gingen aanpakken, was Chaplin, nadat hij de muziek voor Modern Times had voltooid, weggegaan om uit te rusten. Daarna kwam het feest van liclit en commercie: Merry Christmm. Daarna moesten wij vertrekken. En zo is dus onze ontmoeting met Chaplin in het water gevallen. De gesprekken met Milestone, Mamoulian en andere regisseurs van de toptien hebben ons ervan overtuigd dat deze voortreffelijke meesters gebukt W n onder de onbenullig stukken die zij riloeten Net als alle grote mensen in de kunst willen zij iets belangweUends brengen. Maar het systeem van ~ o l l y w o ~start d Iiiin dit niet toe.

~

~

maar zit er nu al meer dan tien jaar. Hij hoort bij dedrie inaanden l die succes hebben. Het gaat hem voor de wind. genel blijktdat? Hij krijgt vijfhonderd dollar per week. Hij heeft bij vjn bedrijf een zevenjarig contract afgesloten. Denk niet dat dat is, een zevenjarig contract. De kern van zo'n contract een groot is dat de acteur die het ondertekend heeft. werkelijk verplicht is o m z;ve,, jaar '[leen te werken voor de studio waaraan hij zich heeft verStudio zelf heeft echter het recht o m elk jaar dit contract bonden, te herzien en af te zien van de diensten van de acteur Het is dus al~ ~ . leen voor de werknemer zevenjarig. voor d e baas is het haltjaarlijks. Er moet hard gewerkt worden. 's Ochtends vroeg gaat hij naar de opnames en hij keert 'S avonds laat terug. Als hij Waar is met de opnames van een film, krijgt hij een week vrij - en dan begint hij met de opnames van een volgende. Het gaat aan één stuk door. Probeer maar eens op tijd nieuwe schmink o p te doen. Daar hij buitenlander is en niet helemaal zuiver Engels spreekt, speelt hij ook buitenlanders: Mexicanen, Spanjaarden, Italianen. Ie hoeft alleen Spaanse in Italiaanse bakkebaarden te veranderen. Omdat hij een boos gezicht en donkere ogen heeft, speelt hij vooral schurken, bandieten en oerschoften. 'Het is echt een feit!' riep hij uit. Tussen de ene en de andere film is er zo'n kleine onderbreking, dat ik er bijna niet in slaag me mijn rol eigen te maken. Eerlijk waar.' Nadat de acteur ons zijn huis (een mooi huis met elektrische apparaten, gasverwarmii~gin de vloer en een zilveren kerstboom) had laten zien, roerdehij datgeneaan waarover hij zich blijkbaar het meest druk maakte. 'Nou, en hoe is het in de Sovjet-Unie?' Hij kreeg een zeer grondig verslag over hoe het in d e Sovjet-Unie was en toen vroeg hij met nog grotere belangstelling: 'Nou, en hoe is het in Moskou? De acteur kreeg ook hierover een niet minder grondig verslag en toen riep hij: 'Nou, en hoe is het bij het Kunsttheater? Hoe is het bij ons?' Ook dat vertelden wij. 'Och, is Misjka Jansjin een artiest van verdienste van de republiek? zei hij verheugd. 'Flinke knaap, die Misjka! Wij hebben samen nog stomme rollen gespeeld. En Chmeljov? Speelt hij werkelijk tsaar Fiodor? Echt gweldig! Die Chmeljov heeft samen met mij ... We waren

in ' 2 2 gewoon kinderen. Dat is een feit, dat we kinderen w en over Iljiiiski weet ik alles! Hii is een beroeiiid artiest aren! geworden 'ij hebbei1 nop samen i11 de ~ i u d i oOilZe opleiding geliad, is ee11 feit. Met Igor!' Hij kon maar niet wennen aan het idee dat de Jaiisjins nieljour al \rolwassen waren en grote acteurs waren geworden, ij kon e, niet aan wennen, omdat hij het vergeleek niet Hollywo~d. was er namelijk in die dertien jaar eigenlijk niets gebeurd ~ hen) ~hij ~ was meer gaan verdienen, had een eigen automobiel maar hij was geen bekend acteur geworden. Pas onlangs - letterlijk een maand geleden -was men althans zijn naam o p de aftiteling gaan zetten. Maar eerder was ook dat niet gebeurd. Zomaar - een naarn. loze cinemageest met Mexicaanse bakkebaarden en glinsterellde ogen. Tenuijl het een heel getalenteerde acteur is. Toen hij 's avonds laat met ons meeliep door de stil geworden straten van Hollywood, ontstak hij plotseling in woede en begon alles te vervloeken. 'Hollywood is een dorp!' riep hij met gepassioneer& stem. 'Dat is een feit! Een achtergebleven dorp! Je stikt hier gewooii!' En nog lang klonk er over heel Californië een sonore Russische stem: 'Een dorp! Een dorp, verzeker ik u! Dat is een feit!' Dit nachtelijke geschreeuw was het laatste wat wij in Hollywood hoorden. De volgende morgen vertrokken we met de trein naar Saii Diego via de Santa Fe-spoorlijn. Daarvoor gingen wij eerst naar Los Angeles, dat o p een afstand van ... Dat in feite op geen enkele afstand van Hollywood ligt, maar er net zo in overvloeit als Hollywood zelf ongemerkt overgaat in Beverly Hills, Beverly Hills in Santa Monica en Santa Monica in weer iets anders. Los Angeles betekent in vertaliiig'de engelen: Ja, het is een stad van met olie besmeerde engelen. Hier was, net als in Oklahoma City, midden in de stad olie gevonden en hele straten zijn gevuld 111et metalen torens - er wordt gezogen, gepompt, geld verdiend. Los Angeles is een plompe stad. Met grote gebouwen, vieze en Ievendige straten, ijzeren brandtrappen die uitsteken aan de buitenkanten van de C V ~ ~Het S is een Californisch Chicago: baksteen, krotten, onvervalste armoede en schandalige rijkdom. "lak 'oor ons vertrek zagen wij een grote rij mensen die zich hadden voor de ingang van een restaurant, Een over het vaste 1 ieils uithangbord gesPannen doek deelde mede dat het L~~~~

kerstmaal gaf voor werklozen. De deuren van het resgesloten, het was nog lang voor etenstijd. De rij detailnnt soorten en typen van Amerikaanse werkiozen: van monstreerde de zwerver met lang niet geschoren wangen en kin. tot de vreedzatiie ,,,,btenaar die nog geen afstand had genomen van rijn das en die ooit opnieuw de samenleving te betreden nog niet had de Hier stonden jongelui - zij zijn opgegroeid in de tijd dat , het werk al verdwenen was, zij hebben nog nooit gewerkt, kunnen niets, kunnen nergens leren o m te werken. Niemand heeft hen nodig: vaardige jonge mensen, vol kracht. Hier stonden oude mannen, die hun hele leven hebben gewerkt maar die nooit meer zullen werken, huisvaders, eerlijke werkezels, die in hun werkzame leven meer dan één baas rijk hebben gemaakt - en ook hen heeft niemand nodig. Upton Sinclair, die wij enkele dagen geleden hadden ontmoet in Pasadma, een klein en mooi Californisch stadje, had ons gezegd: 'Het kapitalisme als systeem dat mensen voordeel, een inkomen geeft, is allang voorbij. Maar helaas hebben de mensen dat nog niet begrepen. Zij denken dat dit een tijdelijke hapering is, zoals die er ookvroeger wel zijn geweest. Zij begrijpen niet dat het kapitalisme nooit meer werk zal geven aan de dertien miljoen Amerikaanse werklozen. De crisis is immers in de tijd vanaf 1930, toen hij begon, merkbaar afgenomen, de zaken gaan veel beter, maar de werkloosheid wordt niet minder. Mensen zijn vervangen door nieuwe machines en een efficiëntere productie. Het rijkste land ter wereld, 'Gods eigen land' zoals de Amerikanen het noemen, dat grote land is niet in staat zijn mensen van werk, brood of onderdak te voorzien.' En deze grote, gepassioneerde man, die zijn leven lang naarstig naar de waarheid had gezocht, die zowel een liberaal als een socialist ais de uitvinder van een eigen sociale theorie was geweest, onder de vlag waarvan hij kandidaat was geweest voor het gouverneurschap van Californië voor de Democratische Partij en die zelfs 900.000 stemmen had verzameld - liet vermoeid het hoofd hangen. We zaten in zijn huis, dat nogal donker was, ouderwets, stoffig, en dat op de een of andere manier geen woonhuis leek. Het huis was ook moe en oud. Van de poging om in Californië een afgezonderde staat te bouwen waar geen werkloosheid zou zijn, was niets terechtgekomeri. Tot gouverneur van de staat had Sinclair het niet weten te brengen. En er wds zelfs niets van terechtgekomeri als hij gouverneur was geworden. hier eeii gratis

,,,

d

'Dat is voorbij,'zei Sinclair bij het afscheid. 'Ik keer terug na literaire werk.' ar mijn Sinclair heeft een mooi, zilveren hoofd. Hij droeg een grijs fl snellen kostuum en zomerse schoenen, gevlochten uit smalle bandjes, zijn hand hield hij een knoesterige en kromme stok. ZO staat hij in onze herinnering gegrift: een oud man, staande in de deuropening van zijn bescheiden oude huis, verlicht door de Californische zonS. glimlachend en vermoeid. De straten van Los Angeles waren o p de feestdag ongewoon ,til. ophet station was het tamelijk leeg. In een kiosk werden kranten, prentbriekaarten en vijfcentspakjes met zuurtjes verkocht. Deze rondezuurt,jes met een gaatje erin lijken o p blarenpleisters. H,, smaak bevestigt deze indruk. Een of andere spoorwegambtenaar lag achter zijn afscheiding te snurken, met zijn uniformpet met gelakte klep over zijn neus getrokken. \Ve gingen de Pullman-wagon binnen en namen plaats op fluwelen draaistoelen met kanten doekjes o p d e rugleuningen. De neger-conducteur droeg geluidloos onze koffers naar binnen, legde ze geluidloos in het bagagenet en verdween zwijgend. hieteen buiten de stad verschenen er groepjes sinaasappelbomen. Hun felgekieurde vruchten keken naar buiten vanuit het ruige berengebladerte. Tienduizenden bomen stonden in regelmatige rijen. De grond tussen de bomen was perfect schoongemaakt en onder elke boom stond een petroleumkachel. Tienduizend bomen - tienduizend kachels. De nachten waren tamelijk koel en de sinaasappels hadden warme lucht nodig. Het was hoe dan ook winter. De kachels maakten een nog grotere indruk dan de sinaasappelphtages zelf. Opnieuw zagen we d e onberispelijke en grandioze Amerikaanse organisatiekunst. Plotseling kwamen voor de sinaasappelplantages olieplantages in de plaats. Dit waren niet eens meer plantages, maar dichte begroeiIngen van olieboortorens. Ze stonden op het oceaanstrand, sommige ervan in de oceaan zelf. v e w o l g m ging het allemaal door elkaar Sinaasappel- en olieplantages verschenen afwisselend en door her raam drongn tegeiijkertiJd het aroma van sinaasappels en de zware lucht van ruwe olie binnen.

,

tig, Het was eb en de oceaan had zich ver van de oevers teruggetrok-

de ondergaande z o n L i d e zonken. De natte snelden in voile vaart met de trein nen (de echie en de zon daalde snel op de horizon neer, werd steeds roder, hij mee, verloor zijn vorm. Nu was het een rrd platgedrukt, s,a, heme~~ichaam dat ']Ie glorie was kwijtgeraakt. Maar de oceaan de trein lopen, rolde lichte groenblauwe golven voort en drong zich niet aan onze aandacht op. passagier^ ritselden met krantenvellen, sliepen in hun stoelen. waar je tegelijkertijd een glaasje Bacardi de of Manhattan of iets dergelijks kon drinken, wat kon praten met je buurman, je eeuwige'Surely' uitroepen of gewoon wat dommelen o p de fluwelen banken. Het was al donker toen wij in San Diego aankwamen. O p het station werden we met verheugde kreten door het echtpaar Adams begroet. De Adamsen barstten van de Mexicaanse indrukken en het echtpaar stond te popelen o m deze indrukken te delen. 'Misters!' riep Adams uit, zodra we het perron betraden. 'Weet u wie de eerste was die wij op Mexicaanse bodem zagen? De allereerste die op onze weg kwam! Ja ja, sirs, dat was een Terek-kozak!'"en onvervalste Terek-kozak, sirs! Spreekt uitstekend Russisch. En geen woord Spaans.' De Adamsen namen ons mee naar California Auto Court (een aulomobielherberg, ofwel een camp), waar zij al sinds gisteren logeerden, bevriend waren geraakt met de eigenaar en zo alle nieuwtjes van San Diego te weten waren gekomen: hoe de sinaasappeloogst dit jaar was, hoe de oliezaken gingen, of de toeristenstroom naar Californie dit jaar groter was geworden en nog vele andere zeer nuttige inlichtingen die onontbeerlijk zijn voor elke attente reiziger. De eigenaar begroette ons alsof wij zijn meest geliefde familieleden waren. We veronderstelden dat de echtelieden ons in een allergunstigst daglicht hadden geplaatst. Na langdurige en opgewekte woordenstromen lieten we onze spullen achter in de ons toegewezen kamer en gingen eten. San Diego en de nabijgelegen stad San Pedro zijn de basis voor de stille-Oceaanvloot van de Verenigde Staten. Er wandelden matrozen door de straten. Triomfantelijk, slungelig en zwijgzaam voerden ze hun meisjes aan de arm mee. De vrolijke schatjes klampten zich aan hun cavaliers vast, kletsend en lachend.

Mlij rcdcii i i i ciii~c~iitoiiiobielrondjes in het door oiis gek OZen res. taurant; we kondcn maar geen plek vinden waar we zouden kunnen prkerell. Alle stocpraiideii waren bezet, overal stonden autornobieIen. OP .zoek naar een parking reden we steeds verder ons restaurant weg, zwervend van straat naar straat. Maar de stad was overvol met automobielen, dat we geen plaats vonden, zelfs niet voor ,gn, voor één kleine autoniobiel met een edele muisgrijze kleur. mag weten waar we dat aan verdiend hadden! helemaal naar de rand van San Diego, waar zelfs het We stadslawaai niet doordrong. In het duister was slechts het geraas van de oceaan te horen. Eindelijk parkeerden we en gingen we tiaar het restaurant. Het was een halfuur lopen. Dat soort dingen kan men meemakeil in een land met vijfentwintig miljoen automobielen! TerMrijlMr. A d a m in het restaurant plechtig een groot stuk bleke kerstkalkoen aan zijn vork on~hooghield,riep hij triomfantelijk uit: 'Nu, sirs, zijn we in het uiterste puntje van de United States beland. Verder kunnen we niet. Van nu af, wat we ook doen, waarheen we ook rijden, rijden we naar huis, naar New York! Laten wij, sirs, deze kalkoen op onze gezondheid opeten! We hebben al zesduizend mijl afgelegd! Hoera!'

Deel V ,

Terug naar de Atlantische Oceaan ,

1 , de voetsporen van de oude Spanjaarden gulle decemberzon strooide zijn licht uit over de gezellige stad sari Diego, over zijn lichtgele, in Spaanse stijl gebouwde villaatjes, met ijzeren balkons en gietijzeren hekjes voor de vensters; over de gemaaide gasveldjes voor de huizen en over de sierboompjes met vol, donkergroen gebladerte bij de voordeuren. In de schittering van de heldere ochtend stond de marinevloot op de ree. Torpedoboten lagen zij aan zij, met vier bij elkaar, dicht opeen als patronen in het magazijn van een browning. Lichtgrijze linies van oude kruisers en pantserkruisers strekten zich helemaal tot aan de horizon uit. De baai lag gestold in een warme wintersluimer en de hoge dunne masten van de oorlogsschepen staken onbeweeglijk omhoog in de bleekblauwe hemel. Slagkruisers en de nieuwste schepen waren hier niet. Misschien lagen die nu in San Pedra of misschien waren ze de oceaan opgevaren voor een gevechtsoefening. We reden een diep de zee inlopende pier op. Dit was het hele terrein van de marinehaven. Een wachtpost in een ruw groen uniform kwam zijn glazen hokje uit en keek ons beleefd aan. Toen hij het fototoestel zag, zei hij: 'Ik verzoek u niets te fotograferen. Dat is verboden.' De pier lag er verlaten bij. Niet één mens kwamen we tegen. Zelfs de laagst gekwalificeerde Japanse spion zou ongestoord de gewenste hoeveelheid foto's kunnen maken van de militaire installaties die zich beneden ons duidelijk aftekenden. Men mag veronderstellen dat deze foto's uiteraard allang gemaakt zijn en dat de marinebases van de Amerikanen de Japanners even goed bekend zijn als hun eigen Nagasaki. Toen we terugreden kwam de wachtpost zijn hokje zelfs niet uit. Hij knipoogde alleen naar ons, als naar oude bekenden, en liet ons zonder controle door. In San Diego zelf is een grote vliegtuigfabriek. Die is om twee redenen interessant. Allereerst is hij in drie maanden gebouwd. Ten

Wareli! cl1 o\,cr Iljiriski wcct ik alles! Hij is een beroemd &Wordeq wij hebben nog samcn in d e studio onze opleiding geliad, D at is een feit. Met Igor!' Hij kon maar niet wennen aan het idee dat de Jriisjins Chnieljovs al vo~wasseriwaren en grote acteurs waren geworden, H.. 11 kon er niet aan wennen. omdat hij het vergeleek met Holiyi~o~)d, \,,as er namelijk in die dertien jaar eigenliik niets gebeurd. G hem eed, hij was meer gaan verdienen, had een eigen automobiel aangesch aft, maar hij was geen bekend acteur geworden. Pas onlang, - letterlijk

,,,

een maand geleden - was men althans zijn naam o p de aftiteling gaan zetten. Maar eerder was ook dat niet gebeurd. Zomaar - een naam. loze cinemageest met Mexicaanse bakkebaarden en glinsterende ogen. Terwijl het een heel getalenteerde acteur is. Toen hii 's avonds laat met ons meeliep door d e stil geworden straten van Hollywood, ontstak hij plotseling in woede en begon alles te vervloeken. 'Hollywood is een dorp!' riep hij met gepassioneerde stem. 'Dat is een feit! Een achtergebleven dorp! Je stikt hier gewoon!' En nog lang klonk er over heel Californië een sonore Russische stem: 'Een dorp! Een dorp, verzeker ik u! Dat is een feit!' Dit nachtelijke geschreeuw was het laatste wat wij in Hollywood hoorden. De volgende morgen vertrokken we met de trein naar San Diego via de Santa Fe-spoorlijn. Daarvoor gingen wij eerst naar Los Angeles, dat o p een afstand van. .. Dat in feite op geen enkele afstand van Hollywood ligt, maar er net zo in overvloeit als Hollywood zelf ongemerkt overgaat in Bevedy Hfils, Beverly Hills in Santa Monica en Santa Monica in weer iets anders. Los Angeles betekent in vertaling'de engelen', ja, het is een stad van met olie besmeerde engelen. Hier was, net als in Oklahonla City, den in de stad olie gevonden en hele straten zijn gevuld met metalen torens - er wordt gezogen, gepompt, geld verdiend. 10s Angeles is een plompe stad. Met grote gebouwen, vieze en kvendige straten, ijzeren brandtrappen die aan de buitenkanten van de gevels. Het is een Californisch chicago: baksteen, krotten, onvervalste armoede en schandalige rijkdom. VlakVoor ons vertrek zagen wij een grote rij die hadden voor de ingang van een restaurant, <)verhet vaste uitha%bc)rd gespannen doek deelde mede dat het L~~~~ des Heik

en gratis kerstmial gat Voor werriorcii. wc u c u i c i ~i a i i taurant wareli gesloten, het was nog lang voor etenstijd. De rij de,treeoerdealle worten en typen van Amerikaanse werklozen: van mon lllet lang niet geschoren wangen en kin. tot d e vreedzade n,e alnbtenaar die nog geen afstand had genomen van zijn das en die de hoop om ooit opnieuw de samenleving te betreden nog niet had verloren. Hier stonden jongelui - zij zijn opgegroeid in de tijd dat het werk al verdwenen was, zij hebben nog nooit gewerkt, kunnen niets, kunnen nergens leren o m te werken. Niemand heeft hen nodig: vaardige jolige mensen, vol kracht. Hier stonden oude mannen, A;P hun hele leven hebben gewerkt maar die nooit meer zullen werken, huisvaders, eerlijke werkezels, die in h u n werkzame leven meer dan één baas rijk hebben gemaakt - en ook hen heeft niemand nodig. Uoton Sinclair, die wij enkele dagen geleden hadden ontmoet in Pasadem, een klein en mooi Californisch stadje, had ons gezegd: 'Het kapitalisme als systeem dat mensen voordeel, een inkomen geeft, is allang voorbij. Maar helaas hebben de mensen dat nog niet begrepen. Zij denken dat dit een tijdelijke hapering is, zoals die er ook vroeger wel zijn geweest. Zij begrijpen niet dat het kapitalisme nooit meer werk zal geven aan de dertien miljoen Amerikaanse werklozen. De crisis is immers in de tijd vanaf 1930, toen hij begon, merkbaar afgenomen, de zaken gaan veel beter, maar de werkloosheid wordt niet minder. Mensen zijn vervangen door nieuwe machines en een efficiëntere productie. Het rijkste land ter wereld, 'Gods eigen land' zoals de Amerikanen het noemen, dat grote land is niet in staat zijn mensen van werk, brood of onderdak te voorzien.' En deze grote, gepassioneerde man, die zijn leven lang naarstig naar de waarheid had gezocht, die zowel een liberaal als een socialist als de uitvinder van een eigen sociale theorie was geweest, onder de vlag waarvan hij kandidaat was geweest voor het gouverneurschap van ... de -~ . Democratische Partij en die zelfs yoo.ooo stemCalifornië voor men had verzameld - liet vermoeid het. hoofd hangen. We zaten in zijn huis, dat nogal donker was, ouderwets, stoffig, en dat op de een of andere manier gcen woonhuis leek. Het huis was ook moe en oud. Van de pogirig 0111 i n Californië een afgezonderde staat te bouwen waar geel1 werkloosheid zou zijn, was niets terechtgekomen. Tot goLiverneur van de staat had Sinclair het niet weten te brengen. En er was zelfs niets van terechtgekomen als hij gouverneur was geworden. ,,ii

4

~

i

-

'Dat is voorbij,'zei Sinclair bij het afscheid. 'ik kcer n,ar mijn literaire werk.' Sinclair heefi ccii mooi, zilveren hoofd. I-lij droeg een tlnn,l.,n len kostuuni en zomerse schoenen, gevlochten uit smalle grijs bandjes, zijn hand hield hij een knoesterige en kromme stok. Z, staat hij in herinnering gegrik een o u d man, staande in de deuropening van zijli bescheiden oude huis, verlicht door de Californische ondergang, gli~rilachenden vermoeid. De straten van Los Angeles waren o p d e feestdag ongewoon stil, o p het station was het tamelijk leeg. In een kiosk werdell kranten, prentbriefkaarten en vijfcentspakjes met zuurtjes verkoclit Deze ronde zuurtjes met een gaatje erin lijken o p bhrenpleisters. H,,,, smaak bevestigt deze indruk. Een of andere spoorwegambtenaar lag achter zijn afscheiding te snurken, met zijn uniformpet inct gelaktc klep over zijn neus getrokken. We gingen de Pullman-wagon binnen en namen plaats op fluwelen draaistoelen met kanten doekjes o p d e rugleuningen. De neger-conducteur droeg geluidloos onze koffers naar binnen, legde ze geluidloos in het bagagenet en verdween zwijgend. Meteen buiten de stad verschenen er groepjes sinaasappelbomen. Hun felgekleurde vruchten keken naar buiten vanuit het ruige berengebladerte. Tienduizenden bomen stonden in regelmatige rijen. De grond tussen de bomen was perfect schoongemaakt en onder elke boom stond een petroleumkachel. Tienduizend bomen - tienduizend kachels. De nachten waren tamelijk koel en de sinaasappels hadden warme lucht nodig. Het was hoe dan ook winter. De kachels maakten een nog grotere indruk dan de sinaasappelplantages zelf. Opnieuw zagen we d e onberispelijke en grandioze Amerikaanse organisatiekunst. Plotseling kwamen voor de sinaasappelplantages olieplantages in de plaats. Dit waren niet eens meer plantages, maar dichte begroeiingen van olieboortorens. Ze stonden op het oceaanstraiid, sommige ervan in de oceaan zelf. Vervokns ging het allemaal dvor cll
Het was eb en de weaan had zich ver van de oevers teruggetrok-

d e ondergaande z o n Reide zon1% e natte zebodem en de snelden in volle vaart met de trein ken Dde "en ( daalde snel o p de horizon neer, werd steeds roder, hij De mee. platgedrukl verloor zijn vorm. Nu was het een dap hemellichaam dat alle glorie was kwijtgeraakt. Maar de oceaan de trein lopen, rolde lichte groenblauwe golven voort en drong zicli niet aan onze aandacht OP. De passagiefi ritselden met krantenvellen. sliepen in hun stoelen, de rookkanier, waar je tegelijkertijd een glaasje Bacardi gin,n of Manhattan of iets dergelijks kon drinken, wat kon praten met je buurman,je eeuwige'Surely' uitroepen of gewoon wat dommelen op de fluwelen banken. ~ e was t al donker toen wij in San Diego aankwamen. O p het station werden we met verheugde kreten door het echtpaar Adams begroet. De Adanisen barstten van de Mexicaanse indrukken en het echtpaar stond te popelen o m deze indrukken te delen. 'Misters!' riep Adams uit, zodra we het perron betraden. 'Weet u wie de eerste was die wij o p Mexicaanse bodem zagen? De allereerste die op onze weg kwam! Ja ja, sirs, dat was een Terek-kozak!-'R Een onvervalste Terek-kozak, sirs! Spreekt uitstekend Russisch. En geen woord Spaans.' De Adamsen namen ons mee naar California Auto Court (een automobielherberg, ofwel een camp), waar zij al sinds gisteren logeerden, bevriend waren geraakt met de eigenaar en zo alle nieuwtjes van Sari Diego te weten waren gekomen: hoe de sinaasappeloogst dit jaar was, hoe de oliezaken gingen, of de toeristenstroom naar Californië dit jaar groter was geworden en nog vele andere zeer nuttige inlichtingen die oriontbeerlijk zijn voor elke attente reiziger. De eigenaar begroette ons alsof wij zijn meest geliefde familieleden waren. We veronderstelden dat de echtelieden ons in een allergunstigst daglicht hadden geplaatst. Na langdurige en opgewekte woordenstromen lieten we onze spullen achter in de ons toegewezen k m e r en gingen eten. San Diego el1 de nabijgelegen stad San Pedro ziin de basis voor de - ... Stille-Oceaanvloot van de Verenigde Stateii Er wandelden matrozen door de straten. Triomfatitelijk, slungelig en zwijgzaain voerden ze hun meisjes aan de arm mee. De vrolijke schatjes klampten zich aan hun cavaliers vast, kletsend en lachend. -~

Wij rcdc.~ii11 onze automobiel rondjes in het door ons restaurant; we konden maar geel1 plek vinden waar we zouden kunnen Alle stoeprandeii waren bezet, overal stonden automobieIen. op zoek naar een parking reden we steeds verder vali ons reS. taurant weg, zwerverid van straat naar straat. Maar de stad was zo overvol niet autonlobieleii, dat we geen plaats voiiden, zelfs niet voor ,4en,voor ééii kleine automobiel met een edele ri-iuisgrijze kleur. loost mag weten waar we dat aan verdiend hadden! We reden helemaal naar de rand van San Diego, waar zelfs het stadslawaai liiet doordrong. In het duister was slechts het geraas van de oceaan te horen. Eindelijk parkeerden we en gingen we naar het restaurant. Het was een halfuur lopen. Dat soort dingen kan men meemaken in een land met vijfentwintig miljoen automobielen! Terwijl Mr. Adams in het restaurant plechtig een groot stuk bleke kerstkalkoen aan zijn vork omhooghield, riep hij triomfantelijk uit: 'Nu, sirs, zijn we in het uiterste puntje van d e United States beland. Verder kunnen we niet. Van nu af, wat we ook doen, waarheen we ook rijden, rijden we naar huis, naar New York! Laten wij, sirs, deze kalkoen op onze gezondheid opeten! We hebben al zesduizend mijl afgelegd! Hoera!'

~ e r u gnaar de Atlantische Oceaan

111de voetsporen van de oude Spanjaarden decemberzon strooide zijn licht uit over d e gezellige stad Een sari Diego, over zijn lichtgele, in Spaanse stijl gebouwde villaatjes, met ijzeren balkons en gietijzeren hekjes voor de vensters; over d e gemaaide grasveldjes voor d e huizen en over d e sierboompjes met vol, donkergroen gebladerte bij de voordeuren. IB de schittering van de heldere ochtend stond d e marinevloot op de ree. Torpedoboten lagen zij aan zij, met vier bij elkaar, dicht opeen als patronen in het magazijn van een browning. Lichtgrijze linies van oude kruisers en pantserkruisers strekten zich helemaal tot aan de horizon uit. De baai lag gestold in een warme wintersluinier en de hoge dunne masten van de oorlogsschepen staken onbeweeglijk omhoog in de bleekblauwe hemel. Slagkruisers en d e nieuwste schepen waren hier niet. Misschien lagen die nu in San Pedra of misschien waren ze d e oceaan opgevaren voor een gevechtsoefening. We reden een diep de zee inlopende pier op. Dit was het hele terrein van de marinehaven. Een wachtpost in een ruw groen uniform kwam zijn glazen hokje uit en keek ons beleefd aan. Toen hij het fototoestel zag, zei hij: 'Ik verzoek U niets te fotograferen. Dat is verboden.' De pier lag er verlaten bij. Niet één mens kwamen we tegen. Zelfs de laagst gekwalificeerde Japanse spion zou ongestoord de gewenste hoeveelheid foto's kunnen maken \Jan de militaire installaties die zich beneden ons duidelijk aftekenden. Men mag veronderstellen dat deze foto's uiteraard allang gemaakt zijn en dat de marinebases van de Amerikanen de Japanners even goed bekend zijn als hun eigen Nagasaki. Toen we terugreden kwani de wachtpost zijn hokje zelfs niet uit. Hij knipoogde alleen naar ons, als naar oude bekenden, en liet ons zonder controle door. In San Diego zelf is een grote vliegtuigfabriek. Die is om twee redenen interessant. Allereerst is hij in drie maanden gebouwd. Ten

tweede: roridoiii de fabriek heerst een roinniclige d rukte, vlakals b..bij pc>puIaircafé Ie kunt zonder toesteiiiniiiig of pas tot hriek konien. Men hoeft er niet aan te twijfele~idat deze zorgel, 'I de fa. beid d e Japanners oprecht plezier doet. osOp weg naar de oceaan zagen we prachtig gesneden breed geasfalteerd wegdek, trottoirs, in aluiniiiiumkl met verf geschilderde Iaiitaarns. We ragen een compleet stadje 1n.eurige t riolering en niet gas en elektra o p elk perceel, in éé,, woord met d l e comfort. Maar zonder huizen. Nog niet één huis s o neen d erStad in dat stadje, waar de straten zelfs al namen hadden gekregen, Zo worden in Amerika percelen voor huizenbouw verkocht. Een of ander groot bedrijf koopt grond waar naar zijn idee een ,,ieuru dorp of stad zal konien, brengt deze in de zojuist beschreven toestand en verkoopt daarna de percelen met winst. Een ander bedrijf, gespecialiseerd in huizenbouw, zal in twee maanden een prachtig Spaans huis voor u neerzetten, met gestreepte markiezen, met een badkamer op de begane grond, met een badkamer o p de eerste verdieping, met een balkon, met een grasveldje voor en een fontein achter het huis het zal alles voor u doen, als u het maar uw tienduizend dollar afdraagt, indien u die heeft. Het kan ook o p afbetaling in plaats van contant. Maar moge de grote Amerikaanse god zorgen dat u niet uw werk kwijtraakt en de betalingen staakt! 'Misters,' zei de oude Adams plechtig, 'u moet niet vergeten dat alle begroeiing die u hier ziet - palmen, sparren, sinaasappel- en citroenbomen, elk grassprietje - door mensenhanden is gezaaid. Californië was helemaal geen paradijs. Het was een woestijn. Californië is gemaakt door water, wegen en elektriciteit. Ontneem Californië voor 6én week zijn kunstmatige bevloeiing- en deze ranlp zal in geen jaren hersteld kunnen worden, het zal opnieuw in een woestijii veranderen. We noemen Californië de Gouden Staat, maar het zou torrecter zijn om het de staat van de voortreffelijke mensenarbeid te noemen. In dit paradijs moet onophoudelijk gearbeid worden, anders venndert het in een hel. Vergeet het niet, sirs! Water, wegen en elektriciteit.' vlak bij de oceaan stond een allerbekoorlijkste villa, o p de deur waarvan een

liforni~chemn:

bordje glansde, nog wat helderder dan de CaDE , N T E R N x r r o N A L E THEO-

H~OFDKANTOOR

SOFENGEMEENSCHAP.

elektriciteit zijn, daar is het geriefelijk wonen. Zoals U ter, wegen en ziet zijn theiisofen helemaal geen stommelingen: het mijlenlange, prachtige strand aan stonden hutten In een -. zelfs nu,'s winters, waren enkele ervan bewoond. O p zeer lange "1. dals lageil meisjes met onafhankelijke smoeltjes zich te war& veran ontroerende wilden die naar de natuur gevlucht waren, weg van men, en rijke ouders, van de waanzin en de herrie in de grote stedell. ~ i een i Oude Spaanse missiepost draaiden we weer naar het oosten, naar huis. staat een hoog bakstenen huis o p een heuvel, ter ere van een spaan%monnik met de naam Juiiípero Serra. Ooit heeft hij dit land ,rprnverd .-.- - 'ter ere van god en de Spaanse koning'. Vanaf de heuvel ,ijn de hele stad en de baai te zien. We reden de Old Spanish Trad o p -het Oude Spaanse Pad. Beton, asfalt en grind hadden de oude weg sterk veranderd. De conqliistadore~zouden deze omgeving nu misschien niet herkennen. Waar de gevederde pijl van de indiaan suisde, staat nu een gasoline statiori en hijgt een compressor die lucht in een automobielband perst. En daar waar de Spanjaarden, zuchtend onder het gewicht van hun lederen en stalen uitrusting, zich voortsleepten over een nauwelijks zichtbaar pad, loopt n u een gewone Amerikaanse highway, een weg van hoge kwaliteit, soms zelfs met verhoogde bochten. Hoewel wij ons nu naar het oosten bewogen, was er iedere dag minder zon. Opnieuw zagen we verre bergen, die blauw en paars aan de horizon schemerden, opnieuw daalde de duisternis, brak de nacht aan, begonnen koplampen te schitteren. Het was al laat toen wij in El Centro arriveerden. Het arinoedige stadje El Centro ligt in de Imperia1 ~ a l l e y- de Keizerlijke Vallei. De hele vallei meet dertig bij dertig mijl. Citroenen worden hier drie keer per jaar geplukt, sinaasappels twee keer. In december en januari groeien hier groenteil die in deze tijd van het jaar verder nergens in de Verenigde Staten gedijen. Nu was de slaoogst begonnen, daarna kwamen de meloenen. En in deze paradijselijke vallei, waar grote en bleke grapefruits rijpen, in de vallei die geheel doordrenkt is ntet de bedwelmende peur van citroenen en Sinaasappels, in deze vallei worden Mexicanen en Filippijnen geëxploiteerd, zo wreed als n1isschieii nergens anders ter wereld. En meer nog dan door sla en sinaasappels is deze vallei bekend door de beestachtige ge-

welddaden tegen stakers, tegen ongelukkige - kinderrijke en hoiigcrige - Mexicaaliw seizoensarbeiderS.Van hieruit. " Warrne twaalf mijl naar Mexico. Is hei inaar l a s Palmas, het camp waar wij overnaclitten, den tussen een camp en een hotel. Hier was wel d een Qrt mid. een vestibule met sierplanten in potjes, met schommelstoelen en zachte banken; daardoor leek het o p een hotel en gaf het de reiziger aanleid, om met trots vervuld te raken (weet u nog? 'Laat uw hart van trots ]''g vervuld worden bij het noemen van de naam van het hote] waar, hebt overnacht'). maar anderzijds was de prijs voor een kamer ,iet hoog en gaf duidelijk te kennen dat Las Palmas toch een camp ,va,, Kortom. het was een prettig toevluchtsoord. De baas ervan was een Oostenrijkse Duitser die dertig jaar geleden in een derdeklaskajuit naar Amerika was gekomen. Hij bezit nu behalve het camp ook het California Hotel, een gebouw van vier verdiepingen, met cafénog en table d'hòte. Daarom verdwijnt de optimistische Amerikaana glimlach niet van zijn gezicht, de glimlach die hem verbindt inet Mr. Max Factor en andere geluksvogels. El Centro met zijn kapotte trottoirs en bakstenen arcades, El Centra, de sombere stad van exploitatie en grote business, bevond zich nog in Californië. Benson, waar wij d e volgende avond aankwamen, lag al in Arizona. We reden door enorme cactusvelden richting Benson. Het waren giant cactuies - reuzencactussen. Ze groeiden in groepen en apart en leken op duizend keer vergrote. rechtop gezette komkommers. Ze waren bedekt met groeven. zoals Corinthische zuilen, en tiiet haartjes, zoals apenpoten. Ze hebben dikke korte armpjes. Die aanhang& maken de reuzencactussen ongewoon expressief. Sommige cactussen bidden met hun armen ten hemel geheven, andere omhelzen elkaar, andere wiegen kinderen. En enkele staan gewoon stil in trotse lusten kijken OP de voorbijgangers neer. De cactussen leven zoals indianenstammen leefden. Waar de ene stam woont is er voor de andere geen plaats. Ze Vermengen zich niet met elkaar. De cactuswoestijn maakte plaats voor een iandwoestijn, een e h Ie met door schaduwen gestreepte of gevlekte duinen, maar een Amerikaanse Sahara: hij werd doorsneden door een schitterende weg met OaXS waar in plaats van kamelen ailiomobielen uitrustten. waar geen palmen waren en waar in plaats van bronnen benzinebeekjes stroomden.

o inwoners. Wat hebben rij hier in de woestljn te pnson heeft 85 op dit punt van de aardbol verzameld? hebbell 'ij doen. blijkt de kruitfabriek van DuPont te zijn. een van de echte - DuPont, die zo uitstekend filmbanden.

kammetjes en springstoffen naakt! wat kun je doen in een gewoon Amerikaans stadje met enkele benzinestatioiis,met twee of drie apotheken. met een levensmiddelenkant en Waar verkocht wordt (het brood is gesnewaar defl, de soep is gekookt. de crackertjes voor bij de soep zijn in doorzichtig papier ingepakt)? Wat kunnen mensen hier, behalve gek wordell? de winkel waar wij gesneden brood. gekookte soep en een aangevreten kaas (zo zag het er in ieder geval uit) kochten. zeiden ze ons dat de zaken beter gingen, dat er in de stad geen werkloosheid was omdat de kruitfabriek op volle kracht was gaan werken. Toen Mr. Adams de winkelbaas bij de revers van zijn jasje greep en hem begon uit te vragen over wat de mensen in Benson doen, antwoordde de baas: 'Dat is toch duidelijk. Ze roken Chesterfields, drinken Coca-Cola, zitten in de apotheek. Er is geld gekomen. Iemand heeft kruit nodig.' Iemand heeft kruit nodig, iemand heeft koper nodig, de oorlogsindustrie is beter gaan draaien. De volgende ochtend kwamen we in Bisbee, een stadje in de bergen. Hier zijn de kopertnij~ienvan Arizona. De huizen zijn op steile hellingen neergezet. Lange houten trappen leiden erheen. Op het plein van het stadje staat een rood, uit ruw koper gegoten monument voor de arbeider, voor de onbekende arbeider, die veel geld heeft gebracht aan de eigenaar van de mijnen. O p de tafeltjes in de apotheek pronken uit roodkoper geperste suikerpotten. Vlak buiten het stadje ziet men een gigantische krater, schijnbaar door de natuur gemaakt. In werkelijkheid is hij door mensen uitgegraven. Dit is de plaats van de oude kopermijnen. Daarna kwamen wij in een woestijn die bevolkt was door cactussen die wij nog niet eerder hadden gezien. Uit een grote naaldenbol ontspruit een lange bloeiende tak. Toen wij deze woestijn uit waren, kwamen we in een andere, waar alleen telegraafpalen groeiden en verder niets. Nog een dag ging voorbij en uit de telegraafpalenwoestijn kwamen we in een woestijn die begroeid was met advertenties, pllikkatcn, reclames en allerlei geschreven, getekende en gedrukte kreten over de stad White City.

Oiii dc t r e e niiii, en h e r nog vaker, iiodigdel1 hysterische ten de reiziger uit in White City Hierbij beloofden de plakkateil"k& ke genoegens, dat zelfs als Nice of Sotsji onder het pseudoniem m i t e City schuil zouden gaan, dat niet het krrllkzinnige enthva11 siasriie zou kunnen rechtwardigen van de verzoekell OU> eisen ei1 Slneekbedes om het stadje te bezoeken. In verwarring gebracht door deze opdringerigheid weke1iWe enigr. zins van onze route af. Uit Arizona gleden we New ~~~i~~ binnen en hoe dichter we White City naderden, hoe schreeuweriger d e reclames werden. Uiteindelijk bleek dat White City gesticht is door de beroemde cowboy Jim White. die de inmiddels ~ i ó gL > Carisbad-grotten heeft ontdekt. Twaalf jaar geleden merkte de c o d ~ o Jim y White, die toe11nog geen stad met zijn eigen naam had gesticht, dat er d i f i e rook omhoog. kwam uit een spleet in de grond. Geïnteresseerd reed hij naderbij ell zag dat het geen rook was maar een ongelooflijk grote zwerm vleermuizen, die van ergens onder de grond vandaan naar buiten vlogen, De cowboy daalde dapper in de spleet af en ontdekte onder de grond kolossale stalactietengrotten. Spoedig werden die grotten tot nationaal eigendom verklaard en werden er maatregelen getroffen om ze geschikt te maken voor bezichtiging. De grotten kwamen op de lijst van Amerikaanse nationale parken. Wat Jim White betreft, die stelde zich niet tevreden met de roein van ontdekker en geograaf inaar bouwde vlak bij de grotten een camp van enkele huizen onder de trotse naam White City en vulde een gebied van honderden mijlen in de omtrek met mededelingen en beweringen over zijn stad. De \mrzieningen in de stalactietengrotte11van Carlsbad geven een heel goede voorstelling van Amerika, van de Amerikaanse werkstijl. Honderden mijlen in de omtrek was een echte adderwoestijn. Welnu, toen wij naar de grotten toe reden, bezorgd dat we OP handen en voeten onder de grond zouden moeten kruipen, zagen we een opmerkelijk schouwspel: twee liften, twee voortreffelijke liften met mooie cabines, die ons met een aangenaam stedelijk gezoem 700 voet onder de grond brachten. Boven waren een winkel waar indianensouvenirs werden verkocht, een uitstekend informatiebureau en toiletruimten die een eersteklashotel tot eer strekken. Het Was een elektrisch, luidsprekend, ultramodern t u k j e De bezichtiging van de grotten duurt de heje dag, maar wij waren te laat en m m e n alleen aan de tweede helft van de excursie deel. We

met de lihen af naar de bodem van de grotten en kwamen daalden d rgrondse kantine. De lunch onderscheidde zich in niets ill een «n e dere lunches, maar men moet in aanmerking nemen dat Ievan d* ddelen van verre hierheen worden vervoerd. Toch was het een eiis is ml lunch,,"t warmi koffie in dikke mokken. met smakeloos, in dooringepakt brood. sandwiches, sinaasappels met een Ca,,ichtig li$rnische smaak, dat wil zeggen niet ai te lekker - een echte Amerika2111se lunch op een plek die 700 voet beneden het aardoppervlak

ligt.

~

en in~ een lange Voor~ werden allen ~ verzameld ~ ~ rij opgesteld. ~ ~ op ging een gids in het groene semi-militaire uniform van mede\prkersvan nationale parken. De rij werd gesloten door nog een medewerker,die erop toezag dat niemand achterbleef. Naarmate we verder gingen van de ene zaal naar de andere werd vóór ons elektrisch licht ontstoken en achter ons gedoofd. Het licht was overal gemaskeerd, de lichtbronnen waren verborgen en zo gesitueerd dat ze de zalen op de gunstigste wijze verlichtten. Voor ons openden zich grandioze decors: gotische gewelven, in nissen verborgen kerken, vele tonnen zware, kantwerkachtige stalactieten die van de koepels naar beneden hingen. De zalen waren ruimer dan de grootste theaters ter wereld. Stalagmieten vormden krullende Japanse miniatuurtuinen of verhieven zich als schitterende kalkmonumenten. De stalactieten hingen als enorme geplooide stenen mantels naar beneden. Er stonden maquettes van theatervoorstellingen en boeddha's van krijt, er waren versteende luchtspiegelingen en noorderlicht te zien - alles wat menselijke fantasie zich kan voorstellen was hier, inclusief een kleine stalagmiet die op het machinegeweer van een gangster leek. De bezoekers liepen in een langgerekte rij, als een processie van monniken in de regie van Max Reinhardt. Voordat de gasten de grotten verlieten, werden ze neergezet op een stalagmietenwal die zich in een van de zalen gevormd had, en onze gids in zijn groene uniform hield een lezing van drie minuten, doorspekt niet Wat cijfers ter ondersteuning van ~ojuistaanschouwde natuurwonderen, dat vinden Amerikanen altijd mooi. De lector deelde mede hoe oud destalactieten waren, hoe groot degrootste was en hoeveel de aanleg van de lift had gekost (175.000 dollar). Toen i-iiaaktehij de territoriale san~enstellingvan de excursie bekend. In totaal hadden v.indaag 72 mensen deelgenonien. Van hen kwamen

~

er vier uit de staat Montane. twee uit Nortli I>ekota,veertien uitNn. Mexico, negen uit Californië enzovoort. Bijna alle ~~~~i~~~~~~ staten waren hier vertegenwoordigd. Dat hadden we al bij de ingang. de grotten gezien. Daar stonden autoniohkien met ~ > l ~an ~ qele, bruine nuniiiierborden. die daarmee aangaven tot de meest uiteenlopende staten te behoren. De lector eindigde zijn toespraak met de mededeling dat er onder de bezoekers twee Russische reizigers u. waren. Aangezien het echtpaar Adams van ons "ieren h lt meest achtenswaardig was, richtten de blikken van de aanwezigenzichet op hen. Toen ging een andere medewerker, degene die de rij had gesloten, de naburige zaal binnen, doofde het licht en voerde in het duister droevig lied uit om ons de akoestiek van de grotten te demolistreren. De medewerker zong op een afstand van vierhonderd voet, maar ,,,ij hoorden zelfs zijn ademhaling. Uitgeput zegen we neer op de stoeien van onze trouwe autoinobiel en die ging er opnieuw met ons vandoor. We reden naar El Paso, een stad die helemaal aan de Mexicaanse grens lag. Het zachte gezoem van de motor en het gelijkmatige geknars van het grind onder de banden deden ons in slaap sukkelen. Wij zaten te knikkebollen en zelfs Mr. Adams was in gepeins verzonken. We ontwaakten door een plotseling ingetreden stilte. De wagen stond stil. Mr. Adams keek ons vragend aan. Een hitchhiker bleek om een lift te vragen. We namen hem mee - wat ons meteen berouwde. Hij sprak als een dronkeman. Desondanks was hij overigens geheel nuchter. Dat was nou eenmaal zijn originele spraakgebrek. Zijn ievensvisie ontvouwde hij snel en bereidwillig. Deze was net zo versleten als zijn oude grijze jasje en zijn gekreukte, met pluisjes bedekte zwarte broek. 'We stevenen op een oorlog af,' verkondigde hij, steeds stotterend en hek lettergrepen inslikkend. 'De jeugd wil vechten. Zij moeten toch iets doen. Zij hebben werk nodig, werk en roem. Werk is er niet, dat hebben de machines van de mensen Het zou niet slecht zijn om OP zijn minst een deel vaii die vervloekte machines te vernietigen.' Om de dingen weer in orde te krijgen zou het goed zijn als een deel van de mensen in een oorlog gedood zou worden el1 een deel van de machines vernietigd. Dan zal alles gesmeerd gaan, we hadden dat al vele malen gehoord.

~

we Mexicaanse krotten met kapotte ramen en aan lijnen opToen dekens paaeerdeii, wierp onze straatarme meblik op hei groepje Mexicanen dat zích gehangeng een ~ dereiziger , de deur va,, een Van de krotten verzameld had. Ze droegen vervoor pelsjasjes van tentdoek, met kragen van schapenwol. ,Mexicanen,,"i onze medereiziger met zijn dronken manier van 'leven graag in de vuiligheid. Wat voor loon je ze ook geeft. spreken, vies blijven. Zulke mensen zijn het nou eenmaal. ze je ze vijf dollar per week of vijf dollar per dag. niets helpt.' Al Onze hitchhiker leefde rustig met zulke standpunten. Alles werd Een deel van de mensen moest worden geheel eenvoudig dood, een deel van de machines vernietigd. En als er arme mensen zijn,dan is dat speciaal volk - die leven graag in armoede, al die Mexicanen, negers, Polen. 'AI betaal je ze zes dollar per dag,' herhaalde hij met de koppigheid van een dronkeman, 'ze zullen hoe dan ook leven als bedelaars. Dat vinden ze fijn.'

zijn! Angst beving ons bij de gedachte dat

41

wij h van o,,-re dagen rouden moeten slijten in de stad Juarez. w, de rest in het district Chihuahua. Anderrijds wilden we erg graag naar Mexico t o e

Een dag in Mexico

..,;i V*',

Men ondergaat El Paso. een stad heleniaal iii het zuiden van TeUI als een soort truc. Na een onvoorstelbaar grote woestijn, na eindelo. ze en verlaten wegen, na een zwijgen dat alleen verbroken werd door het gezoem van onze motor. plotseling: een grote aad, m,teen ioo.ooo inwoners, enkele honderden elektriwhe uithangborden, mannen die precies gekleed gaan als in New York of China )es die opgemaakt zijn alsof er helemaal niet vlakbij een woestijn lig, maar heel het continent gevuld is met bioscopen, manicuresa~ons, cafetaria's en dansscholen. Maar we waren immers zojuist door die woestijnen gereden! we hadden ons voortbewogen met een snelheid van 50 mijl per uur en toch hadden we enkele dagen nodig gehad o m hem te doorkruisen, zo groot was hij. We hadden ons aan zijn betovering overgeleverd en bromden soms iets als 'de woestijn hoort naar god' voor ons uit.39 Maar in EI Paso dacht men niet eens aan de grootsheid van de woestijn. Hier werden zaken gedaan. Automatische kassa's en telmachines knarsten, reclamelichten knipperden en de radio koerde klaaglijk, als een duif bij wiens staart iemand een vlammetje heeft gehouden. Nadat we ons in het eerste restaurant dat we tegenkwamen versterkt hadden mei dikke stukjes vlees, baby beef geheten, gingen we te voet naar Mexico. Dat bevond zich vlakbij, aan de rand van El PaSO. We hoefden d e e n de brug over de Rio Grande (die halfdroog 1% het winter was) over te steken en daar was Mexico al - de stad Juarez. We waren bang om naar Mexico te gaan. En wel hierom. In Onze PasPoorten zat een visum voor een jaal in de verenigde Staten, 'JitEFgeven door Mr. Ellis A. Johnson, de Amerikaailse vice-consul in Mo>kou Maar d k visum eindigt automatisch je het land verlaat. Wat er gebeuren ais ons bij terugkeer uit Mexico ZOU wor. d"" W % d dat de regering van de Verenigde Stateli van ~ m e r i k ahaar gasWrijheidVlicht vervuld achtte en er nier nleer op

arlidringen

,-

1" die toestand van geestelijke agitatie arriveerden

ii de brug die El Paso en Juarez verbond, en gingen het gebouw 7 ,

van de grenspost binnen. De nabijheid van Mexico deed zich voelen door een deprimerende ,vacuaticgeur - misschien van carbol. misschien van formaline waarinee in het kleine gebouw van de grenswachten doordrenkt was. De irnrnigatieainbtenaar keek lang en geïnteresseerd naar onze

waarbij hij zij11sigaar van de ene mondhoek naar de andere bewoog. Men mag veronderstellen dat er maar heel zelden Sovjetburgers bij de grenspost van El Paso verschijnen. De ambtenaar bleek onverwacht welwillend. Even onverwacht kan zo'n ambtenaar een muggenzifter blijken. Dat weet je nooit bij hen! Dit beroep berust blijkbaar geheel en al op emoties, stemmingen en dergelijke ongrijpbare nuances. Onze ambtenaar barstte los in een luide toespraak, waaruit duidelijk werd dat de twee Russische gentlemen volkomen onbevreesd naar Mexico konden gaan. Hun visa zouden van kracht blijven. De twee Russische gentlemen hoefden zich daar helemaal geen zorgen over te maken. Daarna liep hij met ons mee naar buiten en zei tegen de man in het controlehokje: 'Dit zijn twee Russische gentlemen. Zij gaan naar Mexico. Laat u hen maar door.' De voorzichtige Mr. Adams vroeg of onze luidruchtige beschermheer hier zou zijn wanneer wij naar de Verenigde Staten zouden terugkeren. 'Ja, ja,' antwoordde de ambtenaar, 'ik ben hier de hele dag. Laten de R~~ssische gentlemen zich nergens ongerust over maken. Ik zal hier zijn en hen in de Verenigde Staten binnenlaten.' Wij betaalden elk twee cent (een of andere leges) en een moment later waren we op Mexicaanse bodem. Aan de Mexicaanse kant van de brug bevond zich ook een grenspost, maar daar werd niemand iets gevraagd. Weliswaar stond er bij het hokje een man met een saffraankleurig gezicht en een groezelige hals, gekleed in een verblindend, donker-kaki gekleurd uniform met gouden biesjes. Maar op het gezicht van de Mexicaanse grrnswazht stond het volgende geschreven: 'Ja, door een bitter lot ben ik gedwongen om dit mooie uniform te dragen, maar ik ga mijn elegan-

te handen niet bezoedelen door wat sinerige papiertjes t ren. Nee. dat hoeft u niet te verwachten van de edele J e ~controle.~ Cristofor Colbajos!' Wij beschikten. door het ontbreken van diplomatieke betWW< gen tuaen Moskou en Mexico. niet over Mexicaanse visa en waren m. heei tevreden dat wij een 20 edele hidalgo hadden getmffen; spoedig stapten wij door de hoofdstraat van Juarez. Wij waren tijdens onze lange reis gewend geraakt aan de beflana geur die heerste in de Verenigde Staten en raakten erg van streekdoor de geuren van Juarez. Hier rook het naar gebraden eten, warme olie, knoflook, rode peper; sterke en zware geuren. Een grote hoeveelheid mensen vulde d e straat. Langaanl, lui, ongehaast bewogen de voorbijgangers zich voort. Er liepen jongelui met gitaren. Ondanks het glimmen van hun oranje laarzen en hun nieuwe hoeden zagen ze er wat vies uit. Invaliden smeekte luid o m een aalmoes. Bekoorlijke, zwartogige en snotterige kinderen liepen achter buitenlanders aan en vroegen om pennies. Honderden kleine jochies renden rond met schoenpoetsborstels en -doosjes. Dat is blijkbaar een regel; hoe armer een zuidelijke stad, hoe meer belang men hecht aan spiegelend schone schoenen. Er liep een detachement soldaten voorbij, met brutale smoelen, goed gewassen, met piepende wapenriemen, een detachement schandelijk welgestelde strijders. Zodra wij de straten van Juarez hadden betreden, kwam er een sombere jongeman o p ons af, met bakkebaarden o p zijn magere gezicht. Hij droeg een groene broek en een hemd met openstaande kraag. Hij bood sigaretten te koop aan, plaatsen voor het stierengevecht van vandaag, gesmokkelde tabak en nog duizend andere voorwerpen. Hij bood alles aan wat een verkoper een klant maar kan aanbieden. Toen hij merkte dat wij zwichtten, begon hij nog drukker te gebaren en trok ons mee naar het circusgebouw waar het gevechtzou plaatsvinden.

~

l

,

en~,,ij de ingang stond het detachement dat~ ~ ~ ~ ~ militaire ~ ~ ~ hese redenaars, hadden. De kreten die vanuit het circus te howij de massa die daar, staande o p het onverharde plein, naar waren, luinerde,de wind die warm, prikkend stof en stro meevoerde, de vastvan de soldaten - dit alles creeerde een beraden en botte onrustige kruitvatstelnming. liepen cel1 markt over, waar eten gebakken, gebraden en gekookt werd, eten waarvan alleen al de aanblik een onstilbare dorst opwekte zaten mensen bij de kraampjes. Zij aten het voedsel zo ,,,t de handen van de borden. Daarna bezochten we een kerk. Bij de ingang wemelde het van de brutale bedelaars met de vuile, bezielde gezichten van profeten. In de kerk was een grootse dienst aan d e gang en vrouwen in het zwart weenden om hun bittere, ongelukkige, ongeregelde Mexicaanse leven. De kerk was lang en smal. Enkele brandende kaarsen verdreven het duister amper. De vrouwen zaten op houten banken met hoge rugleuningen. Er speelde een klein orgel. Onder de drooglegging diende Juarez als alcohol-oase voor de geteisterde Amerikanen. Zelfs nu nog zijn er enkele restaurants die uitsluitend voor buitenlanders zijn bestemd. Zij liggen alle vlak bij de brug over de Rio Grande. Het stierengevecht was aangekondigd voor drie uur, maar begon met een vertraging van veertig minuten. In die tijd konden wij uitgebreid zowel de arena bekijken als het publiek dat zich in kleinen getale had verzameld. Er waren enkele Amerikanen onder de toeschouwers, te oordelen naar de oorverdovende Surely's die van tijd tot tijd dicht bij ons te horen waren. De arena was omringd door een amfitheater zonder dak, heel mooi en grof gebouwd. Het gebouw was volks, eenvoudig van karakter en van elke versiering verstoken. Aan toeschouwers die vreesden op de cementen banken kou te vatten, werden strooien kussens in gestreepte slopen verkocht. Een groot orkest, bestaande uit jongens die gekleed waren in donkere jasjes, groene dassen, petten met grote kleppen en grijze broeken met witte biezen, blies luid en vals verspaanste marsen. De ronde arena was bestrooid met schoon zand. Eindelijk ontstond er beweging achter de poort en er verschenen een stuk of tien mensen. Voorop liepen twee meisjes in toreadorskostuums. Vandaag was er een bijzonder gevecht. Van de vier op het programma staande stieren moesten er twee gedood worden in

.

gastoptredens van gezusters uit Mctico-StaC1:M . (:ordol>estita, en Rresa, bijgcnaaind La Citanita."4 H bijgenaamd, et orkest uit alle macht. Achter de meisjes liepeii inanllel, ill ver tetter: goud afgewerkte kostuums. Ze zagen er kordaat "it b sIete11, dei1 de begroetingen van het publiek met licllte I> . . eanhvOOrd. ulgingen. jes-torciidors waren zenuwachtig en hogen diep. De OptochtDe meis~ l ~ t cdoor i i een paardenspan. De paarden waren bestemd de stieren weg te voeren. Verkopers liepen me1 emniers tussen de rijen door, sen vruchtensap en piepkleine whiskyflesjes rondbrachten, R fles-

,,,

Een Weine. magere zwarte stier liep de arena in. Het spel begen, Recht onder onze plaatsen stond binnen een speciale jlouten afrastering een broodmagere Mexicaan die een degen afveegde. degen wordt voor de beslissende klap aan de toreador gegeven, Wij zijn geen kenners en liefhebbers van corrida en zien afvanhet gebruik van speciale termen, temeer omdat deze ons onbekend zijn, Het doden van de eerste stier duurde lang en het werd slecht ge. daan. Het schouwspel was vanaf het allereerste begin een kwelling, om. dat meteen zichtbaar werd dat de stier de arena wenste te verlaten. Hij begreep duidelijk dat ze hem hier kwaad wilden doen. Hij wilde niet vechten, hij wilde naar de stal, naar de wei, hij wilde knabbelen aan het harde Mexicaanse gras, en niet achter mensen aanrennen. Vergeefs probeerden ze hem te prikkelen, door haken met gekleurde lintjes in zijn nek te steken. Ze moesten de stier lang kwellen oni hem kwaad te maken. Maar zelfs toen hij razend was geworden, zelfs toen kalmeerde hij onmiddellijk zodra ze hem met rust lieten. Het treurigste in dit hele spektakel was dat de stier niet wenste te sterven, dat hij bang was voor zijn tegenstanders. Toch kregen ze hem kwaad en hij viel het toreador-meisje aan. Zij wist zich niet af tewenden en de stier stootte haar enkele malen met zijn sterke flank. Het meisje grimaste van de pijn maar bleef met de rode doek voor de ogen van de stier zwaaien. Hij stootte haar met zijn horens, gooide haar OP het zand en liep over haar heen. De aandacht van de stier werd afgeleid door ervaren, rustige mannen, Intiissell stond het meisJeop. wreef haar geblesseerde plekke11en ]icy liaar de afiasteriilgwaar op een mede degenhouder zich bevond. Nu zagen we haar ter afstand. %e ademde zwaar. Haar fluwelen toreadorsvestje was In de zoom gescheurd. Er zat een schram op haar jukbeen. Zij nam de

uit de handen van de Mexicaan in ontvangst. liep wat van de d en ::ssrde af, wendde haar gezicht naar het balkon waar het rtadsbeP. Lat en nam haar hoed af. Vanaf het balkon werd er met een ewLlifden het meisje liep na een kinderlijke diepe zucht op de doek g stier af. Het bes~iswllde nloment brak aan. La Citanita mikte en stootte de degeil in de nek van de stier, vlak achter de horens. Een degen die bewordt en voldoende diep binnendringt. doodt een hclldig zegt dat het spectaculair is. Een stoot en de stier valt aan stier, van de overwinnaar. Maar het meisje kon de stier niet dode deil. Zij st& slap en onhandig. De stier rende weg en nam de trilIelidedegen in zijn hals mee. Het meisje moest enkele vernederende »genblikken doormaken toen banderillero's achter de stier aanjoegen om de degen uit hem te trekken. Dit werd enkele malen herhaald. De stier werd moe, het meisje ook. Er verscheen roze schuim op de bek van de stier. Hij zwalkte langzaam door de arena. Enkele malen liep hij op de gesloten poort af. We hoorden opeens een vreedzaam plattelandsgeloei, ver en vreemd vergeleken bij wat er in de arena plaatsvond. Waar kon hier nou een koe vandaan komen? Ach ja, de stier! Hij deed enkele doodvermoeide stappen en zakte door zijn knieën. Toen verscheen er een forse man in burger in de arena en sneed de stier met een kleine dolk de keel door. Het meisje begon te huilen van ergernis, schaamte en pijn. Het PUbliek was ontevreden. Pas later, toen de tweede zuster, La Cordobestita, de volgende stier gedood had, werd de eerste de mogelijkheid gegeven zich te rehabiliteren en zij liet zich tamelijk handig enkele malen door een stier passeren op een centimeter afstand van haar heupen, door hem met de rode doek te misleiden. Er weerklonk applaus, het meisje bloeide weer op en maakte enkele balletbuigingen naar het publiek. De broodmagere Mexicaan maakte kordaat met zijn doek de bebloede degen schoon die hem was teruggegeven. De paarden trokken het dode dier naar buiten en de derde stier, net zo klein en zwart als de eerste, werd de arena ingelaten. Ook deze stier wist dat men het niet goed met hem Ook met hem hadden we medelijden. La Cordobestita bleef hem ook akelig lang en onhandig steken en ook hij werd met een dolk gedood. Het nioment van de overgang van leven naer dood is vreselijk. Plotseling vult de stier. binnen ill zijn grove lichaam is iets gebeurd, zijn eind is gekomen. Je G k t

hier met schaanite en r h r h u w i m r , alsof je zelfsril deze S I L . hebt deelgenomen. llPmo~rd Misschien biedt een gevecht met deelnanie val, razend een beroemde torero een sportieve aanblik, misschien! Me stieren en in het kleine Mexicaanse stadje zagen. wekte onze weerzi:sr wat wij Maar het ergste moest nog komen. Drie matadors clown,en -maskers. tegen stoten beschermd door kussens op de bora en aan de zij- en achterkanten, pestten de vierde stier een ~~~l~~~~ lang. Eerst was het een gewone circus-entr'acte, die gewoonlijk digt als de clowns op elkaars schouders wegrennen el1 daarna nieuw verschijnen om naar het publiek te buigen, hun maskers afOP-te zetten en hun echte, ongeschminkte, intelligente gezichten te laten zien. Maar hier eindigde de entr'acte ermee dat de stier de keel werd doorgesneden. Dit gebeurde zo plotseling en was zo afschuwelijk, dat wij opstonden. We waren nog niet bij de uitgang of we zagen dat de stier werd weggevoerd. Zijn edele zwarte snuit sleepte zwaar en schandelijk over het zand en zijn verblinde ogen keken aandachtig en streng naar de loeiende en hinnikende toeschouwers. Het publiek gooide hoeden naar de toreadors en die gooiden ze handig terug. We liepen langzaam door de slechtverlichte straten van Juarez. Er klonken gitaren. Jongelui tokkelden o p de snaren, geleund tegen de afgebladderde muren van hun éénverdieping-krotten. Uit restaurant Lobby Nr. 2 Monk een hartstochtelijk Mexicaans lied. Het was ons soinber te moede. Wij liepen langs luan-Ferdinand-Cristofor Colbajos, die ons W steeds geen blik waardig keurde, wierpen een laatste blik op Mexico en staken de brug over. Tot onze verbazing en ook wel schrik was de beambte die ons weer moest binnenlaten niet aanwezig. In zijn plaats stond er een ander, met een zo boos gezicht dat wij iiiets goeds verwachtten. Maar nauwelijks hadden wij onze paspoorten getoond of de boze beambte schreeuwde: 'Zijn dit de twee Russische gentlemen die vanmorgen naar Mexico zijn gegaan? la ja, men heeft mij al over hen gesproken! Mij is alles doorgegeven. De twee Russische men mogen vrij doorlopen naar de Verenigde Staten. Laten zij zich geen zorgen maken.' En hij wendde zich tot de beambte in het controlehokje: 'Dit zijn de twee Russische gentlemen die van Mexico naar de united States gaan. Laat u hen maar door.'

voorbijliepen rei Mr. Adams: 'Nee sirs. dit sen wij de niseerd land. Onze ochtendbeambte is weggegaan, maar is een georga vergeteli aan zijn vervanger door te geven dat er's avonds twee is niet uit Mexico ruilen komen. Dat is toch service. nietwaar? En u, sirs, wat ik ook nog wil zeggen? Ik wil U zeggen dat dit een weet land is waar u altijd rustig ongekookt kraanwater kunt drinken, u zult geen buiktyfus krijgen - het water is altijd perfect. Het is een land waar u niet achterdochtig het beddengoed in een hotel hoef te beXijken - het beddengoed is altijd schoon. Het is een land waar u er ,,jet over hoeft na te denken hoe u per automobiel van de ene stad naar de andere moet komen. De weg is altijd goed. Het is een land waar u ook in het allergoedkoopste restaurantje niet vergiftigd wordt. Het eten is misschien niet lekker, maar wel altijd van goede kwaliteit. Het is een land met een hoge levensstandaard. En in het bijzonder . wordt dat duidelijk, sirs, wanneer je, zoals wij vandaag, in een ander Amerikaans land terechtkomt. No no, sirs, ik wil niet zeggen dat alles in de Verenigde Staten voortreffelijk is, maar het land heeft zijn goede kanten en dat moet u nooit vergeten.' Voordat we in El Paso waren gekomen, waren we behoorlijk lang in de Verenigde Staten geweest en hadden we flink door het land gereisd. We waren zo gewend geraakt aan de goede wegen, de goede bediening, aan hygiëne en comfort, dat we dit alles niet meer opmerkten. Maar we hoefden maar één dag in Mexico te verblijven om alle materiële prestaties van de verenigde Staten opnieuw naar waarde te -

het voor één dag te verlaten.

,,

1 Nieuwjaar in San Antonio Het was oudjaar toen onze grijze car San Aiitonio, de grootste st van Texas, binnenreed. ad 'Ik ken deze stad,' zei Mr. Adanis, 'ik ben hier vorig jaai geweest, verzeker u, sirs, dit is een prachtige stad.' De stad was ongewoon levendig. Het centrum, met een tiental flats van twintig verdiepingen, zag er na de woestijn als een echt NewYork uit. Winkeletalages en dunne gaslampbuizen schitterden. Bij het reizen door kleine Amerikaanse steden waren we de niensenmassa: g,. heel ontwend en nu staarden we als plattelandsbewoners naar de trottoirs, die overvol voetgangers waren. Tussen de gewone slappe hoeden en de in deze streken gebruikelijke korte bakkebaarden kwain je ook brede hoeden en wel heel indrukwekkende bakkebaarden tegen, hetgeen duidde op de nabijheid van Mexico en cowboyrancho's. Al twee maanden reisden wij per automobiel. We hadden zin om uit te rusten en ons te verpozen. De levendige menigte, de open fruitwinkeltjes, de geur van koffie en tabaksrook - heel die vreemde, drukke wereld vervulde onze harten van lyrische weeinoed en tegelijkertijd van de geheime hoop op een wonder. Straks gebeurde er ineens iets geweldigs met ons, iets dat niet gebeurt met gewone reizigers in een vreemde stad, waar niet één bekende ziel is. O p deze oudejaarsavond voelden wij ons bijzonder ver van ons geboorteland, van Moskou, van onze vrienden en naasten. O m de waarheid te zeggen, wij hadden zin om een goed glaasje wodka achterover te slaan, niet haring en roggebrood erbij, we hadden zin onl feest te vieren, om vrolijke, onzinnige toosten uit te brengen, 'la ja, sirs, in Moskou ligt nu waarschijnlijk sneeuw:zei Mr. Adam, medelevend naar onze bedrukte gezichten kijkend, De sirs kreunden. 'Nee echt. we moeten vandaag Oud en Nieuw tot prijs goed vieren Nee nee, misters, ik heb een phn. ~~t is nu par acht uur 'S avond, Ik voor regelrecht naar hotel ~ ~E b te gaan ~ Ik ~

heb het adres van dat hotel aan mijn correspondenten gegeven, Ijaar brengen onszelf op orde, laten de automobiel in de achter en gaan de straat op. Ik weet in San Antonio een uitnstaurantje. Dat is niet ver van het hotel. Daar komen dichters en kunstenaars samen. San Antonio doet aan Santa Fe en Cardenken: mensen uit de artistieke wereld hebben er hun stek Ja ja, sirs! Oh no! In dat restaurantje krijg je goed te eten ... op deze dag zullen we niet bijzonder zuinig zijn. We zullen ken,,isrnaken met dichters en kunstenaars en we zullen feestvieren. Sirs! wat vindt u van dit plan?' En Mr. Adams klopte op zijn geschoren schedel met de stoerheid van een doorgewinterd feestnummer. Vol enthousiasme begonnen we aan de uitvoering van dit mooie plan. En voor er een uur verstreken was liepen wij naar buiten, monter, gewassen, met poedersporen op onze geschoren wangen en met hoop in ons hart, en mengden ons onder de menigte. 'Laten we eerst gelukstelegrammen sturen,' zei Mr. Adams. Het telegraatkantoor van Western Union was een kleine winkel die in tweeën werd gedeeld door een breed eikenhouten schot, waarachter een jongeman zat met een potlood achter het oor gestoken. Bij de ingang van het kantoor stonden twee jonge fietsertjes te wachten; ze droegen beenkappen, petten en korte jasjes met epauletjes en lichte kiiopen. O p hen rustte de plicht om telegrammen rond te brengen aan de geadresseerden. Fietsen met heel brede sturen en dikke banden stonden tegen lantaarnpalen aan. De jongens waren erg trots op hun uniformen en deden gewichtig, maar ze bleven toch kinderen en kortten hun tijd op uiterst lichtzinnige wijze. Ze deden een voetzoeker in de holle buis van hun fietsstuur, staken hem aan, renden naar de deur en observeerden hoe voorbijgangers terugdeinsden wanneer ze, aangekomen bij de fiets, vlak bij hun oor een schot hoorden. AIS het schot bijzonder hard was en de voorbijganger bijzonder angstig opsprong, stormden de jongens het kantoor in en keken stikkend van het lachen naar buiten, terwijl de iongenian met het potlood achter het oor hen vermanend met de vinger dreigde. D~~~~~gingen de telegraafjongens in gevecht met een gezelschap gewone jongens, zonder beenkappen, epauletjes en fietsen. De vijandige beschoten elkaar met oorverdovend knallende voetzoekers. jongeman nam het telegram &m, trok zijn potlood achter zijn

áeknd

l

t

oor vaiidaan, telde snel de woorden na en zei: 'T "ee dollar tachri, cent.' '6 Wij pakten het geld. 'Dit telegram,' zei de jongeman, 'zal vandaag nog in Moskou zorgd worden. Maar misschien wilt u dat het telegram morgenoch. tend aankonit? Het is immers een gelukstelegram en ik denk geadresseerde ook tevreden zal zijn als het lnorgeno&tend uw komt: Wij waren het met deze overweging eens. 'In dat geval is de prijs anders.' De jongeman pakte een vel papier, voerde wat berekeningen uit en zei: 'In totaal twee dollar tien.' Zeventig cent besparing! De jongeman begon ons te bevallen, 'Maar misschien, sir, wilt u het telegram anders versturen? wij hel>ben een voordeeltarief voor telegraafbrieven. Zo'n telegram komt niet veel later aan en kost anderhalve dollar, en bovendien hebt U het recht nog acht woorden toe te voegen.' We waren ongeveer een uur in het kantoor van Western Union. jongeman schreef enkele vellen papier vol met cijfers, bladerde door informatieboeken en bespaarde uiteindelijk nog tien cent voor ons. Hij gedroeg zich als een aardige, zorgzame oom, die levenslessen geeft aan lichtzinnige neven. Hij maakte zich meer zorgen over onze portemonnee dan wijzelf. Deze beambte leek - o p oudejaarsdag, wanneer je bijzonder naar huis verlangt - niet alleen een volmaakt geduld met zijn klanten te hebben. Hij leek een trouwe vriend, wiens plicht het niet alleen was o m ons een dienst te verlenen, maar ook o m voor ons te zorgen, ons voor dwalingen te behoeden. 'Nee echt, sirs,' zei Mr. Adams tegen ons. 'U hebt al genoeg door Amerika gereisd en u moet snappen wat Amerikaanse service is. Tien jaar geleden heb ik een reis o m de wereld gemaakt en ik ging voor biljetten naar een reisbureau. De route was erg ingewikkeld. Het kwam wat te duur uit. We hebben een hele dag samen in dat reisbureau gezeten en uiteindelijk hebben ze met behulp van wat gecompliceerde spoorwegcombinaties honderd dollar voor mij bespaad Wel honderd dollar! Sirs! Honderd dollar, dat is veel geld. Ja ja ja! Oh no! Ik verzoek u niet te vergeten dat het bureau een bepaald percentage van de transactie krijgt en dat zij, door mijn biljet goedkoper te maken, hun eigen inkomsten verWeinden. Kijk, kijk, kijk! En daarin nu schuilt het principe van de Amerikaanse service, 1 iet bureau heeft minder aan mij verdiend dan het had gekund, maar de volgende keer

naar hen en dan verdienen zij weer wat. Begrijpt u, a ik irker :rs? ~ ~maar vaker. ~ Het d is letterlijk ~ ~hetzelfde , als hier, bij de te,egraa~maatschappij Western Union Nee werkelijk. sirs, u begrijpt geivoon ,,iet, u wilt niet begrijpen, wat Amerikaanse service ir.' blaar Mr. Adams vergiste zich. Wij begrepen allang wat Amerikaanse service was. En indien wij verrukt waren over het werk van de jongeman met het potlood achter het oor, dan was dat niet omdat we dachten dat het een uitzondering was, maar omdat het de regel bevestigde. Tijdens de reis maakten we dagelijks gebruik van service in een of andere vorm en we hadden geleerd deze hogelijk te waarderen, hoewel hij soms in nauwelijks merkbare kleinigheden tot uiting kwam. Op een keer waren we in New Orleans in de fruithaven. Het was een feeërieke havennacht, doortrokken van knetterend scheepsgetoeter en gerinkel van botsende wagons. We liepen naar een fruitwinkeltje o m peren te kopen. Bij de peren stond een prijs van vijf cent per stuk. We vroegen vier peren. Toen zei de verkoper, terwijl hij de peren in een zakje deed: 'Voor vier peren betaalt u twintig cent, maar zes peren verkoop ik voor vijfentwintig cent. Dus als u mij nog vijf cent geeft, krijgt u niet één maar twee peren.' 'Maar die voordeelprijs staat nergens aangegeven!' 'Nee, maar dat weet ik,' zei de verkoper. 'Dat is gewoon een eerlijk man,' zult u zeggen. Ja, inderdaad. Maar service veronderstelt eerlijkheid. En u kunt er zeker van zijn dat de verkoper, toen hij de zesde peer in de zak deed, er niet aan dacht dat hij een eerlijke daad volbracht. Hij 'verleende service: bediende de klant. Een andere keer, in Charleston (South Caroiina), stapten we in een lege wagon van een tram, die zich voortsleepte met het geratel dat aan dit vervoermiddel eigen is.40De bestuurder, die tevens de taak van conducteur vervulde, gaf ons kaartjes. ' E h kaartje kost tien cent; zei hij, 'maar op vier kaartjes ineens krijgt U korting. zevencent per nuk, Begrijpt u? Zeven! Maar achtentivintig cent! ~ ~cent besparing! ~ ~ Begrijpt l f Maar zeven cent per kaartie' u? heje weg bleef hij zich omdraaien, toonde ons zeven vingers alsof doof waren, en schreeuwde: 'Zeven cent! Begrijpt u? Zeven cent per kaartje!' deed hem een enorm plezier om ons korting te geven, om service te verlenen.

\liij waren craaii gewend geraakt dat men in wasserijen n. 'et alleen wilsic, 111.1.1rhet wasgoed ook verstelde, en als er ill d re hij het van green vuil henld vergeten manchetknopen zate11, \verdene mouwen wassen goed gelegd in een speciaal envelopje, niet daarop reclame voor de wasserij. Het viel o m nict meer o p dat men . cafés en apotheken zo vriendelijk was o m ijs in een glasInwatrestaurants, er te doen, dat men bij benzinestations gratis informatie en wegenkaart en gaf, en in inusel cataiogussen en prospectussen. Dat is ook het mooievan service, dat hij iloodzakeliik en onopvallend wordt, als lucht, 1" d e New Yorkse supermarkt Macy's hangen e r achter de rug van de winkelbediendes aan d e klanten gerichte plakkaten: W I J ERLASTIGGEVALLEN! Tot de winkelservice behoort ook d e klassieke Amerikaanse spreuk: 'De klant heeft altijd gelijk: verzekeringsmaatschappijen vertonen, in d e zeldzame gevallen dat hun belangen samenvallen met die van d e verzekerde cliënten, woll. deren van service. Zij behandelen iemand die bij hen zijn leve11heeft verzekerd tegen verlaagde prijs, o m d a t het onvoordelig voor hen is als hij overlijdt. Deze persoon wil zijnerzijds dolgraag leven en wanneer hij weer beter is, roemt hij de verzekeringsservice. In Amerika bestaat een interessante handelsinstelling: het Mail Order House. Dit soort instellingen zijn er feitelijk ook in Europa, maar daar hebben zij geen succes e n gaan vaak over d e kop. Het is handel over de post. Hierbij is alles o p service gebaseerd. Als d e service slecht is, helpt noch de kwaliteit van d e goederen, noch d e luxueuze werkkamer van het hoofd van d e instelling. Het Mail Order House bedient hoofdzakelijk boeren. Bij deze instelling kan m e n per catalogus alles bestellen, van een naald tot een complete woninginrichting. Het succes van deze zaak is erop gebaseerd dat elke bestelling wordt uitgevoerd binnen vierentwintig u u r en geen seconde later, onafhankelijk van wat er besteld is, honderd sigaretteil of een vleugelpiano, en onafhankelijk van de plaats waar de bestelling afgeleverd moet warden, o p Fifth Avenue of bij een klein huisje in d e staat Dakota. Als het ding niet bevalt, mag het worden teruggestuurd naar het Mail Order House, en het betaalde bedrag wordt onnliddellijk terliggegeven* met aftrek van slechts een paar cent voor de verzendkosten. Als een Amerikaan vindt dat hij goed is door een personeelslid of een staatsanibtenaar, schrijft hij dezelfde dag eeil brief aan de aandelenvennootschap of aan het millisterie, en in die brief staat: VOOR OM DOOR U T E WORDEN

1

'pen-en-toen daar-en-daar ben ik uitstekend geholpen door Mr. diedie. ~~a Inij U feliciteren met een zo voortreffelijke medewerker.' enEn zulke brieven zijn geen verspilde moeite. Een goed personeelslid ofeen goede ambtenaar krijgt opslag. I k Amerikanen begrijpen uitstekend dat voor goede service niet alieen een 'klachtenboek' belangrijk is, Dit verhindert hen niet o m in geval van slechte service ook brieven te schrijven. Soms wordt de service, door het verlangen alles te geven en in ruil daarvoor een kleinigheid te ontvangen, komisch, en soms ook plat. Er is een heel boek van kant-en-klare telegrammen, lange, overtuigende, bombastische telegrammen voor alle gelegenheden. Zo'n telegram sturen kost maar 25 cent. De clou is namelijk dat per tele!graaf niet de tekst van het telegram wordt doorgestuurd, maar alleen het nummer waaronder het in het boek staat, en de ondertekening van de afzender. Dat boek is een nogal grappig ding en het doet denken aan het apotheekontbiit nr. 4. Alles wordt kant-en-klaar opgediend en men wordt geheel verlost van een onaangename plicht: denken, en dan ook nog geld betalen. Er zijn felicitaties voor een naamdag en voor een nieuwe woning, er zijn nieuwjaars- en kerstwensen. Inhoud en stijl zijn aangepast aan werkelijk alle gevallen en smaken: gelukstelegrammen voor jonge echtgenoten, onderdanige neven, oude klanten, minnaars, kinderen, schrijvers en oude vrouwen. Er zijn rijmende telegrammen: Syracuse Texas Smith, voor u en uw vrouw een kerstgroet en voor uw bedrijf veel voorspoed. Voor boemelende studenten zijn er bijzonder lange en heel artistiek opgestelde telegrammen aan de ouders, met het verzoek eerder dan afgesproken geld te sturen en met de dreiging in geva! van wei.nering zelfmoord te plegen. En heel dit genoegen - voor 25 cent! Het lniid respecteert en waardeert service. En service, dat is niet alleen de Vaardigheid onl te handelen en een voordeei te behalen. het nog eens zeggen: de service is helemaal in het bloed van hij vormt een uiterst wezenlijk deel van d i het volksaard. In wezen is het hun werkstijl. ~i~ gevoel van respect voor service wordt, net als d e rolksgevoelens, uitstekelid bespeeld door priesters en bankiers. hlen vindt dat prioterr het volk service bieden. Weliswaar heet een kerkdienst ook maar de overdrachtelijke, belangrijke betekenis van dit iword

,,

wordt door de kerk eveneens graag gebruikt. H,, wi,rcit l,ij d seii ingehaiiierd dat de kerk het volk dieiit. e illeil, l l 'Service' is de favoriete uitdrukking vati een rover op "1 Streek, iemand, die openlijk mensen berooft, en niet alleen ahonderlijki niensen niaar ook hele steden en landen. zegt steev.1st dat hij een ne man is. net zo'n gewone jongen en democraat alr goed, sen, en dat hij niet het geld maar de ~ i i m t ~ c h a p pdient. ij ij

onsrestaurantje is heel dichtbij. Ik herinner me deze plek rugkeren"! pd.' een halfuur in de regen. met de minuut somberder we liepen ,rdend, we liepen een automobielkerkhof voorbij, vervolgens een bwkliggend terrein waar tweedehandswagens verkocht werden. Er raasdeli Oll"nkele automobielen tegemoet, richting centrum, propvol met jongelui die brulden en voetzoekers aanstaken. Bij een kmisde mensen service. punt was een schommel neergezet. verlicht door elektrische lampjes. '\Velnu, sirs,' zei Mr. Adams, toen wij Western Unioil ,'nu zich vertredend paartje schommelde triest in een metalen schuitgaan we aan de boemel. Ik verzoek U mij te volgen. Het is hier geloof je. Hier pas merkten we dat het flink was gaan regenen. ik niet ver vandaan. Vooruit! G o ahead!' 1" het elektrische licht waren flinke stromen water te zien. 'Go! Go! Go!' riep Mrs. Adanls. 'Nou goed,' zei Mrs. Adams met de haar eigen bedachtzaamheid, Aangezien het al ongeveer negen uur was en we allemaal erge hon. 'als je niet meer weet waar jouw restaurant is, kunnen we het een poger hadden, haastten we ons o p weg. liceman vragen.' 'Het is een geweldig restaurantje,' zei Mr. A d a m . 'Ik denk, sirs, dat 'Nee nee, Becky,' mompelde Mr. Adams. 'Praat niet zo. Echt. Het we per persoon een grote biefstuk nemen en een paar flessen goede , restaurant is hier ergens.' Californische wijn. Alhoewel - als we boemelen, dan ook goed: laten 'Maar waar dan toch? In welke straat?' we Franse wijn of Rijnwijn nemen. ïrouwens, sirs, is het u opgeval'Nee nee, Becky, echt, je moet niet zo praten.' len dat Amerikanen weinig wijn drinken en de voorkeur geven aai1 'Ik vraag het nu aan een policeman,' zei Mrs. Adams beslist. 'Hoe whisky? Oh-oh! Nee echt, sirs, weet u dat werkelijk niet? Dat is héél heet jouw restaurant?' interessant en voor u nuttig o m te horen. Het is een fundamentele 'Nou, Becky, ik verzoek je, maak je niet druk. Nee werkelijk, sirs, kwestie. Ik raad u aan, misters, o m dit in uw aantekenboekjes op te Inen moet een policeman niet lastigvallen.' schrijven. Begrijpt u, een fles goede wijn veronderstelt een goed ge'Ik vraag je: hoe heet het restaurant?' sprek, mensen zitten aan tafel en praten, en het een vult het ander 'Becky, praat niet zo,' mompelde Mr. Adams. 'Het doet me pijn aan; zonder goed gesprek verschaft wijn geen genoegen. Maar A m wanneer jij zo praat.' rikanen houden niet van praten en kunnen het niet. Hebt u dit ge'Je bent vergeten hoe het restaurant heet!' zei Mrs. Adams. merkt? Ze zitten nooit lang aan tafel. Ze hebben niks o m over te P a 'O Becky! Hoe kon je dat denked'kreunde Mr. Adams en hij greep ten. Ze dansen of spelen bridge. En prefereren wliisky. Met drie met beide handen naar zijn natte hoofd. glaasjes ben je meteen dronken. En dus valt er niks te praten. b ja ja, Aldus pratend waren we de hele stad doorgelopen en voor ons zasirs, Amerikanen drinken geen wijn) gen we een donkere, klaarblijkelijk natte woestijn. We liepen lang over een of andere heel brede straat met b ~ ~ ~ g ~ - We keerden om en renden struikelend terug naar het centrum. 1 0 ~ aan s weerszijden. Het business center Iag ver achter ons. We wa'Als we nu tenminste een taxi konden krijgen: zei Mrs. taxi,s waren er niet. Blijkbaar waren ze allemaal ingepikt door ren in het residential part gekomen. Hier waren geen restaurants, ~ieuwjaarsfeestvierders.Het bvas al na elven. We renden door de regeen winkels, zelfs geen apotheken. Het begon te regenen. Onderde gen, hongerig, kwaad en uitgeput. Hoe dichter we het centrum mstoplichten hingen plakkaten: V E E R T I G D O D E N DOOR A U T O M O B I ~ ~ derden, hoe vaker er wagens met brullende iongelui voorbijreden. O N G E L U K K E N I N S A N A N T O N I O I N H E T AFGELOIPEN IAAR. R I J D VOORcentrum was overvol. Onze zenuwen stonden helemaal op sprinZICHTIG! gen en we beefden van de schoten die van alle kanten klonken. Het 'Zullen we misschien terugkeren?' zei ~ d ~ ~ ~ ~ , kruit, als tijdens straatgevechten. Overal werden ratelaars rook 'Ach Becky,' riep de oude man uit, 'hoe kun je toch zo praten: ''te

zo

1

verkoclit, die het geluid van een mitrailleur gaven. 'Sin!' schreeuwde Mi: Adiin1s opeens. 'Laten we feestvieren: Hij kocht bliksemsnel een ratelaar en beg011 er verheuk Een of andere schreeuwerige jongelilig gaf M 'd niee te 1 een vliegenmepper een klap o p liin kale hoofd en Mr. ~ r.dAdains ~pihem , mei , ~ ~i met zijn ratelaar een klap OP de schouder. We liepen de eerste d e beste apotheek binnen en batelden sannd. , wiches. ! T e k j i deze voor ons werden bereid, klonken wij droevig m glal ren tomatensap en wensten elkaar geluk. Precies o p dat momentetdoeg het twaalf uur. I Zo vierden wij nieuwjaar in San Antonio, Texas.

Wij rijden de Zuidelijke staten binnen

opde ochtend na onze stormachtige nieuwjaarsviering ontwaakten ,ij in hotel Robert E. Lee met slechts één vurig verlangen: rijden! Zo spoedig mogelijk weg te rijden, binnen een minuut, binnen een seconde! Vergeefs verzekerde Mr. Adams ons dat San Antonio een prachtige stad was, dat het een onvergeeflijke stommiteit zou zijn hem niet te bezichtigen ('Nee echt, sirs!'), dat wij er niets van begrepen en niets van wilden begrijpen - wij bevestigden droefgeestig steeds maar: 'Nee, wij begrijpen er niets van, willen er niets van begrijpen en zullen er waarschijnlijk ook nooit iets van begrijpen. Wij geven dit alles graag toe. San Antonio is een schitterende stad maar wij willen weg. Bovendien, Mr. Adams, vergeet niet dat de kleine op u wacht.' Na het noemen van de kleine begon ook het echtpaar Adams zich te haasten en al een halfuur later reden we over dezelfde lange en brede straat waar we gisteren in de stromende regen naar het restaurantje zonder naam hadden gezocht. Voor we San Antonio verlieten, reden we om Breckenridge Park heen. Dat eiste Mr. ,%damc.'U moet niet denken, sirs, dat San Antonio een slechte stad is. Het is een -goede, comfortabele stad en u moet Breckenridge zien: In het prachtige grote p r k was het stil. Slechts enkele bomen stonden er kaal bij. Alle andere ritselden, precies als in de zomer, met hun groene gebladerte. Het park werd in alle richtingen doorsneden door bevloeiiilgskanalen met stenen wanden en bodems. Zacht plonzend Stroomde het water uit het ene kanaal in het andere, dat enkele centimeters lager lag, We keken naar een kameel en naar Z ~ e k ~ w evern, gaapten ons aan jongetjes die voetbalden op een bijna geheel groen veldje, aan picknicktafels en -banken, en reden, na bij minstens tien benzinestations betrouwbare informatie te hebben gekregen, verder naar het zuiden van Texas, naar de grens met Louisiana. w i j reden telkens zo uit een stad weg dat we tegen de avond in ren andere stad aankwanien, waarbij we in een dag een tiental grote en

Kieinc 1\1dl11 m e e t s achter ons lieten - het echtpaar Ad wij achterin en tussen ons in de gebruikelijke hitchhike, ams voorin, koffertje o p zijn knieën. Maar nooit eerder haddeli een ,o,n maakt. l>eonberispelijke motor van onze car leek zi ,g benzine te voeden, maar ook met het in ons borrelend liiet alleen met e OP, zo snel niogelijk naa. New York. ZO snel mogelijk de boot mogelijk naar Europa! De tweede maand van de automobielreis naderde zijn einde. Dat is een erg korte tijd voor zo'n groot, land. Maar wij hadden onze buik vol van Amerika. Het Zuiden van de negers kwam dichterbij. De laatste mijlen die ons scheidden van Louisiana, reden we door bossen. De zon kum te voorschijn. Het was warm en fijn, als in een Oekraïenselente.steeds vaker kwamen we stadjes, dorpen en benzinestations tegen, en v,ij over de velden lopende paardjes met wuivende manen. Eindelijk passeerden we een paaltje met het opschrift 'Staat ~ ~ siana' en raasden we langs rode velden met geoogst katoen. Gewitte kerkjes o p palen in plaats van o p een fundering kwamen in de plaats van de monumentale kerken in het oosten en het westen, Franse namen kwamen in de plaats van Spaanse en indiaanse, en bij de benzinestations waar Mrs. Adams 'informatie verzamelde'antwoordde men haar niet met 'Yes, ma'arn' maar met 'Yes, mom: Toen we door het stadje Lafayette reden, zagen we een groot plakkaat dat dwars over de weg gespannen was, met een afbeelding van een onaangenaam, zelfgenoegzaam gelaat e n het vetgedrukte onderschrift: KIES MIJ TOT SHERIFF. I K BEN E E N V R I E N D VAN HET VOLK! Deze kreet van een politievriend van het volk deed denken aan het optreden van de onlangs vermoorde Louisiaanse senator Huey Long) die zichzelf ook als 'vriend van het volk' beschouwde, van het hele volk, met uitzondering van negers, Mexicanen, intellectuelen en arbeiders, en die een verdeling vali de rijkdommen eiste, van a k rijkdommen, met uitzondering van de vijf miljoen die naar het idee van Huey Long beslist voor elke miljonair moesten overblijven. Hier in het Zuiden zagen we wat we in Amerika nog niet eenmaal hadden gezien: voetgangers die langs de weg slenterden. Onder hei' was niet één blanke. Er liep een gebogen oude negerin in dikke, gele kousen, verstelde vuile schoenen, met een schort aan en een ouderwets hoedje met een lintje op.

'Nee nee nee!. riep hij uit. 'Wat denkt u wel! Nee. echt! C begrijpt

niet M t

~

i

de zuidelijke staten zijn. Een negerin meenemen! Ja ja, sirs. "iet geloven dat blanken haar willen meenemen. Zij

zij zal denken dat U haar bespot.' Opeens veficheen er op de weg tussen de automobielen een grijs paard,d" een cabriolet met koetsiersbok voorttrok (zulke exemplaren hadden wij in het Ford-museum gezien). In de cabriolet zat een deftige met haar dochter. Het vreemde voertuig sloeg een landweg in, stelt u zich maar een gewone landweg voor, met een strook vergeeld gras in het midden. Uit over de weg voorbijrijdende automobielen staken mensen hun hoofden naar buiten en keken naar de cabriolet die in de verte verdween, gewichtig hobbelend op zijn springveren, die hoog en dun waren als spinnenpoten. Met eenzelfde nieuwsgierigheid hadden boeren een jaar of dertig geleden gekeken naar een rokende en rammelende automobiel met lompe carrosserie, waarin hoog boven de grond passagiers zaten, die met wolvenbont gevoerde mantels en enorme beschermbrillen droegen. We reden naar een grote rivier, die in de schemering glinsterde alsof hij van metaal was. 'De Mississippi!' riep Mr. Adams uit. 'Dit is de Mississippi niet: zei Becky rustig. 'Dit is de Mississippi wel!' 'Dit is de Mississippi niet!' 'Becky! Praat niet zo. Het kost me moeite om naar jou te luisteren wanneer jij zegt dat dit niet de Mississippi is.' 'En toch is het de Mississippi niet.' Mr. Adams kreunde. We reden de brug over en kwamen in het stadje Morpan City. Voordat we een overnachtingsplek gingen n ~ k e n , De Blauwe Gans voor ons avondeten. stopten we bij het ~d~~~ bipogend aan de eigenaar, 'hoe hert die ri.sir; vroeg vier? lkweet het wel, maar mijn vrouw hier wil het graag horen: 'Dat is de ~tchafalaya:antwoordde de eigenaar. 'Wat? Wat?' 'De ~tchafalaya.' very; mompelde Mr. Adanis. achteruitdeinzend, '.rhailk

'very, very, very...' was de eerste keer tijdeiis de hele reis dat Mr. Adams een feitelijke fout maakte.

De hele maaltijd zat Mr. Adams droefgeestig op zijn , en. Ten slotte haalde hij d e kaart en d e reisgids te voorschijn te draai. melde er enige tijd in en zei uiteindelijk zachtjes, zonder n lom. vrouw te kijken: 'Ik kan U, sirs, een interessant detail aar zijh veruloekte ~ c h a f a l a y ais d e diepste rivier ter wereld schrijfdat ma~i~ in uw boekjes.' ar O m hoe dan ook de saaie avond in het saaie Morgan c i t y te Ien, deden ire wat we altijd deden in zulke gevallen: we gingen d e bioscoop. Wanneer Mr. Adams gewoonlijk naar het scherm b e k , werd hij niet zozeer kwaad maar ironiseerde hij het verhaal en de personages van het betreffende Hollywood-product. Maar nu zette h.. ineens een complete demonstratie o p touw. Al na tien minuten naIJ het begin merkten we dat Mr. Adams zichzelf niet was. Hij sprong op zijn plek o p en neer, kreunde en sprak tamelijk luid: 'Verduiveld, verduiveld nog aan toe!' Opeens riep hij zijn 'verduiveld' door d e hele zaal, sprong op van zijn plaats, mompelde vervloekingen, sputterde en rende naar buiten. ,Mrs. Adams rende achter hem aan. Wij bleven d e film uitkijken, voelend dat er in die tijd buiten een grote echtelijke twist plaatsvond. Toen de voorstelling voorbij was, troffen we bij de ingang van de bioscoop geen van beide echtelieden aan. Met grote moeite vonden we hen in verschillende uithoeken van de stad. Gelukkig bevonden die uithoeken zich o p niet zo'n heel grote afstand van elkaar. Mr. Adams beende zonder hoed (de hoed reisde nog steeds van stad naar stad), met de kraag van zijn jas opgestoken, met grote stappen over een grote straatweg in de richting van de Golf van Mexico en bleef maar mompelen: 'Verduiveld nog aan toe!' 'Nee echt, sirs,' zei hij klagend tegen ons, 'ik kan dit niet meer verdragen. Ja, ja, ja. Deze cinema maakt mij nog krankzinnig. In New York ging ik nooit naar de bioscoop. En het valt mij heel, heel zwaar omdat ik er niet aan gewend ben. Nee, werkelijk. Ik had zin om met een mitrailleur op het scherm te schieten: De echtelieden verzoenden zich snel en de avond eindigde meteen goed gesprek bij de gaskachel van het tourjst house. Het was nu nog honderd mijl tot New York. In d e ochtendzon begaven wij ons op weg. Het was zacht, heel zomers weer. We reden over een nieuwe, maar tamelijk smalle betonnen weg langs een klein viertje. Aan de andere kant strekten zich rossige katoenvelden uit) waarop hier en daar nog verspreide witte plukken watten lagen, en

,,,,

suihmiet,W~arnegers de droge stengels in grote stukkm sioe-

n met machetes - speciale grote messen. geover het riviertje lagen veel gebogen. smalle hangbrugpetje<.

In de loop van enkele uren kwamen we de eentonige en armlalige houten hutjes van de zwarte dagloners tegen. Dit was eentonigheid die werd veroornakt door extreme armoede. een m r t standaardarmoede OP de lege binnenplaatsen, omgeven door half ingestorte, gevlochten omheiningen, waren niet alleen geen koeien, varkens of kipte ,ien. maar ook nog geen plukje stro. Het was de allerlaatste graad van armoede, waarbij de schilderachtige armoede van de indianen het toppunt van welvaart leek, zelfs van luxe. Dit was in het ,uiden van Amerika, o p een van de vruchtbaarste plekken van de aardbol. Voor ons verscheen weer een grote, gladde en geheel verlaten rivier, die aan de Wolga deed denken, alleen was hij misschien niet zo breed. 'Dit is de Mississippi!' zei Becky triomfantelijk Mr. Adams zuchtte zwaar. Hij zou er veel voor over hebben gehad als deze rivier een andere naam zou dragen. Maar er was geen mijfel mogelijk. Daar was de brug al - de beroemde zilverkleurige nieuwe brug, met zijbanen voor automobielen en een voor treinen bestemd centraal gedeelte. Weer streden de Amerikaanse natuur en de Amerikaanse techniek met elkaar om de macht. Over de langste rivier ter wereld lag de langste ijl er brug ter wereld. Hij was pas vijf dagen geleden geopend, men had er drie jaar aan gebouwd en hij had vijftien miljoen dollar gekost. Na de brug begon een zeer brede autoweg, er verschenen v&antiehuisjes. We reden \ e r Odeans binnenNew Orleanc zou een Amerikaans Venetië genoemd kunnen WOKden (want de stad staat, net als Venetië, op het water). als de talrijk kanalen niet onder de grond verstopt zouden zijn. weids uit over de landtong tussen de *lissis.ippi en het ponchartrain-meer Vanaf de plaats &Vaarde Misisippi i n de ~ ~~~~i~~iuitkomt,f is het negentig ~ mijl ~ tot de ~ stad Dichter bi, de Golfwas er niet één plekje waar een stad gebouwd zou kunnen worden, ì,,laar waar hij gebouwd is. bestaat de grond uit aanstad heeft altijd te lijden gehad van gesliMP, modderige klei. ,,verstromingen en komtsePidemieen. Het water d.1 hem rijkdom heeft gebnrht, heeh hem tegelijkeflijd ongelukig gemaakt Heel zijn heen de "ad met zichzelf gestreden heeft hij g e s t ~ d e n Ie,en

,,

niet de grond waarop hij gebouwd is en niet liet w ater dat hen,n,, alle kanten omringt. Ook nu nog strijdt hij. Maar liet bela achter de rug. Het Ponchartrain-meer is van de stad %rijkste is j , , r een betonnen kade, die in treden naar het meer -rot de afdaalt. stad heeft men toegang via een systeem van dijken over vele n,ijlen waarover onberispelijke autowegen lopen. Uit de langjarige Strijd , sen niens en natuur is d e mens als overwinnaar te voorScli 'S W geko. men. De stad is ongewoon simpel opgezet. Oe straten die parallel lopen aan de rivier, volgen de bocht die de rivier o p deze plaats .,.kt, en hebben een halvemaansvorni. Dwars hierop staan geheel rechte en heel lange straten. Onder een hiervan, die zich ongeveer in het midden van de stad bevindt, ligt het grootste kanaal verborgen. T,, ere van dit onzichtbare kanaal is ook de straat zelf Canal Street genoemd, Dit is de hoofdstraat. Hij verdeelt de stad in twee delen: het deel -dat net zo rommelig is als het oude Parijs, met smalle straatjes, kleine arcades o p dunne houten palen, winkeltjes, onoo~liikpre.. .-* taurantjes met een eersteklas Franse keuken, havenkroegeii, keienbestrating en straatkraampjes die volgeladen zijn met groente en fruit, waarvan de schoonheid bijzonder goed uitkomt dankzij de nabijheid van vuil en zomaar op de straat gegooid afvalwater - en het nieuwe, Amerikaanse deel, dat niets toevoegt aan het bij de lezer reeds bekende beeld van Amerikaanse steden. Louisiana behoorde ooit toe aan Frankrijk en New Orleans is gesticht door Fransen. Het is moeilijk te zeggen in hoeverre New Orleans zijn Franse geest behouden heeft, maar o p Canal Street komen de Dauphin-straat, de Toulouse-straat, d e Royale-straat uit, en er is zelfs een Champs-Elysées; bovendien wordt in de oude stad in het restaurantje Arnot kofie geserveerd zoals waarschijnlijk verder nergens in Amerika te krijgen is. De siad ligt ruim een meter lager dan de rivier. Er is niet één dmge plaats om gestorvenen te begraven. Waar men ook probeert te ven, men vindt altijd water. Daarom zijn dc mensen hier altijd begraven OP de manier van de oude Egyptenaren: in sarcofagen, boven de grond. Wij gingen naar het in de Franse stad gelegen kerkhof en zwierven enige tijd rond door dit eentonige en witte dodenstadje. IIe vierhoe&ge graftombes zijn gemaakt van baksteen, en ze .ijn gewit De pfkist wordt in de vooropening geplaatst, die daarna met baksteen

F,,,,,

t dichtgemetseld.Boven op de ene graftombe wordt een tweeword een derde. Door zijn bakstenen Wewerdiepingen,bouwd, de g . beid doet het kerkhof aan een kleine Amerikaanse stad deneent~"'6 Er is zelfs een Main Ctreet. Van het kerkllof gingen we naar een fotowinkel o m ons apparaat te Isen repareren. Terwijl Mr. Adams met de eigenares praatte over perspectievenvoor de verdere ontwikkeling van de stad (de per-

SPe,tieven waren bedroevend), en over de winkel (in de winkel ging het ook bedroevend). kwam een heel knappe jongeman met donkere .gen en een gebogen Franse neus de winkel binnen. 'Kan ik de baas spreken?' vroeg hij. 'Hij is er nu niet,' antwoordde de bazin, die mager was, rood haar had en een bril droeg,'maar als u iets nodig heeft, kunt u het mij zeggen.' 'Maar ik zou graag met de baas spreken,' mompelde de jongeman, en hij keek ons smekend aan. 'Is het zo belangrijk?' vroeg de bazin. 'Ja ... dat wil zeggen, niet zó belangrijk, maar ik dacht ... Trouwens, u kunt natuurlijk ook ... Ik kan het u wel zeggen.' Hij liep naar de eigenares toe en sprak heel zachtjes: 'Ik wil voor maar vijf cent de hele etalage van uw winkel wassen.' De eigenares zei dat dit werk helaas niet nodig was. De jongeman verontschuldigde zich en rende, enkele malen struikelend, de winkel uit. Wij zwegen even, toen stormde Mr. Adams de straat op. Een minuut of tien later kwam hij terug. 'Nee nee, sirs,' zei hij, zijn ronde hoofd schuddend. 'Zeg maar niets. Het is verschrikkeli$! U kunt liiet begrijpen welke graad van armoede deze jongeman bereikt heeft. Nee, echt. Ik heb hem met moeite ingehaald, zo snel rende hij over straat. Ik heb wat met hem gesproken. kunstschilder. Opdrachten heeft hij allang niet Het is een meer en die verwacht hij ook niet. De jongeman heeft zijn beroep al uit u j n hoofd Hij wil elk werk aanpakken. Maa. dat is ook hopeloos. ja ja, sirr. die lieve jongen lijdt al enkele jaren honger. En hij wilde onder geen beding een dollar aannenien. Hij werd zelfs boos op mij.' is het dus niet gelukt oni hem een dollar...' 'Wat! praat niet zo: "niet gelukt". Het is gewoon dom om echt, zo te dcl,ken. Nee, werkelijk. Laten we hier niet meer over praten.'

\W I ~ a c l i i de ~ i winkel rllang verlaten, waren de Ilclc Gnal afgclolwn en liepen o p de Mississippi af, inaar M ~Ad , 'eet tc11d cri steuiici~d,maar mompelen: 'Nee ccllt, sirs. ams bleef, zUCh. .aten we er "ici meer over praten.' New <>rleaiisis mooi. I k stad beviel ons erg, het onverschilligheid en verveling dat onze autornobieigroep P ouderegen die jaarsavond in S m Alitunio had h a n g e n , was net als de O neerviel uit de donkergrijze hemei, niet van plan om over te d .. De hit was uit de reis. De mens is er niet op gemaakt om Wen. te genieten. Daarom ondergingen we alle schoonheid van New orleans met ons verstand. Het hart zweeg. Een groot plein bij de Mississippi lag er tamelijk verlaten bij. vanaf een houten aanlegsteiger vertrokken naar de andere oever dezelfde veerboten met automobielen als in San Francisco. Een neger zat droevig op een balustrade, met zijn benen richting rivier, zijn strooien hoed tot op zijn neus geschoven. Naast hem stond een oude gek met een zwarte jas over zijn schouder, die de vertrekkende en aankomende veerboten dirigeerde. Daarbij stootte hij commanderende kreten uit. Een straatfotograaf kwam o p ons af en vroeg futloos, alsof hij ons gisteren en eergisteren ook al gezien had, in het Russisch of wij niet een foto wilden laten maken. De man was een jaar of twintig geleden uit Kovno hierheen gekomen o m miljonair te worden. En je voelde in de hele gestalte van de Kovno-fotograaf zulke scepsis, dat we hem maar niet vroegen hoe de zaken gingen en hoe de verdere perspectieven waren. Opeens kwam vanachter een houten pier een heel hoog en langwit bouwwerk te voorschijn, waarin niet meteen een schip te herkennen was. Het voer ons voorbij, strooinopwaarts. Heel dicht bij de boeg staken twee hoge pijpen de lucht in, naast elkaar, dwars op het dek! versierd met krullen; ze leken op de gietijzeren pale~ivan een of ander monumentaal hek. Het schip werd aangedreven door één enorm wiel, dat op de achtersteven bevestigd zat. 'De laatste der Mohikanen:zei Mr. Adamc.'Op zulke schepen vaart men nu alleen voor rust en ontspanning, en zelfs dat heel zelden.Nee nee, de Mississippi is voorbij, voorbij!' We keken naar de rivier waarover ooit met goederen en slaven voeren. Op deze rivier had IIeecher Stowe de lezers laten kennismaken met de oude Ton,. Over deze rivier had het HuckJeberry Finn gegleden, die de neger Jim voor diens achtervol-

,,,

was die rivier bevroren. Riviertransport wac ie verstopte NU de Verenigde Staten. Treinen en automobielen traag gebleken Zich van alle riviervracht meester gemaakt Snelheid - dat I \ de economie van de Verenigde Staten zich in de

de

jaren ~lltuikkeldheeft. Snelheid ten koste van alles. En slaven zijn er niet meer in de Verenigde Staten. Volgene de wet daar geiijkberechtigde en vrije mensen. Maar laat een nezijn een bioscoop, tram of kerk binnen te gaan waar ger eens u - ~

blanken Zitten! Toen wij iavonds door de straten van New Orleans slenterden, zagen we het filmtheater Palace, waarboven een lichtreclame schitterde: UITSTEKEND Z U I D E L I J K THEATER. ALLEEN VOOR KLEURLINGEN.

strijd met het water - daarmee had de techniek zich hier Over wei tientallen mijlen lagen afwisselend bruggen en dijken, soms leek het of onze automobiel een motorboot was, omdat rondom, zover het oog reikte, alleen maar water was en er daar tusselldo~r als door een wonder een brede straatweg liep. Dan kwam er een brug, dan weer een dijk, en weer een brug. Wat een inspan,,ing, wat een geld was er nodig geweest om dit te bouwen! Het meest verbazingwekkende was dat er o p twintig mijl hiervandaan een uitstekende parallelweg liep en dat er voor onze weg, waarvan de bouw technische wereldprestatie was geweest en die honderden miljoenen dollars had gekost, geen enkele dringende noodzaak was geweest. Blijkbaar was in tijden van 'voorspoed' deze weg gebouwd om toeristen naar deze oorden te trekken. Langs de Golf van Mexico liep over enkele honderden mijlen een kustweg. Helaas hebben wij het precieze cijfer niet genoteerd, maar we herinneren ons met zekerheid: enkele honderden mijlen. Het is moeilijk te geloven, maar we reden een hele dag langs de zee, die door een stevige en mooie kade van ons was afgescheiden. We overnachtten in Pensacola, Florida, een kleine badplaats met een haven. Het regende de hele nacht. Onze automobiel stond in de open lucht en 's ochtends was het absoluut onmogelijk om de motor op gang te krijgen. Mr. Adams liep handenwringend rond de wagen en zei: 'Onze accu is naar de bliksem! Onze accu is naar de bliksem!' De regen had Mr. Adams erg verontrust en hij verdubbelde zijn automobielvoorzichtigheid. Gelukkig dacht onze accu er niet over om naar de bliksem te gaan. De draden waren gewoon wat vochtig geworden en zodra zij waren opgedroogd, deed de motor het weer. 'sirs!' zei M ~~, dnaar de ~ donkere ~ lucht ~ kijkend. , 'Ik verzoek U zo voorzichtin- mogelijk te zijn. We kunnen beter wachten met vertrekken. Stel dat het weer begint te regenen.' stel dat het ,,iet begint te regenen?' zei Mrs. Adams. 'We zuilen toch niet ons heje leven hier in Pensacola blijven zitten.' l ~ ~ ~ h~jij weet ~ nietk wat ~Florida , is. Het klimaat is hier erg veranderlijk en gevaarlijk. Hier kan alles gebeuren.' ' M wat~ kan~ hier~ dan gebeureil?' echt, Becky,jij redeneert als een klein meisje. Hier kan alles gebeuren.' mogelijk,

De negers Hoe verder wij door de Zuidelijke staten rcden, hoe vaker we op allerlei beperkingen die voor negers waren aangebracht. N,, eens waren het aparte toiletten voor kleurlingen, dan weer een apart bankje bij een bushalte of een apart gedeelte in een tram. Hier waren zelfs aparte kerken - bijvoorbeeld voor blanke baptisten en voor zwarte baptisten. Wanneer het baptistengodje over enkele jaren op aarde zal verschijnen o m de elkaar helpende Sovjetatheïsten te vernietigen, zal hij verrukt zijn over zijn instituties in het zuiden van Amerika. Bij het vertrek uit New Orleans zagen we een groep negers werken aan de drooglegging van moerassen. Het werk werd o p de meest primitieve wijze verricht. De negers hadden niets, behalve spades. 'Sirs!' zei Mr. Adanis. 'Dit moet voor u bijzonder interessant zijn. Gewone spades in het land van de grootste mechanisatie! Nee nee, sirs. Het zou dom zijn o m te denken dat er in d e Verenigde Staten geen machines zijn o m moerassen droog te leggen. Maar de arbeid van deze mensen gaat praktisch verloren. Dit zijn werklozen die een kleine uitkering ontvangen. Voor die uitkering moeten ze een of ander karwei krijgen, op de een of andere manier worden beziggehouden. En dus heeft men hun spades gegeven -laat ze maar graven. De arbeidsproductiviteit is hier gelijk aan nul.' Onze verdere route lag langs de kust van de Golf van Mexico, door de staten Louisiana, Mississippi en Alabama. Deze staten doorkruisten we in één dag en we overnachtten in Florida. Daarna van Florida naar de kust van de Atlantische Oceaan - naar Georgia, daarna door South ( : a r o h , North Carolina en Virginia - en dan naar Washington. Het eerste deel van de weg langs de Golf van Mexico werd door ons met grote snelheid afgelegd. De Amerikaanse techniek bracht onze verbeelding een nieuwe slag toe. Het is moeilijk om mensen te verbalen na de F~rd-fabriek.de Iloulder II~,,, de bruggen van sari Francisco en de brug van New Orleans. Maar i n Amerika bleek alles

~

'In het ergste geval, als we door de regeil overvall worden, len we iii d e regen riiden.' We wilden a l l o n r d zo snel weg dat we liiet luisterden Adarns. We kozen een moment dat het even dmog ol,l : :o Mr. gaan, langs d e Golf van Mexico, over nieuwe dijkell el1 eg te e bruggen. Een uur na het vertrek uit Pensacola kwameii we i, onweer terecht (in feite was het geen tropisch maar een subtropiWi onweer, maar het leek ons zo verschrikkelijk dat we het voor een trapisch onweer hielden). Alles wat er volgens Jules Veriie moet zijn,w as er: donder, bliksem en een Niagara die uit d e lucht stort. was er overal alleen maar water. We reden bijna blind voort. Soms werd de watersluier zo dicht dat we over d e bodem van de Golf van ~~~i~~ reden. Bij elke donderslag kwam Mr. Adams omhoog en moinpelde: 'Ja ja, sirs. Rustig ... Rustig.' Ongetwijfeld vreesde hij dat d e automobiel door de bliksen, zou worden getroffen. We probeerden te stoppen en stilstaand te wasliteii tot het ontveer voorbij was, maar we vreesden dat e r water in d e motor zou komen en dat de accu werkelijk 'naar d e bliksem' zou gaan. Bevend herinnerden wij ons krantenberichten over orkanen in Florida en foto's van met wortel en al uitgerukte bomen en van d e rails geslingerde treinen. Welnu, net als bij Jules Verne liep alles goed af. We overnachtten in d e stad Tallahassee en waren 's ochtends al in Georgia. De januaridag was haast zwoel en we vergaten de angsten van gisteren spoedig. Georgia bleek bosrijk. Oin de een of andere reden hadden wij ons de zuidelijke staten altijd voorgesteld als een ei, al katoenveld en tabakplantage. En nu bleek ineens dat er behalve plantages en velden ook nog dichte zuidelijke bossen waren. We reden door lanen, waarboven een soort hennepstaarten als geitensikken naar beneden hingen; deze waren afkomstig van pecnns, bomen die wij nog nooit gezien hadden. Negers kwamen we steeds vaker tegen, soms zager, we enkele ureli geen blanken, maar in de stadjes heerste de blanke en als er een neger verscheen bij een mooie, met klimop begroeide villa in liet resi-

,,

,,,,

dential Part, dan steevast met een bezem, een of een pakje, dingen die erop wezeil dat hij hier slechts bediende kon zijn.

1

De hoge Amerikaanse standaard heeft de zuidelijke staten nog niet lielernaal veroverd. Hij is natuurlijk ver doorgedrongen: de zuideli~L'e ~~i~ Streets, apotheken, vierkantjes boter bij diner en ontbijt, mechanische biljarts, kauwgom, benzinestations, wegen, T-bom steaks, il,eisjes met de kapsels van filmsterren en reclamebiljetten onderscheidden zich in niets van de oostelijke, westelijke en noordelijke boter, meisjes, wegen en biljetten; maar er is in de zuidelijke staten iets eigens, karakteristieks, aparts, iets bijzonder charmants, warms. De natuur? Misschien deels ook de natuur. Hier zijn geen opgepoetste palmen en niagnolia's, geen gepolijste zon, zoals in Californië. Maar er is ook niet de droogte van de woestijn, die zich daar toch doet voelen. De zuidelijke staten, dat zijn rurale landschappen, bossen en droevige liederen. Maar het gaat natuurlijk niet enkel om de natuur. De ziel van de zuidelijke staten, dat zijn de mensen. En niet blanke, maar zwarte mensen. We overnachtten in Charleston, South Carolina. Toen we de stad hadden bezichtigd en over de onveranderlijke Main Street naar huis terugkeerden, zagen we in een donker steegje een negermeisje van een jaar of twaalf. Het meisje zag ons niet. Ze droeg een mandje in haar hand. De tred van het meisje leek eerst vreemd. Maar toen we aandachtiger keken, zagen we dat het meisje danste. Het was een getalenteerde impmvisatie, helder, ritmirh, een bijna perfecte dans, die we zouden willen noemen: 'Meisje uit een zuidelijke staat'. Al dansend verdween het negeriniietje steeds verder in de donkere steeg, ze gleed, maakte bochten, kleine sprongetjes en balanceerde gracieus met de lichte en lege mand. De stad was uitgehandeld en in slaap gevallen, rondom heerste volledige stilte; maar wij kken de klanken van een banjo te horen, zo ritmisch en muzikaal was de dans. N~~~~~=ijn getalenteerd. Inderdaad, blanken applaudisseren graag voor hen, terwijl ze hen een lager ras blijven vinden. Negers wordt genadiglijk toegestaan oni artiesten te zijn. biknneer een zwarte OP liet toneel staat en een blanke in de loge zit, kan deze op de zwarte neerkijken;en zijn zelfrespect alsheer lijdt daar niet onder. Negers zijn rnsitief, Blanken kijken daar ironisch tegenaan en vinden negers d o m ~ ~ d ~ Om ~ goed d ~ handel d ! te kunnen drijven k

sensitiviteit geheel onnodig Over blanke nierisen spreken, bedoelen we zuideWanneer wij lijk gelltlenlen en niet alleen hen. maar ook die gentlemen uit het

Noorden die ook door d e psychologie vaii lict slavenholid, smet zijn. Ook willen we zeggen dat n i e ~aiIC menSeli uit hel stel dat de zuidelijke gentleman, de gemoedelijke t o e ~ h o u '"hapi. ,be. bij ()f deelnemer aan een lynchgerecht, zou begripen dat voor negers als lagere wezens bescholiweii, nia;~rIlelsns zijil -uiden vol,di,, honderd procent menselijkheid hem juist die bespotte bde meerderheid. c" wel in laktertrekken van de neger ontbreken! Wat zou hij zeggen? Negers beschikken over een sterke verbeelding. zij dragen bijNegers is de mogelijkheid zich te ontwikkelen en te groeien vrijvoorbeeld graag namen van beroemde menseii wel olitnomen. In de steden ligt alleen een carriere als portier of liftSmith, een of andere portier. liftl>ediendc o f drgli)llrr, ,ijnvreekt volledilm bediende voor hen open en in hun vaderland, de zuidelijke staten, n a m aldiis uit: lim-George-W~~hingtonnAI~ri~I1:~~1~-~,illCoInnGTantt ge ,ijn zij rechteloze dagloners, gedegradeerd tot de positie van huisNabukadnezar Smith. dieren; zij zijn hier slaven. 'Maar natuurlijk,'zegt een zuidelijke gentleniiin, in wielis verheelEn toch, als je Amerika zijn negers afneemt, wordt het misschien ding dag en nacht maar één verschijnsel heerst - een nliljoen dollareen beetje blanker, maar het zal waarschijnlijk wel twintig keer zo saai 'dat is toch een volslagen idioot!' worden. in alle films en vaudevilles worden negers ten tonele gevoerd als Trouw aan onze regel (mensen meenemen in de automobiel die komische personages, die d o m m e maar goedhartige bediciiden ,it. langs de weg o p hun kans wachten) pikten we, niet ver meer van beelden. Washington, in North Carolina, bij een afgelegen benzinestation een Negers houden van de natuur. Zoals eigen is aan artistieke perachttienjarige jongen op, die van een ccc-kamp kwam. Deze kamsoonlijkheden, zijn zij beschouwend van aard. I k zuidelijke gentlepen zijn door Koosevelt voor werkloze jongeren opgezet, eerst voor men vinden ook hiervoor een verklaring. Negers zijn lui, ziet u, en zes maanden - Roosevelt hoopte in de loop van zes maanden een einniet in staat tot systematische arbeid. Dan wordt er steevast een gede te maken aan de werkloosheid - en daarna, toen bleek dat het niet val verteld van een neger die, na vijf dollar verdiend te hebben, de zo makkelijk was o m een einde te maken aan de werkloosheid, wervolgende dag niet meer naar zijn werk kwam maar zijn zwarte girl den de kampen voor onbepaalde tijd in stand gehouden. De jongen bij de hand nam en met haar ging wandelen in het bos of bij de rimoest tachtig mijl afleggen van het kamp naar Elizabethtown. Er viel vier. En er wordt een diepzinnige conclusie getrokken, in zekere zin een nogal koude regen. De jongenian zat helemaal in elkaar gedoken in zijn zomerse, kakikleurige hemd en zijn breedgerande, vilten hoed een theoretische grondslag voor de exploitatie van de zwarte mens: met gaatjes. 'Hoeveel je hem ook betaalt, hij zal toch als een zwijn leven. Daarom Onze laatste hitchhiker werd in de gesloten wagen een beetje warm moet je hem m min mogelijk betalen.' en begon vragen te beantwoorden. Hij voegde niets nieuws toe aan Ten slotte, negers zijn expansief. Oh! Hierover is de zuidelijke het beeld dat wij ons van het type van de Amerikaanse jongeman gentleman ernstig verontrust. Hij haalt al een colt, een touw en een hadden gevorlnd - spraakzaaiii, zelfverzekerd en niet nieuwsgierig. stuk zeep te voorschijn. Hij legt al een kainpvuur aan. Hij wordt inzijn geschiedenis is gwoon. Zijn vader is boer. De zaken van de eens ongelooflijk edel en wantrouwig. ziet u, negers zijn seksuele misouweheer gaan ,,iet best, De jongen heeft de middelbare school af. dadigers. Die moet je gewoon ophangen. Om naar te gaan was er onvoldoende geld. Ging werk zoeken. Negers zijn nieuwsgierig. Hiervoor heeft de gedeman vond ploest zich bij ccc laten registreren. Daar maakt hi/ saduizend verklaringen. Duidelijk is dat het brLltalevlerken en schaamniet allderejongens bossen schoon, graaft brandwerende grepteloze mensen zijn. Remoeicii rich iiict alldernl;iiis zaken. Steken pels ze krijgen ,,iet slecht te eten, krijgen kleren en dertig d o h r per overal hun zwarte neus in. maand als zakgeld vijfentwintig voor de ouden). Eigenlijk is Bij dit alles denkt de zuidelijke gentleman dat de negers erg van dit een uitkering wat er verder zal gebeuren is onbekend. Hij weet hem hOuden. In filmdrama's over plantagehouders figureert onverlilaar diilg: hij is jong, gezond. heeft een blanke huid, hij speelt anderlijk een oude, grijze neger, die zijn meester vereert en bereid is L,.'1%. ,bJ I~ . Alles zal dus iri orde konieri - i111 r.i
/

,,,,,

,,

of andere manier ten goede keren. In zijn I

> is ~ Integendeel, totale helderheid. C)p d e liieeste vragell d. geen mist. den, kon hij niet antwoorden. D a n zei hij met charlnmte Ie wij openhar. hem stel. tigheid: 'Dat weet ik niet.' Maar wanneer hij d begreep, woordde hij dadelijk, zonder nadenken, in eer1 e die blijkbaar een vaste plsats hiid in het g a i n van papa-b hrmulp het stadje Elizabethtown. oer en in 'Maar u wilt toch naar college?' 'Natuurlijk. O o k al ken ik jongens die m e t een diploma Op zak het land zwerven o p zoek naar werk, na college is het toch inakhlij. ker o m carrière te maken.' 'Welke vakken interesseren u o p het college?' 'Hoezo welke? Natuurlijk degene die daar gegeven worden: We reden een negerdorpje voorbij. Het was nog steeds diezelfde standaard van negerarmoede. Hier een goed negerhuis vinden zou net zo vreemd zijn als het zien van cen slechte weg. 'De huizen van negers k u n je meteen onderscheiden van de huizen van blanken,' zei onze reisgenoot met een glimlach. 'Wonen alle negers d a n zo slecht?' 'Natuurlijk, allenlaal.' 'Nou, u bent in het zuiden opgegroeid. Zeg eens, kent u ook m a r één rijke neger?' De jongeling dacht enige tijd na. 'Nee, niet één,' zei hij uiteindelijk. 'Waarom is dat dan zo? Zijn negers soms slechte werkers?' 'Nee, zij kunnen werken.' 'Zijn het misschien oneerlijke mensen?' 'Welnee! Ik ken d e negers p e d . Negers zijn goede mensen, er zijn goede voetballers bij.' 'Hoe is het dan gekomen dat alle negers a r m zijn?' 'Dat weet ik niet.' 'Heeft uw vader negers onder zijn bekenden?' 'Wij kennen veel negers: 'En mag u hen graag?' 'Natuurlijk: 'En zou u zo'n neger in uw gezin aan tafel laten plaatsnemen?' De jongeling barstte in lachen uit. 'Nee, dat is onmogelijk.' 'Waarom?' 'Gewoon. Een neger en een bldrike kunllell liiet aan één tafe' zitten.'

~

(

l

~

~

~

~

~

~

'Maar waarom dan niet?' 'U kolnt zeker uit New York!' zei de jongeman. In de voorstelling van de zuiderling is New York uiterst vrijdenkend en radicaal. 'zegt u ons nu eens het volgende. Wij zijn enkele negerstaten doorgereden en hebben soms behoorlijk knappe negerinnen gezien. Zou een negerin kunnen beminnen?' 'ra. ,-r -misschien wel,' antwoordde de jongeman na enig denken, 'dat kunnen gebeuren. Bij kleurlingen kom je inderdaad knappe vrouwen tegen, vooral mulattinnen: 'En als u er een zou beminnen, zou u dan met haar trouwen?' 'Wat denkt u wel! Dat is absoluut onmogelijk.' 'Waarom?' 'Het is onmogelijk.' 'En als u nu heel erg van haar hield? Of als een blank meisje een neger beminde en met hem trouwde?' De jongeling wuifde met zijn armen. 'Nee, je merkt meteen dat u uit New York komt.' 'Wat dan? Zo'n neger zou waarschijnlijk worden opgehangen?' 'Ik denk wel dat er zoiets zou gebeuren.' De jongeman lachte lang en vrolijk. Dit gesprek is hier volmaakt nauwkeurig weergegeven. Niet alleen hier, maar ook in New York zelf, waar de jongen uit het zuiden met een zo grote afschuw over sprak, was het bijna onmogelijk om een neger te zien in een restaurant, bioscoop of kerk. o f op zijn hoogst als ober of portier. We zagen in de grote New Yorkse zaal Carnegie Hall bij het concert van de negerzangeres Marian Anderson een honderdtal neger-intellect~elen,die in een geheel lijke groep op het schellinkje zaten. Nauurlijk heefr een neger volgens de Amerikaanse wetten, en in York, het recht om op een willekeurige plaats het bijzonder in tussen de blailken te gaan zitten, naar een 'blanke' bioscoop of een 'blank' restaurant te gaan. Maar dat zal hij zelf nooit doen. Hij weet te goed hoe zulke aflopen. Hij zal vanzelhprekend niet in elkaar worden geslagen, zoals in het zuiden, maar dat zijn naaste t,Liren in de nieeste gevallen onmiddellijk demonstratief zullen weg. gaan, dat staat buitel] kilt. ~ n de wt i zijn negers ~ vrije ~ burgers ~ van ~ de Verenigde ~ Staten. Inaar in het zuiden wordt hun onder verschillende voorwendsels het

s~cllirccIi~ oiitiioiii~ii,en in Washingtoii zelf, en niet aar in Washington maar midden in het gebouw waar d e wetten gemaakt worden, is het volgende gebeurd. In het Congres was namens d e stad Chicago een neger de liaam Depriest gekozen. Tot verdriet van d e blanke Congresleden t , hij naast hen tijdens vergaderingen van het Huis van Afgevaardigden Maar dat was nog niet ailes. Deze zwarte m a n met zijn zwarte secre: taris had de hebbelijkheid o m te gaan eten in d e kantine van het congres. Hij kon niet worden weggejaagd en o p stille demonstraties ,loeg de neger in het geheel geen acht. Uiteindelijk werd er een prachtige uitweg uit deze toestand bedacht: d e kantine werd gesloten. De kantine van het Congres werd heleinaal gesloten, opdat de neger niet meer samen met blanken kon eten. 'Wel wel, sirs,' zei Mr. Adams, toen we verder reden na de jongeman van ccc te hebben afgezet, 'ik zal u d e bijzondere geschiedenis van mijn vrienden van het eiland Trinidad vertellen. Ik kende daar een Amerikaanse familie. Die had besloten naar New York te verhuizen. Ik moest juist voor een jaar weg uit New York en besloot hun voor die tijd mijn woning te verhuren. Ik beval hen aan bij de huisbaas en ging weg. Toen ik na een jaar terugkwam, scheelde het niet veel of de huisbaas viel mij met zijn vuisten aan. "Het is een schande!" schreeuwde hij. "Ik had nooit gedacht dat u mij zo gemeen zou kunnen bedriegen." ik schrok erg en vroeg m e af wat ik kon hebben aangericht. "Ik begrijp niet wat ik heb misdaan?" zei ik tegen de huisbaas. "U hebt negers in mijn huis ondergebracht," kreunde de huisbaas. "Zeg hoor eens," zeg ik, "ik heb mijn vrienden van het eiland Trinidad bij u ondergebracht. Dat zijn blanke mensen, net als u en ik. Zij hebben dertig jaar o p het eiland gewoond en zijn nu naar Ameriks teruggekeerd." "Ach, waarom hebt u mij niet meteen gezegd dat uw vrienden op het eiland Trinidad woollden! Ik zou hen nooit bij mij hebben toegelaten!" "Wat is er dan gebeurd?" vroeg ik. "Wat er is gebeurd, is dat al mijn bewoners als 6C.n m a n over uw vrienden hebben gezegd dat zij voor een deel negerbloed zouden hebben. Er is een omaatje bij met zeer krullend haar. Dat is vastgesteld. Eén bewoner is al weg. De anderen zeggen dat zij, als ik die negers niet uit huis zet, het contract verbreken en weggaan:' Nee echt, sirs, het zou doin zijn om te denken dat negers in New York liet goed heL71Jen. In ons huis is een neger liftbediende. Dat is wat anders: In North Carolina werd het koud en in virginianog koLider. Een

fijne

stroomde de hele laatste dag van de reis over het dak van

olize car. Het was nog maar een paar mijl naar Washington en Mr.

~d~~~ was bang dat het water zm.~gaan bevriezen. Er verschenen reclameborden van hotels in Washington. 'stop! stop!' schreeuwde Mr. Adams ineens. De wagen stopte. 'Sirs,' zei hij plechtig. 'Wilt U weten wat Amerika is?' 'Dat willen we,' antwoordden we. 'Kijk dan maar eens.' En Mr. Adams wees o p een plakkaat dat we haast voorbij waren gereden. We zagen een grote afbeelding met een uiterst ontroerende inhoud. Er stond een bekoorlijke jonge moeder van het type Greta Garbo afgebeeld, met een bekoorlijk meisje (type Shirley Temple) op de arm. Achter hen stond een schitterende engelbewaarder met het gezicht van een filmluitenant uit Hollywood en met grote vleugels. 'Nee, nee,' schreeuwde Mr. Adams, 'het onderschrift! Het onderschrift! Weet u wat de engelbewaarder tegen deze goede mama zegt? Hij raadt haar aan geld op de bank te zetten op naam van het kind. De engel is zo goed dat hij zelfs uitlegt op welke bank precies het geld gezet moet worden! Nee echt, sirs, u wilt niet begrijpen wat Amerika is.' Toen wij Washington binnenreden, toonde de speedometer van onze car precies tienduizend mijl. Voor het laatst schreeuwden wij 'hoera:

De Amerikaanse democratie Er was eens een Amerikaanse vrouw met een zeventienjarige dochter en een volwassen zoon. O p een keer kwam het meisje niet thuis, Zij was er de hele nacht niet. De volgende dag kwam ze ook niet, Het meisje was verdwenen. Ze werd d o o r d e politie gezocht en ,iet gevonden. De moeder dacht dat het meisje was ~ m g e k o m e E, ~ ~ver. streek een jaar. En toen vertelde een vriend van d e zoon hem een vreselijk nieuwtje. Hij had het meisje van wie gedacht werd dat ze was omgekomen, in een geheim publiek huis gezien. (Officieel heet het dat er in Amerika geen prostitutie is. In werkelijkheid is er een groot aantal geheime publieke huizen.) De broer begaf zich onmiddellijk onder het m o m van client naar het bordeel. Daar zag hij zijn zuster inderdaad. Hij herkende haar met moeite, zo afschuwelijk was het jonge meisje veranderd. Wat zij hem vertelde was nog afschuwelijker. Zij was ontvoerd en verkocht. 'Ik ben verloren,' zei het meisje, 'en probeer mij niet te redden. De mensen die mij ontvoerd hebben zijn zo sterk dat niemand tegen hen kan vechten. Ze zullen er niet voor terugschrikken o m jou of mij te vermoorden.'

in het land waar de persvrijheid is geproclameerd. Dit Maar niet ikn krant schreef iets over deze zaak. Waar waren die handige, onvernlOeibare, lichtvoetige verslaggeven. voor wier scherpe blik ,,iet beroving, niet één rijke bruiloft, niet één stap van een filmster,hoe vierderangs ook, verborgen blijft? ~ i gebeurde t in het land waar de persoonlijke onaantastbaarheid is Maar een arm persoontje zat in een publiek huis er waren geen krachten die haar eruit konden halen. Zelfs Abraham Lincoh, opgestaan uit zijn graf, zou niets hebben kunnen doen. Ookde kanonnen van generaal Grant zouden hem waarschijnlijk "iet geholpen hebben! Wanneer je in gedachten d e elementen waaruit het Amerikaanse leven is opgebouwd o p een rijtje zet, kom je om de een of andere reden telkens o p bandieten uit, of anders wel o p racketeers, of anders wel op bankiers, wat in wezen hetzelfde is. Je komt uit op al dat menselijke vuil dat dit vrijheidslievende en arbeidzame land heeft bezoedeld. Wat kan er verheugender zijn dan vrije verkiezingen in een democratisch land, waar de burgers volgens de grondwet verzekerd zijn van alle rechten o p 'vrijheid en streven naar geluk'? De opgedofte kiezers gaan naar de stembussen en laten daarin teder de biljetten glijden met de namen vali hun favoriete kandidaten. Maar in werkelijkheid gebeurt er wat de dokter in Chicago ons verteld had: er komt een racketeer-politician die niet chantage of bedreigingen een goed mens dwingt om op een of andere schurk te stemmen. Welnu, recht op vrijheid en o p streven naar geluk bestaat ongetwijfeld, maar de dat recht uit te oefenen is uiterst twijfelachtig. ~~t recht bevindt zich in een te gevaarlijke nabijheid van de geldkelders van Wal1 Street. de uiterlijke vormen van de democratie worden door de ik^^^^ met ongewone nauwgezetheid in acht genomen. En dat. moeten wij waarheidshalve zeggen, maakt indruk. H~~~~ lzord is door zijn plaats in de Amerikaanse maatschappij bijna onbereikbare figuur. O p een keer ging hij een van de gebouwen van zijri klbriek binnen, waar enkele ingenieurs zich bevonden, drukte allen de hand en begon te praten over de zaak waarvoor hij gekomen was. Tijdens het gesprek zag de oude Henry er heel onrustig Hij werd gekweld door een of andere gedachte. Enke-

~iidle~ stopte i hij h d h w w g e een woord, duidclijk h tend.. zich iets te herinneren. Uiteindelijk Verontschuldigde hij zich cb.. sprekspartners, brak het gesprek af en liep toe een . I' ?)l1 gelonge lngeni. .Het eur die in een verre hoek vrli d e kamer zat weggedoken, me heel erg. Mr. Sniith,' zei Mr. Ford, 'maar ik ben geloot ik ten u te groeten.' Een extra handdruk zal niet als een zware last op de balans van de ~ord-autonlobielfabriekendrukken, maar het effect is enorm, Deze jonge ingenieur zal door Ford nooit thuis worden maar o p het werk zijn ze gelijk, ze maken samen automobielen, %d, kent en noemt vele oude werknemers van de fabriek bij de voornaam: 'Hello, Mike!' of 'Hello, John!' En Mike of John spreken hem ook aan met 'Hello, Henry!' Hier zijn ze als het ware gelijk, ze maken samen automobielen. Automobielen verkopen doet alleen deoude Henry. Maar de oude Mike of de oude lohn zullen verslijten en ze zullen worden weggegooid zoals een versleten lager wordt weggegooid. Welnu, na tienduizend mijl te hebben afgelegd kwamen we in de hoofdstad van de Verenigde Staten. Washington lijkt - met zijn lage regeringsgebouwen, zijn tuinen, standbeelden en brede straten - een beetje o p Wenen, een beetje op Berlijn, een beetje op Warschau, o p alle hoofdsteden een beetje. En alleen door de automobielen wordt men eraan herinnerd dat deze stad in Amerika ligt. Hier is er o p iedere twee mensen een automobiel en op alle 500.000 inwoners is er niet één permanent theater. Toen we het huis van George Washington en Mount Vernon hadden bekeken, een zitting van het Congres hadden bijgewoond en het graf van de onbekende soldaat hadden bezocht, ontdekten we dat er f& telijk verder niets te zien viel. Restte alleen nog de president te zien. In Amerika is dat niet zo moeilijk. Twee keer per week, o m io.30 uur 'S morgeris, ontvangt de president van de Verenigde Staten journalisten. Wij slaagden erin bij zo'n ontvangst aanwezig te zijn. Deze vindt plaats in het Witte Huis. Wij gingen de ontvangstkamer binnen, waar een enorme ronde tafe1 stond1 gemaakt van sequoiahout. Dit was een geschenk van een van de vorige presidenten. Een garderobe was er niet en de binnengeko. menen legden hun Jassen op deze tafel; toen er o p de tafel geen plaats meer was, legden zij ze gewoon op de vloer. ~ ~ l ~ i d ~verzamelden lijk zich ongeveer honderd mensen. Zij rookten, praatten luid en keken

,,ligeduldig naareen kleine witte deur, waarachter de president van de verenigde Staten blijkbaar verborgen was. was ons aangeraden ons zo dicht mogelijk bij de deur te postewij, wanneer men de mensen begon toe te laten bij de preren, sident, vooraan zouden staan; anders zou het kunnen gebeuren dat ,ij hem vanachter de ruggen van de journalisten niet zouden zien. Met de handigheid van ervaren trarnvechters baanden we ons een . weg naar voren. Voor ons waren nog maar drie gentlemen. Dat waren grijzende en heel eerbiedwaardige heren. Het ontvangstuur was al aangebroken maar de journalisten werden nog steeds niet doorgelaten. Toen begonnen de grijzende gentlemen -eerst zachtjes, later harder - op de deur te kloppen. Zij klopten aan bii. de president van de Verenigde Staten, zoals een regieassistent aanklopt bij een artiest om hem eraan te herinneren dat hij op moet. Ze klopten lachend, maar ze klopten. Eindelijk ging de deur open en de journalisten renden al duwend naar voren. Wij renden met iedereen mee. De cavalcade stormde door een gang, passeerde toen een grote, lege kamer. Op deze plaats gingen we de zwaar ademende grijsharige gentlemen makkelijk voorbij en we renden als eersten de volgende kamer binnen. Voor ons, achter in een ronde werkkamer, waar aan de niuren oude lithografieën van Mississippi-schepen hingen en in kleine nissen modellen van fregatten stonden, zat, met een brandende sigaar in de hand en met een tsjechoviaanse pince-nez op een grote, mooie neus, Franklin Roosevelt, president van de Verenigde Staten van Amerika. Achter zijn rug schitterden de sterren en strepen van twee nationale vlaggen. De vragen begonnen. De correspondenten vroegen, de president antwoordde. Dit hele ritueel is natuurlijk enigszins hypocriet. Iedereen weet dat de president zeker geen bijzondere geheimen zal onthullen aan de journalisten, Sommige vragen beantwoordde de president serieus en tamelijk uitvoerig, van somniige maakten hij zich af met een grapje (dat is niet zo makkelijk - twee keer per week grapjes maken tegen honderderl vasthoudende journalisten), op sommige antwoordde hii dat hij daar de volgende keer over zou spreken. Het knappe, grote gezicht van Roosevelt zag er vermoeid uit. Gisteren nog had het Opperste Gerechtshof de A A A geschrapt; dat was een door Rooseveit bedachte regeling betreffende het zaaien vdn ge-

\~~asseri door boeren, en een kernstuk van zijll f7rogram111a. De vragen ai antivoorden n s i i i ~ nreli halfuur in beslag, hei pauze was keek d e president vragend naar de aanwezigen, Dat werd opgevat als een signaal voor a l g e n m e terugtrekking. klonk een rommelig 'Good bye, Mr. President!' en iedereen ging weg. E 11 Mr. president bleef alleen achter tussen de fregatten en de sterrenvlaggen. De miljoenen oude en jonge mensen die het grote Amerikaanse vormen, een eerlijk, luidruchtig, talentvol, werklustig volk, met een beetje te veel eerbied voor geld, kunnen volgens de grondwet dles doen; zij zijn de baas van het land. Het is zelfs mogelijk ani M~~~~~ zelf, John Pierpont Morgan jr. zelf, o p te roepen voor een verhoor door de senaatscommissie en h e m te vragen: 'Mr. Morgan, hebt u niet uit materiële belangen, tot persoonlijke verrijking, de Verenigde Staten de wereldoorlog ingetrokken?' Vragen mag het volk. Maar Mr. Morgans antwoord ging als volgt; we zijn er zelf getuige van geweest. Ook deze keer was alles zeer democratisch. De toegang tot de zaal waar d e senaatscommissie zitting had, was vrij. Opnieuw mocht je met je jas doen wat je wilde: o p de grond leggen of onder je stoel proppen. In de ene helft van de kleine zaal stonden stoelen, in de andere de tafel waaraan het verhoor plaatsvond. De tafel was noch met rood, noch met groen zeil bedekt. Het was een lange, gepolijste tafel. Alles was heel eenvoudig. Naast de stoel van d e miljardair lag zijn dikke, niet meer zo nieuwe tas o p d e p n d . Morgan was omringd door zijn juristen en raadgevers. Het waren er veel, tientallen mensen. Grijs en blozend, dik en kaal, of jong, met priemende ogen; zij waren gewapend met feiten, verklaringen, documenten, folianten en mappen. Heel die bende Morgan-slimmerds gedroeg zich volmaakt o%edwongen. De voorzitter was senator Nye, met een mager, bezield, bijna Russisch gezicht. (Een Russisch hemd zou hen, goed gestaan hebben.) Het verhoor werd gevoerd door senator Clark, een vrolijke man met een rond gezicht. Je zag zo dat hij het leuk vond o m de grote Joh" Pierpont Morgan jr. te verhoren. 'lunior' was zeventig jaar oud. Het was een enorine, gezette man, in een donker jasje met lange panden, 111 Morgans apoplectische nek zag je grijs kuikendons. Morgan was rustig. Hij wist dat er zou hein iets vragen, niets ergs met hem zou kunnen gebeuren,

hij zou liaar zijn juristen kijken, die zouden als razenden in hun boeken gaan graven en hem het antwoord voorzeggen. ~~t was een opmerkelijk schouwspel. Enkele tientallen juristen fluisterden Morgan wat in het oor, schoven hem papiertjes toe, zegden hem voor, hielpen hem. Het was niet Morgan die sprak, het waren zij11 miljarden. En wanneer in Amerika het geld spreekt, doet het dat altijd niet autoriteit. Er bestaat immers in Amerika een geliefd gezegde: 'Hij ziet eruit als een miljoen dollar.' Een miljoen dollar ziet er inderdaad erg goed uit. En Morgan, die in zijn lange, donkere jasje op een dikke oude raaf leek, zag eruit als enkele miljarden. Bij een oproep door de senaatscommissie heeft de opgeroepene recht op een onkostenvergoeding voor een etmaal, een normale staatsvergoeding. John Pierpont Morgan jr. nam dit geld. Hij maakte gebruikvan alle rechten die de democratische grondwet hem bood. Morgan kreeg alles waar hij volgens de grondwet recht op had, zelfs nog een beetje meer. Maar wat kreeg het volk? Op het grondgebied van de Verenigde Staten van Amerika wonen honderd twintig miljoen mensen. Dertig miljoen daarvan hebben al vele jaren geen werk. Samen met de gezinnen vormt dit eenvierde deel van de bevolking van het hele land. En economen verklaren dat op het grondgebied van de Verenigde Staten nu, vandaag al, een miljard mensen gevoed zouden kunnen worden.

\ ~ a ntiogh en Eiiistein voor ziclizelf heeft gereserveerd t erwijl lict volniaakt onverschillig tegenover hen staat. 111 wezen is er op de wereld maar één edel streven van h et mense. lijk verstalid: geestelijke en materiële armoede overwinnen mensen qelukkig iiiakeii. En de mensen in Amerika die zich tot doel hebben gesteld dit te bereiken - progressieve arbeiders, radicale iiltell cctu. elen -worden in Iiet beste geval als gevaarlijke gekken beschouwd en in het ergste geval als vijanden van de maatschappij. D, ,ituatie is ontstaan dat zelfs zij die indirect strijden voor menselijk geluk - wetenschappers, uitvinders, bouwers - in Amerika niet populair =ijn Zij blijven met hun werken, uitvindingen en schitterende bouwpro. jecten in de schaduw, alle roem valt ten deel aan boksers, bandieten en filmsterren. En bij het volk, dat ziet dat het leven met het toelieaantal machines niet beter wordt maar slechter, bestaat zelfs haat jegens technische vooruitgang. Er zijn mensen die bereid zijn machines te vernielen, zoals iemand die verdrinkt in zijn wanhopige verlangen o m uit het water te krabbelen, zijn redder bij de keel grijpt en hem naar de bodem trekt. We hebben al gezegd dat de Amerikaan, ondanks zijn zakelijke activiteit, een passief karakter heeft. Een of andere Hearst of een Hollywood-magnaat slaagt erin o m de goede, eerlijke, werkende, gemiddelde Amerikaan tot het geestelijk niveau van een wilde te brengen. Zelfs deze almachtige mensen zijn echter niet in staat o m bij het volk de gedachte aan verbetering van het leven uit te rukken. Deze gedachte is in Amerika erg populair. En dus overtuigen grote en kleine Hearsten hun lezers ervan dat Amerikanen bijzondere persoonlijkheden zijn, dat 'revolutie een bestuursvorm is die alleen in het buitenland mogelijk is'. En de kiezer worden politieke ideeën opgedrongen van een niveau dat niet hoger is dan dat van d e gemiddelde Hollpood-film. En zulke ideeën hebben een kolossaal succes. Al die politieke ideeën die het Amerikaanse volk welvaart moeten brengen, worden steevast opgediend in de vorm van een makkelijke rekensom voor scholieren uit de derde klas. Om het idee te begrijpen hoeft de kiezer alleen maar een stuk papier en een potlood te pakken en een kleine berekening te maken en klaar is Kees, Feitelijk zijn dit a ~ ~ e m a geen a l ideeën maar trucs, die alleen geschikt zijn voor reclame. En ze zouden het vermelden niet waard zijn als ze niet tientallen miljoenen Amerikanen in hun greep zouden hebben, Hoe Amerika te redden en het Ieven te verbeteren?

1.~11graadt Iiet verdelen van rijkdommen aan. Een vel papier verschijnen ten tonele. De puffende kiezer telt op, veren eell melligvuldigt, trekt af en deelt. Dat is een verschrikkelijk interessante beziglieid. Nou, en wat een knapperd, die Huey Long! Ieder krijgt groot bedrag! De mensen worden zo meegesleept door deze rekenkunde voor beginners, dat ze er helemaal niet aan denken hoe die bedragen afgenomen moeten worden. Hoe het leven te verbeteren? Hoe Amerika te redden? Er verschijnt een nieuwe denkreus, een nieuwe Socrates of C o n h cius: de arts Mr. Townsend. Het idee dat in het hoofd van deze eerbiedwaardige geneeskundige en denker is opgekomen, zou ergens in een klein Europees land alleen in een psychiatrisch ziekenhuis kunnen ontstaan, in een zaal met stille, beleefde en volledig hopeloze patiënten. Maar in Amerika heeft het een verbijsterend succes. Hierbij hoef je niet eens niet opteisommen en vermenigvuldigingen aan de slag. Hier is alles wel héél eenvoudig. Elke man en elke vrouw die in deverenigde Staten de leeftijd van zestig jaar heeft bereikt, krijgt tweehonderd dollar per maand met de verplichting deze dollars uit te geven. Dan zal de handel vanzelf toenemen en de werkloosheid vanzelf verdwijnen. Alles gebeurt vanzelt! We hebben een geluidsfilmkroniek gezien van een Townsendcomité, onder leiding van de denker zelf. De bijeenkomst begon ermee dat Mr. Townsend, een magere oude man met een sproetig gezicht, met een bril en een ouderwetse pandjesjas, een kleine mededeling deed over zijn plan. Hij schraapte zijn keel en begon: 'Ladies en gentlemen, ik heb vele nachten niet geslapen tenvijl ik mijn plan uitdacht.' Als Mark Twain eens naar dit sproetige mannetje, dit zo niethodische, accurate en waarschijnlijk godvrezende mannetje had kunnen kijken! Men hoeft er niet aan te twijfelen dat juist zo'n mannetje, wanneer hij de kerkelijke music-hall van zuster McPherson verlaten heeft, zichzelf en zijn g z i n gaat wegen om uit te rekenen hoeveel pennies voor het levend gewicht hij via de geachte zuster moet betalen aan heer god. Na Mr. Townsend kwamen de oude mannen en vrouwen waar de zaal vol mee zat aan de beurt. Zij betraden het podium en stelden vragen, die de denker beantwoordde. 'Dit betekent dus dat ik tweehonderd dollar rdl krijgen?' vroeg een oude inan. 'la,als niijri plan doorgaat,'antwoordde de denker beslist.

' ~ l k emaand?' 'Elke m ~ a n d ! ' c ~ o ubedalikt,' , zei d e oude man. plaats voor d e o u d e vrouw die na hem kwam. E-, hij 'Mr. ~ o w n s e n dkunt . u mij zeggen,'vroeg zij o p g e ~ o n d e n , ' ~zijn ij met twee oudjes, ik en mijn man. Zullen we echt allebei tweehonderd dollar kriieen?' " 'Ja, allebei,' antwoordde d e denker gewichtig. 'Bij mekaar vierhonderd dollar dus?' 'Helemaal juist, vierhonderd dollar.' ' ~ ontvang k ook nog een pensioen van zeventien dollar. zullen ze dat niet afnemen?' 'Nee, u zult ook uw pensioen ontvangen.' De oude vrouw boog diep e n ging weg. Toen wij Amerika verlieten was het aantal aanhangers van Townsend met angstwekkende snelheid aan het groeien. Niet één politieke figuur durfde aan d e vooravond van d e verkiezingen nog tegen de geniale dokter op te treden. Maar de Amerikaanse kapitalisten begrijpen dat films, radio-uitzendingen, verhalen in dagbladen, plakkaten over d e revolutie 'die in Amerika niet mogelijk is', kerken en rekenkundige plannen misschien niet genoeg blijken te zijn. En d e 'Amerikaanse Legioenen' en 'Vrijheidsliga's' groeien al, beetje bij beetje worden fascistische kaders opgeleid om op het gewenste moment te veranderen in echte stormtroepen, die de opdracht zullen krijgen d e revolutionaire beweging met geweld de kop in te drukken. Amerika is rijk. En niet gewoon rijk. Het is fenomenaal rijk. Het heeft d e s : olie, graan, kolen, goud, katoen - alles wat m a a r onder de grond kan liggen en op de grond kan groeien. Het heeft mensen prima werkers, vaardig, nauwkeurig, efficiënt, eerlijk, werklustig. Amerika is met snelle stappen tot zijn verrijking gekomen. Het land doet denken aan een man die een doelgerichte carrière doormaakt, die eerst in een kraampje o p de East Side bretels verkoopt, daarna een winkel voor confectiekleding opent en naar Braoklyn verhuist. h a r n a opent hij een warenhuis, begint op de beurs te gokken en vernaar de Bronx. En ten slotte koopt hij een spoorweg, een bond e d a l schepen, twee filmfabrieken, hij bouwt een 'Pent een bank, gaat bij een golfclub en liaar park Avenue. Hij is miljardair. Zijn hele leven lang heeft hij llaar dit doe[ gestreefd,

$i

,

i

\

\

,

'

l '

,

Hij lleeft !gehandeld waarmee en hoe het uitkwam. Hij heeft mensen gerLiineerd,gespeculeerd, van 's ochtends tot 's avonds op de beurs gezeten, hij heeft zestien uur per dag gewerkt, hij heeft geld verdiend. ~~t de gedachte aan geld ontwaakte hij. Met dezelfde gedachte sliep hij in. En nu is hij monsterlijk rijk. Nu kan hij uitrusten. Hij heeft bij de oceaan, hij heeft jachten en kastelen. Maar hij wordt ongeneeslijk ziek. Hij gaat dood en geen miljarden kunnen hem redden. Geld is en blijft de prikkel voor het Amerikaanse leven. De moderne Amerikaanse techniek is gegroeid en heeft zich ontwikkeld om zo snel mogelijk geld te kunnen opleveren. Alles wat geld oplevert heeft zich ontwikkeld, alles wat geen geld oplevert is gedegenereerd en vergaan. Gas-, elektra-, bouw- en automobielbedrijven hebben in hun dollarjacht een heel hoge levensstandaard geschapen. Amerika is tot een hoge graad van welvaart gestegen en heeft Europa ver achter zich gelaten. En juist nu is aan het licht gekomen dat het land zwaar, ernstig ziek is. En het is in een compleet absurde toestand terechtgekomen. Het is in staat om nu, vandaag, een miljard mensen te eten te geven, maar het kan zijn eigen honderd twintig miljoen niet te eten geven. Het heeft alles o m de mensen een rustig leven te geven, maar het is zo georganiseerd dat de hele bevolking zich in een toestand van onrust bevindt: een werkloze is bang dat hij nooit meer werk zal vinden, een werkende is bang zijn werk kwijt te raken, een boer is bang voor een misoogst omdat de prijzen dan zullen stijgen en hij voor een hoge prijs graan zal moeten inkopen, hij is ook bang voor een goede oogst omdat de prijzen dan zullen zakken en hij het graan voor een schijntje zal moeten verkopen, rijkelui zijn bang dat hun kinderen door bandieten gestolen zullen worden, bandieten zijn bang om op de elektrische stoel gezet te worden, negers zijn bang voor een lynchgerecht, politici zijn bang voor de verkiezingen, iemand van gemiddelde welstand is bang om ziek te worden omdat de doktoren zijn hele bezit zullen afpakken, een koopman is bang dat er racketeers komen en met een machinegeweer in zijn winkel het vuur zullen openen. Aan het leven in de Sovjet-Unie ligt de conimunistische idee ten grolids]ag. Wij hebben een nauwkeurig doel waar het land op af gaat. En daarom zijn wij, mensen die in vergelijking met Amerika nog in gemiddelde welstand leven, nu al veel rustiger en gelukkiger dan zij, in het land van Morgan en Ford, van vijfentwintig miljoen automobielen, anderhalf miljoen kilometer aan perfecte wegen, het land van

warlil en koud water, van hadkaniers en service. De leuze v

"n de tech. nick die alles oplost, i ï r d door Stalin gelanceerd nadat de idee had gezegevierd. Daarom lijkt bij o n s d e techniek geen uit een fles entsnapte boze geest, die niet geen mogeliikheid in die fles is terUZte .a b J ~ ~ t ~ g e n d e\$'ij e l .willen op geliike hoogte komen niet technisch en het inhalen. Amerika weet niet wat er morgen z d gebeuren. Wij weten en kunnen met een zekere nauwkeurigheid vertellen hoe wij er over ,,ijft. % iaar zullen voorstaan. toch kunnen \\,ij heel \.cel van Amerika Ieren. \\{ij doen dat maar de lessen die we bii Anierika riemen ziin fragmentarisch en te specialistisch. In de eerste plaats moeten wii Amerika bestuderen, niet alleen de autonlobielen, turbogeneratoren en radiotoestellen (dat doen we), maar juist ook de werkmethodes van Amerikaanse arbeiders, ingenieurs, zakenmensen, in het bijzonder zakenmensen, omdat weliswaar onze Stachanovieten4I d e normen van Amerikaanse arbeiders overtreffen en onze ingenieurs vaak niet onderdoen voor de Anierikaanse (dat hebben we van d e Amerikanen zelf gehoord), maar veel van onze zakenmensen of economen in belangrijke mate bij Ameri- . kaanse zakenmensen zijn achtergebleven in werknauwkeurigheid en accuratesse. Wij zullen het nu niet hebben over d e kwaliteiten van onze economen, over hun ideologie, h u n werkvaardigheid. Dat zijn kwaliteiten van de Communistische Partij, die hen heeft opgevoed. Ook zullen we het niet hebben over de gebreken van Amerikaanse zakenmensen; over hun gebrek aan ideologie, hun hebzuchtigheid, principeloosheid. Dat zijn gebreken van het kapitalisme, dat hen heeft opgevoed. Voor ons is het veel belangrijker o m nu h u n kwaliteiten en onze gebreken te bestuderen, omdat het voor ons noodzakelijk is o m van hen te leren. N e t alleen onze ingenieurs moeten van hen leren, maar ook de economen: onze zakenmensen. Een Amerikaanse iakenman heeft tijd voor een zakelijk gesprek. Een Amerikaan zit in hemdsmouwen in zijn office en werkt, stil, opvallend, zonder lawaai. Hij komt nooit te laat, heeft nooit haast. Hij heeft één telefoon. Nooit wacht er iemand o p hem in zijn entvangstkamer, omdat een oppointment gewoonlijk met absolute nauwkeurigheid wordt vastgesteld en er aan een gesprek geen minuut te veel wordt besteed. Hij houdt zich alleen met zijn zaak bezig, uit-

sluiteild niet r ~ j nzaak. Meli weet niet wanneer hij vergadert. Naar alle waarschijnlijkheid vergadert hij zeer zelden. AIS een Amerikaan in een gesprek gezegd heeft, al is het maar russen neus en lippen door: 'Dat zal ik doen,' hoeft hij nergens meer aan ~~~i.iiiiierd te worden. De kunst om je woord te houden, met zekerheid, ii.iuwkeurigheid. desnoods failliet te gaan, maar je woord te Iloudeii - dat is het belangrijkste wat wij van Amerikaanse zakenlileiisen moeten leren. Wij hebben geschreven over de Amerikaanse democratie, die in werkelijkheid geen vrijheid brengt maar alleen maar de exploitatie van de ene mens door de andere maskeert. Maar er is in het Amerik'imse leven een verschijnsel dat ons niet minder hoort te interesseren dan een nieuw model van een of andere machine. Dat verschijnsel is het democratisme in de betrekkingen tussen mensen. Hoewel dat democratisme eveneens het zicht op sociale onrechtvaardigheid ontneemt en een puur uiterlijke vorm is, zullen dergelijke uiterlijke vormen van denlocratisme voor ons, die sociale gelijkheid tussen niensen bereikt hebben, alleen maar helpen om de rechtvaardigheid van ons sociale systeem beter te doen uitkomen. De uiterlijke vormen van dit democratisme zijn voortreffelijk. Zij helpen erg bij het werk, zullen het bureaucratisme een slag toedienen en de menselijke waardigheid verhogen. De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten - het is een onafzienbaar thema. Onze aantekeningen zijn niet meer dan het resultaat van reisobservaties. Wij zouden gewoon in de sovjetmaatschappij de belangstelling voor Amerika willen versterken, voor het bestuderen van dat grote land. Wij reden uit Washington weg naar New York. Nog enkele uren en de reis over Amerikaanse grond zou ten einde ziin. In die laatste uren dachten wij na over Amerika. We geloven dat we in ons boek alles verteld hebben wat we dachten. Anierikanen worden erg boos op Europeanen die naar Amerika komen, gastvrijheid genieten en daarna op het land schelden. Amerikanen Iiebben ons daar vaak geërgerd over gesproken. hlaar een dergelijkr vraagstelling - schelden of prijzen - begrijpen wii niet. Anierik;, is "iet de preriii2re v.in een nieuw toneelstuk en wij ziin geen theatercritici. Wij hebben onre indrukken van dit land en onze ideeën op papier gezet. Wat kun je zeggen over Amerika, het land dat tegelijkertijd afschuw

Vaarwel, Amerika! Het was fris in New York, het waaide, de zon scheen. Wat is ~ e Yorktoch w verbazingwekkend mooi! Maar waarom word je triest in deze grootse stad? De gebouwen zijn zo hoog dat het zonlicht alleen op de bovenste verdiepingen valt. En de hele dag blijft men de indruk houden dat de zon ondergaat. Al vanaf de ochtend is er een zonsondergang. Waarschijnlijk is het in New York daarom zo triest. Opnieuw keerden we terug naar deze stad, waar twee miljoen automobieleri wonen en zeven miljoen mensen die hen dienen. 0,dat wonderlijke schouwspel, wanneer automobielen in Central Park uit wandelen gaan! Men kan zich niet aan de gedachte onttrekken dat dit enorme park, dat midden in New York ligt, is aangelegd opdat automobielen er een frisse neus kunnen halen. Er zijn in het park alleen autowegen, voor voetgangers is er heel weinig plaats overgelaten. New York is door automobielen krijgsgevangen genomen en de automobielen gedragen zich in de stad als echte bezetters: ze doden en verminken de oorspronkelijke bewoners, zijn streng tegen hen en geven hun geen kans om te protesteren. De mensen ontzeggen zichzelf veel om de automobielen maar benzine te kunnen voeren, hun eeuwige dorst naar olie en water te kunnen lessen. Behalve automobielen is er nog een vreselijk heerser in New York Dat is de herrie. Herrie wordt hier in enorme hoeveelheden geproduceerd. Onder de grond loeit de subway, boven je hoofd ratelt de verhoogde spoorweg, honderdduizenden motoren ronken tegelijk op straat, tegen de nacht, wanneer het lawaai een beetje minder wordt. zijn duidelijk de onrustwekkende en langgerekte sirenes van politie-, brandweer- en gangsterautomobielen te horen. Het geloei nadert, passeert eii verdwijnt ergens in de verte. De een is neergeschoten uit jaloezie, de ander uit haat, weer een mder gewoon omdat dan de buit niet gedeeld hoeft te worden. En misschien heeft iemand zich opgehangen, vergiftigd of door het hart geschoten. omdat hij het leven in

de stad v ~ i .iiiioiiiobieIt.ii, i Iicrric ril hooklpij11 I1iet 011 ver. 'Wel wel, sirs,'zei Mr. A d a m terwijl hij ons hartelijk de hand schuddragen. ~rolll«-Seitzer- een drankje tegen hooÏdpijn - \vOrdt de,'h/lijn spullen beginnen zoetjesaan naar mij toe te stromen. ~khoef ver. kocllt, liaast siiiaasdppelsap, koffie liiiionadc. Spoedig zal B ~ ~ ) ~ ~ ~ - allceil nog de sleutels aan de hotels rond te sturen en alles zal in orde k()illeii Alleen de hoed is er niet.' Seltzer o p Iiet nieiiu worden gezet. I k maaltijd zal er als volgt uit'Het zou toch beter zijn geweest als je hem in Washington in entzieli: vooraf homo-Seltzer, d a n chilli (Mexicaanse soep), als ~ ~ ~ ~vangst- had genomen,' zei Mrs. Adams belerend, nadat ze handig het hoofdgerecht een vis die s o k heet en als nagerecht opnieuw H ineisje uit de handen van haar man had gepakt. Seltzer. En waar alleen al in New York meer telefoons zijn dail iil lleel 'Nee nee, Becky,' kreunde Mr. Adams. 'Dat mag je niet doen. We ~ ~ ~daar~gebruikt ~ lmen~ ongetwijfeld ~ ~ din datzelfde , New york ill hebben immers het Washingtonse postkantoor de hoed hierheen laeen dag nieer poeders tegen hoofdpijn d a n in Engeland in een halften sturen. Laat die kleine los, jij houdt haar veel te lang vast. Dat is jaar. In stillere wijken van New York zijn d e woningen duurder, niet schadelijk voor een kind. Laat haar maar wat door de kamer rennen: omdat ze beter zijn maar o m d a t e r minder lawaai is. In New york Maar Becky had het meisje nog niet op de grond gezet of Mr. verkoopt inen stilte en dat product is duur. Het is zoiets als een Adams riep: 'Nee nee, echt!', greep de kleine en drukte haar tegen zijn gels kostuum. Duur, maar wel goed. borst. In New York kan men zich niet onttrekken aan een gevoel van geEr werd gebeld en een postbode kwam met een pakket de kamer iaagdheid. Over een zeer levendige straat rijdt plotseling een pantbinnen. servoertuig van een bank voorbij, helderrood gcschilderd. De [na'Deze keer is-ie het!' riep Adams. chinegeweren van het pantservoertuig zijn recht o p jongelui met Ja, hij was het. Triomfantelijk haalde Mr. Adams zijn geliefde oulichte hoeden gericht, die rondwandelen m e t sigaren tussen de lipde hoed uit de doos en zette hem terstond op zijn hoofd. pen. Zo wordt in New York geld vervoerd. Het kan alleen in een pant'Laten we gaan,' zei hij galmend. 'U vertrekt vandaag, sirs, maar u servoertuig vervoerd worden, anders wordt het d o o r diezelfde jonbent nog steeds niet op het Empire State Building geweest. Het zou gelui met lichte hoeden afgepakt. Lij lachen wat d te verdacht ei1 dom zijn om dat niet te doen. Ja ja, sirs, als LI wilt weten wat Amerika is, moet u het Empire beklimmen.' dreigend, met de handen in d e zakken van I i ~ i i inauwsluitende jasToen de kleine zag dat haar ouders opnieuw werden meegenomen sen! door de onbekende gentlemen die hen al eens voor twee maanden Enkele dagen lang namen wij afscheid van New Yorkse vrienden, hadden meegesleept, begon ze te brullen. Ze stampte met haar voetstraten en wolkenkrabbers. jes en schreeuwde, terwijl de tranen over haar wangen stroomden: O p de dag van ons vertrek kwamen we aan bij Centra1 Park West 'No more trips!' en liepen de trap op naar de woning van Mr. Adanis. De deur werd De ouders bezwoeren de kleine dat ze maar voor vijf minuten wegvoor ons geopend door de negerin, die zulke stralende Afrikaanse gingen, maar zij beweerde huilend dat 'ze die keer ook hadden getanden toonde dat het licht werd i11 d e hal. zegd dat ze maar voor vijf minuten ~veggiiigenen toen heel lang niet In de eetkamer zagen we Mr. Adailis, die liet kleine meisje tegen waren teruggekomen'. Toen we niet de lift naar heiieden gingen, hoorzijn borst drukte. M n . Adanis stond liaast Ilelli en zei:']e hebt de kleiden we het gehuil van het kind nog. Papa and mama zagen er verne al vijf minuten vastgehouden. NU ben ik aan d e beurt.' ward uit, maar een onuitroeibare nieuwsgierigheid schitterde in hun 'No no, Becky,' antwoordde Mr. Adams. 'Praat niet zo. Het doet me pijn aan mijn oren wanneer jij zo praat,' O p tafel en o p de grond slingerde11 uitgepakte pakketten. ' r ~ l s ~ ~ ~ is héél interessant, sirs!' we o p Iiet irnperia.d van een a ut obus de touwtjes en het inpakpapier lagen de nleest uiteelllopeiide dingen: voorde laatste inaal een oude deken, een binocle, een kraagje, enkele sleutels met grote over Fiftli Aveiiiie. Ivlaniieq~iiiisniet roze oren kekzri ndar ons vdnhotelnummerplaatjes en nog allerlei,

de ,.tlilages. Tussen d e autoiiiobielen baarideri drie circus olifanten zich een weg; zij nodigden d e New Yorkers uit o m de aVondVOorstpl_ 1 ling te bezoeken. Het leven ging zijn gangetje. gingen naar boven, naar het dak van het Empire State ~ ~ i l ~ ? Hoe vaak waren we er al niet voorbijgelopen, zonder olis van gezucht en gei~ioinpelte kunnen weerhouden: 'Ach, verdorie! nou! 0,wat mooi!' of iets in die geest. Maar we gingen pas twee u u r voor ons vertrek uit Amerika naar boven. De eerste lift bracht ons gelijk naar d e 85ste verdieping. l Dit duurt maar één minuut. Vanzelfsprekend waren hier geen verdiepingeli of overlopen te zien. We schoten door een stalen buis om. hoog en alleen aan onze oren, die vol water leken te zitten, en aan een l of ander vreemd koud gevoel in de maagstreek voelden we dat we met ongewoon grote snelheid omhooggingen. De lift rammelde niet I en bonkte niet. Hij bewoog snel, vloeiend en geluidloos. Er flikkerden alleen piepkleine lichtjes bij de deur o m d e tientallen verdiepingen af te tellen. We betraden met enigszins slappe benen de overloop van de 8jste verdieping. I Een tweede lift leverde de passagiers af o p het dak van het gebouw, i en door de grote ramen van de galerij zagen we New York. De vori'"'

ste reis maken. Daarna moet dit nog jonge schip al worden afgedankt.

...-

ge dag had het gesneeuwd. O p d e straten was d e sneeuw al gesmolten, maar op de platte daken van de wolkenkrabbers lag hij nog, in schone, zachte witte vierkanten. De berglucht o p de toppen van de wolkenkrabbers zorgde ervoor dat d e sneeuw niet smolt. De ongelooflijke stad lag gevederd met een kam van havenpieren beneden ons. De grijze winterlucht had door de zon een flauwe gouden glans. Door de nauwe zwarte straten schoten piepkleine automobielen en treinen van de verhoogde spoorweg. Het stadslawaai drong hier maar zwak door, zelfs het geloei van politiesirenes was niet te horen. Rondom verrezen wolkenkrabbers trots uit d e middagszhemer van de New Yorkse straten, met ontelbare schitterende vensters. Ze stonden er als wachters van de stad, bewapend met staal. Bij de pier van de firma Cunard White Star zagen we een schip met drie schoorsteenpijpen. De pijpen waren geel met zwarte ringetjes. Dat was de Majestic, 56.000 ton staal, hout, tapijteli en spiegels, het h 2 e l s e schip waarmee wij die dag inoesten vertrekken. Maar wat 7% het er klein en hulpeloos uit vanaf het dak van het ~ m p i r e ! 'rwce uur later waren we al or, het schiu. Maiestic ping zijn laat-

~~t de verschijning van de Normandie en de Queen Mary, de ko-

~

lossale nieuwe oceaanstomers, bleek de Majestic te bescheiden en te ~langzaam, ~ . hoewel zij de oceaan in een uitstekende tijd oversteekt: zes dagen. De kolos van de Majestic had zich al van kademuur losgemaakt toen we voor het laatst hoorden: 'Good bye, misters! Ja,ja, ja! o h no! Nee, echt! Ik hoop dat U nu begrijpt wat Amerika is!' En boven de hoofden van de mensen op de pier zwaaiden razend de oude trouwe hoed van Mr. Adams en de hoofddoekvan zijn vrouw, de dappere driver, die ons tweemaal het hele continent door had gebracht, zonder ooit moe te worden, een geduldige, ideale reisgenote. Toen de Majestic Wal1 Street voorbijvoer, werd het al donker en in de wolkenkrabbers gingen de lichten aan. In de vensters blonk het goud der elektriciteit en misschien ook wel echt goud. Deze laatste p u d e n aanblikvan Amerika begeleidde ons tot we de oceaan op voeren. De Majestic vermeerderde vaart, er schitterde een afscheidslicht van een vuurtoren, en na enkele uren was er geen spoor meer over van Amerika. Een koude januariwind joeg de grote oceaangolven voort.

Noten Deze frase was (en is) een algemeen gebruikt symbool voor het falen van de Sovjeteconomie. 2 ~ l a d i m i rL. Doerov (1863-1934)was een clown en dierentemmer. Omdat sommige van zijn nummers door de tsaristische censuur waren verboden, werd hij tot 'revolutionair' circusartiest gebombardeerd en kreeg hij subsidie o m een laboratorium voor 'zoöpsychologie' te stichten. 3 Dit Russische toneelstuk uit i902 is in Nederland vooral bekend onder de naam Nachtasiel. 4 In het Russisch letterlijk een 'ideeënboek'. Dit lag in de Sovjet-Unie in de winkels en instellingen, en was - net als onze ideeënbus bestemd voor opmerkingen en voorstellen. 5 Ivan Vladimirovitsj Mitsjoerin, Russisch tuinbouwkundige (18jj1935). Kweekte meer dan driehonderd nieuwe typen fruitbomen en bessen, in een poging om de erfelijkheid van verworven eigenschappen aan te tonen. Toen de mendeliaanse genetica in de Sovjet-Unie onder vuur kwam, werden Mitsjoerins hybridisatie-theorieën, uitgewerkt door T.D. Lysenko, daar als officiële genetica aangenomen, ondanks de verwerping van deze theorieën door bijna de gehele rest van de wetenschappelijke wereld. 6 Pseudoniem van William Sydney Porter (i86~-igio), Amerikaans schrijver van korte verhalen. 7 Klaarblijkelijk flipperkasten. In de Amerikaanse vertaling uit 1937 staat hier in elk geval pinball machines. 8 Luther Burbank was een Amerikaans bioloog en succesvol plantenkweker, die net als Mitsjoerin (zie noot 5) 'niet geloofde' in de moderne mendeliaarise wetten der genetica; ook hij dacht dat verworven eigenschappen overgingen op de nakomelingen. 9 De originele titel van dit boek uit 1926 is The Strn als0 rises. io Bret Harte (1836-1902)was een in zijn tijd zeer populaire Amerikaanse schrijver van korte verhalen over het oude westen. l

Het hier gebruikte Russischc woord is nu liornlasl l(ussisch, maar was dat in 1935 nog niet. In het Russisch worden namen vaker vertaald ,jail in het NederIan&. Al deze Amerikaanse plaatsnanien rij11 in het R~~~~~~~hetzelfde als hun 'origineel'. Het is alsof je in het Nederlands de N elv Yorkse wijk Harlem 'Haarlem' zou noemen. \ienuijzing naar de Russische sprookjes van Baba Jaga, een oude tovervrouw die in een hut op kippenpootjes woont. i4 Dit was tijdens de verkiezingscampagne voor Franklin R ~ voor wie de kogel bedoeld was. 15 V.E. Meyerhold (1878-1940) was een van d e meest invloedrijke figuren in Rusland, zowel voor als na de Revolutie. Het Meyerholdtheater werd in 1938 gesloten; hij werd beschuldigd van 'formalisme; hetgeen wilde zeggen dat d e voorstellingen te moeilijk warel, voor 'het volk'. Meyerhold verdween richting Siberië en keerde nooit meer terug. 16 De al eerder genoemde John Pierpont Morgan jr. ( 1 8 6 7 - I ~was ~~) een zeer rijke en invloedrijke bankier. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kocht hij namens Engeland e n Frankrijk voor drie miljard pond aan wapens en goederen in de vs. Na d e oorlog gaven zijn banken voor tien miljard aan leningen uit voor wederopbouw. 17 Namelijk John Dos Passos. In de Amerikaanse vertaling uit 1937, die gebaseerd is op de oorspronkelijke tekst zoals die in de Pravda verscheen, wordt hij gewoon bij naam genoemd. Tot de helft van de jaren dertig was hij een links-radicaal schrijver, maar na de Spaanse Burgeroorlog werden zijn ideeën conservatiever en was hij in de Sovjet-Unie niet meer politiek correct, zoals ook blijkt uit de verwijdering van zijn naam in d e boekuitgave van dit werk. i8 De instelling waar buitenlandse toeristen in de Sovjet-Unie onvermijdelijk mee te maken kregen. Intoerist regelde alle hotelboekingen, excursies en dergelijke. 19 American Relief Administration. Een organisatie die materiële bij11

stand verleende in andere landen, onder andere in de sovjet-Unie na de Burgeroorlog (1918.1920). 20 Dit werd geschreven vlak voordat 'formalisme' in de ~ o v j e t - u n i e een Puur negatieve betekenis kreeg, namelijk 'onvoidoende socialistisch-optimistisch-realistisch: 21 Aleksandr Soevorov (1729-1800) was een ~ussische

.

~

,

ve\dmaarschalk. Hij versloeg de Turken, onderwierp in i794.i795 polen, streed tegen de Franse troepen in Italië tijdens de tweede ~ o a l i t i e o ~ ïen l ~trok g over de Alpen naar Tirol. ,z ~leksaildrKoltqak (1873-1920) was de leider van de Witte (antibolsjewistische) beweging in Siberië tijdens de Burgeroorlog,in de jaren 1918-1920. kapi. 23 Een verwijzing naar Poesjkins beroemde korte roman ~ teinsdoch ~ ter uit 1836. ~ ~ ~ ~ , 24 Deze beroofde en doodde in de jaren 1921-igzjin Rusland 23 mensen. Hij werd in 1923 ter dood gebracht. 25 Tsjitsjikov is de held van Dode zielen, de beroemde, onvoltooide schelmenroman van Nikolaj Gogol (1809-1852).Gogo1 werd door Ilf en Petrov zeer bewonderd, hij was de 'klassieke' schrijver met wie zij zich het meest verwant voelden. De twaalfstoelen en Het gouden kalf, de twee bekendste werken van Ilf en Petrov, kunnen in sommige opzichten worden beschouwd als moderne versies van Dode zielen. 26 De vliegtuigbouwer Igor Sikorsky (1889-i97z),geboren in Kiëv en in 1919 naar Amerika geëmigreerd, is vooral bekend door zijn ontwikkeling van de helikopter. Een clipper is een propellervliegtuig. 27 Benianlino Gigli (i89o-i957), Italiaanse belcanto-tenor. Jascha Heifetz (1goi-rg87), legendarische Amerikaanse violist van Russische afkomst. 28 Bedoeld wordt hier de collectivisatie van de landbouw, die duurde van 1929 tot 1935. De hoofdgedachte hierbij was de vorming van grote boerderijen. In tegenstelling tot wat de schrijvers hier suggereren, was er geen sprake van keuze tussen wel of niet in een kolchoz gaan. De campagne werd onder dwang uitgevoerd, ging gepaard met grote terreur (de 'dekoelakisatie: waarbij grote aantallen boeren als koelakken - rijke boeren - aangewezen werden en gedeporteerd met hun gezinnen) en, in 1932/1933. met de grootste hoilgersnood uit de Russische geschiedenis. Ilf en Petrui waren ,,hte stadsmensen.Zij kenden het platteland nauwelijks en hebben misschien ,,iet geweten wat zich hier in de eerste hdft van de jaren deflis aan heeft afgespeeld. Zo publiceerden zii ook in i936 samen met Valentin Katajev (de broer Van levgeni de komedie De rijke bruid, een zeer geestig en goed stuk dat in reli kolchoz speelt en dat door het beeld van zorgeloze overvloed toch piinlijk is o111 te iezeil.

A.A. li.ojanovski (1882-1955),S0~jetdiplo1l1;1at, werd in '933 con. 37 Anten Denikin (1872-1947) was een van de eerste generaals van de sul in Amerika. Witten in de Burgeroorlog. In november onderwierp hij zich sa30 0. joe. Schmidt (1891-1~56)was een beroemde Russische met enkele anderen aan het gezag van admiraal Aleksandr > van~ ~ ~ ~ ~ en zeevaarder. Het is niet de luitenant Schmidt van liet I Koltsjak (zie noot 22). ~~t goude,l kalf, wiens zoon Ostap Bender voorgaf te zijn. , 38 De Terek-kozakken waren een kozakkenregiment dat oorspron3l In Russische woorden waarin o p de letter o niet het accent 1. %t, kelijk bij de rivier de Terek gevestigd was: nu de 'grensrivier1die wordt deze o in de uitspraak 'gereduceerd' tot de e in 'de: 'rsjetsjenië scheidt van de rest van Rusland. 32 Dat ,+,ril zeggen de politiek met betrekking tot de verschillei1de vol39 Uit een titelloos gedicht van Lermontov uit 1841. In dit gedicht keren bi111ieii de USSR. Stajiil, zelf een Georgiër, gold vanaf het be1 wordt met het Russische woord 'poestynja (woestijn) meer algegin van zijn politieke loopbaan als een expert o p dit gebied. meen 'leegte' bedoeld. 33 DeRevisor (1835) is het beroemdste toneelstuk van Gogo]. Een man 40 In Moskou, waar Ilf en Petrov woonden, was kortgeleden de mekomt aan in een provinciestadje en merkt dat hij voor een intro aangelegd. De schrijvers dachten dat hiermee spoedig een eind specteur van de regering wordt aangezien. Hij maakt handig van zou komen aan het bestaan van de tram. de situatie gebruik, laat zich féteren en omkopen en maakt de 41 Stootarbeiders, genoemd naar de mijnwerker Aleksej Stachanov, vrouw en dochter van de burgemeester het hof. Aan het eind van van wie in 1935 werd bekendgemaakt dat hij de arbeidsnorm vele het stuk arriveert de echte revisor en alle aanwezigen bevriezen in malen had overtroffen. een door de schrijver nauwkeurig voorgeschreven stomme pose die bijna anderhalve minuut duurt. 34 Uit de fabel De haan en deparel (1809) van Ivan Kryiov. In een letterlijke vertaling luidt deze: Toen een haan een mesthoop omwoelde Vond hij een parel En zei: 'Waar dient hij voor? Wat een onzinnig ding! Is het niet dom dat die zo hoog gewaardeerd wordt? Ik moet zeggen dat ik veel blijer zou zijn Met een gerstekorrel: die ziet er niet zo mooi uit Maar is wel voedzaam.' Leeghoofden oordelen precies zo: Waar zij niets van weten, dat is voor hen allemaal onzinnig. 35 Benoit Constant Coquelin ( i 8 4 1 - 1 ~ 0 ~Frans ), acteur en theatercriticus, vooral bekend door zijn rol in Cyrrir~ode Bergerac. 36 Het gaat hier om Thelma Todd, die onder andere in films van Laurel en Hardy en van de Marx Urothet-Sheeft meegespeeld. Zij Was o p 16 december gevonden in haar Packard in de garage die ze deelde met haar minnaar, de regisseur Rolalld West. Als doodsoorzaak werd door de rechtbank 'dood door k o o l m o n o x i d e v e r g ~ f ~ ~ g ~ ~ l ~ vastgesteld, maar er waren ook bloedsporen. De zaak is nooit opgehelderd. 29

l

Nawoord Het verzameld Werk van Ilja Ilf en Jevgeni Petrov beslaat vijf kloeke delen. Samen hebben ze vele verhalen en colunins geschreven, een novelle, werken voor toneel en film, en het boek dat u nu in handen hebt. Het Verzan-reld Werk bevat ook verhalen die door Ilf en Petrov afzonderlijk zijn geschreven, maar samen waren ze het vruchtbaarst. Hun werkmethode hield in dat ze over letterlijk iedere zin discussieerden tot ze het eens waren. En wanneer ze beiden onafhankelijk, zonder dicussie, dezelfde zinswending of hetzelfde beeld bedachten, werd het juist o m die reden verworpen, want dan lag het blijkbaar te veel voor de hand. Amerika eenhoog neemt wat hun werkmethode betreft een aparte plaats in: Ilf en Petrov hebben ieder afzonderlijk twintig hoofdstukken geschreven en slechts zeven samen. Dit had een praktische reden. Het was zomer. Ilf was ziek en moest werken in zijn zomerhuisje. Petrovs zomerverblijf bevond zich helemaal aan de andere kant van de stad. Ze schreven eerst een hoofdstuk samen, om erin te komen, stelden een plan op en gingen uit elkaar. Toen ze elkaar later zenuwachtig hun porties lieten lezen, waren ze tevreden over elkaars werk: beiden dachten dat ze het samen niet anders zouden hebben geschreven. Hun stijlen waren in hun acht samenwerkirigsjaren blijkbaar zo naar elkaar toegegroeid dat ze niet meer van elkaar te onderscheiden waren. Het is nu nog steeds niet bekend wie welk hoofdstuk heeft geschreven. De reis die in dit boek beschreveii wordt, vond plaats tussen begin oktober 1935 en begin februari 1936. Al tijdens de reis schreven ze impressies, die gepubliceerd werden door de Pravda. Na thuiskomst ze het materiaal om tot dit boek, dat in 1937 werd gepubliceerd, het jaar waarin Ilf aan tuberculose overleed, een ziekte die hij tijdens de reis al onder de leden had. De Amerikaanse belevenissen leverden niet alleen Atrrrrih retihoog .p, maar ook nog enkele verhalen en columns en de novelle Tonja, die pas na Ilfs dood werd gep~ibliceerd.

~ i ~ ~ ~is de h ireis e door ~ i Amerika wel een belangrijke oorzaak Ilfsvroegtijdigoverlijden geweest. 111Amerika hoestte hij voor h van et eerst bloed. De ene arts diagnosticeerde het als tuberculose, de anderesprak dit \veer tegen. Het overvolle reisprogramma zal de zaak geen goed hebben gedaan. Na hun terugkeer in Europa gingen Ilf en petrov eerst in Parijs Ilfs broer opzoeken. Deze adviseerde Ilf dringend zich in parijs te laten behandelen. De schrijvers 'wisten' echter dat het geen tuberculose was en ze reisden door naar de Sovjet-Unie, want ze hadden heimwee. In eigen land werd de juiste diagnose alsnog gesteld, maar toen was het te laat. Ongeveer een jaar later overleed ~ l f . sovjetkritiek zweeg vrij lang over Amerika eenlioog,en De verscheen, was deze niet positief: waarom was toen de eerste de algenlene angst van de Amerikaanse bevolking voor de politie niet beschreven, waarom was het kommervolle bestaan van de vele werklozen niet belicht? En wat was die Mr. Adams eigenlijk voor een figuur?De recensent vond dat Ilf en Petrov zich te veel hadden laten door oppervlakkige positieve verschijnselen, zoals de 'grote Amerikaanse service: De reacties van de progressieve Amerikaanse pers na het snelle verschijnen van de Amerikaanse vertaling waren wel positief. In Amerika vond men dat de schrijvers zich juist niet door uiterlijke schijn hadden laten misleiden, dat ze een zeer waarachtig beeld hadden gegeven. (Deze vertaling had overigens de curieuze titel Little Golden America, omdat de uitgever dacht dat de lezers dan de verbinding zouden leggen met The Little Golden Calf.) De reacties op Amerika eenhoogzijn typerend voor de manier waarop men altijd gereageerd heeft o p d e politieke en maatschappelijke aspecten van het werk van Ilf en Petrov. Grofweg zijn er vier soorten reacties te onderscheiden: - de Sovjets prijzen hen voor hun pro-Sovjet-houding; - de Sovjets berispen hen wegens onvoldoende p r o - ~ o v j e t - h ~ ~ l d i n g ; - niet-Sovjets prijzen hen wegens anti-Sovjet-houding; - niet-Sovjets berispen hen wegens pro-Sovjet-houding. Er is veel over deze kwestie geschreven en die politieke dubbelzinnigheid is ongetwijfeld een van de redenen dat het werk van IIf en Petrov nog springlevend is. Enerzijds blijkt uit Amerika errihmg duidelijke loyaliteit met de Sovjet-Unie: ~ l en f Petrov waren socialisten> overtuigd dat hun land in grote lijnen op de goede weg was. Anderzijds moet nien beseffen dat eerdere Amerikaanse reisverslagen Van

en ~ajakovskiaanzienlijk anti-Amerikaanser waren, en bo. vendien dat in 1936 de culturele teugeis strak werden aangehaald, die tijd vond de campagne tegen het 'formalisme' plaats, tegen kunstuitingen die niet onmiddellijk het grote publiek konden aan. spreken. (Uit 1936 stamt ook het beroemde anonieme, soms aan sta. lili toegeschreven artikel Chaos in plaats van muziek, gericht tegen ~ j ~ s t a k o v i t ~Tegen j . ) deze achtergrond bezien is Amerika eenhoogze. ker niet 'braaf' en weerspiegelt het Ilfs en Petrovs onafhankelijkheid, Stalin wordt in hun reisverslag weliswaar een paar keer genoemd, maar niet één keer direct geprezen. Aan hielenlikkerij hadden zij een enorme hekel. Het is interessant om hier nog wat verder in te gaan op de novelle Tonja, geschreven na de terugkeer van de schrijvers uit Amerika en gPubliceerd in 1937,na Ilfs dood. Ilf en Petrov zeiden met Tonja een nieuwe, serieuzere weg te willen inslaan. Hun voorraad humor was, zo schreef Petrov later, domweg uitgeput. Ze hadden ook al enkele serieuze columns voor de Pravda geschreven. De novelle gaat over een Russische jonge vrouw die getrouwd is met een diplomaat en in Washington komt te wonen. Zij verkommert er helemaal. Er is in deze novelle werkelijk geen positief woord over Amerika te vinden. Tonja is veel anti-Amerikaanser dan Amerika eenhoog, maar ook anti-Amerikaanser dan een door Ilf in een van zijn Aantekenboekjes beschreven opzet, die alleen repte van een meisje dat haar draai niet kon vinden in Amerika. Misschien is Tonja deels een 'verdedigingsmaatregel' tegen de aanval op Amerika eenhoog, misschien zijn er in een laat stadium door Petrov nog veranderingen aangebracht. (Het staat wel vast dat Petrov 'braver' rvas dan Ilf; hij is na Ilfs dood nog lid geworden van de Partij en wat hij zonder Ilf daarna nog geschreven heeft, is politiek zeer correct.) Hoe het ook zij, Tonja is een saai, humorloos boek en, niet toevallig, het enige werk van Ilf en Petrov dat tussen i949 en 1956, een periode waarin het literaire klimaat in de Sovjet-Unie zeer grimmig was, gedrukt mocht worden. Daarna deden de Sovjet-literatuurwetenschappersweer alsof er niets aan de hand was: niet alleen werd al het werk van Ilf en Petrov politiek weer als zeer verantwoord beschreven, maar ook noemde nien Torva wel degelijk een warme en humoristisch novelle. Op het eerste gezicht lijkt Amerikrz eenhoog zuivere non-fictie. Het is een reisboek waarin ware feiten en gebeiirtenissen worden beschreven. Nadere beschouwing leert echter dat het niet zo simpel is.

Om te beginnen is daar de figuur van Mr. Adams. ~e~~ is iets gcr ,hat, &,op het randje van het karikaturale. Het is een I . 'terair ty. pc, Het lijkt alsof Iìf en Petrov Mr. A d m s gebruikt hebben om hun humor kwiit te kunnen. De zoektocht naar het restaurant in sari Antonio op oudejaarsdag heeft bijvoorbeeld wel plaatsgehad, maar niet omdat Adams zijn geweldige restaurantje niet meer kon ,,inden. In llfs dagboek staat: 'Pogingen o m oudjaar te vieren in een goed reS. taurant. Maar Artkt Inn was voor ons gesloten en Tivali Cafe ookl M ~Adams . was tegelijk een goede informatiebron, iemand met interessante meningen, en een mikpunt van milde, liethebbende spot. Maar er is meer aan de hand. Als je Amerika eenhoog vergelijkt met de brieven en dagboekfragmenten van d e reis, vind je weliswaar veel bekende episodes, maar zie je ook dat e r flink is herschikt en geselecteerd. Zo zijn de schrijvers bijvoorbeeld vanuit New York naar Washington op en neer geweest, maar dat wordt in het boek alleen vermeld in de toespraak voor Dutch Treat. Het uitstapje zelf wordt niet beschreven, blijkbaar paste het niet goed in het overzichtelijke schema NewYork - Californië - New York. Ook worden de feiten een enkele keer aangepast aan de 'theorie', aan Ilfs en Petrovs visie op Amerika en zijn bewoners. In het reisverslag wordt over het bezoek aan het indianendorp o.a. geschreven: 'Maar toen Agapito Pina klaar was met zijn zingen en dansen, begon hij helemaal niet o m geld te bedelen, probeerde hij ons helemaal geen foto's aan te smeren. Het bleek dat hij gewoon zijn gasten een plezier wilde doen. Verheugd constateerden we dat het toch niet Napels was maar een indianenreservaat, en dat onze roodhuidige broeders toeristen bejegenen zonder de commerciële passie die bleekgezichten in deze zaak leggen: In Ilfs dagboek staat: Xgapito zong, zong nog eens, bood een foto aan, nam een dollar in ontvangst en kalmeerde.' Een mooie zin. Als Agapito een blanke was geweest, was dit ongetwijfeld zo in het boek terechtgekomen. waren Ilf en Petrov steeds aan het laveren tussen hun beweegredenen om Amerika eenhoog te schrijven. Ze wilden zo goed mogelijk beschrijven wat ze zagen in Amerika, ze wilden de lezers hun ideeën over Amerika overbrengen en ze wilden gewoon goede literatuur maken. Aldus ontstond hun derde grote werk, het laatste grote werk van een unieke gezamenlijke schrijverscarrière.